İşçi Sağlığı Ve İş Güvenliği Sempozyumu

TMMOB naat Mhendisleri Odas
3. i Sal ve Gvenlii Sempozyumu

21-23 Ekim 2011 anakkale
Bildiriler Kitab
TMMOB naat Mhendisleri Odas Necatibey Cad. No: 57, Kzlay / Ankara Tel: 0.312.294 30 00 - Faks: 294 30 88 E-posta: imo@imo.org.tr - web: www.imo.org.tr
ISBN: 978-605-01-0168-3 MO Yayn No: E/11/07
Bask: Mattek Matbaaclk Basn, Yayn Tantm Tic. San. Ltd. ti. Adakale Sok. No: 32/27 Kzlay / Ankara Tel: 0.312.433 23 10 - Faks: 434 03 56
Dzenleme Kurulu
Serdar Harp kr Erdem lyas Acar Ali Genlik Erhan Yelkenci Mehmet arkt zgr Snmaz Bar Seven Birce Bilici Emre Glahin Gven nal smail Morko Ouz Teoman Pnar Soysal MO Ynetim Kurulu Bakan MO Ynetim Kurulu yesi MO anakkale ube Bakan MO anakkale ubesi MO anakkale ubesi MO anakkale ubesi MO anakkale ubesi MO anakkale ubesi MO anakkale ubesi MO anakkale ubesi MO anakkale ubesi MO anakkale ubesi MO anakkale ubesi MO anakkale ubesi
Bilim ve Danma Kurulu

Prof. Dr. A. Tanju Gltekin . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lefke Avrupa niversitesi Prof. Dr. Alaattin Kanolu
.................
stanbul Teknik niversitesi
Yrd. Do. Dr. Asl Pelin Grgn . . . . . . . . . . Okan niversitesi Yrd. Do. Dr. Beliz zorhon . . . . . . . . . . . . . . . Boazii niversitesi Ar. Gr. Dr. Cenk Budayan
...............
Seluk niversitesi
Prof. Dr. David Arditi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Illinois Institute of Technology Do. Dr. Elin Ta
..............................
stanbul Teknik niversitesi ukurova niversitesi ukurova niversitesi
Do. Dr. Emel Laptal Oral Prof. Dr. Emin cal
.................
...........................
Yrd. Do. Dr. Emrah Acar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . stanbul Teknik niversitesi Yrd. Do. Dr. Esin Ergen Do. Dr. Gl Polat
....................
stanbul Teknik niversitesi stanbul Teknik niversitesi stanbul Teknik niversitesi zmir Yksek Teknoloji Enstits anakkale Onsekiz Mart niversitesi stanbul Teknik niversitesi
.............................
Do. Dr. Grkan Emre Grcanl Prof. Dr. H. Murat Gnaydn Do. Dr. H. Orhun Kksal
.........
..............
..................
Yrd. Do. Dr. Hakan Yaman
...............
Yrd. Do. Dr. Osman Aytekin . . . . . . . . . . . . . Eskiehir Osmangazi niversitesi Yrd. Do. Dr. Rfat Akbykl
...............
Sakarya niversitesi stanbul Kltr niversitesi Ege niversitesi Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi
Yrd. Do. Dr. S. mit Dikmen Yrd. Do. Dr. Selim Baradan Do. Dr. Sema Ergnl
............
..............
.....................
Serap Savran Dedeolu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . MO Ankara ubesi Serdar Harp

.....................................
MO Ynetim Kurulu Bakan
Do. Dr. Serdar Kale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zmir Yksek Teknoloji Enstits Prof. Dr. Sevil Saryldz Prof. Dr. Tahir elik
.....................
Delft University of Technology Dou Akdeniz niversitesi stanbul Teknik niversitesi
...........................
Do. Dr. Uur Mngen
.....................
NDEKLER
Sunu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Hukuksal Adan naat Sektrnde i Sal ve Gvenlii ve lgili Mevzuatn Deerlendirilmesi

Hseyin Erkul, smail Yaar Ouz Hukuksal Sorumluluk Asndan i Sal ve Gvenlii Mevzuat zerine Bir Aratrma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Abdulhalim Eke ahs Zararlarnn zel Sigorta Szlemeleri ile Karlanmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Selim Baradan, mit Dikmen, Uur Mngen, Osman Aytekin, Glsm Snmez Trkiyedeki Sal ve Gvenlii Hizmetleri Mevzuatnn naat Sektr Asndan ncelenmesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 S. mit Dikmen, Sadk Yiit, F. Sibel Tzer 4857 Sayl Yasa ve naat antiyelerinde Sal ve Gvenlii Yaklamlar . . . . . . . . . 47 Moin Naim, G. Emre Grcanl, Tahir elik KKTC i Sal ve Gvenlii Sorunlarnn Trkiye ve AB ile Karlatrlmas. . . . . . . 49
Kaza Analizleri, Kaza nleme Teknikleri ve rnek Olaylar

H. Altnz, M. Uzun, Y.Bahadr, F. Sarmusak, Y. Karagz Yap Makinalar Kullanmnda Sklkla Karlalan Kazalar ve Alnmas Gereken nlemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 M. Selim epni, Burcu Aslan, Mge zgven Harita Kolunda Kazalarnn Analizi ve Deerlendirilmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 A. Erkan Karaman, Tlay ivici, Serdar Kale i Sal ve Gvenliinin naat Sektrndeki Yeri ve nemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 Mehmet Nuri Grc, Uur Mngen Yap Kolunda Devletin Sal ve Gvenlii Denetimi ve naatlarda Yksekten Dmelerin nlenmesi Projesinin Deerlendirilmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
-5-
Konya ube tarafndan dzenlenen i Sal ve Gvenlii altay Sonu ve Deerlendirmeler

i Sal ve Gvenlii altay - 7 Mays 2011 Konya. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 - naat Sektrnde Kazalar ve Gvenlik Tedbirleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 - i Sal ve Gvenliinde Hukuki Sre ve Hukuki Sorumluluklar . . . . . . . . . . . . 121 - Yap Denetiminde i Sal ve Gvenliinin Yeri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
naatlarda Gvenliine likin Yeni Araylar ve almalar

G. Emre Grcanl Yeni ve Zorunlu Bir Kavram Olarak Gvenlii in Tasarm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 Tamer Metinsoy, Uur Mngen naat Sektrnde Gvenlii Ynetimi ve Genel Gvenlii Performans likisinin Deerlendirilmesi Yntemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 Vakur akar, Alaattin Kanolu Yapm Projelerinde Gvenliinin Salanmasna Ynelik Enformasyon Sistemi Modeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 Evren lkeryldz, M. Emre lal, Serdar Kale naat Firmalarnn Gvenlii Baarm Dzeyinin llmesine Ynelik Entropi Tabanl Bir Model . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
naatlarda Gvenlii Risk Deerlendirmesi ve Tehlike Analizi

smail Zorluer, Ali Eleren naat Sektrnde Gvenlii ve Sal zerine Risklerin Belirlenmesi ve rnek Bir Uygulama. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 Zeynep Yamurolu, H. Murat Gnaydn, Serdar Kale Gereksinim Analizi Ynteminin Gvenlii Balamnda ncelenmesi . . . . . . . . . . . . . . 195 Mzeyyen ahin, G. Emre Grcanl Betonarme, elik ve Hafif elik Binalarda Gvenlii Risklerinin Karlatrmal Analizi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 . Halil Gerek, Ercan Erdi naat lerinde Teknik Personelin in Tehlikeleri Konusunda Grlerinin Belirlenmesi zerine Bir Aratrma. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
-6-
naat Sektrnde i Sal ve Gvenlii Uygulamalar, Ergonomi ve antiye leinde almalar

Muharrem Grgl, Glden Ayalp, M. Emin cal Yap Uygulama Aamasnda Alnacak Salk ve Gvenlik nlemlerinin Etkinletirilmesine Ynelik Bir neri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 Polatkan Canpolat, Gzde Tantekin elik, Emel Laptal Oral Projelendirme ve antiye Yerleim Projesinin Oluturulmas Aamasnda Hazrlanacak Sal ve Gvenlii Plan ile lgili Bir neri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237 G. Sevde Balta, Ahmet Ertrk, Mnevver mer, Rahmi zyurt, Evren Serpel, G. Emre Grcanl Yap Makinalarnda Kazalar ve nleme Yntemleri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253 Asl Pelin Grgn, O. Serkan leri Trk naat Firmalarnn Yurtd Projelerde i Sal, Gvenlii ve evre Uygulamalarna Bak - Rusya Federasyonu rnei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 zge Akboa, Selim Baradan Hazr Beton Sektrnde i Sal ve Gvenlii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 Ercan Erdi, Hilmi Cokun, . Halil Gerek Yapm lerinde skele Kurulumu ve Gvenlii likisi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 Beste Ard naat Sektrnde Yksekte alma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293 Yusuf Tahir Altunc ve i Verimlilii zerine Dnceler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305 Mert Uzun, Uur Mngen alma Ortamnda Ergonomik Koullarn i Sal ve Kazalar Asndan nemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
-7-
Sunu
Dnyada alma yaamna bakldnda sanki byk bir savan srd izlenimi uyanmaktadr. Bu savata saysz erkek ve kadn alan yaamn kaybetmi ve halen kaybetmeye devam etmektedir. Dnyada her yl 270 milyon i kazas meydana gelmekte, bu kazalar sonucu 2 milyon 300 bin insan yaamn kaybederken 160 milyon insan meslek hastalna yakalanmaktadr. Trkiyede ise her gn ortalama 176 i kazas meydana gelmekte, kazalar nedeniyle 3 kii hayatn yitirirken, 5 kii ise i gremez hale gelerek sakatlanmaktadr. Trkiyede i kazalar sonucu en fazla insann hayatn kaybettii sektrlerin banda meslektalarmzn da alt inaat i kolu bulunmaktadr. naat sektrnde resmi kaynaklara gre her yl i kazalar nedeniyle yaklak 350 kii hayatn kaybetmektedir. Rakamlarn arpc olmasna karlk yaplan aratrmalar i kazalarnn yzde 50sinin kolaylkla nlenebilecek kazalar olduunu, yzde 48inin ise sistemli bir alma ile nlenebileceini ortaya koymaktadr. Dolaysyla i kazalarn yzde 2 gibi ok dk bir deere ekebilmek mmkndr. Ancak gerek siyasi iktidarlarn alma yaamna neo liberal ekonomi politikalarn hkim klmak istemeleri gerek iverenlerin ii sal ve i gvenlii nlemlerini ek bir maliyet olarak deerlendirmeleri sorunun zm yollarn tkamaktadr. Ayrca sektrn bir tarafn oluturan iverenler ve yklenicilerin byk ounluu asndan ii sal ve i gvenlii baret ve emniyet kemeri gibi basit kiisel koruyucular olarak alglanmaktadr. Bunlara eklenen devletin alma yaamndaki denetim fonksiyonunun en aza indirilmesi, yetersiz saydaki i mfettileri ve alma koullarnn zorluu, dzensiz ve dank mevzuat ise elverisiz alma koullarnn pervaszca devam ettirilmesinde etken olmaktadr. naat Mhendisleri Odas, ii sal ve i gvenlii sorununun yakclndan, yaama hakknn en temel insan hakk olmas gereinden ve mesleki sorumluluklarndan hareketle ii sal ve i gvenlii sorunun zmnde olanaklar erevesinde aktif rol stlenmeye almaktadr. Odamz bu dorultuda ii sal ve i gvenlii sempozyumlar dzenlemektedir. Odamzn anakkale ubemiz yrtclnde dzenledii i Sal ve Gvenlii sempozyumunun amac ii sal ve i gvenlii konusuna dikkatleri ekmek, bu alanda yaplan bilimsel almalar kamuoyu ile paylamak ve bu konuda alma yapan akademisyenler ile meslein uygulamaclar olan inaat mhendislerini bir araya getirmektir. Ayrca i kazalarnn nedenleri, alnmas gereken nlemleri tartarak, bu alanda bilgi ve bilin dzeyini ykseltmekte sempozyumun amalar arasnda bulunmaktadr. alma yaamnn en nemli sorunlarndan olan ii sal ve i gvenlii sorununun zmne byk katklar sunacana inandmz i Sal ve Gvenlii Sempozyumunun dzenlenmesinde emei geen MO Ynetim Kuruluna, Dzenleme Kuruluna, Bilim ve Danma Kuruluna, arl konumaclara, panelistlere, bildiri sahiplerine ve destekleyip katkda bulunan DA elik Enerji Tersane ve Ulam A..ye, teekkr ederiz. MO anakkale ubesi Ynetim Kurulu
-9-
Hukuksal Adan naat Sektrnde i Sal ve Gvenlii ve lgili Mevzuatn Deerlendirilmesi
21-23 Ekim 2011, anakkale
Hukuksal Sorumluluk Asndan i Sal ve Gvenlii Mevzuat zerine Bir Aratrma

Hseyin Erkul1, smail Yaar Ouz2
zet
Hukuksal sorumluluk asndan ii sal ve i gvenlii mevzuat zerine bir aratrma yapmak toplumsal, ekonomik ve ynetimsel alardan nem tamaktadr. Aratrmann amac; i gvenlii ve ii sal konusunda yaanan hukuksal sorunlar rnekolaylar ve bunlara dayal yarg kararlarn incelemek, sorunlar belirlemek ve zm nerileri getirmektir. Aratrma konusunda ilknce ilgili uluslararas metinler ve ulusal mevzuat taranm, kuramsal ereve izilmi ve kavramlar tanmlanmtr. Daha sonra konuyla ilgili yarg kararlar incelenmi ve durum saptamas yaplmtr. i sal ve i gvenlii mevzuat iverenler asndan hukuksal sorumluluk ve cezai yaptrmlar, iiler asndan salk ve i gvenlii getirmektedir. i sal ve i gvenlii konusunda alnacak nlemlerin maliyeti mevzuat bilmemenin getirecei olumsuz sonularn maliyetinden daha dk olmaktadr. Ayrca, ii sal ve i gvenlii konusunda mevzuattaki hukuksal sorumluluk belirgin olmad iin bu boluk yarg kararlaryla doldurulmaktadr. Anahtar kelimeler: Hukuksal Sorumluluk, i Sal, Gvenlii, Hukuku, Mevzuat
Giri
naat sektr, Trkiye ekonomisinde kaynak salama, istihdam yaratma dier sektrleri harekete geirme, doal ve toplumsal evreyi etkileme, katma deer kazandrma ve rekabet oluturma gibi nemli ilevler stlenmitir. Devlet, bu alanda bir yandan kurumlar olutururken bir yandan mevzuat karm ve politikalar belirlemi bir yandan da fiilen retimde bulunmutur. Devletin, inaat sektryle ilgili politikalar kalknma planlaryla ortaya konmutur.
Do. Dr., anakkale Onsekiz Mart niversitesi MYO ktisadi dari Programlar Blm, anakkale - hcerkul@comu.edu.tr r.Gr., anakkale Onsekiz Mart niversitesi MYO ktisadi dari Programlar Blm, anakkale - 13 -
naat sektryle ilgili politikalarn incelenmesinde son on yl gz nne aldmzda; bu kapsama Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan (20012005) ve Dokuzuncu Kalknma Plan (20072013) girmektedir. Sekizinci Be Yllk Kalknma Plannda; naat sektr politikalarndan biri; ilgili mevzuat yapsnn gzden geirilmesi, mevzuattaki mevcut dankln giderilmesi, AB mevzuat ile farkllklarn ortadan kaldrlmas olarak belirlenmitir (DPT, 2000,180). Dokuzuncu Kalknma Plannda; inaat, mhendislikmimarlk, teknik mavirlik ve mteahhitlik hizmetleri sektrnn, konut yapm alanndaki art nedeniyle 2005 ylndan itibaren bymeye balad; bata 4708 sayl Yap Denetim Kanununun kabul edildii, AB standartlarna ve Dnya Ticaret rgt mevzuatna uyum amacyla, 4734 sayl Kamu hale Kanunu, 4735 sayl Kamu hale Szlemeleri Kanununun ve daha sonra bu kanunlarla ilgili uygulamada karlalan sorunlarn zm iin 4964 sayl Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanunun yrrle girdii, mteahhitlik firmalarnn yurtdndaki projelerinde altracaklar Trk iisinin sosyal gvenliinin salanmasna ilikin yasal dzenlemeler yapld belirtilmitir (DKP, 2006, 35). naat sektrnde; hizmet sunmada, bir yanda iveren konumundaki mhendislermimarlar, teknik mavirler ve mteahhitler, dier yanda bedensel ve zihinsel emeini ie katan alanlar (ustalar, kalfalar, iiler) vardr. Hizmetten yararlanma asndan da, kamu tzel ve zel hukuk tzel kiileri ile gerek kiiler vardr. Toplumsal yaam dzenleyen hukuk kurallar hem iveren ve alanlar arasndaki hem de hizmeti sunan ve alanlar arasndaki ilikileri dzenlemitir. veren ve alanlar arasndaki alma koullaryla ilgili ilikiler i ve sosyal gvenlik hukuku, hizmeti sunanla alanlar arasndaki ilikiler ise ceza hukuku ve ynetim hukuku kapsamna girmektedir. Dolaysyla hukuk taraflara ykmllk, sorumluluk ve yaptrmlar getirmitir. Hukuka aykr davranlarda ortaya kan hukuksal sorumluluk; cezai, mali ve ynetsel sorumluluklar iermektedir. 5237 sayl Trk Ceza Kanununun 4. maddesindeki Ceza kanunlarn bilmemek mazeret saylamaz hkmnden yola karak; inaat sektrnde iveren konumunda olan her mhendismimar, teknik mavir ve mteahhitler, inaat ilgilendiren ulusal ve uluslararas ynetsel dzenlemeleri bilmek, doru uygulamak, kusursuz yerine getirmek ve kurallara uymak zorundadrlar. Aratrmann amac; inaat sektrnde ii sal ve i gvenlii konusuyla ilgili mevzuat ulusal ve uluslararas dzeyde snflandrma, anlama, aklama, gzleme dayal olarak durumu saptama (betimleme), sorunlar belirleme ve zm nerileri getirmektir. Aratrmann hipotezini i sal ve i gvenlii mevzuatndaki hukuksal sorumluluklarn; iverenler ve iiler asndan yeterince ak olmamas ve eitim eksiklii gibi nedenlerle yargya tanmakta, yargnn takdiriyle hapis, adli ve idari para cezas gibi yaptrmlarla karlalmaktadr cmlesi oluturmaktadr. Aratrmann kapsam; inaat sektrndeki mevzuatn hukuksal sorumluluk asndan incelenmesidir. Aratrmada; inaat sektrnn ii sal ve i gvenlii konusunda mevzuattaki hukuksal sorumluluklarla ilgili halihazrda olan bilgileri bir araya getirmeye, bu bilgileri anlalr biimde dzenlemeye ve sunmaya, bu dzenlemeden hem bugn hem de gelecee ynelik uygulanabilir karsamalar yapmaya dayal betimsel yntem kullanlmtr. Bu balamda; inaat sektrnn ii sal ve i gvenlii mevzuat hukuksal sorumlu- 14 -
Hseyin Erkul, smail Yaar Ouz
luk asndan irdelenmi, adlandrlp, snflandrldktan sonra ilikilendirilmitir. Sonu olarak; aratrma sonunda elde edilen bilgiler yayn, hizmetii eitim ve bilgilendirme toplantlaryla naat Mhendisleri Odasnn egdmnde, iveren konumundaki mhendislermimarlar, teknik mavirler ve mteahhitlerle paylalacaktr.
Kuramsal ereve ve Kavramlarn Tanmlar

Kuramsal ereve Aratrmann kuramsal erevesini; inaat sektrn kapsayan ii sal ve i gvenlii mevzuatnda dzenlenen hukuksal sorumluluklar tanmlamak, aklamak ve karmlarda bulunmak oluturmutur. Kavramlarn Tanmlar Hukuk: Hukuk kurallarnn bir araya gelmesinden olumu bir dzendir (Gzler, 2009, 16). Bir baka tanma gre hukuk; toplumu dzenleyen ve kamu gc ile desteklenen kurallarn btndr (Gzbyk, 1999, 5). Hukuku: Bir i szlemesine dayanarak belirli bir cret karl, bir iverene bal olarak onun adna alan iiler ile bu iileri altran iveren arasndaki ilikileri dzenleyen uyulmas zorunlu kurallar btnne denir (elik, 2009, 11). i ile iveren arasndaki i ilikisini dzenleyen hukuk daldr. hukuku; bireysel i hukuku ve toplu i hukuku olarak ikiye ayrlr. Bireysel i hukuku; ii ile iveren arasnda akdedilen i szlemesinden kaynaklanan hukuki ilikiyi inceler. Toplu i hukuku; i ve iverenler mesleki kurulu olan sendikalarda rgtlenmilerdir. i sendikas ile bir iveren veya bir ii sendikasyla bir iveren sendikas arasnda, toplu i szlemesi, grev ve lokavt gibi eitli hukuki ilikiler ortaya kmaktadr. Toplu i hukuku bu ilikileri inceler (Grmez, 2009, 68). Hukukta Sorumluluk: Hukukta sorumluluk siyasi sorumluluk, cezai sorumluluk, mali sorumluluk ve medeni sorumluluk olarak drde ayrlmtr. Siyasi sorumluluk daha ok yrtmenin yasamaya kar sorumlu olmasn ierdii iin zerinde durulmamtr. Aratrma konusunda zerinde nemle durulmas gereken hukuksal sorumluluk cezai sorumluluktur. Cezai Sorumluluk insanlarn ceza hukukundan kaynaklanan sorumluluudur. Cezai sorumlulua kiinin su ilemesi yol aar. Cezai sorumluluun yaptrm (meyyidesi); hapis cezas ve adli para cezasdr (Gzbyk, 1999, 172). Cezai sorumluluk alannda yarglama adli yarg dzeninde bulunan ceza mahkemeleri ile i mahkemeleri yetkilidir. Cezai sorumluluk kiisel bir sorumluluktur bu nedenle ancak gerek kiilerin cezai sorumluluu olabilir. Somut bir olayda bir insan davrannn su oluturmas ve bundan dolay bu davran yapan kiinin sorumlu tutulabilmesi iin, maddi ve manevi olarak ikiye ayrlan suun unsurlar denen artlarn gereklemesi gerekir. Bu unsurlar unlardr: Maddi Unsurlar:
- 15 -
1. Hareket: Bir kiinin bir su ilediinden bahsedebilmek ve bu kiinin her eyden nce bir harekette bulunmu olmas gerekir. 2. Sonu (Netice): D dnyadaki bir deiikliktir. 3. Nedensellik Ba Hareket ile sonu arasnda nedensellik ba bulunmaldr. Nedensellik ba ile sonu arasnda sebep-sonu ilikisi olarak tanmlanabilir. Bir kiinin ortaya kan zararl bir sonutan sorumlu tutulabilmesi iin sz konusu sonucun o kiinin hareketinden kaynaklanm olmas gerekir. Manevi Unsurlar: Bir insann hareketi sonucunda ortaya kan Trk Ceza Kanununun su olarak tanmlad bir sonu ksa ve bu insan hareketiyle sonu arasnda nedensellik ba var (mevcut) olsa bile, sz konusu hareketin su tekil edebilmesi ve bundan dolay bunu yapan kiinin sorumlu tutulabilmesi iin, bu hareketin, onu yapan kii, yani fail tarafndan iradi olarak, yani bilerek ve isteyerek yaplmas gerekir. 1. snat Yetenei: Bir failin bir fiilden sorumlu tutulabilmesi iin her eyden nce isnat yeteneine (kusurlu bir ekilde hareket etmeye ehil) sahip olmas gerekir. snat yetenei; kiinin kendi hareketlerinin anlamn kavrayabilme ve bunlar yapmay isteme gcne sahip olmas demektir. 2. Kusurluluk: Kiinin fiili bilerek ve isteyerek yapm olmasdr. Bir kiinin kusurlu olmas iin kastl ve taksirli olmas gerekir. Kast (TCK/21); suun olumas kastn varlna baldr. Kast, suun kanuni tanmndaki unsurlarn bilerek ve istenerek gerekletirilmesidir. Taksir (TCK/22); dikkat ve zen ykmllne aykrlk dolaysyla, bir davrann suun kanuni tanmnda belirtilen sonucu ngrlmeyerek gerekletirilmesidir. Fail uymas gereken davran kurallarna uymak suretiyle nleyebilecei bir fiili, bu kurallar ihlal etmek suretiyle istemeyerek gerekletirmi olmaktadr. Ceza Sorumluluunu Ortadan Kaldran Haller unlardr: 1. Kaza ve Tesadf: ngrlmesi ve nlenmesi mmkn olmayan ama failin hareketi sebebiyle ortaya kan sonutur. 2. Mcbir Sebep: ngrlmesi ve nlenmesi mmkn olmayan ve failin dndaki sebeplerden kaynaklanan sonutur. 3. Cebir: Bir kimsenin bir baka kimse tarafndan su ilenmeye zorlanmas demektir. 4. krah (Zorlama) ve Tehdit: Bir kiinin, halen var olan veya gelecekte gerekleecek bir zarardan kendisini veya bir baka kiiyi kurtarmak amacyla, kendisinden istenilen suu ilemesidir. 5. Meru Mdafaa: Bir kimsenin ar ve haksz bir saldrya kar kendisini veya bir bakasn korumak iin gsterdii zorunlu tepkidir. 6. Iztrar (Zorunluluk) Hali: Bir kimsenin bilerek sebebiyet vermedii bir tehlikeden kendisini veya bir bakasn kurtarmak iin su ilemek zorunda kalmasdr. Mali Sorumluluk Hukuki sorumluluk da denen mali sorumluluk; bir kiinin dier kiiye verdii zararn,
- 16 -
zarar verenin malvarlna devlet araclyla cebren el konularak tazmin edilmesi demektir. Medeni Sorumluluk zel hukuk alannda kiilerin mali sorumluluudur. Bu sorumluluk, bir kiinin dier kiiye zel hukuk alannda verdii zarar gidermesi (bor ilikisi) demektir. Akdi medeni sorumluluk: Szlemeden doan sorumluluk; iki tarafn bir hukuki sonucu elde etmek zere iradelerini karlkl ve birbirine uygun surette aklamalardr. Haksz fiil sorumluluu: Haksz fiil, hukuka aykr olan ve bakalarna zarar veren davranlardr. Bu tr davranlar sonucunda ortaya kan zarar, zarar veren kii tazmin etmekle ykml olur. i Sal: alan iilerin salklarnn korunmas ve iyerindeki alma artlarnn iinin gvenliini tehlikeye atmamas (elik, 2009, 18). Gvenlii: verenlerin iyerlerinde ii sal ve i gvenliinin salanmas iin gerekli her trl nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundurmak, iiler de i sal ve i gvenlii konusunda alnan her trl nleme uymakla ykml olmasdr (elik, 2009, 18). Mevzuat: Anayasa, kanun, kanun hkmnde kararname (KHK), uluslararas andlama, tzk, ynetmelik ve dier dzenleyici ilemlerden oluur (Gzler, 2009, 1).
Uluslararas Metinlerde i Sal- Gvenlii ve Kurumsal Yaplanma

nsan Haklar Evrensel Bildirgesi (HEB) nsan Haklar Evrensel Bildirgesinin 23. maddesinde Herkesin alma, iini zgrce seme, adil ve elverili koullarda alma ve isizlie kar korunma hakk vardr. Herkesin herhangi bir ayrm gzetilmeksizin eit i iin eit crete hakk vardr. Herkesin kendisi ve ailesi iin insan onuruna yarar ve gereinde baka toplumsal koruma yollaryla desteklenmi bir yaam salayacak adil ve elverili bir crete hakk vardr. Herkesin karn korumak iin sendika kurma ya da sendikaya ye olma hakk vardr denilmektedir (Malatya Barosu, 2002, 14). Avrupa nsan Haklar Szlemesi (AHS) Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 4. maddesinde hi kimsenin zorla altrlamayaca ve zorunlu almaya tabi tutulamayaca vurgulanmtr. BM ocuk Haklar Szlemesi (HS) Birlemi Milletler tarafndan kabul edilen ocuk Haklarna Dair Szlemenin 32. maddesinde ocuk, sal, eitimi ve gelimesi asndan tehlike tekil eden ilere kar korunma hakkna sahiptir. Devlet, ie kabul iin asgari bir ya snr tespit etmek ve alma koullarn dzenlemek zorundadr (Resmi Gazete, 1995).
- 17 -
Avrupa Sosyal art Gvenli ve Salkl alma Koullar bal altnda; gvenlik ve salk alannda yasal dzenlemeler yapma ve gerektiinde, i gvenlii ve saln gelitirmeyi amalayan nlemler konusunda alanlarn rgtlerine danma yer almtr (Alpar, 2003, 6). International Labor Organisation [Uluslararas alma rgt] (ILO) 155 sayl Szleme Btn ekonomik faaliyet dallarnda iileri kapsayacak ekilde, lke artlarna uygun olmak artyla ii sal, i gvenlii alma ortam konularnda bir politika oluturulmas ve denetimini ngrmektedir. 161 sayl Szleme Tm ekonomik faaliyet dallarnda ve tm iletmelerde alan iiler iin i sal hizmetlerini gelitirmeye yneliktir.
Ulusal Mevzuatta i Sal- Gvenlii ve Kurumsal Yaplanma

T.C. 1982 Anayasas Anayasann 48. maddesinde Herkes diledii alanda alma ve szleme yapma hrriyetine sahiptir, 49. maddesinde Devlet, alanlarn hayat seviyesini ykseltmek, alma hayatn gelitirmek iin alanlar ve isizleri korumak, almay desteklemek, isizlii nlemeye elverili ekonomik bir ortam yaratmak ve alma barn salamak iin gerekli tedbirleri alr, 50. maddesinde Kimse, yana, cinsiyetine ve gcne uymayan ilerde altrlamaz ve 51. maddesinde de alanlar ve iverenler, yelerinin alma ilikilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve gelitirmek iin nceden izin almakszn sendikalar ve st kurulular kurma, bunlara serbeste ye olma ve yelikten serbeste ekilme haklarna sahiptir denilerek almayla ilgili hkmler ortaya konmutur. Tablo 1 - 4857 Kanununda Hukuksal Sorumluluk
Kanunun Tarihi ve Says 22.05.2003 Kanunun Amac verenler ile bir i szlemesine dayanarak altrlan iilerin alma artlar ve alma ortamna ilikin hak ve sorumluluklar dzenler Kanunun Bal Kanunu Tanmlar Bir i szlemesine dayanarak alan gerek kiiye ii, i altran gerek veya tzel kiiye yahut tzel kiilii olmayan kurum ve kurululara iveren, i ile iveren arasnda kurulan ilikiye i ilikisi, veren tarafndan mal veya hizmet retmek amacyla maddi olan ve olmayan eler ile iinin birlikte rgtlendii birime i yeri denir
- 18 -
Ksm-Blm Balklar Birinci Blm: Genel Hkmler kinci Blm: Szlemesi, Trleri ve Feshi nc Blm: cret Drdnc Blm: in Dzenlenmesi Beinci Blm: Sal ve Gvenlii Altnc Blm: ve i Bulma Yedinci Blm: alma Hayatnn Denetimi ve Teftii Sekizinci Blm: dari Ceza Hkmleri Dokuzuncu Blm: eitli, Geici ve Son Hkmler
Hukuksal Sorumlulukla lgili Hkmler Md.77. verenlerin ve iilerin ykmllkleri Md.78. Salk ve gvenlik tzk ve ynetmelikleri Md.79. in durdurulmas veya iyerinin kapatlmas Md.80. yeri Hekimleri Md.82. gvenlii ile grevli mhendis veya teknik elemanlar Md.83. ilerin haklar Md.84. ki veya uyuturucu madde kullanma yasa Md.85. Ar ve tehlikeli iler Md.86. Ar ve tehlikeli ilerde rapor Md.87. On sekiz yandan kk iiler iin rapor Md.88. Gebe veya ocuk emziren kadnlar iin ynetmelik Md.89. eitli Ynetmelikler Md.105. sal ve i gvenlii ile ilgili hkmlere aykrlk
4857 sayl Kanunu iverenler ile bir i szlemesine dayanarak altrlan iilerin alma artlar ve alma ortamna ilikin hak ve sorumluluklar dzenlemitir. 4857 sayl Kanunu ile i sal ve i gvenlii konusunda iverenlere, iilere eitim verme, bilgilendirme ve denetleme ykmll getirilmitir. Ayrca, Sal ve Gvenlii Kurulu oluturma zorunluluu getirilmi ve iverene, kurul kararlarn yerine getirme ykmll ngrlmtr (Demirciolu, 2004,12). Tablo 2 - 5237 Trk Ceza Kanununda Hukuksal Sorumluluk
Kanunun Tarihi ve Says 26.09.2004-5237 Kanunun Amac Kanunun Bal Trk Ceza Kanunu Tanmlar
Kii hak ve zgrlklerini, kamu dzen ve gvenliini, hukuk devletini, kamu saln ve evreyi, toplum barn korumak, su ilenmesini nlemektir Ksm-Blm Balklar Birinci Ksm: Uluslararas Sular kinci Ksm: Kiilere Kar Sular nc Ksm: Topluma Kar Sular Drdnc Ksm: Millete ve Devlete Kar Sular ve Son Hkmler Hukuksal Sorumlulukla lgili Hkmler Md.117. ve alma hrriyetinin ihlali Md.170. Genel gvenliin kasten tehlikeye sokulmas Md.176. naat veya ykmla ilgili emniyet kurallarna uymama Md.178. aret ve engel koymama
- 19 -
5237 sayl Trk Ceza Kanunu inaat faaliyetleriyle ilgili insan hayat asndan gerekli nlemleri almayan ve ihmalde bulunan kiilere hapis ve adli para cezas getirmitir. Tablo 3 - Borlar Kanununda Hukuksal Sorumluluk
Kanunun Tarihi ve Says 22.04.1926-818 Hukuksal Sorumlulukla lgili Hkmler Md.58. Md. 332 sahibi, akdin hususi halleri ve iin mahiyeti noktasndan hakkaniyet dairesinde kendisinden istenebilecei derecede, alma dolaysyla maruz kald tehlikelere kar icap eden tedbirleri ittihaza ve mnasip ve shhi alma mahalleri ile, ii birlikte ikamet etmekte ise, yatacak yer tedarikine mecburdur Kanunun Bal Borlar Kanunu
Borlar Kanunu hukuksal sorumluluu kusura dayandrr. 58. maddeye gre bir binann maliki veya imal olunan herhangi bir eyin maliki, o eyin fena yaplmasndan yahut muhafazasndaki kusurdan dolay mesul olur (Gzbyk ve Tan, 2001, 656). Bu cihetten dolay kendisine kar mesul olan ahslar aleyhindeki rcu hakk mahfuzdur. Tablo 4 - 5521 Mahkemeleri Kanununda Hukuksal Sorumluluk
Kanunun Tarihi ve Says 30.01.1950-5521 Kanunun Amac Kanununa gre ii saylan kimselerle iveren veya iveren vekilleri arasnda i akdinden veya Kanununa dayanan her trl hak ve iddialarndan doan hukuk uyumazlklarnn zlmesi Kanunun Bal Mahkemeleri Kanunu
5521 sayl Mahkemeleri Kanunu ii ve iverenler arasnda i akdinden veya Kanununa dayanan her trl hak iddialarndan doan hukuk uyumazlklarnn zlmesi grevini i mahkemelerine vermitir. Tablo 5 - 5510 Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununda Hukuksal Sorumluluk
Kanunun Tarihi ve Says 31.05.2006-5510 Hukuksal Sorumlulukla lgili Hkmler Md.21. kazas ve meslek hastal ile hastalk bakmndan iverenin nc kiilerin sorumluluu Md.23. Sresinde bildirilmeyen sigortallktan doan sorumluluk Md.76. verenin genel salk sigortalsnn ve nc kiilerin sorumluluu Kanunun Bal Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu
- 20 -
506 sayl Sosyal Sigortalar Kanununa gre; i kazas veya meslek hastal, iverenin kast veya iilerin saln koruma ve i gvenlii ile ilgili mevzuat hkmlerine aykr bir davran su saylmaktayd (Tuncay, 1982, 177). 2006 ylnda kabul edilen 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununun 21. maddesinde kazas ve meslek hastal, iverenin kast veya sigortallarn saln koruma ve i gvenlii mevzuatna aykr bir hareketi sonucu meydana gelmise, Kurumca sigortalya veya hak sahiplerine bu Kanun gereince yaplan veya ileride yaplmas gereken demeler ile balanan gelirin balad tarihteki ilk pein sermaye deeri toplam, sigortal veya hak sahiplerinin iverenden isteyebilecekleri tutarlarla snrl olmak zere, Kurumca iverene dettirilir. verenin sorumluluunun tespitinde kanlmazlk ilkesi dikkate alnr denilmektedir. Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu iverenlere ii sal ve i gvenlii konusunda mevzuatn uygulama, mevzuata aykr davranld durumlarda kanlmazlk ilkesi gerei para cezas yaptrm getirmektedir. Tablo 6 - Trk Medeni Kanununda Hukuksal Sorumluluk
Kanunun Tarihi ve Says 22.11.2001-4721 Hukuksal Sorumlulukla lgili Hkmler Md.2. Drst Davranma Md.3. yiniyet Kanunun Bal Trk Medeni Kanunu
Medeni hukuk alannda sorumluluk hukuksal ilikiden doan sorumluluk ve hukuksal eylemden doan sorumluluk olarak ikiye ayrlr (Gzbyk, 1999, 172) Tablo 7 - 5326 Kabahatler Kanununda Hukuksal Sorumluluk
Kanunun Tarihi ve Says 30.03.2005-5326 Hukuksal Sorumlulukla lgili Hkmler Md.41. evreyi Kirletme Kanunun Bal Kabahatler Kanunu
5326 sayl Kabahatler Kanununun 41. maddesi 4. paragrafnda naat atk ve artklarn bunlarn toplanmasna veya depolanmasna zg yerler dna atan kiiye, yz Trk Lirasndan bin Trk Lirasna kadar idari para cezas verilir. naat faaliyetinin bir tzel kii adna yrtlmesi halinde bu tzel kii hakknda verilecek idari para cezasnn st snr be bin Trk Lirasdr. Bu atk ve artklarn kaldrlmasna ilikin masraf da ayrca kiiden tahsil edilir denilmektedir. Kabahatler Kanununda inaat atklarna (evreye) ynelik hukuksal sorumluluk idari para cezas olarak ortaya konmutur.
- 21 -
Tablo 8 - i Sal ve Gvenlii Tz

Tzn Bal: Sal ve Gvenlii Tz 04.12.1973 - 7/7583 Tzn Amac: yerlerinde, iilere ait yatp kalkma yerlerinde ve dier mtemilatnda bulunmas gereken salk artlarnn ve iyerlerinde kullanlan alet, edevat, makinalar ve hammaddeler yznden, kabilecek hastalklara engel olacak tedbir ve aralarn, iyerlerinde ikazalarn nlemek zere bulundurulmas gerekli aralarn ve alnacak gvenlik tedbirlerinin neler olduu Ksm Balklar: Birinci Ksm: Genel Hkmler kinci Ksm: Salk artlar ve Gvenlik Tedbirleri nc Ksm: yerlerinde Kullanlan Alet, Edevat, Makine ve Ham Maddeler Yznden kabilecek Hastalklara Engel Olacak Tedbirler Drdnc Ksm: yerlerinde Kazalarna Kar, Alnacak Tbbi Tedbirler Ve yerlerinde Bulundurulmas Zorunlu Olan lk Yardm ve Tedavi Levazm ile Shhi Tesisat. Beinci Ksm: yerlerinde Kazalarn nlemek zere Alnacak Gvenlik Tedbirleri ve Bulundurulmas Gereken Aralar Altnc Ksm: Kiisel Korunma Aralar Yedinci Ksm: Son Hkmler
Tablo 9 - Sal ve Gvenlii Ynetmeliinde Hukuksal Sorumluluk

Ynetmeliin Bal: Sal ve Gvenlii Ynetmelii Ynetmeliin Amac: yerlerinde salk ve gvenlik artlarnn iyiletirilmesi iin alnacak nlemleri belirler. Mesleki risklerin nlenmesi, salk ve gvenliin korunmas, risk ve kaza faktrlerinin ortadan kaldrlmas, sal ve gvenlii konusunda ii ve temsilcilerinin eitimi, bilgilendirilmesi, grlerinin alnmas ve dengeli katlmlarnn salanmas Blm Balklar Birinci Blm: Ama, Kapsam, Dayanak ve Tanmlar kinci Blm: verenlerin Ykmllkleri nc Blm: ilerin Ykmllkleri Drdnc Blm: eitli Hkmler Beinci Blm: Son Hkmler Hukuksal Sorumlulukla lgili Hkmler Md.6. verenin Genel Ykmllkleri Md.7. Koruyucu ve nleyici Hizmetler Md.8. lk Yardm, Yangnla Mcadele ve Kiilerin Tahliyesi ve Yakn Tehlike Md.9. verenin Dier Ykmllkleri
i Sal ve Gvenlii Mevzuatnn Hukuksak Sorumluluk Asndan zmlenmesi ve rnek Olay Yarg Kararlarnn rdelenmesi
rnek Olay ve Yarg Karar 1: (Yargtay 21.Hukuk Dairesi Esas-Karar:2007/8888-10428) Dava Konusu: ki iinin altklar yerdeki tartmalarnn sonucunda bir iinin dier iiyi baklayarak ldrmesi
- 22 -
Karar: kazas sonucu lm ve maddi ve manevi tazminatn ksmen denmesi rnek Olay ve Yarg Karar 2: (Yargtay 10.Hukuk Dairesi Esas-Karar:2008/3516-10688) Dava Konusu: inin iyerinde hammadde varilini eki ve keski kullanmak suretiyle at srada frlayan apan gzne gelmesi sonucu yaralanmas Karar: 4857/77 ve i Sal ve Gvenlii Tznn 2. maddesi gerei; i yerinde i gvenlii tedbirlerini alma ve bu tedbirlere uyulmas iin gerekli eitim ve denetim yetki ve sorumluluunun iverende olmas nedeniyle tazmin rnek Olay ve Yarg Karar 3: (Yargtay 21.Hukuk Dairesi Esas-Karar:2008/5624-18632) Dava Konusu: naatta kalp ustas tabiyenin hazrlanmas iin beton ivisi akarken ivinin bann krlarak sol gzne isabet etmesi sonucu yaralanmas Karar: Ustaya 4857/77 gerei maddi ve manevi tazminat denmesi rnek Olay ve Yarg Karar 4: (Yargtay 21.Hukuk Dairesi Esas-Karar:2007/23396-7923) Dava Konusu: inin alt inaatn terasndan geen yksek gerilim hattna kaplmasyla meydana gelen i kazas sonucunda sa elinin bilekten kesilmesi ve sol ayak parmaklarn kaybetmesi Karar: kazas sonucu maluliyetten doan maddi ve manevi tazminatn denmesi rnek Olay ve Yarg Karar 5: (Yargtay 10.Hukuk Dairesi Esas-Karar:2008/14768-12562) Dava Konusu: elik borudan yaplan iskele zerine konulan konsol ve panolarla oluturulan ek iskele zerinde d cephe svas yapan sigortalnn bulunduu ksmdan derek lmesi Karar: yerinde gerekli tedbirleri almamas nedeniyle iverenin 6/8 orannda kusurlu olduu rnek Olay ve Yarg Karar 6: (Yargtay 10.Hukuk Dairesi Esas-Karar:2008/12623-14040) Dava Konusu: naatn balkon blm svasn yaparken i kazas sonucu len sigortalnn hak sahiplerine balanan gelir, yaplan harcama ve demeler nedeniyle kurum zararnn rcuan detilmesi Karar: Taeronun igvenlii nlemlerini almadaki ihmali 4/8, iveren 2/8, ii 1/8 orannda kusurlu bulunmutur. rnek Olay ve Yarg Karar 7: (Yargtay 10.Hukuk Dairesi Esas-Karar:2010/8219-13630) Dava Konusu: Elektrik arpmas i kazas sonucu srekli igrmezlik durumuna giren sigortalya i grmezlik deneinin ve hastane masraflarnn iveren irketten tahsili Karar: Elektrik tesisatn projeye uygun yaptrdktan sonra proje harici adi kablo tesisat deten mteahhidin Trk Ceza Kanununa gre hapis ve adli para cezas ile cezalandrlmas rnek Olay ve Yarg Karar 8: (Yargtay 10.Hukuk Dairesi Esas-Karar:2008/8285-8862) Dava Konusu: Kazan dairesinin tabliye betonu dkmnde beton kalbnn kmesi nedeniyle kalp altnda kalan iinin vefat etmesi Karar: kazas sonucu len murisin maddi ve manevi tazminatnn denmesi rnek Olay ve Yarg Karar 9: (Yargtay 21.Hukuk Dairesi Esas-Karar:2006/19857-1345)
- 23 -
Dava Konusu: Kanalizasyon inaatnda kaz iinde boru derken ukurun iki tarafndaki topran kaymas sonucu gk altnda kalarak i kazas geirmesi Karar: 4847/77 ve i Sal ve Gvenlii Tznn ilgili maddeleri gerei i yerinde alnmas gereken nlemler asndan kusur aidiyeti ve oran belirlenmelidir. rnek Olay ve Yarg Karar 10: (Yargtay 10.Hukuk Dairesi Esas-Karar:2008/20149-5178) Dava Konusu: Beton dkm ii srasnda grgr vin ile har tarken vincin yk tayan ayaklarnn yerinden oynamas sonucu iinin 5,5 m yksekten derek yaralanmas Karar: kazas sonucu srekli igrmezlik durumuna giren sigortalya balanan pein deerli gelirler ile yaplan harcama ve demelerin iverene Kurumca rcuan dettirilmesi naat sektryle ilgili Sinerji Mevzuat ve tihat Programlarndan tesadfi olarak seilmi rnekolay yarg kararlar incelendiinde; aratrmann i sal ve i gvenlii mevzuatndaki hukuksal sorumluluklarn; iverenler ve iiler asndan yeterince ak olmamas ve eitim eksiklii gibi nedenlerle yargya tanmakta, yargnn takdiriyle hapis, adli ve idari para cezas gibi yaptrmlarla karlalmaktadr hipotezinin doruland deerlendirilebilir.
Sonu
naat sektrnde, ii sal ve i gvenlii, hem uluslararas metinlerde hem de ulusal dzenlemelerde temel insan hakk olarak ele alnmtr. Bu hakkn hem kurumsal dzeyde devlet tarafndan hem de zel sektr oluturan iverenler tarafndan korunmas sosyal barn salanmas asndan nemlidir ve bu nem her geen gn daha artmaktadr. zellikle i kazalaryla ortaya kan hukuksal sorunlarn nedenlerinin banda; gerekli gvenlik nlemlerini almama, eitim yetersizlii ve mevzuattaki alnacak tedbirlerin mahhas (somut) olmamas, genel olmas boluklarn yarg yerlerince tamamlanmaya allmas, gelmektedir. Dolaysyla takdir yetkisi yarg yerine kalmakta ve madur lehine ilemektedir. i sal ve i gvenlii mevzuat iverenler asndan hukuksal sorumluluk ve cezai yaptrmlar, iiler asndan salk ve i gvenlii getirmektedir. i sal ve i gvenlii konusunda alnacak nlemlerin ve eitimin maliyeti mevzuat bilmemenin getirecei olumsuz sonulardan daha dk olmaktadr. Hukuksal adan ii sal ve i gvenlii konusunda ortaya kan sorunlarn zm iin kanunlarn uygulanmasn salamak zere ynetmelikler karlmal, bata inaat mhendisleri olmak zere kamu kurumu niteliindeki meslek rgtlerince, sendikalar ve ilgili STKlar tarafndan iverenlere ve iilere ynelik verimli, etkili ve kaliteli eitim almalar nicelik ve nitelik olarak artrlmaldr. Kaynaklar Alpar, M.B.(2003), i Sal ve Gvenlii ve alma Ortam Hakknda 155 Sayl ILO Szlemesi le lgili alma Hayat Mevzuat, Kamu-i Dergisi, Ankara. elik, A.H. (2009), ve Sosyal Gvenlik Hukuku, MuratHan Yaynevi, Trabzon.
- 24 -
Demirciolu, A.M. (2004), Yeni Yasasnn Trk alma Hayatnda At Yeni Perspektifler ve Beklenen Olas Etkiler, Yeni Yasasnn Trk alma Yaam zerine Etkileri, Ekonomi Forumu, Friedrich Ebert Stiftung, stanbul. Dokuzuncu Kalknma Plan [DKP], (2006), naat, Mhendislik-Mimarlk, Teknik Mavirlik ve Mteahhitlik Hizmetleri, DPT Yayn, Ankara. Devlet Planlama Tekilat [DPT], (2000), Mhendislik-Mimarlk, Teknik Mavirlik ve Mteahhitlik Hizmetleri, Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan (2001-2005), DPT Yayn, Ankara. Gzler, K. (2009). Hukukun Temel Kavramlar, Ekin Basm Yayn Datm, Bursa. Gzbyk, . (1999), Hukuka Giri ve Hukukun Temel Kavramlar, Turhan Kitabevi, Ankara. Gzbyk, ., Tan, T. (2001), dare Hukuku, Cilt 1, Turhan Kitabevi, Ankara. Malatya Barosu (2002), nsan Haklar Evrensel Bildirgesi, Kitapk, Malatya. 5237 Sayl Trk Ceza Kanunu (2004), Sekin Yaynevi, Ankara. Tuncay, A.C. (1982), Sosyal Gvenlik Dersleri, Aratrma, Eitim, Ekin Yaynlar, stanbul.
- 25 -
ahs Zararlarnn zel Sigorta Szlemeleri ile Karlanmas

Abdulhalim Eke1
zet
ilerin kaza sonucu zararlarnn zellikle maddi zararlarnn giderilmesinde Avrupa lkelerinde hakim olan uygulama,sosyal gvenlik kurumlarnca veya bu amala rgtlenmi iyeri rgtlenmelerince karlanmasdr. Zararn belirlenmesinde yarg uygulamalarnda 1994 ylndan bu yana bir ok ilke yerlemi, karmaklktan kurtarlm bulunmaktadr. almada kazaya ilikin olarak anlatlan kurallar meslek hastalklar iinde geerli olmasna ramen inaat sektr esas alndndan ve bu sektrde meslek hastalna nadiren rastlandndan meslek hastalklarnn zel olarak anlmasndan kanlmtr. almada kaza, SGKya bal sigortallk ve kaza sonucu gelir balama istatistikleri ile zel sigorta sektrndeki sigortalarn polie ve prim istatistiklerinden yararlanlarak ncelikle adli yarg uygulamasnda i kazalarnda olas tazminat demeleri emsallerinden yararlanarak hesaplanm, iverenlerin sorumlu olacaklar toplam tazminat sorumluluu ile SGKya inaat sektrnn yl bazl veride dedii i kazas ve meslek hastal primleri karlatrlm ardndan zel sigorta szlemeleri zetlenerek tablolarda sunulmu, i gvenlii nlemlerinin maliyeti ile sorumluluk ilikisi deerlendirmeye allm, greceli deerlendirmede ulalan sonular neri olarak sunulmutur. Deerlendirmeler yrrlkteki kurallar bakmndan yaplm, 01.07.2012de yrrle girecek yeni ve iki ayr temel kanun olan 6098 sayl Trk Borlar Kanunu ile 6201 sayl Trk Ticaret Kanununun getirdii deiikliklerin sonularna ksmen deinilmemeye allmtr. Anahtar kelimeler: naat Sektr, Kazas, Maddi ve Manevi Tazminat, SGK primi,SGK Geliri,Ferdi Kaza Sigortas (zel Sigortalar), veren Sorumluluk Sigortas, Gvenlii Maliyeti
Avukat, Ankara Barosu. halimeke@yahoo.com - 27 -
Giri
Kavramlar Zarar Dar anlamda malvarlnda irade d azalmalar, geni anlamda ise cismani ve manevi ac ve strab, saldrdan nceki ve sonraki fark anlatr (Tandoan, 1961). Bedensel zararlar yaralanma halinde tedavi giderleri, geici ve srekli (ksmen veya tamamen) alma gc kayplar, iktisadi gelecein sarslmas olarak, lm halinde ise lm gerekleene kadar yaralanma halinde istenebileceklere, lmden sonra destekten yoksun kalma zarar, cenaze giderleri ile lenin yaknlarnn ve yaralanan ile ar yaralanmalarda yaknlarnn manevi zararlarnn sorumlular tarafndan karlanmas tazminat konusu yaplabilir. Yeni Trk Borlar Kanunu 54. hkmne gre bu isteklere ek olarak, maddi tazminatlar kazan kayb, alma gcnn azalmas veya yitirilmesi, iktisadi gelecein sarslmas balklar altnda farkllatrlarak istenebilecektir. Sorumluluk ve Nedenleri Geleneksel sorumluluk kusura dayanmaktadr. Ara kazalarnda, nkleer tesis iletilmesi gibi hallerde tehlike esasna dayanr. hukukunda iverenin sorumluluunun tehlike sorumluluu ve kusur esasna dayandna dair ayr bilimsel grler bulunmaktadr. Tehlike sorumluluu yannda ii- iveren ilikisi, tama gibi szlemeden doan sorumluluk sz konusu olabilir. Kanun baz hallerde sorumluluk iin sigorta yaplmasn zorunlu klmtr. Bunlar arasnda iinin SGKya bildirimi, motorlu aralarda trafik sigortas , tama aralarnda mesuliyet ve koltuk sigortas saylabilir. Zorunlu sigortalarn yaplmam olmas zarara urayanlarn haklarna engel olmamakta, demeyi yapan kurulular (SGK, Garanti Fonu) demelerin tamamn sorumlulardan geri istemektedirler. Zarardan sorumluluk istee bal olarak ihtiyari mali sorumluluk, iveren mali sorumluluk, nc ahs sorumluluk,ferdi kaza sigortalar ile teminat altna alnabilir. Zarar grenin kusuru, lm halinde sa kalan ein evlenme ans, denen sigorta bedeli ve SGK gelirinin pein deeri gibi demelerin zarar miktarndan indirilmesinden sonra kalan miktar tazminat oluturmaktadr. 2009 Ylnda lkemizde Meydana Gelen Kaza ve SGK Verileri Trafik Kazalar www.trafik.gov.trden alnan verilerdeki trafik kazalar; Yaralanma 201.380 lm 4.324
olarak gsterilmekte olup, lenler kaza mahallindeki lmleri gsterdiinden, kaza mahallinden hastaneye gtrlrken, hastanede ve sonrasndaki lmler bu saylara dahil edilmemektedir. lm saylarnn daha yksek iyimser tahminle 2 kat olarak alnmas mmkndr.
- 28 -
Abdulhalim Eke
Kazalar Sosyal Gvenlik Kurumunun 2009 statistik Yllndaki verilerde; Tm kazalar (sh.73,74,83) Kaza Says 64.316 Srekli Gremezler 1.885 lm 1.171 naat Sektr(5,42,43 kodlu iyerleri toplam) Yaralanma 284 lm 156
Trafik i kazas denilen motorlu aralarla meydana gelen i kazalar ylln 84.sayfasnda 2.661 olarak gsterilmitir. Genel olarak kazalara oran %4,1 olmaktadr. Ylln 97.sayfasnda i kazas geirenlerin arlkl ya ortalamalar srekli i gremezler iin 40 ya, lenler iin 38 yatr.102 sayfasnda ise tm dnemlerde i kazasnda lenlerin elerinden gelir alanlarn arlkl ya ortalamas ise 55 olarak gsterilmitir. naat Sektrnde Kazalar in denen SGK Primleri 2008/14173 Sayl Bakanlar Kurulu Karar ile yeniden belirlenen tarifelere gre inaat sektr iverenleri i kazas ve meslek hastalklarna kar oluacak riskler iin % 3 nispetinde prim denmektedir. Kazas Sonucu SGK Tarafndan Salanan Haklar 5510 sayl SGKnn 16 ve 24 md. hkmlerine gre i kazas nedeniyle sigortalya tedavi, geici ve srekli i gremezlik geliri, lenlerin hak sahipleri (e-ocuk-anne-baba) iin lm geliri balanmaktadr. lm ayl ile lm geliri kartrlmamaldr. lm ayl ise uzun vadeli sigorta kolundan, lm geliri ksa vadeli sigorta kolundan denmektedir. Srekli i gremezlik oran % 10u amayanlara srekli i gremezlik geliri denmemektedir. 1.10.2008 tarihinden nce 506 sayl yasa uygulamas dneminde % 10-25 aras i gremezlerin gelirlerinin sermaye eklinde denmesi, % 25ten fazla olanlara ise asgari gelir uygulanmasna dair kurallar 5510 sayl yasada bulunmadndan yeni dnemde % 25- 60 aras srekli i gremezlere balanan gelirler daha az olduundan kurum daha az deme yapmaktadr. Srekli i gremezlik orannn belirlenmesi 506 sayl yasa dneminde SSK Salk lemleri Tzne gre yaplrken 5510 dneminde Resmi Gazetenin 11 Ekim 2008, 27021 saysnda yaymlanan alma gc ve Meslekte Kazanma Gc Kayb Oran Tespit lemleri Ynetmeliine gre yaplmaktadr. SGKnn balad gelirlerin pein deer hesaplar da 28 Eyll 2008 tarihli RG, 27011 sayda yer alan pein deerlerin hesaplanmasna dair tebli uygulamas ile deitirilmi, pein deer tutarlar eski uygulamaya nazaran % 13e yakn oranda artrlmtr. almamzda gelir pein deer hesaplamalarnda deiiklik uygulanmtr. 2009 Ylnda SGKya Bildirilen Sigortal Gn ve Kazanlar SGKya 2009 ylnda ii olarak (4a) kaytl 9.030.202 kiinin %16s (1.445.645 kii) inaat
- 29 -
sektrnde almaktadr(Yllk sh.33). SGKya yaplan bildirimlerde bina inaatlarnda gnlk kazan 28,04 iken, bina d inaatlarda 55,77 zel inaat faaliyetlerinde 41 TL (Yllk sh.48-49) olmutur. naat sektrnde alanlarn % 48,8i bina inaatlarnda almaktadr. 2009 ylnda 2.915.404.372 gn iin sigorta primi denmitir.1.000.000 alma saati iin i kazas oran 2.76 dr,Srekli i gremezlik toplam oran ise 61.300 olup toplam allan gnn 641 gnne bir i kazas dmektedir(Yllk sh.103).
Yarg Uygulamasnda Yaklak Tazminatlar

Hesaplamalar deneyimlerimiz ve emsallere gre yaklak olarak ve TL baznda oluturmu bulunmaktayz. Manevi Tazminatlar Zarar gren % 30 kusurlu E kazas lm Trafik lm Tama-Hekim Hatas lm 50 20 35 Her bir ocuk 50X2 20X2 30X2 Anne Baba 20+20 10+10 15+15 Ortalama Toplam 180.000 80.000 120.000 Azamiye Yakn Toplam 350.000 100.000 150.000 % 100n 100.000 35.000 70.000
tedavi ile iyileen kazas yaralanma Trafik yaralanma Tama- Hekim Hatas yaralanma Maddi Tazminatlar 5.000 2.000 3.500
meslekte kazanma gcnn her % 1 kayb iin 1.000 350 700
Maddi tazminatlardan miktar olarak en yksek tutarllar lmde destekten yoksun kalma tazminat, kalc sakatlk durumunda alma gcnn kayb-meslekte kazanma gc kayplar oluturmaktadr. Tazminat hesabnda esas alnan en nemli verilerden biri crettir. naat sektrnden SGKya gerek cretler yerine daha dk veya asgari cretten kazan bildirimi yaplan ve yargya intikal eden olaylarda karlalan ihtilaflardan olduundan, sunacamz rnek tazminat hesaplamalarnda asgari cretin yaklak 2,5 kat emsal crete ve olay u an olsa idi mevcut asgari cretin aylk brt tutar 837 TLye itibar edilmitir. 1- Kazas lm Halinde lk Seenek SGKya Tam Yerine Eksik Bildirim Halinde len 30 ya, e 30 ya ocuklar erkek 10 ve 9 yanda, sorumlu % 70 kusurlu.
- 30 -
Abdulhalim Eke
Ein evlenme ans Askeri Yksek dare Mahkemesi uygulamalarna gre % 17 (Gle, 2008). Zarar 2 ocuklu e Erkek ocuk (10 ya) Erkek ocuk (9 ya) E ocuk (19) ocuk (15) 102.975 22.696 20.027 163.881 8.010 SGK Tm Pein Deeri 166.009TL. 14.707 13.676 79.407 2.678 Karlanmam Zarar 63.034 7.989 6.351 84.474 5.332
kazas lm, len 38 ya ocuklar erkek 19 ve 15, cret, kusur ayn (16)
kinci Seenek SGKya Tam ilik Kazanc Bildirimi Ayn verilerle; Kazas (30 ya) E Erkek ocuk (10ya) Erkek ocuk (9ya) Kazas (38 ya) E ocuk 19 ocuk (15) 163.881TL 8.010 198.517 6.695 YOK 1.315 Zarar 166.009TL 22.696 20.027 SGK Tm Pein Deeri 157.488 36.717 34.125 Karlanmam Zarar 8.521TL. YOK YOK
2- Yaralanma - Kalc Arza Halinde Ya 30,cret, kusur durumu ayn lenlerle ayn. lk Seenek SGKya Tam Yerine Eksik Bildirim Halinde 30 ya ayn cret Kayp Oran % 50 % 50 (ya 40) % 100 kayp bakma muhta Zarar 224.000 159.250 667.000 SGK Pein Deeri (eksik bildirim) 61.090 55.689 174.000 493.000 Kalan Zarar 162.910
(Bakma muhta kiilerde ayrca mr sonuna kadar bakc gideri hesab yaplmakta, i yargsnda hesaplamada brt asgari cret,SGK rcusunda kazancnn yars,Asliye Hukuk Mahkemesi Uygulamalarnda bazen net asgari crete,Ticaret Mahkemelerinde ise, kazancn 1/3nn esas alnd izlenmektedir).
- 31 -
kinci Seenek SGKya Tam ilik Kazanc Bildirimi Kayp Oran % 50 % 50 (40 ya) % 100 ve bakma muhta % 5 kayp Zarar 224.000 159.250 667.000 22.400 SGK Pein Deeri 152.000 139.672 436.000 yok Kalan Zarar 72.000 19.578 231.000 22.400
Adli yarg uygulamasnda maddi tazminatlara esas cretler 1994 ylndan bu yana gelecek dnem iin % 10 artrlp, %10 iskonto edilmekte, birbirini kaldran ekli ileme devam edilmektedir. Mahkemelerde bir birine benzer hesaplar yaplmaktadr. Askeri dari Yarg tazminat hesab ise artrm, iskonto, indirimler bakmndan zarar grenler lehine farkl bir yntemle yaplmaktadr.1 Ekim 2011de yrrle giren yeni 6100 sayl Hukuk Muhakemeleri Kanunun 3.maddesi ile Askeri ve dari Yargya konu bedensel zararlara ilikin davalar artk Adli yarg Asliye Hukuk Mahkemelerinde grleceinden bu hususun nemi kalmamtr.
Kazalar Bakmndan 2009 Yl SGK Prim demeleri

2009 ylnda SGKya bildirilen sigortallarn yllk sigortal gn says 323 tr. Asgari cret ve ksa vadeli sigorta primi en dk % 1,5 zerinden dense ise dahi, kii ba bir gnlk 22,65 TL kazancn primi (% 1,5) 0.33,97 TL nin sigortal gn says ile arpmnda 990.362.865 TL tahsil edilen asgari ksa vadeli sigorta primi olarak bulunabilecek en dk miktar olmaktadr. Tm Sigortallar 9.030.202 Toplam Gn 915.404.372 1 Sigortalya Den Gn 323 kii/yl/gn naat Sektr Oran % 16
2008 yl verilerine gre ise inaat sektrnde meydana gelen i kazalar sektr olarak Madencilik, Elektrik ve Su, malat sektrlerinin ardndan 4. srada yer almaktadr (Dericiolu,2010). AB lkelerinde inaat ikolu, 900 milyar Euro tutarndaki cirosu ve 12 milyon alan ile 15 AB lkesindeki en byk sektrlerdendir. Avrupada her yl inaat ikolundaki kazalarda 1.300 kii yaamn yitirmekte, 850.000 kii yaralanmakta ve bu oranlar dier sektrlerdeki i kazalar saysnn iki katna ulamaktadr. naat sektrnde lm oran 100.000 iide 13 iidir (Tan,a). naat Sektr 2009 Yll sh.49,49 ve 53te belirtilen verilerle; Faaliyet Grubu Bina naat Bina D Yaplar zel naat Faaliyetleri Bina evre Dzenleme Toplam Sigortal Says 702.389 256.096 269.213 217.947 1.445.645 Toplam / Oran % 7,7 %2,8 %2,9 %2,4 Gn/Kazan 28.04 55,77 41.00 33,85
- 32 -
Abdulhalim Eke
naat Sektr 2009 Yl Prim Tahsilatlar Faaliyet Grubu Bina Bina D Yap zel n. Bina-evre Dz. Toplam Gruba Den Gn Says 7.048.613 2.563.132 2.654.672 2.196.970 14.463.387 denen Prim (%3 zerinden) 59.292.974 42.883.761 32.652.465 22.299.245 157.128.445
SGK Bakmndan Yl i Kazalarn Pein Deerleri

2009 Yl lm Gelirlerinin Pein Deerleri lm geliri balanan elerin ortalama ocuk says 1,74tr, Ancak kurum uygulamasnda lm geliri almakta olanlarn e ocuksuz olmas ile ocuk saysnn 1 olmas arasnda yaplacak lm geliri bakmndan fark bulunmadndan 2 ve daha fazla ocuk iin gelir miktar toplam tam olarak denmektedir. naat Sektr ortalamas 2009 ylnda kii/ gn kazan ortalamas 36.81X30 =1.104TL.dir. Bunun % 70inin ocuklu e iin % 50si, ocuksuz e iin % 75i,her bir ocuk iin % 25i gelir olarak denmektedir. 1.104X70= 772,80 paylama esas gelir olmakla, hesaplamada yaklak 0.90 rakamna karlk olan deer 695,52Xinaat sektr lm says 156=108.501X12(1 yl) = 1.302.013 TL 1 yllk lm geliri demesinin, ayn ylda i kazasnda lenlerin arlkl ya ortalamasnn ylln 97.sayfasna gre 38 olduu kabulnde 38 ya kadn iin pein deer iskonto oran yeni cetvellere gre 1.694,14/100= 21.675.001 tm dnemlerin ilk pein deer toplam olarak hesaplanabilecektir. 2009 Yl Srekli Gremezlik Gelirlerinin Pein Deerleri kazasnda srekli i gremez olan kii toplam ylln 130.sayfasnda 61.300 olarak gsterilmitir. 61.300/100=613 tam kayba urayan kii olmaktadr. kazasnda srekli i gremez olan 284 naat Sektr iisinin genel olan 1885 saysna oran % 15dir. naat sektr kazan ortalamas 1.104X70= 772,80/100X 9.195 (61.300/100X15) = 71.058,96 AylkX12= 852.707,52 kazas arlk ya olarak ylln 97.sayfasnda gsterilen 40 yan pein deer karl 1.584,33= 13.509.701 olmakla toplamlar = 21.675.001+ 13.509.701= 35.184.702 olmaktadr. Dier laveler, Kurumdan kan Gelir Toplanan Prim ve Rcu Alacaklar Geici i gremezlik pein deerlerine ve ylln 94 sayfasnda 1.072.106 olarak gsterilen geici i gremezlik gnleri iin + yatarak gnler iin 51.543/2= 25.771+ (1.520.563:2/3) 1.013.708= 1.039.479 Gn X naat Sektr oran % 15= 155.921 GnX36.81=5.739.483 TL geici i gremezlik geliri denmektedir. Srekli ve geici i gremezlik gelirlerinin pein deerlerinin toplamnn 35.184.702 + 5.739.483=40.924.185 TL olmasna karlk kurum inaat sektrnden ayn yl iin 157.128.445 TL prim kazanc salamaktadr.
- 33 -
Kaza geirenler ve yaknlarna gelir deyen kurum kusurlu olanlardan yukarda hesaplanan ve ilk pein deer niteliinde olan 40.924.185 TLsinin iverenler kusuruna den ksmn rucuan alacak yolu ile geri isteyebilmektedir. veren kusurlarnn % 70, tahsil edilme orannn % 60 olduu varsaylan bir yaklamda SGK 40.924.185X70X60= 17.188.157TL.sini geri alabilmektedir. Primlere tahsili mmkn rucu alacann ilavesi ile kurum 157+17= 174.000.000 tahsiline karlk yl ii inaat sektr i kazalar karlnda 40.924.185TL gelir pein deeri demektedir.
Bedensel Zararlar Karlayan Sigorta Trleri

zel Sigorta Sektrnce 2010 Ylnda Dzenlenen lgili Sigorta Polieleri Trkiye Sigorta ve Reasrans Birliinin http://www.tsrsborg.tr/node/54 adresinde bulunan 2010 yl istatistiklerine gre; Tr Tama Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Ferdi Kaza Zorunlu KTMS Zorunlu Trafik Motorlu MM veren Mali Sorumluluk nc ahslara kar mal.mes. Toplam Primi 30.483.362 557.000.439 13.095.163 2.248.514.389 222.321.480 58.471.782 143.198.455 3.273.085.070 Polie Says 89.956 5.461.554 54.346 11.652.461 873.224 48.287 485.677 18.665.505
Ek 1de sunulan tablolarda inaat sektrnde karlalabilecek sigortalarn baz zellikleri gsterilmitir. Ancak yeni TTK dneminde genel artlarn yeniden dzenlenmesi gerekecektir. Can Sigortalarndan Ferdi Kaza Sigortas Bedensel zararlar hayat-can sigortalar trnden olan ferdi kaza sigortalar ile karlanabilecektir. Bu sigorta trnde zararn domas lm-sakatlk halinde sigorta bedeli ne ise zararn olup olmamasna bal olmakszn ve lehdarn miraslarna miras payna gre denmektedir. Zarar karl olmayan bu demeler ferdi kaza sigortasnn zarar gren tarafndan yaplmas halinde, yaplan demeler zarardan indirilmez ve sorumlularn tazminat ykmlln azaltmaz. Karayolu Tama Koltuk Ferdi Kaza sigortasnda bedensel zarardan indirilmesinde u ayrm nerilmektedir (elik,www.tazminat. com) Sorumlu tamac deilse zarardan indirilmez, tamac ise zarardan indirilir. Ticaret Kanunu md. 1334 hkmne gre zarardan indirilmek zere bakalar tarafndan sigorta yaptrlabilecei gibi, sigorta ettiren dnda kusurlu nc ahslara kar tazminat istemlerinde denen sigorta bedeli tazminattan indirilmeyecektir. veren tarafndan yaptrlp primi iverence denen polieler nedeniyle yaplan sigorta demeleri iverenin sorumlu olaca tazminattan indirilecek iken, zarardan sorumlularn iyeri ile ilgisi olmayan nc ahslar olmas halinde deme miktar yksek de olsa tazminattan indirilmeyecektir.
- 34 -
Abdulhalim Eke
Bamsz ferdi kaza sigortalarnn dnda kasko sigortas iinde karma sigorta olarak yahut dier sigortalar ile birlikte yaplm ferdi kaza sigortalarna sklkla rastlanmaktadr. Mal Sigortalarndan Sorumluluk Sigortalar Sigorta ettirenin nc kiilere verdii zararlar sonucunda ortaya kan sorumluluunun, prim karlnda sigortac tarafndan tazminin yklenilmesini ngren sigorta szlemelerine ise sorumluluk sigortalar denilmektedir(Hzr, 2009). Mevcut uygulamada bedensel zararlarn denmesi taleplerinde genelde daha ksa olan zamanam sreleri yeni TTK md.1482de 10 yllk zamanam sresine balanmtr. Sorumluluk sigortalarnn genel ilkelerinde, demelerde zarar tutarnn ve teminatn almamas, sigortacya tannan demelerin sigortal dndaki sorumlulardan istenmesi (halefiyet) ilkeleri yer almaktadr. Btn sigorta kollarnda, sigorta akdinin kurulu ve devamnda sigorta ettirenin kendisine yklenen doru ve zamannda beyan ve bildirim ykmllne uymamas sonucunda haklarnda azalma, kayp ve aldn iade ykmll doabilmektedir. Sorumluluk sigortasnn temel konusu maddi zararlar olmasna ramen htiyari Mali Mesuliyetin deien artlar ile iveren ,sorumluluk sigortasna manevi zararlar iin teminatlar verilebilmektedir. Ayn anda birden ok sigorta poliesi korumasna giren bir zararn meydana gelmesinde hangi sigortann ncelikli olaca ok tartlan bir konu deildir. Yasal bir sralama Karayolu Yolcu Tama Sigortasnn, KTK Trafik Sigortas ve htiyari Mali Sorumluluk sigortasndan nce geleceinin dzenlenmi olmasdr. veren sorumluluk sigortas iileri korurken, rnein arala tamay ek prime tabi tutmaktadr. naat sigortasnda ilave art halinde veya ayr bir polie ile nc ahs sorumluluk sigortalar ile nc ahs zararlarnn tazmini kolaylatrlm olmaktadr. Sorumluluk ve ferdi kaza sigortalarnda dier sigorta alanlarnda geerli olan ayn riskin birden fazla sigorta poliesi ile sigortalanmas gibi hallerde geersizlik ngren yaptrmlar uygulanmaz. Zararn miktarnn belirlenemiyor oluu kabul birden fazla teminat ile sorumluluun teminat altna alnmasna izin verir. Ancak sorumluluk sigortalarnda denecek tazminat, sigorta bedelini geemeyecektir. Gerek zararn denecei artn ngrecek ferdi kaza sigortalarnda da, sorumluluk sigortalar hkmleri uygulanacandan birden ok polienin salayaca teminatlarda ayn kurala tabi olarak, eski dnemden farkl olarak ferdi kaza sigortalarnda artk gerek zarar snrndan bahsedilebilecektir (Yeni TTK md.1510/3). Ferdi Kaza Sigortalarnda deme riskin gereklemesi ile yaplrken, sorumluluk sigortalarnda sigorta ettiren ve sigortac, zarar gren karsnda bamsz deildir. deme, sulh gibi ilemler iin sigorta ettirenin, sigortacnn muvafakatini almasnn gerekmesi gibi nedenlerle, sigortac genelde iverenin dava sonunda sorumlu tutulaca tazminat deme yolunu semektedir. Zira sorumluluk sigortalar ayn zamanda sigorta ettirenin mahkemede savunulmas teminatn da tamaktadr (yeni TTK md.1474/4). Maddi tazminat karlayan sigorta bedelinin denme sebebi ayn zamanda SGKnn gelir balama nedeni ise, yani ortada bir i kazas varsa o zaman zel sigortacdan nce SGKya deme yaplacak kalrsa artan bedel zarar grenlerce istenebilecektir (yeni TTK md.1484/3). Son 2-3 yldr uygulama da bu ynde devam etmektedir.
- 35 -
Mevcut uygulamalarda maddi tazminatlar bakmndan tazminatn taksitle denmesi anlamna gelen irat uygulamas gelimediinden sigorta genel artlarnda bu ynde bir dzenlemeye rastlanmamaktadr. Yine uygulamada sigortaclarn zarar grenlerin bavuru yapmadklar srece deme yapmadklar, zarar grenleri alacakl temerrdne drmedikleri grlmektedir. Eski Ticaret Kanunu md. 1264 ve Yeni Ticaret Kanunu md. 1451de yer alan hkm bulunmayan hallerde Borlar Kanunu hkmlerinin uygulanacana dair dzenlemeler uyarnca sigortaclarn demelerini irat eklinde yapma ve zarar grenleri de alacakl temerrdne drme haklarn ilevsel hale getirmeleri mmkn hale gelmektedir. Manevi tazminatlarda ise blnmezlik ilkesi bulunduundan dk tutarl bir sigorta bedeli olarak manevi tazminat sigortadan alan kiilerin artk tazminat isteyemeyecek olmas nedeni ile zarar grenlerin bu hususta dikkatli olmalar gerekmektedir. Sigorta lisannda yer alan hasar tanmnn genel kabuln ise isabetli bulmamaktayz. Ara hasarlar, lm, sakatlk, yangn her tr ilem dosyasna hasar denmesi kabul edilemez. Sigorta Genel artlarnda yer alan balklarda HASAR ve ZARAR ayr ayr kullanlmaktadr. zel sigorta uygulamalarnda bedensel zararlarda hasar yerine zarar kavram kullanlmaldr. Hasar tanmlamasnn , Taraflarn iradesi dnda mala arz olan zarar, bir maln maddi manada zarara uramas vakasn kasdettii sylenebilir(Akntrk,1966).
Tazminat, Zorunlu ve zel Sigorta Verilerinin Dier Risklerle Deerlendirilmesi

Yukarda yaptmz hesaplamalarda doan rakamsal risklerin zellikle maddi zarardan SGK gelirlerinin inmesi ile kalan rakam tazminat olmakla, SGK geliri ncesi maddi zararn risk olarak kabul halinde maddi zarardan doan risk; lmde SGKca arlkl ortalama ya olan 38 yan tazminatn esas aldmzda, inaat sektrnde len 156 says ile kii -lm ba maddi zarar 171.891TL nin 156 ile arpm= 26.814.996 TL lmde maddi zarar riskini, srekli i gremez hale gelmelerde ise arlkl ortalama ya olan 40 yan tazminatn esas aldmzda 159.250/50X100X92 tam kaypl kii (61.300X15/100)= 29.302.000TL srekli i gremezlik maddi zararn ,bu rakama geii i gremezlik deneklerini ilave ettiimizde 5.739.482+29.302.000+26.814.996= 61.856.578 TL olarak asl maddi zarar bulunabilir. verenin deme ykmlln ve sorumluluk tutarlarn ,bu hesaplamalarda nazara alnmayan tedavi giderleri, srekli i gremezlik orannn % 10 dan az olmas nedeni ile SGKdan gelir alamayp dorudan iverenden istemde bulunanlar grubu artrrken; SGK gelirlerinden rcu edilemeyenler (kanlmaz nedenlerin bulunduu haller, kazaya neden olan sigortaln da lmesi vb.) ve zarar grenin kusuruna den pay nedeni ile rcu edilemeyecekler ve bekar lmlerinde maddi zararn dkl SGKya kar olan riskleri azaltacaklardr. SGK uygulamasnda % 25 ve yukar srekli i gremez saylan kiilere artk asgari gelir denmemesi, oran ne ise onun karl gelir almalar da sigortallara denen srekli i gremezlik demelerini 5510 sayl Kanun dneminde azalttndan risk daha objektif hesaplanabilmektedir. Ancak gemi dnem uygulamalarnda 506 sayl Kanunun 26 .md. hkmnn Anayasa Mahkemesince iptali sonras ilk pein deerler rcu edilebildiinden ve % 25 ve zeri kiilere balanan asgari gelir nerede ise gerek gelirin 2-5 kat kadar olabileceinden
- 36 -
Abdulhalim Eke
aslnda genel toplamda kurum iptalden zarar grmemi denebilecektir. Prime esas kazan karl olmayan ancak asgari gelirle-gerek gelir arasndaki farkn bu grup iinde istenemez kabul halinde iptal karar ile amalanan iverenin SGK karsnda sorumluluunu snrlayan dnce daha yaygn olarak sonu vermi olacaktr. Bu konuda takip edebildiimiz Yargtay 10. HD kararlar iveren aleyhinedir. Manevi tazminatlar bakmndan srekli i gremezlerin her bir oran iin 1.000 manevi tazminat denmesinde 61.300 Toplamn inaat sektrne den oran % 15i 9.195 toplam srekli i gremezlik iin 9.195.000 TL manevi tazminat, lmlerde 156 lm iinX180.000= 28.080.000 TL manevi tazminat ,% 10 dan az ve tedavi ile iyileenler iin yaklak 10.000.000 TL manevi tazminat olmak zere 47.275.000TL yaklak toplam manevi tazminat riski doacaktr. zel sigorta szlemesi yapan sigortacnn sorumluluunda hesaplamalarda sigorta kapsamnda olan asl alacaklar nazara alndndan, eski olaylarda sigortacnn temerrde dmedii dnemlerin faiz riski ise iveren-sorumlu zerinde kalacaktr. Faiz riski mevcut kabul ekline gre eski olaylarda asl alacan 1-2 katna (eskiden bu oran 6 kat idi) ulaabilmektedir. Faiz bakmndan en etkin zm zararn en ksa zaman aralnda denmesidir. Zira tazminata faiz uygulamas eya zararlarndan farkl olarak, tazminatn en son bilinen cretten hesaplanmas nedeni ile sabit deil asldan ve faizden byyen bir uygulama izlemektedir. Burada sorunun hukuk alannda zmnden sz etmeyerek, sorunun risk oluturmas bakmndan nemine iaret etmekle yetiniyoruz zel Sigorta Szlemelerine esas olmak zere u tespitte bulunabiliriz. naat sektrnde maddi tazminat riski rnek aldmz 2009 yl iin 2011 hesaplama verileri ile 61.856.578 TL, Manevi Tazminat iinse 47.275.000TL.dir. SGK demelerinin maddi tazminat iinde deerlendirilmesi nedeni ile uygulamada zarar grenlerin atklar davalarda genelde manevi tazminat arlk sonulara ulalsa da balanan gelirler iin SGKnn rcuan alacak istemleri de nazara alnmaldr. naat Sektr sigortal gn saysn 14.463.387, ksa vadeli sigortalar iin denen primler toplamn 157.128.445 olarak hesaplamtk. neri niteliinde bir sigorta poliesine esas olmak zere srekli inaatn yaplabildii bir blgede 1.000 ii ile yaplan bir ite 1 ylda 1.000X360= 360.000 gn sigortal alldn tm sektr almasna % 2.489 orannda inaat ii yapldn, inaat sektrnn tm maddi zararn 61.856.578X %.2,48=1.534.043 TL, manevi tazminatlarn ise 47.275.000X% 2.48= 1.172.420TL. olmak zere toplam 2.706.463 TL.olduu sylenebilecektir. Bakma muhta, kusursuz ve asgari cretin 2,5 kat bir cretle alan bir kii iin istenebilecek maddi tazminatlar 952.000 TL maddi 250.000 TL manevi olmak zere toplam 1.202.000TL. olmakta daha yksek cretle alan iinse rnein 5.000TL. cretle alan iin 2.200.000 TLye kan zararlar sz konusu olabilmektedir. zel sigorta teminatlarnn bir kii iin 2.200.000 TLye yakn olmas en yksek zararlar bakmndan yararl olacaktr. Kaza ba teminat ise asgari cretin 2,5 kat cretle alan 1.000 kiilik bir grup iin en az 2.750.000 TL olmaldr. Kaza riskinin ok dar gruplarda dahi meydana gelme ihtimali karlnda kii ba teminatlarn olabildiince yksek kararlatrlmasnda youn riskin tek bir iyerinde meydana geldii durumlar iin yarar bulunmaktadr. ngrlebilen risklerin beklenenden daha ok olabilecei varsaym ile sigorta eidi ve polielerin seimi gerekmektedir. Ek 2 de sunulan tablodaki verilerden ferdi kaza
- 37 -
sigortasnda 708 TL yllk primle kii ba 250.000TL lik teminat elde edilebilmektedir. veren sorumluluk sigortalarnda ise 250 kiilik ii grubunda 4.656.000 TL yllk alan iilerin cret toplam rakam iin kii ba olayda st limit 500.000, toplam teminat 1.500.000TL iin yllk 13.406,03 TL prim dendii grlmektedir. Az kii baznda yaplacak deerlendirmelerde ferdi kaza sigortas, ok kii alan gruplarnda iveren bakmndan sorumluluk sigortasnn risk/yarar deerlendirmesinde ne kt sylenebilecektir. 150 ii iin 250.000 TL teminatl ferdi kaza sigortalarnda toplam teminat 400.000.000TL.olurken primler 106.200 TL olmaktadr. Halbuki 1000 kiilik bir alma grubu iin yaptmz rneklemede yaptrlacak iveren sorumluluk sigortalarnda yllk iilik tutar 25.110.000TL olup 150 kii grubu iin olan rneindeki teminatlar ve primleri 5 katna kardmzda kii ba teminat 2.500.000 TL, toplam teminat ise 12.500.000 TL prim toplam da 67.030TL olacaktr. Bu mukayesede st limit olan 12.500.000 TL. nin 6.000.000 TL. alt limitinde 2.000.000TL olmas halinde en iyi koruma salayan seenee yaklalm olacaktr. 1.000.000 TL alt snr, 3.000.000 TL lik st snr ve prim demesi 25.000 TL. lik primi ile ise daha iyi iletmeler baznda en verimli seenek olarak adlandrlabilecektir. Toplam primde paralel olmasa da byk lde azalacaktr. Aralar nedeni ile yaplan ferdi kaza sigortalar daha dk maliyetlidir. Sektr dorudan ilgilendirilmediinden sz etmekle yetiniyoruz. Ferdi kaza sigortalarnn maliyetli olmas karsnda iilerin hayat sigortalarndan yararlanmalar halinde teminatlar, prim demeleri, kaza ve emeklilik halindeki yararlarn ayr bir alma konusunda yaplmasnda yarar vardr. naat sektrndeki iilerin ayn firmadan ok uzun almyor olmalar bir dezavantaj ise de, Sosyal gvenlikte Avrupa,ABD,Kanada gibi lke rneklerinde grnen 2. ve 3. basamak sigorta tekniklerinden 3. basama oluturan hayat sigortalar, kazaya kar riskler kadar, normal lmlere ve sigorta sresi sonunda emekli ayl hakk tandndan, denen primlerden daha az verdi alndndan, ferdi kaza sigortasna daha stn bir seenek olduu sonucuna ulalabilecektir. Genel olarak sigortadan alnacak teminatlarn te birinin ferdi kaza, kalan 2/3 lk ksmn iveren sorumluluk sigortas olduu ve manevi tazminatlarn da toplam teminatlarn yarya yaknn oluturduu polielerin seimi yararl olacaktr. Sorumluluk sigortalarnn, ou olayda dava sonunda SGKya veya zarar grenlere deme yapacak olmas, zarar gren karsnda iverenin durumunu zayflatacaktr. SGK pein deerlerinden ok daha fazla sigorta teminat kalacak olsa dahi, sigorta gelir balama srecinde hatta sigortaya deme yaplncaya kadar zarar grenlere deme yaplamayacaktr. Bu srete iverenin zarar grenle anlamas ise sigortacnn muvafakatine bal olacaktr. Yeni kanunda srecin ksalmas iin nlemler alnm ise de zararn derhal giderilmesine izin vermeyen bir sistem bulunmaktadr. Ancak sorumluluk sigortalarnda manevi zararn da teminata dahil edilmesi halinde polienin bu ksm SGK demelerinden bamsz olduu iin zarar grenlere sigortac tarafndan deme yaplmas, iverenin tazmin yknn daha da kolaylamas sz konusu olabilecektir. lm halinde tazminat, ferdi kaza sigortalarnda lehdarn miraslarna miras pay orannda denecektir. Halbuki zarardan sorumluluk lm halinde lenin ei ve ocuklar bakmndan deerlendirildiinde ein zarar nerede ise her olayda ocuklarn zararlarndan 3-4 kat daha fazla olmaktadr. Miras ilkesine bakmak gerekirse; rnein tek ocuklu ein miras pay % 25 iken ocuun pay % 75tir. O halde ferdi kaza sigortas dorudan zarar karlayan bir sistem deildir. Ferdi kaza sigortasn lenin yaknlarna kolay bir
- 38 -
Abdulhalim Eke
deme salayan bir sistem olmasndan karmak mmkn olabilecektir. Bu yeni kanunun anlatm ile gerek zarar karl bir sigorta yaptrlmas ile de salanabilir. Ancak bu koulda zarar aan bir deme yaplamaz. Ama zarar grenlerin zellikle einin asgari bir oranda parasal imkana kavuturulmas ise gerek zarar koulu olmayan bir sigorta yaplmal ancak sigortada lehdar olarak birden fazla kii gsterilmeli ve paylar belirlenmelidir. Sigorta poliesinde teminatn yars iin e, dier yars iinse ocuklar lehdar belirlemesi yolu ile seilebilecektir. Sigorta trlerine gre temin edebildiimiz polielerden, sigorta tr, teminat, primler listelenmek sureti ile Ek 2 tabloda sunulmutur.
Gvenlii nlemlerinin Maliyeti

kazalarnn dorudan maliyetlerinin buz dann grnen ksm olduu grnmeyen 2/3 ksmnn ise dolayl maliyetler olduunun rneklemesi verilmektedir. Aratrmac tarafndan gemi ina sektrnde yaplan almada iverenin kazalar nleme maliyetleri 353.21 USD lml bir i kazasnda ise kaza maliyetini 1 lm iin 173,905 USD olarak hesaplam bulunmaktadr (Tan,a). Ayr aratrmac bir baka almasnda ise i kazasn nleme maliyetini genel olarak 150 usd olarak hesaplamtr (Tan,b). lkemizde dzenlenen 19.i Sal ve Gvenlii Kongresinin ikinci gnnde alma Bakanlnca 8 ilde yaplan almalarn sonularna gre tm artlar salandnda ortalama maliyetin 2.357 olduu, uzun vadede ii bana 4.646 fayda salad ve iverene karllk getirisinin yllk 2.288TL olarak hesapland duyurulmutur (Hrriyet Gazetesi). Konunun uzmanlar tarafndan ynlendirilen dncemize gre ise i gvenlii nlemlerinden olan baret, izme, eldiven gibi kiisel korunma malzemelerinin bir ii iin yllk maliyeti 100 TL, yurtd almalarda ise kii/yl=maliyet 100-150 USDdir. gvenlii kurallarna uymann denetimi ise maliyetten te zen ve ihmalkarlklarn terk edilmesinde aranmaldr. gvenlii eitimine ayrlan zaman yllk 2.700 saat olan mesai saatinin birka saatine karlk geldiinden binde birlik bir maliyetten daha fazla olamayacaktr. yerinde, teknolojik geliime uymak, sektrel yenilenme, i gvenlii kadar rekabetin, ticari yaamda var olabilmenin bir gereidir. Yenilenmeyen teknolojilerle iin srdrlmesi yalnzca zamanla kapanmay kabullenen iletmelerin kabul edebilecei bir husus olduundan bu maliyetler i gvenlii nlemleri iinde dahi saylmamaldr. 1.000 kiinin bir yl alt bir iyerinde kiisel korunma malzemeleri maliyeti 100.000 iken kaza nedeni ile 2.706.463Tl. lik tazminat borcu domaktadr. Nerede ise her olayda karlatmz kiisel korunma malzemelerini vermeme, kullanmama, eitmeme ve denetleme ykmlerine aykrln giderilmesi halinde kolay, maliyetsiz bir yntemle kazalar yardan fazla azalacak, iveren yararlar yannda, vazgeilmez retim girdisi olan emek ve yaam deerlerinin en kymetlisi olan hibir eyle mukayese edilemeyecek bedensel btnlk korunmu olacaktr. SGK uygulamasnda i kazas meydana gelmeyen 3 yllk srede 40.000 gn prim tahakkuk etmi iyerleri iin grubundaki riskin en alt seviyesinden prim denmesi uygulamas yaplmakta ise de bu indirim % 0,2 lik bir sonucu karladndan yetersizdir (Dericiolu , 2010 ).
- 39 -
Genel olarak zel sigortaclkta hasarszlk ad altndaki indirimler u ekildedir: Trafik Sigortas 1. Yl 100 2. Yl 95 3. Yl 90 4. Yl 85 5. Yl 80 Sonraki Yllar ndirimi %5 % 10 % 15 % 20 Kasko Sigortas 100 70 60 50 40 Sonraki Yllar ndirimi % 30 % 40 % 50 % 60
6. yl indirim uygulanmamaktadr. % 2 lik bir SGK indirimi uygulamas ile trafik sigortasnda % 20ye, kaskoda % 60lara varan indirim uygulamas karsnda kazaszln bir sigorta gereksinimi olduu, zel sigortalarda daha ok zendirdiini, SGKnn da kazaszlk indirimlerini artrmasnn istenebileceini dndrmektedir.
Sonu
naat sektrnde oluan i kazalarnn SGKya reel maliyeti denen % 3 nispetindeki SGK ksa vadeli sigorta kollar primleri toplamnn yarsndan az olmakla sektrn prim oranlarnn drlmesi iin giriimde bulunulabilir. Reel maliyet hesabna en etkin hususlardan birisi ,506 Sayl kanunda yer alan ancak 5510 Sayl Kanunda bulunmayan ve i kazalarnda SGKnn deme ykn en ok artran srekli i gremezlik oran % 25 ve zeri olan kiilere asgari gelir balanmas uygulamasnn kaldrlmas nedeni ile demede arl oluturan bu grup iin eskinin nerede ise te biri orannda az deme yaplmasdr. yerinde i kazas meydana gelmeyen iverenler ynnden i gvenlii nlemleri iin alnm olan tedbirleri tevik amacyla indirim oran daha ok olmaldr. Tm maliyetler iinde en ucuz ve en deerli yntem i gvenli kurallarna uymann salanmas, eitim, denetim, kiisel korunma malzemelerinin kullanm ile risk en az bir kat azalacandan hem yaamlar korunacak hem de maliyetler azalacaktr. Riskin retken nfusu tehdit ettii unutulmamaldr. Sunulan verilerdeki zel sigorta polie dzenlenme says ve toplam primler, nerede ise lkede yer alan tm risklerin zel sigortalarca karlanabilecek dzeyde olmasna ramen, uygun polie tr ve teminat seimi yaplmamas, sorumlular zerinde zellikle manevi tazminatlar bakmndan yk oluturmaktadr. veren tarafndan yaptrlacak ve hi deilse bir konut alacak deerde en az kii ba 100.000 TL teminatl ferdi kaza sigortalarnn, iinde yine kii ba manevi tazminatn lmde 200.000 TL, srekli i gremezlikte 100.000 TL; maddi tazminatnsa lmde len kii ba 300.000 TL, srekli i gremezlikte kii ba 1.000.000 TL st limitli iveren sorumluluk, ihtiyari ve nc ahs mali sorumluluk sigortalarna asgari teminatlar olarak eklenmesi ile sorumlulara decek paylar asgariye, iletmenin olaan ileyiine engel olmayacak dzeye indirilebilecektir. Ferdi kaza sigortalarnda gerek zarar kouluna yer vermeyen polielerde, lmlerde sigorta teminatnn hi deilse yars iin ein dier yars iin ocuklarn lehdar olarak belirlenmesi halinde, sorumluluk sigortalarnda SGKya ncelik veren kurallarn neden olduu gecikmeden kaynaklanan sorunlar karsnda iverene zarar veren
- 40 -
Abdulhalim Eke
karsnda zararn tazmininde kolaylk salayacaktr. Zarar karlayan zel sigortalarn yaptrlmas halinde, polielerin SGKya sunularak denmesi gereken SGK primlerinin daha az tutulmas, indirim uygulanmasn balatlmas da dnlmelidir. Kaynaklar Akntrk, T. Satm Akdinde Hasarn ntikali , Sevin Matbaas, Ankara 1966, sh.14 elik, A.. Karayolu Yolcu Tamac Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortas, www.tazminat.com sh.13-14 Dericiolu,T.N. Kazas ve Meslek Hastalklar Sigortas Prim Hesaplamalar, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, 2010 (http://tez2.yok.gov.tr/). sh. 47,50,64 (Eriim tarihi 15.09.2011) Gle (Uakhan), Sema. Maddi Tazminat Esaslar ve Hesaplanmas, 2008 sh.509 Hzr, S. TTKda Yer Alan Mal Sigortalarna likin Muhtelif Hkm ve lkelerin Sorumluluk Sigortasna Uygulanabilirlii TBB Dergisi, Say 86,2009 sh.271 Hrriyet Gazetesi 13.09.2011 sh.12 Tan,O.(a) http://oktaytan.met/kazamaliyeti.pdf Eriim Tarihi 16.09.2011 Tan,O.(b) www.oktaytan.net/ SGkulturundeEkonomi.pps Tandoan, H. Trk Mesuliyet Hukuku, Ankara 1961 sh.63
- 41 -
- 42 hbar Sresi Gn Halefiyet-Rcu Tazminattan ner mi ? Zamanam Yl deme Aamas zin lemi 5 Yok verenin azalr,nc ahsn azalmaz 2 Yl Muvafakat Sigortac almaz-sigortal alr Yurtii 30 Yurtd 60 gn Rcu Kast,ayakta yolcu,yetki belgesiz,ehliyetsiz ara+Halefiyet hakk 2-10 yl Sadece Tamac sorumlu ise iner, nc ahslar iin inmez Zarar grenle anlamatahkim 8 gn Rcu Kast,,yetki belgesiz,ehliyetsiz ara kullanm, ara devrine ramen sigortaya devam edilmesinde eski malike rcu ner en az 2, en ok ceza zamanam olaya gre 8-15 yl Dorudan deme, Sigortal muvafakatsiz deyemez Yurtii 30 Yurtd 60 gn Rcu Kast,ayakta yolcu,yetki belgesiz,ehliyetsiz ara+Halefiyet hakk ner 2 yl Sigortac anlama, Sigortal Muvafakat,nce bu sigortadan yetmez ise KTK ZMM-MM 5 gn Zorunlu MM gibi ner olaya gre en az 2 ceza zamana en ok 15 yl ner 10 yl Hem sigortac-hem sigortal dier tarafn muvafakatn arar 8 gn Kusurluya Sigortac dorudan, Sigortal muvafakatla ner 2 yl Sigortac dorudan, Sigortal Muvafakatli ner 2 yl Uyuma htilaf halinde hakem Kusurluya 5 gn Kusurluya 5 gn
Ekler:
Tablo 1 - naat Sektrnde Karlalabilecek Sigortalarn Genel artlarna Gre zellikleri
Ad
Kapsam
Teminat Limiti-Sigorta Bedeli
Ferdi Kaza
Maddi zarar
Tamam deme, lmde miras pay
Kar.Yolcu Tamas Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza
Maddi zarar
Tamam deme, lmde miras pay
Karayolu Zorunlu Mali Mesuliyet
Maddi zarar
Zarar kadar
Karayolu Zorunlu Tama Sigortas
Maddi Zarar
Zarar kadar
Motorlu Karatatlar htiyari Mal.Mes.
Maddi ve Manevi Tazminat (Manevi Tazminat eklenebilir md.3)
Maddi Zarar Kadar-Manevi Teminat kadar
veren Sorumluluk
Maddi tazminat ilave primle, arala tama, meslek hastal, Manevi Zarar vb.
Zarar Kadar
nc ahslara kar Mali Mesuliyet
Bedensel Zarar-Maddi-Dava Savunmas
Zarar Kadar
naat Sigortas
Maddi zarara, nc ahs zararlar eklenebilir md.A3d
Zarar Kadar
Abdulhalim Eke
Tablo 2 - Uygulanm Sigorta Polielerinde Teminat ve Primler

veren Sorumluluk Sigortas, Grev,Ara Ek Teminatl i Says 130 60 75 50 74 100 13 300 100 (yurtd dahil) 1500 16 250 40.000 710.511 1.275.200 94.900 30.000.000 625.000 10.620.000 601.276 USD 4.656.000 Yllk ilik Tutar 1.657.760 531.000 ahs Ba 350.000 140.000 100.000 Euro manevide 50.000 200.000 300.000 100.000 75.000 150.000 (manevi teminatn % 20si) 500.000 100.000 250.000 USD 500.000 Tm olaylarda st limit 1.400.000 420.000 500.000 Euro 1.000.000 900.000 300.000 225.000 450.000 1.000.000 300.000 500.000 USD 1.500.000 Sre 1 yl 1 yl 730 gn 1 yl 1 yl 1 yl 1 yl 1 yl 1 yl 1 yl 166 gn 1 yl Sigorta Primi 2.698,01 TL 4.840,01 TL 8.862,50 Euro 451.200,00 TL 4.750.000,00 TL 1.543.000,00 TL 750.33 TL 9.900,00 TL 2.750,00 TL 9.958,00 TL 1.207,50 USD 13.406,03 TL
Ferdi Kaza Sigortas i Says 1 6 63 Teminatlar lm 100.000 250.000 10.000 Srekli Sakatlk 100.000 250.000 10.000 Sre 1 yl 1 yl 1 yl Prim 261,00 TL 4.252,00 TL 409,00 TL
naat Sigortas, nc ahs Zarar Teminatl naat Sigortas 44.219.142 68.277.000 9.824.469 4.200.000 70.870.000 10.966.000 25.632.938 21.000.000 14.696.741 373.489.000 ahs Ba 100.000 100.000 100.000 20.000 100.000 50.000 100.000 3.000.000 Tm Olaylarda st Limit 300.000 300.000 300.000 300.000 100.000 300.000 150.000 300.000 150.000 20.000.000 Sre 47 ay 1 yl 1 yl 1 yl 1 yl 1 yl 800 gn 720 gn 800 gn 60 ay Prim 16.081,46 TL 37.500,15 TL 13.505,21 TL 8.279,72 TL 44.954,95 TL 15.328,33 TL 35.123,99 TL 35.495.81 TL 14.239,98 TL 373.489.00 TL
- 43 -
Trkiyedeki Sal ve Gvenlii Hizmetleri Mevzuatnn naat Sektr Asndan ncelenmesi*

Selim Baradan1, mit Dikmen2, Uur Mngen3, Osman Aytekin4, Glsm Snmez5
zet
Trkiyede yaklak son 10 yldr ii sal ve i gvenlii alannda nemli gelimeler kaydedilmektedir. Bu gelimelerin en nemlisi phesiz 2003 ylnda kan 4857 sayl Kanunu ve bu kanun kapsamnda karlan ii sal ve i gvenlii ile ilgili ynetmelikler olmutur. Trkiyede yaanan i kazalar ve meslek hastalklarnn saysn drmeyi hedefleyen bu dzenlemeler, bir ok iyerinin yeniden organize olmasn gerektirmektedir. Trkiyede en fazla lml i kazalarnn yaand ve risklerin proje bazl olarak srekli deikenlik gsterdii inaat sektrnn bu gelimeleri yakndan takip etmesi gerekmektedir. Bu almada, ncelikle inaat sektrn kapsamna alan kanun, tzk ve ynetmelikler tespit edilmi ve incelenmitir. zellikle de 27 Kasm 2010da kan Sal ve Gvenlii Hizmetleri ve Gvenlii Uzmanlarnn Grev, Yetki, Sorumluluk ve Eitimleri ynetmelikleri zerinde durularak, mevzuatn artlar ve eksileri deerlendirilmi ve inaat iyerlerinin yrrlkteki mevzuata uymas iin yapmas gereken dzenlemeler zetlenmitir. Ayrca, Kuzey Amerika ve Avrupa lkelerinde ii sal ve i gvenlii alannda uygulanan inaat sektryle ilgili standartlar ve dzenlemeler aratrlmtr. Yaplan aratrmann sonucunda, Trkiyede yrrlkte olan mevzuatn inaat sektrnn ihtiyalarn ne lde karlad deerlendirilmi ve teknik nlemleri ieren i gvenlii mevzuatnn eksiklii vurgulanmtr.
1 2 3 4
Bu bildirinin tam metni Trkiye Mhendislik Haberleri Dergisinin i Sal ve Gvenlii konulu tematik saysnda yaymlanacaktr. Yrd. Do. Dr., Ege niversitesi, naat Mhendislii Blm, zmir. - sbaradan@gmail.com Yrd. Do. Dr., stanbul Kltr ni., naat Mhendislii Blm, stanbul. - u.dikmen@gmail.com Do. Dr., stanbul Teknik ni., naat Mhendislii Blm, stanbul. - mungen@itu.edu.tr Yrd. Do. Dr., Eskiehir Osmangazi niversitesi, naat Mhendislii Blm, Eskiehir. oaytekin@ogu.edu.tr TMMOB naat Mhendisleri Odas, Ankara. - gsonmez@imo.org.tr - 45 -
4857 Sayl Yasa ve naat antiyelerinde Sal ve Gvenlii Yaklamlar*

S. mit Dikmen1, Sadk Yiit2, F. Sibel Tzer3
zet
Trkiyede i kazalar ve i kazalarna bal yaralanma, sakat kalma ve lm oranlar gelimi lkelere oranla ciddi seviyede daha yksektir. Bu balamda hem i kazalarnn en aza inecei salkl ve gvenli alma ortamlarnn olumasn salamak hem de 30 yl akn sredir yrrlkte olan i yasasn gncelletirmek ve Avrupa Birlii mktesebatna uyarlamak amacyla 4857 sayl Kanunu yrrle konmutur. Dier yandan, tm dnyada olduu gibi, eldeki mevcut istatistiklere gre Trkiyede de inaat sektr bu oranlarn en yksek olduu sektrlerden biridir. Bu almann amac, inaat sektrnde yeni yasada ngrlen i sal ve gvenlii tedbirlerinin ne seviyede uyguland ile sektrn konuya olan yaklamlarnn incelenmesidir. Bu amala stanbulda 104 inaat antiyesini kapsayan bir anket ve tarama almas yaplmtr. Bildiride yaplan alma ve elde edilen sonular ortaya konarak sonularn bir deerlendirmesi yaplacaktr. Anahtar Kelimeler: i Sal, Gvenlii, 4857 Yasas
1 2 3
Bu bildirinin tam metni Trkiye Mhendislik Haberleri Dergisinin i Sal ve Gvenlii konulu tematik saysnda yaymlanacaktr. stanbul Kltr niversitesi, naat Mhendislii Blm, stanbul. - u.dikmen@iku.edu.tr stanbul Kltr niversitesi, naat Mhendislii Blm, stanbul. - s.yigit@iku.edu.tr Bahelievler Belediyesi, stanbul. - f.sibeltuzer@gmail.com - 47 -
KKTC i Sal ve Gvenlii Sorunlarnn Trkiye ve AB ile Karlatrlmas

Moin Naim1, G. Emre Grcanl2, Tahir elik3
zet
Modern dnyada ii sal ve i gvenlii konularnn artan nemi ve i kazalarnn yksek maliyeti, kapsaml ii sal ve i gvenlii ayarlamalar ihtiyacnn altn izmektedir. KKTC, Trkiye ve AB lkelerine ait son birka yln verilerindeki lmcl kazalar ve lmcl olmayan kazalar ile asli nedenleri karlatrlmtr. Ortak bir kayt ve bildirim sistemi gerekli olmasna kar farkl kayt ve bildirim sistemleri nedeniyle i kazalar oranlarn karlatrmak zor bir itir. Veriler, KKTC ve Trkiyedeki lm oranlarnn ABden ok yksek olduunu gstermektedir. Ancak lmcl olmayan kaza oranlar ise dktr. Buna neden olarak kaydedilmemi i kazalarnn yksek oran gsterilebilir. Kayt d ekonominin arl ve lml ve ar yaralanmayla sonulanan kazalar dndaki kazalarn kaytlara girmemesi gibi etmenler istatistiklerin salksz olmas sonucunu dourmaktadr. Bildiride bu yzden daha ok lmle sonulanan kazalar zerinden yorumlar yaplmaya allm ve sonular deerlendirilmitir. Anahtar Kelimeler: i sal ve i gvenlii dzenlemeleri, KKTCde ii sal ve i gvenlii
Giri
Farkl lkelerin i kazalarnn ve meslek hastalklarnn kazalarnn sonularn karlatrmak zor bir itir. Bu zorluk farkl yerel ve ulusal kayt ve bildirim sistemlerine dayanan istatistikler nedeniyledir ( Benavides, Delclos, Cooper, & Benach, 2003). Modern dnyada salk ve gvenliin artan nemi ve i kazalarndan doan yksek maliyetler, kapsaml ii sal ve i gvenlii almalar ihtiyacnn altn izmektedir. Kazalarn maliyeti sadece ilk maliyetle snrl deildir. lgili baka maliyetler de vardr. Dier bir deyile, bir kazann ya da hastaln dorudan maliyeti, o kazaya dair tm maliyetle karlatrldnda buzdann ucu gibidir. Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde (KKTC) hatr saylr saydaki yaralanmalar, hastalklar, lmler ve i kazalarndan doan
1 2 3
Dou Akdeniz ni., naat Mhendislii, Gazimausa, Kbrs. - moin_naim@hotmail.com stanbul Teknik niversitesi, naat Mhendislii Blm, stanbul. - gurcanlig@itu.edu.tr Dou Akdeniz niversitesi, naat Mhendislii, Gazimausa, Kbrs. - tahir.celik@emu.edu.tr - 49 -
maliyetler, bu kabul edilemez koullar nihayetlendirecek zor aksiyonlara gereksinim duyar. Daha da tesi, KKTCdeki ilgili yasama hala Avrupa Birlii standardna uygun deildir ve gelitirilmesi gerekmektedir. Uygun yasama ve dzenlemelerin nemi aka ortaya konulmaldr. Bu ekilde kamu grevlileri daha fazla aba gstermeleri iin motive edilebilir. Bu almada, kazalarn ve olaylarn nedenleri tartlacaktr. Ayrca KKTCdeki oranlar Trkiye ve Avrupa Birliindeki dier lkelerdeki istatistiklerle karlatrmal olarak incelenecektir.
Kapsam ve Amalar
Tm endstrilemi, gelimi ve gelien lkelerde olduu gibi KKTC de farkl i kollarndaki i kazalar nedeniyle can ve mal kayplarnn skntsn ekmektedir. Bu almann amalar: KKTC, Trkiye ve AB lkelerinde ii sal ve i gvenlii konularnn nemini aratrmak. KKTC, Trkiye ve AB lkelerinde i kazalar oranlarn ve nedenlerini aratrmak. KKTCdeki i kazalar oranlar ve nedenlerini, Trkiye ve AB lkelerindekilerle karlatrmak. i sal ve i gvenlii konularnda yaplanlar deerlendirmektir.
Kazalar Oranlar
Eurostat, i kazalarn; fiziksel ya da zihinsel rahatszla yol aan i srasnda meydana gelen ve ite kesintiye yol aan olaylar olarak tanmlamaktadr. nc taraf nedeniyle olsa bile iyeri snrlar dnda i srasnda meydana gelen kazalar da kapsamaktadr. Ayrca akut zehirlenme de bu kapsama girer. e giderken ya da gelirken meydana gelen kazalar bunun dnda olup, tbbi bir nedeni olan ve mesleki hastalklarla snrldr. (Eurostat, 2010). i sal ve i gvenlii konusu tm ekonomik aktivite, meslek ve i alanlarn kapsamaktadr. Konvansiyonel fabrikalar, enformasyon teknoloji firmalar, eitim kurumlar, elence yerleri ve hatta ofisler de bu kapsama girmektedir. i sal ve i gvenlii konusu, inaat sahasnda uzun tarihe sahip bir sorundur. nsana ve evreyle gl bir ilikiye sahip insani, evresel ve ekonomik bir konudur. Gerek insani gerekse evresel ynetimi zorunlu klmaktadr. Yasama, endstriyel sre ve standartlar birlikte endstrilerin dzenlemeleri ve operasyonlarna btnletirir. nsan ve evreyle ilikisinden farkl olarak, mesleki kazalar lkelerin ulusal ekonomilerine hatr saylr zararlara neden olmaktadr. Bunun nedeni kazalar ve i hastalklarna dair ilk maliyetlerin, tm maliyetlere kyasla, buzdann ucunu oluturmas ve daha kapsaml olumsuz ekonomik sonulara yol amasdr (Hughes & Ferrett, 2009). Avrupa Gvenlii ve Sal Ajansna gre, 5.500 kii lmektedir ve i yerinden 3 gnden fazla uzaklamaya neden olan 4,5 milyon kaza bulunmaktadr. Bu tm AB boyunca 146 milyon gnlk bir kayp anlamna gelmektedir. AB ekonomisine bunun maliyeti yaklak 20 milyar avrodur (Eurofound, 2007 ).
- 50 -
Moin Naim, G. Emre Grcanl, Tahir elik
Trkiyede 1997 ila 2006 arasnda, i kazalar ya da i kaynakl hastalklar nedeniyle ortalama senelik kayp Trkiye Sosyal Gvenlik Kurumuna (SSK) gre 1.908.554 i gndr (OSHA.TR, 2010). Sosyal Gvenlik ve alma Bakanlna gre kayp 36 milyon TLdir (25 milyon dolar) (elika & zbilen, 2008). Kuzey Kbrsta inaat sektrndeki i kazalar nedeniyle kayp gnlerin says 3.000 gn zerinde (bakanlk tarafndan) tahmin edilmektedir. te yandan Gney Kbrsta alma ve Sosyal Sigorta Bakanlna gre 2007de i kazalar kaynakl kayp gn says 103.102dir(Stavrou, 2010).
Kazalar Oranlar
ekil 1-a, 1-b ve 1-c, i yerlerindeki kaza skl deerlerini gstermektedir. AB, Trkiye ve KKTCde her 100.000 istihdamda 3 gnden fazla ign kaybna neden olan iyerlerindeki kaza says ile bu tr kazalarn oranlar gsterilmitir. Ayn lkelerdeki lmcl kazalara dair saylar ekil 2-a,b,cde gsterilmitir. lmcl kaza oranlar eittir: sene iinde iyerlerindeki lmcl kaza says / referans poplasyondaki istihdam says x 100.00. yerine gelirken ya da giderken olan kazalar hari tutulmutur.
ekil 1.a - AB-15 lkelerindeki i kazalar saylar ( Eurostat, 2011)
ekil 1.b - Trkiye Sosyal Sigortalar Kurumuna gre Trkiyedeki 100000 iide toplam i kazalar says(EU-OSHA, 2008).
- 51 -
ekil 1.c - KKTC alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlna gre i kazalar says.
Not: KKTCdeki istihdam says 100.000den az olduu iin oran bulmak iin katsaylar kullanlmtr.
ekil 2.a - AB-15 lkesindeki lmcl i kazalar says( Eurostat, 2011).
ekil 2.b - Trkiyedeki lmcl i kazalar says (EU-OSHA, 2008).
- 52 -
ekil 2.c - KKTCdeki i kazalar says.- alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl.

Not: KKTCdeki istihdam says 100.000in altnda olduu iin oran bulmak iin katsaylar kullanlmtr.
Kazalarnn Ana Nedenleri

Bir sene ierisindeki i kazalarndaki ana sapmalar ekil 3-a,b,cde gsterilmitir. Ancak verilerdeki snrlamalar nedeniyle, bu karlatrma ayn senenin verisi temel olarak yaplamamtr. KKTC ve Trkiye iin 2006 verisi kullanlrken, AB iin 2005 verisi kullanlmtr. (1) Makinelerin, tama aralarnn ya da ileme ekipmanlarn, el cihazlarnn, nesnelerin ya da hayvanlarn (tam ya da paral) kontrol kayb.
ekil 3.a - AB lkelerindeki kaza oranlar (ESAW, 2009).
- 53 -
(2) Kayma-Taklma ve dme- nsan Dmesi. (3) Fiziksel stres altnda ya da birlikte beden hareketi (genelde i yaralanmaya neden olarak). (4) Herhangi bir fiziksel stres olmadan beden hareketi (genelde d yaralanmaya neden olarak). (5) Materyallerin kmesi, dmesi, kaymas, ayrlmas, patlamas ve krlmas. (6) ok, korku, iddet, saldr, tehdit. (7) Tama, devrilme, szma, akma, buharlama, emisyon sapmalar. (8) Elektrik, patlama, yangn nedenli. (9) Dier sapmalar.
ekil 3.b - Kategorilere gre Trkiyedeki kaza oranlar (EU-OSHA, 2008).
(1) Bir veya birden fazla cismin sktrmas ezmesi, batmas, kesmesi (2) Den cisimlerin arpp devirmesi (3) Makinelerin sebep olduu Kaza (4) Dmeler (5) Tat kazalar (6) Dier nedenler (7) Vcudun doal boluklarna yabanc bir cisim kamas (8) Vcudun zorlanmasndan ileri gelen incinmeler (9) Normal snrlar dndaki slara maruz kalmak veya temas etmek
- 54 -
ekil 3.c - Kategoriler gre KKTCdeki kaza oranlar.(SGB, 2011)
(1) Sabit Cisimlerin zerine Vurma (2) Kayma ve kmeler (3) Ayn Seviyeden Yere Dme (4) Yksek Yerden Dme (5) Trafik Kazas (6) Cisimlerin Arasna Kstrlma (7) Fazla G Harcanmas (8) Ar Isya, Elektrie, Kesici Maddeye Temas (9) Hareketli Cismin arpmas
Karlatrma
Gerekleen Kazalarn Karlatrlmas AB lkeleri iin kaza oranlarnda belirgin bir azalma vardr. 2000den sonra 10 senelik aratrma, her 100.000 istihdam iin bu oranlarda 40%lk net bir azalma gstermektedir. En yksek azalma oran %13,3 ile 2001-2002 arasnda meydana gelmitir. Bu 2 yl arasnda 100.000 ii iin 3.490 daha az kaza olmutur. En yksek kaza oran 29.912 ve her 100.000 kiide 18.013 ile 1996da meydana gelmitir. Her ne kadar lmcl kaza oranlar 1996 ila 2006 arasnda hatr saylr ekilde dm olsa da, kaza oranlarndaki azalma yksek deildir. 2003te oranlar bir nceki seneykle karlatrldnda deimemitir. 2006da oran her 100.000de 2,5dan 2,8e kmtr. Trkiyede istatistikler 10 sene ierisinde %50lik bir dme gstermektedir. Yani 1991 ila 2001 arasnda oran dalgal bir seyir izlemitir. 2002de belirgin bir dmenin ardndan
- 55 -
gelen 3 sene boyunca ayn kalm ve 2005 ila 2006 arasnda tekrar dmtr. lmcl kazalara dair Trk istatistikleri hatr saylr farkllklar arz etmektedir. Trkiyedeki i kazalar says ABden ok dk olmasna ramen, lmcl kazalarda ABden ok yksektir. Trkiyedeki i kaynakl lmler oran deiim gstermektedir. 1997-2006 aras dnemde senelik lm oran her 100.000 istihdam iin 18dir. 2001den bu yana oranlar dse de, 2006da senelik 4 fazla lmle bir ykseli sergilemektedir. KKTCde i kazalar verisi sadece 2006-2009 aras iin mevcuttur. Dahas, kaytl istihdam says 100.000den az olmas nedeniyle karlatrma amac iin nisbi esas sistemi kullanlmtr. Veri 2007 ila 2009 arasnda bir ykseli gsterirken, 2008de bir azalma sergilemektedir. 4 yllk srede, AB ve Trkiyeden ok daha az olarak yzde 5lik bir azalma meydana gelmitir. 4 yldaki KKTCdeki lmler, i kaynakl kazalarn dme oranndan ok fazla olarak yzde 41lik bir d sergilemitir. Genelde Trkiyede ve KKTCde lmcl olmayan kaza oran says ABDdekilerden ok daha azdr. Ancak lmcl i kazalar oran bu ekilde deildir. 2006da lmcl olmayan i kazalar her 100.000de AB iin 19.531 iken Trkiye ve KKTCde, srasyla, 1.011 ve 426dr. te yandan, ayn yln lmcl kaza oranlar ise AB, Trkiye ve KKTC iin srasyla 2.8, 20 ve 9,4tr. Kaza Nedenlerinin Karlatrlmas Farkl yerel ve ulusal kayt ve bildirim sistemlerine gre istatistikler hazrland iin farkl lkelerdeki i kazalarn ve meslek hastalklar sonularn karlatrmak zor bir konudur. Gsterilen verilerde bu aktr. Bu almada, eldeki verinin uygunluu nedeniyle, Trkiye ve KKTCdeki i kazalar nedenlerine ait 2006 istatistikleri ile AB lkeleri iin 2005 istatisikleri kullanlmtr. AB lkelerindeki 2005te kazalarn yzde 83nn nedeni olarak en nemli 4 neden unlardr: Kontrol kayb, Kayma ya dme, Fiziksel stresle beden hareketi Fiziksel stres olmadan beden hareketi Trkiyedeki kazalarn %80ini oluturan 4 neden unlardr: bir cismin sktrmas ezmesi, batmas, kesmesi, den cisimlerin arpp devirmesi, makinelerin sebep olduu kaza ve dmeler KKTCde i kazalarnn %66sn oluturan 4 ana neden unlardr: Sabit Cisimlerin zerine Vurma, Kayma ve kmeler, Ayn Seviyeden Yere Dme ve Yksek Yerden Dme.
- 56 -
Tartma
Trkiye ve KKTCdeki genel i kazalar oranlarnn ABden dk olmasna dair ilk deerlendirmeler hatal olabilir. Grnen bir paradoks ierisinde lmlere dair tersini ne srse de, rnein 2006da her 100.000deki lmcl olmaya kazalar oran AB iin 19.531 iken Trkiye ve KKTC iin srasyla 1.011 ve 426dr. te yandan ayn seneye ait AB, Trkiye ve KKTCdeki lmcl oranlar, srasyla, 2,8, 20 ve 9,4tr. Bu uyumsuzluk kolayca ilgili verilerin toplanmasnda ve deerlendirilmesinde farkl kayt sistemleriyle aklanabilir. Trkiyede ve KKTCde lmcl kazalara ilikin verilere gvenilebilir, ancak yaralanmayla ilgili veriler ok salkl deildir, bunun da en byk nedeni, cidid yaralanma ve lmle sonulanmayan kazalarn istatistiklere girmemesidir. AB kaytlarndaki gerek lmcl gerekse de lmcl olmaya kaza oranlarndaki srekli d ile Trkiye ve KKTCdeki ayn kaytlardaki dalgalanmalardan, bu oranlar drmeye dair bir politika izlendii aka grlebilir. Aksine, Trkiye ve KKTC bu sonucu gstermemektedir. Trkiye ve KKTCdeki dalgalanmalar, kararl bir politika uygulamasndan ziyade ans eseri bir d ifade etmektedir. KKTCdeki ii sal ve i gvenlii konularnda dair endielerin balang tarihin ge oluu, resmi gvenilir kaytlarn sadece 5 seneyi kapsamasndan anlalabilir. Trkiye ve AB lkeleri iin bu kaytlar uzun zamandr tutulmaktadr (AB iin 1998den beri). Maden ve balklk i alanlarndaki i kazalarnn saysnn azlyla birlikte ele alndnda lm oranlar KKTCde ok dktr. Eer lmcl kaza kaytlarn daha fazla gvenilir hala getirmek isterksek, son birka senede i kazalarnda bir ykseli olduu aktr. 2003 ila 2005 aras lmcl kaza oranlar says, srasyla, 14,14, 16 ve 20dir. Farkl yerel ve ulusal bildirim sistemlerine dayal farkl lkelerin mesleki ii sal ve i gvenlii kazalar sonularn karlatrmak zor olmasna ramen, kaza nedenlerine ilikin olarak yksekten dme ve kayma ya da kontrol kaybnn zellikle KKTC ve ABdeki kazalarn temel nedenleri olduu aka gsterilmitir. Bu nedenler KKTCdeki kazalarn %66snn nedeni iken ABde bu oran yzde 50dir.
Sonu
kazalarnn evresini doru analiz etmek ve anlamak ile uygun bir politika oluturmak iin, kesin ve gvenilir kaytlarn salanmas gerekmektedir. AB, Trkiye ve KKTCdeki tm ii organizasyonlarn tm abalarna ramen, i kazalar dnyadaki i evrelerinin ve i gc piyasalarnn yumuak karn olmay srdrmektedir. kazalarnn en nemli nedenlerinin kontrol kayb ve dme olduu gz nne alndnda, bu riskleri azaltmak iin zel bir dikkat gsterilmelidir. Farkl lkelerde uygun karlatrma ve analiz iin ortak kayt ve bildirim sistemleri gerekmektedir. AB lkeleri seviyesine ulamak iin KKTC ve Trkiyede ii sal ve i gvenlii konularna daha byk nem atfedilmelidir. Kaynaklar Benavides, F. G., Delclos, G. L., Cooper, S. P., & Benach, J. (2003). Comparison of Fatal Occupational Injury Surveillance Systems Between the European Union and the United States. AMERICAN JOURNAL OF INDUSTRIAL MEDICINE, 385391.
- 57 -
EU-OSHA. (2008). Retrieved 5 1, 2011, from statistikler: osha.europa.eu/fop/turkey/tr/ statistics/1997-2006istatistikler Eurostat. (2011, 4 10). Retrieved 6 12, 2011, from Health and safety at work > Data > Main tables: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/health/health_ safety_work/data/main_tables elika, M., & zbilen, M. (2008). Health and Safety Matter in Construction Industry in North Cyprus. Advances In Civil Engineering (pp. 609-618). Famagusta: Eastern Mediterranean University Press. SGB, K. (2011). Kazalar statistikleri. Lefkoa : alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl. DiBerardinis, L. J. (1999). Handbook of Occupational Safety and Health. New Jersey : John Wiley & Sons Ltd. ESAW, E. (2009). Causes and circumstances of accidents at work in the EU. Luxembourg:: European Communities,. Eurofound. (2007 , March 12). Occupational accidents and diseases. Retrieved January 07, 2011, from European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions (Eurofound): http://www.eurofound.europa.eu/areas/industrialrelations/dictionary/definitions/occupationalaccidentsanddiseases.htm Eurostat. (2010). Health and safety at work in Europe (19992007). Luxembourg: European Union. HSE. (2010). The Health and Safety Executive Statistics 2009/10. Merseyside: Health and Safety Executive. Hughes, P., & Ferrett, E. (2009). Introduction to Health and Safety at Work. Oxford: Elsevier Limited. Lingard, H., & Rowlinson, S. (2005). Occupational Health and Safety in Construction Project Management. New York: Spon Press. OSHA.TR. (2010). statistikler. Retrieved 06 06, 2011, from Avrupa Sal ve Gvenlii Ajans: http://osha.europa.eu/fop/turkey/tr/statistics Stavrou, P. (2010, Julay 21). Absence from work Cyprus. Retrieved January 07, 2011, from European Working Conditions Observatory (EWCO): http://www.eurofound. europa.eu/ewco/studies/tn0911039s/cy0911039q.htm
- 58 -
Kaza Analizleri, Kaza nleme Teknikleri ve rnek Olaylar
Yap Makinalar Kullanmnda Sklkla Karlalan Kazalar ve Alnmas Gereken nlemler

H. Altnz1, M. Uzun1, Y.Bahadr1, F. Sarmusak1, Y. Karagz2
zet
Gnmzde hzla gelien teknolojinin bir sonucu olarak makinalar insan hayatnn vazgeilmez bir paras olmutur. Seri ve srekli retim yapan endstrilerin yannda inaat sektrnde de hzl bir makinalama sreci gzlenmektedir. Dier sektrlerde kullanlan i makinalarnn yol at i kazalar inaat sahalarnda kullanlan i makinalarnn boyutlarnn devasa olmas nedeniyle daha hafif hasarlarla sonulanabilmektedir. naat sahalarnda kullanlan bu makinalarn dourduu, en ufak bir dikkatsizlikte ciddi sonular olan bu i kazalarndan en az hasarla kurtulabilmek iin bir takm tedbirler almak zaruri olmutur. En nemli tedbirler arasnda antiye trafik ve i gvenlii plannn hazrlanmas, bu konuda sorumluluklarn datlmas ve ayrca operatrlere ve iilere ynelik eitimler ile makinalarn bakm ve onarmlarnn zamannda yaplmas gelmektedir. Bu alma kapsamnda ncelikle yap makinalarndaki i gvenlii riskleri farkl i makinalarna gre deerlendirilmi ve yap makinalar kullanlrken yaplmas gerekenler zerinde durulmutur. Bunlarn yannda yap makinalarnn oluturduu risklere kar antiye baznda alnacak nlemler incelenmi ve deiik byklk ve zelliklerdeki 51 antiyede yap makinalarnn sebep olduu i kazalar konusunda anket almas yaplarak sonular irdelenmitir. Son blmde ise niversitelerde yap makinalar ve i gvenlii konularnda verilen dersler taranarak yeterlilikleri deerlendirilmitir. Anahtar Kelimeler: Yap makinalar, naat sektr, kazalar, gvenlii.
Giri
Gemiten bugne doru geldiimizde dier sektrlerde olduu gibi inaat sektrnde de proje sreleri gitgide azalm ve verimlilik artmtr. Bunun ana nedenlerinden biri de makinalarn insan hayatna girmesidir. Yap makinalarnn yaygn kullanm i kazas risklerini de beraberinde getirmitir. Yaklak olarak tm i kazalarnda %11 gibi bir paya sahip olan yap makinalar kazalarnn sonular dier kazalara gre ok daha ciddidir
1 2
stanbul Teknik niversitesi, naat Mhendislii Blm, stanbul. - hasretaltinoz@hotmail.com stanbul Teknik niversitesi, Gemi naat Mh. Blm, stanbul. - ist.tek2006@gmail.com - 61 -
(Grcanl, Mngen ve Akad, 2006). Yap makinalarnn gnmzde hzla makinalaan sektrdeki etkisi yadsnamayacak olsa da yap makinalar kazalar ve bu kazalarn nlenmesi balnda ayrntl almalar yaplmamtr. Yap makinalar kaynakl i kazalar dier kazalarla kyaslandnda ounlukla lmle sonulanmaktadr. Kazalar nlemek adna alnmas gereken baz nlemler vardr. Bunlarn banda mhendislerin i gvenlii ile ilgili yeterli bilgiye sahip olmalar gelmektedir. Bunun yannda gerek antiye baznda gerekse antiyede alan iilere ynelik nlemlerin alnmas gerekmektedir. Bu alma ileyap makinalar ve yap makinalar kaynakl kazalar nleme yollar zerinde durulmas amalanmtr. Bu ama dorultusunda hem literatr taramas hem de saha aratrmas yaplmtr. Ayrca 51 antiye ziyaret edilmi ve ilgili yetkililere yap makinalarnn sebep olduu i kazalar ve alnabilecek nlemler konusunda 15 soru yneltilmitir. Bunun yannda niversitelerde inaat mhendislii lisans programlar ierisinde yap makinalar ve i gvenlii konularnda verilen dersler taranmtr. Yaplan almann lmle sonulanan i kazalarnda byk paya sahip yap makinalarn kullanan, kullandran herkes iin yararl olduu dnlmektedir.
Farkl Makinalarna Gre Gvenlii Risklerinin Deerlendirilmesi

naat sektrnde olduka farkl amalar iin onlarca yap makinas kullanlmaktadr. Her bir yap makinasnn zellikleri ve sektrdeki yerine gre kullanm skl deimektedir. Bununla birlikte bahsi geen makinalarn i gvenlii riskleri de farkllk arz etmektedir. Bu blm kapsamnda projelerde daha sklkla rastladmz kule vinler, buldozerler, forkliftler ve beko ykleyiciler (backhoe loader) nedeniyle oluan kazalar ayrntl olarak incelenecektir. Vin Kazalar Vin kazalarnda en sk karlalan kaza tipi, vincin iinden elektrik akm geen kablolara yaklamas ya da dorudan bu kablolara temas etmesi sonucu elektrik akmna kaplmasdr (Teizer ve Hinze, 2011). Bu kaza sonucunda vin operatr ve vinten akm kapma tehlikesi tayan iiler zarar grmektedir. 50 Kv veya altnda elektrik akmna sahip kablolarn getii blgelerde vince ait herhangi bir blmn ya da ykn bu kablolardan 3 metreden daha uzak mesafede alyor olmas nerilmektedir. Benzer ekilde kablolardan geen elektrik akmnn 50 kV ve zerinde olduu durumlarda ise bu mesafe 3 metreye 50 Kv zerinde her 1 Kv iin yaklak 1 cm eklenmesi ile elde edilen mesafe olmaldr(OSHA). Ayrca vincin tama kapasitesinden daha fazla yk tanmaya zorlanmas sonucu vin ekipmanlarnda krlma, kopma gibi sonular gzlenmekte, bu olaylar sonucunda sahada almakta olan iiler i kazalarna maruz kalmaktadr. Buldozer Kazalar Buldozerler yaptklar i gerei olduka ar makinalardr. Bu sebeple buldozer arpmas vb. kazalarda ar yaralanmalar ve lmler oluur. Krklar ve kafa travmalar buldozer
- 62 -
H. Altnz, M. Uzun, Y.Bahadr, F. Sarmusak, Y. Karagz
arpmas sonucu grlen en nemli kaza sonulardr (Heavy construction equipment safety). Ayrca buldozerleri kullanan operatrler kr noktalardan dolay makinay kimi durumlarda tehlikeli bir konuma getirmektedirler. Yamalar ve tehlikeli dolgu kenarlarna yanllkla getirilen buldozerlerin yuvarlanmas sonucu da i kazalar meydana gelmektedir. Forklift Kazalar Forkliftler inaatlarda zamandan ve enerjiden kazan salamak iin kullanlan olduka verimli makinalardr. Ancak bakm uygun yaplmayan ve dikkatsiz kullanlan forklifler sonucu ciddi i kazalar olumaktadr (Heavy construction equipment safety). zellikle forklift operatr olmayan iilerin aralar kullanmas sonucu kazalar olumaktadr. Beko Ykleyici (Backhoe Loader) Kazalar Beko ykleyici kazalarnda en sk rastlanan olay operatr ve iareti uyumsuzluu sonucu beko ykleyicilerin kova ksmnn zeminde almakta olan iilere arpmasdr. Ayrca uygun olmayan evlerde kullanlmaya allmas sonucu devrilen beko ykleyicileri kullanan operatrler yaralanmaktadr. Ykleyicilerin kova kapasiteleri iin belirlenmi belirli standartlar bulunmaktadr (Yksel, 2006). Bu standartlara uyulmad durumlarda ykleyicilere ait eitli ekipmanlarda tahribat oluur, zamanla bu tahrip olmu ekipmanlar ciddi i kazalarnn olumasna neden olur.
Yap Makinalar Kullanmnda Yaplmas Gerekenler

Yap makinalar konusunda yaplan literatr taramalar sonucunda da yap makinalaryla ilgili olas i kazalarn nleyebilmek adna alnmas gereken nlemleri operatr eitimi, tm iilere ynelik yaplan genel eitimler ve yap makinalarnn bakm ve onarm olarak ana balkta derlemek mmkndr. Operatr Eitimi 1983 ylnda 2918 sayl Karayollar Trafik Kanununun kmas ve zel src kurslarnn almasyla, daha nceden makina sahiplerine makina retici firmalar tarafndan verilen bonservis sistemi kalkt ve Milli Eitim Bakanl (MEB) onayl operatrlk sertifikalar ile G snf i makinas ehliyeti ortaya kmtr. Daha da sonra belgelendirme yetkisi src kurslarnn elinden alnarak sadece Makina Mhendisleri Odasna gemitir. Son olarak MEB src kurslarndan bamsz sadece operatrlk sertifikas verme yetkisi olan, ayr kurumsal yapda, grevi sadece i makinas operatr yetitirmek olan i makinas operatrlk kurslar almasna ve belgelendirmenin buralardan yaplmasna olanak tannmtr. Bu eitimi veren kurslarla yaplan grmeler sonucunda eitim almaya gelen rencilerin aslnda makinay tam olarak kullanmay bildii ve bazlarnn pratikte hocalardan daha deneyimli olduu saptanmtr (zel retim kurumlar). Bunun nedeni daha ncede belirttiimiz operatrlerin ilk olarak yaclk diye tabir ettiimiz makina operatr yardmclna kk yalarda balamalar gsterilebilir. Operatrler makina zerindeki
- 63 -
denetleme kontrol sisteminin olduka yetersiz olmasndan dolay sektrde alan birok kiide herhangi bir src belgesi veya sertifika olmad grlmektedir. Burada denetim genellikle iverene dmektedir fakat iveren genel olarak operatrlerin belgesiyle deil operatrn yapaca ile ilgilendiinden buradaki denetimlerde aksamaktadr. Operatrlerin belge veya src belgeleriyle alakal bir sorun yaamadka bu belgeleri almaya ihtiya duymadklar gzlenmitir. makinalarnn kullanm ile alakal nemli bir eksiklik de iareti ve mevcuttaki iaretilerin eitim eksiklikleridir. Genel olarak iareti kullanlmamakla birlikte, kullanld zaman bu iaretilerin vasfsz iilerden seildii grlmektedir. Bu iilere antiyede i gvenlii uzman tarafndan iareti eitimi verilmektedir. Pek ok antiyede de i gvenlii uzman olmadndaneitim verilmemekteve eitimsiz kiilerin iareti olarak seilmesinden dolay da i kazalar meydana gelebilmektedir. antiyelerde iaretleme sisteminin de zenle yaplmas gerekmektedir. Konulacaktabelalar belli bir dzen ierisinde; antiyelerin kr noktalarn, tehlikeli yerlerini gsterebilecek ve alanlarn dikkatini ekebilecek yerlere yerletirilmelidir. Genel Eitimler yerlerinde i gvenlii ve ii salnn salanabilmesi adna alnmas gereken nlemler gnmzde daha da nem kazanmtr. yerlerinde salkl alma ortamnn ve i gvenliin salanp, srdrlebilmesi ekstra bir i olmaktan kp, 4857 sayl Kanununun 81. maddesi ne gre iverenin mutlaka yapmas gereken bir zaruriyet halini almtr. Kanununun konu ile ilgili maddesi yledir: verenler, devaml olarak en az elli ii altrdklar iyerlerinde alnmas gereken i sal ve gvenlii nlemlerinin belirlenmesi ve uygulanmasnn izlenmesi, i kazas ve meslek hastalklarnn nlenmesi, iilerin ilk yardm ve acil tedavi ile koruyucu salk ve gvenlik hizmetlerinin yrtlmesi amacyla, iyerindeki ii says, iyerinin nitelii ve iin tehlike snf ve derecesine gre; a) yeri salk ve gvenlik birimi oluturmakla, b) Bir veya birden fazla iyeri hekimi ile gereinde dier salk personelini grevlendirmekle, c) Sanayiden saylan ilerde i gvenlii uzman olan bir veya birden fazla mhendis veya teknik eleman grevlendirmekle, ykmldrler (4857 sayl Kanunu). Bu ykmlln yerine getirilebilmesi iin her iveren iyerinde alan her iiye yapt/yapaca i ile ilgili gerekli olan eitimlerin yannda, salk ve gvenlik eitimlerinin de verilmesini salamak zorundadr. Yine 4857 sayl Kanununun 81. maddesi ne gre i gvenlii ile ilgili her trl detay alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn kard ynetmelik ve tzklerde yer almaktadr. Bunlardan biri olan alanlarn Sal ve Gvenlii Eitimlerinin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik e gre iilere verilmesi gereken bu zaruri eitimin amac iyerlerinde salkl ve gvenli bir ortam temin etmek, i kazalarn ve meslek hastalklarn azaltmak, alanlar yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirmek, onlarn kar karya bulunduklar mesleki riskler ile bu risklere kar alnmas gerekli tedbirleri retmek ve i sal ve gvenlii bilinci oluturarak uygun davran kazandrmaktr (alanlarn Sal ve Gvenlii Eitimlerinin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik).Bu eitimler iverenin kendi altrd iiler yannda baka iyerlerinden
- 64 -
gelen yani alma yerleri deien iileri de kapsamak zorunda olup, iiler ie balamadan nce ve i srasnda kulland i ekipmanlar ya da kullanlan teknoloji deitiinde, her bir iinin bilgisi gz nne alnarak farkl seviyelerde verilmek zorundadr. i sal ve i gvenlii ile ilgili olarak verilecek eitimler ncelikle iilerin konuya vakf olabilmeleri adna genel tanmlar ve bu eitimin neden verildii ile balamaldr. Bunlarn yannda altklar iler dolaysyla ileride karlaabilecekleri meslek hastalklarndan bahsedilip, asl nemli nokta olan i kazalar konusuna daha ayrntl olarak deinilmelidir ( sal ve gvenlii eitimi). Bu noktada olabildiince rnek fotoraflar kullanlarak iilerin hem konuyu iyice kavramas hem de konuya daha ok ilgi gstermesi salanmaldr. Bunlarn yannda i srasnda karlaabilecekleri tehlikeli ve i kazalarna davetiye karan durumlar, douraca sonular ile anlatlp her bir ii eitim seviyesi ne olursa olsun konuyla ilgili bilinlendirilmeye allmaldr. Bakm ve Onarm makinalarnn ekonomik ve daha verimli almalar ile uzun mrl olmalarn salamak amacyla dzenli olarak bakmlarnn yaplmas gerekmektedir. Bakm periyodik olarak yaplan makinalar, yaplmayan makinalarn yaratt yedek para ve onarm gibi maliyet arttrc sonular dourmayacak, buna bal olarak da proje maliyeti ve yatrmcnn/mteahhitin o projeden elde etmeyi planlad kar istedii oranda kalacaktr. Her ne kadar firmadan firmaya farkllklar gsterse de i makinalarnda yaplmas gereken bakmlar, makina reticisi firmalar tarafndan saat, gn ve kilometre cinsinden belirlenmitir. retici firmalarca belirlenen bu bakm ilemlerinin ncelikle i makinas operatrleri tarafndan yaplmas gerekmektedir. Baz durumlarda yine operatrler birinci derece de sorumlu olacak ekilde operatr yardmclar da i makinalarnn bakm ilemlerini gerekletirebilir. makinas operatr ve yardmclarnn i makinalarna yaptklar bakm alt ksmda incelenebilir. Bunlardan ilki olan kontrol aamasnda operatr ie balamadan nce veya ii bitirdikten sonra gzle makinann genel durumu deerlendirir. Tamamlama aamasnda i makinas motorunda ve dier elemanlarnda kullanlan ya, hidrolik ve su kontrol yaplp, eksiklikler tamamlanr. Makina paralarnn (motor ya, tekerlek lastii vb.) kullanm mrleri dolduunda yenileriyle deitirilmesi deitirme aamasdr. Ayarlama aamas ise i makinalarnn, makina reticisi firmalarca belirlenen altrma deerlerinin stnde ya da altnda altrlmas gibi bir durum sz konusu olduunda belirlenen deere ulaabilmek adna yaplan ayarlamalardr. Zaman ierisinde makina zerindeki gresrlklerin, akta alan dili, zincir, halat gibi paralarn gresle yalanmas gereklidir. Bu ilem yalama olarak adlandrlr ve son olarak yaplmas gereken bakm aamas ise onarm yani i makinasnn olas bir almama durumunda iin ehli kiilerce alabilir hale getirilmesidir (Makina firmalar). makinalar bakm ve onarmlarnn gnlk, periyodik, erken uyar ve depolama zamanlarnda yaplmas nerilmektedir. Gnlk bakm operatrn her gn 1-10 saatte ya da vardiya deiimlerinde yapt bakmdr. Periyodik bakm makina reticisi firmalar tarafndan belirlenmi alma saatlerinde rnein 100, 1000, 2000 gibi yaplmas gereken bakmdr. Erken uyar (SOS bakm) i makinalarnn ya sistemlerinde anarak olumu ve filtreden geebilecek kadar kk metal paralarn miktarlarnn eitli cihazlarla llerek o makina iin limit deerini aanlarn kontrol edilmesidir. Depolama bakm ise makinalar belirli bir sre kullanlmayacaksa ya da depoya kaldrlacaksa yaplmas
- 65 -
gereken bakmdr. Depoya kaldrlan makinalarn da mrn uzatabilmek ve kullanmak istediimizde verimli sonu elde edebilmek iin yine periyodik olarak bakmlarnn yaplmas gerekmektedir (Makina firmalar). makinalar bakm ve onarmlarn denetlemek iin her tr makina ile ilgili kaytlarn dzenli olarak tutulmas gerekmektedir. Bu kaytlar makinalarn gnlk alma srelerini, harcadklar yakt miktarlarn ve daha nce makinaya yaplm olan her trl bakm ve taklan ve/veya deitirilen paralar iermek zorundadr.
Yap Makinalarnn Oluturduu Risklere Kar antiye Baznda Alnmas Gereken nlemler
Gelien teknolojiyle birlikte antiyelerdeki artan i makinalar kullanm, yap makinalar kaynakl i kazalarnn artn da beraberinde getirmitir. Bu art dolaysyla antiye bazl birtakm nlemler almak hayati derecede nem tamaktadr. Sz konusu nlemleri genel olarak i balamadan nce ve i baladktan sonra alnacak nlemler olmak zere ikiye ayrmak mmkndr. Balamadan nce Alnacak nlemler e balanmadan nce yaplmas gereken ilk eylem antiye planlamasnn hazrlanmasdr. ne kadar kk olursa olsun, genellikle 1/500 lekle hazrlanan antiye vaziyet plan hazrlanmaldr. Bu noktada dikkat edilmesi gereken en nemli nokta ise antiye ii ulamn salayacak yollarn planlanmasdr. antiyede yap makinalar tarafndan kullanlacak yollar planlanrken, devam eden ilere engel tekil etmeyecek bir yol plan oluturulmal ve makina parkyla makina ihtiyacnn karlanaca alan arasndaki ulam rahat bir ekilde salanabilir olmaldr. En ksa yoldan iletim, en az viraj ve kesime, en az manevra kurallarna olabildiince uyulmaldr. Yol genilii; yolu kullanacak en geni aracn genilii esas alnarak saptanmal, bunun yan sra yayalar, kaplama kenarlar ve ift eritli yollarda karlaan iki ara arasndaki gvenlik mesafeleri dikkate alnmaldr. antiyede, nemli bir trafik yk tamayacak tek eritli kaplamasz dk nitelikli yollar iin 3.50 m. genilik tercih edilmelidir. Ancak zorunlu hallerde bu genilik 3.00 metre de olabilir. Yamur sularnn yol yzeyinde birikmemesi iin yol ekseninin iki ynnde yol yzeyine genel olarak %2 ile %6 arasnda bir eim verilmelidir. Servis yollar genellikle kaplamasz olarak yaplr fakat kn da devam eden bir projeyse yani trafik varsa bu durumda yolun zerine gerei kadar akl ve krma ta serilmelidir. Baladktan Sonra Alnacak nlemler Karlalabilecek i kazalarn nlemek amacyla, hazrlk evresindeki antiye planlamasnn yaplmasnn ardndan, antiyede alan ii saysnn hzla artt aikrdr. zellikle kaba inaatn younlat bu gibi dnemlerde sahada alan yap makinalar says da artmaktadr. Bu durum yaanan i kazalarn da tetiklemekte, dolaysyla yap makinalarnn sebep olduu ve lmle sonulanma riski yksek olan kazalardan korunmak iin alnmas gereken tedbirleri de hayati klmaktadr. Bu tedbirler genel olarak yle sralanabilir:
- 66 -
Yaplan ie uygun makinalar seilmelidir. antiye sahasnda kullanlacak makinalarn periyodik bakmlar, ynetmeliklere uygun olarak yaplmaldr. Makinalarn hareket alanlarnda ii altrlmamaldr. Makina zerinde ehliyetli operatrden bakas bulundurulmamaldr. Aralar geliigzel yerlere braklmamaldr. antiye alannda kamyon ve benzeri aralar kullanldnda bunlarn giri ve klar iin uygun bir ekilde iaretlenmi yerler ayrlmal ve bu tatlarn btn manevralar bir iareti tarafndan ynetilmelidir. Ayrca bu aralarn manevra ve park yerleri belirtilmi olmal, ksa bir sre iin de olsa aralar, gerekli gvenlik tedbirleri salanmadka srcsz braklmamaldr. Dnebilen aralarn etrafnda yeterli alma mesafesi braklmaldr. Yksek yerlerde makina kullanan iilere emniyet kemeri verilmelidir. Makinalar zerinde sesli ve kl uyarc sistemler bulundurulmaldr. Dme veya devrilme tehlikesi olan makinalarn etrafna ii yaklatrlmamaldr. antiyedeki olas gk tehlikesi altndaki alanlar nceden belirlenmeli ve ar tonajlardaki yap makinalar bu alanlara sokulmamaldr. Yeraltsu seviyesi altndaki zeminin svlama riski aratrlmal ve eer byle bir risk mevcutsa nlemi alnmaldr. Kullanlacak tm i makinalarnn sigorta ilemleri yaptrlmaldr. Kaz alanlarnda gr engelleyecek cisim ve yaplarn olmamasna dikkat edilmelidir. altrlacak i makinalarnn lastik yaplar arazi ve mevsim artlarna uygun olmaldr. Gece almas yaplmas durumunda zellikle yap makinalarnn alaca alanlar iyi aydnlatlmaldr. Operatrlerle alma esnasnda iletiim kurabilmek iin gerekli ekipman salanmaldr. Operatrn deneyimi nemlidir. Kaz srasnda periyotlar arasnda gei yaparak devre zamann ksaltmak, makinann devrilmesine neden olacak davrantan kanmak vb. Davranlar ancak deneyimli bir operatrler gerekletirilebilir (Yksel, 2006).
Anket Verileri ve Deerlendirilmesi

Bu blmde toplamda 51 adet antiye ile grmeler yaplmtr. Sorulan sorular iki ana blmde toplanmtr. lk ksm, sorular cevaplayan kiiler ve altklar projeler hakknda sorular ierirken, dier ksm ise kullanlan yap makinalar eitleri ve ii sal ve i gvenlii adna alnmakta olan nlemler ile ilgilidir. Anketimizi cevaplayan kiilerin ou srasyla kontrol mhendisi, antiye efi ve dier
- 67 -
olarak nitelendirdiimiz saha eflerinden olumaktadr. Bu kiilerin yaklak olarak %75i u anki irketlerinde neredeyse yeni denebilecek kadar az bir sredir almaktadr. Tablo 1 - letiime geilen proje yetkilileri Grlen kii irket sahibi Proje mdr antiye efi Kontrol mhendisi SG uzman Dier TOPLAM (%) 5.9 11.8 21.6 35.2 2.0 23.5 100.0
Bizzat ziyaret edilen antiyelerdeki projelerin yars orta lekli olup 1 seneden az bir sredir devam etmektedir. Bunun yannda 1-3 sene aras devam eden projeler ise byk lekli olarak nitelendirilmitir. antiyelerin hangi tip projeler yrttne bakldnda konut projeleri %32lik bir pay ile ba ekmektedir. Konut projelerini i merkezi veya otel projeleri izlemektedir. antiyelerin seviyeleri gzlemlendiinde yarsndan fazlasnda kaba inaat ve kaba inaat ile ince inaatn birlikte devam ettii grlmtr. Tablo 2 - Uygulanmakta olan projelerin tipleri antiye Tr Altyap Yol veya kpr Baraj Konut merkezi veya otel Eitim merkezi Spor kompleksi Alveri merkezi Dier TOPLAM (%) 8.7 7.3 1.4 31.9 13.0 11.7 2.9 7.2 15.9 100.0
Proje yetkililerine ilettiimiz soru zerine antiyelerin neredeyse %70inde i gvenlii uzman bulunurken, konu OHSAS 18001 standartlarnn uygulanp uygulanmadna geldiinde bu deer %60 seviyesinde kalmaktadr. Bu noktada bir dier nemli husus ise baz antiyelerde i gvenlii uzman bulunduu halde OHSAS 18001 standartlarna uyulmadnn ifade edilmi olmasdr.
- 68 -
antiyelerdeki gnlk alan ii says incelendiinde 37 antiyede 200den daha az ii alt ve sadece 4 antiyede 500den fazla ii alt grlmtr. Bunun yannda antiyelerde kullanlan i makinalarn toplam olarak incelediimizde en fazla beton pompas ve mikseri ile vin kullanld gzlenmitir. Bunun nedeni de antiyelerin kaba ve ince inaat seviyelerinde olmasdr. Tablo 3 - Kullanlan yap makinalar Makinas Tipleri Ekskavatr Dozer Loader Greyder Silindir Vin Tnel kazc Beton pompas Mikser Asfalt finisher Forklift Dier TOPLAM (%) 10.2 9.9 8.8 5.1 4.8 14.2 0.7 15.0 15.0 2.4 9.1 4.8 100.0
Sra i kazalar ile ilgili soruya geldiinde ne yazk ki salkl veriler elde edilememitir. Neredeyse tm yetkililer antiye dahilinde herhangi bir i kazas meydana gelmediini belirtmitir. Bunun yannda i kazalarn nlemek iin iilere ynelik genel eitimlerin 30 antiyede verildii ifade edilmitir. Bunu neredeyse yars orannda iareti eitimi izlemitir. Tablo 4 - gvenlii iin antiyede verilen eitimler Alnan nlemler Operatr eitimi aret ve iareti eitimi Genel eitim TOPLAM (%) 11.8 29.4 58.8 100.0
Bununla birlikte antiyelerin lk ksmnda i makinalarnn bakm ve onarmnn 6 aydan daha ksa aralklarla yapld grlmtr. Ayrca haftalk ve gnlk bakmlarn yapld antiyelerde mevcuttur.
- 69 -
Tablo 5 - gvenlii iin antiyede verilen eitimler Bakm ve Onarm 0-6 ay aras 6 ay-1 sene aras 1-2 sene aras TOPLAM (%) 74.5 21.6 3.9 100.0
Konu yap makinalarnn oluturduu risklere kar alnan nlemlere geldiinde iletiim kurulan yetkililerin tamamna yakn bu ksm es gemitir. Verilen nadir cevaplara bakldnda i gvenlii uyar levhalarnn antiyelere yerletirilmesi, makinalarda sinyalizasyon uygulanmas ve iareti kullanlmas gibi nlemler alnd grlmektedir.
niversitelerdeki naat Mhendislii Eitimlerinin Deerlendirilmesi

Trkiyede inaat sektrnde sahada veya ofiste alan inaat mhendislerinin ok byk bir ksm yalnzca lisans mezunudur. zellikle sahada alan inaat mhendislerinin i makinalar, ii sal ve i gvenlii konular ile ok daha fazla mesai harcad gerei gz nne alndnda bu konuda bilmeleri gereken temel bilgilerden ne kadar haberdar olduklar sorusu akla gelmektedir. ncelikle inaat mhendisi bu konularda bilin sahibi olmaldr, ondan sonra ii ve operatrlerini gerekli ekilde eitmelidir. Bir inaat mhendisi, kendisi gerekli bilince ve bilgiye sahip olmad mddete ondan ii ve operatrleri eitmesi beklenemez. ok byk bir ksm yalnzca lisans dzeyinden mezun olup i hayatna atlan inaat mhendislerinin; i makinalar, ii sal ve i gvenlii hakknda bilmesi gerekli olan temel konular renecei asl kaynak ise niversitedir. niversitelerde i makinalar, ii sal ve i gvenlii konularnda verilen eitimler bir inaat mhendisinin bu konuya bak asn ekillendiren temel eitimlerdir. almann bu ksmnda niversitelerin inaat fakltelerinin lisans dzeyindeki mfredatlar incelenmitir. Bu inceleme yaplrken konunun nemine binaen niversitelerin bu konular hakknda direkt olarak ders verip vermediklerine baklm, baka dersler bal altnda bu konularn nite olarak ilendii dersler deerlendirmeye alnmamtr. Yalnzca bu konular hakknda zel olarak ders veren niversite saysnn yeterli olup olmad ve verilen derslerin ve yeterli dzeyde olup olmadklar saptanmaya allmtr. Tablo 6 - Trkiyedeki niversitelerin yeterliliklerinin incelenmesi
naat Fakltelerinin Lisans Ders eriklerinin Yap Makinalar ve Yap letmesi ile i Sal ve Gvenlii Asndan ncelenmesi naat Makinalar Yap letmesi antiye Teknii
Okul Ad
Aklama SG + + Yeterli ksmen Yeterli
1 2
Akdeniz niversitesi Aksaray niversitesi
+ +
+ -
+ -
- 70 -
Okul Ad
naat Makinalar
Yap letmesi
antiye Teknii
Aklama SG + + + + + + + + + + + 13 - 71 Yetersiz Yetersiz Yetersiz Ksmen Yeterli Ksmen Yeterli Yeterli Yetersiz Yetersiz Yetersiz Yetersiz Yeterli Ksmen Yeterli Ksmen Yeterli Yetersiz Ksmen Yeterli Yetersiz Ksmen Yeterli Ksmen Yeterli Ksmen Yeterli Yeterli Yeterli Ksmen Yeterli Ksmen Yeterli Ksmen Yeterli Yetersiz Ksmen Yeterli Ksmen Yeterli Yetersiz Yeterli Ksmen Yeterli Ksmen Yeterli Ksmen Yeterli Yetersiz Ksmen Yeterli Ksmen Yeterli
3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37
Anadolu niversitesi Atatrk niversitesi Boazii niversitesi Bozok niversitesi Celal Bayar niversitesi Cumhuriyet niversitesi ukurova niversitesi Dicle niversitesi Dokuz Eyll niversitesi Dumlupnar niversitesi Ege niversitesi Erciyes niversitesi Eskiehir Osmangazi niversitesi Frat niversitesi Gazi niversitesi Gaziantep niversitesi Harran niversitesi nn niversitesi stanbul niversitesi stanbul Teknik niversitesi Karadeniz Teknik niversitesi K.Mara St mam niversitesi Krkkale niversitesi Kocaeli niversitesi Mula niversitesi Nide niversitesi Ondokuz Mays niversitesi Ortadou Teknik niversitesi Pamukkale niversitesi Sakarya niversitesi Seluk niversitesi Sleyman Demirel niversitesi Uluda niversitesi Yldz Teknik niversitesi Zonguldak Karaelmes niversitesi
+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + 25
+ + + + + + + + + + + + + + + + 17
+ + + + + + + + 9
Tablo.6 da grlecei zere incelemede 37 adet niversitenin konu ile ilgili olan Yap letmesi, antiye Teknii, naat Makinalar ve i Sal ve Gvenlii derslerinin hangilerini mfredatlarnda bulundurduu aratrlmtr. Aratrmada niversitelerin kendi resmi internet sitelerinde yer alan inaat mhendislii blmlerinin ders ierikleri kaynak alnm ve ilgili derslerin 3 veya daha fazlasn bulunduranlar yeterli olarak nitelendirilirken, 2 tanesinin eitimini verenler ksmen yeterli ve dierleri de yetersiz olarak yorumlanmtr. Deerlendirme sonucuna gre 37 niversitenin Yap letmesi, antiye Teknii, Yap Makinalar, i Sal ve Gvenlii derslerinin dalm aadaki gibidir: Tablo 7 - zet tablo Ders Yap letmesi antiye Teknii Yap Makinalar Sal ve Gvenlii Veren niversite Says 25 17 9 13
Aratrmaya konu olan ve her niversitede mutlaka olmas gereken derslerden zellikle Yap Makinalar ve i Sal ve Gvenlii derslerini veren niversite saysnn son derece az olduu grlmektedir. stelik zellikle i Sal ve Gvenlii dersinin birok niversitede semeli ders statsnde olmas lkemizde niversite dzeyinde bile bu kadar nemli bir konunun gereken ilgiden ne kadar uzak olduunun bir gstergesidir. Bunun yannda Yap letmesi ve antiye Teknii derslerinin de birok niversitede yer almamas son derece dikkat ekicidir. Konu ile ilgili mfredatlar ders says ve ierii asndan incelendiinde ve bir tasnif yapldnda ilgili 37 niversitenin yalnzca 6 tanesi yeterli 19 tanesi ksmen yeterli ve 13 tanesi de yetersiz olduu grlmtr. Buna gre ieriinde inaat mhendislerinin saha organizasyonlarnn nasl yapldnn ilendii Yap letmesi ve antiye Teknii ile sahada can gvenlii asndan en nemli dersler olan naat Makinalar ve i Sal ve Gvenlii derslerinin bir btn olarak hak ettikleri deeri 6 niversite hari hibir niversitede gremedikleri tespit edilmitir.
Sonular
i sal ve i gvenlii konusu Trkiyede hzlca gelien bir konu olmasna ramen hala yap makinalar kullanmndan doabilecek kazalara kar alnabilecek nlemler konusu gereken neme kavuamamtr. Bunun en nemli nedeni de kiilerin bu tip i kazalarnn douraca sonular tam olarak alglayamamasdr. Yaplan anket sonular deerlendirildiinde irketlerin i gvenlii konusunda snrl bilgilere sahip olduu ve antiyelerde i gvenlii anlaynn tam olarak oturtulamad gzlenmitir. Yap makinalar ile ilgili ksmda ise durum daha da ktdr. Her ne kadar antiyeler ierisinde yap makinalar kaynakl i kazalarna rastlanmam olsa da i kazalarnn da olmamas anketlerin ne kadar samimiyetle cevapland sorusunu dourmaktadr. Buna ramen i
- 72 -
gvenlii konusunda alnan nlemlerin genelde kii bazl (iilere gereken i gvenlii eitiminin verilmesi, iileri koruyucu ara ve gerelerin iilere datlmas gibi) olduu gzlenmitir. Yani yap makinalar kaynakl oluabilecek i kazalarnn douraca sonular tam olarak idrak edilemediinden yap makinalar kullanm ile ilgili gerekli nlemlerin alnmad grlmtr. Anket sonularnn yannda yaplan aratrmalar da Trkiyedeki niversitelerin inaat mhendislii eitimi verilen blmlerinin ders programlar ve ders ieriklerinin yap makinalar konusunda yeterli olmadn gstermitir. Bunun yannda niversitelerde verilen lisans eitiminde ii sal ve i gvenlii konusunda da ciddi eksiklikler olduu saptanmtr. Bu eitimleri veren niversite says son derece az olmakla beraber, verdikleri eitimin ders ierikleri incelendiinde de verilen eitimin rencinin bu konularda yeterli bilgiye ulamasn salayacak seviyede olmad tespit edilmitir. Kaynaklar alanlarn Sal ve Gvenlii Eitimlerinin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik. http://www.isguv.com/Mevzuat/25426_2.htm. Eriim tarihi:17.04.2011 Grcanl E. G., Mngen U.veAkad M. (2006),Construction Equipmentand Motor VehicleRelatedInjuries on Construction Sites in Turkey HinzeJ. W. veTeizer J. (2011), Visibility-relatedfatalitiesrelatedtoconstructionequipment, SafetyScience Magazine Heavy Construction Equipment Safety. http://safety.lovetoknow.com/Heavy_Construction_Equipment_Safety. Eriim tarihi: 20.04.2011 sal ve Gvenlii eitimi. http://www.ohsas.gen.tr/is-sagligi-guvenligi-egitimi.asp. Eriim tarihi:18.04.2011 Makina firmalar. http://www.makinafirmalari.com/is_makinalari_bakimi.asp. Eriim tarihi: 21.04.2011 zel retim Kurumlar.http://ookgm.meb.gov.tr/. Eriim tarihi: 22.04.2011 Yksel, O. (2006), Yap Makinalar Seimi ve Verim Hesaplar, Ege niversitesi Mhendislik Fakltesi, zmir, 60-61 4857 sayl Kanunu. http://www.iskanunu.com/4857-sayili-is-kanunu/4857-sayili-iskanunu-turkce/4857-sayili-is-kanunu-maddeli-metin.html. Eriim tarihi:15.04.2011 OSHA,http://www.osha.gov/SLTC/etools/construction/electrical_incidents/cranes. html#minimumclearances. Eriim tarihi:10.09.2011
- 73 -
Harita Kolunda Kazalarnn Analizi ve Deerlendirilmesi

M. Selim epni1, Burcu Aslan2, Mge zgven3
zet
lkemizde yakn alt tm sektrlerde olduu gibi harita i kolunda da ok sayda i kazas meydana gelmesine karn Harita Mhendislii alannda i kazalar ve i gvenlii zerine yaplm kapsaml bir alma bulunmamaktadr. Aratrma eksikliinin doal bir sonucu olarak bugne dein gerekleen i kazalarna ait istatistik bilgiler, kaza eitleri, nedenleri ve risk dzeyleri hakknda ok az veri bulunmaktadr. Bu durum kazalarn risk analizinin yaplmasn engellemekte ve dolaysyla alnmas gereken tedbirleri de kstlamaktadr. Sektrmzdeki i kazalarnn analizini yapabilmek ve gerekli nlemleri alabilmek, i gvenlii hakknda sektrel bilin dzeyinin ykselmesine katk vermek bu almann balca motivasyonlardr. Anahtar Kelimeler: i Sal, Gvenlii, Harita Sektr.
Giri
Harita i kolu eitli sektrlerde faaliyet gsteren mhendis, tekniker/teknisyen ve topograf olarak ta tanmlanabilecek iilerden oluan bir igcn tanmlamaktadr. Harita i kolunu oluturan igcnn birincil alma alan naat sektr olup, bunun dnda Maden, Biliim ve Sanayi sektrleri de istihdam alanlar iersinde yer almaktadr. lkemizde Harita Mhendislii eitimi 1952 ylnda ilk mezunlarn vermitir. Bugn toplam mezun says 13000 civarnda olup, halen 11250 mhendis aktif olarak i yaamnn ierisindedir. 1990l yllarn ortalarna kadar sadece 4 niversitede verilen Harita Mhendislii eitimi bugn 11 niversitede srdrlmekte olup say giderek artmaktadr. Harita ve Kadastro Mhendisleri Odasna(HKMO) 2010 yl ierisinde kayt yaptran yeni ye says 574 tr. Yeni alan blmler ve artan kontenjanlarla birlikte nmzdeki 10-15 yl ierisinde yaklak bir bu kadar daha mhendisin i yaamna katlaca sylenebilir. HKMO ya kaytl mhendislerin 3450si kamuda almaktadr.3125 mhendis irket/
1 2 3
Kocaeli niversitesi, Harita Mhendislii Blm, Kocaeli. - mscepni@yahoo.com Kocaeli niversitesi, Harita Mhendislii Blm, Kocaeli. - burcuaslann@windowslive.com Kocaeli niversitesi, Harita Mhendislii Blm, Kocaeli. - mugeozguven@hotmail.com - 75 -
bro sahibi ya da teknik mdr iken toplam bro/irket says ise 2849 dur. Harita Mhendislii bro/irketleri ve de dier irketlerde cretli alan mhendis says ise 2580dir. Oda kaytlarnda alt sektr belli olmayan 2094 yenin de byk bir ounlukla eitli sektrlerde cretli olarak altklar dnlmektedir.1 Tekniker ve teknisyenlerin saysnn ise 80000lere ulat tahmin edilmektedir. u an 25 teknik lise ve 40 meslek yksekokulunda eitim devam etmektedir.2,3 kolunda alayl ya da ekirdekten yetime olarak adlandrlan ne kadar personel altna dair bir rakam vermek mevcut koullarda olanakl deildir. kolunun nemli bir blm Harita irket/brolarnda mellif ya da cretli olarak alrken, bir dier blm de inaat, maden, gayrimenkul deerleme gibi alanlarda i grmektedir. naat ve dier sektrlerdeki firmalar satn almak istedikleri harita hizmetlerini ya bir harita brosu/irketi zerinden yaptrmakta veya iin trne gre kendi cretli personelini istihdam etme yoluna gitmektedir. Harita i kolu yaps ve faaliyet srdrd sektrler gz nne alndnda, az sayda meslek adamnn oluturduu alma gruplarndan ve dank bir i gc rgtlenmesinden sz edilebilir. kolunun en nemli rgtlenmesi olan ve sadece mhendisleri rgtleyen HKMO bir yana braklrsa, i gcnn byk blmnn rgtsz ve balaksz olarak faaliyet yrtt rahatlkla sylenebilir. Harita i kolunda lme ekipleri, i yeri alan saysnn grece yksek olduu durumlarda dahi, iki ya da kiiyle snrldr. antiyede, krsal alanda veya kent ierisinde alan her bir lme ekibi alaca alanda kendi banadr. gvenlii ve i kazalar adna bu alma biiminin yol at iki nemli sonutan bir tanesi, i kazalarnn byk ounluunun i kolunun genelinin ve rgtlenmelerinin bilgisine ulamamas bir dieri ise i gvenlii ile ilgili nlemlerin alanlarn kendileri tarafndan alnma zorunluluunun ortaya kmasdr. 4857 sayl Kanunu i gvenliine ilikin rgtl kurumsal dzenlemeler iin devaml olarak 50 ve daha fazla ii altran i yerlerini kapsama almaktadr. Harita Mhendislik hizmetlerinde 50 personel saysna ulaan ok az sayda i yeri bulunmaktadr. Daha byk aptaki inaat ve maden irketlerinde de devaml 50 personel saysn salayan iyerlerinin toplam istihdama orannn olduka dk olduu bilinmektedir. Dolaysyla, i gvenlii konusunda yasal dzenlemeler kapsamndaki sektr alan says yok denecek kadar azdr. Bununla birlikte SSK istatistikleri en fazla kazann 1-3 ii altran yerlerde olduunu gstermektedir.4 Tekrar vurgulamak gerekirse harita i kolu; i gcnn byk blmnn i gvenlii ile ilgili yasalarn kapsam dnda kalan, i kazalar ve i gvenlii ile ilgili hemen hemen hibir almann yaplmad, kendi i kazalar hakknda veriye sahip olmayan bir i kolu olarak alglanmaldr. gvenlii ve ii sal konusu Harita Mhendisleri iin bugne dein ciddi bir almann konusu yaplmamtr. Bir niversitemizde ders programna i gvenlii dersinin nerilmi olmas dnda harita camiasnn konuya dair ciddi yanstm da henz yoktur. kazalar konusunun bir nebze de olsa harita i kolunun gndemine gelii ise olduka dramatik bir kazadr. Daha nce HKMO da stanbul ube Mdrl yapm mhendis Glseren Yurtta 2007 ylnda stanbul tp geii antiyesinde i makinesinin drd devasa bir boru parasnn altnda kalarak hayatn kaybetmitir. Glseren Yurtta
- 76 -
M. Selim epni, Burcu Aslan, Mge zgven
adna hukuk mcadeleleri verilmi ve ans yaatlm olmakla birlikte ne o tarihten nce ne de sonra meslektalarn maruz kald i kazalarna ilikin bir aratrma yaplmamtr. Bu alma balarken kiisel belleklerdeki kazalarn derlenmesi ve vakalarn mesleki bellee kazandrlmas amalanmtr. Makalenin yazarlarnn pek ok arkada da kazalarda yaamn yitirmi ya da kalc yaralanmalara maruz kalmtr. Bu derleme ile bir anlamda bazlarnn hibir zaman meslektalarnca bilinmeyecek isimlerinin hatrlanmas umulmaktadr. Bu ynyle almann bilimsel ve toplumsal bir katky amalad kadar lirik bir taban olduu da gerektir.
Aratrmann Yntemi
almann ilk aamasnda i kazalarna ait verilerin elde edilmesine dnk yntemler zerine younlalmtr. Harita sektrnde i kazalarna ait dzenlenmi bir kayt sistemi yoktur. Sektrn dank alma biimleri, ara eleman dzeyinde kayt d almann ok youn olmas, sadece mhendis kazalarna ait az sayda vakann bildirilmi olmas, sektrel bilin ve bellein yerlememi olmas gibi alt alta yazldnda sfr dzeyinde veri anlamna gelen nedenler sonucu en nemli sorun kaza bilgilerine eriim olarak tanmlanmtr. Basn ve dokmantasyon taramalar, sosyal gvenlik kurumlarndan alnabilecek veriler, oda, sendika, dernek gibi meslek rgtlerinin kaytlar
ekil 1 - Anket formu rnei
- 77 -
birer kaynak olarak deerlendirilse de yukarda sralanan nedenlerle hi birinin tatmin edici bilgiler verme noktasnda olmadklar aktr. Geriye kalan tek zmn zor da olsa sektr ile bire bir bilgi al verii olduu kansna varan alma ekibi Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas ile i birlii yaparak tm oda yelerine anket formlar ulatrmtr. Anket temel olarak meslek insanlarnn i kazalarna, risk alanlarna ve kaza trlerine bakn alglamaya yneliktir ve ayn zamanda bildikleri, tank olduklar, ya da duyduklar kazalarn bilgisini de derleme amac tamtr. Anket hazrlanrken anketin gnderilecei kitlenin ankete cevap verme konusunda isteksiz davranmasn douracak, sorumlu veya eksiklik arama duygusu veren sorulardan kanlarak olduka basit bir anket formu hazrlanmtr. Esasnda formu btnyle anket olarak deerlendirmek doru olmayabilir. Katlmclara tank olduklar kazalarn bilgisi de sorulmaktadr. ekil 1de rnek bir anket formu grlmektedir. Anket formlarnn tasarm, geri dn youn olarak salamaya ve daha sonras gelebilecek bir aratrma iin ilk altlklar oluturmaya dnktr. Anket formlar HKMO da elektronik postas kaytl mhendislere ulatrlmtr. Elektronik posta olarak katlm salanan form says ise 200 n zerindedir. Elektronik postalara cevap verme alkanlklarnn dk oluu ve toplam ye says dikkate alndnda ulalan say az deildir. Ancak, bundan sonraki srete daha etkin temas yollar kullanlarak saynn ok daha yukarlara ekilmesi hedeflenmektedir.
Bulgular
Anket saylar alma sresince artmakla birlikte bu makaledeki istatistikleri sunmak iin 122 anket zerinden deerlendirme yaplmtr. Anket formunun ilk sorusu katlmcnn ismi ve kurum bilgileridir. Ankete katlanlarn tamamna yakn harita mhendisleridir ve byk blm zel sektrde bro sahibi ya da alandr. Anketteki ikinci soru almay yrten ekibin kendi deneyimleri ile belirledii risk faktrleri arasndan en riskli grlen seenei belirlemektir. Belirlenen risk faktrleri dnda neri yapma seenei de sunulmu ancak mevcut kategorilerinin tamamen dnda saylabilecek bir neri gelmemitir. Bu durum risk faktrlerinin doru tespit edilmesi olarak deerlendirilebilir. Belirlenen risk seenekleri birbirlerinden bamsz deikenler olarak kabul edilmitir. Kaza riski aratrmas iin belirlenmi seenekler arasnda anlaml bir ilgileim yoktur. alma iin tespit edilmi 10 risk faktr aadaki gibidir. Tablo 1 - kazas riski iin belirlenen 10 seenek Kazas Risk Seenekleri Tat arpmas Ocak/Tnel Kazalar Ta, kaya vb. Dmesi Dme, Yuvarlanma, Kayma Hayvan Saldrs Elektrik arpmas Makinesi Kazalar antiye Kazalar Kavga Arasnda Kalma Kaybolma
- 78 -
Katlmclarn formlar incelendiinde, formlarn tmnde seeneklerin 1 ile 10 arasnda sralanmad, kimi formlarda 10 seenekten daha az sayda seenein numaralandrld, kimi formlarda ise seeneklerin bir ya da birkana (x) iareti konulduu grlmtr. (x) iareti konulmu seenek saysnn ten az olduu durumlarda, iaretli seeneklerin ilk seenek arasnda deerlendirildii varsaylmtr. geen (x) iaretlemelerin olduu formlar ise geersiz saylmtr. Anketi yorumlama yntemi olarak daha gvenilir bir aralkta kalabilmek amacyla seeneklerin ilk srada iaretlenme saylar deerlendirilmitir. Aadaki tabloda seeneklerin ilk risk arasnda iaretlenmesine ilikin saylar bulunmaktadr. Tablo 2 - lk Risk Arasnda aretlenme Saylar Risk Seenekleri Dme, Yuvarlanma, Kayma Tat arpmas Hayvan Saldrs antiye Kazas Makinesi Kazas Ta, Kaya Dmesi Ocak, Tnel Kazas Kavga Arasnda Kalma Elektrik arpmas Kaybolma 1 53 29 25 21 8 3 9 9 10 7 2 28 18 17 7 9 9 4 2 1 0 3 11 12 13 14 12 13 5 7 5 3 92 59 55 42 29 25 18 18 16 10 % 75 48 45 34 24 20 15 15 13 8
Tabloda numaralandrlmayarak yerine (x) iareti konulmu seenekler nedeniyle stun toplamlar elikili grlmektedir. ya da ten az seenee (x) koyulan formlarda bu iaretlemelerin tm 1nolu tercih olarak deerlendirilmitir. 1nolu tercihin toplamnn katlmc saysn amas bu nedenledir. Yukardaki sonulara gre katlmclarn yzde 75 i gibi ok yksek bir blm dme, yuvarlanma, kayma gibi arazi koullarndan kaynaklanan kazalar ilk sraya koymaktadr. Tat arpmas ve hayvan saldrs seenekleri de katlmclarn yarya yaknnca ilk risk arasnda deerlendirilmitir. Risk nceliklerinin belirlenmesinde, ilk iinde tercih edilme toplam zerinden deerlendirme yaplarak katlmclara gre risk ykseklii sralamasnn daha salkl olmas amalanmtr. Bunun yan sra ilk seenee ait saylarda toplam say ile benzer sralamay vermektedir. Birinci srada tercih edilmelerde ilk drt risk, ikinci srada tercih edilmelerde ise ilk risk, nn toplam ile ayn sralamadadr. Anket formunun nc sorusunda, katlmclardan balarndan geen, tank olduklar ya da bildikleri i kazalarnn bilgisi istenmitir. Formlarda bilgisi verilen kaza says 118dir. Bilgisi verilen i kazasnn en eskisi 1980 en yenisi 2011 yllarna aittir. Bilgisine ulalan i kazalarna ait bilgilerin zeti Tablo 3de grlmektedir.
- 79 -
Tablo 3 - Derlenen Kaza Bilgileri Kaza Tr Dme, Kayma Tat Kazas Makinesi Kazas Elektrik arpmas Kavga Ocak, Tnel Kazas antiye Kazas Hayvan Saldrs Kaybolma Ta, Kaya Dmesi Kaza Says 32 26 18 17 7 4 4 4 3 3 118 Kaza Sonucu lm 3 7 6 5 3 24 Ar Yaralanma 4 3 2 5 3 17 Yaralanma 25 16 10 7 7 1 1 4 3 3 77
Formlardan 118 kazaya ilikin bilgiler derlenmi, kaza trlerine gre gruplandrlmtr. Kaza bilgileri ile daha nce belirenmi kaza trlerinin uyumlu olduklar gzlenmitir. Baz kazalarn birden fazla snfa dahil edilebilecei not dlmelidir. rnein, antiye sahasnda meydana gelen bir kazada evre yolundan antiye alanna giren bir aracn arpt bir mhendis ve bir teknikere ait ar yaralanma ve sakat kalma ile sonulanan kaza antiye kazalar ierisine dahil edilmitir. kazalarnn toplam saylar incelendiinde en ok kazann 32 ile dme yuvarlanma, kayma grubunda gerekletii grlmektedir. Bu sonu katlmclarn risk grubu olarak ayn kaza trn gstermesi ile de paraleldir. Katlmclarn %75 inin en riskli tr arasnda grd dme trndeki kazalar ayn zamanda gerekleme oran asndan da ilk sradadr. Ayn paralellik tat arpmalar grubu iinde sz konusudur. Katlmclarn %48 inin ilk risk arasnda iaretledii tat kazalar risk asndan ikinci srada seilmiken, gerekleme says olarak ta 26 kaza ile yine ikinci srada yer almtr. Eklenmesi gereken bir nemli nokta da i sahasna gidi/dnte veya i iin seyir halinde iken gerekleen trafik kazalarnn da tat kazalar ierisinde deerlendirildiidir. ekil 2.de i kazalarnn kaza trlerine gre yzdelik dalm izlenmektedir. kazalarnn yol at hasarn tr de kazalarn deerlendirmesi iin ok nemlidir. Kaza sonucu oluan klinik tablo lm, ar yaralanma ve yaralanma eklinde gruplandrlmtr. Ar yaralanma tanm sakat kalmadan, uzun sreli i gremezlik haline kadar olan vakalar iin kullanlmtr. Yaralanma ise grece daha hafif, ayakta atlatlan veya ksa sreli i kaybna neden olan kazalar iermektedir. Kukusuz bu iki grup arasnda kesin snrlarla bir ayrm yapmak olanakl deildir. Ancak, gerek anket katlmclarnn kendi tanmlar, gerekse alma ekibinin tercihleri dorultusunda iki snfn ayrm salanmtr. kazalarnn lm, sakat kalma ve dier ar yaralanmalara yol amas i kazalarnn en dramatik durumunu oluturmaktadr. kazalar ve riskler deerlendirilirken lm
- 80 -
ekil 2 - Gerekleen kazalarn trlerine gre yzdelik dalmlar ve ar yaralanmalarn ayr olarak deerlendirilmesi de nemli bir dier balktr. Tablo 3te lm ve ar yaralanmalar gz nne alndnda baz risk gruplarndaki kazalarn sonular asndan daha ar olduu grlmektedir. lml kazalarn en ok gerekletii tr 7 lm vakas ile tat kazalardr. Onu, 6 lm ile i makinesi kazalar, 5 lm ile elektrik arpmalar ve 3 er lm vakas ile dme ve ocak-tnel kazalar izlemektedir. lm ve ar yaralanma bildiriminin olduu 41 kazann trlerine gre yzdelik dalm ekil 3te izlenebilir.
ekil 3 - lml ve ar yaralanmal kazalarn yzdelik dalmlar
- 81 -
ekil 3te grlen sonular arasnda en dikkat ekici olanlarndan biri de elektrik arpmalarndaki durumdur. Anket katlmclarnn %13 tarafndan ilk risk arasnda iaretlenen elektrik arpmalar, 5 i lm 5 i ar yaralanma olan vaka says ile lmcl tehlikeli kazalar arasnda ilk sray tat kazalar ile paylamaktadr. Bu durum elektrik arpmas kazalarnn sonular asndan ar bedelleri douracak trde olduunu da bizlere hatrlatmaktadr. Elektrik arpmas kazalarnn byk blm, arazide ak durumdaki havai hatlara lme aletleri ile temas sonucu gereklemektedir. Bir dier inceleme de kaza geiren personelin eitim durumuna gre yaplabilir. Buna gre 118 kazazededen 25 i mhendis, 45 i tekniker ya da teknisyen, 48 i ise iidir. Kayt d almalar dolaysyla iilerle ilgili bildirimlerin oransal olarak gerek rakamlardan daha az kt dnlmektedir. Tablo 4 - Kazazedelerin Mesleki Formasyonlar Kaza Geiren Personel Mhendis Tekniker/Teknisyen Alet Operatr/enr Say 25 45 48 118
Tartma ve Sonu
Yukardaki blmde incelenen veriler, ncl almalarn olmad bir i kolunda, tek bir yntemle veri eldesine dnk ve byk blmne halen eriilmemi olan bir veri havuzundan derlenmitir. Bu ynyle yeni balam ve mutlak olarak srdrlmesi gereken bir nitelie sahiptir ve halen srdrlmektedir. Ancak, toplanabilen verilerin de bir anlam tad ve nemli bulgulara eriime katk salayabilecei grlmektedir. Eriilen bulgularn, bilimsel bir kuku pay ierisinde olmakla birlikte, dikkate alnmaya deer olduklar dnlmektedir. Mevut bulgular Harita i kolunun imdiye dein alma yaplmam olmasnn tersine ciddi i kazas risklerine ak olduunu gstermektedir. Faaliyet gsterilen bata inaat olmak zere maden, sanayi gibi sektrlerin tm risk yzdeleri bu i kolunu da ilgilendirmektedir. kazalarnn yzde seksenlik blmnn gerekletii kk ve orta lekli iletmelerde arlkla alan harita emekileri, i gvenlii ve i kazas risklerine dair yeterli bilgiye ve donanma kesinlikle sahip deildir. gvenlii tzesine gre byk lde kurumsal rgtl dzenlemeler dnda kalan harita i kolunda i gvenliine dair nlemlerin iverenler ve alanlarca alnmas gerekmektedir. verenlerin de ounlukla ayn i kolu mensuplar olduklar bilindiine gre, i kolunun i gvenlii eitimlerini hayata geirmesi gereklilii yaamsal neme sahiptir. Bu konuda gerek mhendislik gerekse ara eleman eitimi srasnda i gvenlii derslerinin zorunlu olarak ders programlarna yerletirilmesi, bata meslek odalar olmak zere rgtll temsil eden organlarn yelerine dzenli hizmet ii eitim destei salamalar en akla uygun nermelerdir.
- 82 -
kazalarna ve olas risklere ait verilerin daha somut hale gelmesiyle, almann bir baka amac olan nlemler zerinde odaklanlacaktr. donanmlarnn uygun hale getirilmesi iin neriler ve risklerin azaltlmas iin tasarmlar planlanmaktadr. Harita i kolundaki i kazalarnn olduka dramatik bir yn de kaza sonrasnda oluan hayat glkleridir. zellikle iiler dzeyinde youn bir gvencesiz kayt d alma sz konusudur. Mevsimlik iiler hibir sosyal gvenceye sahip olmadan arazide almakta kaza sonucu bedeller ise can veya i gc kaybnn daha tesine gemektedir alanlarn i kazalar sonras maruz kald olumsuz tablo konusunda oka bildirim alnmtr. Olgulara rnekler vermek ve kaza geiren meslektalarmz anmak iin gerek iki olay aaya tanmtr. 2006 ylnda birka aylk mevsimlik ii 35 yandaki Turan bi mirann elektrik tellerine temas sonucu geride ocuunu brakarak hayatn kaybetmi, kaza sonras ise geim zorluklarnn acy arttrmasna tank olunmutur. 1999 ylnda mhendis Mehmet zgr ve tekniker Taylan Doana antiye sahas kenarnda lm yaparken Bostanc sahil yolunda yoldan kan bir ara arpm, bir bacan yitiren Taylan Doan srekli i gc kaybna uramtr. Mehmet zgr uzun sre komada kalm, sonrasnda belleini uzun sre kullanamam, alt firma personeline yeniden i vermeyi reddetmitir. Tekrar ie girmesi ise zorunlu koullar altnda 13 ay sonra olurken, sigorta mhendisin gerek rakamn yars gibi gsterilen creti zerinden de yarsn, yani ald cretin n 7 ay sreyle demitir. kazas geiren yeni evli gen mhendis ekonomik olarak da en zor gnlerini geirmek zorunda kalmtr. Bu almada i kolu dzeyinde i kazalarn snflandrmak, istatistiklerini oluturmak, alnabilecek nlemlere dikkat ekmek ve bunlarnda tesinde i gvenlii bilincini meslek adamlarna tamak amalanmtr. Ancak, almann anlaml bir baka amacnn da bellek oluturmak, unutmamak ve unutturmamak olduu belirtilmelidir. kazalarnda hayatn kaybeden ya da yaralanan alma arkadalarmzn bir nebze de olsa hatrlanmas ve hatrlatlmasn mesleki ve insani bir grev olarak alglamaktayz. Kaynaklar 1. TMMOB Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas 01.7.2011 itibari ile HKMOBS Kaytlar 2. Yksek retim Kurumu SYM Snav Klavuzlar 3. Milli Eitim Bakanl, Mesleki Teknik Eitim Genel Mdrl 4. SSK 2009 statistikleri
- 83 -
i Sal ve Gvenliinin naat Sektrndeki Yeri ve nemi

A. Erkan Karaman1, Tlay ivici2, Serdar Kale3
zet
Son yllarda uluslararas ve ulusal dzeyde alnan nlemlere ramen, birok alan i yerlerinde eitli tehlikelere maruz kalmaktadr. gvenlii ve ii sal konusunda yaplan birok almada lkemizdeki i kazalarnn saysnn dnya ortalamasnn ok zerinde olduu vurgulanmaktadr. Bu almada, Uluslararas alma rgtnn (ILO) verileri kullanlarak Trkiyede ve incelenen dier lkelerdeki i kazalarna ilikin bir karlatrma sunulmutur. Kaza sonucu oluan can kayb ve yaralanma vakalar aratrlmtr. Trkiyede meydana gelen i kazalar ve ortaya kard sonular hakknda detayl bilgiler verilmitir. Trkiyede meydana gelen i kazalarn nedenleri aratrlm, alnacak nlemler hakknda bilgiler verilmitir. Bu alma sonucunda, Trkiyenin i kazas can kayb oran, incelenen dier lkelerden ok daha yksek kmtr. Anahtar Kelimeler: i Kazalar, Gvenlii, Gvenlii nlemleri.
Giri
Son yirmi yldr zellikle yapm endstrisinde karlalan tehlikelerin sklna ve alnan gvenlik nlemlerine artan bir ilgi grlmektedir (rn; Hinze 1991, 1992; Harper and Koehn, 1998). Bu ilgi, i sal ve gvenlii eitiminde bir arta ve Sal ve Gvenlii Ynetmeliinin uygulanmasnda dorudan bir etkiye sebep olmaktadr. zellikle Sal ve Gvenlii Ynetmeliinde geen birok madde yapm sektr ile olduka ilgili olmas sebebi ile, ynetmeliin yapm ilerinin gerekletirilmesi evresinde eksiksiz uygulanmas gerekmektedir. Genellikle gvenlik talimatlar kk firmalarda, informal ve yazsz olarak uygulanmaktadr. Firma bykl arttka, gvenlik talimatlar daha resmi, daha gelimi ve yazl olur (Hinze ve Harrison 1981, Hassanein ve Hana 2007). Bu trden kural, talimatlarn i yerlerinde eksiksiz uygulanmas oluabilecek kazara kar alnabilecek en etkili yntemdir.
1 2 3
Balkesir niversitesi, naat Mhendislii Blm, Balkesir. - ekaraman@balikesir.edu.tr Balkesir niversitesi, Mimarlk Blm, Balkesir. - tulay@balikesir.edu.tr zmir Yksek Teknoloji Enstits, Mimarlk Blm, zmir. - serdarkale@iyte.edu.tr - 85 -
kazalarnn en ok gerekletii sektrlerden biri de inaat sektrdr. Bu durum yalnzca gelimekte olan lkelerin deil, gelimi lkelerin de bir sorunudur. antiye ortamlar i kazalarn meydana gelmesi iin uygun ortamlardr. Bu kazalarn nne gemek yalnzca alann emniyetli almas ve kendi kendini emniyete almas ile mmkn olmamaktadr. alanlar antiyede dier alanlarn yaptklar ilerden de etkilenmektedir. Oluabilecek her trl i kazalarnn nlenmesi iin antiyelerde btn alanlarn korunaca planl bir i gvenlii almas uygulanmaldr (Aslan 2008). Bu almada i gvenlii kavramnn inaat sektrndeki nemi vurgulanmtr. Hem genel hem de inaat sektr kapsamnda gerekleen i kazalar istatistiksel olarak incelenmitir. Meydana gelen kazalarn sebepleri ve alnmas gereken nlemler alma kapsamnda vurgulanmtr.
Trkiyede Sal ve Gvenlii

Dnyada ve lkemizde sanayileme ve teknolojik gelimelere paralel olarak, iyerlerinde alan kiilerin sal ve gvenlii ile ilgili bir takm sorunlar ortaya kmtr. Bu durum i verimini azaltt ve iletmeyi tehlikeye soktuu iin iyerlerinde alma dzenini ve koullarn kapsayan birtakm kurallar ve kanunlar yrrle konmutur. Ancak bu dzenlemelerin zamanla yetersiz olduu grlm, yaplan almalar ve aratrmalar sonucunda i Sal ve Gvenlii kavram domu ve konuya bilimsel olarak yaklalmaya balanmtr (Akyz 1980) i sal kavram iin Uluslararas alma rgt (ILO) ile Dnya Salk rgt (WHO) 1950 ylnda karma bir komisyon kurarak, ii salnn amalarn iine alan bir tanm yapmlardr. Bu tanm, ILO nun 112 sayl tavsiye karar ile ye lkelere duyurulmutur. ii sal u amalar kapsayan bir hizmet zinciridir: alanlarn salk kapasitelerini en yksek dzeye karmak ve srdrmek, almann olumsuz koullar nedeni ile saln bozulmasn nlemek, her alan fiziksel ve ruhsal yeteneklerine uygun ilerde altrmak, yaplan i ile ii arasndaki uyum salayarak, asgari yorgunlukla optimal randman elde etmektir (Dedeler, 2008). lkemizde i gvenlii ve ii sal ile ilgili olarak ilk yasal dzenleme 1930 ylnda Umumi Hfzshha Kanunu dur. Bu kanun biimsel baz nedenlerle, Anayasa Mahkemesi tarafndan 12.05.1970 tarihli kararla tamamen iptal edilmi, yerini 25.08.1971 tarihinde karlan 1475 sayl Yasasna brakmtr. 2003 ylnda ise en son yrrlkte olan 1475 sayl kanun yrrlkten kaldrlm, 4857 sayl Kanun yrrle girmitir (Gm 2005). 4857 sayl Kanununa gre bir i szlemesine dayanarak alan gerek kiiye ii, ii altran gerek veya tzel kiiye yahut tzel kiilii olmayan kurum ve kurululara iveren, iveren tarafndan mal veya hizmet retmek amacyla madd olan ve olmayan unsurlar ile iinin birlikte rgtlendii birime iyeri denir ( Kanunu, 2003). Bu tanmlamalar kapsamnda i sal ve i gvenlii kavram, iyerlerindeki alma koullarnn salk ve gvenlik iinde olmasnn temin edilmesi ve i kazalar ile meslek hastalklarnn azaltlmasnn salanmas olarak ifade edilebilmektedir. Dier bir tanm ise: yerlerinde iin yrtlmesi srasnda, eitli nedenlerden kaynaklanan sala zarar verebilecek koullardan korunmak amacyla yaplan sistemli ve bilimsel almalardr. ( SGB, 2003 ) gvenlii hukuki adan, iin yaplmas srasnda iilerin karlat tehlikelerin ortadan kaldrlmas veya azaltlmas konusunda, esas olarak iverene, kamu hukuku teme- 86 -
A. Erkan Karaman, Tlay ivici, Serdar Kale
linde getirilen ykmlere ilikin hukuk kurallarnn btndr eklinde tanmlanmtr (Centel, 1992). i sal ise; alann vcut, akl ve ruh sal olarak tanmlanmaktadr. Birok uzmanlk alanndan bilim insanlarnn almalar sonucunda gnmzde bir bilim dal haline gelen ii sal ve i gvenlii, retim srecindeki ve toplum yaamndaki deiimlere bal olarak dinamik bir geliim gstermitir. retim aralarnda ve yntemlerindeki deiim sonucunda alanlarn salk ve gvenlik sorunlar da oalm ve giderek nem kazanmaya balamtr (Pulcu ve dierleri, 2003).
Kazalar ve naat Sektr

Szlk anlamyla kaza; beklenilmeyen ve tahmin edilemeyen bir olaydr. Kiinin yaralanmas ve/veya tehizata veya mala zarar gelmesiyle sonulanr. Kaza; ihmal, tedbirsizlik, dikkatsizlik veya herhangi bir ite ehliyetsizlik sonucu, ani olarak ve istenmeden meydana gelen, sonunda maddi ve manevi bir kayba veya zntye neden olan bir olaydr (Ofluolu, 1996). Bir olayn, i kazas olarak kabul edilebilmesi iin yukardaki tanma u zelliklerin de eklenmesi gerekmektedir: (1) Olayn i ile ilgili olmas, (2) olayn i yerinde meydana gelmesi, (3) olayn iiyi hemen ya da sonradan bedensel veya ruhsal bir arzaya uratmas (Ark ve Akn, 2002). kazas kavramnn lkemizdeki hukuki yapsnn deerlendirilmesinde 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu esas alnmtr. Bu yasann i kazasn tarif eden 13. Maddesi yledir: kazas, aadaki hal ve durumlardan birinde meydana gelen ve sigortaly hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen arzaya uratan olaydr. Sigortalnn i yerinde bulunduu srada, veren tarafndan yrtlmekte olan i nedeniyle sigortal kendi adna ve hesabna bamsz alyorsa yrtmekte olduu i nedeniyle, Emziren kadn sigortalnn, i mevzuat gereince ocuuna st vermek iin ayrlan zamanlarda, Sigortalnn iveren tarafndan grev ile bir baka yere gnderilmesi yznden asl ini yapmakszn geen zamanlarda, Emzikli kadn sigortalnn, ocuuna st vermek iin ayrld zamanlarda, inin iverence salanan bir tatla iin yapld yere gtrlp, getirilmeleri srasnda, alma hayat; alann bedensel, ruhsal ve sosyal iyilik dzeyini belirleyen en nemli etkendir. sal ve gvenlii srekli gelien ve deien dinamik yaps ile gelimekte olan lkelerde olduu kadar gelimi sanayi lkelerinde de toplumun gndemindedir. Her yl azmsanmayacak sayda insan ok rahatlkla engellenebilecek ve hukuken de engellenmesi zorunlu olan i kazalar ve meslek hastalklarndan yaamn yitirmekte veya engelli hale gelmektedir. Dnya Salk rgt (ILO) verilerine gre; her gn yaklak 6.000 kii i kazas veya meslek hastalklar nedeniyle yaamn yitirmektedir. Yllk toplamda 350.000 kii i kazas, 1.700.000 kii ise meslek hastalklarndan yaamn yitirmektedir. Her yl 270 milyon i kazas meydana gelmekte ve 160 milyon kii meslek hastalklarna yakalanmaktadr (Yardm ve dierleri 2007). Bu almada kullanlan veriler Uluslararas alma rgt (ILO) ve Sosyal Gvenlik Kurumunun veri tabanlarndan elde edilmitir. Uluslararas alma rgtnn veritabannda yaklak 230 lkedeki insanlarn alma ve sosyal durumlarn ortaya koyan
- 87 -
veriler bulunmaktadr. Bu almada, Trkiyenin de iinde bulunduu 10 lkeye ilikin i kazalar verileri incelenmitir (Tablo 1). Tablo 1 - 2004-2008 yllar arasnda meydana gelen i kazalar sonucu oluan can kayb Can Kayb Says Trkiye Bulgaristan Kanada Macaristan talya Norve Romanya spanya Amerika Avusturya 2004 843 130 458 160 930 38 432 695 5764 132 2005 1096 130 491 125 918 48 531 662 5734 124 2006 1601 169 442 123 987 31 423 682 5840 107 2007 1043 179 392 118 847 38 485 572 5657 108 2008 865 180 465 116 780 51 994 530 5214 115
Tablo 1 de verilen yllk can kayplar saylar tm sektrleri kapsamaktadr. lke genelindeki can kayplar incelendiinde, can kaybnn en ok yaand lke Amerikadr. Trkiye ise yllara gre ya ikinci srada ya da nc srada yer almaktadr. En az can kayb ise Norvete yaanmtr. Tablo 1de lkelerdeki alan saylar dikkate alnmadan sadece yaanan can kayd deerleri verilmitir. lkelerdeki alan saylar dikkate alndnda, her 100.000 alan iin bir oranlama yapldnda meydana gelen can kayb deerleri Tablo 2de, grafik olarak ekil 1de gsterilmitir. Tablo 2 - 2004-2008 yllar arasnda meydana gelen i kazalar sonucu oluan can kayb oran Can Kayb Oran* Trkiye Bulgaristan Kanada Macaristan talya Norve Romanya spanya Amerika Avusturya 2004 13,6 6 2,9 4,1 5 1,7 7 4,9 4 5 2005 15,8 5,8 3 3,2 5 2,1 9 4,5 4 4,6 2006 20,5 7,2 2,7 3,13 5 1,3 7 4,4 4 3,9 2007 12,3 7,1 2,3 3,01 4 1,6 8 3,6 4 3,9 2008 10 6 2,7 2,99 4 2 9 3,3 4 3,8
* Her 100000 alanda meydana gelen can kayb oran

- 88 -
ekil 1 - 2004-2008 Yllar Aras Kazas Can Kayb Oran Tablo 2 ve ekil 1 incelendiinde, yllar leinde can kayb orannn en ok olduu lke Trkiye olarak dikkat ekmektedir. Trkiyeyi Romanya ve Bulgaristan takip etmekte, en az can kayb oran ise Norvete bulunmaktadr. Aratrmann bu aamasnda lkelerde i kazas sonucu meydana gelen can kayplar ile birlikte yaralanma vakalar da incelenmitir. Yaralanma oran, daha nce yapld gibi her 100.000 alan gz nne alnarak hesaplanmtr. Yaralanma vakalarna ilikin elde edilen deerler sonucu izilen grafik ekil 2de gsterilmitir. ekil 2 incelendiinde, yllar leinde en ok yaralanmann yaand lke spanya olarak dikkat ekmektedir. spanyay Avusturya ve talya takip etmekte, en az yaralanma orannn olduu lkeler ise Amerika ve Trkiyedir. Can kayb ile sonulanan vakalarda Trkiye en st srada bulunmasna ramen, yaralanma vakalarnda son sralarda yer almas olduka artc bir sonu olarak dikkat ekmektedir. Bu durum: (1) belki de ya-
ekil 2 - 2004-2008 Yllar Aras Kazas Yaralanma Oran
- 89 -
ralanma ile atlatlabilecek kazalarn, gvenlik tedbirlerinin alnmamasndan tr can kayb ile sonulanmasndan dolay olutuu, (2) i kazalarnda meydana gelen yaralanma vakalarnn SGKya bildirilmemesinden dolay olutuu ifadeleri ile aklanabilir. lke geneli iin sunulan deerler, yaralanma ve can kabnn en ok yaand drt sektr iin de ayrca elde edilmitir. Bu sektrler: (1) inaat, (2) maden ve ta oca, (3) imalat, (4) lojistik ve haberleme. Bu sektrlere ilikin i kazalar verileri Tablo 3te sunulmu, ekil 3 ve 4te grafik olarak gsterilmitir. Tablo 3 de sunulan drt sektre ilikin yllk can kayplar saylar incelendiinde, can kayb en ok inaat sektrnde yaanmaktadr. Can kaybnn en ok olduu dier sektrler srayla imalat, lojistik ve haberleme, maden ve ta ocadr. Tablo 3te sektrdeki alan saylar dikkate alnmadan sadece yaanan can kayd deerleri verilmitir. Sektrdeki alan saylar dikkate alndnda, her 100.000 alan iin bir oranlama yapldnda meydana gelen can kayb deerleri Tablo 4de, grafik olarak ekil 3de gsterilmitir.
ekil 3 - 2006-2008 Yllar Aras Sektrlerde Meydana Gelen Kazas Can Kayb Oran
ekil 4 - 2006-2008 Yllar Aras Sektrlerde Meydana Gelen Kazas Yaralanma Oran
- 90 -
Tablo 3 - 2004-2008 yllar arasnda sektrlerde meydana gelen i kazalar sonucu oluan can kayb
2005
naat Maden malat Loj. ve Hab. naat Maden malat Loj. ve Hab. naat Maden malat Loj. ve Hab. naat Maden malat Loj. ve Hab.
2004
2006
2007
2008
naat
Maden
malat
Trkiye 8 23 1 6 2 26 14 159 0 2 1 41 0 1 0 31 0 393 950 1239 192 456 926 1204 183 400 0 112 127 235 17 122 123 219 12 84 159 76 93 28 121 52 130 11 116 60 103 969 0 5 7 8 0 5 3 5 2 8 9 185 137 274 13 203 128 219 7 204 116 189 6 136 183 975 29 24 14 35 0 17 14 45 0 18 18 41 0 6 3 25 13 176 0 80 98 101 36 48 98 92 20 63 79 106 38 36 16 32 7 34 20 37 12 31 22 53 7 41 47 18 167 10 90 84 411 19
263
68
201
Loj. ve Hab.
Kazas lm Says 121 241 169 397 80 251 168 359 77 246 149 297 66 178 137 31 96 15 119 8 56 89 843 18
112
290
Bulgaristan
27
35
14
29
Kanada
95
31
70
107
110
Macaristan
55
38
18
39
talya
243
11
204
130
239
Norve
11
Romanya
89
31
134
48
125
spanya
217
18
121
156
248
Amerika
1234
152
463
895
1192
Avusturya
31
39
Tablo 4 - 2004-2008 yllar arasnda sektrlerde meydana gelen i kazalar sonucu oluan can kayb oran
124,5 30 10,9 6,71 10 3 16 32 26 15,4 3,7 2 12,7 5 16,6 7 17 26 12,1 11 17,1 2 4 5 0 19 38,4 28 7,9 4 10 15 22 2,76 4,91 10,88 0 1,96 4 2 6 5,4 3 2,8 3,6 8,5 9,5 15 2,3 6,8 9,6 19,1 25,8 6,1 13 8,4 4,65 9 2 12 15,2 11,8 9,5 34 33,5 74,2 9,2 29,9 28,8 18,4 8,2 13,62 11 2,8 35 11 11 12,5 70,6 40,4 7,9 0 11 5,1 8 29,4 25 0 8,5 5,3 3,1 2,06 4 2,9 5 3,6 3 3,2 24,2 13,3 6,6 5,97 8 5,7 13 12 12,4 24 20 8,7 13,14 10 3,3 32 10,6 10 12 57 18 14,4 0 10 7,1 21 33,9 18 3 7 6 2,4 2,11 3 3,5 4 3,7 3 4 24 18 7,9 5,81 9 5,1 16 10,3 14
Trkiye
35
78,7
8,3
26
31
Bulgaristan
22,4
23,9
6,7
8,4
20,3
Kanada
10,1
16,5
3,1
9,3
10,9
Macaristan
17,82
4,25
6,08
12,38
talya 7
14
19
14
Norve
1,3
9,1
0,8
Romanya
24
18
11
34
spanya
13,5
40,2
5,3
21,4
14
Amerika
12
28
11
- 91 -
Avusturya
13,2
23
3,8
18,8
16,6
Tablo 4 ve ekil 3 incelendiinde, yllar leinde can kayb orannn en ok olduu sektr Maden olarak dikkat ekmektedir. Maden sektrn, naat ve Loj. Ve Hab. takip etmekte, en az can kayb oran ise malat sektrnde bulunmaktadr. Sektrler ile birlikte lkeler incelendiinde, Trkiye incelenen drt sektrn tamamnda can kayb oran bakmndan maalesef en st seviyededir. Aratrmann bu aamasnda sektrlerde i kazas sonucu meydana gelen can kayplar ile birlikte yaralanma vakalar da incelenmitir. Yaralanma vakalarna ilikin elde edilen deerler sonucu izilen grafik ekil 4de gsterilmitir. ekil 4 incelendiinde, yllar leinde en ok yaralanmann yaand sektr Maden olarak dikkat ekmektedir. Maden sektrn, naat, malat, Loj. ve Hab. takip etmektedir. Sektrler arasnda can kayb ile sonulanan vakalarda Trkiye en st srada bulunmasna ramen, yaralanma vakalarnda yine son sralarda yer almaktadr. Bu durum olumasnda daha nceden de vurguland gibi, yaralanma ile atlatlabilecek kazalarn, gvenlik tedbirlerinin alnmamasndan tr can kayb ile sonulanmasnn etkili olduu dnlmektedir. Trkiyede 2007 2009 yllar arasnda meydana gelen i kazalar incelendiinde, inaat sektrndeki i kazalarnn tm kazalara orannn yaklak %9-11 arasnda deitii grlmektedir (Tablo 5). Dier bir ifade ile lkemizde meydana gelen her 10 i kazasndan biri inaat sektrnde gereklemektedir. Tablo 5 - 2008-2009 yllar arasnda Trkiyede meydana gelen i kazalar 2008 Kazas Says Kazas lm Says Kazas Srekli Gremezlik lmcl Olmayan Yaralanmalar naat Sektr s Kazas Says Toplam naat Sektr lm Says Toplam naat Sektr Kazas Srekli Gremezlik Toplam 72963 865 1452 1694 6664 303 377 2009 64316 1171 1668 1885 6982 157 290
Tablo 5 incelendiinde Trkiyede 2009 ylnda meydana gelen i kazas says 64316, i kazasna bal lm says 1171, srekli i gremezlik says 1668, lmcl olmayan yaralanmalar says 1885 olduu grlmektedir. kazalar inaat sektr iin deerlendirildiinde sektrdeki i kazalar says 6982, can kayb says 157, srekli i gremez says 290 olarak tespit edilmitir. 2007 ylnda yaymlanan bir aratrmada farkl inaat antiyelerine gre kaza tiplerinin dalm incelenmitir (Grcanl, Mngen 2007). Aratrmada 5239 olaya ilikin veriler incelenerek kaza tiplerine ilikin bir tablo hazrlanmtr (Tablo 6). Tablo 6da inaat sektrnn nemli saylan be alanna ilikin 10 i kazas trn kapsayan kaza dalmlar verilmitir.
- 92 -
Tablo 6 - Kaza Tipleri naat Tr Kaza Tipleri Yksekten dme Elektrik arpmas Malzeme dmesi Yap makineleri kazas Trafik kazalar Yap Ksmnn kmesi Kaz kenarnn kmesi Malzeme sramas Patlayc madde kazas Dier tip kazalar Toplam Bina naat 49,23 9,08 9,23 1,65 0,87 4,57 2,34 3,79 0,67 18,57 100 Yol naat 5,76 0,82 6,79 25,31 18,31 0,41 1,85 6,17 10,49 24,07 100 Kpr naat 15,71 0,71 9,29 8,57 3,57 3,57 6,43 5,71 5,00 41,43 100 Baraj naat 11,32 3,61 21,6 16,2 9,04 0,6 0,00 4,22 4,82 26,5 100 Tnel naat 9,62 0,00 42,31 7,69 5,77 0,00 1,92 0,00 15,38 17,31 100
Tablo 6 incelendiinde bina inaatlarnda en ok meydana gelen kaza tipinin %49,23 ile yksekten dme olduu grlmektedir. Yol inaatlarnda %25,31 ile yap makineleri kazas, kpr inaatlarnda %15,71 ile yksekten dme, baraj ve tnel inaatnda ise en ok malzeme dmesi kazas grlmektir. Bina inaatlarndaki kaza tipleri incelendiinde ikinci sray malzeme dmesi, nc sray elektrik arpmas almaktadr. Tablo 6da verilen kaza tiplerini meydana getiren nedenleri balk altnda inceleyebiliriz: (1) dorudan nedenler, (2) dolayl nedenler, (3) ana nedenler (Yaar 2010). Dorudan nedenler; zehirleyici, patlayc gaz, toz v.b. tehlikeli maddeler ile mekaniksel, elektriksel, kimyasal gibi yksek enerji kaynaklarnn ve radyasyonun yol at nedenlerdir. Dolayl nedenler; gvenliksiz alma ve gvenliksiz alma koullardr. Gerekli emniyet nlemleri alnmakszn yaplan alma koullar anlamnda kullanlan gvenliksiz almaya; ekipmann hatal ya da uygunsuz kullanm, ekipmann bakm ve onarmnn zamannda yaplmamas, alet ve makinelerin zamannda kullanlmamas, koruyucu malzemelerin kullanlmamas gibi nedenlerin yol at durumlardr. Ana nedenler ise balk altnda snflandrabiliriz: (1) ynetimin i gvenlii politikas ve uygulamalar (i gvenliine verdii nem, retim-i gvenlii hedefi, sorumluluk ve yetkinin datlmas, eitim, uygun-yeterli kontrol v.b.), (2) personele ilikin faktrler (yetenek, eitim, motivasyon, fiziksel ve zihinsel yeterlilik, bireysel dikkatlilik ve performans), (3) evre faktrleri (scaklk, nem, basn, toz, gaz, buhar, grlt, aydnlatma v.b.) (Yaar 2010). naat sektrndeki i kazalarnn nlenmesi, can kayb ve yaralanma saylarnn azaltlmas iin ncelikle Sal ve Gvenlii Ynetmeliinin (2003) 6. maddesinde tanml iveren aada belirtilen salk ve gvenlikle ilgili hususlar yerine getirmekle ykmldr ifadesinin altnda yazl ykmllklerin eksiksiz yerine getirilmesi gerekmektedir. Bu ykmllkler ana balk altnda toplanmtr: (1) veren, iilerin saln ve gvenliini korumak iin mesleki risklerin nlenmesi,
- 93 -
eitim ve bilgi verilmesi dahil gerekli her trl nlemi almak, organizasyonu yapmak, ara ve gereleri salamak zorundadr. (2) veren, salk ve gvenliin korunmas ile ilgili nlemlerin alnmasnda risklerin nlenmesi, nlenmesi mmkn olmayan risklerin deerlendirilmesi, risklerle kaynanda mcadele edilmesi vb. gibi (ynetmelikte kapsaml verilmi) prensipleri izleyecektir. (3) veren, iyerinde yaplan ilerin zelliklerini dikkate alarak; kullanlacak i ekipmannn, kimyasal madde ve preparatlarn seimi, iyerindeki alma dzeni gibi konular da dahil iilerin salk ve gvenlii ynnden tm riskleri deerlendirir. Bir iiye herhangi bir grev verirken, iinin salk ve gvenlik ynnden uygunluunu gz nne alr. Yeni teknolojinin planlanmas ve uygulanmasnn, iilerin sal ve gvenliine etkisi konusunda iiler veya temsilcileri ile istiarede bulunur. Ciddi tehlike bulunduu bilinen zel yerlere sadece yeterli bilgi ve talimat verilen iilerin girebilmesi iin uygun nlemleri alr.
Sonular
Bu almada ilk olarak i sal ve gvenlii ile ilgili bilgiler verilmi, Trkiyenin de iinde bulunduu 10 lkeye ilikin i kazalar verileri incelenmitir. Trkiyede meydana gelen i kazas trleri incelenmi, alnmas gereken temel nlemler zerinde durulmutur. lkeler arasnda yaplan aratrmada Trkiye, can kayb says bakmndan Amerikadan sonra yer almasna ramen, alan sigortal nfus dikkate alndnda, can kayb oran bakmndan 2004-2008 yllar arasnda Trkiye on lke iinde en st sradadr. Deerlendirmede kullanlan lkelerin verileri yaralanma vakalar iin incelendiinde Trkiyedeki yaralanma orannn incelenen lkeler arasnda son sralarda yer ald grlmektedir. lm oranlar bakmndan en st srada yer alrken yaralanma orannda son sralarda bulunmas dikkat ekici bir sonutur. naat sektrnde meydana gelen kazalarda be farkl unsurun daha n planda olduu grlmtr: (1) Yksekten dme, (2) malzeme dmesi, (3) elektrik arpmas, (4) yap makineleri kazas, (5) patlayc madde kazas. Kazalar oluturan balca nedenlerin ortadan kaldrlmas iin Sal ve Gvenlii Ynetmelii ile birlikte yrrlkte olan konu ile ilikili kanun ve tzk ve ynetmelikler (5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu, 4857 Sayl Kanunu vb.) eksiksiz uygulanmaldr. Kaynaklar 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu (Tarih: 16/6/2006 Say : 26200) 4857 Sayl Kanunu, (R.G.T. 10/06/2003 R.G.No.25134) Akyz N., 1980, Gvenlii, stanbul. Ark B ve Akn N.A., 2002 Kazalarnn nlenmesi ve Gvenlii Analiz Tekniinin Uygulanmas, Trkiye 13 Komur Kongresi Bildiriler Kitab, 29-31 Mays 2002 Aslan A., 2008, Bir naat irketinde Meydana Gelen Kazalarnn Deerlendirilmesi, Gazi niv. Salk Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, Ankara.
- 94 -
Centel T., 1992, ocuklar le Genlerin Gvenlii, stanbul: .. Yaynlar No: 3041. SCB - alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl (2003), i Sal ve Gvenlii ile lgili Genel Bilgiler Dedeler H., 2008 Bir letmede yeri Fiziksel Risk Etmenlerinin alanlarn Salna Olan Etkisinin Saptanmas Ve Deerlendirilmesi Trakya niversitesi Salk Bilimleri Enstits, Yk.Lis. Tezi, Edirne Gm, A., 2005. Diyarbakr Blgesinde Mermer Oca letmeciliinde Gvenlii ve Kazalarnn Dourduu Sonular Diyarbakr. Grcanli G. E., Mngen U., 2007 naat antiyelerine zg Bir Gvenlii Risk Analizi Yntemi 4. naat Ynetimi Kongresi, Istanbul, Turkey Harper, R. ve Koehn, E., 1998. Managing industrial construction safety in Southeast Texas. Journal of Construction Engineering and Management, ASCE, 124(6), pp. 452457. Hassanein A.G. 1 ve Hanna R.S., 2007. Safety Programs in Large-Size Construction Firms Operating in Egypt, Journal of SH&E Research Vol. 4, 1-33. Hinze, J. ve Harrison, C., 1981. Safety programs in large construction firms. Journal of the Construction Division. 107(CO3), 455-467. Hinze, 1., ve Applegate, L. L. (1991). Cos t of construction injuries. J. Constr. Engrg. and Mgmt., ASCE, 117(3) ,537-550. Hinze, 1., ve Wiegand, F. (1992). Rol e of designers in construction worker safety. J. Constr. Engrg. and Mgmt., ASCE, 118(4) ,677-684. Sal ve Gvenlii Ynetmelii, (R.G.T. 09.12.2003 R.G.No.25311) Ofluolu, G. (1996) Kazalarnn Ekonomik Boyutlar zellikle Takmr Madencilii ve TTK Asndan, Doktora Tezi, Gaz U. Sosyal Bilimler Enstits, Ankara, 241 s Pulcu M., avu E., Zeren Y., 2003, Mersin li Makina malat ve Montaj Sanayiinde Sal ve Gvenlii, I. Sal Ve Gvenlii Kongresi Bildirileri Yardm N., ipil Z., Vardar C., Mollahalilolu S., Trkiye Kazalar Ve Meslek Hastalklar: 2000-2005 Yllar lm Hzlar, Dicle Tp Dergisi, 2007 Cilt: 34, Say:4, (264-271) Yaar A, 2010, Sakaryada Bir naat Sahasnda alan ilerin alma Koullar le Kazas Geirme Durumlar ve likili Etmenler, Gazi niversitesi Salk Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, Ankara.
- 95 -
Yap Kolunda Devletin Sal ve Gvenlii Denetimi ve naatlarda Yksekten Dmelerin nlenmesi Projesinin Deerlendirilmesi
Mehmet Nuri Grc1, Uur Mngen2
zet
Dnyada her alt i kazasndan biri inaat sektrnde olmaktadr. Her yl dnyada en az 60.000 lml i kazas inaat alanlarnda meydana gelmektedir. SGK istatistiklerine gre yap i kolunda 2009 yl iinde meydana gelen 6829 i kazasnda 156 kii hayatn kaybetmitir. Sektrn toplam lml kazalar iindeki oran % 13,3 seviyesindedir. Trkiye Cumhuriyeti anayasamzn ikinci maddesinde belirtildii zere sosyal bir hukuk devletidir. Sosyal bir hukuk devleti olmann artlarndan biri de devletin alan vatandalarn can gvenliini salamasdr. yerlerindeki i sal ve gvenliinin gzetilmesi ve denetimi grevi alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlna (SGB) bal olan Tefti Kurulu Bakanl (TKB) tarafndan yrtlmektedir. TKB, yap sektrndeki i sal ve gvenlii durumunu mercek altna alm ve yap sektrndeki i kazalarnn azaltlmas iin naatlarda Yksekten Dmelerin nlenmesi Projesini 2 yl nce hayata geirmitir. Hlihazrda devam eden projede amalanan hedef yap i kolundaki yksekten dme kaynakl risklerin ortadan kaldrlmasnn salanmasdr. Bu almada yrtlen proje kapsamnda 2010 yl ierisinde stanbul ve Bursa illerinde gerekletirilen 108 adet tefti raporu incelenmi ve projenin durumu ve mevcut baars hakknda tm taraflarn bilgilendirilmesi hedeflenmitir. Anahtar Kelimeler: sal ve gvenlii, Yap i kolunda devlet denetimi, Yksekten dmelerin nlenmesi, Tefti Kurulu, naat Sektr.
Giri
SGBnin 2009 verilerine gre, lkemizde bir ylda gerekleen tm i kazalarnn %10u, srekli i gremezliklerin % 23,9u ve lml i kazalarnn % 13,3 inaat ilerinde gereklemektedir. (SGK, 2009). Bu rakamlar bir nceki yla kyaslandndan nemli dere-
alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Tefti Kurulu, stanbul Grup Bakanl, stanbul mgorucu@csgb.gov.tr stanbul Teknik niversitesi, naat Mhendislii Blm, stanbul. - mungen@itu.edu.tr - 97 -
Yap Kolunda Devletin Sal ve Gvenlii Denetimi ve naatlarda Yksekten Dmelerin ...
cede d gstermi olsa da gelimi lke ortalamalaryla kyaslandnda kabul edilebilir bir seviyede deildir. Devletin ncelikli grevlerinden birisi de alma barn salamak, alma hayatn izlemek, denetlemek ve alanlar iin salkl ve gvenlikli bir alma ortamnn iverenlerce yerine getirilmesini salamaktr. Devlet bu denetim ve yaptrm ilevini SGBye bal Tefti Kurulu Bakanl (TKB) vastasyla yerine getirmektedir. Yap i kolunda denetimler, iverenleri uyarmaktan balayan ve iyerinin kapatlmasna kadar gidebilen bir silsilede yrtlmektedir. TKB yeni denetim felsefesi olan proaktif yaklam gereince 2009 ylnda balayan ve 5 yl srmesi planlanan Yap lerinde Yksekten Dmelerin nlenmesi Projesini hayata geirmitir. Bu proje kapsamnda 2009 ylnda adet yap iyeri, 2010 ylnda 267 adet yap iyeri tefti edilmitir. 2011 yl itibariyle de proje srdrlmektedir. Bu almada ncelikle devletin yap i kolundaki denetimi, zerinde durulacak, daha sonra ise yrtlen proje hakknda bir deerlendirme yaplarak (nceki proje ile kyaslamalar da yaplarak) projenin daha etkin olmas iin nerilerde bulunulacaktr.
Devletin Sal ve Gvenlii Denetimi

alma hayatnn denetim ve teftii devlete ait bir dev ve yetkidir. Devlet bu dev ve yetkisini 4857 sayl Kanununun 91. maddesi ile SGBye bal tefti ve denetlemeye yetkili i mfettilerince yerine getirir ve kullanr. Bu grev 3146 sayl SGB Kurulu Kanununda Danma ve Denetim birimleri arasnda yer alan Tefti Kurulu Bakanlna (TKB) verilmitir. (Grc, 2004). TKB, 4857 sayl Kanununa tabi iyerlerinde iin yrtm (sosyal denetim) ve i sal ve gvenlii (teknik denetim) ynnden denetim yapma grev ve yetkisine sahiptir. TKB iyerindeki i sal ve gvenliine ynelik olarak teftileri bnyesinde bulunan i mfettilerince yerine getirmektedir. Sosyal Gvenlik Kurumu bnyesinde Rehberlik ve Tefti Bakanl birimi bulunmaktadr. Bu birime bal olarak alan sigorta mfettileri iyerlerinde meydana gelen i kazas ve meslek hastalklarnn soruturulmas ve incelenmesi grevini de yapmaktadrlar. Ayrca kayt d istihdam ve sosyal gvenlik suiistimallerini nleme, sigorta olaylarn azaltmaya ve sorumlularn tespit etmeye ynelik inceleme ve soruturmalar da sigorta mfettilerince yaplmaktadr. (SGK, 2011).
Yap Sektrnn zellikleri

naat ii, ierisinde barndrd ara mal ve girdi eitlilii ile birok sektrle organik balar kurarak, ekonomiyi dorudan etkileme gcne sahip bir sektrdr. Bu zellii sebebiyle retide lokomotif sektr olarak da adlandrlmaktadr. Yap i kolu alma artlar bakmndan en riskli sektrlerden biri olup i kazas says ve kaza sonucu meydana gelen lm says bakmndan, tm sektrler arasnda ilk sralarda yer almaktadr. Sektr alanlar, dier sektrdekilere oranla 3 kat daha fazla lm, 2 kat daha fazla yaralanma riski ile kar karyadr. Yap sektrnn i kazasna neden olma potansiyelinin yksek olmas aadaki belirtilen zellikleri nedeniyledir.
- 98 -
Mehmet Nuri Grc, Uur Mngen
retim yntemleri ve kullanlan malzemeler ok eitlidir. Yap ileri srekli olmayp deiken ve geicidir. alma koullar iyerine gre deimektedir. almalar ok dinamiktir, srekli deiim gsterir. Farkl zellikte ok eitli iler yaplmaktadr. Birden fazla iveren ve/veya alt iveren almaktadr. alma alan genellikle geni ve danktr. Genel olarak uygun termal konfor artlar salanamamaktadr. naat ileri doal iklim koullar altnda gerekletirilmektedir. Gnlk alma sreleri uzun ve/veya alma saatleri dzensizdir. alanlar sk deiir, ii sirklsyonu fazladr. ok sayda vasfsz ii almaktadr. Eitim seviyesi dktr. alma ortamnn zemin seviyesinden yukarda veya aadadr. naat iletmelerinin ou kk ve kurumsallamam firma veya ahs irketlerinden olumaktadr. alanlar ve malzemeler srekli hareket halindedir ve bu hareketlilik sistematik deildir. (TK, 2007).
naatlarda Yksekten Dmelerin nlenmesi Projesi

TKB, son iki yldr tefti plann nlemenin demekten daha insani ve daha ekonomik olduu, alma barnn salanmasnn toplumlarn gelimelerine ve sosyal refahlarnn artmasna olan etkilerinin nemi gereinden hareketle iyeri alma ortam ve artlarndan kaynaklanan; Mesleki risklerin nlenmesi, Salk ve gvenliin korunmas, Risk ve kaza faktrlerinin ortadan kaldrlmasna i ilikilerinin iyiletirilmesi, sal ve gvenlii ile i ilikileri konusunda iveren ve iilerin bilgilendirilmesi, Ya, cinsiyet ve zel durumlar sebebiyle zel olarak korunmas gereken kiilerin korunmas ve alma artlarnn iyiletirilmesi, Gvenlik kltr ve sosyal sorumluluk konusunda bilin oluturulmasna katk salayacak hedeflere ynelik olarak, risk esasl, ikolu/sektr esasl ve alan esasl projelendirilmi teftilerin yaplmas olarak dzenlemitir ve uygulamtr. (Tezel, 2010). Bu sayede TKB kaynaklarn ncelikle en riskli grlen sektrlerin ve alanlarn denetlenmesi iin kullanm ve denetimlerde iyerlerinde grlen ncelikli risklerin giderilmesini salamaya aba sarf etmitir. Yukarda aklana yaklam nda yap i kolundaki lml kazalarn azaltlmas iin Yap lerinde Yksekten Dmelerin nlenmesi Projesi planlanm ve 2009 ylnda
- 99 -
projenin uygulanmasna balanlmtr. Bu projenin oluturulmas esnasnda yap i kolundaki en byk tehlike kayna olan yksekten dme esas alnm 2006 ylnda yine TKB tarafndan Trkiye apnda yaplan Yap yerlerinde Sal ve Gvenlii Tefti Projesi sonular gz nnde tutulmutur. Yap yerlerinde Sal ve Gvenlii Tefti Projesi kapsamnda 55 ilde 2680 konut, altyap, baraj, yol, kpr ve benzeri yap iyerinde iki aamal (genel ve bu genele ait kontrol teftii) olarak i sal ve gvenlii ynnden 5261 tefti yaplmtr. Bu teftiler sonucunda hibir iyeri iin kapatma karar uygulanmamtr. 2006 ylnda yaplan projedeki illere gre tefti saylar Tablo 1de gsterilmitir. (TK, 2007). Tablo 1 - 2006 ylnda yaplan Yap yerlerinde Sal ve Gvenlii Tefti Projesi kapsamndaki illere gre tefti saylar Tefti Says Grup Bakanl Ankara stanbul zmir Bursa Adana Toplam 1. Aama 1280 238 163 414 585 2680 2. Aama 1274 238 163 396 510 2581 Toplam 2554 476 326 810 1095 5261 Noksan Says 1. Aama 13922 3753 2259 3552 8015 31501 2. Aama 4015 1273 368 1040 1978 8674
2006 ylnda yaplan denetimlerde inaat iyerleri tm mevzuat asndan genel teftie tabi tutulmutur. Yksekten dmelerin nlenmesi sadece alt balklardan birisi olarak deerlendirilmitir. yerlerinde yaplan bu genel teftiler neticesinde iyerlerine tespit
ekil 1 - Yllara gre toplam lm saylar ve yap i kolundaki lm saylar
- 100 -
ekil 2 - Yllara gre yap i kolundaki lm saylar edilen i sal ve gvenlii noksanlklarn derhal gidermeleri istenmitir. (3) ay sonra yaplan yine ayn iyerlerinde yaplan kontrol denetimler ile noksanlklarn giderilip giderilmedii denetlenmi, noksanlklarn gidermeyen iverenlere idari para cezas uygulanmtr. (TK, 2007). Yap yerlerinde Sal ve Gvenlii Tefti Projesi (2006) ile byk apta bir denetim projesi yaplmasna ramen SGK istatistikleri incelendiinde 2006 ylnda yap i kolunda meydana gelen lml kaza saysnn bir nceki yl olan 2005 ve bir sonraki yl olan 2007 yllarna gre olumlu anlamda nemli bir fakllk gstermedii hatta lm saylarnn bu yllardan daha fazla olduu grlmektedir. SGK istatistiklerinden alnan i kazas sonucu lm saylarnn yllara gre toplam lm ve yap i kolundaki lm olarak dalm aada ekil 1de verilmitir. Grafik incelendiinde en ok lmn 2006 ylnda yani projenin gerekletirildii ylda olduu grlecektir. Bu durum projenin etkinliinin sorgulanmas gerekliliini ortaya kartmtr. ekil 2de ise yllara gre yap i kolundaki lm saylar verilmitir.
Proje Esaslar ve leyii

Yap yerlerinde Sal ve Gvenlii Tefti Projesi (naatlarda Yksekten Dmelerin nlenmesi Projesi) ilk olarak 2009 yl ierisinde i kazas sonucu lm vakas sralamasnda ilk 6 ili (kazal isilerin %73) oluturan Ankara, Antalya, Eskiehir, Kayseri, Kocaeli ve Konya illerinde bulunan inaat iyerlerinde, yksekte alma ve iskele gvenliinden kaynaklanan is kazas risklerinin azaltlmas ve nlenmesi amalanarak planlanmtr. Planlama dorultusunda, 2009 ylnda 86 iyerinde 172 denetim yaplmtr. lk aama teftilerde eksik grlen hususlara ilikin 86 iyerinin tamamnda bilgilendirmeler yaplm, 2009 yl Eyll aynda balayan ikinci aama teftilerde ise, 57 iyerinde noksanlklarn giderilmedii grldnden bu iyerleri kapatlmtr. Daha sonra noksanlklarn gideren 56 iyerinin faaliyetlerine tekrar devam etmesine izin verilmitir. Proje hakknda 2009 yl Kasm aynda Genel Deerlendirme Raporu hazrlanmtr. Projeyle, teftii ya-
- 101 -
plan iyerlerinde yksekten dme ve iskele gvenliinden kaynaklanan i kazas risklerinin azaltlmas salanmtr. (SGB, 2009). kinci aama olarak Ankara, Bursa, Adana, zmir ve stanbulda teftiler planlanm ve 2010 yl iinde toplam 267 iyeri denetlenmi ve kapatlmtr. Yaplan denetimler esnasnda yksekten dme riski bulunmayan olduka az saydaki iyerine ise herhangi bir meyyide uygulanmamtr. Kapatlan bu 267 iyerinden 236s almak iin bavurmu ve noksanlklarn giderdii tespit edildiinden almtr. Almam grnen 31 iyerinin byk bir ksm iin bitmi olmas sebebiyle tekrar alma bavurusunda bulunmamtr. Projede, aada maddeler halinde verilen hususlarn denetimi yaplmtr. Bu noksanlklar yap iyerlerinde yksekten dmeye ynelik olan ve lml kazalara byk lde yol aan noksanlklardr. 1- yerindeki d cephe ve i meknlarda kurulu i iskelelerinde dmeye kar gerekli tedbirlerin alnp alnmad? a. skelelerin ana-ara korkuluk sistemleri var m? b. skelelerin zerindeki alma platformlar tam olarak dolu mu? c. skelelerdeki alma platformlarna ulamak iin iskeleler zerine uygun merdiven sistemi yaplm m? d. skelenin tayaca yke dayankl ve bina balantsnn uygun olduunu gsteren teknik rapor dzenlenmi mi? e. skele mesnetleri salam, kaymaz ve kmeyecek ekilde zemine tespit edilmi midir? f. skele dar ksmlarnda korkuluk var m? g. Topuk tahtas (eteklik) var mdr? h. Platform elemanlar ve dikey korkuluklar arasnda dmeye neden olacak tehlikeli boluklar var m? 2- yerindeki dme tehlikesi bulunan kat platform kenarlar, merdiven kenarlar, asansr boluklar, tesisat - aft boluklar gibi dme tehlikesi bulunan yerlerde dmeyi nleyecek tedbirler alnm m? 3- Betonarme platformlarnn deme kenarlarna dmeyi nleyecek korkuluk var m? 4- Kalp almalarnda dmeye kar gerekli tedbirler alnm mdr? 5- Binalara giri iin kullanlan geit ve platformlarda dmeyi nleyecek yeterli tedbirler alnm mdr? Yksekten cisim dmelerine kar bunlarn zerleri kapatlm mdr? 6- alma platformlar, geitler ve iskele platformlar, kiileri dmekten ve den cisimlerden koruyacak ekilde yaplm mdr? 7- Kaz kenarlarnda dmeye kar tedbir alnm mdr? 8- Toplu korumann salanamad durumlarda kiisel koruyucu donanmlar kullanlyor mu? 9- Kalp yaplan katn alt katnda toplu korumay salayacak yakalama a var m?
- 102 -
Denetimlerde iverenlere projenin amac, yntemi ve yaptrm anlatlm, alnacak nlemlerle ilgili yol gsterilmi, salt tefti arlkl deil rehberlik ve bilgilendirme mahiyetli denetimler yaplmtr. Denetimlerde iverenler bu ynde bilgilendirilerek projenin nemini kavramalar salanmtr. Projede risk odakl (yksekten dme sonucu lm/ yaralanma riski) olduu iin denetimlerde sadece yksekten dmenin nlenmesine ynelik durum incelenmi ve bu da yksekten dmenin nlenmesine odaklanmay salam ve teftiin etkinliini arttrmtr. Proje leyi Admlar; 1- lk tefti: ki mfettiten oluan tefti heyetleri kendilerine verilen blgede tarama usul ile tesit edilen iyerine gidip yksekten dmeye ilikin noksanllar tespit etmekte, iverene/iveren vekiline proje hakknda bilgi vermekte ve buna ilikin raporunu hazrlayarak iyeri hakknda kapatma/durdurma komisyonunun toplanmasn istemektedir. 2- Kapatma Komisyonu: Tefti Kurulu Grup Bakanlnda komisyon bakan mfetti, kapatmay isteyen mfetti, blge mdr, iveren temsilcisi ve ii temsilcisinden oluan komisyon toplanmakta, kapatmaya sebebiyet veren noksanlklar deerlendirilmekte ve iveren veya vekiline iyerinin kapatld, belirlenen sre iinde retime ynelik faaliyette bulunulamayaca, sadece noksanlklarn giderilmesi iin alma yaplabilecei bu toplantda tebli edilmektedir. 3- Kapatma Kararnn Uygulanmas: Komisyonda alnan kapatma karar iyerinin bal olduu mlki amirlie gnderilmekte, mlki amir de gvenlik kuvvetleri vastasyla iyerini fiili olarak kapatmaktadr. 4- kinci tefti: veren iyerinde kapatmaya sebebiyet veren yksekten dme ile ilgili noksanlklar tamamladnda dileke ile blge mdrlne bavurduunda kapatmay uygulayan heyet ayn iyerine derhal gitmekte noksanlklarn giderilip giderilmediine bakmakta ve tespit edilen duruma gre yine komisyonu toplantya armaktadr. 5- Ama Komisyonu: Komisyon toplantsnda mfetti raporu dorultusunda iyerindeki noksan hususlar tamamen giderilmi ise iyeri hakknda ama karar alnmaktadr. Bu karar yine mlki amirlike yerine getirilir. Noksan hususlarn tm giderilmemi ise kapatma kararnn devamna karar verilmektedir.
Proje Raporlarnn Deerlendirilmesi

almann bu blmnde 2010 yl iinde proje kapsamnda stanbulda gerekletirilen 58 adet ve Bursada gerekletirilen 50 adet inaat iyeri denetiminin raporlarnn yorumlanmas yaplacaktr. kier mfettiten oluan ekipler proje kapsamnda denetimler yapmtr. Her iki ilin tefti istatistikleri Tablo 2de, yaplan bu teftilere ilikin nemli bilgiler maddeler halinde aada verilmitir; Yaplan 108 yap iyeri denetimi sonucunda 99 (stanbul 50, Bursa 49 )adet iyeri hakknda iiler iin yksekten dme ile ilgili hayati tehlikeler sz konusu olduu iin kapatma karar uygulanmtr. Denetlenen inaatlarn %92sinde yksekten dme riski sz konusudur.
- 103 -
Kapatlan 99 iyerinin 86s noksanlklarn gidererek tekrar almtr. Toplamda 15.194 iiye ulalmtr. (Denetlenen iyerlerindeki toplam ii says) Denetlenen yap iyerlerindeki ina edilen toplam metrekare 5.789.054tr. Ortalama inaat metrekaresi 53.602 metrekaredir. alan ortalama ii says 141dir. Denetlenen 108 iyerinde yksekten dme ile ilgili balk halinde toplam 373 noksan husus tespit edilmitir. (Ortalama her iyerinde 3,5 balk halinde noksanlk mevcuttur.) Denetlenen 108 inaattaki noksanlklarn saylar ve yzdeleri aadaki gibidir. - Uygun olmayan iskele kullanm: 51 adet iyeri (%47) - Tesisat, aft, asansr boluu bulunan: 91 adet iyeri (%84) - Deme ve platform kenar boluu bulunan: 83 adet iyeri (%77) - Kalp almalarnda toplu korumasz allan: 61 adet iyeri (%56) - Kaz kenarlarnda koruyucu bariyer olmayan: 16 adet iyeri (%15) - Kiisel Koruyucu Donanm olmayan: 60 adet iyeri (%56) - Geitlerde malzeme dmesine kar nlem yok: 9 adet iyeri (%8) - Gvenlik donanm eksik asma iskele: 2 adet iyeri (%2) Tablo 2 - Bursa ve stanbulda proje kapsamnda yaplan teftilerin istatistikleri Bursa Tefti Edilen yeri Says Kapatlan yeri Says Toplam ii says Toplam Yap Alan (m2) Ortalama i Says Ortalama yap Alan (m2) Toplan Noksan Says Ortalama Noksan Says skele Noksan Says Boluklar Noksan Says Deme Kenar Noksan Says Kalp almas Noksan Says Kaz Noksan Says KKD Noksan Says Geitlerde Gvenlik Noksan Says Asma skele Noksan Says 50 45 2439 1.083.956 49 21679 203 4 21 47 48 39 3 41 3 1 stanbul 58 50 12755 4.705.098 220 81122 170 3 30 44 35 22 13 19 6 1
- 104 -
Tablo 2den de grlecei zere stanbul ilinde yaplan denetimler daha byk (ii says ve toplam m2 olarak) antiyelerde gerekletirilmitir. Gerek ortalama ii says gerekse de ortalama alan says bakmndan stanbuldaki tefti edilen iyerleri Bursadakilerin ortalama olarak yaklak 4 katdr. Balk baznda stanbul ilindeki noksan says ortalamas 3 iken Bursada 4tr. stanbulda yaplan denetimlerde 58 iyerinin 50si ilk teftite kapatlm Bursada ise 50 iyerinden 49u ilk teftite kapatlmtr.
Projede Yaanan Skntlar

yerlerine yaplan proje teftilerinde ilk tefti esnasnda iverenler proje meyyidesi olan kapatma kararlarna byk oranda itiraz etmiler ve meyyidenin ok ar olduundan yaknmlardr. Bunun en byk sebebi tefti sistemi alkanldr. TKB 2009 ylna kadar yap i kolunda yapt denetimlerde belirli noksanlklarn tespiti halinde kapatma yetkisi olmasna ramen hemen hemen hi kapatma karar uygulamamtr. Bunun yerine iverenlere noksanlklarn derhal giderilmesi gerektii bildirilmi veyahut idari para cezas uygulanmtr. Bu sebeple kapatma kararlar bu ilk etapta nemli derecede tepki almtr. Ancak projenin ilerleme safhasnda iverenlere gerekli yaplan bilgilendirme ve rehberlik ile projenin yap iverenleri arasnda duyulmaya balamasyla sorun nemli oranda ortadan kalkmtr. Mevzuata gre yaplan denetimlerin sonucunda kapatma kararlar mlki amirliklerce yerine getirilmektedir. Ancak 2010 yl iinde yaplan denetimlerde kapatma kararnn ilk kez uygulanyor olmas sebebiyle uygulamalarda farkl durumlar yaanmtr. Kimi mlki amirler kapatlmas gereken iyerine polis gndermi ve szl uyarda bulunmu, kimisi yaz yazarak iyerine durumu bildirmi, kimisi de gvenlik kuvvetleri marifetiyle iyerini ynetmeliinde ngrd ekilde mhrleyerek kapatmtr. Baz iyerlerinde belirtilen farkl uygulamalar nedeniyle fiili olarak kapatma uygulanamamtr. Bu iyeri hukuken kapal olmas ve sadece i gvenlii noksanlklarna ynelik alma yaplmas gereken zaman aralnda retime ynelik olarak da alma yapmtr. Bu husus da devletin yaptrm gcnn belirli anlamda zayflamasna yol amtr. Ancak bu husus mlki amirlere konu hakknda bilgi verilerek zm aamasna girmi ve projenin etkinliinin salanmas iin gerekli almalar yaplm ve yaplmaya devam etmektedir. Proje kapsamnda karlalan en byk zorlukladan birisi de piyasada i gvenlii asndan tm gerekleri salayan gvenli iskelelerin arznn yeterli olmamasdr. Noksan olarak tespit edilen bina iindeki deme kenar boluklar, aft boluklar, merdiven kova kenarlar, asansr boluklar, kaz alan kenar boluklar genellikle ksa sre ierisinde giderilebilmektedir. Ancak uygun olmayan iskelelerin uygun tip ile deitirilmesi veyahut mevcut iskelelerin gvenli hale getirilebilmesi piyasadaki arz azl sebebiyle kolay olmamaktadr. TKB projede yaanan bu sorunla ilgili 2011 yl banda bir alma yapm ve Trkiyede iskele retimi yapan tm firmalarn denetimini gerekletirmitir.
Gvenli skele ve Gvenli skele Standard

Yap cephelerinde kullanlan i iskelelerine ilikin olarak Trk Standartlar Enstitsnn TS 12811-1, TS 12811-2 ve TS 12811-3 nolu standartlar bulunmaktadr. Bu standartlardan TS 12811-1 numaral olan Geici Donanmlar - Blm 1: skeleleri - Performans Gerekleri Ve Genel Tasarm baln tamakta ve i iskelelerinin asgari artlarn
- 105 -
belirlemektedir. ekil 3te iskele temsili olarak gsterilmitir. Ad geen standart i iskelesinin asgari gereklerini, (malzeme ap, asgari gvelik elemanlarn [ana korkuluk, ara korkuluk, dey korkuluk, topuk tahtas, bina ankraj eleman vb.], et kalnl, dikme boyu,) belirlemitir. Ancak TS 12811-1 sayl standart zorunlu standart olmad iin piyasada retim anlamnda bir yaptrm maalesef bulunmamaktadr. Piyasada reticiler zorunlu bir standart bulunmadndan, arz/talep ve maliyet/fiyat/kar gibi parametreler nedeniyle gvenli iskele retimini olduka snrl olarak yapmaktadr. Ancak 2010 yl iinde piyasadan gvenli iskeleye dnk olarak bir talep art olmu, buna paralel olarak da gvenli iskele retiminde art yaanmtr.
ekil 3 - TS 12811-1e gre skele elemanlar (TS 12811, 2005)
1 Dey dzlemdeki takviye (Enine apraz) 2 Yatay dzlemde takviye 3 Yan koruma 4 Konsol payandas 5 Dm noktas
9 Boyuna ara balant 10 Birletirme eleman 11 Ba eleman 12 Pltform 13 Payanda 14 Kafes kiri
18 Ankraj 19 Dey ereve 20 Izgara korkuluk 21 Ana korkuluk 22 Ara korkuluk 23 Topuk tahtas 24 Dey korkuluk 25 Deylii ayarlanabilen taban plkas
6 Dey dzlemde takviye 15 Taban plkas 7 Dikme 16 Pltform birimi 8 Enine ara balant 17 Yatay ereve
- 106 -
neriler
Basit tedbirlerle yap iyerlerinde yksekten dme tehlikeleri nemli oranda kontrol altna alnabilir. 2008 yl SGK istatistiklerine gre inaatlarda meydana gelen i kazalarnda 297 vatandamz hayatn kaybetmitir. Projenin uygulanmaya baland 2009 ylnda ise 156 lm olay gereklemitir. 2010 yl istatistikleri henz yaynlanmad iin say belli deildir ancak 2010 yl iinde de projenin etkin ekilde uygulanm olmas lml kaza saysnn 2009 ylndaki 156 rakamndan daha dk kaca ynnde beklentimizi arttrmaktadr. (SGK, 2011) sal ve gvenliinin salanmas ancak btncl bir yaklamla, iyerlerinde uygun bir sistem ve organizasyonun kurulmas ve ilgili tm taraflarn (ii, iveren, i gvenlii uzman, iyeri hekimi, devlet, yap denetim sistemi, mal tedarii yapan firmalar vs.) katlm ile mmkn olabilir. naat sektrnde nleyici yaklama dayal denetim ve gzetim hizmetlerinin yaygnlatrlmas amacyla 22 Ekim 2010 tarihinde SGB ve Bayndrlk ve skan Bakanl arasnda 4708 sayl Yap Denetimi Hakknda Kanun kapsamnda protokol imzalanmtr. Bu protokol ile 4708 sayl kanunun 2/f maddesindeki Yap denetim kurulularnn, iyerinde, i gvenlii ve ii sal konusunda gerekli tedbirlerin alnmas iin yap mteahhidini yazl olarak uyarmak, uyarya uyulmad takdirde durumu ilgili blge alma mdrlne bildirme ykmllkleri nin etkin ekilde iletilmesi iin eitim programlar dzenlenmektedir. Bu eitimlerde yap denetim mhendislerine yap denetimi iin gittikleri antiyelerde iilerin salk ve gvenliklerinin salanmas iin iyerinde hangi tr tedbirlerin iverenler tarafndan alnmas gerektii, tespit edilen noksanlklarn ne ekilde bildirilecei hususlar anlatlmaktadr. Bu sayede yap denetim elemanlarnn da i gvenliine katk salanmas salanabilecektir. Yaplan denetimlerde almas gereken en byk zorluk gvenlik anlamnda yeterli dzeyde olmayan cephe iskelelerinin kullanlyor olmasdr. Bu konuda iskele reticilerinin, bu iskeleleri kullanan firmalarn, kamudaki inaat yaptran kurumlarn (l zel dareleri, TOK, KPTA vb.) bilgilendirilmesi, bilinlendirilmesi nem arz etmektedir. Gvenli iskele ile ilgili TS standardnn zorunlu standart haline getirilmesi konuya byk katk salayacaktr. hale makamlarnn ihale artnamelerinde gvenlikli iskeleyi art komalar konuya ok nemli bir katk salayacaktr. naatlarda i sal ve gvenlii konusunda lke apnda bir farkndal artrmak iin geni apl bir alma yaplmaldr. Yap i kolundaki yksekten dmelerin nlenebilmesi iin ksa sreli geici ilerin yapld, fazla ii almayan ancak yksekten dme riski olduka byk olan d cephe boya, mantolama firmalarnn da etkin ekilde denetlenmesi gerekmektedir. Ancak mfetti saysnn yetersiz olmas, bu tr mantolama ilerinin ksa sreli iler olmas, alan saylarn az olmas gibi sebeplerle proje kapsamnda henz bu tr iler tefti edilemeye balanamamtr. Bu tr firmalar genellikle bina yneticilerinden, site ynetimlerinden ii szleme ile almaktadrlar. Yaplan szlemelerde gvenli iskele artnn szlemelere konulmas byk nem arz etmektedir. Bu da ancak yurt apnda yayn yapan ulusal kanallarda konuyla ilgili eitici, bilgilendirici ve olayn hukuki ve cezai sorumluluunun arln anlatc ksa filmlerin gsterilmesi, belediyelere bu konuda bilgi verilmesi ve yaygn bir bilgilendirme almas ile mmkn olabilir. Bu konuda ilgili tm devlet kurulular, ii ve iveren sendika ve dernekleri, meslek rgtleri ve dier sivil toplum rgtlerinin harekete geirilmesi iin bir alma yaplmaldr. gvenliinin salanmas sadece SGBnin i gvenlii denetimleri ile salanamaz. Bu sebeple lke apnda uygulanacak bir politika oluturulmal ve hedef kitlenin konuya dikkati ekilmelidir.
- 107 -
Sonu
2009 ylnda balayan ve bu yl 3.ylnda olan naatlarda Yksekten Dmelerin nlenmesi Projesi amacna uygun olarak devam ettirilmektedir. Denetimlerde karlalan skntlar projede yaplan gnceletirmeler ve revizyon admlar ile zlmeye allmaktadr. Bayndrlk Bakanl ile yaplan Yap Denetim elemanlarn eitimi protokol ile iskele reten firmalarn denetlenmesi ve bilgilendirilmesi bu konuda yaplan nemli iki rnektir. Projenin nihai hedefi olan yap i kolundaki yksekten dme sebepli i kazalarnn minimum seviyeye indirilmesi iin gerekli almalar srdrlmektedir. Burada nemli olan husus yap i kolundaki iverenler, iiler, malzeme tedarik eden firmalar (iskele reticileri, kalp ve platform reticileri, KKD reticileri vs.) gibi tm taraflarn farkndalklarnn arttrlmas ve yksekten dme riskinin kontrol altna alnabilmesi iin etkin katlmlarnn salanmasdr. TKBnin yrtt bu proje, yap i kolunda i sal ve gvenlii seviyesinin arttrlmasna ve yksekten dme sonucu lmlerin azaltlmasna ciddi anlamda katk salamtr ve katk salamaya devam etmektedir. Proje yap i kolundaki aktrlerin i sal ve gvenlii sistematiini kazanmalarn salad ve sadece denetime ynelik deil kutsal olan insan hayatnn korunmas amacyla nlemlerin alnmaya baland oranda baarl olacaktr. Bu da ancak konunun benimsenmesi ve i gvenlii tedbirlerinin dinamik bir ekilde retimin bir paras olarak grlmesi ve her imalat aamasnda i gvenlii tedbirlerinin alnmaya devam etmesi ile baarlabilecektir. Kaynaklar
Tefti Kurulu Web Sayfas, Denetimi Nedir? http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal /itkb.po rtal?page=hakkimizda&id=1.4, Eriim Tarihi:09.06.2011 Grc, M.N. (2006) Trk Ve ngiliz Sal Ve Gvenlii Tefti Sistemlerinin Karlatrlmas Yksek Lisans Tezi, 21. SGK Rehberlik ve Tefti Bakanl Hakknda http://www.sgk.gov.tr Eriim Tarihi:09.06.2011 Tefti Kurulu Bakanl (2007) Yap yerlerinde Sal Ve Gvenlii Tefti Projesi Genel Deerlendirme Raporu Yayn No:16, 8. Yap lerinde i Sal ve Gvenlii Tz, Resmi Gazete http://rega.basbakanlik.gov. tr, Eriim Tarihi:09.06.2011 Yap lerinde Salk ve Gvenlik Ynetmelii, (2003) 23/12/2003 tarihli ve 25434 sayl Resmi Gazete http://rega.basbakanlik.gov.tr , Eriim Tarihi:09.06.2011 alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl 2009 Yl Faaliyet Raporu, (2010) http://www.csgb.gov. tr/csgbPortal/ShowProperty/WLP%20Repository/csgb/dosyalar/duyurular/faaliyet, 65. Eriim Tarihi: 09.06.2011 Tezel, M. (2010), Tefti Kurulunun Yenilenen Yz TKB Web Sayfalar, http://www.csgb. gov.tr/csgbPortal/itkb.portal?page=baskanlik&id=1.2, Eriim Tarihi:09.06.2011 2008 ve 2009 SGK statistik Yllklar (2011), www.sgk.gov.tr, Eriim Tarihi: 09.06.2011 yerlerinde in Durdurulmasna veya yerlerinin Kapatlmasna Dair Ynetmelik Resmi Gazete http://rega.basbakanlik.gov.tr, Eriim Tarihi:09.06.2011 2010 Yl Proje Raporlar (108 adet proje raporu) (2010)
- 108 -
Konya ube tarafndan dzenlenen
i Sal ve Gvenlii altay Sonu ve Deerlendirmeler
i Sal ve Gvenlii altay

7 Mays 2011 Konya
naat sektr, birbirinden riskli i kalemlerini barndran, risklerin projeden projeye farkllk gsterdii bir sektr olup, ii sal ve i gvenliinin en fazla nemsenmesi gereken sektrlerin banda yer almaktadr. Ylda resmi rakamlarla yaklak 350 iinin yaamn yitirdii inaat sektr, toplam istihdamdaki paynn neredeyse kat orannda toplam lml kazalarda paya sahiptir. Ayn ekilde lml kazalarda olduu gibi, srekli i gremezlikle sonulanan kazalarda da madencilik i koluyla ilk sralarda yer almaktadr. naat sektrnde alan iilerin byk bir ksm vasfsz ve eitimsiz olup, eitim faktr her zaman geri planda kalmaktadr. Ayrca sektrn bir tarafn oluturan iverenler, mhendisler, mteahhitlerin byk ounluu asndan ii sal ve i gvenlii baret ve emniyet kemeri gibi basit kiisel koruyucular olarak alglanmaktadr. i sal ve i gvenlii alannda bilimsel olarak yaplan almalarn, antiyelere yansmas ayn lde olamamaktadr. MO Konya ubesi tarafndan dzenlenen bu altayn amac 2123 Ekim 2011 tarihleri arasnda anakkale de yaplacak olan 3. i Sal ve Gvenlii Sempozyumuna hazrlktr. Bu altay ile inaat sektrnde ii sal ve i gvenlii konusuna dikkatlerin ekilmesinin yan sra, bu alanda yaplan bilimsel almalarn kamuoyu ile paylalmas, bu konuda alma yapan akademisyenler ile uygulamaclarn bir araya getirilmesi, meslek odalar ve ii sendikalarnn konuyla ilgili bilgilendirilmesi ve gen uygulamaclar ile akademisyenlerin konuya ilgi duymalar amalanmaktadr. i sal ve i gvenliinin temel insan hakk olduu gereinden hareketle, meydana gelen i kazalarnn nedenleri, alnmas gereken nlemler, bu konuda yaplan gncel bilimsel almalar, uygulamalardan rnekler ile bu alandaki bilgi ve bilin dzeyini artrmak ve iyiletirici nlemleri tartmak iin verimli bir ortam yaratlmas hedeflenmektedir.
- 111 -
naat Sektrnde Kazalar ve Gvenlik Tedbirleri
Alt Balklar:
- naat sektrndeki kazalarnn nedenleri - kazalarnda belgelendirme ve belgelendirmenin nemi - naat sektrndeki kazalarda lm riski - kazalarna kar eitim - naat sektrnde kazalara kar alnacak gvenlik tedbirleri
Katlmclar:
Moderatr : Prof. Dr. Ali Okatan (Karatay niversitesi Mhendislik Fakltesi Dekan) Raportr : Rifat Yzbagil (MO Konya ube Sekreter ye)
Do. Dr. Osman Nuri elik (Seluk niversitesi naat Mhendislii Blm) Yrd. Do. Dr. Mustafa Onyldz (Seluk niversitesi naat Mhendislii Blm) Ar. Gr. Dr. Cenk Budayan (Seluk niversitesi naat Mhendislii Blm) Ali Snmez Tahir Topalolu Mustafa Gven (Yardmc Beton) M. Akif Aldur (Komyap) Dr. Hsn Murat Kaya (l Salk Mdr Yardmcs) Ercan Karata Osman Derin Erkan Parlak (Akehir) Mustafa Yavuz (Ereli) Mustafa Konurer (Seydiehir)
- 113 -

Kazas ve Kazasnn Tanm kazalarnn, tanm yaplmadan nce bilinmesi gereken iki nemli kelime Olayve Kazadr. Olay: Kazaya neden olan veya olma potansiyeli durum, Kaza: lme, hastala, zarara ya da dier kayplara yol aan istenmeyen olay olarak tanmlanabilir. kazalar bu iki kavrama bal olarak eitli ekillerde tanmlanmaktadr. Genel anlamyla i kazalar, insanlarn alma yaamlarnda karlatklar ve eitli kayplara neden olan olaylardr. Ancak, i kazasnn tanm bu konuda uzman deiik kurum ve kurulular tarafndan ayn anlam tayan farkl cmlelerle yaplmtr. Uluslararas alma rgt (ILO) Ansiklopedisinde yaplan tanma gre Kazas, belirli bir zarara ya da yaralanmaya neden olan beklenmeyen ve nceden planlanmam bir olaydr. Dnya Salk rgt (WHO) ise i kazasnn tanmn, nceden planlanmam, ou kez kiisel yaralanmalara, makinelerin, ara ve gerelerin zarara uramasna, retimin bir sre durmasna yol aan bir olaydr. eklinde yapmaktadr.
naat Sektrndeki Kazalarnn Nedenleri

Kazalarnn Genel Nedenleri kazalar genellikle ortam koullarnda, tasarm hatalar ve sistem aksaklklarndan insan faktrne ait yetersizliklerden, eitim ve denetim eksikliinden ya da btn bu faktrlerin etkileiminden ortaya kabilir denmektedir. Bu etkenleri iki ana grupta toplamak mmkndr. Bunlar iyerlerindeki gvensiz durumlar ve alanlarn yapt gvensiz davranlardr. Gvensiz durumlar iyerindeki fiziksel koullarla ilgilidir. Kazalar nlemeye ynelik fiziksel tedbirlerin alnmasyla giderilebilirler. Bu nedenle daha ok iveren asndan nem tamaktadr. Gvensiz davranlar ise kiisel davranlarla ilgilidir ve alanlar asndan nem tamaktadr. kazalarnn genel nedenleri: i Bilinsiz Yapmak Dalgnlk ve Dikkatsizlik Makine Koruyucularn karmak Tehlikeli Hzla almak Grevi Dnda Yapmak Disiplinine Uymamak e Uygun Makine Kullanmamak Yetkisiz ve zinsiz Olarak Tehlikeli Blgede Bulunmak Kiisel Koruyucular Kullanmamak Gvensiz alma Yntemi Gvensiz ve Salksz evre Koullar Topraklanmam Elektrik Makineleri
- 114 -
e Uygun Olmayan El Aletleri Kontrol ve Testleri Yaplmam Makineler Tehlikeli Ykseklikte stifleme Kapatlmam Boluklar yeri Dzensizlii Koruyucusuz Makine ve Tezghlar
Kazalar naat Sektrnn Hangi Dalnda Younlamaktadr

Tablo 1 - 19892003 yllar arasnda incelenen i kazas dosyalarna gre ortaya kan ana kaza tipleri Kaza Tipi nsan Dmesi Malzeme Dmesi Malzeme Sramas Toprak Kaymas Yapnn Ksmen veya Tamamen Gmesi Elektrik arpmas Patlayc Madde Kullanm Kazalar Yap Makinesindeki Kazalar Makine veya Tezgaha Uzuv Kaptrma Malzeme Altna Uzuv Sktrma El Aleti le Ele Vurma Sivri Ulu Keskin Kenarl Cisimle Yaralanma antiye i Trafik Kazas Dier Tip Kazalar Toplam 39 1 0 2 2 4 1 1 0 1 0 0 2 1 54 lm %72,1 %1,9 %0,0 %3,7 %3,7 %7,3 %1,9 %1,9 %0,0 %1,9 %0,0 %0,0 %3,7 %1,9 %100,0 Yaralanma 37 8 6 2 3 7 1 2 6 1 1 2 2 0 78 %47,4 %10,3 %7,6 %2,6 %3,8 %9,0 %1,3 %2,6 %7,7 %1,3 %1,3 %2,6 %2,6 %0,0 76 9 6 4 5 11 2 3 6 2 1 2 4 1 Toplam %57,7 %6,8 %4,5 %3,0 %3,8 %8,3 %1,5 %2,3 %4,5 %1,5 %0,8 %1,5 %3,0 %0,8
%100,0 132 %100,0
naat Sektrndeki Kazalarda lm Riski

kazas istatistikleri incelendiinde, i kazalarn nlemenin insan hayat asndan nemi bir kez daha ortaya kmaktadr. zellikle inaat i kolu yakndan incelendiinde, en fazla kazann burada meydana geldii grlmektedir. Dnyada ylda 125.000.000dan fazla i kazas yaanmakta ve bunlarn 220.000i lmle sonulanmaktadr. 10.000.000 alan da sakat kalmaktadr. Gelimi sanayi lkelerinde her yl on alandan birisi i kazas geirmekte, bu oran baz i kollarnda te bire ykselmektedir.
- 115 -
ABD ve Japonya Gibi Gelimi lkelerdeki Kazalar naat sektr, dnyann hemen her yerinde en ok lml i kazasnn grld sektrlerden biridir. ABDde igcnn %5i inaat sektrnde alrken, grlen i kazas sonucu lmlerin %15i inaat sektrne aittir. Japonyada ise i gcnn %10u inaat sektrnde almakta, oysa grlen lmlerin %42si inaat sektrnde grlmektedir. statistiklerin de gsterdii gibi, en yksek lm oranlar, inaat sektrne aittir. lkemizde Grlen Kazalar lkemizde gzlemlenen i kazalar; Sosyal Sigortalar Kurumu istatistik yllklar incelendiinde ortaya kmaktadr. 1998-2002 yllar aras istatistikler incelendiinde ve gnde 8 saat, ylda yaklak 300 gn alld kabulyle, inaat sektrnde; Her i gn yaklak 35, her i saati 4, her 15 dakikada 1 kaza meydana geldii,her i gn yaklak 2 kiinin srekli igrmez duruma dt, inaat sektrndeki i kazalarnn bir olumsuz zellii de lmle sonulanan kaza orannn bykldr. Trkiyede tm i kazalarnn %1,3 lmle sonulanrken, inaat sektrndeki i kazalarnn %3,5i lmle sonulanmaktadr. Trkiyede i kazas istatistikleri; SGK tarafndan tutulmaktadr. Kurumun 2004 yl sonu itibari ile aklad istatistiklere gre, iyeri ve sigortal saylar tablolarna bakldnda toplam 850.920 iyerinin 100.415 tanesinin inaat i kolunda faaliyet gsterdii anlalmaktadr. Bu i yerlerinde alan toplam 6.181.251 sigortaldan, 752.136 kiinin inaat ikolunda alt grlmektedir. Yine 2004 ylnda hazrlanm olan i kazalar ve meslek hastal istatistiklerine gre toplamda 83.830 i kazasnn olduu ve 10 adet de meslek hastalnn tespit edildii anlalmaktadr. Bu i kazalar iinden 8.106 tanesi inaat i kolunda meydana gelmitir. Toplam i kazas ve meslek hastalklar iinde 1.693 olay srekli igrmezlikle sonulanm; bunlarn da 349 tanesi inaat i kolunda yaanmtr. Benzer ekilde toplamda 843 olay lmle sonulanm ve bu olaylarn 263 inaat i kolunda gereklemitir. Bu sonular deerlendirildiinde ortaya kan tabloda, inaat i kolunda alan sigortal iilerin, toplam sigortal ii saysnn %12sini oluturduu grlmektedir. Rapor edilen i kazlar ierisinde ise, inaat i kolunda meydana gelen kazalarn oran %10dur. lmle sonulanan kazalardan %31i ve srekli igrmezlikle sonulanan kazalardan %21i de yine inaat i kolunda gereklemitir.
Kazalarna Kar Eitim

Yaplan aratrmalarda i kazalarnn olu sebebinin %90nn insan faktrnden, geriye kalan %10 luk faktrn ise ara ve gere hatalarndan kaynakland anlalmaktadr. Bu da i kazalarnn nlenmesinde eitimin ne kadar nemli bir husus olduunu ortaya koymaktadr. kazalarnn nlenmesine ynelik eitim almalar ksa, orta ve uzak vadede yaplacak iler olarak sralanabilir. Ksa vadede yaplacak eitim almalar lgili meslek kurulularnca gerek yazl ve gerekse grsel basnda i ve ii gvenlii ile ilgili kamuoyu oluturulmaldr.
- 116 -
in uzmanlarnca hazrlanm i ve i gvenlii ile ilgili, iilerin kolaylkla anlayabilecei, basit ekillerde bezenmi aklayc el ilanlar hazrlanmal, bu el ilanlar yap denetim firmalar aracl ile tm antiyelere datlmaldr. Bu el ilanlar ilgili antiyelerin antiye sorumlularnca oaltlp, ilgili taeronlara tebell edilmelidir. Gerek antiye sorumlular ve gerekse yap denetim firmalar bu el ilanlarnn anlalmas ve ieriinin uygulanmas iin sorumlu olduklar inaatlarda gerekli almalar itina ile yapmaldrlar. Orta vadede yaplacak eitim almalar 17.Aralk.2009 Tarihli Resmi Gazete 27435 Say ile yaynlanarak yrrle giren mar Kanunda 28.Madde gerei 01.Ocak.2012 tarihinden itibaren yetki belgeli usta altrlmas zorunlu klndndan; shhi tesisat, kalorifer, havalandrma ve klima gibi mekanik tesisatlar ile zayf-kuvvetli akm telefon ve asansr gibi elektrik tesisatlar, kalp, demir, duvar, sva, al, boya, su yaltm, izolasyon, at ve tenekecilik gibi yapm ilerinde alacak ustalar yetki belgesi bulundurmalar gereklilii domu, belgesiz usta altrlmamas istenmektedir. Yine ayn kanunun Madde 4 3194 sayl Kanuna aadaki geici maddeler eklenmitir. Geici madde 13de; Geici Madde 13 Bu maddenin yrrle girmesinden sonra inaat, tesisat, elektrik, sva ve benzeri branlarda yetki belgesi almak isteyenlerde, hangi branta i yaptklarn belgeleyenlere usta olduklarn gsterir geici yetki belgesi verilir. Bu belgeler 01.01.2012 tarihinden itibaren srekli yetki belgesine dntrlr. Yetki belgesi alacak ustalara i ve ii gvenlii ile ilgili, yine iin uzmanlarnca hazrlanm ksa programl eitime tabi tutulmal ve bu eitim programna dhil olan ustalara yetki belgesi verilmelidir. Uzun vadede yaplacak kaza nleme almalar Uzun vadede yaplacak iler btn ar ilerde alan iileri kapsamal, tamamen alma Bakanl, Bayndrlk Bakanl ve Milli Eitim Bakanlnca yrtlebilecek almalar olmaldr. Bu bakanlklarca yrtlecek almalarla, i kazalarnn dnyada kabul grm kaza nleme yntemleri kullanlarak, i kazalarnn minimize edilmesi salanmaldr. Dnyada kabul grm i kazs nleme yntemleri ise; Psikoteknik yntem ve Ergonomi yntemi olarak sralanabilir.
naat Sektrnde Kazalara Kar Alnacak Gvenlik Tedbirleri

naat sektrnde tecrbelerle elde edilmi ve uygulanmas hayati nem tayan gvenlik tedbirleri aaya sralanmtr. Bu tedbirleri; naat ncelikle ihataya alnmal, inaata giri ve klar denetim altna alnmaldr. naatn uygun ksmlarna ii ve i gvenlii ile ilgili tabelalar aslmaldr. Aslan tabelalar iilerin kolaylkla grebilecei ve alglayabilecei boyutlarda olmaldr. Byk apl i yerlerinde i sal ve gvenlii ile ilgili iin byklne gre ii ve i sal uzman / uzmanlar altrlmaldr.
- 117 -
antiyelerde ii ve i gvenlii ile ilgili tm malzemeler bulundurulmal, kullanlacak malzemeler ergonomik ve kullanlabilir olmaldr. antiyelerde gerekli salk gereleri herkesin kolaylkla ulaabilecei yere / yerlere konmal ve bu salk gereleri ihtiyaca cevap verebilecek nitelikte olmaldr. yeri ilan tahtas veya panosuna, iyerinin muhtelif ksmlarna aslm bulunan ve aslacak olan ii sal ve i gvenlii kurallar iilere okutturulmal ve bu kurallar uymalar salanmaldr. yerinde ii sal ve i gvenlii konusunda alnm bulunan tm tedbirler tam olarak uygulanmaldr. yeri sorumlusu ve ilgilileri tarafndan, zaman zaman iilere bilgilendirmeler yazl ve szl olarak yaplmaldr.
ahsa verilen grevi, tarif edildii ekilde yaptrlmal, ahsn kendi iinizden baka bir ie karmasna izin verilmemelidir. yerinin muhtelif yerlerine, eitli maksatlar iin aslm bulunan uyar levhalar tek tek okutturulmal ve bu levhalardaki uyarlara muhakkak uymalar salanmaldr. Uyar levhalarnn yerleri ilgili ve sorumlularn haberi ve izni olmadan deitirilmemelidir. in gerei olarak iiye verilen kiisel koruyucular, rnein; baret, emniyet kemeri, lastik izme, gzlk,.vs.yi devaml olarak kullanmas salanmaldr. i bu malzemeleri eskitir, krar veya kaybederse amirine haber vererek ve izin alarak ambardan yenisinin alnmas salanmaldr. in gerei ve kendi can gvenlikleri iin ok lzumlu olan koruyucular almadan iba yaptrlmamaldr. Dme ve kayma tehlikesi olan ve metreden daha yksek, ksmlarda alrken muhakkak surette gvenlik kemeri taktrlmaldr. Gvenlik kemerinin halat ksa geldii takdirde, ambardan kendir halat alnmal ve bunu gvenlik kemerinin kancasna skca baladktan ve ilave kendir halatn dier ucunu yine salam bir yere tutturduktan sonra almaya balatlmaldr. ahsa verilen kiisel koruyucu malzemelerini iyi ve temiz bir eklide kullanm, muhafazas salanmaldr. ahsa verilen kiisel koruyucu malzemeleri kaybetmemeleri iin icabnda ambara teslim ettirilmelidir. Ayn iyerinde alan iilere, dier iileri kazaya uratmayacak ekilde almalar gerektii hatrlatlmaldr. yerinde alld srece sivri ular veya keskin kenarlar bulunan malzeme ve artklar, gelii gzel atmamal ve ortalkta bulundurulmamaldr. yerinde alld srece kazaya sebep olacak veya alanlar tehlikeli durumlara drecek ekilde malzeme istif ettirilmemeli ve aralar gelii gzel yerlere braktrlmamaldr. Cam, sa ve imento harl levhalardan yaplm veya eskimi, ypranm ve dayankll azalm atlarda alaca zaman ilk nce iyerindeki ilgili sorumlularndan at merdiveni temin edilmeli ve buralarda tam gvenlik salanmadka allmamaldr. naat sresince, betonarme merdiven ve sahanlklarn boluk taraflarna ahaptan, salam ekilde korkuluk yaplmaldr. Bu korkuluklar esas korkuluk yaplncaya kadar sklmemelidir. naatn veya iin yrtm srasnda yaplan geitlere salam ekilde korkuluk yaplmal ve bu korkuluklar geit sklnceye kadar sklmemelidir.
- 118 -
Tavan veya demelerdeki eitli maksatlar iin braklan boluk ve deliklere (rnein; Asansr, aydnlk vs. boluu) korkuluk yaplmal veya bu deliklerin stlerini geici bir sre iin uygun ekilde kapatlmaldr. Korkuluk veya kapaklar iyeri ilgili sorumlularnn haberi ve izni olmadan sklmemelidir. naatn kenarnda, boluk veya delik civarnda korkuluk veya kapak yok ise herhangi bir nedenle gezilmesine, bunlarn yannda oturulmasna ve yatlmasna izin verilmemelidir. yerinde aka yaplmamas salanmaldr. Kuvvetli rzgr olan ksmlarda yetkili ve sorumlularn izni ve haberi olmadan allmasna izin verilmemelidir. eklinde sralayabiliriz. Unutulmamaldr ki her i yerinin kendine zg ve o i yerine uygun bir alma prensibi olacandan, i yerinin zelliine gre alnacak gvenlik tedbirleri de farkllk arz edecektir.
OHSAS Standard
OHSAS 18001: Sal ve Gvenlii Deerlendirme Serisi Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi Spesifikasyonu OHSAS 18002: Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri OHSAS 18001 Uygulama Rehberi OHSAS 18001, organizasyonlarn i sal ve gvenlii risklerini kontrol etmek ve performanslarn gelitirmek maksadyla ngiliz Standartlar Enstits - BSI (British Standards Institution) tarafndan gelitirilen, tm dnyada kabul grm ve risk deerlendirmesine dayal bir ynetim sistemidir. OHSAS 18001 Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri standardnn asl amac nleyici olmasdr. Bununla beraber sistem her ne kadar nleyicilik zerine kurulmusa da, gerekli kontrol mekanizmalarn, dzeltici faaliyetleri ve geri besleme mekanizmalarn da iermektedir.
- 119 -
i Sal ve Gvenliinde Hukuki Sre ve Hukuki Sorumluluklar
Alt Balklar:
- i Sal ve i gvenlii konusunda iverenin ykmllkleri - kazalarndan doan hukuki ve cezai sorumluluklar
Katlmclar:
Moderatr : Ali nar (MO Konya ube Bakan) Raportr : Dr. Nebi zdner (MO Konya Ynetim Kurulu yesi)
Faruk Ulular (MO Konya Sayman ye) Cengiz Erpolat (MO Konya Ynetim Kurulu yesi) Do. Dr. M. Hakan Arslan (Seluk niversitesi naat Mhendislii Blm) Yrd. Do. Dr. Ali hsan Mart (Seluk niversitesi naat Mhendislii Blm) Ar. Gr. Alpaslan Krolu (Seluk niversitesi naat Mhendislii Blm) Ar. Gr. Nuri Peketin (Seluk niversitesi naat Mhendislii Blm) Ar. Gr. Ali Ekin (Seluk niversitesi Hukuk Fakltesi) S. Metin Temiz (Seluk niversitesi Yap leri Daire Bakan Yardmcs) Av. Hasan Erolu (Konya Bykehir Belediyesi Hukuk Brosu) Av. Ayegl Ekin (Konya Barosu) Uzman Dr. Murat ksz (SSK) zlem Altok Mustafa Yaln Hayati Gener Murat Uur
- 121 -
i Sal ve Gvenlii Konusunda verenin Ykmllkleri

yerlerinde salk ve gvenlik uygulamalarnn sorumluluu iveren ve iilere aittir. Meydana gelen i kazalarnn veya meslek hastalklarnn sonular gerek maddi ve gerekse manevi ynden ii ve iveren tarafndan paylalmaktadr. Hukuk sistemimiz ierisinde birok kanun, tzk ve ynetmelik, ii sal ve i gvenliine ilikin yasal dzenlemeler getirmektedir. Sz konusu yasal dzenlemeler iverenlere iisini gzetme, olas i risklerine kar iisini bilinlendirme ve eitme grevi, iilere de iyerinde alnan salk ve gvenlik nlemlerine riayet etme grevi yklemektedir. i sal ve i gvenliinin insani boyutunun yannda ekonomik boyutu da vardr. Meydana gelen i kazalar ve meslek hastalklar ii, iveren ve lke bakmndan byk ekonomik kayplara yol amaktadr. kazas ve meslek hastalklar iiyi, retimden doan kazantan yoksun brakmaktadr. inin gelirinde azalma olabilecei gibi, isiz kalma tehlikesi de ortaya kmaktadr. inin malul kalmas veya lmesi de mmkndr. Bu durumda iinin geride kalan ailesi ekilen manevi zdrabn yannda, gelirin azalmas veya tmden bitmesi ile geim koullarnda nemli lde zorlanacaktr. Bu nedenle i kazas ve meslek hastal sadece iiye zarar vermemekte, onun desteine muhta ok daha geni bir kitle asndan olumsuz sonular dourmaktadr. veren ynnden i kazas ve meslek hastalklar kalifiye ii kayb, maddi hasar, retim ve malzeme kayb, alanlarn moralinin bozulmas, verimin dmesi, iyerinin kt reklam gibi olumsuz sonular douracaktr. lke ekonomisi ynnden ise i kazalar ve meslek hastalklar insan, milli servet ve igc kaybdr. Hukuksal Adan Kazas Kavram Hukuk sisteminde i kazas tanmlanrken, alann korunmas amacyla, ile ilikili olan ve alana zarar veren olaylarn i kazas kapsamna alnmasna alld grlmektedir. yerinde iveren adna hareket eden ve iin ve iyerinin ynetiminde grev alan kimselere iveren vekili denir. veren vekilinin bu sfatla iilere kar muamele ve yklemlerinden dorudan doruya iveren sorumludur. Yargtay i yerinde meydana gelen her kazay i kazas olarak adlandrmaktadr. Bu kanunda iveren iin ngrlen her eit sorumluluk ve zorunluluklar iveren vekilleri hakknda da uygulanr. veren vekillii sfat, iilere tannan hak ve vecibeleri ortadan kaldrmaz. Bir iverenden belirli bir iin blmnde veya eklentilerinde i alan ve iilerini mnhasran o iyerinde ve eklentilerinde altran dier bir iverenin kendi iilerine kar o iyeri ile ilgili ve bu kanundan veya hizmet akdinden doan yklemlerinden asl iveren de birlikte sorumludur. Sigortal kavram, 506 sayl Sosyal Sigortalar Kanununda aklanmtr. Kanunun 2.maddesinde bir hizmet akdine dayanarak bir veya birka iveren tarafndan altrlanlar bu kanuna gre sigortal saylrlar hkm bulunmaktadr.
- 122 -
i Sal ve Gvenlii Konusunda verenin Grevleri 1. Mevzuat hkmlerini uygulama ve i gvenlii tedbirlerini alma grevi 2. ileri eitme grevi 3. verenin denetim grevi 4. ileri alnacak gvenlik nlemlerine uymaya zorlama grevi
Kazalarndan Doan Hukuki ve Cezai Sorumluluklar

hmal, unutkanlk, dikkatsizlik ve tedbirsizlik gibi zensiz davranlara bal olarak iyerindeki salk ve gvenlik nlemlerine riayet edilmemesi veya alnan tm nlemlere, gsterilen dikkat ve ihtimama ramen beklenmeyen nedenlerle meydana gelen i kazalar, lm, yaralanma gibi sonularyla maddi ve manevi zararlara yol aan istenmeyen olaylardr. Gerek maddi, gerekse manevi zararla sonulanan her olayda olduu gibi hukuk, kayplarn olayn sorumlusu veya sorumlular tarafndan tazminini istemektedir. Kaza olay lm veya yaralanma gibi sonular dourmusa, tazminat sorumluluu dnda, bir de ceza hukuku alannda sorumluluk ortaya kmaktadr. Kural olarak iinin urad maddi zararn Sosyal Sigortalar Kurumunca karlanmas gerekir. Bu nedenle iveren ancak ii veya yaknlarnn SSKca karlanmayan zararlarn demek zorundadr. Ayrca, i kazas veya meslek hastalndan dolay zarara urayan ii, iveren ve dier sorumlulardan manevi tazminat isteyebilir. A. Kazasnda Kusur inin urad zararlardan Sosyal Sigortalar Kurumunca karlanmayan blm iin iverenin kusuru nem arz etmektedir. Hukuk sistemi iverenin sorumluluunu kusursuz sorumluluk ilkesine dayandrmaktadr. veren bu sistemde gerek kendisinin gerekse 3. ahslarn kusurlar bakmndan sorumlu tutulmakta, bunlardan kaynaklanan tm zararlar demek zorunda braklmaktadr. Kazada zarar gren iinin kusuru ise, o olayla snrl olmak artyla kendisine balanmakta, meydana gelen zararn SSK tarafndan karlanmayan ksmndan, kusur orannn dnda kalan blmn talep etme hakkna sahip olabilmektedir. veren istihdam eden sfatyla dier iilerinin kusuru sebebiyle i kazas sonucu iisinin urad lm ve maluliyetten de sorumludur. Kazaya urayan iinin ve dier iilerin kusuru bulunmamasna, iveren de gerekli tm tedbirleri almasna ramen meydana gelen i kazasnda; sosyal dnceden kaynaklanan ve 07.03.1957 tarih ve 1/3 sayl Yargtay tihad Birletirme kararyla belirlenen tehlike risk sorumluluu ilkesine gre, iveren hakkaniyete uygun bir tazminatla sorumlu tutulmaktadr. Tazminat davalarnda kusurlar ceza davasndaki kusurlardan farkldr. Ceza davasnda tzel kiilere kusur verilemedii halde, tazminat davalarnda tzel kiilere de kusur verilebilir. Tazminat davalarnda, iveren adna iyerini sevk ve idare eden btn idarecilerin, sevk ve idareden kaynaklanan btn kusurlar iverenin kusuru olarak mtalaa edilir. Zira bu kiileri atayan bu grevlere getiren iverendir. Kanununun birinci maddesi gerei, iyerinde iveren adna hareket eden, iin ve i- 123 -
yerinin ynetiminde grev alan kimselere iveren vekili denir. veren vekilinin bu sfatla iilere kar muamele ve yklemlerinden dorudan doruya iveren sorumludur. Kanununda iveren iin ngrlen her eit sorumluluk ve zorunluluklar iveren vekilleri hakknda da uygulanacaktr. veren vekili sfat ile iin ve iyerinin ynetiminde grev alan kiiler, bu grevi iveren adna yrtmektedir. Bu itibarla iveren vekilleri meydana gelen i kazalarndan sorumlu olacaklardr. iye kar bu kiilerden iveren sorumludur. Ancak iverenin dedii tazminat idarecilerine rcu etme hakk vardr. Bu konu ayr bir mahkemede dava konusu olacaktr. Kusurlar kast eklinde veya taksir eklinde oluur. Kast fiilin bilerek yaplmas ve sonucunun istenmi olmas eklinde tarif edilebilir ki, i kazalarnda bu duruma pek rastlanmaz. Taksir, fiilin bilerek yaplmas ancak sonucunun istenmemesi durumudur. kazalarnda kaza sebebi olan alnmam tedbirler, bu tr suu oluturmaktadr. Tedbirsizlik, dikkatsizlik, talimatlara aykrlk bu tr sulardandr. Kaza sonucu meydana gelen zarar, kamu dzenini bozucu bir dzeye ulam ise kusurlular hakknda kamu davas alr. B. zel Hukuk Alanndaki Sorumluluk (Tazminat Sorumluluu) kazalar, sonular itibariyle cismani (maddi) ve ruhi (manevi) zararlara neden olmaktadr. Mevzuatmz, i kazalarnn ve buna paralel olarak meydana gelen zararlarn nlenmesi iin iverene nlem alma ykmlln, alanlara ise alnan nlemlere uyma mecburiyetini emreden hkmler ihtiva etmektedir. a) Kast b) hmal c) Savsama veya kaytszlk d) Tedbirsizlik kazalar veya meslek hastalklar sonucu doacak tazminat davalar, kazann veya meslek hastalnn ortaya kard sonuca gre deimektedir. 1. Maddi tazminat davas Borlar hukukunda maddi tazminat davas, iinin kaza sonunda lm olup olmama durumuna gre iki ayr ekilde dzenlenmitir. a. gremezlik tazminat b. Destekten yoksun kalma tazminat 2. Manevi tazminat davas Hukukumuz manevi zararlarn tazminini de dzenlemitir. Ancak yasa koyucu, bu tazminatn talebini belli esaslara balamtr. Sz konusu dzenlemenin yapld kanunun 47. maddesinde Hakim hususi halleri nazara alarak, cismani zarara duar olan kimseye yahut adam ld takdirde lnn ailesine manevi zarar namyla adalete muvafk tazminat verilmesine karar verebilir. hkm yer almaktadr. Eer ii i kazas sonucunda hayatn kaybetmi ise, bu kez ailenin manevi tazminat talep etme hakk domaktadr. Bu tazminat lenin ei (nikahszlar da dahil olmak zere)
- 124 -
ocuklar, anas, babas, kardeleri, dier yaknlar talep edebilecektir. Tazminat miktarn dava konusu olayn zelliine gre hakim takdir edecektir. 3. verenin hukuki sorumluluunun snr verenin bir i kazas karsndaki sorumluluu kusursuz sorumluluk ilkesine dayandrlmtr. Byle olmakla birlikte bu sorumluluun, snrsz sorumluluk olarak kabul de hakkaniyet ilkelerinin dna klmas sonucunu douracaktr. Yasa koyucu iverenin kusursuz sorumluluunu snrsz bir sorumluluk olarak kabul etmemitir. Urad bir zarar karsnda kastl olarak tedaviyi kabul etmeyen birinin, bu tutumu nedeni ile artan zararn talep etmesinin hukuksal bir mant yoktur. Zarara urayan kii, kazann olumasnda kusurlu bulunmu ise, kendi kusuru kadar ki zarar blmn kar taraftan talep edemeyecektir. verenin sorumluluuna getirilmi olan ikinci snr, iinin zararnn SSK tarafndan karlanm olmasdr. Bu snrlama zarar kavramnn tanmndan kaynaklanmaktadr. Zarar kiinin mal varlnda meydana gelecek olan azalmadr. inin bir i kazasnda zarara uramasn takiben bu mal varl azalmas herhangi bir nedenle giderilmi ise bir zarardan bahsetmek mmkn olmayacaktr. C. Ceza Hukuku Alanndaki Sorumluluk verenlerin, iveren vekillerinin ya da baz durumlarda ii statsnde alan kiilerin i kazalar sebebiyle cezai sorumluluu doabilir. Cezai sorumluluktan bahsedebilmek iin ortada bir kusurun olmas gerekir. ster kast, ister taksir olsun kusurun varl yeterlidir. Kazaya neden olanlar bakmndan ceza hukuku kapsamnda bir sorumluluktan bahsedilebilmesi iin, kaza olaynn lm veya yaralanma ile sonulanmas gerekir. Trk Ceza Kanunu (T.C.K. md: 455 ve 459), kazaya sebebiyet verilmi olunmasnn koullarn belirlerken u unsurlara yer vermitir; Dikkatsizlik, tedbirsizlik, meslek ve sanatta acemilik, emir ve talimatlara riayetsizlik. 1. teftii sonucunda cezai sorumluluun ortaya kmas 2. kazas sonucunda cezai sorumluluun ortaya kmas
- 125 -
Yap Denetiminde i Sal ve Gvenliinin Yeri
Alt Balklar:
- Yap denetiminde ii sal - Yap denetiminde i gvenlii - Yap denetiminde ii sal ve i gvenliinde hukuki sre - Yap denetiminde ii sal ve i gvenliinde hukuki sorumluluklar
Katlmclar:
Moderatr : Yaar Pikince Raportr : Hasan zgr Yetitirici (MO Konya ube ye)
Ali Kendirici (MO Konya ube ye) Yrd. Do. Dr. Nail Kara (Seluk niversitesi naat Mhendislii Blm) Yrd. Do. Dr. Rifat Sezer (Seluk niversitesi naat Mhendislii Blm) Kemalettin Kemalolu (Bayndrlk) Vahdettin zdemir Avin Duman (Akehir) Mehmet Aytekin Necati Bykkol Abdullah Ik Sibel Dursun Ali Osman ner hsan Batoklu
- 127 -

- Yap denetiminde ii sal - Yap denetiminde i gvenlii - Yap denetiminde ii sal ve i gvenliinde hukuki sre - Yap denetiminde ii sal ve i gvenliinde hukuki sorumluluklar
Ayrntlar
Moderatr; al yaparak ana konumuz olan Yap Denetimindeki i Sal ve Gvenlii hakknda ksa bilgi verdi. Katlmclara altaya katklarndan ve oturumda bulunduklarndan dolay teekkr etti. Tm katlmclar ksa cmlelerle kendilerini anlattlar. Daha sonra moderatr; raportre alt konu balklarn hakknda bilgi vermesi iin sz verdi. Raportr alt konu balklarn ve MO Konya ubesi hakknda oturumu bilgilendirdi. Her katlmc srasyla sz istedi. Moderatr sz isteyen her katlmcya srasyla sz verdi.Mteahhit ve antiye efliinin ayr ayr tanmlar yapld. 01.01.2011 tarihinden itibaren tm Trkiye genelinde uygulanan Yap Denetim Kanunu hakknda ksa zet geildi. Ana konumuz olan i Sal ve Gvenliinin Yap Denetim Kanunundaki yeri, nemi ve uygulamadaki karlalan sorunlar bir bir irdelendi. Katlmclar; kanunun pratikteki uygulamalaryla sahadaki sorunlarndan bahsettiler. Oturumda bulunan akademisyenler tarafndan konunun eitim boyutu irdelendi. niversitelerdeki mhendislik eitimindeki i Sal ve Gvenlii konularnn yansmalarndan bahsedildi. Konunun birinci taraf olan resmi kurum alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn bu konudaki teblilerinden atflara yer verildi. Daha sonra 4708 sayl Yap Denetim Kanunundaki i Salnn ve Gvenliinin yeri irdelendi. Ayrca 4857 sayl Kanununun konuyla ilgili olan noktalar belirtildi. Karlkl gr al veriinin yaand oturumda her katlmc kendi mesleki tecrbelerinden bahsetti. Konuya daha nce hazrlk yapan katlmclar edindikleri bilgileri oturuma sundular. naat Mhendislerinin konunun dna itilmelerinin yanl olaca ve Bakanln uzman olarak belirledii teknik personelin tanmnda naat Mhendislerinin arlnn olmas sylendi. Bayndrlk Bakanlnn Yap Denetim firmalarna ait uygulamalarnda i Sal ve Gvenlii konusunda ki yaptrmlar masaya yatrld. Binalarn tama sistemindeki aksaklklarn giderilmesi ve imalat aamasndaki gvenlik tedbirlerinin neler olmas gerektii ve bu tedbirlerin Yap Denetim erevesindeki yeri konuuldu. naat ilerinin projelendirme safhasndan tutun da en son skana almasna kadar geen sredeki Yap Denetim safhalarnn konuyla olan balants anlatld. Kurumsallam inaat firmalarnn saha almalarnda alnan i Sal ve Gvenlii tedbirlerinin kk iletmelere gre daha zenli olduu bahsedildi. Odamz desteinde alan demirci, kalp ustalarna sertifikasyon kurslarna ayn zamanda ayr bir kurs maddesi veya ek konu olarak i Sal ve Gvenliinin yer almasnn Yap denetimindeki oluacak iyiletirmelerinden sz edildi. Sonu olarak yasal zorunluluunun yan sra bu konunun toplumun ve sektrn bilinlenmesiyle paralellik arz ettii konuuldu. zet olarak Yap Denetim elemanlarnn, yklenici firma veya grevlilerinin sorumluluk snrlarnn iyi belirlenmesi gerektii konuuldu. Yap Denetim elemanlarnn yasa ile ve- 128 -
rilmi grevinin, yaplarda standarta uygun kalite ve miktarda malzeme kullanldn ve kaliteli yap retiminin onaylanmas, tersi durumlarn tespit edilerek yklenicilerden bunlarn dzeltilmesinin istenmesi olduunu ve dzeltilmemesi durumunda ilgili makamlara bildirmekten mkellef olduu belirtildi.
Sonu
3. Gurubun tm katlmclar aktif olarak konuyla ilgili olarak bilgi ve tecrbelerini oturuma yanstmlardr. Ana konu irdelenmi ve alt konu balklar tek tek aklanmtr. Yap Denetiminde i Sal ve Gvenlii konusunda baarl bir altay gerekletirilmitir. Baarl ve etkin geen oturum sonunda tm katlmclara katlm sertifikas verilmitir.
- 129 -
naatlarda Gvenliine likin Yeni Araylar ve almalar
Yeni ve Zorunlu Bir Kavram Olarak Gvenlii in Tasarm

G. Emre Grcanl1
zet
Giri: Sadece Trkiyede deil, tm dnyada inaat sektr en riskli sektrler arasnda yer almaktadr. naatlarda i kazalarn nlemek iin risk hiyerarisinde en son srada yer alan kiisel koruyucularn tek gvenlik nlemi gibi alglanmas ise en byk sorunlardan birisidir. Kazalarn nlemede yeni bir kavram olarak ortaya kan Gvenlii in Tasarm kavram, tasarm aamasnda tehlike analizinin yaplmasn, tasarmdaki deiiklikler ile tehlikelerin ortadan kaldrlmasn veya risklerin azaltlmasn gndeme almaktadr. Bu kavram i gvenlii iin gerekli geici toplu koruma nlemlerini tasarlamak (rnein iskele veya korkuluk tasarm) olmayp, tamamen yapnn tasarmndaki deiikliklere odaklanmaktadr. Yaplan aratrmalar lml kazalarn neredeyse %60nn i balamadan nce alnan tasarm kararlaryla balantsn ortaya koymaktadr. lk kez 1985 ylnda Dnya Salk rgt tarafndan tasarmclarn i gvenliini hesaba katarak tasarm yapmalarna dnk neri, 1991 ylnda Avrupa Birlii bnyesinde faaliyet gsteren pek ok kurulu tarafndan gndeme getirilmi, ngiltere ve Avustralyada bu konuda pek ok alma gerekletirilmitir. Bu almada, sz geen tm almalar ayrntl bir ekilde incelenmi, bu inceleme sonular bulgular blmnde ayrntl bir ekilde tartlm olup, Trkiyede geerli mevzuatmz da Gvenlii in Tasarm bak asyla deerlendirilmitir. ncelenen kaynaklar ve projelerden yola karak tasarmda zellikle gz nnde tutulmas gereken hususlar liste halinde verilmi, gerekletirildii durumda hangi tehlikeleri yok edecei veya riskleri azaltaca neriler halinde sunulmutur. Anahtar Kelimeler: Gvenlii iin Tasarm, Gvenlii, naat Sektr.
Giri
zellikle inaat sektr de dnldnde, gmen ve ocuk ii altrma, eitimsiz i gc, sigortasz ve kuralsz alma ortam, ergonomik olmayan ve i gvenliine uygun tasarlanmayan teknolojiler her yl binlerce cana malolmaktadr. Tm bu koullarda dnyada deien koullarla birlikte, devletin alma yaamndaki denetim fonksiyonunun en aza indirilmesi, deien i yasalar ve i gvenlii mevzuat var olan kuralsz or-
stanbul Teknik niversitesi, naat Mhendislii Blm, stanbul . - gurcanlig@itu.edu.tr - 133 -
tama katkda bulunmaktadr. kazalarnn maddi kayplar ise yle bir boyuta ulamtr ki, ngilterede yaplan bir almaya gre proje bedelinin %8,5luk ksm i kazalar ve meslek hastalklar kaynakl lm, yaralanma, i gn kayb, sigorta ve salk masraflarna ayrlmak zorunda kalmaktadr. Bu almay 15 AB lkesini kapsayan corafyaya yansttmzda 902 milyar euro ciroluk bir boyuta ulaan inaat sektrnde, 75 milyar euronun i kazalar ve meslek hastalklar kaynakl giderlere harcand gerei aa kmaktadr (HSE, 1997). Trkiyede yalnzca inaat sektrne younlald takdirde, son yllarda yllk ortalama 400e yakn inaat iisinin yaamn kaydettii SGK istatistiklerinden de grlmektedir. Bu kazalarn karakteristik zelliklerine dnk ise veriler yetersizdir. Mahkeme bilirkii dosyalar ve arivlerde yaplan almalarn derlenmesi ile bir araya getirilen 1968-1999 yllar arasndaki inaat kazalarna ilikin yaplan bir deerlendirmede (Grcanl, 2006), inaat sektrnde en fazla karlalan kaza tipleri aadaki gibi verilmektedir.
Tablo 1 - naat Sektrndeki Ana Kaza Tipleri No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Kaza Tipi nsan Dmesi Elektrik arpmas Malzeme Dmesi Yap Makinasndaki Kazalar antiye i Trafik Kazas Yap Ksmnn kmesi Kaz Kenarnn Gmesi Dier Tip Patlayc Madde Kullanmndaki Kazalar Malzeme Sramas Tezgah ve Makinaya Uzuv Kaptrma Malzeme Altnda Arasnda Uzuv Sktrma El Aleti le Ele Vurma Sivri Ulu Keskin Kenarl Cisimle Yaralama Toplam lm 1028 293 251 206 168 167 138 85 50 10 1 1 0 0 2398 % 42,9 12,2 10,5 8,6 7,0 7,0 5,8 3,5 2,1 0,4 0,0 0,0 0,0 0,0 Yaralanma 934 80 278 97 38 73 53 74 82 211 604 200 42 75 2841 % 32,9 2,8 9,8 3,4 1,3 2,6 1,9 2,6 2,9 7,4 21,3 7,0 1,5 2,6
Tablodan da grlecei zere, inaat sektrnde gerek lmle, gerekse de yaralanmayla sonulanan kazalarda insan dmeleri (yksekten dmeler) birinci srada yer almaktadr. lmle sonulanan kazalarda elektrik arpmalar ikinci, yaralanmayla sonulanan kazalarda ise tezgah ve makinaya uzuv kaptrma ikinci srada yer almaktadr. Malzeme dmeleri yaklak toplam kazadaki %10luk oranla hem lmle hem de yaralanmayla sonulanan kazalarda nemli bir yere sahiptir. lm ve yaralanma saylar ve oranlar karlatrldnda, kazalarn kaza iddetine dair de yorumlar yapmak mmkndr. Szgelimi yaralanmalarn %21ini oluturan tezgah ve makinalara uzuv kaptrmadan dolay
- 134 -
G.Emre Grcanl
yalnzca bir lm vakasna rastlanrken, elektrik arpmalarnn byk bir ksm lmle sonulanmtr. Kazazedelerin byk bir ksmn vasfsz iiler oluturmakta, ustalar ve teknik personel vasfsz iileri takip etmektedir. En tehlikeli inaat antiyelerinin ise bina antiyeleri olduu,i kaleminin fazla olmas ve genellikle kk ve orta lekli firmalar tarafndan gerekletirildii iin, bu projelerde i gvenlii nlemlerinin alnmad tespit edilmitir.
Gvenliinde Risk Hiyerarisi

gvenlii ou kez konunun uzmanlar tarafndan dahi yanl anlalmakta, yalnzca kiisel koruyuculara indirgenmektedir. Halbuki ayr bir uzmanlk alan olan i gvenliine gre temel koruma nlemleri aadaki gibi bir hiyerari izler (EFCA- ACE, 2006): Riskten kann, Kanlmaz riskleri deerlendirin, eer i kalemlerini daha az riskli olanla yer deitirebiliyorsanz deitirin, Risklerle kaynanda mcadele edin, Yaplan ii kiiye uygun hale getirin Tehlikeli maddeleri, malzemeleri ve alma sistemlerini tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanlarla yer deitirin, Teknik gelimelere uygun ve uyumlu ekilde alma ortamn yaratn. Bir baka ifadeyle tehlikeleri yerinde izole edin. i sal ve i gvenlii ile alma ortamndaki rahatl dnen, teknolojiyi, i organizasyonunu, alma koullarn, sosyal faktrleri, alma ortam ile ilgili faktrleri hesaba katan uygun bir i kazalarn nleme politikas gelitirin. zellikle toplu koruma nlemlerine, kiisel koruyuculara oranla daha fazla nem veren bir yaklam gelitirerek, toplu koruma nlemlerini aln ve ardndan kiisel koruyucular verin. Tm bu balklar arasnda tasarmn ikinci aamada iin iine girdii grlmektedir. Daha iin banda ve risk hiyerarisi basamaklarnn en stlerinde tasarmn gz nne alnmas riskleri ortadan kaldrmak iin en yerinde ve bilimsel yaklamdr. Bu bak as yeni olsa da giderek yaygnlk kazanmaktadr. rnein Avrupa Mhendislik Danmanl Birlikleri Federasyonu (EFCA) ve Avrupa Mimarlar Konseyi (ACE) bu konuda bir rehber hazrlamlar zellikle de tasarmclarn dikkatine sunmulardr. 2004 ylnda Bilbaoda gerekletirilen Avrupa naat Gvenlii zirvesinde konuyla ilgili taraflarca imzalanan deklarasyon sonucunda almalar hzlanm sz konusu rehber hazrlanarak Avrupa Konseyinin 92/57/EEC nolu Geici ve hareketli inaat antiyelerinde minimum ii sal ve i gvenlii artlarn uygulama ynergesinde tasarmcya yklenen sorumluluklardan hareket edilerek temel ilkeler ortaya konmutur. rnein burada ilgin bir nokta, yukarda belirtilen risk hiyerarisinde, tasarmc ne kadar ortadan kaldrmaya gayret ederse etsen, eer hala risklerin kaldn dnyorsa o i kalemleri hususunda yklenicileri uyarmas gerektiidir.
- 135 -
Tasarm ve i gvenlii ilikisi konusunda yaplan almalar

Koruma ve nleme (salk, i gvenlii ve ergonomi asndan) olduka karmak bir alan olup, ekonomiyi, kamuoyu algsn ve yasal sreleri birbirine balamaktadr. ou zaman herhangi bir sistemin gvenlii (i gvenlii) tasarmc iin belirgin ve spesifik bir balang amac olmayp, bu ama i gvenlii uzmanlarna devredilmektedir. Ancak zellikle sanayi retiminden sz ediliyorsa, reaktif i gvenlii (kritik bir olay gerekletikten sonra ona kar nlemler alma) anlaynn tersine proaktif i gvenlii anlay herhangi bir kritik olayla ilgili pek ok hususu ngrmeyi gerektirir. Bunun iin de birleik almalar, analizler, ileriye dnk seeneklerin bir araya getirilmesi gerekmektedir. zet olarak tasarmda proaktif i gvenlii anlay temel hususu gz nnde bulundurmaldr: 1. Farkl tasarm aamalar ve dzeyleri (mteri, mhendis, ihtiya analizi, artnameler vd.) 2. irketteki farkl ynetim dzeyleri (genel ynetim, karar merkezleri, lokal denetiler, uygulama dzeyi) 3. Farkl risk dzeyleri (operatr i gvenlii ve sal riski, sosyo-teknik sistem gvenilirlii, alanlarla ilgili riskler, evresel riskler) (Fadier ve Garza, 2006). Tm bu sylenenler daha ok inaat dndaki, ak tipi retimin gerekletii sektrler iin temel alnabilir. te yandan ak tipi retimin aksine, proje tipi retimin gerekletirildii inaat sektr iin tartlmas gereken Gvenlii iin Tasarm kavramna dair teorik bir balang noktas olmas asndan anlamldr. Herhangi bir yapnn projelendirilmesinde de farkl tasarm anlaylarn, ynetim ve risk dzeylerini gz nne alarak, e zamanl mhendislik yntemlerini de ieren yeni anlaylara gereksinim olduu aktr. gvenlii ou kez inaat aamas balayana kadar zerinden atlanan bir husus olup, bu bak as tasarmclarn inaat i gvenlii zerinde etkisi olduunu tamamen dlamaktadr. Halbuki tasarm bir projenin nasl gerekleeceini, proje i kalemlerinin ve alt bileenlerinin nasl bir araya getirilecei konusunda bizi ynlendirir. ou durumda tasarmclar inaat i kalemlerinin nasl uygulanacan da farknda olmadan belirlemi olurlar. te yandan tasarmclarn byk bir ksm bu bilinten yoksundur. Sadece Trkiyede deil, pek ok lkede de yeni bir kavram olan Gvenlii iin Tasarm, sz gelimi ABDde tamamen kiilerin inisiyatifindeyken, ngilterede bu konu mevzuata da girmi naat Tasarm ve Ynetim Ynetmelikleri iinde yer almtr. Tasarmclarn byk bir ksmnn sz ettii sknt ise, i gvenlii konusunda yeterli bilgi birikimine sahip olmamalardr. Tasarmclarn ii sal ve i gvenlii konusuna odaklanma ans bulabildikleri projeler daha ok tasarla-ina et projelerdir. Zira tasarmclar bu projelerde inaatn yapmndan sorumlu meslektalaryla birlikte alabilmektedirler (Gambatese ve Hinze, 1999) Bu konuda almalar yapan aratrmaclarn inisiyatifiyle, ABD i Sal ve Gvenlii Genel Mdrl, tm alanlarna dnk olarak yuvarlak masa toplantlar dzenlemeye balam, Tasarm ile Korunma Farkndalk Belgelerinin oluturulmas iin dmeye baslmtr. Mal sahibi asndan srecin nasl takip edilecei, farkl szleme tiplerinde tasarm ve i gvenlii ilikisinin nasl kurulmas gerektii zerine Bucknell ve Oregon Eyalet niversitelerindeki akademisyenlerin yol gstericilii inaat sektrnde konunun gndeme alnmas sonucunu dourmutur. Bu iki niversiteye ek olarak Dou
- 136 -
G.Emre Grcanl
Carolina ve Purdue niversiteleri de, fakltelerin ders programlarnda uygun derslere bu Gvenlii in Tasarm veya Tasarm ile Korunma kavramlarn dahil etmek iin, kavramsal ereveyi ve uygun rnekleri sunan eitim modlleri oluturmaya balamlardr. 1994 ylntan beri, bina tasarmclar tasarmlarnda inaat, bakm ve ykm aamalarnda alma koullarn gz nnde bulundurmak konusunda yasal ykmlle sahiptir. Bu ykmllk 92/57 nolu Avrupa Komisyonu ynergesinde yer almakta olup, tm ye lkeler tarafndan kendi mevzuatlarna dahil edilmitir. Ancak pek ok alma gstermitik ki, tasarmclar yalnzca inaatlarda deil dier sektrlerde de bu ykmll yerine getirmede eksik kalmaktadr (Hide et al., 1999; Trethewy and Atkinson, 2003; Bluff, 2003; Health and Safety Executive, 2004; Behm, 2005; Fadier and de la Garza, 2006).
Tasarm ile Gvenliini Salamak

Gvenlii iin Tasarm kavramna somut rneklerle devam etmek anlaml olacaktr. Tablo 2de basit bir ekilde, daha tasarm aamasnda i gvenlii nlemlerinin nasl alndn zet olarak gstermektedir. Parapet duvarlar, at, kpr, balkon, vb yaplarn evresinde korkuluk olarak yaplan alak duvar, evin duvarlarnn atnn stne kan ksm at, teras veya balkonlardaki korkuluk duvarlar olarak tanmlanabilir. Bu duvarlarn estetik adan da binann d grnyle uyumlu olarak yksek bir ekilde tasarlanmas, inaat srasnda bu duvarlarn yapl srasnn i programnda baz ilerin nne alnmas, doalnda dmeye kar bir nlem anlamna gelebilecek, tasarm aamasnda dme riskleri byk lde azaltlabilecektir. Bir baka nemli tasarm ayrnts ise atlardaki aydnlklardr. Bu tip kazalarn ok basit bir tasarm deiiklii ile nlenebilmesi mmkndr. naat sektrnde en fazla lmle sonulanan kazaya yol aan yksekten dmeler iinde, aydnlklara, effaf eternite basarak lmler ciddi bir oranda bulunmaktadr. Bunu nlemek iin kukusuz at merdiveni kullanmak veya atda zerinde yrmek iin keresteleri dizmek veya uygun platform kullanmak da bir tercihtir. Ancak yapy yalnzca ina srasnda deil, sonrasnda bakm ve onarm aamasnda da dnmek gereklidir. ok basit ve masraf dk bir tasarm deiiklii tm bu nlemleri dahi gereksiz klacak ve bu trden kazalar kesinlikle nleyecektir. Bunun iin atlardaki aydnlklarn evresine ve/veya zerine kalc korkuluk, zgara tasarlanabilir, bu aydnlklar dz deil bombeli ekilde yaplabilir. Bir baka rnek ise deme imalatdr. Frijiters ve Swuste (2008) almalarnda deme tiplerine gre i gvenlii risklerinin deiip deimediini incelemiler ve geni deme ile boluklu-kirili deme yntemlerini kyaslamlardr. Bu almada yalnzca dme ve tkezleme tipi kazalar incelenmi ve yalnzca i kalemi olarak deme inaat ve alt kalemleri ele alnmtr. Daha tasarm aamasnda zellikle dme tipi i kazalar risklerinin gz nne alnp tasarm alternatiflerinin ona gre seilmesinin riskleri azaltt vaka almas ile de gsterilmi, boluklu-kirili deme tercih edilmesi gerektiinin alt izilmitir. Gangolells ve dierleri (2010) yaptklar almada, tek tek ana i kalemleri (deme imalat, at, hafriyat ileri gibi) iin olas i kazas risklerini (yksekten dme, malzeme dmesi/arpmas gibi) tasarm aamasndayken hesaplamlar, bunu yaparken proje izimleri, metraj listelerinden yararlanmlardr. Zira farkl tasarm alternatifleri iin farkl
- 137 -
imalatlar, imalat miktarlar ve malzemeler bulunmakta bunlarn miktar ve adetlerinin de hesaplanmas risk hesabnda kullanlmaktadr. Bunlar yazarlar tarafndan i gvenlii indikatrleri olarak tanmlanmtr. rnein deme kenarlarndaki duvar ve kap boluklarndan dme eklindeki riskin dzeyi hesaplanrken ve farkl alternatifler karlatrlrken korkuluk veya parapet olmayan, pencere ve balkon says bir indikatr olurken, deme boluklarndan dme riski hesaplanrken, 0.40 m2den byk boluklarn toplam miktar bir indikatr olabilmektedir. Baz i kalemleri iin ise, toplam imalat iindeki pay (d svann i svaya oran gibi) ele alnmaktadr. Bu bak asyla
Tablo 2 - naat Gvenlii iin Tasarm- Tasarm Detaylar (Weinstein(2005), Gambatese (1997), Behm(2005)) neri Yerde ina edilecek ve yerinde monte edilecek prefabrike niteler tasarlayn Yer alt tesisatlarnn yerletirilmesinde ukur ve hendek kazlmasna gerek olmayan teknolojiler kullann Yap ile elektrik nakil hatlar arasnda yeterli aklk brakn 42 inch (106.7 cm) parapet duvarlar tasarlayn Sabit ankraj noktalar tasarlayn Ama ilerin yksekten dmesini ve den objelerin iilere arpmasn nlemek ukur, hendek kazlmasndan kaynaklanan tehlikeleri ortadan kaldrmak Vinlerin elektrik nakil hatlarna temas tehlikesini ortadan kaldrn Dmeye kar nlemlere duyulan gereksinimi ortadan kaldrn Gerek inaat srasnda, gerekse de binann sonraki aamalarnda bakm, onarm ilerinde dmeye kar alnacak nlemlerde sabit ve mukavemetli ankraj noktalaryla riskleri azaltn
Zararl gaz, duman emisyonunu azaltn artnamede, zararl duman emisyonu olmayan astar boya, yaptrc ve benzeri kaplama malzemesi kullanlmasn art koun atlarda sabit, kalc ankraj noktalar tasarlayn Kule yaplarnda kablo tipi cankurtaran halat sistemleri tasarlayn zellikle mesken tipi konutlarda gelecekte gerekleecek at onarm ve bakmlarnda dmeye kar nlem salayn Gelecekte, bu tip binalarda iilerin yapya kendisini balayabilmesi, aa ve yukar rahatlkla hareket etmesini salayn Dmeye kar nlemlere duyulan gereksinimi gerek inaat, gerekse de sonraki bakmlar srasnda ortadan kaldrn ilerin aydnlklar yanllkla basp, krmas ve yksekten dmesini batan nleyin
Pencere eiklerini zeminden 42 inch (106.7 cm) yksek olacak ekilde tasarlayn atlardaki aydnlklarn evresine veya zerine sabit, kalc korkuluk, metal ereve tasarlayn
- 138 -
G.Emre Grcanl
Tablo 3 - Tasarm ile ilgili nerilerce iaret edilen inaat antiyesi tehlikeleri ve Trkiyedeki inaat i kazalarnn karlatrlmas. Gambatese ve Hinze (1999) nerilerin kanda bulunduu (%)* Grcanl (2006)
Kaza Tipi
Yaralanma 934 80 53 82 38 604 731 97 73 74 75 2841
Ka kez nerildii
lm
nsan Dmesi (1)** Elektrik arpmas (2) Kaz Kenarnn Gmesi (7) Patlayc Madde Kazalar (9) Yangn Zehirli maddeler alma Alan evre, hava koullar antiye i Trafik Kazas (5) Tezgaha/Makinaya Uzuv Kaptrma (11) Malzeme Dmesi, Malzeme Sramas, Altnda Arasnda Uzuv Sktrma, El Aleti le Ele Vurma (3)*** iyle ilgili hususlar Engeller Yap Makinasndaki Kazalar (4) Dar Alanlar Yap Ksmnn kmesi (6) Iklandrma Dier Tip Sivri Ulu Keskin Kenarl Cisimle Yaralama Toplam
133 59 53 52 41 33 31 28 25 20 20
33.7 14.9 13.4 13.2 10.4 8.4 7.8 7.1 6.3 5.1 5.1
1028 42,9 293 138 50 12,2 5,8 2,1
32,9 2,8 1,9 2,9
168 1 262
7,0 0,0 10,9
1,3 21,3 25,7
18 17 12 10 6 5
4.6 4.3 3 2.5 1.5 1.3 85 0 3,5 0,0 2,6 2,6 167 7,0 2,6 206 8,6 3,4
563
2398
* Baz neriler birden fazla iyeri tehlikesinde bulunduundan dolay, toplam %100den fazla olmaktadr. ** Parantez iindeki saylar Grcanl (2006) tarafndan verilen Trkiyedeki inaat kazalarndaki sralamadr. *** Malzeme Dmeleri, Sralamalar, Malzeme altnda uzuv sktrma ve El aleti ile vurmalar ayn kapsamda deerlendirilmitir. lmle sonulanan kazalarda malzeme sramalar ve el aleti hemen hemen yoktur
- 139 -
yerinde d cephe kaplamas (tula d cephe, tula duvar-doal ta kaplama, tula duvar-sva) alternatifleri ile prekast kaplama (yerinde sva olmadan imal edilen prekast beton paneller) karlatrlmtr. Yaplan alma ile Prekast beton duvar imalat ile tm risk kalemleri azaltlmaktadr. Bu da bir kez daha, tasarm aamasnda i kazas risklerinin ne lde azaltlabileceini net bir ekilde gstermektedir. Gambatese ve Hinze, yaptklar almalarda, i gvenliini salamaya dnk olarak tasarm nerilerini incelemilerdir (Gambetese ve Hinze 1999). Bu almada i gvenlii tasarm el kitaplar, eklistleri, aratrmaclarla yaplan grmeler, yz yze ve telefonla yaplan mlakatlar, bu konuda yaynlanm dergilerdeki makaleler incelenerik toplan 395 tasarm nerisi tespit edilmitir. Bir baka ifadeyle, tasarmla ilgili 395 farkl deiiklik i kazalarnda byk bir azalmaya yol aacaktr. Bu neriler ile Trkiyede inaat sektrnde gerekleen toplam 5239 i kazasnn analizi (Grcanl 2006) Tablo 3te karlatrlmtr. Sz konusu tasarm nerilerinin Trkiyede en sk rastlanan i kazalarn ne kadar byk lde deitirebilecei ok net bir ekilde grlebilmektedir. Toplam 395 tasarm nerisi ile balantl olan inaat tehlikelerinin toplam 563tr. Bu nerilerden insan dmesi, elektrik arpmas, malzeme dmesi, sramas vb. ile ilgili nerilerin toplam neriler iinde %53.7lik bir paya sahip olduu grlmektedir (nc stun, 1, 2 ve 11 satrlarn toplam). Bu nerilerin hesaba katlarak tasarmda deiiklik yaplmas halinde ise, Trkiyede lmle sonulanan kazalarn %66snn dorudan azalaca ok nettir (beinci stun, 1, 2 ve 11 satrlarn toplam). rnein inaat edilecek ksmlarn bileenlerini prefabrik olarak nceden fabrikada retmek veya ilk once yerde imalatn yapp sonrasnda yerinde birletirmek (iskelelerin her katn yerde kurmak ve vin yardmyla st ste monte etmek gibi) hem yksekten dmeleri, hem de malzeme dmesi riskini ortadan kaldracaktr. Yukarda Tablo 3te de verilen rnekler tasarm deiikliklerinin nasl yaplabileceini gstermektedir.
Sonu
Bu almada ii sal ve i gvenlii konusunda tasarm aamasnda alnmas gereken nlemler, tasarmc, yklenici ve mal sahibi arasndaki proje ncesindeki ilikinin ok basit bir ekilde i gvenliini nasl etkileyebilecei zerinde durulmutur. Bilimsel olarak defalarca kantlanm ve olgularla da desteklenen risk hiyerarisine gre, kimi zaman bir tasarm deiiklii, kimi zaman tasarmdaki eklemeler ile daha projenin n tasarm evresinde olduka dk maliyetle baz deiiklikler yaplmak suretiyle, proje aamasnda byk lde i kazalar riskleri ortadan kaldrlabilmektedir. Tm bunlarn yan sra, artk i gvenlii bir binann veya mhendislik yapsnn yaam dngs iinde ele alnmakta, bakm, onarm, tadilat gibi aamalar dahi tasarm evresinde dnlmektedir. Tm bunlar gerekletirildii takdirde, i kazalarnn felaket boyutlarndaki deerleri azaltlacak, daha salkl ve gvenli alma ortamlar yaratlacaktr. Kaynaklar Bluff, L., (2003). Regulating safe design and planning of construction works, National Research Centre for Occupational Health and Safety Regulations, Australian National University, Working paper 19, Canberra, September, 2003.
- 140 -
G.Emre Grcanl
Behm M. (2005). Linking construction fatalities to the design for construction safety concept, Safety Science, 43(8) 589-611 EFCA ve ACE, (2006), Designing for Safety in Construction, Taking account of the general principles of prevention Guidelines. Frijters, A.C.P ve Swuste P.H.J.J., (2008) Safety assessment in design and preparation phase Safety Science 46, 248-258 Fadier E. ve De la Garza C. (2006). Safety design: Towards a new philosophy, Safety Science, 44 (1), 55-73 Gambatese J. Ve Hinze J., (1999). Addressing construction worker safety in the design phase: Designing for construction worker safety, Automation in Construction, 8(6), 643-649 Gangolells M., Casals M., Forcada N., Roca X, Fuertes A., (2010). Mitigating construction safety risks using prevention through design Journal of Safety Research, 41 (2), 107122 Grcanl G.E., (2006). naat antiyelerinde Bulank Kmeler Yardmyla Gvenlii Risk Analizi Yntemi. Yaynlanmam Doktora Tezi, T Fen Bilimleri Enstits Hide, S., Hastings, S., Gyi, D., Haslam, R., Gibb, A., (1999). Using focus group data to inform development as an accident study method for the construction industry. Constr. Manage. Econ. (19990300), 0144-6193 17 (2), 197204. Health and Safety Executive, (1997). The costs of accidents at work, HSG96, Great Britain. Health and Safety Executive, (2004). Peer review of analysis of specialist group, reports on causes of construction accidents. Research report 218. HSE Books, ISBN: 0 7176 2836 1. Trethewy, R., Atkinson, M., (2003). Enhanced safety, health and environmental outcomes through improved design. J. OHS Australia and New Zealand 19, 465475
- 141 -
naat Sektrnde Gvenlii Ynetimi ve Genel Gvenlii Performans likisinin Deerlendirilmesi Yntemi
Tamer Metinsoy1, Uur Mngen2
zet
naatlarda i gvenlii Trkiyedeki tm yasal dzenlemelere ramen kt bir haldedir. Bandan sonuna kadar, inaat sreci karmak olup, bir takm belirsizlikler ve yksek lm oran ile bilinmektedir. Etkili bir i gvenlii ynetimi olup, ii ve iveren muhtemel risklerin nlemlerini aldnda, yksek lm oranna ramen inaatlar gvenli bir alma mahalli olabilir. Bu balamda almann amac, inaatlarda i gvenliini artrmak iin i gvenlii ynetim performansn ve sahadaki i gvenlii performansn deerlendirerek antiyenin genel i gvenlii performansn belirleyen yeni bir yntem nermektir. alma zellikle gelitirilen anket ve kontrol listesi sayesinde antiyelerden veri almaya ve SME ( gvenlii ynetim deerlendiricisi) adnda bulank mantk yaklam temelinde alp yklenici firmalarn i gvenlii ynetim performansn ve sahadaki i gvenlii performansn deerlendirme kabiliyetine sahip olan ve i gvenlii ynetiminin eksikliklerini bildiren yazlm ortaya karmaya dayanmaktadr. Anketi yantlayanlar i gvenlii yneticileri olup anket verileri 30 adet devam etmekte olan bina tipi inaatlardan rneklem alnarak toplanmtr. gvenliinin gerek durumunu gzlemlemek amacyla kontrol listesi yazar tarafndan yerinde uygulanmtr. alma, farkl deikenler arasndaki iliki kalplarn ortaya karmak iin faktr analizi ve i gvenlii ynetimi bileenleri ilgileimi ve tanmlayc istatistikleri de iermektedir. Bu deerlendirmenin amac, inaat firmalar iin Trk inaat sektr iin gelitirilen i gvenlii dizinine gre snflandrlabilir bir temel nokta oluturmaktr. gvenlii ynetim sistemini ve sahadaki i gvenlii performansn ieren bir genel i gvenlii indeksi gelitirilerek, bir inaat irketinin i gvenlii ynetimi ve sahadaki performans eksiklikleri Trkiye iin i gvenlii endeksi leine gre belirlenir. Anahtar Kelimeler: gvenlii ynetimi, gvenlii performans, Bulank mantk, Anket, gvenlii endeksi
alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Tefti Kurulu, stanbul Grup Bakanl, stanbul. tmetinsoy@boun.edu.tr stanbul Teknik niversitesi, naat Mhendislii Blm, stanbul. - mungen@itu.edu.tr - 143 -
naat Sektrnde Gvenlii Ynetimi ve Genel Gvenlii Performans likisinin ...
Giri
Bu almann amac, yaplarda i gvenliini artrmak iin ynetim i gvenlii performansn ve antiye uygulama performansn deerlendirmeye dahil ederek inaatn genel gvenlik performansn belirleyen yeni bir metodoloji nermektir. alma, zellikle inaat mteahhitleri i gvenlii ynetim performans ve sahadaki gvenlik performansn deerlendirmek ve ynetim eksiklikleri bildirme yeteneine sahip bulank mantk yaklam temelinde alan, veri alma model ve yazlm gelitirme tekniine dayanmaktadr. Bu deerlendirmenin amac, Trk inaat sektr iin gelitirilen gvenlik endeksine gre inaat firmalarn snflandrlabilir bir temel nokta oluturmaktr. Bu almada ele alnacak Aratrma sorularn yle sralanabilir: 1. Genel i gvenliine etkisi olan ve gelitirilmesi gereken i gvenlii ynetim eksiklikleri nelerdir. 2. Trkiye iin gelitirilen gvenlik endeksine gre i gvenlii ynetiminin eksiklikleri nelerdir. 3. Genel i gvenlii performans i gvenlii ynetimine ne kadar baldr. 4. Genel i gvenliini etkileyen ve dk performans gsteren i gvenlii ynetimi eleri nelerdir. 5. Genel i gvenlii performans ve i gvenlii ynetimi elemanlar arasndaki iliki nedir?
Gvenlii Ynetimi Anketi ve Sahada Uygulanacak Kontrol Listesinin Gelitirilmesi

nceki blmlerde de kurulan sonular i gvenliini gelitirmede mteahhitlere ve devlete yardmc olabilecek bir i gvenlii ynetimi deerlendirme ve karlatrma aracna ihtiyac gstermektedir. Bu aratrma verileri anket, mlakat ve saha ziyaretleri yoluyla toplanmtr. Veri toplamada iin ilk adm olarak, i gvenlii ynetimi performansn deerlendirmek iin bir anket ve saha i gvenlii deerlendirmek iin bir kontrol listesi gelitirilmitir. Anket blmnde i gvenlii ynetim uygulamalar verileri mevcut gvenlik programlar, alanlarn katlm, tehlike analizi, denetim ve eitim gibi konularda gelitirilen anket yoluyla toplanmtr. Kontrol listesi blmnde standart bir kontrol listesi ile sahadan bilgi almtr. alma stanbulda bulunan byk lekli inaat irketlerini hedeflemi olup, i gvenlii ynetim sorumlular ile i gvenlik uzmanlar ile yrtlmtr. Aksorn ve Hadikusumo (2007) byk lekli inaat projelerinde yaptklar almada i gvenlii faktrlerin etkisini dorulamlardr. S. Ahmet (1999) tm inaat sektrnde alma iin ncelikle bina inaat sektrn dahil etmitir. gvenlii ynetimi aratrmasn yerinde denetim yapmadan inaat firmasnn genel i gvenlik performansn deerlendirmitir. Anket 57 inaat firmalarna gnderilmitir. Yaplan almamzda projeler benzer niteliklerde seilmitir. Aadaki kriterler proje seimi iin dikkate alnmtr: Projeler bina inaat olmaldr.
- 144 -
Tamer Metinsoy, Uur Mngen
Her projede 50 den fazla ii olmas ve i gvenlii ynetimi olmaldr. Bina birinci kat seviyesinde olmaldr gvenlii Uzman bulunmaldr. Projenin birden fazla taeronu olmaldr. alma iin seilen 43 irketle balangta aratrma almasna katlp katlmayacaklarn tespit etmek iin telefonla temasa geilmitir. Katlmay kabul eden toplamda 30 antiyede alma yaplmtr. statistiksel analiz yaplmtr ve nemli bilgiler sonu ve nerilerde kullanlmtr. Kendi firmalar iin anketi dolduran tm irket temsilcileri bir ynetici pozisyonda veya bir i gvenlii uzman konumdadr. Kontrol listesi her inaatta gvenilir ve objektif sonular alnmas amacyla yerinde yazar tarafndan uygulanmtr. Katlmc firmalarn bykl alan says asndan deimektedir. Ziyaret edilen yaplarda alanlarn toplam says 4.206dr. 7 inaat irketinin 200den fazla ii bulunmaktadr. Firmalarn unvanlar irketlerin ticari durumu nedeniyle gizli tutulmutur. Kontrol Listesi Kontrol listesi Jannadi ve Assaf tarafndan yaplan almadan uyarlanmtr. Bu sistematik i sal ve gvenlii kontrol listesi Trk naat Sektrnde uygulama eksiklikleri gstermektedir. antiye ile ilgili bu deerlendirme ynteminin karmak risk deerlendirmesi yerine basit bir yaklam kullanr. Gvenilirlik ve basitlik yznden bu deerlendirme kullanlmtr. Bu kontrol listesi i gvenlii asndan nemli olduu dnlen ve ayn zamanda ynetmelikler ve Uluslararas alma rgt dzenlemelerine ve Trkiyedeki mevcut gvenlik mevzuatna uygun eleri ierir. Data Analizi Jannadi ve Assafn uygulad liste aada verilmektedir. Toplam evet says Her ksmdaki evetler ve hayrlar toplamna blnp sonu bulunmaktadr.
Tablo 1 - Kontrol Listesi Snflamas Score 0-59 % 60-69% 70-79% 80-89% 90-100% Condition Zayf Vasat yi ok yi Mkemmel
Tablo da grld gibi, 30 inaat irketinin genel gvenlik performans endeksi 72,3% ve bu da 10 puan zerinden 7,23 anlamna gelmektedir. Bylece SPI 7,23 olarak elde edilir. almaya katlan irketler iin genellikle yksek bir gvenlik ynetimi performans gsterse de yksek varyans bu performansn sahaya tam olarak yanstlamadn
- 145 -
ve uygulama hatalar bulunduunu belirtmektedir. Bu sonular Yangn dnda, Trkiyede i kazalarnn yol at yaralanmalar ile bire bir uyum iindedir. Dier blmlerin aksine yangn zel durum nedeniyle, en dk gvenlik dzeyi de ikinci srada yer alyor olmasna ramen, bu yaralanmalarn ana sebebi deildir. Yangn nadiren yaplarda grlmektedir ve bu iiler iin genellikle tepki ve alg zaman brakmaktadr. Yangnn aksine kazalarn dier trleri aniden ortaya kmaktadr. Yksekten dme kaza trleri arasnda ilk sradadr. Birok alan inaat sektrnde her yl dme sebebiyle lmektedir. Koruma ve iskele uygulama eksiklikleri dmenin nemli bir ksmn oluturmaktadr. Dme riski i gvenlii programlarnda bulunmasna ramen iilerin dmeyi engelleyici yeterli sistemleri kullanmad gzlenmitir ve yksekten dmeyi nlemek iin yeterli korkuluk bulunmamaktadr. gvenlii ynetiminin program bu yzden belgelerde kalmaktadr. Bu gerek dme tipi kazalarn arka plann oluturur. Ayrca Kaz ileri ankette en dk gvenlik dzeylerinden birine sahiptir. Yzde 69,4 ile kaz ileri i gvenlii asndan zayf olarak tespit edilmitir. Yaralanmalarn ou toprak kmesi sonucu bireylerin boulmas eklindedir.. Bu nedenle, yeterli iksa sistemi uygulanmaldr, kaz kenarlarna payanda veya siper kutusu ve kaz korkuluklar konmaldr. Tablo 2 - Kontrol Listesi Sonular Rank 1 2 3 4 5 6. 6. 8. 9. 10 11 Safety Division 7. Kalp leri 11. Salk ve Rahatlk 9. Dzen 4. Vin ve Kaldrma Aralar 5. El aralar 6. Elektrik 8. Kiisel Koruyucu 3. Hafriyat 1. skeleler 10. Yangn 2. Yksekten Dme Genel Performans Average Safety Score 72,3 Variance 168,74 Average Score over 100 96,0 87,2 83,2 75,0 74,1 70,4 70,4 69,4 67,3 55,6 50,9 72,3 Condition Mkemmel ok yi ok yi yi yi yi yi Vasat Vasat Zayf Zayf yi Standard Deviation 12,99
Gvenlii Ynetimi Deerlendirmesi nceki blmlerde akland zere ynetim i gvenliini; etkin ynetmek salk ve gvenlik programlar, yakn kaza, soruturma, inceleme ve gvenlik performans her dzeyde denetimler yapan salk ve gvenlik toplantlar ile tevik etmelidir.
- 146 -
Bu almada i gvenlii ynetimi faaliyetlerinin seviyesinin younluunu yanstan bir i gvenlii ynetim endeksi (SMI) gelitirilmitir. Gelitirilen endeks daha sonra inaat irketi genel gvenlik performans ile karlatrmak iin gvenlik ynetimi faaliyetlerine eksikliklerini tespit etmek iin kullanlmtr. SMI sz konusu inaatn i gvenlii ynetim etkinliini belirtmektedir. SMI tahmini ayrntl bir i gvenlii almas gerektirir. Farkl ynetim sistemlerinde i gvenlii ynetim kriterleri gz nnde bulundurularak bir anket gelitirilmi ve inaat irketlerinde i gvenlii ynetim uygulanmas ile ilgili sorunlar anlamak iin 13 gvenlik ynetimi kriteri ve onlarn 51 alt faktrler literatrde tespit edilmitir. Ankette yer alan eler unlardr: Gvenlii Programlar, Gvenlik ve Salk Sorumluluklar, Grev iin alan Katlm, e Uygunluk, Tehlike Analizi, Risk nleme ve Kontrol / Azaltma, denetimler, Acil Mdahale Planlar, lk Yardm / Tbbi Gereksinimleri, Gvenlik ve Salk Kaza Soruturma, Raporlama ve Analiz, Eitim ve Gvenlik Toplantlar, Gvenlii Kurullar ve Yklenici / Alt Yklenici liki. Yeni bir anket gelitirilmekte olduundan lm hatalar azaltmak iin geni literatr taramas yaplm ve gvenilirlik testleri ayrntl olarak uygulanmtr. Data Analizi SMI tahmininin hedefi farkl i gvenlii ynetimi bileenleri bir araya getirmektir. Bu kombinasyon zellikle inaat alannn genel gvenlik performansna (OSP) elde etmek iin gereklidir. Gerek durum ve korelasyonu grmek iin, i gvenlii ynetim elemanlar arasnda ve sahada gvenlik performans tespitinde analitik hiyerari sreci uygulanmam ve her i gvenlii ynetim elemannn arl ankette 1 olarak atanmtr. Gvenlii ynetim performans (SMI) aadaki eitlik kullanlarak bulunur:
Temel istatistiksel analiz ve tamamlanan anket ile yrtlen sonular bu almada belirtilmitir. Tablo i gvenlii ynetim faaliyetlerinin ortalama sralamas ayrntl bir dkmn gstermektedir. naat firmalar SMIlar 4,76 ile 3,42 arasnda deimektedir varyans ise 0,73 civarnda deimektedir. gvenlii ynetiminin en yksek ilk be esi lkyardm- tbbi gereksinimler (ortalama deeri = 4,76), Gvenlik komiteleri (ortalama deeri = 4,48), Tehlike nleme ve kontrol / azaltma (ortalama deeri = 4,41), Gvenlii sorumluluk ve hesap verebilirlik, ( ortalama deeri = 4,38) ve kaza inceleme, raporlama ve analiz (ortalama deeri = 4.34). gvenlii ynetiminin be dk performans elemanlar, Acil Mdahale Planlar (3,42), Yklenici / Alt Yklenici(3,49), i-Denetimler (3,75), Greve Uygunluk(3,78), Eitim ve Gvenlii Toplantlar (3,85)dr. gvenlii ynetimi 13 eleman dorusal olarak SPI ile ilikilendirilmitir. Bulgular dier almalarda bildirilen sonulardan farkl olarak i gvenlii ynetim performans (SMI) ve On-site gvenlik performans (SPI) arasnda ok gl pozitif dorusal bir iliki olmadn gstermektedir. Korelasyon katsays Pearson r-deeri 0,01 anlamllk dzeyi ile 0.658 olarak bulunmutur. Bu sonular bir kontrol listesi ile yerinde gerek durumlar
- 147 -
gzlemlenmesinin geleneksel sonular deitirdiini gstermektedir. almaya katlan firmalar genelde (10 zerinden 8,25) yksek gvenlik ynetim performans gsterse de sahadaki i gvenlii performansna tam anlamyla yansma olmamtr. Bu bulgular irketlerin i gvenlii ynetim sistemlerinin olmas gerektii gibi almadn gstermektedir. Bu ynetim faaliyetlerinin tm iiler ve antiye bir paras olarak empoze edilemedii aktr. Bu durum mteahhit / taeron ilikisi, eitim ve gvenlik ynetimi iin dk i gvenlii performansn aklamaktadr. Gvenlii Ynetimi Elemanlarnn Faktr Analizi Faktr analizi ile deikenler gruplanmakta ve kolay ilenebilir olmaktadr. Birincil analiz 13 bileenlerin tm deikenleri ile altrldnda ilk anket yapsnda faktrlerin ayn sayda belirten 1,00den daha yksek bulunmutur. Bu anketin gvenilirliini ortaya koymaktadr.Faktr analizi kullanm uygunluunu amacyla eitli testler gereklidir. lk adm olarak R matrisinin determinant 0,00001den daha fazla olmaldr. Aratrmada bu veriler iin bu deer 0,0000227 olup 0,00001 deerinden byktr. Tablo 3 - Gvenlii Ynetimi Deerlendirmesi Sonular
- 148 -
Tablo 4 - KMO ve Bartletts test Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. Bartletts Test of Sphericity Approx. Chi-Square ,844 254,874
Birinci faktr i gvenlii ynetimi taahhtt ile ilikili, ikinci faktr saha ve ii kontrol iliki, nc faktr ise i gvenlii dzenlemeleri ile ilgili grnmektedir. Faktr analizine gre saha ve ii kontrol faktr dier bileenler daha dk olduu bulunmutur ve bu neden inaat firmalarnn yerinde gvenlik performansnn (SPI) dk olmasnn nedeni aklamaktadr. Tablo 5 - Faktr Analizi Eigenvalue Dimension Cumulative % of Variance % of Variance Factor Loading ,786 ,766 ,672 ,661 ,599 ,578 ,817 ,783 ,721 ,641 ,596 ,854 ,729
- 149 -
Interpreted Component Management commitment
Sub-Elements Accident Investigation Reporting, and Analysis Safety and Health Responsibilities and Accountability Training/Safety Meetings Safety and health program Hazard Analysis Emergency Response Plans Hazard Prevention and Control Fitness for Duty Contractor/Sub contraction Relationship Self-Inspections Employee Involvement Safety Committees First Aid/Medical Requirements
7,461
57,390
57,390
1,048
8,063
65,453
Site and worker control
0,966
7,432
72,886
Safety Arrangement
Gvenlii Performans Deerlendirme Modeli

Bu blmde bulank mantk prensipleri, modelleri, tezdeki uygulanabilirlii, tartlmaktadr.
ekil 1 - Tezdeki Modelin Bulank Mantk Sistemi
antiye ve i gvenlii ynetim performans entegredir ve bu entegrasyon inaatn genel gvenlik performansn belirler. Bu sistematik yaklam ile uzman gr ve mevcut i gvenlii seviyesi genel bir gvenlik indeksi vermek iin bulank mantk kurallar erevesinde kombine edilebilir. Yukarda da belirtildii gibi dilsel deikenler iin SMI, SPI ve OSPI iin 5 seviye kullanlabilir. Literatr dilsel deikenlerin 4-7 dzeylerinde yaygn olarak kullanldn gstermektedir. yelik fonksiyonlar aada gsterilmitir.
ekil 2 - SPI yelik Fonksiyonu
- 150 -
ekil 3 - SMI yelik Fonksiyonu
ekil 4 - OSPI yelik Fonksiyonu kt tahmini aadakilerden biri veya bir kombinasyonudur. Zayf Gvenlik Vasat Gvenlik Ortalama Gvenlik Yeterli Gvenlik Yksek Gvenlik Bulank kural tabannda tm kurallar Mamdani dolayl yntemler kullanlarak birletirilip deerlendirilmitir. Bu aratrmada kullanlan kural tabannda 25 kural aadaki gibidir. Kural #1. Eer SMI Zayf ve SPI Zayf ise OSP Zayftr. Kural #2. Eer SMI is Zayf ve SPI Yetersiz ise OSP is Zayftr. Kural #3. Eer SMI is Zayf ve SPI is Ortalama ise OSP is Vasattr.
- 151 -
ekil 5 - Matlabda Gelitirilen Deikenlerin Bulank Mantk likisi Yzey Grnm
rnek Bir Deerlendirme Deerlendirme ltn anlalr klmak iin, detayl bir rnek aada gsterilmitir. Bu rnekte bulank mantk yelik fonksiyonlarnn almas gsterilmitir. Bu ekilde OSPI belirlenir. Anket ve kontrol listesi uygulandktan sonra SPI ve SMI sonularn 7,67 ve 7,96 olarak bulunmu olduunu varsayarsak. lk olarak saysal deerler bulank yelik fonksiyonlar aidiyet derecesini belirlemek iin alnr. Giri SPI = 7,67 iin 0,67 ve 0,33 yelik deerlerini verir ve bunlar srasyla yeterli ve ortalama, bulank kme deerleridir. SMI = 7,96 srasyla 0,04 ortalama ve 0,96 yeterli olacaktr. Oluturulan kural ktphaneden bulank VE modeli, gerekli kurallarn uygulanmas iin kullanlmaktadr. Deerlendirme srecine etkili olan drt kural unlardr: Rule #13. If SMI is Average and SPI is Average then OSP is Average Safety Rule #14. If SMI is Average and SPI is Adequate then OSP is Average Safety Rule #18. If SMI is Adequate and SPI is Average then OSP is Average Safety Rule #19. If SMI is Adequate and SPI is Adequate then OSP is Adequate Kural #13 SMI at 7,96 SMI=0,04 ortalama; SPI at 7,67 SPI=0,33 ortalama membership function. Kural #14 SMI at 7,96 SMI=0,04 ortalama; SPI at 7,67 SPI=0,67 yeterli membership function. Kural #18 SMI at 7,96 SMI=0,96 ortalama; SPI at 7,67 SPI=0,33 ortalama membership function. Kural #19 SMI at 7,96 SMI=0,96 ortalama; SPI at 7,67 SPI=0,67 yeterli membership function.
- 152 -
ekil 6 - Bulank Mantk Etkileim Diyagram Yorumlanmas Bulank VE operator iki deerin en kn alr. Tablo 6 - Kurallarn Uygulanmas Rule Rule #13 Rule #14 Rule #18 Rule #19 Membership for Membership for antecedent 1 (SMI) antecedent 2 (SPI) 0,04 0,04 0,96 0,96 0,33 0,67 0,33 0,67 Fuzzy AND operator (Min) 0,04 Average 0,04 Average 0,33 Average 0,67 Adequate
Merkezi ortalama hesaplama yntemiyle tek bir kt deerine ulalr.
ekil 7 - Bulank Mantk alma Prensibi
- 153 -
Programn Gelitirilmesi
Bu blm inaat firmalar i gvenlii ihtiyalarn deerlendiren bir yazlm kapsar. Program 1. naat firmas iinde mevcut i gvenlii ynetimini deerlendirir 2. antiye gvenlik durumunu deerlendirir Ayrca; 1. Karmak ve dinamik sistemleri ieren i gvenliini modeller 2. gvenlii ynetimini genel bir dille tanmlar 3. Var olan i gvenlii ynetim sistemleri prensipleri ve mevzuat ile uyumludur. Son olarak kullanc yazlm tarafndan dzenlenen tavsiyeler verilir. kt ekran i gvenlii ynetiminin unsurlarn zetler, SMI, SPI, OSPI ve iyiletirme ihtiyac olan ve dzeltilmesi gereken 3 en dk performans unsurlarn verir. Tablo 7 - irketlerin Genel Gvenlii Performans Deerlendirme Sonular
- 154 -
Sonular
Bu tezde sunulan pratik alma rneklem bykl ile ilgili olarak grlmelidir. Genel kabul grm istatistiksel prensibe gre daha byk bir rneklemede daha gvenilir ktlar alnmaktadr. Aada belirtildii gibi yerinde gerek gzlemler nedeniyle, alma nemli bir takm konulara k tutmakta ve yol gsterici olmaktadr. nerilen yntemin uygulamas, inaat i gvenlii ynetim eleri ve faktrlerin genel gvenlik performansn ortaya karabilir ve bu nedenle burada her irket iyiletirmede nemli olan yerlere kaynaklar odaklamaya karar verirler. Bu almann bulgular i gvenlii ve i gvenlii ynetiminin roln teyit etmektedir. Toplanan verilerden i gvenlii ynetiminin genel inaat i gvenlii ve alma ortamn gelitirmekte etkin olduu sonucu kmaktadr. Bu almann dier nemli bulgusu ise i gvenlii ynetim endeksi ve 13 temel unsurlar ve antiye uygulama gvenlii performans arasnda pozitif dorusal bir ilikinin yksek olmaddr. Bir faktr analizi teknii uygulanm ve i gvenlii ynetim elemanlar temel gruba ayrlmtr. Faktr analizine gre saha ve ii kontrol faktr dier bileenlerden daha dk olduu bulunmutur ve bu neden inaat firmalarnn antiye sahasnda gvenlik performansnn (SPI) dk olmasnn nedeni aklamaktadr. Bu bulgular SMI ve SPIn OSPIy oluturan iki farkl deiken olarak ele alnmas gerektii tezini glendirmektedir. SMI ve SPI entegrasyonu olmadan ve ynetim faaliyetleri sahadaki tm iiler iin aa szlr olmadka genel i gvenlii etkili olamamaktadr. Projelerin yzde 33n oluturan 10 inaat firmasnn Trkiye iin gelitirilen OSPI (5,90)dan daha yksek olduu bulunmutur. gvenlii ynetiminin be dk performans elemanlar, Acil Mdahale Planlar (3,42), Yklenici / Alt Yklenici(3,49), i-Denetimler (3,75), Greve Uygunluk(3,78), Eitim ve Gvenlii Toplantlar (3,85)dr. Acil eylem planlamasnn antiyelerde eksiklii nemli bir alan olarak tespit edildi. Birden fazla yklenici olan antiyelerde acil mdahale planlar nadiren entegre edilmektedir. Acil mdahale senaryolar tm antiyeye yaylmal ve alanlar her senaryo iin rolleri konusunda eitim almaldr. Taeron-mteahhit ilikisi en dk ikinci unsur olarak bulundu. lkemizde inaatlarn taeron zerine dayanmakta olduu gereini dnrsek, alt yklenicilerin yaplarda i gvenliini salamakta nemli bir rol oynamakta olduu anlalmaktadr. Bu taeronlar iin gvenlik performansn izleyen taeron deerlendirme program gerekli olduu tespit edilmitir. Kapsaml antiye gvenlii ve sal z denetimi nemli unsurlarndan biridir. Anket sonularna gre i denetimin daha sk yaplmas gerektii anlalmaktadr. Anket sonular, ayn zamanda i gvenlii konusunda eitimde byk bir eksikliin olduunu gstermektedir. ilerin ounun detayl bir eitimi bulunmamaktadr. Sonu olarak bu iiler kendi deneyimleriyle yapt baz ilerde bazen de baarsz olmaktadrlar. naat firmalar gelecekteki kazalar azaltmak ve ortadan kaldrmak iin detayl ve periyodik i gvenlii eitimi vermelidirler.
- 155 -
SME Model Katklar

Anket ve kontrol listesinden elde edilen verilerin analizi iin uygun yazlm gelitirilmitir. Anket formlar doldurulduktan sonra veri SME yardm ile ilenir ve i gvenlii ynetim eksiklikleri elde edilebilir. Bu ekilde taban puan (OSPI) yardmyla irketin genel gvenlik performans snflandrlabilir. SME arac da gelitirilmesi gereken alanlar iaret ederek ynetim elemanlar ve gvenlik performansnn deerlendirilmesinde inaat firmalar yardmc olur. Gelitirilen program sayesinde sz konusu inaat i gvenlii performansn etkileyen en nemli gvenlik ynetimi eksiklikleri tespit edilebilir. Gvenlii Ynetimi Deerlendiricisi (SME) i gvenliini gelitirmede ok nemli bir ara olabilir. Program kullanacaklar ynetim kavramlar ve sreleri hakknda temel bilgilere sahip olmaldr. SME direk i gvenlii noksanlarn bildirecek bir program deil, i gvenlii ynetimi ve genel gvenlik performansn artrmak iin yardmc bir ara olarak grlmelidir. Kaynaklar Aksorn, T. and Hadikusumo, B. H. W., 2007, Critical Success Factors Influencing Safety Program Performance in Thai Construction Projects, Safety Science, Vol. 46, pp. 709727. Findley, M., et al., 2004, Safety Program Elements in Construction Which Ones Best Prevent Injuries and Control Related Workers Compensation Costs, Professional Safety Vol. 49, pp. 1421. Grcanl, G., E., 2005, A Risk Analysis Method for Occupational Safety in Construction Sites Using Fuzzy Logic, Ph.D. Thesis, stanbul Technical University. Jannadi, M., O. and Assaf, S., 1998, Safety Assessment in the Built Environment of Saudi Arabia, Safety Science, Vol. 29, pp. 15-29. Mohamed, S., 1999, Empirical Investigation of Construction Safety Management Activities and Performance in Australia, Safety Science, Vol. 33, pp. 129-142. Sawacha, E., et al., 1999, Factors Affecting Performance on Construction Sites, International Journal of Project Management, Vol. 17, pp. 309315. Tam, C., M. and Zeng S., X., 2003, Identifying Elements of Poor Construction Safety Management in China, Safety Science, Vol. 42, pp. 569586. Zimmerman, H., J., 1991, Fuzzy Set Theory and Its Application, Kluwer Publications, Norwell, MA.
- 156 -
Yapm Projelerinde Gvenliinin Salanmasna Ynelik Enformasyon Sistemi Modeli

Vakur akar1, Alaattin Kanolu2
zet
gvenliine ilikin verilerin sistematik bir yap iinde kaydedilmesi ve daha sonra bu veriler zerinden yaplacak analizlerle inaat projelerinde meydana gelen kazalarn saylarnn azaltlarak, etkileri asndan en az kaypla atlatlabilmesi iin ihtiya duyulan pratik ve etkin bir veritaban modelinin gelitirilmesi bu almann konusunu oluturmaktadr. alma kapsamnda konuyla ilgili kavramsal ve nesnel boyutlardaki alma ve modeller incelenmi, sektrn yapsna uygun ve insan-bilgisayar ikilisinin kendi yeteneklerine uygun ilevleri stlenecei bir yaklam temel alan model kavramsal ve nesnel boyutlaryla ortaya konmutur. Anahtar Kelimeler: naat sektr, Gvenlii, Enformasyon Sistemi, likisel Veritaban.
Giri
Srekli byyerek kreselleen inaat sektr gelitike, mevcut problemlerini de beraberinde bytmektedir. Bilindii zere, inaat sektrnn en byk problemlerinden biri i gvenliidir. gvenlii alanlarn huzurlu olabilmeleri, gvenli bir i ortamnn salanmas ve antiye giderlerinin kontrol asndan hafife alnmamas gereken bir konudur. O kadar ki, birok lkenin hkmet programlarna girmi ve hatta Avustralya, ngiltere gibi birok gelimi lkede hkmetler inaat sahasnda yklenicilerin uymas gerekenleri yasalatrmtr (Pheng ve Shiua, 2000). ncelikli durum, antiyelerde yaanabilecek i gvenlii aklarnn beraberinde ciddi maddi kayplar getirmesidir. Singapurda olduu gibi, inaat sektr milli gelirin olumasnda %10un da altnda katkda bulunmasna ramen, antiyelerde yaanan i kazalar btn endstriyel kazalarn %37sini oluturmaktadr (Teo ve di., 2004). Hinzenin yapt aratrmaya gre, her alt inaat iisinden biri i kazasna uramakta, bunun
1
stanbul Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Proje ve Yapm Ynetimi Y. Lisans Program, stanbul. - cakarvakur@yahoo.com stanbul Teknik niversitesi, Mimarlk Blm, Proje ve Yapm Ynetimi Bilim Dal, stanbul. kanoglu@itu.edu.tr - 157 -
ortalama maliyeti 18.000$ mertebesinde olmakta ve bu iiler iin denen sigorta giderleri tm projenin maliyetinin %3.5ini oluturabilmektedir (Elbeltagi ve di., 2003). Kreselleme sonucu yaanabilecek olan kltr atmalar, dil farkllklar ve o lke insannn i gvenliine bak as, antiye sahalarnda i gvenlii probleminin bymesine neden olacaktr. Organizasyonun aktrleri artka sorumluluklar artmakta ve kimi zaman sorumluluk karmaas yaanmaktadr. veren, mimar, yklenici ve altykleniciler arasndaki sorumluluk karmaas antiyelerde i gvenlii a olumasna neden olmaktadr (Toole, 2001). Srekli gelien inaat sektrnde, firmalar aras rekabetler de artk firmalarn i gvenlii kltrlerine gre ekillenmektedir. Fang ve di., (2005) belirttiine gre, Singapur un nemli inaat firmalarndan biri srekli gelimesini, son teknolojiler ve gelien endstri karsnda, dzenli olarak piyasadaki i gvenlii ve salk ynetimi sistemlerini takip ederek salayabilmitir. Eer firmalar, kendilerine ait gvenlik kltrlerini oluturabilirlerse, bu deerlerin alanlar tarafndan kabul edilmesi kolay olacaktr. Bu yzden, firmalar tarafndan gvenlik kltrlerinin oluturulmas ve kurulan kltrn yeni alanlara aktarlmas gereklidir. Bu kltrn kiilere retilmesi eitim seminerleriyle, takibi ve kontrol ise bilgisayar destekli modeller ve veritabanlaryla olanakl klnabilir. Aratrmada Ele Alnan Problem Her ne kadar antiyelerde i balangcndan nce her ey kt zerinde planlansa da, tahmin edilemeyen durumlarn olumas kanlmazdr. Eer nceden tahmin edilemeyen olaylarn olabilirlii azaltlabilirse ilerin planland gibi yrmesi salanabilir, olas zararlar tahmin edilebilir ve savunma sistemleri oluturulabilir (Mitropoulos ve di., 2004). naat sektrnde meydana gelen her trl i kazas sonucunda ortaya kacak olan enformasyonun deerlendirmesi, bu ngrlerin yaplabilmesi asndan nemlidir. Elde edilecek olan enformasyonun organize edilmesi sayesinde byk bir kaynak oluturulabilir. Bu sayede, eski olaylardan referanslar alnarak oluturulacak bir kaynak, yeni kurulan antiyelere yol gsterici olabilir. Evvelce antiyelerde i kazalarn engellemeye ynelik yaplan almalarn, olaylar iveren veya alan perspektifinden ele almalar, sahalarda yaptklar gzlemler sonucu ortaya kan enformasyona ya sadece nedensel ya da sadece istatistik olarak yaklam olmalar, olayn genel durumunun tarifi ve pratikliinin gerekleebilmesi konusunda bu almalar eksik brakmtr. Bundan dolay, farkl kaza tiplerinden elde edilecek enformasyonun bir araya getirilmesi ile oluturulacak i kazalar veritaban hem olaylara geni bir perspektifle baklmasn salayacak, hem de sahip olduu bilgilerden yaplacak olan karmlar pratik olarak kullanlabilir olacaktr. Mevcut almalar Bu aratrmada, inaat sektrnde meydana gelen olaylardan elde edilen enformasyonun geni anlamda yorumlanmas sz konusu olduu iin, i gvenlii konusuna genel perspektiften bakan rnekler incelenmitir. Sektrde, inaatlarda yaanan i kazalarna nedensel olarak yaklaan ve enformasyon sistemlerini kullanan ok az rnee eriilmitir. Kartam (1997) tarafndan yaymlanan, antiyelerde i gvenliinin salanabilmesi prob-
- 158 -
Vakur akar, Alaattin Kanolu
leminin i program ile entegre edilmesine ynelik alma dikkati ekmektedir. Aratrmada, CSI MasterFormatdaki 16 farkl kategori, eitli veritabanlarndan elde edilen veriler kullanlarak o i kaleminde meydana gelebilecek potansiyel i kazalarnn nlenebilme prosedr ortaya konmaktadr. Her ne kadar olaylarn meydana gelmesini engelleyici prosedrler belirlenebilmi olsa da, almada nerilen zmler ve prosedrlerin dnda olaylarn kk nedenleri grlememektedir. Dikkati eken bir dier aratrma ise Suraji ve di.nin (2000) gelitirdii nedensel antiye kazalar modelidir. antiyelerde yaanan kazalarn etki-tepki zerine kurulduu aratrmada HSE (Health and Safety Executive) veritabanndaki 500 adet olaydan yararlanlmtr. Modele gre, proje kapsamndaki ilk basamakta verilen bir etkinin, sonraki basamaa tepki olarak iletilmesi ve bunun btn basamaklar arasnda gereklemesi, i kazalarnn olumasna neden olmaktadr. Sz konusu aratrma modeli teoride kalm olsa da, pratie aktarlabilir niteliktedir. Japon Bilim ve Teknoloji Ajans (2007) tarafndan kurulmu i kazalar veritaban sistemi pratie en yatkn rnek olarak karmza kmaktadr. Tamamyla web tabanl olarak gelitirilen bu veritabanna dnyann drt bir tarafndan mekanik, kimyasal, malzemeye ilikin olmak zere inaatlarda yaanan i kazalarn raporlamak mmkn olmaktadr. Site, kendi ierisinde olaylarn taranmasn kolaylatrc eitli ara yzler gelitirdii gibi olaylarn gerekleme nedenlerini, aksiyonunu ve sonularn grsel olarak da sunabilmektedir. gvenliine ynelik temel faktrleri ele alan bir alma olarak, Heberlenin almas (1998) rnek gsterilebilir. Heberlenin Gvenlik Modeli ve Suraji ve di.nin (2001) Development Of Causal Model Of Construction Accident Causation modeli ierikleri bakmndan inaat sektrnde i kazalarnn meydana gelmesine neden olan faktrlerin incelendii almalar olarak ifade edilebilir. Heberlenin almas, sahada i gvenlii konusunda uyulmas gerekenlerin ilendii bir klavuz olarak kabul edilebilir. Suraji ve di.nin (2001) yapt aratrma, ynetim ve organizasyon bak asyla inaat sektrndeki i kazalarnn gerekleme nedenlerini anlamaya ynelik bir kavramsal almadr. almann hedefi, kazalarn gerekleme nedenlerinin anlalabilme dzeyini artrabilmek, kaza soruturmalarnda oluturulan yapya yardmc olabilmek ve etkin bir i kazas engelleme klavuzu oluturabilmektir. Literatrde, i gvenlii konusunu kalite gvence sisteminin paras olarak elen alan almalar ierisinde, Pheng ve Shiua (2000) tarafndan hazrlanan The Maintenance of Construction Safety: Riding on ISO 9000 Quality Management Sysytems almas i gvenlii ile ISO 9000 kalite ynetim sistemi arasnda bir arakesit bulma amacn tamaktadr. Yu ve Huntn (2004) A Fresh Approach to Safety Management Systems In Hong Kong almas ise, Hong Kongtaki inaat sektrnde uygulanan gvenlik ynetim sistemi ile kalite ynetim sisteminin birletirilmesi iin yaplmas gerekenlerin ak diyagram eklinde ifade edilmesini amalamaktadr. Aratrmann Hedef ve Amalar Kresel dzeyde, inaat sektrnde yaanan her trl olayn referans alnmasyla oluturulabilecek bir veritaban sistemi ile olas i gvenlii skntlarn ngrebilmek mmkn olabilir. Bu i kazalarndan elde edilen veriler zerinde yaplacak olan veri madencilii ile meydana gelen olaylardaki kk nedenler bulunabilecek, olaylarn gerekleme
- 159 -
frekanslar gzlemlenebilecek ve oluturulacak olan parametrelerle de olaylar arasndaki korelsyonlarn gz nne serilmesi salanacak, bylece antiyelerde meydana gelebilecek olan kazalarn nemli lde nne geilmi olunabilecektir. Bu sayede sadece alan can ve sal korunmu olmayacak, ayn zamanda antiyelerde i kazalarnn sonular olarak grlen maddi kayplarn, zaman kayplarnn ve i kalitesi problemlerinin nne geilmi olunacaktr. Sz konusu veritaban, balangta bir inaat firmasnn antiye sahalar arasnda kurulabilir. Birbirine bal antiyeler, ynetim merkezindeki i gvenlii takip merkezine balanabilir. Bu sayede antiyelerdeki i gvenlii problemleri merkezden takip edilen ve gerektiinde uzaktan mdahale edilebilen bir sisteme dnm olur. Bu sistemden elde edilen istatistik bilgiler, raporlar ve olaylar, gereken nlemlerin ngrlmesi amacna ynelik olarak kullanlabilir. statistik verilerin toplanmasyla zamanla lkenin i kazalar bilgi haritas oluturulabilir. Bu bilgi haritasnda, yresel faktrlerin de gz nnde bulunmalaryla, hangi yrede ne eit kazalarn hangi sklkta gerekletii belirlenebilir. gvenlii eitimlerinin nerelerde gerekletirilmesi gerektii, niversitelerin konu ile ilgili neler yapmas gerektii ve hangi konulara daha ok deinilmesi gerektii kararlatrlabilir. Bu hedef ve amalarn dorultusunda modelin gelitirilmesinde dikkate alnan faktrler aada sralanmtr: naat sektrnn pratiine uygun olmas, Dier sistemler ile btnleebilirlik zelliinin olmas, Gelitirilebilir, yeni ilevlerin eklenebilir olmas, llebilir deerleri bir araya getirebilmesi, Gzlemlenen gerek olaylardan alnacak olan verilerle gncellenebilmesi.
Gvenlii Konusunda Gelitirilen Enformasyon Sistemleri

Pratik boyuttaki almalardan olan, Japon Bilim Teknoloji Ajans (2007) tarafndan internet tabanl olarak gelitirilmi Failure Knowledge Database, i kazalarnn raporland ve kazalarn gerekleme nedenlerinin senaryolatrld bir sistemdir. ncelenen bir dier rnek Kartamn (1997) gelitirdii Integrating Safety And Health Performance Into Construction CPM almasdr. Mevcut i programna, i kazalarnn nlenmesi iin alnmas gereken nlemlerin de aktarlmasyla oluturulan sistemi gelitiren, uygulamaya ynelik bir almadr. Failure Knowledge Database (FKD) Japon Bilim Teknoloji Ajans (2007) tarafndan 2001 ylnda oluturulmu bir i gvenlii veritaban sistemidir. Dnyann birok yerinden i kazalarnn derlendii bu veritaban, her an internetten ulalabilirlii ve gncel olmasndan dolay pratik bir rnek olarak kabul edilebilir. Sz konusu veritabann kullanm kolay bir ara yz, kolay anlalabilir bir yaps vardr. Oluturulan basit ara yzler ile veritabannda yaplacak bir aratrma daha ak kolay anlalr bir hale getirilmitir. Kartamn almas, literatrde pratik boyuttaki rneklerden biri olarak deerlendirilebilir. Sz konusu almann ierisinde veritaban gelitirmeye ynelik abalar da bulunmaktadr. almann hedeflerinin gerekletirilebilmesi iin birok kaynaktan i gvenlii verileri toplanmtr. Bu kaynaklar, OSHA (Occupational Safety and Health
- 160 -
Administration), NIOSH (National Institute for Occupational Safety and Health), NFPA (National Fire Protection Association , BLS (Bureau of Labor Statistics) ve AEPIC (Architecture and Engineering Performance Information Center) gibi kaynaklardan derlenmitir. Derlenen veriler sahada operasyonel dzeyde yaplan ileri ieren i gvenlii konularndan seilmitir. Elde edilen veriler dzenleyici (regulatory) ve sezgisel (heuristic) olarak snflanmtr. Dzenleyici veriler, gvenlik uzmanlar tarafndan tanmlanm veritabanlarndan alnan verilere dayanr. Sezgisel veriler ise, uzmanlarn tecrbesinden yaplan karmlara gre elde edilen verileri iermektedir. gvenlii zerine oluturulabilecek enformasyon sistemleri konusunda gelitirilen modeller, arlkl olarak uygulama iin gelitirilmitir. Gelitirilen modeller tek bir problemin zmne ynelik almalarn kts olabildii gibi, genel olarak i gvenliinde yeni bir sistem oturtabilme abasn da tamaktadr. gvenlii konusunda yaplan akdemik boyuttaki almalar ise enformasyon sistemine dnecek nitelikte modellerle ilgilenmemi, kazalarn meydana gelmelerinin nedenleri ve sonular, i gvenliini artracak yollar ve kalite gibi konularla ara kesitlerde aratrmalar yaplmtr. Oysa, bu alma kapsamnda gelitirilen model, kavramsal boyutta kazalara nedensel ve sonusal yaklaabildii gibi, kazalardan elde edilecek olan verilerin kullanlmasyla, bu nedensel ve sonusal verileri pratik olarak kullanlabilir dkmanlar olarak kullancya sunabilecektir. Byle bir anlayla gelitirilmi akademik bir modele incelenen kaynaklarda rastlanlmamas, bu almann zgn ynn oluturmaktadr. Kavramsal boyuttan, nesnel boyuta gei yapmak zere tasarlanan modelin, akademik boyutta/ teorik modeller iin referans olarak gsterilmesi mmkndr.
Gvenliini Artrmaya Ynelik Bir Enformasyon Sistemi Tasarm

Modelin Kavramsal Boyutu Sz konusu model akar (2008) tarafndan yksek lisans tez almas kapsamnda gelitirilmi olup, modelden beklenen, tezin kapsamnda ortaya konan ve yukarda ana hatlaryla aklanan probleme zm gelitirebilmesidir. Kavramsal yap gelitirilirken, daha nce yaplanlara yeni bir bak as kazandrabilmesi, pratie uygun olabilmesi, gelitirilebilir ve genel geer bir yapsnn olabilmesi gz nnde bulundurulmutur. Herhangi bir i kazas sonucu, i gvenlii uzmanlar tarafndan hazrlanan raporlardan elde edilecek her trl bilgi, modelin teorik yapsna olay girdisi olarak girmektedir. Raporlardan elde edilecek bilgiler, olay girdisi ad altnda sisteme iki farkl ynden dahil olurlar. lk olarak, olayn meydana geldii evreyi tanmlayan koullar olay evreleyen koullar ad altnda gruplandrlarak, eitli alt gruplara ayrlrlar. Olayn meydana geldii fiziksel koullar, projenin zellikleri, olayda kullanlan ekipman ve olaya karan alanlara gre alt gruplar oluturulur. Alt gruplar, modelden beklenen istatistiksel bilginin elde edilmesi ve gerekli korelasyonlarn kurulabilmesi iin nemlidir. Sisteme yaplan dier giri ise, olayn neden-sonu ilikilerini belirleyebilmek zerinedir. Olay girdisindeki veriler, parametre faktrlerine gre snflandrlr. Bu parametreler, i gvenliini meydana getiren ana faktrlerin etrafnda ekillendirilmitir ve kendi iinde nedensel ve sonusal olarak ikiye ayrlrlar. Olayn gereklemesine neden olan ilikiler, nedensel parametreler yardmyla belirlenir. Nedensel senaryo almas, olayn meyda-
- 161 -
na gelmesine neden olan olaylar zincirini ok ynl olarak belirler. Ayn ekilde sonusal parametreler de, sonulara ilikin senaryoyu oluturur. Neden ve sonu ilikilerini gsteren senaryolar, veritabanndaki olay dosyasna ilenir. Meydana gelen her olayn kaytlarnn tutulduu olay dosyas, meydana gelen olay evreleyen koullara ait bilgileri, olaylarn gerekleme nedenlerini ve sonularn gsteren ilikisel senaryoyu ierir. Her bir olay dosyas olaya ilikin btn verileri iermek durumundadr ve her olay dosyasnn kendine zg bir kayt numaras vardr. Bu ekilde oluturulmu olay dosyalar, bir araya gelerek bir veritabann oluturmaktadr. Bu alma kapsamnda ortaya konan veritabannn uygulamaya ynelik bir alma olabilmesi iin veritabanndaki ilikilerin deifre edilmeleri gereklidir. Bunun iin, veritabannda oluturulan dosyalar belirli bir sistematie gre taranmaldrlar. Model, meydana gelen olaylar proje ve olay baznda tarayabildii gibi, neden sonulara gre de tarayabilme zelliine sahiptir. Kullanc tarafndan yaplacak olan taramalara gre veritabanndan ilikisel yaplar ortaya karlabilir, olaylar meydana getiren paralar arasndaki korelasyonlar elde edilebilir. likisel yapdan kartlacak her trl bilgi, veritabanndan maksimum fayda salanmas ynnden nemli olacaktr. Veritabanndaki dosyalarn taranmasyla elde edilen ilikilerin bir rapor halinde ktlarnn alnmas ile meydana gelen kazalarn ilikisel a geni bir perspektiften grlebilir. Parametreler, ilikisel veritabanna girilen verilerin birbirleriyle olan ilikilerinin dzenlenmesini salayan deikenleri ifade eder. Neden ve sonu olarak iki farkl tipte olan parametreler, i kazasnn meydana gelmesine neden olan ilikisel senaryolar oluturur. Neden ve sonu senaryolar, verilerin deikenlii ve eitlenmesi ile her seferinde farkl tip ilikilerden oluacaktr. Bu parametreler, i kazalarnn meydana gelmesinin nedenlerini ierirler. Nedenler alanlardan kaynaklanabildii gibi, organizasyonlarn yaplarndan da meydana gelebilmektedir. alan kiiden kaynaklanan i kltr, i tecrbesi, i yapma kalitesi, i srasnda gsterdii reaksiyonlar ve bunlarn alt balklar, alanlardan kaynaklanan nedenlerin ierisinde yer almaktadr. Planlama ve tasarmdaki sorunlar, sahada kullanlan ekipman ve tehizat, otorite kaynakl sorunlardr. Fiziksel evreyle ilgili koullarda gerekli nlemlerin alnmas otoritenin sorumluluunda olduu iin, otorite kaynakl nedenlerin alt balklarna dahil edilebilir; ancak burada ayr ele alnmtr. Btn i kazalarnn birden fazla nedeni olabilir. Gelitirilen model kapsamnda veritabanndaki verilerin organizasyonu ve raporlanmasnda bu setlerde yer alan parametreler kullanlabilmektedir. Modelin Nesnel Boyutu/likisel Veritaban Modelinin Yaps Daha nceki blmlerde, i kazalarndan elde edilecek verilere neden-sonu ilikisi ile yaklaacak, olaylardan elde edilecek istatistik bilgileri saklayacak ve bu bilgiler ierisinden belirli ilikileri ortaya koyabilecek bir almann, u ana kadar i gvenlii zerine yaplan almalar incelendiinde, grlemedii belirtilmiti. Bu eksiklerin giderilebilmeleri amacyla, kavramsal boyutta bir veritaban modeli nerilmi ve giri ksmnda belirtilen hedeflere ve amalara uygun olabilmesi iin MS Access 2003 program ile nesnel boyuta tanmas salanmtr. Kavramsal boyutta ifade edilen parametrelerin derinlii ve karlabilecek ilikilerin sonsuzluu dnldnde, nesnel boyutta anlatlan modelin kapsam, yukarda sz
- 162 -
edilen uygulanabilirliin tam olarak salanabilmesi amacna ynelik olmutur. Gelitirilen veritaban, meydana gelen i kazalarndan elde edilen verilerden hedeflenen ilikilerin sorgulanabilmesi iin, verileri organize edebilecek bir yapya sahiptir. Bu yapda yer alan modelin temel modlleri aadaki gibi sralanabilir: Proje Bilgileri Ynetim Modl gren Bilgileri Ynetim Modl Ekip Bilgileri Ynetim Modl malat Bilgileri Ynetim Modl Firma Bilgileri Ynetim Modl Snflama/Kod Bilgileri Ynetim Modl Raporlama Modl Hedeflenen ilikileri ieren bilgilerin oluturulabilmesi, ilk olarak proje bilgilerinin tanmlanmas ile balamaktadr. Her proje, Project ID ad altnda zgn bir koda sahiptir ve bu kod altnda projenin tanm, projenin tipi, projeye ait szlemenin tipi ve projenin balama biti tarihleri tanmlanr. Proje bilgileri arayz ayn zamanda bu verilere gre filtrelemeyi olanakl klmaktadr. Bu aamadan itibaren, projeye ait bilgiler daha da detayl hale getirilebilmektedir. Proje detay bilgiler giri arayz daha ayrntl bilginin girilmesini salamaktadr. Projeye dair tanmlanacak her trl detay, istatistik bilgilerden elde edilecek ilikilerin eitliliinin salanmas ynnden nem tamaktadr.
ekil 1 - Veritaban modeli balang arayz
- 163 -
malat Bilgileri modlnde, projeyi oluturan imalata ilikin metraj verileri tanmlanp, grntlenebilmektedir. Proje metraj verileri dkm arayz, projeyi oluturan imalat kalemlerine ilikin metraj verilerinin liste formunda grntlendii ve eitli parametrelere gre filtrelenebildii blmdr. Projeye ait metraj ve igren gruplarnn tanmlanmas aamasndan sonra, projede meydana gelen olaylara ait verilerin tanmlanmas gerekmektedir. Bu aamada olaya ait atanacak olan metraj kodu (Takeoff ID) ile olaya karan alan gurubu ve retim tr bilgileri balanm olmaktadr. Olaya ait zaman bilgileri ve dier notlar bu aamada tanmlanabilir. Kavramsal dzeyde kazann nedeni olan ve sonucu olarak belirlenen parametreler, bu aamada kazann nedenleri ve kazann sonular olarak atanrlar. Kazann sonularna ilikin detaylar, ayn zamanda kazaya karan kii bilgisi ve maliyeti olarak da bu aamada tanmlanmaktadr. Bir projeye ait olan verilerin ve kazaya ilikin detaylarn birbirleriyle ilikilendirmeleriyle, ilikisel yap oluturulmu olmaktadr. Olaylarn nedenlerine ve sonularna ilikin snflandrmalara ait kodlamalar ilgili arayzlerde yaplmaktadr. Kategorilere atanan neden (Cause ID) ve sonu (Result ID) kodlar ile ilikisel veritabanndan elde edilecek olan senaryolarn ekillendirilmesi salanmaktadr. Bu blmlerde yer alan, neden ve sonu kategorilerine yeni neden (Cause ID) ve sonu (Result ID) eklenerek, kavramsal blmde ifade edilen, olaylara ilikin neden ve sonulara ait parametreler nesnel yapnn bu blmnde gelitirilebilmektedir. Projelerin ve i kazas niteliindeki olaylara ait detaylarnn veritabannda tanmlanmalarndan sonraki aamada ise bu veriler arasndaki ilikilerin ortaya karlmas sz konusudur. Proje ve kaza verileri arasndaki ilikiler, sorgu objelerince belirlenmekte; bal olarak grafikler ve histogramlardan yararlanlarak grselletirilmekte ve raporlanmaktadr. likilerin ortaya karlabilmesi, veritaban ierisinde eitli filtrelemelerin yaplmasyla mmkn olmaktadr. Filtrelemelerin ilk admnda proje ile ilgili parametreler kullanlmaktadr. Bu admdaki parametreler ile sadece belirlenmi bir projedeki ilikiler gzlemlenebilecei gibi bina tipi, szleme tipi ve projenin konumu gibi parametreler asndan filtrelemeler yaplabilmektedir. Bu aamada proje bykl, maliyet ve kat yksekliine ait alanlara eitli aralklar tanmlayacak deerler girilerek, bu deerler arasnda yer alan projelere ait ilikilerin ortaya konmas salanabilmektedir. kinci admdaki parametreler, aktivite ile ilgili filtrelemeleri gerekletirmektedir. Bu aamada projede yaplan bir retime ilikin filtreleme yaplabilecei gibi, alt ykleniciye ve alt yklenici tipine gre filtreleme de yaplabilmektedir. Ardk admlarda yaplacak olan seimler, istatistik yapdan elde edilen verilerin pay diyagramlar ve histogramlar olarak ekillenmesini salamaktadr. Pay diyagramlar oransal deerler vermekte, histogramlar ise ayn deeri rakamsal olarak ifade etmektedir. Oransal ve rakamsal deerler, i kazalar ile onu oluturan koullar arasndaki ilikilerin ortaya karlmasnda nem tamaktadr. Gelitirilebilir veritabanndaki grafik arayz bina tipi, kaza tipi, igren grubu, kat says, kazalarn meydana gelme nedenleri ve sonular ile bunlara bal olarak oluan maliyetleri grafiksel olarak ifade etmektedir. Kavramsal blmde ifade edilen parametrelere gre, kazalara ilikin neden ve sonular snflandrlarak bu blmde pay diyagram ve histogramlar olarak sunulmaktadr. Veritabanndan ald verilere gre; 1., 2. ve 3. dereceden neden ve sonulara gre e-
- 164 -
killenen grafikler, kavramsal ksmda sz edilen senaryo dzenindeki ifadeler oluturulmaya allmtr. Pay diyagram ve histogramlar grafiklerin beslendii kaynaklardaki kurgusal/varsaymsal (hipotetik) verilere dayanmaktadr (ekil 2-3).
ekil 2 - rnek Rapor: alan Kategorisi Baznda Kaza Saylar Pay Diyagram
ekil 3 - rnek Rapor: alan Kategorisi Baznda Kaza Saylar Histogram
- 165 -
Veritabannda tanmlanan verilerin says arttka istatistiksel yapdan elde edilen ilikilerden yaplan karmlar da farkllaacaktr. likilerden yaplacak karmlar, grafik ktlardan okunan deerlerin yorumlanmas eklinde olmaktadr. likisel veritabannda, belirli bir parametreler dizisi seimi sonucu ortaya kan grafiksel yap ve deerler ile ayn seim dizisinin herhangi bir parametresinin deitirilmesi ile elde edilecek deerlerin farkl olmalar, esnek bir yapnn varlna iaret etmektedir. Farkl deerlerin elde edilmesi, karlatrmalarn ve i kazasna ilikin karmlarn yaplabilmesini salayacaktr. Veritabannda yer alan, alan personele ait parametreler ile gerekleen i kazas oranlar incelenerek de baz ilikiler tespit edilebilir. Medeni durum, ocuk says ve ya deikenlerinin kaza oranlarndaki deiikliklerde belirleyici olup olmad sorgulanabilmektedir. Burada nemli olan sorgulamay gerekletirenlerin doru hipotezleri retmedeki baars olacaktr. Bu durumda bilgisayar-insan ikilisinin iblmnde her iki taraf kendisinin gl olduu ilevleri stlenmi olmaktadr. Model farkl tipte grafik ktlar oluturabilecek durumda olup, halihazrda Pay Diyagram ve Histogram trnde olmak zere aada sralanan ierikte raporlar kullancya sunabilmektedir. Bu raporlarn ierik ve tipleri saysal olarak kolayca artrlabilir: Bina Tipleri Baznda Kaza Sayslar Pay Diyagram ve Histogram alan Kategorisi Baznda Kaza Saylar Pay Diyagram ve Histogram Kat Says Baznda Kaza Saylar Pay Diyagram ve Histogram 1., 2. ve 3. Derece Sonulara Gre Kazalarn Pay Diyagram ve Histogram 1., 2. ve 3. Derece Nedenlere Gre Kazalarn Pay Diyagram ve Histogram Altyklenici Baznda Kaza Gerekleme Oranlar Pay Diyagram ve Histogram Bina Tipine Gre Kazas Maliyetlerine Ait Pay Diyagram ve Histogram 1., 2. ve 3. Derece Sonulara Gre Kazalarn Maliyet Pay Diyagram ve Histogram gren Gruplarndan Kaynaklanan Kazas Maliyet Pay Diyagram ve Histogram Altyklenicilere likin Kazas Maliyetleri Pay Diyagram ve Histogram Modelin Test Edilmesi Farkl firmalara ait antiyelere kurulacak bu sisteme yaplacak veri girileri ile daha gereki sonulara ulalmas mmkndr. Pratik olarak kullanlabilirliinin azaltlmamas iin, balangta test iin sunulacak veritabanndaki parametreler snrl tutulabilir. Kullanm srasnda, kullanclardan gelecek olan taleplere gre rezerv parametrelere yenilerini eklenerek, kullancnn isteklerine uygun veritabannn ekillendirilmesi salanabilir. Modelin test edilerek pratik manada geerliliinin salanmas, mevcut modelde ok sayda verinin tanmlanmas ile mmkndr. Verilerin saysnn ve eitliliinin artmasyla, elde edilen ilikilerin hatlar keskinleecektir. Testin sresi ve yeri farkl firmalarn farkl projelerinde tam bir proje sresi kadar olmaldr. Bylece sre batan sona takip edilerek, i kazalarna ilikin derin bir veritaban yaps elde edilecektir. Elde edilen ilikiler dier firmalarn proje tasarm ve yapm aamalarndaki kararlarnda kullanlmas salanarak, kurulan ilikilerin doruluu ve kesinlii hakknda bilgi elde edilebilir.
- 166 -
Sonular
Bu alma kapsamnda yer alan i gvenlii veritaban modeli, hem olaylarn meydana gelmesindeki nedenleri ve sonular ilikisel olarak sunmu, hem de istatistik bilgiler arasndaki korelsyonlarn ortaya konulmasn salamaya ynelik bir model oluturmay hedeflemitir. Aratrmada sunulan veritaban modeli, i gvenliini salamaya ynelik, olaylara genel perspektiften bakan, uygulanabilir ve gelitirilebilir bir rnek olarak bilimsel literatrdeki bu konudaki eksii giderebilecektir. antiyelerde, i gvenlii konusunda nlemler alnmasna ve sk prosedrlerin uygulanmasna ramen, i kazalar meydana gelmekte ve projenin maliyet, zaman ve kalite faktrleri olumsuz etkilenebilmektedir. Bu tezin kapsamnda gelitirilen modelin ilikisel veritaban yaps, gemi projelerin verilerinin bir araya getirilmesiyle, bir i gvenlii haritasnn oluturulmasnn ve dier veritabanlaryla birletirilerek global bir yapnn olumasna yardmc olabilecektir. Bylece, meydana gelecek olaylarda, hangi nedenler kazaya sebep oluyor ise, o sebeplerden gerekli dersler alnarak onlarn tekrar nlenebilecektir. Her kaza kartnda yer alacak olan, nedensel-sonusal senaryolar ve kazalarn meydana geldikleri andaki durumlarn aralarndaki ilikiler incelenerek gerekli nlemler alnabilir. Kaynaklar
akar, V., (2008), naat Projelerinde Kalite Gvence Sistemi Balamnda Yapm Gvenliinin Salanmasna Ynelik Bir Veritaban Modeli, .T.. Fen Bilimleri Enstits, Yaynlanmam Master Tezi, stanbul. Elbeltagi, E. Hegazy, and T. Eldosuky, A. (2004). Dynamic Layout of Construction Temporary Facilities Considering Safety, Journal of Construction Engineering and Management, ASCE, 130/4, 534-541. Fang, D. Chen. Y. and Wong L. (2005). Safety Climate in Construction Industry: A Case Study in Hong Kong, Journal of Construction Engineering and Management, ASCE, 132/6, 573-584. Heberle, D. (1998). Construction Safety Manual, McGraw-Hill Press, ABD Japan Science and Technology Agency, (2007). Failure Knowledge Database, http://shippai.jst.go.jp/en, Eriim Tarihi: Ekim 2007. Kartam, A.N. 1997. Integrating Safety and Health Performance Into Construction CPM, Journal of Construction Engineering and Management, ASCE, 123/2, 121-126. Mitropoulos, P. Abdelhamid, T.S. and Howell, G.A. (2005). Journal of Construction Engineering and Management, ASCE, 131/7, 816-825. Pheng, S.L. and Shiua, S.C. (2000). The Maintance of Construction Safety: Riding on ISO 9000 Quality Management Systems, Quality in Maintenance Engineering, 6/1, 28-44. Suraji, A., Duff, R.A and Peckitt, S.J. (2001). Development Of Causal Model Of Construction Accident Causation, Journal of Construction Engineering and Management, ASCE, 127/4, 337-344. Teo, E.A.L. Ling F.Y.Y. and Chong, A.F.W, (2005). Framework for Project Managers to Manage Construction Safety, Project Management, 23, 329-341. Toole, T.M. (2002). Construction Site Safety Roles, Journal of Construction Engineering and Management, ASCE, 128, 203-210. Yu, S.C.-K. and Hunt, B. (2004). A Fresh Approach to Safety Management Systems in Hong Kong, The TQM Magazine, 16/3, 210-215.
- 167 -
naat Firmalarnn Gvenlii Baarm Dzeyinin llmesine Ynelik Entropi Tabanl Bir Model
Evren lkeryldz1, M. Emre lal2, Serdar Kale3
zet
naat eylemlerinin yer ald her alanda alnan kararlar saysz baarm hedefleri iermektedir. Bu baarm hedefleri genellikle zaman, para ve teknoloji gibi kstl kaynaklara ynelik talepleri ierirken ayn zamanda, beraberinde i kazalarn da gndeme getirirler. kazalarnn inaat faaliyetlerinin yer ald yerlerde olduka sk karlalan bir durum olmas i gvenliiyle ilgili yaplan aratrmalarn saysn giderek arttrmaktadr. te yandan inaat firmalarnn i gvenlii baarm dzeylerinin llmesine ynelik almalarda, gelitirilen modellerin byk bir blmnn lm srecindeki belirsizlii ihmal ederek dikkate almadklar gzlemlenmektedir. Entropi yaklam, bir sistemdeki belirsizlii lmek iin kullanlan yaklamlardan biridir. Bu alma inaat firmalarnn i gvenlii baarm dzeylerinin llmesine ynelik entropi tabanl bir model sunmaktadr. alma kapsamnda sunulan entropi tabanl i gvenlii baarm modeli dier modellerden farkl olarak bu sreteki belirsizlikleri etkin biimde deerlendirebilmektedir. nerilen modelin uygulamas saysal bir rnekle gsterilmitir. Anahtar Kelimeler: i gvenlii, i kazalar, entropi, baarm dzeyi, lme, kyaslama
Giri
naat sektr i gvenlii baarm dzeyi asndan en ok eletirilen sektrlerden biri olma zelliini uzun bir sredir korumaktadr. naat sektrnn bu olumsuz grntsnn iyiletirilmesi amacyla gerekletirilen ok saydaki bilimsel almaya ramen zaman ierisinde bu olumsuz grntde deien ok fazla bir eyin olmamas aratrmaclar geleneksel yaklamlar sorgulamaya ve i gvenlii baarm konusunda yeni araylara yneltmitir. naat sektrnde i gvenlii baarm dzeyleri geleneksel olarak i kazalarna ilikin olarak tutulan istatistikler (i kazalarnn says, i kazas sonucu oluan yaralanmalarn ve lmlerin says) zerine ina edilen i gvenlii baarm
1 2 3
zmir Yksek Teknoloji Enstits, Mimarlk Blm, zmir. - evrenulkeryildiz@iyte.edu.tr zmir Yksek Teknoloji Enstits, Mimarlk Blm, zmir. - emreilal@iyte.edu.tr zmir Yksek Teknoloji Enstits, Mimarlk Blm, zmir. - serdarkale@iyte.edu.tr - 169 -
lm modelleri yardmyla hesaplanm ve inaat sektrnde yaanan i kazalarnn bu modeller yardmyla nlenebilecei veya en azndan azaltlabilecei varsaylmtr. Bir grup aratrmac (Ahmad ve dierleri, 1998; Mohammed, 2003; Fang ve dierleri, 2004; Ng ve dierleri, 2005), i kazalarna ilikin istatistiklerin doru olmalarna ramen ardl gstergeler olmalar nedeniyle, i kazalarnn nasl olduu, nasl nlenebilecei veya hangi ynetimsel yaklamlarn izlenmesiyle azaltlabilecei konularnda bilgi vermediklerini ileri srmekte; ve inaat sektrnn i gvenlii baarm dzeyinin ncl gstergelerinin kullanlarak llmesini nermektedirler. Bu neri nda gelitirilen modellerin (Ahmad ve dierleri, 1998; Mohammed, 2003; Fang ve dierleri, 2004; Ng ve dierleri, 2005) inaat sektrnde i gvenlii baarm dzeyinin iyiletirilmesi konusunda nemli bir kilometre ta olarak literatrdeki yerlerini almalarna ramen ncl gstergelerin llmesi srecinin ierdii belirsizlik ve belirsizliin neden olduu gvenirlilik sorunlar bu modellerde tamamen ihmal edilmitir. Bu almada i gvenlii baarm deerlendirme srecinde ncl gstergelerin kullanlmasnn neden olduu gvenilirlik problemlerinin giderilmesine ynelik bir model nerilmektedir.
naat sektrnde i gvenlii

gvenlii baarmn etkileyen faktrleri belirlemek amacyla ok sayda bilimsel alma gerekletirilmitir. Bu bilimsel almalarda i gvenlii baarmn etkileyen faktrler youn bir biimde i gvenlii kltr veya i gvenlii iklimi kavramlar kullanlarak incelenmitir. gvenlii kltr ve i gvenlii iklimi zerine yaplan tanmlamalar, ilgili boyutlar ve lmler bir almadan dier almaya deiiklik gstermektedir (Guldenmund, 2000). Bu konuda gerekletirilen ilk aratrmalardan biri Zohara (1980) ait olup, yazar aratrmasnda i gvenlii iklimi terimini tercih ederek, bu terimi alanlarn alma ortamlar hakknda paylatklar temel alglarn zeti eklinde tanmlamtr. Kurumsal iklim kavramndan devirilen i gvenlik iklimi terimi baz aratrmaclara gre i gvenlii kltrnn bir birleeni olarak ele alnm (Cooper, 2000; Glendon ve Stanton, 2000; Neal ve dierleri, 2000; Choudhry ve dierleri, 2007a) kimi aratrmaclara gre ise gerek i gvenlii kltrnn bir yansmas olarak yorumlanmtr (Lee ve Harrison 2000; Flin ve dierleri, 2000; OToole, 2002; Fang ve dierleri, 2006). Sonu olarak i gvenlii iklimi alanlarn i gvenliiyle ilgili alglar ile ilikili iken i gvenlii kltrnn, ii gvenli ynetebilme kabiliyeti belirleyicileri ile ilintili olduunu sylemek mmkndr (Mohamed, 2003). Her ne kadar i gvenlik iklimi, i gvenlii kltrnn bir rn olarak kabul edilse de, birok aratrmac iin birbirlerinden farkl iki kavram olarak karmza kmaktadr (Mohamed, 2003). Choudhry ve dierlerinin (2007b) yapm ynetimi literatrne kazandrd i gvenlii iklimi tanmna gre: antiyelerde uygulanan i gvenlii uygulamalar, sreleri ve kurallara ilikin i gvenlik ynetimi sisteminin iiler tarafndan alglannn yansmas olarak aklanmaktadr. Ayrca aratrmaclarn ou (Neal ve dierleri, 2000; Mohamed, 2002; Oliver ve dierleri, 2002; Vredenburgh, 2002; Smith ve dierleri, 2006) antiyelerdeki i kazas orannn azlamasnn gvenlik ikliminin geliimine bal oluduu grndedirler. Zoharn (1980) i gvenlii baarmn etkileyen faktrleri inceleyen almasnda i gvenliini etkileyen faktrler sekiz ana balk altnda toplanm; (1) baarl bir gvenlik eitimi; (2) gvenlik ynetim taahhd; (3) i gvenlii sorumlusunun nitelii; (4) i gvenlii komitesinin nitelii; (5) alma koullarnn genel risk dzeyi; (6) i gvenliine ilikin yaklamlar; (7) i gvenliine ynelik tevikler ve destekler; (8) i
- 170 -
Evren lkeryldz, M. Emre lal, Serdar Kale
gvenlii ynetiminin sosyal ve alma temposuyla ilgili etkileri boyutlarnda deerlendirmitir. Ardndan Brown ve Holmes (1986) gerekletirdikleri aratrmada Zoharn (1980) nerdii Sekiz Faktr modelini yeniden incelemi ve Zoharn (1980) modelini (1) ynetim anlay, (2) ynetim eylemleri ve (3) alanlara ilikin risk dzeyi olarak ana faktr altnda yeniden yaplandrmlardr. Daha sonraki almalarda DeDobbeleer ve Beland (1991), Brown ve Holmes (1986) tarafndan gelitirilen modeli inaat firmalar balamnda incelemi ve irketin ynetimsel yaklam ve alanlarn yaklam konularn ieren ikili bir model nermilerdir. Flin ve dierlerinin (2000) gerekletirdii almada nerilen i gvenlii baarm modeli ise byk be temasna dayanmakta ve bu model; (1) ynetim ve denetim, (2) gvenlik sistemi, (3) risk, (4) i yk ve younlu ve (5) yetkinlik faktrlerinden olumaktadr. naat firmalar balamnda gerekletirilen bir dier almada ise bu say alty bulmakta; (1) iletiim ve destek, (2) prosedr yeterlilii, (3) alma basks, (4) kiisel koruyucu donanmlar, (5) ilikiler ve (6) gvenlik kurallar olarak gze arpmaktadr (Glendon ve Litherland, 2001). Mohamed (2002) tarafndan gerekletirilen dier bir almada ise antiyelerde i gvenliini etkileyen 10 farkl boyut ileri srlm ve bu boyutlar; ynetim taaht, iletiim, gvenlik kurallar ve prosedrleri, destekleyici bir evre, denetleyici bir evre, ii katlm, kiisel risk idrak, i tehlikelerini deerlendirme, alma basks ve yeterlilii olarak ele alnmtr. Ho ve Zetann almas (2004) i gvenliini etkileyen faktrleri (1) davran, (2) evre, (3) kurum, ve (4) birey olarak drt ana grup altnda toplamaktadr. Fang ve dierlerin (2006) i gvenlii kavramn Hong Kong inaat sektr balamnda inceleyen almas i gvenliini etkileyen en nemli 10 faktrn gvenlik tutum ve ynetim kararll, gvenlik danma ve eitimi, ynetici ve alanlarn rolleri, risk alma davran, gvenlik kaynaklar, gvenlik deerlendirme prosedrleri ve i riski, hatal gvenlik prosedrleri, ii katlm, alan katk ve yeterlilii olduunu bildirmektedir. Teo ve Lingin (2006) Singapur inaat sektrne ynelik olarak gelitirdikleri i gvenlii modeli (1) politika faktr, (2) sre faktr, (3) personel faktr ve (4) tevik edici faktr gibi ekirdek bileenleri iermektedir.
gvenlii baarm deerlendirme modelleri

naat firmalarnn i gvenlii baarm dzeyini lmek ve deerlendirmek iin ok sayda model nerilmitir. nerilen i gvenlii baarm modellerinin zaman ierisinde tepkisel yaklam tabanl i gvenlii baarm modellerinden nlemsel yaklam tabanl (Mohammed 2003; Ng ve dierleri 2005) i gvenlii baarm modellerine doru bir geliim sreci izledii gzlemlenmektedir. Tepkisel yaklam istenmeyen davranlarn (i kazalarnn) davrantepki, bir anlamda dlyaptrm esasna dayal olarak deitirilmesini ierir. Deneyim Deiim Faktr, tepkisel yaklam tabanl modeller arasnda en yaygn olarak bilinen ve kullanlan i gvenlii baarm deerlendirme yaklamdr. Bu model inaat firmalarnn i kazas kaytlarnn incelenerek yksek i gvenlii baarm oranna sahip olan inaat firmalarnn dk sigorta primi demesini, dk i gvenlii baarm oranna sahip olan inaat firmalarnn ise yksek sigorta primi demeleri ilkesine dayanmaktadr. Modelde kullanlan i gvenlii baarm lt, i kazasna karan alanlara denen tazminat miktarnn, benzer i kazas sonucu denen tazminatlara i kazasnn niteliinin ve sklnn ve inaat firmasnn alan saysnn da dikkate alnarak oranlanmas ile hesaplanmaktadr. Tepkisel yaklam tabanl modeller arasnda yaygn olarak kullanlan dier bir yaklam ise bir yl ierisinde lm, hastalan-
- 171 -
ma, veya bir veya birden fazla i gn kaybna neden olan yaralanmayla sonulanan i kazas saysnn firmann her 100 alanna oranlanmas hesaplanan Kaytedilebilir Olay Orandr. nlemsel yaklam tabanl i gvenlii deerlendirme modelleri, sadece ardl gstergelere dayanan tepkisel modellerin i gvenlii baarm dzeyini deerlendirmede yetersiz kaldn belirterek deerlendirme srecine ncl gstergelerin dahil edilmesi gerekliliini ileri sren aratrmaclar tarafndan gelitirilmitir. nlemsel yaklamda, istenmeyen bir durum ya da davran (i kazas) gereklemeden nlem alnmas gereklilii zerinde durulur; bu yaklam istenmeyen durum ve davran nlemek iin, istenen durumdan sapmalarn nlenmesine ynelik eylemlerin gerekletirilmesini ierir. Mohamed (2003) Dengeli Baar Karnesi yaklam kullanarak inaat firmalarnn i gvenlii baarm dzeylerini kyaslamak iin nlemsel yaklam tabanl bir i gvenlii baarm deerlendirme modeli nermitir. nerilen nlemsel yaklam tabanl modelde inaat firmlarnn i gvenlii baarm, (1) uygulama ve izleme, (2) deerlendirme ve iletiim, (3) renme ve iyiletirme, ve (4) hedef ve strateji belirlemeden oluan drt ana balk altnda incelenmekte ve ncl gstergeler kullanlarak baarm dzeyi deerlendirilmektedir. Ng ve dierlerinin (2005) inaat firmalarnn i gvenlii baarm dzeyini lmek iin gelitirdikleri nlemsel model 13 tane deerlendirme kriterinden olumaktadr. Modeli oluturan deerlendirme kriterleri proje ve kurum dzeyi olmak zere iki ana gruba ayrlmtr. Proje dzeyinde i gvenlii baarm deerlendirme kriterleri: (1) proje ynetim ekibinin nitelii, (2) tehdit ynetimi, (3) alanlarn bilgilendirilmesi, eitimi ve dllendirilmesi, (4) i gvenliinin uygulanmas, (5) i kazalarnn kaydedilmesi, raporlanmas, ve incelenmesi, (6) acil durum ynetimi sreci, ve (7) i gvenlii deerlendirme srecinden olumaktadr. Kurum dzeyinde i gvenlii baarm deerlendirme kriterleri: (1) idare ve ynetimin katlm, (2) salk ve gvenlik eitimi, (3) alt yklenicilerin seimi ve kontrol, (4) i gvenliinin incelenmesi, (5) i kazas kaytlar, ve (6) i gvenlii ve salna ilikin yasal dzenlemeler ve ynetmeliklere uygunluu iermektedir. nerilen modelde deerlendirme kriterlerinin nem arlklarnn hesaplanmas; znel olarak i gvenlii uzmanlarna, inaat firmalarnn yneticilerine ve proje sahiplerine uygulanan bir anket almas ile belirlenerek elde edilmekte, ardndan belirlenen arlklarn firmalarn deerlendirme kriterleri baarm dzeyleriyle arplmas ile her bir inaat firmasnn arlklandrlm i gvenlii baarm dzeyi belirlenebilmektedir. Rowlinson ve dierleri (2008) inaat firmalarnn i gvenlii baarm dzeylerini kyaslamak amacyla (1) uygulama ve sreler, (2) projeye ilikin hedefler, (3) insan kaynaklarnn ynetimi ve (4) kurumsal ynetimden oluan bir model nermilerdir. Rowlinson ve dierlerinin (2008) nermi olduklar deerlendirme kriterlerine ilikin yap znel deerlendirmelere dayanmaktadr. El-Mashaleh ve dierleri (2010) inaat sektrnde i gvenlii baarm dzeyini lmek iin Veri Zarflama Analiz yaklam tabanl bir model nermilerdir. nerilen modelde, i gvenlii baarm dzeyi girdi faktrlerinin kt faktrlerine oranlanmas ve bu orann dorusal programlama yntemi kullanlarak deerlendirimesiyle hesaplanmaktadr. gvenliine ynelik yaplan harcamalarn firmann tm gelirlerine oran modelin girdisini olutururken, 5 farkl i kazas tr de modelin ktlarn oluturmaktadr. Fang ve dierleri (2004) inaat firmalarnn i gvenlii baarm dzeyini deerlendirmek iin dorusal regresyon analizi tabanl bir model nermilerdir. Projenin zellikleri, firmann deneyimleri, kurumsal yap, alanlarn katlm, i gvenliine ilikin yatrmlar, alanlar ve yneticileri arasndaki ilikilerin nitelii nerilen modelin bamsz deikenlerini olutururken, antiyede yaanan i kazas skl, alanlarn memnuniyeti, ve alma koullarnn denetimi faktrleriden oluan i gvenlii baarm endeksi ise modelin baml deikenini oluturmaktadr.
- 172 -
Yukardaki paragrafta bahsedilen modeller, inaat firmalarnn i gvenlii baarm dzeylerinin llmesi ve kyaslanmas konusunda nemli katklar salam olmalarna ramen lme, deerlendirme ve kyaslama srelerinin doas gerei iermi olduklar belirsizliklerin nerilen modellerde ihmal edildii gzlenmektedir. Belirsizlik, lme, deerlendirme ve kyaslama srelerinin, sonularnn doruluu ve gvenirlii konularnda ciddi phelere neden olduu grlmektedir. Belirsizliin neden olduu olumsuz etkilerinin giderilmesi veya en aza indirilmesine ynelik gelitirilen nemli yaklamlardan biri Shannonun Entropi (1948) yaklamdr.
Shannonun (1948) Entropi Yaklam

Gerekletirilen yeni aratrmalarda entropi kavram olaslkl mantksal karsama kuram olarak kabul grmekte (Solana-Ortega, 2002) ve entropi tabanl lmler, ilemsel karmakl lmede baarl bir ekilde kullanlmaktadr (Sivadasan ve dierleri, 2002). Entropi kavramnn belirsizlik lmede bir ara olarak kullanlmas Shannonun 1948 yllnda gelitirdii enformasyon kuramna dayanmaktadr. Kuramn dayand temel nokta iletiim sisteminin matematiksel bir model olarak ileri srlebilmesine ve bilginin younluk yada ktle gibi fiziksel olarak llebilen bir nicelik olarak dnlmesine baldr. Shannonun (1948) ortaya att temel dnce, entropi kavram kullanlarak bilgi kapasitesinin saysal deerle llebilme olasl olduudur. Entropi kavram, fizik ve bilgi kuram olarak iki alanda karmza kmaktadr. Fizikte, entropi maddenin halleri arasndaki enerjinin dzensizliinin llmesine karlk gelir ve doal olarak srekli bir art ierisindedir. Bilgi teorisinde entropi, veri ak iindeki llebilen bilginin deeri olarak nitelendirilmektedir. Shannona gre bir sistemdeki belirsizliin azalmas sistemden saladmz bilginin okluuyla ilikilendirilebilmektedir. Shannon (1948) entropiyi (E) matematiksel olarak baz varsaymlar zerine ekillendirmektedir; (1) Ei, pi de srekli (orantl) bir art ierisindedir, (rnein olaslklardan birinde meydana gelebilecek kk bir art ayn oranda Ei deerinde kk bir arta yol aacaktr). (2) ayet, btn pi deerleri pi = 1/le eit ise; E, lin monotonik art fonksiyonu olabilmektedir. Bylece tek bir olayn olma olaslndan te birbirine e olaylarn olma olaslklarnn fazlal ya da belirsizlii sz konusu olmaktadr. (3) ki adm arasnda yaplan seimdeki son E deeri; iki admdaki entropi arlklarnn toplam kadardr. Bylece entropi deeri: (1) eklini almaktadr. Yukarda tanmlanan matematiksel ifade enformasyon kuramnda belirsizlik, seim ve bilgi lm konularnda nemli bir rol oynamakta ve E deeri pi,.., ple kadar olan olaslk setini iermektedir. Olaslklar p ve q=1-p olan iki olayn entropi deerlerindeki deiim ekilde 1de gsterilmektedir.
- 173 -
ekil 1 - Shannonun (1948) entropi deiim grafii
Entropi Tabanl Gvenlii Baarm Modeli

Bu almada ortaya konan inaat firmalarnn i gvenlii baarm dzeylerinin llmesine ynelik model, yukarda aklanan entropi kuram (Shannon, 1948), ok ltl karar verme modeli olan TOPSIS (Hwang and Yoon, 1981) ve Ng ve dierleri (2005) tarafndan gelitirilen i gvenlii baarm modeli zerine inaa edilmitir ve sekiz admdan meydana gelmektedir. zlenen admlar aadaki gibi sralanmaktadr: Adm 1; i gvenlii baarm dzeyinin llmesi iin i gvenlii deerlendirme kriterlerinin belirlenmesi, Adm 2; Deerlendirme kriterleri iin hiyerarik bir yap inaa edilmesi, Adm 3; Deerlendirme kriterlerinin nem arlklarnn belirlenmesi, Adm 4; gvenlii deerlendirme kriterlerinin baarm dzeylerinin llmesi, Adm 5; Arlklandrlm i gvenlii baarm deerinin hesaplanmas, Adm 6; Pozitif ideal (+) ve negatif ideal (-) zmlerin oluturulmas, Adm 7; Pozitif ve negatif ideal baarm dzeylerinden ayrm lsnn hesaplanmas, Adm 8; deal i gvenlii baarm dzeyine yaknln hesaplanmas. Adm 1. i gvenlii baarm dzeyinin llmesi iin i gvenlii kriterlerinin belirlenmesi gvenlii ve gvenlik baarm dzeyi arasndaki ilikiyi inceleyen ok sayda bilimsel alma (Mohammed 2003; Ng ve dierleri, 2005; El-Mashaleh ve dierleri 2010) gerekletirilmitir. Gerekletirilen bu almalarn detayl olarak incelenmelerinin ardndan i gvenlii baarm modellerinde hiyerarik bir yapnn yaygn olarak kullanld ve bu hiyeraride kullanlan ana deerlendirme kriterlerinin proje dzeyi (C1) ve kurum dzeyi (C2) olarak iki balk altnda topland gzlenmektedir.
- 174 -
Adm 2. Deerlendirme kriterleri iin hiyerarik bir yap oluturulmas gvenlii ile gvenlik baarm dzeyi arasndaki ilikiye ait hiyerarik bir yapnn oluturulmas, almann ikinci aamasn oluturmaktadr, ncelikli olarak dier modellerde de gvenlik baarm dzeyini lmek iin iki seviyeli bir yap nerilmektedir (Ng ve dierleri, 2005). lk seviye proje baarm dzeyini iki kritere ayrmaktadr Ci (i = 1, 2): Proje dzeyi (C1) ve kurum dzeyi (C2). kinci seviyede ise bu ana balklar altnda alt deerlendirme kriterlerin Cij (j = 1, 2,k) incelenmesini iermektedir. Projeye ilikin baarm dzeyi kriterleri (C1) 7 alt balk altnda toplanmaktadr. Bunlar Proje ynetimi komitesi (C1.1), Tehdit ynetimi (C1.2), Bilgi, eitim ve tevik (C1.3), Uygulama (C1.4), Kayt, rapor ve inceleme (C1.5), Acil durum sreci (C1.6), ve i gvenlik deerlendirmedir (C1.7). Kuruma ilikin baarm dzeyi kriterleri (C2) 6 alt balk altnda toplanmaktadr. Bunlar: dare ve ynetimin katlm (C2.1), Salk ve gvenlik eitimi (C2.2), Alt yklenicilerin seimi ve kontrol (C2.3), Gvenlik deerlendirme (C2.4), Kaza kayd (C2.5), Yasa, tzk ve standartlardr (C2.6). Adm 3. Deerlendirme kriterlerinin nem arlklarnn belirlenmesi nc aama, deerlendirmede kullanlacak ana (Ci) ve alt kriterlerin (Cij) nem arlklarnn (Wij) hesaplanmasn iermektedir. Baarm deerlendirme alannda yaplan almalarda deerlendirme srecinde kullanlan kriterlerin deerlendirilmesinde farkl yntemler kullanlmaktadr. Literatrde deerlendirme kriterlerinin nem derecelerinin llmesinde farkl yaklamlar kullanlsa da en yaygn yaklam dilsel deikenlerin kullanlmasdr. Dilsel deiken, kelime veya kelime gruplarnn, saylar gibi kullanld deikenlerdir. Dilsel deikenlerden, ok karmak yada iyi tanmlanamam durumlar nicel olarak ifade etmekte faydalanlr. Dilsel deikenleri kullanarak uzmanlarn deerlendirme kriterleri arlklar belirlenebilir. Dilsel deikenlerin byk oranda belirsizlik iermesi nedeniyle deerlendirme srecinde ilgili gvenilirlik problemine neden olduu bildirilmektedir. Bu alma kapsamnda sunulan modelde Shannonun (1948) entropi yntemi kullanlarak dilsel deikenlerin neden olduklar belirsizlik giderilmeye allarak, deerlendirme srecinin gvenilirlii iyiletirilmitir. Entropi yaklam ile deerlendirme kriterlerinin (Ci ve Cij) arlklar aadaki matematiksel ifadeler kullanlarak hesaplanabilir: (2)
(3)
(4)
(5)
Yukardaki matematiksel ifadelerde, Vi iinci kriterin beklenen deeri, wik knc uzmann iinci kriterin arlna ilikin deerlendirmesi, l deerlendirmeye katlan uzman says,
- 175 -
. iinci kriterin arlna ilikin yaplan deerlendirmelerin olaslksal dalm, Ei iinci kriterinin entropisi ve Wi ise iinci kriterin nem arldr. Adm 4. gvenlii deerlendirme kriterleri baarm dzeyinin llmesi Drdnc aama proje ve kurum dzeyinde her bir deerlendirme kriterinin baarm dzeyinin llmesidir. Bu sre iki aamada gerekletirilmektedir. lk aama; her bir deerlendirme kriterinin baarm dzeyini (Rij) lmek iin niteliksel gstergelerin gelitirilmesi, ikinci aamada gelitirilen niteliksel gstergelerin Likert lei kullanlarak llmesidir. Her kriterin baarm (Rij) dzeyinin llmesinde birden ok niteliksel gsterge veya lm sorusunun kullanlmas baarm lme ve deerlendirme srecinin gvenirliliini arttrr. Her bir alt deerlendirme kriterinin baarm dzeyi aadaki matematiksel ifadeye gre hesaplanr: (6) rij,s ijinci kriterin baarm dzeyini len sinci lm sorusuna verilen yant ve t ise lm sorusu saysdr. Adm 5. Arlklandrlm Gvenlii Baarm Deerinin Hesaplanmas Bu admda ij inci deerlendirme kriterlerine gre i gvenlii baarm dzeyi aadaki matematiksel ifade kulanlarak hesaplanr: (7) Yukardaki matematiksel ifadede Wi iinci kriterin arl ve Ri ise i inci kriterin baarm deeridir. Adm 6. Pozitif deal (+) ve Negatif deal (-) zmlerin Oluturulmas Altnc adm, i gvenlii deerlendirme kriterlerinin ideal pozitif (BDij+) ve ideal negatif (BDij-) baarm dzeylerinin oluturulmasn ierir. deal pozitif baarm deerini hesaplamak iin deerlendirme kriterinin lmnde kullanlan Likert leinin en byk baarm deeri (max Rij) ile kriterin arlk deeri (Wij) arplr. Benzer biimde ideal negatif baarm dzeyi oluturmak iin deerlendirme kriterinin lmnde kullanlan Likert leinin en kk baarm deeri (min Rij) ile kriterin arlk deeri (Wij) arplr. Adm 7. Pozitif ve Negatif deal Baarm Dzeylerinden Ayrm lsnn Hesaplanmas Yedinci adm, arlklandrlm baarm dzeylerinin, ideal pozitif (BDij+) ve ideal negatif (BDij-) baarm dzeylerinden ayrm lsnn klit Uzakl yaklam kullanlarak hesaplanmasn iermektedir. Pozitif ideal ve negatif ideal ayrm ls aadaki matematiksel ifadeler kullanlarak hesaplanr:
- 176 -
(8)
(9)
Adm 8. deal Gvenlii Baarm Dzeyine Yaknln Hesaplanmas Son adm, hesaplanan ideal pozitif (D+) ve negatif ideal (D) ayrm llerinden yararlanlarak ideal i gvenlii baarm dzeyine greli yaknln (GBD) hesaplanmasn iermektedir. Burada kullanlan lt, negatif ideal ayrm lsnn toplam ayrm ls iindeki paydr. deal zme greli yaknlk deeri aadaki matematiksel ifade ile hesaplanr: (10) Gvenlii Baarm Dzeyi (GBD) deeri 0 GBD 1 aralnda deer alr ve GBD = 1 inaat firmasnn ideal i gvenlii baarm dzeyine sahip olduunu, GBD =0 ise inaat firmasnn negatif ideal i gvenlii baarm dzeyine sahip olduunu gsterir.
Saysal rnek
Bu alma kapsamnda gelitirilen entropi tabanl i gvenlii modelinin uygulamas saysal bir rnek kullanlarak aadaki blmde sunulmutur. Bu saysal rnekte; (1) deerlendirme kriterlerinin arlklarnn (Wi ve Wij) 7li Likert lei ile 1= Kesinlikle nemsiz, ve 7= kesinlikle nemli aralnda derecelendirilerek lld, (2) deerlendirme kriterlerinin baarm gerekleme dzeylerinin Ng ve dierleri (2005) tarafndan gelitirilen gstergeler kullanlarak lld, (3) baarm gerekleme dzeylerinden (Rij) i kazas kaydnn (R2.6) algsal olarak 7li likert lei ile 1= hi ve 7= ok sk aralnda derecelendirilerek lld ve geri kalan dier baarm dzeylerinin (Ri.j, i.j2.6) ise 7li Likert lei ile 1= kesinlikle ok zayf ve 7= mkemmel aralnda lld, (4) deerlendirme kriterlerinin arlklarnn belirlenmesi srecine 10 adet i gvenlii uzmannn (Ui, i=10) katld, (5) i gvenlii deerlendirme srecine 10 inaat firmasnn (Fi, i=10) katld varsaylmtr. Uzmanlarn (Ui) i gvenlii baarm deerlendirme srecinde kullanlacak olan ana (Ci) ve alt (Cij) kriterlerin arlklarna ilikin grlerinin Likert leindeki saysal karklklar Tablo 1 sunulmutur. Tablo 1in son kolonu deerlendirme kriterlerinin (Wi ve Wij) Entropi yaklam kullanlarak hesaplanm nesnel nem arlklarn sunmaktadr. naat firmalarnn i gvenlii baarm dzeylerine ilikin deerlendirmeleri 3 nolu matematiksel ifade kullanlarak hesaplanm (Rij) ve Tablo 2de sunulmutur.
- 177 -
Tablo 1 - Gvenlii Deerlendirme Kriterlerinin Arlklar (Wi ve Wij) Deerlendirme Kriteri Ci C1 C2 Ci.j C1.1 C1.2 C1.3 C1.4 C1.5 C1.6 C1.7 C2.1 C2.2 C2.3 C2.4 C2.5 C2.6 5 6 4 7 5 6 5 4 5 6 4 6 4 4 5 6 7 8 5 6 6 7 4 5 7 6 6 5 6 7 6 7 4 4 5 6 6 6 6 7 6 5 6 7 6 6 7 7 6 7 5 4 5 6 7 6 5 5 5 6 7 3 7 7 6 6 6 5 6 5 5 5 4 5 6 4 6 4 5 6 4 7 6 7 4 5 4 5 4 6 4 4 5 6 5 6 7 5 6 5 4 5 7 4 5 5 6 7 4 7 6 5 6 4 5 7 6 6 5 7 7 5 5 6 5 6 5 5 7 5 0.157 0.137 0.139 0.162 0.141 0.149 0.114 0.161 0.177 0.151 0.161 0.199 0.152 5 5 6 7 7 6 5 6 6 7 6 7 5 7 5 7 6 7 7 6 0.471 0.529 Uzman (Ui) U1 U2 U3 U4 U5 U6 U7 U8 U9 U10 Arlk (Wi, Wij)
Tablo 2 - naat Firmalarnn Deerlendirme Kriterlerinin Baarm Dzeyleri (Rij) Rij R1.1 R1.2 R1.3 R1.4 R1.5 R1.6 R1.7 R2.1 R2.2 R2.3 R2.4 R2.5 R2.6
- 178 -
naat Firmas (Fi) F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10 4.800 4.700 4.800 5.600 4.800 5.200 4.600 5.400 6.000 4.800 5.600 5.200 6.000 5.400 5.700 5.400 5.400 4.600 4.400 5.400 5.600 5.900 5.800 4.600 5.200 4.900 5.200 4.000 4.200 5.200 5.800 5.400 5.400 5.600 5.600 5.600 3.800 4.600 3.400 5.500 6.200 5.600 5.400 5.600 5.700 5.700 4.800 5.600 5.400 5.900 5.400 4.600 4.600 4.000 4.600 4.300 5.600 5.200 6.200 4.400 5.200 5.400 4.200 5.000 4.900 4.900 5.600 5.400 5.600 4.800 5.100 6.200 4.800 4.000 5.100 4.500 4.800 5.200 5.800 4.900 5.800 6.600 4.200 4.200 5.300 4.700 3.800 4.600 5.600 4.600 4.400 6.400 4.800 5.000 4.650 4.800 4.000 4.600 5.600 4.700 5.800 6.200 5.600 6.200 5.900 6.100 4.000 3.600 4.200 4.700 5.100 6.800 5.000 5.400 5.850 5.700 3.400 4.800 5.800 5.200 5.400 5.200 4.400 5.000 4.850 4.900 4.000 6.000 6.000 4.600
Tablo 3 - Arlklandrlm Baarm Dzeyi (BDi ve BDij) , Pozitif (+) ve Negatif (-) deal zmler ve Gvenlii Baarm Dzeyi (GBD) F3 2.416 2.628 5.044 0.414 0.349 0.301 0.428 0.373 0.281 0.270 0.340 0.392 0.400 0.527 0.568 0.401 0.583 1.153 0.664 1.214 0.709 0.497 0.389 0.393 0.539 1.180 0.687 0.616 0.600 0.501 0.518 0.372 0.384 0.320 0.340 0.358 0.321 0.775 0.959 0.553 0.495 0.439 0.355 0.434 0.383 0.408 0.442 0.429 0.368 0.306 0.505 0.481 0.630 1.097 0.635 0.264 0.264 0.302 0.291 0.323 0.302 0.394 0.366 0.380 0.380 0.320 0.373 0.360 0.436 0.302 0.493 0.523 0.448 0.357 0.611 0.481 0.531 1.233 0.699 0.428 0.428 0.290 0.351 0.260 0.340 0.321 0.340 0.262 0.275 0.340 0.420 0.393 0.309 0.259 0.417 0.429 0.376 0.399 0.547 0.369 0.587 1.117 0.656 0.369 0.349 0.349 0.297 0.284 0.349 0.355 0.384 0.340 0.399 0.444 0.355 5.265 5.145 4.436 4.871 5.272 4.963 7.000 0.518 0.453 0.458 0.535 0.466 0.492 0.378 0.596 0.653 0.560 0.595 0.737 0.561 0.000 1.688 1.000 2.806 2.716 2.101 2.532 2.912 2.537 3.701 2.459 2.428 2.335 2.340 2.360 2.426 3.299 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10 Pozitif Ideal 0.471 0.529 1.000 0.074 0.065 0.065 0.076 0.067 0.070 0.054 0.085 0.093 0.080 0.085 0.105 0.080 1.688 0.000 0.000 Negatif Ideal
Baarm Dzeyi BDi
F1
F2
BD1.j
2.599
2.470
2.444
BD2.j
2.789
3.315
2.539
BDi.j
5.389
5.784
4.983
BD1.1
0.355
0.347
0.355
BD1.2
0.362
0.336
0.388
BD1.3
0.367
0.386
0.380
BD1.4
0.443
0.412
0.412
Kurum Dzeyi
BD1.5
0.413
0.373
0.360
BD1.6
0.380
0.323
0.323
BD1.7
0.280
0.291
0.227
BD2.1
0.434
0.527
0.408
BD2.2
0.541
0.616
0.392
BD2.3
0.352
0.512
0.384
Proje Dzeyi
BD2.4
0.493
0.527
0.476
BD2.5
0.537
0.716
0.526
BD2.6
0.433
0.417
0.353
0.474
0.376
0.592
1.238
1.384
1.125
- 179 -
GBD
0.723
0.786
0.655
Deerlendirme kriterlerinin nem arlklar (Wi ve Wij) ile baarm dzeyleri (Rij) arplarak inaat firmalarnn her bir ana ve alt kritere gre arlklandrlm i gvenlii baarm dzeyleri (BDi ve BDij) hesaplanmtr. Tablo 3 inaat firmalarnn her bir kritere gre arlklandrlm i gvenlii baarm dzeyini gstermektedir. naat firmalarnn arlklandrlm i gvenlii baarm dzeyleri kurum veya proje leinde deerlendirilebilmektedir. Kurumsal ve proje leindeki arlklandrlm baarm dzeylerinin toplam bir inaat firmasnn genel i gvenlii baarm deerini (GBD) gsterir. Tablo 3 inaat firmalarnn kurumsal ve proje leindeki arlklandrlm baarm deerlerinin yan sra inaat firmalarnn genel i gvenlii baarm deerlerini sunmaktadr. Tablo 3te sunulan sonular incelendiinde F2 nolu inaat firmasnn en yksek genel i gvenlii baarmna sahip olduu F7 nolu firmann ise en dk i gvenlii baarm deerine sahip olduu gzlenmektedir. gvenlii baarm aralnn 0 ile 1 deerleri arasnda deitii dnldnde F2 nolu firmann ideal pozitif baarm dzeyine yakn olmasna ramen kurumsal ve proje leklerinde iyiletirmeler yaplmasnn gerekli olduu ve F7 nolu firmada ise nemli iyiletirmeler yaplmasnn zorunlu olduu sonular ortaya kmaktadr.
Sonular
Bu alma kapsamnda inaat firmalarnn i gvenlii baarm dzeylerini lmek ve kyaslamak iin entropi tabanl bir model nerilmektedir. Baarm deerlendirme ve kyasalama srelerinde kullanlan ncl gstergeler, dilsel deikenler ile llmektedir. Fakat dilsel deikenlerin nemli oranda belirsizlikler iermesi, deerlendirme srecinde gvenilirlik problemlerine neden olmaktadr. Bu almada i gvenlii baarm deerlendirme srecinde dilsel deikenlerin kullanlmasnn neden olduu gvenilirlik problemlerinin Entropi tabanl bir model kullanlarak giderilebilecei saysal bir rnek ile gsterilmitir. Kaynaklar Ahmad, R.K., Gibb, A.G.F ve McCaffer, R. (1998). Methodology to develop an effective safety performance measurement technique (SPMT). In: Hughes, W (Ed.), 14th Annual ARCOM Conference, 9-11 September, 1998, University of Reading. Association of Researchers in Construction Management, Vol. 1, 183-191. Brown, R.L. ve Holmes, H. (1986). The use of a factor analytic procedure for assessing the validity of an employee safety climate model. Accident Analysis and Prevention, 18(6), 455470. Choudhry, R.M., Fang, D. ve Mohamed, S. (2007a). The nature of safety culture: A survey of the state-of-the-art. Safety Science, 45(10), 9931012. Choudhry, R.M., Fang, D. ve Mohamed, S. (2007b). Developing a model of construction safety culture. Journal of Management in Engineering, 23(4), 207212. Cooper, M. D. (2000). Towards a model of safety culture. Safety Science, 36(2), 111136. Dedobbeleer, N. ve Beland, F. (1991). A safety climate measure for construction sites. Journal of Safety Research, 22(2), 97-103.
- 180 -
El-Mashaleh. M.S., Rababeh. S.M. ve Hyari. K.H. (2010). Utilizing data envelopment analysis to benchmark safety performance of construction contractors. International Journal of Project Management, 28(1), 61-67. Fang, D.P., Huang, X. Y. ve Hinze, J. (2004). Benchmarking Studies on Construction Safety Management in China. Journal of Construction Engineering and Management, 130(3), 424-432. Fang, D.P., Chen, Y. ve Wong, L. (2006). Safety climate in construction industry: A case study in Hong Kong. Journal of Construction Engineering and Management, 132(6), 573584. Flin, R., Mearns, K., OConnor, P. ve Bryden, R. (2000). Measuring safety climate: Identifying the common features. Safety Science, 34(13), 177192. Glendon, A. I., ve Stanton, N. A. (2000). Perspectives on safety culture. Safety Science, 34(13), 193214. Glendon, A. I., and Litherland, D. K. (2001). Safety climate factors, group differences and safety behavior in road construction. Safety Science, 39(3), 157188. Guldenmund, F.W., (2000). The nature of safety culture: a review of theory and research. Safety Science, 34(5), 215257. Ho, J.K.L. ve Zeta, K.C. (2004). Cultural Factors and Their Significance to the Hong Kong Construction Industry, http://158.132.155.107/oess/POSH/conferences/ANZAOHSE/ ANZAOHSEProceedings/Hyperlinks/Full Proceedings/Ho & Zeta.pdf, 15/08/11. Eriim Tarihi: 14 Haziran 2011. Hwang C.L. ve Yoon K. (1981). Multiple attribute decision making: Methods and applications. Springer-Verlag, New York. Lee, T. ve Harrison, K. (2000). Assessing safety culture in nuclear power stations. Safety Science, 34(13), 6197. Mohamed, S. (2002). Safety climate in construction site environments. Journal of Construction Engineering and Management, 128(5), 375384. Mohamed, S. (2003). Scorecard approach to benchmarking organizational safety culture in construction. Journal of Construction Engineering and Management,129(1), 8088. Neal, A., Griffin, M. A. ve Hart, P. M. (2000). The impact of organizational climate on safety climate and individual behavior. Safety Science, 34(13), 99109. Ng, S.T, Cheng, K.P. ve Skitmore, R.M. (2005). A framework for evaluating the safety performance of construction contractors. Building and Environment, 40(10), 13471355. Oliver, A., Cheyne, A., Tomas, J.M. ve Cox, S. (2002). The effects of organizational and individual factors on occupational accident. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 75(4), 473488. OToole, M. (2002). The relationship between employees perceptions of safety and organizational culture. Journal of Safety Research, 33(2), 231243. Rowlinson, S., Poon,S. W, ve Yip, B. (2008). CII-HK Study - Safety Initiative Effectiveness in Hong Kong One Size does not Fit All. Construction Industry Institute Hong Kong.
- 181 -
http://s3.amazonaws.com/zanran_storage/www.hku.hk/ContentPages/79070355. pdf. Eriim Tarihi: 11 Mays 2011. Shannon, C. E. (1948). A mathematical theory of communication. Bell System Technical Journal, 27(3), 623-656. Smith, G.S., Huang, Y.H., Ho, M. ve Chen, P.Y. (2006). The relationship between safety climate and injury rates across industries: the need to adjust for injury hazards. Accident Analysis and Prevention, 38(3), 556562. Sivadasan, S., Efstathiou, J., Frizelle, G., Shirazi, R., ve Calinescu, A. (2002). An information-theoretic methodology for measuring the operational complexity. International Journal of Operations and Production Management, 22(1), 80-102. Solana-Ortega, A. (2002). The information revolution is yet to come (an homage to Claude E. Shannon). In AIP Conference Proceedings, Bayesian inference and maximum entropy methods in science and engineering. Baltimore, MD, 617(1), 458-473. Teo, E.A.L., ve Ling, F.Y.Y., (2006). Developing a model to measure the effectiveness of safety management systems of construction sites. Building and Environment, 41(11), 1584-1592. Vredenburgh. A.G., (2002). Organisational safety: Which management practices were most effective in reducing employee injury rates? Journal of Safety Research. 33(2), 259-276 Zhou, Q., Fang, D.P. ve Wang, X. (2008). A method to identify strategies for the improvement of human safety behavior by considering safety climate and personal experience. Safety Science, 46(10), 14061419. Zohar, D. (1980). Safety climate in industrial organizations: Theoretical and applied implications. Journal of Applied Psychology, 65(1), 96-102.
- 182 -
naatlarda Gvenlii Risk Deerlendirmesi ve Tehlike Analizi
naat Sektrnde Gvenlii ve Sal zerine Risklerin Belirlenmesi ve rnek Bir Uygulama
smail Zorluer1, Ali Eleren2
zet
Hzla byyen inaat sektr iinde alan saysnn da hzla artmas i gvenlii ve sal ile ilgili problemlerinde artmasna neden olmaktadr. naat sektr tm sektrler iinde i kazas ve kaza sonucu meydana gelen lm saylar bakmndan birinci sradadr. Bu durum alma artlar asndan en riskli sektr olmasndan kaynaklanmaktadr. Son yllarda alnan nlemlerle kaza ve kaza sonucu oluan lmlerde byk oranlardaki azalmalarn da yeterli olmad aktr. gvenlii ve salna ynelik risklerin azaltlmas ve iyiletirilmesi iin nlemler alnmaktadr. Ancak bu risklerin ortaya kmadan nce belirlenerek iyiletirmenin nasl yaplacana dair planlama almalarnn yaplmas, iyiletirme iin etkili olacaktr. Bu amala inaat sektrnde meydana gelen 3347 i kazas iin Hata Tr ve Etkileri Analizi (HTEA) ile risk analizi yaplmtr. Analiz ile kaza trleri sonucu ortaya kan lm ve yaralanma oranlar, kazalarn nceden belirlenebilirlii ve kazann iddetini temel alarak riskler hesaplanmtr. Elde edilen bu sonular teorik olarak risk faktrlerini ortaya koymaktadr. Risk puan yksek olan kaza trnn tehlikesi de yksektir. Anahtar Kelimeler: Gvenlii, kazalar, Risk analizi, HTEA.
Giri
naat sektr alma artlar asndan en riskli sektrdr. Bu sektrde en fazla vasfsz iinin alyor olmas, imalatta ok eitli malzeme ve ekipman kullanlmas, alma saatlerinin dzensiz ve deiken olmas ve alma alanlarnn d etkenlere ak olmas riskleri artran balca sebeplerdir. Ayrca 2010 yl verilerine gre tm sektrler iinde en fazla bymenin inaat sektrnde olmas risklerin daha da artabileceini gstermektedir. Alnan gvenlik nlemleri ile kaza saylar ve lm oranlarnda byk dler
1
Yrd. Do. Dr., Afyon Kocatepe niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi, Yap Eitimi Blm, Afyonkarahisar. - izorluer@aku.edu.tr Do. Dr., Afyon Kocatepe niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, letme Blm, Afyonkarahisar. - aeleren@aku.edu.tr - 185 -
olmasna ramen, AB ve gelimi lkelere gre hala yksektir. naat sektrnde ortaya kan i kazalarndaki risklerin belirlenmesi, kazalarn nlenmesi veya azaltlmas iin zmlerin retilmesine katk yapacaktr. Risklerin teorik olarak belirlenmesi birok yntemle gerekletirilebilir. Yntemlerden bir tanesi inaat sektrnde bu amala kullanlmayan Hata Tr ve Etkileri Analizidir. Bu analiz ile ilk nce tm alt srelere ait riskler belirlenir ve tanmlanr. Risk parametreleri ve risk ncelik puanlar hesaplanr ve bykten ke doru riskler sralanr. Sralama yaplacak iyiletirme iin yol gstericidir. Bu almada, inaat sektrne ait 3347 adet i kazasnda oluan kaza trlerine gre risk analizi yaplmtr. Analiz ile kaza trleri sonucu ortaya kan lm ve yaralanma oranlar, kazalarn nceden belirlenebilirlii ve kazann iddetini temel alarak risk ncelik puanlar(RG) hesaplanmtr. Puanlara gre sralama yapldnda kaza trleri arasnda alanlarn yksekten dmesi ilk sray almaktadr. Elde edilen bu sonular teorik olarak risk faktrlerini ortaya koymaktadr. Bundan sonraki aama kazalarn azaltlmasna ynelik iyiletirme almalar olmaldr.
Yntem
sal ve gvenlii odakl risklerin belirlenmesi ve deerlendirilmesi ile ilgili kullanlan birok yntem bulunmaktadr. Bu yntemlerden biri Hata Tr ve Etkileri Analizidir. Hata Tr ve Etkileri (HTEA), sistem, sre, yntem, model, servis veya rnler gelitirilirken veya iyiletirilirken; mevcut veya potansiyel hata/risk trlerini nceden belirlemek, sralamak ve iyiletirme/gelitirme aamasnda ncelikleri belirlemek zere gelitirilmi bir yntemdir (Eleren,2007 ; Ersoy vd.,2009). Bunun yannda HTEA ynteminin uygulanmasnn temel nedenlerin banda srekli iyileme ve gelime ihtiyac yatmaktadr. Srekli iyileme ve gelime Toplam Kalite Ynetiminin de temel hedefidir. Bu nedenle HTEA, Toplam Kalite Ynetimi (TKY) uygulamalarnda da ska bavurulmas gereken temel bir kalite yntemi olarak da dnlebilir. HTEA almas, arlkl olarak potansiyel hatalar zerine younlamaktadr ve zamanla gncelliini yitirmemektedir. Bu nedenle HTEA her sre aamasnda ve tm zaman periyotlarnda tekrarlanmas hatalarn ayklanmas ve geliim asndan nemlidir. HTEA, Yeni bir sistem, rn, sre, yntem, model tasarmna ihtiya olduunda, Mevcut sistem, rn, sre, yntem veya modelde bir deiiklik olduunda, Sistem, rn, sre, yntem veya modelde bir gelitirme veya iyileme dnldnde kullanlabilir (Dale vd.. 1995; Baykasolu vd.,2003). HTEA almas genellikle bir ekip almas olarak grlmektedir. Bu almalarda yer alacak ekibin konuya vakf, ok disiplinli almaya uygun konuyla dorudan alakal kiilerden olumas almalarn selameti asndan nemlidir. Bunun yannda, yntem tek ynl olmaktan uzak, rn/sre vb gelitirme programlarnda tm programn bir paras olarak yer almaktadr. Ekip yelerinin gelitirme programnn tmyle sistematik iliki ierisinde almalarn yrtmeleri gerekmektedir.
- 186 -
smail Zorluer, Ali Eleren
naat Sektrnde Kazalar

ok sayda insann hayatn kaybettii, yaraland ve sakat kald inaat sektrnde lm oranlar ve kaza saylarn aa ekmek iin i gvenlii almalar olumlu sonu vermitir. 1996-2008 ylar arasnda i kazas istatistiklerine gre 1996 ylnda meydana gelen i kazalarnn % 12.07si inaat sektrnde meydana gelirken, 2008 ylnda bu oran % 7.6ya, lm saylar ise 555ten 297ye dmtr (izelge 1). Rakamlara bakldnda i kazalar saylar ve buna bal etkilerin son yllarda srekli bir d eiliminde olduu da grlmektedir. Bu sevindirici sonuca ramen hala i kazalar saysnda Avrupa ve Dnyada ilk sralarda yerini korumaktadr. Ayrca, resmi kaytlara gemeyen kazalarda dikkate alndnda daha ciddi bir problem ortaya kmaktadr. izelge 1 - Trkiye Geneli ve naat Sektr Kazas Saylar ve Sonular kazas saylar Yllar lm Says Srekli Gremezlik Meslek Hastal
Trkiye naat Trkiye naat Trkiye naat Trkiye naat Geneli Sektr Geneli Sektr Geneli Sektr Geneli Sektr 97631 98318 91895 77955 74847 72367 72344 76668 83830 73923 79027 80602 72963 11784 14703 12355 10278 7845 8459 7982 8198 8106 6480 7143 7615 5574 1492 1473 1252 1333 1173 1008 878 811 843 1096 1601 1043 866 555 437 380 407 379 341 319 274 263 290 397 359 297 3240 4374 3850 3407 1818 2183 2087 1596 1693 1639 1953 1452 453 559 613 721 399 517 446 356 349 324 429 373 1048 1055 1400 1025 803 883 601 440 384 519 574 23 22 20 17 31 11 7 8 10 3 3 -
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Trkiyedeki i kazalarnn sektrler arasnda karlatrlmas inaat sektrnn bu adan yerini net bir ekilde ortaya koymaktadr (izelge 2). 2008 yl verilerine gre % 7,6 s inaat sektrnde, % 20,8i metal sektrnde meydana gelmitir. Buna ramen, kaza sonucu olan lm saylar bakmndan tm sektrler iinde inaat sektr 297 say ile ilk sradadr ve lm says 64 olan metal sektrnden 5 kat kadar fazladr. Bu durum dier yllarda da benzer zellikler tamaktadr. Rakamlarn ortaya koyduu deerlendirme inaat sektrndeki i gvenliinin nemini gstermektedir (Acar,2010). naat sektrnde oluan bu kazalarn nedenleri ksaca yle ifade edilebilir. naat sektrnde yaplan iler srekli deiim gsterdiinden alnmas gereken nlemler de sk sk deiiklik gsterir. naat ileri geici olduundan alma sreleri belirlidir. Ayrca gnlk alma saatleri dzensiz ve uzundur. Bu durum alan iilerin motivasyonunu olumsuz etkiler. naat sektr eitimsiz ve vasfsz iinin en fazla sayda alt ve
- 187 -
alanlarn sk sk deitii bir sektrdr. Yaplan imalatlar ve kullanlan malzemeler ok eitlidir. Buna bal olarak imalatlar iin kullanlan makine ve aletler de ok eitlilik gstermektedir. malat alannn ok geni ve dank, her trl hava ve iklim etkisine ak olmas alanlar olumsuz etkileyen ve topluca korunmalarn engelleyen nemli bir faktrdr. izelge 2 - Sektrlere Gre Kazalar ve Sonularnn Dalm (2008 yl) kazas says Tm sektrler naat Metal Tekstil Metal d imalat sek. 72963 5574 15191 4409 3504 lm 866 297 64 13 24 Srekli i gremezlik 1452 373 221 91 71
naat Sektrnde lme ve Yaralanmaya Yol Aan Kaza Trleri

Mngen tarafndan 3347 inaat kazas incelenmi ve kaza tiplerine gre dalmlar belirlenmitir (izelge 3). Tablo incelendiinde en fazla lml kazaya neden olan kaza tr alanlarn dmesidir. Dmelerde lm oran % 36,6dr. Bunu % 14,4 ile elektrik arpmas ve % 11 ile yap makineleri ile yaplan kazalar izlemektedir. Yaralanma asndan deerlendirilecek olursa; makinelere uzuv kaptrma ya da kesici aletlerle yaralanma % 33,8 ilk sray alrken dmeler % 22,7 oranla ikinci sradadr. lm ve yaralanma birlikte dikkate alndnda %28,8 ile dmeler yine birinci sray alrken, makinelere uzuv kaptrma ve yaralanma % 18,9 ile ikinci sray ve % 10,2 ile malzeme dmesi 3. Srada bulunmaktadr. izelge 3 - naat Sektrndeki Kaza Tiplerinin Saysal Dalmlar Kaza Tipleri nsan dmesi Malzeme Dmesi Malzeme Altnda Kalma Kaz Kenarnn Gmesi Yap Ksmnn Gmesi Yap Makineleri Kazalar Makine Elemanlar ve Aletlere Uzuv Kaptrma, kesici aletlerle yaralanma antiye i Trafik Kazalar Elektrik arpmas Patlayc Madde Kullanmnda Kazalar lm Say 538 144 1 98 86 162 151 212 37 % 36,6 9,8 0,1 6,7 5,9 11 10,3 14,4 2,5 Yaralanma Say 426 360 180 40 24 59 631 26 34 65 % 22,7 19,3 9,6 2,1 1,3 3,1 33,8 1,4 1,8 3,5 Toplam Say 964 504 181 138 110 221 631 177 246 102 % 28,8 15,1 5,4 4,1 3,3 6,6 18,9 5,3 7,3 3,0
- 188 -
Burada grlen dme, yap makinelerinden kaynaklanan kaza ve elektrik arpmas gibi etkenler lm ve yaralanma olaylarnda say okluu asndan ba ekiyor olmas birinci derecede nlem gerektiren durumlardr. Ayrca kaza tipleri iinde elektrik arpmas ve antiye ii trafik kazalarnn lmle sonulanma oran % 86 ve % 85,3 tr. Bu kaza tiplerinde ise meydana gelen olayn lm riski yksek olmas nlem asndan dikkate alnmas gereken bir dier etkendir.
Hata Tr ve Etkileri Analizi Uygulama Sreci

HTEA uygulama sreci aamadan olumaktadr. n hazrlk almalar, sistem veya srelerin analizi, risk analizidir. rnek bir HTEA sreci aadaki srayla uygulanabilir: Alt sistemler / sreler tanmlanmas, Risklerin belirlenmesi ve tanmlanmas, Risk sebeplerinin belirlenmesi, Risklerin meydana gelme olaslklar, iddetleri ve belirlenebilirlikleri olarak risk parametrelerinin belirlenmesi, Risk ncelik Gstergesi (RG) hesaplanmas ve bykten ke doru sralanmas, Eer sistem veya srelerin iyiletirilmesi dnlyorsa, risklere ait nlemlerin (iyiletirme almalarnn) tanmlanmas, yiletirme dnemlerinin ve iyiletirme yzdelerinin belirlenmesi, olarak zetlenebilir. Risk parametrelerinin derecelendirilmesi aadaki tablo yardmyla hazrlanmaktadr. Burada parametre ve onlara ait derecelendirme deerleri (1-10 aras) sralanmaktadr (Ersoy vd.,2009). izelge 4 - Risk Parametrelerinin Deerlendirilmesi Tablosu Olma Olasl (Sklk) ok yksek(Kanlmaz) Yksek (Tekrar tekrar) iddet (Etki) ok tehlikeli Ciddi ok byk Byk nemli Orta (Ara sra) Orta Kk Dk (Nispeten az) Nadiren (Pek az) nemsiz ok nemsiz Etkisi yok Belirlenebilirlik Dzeyi mknsz ok zor Zor Az ok az Orta Ortann st Yksek ok yksek Kesin Derece 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1
- 189 -
HTEA Ynteminin Seilen rnee Uygulanmas

lk aamada, sreler risk sebepleri ve alnabilecek nlemleri ortaya koyan izelge 5 oluturulmutur. Bu izelgedeki kazaya neden olan risk faktrleri izelge 3te ortaya konulan veriler yardmyla oluturulmutur. Ayrca bu risk faktrlerine G sreci ile meslek hastalklar ilave edilmitir. Benzerlik tayan risklerde ayn sre iinde deerlendirilmitir. rnein malzeme ile riskler B, gmeler C, makinelerle ilgili kazalar D sreci olarak adlandrlmtr. Her risk faktrnn ksa bir tanm yapldktan sonra k nedenleri ayr ayr belirlenmitir. nk kazay oluturan her riskin birden fazla ve farkl nedenleri vardr. izelge 5 - Sre ve Alt Sreler, Risk Sebepleri
Sre Risk Faktr Tanm Risk Faktrleri k Nedenleri Dikkatsizlik, Kalp ve iskelede emniyet kemeri kullanmama alanlarn i iskelesinden, beton kalbndan, asansr ve merdiven boluklarndan veya kaz ukurlarna dmesi. Merdiven ve asansr boluklarnda korkuluk olmamas, Gece aydnlatmas olmamas, Kalp, iskele ve korkuluklarn kalitesiz ve standart d malzemeden olmas, bu nedenle kopma, krlmalar ve kmeler olmas, Gereken nlemleri almamak Makine kullanm ve kapasitelerine uyulmamas, Krlma, arpma ve srama gibi durumlar iin nleyici giysiler, baret, kask taklmamas Temel sebep dikkatsizlik Malzeme hakknda yetersiz bilgi Kaz yzeyleri iin iksa yaplmamas, 1 Kaz Kenarnn gmesi Temel kazs veya boru, kanal, tnel kazs srasnda oluan gmeler. Yetersiz sev as, Boluk suyu basncnn artmas, Karlarn erimesi veya yalar, C Yap ksmnn kmesi antiyede imalat srasnda oluan kme (Beton srasnda kalp kmesi, duvar kmesi) malat iin yetersiz ve dayanksz inaat malzemesi kullanlmas, Beton kalb gibi imalatlarn yetersiz zellikte yapm Beton kalplarnn erken sklmesi
nsan Dmesi
1 B
Malzeme dmesi veya sramas
Malzemenin st katlara karlmas srasnda kalp akma ve duvar rme gibi imalat srasnda depolama ve istifleme srasnda dmesi, krma veya sramas. antiyeye gelen malzemenin depolanmas veya kullanma alnmas srasnda malzeme altnda kalma veya uzuv skmas.
Malzeme altnda, arasnda kalma, uzuv skmas
- 190 -
Tecrbesiz operatrlerin makineleri kullanmas, 1 Yap makineleri, kazalar Yap makinelerinin kullanm srasnda ortaya kan kazalar Makinelerin amalar dnda kullanlmas, Makinelerin arzalar Makineleri dikkatsizce kullanma, Makine elemanlarna ve tezgahlara uzuv kaptrma, ezilme, ele vurma, kesilme Kesici, delici ya da kazc makinelere el, ayak, gibi uzuv kaptrma, kesme veya eki gibi aletle vurmak. Makinelerin zeliklerine uygun olmayan kullanm Bakm ve kontrollerin yaplmamas ve oluan arzalar Uygun ve koruyucu kyafet giyilmemesi antiyede malzeme ve insan giri k ve tanmas iin srekli olan haraketlilik nedeniyle kaza meydana gelmesi (i makineleri, kamyonlar, transmikserler gibi) Ayn anda ok sayda ara almas,
antiye ii trafik kazalar
Dar manevra alanlar
Cihazlarn veya makinelerin elektrik karmas, E 1 Elektrik arpmas Elektrikli makine veya cihazlardan akta kalan kablolardan kaynaklanan kaaklardan oluur. Elektrik kablolarnn akta kalmas, kopmas, Elektrik alan makine ya da kablolarn su olan yere dmesi veya zerine su dklmesi, Patlayclar konusunda uzman olmayan kiilerce ilerin yrtlmesi, Yetersiz gvenlik nlemleri, Dikkatsizlik, Kimyasal etkilerden kaynaklanan meslek hastalklar Kimyasal maddelerin solunum ya da cilde temas ile ortaya kan akcier kanseri, silikoz, zehirlenme, bronit, asbestoz gibi hastalklar itme kayb, donma, gne yan, tansiyon, dekompresyon, aseptik nekroz gibi fiziksel etkilerle balayan hastalklar imento, asfalt, tutkal, asbest, yaptrc, duman, koku vb. maddelerin imalat srasnda kullanm zorunlu olmasndan kaynaklanan srekli temas veya solunum neticesinde vcutta hastalk oluturmas makinelerinden kaynaklanan grlt, titreim, iklimsel scak ve souk, radyasyon, basn vb. etkilere srekli maruz kalan iilerde grlr
Patlayc madde kullanmnda kaza
Kayalk zeminde patlayc ile yaplan kazalar srasnda oluur.
1 G
Fiziksel etkilerden kaynaklanan meslek hastalklar
Bundan sonraki aama Risk ncelik Gstergesi (RG) puanlarnn hesaplamasn oluturmaktadr. RG puan, hata trleri iin risk ncelik parametreleri olan sklk, iddet ve belirleme zorluu iin verilen puanlarn arpm ile elde edilir (izelge 6). RG parametreleri iin verilen puanlar, riskin ortaya kma skl ve sonular dikkate alnarak oluturulmutur. Kazalarda insan dmesi en ok karlalan ve en fazla lme neden olan kaza tipidir. Bu nedenle skl 8, lm oran ve says yksek olduundan iddeti 10 ve belirlenebilirlii ok yksek grldnden 2 puan verilmitir. Dier risklerde benzer yaklamlar ile puanlanmtr. RG puan arlklarna gre bykten ke bir sralama yaplmtr (izelge 6).
- 191 -
izelge 6 - naat Sektr HTEA ve RG deerleri Risk Faktr A B C 1 nsan dmesi 1 Malzeme Dmesi 2 Malzeme Altnda Kalma 1 Kaz Kenarnn Gmesi 2 Yap Ksmnn Gmesi 1 Yap Makineleri Kazalar D 2 Makine Elemanlar ve Aletlere Uzuv Kap Sklk iddet Belirlilik RG SNO (a) (b) (c) (axbxc) 8 6 3 3 2 3 7 3 4 2 1 1 10 5 3 4 3 6 4 6 7 3 5 4 2 4 5 3 5 3 2 6 3 5 4 4 160 120 45 36 30 54 56 108 84 30 20 16 759 1 2 7 8 9 6 5 3 4 10 11 12
3 antiye i Trafik Kazalar E F 1 Elektrik arpmas Patlayc Madde Kullanmnda 1 Kazalar 1 G 2 Kimyasal etkilerden kaynak Mes. Hast. Fiziksel etkilerden kaynak Mes. Hast. Toplam
izelge 6ye bakldnda toplam 12 risk faktr olduu ve bunlara ait RG puanlarnn 16-160 arasnda deitii grlmektedir. En byk riske maruz olan hata tr 160 puanla insan dmesi dir. Bunu 120 puanla malzeme dmesi sonucu oluan kaza ve 108 puanla antiye ii trafik kazalar izlemektedir. En dk puan ise 16 puanla fiziksel etkilerden kaynaklanan meslek hastalklar almaktadr.
Sonu
Analiz sonucunda inaat sektrnde ortaya kazalarn risk dereceleri belirlenmitir. Buna en byk risk 160 puanla insan dmesi, 120 puanla malzeme dmesi ve 108 puanla antiye ii trafik kazalar izlemektedir. En dk puan ise 16 puanla fiziksel nedenlerden kaynaklanan meslek hastalklardr. Bu deerler tamamen teorik olarak belirlenmitir. Ortaya kan bu durum inaat sektrndeki riskleri ve bunlardan kaynaklanan ncelikleri gstermektedir. Bu durum kazalarn nlenmesi ve azaltlmas adna ncelikleri ortaya karmaktadr. Bundan sonraki aama bu nceliklere gre bir iyiletirme plannn oluturulmasdr. RG puan en yksek olan risk, iyiletirme iin ncelik almas gereken veya iyiletirmenin balang noktasdr. kazalar sonucunda lm oranlarnn en yksek olduu sektr olan inaat sektrnde risklerin ortaya konulmas, lmlerin azaltlmas iin yaplacak almalara yol gsterici olacaktr.
- 192 -
Kaynaklar Acar, zgr (2010), Sosyal Gvenlik Kurumu statistik Yll, Mart-2010 www.ceis.org.tr/ dergiDocs/istatistik42.pdf ( Eriim Tarihi 22.01.2011) Baykasolu, A., Dereli, T., Ylankran, N., Ylankran, A. (2003), Hata Tr ve Etkileri Analizi ve Gaziantepte Orta lekli Bir Firmaya Uygulanmas, II.Makine Tasarm ve malat Teknolojileri Kongresi, Konya,157-163. Cristiano B.M., Rozenfeld H., Omokawa,R. (2000), Development of a concurrent engineering education environment International Journal of Computer Integrated Manufacturing, 13,6,475-482 Dale, B. G., Shaw, P. (1995), Failure Mode and Effects Analysis in the U.K. Motor Industry, A State-of-the-art Study. Quality and Reliability, 179-188. Eleren, A. (2007), i Sal Ve Gvenlii Odakl Sre Gelitirme Faaliyetlerinde Hata Tr Ve Etkileri Analizi Ynteminin Uygulanmas; Mermer Ocak letmesi rnei, Verimlilik ve KOBler Kongresi, K, stanbul. Ersoy, M., Eleren, A., imek . (2009), Hata Tr Ve Etkileri Analizi le Sal Ve Gvenlii Tabanl Srelerin yiletirilmesi Ve Mermer Ocak letmelerinde Bir Uygulama, TMMOB Madencilik Dergisi, 48,3, 19-32. Kuan, H., Aytekin O., zdemir . (2007) Yap ilerinde kazalar ve Meslek Hastalklarnn Azaltlmasnda Son yllarda Alnan nlemlerin Sonularnn Deerlendirilmesiyle lgili Bir nceleme, MO Sal ve Gvenlii Sempozyumu, 5-7 Ekim 2007, Ankara. Mngen U., gvenlii Kurs notlar, T inaat Fakltesi Yap iletmesi Anabilim Dal, www.ins.itu.edu.tr/.../%20GVENL%20KURS%20NOTLARI.pdf (Eriim Tarihi : 10.02.2011) Uyan M.K. (2008), naat Sektrnde Gvenlii, www.isveguvenlik.com/insaat-yapiileri-sektoru (Eriim Tarihi : 10.02.2011)
- 193 -
Gereksinim Analizi Ynteminin Gvenlii Balamnda ncelenmesi

Zeynep Yamurolu1, H. Murat Gnaydn2, Serdar Kale3
zet
naat sektr i gcne bal bir sektr olduundan, alanlarn i yklerinin yksek olmas retim srelerinde verimliliin azalmasnn yan sra i kazalarna neden olmaktadr. Fiziksel, zihinsel ve psikolojik faktrler alanlarn i ykn etkileyen nemli faktrlerdir. Bu faktrler yaplan iin niteliine gre deiim gstermektedir. Trkiyede yksekten dme en ok karlalan i kazalarndan biri olup, bu kazay etkileyen i davranlar, i gereksinimleri, evresel etkiler, yeterlilik, gibi birok faktr nemli rol oynamaktadr. Bu bildiri kapsamnda inaat sektrnde yksekte alan iilerin i gereksinim ykleri NASA-TLX yntemi kullanlarak incelenmektedir. Bir bina inaatnda alan 10 iiye uygulanan bir anket almas, yksekte alan iilerin i gereksinim ykleri NASA TLX ynetimi ile hesaplanmtr. Anahtar Kelimeler: gereksinim analizi, yksekten dme, i kazalar, inaat sektr
Giri
naat sektr olduka gelimi ve dierler sektrleri de ekonomik anlamda etkileyen bir sektrdr. Makineleme abalarnn gittike artmasna ramen sektrn doas gerei hala insan emeine ve igcne dorudan baml bir sektr olmay srdrmektedir. gereksinimlerinin younluu inaat retim eylemlerinde verimlilik dlerine ve kazalara neden olmaktadr. Emek youn i eylemleri iermesi nedeniyle i kazalar inaat sektrnde ska grlmektedir. naat sektrnde i kazalarnn neden olduu sakatlk ve lmlerin okluu sosyal ve ekonomik bir sorun olarak karmza kmaktadr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl verilerine gre Trkiyede lmle sonulanan i kazalarnn %34 inaat sektrnde gereklemektedir (TK 2008). Bu durum sadece Trkiyeye zg bir durum olmayp dier lkelerde de inaat sektr en riskli, i kazalarnn en sk yaand ve lmcl kaza oranlarnn ok yksek olduu sektrlerden biridir. Gereksinimi Analizi yaklam inaat sektrnde yaanan i kazalarnn azaltlmas konusunda nerilen yeni yaklamlardan biri olarak karmza kmaktadr
1 2 3
zmir Yksek Teknoloji Enstits, Mimarlk Blm, zmir. - zeynepyagmuroglu@iyte.edu.tr zmir Yksek Teknoloji Enstits, Mimarlk Blm, zmir. - muratgunaydn@iyte.edu.tr zmir Yksek Teknoloji Enstits, Mimarlk Blm, zmir. - serdarkale@iyte.edu.tr - 195 -
(Mitropoulos ve Namboodiri, 2009; Mitropoulos ve Guillama, 2010). gereksinimi, bir ii baaryla yerine getirmek iin gerekli bilgi, beceri ve aba olarak tanmlanabilir. ykne etki eden birok fiziksel, zihinsel ve psikolojik faktr tanmlanmtr ve bunlar i gereksinimleri olarak belirtilir. gereksinimleri birka balk altnda incelenebilir, genel olarak da balk altnda toplanr. Bunlar fiziksel, zihinsel ve geici i gereksinimleridir (Memarian ve Mitropoulos, 2011). Fiziksel gereksinimler enerjiye dayal, biyomekanik ve evresel gereksinimlerdir. Zihinsel gereksinimler konsantrasyon, hafza, karar verme ve dikkat gibi konular ierir. Geici ya da zaman gereksinimleri diye tanmlanan gereksinimler zaman ve retim ilikileri basklar olarak tanmlanr. Bunun dnda nem nceliklerine gre farkl gruplamalar da yaplabilir. gereksinimlerini deerlendirmek ve etkileyen faktrleri lmek iin birok nesnel ya da znel yntem kullanlmaktadr fakat bunlardan en ok kullanlan yaklam Hart ve Staveland (1998) tarafndan gelitirilen NASA-TLX (The National Aeronautics and Space Administration Task Load Index) yntemidir. Memorian ve Mitropoulosin (2011) NASA TLX yaklamn inaat sektrne uygulayan ncl almasnda duvar ren iilerin i gereksinimleri incelenmitir. gvenlii alannda yaplan almalarda inaat eylemlerinin eitlilii nedeniyle i gereksinimlerinin eylemden eyleme gre farkllk gsterdii bu nedenle youn i kazas yaanan eylemlerin belirlenmesi ve bu eylemlerin her birisi iin ayr ayr i gereksinim analizinin yaplmas gereklilii ortaya kmaktadr (Mitropoulos ve Namboodiri, 2009 ve 2011; Mitropoulos ve Guillama, 2010). Bu alma kapsamnda inaat antiyelerinde en youn i kazalarndan bir olan yksekten dme riski incelenmektedir. Bu balamda yksekte alan icilerin i gereksinimlerinin analiz edilmesi ve i yklerinin doru tanmlanmas ile yksekten dme nedeniyle inaat projelerinde yaanan sosyal ve ekonomik maliyetlerin azaltlmas olasdr. Bu almada, yksekte yaplan bir iin i yk ve gereksinimleri NASA-TLX yntemi kullanlarak incelenmektedir.
Kazalar ve Yksekten Dme Riski

Btn dnyada olduu gibi inaat sektr insan gcne yksek bamll nedeniyle en tehlikeli sektrlerden biridir ve lml i kazalarnn byk bir ounluu inaat sektrnde gereklemektedir. Bu nedenle kaza potansiyellerinin llmesi, risk ve tehlikelerin belirlenmesi bu sektr iin ok byk bir nem tamaktadr. Tehlike ve risk kavramlarnn anlamlar ok yakn olsalar da birbirlerinden farkldr. Tehlike zarara veya yaralanmaya doal olarak neden olma potansiyeli barndran herhangi bir ey , risk ise bir tehlikeden kaynaklanacak olan zarar veya yaralanmann olasl olarak tanmlanr (Grcanl ve Mngen, 2006). Bata inaat sektr olmak zere, fiziksel gce dayal ilerde i kazalar sonucu oluan sakatlanma ve yaralanmalarn nemli sosyal ve ekonomik etkileri olmaktadr. naat sektrnde salkla ilgili riskler balk altnda incelenebilir. Bunlar ergonomiyle ilgili, fiziksel evre ile ilgili ve ruh sal ile ilgili risklerdir. Ergonomiyle ilgili riskler; kaldrma, tama, bkme hareketleri ve vibrasyonlar olarak tanmlanabilir ve sektrde en ok grlen yaralanma ve sakatlklar bu riskler sonucu olumaktadr (Smallwood ve Haupt, 1997). Yksekten dme de ergonomiyle ilgili riskler arasnda saylr. evre ile ilgili riskler grlt, scaklk, slak alma alan veya toza maruz kalma ile ilikilidir. Son olarak ruh sal ile ilgili riskler ynetici alan ilikilerinden kaynaklanr. Trk naat sektrnde grlen riskler ounlukla ergonomiyle ilgili risklerdir ve en nemlileri dme, bir cisim tarafndan arplma, iki nesne arasnda skma ve elektrik arpmasdr (Uur, 2008; Grcanl ve Mngen, 2006).
- 196 -
Zeynep Yamurolu, H. Murat Gnaydn, Serdar Kale
yk Seviyesi ve NASA-TLX Yntemi

yk seviyesi baarm ve buna bal i kazalarnn oluumunu etkileyen faktrleri azaltmak iin kullanlmakta olan bir yntemdir. yk lmek ve deerlendirmek iin ok sayda yaklam bulunmaktadr. Hangi yaklamn dierinden daha gvenilir ve etkin olduu; yntemin duyarllk, tan yetenei, seicilik, gvenilirlik ve uygulama kolayl gibi zellikleri ile belirlenmektedir. yk deerlendirme yntemlerini incelediimiz zaman Hart ve Staveland (1998) tarafndan gelitirilen NASA-TLX (The National Aeronautics and Space Administration Task Load Index) ynteminin; duyarllk, tan yetenei, seicilik, gvenilirlik ve uygulama kolayl zelliklerinin tmn ierdii gzlemlenmektedir. NASA-TLX yntemi bir eylemin i ykn alt faktr kullanarak znel olarak lmekte ve deerlendirmektedir. lme ve deerlendirme srecinde kullanlan faktrler (Hart ve Staveland 1998): 1. Zihinsel Gereksinimler: in karmakl, zorluu veya basitlii nedeniyle ne lde dnme, alglama ve hesaplama eylemlerini gerektirdii. 2. Fiziksel Gereksinimler: in gerekletirilmesi iin ne kadar fiziksel g gerektii, iin fiziksel kolayl veya zorluu. 3. Zaman Gereksinimleri: in tamamlanmasna ilikin oluan zaman basks, arka arkaya ardl eylemler arasndaki zaman skkl. 4. aba Dzeyi: in bitirilmesi iin harcanmas gereken zihinsel ve fiziksel g. 5. Baarm Dzeyi: in yerine getirilmesindeki baar dzeyi. 6. Stres Dzeyi: alann hissettii bask yada oluan motivasyon bozukluklar. NASA-TLX yntemi bu alt adet faktr kullanarak znel olarak iyk seviyesini lmektedir. lk faktr konuyla ilgili olmakla birlikte, dier deiken konunun verilen ile etkileimiyle ilgilidir. NASA-TLX yntemi genel olarak iki blmden oluur, bunlar; derecelendirme (Ri) ve arlklandrmadr (Si). Her alt balkla ilgili deerlendirmeler, bir iin bitmesiyle birlikte ortaya kan algsal yarglardan olumakta ve her bir derecelendirme lei 0 ile 100 arasnda deien deerler almaktadr. Bu yntem grsel ve iitsel durumlarn, yazl ve sesli verilerin yorumlanmas gibi birok konuda deerlendirme yapmak iin kullanlmtr. NASA-TLX ynteminin ilk gelitirmi hali literatrde yaygn olarak kullanlmakla birlikte, aratrma konusu balamna uyarlanarak farkllatrlm uygulamalara da literatrde rastlanmaktadr. Farkllatrlm uygulamalar arasnda en sk kullanlan arlksz ya da ham verileri kullanan NASA- RTLX yntemidir. Yntemde deiiklik yapmadan altl lein de konuya gre deitii durumlar bulunmaktadr. rnein Park ve Cha (1998), ara navigasyon sistemleriyle ilgili bir aratrmada alt baln drdn deitirip kendi konularna uyarlayarak bu yntemi kullanmlardr.
Yntem
gereksinim dzeyinin NASA TLX yntemi ile incelemeyi amalayan bu bildiri kapsamnda bir bina inaat projesinde alan on ii seilmitir. Seilen iilerin yksekte alma koullarn lmek iin NASA TLX ynteminde kullanlan anket (Hart ve Staveland 1998) uygulanmtr. NASA TLX ynteminde kullanlan anketin lm sorular ve deerlendirme lei Trkeye evrilmi ve iiler ile yzyze grmeler yaplarak anket almas tamamlanmtr. Ankete katlan iilere yksekte alma koullar dnerek lm sorularn yantlamalar istenmitir.
- 197 -
Bulgular
ilerin i gereksinim dzeylerine ilikin znel deerlendirmeleri (Ri) Tablo 2de sunulmutur. gereksinim deerleri incelendiinde ortalama olarak en yksek i gereksinim faktrn baarm dzeyi olutururken en dk i gereksinim faktrnn ise zaman gereksinimi faktr olduu anlalmaktadr. Tablo 3te i gereksinim faktrlerinin znel arlklar (Si) sunulmaktadr. gereksinim faktrlerinin arasnda, stres dzeyinin en dk nem arlna sahip olduu gzlenirken, fiziksel gereksinim faktrnn ise en yksek nem arlna sahip olduu gzlenmektedir. Yksekte alma koullarna ilikin arlklandrlm i gereksinim dzeyleri, i deerlendirme faktrlerinin baarm derecesi (Ri) ile nem arlklarnn arpmyla (Si) hesaplanr. ekil 1, i gereksinim faktrlerinin arlklandrlm deerlerini sunmaktadr. ekil 1 incelendiinde en yksek i gereksinim faktrnn, baarm faktr olduu (F5) ve en dk i gereksinim faktrnn ise stres faktr olduu anlalmaktadr. Bu veriler nda anketin yapld antiyede yksekte alan iilerin stres altnda olmadklar ve baarl olmay n planda tuttuklar gzlemlenmitir. NASA-TLX ynteminde gereksinimlerin sonular tek bana bir anlam ifade etmemektedir, bu nedenle karlatrmal olarak gereksinimlerin yorumlanmas gerekmektedir. Bu ekilde karlatrmal bir yaklamla yksekte alan iiler iin aadaki sonulara varlabilir; (1) fiziksel gereksinimlerin, zihinsel gereksinimlerden ok daha nemli olduu, (2) stres dzeyinin i ykn etkileyen nemli bir faktr olmad ve (3) alanlar zerinde herhangi bir zaman veya ilerini zamannda yetitirme basksnn olmad gzlenmitir. Tablo 1 - Ykne Etki Eden Faktrler
Gereksinim Faktrleri (Fi) Zihinsel Gereksinim (F1) Fiziksel Gereksinim (F2) Zaman Gereksinimi (F3) aba Dzeyi (F4) Baarm Dzeyi (F5) Stres Dzeyi (F6) Deerlendime Aklama lei 1-10 Dk/Yksek 1-10 Dk/Yksek 1-10 Dk/Yksek 1-10 Dk/Yksek 1-10 Dk/Yksek 1-10 Dk/Yksek Zihinsel ya da algsal aktivite gereklilii. Zihinsel ve algsal aktivitenin younluu. Grevin kolayl ya da zorluu, basitlii ya da karmakl. Gerekli fiziksel aktivitenin miktar, kolayl ya da zorluu, yaval ya da hzll, geveklii ya da sk alma ihtiyac ierisinde oluu lemlerin ya da ilem admlarnn gerekletirilmesinde oluan zaman basks. ok alma ve buna paralel olarak harcanan zihinsel ve fiziksel efor. Grevleri yerine getirmedeki baar oran. Grevin yerine getirilmesi sonrasnda gerek alann gerekse de yneticinin tatmin dzeyi. alann hissettii emniyetsizlik, stres, cesaretsizlik ya da bunlarn tersi
Sonular
Bu alma kapsamnda inaat sektrnde yaanan i kazalarnn azaltlmas konusunda nerilen yeni yntemlerden biri olan i gereksinim analizi yaklam yksekte alan iiler zerinde uygulanan bir anket almasyla incelenmitir. nerilen bu yntemi yksekte alan iiler balamnda inceleyen bu almada i gereksinim analizi ynte- 198 -
Tablo 2 - znel Yk Deerleri (Ri) iler 3 15 65 65 85 85 5 55 10 35 10 5 5 5 95 100 95 90 80 85 100 75 45 50 45 40 85 55 5 10 35 5 5 5 5 15.00 57.00 90.50 16.00 80 60 60 65 65 75 75 69.00 5 5 45 40 25 45 40 26.00 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama Standart Sapma 17.13 6.99 19.86 18.29 6.85 16.63
Gereksinim Faktrleri
Zihinsel Gereksinim
35
Fiziksel Gereksinim
75
70
Zaman Gereksinimi
10
aba Dzeyi
55
35
Baarm Dzeyi
85
90
Zeynep Yamurolu, H. Murat Gnaydn, Serdar Kale
Stres Dzeyi
20
10
Tablo 3 - Yk Faktrlerinin nem Arlklar (Si) iler 3 0.133 0.267 0.067 0.267 0.267 0.000 0.133 0.000 0.267 0.267 0.133 0.267 0.000 0.067 0.200 0.133 0.267 0.067 0.333 0.267 0.200 0.133 0.133 0.133 0.200 0.267 0.067 0.133 0.333 0.000 4 5 6 7 8 0.200 0.267 0.000 0.333 0.133 0.067 9 0.267 0.267 0.067 0.200 0.200 0.000 10 0.267 0.267 0.133 0.133 0.200 0.000 Ortalama 0.167 0.267 0.073 0.207 0.253 0.033 Standart Sapma 0.065 0.044 0.066 0.073 0.061 0.047
Gereksinim Faktrleri
Zihinsel Gereksinim
0.133
0.067
Fiziksel Gereksinim
0.333
0.200
Zaman Gereksinimi
0.000
0.133
aba Dzeyi
0.200
0.267
Baarm Dzeyi
0.267
0.333
Stres Dzeyi
0.067
0.000
- 199 -
ekil 1 - Arlklandrlm Yk Dalmlar minin i kazalarnn nlenmesi konusunda nemli bir potansiyelinin olduu ve i yklerinin yeniden dzenlenmesi konusunda proje yneticilerine nemli bilgiler sunabildii bulgularna ulalmtr. nerilen yntemin daha byk bir rneklem balamnda incelenmesi yntemin potansiyel faydalarnn ve gvenirliliinin belirlenmesi alarndan faydal olacaktr. Kaynaklar
Grcanl, G.E. ve Mngen U. (2006). Bulank Kmeler ile naatlarda Yeni Bir Gvenlii Risk Analizi Yntemi. T Dergisi 5/4, 84-93. Hart, S. G, Staveland L. E. (1998). Development of the NASA-TLX (Task Load Index): Results of the experimental and theoretical research. In: Hancock PA, Meshkati N, eds: Human Mental Workload. Amsterdam: North Holland. Memarian, B., ve Mitropoulos, P. (2011). Factors Affecting Task Demands of Masonry Work. 47th ASC Annual International Conference Proceeding, Washington. Mitropoulos, P., ve Guillama, V. (2010). Analysis of Residential Framing Accidents, Activities and Task Demands. Journal of Construction Engineering and Management, 136(4), 260269. Mitropoulos, P., ve Namboodiri, M. (2009). Integrating Productivity and Safety Analysis with the Task Demand Methodology: A Case of Concrete Paving. Construction Research Congress Proceeding, New York. Mitropoulos, P., ve Namboodiri, M. (2011). New Method for Measuring the Safety Risk of Construction Activities: Task Demand Assessment. Journal of Construction Engineering and Management, 137(1) 30-38. Park, P., ve Cha, D. (1998). Comparison of subjective mental workload assessment techniques for the evaluation of in-vehicle navigation system usability. Paper presented at Session T56 of the 5th World Congress on Intelligent Transport Systems, Seoul. Uur, L.O. (2008). Ulusal ve Uluslararas naat Szlemelerinde Gvenlii ve i Sal Konularnda Sorumluluk ve Riskler. Seluk niversitesi, Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu, Teknik Online Dergi, 7/1.
- 200 -
Betonarme, elik ve Hafif elik Binalarda Gvenlii Risklerinin Karlatrmal Analizi

Mzeyyen ahin1, G.Emre Grcanl2
zet
lkemizde, inaat sektrnde meydana gelen i kazalar ve meslek hastalklarnn oran dier sektrlere gre olduka yksektir. Bunun nemli sebeplerinden biri de inaat sektrnn kendine zg koullarnn bulunmasdr. Yapnn trne bal olarak farkl riskler ve farkl i kazalar gndeme gelmektedir. antiye trlerine gre i kazas dalmlarna bakldnda bina inaat antiyeleri ilk srada yer almaktadr. antiyelerin ii sal ve i gvenlii asndan daha emniyetli hale getirilmesi iin kazalar olumadan risk analizi yaplmas, hem iveren hem de alanlar asndan byk nem tamaktadr. Bu almada bir binann tayc malzemesi; betonarme, elik ve hafif elik olarak deitirilerek, i gvenlii riskleri karlatrmal olarak incelenmektedir. Bu almann amac; ana yap malzemesi farkl bina antiyelerinde var olmas muhtemel tehlikeleri nceden tespit ederek, tanm yaplm risklerin aktivite baznda kabul edilebilir olup olmadna karar verebilmek, riskleri kontrol altna alabilmek iin gerekli nlemleri belirlemek ve tasarm aamasnda gerekli i gvenlii ynetimi uygulamalarn yerine getirmektir. Anahtar Kelimeler: Gvenlii, Risk Analizi, Aktivite, Gvenlii iin Tasarm
Giri
Tasarmclar, mimarlar ve mhendisler; antiye alanlarnn i gvenlii ve ii sal konusunda nfuz sahibidirler. Gerekte olmas gereken btn i aktiviteleri ve seilen malzemeler inaat uygulamalarnn gvenilirliinin belirlenmesinde nemli faktrlerdir. Bu yzden, batan sona bir btn olarak gvenlik, tasarmda ele alnmas gerekli bir konudur (Frijters ve Swutse, 2008). Her projenin imalatnda kullanlan teknolojik yntemlerin deimesi sebebiyle, i kalemleri ve bu i kalemleri srasnda oluabilecek tehlikeler farkllk gstermektedir. Bu balamda; bir binann ana yap malzemesi deitirilerek hafriyattan ince ilere kadar i kalemleri listelenmi, bu veriler nda; betonarme, elik ve hafif elik binalarda meydana gelebilecek aktivite baznda i gvenlii tehlikeleri belirlenmi, belirlenen bu tehlikelere karlk gelen risk puanlar hesaplanm
1 2
stanbul Teknik niversitesi, naat Mhendislii Blm, stanbul. - mzynshn@gmail.com stanbul Teknik niversitesi, naat Mhendislii Blm, stanbul. - gurcanlig@itu.edu.tr - 201 -
ve ilgili risklerin tanm yaplmtr. Risk puanlar hesaplanrken, antiyede meydana gelebilecek her tehlike iin kaza olabilirlii, kaza iddeti deerleri belirlenmi ve 5x5 karar matris metodu kullanlmtr. Betonarme, elik ve hafif elik binalar iin belirlenen her tehlikeye karlk hesaplanan risk puanlarnn karlatrmalar yaplmtr.
Risk ve Tehlike Kavramlar

antiyelerdeki tehlikelerin ve risklerin belirlenmesinden nce tehlike ve risk kavramlarn amak ve aralarndaki farklarda sz etmek gerekir. Tehlike ve risk arasndaki fark belirtmek nemlidir. Riskler kiisel, evresel, yaplan iin niteliinden kaynakl olabilir; kimi zaman iyi kimi zaman ise yetersiz bir ekilde nicelletirilebilir. Riskin doas ve kiinin risk zerindeki denetimi, riskin kavrann da deitirecektir. En genel tanmyla tehlike, zarara veya yaralanmaya doal olarak neden olma potansiyeli barndran herhangi bir ey olarak tanmlanrken, risk ise bir tehlikeden kaynaklanacak olan zarar veya yaralanmann olasl olarak tanmlanabilir (Grcanl, 2008). Tehlike; insan yaralanmas ya da hastal, maln hasar grmesi, i yeri evresinin zarar grmesi ya da bunlarn kombinasyonuna neden olabilecek potansiyel bir durum ya da kaynaktr. nsan salna, evreye veya mala herhangi bir zara verme potansiyeline sahip olan durum, potansiyel bir zarar kayna, tehlikeli bir malzeme olabilecei gibi, yaplan bir aktiviteden de kaynaklanabilir (Grcanl, 2008). Bir tehlikenin ortaya kmas olasla dayaldr. Bu olaslk sz konusu tehlikeyi oluturan koullar ve etmenlerle birlikte deerlendirilmelidir. Tehlikeye maruz kalan kiilerin says, ne sklkla tehlikeye maruz kalnd, ne kadar sreyle tehlikeye maruz kalnd, eitim dzeyi, denetimin etkinlik dzeyi, alma koullar ve yorgunluk, halsizlik, dikkatsizlik gibi etmenler tehlike olasl deikenlerini oluturmaktadr (Grgl, 2008). Risk szlk anlam olarak zarara urama tehlikesidir ve ngrlebilir tehlikeleri ifade etmektedir (zkl, 2008). Risk; belirlenmi tehlikeli bir olayn oluma olasl ve sonularnn kombinasyonudur. nsan salna, evreye veya mala gelebilecek bir zararn meydana gelme olasl olan risk, olaan alma esnasnda mevcut bir tehlikenin yaratabilecei zarar eklinde de tanmlanabilir (Grcanl, 2008).Baka bir deyile; idrak edilmekte olan spesifik bir tehlikenin gerekleme olasl ve tehlikenin sonularn kapsayan bir kavramdr (zkl, 2005). Tehlike ve risk arasndaki fark ayrt etmek ok nemlidir. Bu kavramlar genellikle kartrlr ve yksek riskli diye adlandrlan aktiviteler genellikle yksek tehlike ierir. Yalnzca kalc ve yksek risk olan yerde kt ve yetersiz salk ve gvenlik nlemleri mevcuttur (Hughes ve Ferret, 2007)
Tehlike Analizi ve Risk Deerlendirmesi

Risk analiz yntemleri risk kaynann ciddiyetini, meydana gelme olasln ve meydana gelme zamann saptamaya yarar. Olas tm senaryolar incelenerek risk kaynann yaratabilecei sonucun maliyeti bulunmaya allr. Analizin ilk admnda maruz kalnabilecek riskli durumlara dair veriler toplanr. Bu veriler ya gemi kaytlardan ya da iin uzman kiilerden alnr. Daha nceki projelerden elde edilen kaytlar varsa bu kaytlar nesnel veri olarak kabul edilip analizlerde kullanlabilir. Ne yazk ki inaat uygulamala-
- 202 -
Mzeyyen ahin, G. Emre Grcanl
rnda bu tr verilere ulamak mmkn olmamaktadr. Bu sebeple, uygun veriler genelde konu ile ilgili uzmanlarn kiisel bilgilerinin sorgulanmas ile elde edilmektedir. Risk analizinde ama, eldeki verileri en iyi ekilde kullanarak gereki tahminler yaplmas, belirsizliin douraca sonularn somut olarak ifade edilmesi ve doru yorumlanmasdr. Projenin tipine, byklne, verilerin yeterliliine, analizin tahmini maliyetine ve kiilerin analiz konusundaki deneyimlerine bal olarak nerilen pek ok risk analiz teknii vardr. Risk analizi, risk kaynann yapsna ve eldeki verilere gre nitel ya da nicel metotlarla yaplabilir (Grcanl, 2009). Risk deerlendirme , tehlike potansiyeli bulunan maddelerle ilgili her trl bilimsel bilgi ve malumatn dzenlenmesi ve analiz edilmesine ynelik sistematik bir yaklamdr. Daha basit ifadesiyle, problem formlasyonu, tehlike deerlendirmesi, tehlikeli maddeye maruz kalma etkilerinin analizi ve risk tanmlamas gibi ana kavramlardan oluan risk analizidir (zkl, 2005). Risk deerlendirme; riskin bykln hesaplama ve riskin kabul edilebilir olup olmadna karar verme yani riskleri makul bir seviyeye indirebilmek iin gerekli tedbirlerin belirlenmesi ve bu tedbirlerin hangilerinin ncelikle alnmas gerektiine karar verilmesi ilemidir (Grcanl,2008).
Risk Deerlendirme Karar Matris Metodu

Basit olmas asndan yaygn olarak kullanlan risk deerlendirme yntemi risk deerlendirme karar matrisidir. Bu almada da kullanlan 5x5 matris diyagram ile zellikle neden-sonu ilikileri deerlendirilir. Bu metot ile ncelikle bir olayn gerekleme ihtimali ile gereklemesi halinde sonucunun derecelendirilmesiyle lm yaplr. Riskin derecelendirilebilmesi iin olaslk ve sonucun iddet derecesinin saysal olarak ifade Tablo 1 - 5x5 Risk Matrisi Ynteminde Risklerin Saysal Gsterimi
- 203 -
edilmesi yararldr (Grcanl,2006), (zkl, 2005). Risklerin derecelendirilmesi ve deerlendirilmesi iin gerekli olan risk puan, kaza olabilirlii ve kaza iddetinin arpmndan elde edilir. Burada zellikle olaslk deil, olabilirlik (likelihood) kavram kullanlmtr, zira zellikle inaat sektrndeki kazalar incelenirken, olaslk kuramn kullanmak mmkn olmamakta, olabilirlik lei kullanlmaktadr. Risk Puan = Kaza Olabilirlii x Kaza iddeti (1)
Tablo 1de gsterilen Risk Puan Belirleme matrisinde kan risk seviyesi, Tablo 2deki Kabul Edilebilirlik Deerlerine gre deerlendirilir ve belirlenen tehlikelere gre en byk deerden balayarak gerekli nlemler alnr. Tablo 2 - Sonucun Kabul Edilebilirlik Deerleri Katlanlamaz Riskler (25) Belirlenen risk kabul edilebilir bir seviyeye drlnceye kadar i balatlmamal eer devam eden bir faaliyet varsa derhal durdurulmaldr. Gerekletirilen faaliyetlere ramen riski drmek mmkn olmuyorsa, faaliyet engellenmelidir. Belirlenen risk azaltlncaya kadar i balatlmamal eer devam eden bir faaliyet varsa derhal durdurulmaldr. Risk iin devam etmesi ile ilgiliyse acil nlem alnmal ve bu nlemler sonucunda faaliyetin devamna karar verilmelidir. Belirlenen riskleri drmek iin faaliyetler balatlmaldr. Risk azaltma nlemleri zaman alabilir.
nemli Riskler (15,16,20) Orta Dzeydeki Riskler (8,9,10,12)
Belirlenen riskleri ortadan kaldrmak iin ilave kontrol prosesKatlanlabilir Riskler lerine ihtiya olmayabilir. Ancak mevcut kontroller srdrl(2,3,4,5,6) meli ve bu kontrollerin srdrld denetlenmelidir. nemsiz Riskler (1) Belirlenen riskleri ortadan kaldrmak iin kontrol prosesleri planlamaya ve gerekletirilecek faaliyetlerin kaytlarn saklamaya gerek olmayabilir.
Kaza Olabilirlii Risk deerlendirmesi yaplrken kullanlan deikenlerden biri kaza olabilirliidir. Kazaya maruz kalan personel says, tehlikeye maruz kalma skl ve sresi, kontrol ve nlemlerin etkinlii azaltabilecek durumlar, tesis ve makinelerdeki gvenlik bileenleri eksiklikleri, kiisel koruyucularn etkinlii ile kullanm skl ve gvensiz davranlar; kaza olaslnn belirlenmesinde gz nnde bulundurulmas gereken hususlardr (Grcanl,2006). Bu almada yaplan risk deerlendirmesinde betonarme, elik ve hafif elik bina inaatlarndaki btn i kalemleri belirlenmi ve bu aktivitelerin kendine has zellikleri gz nnde bulundurularak olas muhtemel tehlikeler tespit edilmeye allmtr. Bu tehlikelere karlk gelen kaza olabilirlii deeri, gemite meydana gelmi kaza istatistiklerinden ve Nesimi Teoman Korkutann Yksek Lisans tezinden yararlanlarak elde edilmitir.
- 204 -
5x5 Karar Matris metodu kullanlaca iin, kaza olabilirlii tanmlamalar ve derecelendirmeleri Tablo 3de gsterildii gibi 5 deer aralnda yaplm ve kabul edilmitir. Tablo 3 - Kaza Olabilirlii Tanmlar ve Derecelendirme Basamaklar
Derecelendirme Kaza Tanm Basamaklar Olabilirlii 1 2 3 4 5 ok dk Dk Ortalama Sk ok sk Bu tip kazann bu tip bir proje sresince grlme olasl ok dktr Bu tip bir kaza bu tip bir proje sresince dk olaslkla grlebilir Sk olmamakla birlikte gereklemesi muhtemel kazalardr Proje sresince sk gerekleen, yaanmas olduka muhtemel kazalardr Bu tip bir kazann, bu tip bir projede grlmemesi hemen hemen olanakszdr Grlme skl Ylda 1-2 defa Ayda 1-2 defa Haftada 1-2 defa Gnde 1 defa Gnde 1den fazla
Kaza iddeti Risk deerlendirmesi yaplrken kullanlan deikenlerden dieri ie kaza iddetidir. Kaza iddeti iin; birden ok lml veya lml, byk yaralanma, en az gn istirahat gerektiren yaralanmalar, ilk yardm gerektiren kk yaralanmalar, hasar ya da yaralanmaya neden olmayan kazalar gibi tanmlar yaplmaktadr (Grcanl,2006). Bu almada tespit edilen btn aktivitelere karlk gelen tehlikeler iin kaza iddeti deeri; Nesimi Teoman Korkutann Yksek Lisans tezi, bina inaatlarnda tecrbe sahibi kiilerin grleri ile belirlenmitir. Kaza iddetinin belirlenmesinde, tehlike ieren bir olayn gereklemesi halinde evrenin ve evrede bulunan kiilerin zarar grme dereceleri gz nnde bulundurulmutur. Kabul edilen kaza iddeti deerlerinin derecelendirme ve tanmlar, 5 deer aral olacak ekilde Tablo 4de gsterilmitir. Tablo 4 - Kaza iddeti Tanmlar ve Derecelendirme Basamaklar
Derecelendirme Basamaklar 1 2 3 4 5 Kaza iddeti ok hafif Hafif Orta Ciddi ok ciddi Tanm lkyardm gerektiren kk yaralanma, i saati kayb yok Kalc etkisi olmayan ayakta tedavi ve ilk yardm gerektiren yaralanma, i gn kayb yok En az gn istirahat gerektiren hafif yaralanma, yatarak tedavi gerekir Ciddi yaralanma, uzun sreli tedavi, meslek hastal lm, srekli i grmezlik
- 205 -
Temel Kalemleri in Risk Puanlar Hesab ve Toplam Risk Puan

Bu almada, Som Mimarlk Mhendislik tarafndan Bak - Azerbaycan da yaplm olan ekil 1de gsterilen villa projesi esas olarak alnmtr. Temel, zemin kat, 1. kat, 2. kat ve atdan oluan villa elik olarak tasarlanmtr.
ekil 1 - Villann Mimari Grnm
Binann ana i kalemleri belirlendikten sonra, hafriyattan ince ilere kadar tm alt i kalemleri listelenmitir. almann amac gerei binann ana yap malzemesi deitirilerek, betonarme ve hafif elik iin de ayn ilemler yaplmtr. Binann tayc yap malzemesi betonarme olduunda 134, elik olduunda 148, hafif elik olduunda ise 129 alt i kalemi tespit edilmitir. Belirlenmi tm aktivitelere karlk gelen tehlikeler, i kaleminin kendine zg yaps ve hangi aamada yapld gz nnde bulundurularak tespit edilmitir. rnein; kalp montajnn yaplmasnda temel seviyesinde yksekten dme tehlikesi bulunmazken, ikinci katn kalp montajnda yksekten dme tehlikesi ciddi bir risk oluturmaktadr. Tehlikelere karlk gelen risk puanlarnn hesaplanmas iin, kaza iddeti ve kaza olabilirlii tespit edilmeye allmtr. Kaza iddeti ve kaza olabilirlii deerlerinin belirlenmesinde Tablo 3 ve Tablo 4te bulunan derecelendirme basamaklarnn yan sra gemi kaza istatistiklerinden, Nesimi Teoman Korkutann Yksek Lisans tezi, bina inaatlarnda tecrbe sahibi kiilerin grlerinden faydalanlmtr. Kaza iddeti ve kaza olabilirlii deerlerinin belirlenmesinin ardndan, bu deerler 5x5 matrisinde yerine konularak risk puanlar belirlenmitir. Ana yap malzemesinin deiiklik gstermesiyle aktiviteler ve
- 206 -
aktivitelere karlk gelen risk puanlar iin yapsna gre farkllat gibi baz durumlarda hi deimedii de gzlemlenmitir. rnein her sistemde de bulunan ve risk puanlar ayn olan i kalemlerinden biri; kaz aamasndaki dolgu yaplmas ilemidir. Tablo 5te dolgu yapm aktivitesine karlk gelen tehlikeler ve bu tehlikeler iin belirlenmi kaza olabilirlii, kaza iddeti ve risk puanlar gsterilmitir. Tablo 5 - Dolgu Yapm in Risk Puanlar Tablosu
Alt Kalemleri / Tehlikeler Dolgu yaplmas Kaz kenarlarnn gmesi nsanlarn veya aralarn kaz alanna dmesi alanlarn zerine cisim dmesi Komu yaplarn kaz sonucu zemin desteinin zayflamas Kaz yaplan yerlerde bulunan elektrik, su vb. hatlara zarar verilmesi makinelerinden doabilecek tehlikeler Toplam Risk Puan 2 2 1 3 3 3 2 3 6 6 2 9 2 2 1 3 3 3 2 3 6 6 2 9 2 2 1 3 3 3 2 3 6 6 2 9 Betonarme K.O. K.. R.P. elik K.O. K.. R.P. Hafif elik K.O. K.. R.P.
9 35
9 35
9 35
Yalnzca bir tek sistemde bulunan i kalemlerine ayr ayr rnek vermemiz gerekirse; sadece betonarme sistemde bulunan alt i kalemlerinden biri de, 2. kat imalatlarndaki beton dkm ilemidir. Tablo 6da beton dkm aktivitesine karlk gelen tehlikeler ve bu tehlikeler iin tespit edilmi kaza olabilirlii, kaza iddeti ve risk puanlar gsterilmitir. Sadece elik sistemde bulunan alt i kalemlerinden biri, 2. kat imalatlarnda bulunan elik kolonlarn aplike edilen plakalara yerletirilmesi ilemidir. Tablo 7de elik kolonlarn aplike edilen plakalara yerletirilmesi aktivitesine karlk gelen tehlikeler ve bu tehlikeler iin belirlenmi kaza olabilirlii, kaza iddeti ve risk puan deerleri gsterilmektedir. Sadece hafif elik sistemde bulunan alt i kalemlerinden biri, 2. kat imalatlarnda bulunan apraz rzgar balantlarnn montajdr. Tablo 8de apraz rzgar balantlarnn montaj aktivitesine karlk gelen tehlikeler ve bu tehlikeler iin belirlenmi kaza olabilirlii, kaza iddeti ve risk puan deerleri gsterilmektedir. ki sistemde bulunmasna ramen dier sistemde bulunmayan i kalemi iin, elik ve hafif elik sitemlerde bulunan fakat betonarme sistemde bulunmayan asma tavan imalat rnek olarak verilebilir. Tablo 9da asma tavan imalat aktivitesine karlk gelen tehlikeler ve bu tehlikeler iin belirlenmi kaza olabilirlii, kaza iddeti ve risk puan deerleri gsterilmektedir.
- 207 -
Tablo 6 - Beton Dklmesi in Risk Puanlar Tablosu

Alt Kalemleri / Tehlikeler Betonun dklmesi Malzeme dme tehlikesi Kalp deformasyonu nedeniyle gme meydana gelmesi Yksekten dme tehlikesi Pompann bakmszlndan doabilecek tehlikeler Toplam Risk Puan 2 2 2 3 2 4 4 3 4 8 8 9 29 Betonarme K.O. K.. R.P. elik K.O. K.. R.P. Hafif elik K.O K. R.P
Tablo 7 - elik Kolonlarn Aplike Edilen Plakalara Yerletirilmesi in Risk Puanlar Tablosu
Alt Kalemleri / Tehlikeler elik kolonlarn aplike edilen plakalara yerletirilmesi Yksekten dme tehlikesi Elektrikli aletlerin kullanmndan gelen tehlikeler Elle tama ilerinde ve el aletlerinin kullanlmasndaki tehlikeler Malzeme dme tehlikesi Kaynak elemanlarnn uygunsuzluundan meydana gelebilecek tehlikeler Toplam Risk Puan 3 3 3 3 4 5 3 2 4 3 15 9 6 12 12 54 Betonarme K.O K. R.P K.O elik K. R.P Hafif elik K.O K. RP
Tablo 8 - apraz Rzgar Balantlarnn Montaj in Risk Puanlar Tablosu

Alt Kalemleri / Tehlikeler apraz rzgar balantlarnn montaj Yksekten dme tehlikesi Elektrikli aletlerin kullanmndan gelen tehlikeler Elle tama ilerinde ve el aletlerinin kullanlmasndaki tehlikeler Malzeme dme tehlikesi Toplam Risk Puan 3 3 3 3 5 3 2 5 15 9 6 15 45 Betonarme K.O. K. R.P K.O elik K. R.P Hafif elik K.O K. R.P
- 208 -
Tablo 9 - Asma Tavan malat in Risk Puanlar Tablosu

Alt Kalemleri / Tehlikeler Asma tavan yaplmas Yksekten dme tehlikesi Malzeme dme tehlikesi Elektrikli aletlerin kullanmndan gelen tehlikeler Toplam Risk Puan 3 3 2 2 3 3 6 9 6 21 3 3 2 2 3 3 6 9 6 21 Betonarme K.O. K.. R.P. elik K.O. K.. R.P. Hafif elik K.O. K.. R.P.
Tm alt i kalemlerine karlk gelen tehlikelerin risk puanlar hesaplandktan sonra, bu risk puanlar toplanarak Tablo 10da gsterilen ana i kalemlerinin toplam risk puanlar elde edilmitir. Tablo 10 - Ana Kalemleri ve Risk Puanlar
Ana Kalemleri Kaz malatlar Temel malatlar Zemin Kat malatlar 1.Kat malatlar 2.Kat malatlar at malatlar Duvar& Tavan malatlar Sva & ap malatlar Boya &Badana malatlar Yer & Duvar Kaplama leri Kap, Pencere ve Dorama Montajlar Ahap Parke ve Marley malatlar Alt yap ve evre Dzenlemesi skele Kurulumu Mekanik ler Elektrik leri Toplam Risk Puan Risk Puanlar Betonarme 169 58 147 163 183 793 54 108 92 24 108 16 75 92 324 306 2712 elik 169 63 466 474 537 536 42 86 12 54 108 16 75 40 324 306 3308 Hafif elik 164 58 292 319 364 536 84 63 12 54 108 16 75 40 324 306 2815
Alt yap ve evre dzenlemesi, kap - pencere ve dora montajlar, ahap parke ve marley imalatlar, mekanik ve elektrik ileri gibi ana kalemlerde sistem de ayn derecede risk altndadr. Kaz ve temel ilerinde ise ok kk bir fark mevcuttur. Zemin kat, 1. kat ve 2. kat imalatlarnda en dk risk seviyesine sahip olan sistem betonarme, en fazla
- 209 -
riske sahip sistem ise eliktir. elik ve hafif elik sistemlerde elik konstrksiyon olarak tasarlanan at imalatlar betonarme sitemde kullanlan ahap atya gre daha az risklidir. Duvar - tavan imalatlarnda en az riskli sistem elik iken; yer - duvar kaplama imalatlarnda en az riskli sistem betonarmedir. Toplam risk puanlar asndan ele alnacak olursa, 2712 puan ile betonarme en az riskli sistem, 2815 puan ile hafif elik daha riskli sistem, 3308 puan ile elik en riskli sistemdir. elik olarak tasarlanan binann en riskli sistem olmasnn nedeni, dier sistemlere oranla daha ok i kaleminin bulunmasnn yan sra bu i kalemlerinin riskli bir yapya sahip olmasdr. Ana balklar halinde belirlenmi tehlikeler iin, meydana gelebilecei aktivitenin trne ve aamasna gre hesaplanm risk puanlarnn kabul edilebilirlik deerlerine gre saysal dalm Tablo 11de gsterilmitir. Bu tablodan da anlalaca gibi, elik sistemde toplam risk saysna bakldnda zellikle nemli riskler ve orta dzey risklerde saynn fazla olmas riskli aktiviteler barndrdn gstermektedir. zellikle elik malzemenin arlndan ve byk bloklar halinde montajlanmas gerektiinden dolay vin kullanlmas ve bu vin kullanmndan doabilecek kazalarn, elik bina yapmnda oluabilecek risk seviyesi yksek kazalardandr. Tablo 11 - Belli Risk Puanlarna Sahip Tehlikelerin Saysal Dalm
- 210 -
Sonu
Ana yap malzemesinin deimesi ve proje sresinin gsterdii deikenlikle birlikte her bir projenin farkl aamalarnda karlalan riskler projeye balanmadan tespit edilerek, dikkatli davranlmas ve zerinde durulmas gereken aktiviteler ngrlmeye allmtr. Binalarda farkl tayc elemanlarn kullanlmasyla birlikte deiecek olan aktivite saysnn, deiik tehlikelerin, bunlara karlk gelen risklerin ve i kazalarnn ne lde birbiriyle farkllk gsterecei analiz edilmi olup, tasarmdaki farkllklara gre en az riske sahip bina trnn ortaya karlmas hedeflenmitir. Halen srmekte olan bu almada; kontrol ve karar mekanizmalarn glendirmek amacyla; her bir i kaleminin projedeki mantksal yeri belirlenerek, bilgisayar yazlm kullanlarak birer i program oluturularak, bu i programlar sayesinde her bir projenin en riskli aamas, riskli faaliyetlerin hangi zamanda balayp hangi zamanda bitecei ve bu dnemlerde alnacak gvenlik nlemleri nceden belirlenmeye allmaktadr. Kaynaklar Behm, M., 2005. Linking Construction Fatalities to The Design for Construction Safety Concept, Safety Science, 43, 589-611. Birecikli, M., 2007. antiye Teknii ve antiyede Gvenlii, Birsen Yaynevi,stanbul Frijters A.C.P., Swuste P. H. J. J., 2008. Safety Assessment in Design and Preparation Phase, Safety Science, 46, 272-281. Gangolells, M., Casals, M., Forcada N., Roca, X., Fuertes, A., 2010. Mitigating Construction Safety Risks Using Prevention Through Design, Journal of Safety Research, 41, 107-122. Grgl, M., 2008. Yap retiminin Temel Aamalarnda Alnacak Salk ve Gvenlik nlemlerinin Gelitirilmesine Ynelik Bir neri, ukurova niversitesi Fen Bilimleri Enstits naat Mhendislii Anabilim Dal Yksek Lisans Tezi, Adana. Grcanl, G. E., 2006. naat antiyelerinde Bulank Kmeler Yardmyla Gvenlii Risk Analizi Yntemi stanbul Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits naat Mhendislii Anabilim Dal Doktora Tezi, stanbul. Grcanl, G. E., Korkutan, N. T., Mngen U., 2010. An Approach For Estimating Total Cost Of Occupational Safety For Building Constructions Proceedings of The Fourth International Conference on Construction Engineering and Project Management (ICCEPM-2011), 16 - 18 February 2011 in Sydney, Australia. Grcanl, G.E., Mngen, U., 2009. An occupational safety risk analysis method at construction sites using fuzzy sets, International Journal of Industrial Ergonomics, 39(2), 371-387. Grcanl, G. E., 2008. Tehlike Analizi ve Risk Deerlendirmesi, TSEM naat sektrnde gvenlii Sertifika Program antiyelerde gvenlii Kurs Notlar 3,stanbul. Grcanl, G. E., 2009. Szleme Ynetimi Ders Notlar, stanbul Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits naat Mhendislii Anabilim Dal,stanbul. Hughes, P., Ferrett, E., 2007. Introduction to Health and Safety in Construction Second Edition, Elsevier, Oxford.
- 211 -
Korkutan, N.T., 2010. i Sal ve Gvenlii Maliyetlerinin Bina naat Toplam Maliyetlerine Etkisi stanbul Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits naat Mhendislii Anabilim Dal Yksek Lisans Tezi, stanbul. Kuruolu, M., 2002. naat Sektrnde Bilgisayar Destekli Planlama Metot ve rnekleri, alayan Kitabevi, stanbul. Kuruolu, Y., Akyldz,B., Kuruolu, M., 2007, Fiziksel Gce Dayal alan naat ilerinin Sal ve Gvenlii Kapsamnda Bulank Mantkla Risk Analizi, 4.naat Ynetimi Kongresi, stanbul. zkl, ., 2005. Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri ve Risk Deerlendirme Metodolojileri, Ankara. zkl, ., 2008. Sal ve Gvenliinde Risk Deerlendirmesi, Sal ve Gvenlii Dergisi Say:40, Ankara. Som Mimarlk Mhendislik Ltd. ti. Kartaltepe Mahallesi Alem Sokak Billursaray Apt. No:3 D:13 Bakrky-stanbul Tel: 0212 - 572 71 00 Yetkili : Mustafa Keyif antiye Yeri : Bak - Azerbaycan
- 212 -
naat lerinde Teknik Personelin in Tehlikeleri Konusunda Grlerinin Belirlenmesi zerine Bir Aratrma
. Halil Gerek1, Ercan Erdi2
zet
Yapt iin salna olumsuz yansmalar ve iin kendisi iin oluturduu tehlikelerin farknda olmayan personelin yksek performans gstermesi ve verimliliini artrabilmesi kolay deildir. naat sektrnde personelin yapt iin tehlikeleri konusundaki grleri ve birikimini inceleyen aratrmalar olduka yetersizdir. Bu nedenle bu aratrma, inaat alannda alan personelin i sal ve gvenlii konusundaki grlerini belirlemek amacyla planlanm ve yrtlmtr. Bu almada, ukurova blgesinde inaat ikolundaki teknik personel ile bunlarn denetiminde alanlarn geirdikleri i kazalarnn nedenleri ve i kazalarnn nlenmesi konusundaki grleri saptanmaya allmtr. Bu kapsamda inaat mhendislerine bir anket yaplarak i srasnda yaanan tehlikeler ve nedenleri, uygulanan salk ve gvenlik prosedrleri ve i kazalarnn nlenmesi iin yaplmas gereken faaliyetlerin neler olabileceine dnk grlerinin belirlenmesine allmtr. Anahtar Kelimeler: i Sal ve Gvenlii, naat Sektr, naat Mhendisi.
Giri
lkemizde i kazalar ve meslek hastalklar uzun yllardr bir ok iinin hastalanmasna, yaralanmasna, sakat kalmasna, hatta hayatlarn kaybetmesine yol amaktadr. Bu tip olaylar zellikle de inaat sektrnde daha fazla yaanmaktadr. Bunun en nemli sebebi inaat sektrnn kendine zg alma koullarnn olmasndandr. naat sektrnn dier sektrlerden farkl olmasnn balca nedeni, her projenin birbirinden farkl olmas ve bu yzden her projede deiik alma koullaryla ve farkl risklerle kar karya kalnmasdr. iler endstriyel sektrdeki gibi tek bir fabrikada alma imkan bulamadklar gibi srekli bir projeden baka projeye hareket halindedirler. Bunlarn yan sra
Osmaniye Korkut Ata niversitesi, naat Mhendislii Blm, Osmaniye. ihgerek@oku.edu.tr Mustafa Kemal niversitesi, naat Mhendislii Blm, Hatay. - eerdis@mku.edu.tr - 213 -
inaat ileri tehlikeli ve bir sr risk ieren faaliyetlerden olumaktadr ve bu ortamda almak iin tecrbeli ve fiziksel zorluklara alk olmay gerektirmektedir. Ayrca, bir inaat projesinde ayn anda birden fazla ii grubu da alabilir ki bu da tehlike ve riskleri daha da artrr. te bu nedenlerden dolay inaat sektr dier sektrlere gre daha fazla risk altndadr ve dolaysyla ii sal ve i gvenliini salamak hayli g ve karmak olabilir. Uluslararas alma rgt (ILO) nn kaytlarna gre; dnyada, ylda 110 milyon i kazas olmakta ve 180.000 ii hayatn kaybetmektedir. Avrupa Birliinde; 2003 ylnda 4.196.000 i kazas olmutur. Ylda ortalama her 57 iiden biri i kazasna uramakta, her 22.508 iiden biri de hayatn kaybetmektedir. kazas ve meslek hastalklar nedeniyle 2003 ylnda mali kayp 55 Milyar Euro olmutur (Eurostat, 2004). naat ikolu, istihdam alan en byk olan sektrlerden birisidir. Kaytlara gre, lkemizde, inaat ikolunda 933.498 kii almaktadr ve bu rakam Sosyal Sigortalar Kurumuna (SSK) kaytl ii saysnn %13ne karlk gelmektedir. SSK (2007) kaytlarna gre toplam i kazalarnn %9u ve lml i kazalarnn da %26s inaat ikolunda ortaya kmaktadr. lml i kazalar bakmndan, lkemizdeki dier ikollar ile karlatrldnda, inaat ikolu ilk srada yer almaktadr. Trkiye, naat Sektrnde meydana gelen lml i kazas says bakmndan da, Panama ve Arjantin ile birlikte, st sralarda yer almaktadr (Ural ve ark., 2008). naat sektrnde i kazalarnda her yl resmi rakamlara gre yaklak 500e yakn iinin antiyelerde yaamn yitirmesi olgusu, konuyu insan ve toplum hayat asndan nemli klmaktadr. Dier yandan, gerek rakamlarn bunun ok tesinde olduu deerlendirilmektedir (Grcanl ve Mngen, 2011). Bir toplumda gerek anlamda i gvenliinin salanabilmesi iin her eyden nce, o toplumda i gvenlii bilincinin olumas gerekir. Anayasada, yasalarda ve tm i gvenlii mevzuatnda getirilen hukuki gvence mekanizmalar ne kadar iyi dzenlenmi olurlarsa olsunlar, ilgili tm evre ve kiilerde bu gvenceleri korumak ve iletmek konusunda yeterli bir bilin oluturulamamsa, kt zerindeki temennilerden baka bir anlam tamazlar. O halde, gerek gvence bu konuda tm ilgililerde bir istek ve inancn yaratlabilmesinde sakldr (Ural ve ark., 2008). sal almalarnn amac; kurumda bulunan salk risklerini etkili bir ekilde kontrol altna alarak alanlara salkl ve gvenli bir alma ortam hazrlamak ve bylece alanlarn saln korumak ve gelitirmektir (opur ve ark., 2001). Bu aamada alanlarn i gvenlii asndan, gvenli olmayan kendi davranlarnn ve evresinde olup bitenlerin farknda olmas gerekir. gvenlii bilinci herkes tarafndan renilmeli ve her alann iinin bir paras haline gelmelidir (Topuolu ve zdemir, 2003). Benim bama gelmez anlay nedeniyle her yl dnyann farkl yerlerinde alanlar gnlk ciddi tehlikeler atlatmakta ve bir ou lm tehlikesi ile karlamaktadr (Stanley, 2010). Dolaysyla ilk yaplmas gereken alanlardaki yanl yarglarn deitirilmesidir. Daha nce yaplan almalardan da edinilen izlenimlere gre i kazalarnn nlenmesinde zel ve kamu kurumlarnda i gvenlii konusunda yeterince uzman kadrolarn bulunmamasnn kazalarn yaanmasnda nemli bir faktr olduu sylenebilir (Aybek ve Gvercin, 2003b). Erbay (1996), i kazalarnn nlenmesi iin i grenlerin eitilmesini; Uzun (1999), alanlarn eitilmesini ve koruyucularn kullanmn nermektedirler. Arolu (1989) ise, Trkiyede kol gc ile alanlarn eitim dzeyinin dk olduunu vurgulayarak, kol gc ile alanlardan nemli bir blmnn bir meslek eitimi almadn belirtmektedir.
- 214 -
. Halil Gerek, Ercan Erdi
Materyal ve Metod
naat sektrnde orta ve kk lekli firmalarda i kazalarnn says, byk yklenicilere oranla daha sklkla grlmektedir. Uluslararas alma rgt (ILO) tarafndan yaplan aratrmalara gre, iletmeler bydke kaza says azalmakta, buna karn kk ve orta lekli iyerlerinde kaza oranlar daha yksek bulunmaktadr. Bunun nedeni kk lekli iletmelerde yatrmlarn genelde sadece teknoloji baznda yaplmasdr. Bu yatrmlarn, bir retim faktr olan insan iinde yaplp, teknik personel yetitirilmesi, alma koullarnn iyiletirilmesi ve alanlara gerekli ve yeterli lde i eitiminin verilmesi gibi konular zerinde hassasiyetle durulmas gerekmektedir (zifti ve ark., 2005). Bu kapsamda Trkiyedeki kk lekli inaat firmalarnn saysnn bir hayli kabark olduu gz nnde tutulursa, bunlara hizmet gtrmek, bu firmalarda i gvenlii bilincini oluturmak ve i kalitesini salanmak amacyla gereken sistemi kurmann olduka zor olaca aikardr. Bu aratrmada ise inaat ikolundaki teknik personel ile bunlarn denetiminde alanlarn geirdikleri i kazalarnn nedenleri ve i kazalarnn nlenmesi konusundaki grlerini belirlemek iin bir anket almas yaplmtr. Anket rnekleme yntemi ile seilen 50 adet inaat mhendisine uygulanmtr. Sz konusu anket sorular bazlar ak ulu olup bazlar da kl olarak 5 sorudan olumaktadr. Anket sonularnn analizinde derecelendirmeli sorular iin Likert lei, tercihli sorular iin ise Thurstone Karlatrmal ift Yarglar metodu kullanlmtr. Anketler yz yze grme yntemi kullanlarak uygulanmtr.
Aratrma Bulgular
kazalarnn birok faktrn deiik oranlardaki paylarnn etkilenii ile meydana geldii kans kuvvet bulmaktadr. O halde, kazalar nleme hususunda yaplacak almalarda, konuyla ilgili elde edilebilecek btn faktrleri birlikte analiz ederek, kaza reten unsurlar hakknda ynetimi uyaran, bu ekilde erken nlem alnmasna olanak salayan yeni teknikler gelitirilmelidir (Dizdar,1998). Bu almada inaat sektr alanlarnn grleri alnmak suretiyle i srasnda yansyan tehlikelerden yola karak erken nlem alnmas konusunda sektrde yer alan paydalarn dikkatini ekmek amalanmtr.
i Sal ve Gvenlii, Kalite Kontrol

(1) Srasnda Yansyan Tehlikeler ve sosyal yaamda etkili olan i kazalarnn nedenleri, ana balk altnda toplanabilir. Bunlar; nsana bal nedenler, evreye bal nedenler (makine-fiziki yap-ortam zellikleri) ve Eitim yetersizliidir. Ankette inaat mhendislerine ii sal ve i gvenlii ile ilgili olarak i srasnda yaanan tehlikeler sorulduunda, bu kiiler genelde sektrn ve inaat ilerinin yapsndan kaynaklanan yksek tempoyu ve stresi (%13), yksekten dmeyi (%12) ve den
- 215 -
nesnelerin arpmasn ve ara kazalarn (%11) sektrde ve kendi firmalarnda yaanan en nemli tehlikeler olarak grmektedirler (Tablo 1). srasnda yaanan tehlikelerin nedenleri sorulduunda ise verilen cevaplar; hayatn iinde hemen hemen herkesin yaad zaman darl, dikkatsizlik, stres, yorgunluk, gvenlik yetersizlii, baretsiz alma, performansn dmesi, bedensel ypranma, bkknlk, sklma gibi sorunlardan kaynakland ynndedir. ngilterede yaplan bir almada i kazalarnn %70inin alanlardan, %49unun iyerinden, %56 orannda ekipman kullanmndan (KKD dahil), malzemelerin durumu ve uygunluu problemlerinden ve %84nde risk ynetimi eksikliinden kaynakland grlmtr. (Haslam ve ark., 2005) Benzer ekilde yine ngilteredeki bir aratrmada ngiltere inaat sektrnde i gvenlii performansn etkileyen faktrlerden en nemlilerini belirlemek amacyla yaplan faktr analizi sonucu 5 nemli faktr belirlenmitir. Bunlar; gvenliine ynetimin destei, i gvenlii dkmanlarnn temini, kiisel koruyucu ekipmanlarnn temini, gvenli evrenin oluturulmas ve sahada eitimli i gvenlii temsilcisinin bulunmasdr (Sawacha ve ark., 1999). Tablo 1 - Srasnda Yansyan Tehlikelerin Dalm Srasnda Yansyan Tehlikeler Yksek hzl stresli alma Yksekten dme Den nesnelerin arpmas Ara kazalar Yksek scaklk Dk scaklk Zorlayc buyrua dayal i ortam Elektrik arpmas Tekrarlayan hareketler Tehlikeli maddelerle-kimyasallarla temas Ar malzeme kaldrlmas sonucu srt arlar Monoton i ortam Grltden dolay iitme kayb Toplam Frk. 46 45 42 41 34 33 28 23 23 15 14 12 11 367 % 13 12 11 11 10 9 8 6 6 4 4 3 3 100
(2) Kazalarnn Nedenleri naat irketlerinde yaanan i kazalarnn nedenleri sorusuna katlmclarn verdikleri cevaplar Thurstonen Karlatrmal ift Yarglar Yasas ile analiz edilmi ve sonular aada deerlendirilmitir.
- 216 -
Tablo 2 - kazalarnn nedenleri listesi S. No Kazalarnn Nedenleri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Kk ve orta lekli irketlerinin saysnn fazla olmas ve bu irketlerde i gvenlii bilincinin ve i kalitesinin salanmas iin gereken sistemi kurmann zorluu naat sektrnn dier sektrlere gre farkl bir yapsnn olmas Yatrmlarn insana ynelik olarak deil, ounlukla teknoloji baznda yaplmas Her projede deiik alma koullarnn ve farkl risklerin olmas alanlarn dikkatsizlii ve farkl bilisel kapasiteleri alanlarn eitim dzeyinin dk oluu-bir meslek eitimi almamalar Koruyucularn kullanm konusunda sektrde var olan mevcut olumsuz kltr Eitim amal uzman kadro ve kurulularn saylarndaki eksiklik gvenlii mevzuatndaki boluklar
naat irketlerinde yaanan i kazalarnn nedenleri (Tablo 2) konusunda cevaplayclarn tercihleri deerlendirilmi ve cevaplayclarn deikenleri ikier ikier karlatrdklar varsaylmtr. Bu lein analizinde, sral lekle toplanan veriler nce Kiisel Tercihler Tablosuna (Tablo 3) aktarlmtr. Tablo 3 - Kiisel Tercihler Tablosu 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 31 33 36 25 27 34 34 37 25 27 16 18 15 23 28 27 21 21 23 25 31 15 16 16 21 27 30 25 27 33 30 32 37 31 35 40 2 19 3 17 25 4 14 23 23 5 25 34 29 35 6 23 32 29 34 20 7 16 35 27 34 25 20 8 16 27 25 29 23 18 19 9 13 22 19 23 17 13 15 10
kinci aamada tablodaki deerler cevaplayc saysna blnerek (50 irket) Oranlar Tablosu elde edilmi ve bu tabloda yer alan deerlerin normal deerleri Z-Normal Dalm Tablosundan yararlanarak Normal Dalm Tablosu hazrlanmtr (Tablo 4 ve Tablo 5). Tablonun stunlar itibaryla normal deerlerinin toplam deikenlerin tercih sralamasn vermitir.
- 217 -
Tablo 4 - Oranlar Tablosu 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 ----0,62 0,66 0,72 0,50 0,54 0,68 0,68 0,74 2 0,38 ----0,50 0,54 0,32 0,36 0,30 0,46 0,56 3 0,34 0,50 ----0,54 0,42 0,42 0,46 0,50 0,62 4 0,28 0,46 0,46 ----0,30 0,32 0,32 0,42 0,54 5 0,50 0,68 0,58 0,70 ----0,60 0,50 0,54 0,66 6 0,46 0,64 0,58 0,68 0,40 ----0,60 0,64 0,74 7 0,32 0,70 0,54 0,68 0,50 0,40 ----0,62 0,70 8 0,32 0,54 0,50 0,58 0,46 0,36 0,38 ----0,80 9 0,26 0,44 0,38 0,46 0,34 0,26 0,30 0,20 -----
Tablo 5 - Normal Dalm Tablosu 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Top. ----0,341 0,441 0,559 0,500 0,145 0,454 0,454 0,648 3,543 2 -0,366 ----0,000 0,145 0,320 -0,347 -0,566 -0,157 0,150 -0,821 3 -0,469 0,000 ----0,145 0,420 -0,262 -0,157 0,000 0,341 0,019 4 -0,528 -0,157 -0,157 ----0,300 -0,441 -0,441 -0,262 0,145 -1,541 5 0,000 0,454 0,242 0,543 ----0,251 0,000 0,145 0,441 2,076 6 -0,157 0,352 0,242 0,454 0,400 ----0,251 0,352 0,648 2,543 7 -0,441 0,543 0,145 0,454 0,500 -0,249 ----0,341 0,543 1,837 8 -0,441 0,145 0,000 0,242 0,460 -0,347 -0,366 ----0,848 0,541 9 -0,655 -0,150 -0,366 -0,157 0,340 -0,655 -0,566 -0,859 -----3,067
Bu deerlendirmeler nda inaat mhendislerinin tercihlerinin 1>6>5>7>8>3>2>4>9 eklinde sraland grlmektedir. Dier bir ifadeyle inaat mhendisleri i kazalarnn sektrde ok olmasnn nedenleri olarak ncelikle kk lekli firmalarn saysnn ok olmasn ve bu firmalarda i gvenlii bilincini tesis etmenin zor olmasn, alanlarn eitim dzeyinin dk olmasn ve alanlarn dikkatsizlii olarak belirtmilerdir. Buradan da anlald zere i kazalarnn saysnn azaltlmas ynnde atlacak en nemli adm her seviyede alannn i gvenlii bilincini kazandrmak ve srekli eitmektir. (3) Uygulanan Salk ve Gvenlik Prosedrleri Uygulanan Salk ve Gvenlik Prosedrleri sorulduunda irket yetkilileri, byk bir oranda i Sal ve Gvenlii Ynetmeliinin uygulandn (%67) belirtmilerdir (Tablo 6). Yetkililerin OHSAS 18001: ve i Gvenlii Sistemini ise kendi organizasyonlarnda uygulamadklarn belirtmeleri (%9) salk ve gvenlik konularnda ulusla-
- 218 -
raras standartlara ulamann inaat irketleri iin henz ok da nemli olmadnn bir gstergesidir. Tablo 6 - Uygulanan Salk ve Gvenlik Prosedrlerinin Dalm Uygulanan Salk ve Gvenlik Prosedrleri i Sal ve Gvenlii Ynetmelii Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu OHSAS 18001 ve i Gvenlii Sistemi ISO Standartlar Toplam Frekans 22 7 3 1 33 % 67 21 9 3 100
(4) Kazalarnn nlenmesi in Yaplmas Gereken Faaliyetler Tablo 7deki sonulardan ankete katlanlara gre i kazalarn nleyebilmek iin en nemli faaliyetin Koruyucu ekipmann temini (Xao:4,00), gvenlii mevzuatnn revize edilmesi (Xao:3,90), ve alanlara dnk salk ve gvenlik prosedrnn oluturulmas (Xao:3,80), olduu grlmtr. Ancak alanlarn SG konusunda eitim almalarn salamak bu faaliyetlerden sonra (Xao:3,72) gelmektedir. Tablo 7 - Kazalarnn nlenmesi in Yaplmas Gereken Faaliyetlerin Sralanmas kazalarnn nlenmesi iin yaplmas gereken faaliyetler Koruyucu ekipmann temini gvenlii mevzuatnn revize edilmesi alanlara dnk salk ve gvenlik prosedrnn oluturulmas alanlarn, ii sal ve i gvenlii konusunda eitimi salanmal Sektrde i gvenlii bilincinin oluturulmas gerekir Sahada eitimli i gvenlii temsilcisinin bulunmas gvenlii konusunda ynetimin destei salanmal Ortalama deer (Xao) 4,00 3,90 3,80 3,72 3,56 3,28 3,06 Standart sapma () 1,13 1,04 1,17 0,96 1,16 1,16 0,87 Deiim katsays (V) 0,28 0,27 0,31 0,26 0,33 0,35 0,28
Sonular ve neriler
lkemizde i kazalarnn azaltlabilmesi iin, yrrlkte olan yasa, tzk ve ynetmeliklerin titizlikle uygulanmas, i gvenlii eitimine arlk verilmesi ve iletme yne-
- 219 -
ticilerinin i gvenlii hakknda birikime sahip olmalar yannda, konuya gerekli zeni gstermeleri gerekmektedir. Kazaya urayanlarn da dahil olduu teknik personelin i kazalarnn nlenmesi konusundaki nerileri de dikkate alnarak, i sal ve gvenlii almalar hzlandrlmal, eitim almalarnda uygulamaya arlk verilmelidir. kazalar ounlukla gvensiz davranlardan kaynakland grldnden alanlara ynelik eitim almalarnda gvensiz davranlar zerinde nemle durulmaldr. Teknik retim veren tm yksekretim kurumlarnda teknik personel adaylarna, i sal ve gvenlii eitimi, detayl olarak verilmeli ve i sal ve gvenlii konusunun ekonomik ve yasal boyutu yannda insani boyutu da ele alnarak ilenmelidir. (Gvercin ve Aybek, 2003a). Trkiyede son yllarda ii sal ve i gvenlii konusunda Avrupa Birliine girme istei ve dolaysyla i gvenlii uygulamalarn Avrupa Birliinin istedii dzeye getirme amacyla ciddi anlamda ilerlemeler kaydedilmitir. Bu ilerlemelerin hz kesmeden devam etmesi gerekmektedir. Ayrca Yap Mteahhitlerinin Kaytlar ile antiye efleri ve Yetki Belgeli Ustalar Hakknda Ynetmelik kapsamnda yer alan Mhendis, mimar ve teknik retmen unvanl teknik personelin antiye efi olarak grev yapt 4857 sayl Kanununun 81 inci maddesi kapsamnda yer alan inaat ve tesisat ilerinde, antiye eflerinin i gvenlii uzmanl belgesine haiz olmas zorunludur ifadesi bu anlamda nemli bir gelimedir. Sonu olarak, inaat sektr, i gvenlii asndan btn dnyada tehlikeli iler grubunda olmakla birlikte, lkemizdeki i kazas oran gelimi lkelere gre ok daha yksek olmaktadr. Bu nedenle, risk seviyesinin kabul edilebilir seviyelere ekilerek, inaat ikolundaki rekabet gcmzn arttrabilmesi iin, yasal dzenlemelerin ve bilinlendirme balamnda gerekli almalarn yaplmas nem arz etmektedir. Kaynaklar Arolu, E., (1989). naat Sektrnde Kayplar, Prefabrik Birlii, Yl 3 S: 12, S:3-4 Grafiker Ltd. ti., Ankara. Aybek A., Gvercin .,(2003a), Huritolu ., Teknik Personelin Kazalarnn Nedenleri ve nlenmesine Ynelik Grlerinin Belirlenmesi zerine Bir Aratrma, KS Fen ve Mhendislik Dergisi 6(2) Aybek A., Gvercin .,(2003b) Teknik Personelin Gvenlii Konusundaki Eitim Dzeyleri zerine Bir Aratrma, Teknoloji, Yl 6, Say 1-2, 69-77 opur Z.,Ergder B., Avar M.,enba M., (2006), Ege niversitesi Hastanesinde alan Ev daresi Personelinin Sal ve Gvenlii Konusundaki Grlerinin ncelenmesi, Hacettepe Salk daresi Dergisi, Cilt:9, Say:1 Dizdar, E. N.,(1998), retim Sistemlerinde Olas Kazalar in Bir Erken Uyar Modeli, Doktora Tezi, Gazi niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Ankara. Erbay, N. ., (1996) naat sektrnde Gvenlii almalarnn Gc Verimliliine Etkisi, Yaynlanmam Doktora Tezi, stanbul niversitesi Fen Bilimleri Enstits, stanbul. Grcanl E., Mngen U.(2011), naat antiyelerine zg Bir Gvenlii Risk Analizi
- 220 -
Yntemi, http://www.isveguvenlik.com/risk-analizi/insaat-santiyelerine-ozgu-biris-guvenligi-risk-analizi-yontemi.html Eurostat, (2004) Statistical analysis of socio-economic costs of accidents at work in the European Union. Final Report. (http://europa.eu.int/comm/eurostat) Haslam R.A., Hide S.A., Gibb A.G.F., Gyi D.E., Pavitt T., Atkinson S. and Duff A.R., (2005), Contributing Factors in Construction Accidents , Applied Ergonomics, 36(4), pp. 401-415. ILO, (1983) Encyclopaedia of Occupational Safety and Health, Geneva. zifi A., Uysal B., Kurt ., (2005), nsan Davranlarnn Kazalar zerindeki Etkileri Teknoloji, Cilt 8, Say 2, 191-198 Sawacha E., Naoum S., Fong A.,(1999), Factors Affecting Safety Performance on Construction Sites International Journal of Project Management Volume 17, Issue 5, , 309-315 Topuolu H., zdemir . (2003) sal ve Gvenliinde Davran Deiiklii Yaratma Sreci, Sal ve Gvenlii Kongresi, Adana. Ural S., cal M. E., Atlgan H., Kaya A.,(2008), naat lerinde Gvenlii Asndan Risk Deerlendirmesi, Sal ve Gvenlii Sempozyumu Ankara. Uzun, F., (1999). naat Sektrnde Kazalarnn Azaltlmasnda Alnan Genel nlemler ve Pratik Uygulamalar ncelenmesi (Yksek Lisans Tezi), Osmangazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Eskiehir. Yap Mteahhitlerinin Kaytlar ile antiye efleri ve Yetki Belgeli Ustalar Hakknda Ynetmelik, 2010
- 221 -
naat Sektrnde i Sal ve Gvenlii Uygulamalar, Ergonomi ve antiye leinde almalar
Yap Uygulama Aamasnda Alnacak Salk ve Gvenlik nlemlerinin Etkinletirilmesine Ynelik Bir neri
Muharrem Grgl1, Glden Ayalp2, M. Emin cal3
zet
Dnyada olduu gibi lkemizde de i kazalar ve meslek hastalklar nemli bir sorundur. Bu sorunun en temel sebebi, sanayilemenin geliimine paralel olarak i sal ve gvenliine ilikin gerekli dzenleme ve yatrmlarn yeterince ve zamannda yaplmam olmasdr. Hzl gelien bilim, teknoloji ve sanayileme kukusuz lkelerin kalknma srelerine ve bireylerin refahna pek ok katklar salamtr. Ancak alma yaam ve i gvenlii iin ayn baarnn salandn sylemek mmkn deildir. Gelimekte olan her lkede olduu gibi lkemizde de ekonomik bymenin nemli dinamiklerinden birisi de inaat sektrdr. naat sektr, lkemizde i kazalar ve meslek hastalklarnn en fazla grld sektrlerden birisidir. Bunun nemli nedenlerinden birisi, inaat sektrnn kendine zg alma koullarnn olmasdr. Bu almada, yap retiminin temel aamalarnda karlalabilecek i kazas risk faktrleri incelenerek; uygulama aamasnda salk ve gvenlik plannn etkin kullanmna katk salayacak kontrol listelerinin gelitirilmesi amalanmtr. Anahtar Kelimeler: naat Sektr, i Sal ve Gvenlii, Salk ve Gvenlik Plan
Giri
lkemizde en iyimser tahminlere gre ylda meydana gelen 64.000i akn i kazas sonucunda, 1.200e yakn insanmz hayatn kaybetmekte; alan ve retken durumdaki 2000e yakn insanmz i gremez hale gelmekte, 1.600.000a yakn insanmz da maruz kald hastalk veya yaralanma sonucu tedaviye muhta hale gelmektedir. phesiz, yitip giden canlarn, i gremez durumu den insanlarn ve bunlarn yaknlarnn ektii
1 2 3
DS 15. Blge Proje ve naat ube Mdrl, anlurfa. - muharremgorgulu@gmail.com ukurova niversitesi, Mimarlk Blm, Adana. - gayalp@cu.edu.tr ukurova niversitesi, naat Mhendislii Blm, Adana. - emocal@cu.edu.tr - 225 -
acy ve katland zorluklarn meydana getirdii manevi kayb tartya koymak olanakszdr. Ancak, i kazalar sonucu hesaplanabilir maddi kayplarn ylda sekiz milyar lira dolaynda olduu tahmin edilmektedir. alma koullarna bal olarak baz i kollarnda daha fazla i kazas olmaktadr. naat sektr bu anlamda zellikli bir sektrdr. naat sektr, lkenin toplam GSMHsine %4-7 aralnda bir katk yapmakta, ilikili olan imalat ve hizmet sektrleri ile birlikte GSMH ya katks %33 lere ulamaktadr. Sektr, ayrca 1,4 milyon kiiye istihdam salamaktadr ve bu rakam Trkiyedeki toplam kaytl istihdamn %6 sna eittir. lkemiz ekonomisi ve istihdamna bu kadar olumlu katklar salayan inaat sektrnn ok eitli ve boyutlu sorunlar vardr. Ancak bu sorunlar ierisinde sonular itibariyle en can yakc olan, i sal ve gvenlii nlemleri ile ilgili yetersizliklerdir. Bunun sonucu olarak, inaat sektr maalesef lml i kazas says bakmndan ilk srada yer almaktadr (SSK, 2009). Sk yaanan ve sonular katliam derecesinde can kayplar ile sonulanabilen i kazalarnn neden olduu znt ve tepkiler maalesef ksa srede etkisini yitirdiinden; i sal ve gvenlii konusundaki yetersizliklerin giderilmesine ynelik geliimler olduka yava ilerlemektedir. Bununla beraber konu, eskisine kyasla toplum gndemini daha fazla megul etmekte, snrl dzeyde de kalsa, bu konuda belirli bir bilin ve duyarllk olumu bulunmaktadr. Bu yndeki gelimeler ve Avrupa Birlii mevzuatna uyum balamnda yrtlen almalar sonucu, lkemizde 2003 ylnda i sal ve gvenlii ile ilgili kapsaml dzenlemeler yaplmtr. Bu dzenlemeler kapsamndan genel nitelikli ve/veya sektrel zellikleri dikkate alan eitli ynetmelikler hazrlanmtr. Yap lerinde Salk ve Gvenlik Ynetmelii de bunlardan birisidir. Bu ynetmelikte, inaat iletmelerinde alnacak salk ve gvenlik nlemlerinin belirlenmesi, uygulanmas ve ynetimi konusunda nemli iyiletirmeler salayacak dzenlemeler ngrlmtr. Bu dzenlemelerden birisi de, inaat ilerinin projelendirme ve uygulama aamalarnda salk ve gvenlik plan hazrlanmas ve her iyerinde salk ve gvenlikten sorumlu bir koordinatr istihdamnn zorunlu klnm olmasdr. Ancak, salk ve gvenlik plannn ieriinin ne olmas gerektii konusunda sektrde yeterli birikim ve deneyim olumad iin ynetmelikte ngrlen dzenleme henz yeterince uygulamaya yansyamam durumdadr (cal, 2007). Ad geen ynetmelikte, salk ve gvenlik plannn, inaata hazrlk ve uygulama sreleri iin iki aamal olarak hazrlanmas ngrlmektedir. naata hazrlk aamasna ynelik benzer bir alma yaplm bulunduundan bu almada, inaat projelerinin uygulanmas aamasnda hazrlanacak i sal ve gvenlii plannn uygulama aamasyla ilgili kontrol listeleri gelitirilmesi amalanmtr. Bu amaca ynelik olarak ve yksek lisans tez almas kapsamnda gerekletirilen bu almada, nce inaat projelerinin uygulanmas srecinde yer alan dokuz i kalemi analiz edilerek ilem basamaklar belirlenmi, sonra da bu ilem basamaklarnn gerekletirilmesi srecinde alnmas gereken salk ve gvenlik nlemleriyle ilgili detayl kontrol listeleri oluturulmutur.
Aratrmann Yntemi
Aratrma kapsamnda, ncelikle i sal ve gvenlii ile ilgili lkemizdeki resmi dzenlemeler, konuyla ilgili yayn ve standartlar incelenerek bilgi toplanmtr. Sonra, yap retiminin uygulama aamasnda gerekletirilen temel i kalemleri bu ilerin gerekletirilmesi srecinde salk ve gvenlik balamnda risk oluturan unsurlar belirlen-
- 226 -
Muharrem Grgl, Glden Ayalp, M. Emin cal
mitir. Sonra da, salk ve gvenlik asndan riskli grlen iler yaplrken i kazasndan korunmak iin alnabilecek gvenlik nlemleri belirlenmitir. Sz konusu nlemlerin gzden karlmadan uygulanabilmesi iin bunlar kontrol listeleri eklinde dzenlenmitir. Bu listelerde kontrol edilecek konular, i aamalarna gre gruplandrlarak uygulayc iin pratik bir kullanm hedeflenmitir. Kontrol listelerinde yer alan salk ve gvenlik nlemleri soru cmleleri eklinde oluturulmu ve bu listelerde, alnan nlemlerin akbetinin izlenmesine olanak verecek ynlendirmelere yer verilmitir. Ayrca yerine getirilmeyen ya da noksanlklar ieren ilerle ilgili yrtlen ilemlerin izlenmesi amacyla her bir i grubu iin Eksik ve Yetersiz lemler Listesi isimli bir form dzenlenmitir.
Trkiyede naat Sektrnde Mevcut i Sal ve Gvenlii Uygulamas

Trkiyede inaat sektr, hem toplam yatrmlarn ulusal gelir iindeki pay, hem de yatrlan igc olanaklarnn boyutu itibaryla ekonomimizin en canl ve en nemli sektrlerinden biridir. Ancak her yl inaat sektrnde alanlarn bir ksm, i kazalar sonucunda lm ya da daimi i grmezlikler sebebi ile iini srdrememektedir (Tablo. 1). zellikle lmle sonulanan kaza saysnn okluu bu alanda i gvenlii ile ilgili almalarn ok daha etkin olmasn gerektirmektedir. Tablo 1 - naat Sektrnde lmle Sonulanan Kaza Saylar (SGK-2009) Faaliyet Gruplar Kmr ve Linyit kartlmas Gda rnleri imalat Tekstil rnleri imalat Ana Metal Sanayi Fabrikasyon Metal rnler (makine hari) Makine ve Ekipman malat Metalik Olmayan rnler malat naat Toptan ve Perakende Ticaret Nakliyat Toplam kazas says 8.193 2.484 3.771 4.819 11.039 1.899 3.569 6.829 155 2538 lm Says 3 11 12 2 11 25 12 156 0 38
naat sektrnn kendine zg baz zellikleri antiyelerde i kazas riskinin artmasna sebep olmaktadr. Bundan dolay inaat sektrnde yaanabilecek i kazalarn en aza indirebilmek adna yaplan almalarda, bu kazalar artrc zelliklerin gz nne aln- 227 -
mas gerekmektedir. Bu zellikleri aadaki balklar altnda zetlemek mmkndr (. ., Yaam Boyu retim program, 2010). naat ileri ounlukla doal iklim koullar altnda gerekletirilmektedir. naat sektrnde ii devir hz fazladr. alma ortam ounlukla zemin seviyesinden yukarda ya da aadadr ve srekli deiiklik gstermektedir. alanlar ve malzemeler srekli hareket halindedir. alma alan geni ve danktr. ler ounlukla farkl organizasyon ve i disiplinine sahip eitli taeronlar ile gerekletirilmektedir. antiyedeki hareketliliin belirli bir sistematii yoktur. Her antiye kendine zg koullara sahiptir. naat iletmeleri kurumsallamam ve iletme kltr gelimemitir. Kalplam davran yaygl fazladr. Yukarda ifade edilen sektre zg koullar i sal ve gvenlii konusunda alnacak nlemlerin etkinlik ve srekliliini gletirmektedir. lkemizde i kazalarnn ve meslek hastalklarnn nne geebilmek amacyla eitli yasal dzenlemeler yaplmtr. alma ortamnda salk ve gvenlik konular, ayrntl saylabilecek dzeyde, 01.09.1971 tarih ve 13943 sayl resmi gazetede yaymlanan 1475 sayl Kanununda yer almtr. Bu kanuna dayal olarak, salk ve gvenlik konusunda alnacak nlemleri detaylandrmak zere, i Sal ve Gvenlii Tz; inaat ilerindeki i kazalarnn fazla olmas dolaysyla da bu sektrn kendine zg koullar gz nnde bulundurularak Yap lerinde i Sal ve Gvenlii Tz hazrlanarak yrrle konulmutur (12.09.1974 Tarih ve 15004 Sayl R.G.). 2003 ylnda i kanunu deimitir. sal ve gvenlii konusunda eski yasaya gre daha kapsaml hkmler ieren 4857 sayl yeni Kanununa dayal olarak, i sal ve gvenlii nlemlerini detaylandrmak ve bunlar hayata geirmek zerek ok sayda ynetmelik hazrlanarak yrrle konulmutur. Bu yeni dzenlemelerden birisi de Yap lerinde Salk ve Gvenlik Ynetmeliidir (23.12. 2003 Tarih ve 25325 Sayl R.G). Bu ynetmelikte, nceki uygulamaya kyasla konu ile ilgili nemli iyiletirmeler ngrlmtr. Ancak, bu yasal dzenlemeleri hayata geirecek sistemin oluturulup iletilmesi ve gerekli insan kaynann yetitirilmesi gerekmektedir. rnein, sz konusu ynetmelikte inaat iletmelerinde salk ve gvenlikten sorumlu elemanlarn olmas ngrlm olmasna ramen, henz lkemizde bu grevi yerine getirecek yeterli say ve nitelikte teknik eleman ya da uzman bulunmamaktadr. Bu yndeki eksikliin giderilmesi iin de eitli dzenlemeler yaplmtr. Bunlarn bazlar st mahkemece iptal edilmesi zerine konuya ynelik son dzenleme 15.08.2009 tarihinde yaymlanan yeri Salk ve Gvenlik Birimleri le Ortak Salk ve Gvenlik Birimleri Hakknda Ynetmelik ile yaplmtr. (15.08.2009 tarih ve 27320 sayl R.G.). Bu dzenlemede zetle, i sal ve gvenlii konusunda grev alacaklar uzmanlarn nasl yetitirilecei ve istihdam koullar ile uzmanlar, iverenler ve alanlarn grev, yetki ve sorumluluklar tanmlanm bulunmaktadr.
- 228 -
naat lerinde Uygulama Aamasna Ynelik Kontrol Listeleri nerisi

23.12.2003 Tarihinde yrrle girmi bulunan olan Yap lerinde Salk ve Gvenlik Ynetmelii inde, Salk ve Gvenlik Plan (SGP) hazrlanmasna zel nem verilmitir. retilecek yapnn fiziki boyutlar, zemin koullar ve kullanlacak retim teknolojisi, uygulama aamasnda alnacak i sal ve gvenlii nlemlerinin etkileyecei ve dolaysyla bu balamda alnacak nlemlerin daha projenin tasarm aamasnda planlanmaya balanmas nem arz etmektedir. Bu nedenle ad geen ynetmelikte yap retimi, tasarm ve uygulanma sreci olarak iki aamada ele alnp bu her aama iin salk ve gvenlik plan hazrlanmasn zorunlu klnmtr (Yap lerinde Salk ve Gvenlik Ynetmelii, 2003). lk aamada ereve nitelikli olarak hazrlanan salk ve gvenlik planlarnn uygulamaya aktarlmas iin daha detayl almalara ihtiya vardr. Kontrol listeleri, yaplacak ileri hatrlatc ve dolaysyla gzden kamalar nleyen aralar olmalar nedeniyle, salk ve gvenlik planlarnn uygulanmas srecinde de bu listelerden yaralanlabilecei dnlmtr. Yaplan literatr aratrmasnda, lkemizde, antiyenin kurulmas aamasna kadarki srece ynelik kontrol listeleri hazrlanmasn konu alan bir yksek lisans almas yaplm olduu tespit edilmitir (Canpolat, 2008). Bu nedenle bu almada, inaat ilerinin uygulama aamasnda gerekletirilecek ilerde alnmas gereken salk ve gvenlik nlemlerine ynelik kontrol listeleri gelitirilmesi amalanmtr. Dolaysyla dikkate alnacak i aamalar belirlenirken, antiye yerleim projesinin hazrlanm ve buna gre antiye yerleiminin yaplm olduu varsaylmtr. Belirtilen kapsamda kontrol listeleri hazrlanrken, yap retiminin kendine zg koullarnn yannda, i sal ve gvenlii konusunun lkemizde alglanma ve uygulanmas konusundaki bilin dzeyi dikkate alnmaya zen gsterilmitir. Bu balamda kontrol listelerinin, sadece yaplacak almalarn genel bir sralamas yerine ayn zamanda olumlu davran kazandracak unsurlar iermesinin uygun ve yararl olaca dnlmtr. Dier taraftan da kontrol listelerinin, inaat sektrnde farkl yap retimlerine uyarlanmasna olanak verecek genellikte bir metin olmas da hedeflenmitir. Kontrol listeleri hazrlanrken ncelikle inaat ilerinin temel uygulama aamalar belirlenmitir. Daha sonra belirlenen bu her bir uygulama aamas iin i kazas riskini artracak durumlar ele alnm ve bu durumlar iin alnabilecek tedbirler konusunda nerilerde bulunularak ereve plan oluturulmutur. Son olarak da belirlenen bu uygulama aamalar iin, antiyedeki i gvenlii uygulama koordinatrnn izlemesi ngrlen kontrol listeleri oluturulmutur. ereve plan kapsamnda yer alan ve aada belirtilen i kalemleri, hemen her inaatta rastlanlan temel aamalar olarak kabul edilmitir: Kaz leri Kalp Montaj ve Skm Betonarme Demiri lenmesi ve Montaj Beton retilmesi ve Dkm skelesi Kurulmas ve Kullanlmas Duvar rlmesi Sva, Boya, Badana ve Kaplama leri
- 229 -
Tesisat leri Yapnn Temizlii ve antiyenin Tanmas Kontrol listesinde yer alacak hususlar, iki aamal bir alma ile oluturulmutur. nce, yukarda saylan her bir i kalemi iin alanlarn uygulama srasnda karlaabilecekleri i kazas riski incelenmi, dier bir ifadeye risk analiz yaplmtr. Daha sonra da bu riskli durumlara kars alnmas gereken nlemelerin ana hatlar belirlenmitir. rnein kaz almalar ile ilgili risk analizi yapldnda bu i kalemi ile ilgili olarak, kaz kenarnn kmesi, kazda alanlarn zerine malzeme dmesi, kaz alanna insan veya ara dmesi, alanlarn i makinelerinden zara grmesi, kaz evresindeki yaplarn zarar grmesi, altyap hizmetlerinin zarar grmesi olmak zere alt risk belirlenmitir. Daha sonra da sz konusu i kazas risklerini nlemek ya da minimize indirmek iin alnabilecek nlemler ile ilgili genel ilkeler belirlenmitir. Bundan sonraki aamada ise, yap retiminin uygulama aamasnda i sal ve gvenlii kapsamnda alnmas gereken nlemler detaylandrlmtr. Detay dzenlemeler, yaplacak ilemleri hatrlatc ve denetimi kolaylatrc olaca dnlerek, kontrol listeleri eklinde oluturulmutur. Yukarda belirlenen sekiz i kaleminin tamam iin de ayn sistematik takip edilmitir. Her kontrol listesi ana blmden olumaktadr. Birinci blmde, listeyi tanmlayc bilgiler; ikinci blmde ii, iyerini ve listeyi dolduran uygulama koordinatrn belirleyici bilgiler; nc blmde ise uygulama ile ilgili riskli grlen konular ve bu konularla ilgili alnacak nlemlerin denetimini belirten bilgilere yer verilmitir. Raporlamada kolaylk olmas bakmndan kontrol listeleri yukarda saydmz inaat aamalarnn adna ve srasna gre kodlandrlmtr. rnein, kalp ileri srasnda alnacak salk ve gvenlik tedbirleri ile ilgili liste LKL02 (Liste Kalp 02), (Tablo 2), demir ve donat ile ilgili liste LDM03 (Liste Demir Donat 03), (Tablo 3), beton ileri ile ilgili liste LBT04 ( Liste Beton 04 ), ( Tablo 4), yaplarn temizlii ve antiyenin tanmas ile ilgili liste LYTT (Liste Yap Temizlii ve antiyenin Tanmas), (Tablo 5) eklinde dzenlenmitir. Kontrol listeleri, ilem sra no, kontrol edilecek konular, evet ve hayr stunlarndan olumaktadr. Kontrol edilecek konular stununda; konuyla ilgili bilgiyi snayan, hatrlatc, riskleri nlemeyi amalayan sorular sorulmaya allmtr. Listeyi takip eden kii konu ile ilgili gerekli gzlemleri yaptktan sonra, eer alnan tedbirler yeterli ve iilerin gvenlii bakmndan sakncal bir durum yoksa evet stununa X iareti koyacaktr. Alnan tedbirler yeterli deilse, ilgili ilem basamaklar iin gvenli alma koullar salanamamsa bu takdirde, hayr stununa LSGP00 yazlacaktr. LSGP00, plandaki olumsuzluk ve eksikliklerin raporlanmasn salayacak olan listedir (Tablo 6). Bu liste; grlen eksikliin ait olduu ana listedeki ilem sra no, yaplan kontroln tarihi, konunun aklamas ve oluan olumsuz durumun antiyedeki sorumlusu ve yaplmas gerekenler iin ayrlm stunlarndan olumaktadr. Kontrol srasnda grlen eksikliklerin ve bu eksikliklerin sorumlularnn, i sal ve gvenlii uygulama koordinatr tarafndan oluturulan bu Eksik ve Yetersiz lemler Listesi doldurulmak suretiyle raporlanmas ngrlmtr. zetlenen bu almalar belirtilen dokuz i aamas iin de yaplmtr (Grgl, 2008). Ancak sayfa kst nedeniyle burada sadece Kalp, Demir, Beton ve antiyenin Tanmas ilerine ait kontrol listeleri rneklenebilmitir.
- 230 -
Tablo 2 - Kalp leri Kontrol Listesi

Liste No Liste Ad in Ad Yklenici Formu Doldurann Ad: Formu Doldurann Grevi Hava Durumu Tarih
No LKL02-1 LKL02-2 LKL02-3 LKL02-4 LKL02-5 LKL02-6 LKL02-7 LKL02-8 LKL02-9 LKL02-10 LKL02-11 LKL02-12 LKL02-13 LKL02-14 LKL02-15 LKL02-16 LKL02-17
LKL02 Kalp leri Kontrol Listesi
/ / 201.
Kontrol Edilecek Konular Kalp iinde alan ekibe ii sal ve i gvenlii ile ilgili gerekli bilgiler verildi mi? Kalp iinde alan ekibe i gvenlii ile ilgili kullanlacak kiisel koruma donanm tantlp, teslim edildi mi? Kalp iinde alan ekibin kiisel koruma donanmlarn kullanp kullanmadklar dzenli olarak takip ediliyor mu? Kullanlacak kalplar antiye iinde uzun mesafeli tama gerektirmeyecek ekilde dzenli olarak istif edilmi mi? Kalp ekibinde alanlarn grev dalm meslek hastalklarna yol amayacak ekilde dzenli bir sistemde ayarlanyor mu? Kalpta alanlarn kullandklar el merdivenlerinin salaml kontrol edildi mi? Kalpta alanlar el merdivenlerini uygun eimde kullanyorlar m? (Eim 4/1) alanlara kalp montaj ve kalplarn tanmas srasnda birbirlerine zarar vermeyecek ekilde uygun bir alma sistemi dzenlenmi mi? Deme kalplarnn montaj srasnda d kenarlarda gvenli almay salayacak fazladan yeterli genilik braklm m? Deme kalplarnn d yzlerinde yeterli salamlkta korkuluklar oluturulmu mu? Deme kalplarnn skm srasnda skmde alanlarn dnda bu alanlara giriler kontrol ediliyor mu? Kalplarn skm ii bittikten sonra etraftaki tahta krklar ve iviler toplatlyor mu? Kalplarn skm ii bittikten sonra bina ierisindeki asansr boluklarna yeteri salamlkta korkuluklar yaplyor mu? Kalplarn skm ii bittikten sonra bina ierisindeki havalandrma boluklarna yeteri salamlkta korkuluklar yaplyor mu? Kalplarn skm ii bittikten sonra kan kalplardan iviler temizlenip uygun ekilde tekrar istif ediliyor mu? antiye ierisinde muhtelif yerlerde kalpta alanlarn kullanmas gereken gvenlik donanmlar ile ilgili uyar levhalar var m? Kalp iinde alanlarn tamamnn, ar ve tehlikeli ilerde almasnda bir engel yoktur ibareli salk raporlar var m? Evet* Hayr**
* Cevap Evet ise Evet Stununa X iareti konacak. ** Cevap Hayr ise Hayr Stununa LSGPG00 yazlarak LSGP00 listesi doldurulacak.
- 231 -
Tablo 3 - Demir Donat leri Kontrol Listesi

No LDM03-1 LDM03-2 LDM03-3 LDM03-4 LDM03-5 LDM03-6 LDM03-7 LDM03-8 LDM03-9 LDM03-10 LDM03-11 LDM03-12 LDM03-13 LDM03-14 LDM03-16 LDM03-17 LDM03-18
LDM03 Demir Donat leri Kontrol Listesi
/ / 201.
Kontrol Edilecek Konular Demir iinde alan ekibe ii sal ve i gvenlii ile ilgili gerekli bilgiler verildi mi? Demir iinde alan ekibe i gvenlii ile ilgili kullanlacak kiisel koruma donanmlar tantlp, teslim edildi mi? Demir iinde alan ekibin kiisel koruma donanmlarn kullanp kullanmadklar dzenli olarak takip ediliyor mu? antiyeye indirilecek demirin yeri gereksiz tamalara izin verilmeyecek ekilde antiye yerleim planna uygun ekilde hazrlanm m? antiyeye gelen demiri trlarn zerinden indirebilecek gerekli ekipman ve makine mevcut mu? antiyeye gelen demiri trlarn zerinden indirirken kullanlan ekipmann salaml kontrol edilmi mi? antiyeye gelen demiri trlarn zerinden indirirken alanlarn gvenlii salanyor mu? Demirci ekibi demirleri kesme ve bkme ileri iin kesim ve bkm makineleri kullanyor mu? Her gn ie balamadan nce demirci ekibinin kesme ve bkme ilerinde kulland makinelerin bakm yaplyor mu? Demirci ekibinin elle demir bkmede kulland tezghlarn salaml kontrol ediliyor mu? Demirci ekibinin elle demir kesmede kulland makaslarn bakm dzenli olarak yaplyor mu? Kesilen demirlerden kan para demirler toplatlp dzenli bir ekilde istif ediliyor mu? Demir ekibinde alanlarn grev dalm ii saln zorlamayacak ekilde dzenli bir sistemde ayarlanyor mu? alanlara demirlerin montaj ve tanmas srasnda birbirlerine zarar vermeyecek ekilde uygun bir alma dzeni verilmi mi? Demirlerin st katlara ekilmesine olanak salayacak gerekli ekipman ve makine mevcut mu? Demirleri st katlara ekmekte kullanlan asansrlerin bakmlar yaplyor mu? Demirleri st katlara ekmekte kullanlan halat ve zincirlerin salaml kontrol edildi mi? Evet* Hayr**
- 232 -
Tablo 4 - Beton leri Kontrol Listesi

No LBT04-1 LBT04-2 LBT04-3 LBT04-4 LBT04-5 LBT04-6 LBT04-7 LBT04-8 LBT04-9 LBT04-10 LBT04-11 LBT04-12 LBT04-13 LBT04-14 LBT04-15 LBT04-16 LBT04-17
LBT04 Beton leri Kontrol Listesi
/ / 201.
Kontrol Edilecek Konular Beton iinde alan ekibe ii sal ve i gvenlii ile ilgili gerekli bilgiler verildi mi? Beton iinde alan ekibe i gvenlii ile ilgili kullanlacak kiisel koruma donanmlar tantlp, teslim edildi mi? Beton iinde alan ekibin kiisel koruma donanmlarn kullanp kullanmadklar dzenli olarak takip ediliyor mu? antiye yerleim planna gre nceden belirlenmi olan beton pompasnn kurulaca yer hazrland m? Beton pompasn kullanan operatrlerin gerekli kullanm belgeleri var m? Transmikserlerin manevralar iin antiye iinde uygun bir alan oluturuldu mu? Transmikserlerin antiyeye giri-k dier iilerin almalarn olumsuz ynde etkiliyor mu? Transmikserlerle beton pompasnn operatr arasnda acil bir durumda dkm durdurabilecek iletiim sistemi var m? Beton dkmne balanmadan nce kalplar ve destekleri sorumlu teknik personel tarafndan kontrol edildi mi? Beton dkmnn gece yaplmasnn gerektii durumlarda antiyede gerekli ve yeterli dzeyde aydnlatma saland m? Beton dklrken kullanlan vibratrler olas bir elektrik kaana kar kontrol edildi mi? Kullanlan elektrikli vibratrlerin kumanda aksamnn su ile temas etmemesine dikkat ediliyor mu? Kolon ve perde betonlar dklrken kalbn alma tehlikesi dikkate alnarak dkm ilemi yava yava ve aralkl olarak gerekletiriliyor mu? Deme betonlarnn dkm, beton ykn kalba dengeli datacak ekilde ayarlanarak dklyor mu? Beton dkm antiyedeki sorumlu teknik personelin nezaretinde yaplyor mu? antiye ierisinde muhtelif yerlerde beton dkmnde alanlarn kullanmas gereken gvenlik donanmlar ile ilgili uyar levhalar var m? Beton dkmnde alanlarn tamamnn, ar ve tehlikeli ilerde almasnda bir engel yoktur ibareli salk raporlar var m? Evet* Hayr**
* Cevap Evet ise Evet Stununa X iareti konacak. ** Cevap Hayr ise Hayr Stununa LSGPG00 yazlarak LSGP00 listesi doldurulacak
- 233 -
Tablo 5 - Yaplarn Temizlii ve antiyenin Tanmas Kontrol Listesi

No LYTT-01 LYTT-02
LYTT Yaplarn Temizlii ve antiyenin Tanmas Kontrol Listesi
/ / 201.
Kontrol Edilecek Konular Yaplarn temizlii ve antiyenin tanmasnda alan ekibe ii sal ve i gvenlii ile ilgili gerekli bilgiler verildi mi? Yaplarn temizlii ve antiyenin tanmasnda alan ekibe i gvenlii ile ilgili kullanlacak kiisel koruma donanmlar tantlp, teslim edildi mi? Yaplarn temizlii ve antiyenin tanmasnda alan ekibin kiisel koruma donanmlarn kullanp kullanmadklar dzenli olarak takip ediliyor mu? Kapal ve/veya havasz alanlarn temizliinde alanlara sk sk ara verilip temiz hava almalar salanyor mu? Yaplarn kaba pislikleri temizlenirken yerden toz kalkmamas iin sulama yaplm m? Yap d cephelerinin temizliinde alanlarn yksekte gvende alabilmeleri adna gerekli tedbirler alnm m? Yaplarn temizlii sonras kan tm atklar uygun yerlere gtrlp dklyor mu? antiyenin tanmas srasnda aralara yklenecek malzemeler ksm ksm dzenli bir ekilde toplanm m? Aralara malzeme yklenirken aralarn tamasna izin verilen maksimum arlk miktar dikkate alnm m? Aralara yklenen malzemelerin hareket yol boyunca hareket etmemesi iin uygun ekilde balamalar yaplm m? Malzemelerin tanmas srasnda kamyon ve/veya traktrlerin arka ksmlarnda alanlarn da gitmesi engelleniyor mu? antiye binalarnn skm srasnda sorumlu teknik personel iin banda alanlar ynlendiriyor mu? Yaplarn temizlii ve antiyenin tanmasnda alanlarn uymas gereken salk ve gvenlik kurallar ile ilgili uyarc levhalar iskeleye ve antiyenin muhtelif yerlerine aslm m? Yaplarn temizlii ve antiyenin tanmasnda alanlarn tamamnn, ar ve tehlikeli ilerde almasnda bir engel yoktur ibareli salk raporlar var m? Evet* Hayr**
LYTT-03
LYTT-04 LYTT-05 LYTT-06 LYTT-07 LYTT-08 LYTT-09 LYTT-10 LYTT-11 LYTT-12
LYTT-13
LYTT-14
- 234 -
Tablo 6 - Eksik ve Yetersiz lemler Listesi

Liste No Liste Ad in Ad Yklenici Formu Doldurann Ad: Formu Doldurann Grevi Hava Durumu Tarih / / 201. LSGP00 Eksik ve Yetersiz lemler Listesi
lem No
Yerine Getirilmeyen Konular
Kim Ne Yapacak
Sonu ve neriler
naat sektr, dnyada ve lkemizde i kazalar ve meslek hastalklarnn en sk grld sektrlerin banda gelmektedir. Her inaat projesinin birbirinden farkl olmas, srekli deiik alma artlarnda uygulanmas, ii devir hznn fazla olmas gibi sektre zg hususlar, i kazas ve meslek hastal riskini artrmaktadr. Dolaysyla inaat sektrnde ii sal ve i gvenliinin salanmas daha zor ve karmaktr. lkemizin sosyal, kltrel ve ekonomik yapsndan kaynaklanan etkenler, alma hayatnda ii ve iverenlerin ii sal ve i gvenlii konusunun nemini kavramalarn olumsuz ynde etkilemekte ve dolaysyla bu bilin eksiklii i kazas meydana gelme skln artrmaktadr. 2003 ylnda uygulamaya konulan Yap lerinde Salk ve Gvenlik Ynetmelii ile inaat sektrnde alanlarn i kazalar ve meslek hastalklarna kar korunmalar konusunda nemli yenilikler getirilmitir. Bunlardan en nemlisi, yapm ilerinin projelendirme ve uygulama aamalarnda ayr ayr olmak zere, ii sal ve i gvenlii nlemlerini ieren salk ve gvenlik plan (SGP) hazrlanp uygulanmas ve bu amala bir koordinatrn atanmasnn ngrlm olmasdr. Ancak uygulanabilir salk ve gvenlik plan hazrlayabilmek iin, hem inaat hem de salk ve gvenlik konusunda yeterli birikime sahip olmak gerekmektedir. Kontrol listeleri, denetimin etkinliini artran nemli aralardan birisidir. Bu nedenle bu almada, inaat ilerinin uygulama aamas iin dzenlenecek salk ve gvenlik plannn hayata
- 235 -
geirilmesine katk salayaca dnlerek, planda yer alan ana i kalemlerinin her biri iin kontrol listeleri gelitirilmesi hedeflenmitir. Bu listelerin, uygulayclarn almalar gereken i sal ve gvenlii ile ilgili nlemleri yerine getirmeleri ve soncunu izleyebilmeleri konusunda nemli bir rehber olabilecei umulmaktadr. lkemizde ii sal ve i gvenlii konusunun nemi gn getike daha iyi anlalmaktadr. Ancak bu konudaki bilinlenmenin daha da hzlandrlmas iin, ilgili meslek odalarnn konuya ynelik faaliyetlerini artrarak eitli kurs, seminer ve eitim programlar dzenlemeleri yararl olabilecektir. Ayrca ii sal ve i gvenlii konusunun, niversitelerin ilgili faklte ve blmlerinin ders programlarnda bal bana bir ders olarak yer almas veya en azndan ilgili dersler iinde daha fazla yer verilmesi, bu konudaki bilinlenmenin eitim kurumlarnda balamasna katk salayacaktr. Kaynaklar Canpolat, P. (2008). Projelendirme ve antiye Yerleim Projesi Hazrlanmas Aamasnda Sal ve Gvenlii ile lgili Bir neri ukurova niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Adana. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl (1974). i Sal ve Gvenlii Tz, 11.01.1974 Tarih ve 14765 Sayl Resmi Gazete. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl (1974). Yap lerinde i Sal ve Gvenlii Tz, 12.09.1974 Tarih ve 15004 Sayl Resmi Gazete. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl (2003). 4857 Sayl Kanunu, 10.06.2003 Tarih ve 4857 Sayl Resmi Gazete. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl (2003). Yap lerinde Salk ve Gvenlik Ynetmelii, 23.12. 2003 Tarih ve 25325 Sayl Resmi Gazete. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl (2009). yeri Salk ve Gvenlik Birimleri le Ortak Salk ve Gvenlik Birimleri Hakknda ynetmelik, 15.08.2009 tarih ve 27320 Sayl Remi Gazete. ukurova niversitesi, (2010). Gvenlii ve Risk Ynetimi Kursu, Yaam Boyu renme Program, Adana. Grgl, M. ( 2008 ). Yap lerinin Temel Aamalarnda Alnacak Salk ve Gvenlik nlemlerinin Gelitirilmesine Ynelik Bir neri, ukurova niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, Adana. cal, M.E. ( 2007 ). Yap lerinde Salk ve Gvenlik Plan, Sal ve Gvenlii Sempozyumu Bildiriler Kitab, Kardelen Ofset, Ankara. Sosyal Sigortalar Kurumu 2009 yl istatistikleri. http://www.ssk.gov.tr
- 236 -
Projelendirme ve antiye Yerleim Projesinin Oluturulmas Aamasnda Hazrlanacak Sal ve Gvenlii Plan ile lgili Bir neri
Polatkan Canpolat1, Gzde Tantekin elik2, Emel Laptal Oral3
zet
Bu almada, inaat sektrnde karlalan i kazalar ve meslek hastalklar incelenerek, projelendirme ve antiye yerleim projesinin oluturulmas aamasnda hazrlanacak salk ve gvenlik plannn genel erevesi ve ieriine ynelik bir neri sunulmaktadr. Anahtar Kelimeler: Gvenlik Plan, Salk Plan, Gvenlii, Proje, antiye.
Giri
Yap ileri, lkemizde i kazalar ve meslek hastalklarnn en fazla grld sektrdr. alan devrinin yksek olmas, alma alannn geni ve dank olmas, ilerin sreli ve geici olmas, eitimsiz ve vasfsz iilerin altrlmas, ayn sektr iinde birbirinden ok farkl i kollarnn bulunmas yap ilerinde salk ve gvenlik nlemlerinin belirlenip uygulanmasn zorlatrmaktadr. Dolaysyla, i yerlerinde i sal ve gvenlii konusunda alnacak nlemlerin tmnn sadece projenin uygulanmas srecine braklmas doru deildir. Uygulama aamasnda alnacak nlemlerin neler olaca, bunlarn kimler tarafndan ve nasl yerine getirilecei projelendirme aamasnda planlanmaldr. retime balanmadan nce; retim srecinin tmn, projeye zg koullar, projede yrtlecek faaliyetleri, bu faaliyetlerden kaynaklanacak risklere kar alnacak nlemleri ieren ve projenin en az kazayla bitirilmesini amalayan salk ve gvenlik planlarnn hazrlanmas; nlemlerin alnmas; uygulanacak kontrollerin bir sistematie oturtulmas ve alanlarn eitilmesi gerekmektedir. Aksi halde bu konularda alnacak nlemlerin anlk kararlara dayal ve dolaysyla yetersiz olmas kanlmazdr. Bu bildiriye temel olan almada Yap lerinde Salk ve Gvenlik Ynetmeliine (2003) gre, proje hazrlk aamasnda hazrlanmas zorunlu olan Salk ve Gvenlik Plan (SGP) konu edilmi, SGPnin genel erevesi ve ieriine ynelik bir neri sunu-
1 2 3
ukurova niversitesi, naat Mhendislii Blm, Adana. ukurova niversitesi, Mimarlk Blm, Adana. - gtantekin@cu.edu.tr ukurova niversitesi, naat Mhendislii Blm, Adana. - eoral@cu.edu.tr - 237 -
Projelendirme ve antiye Yerleim Projesinin Oluturulmas Aamasnda Hazrlanacak Sal ...
larak; SGP hazrlama durumunda olan grevliler ve bu konuda alanlarn yararlanabilecei bir kaynak oluturulmas hedeflenmitir. Oluturulan salk ve gvenlik plannda aada belirtilen ana balklar esas alnmtr. antiye kurulmas, Kaz ve kaz evresi, makineleri, El aletleri, Kiisel koruyucu donanm, Salk ve gvenlik iaretleri, Kalp ileri, skele ileri, Demir ileri, Duvar rlmesi, Sva, boya, badana, kaplama, Beton dkm.
nceki almalar
sal ve gvenlii konusunda ok sayda alma yaplmtr. lkemizdeki uygulamalarla ve bu bildirinin ierii ile ilgili almalar aada zetlenmitir: Mngen (1993), lkemizde inaat sektrnde grlen i kazalarnn analizini yapm, kazalara neden olan olumsuz etkenleri saptam, mevcut i gvenlii mevzuat inceleyerek sistemin iyiletirilmesine ynelik baz neriler sunmutur. Aksyek (2002), lkemizde grlen i kazalar ve olu nedenlerini incelemi, inaat sektrnde i gvenlii konusunda kazalar nleyici neriler sunmutur. Yetkin (2004), i sal ve gvenliiyle ilgili dnyada ve lkemizde uygulanan mevzuat incelemi, bir anket almas yaparak inaat sektrnde faaliyet gsteren irketlerin i gvenlii almalarn ve performanslarn deerlendirmitir. Karaca (2004), firmalarn i sal ve gvenlii ile ilgili mevzuatta belirtilen hususlara ne kadar uyduklarn ve mevzuattaki eksiklerin neler olduunu aratrmtr. Baradan (2006), Trk inaat sektrnde i gvenliini gelimi lkeler ile kyaslayan bir alma yapmtr. almasnda, gelimi lkelerden uygulama rneklerine yer vermitir. Hafzolu (2006), bina yapmnda karlalan kazalara, nedenlerine ve maliyetlerine deinerek, OHSAS 18001i incelemitir. Bina yapmnda karlalan kazalara kar risk deerlendirme formlar nermitir. ri (2007), Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemini (OHSAS 18001) incelemi ve Trkiyede bir inaat firmasna ait uygulama incelenerek tartlmtr. Tayrek (2007), Trk inaat sektrnde i kazalar ve meslek hastalklarn inceleyerek, dier sektrler ile karlatrmtr.
- 238 -
Polatkan Canpolat, Gzde Tantekin elik, Emel Laptal Oral
Aslan (2008), inaat sektrnde meydana gelen i kazalarn ve i kazalarna sebep olan ana faktrleri inceleyerek, alnacak tedbirler ile ilgili neriler sunmutur. Demircan (2008), inaat sektrnde ii sal ve gvenliinin ekonomik ve toplumsal boyutlarn inceledii almasnda, inaat sektrnn dier sektrler ile karlatrlmasn yapm ve dokuz yzden fazla i kazas vakasnn bilirkii raporlarn incelemitir. cal ve Grgl (2009), yap retiminin temel aamalarnda alnacak salk ve gvenlik nlemlerinin gelitirilmesine ynelik bir alma yaparak, bir Salk ve Gvenlik Plan nerisi sunmulardr.
Materyal ve Metod
ncelikle, yap retiminde yrtlen faaliyetler dikkate alnarak ii sal ve gvenlii konusundaki risklerin tanm ve kapsamnn belirlenmesine ynelik bir literatr taramas yaplm ve bunlar yap retiminin aamalarna gre snflandrlmtr. Daha sonra, belirlenen riskler gz nnde bulundurularak zellikle proje hazrlanmas, antiyenin kurulmas ve iletilmesi srelerinde yaplacak ii sal ve gvenlii ereve plan ve detay planlar hazrlanmtr (ekil 1).
ekil 1 - almann aamalar.
i ve Gvenlii Konusundaki Risklerin Tanmlanmas

alanlarn karlaabilecei riskler temel olarak i kazas ve meslek hastal olarak iki gruba ayrlabilir. Kazalar kazalar; i yerinde ile ilgili olarak, aniden meydana gelen, kiiyi veya alt iyerini hemen veya sonradan maddi ve/veya manevi olarak zarara uratan olay ya da durumlar olarak tanmlanabilir.
- 239 -
lkemizde i kazalarnn tarifi 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununun 13. Maddesinde yaplmaktadr. Sz konusu Maddeye gre i kazas; Sigortalnn iyerinde bulunduu srada, iveren tarafndan yrtlmekte olan i nedeniyle veya grevi nedeniyle, sigortal kendi adna ve hesabna bamsz alyorsa yrtmekte olduu i veya alma konusu nedeniyle iyeri dnda, bir iverene bal olarak alan sigortalnn, grevli olarak iyeri dnda baka bir yere gnderilmesi nedeniyle asl iini yapmakszn geen zamanlarda, emziren kadn sigortalnn, ocuuna st vermek iin ayrlan zamanlarda, sigortallarn, iverence salanan bir tatla iin yapld yere gidi gelii srasnda, meydana gelen ve sigortaly hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen zre uratan olaydr eklinde tarif edilmitir. Dnya Salk Tekilat (WHO) ise i kazasn nceden planlanmam, ou zaman yaralanmalara, makine ve tehizatn zarara uramasna veya retimin bir sre durmasna yol aan olay olarak tanmlamaktadr. Uluslararas alma rgt (ILO)ne gre ise i kazas belirli bir zarar veya yaralanmaya yol aan, nceden planlanmam beklenmedik bir olaydr (zkl, 2005). naat Sektrnde Karlalan Kazalar Yap ileri terimi, Yap lerinde i Sal ve Gvenlii Tznn 2. Maddesinde maden ocaklar hari olmak zere, yerst ve yeraltnda, su st veya su altnda yaplan bina, set, baraj, yol, demiryolu, havai hat, tnel, metro, kpr, elik yap ve montaj, iskele, liman, gemi inaat, dalgakran, kanalizasyon, lam, kuyu, kanal, duvar ve benzeri inaat, tamirat, tadilat ve ykm ilerini; toprak kaz, yarma ve doldurma ilerini; elektrik, shhi tesisat ve kalorifer tesisat ilerini; dlgerlik, marangozluk, sva, badana ve boya ilerini; bu ilerde kullanlan sabit ve hareketli makine ve tesislerin kullanlmasn kapsar denmektedir. Yukardaki tanmdan da anlald gibi inaat sektrnn alma alan ok genitir ve buna bal olarak i kazas eitlilii fazladr. Fakat, hem dnyada hem de lkemizde younluun bina retiminde olmas nedeniyle, bina antiyelerinde karlalan kaza says en fazladr. Mngen (1993), bina antiyelerinde en ok karlalan kaza eitlerini aadaki gibi snflandrmtr. 1. nsan dmesi, 2. malzeme dmesi, 3. malzeme sramas, 4. kaz kenarnn gmesi, 5. yap ksmnn kmesi, 6. elektrik arpmas, 7. patlayc madde kazalar, 8. yap makinesindeki kazalar, 9. tezghlara ve makine elemanlarna uzuv kaptrma,
- 240 -
10. malzeme altnda-arasnda uzuv sktrma, 11. el aleti ele vurma, 12. sivri ulu keskin kenarl cisimle yaralanma, 13. antiye ii trafik kazalar. Mngen (1993)in snflandrmasnn yan sra, kazalarn yap retim aamalarna gre snflandrlmas, projelendirme aamasnda hazrlanacak salk ve gvenlik planlarnda, her retim aamasnda zellikle dikkat edilmesi gereken kaza tiplerinin ve kazalara neden olan etmenlerin belirlenmesi asndan nemlidir. Sz konusu yap retim aamalarn aadaki gibi sralamak mmkndr (Birecikli, 2010) : 1. antiye kurulmas, 2. kaz ileri, 3. kalp ileri 4. demir ileri, 5. beton ileri, 6. duvar ileri, 7. tesisat ileri, 8. dorama ileri, 9. sva, boya, badana ve kaplama ileri 10. at ileri 11. dier iler. Meslek Hastalklar alan insanlarn retim faaliyetlerini srdrrken maruz kaldklar etkilerin sonularndan biri de meslek hastalklardr. 5510 Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununun 14. Maddesi meslek hastalklarn, sigortalnn alt veya yapt iin niteliinden dolay tekrarlanan bir sebeple veya iin yrtm artlar yznden urad geici veya srekli hastalk, bedensel veya ruhsal zrllk halleri olarak tanmlar. Sosyal Sigorta Salk lemleri Tznn 64. maddesi meslek hastalklarn genel olarak be temel snfa ayrarak tanmlar. Kimyasal maddelerle olan meslek hastalklar. Mesleki cilt hastalklar. Pnmokonyozlar ve dier mesleki solunum sistemi hastalklar. Mesleki bulac hastalklar. Fizik etkenlerle olan meslek hastalklar. Durmaz (2009) ise inaat sektrndeki meslek hastalklarn drt grupta incelemitir. Kimyasal tehlikelerden kaynaklanan meslek hastalklar. Biyolojik kaynakl meslek hastalklar. Fiziksel kaynakl meslek hastalklar. Psikososyal kaynakl meslek hastalklar.
- 241 -
Kimyasal tehlikelerden kaynaklanan meslek hastalklar Kimyasal tehlikeler, genellikle hava yolu ile insanlara ulaan dumanlar, sisler, buular ve kokulardan veya soluma ya da deriye temas yoluyla tehlike yaratan ar metaller, aromatik ve alifatik bileikler ve gazlardan kaynaklanr (Durmaz, 2009). Tablo 1de inaat sektrnde, kimyasal tehlikelerden kaynaklanan meslek hastalklar ve i alanlar belirtilmitir. Tablo 1 - Kimyasal tehlikelerden kaynaklanan meslek hastalklar ve i alanlar (Durmaz, 2009). Etken Kaynak duman Ortaya kan Hastalk Astm Kimyasal pnmani, ar metal trne bal zehirlenmeler Sinir sistemi hastalklar ve astm, dermatolojik bulgular Alan Ykm ve delme, kazma ve benzeri tm sreler Pnmatik matkap, i makinalar vb. kullanm Makine operatrleri, kazma, delme, ykm ileri, matkap kullanm
Ar metaller Uucular (boya malzemesi iinde yer alan n-hegzan, toluen) Ara emisyon gazlar (benzen, CO, CO2) Aa tozlar Yaltm ya da kaplama malzemeleri (ta yn, zift, ahap)
Akut ve kronik solunum Kapal yada ak alanda makine sistemi hastalklar, anemi ve aralarla yaplan tm al. Astm, nazal sins hastalklar Aa ileri, deme, kaplama, at ileri
Akut ya da kronik akcier hast., kan ve sinir sis. Hast. Yaltm, kaplama at, ykm, skm ileri Dermatozlar, kas iskelet sistemi hast.
Biyolojik Tehlikelerden kaynakl meslek hastalklar Enfeksiyona neden olan mikro-organizmalar, bakteriler ve virsler bu hastalklara sebep olmaktadrlar. Tablo 2de inaat sektrnde karlalan biyolojik kaynakl meslek hastalklar ve i alanlar belirtilmitir. Tablo 2 - Biyolojik tehlikelerden kaynakl meslek hastalklar ve i alanlar (Durmaz,2009). Ortam Toprak ya da binalarda yerleen organizmalar Toplu yaam alan (ii yatak. bar.) Ortaya kan Hastalk Yaralanmalar sonucu tetanoz, akut ya da kronik akcier hasta. Akut ya da kronik solunum sistemi hastalklar (tberkloz vb enf ) Alan Ykm, skm ileri, temel hazrlk ileri zellikle uzun erimli srelerde ii barnaklarnda yaayanlar
- 242 -
Fiziksel tehlikelerden kaynakl meslek hastalklar Bu gruba giren hastalklar; grlt ve sarsnt, tozlar, scak ve souk ortamda alma, dk veya yksek basnta alma, radyasyon(iyonize olan veya olmayan) biiminde snflandrlmaktadr. Tablo 3te fiziksel kaynakl meslek hastalklar ve i alanlar grlmektedir. Tablo 3 - Fiziksel tehlikelerden kaynakl meslek hastalklar ve i alanlar (Durmaz, 2009). Etmen Toz (talk, silikat, asbes, toz) Ortaya kan Hastalk Pnmokonyoz, asbestoz, mesotelyoma U damarlarda ve eklemlerde yapsal veilevsel boz. Mesleki iitme kayb Cilt kanseri Eklem hastalklar, diskopatiler, skma - tuzak sendromlar (karpal, tnel vb.) Alan Ykm ve delme, kazma ve benzeri tm. Sr. Pnmatik makine kullanm Kazma, delme, ykm ilerinde matkap kullanlmas Ak alanda yaplan tm iler
Titreim
Grlt UV nlar, gne Ergonomik sorunlar (ar kaldrma zorlayc ya da anatomik olarak uygunsuz konumlarda alma, yineleyici hareketler)
Psikososyal tehlikelerden kaynakl meslek hastalklar Uzun sreli veya vardiyal alma, cretin dk olmas, evden uzak kalma, uygun olmayan barnma ortam gibi etkenler psikososyal tehlikelerden kaynakl meslek hastalklarna yol amaktadrlar (Tablo 4). Tablo 4 - Psikososyal tehlikelerden kaynakl meslek hastalklar (Durmaz, 2009) Etken Uzun alma sreleri Vardiyal alma, sk vardiya deiimi, srekli vardiyada kalma Dk cret Ortaya kan Hastalk Yorgunluk, stres ve biyolojik etkenler Biyolojik ritim bozukluu (hormonal sistemde deien yantlar ve etkileri) stres Yetersiz ve dengesiz beslenmeye bal sorunlar Bit, pire benzeri parazitler hastalklar, fekal-oral bulama geebilecek (hepatit a ve b) enfeksiyon hastalklar eitli psikolojik ve psikosomatik hastalklar
Uygun olmayan barnma ortam Uzun sreli evden uzak alma, farkl lkelerde ya da kentlerde alma
- 243 -
Baz ldrc Hastalklar Baz i alanlarnda yaygn olarak karlalan ldrc hastalklar yle aklanmaktadr (Tablo 5): Periton tmr: Karn blgesindeki organlarn ortasnda yer alan bolukta kanser hcrelerinin oluturduu kitledir. Nazal sins kanseri: Burunun arkasnda, alnda ve yzde yer alan soluk alrken hava ile dolan sins boluklarndaki hcrelerin normalden fazla oalarak tmr oluturmasdr. Pnmokonyoz: norganik toz ya da zerrecikli maddenin akcierlerde depolanmas ve buna bal olarak gelien doku reaksiyonu ile ilgili durumdur. Asbestoz ve silikoz da bu gruba giren hastalklardandr. Tablo 5 - allan alanlara gre grlen hastalklar (Durmaz, 2009) alan Tula deyenler Beton iileri Vin operatrleri ofrler, makine operatrleri zolasyoncular, tesisatlar Ta iileri Metal iileri Marangozlar Grlen hastalk Periton tumor Dudak, akcier kanseri Kanserler, vahi lmler Dudak kanseri, kardiyovaskler Akcier kanseri, pnmokonyoz Kardiyovaskler Kanserler, dmeler Burun ve nazal sins kanseri
Salk ve Gvenlik Plan (SGP) nerisi ve Kontrol Form rnekleri

nceki blmlerde belirtildii gibi her inaat projesinin kendine zg koullar vardr ve bu bildirinin temelini tekil eden almada inaat projelerini etkileyen en genel koullar ve faaliyetler ele alnm; bu kapsamda inaat sektrnde en ok karlalan risk gruplar belirlenerek, bu risklerin neden olabilecei i kazalar ve meslek hastalklar snflandrlmtr. Bu bilgiler eliinde aada belirtilen aamalar iin salk ve gvenlik ereve ve detay planlar kapsamnda kontrol formlar oluturularak, rnek bir salk ve gvenlik plan hazrlanmtr. Bu aamalar: Kaz Hazrlk Plan antiyede Kullanlacak Makineleri Makinelerinde Gvenlik antiyede Kullanlacak El Aletleri Kiisel Koruyucu Donanmlar antiyede Kullanlacak Gvenlik Ve Salk aretleri
- 244 -
Kalp skele Demir leri Beton Dkm Duvar rlmesi i Sva, Boya, Badana, Kaplama leri
ereve ve detay planlar konuyla ilgili hem hatrlatc hem de kontrol kolaylatrc sorular yneltilerek hazrlanmtr. ereve planda konuyla ilgi genel hususlara, detay planlarda ise konuya zg i ve ilemlere deinilmektedir. Her kontrol tablosunun banda tabloyla ilgili bilgiler verilmekte ve tabloyu dolduran kiiye ve ie ait bilgiler istenmektedir (ekil 2).
- 245 -
ekil 2 - Kalp Kontrol Formu Tablolar arasnda raporlama ilemini kolaylatrmak ve karkl nlemek iin kodlandrma yaplmtr. rnein kalp iine ait ereve plann kodu K01 olarak verilmitir. Kontrol listeleri; soru numaras, sorular, evet, hayr ve aklama stunlarndan olumaktadr (ekil 2). Sorular blmnde, konuyla ilgili bilgiyi snayan; hatrlatc, riskleri nlemeyi amalayan sorular sorulmaya allmtr. Bu dokmanda, sorulan soruyla ilgili cevap biliniyor veya gerekli ilem yaplmsa Evet seeneinin iaretlenmesi, ilave aklama varsa, Aklama blmndeki ynlendirme (o soruyla ilgili farkl detay plana ynlendirme) veya ilave bilgilerin kontrolnn yaplmas ngrlmtr (ekil 2).
- 246 -
Ayrca, eer sorulan soruya cevap verilemiyor veya gerekli bilgiye ulalamyorsa, Hayr seenei iaretlenip, ISG00 kodlu Eksik / Yetersiz lemler Formu na gidilerek, sz konusu soruyla ilgili kimlerin neler yapmas gerektiinin aratrlmas ve bylece projeyle ilgili hangi konularda eksiklik veya bilgi noksanl olduunun belirlenmesi hedeflenmitir (ekil 3).
ekil 3 - Igs00 - Eksik / Yetersiz lemler Formu Literatr incelendiinde inaat sektrnde en sk karlalan kaza tipinin insan dmesi (Mngen, 1993; Hafzolu 2006; Demircan, 2008; Aslan, 2008, Durmaz, 2009), en sk kaza olan i kolunun da kalp ileri (Hafzolu, 2006) olduu saptanmtr. ncelenen i kazalar arasnda insan dmesi tipindeki kazalar ierisinde toplamda deme platform kenarndan dme ve iskeleden dme olarak adlandrlan olaylar en yksek orana sahiptir (Hafzolu,2006). Bu nedenlerle bu bildiride Kalp Kontrol Formu ve skele Kontrol Formu rnek olarak sunulmaktadr. Kalp Kontrol Formu nceki istatistiki veriler, kalp ileri srasnda oluabilecek riskli durumlar ile ilgili ip ucu vermektedir. Hafzolu (2006) kalp ilerinde en sk karlalan kaza tiplerini; insan dmesi, makine veya tezgaha uzuv kaptrma, malzeme dmesi, malzeme sramas, toprak kaymas olarak sralamaktadr.
- 247 -
Grld gibi kullanlan btn kaynaklar potansiyel bir risk oluturabilmektedirler. Bu sebeple, projelendirme aamasnda, uygulanacak kalp sisteminin, kullanlacak kalp malzemesinin, malzemenin tama yntemlerinin, kullanlacak el aletleri gibi unsurlarn belirlenmesi/bilinmesi ileride karlalabilecek i kazalarnn nlenmesi iin gerekli tedbirlerin alnmasna katk salar. Bu nedenle, kalp aamasnda karlalabilecek i kazalar ve meslek hastalklarnn nlenmesine ynelik hazrlanan kontrol formunda ekil 2de gsterilen ekilde tm olas riskler sralanmtr. skele Kontrol Formu skele zerinde alanlarn dikkatsizlikleri, iskele yapmnda kullanlan malzemelerin uygun olmamas, iskelelerin yeterli rijitlie sahip olmamas gibi nedenlerle uygulama aamasnda iskelelerden kaynaklanan pek ok i kazasyla karlalmaktadr. Bu adan proje aamasnda, ileride iskelelerden kaynaklanabilecek i kazalarnn, nlenmesine ynelik hazrlanan kontrol formu ekil 4de verilmitir.
- 248 -
ekil 4 - skele Kontrol Formu
- 249 -
Sonular ve neriler
Dnyada ve lkemizde inaat sektr, i kazalar ve meslek hastalklarnn en sk grld sektrlerin banda gelmektedir. Bunun nedeni bu sektrde uygulanan projelerin birbirinden farkl olmas; deiik alma artlar ve farkl riskleri iermesidir. Dolaysyla bu sektrde i sal ve gvenlii koullarn salamak daha zor ve karmaktr. Avrupa Birlii (AB) ne uyum srecinde lkemizde i sal ve gvenlii konusunda birok alma yaplarak, standartlarmzn AB standartlar seviyesine getirilmesi ynnde eitli resmi dzenlemeler yaplmtr. Ancak bu standartlarn uygulamas aamasnda hala skntlarla karlalmaktadr. yle ki lkemize has sosyal, kltrel ve ekonomik yapdan kaynaklanan etkenler, i sal ve gvenlii konusunun nem ve anlamnn kavranmasn olumsuz ynde etkileyerek, planl ve bilinli hareket etme gerekliliinin prensip/kural haline getirilmesine engel olmaktadrlar. lkemizde Yap lerinde Sal ve Gvenlii Ynetmelii ile inaat sektrnde alanlarn i kazalar ve meslek hastalklarna kar korunmalar iin yaplmas gereken ilemler belirlenerek, bunlarn uygulanmas zorunlu klnmtr. Bu ynetmelikte, tm inaatlar iin henz proje aamasndayken i kazas riski ieren faaliyetler belirlenerek, i sal ve gvenlii nlemlerini ieren bir salk ve gvenlik plan hazrlanmas zorunlu klnmtr. Ancak sz konusu plann ieriiyle ilgili yeterli bilginin bulunmamas, uygulamada belirsizliklere ve bu plan hazrlamaya alanlarda eitli tereddtlere neden olmaktadr. Bu nedenlerle bu almada proje aamas srecini kapsayan bir Salk ve Gvenlik Plan (SGP) hazrlanmtr. Bu neriyle bu konuda alanlara rnek bir plan sunulmas amalanarak, uygulamadaki belirsizliklerin nlenmesinde katk salanaca umulmaktadr. Kaynaklar Aksyek,A.R., (2002), Trk naat Sektrnde Kazalarnn ve Gvenlii Sorununun ncelenmesi , stanbul Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits, stanbul. Aslan A., (2008), Bir naat irketinde Meydana Gelen Kazalarnn Deerlendirilmesi, YL Tezi, Gazi niversitesi, Salk Bilimleri Enstits, Ankara. Baradan S., (2006). Trkiye naat Sektrnde Gvenliinin Yeri ve Gelimi lkelerle Kyaslanmas, Dokuz Eyll niversitesi, Fen ve Mhendislik Dergisi, Cilt:8, Say:1. Birecikli M. B., (2010). antiye Teknii ve antiyede Gvenlii, Birsen Yaynevi, stanbul. Demircan E., (2008). naat Sektrnde i Sal ve Gvenliinin Ekonomik ve Toplumsal Boyutlar, Y.L. Tezi, Marmara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, stanbul. Durmaz T., (2009). Yap lerinde Sal ve Gvenlii Mevzuat ve Yeni Gelimeler, Doktora tezi, Ege niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, zmir. Hafzolu E., (2006). Bina Yapmnda Yaanan Kazalar ve Bir Risk Deerlendirme almas, YL Tezi, stanbul Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, stanbul. ri A., (2007). OHSAS 18001 Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri ve Bir naat Firmasnda Uygulanmas, YL Tezi, stanbul Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, stanbul.
- 250 -
Karaca,S., (2004), Yap lerinde Gvenlii Asndan Risk Deerlendirmesi ve Alnacak nlemler, stanbul Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits, stanbul. Mngen, U., (1993), Trkiyede naat Kazalarnn Analizi ve Gvenlii Sorunu, stanbul Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits, stanbul. cal M. E., Grgl M., (2009). Yap retiminin Temel Aamalarnda Alnacak Salk ve Gvenlik nlemlerinin Gelitirilmesine Ynelik Bir neri, ukurova niversitesi, Mhendislik Mimarlk Fakltesi Dergisi, Cilt 24, Say 1-2. zkl,., (2005), Sal ve Gvenlii, Ynetim Sistemleri ve Risk Deerlendirme Metodolojileri, TSK Yaynlar, No: 246, . Sosyal Gvenlik Kurumu, (2006), 5510 Sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu. Sosyal Gvenlik Kurumu, (1972), Sosyal Sigorta Salk lemleri Tz. Tayrek Y. E., (2007), Trk naat Sektrnde Kazalar ve Meslek Hastalklar, YL Tezi, Ortadou Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Ankara. Yetkin,O., (2004), antiyelerin Gvenlii Performans Analizi , stanbul Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits, stanbul. Yap lerinde Salk ve Gvenlik Ynetmelii (2003). Resmi Gazete No: 25325
- 251 -
Yap Makinalarnda Kazalar ve nleme Yntemleri

G. Sevde Balta1, Ahmet Ertrk2, Mnevver mer3, Rahmi zyurt4, Evren Serpel5, G. Emre Grcanl6
zet
Gnmzde inaat sektrnn tm retim kalemlerinde makina kullanm oran artmtr. retimin vazgeilemez bir paras olan makinalar Gvenlii ve i Sal asndan da risk oluturmaktadr. Aratrmalar gstermektedir ki Trkiyede i kazalar taramas ya yaplmamakta ya da yaplan almalar yeterli dzeye getirilememektedir. Kamu kurumlar tarafndan raporlanan kazalar derlenerek yaynlanan istatistiksel raporlarda neden-sonu ilikisinin kurulabilecei verilere ulalamamakta, bu nedenle raporlanan kazalarn ortadan kaldrlmas iin gerekli nleyici faaliyetlerin tespiti mmkn olmamaktadr. Bu alma, 2009-2010 i makinalar kaynakl kazalarn incelenmesi bata olmak zere kaza tipleri ve nedenlerinin deerlendirilmesi ile nleme yntemleri hakknda detayl bilgi vermeyi amalamaktadr. almada, SGK ve alma Bakanl gibi ilgili kamu kurulular ve medya taramas araclyla ile veri toplanmas yntemi benimsenmitir. Buna ek olarak, kamu kurulularndan alnan verilerin yetersizlii nedeniyle konuda uzman zel sektr kurulular ve mteahhitlerle grlmtr. Elde edilen verilerin nda, i kazalar iinde yap makinalar kaynakl kazalarn orannn belirlenmesinin ardndan, bu kazalarn nedensonu ilikilerinin irdelenebilmesi iin nemli noktalarn incelendii bir tablolama yntemine gidilmitir. Ayrca, elde edilen sonulardaki yasal boluklarn etkisinin tespiti amacyla Trkiyede geerli tzk ve ynetmelikler yap makinalar asndan taranmtr. Aratrmann sonular ksmnda tm bu veriler deerlendirilmi, yap makinalar kaynakl kazalarn ana sebepleri tespit edilmi ve bu veriler eliinde yap makinalar kaynakl kazalar nleme yntemleri hakknda nerilerde bulunulmutur. Anahtar Kelimeler: Yap Makinalar, Kazalar, Kaza nleme Yntemleri, Gvenlii
1 2 3 4 5 6
stanbul Teknik niversitesi, naat Mh. Fakltesi, stanbul. - sevdebaltasi@gmail.com stanbul Teknik niversitesi, naat Mh. Fakltesi, stanbul. - ahmethan65@hotmail.com stanbul Teknik niversitesi, naat Mh. Fakltesi, stanbul. - minax12@hotmail.com stanbul Teknik niversitesi, naat Mh. Fakltesi, stanbul. - rahmiozyurt@hotmail.com stanbul Teknik niversitesi, naat Mh. Fakltesi, stanbul. - eserpel@koray.com stanbul Teknik niversitesi, naat Mh. Fakltesi, stanbul. - gurcanlig@itu.edu.tr - 253 -
Giri
Gnmzde gelien teknoloji ve karmaklaan inaat yaplar nedeniyle, inaat sektrnn tm retim kalemlerinde makina kullanm oran artmtr. retimin vazgeilemez bir paras olan makinalar, artan kullanm oranlar ve kazaya meyil yatknlklar nedeniyle ayn zamanda Gvenlii ve i Sal asndan da bir risk oluturmaktadr. Aratrmalar gstermektedir ki Trkiyede i kazalar taramas ya yaplmamakta ya da yaplan almalar yeterli dzeye getirilememektedir. Yaplan almalar kamu kurumlar tarafndan yaynlanan i kazalar istatistiklerinin, iyerinde gerekleen kazalarn byk bir blmnn rapor altna alnp bildirilmemesi nedeniyle gerei yanstmadn gstermektedir. Kamu kurumlar tarafndan raporlanan kazalar derlenerek yaynlanan istatiksel raporlarda neden-sonu ilikisinin kurulabilecei verilere ulalamamakta, bu nedenle raporlanan kazalarn ortadan kaldrlmas iin gerekli nleyici faaliyetlerin tespiti mmkn olmamaktadr. rnein, Sosyal Gvenlik Kurumu verilerine gre Trkiyede inaat sektrnde ka kaza gerekletiinin deeri ile makinalarn sebep olduu kazalarn deeri ayr ayr tespit edilebilirken, inaat sektrnde i makinas kaynakl kazalarn deeri tespit edilememektedir. Bu durum gstermektedir ki lkemizde sektrel bazl bir kaza veri taban oluturulmamakta, kazalar yalnzca temel snflandrmalar ile derlenmektedir. Kazalarn sektr bazl raporlanmamas, kaza nleme yntemlerinin oluturulmas ve de uygulanmas nnde nemli bir engel oluturmaktadr. Sektr bazl tutulmayan kaza verileri, daha verimli ve anlaml kaza nleme yntemlerinin oluturulmasn engellemekte; bu durum da genel kabul grm nleme yntemlerinin sektr ayrm gzetmeksizin her alana uygulanmas zorunluluunu dourmaktadr.
Kazas Kavram ve Kazalarnn naat Sektrndeki Etkileri

Sosyal Gvenlik Kanunu hkmlerine gre; a) Sigortalnn iyerinde bulunduu srada, b) veren tarafndan yrtlmekte olan i dolaysyla, c) Sigortalnn iveren tarafndan grevle baka bir yere gnderilmesi yznden asl iini yapmakszn geen zamanlarda, d) Emzikli kadn sigortalnn ocuuna st vermek iin ayrlan zamanlarda, e) Sigortalnn iverence salanan bir tatla iin yapld yere toplu olarak gtrlp getirilmeleri srasnda, meydana gelen ve sigortaly hemen veya sonradan bedence veya ruha arzaya uratan olaya i kazas denilmektedir. Trkiye statistik Kurumu 2009 yl verilerine gre Trkiyede bahsi geen yl ierisinde toplam 64.316 i kazas ve 429 meslek hastalnn kaytlara girildii saptanmtr. Bu kazalarda toplamda 1.171 kii hayatn kaybederken, 1.885 kii de srekli i gremez hale gelmitir. Veriler gstermektedir ki Trkiyede bir gnde 176 i kazas meydana gelmekte ve bu kazalar nedeniyle her gn 3 lm, 5 de i gremezlik durumu yaanmaktadr. kazalar, sigortaly bedenen ve ruhen geici yahut kalc hasara uratabilmenin hatta lmle sonulanmann yan sra, i gn kayplarna da neden olmaktadr. alma ve
- 254 -
G. Sevde Balta, Ahmet Ertrk, Mnevver mer, Rahmi zyurt, Evren Serpel, G. Emre Grcanl
Sosyal Gvenlik Bakan mer Diner Trkiyede 2009 ylnda meydana gelmi olan i kazalar nedeniyle 1 milyon 589 bin 116 i gn kaybna urandn bildirmitir. Tm bu i gn kayplarnn maddi boyutu daha da rperticidir. 2009 ylnda meydana gelmi i kazalarnn lke ekonomisine toplam maliyeti 4 milyar Trk Lirasn bulmutur. Ancak daha da arpc ve dndrc olan yalnzca 200 milyon liralk bir yatrm ile tm bu kayplardan kurtulunabilecei gereidir.
almann Yntemi
Daha nce de belirtildii gibi Trkiyede sektrel bazl bir kaza veri tabannn bulunmamas, genelde inaat sektr zelde ise inaat sektrnde yap makinalar bazl kazalara ulamda zorluklara neden olmutur. almann balangcnda elde edilen verilerin daha iyi analiz edilebilmesi ve yasal boluklarn sonular zerindeki etkilerinin tespiti amacyla Trkiyede geerli tzk ve ynetmelikle yap makinalar asndan taranmtr. almada yntem olarak ncelikli olarak Sosyal Gvenlik Kurumu ve alma Bakanl gibi ilgili kurulularn kaza istatistiklerine ulalmtr. Ancak kaza raporlarnn inaat sektr zelinde toplanmyor olmas nedeniyle ilgili kurululardaki Mfettileri ile irtibata geilmi ve tutulmu olan kaza raporlar teker teker irdelenmitir. Bir sonraki aama olarak geni bir medya taramas yaplm ve medyada i makinalar nedeniyle meydana gelen kazalar derlenmitir. Ancak medyaya yansyan kazalarn genellikle lmle sonulanm olan kazalar olmas ve almadaki verilerin gvenirlii hususunda bir sorgulamaya gidilmemesi iin farkl alanlarda faliyet gsteren inaat firmalarnn antiye kaza verileri de incelenmitir. Elde edilen tm bu veriler ile bir genelleme yaplmaya allm ve bu genellemeler devlet kurumlarndan alnan veriler ile karlatrlmtr. Derlenen tm bu kazalarn neden-sonu ilikilerinin irdelenebilmesi iin meydana gelmi kazalarn nedenlerine bal olarak, kazalar eitli balklar altnda toplanm ve nemli noktalarn tablolar halinde gsterilmitir.
Ynetmelik ve Tzk Taramas

ilerin salkl bir alma ortamna kavuturulmas ve ilerin gvenli bir ekilde srdrlebilmesi iin tzkler ve ynetmelikler karlmtr. Tzkler, yasalarca belirlenen ilerin nasl yaplacan gsteren, bakanlar kurulunca karlan ve cumhurbakannn imzasndan sonra Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girer, Dantayn denetimine tabidir ayrca bir kurum ya da kuruluun amalarn, grevlerini ve izleyecei yol ve yntemleri belirttikleri maddeler btndr. Ynetmelikler, bakanlklarn ve kamu tzel kiilerin kendi grev alanlarn ilgilendiren kanunlarn ve tzklerin uygulanmas iin kardklar hukuk kurallardr. Ynetmelikler yasa ve tzklere aykr hkmler ieremezler. lke apnda uygulanacak olan ynetmeliklerin yargsal denetimi Dantay tarafndan yaplrken, dier ynetmeliklerin yargsal denetimi genel grevli idari mahkemeler tarafndan yaplmaktadr. Gvenlii ve i Sal alannda kullanlan tzk ve ynetmeliklerin tamam 2003 tarihli 4857 sayl Kanununa dayanmaktadr.
- 255 -
Sal ve Gvenlii Hizmetleri Ynetmeliinde iveren ve iinin ykmllklerini ak bir ekilde veren maddeler 5. ve 6. maddelerdir. Madde 5 - (1) veren, iyerlerinde alnmas gereken i sal ve gvenlii tedbirlerinin belirlenmesi ve uygulanmasnn izlenmesi, i kazas ve meslek hastalklarnn nlenmesi, iilerin ilk yardm ve acil tedavi ile koruyucu salk ve gvenlik hizmetlerinin yrtlmesi amacyla; SGB oluturmakla, bu birimde bir veya birden fazla iyeri hekimi ile gereinde dier salk personelini grevlendirmekle ve sanayiden saylan ilerin yapld iyerlerinde tehlike snfna uygun bir veya birden fazla i gvenlii uzman grevlendirmekle ykmldr. (2) veren, birinci fkrada saylan ykmllklerinin tamamn veya bir ksmn iyerinde, Bakanlka belirlenen niteliklere sahip personel bulunmamas halinde, iletme dnda kurulu Bakanlka yetkilendirilen birimlerden hizmet alarak da yerine getirebilir. (3) Salk ve gvenlik hizmetlerini yrtmek zere iyerinden personel grevlendirmek veya iletme dnda kurulu Bakanlka yetkilendirilen birimlerden hizmet almak suretiyle bu konudaki yetkilerini devreden iverenin i sal ve gvenlii hizmetlerine ilikin ykmllkleri devam eder. (4) veren; a) sal ve gvenlii hizmetleri ile ilgili grevlendirilen personelin etkin bir ekilde almas amacyla gerekli kolayl salamak ve bu hususta planlama ve dzenleme yapmakla, b) SGB personelinin ibirlii iinde almasn salamakla, c) Salk ve gvenlikle ilgili konularda iilerin grlerini alarak katlmlarn salamakla, ) SGB veya hizmet ald iletme dnda kurulu Bakanlka yetkilendirilen birimlerde grev yapan kiiler ile bunlarn alma saatleri, grev, yetki ve sorumluluklar konusunda iileri veya temsilcilerini bilgilendirmekle, d) yeri hekimi ile i gvenlii uzmanlarnn grevlerini yerine getirebilmeleri iin, Bakanlka belirlenen srelerden az olmamak kayd ile yeterli alma sresini salamakla, e) Baka bir iyerinden kendi iyerine almak zere gelen iilerin salk bilgilerine SGB veya hizmet ald iletme dnda kurulu Bakanlka yetkilendirilen birimlerin ulaabilmesini salamakla, f ) sal ve gvenlii mevzuat gerei, ykml olduu kayt ve bildirimleri SGB veya hizmet ald iletme dnda kurulu Bakanlka yetkilendirilen birimler ile ibirlii ierisinde yapmakla, ykmldr. (5) veren, iilerin kiisel salk dosyalarn iten ayrlma tarihinden itibaren 10 yl sreyle saklamak zorundadr. alma ortamndan kaynaklanan hastalklarn ykmllk sresinin Sosyal Gvenlik Kurumu Yksek Salk Kurulu Bakanlnn verecei karara gre 10 yl amas halinde, evraklar belirlenen yeni sreye uygun olarak saklanr. inin iyerinden ayrlarak baka bir iyerinde almaya balamas halinde, yeni iveren iinin kiisel salk dosyasn talep eder, nceki iveren dosyann bir rneini onaylayarak gnderir.
- 256 -
(6) yeri hekimi veya i gvenlii uzmannn; onayl deftere i sal ve gvenliine ilikin yazaca tedbir ve nerilerin yerine getirilmesinden ve defterin imzalanmas ve dzenli tutulmasndan iveren veya iveren vekili sorumludur. Onayl defter; seri numaral ve kendinden kopyal olur ve Genel Mdrle, iyerinin bal olduu Bakanln ilgili blge mdrlne veya notere her sayfas onaylattrlr. Defterin asl iveren, suretleri ise iyeri hekimi ve/veya i gvenlii uzman tarafndan muhafaza edilir. Bu defterin, istenmesi halinde, i mfettilerine gsterilmesi zorunludur. (7) yerlerinde grevlendirilen iyeri hekimi ve i gvenlii uzman ile hizmet alnan kurumlarn Kanununa gre geerli yetki belgesine sahip olmalarndan iveren sorumludur. Madde 6 - (1) iler, salk ve gvenliklerini etkileyebilecek tehlikeleri i sal ve gvenlii kuruluna, kurulun bulunmad iyerlerinde ise iveren veya iveren vekiline bildirerek durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alnmasn talep edebilir. (2) iler, iyerinde yrtlecek i sal ve gvenlii hizmetlerinin ama ve usulleri konusunda haberdar edilir ve elde edilen verilerin kullanlmas ile ilgili bilgilendirilirler. (3) iler, iverene kar ykmllkleri sakl kalmak artyla iyerinde salk ve gvenliin korunmas ve gelitirilmesi iin; a) yeri hekimi, i gvenlii uzman, iveren veya iveren vekili tarafndan verilen i sal ve gvenliiyle ilgili talimatlara uymakla, b) SGB veya iletme dndan hizmet alnan birimlerin yapaca almalarda ibirlii yapmakla, c) sal ve gvenlii konularna ilikin almalara, salk muayenelerine, bilgilendirme ve eitim programlarna katlmakla, ) Makine, tesisat ve kiisel koruyucu donanmlar verilen talimatlar dorultusunda ve amacna uygun olarak kullanmakla ykmldrler. Yap makinalar kaynakl i kazalarn nleme ve meydana gelen kazalarda rapor oluturmak iin kullanlan iki nemli tzk bulunmaktadr. Bunlar: i Sal ve Gvenlii Tz Yap lerinde i Sal ve Gvenlii Tz Ayrca bunlar dnda nadiren kullanlan i Sal ve Gvenlii Kurallar Hakknda Tzk, Ar ve Tehlikeli ler Tz, Makine Koruyucular Ynetmelii ve Grlt Ynetmelii bulunmaktadr. i Sal ve Gvenlii Tz i Sal ve Gvenlii Tznn 3. Blmnde, kompresrlerde alnacak gvenlik tedbirlerinden bahsedilmektedir. Bunlara harfiyen uyulmas kompresr kaynakl i kazalarn nlemede etkili olacaktr. i Sal ve Gvenlii Tznn 7. Blm, kaldrma makinalarnda alnacak gvenlik tedbirlerini konu almaktadr. Bu blmnde yer alan maddeler dikkatli bir ekilde incelenip, uygulamaya konulursa kaldrma makinalarnda, dikkatsizlik, bakmsz-
- 257 -
lktan ve tedbirsizlikten meydana gelen halat kopmas, elektrik ve ykleme kazalar en asgari dzeye indirecektir. i Sal ve Gvenlii Tznn 12. Blmnde ise, makinalarn bakm ve onarm ilerinde alnacak gvenlik tedbirleri sralanmtr. Bu blmde bakm ve onarm esnasnda olumsuz bir durumla kar karya kalnmamas iin yaplmas gerekenler maddeler halinde aklanmtr. Yap lerinde i Sal ve Gvenlii Tz Yap lerinde i Sal ve Gvenlii Tznn 3. Blmnde, kaz ilerinde alnacak gvenlik tedbirleri yer almaktadr. Bu tedbirler sayesinde ekskavatr, buldozer ve benzeri makinalarla yaplan kazlarda meydana gelebilecek i kazalarnn nne geilebilir. Yap lerinde i Sal ve Gvenlii Tznn 6. Blmnde, yap ilerinde kullanlan makina ve tehizatta alnacak gvenlik tedbirlerinden bahsedilmitir. Buna gre aadaki maddeler dikkate alnrsa grgr vinten kaynaklanan kazalarn nne geilecektir. Vincin elektrik motoru topraklanm olacaktr. Vincin alteri otomatik olacak, vin kovasnn belirli bir ykseklie kmas halinde otomatik alter devreyi kesecektir. Vin tambur yuvas elik telin uzunluu ile orantl olarak seilmi olacaktr. elik halatn tamburdan dar frlamas nlenecektir. Kullanlacak elik halatn ap 12 milimetreden az olmayacak, salam ve zrsz tellerden yaplm olacaktr. Kova kancasna taklacak elik halatn u ksm ykskl olarak kancaya taklacak ve serbest kalan u ksm uzun ksma en az 3 adet u klemensi ile uygun ekilde tespit edilecektir. Kancann kovadan kurtulmamas iin, mandal, kilitli mandal veya balama gibi uygun tertibat bulunacaktr. Vincin tespit edildii kolon ahap ise, kesiti 20X20 santimetreden kk olmayacak ve kolon, saa sola yalpa yapmayacak ekilde tespit edilecektir. Ek bulunduu hallerde, kolonun drt bir yznde, ekleme artlarna uygun saplama yaplacaktr. 10-Hareketi srasnda katlar arasnda kovaya taklacak herhangi bir engel bulundurulmayacaktr. ine konacak her trl malzemenin ykseklii kova st dzeyini amayacaktr. Kalas, uzun tahta, demir ve benzeri malzeme veya eya grgr vince uygun ve emniyetli ekilde balandktan sonra tanacaktr. Hareket srasnda alabora olmamas iin kova sap kenarnda kilitli mandal kullanlacaktr. Grgr vinci altran iiye gvenlik kemeri, lastik eldiven ve lastik ayakkab gibi uygun kiisel koruyucu aralar verilecektir.
- 258 -
Grgr vincin tabanda durduu alann n yznde parmaklk (bariyer) eklinde bir kaps bulunacak, dier taraflar ise en az 90 santimetre yksekliinde bir korkulukla evrilmi olacaktr. Grgr vincin hareketi srasnda evrili olan iinde hi bir ii bulundurulmayacaktr. Grgr vince malzeme ykleyen btn iilere koruma bal (baret) giydirilecektir. Grgr vincin btn ksmlar en az haftada bir kere ve ayrca her yer deimesinde kontrol edilecek ve sonular yap i defterine yazlarak imzalanacaktr. naat sektrnde kullanlan makinalarn saysnn artmasyla grlt nemli tahribatlara yol amaya balamtr. zellikle binalarn ykm srasnda kullanlan makinalar, vinler, greyderler ve kepeler sadece makinalar kullanan iiler iin deil, evredeki iiler ve dier insanlar iin de iitme sorunlarna neden olmaktadr. Bu nedenle kulak koruyucu donanmlar olan kulaklklar ve kulak tkalar kullanlmaldr. Grlt Ynetmeliinde belirtilen nlemler alnmal ve lmler yaptrlmaldr. naat sektrnde retim srecinde alnacak salk ve gvenlik nlemlerinin belirlenip bunlarn noksansz ve bilinli bir ekilde uygulanmas iin, bu konuda nelerin, ne zaman ve nasl yaplacann nceden belirlenip ortaya konmas byk nem arz etmektedir. Dier bir ifadeyle, retim safhas balanmadan nce bu konuda ayrntl bir planlamann yaplmas gerekmektedir. 23.12.2003 tarihinde yaymlanm Yap lerinde Salk ve Gvenlik Ynetmeliinde, byle bir planlama almasnn yaplmasnn iverenin isteine bal olmad, yap daha proje aamasndayken salk ve gvenlik planlamasnn hazrlanmasnn zorunlu olduu aka belirtilmitir. Ynetmelikte byle bir hkm yer almasna ramen, bu plann ierii ve genel erevesi konusunda uygulayclara rehberlik edecek herhangi bir metnin bulunmamas da ayrca dndrcdr. Bu nedenle de konu ile ilgili olarak, kiilerin plan anlayna bal ve genellikle de yetersiz saylabilecek ierikte uygulamalar yaplmaktadr. Oysa bu plann, srecin tm ve inaata zg koullar dikkate alnarak hazrlanmas gerekmektedir.
Bulgular
Trkiye statistik Kurumu 2009 verilerine gre (2010 yl henz yaymlanmamtr) Trkiyede 2009 ylnda toplam 64.316 i kazas meydana gelmitir. (Tablo 1) Meydana gelmi olan bu kazalar, kaza nedenlerine gre incelendii zaman ise, 400 kodlu Makinalarn Sebep Olduu Kazalar balnda toplam 9685 i kazasnn meydana geldii grlmektedir.(Tablo 2) Ancak Tablo 2 iyi incelendii zaman grlmektedir ki bu balk altnda toplanan tm kazalar salt inaat sektr bazl olmamakla birlikte yap makinalar nedeniyle meydana gelmi tm kazalar kapsamyor olabilir. rnein, bir kiinin yap makinas aracndan dmesi sonucu meydana gelen bir kaza, 400 kodu altnda toplanmak yerine 301 kodlu kaza nedenine dahil edilmektedir. Tm bu genel ve yetersiz snflandrmalar gz nne alnarak yaplan bir yzdeleme gstermektedir ki 2009 yl ierisinde makina kaynakl meydana gelmi kazalar, toplam i kazalarnn 15,06% sn oluturmaktadr. Ancak belirtildii gibi bu orann yalnz ve yalnzca inaat sektrnn verileri ile elde edilmedii unutulmamaldr.
- 259 -
Tablo 1 - TK 2009 Yl Kazalar statistikleri (http://www.tuik.gov.tr)

Kazas Arlk Hz Weight Rate Of Employment njuries (**) 641 0,51 2009 Yl Sonu tib. Toplam Srekli gr. Derece Toplam 61 300 2009 Yl (Dnemler) Seasons n 2009 Kazas Sklk Hz Incidence Rate Of Emp. nj. (*) 1,000,000 Saati (Per 1,000,000 Work.Hours) 100 Kiide (Per 100 Person) 2009 Yl Sonu tib. lm Vaka Says Nof Death 1 171 2009 Yl Sonu tib. Geici gr.Sresi(Gn) Dura. Of Temp. ncap. For Work (Days) 1572 106 Toplam Prim Tahakkuk Eden Gn Says Ndpa 940946 231
Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Toplam
17 733
Kazas Says Nof Employm.njuries
2,36
0,53
18 954
974209 469
2,43
0,55
27 629
1000248 672
3,45
0,78
64 316
2915404 372
2,76
0,62
Tablo 2 - Kazalarnn Kaza Sebeplerine Gre Dalm (http://www.tuik.gov.tr)

2009 Kod No Kazalarn Sebepleri Type of accident Kadn Female 100- Tat Kazalar - Transportation accidents 200- Kaza Neticesi Zehirlenmeler - Accidental poisoning 300- Kiilerin Dmesi - Falls of persons Kiilerin yksek bir yerden (aalar, binalar, yap iskeleleri, merdivenler makinalar, aralar) ve ukur, derin bir yere (hendeklere, kuyulara, kazlara, yerdeki ukurlara) dmesi Falls of persons from heights (trees, buildings, scaffolds, ladders, machines, vehicles) and into depths (wells, ditches, excavations, holes in the ground) 302 Kaza neticesi suda boulma ve suya dme Drowning, submersion Kiilerin hemzemin ortamda dmesi Falls of persons on the same level 400- Makinelerin Sebep Olduu Kazalar Accident caused by machinery 500- Patlama Sonucu kan Kazalar Accident caused by explosion 16 499 515 6 36 42 189 0 651 Erkek Male 2 472 15 7 713 Toplam Total 2 661 15 8 364
301
165
3 582
3 747
303
480
4 095
4 575
563
9 122
9 685
- 260 -
Aratrma srasnda yaplan geni medya taramas sonucunda 2010 ylnda inaat sektrnde yap makinalar kaynakl meydana gelmi toplam 26 adet kaza bulunmutur. i sal ve i gvenlii konusunda uzman firma ve inaat sektrnde faaliyet gsteren mteahhitler ile yaplan youn grmeler sonucunda ise ilgili firmalarn st yap ve alt yap antiyeleri verilerine ulalmtrm. Bu kapsamda 300 adet st yap kazas ile 162 adet alt yap kazas irdelenmitir. Bu kazalardaki i makinas kaynakl kaza verileri Tablo 3te gsterilmitir. Tablo 3 - Medya ve antiye Taramalar Kaza Verileri antiye Taramas st Yap 5 Alt Yap 9 Medya Taramas 26
Elde edilen verilere gre, st yap antiyelerinde meydana gelmi toplam 300 adet kazann yalnzca 5 tanesi yap makinalar kaynakldr; bir baka deyile, st yap antiyelerinde yap makinalar kazalar toplam kazalar ierisinde yzde 1,7lik bir dilime sahiptir. Ayn oran, incelenen 162 alt yap kazas iin ise 5,6%dir. ncelenen kazalarda meydana gelen olumsuz durumlar i gn kayb, yaralanma, srekli i kayb-sakatlk ve lm balklar altnda toplanm ve tablolatrlmtr. Tablo 4te de grld zre 2010 yl ierisinde irdelenmi olan toplam 40 yap makinas kazas, 47,5%lik dilim ile en ok yaralanma ile sonulanmtr. Tablo 4 - Yap Makinalar Kazalarndaki Gn Kayb, Yaralanma, Sakatlk ve lm Oranlar, 2010 Gn Kayb 8 Yaralanma 19 Srekli Kayb 1 lm 12
almann bir sonraki aamasnda ise kazalarn i gn kayb, yaralanma, sakatlk ve lm gibi muhtemel sonular, verilerin elde edildii her bir kaynak iin ayr ayr incelenmitir (Tablo 5). Bu inceleme sonucunda grlmtr ki zel i gvenlik firmalar ve mteahhitlerden alnan st yap ve alt yap kaza verilerinde srekli i kayb yahut lmle sonulanan bir durum meydana gelmemitir. Ancak medya taramas ile ulalan 26 kazann 12 tanesi lmle sonulanmtr. 46,2%lik bu yksek dilimin nedeninin, belirtildii gibi meydana gelmi i kazalarnn byk bir blmnn ancak lmle sonulanmas durumunda medyada yer bulabilmesi olarak dnlmektedir. Kazalarn muhtemel bazl hem toplam kaza baznda hem de her bir kaynak bazl irdelendikten sonra, bu kazalarn nedenleri aratrlm ve kazalarn olumasna neden olan sebepler ana balklar altnda toplanmtr. Tablo 6da gsterilen veriler incelendiinde de grlebilecei gibi inaat sektrnde yap makinalar kazalarn oluturan balca nedenler bakmszlk ve dikkatsizlik olarak sranabilir. Bu nedenleri takip eden bir dier nemli neden ise, aralarn uygunsuz ekilde, kapasitelerinin stnde yklenmeleridir.
- 261 -
Tablo 5 - Kazalardaki Gn Kayb, Yaralanma, Sakatlk ve lm Oranlarnn Elde Edilen Kaynak Bazl Dalm Gn Kayb Medya Taramas st Yap Alt Yap 3 5 Yaralanma 13 2 4 Srekli Kayb 1 lm 12 -
Tablo 6 - Elde Edinilen Kaynak Bazl Yap Makinalar Kaza Nedenleri Medya st Yap Alt Yap Taramas Bakmszlk Dikkatsizlik Halat Kopmas Grev D Kullanm Uygunsuz Yerleim/Kullanm Uygunsuz Ykleme Yetkisiz Kullanm 4 4 1 3 3 1 1 1 3 1 5 2 1 Toplam Say 5 10 3 1 3 7 1 % 16.67 33.34 10 3.33 10 23.33 3.33
almann son aamasnda alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnda emekli olmu yahut grevini halen aktif ekilde yrten i gvenlii mfettilerinin yardmlaryla ilgili kurumun 2010 yl verilerine ulalmtr. lgili bakanlk tarafndan elde edilen verilere gre 2010 ylnda lkemizde inaat sektrnde toplam 852 adet i kazas meydana gelmitir. (Tablo 7) Youn abalar ve zverili almalar sonucu bakanlktan elde edilmi verilerde dahi grlebilecei zre, lkemizde kazalar Yap Makinalar Kazalar gibi zel balklar altnda toplanmamaktadr. Tablo 6nn sonularnn gsterdii gibi yap makinalar kazalarnn balca nedenleri arasnda amaca aykr ve tehlikeli kullanm ile ilerin uygun olmayan nitelikte ekipmanlarca yaplmas saylabilmektedir. Bakanlktan elde edilen toplam 852 inaat kazasnn kazaya sebebiyet veren durum gerei detayl incelenmemi olmas nedeniyle, bu inceleme yazarlar tarafndan Tablo 6dan elde edilen veriler nda yaplmtr. Buna gre, Tablo 7deki 3. ve 13. Maddeler, yap makinalarnn neden olduu muhtemel kazalar olarak dnlmtr. Bu kabul ile, bakanlktan elde edilen ve 2010 yl ierisinde meydana gelmi toplam 852 i kazasnn 57 tanesinin yap makinalar kaynakl olduu, dolaysyla da yap makinalar kazalarnn inaat sektrnde meydana gelmi toplam i kazalar ierisindeki orannn 6,7% olduu sonucuna varlabilir.
- 262 -
Tablo 7 - alma Bakanl 2010 Yl Kazalar Verileri (Adnan yibozkurt)

Kod No. 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Gvensiz Durum veya Davran lerin, Yetkili ve Sorumlu Teknik Elemanlarn Denetiminde Yrtlmemesi Uygun Nitelikte ve Yeterli Sayda Nezareti Elemanlarn Grevlendirilmemesi lerin, Uygun Olmayan Nitelikteki Ekiplere veya Kiilere Yaptrlmas Gzetim ve Denetim Grevinin Gerektii gibi Yaplmamas, alanlarn Gvenlii Konusunda Eitilmemesi, Gerekli Uyarlarn Yaplmamas Korkuluk, Tahta Perde, ksa Gibi Koruyucu Tertibatlarn Hi Yaplmamas Korkuluk, Tahta Perde, ksa Gibi Koruyucu Tertibatlarn Yetersiz Dzeyde Bulunmas Kiisel Koruyucu Aralarn yerinde Bulundurulmamas veya alanlara Verilmemesi Salam ve Yeterli Miktarda Malzemesinin ve Aralarn yerinde Bulundurulmamas Fen ve Sanat Kurallarna Aykr Uygulamalar Yaplmas alma Srasndaki Hatal (Tedbirsiz ve Dikkatsiz) Davranlar Yaplan Uyarlarn Dikkate Alnmamas Makine, Ara ve Gerelerin Amaca Aykr veya Tehlikeli Biimde Kullanlmas Verieln Kiisel Koruyucularn Kullanlmamas Koruyucu Tertibatlarn Yaptrlmasnn verenden stenmemesi Kiisel Koruyucu Aralarn ve Uygun Nitelikteli Malz. verenden stenmemesi Bilgi ve Tecrbe Alan Dnda Kalan lerde allmas Yaplarn, Ruhsata Uyg. ve Gvenlii Asndan, Kamu Kur. Denetlenmemesi Yetkililerden zin Alnmadan Tehlikeli Sahasna Girilmesi Dier Gve. Dur. ve Davranlar Kanlmaz Durumlar Toplam Etkili olduu Kaza Says 47 10 31 74 21 103 25 41 9 101 179 11 26 15 22 10 18 21 28 24 36 852 %si 5,5% 1,2% 3,6% 8,7% 2,5% 12,1% 2,9% 4,8% 1,1% 11,9% 21,0% 1,3% 3,1% 1,8% 2,6% 1,2% 2,1% 2,5% 3,3% 2,8% 4,2% 100%
Yap Makinalar Kazalar nleme Yntemleri

yerinde i kazalarnn nlenmesi iin yaplacak almalar, ayn zamanda i gvenliinin ilkelerini meydana getirir. kazalarnn nlenebilmesi veya azaltlabilmesi iin iyerindeki emniyetsiz durumlar ve emniyetsiz hareketleri ortadan kaldrmak veya en aza indirmek iin, ayrca alma artlarn sk sk gzden geirmek ve aksayan konularda tedbirler almak gerekir.
- 263 -
kazalarn nleme tekniklerinin balcalar unlardr: 1. Emniyetsiz Durumlar Ortadan Kaldrma: kazalarnn nlenmesinde en etkili yoldur. nk gvenli durumlar salamak iin yaplacak almalar hem daha kolaydr, hem de sonular sreklilik gsterdiinden daha etkilidir. Emniyetsiz durumlar ortadan kaldrma almalar iki safhada yaplr. ncelikle bir iyerinde emniyetsiz durumlarn ve kaza kaynaklarnn tespit edilmesi gerekir. Daha sonra bu durumlarn giderilmesine ynelik nlemler planlanr ve gerekletirilir. Alnan nlemlerin kesin zm getirmesine ve sreklilik arz etmesine dikkat edilmelidir. nk bu konuda yeterli zen gsterilmedii taktirde bir sre sonra ayn problemler gndeme gelebilecektir. 2. Emniyetsiz Davranlar nlemek: Emniyetsiz davranlar insan faktrnden kaynaklanr. alanlarn kltr dzeyleri, alkanlklar, aldklar eitim, psikolojik ve sosyoekonomik durumlar bu konuda etkili olmaktadr. Bu sebeple emniyetsiz davranlar nlemek ok zordur. Ancak kademeli olarak uygulanacak eitimlerle azaltlabilir. Verilecek eitimlerin sadece iiye deil, rak, kalfa, usta, ustaba, teknisyen, mhendis, iveren yani btn alanlara uygulanmas gerekir. Bu eitim almalarnda kitle iletiim aralarndan (gazete, televizyon, radyo vb. gibi), bror, fotoraf, film, slayt, kitap, afi gibi malzemelerden yararlanlmaldr. 3. almada yi Yntemlerin Uygulanmas: Kazalarn olmamas veya azaltlmas iin iin alana, alann da ie uygun olmas nemli bir etkendir. Bu konuda ergonomi biliminden yararlanlr. Ergonomi; insan, evre ve makine ilikisini dzenleyen ve bu konuda almalar yapan bir bilimdir. Ayn zamanda verimlilik hesaplamasnda da nem kazanr. alann alma kapasitesi ve antropolojik zellikleri tespit edilerek, yapt i ve alt makine tasarmlarnda gz nne alnr. Makinelerin ok yksek veya ok alak olmas, zerindeki kumanda panellerinin kolay eriilebilir yerlerde olmamas, sinyalizasyonlarn rahata grlememesi, hatta alann oturduu sandalyenin vcut yapsna uygun olmamas gibi faktrler i kazalarnn artmasnda rol oynamaktadr. 4. Kiisel Koruyucular Kullanma: kazalarn nlemek iin bavurulacak en son aredir. nk kiisel koruyucular kullanmak zordur ve baz durumlarda kaza olasln arttrr. Bu sebeple kiisel koruyuculara, ancak makine, tehizat ve malzemede yeterli gvenlik nlemlerinin alnmasnn mmkn olmad durumlarda bavurulmaldr.
Sonu
Trkiyenin lokomotif sektrlerinden inaat sektrnde, gerekli tedbirlerin alnmamas nedeniyle kaza bana lm oran yksektir. Ancak bu orandaki yksekliin, meydana gelmi olan i kazasnn, iverenler tarafndan ancak lmle sonulanmas durumunda ilgili kurumlara bildirilmesi nedeniyle olma ihtimali yksektir. Bu aratrma gstermektedir ki alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl verilerine gre Trkiyede 2010 ylnda toplam 852 i kazas meydana gelmitir. Yap makinalar kazalarnn toplam i kazalarndaki oran ise 6,7%dir. Aratrma kapsamnda incelenen zel i gvenlii danmanlk firmalar verileri ile antiye verilerine gre ise, yap makinalar nedeniyle meydana gelen kazalarn i kazalar ierisindeki oran styap projeleri iin 1,7% iken altyap projeleri iin 5,6%dir. ncelenen tm verilerin 47,5%lik dilim ile en ok yaralanma ile sonuland grlmtr. Ancak elde edilmi veriler, elde edildikleri kaynaklar bazl teker teker incelendiklerin- 264 -
de ise styap ve altyap antiyelerinde kazalarn en ok i gn kayb ile sonulandklar grlmtr. Medya kaynakl elde edilen yap makinalar kazalar incelendiinde ise, bu kaynak bazl elde edilen verilerin 46,2%lik yksek bir dilim ile lmle sonuland grlmtr. Bu orandaki yksekliin, kazalarn ancak lmle sonulanmas durumunda medyada yer bulabilmesi nedeniyle kaynaklanyor olabilecei ise gz ard edilmemesi gereken nemli bir husustur. Aratrmada bahsi geen tzk ve ynetmeliklerin aydnlatm olduu yaptrmlarn uygulanmas ve gerekli tedbirlerin alnmas durumunda ise meydana gelmi olan yap makinalar kazalarnn byk bir ounluunun nlenebilecei unutulmamaldr. Dikkatsizlik ve bakmszln, balca kaza nedenleri olarak ilk sralarda yer almasnn gsterdii gibi, kk ancak etkin nlemler ile insana hak ettii deerin verilebilecei, maddi manevi byk kayplarn nne geileceinin farkna varlmaldr. Kaynaklar G. Emre Grcanl, Uur Mngen, Murat Akad, 2008. Construction Equipment and Motor Vehicle Related Injuries on Construction Sites in Turkey zel, Y., Gmrkolu A., Meslek Hastalklar ve Kazalar, Kimya Mhendislii Dergisi, KMO Yayn, say.93, yl 1979, Ankara http://www.tuik.gov.tr http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/Anasayfa/Istatistikler http://www.csgb.gov.tr http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/csgb.portal?page=haber&id=basin54 http://www.insaathaberleri.net/haber/6697-isci-saglg-amp-is-guvenligi-2010-yilinaait-bazi-is-kazalar-ve-hukuki-surecle.html Dr. Tamer Metinsoy, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Mfettii Araclyla Elde Edilen Veriler Adnan yibozkurt, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Emekli Ba Mfettii Araclyla Elde Edilen Veriler Gvenlii konusunda uzman zel danmanlk firmalar ile yaplan grmeler zel sektrde faaliyet gsteren altyap firmalaryla yaplan grmeler
- 265 -
Trk naat Firmalarnn Yurtd Projelerde i Sal, Gvenlii ve evre Uygulamalarna Bak Rusya Federasyonu rnei
Asl Pelin Grgn1, O. Serkan leri2
zet
naat projelerinin uluslararas normlara uygun olarak ii sal, i gvenlii ve evre uygulamalar esas alnarak ynetilmesi, son yllarda zellikle uluslararas projelerde olduka nemli hale gelmitir. BDT lkeleri, Orta Dou, Avrupa ve Kuzey Afrika lkelerini kapsayan ok geni bir blgede deiik leklerde projeler stlenen Trk inaat firmalar da bu yaklamn gerektirdii kurallar uygulamak durumunda kalmlardr. Bu almada, sz konusu corafyada stlenilen projeler bakmndan nemli bir paya sahip olan Rusya Federasyonunda faaliyet gsteren Trk firmalarnn yrttkleri projelerde ii sal, i gvenlii ve evre uygulamalar konularna bak alarnn incelenmesi hedeflenmitir. Bu dorultuda bir anket almas yaplm, ii sal, i gvenlii ve evre uygulamalarnn (1) alanlarn milliyetleri ile arasndaki iliki, (2) proje uygulama sresine etkileri ve (3) proje maliyetine etkileri aratrlmtr. Elde edilen sonularla mevcut durumun erevesini belirlemek ve daha st uygulama seviyelerine eriebilmek iin atlmas gereken admlarn ortaya karlmas amalanmtr. Anahtar Kelimeler: i Sal, Gvenlii, naat Sektr, Rusya, Trk Mteahhitleri.
Giri
Yurt d mteahhitlik hizmetleri sektr, yetimi insan gc, teknik birikim ve hzl teknolojik adaptasyon yetenei, i deneyimi ve disiplini, corafi konumu, blge lkeleri ile siyasi ve kltrel yaknl gibi avantajlarnn kullanlmas sayesinde 1972den 2010a kadar kadar 90 lkede 190,2 milyar Dolar deerinde 5977 proje stlenmitir (D Ticaret Mstearl, 2010). Mteahhitlik firmalarnn sz konusu yllar arasnda stlendikleri projelerin blgelere gre dalm ekil 1de grld gibidir.
1 2
Okan niversitesi, naat Mhendislii Blm, stanbul. - pelin.gurgun@okan.edu.tr Merton Construction and Engineering Ltd. ti., Ynetim Kurulu yesi, Moskova, Rusya. serkan.ileri@merton-stroy.ru - 267 -
Trk naat Firmalarnn Yurtd Projelerde i Sal, Gvenlii ve evre ...
ekil 1 - Trk Mteahhitlik Firmalarnn Bugne Kadar stlendikleri Projelerin Blgelere Gre Dalm Bu dalmda en byk pay Bamsz Devletler Topluluuna (BDT) aittir. Rusya Federasyonu ise 34 milyar dolar (%17.9) toplam proje bedeli ile faaliyet gsterilen tm lkeler sz konusu olduunda en byk paya sahip olan lke durumundadr. DTMnin sahip olduu verilere gre 2010 ylna bakldnda sralamada drdnc lke konumundadr (1.7 milyar dolar ve %8.4 pay). Trk mteahhitlik firmalar Rus pazarna SSCBnin son yllarndan itibaren girmeye balam ve yllar iinde daha fazla proje stlenerek faaliyetlerini arttrmlardr (D Tcaret Mstearl, 2006). Sz konusu i hacimlerinin yksek olmas, yabanc firmalarla, zellikle Avrupa ve Amerikan firmalaryla ortak projeler stlenilmesi, Trk mteahitlik firmalarnn antiyelerde ii gvenlii, i sal ve evre uygulamalarna bak asn deitirmi, ilk zamanlarda yasal zorunluluklar nedeniyle olsa da, daha sonralar zellikle ynetim kadrolarndaki bilinlenme ile bu konulara gsterilen ilgi artmtr. te yandan, Rusya ve Trkiyenin ayr ayr olarak incelendiinde, lml i kazas oranlar asndan 2002-2008 yllar arasnda Hindistann ardndan gelen iki lke olmas (T.C. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl), bu konularn neden dikkatle durulmas asndan nemlidir. Bu almada, Rusya Federasyonunda faaliyet gsteren Trk inaat firmalarnn ii sal, i gvenlii ve evre uygulamalarna bak as irdelenmitir. Bu dorultuda ana balk altnda toplam dokuz soru ieren bir anket dzenlenerek firmalara ulalmaya allmtr. Anket almasndaki ana balklar temel olarak ii sal, i gvenlii ve evre uygulamalarnn aada belirtilen konularla ilikilerini incelemeyi hedeflemitir: (1) alanlarn milliyetleri ile arasndaki iliki (2) proje uygulama sresine etkileri (3) proje maliyetine etkileri
- 268 -
Asl Pelin Grgn, O. Serkan leri
Anket Sonularnn Deerlendirilmesi

Yukarda belirtilen konular ksaca kapsayacak ekilde hazrlanan anket sorularna yant veren firmalarn saylar Tablo 1de grld gibidir. Tablo 1 - Anket sorularn cevaplayan firma saylar
i gvenlii, Sal ve evre Uygulamalarnn alan Uyruu ile likisinin Deerlendirilmesi Birinci blm ii gvenlii, i sal ve evre uygulamalar ile alanlarn uyruu arasndaki ilikiyi analiz etmeyi hedeflemitir. Rusya Federasyonunda gerekletirilen projelerin farkl kapsamlar (altyap, styap, spor kompleksleri, salk tesisleri vs.), stlenilen projelerin bykl nedeniyle deiik lkelerden ve kltrlerden gelen firmalar srece dahil olmu ve bunun sonucunda deiik yaklamlar ortaya kmtr. Bu blmden elde edilen sonular Tablo 2 ve Tablo 3te belirtilmitir. Tablo 2 - Sorularn Deerlendirilmesi (Soru 1 ve 2)
Tablo 3 - Sorularn Deerlendirilmesi (Soru 3)
Bu blmdeki sorulardan elde edilen sonular incelendiinde, yant veren firmalar iin, alan uyruunun ii gvenlii, i sal ve evre uygulamalarna bak as ile ilgili olduu belirlenmitir. Bunun tesinde, firmann orijini ve ynetim kadrosunda grev alan personelin uyruunun, bu konulara yaklam etkiledii ortaya karlmtr. Ayrca grlen frima ynetici ve mhendislerinin tecrbesine gre deiik lke alanlarnn yaklamlarnn farkl olduu tespit edilmitir.
- 269 -
i gvenlii, Sal ve evre Uygulamalarnn Proje Sresine Etkilerinin Deerlendirilmesi Bu blmde, aratrma konusu balklarnn projeye getirdii ilave i yk, verimlilie etkisi, olas zaman kayplar, tamamlanma sreleri, olas olumsuz etkilerin nedenleri zerinde younlalmtr. Blmn ilk sorusu, ii gvenlii, i sal ve evre uygulamalaryla ilgili olduunu ve proje srecini, performansn etkilediini dndkleri konularn belirlenmesi ile ilgilidir. Tablo 4de grld zere, farkl bak alar sz konusudur. Arlkl bir blm alnan nlem ve uygulamalarnn yaplan ilerde belirgin bir verim kaybna neden olmadn dnmektedir (42.9%). Buna karn 23.8%lik bir oranla verimi drd, zaman kayplarna neden olduunu dnen firma alanlar da bulunmaktadr. Tam tersi dncede olanlar, yani olas kazalar engelledii iin olas i duraklamalar ortadan kaldrdn, ilgili brokratik ilemlerin azaldn dnenler de mevcuttur (33.3%). Tablo 4 - Sorularn Deerlendirilmesi (Soru 4)
Toplam proje sresi dnldnde, ii gvenlii, i sal ve evre uygulamalarnn ok sk uygulanmas ve takip edilmesi gereken projeler ile bu konularn bu kadar nemli olmad projelerin tamamlanma srelerinin karlatrlmas istediinde, Tablo 5te grlen sonular elde edilmitir. Bu blmn son sorusunda ise, bu uygulamalarn sahada yaplan ileri yavalatp verimlilii drmesi durumunda olas nedenleri aratrlmtr. Tablo 5 - Sorularn Deerlendirilmesi (Soru 5)
- 270 -
i gvenlii, Sal ve evre Uygulamalarnn Proje Maliyetine Etkilerinin Deerlendirilmesi Bu blm, ii gvenlii, i sal ve evre uygulamalarnn proje performans kriterlerinden biri olan maliyet zerine etkileri ile ilgili sorular kapsamaktadr. Sorular ve alnan yantlar Tablo 7, 8, ve 9da gsterilmitir. Yant verenlerin %33.3 alnan nlemler ve uygulamalar nedeniyle ortaya kan ilave maliyetin toplam proje maliyetinin %1-2si orannda olduunu belirtmilerdir. %47.5i 20 milyon USD ve zeri projelerde bu konularn daha nemli olduu ve ne ktn ifade etmitir. Deiik sertifika ve programlar bu uygulamalarn standartlatrlmas ve kullanmnn arttrlmasn hedeflemektedir. ISO 14001 veya benzer standartlar bu amaca hizmet etmektedir. Ankete yant veren firmalardan %42.9u, alnan sertifikalardan ziyade sahada uygulanmasnn daha nemli olduunu belirtmilerdir. Tablo 7 - Sorularn Deerlendirilmesi (Soru 7)
- 271 -
Sonular
Trk mteahhitlerinin yurtdnda gerekletirdikleri projelerle birlikte ulatklar baarlar zellikle son yllarda olduka dikkat ekicidir. gvenlii, i sal ve evre ile ilgili konularn gndeme gelmesi, yurtiindeki projelerden ziyade yurtdnda gerekletirilen projeler sayesinde olmutur. Bu anlamda nemli bir paya sahip olan Rusya Federasyonu ve burada i yapan Trk mteahhitlerinin yaplan ilerin cirosu, karllk pay, bykl gibi kavramlar ile birlikte, alanlarn gvenlii ve sal, altklar ortamlarn, kullandklar malzemelerin ve kullanm ekillerinin, ksaca srelerini evreyi koruyucu ynde gelimesi nemlidir. Burada grev yapan personelin de bu konulara bak alar zamanla olumlu ynde deimi ve gelimitir. ok uluslu projelerde grev yapan bu personel, deiik kltrlerden gelen insanlarla birarada alarak farkl bak alarn gzlemleme ansna sahip olmulardr. Bu alma sonucunda Rusya Federasyonunda grev yapan mimar ve mhendislerin tecrbelerine gre, ii gvenlii, i sal ve evre uygulamalarna bak alarnn alanlarn uyruuna gre farkllk gsterdii belirlenmitir. alanlarn nemli bir ksm, bu konulara dikkat etmek iin alnan nlemlerin, projenin toplam performansna ok ciddi bir yk getirmediini, tam tersine olas baz kazalar nceden nleyerek zaman kayplarn engellediini dnmektedir. Anketi yantlayan firmalarn nemli bir ksm, toplam proje maliyetine ok dk bir oranda
- 272 -
ilave getireceini, buna karn proje bykl ne olursa olsun bu nlemlerin ve uygulamalarn mutlaka hayata geirilmesi gerektiini belirtmilerdir. Kaynaklar D Ticaret Mstearl (2010). Yurtd Mteahhitlik ve Teknik Mavirlik Hizmetleri Genel Notu. http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/ANL/YurtDisiMuteahhitDb/ sektor/sektor.doc/. Eriim tarihi: 14.06.2011. D Ticaret Mstearl, Anlamalar Genel Mdrl (2006). Rusya Federasyonu. http://www.foreigntrade.gov.tr/dtmadmin/upload/ANL/YurtDisiMuteahhitDb/ulkeler/rusya-mut.raporu.pdf/ . Eriim tarihi: 14.06.2011. T.C. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl. http://www.csgb. gov.tr/csgbPortal/cgm.portal?page=haber&id=haber1/. Eriim tarihi: 14.06.2011.
- 273 -
Hazr Beton Sektrnde i Sal ve Gvenlii

zge Akboa1, Selim Baradan2
zet
Trkiyede son yllarda nemli byme kaydeden Hazr Beton Sektr iilerin sal ve gvenliini tehdit eden kendine zg risklere sahiptir. Bu sektrde alanlar hazr betonun retimi ve mterilere datm srasnda eitli risklere maruz kalmakta ve i gvenliini salamak sektr iin nemli bir sorun oluturmaktadr. Bu soruna zm retmek amacyla, bu bildiri almasnda Hazr Beton Sektrnn i gvenlii asndan kapsaml olarak incelemesi yaplmtr. alma kapsamnda Trkiye ve Hollandada hazr beton retimi yapan tesisler gezilmi, tesislerdeki kilit personel ile grlm ve retimin her safhas i gvenlii asndan incelenmitir. Bu aratrma dorultusunda Hazr Beton Sektrnde yaplan iler yedi ana gruba blnerek gerekletirilen i tehlike analizinde, sektrdeki tehlikeler belirlenmi ve bu tehlikelerin yaratt riskleri yok edecek ya da azaltacak zmler nerilmitir. almada tipik bir hazr beton tesisinde retim ve datm aamasnda meydana gelebilecek tehlikeler, nleme yntemleri ile birlikte detayl olarak sergilenmitir. Hazr Beton Sektrnde faaliyet gsteren firmalar, bu bilgileri dorudan ii sal ve i gvenlii sistemlerine entegre ettiklerinde i kazalar ve meslek hastalklarnn saysnda azalma grlecei beklenmektedir. Anahtar szckler: i sal ve i gvenlii, Hazr Beton Sektr, Gvenlii Analizi
Giri
Genel olarak inaat sektrnde ii sal ve i gvenlii kltr incelendiinde Avrupa birliine ye lkeler ve ABD (Amerika Birleik Devletleri)ye gre Trk naat sektrnde ilgili alana gereken nemin verilmedii ve i gvenlii kltrnn henz olumad i kazas istatistiklerinden anlalmaktadr. Trkiyede Sosyal Gvenlik Kurumu (SGK) 2009 statistiklerine gre naat sektr i kazalarnda %10,7 ile 3. srada yer almaktadr. 2009 ylnda 6877 i kazasnn meydana geldii sektr, 156 lm ve 284 srekli i grmezlik vakas ile 1. srada yer almaktadr (SGK, 2011).
1 2
Ar. Gr., Ege niversitesi, naat Mhendislii Blm, zmir. - ozge.akboga@ege.edu.tr Yrd. Do. Dr., Ege niversitesi, naat Mhendislii Blm, zmir. - sbaradan@gmail.com - 275 -
naat sektrnn en nemli yan sanayilerinden biri olan hazr beton sektr Trkiyede son yllarda nemli gelime gstermitir. Trkiye Hazr Beton Birliinin 2008 ylnda yaynlad yllara gre hazr beton retimi incelendiinde sektrdeki byme net olarak gze arpmaktadr. 1998 ylnda 26.542.905 m3 olan retim 2008 ylnda 69.600.000 m3 olarak karmza kmaktadr. Bununla birlikte ii sal ve i gvenlii sektrle paralel geliim gsterememitir. Alnan nlemler yetersiz kalm dolaysyla sektrdeki i kazas raporlar incelendiinde ciddi oranlarla karlalmtr. Teknik nlemler dnda Trkiye ve Avrupa arasnda gze arpan en nemli fark ise Trk halknn genelinde hkim olan eksiklii kabul etmeme ve bana bir ey olmaz yaklamdr. Yaplan tespitler neticesinde almann amac hazr beton tesislerindeki i gvenlii aklarn tespit etmek ve zm nerileri sunmak olarak belirlenmitir. alma kapsamnda Trkiye ve Hollandada hazr beton retimi yapan tesisler gezilmi, tesislerdeki kilit personel ile grlm ve retimin her safhas i gvenlii asndan incelenmitir. Bu bildiride bu almann sonular zetlenmekte ve sektrdeki potansiyel tehlikeler nleme yntemleri ile beraber sunulmaktadr.
Hazr Beton Sektrne Genel Bak

Hazr beton sektrndeki risklerin incelenmesinde nce bu sektrn nasl iledii ve hazr betonun hangi aamalardan sonra mteriye ulatn bilmekte yarar vardr. Bu yzden, bu blmde hazr beton ve hazr beton sektr hakknda genel bilgilendirme yaplmaktadr. Hazr beton, kullancya teslim edilmek zere hazrlanm olan plastik ve sertlememi durumdaki betondur. Hazr betonun retimi ve i yerine kadar tanp kullancya teslim edilmesi ilemleri, hazr beton reticisi tarafndan yerine getirilmektedir. Betonu kullanacak olan taraf, istedii zeliklerdeki betonu, hazrkarlm durumda satn almaktadr (Erdoan, 2003). Hazr betonu klasik yntemlerle elde edilen (el ile veya betonyer ile) betondan ayran temel unsur, hazr betonun modern tesislerde bilimsel yntemlerle, standartlara uygun olarak retilmesidir. Hazr betonda aranan nitelikler TS EN 206-1 Beton-Blm 1: zellik, Performans, malat ve Uygunluk standardnda yer almaktadr (TS EN 206-1, 2002). Hazr betonun retim sreci, santral operatrnn retilecek betonu tanmlayan formln numarasn belirleyip, bilgisayar sistemini iletmesiyle balar. lk komuttan sonra, ayr blmelerde stoklanm bulunan agrega, imento ve su ayn anda tartlr. Daha sonra tartlm agrega, bant veya kovayla tanarak mikser kazanna aktarlr. E zamanl olarak imento, su ve formlde varsa kimyasal katk maddesi de kazana aktarlr ve kartrlr. Daha sonra transmiksere aktarlan karm operatr tarafndan dkm alanna ulatrlr ve operatr ynetiminde dkm gerekletirilir. Transmikser haznesi dkm alannda temizlendikten sonra tesise dnlr ve hazne tekrar detayl olarak temizlenerek bir sonraki dkme hazr hale getirilir. Hazr beton reticilerinin ii sal ve i gvenliine verdii nem gzlemlendiinde, Trkiye Hazr Beton Birlii (THBB) yelerinde iyiletirme almalarnn balad tespit edilmitir. THBB bu kapsamda Mavi Baret adl bir yarma dzenlemi ve ii sal i gvenliine verilen nemi denetleyen bir yarma dzenlemitir (THBB, 2010). Bu yarmada i gvenliine en ok nem veren tesisler seilerek, bu tesislere mavi baret dl verilmitir. Bu ve benzeri almalar ile sektrde ii sal ve i gvenliine verilen ne- 276 -
zge Akboa, Selim Baradan
min artmas amalanmaktadr. Yaplan bir baka tespit ayn zamanda imento retimi yapan firmalarda konuya daha hassas yaklalddr. Sadece hazr beton retimi yapan firmalar ile kyaslandklarnda daha iyi durumda olduklar gzlenmitir. Sektrn temel eksiklii kazalarda kayt sisteminin olmamas ve sektrde i kazas oluma potansiyelinin ciddi oranda olduunun fark edilmemesidir.
Hazr Beton Sektr Potansiyel Tehlikeleri ve zm nerileri

Yaplan almada ilk olarak hazr beton tesisleri gezilerek hazr betonun retiminden son mteriye gidiine kadar gerekleen sreler incelenmi ve bu srelerde i tehlike analizi gerekletirilmitir. tehlike analizi, her i kaleminde tehlike olumadan nce onu tanmlamay amalayan bir yntemdir. Bu yntemde, kontrol d tehlikeler tanmlandktan sonra bu tehlikeleri tamamen yok etmek ya da kabul edilebilir risk seviyesine indirmek iin i basamaklara ayrlmaktadr (Chao and Henshaw, 2002). Bu almada ncelikle srelerde karlalabilecek potansiyel tehlikeler belirlenmitir. Belirlenen tehlikeler tesiste alanlar ve operatrler diye iki gruba ayrlarak aada zm nerileriyle beraber zetlenmitir. Tesiste alanlarn Karlat Mesleki Riskler ve zm nerileri Tesis alanlar ncelikle rnn standartlara uygun olup olmadn tespit etmek ve rn kalitesini arttrmak iin laboratuvar almalar yapmaktadr. Bunun dnda retim safhasnda srecin denetiminden ve saha gvenliinden sorumludur. Laboratuvar almalar: Laborantlarn kar karya kald en byk tehlike kapal alanda toza maruz kalmaktr. inde silika da ihtiva eden toz karmlar hem solunum sistemine hem de gze byk lde zarar verir. Bu sorunu zmek iin laboratuvar ierisinde yeterli havalandrma sistemi bulunmaldr, deney dzeneinin yaknnda vakumlu hava filtresi bulunmaldr, alanlar toz maskesi kullanmaldr. Ayrca laboratuvar temizliine ve hijyene dikkat edilmelidir ve kimyasallar havalandrmal dolaplarda korunmaldr. Bir dier problem grlt maruziyetidir. Yeterli ses yaltm yaplmad takdirde laboratuvar ar grltl bir ortam haline gelebilir ve bu durum sreklilik kazand takdirde uzun vadede duyma kayb kanlmaz olmaktadr. zm olarak ortamdaki grlt seviyesi llmelidir, grlt maruziyetini azaltc kiisel koruyucu donanm (KKD) temin edilmelidir. Ek olarak laboratuvarda deney yapmlar srasnda scak agrega karm ile temas sonucu yank oluumu, makine ve tehizat ile izinsiz veya dikkatsizce alma sonucunda uzuvlardan herhangi birinin kayb ya da yaralanma olas riskler arasndadr. Bant Geileri: Birinci tehlike bant zerinde tanan ham maddelerin dklmesi ve alanda alanlara zarar vermesidir. Baret kullanlmamas ya da bandn koruma altna alnmamas durumunda ciddi yaralanma ve can kayplaryla karlalabilir. nlem olarak, tama band koruyucu bir panel ile kapatlp malzeme dmesi nlenmelidir, bant boyunca srekli olmak zere, olas bir mdahale ileminde yksekten dmeyi nlemek iin iki tarafl merdiven ve korkuluk bulunmaldr. Bir dier tehlike sistem ile temas durumunda parmaklarn rayl sistemde skmasdr. nlem olarak bakm veya kontrol srasnda meydana gelecek olas el skmas durumlar iin tm hat boyunca bir gergi sistemi ile manel sistem kapatcs bulunmaldr. Herhangi bir kilitleme sisteminin bulunmamas durumunda meydana gelecek kazalarda hasar oran yksek olacaktr. Bant
- 277 -
sistemi kilitleme/etiketleme ile denetim altnda tutulmaldr, panmikser evresi koruyucu kafes ile kapatlmaldr, kafes aralklar srekli bir tel ya da file ile dmeyi engelleyecek ekilde korunmaldr ve yrme yzeyi przsz ve taklmalar nleyecek ekilde temiz olmaldr. Bileenlerin Panmiksere Aktarlmas ve Kartrlmas: Bu sreteki tehlike agrega bandn panmiksere balayan retim band zerindedir. Gerekli koruma nlemleri alnmad takdirde ciddi yaralanma ve can kayplar kanlmaz sondur. Herhangi bir kafes korumas olmad takdirde taklp dme, ellerin hatta skmas ya da agregalarn sramas ok muhtemeldir. Bunun yannda panmikser etrafnda bulunan korkuluklarn arasnn kapatlmamas (platform, tel rg vb.) durumunda bir denge kayb annda dmek ok olasdr. Bileenlerin aktarlmas ve kartrlmas srasnda oluan bir dier olumsuz koul ortamdaki havadr. Bileen maddelerinin ierdii zararl kimyasallar soluma yolu ile ortamda bulunan alanlarda solunum sistemiyle ilgili uzun vadede eitli meslek hastalklarna yol aabilir. nlem olarak santral iinde havalandrma sistemi bulunmaldr, gerekli KKD kullanlmaldr. Kartrma tanknn barndrd risk ise her hangi bir koruyucu kafes olmad takdirde kontrolsz (izinsiz, gereksiz ya da bir baka alana haber vermeden) gei neticesinde alan tanka eriimdir. Bu eriim neticesinde alanlar tank ile temas neticesinde uzuvlarn kaybedebilir ya da denge kayg neticesinde dmek suretiyle ciddi ekilde yaralanabilir. Kilitleme/etiketleme sistemi olmad takdirde ise zellikle bakm ya da onarm ilemleri srasnda mikser ierisinde ve evresinde bir alann olduu gzden kap sistem tekrar altrldnda lmle sonulanan kazalarla karlalabilir. Bu nedenle kilitleme/etiketleme kontrol sistemin btn kontrol noktalarnda bulunmaldr, panmikser etraf korkuluk ile kapatlmal, korkuluk arasna file ve ya tel rg ekilmelidir. Ek olarak zeminde kayma ve dme olmamas iin uygun yzey seilmeli ve temizlie nem verilmelidir. Saha Gvenlii: Kaza sonucu lmlerin en nemli iki nedeni: kiilerin yap makinesi tarafndan ezilmesi ya da makinenin korunmasz bir kenardan gemesidir. Son yllarda ortaya kan bir sorun da mobil donanm operatrleri ile trafik aknn bulunduu blgede yryen yaya/iiler tarafndan cep telefonu kullanlmas olmaktadr. Sahada cep telefonu kullanan iinin dikkati dalmakta ve etrafndaki tehlikeyi fark edememektedir. Bu nedenle saha ierisinde zellikle trafik ak olan alanlarda cep telefonu kullanlmamaldr. Ayrca operatrler alma ortam hakknda bilgilendirilmeli ve tanacak maddede ykleme miktar denetlenmelidir. Bunun dnda alma alannda risk potansiyeli yksek olan bir dier grup, forkliftlerdir. Forklift kullanan tm kiiler gerekli eitimi almadklar ya da forkliftlerin alt yerlerde alanlar reflektrl giysi kullanmadklar takdirde ciddi i kazalar meydana gelir. nlem olarak, alanlar i giysileri zerinde reflektr kullanmaldr, forklift kullanclar zel eitim almaldr. Bunun yannda genel olarak saha temizlii ve dzeni i kazalarn azaltmada nemli bir role sahiptir. Bir takm nlemler alnarak ve dzenlemeler yaplarak tesisteki alma ortam gvenli ve salkl hale getirilebilir. rnein, tesisteki kaygan zeminler yok edilemiyorsa standarda uygun uyar levhalar ile alanlarn dikkati ekilmelidir, alanlar ergonomi hakknda bilgilendirilmeli, yanl admlardan uzak kalmaldr.
- 278 -
Operatrlerin Karlat Mesleki Riskler ve zm nerileri

Operatrlerin tipik olarak almalar u aamalardan oluur: Hazr betonun tesiste yklenmesi ve kartrlmas, dkm alanna teslim edilmesi, tesise dn ve transmikserin temizlii. Kayma, Taklma, Dme; Gnn sonunda, operatr beton santraline geri dndnde, transmikseri tekrar ykar. Bu operasyon, operatrn transmikserin farkl blgelerine ulamas iin zerine trmanmasn gerektirir. Ayrca transmikserin tamamen boaltlmas 15-20 dakika srer. Bu sre zarfnda, operatr kontrol panelinin yanndadr, ska portatif merdiven zerindedir ve boaltm ilemini gzlemler. Bu durum kaza riskini beraberinde getirir. Kaza transmikser donanmnda, ykseltilmi alma mahallinde ya da yrme yzeyinde meydana gelir. Transmikser operatrlerinin yaralanma nedenlerinin byk ksmn oluturmaktadr. Riskin kapsamna kaygan zemin, dikkatsiz ayak basma, hasarl portatif merdiven ve yrme yolu, hazneye ve donanmlara trmana aamasnda dikkatsiz el tutu ve ayak baslar gibi tehlikeli durumlar girer. Bu tehlikeler retim tesisinde ya da dkm sahasnda meydana gelebilir. zm olarak, tesisteki kaygan zeminler yok edilemiyorsa standarda uygun uyar levhalar ile alanlarn dikkati ekilmelidir. Ayrca alanlar ergonomi hakknda bilgilendirilmeli, yanl admlardan uzak kalmaldr, alma ortam ergonomi gz nne alnarak iyiletirilmelidir. Ek olarak portatif merdivenler dzenli olarak kontrol edilmelidir. arpma ve Mekanik Tehlikeler: rn k hattna elle mdahale etmek ellerde ve parmaklarda skma yolu ile hasara yol aabilir. Hareketli paralardan ve den malzeme ve donanmlardan arpma yolu ile hasar meydana gelebilir. Hem retim santralinde hem de dkm sahasnda yukar platformdaki malzemeler, ara ve donanmlardan den nesneler ve malzemeler tehlike yaratr. Bu risklerin kazaya dnmesini engellemek iin, operatrlerin seyir hz denetlenmelidir ve operatrler salkl sr teknikleri hakknda bilgilendirilmelidir. Aralarn fren sistemleri dzenli olarak denetlenmelidir. Aralar park sensorlar ile donatlmal. Grltl alma ortamnda gvenlii salamak iin manevralar 2. kii yardm ile yaplmal, ara gvenli duru pozisyonu alnncaya kadar dkm ilemine balamamaldr. Ergonomik riskler; Transmikser operatrleri kas ve iskelet sistemi ile ilgili riske maruz kalmaktadr. Bu maruziyet; transmikseri srerken oluan tm vcut titreimi, uygun olmayan ve sabit duru pozisyonu, kas gc gerektiren faaliyetler, hava scaklndaki u deerler, bel ve boyun blgesinde tekrar eden dnme hareketi gibi durumlar kapsar. zm olarak, transmikseri srerken oluan tm vcut titreimi doru ara ve koltuk seimiyle mmkn olduu kadar azaltlmal, uygun olmayan ve sabit duru pozisyonu konusunda bilgilendirilmelidir. Dier faktrler bu problemler ile balantldr. rnein u deerdeki scaklklarda uzun saatler almak strese neden olur. alma performansn zayflatan ve ok sayda salk problemine neden olan i ile balantl bu stres, kroniklemi kas sistemi hastalklar ve artan hastalk izni periyotlarnda da kendini gstermektedir. Grlt: Transmikser operatrleri almalarnn her aamasnda yksek seviyede grltye maruz kalmaktadr. NIOSH aratrmaclar, operatrlerin tesiste ykleme ilemi sresince, dkm alannda, tesise dn annda ve gn iinde tekrar eden ykleme ilemlerinde maruz kald grlty lmtr. Bunun yannda i aralarnda kullanlan dinlenme salonu da lme dhil edilmitir. Elde edilen bulgular gstermektedir ki gnlk i sreci kapsamnda lm yaplan 16 lmn 14 OSHA standardnn (85
- 279 -
dbA) stndedir ve grlt kontrol program gerektirmektedir (Clark et al., 2001). Potansiyel riske zm olarak, operatrler dzenli olarak odyometre testine tabi tutulmal ve gerekli KKD salanmaldr. Aralarda src kabinleri ses yaltm ile korunmaldr. Ayrca ara iinde dk seste mzik dinlemek desibel seviyesini azaltma da yardmc olur, yksek sesle mzik dinlenmemelidir. Kstl Alan: Aylar getike, transmikser haznesi iinde kalan artk betonlar prizini alr ve kaln bir tabaka oluturmaya balar ve bu beton tabakasnn belli periyotlarda hazne dna tanmas gerekir. Firma alanlar, operatrler ya da szlemeli iiler hazne iine girer ve prizini alm betonu krmak iin hava basnl krc kullanrlar. Bu ilem ar grlt ve beton ile kum, akl gibi agregadan kan silika tozu maruziyetine neden olur. Kstl alanda maruz kalnan dier tehlikeler; oksijen yetersizlii, s basks, bir anda beliren potansiyel kazalar ve mekanik tehlikelerdir. Bu nedenle zm olarak, mikser iine girilerde bir kii gzc olarak beklemeli ve sistemin bir bakas tarafndan altrlmas engellenmelidir. Silika: Hazr beton sektr %10-20 aralnda silika ihtiva eden beton birleiminden dolay bu aratrma ierisinde potansiyel olarak silika maruziyeti riski barndran sektrler arasndadr. Silika, uzun sre maruz kalndnda bir solunum sistemi hastal olan silikosize ve alma blgesinde ciddi hava kirlenmesin neden olmaktadr. NIOSH tarafndan yaplan bir almada alnan rnekler zerinde yaplan inceleme neticesinde her hangi bir nlem alnmad takdirde operatrlerin OSHA snr deerlerin zerinde silika tozuna maruz kald belirlenmitir (Clark et al., 2001). Transmikser operatrleri hazne ierisinde priz alm betonu hazne dna karma ilemi srasnda silika tozuna maruz kaldklar gibi kuru karm reten beton santrallerinde ykleme ilemi srasnda, karmn dkm sahasnda hazrlan srasnda ve transmikserin temizlii srasnda da maruz kalrlar. zm olarak, transmikser haznesi temizlenmesi ilemi slak metotlarla veya havalandrma sistemi yardm ile yaplmal ve gerekli grlen yerlerde solunum cihaz ile almaya devam edilmelidir. Kimyasallar: Operatrler, silika, imento ve agrega gibi malzemeler ihtiva eden toza retim santralinde ykleme ilemi sresince maruz kalrlar. Operatrler retim santralinde ve dkm sahasnda tahri edici maddeler ieren beton karm ve katklar ile cilt temasnda bulunabilirler. imento rnleri doas gerei yksek bazik rnlerdir (Ph 12-14). Ya imentonun cilt, gzn doal nemi ve mukus tabakalar ile reaksiyona getii higrometre (hava iindeki nem orann len ara) testleri sonucu cildin nem durumunun incelenmesi ve gzlenen anmalar ile tespit edilmitir (Clark et al., 2001). Ayrca beton gl tahri etkisine sahip krom bileen ierir. Bu malzemeler cilt tahriine ve alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Potansiyel riske zm olarak, priz alm beton hazne iinden temizlenirken beton ile temas nlenmeli ve alanlar hazne iine girmeden nce gerekli KKD kullanmaldr. Yanklar: Sistemin standart ileyiinde, transmikser alma periyodu gerei donanm ve transmikser birleenleri zerinde s art meydana gelir ve bu scak yzeylerle temas olasl operatrler iin tehlike oluturmaktadr. Ayrca uygulamada k aylar boyunca, transmikserde scakl 71C ye karan ilave su kullanlmas sz konusu olabilmektedir (Clark et al., 2001). Ayrca btn imento rnleri suyla kartnda yksek alkali olur ve ciltte tahri ile yanklara neden olur. Hazr betonda birleiminde de bulunan imentonun cilt ve gz ile temas etmesi halinde maruz kalan alana zarar verdii uzun zamandr bilinmektedir. Transmikser operatrleri ykleme, boaltma ve temizleme ilemleri sresince prizini
- 280 -
almam beton ile temas etmek durumunda kalabilir. zm olarak, priz alm beton hazne iinden temizlenirken beton ile temas nlenmeli, alanlar hazne iine girmeden nce gerekli KKD kullanmaldr. Ek olarak alanlar ilemler sonrasnda yaplmas gereken kiisel bakm hakknda bilgilendirilmelidir. Gzde Yabanc Cisim: maruz kalnan riskler uan zerrecikler ve srayan agrega, sulu imento ve beton gibi malzemelerin gze kamas olarak zetlenebilir. Gz yaralanmalar hem retim sahasnda hem de dkm alannda oluabilir. Bu nedenle alanlar KKD ile olas temaslardan korunmaldr. Sr Gvenlii: potansiyel tehlikeler; tesisteki, yoldaki ya da dkm alanndaki arpmalar, tesis manevra istasyonunda ya da dkm alannda geri geri giden aralarn arpmas, sabit olmayan, engebeli ya da dik zemini olan dkm alanlarnda boaltma yapmak, sr esnasnda yuvarlanmaktr. Tehlikeyi azaltmak iin operatrler alma ortam hakknda bilgilendirilmelidir ve operatrlerin seyir hz denetlenmelidir. Ayrca operatrler salkl sr teknikleri hakknda bilgilendirilmelidir ve aralarn fren sistemleri dzenli olarak denetlenmelidir.
Sonular
Tespit edilen tehlikeler ve zm nerileri laboratuvar, retim ve datm alt balklar altnda zet ekilde aadaki Tablo 1de sunulmutur. Yaplan incelemelere gre sektrde sklkla karlalan kaza tr kayma, dme ve taklmalardr. Sektrdeki lml kaza nedenlerinin banda ise motorlu aralarn insanlara / cisimlere arpmas gelmektedir. Enerji kaynaklarnda kilitleme/etiketleme prosedrlerinin uygulanmamas da birok kazaya sebebiyet vermektedir. Yaplan i tehlike analizleri sonucunda hazr beton tesislerinde saysz tehlike olduu tespit edilmitir. retim aamasnda tesis iinde alanlarn kar karya kald risklerin, alma koullar ve retim srecinde nemli deiiklikler olmad srece, sistematik bir yaklamla azaltlabilecei phesizdir. Ancak, esas risk altnda olan grup transmikser operatrleridir. Bu ii grubunun grevi sadece ofrlk olmayp ayn zamanda inaat sahalarna aralaryla girip hazr betonun dkmnde grev almaktadrlar. Bu kiiler antiyelere girdikleri zaman antiyelerde alan dier iilerin maruz kald birok riskle burun buruna almaktadr. Hatta geici olarak o antiyede bulunduklar iin iinde bulunduklar riskli ortamdan haberdar olmamakta ve kaza geirme olaslklar yksek olmaktadr. Transmikser operatrlerinin yksek riskli alma koullarnn iyiletirilmesi iin ya beton dkm srasndaki sorumluluklarnn azaltlmas ya da kapsaml ve detayl i gvenlii eitiminden getiklerinden emin olunmaldr (Akboa, , 2010). gvenlii kltrnn sadece imento sektr tabanl irketlerde oturmu olduu ve dier tesislerde i gvenliine gereken nemin verilmedii, herhangi bir i gvenlii ynetim sistemi olmad ve i gvenliine angarya i olarak bakld gzlenmitir. Sektrn i gvenlii asndan bir baka handikab ise kaza istatistiklerinin istenilen dzende toplanamamasdr. THBB Kalite Gvence Sistemi sayesinde birlie ye olan firma ve tesisleri dzenli bir ekilde denetlemektedir. Ancak, bu denetim mekanizmasna i gvenlii kriteri istenilen dzeyde eklenmemitir. Bu yzden, bamsz olarak i kazas istatistik toplama abalar sonusuz kalmaktadr. Tm bunlara ramen THBB ii sal ve i gvenlii konusuna nem vermekte ve sektrde i gvenliini oluturma abalarn Mavi Baret yarmas gibi uygulamalarla srdrmektedir.
- 281 -
Tablo 1 - Tehlike ve zm zet Tablosu

Tehlike Laboratuvar Silika ihtiva eden toz karmlar Grlt maruziyeti Scak agrega ile temas sonucu yank oluumu retim Bantta tanan malzemenin dklmesi Sistem ile temas durumunda skarak yaralanma Yangn ve yank Ortamdaki kirli hava Ergonomi Motorlu aralarn insanlara / cisimlere arpmas Hammadde temini iin delme ve patlatma ilemleri Datm Trmanma ihtiyacn azaltmak ve portatif merdiven kullanmn minimumda tutmak iin dzenleme yaplmal,Hazne kapa etrafnda koruma paneli oluturulmal,Yksekteki almalar iin merdiven ve korkuluklu platformlar kullanlmal, Sahada srekli olarak MEWP bulundurulmal, Tesis ya da binalarn inas/ yklmas/ modifiyesi srasnda emniyet alar kullanlmal, Ta ocanda alanlarn kenarlardan dme riski bariyer sistemi kullanlmas ile nlenmeli Hareketli paralar uygun bir ekilde koruma altna alnmadan altrlmamal, Makine/mekanizma bakm sonrasnda izinsiz altrlmamal, alanlar eitilmeli, Her alan zel olarak her makine/mekanizma iin kilitleme/ etiketleme kurallarn ieren yazl politikaya sahip olmal Kabin iinde kvrlma ve dnme hareketlerini minimuma indiren donanmlar kullanlmal, Btn vcut titreimi azaltlmal, Sre saat ba ara verilmeli, Kabinler geniletilmeli, Ar kaldrma ilemleri iin ikierli gruplar oluturulmal Ses iletim setleri ve yaltm tabakas kullanlmal, Operatrler dzenli olarak duyma testine tabi tutulmal, KKD kullanlmal, Operatrler eitilmeli KKD (baret, elik burunlu ayakkab), Tama bandnn panel ile kapatlmas (Ayn zamanda panelin iki yannda bulunan merdivenler mdahale gerektiren durumlarda gvenli alma ortam salar), Kilitleme/Etiketleme sistemi Gerdirme konveyr, Mekanik ksmlara sadece yetkili kiilerin girmesi, Yangn tp ve gerekli tehizat bulundurulmaldr, yannda temas yolu ile alanlarda yanklara neden olabilecek scak su aktarm borularnn yaltm yolu ile kapatlmas ve scak su aktarmnda kullanld belirtilmelidir Havalandrma sistemi tm i mekanlarda srekli olarak bulunmal retim binasndaki btn katlarda bulunan kapak ihtiya grldnde almal, yksekten dmeyi nleyen korkuluklar yerletirildikten sonra mobil bir vin yardm ile malzeme st katlara aktarlmal Aralar kapal devre televizyon sistemi (CCTV) ile donatlm olmal, Tm operasyonlarda reflektr giysi kullanlmal, Aralarn korunmasz kenara gemesi engellenmeli, Cep telefonu kullanm politikas uygulanmal alanlar gerekli eitimi almal, Makine ve tehizatlara gerekli bakm ve onarm dzenli yaplmal Havalandrma sistemi, Vakumlu hava filtresi, KKD (solunum maskesi) Ses yaltm, KKD (kulaklk) KKD (eldiven), Elemeli alma, Kimyasallar kapal dolapta muhafaza edilmeli zm
Kayma, taklma, dme
arpma ve mekanik tehlikeler
Ergonomik riskler
Grlt
- 282 -
Kstl alan
Yalnz alma yaplmamal, Gerekli eitim verilmeli, KKD kullanlmal, Gerekli havalandrma sistemi salanmal Mikser haznesi temizlenmesi ilemi slak metotlarla ve ya havalandrma sistemi yardm ile yaplmal, Krnt ve dknts olan ilerde su pskrtme teknii ve slatma prosedr uygulanmal, Gerekli grld takdirde solunum cihaz ile alma ortamnda lm yaplmal, KKD (toz maskesi) kullanlmal Eller ntr ya da hafif asidik sabun ve bol su ile ykanmal, giysileri gnlk giysilerden ayrlarak temizlenmeli, Doru eldiven seilmeli ve kullanlmal KKD kullanlmal, Temiz i sahas oluturulmal Srcler hz snrlarna uymal, Srclere hz denetimi uygulanmal
Silika maruziyeti
Kimyasal ve yanklar Gz Sr gvenlii
Kaynaklar Chao, E. and Henshaw, J. , 2002, Job Hazard Analysis, Occupational Safety and Health Administration (OSHA), USA, 50 p. Clark, N. , Dropkin, J. , and Kaplan, L. , 2001, Ready Mixed Concrete Truck Drivers: WorkRelated Hazards and Recommendations for Controls, Construction Hygiene and Ergonomics Program, USA, 27p. Akboa, ., 2010, Hazr Beton Sektrn Gvenlii Asndan Analizi, Ege niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, 113 s. Sosyal Gvenlik Kurumu (SGK), 2011, statistik Yllklar, ulusal veri Yaynlama Takvimi, http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/!ut/p/c1/04_SB8K8xLLM9MSSzPy8xBz9CP0os_gAS-PAAE8TIwN3d09XAyNjr1AnQ6dgQ-dgI6B8JJK8hZuHOVDeMNTI1cXY0MDdiIBuP4_83FT9gtyIcgCElpjh/dl2/d1/L2dJQSEvUUt3QS9ZQnB3LzZfUDkzU VBJNDIwMEZJQzAyVkxUUjdFTzBTRDQ!/ (Eriim Tarihi: 28/06/2011) Trkiye Hazr Beton Birlii (THBB), 2010, http://www.thbb.org/Content.aspx?ID=125, (Eriim Tarihi: 29/06/2011) Erdoan, T. , 2003, Beton, ODT Gelitirme Vakf Yaynclk ve letiim A.. Yayn, Ankara, 741s. TS EN 206-1, Nisan 2002, Trk Standartlar Enstits, Ankara
- 283 -
Yapm lerinde skele Kurulumu ve Gvenlii likisi

Ercan Erdi1, Hilmi Cokun2, . Halil Gerek3
zet
naat sektrnde i kazalarnn byk blm yksekten dme sonucu meydana gelmektedir. Bunlarn bir ksm da amaca uygun bir ekilde yaplmayan iskelelerden kaynaklanmaktadr. naat ilerinde iin niteliine bal olarak, eitli nitelikte ve eitli malzemeler kullanlarak yaplan iskelelerde, iskele trne karar vermeden nce bunlardan hangisinin daha gvenli, ekonomik ve kullanl (pratik) olaca konusunda ayrntl bir n alma yaplmaldr. Buna ilave olarak, amaca uygun belirlenen iskelelerin kurulmas ve kullanm srasnda dikkat edilecek hususlarn bilinmesi ve alnacak nlemlerin belirlenmesi gerekmektedir. lkemizde, zellikle iskele ekibinin bu konularda bilgilendirilmeleri iin gerek uzmanlarn, gerekse uygulamada grev alan tecrbeli personelin grlerini ve birikimini inceleyen aratrmalara ihtiya duyulmaktadr. skelelerin kurulum ve skm srasnda dikkat edilecek hususlar ve iskele zerinde alnmas gereken nlemler ile ilgili olarak yaplan aratrmalar lkemizde henz istenen seviyede deildir. Bu almada, Hatay blgesinde, genelde konut antiyelerinde, iskelelerin kurulumundan sorumlu teknik personeller ile Yapm lerinde skelelerin Kurulumu ve Gvenlii likisi isimli bir anket almas yaplmtr. Anket kapsamnda iskelelerin istenen nitelikte kurulmas iin, kurulumu esnasnda dikkat edilecek hususlar, iskele zerinde ve evresinde i gvenlii konusunda alnan nlemler belirlenmitir. alma sonucunda iskele ekiplerinin ve antiyede grevli teknik personelin bu konularda daha fazla eitim grmelerinin uygun olaca sonucuna ulalmtr. Anahtar Kelimeler: skele kurulumu, kalite, yksekten dme, iskele skm, konut antiyesi.
1 2 3
Mustafa Kemal niversitesi, naat Mhendislii Blm, skenderun. - eerdis@mku.edu.tr Mustafa Kemal niversitesi, naat Mhendislii Blm, skenderun. - hcoskun@mku.edu.tr Korkut Ata niversitesi, naat Mhendislii Blm, Osmaniye. - ihgerek@hotmail.com - 285 -
Giri
Dnya apnda inaat sektrndeki iilerin dier iilere oranla kat daha fazla hayatlarn kaybettikleri ve iki kat daha fazla yaralandklar bilinmektedir. naatlarda i kazalarnn byk blm yksekten dme sonucu meydana gelmektedir. lkemizde ylda 1000 in zerinde, ABde ise her yl 1300 kii inaat kazalarnda hayatn kaybederken, kazalar arasnda en sk yaanann ise yksekten dme olduu belirtilmektedir (Toprak Seyahat Yayn ve Yapmlar, 2011; Cihan Haber Ajans, 2010). OSHA (Avrupa Sal ve Gvenlii Ajans) istatistikleri, 3,4 metre zerinde alrken den insanlarn %85inin hayatn kaybettiini gstermektedir. Bu kazalarn byk bir blm ise iskelelerden dme neticesinde meydana gelmektedir. skelelerdeki kazalarn % 28 inin de kurulum ncesi kontrollerin yetersizliinden kaynakland bilinmektedir (Turul, 2009). Bunun yannda iskele elemanlarnn yeterince salam tutturulmamas, ihmalkarlk ve dikkatsizlik de iskeleler zerinde yaplan ilerde lmcl kazalara neden olmaktadr. Bu nedenle, bu alma ile iskelelerde i kazalarna neden olabilecek faktrlere kar farkndalk yaratlarak, antiyelerdeki iskelelerin kurulumu ve kullanm srasnda alnmas gereken nlemler ve bunlarn i gvenlii ile ilikisi zetlenmitir.
skele ve Gvenlii likisi

naat antiyelerinde genelde iin niteliine bal olarak, svac iskelesi, sehpa (spa) iskele, asma iskele, rampa iskele, kma iskele gibi eitli nitelikte ve eitli malzemeler kullanlarak iskeleler yaplabilmektedir. skele trne karar vermeden nce, ilk olarak, bunlardan hangisinin daha gvenli, ekonomik ve kullanl (pratik) olaca konusunda ayrntl bir n alma yaplmaldr. Bu nedenle seilen iskelenin karmaklna bal olarak kurma, kullanma ve skme plan Yap lerinde i Sal ve Gvenlii Tz gerei uzman bir kii tarafndan ve bu tzk hkmlerine gre yaplmaldr (Uykun, 2008). Bu kii, iskele ekibi ve/veya taeronuna, iskelenin kurulmas, kullanm ve sklmesi srasnda karlalabilecekleri i kazas olaslklarn ve dikkat edilmesi gereken hususlar hatrlatarak, iin hangi aamalarnda ne tr i gvenlii aralarn kullanacaklarn aka belirtmelidir. Ayrca bu aralarn teslim edildiine ve bunlar kullanacaklarna dair bir belge de dzenleyerek karlkl olarak imzalatmaldr (cal, 2010). Bu aamada yaplmas gereken ilk i, uygun artlarda depo edilen iskelenin boyutlarnn; zemininin salamlna, kullanm amacna ve projesine uygun olarak oluturulmasna dikkat edilmelidir. Yine iskele iin kullanlan malzemesinin standardizasyonu da (uygun ve boyasz olmas vb.) bu aamada byk nem arz etmektedir. Bu nedenle iskele kurulumundan nce muhakkak bu ynde bir teknik rapor dzenlenmelidir. skelelerin kurulumu, kullanm ve skm srasnda toplu ve kiisel korunma nlemleri de alnmaldr. Toplu koruma nlemleri ile ilgili olarak zellikle kurulum esnasnda Yap lerinde i Sal ve Gvenlii Tz ne gre hareket edilmeli, teknik adan ise aadaki hususlara dikkat edilmelidir (Vink ve ark., 1997; De Looze ve ark., 2001; Van der Beek ve ark., 2005; Chang ve ark., 2009; cal, 2010): skele dengeli olmal, yanal deplasman yapp yapmadna dikkat edilmeli, skele korkuluklar ve sprgelikleri uygun ve yeterli olmal, Bir a sistemi oluturulmal,
- 286 -
Ercan Erdi, Hilmi Cokun, . Halil Gerek
skele gabarisi uygun bir ekilde belirlenmeli, Demesinde aralk ya da aklk olup olmadna baklmal, Balant elemanlarnn ve aprazlarn uygunluu ve yeterlilii aratrlmal, Boru ve madeni/teleskopik iskelelerin kurulumu sz konusu ise uygun ekilde topraklanmal, skele merdiveninin eimine ve boyasna da dikkat edilmeli, st ve alt ucu salamca sabitlenmeli, skelenin i makinelerinden emniyetli mesafede olup olmadna baklmal, ve Arza/kaza halinde ulam imkan salanmaldr. Kiisel nlemler olarak da dmeyi snrlandran veya durduran yntemler tercih edilmelidir (Uykun, 2008; Vink ve ark., 1997; De Looze ve ark., 2001; Van der Beek ve ark., 2005; Chang ve ark., 2009; cal, 2010). Bu dorultuda; skele yetkili personelin ynetim ve gzetiminde kurulmal, Yksekte alma eitimi alm iilerle allmal, skele zerinde alacaklarn bu i iin salk raporu olup olmadna baklmal, skele zerinde alanlara baret, emniyet kemeri, gvenlik halat ve benzeri kiisel koruyucu donanmlar verilmeli, Kurulmakta olan iskele zerinde alma yaplmamal, Kurma, skme veya deiiklik yaplmas srasnda iskelenin kullanma hazr olmayan ksmlar, Gvenlik ve Salk aretleri Ynetmeliine uygun ekilde genel uyar iaretleri ile iaretlenmeli ve tehlikeli blgeye giriler fiziksel aralarla nlenmeli, Malzeme dmesini nleyecek tekmelikler yaplmal, skele tama gc aka grlecek bir ekilde etiketlenmeli, skelenin tamirat ve rutin bakm yaplmal, Gece almas iin iskele platformu yeterince aydnlatlmaldr. Son olarak iskelenin kurulmas, kullanlmas ve sklmesi aamalarnda alma mahalli belirli aralklarla dolalarak, alanlarn alma ortam ve yaptklar iin gerei olan i gvenlii aralarn kullanp kullanmadklar denetlenmeli, kuralsz alma yapld tespit edilmesi halinde gerekli uyarlar yaplmal, sorumlulara bilgi verilmeli ve bu ilemler belgelenmelidir (cal, 2010).
Materyal ve Metot
Bu almada Yapm lerinde skelelerin Kurulumu ve Gvenlii likisi ni belirlemek amacyla Hatay ilinde, iskelesi kurulu olan 36 inaat antiyesinde, iskelelerin kurulumu, ve kullanm srasnda alnan ve alnmayan gvenlik nlemlerinin neler olduunun tespitine dnk bir anket almas yaplmtr. 36 anketin tamam inaat antiyelerinde yaplan yz yze grmelerle gerekletirilmitir. almada antiyede grevli personelin verdikleri yantlar anket verileri olarak belirtilirken, anketi yapan aratrmacnn bamsz gzlemleri ayr olarak sunulmutur. Sonular; literatr verileri ve ankete verilen cevaplar ile antiyede yaplan gzlemler neticesinde elde edilen verilerin zeti niteliindedir.
- 287 -
Anket cevaplarnn ve gzlem sonularnn derlenmesinde, llen verilerin dalmn ve deikenliini grntlemek ve analiz etmek iin frekans tablolar kullanlmtr (Ykselen, 2000).
Anket Sonularnn Deerlendirilmesi

almann bulgular ksm 36 inaat antiyesinde, iskelelerin kurulumu srasnda dikkat edilecek hususlar ile iskele zerinde ve evresinde i gvenlii konusunda alnan nlemleri kapsamaktadr. Anket sonular tablolarda sunulurken deerlendirme kolayl salamas amacyla ilk stunda bulunan deerlere gre bykten ke sorular sralanmtr. Tablo 1 - antiyelerde Kullanlan skele Tipi skele Tipi Teleskopik (elik) Ahap iskele Toplam Sklk 32 12 44 % 73 27 100
Tablo 1 den de grld zere Hataydaki inaat antiyelerinde sektrde yaanan teknolojik yenilikler paralelinde %73 lk bir oranla Teleskopik iskeleler kullanlmaktadr. Tablo 2 - skelelerin Kurulumu Srasnda Dikkat Edilen Hususlar
Evet skelelerin kurulumu srasnda dikkat edilen hususlar Anket verileri Sklk % Gzlem verileri Sklk % Hayr Anket verileri Sklk % Gzlem verileri Sklk 1 2 6 10 2 9 14 1 % 3 6 17 28 6 25 39 3
skele ve boyutlarnn, yaplacak ie ve amaca uygunluuna bakyoruz skele zemininin salamln kontrol ediyoruz Balant elemanlarnn ve aprazlarn uygunluuna ve yeterliliine dikkat ediyoruz skele korkuluklar ve sprgeliklerin uygun ve yeterli olmasna dikkat ediyoruz skelenin dengesine, yanal deplasman yapp yapmadna bakyoruz skele malzemesinin uygun artlarda depo edilmesine alyoruz skele demesinde araln olup olmadn kontrol ediyoruz skele merdiveninin st ve alt ucunun salamca sabitlenmesini salyoruz
35 35 35 34 33 32 32 32
97 97 97 94 91 88 88 88
35 34 30 26 34 27 22 35
97 94 83 72 94 75 61 97
1 1 1 2 3 4 4 4
3 3 3 6 9 12 12 12
- 288 -
skelenin projesine uygun olarak oluturulmasna alyoruz skele gabarisinin uygun bir ekilde belirlenmesine alyoruz skele merdiveninin eimine ve boyasna zen gsteriyoruz Boru ve madeni/teleskopik iskelelerin, uygun ekilde topraklanmasna alyoruz skele malzemesinin boyasz ve uygun olmasna zen gsteriyoruz
31 31 27 24 22
86 86 75 66 61
34 29 28 27 24
94 81 78 75 67
5 5 9 12 14
14 14 25 34 39
2 7 8 9 12
6 19 22 25 33
Tablo 3 - skele zerinde Gvenlii Konusunda Dikkat Edilen Unsurlar

Evet skele zerinde i gvenlii konusunda dikkat edilen unsurlar Anket verileri Sklk % Gzlem verileri Sklk % Hayr Anket verileri Sklk % Gzlem verileri Sklk 1 11 15 14 8 3 2 8 1 8 13 7 15 15 19 18 % 3 31 42 39 22 8 6 22 3 22 36 19 42 42 53 50 - 289 -
skelenin i makinelerinden emniyetli mesafede olup olmadna Cisim dmesi iin muhtemel yerlerde baret kullanlmasna skelenin tamiratnn ve rutin bakmnn yaplmasna skele demesinde aralk veya aklk durumuna skeleye ulamn gvenli olup olmadna Arza/kaza halinde ulam imkanna Kurulmakta olan iskele zerinde alma yaplmamasna skele zerinde alacaklarn bu i iin salk raporu olup olmadna skelenin, yetkili personelin ynetim ve gzetiminde kurulmasna skele zerinde alanlarn kullanaca kiisel koruyucu donanmlarna skelenin ilgili yasal mevzuata uygunluuna Boluklarn bariyerlerle emniyet altna alnmasna skele zerinde alan personel iin dmeyi nleyici sistem gelitirmeye skele tama gcnn grlecek bir ekilde bir etiketle belirtilmesine Gece almas iin yeterli aydnlatmann olup olmadna ilerin yksekte alma eitimi alp almadna
34 34 34 33 32 32 32 32 31 30 30 28 24 20 17 16
94 94 94 92 89 89 89 89 86 83 83 78 67 56 47 44
35 25 21 22 28 33 34 28 35 28 23 29 21 21 17 18
97 69 58 61 78 92 94 78 97 78 64 81 58 58 47 50
2 2 2 3 4 4 4 4 5 6 6 8 12 16 19 20
6 6 6 8 11 11 11 11 14 17 17 22 33 44 53 56
Tablo 2de anket ve gzlem verilerinden de grld zere iskeleden sorumlu teknik personellerin iskelelerin kurulumu srasnda baz eksikliklere ramen teknik adan belirtilen kurallara uyduklar grlmektedir. Yaplan gzlemlerde ise iskele alanlarnn kurulum aamasnda nispeten gsterdikleri zeni kullanm aamasnda gstermedikleri grlmektedir. Tablo 3de ise katlmclarn ankete verdikleri cevaplarda ii sal ve i gvenlii konusuna fazlasyla nem verdiklerini, ancak iskele zerinde alan iilerinden yksekte alma eitimi alp almad ynnde bir belge istemedikleri (%56), gece almas iin yeterli bir aydnlatma sistemlerinin olmad (%53) ve iskele tama gcn gsterecek bir etiketin iskelelerde olmadn (%44) belirtmilerdir. Elde edilen gzlem verilerine bakldnda ise aslnda bu konudaki eksikliklerin daha fazla olduu anlalmaktadr (Tablo 3). Yaplan gzlemler, sektrde yaanan lmcl kazalarn iskele alanlarnda daha fazla farkndalk yaratt, dolaysyla bu kiilerin bilin dzeyinin dier inaat-imalat ilerinde alanlara oranla daha fazla olduunu gstermektedir. Tablo 4 - skele Kurulumu Srasnda Ekip Verimliliini Drecek Unsurlar skele kurulumu srasnda ekip verimliliini drecek unsurlar skelede kullanlacak aletlerin ve malzemelerin zamannda gelmemesi skelenin yapmnda kullanlacak aletlerin bozulmas skeleyi kuracak ekip elemanlarnn zamannda gelmemesi Ortamdaki malzeme/ekipmann ok kalabalk yapmas skele yapmnn farkl duru pozisyonlar gerektirmesi skelenin kurulduu ortamn ar scak/souk/yal/ rzgarl/nemli olmas skele etrafnda alan ii saysnn okluu skelenin kurulumu iin antiye efinin emrinin beklenilmesi Toplam Sklk 35 35 33 25 25 21 19 16 209 % 17 17 16 12 12 10 9 8 100
Buna ilave olarak iskele kurulumu srasnda verimlilii drecek unsurlarn neler olduu sorusuna ise; katlmclarn %17si iskelede kullanlacak aletlerin ve malzemelerin zamannda gelmemesinin, %17si iskelenin yapmnda kullanlacak aletlerin bozulmasnn-standardizasyonun olmamasnn ve %16s ise iskeleyi kuracak ekip elemanlarnn zamannda gelmemesinin olduu ynnde cevap vermilerdir. Anket almas yaplrken gzlenen baz eksiklikler fotoraflanmtr. ekillerde grld gibi iskelelerin kurulumu ve kullanm esnasnda pek ok eksiklik olabilmektedir. Bu tr eksiklikler neticesinde, sonucu tm paydalar zebilecek trden i kazalar ile karlama olasl artmaktadr.
- 290 -
- 291 -
Sonular
skelelerin kurulumu, kullanm ve skm konularnda yaanan temel problemlerin banda, bu konuda yaplan ve var olan yasal dzenlemeler ramen skelelerin asl/alt iverenlerce veya devlet tarafndan yeterince denetiminin salanamamas gelmektedir. Yaplan anket ve elde edilen gzlemler neticesinde de, iskelelerde kurulum ve kullanm aamalarnda dmeye kar gerekli tedbirlerin yeterince alnmad, alma platformlarnda bir takm eksikliklerin olduu grlmtr. Bu dorultuda iskelelerin kurulmas, kullanm ve kontrol ilerini yapacak kiilerin yetkinliklerinin artrlmas gerekli olduu grlmektedir. Bu da yaplacak yasal dzenlemeler ve denetimlere ilave olarak, bu konuda antiyede grevli teknik personelin daha fazla eitim grmeleri ile mmkn olacaktr. Kaynaklar Chang, F. L., Sun, Y. M., Chuang, K. H. and Hsu, D. J., (2009), Work fatigue and physiological symptoms in different occupations of high-elevation construction workers, Applied Ergonomics, Vol. 40, No. 4, pp. 591-596. Cihan Haber Ajans,. (2010), naatlarda Salam skele Kurulmamas Yksekten Dmeleri Artryor, http://www.sondakika.com/haber-insaatlarda-saglam-iskele-kurulmamasi yuksekten-2361078/ [Eriim Tarihi:15.06.2011]. De Looze, M. P., Urlings, I. J. M., Vink, P., van Rhijn, J. W., Miedema, M. C., Bronkhorst, R. E. and van der Grinten, M. P., (2001), Towards successful physical stress reducing products: an evaluation of seven cases, Applied Ergonomics, Vol. 32, No. 5, pp. 525-534. cal, M. E., (2010), Yap lerinde Salk ve Gvenlik Plan, http://www.emlakforumu.net/ yapi-islerinde-saglik-ve-guvenlik-plani-t183.0.html [Eriim Tarihi:18.06.2011]. Toprak Seyahat Yayn ve Yapmlar,. (2011), naat Dnyasnda Yksekte alma Uzmanlar http://www.toprakyc.com/ver2/index.php?option=com_content&view=article &id=30&Itemid=19&lang=tr [Eriim Tarihi:19.06.2011]. Turul, C., (2009), Yksekte alma, www.isguvenlikciler.com/.../YKSEKTE%20ALIMA %20 proje.doc [Eriim Tarihi:15.06.2011]. Uykun, O., (2008), Yksekte Yaplan almalarda SG Uygulamalar, Sal ve Gvenlii Eitimi (ASGEM), Tuzla. Van der Beek, A. J., Mathiassen, S. E., Windhorst, J. and Burdorf, A., (2005), An evaluation of methods assessing the physical demands of manual lifting in scaffolding , Applied Ergonomics, Vol. 36, No. 2, pp. 213-222. Vink, P., Urlings, I. J. M. and van der Molen, H. F., (1997), A participatory ergonomics approach to redesign work of scaffolders, Safety Science, Vol. 26, No. 1-2, pp. 75-85. Ykselen, C., (2000). Pazarlama aratrmalar. Detay Yaynclk, 154 s., Ankara.
- 292 -
naat Sektrnde Yksekte alma

Beste Ard1
zet
Bu bildiride Yap lerinde yksekte alma srasnda oluabilecek riskler ve dizayn aamasndan, planlama ve uygulama safhalarna kadar alnabilecek kontrol metotlar ile mevzuatmzda bu konuda var olan eksiklikler irdelenecektir. Ayrca Yksekte alma konusunu yasalar ile zmleyen lkelerdeki durum deerlendirilerek lkemizde yaplmas gereken dzenlemeler tespit edilmeye allacaktr. Hzla gelien teknolojinin yap i koluna da yansmas ile hzl ve yksek katl inaat yapm mmkn klnmtr. Ancak inaat mhendisi olan bizlere planlama, hesaplama, kalite kontrol gibi pek ok kalem en ince detaylar ile retilmi olduu halde alanlarmzn can gvenliini nasl salayacamz ne yazk ki retilmemektedir. Bu nedenledir ki yksekte almann kanlmaz olduu inaat i kolunda en son are olarak seilmesi gereken emniyet kemeri kullanm, uygulamas en sk seilen metottur. Oysa bu uygulamaya gidilmesi kaza olasln alann davransal yaklamna brakmaktan teye gidememektedir. Anahtar Kelimeler: Sal ve Gvenlii, naat Sektr, Yksekte alma, Risk Kontrol Hiyerarisi, Risk Kontrol Metotlar, Tasarm Aamasnda Gvenlii
Giri
Yaanan her i kazasndan biri dmeler ve yksekten den cisimler sonucu olumaktadr. Yksekte almalarda oluan i kazalar ayn zamanda en iddetli sonulanan i kazalar arasndadr. Yksekte alma gerekletirenler, yer ekiminin insana saygs olmadn unutmamaldr. Yksekten dmeler, geici / kalc sakatlk, lm gibi istenmeyen sonular ile herkes zerinde etkilidir
Ykseklik Kavram
Peki, Yksek Nedir? ngilterede 2005 ylnda yrle giren Yksekte alma Ynetmelii bu mesafeyi nceleri 2 metre olarak tespit etmi iken, daha sonra yaplan re-
Etkin Sal ve Gvenlii Danmanlk, stanbul. MO stanbul ubesi SG Kurul E Bakan. besteardic@etkinisg.com - 293 -
vizyonla ykseklik tanmn Dme sonucu insann yaralanmasna neden olabilecek mesafe olarak yapmtr. Trk mevzuatnda ykseklik kavram ile ilgili mesafe doneleri; i Sal ve Gvenlii Tznde 4 metre zerindeki mesafelerde gerekli gvenlik tedbirlerinin alnmas (Madde 521) eklinde yer bulmu iken, Yap lerinde i Sal ve Gvenlii Tznde 3 metre ve zerindeki yksekliklerde gvenlik kemeri kullanmn zorunlu tutulmutur(Madde 13). Yksekten dme olay genellikle yksek seviyeden dmeler olarak alglanmaktadr. Ancak yaplan aratrmalar 2 metrenin altndaki seviyelerde gerekleen dmelerin, %74 orannda major yaralanmalarla sonulandn gstermektedir. Bu nedenle her ikisi de 1974 ylnda yaymlanm olan tzklerimizde anlan mesafelerin; gelien teknoloji karsnda yeterli olmad aikardr.
Yap Kolunda Yksekte alma ve Yksekten Dmeler

Yap i kolunda hemen hemen her i kaleminde yksekte alma mevcuttur. Yksekte almalarda en sk yaanan kaza tiplerini: merdiven ve alma platformlarndan dmeler, atlardan dmeler, iskeleden dmeler, asansr boluu ya da deme zerindeki muhtelif aftlardan dmeler, deme aklklarndan dmeler, vinlerden dmeler, malzeme dmeleri olarak rneklemek mmkndr. Bu balamda alanlar ve ailelerini korumak iin gerekli planlama, doru koruma ekipman ve nlemlerinin salanmas iin gerei olarak alglanmaldr. 2 metre ykseklii baz alnacak olur ve 2 metrenin altnda gerekleen dmeler dk seviyeden dmeler, 2 metre zerinde gerekleen dmeler ise yksek seviyeden dmeler olarak tanmlanacak olur ise, inaat i kolunda dk seviyede gerekletirilen almalarn yksek seviyede gerekletirilenlere oranla daha eitli aktivite ve daha uzun sreli olarak karmza kt grlecektir. atlardan dmeler yksek seviyeden dmeler, ara/ i makinelerinden dmeler dk seviyeden dmeler, merdiven ve iskeleden dmeler ise her iki dme tipine de girebilen rnekler olarak verilebilir. Merdivenden ve iskelelerden dmeler, en sk rastlanan yksekten dme tipidir.
Yksekten Dmelerin Olas Etkenleri

Yksekten dmeler genellikle almann uygunsuz fiziksel koullarda gerekletirilmesi, yetersiz ynetsel sistemler gibi nedenlere dayanmaktadr. Yaplan aratrmalar yksekten dme sonucu yaanan i kazalarnn, ynetsel kontrollerle %24 orannda azaltlabileceini ortaya koymutur. Genellikle kaza gerekleinceye kadar yksekte almada var olan risk fark edilmemekte, iin gvenli ekilde yrtlebilmesi iin planlama gerekli grlmemekte, alanlara doru bilgilendirme ve eitim salanmamakta, almalar denetlenmemekte ve i iin seilen malzeme/ekipman iin yrtm iin uygun olmamaktadr. Trk naat sektrnde istihdam bulanlarn eitim seviyesi, kltrel yaplar dnldnde karmza kan yaklam ne yazk ki kaza olacaksa nne geilemeyecei gibi kaderci bir yaklamdr. Yksekte gerekletirilen almalarda yerinde olmayan koruma tedbirleri ile ilgili hassasiyet alanlarmzda henz gelimi deildir. Genel sylemleri
- 294 -
Beste Ard
ise almann sadece bir dakika srecek olduu iin koruma tedbirlerine ihtiya duymadklardr. Oysaki insan dmeye baladnda 1 saniye ierisinde 4,91m yol kat etmekte ve bu srada 35,32 km/st lik bir hza ulamaktadr. Ucuz atlatma, tehlikeli durum gibi geri bildirimler nadiren iletilmekte ve bunlarn bazlar gnlk iin olaan halleri olarak alglanmaktadr (az kalsn dmekte olan bir alan gibi). Tm bunlarn dnda i kazas, ucuz atlatma, tehlikeli durum gibi olaylarn yap i kolunda faaliyet gsteren firmalar tarafndan analiz edilip edilmedikleri, bu durumlarn tekrar iin gerekli aratrma ve almalarn yaplp yaplmad da aibelidir. Gvenlii ekipmanlarnn seimi, zellikle kiisel koruyucu donanm seimi konusunda skntlar yaanmaktadr. gvenlii ekipmanlarnn satn alma departman tarafndan seilmesi ve alnmas, bu ekipmanlarla ilgili detay bilgiye haiz olmayan taraflarca yapldnda; tedarikte tek skala maalesef maliyet olarak deerlendirilmektedir. Ayrca bu ekipmanlar satn alndktan sonra bakmlar ve malzemelerin durumlarnn kontrol genellikle yaplmamaktadr. Yklenici-alt yklenici ilikisinin kurulduu yap ilerinde de ana yklenicinin tedarik ettii kiisel ve toplu koruma ekipman(lar) ile alt yklenicilerinkiler arasnda ciddi standart ve kalite fark bulunmaktadr. letiim eksiklii durumunda, yaplan bilgilendirmenin alana doru ulamamas sknts meydana gelebilir. Kn kt hava koullarnda, yazn ar scakta yksekte gerekletirilen almalarn ilave riskler doruduu unutulmamaldr. naat iinin yrtm artlar dier sektrlerle kyaslanamayacak kadar ar olduundan yksekte alan personelin salk ve yorgunluk durumu da etkenler arasnda anlmaldr. Yksekte almada bulunan mevcut riskler alanlar tarafndan i krl gibi nedenlerle hafife alnmaktadr. alanlar yksekte almada kurallara genellikle uymazlar zira uymadan da iin yaplabileceini bilirler. Bu risk alglamas ile ilgili bir durumdur. Youn i yk ile ksa yolu tercih etme eitilimi hasl olur. Yukarda aklanmaya allan yksekten dmelerin olas etkenlerini drt grupta snflandracak olur isek; bu gruplar ierisinde yer alan etkenlere ait rnekler: Direkt Etkenler: Yetkinlik, farkndalk, risk alglama seviyesi en belirgin faktrler arasnda saylabilir. Bunu izleyen faktrler ise almada kullanlan makine /ekipman, i gvenlii ekipmanlar, kiisel koruyucu donanmlar ve evresel koullar olarak sralanabilir. Organizasyonel Etkenler: Eitim, ynetim ve denetim, i gvenliine uygun proje dizayn ve bunu takip eden etkenler: planlama, iletiim ve i gvenlii kltr Kurumsal Etkenler: Firma kltr ve politikas, i sal ve gvenlii ynetimi evresel Etkenler: Yasal yaptrmlar, Sektrel yaklamlar politik ve sosyal alglar
- 295 -
- 296 naat Sektrnde Yksekte alma
ekil 1 - Yap Kolunda Ykseksekten Dmelere etkili olan faktrler ve kritik yollarnn gsterimi
Beste Ard
Yksekten Dme Risk Kontrol Metotlar

naat sektrnde yksekte alma, iin yrtlmesi gereken ykseklie doru ekilde eriimin salanmas ve nleyici tedbirlerin her daim yerinde ve kullanlr durumda olmasn salayacak sistem gerektirmektedir. Bu nedenle yksekte alsma faaliyetleri, yksek risk ieren faaliyetler olarak degerlendirilmeli faaliyet ncesi detayl Risk Degerlendirme almalar yaplmal ayrca eitim, yeterlilik, ekipman ve donanm konusunda azami gvence salanmaldr. Her organizasyon; Yksekte gerekletirilecek olan tm almalar planladndan, Risk kontrol hiyerarisinin (ekil.2) uygulandndan, iin doru alan ve ekipman seildiinden, i yrtecek olan personele gerekli eitimlerin i ncesinde verildiinden, Kullanlacak olan her trl ekipmann kontrol ve bakmlarnn zamannda yapldndan, i ile ilgili denetim ve gzetim, i gvenlii yapm metodu, i gvenlii talimatlar ve gerekli grlrse i izin sistemlerinin salanp yrtldnden emin olmaldr. Risk Kontrol Hiyerarisi 1. Mmkn olduunca yksekte alma gereklemesini engellemek. 2. Yksekte almann engellenemedii durumlarda alanlarn dmemesini salayacak nlemleri almak. 3. Dmelerin nlenmesi mmkn olmadnda gerekli ekipman ve kontrol metotlar ile dme mesafesi ve dmenin etkilerini azaltacak nlemleri almak.
ekil 2 - Risk Kontrol Hiyerarisi
- 297 -
Tablo 1 - Yksekte alma Kontrol Metotlar Hiyerarisine Ait lstrasyon
Yksekten dmelere kar yzlerce nlem gelitirmek mmkn olsa da pek ounun zayf noktalar vardr. rnein emniyet kemeri kullanm ile alann dmesini nlemek tasarlanm ise bu durumda alann emniyet kemerini balamamas durumunda koruma metodumuz geerliliini yitirecektir. Riskler ve bunlara ait kontrol metotlar projeye zg risk deerlendirmesi sonucu tespit edilecek olsa da aada muhtelif riskler ve bu risklerin nedenleri ile kontrol metotlarna ilikin rnekler verilmeye allmtr: Yksekte allmann azaltlmas: Dizayn ve planlama safhalarnda yksekte almay azaltacak tasarmlar tercih edilmelidir. rnein kolonlarn monte edilecei yerde deil retcinin sahasnda ya da zeminde monte edilerek yerine kaldrlmas, i makinesi ve nakliye aralarnn boaltlmas iin forklift veya vin kullanlmas gibi. Dmelerin nlenmesi: Boluk ve kenarlarda uygun ekilde korkuluk kullanlmas, iin uzun sreli srdrlecei durumlarda dme nleyici korkuluklarn kalclnn salanmas, seyyar merdiven kullanm yerine ykselir alma platformlar, insan kaldrma sepetleri, mobil iskele gibi ekipmanlarn kullanlmas, saha temizlik/dzeninin salanmas gibi.
- 298 -
Beste Ard
Dme etkilerinin azaltlmas: Dme mesafesini ve sonularn azaltacak nlemlerdir. Gvenlik alar kullanm, kiisel koruyucu donanm kullanm gibi nleme ve dme etkilerinin azaltlamad hallerde kontrol metotlar: Merdiven kullanm, iskelelerin kurum/skm ve kullanlmas, ykseltici alma platformlar gibi konularda detayl eitim vermek, uyar levhalar, askda kalabilecek alan(lar) iin acil durum kurtarma sistemi oluturulmas rnek olarak verilebilir. Gerekli eitim desteinin salanmas ve yetkin i gcnn oluturulmas- alanlara eitim, bilgilendirme, uygulamaya ynelik tavsiyelerde bulunulmas iin gvenli ekilde yrtlebilmesi iin srekli olarak gerekletirilmelidir. Firma kltrnn gelitirilmesi - gvenlii ile ilgili mesajn i gren tarafa doru ekilde aktarlabilmesi, bununla ilgili firma politikas oluturulmas ve st dzey yneticiler tarafndan desteklendiinin ve hatta yrtldnn tm firma alanlar tarafndan bilinmesi gereklidir. gvenlii kltrnn gelitirimesi / oluturulmas - Ynetim ve denetim i gvenlii kltrnn gelitirilmesi iin anahtar konumdadr ve firma kltr ile de desteklenmelidir. Risk algsnn gelitirilmesi / Durumsal farkndalk - Risk algsnn gelitirilmesi iin doru bilgilendirme ve etkin iletiimin saland, alanlarn bana olmaz ya da kaderde varsa nne geilmez dncelerinin deitirildii alma ortam salanmaldr. 2 metreden dk olan ve alak seviyeden dmeler olarak nitelendirilen mesafelerden dmelerin ierdii riskin doru ekilde alglanmasn salamak- Dk seviyeden dmeler inatta fatal olarak sonulanmayan i kazalarnn te ikisini oluturmaktadr. Bu seviyede almalarsa elektrik, mekanik, ince iler, bakm/ onarm gibi i kalemlerinde merdivenler ya da alma platformlar vastas ile hemen her gn gerekletirilen almalar arasndadr. Bu seviyede almann yaratablecei potansiyel problemler ile ilgili farkndalk arttrlmaldr. Saha temizlik ve dzeni yksekten dmelerin engellenmesi konusunda kritik neme sahiptir. Yksekten dmelerin hatr saylr bir ksm sahadaki atklar ve dzensiz istifler nedeni ile gereklemektedir. Basit olarak her malzeme ya da ekipman ait olduu yerde tutmak, gnlk olarak saha temizlii yapmak dmelerin azaltlmasnda yardmc olacaktr.
Resim 1 - Yksekte almay Azaltmak - elik Yaplarn Zeminde Montaj, Kaldrlmas
- 299 -
Tablo 2 - Yksekten Dmeye Etkenler ve Risk Kontrol Metotlarna likin rnekler

Faktr Direkt Etkiler Yetkinlik Motivasyon, Moral Takm almas Risk Alglama Dzeyi Yorgunluk Mesleki eitimler ve sertifikasyon sistemine gei Firma ii dzenli eitimler alanlara insanca davranma dllendirme sistemi zin, deme gibi sosyal haklarn gzetilmesi Yaplan almalara her seviyeden katlm salanmas Kltrel deiiklik gerektirmekte, hatta ilkoluldan balayarak eitimle pekitirilmeli Kiilere yaptklar iler ile ilgili daha fazla sorumluluk verilmesi Uygun denetimlerle alanlara ar yklenilmemesinin salanmas Yasal alma srelerinin zerine klmamas e giri ve periyodik muayenelerin yksekte alma iine zel olarak yaplmas deitirmelerde alanlarn salk kaytlarnn firmalar arasna nakledilmesi ve alann salk hikyesinin ulalabilir olmas letiim ve geri bildirimi destekler mahiyette eitimler Firma ii iyi uyulama rneklerinin ve ramak kala ya da i kazas sonucunda yaynlanacak karlan dersler eklinde bilgilendirmenin alanlara yaplmas Yaplacak i ncesi i ile ilgili genel bilgilerin ve izlenecek i gvenlii prosedrlerinin gvenli i yapm metodu gibi yollarla teknik personelden kalfalara onlardan da alanlara aktarlmas Kullanlacak ekipman/makinelerde kullanm talimatlarnn bulunmas Srekli Denetim Kiisel ve toplu koruma ekipman(lar)nn alanlarn gr ve fikirleri dikkate alnarak tedarik edilmesi Uyumsuz davranlarn takip edilmesi ve nedenlerinin sorgulanmas alanlara daha fazla sorumluluk verilmesi e yeni giren alanlarn mevcut tehlikelerden haberdar edilmesi e yeni balayan alanlarn raklk sistemine benzer ekilde ie ehil personel yannda bir sre altrlmas Kt hava koullarnda alma gvenliinin planlanmas almalarn ve alanlarn mmkn olduunca zemin seviyesinde tutulmas Seilen ekipmanlarn kullanm kolay ve rahat olmaldr. Kiisel Koruma ekipman yerine toplu koruma ekipmanlarnn tercih edilmesi (a kullanm gibi) Kullanlan ekipmanlar reticisi tarafndan tavsiye edilen sre dolduunda ya da ekipmanda hasar vb bulunduunda yenileri ile deitirilmesi alanlar doru ekipman kullanm ve bunlarn bakm hakknda eitim verilmesi Risk Kontrol Metotlarna likin rnekler
Salk letiim
Bilgilendirme
Kurallara Uyum
Doru nsan Kayna Kullanm evresel Koullar Organizasyonel Ekipman
Kiisel ve Toplu Koruma Ekipmanlar
Organizasyonel Etkiler Yksekte alma konulu ayr eitimlerin dzenlenmesi (Merdiven kullanm, iskele almalar, alma platformlar kullanm gibi) Ekip balarnn yksekte alma konulu teknik detayl eitimlere tabi tutulmas Firmalarn i gvenlii eitimlerini yllk btelerine koyarak planlamas Denetmen ya da gzetmen niteliinde alanlarn iinden seilen kiileri detayl eitime tabi tutmak Eitim sonrasnda farkndalk ve davransal performans deiikliini lmek, eitimlerin srekliliini salamak
Eitim
- 300 -
Beste Ard
Prosedrler Planlama Geri Bildirim Ynetim ve Denetim SG Kltr
Yazl prosedrler yerine kontrol listeleri (checklist) kullanm uygun olan alanlarda deerlendirilmelidir. ncesinde gvenli yapm metotlar hazrlanarak i planlanmaldr. alanlarn geri bildirim yapmasn kolaylatracak, ucuz atlatma, tehlikeli durum bilgilerini elde edebilecek sistemler kurmak Denetim ve ekip ynetim ileri iin doru alanlar semek Yksekte alacak personeli zel eitimlere tabi tuttuktan sonra yksekte yaplacak almalar bu ekip vastas ile gerekletirmek Tm alanlarn raporlama yapmanalarnn cesaretlendirilmesi Gvenlii kltrnn geliebilmesi iin tm alanlar tarafndan nemi alglanmaldr. Doru ekipmann alnmasnn ucuz olan alp daha sonra deitirmekten daha ekomomik ve kolay olduunun altnn izilmesi Ekipmanlarn risk deerlendirme sonularna gre tedarik edilmesi Ekipmanlarn genel sahiplenilmesi yerine kiiler zerine zimmetlenmesi ve kiiselletirilmesi skele kontrol gibi gvenlik alarnn kontrolln de benzer rutinde yaplmas Gvenli davranlarn dllendirimesi Krlgan yzeyler iin tasarm gelitirilmelidir. Tasarmclarn ina edilebilirlik, iin gvenlii ve bakm onarm aamalarnda almalarn yrtlme ekli hakknda eitilmesi Tasarmcy sadece iveren (mal sahibi) etkiliyebilir. Gvenli tasrmlarn faydalarnn mal sahibine aklanmas
Satn Almalar
Kontrol ve Bakm dl ya da Cezalar
Gvenli tasarmlar
Kurumsal Etkiler Szleme ynetimi ncesinde, teklif aamasnda yklenici adaylarnn i gvenlii performanslar llmelidir. Uygulama aamasndan nce yklenici firmaya iin gvenli yrtlmesini planlama ve malzeme tedarii iin yeterli zaman verilmelidir. ( programlar buna uygun hazrlanmaldr.) Szlemede i sal ve gvenlii ile ilgili istenenler, projenin haiz olmas beklenen standartlar tanmlanm olmaldr. Yklenici projede i sal ve gvenlii btesi de oluturmaldr. gvenlii sistemi zerinde st Dzey iveren katlm gereklidir. Oranizasyonda yer alan kiilerin grev tanmlarnn, yetki ve sorumluluklarnn belirlenmi olmas gvenlii Sisteminin tm organizasyon ekibinin sorumluluunda olduunun altnn izilmesi Proje ynetiminden bamsz, mmknse direkt st dzey yneticiye bal bir gvenlii birimi hale aamasnda yklenicilerin mali yaps incelenmelidir
Szleme Ynetimi
veren Kontrol Organizasyonel Yap Gvenlii Ynetimi Firma Gelir Durumu evresel Etkiler Yasal Yaptrm ve Denetimler
mfettileri tarafndan daha fazla denetim Odalar vastas ile yasal ykmllkleri tavsiye kitapklar vb. olarak iletmek Uygun bulunan almalarn bakanlk tarafndan iyi uygulama rnei vb. eklinde ilan edilmesi
- 301 -
Tasarm ve Planlama Aamalarnda Yksekte alma leri ve Gvenlii

Yap i kolunda yksekten dmelerin etkin ekilde nlenebilmesi dizayn aamasnda doru zmler retmek ile kalc ekilde salanabilir. Tasarmclarn elinde esasen en etkin risk kontrol metodu bulunmaktadr. Bu da en basit hali ile tehlikeli tasarm yerine daha az tehlikeli proses ieren tasarm kurgulamak olarak aklanabilir. Ayrca dizayn aamasndaki deiikliklerin inaat aamasndaki deiikliklerden daha ekonomik ve kolay olduu da bilinen bir gerektir. Elbette ki tm tehlikeli proseslerin tasarm ile giderilmesi mmkn olmayacaktr bu durumda da devreye mhendislik ve ynetim kontrolleri/ planlamalar girmelidir. Tasarmc almasn genellikle maliyet, estetik, yapnn istenen formu, yapnn amalanan kullanm ekli, yapsal ve yasal zorunluluklar gibi konular dikkate alarak gerekletirmektedir. Bu listeye i sal gvenlii ve zellikle de yksekte alma ile ilgili meseleler eklenmeli, i gvenlii ve risk deerlendirmesi de tasarm belirleyen unsurlar arasna alnmaldr. rneimiz ngiltere den devam edecek olur isek 1994 ylnda naatta Dizayn ve Ynetim Ynetmelii yrrle girmitir. Bu ynetmelik ile projenin tm aamalar srasnda (konsept oluturulmas, dizayn, planlama, inaat, bakm ve onarm) SG konularnn gz nnde bulundurulmas salanmaktadr. SG planlarnn inaat ncesi hazrlk safhas ve imalat safhasnda hazrlanmas, Tasarmclarn yapnn; inaat, temizlik, bakm gibi aamalarnda ngrlebilen riskleri gz nnde bulundurarak tasarmla bu risklerin ortadan kaldrlmas, kaldrlamyor ise minimalize edilmesi ve kalan riskler hakknda uygulamac taraflara bilgi aktarlmasn zorunlu tutmutur. Tasarmc planlama iini yrten teknik personel ile inaat metodu hakknda iletiim halinde olmak durumundadr. Aadaki sorularn cevaplandrlmas sonucunda elde edilen bilgiler, ncelikle potansiyel tehlikeleri tanmlanmas, ikincil olaraksa tasarmc iin muhtelif yap formlar ve i prosesleri seiminde bir kontrol listesi vazifesi grmesi asndan mhimdir: Yksekte almann kanlmaz olduu i kalemleri Bu proseslerin neden yrtld
Resim 2 - Tasarm zmleri - Giydirme Cephenin Daha Gvenli Yerletirilmesini
- 302 -
Beste Ard
Alternatif baka proseslerin olup plmad. Hangi risk kontrol metotlarnn kullanlabilecei
Sonular
Yap sahibinin iveren olarak nitelenmemesi, ana yklenici ve alt yklenicilerin mteselsilen i gvenlii ile hususlardan sorumlu olmas mevzuatta yaplan deiiklikler ile giderilmelidir. Zira tasarm, planlama gibi proje aamalar ou zaman i ana ykleniciye ihale edilmeden nce tamamlanmakta, bu aamadan sonra da doru planlamay yapmak her zaman mmkn olmamaktadr. Yap sahibinin de sorumlu tutulmas ile taraflarn tasarmcdan i gvenlii ile ilgili talepte bulunmas salanabilir. Bu balamda Yap lerinde Salk ve Gvenlik Ynetmeliinde tanmlanan Proje Hazrlk Koordinatr olarak yap sahibi ve tasarmcnn da srelere yasal olarak dahil edilmesi deerlendirilmelidir. Ayrca yap sahibi ile ana yklenici arasndaki szlemelerde ve bunun bir yansmas olarak, ana yklenici- alt yklenici arasndaki szlemelerde i sal ve gvenlii ile ilgili hususlar genellikle yeterince yer bulmamakta, teklif aamasnda i gvenlii ve yksekte alma nlemlerine ilikin bir bteleme yaplmam olduu grlmektedir. Kamu ihaleleri de dahil olmak zere, szleme ve tekliflerde bu konularn yer almas yasal dzenlemeler ile zorunlu tutulmaldr. hale srelerinde ise yklenici/alt yklenici seiminde firmann benzer nitelikteki projelerdeki i sal ve gvenlii tecrbesi, yeterlilii, ynetsel yeterlilii deerlendirilmelidir. Devlet tarafndan (SGB) gerekletirilmesi gereken denetimler, denetim gerekletirecek yeterli sayda i mfettii bulunmamas nedeni ile aktif olarak yrtlememektedir. Bu saynn ivedi olarak arttrlmas ve denetim sisteminin etkin hale getirilmesi gerekmektedir. Ekipmanlarnn Kullanmnda Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii, Yap leri Salk ve Gvenlik Ynetmelii ve benzeri ynetmeliklerde iskelelerin ve i ekipmanlarnn kontrol gibi sorumluluklarn yklendii uzman kii tanm yaplmal, bu kiilerin haiz olmas gereken nitelikler, eitimleri gibi hususlar netletirilmelidir. Benzer ekilde AB direktiflerinden uygumlatrlm olan ynetmeliklerimiz iin bu lkelerde uygulamada olan gvenlik klavuzlarnna benzer klavuzlarn lkemizde de acilen yaymlanmas gerekli detay bilginin ilgili tm taraflara aktarlabilmesi iin elzemdir. retilen toplu/ kiisel koruyucular, yksekte almada kullanlacak olan iskeleler gibi her trl ekipman standartlara uygunluu asndan deerlendirme srecinden gemeli, standardnda olmayan rnlerin retilmesi engellenmelidir. Dizayn ve proje uygulama aamalarnda grev alan teknik personelin i sal ve gvenlii ile ilgili eitilmesi ve bilinlendirilmesi gereklidir. Yasal yaptrmlar ve zorunluluklar ve ayrca iin gvenli ekilde yrtlmesi iin yaplmas gerekenlerden ne yazk ki hem tasarmclar hem de uygulamac teknik personel pek ok kez bihaberdir Bunu salamak zere; henz renimlerine devam eden adaylarn i gvenlii konularnda niversiteler, CASGEM e TMMOB iblii ile eitilmesi gndeme alnabilir. alma yaamna devam eden teknik personel iinse profesyonel ve srekli geliim programlar planlanabilir.
- 303 -
Kaynaklar 1. i Sal ve Gvenlii Tz 2. Yap lerinde i Sal ve Gvenlii Tz 3. Kiisel Koruyucu Donanmlarn yerlerinde Kullanlmas Hakknda Ynetmelik 4. Ekipmanlarnn Kullanmnda Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii 5. Yap lerinde Salk ve Gvenlik Ynetmelii 6. alanlarn Sal ve Gvenlii Eitimlerinin Usul ve Esaslar Hakkndaki Ynetmelik 7. Alt verenlik Ynetmelii 8. Tugrul, C. (2009), Yksekte alma 9. Aydn, M., Yksekten Dsmeyi nleme Sistemleri, Sal ve Gvenlii Sempozyumu,5-6 Ekim 2007 10. The Work at Height Regulations 2005 (http://www.legislation.gov.uk/uksi/2005/735/ contents/made) Eriim Tarihi: 10.06.2011 11. Construction (Health, Safety and Welfare) Regulations 1996 (CHSW); (http://www. legislation.gov.uk/uksi/1996/1592/contents/made) Eriim Tarihi: 10.06.2011 12. The Construction (Design and Management) Regulations 2007 (CDM); (http://www. legislation.gov.uk/uksi/2007/320/contents/made) Eriim Tarihi: 10.06.2011 13. HSC( Health and Safety Commission), Statistics For Fatal Injuries 2005/06 14. HSE Books, (Prepared by BOMEL Ltd for the Health and Safety Executive 2004) Improving health and safety in construction Phase 2 Depth and breadth Volume 5 - Falls from height Underlying causes and risk control in the construction industry 15. QBE European Operations, Working at height construction sector Issues forum August 2009
- 304 -
ve i Verimlilii zerine Dnceler

Yusuf Tahir Altunc1
zet
Bir hizmet szlemesine dayal olarak, herhangi bir ite cret karlnda alan kimseye ii, bu hizmet szlemesine dayal olarak iiyi altran kimseye de iveren denir. Yani iveren gerek kii olabilecei gibi irket, dernek, vakf, kooperatif, sendika gibi zel veya kamu hukuku tzel kiisi de olabilir. Bu balamda, bir lkenin gelimilii, ii/iveren arasndaki mnasebete, ii ve emekilerin ekonomik, sosyal, kltrel, demokratik hak ve zgrlklerini kullanp/kullanmamas ile llr. Bu almada, ii ykmllklerinin neler olduu ve iilerin, daha verimli hale nasl getirilecei, zerine dnceler tartlacak ve neriler sunulacaktr. Anahtar Kelimeler: i ykmll, i/veren, i verimlilii
Giri
retim faktrlerini planl ve sistemli bir ekilde bir araya getirerek mal ya da hizmet retimi amac gden retim birimine iletme denir. letme ynetimi, insanlarn i birlii yapmalarn salama ve onlar bir amaca doru yneltme ilerinin ve faaliyetlerinin tmn ifade eder. Ynetimde, bakalarna i yaptrma ve onlarn yardmn salama sz konusudur. Bu durumda i yaptranlar ynetici, ileri yapanlar da ynetilenler durumundadr. yaptranlar ile ileri yapanlar arasnda sk bir bamllk ilikisi vardr. Baml olarak alanlarn tm ii olarak kabul edilir. (Devlet ve Kamu kurulularnda alanlar ise memur olarak adlandrlr.) inin; salkl ve gvenli bir yaam, yiyecek, uyku, para, ailevi mutluluk ve nemli biri olma duygusu gibi istekleri vardr. veren, bu istekleri yerine getirdii srece, iisinin motivasyonunu tamamen salam olur ve tam kapasitede verimlilik salar. verimlilii konusunda devlet, iletmeler ve sendikalar kendi zerlerine den grevleri yerine getirmede ne kadar istekli ve gayretli olsalar bile bu abalar iiler tarafndan benimsenmez ve desteklenmezse, istenen sonularn alnmas ok zorlar.
Tunceli niversitesi, Tunceli Meslek Yksek Okulu, naat Teknolojisi Program, Tunceli. yusuftahiraltunci@hotmail.com - 305 -
Verimlilii
Verimlilik; genel olarak, ele alnan sistemde ktnn, girdiye orandr. Verimlilii arttrmann en etkin yolu ise, verimlilik bilincini yerletirmektir. Verimlilik dzeylerinde ki artlar, byme hz, hayat standard, enflasyon, demeler dengesi gibi faktrlere olumlu ynde katkda bulunur. Bu katklar verimlilik kltrnn bir sonucudur. Bu sonuca varabilmek iin bu sonuca yol aabilecek davranlara yneltecek dncelere sahip olunmaldr. Tablo 1 - Verimlilik oluum sreleri
leyi Eitim Nasl daha iyi yapabilirim? Problem zme davran Verimlilik kltr Teknoloji Ynetim Aratrma, gelitirme En iyi zm bu mu? Bilgi depolama Doru biimde uyguluyor muyum? letiim
Dnce
Aksaklklar nerede?
Bilimsel mi? Sistem arama ve kurma davran
Davran
Aratrma davran
Sonu
Verimliliini Etkileyen Baz Etmenler

i i, aksi kararlatrlmadka yapm olduu szlemeden kaynaklanan ii bizzat yerine getirmek zorundadr. Sal ve Gvenlii Ynetmeliinin 13 nc maddesine gre, iiler; iyerinde aada saylan salk ve gvenlikle ilgili hususlara uymakla ykml klnmlardr; iler bu hususta zellikle; 1. Davran ve kusurlarndan dolay, kendilerinin ve dier kiilerin salk ve gvenliinin olumsuz etkilenmemesi iin azami dikkati gsterirler ve grevlerini, iveren tarafndan kendilerine verilen eitim ve talimatlar dorultusunda yapmakla ykmldrler. 2. Makine, cihaz, ara, gere, tehlikeli madde, tama ekipman ve dier retim aralarn doru ekilde kullanmak zorundadrlar. 3. Kendilerine salanan kiisel koruyucu donanm doru kullanmak ve kullanmdan sonra muhafaza edildii yere geri koymak zorundadrlar. 4. yerindeki makine, cihaz, ara, gere, tesis ve binalardaki gvenlik donanmlarn kurallara uygun olarak kullanmak ve bunlar keyfi olarak karmamak ve deitirmemekle ykmldrler. 5. yerinde salk ve gvenlik iin ciddi ve ani bir tehlike olduu kanaatine vardklar
- 306 -
Yusuf Tahir Altunc
herhangi bir durumla karlatklarnda veya koruma tedbirlerinde bir aksaklk ve eksiklik grdklerinde, iverene veya salk ve gvenlik ii temsilcisine derhal haber vermek zorundadrlar. 6. veren tarafndan gvenli alma ortam ve koullarnn salanmas ve kendi yaptklar ilerde salk ve gvenlik risklerinin nlenmesinde, mevzuat uygulamalar dorultusunda iveren veya salk ve gvenlik ii temsilcisi ile ibirlii yapmak zorundadr. 7. iler ve temsilcileri, salkl bir alma ortamnn olumas iin bu konuda hazrlanan talimat ve prosedrlere uymak, iyeri salk biriminin almalarna destek salamak, salk muayeneleri, bilgilendirme ve eitim programlarna katlmak ve gerektiinde ibirlii yapmakla ykmldrler. Bu ykmllklerin yannda verimli bir iide bulunmas gereken zellikleri u ekilde sralayabiliriz; i kendini iine vermeli; alana verilen maa veya cret, yaplan iin karldr. Bu nedenle alan, cretini hak etmek iin, kendini iine vermeli, iini standartlara uygun olarak yapmaldr. Kendine ve tanrya gvenmeli; Tanr, alan herkesin karln verir. Bizim kltrmz gerei insan kendinden ok Tanrya gvenmelidir. Elinden geleni yaptktan sonra gerisini Tanrya brakr. Tm yaam boyunca drst olmal; iyi, alt i yerinde belirli bir seviyeye getiren nitelikleri, kiisel becerisi ve yeterliliinden kaynaklanmaktadr, kendisini kalc ve daha ileri pozisyonlara gtrecek olan nitelikleri ise kiilii ve karakteridir. Dzenli bir aile yaam olmal; Evliliin, baar ve kazanca giden yolda ok nemli bir itici g ve enerji olduunu bilmeyen yoktur. Hatta ; Her baarl erkein arkasnda bir kadn vardr sz yaygnlk kazanmtr. Bunun iin yaplacak evliliklerde isabeti tutturmaya almak, beklide i verimliliini arttrmada ilk mcadele olacaktr. Kskan olmamal; Baar iin hrsl ve azimli olunmal ama asla kskan olunmamal. i, zel ya da i hayatnda kesinlikle kin tutmamal, siniri 2-3 dakika sonra yatmaldr. Aksi takdirde alacak yer ve birlikte alacak kimse bulamaz. Yeteneklerini ve kapasitesini bilmeli; Yetenek meslekteki baary etkileyen etkenlerden biridir ve temel gerekliliktir. Yapt meslein gerektirdii azami yetenek dzeyine sahip olmayan bir iinin, o meslekte baarl olmas mmkn deildir. Bunun yannda sahip olduu yeteneklerinin kapasitesinin altnda bir yetenek dzeyi gerektiren meslee ynelen iinin meslekte doyum salamas da mmkn olmayacaktr. Yapt yanllara zlmemeli, bunlar tecrbe olarak grmeli; i; yapt hatalar iin kendisini tketmek yerine, bu hatalarndan ders almal. Her hatay, kendini baarya gtren bir tecrbe olarak grmelidir.
- 307 -
Saygda kusur etmemeli; Kukusuz ki, ii, bu ykmllklerini yerine getirirken zenle hareket etmeli, sadakat borcunun gerei olarak iverenin yararna olan davranlar yapmal ve zararna olan davranlardan kanmaldr. Ayrca; ii, i grme ykmlln yerine getirirken iverenin bu konudaki talimatlarna da uymaldr. veren verenler, nemli sorunlarla uratklar iin ou zaman birlikte altklar, zellikle emirleri altnda bulunan kiilerin, aka gstermeseler bile kendileri gibi ayn duygular tayan insanlar olduklarn unuturlar. En alt basamaktaki ii bile hakszlk durumda incinir. Bu durum alma verimini drerek geri yansr. Bu balamda; iverenin, ii ve i verimliliini arttrabilmesi iin yapmas gerekenleri u ekilde sralayabiliriz, isinde istek uyandrmaldr. isini eletirmek, azarlamak yerine ona hogryle yaklamaldr. isinin yanllarn dolayl yollardan anlatmaldr. isine, drst ve iten vgy esirgememelidir. isine kar dosta yaklamal ve empati kurmaldr. isini cret ynnden tatmin etmelidir. isinin hakkn yememelidir. Ortam alma ortamnn fiziki koullar da igrenlerin verimliliklerinde olumlu ya da olumsuz ynde etki etmektedir. Bu fiziki koullar ve verimlilik ilikisini ylece sralayabiliriz: Havalandrma; yerinde mutlaka iyi bir havalandrma tertibatnn bulunmas gerekir. zellikle insanlarn kalabalk olarak bulunduklar alma yerlerinde oksijen gaz gittike azalr, karbondioksit gaz artar. Bu durumda alanlarda; derinin renginde sararma, ba ars, nefes darl, halsizlik, ba dnmesi, dudaklarda morarma v.b. pek ok rahatszlklar ortaya kar. Dolaysyla o iyerindeki alanlarn yaptklar iten verim beklenemez. Aydnlatma; yerlerinde iyi bir aydnlatmann salanmas gerekmektedir. nk; aydnlatma hem alanlarn sal hem de verimlilikleri asndan nemli bir yer tutar. yi bir klandrmann salanmad yerlerde zellikle gz bozukluklar, alanlarn morallerinde k ve eitli i kazalar olmaktadr. Ses ve Grlt; Kulamza ho gelmeyen bizleri rahatsz eden seslere grlt denir. ortamnda grlt alanlar olumsuz ynde etkileyerek almalarndaki verimi drr.
- 308 -
Yusuf Tahir Altunc
Sonular
letmelerin en nemli sorunlarndan biri verimlilii artrmaktr. Verimlilii artrc tedbirlerin alnmas ve uygulanmas iletmelerin temel grevlerindendir. Verimlilii dorudan etkileyen retim faktrlerinin yannda igcnn yeri de ok nemlidir. grenin motivasyonu, cretinin yeterli seviyede olmas, iyerinin fiziki ortamnn iinin alabilecei ekilde dzenlenmesi gibi etmenler, i verimliliinde etkili olmaktadr. Sonu olarak i ve ii verimliliini arttrmak iin gzetilmesi gereken faktrleri u ekilde sralayabiliriz; 1- Bedensel faktrlerin gzetilmesi; ilerin temizlik gereksinimleri ve salk kontrollerinin yaplmas gerekmektedir. ilerin; i yknn, beden gcne ve genel yeteneklerine gre saptanmas gerekmektedir. ortamndan kaynakl zararl maddelerin kontolnn salanmas gerekmektedir. 2- Ekonomik beklentilerin gzetilmesi; Hakkaniyet salanmas gerekmektedir. Sosyal gvenlik haklarnn salanmas gerekmektedir. Terfi haklarnn ve prim haklarnn iyiletirilmesi gerekmektedir. 3- Gvenlik faktrlerinin gzetilmesi; yeri koullarnn iyiletirilmesi gerekmektedir. Ara, gere ve makinalarn her trl gvenlik nlemlerinin alnm olmas gerekmektedir. 4- e uyum olanaklarnn gzetilmesi; e girite ve hizmet iinde eitim olanaklarnn salanmas gerekmektedir. yeri kurallarnn aka belirtilmesi gerekmektedir. letiim olanaklarnn salanmas gerekmektedir. 5- Stat olanaklarnn gzetilmesi, rgt emasnn akca belirlenmesi gerekmektedir. Grev tariflerinin akca yaplm olmas gerekmektedir. cret snflamasnn adil olmas gerekmektedir. 6- Sosyal gereksinimlerin gzetilmesi, Takm ruhunun salanmas gerekmektedir. Elenme ve dinlenme olanaklarnn salanmas gerekmektedir. Sosyal etkinliklere tevik edilmesi gerekmektedir. 7- Dier gereksinimlerin gzetilmesi, Amalarn belirlenmesi gerekmektedir.
- 309 -
Hedeflerin saptanmas gerekmektedir. Tevik primlerinin verilmesi gerekmektedir. ilere sahip kmak gerekmektedir. Eitim, geliim ve terfi frsatlar hazrlamak gerekmektedir. koullarn iyiletirmek gerekmektedir. Kaynaklar Gerek, N. (1998). Trkiyede i Sal ve Gvenlii , Ankara. http://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/erdogan/007/ Eriim Tarihi: 04.04.2011. http://www.lutfiinciroglu.com/forum/index.php?topic=344.0 Eriim Tarihi: 04.04.2011. http://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/erdogan/007/ Eriim Tarihi: 04.04.2011. Grsoy, B. (1985). Verimlilik zerine Dnceler, Ankara. zdemir, A., zdemir E., (1996). Organizasyon ve Etd, Ankara. Kurt, M., Dadeviren, M., (2003). Etd, Ankara. Gner, M.G., (2010). Tekstil ve Konfeksiyonda Etd, zmir. Erkan, N., (2003). Verimlilik, Salk ve Gvenlik in nsan Faktr Mhendislii (Ergonomi), Ankara. http://www.muhasebedersleri.com/ekonomi/isci-isveren.html Eriim Tarihi: 17.09.2011
- 310 -
alma Ortamnda Ergonomik Koullarn i Sal ve Kazalar Asndan nemi

Mert Uzun1, Uur Mngen2
zet
Ergonomi, insan biyolojisi ve teknik bilimler esas alnarak, insann ie ve iin insana en iyi biimde uydurulmasn amalayan bir bilim daldr. Ergonominin alma hayatndaki balca amac, alann gvenliini salayarak, ar zorlamalara maruz brakmadan fizyolojik ve psikolojik adan ypratmadan en iyi verimi almaktr. i sal ve i gvenlii mevzuatnda yer alan hkmler bu bilim dalndaki esaslara gre dzenlenmitir. Farkl bilim dallaryla da ilgili olan ergonomi geni bir uygulama alann kapsamaktadr. Bildiri hacminin snrlar erevesinde ancak inaat sektrmzdeki uygulamalarda ii sal ve i gvenlii bakmndan nem tayan ve meslektalarmz iin yararl olacak hususlara yer verilebilmitir. alma ortamnda yorgunluk faktr, iklim koullar, aydnlatma, grlt ve titreim konular zet bir biimde aklanm ve ayrca kapal alma meknlarnda ve antiye nitelerinde yasal adan bulunmas gereken baz nemli zellikler ilgili mevzuattan yararlanarak ksa maddeler halinde sralanmtr. Konular aklanrken ilgili yasa, tzk ve ynetmelik maddeleri de tantlmtr. Ayrca, T naat Fakltesi Yap letmesi Anabilim Dalnda gerekletirilmi olan i kazas analizlerinden rnekler sunularak ergonomik adan uygun olmayan koullarn yaanan i kazalarndaki nemi saysal verilerle aklanm ve iyiletirici neriler sunulmutur. Anahtar Kelimeler: Ergonomi, nsan Faktr, i Sal ve Gvenlii Mevzuat
Giri
naat sektrnde insann fizyolojik ve psikolojik zelliklerine uygun alma koullarnn salanmas, alanlarn salnn korunmas ve i kazalar riskini azaltlmas bakmndan olduka nemlidir. naat sektrndeki i kazalarndan saknmann eitli yntemleri olmakla birlikte bahsedilen parametrelerle insan faktr gz nnde bulundurulmaldr. alma yaamnn her alannda almalarn verimliliinden gvenliine kadar uzanan geni bir yelpazede, insan faktr konusunda gncel almalar devam
1
n. Mh., stanbul Teknik niversitesi, naat Mhendislii Blm, stanbul. mertuzunn@gmail.com Do. Dr., stanbul Teknik niversitesi, naat Mhendislii Blm, stanbul. mungen@itu.edu.tr - 311 -
etmektedir. naat sektrnde, insan gcnn kullanmnda verimliliin arttrlmasna paralel olarak i gvenlii nlemlerinin arttrlmasna younlaan bu almalar, sektrde ergonomik yaklamn nemini gn getike arttrmaktadr. Birok dilde farkl kavram setleri ile ifade edilen eski Yunancada Ergo yani i ve Nomos yani doa yasalar kelimelerinden oluan ve Trkeye ergonomi olarak tercme edilen kavram, ABDde Human Factor Engineering, Almanyada Biodynamics ile tanmlanmaktadr (Mngen, 2011). Ergonomi en genel tanmyla; nsanlarn anatomik zelliklerini, antropometrik llerini, fizyolojik kapasite ve toleranslarn gz nne alarak i ortamndaki etkilerden oluan organik ve psikolojik reaksiyonlara gre insanmakine-evre uyumunun temel yasalarn ortaya koymaya alan bir bilim daldr.
Ergonomi ve i Sal - Gvenlii

Ergonominin balca amalarndan birinin iin, i yerinin ve alma koullarnn bilimsel esaslara dayanarak dzenlenmesi, i kazalarn nlenmesi ve alanlarn gvenliinin salanmas olduu sylenebilir. naat sektrnde ii sal ve i gvenliinin etkin denetimi iin i kazalarnn olumasnn nedenleri ayrntl bir ekilde aratrlmaldr. Yaplan aratrmalar gstermektedir ki i kazalarna neden olan iki temel etmen, alma ortamndaki gvensiz durum ve hareketler ile alma ortamndaki gvensiz davranlardr. Ergonomi, tanm gerei i kazalarna neden olan bu iki temel etmen ile ilgilenir. Zira alma yerlerinde i gvenliini bozan ve i ortamnda tehlike arz eden btn koullar, genel olarak evre, makine ve malzemeden kaynaklanr (Dizdar,2006). Ergonominin insann ie uyumunu salamadaki grevi dnlecek olursa i kazalarndaki insan ile ilgili olan her balkta alma yapabilecei kaydedilmelidir. Kukusuz kazalarn insan hatalarndan kaynaklanmas birok faktre dayandrlabilir; kaza yapan iinin eitimsizlii, ie uygun olmay, uyumsuzluu, bilgi eksiklii, tecrbesizlii, yorgunluu, heyecanl veya zntl oluu, dalgnl, dikkatsizlii, ilgisizlii, dzensizlii, meleke noksanl ve hastalklar vb. nedenler; ya da iinin her eye karn kurallara uymam olmas da insan faktrne bal temel sebepler arasndadr (zkl,2005).
Ergonomik Koullarn alma Ortamna Etkisi

Ergonomi, alma ortamnn olumsuzluklarn barndran koullarn ortadan kaldrmasna ynelik bir bak asna sahiptir. alma ortamnn insann fizyolojik ve psikolojik yapsna uygun olarak dzenlenmesi esastr. Burada konunun, geni kapsaml olan psikolojik yn zerinde durulmam, alma ortamndaki fiziksel koullarla ilgili esaslar aklanm ve tartlmtr. te yandan, ar ve tehlikeli ilerin ok olduu inaat retiminin zellikleri gz nnde bulundurulduunda, ii sal ve i gvenlii asndan nem tayan baz ergonomik koullarn n plana kt ve bunlara ncelik verilmesi gerektii dikkati ekmektedir. kalemlerinin gerekletirildii alma ortamndaki iklim koullar ve zellikle hava scakl, nem oran faktrleri, aydnlatma faktr, grlt ve titreim faktrleri, eitli tertibatlar ve ekipmanlara ilikin zellikler, boyutlandrmalar nem tamaktadr. Bununla birlikte, naat retimini sadece i kalemlerinin gerekletirilmesi ile snrlamak
- 312 -
Mert Uzun, Uur Mngen
doru deildir. Firma merkezindeki ve antiyelerdeki ofis mahalleri, tuvaletler, du mahalleri, yemekhaneler, antiye barnaklar (yatakhaneler), soyunma giyinme niteleri, kantin vb. antiye niteleri salk ve gvenlik bakmndan zerinde zenle durulmas gereken birimlerdir. Bu konularda uygun ergonomik yaklamn neler olduunu aklamak bakmndan, i gvenlii mevzuatmzda yer alan nemli hkmler ve ngrlen koullar aklanarak, inaat sektrmzdeki i kazas analizlerinden elde edilen aratrma bulgularndan rnekler verilerek, uygulamada alan meslektalarmz iin yararl olacana inandmz baz konular aada aklanm ve tartlmtr.
naat lerinin Arl ve Yorgunluk Faktr

Genellikle akta yaplan, ar ve tehlikeli iler snfna giren inaat ilerinin neden olduu yorgunluk faktr i kazalarna yol amaktadr. Tablo 1 de Trkiyedeki antiyelerde ve mesai saatleri iinde meydana gelmi olan toplam 3296 i kazasnn i saatlerine gre dalm grlmektedir (Mngen 2010). Tablo 1 - naat Kazalarnn, Saatlerine Gre Dalm Saatlerine Gre Dalm No. Gnn Saatleri 1 2 3 4 08 - 09 aras 09 - 10 aras 10 - 11 aras 11 - 12 aras 12 - 13 aras len paydosu 5 6 7 8 13 - 14 aras 14 - 15 aras 15 - 16 aras 16 - 17 aras Toplam lm Say 117 149 150 168 46 98 137 159 167 1191 % 9,8 12,5 12,6 14,1 3,9 8,2 11,5 13,4 14,0 100,0 Yaralanma Say 288 272 300 268 58 180 248 229 262 2105 % 13,7 12,9 14,3 12,7 2,8 8,6 11,8 10,9 12,4 100,0 Toplam Say 405 421 450 436 104 278 385 388 429 3296 % 12,3 12,8 13,7 13,2 3,2 8,4 11,7 11,8 13,0 100,0
Bu dalmda, i kazalarnn len ve akam paydosuna yakn saatlerde artt dikkati ekmektedir. Bu zelliin balca nedeni yorgunluk faktrdr. Yorgunluk, alan insann belirli bir ii artk srdremeyecek bir tkenme noktasna gelmesi olarak tannmakta, fizyolojik, psikolojik ve patolojik yorgunluk trleri bulunmaktadr. Yorgunluk, alann verimliliinin dmesine, dikkatinin dalmasna, hatalar yapmasna neden olmakta ve bunun sonucunda i kazalar meydana gelmektedir (Mngen,2011). Bu konuda uygun ergonomik yaklam kiiyi fizyolojik ve psikolojik kapasitesine uygun ilerde altrmak, alan kiiyi uzun sre ar yklemeler altnda bulundurmamak gerekli ve yeterli dinlenme sreleri vermektir.
- 313 -
4857 sayl Kanununun 68. maddesinde Ara Dinlenmesi bal altnda u aklama yer almaktadr; Gnlk alma sresinin ortalama bir zamannda o yerin gelenekleri ve iin gereine gre ayarlanmak suretiyle iilere; drt saat veya daha ksa sreli ilerde on be dakika, drt saatten fazla ve yedi buuk saate kadar (yedi buuk saat dhil) sreli ilerde yarm saat, yedi buuk saatten fazla sreli ilerde bir saat, ara dinlenmesi verilir. Bu dinlenme sreleri en az olup aralksz verilir. Ancak bu sreler, iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve iin nitelii gz nnde tutularak szlemeler ile aral olarak kullandrlabilir. Dinlenmeler bir iyerinde iilere ayn veya deiik saatlerde kullandrlabilir. Ara dinlenmeleri alma sresinden saylmaz. Bu yasal hkme uymak ve ngrlen dinlenme srelerinin en az olduunu dikkate almak gerekmektedir. naat ilerinin yorucu olmasn da gz nnde bulundurarak zellikle uygun olmayan evre koullarnda ve ar ilerde alan elemanlara zen gstermek, yeterli dinlenme sreleri tanmak, zaman zaman daha hafif ilerde altrma yoluna gitmek yararl sonular verecektir.
alma Ortamnda klim Koullarnn Etkisi

Bu konuda ncelikle etkili olan faktrler hava scakl, havadaki (bal) nem oran ve hava akmdr. klim koullarnn alan olumsuz ynde etkilememsi iin bu faktrlerin belirli snr deerler arasnda kalmas ngrlmektedir. klimsel Konfor olarak adlandrlan, eitli iler ve pozisyonlar iin uygun olan deerleri Tablo 2 de verilmitir (Dizdar 2006). Tablo 2 - klimsel Konfor Deerleri alma ekli ve Yk Bro ii Oturarak hafif i Ayakta hafif i Ar i ok ar i Hava Scakl (C) Min Opt Max 18 18 17 15 14 21 20 18 17 16 24 24 22 21 20 30 50 70 Bal Nem (%) Min Opt Max Hava Akm (m/sn) Max 0,1 0,1 0,2 0,4 0,5
Ergonomide yksek (ar) scak ve souk s stresleri zerinde durulmaktadr. Her ikisinin de alan kiiyi olumsuz etkiledii, hatalara ve kazalara neden olduu aratrmalarla saptanmtr. naat uygulamalarnda zellikle yksek scaklk nem tamaktadr. Ar souk havalarda retime ara verilmesi, kapal meknlardaki almalarda ortam stma olana sz konusudur. Ancak akta alan inaat iisinin zellikle scak yaz gnlerinde i kazas riskinin yksek olduu unutulmamaldr. Tablo 3 te, inaat sektrmzde meydana gelen toplam 4347 i kazasnn yln aylarna gre dalm verilmitir (Mngen 2010).
- 314 -
Tablo 3 - naat Kazlarnn Aylara Gre Dalm Yln Aylarna Gre Dalm No. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Yln Aylar Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Saptanamayan Toplam 96 81 103 153 168 190 217 184 176 157 133 101 15 1774 lm Say % 5,4 4,6 5,8 8,6 9,5 10,7 12,2 10,4 9,9 8,9 7,5 5,7 0,8 100,0 Yaralanma Say 174 147 181 199 210 255 247 281 237 230 237 168 7 2573 % 6,8 5,7 7,0 7,7 8,2 9,9 9,6 10,9 9,2 8,9 9,2 6,5 0,3 100,0 Toplam Say 270 228 284 352 378 445 464 465 413 387 370 269 22 4347 % 6,2 5,2 6,5 8,1 8,7 10,2 10,7 10,7 9,5 8,9 8,5 6,2 0,5 100,0
Bu dalm incelendiinde, Temmuz ve Austos aylarndaki kaza orannn ykseklii ve zellikle lml kazalarda Temmuz ayndaki oran (%12,2) dikkati ekmektedir. naat Sektrmzde Mays-Eyll dneminde faal olan antiye says alan ii ve yaplan adam-saat saylar yaklak ayn dzeyde olmasna karlk Temmuz ve Austos aylarndaki kaza oran, akta alan inaat iisinin ortam scaklndan olumsuz etkilenmesinin bir sonucu olarak yorumlanabilir. Aktaki almalarda 25C den itibaren fiziksel krampn balad, 32C ve zerinde gl ve gen insanlarn dahi uzun sre almas mmkn olmad, vcut ii ss 38C dzeyine ktndan, ou insan iin scak arpmas tehlikesi ortaya kt belirtilmektedir (Dizdar, 2006). zellikle scak yaz gnlerinde akta yaplan inaat almalarnda bu hususun dikkate alnmas, alma saatlerinde, dinlenme aralarnda uygun dzenlemelerin yaplmas gerekmektedir. i Sal ve Gvenlii Tz madde 20 de kapal iyerlerinde scaklk ve nem iin gerekli neriler yaplm, ok buu husule gelen yerlerde hava scaklnn 15 30 derece arasnda olmas gerektii belirtilmitir. Dier koullar ve akta almalar iin saysal deerler belirtilmemitir.
alma Ortamnda Aydnlatma Faktrnn Etkisi

Genellikle akta yaplan inaat uygulamalarnda gn ndan yeterince yararlanma olanann bulunmas bu faktrn nemini ilk bakta azaltmaktadr. Ancak gn n-
- 315 -
dan yeterince yararlanlmayan; ofis mahallerindeki almalarda, gece almalarnda, yer alt ilerinde, bina inaatlarnda suni aydnlatma da nem tamaktadr. Ayrca ofis almalarnda gz sal asndan nem tamaktadr. zellikle karanlk veya yeterince aydnlatlmam lo meknlarda tehlikeli boluklara (bina iindeki boluklar gibi), ukurlara dme tipindeki i kazalarna ska rastlanmaktadr. rnein aratrma bulgularna gre, deme ve platform kenarndan aaya insan dmesi tipinde meydana gelen i kazalarnn %26 s yap iindeki asansr, aydnlk boluklarna dme tipindedir (Mngen 2010). Korkulukla evrilmeyen, st kapatlmayan bu boluklara dme olaylarnda bu nlemlerin alnmam olmasnn yan sra yetersiz aydnlatmann da nemi byktr. i Sal ve Gvenlii Tz madde 18 de iyerlerindeki eitli meknlar iin, yaplan ilerin nitelii de belirtilerek aydnlatmann ka lx olmas gerektii ayr ayr aklanmtr. Madde 13 te, iyerlerinde dardan k almaya yarayan pencerelerin aydnlk veren yzeyleri toplamnn, iyeri taban yzeyinin en az 1/10 u orannda olaca belirtilmitir. Yap lerinde i Sal ve Gvenlii Tz madde 6 da yap ilerinin gndz yaplmasnn esas olduu, karanlkta veya gece almasnn gerekli veya zorunlu bulunduu hallerde alma yerinin ve geitlerin yeterince ve uygun ekilde aydnlatlmas ve i gvenliinin salanmasnn gerektii belirtilmitir. Madde 8 de ise yap alanndaki tehlikeli ksmlarn aka snrlandrlaca, buralara uyarma levhalar konaca ve geceleri krmz kla aydnlatlaca belirtilmitir.
alma Ortamnda Grlt ve Titreim Etkileri

alma hayatnda grlt ve titreim faktrleri, ergonomi biliminin nemle zerinde durduu olumsuz etkenlerdir. alanlarn dikkatini datan, alglamasn olumsuz ynde etkileyen balca etmenlerden biri olan grltye uzun sre maruz kalan kiilerin iitme kayplarna uradklar, fizyolojik ve psikolojik sorunlar yaadklar performans dklne uradklar bilinmektedir. Ayrca grltl ortamda alanlarn, manevra yapan ara sesini duymadklar iin kazaya uradklar da grlmtr. naat retiminde i makinalar, kompresrle alan krc ve delici tabancalar, motorlu aralar, testereler, baz ahmerdan trleri vb. balca grlt kaynaklardr. Grlt Ynetmelii nde konu ayrntl bir biimde yer alm ve gerekli gvenlik nlemleri aklanmtr. Grltnn nem tad uygulamalarda sorumluluk tayan teknik elemanlarn bu ynetmelii inceleyip izlemesinde yarar bulunmaktadr. Bu ynetmelikte ve dier mevzuat blmlerinde aklanan grlty kaynanda yok etme, etkisini azaltma, kiisel koruyucular (kulak tkalar vb) ile alan korumak gibi gerekli nlemleri bilmek ve uygulamak gerekmektedir. i Sal ve Gvenlii Tz madde 22 de ; Ar ve tehlikeli ilerin yaplmad yerlerde, grlt derecesi 80 desibeli gemeyecektir. Daha ok grltl almay gerektiren ilerin yapld yerlerde, grlt derecesi 95 desibel olabilir. Ancak, bu durumda iilere balk, kulaklk veya kulak tkalar gibi uygun koruyucu ara ve gereler verilecektir. aklamas yer almaktadr. Titreim de tpk grlt gibi insan saln olumsuz etkileyen bir faktrdr. Titreimler, tpk ses dalgalar gibi tekrarlayan ve saniyede belirli bir says olan dalgalardr. Saniyedeki titreim says Hertz (HZ.) olarak ifade edilir. Bunlarn sesten balca fark, sesin hava
- 316 -
yolu ile titreimin ise vcudun sert ksmlar ile vcuda girmesidir. naat sektrnde ncelikle kompresrle alan byk titreimli delici ve krc tabancalar olmak zere baz el aletleri, motorlu testereler balca titreim kaynaklardr. Bunlarda titreim el, bilek, kol ve omuzlar etkiler. Genel olarak bu aralarn titreim frekans 8-1000 Hz. dir. Bu byklkteki titreime uzun sre maruz kalan insanlarda dirsek, bilek, omuz ve boyun kemiklerinde bozukluklar ellerde ve parmaklarda karncalanma, damar bozukluklar grlmektedir. Titreim Ynetmelii nin 7. maddesinde; Titreimin zarar verme riskini azaltmak iin, btn vcut titreimini etkili bir biimde azaltan oturma yerleri ve elkol sistemine aktarlan titreimi azaltan el tutma yerleri ve benzeri yardmc donanm salanmas gerekir denilmektedir. Ayn ynetmelikte konuyla ilgili dier aklamalar ve gerekli nlemler yer almaktadr.
Kapal alma Meknlarnda ve antiye nitelerinde Yasal Adan Bulunmas Gereken Baz nemli zellikler
i Sal ve Gvenlii Tz nn 7 48 inci maddelerinde iyerlerinde bulunmas gereken salk artlar ve gvenlik tedbirleriyle ilgili koullar yer almaktadr. Anlan tzk Uluslar Aras alma rgt nn (ILO) salk ve gvenlik kurallarna ve ergonomik esaslara gre hazrlanmtr. naat sektrnn retim yeri olan antiyeler de bir iyeri niteliinde olduundan Tzk te belirtilen salk ve gvenlik kurallarna uymak gerekmektedir. Tzk te, alma meknlar ve yatakhanelerle ( ii koularyla) ilgili olarak yer alan baz nemli hkmler aada aklanmtr. i sal bakmndan nem tayan hkmlerin yan sra kullanlan tertibatlar, tezghlar, eyalar ile ilgili boyutlandrmalar insan faktr asndan nem tamaktadr. Ergonominin bir alt dal olan Antropometrik insan vcudunun lleriyle ilgili bir bilim dal olup gerek i ortamnda ve gerekse normal yaam koullarnda insann kullanaca makine, ara, gere ksaca tm eyann boyutlarnn insan vcut llerine uygun olmasn amalamaktadr. Bu bilim dalndaki esaslara dayal olarak Tzk teki hkmlerde yer alan baz nemli boyutlandrmalara da aada yer verilmitir. yerlerinde iilerin daimi olarak altrld yerlerin tavan ykseklii, en az 3 metre olacaktr. Tabana paralel olmayan tavanlarda bu yksekliin ortalamas 3 metre olacak ve en alak ksm, varsa, kiriin alt noktasndan 240 santimetreden aa olmayacaktr. yerlerindeki hava hacmi, makine, malzeme ve benzeri tesislerin kaplad hacimler dhil olmak zere, ii bana en az 10 metrekp olacaktr. Hava hacminin hesabnda, tavan yksekliinin 4 metreden fazlas nazara alnmaz. yerlerindeki koridorlar, iilerin kolaylkla gelip gemesini salayacak ve tehlike ba gsterdiinde iyerini abuklukla boaltmaya yetecek genilikte olacak, tabii veya suni kla aydnlatlm bulunacaktr. Makinalar, motorlar ve bunlar tarafndan altrlan aletler ve dier tezghlar arasndaki aklk, iilerin rahat almalarn salamak zere, en az 80 santimetre olacaktr. yerindeki geitlerin genilii, oradan geecek iilerin miktarna ve malzeme hareketine uygun olarak ayarlanacak ve bu genilik 120 santimetreden az olmayacaktr. Geitlerin taban salam, arzasz ve kaymaz ekilde yaplm olacak, ayrca geitler iaretlenecektir.
- 317 -
Koularda tavan ykseklii 280 santimetreden aa olmayacak ve adam bana den hava hacmi, en az 12 metrekp olarak hesap edilecek, her kouta yatrlacak ii says, buna gre tespit edilerek kouun hava hacmi ile yatabilecek en ok ii saysn gsteren ve iveren veya iveren vekilinin imzasn tayan bir cetvel, koulara aslacaktr. Koulardaki yataklar, tabanla balants kesilecek surette karyola ve somyalar zerine yaylacak, aralarnda en az 80 santimetrelik bir aklk bulunacak, baularna, zel eyalarn konmas iin, kk etajer veya komodinler konacak, iki katl karyola ranza kullanld hallerde, katlar arasndaki ykseklik ile karyola somyalarn genilii 80 santimetreden az olmayacaktr. Koularn, souk mevsimlerde sala uygun bir ekilde stlmas gerekir. Istmak iin soba kullanldnda, duman, gaz ve yangn tehlikesine kar gerekli tedbirler alnacaktr. Mangal kmr veya kok kmr ile mangal veya maltz gibi vastalarla veya st ak atele veya borusuz petrol sobas veya havagaz sobas ile stma yasaktr. Tututurucu olarak benzol ve petrol gibi parlayc maddeler kullanlamaz. yerlerinde kullanlacak korkuluklar; salam bir ekilde ahap boru veya metal profilli malzemeden yaplacak, yzeyleri przl ve keleri keskin olmayacaktr. Korkuluklarn, tabandan ykseklii en az 90 santimetre olacaktr. Korkuluun tm, herhangi bir ynden gelebilecek en az 100 kilogramlk bir yke dayanabilecek ekilde yaplacaktr. 100 kiiye kadar ii altran iyerlerinde 30 erkek ii iin, bir WC kabini ve pisuvar, her 25 kadn ii iin de en az bir kabin hesap edilecek, 100 den sonras iin her 50 kiiye 1 tane hesab ile hel bulundurulacaktr. veren, iin zellii bakmndan yalnz el ve yz temizliinin yeterli olmad hallerde veya kirli, tozlu ve yorucu ilerden sonra veya gerektiinde iilerin ykanmalarn, temizlemelerini salamak iin, du tesisleri yapmak, kurmak ve iilerin yararlanmalarna hazr bulundurmakla ykmldr (Dularla ilgili ayrntl zellikler ve boyutlar madde 40ta aklanmtr). Soyunma yerlerinde iiler iin, yeteri kadar elbise dolab, sra, sandalye, tabure ve benzeri eya bulundurulacaktr (Ayrntlar madde 42 ve 43 te aklanmtr). Tzkte ve konuyla ilgili dier tzk ve ynetmeliklerde ii sal ve i gvenliine ilikin ok sayda benzer hkm bulunmaktadr. Bildiri sayfa snrn amamak amacyla daha fazla bilgi verilememi, ayrntya girilememitir.
Sonular
Ergonomi biliminin esaslar, i gvenlii mevzuat maddeleri ve i kazalarna ait aratrma bulgular erevesinde hazrlanan bildiride bir yandan ergonomi bilim dalnn ksaca tantmna allm te yandan mevzuat maddeleri ve aratrma bulgular nda incelenen konularn nemi vurgulanmtr. naat uygulamalarnda grev yapan ve sorumluluk stlenen teknik elemanlarmz i gvenliini salama konusunda ncelikle, korkuluk, tahta perde, gvenlik alar, iksa ve benzeri fiziksel koruyucu tertibatlarn yaplmas, alanlara baret, gvenlik kemeri vb. kiisel koruyucu aralarn verilmesi gibi temel ve klasik nlemler zerinde younlatklar bilinmektedir.
- 318 -
Bildiride, ergonomi biliminin altnda incelenen; alma ortamnda yorgunluk faktr, iklim koullar, aydnlatma, grlt ve titreim konular, kapal alma meknlarnda ve antiye nitelerinde yasal adan bulunmas gereken baz nemli zellikler, ilk bakta uygulamada n plana kmayan, ikinci derecede nemli salk ve gvenlik konular olarak gzkmektedir. Oysa aratrma bulgular ve yaanan olaylar bu hususlarn ii sal ve i gvenlii asndan nem tadn gstermektedir. naat uygulamalarnda grev yapan ve sorumluluk stlenen tm meslektalarmzn bu konularda da duyarl olmalarn nermek gerekmektedir. gvenlii mevzuatmzn tm konularda yeterli olduu sylenemez. Ancak var olan hkmler ve nerilen gvenlik nlemleri de olduka nemlidir. rnein antiye nitelerinde bulunmas gereken ve bildirinin son blmnde maddeler halinde sralanan salk ve gvenlik kurallar uygulamada nemli lde ihmal edilen hususlardr. Ancak bu konudaki bir ihmal veya hatal uygulama sonucunda oluan bir i kazas veya hastalk, meslektalarmzn eitli hukuksal yaptrmlarla kar karya kalmasna, haklarnda tazminat ve kamu (ceza) davalarnn almasna neden olmaktadr. Kaynaklar Dizdar, E. (2006), Gvenlii ABP Yaynevi ve Matbaaclk, Trabzon Mngen, U.(2011)Yapmda nsan Faktr Ders Notlar, T naat Fakltesi Mngen, U.(2010) Gvenlii Ders Notlar, T naat Fakltesi zkl , .(2005) Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri ve Risk Deerlendirme Metodolojileri, TSK Yayn No: 246, Mart 2005 Gvenlii Mevzuat(2011),https://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/csgb.portal/. Eriim Tarihi: 18.05.2011 Sosyal Gvenlik Kurumu, https://www.sgk.gov.tr/. Eriim Tarihi: 02.06.2011
- 319 -

İşçi Sağlığı Ve İş Güvenliği Sempozyumu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

İşçi Sağlığı Ve İş Güvenliği Sempozyumu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TMMOB naat Mhendisleri Odas

3. i Sal ve Gvenlii Sempozyumu

ISBN: 978-605-01-0168-3 MO Yayn No: E/11/07

Bilim ve Danma Kurulu

stanbul Teknik niversitesi

stanbul Teknik niversitesi ukurova niversitesi ukurova niversitesi

Do. Dr. Emel Laptal Oral Prof. Dr. Emin cal

Yrd. Do. Dr. Hakan Yaman

Serap Savran Dedeolu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . MO Ankara ubesi Serdar Harp

MO Ynetim Kurulu Bakan

Delft University of Technology Dou Akdeniz niversitesi stanbul Teknik niversitesi

Do. Dr. Uur Mngen

Hukuksal Adan naat Sektrnde i Sal ve Gvenlii ve lgili Mevzuatn Deerlendirilmesi

Kaza Analizleri, Kaza nleme Teknikleri ve rnek Olaylar

Konya ube tarafndan dzenlenen i Sal ve Gvenlii altay Sonu ve Deerlendirmeler

naatlarda Gvenliine likin Yeni Araylar ve almalar

naatlarda Gvenlii Risk Deerlendirmesi ve Tehlike Analizi

naat Sektrnde i Sal ve Gvenlii Uygulamalar, Ergonomi ve antiye leinde almalar

Hukuksal Adan naat Sektrnde i Sal ve Gvenlii ve lgili Mevzuatn Deerlendirilmesi

3. i Sal ve Gvenlii Sempozyumu

21-23 Ekim 2011, anakkale

Hukuksal Sorumluluk Asndan i Sal ve Gvenlii Mevzuat zerine Bir Aratrma

Hukuksal Sorumluluk Asndan i Sal ve Gvenlii Mevzuat zerine Bir Aratrma

Hseyin Erkul, smail Yaar Ouz

Kuramsal ereve ve Kavramlarn Tanmlar

Hukuksal Sorumluluk Asndan i Sal ve Gvenlii Mevzuat zerine Bir Aratrma

Hseyin Erkul, smail Yaar Ouz

Uluslararas Metinlerde i Sal- Gvenlii ve Kurumsal Yaplanma

Hukuksal Sorumluluk Asndan i Sal ve Gvenlii Mevzuat zerine Bir Aratrma

Ulusal Mevzuatta i Sal- Gvenlii ve Kurumsal Yaplanma

Hseyin Erkul, smail Yaar Ouz

Hukuksal Sorumluluk Asndan i Sal ve Gvenlii Mevzuat zerine Bir Aratrma

Hseyin Erkul, smail Yaar Ouz

Hukuksal Sorumluluk Asndan i Sal ve Gvenlii Mevzuat zerine Bir Aratrma

Tablo 8 - i Sal ve Gvenlii Tz

Tablo 9 - Sal ve Gvenlii Ynetmeliinde Hukuksal Sorumluluk

Hseyin Erkul, smail Yaar Ouz

Hukuksal Sorumluluk Asndan i Sal ve Gvenlii Mevzuat zerine Bir Aratrma

Hseyin Erkul, smail Yaar Ouz

3. i Sal ve Gvenlii Sempozyumu

21-23 Ekim 2011, anakkale

ahs Zararlarnn zel Sigorta Szlemeleri ile Karlanmas

Avukat, Ankara Barosu. halimeke@yahoo.com - 27 -

ahs Zararlarnn zel Sigorta Szlemeleri ile Karlanmas

ahs Zararlarnn zel Sigorta Szlemeleri ile Karlanmas

Yarg Uygulamasnda Yaklak Tazminatlar

meslekte kazanma gcnn her % 1 kayb iin 1.000 350 700

ahs Zararlarnn zel Sigorta Szlemeleri ile Karlanmas

Kazalar Bakmndan 2009 Yl SGK Prim demeleri

SGK Bakmndan Yl i Kazalarn Pein Deerleri

ahs Zararlarnn zel Sigorta Szlemeleri ile Karlanmas

Bedensel Zararlar Karlayan Sigorta Trleri

ahs Zararlarnn zel Sigorta Szlemeleri ile Karlanmas

Tazminat, Zorunlu ve zel Sigorta Verilerinin Dier Risklerle Deerlendirilmesi

ahs Zararlarnn zel Sigorta Szlemeleri ile Karlanmas

Gvenlii nlemlerinin Maliyeti

ahs Zararlarnn zel Sigorta Szlemeleri ile Karlanmas

Tablo 1 - naat Sektrnde Karlalabilecek Sigortalarn Genel artlarna Gre zellikleri

Teminat Limiti-Sigorta Bedeli

Tamam deme, lmde miras pay

Kar.Yolcu Tamas Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza

Tamam deme, lmde miras pay

Karayolu Zorunlu Mali Mesuliyet