You are on page 1of 191

_______________________________________

http://calazhvardi.webs.com

!! ...

...

...


( )

es kaci ase ilocavs


(avtoportretze warwerili leqsi)

RmerTo, maCvene yanebi


am sarwyavT monayvanebi;
RmerTo, damaswar zafxulsa,
fqvils am wisqvilzed dafqulsa.
yovlad wmindao, damadev
wylurzed wamali samTeli,
SemaZlebine aRvanTo
me Sens winaSe sanTeli.

am wignTa gamleqsavis
gvarisa da saxelis gamocxadeba
1
daviTiani vsTqvi daviT guramisSvilman gvarado,
xilad vsTqvi sityva RvTisa da Ze kacTa norCis mgvanado;
cxovrebis wyaros uxsene xe cxovrebisa Rarado,
amad vsTqvi jvarzed vnebuli cremlni idinoT Rvarado.
2
venaxis Rvino daZvirda, qarTls daemtera ra Wari,
vimcvrive Walas babilo naqaji, danaWaWari;
mosaxseneblad Cemda yrmaT umzade tkbili maWari,
avs sargebelsa ara iqs am usasyidlos vaWari.
3
amisTvis me ar SevsZeZve, rac davrgev igavT xe velad,
ufro advilad aRvlian zed yrmani dasarxevelad.
sasmelad uZRven Termoni, ar cudad dasanTxevelad,
yrmaT Sevavedre es wigni, ar Seqmnan dasaxevelad.
4
odesac brZenman ritorman SoTam rgo igavT xeo da,
fesv Rrma-hyo, Srtoni uCina, zed xili moiweoda.
orgziTve nayofs miscemda, visganac moirxeoda,
leqsi rusTvlisebr naTqvami me sxvisa ver vnaxeo da.
5
viT mxedars-yrmisa mcirisa wkeplasa zedan jdomani
miemzgavsebis cxenosans joxiT rbena da xldomani,
egreTve SoTa rusTvelsa es Cemi leqsT mixdomani,
cudad momixda gvajiTa baZiT umzgavso ndomani.
6
me yrmaTa mzgavsad momixda namcvrevT walkotTa mcvrevani,
bzakaliTa da wiwkitiT monadireTSi revani;
verc xili vhpove, nadirTac Zala ar maqvnda revani,
vai, SemrCa cudsa meTevzes ubralod wyalTa mRvrevani.
7
me rusTvelsa leqss ar udri, viT margalits-Calis Zirsa;

magram mimroTic keklucni turfad moikazmen pirsa;


odes maSvrals moswyurdebis, maSin wyali Rvinod Rirsa,
dro mova rom gatkbildebis, xilad sSWamen pantis Cirsa.
8
cxeni marto morbenali muxlmokledic gamaldebis,
sad maRali arcad iyos, mun dabali gamaRldebis.
Tvalan nassa alamazebs, vis lamazi ar axldebis,
am wigns wignad moixmarebs, vinc sxvas wignsa ver mixvdebis.
9
me sawuTrom berwovneba momaxvedra TavSi koblad:
Ze ar momca, arc asuli, Semqna saxl-kar dasamxoblad,
am leqss Tavi mouyare, saca meTqva TviTo oblad,
agebis rom brZanos vinme sityva CemTvis Sesandoblad.
10
me uSvilom es oboli mZliv gavzarde didis WiriT:
rac vicodi sacodneli, mas vaswavle sibrZnemciriT.
movkvdi, damrCa unaTlavi, ver SeviZel me simwiriT,
vinc monaTlavs, me mas vlocav codvilisa Cemis piriT.
11
brZensa kacsa vexvewebi, es oboli maminaTlos;
Tu ram iyos sxvis sjulisa, momiqcios, gamiqarTlos,
an Tu iyos matyuvara, ecados, rom ganmimarTlos,
sxvasi nuras moindomebs mazed metsa usamarTlos.
12
amad vixotbe, Sevkribe cruis sawuTros ybedoba,
me Ze ar damrCa bedkrulsa, es aris Cemi bedoba.
yrmao, Sen Zmobas genukvi, asulo,miyav Sen doba,
vinc waikiTxoT es wigni, mibrZaneT codvils Sendoba.
13
RmerTman Tqven, Zmano cocxalno, gixsnasT yovlisa WiriTa!
gardagiqciosT sicilad, rasac rom RmerTs SestiriTa;
Tqven me codvils mkvdars mibrZaneT cxovneba kais piriTa,
agebis RmerTman damixsnas jojoxeTisa mwviriTa.
14
rac damrCa, ver vsTqvi, mewada, meTqva grZlad, Tavi mecada.
vera vsTqvi, moclas ucdidi, netamca ara mecada!
meswrafa sevdis laxvari, sakvdavad gulsa meca da,
aw amas vRonob, ar vici, qvesknad waval Tu me cada!

15
amisTvisa var mowyeniT, vstiri da ar memRerebis,
pirs Semdebi ars sikvdili, aravis daeferebis;
arc xvewniT, arca qrTamiTa, arc xrmliTa moigerebis,
maSinve qveS amoidebs, visac rom daeZgerebis.
16
mamao, Tavsa mfaravi dagedga kargi karavi,
ganiari da maRali xelTagan moukaravi,
Sig viyav, sadRac gamagde, paRuri amamkar avi,
miT cremli Cemi zRvad gaxda TvalTagan nawanwkaravi!
17
fu, Sen, cruo sawuTrovo, rad ar mZuldi, rad miyvardi?!
Sen yofilxar mware, Sxnakvi, me megone tkbili yandi.
3

aq sakvdavad rad mogyvandi, Tu mun cocxals wamiyvandi?


ratom agre uwyalo xar, sasikvdilod ar Sagwyaldi?!
18
papis papa, bebiani, mamis mama, dedis deda,
mama, deda, Zmani, dani, coli, Svilni, zedi-zeda
RmerTman yvela mas ucxovnos TviT aSoros mas warwymenda,
vinc es wigni ganawigna kiTxvad Ses[a]qcevlad Cvenda!

w i g n i a
T a v iS e s a v a l i
a.

qarTvelT ufalTa megvartomobis igavi

RmerTo, romelsa gaqonan arsis saydarTa jdomani,


romelman moec mijnurTa trfialT survilis ndomani,
ritorTa-leqsi gulisa siRrme sibrZnisa zomani,
Sen mimaxvdine wadilsa, ar maqvndes cudad cdomani.
2
daviwyo sityva sibrZnisa, pirvel brZenTagan brZnobili,
mis mgrZnobelisa didisa sulisa mier grZnobili,
Sevamko erTi ufali RvTiv zeciT qnvynad mkobili,
qarTvelT spa-jarTa, yovelTa erTa msajulad cnobili.
3
vsTqva ufalT megvartomoba, ar Sorad misxi misxisa,
vin mTqvis me kaci xis darad, damrgis, qve wyali misxisa,
zedan gamomcis nayofi, furceli mkvidrad misxisa,
dargulad Cvenad saCrdilad Srtod monabamni mis xisa.
4
nergad mas vsaxav, ig rac xe isaxa iesesiTa;
vinca gamosca nayofi TvisTa naTqvamTa, xes viTa;Y
Surdul-qviT sZlia mebrZolTa dambadebelis esviTa,
Sto-morCad qarTvelT ufalTa, vinc maze bmul Cans fesviTa.
5
Tumca mijobda Srtod Tqmasa, swored saxeli mewoda,
mexara, me miT mexara, saCrdilad ig qve mewoda,
miT dameSrita saxmili, risganac guli mewoda;
magram ver mivxvdi salbunTa, rom wyluri mexo, mewo da.
6
vera vsTqvi, me ver SeviZel mis xis saxelis wodeba,
sofels ergo da soflelT Tqves: ,,mrudia, ara swordeba;
aRiZren erni, izraxes cudisa mideb-modeba,
gayides, mosWres, gamsyidvels mixvda miT cecxlis modeba.
7
saxiT misebriv sxva morCi qveynad ar daibadeba,
me misis xilis WamiTa piri ar gamimwardeba,
magram jer ZirTa saxelTa mwadian gamocxadeba;
wesia saSenT aRmSenTa pirvel safuZvlis dadeba.

8
safuZveli ars yovelTa dausabamo pirveli,
mama yovlisa mpyrobeli, caTa da qveynis mWirveli;
miuwdomeli, uzomo, gamouTqmeli, mbrwyinveli,
RmerTi, abelis msxverplisa keTilad Semawirveli.
9
aravina flobs xelmwifed RvTis udidesi Zlieri!
RvTis gamo qmnil ars yoveli, arsmyofobs rac nivTieri.
mas morCileben sulni da uricxvi spa-jari, eri;
man Seiwiros mciredi msxverpli es Cemagieri.
10
erTi vhTqva qveynad ufali, RvTisebr msajulad mqceveli
maswavlebeli uswavlelT, usjuloT momaqceveli,
aRm[m]arTebeli dacemulT, aRmarTulT gardamqceveli;
TvisTa samwysosa cxvarTaTvis sisxlisa damaqceveli.
11
Tqmula sibrZnesTan sigiJe, viTa cocxalTan mkvdaria;
ama uflisa saqebrad brZenic Wkuvazed mcdaria;
me viT SevmarTo ucebman, radgan is miumxvdaria?
magram daviT Tqva: ,,aqebdiT glaxaki da mdidaria!
12
mdidari egreT Znel cxondes, egoden SesawiriTa,
viT erTi mwiri mxeveli edems zis oris mwvliliTa.
sarwmunoeba mciredi mTas gardascvliso ZiriTa,
amad ar vdumeb, vritorob goneba-sibrZnemciriTa.
13
misi qeba da gamoTqma brZenTaca uZneldebian:
hqeqen, sCxreken da eZeben, da kvalsac ver mixvdebian;
razomca aRvlen maRlamde, kvlav isev qve brundebian.
me rom ver mivxvde ucebi, magaze rad Semwrfebian.
14
me sibrZnisaebr CemTasa ar davadumeb brZnobasa,
rasaca momcems momcemi Setyobasa da grZnobasa,
didad miiCnevs ufali mwirTagan mcires ZR[v]nobasa,
miT Sevecnevi ucnaur, rasac mivswvdilvar cnobasa.
15
Tu visme Cemi naTqvami Sairi enasebian,
mec uTxra misi pasuxi, Tu guli enas ebmian;
yoveli wuli mSobelTa, mzgavsi mzgavs[s] emzgavsebin,
gind iyo koWl-brma, qaCali, ded-mamaT eTavsebian.
16
momxsenebeli ar mrCebis, maSfoTebs, es maRonebsa;
codvis muxruWiT Sekrulsa, vame, vin mamifonebsa?
Tu ar Sevkreb da ar uZRvni yrmaT ia-vardis konebsa,
cocxalic arvis vaxsonvar, mkvdars vinRa mamigonebsa?!
17
erTbamad frinvelT uwoden Savardensa da Zerasa:
ar sCxreken yvavTa Cxavilsa, bulbulTa tkbilad mRerasa,
farSamagisa Svenebas, bukiotisa bRverasa:
aw rom ar mixmon meleqsed, memarTlebian me rasa?
18
SoTa mRers, mefe Temuraz, arCil mosZaxis Zmureba,
5

mefe vaxtang da iakob [dabla] zils mietkbureba;


begTabeg, nodar, oTari, onana bans eSureba,
dvrinven yaran da mamuka, me msuris maTi yureba.
19
bevrTa da cotas mwvelelni sworeT gavlian berasa,
ganayeneben mSrals calke, amad moiwvels verasa;
sjobs qvemo bolos Sin dgoma SigniT garedam mzerasa,
mReren da mec bans Sevawyob, damgmoben amaze rasa?
20
karg saqmezeda mibaZva ara ra dasaZraxia!
smena, Tqma, swavlis Zieba moZebarTagan axia.
cudis, tyuilis mozRapre sicruis kananaxia,
swavlaze urCi da morcxvi TvaliT ar dasanaxia.
21
es sityva maSin moxsendes uwvrTelsa, ucodinarsa,
gahgrZelebodes ra Rame ZilgamkrTals, dauZinarsa,
eZebdes, veras poebdes saqmesa samjobinarsa,
Tavs iwyevlides, ambobdes ded-mamis Sesaginarsa.

22
saRmrTos rom veras galobdes, imRerdes,,xarTa lalasa,
javrobdes, Tavzed iyrides qoqolas da valalasa;
Zvirs uxsenebdes mSobelTa, lanZRevdes Tavis lalasa,
rom ar vswavlobdi, rad ara mcemdian tajganalasa.
23
nu genaRvlebis swavlaze yrmis wkeplis cemiT kivili,
mal gamTeldebis uwamlod misi wylurebis tkivili
ra moizardos, moyvinCldes, mamlureb Seqnas yivili,ufrTxildi, misgan wyeniTa araze Seqna Civili.
24
rac ara hxamdes Cioras, nu uyri asakenklada,
danabi Tavs nu anebeb variaT dasapeplada!
radgan abram Ze saklavad gamoimeta msxverplada,
Sen gemetebis rad ara Ze wvrTaze gasawkeplada?
25
uwvrTeli ZaRli mixvdebis gareT siciviT TrTolasa,
saWmliTac arvin ganaZRebs, pilwad daiwyebs wrwolasa;
gaswavlebuli pativiT Staqunze Seiqs wolasa,
sjobs yola uwvrTis ZaRlisa, uwvrTelis Svilis yolasa.
26
ZaRli uwvrTeli patronsa aseTs ras dauSavebsa,
rom Svili briyvi, ucebi, ded-mamas ganaTavebsa?
ucodinrobiT aseTsa saqmeebsa iqs avebsa,
gvarsa da naTesavebsa sircxvili sWrides Tavebsa.
27
patronsa ZaRli uwvrTeli mets versa hkadrebs wyenasa:
an purs mostacebs, an xorcsa, an wyals amohkravs enasa;
mSobelTa Svili uwvrTeli arodes miscems lxenasa,
sulTa warwymendas da xorcTa miuTxrobs miT Sercxvenasa.
28
uswavleli ZaRli karSi yefs da gareSamos hfaravs,
nadirs afrTxobs, qurds aSinebs, Znelad rasme mas moparavs;
6

briyvi kaci wamowvebis, RamiT karsac ar misjaravs!


TviT iqnebis gasakmari, vinc am swavlas gamikmaravs.
29
yrma swavlaSi momSviddebis, rkina cecxlSi garbildebis,
uswavleli vaJikaci siberis dros gawbildebis;
rik-fainis dro gardua, veRar gahkravs, Cahbildebis,
swavlis Ziri mware aris, kenweroSi gatkbildebis!

b. swavla moswavleTa
aTTa saxmarTa saqmeTa Cagoneba yrmaTaTvis

30
ismine, swavlis mZebnelo! moyev daviTis mcnebasa,
jer mware Wame, kvlav tkbili, Tu eZeb gemovnebasa;
Tavs sinanuli sjobia boloJam dananebasa, _
Wirs myofi lxinSi Sesuli, Svebad miiTvli vnebasa.
31
dedam ra Svas Ze, pirvelTa WirT aRar moixsenebsa,
Zis sixaruliT dahkargavs ilaos mzgavsTa senebsa;
maSin ixarebs mwidnavi, odes moisTvlis mtevnebsa,
egreT moswavle swavlasa ra srulyofs, ganisvenebsa.
32
swavla sikvdimde Senia, mudam SenTana myofeli;
mas gecilebis veravin, ar aris gasayofeli.
sxvas yvelas maxe ugia, Tavisa gasayofeli;
Tu kacsa codna ara aqvs, gastanjavs wuTisofeli.
33
codna Tan dasdevs mcodnelsa, razomsac daetarebis,
aqvs uxilavi saunje, xeli ar Saekarebis;
arc cxadiT ZaliT waerTmis, arc malviT moiparebis,
Wkuva uxmar ars briyvTaTvis, Wkva codniT moixmarebis!
34
Cemis ucebiT Sevatyev, briyvTaTvis rac Semityvia.
avi da kargi garCeviT, vxedav, rom axlos miwyvia.
minda da swavlis simokliT cal-calke ver gamiyvia.
hgavs uxorTumos spilosa Wkviani kaci briyvia!
35
viT usaWurlod mamaci omSigan gulad lomobdes,
gacofebuli gul-brazad vefxvi uklanWod omobdes,
ver aRasrulos sawadi, rac nebavs, misTvis Ronobdes,egreT Wkviani uwvrTeli ver mixvdes, rasac ndomobdes.
36
vsZebne d avera hvpoe ra mjobi am swavla-mcnebisa:
brZensa aqvs Tavis ufleba, sofelSi yofna nebisa;
brZeni sadac ars, darCebis, saunje Tan eqnebisa:
brZeni purTaTvis CemsaviT muxlT arvis moeqnebisa!
37
brZeni sityviTa darCebis, ostati Tavis xeliTa,
xucesi wirviT, vaWari Sors wasvliT-mosvliT ZneliTa,
molaSqre sisxlis qceviTa, mxvneli ofliTa cxeliTa,

glaxa karis-kar TxovniTa,_Sena gwads aw romeliTa?


38
zogi xom ZoRan gaCvene Svidiod sarCos Ziroba;
merve_xelmwife darCebis, visac aqvs qveynis mWiroba.
mecxrea_arCenT mwyemsoba, uqniaT menaxiroba,
meaTe_mijnurT survili, trfialTa Senamziroba.
39
mijnuri, mwyemsi, xelmwife, glaxaki, gina mxvnelia,
molaSqre, vaWar, xucesi, ostati, brZen-msityvelia.
aTisav TviTo mogiTxra, romeli risac mqnelia.
romelic ginda, iqone, erT-erTs mohkide xelia!

a.
40
mijnurman unda trfiali gul-marTla Seiyvarosa,
mudam gverT axldes surviliT, arodes gaeyarosa;
umisod Wirad saxevdes yovelsa gasaxarosa,
tkbilad sCndes misTvis sikvdili, sicocxle gaimwarosa.

b.
41
mwyemsoba unda sifrTxiliT, aqvndes mciredi Zilia:
mudam mxned samwysos uvlides, dRe yineli Tu Tbilia;
mwyemsman keTilman cxvarTaTvis dadviso suli tkbilia.
vinc brZana, man me maridos uxilavT mxecTa kbilia!

g.
42
xelmwife unda marTali, viT brZenTa dauweria,
brZeni, uxvi da mowyali, mrisxveli zomieria;
sjulmtkiced, swores samarTliT iyos da yvandes eria,
mwysides, mwyemsobis niSani-xelT skiptra-mas uWeria.

d.
43
glaxaki unda mdabali, tkbilisa ena-pirisa,
mlocveli yovlis sulisa, sul didisa da mcirisa;
uyvars, viT iob, ufalsa glaxa momTmeni Wirisa;
sZuls RmerTsa ampartavnoba metadre glaxa mwirisa.

e.
44
unda mxvnelTa da mTesvelTa, mwidvnelTa, gina mbaravTa,
mzis aRmosvliTgan Casvlamde Sig ar Sexedon karavTa,
cxelis ofliTa damwvarTa CirdilT qveS miukaravTa,
rac imuSakon, Wamon da aWamon qveynis mfaravTa.

v.
45
molaSqre unda Wabuki, Tamami, Tav-mdablovani,
mepatroneTa erTguli, morCili, samarTlovani,
8

mxne, amxanagTa moyvare, mamaci, Zalgulovani,


gul-srulad mebrZolT mebrZoli, ar susti, magar-mklovani.

z.
46
vaWari unda sarfisa, samTvralos aras svemdesa,
yomarbazobas eridos, siwmindiT Tavsa scevdesa,
metad uzomod aramsa alalSi ara revdesa
swores adlsa da sasworsa xelSi ar amrudebdesa.

c.
47
xucesi unda mamaci, ar Tu jabani, mxrdalia.
xuces[s] ar eTqmis: WirSigan ver Seval, saridalia.
xucesman unda damarxos, Tu kacman suli dalia,
xucesic bevrs rigs danaklebs, Tu meti Rvino dalia.

T.
48
ostati, uflis moSiSi, daviTman qebiT Samosi:
netar ars, vinca naSromi nayofTa TvisTa Wamosa!
coliT ars viT msxmo venaxi kidesa saxl-midamosa,
Svilni xed zeTisxilada urgs tablis gareSamosa.

i.
49
aw brZeni unda sofelSi egreT, viT wminda beria.
cxovrebdes, erT aswavlides, gaxados mecnieria;
brZenman ar unda ikadros, urigo rac ram feria,
brZenis urigod qceviTa baZiT waxdebis eria.
50
aTiv eg iyo, mogiTxar, sxva ara misgan kidia.
romelic ginda, irCie, aiRe, xeli hkidia:
gerCios, glaxaT iare, gerCios, yanas mkidia,
me SenTvis aRar mcalian, ymawvilis vali mkidia.
51
viT Zniad wnori berfuyi daigrixebis wnelada,
egreTve kaci mxcovani ganiswavlebis Znelada,
viT axal morCi vazisa xels miyves safurCnelada,
egreT axali mozardi KYyrma ostats-gasawvrTnelada.
52
erTs sityvas getyvi, mismine, ymawvilo, Sens morCenasa!
Tvals nu axexeb bnelTaTvis, nu hkargav naTliT Cenasa;
nu eSurebi fexiTa ukeTurTaye rbenasa,
xma moudable orRanos, aSiy-maSiyad stvenasa.
53
iqmode gulis Tqmisasa gemovnebisa Tmenasa,
Tavs Tafli, bolos Zirmware nu getkbilebis enasa;
guliT ufrTxode, yuriTa, sasafrxos sityvis smenasa,
miT Saeyrebi sayvarels, Sens lamazs sulis lxenasa.

54
alabulaTi nu avseb wmindad garcxilsa menasa,
gagiWirdebis garecxa, Seiq oxvras da qSenasa;
ityvi: ,,ra uyav Cems Tavsa,_daiwyeb kbilTa RrWenasa,
,,daviT rom kargaT maswavla, me igi rasTvis menasa!
55
ymawvili unda swavlobdes sacnoblad Tavisadao:
vin aris, sidam mosula, sad aris, wava sadao?
vinca qmna Tixa WurWelad, ras uZRvnis xelfasadao?
viT rema xnarcvs ar Cavardes ulagmo da usadao?
56
unda qalman da ymawvilman dahxuros bage kbilosa,
fexi ar axsnas sabliTa da ena Seborkilosa:
ar misces neba SeZvrisa warbs, wamwams, Tvalis kilosa,
arcavin TviT sxva gakilos, arc sxvisgan gaikilosa.
57
nu metyviT: Cven rad gvaswavle, rac TviT ar gaqvnda zrdiloba?
rad gviqe kacman jabanma mamacTa xmal-mowvdiloba?
ucodinroba avia, maqvs misi gamocdiloba,
CemsaviT sicxiT nu iwviT, monaxeT niav-Crdiloba.
58
soloman brZeni sibrZniTa Tavi ars yovlis brZnebisa;
bevri ram kargi daswera wignebi RvTis brZanebisa;
erTi imasac mouxda gatexa rame mcnebisa,
Tu gijobT nurca mas usmenT, sityva damirTavs nebisa.
59
mrudi xom ara miTqvams ra, amasac vityvi sworsao,
saqmesa TvaliT naxulsa, ar mogonilsa, Worsao:
minaxavs erTi pirutyvi gorsa Tu axalgorsao,
TavisTvis mutruks akeTebs, sxvaT gaukeTebs jorsao.
60
ragind brZen iyos mkurnali, kargad atyobdes majasa,
sxvisas Seityobs, Tavisas veras gaigebs xvanjasa;
TviT sxvas uwamlebs, TavisTvis sxvaze mihyudebs barjasa,_
me ver virge da Tqven garge amad rad mizamT jajasa?
61
Tumca brma var, kidev vxedav qveynad Cemgan ufro brmaTa;
bers gamocdilT ara vhkadreb, mogaxseneb axal yrmaTa:
Tu curvasa ar iswavliT, ver gauxvalT wyalTa RrmaTa,
wkeplis cemiT daSuSxva sjobs saukunod cecxlSi bmaTa!

g. saqonli[s] SekrebisTvis
62
Wkuva puria saxiTa mWamelTa Sesargebeli,
codna da saqmi[s] xmareba_marili dasawebeli.
beds rom ityvian, ar vici, ra uqo beds saqebeli;
bedman Sekribos, Wkvam fantos, meqnebis ra sargebeli?
63
bedi ars qceva wuTisa, viT dRisa naTob-bindoba,
avdaroba Tu daroba cis moRrubvla da wmindoba;
xan moswvavs namTa simcire, xan alpobs RvarTa didoba,
dRes momcems, xval ki wamarTmevs, amad ara maqvs mindoba.
10

64
beds saqoCriTgan TvalT uCins, qalis saxe aqvs brmisao;
daiarebis qveyanada, xeliT mZebneli qrmisao;
visac xels mohkravs, aiyvans, naxavs, gauCxreks pirsao,
Tu moewona, daiWers; Tu ara, dascems Zirsao.
65
aw bedi, giTxra marTali, me axla mamagondao;
razomca sCxrekden sawuTros, brZenT bedi ar moswondao,
amad arc lxinsa, arc Wirsa grZlad bolo ara hqondao.
bedi mas hqvian, vinc rome ar mokvda, suliT cxondao.
66
Wkvis ukeTesi saqonlad ara ra saqonelia,
magram Tu ndoba guls abrmobs, ar advil saSovnelia.
rac xelT aqvs, masac dahkargavs, umzgavso sapovnelia;
saqonelisa Semkrebi saqmeda sacodnelia.
67
xdoma bnels naTlad aCvenebs, danabrmobs naTlad mxedvelsa;
xdoma mxrdals gahxdis mamacad, Sebedavs Znels sabedvelsa;
xdoma sxvis swavlas miikravs egreT, viT cercvi kedelsa!
ndoma miiyvans mimyolsa Sesarcxvens, warsawymendelsa.
68
filasofosi epikur gvauwyebs, amas gvpirdeba:
agebulobiT myofeli arodes gaRaribdeba.
Tu kaci ndomas mihyvebis, midReSi ar gamdidrdeba,
roca pataras iSovnis, merme dids maekideba.
69
vis siyvaruli daipyrobs da ndoma daimonebsa,
rac TviT ar moswons, mis metsa aRaras moiwonebsa;
vardis konasa dafuSavs, anZalas daikonebsa,
mkvidrs mijnurs zurgsa Seaqcevs, wuT[s] gulze daikonebsa.
70
erTs kidev vityvi igavsa, TqvengniT damerTvis Tu neba:
zogs kacsa saklmad miuCans Tvisi simyralis suneba;
ragind bevrs avsa Svrebodes, ara aqvs misi wuneba,
xaWas gul_tkbilad uyovebs da cols ki ebuzRuneba.
71
aw me saero walkoti mgonia patiosani;
miyvars da mal-mal msurian misTa yvavilTa ynosani,
ganvSordi saRmrTos baRnarTa, vsTme mis bulbulTa osani,
mihvyev sawuTros zRaparTa, Seviqen arakosani.
72
amad viswrafi saTqmelad da ara mcalis sayenad:
Tqmula, saunje uxmari ara-rad gamosayenad.
walkots viSeneb, Sevikreb xilT umjobesTa namyenad;
movisTvli misTa nayofTa marged, ara Tu sawyenad.
73
axla vsTqva Cemi saTqmeli, rac maqvndes Wkuva, gageba:
ugvanaT didTa mZebnelTa patarac daekargeba;
sul rom ara vsTqva arara, is ufro ar evargeba,
mec mreven meranT jogSigan, Tu SevsZel gajagjageba.

d. ukvdavebis wyaros igavi

11

74
romelman cani, viTarca karavani Segvimzadisa,
zed miadgina mnaTobni nivTTa yovelTa mzardisa,
mas qveS qmna viT baR-walkotni, raSigac daviT xadisa,
ig ars mizezi yovelTa, farulisa da cxadisa.
75
modi, msmenelo, ismine, daCumdi, vityvi, su, rasa,
ukvdavebisa wyaroTi mogarTmev savses surasa,
ixmare eqsi, dahxede brZnad brZenTgan naeqsurasa,
gaSinje, saxiT vinc me Srtod giTxar, mohbmia Tu rasa.
76
visganca igi samyaro ars naTlad aRnakeTebi,
misgan ars Zirni da fesvni, morCni yovelTa xeTebi;
igi ars im Srtos Ziri da misive SenaerTebi,
daviTs mohbmia, romelsa Tavzed epoxa zeTebi.
77
winaswarmetyvelT qadages brZaneba RvTis magieri,
gamogvicxades, gvaswaves, gvacnobes sityva Zlieri.
viT Rame bnelsa mziani mohbmia dRe n[a]Tlieri,
egreT abramis yvavili, daviTze nayofieri.
78
daviT Tqva RvTisa magier sityva Zlieri erTia:
gardamoxdeso, viT wvima, sawmiszed monawveTia;
viT man Tqva, naTlad mobrwyinda mis naTlis SenaerTia,
misve daviTis Zed Tqmuli, ieso qriste RmerTia.
79
mamisa sityva saxiTa, viT Srto ZirTagan, exara;
miiba mTaman poxilman, poxierebiT exara.
Zed sixaruli soflisa qalwuls mariams exara,
miT cruv yvna RmerTman kerpiTa cud-moimede mkvexara.
80
sibrZne mis brZnisa ar Zaluc enas gamoTqma bagiTa;
magram naTlad vsTqva naTeli, rac oden miCndes bagiTa,
Ziri venaxTa Srtozed rtod, viT axal-morCi bagiTa,
agreve mzrdeli yovelTa vscanT gasazrdeli bagiTa.
81
ra igi CCvili asakiT saxiT aRmorCda, axevda,
mis umjobessa nasaxsa msaxveli veras saxevda!
miT ikurnoda sneuli, brma TvaliT dainaxevda,
misgamo misi mrxeveli ukvdaveb[a]sa arxevda.
82
mas morCsa sikvdilT momkvleli zed erTi xili ebada;
simwifis Jami mosloda nayofis gamoRebada:
zogs sasikvdineT miaCndaT da zogTa ukvdavebada,
SeinTqvnen erni, aRiZrnen cudisa ganZraxebada.
83
erTa Tqves: misi nayofi ar aris saqeburio,
hkurnebs da erTa acdunebs, saqme sWirs bezelburia;
sjobia, _mocavakvdinoT, nu aris fexzed mdgmurio.
Torem da bevrs ers miiyvans TavisTan eg macdurio.
84
ver icnes, iyo mosili RmerTi kacobriv cmuliTa;
12

kacic Znelia sacnoblad, RmerTs vin icnobda guliTa!


magram naTlad Cnda naTeli, misis daviTis TqmuliTa,
naxes da ver dainaxes im brmiTa Tval_axmuliTa.
85
elmad sWvretden mas marTalsa, naTels bneliT Senamosrad.
amad iyvnen lewa-mtvreviT erTmanerTis Senamosrad;
brZenTa sTxoes: saxiT SeniT mogvivline Sen amos rad.
mohxda, naxa brmaTa Tvalman Rawvni cremliT Sena-mosrad.
86
mas ucnaurs mecnierni aTormetni udgnen mcvelad,
amad rome misi saqme maT smenodaT ufro vrcelad,
ar undodaT uJamurad saidumlo gasacrcvelad,
Sescda erTi maTganica, iqmna ucxod zurgmaqcevlad.
87
is erTi TormetTagani iyo moyvare vercxlisa:
man aRiSena samyofi, bnel, saukuno cecxlisa,
sixarbiT naTlad vera scan Saravandedi mze cxlisa,
gayida, sisxli itvirTa ganmwmendi bralTa mrecxlisa!
88
ganmsyidvelman ra msyidvelni gasyiduls Tavs waayena,
ra ixiles misTa mcvelTa, mixvdaT gulSi didaT wyena,
SaeSindaT, dasamalad mirbioden SambTayena.
erTi tirda: rad gaveqec, cremlis gubi wanayena.
89
Seipyres, misTvis momzades lursman-kver-gaz-marwuxebi.
mis mSobels esma, daudga avi dRe Sesawuxebi,
ityoda; vame, mecemis Tavs mexi monaquxebi,
vaime gulo, dagulo, ra mwared gaixuxebi!
90
Semoexvivnen garSamo, dauwyes Wra da kodeba!
Zis dasjisaTvis dedasa mixvda saxmilis modeba,
Seqna Tavs cema da tyeba, tirili,moTqma, godeba,
miT mis ganmsyidvels nebiTa xvda yelT sabelis modeba.
91
jvars acves ra, moakvdines, aRmdgeneli gardaiqca,
sul SeiZra qveyana da klde ganskda da gardaiqca;
Tvis mnaTobTa Suq-naTeliT bneldeboda mazed ig ca.
neta, rogor moisvenebs suliT, mxsnelo, vinc rom migca!
92
jvarzed mkvdarsa erTman vinme gverds laxvriTa uwyo gmera,
mis laxvriTa naWerTagan Seqnes sisxl-wyalT gardmoCqera;
gaxukvirda, ra ixila, zed dauwyo amod cqera,
man Tqva misi: WeSmaritad, me es kaci RvTis Zed mjera!

e. jvarcmis ambavi

93
uriaT gmes da uaryves ufali tkbili ieso,
maT misi swavla moZRvreba ararad miiCnieso;
Aar vici, rad qnes ugbilTa, avi ra SeaCnieso;
orsav gzas wrfels win udebda, xorciels da sulierso,
94
mkvdars aRudgenda, kurnevda keTroans, wyalmankierso;
13

brmas TvalT uxelda, ciscisad arCenda eSmakierso;


utyvs enas ZRvnida, yrus_smenas, kuts-sapyars_svlas Svenierso;
purs mcires didad, wyals Rvinod uqcevda:_Wame, svi eso.
95
amis mets aras etyoda: _esevdiT RmerTs zecierso.
mSvidaT cxovrebdiT, nu uzamT erTmaneTs Tqven udierso;
gaikiTxevdeT glaxakTa, asmev-aWmevdeT mSierso.
Rasac keTils iqT, RmerTi Tqven mogagebsT mis magierso.
96
aw, naxeT, misad sanufqod rac maT mas SeamTxvieso;
borotisagan keTili SuriT ver ganarCieso;
RvTis saidumlo gatexes, gulSi ver daitieso,
TavianT macxovnebeli w[a]mwymendlad miicnieso.
97
ocdaaT vercxlad gayides, isic ki danabnieso;
Seipyres Tvisi damxsneli, sabeli moaxvieso;
magra Seukres xelebi, ufalsa ara sTnieso,
urigo sityva Sekadres, galanZRes, gaaTrieso!
98
yvrimals sces Tvalebakrulsa, hkiTxes: vin gcema, Tqvi eso?
frCxilTa uyares lerwami, nunebi aatkieso,
avazakzeda gascvales, baraba maT irCieso!
Brali ver poes, dasajes, pilate miusieso.
99
bralobis sisxli Tavzeda SviliTurT gardinTxieso,
SoltiT sces xel-dabanilTa, msxverpls sisxli Seurieso.
daadges eklis gvirgvini, golgoTas miiwvieso;
Sesamoseli gaxades, qlamindi moaxvieso;
100
jvarzed ganakres, xel-fexTa lursmani gauwieso;
wyali iTxoa, miarTves, ZmarSi NnaRveli rieso.
ugmires gverdsa laxvari,_vaime viTa vsTqvi eso!
mokles ubralo, braliTa qveyana Searyieso;
101
mze danabneles, mTvareca, varskvlavni daafrqvieso.
Tavs kretsabmeli ganapes, bolomdi Sua xieso!
jvariT g[a]rdmoxsnes, wagragnes, tiloSi waaxvieso;
damarxes, mkvdarsac ar endvnen, gars mcvelni Semoxvieso.
102
qmna sulgrZeloba maTzeda da dasTme Sen CvenTvis eso.
dideba moTminebasa Sensa ufalo ieso!

qmen sulgrZeloba maTzeda da dasTme Sen CvenTvi eso.


dideba moTminebasa Sensa ufalo ieso!
dideba moTminebasa Sensa ufalo ieso!
v. tirili RvTismSoblisa
103
modiT, yovelno Svilmkvdarno dedano, SeiyareniT!
Semwynareb[e]li aw Tqveni mariam SeiwynareniT,
ismineT misi tirili, Tqvenc cre[m]lni gardmoyareniT,
suls eciT misgan nug[e]Si, Gguls Wirni ukuyareniT.
14

104
odes ixila mSobelman Ze Tvisi, RvTisa cxebuli,
eklis gvirgviniT mosili, SiSveli, gakicxebuli,
jvarzeda xel-fex mikruli, gverdsa laxvaric xebuli,
aTrTolda, zariT daeca, gaxda viT damarcxebuli.
105
moedva mwared saxmili, Seiqna dadagulobiT;
daewo guli da RviZli, nawlevni gaTangulobiT.
Tqva: damekarga sawuTro Wirnaxul-dakargulobiT,
damiWkna gulis yvavili, gavxdi viT gali rgulobiT.
106
icemda mkerdsa da gulsa, ityebda, esreT tiroda:
viT Stozed morCo axalo, fesv-arsoano Ziro da!
virem Sens CrdilTa qveS vijeq, me Tavi ar memwiroda,
axlac gv[e]drivar, uSenod ar Semqna, ar ga[m]wiro da.
107
vaime TvalTa NnaTelo, sxio mis mzeTa mzisao!
saxiT viT norCo, nayofiT Zir-keTil, Srtov vazisao,
gamarkvevelo, gamwmendo, mnaTobo bnelis gzisao,
Sen iyav Cemi gamRebi samoTxis karT razisao.
108
Ra esma dedis tirili Zes mikruls jvarsa zedao,
SaemuRabna mSobeli da misken gadmoxedao.
gamoeZraxa, ubrZana: eha, nu mtiri dedao!
me waval, Sen Cem sanaclod ione gyvandes Zedao.
109
Ra gaigona dedama xma tkbili Tavis Zisao,
moxsenda mis Zis xelT-Wera, ZuZuT woeba sZisao,
msxverplad isakis sanacvlod movlena ciT verZisao,
miT misman kerZman laxvarman QWra ufro mihkerZisao.
110
gamwoebuli ityoda RawvTa sisxliTa mRebare;
ar viyav mamakacisa mxurvalebisa mxebare;
viT gals uTeslod ucxo xe ebas nayofis mRebare,
egreT Sen me bnels, naTelo, aw viT miSrtebi mTebare.
111
Zeo, Sens Tavsa mnatriden yovelTa ZeTa dedebi;
bednierobas miqebden, moswondaT Cemi bedebi.
aw Cemis braliT iwvian dRes Seni Semomxedebi,
xel-fexT dagrWmia lursmani, laxvriT dagWria gverdebi!
112
vaime laxvar-sobilsa da gulsa dana-vlebulsa,
Senis wylurebis cecxliTa dagulsa, danavlebulsa,
Sens ukan wuTis soflitgan gul-kvnesiT xan-warebulsa!
Zeo, metkbobis sikvdili sicocxle-gamwarebulsa.

113
Zeo, Sens uwin genukvi Cems sulis amorTmevasa!
gemudarebi, nu mizam Sen me amazed Tnevasa;
momkal, winawin wavide, Seni vaxaro evasa:
ieso mova, dagixsnis, morCebi pirvels wyevasa!
114
15

sofels uxaris, miiRebs aw ganTavisuflebasa;


Cemni iwvian nawlevni, vxedav Sens jvarzed vnebasa,
romelsa yovelTaTvisa daiTmen, iq maTs nebasa.
Sen, Zeo Dda RmerTo Cemo, ufalo, gZRvni didebasa!
115
jvariT gadmoxsnes, wagragnes armenakiTa wmindiTa;
damarxes, kari saflavTa daxures qviTa didiTa;
dabeWdes, mxedarT ubrZanes: saflavs sam dRemdis scvidiTa,
mkvdari aravin mogparosT, mas didad gaufrTxildiTa!

z. moTqma xmiTa Tav-bolo erTi

116
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!
borotisagan keTili SuriT ver ganarCieso,
macxovnebeli Sen maTi wamwymendlad migiCnieso,
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!
117
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!
RvTis saidumlo gagtexes, gulSi ver dagitieso,
ocdaaT vercxlad gagyides, isic ki danabnieso,
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!
118
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!
Segipyres Tvisi damxsneli, sabeli mogaxvieso;
magra Segikres xelebi, ufalsa ara gTnieso,
dideba moTminebasa Sensa ufalo, ieso!
119
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!
avazakzeda gagcvales, baraba maT irCieso;
urigo sityva Segkadres, gaglanZRes, gagaTrieso,
dideba moTminebasa Sensa ufalo, ieso!
120
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!
frCxilTa giyares lerwami, nunebi agatkieso,
yvrimals gces Tvaleb-akrulsa, gkiTxes: vin gcema, Tqvi eso?
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!
121
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!
brali ver gpoes, dagsajes, pilate mogisieso;
bralobis sisxli Tavzeda SviliTurT gardinTxieso.
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!
122
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!
xel-dabanilTa SoltiT gces, msxverpls sisxli Seurieso;
dagadges eklis gvirgvini, golgoTas migiwvieso,
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!
123
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!
Sesamoseli gagxades, qlamindi mogaxvieso!
jvarzed gagakres, xel-fexTa lursmani gagiwieso,
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!
124
16

vai, ra kargi saCino ra avad migaCnieso!


wyali iTxove, mogarTves, ZmarSi naRveli rieso;
wmindasa Sensa saRmrTosa gverdsa laxvari mieso,
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!
125
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!
mogkles ubralo, braliTa qveyana Searyieso;
mze danabneles, mTvareca, varskvlavni daafrqvieso.
Tavs ketsabmeli ganapes, bolomdi Sua xieso.

126
jvariT gardmogxsnes, wag[g]ragnes, tiloSi wagaxvieso:
dagmarxes, mkvdarsac ar gendvnen, gars mcveli Semogxvieso.
hqmen sulgrZeloba maTzeda da dasTme Sen CvenTvis eso!
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!

hqmen sulgrZeloba maTzeda da dasTme Sen CvenTvi eso!


dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!
127
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!
ar vici, rad qnes ugbilTa, avi ra SegaCnieso?
mkvdars aRudgendi, kurnevdi keTroans, wyal-mankierso;
brmas TvalT uxeldi, ciscisad arCendi eSmakierso.
128
utyvs enas ZRvnida, yrus_smenas, sapyarTa_svlas Svenierso,
purs mcires didad, wyals Rvinod uqcevdi,_Wame, svi eso.
amis mets aras etyodi: esevdiT RmerTs zecierso!
mSvidad cxovrebdiT, nu izamT erTmaneTs Tqven udierso!
129
gaikiTxevdeT glaxakTa, asmev-aWmevdiT mSierso;
rasac keTils iqmT, RmerTi Tqven mogagebsT mis magierso!
orsav gzas wrfels win udebdi: xorciels da sulierso.
amis sanufqod Sen maTa sikvdilsa SegamTxvieso!
hqmen sulgrZeleba maTzeda da dasTme Sen CvenTvis eso,
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!
hqmen sulgrZeloba maTzeda da dasTme Sen CvenTvis eso,
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!

c.ukvdavebis wyaros igavT axsna


130
man ucnaurman sacnoblad Tavisa Cena ineba;
viT veSpis mucliT ionas xvda mesames dRes lxineba,
egreT iesos qristesa saflaviT wamodgineba.
misgan cxovrebis wyaroma CvenTvis daiwyo dineba.
131
cxovrebis wyarom daSrita jojoxeTs cecxlis alebi.
zed miesxura, damosa xorciTve mkvdarTa Zvalebi;
Caudga suli ukvdavi, misca aRdgomis Zalebi.
eSmakT daulpo werili, adams garduwyda valebi.
17

132
es is wyaro ars, ZoRanas rom mogiTxarye su riTa,
moiReT wminda WurWelni, waiReT, visac gsuriTa!
viT sawamlavi geqmnebisT WurWliTa uwminduriTa,
gafrTxildiT, Zmano, ar mokvdeT myral-znoanisa WuriTa!
133
ieso qriste eCvena karTa xSulT mcnobT msxdomaresa,
gverd-Wrili, xel-fex nalursmi icnes da ganixaresa.
mibera suli, axara man maTsa saynosaresa,
kvlav qveyniT zecad amaRlda, jda mamis marjvniT mxaresa.
134
qveynad Ze mokles ugbilTa, ar mama zeskneTovani!
igica isev ganaxlda, viTarca orbi frTovani;
Zem xorciT mokla kacebi, cxovel qmna suli mRvTovani,
adams samoTxiT ganZebuls miT munve mourTo vani.
135
mamas da Zesa da sulsa sityviT aqvs ganyofileba,
magram erT RmerTad iTqmian, amas ar unda cileba.
mama uvneblad maRla jda, qve Zes xvda mocakvdineba,
suls raRa Saexeboda, TvalTagan ar ixilveba.
136
erTi ars RmerTi yovelTa qmnulTa, mis mier qmnulisa.
brZenic ara Cans aRmracxi mis saricxvelTa nulisa.
viTar Seswvdebis goneba ucebiT qve danTqmulisa!
aqeT da gaqeqT nuRaras, gesmodesT Cemis Tqmulisa!
137
viTa torua qveyniTgan camdis Seiwyebs stvenasa;
ver uwevs, qveve brundebis, rom veRar SesZlebs frenasa,
egreTve kaci ritori razomc amWervebs enasa,
daSvrebis, viT hxams, ver aqebs mas erTsa RmerTsa zenasa.
138
RmerTi aris TviT xelmwife, TviT ufali, TviT mWirveli;
aravin yavs moziare, aqvs mpyrobloba ucilveli.
RvTisgan nivTobs yovli nivTi, xiluli da uxilveli,
sufevs yovlis sulisagan Zvir-uTqmeli, ukilveli.
139
mas aqeben; angelozni, ca, qveyana, bnel, naTelni,
zRva, xmeleTi, xe, balaxni, mTa, borcvi, tye, maRnar, velni,
pirutyv-mxecni, mfrinvel, Tevzni, veSap, yovlni
qvemZromelni,
cecxli, qari, wyali, miwa, kaci cxovlad pirmetyvelni.
140
mze da mTvare, varskvlavebi, Rrubel-nisli, cissartyeli,
zamTar, zafxul, yinva, sicxe, Tovli, wvima mwyurnebiT mrwyveli,
elva-quxil-mex-tatani, xorSak-setyva xilT mbertyeli,_
yoveli suli aqebdiT ufals ityvis winaswarmetyveli.
141
RmerTman qveynad rac mohfina, yvela CvenTvis ganaCina;
Tval-margalit, oqro, vercxli, spilenZi, Tu qva da rkina;
Wiac CvenTvis amuSaka, WiWnauri aparkina,
Cvenca gvmarTebs RmerTs dauTmoT, swavlad gvemiT rac gvatkina.
18

142
vidgeT, vijdeT, anu viwveT, xansa cudad ar davmzideT;
vstirodeT, Tu vicinodeT; vleqsobdeT, Tu anu vzmideT,
RmerTs vaqebdeT, RmerTs vamkobdeT, RmarTs didebas SevasxmideT,
RmerTs mivscemdeT madlobasa, purs vSWamdeT, Tu wyalsa vsmideT!
T. qarTvelTa da kaxTagan TavianT ufalTan
Seorguleba
143
orTa maT CemTa ufalTa erTad uxsene gvaria.
Tumca ZirTagan Sors iyvnen, Srtod axlos monagvaria;
erTi daviTis Zed Tqmuli, romelman ivno jvaria,
meore vaxtang mexuTe, qarTvelTa mefed mjdaria.
144
iyo is erTi ufali glaxakT nugeSis-mcemeli,
mefsalmune da metyveli, RvTis qebiT bobRnTa mcemeli,
Srto Zirisaebr Tvisisa nayofis gamomcemeli,
mwyemsi cxovarTa damxsneli da mgelTa ar mimcemeli.
145
mas morCilebden qarTvelni, viT wesi iyo monisa,
umisod Wirad miaCndaT cxovreba siamovnisa;
magram kvlav Sescden mis gziTa, ra codvis burman monisa.
Cacvivdnen codvis morevTa, gza ver scnes madlTa fonisa.
146
gul-mankierad Seiqmnen, qmnes samsaxurzed klebani,
dacaiviwyes maT misi uricxvi mowyalebani.
zogierTs visme Seuxda eSmakis manqanebani,
daviT mamisa misisa damusres fsalmunT ebani.
147
gauorgulda spa-jari, eri mimcemi xarkisa,
bagiT pativ-sces, aCvenes guli mtyuvari zakvisa;
uaryves mcneba uflisa, ismines Tqma eSmakisa,
rac Teses, bolos moimkes TavianT namuSakisa.
148
Aswavlidian rCeulni TavianT qveynis mefisa.
waukiTxian brZaneba gamoTargmnili kefisa:
iqmeniT xarkis mimcemni, aRmsrulebelni sefisa.
movida didi Zviroba, dro waxda siiefisa.
149
RvTismSobelman hrqva: iwameT, vin ciT gviwvima manana.
qveynad umamod qalwulsa Ze marwebina, manana,
papad, bebiad iTnia iokime da man ana,
Sesandobelad yovelTa miT codva Tqveni manana.
150
ar daijeres, ara qnes sarwmuno dasajerebi;
dayruvden, brmani Seiqmnen, saqme qnes gasasterebi!
Tumc iyvnen xuces-berebi, maTac kargi qnes verebi,
damcirden madliT moyvrebi, codviT ganmravlden mterebi.
151
dajabdnen gulad mamacni mZleTa mebrZolTa mZlevelni,
nebiT Seiqnen ubrZollad Tavisa mterTa mZlevelni;
cixe ganuRes, SeuSves damqcevi, damamZlevelni,
19

mteri samkvidroT momSlelni, trfialTa wamarTmevelni.


152
ganucvdaT SmagTa xeloba, trfialTa mijnurobao,
ver sZlives mZleTa mebrZolTa, vera qnes gul magrobao,
SeSindnen, trfialT gaeqcnen, Sehkadres uarobao,
wuTs moyvaresa damoyvrdnen, mkvidrsa dauwyes mtrobao.
153
ver gaumagrdnen, odesac mterTa dauwyes brZolani,
neba yves TvisTa merColTa, arvin ineba rColani!
gvirgvinis coli gauSves, xaWasTan Seqnes rbolani,
ymad wauvidnen isasa, iqmnen mamadis qolani!
154
Seiqna didi mteroba, Tqma erTmaneTis Zvirisa,
ampartavnoba da Suri, urcxvad gatexa pirisa;
avazakoba, qurdoba, gzebze dasxdoma mzirisa,
tyveoba, mokvla, taceba_qvrivTa, obolTa, mwirisa.
155
man brZenTa brZenman ra es scna, brZana aReba xelisa,
risxviT gaSveba mis TemTa, gardaxda safarvelisa.
miugo: rjulTa gamryvnelno axalisa da Zvelisa!
Tqvenca ixiloT amier mospolva safuZvelisa!

i.sawyaulis mowyva RvTisagan


156
maT RmerTsa scodes, RmerTman maT pasuxi uyo codvisa;
ca risxviT Suva ganipis, qveyana SeiZrodisa;
venaxT uwvimis setyvani, mzgavsi naxeTqi lodisa.
mkalia dascis yanebsa, qari uqrolis odisa!
157
mougis didi siymili, Semusris Zali purisa;
aRarvin iyvis RviniTa aRmavsebeli Wurisa.
Semcirdis xarTa naxnavi, moswydis nawveli furisa,
yvnis saswauli, ar iyvis kaci mimgdebi yurisa!
158
uecrad mexTa dacema, iyvis elva da quxili;
nami ar gastyvris; golvaman mowvis balaxi, Tu xili.
Wmunviden, arad SeswevdaT codvis unanlad wuxili,
ase hxedevden niSebsa, viT naTels Tval-dawuxvili.
159
gamouvlinis nadirni, mWamelni kacTa xorcisa.
moTxaris mkvdarni saflaviT, cocxalic bevri xocisa:
xmal-kaparWT ridi ar aqvndis, arca xelmexas tyorcisa,
ded-mamaT Svili salxino wamze saWirod moscisa!
160
ucxo ram aqvndis mas mxecsa xerxi da mecniereba,
sacxovars aras awyendis, ver vscni ra aqvndis feroba,
saca rom kacsa Semoxvdis, medgrad ixmaros mteroba,
anazdad ecis, dafliTis, moklis da Seqmnis seroba.
161
arc miT moiqcnen! Sehyara ucxo, uwyalo senebi;
xoca kacni da pirutyvni, cxvarni, Zroxa da cxenebi,
20

kvlav Seayena, maxvilTa sisxliT aRivso xevnebi,


srulad aRsrulda maTzeTa daviTis monaxsenebi.
162
qoronikons qristes aqeT aTas-Svidas-oc-da erTsa
codva maTi umetesad esma, moexsena RmerTsa;
aRmosavliT mteri aRZra, mouwoda kvlav samxreTsa,
RmerTman mtersa mouvlinos, rac qarTls uyves, an kaxeTsa!
163
qarTlis Wirsa vervin mosTvlis, Tu ar brZeni, ena-mWevri!
ifqli RvarZlad gardaiqca, zed mobrunda cecxlis kevri.
erTman mterman aTs maTsa scis, orman wariqcivis bevri,
mcired darCa codvisagan kaci RvTisgan Senawevri.
164
Turqi, sparsi,leki, osi, Cerqez, RliRvi, dido, qisti,
srulad qarTlis mterni iyvnen, yvelam wakra TviTo qiSti!
merme SinaT aiSalnen, Zmam moudva Zmasa yisti;
Tavis Tavsa xmali ices, gulTa moixverdres xiSti!
165
viT mamali sxvis mamalsa dahmterdes da waekidos,
mas cemos da TviT icemos, daqoCros da daekidos,
ra ornive daRalulni ZaRlman naxos, piri hkidos,_
egreT qarTli da kaxeTi darCa TurqTa, lekTa, didos!
166
am ambis Tqma garCeviTa gulman amad ar mineba,
bevri avi gamoCndebis Cveni, maze mercxvineba.
mtersMSaesmis, iamebis, moyvares ki ewyineba.
rasac axla vambob, vgoneb, amazedac mxvdes gineba.
167
tyuili vhTqva, Cemi Tqmuli Seiqmnebis ra savargi?
marTali vhTqva, meSinian, va, Tu gavxde dasakargi!
kacs mis meti ara aqvs-ra sikvdils ukan Tan sabargi,
suls miuZRvis xorcT naqnari: avsa avi, kargsa kargi.
168
aw rom avi ar vaZago, kargi rogor unda vaqo?
avs Tu avi ar uwodo, kargs saxelad ra davarqvo?
kargs kacs viTar daukargo, rac ram sikarkace aqo?
avs kacs kargi viT uZebno, ormos Camsva, Tavs damarqo?
169
pirs- feroba, ukan Zraxva ara Tqmula safarsago.
sjobs tyuiliT qve yofnasa ze simarTliT avibargo;
vazis mrgvelTan is ar vaqo, vinc mis nacvlad ZeZvi dargo,
maze suli ar warswymindo, ra gind xorciT davikargo.
170
marTals vityvi, Seviqnebi tyuilisa moambe rad?
veras uqeb saZagelTa, uferulTa pir-saferad.
me, Tu ginda, Tavic momWran, tani gaxdes gasaberad,
vinc ara hgavs kaxabersa, me ver vityvi kaxaberad.
171
amisTanas mkurnals vaqeb, milesevdes fazar-xuTos,
ar Tu masa, uwamlobiT pirSi suli amamxuTos.
amisTanas batons vaqeb, man erTi yma ganaxuTos,
ar Tu xuTi aRarc erT-qmnas, ase saqme Tavs mourTos.
21

172
marTalia, mZraxvels Zraxna TviT ki avad mouxdebis,
magram farva siavisa qveyanas ar mouxdebis!
wamxdenelTa da mbaZvelTa kidev sxvac ram wauxdebis;
Zraxvave sjobs saZraxavTa, Zraxvas kaci moufTxvebis.
173
amad sZraxven vinc avs Cadis, kulav aRar Caidinos;
sxva gafrTxildes, misebr cremli TvalTa Arvin Caidinos.
kacman unda TaviTganve saqme karga maixdinos,
Torem bolos viT iqnebis, avzed Zraxva daicdinos?
174
vinc rom Zraxvas Takilobdes, nurasa iqs saZraxavsa:
Tavis[i]ca ganimagros, nu afofnebs sxvis nifxavsa.
WeSmaritad codva uZRvis kacsa kacis ganmkiTxavsa,
magram avzed avi iTqmis, kargs aravin gahkicxavsa!
175
amas vswyinob: avni avsa TviT iqmen da sxvas ki sZraxven;
baZiT morcxvic gaurcxvdebis, usircxvilos Tu ar arcxven.
vin dahfaravs maT naTessa, TviT umiwod qviSas farcxven,
qve sawuTros qvitkirsa zdgmen, ze samkvidros fiCxiT facxven.
176
ra gind rome kacman malos, Wiri Tavsa ar damalavs,
ver gauZlebs rac kacs seni gulsa ukods, sCxvlets da msWvalavs.
sxvis ar mkrZalavs rad emduris, vinc Tavis Tavs ara hkrZalavs,
TviT ver xedavs, sxvis saWvretad, Tu ar unda, pirs rad hkalavs?
177
me ki vhfarav, magram Cemi satkivari ara hfaravs;
metad mwared guli mtkiva, maJrJolebs da tanSi mzaravs!
ver moviTmen, rom ar davgmo, aRma mxvnelsa, daRma mbaravs,
Cemi codvamc miscemia Cems amamTxvrels, amambzaravs!
178
erTi kaci ukuRmarTad vnaxe erqvanT asxams fTebsa;
kvlav meore misebr mrudsa misTvis kabdos akeTebsa.
mxvnelsa vkiTxe:rad egreT iq? Tqva: Zala xnavs aRmarTebsa,
mfarcxvnelma Tqva: daRma vfarcxav, aRma-xnulsa es marTebsa.
179
vinc rom ise ukuRmarTad, mrudaT xnas da Tesos, farcxos,
is me pursa nuRar maWmevs, rac im fqviliT gamoacxos.
vinc Zmis sisxli gamoicxos, an TviT Zmasa gamoacxos,
misi suli satanama, Tu ar kuprSi, raSi garcxos?
180
rad geSinis marTlis Tqmisa, fu, Sen Cemo ulvaS-biRo!
vinc ar gjera, ase uTxra: mibZandi da naxe TiRo,
me wils nuRaras damideb, rac Sen muniT wamoiRo.
Tu gavmtyuvnde amazeda, me Sen Svideulad gizRo.
181
aw daviwyo Tqma marTlisa, momsmenelno SemokrebiT,
zogni Sina aq bZandebiT, zogni gareT, Semo krebiT,
movitiroT Cven samkvidro TavSi xelis SemokrebiT,
viT davkargeT Cven qveyana Cvenda gareSemo mtrebiT.
182
kaxelebis aRma xnuli qarTvelebma daRma farcxes,
22

uwindeli gaTxunvili darCa kabdo, aRar garcxes;


Zmam Zmas saxre garduWira, mterT kobali TavSi dascxes,
orniv erTad Sexrinkulni dasces qveynad, daanarcxes!
183
ukuRmarTad xvna da farcxvam es nayofi gamoiRo:
mogviTxara qarTl-kaxeTi, Zir-fesvian amoiRo!
Tarj-Tomrian jiRoanni gagvixada, qmna ujiRo!
mxams gityebde mefis biRiT, varsamisa savse mjiRo.

ia. rusT xelmwifisagan qarTvelT mefis vaxtangis


TavisTan mipatij[e]ba
184
aq cxadad iTqmis yvelai dasabam-dasasrulisa,
mefis vaxtangis ambavi, mowyalis, sibrZniT srulisa,
mezedan qarTlis araki, mterTagan gabasrulisa,
merme TviT Cemis Tavisa, dakargul-dabawrulisa.
185
ijda yaenad Sax-Tamaz, Ze Zisa Saabazisa.
man Seqmna bilwad dranjoba, bevri Rvino sva vazisa,
aRar axsovndis simTvraliT xelSi mirTmeva arzisa,
miT samarTali dafasdis cxra qanqrad cxra abazisa.
186
Seyvareboda oriv mas_loToba, meZaobani;
miT dahbneoda, warTmoda Tavisi Wkva da cnobani.
mudam Sin ijdis gancxromiT, ver gasZlis gareobani,
mis gamo veRar SeiZlo man qveynis patronobani.
187
misgan wamxdari saqmeni sxva mogaxseno raRani?
samxreTiT aRZra osmalo, aRmosavleTiT avRani:
CrdiloeTis mxares ruseTsa gilaniT misca davRani,
daRistniT qarTlsa, kaxeTsa waarTo yumaS-yavRani.
188
miT gasaxmilda winwkali, girglad gardiqca sioni,
misgan Seirya metexi, misgan daiqca sioni;
man vaxtang, Ze levanisa, Seipyra bagrationi,
upatiod yvna Svid wlamdis ig didaT sapationi.
189
iyo CrdileTis xelmwife, TeTris ruseTis mWirveli,
TviTmpyrobelobis mimRebi, petre cxebuli pirveli,
pirvel-Jmur-xrmal-rbil, pir-blagvTa mwTobeli, gamompirveli
adidos RmerTman suliTa, bevri yavs mlocvel-mwirveli.
190
viremdis iyo cocxali, ruseTze gardamwvdaria;
brZen-uxvi, marTal-mowyale, samarTal-daumcdaria;
mterTa mebrZolTa yovelTa man yvelas xeli daria,
mokvda da Tvisis anderZiT aw isev saqmobs mkvdaria.
191
petres aqeTni mefeni, romelnic taxtze jdebian,
petres brZanebas mowmoben, mis mcnebazeda dgebian,
gind, uCndesT winaaRmdegad, mas win ar aRudgebian,
ars petres Tqmulni ukvdavni, midReSi ar mokvdebian.
192
23

petres xelmwifis brZanebas srulyofad ara zaroben,


win uZesTYmisi anderZi, miT dganan, miTve mgzavroben,
miTve laSqroben, vaWroben, moduqan-mobazaroben,
miT hkvlen da hkargven, romelnic maT weszed abezaroben.
193
ars mosawoni mnaxvelTa gawyoba rusis jarisa,
aTas-xuTas kacT erTferad tanTa cma, sxma abjarisa,
mwyob-rigad Sesvla-gamosvla, qceva viT brunva jarisa,
damusrva cixis moqloTa, magrovnad danajarisa.
194
kurTxeulmca ars RvTisgan petres xelmwifis xseneba!
ra saqme vaxtang mefisa scna, misi Svela eneba;
zRva gavlo, dahkra avRanTa, solaRs dauwyo Seneba,
daRistans mixvda RvTis risxva, mravalgziT ganawyeneba.
195
xrmlis sifolades sparsTasa Jami ram mixvda lbobisa;
xma daumdabldaT, moulbaT sityvis Tqma amayobisa,
ra naxes cecxli nawvimi yumbarisa Tu bombisa.
vaime, kargTa saTqmelTa Zali ar Semwevs mbobisa!
196
xelmwifem vaxtangs miswera: modi, migiCnev mamado,
iesos qristes miendev, nu mogatyuebs mamado;
gijobs, me zurgi momyudo, gulzeda guli mamado,
merme Sens mterze mimiZRve, viT Tivas cecxleb mamado.
197
mdivanT xelmwifis brZaneba ra Seasrules weriTa,
dabeWdes, Sekres, Sexvies zarqaSis monaWeriTa.
kvlav Cafar-elCTa uwodes saswrafoT gulis ZgeriTa.
uTxres: Tu Cqarad ar ivliT, ver gasZReT mzisa cqeriTa!
198
maT hkadres toCas sudari, sityvis Tqma maTi swrafisa.
cxenTa Sesxden da gaqusles, sityva Tqves ra muqafisa.
mesames mwuxrzed, nobaTTa ra cema iwyes dafisa,
Sevles cixe da qalaqi, karebi seidabisa.
199
saRamos Jamsa xalvaTad mefe TviT ijda martoda;
qveynis arevis mizeziT guls sevda mas mimatoda.
maRliTgan naxa, sirbiliT kibeze kaci axtoda,
rasac is kaci ityoda, guliTac mas inatroda.
200
viT siTboT vardman yvavili, suni gamosces iama,
dabuxebulman, nazamTrma mxari aRisxas Wiama,
didis sicxiTa maSvralsa aamos sio-niavma,_
egreT xelmwifis brZaneba mefes ra esma, iama.
201
ra moexsena mefesa ambavi saamuria,
Wmunva ganagdo, garduwmda,guls ekra rac jang-muria;
mal-mal ikiTxis ambavi, brZnad mas miupyra yuria.
kvlav moitanes vaxSami, sufrad gaSales puria.
202
Seiqna wveva Cum-Cumad vazirTa, Tanganmzraxisa,
gagrZelda sma da puroba, xma winwilisa, vaxisa,
24

SaetyobodaT, ganTiad Cacma ar swaddaT Talxisa,


egonaT swored triali mrudis sawuTros Calxisa.
ib. rCeva qarTvelis batonisa
203
Sekrben qarTvelT baton-ymani, erTad Tavi maiyares,
dasxden rigiT, ivezires, win wignebi daiyares.
vinc xedevda bolos saqmes, imaT arad ganixares,
Tqves Tu: ufro wavxdebiTo; magram zogT ki ganikmares.
204
gamkmarvelTa upasuxes: getyviT, Zmano, ver geTnebiT,
vera bZaneT ege rCeva kais WkuiT, kais mcnebiT,
qristianis xelmwifisa xel-debulni SeviqnebiT,
Cven magaze rad wavxdebiT, Tu ar ufro gavkeTdebiT!
205
maT miuTxres: Tu uWko varT, naxavT, bolos gamoCndebis;
arc Cven vswunobT, kargi aris, Tu eg saqme mal moxdebis,
magram mterni Segvityoben, yvela Cvenze wamodgebis.
virem rusni gviSvelian, manam Cveni gardagvxdebis.
206
viTar iremsa maSvralsa wyarosa wyali swyuroda,
egreT mefesa ruseTis xelmwifis naxva suroda;
amjobinebda wasvlasa, Tumca ar mieSuroda.
vinc ar emowmis, mazeda erTgulad ar uyuroda.
207
ra mefis ndoma Seityves, ymaT rCeva Seqnes sxvafrada,
Sehkadres: radgan ar iSliT, sjobs rom wabrZandeT Cafrada;
gars mteri gvadgas amdeni, ass mTas eyofis mkafrada,
vin icis, Cvenzed movidnen, Tqven mogveSvelneT safrada.
208
Tu wabrZandebiT, wabrZandiT, xansa nuRaras dazmiTa;
Tan cota ymani iaxel, nu gaewyobi razmiTa,
farviT iare gzazeda, ar mefeT mosakmaziTa,
mterTa ar gigrZnan sawadi aSkarad anu azriTa.
209
man brZana: viTar vikadro mefeman saqme qurduli,
davfaro qristes kvarTi da qnari daviTis, Surduli;
Tan ar viaxlo spa-jari, Cafrulebr Sevqna ZunZuli,
viTar-Ra vnaxo xelmwife, an ucxo TemTa kunZuli!
210
sjobs, Seviyaro laSqari, vqna misi angariSebi;
jer CemTa winaaRmdgomTa davsce zari da SiSebi,
wavide, ganjis momTxrelTa davdva muqafis niSnebi.
Ra gamovbrunde, kvlav vnaxo rusebis Sub-far-SimSebi.
211
ymaT hkadres: Tu eg xdebodes, Tqven rCevas vin dagcildesa?
kargia, Tu kacs sawuTro grZlad saqmes daaclidesa,
wauborZikos ar fexi gzasa, razomsac vlidesa.
magram raRa vqnaT, Tu lxinsa swraf Wirad Segvicvlidesa!
212
mefem aRara brZana ra, ineba Tvisi wadili;
gulSi daeskvna saqnelad igi pirveli qadili.
25

gaTavda rCeva, gardaswyda! Man maiTxova sadili.


bolos mxedvelTa sacremled gaSales xelis mandili.
213
tiroden, amas ityoden: axla ars Cveni davseba!
ver mogvixdebis kargaTa amdeni wyveta, tmaseba.
mesame kidev moiba, ori sabeli YTavs eba.
sami veSapi erTs lomsa aw viTar moeTavseba?!
214
mefes sZraxevden, ityoden egeviTarsa gmobasa:
sams dids xelmwifes pirs aZlevs, samgan ikeTebs ymobasa!
yeenis spasalaria, Tavs irWvams mis raymobasa!
rusT xelmwifesTan mamaobs, xvanTqarTan Cemobs Zmobasa!
215
Cvens WkvaSi ese saqmeni ar aris mosawonari:
ra samTav cema SaeqnasT, Cvenze maT Seqnan onari,
gars mogveWiros muxruWi, arsiT Cndes mosafonari,
viqnebiT SvilTa CvenTagan ginebiT mosagonari!
216
bevrni bevrs rasme ityoden, magram vin mousminebda?
mefe iyo da brZanebda, iqmoda, rasac inebda!
Semoiyara laSqari, Tvals vervin gardawvdinebda,
wavida, ganjis midamo[s] sisxlis RvarT moadinebda.

ig. mterTagan mefis vaxtangis yeenTan Sesmena


da yeenisgan qarTlis warTmeva da kaxis
batonis micema
217
ragind kaci sneulobdes, gvian moklavs erTi Wiri,
ra meorec zed daerTvis, miT saqme aqvs gasaWiri,
waxdenis dros mama-SvilTac ara hqondaT erTi piri,
arCevdian, ar moswondaT erTmanerTis navezirni.
218
orTav Suva mters eSmaksa Camoegdo raRac Suri,
misgan waxda, dagvianda saqme kargi, dasaSuri;
vera naxes rusT xelmwife, ver aCvenes samsaxuri,
yeenzedac avad darCnen, maT dakarges orgniv puri.
219
erTmanerTis naveziri maT moswondaT amad ara:
mama ruseTs izidevda, Svili yeenisa kara.
maTman svema da sofelma sxva rigad ram moagvara,
verc mamam da verca Svilman mosaxmari ver ixmara.
220
yeenis kars mefe vaxtangs bevrni mterni udgnen mzirsa:
rasac avsa unaxevden, aZaxebden misTvis gzirsa;
yeens hkadres: gagiarmebs vaxtang axSams da azirsa,
piri misca saRalatod eTmandoles_Tqvens vazirsa.
221
esma yeens ra Ralati, iqmna gulSi SenamkrTali,
gamoZebna da Seityo, yovelive scna marTali;
daiWira erTmandole, ganuwesa samarTali,

26

usikvdilod danasaRa, aRmosTxara oriv Tvali.


222
xani gamohxda mciredi, dRe wavida ar mravali;
kidev hkadres: muxanaTobs vaxtang gurjistanis vali,
Tqven giWirs da aras gSvelis, aris ruseTs wamavali.
Tqvenca gmarTebs aw gardaxda, Tqvenzed dadga rac man vali.
223
aw meored mefe vaxtang ra rom yeens Seasmines,
TiTqmis ase ganirisxes, Wkuvisagan Seacdines.
vaxtang qarTlSi brZandeboda, sxvafriv xeli ver awvdines,
CamoarTves qarTli, misces erekles Zes konstantines.
224
konstantines TaTris eniT erqo mamad-yuli-xani,
iyo sanaxavad vargi, mkveTelobiT uCnda fxani,
ispaanis taruRada morWmiT ijda karga xani,
avis kacis Tav-savarcxlad aqvndis kargi mosafxani.
225
jer kaxeTi, merme qarTli, oriv erTad mas uboZa;
yaens saxli eqceoda, svetad, burjad mas uboZa:
moswera, Tu: vaxtang CemTvis rkinis xrmali danaZonZa,
Sen gamoxsen, ganarCie, rac ram maTgan gamokonZa!

id. rCeva kaxis batonisa


226
gabrZanda kaxi-batoni, ganidga karav-sevani;
miixmo mdivan-vezirni, brZana didebulT wvevani.
SemoyoruRes yafiCTa, imgrgvliv moavles devani,
dasxden da Seqnes saqmisa samjobinaris rCevani.
227
ubrZana kaxman-batonma Zmasa, ymaTa da monaTa:
sibrZniT mihxedeT uRelTa CemTa sasworis wonaTa;
me erTi xmeli kaci var, Ze ar myavs, var berwovnaTa,
rac Tqven gijobdesT, arCieT SvilTaTvis mosawonaTa.
228
me RmerTs winaSe ucilod sityvis mTqmeli var marTlisa;
swored garCeva saqmisa wesia mosamarTlisa;
Tumca miboZa yeenma, ar mxams miReba qarTlisa,
amad rom mterTgan damdnarni varT, viT naRvenTi sanTlisa.
229
me vaxtangs mefes Sevrigdi, piroba mivec Zmobisa,
Sevfice, viT-Ra vitvirTo es saqme ficTa gmobisa?
Tu me ar davsTmob, aw misgan ufro ar daiTmobisa.
varCev, sjobs ficTa gatexas gatexa am raymobisa!
230
esec vici. Semityvia, Wkuva miWris, guli mignebs;
mefe vaxtang am rayamsa arc ismens da arc iwignebs.
Tu qarTlsa vsTxov, ameSlebis, ficxlav idebs xrmalzed ig nebs,
unda rome am saqmiTa ZaRls aWmevdes Zma Zmis Signebs!
231
me kaci var xorcieli, sul xom cas ar Savberdebi;
viT vyofilvar miwa-mtveri, isrev ise gahvmtverdebi.
me mtrad sxvanic meyofian, Zmasa rad-Ra davmterdebi?
27

imas isrev qarTli qondes, me Cems kaxeTs davsjerdebi!


232
movisveneb sanamdis ver, sanam lekze javrs ar viyri;
me Cems Zmaze samteroda araodes jars ar viyri!
kaxeTs karga ganvamagreb, SemovzRudav, kars Saviyri...
Tqven ras brZanebT amisasa, es asea Cemi fiqri!
233
kaxT miuges: vinc daikras Tvisis xeliT TavSi culi,
Tavis nebiT wasawymendlad amoiZros pirSi suli;
rad ginda rom gaibruno RvTis wyaloba kars mosuli;
Sen rom Svili ara gyvandes, ha Zma Seni da Zmiswuli!
234
rac RmerTs SenTvis moucia, raRad hkargav Senis nebiT?
Sen ras gavnebs, rom gastexo fici xelmwifis brZanebiT?
Cven Tu imis brZanebasa winaRdgomad SaveqnebiT,
viT Tqven brZaneT: varT damdnarni, magiT ufro dacavdnebiT.
235
sjobia, rom aRasrulo eg brZaneba, rac win giZe.
Teimuraz miugzavno, Tqveni Zmaa, misi siZe,
mami-Senis ereklesi maze didi amagi Ze,_
Tu gisminos, SeiZine, Tu ara da, ganiRviZe.
236
man ubrZana: kaxelebo! gamigoneT, vityvi sworad:
yeens SiSiT TaviTganve gauxdivarT erTi-orad;
axla rodis SegvaerTebs, saqme gvigdo mosaRorad,
qarTli momca ZmaT saCxubrad, amxanagTa mosaSorad.
237
erTsa kacsa coli, Svili yvandes tvirTad; zurgT ekidos,
ara qondes saxl-samyofi, fexi vercad moekidos,
ukanidam mteri scemdes, win moyvares waekidos,_
imisTanas ugunursa unda cecxli waekidos.
238
marTals vityvi, ar daviSli: mZuls tyuili, sityva mrudi.
me mas mamad movikideb, veSvilebi, Tumca undi;
gars gvartyia viT sartyeli, sul sxva-da-sxva mterTa gundi.
Cven erTmaneTs xmalsa vscemdeT, eg rCeva ars diaR cudi!

ie.wignis miwera kaxis batonisagan


qarTvelT batonTa: megobrobis Txovna
239
mosTxova gurgens mdivansa qaRaldi, sawer-kalami;
daxata cecxli galavnad, Suva erT gorad walami,
zed oris qveynis igavi, maze TavdaxriT alami,
erTzed daswera feSqaS-dur, da meoreze salami.
240
miswera vaxtangs: Sen mama, Cven viyvneT Seni Svilebi;
Tumca miboZa yeenma, me qarTlsa ar gecilebi.
gars mterTgan cecxli gvedebis, Suva Cven vsdnebiT cvilebi,
sjobs, rom Cven erTni SeviqnaT, ageb gveRirsos Zilebi.
241
aw gviwyalobeT pasuxi, TqvengniT ra gvebrZanebao.
Tqveni ar Wvreta, Sors yofna gonebiT ar gveTnebao;
28

gvwadian Tqveni gverT xleba, Tumca dagverTvis nebao,


mand giaxlebiT, mogvmadleT mamaSviluri mcnebao.
242
raRas vagrZeleb sityvasa da vambob yeneb-yenebiT..,
misces wigni da waiRes wamRebTa cxenebWenebiT;
miarTves mefe vaxtangsa mociqulT gamomCvenebiT.
aq naxeT, saqme keTili viT gaborotdes enebiT!
243
mefem ra wigni gaSinja, scna tkbilad miweriloba,
brZana didebulT moymeTa erTbamad Tav-moyriloba:
aCvenaT qveynis igavi, droSisa Tavdaxriloba.
iese mefem ra naxa, javriT xvda warbT Seyriloba.
244
salams, alams, cecxlsa, wamals, feSqaS-durs da qveynis igavs
sTargmnidian vezirebi, ityoden, Tu: es ras mihgavs?
mefem brZana: rac xilia, eg suyvela Cvens baRSi rgavs;
yvela kargad Semityvia, veras vxedav magaSig avs.
245
zogT mtrobiT narma dafares, WoTi aCines nuqarad,
aTargmnes nafeSqaSevi Txovnadve, ar naCuqarad;
simdabliT droSis Tavdaxra Tavis daqnevad, muqarad.
Suva walmad Tqves qarTvelni, gars cecxlad kaxni muSqarad.
246
mefe brZanebda: magaSi ara aris-ra flidoba,
feSqaS-dur qarTlis moZRvna ars: salam-alami mSvidoba;
gars galavani cecxlisa gareSe mterTa didoba;
walamni Cven varT ornive, gvxams erTmanerTis mindoba.
247
amad gvisaxavs erT gorad orisav qveynis walamsa,
mas Rvari veRar Seswvdebis, verc daSlis, verca walamsa.
mSvidobas Txovlobs simdabliT, amad Tavs uxris alamsa,
qarTls isev Cvenve gvanebebs, kaxeTiT gvaZlevs salaams.
248
Tu orad dadgas, iqnebis oriv patara gorebi;
daqrolebs qari, gardaqcevs, zRvas SerTavs niaRorebi,
tialT venaxTa mosWamen daTvni, ZaRlni da Rorebi,
warwymendili ars, vinc ra Tqvas ZmasTan Zmis dasaSorebi.
249
manve brZana: sjobs varCioT, Cven ubralod ara vbodoT:
marTali vscnaT, rac gvijobdes, gulis zRapriT RmerTs ar vscodoT,
mounaxoT wylurT wamali, zed salbuni mas SemovdoT,
radgan imas mosvla uTqvams, Cvenca gvmarTebs mouwodoT.
250
aq mobrZandes, Cven gavSinjoT, is moiqces rasac saxiT;
Tumca gvmoyvros, mdablad brZanebs;Tumca gvmterobs_ yadavaxiT;
xilTa tkbilTa da mwareTa Saetyobis gemos naxviT,
Tu vera vsWam xils simkvaxiT, davarbileb, davbeJ qva-xiT.
251
ig rac rCeva mefem brZana, daemowmnen mas vezirni;
erTmaneTis Sesayrelad danamtkices, Sekres pirni.
magram mazed winaRmdgomni, viT erqvanTa xisa Zirni,
maT keTilTa mogzaurTa gamouCndaT gzazed mzirni.
29

iv. Cxubis Camogdeba qarTvelis bato[n]isa


kaxs batonTan
252
vaxtangs konstantiles wigni moewona, ra gaSinja;
brZana: kargad gausazRvravs, Tu ki aRar gardabija.
man mas kaci gaugzavna,- mobrZandio- dapatija.
es ieses mefis gulsa, viT laxvari, xvda, daRrija.
253
iesem Tqva gulsa Sina: Cemi Zma ars Cemi mteri!
patimrobiT damabera, damiTeTra Tma da wveri;
agre rogor davbrmavdebi, Seviqmnebi giJi-steri,
me ig orni SevaTviso, me ki davrCe viT oxeri.
254
Cemzed igi rad vacino, Cemi dReni misgan vstiri!
sam weliwads bnelSi damsva, ar maCvena mzisa piri;
erTi iyo, isre miyo, man ixsena Cemzed Zviri,
axla orad gamikeTdes, raRad minda me sxva Wiri?
255
ixmo beri dodoveli, viT mowafe moZRvrad indobs;
ubrZana, Tu: Cemo bero, es Cemi Zma eSmak-flidobs.
aras kacsa ar kadrulobs, ampartavnobs da guldidobs:
me Zma viyav, ar damindo, kax- batonsa viT daindobs!
256
kaxeTSiac didaT wyinobs imis gabatonebasa,
aq Tu mova, ficxlav moklavs, moxveWs imis qonebasa.
radgan madlis moRvawe xar, sTmob am soflis cxrovrebasa,
Sen is sikvdils moarCine, RmerTi mogcems cxovnebasa...
257
raRas vagrZeleb: gagzavna man epifane beria,
miswera kaxsa batonsa: ,,Wkva Tu ar gardageria,
rom moxval, rodis dagindobs, mogklavs, es Seni mteria
Sens sisxlsa vin-Ra mohkiTxavs, kaci xar erTi Reria.
258
Tu magas ityvi, Sen rom gyavs Zma, Seni naxevaria,
eg siZe aris amisi, qali yavs, miT moyvaria.
Sen savarcxeli Semwed gCans, da magas qristes jvaria,
amisTvis egec amisi sawadlis momdevaria.
259
Tu eg yeenma Segityo, wagarTmevs batonobasa;
Sens Zmas xom aras migicems, mterobs qristianobasa.
Tavad TviT brZanebT_ ,,davmdnarvarT, ufro daviwyebT dnobasa,
aw rom yeeni dahkargo, vin gizams mis odnobasa!
260
me damijere, nu moxval, Torem gaebmi badeso;
nu miecemi nebiTa Senis waxdenis mwadeso;
me Semityvia marTali, rac amaT mogimzadeso,
mkvaxes xilsaviT qva-xiTa dabeJa daiqadeso.
261
mimavalsa win dauxvda konstantiles igi beri,
gardaxda da Tayvani sca, xelSi misca minaweri.
man gaSala, waikiTxa, daiqniva Tav-kiseri,
30

ficxlav ukan gamobrunda, ganamJRavna araferi.


262
misTa laSqarTa ra naxes ukanve gamobruneba,
ukvirdaT: netar batonma razed icvala guneba;
rad moindoma uwinve, ar iyo misi Tu neba?
jer ki Tqva, merme uku-Tqva, rasTvis ikadra mtyuvneba?
263
sZraxevden kaxsa batonsa: saqme ver moyavs gzianad,
ujobda qarTvelT batonsa Seyroda Tavazianad.
Zma Zmisa sazianosa Tu ar miiCnevs zianad,
oriv mterTagan daiwvis saxl-sabZel-kalo bzianad.
264
mimavali miuTxrobda amxanagi amxanagsa:
dReis iqiT am saqmiTa niSans vera vxedav kargsa;
ors eZiebs, magram erTsac vxedav misTvis danakargsa.
mis dros naxes, qarTvelebi xels atanden ukan bargsa.
265
daucarcves kax-batonsa jor-aqlemni kidebulni,
dasWres zanduk-mafraSebi, amoiRes Sig debulni;
mieSvelnen, veRar miswvdnen ukan gamokidebulni,
Jami SexvdaT uJamuri, saRamo da bindebulni.
266
kax-batonsa kaxT ayvedres: uRliT toli gamogeSo;
visic gaqvnda Sen imedi, misgan darCi unugeSo,
taxtis nacvlad dor-suzanic qarTvelT agacales qveSo,
Tu am saqmes ver gazrdidi, gijobda, rom arc ki geSo.
267
man ubrZanaT: ras niSns migebT didis valis gardamxdelsa?
vinavarde, saqme vsCxrike, vscan da movel saxadelsa,
axla yvelas aRvasruleb, maga Tqvensa sawadelsa!
viq Tqvensa da mogagonebT rCevas Cemsa awindelsa!
268
,,ar mindoda, gamarisxeT, SemamyareT gulsa javrni;
me mzasa var, Tqven momzaddiT, SeiyareT axlav jarni.
moirtyeniT saomarni saWurvelni, tanT abjarni,
wavideT da daumtvrioT karni magra danajarni!
269
me mindoda yofiliyo CvenSi siyvaruli Zmuri,
Camomegdo rigi-wesi, samarTali baton-ymuri.
ar inebeT, ar mohSaleT erTmaneTSi Tqveni Suri,
codva-brali Tqvens kiserTa, Tu ram mohxdes uwesuri!

iz. kaxis batonisagan berebis mociqulad gagzavna


qarTvelT batonTan da qarTlis Txovna
270
pirvelad jer es miswera: me Tqveni naxva msuroda,
kidec wamoval, mogmarTe, saswrafod mameSuroda;
magram momesma, sasmelTa masmevdi, rac ar mwyuroda.
veRar giaxel, amazed nuTu Sen damemduro da?
271
RmarTman icis, vapirebdi saqmes karga monagvarsa;
ar mimindev, saxe ucan maxes, SengniT monagarsa;
31

gangeride, rad momxvie gasacrcvelad mona garsa?


aras gTxovdi, Tu damxsnodi siyrmiT CemiT monagarsa.
272
ege Cemi saqoneli gamogzavne, ar damxuTo.
morielis nakbenarsa, sjobs, momaswra fazar-xuTo.
Sen oTx rigad guli damwvi, aramc me ki ganvaxuTo,
merme damgmob, dasawvavad wamisvao gaZrax uTo.
273
maT moewera pasuxi advilad mosaSorebi:
vin dagicarcvaT, ar viciT, lar-kidebulni jorebi;
eg Cvens kacs arvis uqnia, gsmeniaT mrudi Worebi.
rac TqvenSi mglebman daWamos, Cven viTar gizRoT Rorebi?
274
kax-batons esma ra maTgan guls laxvrad dasaZgerebi,
kvlav mociqulad gagzavna CiniT rCeulni berebi;
miswera wigni marTali da fici dasajerebi:
Cven erTmaneTsa nu vaxdenT, Torem wagvaxdens mterebi.
275
orgulTa sityvas nu ismen, gafrTxildi, nu mostyuvdebi,
gaswyer, dasWer da daxive mtyuvanT tyuilis gudebi;
Tu ar RvTiT, veras daaklebs mkalias tarbis gundebi.
Tumca lomi xar, veSapTa ver sZlev, grZeli aqvT kudebi.
276
girCev, nu aqcev zRudebsa, Sens zurgis misayudebsa,
eride, nu Sli, nu futkni saxiT arwivTa budebsa;
iyav, viT tredi, umanko, ufrTxildi Sensa xundebsa,
Torem klanWs gikvren arwivni, Wirnaxuls gagicudebsa!
277
nu hgoneb, kaci TviT iyos mdidari ganakeTia,
anu Raribi wamxdari, vis Coxa tanT gascveTia;
erTis aTasad gamxdeli, bevris mimcemi RmerTia,
visac waarTmevs, eqnebis aTasiT aRarc erTia.
278
kacs marTebs dablac daxedva, ragind maRlamdis arosa,
siampartavniT xarisxsa Ziri ar ganebZarosa.
batonis upatiur ymas ar SerCebis arosa,
arc RmerTi batons SearCens ymaze saudiarosa.
279
batons awyine, gagiwyra, abrale Sensa wyenasa,
aw RmerTic giwyens, icode, ara iq Tu moTmenasa,
damorCileba ufalTa uTqvams daviTis enasa,
Sen Tu Sens ufals ar usmen, nurc Sens monas eWv smenasa.

280
yeens umtyuvne, gagiwyra,_aq zixar Semamwyralia;
qarTli wagarTva, me momca, Cemi xom ara bralia.
Tu ar usmine, viqnebi Senebr urCebis mTvralia,
sul momyraldebis qveyana, Tavad mterTagan myralia!
281
me Tqvena qarTlsa ar gTxovdi, Tu es ar maqvndes ridado;
Tu ar usmine, yeeni me gamiwyrebis didado;
Sen xom, eg aris, giwyreba, arc Cemzed iyos mSvidado.
32

ra erTsac Cven mas miuwyavT, is Cven mogviwyavs Svidado.


282
xelmwife Ralats mosZebnis, RmerTi ar dasTmobs gmobasa,
Tu ginda, wignSi gaCveneb, rac miTqvams, mis mowmobasa:
iuda qristes monebda, Cemobda kais ymobasa,
sixarbiT cecxlSi Cavarda, mixvda satanas Zmobasa.
283
iudam qriste gayida, vercxli aiRo fasado;
kvlav Seinana, dafanta, danaSauli Tavs ado:
aw sisxli migec marTali, axla wavide, Tqva sado?
wavida, Tavi dairCo, es mouvida nasado.
284
ityvian, sarwmunovebiT petres iuda sjobdao,
Tu Tavi mas ar daerCo, sxvas RmerTi Seundobdao,
amad rom,_ sisxli marTali miveco, maRla xmobdao.
petres hkiTxevden qristesa, ver vicnob, ficiT gmobdao.
285
aw Tqvenis sjulis ambavi Tqven umjobesad iciTa,
msmenia, qriste Sesula elusaremSi kviciTa;
mun petres uvars uyvia,_ ver vicnob,_ uTqvams ficiTa,
merme ki Seunania, aw mkvidrobs klde simtkiciTa.
286
vinc Seinanebs, Seundobs ufali Tavis codvasa;
wadi da masve evedre, daexsen cudsa borgvasa!
nebiT sjobs gacla mZlavrTagan qva-krebiT gamolodvasa.
vera gTnev, Tu taxts ar dascliT, mivxvdebiT Wra da kodvasa.
287
me mogaxseneb marTalsa, tyuilad ara vsCmaxao;
guli mtkiva da Segkadreb, amaze nu damZraxao:
gaqvs narTi avad dasTuli mrudis tarebiT mZaxao,
Tu isev Sen ar dascerav, sargebels veras naxao.
288
ityvian erTsa andazas: nems-maxaTs nu scem mRijebsa,
SegerWmis, xelTa danaxev, wagixden mklavTa WiRvebsa!
nu eSuRlebi yeensa, Torem mogiSlis jiRebsa;
ruseTisake gagzavnis, imokleb grZelTa biRebsa!
289
mirCevia WeSmariti: Seni saqme danaSure,
Tavsa codviT SebRalulsa wminda wyali Sen asxure!
vis uvar-hyav samsaxuri, wadi, masve emsaxure;
vinc mogxada Tarj-Tomari, imisganve daixure!
290
nu mrud-mricxlob, swored gaqvndes Sen eg Seni angariSi,
avs nu iq da avisagan, Tqmula, nuRa-ra gaqvs SiSi;
Tavs TaviTgan gaufrTxildi, arcad uku-agdo WirSi,
Torem bolos aras gargebs simwuxariT kvnesa-viSi.

i. kaxis batonis mociqulebis daWera


qarTvelis batonisagan
291
33

miuxarodaT diakvnebs saqarTlod gaCafrulebsa:


`gvawirvineben qarTvelni, viSovniT mravals frulebsa;
saqonliT savses movasxamT jor-aqlemT dayaTrulebsa!~
es ar egonaT, sakanSi Cayriden xel-Sekrulebsa!
292
erTman ixumra: vibaneb Tiflis abanos nuriTa,
meorem _ TevziT gavZRebi zurgiel-gelaqnuriTa,
mesamem _ mivibruJebi RviniTa atenuriTa,
meoT[x]em _ kidec dagvToken sabliTa mazmanuriTa!
293
viT mdinare Rvar-SerTuli zvirTs isvrides, sCqerdes didad,
mas qveiTam ver Sebedos, gados rame maze xidad;
gatydes xidi, zed mavalni gaxdes xavsTa mosaWidad,
egreT berebs miuvidaT, rac mogiTxar, magaliTad.
294
mefe daxvdaT javrianad, Sesazari Sesaxedlad,
misgan berebs gauZneldaT pirad sityva Sesabedlad;
gamoiRes wigni wina, miimZRvares safar-kedlad,
miarTves da zozRnad rasme sityvas moyvnen erTob dedlad.
295
mefe wignis kiTxvas moyva, berebs aRar ugdo yuri,
waikiTxa, raRac naxa sityva yifur-amayuri;
pirsa ofli moedina, Tavs daadga sicxis buri.
Tiva cecxls xvda, qarman hqrola, alman Seqna aw gurguri!
296
gaxda viTa nakvercxali, metis wyeniT eqca feri.
berebs uTxra: `rad mogqondaT Tqven aseTi danaweri:
risTvis imas ar urCiveT, zed Tu gesxaT ulvaS-wveri;
Tu ara da wyals ar scvivdiT, Tumca gaRonebdaT mweri!~
297
`rad ara xarT monasterSi, ar ilocavT, RmerTs ar esavT?
gamosulxarT da dasdixarT, enaobT da Cxubsa sTesavT;
CvenTa xrmalTa gamaxulTa magiT ufro Tqven aRlesavT,
RmerTi rogor daidumebs, ara gkiTxavsT magdens Tqvens avT!~
298
gawyra, brZana: `hxedavT buSi sityvebs mkadrebs rogor mqisebs!
ar vici, Tu riT maSinebs, ra xazina uZes qisebs!
me, viT orbsa, mdevs kirkita, damtrialebs, damkiskisebs.
Cemgan igi ras waiRebs, me movitan Tu ar misebs!~
299
ubrZana Tavis moymeTa: `me cecxlsa es mikidebsa;
TviT giJi Wkuvas maswavlis, usjulo me sjuls midebsa;
uyureT cal-gverd Wiansa, ra sityvebs isvris didebsa!
aw xeli hkideT ciqvebsa, mag matyuara flidebsa!~.
34

300
`daiWireT da waasxiT, CayareT Rrmasa xarosa;
Tavs daayeneT daraja, aravin gamoTxarosa.
momzaden Cemi spaspetni, laSqari Seiyarosa,
wavides, mospos kaxeTi, mtris javri amamyarosa!~
301
aw g[a]umJRavndaT rCevani, rac qarTvelT ivezireso;
moxsenda kaxsa batonsa, berebi daiWireso.
maT Tqveni miweriloba diaR Sors daiWireso.
emzadebian salaSqrod, naRara danayvireso.
302
kax-batonsa wina dRiTve mzasa yvanda Tvisi jari;
ig ra esma, wamovida, daiWira avlabari;
nariyala mimbaSs epyra, Sais-taxti, cixis kari,
ra mivida, ficxlav mosca, gaikeTa mun-safari.
303
Semoebnen, daamarcxes, man mimarTa muxran-Warsa;
uTxra: qarTvelT gamawbiles, arc me SavWam imaT javrsa:
Seipira Warelebi, sasyideli misca jarsa,
wauZRva da xelmeored miayena jari karsa.
304
qarTls, kaxeTsa gardexada maSin RvTisa safarvelni,
odes garsa Semoadgnen Tiflis kaxni da Warelni!
gauTendaT somexebsa dRe SabaTi sazarelni,
zogi mokles, zogi dasWres, zogs wagvares sayvarelni!
305
salxinos dRes moqalaqe diaR avad Seaqcives,
wamouxvnes saqonelni, saxl-duqnebi daaqcives,
danamarcxes qarTvelT jari, vaxtang mefe gaaqcives.
TeTrsa mtkvarsa wiTlad Rebda, rac maT sisxli daaqcives!
iT. osmalosagan qarTlis daWera da
qarTvelis batonis ruseTs wabZaneba
306
kaxT naCinCxlT winwkalT
ra igi orni SeSuRldnen,
gamoeRviZa arwivsa Cxubsa
gariels klanWi man ukra,

daerTo qarTvelTa qari alzeda;


viT qorni garialzeda,
da maTs yrialzeda,
sxden orniv carialzeda.

307
sjobda idumal enukaT qorT Tvisi sanukaria,
wilad erTs mxari ewiwkna, meores sawiwkaria:
srul ar miecaT mtrisaTvis TavianT sakenkaria.
Tu amas avad vambobde, paRuri amomkaria.

35

308
vaxtangs Zimwaris umware etkbila viTa Saqari.
Zil-gakrTobilman sazRaprod mZinare SeZra xvanTqari,
aRasaSeneblad sra-vanTa gagzavna ori sarqari,
win moumZRvara xuroTa iese-Zma, Ze-baqari.
309
motyuvden xuroTmoZRvarni, ixmares avni xuroni:
ZvelTagan mkvidrad naSenni, saqarTlo-sakaxuroni
moSales, veRar iSenes sra-vani sakvexuroni.
yma da mamuli mtrebs misces, TviT darCnen umsaxuroni.
310
... metad uzomod gajavrden, ver gasZles gulis javrnia;
aCqardnen, veRar gasinjes maT saqme saSinjarnia,
mterT nebiT karni ganuRes magrovnad danajarnia,
kaxT ixmes lekni saSvelad, qarTvelT _ osmalos jarnia!
311
odes scna kaxma batonma, laSqari saraskarisa
saqarTvelosa moadga, viT golsa brbo futkarisa;
winaRmdegoba ar eZlo, qmna maTis sanukvarisa,
win miegeba, miarTva kliteni cixis karisa.
312
osmalo Tiflis Sevida, karebi daxvdaT Ria ra,
iese mefe maT SerCa, maTs moZRvars man aRiara;
vaxtang ruseTsa wabZanda, raWazed gardaiara.
sxvas imis ambavs kvlav getyvi, jer ara gamigia ra.
313
kaxma batonma mimarTa fSav-xevsureTis kidesa,
kaxTa col-SviliT Tvalivsa mZliv fexi moikidesa:
rac xani iyvnen, sarCosa verc sTesdes, verca mkidesa;
rac aqvndaT Tvisi saunje, sul pur-Rvinoze yidesa.
314
Sewuxden kaxni-qarTvelni, miadgaT ra es Wirebi.
SeinTqvnen, Seqnes ficebiT, erTmanerTs misces pirebi,
arCives: `goris cixesa gamouTxaroT Zirebi~.
kaxma batonma momarTa dabdabni da sayvirebi.
315
ieses mefes moxsenda, gors adgas qarTvelT jarebi.
man Seiyara osmalo, iqmna TiflisiT marebi.
moxvden erTmanerTs, daiqca rac maSin sisxlis Rvarebi,
aRabrunebda bevrs wisqvils, Tumca sdeboda Rarebi!
316
vaime, amis saTqmelad piri gamixda mwkalteviT,
ar imarToda laSqari zedavelaze dateviT;
maT Cvenman jarman ajoba pirvel misvlaze SateviT,
36

magram bolos ki damarcxda SinaTve naRalatevi.


317
vai im dRes! osmaloni bevrs ubralos sisxlsa Rvriden.
saca SexvdisT muSa-kaci, glaxa mwirsa Tavsa sWriden;
godors Tavi akliao, cxris urmisa zarSi hyriden,
tanT marxveli ara yvanda, mela-tura gamoxvriden!
k. daviT guramisSvilis lekTagan datyoeba
318
vai im dRisa damswrebsa! aw saTqmeladac Znelia,
kacTagan Tvisi augi sazarlad saubnelia!
codvam mogvicva, naTelsa gars moexvia bnelia,
xelSi naWeri keTili Segveqna saZebnelia.
319
qarTvelT madls codvam dasZlia, ra aRmwonelman awona;
wunebul iqmnen RvawliTa, Tavi veRarvin awona;
mis gamo mterTa maTzeda danacemina aw ona,
aRar sca mtveri marili, arc lukma puri awona.
320
waRma mbrunavma dro-Jamma ukuRma Seqna triali,
frTa mohkra qarTlsa, kaxeTsa, Seaqnevina xrtiali:
mamlebi turam daWama, dedlebi darCa tiali,
midga yovi da yorani danawyebina wkrtiali.
321
moisra xSiri qveyana, gaxda veranad, tramlada!
sul waritaces, Tu vinme SambSi mourCa wamlada;
dadedlebulni SiSiTgan aRar vargoden mamlada,
aRarvin darCa farsagi patronad, qveynis mamlada.
322
kaxs-batons konstantilesa saqme mouxda yalaTi,
tanT xvanTqris qurqi Caicva, dasTmo yeenis xalaTi;
mters damorCilda nebiTa, veRara qna ra ZalaTi,
miendo, Tavis Tavzeda axmarebina jalaTi.
323
rac mogaxsene, moggvara Cven erTmanerTis brZolama!
qarTli osmalom daipyra, kaxeTi lekTa molama;
miT Cvenma sisxlman naRvarman xevnebi sul amolama.
suniT moicva mTa-bari Cvenis mkvdris mZorTa yrolama!
324
me viyav erTi Tavadi, mosaxle gorisubansa;
jvarobas Cveni qal-rZalni icvamden ar avs jubasa;
muniT gamtyorcna sawuTrom, gardamacilva yubansa,
vai, ra karga movsTqvemdi, metyodes vinme Tu bansa!

37

325
mo, yuri migde, mogiTxrob tyved Cemsa wamoyvanasa.
qv[e]ynis waxdenis mizeziT vscxovrobdi sxvis qveyanasa,
sadac uxmoben saxelad, qsnis xevze, lamisyanasa,
mun moyvris muSas Tavs vadeq, mkas upirebdiT yanasa.
326
dilaze avdeq, winawin wavel kaciTa oriTa,
vsTqvi, muSas sadils umzadebT ZroxiT, cxvriTa da RoriTa;
ar Seyriliyo jer muSa, iyvnen mosasvlel SoriTa,
Cven Turme gvnaxes, mogvamarTes lekTa irtozis goriTa.
327
mun axlos wyaro dioda, masTan tye iyo xSirado,
iq mogvep[a]rnen, dagvisxd[e]n TxuTmeti kaci mzirado;
avixsen Tofi da xmali, mivyude muxis Zirado;
im wyalze piris sabanad me mivel Tavis Wirado.
328
Semipyres, wamomiyvanes, xel-fexs momidves genia,
gardmomatares asi mTa, mindori cxra imdenia;
mudamad TvalTa nakadi mduRare cremli mdenia,
maWames duma da xali, maxvrites xinklis wvenia.
329
me dumis Wamas ar vCivi, netavi maZRriv mqonoda;
ar vinaRvlidi, cximiTa rom tuCi gardamqonoda;
me es mimZimda, mxar-SekvriT movyvandi osoqoloda.
vai, rad darCi cocxali, Sen, Tao, Casaqolada!
330
mamiyvanes, ara-RirsTa Rirseulad mimsaxures.
arc masves da arc maWames, arc Camacves, arc damxures.
usasyidlod miRebuli gasasyidlad damaSures.
gavepare, damiWires, rad waxvelo, dampaRures.
331
marto viyav, arvin myvanda me RvTis meti sxva patroni,
arca maqvnda saimedod saWurveli samxedroni;
RmerTs mivendev, man ismina igi Cemi savedroni,
xelmeored gavipare, raki hvpoe Jami, droni.
ka. odes datyoebulman urjulos qveyanas
sayvarlis saxe da suraTi veRar naxa, imisi
moTqma daviTisagan
332
saxiT sityva-Sveniero, sxio, mzeTa-mzis saxeo,
veZebe da Seni mzgavsi me aq vercada vnaxeo;
geajebi, nu gamwirav, movhkvde, Sen kerZ dammarxeo,
jojoxeTSi nu Camagdeb, miwyalobe samoTxeo!

38

333
vame Cemo saesavo, tkbilo cxovrebisa wyaro,
gaveyare Sens saxesa, va, Tu veRar Saveyaro!
aw Senve gTxov, Sen Semyaro, vinc gardasTen ca-samyaro,
masac gvedreb, vinc gamyara, misi javric amamyaro!
334
sayvarelo, saxiT Tqmulo, usasyidlo margalito!
vis gadaro, CemTvis mkvdaro, mzev, mzeTa-mzis magaliTo!
gevedrebi Semibralo, Tavs momWrian mangaliTo,
odes suli amomglijon, Senke miswi manganiTo!
335
mtanjven, sTmeo: aw viT dagTmo, viT umankov tredo, gvrito?
Sen, SarbaTi, viT dagRvaro da Zimwaris wveni vxvrito;
bnelsa vzivar, geajebi sasinaTlo amixvrito,
amovsZvre da gamoviqce, movide da Sena gWvrito.
336
Sen ieso, wyemso Cveno, CvenTvis sisxlis damanTxeo!
viT cxovari var wymendili, nu damkargav, momnaxeo;
Cemzed mxecTa uxilavTa nu mouSveb Serisxeo,
marcxniv TikanT ganmaride, marjvniv kravTan Semracxeo!
337
samkurnalos cvar-cxebulo, sneulT wylurebis Semxveo!
sneuleba ganmikurne, mo, salbuni momacxeo;
gamagone xma sayvirTa, amoiRe xma mWaxeo,
viT lazares damarxulsa `aRdeq~ _ Tavsa damZaxeo!
338
Cven cxovarTa, wyemsis kverTxo, Zelo cxovrebisa xeo,
Senzed bmuliT Seimusvris Cemi warwymendis maxeo;
Sens CrdilT qveS davjdomilvar, Cemo samoTxis damrxeo,
ganmaSore mavneTagan, avsa nuras SemamTxveo!

kb. odes daviTs tyveobasa Sina scioda da mze


Rrublis gamo TvaliT ara Cnda, imaze Tqmuli
339
msuris qeba da dideba naTlisa warualisa,
mzeTa-mzis vaxSi Tavs maZes, mmarTebs gardaxda valisa,
Wirs sacnauris mzisaca swored gamarTva Tvalisa,
aram-Tu ucnaurisa cnoba gzisa da kvalisa.
340
sjobs vetrfialo mzeTa-mzes, mzisaTvin Tavi vaxelo,
naTlisa gavxde mijnuri, radgan Tvalebsa vaxelo,
mis ukeTesi moyvare sad vpovo, sada vaxelo?
mze miwyens, Tu mzis sanacvlod TinaTins xeli vaxelo.

39

341
vai, Tu qveynis gamstrobad viTa Ze dani sad ari,
mzes Rrublis gamo ver vxedav, aw burman danisa dari;
guls mikods sevdis laxvari almasis dani(s) sadari,
ded-mama, Zmani davkarge, ar vici dani sad ari.
342
zurgT mZime tvirTi mkidia codvisa, ar subuqia;
gza-Secdomili vronineb, mazrobs qari da buqia;
masxia civi nabadi, ara maqvs Tbili qurqia.
sjobs vetrfialo mzeTa-mzes, momfinos mzisa Suqia.
343
mzev, mzisa mamzevebelo, me Sensas veras vzaroba,
miuwTomelo naTelo, sad pirad mTvarob, sad mzoba,
Senis ver xilvis sevdiTa sulsa rasTvisa maZroba?
mzev, momeSvele, ganmaTbe, siciviT nu damaZroba.
344
cad momfeneli naTlisa, raT melandebi bnelada!
Cem TvalTa Cinis mpovneli Semqmnixar saZebnelada,
cecxl-ganmvlevelad mcxinvareb, cvarsa apkureb nelada,
cvariT gamnkurne, ver Cavxe biTezdas sabanelada.
345
mzeTa-mzev, mzeman momnaxos, miTxras mSvidoba, salami,
Tavs safarvelad mommadlos Tavis aRdgomis alami;
rom movkvde, Camdvan saflavad, mayaron me miwa lami,
migrilos, cecxliT ar damwos, viT Cala xmeli, walami.
346
ganTiadisa varskvlavo, mis mzeTa-mzisa mTiebo,
vikargvi bnelis RamiTa, dRev, rad ar momiZiebo!
ganmiadvile gza da svla, metad nu ganmiZnelebo,
TinaTiniTac ganmaTbe, yinviT nu ganmacivebo!
347
vaime! me vin maRirsebs mis mzis yudroSi dasmasa,
mis naTliT Svebas, sixaruls, arTu Wamasa da smasa,
me yinviT damZrals gulzeda saTbunlad xelis dasmasa?
romelic qali maRirsebs, Zmas vanacvaleb, das masa.
348
mzeo, yovelTa mnaTobTa Sen sjobxar manaTobelad,
Tumca ver gxedam TvaliTa, xar Zneli dasaTmobelad;
me yinvisagan damZrali genukvi dasaTbobelad;
gemudarebi, nu gamxdi cecxlzeda dasarTobelad.
349
ismine leqsTa mkiTxvelo, sityva agixsna winada:
Zes RmerTs kacebiT mzed vsaxav, saxiT mzes TinaTinada;
RmerTTa RmerTobiT, mzeTa-mzed mamas vsax Tqmad sasminada.
40

me mzesa veZeb, TinaTin yovl-dRiv Suqs Tvalis Cinada.


350
saxiT igavad saTqmelad mama mzeTa-mzed iTqosa,
Ze RvTisa mxolod-Sobili mze simarTlisa iqosa;
misTvis sawuTros mnaTobman mzem TinaTini irqosa.
es wigni wmindad saxmari aravin gamiCirqosa!
351
sawuTros mzis trfialoba misTan ar ganixseneba,
Zisa mogiTxar mzeoba, Sen mzisa nu geCemeba:
vin sawuTrosa mzesTana miCns TinaTinis Sveneba,
egreTve ZesTan sawuTro mze miCans da mis Teneba.
352
ragind me asre gavgiJde, Tavi vaxalo tinzeda,
mxecni, frinvelni vasero Cemsa xorcsa da tvinzeda!
ig margaliti TaRliTze, oqro gavcvalo sinzeda,
vgoneb arc maSin gavcvalo igi mze TinaTinzeda.
352
sawuTros mzis TinaTini mogiTxra raca feria;
sarkis mzis SuqiT cialsa uwoden qarTvelT eria,
veras xorciels suldgmulsa bWalSi ver dauWeria,
Ze TinaTini minaTobs saxlT kedel-yure, Weria.
kg. mzeTa-mzis vedreba daviTisagan, mzis Txovna
dasaTboblad tiriliTa
Tu simReris xmiTa
(amis xmas ewodebis rusulad mason)
354
mzev! siSoriTa SeniTa
vstir gulze kvnesiT, qSeniTa;
yinva mklavs da marCobs buqi;
ganmaTbe, momfine Suqi!~

355
mzeTa-mzeo, amad vstiri,
sadRac dagifaravs piri.
saqebrad xar sasaluqi,
ganmaTbe, momfine Suqi!
356
mzev, nu gaxdi kargs dars avdrad,
nu Camagdeb yinviT Radrad:
damfufqavs RadarTa TuTqi,
ganmaTbe, momfine Suqi!
357
mzev, Sen xar kargi naruqi!
brZenTagana xar ar uqi,
zegardmo niWi naCuqi;
41

ganmaTbe, momfine Suqi!


358
mzev, maxare Sensa mosvliT,
axliT mmose SesamosliT;
ar maTbobs me Zveli qurqi,
ganmaTbe, momfine Suqi!
359
mzev, momxede piris brwyinviT,
nu damaZrob civis yinviT.
sxivT siTbos giqebs baruqi,
ganmaTbe, momfine Suqi!
360
mzev, sacnoblad Sensa mWvretsa
Ta(v)brus asxam, Seaq retsa.
gimarTavs ver marTla Tvalsa,
ver scnobs Sensa gzasa da kvalsa!
361
razomc enamusikobdes,
brZnad gaqebdes da gamkobdes,
gardixdis ver axad valsa,
ver scnobs Sens gzasa da kvalsa!
362
mzeda gsaxavs mzis damsaxvels,
miT Segimkobs saxiT saxels;
ferx Seni saca davalsa,
ver scnobs Sens gzasa da kvalsa!
363
vis uyvarxar, miaCnixar,
Tumc ar icis, sadac zixar,
SenTvis swvavs xorcsa da Zvalsa,
is scnobs Sens gzasa da kvalsa!
364
ze anaTob ca-samyaros,
qve xmeleTsa, zRvasa, wyaros;
giRrublavs Cem TvalTa bnelad,
Semqnixar WkviT saZebnelad!
365
me es saqme didaT mikvirs;
Sen me mwyalob, sad wviT miWirs;
qarsa grils miqroleb nelad,
Semqmnixar WkviT saZebnelad!
366
Sen Semqen da Sen dambade,
42

TvalTa damafare bade,


saWvretlad Semeqen Znelad,
Semqnixar WkviT saZebnelad!
367
Tumca vxedav, daval becad,
WkuviT gsazrav qveyniT zecad,
megulvi Sen Cemad mxsnelad,
Semqnixar WkviT saZebnelad!
368
geajebi, mzeo, Rirs myo.
es wyaloba Sen me miyo.
mixile me brmasa Tvali,
macnobe svlad gza da kvali!
kd. mzeTa-mzis Sesxma da WeSmaritis gzis
Txovna daviTisagan
369
dideba Senda, dideba, saxiT mzeTa-mzeo,
miuwdomelo naTelo, grZelo, Zvelo dReo,
ufalo uflebaTao, mefeT meufeo!
uberebelo, ukvdao, myofo, Seuryeo, _
Sen gaqeb da geajebi dakarguli tyveo,
momixsene mona Seni, nu damiviwyeo!
viT me gTxove, WeSmariti Sen gza mauwyeo!

ke. svinidisis mxileba daviTisa, odes


datyoebulman gamoparva gaivlo gulSia
370
gulman miTxra: adeo! raRaT maicadeo?
Tu ara iq, viT iqnas, rac rom daiqadeo?
jer rac ufalT yalani gedvas, gardixadeo;
sTxoe, Zala man mogces, visganc daibadeo,
kvlav wadi da ganxeTqe mterT maxe da badeo;
mas kacs, RvTisa sayvarels, mihyev, Tavi andeo,
visac daviT xadodes, uflad Sen mas xadeo!

371
aadeo, adeo! guliT maiwadeo!
Sors axlixar sayvarels, axlos ganemzadeo:
saxe misi, suraTi Tvalwin mailandeo,
mis win ase stirode, iq mas Saebraldeo!
Tu gwads, Sensa sayvarels guliT Seuyvardeo,
SenTvis laxvriT daWrilsa sisxlsa cremliT bandeo:
eg rac daviT gaswavla, zed wamali adeo!

372
ganagdeo, dadeo, nu sul avsa gazdeo;
43

damorCildi ufalsa, xade, uRaRadeo;


suli, guli musvrili RvTis winaSe dadeo!
sayvareli giyvardes, sxvas nuravis dazdeo,
mis gayrasa, nu ityvi, ragind Tavs awamdeo,
Torem diaR giZulebs, Sen rom sxvasa yvandeo,
daviTisa mcnebaze dadeq, ar gardaxdeo!
373
ahxadeo badeo, TvalTa miec andeo,
scan am leqsTa igavi, Targmne, Tu giyvardeo!
qrTilis puris qerqSia Sig TaTuxi Cavdeo!
qerqi gafrcven, ganagde, SigniT guls-ki sWamdeo.
me es xidi savlelad diaR sworeT gavdeo,
Sen Tu mrudad gaivli, me ra wyalSi v(v)ardeo!
daviT sworeT mogiTxrobs, Tu Sen Seigvandeo.

Sen Tu mruded gaivli, me ra wyalSi v(v)ardeo!


daviT sworeT mogiTxrobs, Tu Sen Seigvandeo.
daviT sworeT mogiTxrobs, Tu Sen Seigvandeo.
kv. swavla Tavis gafrTxilebisa da Sors
wasvlaze mzad yofnisa
374
savargonia, mgonia, es sityva gasagonia;
baR-walkotisa moqmedTa vardi daTeson, rgon ia.
Tu sneulebas ufrTxode, Wame, svi, Sesargonia;
Tavs gaufrTxildi, ar uyo saqmeni urigonia;
dalive sabrZno wamali, daRvare saSmagonia;
RvTad nu grw(a)ms gamoberili dasia, bil, dagonia;
is grwamdes, vinc rom dagbada, mogca Wkuva da gonia,
mas sTxove, yvela man mogces, ars Seni rac sargonia!
Sors wamsvleli xar, mzad gaqvndes nuzli da sabargonia,
daviTis mcneba ismine, ganage gasagonia!
375
es ar Woria, sworia, rac sityva giTxar oria.
qvad ara-wmindaT (m)conari Tqmula kambeCis skoria;
uqmad bevrisa mWameli gaumaZRari Roria;
yur-mZime, lafSi daafluli, zanti, uRono joria,
Tu Cawva, Znelad adgebis, TavSic rom scemo toria.
ver mqneli, didTa metyveli eniTa, viT ritoria,
daezarebis wasvlasa, ragind ar iyos Soria.
Zal-moklebul ars mconari, viTa mdinare mdoria:
mxneman, viT Cqarman wyaroman, ganxeTqos mTa da goria.
mxne iyavn da ganZlierdi, daviTs rac uTqvams, sworia!
mxneman, viT Cqarman wyaroman, ganxeTqos mTa da goria,
mxne iyav da ganZlierdi, daviTs rac uTqvams, sworia!
mxne iyav da ganZlierdi, daviTs rac uTqvams, sworia!
44

kz. locva, odes daviTs tyveobasa Sina moSivda da


RmerTs puri sTxova
(iambiko)
376
mamao, yovlis mpyrobelo, RmerTo mowyaleo!
Cveno gamakacebelo, Semqmnel-dambadeo!
romeli xar caTa Sina arsis saydarzeo,
wminda arsi magalobe, Seni eo-meo.
377
iyavn Cemzed mowyalebiT, Sen damifareo;
saxelisa SenisaTvis aw mamexmareo;
Seni uxvi mowyaleba Sors nu wamgvareo,
movedin mowyalebiTa, isev Semyareo!
378
sufeva warmoavline, madli momfineo;
Seni ganCenili var da Sen damarCineo!
iyavn neba Seni Cemze, Cemo meufeo,
viTarca pirvel mamaTa Sen uwyalobeo.
379
caTa Sina israelTa sazdo uwvimeo,
egreca naTlis svetiTa Rame avlineo,
qveyanasa var ucxosa dakarguli tyveo,
zeda mTasa avarTasa, aw mameSveleo.
380
puri ara maqvs, miboZe, mSian, maWameo!
Cveni SengniT mocemuli, rad damimaleo?
arsobisa purs gamyare, Sambi maZoe!
momec, gvedreb, Seni vali gardaixadeo!
381
Cven gcodeT da Sen Segvindev sulgrZel-mowyaleo,
dRes sadilad ara maqvs-ra, gamomiCineo;
davikrife yovisfCxila da isi vsWameo!
momiteven Secodeba, Tu ram Segcodeo.
382
CvenTana Seni wyaloba nu ganaqarveo,
nadebni Zvelni saxmilni nu gangviaxleo,
Cvenni msxverpli kaenisa nu miamzgavseo.
viTarca abel marTlisa Sen Seiwireo.
383
Cven miutevebT Tu ZmaTa, Senc mogviteveo!
TanamdebTa gardavixdiT, mivcemT raca gvZeo,
maT CvenTa aRnadginebTa sxvaTa nu aZleo.
45

dambadebelo miboZe, es rac viTxoveo.


384
nu Semiyvaneb Rrma zRvaTa, rom ar davinTqeo,
Cven Senad sadidebelad mTlad gangvarineo,
gansacdelsa mogvaride, kargo menaveo,
aramed mixsen, viT moses Sua ganupeo!
385
Cveno mowyalev! es ZRveni giZRven daviT meo,
borotisagan damixsen yovlad aviT meo!
k. samebis vedreba: gzis warmarTvis
Txovna daviTisagan
(iambiko)
386
rameTu gcode, ufalo, viTxov Semindeo!
Seni var mona, wyaloba Sen me dammarTeo.
arsada myavs misamarTi, me Sen mogmarTeo,
sufeva Seni mSvidobiT gamoavlineo.
387
Zali da Rone miboZe, mterTa veyo mreo.
dideba Senda naTelo, erTo, sam-saxeo!
mamisa abramisasa stumrad msxdomareo,
daberebulTa maT berwTa SviliT axareo,
388
Zisa maTisa isakiT Ze moaswaveo.
dammarxvels, damtirebelsa viTxov, miboZeo!
wmindisa samebisao madlo, damfareo,
sulisa Cemis saoxad, rac vTqvi, maxmareo.
389
aw daviT ityvis: dideba, Senda, meufeo,
maradis da ukuniTi ukunisamdeo!
aminTe me bnels sanTeli da maminaTeo,
daviT me Sen gevedrebi, gza warmimarTeo!
kT. Zis vedreba daviTisagan
(iambiko)
390
dambadebelis mamisa sayvarelo Zeo,
aRmipyar xeli, rasaca viTxov, miboZeo!
var viT cxovari wymendili, aw momiZieo,
ieso, wyemso keTilo, kacTa mecxoreo!
391
Tiknad nu gamxdi, marjvniT kravSi gamrieo;
46

ganmaride uxilavTa, mxecT nu SemaWmeo.


ufalo yovlad Zliero, ganmaZliereo,
romelman qalwulisagan xorci ivasxeo,
392
adamianTa xsnisaTvis jvars daemsWvaleo,
mohkal sikvdiliT sikvdili da ganaqarveo,
ixsen adam sakvrelTagan, evas axareo;
saflavTagan aRadgine mkvdreTiT lazareo.
393
Sen gaxsen Cemi kruleba da warmavlineo,
viT gamyare samkvidrosa, isev Semyareo.
ieso Zeo RvTisao, es Seismineo!
leqsisa amis Semwyobi, daviT, acxoneo,
imis suls miec Sveba da mec ganmisveneo!
l. Txovna gamleqsavisagan
394
Tomav, daviT meo, am wigns mogarTmeo!
waikiTxe, Sen gaSinje, kargad Seityeo,
romelic xma Sen Segewyo, mec is Sevawyeo.
Tu ram SenTvis mameparos, SenTvis gardiwyeo.
395
tansa rac ginda uyavi, Tavs nu Semiryeo.
ukacraod nu viqnebi, Zmao, amazeo,
rom es sityva Semogkadre, ver giTavazeo,
Sens qalTa-mzes bevriTa sjobs Cemi mzeTa-mzeo,
396
qveyanazed arcad aris im silamazeo.
Tu naxevde, ikadrebdi mTxvevnas fexebzeo.
gamovarCive me ifqli, Sen Saxvete bzeo,
Cems TeTrs TuRuns arvin gacvlis Sens Savs arabzeo.
397
gamovarCie me ifqli, Sen Sexvete bzeo,
Cems TeTrs TuRuns arvin gacvlis Sens Savs arabzeo.
Cems TeTrs TuRuns arvin gacvlis Sens Savs arabzeo!

la. sizmari daviT guramiSvilisa


tyveobasa Sina
398
xma mesma Zilsa Sinao: `ras xvriv, rasa fSvinao!
aq ras uwevxar saZilod, ratom ar waxval Sinao!~
fexi wamomkra wynarada, joxiTa damaSinao:
`ratom ver bedav wasvlasa, agre ram SegaSinao?

47

399
damawvenelman aq Senman aq aRar dagawvinao;
masTan gibrZana dawola, visTanac gaqorwinao,
adeq, iare, wavideT, me wagiZRvebi winao!
masTan gibrZana dawola, visTanac gaqorwinao.
adeq, iare, wavideT, me wagiZRvebi winao!
adeq, iare, wavideT, me wagiZRvebi winao!~

400
mZinares ase megona, cxadia, _ ar sizmaria;
vsTqvi, Tu: tyve vinme mosula, CemsaviT patimaria.
me uTxar: Tu ram SageZlos, Sens Tavsa moexmaria,
ar geSinian, gza ici, Sen wadi, me ki maria!
401
me miTxovnia RvTisaTvis, rac Cemi saTxovaria:
aw Cemi winamZRomeli ars qriste macxovaria,
man mwyems-keTilman momnaxos me warwymedili cxvaria,
Sen ver gendobi, ver gicnob, ar vici vina xaria!
402
man miTxra: visac Sen ambob, Senzed wyaloba misia;
Senad joxiTa sacemrad me iman gamomisia.
man brZana: farexT gareTa rad dagdebula isia,
rad ar eSinis mgelTagan, Ramea, gana dRisia?!
403
me uTxar: Tumca agrea, kaci yofilxar wmindao,
oRonc amdeni macale, viSovno qalman-windao,
fexTa Cavicvam, wamoval, aq yofna me ar mindao!
dumna, aRara miTxra-ra, diTxans xma gaikmindao.
404
erTi es ki Tqva: ar vici me Senis qalman-windisa,
gzas gaZlevs cremlni moyvasTa, ukan Zmisa da win disa;
CemgniT eg iyo moTxroba, niSnad mocema windisa!
Tu miendobi, dagfaravs madli sulisa wmindisa!
lb. tyveobiTgan gaparva daviTisa
405
gulzed mqonda moxazuli cxovrebisa wyaros Rari,
vitire da gardvadine me imaze cremlTa Rvari.
RmerTsa vsTxove: miwyalobe Sen aseTi winamZRvari,
uvnebelad gardmataro qristianTa mterT samZRvari.
406
vaxsene RmerTi, wamovel siTac xsna meguleboda,
guli tiroda, cremliTa Tvalebi meguleboda,
aRar megona, me Tu-Ra guli-Ra meguleboda,
vityodi, vai, moyvasno CemTvis dakargulebo, da!

48

407
dRisiT wimanZRvrad mze myvandis, RamiT uWvretdi mTvaresa,
mivendev SvidTa varskvlavTa mas CrdiloeTis mxaresa;
RamiT SiSvels mTas movadeq Suva daRistnis aresa,
mun Jamsa rasme Seveswar sicocxlis dasamwaresa.
408
astyda qari da daiwyo setyva, elva da quxili,
wam-da-wuT elvis zariTa Tvalebma Seqnes wuxili;
arcad Cnda Tavis safari, mazed Semeqna wuxili,
Tavs davixvive sartyeli, wavswev, tans aras ufTxili.
409
setyvisa TavSi dacemis SiSiTa pirqve mxobilsa,
gulman mTqva: adeq, ielvebs, ipovni gamoqobilsa.
avdeq; iela, mivad(e)g kars mTa-xvrels lod-gaZrobilsa,
mivel da maSig ukuvsZver, vmadlobdi mxolod-Sobilsa.
410
damedva didi imedi, vTqvi, Turme RmerTi mfaravsa;
Tu CemTvis kargi ar swaddes, ar damadgamda karavsa;
damixsna wvima-setyvasa, qarsa sastikad mbzaravsa,
rac kaci RmerTsa endobis, RmerTi kargs uzams, ar avsa.
411
vsTqvi, Tu: eh, RmerTo, Sena xar Cemebr cdomilTa mxsnelia;
Tu ar SengniTa, winaswar saqmis Setyoba Znelia;
Tvaleb-daxuWvils mwolares gars mertya Rame bnelia,
guliT macnobe wina-gza da vpoe saZebnelia.
412
setyvam gardiRo, gamovel. ufalsa msxverpli Sevswire:
ar myvanda saRmTod zvaraki, mxurvales guliT Sevstire;
arc maqvnda samRTo werili, codnaca maqvnda me mcire,
`RmerTo, damixsen mterTagan!` es locva gavizepire.
lb. odes daviT avis dRisagan Sewuxebuli
svindisis mxilebiT elvisagan gamoqobili
klde ipovna da imas Saefara, iqidam
gamosulman iloca
413
Sen, RmerTo erTo, xilulTa me veras dagadarebo,
ar vici, zixar, Tu swevxar, frinav, Tu fexze darebo.
naTlad vTqva, Zvel-dRed xelmwifob, mziT dResac Sen adarebo,
ukvdavxar, gnebavs visica, acocxleb da amkvdarebo.
414
mama xar dausabamo, ara gaqvs dasasrulia,
sityva gaqvs Zed moTxrobili, gvsmenia aq mosulia.
ara xar RmerTi mtyuari, gaqvs WeSmariti sulia.
erTi xar, magram am sityviT samad xar gaeqsulia.
49

415
mze da sxivi da naTeli viT samad galeqsulia,
ig samiv erTi mze aris, ar calke gaqsaqsulia;
egreT mama da egreT Ze, da egreT wminda sulia,
visac sameba ara swams, sjulTagan gardasulia.
416
RmerTo, caTa da qveynisa mpyrobelo, Semamkobelo,
mamav da Zeo da sulo, winaswar saqmis mcnobelo!
Cvenad xsnad, Senad saqebrad mis mTiT mis lodis mZrobelo.
me, daviT, mixsen mterTagan, mamis daviTis mTnobelo!
417
saxiT, viTarca sawmiszed, cvaro zegardmo wveTilo,
agarakTagan uTeslod Ziro morCada xeTqilo;
gamouTqmelad naTqvamo, mTiT lodo gamokveTilo,
mixsen cxovari wymedili, ieso mwyemso keTilo!
418
mexo, quxilis isaro, mterT gulze dasarWobelo,
daviTis vardo, abramis yvavilo dauWknobelo.
gansjad cxovelTa da mkvdarTa samarTlis gamambWobelo,
marcxeniT TikanT maride, marjveniT kravTa mxmobelo!
ld. vedreba RvTis-mSoblisa daviTisagan,
odes im zeiT Tqmuls lod-gamokveTils kldes
Saefara avis dRis mizeziT
(bolo erTi)
419
mTav RvTisav, mTao poxilo, daviTis sagalobelo,
viT agarako zegardmo cvarisa Sematkbobelo,
aRmogvicevne uTeslod nayofi, Sesamkobelo.
momec nayofi keTili, iesos qristes mSobelo!
420
sityva ZlierTa msmenelo, ucnaurisa mcnobelo,
sarwmunoebis xarisxo, sjulisa mtkiced mpyrobelo,
qristianeTa zRudeo, mfarvelo, garsa mRobelo,
Sen damifare, damicev, iesos qristes mSobelo!
421
saxiT abramis karao, RvTis tevniT gulTa myrdnobelo,
sjulT kidobano, mosianT RvTis mcnebis Casawyobelo,
viT Seuwvelo mayvalo, saRmrTo cecxl-ganuqrobelo,
mixsen, nu damwvav saxmiliT, iesos qristes mSobelo!
422
quxilo mterTa mkveTelo, elvav sulT manaTobelo,
elisabedis momkiTxo, mis yrmis mis mucliT mkrTobelo.
50

viT samoselo uxrwnelo, SiSvelTa damaTbobelo,


Semmose madliT SiSveli, iesos qristes mSobelo!
423
barbarozT sjulTa damxsnelo, sp(a)rsT siwmindisa mTxrobelo,
cecxlTa Tayvaniscemisa damSreto, damacxrobelo,
RvTis s(a)msxverpleo, furneo, cxovrebis purTa mcxobelo,
ganmaZRe madliT mSieri, iesos qristes mSobelo!
424
cxovrebis wyaros enbazo, mbanelTa ar samznobelo,
kanas wylis Rvinad msmevelo, meqorwileTa mTrobelo;
kvlav kldeo wylisa momcemo, israelT cremlTa mSrobelo,
masvi me madliT mwyurvalsa, iesos qristes mSobelo!
425
nayofiero venaxo, viT vazo morC-uWknobelo,
ukvdavebisa mtevanTa mokvdavTa mosarTlobelo,
maCrdilebelo nergo da keTilTa SrtoTa mynobelo!
migrile codviT sawvavsa, iesos qristes mSobelo!
426
sityvisa mRrTisa xorciTa mtvirTvelo, damadgnobelo,
RvTis Zisa kacad aRmzrdelo, miT kerpTa damadnobelo,
adamis mxsnelis dedao, ZiT evas maxarobelo,
Sewuxebulsa maxare, iesos qristes mSobelo!
427
sibrZnisa RvTisa savanev, taxt-saydar-dasajdomelo,
keTilmorwmune mefeTa gvirgvinad mosaxdomelo;
xido wiaR-myvanebelo, kibev, caTamdis mwdomelo,
gza simarTlisa maswave, iesos qristes mSobelo!
428
mis siZis mRviZrad damxdomo, SuaRam ZilTa mfrTxobelo,
gauqrobelis lampriTa qalwulTa wina mswrobelo;
sulelTa lampar-SretilTa mrekelTa karTa mxSobelo,
mowyalebisa kar-miRe, iesos qristes mSobelo!
429
zeciT RvTis sityvis sayviro, qveynad kacT mosaTxrobelo,
arsis saydrisa sasanTlev, lampar-grZlad-gauqrobelo;
mis mTiebisa dedobiT bnel qveynis manaTobelo,
Sen ganminaTle goneba, iesos qristes mSobelo!
430
viT mamaT-mamis Surdulo, mTav, lodis gamamtyorcnelo,
damamtvrevelo kerpTa da sawuTos RmerTTa mxocelo.
pirvel wyevisa werilTa bralisa aRmamxocelo,
mixsen dedao RvTisao da Cemo xat-salocvelo!
431
51

daurRvevelo zRudeo, godolo Seuryevelo,


caTagan dautevnelTa wiaRTa damatevelo;
mariam qristes dedao, asulo sionevelo,
Sen meox-meyav codvilsa, qalwulo, RvTisa mxevelo!
432
Sen gevedrebi, ciskaro saidumlosa dRisao,
naTelo Saravandedo sacnaurisa mzisao,
dedao muclad mRebe[l]o gamomxsnelisa tyvisao,
tyveobisagan damixsen, mSobelo RvTis sityvisao!
433
naTelo da brwyinvaleo, Tqmulo aRdgomisa xato,
sityvierTa cxovarT qnaro da uxilavT mxecT damsxarto;
tarigis da wyemsis dedav, me nu damiteveb marto,
Zali momec, gardmaxtune, sadac damxvdes codvis flato!
434
Sen saqebrad ritorica ars, viT Tevzi, uxmo, utyvi;
me viT vityvi, Sens qebasa, nawvarTi var viT pirutyvi,
miWirda da Cems mavneTa SengniT kverTxi gardaurtyi.
viT enbazo, ganmiwminde me codvisa bralTa tutyi!

le. odes zeiT xsenebulis gamoqobil kldidam wamosuls


daviT guramiSvils ucxoni Sexvden da
maTis SiSiT muxli moeWra
435
romelmanc mTaman damfara, mas mTazed im setyvebiTa,
mec im mTas msxverpli Sevswire, rac giTxar im sityvebiTa;
merme avdeq da wamovel tiriliTa da tyebiTa;
sul gavanedle gamxmarni Sambnar[n]i cremlTa rwyebiTa.
436
koWamdis setyvas vapobdi, fexebi maqvnda SiSveli.
yvelazed guli magrobda, arazed viyav mSiSveli.
vsTqvi Tu, ras mizams macduri, an mgeli, an daTvi, Sveli?
Savepovebi aravis, Tu, RmerTo, Sen ki miSveli.
437
aw yvela wvrilad ver movsTvli, rac maSin gardamxedia,
sami dRe SambSi vswolilvar, maRla ar amixedia,
win gzisa Sekvris SiSiTa wasvla ver gamibedia,
SimSilisagan muceli mimkvria ferdzed ferdia.
438
Cems ukan mdevarT gardvurCi im woliT dRiTa samiTa,
xuTi dRe-Rame vicxovre Svidis tyemalis WamiTa;
dRisiT jagnarSi vsZvrebodi, mindvrad vidodi RamiTa,
dRe TerTmetamdis viare yofa-qceviTa amiTa.
52

439
Tumc ar meWama me puri Tbil-Taja javaxuria,
arc mesva Rvino kaxuri, ar viyav nabaxuria;
aTis dRis mSiers momerTva sadili sakv[e]xuria,
mouwevari kvinCxi da mkvaxe me kowaxuria.
440
perangi mecva axali, ar Zveli me tanze narma,
muxlT qveiT gavxdi SiSveli, SemomecviTa ze narma;
didTa WirTagan vnebuli odes mcna mamam zenarma,
man gamomirwyo wyluli da miSva mgrgenma da mzrzenalma.
441
meTormetes dRes movadeq wylis pirsa me uWalosa,
SambSi vsZver viTa niblia, vsTqvi, arvin ar ambWalosa.
Savxede, gaRma lewevden maTraxis cemiT kalosa;
vsTqvi Tu, agebis ufalman aq mixsnas sakankalosa.
442
cotas xans ukan momadga me ori kaci naviTa,
megona, amas mkiTxevden: `mand ras akeTeb, daviTo?
isev gabrundnen, SeSinden, Cemis uqoCros TaviTo,
me munve davrCi, davRondi, vsTqvi, Tu: wavide saiTo?
443
ra mnaxes, maTis SiSiTa mec ameSala balani,
muxli momeWra, wamerTo tanSi Rone da Zalani,
Sors veRar wavel, ukuvswev, mun axlos iyo Calani.
gardavixade iqica, rac RvTisa medva yalani.
lv. ucxoT naxvis SiSiT muxlTmoWris dros
daviTis locva da galoba
444
RmerTo, momxede, vedreba mismine, gamigoneo!
muxl-moRebu[l]var, ar Zalmics aqedam daZvris Roneo;
codvis muxruWiT Sekrulsa momiSvi, momifoneo,
merme Sen gzaze mimiZeRv, sad gindes, wamiyoneo!
445
ieso wyemso keTilo, Cemebr warymendilT mpovelo.
Cavardi codvis xnarcvSia, vscade da ver amovelo
brZane: `Zis TxovniT mamasa sTxove, rac gindes, mTxovelo~,
viTxov, Semindev codvani, ros mkvdari ganmacxovelo.
446
aw neba Seni Cemzeda aRsruldes aRsasruliTa.
minda da veRar davZrulvar ZalTagan ganasuliTa;
Tu mixsni, isev gmsaxuro qristianisa sjuliTa,
Tu ara, momkal xorciTa, oRond nu w[a]mwymend suliTa!

53

galoba
447
mamav, Seni Zeo, viTxov, miboZeo;
viqcevi, qveskneTs vardebi, misvet-miboZeo,
rad gZinavs, aRdeg, ufalo, aw ganiRviZeo,
modi, gammarTe wel-gulSi, sul davibRunZeo.
RmerTo, daviTis mTnevelo, mamao da Zeo,
is mterni Cemi mdevnelni devne, ganaZeo,
Sen gamirkvie daviTsa, rac win gza miZeo!

448
mWameo, msmeo, Cemo tanTa mcmeo!
ver mogeSvebi cocxali, Tunda mawameo,
miboZe sazdo sulisa, mSian, maWameo,
kidec Semmose, siciviT sul vkrki am Rameo,
bala-CalaSi davsZvrebi, viTa RalRa, meo;
mivxvdi, viT mwyeri alalTa dRes mterTa Rarmeo,
daviTis Zev, daviT mixsen me aqadaRmeo!

lz. Svela RvTisagan daviTisa, tyveobidam


gamosvla saruseToSi
449
daRamda, sxva dRe gaTenda, arvin Cnda Cemi mdevari,
dilaze adre wamovsdeg uZilo, Ramis mTevari;
wamovel, gzazed ufalman miboZa sazdo mdRevari,
ori kitri da sazamTros naWeri me naxevari.
450
sazamTro sicxiT damWknari xelSi meCvena me cxlada
wyali axlos mxvda mdinare, vikakve gasarecxlada;
kitri ubidam gamcvivda, gulze mamedva cecxlada,
rom momeyida miRirda as oqrod, aTas vercxlada.
451
wyalman waiRo, mivdive, vecade, ver daviWire;
bewvi mwyda misis devniTa, mec wyalSi ar daviZire,
RvTisagan gulsa Semaklda, vayvedre, ase vitire:
Tu momec, raRaT wamarTvi, aw ase rad gaviwire?
452
Senis wyalobiT izdebis yoveli dabadebuli,
aw me Sevqnilvar rasaTvis me SengniT gardagebuli?
Tu ar gindoda CemTvisa, rad damxvda ganmzadebuli;
Tu ara, rasTvis wamarTvi sazdo ubeSi debuli?
453
merme ra movel gonebas, masve dauwye vedreba,
Semindve eseviTari umecrebiTa yvedreba;
rac avi miyo, dagiTmo, aw imas ra Saedreba,
54

magrame ase mSiersa ar Zalmic grZlad gzazed reba.


454
Tavs davgme, uTxar SimSiliT ra guli dagiymedia?
marxuloba da sasjeli gonebis gasawmendia;
memTvraleTaTvis macdurni maxeTa daarwymen dia,
nebieroba xorcisa sulisa warsawymendia.
455
movidodi da vstirodi, movsTqvemdi Cemsa ziansa,
RvTis sabodiSos sityvebsa vityodi Tavaziansa;
uecrad alags movadeq turfasa, lamaziansa,
msxmoiaresa baRnarsa, atmians da vaziansa.
456
davRune Tavi, ukuvsZver vaznarsa Sina burvilsa,
aRmovirexve yurZniTa, movrCi SimSilsa, mwyurvilsa;
magram RvTisa ki mrcxvenoda me codviT pir-Semurvilsa,
vetyodi, rad ar mivendev Senis sayvarlis survilsa?
457
kitri momec da wamarTvi, ver moviTmine TmeniTa;
Sevswuxdi, maze gayvedre, gcode piriTa, eniTa.
Sen, RmerTman, igi damiTme sulgrZelebiTa SeniTa.
aw umjobesic momage pilpilad savse teniTa.
458
riT gardvixado me, RmerTo, egeviTari valoba,
rac Sen momage savsebiT uricxvi Seni wyaloba?
uwvrTnel var, ara vici ra daviTis fsalmunT galoba.
gTxov, umecarsa Semindo Cemi codva da braloba!
459
Turme winaswar xedevdi Sen Cemsa gzasa, kvalebsa;
Svebis wyalobas uzemdi Cemsa xorcsa da Zvalebsa;
me ver vxedevdi, gcodevdi, libri damkroda Tvalebsa,
aw xorcman gcoda, xorcs hkiTxe, suls nurasa sTxov valebsa.
460
xorcsa aqvs danaSauli, sulisa ara bralia;
sulia Rvino keTili, xorci WurWeli myralia;
xorci am soflis gemoTi nebierobiT mTvralia,
suli im sofels dasjisTvis, SiSiTa sul gamqralia.
461
es sityva CemTvis sxvas uTqvams, axla miuTxrob mec sxosa;
unda meRvinem saRvine kargvarad gamorecxosa,
ganeyrevinos, gawmindos, rac SigniT mwikvli ecxosa,
Tu misgan waxdes Rvino-Ra, me TavSi keti mecxosa.
462
eh, RmerTo, Sena amRere es Cemi satyeb-satiri,
55

Wursa znovansa maxmare saZel-mawawur-xapiri;


aRmomiwminde mwikvlTagan guli, goneba da piri.
codviT namtvrevTa nabZarni madliT gaxizi, Sakiri.
463
aw Seismina ufalman xma vedrebisa Cemisa,
daRonebulsa momago Jami nugeSis cemisa;
xma samReralTa masmina, ara Tu zarT dacemisa.
saydars darekes, gamoxda zriali zarTa cemisa.
464
ra Semomesma zaris xma, gulman damiwyo Zgerani,
zezed wamovdeg, daviwye burviliT gamomzerani;
Sevxede, saydris karzeda pirjvars daiwyes werani.
vTqvi, Tu: ucilod aq aris Cemi bedi da werani.
465
gardaixada ufalman, Cemi emarTa rac vali,
mkra sixaruli gulisa, anazdaT Wkvazed Samcvali,
ase miama, piridam gavyare yurZnis marcvali;
saCqarod wasvla mominda, ar viyav xanis damcali.
466
kidev Sevxede, gavSinje, garCeviT davinaxeo;
TavT ialqanni qalTani devTa rqad gamovsaxeo;
vTqvi, Tu: vai, Tu macdurman damirwyo rame maxeo,
mun misvla veRar gavbede, Sors wasvla ganviZraxeo.
467
mas baRSi xili davkrife, sagrZali movimzadeo;
zogi ubeSi Caviwyev, zogi kalTaSi Cavdeo.
kvlav svinidisman mamxila: bindamdis moicadeo,
dRisiT nu waxval, aramca mogidgas vinme badeo.
468
wavel, ukuvswev Calasa, sad ufro iyo xSiria,
RmerTman Tqvens mterTa Seyaros, rac me amityda Wiria,
wamodga koRos laSqari, ra SevsZar Calis Ziria,
me damarCobden ucilod, Tu ar dameco piria.
469
ra Semawuxes metadre, vityodi gajavrebuli:
vinc unda iyos, mivide sicocxle gamwarebuli.
aRar davdive, wamovxti, wamovel gaCqarebuli,
mun axlos kalos lewevden, mivel viT dabarebuli.
470
miucxoes da Semokrben mun Cemi gamSinjvarebi,
Semomexvivnen garSamo kacTa da qalTa jarebi;
marto perangiT mosilTa yelzed ekidaT jvarebi;
mivel da jvarsa vemTxvive, viwere zed pirjvarebi.

56

471
erTman miuTxra meores: `dai xlebao, lazari!~
`xleba~ ra mesma, dameca me sixaruliT Tavzari;
muxlebma ryeva damiwyes, ze tanma Seqna zanzari,
veRar daignes svetebma da gardaiqca tazari.
472
rusulad `xleba~ purs erqva, uwinve gamegonao;
sanamdis is ar axsenes, me rusi ar megonao,
ra rom Tqves puris saxeli, me iman momifonao;
am sixarulman damSala javriT Sekruli konao.
473
rogorc rom erTman yazaxman me maSin mamiarao,
roca rom myvanda, mivlida mets mamaCemi arao;
Sevbraldi, gulzed mimiqva, mkocna da cremli Rvarao,
swrafad moened momgvara fxovleli ianvarao.
474
wyals gamiyvanes naviTa, saydarSi Semiyvaneso,
damawerines pirjvari, xatebsa maTayvaneso;
kvlav mixmes samdivnoSia, mayvires, mayayaneso,
mkiTxes: `vina xar, sad mixval, rad iyav lamisyaneso?
475
Sevamoklo aw, ra mergo, rac viuben amdens xansa?
Tergidame solaRs wavel, solaRidam aStraxansa;
muniT moskos mefe vaxtangs, baqars _ San[a]ozsa xansa _
viaxel da Tayvansa vec; brZanes: `sWvrite jabaxansa~.
476
miwyalobes maT saxelo, momces jabadarbaSoba,
RmerTaman bevrjel gagiTenosT xareboba, qristes Soba!
kargi iyvis aRdgomasa mefeTagan mejliSoba:
zma, Sairi, galobani, CangT kvra, mRera, TamaSoba.
477
javaxiSvils gamaleqses, moSaires Cemebr cudsa,
pirad mWlesa, tanad xmelsa viT nuJrians xesa mrudsa;
rac me uTxri, mas miaCndis viT narcecxla ukan kudsa,
bevrjel ase imwvitinis, kotviT Zirs dascemdis qudsa.
l. mefis vaxtangisa da Zisa misisa baqarisa
darubands wabrZaneba
478
eqvsis wliT winaT Cems uwin qarTlidam wabrZanebulni,
ra mivel moskos, vixile mefe da qarTvelT krebulni;
romlisac xelmwifisagan mun iyvnen dabarebulni,
imisTvis veRar mieswraT, miT iyvnen gamwarebulni.
479
57

erTs _ dids petres _ da ors sxvasa moSlodaT wuTisofeli:


warTmodaT mokled samyofi, eSovnaT grZlad samyofeli;
miT sevda vaxtang mefesa gonebis dasayofeli
scemoda gulsa, ganeWra grZlad filTis Sasayofeli.
480
amazed iyo mglovare, cremli amisTvis zdioda:
sami xelmwife zedi-zed mokvdeno, _ guli stkioda;
Tavisas, Tavis qveynisas ubedurebas Cioda:
gagrZelda saqme, gaZnelda, raRa vsTqva, ra varCio, da?
481
odesac anna xelmwife ruseTze gardamwdomare,
brZen, uxvi, marTal, mowyale, samarTal-daucdomare,
gvirgvinosani taxtzeda mefem ixila mjdomare,
maSin Seiqna saqmisa moxsenebisa mdomare.
482
mefe wadga xelmwifesTan, cremliT Rawvni danasvela,
moaxsena: _ TqvengniT varo arc mSieri, arc SiSvela.
amasa gTxov, Semiwynaro, brZano Cemis qveynis Svela!
_ Seismina xelmwifema, rac man sTxova, mosca yvela.
483
man ubrZana: me miWiravs zRvis midamo gaRma mxari,
solaRsa da darubandsa, baqosa dgas Cemi jari;
mun mibrZandi; saWurWlisa mudam mza ars Ria kari,
laSqari da xazinani, viT genebos, maixmari!
484
mivscem yvelas brZanebasa CemTa spaTa, spis marTavTa,
amirTa da amilbarTa, aTasis-TavT, asis-TavTa:
Tqvens brZanebas morCilebden, kargT iqmode, gina avTa;
Tavs sakvdavad ar zogviden, saca moiqnevden xmalTa!
485
mefem mdablad xelmwifesa Tayvani-sca, hkadra pirad:
RvTaebr uxvi mowyaleba hqeniT Cemze, ara Zvirad;
vmadlob Tqvensa wyalobasa, me-Ra minda sxva ganZi rad?
dReis iqiT ena Cemman qeba Tqve[n]i warTqvas xSirad.
486
win wadga da taxtze mj[d]omsa xelmwifesa xels akoca:
xelmwifeca wamoudga, gza mefesa dauloca:
`RmerTman ase gagimarjos, rom ar iyos bevri xoca~.
_ sadRegrZelo dauliva, TviT brZana da masac mosca.
487
wamovida petrebuxiT, mefe moskos Camovida.
moemzadnen mama-Svilni, qarTvelni yva vinca-vin da,
wasvla wyliTa daamtkices, brZanes: `eqvsi navi gvinda~.
Seqnes navis Senebani, miT erTi Tve gamovida.
58

488
navSi CavsxdiT da wavediT Tokebisa xelis weviT:
xan Cqara da xan wynarada, xan verc daZvriT, xan ki ryeviT,
win etiki migviZRoda, edilisa wyals davyeviT.
Cveni avad siaruli sams Tves ukan SevityeviT!
489
viremdis zRvaTa bagemdis Cven CavidodiT naviTa.
gardatrialda sawuTro mrudisa sabrunaviTa;
win svimon abramisSvili dagvxvda ambiTa aviTa,
aRavso guli mefisa mravliTa saWmunaviTa!
490
moaxsena: `Samaxia Tamaz-xanma daiWira!~
mefes esma, TavSi xeli Semoikra da itira:
esreT moTqva: `Cemi bedi asre rogor gaiwira,
gza arcaiT warmemarTa, win erTi ram amexira!
491
axla ra vqna, sad wavide? gza Semeqna daxlaTuli,
qari qris da afra-gaSliT var xomaldiT zRvas SerTuli.
brZanebani win wasula xelmwifisa xel-CarTuli
RmerTman Tqvens mters warumarTos, viT me gza maqvs warmarTuli.
492
dRes rac sazareli sityva maismina Cemma yurma,
es sul wyalSi jdomam miyo, siarulma bayayurma!
pirSi lukma gamamaZro Taraqamam nadi-yulma,
raRa vqna da ra vivargo sevdiT gul-RviZl danayulma?
493
_ Tu davbrunde ubrZaneblad, mkiTxon, ra maqvs me saTqmeli?
Tu wavide darubandsa, me viqnebi riRas mqneli?
RmerTo Cemo, es ra miyav? momivline saqme Zneli,
sul sicofed Semiracxe, rac visibrZne me sabrZneli!~
494
kvlav brZana: `gaval darubands, iqiv sjobs sxagan dgomasa,
iq mouyuro, Tu saqme ra moxdes Samadgomasa;
rac uwin saqme wamxdara, wuxiliT ra vargo masa,
sjobs momavlisas ufTxilde saqmisa ar waxdomasa!~
495
gabrZanda mefe xomaldiT darubandisa kidesa,
mRdelni samRdelod mosilni movidnen, xeli hkidesa,
cixidam TeTri alami gaSales, gardmohkidesa,
rusTa zarbaznis SilingiT gars cecxli moukidesa.
496
laSqarni TofTa isroden, xucebi rekden zarebsa,
ase gvegona, xmisagan ca iZvris, mTa zanzarebsa:
59

ar vgvandiT abuCs stumarTa, arca ubralos mgzavrebsa,


cotad miT gveca nugeSi mun misvlad danazarebsa.
lT. Tamaz-xanisagan Samaxiisa da ganjis aReba da
osmalosagan Tiflisis dacla
497
aw mogiTxra nadi-yuli an vin iyo, risa mqneli;
iyo erTi Taraqama elTa Tavi xvarasneli,
imis gamo Sah-Tamazma miiyena saqme Zneli,
Tvisis nebiT, misis xeliT gardaicva yelze wneli.
498
ase rome Sah-Tamazma saqme ase moigvara,
loToba da meZaoba metad didad Seiyvara,
misad wamlad nadi-yuli, viT brmam, wina aRimZRvara,
beWedi da saxelmwifo, jari sul mas miabara.
499
TviT im saqmiT nebierad jda gancxromiT, amo SvebiT, _
moifona xrmal-kap[a]rWi, mSvildT sabeli qmna moSvebiT,
misgan xnarcvSi uku-varda, aRar iqmna amoSvebiT.
maSindelno sisxlTa tbano, aw rodis-Ra aRmoSrebiT?!
500
es gauSvaT, igive vsTqvaT, rac gaewyos bolo Tavsa,
kargi wviTgan davaneloT, cecxli mouboloT avsa.
RmerTi kargsa rad uzemda mas bilws, meZavs da mloTavsa?
avis mqnelsa avis saqmiT RmerTi saqmes mourTavsa.
501
ra nadi-yul Sah-Tamazsa saqmis Tavi ver unaxa,
daiWira, dapatimra, darajas qveS Seinaxa;
gaTamamda nadi-yuli, Tofi marTa, xmali Calxa,
mouqniva winaRmdgomTa, gan[a]dina TavSi Caxa.
502
nadiyuloba ganagdo, man dairqo Tamaz-xani:
daimona yizilbaSni, viTa mgelman cxvarni, Txani;
ganimravlna beglar-begni, yul-noqarni, uzbaS-xani,
gaikeTa metad kargi man Tofxana, jabaxani.
503
ra Tamaz-xan Sah-Tamazsa amisTana saqme uyo,
imisTanas RalatiTa yelze gardaacva gulyo;
ormo-bnelSi Cagdebulsa Tavi aRar amouyo,
yovls xelmwifes acodina, Tavi Tvisi sacnaur-yo.
504
ruseTs gagzavna despani, sityva miswera aseTi:
`Cven Tqvenis taxtzed dajdomiT Tvisis wyalobiT gvcavs RmerTi,
mokvda Sah-Tamaz yeeni, mas Svili darCa arc erTi,
60

saxelad virqvi Tamaz-xan, me daviWire sparseTi~.


505
mas, Tamaz-xanis despansa, saxelad erqo xulufa,
misces mas didi pativi petrebuxs, kargi ulufa,
iman scna vaxtang mefisa saqme da ganZraxuloba,
vinc uTxra, kargad vera qna idumalT damarxuloba.
506
xulufas uTxres: _ vaxtang Tqva _ `me wavaxdino suxavi,
is aris Cemis qveynisa damwveli, cecxliT mxuxavi;
SamaxiaSi yumbara vyaro mexisebr mquxavi,
Tu RmerTman eg ki maRirsa, sxva ra maqvs Sesawuxavi!~
507
mefe rom gaRmiT wabrZanda, xulufam gzavna Cafari;
miswera wigni Tamaz-xans, gaimagreo safari,
aw vaxtang mefem saomrad aiRo xmali da fari,
ganZraxuloba ars misi Samaxiaze farfari.
508
Tamaz-xans esma, eoca, iqmna mkbeneli nekisa,
suxavis jari man Seqmna, viT isom amalekisa,
jer Samaxia dalaSqra, qveyana mospo lekisa.
kvlav xma asmina ganjasa osmalos karTa rekisa.
509
erTs dRes Tamaz-xan Tavis jars miuZRva ase xerxiTa
aTi-aTasi aTasTa ganasresina fexiTa:
ganjis karebi damusra zalayinisa jexiTa,
Tiflisi nebiT dacales, gavles becebiT, xexiTa.
m. Tamaz-xanisagan rusT xelmwifis ferTmaSalTan
wignis mowera da Tavisis qveynebis Txovna
510
Tamaz-xan solaRs miswera, vis aqvnda amilbaroba:
`Tu megobari brZandebiT, Cemze ar gmarTebsT Zaloba;
gardmaxdevineT sxva-rigad, Tu ram memarTos valoba,
Tu ara, Cemis qveynisa xelmwifem miyos wyaloba.
511
solaRs, daruband armoans, Tqven ra xeli gaqvsT baqosa?
dasabqveli mbaqvelman arc agre unda baqosa;
rada xnavT, anu rad sTesavT Tqven Cemsa saTambaqosa,
anu baJs, davRas, rad iRebT saduqnes, saqulbaqosa?
512
Tu ar dauTmobT erTmanerTs, is Camoagdebs mtrobasa;
dascaloT, TqvenTvis mibZandeT, isi sjobs mand magrobasa.
me rome vsinjav TqvengniTa mag Cemis qveynis pyrobasa,
magdeni bolo ara aqvs Cemsa da Tqvens moyvrobasa~.
61

513
mas amilbarma miswera: `Tqven CemgniT nu gewyineba,
vinemdis karze mivswerde, Tqven qeniT es moTmineba.
rac me iqidam momesmis, Tqven CemgniT mogesmineba;
me sixaruliT dagicli, Tumca xelmwifem ineba~.
514
male movida karidam xelmwifis gvamansaria
`solaRis cixe moSaleT, dascaleT gaRma mxaria~.
sanamdis TviTon amilbar cixes ar dasca baria,
manamdis dasaqcevelad xeli veravin garia.
515
Tamaz-xan Tamazxanoba gardirqo, man inajiSa,
Tamaz-xanisebr sefuri Sah-Tamaz ver ivarjiSa;
nadiyulobis ZaliTa saxelad irqo nadi-Sa.
jer arcada Cans sp[a]rseTSi nadi-SasTana fadiSa!
516
man, nadi-Saman yeenman, Sah-Tamazs xnarcvi uTxara:
xlmiT SeaSina TurqeTi, daRistani da buxara.
rusT xelmwifesac moswera: _ `gameca, baqos nu xara~.
indoeTisa xelmwife dadrka, mas Tavi uxara!
517
vaxtangs mefes mouvida am nadi-Sas Cafar-elCi.
ebZana, Tu: mobZandio, Sens qveyanas aras verCi;
me giCveno Senis mtrisa Tavi Suva ganaxeCi,
damijere, ar dakargo, rac me xelSi CagaCeCi.
518
ar wavida, ar miendo, misi ymobac iTakila,
sityva misi mas guls eca, TvalTa qacvi, viT askila;
viTa smoda pirveliTgan, miT ixsena, miTa kila,
Tqva: `mec unda damborkilos, viT Sah-Tamaz daborkila~.

ma. rusTagan gaRma mxris dacla da mefis


vaxtangis aStraxans gabZaneba
519
rusT darubandi dascales, yizlarisake aresa:
mefe vaxtangca mibrZanda aStraxnis are-maresa,
iq uvaresad Saeswra ambavsa sawyinaresa,
maSin Tqva: wuTo sofelo, fu Sen da Sens moyvaresa!
520
wyeulo, cruo, macduro, ase rad damemtereo?
cxra rigi Wiri Semyare, erTsa ar damajereo;
guls mqonda xmali gaCrili, aw Subic damaZgereo,
arc mamkal, arc damarCine, matare zere-qvereo.
62

521
mefem ubrZana Tavis Svils: `Sen, Svilo Cemo baqaro,
ismine Cemi naTqvami, tkbilo, viT Taflo, Saqaro:
veRarcad waval aqidam, viqnebi, radgan aq varo,
Cvens daqceulsa ojaxzed unda, rom Sen isarqaro.
522
ar vici raRac etlzeda Seviqen, davibadeo:
me bevrs vecade, ar iqna, aw axla Sena scadeo,
veRar SeviZel moweva, davberdi, mSvildi davdeo,
rac unda waxdes, gakeTdes, me mas aRaras davdeo.
523
romelic kaxni, qarTvelni qarTlidam gardmogvyolia,
zogs qarTlSive yavT col-Svili, zogs aq SeurTavs colia;
qarTlurad miec neba da rusulad `dai olia~,
rogorc ujobdesT, ise qnan, miTam arc erTi myolia.
524
mTxoven da mivscem veravis, me ver vitvirTav amasa:
me wauxdine qveyana, Svilic gauce mamasa?
me RmerTi mizams ras kais, ormo uTxaro, Wa masa.
sjobs uWmelobiT sikvdili sayveduriTa Wamasa!
525
me yvelas davscem dastursa, Seviq TavianT nebasa,
amas ki vityvi rCeviTa, daugdeb erTsa mcnebasa:
kaci xom vercad waua sikvdilsa, RvTis brZanebasa,
magram nuravin Seiyris Tavisis nebiT snebasa.
526
Svilman Sekadra mamasa: `Sen ra gaqvs aw saWmunavi,
razed Seqmnilxar, ar vici, Senis cxovrebis mwunavi?
ra axla ican sawuTro dasabamiTgan mbrunavi,
mibrZane, misi Semxebi vin darCa gauTxunavi?!
527
kaci Tavs veras gauva cruis sawuTros mdurvasa,
unda, rom kacman gauZlos, Wirs Seyris cxrasa Tu rvasa.
sjobia isev molxena wuxilsa, Wmunva-urvasa,
girCev, daexsen magdensa cremlsa da oflSi curvasa.
528
erTs mogaxseneb rCevasa, maze nu gamiwyrebiTa;
isi sjobs, moskos wavideT wynarad, nebivrad rebiTa;
iqiv vicxovroT, viT uwin vscxovrebdiT Cvenis krebiTa,
javrs daiviwyebT, odesac xelmwifes SaeyrebiTa.
529
ubrZana: aRar viqnebiT rogorc viyaviT Cvenao;
misTvis vimalvi sircxviliT, ar minda gamoCenao,
63

mravalis cremlis deniTa davhkarge TvalTa Cenao,


aseTi seni Semyria, Znelia gardarCenao.
530
wamaiCoqes qarTvelTa, Tavs waiSines xelia,
itires bevri mefis win da Rvares cremli cxelia;
Sekadres: `rasTvis Seqnilxar viT velad mrboli xelia,
brZanebT: `vemalvi sofelsa,~, ege ra gasamxelia?
531
Cven gagviSvia qveyana Tvramet-cxrameti welia;
samsaxuriTa TqveniTa gvtkiva zurgi da welia,
namsaxurobis Cvenisa ege ra sasyidelia?
Tqven mand dabrZandiT da Cvenzed ase aiRe xelia!~
532
mefem ubrZana tiriliT: `Tqven marTals ambobT yvelasa;
gimsaxuriaT Tqven bevri mSiersa da SiSvelasa,
magram ras mizamT, vecade me Cemis qveynis Svelasa,
ar iqna, riT-Ra gardvixdi me Tqvensa sasyidelasa?
533
viTxov, SemindoT, Cemzeda Tqven hqeniT rac saqnelia,
eniT daglocav, mis meti sxva ra maqvs saqonelia?
RmerTman mogagosT muqafa, CemgniT gardaxda Znelia,
sadac krul iyvneT mterTagan, mun RmerTic Tqveni mxsnelia!
534
erTi ambavi momesma, me gasagonlad menasa,
didaT merCivna sikvdili me cocxals imis smenasa;
amaze vstiri, cremliTa vavseb qvevrsa da menasa.
me Tqveni sxvaTa micema ver vaTqmevine enasa!
535
raca vsTqvi, javriT ege mklavs, maCivlebs, eg matirebsa,
wyeuli wuTi-sofeli, rac ar mwads, mas apirebsa.
ar vici, rogor gardurCe mWvals gulze danaWirebsa,
Tu ar mdomodiT, gagcemdiT, ar SeviyridiT Wirebsa!~
536
ra es ismines qarTvelTa, kvlav ufro SemosZaxesa,
Tavs iqiT-aqeT awyvetden, axliden qvasa da xesa;
hkvirobden Cveni mWvretelni, mgonia, kidec gvZraxesa!
maT ar icoden, Tu Cvena gavebiT ragvars maxesa.
537
mefem gvibrZana: `qarTvelno, kaia, nuRar stiriTa,
Tqven gaigoneT yuriTa, rac me mogiTxra piriTa:
rac saidumlo gsmenodesT, xma-maRla mas nu hyviriTa,
nurc Tqven swuxT, nurc me mawuxebT, guli maqvs savse WiriTa.
538
64

guls nu iCvilebT, iyaviT gulisa gamagrebiTa,


Cems Svils baqarTan mibrZandiT xelierTpirad krebiTa;
Tqven is wagiZRvesT saiTac, ukan miyeviT rebiTa,
mis ukiTxavad wina-win Tqven nurcad waeCrebiTa!
539
asre mogviTxrobs Targmansa am igavis xis mrgvelia:
ars morCileba saqebi, urCeba saZagelia.
mwyemsi ufTxili samwysosi advilad damkargvelia,
samwysos umwyemsod mavalTa SeSWams tura da melia~.
540
gamoesalmnen mefesa qarTvelni muxlzed xveviTa,
mdabla Tayvanis-cemiTa, xelsa da ferxze mTxveviTa;
win dauyenes tboreni cxelis crem[l]isa nTxeviTa,
imaTi Tavis raxuni ismoda qva da xe viTa.
541
wavidnen, baqars SesCivles: `mefem raRac qna iWvia,
namsaxurobis sanaclod mogvago ese niWia;
aw Tqvena xedavT TvaliTa, rac jiRa TavTa gvirWvia,
sul gamogvyara qarTvelni, darCa aTi-Ra biWia.
542
aw mama-Tqveni Tumca rom Rrmad saqmis gamCxrekelia,
werilTa TargmniT viT rogorc ione damaskelia,
magram es avad ifiqra, aq gaikeTa kelia.
TviTan aq dgebis martoka, Cveni Sors gamrekelia~.
543
baqar Tqva: `eg Semityvia me Tqvengan ufro adreo;
nu momikvdebis Svilebi levan da aleqsandreo,
bevri miuTxar mama-Cems, eg saqme rad ikadreo?
ar damijera, avad qna aq dgoma man metadreo.
544
vera vnaxe ra magisi Rrmad saqme minawdomare,
razedac midga, ar darCa is saqme wauxdomare!
me Svili var da eg mama, ara var winaRmdgomare.
me moskos waval, Tqvenc moxvalT, eg iyos aqa mjdomare!~
545
gvibrZana: male wavideT, ara sjobs aq grZlad dgomao,
gza wagvixdebis, mogvaswrobs, axloa Samadgomao;
caricinamdis wyliT wasvla migvaCans, navSi jdomao,
caricins iqiT moskomdi etleb-unebiT xldomao.
546
yovelman kacman sagzaod SevqeniT momzadebani,
Tav-Tavis sajdoms navSigan nuzlTa da bargTa debani.
vswuxdiT mefisa gayrisTvis, gvwvevda saxmilTa debani;
bevrman davswyevleT mas dResa Cven Cveni dabadebani.
65

547
Cven wavediT, ig mun dadga, saqme moxda areuli;
aTiode kaci darCa, xabazi Tu mzareuli;
sxva iman yma ar indoma, ar memkvidre, ar euli.
viTa godolT mSenebelni, gavxdiT ena-Sareulni.
mb. daviT guramisSvilisagan sawuTos
soflis samduravi
548
nu miendobi, sawuTro mtyuvani ars da upiro!
ar daiWirvis xelSia, ragind rom bWali uWiro;
dRes rome lxini mogagos, xval ver mourCe uWiro,
amad sjobs, xorci uvarhyo, sulsa uloco, uwiro.
549
naTobs da bindobs sawuTro, qcevadi, mobrunavia!
wams myudro qari aqrolis, wuTze damusris navia,
yoveli lxini muxTlisa kvlav isev saWmunavia,
erTi dro grZlad ar SegrCebis, kargi sTqva, gina avia.
550
vicnob, mec viyav sofelsa gancxromasa da Svebasa;
miyvarda, kargad mimaCnda, vcdilobdi ar gaSvebasa.
axla Tqvenc xedavT aw Cemsa mis gamo pirquSebasa,
guli dauwvavs saxmiliT sulTqvnasa da uSebasa.
551
moklea ese sofeli, kacs ar SerCebis wam erTo,
rac momeboZa Tavidgan, bolo-Jam isev wamerTo!
man damikvanZa, muxTalma, me raca mexvewa-merTo,
mis gamo sevdiT me guli, viT SeSa, cecxlze wamerTo.
552
wyeulman, cruvman, macdurman, fexT qveS ilinWa momigo:
pirvelad moyvrad meCvena, tkbili ram sityva momigo,
gameTamaSa, macdina, sacxovrebeli momigo,
ra wamaxdina, gamkicxa, `rad hqeno~, niSnic momigo!
553
amad vemduri sawuTros, Torem sxva ra maqvs sadao?
sad momiyvana sad myofi, kidev mivyevar sadao!
mama, deda, Zma TvaliTa veRara mxedavs, a dao,
ZeTa da asulTaganac gamxada uRirsadao.
554
me sawuTroman mimiRo, rac sabadisi mebada,
misgan darwymuli maxeni Tavsa ze gardmomebada.
or-gziT krul Semqna mterTagan, xelTa sabeli mebada,
miT vstir, TvalT cremli mibnelebs, dReni mCans me Ramebada.

66

555
mSvilds momiwiva muxTalma, isari gulSi mamaso,
ar momca Ze, arc asuli, arvin miZaxis `mamaso~.
man damiCagra goneba da mteri Tavsa mamaso.
davjeq da leqsva daviwye, vsTqvi, Tu: viSvileb amaso.
556
amazed aris Cemi da cruis sawuTros Cxubia,
sad kacs ar unda, wariyvans, yelze sabeli ubia;
misTvis vstir cxelis cremliTa, sveli maqvs kalTa-ubia.
me msurda erTi, ar momca; vis ar surs, misca tyubia.
557
sam-oTx rigad muxanaTman guls laxvari mamaRera.
sul matira Cemi dReni, araodes ar mamRera.
viT boloki mqna avre[x]i, amayoCa, amaRera.
Tesl-aSretiT gamaxmo da unayofod damabera.
558
Semqna uSrto, unayofo, viT xmelis xisa galia;
guls damasva samWedurad, laxvrad sevdis sagalia;
zdian cremlni TvalTa CemTa, swvavs, viT TevzTa sagalia.
ase miCans sra samyoflad, viTa mfrinvelsa galia.
559
orgemage ars sawuTro: xan notiobs, xan ki gvalavs;
dRes rom kargi win gimZRvaros, ukan mogadevnebs xval avs.
nu endobi, mogatyuebs, isars isvris, mSvilds ki malavs.
mas davnatri, vinca swored svlad sawuTros gzas gahkvalavs.
560
ors miagebs kacs sawuTro, ara erTsa danajerebs:
xan moawyens, aatirebs, xan moalxens, anamRerebs.
erTnairad ganataros, ase arvis danaberebs.
viT uqmnia miwa WurWlad, isev miwad ganamtverebs.
561
midis-modis es sofeli, qartexilTa zRvisebr Relavs!
ukan dasdevs dro da Jami, mis naqselavs qsovs da sTelavs.
is mWle kaci cels ras aqnevs, rasa sTibavs, rasa scelavs?
amad vswunob sawuTrosa, sul bnelia, rasac elavs!
562
amisTvisa var facicad, viTa Tavs mterdanasxami,
misis cecxliT guli Cemi vals Wirisofldanasxami.
mowyvetila mosagrilad wylurze wyali danasxami:
guli ase daukuwavs, viT galesils danas xami.
563
naRvliT dreni Semimoklda, aRara maqvs, damelia;
yvela mwared gardameqca, rac ram tkbilad damelia.
mZorTa CemTa SesaWmelad mzas ars tura da melia.
67

aw wamoval mec TqvenTana, sad Zma micdi, da melia.


564
viT Tavs mivsce mosveneba, viT mivago amo mrbolsa?
sasikvdilod mivswurvilvar, yelSi suli amobolsa.
axaldabas nuRar xaro, meZaxian, amo bolsa!
aw rom me iq wamiyvanon, vin gamizrdis am obolsa?
565
miTxar, mtero, davis TxovniT daviTisgan moige ra?
rad uyvedre uSobelsa, berwob, vera moige-ra?
imas Svilad vervina sjobs, daviT vinc Zed moigera,
vinc gamoTqva, is iSvila, mteri imiT moigera.
566
me rac vSobe, Svilad vsjervar, es Tu mzrdelman gamizarda,
vzrdi momRerlad, me Tu Cemi simRera ar gamizarda.
Tumca ena gasareklda, guli misTvis gamizarda,
magram mefeT samsaxuriT es sazrdelad gamizarda.
mg. mefis vaxtangis amier sofliT micvla da
qarTvelT TavadTa da aznaurT rusT xelmwifis
samsaxurSi ganweseba
567
aq naxeT wuTis soflisa, cru, matyuara, flidisa,
misgan sibnele naTlisa, zedan gardakvra bindisa!
ymani viyveniT keTilni mis cxebulisa didisa,
gvwyalobdis, uxvad gvaZlevdis, swavliT Svilureb gvzrdidisa.

568
mas mogvaSora muxTalman, gza dagvibnela savali,
sad ra gveSovna mudregad, sargebliT gvTxova savali!
rac man moiRo, ar iTqmis Cvens Tavze gardasavali,
Tu getyvi, mwared guls damwvav, Semxuxav, Semtusav ali!
569
vai, ra boZi waiqca, saxl-kari Tavs dagveqcao!
lxini, Sveba da siame sul Wirad gardagveqcao.
Cven ymani davrCiT, patroni wavida, Sors gagveqcao,
gafTxildi, Senc ar dagveqce, RvTis maca, magra deq cao!
570
mefe mogvikvda, viqmeniT Cven mwared oxer-tiali!
miT dagvibnelda sawuTros SuqTa brwyinva da Wyrtiali;
mogvwyda wel-guli, SevqeniT, viT umxrod Citman, frtiali,
daviwyeT, viTa wiwilTa ukruxobiTa, wkrtiali.
571
mis dros rusTa Tqves: qarTvelno, es Tqvenca gagegoneba,
TviT qriste brZanebs: `Znelia orTa ufalTa moneba~
68

iwameT erTi ufali, Tumca genebosT cxovneba,


an wadiT, anu dadeqiT, Tavs nu mieciT Roneba.
572
Cven oc wels iqiT stumarsa ver uzamT Tavazasao,
Semogvewevis Tu aras, mudam ver vaWmevT mzasao.
Tu rom dasdgebiT, Cven TqvenTvis movmzadebT kargs mazasao;
Tu ar dasdgebiT, dro aris mibrZandebodeT gzasao.
573
qarTvelni scden da gatexes mefis vaxtangis mcnebao:
win wauares baqarsa, saqme qnes Tavis nebao.
sworeT im gzazed wavidnen, saiTac iyo snebao.
aravin uwyis, muniTgan cocxali vin ixsnebao!
574
ifices kaxTa, qarTvelTa: `CvenSi ar iyos Suria,
Cven sul didTa da pataraT cxovreba gvaqvndes Zmuria;
davsdgeT, Tu sadme wavideT, erTad viZebnoT puria~.
mec gaverive, mekeTa, raki mas movkar yuria.
575
ra igi fici gardaswyda, gulSi ar qona Surisa,
xelmwifes arza miarTves: `Cven Tqveni ymoba gvsurisa;
laSqarSi wasvla gvebZanos, dro aris samsaxurisa!~
xelmwifes esma, iama, brZana mogdeba yurisa.
576
Tavis vezirebs ubrZana, saymo garigdes maTio:
TavadTa ocdaaTi da aznaurTaTvis aTio;
Tu ar aRsrulden, kideve aT-aTi maze sarTio,
mieciT Tanasworada, ara iyos ra xlaTio.
577
Sursa ra esma siswore, erToba man iwyinao:
rkina rbili da foladi, Tqva, ganaswora vinao?
marTebelTana dagvCxuba, avrigad Segvasminao,
aT-aTi isev mogviWres, sxva ki mogvigdes winao.
578
Suri uvaryo, visac rom Wkva qonda natamalia,
Sejda da gardaexvewa, ixmara cxeni malia.
me myvanada cudi jaglagi, miT vercad davemalia,
gajavrebuli momixda, gardmomiWira xmalia.
579
Surman daCagra da mokvda yaflanisSvili tetia,
Surman ciciSvils adamas daartya TavSi ketia;
daSavebuli mec SuriT daviarebi xetia;
dambnelebia goneba, Tavze mexvevis retia.
580
69

Surman me didaT damkoda, xmali Semomkra misrisa,


msxvils Svilebs yeli damiWra, wvrilebi fexiT misrisa;
cecxliT damiwo saxl-kari, vame, javri mklavs mis srisa!
viT aRlesili laxvari, miT sevda gulsa misrisa.
581
mas meSurnesa pirvelad ara aqvnda-ra Zalebi,
gamoaCina bolos dros faruli danakrZalebi;
gvimtyuvna, xorci TviT Wama, Cven mogviyara Zvalebi,
xe varjovani dagvaxmo, ayovna nakunZalebi.
582
ganaborota keTili, Surman auba Tvalebi.
wina aRuZRva brma brmaTa, ariva gza da kvalebi.
dabenZRa, daarioSa, oqros moriva rvalebi.
gardaxdevinos ufalman, rac Cemi edvas valebi!
583
viT Txasa cxvari, mivendev upiros, moRalatesa.
wamiZRva, samWmo miCvena, Tavs wamayena flatesa.
miTxra, Tu: `ager safoTli, kargia, vinc iq gaxtesa~.
TviT gaxta, me Sig Camagdo, hgavs eSmakobiT antesa.
584
Sevscdi da mwyemssa w[a]uvel, gaudeq mrudaT Zovnasa.
aw davhkargulvar TavTaTvis, aRar moveli povnasa.
uZRebebaman ra miyo, xedavT am Cemsa Sovnasa
simsuqnisaTvis davikvli, ZaRlni SesWamen qonasa.
585
avad momixda umxroda gafrena, qmna navardisa!
sad amosuli xnarcviTa kidev meored vardisa;
vaime, mama-dedisa, Zmis damkargavi var, disa,
veRar mnaxavi moyvrisa tan-lerwam, pirad vardisa.
586
Cveni giTxra samsaxuri, sxva ra gveqna amis meti;
aTas-Svidas-oc-da-cxramets xoTinis kars vTxliSeT keti,
oroc-da-ors findriRavans cecxliT gamovbugeT Sveti.
oroc-Cvidmets brusis korols SeuryiveT taxtis sveti.
587
ormoc-Tvramets brusman dagvkra, Tavsa dagvaxviva reti.
me Cems Zmebsa damaSora, luwisgan davrCi kenti.
maRdeburxis cixeSigan damsva kareb-danakleti.
muniT vixsen, Sin wamovel, qeri vxan da yana, feti.
588
fetvi bevri moviyvane, magram vera vSWame mWadi.
me momiTxres: `mandedame axla adeq, sxvagan wadi!~
Zal-unebriv wamiyvanes, sadac ara viyav mwadi,
vame tkbilo sicocxleo, rom Sen ase gamimwardi!
70

wigni b
md. simRera daviT guramisSvilisa,
tyveobidam gamosvlis dros
daviTis Sesxma
1
vinc rome saxlSi SemiSva, gamaTbo, gamamSuSao,
damidga kargi sadili, win RviniT savse SuSao,
man SemikveTa: imRere, daviT, is `Cemo yurSao~.
kvlav Sen me rasac SemikveT, viqnebi Seni muSao.
2
amad me esreT Sevawyev qeba daviTis SesxmiTa,
ese Sairi bolo-erT erTmanerTzeda SesxmiTa.
`Cemo yurSaos~ sanacvlod Caxruxauli es xmiTa
miuTxar, gamxiarulden Rvinisa Tasebze sxmiTa.
daviTis Sesxma pirveli
3
moiqca daviT kais sadaviT,
RvTis uRlisake miiRo qedi.
maRliT daswiva, mdabalT awviva,
erTad Seyara vake da qedi;
adida mama mis qnaris xmama,
Ze _ sityva misi _ ZalTa moqmedi.
Ze daviTs rqada RmerTman uqada:
rqa aRgidgino, miT mterTa rqendi.

4
mamas vsax Zirad da Zes Srtod pirad,
viT usaxevda mas mamis gverdi,
daviT axevda da mas arxevda,
Srto maiwoda zeidam qvemdi,
iTvis-itoma daviTis Stoma,
rqad aRamorCa Tvisi gamrqedi:
moeba zeda, aRzarda Zeda
man mzrdeli, Tvisi, miT mixvda bedi.

5
viTa namyeni, gamosayeni,
ukvdavebisa xilT mosarTlvedi,
ugbilT ixiles, arad ixiles,
mohkveTes, hkadres: `avs xils ibemdi~.
ig mokveTili, nayof-keTili
isev gancxovlda, me miT vilxendi,
mtriT dacemuli, cecxls micemuli
sagril-saCrdilad me mas virxevdi.
71

6
man damayena, wamoayena
man mzeTa-mzeman Saravandedi,
bnelSi mgdebare gamoved gare,
viTa davRamdi, isev gavsTendi!
Ze mogveboZa, gvesvet-gveboZa,
me daqceuli misgan avSendi,
daviTs, daviTo, mixamda viTo,
egreT nugeSsmca da mad vaqebdi.

7
daviT ar vaqo, mkiTxon, ra varqo;
kaco, Sen iyav giJi Tu brZeni?
vaqeb mitoma, daviTis Srtoma
zed gamoiba kargi yurZeni.
vinc igi Wama, RmerTi iwama,
berTa da berwTa misca sul Zeni;
miT aRiSenes da daiSvenes
saxl-kar-midamo, gare fuZeni.

8
daviTs urokavs, me ar mirotavs,
marTali miTqvams, rac msmia Tqmuli;
mis sanufqada, rac mas uqada,
RmerTman uboZa, aRxda aRTqmuli;
mas misca Zeni, Wkviani, brZeni,
qveyanazeda qebiT ganTqmuli,
mis SrtoTa xili, brmaT TvalT amxili,
svimionisa mklavTa aRqmuli.

9
daviTs mrokavsa Seumkob kavsa,
rasac kaviTa qve ig iwoda,
misTvis fundruki, viTa gundruki,
sTnda, RvTis winaSe ms[x]verplad iwoda.
sulo codvilo, xorcT dakodilo,
gijobs malamad Sen ig iwo, da,
Sen man gagkurnos da ar dagkrulos,
vinc Sens naqnarsa saswvriT giwonda.

10
daviT isama, man ganisama,
aramTu igi erTi dakarga;
bobRniT, ebniTa, hpova ZebniTa,
samad erTi mze mogvfina karga.
rokviT-samebiT, cxonda samebiT,
Tqva Tu: dasia RmerTad ar varga!
sanamdis reka, kerpni gareka,
Tan ganatana TavianT barga.

11
72

daviT rCeulman, RvTis miCneulman


mterTa sarqenlad Ze rqad qadaga;
ig daixara, misgan ixara,
viT Ziri Tvisi Srtoze rqad darga!
beTlems dabada, kanas daba, da,
vin wyali Rvinod ganabadaga,
RmerTi gvacnoba, kerpTa Tqva jmnoba,
ilekro adno, xe wva, qva daga.

12
daviT RvTis qebiT, Surdulis qvebiT,
iqmna SeWurvil, gmirTa mjobneli,
fsalmunT galobiT da RvTis wyalobiT
mterT saqme uyo, dasaja [bneli];
qnar-winwil-ebniT man pova ZebniT,
romelic gvaqvnda Cven saZebneli,
mogvfina mzeda RvTis sityva Zeda,
man gangvinaTla savane bneli.

13
daviT qnarebiT buqna qna rebiT,
sjulis kidobans uroka wina:
melqolam naxa, dagmo, dasZraxa;
mefe xltis viTo yrma pawawina;
colman gakila, qmars eTakila,
wyromiT rqva: vroke me imisTvina,
vinc umetesad, me ukeTesad
mamis-Senis wil taxtzed majdina.

14
da kurTxeul ars ufali, romelman gamomirCia,
ufros mamisa Senisa Rirs myo da me mimiCnia
dacadginebad, mflobelad erisa israelisa.
amad vmRer uflis winaSe, var SuSprad mSleli xelisa.
me. odes daviT guramisSvili
kistrinis omSi cxeniTurT liaSi daefla,
imis monasibad RvTis-mSoblis Sesxma
1
Cem sayvarlis momyvanelo Zed, mariam qalo,
saxiT oqros sasanTleo, lampar-ganumqralo,
zmirin-gundrukT sakmevelo, saynoselad alo,
qalwulT gvirgvinT samkaulo, Tav-jiRoanT alo,
usasyidlo margalito, Zvirfasisa Tvalo,
anTrak-almas-safirono, iagundo-lalo,
cxovrebis wylis iaTuRo, oqrov, ara rvalo,
masvi wyali da mapkure, cocxal-mkvdari valo!

2
zecad gesav, erTo RmerTo, qveynad erT-ufalo,
yovlad wmindav RvTis-mSobelo, dido dedofalo,
73

codvis lias ukuvardi Rrmad Sig davefalo,


Tu Sen me ar aRmomiyvan, Znelad aRmovalo,
Tayvansa gcem, geajebi, viTxov Semiwynaro,
mimkvdarebuls mamaSvelo ukvdavebis wyaro;
masva, mkvdari ganmacocxlo, Sens Zes Semamyaro,
viT wesia sayvarlisa, trfials Semayvaro,
mavne-macdurs ganmaride, Zelo, qristes jvaro!
Cemi cremli zed idine, cxovrebis wylis Raro,
gaufTxildi, cud-ubralod arcad damiRvaro,
daviTs win ZRvnad warumZRvare, RvTis ZRvenT winamZRvaro!

sxva xma
mowyalebis karo, Sens zRurbls movekaro,
usaxlkaro varo, viTxov, Semifaro!
viT mowyale xaro, codvilT meoxaro,
rac me mogiTxaro, Sen miT ganmaxaro,
maxumr-mamasxaro, macin-maxarxaro,
daviTis mterT xaro ZiriT aRmosTxaro!

mv. xarebobis dRis Sesxma:


`axa wminda kopales~ sanacvlod samRerali
qal-qalwulman mariam wmindad Tavi atara;
yovlis kais saqmiTa Tavi RmerTsa ayvara.
ocdaxuTs marts gabriel angelozman axara,
zegardamo mokiTxva hrqva: yrma Svao patara!
qalwuls Zniad aRuCnda, SekrTa, ganasadara:
`mamakaci ar vici, eg moxdebis ragvara?~
man rqva: `sulis wmidiTa Zal-maRlisam dagfara!~
kvlav qalwulman madlobiT RmerTsa xeli Seyara:
`sityvisaebr Senisa meyavn~, _ sxva ara Tqva ra.
vsTqvaT im yrmisa SobiTa dagvemarTa sarfa ra.
gaizarda aw yrma ra, sca da kerpni gayara,
TviT Segveqna RmerTada, dagvico da dagvfara,
ganiyida, jvars ecva, CvenTvis sisxli daRvara.
rasac valiT dagvixsna, mis vaxSs gvTxoen aRara.
ganiyida, jvars ecva, CvenTvis sisxli daRvara,
rasac valiT dagvixsna, mis vaxSs gvTxoen aRara.
rasac valiT dagvixsna, mis vaxSs gvTxoen aRara.

mz. RvTis-mSobl[i]s micvalebis


dRis Sesxma
1
gixarodesT angelozT dasno
da wmindano Tqven bevrad asno!
2
dedofali meufis deda
qveyniT zecad aRmovals Tqvenda!
3
74

mociqulni tyebiT, godebiT,


mglovareni saxmilT modebiT,
4
cremlovani uZRvian wina
aRtacebuls RrubelTa Sina!
5
dedam suli Zes misca xelTa,
meSiniso haeris mcvelTa:
6
Zeman deda haerTa Sina
aravisgan ar SeaSina.
7
aRaxveniT, mTavarno, bWeni,
movals nugeST-cemani Tqveni,
8
sanatreli aw Tqven mieri.
patiosan da saxieri!
9
viT mosianT dasaqadebi
kidobani sjulTa sadebi;
10
viT karavi ig wamebisa,
saxl-savane ars samebisa;
11
dedofali RvTisa-mSobeli,
mowyalebis karT ar mxSobeli,
12
viT abramis vani, karavi,
egreT mcveli, Cveni mfaravi.
13
RvTis deda ars sjulT kidobani,
Zisa mier aqvs wmindobani!
14
misTvisa gvaqvs Cven mindobani,
qveynad misgan ars mSvidobani.
15
misgan damcrda gulT-didobani,
miT ganwesda Zmoba-dobani;
16
75

avis saqmis jmna. ridobani;


uSverT sityvis xmis kmindobani!
17
ugalobdiT mas mgalobelni
bobRniT mwyobriT, tkbilad mxmobelni!
18
daviT mefe qnar-winwiliTa,
rokviT, cekviT, wina-win vliTa,
19
ugalobdes sjulT kidobansa,
qnars etyodes aw TviTon bansa!
20
RvTis-mSobelo, vadidebT Sensa
micvalebis Senisa dResa!
21
Cven gamovsTqviT Seni galoba,
Sen yav Cvenzed Seni wyaloba;
22
gviTxove Sens Zes sayvarelsa,
nu agvxdis Cven RvTis safarvelsa;
23
codva Cveni Sescvalos madlad,
wagviyvanos Cven mand pir-naTlad!
m. Tavisis codvis mogoneba da
sasinanulo sityvebi
daviT guramisSvilisa
1
vame codvils da unanelsa,
keTilT saqmis me uqonelsa,
2
miqceul var samRvTos gzisagan
CveulebiT avis znisagan:
3
codvis myvar var, ara madlisa;
bnelisa da ara naTlisa.
4
viTar warvsdge sjad RvTisa wina,
viT davmkvidrde wmindaTa Sina,
5
76

viT iqnebis Cemi cxovneba


zakviT savse maqvs me goneba!
6
me sawyali daRonebuli,
codvisa var damonebuli;
7
tkbilad miCans crui sofeli,
wuTi anazdisa myofeli.
8
vame, vame, sulo codvilo,
xorciT daWril da dakodvilo!
9
ara gaqvs ra Sen mosawoni,
qristes saswvriT Sen asawoni.
10
rac imruSe, aq Sen isiZve,
mun sasworsa zeda isi Ze.
11
aw nu gZinavs, adeq, iRviZe,
SuvaRames movals is siZe:
12
ar dagiStres Seni lampari,
sameufos dagexSas kari;
13
TvalTa cremli Sen awanwkari,
nu xar[o] gves-glispis mzakvari,
14
Tumca
daviT
Tumca
daviT
daviT

gsuris sulis cxovneba,


rac grhqva, gxams gagoneba!
gsuris sulis cxovneba,
rac grhqva, gxams gagoneba!
rac grhqva, gxams gagoneba!

mT. aRdgomis dRes yrmaTagan samRereli


1
aRdga qriste da aRmoiyvana adamiani!
braleulebi, bnelSigan bmulni, borgliniani!
aliluia, aliluia, aliluia!
2
gverd gangmerilman gvapkura sisxli, gvyvna grilovanad,
77

damRerdeT dabdabs, daviTs durduks, did-didroanad,


aliluia, aliluia, aliluia!
3
evas elxina, erodiasa eldani eca:
vame, viwvio, veras vityvio, vixsnebi verca!
aliluia, aliluia, aliluia!
4
zrunavs zarganxdiT, zarobs, zuzia zatikobasa,
erni []etyoden erodiasa eSmakobasa!
aliluia, aliluia, aliluia!
5
TamaS-TulobiT, Tavis TxovniT Sen, Tavxedo, briyo,
irono iro, ione, mohkal, iman es giyo!
aliluia, aliluia, aliluia!
6
kapas-kaxpobiT, kais kacis kvlad, kadnierebiT,
leqs-RviniT mTvralsa, lxinad mjdomares lmobierebiT,
aliluia, aliluia, aliluia!
7
mefes mosTxove: `mohkveTe Tavi marTlis metyvelsa~.
nu gikvirs, mis wil nacvlad miece navTT tbas, cecxls mwvelsa!
aliluia, aliluia, aliluia!

obolni
1
dideba Senda ufalo, Sen[a] xar kacTa moyvare,
geajebi, rom Semindo, me visac rame movpare!
Tumca gvarduci vercxliTa vavse, yelamdin movyare,
isev cud iqmna Ce[m]Tvisa, gvarduciT ver wamovyare.
2
cruvman sawuTrom rac momca, isev imanve wamarTo,
viT xmeli SeSa sawvavad me cecxlsa zedan wamarTo;
aw riTRa unda keTilad me Cemi saqme warvmarTo.
an israelad riT gavxde, an riTRa me viwarmarTo?
3
RmerTo, Semindev aw Cemi naqnari codva da brali;
Sors ganmaride urigo me saqme finTi da myrali,
Sen damimSvide me guli RrZuvi, ficxeli da mwyrali,
rom ar Seviqna RviniTa me Wirveuli da mTvrali.
4
vai, Tu movhkvde codvili kaci avis zniT me zrdili,
wamerTos dReni mziani, Rameni ca-mowmendili;
78

mdgomares zRvisa Wvretani, ca varskvlav-mTvariT Wedili.


ukeTes vnaxav veRaras xorc-mkvdari, sul-warwymendili.
5
vai, Tu movkvde umadlo, Seviqna codvis zieri,
davkargo xorcis simaZRre, suliTac viqna mSieri;
misTvis momadges risxvani zegardmo, RvTiv zecieri,
srulad wamerTvas qveynada, me maqvndes rac nivTieri.
6
vame, Tu Sors gzas wavide, sagZlad vera-ra waviRo,
win mebaJeni damixvden, rac mTxoon, is ver gaviRo,
qristes win wavdge qed-drekiT, Tavi ver maRla aviRo;
sasworSi codva daWarbdes, umadlom ver gardaviRo.
7
vame, Tu Cemi sikvdiliT guli aravis stkiodes,
gul-umxurvalod tirodes, gangeb xmamaRla kiodes,
ubralod iwirplebodes, cremli ar xarbad zdiodes,
ra mnaxos Tvaleb-wuxili, Cemzed avs rasme Ciodes.
n. simRera qal-kaxeTis jvarobas
sanaclod saTqmeli
yrmav, goneba ugunuri agoniareo,
Tavs nu gaxdi uRonoda, aRoniareo;
iqiT-aqeT miixede, aTvaliareo,
scan sawuTro muxanaTi, salmobiareo.
ars gza viwro, ormo-xnarcvi moganiareo,
gaufTxildi, ar Cavarde, amod iareo,
nu gaxdebi ufalTana gulmankiareo.
gullmobilad ena-piri almobiareo,
Seiyvare sayvareli, anebiareo,
araferi miayeno saudiareo;
rac gecodos, Seinane, mRrdels aRiareo;
iloce da imarxule da eziareo,
ar Sescvalo ubedurad sabedniareo,
daviT rac ghrqva Svenierad, aSveniareo.

ar Sescvalo ubedurad sabedniareo,


daviT rac ghrqva Svenierad, aSveniareo,
daviT rac ghrqva Svenierad, aSveniareo.

na. sityva ese RvTisa


sityvisa-sityvad Sewyobili da sw[a]vla sayvarlisa,
RvTisa da kacisa Zisa, yrmaTaTvis simRerad _ `eeo,
meo, qalo qalTa-mzeo~-s sanacvlod saTqmeli
1
eeo, meo, aqeT momxedeo,
79

ras momiTxrobs sayvareli, yuri daugdeo!


2
aravina ars ufrosi RvTisgan udideo,
RvTis sityvasa _ kacTa Zesa _ sityvas mismendeo.
3
gzasa romelsa xvidode, win daixedeo,
faTerakians safrxesa arcad Cavardeo.
4
Tavs aseTzed nu ixareb, bolos inandeo;
aseTs nuras moivaWreb, rom dasziandeo.
5
mcan, me var Seni moyvare, Sen me giyvardeo,
nuraodes damiviwyeb, mudam gaxsondeo.
6
vinc girCevdes Cems gayrasa, hkar da ganagdeo,
vinc me momdevs gauyrelad, mec imasa vzdeo.
7
me sul yovelTvis Seni var, Tu Sen gindodeo:
var Wirnanaxi Senzeda, Torem ras dagdeo.
8
Tu ar ici, rac miqnia, getyvi, icodeo,
rom Senc imis sanufqoda saqmes iqmodeo.
9
odes mamiT da suliTurT Zem vimoqmedeo,
miwa-wyali da qar-cecxli erTad Sevmzadeo.
10
Cavbere suli cxoveli, kacad gavxadeo,
qveynad yovli nivTieri, rac rom davbadeo,
11
kacis saxmarad gavxade, sul win daudeo;
yvelas movrive sibrZniTa, rasac SevsWideo.
12
kvlav dedakaci Semwed mas uqmen, umzadeo,
davarqvi orTav saxeli, ganuzogadeo.
13
kacsa adam da dedakacs eva uwodeo,
davsxi samoTxis baRSigan, mcneba daudeo.
14
uTxar, yovlis xilisagan im erTs ar sWamdeo;
80

Tu SeSWame, usacilod sikvdiliT mokvdeo.


15
mcnebas gardaxda, SeWama; gavswyer, ganvagdeo,
adam davswyevle: WiriT da ofliT purs SWamdeo;
16
kurosTavTa da balaxis TesliT rCebodeo,
miwa iyav da miwadve iqce, gamiwdeo.
17
eva davswyevle: Sen, SvilTa kvnesiTa Sobdeo,
qmars aqvndes Senzed ufleba, Sen umcrosobdeo.
18
ra safarveli naTlisa gardavexadeo,
TavianT neba vamyofe, yuri daugdeo.
19
adam miuTxra satanas: Tu ram icodeo,
evasa stkiva muceli, wamlad danadeo.
20
satanam uTxra: magisi Cemzed maagdeo,
me Sen rac gTxovo saxsrada, imas momcemdeo:
21
suli giraod momec da amas daswerdeo,
TaviT, coliTa, SviliTa naTesavamdeo,
22
sanamdisin uSobelsa Sobilad vscnobdeo
da ukvdavi mokvdebodes, manam Sen gyvandeo _
23
adam miugo: egreT vyo, viT Sen iTxovdeo!
mihyida suli, Cavarda jojoxeTamdeo.
24
Sembralden, guli gamwyrali me davimSvideo,
qveynad wyalobis TvaliTa gardmovixedeo.
25
mo[v]lindi sityva mamisad, Zed davibadeo,
ganvkacdi, qveynad viare da ganviyideo;
26
visaje nebsiT, jvarzeda gardmovekideo!
movhkvdi, sisxliTa CemiTa brali ganvswmindeo!
27
mamaman Ceman madida, viT Zem vadideo,
81

adamis aRnadginebi gardavixadeo.


28
saflaviT aRvsdeg, sikvdiliT sikvdili vsTurgneo,
jojoxeTSigan satana risxviT mivbnideo;
29
davabi magris jaWviTa, cecxlsa, navTSi vsdeo,
marjvniT dausvi iuda, marcxniv erodeo;
30
mivel, adams da evasa xeli movkideo,
aRmoviyvane sxvanica, arvin davagdeo.
31
aw Senc adamis tomi xar, miT Semecodeo;
sofelsa Sina patara xoWiWiT egdeo.
32
migiRe, ZiZas miggvare, ZuZus mogkideo;
gasvi, gaWame, Cagacvi, CCvili gagzardeo;
33
gaswavle, gagaostate, kacad gagxadeo,
mogirTev ze-qve savane, colic gibedeo..
34
jereT qveyanad cocxali, giTxar, cxovrebdeo,
merme ra mokvde, zecada ganisvenebdeo.
35
rasac me SenTvis gavsjilvar, viTar movsTvlideo!
aw me rogor ar mewyinos, waxde, gascruvdeo?
36
me damTmo, aRar mindomo, sxvas miuxvideo,
an mterman sadme dagTrugnos, mohkvde, wamirwymndeo!
37
aw nu xar gaubedavi, gijobs, gabedeo,
gaqsuebuli nu xval Sors, axlos mamendeo.
38
nu grcxvenis CemTan mosvlisa, nu damerideo,
Tu Cems sawyensa raSigme Tavi Canagdeo.
39
an gemTxva rame soflisa, miT daikodeo,
aw es ars misi wamali, wylulzed daideo:
40
Cems saxlamdis moawio, amdens ecadeo,
82

rac mawyine, misi miTxar: gcode, Semindeo!


41
Tu gul-mxurvlad es bodiSi Sen maixadeo,
merme Seni gansveneba Cemzed moagdeo.
42
Tu viTar gagaymawvilo, aRar daberdeo,
ara gaqvndes ra sajavro, sul ixarebdeo,
43
Tu ar sxvas visme ucxoTa, marto me mxadeo,
es yvela SenTvis mza aris, rac rom giqadeo.
44
me Sen sxvas aras genukvi, RmerTi adideo:
me SenTvis nebsiT momkvdarsa mamigonebdeo,
45
mag Cems werilsa wignebsa waikiTxevdeo.
rac rom anderZad damegdos, aRasrulebdeo:
46
Raribs aWmevde, mSiersa mwyurvals asmevdeo,
SiSvels Semosde uZlursa, sneuls naxevdeo.
47
sapyrobileSi mWmunvarTa nugeSsa scemdeo,
patimars, tyvesa, ucxosa Seiwynarebdeo.
48
Seimsubuqe codvani, virem avswondeo,
aseTis saxiT meCvene, gnaxo, mamwondeo.
49
aseTs codvils numca gnaxav, rom gagirisxdeo.
maqvs sapyrobile aseTi, Tu Sig Segagdeo,
50
dauSretelis cecxliTa unda iwodeo.
gWamden gvelni da bayayni, matlSi eflodeo,
51
eSmakni cecxlis maTraxTa gcemden, miZaxdeo:
vame daviwvi, miSvele, RmerTo, momxedeo!
52
nu goneb, kidev xelaxla viSva da movkvdeo,
an misebr jojoxeTSigan meRa movideo;
53
an, viT mama-Sens adamsa, xeli movkideo,
83

ise Sen xeli mogkido, an Samebraldeo.


54
unda iyo da itanjo ukunisamdeo,
daviT, misTvis mogaxseneb, amas ufrTxodeo!
55
isev xorciT Seinane, rac xorciT scodeo,
Torem suliT veras irgeb, Sen es icodeo!
daviT, misTvis mogaxseneb, amas ufrTxodeo!
56
Torem suliT veras irgeb, Sen es icodeo,
daviT, misTvis mogaxseneb, amas ufrTxodeo!
daviT, misTvis mogaxseneb, amas ufrTxodeo!
57
adeq, adeq, nuRar swevxar, zezed wamojeo;
Tavs gevlebis qurd-mparavi, mas udarajeo.
58
gaufrTxildi, ar daTxaros Seni saunjeo,
mRilT saWmelad rad inaxav, gaxsen, daxarjeo;
59
ori givis satrfialo, oriv gasinjeo,
romelic Cndes ufro mkvidrad, mas ebRaujeo.
rac rom daviT Sen gaswavla, magra dabRujeo.
60
romelic Cndes ufro mkvidrad, mas ebRaujeo,
rac rom daviT Sen gaswavla, magra dabRujeo.
rac rom daviT Sen gaswavla, magra dabRujeo.
61
ade, ade, ar daszarde, rac dagpatijeo.
aRe piri RvTis saqebrad, nu gaimunjeo.
62
nu aWmunveb mkvidrs mijnursa, wuTi daRrijeo,
Tu suliT gsyrs gansveneba, xorci gasarjeo.
63
rad ganSordi Sensa mxsnelsa, rad daixvanjeo?
nu xval gzasa ukeTursa, nu gardiqajeo!
rac gza daviT win dagidva, mazed abijeo!
64
nu xval gzasa ukeTursa, nu gardiqajeo!
rac gza daviT win dagidva, mazed abijeo,
rac gza daviT win dagidva, mazed abijeo!
84

nb. simRera ferxisuli `ager miRmar axos~


sa[na]clod saTqmeli
eSmakeulT axosa angelozman mnaxosa,
mweros jvari qristesi, gulzed gamomsaxosa;
Tvisi mWreli laxvari lesos, gaimaxosa;
Cems mters gulzed aZgeros, ara wynarad axosa.
Seurisxdes, daTaTxos, mWaxed SeuZaxosa,
ganecale, ganSordi, nu xval daviTs axlosa,
nuraodes gaivli, sadac is esaxlosa.
kacman unda siwmindiT Tavi Sainaxosa,
araferi boroti guliT ganiZraxosa;
TviT eridos saZraxavs, sxvasa ara sZraxosa,
viT swads sxvam ar umarcxos, TviT sxvas ar umarcxosa,
rac TviT exnas-eTesos, anu daefarcxosa,
is moimkos, galewos, daifqos da acxosa.
unda kacman keTilad swavla Seiracxosa,
aTis mcnebis sityvebi gulSi daimarxosa,
gulTmodgined ismendes, daviTs rac eCalxosa.
aTis mcnebis sityvebi gulSi daimarxosa,
gulTmodgined ismendes, daviTs rac eCalxosa,
gulTmodgined ismendes, daviTs rac eCalxosa.

ng. odes daviT guramisSvili


brusiaSi datyovda da Tu ram
aqvnda Tavisi sacxovrebli,
isic daekarga, imisTvis
tirili
1
viTa cxovari gza Secdomili
mgelT warsatacad farexTa gare,
egreT Sen, Tao, xar gaxdomili,
aseTi saqme me mogigvare!
2
gavxdi glaxaki da davrdomili,
Tumca sawuTros moviangare;
var carialze me dajdomili,
saunjisagan kars gareT mdgare.
3
davhkarge igi oqros beWedi,
romliT niSnul ars Cemi Svebadi,
aw meqcevian vani gebadi
me saukuno gansvenebadi.
4
sizmrad vixile, kars gareT vrekdi,
qorwilSi Sesvlad SigniT viwevdi,
85

qriste, miboZe aseTi bedi,


Sensa mas qorwils meca miwvevdi!
5
mterman ganmZarcva me Sesamkeli,
tanT saqorwine Sesamoseli,
va, Tu miT viqna gareT mrekeli,
qorwilsa Sina veRar Semsvleli!
6
Sen xar, ufalo, aw Cemi mSveli,
qristev, Semmose madliT SiSveli,
petre da pavle, samoTxis mcveli,
nu meqnebian karTa damxSveli!
7
nu gZinavs, sulo, aw ganiRviZe,
rom ar Seiqna lampar-Sretili,
SuaRamisas movides siZe,
gareT ar darCe kar-dakletili.
8
nu xar suleli, zarmac-udebi,
ar dagekargos qristes qorwili,
numca iqnebi wildaudebi,
sainaxisa ar irgo wili.
9
vame, codvilsa da ub[a]druksa,
me vin maRirsebs aseTs mazmansa,
rom damigrexdes sanTlis patruqsa,
an zeTs misxemdes Cems mqrals bazmansa!
10
var me mterTagan mwared gacrcvili,
tanT saqorwine sacmelT xeuli:
sul damkargvia zeTi da cvili
da sakerase gorglad xveuli.
11
qristev, ganmkurne brma-yru-sapyari,
rom me aginTo bazma-lampari,
momec locvaSi TvalT cremlT wanwkari,
rom Sen ganmiRo qorwilTa kari!
momec locvaSi TvalT cremlT wanwkari,
rom Sen ganmiRo qorwilTa kari!
rom Sen ganmiRo qorwilTa kari!

nd. meore daviTis Sesxma


rusulis simReris xma: ne dam pokoiu,
86

poidu staboiu.
1
abrah[a]mis RmerTi, sabaoTi erTi,
moqmedi yovelTa mkvdarTa da cxovelTa,
yovlisa mpyrobeli,
2
ars Cemi gamCeni, Semnaxav, damrCeni,
me igi mrwams mamad, ar qaCali mamad.
dambadebels vesav!
3
sasoebas mamas daviT sTxovda amas:
mama, Seni Zeo, viTxov, miboZeo
Sesavedrebelad;
4
suli-wminda farvad Tavs madgio karvad!
RmerTs sTnda daviTisa, isma sityva RvTisa
zegardamo qveynad.
5
mosca saTxovari, qriste macxovari,
sadideblad RvTisa, Ze ig daviTisa,
WeSmariti RmerTi.
6
friad sayvareli, mcveli da mfarveli.
man dagvidva sjuli, daxsna daxvanjuli,
jvars ecva CvenTvis!
7
me misTvis Tavs videb, vaqeb da vadideb,
mrwams da aRviareb, vdgebi Tu viareb,
ugalobeb me mas!
8
mdidar var Tu mwiri, lxini maqvs Tu Wiri,
vimReri Tu vstiri, qnari maqvs Tu stviri,
zed davmReri amas!
ne. rusulis simReris xma:
CTo za priCina, vseRda kruCina.
1
ismineT erno, gulT mecnierno,
me davsZrav bagebs, mogiTxrob kargebs;
migdeviT yuri.
2
sityvav Zliero, RvTiv zeciero,
87

Txrobilo maRliT, smenilo dabliT


Zed wodebulad;
3
kurTxevad Cvenda, ar SesaCvenad,
RmerTad cnobilo, kacaT Sobilo
qalwulisagan;
4
umamod qveyniT, udedod zeciT,
romel movlindi da qveynad vlidi,
ieso qriste.
5
mwyemso keTilo, nayof-keTilo,
var gaxdomilad cxvari cdomilad,
aw momiZie!
6
modi saZebrad, vgdivar sad mTxreblad,
gamkurne Wiri, mTxrebls axsen piri,
aRmomiyvane!
7
damixsen bneliT, tanjviTa ZneliT;
nu mimcem mgelTa, matlTa da gvelTa,
melT SesaWmelad!
8
amad gadideb, mavnes marideb,
xar Cemi myvari, mrwams Seni jvari
sarwmunovebiT.
9
amad gigalob, me Sena mwyalob,
CvenTvis jvarcmulo, sayvarlad Tqmulo,
aw Semiyvare.
10
aRmipyar xeli, mwvavs cecxli cxeli,
mapkure wyali, damSrite ali, _
wva daminele;
11
tkbilo ieso, mxams ganvileso
wamlad sasmelad, wlurze sasmelad
me sisxli Seni!
12
SengniT vikurno, ar davikrulo,
ar gavxde wbilad, eSmakTa Svilad, _
viyo me Seni.
88

13
SengniT xmobilad, keTil-Sobilad
vixsenebode, Sen mamad myvande
ganuSoreblad.
14
qristes macxovars, gTxov am saTxovars,
maride cxovars, saca mglis xro ars,
mixsen maTgana.
15
me daviT ese vxan da viTese,
vin xarT Wkva[T]m[yo]fni, ese nayofni
brZnad moimkeviT.
16
`arananinas, Tarananinas~
ese sjobia, RvTis samkobia:
aliluia!
ese sjobia, RvTis samkobia:
aliluia, aliluia,
aliluia!

nv. mesame daviTis Sesxma


polSis simReris xma
1
aw me aRviZrav enasa,
vadideb RmerTsa zenasa;
viwyo me galoba,
miyos man wyaloba.
man qmna vaJ-qaloba,
misca trfialoba.

2
me Cems sayvarels Samyaros,
ar SemaZulos, mayvaros.
maqvs trfialT wildeba,
mwvavs saxmilT kideba;
amisTvis mindeba
qeba da dideba.

3
daviT Tqva RvTisa qebani,
ukra qnar-winwil-ebani,
RvTisave nebiTa
kargisa mcnebiTa
ipova ZebniTa!
adida ebniTa!

4
89

aTZals alyani aubna,


ukra, RvTis qeba aubna;
orRanos dabera,
qnarzeda damRera,
fsalmuni aRwera,
RmerTs guli ajera.
5
aqebda RmerTsa caTagan,
yovelTa misTa ZalTagan,
iroka, isama,
sabaoT iwama,
mamis da Zisama
da sulis Tqmisama.

6
sTnda RmerTsa qnarTa xmobani,
daviTis kargi ymobani.
winaswr Tqmulia,
yuriTa smulia,
viTar aRTqmulia,
Zed saxel rqmulia.

7
mosca Ze brZeni, Wkviani.
Seiqna mefe sviani.
qalwulsa axara,
Zed muclad saxa ra,
madliTa dafara;
yrma iSva patara.

8
`dideba maRalTa Sina
RmerTsa~ _ galobden maSina.
zegardmo Txrobili,
qveynada Sobili,
kacTa Zed mkobili,
RmerTada cnobili.

9
ieso qriste saxelad
ewoda dasaZaxeblad, _
gamoCnda mxsnelia,
ganaTlda bnelia!
saxmili nelia,
aRara Znelia!

10
xma gvesma gasaxareli:
mogveca Ze sayvareli!
aw erno ixareT,
sibrZneni ixmareT,
90

rac mogcaT, ikmareT


es nu gaikmareT.
11
Zed sityva RvTisa movlinda;
kacTa Zed qveynada vlida:
sneulTa ulxenda,
brmaTa Tvals uxelda,
mkvdarTa aRudgenda,
wyals Rvinod uqcevda.

12
ver icnes, vecxlzed gayides,
zurgzeda jvari ahkides,
galanZRes, gakicxes,
Tval-akruls TavSi sces:
vin gcao? _ mas kiTxes,
maT sisxli Tavs icxes.

13
sajes, braleul gaxades:
tanisamosi gaxades.
ubralo dasajes,
golgoTas jvars acves,
ekali Tavs adges,
naRveli mas asves.

14
ugmires gverdsa laxvari,
gamoxda sisxli da wyali.
Seiqna mSobeli
Tval-creml-uSrobeli,
guliTa mlmobeli,
laxvarTa msobeli.

15
dajda satyebrad, godebad,
TavTa xlad xe-qva-lodebad,
gulsa saxmilis modebad,
Sesabral-Sesacodeblad.
vai, ra Sesazaria
misi moTqma da zaria!
godeba anu aria,
mTqmelTaTvis yvela mwaria!

nz. aria
romel ars godeba,
rusulad: ax kak skuSno.
1
va, ra maqvs didi mowyena,
sada ars Cemi molxena!
91

mwared saxmiliT dagulsa


laxvari damsmia gulsa.
2
nawlevni, RviZli da guli
Semqnia cecxliT daguli;
piri Semkvria wyeniTa,
vera miTqvams ra eniTa!
3
momixda me sazareli,
satiri dasazareli;
miT dRe maqvs ar saxareli,
momikles me sayvareli!
4
sityva _ Zed RvTisad Txrobili,
qalwulisagan Sobili,
uriaTagan gmobili,
Seiqna laxvarsobili!
5
mSobelsa Tvisi Sobili,
daWrili, gverdgapobili,
win edva muxlzed mkvdaria,
zdioda sisxlis Rvaria.
6
Tavs dastiroda mSobeli,
RawvT ar cremliTa mSrobeli.
eWira xeliT xelia,
sawylad gardegdo yelia.
7
tiroda: RvTiv didebulo,
Sen CvenTvis Tavdadebulo,
gixile jvarzed vnebuli,
xel-fexi sisxlis Rebuli.
8
vai Cems TvalTa Cenasa,
Sens ukan Cems darCenasa!
vai me am dRis damswrebsa,
Sens gulze xelis damkrebsa!
9
Zev, rad gamxade oxrada,
satirlad da saoxrada?
odes giWvretdi Sen pirsa,
ukuviyridi me Wirsa!
10
92

Sen, sayvarelo aw Cemo,


saxiTa, mzes migaCemo,
mzev, Caxe, Seiqna bneli,
me saqme momixda Zneli.
11
mzev, waruali naTeli
damiSrti, viTa sanTeli;
dRe damiRamdi mziani,
miT momivida ziani.
12
mzev, Senis piris saxeni
aw Cemi iyo mamlxeni,
Senis pirisa saxiTa
gamoxsnili var maxiTa.
13
Tavs damcemia aw bade,
Sen geajebi: amxade,
brmas aRmixile Tvalebi,
macnobe gza da kvalebi!
14
Zeo, me guliT meneba
Senis saxelis xseneba;
magram ver SesZlo enama
da TvalTa cremlTa denama.
15
vaime, es ra vnaxeo,
Sen miwaSigan gmarxeo!
Svids maxvils guli vaxeo,
vsWri da imaze vaxeo.
16
adamis wylurTa Samxveo,
misTvis sisxlisa damTxeo!
wadi, salbuni mas cxeo,
eva ixsen da mnaxeo.
17
eva tirs: vame, wavxeo,
momixda eSmakT safrxeo!
RvTis mcnebas me gardavxeo,
miT jojoxeTSi Cavxeo.
18
maqvs satanjveli Znelia;
saxl-samyofeli bnelia;
xorcs mWamen matlni da gvelni:
suls miwven cecxlni mdagvelni.
93

19
tkiviliT viRrWen kbilsao!
vesav iesos tkbilsao,
romelman ivno jvaria,
dansTxia sisxlis Rvaria.
20
zegardmo sityvav RvTisao,
da qveynad Zev kacisao!
mifone, gaxsen kruleba,
gankurne Cemi wylureba.
21
ufalo tkbilo ieso!
gamoTqva vinc leqsi eso,
Seundev Senacodari,
naSfoTi danaborgari!

n. simRera
romel ars amisis xmis simRera rusulad:
neTu zlosTi nadomnoieu, umenSiT mne peCal moiu.
1
rqva: dideba, RmerTo, Senda, cad da qveynad rac aRSenda!
daviT xmiTa nestvs afSvenda, gigalobda viTa gSvenda:
RmerTo, miyav wyaloba, me Seni vsTqva galoba;
Sen gaqebda yoveli, SengniT rac a cxoveli, suls aqSenda.
2
Cemsa kacad mxatvels, msaxvels, rac me Zalmics, giqeb saxels,
SobiTgan brmis Tvalis amxels, is me mamxels Cemsa samxels,
arsis saydrad mjdomelo, qeba miuwdomelo,
mzgavsi Seni sadari vsZebne, aq arcad ari, verc vxvdi mnaxvels.
3
vame, sibrZne ara maqo! viT Sen gixams, viTar gaqo?
Sensa saxels rac davarqo, mteri Cemi miTa vbaqo;
ars Cemis RvTis saxeli: mamis TanamZraxveli
Ze, mwe Cemi ars, qriste, mteri miwa davqiSte, xrmlad is maqo!
4
me damwvarsa da dagulsa, saxl-samkvidro dakargulsa,
sevdis mWvlita gaTangulsa, wasawymendlad gabargulsa,
is myavs nugeST mcemeli, mterTa ar mimcemeli:
qriste CvenTvis jvars ecva, miT nugeSi Cve[n] gveca sawyals gulsa.
5
gzas matare kargs satarels, nu amxdi me Sens safarvels;
Semamyare me sayvarels, Cemis gulis gasaxarels.
ze sityvao RvTisao, qve Zev daviTisao,
94

tkbilo ieso qriste, gauyrelad maWvrite Cems sayvarels.


6
Sen xar Cemi amgeb-mSeni, siyvaruli me maqvs Seni;
amad mindi: turfad Sveni, suni gidis karg safSveni,
aw momfine sulia, mamiT gamosulia;
mixsen saynosT karia, mterTgan Senakaria, danaxSeni.
7
mWirs me saqme sakicxeli, veras viTmen gul-ficxeli,
me Sen gcode uricxveli, misTvis damwvavs cecxli cxeli,
Sen damasxi wyalia, damiSrite alia,
mxsnelo, kacTmoyvareo, sevda ukumyareo! var Wkva-Txeli.
8
me am wignis gamleqsveli, tvinTa mfantvel-g[a]mqsaqsveli,
amad vstir, var cremliT sveli, sawuTros kargs aras veli;
cru ars wuTisofeli, anazdisa myofeli,
mZmobeli, Tu mdobeli, _ aris daundobeli da mZmacveli.
nT. simRera daviTisa: zubovka
romel ars rusulad amisi xma: kazak duSa pravdivaia
1
zubovkidam momavalman vnaxe erTi qali,
metad turfa, Svenieri, maze damrCa Tvali.
Sav Tval-warbas, pirad TeTrsa asxda Savi xali,
misman eSxman dacamlewa, Semimusra Zvali.
2
vkiTxe: mzeo, sidam moxval, xar sad wamavali?
geajebi, macodine Seni gza da kvali;
SenTvis guli qvaT gardmeqca, gaxda, viT klde sali,
masxi wyali, damiSrite, me Seni mwvavs ali.
3
xma gamomca, gagulisda, sityva miTxra avi:
`avo kaco, viT gabede, Sen me mTxove Tavi?
bulbulT nacvlad vard-kokobman rad dagisva yvavi.~
miT avstirdi, cremli vRvare zRvaTa SesarTavi.
4
ase miTxra: `Camomexsen, gamecale, mari,
ar mindixar, ar miyvarxar, sxva myavs kargi myvari, _
Sengan Tvalad ukeTesi, vaJi-kaci qmari~.
ra es mesma, javriT cxvirsa wamedina Zmari.
5
miTxra: `SengniT numca msmia sityva magis meti~.
aiRo da damiSina TavSi didi keti.
davrecrecdi, gardaviqec, damexvia reti;
Sav[v]ebraldi, Tavs damad[g]a, viT bnels, naTlis sveti.
95

6
ra movbrundi, daixara, xels momkida xeli;
amayena, ase miTxra: `rad Seqnilxar xeli?~
me miuTxar: SenTvis gavxdi ase Wkvaze Txeli,
Sen rom mwunob, miT medebis gulsa cecxli cxeli!
7
merme tkbilad damiyova, kidec gamicina;
ase miTxra: `aq nu vsxedvarT, gvnaxos aravina.
axla avdgeT, Cven wavideT TavTavisTvis Sina;
kulav sadme amoivli, me dagxvdebi wina~.
8
sad wavida, vera vnaxe, Cemi sayvareli,
man damigdo saimedo sityva saxareli.
me mis monas numc amxdia misgan safarveli!
sad miWirdes, mameSvelos, sxvas aRaras veli.
9
dampirda, Tqva: `kidev moval~. aw me imas veli:
misTvis vstiri, cremliTa maqvs ube, kalTa sveli.
sikvdilis dros me mis meti aravin myavs mSveli.
man gamiRos samyofisa kari Sesasvleli.
10
im Cemisa sayvarlisa samsaxuri msursa,
aha, misTvis gamijnurda, guli misTvis xursa,
imedi maqvs, rasaca vsTxov, momcems, ara Sursa,
ukvdavebis wyals miboZebs, cxovrebisa pursa.
11
RvTisgan viTxov, ar gamyaros me mis siyvarulsa,
sxvas ukeTes[s] vis viSovni silamaziT srulsa?
Cemis siyvarulisaTvis scemes xelSekrulsa,
saxiT vxedav CemTvis mkvdarsa sisxliT gabasrulsa.
12
aw, Sen, Cemo sayvarelo, imyofebi sada?
qveynad Sengan ukeTesi me aravin myvanda.
qveskne[T]sa var, vera gxedav, megulvebi cada;
geajebi, nu gamwirav, wamiyvane manda!
qveskne[T]sa var, vera gxedav, megulvebi cada;
geajebi, nu gamwirav, wamiyvane manda!
geajebi, nu gamwirav, wamiyvane manda!

. simRera
amisi xma romel ars rusulada: CuvsTuiu skorbi
luti vsiakao minuti
96

1
sayvarelman sityva avi miTxra, gulsawvavi:
neta rad viyo Senia,
saxiT avrigad Svenia!
2
me vardi var bulbulT mrTavi, yvavs rad mogce Tavi?
me misTvis ar mikadra man,
SeirTo sxvam. pir-badraman.
3
miTxra: mZulxar, ar miyvarxar, zinzlis sunad yarxar;
me ar miynose, vardia,
anZalas zed Sevardia.
4
gamiwyra da mcema joxiT, gamamagdo qoxiT.
veRar mivsulvar Sinao.
man ase SamaSinao.
5
karis-karad daval glaxad, tanT macvia Talxad;
Seviqen glaxa-mwiria,
sayvarlis ganawiria.
6
misgan damwvar-dadaguli Cemi gaxda guli;
mwvavs misis cecxlis alia,
gamoyrCis natusalia.
7
me misTvisa vsWmunav, vstiri, marida man piri;
Cemzed aiRo xelia,
mamidva cecxli cxelia!
8
riT davkarge gaxareba, giTxra aRsareba:
mibrZana rac brZanebani,
ver davimarxe mcnebani.
9
mibrZana: Tu me Sen gindi, gaqvndes Cemi ridi,
eride Cemsa wyenasa,
avs nu aubneb enasa!
10
Tu Sena xar Cemi myvari, nu xar gulmzakvari,
iyav Sen gulmarTalia,
rogorc rom samarTalia.
11
97

Cemi mcneba daimarxe, Tavi Sainaxe


Tu Cemi Tavi gindao,
iyav yovlisfriT wmindao.
12
Tumca gnebavs Segiyvaro, gxams ar gameyaro;
gverT maxlde gauyrelada,
migaCnde sayvarelada.
13
rac me iman SemikveTa, me is ar mekeTa;
momiTxra rac saqnelada,
yvela meCvena Znelada.
14
Senc damgmobdi, Tu icode, rac me imas vscode;
Seviqen misi urCia,
me aubzue tuCia.
15
mkvidrs sayvarels gaveyare, wuTi Seviyvare;
SememTxva didi codvani,
misTvis maqvs SfoTva-borgvani.
a. reuli
es rusulad: polno, polno. ne prelSCaisa.
1
kmara, kmara, nuRara scodav, suls agebis mixvdes Sveba,
aw daswynardi, nu SfoTav-borgav, nu gaqvs zmirinT zinzlad fSveba!
2
Cumad iyav, nu gamagoneb, mag saqmes iqs arca steri.
saZuls alxen, sayvars aRoneb, Seqnilxar Sen Tavis mteri.
3
saZags saqmes kacs veras uqeb, kaci karg saqmiT iqneba.
suls ki amWlob, xorcs ki asuqeb, aw cxovneba viT iqneba!
4
mokle aris es cru sofeli, kacsa grZlada ar SerCe[bis],
ars kacT suli ukvdavmyofeli, xorci sikvdils ver [morCebis].
b. reuli
axali SemoRebuli qarTulad
1
xorcia miwa talaxi, sawuTros fexiT nalaxi;
suli usxeul myofeli, aqvs saukuno sofeli.
xorci mkvdar-xmeli balaxi, ayoebulad nanaxi:
suli cxovrebis mpyrobeli, viT bazma gauqrobeli.
98

2
xorcTaTvis dRisa savalsa sagrZals waiReb mravalsa;
ar gebralebis sulia, usagZlod Sors wasulia.
xorcs acmev vaxSsa da valsa, suli SiSvela davalsa,
xorcs gifSvnis muSkis sunia, suls agdis natisunia.
g. dinari
`patara qalo Tinao~-s sanaclod samRerali
1
vaqoT, vadidoT vinao? _ RmerTi maRalTa Sinao,
vinca Seamko qveyana, Rame dRed ganabrwyinao;
zRviT, xmeliT, xiTurT, balaxiT mTa-borcvi aRmofinao,
yoveli nivTisagani maSigan ganaCinao;
Cven, kaci, miwa da wyali Segvzila, aRgvadginao,
mogvca sibrZne da dagvidva qmnuli yoveli winao.
Cvenc gvmarTebs msxverpli SevswiroT _ daviT Tqva _ imisTvinao.

2
aqe, adide Senao, vinca Sen aRgaSenao,
Sen _ Savi miwa, talaxi _ rom agre dagaSvenao:
Cagidga suli cxoeli, dagawyebina qSenao,
galaparaka, gasmina, mogca piri da enao;
dRe gagiTena naTeli, giboZa TvalSi Cenao,
ndoma col-qrmobis surviliT, saWmel-sasmeliT rCenao;
mas RmerTsa msxverpli Seswire, daviTma mogaxsenao
ndoma col-qrmobis surviliT, saWmel-sasmeliT rCenao,
mas RmerTsa msxverpli Seswire, daviTma mogaxsenao,
mas RmerTsa msxverpli Seswire, daviTma mogaxsenao.

d. zmiani Sairi daviT guramisSvilis Tqmuli


1
mefeo, RmerTman nu mogces wuxili, Wmunva, vi[Soba].
nu mogiSalos nadimi mudam dReT sul mejli[Soba];
laSqari mogces uricxvi, ar hqondes angari[Soba],
man mogaxmaros, sad gindes, vinc dRes qalwulTgan i[Soba],
2
[mogvni]Wa RmerTman Ze Tvisi da iSva dRes uSobeli,
r[qva bi]ndis ferad mcnobelno, micaniT me ucnobeli!
a[ba ga]SinjeT varskvlaviT, mogvnTa scnes ra sacnobeli,
Si[Soba] xelis werilTa ganagdes gamampWobeli.
erTs dRes aRdgomac iyo da xarebobaca; diaRac
cioda moskos da imis monasibaT Tqmuli
moskos qalaqs mzes ve[lodi]T da ver gnaxeT aq[su daro]!
sol[aR dgoma] gvirCevn[i]a, aq sicocxle gvaqv[s udaro];
ka[pas qa]r[sa mWvali] ekras, ras gviSveli, vTqvaT, sudaro;
Sen gahkurne mwu[xareba] adgomav, da qvav-sudaro!
99

erTma qarTvelman Tavadis-Svilma moskos qorwili qna


da cotad mdads puris s[a]uWmelo daugvianda; agreve
manamdis qorwils iqmoda, ors dabals aznaurTan
idga fsonaTa imaTze metsa xarjevda, imis
monasibaT Tqmuli.
daRa[mda, di]la gaTenda, mdads puri ar uWamia,
[ejibi]s piri gaxseniT, xelzed aRirseT namia;
i[q orwili[ans kacTana daxarjis Tvalis wamia;
eg mec ar[mefe]reboda, rac magas dauwamia.
erT dRes batonebma daviT guramisSvilis xalaTis
boZeba ganiZraxes, imis monasibad Tqmuli
siuxvis ko[ka ba]tonsa win udgas, viTa kulada,
i[q udi]s mowyalebani RaribTa gasak[u]rnada;
[axal uxi]lavs, ZvelT mcmelTa guls ar gauxdis wylurada
a[q aTi bi]Wi vaxlavarT, marto me gulnaklulada!

amicana zmiani
1
aw zmobs mle[qseli]; mza[sa var, cxeli] [maqo] mwvadebi, darbazs waiRiT.
me[fe iq ari], sadac taxt[zeda] zis dedofali morTuli jiRiT.
[mas tiki]s Rvino win u[dgi mi]niT, [mas ra] svams mefe daiwyebs RiRinT,
aswevs fexebsa, Seyofs da gayofs, gulzed mi[i]kravs orisav mjiRiT.
2
cocxalni Soben mkvdarTa da mkvdarni cocxalTa badeben!
amas ar avxsni, sanamdis me sofels ar miqadeben;
ase TqmisaTvis msmenelni rad danaSauls madeben?
TviTanac male axsnian, Tumca rom maiwadeben.
e. simRera
romel ars rusulad amisi xma: uletela zazulinko
Ceres dubinu
1
vsTqvaT, rac vardman Tavis Tavzed | qna saqme avi:
SeiZula man bulbuli, | iyvara yvavi.
2
bulbulman scna, baRs Semoswyra, | mTad qna navardi,
askilzeda daibuda, | ganagdo vardi.
3
vardman uTxra: me, bulbulo, | aki giyvardi;
ratom agre ganmeSore, | xom ar giyardi?
4
100

bulbulman hrqva: vardo, Tumca | gaqvs kargi feri,


CemTvis iyav uferuli, | ar Semiferi.
5
Seni kargi silamaze | ars CemTvis urgi,
guls sakonlad rom migikri, | maqcivi zurgi;
6
sakocnelad moxveulsa | maridi piri,
sxvas axari SexvevniTa, | me ki matiri.
7
me gaWmevdi, me gasmevdi, | me gacmevdi tanT,
Sen daxarbdi mcires ZRvenTa |sxvisgan monatanT.
8
me ese mklavs, miT laxvari | guls gamiyare;
Cemgan Tvalad uvaresi | Sen Seiyvare.
9
rac mogiTxar, miT wamixda | me Senzed guli,
Sens sacolqmrod me survili | maqvs dakarguli.
10
aw me waval, davikargvi, | aRar mindixar,
wadi masTan, ganisvene, | myvari visic xar.
11
radgan ase momigvare | me Sens SesarTavs,
is Tu ginda, qrmad SeirTev, | neba damirTavs.
12
fu Sen cruo sawuTroo, | xar araferi!
vards yvavs SerTav, askils bulbuls, | ars ra saferi?

v. simRera
romel ars amisi xma rusulad: ax, skoliko
cvela vletax molodix!
1
va, ramdeni yvavis zafxuls axalni,
ar vicodi javri droTa, avT xani;
yovelTvis me viyav misis imediT,
arasa vpyrobdi CemTa siTavxediT,
sasmenlad ar mindoda.
2
baRad vijdi masTan, visac vyvarobdi,
vardTa suniT, yvavilT WvretiT vxarobdi;
ara maqvnda kvnesa, vai da viSi,
101

arca warwymendisa ridi da SiSi,


vnaRlobdi arasfersa!
3
cxovrebasa Cemsa miT vatarebdi,
moyvaresa Cemsa Tavs vayvarebdi,
ganvscxrebodi, viSvebdi, vixarebdi,
javrTa da sevdaTa me viqarvebdi
mas baRSi SeqceviTa!
4
Samadgomam mouwoda yinvasa,
siyviTlesa da foTolTa cvivnasa;
mameSala me miT wuTi-sofeli,
gamicudda yvela maSi myofeli,
wamixda Wirnaxuli.
5
ayrevinebs zamTari foTolT xeTa.
uxdens sikvdili kacT kargTa saxeTa!
aw gafTxildiT, visaca Wkuva gqondesT,
rome ara warswymndeT, _ suliTa scxondeT, _
CemsaviT nu moscdebiT.
6
vai moklebulsa siberiT brmasa,
netavi matebuls mozardsa yrmasa!
berikaci daRma midis gorviTa,
yrma aRmarTzeda yinulzed corviTa,
bers umZims, yrmas msubuq Cans.
z. amicanad igavi, asaxsnelad advili
1
viremdis ganaxldeboda Zveli dRe-Rame mziani,
ifqli kalozed eyara ganurCeveli, bziani;
axalman dReman ganwminda RvarZlian nakmaziani,
mis dRiTgan moCans garCeviT sargebeli da ziani.
2
sanam dRe Zveli dRes axals Cven dRed ar gagviTenebda,
manamdis Cvensa daSlilsa veravin aRaSenebda;
ra dRe gaTenda axali, qveyanas danaSvenebda,
yuriTac kargsa gvasmenda, TvaliTac kargs gvaCvenebda.

. anbanzed Tqmuli daviTisagan


pirveli Tavidgan da meore bolodam
adam brma gveliT da eva ver[a] zogven e Tmenasa,
im krulman laxvrad miago nebiT or-piri JRerasa;
rac sityva tkbilad urCiva, ferxT-qveS Ralatobs yvelasa,
102

Sig Cans cden Znel wyvlad Wmunvarni, xsnil narcvs jden he iebsa.
i hi jojoxeTad den, xvdaT Wra, wyvla Znel cecxl CeniT;
Sigan yrian RadarT qveSe, fufqavs uyT tba, sulT rjis JeniT.
pirs oxrevdin naRvliT misTvis, lxini kvnesiT iwvarTeniT,
Tayvans ciT, zenars vedreT, es did gvemiT bma axseniT.

* aSiaze wiTuriT: `es bolos striqoni orjel unda~. strofis bolo


taepebs yvelgan uzis cifri 2.

* danarCeni teqsti Camogvaqvs sqolioSi: `romelic rom zeiT xsenebuli


sami sauflo locvani arian iambiko, romelic rom yovels striqons
Tavad wiTluriT uweria, is aravin Sescvalos amisTvisa, rome imas sxva
moqmedeba aqvs _ calke wiTlis TavdaRma CamokiTxvasa~. (wiTuriT naweri
gamocemaSi dabeWdilia Savi SriftiT).
* avtori SeniSnavs: `es bolos sityva orjer unda~. qveiTac yvelgan
saTanado adgilas miwerilia cifri 2.
*
yoveli strofis pirveli taepis meore naxevari samjer meordeba (red.).

* axla iqneba rom wamkiTxvelma saCqarod waikiTxos da razedac


naTqvamia, is zma, ver Seityos; amisaTvis wiTeli xazebi Camitanebia; rac
xazsa da xazs Sua sityva aris imazed aris naTqvami. (SeniSvna avtorisa).

w i g n i

T. godeba daviTisa, sawuTos


soflis gamo tirili
1
guli Rondeba, viwyo godeba:
vai sawuTro, cruo sofelo!
borgna-bodeba, rac magondeba:
vai sawuTro, cruo sofelo!
suli mSordeba, xorci Smordeba:
vai sawuTro, cruo sofelo!
rad mSva dedaman, Savman bedaman,
vai sawuTro, cruo sofelo!
2
gamzarda WiriT, ZuZuT da piriT,
sxvas mimca qiriT, fasiTa ZviriT,

103

bevrjel matiriT muclisa mSivriT,


maSinve gican, rac Sigan giZcan!
3
rasac Jam gnaxe, vscan Seni saxe,
Sen CemTvis safrxe dagerwyo maxe;
Tavs viec qva-xe da SemovsZaxe,
moyev tirilsa, kivil-yvirilsa!
4
xar satirali, ar sacinari:
xar saWirali, ar salxinari,
gaqvs sawyinari Canadinari,
mosulxar qurdad, matyueb cudad!
5
vinc Sen mogendos da ar dagxedos,
_ vityvi, ubedos, umam-udedos,
swavla-uxvedros, gardauxedos, _
waiyvan mrudad, ar naTlad, bundad!
6
me amad vstiri, ara gaqvs piri,
Semaqen Wiri, saqme saWiri.
me SengniT mwiri, var ganawiri,
razomc an[a]Tob, sul muxanaTob!
7
xar saZageli, arad sargeli,
dasakargveli, gardasageli,
kargs aras geli, cxvarsa mWam mgeli,
miZmob Tu midob, mainc ar mindob!
8
amad gemduri, var ubeduri.
midgi sacudri, mqen uwminduri;
maqvs Tavxeduri me sayveduri,
rac rom maWame, sul CamaSxame.
9
macin-matireb, malxin-maWirveb,
naTels mabireb, bnels mimaRireb:
rasac apireb, ver gamakvireb,
wuTo da undo, ar marTal, mrudo!
10
amad SemZuldi, yofilxar cudi,
mtyuani, mrudi, mparavi, qurdi;
visac Sen undi, yels aZes xundi,
zurgTa hkidia tvirTi didia.
11
guli ar magrobs, amaze Cagrobs,
mze-mTvare badrobs, dari ki avdrobs:
yinva xorcs mazrobs, sicxe suls maZrobs,
suli da xorci oriv daxoci!
12
me amad vhyivi, vhyviri da vhkivi,
ver ganvarkvivi Seni kivkivi;
Tbili da civi orive mtkivi,
saiT gaviqce, rom ar waviqce?!
104

13
damivse vani, karav-sevani,
baRT xeivani, gars galavani,
ded-mama, Zmani, gamyare dani,
saca rom Samqen, mun aRara mqen!
14
roca davkacdi, Wkvas maSin Savscdi,
lamaz qals Savxvdi, mijnurad gavxdi.
amaze wavxdi, mcnebas gardavxdi,
rogorc vigeme, egreT vigveme!
15
amas vsCivi, ver ganvarCivi,
rac Sen mirCivi, me miviCnivi
zed damaCnivi, rac damaCvivi,
Tu maWmev tkbilTa, Camamtvrev kbilTa.
16
maWame mware, gza sworeT ware,
aw nu gamyare kai moyvare.
misTvis mwuxare aw gamaxare,
TvaliT maCvene, nu SemaCvene!
17
amad ar mSveni, arasfrad Sveni,
iqcevis Seni nageb-naSeni.
myavs movaxSeni, TavSi wamSeni,
modis sikvdili xmal-amowvdili.
18
Tu xar RviZili, raRa ars Zili?!
Tu xar simaZRre, ra ars SimSili?!
Tu xar sicocxle, ra ars sikvdili?!
iyav erT-erTi, iwame RmerTi!
19
rac CamovsTvale, Sen SemogTvale,
dResa, Tu xvale Cemi movale
momaswrobs male. vercad vemale,
sikvdili celsa mkravs gul-micelsa.
20
umzgavso mtilo, kar-dakletilo,
nexviT gavsilo, ar gaxvetilo,
momzade tilo, sakrwyil-satilo,_
Semgragvnen tansa, Tan warsatansa.
21
es ars qadili, Seni wadili:
vaxSam-sadili, xvarblis wandili!
gamatan sagrZlad, gamgzavni sad grZlad,
imasac sxvani SesWamen Zmani!
22
ese gaqvs kargi Sen CemTvis bargi:
sabralos sulsa, xorciT gasulsa,
mimicem xelTa haeris mcvelTa,
Semabmen yelTa codvis sabelTa!
23
Semkvren, Semkonen, ar momifonen,
105

myis wamiyonen, ar damiyovnen;


madls amiwonen, ar mamiwonen,
codvani sZleven, cecxls mimaZleven!
madls amiwonen, ar mamiwonen,
codvani sZleven, cecxls mimaZleven!
codvani sZleven, cecxls mimaZleven!

o. iseve godeba, sxva rigi xma


Tumca sityva da Zal[i] isiv aris,
iqnebis kaci am rigs xmas ufro gaewyos.
guli Rondeba, viwyo godeba!
borgna-bodeba, rac magondeba.
suli mSordeba, xorci Smordeba!
rad mSva dedama, Savma bedama?
wuTo sofelo, cud samyofelo,
vame, sikvdilo, sulTa mZrobelo!

godeba gameorebaa winare leqsisa, oRond umoZaxilod, ris magivrobas aq


axali, mexuTe da meeqvse taepebi asrulebs. nimuSad pirveli strofi
ibeWdeba.

oa. sikvdilisa da kacis Selaparakeba da ciloba


1
yvelas gvewvevis sikvdili, gvmarTebs dauxvdeT mzaTao,
is Cvenken modis, Cven misken, vercad auqcevT gzaTao.
vigonoT oTxi saqme es, ar uTqvamT umecarTao,
sikvdil, sasjeli, genia, sasufeveli caTao.
2
amisTvis mwydebis weli da ukana zurgis malebi,
mova da momklavs sikvdili, mas vercad davemalebi,
gaveqce, vercad wauval, cxenebic myvandes malebi,
Saveba, veras danaklebs Cemni Tofni da xmalebi.
3
sikvdili qrTams ar aiRebs oqros, vercxls, arca rvalebsa;
arc aras gvismens xvewnasa, arc aras Segvibralebsa;
gardgvaxdevinebs vaxSiTurT mama-papisa valebsa,
dag[v]xocs da matlTa SegvaWmevs, gvamgzavsebs Tavis Zvalebsa.

pasuxi kacisa
4
106

sikvdilo, mikvirs me Seni, neta raSi gaqvs Zalebi?


tanzeda xorci ar gakravs, xar cariali Zvalebi;
Tagvis soroebs migigavs cxviri, piri da Tvalebi.
amdenis sulis xociTa ratom ar daiRalebi!
pasuxi sikvdilisa
5
sikvdilman uTxra: berkaco, vismine rac itartare,
ymawvilni vxoce wvrilebi, patara ar vapatare;
Sen berikaci cocxali magdens xans fexzed gatare,
aw Cemic naxe mxat[v]roba, rac Cemzed Sen imxatvare.
6
gauwyra, uTxra: berkaco, sityvebs rad mkadreb avsao!
jer SenTvis ara mcalian, cels usvam salesavsao;
roca gavlesav, Tavs mogWri, Sen cols Cavacmev Savsao;
sul amogiwyvet moyvasTa, gvarsa da naTesavsao.

pasuxi kacisa
7
sikvdilo, didad gemduri aTTaTvis, gana cxrisaTvis,
barsa da niCabs amzadeb Cemis saflavis TxrisaTvis.
matlni, gvelni da bayayni, mimelis gamoxvrisaTvis,
rom ar gaZago, rad gaqo celiT Tavisa WrisaTvis!
8
sikvdilo, me Sens Zagebas wignad vswer sams-oTxs furcelsa;
valala Sensa maqebels, Senis sikeTis mfucvelsa!
kacs rome seni Seyaro, brWvali hkra gulsa, mucelsa,
gana im seniT ver moklav, raRad umzadeb mun celsa?
9
sikvdilo, Seni igavi ara gavs farsags igavso,
Zvlebi xar, mkvdari, usulo, celi kargs mTibavs gigavso;
Tu Sen gvTib, Sen gvWam, Sens naWams vin gixvets, giwmends, gigavso?
Tu arvin gixvets, uTuod nexviT nifxavi Sig avso.

pasuxi sikvdilisa
10
kaco, ara var mTibavi, arc me mWameli Tivisa.
iamebian saWmelad, ar vici, is finTi visa?
kacsa daukods gul-RviZlsa sasmlis sma metad civisa,
udrood mucliT vinc kvdebis, tyuilad Cemzed Civisa.
pasuxi kacisa
11
RvTisgan wyeulo sikvdilo, amdenis saklavT xociTa
kidev mWle xar da mSieri, ver gamaZRarxar xorciTa.
rac Sen me cremlni madine, viwminde xelsaxociTa,
imdeni mexi Tavzeda dageca zegardmo ciTa!

107

pasuxi sikvdilisa
12
ara var xorcis mWameli, arc Tivis mTibav-mxveteli,
suli var, RvTisa brZanebiT samsaxurisa mWvreteli;
[var] xorcielTa yovelTa mxoceli, amomwyveteli,
arvin darCebis qveynada TvalT naTeldauSreteli.
pasuxi kacisa
13
sikvdilo, Tu xar martoka, qveyanas rogor uxvalo?
aRmosavleTs da dasavleTs, samxreTs, CrdiloeTs sul xvalo
agre anazdad mqceveli risagan gamosulxaro,
gamagebine marTali, ar vici ra, vswuxvaro.
pasuxi sikvdilisa
14
kaco, ara var martoka, bevrni maxlavan senebi,
sxvadasxva Wirni uricxvni, ver mosTvlis kacis enebi;
ars bevrni mokvdavT momkvlelni cal-cake gasaxsenebi,
mravalni xocen erTmanerTs me CemTvis ganvisvenebi.
pasuxi kacisa
15
axla ki gaqeb, sikvdilo, mamwyinda Seni Zageba;
senebi sTqvi da gamxsenda civebiT aZagZageba;
eg mec vicodi, magrame me gamogkiTxe gangeba,
sikvdil-sicocxle, orive, arian RvTisa gangeba.
16
sikvdilo, Senad saqebrad Camagde gulisxmaSia.
turfa xar Tvalad, tanada, sulad erCevi jarSia;
tanzeda dibis qaTibi, gixdebis kabis arSia.
fexzed wiTeli CaxCuri, mwvane kemuxtis maSia.

pasuxi sikvdilisa
17
kaco, rad Sens Tavs ver xedav, TviT gonjo dabrecilo, da,
rom dasjeq Cemad sakicxrad, wignsa swer sasaciloda,
aw meca magis pasuxad Tavs mogWri usaciloda,
mis amar gagxdi, vinc givis sanugeS-sagenciloda.
18
kaco, TvalT giCans, ar giWirs nemszeda Zafis ageba,
Cemis igavis sacnoblad rad Sen Tvalebi ageba?
viTarca mxatven mxatvarni ise gegonos ageba,
rom Sen moiRe Cemzeda gamoxrulT mkvdarT kacT Zageba.
19
kaco, rodisac mokvdebi, Sen Cemebr saxe gecvlebis,
Zvleb-gamoxruli gaxdebi, tanT xorci Semogeclebis.
108

sanam tvini giZs, Zvlebidan matli ar gamogeclebis,


mis dros ki veRar maZageb, Sen CemTvis aRar geclebis.
pasuxi kacisa
20
ras meparebi, sikvdilo, gana ar vici, moxvalo!
yovelTvis mzaTa dagxvdebi, Tunda dRes, Tunda mo xvalo;
ra ginda CemgniT, rad mdevni, Sen mWleo, tanT Camomxmaro!
veWob,Sen ase ggonia, aravin myvandes momxmaro.
pasuxi sikvdilisa
21
gawyra, ganrisxda, sikvdilman goneba gaificxao,
kacs SeuWexa xmamaRla, daTaTxa, rada mkicxao!
vic unda gyvandes momxmaro, me imas ar gikiTxao,
aw me Sen ase gagxado, mSierman mgelman viT Txao.
pasuxi kacisa
22
sikvdilo Cemis SeWmiTa ver gasuqdebi mwavada,
Sen RmerTi cecxlis tbaSia Cagagdebs dasawvavada,
es Cemi suli zecada ukvdavis xorciT wava, da,
wamogijdeba zeidam wakulvad, saprawavada.
23
am sityvazeda gardawyda maTi pWoba da ciloba;
sabralos bers-kacs ar SerCa sikvdilis Tavs aciloba,
ras wams galesa, Semokra, ara sca xanT-dacliloba,
sikvdilis mzgavsad gauxda kacs tanT xorcT Semocliloba.

ob. kacisa da sawuTrosagan ciloba da pWoba,


erTmaneTis Zviris xseneba
1
hai, hai, es sawuTro ras tyuis da ras upirobs:
Tavs ra uyo, a, im kacsa, naxeT, bolos ras upirobs!
odes adam iqmna kacad, cvad samoTxe moebara,
misman xilman amogvwyvita, netamc ara moeba ra!
2
mas dRes aqeT valad gvaZes, Cvenzed aris rac es sesxi,
netamc vinme ZiriT gWrides, CemTvis, Sxamo, ras xes esxi!
Tumca sesxi Svils dasjida, rad iRebda mama valsa?
hxedavT soflis simuxrTlesa, am kacisken mamavalsa?
3
naxeT, sesxman mamisaman Svils mohgvara movale siT!
celi xelTa uWeria, pirs mouwyobs, mova lesiT.
cudi ram xar, sawuTrovo, Sen zneTa gWirs radgan ase,

109

me es mikvirs, rom vera gTmob, Tu kargi xar, rad ganase?


pasuxi sawuTrosagan
4
sawuTrom uTxra: Sen, kaco, rada mwer samasxaroda?
Sen me sicruis xmas miyri, Sen ufro cruvi xaro, da;
Sen Cemis Zviris xsenebiT Casagdebi xar xaroda,
TviT c[u]do, cudi rada var, uCemod ra gixaroda?
5
dasabamiTgan mogiTxra ricxvi Cemisa xnisao:
Svid-aTas-oras-oTxmoc-da orisa me var wlisao,
Sen me sawuTros meZaxi, wlisa samoc-da- cxrisao,
me kide bevrs vZleb, dro aris Seni saflavis Txrisao.
6
ras medavebi, ra ginda, ra mmarTebs Seni valia?
rad crud sawuTrod maxseneb, rad dagbrmobia Tvalia?
TviT Sen xar crui da wuTi da adre wamavalia.
Senc im gzazed xar wamsvleli, sad mama-papaT kvalia.
7
Sen metad guli matkine umsgavsos saubariTa,
aw ras giSaveb, rada mgmobs piriTa sagmobariTa?
me RvTisagan var mkobili, ciT, qveyniT, mTiTa, bariTa,
Sen miwa-wyalo, qar-cecxlo, mjobixar, Tqvi, aba, riTa?

pasuxi kacisagan
8
kacman hrqva: RmerTman dambada Tavis mzgavsebiT mefedo,
me Seni Tavi ymad momca, mosamsaxured, sefedo.
Sen mtrad Semeqen, ar mindob, Semqnixar sisxlTa mCqefedo.
sadac idumal gavivli, damdev ZaRliviT myefedo.
pasuxi sawuTrosagan
9
sawuTroman hrqva: rac brZaneT, eg sityva sul marTalia;
magram Tqven vera xelmwifobT, rogorc rom samarTalia.
avi da kargi gaSinjoT, amisTvis gqonan Tvalia,
me ra brali maqvs, gardagxdesT Tqven mamis-Tqvenis valia.
10
Tu ki var Tqveni orguli, mtyuvani daundobeli,
raRad mendobiT, rada xarT moyvare, mZmobel-mdobeli?
veWob, is iyos orguli, vinc gaxlavT winamZRomeli,
Tval-guli xarbi, angari, muceli gauZRomeli.
11
Sen Tvalebi RmerTman misTvis mogca, _ xedo saxedari,
sul gamoscna avi-kargi, rac nasaxi saxed ari.,
daixsovno, rac gardagxda awin gardasaxedari,
gzazed ase frTxilad vlide, viT vidodes saxedari.
12
Tu gwads, am igavs agixsni wasulsa, winaswarebsa:
110

sadac rom viri daeflvis, im gzazed aRar warebsa;


erTxel rom gemod genaxos, meored rad SWam mwarebsa?
qnamdis gxams SiSiT wanwari, iq raRa gawanwarebsa?!
pasuxi kacisagan
13
kacman miugo: me Senman qmnulebam mamawyinao:
xan dabneldebi Ramisebr, xan dResaviTa brwyinao:
xan sicxiT damwvav, damdagav, xan siciviTa myinao,
netar, es rogor Sen mkadre, xvidode viT yroyinao!
pasuxi sawuTrosagan
14
sawuTrom uTxra: rad wyinob, rac giTxar eg igavia!
daexetebi urigod, agimCeria Tavia;
win ar ixedav, ar Sinjav, gza kargia Tu avia,
qvas fexs wamokrav, wagaqcevs, Cemi ra danaSavia?
15
ar ascildebis dacema ufTxilod gzazed marebsa;
uzomoT bevris mWamelsa simaZRriT guls dasZmarebsa.
me keTilad var nazavi, vinc zomiT momixmarebsa;
misTvis var avi uZRebi, vinc sakmars ar ikmarebsa.
16
aw, miTxar, Sen rom CemTana Cxubob da sul kamaTobo;
mlanZRav da maTrev, mayvedreb: `ratom bindob da mnaTobo~.
ra ziani gWirs, ar vici, Senzed ras muxanaTobo,
roca dagcxebis, gigrileb, roca Segciva, gaTbobo.
17
rac giamebis, gaameb; gemriels gaWmev, gasmeo;
mravals rigs ferad-feradsa Tavs gxurav, tanzed gacmeo.
mogiwven Tvalad lamazsa qalsa Tu dedakacs meo,
axla Tqven brZaneT, mefeo, Tqven miwyalobeT rac meo!

pasuxi kacisagan
18
kacman miugo: valala Sensa civsa da Tbilebsa,
axla mec getyvi pasuxsa mag sityvis gasawbilebsa;
Tumca Sen maWmev saWmelTa kargsa, gemriels, tkbilebsa,
sul CamaSxameb bolos dros, tkiviliT damglej kbilebsa.
19
makvexeb ferad sacmelTa, oqrosa, vercxlis Rilebsa;
aw dagdgomia Tvalebi, SeuWamia mRilebsa;
sul daglejila, gamcvdara, gvanan ZaRlT daRerRilebsa,
sul damixoce moyvasni, erTic ar daRinRilebsa.

pasuxi sawuTrosagan
20
sawuTrom uTxra: sawyalo, yofilxar metad briyvia,
111

ar Sinjav avsa da kargsa, umzgavsos sityvebs ityvia!


mxcovan xar dedis mucliTgan, ra Tavi gamogiyvia,
mas aqeT gmoneb, jeraca vina var, ver Segityvia.
21
Cemi kacisa mkvleloba SenTvis vis ulaybebia,
netamc vnaxavde, cemiTa Semovamtvrio ybebia!
veWvob, Sen ara gsmenia, yofila rac ambebia:
ars kacTa mkvleli pirveli papaSeni da bebia.

pasuxi kacisagan
22
kacman uwyina: rad miTxar Sen me urigo papasi?
ara msmenia, myolodes, bebia agre kapasi.
maT ewyalodaT sakeWnlad cxvari duqardiT naparsi,
isini kacs ar mohklevden? _ sca,xma gamoxda tyapasi!
pasuxi sawuTrosagan
23
sawuTros Tavi gautyda ube aevso sisxliTa.
kacs uTxra: WkuviT iqcevi woniT arc erTis misxliTa;
bebiaSeni gamoZRa vaSliTa, edemis sxliTa,
miT mogvleniaT sikvdili. Sen Cemzed rad xar risxviTa?
24
RmerTman mogagos muqafa, ar kargo kaco, Sen avo;
gkiTxos, Svidwilad mogiwos Cems TavSi joxiT Senao,
dagaglaxakos, dagSalos, rogorc rom agaSenao,
wagarTos pirSi suli da sunTqva, fSvinva da qSenao.
25
ra davaSave Senzeda, ra saqme wagixdineo?
gamomicxade, mamxile, ar vici, macodineo.
gauSinjavad, anazdad Tavs sisxli gardmadineo.
bewvi miwyvite, ubralod kinaRar mamakvdineo.

pasuxi kacisagan
26
kacman hrqva, Tqmula brZenTagan: sawuTro kacs ar indobso;
Tu maindomeb samoyvrod, arc giZmobs, arca gidobso.
sityviT angelozs emzgavsis, guliT ki eSmak-flidobso.
Tavs mogaCvenebs siwmindiT, ZaRliviT arawmindobso.
27
gabasruli xar mwikvliTa, arodes ganirecxebi,
vinc rome Sena gexebis, fisiviT zeda ecxebi.
sadeblad kakans mohyvebi, roca ar daikvercxebi,
magram ki dasdeb vera ras, mucliTve daifercxebi.
28
vinc mogendobis, ar indob, ara gaqvs erTi piria;
aseTis saqmis mqneli xar, xan vimRer, xan ki vstiria.
bevrs misdgomia SengniTa lxinis mlodnelTa Wiria,
Seni vardisa konebi gulzed mWvlad danaWiria.
112

pasuxi sawuTrosagan
29
sawuTrom uTxra: ra gcode, ratom ar metyvi pirsao?
rada mcem, anu rad mlanZRav, Tavze rad masxam mwvirsao?
ar vici, me Tavs rad madeb qveynis lxinsa da Wirsao!
TavianT nebiT Svrebian, vinca mRers, an vinc tirsao.
30
ramdenic unda gamiwyre, me ver davfarv marTalsa;
mociquli var, mogiTxrob brZenTagan SemonaTvalsa.
mefe brZandebiT, TvalrebiT nu SvebiT avs samarTalsa,
gafTxildiT, xnarcvs ar CavardeT, brZnad gardavlebdeT gzas Tvalsa.
31
erTxel xom damec laxvari, axla meore dam[e]c sxo?
marTlis TqmisaTvis me TqvengniT TavSi kombali damecxo.
Tqvenman Zmam mokla Zma Tvisi, me sisxli misi damecxo,
Tu rom Tqven wminda brZandebiT, kargsa iqT, Tu gardamrecxo.

pasuxi kacisagan
32
kacsa ra esma es sityav, eoca, gaukvirdao;
ufro Zalian garisxda, Tavs cecxli maikidao;
Tqva Tu: es cruvi sawuTro neta ras gardmekidao?
papa-bebia mixsena, axla Zmebs maekidao!
33
sawuTros xmali uRera: Tqvi, Torem gagWri orado,
tansa ZaRlebsa SevaWmev, Tavs dagigoreb gorado;
bebiasi da papisa, Zmebisa, rac sTqvi, Worado,
nu meubnebi igaviT, gamomicxade sworado!

pasuxi sawuTrosagan
34
sawuTrom uTxra: mogiTxrob, Sen yuri migde apao;
ars eva Seni bebia, kain _Zma, adam _ papao,
eva RvTis mcnebas gardaxda, vaSli Wama da ylapao;
kain Zma mokla, abelis sisxliT qveyana Txapao.
35
Segasmen, Seni yurebiT Tu bana gamoRebula,
TaviTgan kacis sikvdili kacTagan SemoRebula;
abelis sisxlis RaRadi caTamdis aRonebula,
mas Sexebia irise, wiTlad mis gamo Rebula.

pasuxi kacisagan
36
kacsa ra esma, dafiqrda, Tqva: ase iyos agebo
ar Semomakvdes ubralod, xrmalsa qarqaSSi vagebo;
bodiSs movixdi Tavmdablad, masTan dagebas vagebo,
kvlav vkiTxav wvrilad ambavsa, vaubneb, vaqadagebo.
113

37
xrmali qarqaSSi Canago, Tavs qudi maixadao;
sawuTros Tavi daukra, bodiSi maixadao:
Tu rom eg sityva CemTvisa uwinve gangecxadao,
rac me Sen mwikvli gayvedre, kmarda mis sarecxadao.
pasuxi sawuTrosagan
38
sawuTrom uTxra bayiTa: raRa ars bodiST xdiloba?
nu gewyinebisT, ar giCans mefuri zne da zrdiloba.
mefes ar marTebs usjelad kacis kvlis siadviloba.
ar gxamdaT agre advila Cemzeda xrmal-mowvdiloba.
pasuxi kacisagan
39
kacman hrqva: viTxov Semindo, rac me vqen yia-myraloba:
nuRar iqnebis Cven Suva erTmaneTisa mwyraloba,
Sen rom momiTxar yvedrebiT cecxl-qar da miwa-wyaloba,
ra igavia, ar vici, miyav Targmnisa wyaloba!
pasuxi sawuTrosagan
40
sawuTrom uTxra: Tu ki Sen ici xrmliT, joxiT Senao,
samoc-da-cxris wlis kaci xar, eg rad ar ici Senao?
RmerTman rom kaci dabada, oTx nivTiT aRaSenao,
miwiT, wyliT, cecxliT, qariTa, CaberviT misca qSenao.
pasuxi kacisagan
41
kacman hrqva: mimZims is sityva, gulzed damaCnda daRada,
Sen rom sTqvi: `qveyniT caTamdis abelis sisxlma RaRada~
ors Zmasa mTeli qveyana saxnad, saTesad, baRada
ratom ar eyoT, es mikvirs, erTmanerTs xocdnen raRada?
pasuxi sawuTrosagan
42
sawuTroman hrqva: jabans kacs guls uklavs sxvis mamacoba:
TviT kargkacoba ar Zalucs, sxvisa Surs kargi kacoba,
kainis ambis smenasa sjobs yurSi TiTis dacoba.
abelis msxverpli RmerTsa sTnda, kain qmna amad Zmacoba.
43
kain RmerTs msxverpli Seswira, Tavisi namuSakevi,
xeTa, balaxTa nayofi, naxnav-naTesi, namkevi;
msxverplSi uriva nakmazi, TviT ipriana narkvevi,
RmerTman Seutyo, uvaryo naRalat-naeSmakevi.
44
Seswira msxverpli abelman RvTis mosawoni, qebuli,
114

Tavis samwysoSi pirveli, rCeuli, gasuqebuli.


Seiqmna kain SuriTa damwvar, gulCaTuTqebuli,
simwuxarisa oflisa deniTa TavxviTqebuli.
45
RmerTman ubrZana: kain, rad SeiWvna Seni piria?
gulis wyromisa ofliTa svelxar, Camogdis mwviria;
scode, marTliad ar ganhyav, arc marTla Semamwiria,
aw Sensa Senve msTavrobde, SenTvisve daiWiria!
46
kain miuTxra abelsa: erTad gavideT velada,
romlisa risme saqmisa erTmanerTisa Svelada.
abel usmina, Zmas wayva gulmarTla, uzakvelada,
kain mxars keti gaidva abelis dasakvrelada.
47
kain hrqva abels: Sen RmerTsa rad uZRven Cemzed metia?
_ mouqniva da danartya uecrad TavSi ketia.
abelis Tavis naxeTqi cas moxvda anasxletia,
misgan cis mSvlidzed sisxli swveTs, jeraca ar Seswyvetia.

* saTauris zemoT xelnawerSi carieli adgilia datovebuli SeniSvniT:


`zamTari daixatos~. poemis pirveli eqvsi xanis mesame, meoTxe da mexuTe
taepebs uzis cifri 2, xolo aSiaze avtoris xeliT miwerilia: `es cifri
aris, rom r[ac] gaswvriv leqsi[a], orjel unda i[T]qvas bolomdis~.

wigni d
wigni ese mxiaruli zafxuli*
rusulad amis xmis simReras ewodebis `vesela vesna~,
Tqmuli misive, daviT guramiSvilis.

a. zamTar-zafxulisa da qarebis brZola

erTs qals rusuli `vesela vesna~


CemTvis saxmilad Camoekvesna.
imiT Cemi guli
iqmna dadaguli,
medebis ali!
2
viwvi, vidagvi mwared sawyali;
aravina myavs, damasxas wyali.
RmerTo geaJebi
wyliT savse geajebi
Sen momaSvele!
3
ucebiT brmasa mixile Tvali,
Seni macnobe me gza da kvali.
momec me Setyoba,
karg-sityviT Sewyoba
SemaZlebine!

115

4
ijda zamTari brolis taxtzeda;
xeli xed edva far-xmal-laxtzeda,
mzad yvanda laSqari _
Tovl-yinva, mas qari _
moswonda Tavi!
5
jarT myvanebelad, evros amirad
yvanda kekiad mopirdapirad;
Semdegad mas lifsi,
zefiros fvinqsi,
boria, notos.
6
zafxuls amirad hyvanda kekia,
sad evros idga nacarqeqia,
Semdegad argesti,
apili erRasti,
Traske livontos.
7
argestim uTxra: dro aris, lifsi,
ade, gameca, ra qveSa ifsi!
es lifsman iwyina,
ufrosad gayina
lilo-leRmani.
8
lifssa da argets SaeqnaT Cxubi,
argest sajdomTa lifss Sasca Subi, _
daiWra ra lifsi,
ixmo man fvinqsi,
miuTxra masa:
9
argests Savebi, nacze daviWer.
ukacraod var, Sards veRar viWer!
aw axla Sen ici,
viT gaqvndes Sen fici,
Sen gaisarje!
10
argest dayuCdsa, qrolisgan dadga,
fviniqsis brZolad erRasti adga.
gardaudga wina,
laSqrad axlda wvima,
fviniqs[s] yva Tovlni.
11
fviniqs erRastis wamouqrola,
Tovlis xorSakiT dauwyo srola.
erRastim mas Tofni,
wvima da qar-Wyopni,
mas Seayara.
12
gatyda, amoswyda fviniqsis jari,
ver moixmares Tvisi abjari;
CausveldaT Tofni,
116

Tavs daesxaT Wyopni,


delgma-Rolfoni.
13
erRasts etyoda zefiros gmiri:
kmara, daCumdi nu maRla yviri.
nuRar hqri Tbilada,
Tvar gagxdi wbilada!
dalaSqra TrTviliT.
14
ra zefirosma Seqmna muqara,
apiliotma fexs mouCqara:
dahbera man Tbili,
ganugdo mas TrTvili,
mzec moexmara.
15
evrosTan iyvnen boria, notos
da kekiasTan Traske livontos,
mun Suamavloben,
mSvidobas cdiloben
erTmanerTSia.
16
am qarebs garda sxvani qarebi
daundobelni, arzaqarebi,
iyvn[en] Sors wasulni,
qveynad daqsaqsulni,
mun vercad vnaxe.
17
ra esma evros[s] jaris gatexa,
borias, notoss SemouWexa:
Tqven aq rada xarTo,
ratom ar waxvalTo?
Cvens jars uWirso!
18
amas wyinobda evros amiri,
avad sebmula zefiros gmiri.
apiliotio,
qmnila meotio
zefirozisa.
19
aRdga CrdieTiT boria qari,
guliT ficxeli, xel-fexiT cqari,
mZlafrada gayina,
suyvelas awyina,
visac semoxvda.
20
sad zafxulisa vlida TareSi,
sul gauyina maRla haerSi;
aseTi cioda,
mkvdari Zirs cvioda
maRliTgan dabla.
21
Traskem borias kargaT umtera,
117

wamougirgla, sul ganumtv[e]ra;


haerSi axveta,
dauwyo man Jleta
borias laSqars.
22
boria dadga, wamodga notos,
Traskec dayuCda, aRdga levontos.
xvda lomsa lomia,
Seiqna omia
metad Zlieri!
23
notos dahyvira levontoss mWaxed:
levontos daxvda gulmagra, mkvaxed;
dgen gabotebiTa,
scemdnen totebiTa
erTmanerTs TavSi.
24
amir kekiam ixmara xerxi,
evross mostexa zarbazniT fexi;
aseTi SaSWexa,
evros qna tanT grexa
SiSisagana.
25
ipyra kekiam xelT evros qari,
srulad damarcxda zamTris laSqari!
gaiqca Cafari,
sad iyo zamTari,
xelT ipyra xrmal-fari.
Sejda raSzeda!
26
odes moxsenda, sityva Cafrisa,
jaris simarcxe, moSla safrisa,
wamodga zamTari,
xelT ipyra xrmal-fari.
Sejda raSzeda!
27
sadac banakad dga gazafxuli,
xrmalgalesili, Subgamaxuli,
mimarTa zamTarman,
javriT, viT afTarman,
mas Seutiva!
28
zafxuls miugo avi sityvani,
gardaayara Tavsa setyvani.
zafxulman Tofxana
styorcna, Tavs mohfxana
mexiT zamTarsa.
29
mzeman msaxura zafxuls ketilad,
zamTris sicive Sescvala Tbilad.
gaiqca zamTari,
raSs staca fafari:
118

dasces kiJina!
30
Sejda kekia, iyo cxen-Cqari,
daawyebina Subsa zanzari;
gamoudga mdevrad,
ukan mosawevrad
miyva zamTarsa.
31
ar Camoexsna kekia qari,
sanam ar CaZvra qveskneTs zamTari.
aiRo alafi,
gardasxa Ravs lafi
da gamobrunda!

* am saTauris zemoTac SeniSvnaa: `aq unda zafxuli daixatos~.


b. zamTris damarcxeba da zafxulis
gamarjveba da wyemsT pirobis deba *
32
zamTars wauxda aw Wirnaxuli;
zurmuxtis taxtzeddajda zafxuli.
Semokrben yovelni
mun sulni cxovelni
da miuloces.
33
gacvda, gaZvelda civi zamTari,
Semoecarcva tanT safari.
zafxuli ganaxlda.
sacmeli Tan axlda
ferad-feradi.
34
zamTriT gacrcvilni, SiSvel-titvelni
axliT damosa, gaxada Zvelni.
misca man brZaneba,
dasrTo svlad man neba
patimrad myofTa.
35
tanTa Canacva mwvane kabani,
ara aqvT siciviT TrTola-babani.
Tbilni qarni hberven,
xmiT mfrinvelni mReren,
ganaqvT WikWiki.
36
ambobs torua, galobs bulbuli,
tkbilad mosZaxis ofofs guguli;
SaSvi ambobs zilsa,
msmeni ikrTobs Zilsa,
dvrinavs qedani.
37

119

sxvani mfrinvelni amboben bansa:


qvemZromT xma esmisT, saxls xdian bansa:
Cayrilni xaroda
ze gasaxaroda
amoZvren velad.
38
mzgavsad- mzgavsadman ipova toli,
yvelam danerba Tavisi coli.
gamovida doli,
gaizarda moli,
xeTa foToli.
39
mxiaruls zafxuls moyavs yvavili;
mowyenil zamTars Tan gayva TrTvili.
aw wyemsni xaroben,
vin visa yvaroben,
pirobas sdeben:
40
`vin vis gvindodes, erTad vaZooT;
saerTo iyos, vinc rame vpooT~.
samT qalT sixaruliT
cxvarni siaruliT,
wanasxes Walad.
41
mirekes CigvTan. sad vardis ferad
yvavilni naxes, mun dasxden mRerad.
imReroden tkbilad,
karg-xma-gawyobilad
Saeqceoden.
42
yvavilT gahqonda gaSlils bibini;
daglijes, dawnes misi gvirgvini.
rac qali iq iyo,
yvelam TviTo iwyo
TavisaTvisa.
43
martos ver swnevda TeTrs vardiansa,
wavida Walas Sors, bardiansa,
yvavilTa saZebrad,
kargisa sakreflad
Tavis konisTvis.
44
moesma SoriT nestvTa xmobani,
egona qalTa TamaSobani.
siTac esma stvena,
miyva iqiTkena
yvavilT krefasa.
45
aRmarTi avlo, ra gardixeda,
mun mwyemsi daxvda da wyali sCqerda.
SeSinda, Sahyvira,
gaqceva apira,
120

veRar gabeda.
46
mal-mal Sahyvira: vame, vameo!
ra dRe meqnebis, an ra Rameo!
mas mwyems[s] gaukvirda,
Tqva `ra gauWirda?~,
swraf gamoiqca.
47
mivida, hkiTxa: `vin xar, ra moxda?
ra Segayvira; win ra Semogxvda?~
xeli xels mohkida,
TvalT cremli moswminda,
sca nugeSini.
48
qalman ra naxa im wyemsis piri,
sul daaviwyda, rac Wirda Wiri;
mwyemsi Seuyvarda,
fexT qveS Seuvarda,
Sescina pirsa.
49
qalman miuTxra wyemss: `sayvarelo,
dRes Cemo mcvelo da damfarvelo!
mec sityvis dasturi;
rac vsTqva, migde yuri,
mismine Tqmuli.
50
radgan Sen gaxdi Cemi Zal-Rone,
rac mogaxseno, es gamigone;
dRes SengniT mefona,
xsna aRar megona
Cemis Tavisa.
51
es kona wnuli iyos Senia,
me vardi Semqen, iyav Sen ia;
gaSinje, Senc naxe
Cemis piris saxe,
Tu gTndes, miTnie!~
52
mwyemsma qals uTxra: `nu asCqardebi,
jer Senve gaqvndes Seni vardebi;
cota moicade,
saqme gamoscade,
Seityve marTla.
53
jer daiviwye kvnesa da viSi,
Tqmula: `siyvaruls Se[i]qso SiSi~;
xar guliT SemkrTali,
ar vici marTali,
giyvarvar Tu ar!
54
cotas xans saqmes daugdoT yuri:
RvTiuri aris Tu eSmakuri;
121

dRes SeviyvareniT _
rad SeviyareniT,
vscnaT erTmanerTi.
55
Tumca mTnavs, msuris SenTan dawola,
magram SiSiTa gulSi maqvs Zrwola.
vinc rom dagvinaxavs,
dagvgmobs, dagviZraxavs,
uwesurs saqmes~.
56
qalman miuTxra: `ram SegaSina?
Cven orT xSirs tyeSi gviyurebs vina?!~
mwyemsma ra ismina,
guliT gaicina
am sityvazeda.
57
qalman mwyemss hkiTxa: `gasacinari
CemgniT ra gesma? miTxar, vin ari
aq Cveni mnaxavi,
rom iqnas mZraxavi?
visgan geSinis?~
58
mwyemsma qals uTxra: `Tu Sen momismen,
sanam vityode Cems Tqmuls, moiTmen,
visica maqvs ridi,
an me SiSi didi,
getyvi yvelasa.
59
Sen yuri ugde Cems laparaksa,
me marTals getyvi, ar Tu araksa:
yovels xorcielsa
ver naxav tielsa,
ar yvandes toli.
60
odes qmna RmerTman adam da eva,
sjulad uwesa erTad Seqceva,
erTad dawola,
SeyofiT wulT yola
ars mieriTgan.
61
vinc unda naxos loginzed mwoli,
arvin dasZraxavs, gverT uwves coli.
aqvT uSiSrad Zili,
Seyofa maT tkbili
sjulierebiT.
62
qmarni da colni Seyvarebulini
guliT arian gaxarebulni,
Tavis saxl-karada
sxedan aSkarada,
ar damalulad.
63
122

Sesaqcevelad dadian baRad;


uSiSrad, urcxvad xumroben laRad
xeli-xelT kidebiT,
TamaSiT, WidebiT
xeT qveS mwvaneze.
64
uSjuloebiT Seyvarebulni
tyeSi dadian Separebulni,
jagebSi Zvrebian,
avs saqmes Svrebian,
aqvT didi SiSi.
65
saqmis SiSi maqvs oTxis-xuTisa,
Cxikv-Sav-eklisa, kacisa, RvTisa.
amaT SeaSines,
kidec Searcxvines
ded-mama Cemi.
66
rac maT undodaT, verc is qnes karga,
mravali qrTamic maT daekarga;
rac maT maeparaT,
arc is daefaraT,
gamoumJRavndaT~.
67
qalman mwyemss uTxra: wvrilad miTxaro,
eg rogor qmnila, an Sen vin xaro?
Sen Sematyobine,
me gamacnobine
Seni Tavio.

g. mwyemsisagan Tavisis mamisa da dedis ambavis


Tqma da Tavisis saxelis gamocxadeba
68
iyvnen erTs dabas mosaxle orni,
glexni, simdidriT, saqonliT sworni.
ornive Wkviani,
marTalni, RvTiani,
kacni keTilni.
69
orTav samZaxloT eWiraT Tvali,
magram arc erTsa ar yvanda qali.
surdaT maT moyvroba,
ar avad mopyroba
erTmanerTisa.
70
yvandaT orTave sacolod Zeni,
momzadebulni, Wkviani, brZ[e]ni,
mamaTa morCilni,
dedaTa _ viT CCvilni,
RvTis morwmuneni.

123

71
amaT mouxdaT erTs dRes qorwilni,
orTav miecaT erTs Rames Svilni:
erTs vaJi, yrma wuli,
meores asuli
RmerTman uboZaT.
72
maT qnes piroba, vTxoTo RmerTsa,
Tu daizardnen, vrToT erTmanerTsa.
ufalman ineba,
maT locvis smineba,
dazarda didni.
73
iyvnen qal-yrmani saxiT Svenier,
mSvid, mdabal, keTil, guliT mecnier,
erTisa xnisani,
Teqvsmetis wlisani,
erTad Sezrdilni.
74
ra biWs dauwyo gulisTqmam brZola,
maiwadina gogosTan wola.
gogom Tqva uari!
uTxra Ti: `nu ari
jer Sensa gulsa.
75
jvar-dauwerlad ege saqneli
nu gCans advilad, codva ars Zneli.
RmerTsa ewyineba
sawolT Segineba
uSjuloebiT.
76
aw rom damiwve da muclad viRo,
qveynad rogorRa xma amoviRo?
Tumca var sacolo,
Svili rom mayolo
merme raRa vqna?!
77
Cven dagvarqmeven bozT, meZavTs, mruSebs,
da Cven Svilebsa nabiWvrebs, buSebs;
saxeli gatydebis,
qveyana astydebis
Cvens saZraxavaT.
78
ityvian, rasTvis ar iqorwines
da warimZRvares maT winawin es;
saqme qnes urcxvada,
gvirgviniT ukurTxada
Svili iyoles.
79
Tu visme vetyvi me sityvebs mkvaxebs,
is ficxlav amas me wamomZaxebs:
`me viT mkicxav, urcxo,
124

TviT saqme hqen ucxo,


saunamuso!
80
gvari mosTxare da naTesavi;
sircxviliT dasWer suyvelas Tavi;
saqme hqen kaxpuri.
SenTana qalT puri
aRar eWmebis!
81
mcire xans Tavi ver Sainaxe,
sjuli da mcneba ar daimarxe;
Tav-dauWerlada,
jvar-dauwerlada
buSi ganagde!~
82
me es maqvs ziTvad da ase minda,
Sen mogitano me Tavi wminda.
mis dros vinca mnaxos,
ara ra me mZraxos,
urigo saqme.
83
sjobs qali mokvdes da daimarxos, _
urigo saqme ar daiZraxos:
qalT saxelT gatexa
ars TavT mexT daWexa
mSobelTa TvisTa.
84
namusianad mqceveli qali
ars margaliti, Zvirfasi Tvali;
unamuso qali _
qva fiqali, mqrqali,
qrmis saflavT lodi.
85
qals gasaTxovars saqmrod moweuls
ujobs siwminde sacmels Zoweuls;
uwmindurTa qalTa
oqro-qsovilT kalTa
dahfaravs vera.
86
qalT danaSvenebs pirT kalva-xalva
da umetesad farva da krZalva,
Tavis mTlad Sanaxva,
mcnebaTa damarxva
sjulTa da wesTa.

87
sjobs margalitsa, oqrosa, vercxlsa,
kaci ar vardes sircxvilis cecxlsa.
gTxov, ar Semarcxvino.
da Semanaxvino
Tavi dromdisa.
88
125

qveyana dagmobs Cvens ded-mamaTa:


`rad daanebes Tavi amaTa,
udaburs Walasa,
xSir balax-Calasa,
ar moarides!
89
rad ar icoden, ar aqvndaT iWvi:
Teqvsmeti wlisa gogo da biWi
rom erTad Seyares
erTmanerTs ayvares,
amas iqmoden?!~
90
mexsen, nu gavxdiT Cven ubedurad
Cvens ded-mamaTa, mas sayvedyrad
nu davadebT Tavsa,
nu viqT saqmes avsa.
mterT niST sagebsa.
91
odes davsxdebiT mefe-dedoflad,
pirzed dagvesxmis Cven Wiris oflad,
TavTa SercxveniTa,
ar Cven molxeniTa
gveqnebis sxdoma.
92
ded-mama gvetyvis: `rad SegvarcxvineT?
qveyanas Tavi daaZraxvineT.
rasTvis maipareT
Tqven ar daifareT
qalwulebani?~
93
me, Sens sacolos, Sens SesarTavsa,
nu iq, sircxviliT nu mamWri Tavsa!
sjobs, gamomWra yeli
da ar maxlo xeli
jer saimisod.
94
Tu Sen me gamxdi sasaciloda,
me mogikvdebi usaciloda.
Sen waiSen Tavsa,
tanT Caicvam Savsa
Seiq nanvasa!~
95
biWman ar ugdo gogos Tqmuls yuri,
sityva Sewmasna man eSmakuri.
[hrqva]: `jvaris dawera
arcada Cans jera,
movicdi vera.
96
bebia mokvda, papac mikvdeba,
miT Cven qorwili gvigviandeba.
mowyeniT arian,
aravis scalian
126

Cvens saqorwilod.
97
marTals mogiTxrob, me ver moviTmen;
Sen male dagTmob, Tu ar momismen!
Sen qali xar wminda,
moloznoba ginda,
me sxvas movnaxav!~
98
biWi Semoswyra, wavida gangeb:
Tqva, SeSindeso es gogo ageb.
sxvis gogos stumrobiT,
TamaSiT, xumrobiT
aCvena Tavi.
99
gogom ra naxa sxvasTan misuli,
javriT amoxda mas TiTqmis suli.
metadre ewyina,
guli mas etkina,
SeSinda didad.
100
ifiqra: `vai Tu, sxvaze scdeso.
misgan col-qmroba Cven wagvixdeso;
man sxva Saiyvaros,
me guls gamiyaros
sevdis laxvari!
101
biWs uTxra: `mwadda, geqna RvTis ridi:
SjulT uwesurad qalwulTa xidi
jer ar dageSala,
mcired dagecala,
da ara hqeni.
102
sxvasTan codvaSi Sens Cagdebasa
esev sjobia, viq Sens nebasa.
Camoexsen sxvasa,
magiT RvTis risxvasa
nu miiyeneb.
103
radgan ar iSli, Sen matan Zalas.
xval erTad cxvari wavasxaT Walas.
iq neba Senia,
rac ginda qenia!~
darTo nebani.

d. locva gogosi da
Txovnisa[e]br saqmis mosvla
104
SuvaRam adga, gogom iloca,
CoqiT miwaze muxliT icoca,
man Tqva: `RmerTo Cveno!
127

col-qmrobis gamCeno,
Sen geajebi!
105
Romelman Seqmen adam da eva,
abrams da sarras miec kurTxeva,
yav Cvenzed wyaloba,
Cveni vaJ-qaloba
Sen daifare!
106
Cvenc Tumca mcneba ver davimarxeT,
SjulT uwesurad Cven ganviZraxeT
xval erTad Saqceva,
Sebma Tu gaqceva,
yav neba Seni.
107
ukuTu jer-ars ese saqnelad,
nuras gagvixdi saqmesa Znelad;
Senis miSvebiTa
gvaxare SvebiTa
Cven erTmanerTTan.
108
ukueTu ara jera-ars ese,
SiSi, sircxvili Cvens gulSi Tese;
mcneba ar-marxuli,
Cveni ganZraxuli,
Sen mogviSale~.
109
biWi gulisTqmiT gacxarebuli
adrian adga gaxarebuli;
cxvari gamoreka,
gogos kars dareka,
dro ars, adeqo!
110
odes mirekes cxvari Walakad,
biWma gaxada gogo malayad.
ra rom daaRira
da qna daapira,
Cxikvma Seyvira!
111
ase SeukrTo maT Cxikvman guli,
ndoma SaeqmnaT maT dakarguli.
TrToliT, caxcaxiTa,
moSlilis saxiTa
wamoxtnen Cqarad.
112
cotas xans ukan ndomas movidnen,
sxvas xmels foTlians tyeSi Sevidnen.
iq esmaT Zriali,
CaCuni, Sriali,
xmelis foTlis xma.
113
rogorc undodaT, verc iq Saeqcnen;
128

kaci egonaT, SaSvTa gaeqcnen.


is gogo da biWi,
sadac iyo RiWi,
wavidnen, SaZvren.
114
ar daixeda man ndomiT wina,
saCqarod gogo wamoawvina;
sadaca eyara
mravlada ekala,
dasca mazeda.
115
sabralom gogom titveli naci
zed danaxiva, sad iyo qacvi.
ra rom is itkina,
gogom imwvitina
gamwoebulman.
116
biWsa hkra wixli, Sors gardagora;
iq im biWs daxvda qveS eklis gora.
orTave tirili,
daiwyes yvirili,
metis simwoviT.
117
mun Turme kaci SeSasa sWirda;
yvirili esma, `Tqva ra gaWirda?!~
mivida, man naxa,
maT Tavsa dasZaxa:
`ra gayvirebsTo?~
118
maT vera Tqves ra, CavardaT ena;
SiSiT, sircxviliT guls mixvdaT wyena.
man kacman ra naxa,
dagmo da dasZraxa,
orniv dalanZRa!
119
kaci ukanve gabrunda Cqara,
orTav dasTxova didi m uqara:
`rac migiparavTo,
ver dagifaravTo
qurdoba Tqveni.
120
Tqvens ded-mamasTan gkiTxav magaso,
orTav ekali mand ram dagaso?
Tqven rada sZvrebodiT,
mand rasa SvrebodiT,
iq gaTqmevinebT~.
miugo biWman: `es sjobs magaso,
me Sen karg-gvarad sasmeli gaso;
dagidla Wedili,
win vercxliT Wedili
dagidga kula.
122
129

qrTamad mogarTva oqro da vercxli,


rom ar mogvidva sircxvilis cecxli.
agavseb ZRveniTa,
Cvenis SarcxveniTa
Sen ra gergebis?
123
is kaci iyo maTi moyvare,
imav soflisa, ar Sors mosamZRvre.
axlo naTesavi,
erTad mxvnel-mTesavi
ganayofobiT.
124
guliT uyvarda biWis mamasa,
mama biWisa agrev kacs masa.
mis gamovisada
saqme qna Rirsada
im biWisa.
125
ase Tqva gulSi: qrTams rom dampirda,
modi gamovscdi, vscnob, rogor Rirda!
uTxra: `ar gagcemo,
Tu rasme mamcemo~;
iama biWsa.
126
biWman daukla msuqani cxvari,
puri iSovna man gamamcxvari:
gozauriT Rvino,
gulTa saRiRino
daudga wina.
127
mamas mohpara man vercxlis Tasi, _
iyo woniTa dangi aTasi, _
misca mas fasada,
Sen sTqvao arsada
Cveni saqmeni.
128
gaZRa, daiTro, wamodga kaci,
daloca qacvi, titvela naci:
`vinc ekalzed dasci,
axive, zed acvi.
RmerTman dagzardosT!
129
me dRes ekalam kargs beds Semyara! _
mRvdelman akurTxos, sadac eyara! _
mas aSoros cecxli
maSovnina vercxli,
damaTro RviniT!
130
am jams waviReb, qalaqs gavyidi,
karga gamiva, Tasia didi;
bevrs mamcemen abazs,
cols uyidi kabas
130

SvilTa Coxebsa~.
131
aiRo kacman cxvris tyavi Savi,
narComi xorci mouxarSavi,
rac rom edga wina,
Tqva: `waviReb Sina~,
sul wamoxveta.
132
Tqva: davpatijeb Cems megobarsa,
CemgniT advilad ar sagmobarsa;
am biWis mamasa
Seugbob amasa,
daudgam wina~.
133
ipyra xelT kacman is gozauri,
man biWman Seqmna aurzauri:
`Tu ki ar gvindobo,
eSmakob-flidobo,
eg rad migaqvso?~
134
kacs waekidnen gogo da biWi:
`rad gahleqseo naci da RiWi?
amad dagqrTameTo,
gasviT, gaWameTo,
rom dagefara!
135
radgan Sen agre gamogvacxade,
ekalze dagvsxi, nacs wamogvxa[d]e,
Cven rad mogceT fasi,
mogvec Cveni Tasi~
kacs daeWidnen.
136
kacman Tasi ar daaneba;
maT kacs dauwyes lanZRva gineba.
biWs joxi ucxuna,
sisxliT uTxuna
Tavi da piri.
137
biWi moCivrad gagzavna wina,
TviT ukan miyva, mivida Sina;
dawva, daiZina,
adga, maiwyina,
dahkida Tavi
138
colman miuTxra:`ram dagafiqra,
Sen SegemTxvia: an aq, an iq ra?~
kacman Tqva:~mikvirso,
saTqmelad miWirso,
rac vnaxe sizmrad.
139
micvalebulni mama da deda
131

orniv javrobden me da Senzeda:


Svilma da rZalmao
gvtanja, gvawamao
siZviriTao.
140
aRar mogvigdes Tvali da yuri,
maT ar gvaWames Cven lukma puri,
xma-maRla yioden,
sikvdilTan Cioden,
samarTals sTxovdnen.
141
ganesamarTla maTTvis sikvdilsa,
jer rZalsa vhkiTxavT, mas ukan Svilsa;
imaT Tqves saWmeli,
anu Tu sasmeli
raT dagiWiresT?
142
me Savexvewe, uTxar: nu sCiviT,
gamogigzavniT wyliT, naviT, tiviT.
samis dRis borjliTa,
didisa sasjliTa
mZliv davexrwive.
143
am sams dReSia Cems ded-mamasa
Cven Tu ar uzamT aRaps, Wamasa,
wamova sikvdili,
cel-xmal amowvdili
Sin mogvixdeba.
144
jer Sena gkiTxavs mas sakiTxavsa:
pasuxs ver miscem, Sen mogWris Tavsa,
mas ukan me mkiTxavs,
vimarTleb me ki Tavs,
Sen dagabraleb!~
145
colman miugo:`Sen saqmes vhkvirob.
Sen misTvis sikvdils risTvis mipirob?
cxvar-Zroxa gyavs bevrni,
savse RviniT qvevrni,
gidgs fqvili beRliT.
146
ratom aCivleb Sens ded-mamasa,
ratom ar uzam aRaps, Wamasa?
maqvs puri damcxvari,
aw Sen dakal cxvari,
moxade qvevrsa.
147
male qen saqmes nuRar ayeneb,
karzed sikvdilsa nu mamayeneb;
Tu ar kmara puri,
damec Sen dasturi,
me gamovacxob~.
132

148
qmarman colisa sityva gakmara:
`oci puri gaqvs, eg rasa kmara!~
coli adga Cqara,
man aRara Tqva ra.
Seqna purs-cxoba.
149
wamodga kaci; rac rom iniTa,
tikni datena kargis RviniTa,
yvanda naCuqari,
kargad nasuqari,
dakla fur-berwi.
150
ori cxra cxvari, oci batkani,
gasw[y]vita batT xma, qaTamT kakani;
sasmeli, saWmeli,
sanTeli, sakmeli,
Canawyo navSi.
151
mRvdelT uTxra: `saqme mzad daiWireT,
roca movideT, maSina wireT~.
Casxa navs xarjTana,
atana mas Tana
mzareuliTurT.
152
sadac im biWis saqme man naxa,
mis axlo saydars mama emarxa;
iqa gaistumra,
yvela iq istumra,
vinc rom undoda.
153
man dahpatija sul mezobelTa,
biWis da gogos Semqmnel mSobelTa
man daukra Tavi,
uTxra: mzaT maqvs navi,
mewvieniTo.
154
biWis ded-mamam kaci galanZRes,
Tqves: `mtris aRapSi vin ZaRli gaZRes!
Sen mogvpare cxvari,
puri gamomcxvari,
Rvino da Tasi.
155
Tasi gTxoes da Sen ar mieci,
Svilsa da sarZlos orsav gvieci;
naczeda ec RiWi, ekliT gogo-biWi
Sen dagvixive!
156
Cven ver moviTmenT gulis tkivilsa,
xval Cven vapirebT Senzed Civilsa,
arcada waxvide,
unda Sen moxvide
133

samarTalSia!~
157
kacman goneba ar aRaCqara,
winaaRmdgomi man ara Tqva ra,
Cumad Tavis wina
gulSi gaicina
biWis tyuilzed.
158
man kacman uTxra biWis mamasa:
`gTxov yuri ugdo, rac vsTqva, amasa.
jer nu asCqardebi,
Sen nu gasjavrdebi
gauSinjavad.
159
yvelas mogiTxrob Cemis piriTa,
WirSi Cavardi rasac WiriTa,
rasac mizeziTa,
an rasaca gziTa
me vqen qurdoba.
160
me sxvaga viyav, ra movel Sina,
saxlSi damixvda mearavina.
me ase mSioda,
rom guli mtkioda.
metis SimSiliT.
161
me Sens saxlSia smisa, Wamisa,
agrev xmareba WurWel-jamisa
maqvnda Cveuleba,
xSirad wveuleba
gardamxdomoda.
162
wamovel Sensa, Semovel Sina,
avadmyof mamas Sensa eZina;
me damixvda Sina
aqac aravina
marto mis meti.
163
mas gaRviZeba ver gaubede,
mivel kidobnad, ukuvixede,
Tassa da sams pursa,
saRvinisa yursa
davavle xeli.
164
gamovitane, Cavdgi uremSi,
Sevabi xar, me wavel tyeSi;
SeSisa saWrelad,
Rvinis smiT Tval-Wrelad
mivel Walasa
165
ra rome Rvino TavSi Semijda,
puriT rom gavZex, xorcic maminda;
134

xorcisa ndobiTa,
adgom-dajdomiTa
Rone wamerTva.
166
mag Sens Svils yvanda mun sacxovari,
mivel da vsTxove es saTxovari:
`agremc gagzrdis RmerTi,_
naWeri me erTi
maWame xorci!~
167
guda miCvena da xelsaxoci,
miTxra:`waiRe, Tu maqvndes xorci~.
daukar mas Tavi,
me uTxar: maS, Savi
Wedili davklaT.
168
cota rom Cven aq mwvadad SeviwoT,
sxva sul saRamos Sina waviRoT.
Tqva: ver gavbedao,
mama da dedao
gamiwyrebao!
169
aRara vsTqvi ra, CemTvis davsCumdi,
sad SeSas vsWridi, iqav gavbrundi;
sad sZovda Wedili,
xorciT daymedili
wavawydi zeda.
170
wamovepare, davavle xeli,
maSinve daniT gamo[v]sWer yeli;
ra gavxade tyavi,
kaWkaWi da yvavi
sul zed momatyda.
171
ra gamovSigne, cecxli avanTe,
mwvadi daudev, Sens Svils mivmarTe.
mas uTxar: wamodi,
Cvena vsWamoT mwodi;
miTxra: `vin mogca?~
172
gamoucxade, ar daufare;
uTxar: me Sena cxvari mogpare,
mwvadi wamovage,
me maqvs sanovage,
modi SaveqceT.
173
SemomiZaxa: `ras mexumrebi,
me dasaklavni sad myvanda cxvrebi?~
Seqna man tirili,
Tavs cema, yvirili:
`mamas ra uTxra?!~
174
135

uTxar: magaze Sen ra gawuxebs?


mama-Sens TviT me gavscem pasuxebs.
miviyvane, davsvi,,
vaWame da vasvi,
ganvaZRe karga.
175
roca daiTro, aiRo Tasi;
miTxra: `am TasSi mogvec ra fasi?
amdeni qurdoba,
da ar daundoba
Sen ar SegrCeba~.
176
me uTxar: Zmao, rac mamiparavs,
TvaliT Cans yvela, ar damifaravs.
Tumca mamepara,
mxamda damefara
SenTvis eseni.
177
rac me miuTxar, ar damijera,
sacemrad joxi man mamiRera!
miT me amiCqarda,
guli gamijavrda, ver moviTmine
178
Tasi wavarTvi, saxrec ucxune,
Tavpiri sisxliT gardauTxune;
moeSvela coli,
jer ar Tanamwoli
sjulierebiT
179
imas naczeda davkar ekali,
uTxar: Sen ra grjis, jer Sen xar qali,
rad ar grcxvenian,
rodisa gSvenian
jer eg saqmeni?!
180
Sen Svils miZaxdi, me mCandi mamad,
amad mogeqec ase Tamamad.
Sens ukiTxavada
saqme vqen avada,
dagikal cxvari.
181
bevrjer micodavs, Sen Segindvia,
dids sawyenzedac Tavs ar gidvia;
gTxov, esec Semindo
da ara gamyido
cotas saqmisTvis
182
upatiuri rac Svils gikadre,
bodiSs movixdi xval dilas adre;
gizRav me Sen cxvarsa,
pursa gamamcxvarsa,
Tassa da Rvinos.
136

183
aw wamobrZandiT nu malodinebT!
Tqvenis gayriTa cremls nu madinebT!~
miuTxra tkbilada:
`nu gamxdiT wbilada
Tqven amisTviso~.
184
biWis mamam Tqva: `dRes dagvacale,
Cven movifiqrebT, wamovalT xvale.
SevityobT marTalsa,
Svils vkiTxavT da rZalsa
mag Sens naTqvamsa.
185
rasac Sen ambob, Tu marTalia,
Seni yofila Cvenzed valia;
Cems Svils umtyuvnia,
rac SenTvis uvnia.
rad ar gismina?
186
xaric dagekla, aras getyodi,
Tu ar mizRvevdi, me aras gTxovdi,
aram Tu Sen cxvarsa,
pursa gamomcxvarsa
ar dagiTmobdi.
187
es saqme avad me gamaSinjes,
simarTlis samZRva [r]s maT gadabijes,
momiTxres mrudada,
majavres cudada,
amas ar davsTmob.
188
Svilsa da sarZlos orsav g[a]vjoxav,
maTis cemiTa guls movioxav!
rad ar dagijeres,
joxi rad giReres,
rad Semogkadres?~
189
kaci wamodga, daukra Tavi.
uTxra:`rac gcode, Tu Sen xar mTnavi,
suyvela gadadev,
nuRarasa dasdev!
adeq wavideT.
190
Tu maT dalaxav mizeziT CemiT,
guli damewvis me maTi cemiT;
ra icis sakadri,
eqnebis ra yadri
kacisa ymawvils?
191
me misTvis Sens Svils aras vemduri,_
arca ra maqvs ra me sayveduri,_
saqme vqen avada,
137

me var pirSavada
SenTan da masTan.
192
Svilsa da sarZlos tkbilad xma gaec,
iq wamosvlisa dasturi daec;
sarZlos deda-mama,
sadaca maqvs Wama,
iq iqnebian.
193
Tqvenis jalabiT, viTxov, mobrZandeT,
amisgan ufro ar davgviandeT,
xval mRrdelni gvicdian,
rigs ar gardixdian,
sanam ar mivalT~.
194
biWis mamama aRara Tqva ra,
xelierTpirad kacs gayvnen Cqara;
naviTa, tiviTa,
kargis pativiTa
wavidnen wyliTa.
195
meores dResa naviT gadaxden,
momzadebulni maT mRrdlebi daxvdnen;
kaci mRrdels gaendo,
gulSia rac edo,
yvela miuTxra.
196
rac rom enaxa gogo-biWisa,
ekalzed gorva, SerWma RiWisa,
malviTa, farviTa,
sityvisa parviTa
gamoucxada.
197
mRvdes Saexvewa: `nu etyvi ersa,
nurc moyvaresa da nurca mtersa,
marto Sen icode,
es saqme icodve,
uSvele rame!
198
biWis mamasa ara scalian;
deda moukvda , glovobs Zalian.
mamac yavs avada,
gaxda Zval-tyavada,
male mokvdebis.
199
rac mergeboda aw me Cem wilad,
me dRes mzaTa var mis saqorwilad,
me misTvis vqen xarji;
rasac Tqvena gagrji,
mogarTmev fassa.
200
me ki nu gamcem, rac mogaxsene,
138

wirvas ukana TviT ganaxsene:


Cemi ara sTqva ra;
moswrafebiT, Cqara
TviT brZaneT swavla.
201
saydars wirvaze Semokrbebian,
maTi ded-mamac aq iqnebian.
biWs, gogos mdomares,
erTada mdgomares
naxavT TvaliTa.
202
mis dros ubrZaneT maT ded-mamaTa:
`rad jvars ar daswerT aw Tqven amaTa?~
mizezsa ityvian,
ariso miT gvian
maTi qorwili.
203
Tu mogaxsenon simgloviariT,
misad pasuxad Tqven es uTxariT:
`saqmes viq amgvarsa,
dRes davswer maT jvarsa,
Sors nu daiWerT~.
204
mRrdelman miugo mas kacs moZRvruleb:
`mag Sens sawadels sul aRvasruleb.
jer Cven dafarviTa,
malviT, gaparviTa
amas vecadneT;
205
iq waviyvanoT gogo da biWi,
sadac SerWmiaT qacvi da RiWi.
imaTac vhkiTxav,
wignsac waukiTxav
Seginebulsa~.
206
kacman miugo: `aq momicadeT,
biWs Semovgzavni, mas hkiTxeT, scadeT.
mas ubrZaneT yvela,
rac imisTvis Svela
gwadian Tqvena~.
207
kacman idumal biWs acodina:
`mRrdeli giZaxis saydarsa Sina~.
is biWi wavida,
saydarSi Savida
marto mRrdelTana.
208
mRrdelman biWs uTxra: `me Sen bedsa gwev,
dRes jvarsa dagwer, Sens colTan dawev~.
biWi xels emTxvia,
muxlsa moexv[ia],
mRrdels moaxsena:
139

209
`viT aRsruldebis Tqveni brZaneba?
jer samagisod ded-mamaT neba
ar Cans CvenTvisa,
rome SegveTvisa
Cven erTmanerTi~.
210
mRrdelman miugo: `ded-mamaT nebas
me gamogitan, vamcneb maT mcnebas.
Sen SenTvisa iyav,
pirica daiyav,
nuravis etyvi.
211
nurca dedasa, nurca mamasa,
nuravis etyvi saqmes amasa;
Sen nuraze swuxar,
sacolos ki uTxar
malviT yurSia
212
Tqven es saqmeni nu gaqvT saeWvoT!
gaipareniT, sadac Sag[e]rWoT
qacvi da ekali;
Sena da eg qali
orniv iq damxvdiT!
213
jer Tqven locvasa iq wagikiTxav,
undixar Tu ar, qalsaca vkiTxav,
masukan ki vswirav;
saqmesa gavpirav
Tqvens ded-mamasTan~.
214
rogorc rom mRrdelman biWs daabara,
biWma sacolo mun ganapara.
mRrdeli da is kaci,
sad iyo is qacvi, oTxniv mun Sekrben.
215
odes Tqva mRrdelman, urTxeul-a-a-ars~,
kacs gaecina, mRrdelman Tqva: `ra ars?
ra mwame Sen cili;
rada gaqvs sicili,
ra mainaxe?~
216
kacman miugo: `viT aRuTqveni,
am alags mixvda kurTxeva Tqveni,
iyo dalocvili;
gamaxsenda, sicili
miT momivida~.
217
roca rom mRrdelman Camoiloca,
biWsa da gogos brZaneba mosca;
uTxra: `wadiT farviT,
wirvas daeswariT
140

orniv erTada.
218
Tqvens ded-mamasTan saqmesa Tqvensa,
me gavarigeb suyvelas dResa~.
biWi, gogo Cqara,
mRrdeli, kaci wynara
wavidnen saydars.
219
biWman gzazeda gogos miuTxra:
`Cven xom gvirgvini, mRvdelman gvikurTxa,
wavideT Walasa,
ukuvsZvreT Calasa, wirvas ras davdevT?~
220
gogom miugo: `rada xar briyvi?
`ras davdevT wirva~ magas rad ityvi?
raman gagastera,
Seityev Sen vera
raca qna mRrdelman?
221
wigni ukiTxa Cvens qacvzed xevas,
Sen mas uZaxi gvirgvinT kurTxevas?!~
_ Sors dauWira.
maja dauWira
biWma gogosa.
222
gogom uxrinka, xelidan dasZvra,
xel-fexianad man tani daZra,
ukan gamoeqca,
mRrdels fexT qveS moeqca,
esreT miuTxra:
223
`im biWs egona, jvari dagvwere,
bevri miuTxr, ver davajere:
dameWida Zalad,
mimaTrevda Walad,
me gamoveqec!~
224
mRrdelma siciliT gogos hrqva: `wadi,
male iqnebis, risac xarT mwadi!
nu geSiniano,
ar aris gviano,
es saqme Tqveni!~
225
mivida, mRdelman zarebs dareka
yoveli eri saydars Sareka;
wirva ismineTo,
dgoma iTmineTo,
gareT nu dasdiT!
226
rodesac rome mRvdelT Jami wires,
kvlav qadagebas moyvnen, gapires;
iwyes igavada,
141

ara ig avada
ded-mamaT hkiTxes:
227
`erTs udabursa mTasa, ReleSi
mSiersa mgelsa win edvas leSi,
iqnebis, daindos
da piri ar hkidos?~
maTa Tqves:`ara!~
228
agzebuls cecxlzed rom Tiva idos,
morCebis, rome ar waekidos
saxmils mgzebaresa,
Tivas mdebaresa?~
Tqves: _ `ar moarCens?!~
229
mRrdelman miugo: Tu eg ki iciT,
Tqven rad ara xarT sSjulis simtkiciT?
rad Tavsa ar idebT,
da ara aridebT?
gogoebs biWebs?
230
mindvrad, mTad, Walad erTad dadian,
vin icis, Tu ras codvas Cadian,
garCeulsa sjulsa
rad xdiT daxvanjulsa
da aras naRvlobT?!
231
droT mosuls qal-vaJT raRas ayovnebT,
rad jvars ara swerT, aw rad aRonebT?
rasaTvis waaxdenT,
sjulTa gadaaxdenT,
ara gCansT codvad?
232
rad emsgavsebiT qistsa da didos,
kerpTa msaxurTa, sjuliT uwmindos?
uSiSrad, urcxvada,
gvirgvinT ukurTxada
col-qrmobas SvrebiT~.
233
biWis mamam hrqva: saqme amgvari
Cven mogvixdao, misTvis maT jvari
veRar davswereTo:
Savi SavkereTo;
varT mgloviare.
234
deda momikvda, mama sulzeda
miZes da vstiri mudam sul zeda.
win midgas gubeni,
maqvs kalTa-ubeni,
cremliT dampali!
235
sevdiT goneba maqvs dakarguli,
142

WirSi var, lxinsa ar maZlevs guli;


amisTvis damdgara
da aRar mamxdara
maTi qorwili~.
236
mRrdelman miugo: `jvaris daweras
uqorwiloba mouSlis veras.
dRes davswer maT javrsa,
mogarCen maT jvarsa,
adroeT qorwils.
237
dRevandels qorwils es kaci cdilobs,
rom daulaxavs, bodiSsa xdilobs,
mzaTa aqvs mas xarji,
Tavisi naxarji,
Semosawevrad~.
238
biWis mamam Tqva: `am saqmes vkvirobT,
ver gagvigia, rogor apirobT;
Cven Tumca gveTneba,
vasruloT TqvenT neba,
rogor moxdeba?
239
mas maspinZloba aqvs aRapuri,
aw gadarCebis mas raRa puri,
rom misis xarjiTa,
moyruleb garjiTa
Cven is gavsarjoT?~
240
im kacman uTxra biWis mamasa:
`oRonc nu moSli saqmes amasa,
aRapsa, Wamasa
me uzam mamasa
masukan, sxva dros~.
241
daiyoliv[e]s, darTo nebani,
Svils dauloca qorwinebani . . .
ra dasweres jvari.
kacTa, qalTa jari
Sekrben qorwilad.
242
mis dros im kacis coli atirda;
`ra atirebso?~ _ eri gahkvirda!
mRrdelman im kacs hkiTxa.
galanZRa, gakicxa,
rada scemeo?
243
kacma Sefica:`ar micemia,
mimowmebia, rac aq Temia!
Tqven hkiTxeT yvelasa,
TviT Cems col lelasa,
Tu misTvis meces~.
143

244
mRrdelman miugo: `Tu ar gicia,
razedac tiris, me ar vicia.
Sen gecodineba,
misi cremlT dineba,
miTxar, rad aris?~
245
miugo kacman: `TviT mogaxsenos,
hkiTxe, Tu misTvis me rame mevnos.
rad mas aqvs yvirili,
Tavs cema, tirili,
arca me vici~.
246
mRrdelman dedakacs hkiTxa: `dedao,
miTxar Sen stiri aw razedao?~
man mRrdels rqva kankaliT:
`rasaTvis dagvkaliT
Tqvenis xeliTa?~
247
mRrdelman miuTxra: `rogor dagkali?
gamagebine me gza da kvali,
aseTi ra vqeni?
sawyeni aw Tqveni
Sematyobine!~
248
uTxra:`aRapi rom mogviSale,
orniv col-qmarni movkvdebiT xvale~.
SiSiT wanwarevda;
sityvasa warevda
xandaxan sxvasac.
249
mRrdelman dedakacs miuTxra, hkiTxa:
`xval Tqven mohkvdebiT, miTxar, vin giTxra?~
man Tqva: `Cemi qmari
Zilad wva, sizmari
naxa man egreT~.
250
miugo mRrdelman: `motyuebulxar,
Sen magazeda nurasa swuxar.
ar aris eg swori,
gsmenia Sen Wori;
Wors nu ahyvebi!
251
rac swadebia Sens qmars saqnelad,
ara ndomia qveynad saTqmelad.
misTvis daufaravs,
saqme mouparavs,
vera gndobia.
252
rac Sengan qmarman dRes saqme kargi
qna, sulisaTvis ars didi margi.
aRapsa, Wamasa
144

Senis qrmis mamasa


es urCevnia
253
dReis aRapad aw ese kmara,
rom WirTa Sina Zmas moexmara;
nu xarT Tqven ucebi,
zogni tutucebi
dedakacebi.
254
adeq, wavideT, davsxdeT, vilxinoT,
davlioT Rvino da viRiRinoT;
ras qvian sizmari,
tyuis Seni qmari,
gangeb uqnia!~
255
eficeboda Tavis cols qmari:
`tyuilad giTxar me is sizmari;
Tu gamJRavndeboda,
aRar moxdeboda
dRes es saqmeni.
256
Tu SenTvis meTqva, sxvagan gamcemdi,
arc ara magdens xarjsa mamcemdi,
saqmes waaxdendi,
aRar maaxdendi,
gamajavrebdi.
257
me Sen tyuili amitom giTxar,
me kargad gicnob, Sen rogoric xar;
rasaca maismen,
wamzed ver maiTmen,
maSinve ityvi.
258
adeq, wavideT, nuRara stiri,
Sen daibane xeli da piri.
Cven migvelian
eriTurT mRvdelian
qorwilad sxdomas~.
259
wamoayena da wariyvana,
saCqarod cremli man maibana.
mividnen qorwilad;
mayars xrmal-mowvdilad
Seaswra Tvali.
260
colman qmars uTxra: `ager sikvdili,
rogor mzad gvidgas xrmal-amowvdili!
veWv, Sen vera xedav,
Sen misTvisa bedav
aq Seqcevasa~.
261
mas kacs ukanve gaeqca coli,
145

qmari uZaxda ukan gamyoli:


`ram gardagriao,
es mayariao
xmal-amowvdili~.
262
colma qmars uTxra, `wavalo Sina,
vinc unda iyos, man SemaSina,
guli miRondeba.
sul is magondeba,
rac naxe sizmrad~.
263
kaci mobrunda, guls mixvda wyena;
Tvisi sidedri gamouyena.
dedam Caagona,
iqav maiyona
is dedakaci.
264
dasxden sadilad CirdilT qveS grilad,
moyvnen lxins wynarad, Rvinis smas wvrilad.
Sada Saapares,
sevda ganaqarves
mgloviareTa.
265
gamarTes lxini zmiTa, SairiT,
galobiT, mReriT, CangiT, dairiT;
fundruk-xuntrucebiT
qal-vaJni xucebiT
iqmoden samas.
266
odes axades qals pirbadia,
pirT sanaxavad vercxlis badia,
oTxis wlis Wedili,
rqeb oqroT Wedili,
miarTva kacman.
267
adga, wavida malviT mun kaci,
sadac SetWmodaT qal-yrmaTa qacvi,
man gaTiba moli,
maTi dasawoli
mun ganamzada.
268
roca dro iyo, wauZRva wina,
oriv saZilod iq danawvina.
mdadi, Zma, mayari
ar iyvnen gamyari,
gverT udgnen mcvelad.
269
man mefem cixes aRar axana,
Tavs wanayvira naRara-xana;
styorcna zarbazani,
gauxda zaTqani,
daCexa kari!
146

270
is zarbazani rom man dascala,
magdeni xani aRar acala;
xelaxla gatena,
ganiSna karTkena
zarbaznis tuCi.
271
daadva cecxli. ra SaifeTqa,
gastyvra, gauxvda zemo Tavs xeTqa.
RmerTmani auwva,
rasac wams dauwva,
mucel-qmnul Seqmna.
272
is gogo Cemzed gaxda orsuli,
ra dro Seiqmna Sobad mosuli,
me viSev; saxelad
maT dasaZaxelad
marqves `qacvia~.

e.mwyemsisagan im qalis ukanve gabruneba da


gayrisaTvis simwuxare da tirili mwyemsisagan
273
Tqva mwyemsman: `vTqvaT,rom kaci davqrTamoT,
mas mivsceT vercxli, vasoT, vaWamoT,
imiT davifaroT,
rac ram moviparoT,
imisgan movrCeT.
274
vinc rom arc smiTa, arca WamiTa
ar moigebis misebr qrTamiTa
imas raRa uyoT,
piri riT dauyoT
rom dagvifaros?!
275
qalman mwyemss kiTxa: `vin ars ageTi,
rom ar miiRos man s[a]mSi erTi:
verc movigoT qrTamiT,
verc smiTa da WamiT?
mwyemsman Tqva: `RmerTi!
276
RvTisa meSinis, jer yrma var wminda,
Amas vekrZalvi, Tumca rom minda;
SiSiTa, ZrwoliTa
SenTana woliTa
jer ver vixareb!
277
wadi,sadac gyavs Sen megobari,
nu Seiqnebi maTi mgmobari!
pirobiT iyaviT,
napovni iyaviT,

147

iyareT wili.
278
Tu RmerTi Cems Tavs Sen gargens wilad
mSobliT vikurTxviT Cven saqorwilad.
SegirTav colada,
gverT dasawolada.
vyof sjulierad.
279
qalman gaSinja,ar iyo avi:
wamodga,mwyemssa daukra Tavi,
mwyemsma pirs akoca,
karg sityviT daloca
da gaistumra.
280
wavida qali,gzas ganeSura.
dasaRamovda,mzec Caewura.
sidamec movida,
iqiTve wavida
sirbil-ZunZuliT.
281
mwyemsman ifiqra,metad Sewuxda.
Tvalni sawvimrad mas auquxda:
Tqva:Wkva wamivida,
Ees ra mamivida,
ram damabnela!
282
ase Seviqen ucodinari,
ver movifiqre samjobinari.
gauSinjavada,
saqme vqen avada
aCqarebulad!
283
RvTisa wyaloba ganvagde bedi,
Axlos mosuli SoriT morbedi.
Mme bedi da wera
Sevifere vera,
ganvagde nebiT.
284
Cemis gayrisa ar iyo mwadi,
me ki miuTxar, `ukanve wadi~.
Walas udaburSi
martoka gauSvi
me sayvareli!
285
rad sacxovari arcad gavyare,
mas Tan ar gavyev, rad gaveyare,
es rad ara vqeni,
rasTvis Seviqeni
ase ucebi?
286
viqmen zarmacad, daZvra damzarda,
mas Tan ar gavyev, saca damgzavrda
148

gavxade oxrada,
sakvnes-saoxrada,
Cem satirlada.
287
vame,Tu RmerTman me es miwyinos,
me dasawvavad is aRmityinos,
rom Cemi trfiali
gavxade tiali,
me ganveSore!
288
xorcs vesaTnoe mconarebiTa,
suls ki ar gavyev ukan rebiTa,
Seviqen udebad.
saxmilTa udebad
viT gardavrCebi?
289
vame Tu, sulo, giswras Ramema
da SegaSinos gzazed ramema!
Ddagixvdes gzis mcveli,
avazak,mzir-mZarcveli,
ar gyvandes mSveli!
290
vame, Tu, sulo, Rvimesa bnelsa
Cavarde sadme Sen xnarcvsa Znelsa,
Exvewo Sens mxsnelsa,
Sen aRmomyvanelsa
Dda ar gisminos!
291
gajavrebulman ar gigdos yuri,
iZios rame man Senzed Suri;
aRar gagikiTxos,
saqme gagikicxos,
niSnic mogigos.
292
vame Tu,sulo,giyaron wili,
sxvas visme ergos Senzed qorwili!
Seviqna me wbili.
Sen,_suli me tkbili_
miT damekargo?!
293
Sen aseTs visme xelT Cauvarde,
rom imas guliT Sen ar uyvarde.
Mman ara gaxaros,
Cagagdos Rrma xaros,
Mmogidvas cecxli.
294
vame Tu, sulo, ar gahqvndes madli;
mrudad mexmaros kod-saswor-adli,
man gza agirios,
codva mogirios
Cems naqnars madlsa!
295

149

vame Tu, sulo, ar mogiwonon!


CemgniT mowyuli,rac mogiwonon!
codvaman dasZlios,
saxmils migaZlios,
dauSretelsa.
296
vame Tu, xorcic, ar darCes mTeli,
mokvdes, daudges TvalTa naTeli;
yurebiTa smena,
sasaubrod ena,
mas moeSalos.
297
vame Tu, xorcic uZravad, tani
gaxdes vanidam mal gasatani
ayroldes, asundes
sayvarels ar surdes,
misiRa Wvreta.
298
aRara iamos dasanaxavad,
male waiRos dasamarxavad;
miwas miabaros,
miniCb-miabaros
da gamobrundes.
299
vame Tu, xorcic SeWamos mgelman,
anu miwaSi matlman da gvelman.
rad vqen saZagelman,
sawvav-sadagelman,
ar gavyev sulsa!
300
xorcs gverT daudeq tialad suli;
mSivrad gauSvi Sors gzas wasuli,
ar gayva sagZali,
eqmnebis ra Zali
siarulisa?
301
vame Tu, sulo, Sena gciodes,
anu gwyurodes, anu gSiodes;
an rame gtkiodes,
miT cremli gdiodes,
CemgniT guls gakldes!
302
RmerTo,nu mizam codvis pasuxsa,
nuras momivlen saqmes sawuxsa;
Sen,Cemo gamCeno,
momkvlelo,damrCeno
Sen geajebi!
303
iesos qristes,RmerTs macxovarsa,
Tayvans gcem da gTxov am saTxovarsa:
im Cems sawyals sulsa,
Sors gzas wasulsa,
150

Sen maexmare!
304
mas Cems sayvarels, RmerTo, moyvare;
davSorebulvar,aw Samamyare
guliTa marTliTa,
piriTa naTliTa
Seurcxvenelad!

v.qalis mSvidobiT misvla Tavis


amxanagebTan da napovnzed wilis yra
305
qali mivida,sad yvavils hkrefden
ar wasuliyvnen, mas qals eZebden
mosTqmiden, tiroden,
xma-maRla yviroden,
saxels uZaxden.
306
mirboda Qqali,Soridam naxes,
ager movao, maT daiZaxes.
imaT gauxardaT,
didaTa uyvardaT
maT erTmanerTi.
307
mivida,hkiTxes:` sad gaipare,
amdens xans piri rad daifare?
Tqva:`yvavilT sakreflad,
kargisa saZebrad
gavyev Walasa
308
rogorc Soridam stvirTa xma esma,
an rac ambavi mas uTxra mwyemsma,
TavT gardasavali,
viTar vlo savali,
miuTxra yvela.
309
maT hrqves: `gvegona,gikbina gvelman,
anu SegWama daTvma da mgelman;
vstirodiT, vsCiodiT,
tyeSi davsdiodiT,
Sen dageZebdiT.
310
Sens ZebnaSia vhpoveT mutruki,
gasuqebuli kargi tutruki:
xval Cven wili vyaroT,
erTada SevyaroT,
vinc rame vpoveT.
311
meores dResa wilTa sayrelad
cxvari garekes WaliTgan velad;
jvaredinTa gzaTa

151

wils iqmoden mzaTa


ucxos mgzavrTaTvis.
312
mwyemsis magiar joxi danasves,
quid daxures,Coxa Caacves;
maT TvalTa samxelad
uwodes saxelad
`qacvia-mwyemsi~
313
zed gamoabes napovni viri,
mas aoudves pirSi aRviri.
TviT gandgnen ganzeda,
jvaredins gzazeda
danawyves wili.
314
visac epovna sul araferi,
man wilad dadva koWbiTa feri;
mutrukis mpovnelman
wilSi gamTxovnelman
tar-kviristavi
315
man qalman dadva nemsi da Zafi,
gardazdioda Tavs oflis qafi
qna SiSiT kankali,
Tqva: `RmerTo, mamkali,
Tu sxvas xvdes mwyemsi.
316
RmerTo momxede me ubadruksa!
mwyemsis sanaclod viris mutruksa
nu margen wilada
me gasawbilada,
argine sxvasa!
317
ar ganvaSoreb Sens uRels qedsa,
oRond nu gamyri mas Cemsa bedsa,
me imisTvis xelsa
guls saxmilsa cxelsa
nu mamikideb!
318
sadac rom iyos is Cemi suli,
iyos dafarul SengniT daculi;
saca iyos bneli,
gasaZlisi Zneli,
mas ganaSore!~
319
qalebma SoriT Seaswres Tvali,
naxes,rom mgzavri ars mamavali;
gardaudgnen wina,
wilis yrisaTvina
daukres Tavi.
320
movida kaci WkvaTamyofeli;

152

hkiTxa: `ra gaqvsTo gasayofeli?~


qalTa joxi cmuli,
viri zad dambuli,
aCvenes kacsa.
321
uTxres: `joxzed rom Coxa acvia,
saxelad hqvia `mwyemsi qacvia~
viri xom viria,
uZes aRviria,
oriv Cans TvaliT~.
322
kacman qalT uTxra: `wadiT samTave,
erTad daniSneT Cxirni sacnave;
qudSigan CayareT,
TvalT xeli mafareT.
me ki amovkref~
323
qalebma uTxres: `mzaTa gviwyvia,
Sen xom dawyoba ar Segityvia?
TvalT rad daifaravT,
xom ar maiparavT,
gvicnob verc erTsa~.
324
man cariali qaRali xelTa
qalT misca,uTxra: `wilTa sayrelTa
niSnebzed mousviT,
xani gamouSviT
mun erTi wuTi.
325
rac mag qaRaldzed daiwereba,
TqvengniT is ufro daijereba.
vis ra eferebis,
maSi ewerebis,
aq momitaneT.
326
me wavikiTxav, Tqven gaigoneT;
gind daiwuneT, gind maiwoneT~.
xma ver amoiRes,
qaRaldi waiRes
samTav qalebman.
327
TavianT niSnebs zeda mousves
cota ram xani maT magouSves.
qaRal[d]zed daaCnda
beWdisebr daasxda
maTi niSnebi.
328
kacs moutanes werili qalTa.
kacman gaSala Tavisi kalTa,
uTxra, dadeviTo,
yuri ugdeviTo.
aiRo xelTa.
153

329
`carials qaRalds Tqvens xelSi naWers
zed etyobian, Tqvenc xedavT nawers;
ugdeviT yuria,
ar gmarTebT Suria
erTmanerTisa.
330
visic wilad Zes mun koWbiT feri,
man qmari Zebnos Tvisi saferi!
Tu vera ipovnos,
man suli icxovnos,
qmnas moloznoba.
331
visic wilad Zestar-kviristavi,
imisi iyos tan, viris Tavi.
ase ambobs mweri:
`mas Seusxdes mweri,
odes zed Sejdes~.
332
visic wilad Zes Zafi da nemsi,
imisi iyos `qacvia mwyemsi~,
uwodos aq masa,
nu gastex aRTqmasa,
rac RmerTs aRuTqva!
333
naxeT col-qmrobis bidi da wera,
safers saferi rogor afera
maT Suvamavali
ar yvandaT mravali,
TviT xvdnen erTmaneTs.

z. qacvia-mwyemsisagan mamasTan mociqulis


gagzavna da colis SerTvisa dasturisa da
mamobrivis kurTxevis Txovna da mamisagan
kurTxeva
334
odes qacviam ambavi wvrilad
Seityo,qali mas ergo wilad,
guliTa lmobilad,xelTa aRpyrobilad
madlobda RmerTsa.
335
mamasTan gzavna man mociquli:
`kaci Sevqnilvar me mowifuli,

gTxov, kurTxevas mamurs; colis SerTvis


dasturs
Tu damcemT, dro ars~.
336
mamam ubrZana: `colis SerTvisa
jer dro ara gaqvs, iyav SenTvisa;
Sen xar oci wlisa, ver gizam qorwilsa
Mme Sen udrood~.
154

337
Svilman miugo: `erTs sityvas vityvi_
gTxov, ar miwodo me misTvis briyvi_
Sen qen samarTali swore da marTali,
nu sji TvalRebiT~.
338
Svilman dauwyo mamasa pWoba,
`rad ar gaxsovnso Seni biWoba,
Cxikv-SaSv da RiWoba, qacv nacvTa mirWoba,
welT Teqvsmetoba?!
339
Sen ratoma qen, rad maixdine,
Teqvsmeti wlisam rac Caidine?
sacolo acdine, nacs sisxli adine
ekalzed xeviT.
340
bevri gexvewa da ar ismine,
ase gaxurdi, ver daiTmine!
Mme rogor gismino da rogor viTmino
oci wlisama?!~
341
Tavi daukra mZimed mamasa:
`Sen nu iwyeno, rac vsTqvi, amasa;
me vsTqvi xumrobiTa, ara gulwyromiTa,
rac mogaxsene~.
342
mamam ubrZana: `Sen Svilo Cemo,
Sen magisTvisa me ara gcemo;
ar aris Woria, suyvela sworia
Seni naTqvami.
343
nu geSis, Svilo, wamodeq axlo,
gloco, gakurTxo, Tavs xeli gaxlo!~
Svilman xels akoca, mamaman daloca
am sityvebiTa:
344
`RmerTman gakurTxos dambadebelman,
caTa da qveynis amageblman;
giwvimos cieri, ara gqmnas mSieri
pur-RviniT, zeTiT!
345
esreT mogrios Sen SenTa mterTa,
viT ereodes qari bzeT, mtverTa;
mamaman da Zeman, viT dedisa sZeman
gzarda, man gzardos!
346
sulman wmindaman dagcos, dagfaros,
giZRves, simarTlis gzazed gataros:
kai beds Segyaros, sayvarels gayvaros,
guliT gaxaros!
347
coli mogces da asulni,Zeni,
155

viTa sol[o]man, Wkviani, brZeni;


misebr gagamdidros, mkvidrad dagamkvidros
saxliT da kariT.
348
RmerTman gacococxlos mravali weli,
magrad gimyofos zurgi da weli;
ar Segyaros seni, Znelad mosasveni,
gamyofos mTlada.
349
yma mogces bevri, glexi, mdabio,
gamonos nebiT, rom ar arbio;
gqmnas keTil msajulad, arvin yos tanjulad
usamarTlobiT.
350
RmerTman aRgavsos gardametebiT,
cxvriT, ZroxiT, qaTmiT, ixv-tred-batebiT;
gimravlos Rorebi, aqlemni, jorebi,
etleb-unebi.
351
saaqaosa gaxaros guliT,
saiqiosa gacxovnos suliT!..~
ra esreT daloca, Tavzeda akoca,
esreT ubrZana:
352
`wamodeg, Svilo, aiRe Tavi,
Zebne, monaxe Sen SesarTavi;
aRaxile Tvali da monaxe qali
Senad sacolod~.

c. mamisagan rCeva da Cveneba, Tu rogor[i]


coli SeirTos
353
Svilo, monaxe qali aseTi.
WeSmaritebiT swamdes mas RmerTi.
moiyide kaci, gina dedakaci,
mas aZebnine.
354
eride kaxpas, urcxvs, loTs da kapas[s],
Torem giginebs ded-mamas, papas;
mal-mal gizams Cxubsa, gaimaxvavs Subsa,
gaZgerebs gulsa.
355
gaqvs, Tu ara gaqvs, ar gagikiTxavs;
getyvis: `ar macmev SaidiST nifxavs!
mogidebs yistebsa, wamogkravs qiStebsa,
Cagamtvrevs cxvir-pirs~.
356
anCxli da urcxvi, Tu aris mruSi,
zed Semogjdebis, Tu xeliT uSvi;
mogidebs mizezebs, Semogkravs miT dezebs,
dagiCxvlets gverdebs.

156

357
saiTac unda, iqiTken warebs,
gardmogiWirebs maTraxebs mwarebs;
agidebs aRvirebs, gatirebs, gayvirebs,
ise gatarebs.
358
Tu cols mieci qmarzed ufleba
qmari liaSi ukuefleba;
gaisvreba lafiT, mis WuWys sapnis qafiT
veRaravin garecxs.
359
iso ziraqSi brZenman daswera
dedakacisa pyroba da Wera;
kar-gvarad qadagebs, aqebs da aZagebs
isu dedakacT.
360
umjobes arso lomT-veSapTana,
vidre borotis dedakacTana.
kacisa cxovrebas, ase ganSorebas
gvauwyebs isu.
361
nu gsurs lamazi pir-sirinizi,
aras gaamebs, Tu aris bozi.
bevri yavs mas mteri, mdevneli da mWeri,
maxis damrwymeli.
362
Znelia, mcvelman is ase dacos,
rom mtacebelman ar waritacos;
mzirs udgas mparavi, ver SesZlebs mfaravi
mis sifrTxilesa.
363
ragind rom mcveli ikrTobdes Zilsa,
mainc ver SesZlebs bevrsa RviZilsa;
ra rom Tvals daxuWavs, mas mteri abuWavs
ZaliT Tu nebiT.
364
TviT qalsa marTebs, rom Tavi dacos,
qmars Tavi Tvisi arcad wartacos;
ar ganSordes mfaravs, ar mieces mparavs
Tavisis nebiT.
365
Tu qalman Tavi TviTon ar daco,
ramdenic unda Sen imamaco,
ver SesZleb dacvasa, Tu Seiqs tacvasa
TviT Tavsa Tvissa.
366
bozi lamazi bevrs kacsa acdens;
rogorc rom unda, isre moaxdens,
mosTxris kacs, waaxdens, mcnebas gardaaxdens,
mohklavs da warswymends.
367
Tumca Seadga lamazi bozi,
157

Znelad gardurCes kaTalikozi,


rom ara acdinos da gardaxdinos
sjulsa da wessa.
368
nu ginda bozi, anCxli da loTi,
Tu ar gindodes Sens saxlSi SfoTi;
amaTa zdevs Cxubi, xelT xmali da Subi
uWiravT mzaTa.
369
nu gsurs qalT qmroba Sav Tval-warbisa,
romlisac guli sxvasTan warbisa;
Segiyris maraqas, wagarTmevs baraqas
saxlsa da karsa.
370
Tu qalsa Tvisi qmari ar uyvars,
vardiviT fSvides, ityvis: `fu, sul yars!~
izizRebs midgomas da axlos mijdomas
Tavis qmrisasa.
371
qmris moRalate QTunda qmarTan wevs,
romelic uyvars, guli masTan swevs;
qmars axsenebs arad, kuros kais gvarad
miapyrobs pativs.
372
qmars rom undodes masTan mideba,
etyvis: `damexsen, me ar mindeba~
malviTa, farviTa, qurdulad parviTa
ucxos ki miscems.
373
qmarTan pirzeda wyals ar Seisxams,
kuros rom naxavs, xalebsac isxams;
qmarTan pirs atirebs, myvarTan lxins gapirebs:
orgulibs asre!
374
qmarTana Seiqs tiril-wuwunsa,
da kurosTana stvena-wruwunsa
qmars miiCnevs Wirad, kuros misaWirad
Tavsa Saircxvens.
375
qmars Tavzed sabans gadaafarebs
xels kurosaken gardaaparebs;
qmarsa eniT titins, kuros xeliT Ritins
dauwyebs malviT.
376
romelic qali qmars sxvazed gascvlis,
saunjisagan Tavis saxls dasclis;
gaxdebis SiSveli, waxdebis, mimSveli
veRarvin Semoss.
377
maswavlels damSlels veRar iTavsebs,
vinc TviTon unda, saxls imiT avsebs;
saxls mosTxris, daavsebs, dastaqnebs daavsebs
158

RviniT, sxvaT asmevs.


378
Tavis qmars uzams aseTs xumarsa,
ar gamouwyvets saxlSi stumarsa.
kuros siyvaruliT, misis sixaruliT
maspinZlobs mal-mal.
379
cruvsa da mavnes suyvelas dasxams,
arays da Rvinos wyalsaviT asxams;
aras ugdebs yursa, Rvinosa da pursa
saxlSi gamoswyvets.
380
kuros umzadebs kargsa sadilsa;
da aRusrulebs gulis wadilsa;
Rvinos asmevs wylurad, qmars gauxdis wylulad
sulsa da gulsa.
381
kuros miarTmevs qada-nazuqebs,
gatenils yveruls, kargad nasuqebs;
roca sadils aWmevs, yava-Cais asmevs
xilsac miarTmevs.
382
mal-mal miarTmevs aray-Rvinosa,
unda, rom kurom gauRimosa;
malviT uzams Tvalsa: `Sen mTxov rasac valsa,
mogarTmev male!~
383
ayurebinebs qmarsa sawyalsa;
swyuris, ar asmevs mas cvarsa wyalsa.
Sian, SesTxovs pursa, aras ugdebs yursa,_
myvarTan aqvs guli.
384
qmars etyvis: `adeq aiRe waldi
da SeSisaTvis tyeSigan wadi;
gamogicxo mWadi, giqmna SeWamadi
WinWris fuSruki~.
385
rodesac rome qmars gaityuebs,
qveSagebs gaSlis, baliSebs, yuvebs;
myvars mokidebs xelsa, moexvevis yelsa,
Cakocnis tkbilad.
386
ukuwvebian rbilad Staqunsa
da moyvebian Cqarad qaqunsa;
sabralos qmars qveSa miwa, qva da SeSa
egebis xmelad.
387
SeirTev, Svilo, coli aseTi,
es saqme sWirdes imas arc erTi;
eride amasa, mismine mamasa
es rCeva, Svilo!
388
159

qals nu uvaryof Tvalad nasobiT,


nu gwads sicocxle welTa asobiT.
oRonc fxizlad vlides, qmars ar sxvazed scvlides,
ar iyos anCxli.
389
amgvari coli ar giorgulebs,
gaufrTxildebis Sens baRSi rgulebs;
dascavs, daifaravs, aras maiparavs
Sens saqonelsa.
390
saxl-kars miugdebs Tvalsa da yursa,
baraqas dasdebs Rvinos da pursa.
Tu miiCnev tkbilad, arc is gagixdis wbilad,
ar gagcvlis sxvazed.
391
erTmanerTisa gulmindobilad
Zili, RviZili geqnebisT tkbilad.
qveS dagigebs rbilad, zed dagxuravs Tbilad,
dagawvens Zilad.
392
aravin wagarTmevs Sen imas ZaliT,
arca mogparavs mas qurdi malviT
ar geqnebis SiSi, misTvis kvnesa, viSi,
arc ara fiqri.
393
Tu kacs ara aqvs marTali Zili,
sikvdili aris misTvis RviZili;
vardebis gonebas, daiwyebs Ronebas,
waiRebs fiqri.
394
Tu kaci rasme saoxravs oxravs,
Tavisis tanis Zvalebs gamoxravs;
bevrisa urviTa, SvidiTa Tu rviTa,
danamWlobs xorcsa.
395
kaci mimyoli sevda-fiqrisa
sikvdilisaken qarTebr miqrisa:
fiqri ar asvenebs, auSlis avs senebs,
danasneulebs.
396
javri udrood kacs danaberebs,
aseTs laxvarsa guls danaZgerebs;
masac ar ajerebs, mohklavs, ar aberebs
meti naRveli.
397
raki damexavs elva-quxili,
daisetyvebis yana Tu xili,
ras argebs wuxili? mkvdar-Tval-dawuxili
veRar adgebis.
398
lamazis colis patroni kaci
ars fiqrisagan Sors warnataci,
160

misTvis SiSneulobs da misTvis sneulobs,


Sin ars, Tu gareT.
399
fiqrobs: vai, Tu dedali Wreli
vidodes sadme frTa-dauWreli;
CemTan ki budobdes, sxvaTa kvercxs udebdes,
me ki vkvebevde!!
400
ityvis: vai, Tu gafrindes Sorsa,
Tavisis nebiT mieces qorsa;
iman iTvaltvinos, me ki amadrtvinos
misis naRvliTa!
401
ityvis: vai, Tu es mina Cemi
iyos visime sxvis minaCemi;
Sig asxas man wyali, damagdos sawyali
me uWurWloda.
402
ityvis: vai, Tu es Cemi coli
avis saqmisa iyos gamyoli;
me ara uyvarde, saynoslad uyarde,
sxvasa sunevdes!
403
ra ars lamazi dedali Wreli
Tu ki ar uyvars sakenkis myreli?
ra xeli eyrebis, masamc Saeyrebis
xrinw-wit-wiwaki!
404
Sen geyolebis Savi dedali,
Sens saqaTmoSi kvercxis mdebali;
amas ityvis qurdi: `Savia da cudi,
raT moviparo?~
405
Sens kar-midamo Seiqs kakansa,
mogarTmevs kvercxiT saves bakansa,
giCeks wiwilebsa, gizrdis wvrils Svilebsa,
sxva raRa ginda!

T. swavla mamisagan, rom Tvalis ndomas


guli ar miayolos
406
Tu kacsa guli ara aqvs mTeli,
cudia misTvis TvalTa naTeli.
sjobs, Tvali dawuxdes, guli ki ar wuxdes
kacisa sevdiT.
407
sibrme udrood kacs ar aberebs,
Tu guli mTlad aqvs, kidec amRerebs!
Tu guls ram ewyina, satkeni etkina,
male mokvdebis.
408
161

radgan guliT ars sicocxle, kdoma,


sjobs, guls usrulo, ar TvalTa ndoma;
nu zdev TvalT ndomasa, gulTa waxdomasa,
guli sjobs TvalTa
409
TvalT siamovne ars erTi wami,
gulT siamovne_mravali Jami.
TvalT namuSakevi ars naeSmakevi
Ggoneba RvTisa.
410
Tvali Sors wava; rasaca naxavs,
ambavs moutans, gulTana Zraxavs;
rasac maiwonebs, gulSi gaiwonebs
ndomis laxvarsa.
411
rasac kargs naxavs, guls moundeba,
Tu ver iSovna, miT aWmundeba:
daiwyebs Ronebas, j[a]vrs miscems gonebas,
waixdens Tavsa.
412
naxa, kacisa guli mokvdeba,
yoveli aso sul Tan g[a]hyveba.
Tvali ars mcdeneli, kacTa wamxdeneli,
Semasmeneli.
413
radgan Tvalebsa ar aqvs dandoba,
arc Zmoba gvmarTebs da arca doba,
CvenTa Tvalebisa gzisa-kvalebisa
midevn-miyola.
414
TvalTa ndomama eva acdina,
RvTisa mcnebasa gardaaxdina,
eSmakT Tqma ismina, guliT ver iTmina
uTvalobani.
415
odes adam brmad RmerTman dabada,
naTeli ecva tanTa kabada.
iyo gonebiTa, ar daRonebiTa
tanT sacmelTaTvis
416
aras zrunavda, eZina tkbilad.
RmerTman amosWra mas gverdi rbilad,_
Aadam iyo kacad, eva dedakacad
Uuqmna gverdiTa.
417
evac brma iyo adamis mzgavsad,
adamis Semwed da misaTavsad.
dasxna samoTxesa, ara sams-oTxs xesa
mravalTa xilTa.
418
RmerTman ubrZana adams da evas:
`Tqven nu dauwyebT mas erTs xes rxevas!
162

sxva rac xili iyos, yvela Tqveni iyos,


imas ki nu SWamT.
419
nu im xils Tqven SWamT, misgan mohkvdebiT;
rogorc iyaviT, isev gaxdebiT.
nu gastexT mcnebasa, Tqven Cems brZanebasa
zeda dadeqiT!~
420
gvelman eSmakman miuTxra evas:
`me mogiTxrobo Sen kais rCevas;
vera hxedav Sena, rogor danaSvena
RmeTman samoTxe?!
421
simSveniere samoTxis xilTa,
anu mfrinvelTa tkbilad ZaxilTa
ar iTqmis eniTa, ver gasmens smeniTa,
ar Zalmic qeba!
422
rasac xis dacvas getyodaT RmerTi
im xes asxia xili aseTi,
Tu rom is SeSWame, Sen imave wame
suyvelas hnaxav~.
423
eva scada, Wama, xili ixila,
eSmakis rCeviT Tvali ixila.
rac man TvaliT naxa, guliT ver dasaxa
eniT saTqmelad.
424
evam hrqva adams: `vixile Tvali,
sasiarulod vscan gza da kvali;
ganvagde me Zneli aw Rame me bneli,
dRe gamiTenda!~
425
adam hrqva evas: `miTxaro Sena,
TvalTa naTeli ram aRgiSena?~
miuTxra evama: `im xisa rxevama,
romelsac vscevdiT.
426
rasac xis dacva RmerTman gvibrZana,
is xili gvelman me momitana.
ra isi SevWame, maSinve erT wame
TvalT amexila.
427
aha, is xili, Senca SeSW[a]me,
dRe ganiTene, ganagde Rame!~
_adamca SeSWama, imasac erT wama
TvalT aRexila.
428
ra dainaxes wiTel-yviTeli,
SemoecarcvaT tanTa naTeli,
moundaT labada, Caicves kabada
leRvis furceli.
163

429
tanT siSiSvleTa orTav srcxvenodaT,
mowyeniT iqmnen, ar molxenodaT;
tanT siSiSvliTa, sircxvilis SiSiTa
dacaimalnen.
430
uwoda RmerTman: `adam, adamo!
sad mimalulxar? aq CemTan gamo!~
adam xma-yo male:_`SiSiT davimale
siSiSvlis gamo~.
431
hrqva RmerTman adams: `rad xar mSiSveli?
vin giTxra Sena, rom xar SiSveli,
ukeTu ar SWame, romlisa gamcen me
mxolo ar Wama?
432
adam miugo: `romelic mame
Sen dedakaci, mis sityviT vSWame.
jer TviTan SeWama, mere me maWama
im xilTagani~.
433
RmerTman dedakacs hrqva: `hyav rasTvina?~
dedakacman hrqva: `gvelman macdina
Wama im xilisa, miT TvalT axilvisa,
Ggvelman mirCiva~.
434
hrqva ugalman gvels: `rameTu es yav;
yovls pirutyvT-mxecTgan wyeuli iyav!
xvidode mkerdiTa mucelzed TreviTa,
miwasa sWamde!
435
dedakacisa da Sensa Soris,
misTa TeslTa da Sens TeslTa Soris
davdva me mtroba, ara pirferoba
erTmanerTisa!
436
igi sakvdavad Sens Tavs umzerdes,
dasakravada dids kets uRerdes:
Sen imisTa prWalTa, mis vaJTa Tu qalTa,
umzerde kbenad!
437
dedakacsa hrqva: `ganmravlebiTa,
ganamravle, da mwuxarebiTa,
sulTqmniTa SeniTa, kvnesiTa, qSeniTa
Svne Svilni Senni!
438
qmris mimarT iyos miqceva Seni!
geuflebodes Sen qmari Seni!
Sen qmarsa monebde, usmen-ugonebde,
rasac getyodes!~
439
xolo adamsa hrqva: `rad maixdine,
164

Senis colisa sityva ismine.


da Sena SeSWame, romlisa gamcen me
mxolo ar Wama?
440
wyeuli iyavn saqmeTa SenTa!
WmunviTa SWamde yovelTa dReTa
Tivasa velisas, naoflsa svelisas
sWamde pursa Sens_
441
vidre miqcevad Senda miwada,
romliT moRebul iqmen kacada;
rameTu Sena xar miwa da wyal-cecxl-qar
miwadca iqce!~
442
naxeT, TvalT ndomam amaT ra uyo
yelT sasikvdine gardacva gulyo.
scanT, maT qnes sarfa ra, aWama fanfara
edemT xilT nacvlad.
443
adams da evas tanT samoseli,
arc abreSumi, arc banba, seli._
naTeli ganZarcva, tyavfuCi tanT acva,
ganaZo gareT.
444
TvalT lamazT ndomam mravali wminda
kaci mokla da kidec warwyminda;
warRvna moiyvana, wyliT danTqa qveyana,
ena urivna.
445
Tvalman guls amcno caTa Sveneba,
gulman dauwyo godols Seneba;
qveyniTgan zecada miT aRsvlas ecada,
RmerTs awyenina.
446
nu miscem gulzed uflebas TvalTa,
Torem agirevs gzaTa da kvalTa,
wagiyvans mrudada, gatarebs cudada,
dagRalavs rebiT.
447
Tvali gulis ars winamZRvari,
metad xarbi da gaumaZRari;
ndomiT ar amdidrebs, arca danamkvidrebs
erTferovnebiT.
448
kacs rom tanT ecvas, ara sciodes;
maZRari iyos, ara Siodes,_
feriTa sacmelTa, gemoTi saWmelTa
sxvas moandomebs.
449
qacviam uTxra Tavis mamasa:
`rac Tqven mibrZaneT, srul vyof amasa,
ar mivsdev TvalT ndomas, arca gulTa cdomas,
165

vzdev RvTis nabrZanebs.


450
rasac me RmerTi sarCos miboZebs,
saxl-karT Seudgam svetebs, miT boZebs;
me sxva arvin vici gulSi danamtkici
maqvs RvTis mindoba.
451
me ar gaviReb amaSi fassa,
arc lamazs veZeb, arc Tvalad nassa;
rac bedman maxvdina da wilSi margina,
imas SevirTav!
452
me erTi qali Semxvda Walasa,
arvin atanda mosvlad Zalasa;
Tavisis nebiTa, vardT gvirgvinebiTa
Movida CemTan.
453
SemomaZliva vardis konebi,
sityva momigo mosawonebi:
`ha, Sen Cemo, vardi! Sens xelT Camovardi
Senad sacolod!~
454
ar CamovarTvi mis drosa vardi;
uTxar: ukanve qeni navardi,
Tu Sen gergi wilad,ficxlav saqorwilad
mamas vsTxov dasturs.
455
axla Sevityve, sams qals Cemzeda
wili uyriaT wera-bedzeda;
mas qalsa vrgebivar, me misi bedi var!
beds ver wauval~.
456
mamam Svils uTxra: `ras hqvian bedi?
rodis da dagindobs, sawuTro ybedi,
Sen ase gataros, rom ar gagamwaros,
ragind tkbil iyo?
457
radgan Sens saqmes RmerTzeda agdeb,
bedis xsenebas rad ar ganagdeb?
ras Hhrqvian aw bedi?_yrma viyav, davberdi,_
jer ver micnia
458
Svilo, yrma xar da Tunda dahberde,
rac RmerTman mogces, unda dasjerde;
kargia Tu avi, TeTria Tu Savi,
unda iTavso.
459
SemTxveviTi ars da ara bedi
wynarad mavali, ginda morbedi,
rom wanawydes lodsa, gina oqros zodsa,
uecrad kaci.
460
166

ar ars arsebiT myofeli bedi,


man mogces rame,_nu gaqvs imedi!
mefeT simaRlisa, glaxaT sidablisa
saxel ars bedi.
461
sawuTros soflis JamTa cvliloba,_
dRes Serigeba, xval aSliloba,
glaxoba, mefoba, siZvir-iefoba
RvTiT ars, ar bediT.
462
kacs aras argebs bedis mindoba,
RvTis uvaryofa ar Saendoba,
RmerTs miand[e]v Tavi, Seni SesarTavi
imasa sTxoe.
463
RmerTman risica gagxados Rirsi,_
iyos bnel Rame, Tu naTel dRisi,_
miiRe orive, madloba mohrive
RvTis naboZebsa.
464
nu emzgavsebi umecarT biWebs:
ni miaCemeb beds RvTisa niWebs.
RvTisgan Sewyalebas, Wirs lxinad cvalebas
uwoden bedsa.
465
rac kaci uRmrTod saqmes gabedavs,
dabrmobil ars da verasa xedavs;
ors poebs, Tu erTsa, Tu ar madlobs RmerTsa,
Tavsac dakargavs~.

i. qacvia mwyemsisagan kiTxva, Tu viTar


moyvana wyliT rRvna TvalT
lamazT ndomama
466
Svilman hrqva mamas: `miTxar, mamao,
warRvna viTar qmna TvalT ndomamao?
aseTi ra qnao, qveyana danTqao,
SeiZlo viTo?~
467
mamam hrqva: ` Svilo, aw <<dabadeba>>
srulad viT giTxra, dagviandeba.
Zneli aris, Svilo, ara saadvilo,
qorwils mogacdens~.
468
Svilman miugo: `Tu damrTavT nebas,
eg mirCevnia Cems qorwinebas;
rad minda jer colni, ymawvilni Cem tolni
codniTa mCagvren
469
cxva[r]Ta mwyemsobiT briyvad gamzardeT,
axla Tqven Cemad swavlad dazardeT,
167

yvela Tqvena gZraxavs, romelic me mnaxavs


ase ucebsa.
470
mamav, amboben avTa sityvaTa:
Wkvianman kacman Svili briyvaTa
ratom gazard[a]o, rasTvis dazardao
mis swavlasao!
471
mamav, movicdi qorwinebasa,
Tu ki maswavliT rasme mcnebasa;
ras vaqnev coli rTvas, briyvs damcinoden Tavs
swor-amxanagni!
472
sul majavreben Tavis daciniT,
cxvrisebr `beehTi~, Txisebr kikiniT.
vficav macxovarsa, aRar vzdev cxovarsa
me dReis iqiT~.
473
mamam hrqva `Svilo, amad davzardi,
arc me var swavliT kargad nazardi.
erTs amazed vzarob, aqa-iqa vmgzavrob,
ver momiclia.
474
arc me maqvs, Svilo, codna magdoni,
mZliv miswavlia an-ban-gan-doni~.
Svilman hrqva mamasa: `me gkiTxav amasa,
rad ar iswavle?~
475
mamam miugo: `Cemsa yrmobaSi
sul gars mtrad gvadga Turq-yizilbaSi;
miT aklo swavlama, CvenSi lekT davlama
wignni warstyvenna!
476
darCnen uwigno bereb-xucebi,
Cemis dros yrmani uwverTel-ucebi.
me amad SewyobiT, garCeviT, SetyobiT
vambob verasa~.
477
`mamav, maswavle, rac Sen icode,
me masa vsjervar, Tumca ityode:
marto TvalTa ndoma, rRvniT qveynis waxdoma
gamomicxade!~
478
mamam hrqva: `radgan ar daiSale,
baRSi CirdilSi qveS ram gaSale;
mun da[v]sxdeT, wamovswveT; Tu ram midgs, wamovswveT
Cem saRviniTa.
479
me_Tixis koka, znoani Wuri,_
rasac vadende, Sen ugde yuri;
dalive guliTa, ar wvrilad kuliTa,
Tas-yanw-kaTx-sirCiT.
168

480
jer es maWari Sen svi xarbada,
merme me getyvi yvelas ambada;
dalive guluxad, nuRar mTxov kuluxad
sagaisoda~.
481
Svilman hrqva: `mamav, leqsad wyobiTa
marTla ar mesmis me SetyobiTa;
Tqven brZanebT igavad, me mesmis ig avad,_
mibrZaneT ambad.
482
leqsad iTqmian SemoklebiTa;
an momatebiT, an moklebiT;
sityva ganmartebiT, ar klebiT, ar matebiT
ambis Tqma msuris.
483
rogorc eweros winaswar Tqmuli,_
warRvniT qveyana iyos danTqmuli,_
isre gamagoneT, marTla CamagoneT
me, beCs, mamao.
484
mamav, rom leqsav, yoymnob, ayeneb,
fiqriT sens rasme Tavs miayeneb;
brma-calTvala xaro, egec ar mosTxaro,
romliTac xedav.
485
berikaci xar da moklebuli,
Wkva ar Segeqnas damoklebuli;
rad mizd[e]v werasa? vai, Sens werasa!
ra cudad Svrebi!
486
vin waikiTxavs grZlad Sens nawersa,
sul gagineben TeTrs ulvaS-wversa;
mag wigns giwuneben, arad irwmuneben
Sens laparaksa~.
487
mamam hrqva: `Svilo, rac gamagone,
ara hqen avad, rom mamagone,
av-rigad wanaxdens, Wkuvas gardaaxdens
kacs meti fiqri.
488
me leqsad sityvebs amad vawyobdi,
ufro tkbilad Cnda, amas vatyobdi;
ar maqvnida imedi, Sens ambad ismendi
mouwyenelad.
489
aq modi, Svilo. Aaxlos damije;
rac rom mogiTxra, kargad gaSinje!
me sityvebsa sworsa, ar Tu araks, Worsa,
getyvi marTalsa.
490
sityvas arc klebiT, arc momatebiT,
169

yvelas mogiTxrob WeSmaritebiT.


me raca vsTqva eniT, Sen is yuris smeniT
kargad Seityev.
491
Sens Svils miuTxar es ambebia:
<< me momiTxrobda papa-bebia>>,
ars brZenT brZanebuli, ar mogonebuli
cudi ambavi.
492
ese ambavi kargia, Svilo,
saukuno ars, saSvilis-Svilo!
ese laparaki ar aris araki,
gesmodes, Svilo.
493
swavlad win fexi wamodgi nebiT,
yuriT ismende, gulT modginebiT!
Svilo, Sens mamasa nu mizam amasa;
rom ar iswavlo.
494
Svilo, ixmare Wkuva da goni,
Sen gaigone es gasagoni:
Ddasia, dagoni, sawvav sadagoni,
Nnu grwams nurc erTi.
495
Svilo, Tu amas ar Saismende,
rasac Sen mikveT, mas ar irwmende,
bers-kacs TeTrwverasa nu mikveT werasa,
cudad nu gamrji.
496
var berikaci didad nasarji,
sawuTrosagan mwared natanji
SiSvelis fexebiT aqa-iq CexebiT
tyveobisagan~.
497
Svilman mamasa miuTxra ficiT:
`swavlas movhyvebi gulisa mtkiciT;
maswavli tkbilada, rad gagxdi wbilada
me Sen, mamao!
498
uswavleloba ars warsawymendi,
Tu ar mdomoda, Tavs ar gawyendi;
saxl-kars davirTevdi, colsa SevirTevdi,
viqorwinebdi~.
499
`kargia,Svilo, radgan agrea,
rom colis ndomam ar gardagria;
Senis Wkuvisagan, Sen sxvis biWisagan
hqmen umjobesi.
500
rogorc me ndomam Wkvas gardmax[d]ina,
isre ar giyo, ar wagaxdina;
viT me Wala[s] Sina Cxikvman SemaSina,
170

SaSv-qacvman, kacman.
501
Walasa Sina damaqorwina,
moli damigo, colTan mawvina;
msusxevda WinWarni, mikbenden WinWvelni,
mCxvletden ekalni.
502
Svilo, yofilxar biWi biWuri,
ara gemTxva ra Cxikv-SaSv-RiWuri;
viT maSvrals wyurvilman, me miyo survilman
gulT ganxurveba.
503
vmadlob RmerTs, Svilo, xar gonieri
mZleTa mebrZolTan Zal-Ronieri;
wyalTan wyurvilisa, qalTan survilisa
gaqvs moTmineba.
504
amisTvis gwyalobs, Svilo, Sen RmerTi,
rom kargi saqme Sena hqen erTi:
vardT gvirgvinebiTa, Tavis Tavs nebiTa
gaZlevda qali.
505
Sen rom im qalTan ar Seigine,
RvTisa mcnebazed igulTmodgine,
hqeni moTmineba, amisTvis ineba
SenTvis keTili!
506
viT deda-Senman, kargi qaloba,
guls aqnevina qva-fiqaloba;
ndomani iTmina, me ara mismina
jvardauwerlad.
507
vinc RvTis brZanebas ar eurCebis,
mravals gansacdels gardaurCebis.
gulis wmindobiTa, RvTisa mindobiTa
ganemarjvebis.

ia. warRvnis ambavi: noes kidobnad Sesvla


508
adamis tomTa kacT ZeTa Zeni
iyvnen zog-zogni Wkviani, brZeni;
kacni didebulni, RvTis Zed wodebulni
siwmindis gamo.
509
cxovrobden welsa cxra-aszed metsa,
samocs, ormocsa da aTerTmetsa,
sicocxlis sigZiTa, asuliT da ZiTa
ganmravlden kacni.
510
kacT Svnes asulni, lamazni qalni,
RvTis ZeT ran naxes, zed darCaT Tvalni .
171

SeirTves colebad, SvilTa sayolebad


Tav-TavisTvisa.
511
RmerTs ar ekeTa grZlad yofna xorcad,
as-ocis wlisa qmna das[a]xocad
TvalT lamazT ndomama da gulTa cdomama
es moaxdina.
512
cxra-asisagan asisa moklna,_
rva-asis wlisa dRe Seumoklna,_
esreT SesZlo Tvalman da lamazman qalman,
Sen rom ikiTxe.
513
RvTis ZeT Svnes Svilni goliaT-gmirni,
Sesaxedavad gulT gasagmirni,
maRalni, didebi, ar aqvndaT ridebi
arasferisa.
514
aras ismendnen RvTis brZanebasa,
iqmoden yvelas Tavis nebasa.
qmnes uSjuloveba, usamarTloeba
ganmravlda qveynad.
515
yovelT xorcielT qmnes Tvisi neba,
Tavis gzas misces qveynad xrwnileba;
usamarTlobiTa, ar gulmarTlobiTa
gaxrwnes qveyana!
516
ra es scan RmerTman, guls mixvda wyena,
da Seinana maTi gaCena!
RmerTman am saqmiTa, ineba danTqmiTa
warRvna qveynisa.
517
RmerTman sul qveynad akvirva Tvalni
da vercad naxa kacni marTalni!
erTi noe pova, imas esaTnova
simarTlis gamo.
518
noem Sva sam Ze: sem, qam, iafeT.
hrqva RmerTman noes: `ZelT Wrad iswrafeT!
mwads wyalT didobani; age kidobani
oTx kedlad budeb.
519
SigniT da gareT mokire kiriT;
wvima mohxdebis eqvsisa kviriT
dRisiTa, RamiTa, wuTiTa, JamiTa
Seuwyvetelad.
520
samasis wyrTisa iyos sigrZeni,
ormocis wyrTisa misi sivrceni,
oc-da-aTeuli wyrTiTa ganwyrTeuli
simaRle misi.
172

521
kargad gawyobiT magrad Sekari,
igvrdivad uqmen kidobans kari;
or-sam sarTulebad iyos darTulebad
qve sayofelad.
522
aw me movxado qveynad rRvna wylisa,
gansaxrwnelada xorcTa yovlisa,
arian romlisa suli sicocxlisa
cas qveS qveynada.
523
maT yvelas eqmnas wylis gamo danTqma,
me SenTan Cemi vamkvidro aRTqma!
524
iyos rac qveynad qvewarmavalni,
naTesaobiT, gvariT mravalni,
yovlni xorcielni, ar marto tielni,
wyvilni, Tu tolni:
525
pirutyv-mxec-mfrinvel da qvemZromelni
mSvidni, gina Tu mrisxvel-mwyromelni;
mamalni, dedalni, mamacni [da] xrdalni
TviTos gvarisa.
526
wmindaTagani Svid-Svidi tolni,
da arawminda TviTo qmar-colni
Sekribe Teslada, kidobnad Sesvlada
Mmamal-dedalni.
527
SenTvis da maTTvis sasmel saWmelni,
siobisaTvis ar nedlni, xmelni,
erTis wlis samyofni, miT kidobnad myofni
Sen gamozarde.
528
RvTis [brZanebulni qveynis] cxovelniN
noem kidobnad Sesxna yovelni.
egreTve saWmeli, qvevrebiT sasmelni
dadga kidobnad.
529
noes kambeCi daviwyeboda,
sadRac sicxiTa lafSi wveboda;
kidobans gareT yviroda mwareTa
didisa xmiTa.
530
saxels uZaxda noes kambeCi:
`rasaTvis vrCebi sul ukan beCi?
rasaTvis magdebo da ar Semagdebo
mec kidobanSi?
531
noem hrqva kambeCs: `veWob, kambeCi
magisTvis gerqvas, yofilxar beCi;
rRvnis SiSiT gvaqvs Zrwola, lafSigan Cawola
173

ra drosi iyo?
532
kinaRar darCi mag kargis baniT!
male amodi, CamoZver baniT~
Tvisi ena kambeCs daaviwyda mas beCs
noes ZaxiliT
533
amad iZaxis kambeCi `noes~!
Tu Sen gegonos ar sarwmuno es,_
roca mas naxevde, Sen me damZraxevde,
Tu me vstyuode!
534
odes sul Sekrben mas kidobansa;
RmerTman daxura garedam bansa;
dauco, daCurTa sarkmel-sanaTura
xuxrutanebi.
535
ganaxvna RmerTman cis saqoneli
da CamoRvara gasabaneli;
qveynis mwikvlT sawmendi, warwymda warsawymendi,
moicva wyalman!
536
ormoci dRe da ormoci Rame
kokureb asxa wvimam mudame.
ganmravlda ra wyalni, warirRvnen sawyalni
qveynad myofelni!
537
rasac rom RmerTman xorci axorca,
kidobans gareT yvela daxoca.
aRar darCa kaci, aRarc dedakaci,
arc sxva xorc-sxmulni.
538
gadidda ase, gamaRlda wyalni,
TxuTmets wyrTas qveS qmna mTani maRalni.
sul mokvden yovelni, rac xorcni cxovelni
iyvnen cas qveSe.
539
zed kidobani itaceboda,
Sig msxdomT sicocxle eoceboda.
noe fexzed dga, iloceboda.
sxvaT SiSiT muxli ekeceboda.

540
virem mTaT wyali Sescildeboda,
iqiT da aqeT kldeT exleboda,
mimoawydeboda da ar gatydeboda
RvTis ZlierebiT.
541
as-ergas dRemdis quxili, elva,
wvima da qari, da wyalTa Relva;
kidobnisa ryeva, gulzideba, rwyeva
Sig msxdomareTa!
174

542
erTi ficari Suva xidili,
SigniT sicocxle, gareT sikvdili!
sikvdilman Zma-doba, uyo maT dandoba,
aravin mokla.
543
maSin damiyvrdnen yovelni mterni;
qorni, kakabni, alalni, mwyerni;
kac, aspitni gvelni, cxvarni, Txa da mgelni;
kata da Tagvni.
544
veSap, faskunjni, martorqa, spilo,
_erTad samyoflad ar saadvilo,_
lom-vefxvni, anTarni, focxverni, afTarni,
da vasilisko_
545
daemegobren erTmaneTs yvela!
aras awyendis msuqans bats mela;
kurdRelTa mwevarni ar iyvnen mdevarni,
qaTamTa-tura.
546
sikvdil-sicocxle iqmnen viT Zmani,
mokvdavT sakvdavad gakminda xmani.
sikvdilman kla vera, virem ar ganera
rRvnas kidobani.
547
meSvides Tvesa RmerTman ineba
kidobnad myofTa Sveba, lxineba;
brZana dadgineba, Seswyvita dineba
zecidam wylisa.
548
kidobanica maRalsa mTasa
zeda Seagdo araratTasa.
dadga da dayenda, aRara aryevda
kidobans wyali.
549
wyalman mravali aklo, Semcirda:
meaTes Tvemdi mTa wyals Sescilda;
erT TerTmetis Tvisas Tavs aCenda mTisas,
moaklda ase.
550
noem gauSva sarkmliT yorani:
`scani, Tu RmerTman wyalT uyo rani?~
yoranma scan mTani, gaSala man frTani
muniT safrenlad.
551
aRar mobrunda ambis saTqmelad,
virem ar gaxda qveyana xmelad.
is dRe gamovida, rom aRar movida
gauSva tredi.
552
tredman eZeba, ver pova xmeli,
175

Sesasveneblad fexT-dasadgmeli;
daRaluli freniT, dajda piris RreniT
kodobanzeda.
553
noem ganaxvna baga, sarkmeli,
kidobniT gareT gamoyo xeli;
tredi aiyvana, isev Seiyvana
kidobanSia.
554
noem Svidiod dRe maicada,
Svids dRes ukana kideva scada,
wyals ra moevlina, kidec waravlina
igive mtredi.
555
tredi gafrinda, ganxda napirad,
Srto zeTisxilTa miica pirad;
moutana noes, hrqva: `ars sarwmuno es,
Cans wyalT mokleba!~
556
noem kideva Svids dRes iTmina;
Svids dRes ukana kidev afrina
tredi mesameda, gzavna meambeda,
gauSva sarkmliT.
557
tredma navardi Seqna tye-velad,
bnelSi najdomman Sesaqcevelad.
tyeSi daiZina, aRara SesZina
kidobnad misvla.
558
noem ahxada zeiT sarTuli,
rac karad-banad aqvnda darTuli.
gardaxeda mTiTa, wyals moaklda RvTiTa,
gamoCnda xmeli!
559
xma Semoesma noes RvTisagan:
`nove! Gamodi kidobnisagan
Send da Seni coli, Zeni Seni da maTi coli
Agrev yovelni.
560
ranic arian sul xorc-Sesxmulni,
kidobnad msxdomni SengniT Sesxmulni
pirutys-mxec-mfrinvelni, moZravi, sulT mqSinvelni
gamoiyvane.
561
kidobani dges mandav mTazeda,
Tqven sul gamodiT qveynad xmelzeda.
ganmravldiT, aRorZindiT, dasaxldiT, daboZgindiT
qveyanazeda!

ig. enis Serevnisa da godlis ambavi


562
176

warRvnas ukana noes Tesl-tomni


kidev gamoCnden winaaRmdgomni
RvTisa brZanebisa, ar gagonebisa
moqmedni kacni.
563
ZaliT da RoniT falavanebi
iyvnen, maT iwyes galavanebi;
ixmares gmiroba, Sekres maT piroba
qmna sawadelTa.
564
Seqnes alizi, atanes qvebi,
miT aRiSenes maT qalaqebi;
koSkebiT, cixebiT, agurTa kircxebiT
qmnes simagrebi.
565
cas rom Saxedes, naxes varskvlavni,
xelni awodes, ar Seswvda mklavni.
Tqves godlis ageba, miT vswvdeTo ageba
zeciers saqmes.
566
Sekrben erTxmobiT aRsaSenebaT
romliTac aRsvla zecas enebaT;
aqvndaT erTi ena, maT sityva da smena
ganuyofeli.
567
moyvnen godlisa aRSenebasa,
mimarTes aRma caT Svenebasa.
maRlamdis anages, bevri dRe wanages,
kvira, Tve, welni.
568
Tqmula, aseTi maRlad gebuli,
viT me giCveno aRricxvebuli
aRaji, Tu mili? gmarTebs Sen dumili
mis saricxvelad.
569
asjer asad qmen, Tqvi bilioni,
da asjer asad kvadrilioni,_
cxra amdeni mili aris gazomili
simaRle misi.
570
amisi mwadda aRricxva versad,
magram viswavle me nula versad.
var sinanuliTa, aRricxva nuliTa
rom ver SeviZel!
571
aw aRivseniT Cemis madliTa,
es aRmiracxeT mtkavlad, adliTa,
cifir-nulebiTa, SewmasnulebiTa,
nulis mcodnelTa.
572
rasac dRes viri damakebuli
wavidis maRla akidebuli,
177

zidevdis talaxsa, mosZovdis balaxsa


ors wlamdis vera.
573
rodisac viri qve Camovidis,
Tavis tols mutruks patrons migvridis.
ra aqvnida mas gani, zomiT Sinagani
is ki ar vici.
574
ra godlis saqme RmerTs moexsena,
RmerTman uwyinaT, urivna ena:
vinc iTxovdis kirsa, misTvis tikis pirsa
xsniden wylisaTvis;
575
vinc rom iTxovis qva da talaxi,
mas miarTvian xe da balaxi!
ganeyoT enani, yuriTa smenani,
sxvadasxva rigad.
576
ra rom ganiyvnen mravlad enebad,
veRar SeuZles godlis Senebad,_
cal-calke aresa, sxva-da-sxva mxaresa
ganTesul iqmnen.
577
uqrola qarni. Ayara mexni.
sul qveynad mozdo godlis natexni.
srulad danaqciva, avad Seaqciva
maTi naSeni.

id. adamis saCivari


1
adams hkiTxes: ratom stiri,
rad swux, ra gaqs sawuxari?
rad ar gicinian piri
xar mWmunvare, ganuxari?
2
man Tqva: amad ar vicini,
Cemis braliT bevri kvdebis;
erTmevian TvalSi Cini
kutdebis da yurT akldebis.
3
amad javriT sulT mxdebian,
ara maqvs ra salxinari;
Tumc yvavian, sul xmebian
Cems baRSi rgavs rac xilnari.
4
yvela isev merTmevian,
rac maqvs RvTisgan naboZebi;
ca qveyniTurT meqcevian,
ucvdebian mas boZebi!
5
mterman ase wamaxdina,

178

mamatyuva, mamaRora;
RvTis mcnebasa gardmaxdina,
dids pativsa mamaSora.
6
saxli mkvidrad agebuli
damiqciva, mamiSala;
viT dedazardlT buzT gebuli,
ferxT qveS bade gamiSala.
7
aq maSinj[e]T mis mtris Zmacva,
ra damirwyo man maxea;
tanT naTeli SemomZarcva,
cxvris tyavfuCi mamaxvia!
8
Tesl-tomiTurT sul warmwyminda,
ZiriT, qoqiT amamagdo;
samoTxeSi mjdomi wminda
jojoxeTSi ukumagdo!
9
guls maZgera mterman Subi,
gamadina sisxli Rvarad;
winamZRvarTan migdo Cxubi,
TviT Semeqna winamZRvarad.
10
mas RvTis mgmobels mtersa vyevar,
mivaCnivar saZagelad;
win mimiZRvis da mivyevar
cecxlSi sawvad, sadagelad.
11
maqvs cecxlis tbis SiSi, ridi,_
egzebian dauSretad,
grZlad zeda Zes bewvis xidi,
zed msvlels gaxdis TavSi retad.
12
vinc iSena sibrZniT vani,
qveS Seudga Svidi sveti,is ars Cemi saTayvani,
aravin mixsnis me mis meti.
13
vinc rom CemTvis jvarzed wminda
gardadina sisxlis Rvari,
me mis meti arvin minda
mas Znels gzazed winamZRvari!
14
me masa vTxov, momeaxlos,
miZRves gzazed, mTlad mataros;
rom cecxlis tbam vera mnaxos,
ase rigad gamaparos!
15
sayvarelo, modi, mnaxe,
erTi TvaliT gamicade;
danarRvie Sen is maxe,

179

mterman midga, rac me bade.


16
amasa gTxov, Cemo myvaro,
damico da damifaro:
gzazed mcveli ar gamyaro,
odes mandiT damibaro.
17
geajebi, Cemo myvaro,
Seiwynaro Cemi suli_
odes win Sen Segeyaro
sikvdilis dros amosuli.
18
mowyaleba Seni, myvaro,
mamakvdavsa mamaSvele;
Seni ukvdavebis wyaro
Gguls mapkure, damasvele!
19
nu xar Cemzed gulnak[lu]lad,
kargi vani ganmimzade:
nu mamyofeb gulmoklulad,
miwyalobe, rac miqade!
20
Sen survilis saxmiliTa
guls midagav cecxlis aliT:
rad sapkurad xSav miliTa
da ar miSret Sen mas wyaliT?
21
RmerTo Cemo! nu damkargav,
nu aiReb Cemzed xelsa;
nu damwvav da nu damdagav,
nu mamideb cecxlsa cxelsa!
22
daviT galad danerguli
var uSrto da me ufes[v]o,
aw momZebnos dakarguli
vedreb, qristes meufeso!
23
RmerTo! Sen Semqen kacada cecxli, qar, wyali, miwa, me,
me Sensa mcnebas gardavxe, amad aRarad miwame;
dRe Semimokle sicocxlis, Jami miwuTe, miwame
jojoxeTSiga Camagde, suli mitanje, miwame.
24
netavi isev miwada me vyofiliyav, ar kacad!
agebis aRar viwodi, rom viqnebodi aRarcad;
aw me maqvs kidev imedi, amad var me gulmamacad.
qveynad Zes vesav damxsnelad da megulebis mama cad!

ie. meoTxe daviTis Sesxma da `daviTnis~


qebis igavi
1
daviTis Sesxma Sevkone: Zmas vardi uZRven, das ia.
daviT mogviTxrobs: nu esavT, Semwed nurad gCanT dasia.
180

Tqvenc mas esevdiT, visac rom esven angelozT dasia,


igi ars RmerTi erTi, da dasia bevrad asia.
2
aw aqeT igi naTeli, vinc naTlad daviTs uqia;
visgan ca naTobs, samyaro, qve mokrTis misi Suqia.
iwameT mSvidi, mdabali, uRel-tkbil, tvirT-msubuqia;
Tavis xra, zorva kerpisa fuWi ram Tamasuqia.
3
daviT iSena walkoti, ZoRan vsTqvi, rac rgo xedao;
kidev gaCveneb TvaliTa, Tu imas vera hxedao:
gverdi mamisa TviT daviTs rogorc rom usaxevdao,
egreT dairgo, moiba, rom[e]lsac Cven gvirxevdao.
4
daviTis baRis xili sjobs sxvaTa walkotis xilebsa:
vinc SWams sneuli, gahkurnavs, brams Tvalebs aRuxilebsa;
danaWerinebs pirs tkbilad, mowyenils moalxinebsa,
ganaxalisebs madlzeda, codvazed ganafrTxilebsa
5
baRi daviTis baRisebr arodes aRSendebian:
arc misebr xe-Ra dairgvis, arca ar zed moebmian,
mis baRSi kravi damjdara, sxvisaSi mgelni jdebian,
kravad goneben davsilni, magram tyuilad scdebian.
6
daviT Sevmose xiliTa, romelic mosa xe daviT;
mas xes moxeda ufalman keTilis mosaxedaviT.
nu medavebiT, marideT guls laxvrad mosaxedaviT,
is daviT kargiT mosa xiT, me daviT mosaxed aviT.
7
man daviT Tavis baRSia imyna cxovrebis xenia,
tkbilis nayofis mombmeli, samkurnlos cvaris mcxenia;
daujda mas qveS Cirdilsa, ara swvavs mas sicxenia,
im ukvdavebis sasmliTa miTvra da miT molxenia.
8
amad am wignsa saxelad uwode `daviTiani~,
daviT Sevawyev, Sevkone, viT vardni da viT iani.
gulsa movswyvite muwuki, meba zed avi Tiani,
zed gulzed vibi igi xe kaciani da RvTiani.

iz. anderZi daviT guramisSvilisa


1
aRar msurs qnari, sakravad stviri,
arc zed damRera, aw amas vstiri:
cruvman sawuTrom marida piri,
ar aRmisrula man danapiri
2
mkiTxa codvisa, mixsena Zviri,
viT galsa xesa, ganmixmo Ziri;
damaglaxaka, gamxada mwiri,
sayvarlisagan mqna ganawiri.
3
guli miSava viTa naxSiri,

181

gamayrevina Tavze Tma xSiri.


piri damiWkno viTarca Ciri,
RamaSvebina daRma CiCviri.
4
Semyara Zneli ilao-Wiri,
gulzed masvia mWvlad danaWiri;
momiaxlovda mware sikvdili
cel-galesili, xrmal-amowvdili.
5
vin xarT RvTiani da madliani,
kod-saswor-marTal, swor-adliani,
gTxov, SemibraloT, ros mkvdari mnaxoT,
Sendoba miTxraT, roca dammarxoT!
6
visac ram gcode, vTxov, SemindoT,
Cemzed goneba aRmoiwmindoT;
me aRar Zalmic Tqveni ra wyena,_
sityvis Tqmad ena me dameyena.
7
Tu gindaT kidec maginoT Tqvena,
ver gavigoneb, damidga smena;
aRar maqvs sunTqva, arc amoqSena,
manve damSala, vinc aRmaSena.
8
mcxedrad mdebare, gul-xel-krefuli.
mival, ar mimdevs Tan erTi fuli;
Tu rame maqvnda, yvela mand damrCa:
yma, saxl, baR, bostan, TeTri Tu farCa.
9
yvelas gaficeb am saficarsa:
Tu RmerTi grwamdeT, am sams ficarsa
nu gaiZnelebT asaSeneblad,
gars nuras uzamT dasaSveneblad.
10
nu gairjebiT SesaReblada,
msubuqi qeniT wasaReblada.
fass nu dahkargavT dasaxatavad,
TeTrs gaufrTxildiT dasafantavad:
mal maeSlebis mas silamaze,_
miwa eyrebis, qva, sila maze.
11
visac gindodesT Tqven CemTvis kargi,
Tan gamataneT aseTi bargi,
rom cud-ubralod ar damekargos,
sawyals Cems codvils suls rame argos.
12
Cems codvils sulsa es Saeweva:
mRvrdlis wirva-locva, sakmevlis kmeva;
mSierTa Wmeva, SiSvelTa cmeva,
usamarTlobiT arvisi rTmeva.
13
mkvdars aras margebs tyeba-tirili,
182

ver gamacocxlebs Tavs dayvirili;


sjobs, ar CaicvaT tanT ZaZa-flasi,
mimiceT rame mRvrdelT wirvis fasi.
14
vame codvilsa, me umadlosa,
davrdomilobiT uxuc-umRrdlosa!
me vin milocavs, an vin miwiravs,
an vin dammarxavs, vin damitiravs?!
15
umkvidro viqmen, ar damrCa Svili,
rom mas aRenTo sanTeli-cvili;
eqna aRapi. Daedga tabla:
ase maRalman me damamdabla!

ic. mRrdelT vedreba daviT


guramisSvilisa
1
mRvrdelo, rac RmerTman madli mogmadla,
arc agiwona, arc gangiadla;
daufaseebels ar dasdva fasi
arca erTi da arca aTasi.
2
usasyidloda mRrdlobis kurTxeva,
mogca RirsebiT marjvenes mTxveva;
ase gibrZana: viT Sen mogeca,
usasyidloda sxvaT miec Senca.
3
axla me Tqvena amasa gvedreb,
RvTis nawyalobevs ne danayvedreb;
mkvdrisa patronsa sikvdilis drosa
bevrs nu SeukveTT samarxs-samkvdrosa!
4
rac ganviZraxe aw me ganZraxva,
aw Tqvenca gmarTebsT TvalTa danaxva.
rogorc mkvdars unda kargad damarxva,
agrev qvrivs-obolT unda Sanaxva.
5
cocxali rome patarad vRirdi,
mkvdars rad medebis me fasi didi?
mRvrdelo, Sens maca, Zvirad ne myidi,_
rac mogiTvalon, mas miiTvlidi!

iT. saflavis qvazed dasaweri


1
wminda ioane kaxeTs zedaZens
saswaulobiT qvitkirs cremlT adens;
qarTls wminda Sio Rvimes Zvlebs avlens,orniv Svrebian saswauls amdens.
2
am ors monasters maqvnda alagi,
183

sasaflao da ZvalT Sesalagi;


oriv qvitkiriT aRSenebuli,
saxl-galavnebiT damSvenebuli.
3
axla mobrZandi, mnaxvelo, mnaxe,
misad sanufqod sad davimarxe!
xorciT aq vlpebi, aw Cemi suli,
ara vici ra, sad ars mosuli!
4
viT me ar mindo cruvman sawuTrom,
egreTve, vgoneb, arca Sen gindos,
Sen me mibrZane codvils Sendoba,
RmerTman Sen Seni codva Segindos!
k. sulis ambavi
1
aw moismineT sulis ambavi,
rac SemTxveodes kargi Tu avi;
gulmtkivneulobs, kvness rasac seniT,
yvelas mogiTxrobsT Tavisi eniT.
2
dabadebiTgan me kacis suli,
RvTis piriT gamo var gamosuli;
arsT nawilobiT ukvdav-uberi,
miwas, wyals, qars, cecxls Sig Canaberi.
3
es oTxi nivTi RmerTman Semzada,
kaci amisgan Seqmna, dabada;
misca qveyana qalaq-dabada,
mas xelmwifoba Tavis mzgavsada.
4
rodisac rome qveynad, sofelad,
movida kaci Sig samyofelad,
orniv Tan vaxldiT xorci da suli
misad myvaneblad zed SeTvisuli.

5
odes xelmwifed, mefe svianad
gaxda, ganmsxvilda Zir-fesvianad,qveynis nayofi Wama, gasuqda,
yovli samZimo ganumsubuqda.
6
Tavzed daesxa sixarbiT reti.
kidev mounda sxva mazed meti.
184

qveynad yofnasa aRar dasjerda,


maRla zecada aRsvlad Semzerda.
7
ver Seifera kacman dideba,
ugulisxmobiT pativis deba;
pirutyvis mzgavsad arawmindeba,
Seqmna sawuTros mideb-modeba.
8
me suli viyav, urCevi tkbilTa,
xorci urCevda, rac sWrida kbilTa;
rasac vityodi, aras mismenda,xorcis naTqvamsa ufro irwmenda.
9
kacman me ase gamamanZula,
xorci iyvara, suli miZula.
Tavisi Tavi xorcs amsaxura,
xorcsa Canacva, xorcsa daxura.
10
Tvisi cxovreba xorczed gardago,
ara momca ra suls safarsago,
ikacismkvlela, iqurd-iboza,
yovlis sibilwiT mTxuna, ganmgoza.
11
miyva sawuTros gancxromas, Svebas,
metad dranjobiT siZva-mruSebas;
ar maigona dambadebeli,
Tvisi aRmSeni, amagebeli.
12
RvTisa mcnebani ar daimarxa,
dabrmda, swore gza ver dainaxa;
ase urigod kaci moiqca,
viTarda aRSenda, isev daiqca.
13
Tavis Tavs uyo ase ziani,
xorciT miwaSi sWamen Wiani,
me, suli misi, aq vitanjebi,
samarTalSi var da visajebi.

14
tanT miWireb[e]n cxel-cxels gazebsa,
gvelni nakuTalT mReren gazebsa,
lom-veSap-mgelni dids pirs miRrenen,
Tvalebs miWyeten, myefen, miRrenen.

185

15
eSmakni Savni TeTr grZel kbilebiT
mikraWuneben, mkawvren frCxilebiT;
svetzed mikrulsa cecxlis sabeli
gars maxvevia ganuqrobeli.
16
navTi da kupri Tavs damdis miliT,
ferxTqveS tba midgas savse saxmiliT;
tanzed mexvevis matli uZili,
netamc ar maqvndes me grZlad RviZli!
17
RmerTs aRar esmis Cemi vedreba,
xorcs rad miyeo,-mas iyvedreba;
RmerTi Seiqmna Cemzed gulmwyralad,
msaja da madva es codva bralad:
18
kaci Cems szgavsad gavamxatvavne,
Sen-Cemi suli-Tan gagatane:
ganaguldide, ganampartavne,
sulic codvili aq mamitane.
19
ase urigod kaci atare,
kargi aZule, avi ayvare:
suliT aurve, xorciT axareme ase rodis Sen dagabare?
20
odesac xorci Sen, suls, gCagrevda,
Sen gasustebda, Tavs amagrevda,
gxamda moZRvarTan Sen aRgeara,
wirva-locvazed s[a]ydars geara.
21
mRvdeli mikmevda sunad surnelad,
lxinebas yofda Sen sakurnelad,
momxsendeboda, Sens saqmes vscnobdi,
SEn gadidebdi, xorcs davamcrobdi.
22
Sen es ara hqen mconarebiTa,
Tavi moRale cudad rebiTa;
Sen gamoudeq xorcis gemosa,
tanT ganicarcve, rac rom gemosa.

23
moxvel xorciTa suli SiSveli,
axla me Sena veras giSveli.
186

virem axalsa xorcs Seisxemde,


rac Tavzed gesxmis, unda isxemde.
24
odes sjad dajdes marTal-msajuli,
man ganarCios yovli xvanjuli.
Sens naqnars saqmes saswvriT mogiwons,
ar dagikargavs, rasac mogiwons.
25
ukeTu qveynad Tvisni da tomni,
romelnic gyvanan Sen kais mdgomni,
mSierT giWmeven, mwyurvalT gismeven,
SiSvelT gimosen, mRvrdliT msxverplT gikmeven;
26
gardagixdian Sens Tanamdebsa,miT dagiSreten navTT cecxlnadebsa.
ukeTu ara, codvasa, madlsa
msajuli gasCxreks kods, saswors, adlsa.
27
romelic mxare wonaSi dasZlevs,
saukunos saxls im mxares gaZlevs!..
virem am sityvas suli ismenda,
xsnas imedobda, tanjvas iTmenda.
28
ra rom ismina, saswvriT awona
codva-madlisa, ar maewona.
icoda, rome codva dasZlevda,
Tqva: vaimeo, saqme gaZnelda!
29
sawyalobelo Sen, Tao Cemo,
ara vici ra, vis migaCemo?
visTan wavide, visa mivmarTo,
rom Seni saqme misgan warvmarTo?
30
Cans, Seni mxsneli aRarcadao,
aRarc qveynada, aRarc cadao;
aRarc mama gyavs, aRarc dedao,
aRarca Zma da aRarca dao!
31
vaime, mamav, vaime, dedav,
Zmao da dao, verc erTsa gxedav!
vin xarT RvTiani, mwyuris miSveleT,
erTis cvaris wyliT piri misveleT!

187

32
ismineT, Zmano, sul, baton-ymano,
Cemebr mandidam aq mosayvanno,
mand cruv-sawuTro yofila cudi,
xev-xnarcovani, gza viwro, mrudi.
33
aq navTT mdinare cecxl monakidi,
zed gasavleli wvril sablis xidi;
ganiswavleniT, jambazebrT wareT,
rom ar CascvivdeT, daiwvneT mwareT!
34
ganiswavleniT, jambazebrT wareT,
rom ar CascvivdeT, daiwvneT mwareT!
rom ar CascvivdeT, daiwvneT mwareT!
ka. am wignis gamleqsavis sulis moxseneba
1
he, RmerTo, aRmixile Tvali gonebisa,
damanaxve, macnobe me gza cxovnebisa!
Senis nebis gzazed daucemlad matare,
da mas Sensa sayvarels guliTa mayvare!
2
RmerTo, ganmixven yurni keTilT sityvis smenad,
ganmimagre guli sarwmunoebis rwmenad;
aRmayove, viTa xe, nayofiT keTilad,
da nu myof me xeneSad ZiriT mokveTilad!
3
me var, viTa aRdaWi, bici da mlaSobi,
dedisaganve codvasa Sina naSobi;
uSrto da unayofo, viT gali ganmxmari,
uZeo, uasulo, ararad saxmari.
4
sawuTros soflisagan bevris gziT vnebuli,
mravals gansacdelsa Sina Seyvanebuli,
sxvis qveynad samkvidros qveyniT gamoZebuli,
dakarguli codviT, ar madliT moZebuli.
5
amisTvisa vsTxov didis xvewniTa yvelasa,
TavianT madlisaTvis mizemden Svelas;
gavstexe aTi mcneba, mTliv ver davimarxe,
codvasa Sina movkvdi, miwad davimarxe.
6
ara gamyva ra Tana sawuTros soflisa,
mun damrCa sasyideli sisxlisa, oflisa;
188

visaca is darCes, yos esreT moxseneba,


rom meRirsos sasjelsa Sina mosveneba.
7
moixsene, ufalo, sjad Senda mosuli,
daviT guramisSvilis ubadruki suli;
gverdT, xelT, ferxT sisxli Seni saswors abrad Seudev,
ganumsubuqe, mZime codvani Seundev.
8
jvarcmiTa, sikvdiliTa SeniTa monayids,
dauSrite, asxure sisxli al-monakids!
ufalo, Seismine daviTisa Tqmuli,
aRmoiyvane suliT jojoxeTs danTqmuli.
9
RmerTo, ismine daviT monisa Senisa,
dauame tkivili Znelisa senisa.
ixsen suli misi ukuniTa bneliTa,
da nu stanjav satanjveliTa miT ZneliTa.
10
es wigni, leqsad Tqmuli, aris suli imisi,
RmerTman ixsnas warwymedisagan suli misi;
RmerTo, nu gastex sityvas daviTis pirisas,
miec lxena, kurneba mas dResa Wirisas.
11
RmerTo, mismine daviTis sagalobeli,
miwyale didis wyalobiT sawyalobeli;
usjuloeba amxoce, ufros ganmbane,
da es simRera mis Tqmas, moZaxils abane:
12
aqebdiTo RmerTs yovelni sulni cxovelni,
xarTo misi arsobis purisa mTxovelni;
fsalmuniT, ebniT, winwiliTa keTil-xmiTa,
ZnobiTa, orRanoTa, bobRniT, mwyobris TqmiTa!
13
ese sityvani me maqvs ase Setyobili,
mwyobri arso sityvani leqsad Sewyobili;
amisTvis kanunad ar miCans Tqma leqsisa,
da moZieba ritorT sazomi eqsisa.
14
momixsenon, sxvas aravis rasa vTxov metsa,
vsTqvi welsa aTas-Svidas-samoc-da-ToTxmetsa,
Tvesa noembersa oc-da-cxrasa gasulsa.
dideba mamasa da Zesa wmindasa sulsa!
15
189

aw da maradis da ukuniTi ukunisamde,


amin da aliluia, viT TviT ars misve xnisamde!
wamkiTxvelno, amazed Tqven nuras medaviT,
da rom es ase vsTqvi guramisSvilman me daviT.

16
Tqven ver dasTmobdiT CemgniT naTqvamsa,
rac TqvengniT Tqmuli aw me daviTme.
mis RvTis Zis mamis daviTis sexna
guramisSvili viyav daviT me;
17
amad qaCalman mis Tmis navarcxni,
qoCrad movisxi, Tavzeda viTme,
aw Tqven amazed ra ciloba gaqvT,
ara vici ra, ras medaviT me!

sarwyavisa da wisqvilis ambavi da moxazuloba


es kaci ase ilocavs: 1
RmerTo maCvene yanebiyovlad wmindao, damadev
am sarwyavT monayvanebi;wylurzed wamali samTeli,
RmerTo, damaswar zafxulsa,SemaZlebine aRvanTo
fqvils am wisqvilzed dafqulsa.me Sens winaSe sanTeli.
1

es leqsi guramiSvilis avtoportrets aqvs wamZRvanebuli.

190

You might also like