Professional Documents
Culture Documents
http://calazhvardi.webs.com
!! ...
...
...
( )
am wignTa gamleqsavis
gvarisa da saxelis gamocxadeba
1
daviTiani vsTqvi daviT guramisSvilman gvarado,
xilad vsTqvi sityva RvTisa da Ze kacTa norCis mgvanado;
cxovrebis wyaros uxsene xe cxovrebisa Rarado,
amad vsTqvi jvarzed vnebuli cremlni idinoT Rvarado.
2
venaxis Rvino daZvirda, qarTls daemtera ra Wari,
vimcvrive Walas babilo naqaji, danaWaWari;
mosaxseneblad Cemda yrmaT umzade tkbili maWari,
avs sargebelsa ara iqs am usasyidlos vaWari.
3
amisTvis me ar SevsZeZve, rac davrgev igavT xe velad,
ufro advilad aRvlian zed yrmani dasarxevelad.
sasmelad uZRven Termoni, ar cudad dasanTxevelad,
yrmaT Sevavedre es wigni, ar Seqmnan dasaxevelad.
4
odesac brZenman ritorman SoTam rgo igavT xeo da,
fesv Rrma-hyo, Srtoni uCina, zed xili moiweoda.
orgziTve nayofs miscemda, visganac moirxeoda,
leqsi rusTvlisebr naTqvami me sxvisa ver vnaxeo da.
5
viT mxedars-yrmisa mcirisa wkeplasa zedan jdomani
miemzgavsebis cxenosans joxiT rbena da xldomani,
egreTve SoTa rusTvelsa es Cemi leqsT mixdomani,
cudad momixda gvajiTa baZiT umzgavso ndomani.
6
me yrmaTa mzgavsad momixda namcvrevT walkotTa mcvrevani,
bzakaliTa da wiwkitiT monadireTSi revani;
verc xili vhpove, nadirTac Zala ar maqvnda revani,
vai, SemrCa cudsa meTevzes ubralod wyalTa mRvrevani.
7
me rusTvelsa leqss ar udri, viT margalits-Calis Zirsa;
15
amisTvisa var mowyeniT, vstiri da ar memRerebis,
pirs Semdebi ars sikvdili, aravis daeferebis;
arc xvewniT, arca qrTamiTa, arc xrmliTa moigerebis,
maSinve qveS amoidebs, visac rom daeZgerebis.
16
mamao, Tavsa mfaravi dagedga kargi karavi,
ganiari da maRali xelTagan moukaravi,
Sig viyav, sadRac gamagde, paRuri amamkar avi,
miT cremli Cemi zRvad gaxda TvalTagan nawanwkaravi!
17
fu, Sen, cruo sawuTrovo, rad ar mZuldi, rad miyvardi?!
Sen yofilxar mware, Sxnakvi, me megone tkbili yandi.
3
w i g n i a
T a v iS e s a v a l i
a.
8
safuZveli ars yovelTa dausabamo pirveli,
mama yovlisa mpyrobeli, caTa da qveynis mWirveli;
miuwdomeli, uzomo, gamouTqmeli, mbrwyinveli,
RmerTi, abelis msxverplisa keTilad Semawirveli.
9
aravina flobs xelmwifed RvTis udidesi Zlieri!
RvTis gamo qmnil ars yoveli, arsmyofobs rac nivTieri.
mas morCileben sulni da uricxvi spa-jari, eri;
man Seiwiros mciredi msxverpli es Cemagieri.
10
erTi vhTqva qveynad ufali, RvTisebr msajulad mqceveli
maswavlebeli uswavlelT, usjuloT momaqceveli,
aRm[m]arTebeli dacemulT, aRmarTulT gardamqceveli;
TvisTa samwysosa cxvarTaTvis sisxlisa damaqceveli.
11
Tqmula sibrZnesTan sigiJe, viTa cocxalTan mkvdaria;
ama uflisa saqebrad brZenic Wkuvazed mcdaria;
me viT SevmarTo ucebman, radgan is miumxvdaria?
magram daviT Tqva: ,,aqebdiT glaxaki da mdidaria!
12
mdidari egreT Znel cxondes, egoden SesawiriTa,
viT erTi mwiri mxeveli edems zis oris mwvliliTa.
sarwmunoeba mciredi mTas gardascvliso ZiriTa,
amad ar vdumeb, vritorob goneba-sibrZnemciriTa.
13
misi qeba da gamoTqma brZenTaca uZneldebian:
hqeqen, sCxreken da eZeben, da kvalsac ver mixvdebian;
razomca aRvlen maRlamde, kvlav isev qve brundebian.
me rom ver mivxvde ucebi, magaze rad Semwrfebian.
14
me sibrZnisaebr CemTasa ar davadumeb brZnobasa,
rasaca momcems momcemi Setyobasa da grZnobasa,
didad miiCnevs ufali mwirTagan mcires ZR[v]nobasa,
miT Sevecnevi ucnaur, rasac mivswvdilvar cnobasa.
15
Tu visme Cemi naTqvami Sairi enasebian,
mec uTxra misi pasuxi, Tu guli enas ebmian;
yoveli wuli mSobelTa, mzgavsi mzgavs[s] emzgavsebin,
gind iyo koWl-brma, qaCali, ded-mamaT eTavsebian.
16
momxsenebeli ar mrCebis, maSfoTebs, es maRonebsa;
codvis muxruWiT Sekrulsa, vame, vin mamifonebsa?
Tu ar Sevkreb da ar uZRvni yrmaT ia-vardis konebsa,
cocxalic arvis vaxsonvar, mkvdars vinRa mamigonebsa?!
17
erTbamad frinvelT uwoden Savardensa da Zerasa:
ar sCxreken yvavTa Cxavilsa, bulbulTa tkbilad mRerasa,
farSamagisa Svenebas, bukiotisa bRverasa:
aw rom ar mixmon meleqsed, memarTlebian me rasa?
18
SoTa mRers, mefe Temuraz, arCil mosZaxis Zmureba,
5
22
saRmrTos rom veras galobdes, imRerdes,,xarTa lalasa,
javrobdes, Tavzed iyrides qoqolas da valalasa;
Zvirs uxsenebdes mSobelTa, lanZRevdes Tavis lalasa,
rom ar vswavlobdi, rad ara mcemdian tajganalasa.
23
nu genaRvlebis swavlaze yrmis wkeplis cemiT kivili,
mal gamTeldebis uwamlod misi wylurebis tkivili
ra moizardos, moyvinCldes, mamlureb Seqnas yivili,ufrTxildi, misgan wyeniTa araze Seqna Civili.
24
rac ara hxamdes Cioras, nu uyri asakenklada,
danabi Tavs nu anebeb variaT dasapeplada!
radgan abram Ze saklavad gamoimeta msxverplada,
Sen gemetebis rad ara Ze wvrTaze gasawkeplada?
25
uwvrTeli ZaRli mixvdebis gareT siciviT TrTolasa,
saWmliTac arvin ganaZRebs, pilwad daiwyebs wrwolasa;
gaswavlebuli pativiT Staqunze Seiqs wolasa,
sjobs yola uwvrTis ZaRlisa, uwvrTelis Svilis yolasa.
26
ZaRli uwvrTeli patronsa aseTs ras dauSavebsa,
rom Svili briyvi, ucebi, ded-mamas ganaTavebsa?
ucodinrobiT aseTsa saqmeebsa iqs avebsa,
gvarsa da naTesavebsa sircxvili sWrides Tavebsa.
27
patronsa ZaRli uwvrTeli mets versa hkadrebs wyenasa:
an purs mostacebs, an xorcsa, an wyals amohkravs enasa;
mSobelTa Svili uwvrTeli arodes miscems lxenasa,
sulTa warwymendas da xorcTa miuTxrobs miT Sercxvenasa.
28
uswavleli ZaRli karSi yefs da gareSamos hfaravs,
nadirs afrTxobs, qurds aSinebs, Znelad rasme mas moparavs;
6
b. swavla moswavleTa
aTTa saxmarTa saqmeTa Cagoneba yrmaTaTvis
30
ismine, swavlis mZebnelo! moyev daviTis mcnebasa,
jer mware Wame, kvlav tkbili, Tu eZeb gemovnebasa;
Tavs sinanuli sjobia boloJam dananebasa, _
Wirs myofi lxinSi Sesuli, Svebad miiTvli vnebasa.
31
dedam ra Svas Ze, pirvelTa WirT aRar moixsenebsa,
Zis sixaruliT dahkargavs ilaos mzgavsTa senebsa;
maSin ixarebs mwidnavi, odes moisTvlis mtevnebsa,
egreT moswavle swavlasa ra srulyofs, ganisvenebsa.
32
swavla sikvdimde Senia, mudam SenTana myofeli;
mas gecilebis veravin, ar aris gasayofeli.
sxvas yvelas maxe ugia, Tavisa gasayofeli;
Tu kacsa codna ara aqvs, gastanjavs wuTisofeli.
33
codna Tan dasdevs mcodnelsa, razomsac daetarebis,
aqvs uxilavi saunje, xeli ar Saekarebis;
arc cxadiT ZaliT waerTmis, arc malviT moiparebis,
Wkuva uxmar ars briyvTaTvis, Wkva codniT moixmarebis!
34
Cemis ucebiT Sevatyev, briyvTaTvis rac Semityvia.
avi da kargi garCeviT, vxedav, rom axlos miwyvia.
minda da swavlis simokliT cal-calke ver gamiyvia.
hgavs uxorTumos spilosa Wkviani kaci briyvia!
35
viT usaWurlod mamaci omSigan gulad lomobdes,
gacofebuli gul-brazad vefxvi uklanWod omobdes,
ver aRasrulos sawadi, rac nebavs, misTvis Ronobdes,egreT Wkviani uwvrTeli ver mixvdes, rasac ndomobdes.
36
vsZebne d avera hvpoe ra mjobi am swavla-mcnebisa:
brZensa aqvs Tavis ufleba, sofelSi yofna nebisa;
brZeni sadac ars, darCebis, saunje Tan eqnebisa:
brZeni purTaTvis CemsaviT muxlT arvis moeqnebisa!
37
brZeni sityviTa darCebis, ostati Tavis xeliTa,
xucesi wirviT, vaWari Sors wasvliT-mosvliT ZneliTa,
molaSqre sisxlis qceviTa, mxvneli ofliTa cxeliTa,
a.
40
mijnurman unda trfiali gul-marTla Seiyvarosa,
mudam gverT axldes surviliT, arodes gaeyarosa;
umisod Wirad saxevdes yovelsa gasaxarosa,
tkbilad sCndes misTvis sikvdili, sicocxle gaimwarosa.
b.
41
mwyemsoba unda sifrTxiliT, aqvndes mciredi Zilia:
mudam mxned samwysos uvlides, dRe yineli Tu Tbilia;
mwyemsman keTilman cxvarTaTvis dadviso suli tkbilia.
vinc brZana, man me maridos uxilavT mxecTa kbilia!
g.
42
xelmwife unda marTali, viT brZenTa dauweria,
brZeni, uxvi da mowyali, mrisxveli zomieria;
sjulmtkiced, swores samarTliT iyos da yvandes eria,
mwysides, mwyemsobis niSani-xelT skiptra-mas uWeria.
d.
43
glaxaki unda mdabali, tkbilisa ena-pirisa,
mlocveli yovlis sulisa, sul didisa da mcirisa;
uyvars, viT iob, ufalsa glaxa momTmeni Wirisa;
sZuls RmerTsa ampartavnoba metadre glaxa mwirisa.
e.
44
unda mxvnelTa da mTesvelTa, mwidvnelTa, gina mbaravTa,
mzis aRmosvliTgan Casvlamde Sig ar Sexedon karavTa,
cxelis ofliTa damwvarTa CirdilT qveS miukaravTa,
rac imuSakon, Wamon da aWamon qveynis mfaravTa.
v.
45
molaSqre unda Wabuki, Tamami, Tav-mdablovani,
mepatroneTa erTguli, morCili, samarTlovani,
8
z.
46
vaWari unda sarfisa, samTvralos aras svemdesa,
yomarbazobas eridos, siwmindiT Tavsa scevdesa,
metad uzomod aramsa alalSi ara revdesa
swores adlsa da sasworsa xelSi ar amrudebdesa.
c.
47
xucesi unda mamaci, ar Tu jabani, mxrdalia.
xuces[s] ar eTqmis: WirSigan ver Seval, saridalia.
xucesman unda damarxos, Tu kacman suli dalia,
xucesic bevrs rigs danaklebs, Tu meti Rvino dalia.
T.
48
ostati, uflis moSiSi, daviTman qebiT Samosi:
netar ars, vinca naSromi nayofTa TvisTa Wamosa!
coliT ars viT msxmo venaxi kidesa saxl-midamosa,
Svilni xed zeTisxilada urgs tablis gareSamosa.
i.
49
aw brZeni unda sofelSi egreT, viT wminda beria.
cxovrebdes, erT aswavlides, gaxados mecnieria;
brZenman ar unda ikadros, urigo rac ram feria,
brZenis urigod qceviTa baZiT waxdebis eria.
50
aTiv eg iyo, mogiTxar, sxva ara misgan kidia.
romelic ginda, irCie, aiRe, xeli hkidia:
gerCios, glaxaT iare, gerCios, yanas mkidia,
me SenTvis aRar mcalian, ymawvilis vali mkidia.
51
viT Zniad wnori berfuyi daigrixebis wnelada,
egreTve kaci mxcovani ganiswavlebis Znelada,
viT axal morCi vazisa xels miyves safurCnelada,
egreT axali mozardi KYyrma ostats-gasawvrTnelada.
52
erTs sityvas getyvi, mismine, ymawvilo, Sens morCenasa!
Tvals nu axexeb bnelTaTvis, nu hkargav naTliT Cenasa;
nu eSurebi fexiTa ukeTurTaye rbenasa,
xma moudable orRanos, aSiy-maSiyad stvenasa.
53
iqmode gulis Tqmisasa gemovnebisa Tmenasa,
Tavs Tafli, bolos Zirmware nu getkbilebis enasa;
guliT ufrTxode, yuriTa, sasafrxos sityvis smenasa,
miT Saeyrebi sayvarels, Sens lamazs sulis lxenasa.
54
alabulaTi nu avseb wmindad garcxilsa menasa,
gagiWirdebis garecxa, Seiq oxvras da qSenasa;
ityvi: ,,ra uyav Cems Tavsa,_daiwyeb kbilTa RrWenasa,
,,daviT rom kargaT maswavla, me igi rasTvis menasa!
55
ymawvili unda swavlobdes sacnoblad Tavisadao:
vin aris, sidam mosula, sad aris, wava sadao?
vinca qmna Tixa WurWelad, ras uZRvnis xelfasadao?
viT rema xnarcvs ar Cavardes ulagmo da usadao?
56
unda qalman da ymawvilman dahxuros bage kbilosa,
fexi ar axsnas sabliTa da ena Seborkilosa:
ar misces neba SeZvrisa warbs, wamwams, Tvalis kilosa,
arcavin TviT sxva gakilos, arc sxvisgan gaikilosa.
57
nu metyviT: Cven rad gvaswavle, rac TviT ar gaqvnda zrdiloba?
rad gviqe kacman jabanma mamacTa xmal-mowvdiloba?
ucodinroba avia, maqvs misi gamocdiloba,
CemsaviT sicxiT nu iwviT, monaxeT niav-Crdiloba.
58
soloman brZeni sibrZniTa Tavi ars yovlis brZnebisa;
bevri ram kargi daswera wignebi RvTis brZanebisa;
erTi imasac mouxda gatexa rame mcnebisa,
Tu gijobT nurca mas usmenT, sityva damirTavs nebisa.
59
mrudi xom ara miTqvams ra, amasac vityvi sworsao,
saqmesa TvaliT naxulsa, ar mogonilsa, Worsao:
minaxavs erTi pirutyvi gorsa Tu axalgorsao,
TavisTvis mutruks akeTebs, sxvaT gaukeTebs jorsao.
60
ragind brZen iyos mkurnali, kargad atyobdes majasa,
sxvisas Seityobs, Tavisas veras gaigebs xvanjasa;
TviT sxvas uwamlebs, TavisTvis sxvaze mihyudebs barjasa,_
me ver virge da Tqven garge amad rad mizamT jajasa?
61
Tumca brma var, kidev vxedav qveynad Cemgan ufro brmaTa;
bers gamocdilT ara vhkadreb, mogaxseneb axal yrmaTa:
Tu curvasa ar iswavliT, ver gauxvalT wyalTa RrmaTa,
wkeplis cemiT daSuSxva sjobs saukunod cecxlSi bmaTa!
g. saqonli[s] SekrebisTvis
62
Wkuva puria saxiTa mWamelTa Sesargebeli,
codna da saqmi[s] xmareba_marili dasawebeli.
beds rom ityvian, ar vici, ra uqo beds saqebeli;
bedman Sekribos, Wkvam fantos, meqnebis ra sargebeli?
63
bedi ars qceva wuTisa, viT dRisa naTob-bindoba,
avdaroba Tu daroba cis moRrubvla da wmindoba;
xan moswvavs namTa simcire, xan alpobs RvarTa didoba,
dRes momcems, xval ki wamarTmevs, amad ara maqvs mindoba.
10
64
beds saqoCriTgan TvalT uCins, qalis saxe aqvs brmisao;
daiarebis qveyanada, xeliT mZebneli qrmisao;
visac xels mohkravs, aiyvans, naxavs, gauCxreks pirsao,
Tu moewona, daiWers; Tu ara, dascems Zirsao.
65
aw bedi, giTxra marTali, me axla mamagondao;
razomca sCxrekden sawuTros, brZenT bedi ar moswondao,
amad arc lxinsa, arc Wirsa grZlad bolo ara hqondao.
bedi mas hqvian, vinc rome ar mokvda, suliT cxondao.
66
Wkvis ukeTesi saqonlad ara ra saqonelia,
magram Tu ndoba guls abrmobs, ar advil saSovnelia.
rac xelT aqvs, masac dahkargavs, umzgavso sapovnelia;
saqonelisa Semkrebi saqmeda sacodnelia.
67
xdoma bnels naTlad aCvenebs, danabrmobs naTlad mxedvelsa;
xdoma mxrdals gahxdis mamacad, Sebedavs Znels sabedvelsa;
xdoma sxvis swavlas miikravs egreT, viT cercvi kedelsa!
ndoma miiyvans mimyolsa Sesarcxvens, warsawymendelsa.
68
filasofosi epikur gvauwyebs, amas gvpirdeba:
agebulobiT myofeli arodes gaRaribdeba.
Tu kaci ndomas mihyvebis, midReSi ar gamdidrdeba,
roca pataras iSovnis, merme dids maekideba.
69
vis siyvaruli daipyrobs da ndoma daimonebsa,
rac TviT ar moswons, mis metsa aRaras moiwonebsa;
vardis konasa dafuSavs, anZalas daikonebsa,
mkvidrs mijnurs zurgsa Seaqcevs, wuT[s] gulze daikonebsa.
70
erTs kidev vityvi igavsa, TqvengniT damerTvis Tu neba:
zogs kacsa saklmad miuCans Tvisi simyralis suneba;
ragind bevrs avsa Svrebodes, ara aqvs misi wuneba,
xaWas gul_tkbilad uyovebs da cols ki ebuzRuneba.
71
aw me saero walkoti mgonia patiosani;
miyvars da mal-mal msurian misTa yvavilTa ynosani,
ganvSordi saRmrTos baRnarTa, vsTme mis bulbulTa osani,
mihvyev sawuTros zRaparTa, Seviqen arakosani.
72
amad viswrafi saTqmelad da ara mcalis sayenad:
Tqmula, saunje uxmari ara-rad gamosayenad.
walkots viSeneb, Sevikreb xilT umjobesTa namyenad;
movisTvli misTa nayofTa marged, ara Tu sawyenad.
73
axla vsTqva Cemi saTqmeli, rac maqvndes Wkuva, gageba:
ugvanaT didTa mZebnelTa patarac daekargeba;
sul rom ara vsTqva arara, is ufro ar evargeba,
mec mreven meranT jogSigan, Tu SevsZel gajagjageba.
11
74
romelman cani, viTarca karavani Segvimzadisa,
zed miadgina mnaTobni nivTTa yovelTa mzardisa,
mas qveS qmna viT baR-walkotni, raSigac daviT xadisa,
ig ars mizezi yovelTa, farulisa da cxadisa.
75
modi, msmenelo, ismine, daCumdi, vityvi, su, rasa,
ukvdavebisa wyaroTi mogarTmev savses surasa,
ixmare eqsi, dahxede brZnad brZenTgan naeqsurasa,
gaSinje, saxiT vinc me Srtod giTxar, mohbmia Tu rasa.
76
visganca igi samyaro ars naTlad aRnakeTebi,
misgan ars Zirni da fesvni, morCni yovelTa xeTebi;
igi ars im Srtos Ziri da misive SenaerTebi,
daviTs mohbmia, romelsa Tavzed epoxa zeTebi.
77
winaswarmetyvelT qadages brZaneba RvTis magieri,
gamogvicxades, gvaswaves, gvacnobes sityva Zlieri.
viT Rame bnelsa mziani mohbmia dRe n[a]Tlieri,
egreT abramis yvavili, daviTze nayofieri.
78
daviT Tqva RvTisa magier sityva Zlieri erTia:
gardamoxdeso, viT wvima, sawmiszed monawveTia;
viT man Tqva, naTlad mobrwyinda mis naTlis SenaerTia,
misve daviTis Zed Tqmuli, ieso qriste RmerTia.
79
mamisa sityva saxiTa, viT Srto ZirTagan, exara;
miiba mTaman poxilman, poxierebiT exara.
Zed sixaruli soflisa qalwuls mariams exara,
miT cruv yvna RmerTman kerpiTa cud-moimede mkvexara.
80
sibrZne mis brZnisa ar Zaluc enas gamoTqma bagiTa;
magram naTlad vsTqva naTeli, rac oden miCndes bagiTa,
Ziri venaxTa Srtozed rtod, viT axal-morCi bagiTa,
agreve mzrdeli yovelTa vscanT gasazrdeli bagiTa.
81
ra igi CCvili asakiT saxiT aRmorCda, axevda,
mis umjobessa nasaxsa msaxveli veras saxevda!
miT ikurnoda sneuli, brma TvaliT dainaxevda,
misgamo misi mrxeveli ukvdaveb[a]sa arxevda.
82
mas morCsa sikvdilT momkvleli zed erTi xili ebada;
simwifis Jami mosloda nayofis gamoRebada:
zogs sasikvdineT miaCndaT da zogTa ukvdavebada,
SeinTqvnen erni, aRiZrnen cudisa ganZraxebada.
83
erTa Tqves: misi nayofi ar aris saqeburio,
hkurnebs da erTa acdunebs, saqme sWirs bezelburia;
sjobia, _mocavakvdinoT, nu aris fexzed mdgmurio.
Torem da bevrs ers miiyvans TavisTan eg macdurio.
84
ver icnes, iyo mosili RmerTi kacobriv cmuliTa;
12
e. jvarcmis ambavi
93
uriaT gmes da uaryves ufali tkbili ieso,
maT misi swavla moZRvreba ararad miiCnieso;
Aar vici, rad qnes ugbilTa, avi ra SeaCnieso;
orsav gzas wrfels win udebda, xorciels da sulierso,
94
mkvdars aRudgenda, kurnevda keTroans, wyalmankierso;
13
104
odes ixila mSobelman Ze Tvisi, RvTisa cxebuli,
eklis gvirgviniT mosili, SiSveli, gakicxebuli,
jvarzeda xel-fex mikruli, gverdsa laxvaric xebuli,
aTrTolda, zariT daeca, gaxda viT damarcxebuli.
105
moedva mwared saxmili, Seiqna dadagulobiT;
daewo guli da RviZli, nawlevni gaTangulobiT.
Tqva: damekarga sawuTro Wirnaxul-dakargulobiT,
damiWkna gulis yvavili, gavxdi viT gali rgulobiT.
106
icemda mkerdsa da gulsa, ityebda, esreT tiroda:
viT Stozed morCo axalo, fesv-arsoano Ziro da!
virem Sens CrdilTa qveS vijeq, me Tavi ar memwiroda,
axlac gv[e]drivar, uSenod ar Semqna, ar ga[m]wiro da.
107
vaime TvalTa NnaTelo, sxio mis mzeTa mzisao!
saxiT viT norCo, nayofiT Zir-keTil, Srtov vazisao,
gamarkvevelo, gamwmendo, mnaTobo bnelis gzisao,
Sen iyav Cemi gamRebi samoTxis karT razisao.
108
Ra esma dedis tirili Zes mikruls jvarsa zedao,
SaemuRabna mSobeli da misken gadmoxedao.
gamoeZraxa, ubrZana: eha, nu mtiri dedao!
me waval, Sen Cem sanaclod ione gyvandes Zedao.
109
Ra gaigona dedama xma tkbili Tavis Zisao,
moxsenda mis Zis xelT-Wera, ZuZuT woeba sZisao,
msxverplad isakis sanacvlod movlena ciT verZisao,
miT misman kerZman laxvarman QWra ufro mihkerZisao.
110
gamwoebuli ityoda RawvTa sisxliTa mRebare;
ar viyav mamakacisa mxurvalebisa mxebare;
viT gals uTeslod ucxo xe ebas nayofis mRebare,
egreT Sen me bnels, naTelo, aw viT miSrtebi mTebare.
111
Zeo, Sens Tavsa mnatriden yovelTa ZeTa dedebi;
bednierobas miqebden, moswondaT Cemi bedebi.
aw Cemis braliT iwvian dRes Seni Semomxedebi,
xel-fexT dagrWmia lursmani, laxvriT dagWria gverdebi!
112
vaime laxvar-sobilsa da gulsa dana-vlebulsa,
Senis wylurebis cecxliTa dagulsa, danavlebulsa,
Sens ukan wuTis soflitgan gul-kvnesiT xan-warebulsa!
Zeo, metkbobis sikvdili sicocxle-gamwarebulsa.
113
Zeo, Sens uwin genukvi Cems sulis amorTmevasa!
gemudarebi, nu mizam Sen me amazed Tnevasa;
momkal, winawin wavide, Seni vaxaro evasa:
ieso mova, dagixsnis, morCebi pirvels wyevasa!
114
15
116
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!
borotisagan keTili SuriT ver ganarCieso,
macxovnebeli Sen maTi wamwymendlad migiCnieso,
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!
117
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!
RvTis saidumlo gagtexes, gulSi ver dagitieso,
ocdaaT vercxlad gagyides, isic ki danabnieso,
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!
118
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!
Segipyres Tvisi damxsneli, sabeli mogaxvieso;
magra Segikres xelebi, ufalsa ara gTnieso,
dideba moTminebasa Sensa ufalo, ieso!
119
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!
avazakzeda gagcvales, baraba maT irCieso;
urigo sityva Segkadres, gaglanZRes, gagaTrieso,
dideba moTminebasa Sensa ufalo, ieso!
120
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!
frCxilTa giyares lerwami, nunebi agatkieso,
yvrimals gces Tvaleb-akrulsa, gkiTxes: vin gcema, Tqvi eso?
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!
121
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!
brali ver gpoes, dagsajes, pilate mogisieso;
bralobis sisxli Tavzeda SviliTurT gardinTxieso.
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!
122
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!
xel-dabanilTa SoltiT gces, msxverpls sisxli Seurieso;
dagadges eklis gvirgvini, golgoTas migiwvieso,
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!
123
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!
Sesamoseli gagxades, qlamindi mogaxvieso!
jvarzed gagakres, xel-fexTa lursmani gagiwieso,
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!
124
16
126
jvariT gardmogxsnes, wag[g]ragnes, tiloSi wagaxvieso:
dagmarxes, mkvdarsac ar gendvnen, gars mcveli Semogxvieso.
hqmen sulgrZeloba maTzeda da dasTme Sen CvenTvis eso!
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!
132
es is wyaro ars, ZoRanas rom mogiTxarye su riTa,
moiReT wminda WurWelni, waiReT, visac gsuriTa!
viT sawamlavi geqmnebisT WurWliTa uwminduriTa,
gafrTxildiT, Zmano, ar mokvdeT myral-znoanisa WuriTa!
133
ieso qriste eCvena karTa xSulT mcnobT msxdomaresa,
gverd-Wrili, xel-fex nalursmi icnes da ganixaresa.
mibera suli, axara man maTsa saynosaresa,
kvlav qveyniT zecad amaRlda, jda mamis marjvniT mxaresa.
134
qveynad Ze mokles ugbilTa, ar mama zeskneTovani!
igica isev ganaxlda, viTarca orbi frTovani;
Zem xorciT mokla kacebi, cxovel qmna suli mRvTovani,
adams samoTxiT ganZebuls miT munve mourTo vani.
135
mamas da Zesa da sulsa sityviT aqvs ganyofileba,
magram erT RmerTad iTqmian, amas ar unda cileba.
mama uvneblad maRla jda, qve Zes xvda mocakvdineba,
suls raRa Saexeboda, TvalTagan ar ixilveba.
136
erTi ars RmerTi yovelTa qmnulTa, mis mier qmnulisa.
brZenic ara Cans aRmracxi mis saricxvelTa nulisa.
viTar Seswvdebis goneba ucebiT qve danTqmulisa!
aqeT da gaqeqT nuRaras, gesmodesT Cemis Tqmulisa!
137
viTa torua qveyniTgan camdis Seiwyebs stvenasa;
ver uwevs, qveve brundebis, rom veRar SesZlebs frenasa,
egreTve kaci ritori razomc amWervebs enasa,
daSvrebis, viT hxams, ver aqebs mas erTsa RmerTsa zenasa.
138
RmerTi aris TviT xelmwife, TviT ufali, TviT mWirveli;
aravin yavs moziare, aqvs mpyrobloba ucilveli.
RvTisgan nivTobs yovli nivTi, xiluli da uxilveli,
sufevs yovlis sulisagan Zvir-uTqmeli, ukilveli.
139
mas aqeben; angelozni, ca, qveyana, bnel, naTelni,
zRva, xmeleTi, xe, balaxni, mTa, borcvi, tye, maRnar, velni,
pirutyv-mxecni, mfrinvel, Tevzni, veSap, yovlni
qvemZromelni,
cecxli, qari, wyali, miwa, kaci cxovlad pirmetyvelni.
140
mze da mTvare, varskvlavebi, Rrubel-nisli, cissartyeli,
zamTar, zafxul, yinva, sicxe, Tovli, wvima mwyurnebiT mrwyveli,
elva-quxil-mex-tatani, xorSak-setyva xilT mbertyeli,_
yoveli suli aqebdiT ufals ityvis winaswarmetyveli.
141
RmerTman qveynad rac mohfina, yvela CvenTvis ganaCina;
Tval-margalit, oqro, vercxli, spilenZi, Tu qva da rkina;
Wiac CvenTvis amuSaka, WiWnauri aparkina,
Cvenca gvmarTebs RmerTs dauTmoT, swavlad gvemiT rac gvatkina.
18
142
vidgeT, vijdeT, anu viwveT, xansa cudad ar davmzideT;
vstirodeT, Tu vicinodeT; vleqsobdeT, Tu anu vzmideT,
RmerTs vaqebdeT, RmerTs vamkobdeT, RmarTs didebas SevasxmideT,
RmerTs mivscemdeT madlobasa, purs vSWamdeT, Tu wyalsa vsmideT!
T. qarTvelTa da kaxTagan TavianT ufalTan
Seorguleba
143
orTa maT CemTa ufalTa erTad uxsene gvaria.
Tumca ZirTagan Sors iyvnen, Srtod axlos monagvaria;
erTi daviTis Zed Tqmuli, romelman ivno jvaria,
meore vaxtang mexuTe, qarTvelTa mefed mjdaria.
144
iyo is erTi ufali glaxakT nugeSis-mcemeli,
mefsalmune da metyveli, RvTis qebiT bobRnTa mcemeli,
Srto Zirisaebr Tvisisa nayofis gamomcemeli,
mwyemsi cxovarTa damxsneli da mgelTa ar mimcemeli.
145
mas morCilebden qarTvelni, viT wesi iyo monisa,
umisod Wirad miaCndaT cxovreba siamovnisa;
magram kvlav Sescden mis gziTa, ra codvis burman monisa.
Cacvivdnen codvis morevTa, gza ver scnes madlTa fonisa.
146
gul-mankierad Seiqmnen, qmnes samsaxurzed klebani,
dacaiviwyes maT misi uricxvi mowyalebani.
zogierTs visme Seuxda eSmakis manqanebani,
daviT mamisa misisa damusres fsalmunT ebani.
147
gauorgulda spa-jari, eri mimcemi xarkisa,
bagiT pativ-sces, aCvenes guli mtyuvari zakvisa;
uaryves mcneba uflisa, ismines Tqma eSmakisa,
rac Teses, bolos moimkes TavianT namuSakisa.
148
Aswavlidian rCeulni TavianT qveynis mefisa.
waukiTxian brZaneba gamoTargmnili kefisa:
iqmeniT xarkis mimcemni, aRmsrulebelni sefisa.
movida didi Zviroba, dro waxda siiefisa.
149
RvTismSobelman hrqva: iwameT, vin ciT gviwvima manana.
qveynad umamod qalwulsa Ze marwebina, manana,
papad, bebiad iTnia iokime da man ana,
Sesandobelad yovelTa miT codva Tqveni manana.
150
ar daijeres, ara qnes sarwmuno dasajerebi;
dayruvden, brmani Seiqmnen, saqme qnes gasasterebi!
Tumc iyvnen xuces-berebi, maTac kargi qnes verebi,
damcirden madliT moyvrebi, codviT ganmravlden mterebi.
151
dajabdnen gulad mamacni mZleTa mebrZolTa mZlevelni,
nebiT Seiqnen ubrZollad Tavisa mterTa mZlevelni;
cixe ganuRes, SeuSves damqcevi, damamZlevelni,
19
172
marTalia, mZraxvels Zraxna TviT ki avad mouxdebis,
magram farva siavisa qveyanas ar mouxdebis!
wamxdenelTa da mbaZvelTa kidev sxvac ram wauxdebis;
Zraxvave sjobs saZraxavTa, Zraxvas kaci moufTxvebis.
173
amad sZraxven vinc avs Cadis, kulav aRar Caidinos;
sxva gafrTxildes, misebr cremli TvalTa Arvin Caidinos.
kacman unda TaviTganve saqme karga maixdinos,
Torem bolos viT iqnebis, avzed Zraxva daicdinos?
174
vinc rom Zraxvas Takilobdes, nurasa iqs saZraxavsa:
Tavis[i]ca ganimagros, nu afofnebs sxvis nifxavsa.
WeSmaritad codva uZRvis kacsa kacis ganmkiTxavsa,
magram avzed avi iTqmis, kargs aravin gahkicxavsa!
175
amas vswyinob: avni avsa TviT iqmen da sxvas ki sZraxven;
baZiT morcxvic gaurcxvdebis, usircxvilos Tu ar arcxven.
vin dahfaravs maT naTessa, TviT umiwod qviSas farcxven,
qve sawuTros qvitkirsa zdgmen, ze samkvidros fiCxiT facxven.
176
ra gind rome kacman malos, Wiri Tavsa ar damalavs,
ver gauZlebs rac kacs seni gulsa ukods, sCxvlets da msWvalavs.
sxvis ar mkrZalavs rad emduris, vinc Tavis Tavs ara hkrZalavs,
TviT ver xedavs, sxvis saWvretad, Tu ar unda, pirs rad hkalavs?
177
me ki vhfarav, magram Cemi satkivari ara hfaravs;
metad mwared guli mtkiva, maJrJolebs da tanSi mzaravs!
ver moviTmen, rom ar davgmo, aRma mxvnelsa, daRma mbaravs,
Cemi codvamc miscemia Cems amamTxvrels, amambzaravs!
178
erTi kaci ukuRmarTad vnaxe erqvanT asxams fTebsa;
kvlav meore misebr mrudsa misTvis kabdos akeTebsa.
mxvnelsa vkiTxe:rad egreT iq? Tqva: Zala xnavs aRmarTebsa,
mfarcxvnelma Tqva: daRma vfarcxav, aRma-xnulsa es marTebsa.
179
vinc rom ise ukuRmarTad, mrudaT xnas da Tesos, farcxos,
is me pursa nuRar maWmevs, rac im fqviliT gamoacxos.
vinc Zmis sisxli gamoicxos, an TviT Zmasa gamoacxos,
misi suli satanama, Tu ar kuprSi, raSi garcxos?
180
rad geSinis marTlis Tqmisa, fu, Sen Cemo ulvaS-biRo!
vinc ar gjera, ase uTxra: mibZandi da naxe TiRo,
me wils nuRaras damideb, rac Sen muniT wamoiRo.
Tu gavmtyuvnde amazeda, me Sen Svideulad gizRo.
181
aw daviwyo Tqma marTlisa, momsmenelno SemokrebiT,
zogni Sina aq bZandebiT, zogni gareT, Semo krebiT,
movitiroT Cven samkvidro TavSi xelis SemokrebiT,
viT davkargeT Cven qveyana Cvenda gareSemo mtrebiT.
182
kaxelebis aRma xnuli qarTvelebma daRma farcxes,
22
26
280
yeens umtyuvne, gagiwyra,_aq zixar Semamwyralia;
qarTli wagarTva, me momca, Cemi xom ara bralia.
Tu ar usmine, viqnebi Senebr urCebis mTvralia,
sul momyraldebis qveyana, Tavad mterTagan myralia!
281
me Tqvena qarTlsa ar gTxovdi, Tu es ar maqvndes ridado;
Tu ar usmine, yeeni me gamiwyrebis didado;
Sen xom, eg aris, giwyreba, arc Cemzed iyos mSvidado.
32
300
`daiWireT da waasxiT, CayareT Rrmasa xarosa;
Tavs daayeneT daraja, aravin gamoTxarosa.
momzaden Cemi spaspetni, laSqari Seiyarosa,
wavides, mospos kaxeTi, mtris javri amamyarosa!~
301
aw g[a]umJRavndaT rCevani, rac qarTvelT ivezireso;
moxsenda kaxsa batonsa, berebi daiWireso.
maT Tqveni miweriloba diaR Sors daiWireso.
emzadebian salaSqrod, naRara danayvireso.
302
kax-batonsa wina dRiTve mzasa yvanda Tvisi jari;
ig ra esma, wamovida, daiWira avlabari;
nariyala mimbaSs epyra, Sais-taxti, cixis kari,
ra mivida, ficxlav mosca, gaikeTa mun-safari.
303
Semoebnen, daamarcxes, man mimarTa muxran-Warsa;
uTxra: qarTvelT gamawbiles, arc me SavWam imaT javrsa:
Seipira Warelebi, sasyideli misca jarsa,
wauZRva da xelmeored miayena jari karsa.
304
qarTls, kaxeTsa gardexada maSin RvTisa safarvelni,
odes garsa Semoadgnen Tiflis kaxni da Warelni!
gauTendaT somexebsa dRe SabaTi sazarelni,
zogi mokles, zogi dasWres, zogs wagvares sayvarelni!
305
salxinos dRes moqalaqe diaR avad Seaqcives,
wamouxvnes saqonelni, saxl-duqnebi daaqcives,
danamarcxes qarTvelT jari, vaxtang mefe gaaqcives.
TeTrsa mtkvarsa wiTlad Rebda, rac maT sisxli daaqcives!
iT. osmalosagan qarTlis daWera da
qarTvelis batonis ruseTs wabZaneba
306
kaxT naCinCxlT winwkalT
ra igi orni SeSuRldnen,
gamoeRviZa arwivsa Cxubsa
gariels klanWi man ukra,
307
sjobda idumal enukaT qorT Tvisi sanukaria,
wilad erTs mxari ewiwkna, meores sawiwkaria:
srul ar miecaT mtrisaTvis TavianT sakenkaria.
Tu amas avad vambobde, paRuri amomkaria.
35
308
vaxtangs Zimwaris umware etkbila viTa Saqari.
Zil-gakrTobilman sazRaprod mZinare SeZra xvanTqari,
aRasaSeneblad sra-vanTa gagzavna ori sarqari,
win moumZRvara xuroTa iese-Zma, Ze-baqari.
309
motyuvden xuroTmoZRvarni, ixmares avni xuroni:
ZvelTagan mkvidrad naSenni, saqarTlo-sakaxuroni
moSales, veRar iSenes sra-vani sakvexuroni.
yma da mamuli mtrebs misces, TviT darCnen umsaxuroni.
310
... metad uzomod gajavrden, ver gasZles gulis javrnia;
aCqardnen, veRar gasinjes maT saqme saSinjarnia,
mterT nebiT karni ganuRes magrovnad danajarnia,
kaxT ixmes lekni saSvelad, qarTvelT _ osmalos jarnia!
311
odes scna kaxma batonma, laSqari saraskarisa
saqarTvelosa moadga, viT golsa brbo futkarisa;
winaRmdegoba ar eZlo, qmna maTis sanukvarisa,
win miegeba, miarTva kliteni cixis karisa.
312
osmalo Tiflis Sevida, karebi daxvdaT Ria ra,
iese mefe maT SerCa, maTs moZRvars man aRiara;
vaxtang ruseTsa wabZanda, raWazed gardaiara.
sxvas imis ambavs kvlav getyvi, jer ara gamigia ra.
313
kaxma batonma mimarTa fSav-xevsureTis kidesa,
kaxTa col-SviliT Tvalivsa mZliv fexi moikidesa:
rac xani iyvnen, sarCosa verc sTesdes, verca mkidesa;
rac aqvndaT Tvisi saunje, sul pur-Rvinoze yidesa.
314
Sewuxden kaxni-qarTvelni, miadgaT ra es Wirebi.
SeinTqvnen, Seqnes ficebiT, erTmanerTs misces pirebi,
arCives: `goris cixesa gamouTxaroT Zirebi~.
kaxma batonma momarTa dabdabni da sayvirebi.
315
ieses mefes moxsenda, gors adgas qarTvelT jarebi.
man Seiyara osmalo, iqmna TiflisiT marebi.
moxvden erTmanerTs, daiqca rac maSin sisxlis Rvarebi,
aRabrunebda bevrs wisqvils, Tumca sdeboda Rarebi!
316
vaime, amis saTqmelad piri gamixda mwkalteviT,
ar imarToda laSqari zedavelaze dateviT;
maT Cvenman jarman ajoba pirvel misvlaze SateviT,
36
37
325
mo, yuri migde, mogiTxrob tyved Cemsa wamoyvanasa.
qv[e]ynis waxdenis mizeziT vscxovrobdi sxvis qveyanasa,
sadac uxmoben saxelad, qsnis xevze, lamisyanasa,
mun moyvris muSas Tavs vadeq, mkas upirebdiT yanasa.
326
dilaze avdeq, winawin wavel kaciTa oriTa,
vsTqvi, muSas sadils umzadebT ZroxiT, cxvriTa da RoriTa;
ar Seyriliyo jer muSa, iyvnen mosasvlel SoriTa,
Cven Turme gvnaxes, mogvamarTes lekTa irtozis goriTa.
327
mun axlos wyaro dioda, masTan tye iyo xSirado,
iq mogvep[a]rnen, dagvisxd[e]n TxuTmeti kaci mzirado;
avixsen Tofi da xmali, mivyude muxis Zirado;
im wyalze piris sabanad me mivel Tavis Wirado.
328
Semipyres, wamomiyvanes, xel-fexs momidves genia,
gardmomatares asi mTa, mindori cxra imdenia;
mudamad TvalTa nakadi mduRare cremli mdenia,
maWames duma da xali, maxvrites xinklis wvenia.
329
me dumis Wamas ar vCivi, netavi maZRriv mqonoda;
ar vinaRvlidi, cximiTa rom tuCi gardamqonoda;
me es mimZimda, mxar-SekvriT movyvandi osoqoloda.
vai, rad darCi cocxali, Sen, Tao, Casaqolada!
330
mamiyvanes, ara-RirsTa Rirseulad mimsaxures.
arc masves da arc maWames, arc Camacves, arc damxures.
usasyidlod miRebuli gasasyidlad damaSures.
gavepare, damiWires, rad waxvelo, dampaRures.
331
marto viyav, arvin myvanda me RvTis meti sxva patroni,
arca maqvnda saimedod saWurveli samxedroni;
RmerTs mivendev, man ismina igi Cemi savedroni,
xelmeored gavipare, raki hvpoe Jami, droni.
ka. odes datyoebulman urjulos qveyanas
sayvarlis saxe da suraTi veRar naxa, imisi
moTqma daviTisagan
332
saxiT sityva-Sveniero, sxio, mzeTa-mzis saxeo,
veZebe da Seni mzgavsi me aq vercada vnaxeo;
geajebi, nu gamwirav, movhkvde, Sen kerZ dammarxeo,
jojoxeTSi nu Camagdeb, miwyalobe samoTxeo!
38
333
vame Cemo saesavo, tkbilo cxovrebisa wyaro,
gaveyare Sens saxesa, va, Tu veRar Saveyaro!
aw Senve gTxov, Sen Semyaro, vinc gardasTen ca-samyaro,
masac gvedreb, vinc gamyara, misi javric amamyaro!
334
sayvarelo, saxiT Tqmulo, usasyidlo margalito!
vis gadaro, CemTvis mkvdaro, mzev, mzeTa-mzis magaliTo!
gevedrebi Semibralo, Tavs momWrian mangaliTo,
odes suli amomglijon, Senke miswi manganiTo!
335
mtanjven, sTmeo: aw viT dagTmo, viT umankov tredo, gvrito?
Sen, SarbaTi, viT dagRvaro da Zimwaris wveni vxvrito;
bnelsa vzivar, geajebi sasinaTlo amixvrito,
amovsZvre da gamoviqce, movide da Sena gWvrito.
336
Sen ieso, wyemso Cveno, CvenTvis sisxlis damanTxeo!
viT cxovari var wymendili, nu damkargav, momnaxeo;
Cemzed mxecTa uxilavTa nu mouSveb Serisxeo,
marcxniv TikanT ganmaride, marjvniv kravTan Semracxeo!
337
samkurnalos cvar-cxebulo, sneulT wylurebis Semxveo!
sneuleba ganmikurne, mo, salbuni momacxeo;
gamagone xma sayvirTa, amoiRe xma mWaxeo,
viT lazares damarxulsa `aRdeq~ _ Tavsa damZaxeo!
338
Cven cxovarTa, wyemsis kverTxo, Zelo cxovrebisa xeo,
Senzed bmuliT Seimusvris Cemi warwymendis maxeo;
Sens CrdilT qveS davjdomilvar, Cemo samoTxis damrxeo,
ganmaSore mavneTagan, avsa nuras SemamTxveo!
39
341
vai, Tu qveynis gamstrobad viTa Ze dani sad ari,
mzes Rrublis gamo ver vxedav, aw burman danisa dari;
guls mikods sevdis laxvari almasis dani(s) sadari,
ded-mama, Zmani davkarge, ar vici dani sad ari.
342
zurgT mZime tvirTi mkidia codvisa, ar subuqia;
gza-Secdomili vronineb, mazrobs qari da buqia;
masxia civi nabadi, ara maqvs Tbili qurqia.
sjobs vetrfialo mzeTa-mzes, momfinos mzisa Suqia.
343
mzev, mzisa mamzevebelo, me Sensas veras vzaroba,
miuwTomelo naTelo, sad pirad mTvarob, sad mzoba,
Senis ver xilvis sevdiTa sulsa rasTvisa maZroba?
mzev, momeSvele, ganmaTbe, siciviT nu damaZroba.
344
cad momfeneli naTlisa, raT melandebi bnelada!
Cem TvalTa Cinis mpovneli Semqmnixar saZebnelada,
cecxl-ganmvlevelad mcxinvareb, cvarsa apkureb nelada,
cvariT gamnkurne, ver Cavxe biTezdas sabanelada.
345
mzeTa-mzev, mzeman momnaxos, miTxras mSvidoba, salami,
Tavs safarvelad mommadlos Tavis aRdgomis alami;
rom movkvde, Camdvan saflavad, mayaron me miwa lami,
migrilos, cecxliT ar damwos, viT Cala xmeli, walami.
346
ganTiadisa varskvlavo, mis mzeTa-mzisa mTiebo,
vikargvi bnelis RamiTa, dRev, rad ar momiZiebo!
ganmiadvile gza da svla, metad nu ganmiZnelebo,
TinaTiniTac ganmaTbe, yinviT nu ganmacivebo!
347
vaime! me vin maRirsebs mis mzis yudroSi dasmasa,
mis naTliT Svebas, sixaruls, arTu Wamasa da smasa,
me yinviT damZrals gulzeda saTbunlad xelis dasmasa?
romelic qali maRirsebs, Zmas vanacvaleb, das masa.
348
mzeo, yovelTa mnaTobTa Sen sjobxar manaTobelad,
Tumca ver gxedam TvaliTa, xar Zneli dasaTmobelad;
me yinvisagan damZrali genukvi dasaTbobelad;
gemudarebi, nu gamxdi cecxlzeda dasarTobelad.
349
ismine leqsTa mkiTxvelo, sityva agixsna winada:
Zes RmerTs kacebiT mzed vsaxav, saxiT mzes TinaTinada;
RmerTTa RmerTobiT, mzeTa-mzed mamas vsax Tqmad sasminada.
40
355
mzeTa-mzeo, amad vstiri,
sadRac dagifaravs piri.
saqebrad xar sasaluqi,
ganmaTbe, momfine Suqi!
356
mzev, nu gaxdi kargs dars avdrad,
nu Camagdeb yinviT Radrad:
damfufqavs RadarTa TuTqi,
ganmaTbe, momfine Suqi!
357
mzev, Sen xar kargi naruqi!
brZenTagana xar ar uqi,
zegardmo niWi naCuqi;
41
371
aadeo, adeo! guliT maiwadeo!
Sors axlixar sayvarels, axlos ganemzadeo:
saxe misi, suraTi Tvalwin mailandeo,
mis win ase stirode, iq mas Saebraldeo!
Tu gwads, Sensa sayvarels guliT Seuyvardeo,
SenTvis laxvriT daWrilsa sisxlsa cremliT bandeo:
eg rac daviT gaswavla, zed wamali adeo!
372
ganagdeo, dadeo, nu sul avsa gazdeo;
43
47
399
damawvenelman aq Senman aq aRar dagawvinao;
masTan gibrZana dawola, visTanac gaqorwinao,
adeq, iare, wavideT, me wagiZRvebi winao!
masTan gibrZana dawola, visTanac gaqorwinao.
adeq, iare, wavideT, me wagiZRvebi winao!
adeq, iare, wavideT, me wagiZRvebi winao!~
400
mZinares ase megona, cxadia, _ ar sizmaria;
vsTqvi, Tu: tyve vinme mosula, CemsaviT patimaria.
me uTxar: Tu ram SageZlos, Sens Tavsa moexmaria,
ar geSinian, gza ici, Sen wadi, me ki maria!
401
me miTxovnia RvTisaTvis, rac Cemi saTxovaria:
aw Cemi winamZRomeli ars qriste macxovaria,
man mwyems-keTilman momnaxos me warwymedili cxvaria,
Sen ver gendobi, ver gicnob, ar vici vina xaria!
402
man miTxra: visac Sen ambob, Senzed wyaloba misia;
Senad joxiTa sacemrad me iman gamomisia.
man brZana: farexT gareTa rad dagdebula isia,
rad ar eSinis mgelTagan, Ramea, gana dRisia?!
403
me uTxar: Tumca agrea, kaci yofilxar wmindao,
oRonc amdeni macale, viSovno qalman-windao,
fexTa Cavicvam, wamoval, aq yofna me ar mindao!
dumna, aRara miTxra-ra, diTxans xma gaikmindao.
404
erTi es ki Tqva: ar vici me Senis qalman-windisa,
gzas gaZlevs cremlni moyvasTa, ukan Zmisa da win disa;
CemgniT eg iyo moTxroba, niSnad mocema windisa!
Tu miendobi, dagfaravs madli sulisa wmindisa!
lb. tyveobiTgan gaparva daviTisa
405
gulzed mqonda moxazuli cxovrebisa wyaros Rari,
vitire da gardvadine me imaze cremlTa Rvari.
RmerTsa vsTxove: miwyalobe Sen aseTi winamZRvari,
uvnebelad gardmataro qristianTa mterT samZRvari.
406
vaxsene RmerTi, wamovel siTac xsna meguleboda,
guli tiroda, cremliTa Tvalebi meguleboda,
aRar megona, me Tu-Ra guli-Ra meguleboda,
vityodi, vai, moyvasno CemTvis dakargulebo, da!
48
407
dRisiT wimanZRvrad mze myvandis, RamiT uWvretdi mTvaresa,
mivendev SvidTa varskvlavTa mas CrdiloeTis mxaresa;
RamiT SiSvels mTas movadeq Suva daRistnis aresa,
mun Jamsa rasme Seveswar sicocxlis dasamwaresa.
408
astyda qari da daiwyo setyva, elva da quxili,
wam-da-wuT elvis zariTa Tvalebma Seqnes wuxili;
arcad Cnda Tavis safari, mazed Semeqna wuxili,
Tavs davixvive sartyeli, wavswev, tans aras ufTxili.
409
setyvisa TavSi dacemis SiSiTa pirqve mxobilsa,
gulman mTqva: adeq, ielvebs, ipovni gamoqobilsa.
avdeq; iela, mivad(e)g kars mTa-xvrels lod-gaZrobilsa,
mivel da maSig ukuvsZver, vmadlobdi mxolod-Sobilsa.
410
damedva didi imedi, vTqvi, Turme RmerTi mfaravsa;
Tu CemTvis kargi ar swaddes, ar damadgamda karavsa;
damixsna wvima-setyvasa, qarsa sastikad mbzaravsa,
rac kaci RmerTsa endobis, RmerTi kargs uzams, ar avsa.
411
vsTqvi, Tu: eh, RmerTo, Sena xar Cemebr cdomilTa mxsnelia;
Tu ar SengniTa, winaswar saqmis Setyoba Znelia;
Tvaleb-daxuWvils mwolares gars mertya Rame bnelia,
guliT macnobe wina-gza da vpoe saZebnelia.
412
setyvam gardiRo, gamovel. ufalsa msxverpli Sevswire:
ar myvanda saRmTod zvaraki, mxurvales guliT Sevstire;
arc maqvnda samRTo werili, codnaca maqvnda me mcire,
`RmerTo, damixsen mterTagan!` es locva gavizepire.
lb. odes daviT avis dRisagan Sewuxebuli
svindisis mxilebiT elvisagan gamoqobili
klde ipovna da imas Saefara, iqidam
gamosulman iloca
413
Sen, RmerTo erTo, xilulTa me veras dagadarebo,
ar vici, zixar, Tu swevxar, frinav, Tu fexze darebo.
naTlad vTqva, Zvel-dRed xelmwifob, mziT dResac Sen adarebo,
ukvdavxar, gnebavs visica, acocxleb da amkvdarebo.
414
mama xar dausabamo, ara gaqvs dasasrulia,
sityva gaqvs Zed moTxrobili, gvsmenia aq mosulia.
ara xar RmerTi mtyuari, gaqvs WeSmariti sulia.
erTi xar, magram am sityviT samad xar gaeqsulia.
49
415
mze da sxivi da naTeli viT samad galeqsulia,
ig samiv erTi mze aris, ar calke gaqsaqsulia;
egreT mama da egreT Ze, da egreT wminda sulia,
visac sameba ara swams, sjulTagan gardasulia.
416
RmerTo, caTa da qveynisa mpyrobelo, Semamkobelo,
mamav da Zeo da sulo, winaswar saqmis mcnobelo!
Cvenad xsnad, Senad saqebrad mis mTiT mis lodis mZrobelo.
me, daviT, mixsen mterTagan, mamis daviTis mTnobelo!
417
saxiT, viTarca sawmiszed, cvaro zegardmo wveTilo,
agarakTagan uTeslod Ziro morCada xeTqilo;
gamouTqmelad naTqvamo, mTiT lodo gamokveTilo,
mixsen cxovari wymedili, ieso mwyemso keTilo!
418
mexo, quxilis isaro, mterT gulze dasarWobelo,
daviTis vardo, abramis yvavilo dauWknobelo.
gansjad cxovelTa da mkvdarTa samarTlis gamambWobelo,
marcxeniT TikanT maride, marjveniT kravTa mxmobelo!
ld. vedreba RvTis-mSoblisa daviTisagan,
odes im zeiT Tqmuls lod-gamokveTils kldes
Saefara avis dRis mizeziT
(bolo erTi)
419
mTav RvTisav, mTao poxilo, daviTis sagalobelo,
viT agarako zegardmo cvarisa Sematkbobelo,
aRmogvicevne uTeslod nayofi, Sesamkobelo.
momec nayofi keTili, iesos qristes mSobelo!
420
sityva ZlierTa msmenelo, ucnaurisa mcnobelo,
sarwmunoebis xarisxo, sjulisa mtkiced mpyrobelo,
qristianeTa zRudeo, mfarvelo, garsa mRobelo,
Sen damifare, damicev, iesos qristes mSobelo!
421
saxiT abramis karao, RvTis tevniT gulTa myrdnobelo,
sjulT kidobano, mosianT RvTis mcnebis Casawyobelo,
viT Seuwvelo mayvalo, saRmrTo cecxl-ganuqrobelo,
mixsen, nu damwvav saxmiliT, iesos qristes mSobelo!
422
quxilo mterTa mkveTelo, elvav sulT manaTobelo,
elisabedis momkiTxo, mis yrmis mis mucliT mkrTobelo.
50
439
Tumc ar meWama me puri Tbil-Taja javaxuria,
arc mesva Rvino kaxuri, ar viyav nabaxuria;
aTis dRis mSiers momerTva sadili sakv[e]xuria,
mouwevari kvinCxi da mkvaxe me kowaxuria.
440
perangi mecva axali, ar Zveli me tanze narma,
muxlT qveiT gavxdi SiSveli, SemomecviTa ze narma;
didTa WirTagan vnebuli odes mcna mamam zenarma,
man gamomirwyo wyluli da miSva mgrgenma da mzrzenalma.
441
meTormetes dRes movadeq wylis pirsa me uWalosa,
SambSi vsZver viTa niblia, vsTqvi, arvin ar ambWalosa.
Savxede, gaRma lewevden maTraxis cemiT kalosa;
vsTqvi Tu, agebis ufalman aq mixsnas sakankalosa.
442
cotas xans ukan momadga me ori kaci naviTa,
megona, amas mkiTxevden: `mand ras akeTeb, daviTo?
isev gabrundnen, SeSinden, Cemis uqoCros TaviTo,
me munve davrCi, davRondi, vsTqvi, Tu: wavide saiTo?
443
ra mnaxes, maTis SiSiTa mec ameSala balani,
muxli momeWra, wamerTo tanSi Rone da Zalani,
Sors veRar wavel, ukuvswev, mun axlos iyo Calani.
gardavixade iqica, rac RvTisa medva yalani.
lv. ucxoT naxvis SiSiT muxlTmoWris dros
daviTis locva da galoba
444
RmerTo, momxede, vedreba mismine, gamigoneo!
muxl-moRebu[l]var, ar Zalmics aqedam daZvris Roneo;
codvis muxruWiT Sekrulsa momiSvi, momifoneo,
merme Sen gzaze mimiZeRv, sad gindes, wamiyoneo!
445
ieso wyemso keTilo, Cemebr warymendilT mpovelo.
Cavardi codvis xnarcvSia, vscade da ver amovelo
brZane: `Zis TxovniT mamasa sTxove, rac gindes, mTxovelo~,
viTxov, Semindev codvani, ros mkvdari ganmacxovelo.
446
aw neba Seni Cemzeda aRsruldes aRsasruliTa.
minda da veRar davZrulvar ZalTagan ganasuliTa;
Tu mixsni, isev gmsaxuro qristianisa sjuliTa,
Tu ara, momkal xorciTa, oRond nu w[a]mwymend suliTa!
53
galoba
447
mamav, Seni Zeo, viTxov, miboZeo;
viqcevi, qveskneTs vardebi, misvet-miboZeo,
rad gZinavs, aRdeg, ufalo, aw ganiRviZeo,
modi, gammarTe wel-gulSi, sul davibRunZeo.
RmerTo, daviTis mTnevelo, mamao da Zeo,
is mterni Cemi mdevnelni devne, ganaZeo,
Sen gamirkvie daviTsa, rac win gza miZeo!
448
mWameo, msmeo, Cemo tanTa mcmeo!
ver mogeSvebi cocxali, Tunda mawameo,
miboZe sazdo sulisa, mSian, maWameo,
kidec Semmose, siciviT sul vkrki am Rameo,
bala-CalaSi davsZvrebi, viTa RalRa, meo;
mivxvdi, viT mwyeri alalTa dRes mterTa Rarmeo,
daviTis Zev, daviT mixsen me aqadaRmeo!
56
471
erTman miuTxra meores: `dai xlebao, lazari!~
`xleba~ ra mesma, dameca me sixaruliT Tavzari;
muxlebma ryeva damiwyes, ze tanma Seqna zanzari,
veRar daignes svetebma da gardaiqca tazari.
472
rusulad `xleba~ purs erqva, uwinve gamegonao;
sanamdis is ar axsenes, me rusi ar megonao,
ra rom Tqves puris saxeli, me iman momifonao;
am sixarulman damSala javriT Sekruli konao.
473
rogorc rom erTman yazaxman me maSin mamiarao,
roca rom myvanda, mivlida mets mamaCemi arao;
Sevbraldi, gulzed mimiqva, mkocna da cremli Rvarao,
swrafad moened momgvara fxovleli ianvarao.
474
wyals gamiyvanes naviTa, saydarSi Semiyvaneso,
damawerines pirjvari, xatebsa maTayvaneso;
kvlav mixmes samdivnoSia, mayvires, mayayaneso,
mkiTxes: `vina xar, sad mixval, rad iyav lamisyaneso?
475
Sevamoklo aw, ra mergo, rac viuben amdens xansa?
Tergidame solaRs wavel, solaRidam aStraxansa;
muniT moskos mefe vaxtangs, baqars _ San[a]ozsa xansa _
viaxel da Tayvansa vec; brZanes: `sWvrite jabaxansa~.
476
miwyalobes maT saxelo, momces jabadarbaSoba,
RmerTaman bevrjel gagiTenosT xareboba, qristes Soba!
kargi iyvis aRdgomasa mefeTagan mejliSoba:
zma, Sairi, galobani, CangT kvra, mRera, TamaSoba.
477
javaxiSvils gamaleqses, moSaires Cemebr cudsa,
pirad mWlesa, tanad xmelsa viT nuJrians xesa mrudsa;
rac me uTxri, mas miaCndis viT narcecxla ukan kudsa,
bevrjel ase imwvitinis, kotviT Zirs dascemdis qudsa.
l. mefis vaxtangisa da Zisa misisa baqarisa
darubands wabrZaneba
478
eqvsis wliT winaT Cems uwin qarTlidam wabrZanebulni,
ra mivel moskos, vixile mefe da qarTvelT krebulni;
romlisac xelmwifisagan mun iyvnen dabarebulni,
imisTvis veRar mieswraT, miT iyvnen gamwarebulni.
479
57
488
navSi CavsxdiT da wavediT Tokebisa xelis weviT:
xan Cqara da xan wynarada, xan verc daZvriT, xan ki ryeviT,
win etiki migviZRoda, edilisa wyals davyeviT.
Cveni avad siaruli sams Tves ukan SevityeviT!
489
viremdis zRvaTa bagemdis Cven CavidodiT naviTa.
gardatrialda sawuTro mrudisa sabrunaviTa;
win svimon abramisSvili dagvxvda ambiTa aviTa,
aRavso guli mefisa mravliTa saWmunaviTa!
490
moaxsena: `Samaxia Tamaz-xanma daiWira!~
mefes esma, TavSi xeli Semoikra da itira:
esreT moTqva: `Cemi bedi asre rogor gaiwira,
gza arcaiT warmemarTa, win erTi ram amexira!
491
axla ra vqna, sad wavide? gza Semeqna daxlaTuli,
qari qris da afra-gaSliT var xomaldiT zRvas SerTuli.
brZanebani win wasula xelmwifisa xel-CarTuli
RmerTman Tqvens mters warumarTos, viT me gza maqvs warmarTuli.
492
dRes rac sazareli sityva maismina Cemma yurma,
es sul wyalSi jdomam miyo, siarulma bayayurma!
pirSi lukma gamamaZro Taraqamam nadi-yulma,
raRa vqna da ra vivargo sevdiT gul-RviZl danayulma?
493
_ Tu davbrunde ubrZaneblad, mkiTxon, ra maqvs me saTqmeli?
Tu wavide darubandsa, me viqnebi riRas mqneli?
RmerTo Cemo, es ra miyav? momivline saqme Zneli,
sul sicofed Semiracxe, rac visibrZne me sabrZneli!~
494
kvlav brZana: `gaval darubands, iqiv sjobs sxagan dgomasa,
iq mouyuro, Tu saqme ra moxdes Samadgomasa;
rac uwin saqme wamxdara, wuxiliT ra vargo masa,
sjobs momavlisas ufTxilde saqmisa ar waxdomasa!~
495
gabrZanda mefe xomaldiT darubandisa kidesa,
mRdelni samRdelod mosilni movidnen, xeli hkidesa,
cixidam TeTri alami gaSales, gardmohkidesa,
rusTa zarbaznis SilingiT gars cecxli moukidesa.
496
laSqarni TofTa isroden, xucebi rekden zarebsa,
ase gvegona, xmisagan ca iZvris, mTa zanzarebsa:
59
513
mas amilbarma miswera: `Tqven CemgniT nu gewyineba,
vinemdis karze mivswerde, Tqven qeniT es moTmineba.
rac me iqidam momesmis, Tqven CemgniT mogesmineba;
me sixaruliT dagicli, Tumca xelmwifem ineba~.
514
male movida karidam xelmwifis gvamansaria
`solaRis cixe moSaleT, dascaleT gaRma mxaria~.
sanamdis TviTon amilbar cixes ar dasca baria,
manamdis dasaqcevelad xeli veravin garia.
515
Tamaz-xan Tamazxanoba gardirqo, man inajiSa,
Tamaz-xanisebr sefuri Sah-Tamaz ver ivarjiSa;
nadiyulobis ZaliTa saxelad irqo nadi-Sa.
jer arcada Cans sp[a]rseTSi nadi-SasTana fadiSa!
516
man, nadi-Saman yeenman, Sah-Tamazs xnarcvi uTxara:
xlmiT SeaSina TurqeTi, daRistani da buxara.
rusT xelmwifesac moswera: _ `gameca, baqos nu xara~.
indoeTisa xelmwife dadrka, mas Tavi uxara!
517
vaxtangs mefes mouvida am nadi-Sas Cafar-elCi.
ebZana, Tu: mobZandio, Sens qveyanas aras verCi;
me giCveno Senis mtrisa Tavi Suva ganaxeCi,
damijere, ar dakargo, rac me xelSi CagaCeCi.
518
ar wavida, ar miendo, misi ymobac iTakila,
sityva misi mas guls eca, TvalTa qacvi, viT askila;
viTa smoda pirveliTgan, miT ixsena, miTa kila,
Tqva: `mec unda damborkilos, viT Sah-Tamaz daborkila~.
521
mefem ubrZana Tavis Svils: `Sen, Svilo Cemo baqaro,
ismine Cemi naTqvami, tkbilo, viT Taflo, Saqaro:
veRarcad waval aqidam, viqnebi, radgan aq varo,
Cvens daqceulsa ojaxzed unda, rom Sen isarqaro.
522
ar vici raRac etlzeda Seviqen, davibadeo:
me bevrs vecade, ar iqna, aw axla Sena scadeo,
veRar SeviZel moweva, davberdi, mSvildi davdeo,
rac unda waxdes, gakeTdes, me mas aRaras davdeo.
523
romelic kaxni, qarTvelni qarTlidam gardmogvyolia,
zogs qarTlSive yavT col-Svili, zogs aq SeurTavs colia;
qarTlurad miec neba da rusulad `dai olia~,
rogorc ujobdesT, ise qnan, miTam arc erTi myolia.
524
mTxoven da mivscem veravis, me ver vitvirTav amasa:
me wauxdine qveyana, Svilic gauce mamasa?
me RmerTi mizams ras kais, ormo uTxaro, Wa masa.
sjobs uWmelobiT sikvdili sayveduriTa Wamasa!
525
me yvelas davscem dastursa, Seviq TavianT nebasa,
amas ki vityvi rCeviTa, daugdeb erTsa mcnebasa:
kaci xom vercad waua sikvdilsa, RvTis brZanebasa,
magram nuravin Seiyris Tavisis nebiT snebasa.
526
Svilman Sekadra mamasa: `Sen ra gaqvs aw saWmunavi,
razed Seqmnilxar, ar vici, Senis cxovrebis mwunavi?
ra axla ican sawuTro dasabamiTgan mbrunavi,
mibrZane, misi Semxebi vin darCa gauTxunavi?!
527
kaci Tavs veras gauva cruis sawuTros mdurvasa,
unda, rom kacman gauZlos, Wirs Seyris cxrasa Tu rvasa.
sjobia isev molxena wuxilsa, Wmunva-urvasa,
girCev, daexsen magdensa cremlsa da oflSi curvasa.
528
erTs mogaxseneb rCevasa, maze nu gamiwyrebiTa;
isi sjobs, moskos wavideT wynarad, nebivrad rebiTa;
iqiv vicxovroT, viT uwin vscxovrebdiT Cvenis krebiTa,
javrs daiviwyebT, odesac xelmwifes SaeyrebiTa.
529
ubrZana: aRar viqnebiT rogorc viyaviT Cvenao;
misTvis vimalvi sircxviliT, ar minda gamoCenao,
63
547
Cven wavediT, ig mun dadga, saqme moxda areuli;
aTiode kaci darCa, xabazi Tu mzareuli;
sxva iman yma ar indoma, ar memkvidre, ar euli.
viTa godolT mSenebelni, gavxdiT ena-Sareulni.
mb. daviT guramisSvilisagan sawuTos
soflis samduravi
548
nu miendobi, sawuTro mtyuvani ars da upiro!
ar daiWirvis xelSia, ragind rom bWali uWiro;
dRes rome lxini mogagos, xval ver mourCe uWiro,
amad sjobs, xorci uvarhyo, sulsa uloco, uwiro.
549
naTobs da bindobs sawuTro, qcevadi, mobrunavia!
wams myudro qari aqrolis, wuTze damusris navia,
yoveli lxini muxTlisa kvlav isev saWmunavia,
erTi dro grZlad ar SegrCebis, kargi sTqva, gina avia.
550
vicnob, mec viyav sofelsa gancxromasa da Svebasa;
miyvarda, kargad mimaCnda, vcdilobdi ar gaSvebasa.
axla Tqvenc xedavT aw Cemsa mis gamo pirquSebasa,
guli dauwvavs saxmiliT sulTqvnasa da uSebasa.
551
moklea ese sofeli, kacs ar SerCebis wam erTo,
rac momeboZa Tavidgan, bolo-Jam isev wamerTo!
man damikvanZa, muxTalma, me raca mexvewa-merTo,
mis gamo sevdiT me guli, viT SeSa, cecxlze wamerTo.
552
wyeulman, cruvman, macdurman, fexT qveS ilinWa momigo:
pirvelad moyvrad meCvena, tkbili ram sityva momigo,
gameTamaSa, macdina, sacxovrebeli momigo,
ra wamaxdina, gamkicxa, `rad hqeno~, niSnic momigo!
553
amad vemduri sawuTros, Torem sxva ra maqvs sadao?
sad momiyvana sad myofi, kidev mivyevar sadao!
mama, deda, Zma TvaliTa veRara mxedavs, a dao,
ZeTa da asulTaganac gamxada uRirsadao.
554
me sawuTroman mimiRo, rac sabadisi mebada,
misgan darwymuli maxeni Tavsa ze gardmomebada.
or-gziT krul Semqna mterTagan, xelTa sabeli mebada,
miT vstir, TvalT cremli mibnelebs, dReni mCans me Ramebada.
66
555
mSvilds momiwiva muxTalma, isari gulSi mamaso,
ar momca Ze, arc asuli, arvin miZaxis `mamaso~.
man damiCagra goneba da mteri Tavsa mamaso.
davjeq da leqsva daviwye, vsTqvi, Tu: viSvileb amaso.
556
amazed aris Cemi da cruis sawuTros Cxubia,
sad kacs ar unda, wariyvans, yelze sabeli ubia;
misTvis vstir cxelis cremliTa, sveli maqvs kalTa-ubia.
me msurda erTi, ar momca; vis ar surs, misca tyubia.
557
sam-oTx rigad muxanaTman guls laxvari mamaRera.
sul matira Cemi dReni, araodes ar mamRera.
viT boloki mqna avre[x]i, amayoCa, amaRera.
Tesl-aSretiT gamaxmo da unayofod damabera.
558
Semqna uSrto, unayofo, viT xmelis xisa galia;
guls damasva samWedurad, laxvrad sevdis sagalia;
zdian cremlni TvalTa CemTa, swvavs, viT TevzTa sagalia.
ase miCans sra samyoflad, viTa mfrinvelsa galia.
559
orgemage ars sawuTro: xan notiobs, xan ki gvalavs;
dRes rom kargi win gimZRvaros, ukan mogadevnebs xval avs.
nu endobi, mogatyuebs, isars isvris, mSvilds ki malavs.
mas davnatri, vinca swored svlad sawuTros gzas gahkvalavs.
560
ors miagebs kacs sawuTro, ara erTsa danajerebs:
xan moawyens, aatirebs, xan moalxens, anamRerebs.
erTnairad ganataros, ase arvis danaberebs.
viT uqmnia miwa WurWlad, isev miwad ganamtverebs.
561
midis-modis es sofeli, qartexilTa zRvisebr Relavs!
ukan dasdevs dro da Jami, mis naqselavs qsovs da sTelavs.
is mWle kaci cels ras aqnevs, rasa sTibavs, rasa scelavs?
amad vswunob sawuTrosa, sul bnelia, rasac elavs!
562
amisTvisa var facicad, viTa Tavs mterdanasxami,
misis cecxliT guli Cemi vals Wirisofldanasxami.
mowyvetila mosagrilad wylurze wyali danasxami:
guli ase daukuwavs, viT galesils danas xami.
563
naRvliT dreni Semimoklda, aRara maqvs, damelia;
yvela mwared gardameqca, rac ram tkbilad damelia.
mZorTa CemTa SesaWmelad mzas ars tura da melia.
67
568
mas mogvaSora muxTalman, gza dagvibnela savali,
sad ra gveSovna mudregad, sargebliT gvTxova savali!
rac man moiRo, ar iTqmis Cvens Tavze gardasavali,
Tu getyvi, mwared guls damwvav, Semxuxav, Semtusav ali!
569
vai, ra boZi waiqca, saxl-kari Tavs dagveqcao!
lxini, Sveba da siame sul Wirad gardagveqcao.
Cven ymani davrCiT, patroni wavida, Sors gagveqcao,
gafTxildi, Senc ar dagveqce, RvTis maca, magra deq cao!
570
mefe mogvikvda, viqmeniT Cven mwared oxer-tiali!
miT dagvibnelda sawuTros SuqTa brwyinva da Wyrtiali;
mogvwyda wel-guli, SevqeniT, viT umxrod Citman, frtiali,
daviwyeT, viTa wiwilTa ukruxobiTa, wkrtiali.
571
mis dros rusTa Tqves: qarTvelno, es Tqvenca gagegoneba,
TviT qriste brZanebs: `Znelia orTa ufalTa moneba~
68
wigni b
md. simRera daviT guramisSvilisa,
tyveobidam gamosvlis dros
daviTis Sesxma
1
vinc rome saxlSi SemiSva, gamaTbo, gamamSuSao,
damidga kargi sadili, win RviniT savse SuSao,
man SemikveTa: imRere, daviT, is `Cemo yurSao~.
kvlav Sen me rasac SemikveT, viqnebi Seni muSao.
2
amad me esreT Sevawyev qeba daviTis SesxmiTa,
ese Sairi bolo-erT erTmanerTzeda SesxmiTa.
`Cemo yurSaos~ sanacvlod Caxruxauli es xmiTa
miuTxar, gamxiarulden Rvinisa Tasebze sxmiTa.
daviTis Sesxma pirveli
3
moiqca daviT kais sadaviT,
RvTis uRlisake miiRo qedi.
maRliT daswiva, mdabalT awviva,
erTad Seyara vake da qedi;
adida mama mis qnaris xmama,
Ze _ sityva misi _ ZalTa moqmedi.
Ze daviTs rqada RmerTman uqada:
rqa aRgidgino, miT mterTa rqendi.
4
mamas vsax Zirad da Zes Srtod pirad,
viT usaxevda mas mamis gverdi,
daviT axevda da mas arxevda,
Srto maiwoda zeidam qvemdi,
iTvis-itoma daviTis Stoma,
rqad aRamorCa Tvisi gamrqedi:
moeba zeda, aRzarda Zeda
man mzrdeli, Tvisi, miT mixvda bedi.
5
viTa namyeni, gamosayeni,
ukvdavebisa xilT mosarTlvedi,
ugbilT ixiles, arad ixiles,
mohkveTes, hkadres: `avs xils ibemdi~.
ig mokveTili, nayof-keTili
isev gancxovlda, me miT vilxendi,
mtriT dacemuli, cecxls micemuli
sagril-saCrdilad me mas virxevdi.
71
6
man damayena, wamoayena
man mzeTa-mzeman Saravandedi,
bnelSi mgdebare gamoved gare,
viTa davRamdi, isev gavsTendi!
Ze mogveboZa, gvesvet-gveboZa,
me daqceuli misgan avSendi,
daviTs, daviTo, mixamda viTo,
egreT nugeSsmca da mad vaqebdi.
7
daviT ar vaqo, mkiTxon, ra varqo;
kaco, Sen iyav giJi Tu brZeni?
vaqeb mitoma, daviTis Srtoma
zed gamoiba kargi yurZeni.
vinc igi Wama, RmerTi iwama,
berTa da berwTa misca sul Zeni;
miT aRiSenes da daiSvenes
saxl-kar-midamo, gare fuZeni.
8
daviTs urokavs, me ar mirotavs,
marTali miTqvams, rac msmia Tqmuli;
mis sanufqada, rac mas uqada,
RmerTman uboZa, aRxda aRTqmuli;
mas misca Zeni, Wkviani, brZeni,
qveyanazeda qebiT ganTqmuli,
mis SrtoTa xili, brmaT TvalT amxili,
svimionisa mklavTa aRqmuli.
9
daviTs mrokavsa Seumkob kavsa,
rasac kaviTa qve ig iwoda,
misTvis fundruki, viTa gundruki,
sTnda, RvTis winaSe ms[x]verplad iwoda.
sulo codvilo, xorcT dakodilo,
gijobs malamad Sen ig iwo, da,
Sen man gagkurnos da ar dagkrulos,
vinc Sens naqnarsa saswvriT giwonda.
10
daviT isama, man ganisama,
aramTu igi erTi dakarga;
bobRniT, ebniTa, hpova ZebniTa,
samad erTi mze mogvfina karga.
rokviT-samebiT, cxonda samebiT,
Tqva Tu: dasia RmerTad ar varga!
sanamdis reka, kerpni gareka,
Tan ganatana TavianT barga.
11
72
12
daviT RvTis qebiT, Surdulis qvebiT,
iqmna SeWurvil, gmirTa mjobneli,
fsalmunT galobiT da RvTis wyalobiT
mterT saqme uyo, dasaja [bneli];
qnar-winwil-ebniT man pova ZebniT,
romelic gvaqvnda Cven saZebneli,
mogvfina mzeda RvTis sityva Zeda,
man gangvinaTla savane bneli.
13
daviT qnarebiT buqna qna rebiT,
sjulis kidobans uroka wina:
melqolam naxa, dagmo, dasZraxa;
mefe xltis viTo yrma pawawina;
colman gakila, qmars eTakila,
wyromiT rqva: vroke me imisTvina,
vinc umetesad, me ukeTesad
mamis-Senis wil taxtzed majdina.
14
da kurTxeul ars ufali, romelman gamomirCia,
ufros mamisa Senisa Rirs myo da me mimiCnia
dacadginebad, mflobelad erisa israelisa.
amad vmRer uflis winaSe, var SuSprad mSleli xelisa.
me. odes daviT guramisSvili
kistrinis omSi cxeniTurT liaSi daefla,
imis monasibad RvTis-mSoblis Sesxma
1
Cem sayvarlis momyvanelo Zed, mariam qalo,
saxiT oqros sasanTleo, lampar-ganumqralo,
zmirin-gundrukT sakmevelo, saynoselad alo,
qalwulT gvirgvinT samkaulo, Tav-jiRoanT alo,
usasyidlo margalito, Zvirfasisa Tvalo,
anTrak-almas-safirono, iagundo-lalo,
cxovrebis wylis iaTuRo, oqrov, ara rvalo,
masvi wyali da mapkure, cocxal-mkvdari valo!
2
zecad gesav, erTo RmerTo, qveynad erT-ufalo,
yovlad wmindav RvTis-mSobelo, dido dedofalo,
73
sxva xma
mowyalebis karo, Sens zRurbls movekaro,
usaxlkaro varo, viTxov, Semifaro!
viT mowyale xaro, codvilT meoxaro,
rac me mogiTxaro, Sen miT ganmaxaro,
maxumr-mamasxaro, macin-maxarxaro,
daviTis mterT xaro ZiriT aRmosTxaro!
obolni
1
dideba Senda ufalo, Sen[a] xar kacTa moyvare,
geajebi, rom Semindo, me visac rame movpare!
Tumca gvarduci vercxliTa vavse, yelamdin movyare,
isev cud iqmna Ce[m]Tvisa, gvarduciT ver wamovyare.
2
cruvman sawuTrom rac momca, isev imanve wamarTo,
viT xmeli SeSa sawvavad me cecxlsa zedan wamarTo;
aw riTRa unda keTilad me Cemi saqme warvmarTo.
an israelad riT gavxde, an riTRa me viwarmarTo?
3
RmerTo, Semindev aw Cemi naqnari codva da brali;
Sors ganmaride urigo me saqme finTi da myrali,
Sen damimSvide me guli RrZuvi, ficxeli da mwyrali,
rom ar Seviqna RviniTa me Wirveuli da mTvrali.
4
vai, Tu movhkvde codvili kaci avis zniT me zrdili,
wamerTos dReni mziani, Rameni ca-mowmendili;
78
poidu staboiu.
1
abrah[a]mis RmerTi, sabaoTi erTi,
moqmedi yovelTa mkvdarTa da cxovelTa,
yovlisa mpyrobeli,
2
ars Cemi gamCeni, Semnaxav, damrCeni,
me igi mrwams mamad, ar qaCali mamad.
dambadebels vesav!
3
sasoebas mamas daviT sTxovda amas:
mama, Seni Zeo, viTxov, miboZeo
Sesavedrebelad;
4
suli-wminda farvad Tavs madgio karvad!
RmerTs sTnda daviTisa, isma sityva RvTisa
zegardamo qveynad.
5
mosca saTxovari, qriste macxovari,
sadideblad RvTisa, Ze ig daviTisa,
WeSmariti RmerTi.
6
friad sayvareli, mcveli da mfarveli.
man dagvidva sjuli, daxsna daxvanjuli,
jvars ecva CvenTvis!
7
me misTvis Tavs videb, vaqeb da vadideb,
mrwams da aRviareb, vdgebi Tu viareb,
ugalobeb me mas!
8
mdidar var Tu mwiri, lxini maqvs Tu Wiri,
vimReri Tu vstiri, qnari maqvs Tu stviri,
zed davmReri amas!
ne. rusulis simReris xma:
CTo za priCina, vseRda kruCina.
1
ismineT erno, gulT mecnierno,
me davsZrav bagebs, mogiTxrob kargebs;
migdeviT yuri.
2
sityvav Zliero, RvTiv zeciero,
87
13
SengniT xmobilad, keTil-Sobilad
vixsenebode, Sen mamad myvande
ganuSoreblad.
14
qristes macxovars, gTxov am saTxovars,
maride cxovars, saca mglis xro ars,
mixsen maTgana.
15
me daviT ese vxan da viTese,
vin xarT Wkva[T]m[yo]fni, ese nayofni
brZnad moimkeviT.
16
`arananinas, Tarananinas~
ese sjobia, RvTis samkobia:
aliluia!
ese sjobia, RvTis samkobia:
aliluia, aliluia,
aliluia!
2
me Cems sayvarels Samyaros,
ar SemaZulos, mayvaros.
maqvs trfialT wildeba,
mwvavs saxmilT kideba;
amisTvis mindeba
qeba da dideba.
3
daviT Tqva RvTisa qebani,
ukra qnar-winwil-ebani,
RvTisave nebiTa
kargisa mcnebiTa
ipova ZebniTa!
adida ebniTa!
4
89
6
sTnda RmerTsa qnarTa xmobani,
daviTis kargi ymobani.
winaswr Tqmulia,
yuriTa smulia,
viTar aRTqmulia,
Zed saxel rqmulia.
7
mosca Ze brZeni, Wkviani.
Seiqna mefe sviani.
qalwulsa axara,
Zed muclad saxa ra,
madliTa dafara;
yrma iSva patara.
8
`dideba maRalTa Sina
RmerTsa~ _ galobden maSina.
zegardmo Txrobili,
qveynada Sobili,
kacTa Zed mkobili,
RmerTada cnobili.
9
ieso qriste saxelad
ewoda dasaZaxeblad, _
gamoCnda mxsnelia,
ganaTlda bnelia!
saxmili nelia,
aRara Znelia!
10
xma gvesma gasaxareli:
mogveca Ze sayvareli!
aw erno ixareT,
sibrZneni ixmareT,
90
12
ver icnes, vecxlzed gayides,
zurgzeda jvari ahkides,
galanZRes, gakicxes,
Tval-akruls TavSi sces:
vin gcao? _ mas kiTxes,
maT sisxli Tavs icxes.
13
sajes, braleul gaxades:
tanisamosi gaxades.
ubralo dasajes,
golgoTas jvars acves,
ekali Tavs adges,
naRveli mas asves.
14
ugmires gverdsa laxvari,
gamoxda sisxli da wyali.
Seiqna mSobeli
Tval-creml-uSrobeli,
guliTa mlmobeli,
laxvarTa msobeli.
15
dajda satyebrad, godebad,
TavTa xlad xe-qva-lodebad,
gulsa saxmilis modebad,
Sesabral-Sesacodeblad.
vai, ra Sesazaria
misi moTqma da zaria!
godeba anu aria,
mTqmelTaTvis yvela mwaria!
nz. aria
romel ars godeba,
rusulad: ax kak skuSno.
1
va, ra maqvs didi mowyena,
sada ars Cemi molxena!
91
19
tkiviliT viRrWen kbilsao!
vesav iesos tkbilsao,
romelman ivno jvaria,
dansTxia sisxlis Rvaria.
20
zegardmo sityvav RvTisao,
da qveynad Zev kacisao!
mifone, gaxsen kruleba,
gankurne Cemi wylureba.
21
ufalo tkbilo ieso!
gamoTqva vinc leqsi eso,
Seundev Senacodari,
naSfoTi danaborgari!
n. simRera
romel ars amisis xmis simRera rusulad:
neTu zlosTi nadomnoieu, umenSiT mne peCal moiu.
1
rqva: dideba, RmerTo, Senda, cad da qveynad rac aRSenda!
daviT xmiTa nestvs afSvenda, gigalobda viTa gSvenda:
RmerTo, miyav wyaloba, me Seni vsTqva galoba;
Sen gaqebda yoveli, SengniT rac a cxoveli, suls aqSenda.
2
Cemsa kacad mxatvels, msaxvels, rac me Zalmics, giqeb saxels,
SobiTgan brmis Tvalis amxels, is me mamxels Cemsa samxels,
arsis saydrad mjdomelo, qeba miuwdomelo,
mzgavsi Seni sadari vsZebne, aq arcad ari, verc vxvdi mnaxvels.
3
vame, sibrZne ara maqo! viT Sen gixams, viTar gaqo?
Sensa saxels rac davarqo, mteri Cemi miTa vbaqo;
ars Cemis RvTis saxeli: mamis TanamZraxveli
Ze, mwe Cemi ars, qriste, mteri miwa davqiSte, xrmlad is maqo!
4
me damwvarsa da dagulsa, saxl-samkvidro dakargulsa,
sevdis mWvlita gaTangulsa, wasawymendlad gabargulsa,
is myavs nugeST mcemeli, mterTa ar mimcemeli:
qriste CvenTvis jvars ecva, miT nugeSi Cve[n] gveca sawyals gulsa.
5
gzas matare kargs satarels, nu amxdi me Sens safarvels;
Semamyare me sayvarels, Cemis gulis gasaxarels.
ze sityvao RvTisao, qve Zev daviTisao,
94
6
ra movbrundi, daixara, xels momkida xeli;
amayena, ase miTxra: `rad Seqnilxar xeli?~
me miuTxar: SenTvis gavxdi ase Wkvaze Txeli,
Sen rom mwunob, miT medebis gulsa cecxli cxeli!
7
merme tkbilad damiyova, kidec gamicina;
ase miTxra: `aq nu vsxedvarT, gvnaxos aravina.
axla avdgeT, Cven wavideT TavTavisTvis Sina;
kulav sadme amoivli, me dagxvdebi wina~.
8
sad wavida, vera vnaxe, Cemi sayvareli,
man damigdo saimedo sityva saxareli.
me mis monas numc amxdia misgan safarveli!
sad miWirdes, mameSvelos, sxvas aRaras veli.
9
dampirda, Tqva: `kidev moval~. aw me imas veli:
misTvis vstiri, cremliTa maqvs ube, kalTa sveli.
sikvdilis dros me mis meti aravin myavs mSveli.
man gamiRos samyofisa kari Sesasvleli.
10
im Cemisa sayvarlisa samsaxuri msursa,
aha, misTvis gamijnurda, guli misTvis xursa,
imedi maqvs, rasaca vsTxov, momcems, ara Sursa,
ukvdavebis wyals miboZebs, cxovrebisa pursa.
11
RvTisgan viTxov, ar gamyaros me mis siyvarulsa,
sxvas ukeTes[s] vis viSovni silamaziT srulsa?
Cemis siyvarulisaTvis scemes xelSekrulsa,
saxiT vxedav CemTvis mkvdarsa sisxliT gabasrulsa.
12
aw, Sen, Cemo sayvarelo, imyofebi sada?
qveynad Sengan ukeTesi me aravin myvanda.
qveskne[T]sa var, vera gxedav, megulvebi cada;
geajebi, nu gamwirav, wamiyvane manda!
qveskne[T]sa var, vera gxedav, megulvebi cada;
geajebi, nu gamwirav, wamiyvane manda!
geajebi, nu gamwirav, wamiyvane manda!
. simRera
amisi xma romel ars rusulada: CuvsTuiu skorbi
luti vsiakao minuti
96
1
sayvarelman sityva avi miTxra, gulsawvavi:
neta rad viyo Senia,
saxiT avrigad Svenia!
2
me vardi var bulbulT mrTavi, yvavs rad mogce Tavi?
me misTvis ar mikadra man,
SeirTo sxvam. pir-badraman.
3
miTxra: mZulxar, ar miyvarxar, zinzlis sunad yarxar;
me ar miynose, vardia,
anZalas zed Sevardia.
4
gamiwyra da mcema joxiT, gamamagdo qoxiT.
veRar mivsulvar Sinao.
man ase SamaSinao.
5
karis-karad daval glaxad, tanT macvia Talxad;
Seviqen glaxa-mwiria,
sayvarlis ganawiria.
6
misgan damwvar-dadaguli Cemi gaxda guli;
mwvavs misis cecxlis alia,
gamoyrCis natusalia.
7
me misTvisa vsWmunav, vstiri, marida man piri;
Cemzed aiRo xelia,
mamidva cecxli cxelia!
8
riT davkarge gaxareba, giTxra aRsareba:
mibrZana rac brZanebani,
ver davimarxe mcnebani.
9
mibrZana: Tu me Sen gindi, gaqvndes Cemi ridi,
eride Cemsa wyenasa,
avs nu aubneb enasa!
10
Tu Sena xar Cemi myvari, nu xar gulmzakvari,
iyav Sen gulmarTalia,
rogorc rom samarTalia.
11
97
2
xorcTaTvis dRisa savalsa sagrZals waiReb mravalsa;
ar gebralebis sulia, usagZlod Sors wasulia.
xorcs acmev vaxSsa da valsa, suli SiSvela davalsa,
xorcs gifSvnis muSkis sunia, suls agdis natisunia.
g. dinari
`patara qalo Tinao~-s sanaclod samRerali
1
vaqoT, vadidoT vinao? _ RmerTi maRalTa Sinao,
vinca Seamko qveyana, Rame dRed ganabrwyinao;
zRviT, xmeliT, xiTurT, balaxiT mTa-borcvi aRmofinao,
yoveli nivTisagani maSigan ganaCinao;
Cven, kaci, miwa da wyali Segvzila, aRgvadginao,
mogvca sibrZne da dagvidva qmnuli yoveli winao.
Cvenc gvmarTebs msxverpli SevswiroT _ daviT Tqva _ imisTvinao.
2
aqe, adide Senao, vinca Sen aRgaSenao,
Sen _ Savi miwa, talaxi _ rom agre dagaSvenao:
Cagidga suli cxoeli, dagawyebina qSenao,
galaparaka, gasmina, mogca piri da enao;
dRe gagiTena naTeli, giboZa TvalSi Cenao,
ndoma col-qrmobis surviliT, saWmel-sasmeliT rCenao;
mas RmerTsa msxverpli Seswire, daviTma mogaxsenao
ndoma col-qrmobis surviliT, saWmel-sasmeliT rCenao,
mas RmerTsa msxverpli Seswire, daviTma mogaxsenao,
mas RmerTsa msxverpli Seswire, daviTma mogaxsenao.
amicana zmiani
1
aw zmobs mle[qseli]; mza[sa var, cxeli] [maqo] mwvadebi, darbazs waiRiT.
me[fe iq ari], sadac taxt[zeda] zis dedofali morTuli jiRiT.
[mas tiki]s Rvino win u[dgi mi]niT, [mas ra] svams mefe daiwyebs RiRinT,
aswevs fexebsa, Seyofs da gayofs, gulzed mi[i]kravs orisav mjiRiT.
2
cocxalni Soben mkvdarTa da mkvdarni cocxalTa badeben!
amas ar avxsni, sanamdis me sofels ar miqadeben;
ase TqmisaTvis msmenelni rad danaSauls madeben?
TviTanac male axsnian, Tumca rom maiwadeben.
e. simRera
romel ars rusulad amisi xma: uletela zazulinko
Ceres dubinu
1
vsTqvaT, rac vardman Tavis Tavzed | qna saqme avi:
SeiZula man bulbuli, | iyvara yvavi.
2
bulbulman scna, baRs Semoswyra, | mTad qna navardi,
askilzeda daibuda, | ganagdo vardi.
3
vardman uTxra: me, bulbulo, | aki giyvardi;
ratom agre ganmeSore, | xom ar giyardi?
4
100
v. simRera
romel ars amisi xma rusulad: ax, skoliko
cvela vletax molodix!
1
va, ramdeni yvavis zafxuls axalni,
ar vicodi javri droTa, avT xani;
yovelTvis me viyav misis imediT,
arasa vpyrobdi CemTa siTavxediT,
sasmenlad ar mindoda.
2
baRad vijdi masTan, visac vyvarobdi,
vardTa suniT, yvavilT WvretiT vxarobdi;
ara maqvnda kvnesa, vai da viSi,
101
Sig Cans cden Znel wyvlad Wmunvarni, xsnil narcvs jden he iebsa.
i hi jojoxeTad den, xvdaT Wra, wyvla Znel cecxl CeniT;
Sigan yrian RadarT qveSe, fufqavs uyT tba, sulT rjis JeniT.
pirs oxrevdin naRvliT misTvis, lxini kvnesiT iwvarTeniT,
Tayvans ciT, zenars vedreT, es did gvemiT bma axseniT.
w i g n i
103
13
damivse vani, karav-sevani,
baRT xeivani, gars galavani,
ded-mama, Zmani, gamyare dani,
saca rom Samqen, mun aRara mqen!
14
roca davkacdi, Wkvas maSin Savscdi,
lamaz qals Savxvdi, mijnurad gavxdi.
amaze wavxdi, mcnebas gardavxdi,
rogorc vigeme, egreT vigveme!
15
amas vsCivi, ver ganvarCivi,
rac Sen mirCivi, me miviCnivi
zed damaCnivi, rac damaCvivi,
Tu maWmev tkbilTa, Camamtvrev kbilTa.
16
maWame mware, gza sworeT ware,
aw nu gamyare kai moyvare.
misTvis mwuxare aw gamaxare,
TvaliT maCvene, nu SemaCvene!
17
amad ar mSveni, arasfrad Sveni,
iqcevis Seni nageb-naSeni.
myavs movaxSeni, TavSi wamSeni,
modis sikvdili xmal-amowvdili.
18
Tu xar RviZili, raRa ars Zili?!
Tu xar simaZRre, ra ars SimSili?!
Tu xar sicocxle, ra ars sikvdili?!
iyav erT-erTi, iwame RmerTi!
19
rac CamovsTvale, Sen SemogTvale,
dResa, Tu xvale Cemi movale
momaswrobs male. vercad vemale,
sikvdili celsa mkravs gul-micelsa.
20
umzgavso mtilo, kar-dakletilo,
nexviT gavsilo, ar gaxvetilo,
momzade tilo, sakrwyil-satilo,_
Semgragvnen tansa, Tan warsatansa.
21
es ars qadili, Seni wadili:
vaxSam-sadili, xvarblis wandili!
gamatan sagrZlad, gamgzavni sad grZlad,
imasac sxvani SesWamen Zmani!
22
ese gaqvs kargi Sen CemTvis bargi:
sabralos sulsa, xorciT gasulsa,
mimicem xelTa haeris mcvelTa,
Semabmen yelTa codvis sabelTa!
23
Semkvren, Semkonen, ar momifonen,
105
pasuxi kacisa
4
106
pasuxi kacisa
7
sikvdilo, didad gemduri aTTaTvis, gana cxrisaTvis,
barsa da niCabs amzadeb Cemis saflavis TxrisaTvis.
matlni, gvelni da bayayni, mimelis gamoxvrisaTvis,
rom ar gaZago, rad gaqo celiT Tavisa WrisaTvis!
8
sikvdilo, me Sens Zagebas wignad vswer sams-oTxs furcelsa;
valala Sensa maqebels, Senis sikeTis mfucvelsa!
kacs rome seni Seyaro, brWvali hkra gulsa, mucelsa,
gana im seniT ver moklav, raRad umzadeb mun celsa?
9
sikvdilo, Seni igavi ara gavs farsags igavso,
Zvlebi xar, mkvdari, usulo, celi kargs mTibavs gigavso;
Tu Sen gvTib, Sen gvWam, Sens naWams vin gixvets, giwmends, gigavso?
Tu arvin gixvets, uTuod nexviT nifxavi Sig avso.
pasuxi sikvdilisa
10
kaco, ara var mTibavi, arc me mWameli Tivisa.
iamebian saWmelad, ar vici, is finTi visa?
kacsa daukods gul-RviZlsa sasmlis sma metad civisa,
udrood mucliT vinc kvdebis, tyuilad Cemzed Civisa.
pasuxi kacisa
11
RvTisgan wyeulo sikvdilo, amdenis saklavT xociTa
kidev mWle xar da mSieri, ver gamaZRarxar xorciTa.
rac Sen me cremlni madine, viwminde xelsaxociTa,
imdeni mexi Tavzeda dageca zegardmo ciTa!
107
pasuxi sikvdilisa
12
ara var xorcis mWameli, arc Tivis mTibav-mxveteli,
suli var, RvTisa brZanebiT samsaxurisa mWvreteli;
[var] xorcielTa yovelTa mxoceli, amomwyveteli,
arvin darCebis qveynada TvalT naTeldauSreteli.
pasuxi kacisa
13
sikvdilo, Tu xar martoka, qveyanas rogor uxvalo?
aRmosavleTs da dasavleTs, samxreTs, CrdiloeTs sul xvalo
agre anazdad mqceveli risagan gamosulxaro,
gamagebine marTali, ar vici ra, vswuxvaro.
pasuxi sikvdilisa
14
kaco, ara var martoka, bevrni maxlavan senebi,
sxvadasxva Wirni uricxvni, ver mosTvlis kacis enebi;
ars bevrni mokvdavT momkvlelni cal-cake gasaxsenebi,
mravalni xocen erTmanerTs me CemTvis ganvisvenebi.
pasuxi kacisa
15
axla ki gaqeb, sikvdilo, mamwyinda Seni Zageba;
senebi sTqvi da gamxsenda civebiT aZagZageba;
eg mec vicodi, magrame me gamogkiTxe gangeba,
sikvdil-sicocxle, orive, arian RvTisa gangeba.
16
sikvdilo, Senad saqebrad Camagde gulisxmaSia.
turfa xar Tvalad, tanada, sulad erCevi jarSia;
tanzeda dibis qaTibi, gixdebis kabis arSia.
fexzed wiTeli CaxCuri, mwvane kemuxtis maSia.
pasuxi sikvdilisa
17
kaco, rad Sens Tavs ver xedav, TviT gonjo dabrecilo, da,
rom dasjeq Cemad sakicxrad, wignsa swer sasaciloda,
aw meca magis pasuxad Tavs mogWri usaciloda,
mis amar gagxdi, vinc givis sanugeS-sagenciloda.
18
kaco, TvalT giCans, ar giWirs nemszeda Zafis ageba,
Cemis igavis sacnoblad rad Sen Tvalebi ageba?
viTarca mxatven mxatvarni ise gegonos ageba,
rom Sen moiRe Cemzeda gamoxrulT mkvdarT kacT Zageba.
19
kaco, rodisac mokvdebi, Sen Cemebr saxe gecvlebis,
Zvleb-gamoxruli gaxdebi, tanT xorci Semogeclebis.
108
109
pasuxi kacisagan
8
kacman hrqva: RmerTman dambada Tavis mzgavsebiT mefedo,
me Seni Tavi ymad momca, mosamsaxured, sefedo.
Sen mtrad Semeqen, ar mindob, Semqnixar sisxlTa mCqefedo.
sadac idumal gavivli, damdev ZaRliviT myefedo.
pasuxi sawuTrosagan
9
sawuTroman hrqva: rac brZaneT, eg sityva sul marTalia;
magram Tqven vera xelmwifobT, rogorc rom samarTalia.
avi da kargi gaSinjoT, amisTvis gqonan Tvalia,
me ra brali maqvs, gardagxdesT Tqven mamis-Tqvenis valia.
10
Tu ki var Tqveni orguli, mtyuvani daundobeli,
raRad mendobiT, rada xarT moyvare, mZmobel-mdobeli?
veWob, is iyos orguli, vinc gaxlavT winamZRomeli,
Tval-guli xarbi, angari, muceli gauZRomeli.
11
Sen Tvalebi RmerTman misTvis mogca, _ xedo saxedari,
sul gamoscna avi-kargi, rac nasaxi saxed ari.,
daixsovno, rac gardagxda awin gardasaxedari,
gzazed ase frTxilad vlide, viT vidodes saxedari.
12
Tu gwads, am igavs agixsni wasulsa, winaswarebsa:
110
pasuxi kacisagan
18
kacman miugo: valala Sensa civsa da Tbilebsa,
axla mec getyvi pasuxsa mag sityvis gasawbilebsa;
Tumca Sen maWmev saWmelTa kargsa, gemriels, tkbilebsa,
sul CamaSxameb bolos dros, tkiviliT damglej kbilebsa.
19
makvexeb ferad sacmelTa, oqrosa, vercxlis Rilebsa;
aw dagdgomia Tvalebi, SeuWamia mRilebsa;
sul daglejila, gamcvdara, gvanan ZaRlT daRerRilebsa,
sul damixoce moyvasni, erTic ar daRinRilebsa.
pasuxi sawuTrosagan
20
sawuTrom uTxra: sawyalo, yofilxar metad briyvia,
111
pasuxi kacisagan
22
kacman uwyina: rad miTxar Sen me urigo papasi?
ara msmenia, myolodes, bebia agre kapasi.
maT ewyalodaT sakeWnlad cxvari duqardiT naparsi,
isini kacs ar mohklevden? _ sca,xma gamoxda tyapasi!
pasuxi sawuTrosagan
23
sawuTros Tavi gautyda ube aevso sisxliTa.
kacs uTxra: WkuviT iqcevi woniT arc erTis misxliTa;
bebiaSeni gamoZRa vaSliTa, edemis sxliTa,
miT mogvleniaT sikvdili. Sen Cemzed rad xar risxviTa?
24
RmerTman mogagos muqafa, ar kargo kaco, Sen avo;
gkiTxos, Svidwilad mogiwos Cems TavSi joxiT Senao,
dagaglaxakos, dagSalos, rogorc rom agaSenao,
wagarTos pirSi suli da sunTqva, fSvinva da qSenao.
25
ra davaSave Senzeda, ra saqme wagixdineo?
gamomicxade, mamxile, ar vici, macodineo.
gauSinjavad, anazdad Tavs sisxli gardmadineo.
bewvi miwyvite, ubralod kinaRar mamakvdineo.
pasuxi kacisagan
26
kacman hrqva, Tqmula brZenTagan: sawuTro kacs ar indobso;
Tu maindomeb samoyvrod, arc giZmobs, arca gidobso.
sityviT angelozs emzgavsis, guliT ki eSmak-flidobso.
Tavs mogaCvenebs siwmindiT, ZaRliviT arawmindobso.
27
gabasruli xar mwikvliTa, arodes ganirecxebi,
vinc rome Sena gexebis, fisiviT zeda ecxebi.
sadeblad kakans mohyvebi, roca ar daikvercxebi,
magram ki dasdeb vera ras, mucliTve daifercxebi.
28
vinc mogendobis, ar indob, ara gaqvs erTi piria;
aseTis saqmis mqneli xar, xan vimRer, xan ki vstiria.
bevrs misdgomia SengniTa lxinis mlodnelTa Wiria,
Seni vardisa konebi gulzed mWvlad danaWiria.
112
pasuxi sawuTrosagan
29
sawuTrom uTxra: ra gcode, ratom ar metyvi pirsao?
rada mcem, anu rad mlanZRav, Tavze rad masxam mwvirsao?
ar vici, me Tavs rad madeb qveynis lxinsa da Wirsao!
TavianT nebiT Svrebian, vinca mRers, an vinc tirsao.
30
ramdenic unda gamiwyre, me ver davfarv marTalsa;
mociquli var, mogiTxrob brZenTagan SemonaTvalsa.
mefe brZandebiT, TvalrebiT nu SvebiT avs samarTalsa,
gafTxildiT, xnarcvs ar CavardeT, brZnad gardavlebdeT gzas Tvalsa.
31
erTxel xom damec laxvari, axla meore dam[e]c sxo?
marTlis TqmisaTvis me TqvengniT TavSi kombali damecxo.
Tqvenman Zmam mokla Zma Tvisi, me sisxli misi damecxo,
Tu rom Tqven wminda brZandebiT, kargsa iqT, Tu gardamrecxo.
pasuxi kacisagan
32
kacsa ra esma es sityav, eoca, gaukvirdao;
ufro Zalian garisxda, Tavs cecxli maikidao;
Tqva Tu: es cruvi sawuTro neta ras gardmekidao?
papa-bebia mixsena, axla Zmebs maekidao!
33
sawuTros xmali uRera: Tqvi, Torem gagWri orado,
tansa ZaRlebsa SevaWmev, Tavs dagigoreb gorado;
bebiasi da papisa, Zmebisa, rac sTqvi, Worado,
nu meubnebi igaviT, gamomicxade sworado!
pasuxi sawuTrosagan
34
sawuTrom uTxra: mogiTxrob, Sen yuri migde apao;
ars eva Seni bebia, kain _Zma, adam _ papao,
eva RvTis mcnebas gardaxda, vaSli Wama da ylapao;
kain Zma mokla, abelis sisxliT qveyana Txapao.
35
Segasmen, Seni yurebiT Tu bana gamoRebula,
TaviTgan kacis sikvdili kacTagan SemoRebula;
abelis sisxlis RaRadi caTamdis aRonebula,
mas Sexebia irise, wiTlad mis gamo Rebula.
pasuxi kacisagan
36
kacsa ra esma, dafiqrda, Tqva: ase iyos agebo
ar Semomakvdes ubralod, xrmalsa qarqaSSi vagebo;
bodiSs movixdi Tavmdablad, masTan dagebas vagebo,
kvlav vkiTxav wvrilad ambavsa, vaubneb, vaqadagebo.
113
37
xrmali qarqaSSi Canago, Tavs qudi maixadao;
sawuTros Tavi daukra, bodiSi maixadao:
Tu rom eg sityva CemTvisa uwinve gangecxadao,
rac me Sen mwikvli gayvedre, kmarda mis sarecxadao.
pasuxi sawuTrosagan
38
sawuTrom uTxra bayiTa: raRa ars bodiST xdiloba?
nu gewyinebisT, ar giCans mefuri zne da zrdiloba.
mefes ar marTebs usjelad kacis kvlis siadviloba.
ar gxamdaT agre advila Cemzeda xrmal-mowvdiloba.
pasuxi kacisagan
39
kacman hrqva: viTxov Semindo, rac me vqen yia-myraloba:
nuRar iqnebis Cven Suva erTmaneTisa mwyraloba,
Sen rom momiTxar yvedrebiT cecxl-qar da miwa-wyaloba,
ra igavia, ar vici, miyav Targmnisa wyaloba!
pasuxi sawuTrosagan
40
sawuTrom uTxra: Tu ki Sen ici xrmliT, joxiT Senao,
samoc-da-cxris wlis kaci xar, eg rad ar ici Senao?
RmerTman rom kaci dabada, oTx nivTiT aRaSenao,
miwiT, wyliT, cecxliT, qariTa, CaberviT misca qSenao.
pasuxi kacisagan
41
kacman hrqva: mimZims is sityva, gulzed damaCnda daRada,
Sen rom sTqvi: `qveyniT caTamdis abelis sisxlma RaRada~
ors Zmasa mTeli qveyana saxnad, saTesad, baRada
ratom ar eyoT, es mikvirs, erTmanerTs xocdnen raRada?
pasuxi sawuTrosagan
42
sawuTroman hrqva: jabans kacs guls uklavs sxvis mamacoba:
TviT kargkacoba ar Zalucs, sxvisa Surs kargi kacoba,
kainis ambis smenasa sjobs yurSi TiTis dacoba.
abelis msxverpli RmerTsa sTnda, kain qmna amad Zmacoba.
43
kain RmerTs msxverpli Seswira, Tavisi namuSakevi,
xeTa, balaxTa nayofi, naxnav-naTesi, namkevi;
msxverplSi uriva nakmazi, TviT ipriana narkvevi,
RmerTman Seutyo, uvaryo naRalat-naeSmakevi.
44
Seswira msxverpli abelman RvTis mosawoni, qebuli,
114
wigni d
wigni ese mxiaruli zafxuli*
rusulad amis xmis simReras ewodebis `vesela vesna~,
Tqmuli misive, daviT guramiSvilis.
115
4
ijda zamTari brolis taxtzeda;
xeli xed edva far-xmal-laxtzeda,
mzad yvanda laSqari _
Tovl-yinva, mas qari _
moswonda Tavi!
5
jarT myvanebelad, evros amirad
yvanda kekiad mopirdapirad;
Semdegad mas lifsi,
zefiros fvinqsi,
boria, notos.
6
zafxuls amirad hyvanda kekia,
sad evros idga nacarqeqia,
Semdegad argesti,
apili erRasti,
Traske livontos.
7
argestim uTxra: dro aris, lifsi,
ade, gameca, ra qveSa ifsi!
es lifsman iwyina,
ufrosad gayina
lilo-leRmani.
8
lifssa da argets SaeqnaT Cxubi,
argest sajdomTa lifss Sasca Subi, _
daiWra ra lifsi,
ixmo man fvinqsi,
miuTxra masa:
9
argests Savebi, nacze daviWer.
ukacraod var, Sards veRar viWer!
aw axla Sen ici,
viT gaqvndes Sen fici,
Sen gaisarje!
10
argest dayuCdsa, qrolisgan dadga,
fviniqsis brZolad erRasti adga.
gardaudga wina,
laSqrad axlda wvima,
fviniqs[s] yva Tovlni.
11
fviniqs erRastis wamouqrola,
Tovlis xorSakiT dauwyo srola.
erRastim mas Tofni,
wvima da qar-Wyopni,
mas Seayara.
12
gatyda, amoswyda fviniqsis jari,
ver moixmares Tvisi abjari;
CausveldaT Tofni,
116
dasces kiJina!
30
Sejda kekia, iyo cxen-Cqari,
daawyebina Subsa zanzari;
gamoudga mdevrad,
ukan mosawevrad
miyva zamTarsa.
31
ar Camoexsna kekia qari,
sanam ar CaZvra qveskneTs zamTari.
aiRo alafi,
gardasxa Ravs lafi
da gamobrunda!
119
veRar gabeda.
46
mal-mal Sahyvira: vame, vameo!
ra dRe meqnebis, an ra Rameo!
mas mwyems[s] gaukvirda,
Tqva `ra gauWirda?~,
swraf gamoiqca.
47
mivida, hkiTxa: `vin xar, ra moxda?
ra Segayvira; win ra Semogxvda?~
xeli xels mohkida,
TvalT cremli moswminda,
sca nugeSini.
48
qalman ra naxa im wyemsis piri,
sul daaviwyda, rac Wirda Wiri;
mwyemsi Seuyvarda,
fexT qveS Seuvarda,
Sescina pirsa.
49
qalman miuTxra wyemss: `sayvarelo,
dRes Cemo mcvelo da damfarvelo!
mec sityvis dasturi;
rac vsTqva, migde yuri,
mismine Tqmuli.
50
radgan Sen gaxdi Cemi Zal-Rone,
rac mogaxseno, es gamigone;
dRes SengniT mefona,
xsna aRar megona
Cemis Tavisa.
51
es kona wnuli iyos Senia,
me vardi Semqen, iyav Sen ia;
gaSinje, Senc naxe
Cemis piris saxe,
Tu gTndes, miTnie!~
52
mwyemsma qals uTxra: `nu asCqardebi,
jer Senve gaqvndes Seni vardebi;
cota moicade,
saqme gamoscade,
Seityve marTla.
53
jer daiviwye kvnesa da viSi,
Tqmula: `siyvaruls Se[i]qso SiSi~;
xar guliT SemkrTali,
ar vici marTali,
giyvarvar Tu ar!
54
cotas xans saqmes daugdoT yuri:
RvTiuri aris Tu eSmakuri;
121
dRes SeviyvareniT _
rad SeviyareniT,
vscnaT erTmanerTi.
55
Tumca mTnavs, msuris SenTan dawola,
magram SiSiTa gulSi maqvs Zrwola.
vinc rom dagvinaxavs,
dagvgmobs, dagviZraxavs,
uwesurs saqmes~.
56
qalman miuTxra: `ram SegaSina?
Cven orT xSirs tyeSi gviyurebs vina?!~
mwyemsma ra ismina,
guliT gaicina
am sityvazeda.
57
qalman mwyemss hkiTxa: `gasacinari
CemgniT ra gesma? miTxar, vin ari
aq Cveni mnaxavi,
rom iqnas mZraxavi?
visgan geSinis?~
58
mwyemsma qals uTxra: `Tu Sen momismen,
sanam vityode Cems Tqmuls, moiTmen,
visica maqvs ridi,
an me SiSi didi,
getyvi yvelasa.
59
Sen yuri ugde Cems laparaksa,
me marTals getyvi, ar Tu araksa:
yovels xorcielsa
ver naxav tielsa,
ar yvandes toli.
60
odes qmna RmerTman adam da eva,
sjulad uwesa erTad Seqceva,
erTad dawola,
SeyofiT wulT yola
ars mieriTgan.
61
vinc unda naxos loginzed mwoli,
arvin dasZraxavs, gverT uwves coli.
aqvT uSiSrad Zili,
Seyofa maT tkbili
sjulierebiT.
62
qmarni da colni Seyvarebulini
guliT arian gaxarebulni,
Tavis saxl-karada
sxedan aSkarada,
ar damalulad.
63
122
123
71
amaT mouxdaT erTs dRes qorwilni,
orTav miecaT erTs Rames Svilni:
erTs vaJi, yrma wuli,
meores asuli
RmerTman uboZaT.
72
maT qnes piroba, vTxoTo RmerTsa,
Tu daizardnen, vrToT erTmanerTsa.
ufalman ineba,
maT locvis smineba,
dazarda didni.
73
iyvnen qal-yrmani saxiT Svenier,
mSvid, mdabal, keTil, guliT mecnier,
erTisa xnisani,
Teqvsmetis wlisani,
erTad Sezrdilni.
74
ra biWs dauwyo gulisTqmam brZola,
maiwadina gogosTan wola.
gogom Tqva uari!
uTxra Ti: `nu ari
jer Sensa gulsa.
75
jvar-dauwerlad ege saqneli
nu gCans advilad, codva ars Zneli.
RmerTsa ewyineba
sawolT Segineba
uSjuloebiT.
76
aw rom damiwve da muclad viRo,
qveynad rogorRa xma amoviRo?
Tumca var sacolo,
Svili rom mayolo
merme raRa vqna?!
77
Cven dagvarqmeven bozT, meZavTs, mruSebs,
da Cven Svilebsa nabiWvrebs, buSebs;
saxeli gatydebis,
qveyana astydebis
Cvens saZraxavaT.
78
ityvian, rasTvis ar iqorwines
da warimZRvares maT winawin es;
saqme qnes urcxvada,
gvirgviniT ukurTxada
Svili iyoles.
79
Tu visme vetyvi me sityvebs mkvaxebs,
is ficxlav amas me wamomZaxebs:
`me viT mkicxav, urcxo,
124
87
sjobs margalitsa, oqrosa, vercxlsa,
kaci ar vardes sircxvilis cecxlsa.
gTxov, ar Semarcxvino.
da Semanaxvino
Tavi dromdisa.
88
125
Cvens saqorwilod.
97
marTals mogiTxrob, me ver moviTmen;
Sen male dagTmob, Tu ar momismen!
Sen qali xar wminda,
moloznoba ginda,
me sxvas movnaxav!~
98
biWi Semoswyra, wavida gangeb:
Tqva, SeSindeso es gogo ageb.
sxvis gogos stumrobiT,
TamaSiT, xumrobiT
aCvena Tavi.
99
gogom ra naxa sxvasTan misuli,
javriT amoxda mas TiTqmis suli.
metadre ewyina,
guli mas etkina,
SeSinda didad.
100
ifiqra: `vai Tu, sxvaze scdeso.
misgan col-qmroba Cven wagvixdeso;
man sxva Saiyvaros,
me guls gamiyaros
sevdis laxvari!
101
biWs uTxra: `mwadda, geqna RvTis ridi:
SjulT uwesurad qalwulTa xidi
jer ar dageSala,
mcired dagecala,
da ara hqeni.
102
sxvasTan codvaSi Sens Cagdebasa
esev sjobia, viq Sens nebasa.
Camoexsen sxvasa,
magiT RvTis risxvasa
nu miiyeneb.
103
radgan ar iSli, Sen matan Zalas.
xval erTad cxvari wavasxaT Walas.
iq neba Senia,
rac ginda qenia!~
darTo nebani.
d. locva gogosi da
Txovnisa[e]br saqmis mosvla
104
SuvaRam adga, gogom iloca,
CoqiT miwaze muxliT icoca,
man Tqva: `RmerTo Cveno!
127
col-qmrobis gamCeno,
Sen geajebi!
105
Romelman Seqmen adam da eva,
abrams da sarras miec kurTxeva,
yav Cvenzed wyaloba,
Cveni vaJ-qaloba
Sen daifare!
106
Cvenc Tumca mcneba ver davimarxeT,
SjulT uwesurad Cven ganviZraxeT
xval erTad Saqceva,
Sebma Tu gaqceva,
yav neba Seni.
107
ukuTu jer-ars ese saqnelad,
nuras gagvixdi saqmesa Znelad;
Senis miSvebiTa
gvaxare SvebiTa
Cven erTmanerTTan.
108
ukueTu ara jera-ars ese,
SiSi, sircxvili Cvens gulSi Tese;
mcneba ar-marxuli,
Cveni ganZraxuli,
Sen mogviSale~.
109
biWi gulisTqmiT gacxarebuli
adrian adga gaxarebuli;
cxvari gamoreka,
gogos kars dareka,
dro ars, adeqo!
110
odes mirekes cxvari Walakad,
biWma gaxada gogo malayad.
ra rom daaRira
da qna daapira,
Cxikvma Seyvira!
111
ase SeukrTo maT Cxikvman guli,
ndoma SaeqmnaT maT dakarguli.
TrToliT, caxcaxiTa,
moSlilis saxiTa
wamoxtnen Cqarad.
112
cotas xans ukan ndomas movidnen,
sxvas xmels foTlians tyeSi Sevidnen.
iq esmaT Zriali,
CaCuni, Sriali,
xmelis foTlis xma.
113
rogorc undodaT, verc iq Saeqcnen;
128
SvilTa Coxebsa~.
131
aiRo kacman cxvris tyavi Savi,
narComi xorci mouxarSavi,
rac rom edga wina,
Tqva: `waviReb Sina~,
sul wamoxveta.
132
Tqva: davpatijeb Cems megobarsa,
CemgniT advilad ar sagmobarsa;
am biWis mamasa
Seugbob amasa,
daudgam wina~.
133
ipyra xelT kacman is gozauri,
man biWman Seqmna aurzauri:
`Tu ki ar gvindobo,
eSmakob-flidobo,
eg rad migaqvso?~
134
kacs waekidnen gogo da biWi:
`rad gahleqseo naci da RiWi?
amad dagqrTameTo,
gasviT, gaWameTo,
rom dagefara!
135
radgan Sen agre gamogvacxade,
ekalze dagvsxi, nacs wamogvxa[d]e,
Cven rad mogceT fasi,
mogvec Cveni Tasi~
kacs daeWidnen.
136
kacman Tasi ar daaneba;
maT kacs dauwyes lanZRva gineba.
biWs joxi ucxuna,
sisxliT uTxuna
Tavi da piri.
137
biWi moCivrad gagzavna wina,
TviT ukan miyva, mivida Sina;
dawva, daiZina,
adga, maiwyina,
dahkida Tavi
138
colman miuTxra:`ram dagafiqra,
Sen SegemTxvia: an aq, an iq ra?~
kacman Tqva:~mikvirso,
saTqmelad miWirso,
rac vnaxe sizmrad.
139
micvalebulni mama da deda
131
148
qmarman colisa sityva gakmara:
`oci puri gaqvs, eg rasa kmara!~
coli adga Cqara,
man aRara Tqva ra.
Seqna purs-cxoba.
149
wamodga kaci; rac rom iniTa,
tikni datena kargis RviniTa,
yvanda naCuqari,
kargad nasuqari,
dakla fur-berwi.
150
ori cxra cxvari, oci batkani,
gasw[y]vita batT xma, qaTamT kakani;
sasmeli, saWmeli,
sanTeli, sakmeli,
Canawyo navSi.
151
mRvdelT uTxra: `saqme mzad daiWireT,
roca movideT, maSina wireT~.
Casxa navs xarjTana,
atana mas Tana
mzareuliTurT.
152
sadac im biWis saqme man naxa,
mis axlo saydars mama emarxa;
iqa gaistumra,
yvela iq istumra,
vinc rom undoda.
153
man dahpatija sul mezobelTa,
biWis da gogos Semqmnel mSobelTa
man daukra Tavi,
uTxra: mzaT maqvs navi,
mewvieniTo.
154
biWis ded-mamam kaci galanZRes,
Tqves: `mtris aRapSi vin ZaRli gaZRes!
Sen mogvpare cxvari,
puri gamomcxvari,
Rvino da Tasi.
155
Tasi gTxoes da Sen ar mieci,
Svilsa da sarZlos orsav gvieci;
naczeda ec RiWi, ekliT gogo-biWi
Sen dagvixive!
156
Cven ver moviTmenT gulis tkivilsa,
xval Cven vapirebT Senzed Civilsa,
arcada waxvide,
unda Sen moxvide
133
samarTalSia!~
157
kacman goneba ar aRaCqara,
winaaRmdgomi man ara Tqva ra,
Cumad Tavis wina
gulSi gaicina
biWis tyuilzed.
158
man kacman uTxra biWis mamasa:
`gTxov yuri ugdo, rac vsTqva, amasa.
jer nu asCqardebi,
Sen nu gasjavrdebi
gauSinjavad.
159
yvelas mogiTxrob Cemis piriTa,
WirSi Cavardi rasac WiriTa,
rasac mizeziTa,
an rasaca gziTa
me vqen qurdoba.
160
me sxvaga viyav, ra movel Sina,
saxlSi damixvda mearavina.
me ase mSioda,
rom guli mtkioda.
metis SimSiliT.
161
me Sens saxlSia smisa, Wamisa,
agrev xmareba WurWel-jamisa
maqvnda Cveuleba,
xSirad wveuleba
gardamxdomoda.
162
wamovel Sensa, Semovel Sina,
avadmyof mamas Sensa eZina;
me damixvda Sina
aqac aravina
marto mis meti.
163
mas gaRviZeba ver gaubede,
mivel kidobnad, ukuvixede,
Tassa da sams pursa,
saRvinisa yursa
davavle xeli.
164
gamovitane, Cavdgi uremSi,
Sevabi xar, me wavel tyeSi;
SeSisa saWrelad,
Rvinis smiT Tval-Wrelad
mivel Walasa
165
ra rome Rvino TavSi Semijda,
puriT rom gavZex, xorcic maminda;
134
xorcisa ndobiTa,
adgom-dajdomiTa
Rone wamerTva.
166
mag Sens Svils yvanda mun sacxovari,
mivel da vsTxove es saTxovari:
`agremc gagzrdis RmerTi,_
naWeri me erTi
maWame xorci!~
167
guda miCvena da xelsaxoci,
miTxra:`waiRe, Tu maqvndes xorci~.
daukar mas Tavi,
me uTxar: maS, Savi
Wedili davklaT.
168
cota rom Cven aq mwvadad SeviwoT,
sxva sul saRamos Sina waviRoT.
Tqva: ver gavbedao,
mama da dedao
gamiwyrebao!
169
aRara vsTqvi ra, CemTvis davsCumdi,
sad SeSas vsWridi, iqav gavbrundi;
sad sZovda Wedili,
xorciT daymedili
wavawydi zeda.
170
wamovepare, davavle xeli,
maSinve daniT gamo[v]sWer yeli;
ra gavxade tyavi,
kaWkaWi da yvavi
sul zed momatyda.
171
ra gamovSigne, cecxli avanTe,
mwvadi daudev, Sens Svils mivmarTe.
mas uTxar: wamodi,
Cvena vsWamoT mwodi;
miTxra: `vin mogca?~
172
gamoucxade, ar daufare;
uTxar: me Sena cxvari mogpare,
mwvadi wamovage,
me maqvs sanovage,
modi SaveqceT.
173
SemomiZaxa: `ras mexumrebi,
me dasaklavni sad myvanda cxvrebi?~
Seqna man tirili,
Tavs cema, yvirili:
`mamas ra uTxra?!~
174
135
183
aw wamobrZandiT nu malodinebT!
Tqvenis gayriTa cremls nu madinebT!~
miuTxra tkbilada:
`nu gamxdiT wbilada
Tqven amisTviso~.
184
biWis mamam Tqva: `dRes dagvacale,
Cven movifiqrebT, wamovalT xvale.
SevityobT marTalsa,
Svils vkiTxavT da rZalsa
mag Sens naTqvamsa.
185
rasac Sen ambob, Tu marTalia,
Seni yofila Cvenzed valia;
Cems Svils umtyuvnia,
rac SenTvis uvnia.
rad ar gismina?
186
xaric dagekla, aras getyodi,
Tu ar mizRvevdi, me aras gTxovdi,
aram Tu Sen cxvarsa,
pursa gamomcxvarsa
ar dagiTmobdi.
187
es saqme avad me gamaSinjes,
simarTlis samZRva [r]s maT gadabijes,
momiTxres mrudada,
majavres cudada,
amas ar davsTmob.
188
Svilsa da sarZlos orsav g[a]vjoxav,
maTis cemiTa guls movioxav!
rad ar dagijeres,
joxi rad giReres,
rad Semogkadres?~
189
kaci wamodga, daukra Tavi.
uTxra:`rac gcode, Tu Sen xar mTnavi,
suyvela gadadev,
nuRarasa dasdev!
adeq wavideT.
190
Tu maT dalaxav mizeziT CemiT,
guli damewvis me maTi cemiT;
ra icis sakadri,
eqnebis ra yadri
kacisa ymawvils?
191
me misTvis Sens Svils aras vemduri,_
arca ra maqvs ra me sayveduri,_
saqme vqen avada,
137
me var pirSavada
SenTan da masTan.
192
Svilsa da sarZlos tkbilad xma gaec,
iq wamosvlisa dasturi daec;
sarZlos deda-mama,
sadaca maqvs Wama,
iq iqnebian.
193
Tqvenis jalabiT, viTxov, mobrZandeT,
amisgan ufro ar davgviandeT,
xval mRrdelni gvicdian,
rigs ar gardixdian,
sanam ar mivalT~.
194
biWis mamama aRara Tqva ra,
xelierTpirad kacs gayvnen Cqara;
naviTa, tiviTa,
kargis pativiTa
wavidnen wyliTa.
195
meores dResa naviT gadaxden,
momzadebulni maT mRrdlebi daxvdnen;
kaci mRrdels gaendo,
gulSia rac edo,
yvela miuTxra.
196
rac rom enaxa gogo-biWisa,
ekalzed gorva, SerWma RiWisa,
malviTa, farviTa,
sityvisa parviTa
gamoucxada.
197
mRvdes Saexvewa: `nu etyvi ersa,
nurc moyvaresa da nurca mtersa,
marto Sen icode,
es saqme icodve,
uSvele rame!
198
biWis mamasa ara scalian;
deda moukvda , glovobs Zalian.
mamac yavs avada,
gaxda Zval-tyavada,
male mokvdebis.
199
rac mergeboda aw me Cem wilad,
me dRes mzaTa var mis saqorwilad,
me misTvis vqen xarji;
rasac Tqvena gagrji,
mogarTmev fassa.
200
me ki nu gamcem, rac mogaxsene,
138
209
`viT aRsruldebis Tqveni brZaneba?
jer samagisod ded-mamaT neba
ar Cans CvenTvisa,
rome SegveTvisa
Cven erTmanerTi~.
210
mRrdelman miugo: `ded-mamaT nebas
me gamogitan, vamcneb maT mcnebas.
Sen SenTvisa iyav,
pirica daiyav,
nuravis etyvi.
211
nurca dedasa, nurca mamasa,
nuravis etyvi saqmes amasa;
Sen nuraze swuxar,
sacolos ki uTxar
malviT yurSia
212
Tqven es saqmeni nu gaqvT saeWvoT!
gaipareniT, sadac Sag[e]rWoT
qacvi da ekali;
Sena da eg qali
orniv iq damxvdiT!
213
jer Tqven locvasa iq wagikiTxav,
undixar Tu ar, qalsaca vkiTxav,
masukan ki vswirav;
saqmesa gavpirav
Tqvens ded-mamasTan~.
214
rogorc rom mRrdelman biWs daabara,
biWma sacolo mun ganapara.
mRrdeli da is kaci,
sad iyo is qacvi, oTxniv mun Sekrben.
215
odes Tqva mRrdelman, urTxeul-a-a-ars~,
kacs gaecina, mRrdelman Tqva: `ra ars?
ra mwame Sen cili;
rada gaqvs sicili,
ra mainaxe?~
216
kacman miugo: `viT aRuTqveni,
am alags mixvda kurTxeva Tqveni,
iyo dalocvili;
gamaxsenda, sicili
miT momivida~.
217
roca rom mRrdelman Camoiloca,
biWsa da gogos brZaneba mosca;
uTxra: `wadiT farviT,
wirvas daeswariT
140
orniv erTada.
218
Tqvens ded-mamasTan saqmesa Tqvensa,
me gavarigeb suyvelas dResa~.
biWi, gogo Cqara,
mRrdeli, kaci wynara
wavidnen saydars.
219
biWman gzazeda gogos miuTxra:
`Cven xom gvirgvini, mRvdelman gvikurTxa,
wavideT Walasa,
ukuvsZvreT Calasa, wirvas ras davdevT?~
220
gogom miugo: `rada xar briyvi?
`ras davdevT wirva~ magas rad ityvi?
raman gagastera,
Seityev Sen vera
raca qna mRrdelman?
221
wigni ukiTxa Cvens qacvzed xevas,
Sen mas uZaxi gvirgvinT kurTxevas?!~
_ Sors dauWira.
maja dauWira
biWma gogosa.
222
gogom uxrinka, xelidan dasZvra,
xel-fexianad man tani daZra,
ukan gamoeqca,
mRrdels fexT qveS moeqca,
esreT miuTxra:
223
`im biWs egona, jvari dagvwere,
bevri miuTxr, ver davajere:
dameWida Zalad,
mimaTrevda Walad,
me gamoveqec!~
224
mRrdelma siciliT gogos hrqva: `wadi,
male iqnebis, risac xarT mwadi!
nu geSiniano,
ar aris gviano,
es saqme Tqveni!~
225
mivida, mRdelman zarebs dareka
yoveli eri saydars Sareka;
wirva ismineTo,
dgoma iTmineTo,
gareT nu dasdiT!
226
rodesac rome mRvdelT Jami wires,
kvlav qadagebas moyvnen, gapires;
iwyes igavada,
141
ara ig avada
ded-mamaT hkiTxes:
227
`erTs udabursa mTasa, ReleSi
mSiersa mgelsa win edvas leSi,
iqnebis, daindos
da piri ar hkidos?~
maTa Tqves:`ara!~
228
agzebuls cecxlzed rom Tiva idos,
morCebis, rome ar waekidos
saxmils mgzebaresa,
Tivas mdebaresa?~
Tqves: _ `ar moarCens?!~
229
mRrdelman miugo: Tu eg ki iciT,
Tqven rad ara xarT sSjulis simtkiciT?
rad Tavsa ar idebT,
da ara aridebT?
gogoebs biWebs?
230
mindvrad, mTad, Walad erTad dadian,
vin icis, Tu ras codvas Cadian,
garCeulsa sjulsa
rad xdiT daxvanjulsa
da aras naRvlobT?!
231
droT mosuls qal-vaJT raRas ayovnebT,
rad jvars ara swerT, aw rad aRonebT?
rasaTvis waaxdenT,
sjulTa gadaaxdenT,
ara gCansT codvad?
232
rad emsgavsebiT qistsa da didos,
kerpTa msaxurTa, sjuliT uwmindos?
uSiSrad, urcxvada,
gvirgvinT ukurTxada
col-qrmobas SvrebiT~.
233
biWis mamam hrqva: saqme amgvari
Cven mogvixdao, misTvis maT jvari
veRar davswereTo:
Savi SavkereTo;
varT mgloviare.
234
deda momikvda, mama sulzeda
miZes da vstiri mudam sul zeda.
win midgas gubeni,
maqvs kalTa-ubeni,
cremliT dampali!
235
sevdiT goneba maqvs dakarguli,
142
244
mRrdelman miugo: `Tu ar gicia,
razedac tiris, me ar vicia.
Sen gecodineba,
misi cremlT dineba,
miTxar, rad aris?~
245
miugo kacman: `TviT mogaxsenos,
hkiTxe, Tu misTvis me rame mevnos.
rad mas aqvs yvirili,
Tavs cema, tirili,
arca me vici~.
246
mRrdelman dedakacs hkiTxa: `dedao,
miTxar Sen stiri aw razedao?~
man mRrdels rqva kankaliT:
`rasaTvis dagvkaliT
Tqvenis xeliTa?~
247
mRrdelman miuTxra: `rogor dagkali?
gamagebine me gza da kvali,
aseTi ra vqeni?
sawyeni aw Tqveni
Sematyobine!~
248
uTxra:`aRapi rom mogviSale,
orniv col-qmarni movkvdebiT xvale~.
SiSiT wanwarevda;
sityvasa warevda
xandaxan sxvasac.
249
mRrdelman dedakacs miuTxra, hkiTxa:
`xval Tqven mohkvdebiT, miTxar, vin giTxra?~
man Tqva: `Cemi qmari
Zilad wva, sizmari
naxa man egreT~.
250
miugo mRrdelman: `motyuebulxar,
Sen magazeda nurasa swuxar.
ar aris eg swori,
gsmenia Sen Wori;
Wors nu ahyvebi!
251
rac swadebia Sens qmars saqnelad,
ara ndomia qveynad saTqmelad.
misTvis daufaravs,
saqme mouparavs,
vera gndobia.
252
rac Sengan qmarman dRes saqme kargi
qna, sulisaTvis ars didi margi.
aRapsa, Wamasa
144
270
is zarbazani rom man dascala,
magdeni xani aRar acala;
xelaxla gatena,
ganiSna karTkena
zarbaznis tuCi.
271
daadva cecxli. ra SaifeTqa,
gastyvra, gauxvda zemo Tavs xeTqa.
RmerTmani auwva,
rasac wams dauwva,
mucel-qmnul Seqmna.
272
is gogo Cemzed gaxda orsuli,
ra dro Seiqmna Sobad mosuli,
me viSev; saxelad
maT dasaZaxelad
marqves `qacvia~.
147
iyareT wili.
278
Tu RmerTi Cems Tavs Sen gargens wilad
mSobliT vikurTxviT Cven saqorwilad.
SegirTav colada,
gverT dasawolada.
vyof sjulierad.
279
qalman gaSinja,ar iyo avi:
wamodga,mwyemssa daukra Tavi,
mwyemsma pirs akoca,
karg sityviT daloca
da gaistumra.
280
wavida qali,gzas ganeSura.
dasaRamovda,mzec Caewura.
sidamec movida,
iqiTve wavida
sirbil-ZunZuliT.
281
mwyemsman ifiqra,metad Sewuxda.
Tvalni sawvimrad mas auquxda:
Tqva:Wkva wamivida,
Ees ra mamivida,
ram damabnela!
282
ase Seviqen ucodinari,
ver movifiqre samjobinari.
gauSinjavada,
saqme vqen avada
aCqarebulad!
283
RvTisa wyaloba ganvagde bedi,
Axlos mosuli SoriT morbedi.
Mme bedi da wera
Sevifere vera,
ganvagde nebiT.
284
Cemis gayrisa ar iyo mwadi,
me ki miuTxar, `ukanve wadi~.
Walas udaburSi
martoka gauSvi
me sayvareli!
285
rad sacxovari arcad gavyare,
mas Tan ar gavyev, rad gaveyare,
es rad ara vqeni,
rasTvis Seviqeni
ase ucebi?
286
viqmen zarmacad, daZvra damzarda,
mas Tan ar gavyev, saca damgzavrda
148
gavxade oxrada,
sakvnes-saoxrada,
Cem satirlada.
287
vame,Tu RmerTman me es miwyinos,
me dasawvavad is aRmityinos,
rom Cemi trfiali
gavxade tiali,
me ganveSore!
288
xorcs vesaTnoe mconarebiTa,
suls ki ar gavyev ukan rebiTa,
Seviqen udebad.
saxmilTa udebad
viT gardavrCebi?
289
vame Tu, sulo, giswras Ramema
da SegaSinos gzazed ramema!
Ddagixvdes gzis mcveli,
avazak,mzir-mZarcveli,
ar gyvandes mSveli!
290
vame, Tu, sulo, Rvimesa bnelsa
Cavarde sadme Sen xnarcvsa Znelsa,
Exvewo Sens mxsnelsa,
Sen aRmomyvanelsa
Dda ar gisminos!
291
gajavrebulman ar gigdos yuri,
iZios rame man Senzed Suri;
aRar gagikiTxos,
saqme gagikicxos,
niSnic mogigos.
292
vame Tu,sulo,giyaron wili,
sxvas visme ergos Senzed qorwili!
Seviqna me wbili.
Sen,_suli me tkbili_
miT damekargo?!
293
Sen aseTs visme xelT Cauvarde,
rom imas guliT Sen ar uyvarde.
Mman ara gaxaros,
Cagagdos Rrma xaros,
Mmogidvas cecxli.
294
vame Tu, sulo, ar gahqvndes madli;
mrudad mexmaros kod-saswor-adli,
man gza agirios,
codva mogirios
Cems naqnars madlsa!
295
149
Sen maexmare!
304
mas Cems sayvarels, RmerTo, moyvare;
davSorebulvar,aw Samamyare
guliTa marTliTa,
piriTa naTliTa
Seurcxvenelad!
151
152
329
`carials qaRalds Tqvens xelSi naWers
zed etyobian, Tqvenc xedavT nawers;
ugdeviT yuria,
ar gmarTebT Suria
erTmanerTisa.
330
visic wilad Zes mun koWbiT feri,
man qmari Zebnos Tvisi saferi!
Tu vera ipovnos,
man suli icxovnos,
qmnas moloznoba.
331
visic wilad Zestar-kviristavi,
imisi iyos tan, viris Tavi.
ase ambobs mweri:
`mas Seusxdes mweri,
odes zed Sejdes~.
332
visic wilad Zes Zafi da nemsi,
imisi iyos `qacvia mwyemsi~,
uwodos aq masa,
nu gastex aRTqmasa,
rac RmerTs aRuTqva!
333
naxeT col-qmrobis bidi da wera,
safers saferi rogor afera
maT Suvamavali
ar yvandaT mravali,
TviT xvdnen erTmaneTs.
337
Svilman miugo: `erTs sityvas vityvi_
gTxov, ar miwodo me misTvis briyvi_
Sen qen samarTali swore da marTali,
nu sji TvalRebiT~.
338
Svilman dauwyo mamasa pWoba,
`rad ar gaxsovnso Seni biWoba,
Cxikv-SaSv da RiWoba, qacv nacvTa mirWoba,
welT Teqvsmetoba?!
339
Sen ratoma qen, rad maixdine,
Teqvsmeti wlisam rac Caidine?
sacolo acdine, nacs sisxli adine
ekalzed xeviT.
340
bevri gexvewa da ar ismine,
ase gaxurdi, ver daiTmine!
Mme rogor gismino da rogor viTmino
oci wlisama?!~
341
Tavi daukra mZimed mamasa:
`Sen nu iwyeno, rac vsTqvi, amasa;
me vsTqvi xumrobiTa, ara gulwyromiTa,
rac mogaxsene~.
342
mamam ubrZana: `Sen Svilo Cemo,
Sen magisTvisa me ara gcemo;
ar aris Woria, suyvela sworia
Seni naTqvami.
343
nu geSis, Svilo, wamodeq axlo,
gloco, gakurTxo, Tavs xeli gaxlo!~
Svilman xels akoca, mamaman daloca
am sityvebiTa:
344
`RmerTman gakurTxos dambadebelman,
caTa da qveynis amageblman;
giwvimos cieri, ara gqmnas mSieri
pur-RviniT, zeTiT!
345
esreT mogrios Sen SenTa mterTa,
viT ereodes qari bzeT, mtverTa;
mamaman da Zeman, viT dedisa sZeman
gzarda, man gzardos!
346
sulman wmindaman dagcos, dagfaros,
giZRves, simarTlis gzazed gataros:
kai beds Segyaros, sayvarels gayvaros,
guliT gaxaros!
347
coli mogces da asulni,Zeni,
155
156
357
saiTac unda, iqiTken warebs,
gardmogiWirebs maTraxebs mwarebs;
agidebs aRvirebs, gatirebs, gayvirebs,
ise gatarebs.
358
Tu cols mieci qmarzed ufleba
qmari liaSi ukuefleba;
gaisvreba lafiT, mis WuWys sapnis qafiT
veRaravin garecxs.
359
iso ziraqSi brZenman daswera
dedakacisa pyroba da Wera;
kar-gvarad qadagebs, aqebs da aZagebs
isu dedakacT.
360
umjobes arso lomT-veSapTana,
vidre borotis dedakacTana.
kacisa cxovrebas, ase ganSorebas
gvauwyebs isu.
361
nu gsurs lamazi pir-sirinizi,
aras gaamebs, Tu aris bozi.
bevri yavs mas mteri, mdevneli da mWeri,
maxis damrwymeli.
362
Znelia, mcvelman is ase dacos,
rom mtacebelman ar waritacos;
mzirs udgas mparavi, ver SesZlebs mfaravi
mis sifrTxilesa.
363
ragind rom mcveli ikrTobdes Zilsa,
mainc ver SesZlebs bevrsa RviZilsa;
ra rom Tvals daxuWavs, mas mteri abuWavs
ZaliT Tu nebiT.
364
TviT qalsa marTebs, rom Tavi dacos,
qmars Tavi Tvisi arcad wartacos;
ar ganSordes mfaravs, ar mieces mparavs
Tavisis nebiT.
365
Tu qalman Tavi TviTon ar daco,
ramdenic unda Sen imamaco,
ver SesZleb dacvasa, Tu Seiqs tacvasa
TviT Tavsa Tvissa.
366
bozi lamazi bevrs kacsa acdens;
rogorc rom unda, isre moaxdens,
mosTxris kacs, waaxdens, mcnebas gardaaxdens,
mohklavs da warswymends.
367
Tumca Seadga lamazi bozi,
157
429
tanT siSiSvleTa orTav srcxvenodaT,
mowyeniT iqmnen, ar molxenodaT;
tanT siSiSvliTa, sircxvilis SiSiTa
dacaimalnen.
430
uwoda RmerTman: `adam, adamo!
sad mimalulxar? aq CemTan gamo!~
adam xma-yo male:_`SiSiT davimale
siSiSvlis gamo~.
431
hrqva RmerTman adams: `rad xar mSiSveli?
vin giTxra Sena, rom xar SiSveli,
ukeTu ar SWame, romlisa gamcen me
mxolo ar Wama?
432
adam miugo: `romelic mame
Sen dedakaci, mis sityviT vSWame.
jer TviTan SeWama, mere me maWama
im xilTagani~.
433
RmerTman dedakacs hrqva: `hyav rasTvina?~
dedakacman hrqva: `gvelman macdina
Wama im xilisa, miT TvalT axilvisa,
Ggvelman mirCiva~.
434
hrqva ugalman gvels: `rameTu es yav;
yovls pirutyvT-mxecTgan wyeuli iyav!
xvidode mkerdiTa mucelzed TreviTa,
miwasa sWamde!
435
dedakacisa da Sensa Soris,
misTa TeslTa da Sens TeslTa Soris
davdva me mtroba, ara pirferoba
erTmanerTisa!
436
igi sakvdavad Sens Tavs umzerdes,
dasakravada dids kets uRerdes:
Sen imisTa prWalTa, mis vaJTa Tu qalTa,
umzerde kbenad!
437
dedakacsa hrqva: `ganmravlebiTa,
ganamravle, da mwuxarebiTa,
sulTqmniTa SeniTa, kvnesiTa, qSeniTa
Svne Svilni Senni!
438
qmris mimarT iyos miqceva Seni!
geuflebodes Sen qmari Seni!
Sen qmarsa monebde, usmen-ugonebde,
rasac getyodes!~
439
xolo adamsa hrqva: `rad maixdine,
164
480
jer es maWari Sen svi xarbada,
merme me getyvi yvelas ambada;
dalive guluxad, nuRar mTxov kuluxad
sagaisoda~.
481
Svilman hrqva: `mamav, leqsad wyobiTa
marTla ar mesmis me SetyobiTa;
Tqven brZanebT igavad, me mesmis ig avad,_
mibrZaneT ambad.
482
leqsad iTqmian SemoklebiTa;
an momatebiT, an moklebiT;
sityva ganmartebiT, ar klebiT, ar matebiT
ambis Tqma msuris.
483
rogorc eweros winaswar Tqmuli,_
warRvniT qveyana iyos danTqmuli,_
isre gamagoneT, marTla CamagoneT
me, beCs, mamao.
484
mamav, rom leqsav, yoymnob, ayeneb,
fiqriT sens rasme Tavs miayeneb;
brma-calTvala xaro, egec ar mosTxaro,
romliTac xedav.
485
berikaci xar da moklebuli,
Wkva ar Segeqnas damoklebuli;
rad mizd[e]v werasa? vai, Sens werasa!
ra cudad Svrebi!
486
vin waikiTxavs grZlad Sens nawersa,
sul gagineben TeTrs ulvaS-wversa;
mag wigns giwuneben, arad irwmuneben
Sens laparaksa~.
487
mamam hrqva: `Svilo, rac gamagone,
ara hqen avad, rom mamagone,
av-rigad wanaxdens, Wkuvas gardaaxdens
kacs meti fiqri.
488
me leqsad sityvebs amad vawyobdi,
ufro tkbilad Cnda, amas vatyobdi;
ar maqvnida imedi, Sens ambad ismendi
mouwyenelad.
489
aq modi, Svilo. Aaxlos damije;
rac rom mogiTxra, kargad gaSinje!
me sityvebsa sworsa, ar Tu araks, Worsa,
getyvi marTalsa.
490
sityvas arc klebiT, arc momatebiT,
169
SaSv-qacvman, kacman.
501
Walasa Sina damaqorwina,
moli damigo, colTan mawvina;
msusxevda WinWarni, mikbenden WinWvelni,
mCxvletden ekalni.
502
Svilo, yofilxar biWi biWuri,
ara gemTxva ra Cxikv-SaSv-RiWuri;
viT maSvrals wyurvilman, me miyo survilman
gulT ganxurveba.
503
vmadlob RmerTs, Svilo, xar gonieri
mZleTa mebrZolTan Zal-Ronieri;
wyalTan wyurvilisa, qalTan survilisa
gaqvs moTmineba.
504
amisTvis gwyalobs, Svilo, Sen RmerTi,
rom kargi saqme Sena hqen erTi:
vardT gvirgvinebiTa, Tavis Tavs nebiTa
gaZlevda qali.
505
Sen rom im qalTan ar Seigine,
RvTisa mcnebazed igulTmodgine,
hqeni moTmineba, amisTvis ineba
SenTvis keTili!
506
viT deda-Senman, kargi qaloba,
guls aqnevina qva-fiqaloba;
ndomani iTmina, me ara mismina
jvardauwerlad.
507
vinc RvTis brZanebas ar eurCebis,
mravals gansacdels gardaurCebis.
gulis wmindobiTa, RvTisa mindobiTa
ganemarjvebis.
521
kargad gawyobiT magrad Sekari,
igvrdivad uqmen kidobans kari;
or-sam sarTulebad iyos darTulebad
qve sayofelad.
522
aw me movxado qveynad rRvna wylisa,
gansaxrwnelada xorcTa yovlisa,
arian romlisa suli sicocxlisa
cas qveS qveynada.
523
maT yvelas eqmnas wylis gamo danTqma,
me SenTan Cemi vamkvidro aRTqma!
524
iyos rac qveynad qvewarmavalni,
naTesaobiT, gvariT mravalni,
yovlni xorcielni, ar marto tielni,
wyvilni, Tu tolni:
525
pirutyv-mxec-mfrinvel da qvemZromelni
mSvidni, gina Tu mrisxvel-mwyromelni;
mamalni, dedalni, mamacni [da] xrdalni
TviTos gvarisa.
526
wmindaTagani Svid-Svidi tolni,
da arawminda TviTo qmar-colni
Sekribe Teslada, kidobnad Sesvlada
Mmamal-dedalni.
527
SenTvis da maTTvis sasmel saWmelni,
siobisaTvis ar nedlni, xmelni,
erTis wlis samyofni, miT kidobnad myofni
Sen gamozarde.
528
RvTis [brZanebulni qveynis] cxovelniN
noem kidobnad Sesxna yovelni.
egreTve saWmeli, qvevrebiT sasmelni
dadga kidobnad.
529
noes kambeCi daviwyeboda,
sadRac sicxiTa lafSi wveboda;
kidobans gareT yviroda mwareTa
didisa xmiTa.
530
saxels uZaxda noes kambeCi:
`rasaTvis vrCebi sul ukan beCi?
rasaTvis magdebo da ar Semagdebo
mec kidobanSi?
531
noem hrqva kambeCs: `veWob, kambeCi
magisTvis gerqvas, yofilxar beCi;
rRvnis SiSiT gvaqvs Zrwola, lafSigan Cawola
173
ra drosi iyo?
532
kinaRar darCi mag kargis baniT!
male amodi, CamoZver baniT~
Tvisi ena kambeCs daaviwyda mas beCs
noes ZaxiliT
533
amad iZaxis kambeCi `noes~!
Tu Sen gegonos ar sarwmuno es,_
roca mas naxevde, Sen me damZraxevde,
Tu me vstyuode!
534
odes sul Sekrben mas kidobansa;
RmerTman daxura garedam bansa;
dauco, daCurTa sarkmel-sanaTura
xuxrutanebi.
535
ganaxvna RmerTman cis saqoneli
da CamoRvara gasabaneli;
qveynis mwikvlT sawmendi, warwymda warsawymendi,
moicva wyalman!
536
ormoci dRe da ormoci Rame
kokureb asxa wvimam mudame.
ganmravlda ra wyalni, warirRvnen sawyalni
qveynad myofelni!
537
rasac rom RmerTman xorci axorca,
kidobans gareT yvela daxoca.
aRar darCa kaci, aRarc dedakaci,
arc sxva xorc-sxmulni.
538
gadidda ase, gamaRlda wyalni,
TxuTmets wyrTas qveS qmna mTani maRalni.
sul mokvden yovelni, rac xorcni cxovelni
iyvnen cas qveSe.
539
zed kidobani itaceboda,
Sig msxdomT sicocxle eoceboda.
noe fexzed dga, iloceboda.
sxvaT SiSiT muxli ekeceboda.
540
virem mTaT wyali Sescildeboda,
iqiT da aqeT kldeT exleboda,
mimoawydeboda da ar gatydeboda
RvTis ZlierebiT.
541
as-ergas dRemdis quxili, elva,
wvima da qari, da wyalTa Relva;
kidobnisa ryeva, gulzideba, rwyeva
Sig msxdomareTa!
174
542
erTi ficari Suva xidili,
SigniT sicocxle, gareT sikvdili!
sikvdilman Zma-doba, uyo maT dandoba,
aravin mokla.
543
maSin damiyvrdnen yovelni mterni;
qorni, kakabni, alalni, mwyerni;
kac, aspitni gvelni, cxvarni, Txa da mgelni;
kata da Tagvni.
544
veSap, faskunjni, martorqa, spilo,
_erTad samyoflad ar saadvilo,_
lom-vefxvni, anTarni, focxverni, afTarni,
da vasilisko_
545
daemegobren erTmaneTs yvela!
aras awyendis msuqans bats mela;
kurdRelTa mwevarni ar iyvnen mdevarni,
qaTamTa-tura.
546
sikvdil-sicocxle iqmnen viT Zmani,
mokvdavT sakvdavad gakminda xmani.
sikvdilman kla vera, virem ar ganera
rRvnas kidobani.
547
meSvides Tvesa RmerTman ineba
kidobnad myofTa Sveba, lxineba;
brZana dadgineba, Seswyvita dineba
zecidam wylisa.
548
kidobanica maRalsa mTasa
zeda Seagdo araratTasa.
dadga da dayenda, aRara aryevda
kidobans wyali.
549
wyalman mravali aklo, Semcirda:
meaTes Tvemdi mTa wyals Sescilda;
erT TerTmetis Tvisas Tavs aCenda mTisas,
moaklda ase.
550
noem gauSva sarkmliT yorani:
`scani, Tu RmerTman wyalT uyo rani?~
yoranma scan mTani, gaSala man frTani
muniT safrenlad.
551
aRar mobrunda ambis saTqmelad,
virem ar gaxda qveyana xmelad.
is dRe gamovida, rom aRar movida
gauSva tredi.
552
tredman eZeba, ver pova xmeli,
175
Sesasveneblad fexT-dasadgmeli;
daRaluli freniT, dajda piris RreniT
kodobanzeda.
553
noem ganaxvna baga, sarkmeli,
kidobniT gareT gamoyo xeli;
tredi aiyvana, isev Seiyvana
kidobanSia.
554
noem Svidiod dRe maicada,
Svids dRes ukana kideva scada,
wyals ra moevlina, kidec waravlina
igive mtredi.
555
tredi gafrinda, ganxda napirad,
Srto zeTisxilTa miica pirad;
moutana noes, hrqva: `ars sarwmuno es,
Cans wyalT mokleba!~
556
noem kideva Svids dRes iTmina;
Svids dRes ukana kidev afrina
tredi mesameda, gzavna meambeda,
gauSva sarkmliT.
557
tredma navardi Seqna tye-velad,
bnelSi najdomman Sesaqcevelad.
tyeSi daiZina, aRara SesZina
kidobnad misvla.
558
noem ahxada zeiT sarTuli,
rac karad-banad aqvnda darTuli.
gardaxeda mTiTa, wyals moaklda RvTiTa,
gamoCnda xmeli!
559
xma Semoesma noes RvTisagan:
`nove! Gamodi kidobnisagan
Send da Seni coli, Zeni Seni da maTi coli
Agrev yovelni.
560
ranic arian sul xorc-Sesxmulni,
kidobnad msxdomni SengniT Sesxmulni
pirutys-mxec-mfrinvelni, moZravi, sulT mqSinvelni
gamoiyvane.
561
kidobani dges mandav mTazeda,
Tqven sul gamodiT qveynad xmelzeda.
ganmravldiT, aRorZindiT, dasaxldiT, daboZgindiT
qveyanazeda!
178
mamatyuva, mamaRora;
RvTis mcnebasa gardmaxdina,
dids pativsa mamaSora.
6
saxli mkvidrad agebuli
damiqciva, mamiSala;
viT dedazardlT buzT gebuli,
ferxT qveS bade gamiSala.
7
aq maSinj[e]T mis mtris Zmacva,
ra damirwyo man maxea;
tanT naTeli SemomZarcva,
cxvris tyavfuCi mamaxvia!
8
Tesl-tomiTurT sul warmwyminda,
ZiriT, qoqiT amamagdo;
samoTxeSi mjdomi wminda
jojoxeTSi ukumagdo!
9
guls maZgera mterman Subi,
gamadina sisxli Rvarad;
winamZRvarTan migdo Cxubi,
TviT Semeqna winamZRvarad.
10
mas RvTis mgmobels mtersa vyevar,
mivaCnivar saZagelad;
win mimiZRvis da mivyevar
cecxlSi sawvad, sadagelad.
11
maqvs cecxlis tbis SiSi, ridi,_
egzebian dauSretad,
grZlad zeda Zes bewvis xidi,
zed msvlels gaxdis TavSi retad.
12
vinc iSena sibrZniT vani,
qveS Seudga Svidi sveti,is ars Cemi saTayvani,
aravin mixsnis me mis meti.
13
vinc rom CemTvis jvarzed wminda
gardadina sisxlis Rvari,
me mis meti arvin minda
mas Znels gzazed winamZRvari!
14
me masa vTxov, momeaxlos,
miZRves gzazed, mTlad mataros;
rom cecxlis tbam vera mnaxos,
ase rigad gamaparos!
15
sayvarelo, modi, mnaxe,
erTi TvaliT gamicade;
danarRvie Sen is maxe,
179
181
5
odes xelmwifed, mefe svianad
gaxda, ganmsxvilda Zir-fesvianad,qveynis nayofi Wama, gasuqda,
yovli samZimo ganumsubuqda.
6
Tavzed daesxa sixarbiT reti.
kidev mounda sxva mazed meti.
184
14
tanT miWireb[e]n cxel-cxels gazebsa,
gvelni nakuTalT mReren gazebsa,
lom-veSap-mgelni dids pirs miRrenen,
Tvalebs miWyeten, myefen, miRrenen.
185
15
eSmakni Savni TeTr grZel kbilebiT
mikraWuneben, mkawvren frCxilebiT;
svetzed mikrulsa cecxlis sabeli
gars maxvevia ganuqrobeli.
16
navTi da kupri Tavs damdis miliT,
ferxTqveS tba midgas savse saxmiliT;
tanzed mexvevis matli uZili,
netamc ar maqvndes me grZlad RviZli!
17
RmerTs aRar esmis Cemi vedreba,
xorcs rad miyeo,-mas iyvedreba;
RmerTi Seiqmna Cemzed gulmwyralad,
msaja da madva es codva bralad:
18
kaci Cems szgavsad gavamxatvavne,
Sen-Cemi suli-Tan gagatane:
ganaguldide, ganampartavne,
sulic codvili aq mamitane.
19
ase urigod kaci atare,
kargi aZule, avi ayvare:
suliT aurve, xorciT axareme ase rodis Sen dagabare?
20
odesac xorci Sen, suls, gCagrevda,
Sen gasustebda, Tavs amagrevda,
gxamda moZRvarTan Sen aRgeara,
wirva-locvazed s[a]ydars geara.
21
mRvdeli mikmevda sunad surnelad,
lxinebas yofda Sen sakurnelad,
momxsendeboda, Sens saqmes vscnobdi,
SEn gadidebdi, xorcs davamcrobdi.
22
Sen es ara hqen mconarebiTa,
Tavi moRale cudad rebiTa;
Sen gamoudeq xorcis gemosa,
tanT ganicarcve, rac rom gemosa.
23
moxvel xorciTa suli SiSveli,
axla me Sena veras giSveli.
186
187
32
ismineT, Zmano, sul, baton-ymano,
Cemebr mandidam aq mosayvanno,
mand cruv-sawuTro yofila cudi,
xev-xnarcovani, gza viwro, mrudi.
33
aq navTT mdinare cecxl monakidi,
zed gasavleli wvril sablis xidi;
ganiswavleniT, jambazebrT wareT,
rom ar CascvivdeT, daiwvneT mwareT!
34
ganiswavleniT, jambazebrT wareT,
rom ar CascvivdeT, daiwvneT mwareT!
rom ar CascvivdeT, daiwvneT mwareT!
ka. am wignis gamleqsavis sulis moxseneba
1
he, RmerTo, aRmixile Tvali gonebisa,
damanaxve, macnobe me gza cxovnebisa!
Senis nebis gzazed daucemlad matare,
da mas Sensa sayvarels guliTa mayvare!
2
RmerTo, ganmixven yurni keTilT sityvis smenad,
ganmimagre guli sarwmunoebis rwmenad;
aRmayove, viTa xe, nayofiT keTilad,
da nu myof me xeneSad ZiriT mokveTilad!
3
me var, viTa aRdaWi, bici da mlaSobi,
dedisaganve codvasa Sina naSobi;
uSrto da unayofo, viT gali ganmxmari,
uZeo, uasulo, ararad saxmari.
4
sawuTros soflisagan bevris gziT vnebuli,
mravals gansacdelsa Sina Seyvanebuli,
sxvis qveynad samkvidros qveyniT gamoZebuli,
dakarguli codviT, ar madliT moZebuli.
5
amisTvisa vsTxov didis xvewniTa yvelasa,
TavianT madlisaTvis mizemden Svelas;
gavstexe aTi mcneba, mTliv ver davimarxe,
codvasa Sina movkvdi, miwad davimarxe.
6
ara gamyva ra Tana sawuTros soflisa,
mun damrCa sasyideli sisxlisa, oflisa;
188
16
Tqven ver dasTmobdiT CemgniT naTqvamsa,
rac TqvengniT Tqmuli aw me daviTme.
mis RvTis Zis mamis daviTis sexna
guramisSvili viyav daviT me;
17
amad qaCalman mis Tmis navarcxni,
qoCrad movisxi, Tavzeda viTme,
aw Tqven amazed ra ciloba gaqvT,
ara vici ra, ras medaviT me!
190