Smerler

Vikipedi, zgr ansiklopedi

Git ve: kullan, ara Bu maddedeki veya maddenin bir blmndeki baz bilgilerin kayna belirtilmemitir. Ayrntlar iin maddenin tartma sayfasna ltfen baknz.
Maddeye uygun bir biimde kaynak ekleyerek Vikipedi'ye katkda bulunabilirsiniz.

Mezopotamya

Frat Dicle

Asuroloji Smeroloji

mparatorluklar / ehirler

Smer

Eridu Ki Uruk Ur Laga Nippur Girsu

Akad mparatorluu

Akad Mari

Amurrular

sin Larsa

Babil mparatorluu

Babil Kalde

Asur mparatorluu

Asur Nemrut Horsabad Ninova/Nineveh

Elam mparatorluu

Susa

Kassitler Hurriler / Mitanniler

Kronoloji
Mezopotamya tarihi

Smer (kral listesi)

Asur Krallar Babil Krallar Hitit Krallar

Dil
Smerce Akkad dili

Elam dili Aramice

Hurrice Hitite

Mitoloji
Enuma Eli Glgam

Ziggurat Nibiru

Marduk Asur-Babil dinleri

Smer, Smerliler, M.. 3500 - M.. 2000 yllar arasnda Gney Irak'ta (Mezopotamya) yerleik olan, medeniyetin beii olarak bilinen corafi blge ve medeniyet. Mezopotamya'da ortaya kan saysz medeniyetin temelini Smerliler atmtr. Ayrca yaz ve astronomi de ilk kez Mezopotamya'da Smerlilerde ortaya kmtr.[1] Genel kan Smerlilerin ada olan halklarla yakn etkileimi sonucu benzerliklerin olduu ynndedir. Mezopotamya'da yaayan birok farkl kavimden ilk ne kan ve daha sonraki medeni oluumlarn temelini atan Smerlilerdir. Gerek yaz, dil, tp, astronomi, matematik, gerekse din, fal, by ve mitoloji gibi alanlarda ilk ne kan ve bilinen toplum Smerlilerdir. "Yaratl" ve "Tufan"a ilk kez Smerlilerde rastlanr. Smer dneminde 21'i byk olan yaklak 35 byk ehir ve kasaba vard. Bunlar arasnda Ki, Nippur, Zabalam, Umma, Laga, Eridu, Kurda,Uruk ve Ur saylabilir.

Konu balklar
[gizle]

1 ehir devletleri o 1.1 Smer ehri o 1.2 Smerlilerin blgeye gelii o 1.3 Tufan'dan sonra 2 Din o 2.1 Evrenin yaratl o 2.2 nsann Yaratl 3 Bilim 4 Dil ve yaz 5 lkler o 5.1 Hukuk o 5.2 Matematik, astronomi ve burlar 6 Edebiyat 7 Toplum yaps 8 Ayrca baknz 9 Kaynaka o 9.1 Dipnotlar

ehir devletleri [deitir]

M.. 4000 yllar balarnda Smer snrlar kanallar veya snr talar ile belirlenmi bir dzine ehir devletine blnmt. Btn ehirlerin merkezinde ehre ait zel bir sahip tanr veya tanraya adanm olan ve bir rahip yneticinin (ensi) veya kraln (lugal) idaresindeki tapnak bulunurdu.

Antik Mezopotamya blgesinde ehir yerleimleri. Hanedanlk ncesi ilk be ehir: Kk ehirler (gneyden kuzeye): 1. Eridu (Ebu ahreyn) 1. Kuara (El-Lahm)

2. 3. 4. 5.

Bad-tibira (El-Medain) Larsa (Es-Senkereh) Sippar (Ebu Habbah) uruppak (Fara)

Dier temel ehirler: 6. Ki (Uheymir ve nharra) 7. Uruk (Warka) 8. Ur (El-Muqayyer) 9. Nippur (Afak) 10. Laga (El-Hiba) 11. Ngirsu (Tello veya Telloh) 12. Umma (Jokha) 13. Hamazi 1 14. Adab (Bismaya) 15. Mari (Hariri) 2 16. Akak 1 17. Akkad 1 18. Isin (han el-Bahriyat)
(1Yeri belirsizdir) (2Mezopotamya'nn kuzeyinde kalan bir ehir)

2. Zabala (Ibzeikh) 3. Kisurra (Ebu Hatab) 4. Marad (Wannat es-Sadum) 5. Dilbat (Ed-Duleim) 6. Borsippa (Birs Nimrud) 7. Kutha (brahim) 8. Der (El-Badra) 9. Eshnuna (Asmar) 10. Nagar (Brak) 2
(2Mezopotamya'nn kuzeyinde kalan bir ehir)

Smer ehri [deitir]

Smer ehri, Mezopotamya'nn gney ucunda, Dicle ve Frat nehirleri arasnda, sonradan Babil olmu, gnmzde de Irak'n Badat ehrinden Basra Krfezi'ne kadar olan blgede idi.[2] Smer ehri, Smerlilerden nce yaam ve Smerce konumayan ve Sami olmayan bir halk tarafndan, M.. 4000 - 2350 yllar arasnda kurulmutur. Bu halka gnmzde ProtoFratllar ya da Ubaidliler denmektedir. Ubaid ismi Al-Ubaid ehrindeki kaz alanndan gelir. Ubaidliler Smer ehrinde kurulmu ilk medeniyettir. Bataklklar tarm iin kurutmular, ticaret, dokumaclk, dericilik, demircilik, ta oymacl ve anak-mlekilik gibi ilerle uramlardr. Ubaidlilerin blgeye yerlemesinden sonra eitli Sami halklar da ayn blgeye yerlemi, kltrlerini Ubaidlilerinki ile kartrarak Smerliler ncesi yksek bir medeniyet kurmulardr.Smerlerin krallarna patesi denir.[2]

Smerlilerin blgeye gelii [deitir]

Smerliler denen, dilleri blgede uzun sre yaayan halk, M.. 3300 yllarnda, muhtemelen Anadolu'dan[2] blgeye geldiler. M.. 3. binyla gelindiinde blgede en az 12 ehir devleti vard.[2] Bu dnemde her kent genellikle surlarla evriliydi. Her kentin kendi tanrs vard ve her kentte en az bir tapnak bulunurdu. Smerlilerde tarihin belki de ilk kral listeleri ile karlalr. Fakat bu listeler genellikle tarihsel gereklerin tesinde mitolojik unsurlara da sahiptirler. rnein kral listesine gre Tufan'dan nce Smerlilerin yaad blgede efsanevi sekiz ynetici (ve dolaysyla kent) mevcuttu. Kral listesine gre Tufan'dan sonraki ilk Smer hanedanlar Ki,

Uruk ve Ur'dur. nl Glgam destannn kahraman Glgam kral listesine gre Uruk Hanedan'nn krallarndandr. Laga'ta iktidara gelen Ur-Nane yaptrd inaatlarla ne kmtr. Urukagina da ilk yazl reformlar sayesinde tannmtr. Erken dnemlerde Smerlerin ana tanrs An'dr, fakat daha sonraki dnemlerde bu tanr yerine Enlil Smerlerin ba tanrs konumuna ykselir. Enlil'in Nippur'da Ekur adnda bir tapna vardr. Bu nedenle Nippur Smerlilerin dini bakenti saylrd ve burada tapnak yaptrmak veya bu tip inaatlarda almak, hizmetli olmak nemli saylrd.

Tufan'dan sonra [deitir]

Tufan'dan sonra baz ehir devletleri dierleri zerinde hakimiyet kurdular. ehirleri birletiren krallarn ilki, M.. 2800 yllarnda Ki kral olan Etana idi. Ki, Erech, Ur ve Lagash ehirleri dierlerine hakim olabilmek iin asrlarca yartlar. Bu durum Smerleri harici dmanlara kar zayf durumda brakt. nce Elamllar (M.. y. 2530-2450) ve sonra Kral Sargon ynetimindeki (M.. 2334-2279) Akadllar Smerlere saldrdlar. Sargon hanedan yaklak 1 asr iktidarda kald ve ehir devletlerini birletirdi. Sargon hanedannn ynetim modeli tm Orta Dou medeniyetlerini etkiledi.[2]

Din [deitir]

Antik Mezopotamya ok tanrl inanca sahip Smerlerin tapnaklarna Ziggurat denirdi. Zigguratlar yedi katl olup toplam ana blmden oluur. lk katlar erzak deposu,orta katlar okul ve tapnak,son katlar ise rasathane olarak kullanlmtr. Yaznn icad serveni bu tapnaklara dayanr. Mezopotamya'da evler ve tapnaklar,ta az olduundan kerpi ve tuladan yaplmtr. Hem bu zelliinden hem de sk sk istilalara uradndan bu yaplar gnmze kadar ulamamtr.

Evrenin yaratl [deitir]

Smer inanna gre balangta gk ile yer birdi.Daha sonra gk ile yer tanrlar tarafndan ayrlmtr.Smer inannda evrenin kkeni u ekilde aklanr: 1-Balangta ilksel deniz vard; kkeni veya douu konusunda bir ey sylenmemektedir, Smerliler onu her zaman varm gibi dnm olabilirler. 2-lksel deniz gk ile yerin birliinden oluan kozmik da vcuda getirdi. 3-Tanrlar insan biiminde kiiletirildiinde, Anu (gk) eril, Ki (yer) diildi. Onlarn birlemesinden hava tanrs Enlil dodu. 4-Hava

tanrs Enlil yerden g ayrd ve babas Anu g ele geirirken, Enlil annesi Ki'yi, yeri, ele geirdi. Enlil ile annesi Ki'nin birlemesi- tarihsel devirlerde Ninmah, "yce kralie", Ninhursag, ("kozmik dan kraliesi"; Nintu, "dourgan kralie" gibi eitli adlar verilen tanrayla zdeletirilmi olabilir- evrenin dzenlenmesini, insann yaratl ve uygarln kuruluunu balatt.(Kramer, Samuel Noah, Smer Mitolojisi, s.83) Bu konu aadaki "Glgam, Enkidu ve ller Diyar" adl Smer iirinin giri blmnde yle anlatlmaktadr: Gk yerden uzaklatktan sonra, Yer gkten ayrldktan sonra, nsann ad konduktan sonra, Anu g ele geirdikten sonra, Enlil yeri ele geirdikten sonra, Erekigal Kur'un dl olarak ele geirilip gtrldkten sonra, O denize aldktan sonra, Baba Kur'a doru denize aldktan sonra, Enki Kur'a doru denize aldktan sonra; (Kur) krala ufak talar frlatt, Enki'ye koca talar frlatt; Onun kk talar, el kadar talar, Onun koca talar,... kamlarn talar, Enki'nin gemisinin omurgas, Saldran kasrgaya benzeyen savata yenildi; Krala kar, geminin serenindeki sular, Kurt gibi yutuyordu, Enki'ye kar, geminin ardndaki sular, Aslan gibi vuruyordu' (Kramer, Samuel Noah, Smer Mitolojisi, s.80) iiirden anlald zere balangta btn olan gk ve yer birbirlerinden ayrld ve bylece insann yaratl buyuruldu. Ardndan gk tanrs Anu gn, yer tanrs Enlil de yerin hakimi oldular.

nsann Yaratl [deitir]

Smer mitolojisinde insann tanrlara hizmet etmesi iin yaratld anlatlr.Hava tanrs Enlil tanrlara hizmet etmeleri maksadyla Enki'nin tavsiyesiyle tahl tanras Anan ile sr tanr Lahar' yaratmtr. Ancak bu iki tanr bir gn yle bir kavgaya tutumular ki tm ileri yapmaz olmular. Kendilerine hizmet edilmeyen tanrlar bu konuya Enki'ye gtrp ikayette bulunmular. Uyuduu iin olan bitenden haberi olmayan Enki, tanra Nammu ve doum tanrs Ninmah'a insan yaratmas emrini vermitir. Ninmah ve Nammu "derin sularn zerindeki" bal kararak insan yaratmlar.nsann yaratl erefine verilen lende btn tanrlar ierek sarho olmular. Sarholuun tesiriyle Ninmah'n yaratt alt insann hepsi kusurlu olmu.Ardndan Enki'nin yaratt insan da akli ve fiziksel bakmdan kusurlu olmu. Hatasn dzeltmesi iin Ninmah'tan yardm isteyen Enlil'i tanr Ninmah yapt hatadan dolay lanetlemi.

Bilim [deitir]

Yerletiklerinde anak-mlek yapmay ve madenleri ilemeyi biliyorlard. Aa Mezopotamya'da Dicle ve Frat nehirleri kysnda Uruk, Laga, Eridu, Ur, Ki gibi kent devletleri kurdular. Gelimi bir yap teknii kullanyorlard. Yerletikleri kesimlerde muazzam bir sulama sistemi kurup, kanallar, barajlar ve bentlerle hem seli nleyip bataklklar kuruttular hem de dzenli sulamaya dayal bir tarm gelitirdiler. Tekerlei de icat eden bu toplum tarlalar kzlerin ektii sabanlarla sryorlard. 60 rakamna dayanan seksajismal say sistemini kullanan Smerler'in "sos" dedikleri bu 60'lk birim btn zaman ve mekn hesaplarnda kullanlmaktayd ve onlar bir uyum iersinde birbirine balyordu. Ay 30, yl 360 gn olarak hesapladlar. Gece ve gndz 12'er saate bldler. Bir yl 12 ay olarak hesapladlar. Ay ve Gne tutulmasn hesapladlar. Aritmetik ve geometrinin temellerini attlar. arpma ve blme cetvellerini buldular. Daireyi 360 dereceye bldler.

Dil ve yaz [deitir]

Smer yazs Ana madde: Smerce

lk yazy M.. 3200 yllarnda Smerler buldular. lk yazlar ekiller zerine kurulu yani her varlk ve olay iin bir ekil kullandlar. ivi yazs iaretleri gemiteki bir resim yazsna dayanr. Bir kavram ifade eden iaretlere ideogram ad verilir.

lkler [deitir]
Hukuk [deitir]
Tarihte ilk yazl hukuk kurallar Smerler tarafndan oluturulmutur. Bu zellikleri ile Smerlilere dnyadaki ilk Hukuk devleti denebilir. Otoritenin korunmak istenmesi hukuk kurallarnn ortaya kmasna neden olmutur. Laga Kral Urukagine tarafndan oluturulan ilk yazl kanunlar "fidye ve bedel" sistemine dayanyordu.

Matematik, astronomi ve burlar [deitir]

Smerler Matematik ve Geometrinin temellerini atmlardr. (Drt ilemi bulmular, dairenin alann hesaplamlar, arpma ve blme cetvelleri hazrlamlardr.) Smerliler astronomide de gelimilerdir. Burlar ilk Smerler bulmutur ve gnmze dein gelmitir. Artkl ve doru bir takvim kullanmlar, bir ay 30, bir yl 360 gn olarak hesaplamlardr. Ayrca gne saatini icat etmilerdir. Dnyada ilk kez ay yl hesabna dayanan takvimi Smerliler bulmulardr.

Edebiyat [deitir]
Smerlilerin en nemli edebiyat eserleri; Glgam Destan, Yaratl Destan ve Tufan Hikayesi'dir. Smerliler kendi lkelerine Kengir, konutuklar dile Emegir ve kendilerine Saggiga derlerdi.[kaynak belirtilmeli]

Toplum yaps [deitir]

Bir mhrde ilah Annunaki tasviri Devlet kentlerden olumutu ve her kent surlarla evrili idi. Kent iinde yksek bir tepeye yaplan tapnak bulunurdu ki bu sosyal yaamn merkezini oluturmaktayd. Balangta Anaerkil bir toplum yapsna sahiptiler.[kaynak belirtilmeli] blm derinlemiti;1. snf din adamlar ve askerler 2. snf halk 3. snf ise klelerin oluturduu bir toplumsal hiyerari vard. Srekli savalar sonucunda halktan her insan kolayca kle edinebiliyordu. M.. 3000-2500 yllarnda yksek ruhbanlardan oluan egemen snflar, dinsel yapya sahip

kent devletlerinin yneticileri olarak ortaya ktlar. Bu kral-rahipler dinsel ve siyasal ileri yrtrlerdi. Bir kentin ba rahibi, ayn zamanda o kentin bakanyd. Hissedilen her nesnenin bir Tanrs vard ve insan grnmndeydiler, fakat insanst gleri olan lmsz varlklard. Tanrlar, insanlara ne istediklerini bildirmez. Ancak insanlar onlara, kendilerinden istenileni sorarak renebilirdi.

Smer mitolojisinin en nemlilerinden biri Glgam Destan'nda da adlar geen tanrlardan balcalar unlardr:

Anu veya An: Gk tanrs, nceleri ba tanryken sonra yerini hava tanrs Enlil almtr. Enlil: Hava tanrs, tanrlarn babas, tapna Ekur Nippur kentindeydi. Enki: Bilgelik tanrs Nimmah (Ninhursag): Ulu hanm, ana-tanra Nanna (Sin): Ay tanrs Utu (ama): Gne tanrs, ay tanrs Nanna'nn olu. Ecem (Kueen) : Kralie Soylular tanras. nanna (tar): Ak ve Bereket Tanras

lk defa Akadlar tarafndan iten kertildi ve bundan sonra bir daha eski haline gelemedi; M.. 2000'li yllardan sonra uygarlklar bamsz kimlikleriyle yaayamad.[kaynak belirtilmeli] Ardndan gelen Akad ve Babil uygarlklar ounlukla Smerler'in izlerini tadlar. Kendilerine zg dilleri ve ivi yazlar uzun sre yaad. Smer inanlar ve mitolojisi de Fenike - Yunan - Roma balantsyla gnmze dek ulat.