Girit Uygarl

Vikipedi, zgr ansiklopedi

(Girit uygarl sayfasndan ynlendirildi) Kontrol edilmemi Git ve: kullan, ara

Yunanistan'n tarihi Tarih ncesi Yunanistan Kiklad Uygarl

Girit Uygarl
Miken Uygarl Yunan karanlk alar Antik Yunanistan Eski Yunanistan Hellenistik Dnem Roma hkimiyeti Ortaada Yunanistan Bizans mparatorluu Osmanl Yunanistan Modern Yunanistan I. Dnya Sava Yunan Krall II. Dnya Sava Yunan Sava Asker Darbe Yunanistan Cumhuriyeti

Girit Uygarl ya da Minos Uygarl, Tun a'nda bugn Yunanistan'a bal olan, Ege Denizi iindeki Girit Adas'nda, M.. yaklak 3500'lerde domu bir uygarlktr. Minos Uygarl, M.. 2700 ile 1450 yllar arasnda en parlak dnemlerini yaad ve yava yava eski gcn yitirmesinin ardndan Girit zerinde Miken kltr basknlamaya balad. Girit Uygarl'nn tm dnyada yaygn olarak kullanlan bir ad olan Minos terimi, lkenin mitolojik kral Minos'tan esinlenerek ngiliz arkeologlar tarafndan tretilmi ve daha sonra kkl bir biimde yerlemitir.[1] Ancak Giritlilerin bu dnemde kendilerini ne olarak adlandrdklar bilinmemektedir. Eski Msr kaynaklarnda Keftiu, Sami dillerindeki Kaftar ve Suriye'deki Mari kentinde bulunan yaztlarda Kaptara olarak geen bir yer adnn Girit Adas'na ait olduunu sanlmaktadr. Girit Uygarl'nn dalmasndan sonra ortaya kan Odysseia destannda Homeros, Girit'in yerlilerini Eteokritiki (Yunanca: , Gerek Giritliler) olarak adlandrmtr. Bunlarn, Girit Uygarl'nn yklmas ile Miken

Uygarl'nn olumas arasndaki srete, nceden adada yaayan Giritlilerin torunlar olduu sanlmaktadr. Girit saraylar adadaki arkeolojik kaz almalar sonucu ortaya karlm en nemli en bilinen yap trleridir. Bu saraylar, arkeologlar tarafndan gn yzne karlan pek ok belgenin sylediklerine gre ynetim ilerinin hlledildii noktalard. Bugne dek adada bulunan ve toprak altndan kartlan her bir sarayn kendine zel bir zellii vardr ve hibiri birbirine benzememektedir. Ancak kendilerini dier yaplardan ayran ortak zelliklere de sahiplerdir. Her bir saray, i ve d merdivenler ile ulalabilecek okkatl yaplardr. Saraylar oluturan geler arasnda kuyular, ok byk kolonlar, depo ve kilerler ile geni avlular da vardr.

Konu balklar
[gizle]

1 Zamanbilim 2 Tarih 3 Blge corafyas 4 Toplum ve kltr o 4.1 Dil ve yaz o 4.2 Sanat o 4.3 Din ve inanlar 5 Mimarlk o 5.1 Saraylar o 5.2 Byk stunlar 6 Tarm 7 Girit Uygarl'nn k zerine kuramlar 8 Notlar 9 Kaynaklar 10 D balantlar

Zamanbilim [dzenle]

En byk kent olan Knossos'tan bir sarayn bir araya getirilen paralar. Girit Uygarl'n aratran arkeologlar bu dnemle ilgili zamanlar aklarken takvim tarihleri kullanmak yerine iki kronolojik yntem kullanrlar. Bunlardan birincisi ngiliz arkeolog

Arthur Evans tarafndan ortaya konan ve daha sonraki dnemlerde baka arkeologlarca gelitirilen, mlek yapm biimlerine gre olan tarihlendirmedir. Bu gr Minos Uygarl'n ana aa bler; Erken Minos (EM), Orta Minos (OM), Ge Minos (GM). Bu dnemler de kendi aralarnda alt dnemlere ayrlr. rnein kendi iinde I, II, III gibi alt zaman dilimine ayrlan erken Minos a; EMI, EMII, EMIII biimlerinde gsterilir. Bir dier tarihlendirme yntemi ise Yunan arkeolog Nikolas Platon tarafndan nerilmitir. Bu yntem ise Knossos, Malya, Zakron ve Festos kentlerinde bulunan ve saray olarak adlandrlan yaplarn mimari geliimine gre yaplr. Bu gre gre Girit, Minos Uygarl prepalatial, protopalatial, neopalatial ve postpalatial olmak zere drt ana dneme ayrr. Her iki yntem arasndaki iliki aadaki tabloda verilmitir.[2] Ge Minos IA dnemine denk den ada Tera patlamas olarak bilinen, yazl tarihin bahsettii en byk yanarda patlamas yaand.[3] Patlamann tam tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Ancak kabul edilen ortak gre gre son derece ykc olan bu doal felaket uygarln hzl k sreci iime girmesine neden oldu. Klasik a'da Yunanlarn Atlantis olarak nitelendirdikleri yerin de buras olamas yksek bir olaslktr.

Tarih [dzenle]
Minos Kronolojisi M.. 3650-3000 EMI Prepalatial (Saray ncesi dnem) M.. 2900-2300 EMII M.. 2300-2160 EMIII M.. 2160-1900 OMIA M.. 1900-1800 OMIB Protopalatial (Eski saray dnemi) M.. 1800-1700 OMII M.. 1700-1640 OMIIIA Neopalatial (Yeni saray dnemi) M.. 1640-1600 OMIIIB M.. 1600-1480 GMIA M.. 1480-1425 GMIB M.. 1425-1390 GMII Postpalatial (Knossos'da , Son saray dnemi) M.. 1390-1370 GMIIIA1 M.. 1370-1340 GMIIIA2 M.. 1340-1190 GMIIIB M.. 1190-1170 GMIIIC M.. 1100 Minos sonras

Girit Adas'nda imdiye dek Paleolitik dneme ait hibir arkeolojik bulguya rastlanmamtr. Adadaki ilk insan izlerinin grlmesi bundan 9000 yl ncesine Neolitik a'a tarihlendirilmektedir. En erken bulgular da Neolitik Dnem'e aittir. Bu dnemden kalma seramik eserlerin Anadolu'da gn yzne karlan adalarna bakldnda aralarnda grlen byk benzerlikle, Girit'e ilk yerleenlerin Anadolu'dan g eden bir topluluk olduu ortaya kmaktadr. Girit Adas'nda Neolitik dneme ait olarak gn yzne karlan bulgular arasnda yerleik yaam sren toplumun ilkel konutlar, eitli ara - gereler ve ana tanra idolleri de vardr. evre kltrlere bakldnda Anadolu, Yunanistan, Mezopotamya ve Msr kltrlerine ait eylerin de Girit topraklarnda bulunmu olmas Giritlilerin evre kavimlerle ticarete bu dnemde baladn ortaya koymaktadr.[4]

Tun a'nn balangc Girit Adas'nda .. 2600'lere rastlar. Bu dnemde adada ilk kez metal kullanlmtr. Arthur Evans'a gre ilk metal adaya snan Msrllar tarafndan getirilmiti. Ancak ilerleyen arkeoloji almalarnn yardmyla ortaya kan yeni bulgular nda bu gr brakld ve adaya ilk metalin Anadolu'dan getii anlald. Bu dnemde Girit Adas komu adalar ile de ticarte ilikilerini gelitirdi. evre uygarlklar ile karlatrldnda denizcilikte ok daha ileri olan Girit'in en nemli kenti Knossos da bu dnemde n plana kmaya balad.[4] OMI (Orta Minos 1) dneminde yani M. 2000'lerde Girit Uygarl'nda hzl bir gelime ve kalknma yaand. Anadolu ile olan youn kltrel ve ticari alveri zamanla Msr'a yneldi. Msr ile ticareti olduka ilerleten Festos, Knossos ile birlikte Girit'in en byk iki gcnden biri oldu. Zaman zaman aralarnda ekimeler de yaanan bu iki ehir arasnda Knossos her zaman daha ileriydi.[4] Bu dnemde byk bir ilerleme olduu aksa da OM dneminin sonlarna doru Girit'te byk bir ykm ve gerileme sz konusudur. Bir deprem ya da Anadolu'dan gelen istilac bir kavim olduu dnlen bu ykc etkinin sonucunda Knossos, Festos, Malya ve Kato Zakros'taki tm saraylar yklmt. Ancak neopalatial dnemin balangcyla nfus yeniden artt ve yklan yerler yeniden ina edildi. Adann baka yerlerinde de yeni ve daha geni lekli yerleim birimleri kuruldu. .. 17. ve 16. yzyllar arasnda yani OMIII - Neopalatial dnemlerde Girit Uygarl en parlak dnemlerini yaad. GMIB (Ge Minos 1-B) dneminde Minos saray kltr btnyle kt. Yine byk bir afetin neden olduu sanlan bu ykm sonucunda yalnzca Knossos yeniden ina edildi. Dier saraylar GMIIIA dneminde tremeye balad. (rnein Hanya'da) Gcn son hzyla toparlayan Knossos evredeki adalara da szn geirmeye balad. Msr'da 18. slale de son derece iyi ilikiler iinde bulunduklar ve Keftiu olarak adlandrdklar Girit'e armaanlar gnderdi. M.. 1420'lere gelindiinde Girit ehirlerinde byk yangn belirtilerine rastlanmaktadr. Girit Adas'nn dndan gelen kavimlerce tahrip edildii ya da i bir ayaklanmann yaand sanlmakla birlikte bunun nedeni bilinmemektedir. Bu karklk iinde aday Mikenler ele geirmi ve Giritlilerin kulland Linear A tipi yaz stilini, Antik Yunanca'nn temelleri olan kendi Miken dillerinin eksik ve gereksinimlerine uygun olarak, daha nce kullanyor olduklar Linear B tipi yazya uyarlamlardr. Bu yaz tipine ait ilk kaltlar GMII dnemine kadar tarihlenmektedir. Mikenlerin istila ve igalleri ile birlikte yaklak yzyl sren ksmi bir toparlanmann ardndan bir ok Girit ehri ve saraylar M.. 13. yzylda LMIIIB btnyle yok oldu. Knossos M.. 1200'e kadar ynetim merkezi olarak kald. M.. 1100 yllarnda Dorlarn egemenlii altna girmesi ile bir kez daha yakp yklan ada her alanda grkem, etki ve stnln ve stnln yitirdi. Son olarak korunakl da blgelerinde kurulmu olan Karfi kenti Demir a'na dek Minos kltrnden izler tayan tek Minos kenti oldu.

Blge corafyas [dzenle]

Minos dnemi Girit'in haritas. Girit byk ounluu dalarla kapl olan bir adadr ve pek ok doal limana sahiptir. Girit'te tektonik hareketlenmeler sonucu meydana gelen depremler nedeniyle ykselen yer blmleri ve deniz altna gmlen ky kesimlerinin varlna ilikin pek ok kant bulunmaktadr. Homeros'un yazdklarnda belirttiine gre Girit'in doksan kenti vard. Minos kltr ve uygarlnn ykselmeye balamasndan sonra ada byk olaslkla be politik blme ayrlmt. Bu blmlerin aralarnda Tun a'na gelindiinde farklar da olumaya balad. Adann kuzeyinin Knossos'tan, gneyin Festos'tan, orta kesimlerim Malya'dan, dou ucunun Kato Zakros'tan ve bat ucunun da Hanya'dan ynetildii dnlmektedir.

Toplum ve kltr [dzenle]

Bakr bir kle. Giritliler, deni ar lkelerle alm-satm ilemleri yapan, ilerinde ileri tccarlard. Giritlilerin kltrleri M.. 1700'lerden balayarak yksek derecede bir ilerleme gstermektedir. Birok tarihi ve arkeolog adallarn bu dnemde Tun a'nn en nemli varlklarndan kalayn ticaretini yaptna inanmaktadr. Byk olaslkla Kbrs'tan getirilen bakr, kalay ile kartrlr ve tun elde edilirdi. Girit Uygarl'nn ve buna bal olarak bakrdan yaplma gerelerin kullanmnn de geii ile demirin kullanmnn yaygnlamas arasnda bir iliki olduu sanlmaktadr. Girit ticareti safran alm-satmnda da ileriydi. Ege kylarnda bolca bulunabilen safran ile ilgili olarak Santorini'de bulunan safran-toplayclar freski dnyaca ne sahiptir. Bunun yannda arkeoloji aratrmalar Giritlilerin bu dnemde seramik, bakr ve ok daha lks mallar olan altn ve gm ticareti de yaptn belirtmektedirler. Giritlilerin retip pazarlam olduklar mallara bakldnda Yunanistan ile (zellikle de Mikenler ile) Kbrs ile, Anadolu ile, Msr ile, Mezopotamya ile ve batda spanya kylarnda kadar olan kentler ile oluturmu olduklar geni bir ticaret alar vard.

 kadn betimleyen fresk. Girit'te Minos kltrnn egemen olduu dnemlerde erkekler omuzlarn rten petamallar ve bellerinden aay rten eteklik benzeri rtler giyerlerdi. Kadnlar boydan elbiseler ile rtnrd, bu giysilerin yakalar gbek deliklerine kadar ak olur ve gs blgeleri darda kalrd. Bunlarn kollar ksa etekleri ise frfrl biimde dikilirdi. Bunun yannda yakasz, vcudu skca saran stlkler de kadnlar tarafndan giyilebilirdi. Bu tip giysiler tarihte bilinenler iinde en erken rneklerdir. Ayrca bazen desenlerin de kullanld kumalarn zerindeki ekiller genelde geometrik biimli olurdu. Girit Uygarl'nda bayan din grevlilerinin olmas ve gn yzne karlan fresklerde kadn ve erkeklerin birlikte ayn ileri yaparken betimlenmeleri tarihi ve arkeologlar, bu dnemde, sonraki Yunan yaam biimlerinden farkl olmak zere, erkek ve kadnlarn toplumda eit haklara sahip olduu dncesine yneltmektedir. Miras ilerinin evlenme yoluyla el deitirdii sanlmaktadr. Girit dini bir tanraya yaplan ibadetler zerine kuruluydu. Kadnlar dinsel trenleri yneten kiiler olarak belirtilirdi. Bu bilgiyi adann pek ok noktasnda bulunan, zerine renkler ile ayrt edilmi erkek ve kadn betimlemeleri olan freskler dorulamaktadr. Minos fresk kltrnde kzl-kahve tonlar erkekleri, beyaz kadnlar simgelemektedir.

Dil ve yaz [dzenle]

Henz zlememi heceli yazalar, Festos Diski. Giritlilerin bu dnemde kullandklar konuma ve yaz diline ilikin bilinenler, bugne dek bulunan yazl eserlerin azl nedeniyle ok yetersiz durumdadr. Homeros'un eserlerinde belirttii Eteokriti dilinin Minos dilinin devam olduu sanlsa da bu kany dorulayabilecek yeterli kant yine bulunmamaktadr. Bunun yan sra Girit'te bulunan hiyeroglif biimli yazl

eserlerin de Minos dili olup olmad kesin deildir. Linear A yazm sistemi gibi Minos dili de henz zlememitir ve dilin ses deerlerine ilikin herhangi bir bulgu yoktur. Bugne dek Minos kltrnde zerinde yaz tayan yaklak 3.000 tablet bulunmutur. Minoslulara ait olup olmad kesin olarak bilinmemekle birlikte, onlarn olduu kabul edilen bu eserlerden byk bir ounluu Linear B tipinde yazlmtr. Bunlarn, ticareti yaplan mallarn ya da kaynaklarn envanteri olduu sanlmaktadr. Bunlarn bir blm yaztlar zerinde olduu gibi bir blm de din nesneler zerine yazlmtr. Yazm iin kullanlan hiyeroglifler OMI dneminde ortaya km, M.. 18. yzylda (OMII) Linear A tipi yazmla ezamanl kullanlm ve M.. 17. yzylda (OMIII) ortadan kalkmlardr. Mikenlerin egemen olduu dnemde Linear A, Linear B tipi yazm sistemiyle yer deitirdi. Bu dnemde Yunan dilinin kayna olan en eski kaytlar verilmeye baland. Linear B tipi yaz 1950'lerde Michale Ventris tarafndan yava yava zlmeye balandysa da Linear A ve hiyeroglifler gnmze dek zlemeden geldi. Eteokriti dilinin Minos dilinin devam olmadn varsayarsak Minos dilinin Yunan Karanlk alar'nda, ekonomik, toplumsal ve politik ynden tam bir kn yaand dnemde yok olduu sylenebilir.

Sanat [dzenle]

Minos Uygarl'nn en ne kan kenti Knossos'da bir kazda bulunan fresk: Bir boann zerinden atlayarak din grevlerini yapan kiiler. Koyu tenli kii erkek, beyazlar kadn. Minos sanatna ilikin ok byk bir koleksiyon, Girit'in kuzey kylarnda Knossos yaknlarndaki Kandiye kentindeki mzede bulunabilir. Minos sanat, tm geleriyle zellikle de sermaik yapmlarndaki geliim evreleriyle konu zerinde aratrma yapan arkeologlarn Minos tarih ve kltrn dnemlere ayrmasna yardmc olur. (bknz EM, OM, GM) Doal artlardan dolay bugne ulama olana olmayan tahta ve kuma gibi gelerin elde bulunmay nedeniyle dnemin sanatn ve sanat anlayn renebilmenin en nemli yolu Minos mlekilii ve ne kan saray mimarisidir. Girit saraylarnn duvarlarna ilenmi, genelde doa manzaralarn betimleyen freskler, ta oymalar ve kark biimleri olan damgalar da bu dnemin sanat ile ilgili bavurlabilecek birincil kaynaklardr. Erken dnem Minos seramiklerinin genel zellikleri izgisel kalplara, spiral ekillerine, genlere, eik izgilere, arp imlerine, balkkl betimlerine vb. sahip olmasdr. Orta Minos dnemine gelindiinde bunlarn yannda, balk, ku ve iek motifleri gibi doada var olan varlklar da yer almaya balad. Giderek daha ok yaygnlamaya balayan bu betimler, ge Minos ana gelindiinde hl en yaygn desenler durumundayd ancak bu dnemde

desenlemede betimlenen nesnelerin says oalmt. Saray yapm yntemlerinde Knossos ve evresindeki yerlerde geometrik yalnlk ve doal ekillerin basknl egemendi. Duvarlar genelde tek renkli oluyordu. Ge Minos dneminin sanat eserleri ile Miken sanat arasnda da byk bir benzerlik grlmektedir.

Din ve inanlar [dzenle]

"Ylan tanras" (OM III). Giritliler tanralara taparlard.[5] Baz erkek tanrlarn da olduu ynnde birka kant olmasna ramen heykel ve fresklerde betimlenen tanralarn says erkek bir tanr olarak nitelendirilebilecek hereyden daha oktur. Baz tarihi ve arkeologlar bulunan bu dii figrlerin ibadet eden kiiler ya da bir ayin ynetmekte olan rahiplere olduunu dnse de bir ana bereket tanrasnn, doa anann, ehir, ev, hasat ve toplum gznde nemli grlen pek ok eyin koruyucusu olan tanralarnn ve yer altn ynetenlerin varlklarna ilikin pek ok kant sunulmaktadr. Baz aratrmaclar ise tm bunlarn yalnzca tek bir tanrann varlna ait olduunu dnmektedir. Girit Uygarl dinsel nesnelerinde bu varlklarn her biri ylan, ku, gelincik ya da ba yerinde belli belirsiz hayvan figrleri ile yaplmtr. Bazlar tm bu tanralarn her gz len, ancak her baharda yeniden doan ve bir boa ile gne kullanlarak betimlenen bir erkek tanrya bal olduunu ne srer. Arkeolog Walter Burkert, Girit dini ile ilgili olgularn Etrsklerin, Antik Yunanlarn, Roma ve hatta Hellenistik dnemdeki toplumlarn bile yaamlarndaki olgularla benzerliklerin bulunabileceini sylemitir.[6] Giritliler dinlerin ieriini, dinlerinin gerekleri ve taptklar varlklarn adlarn yazya geirmemilerdir. Yzyllar boyunca szl olarak aktarlan bilgiler sonucunda ok daha yetersiz bilgi kalmtr. Yunan mitolojisinde de Girit dnemine ait birka ad bulunmaktadr. Ancak bu adlardan birini bu dnemden kalma bir ikon ile badatrmaya almak olanakszdr. En sk karlaan dinsel ikon olan ylanl tanra heykeli de dhil olmak zere hibir tanr ya da tanra ad gnmze ulamamtr. Adak olarak sunulduu sanlan metal ya da topraktan yaplma nesnelerin, labris ad verilen ift bal baltalarn, minyatr gemilerin, hayvan ve insan heykelciklerinin youn miktarda bulunduu yerlerin tapnma yerleri ve sunaklar olduu saptanmtr. Pek ok kk tapnak

bezneri yerin de bulunduu bu alanlara Giritlilerin verdii ad bilinmemektedir.[7] Saray klliyelerinin dlarnda, hem erkeklerin hem de kadnlarn birlikte boa zerinden atlama ibadetlerini gerekletirdikleri avlular hari herhangi bir yerde bir sunak ya da tapnak bulunanmamtr. Bunun yannda bilinmesi gereken bir baka ey de din ile ilgili pek ok heykel olmasna karn heykel olarak betimlenen varlklarn ya da tanrlarn bugne dek duvarlara ilenmi fresklerine rastlanmamtr. Minos dininin en nemli simgesel varlklar boa, labris denen iki bal balta, kolonlar, ylan, gne-diski ve aalardr.

Mimarlk [dzenle]
Girit ehirleri talar ile kapl yollarla birbirlerine balanmlard. Bu yollarda kullanlan talar tuntan yaplma testereler ile kesilerek elde edilirdi. Caddelerde su giderleri ve basit kanalizasyon sistemleri vard. Bunlar yksek snftaki kiiler tarafndan kullanlrd ve borular genelde topraktan yaplrd. Minos mimarisinde evlerin ve dier yaplarn atlar kaplanm biimde ve genelde dmdz olurdu. Binalarn iki ile kata kadar ykseldii grlrd. Alak duvarlar genelde ta ve moloz ile ina edilir, evlerin dlarn vb. oluturan yksek ve nemli duvarlar ise pimi tula ile yaplrd. Tavanda bulunan ve kiri grevi gren uzunca tahtalar, stlerindeki aty desteklerlerdi.

Saraylar [dzenle]

Knossos Saray'nn kalntlar. Giritliler ilk saraylarn Malya'da Erken Minos dneminin sonlarna doru, M.. 3000 nce ina ettiler. nceki aratrmalar Girit'te saray yapmlarnn yeryznde de ortaya kan ilk saraylarla e zamanl olarak tremeye baladn ne sryordu ve M.. 2000'li yllara OM dnemine tarihlendiriliyordu. (Knossos'daki ilk sarayn yapm tarihi) Ancak aratrmaclar bugn saraylarn ok daha ncelerde adann pek ok farkl yerinde ina edildiini savunmaktadr. Saraylarn en ok grld yerler ayrca yerel gelimenin de en ok olduu yerlerdi. Bunlar; Knossos, Malya ve Festos'du. Yaplan saraylarn pek ok grevleri vard. Hereyden nce kentlerin ynetim merkezleri durumundaydlar. Bunun yan sra tapnaklar da yalnzca saray binalar iinde yer alrd. yerleri ve depolama alanlar (rnein tahllar iin) da saraylar iinde olurdu. Yaplan ilk saraylar yalnzca bir katl olurlard ve gsterili bir n cepheleri olmazd. Ortalarnda bir avlu bulunan U-biimli bir yapda olurlard ve kendilerinden sonra yaplanlardan daha kklerdi. Daha sonraki alarda yaplan saraylarda ok-katllk n plana

kmaya balad. Sarraylarn bat duvarlarnda kesme ta ile ince ilenmi desenler bukunurdu. Bunun en bilinen rnei Knossos'daki saraylardr.

Knossos Saray'ndan fresk.

Byk stunlar [dzenle]

Giritlilerin mimarlk tarihine yaptklar en dikkat eken katklardan biri de,st blmleri altlarndan daha geni olacak biimde tasarlanm byk kolon ve stunlardr. Bakldnda olduundan daha yksekmi izlenimi yaratan bu kolonlar ters olarak adlandrlrlar. Bu stunlar tan yan sra aatan da yaplrd. Genelde krmz renge boyanrlard. Dz, yaln bir zemin zerine dikilirler ve atlar desteklerlerdi.[8][9]

Tarm [dzenle]
Girit'te kiiler bykba hayvanlar, koyun, domuz ve kei yetitirirlerdi. Tarmda en yaygn yetitirilen rnler ise buday, arpa, burak ve nohuttu. Meyve olarak en bol bulunan tr zm, incir ve zeytin olup, haha yetitiricilii olduuna ilikin kantlarda bulunmaktadr. Bunu, haha tohumu ya da afyon iin yetitirdikleri sanlmaktadr. Ayrca arlar da bu dnemde evcilletirilerek arclk yaplmaya balanmtr. Yakn dou lkelerinden ayva ve nar alp kendi topraklarnda yetitirmeye balamlardr. Ancak gnmzde Girit ve evresinde kolayca yetitirilebilen limon, portakal ve mandalinann Girit'te o dnemde varl bilinmiyordu. Ayn dnemde birden fazla rn yetitirme yntemini kavrayabildiklerinden, zengin bir mutfaa sahip olmular ve nfus buna bal olarak hzl bir biimde artmtr. iftiler tahtadan yaplm olan sabanlar kullanyorlard. Bu sabanlarn saplarn balamada deri ipler kullanlyordu. Sabanlar eek ve kzlere ektiriliyordu.

Girit Uygarl'nn k zerine kuramlar [dzenle]

Knossos'da bulunan saklama kaplar. Tira (ya da baka adlaryla Thera, Tera) Santorini takmadalarnn en byk yesidir. Girit'ten yaklak 100 kilometre uzaklkta bir kalderadr. Bunun 6 iddetinde bir patlamayla harekete gemi olduu sanlmaktadr. Bununla birlikte blgede yer kmeleri meydana geldii, bunun sonucunda byk dalgalar olutuu ve bu dalgalarn Girit'in ky kentlerinde byk ykmlara neden olduu dnlmektedir.

Aratrmaclar bu volkanik hareketlenme sonucu ortaya kan ok ar miktardaki kln uarak Girit'i kapladn ve btnyle st rtlen bitki rtsnn yok olarak ktlk dourduunu dnmtr. Bu dnemde Kato Zakros'un 7 ile 11, Knossos'un ise yarm cm kadar kl ile kapland ne srlm ancak daha sonra daha gelimi areoloji aratrmalaryls bu kuram rtlm ve Girit'in hibir yerine 0.5 cm'den daha fazla kl dmedii saptanmtr. Blgede meydana gelen bu byk yaarda felaketinin hangi tarihte gerekletii tartlmakla birlikte radyokarbon yntemi ile saptanan tarih M.. 1630 yln gstermektedir.