TRKE KONUANLAR N JAPONCA DL BLGS

S ?K ^m Z&Z fe

A. Mete TUNCOKU

HAYASI Tooru

Ali KAS'n y a r d m

ile

Bu kitap, The Japan Foundation, Assistance to Japanese Language Teaching Materials Program'nn yardm ile yaynlanmtr.

Biblio Limited Yaynlar: 16 Birinci Basm: Temmuz 1989

Bask: K Print, Tokyo- printed in Japan Word Processor: KOA-TechnoMate Printer: Kyocera L-880S Copyright 1989 Bu kitabn yayn haklar A.Mete TUNCOKU ve HAYAS Tooru'nundur. Bibiio Limi ted 2-2-12 Misaki-cho, Chiyoda-ku 101 Tokyo tel. 03-263-7189

ISBN4-8286-0016-7 C3081

 N S Z Trkiye'de Japonya ve Japonca'ya duyulan ilgi zellikle son yllarda hzla artmaktadr. Byk ehirlerde Japonca kurslar dzenlenirken, Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya Fakltesi bnyesinde 1984 ylnda kurulan Japon Dili ve Edebiyat Anabilim Dal da eitim vermektedir. iki lke arasnda giderek younluk kazanan ekonomik, siyasal ve kltrel ilikiler bu ilginin gelimesinde etkili olmaktadr. Ancak, Japonca'ya ilgi duyup bu dili renmek isteyen Trkler iin Trke aklamal szlk, ders kitab veya Japon dilinin yapsn ve temel zelliklerini isleyen bilimsel almalarn henz bulunmay, uygulamada byk sknt yaratmakta, duyulan ihtiya artan ilgiyle birlikte her geen gn daha da artmaktadr. Bugn kullanlan kitaplar genelde ingilizce veya ingilizce'den evrilmi olup, aklamalar Japonca ve ingilizce karlatrlarak yaplmaktadr. Byle olunca da doaldr ki, bu kitaplar sadece ingilizce bilenlere yararl olabilmektedir. almamza baslarken hareket noktamz bu oldu. Dier bir deyile amacmz, Japonca renmek veya bu dil hakknda genel bilgi edinmek isteyen Trklere, Japon dilinin temel kurallarn ve zelliklerini, Trke ile karlatrarak rneklerle aklayan bir kitap hazrlamaktr. Bu nedenledir ki almamz znde, ders kitab olmaktan ok, yardmc kitap olarak okuyucuya yararl olacaktr kansndayz. Kitapla ilgili almalarmza 1987 ylnda Tokyo Yabanc Diller niversitesi, Asya Afrika Dil ve Kltrlerini Aratrma Enstits'nde balayp, ilk tasla ayn yl sonuna doru hazrladk. Doent Dr. Ali KAS alma metninin gnmz Trkesine gre dzgn ve daha kolay anlalabilmesi iin gerekli btn dzeltmeleri yapt. Doent Dr. Kaya CAN ve Doent Dr. Pulat OTKAN, almann geneli zerinde grlerini bildirdi. Sonuta metin, bu gr ve dzeltmelerin nda yeniden yazlarak son seklini ald. Metnin son kontrolnde Kmil TOPLAMAOGLU, indeksi hazrlamada SAWADA Sigeno byk yardmda bulundular. Yukarda belirttiimiz gibi, kitabmzn bir zellii, Japonca'y Trke ile karlatrarak aklamaktr. Bu yUzden, sadece Japonca ile deil, Trke ile ilgili salam bilgilere de ihtiyacmz vard. Bu hususta, basta Prof. Dr. Muharrem Ergin olmak zere, istanbul niversitesi Trk Dili ve Edebiyat Blm hocalarnn verdikleri bilgiler, kitabmzn temelini oluturdu diyebiliriz.

Kuskusuz bu kitabn yaynlanmasnda da eitli kurum ve kiilerin bUylik yardm ve desteini grdk. The Japan Foundation (Japon Vakf)'nn bize yapt mal yardm-, skk btemizi son derece rahatlatt. Biblio Kitabevi sahibi sayn KAWAMURA Mitsuo da, hic kr getirmeyecek teklifimizi severek kabul etti. Trkiyenin Japonya BUyUkeloisi sayn Umut ARIK basta olmak zere Trk Bykelilii mensuplar da ilgi ve yardmlarn esirgemediler. Gsterdiimiz bUtUn titizlik ve dikkatlere ramen, almamzda genelde eksiklikler ve hatalar kalm olabilir. Amacmz ileride kitab gelitirerek ve eksiklerini tamamlayp yeniden hazrlamaktr. leteceiniz eletiriler ve grler bize bu grevimizde ok yardmc olacaktr.

Ankara-Tokyo, Mays 1989 A. Mete TUNCOKU HAYASI Tooru

GENEL AIKLAMALAR 1. Japonca rnekleri, Japon harfleriyle birlikte, Trk Alfabesi'ne dayanan bir transkripsiyon ile de gsterilmitir. Ancak bu transkripsiyon, ingilizce yazlan Japonca szlk ve dil bilgisi kitaplarnda yaygn olan Hepburn sistemi ile ayn deildir. Aralarndaki farklar iin kitabn 4. ve 16. sayfasna baknz. 2. Kitapta blm ve ksmlar gsteren iaretler, su ekilde kullanlmtr: A. , B. , C., D 1., 2. , 3. , 4 a), b ) , c).,d) ... 3. Kitapta mmkn olduu kadar ksaltmalar kullanmamaya altk. Kullanmak zorunda kaldmz ksaltmalar unlardr: bk. vd. vdd. Baknz. ve devam (gsterilen sayfa ve bir sonraki sayfa) ve devamnn devam (gsterilen sayfa ve sonraki sayfalar) ve benzerleri

vb.

4. Japonca'daki san eki, hem erkek hem kadn isimlerden sonra kullanlabildii iin, hem de genellikle soyadnn sonuna geldii iin, Trke'ye "sayn" seklinde evirdik. Ancak san eki, kibarlk acsndan Trke'deki "sayn"dan ok "bey" ve "hanm"a benzemek- , tedir.

iINDEKILER
BRNC BLM: TELAFFUZ VE YAZI SSTEM 1 . TELAFFUZ A. TRKE VE JAPONCA'DA HECE YAPILARI B. JAPONCA HECE TABLOSU C. KELMEDEK VURGU D. / I / VE /U/ NLLERNN DMES . '

1 3 3 4 7 8

2. YAZI SSTEM A. JAPONCA'DA KULLANILAN YAZI SSTEMLER B. HlRAGANA C. KATAKANA D. E. F. G. H. CFT NSZLERN YAZILISI JAPONCA'DA BULUNMAYAN BAZI HECELERN YAZILISI KANCl (Cin Yaz Sistemi) ARETLER ROOUA-C! (LATN ALFABES)

10 10 11 12 13 14 14 16 16

KNC BLM: TEMEL FADELER 3. FLLER A. JAPONCA FULLERLE iLGlLl GENEL BLGlLER B. FLLERN DRT TEMEL CEKlM SEKL C. FULLERN EKMLERNE GRE C GRUBU D. FULLERN GRUPLARINI BULURKEN DKKAT EDLMES GEREKEN NOKTALAR E. FLLERN YKLEM (PREDlKAT) EKLLER 1. Dz ve kibar Konuma ekilleri 2. Fiillerin imdiki ve Gecmis Zamanlar (Olumlu ve Olumsuz ekilleri) a) Duz Ko numa ekilleri b) Kibar Konuma ekilleri c) imdiki ve Gemi Zaman Ekleri ve rnekleri ...

17 19 19 20 21 27 27 27 28 28 28 29

i v

3. Fiillerin Sreklilik Kipi a) ekimi b) Japonca Sreklilik Seklinin Belirttii Anlam 4. Emir Kipi a) Kibar ve Nazik Emir Sekli (Rica) b) Kibar Ancak Zorlayc Emir Sekli c) Kaba Emi r Seki i d) Kibar ve Nazik Emrin Olumsuzu e) Kibar Ancak Zorlayc Emrin Olumsuzu f) Kaba Emrin Olumsuzu g) Fiillerin Emir ekilleri (zet) 5. istek Kipi a) istek Kipinin Dz Syleni Sekli b) istek Kipinin Kibar Syleni Sekli c) Japonca istek Kipinin Kullanl F. FULLERN SORU SEKL G. ULALAR (GERUNDUMLAR) 1. /-(Y)ip/ Ulacnn Karl Olan Japonca Ulao Sekli (Te Sekli) 2. Te Seklinin Olumsuzu 3. /-(Y)erek/ Ulacnn Karl Olan Japonca Ula Sekli 4. /-(Y)e ... -(y)e/ Ulacnn Karl Olan Japonca Ula Sekli 5. Fiillerin art ekilleri a) Birinci art Sekli (Eba Sekli) b) ikinci art Sekli (Nara Sekli) c) UUnc art Sekli (Tara Sekli) H. ORTALAR (PARTSPLER, SIFAT-FIILLER) ..

31 31 31 33 33 33 33 34 34 35 36 36 36 37 37 38 39 39 41 42 43 44 44 45 47 48

SIFATLAR A. TRKE VE JAPONCA SIFATLAR 1. Benzer Noktalar 2. Farkl zellikler B. JAPONCA SIFATLARIN EKMLERNE GRE Kl AYRI TP (-SIFATLAR VE NA-SIFATLAR) C. SIFAT EKMLERNN TEMEL EKLLER

50 50 50 50 51 52

D. -SIFATLAR 1. -Sfatlarn DUz Konuma eklinde Yklem Olarak Kullanl " a) imdiki Zamann Olumlu Dz Konuma ekli b) imdiki Zamann Olumsuz DUz Konuma ekli c) Gemi Zamann Olumlu Dz Konuma ekli d) Gemi Zamann Olumsuz Dz Konuma ekli 2. -Sfatlarn Kibar Yklem Olarak Kullanl a) imdiki Zamann Olumlu Kibar Konuma ekli .... b) imdiki Zamann Olumsuz Kibar Konuma ekli ... c) Gemi Zamann Kibar Konuma ekli 3. -Sfatlarn isimleri Tamlamada Kullanl E. NA-SIFATLAR 1. Na-sfatlarn Dz Konuma eklinde Yklem Olarak Kullanllar a) imdiki Zamann Dz Olumlu ekli b) imdiki Zamann Dz Olumsuz ekli c) Gemi Zamann Dz Olumlu ve Olumsuz ekilleri.-. 2. Na-Sfatlarn Kibar Konuma eklinde Yklem Olarak Kullanl . a) imdiki Zaman ekilleri b) Gemi Zaman ekilleri 3. Na-Sfatlarn isim Netelemede Kullanl
F.' - S F A T L A R V E N A - S F A T L A R N C E K I M E K I L L E R I G. S F A T L A R D A K A R L A T R M A H. S F A T L A R N Y A N Y A N A K U L L A N L M A S ( Z E T ) ...

53 53 53 54 54 55 56 56 56 57 57 59 59 59 59 59 60 60 61 62
63 64 65

5.

ISIMLER VE ZAMIRLER A. SIMLER

66 66

1. isimler Yklemin Anlamn Tamamlamak iin Kullanlrlar 66 2. simler Yklem Olarak Kullanlrlar 66 B. AHIS ZAMRLER C. ARET KELMELER (ZAMR, SIFAT VE ZARFLARI) 1. iaret Kelimelerinin eitleri 2. iaret Kelimelerinin Kullanllar 3. iaret Kelimelerinin Ayrm . 68 68 68 69 71

vi

6. BLDRME EDATI : DA VE DESU A. BLDRME EDATININ BASLCA CEKlM EKLLER B. BLDRME EDATININ OLUMSUZ EKL 1. Dz Olumsuz Sekli 2. Kibar Olumsuz Sekli C. BLDRME EDATININ KULLANILII 1. YUklem Grevli isimlerden Sonra Kullanl 2. Yklem Grevli Na-sfatlardan Sonra Kullanl .. 3. Yklem Grevli I-sfatlardan Sonra Kullanl ... 4. Fiillerden Sonra Kullanl D. NO DESU (NO DA) 1. No desu (No da) 'nn Kullanl 2. A/o desu (No da)'tn Soru Zarflaryla Kullanl .. 3. isimler ve No desu (No da) Arasna Konulan /Na/ Hecesi 4. No desu(No daj'nn Konuma Dilindeki ksal ti mal-ar

72 72 73 73 74 74 74 75 75 76 78 78 79 80 81

7. ZEL F LLER A. ARU VE IRU FLLER 1. Aru ve Iru Fiillerinin nemi 2. Aru ve Iru Fiillerinin ekim zellikleri 3. Aru ve Iru Fiilleri Arasndaki Farklar 4. Iru Fiili Yerine Aru Kullanlabilen Durumlar 5. Aru ve /ru'nun Kullanl B. NARU FL 1. Naru Fiilinin ekimi ve Anlam 2. Naru Fiilinin Kullanl C. SURU FL 1. Suru Fiilinin ekim zeli ii 2. Suru Fiilinin Kullanl

82 82 82 82 83 84 85 86 86 86 88 88 88

8. HAL EDATLARI VE AYIRICI EDATLARI A. EDATLARIN TEMEL FONKSYONLARI B. EDATLARIN ETLER

90 90 91

rt

C. HAL EDATLARI 93 1. O Edat 93 a) Temel Fonksiyonlar 93 b) Yer Deitirme Bildiren Fiiller ve O Edat .... 94 c) Bir Yerden Cks Hareketini Belirleyen O 95 d) O Edatnn Japonca Yazls ' 95 2. De Edat 96 a) Yer Belirlemede Kullanl 96 b) Ara ve Gere Belirlemede Kullanl 96 c) Hareketin Yapl Seklini Gstermede Kullanl 97 d) Sebep Belirtmede Kullanl 97 e) Zaman ve Deer Belirlemede Kullanl 98 3. Ni Edat 98 a) Fiilin Belirttii Hareketin Ynn Gstermede Kullanl 98 b) Yer Belirtmede Kullanl 99 c) Saat,Ay ve Haftann Gnn Belirtmede Kullanl 99 d) Duygu ve Dncelerin Nedenini Belirtmede Kullanl 100 e) Ama Belirtmede Kullanl 100 4. E Edat 101 5. To Edat 102 6. Kara Edat 103 7. Yori Edat 104 8. Uade Edat 104 9. No Edat 105 10. Ga Edat 109 11.Hal Edatlarnn Kullanllar (zet) 111 D. AYIRICI EDATLAR 112 1. W a Edat a) Ana Konuyu Belirtmede Kullanl b) Karlatrma Yaparken Kullanl c) Wa Edatnn Yazls 2. M o Edat 3. Demo ve Sae Edatlar 4. Koso Edat 5. Dake ve Sika Edatlar 6. Bakar Edat 7. Nado Edat E. SMLER BALAYAN EDATLAR 1. To Edat 2. Ya Edat 3. Ka Edat 113 113 115 116 116 117 119 119 120 121 122 122 123 123

viii

9. SAYILAR A. TEMEL SAYI SSTEM (Cince Kkenli Saylar) B. ASIL JAPONCA SAYILAR C. SAYILARLA BRLKTE KULLANILAN BRMLER 1. Birinci Gruptaki Birimler a) Heya <oda> . b) Tsubu <zerre, tane, damla> c) Hako <kutu> d) Kire <dilim> e) Taba <deste, demet> f) Sara <tabak> g) Mune <ev, bina> h) Kumi <takm, kme, grup> i) Tsubo (alan ls birimi) j) Hukuro <torba> k) Ban <gece> 2. Ses Deimesine Uramayan ikinci Grup Birimler ... a) Dai (Makinalar sayarken kullanlr) b) Mai (Kat, mekdil gibi ince maddeleri sayarken kullanlr) c) Do <defa> d) Bai <kere, misli> e) Byoo <saniye> f) Ueetoru <metre> g) Son <numara> h) En (Japon parasnn birimi) i) Cikan <saat(zaman sresi olarak)> 3. Ses Deimesine Urayan kinci Grup Birimler j) Ko <tane> k) Kai <kere, defa> 1) Satsu (Kitap, defter gibi maddeleri saymak iin ku 11 an lr) m) Sat <yas> n) Too <bas (byk hayvanlar sayarken kullanlr)> o) aku (Elbise saylarn belirtirken kullanlr) p) Hon (Aa, kalem gibi uzun cisimleri saymak iin kullanlr) q) Hai (Bardak, fincan, tas, kova gibi bir kab dolduracak kadar miktar belirtirken kullanlr) r) Hiki (Kedi,kpek gibi kUk hayvanlarla balklar ve bcekleri saymak iin kullanlr) s) Hun <dakika> t) Via (Kularn saylarn belirtirken kullanlr) u) Soku (Ayakkablar sayarken kullanlr)

124 124 128 129 129 129 130 130 130 131 131 131 132 132 132 132 133 133 133 133 134 134 134 134 134 134 135 135 135 136 136 136 137 137 137 138 138 138 139

v) Ken (Evlerin saylarn belirtirken kullanlr) w) Kai (Ev veya binalarn katlarn belirtmede kullanlr) 4. Kurallara Uymayan Birimler x) Rl ve Nin <kisi> y) Nii, Ka <gUn> ' z) Tsuki, Kagetsu: GaLsu <ay> D. SAYILARIN KULLANILILARI

138 139 140 140 140 141 142

NC BLM: KARIIK FADELER (Temel ifadeleri Genitiren Unsurlar)

143

10. YARDIMCI FLLER VE SIFATLAR A. YARDIMCI FllL VE YARDIMCI SIFATIN GREVLER B. MASU EKLNN GVDESNE EKLENEN YARDIMCI FLLER VE SIFATLAR 1. Tai <-mek istemek> 2. Yasui <-mesi kolay> 3. Nikui <-mesi zor> 4. Hacimeru <-meye baslamak> 5. Owa.ru <-meyi bitirmek> 6. Tsuzukeru <-meye devam etmek> 7. Sug i ru <f az la ...> 8. Soo desu (da) <-(y)ecee benzemek> C. FLN TE EKLNE EKLENEN YARDIMCI FL VE SIFATLAR .. 1. tru <-(i)yor> 2. Aru 3. Oku 4. Sim.au <-mis olmak> 5. Miru <-meyi denemek> 6. Kr 7. Iku 8. Kudasai <lUtfen ... -(y)in> 9. Ho$ii <-mesini(-menizi vb.) istemek> 10.Wa ikenai (V/a ikemasen) ve I V a naranai (narimasen) <-mek yasak> t 11.Uo i i (Mo i i desu) <-mek de mUmkn> 12.Fiilin Te ekline Eklenen Baka Yardmc Fiiller ..

145 145 146 146 147 147 148 148 149 149 150 150 151 152 153 154 155 155 156 157 158 158 159 160

D. FLLERN BAKA CEKlM EKLLERNE EKLENEN YARDIMCI Fi L VE SIFATLAR 1. Koto ga dekim (dek.ima.su) <-(y )ebi lmek> 2. Tokoro da (desu) <-mek Uzeredir>

160 160 161

11. DZ CMLEYE EKLENEN YARDIMCI SIFATLAR A. DUZ CMLELERN TMNE DORUDAN EKLENEBLEN YARDIMCI SIFAT: 500 DA (DESU) <-mis> 1. Anlam ve Kullanl 2. Grn Anlatan Soo da (desu) ve Rivayet Anlatan Soo da (desu) B. CMLE SONUNDAK 04'Yi NA VEYA NO YAPTIKTAN SONRA EKLENEN YARDIMCI SIFATLAR 1. Yoo da (desu) <...gibi, -(y)e benzer> 2. Hazu da (desu) <...olsa gerek> 3. Tsumori da (desu) <-mek niyetinde> C. CMLE SONUNDAK DA'Yl KALDIRDIKTAN SONRA EKLENEN YARDIMCI SIFATLAR 1. Ras (desu) <...gibi gzkyor> 2. Mitai da (desu) <-(y)e benzemek, ...gibi> 3. Daroo (Desoo) <herhalde...>

162

162 162 163 164 164 166 167 168 168 169 170

12. GEL VE GESZ Fi LLER A. TRKE VE JAPONCA'DAKI FULLERDE GECISLILK VE GEClSSlZLlK B. KKLER AYNI OLAN GECSU VE GESZ FULLER

172

172 173

13. ED iLGEN (PAS F) CMLELER A. Fi ILIN EDLGEN SEKL 1. Trke ve Japonca Edilgen Fiiller 2. Japonca'daki Edilgen Fiillerin Tretilii a) Birinci Grup Fiillerin Edilgen Sekli b) kinci Grup Fiillerin Edilgan Sekli c) nc Grup Fiillerin Edilgen Sekli B. EDLGEN FLLERN EKL C. ETKEN (MALUM) VE EDLGEN (PASlF) CMLELERN KARILATIRILMASI

178 178 178 179 179 180 180 181 182

xi

D. ZNEY OLUMSUZ YNDE ETKLEYEN EDLGEN CMLELER 1. Normal Edilgen Cmlelerden Farkllklar 2. Asl zne ve Olumsuz Ynde Etkilenen zne 3. zneyi Olumsuz Ynde Etkileyen Edilgen CUmlelerdeki Fiillerin zellii

183 183 183 184

14. ETTRGEN (FAKTTF) CMLELER A. TRKE'DE ETTRGEN CMLELER 1. Geisiz Fiilden Tliretilen Ettirgen Fiilli Cmleler 2. Geili Fiilden Tretilen Ettirgen Fiilli Cmleler B. JAPONCA'DA ETTRGEN CMLELER C. JAPONCA'DA FULLERN ETTRGEN EKLLER 1. Birinci Grup Fiillerin Ettirgen ekilleri 2. ikinci Grup Fiillerin Ettirgen ekilleri 3. nc Grup Fiillerin Ettirgen ekilleri D. JAPONCA'DA ETTRGEN FLLERN CEKL 1. Ettirgen Fiillerin Temel Drt ekli 2. Ettirgen Fiillerin Edilgen ekilleri E. JAPONCA ETTRGEN CMLELERDE ASIL ZNENN GSTERL.. 1. TUrkce'ye Benzer Noktalar 2. Trke'de Bulunmayan Bir zellik F.' IZlN VERME ANLAMINI TAIYAN ETTRGEN CMLELER

186 186 186 187 187 188 188 189 189 190 190 190 191 191 192 193

15. YETERLLK (KTDARLIK) BLDREN CMLELER A. KOTOGA DEKRU (DEKMASU) B. FLLERN YETERLLK EKLLER 1. Birinci Grup Fiillerin Yeterlilik ekilleri 2. ikinci Grup Fiillerin Yeterlilik ekilleri 3. UUncU Grup Fiillerin Yeterlilik ekilleri 4. Kiru ve Miru Fiillerinin Yeterlilik ekilleri C. FLN YETERLLK EKLYLE YAPILAN YETERLLK CMLELER

194 194 195 195 196 197 198 198

....

XII

1 6 . B i RLES K CMLELER A. TRKE'DE BRLElK CMLELER 1. Eit Grevli Basit Cmlelerin Birletirilmesi .... 2. Eit Grevli Olmayan iki Basit Cmlenin Birletirilmesi B. JAPONCA'DA BRLEK CMLELER 1. Eit Grevli Basit Cmlelerin Birletirilmesi .... a) Sosite <ve> b) Sorekara <ondan sonra> c) Suruto <yle olunca, o zaman, derken> d) Sikai <fakat, ama> e) Tokoroga <ama, ne var ki, ancak ne var ki> .... f) Soretomo <yoksa> 2. Eit Grevli Olmayan iki Basit Cmlenin Birletirilmesi a) Masu eklindeki Fiillerden Yaplan Ulalar .... b) Te Sekli (De ekli). <-(y)ip> c) Te Sekli + Kara <-dikten sonra> d) Te Sekli + Uo <-se de, -se bile> e) Tara <-diyse, -se, -(y)ince> f) (No) nara <-se, ...doru ise> g) 6a <-se> h) To <-(y)ince, ... ise> i) Nagara <-(y)erek> j) Ga <ama> k) keredo(mo) <ama> 1) Noni <ama, -(y)e ramen> m) (Na) node <digi (-digim, -diginiz vb.) iin>... n) Kara <. . . yUznden> o) Toki <-digi (-digim, -diginiz vb.) zaman> p) Toki ni <... iken> q) A/da <d i g i (-digim, -diginiz vb.) srece> .... r) Zaman ve Sre Gsteren Dier Birleik Cmleler.. 3. Balama Edatlar ve Ulalar (zet) 1 7. CMLE SONU EDATLAR I 1. Ka Edat 2. 3. 4. 5. 6. Ne Edat (Va Edat No Edat Yo Edat Dier Cmle Sonu Edatlar

200 200 200 201 202 202 202 203 203 204 204 205 205 206 206 207 208 208 210 212 213 213 214 215 216 216 217 217 218 219 220 221 222 222 222 223 224 224 226

18. SAYGI DL JAPONCA'DA YAKN EVRE VE YABANCI EVRE JAPONCA'DA "VERMEK" VE "ALMAK" FULLER SAYGI DLNDEK U AYRI FADE EKL SAYGILI FADELER ' 1. Fiillerin Saygl Anlatm Sekli a) O- ... ni narimasu (naru) b) O- ... kudasaima.su (kudasaru) c) Kural D Saygl Anlatm ekilleri d) Saygl Anlatm ekli Olarak Kullanlan Edilgen Sekli 2. simlerin Saygl Anlatm ekli a) Kiileri Belirten Kelimelerin Saygl Anlatm ekilleri b) O-, GoE. ALAK GNLLLK BLDREN FADELER A. B. C. D. 1. Alak Gnlllk Bildiren fadelerin Kullanl 2. Fiilin Alak Gnlllk Bildiren ekilleri F. KBAR KONUMA EKLLER 1. DUz ve Kibar Konuma ekilleri 2. DUz ve Kibar Konuma ekilleriyle Saygl fadeler Arasndaki Fark 3. Dz ve Kibar Konuma ekilleriyle Saygl fadeler Arasndaki liki 4. Bildirme Edat esu'nun Cok Kibar Konuma ekli .. G. SAYGI DLNN RENLMES IClN GEREKL UNSUR

228 228 229 231 231 231 231 232 233 234 234 234 235 236 236 236 239 239 239 240 241 242

DRDNC BLM: KONUMA METN A. B. C. D. E. SELAMLAMA TANIMA ALE , MESLEK HAVA DURUMLARI

243 244 248 250 252 254 256

F. ALIVER

NDEKS

259

xiv

" 1 .

T E L A F F U Z

A.

TRKE VE JAPONCA'DA HECE YAPILARI

Genel olarak her kelime eitli seslerden meydana gelir. Bu sesler rastgele sralanmam olup, belli gruplardan oluur, iste bu ses gruplarna dibilgisinde hece denilmektedir, rnein Trke'deki baz kelimelerin hecelerini ksa izgiyle ayrrsak syle gsterebiliriz:

a-ra-ba san-dal-ye
va.-la.il

kalk-nak
Trke'deki heceler, "araba" kelimesindeki /a/ hecesi gibi sadece tek bir sesten olutuu gibi, "kalkmak" rneindeki /kalk/ hecesi gibi drt sesten de olusabilmektedir . Japonca'daki hece yaps. Trke'ye gre daha yalndr. Japonca kelimeler, ou zaman bir veya iki sesten oluur. i-e o-o-ki-i sa-ka-na ko-do-mo-ta-i <ev> <bUyUk> <balk> <ocuklar>

sesten oluan heceler de vardr. Bunlarn sonunda /n/, /p/, / t / , / / , / s / , / / ve A / seslerinden biri yer alr. Ancak, /n/ sesi dnda kalan sesler hece sonuna geldii zaman, bir sonraki hecenin basna mutlaka ayn ses gelmelidir. Sap-po-ro kat-ta do-i kis-sa-ten i-o-ni sak-ka <( Japonya'da bir sehir-)> <ald(m)> <hangi (taraf)> <kafe, pastane, kahvehane> <birlikte> <yazar>

Buna k a r s , lir. nin-gen in-nen sen-se-i

/ n / sesinden

sonra her. hangi

bir ses g e l e b i -

<insan> <yeni y l > <gretmen, hoca, Ustad>

Grld gibi Japonca'da heceler Trke'ye oranla daha basit bir ekilde sralanmaktadr. Bu nedenle, Japonca renmeye balayan kii, kelimelerin syleyi biimi zerinde alrken, tek tek sesleri karmak yerine, heceleri renirse, daha kolay ve tutarl bir yol izlemi olur. se heceleri renmekle balamann bir yarar daha vardr. Japonca'da temel iki alfabe kullanlr: Hiragana ve Katakana. Bu alfabelerde, harfler bir sesi deil, bir heceyi karlamaktadr. Bu yzden aada aklayacamz hece tablosu son derece nemi idi r.

B. JAPONCA HECE TABLOSU Japonca heceler, aadaki tabloda gsterilmitir.

a i u e
0

ka ki ku ke ko

ga gi gu ge go

sa i su se so

za
c i

ta

da

na

ha

ba bi bu be bo

pa

ma mi mu me rno

ya

ra

wa

ni
de do nu ne no

h i
hu he ho

pi
pu pe po

ri
yu ru

zu tsu ze zo te to

re
yo ro

kya gya kyu gyu kyo gyo

a u so

ca cu co

a
U

nya hya bya pya mya nyu hyu byu pyu myu nyo hyo byo pyo myo

rya ryu ryo

Tablonun birinci stununda yer alan /a/, /i/, /u/, / e / , /o/ hecelerinin hepsi Unl(vokal )dr. Japonca'da baka nl yoktur, zn nller, ksa iki nlnn yan yana gelmesi olarakdnlmelidir. Bunlardan sadece /u/ sesi, zellikle Tokyo ivesinde, bazan Trke'nin / / sesine benzer bir ekilde telaffuz edilebilir. Ancak, kitapta bu sesin telaffuzu daima /u/ olarak gsterilecekti r .

Kitaptaki Yazl cugyoo karui degui

Gerek Telaffuz cgyoo kar i degi

Anlam <ders> <hafif> <ks>

kinci ve daha sonraki stunlarda yer alan heceler, Unsz(konsonant) art nl yapsndadr. Ayn stundaki heceler, ayn veya birbirlerine benzer UnsUz tar ve nllerin sralan birinci stunda yer alan bes nlnn sralanna gre olur. Tablonun alt ksmnda yer alan /kya/, /kyu/, / k y o / , / g y a / , / g y u / , / g y o / gibi heceler ise, inceltilmi (damaksllam) UnsUzler tar, (inceltilmi nszler Trke'de bazan kendilerinden sonra gelen nllerin zerine konulan (*) inceltme iaretiyle gsterilir. Bu tr Trke kelimeler yabanc kkenlidir.) Tabloda da grld gibi, ayn stunda yer alan hecelerin nszleri genellikle ayndr. Ancak, Japonca'da / s i / , / z i / , / t i / ve / t u / heceleri olmayp, / s i / yerine / i / , / z i / yerine / c i / , / t i / yerine / i / ve / t u / yerine de /tsu/ heceleri kullanlr. Bu yzden, / s a / , / z a / ve / t a / stunlarnda yer alan hecelerin nszleri, teki stunlardaki nszlerden farkl olarak, d e i i k lik gstermektedir. / Z a / stunundaki teki heceleri /za/, / z u / , / z e / ve / z o / olarak gsterdik. Ancak, bunlarn sylenileri Trke'dekinden biraz farkldr. Bu farkn daha kolayca anlalabilmesi iin Syle aklayabiliriz: Dilimizi sanki /da/, / d u / , / d e / ve / d o / hecelerini karacakmiz gibi st d i 5 etinin arkasna getirelim. Ancak, heceyi sylerken, onu / z / ile balayacak ekilde syleyelim. Yani / d a / , / d u / , / d e / ve / d o / olarak deil, / d z a / , / d z u / , / d z e / ve / d z o / seklinde syleyelim. Bylece Trke'deki /za/, / z u / , / z e / ve / z o / hecelerine gre daha kuvvetli olan, / d z a / , /dzu/, / d z e / ve / d z o / hecelerini elde etmi oluruz, / t s u / h e c e s i ni karmak iin de ayn yolu izleyebilirsiniz. Yani, dilimizi / t u / hecesini syleyecekmi gibi hazrlayp, / s u / seklinde sylersek, / t s u / hecesini karm oluruz. / h a / stununda / h u / olarak gsterdiimiz hece, konuma dilinde, ounlukla /fu/'ya benzer bir ekilde telaffuz edilmekted i r. / W a / stununda sadece / w a / hecesi yer almaktadr. Bu hecenin Japonca'daki syleni seki: ayn olmamakla birlikte, Trke'deki / v a / hecesinin syleniine benzer. Ancak, Japonca'daki / w a / sesini, Trke'deki / u a / sesini bir arpda kararak elde edebi liriz.

Hece sonunda kullanlan /n/ sesi, /na/, /ni/, /nu/, /ne/ ve /no/ hecelerinden ayr olarak, tabloda tek basna baka bir stunda yer almaktadr. Bunun nedeni de, aada gsterildii gibi, /n/ hecesinin, yerine gre farkl ekillerde telaffuz edilmesidir:

1- Kendinden hemen sonra gelen nsz /m/, /p/ veya /b/ ise, /m/ sekline dnr. yon-man kan-pa-i san-ba r > yom-man kam-pa-i sam-ba <krk bin> <kadeh kaldrma, serefe!> <ebe>

2- Kendinden hemen sonra gelen nsz /n/, /t/, /d/, / z / veya / r / ise, /n/ sesi, Trke'deki /n/ sesi gibi sylenir. son-na kan-tan on-do sen-za-i ken-ri ' > son-na kan-tan on-do sen-za-i ken-ri <yle> <kolay> <scaklk derecesi> <deterjan> <hak>

Kendinden hemen sonra gelen nsz /k/ veya /g/ ise, /n/ seni, sar kef, yani artdamak tmlU geniz nsz olarak karlr. (Bu ses, Anadolu azlarnda yaygn bir ses olup, "deruz", "baa", "gidecen/ (gideceksin) kelimelerinde yer alr. Nazal ne de denir.) son-ke-i man-ga > sor-ke-i mar-ga <sayg> <izgi roman, izgi film, karikatr>

4- Yukardaki durum dnda hece sonundaki /n/ sesi, genellikle yumuak ve belirsiz bir ekilde telaffuz edi1 ir.

C. KELMEDEK VURGU Trke'de kelimelerin cgunda son hece dierlerinden daha baskl ve daha yUksek bir tonla sylenir. Daha baskl sylenen heceleri bytlk harflerle yazarsak, baz kelimeler syle gsterebiliriz:

gU-ZEL a-ra-BA ek-UEK

Baz kelimelerin ise, basndaki veya ortasndaki yUksek tonla sylenmektedir: heceler

MA-sa san-DAL-ye is-TAN-bul AN-ka-ra.

Trke'de vurgu, bazen de farkl anlam belirtmekte nemli bir rol oynar. GtT-me ve git-UE, YA-ztn ve ya-ZIN rneklerinde grld gibi. Japonca'da da vurgu nemlidir ve kelimeden kelimeye deiir. Bazen, sesdes (ayn sesi tayan) iki kelimenin deiik anlamlar, ancak vurgu yardmyla birbirinden ayrlr: a-ME A-me su-M SU-mi ha-S HA-i <sekerieme> <yamur> <kmr> <kenar, kse> <kpr> <yemek ubuklar>

Ancak, hemen belirtelim: Vurgulu olsa da olmasa da heceler ayn baskyla ve ayn uzunlukta sylenir. Yani, vurgulu ve vurgusuz heceler arasndaki fark, sadece yksek tonla sylenip sylenmemesine baldr. Japonca kelimelerde vurgunun kanc hecede olaca konusunda genel bir kural yoktur. Bunun iin, kelimeyi ve vurgusunu szlkte aramak gerekmektedir. Ancak, yukarda belirtildii gibi sadece vurgu ile birbirinden ayrlan kelimelerin says fazla deildir. Biz de burada Japonca kelimelerdeki vurgular zel bir ekilde gstermeyecek, hepsini dz yazacaz.

0. / i / VE Al/ NLLERNN DMES Japonca'daki / i / ve /u/ nlleri, baz durumlarda ok yumuak telaffuz edilerek, fslt gibi, cok zayf bir ekilde sylenirler, rnein, i-ken <snav> kelimesindeki / i / nls son derece yumuar ve /-ken/ gibi telaffuz edilir. Bununla birlikte, sz konusu durumlarda / i / nlsnn dsUrUlmemesi, kelimenin anlalmas bakmndan byk sorun yaratmaz, rnein, /-ken/ kelimesi, /i-ken/ olarak telaffuz edilse bile, anlam kolaylkla karlr. /i/ ve /u/ nllerinin dmesi, su iki durumda gerekleir (rneklerde, dsen nl parantez ierisinde gsterilmektedir):

1. ki tmsz (sedasz) nsz arasndaki / i / ve /u/ nls der: k( i)ta (i)ka h(u)tar i ts(u)kemono <kuzey> <geyik> <iki kisi> <turu>

2. /i/ ve / u / nlleri, kelimenin sonunda yer ald zaman, kendilerinden nce de sedasz nsz gelirse, der: ka(i) ik(i) tats(u) soh(u) <deger> <nefes> <ayakta durmak> <byk baba>

zellikle konumada sk sk kullanlan desu (bildirme edat) ve masu (fiillere nezaket ve incelik anlam kazandran bir ek) da, bu kural gereince, konuma dilinde genellikle su sekide sylenir: des(u) des(i)ta mas(u) ma(i)ta [bildirme edat] [bildirme edatnn gemi zaman sekli] [fiilin kabarlk eki] [kibarlk ekinin gemi zaman seki i]

Yukarda da ksaca b e l i r t t i i m i z g i b i , bu nl dUsmesi, a s l n d a k e l i m e l e r i n a n l a l m a s bakmndan pek nemli saylmaz. Biz bu n o k t a y , Japonca konuma s r a s n d a , benzer ses dsmeler i y l e k a r l a t n z d a , herhangi b i r yanlmaya yol amamas i i n aklamak gereini duyduk.

2 .

YAZ I

S i STEM i

nceki blmde akladmz gibi, Japonca'daki kelimelerin okunu biimi, Trkler iin olduka kolaydr. Ancak, yazls, dier Uzak Dou dillerinde grldUU gibi, Latin Alfabesi'ne benzemez. Bu yzden, balangta Japonca'nn yazls biraz zor gelebilir. Biz bu kitapta Japonca yaz sisteminin renilmesini art olarak dnmeyeceiz. Bununla birlikte, ilerideki almalarnzda kolaylk salamak ve sizi Japonca yazlara bastan altrmak amacyla, burada, Japonca yaz sistemi hakknda ksaca bilgi vermek istiyoruz. Ayrca, bundan sonra vereceimiz her rnek cmle, hem Trk Alfabesi'ne dayanan fonetik harflerle, hem de Japonca yazl sekliyle verilecektir.

A. JAPONCA'DA KULLANILAN YAZI SSTEMLER Japonca'da Hiragana, Katakana ve Kanci olmak zere U ayr yaz sistemi kullanlr. Bunlardan Hiragana ve Katakana'da her harf birer hece belirtir. Japonca'daki Hece Tablosu'nda gsterilen (bk. sayfa 4) her hece iin birer Hiragana ve Katakana harfi vardr, rnein, Hiragana i" ve Katakana J harflerinin ikisi de /ka/ okunur. Genellikle, Hiragana, Japonca kkenli keli- melerin yazlmasnda kullanlr. Katakana ile de yabanc dillerden Japonca'ya giren kelimeler ve Trke'deki "tr tr", "vzr vzr", "at pat" gibi ses veya durum taklit eden kelimeler gsterilirler. Kanci, nc yzylda veya daha nceleri in'den Japonya'ya getirilmi Cince harflerdir. Ancak, bin seneyi asan bir suredir kullanlagelen Kanci, Cince kkenli kelimelerle birlikte Japonca'nn temel bir blUmUn oluturur. Artk Kanci'siz Japonca dnlemez. rnein, gnmz Japoncasndaki kelimelerin hemen hemen yars Kanci ile yazlmaktadr. Genelde Kanci ile kelimelerin kkU, Hiragana ile de kelimelere taklan ekler yazlr. ocuklar iin yazlm kitaplarda daha ok Hiragana kullanlr. Japonya'da renciler, ilk okulu bitirinceye kadar yaklak 900 Kanci renir. Ancak, gazete gibi normal bir yazy okuyabilmek iin 2000'e yakn Kanci bilmek gerekmektedir.

10

B. HRAGANA Hiragana, tek heceli harflerden oluur. Sayfa 4te aklanan Japonca'daki Hece Tablosu'nun Ust blUmllnde gsterilen her heceye denk dUsecek ekilde birer tane Hiragana harfi vardr, rnein, Hiragana i, tek basna /ka/ okunur. Simdi Hiragana harflerinin tmUnU bir tabloda gsterelim:

1 * a
IfN

10 12
ba

11

12

13
*

14
b

15

16

a
ka

tfi
9a

f
za

fc
ta *> i
o

fe- t
da na t; ni
A

t
ha

a
pa

t
ma
*

to
wa

sa

ya

ra

^ n

gi < gu

L
i

C
ci

(6)
(ci) (*)

ohi
^

XI
bi

t;
pi
*

y
ri S

ki
<

mi

u
X

t
su

1*
zu

bu /< be

t* yu

ku

tsu

(zu)
T? de

nu

hu
.*>.

pu

mu

ru

M
ge -*

tr
se

-tf
ze

e
0

ke Z ko

t te

to
ne 03 no

/<
pe
&

S
me

n
re -5

he

zo

fc
to

f
do

e
ho

IS
bo

fc
mo

X
yo

go

so

po

(* ) ro ( o )

tUmsz (Sedasz) UnsUz heceleri gsteren harflere ( ' ) iareti eklendiinde, karl olan, tUmlU (sedal) UnsUzl heceleri gsteren harfler elde edilir, rnein, j j (/ka/) harfine ( " ) iareti eklenirse ifi (/ga/) harfi elde edilir. Bu durum, UUncU, besinci, yedinci ve onuncu stunlarda grlmektedir. Onbirinci stundaki harfler ise, dokuzuncu stundaki harflere ( * ) iareti eklenerek elde edilir, rnein, (i (/ha/) harfine ( " ) iareti eklenirse (i (/pa/) olur. Parantez iine alnan * (/ci/), "5 (/zu/) ve 6 (/o/) harfleri, sadece belirli kelimeler veya eklerde kullanlr. Dier bUtUn kelime ve eklerde C (/ci/), -f (/zu/) ve S (/o/) kullanlr. Japonca'daki Hece Tablosu'nun ait blmnde gsterilen heceleri belirtmede ^ (/ya/), tf> (/yu/) ve i. (/yo/) harflerinin kUUU olan ^ , > ve i. kullanlr.

11

kya t *

f P gya

L a L
U

C * ca

*> * a *> *
U

t> f hy
T> n>

tf* bya
t/ M >

r/*
pya tf > pyu t; x pyo

h- * mya # * myu * J: myo

> J * rya
> J >

nya tc nyu t- J: nyo

*f
gyu

kyu J: kyo

C *> cu C J: co

hyu
t> -t

byu V J: byo

ryu
'J .t

#" J: L i. gyo o

*> i: o

hyo

ryo

Bu tabloda da ( " ) ve ( * ) i a r e t l e r i stlenmektedir.

ayn

fonksiyonlar

C . KATAKANA

Katakana da, Hiragana gibi tek heceli harflerden oluur. Hiragana'ya gre daha kseli ve sert ekilleri vardr. Japonca'deki her heceyi karlayan birer tane Katakana harfi de vardr.

2 3 ka * ki 0 ku * ke n ko *

4 tf sa / S X su t se y so

5 *

7 *" da (^) (ci)

9
y\

10 A ba

11 A pa

12
V

13 V ya

14
7

15 9 wa

16 > n

r
a -I" i > u
X

na ni

ga gi *" gu

za y ci X

ta fi y

ha t hi 7 hu

ma ^ mi A mu X me ^ mo

ra y

fcf tr
bi pi 7 PU ^ pe # po

a. yu

ri )l> ru U

(y> * zu tsu (zu) nu

e ze !/ zo
X X

y
bu
s<

y
ge rf go

* ne y no

- " .

e *
0

te rto

de K do

ne * ho

be # bo

3 yo

re D

(9 ) ro ( o )

12

Hiragana sisteminde grld gibi, Katakana sisteminde de tmsz UnsUz heceleri gsteren harflere ( " ) iareti eklendiinde, karl olan OtUmlU UnsUz heceleri gsteren harfler elde edilir. Bu durum, nc, besinci, yedinci ve onuncu stunlarda grlmektedir. Onbirinci stundaki harfler ise, dokuzuncu stundaki harflere ( " ) iareti eklenerek elde edilir. Parantez iine alnan *f (/ci/), *J (/zu/) ve 9 (/o/) harfleri,sadece belirli kelimeler veya eklerde kullanlr. Dier btn kelimeler ve eklerde V (/ci/), X (/zu/) ve * (/o/) kullanlr. Japonca'daki Hece Tablosu'nun alt blmnde gsterilen heceleri belirtmede " V (/ya/), 3. (/yu/) ve 3 (/yo/) harflerinin k olan + , a. ve 3 kullanlr.

* + = + i/ + V + ^ + + t + fcf + f +
kya
* 3.

+ mya
^ i

y irya y a ryu y 3 ryo

9ya
* =L

a i' a
U

ca i> a cu V 3 co

a J- a u
* 3

nya a nyu
3

hya fc a hyu t 3

bya

pya a pyu 3 pyo

fcfa
byu t^ 3 byo

kyu
# 3

gyu
* 3

myu
$ 3

> 3
O

kyo

gyo

nyo

hyo

myo

D. FT NSZLERN YAZILISI TELAFFUZ Blmnn A ksmnda, Japonca kelimelerde bazen ayn nszn yan yana gelebildiine deindik. Bu tUr ift nszleri gstermek iin /tsu/ harfinin k kullanlr. Bu kural, hem Hiragana hem Katakana iin geerlidir.

Sapporo katta do. i ki ssaten "S.oni sakka

$ o # 3

+r -> JK D

a o fc 4f o * # o $ -c^
^ o t J: i :

* *9 K * + y t f >
-f 5 ^ 3 9" >/ *

* o A

13

E. JAPONCA'DA BULUNMAYAN BAZI HECELERN YAZILISI Yabanc dillerden,, zellikle ngilizce basta olmak zere dier Batl dillerden Japonca'ya giren kelimelerde, /fa/, /va/, /si/ ve / z i / gibi asl Japonca kelimelerde kullanlmayan heceler bulunabilir. Bu tlir heceler, kUcUk 7 (/a/), r (/i/), ) (/u/), x. (/e/) ve * (/o/) harfleri kullanlarak, bazen su ekilde yazlr (Yabanc dillerden giren kelimeler sadece Katakana ile yazlr):

fa fi fu fe fo ti tu si

y T y y y
X
1 "

wi we wo

y *

? X y *

va vi vu ve vo di du zi

?7 >"-<

y
V
X

y*
7* <

T"

<

h *) X e

K >

*-<

F. KANC

(in Yaz Sistemi)

Kanci'nin Hiragana ve Katakana'ya gre bambaka bir sistemi vardr. CUnkli, her bir Kanci bir ses deil, bal basna bir nesne veya kavram karlamaktadr. Simdi birka basit rnek grelim: * # S: (ki) (hayas) (mor i) <agac> <koru> <orman>

"Aa" gsteren Kanci'yi yan yana yazarsanz "koru", ona bir tane daha "aa" Kanci'sini eklerseniz "orman" karl Kanci'yi elde edersiniz. Ancak, ou zaman durum bu kadar basit deildir. Her Kanci'nin yazlsn, okunuunu ve anlamn tek tek ezberlemek gerekmektedir. Yine de tamamen kuralsz deildir, rnein:

14

& & S m 16 Si

(kin) (gin) (tetsu) (koo) (namari) (suzu)

<maden, altn> <gllmUs> <demir> <elik> <kursun> <kalay>

Birinci satrdaki Kanci'nin "maden" anlamn tadn bilirseniz, ikinci satrdan sonraki Kanci'leri bilmeseniz de, onlarn iinde klicUk "maden" Kanci'si bulunduundan, "maden* ile ilgili bir anlam tayabileceini karabilirsiniz. Buraya kadar verdiimiz rneklerde bir tane Kanci bir kelime oluturuyordu. Fakat ou zaman iki veya daha fazla Kanci bir kelime oluturur, rnein, ffc (tetsu) Kanci'sinin anlam "demir" ve S (doo) Kanci'sinin anlam "yol" olurken, bu iki Kanci'den oluan 8fc>I (tetsu-doo) kelimesi 'demir yolu" anlamn tar. Her bir Kanci'nin, genellikle, iki veya daha fazla okunuu vardr, rnein, yukarda gsterilen il Kanci'sinin doo ve mii olmak zere iki ayr okunuu vardr. Bunlardan doo, Cince telaffuzunun Japoncalasms, mii ise, hemen hemen ayn anlam tayan asl Japonca kelimeye gre okunuudur. Birinci okunua On-yomi, ikincisine Kun-yomi denir. Baka bir deyile, On-yoni, Kanci'nin ince'deki asl telaffuzuna gre okunuu, Kun-yomi ise anlamna gre okunuudur diyebiliriz. Kanci /fc # & Kun-yomi ki hayai mor i On-yomi boku, ffloku rin sin

On-yomi ve Kun-yomi 'yi Trke'den rnek vererek aklamaya alalm, rnein, "isim" kelimesi, aslnda Arapa kkenli bir kelimedir. Arap harfiyle --I seklinde yazlr. Kanci'nin kullanl, "isim" kelimesini .I olarak yazmaya benzemektedir. Simdi bu yazy /isim/ olarak telaffuz ederseniz, On-yomi ile okumu olursunuz. Buna karlk, ayn yazy /ad/ seklinde telaffuz ederseniz, Kun-yomi ile okumu olursunuz.

15

G. ISARETLER Japonca'da cUmlenin sonu ( . ) iaretiyle belirtilir. CUmle olduka uzun ise, iine ( , ) iareti de konulabilir. Dier bir deyile, Trke'deki nokta ( . ) iaretinin grevini ( . ) iareti: virgUl (,) iaretinin grevini ise ( , ) iareti grmektedirler. Ayrca, baka kiinin syledikleini aynen aktarmak iin, ( T j ) iareti kullanlr. Bunlar, Trke'deki ( " ") iaretinin karldr. H. ROOMA-C (LATN ALFABES) Genellikle Japonca, yukarda akladmz Hiragana, Katakana ve Kanci ile yazlr. Ancak, pek fazla olmamakla birlikte, baz durumlarda, rnein pasaport, harita veya yabanclar iin Japonca gramer kitaplarnda, Latin Alfabesi de kullanlmaktadr. Simdi aada gsterilen U ayr sistem vardr: 1. HeboTi-iki a
1

(Hepburn Sistemi) za ta Ji eh i zu tsu ze te zo to ja cha JU chu JO cho da de do

na ni nu ne no ha hi fu he ho ba bi bu be bo pa pt pu pe po ma m mu ne mo

u e
0

ka ki ku ke ko

3a sa 91 shi gu su 9e se 90 so

ya yu yo

ra
r

ru re ro rya ryu ryo

wa

kya gya sha kyu gyu shu kyo gyo sho 2. Kunrei-$iki a
I

nya hya bya pya m y a nyu hyu byu pyu m y u nyo hyo byo pyo m y o

(Eitim Bakanl Sistemi) sa s su se so za z zu ze zo ta ti tu te to da de do na

n

u e
0

ka ki ku ke ko

9a g gu ge go

ha

nu ne no

h i
hu he ho

ba bi bu be bo

pa p pu pe po

ma m mu ne mo

ya yu yo

ra
r

ru re ro rya ryu ryo

wa

kya gya sya zya tya kyu gyu syu zyu tyu kyo gyo syo zyo tyo

nya hya bya pya mya nyu hyu byu pyu m y u nyo hyo byo pyo m y o

3. Nihon-$iki
a u e
0

(Japon Sistemi)
sa' s su se so za z zu ze zo ta ti tu te to da di du de do na ni nu ne no ha hi hu he ho ba bi bu be bo pa pi pu pe po ma mi mu me mo ya yu yo ra r ru re ro rya ryu ryo wa w we wo n

ka ki ku ke ko

ga gi gu ge go

kya gya sya zya tya dya nya hya bya pya mya kyu gyu syu zyu tyu dyu nyu hyu byu pyu myu kyo gyo syo zyo tyo dyo nyo hyo byo pyo myo kwa

16

 K NC i TEMEL

BLM FADELER.

L L E R

A. JAPONCA FLLERLE LGL GENEL BLGLER

T r k e ' d e olduu g i b i , Japonca'da da yklem ( p r e d i k a t ) g e n e l l i k l e cmlenin sonundadr. J a p o n c a ' d a , cmleyi oluturan unsurlardan z n e ( f a i l ) , nesne ve zarf a t l s a b i l e , o cmle yine de bamsz b i r cmle o l a r a k kabul e d i l e b i l i r . Ancak, yklem iin ayn eyi syleyemeyiz. Yklem a t l r s a , o cmle a r t k cmle saylmayp, b i r cmlenin p a r a s ya da eksik cmle olarak kabul e d i l i r . Bunu b i r r n e k l e a k l a y a l m ; 1. t> tz L tt B 8 r H Wifr$.? . Watai wa mainii inbun o yomimasu. < Ben her gn g a z e t e okurum. >
2.S B SfBfl & * * T .

Mainii inbun o yomimasu. < Her gn gazete okurum. > S.SrBB & &* t. inbun o yomimasu. < Gazete okurum. > AMfr T. Yomimasu. < Okurum. > Grld gibi, 2 numaral cmlede zne watasi wa, 3 numaral cmlede zne watai wa ve zarf mainii, 4 numaral cmlede ise, srasyla, zne watasi wa, zarf mainii ve nesne inbun o atlsa bile, cmlenin anlamnda fazla bir deiiklik olmamakta, ve belirtilmek istenilenin, hic deilse bir blmU anlalmaktadr. Oysa, ayn cmlenin yklemi olan yomimasu kelimesi atlrsa, cmlede belirtilmek istenilen belirsizlesmekte, cmle de anlamszlamaktadr. Yklemi tekil eden kelimelerden en ok kullanlan, kuskusuz fiildir. Bu nedenle, Japonca elimle yaps iinde yer alan kelimelerin en nemlisi fiildir diyebiliriz. Bu nedenle, nce fiiilleri ele alp incelemeyi uygun bulduk. Bilindii gibi, Trke bir szlkte fiiller /-mek/ veya /-mak/'l masdar ekilleriyle gsterilirler. Japonca bir szlkte

19

ise, bUtlin fiillerin sonu /u/ hecesiyle biter. Baka bir deyile, TUrkce'de fiillerin szlk sekli /-mek/ veya /-mak/'la biterken, Japonca'da /u/'yla biter: kakjj taber iku yazmak yemek gitmek

Hemen belirtelim ki, Trke'de sonu /-mek/ veya /-mak/'la biten her kelime de fiil deildir (/ekmek/, /akmak/, /tokmak/ gibi). Benzer bir durum Japonca'da da vardr. Japonca'da sonu / u / ile biten butun kelimeler fiil deildir: isu asu uguisu <sandalye> <yarn> <bulbul>

B. FilLLERIN DRT TEMEL EKIM SEKL i Bilindii sonundadr: gibi Trke bir cmlede ahs eki fiilin

geldim geldin geldi

Oysa Japonca fiiller, Trke'deki gibi ahs eki almazlar. Dolaysyla, sadece fiile bakarak o fiilin kanc ahsa ait olduunu kolayca anlayamazsnz. Bunu bir rnekle grelim:

* >fcut

JL* -

Watasi wa kak imau. <Ben yazar im.> * & tz (i *.#.*..? . Anata wa kak I masu. <S i z(tek i 1) yazarsnz.>

* *> ^ t ftJULt
Uiiko wa kak i ma u. <Miiko yazar.> rnekten de anlalabilecei gibi, kaku <yazmak> fiili, her Uc ahs iin de ayn ekilde kullanlmakta (kakimasu), ahslara gre deiiklie uramamaktadr.

20

Buna karlk, Japonca fiiller, cUmle iinde stlendikleri fonksiyonlara bal olarak, seklini deitirir, rnek olarak kaku fiilini ele alp ekim ekillerini grelim. \ 2 <yazar> <yazmaz> <yazd> 2- kaita 2- kakanakatta <yazmad> <yazp> i kaite - kakeba <yazsa, yazarsa> ] kake <yaz> A kakoo <yazaym, yazalm> "2- kakeru <yazabilir> 2 kake ta <yazabildi> 4 kakimasu <yazar(kibar konuma sekli)> i kakimasen <yazmaz(kibar konuma sekli)> -* kakimai ta <yazd(kibar konuma sekli)> 1 kakimasende i ta <yazmad(kibar konuma sekli)> kaku kakana i

Bu rneklerden sonra, Japonca'daki fiil ekimlerinin ok karmak ve zor olduu sonucuna vararak, 'Bunlar nasl ezberleyeceiz?" diye korkuya kaplmayn. nk bu ekimlerin tm, fiillerin aada belirtilen drt temel ekili seklinden tretilir: 1. 2. 3. 4. Szlk sekli: Nai sekli: Uasu 6ekli: Te sekli: kaku kaka-nai kaki-masu kai-te

Fiillerin bu drt temel ekim durumunun Trke'deki karlklar yledir: 1. Szlk sekli: geni zamana benzer. 2. Nai sekli: olumsuz geni zamana benzer. 3. Masu sekli: anlamca szlk sekli ile ayn olup, daha kibar bir konuma seklidir. 4. Te sekli: /-ip/, / - i p / ula(gerundium) sekline benzer.

C. FLLERN EKMLERNE GRE GRUBU imdi de, Japonca fiillerin, bu drt teael ekili lerini, bir tabloda balca rnekleriyle gsterelim: ekil-

21

TABLO 1

szlk s.

nal s.

masu e.

te s.

itmek

osu

osanai

osimasu [osimasu] ur imasu

o i te [osi te] utte

satmak

uru

urana i

vurmak

utsu [utu]

utanai

u imasu [ut imasu] ak imasu

utte

amak

aku

akana i

ai te

yUzmek

oyogu

oyoganai

oyogimasu

oyoide

umak

tobu

tobana i

tob imasu

tonde

rmek

amu

amana i

ar r . imasu

ande

1
grllsmek, karlamak sylemek

au
[a*u] iu [iwu] kau [kawu]

awana i

a imasu [avimasu] i imasu [iwimasu] kaimasu [kawimasu]

atte

ifana i

itte

satn almak

kawanai

katte

gitmek

iku

i kana i

ikimasu

itte

sylemek

osaru

osaranai

osa imasu

osatte

var olmak

aru

nai

ar imasu

atte

22

grmek 2 yemek

mi ru

mina i

mimasu

mi te

taberu

tabenai

tabemasu

tabete

etmek yapmak gelmek

suru

i na i [sinai] kona i

simasu [s imasu] kimasu

i te

kuru

ki te

* [ ] iinde fiilin asl ekilleri gsterilmektedir, rnein, suru fiilinin nai sekli, aslnda sinai olarak dnlrken Japonca'da /si/ hecesi olmayp yerine /i/ hecesi kullanldndan sinai, inai olmutur. Yukarda, Tablo l'de gsterilmeyen fiillerin ekilileri, szlk seklinin son hecesine gre yaplr. Baka bir deyile, szlk ekillerinin son heceleri ayn olan fiiller, genellikle ayn ekilde ekilir. (Ancak, ileride de aklayacamz gibi, sadece son hecesi /-ru/ olan fiiller bu kuraln dndadr.) rnein, szlk sekli /-su/ ile biten fiillerin tm, Tablo 1'de yer alan osu fiiliyle ayn ekleri alarak ekilir.

szlk s. <itmek> <konusmak> <dnc vermek> <bozmak> <iade etmek> osu hanasu kasu kowasu kaesu

na s. osana hanasana i kasana i kowasana i kaesana i

masu s osimasu hanaimasu kaimasu kottasimasu kaemasu

te s. osi te hana;i te ka i te kowai te kaei te

Ayn e k i l d e , son h e c e l e r i / t s u / i l e biten katsu <yenmek>, matsu <beklemek> ve t a t s u <ayaga kalkmak> gibi f i i l l e r de, Tablo 1'deki utsu <vurmak> f i i l i g i b i e k i l i r l e r . Bu aamada, ayn e k i l d e ekime urayan f i i l l e r i b i r arada syle g s t e r e b i l i r i z .

23

osu utsu aku oyogu tobu amu inu aj

tipi: tip tip tip tip tip tipi tipi:

hanasu. kasu, kowasu, sasu, vb. katsu, tnatsu, motsu. tatsu. vb. a rku.' kaku, oku, saku. vb. i sogu, kogu. mogu. sawagu, vb. narabu, sakebu. yobu, yorokobu. vb. kamu, nomu, pusumu. yam. hasamu. vb. sadece inu iii, ou_, ka, hiro^j. tsukaj, vb. incelendiinde, Japonca'da ile biten U eit fiil

Tablo 1'deki rnek fiiller szlk ekillerinin son hecesi /-ru/ olduu grlllUr:

-Birinci grupta yer alan fiillerden, sadece son hecesi /-ru/ ile biten fiil eitleri: nemuru, keru, yani, uru tipi fiilleri: ikaru, hairu inoru, vb. -kinci gruptaki fiillerin hepsi /-ru/ ile biter; yani, miru tipi: iru, niru, ikiru, tociru, vb. ve taberu tipi: deru, hirogeru, yameru, vb. -Ulincu grup fiilleri; yani, suru ve kuru. Ksacas, birinci grup fiillerde, /-ru/ hecesinden nce gelen /a/, /i/, /u/, /e/, /o/ nllerinden biri vardr. Buna karlk, ikinci grup fiillerde ise, /-ru/ hecesinden nce sadece / i / veya / e / UnlUsU vardr. Baka bir deyile, eer bir fiilin szlk seklinin sonu /-aru/, /-uru/ veya /-oru/ ile bitiyorsa, o fiil birinci grup bir fiildir ve de uru gibi ekilir. Sorun yaratabilecek fiiller, szlk sekli /-iru/ veya /-eru/ ile biten fiillerdir. Bu durumda fiilin, birinci ya da ikinci gruba girip girmedii, ancak szle bakarak anlalabilir. Birinci gruptan /-iru/ veya /-eru/ ile biten fiillerin baslcalarn syle gsterebiliriz:

24

*SzlUk sekli /-iru/ ile baslcalar:

biten

1. grup fiillerden

iru <bilmek>, hairu <kosmak>, nigiru <elle tutmak>, kugiru <parcalara ayrmak>, iru <lzm, gerekmek> vb. ("Var, var olmak' anlaml iru ise 2. grup bir fiildir.)

*SzlUk sekli baslcalar:

/-eru/ ile

biten

1. grup

fiillerden

suberu <kaymak>, aberu <konusmak>, heru <azalmak>, kaeru <dnmek>, aseru <telaslanmak> vb. Bir de kiru fiili vardr ki, birinci gruba girdiinde <kesmek>, ikinci gruba girdiinde ise <giyinmek> anlamna gelir. Fiilin hangi anlama geldii vurgudan anlalr. Syle ki: K-ru seklinde okunduunda <kesmek>: ki-RU seklinde okunduunda ise <giyinmek> anlamna gel ir. Son olarak da, birinci grup fiillerden olup ta, bir bakma kural d olan iku, oaru ve aru fiilleri vardr. Iku fiilinin /-te/ sekli, yukarda belirtilen kural gereince aku fiili gibi ekilerek ikite olmas gerekirken, kurallara uymayp itte seklini alr. Oaru fiilinin /-masu/ sekli de, kural uyarnca oarimasu olmas gerekirken oaimasu olur; aru fiilinin /-nai/ ekli ise aranai deil, sadece nai'dir. UUncU grup fiillerin tUmti kural d fiillerdir. Suru ve kuru gibi ekilen fiil rnekleri yoktur. Bu nedenle, daha nce belirtilen iku, oaru ve aru ile birlikte, kural d bu bes fiilin ekimini ezberlemek gerekir. Drt temel ekim sekline gre, fiillerin sonundaki ekleri topluca syle gsterebiliriz:

25

TABLO 2 szlk seklinin sonu -su -tsu -ku * -gu -bu -mu -nu -(UnlU)-u nai s. masu s. te s.

-sana i -tana i -kana i -ganai -bana i -mana i -nanai -wanai

-5 imasu -imasu -kimasu -gimasu -b imasu -mimasu -nimasu -imasu

-site -tte -i te -i de -nde -nde -nde -tte

-aru ** -uru *** -oru

-aranai -urana i -orana i

-ar imasu -ur imasu -or imasu

-atte -utte -otte

-i ru

-i ranai -i nai -eranai -enai

-i rimasu -imasu -erimasu -emasu

-itte (l.g. ) -ite (2.g. ) -ette (l.g.) -ete (2.g. )

-eru

* Ancak iku kural ddr. ** Ancak aru ve ossaru kural ddr. Ancak suru ve kuru kural ddr.

26

D. FLLERN GRUPLARINI BULURKEN DKKAT EDLMES GEREKEN NOKTALAR Buraya kadar yaptmz aklamalardan da anlalaca gibi, Japonca'da fiiller karmak gibi grnse de, aslnda olduka dzenli ve kurallara baldr. Bir bakma, Trke'nin fiil ekimine benzemektedir. Fiillerin szlUk ekillerinin son heceleri bilirseniz, yukarda akladmz kurallara gre hemen tUm ekim ekillerini elde edebilirsiniz. Ancak, szlUk seklinin son hecesi /-ru/ ile biten fiillerin ekiminde biraz dikkatli olmak gerekir. Unktl, bu fiillerin sadece szlUk ekillerinin son hecesine bakarak hangi gruba girdiklerini anlamak mmkn deildir. Bununla birlikte, eer, bir fiilin szlUk sekli dndaki herhangi bir ekim sekli bilinirse, o fiilin 1. ya da 2. gruba girip girmedii kolaylkla anlaslabi1 ir. rnein, fiillerin nai sekline bakldnda, o fiilin hangi gruba girdii aka belli olur. Bunu syle anlayabiliriz: Eer /-nai/'den nce /a/ geliyor ve /-anai/ oluyorsa, o fiiller 1. gruba; yle deil de, /-inai/ veya /-enai/ seklinde iseler o fiiller 2. gruba girerler. Bunlar dnda kalan bes kural d fiilin (suru, iku, aru, oaru) bulunduunu hi unutmamak gerekir. kuru,

E. FLLERN YKLEM(PREDKAT) EKLLER 1. DUz ve Kibar Konuma ekilleri: Japonca'daki dz ve kibar konuma ekilleri, gnlk yasamda byk nem tar. Konuulan kii (gnderilen), eer, aileden birisi, yakn arkada, yat, daha gen ya da sosyal statU bakmndan daha aa bir konumda ise, konuan kii (gnderen), genellikle, yklemlerin dz seklini kullanr. Yaz dilinde de yklemlerin dz sekli kullanlr. Samim olunmayan (olunsa da konumacdan ya ve statce daha Ust durumda bulunan) kiilerle konuurken kibar konuma ekilleri kullanlr. Japonca renen yabanclarn, ilke olarak, kibar konuma ekillerini kullanmalar, fazla yanl yapp pot krmamalar asndan yararl olur. UnkU, konuurken yklemin dz sekli yerine yanllkla kibar seklini kullanmak, kiba.r sekli yerine yanllkla dUz 'eklini kullanmaktan daha iyidir. En azndan, daha az yanl yapp pot krmamay salar. Fiiller, yUklem olarak kullanldnda, ayn kurala bal olur. Bu demektir ki, fiillerin de dz ve kibar konuma ekilleri vardr.

27

2. Fiillerin imdiki ve Gemi Zamanlar Seki Iler i ): a) DUz Konuma ekilleri:

(Olumlu

ve

Olumsuz

Japonca'da, fiillerin imdiki zamann dliz sekli, aslnda daha ok, Trke'deki geni zamana benzer. Fiillerin dliz ekilleri iin, yukarda grdmz szlk sekli kullanlr. imdiki zaman sekli = szlk sekli: kaku kakanai

imdiki zaman olumsuz sekli nai sekli:

Fiillerin gemi zamann dliz sekli iin de, te seklindeki fiilin son sesi olan / e / sesi /a/'ya evrilir. (Japonca'da, di'li gemi ve mis' gemi zaman ayrm yoktur.) kaite (te sekli) ka i ta (gemi zaman, dliz sekli)

Gemi zamann olumsuz dliz sekli, fiilin nai seklinden tretilir. Bunun iin de, nai seklinin sonunda yer alan /-nai/, /-nakatta/ olarak deitirilir. kakanai (nai sekli) > kakanakatta (ge. z. olumsuz, dz s.) ekilleri syle gstere-

Buraya kadar akladmz dliz biliriz. imdiki imdiki gemi gemi zaman zaman zaman zaman olumlu s. olumsuz s. olumlu s. olumsuz s.

kaku kakana i kai ta kakanakatta

b) Kibar Konuma ekilleri: Kibar imdiki zaman ekilleri, /-masu/ ile yaplr. Fiilin imdiki zaman m yoksa gemi zaman m olduu, olumlu mu olumsuz mu olduu, masu seklinin son /-masu/ ksm deitirilerek gsteri lir. imdiki zaman olumlu s. imdiki zaman olumsuz s. gemi zaman olumlu s. kakimasu kakimasen kakimaita

28

Gemi zamann olumsuz kibar sekliyse, yukardaki kurallardan biraz farkldr. imdiki zaman olumsuz sekli /-masen/'in sonuna 6. blmde (sayfa 72 v.d.d.) greceimiz bildirme edat desu'nun gemi zaman sekli /deita/ eklenerek elde edilir: gemi zaman olumsuz 5. kakimasen deita

o) imdiki ve Gemi Zaman Ekleri ve rnekleri: Buraya kadar akladmz, fiillerin ekimlerinde kullanlan ekleri toparlayarak bir kez de tablo halinde gsterelim.

TABLO 3 dUz sekil imdiki z. gemi z. olumlu olumlu olumsuz olumsuz kak ka i ta kakana i kakanakatta kibar sekil kakimasu kakimai ta kakimasen kakimasen de ta

imdiki z. gemi z.

Simdi de balca fiillerin ekimini grelim: <itmek> osu oita osanai osanakatta oitnasu osimaita oimasen oimasen deita <vurmak> utsu utta utana i utanakatta umasu uimai ta u imasen uimasen deita

<almak> aku a i ta akana i akanakatta akimasu ak ima i ta akimasen akimasen deita

<yllzmek> oyogu oyoida oyoganai oyoganakatta oyogtmasu oyogimaita oyogimasen oyogimasen deita

<rmek>

<lmek> nu i nda inanai irranakatta nmasu inimas i ta sinimasen sinimasen deita

amu
anda amana i atnanakatta

ammasu amimai ta amimasen amimasen deita

<uymak,

karslamak>

<gitmek>

au
atta awanai awanakatta

amasu aimai ta aimasen aimasen deita

iku
i tta ikana ikanakatta

ikimasu ik i ma i ta ikimasen ikimasen de i ta

<grmek, bakmak> m ru mi ta mi na i minakatta mmasu mimai ta mimasen mimasen deita

<yemek> taberu tabeta tabenai tabenakatta tabemasu tabemaita tabemasen tabemasen deita

<etmek, yapmak> suru i ta i na i inakatta masu imai ta imasen imasen deita

<gelmek> kuru ki ta kona i konakatta kimasu k i ma i ta kimasen kimasen deita

BUtUn bu aklamalardan sonra, T a b l o 3'te belirtilen sekil ile Japonca baz kolay cUmleler y a p a b i l m e n i z gerekir.

30

3. Fiillerin SUreklilik a) ekimi:

Kipi:

Buraya kadar belirtilen imdiki ve gemi zaman ekillerinden baka, Japonca'da fiillerin bir de sreklilik ifade edensekilleri vardr. Ancak bu sekil, tek bir ekle deil, fiilin te sekli ile iru <varolmak, bulunmak> fiili birlikte kullanlarak elde edilir. Bu durumda iru fiili, yardmc fiil olarak kullanlmaktadr. iru fiili, 2. grup fiillerden olup, miru fiili gibi ekilerek, imdiki ve gecmis zamanlarda sreklilik durumunu belirtmek iin kullanlr. Simdi kaku fiilini rnek alarak sreklilik ekillerini gsterelim:

dz konuma . sim.z.olumlu: ge.z.olumlu: kaite iru kaite ita

kibar konuma . kaite imasu kaite imaita kaite imasen <yazyor> <yazyordu> <yazmyor>

sim. z.olumsuz: kaite inai ge. z.olumsuz: kaite inakatta

kai_t_ imasen dei ta <yazmyordu>

(Olumsuz eklin bir de kakanaide iru <yazmamakta sekli olup, anlamca farkldr.)

direniyor>

b) Japonca SUreklilik Seklinin Belirttii Anlam: Japonca sreklilik sekli, anlamca Trke'deki /-iyor/ sekline benzemekle birlikte, farkl olduu durumlar da grlr. Japonca sreklilik seklinin balca iki anlam vardr: 1Yukardaki rneklerde grld gibi, eylem devam etmektedir. Tpk Trke'deki /-mektedir/, /-maktadr/ gibi:

Watai wa ima tegami o kaite: imau. <Ben simdi mektup yazyorum (yazmaktayim).>

31

2- Eylem bitmi, ancak e t k i ya da sonucu devam e t m e k t e d i r :

jg #

HlXil*..t!
olmas, gemiteki

Mado ga a i t e jmau. <Pencere ak duruyor. (Pencerenin ak alma eyleminin b i r sonucudur. )> 7 7 / ? m 0 * ^ '..?.s..}:..$.

Ahumetto wa Nihon e j _ t j t e _ _ i mast, <Ahmet (su anda) Japonya'da bulunuyor.(Ahmed'in Japonya'da bulunuu, gemiteki gitmek eyleminin bir sonucudur. )> Sreklilik kipinin, Trke'de olmayan 2. anlamna dikkat edilmesi gerekir.

32

4. Emi r Kipi: a) Kibar ve Nazik Emir Sekli (Rica): Trke'de, "Git", "Gidin" ve "Gidiniz" gibi farkl kibarlk derecesini gsteren deiik emir ekilleri olduu gibi, Japonca'da da benzer bir durum vardr. Japonca'da emir kipinin, genellikle, kibar ve nazik syleni sekli kullanlr. Bu sekil, aslnda emir deil, rica belirtir. Emir kipinin baka syleni ekilleri ise, olduka kaba ve sert olup, kullanl snrldr. Bu nedenle, kibar ve nazik emir seklinden balamay uygun bulduk. Emir kipinin kibar ve nazik seklini elde etmek iin, ilgili fiilin te eklinin sonuna /kudasai/ eklemek yeterlidir. Bunun Trke'deki karl /-(y)in/ veya /-(y)iniz/'dir. tabete kudasai: <Yiyin (ltfen).>

b) Kibar Ancak Zorlayc Emir Sekli: Daha zorlayc anlamda emir, masu seklindeki fiilin /-masu/ ksm atlp, yerine /-nasai/ getirilerek yaplr. tabemasu (masu s.)

tabenasai (zorlayc emir s.) <Ye ( Yemelisin.)>

o) Kaba Emir Sekli: Daha kaba ve buyurgan bir emir sekli vardr. Syle elde edilir: -Birinci grup fiillerde, szlUk 6eklinin sesinin /e/'ye dntrlmesi gerekir: kaku kake (szlUk s.) (kaba emir s.) <Yaz!> en Bu gekilse,

sonundaki

/u/

33

-ikinci grup fiillerde, szlk seklinin sonundaki / u / sesini / o / yapmakla olur: taberj tabero_ (szlk s. ) (kaba emir s.) <Ye!> fiillerin kaba emir

-Dzensiz fiiller olan UcUncli grup ekilleri ise, syle yaplmaktadr. suru_ i ro kuru_ koi (szlk 5. ) (kaba emir s.) <Yap!> (szlk s.) (kaba emir s.) <Gel!>

d) Kibar ve Nazik Emrin Olumsuzu: Fiillerin olumsuz emir sekli, fiilin olumsuz te sekli (sayfa 41de aklanacaktr) kullanlarak yaplr, nce olumsuz te eklini syle elde ederiz: tabenai (nai sekli)

tabenaide (olumsuz te sekli) Bir fiilin olumsuz te seklinin sonuna, olumlu seklindeki gibi kudasai kelimesi getirilirse, o fiilin ekilde sylenen olumsuz emir sekli elde edilmi olur. tabenaide kudasai <(Ltfen) yemeyin.> emir kibar

e) Kibar noak Zorlayc Emrin Olumsuzu: Bir de, dorudan ve zorlayc emir sekPi vardr ki, bunun olumsuz sekli yoktur. Bu olumsuz emrin yerine syle ekiller kullanlabilir:

34

-te wa ikenai ya da

(dz)

-te wa ikemasen (kibar) Ancak, bu ifade, aslnda emir olmayp, eylemin yaplmasnn doru olmadn veya yasaklandn belirten yardmc fiildir. Bunu sayfa 158de daha ayrntl bir ekilde greceksiniz. tabete wa ikenai (dz konuma sekli) <Yemek yasak. Yemek doru deil.>

tabete wa ikemasen (kibar konuma sekli) <Yemek yasak. Yemek doru deil.> f) Kaba Emrin Olumsuzu:

Fiillerin en sert ve zorlayc emir seklinin olumsuzunu elde etmek kolaydr. Bunun iin bir fiilin szlk sekli sonuna /-na/ eklemek yeterlidir. taberu Taberuna. (szlk sekli) <Yeme!> akladmz, UUncil grup fiiller

Bu kural, daha nce iin de geerlidir: suru Suruna. kuru Kuruna.

(szlk sekli) <Yapma!> (szlk sekli) <Gelme!>

35

g) F i i l l e r i n Emir e k i l l e r i

(zet): ttimU,

Buraya kadar akladmz emir ekillerinin a a d a k i tabloda toplu olarak g s t e r i l m i t i r : TABLO 4 OLUMLU
kibar kibar zorlayc kaba zorlayc i. grup fiil' ka i te kudasa i kakinasa i kake 2. grup fiil , tabete kudasa i tabenasa i tabero

TABLO 5

OLUMSUZ
kibar kibar zorlayc kaba zorlayc

1. grup fiil kakanaide kudasai (yok) kakuna

2. grup fiil tabenaide kudasai (yok) taberuna

Ancak, yukarda akland gibi, zorlayc emir ekilleri kullanld zaman, konuma konusuyla ilgili artlara yeterince nem verilmesi gerekmektedir. Bu yzden, zellikle bu son iki sekli, zorunlu kalmadka kullanmamanz gerekir. nemli bir konuyu daha belirtelim: Japonca'da, Trke'deki "Yesin", "Yazsn" gibi, esir kipinin nc ahslarnn karl yoktur.

5. istek Kipi: a) stek Kipinin DUz Syleni Sekli: Bir eylemin olmas istenirken ya da bir eylem nerilirken istek kipi kullanlr, istek kipinin dz syleni sekli, fiillerin szlk ekillerinden elde edilir. -Birinci grup fiillerin dUz istek sekli, szlk sonundaki /-u/ yerine /-oo/ getirilerek yaplr: kaku kak kakoo (szlk sekli) <yazmak> (/-u/ eki atlyor) (/-oo/ ekleniyor) <yazaym, yazalm> seklinin

35

-kinci grup fiillerde ise, szlk seklinin yerine /-yoo/ eklenir. taberu tabe tabeyoo -nc grup suru kuru

sonundaki

/-TU/

(szlk sekli) <yemek> (/-ru/ eki atlyor) (/-yoo/ ekleniyor) <yiyeyim, yiyelim>

fiillerde ise durum yledir: iyoo > koyoo <yapaym, yapalm> <geleyim, gelelim>

b) stek Kipinin Kibar Syleni Sekli: stek kipinin kibar syleni sekli ise, fiillerin masu seklinin sonundaki /-u/ yerine /-oo/ getirilerek yaplr. Bu arada / s / sesi / s / olur. Yani, kibar istek seklini elde etmek iin, masu seklinin sonundaki /-masu/'y /-maoo/ yapmak yeterlidi r. tabemasu tabemaoo (<yemek> fiilinin masu sekli) (kibar istek sekli) <yiyeyim, yiyelim>

o) Japonoa stek Kipinin Kullanl: Bilindii gibi Trke'de, nerilen eylemin sadece neren kiice yaplmas durumunda ya da nerilen eylemin baka kiiyle birlikte yaplmas istendiinde, istek kipinin deiik ekilleri kullanlr: "yiyeyim", "yiyelim" vb. gibi. Japonca'da byle bir ayrm yoktur, rnein, tabemaoo, her iki durumu da belirtir. Ayrca, istek kipinin kibar syleni seklinin olumsuzu yoktur; bunun yerine, dUz sekil iin no wa yameyoo, kibar sekil iin ise no wa yamemaoo kelime grubu, fiilin szlk sekline eklenir. Bu durumu Trke'ye aynen evirmek gerekirse, '...-meyi brakalm (brakaym)" veya "...-mekten vazgeelim (vazgeeyim)" gibi anlama geldiini syleyebiliriz. Bunu rneklerle grelim: Tabako o suu no wa yameyoo. (dtlz sekil) Tabako o suu no wa yamemaoo. (kibar sekil) <Sigara imeyelim(imeyeyim), Sigara imeyi brakalm (brakaym).>

37

F. F LLERN SORU SEKL

B i l i n d i i g i b i , Trke'de soru eki / m i / ' d i r . nl uyumuna gre / m / , / m i / , /mu/, /m/ seklinde deien bu ek, sadece cmle sonunda d e i l , cmlenin deiik unsurlarndan sonra da g e l e b i l i r . Bunu b i r rnekle grelim: 1. Ali 2. Ali 3. Ali Japonya'ya Japonya'ya gitti a mi? gitti? gitti?

mi Japonya'ya

Japonca'da soru eki k a ' d r : sadece cmle sonunda k u l l a n l r . Bu nedenle, yukardaki U rnek cmlenin Japonca k a r l tek o l u r . 2 ve 3 numaral rnek cmlelerin anlamlar, J a p o n c a ' d a ancak vurguyla v e r i l e b i l i r : 7'Jli 0 * ~ f 4 L it fr . Ari wa Nihon e ikimaita ka? <Ali Japonya'ya g i t t i mi?> Soru eki ka, f i i l olmayan yklemlerden sonra da g e l i p , onu soru y a p a b i l i r : Z <D fli t tiv t * . Kono hana wa ki re i desu ka? <Bu cicek gzel mi?> Trke'de soru kelimeleri ("ne*, "kim", " n a s l " , "nere" v b . ) i l e y a p l a n soru cmlelerine soru eki / m i / eklenmez. Fakat J a p o n c a ' d a , cmle i e r i s i n d e soru kelimesi bulunsa da bulunmasa da, her soru cmlesinin sonuna ka konur. Bu bakmdan Japonca soru c m l e l e r i n i n y a p l s , Trke'ninkinden ok daha b a s i t t i r . Zilli, f T! *-*>. Kore wa nan desu ka? <Bu nedir?> Yukarda gsterdiimiz rneklerden anlayacanz Japonca imlada soru i a r e t i kullanlmaz: bir cmle i s t e r olsun i s t e r olmasn, aynen (. ) i a r e t i y l e b i t e r . gibi, soru

38

G. ULALAR (GERUNDUMLAR) Buraya kadar yaplan aklamalar, fiillerin cmle sonuna gelen ekilleriyle ilgiliydi. imdi de cmle iinde kullanlan, fiilden tremi kelime trlerinden, ulalar zerinde duracaz. Trke'de kullanlan baz ula ekleri syle gsterebiliriz: (D (2) (3) (4) -(v)ip' -(y)erek: -(y)e...-(y)e: yiyip, gidip, yazp vb. yiyerek, giderek, yazarak vb. seve seve, gide gide, yaza yaza vb.

-se: yese, gitse, yazsa vb. (Aslnda art eki olmakla birlikte, fonksiyonu ulacnkine benzemektedir.)

Trke'deki ulalara benzer ekiller Japonca'da da vardr. Aada onlar tek tek grelim:

1. /-(Y)i p/ Ulacn Karl Olan Japonca Ula Sekli (Te Sekli): Trke'de /-(y)ip/ ekiyle kurulmu balama ulacnn Japonca'daki karl, fiilin te seklidir: kaijtj <yazp> tabete <yiyip> i tte <gidip> (kaku fiilinin te sekli) (taberu fiilinin te sekli) (iku fiilinin te sekli)

Bu sekil, Trke'deki /-(y)ip/ ekinin karl olmakla birlikte, deiik fonksiyonlar da olduundan, biraz daha aklamakta yarar gryoruz. Bu seklin balca U kullanl sekli vardr:

39

a- i k i eylemi b i r b i r i n e balamada k u l l a n l r . G e n e l l i k l e , " . . . s o i t e . . . " <. . . ve sonra . . . > s e k l i n e c e v r i l e b i l i

Watai wa hon o .kat.t e kaerimaita. <Ben k i t a p a l p (eve) dndm.> . = % (i # W^t Ltz. f.t.X y * L *= Watai wa hon o kaimaita. S o i t e kaerimai t a . <Ben k i t a p aldm ye (eve) dndUm.>

&mts ^ iSiz yi2.1. * > I ^ t .

Satoo-san wa mise ni itte pan o kaimasu. <Sayn Satoo, dllkkana gidip ekmek alr.> = & & 2 A !i i : f * * 1". t.LjC /< > S R v> * f . Satoo-san wa mise ni ikimasu. Soite p a n 0 kaimasu. <Sayn Satoo, dkkana gider, ye ekmek alr.>

b- iki eylemin ayn anda meydana geldiini gsterir. % ( * S: &A.."? & * L * f . ttatasi wa hon o ynde benkyoo o imasu. <Ben kitap okuyarak (ders) alyorum.> A * ( JS.*..2.JC t t ' t . Hito-bito wa damat.t e sunatte imasu. <Insanlar susarak (sessizce) oturuyor.>

c- Ula, neden-sonu gsterir:

ilikisi belirten cUmlede, nedeni

tt * # *..2..r frtf* rK. S i goto ga atte jkemasen. <Isim olduu iin gidemem.>

Kaze o hiite benkyoo dekimasen de i ta. <Souk aldm iin ders alamadm.>

40

2. Te Seklinin Olumsuzu: Fiillerin belirttiimiz bu te seklinin iki ayr olumsuz sekli vardr. Bunlardan ilki, fiilin, daha nce emir kipinin kibar syleni sekliyle ilgili blUmde belirttiimiz, nai sekline, / d e / eklenerek elde edilen ekildir:

nai sekli kakana i tabenai ikanai

1. olumsuz te ekli kakana ide tabenai de ikana ide <yaznayp, yazmadan> <yeceyip, yemeden> <giteyip, gitmeden>

Te seklinin bir olumsuzu daha vardr. Bu sekil ise, fiilin nal seklindeki /-nai/ yerine /-nakute/ getirilerek yaplr:

nal ekli kakana i tabenai ikana i

2. olumsuz te sekli kakanakute tabenakute ikanakute <yazzayp, yazmadan> <yeneyip, yemeden> <gitmeyip, gitmeden>

Bu iki olumsuz belirtmede kullanlr:

te

seklinden

ikincisi,

genelde

neden

g r < , .^.&i.l.?:. * * L f~ Hiru-gohan o tabenaide kimaita. <le yemeini yemeden geldim.>

(1

olumsuz t e sekli)

3 * * .VJL'sLJ * tf L ^ "C + . (2. olumsuz te sekli) Tomodai g inakute sabisi i desu. <Arkadas olmad iin yalnzlk hissediyorum: Arkadam (yanmda) olmad iin yalnzm.>

3. /-(Y)erek/ Ulacnn Karl Olan Japonca Ula Sekli: Trke'de /-(y)erek/ ekiyle kurulmu durum ulacnn Japonca'daki kargl, fiilin masu seklinden /-masu/ eki atlp, yerine /-nagara/ ekinin konulmasyla elde edilir. Bu yntemi Syle gsterebiliriz:

1. Masu sekli alnr:

tabemasu

2. Bundan /masu/ kaldrlr: tabe 3. Sonuna /nagara/ eklenir: tabenagara

mas u ekli tab emasu kak imasu ik i masu

nagara e k l i tabenagara kakinagara ikinagara <yiyerek> <yazarak> <giderek>

Simdi nagara u l a c n i k i rnek ctlalede grelim: S, tt 5 V * J L * *L& 8 L t . Watai wa r a c i o ( r a d i o ) o kiik..|nagara b e n k y o o - i m a s u . <Ben radyo d i n l e y e r e k ders al iiyorum. > fe & t $L*JL#.J?. S L H i 7 . O-a o non i nagara hanaimaoo. <Cay ierek konusal im.> Bu ulacn olumsuz sekli yoktur diyebiliriz. Tabii, kakanai-nagara, tabenai-nagara gibi olumsuz ekilleri zaman zaman kullanlmaktadr. Ancak bunlar, anlam bakmndan nagara ulacnn olumsuzu deildir, rnein, kakanai-nagara, "yazmyorsa da" veya "yazmamasna ramen" gibi anlam tar. Bu da, daha ok yaz dilinde kullanlan bir ifade eklidir.

42

4. / - ( Y ) e

...

- ( y ) e / U l a c n n K a r l Olan Japonca Ula S e k l i :

Masu s e k l i n d e k i f i i l i n /-masu/ eki a t l r : f i i l i n geriye kalan blUmu", T r k e ' d e k i g i b i , pes pee iki kez t e k r a r l a m a k suretiyle elde e d i l i r :

1. Masu s e k l i a l n r : 2. Bundan masu k a l d r l r : 3. i k i kez t e k r a r l a n r :

tabemasu tabe tabe tabe

masu e k l i tabemasu kakimasu nakimasu

ula sekli tabe tabe kak i kak i nak i nak i

<yiye yiye> <yaza yaza> <alaya alaya>

rnek: & S! / , ( -iu f; vv f ^ ffi x fr * U fc.

G o t o o - s a n w a m o n k u o i i i i dete ikimaita. < S a y n G o t o o , ikayet ede edeCsyleye syleye) kp gitti.>

A n c a k bu k u r a l , bUtUn fiiller iin geerli d e i l d i r . Bu kurala u y a n f i i l l e r i n says snrl olup, hemen hemen tUmtl, deyim o l a r a k k u l l a n l r ve olumsuz sekli yoktur.

43

5. Fiillerin art ekilleri: Japonca'da art bildiren U sekil vardr. a) Birinci art Sekli (Eba S e k i l ) : Bu sekil, Trke'deki dilek-sart seklinin veya art birleik geni zaman seklinin karldr. Fiilin szlUk seklinin sonundaki / - u / atlarak, yerine /-eba/ ekinin getirilmesiyle elde edilir:

1. SzlUk sekli alnr: 2. Bundan / u / kaldrlr: 3. Sonuna /eba/ eklenir:

kaku kak kakeba

szlUk kaki[

ekli

1. art sekli (eba ekli) kakeba tabereba ikeba <yazsa, yazarsa> <yese, yerse> <gitse, giderse>

taber iku

(Japonca fiillerde ahs belirtilmedii iin, Trke'deki /yazsam/, /yazsan/, /yazsanz/ vb. gibi ekimleri yoktur.)

Birinci art seklinin olumsuzu, nai seklindeki fiilin sonunda bulunan / - n a i / atlarak, yerine /-nakereba/ konulmasyla yaplr:

1. Nai sekli alnr: 2. Bundan / n a i / kaldrlr:

kakana i kaka

3. Sonuna /nakereba/ eklenir: kakanakereba

44

nai

ekli

1. art seklinin olumsuzu kakanakereba tabenakereba ikanakereba <yazmasa, yazmazsa> <yemese, yemezse> <gitmese, gitmezse>

kakana i tabenai ikana i

rnek: 4 o -t < ftj.& K i : t . Massugu ikeba eki ni demasu. <Dosdogru giderseniz istasyona karsnz.>

/< * # r < 3fc*.M ^ ^ r- -r *J.

Basu ga sugu kureba i i no desu ga. <OtobUs hemen gelse iyi olur ama...> S # P*Lf & fi # * rA . Ame ga hureba vratai wa i k i m a s e n . <Yamur .y.aarj8 ben gitmem (gitmeyeceim) .>

BS # B..^J*M.*}Mfi* * " * *
Ame gafeuran5ke.rjs.bai k ima su. <Yamur yamazsa giderim (gideceim).>

* H..$..*..#..tL

fc*'J*t^.

Hon o yomanakereba wakarimasen. <Kitab (Kitap) okumazsanz anlamazsnz.>

b) kinci art Sekli (Nara ekli): Bu sekil de, Trke'deki dilek-art eklinin veya art birleik geni zaman seklinin karldr denebilirse de, bunda Trke'deki birleik geni zamann tad anlam daha kuvvetlidir. SzlUk sekline /-nara/ ya da /-naraba/ eklenerek elde edilir:

45

szlk ekli kaku taberu iku

2. art ekli kakunara(ba) taberunara(ba) ikunara(ba) <yazarsa> <yerse> <giderse>

Bunun olumsuz sekli, nai /-naraba/ eklenerek elde edilir:

eklindeki

fiilin

sonuna

nai ekli kakana i tabena i ikana i

2. art seklinin olumsuzu kakana i nara(ba) tabenai nara(ba) ikanai nara(ba) <yazmazsa> <yemezse> <gitmezse>

ikinci art eklinin birinciden ayrlan yn ise, bunun konuan tarafn niyetini belirten yUklem ile kullanlmasdr. Aada gsterilen iki cUmledeki yklemleri (ikimasen <gitmem> ve narimasu <olur>) mukayese ediniz:

s?#

B&.Jkl&.l

&< fT#-y:x..

[doru]

Ame ga Mr.M.Mr? ( . ! ? . ? ) atai wa ikimasen. <Yamur yaarsa o e n gitmem (gitmeyeceim) .> &*s . M 1 M . * < fty*t". Ame ga hjuruLSiraj^iJi samuku narimasu. <Yamur yaarsa Soguit olur.> [yanl]

Birinci cUmlede, nara eklindeki art ulac, niyet gsteren yklemle birlikte kullanld iin, bu cmle dorudur. Ancak, ikinci cUmlede grld gibi, ayn art ulac, eer niyet gstermeyen yklemle birlikte kullanlrsa, o cmle yanl saylr, ite, bu tr yUklem bulunan cmlelerde, birinci art ulacnn kullanlmas gerekmektedir: S ** Sk.!* * < *.>**. Ame ga hureba samuku narimasu. <Yamur yaarsa souk olur.> [doru]

46

o) UUncU art Sekli (Tara Sekli): Trke'deki "-mis olursa"'ya benzer bir anlam tar. Te seklindeki fiilden gemi zamann dz konuma sekli elde edilip, bunun sonuna /-ra/ eki eklenir:

1. Te sekli alnr: 2. DUz gemi z. s. yaplr: 3. Buna /ra/ eklenir:

ka i te kai ta kai tara

te ekli kaile. tabe^e i tte

dz ge, z. ekli kai_ta_ tabeta i tta

3. art ekli kai tara tabetara i ttara <yazms olursa> <yemi olursa> <gitmis olursa>

rnek: :ffltt?i *t*?...2A.. * * H i . Kono i goto ga .owa.ttara y a s u m j m a 0 0 <Bu is bitince (bitmi olursa) dinlenelim.> A B# t: , f c . . 2 . . . . S z L x < ti S t>. Ha i-ci ni nattara okoite kudasa i . <Saat sekiz olunca (olmu olursa) uyandrn.> Bunun olumsuz sekli ise, fiilin gemi zamann /-ra/ eklenerek yaplr: olumsuzuna

1. Nai sekli:

kakana i

2. DUz ge. z. olumsuz s. : kakanaktta 3. Buna /ra/ eklenir:

kakanakattara

47

H. ORTALAR (PARTSPLER: SIFAT-FLLER) TUrke'de ortalar, fiillerin sfat fonksiyonuyla kullanlan, fakat fiilin zaman ve eylem kavramlarn da tayan ekillerdir. Fiil kklerine /-(y)en/, /-dik/, /-er (-ir, - r ) / , /-mis/, /-(y)eoek/ gibi ekleri getirilerek elde edilir. Ortalar, normal sfatlar gibi, cmleler ierisinde isim fonksiyonu da alrlar. Japonca'da, Trke'den ok farkl olarak, orta iin zel sekil yoktur. Yukarda, E ksmnn ikinci maddesinde akladmz, fiilin imdiki ve gemi zaman ekilleri (olumlu, olumsuz ekilleri ve sUreklilik kipi dahil olmak zere), orta olarak ta kullanlrlar. Genelde bunlarn dz konuma ekilleri orta olur. Kibar konuma ekilleri ise, sadece ok kibar ve nazik konumalarda kullanlr. TUrke'de, "yazan kii", "yazd kitap" rneklerinde oidugu gibi, /-(y)en/ ve /-dik/ ekleriyle kurulmu ortalar, ayr ayr fonksiyonlar stlenirler. Ancak, Japonca'da bu ayrm yoktur. Her iki durumda da fiilin imdiki ve gemi zaman ekilleri aynen kullanlr:

taberu kodomo

<yiyen ocuk>

*.^..4..y ^ &
tabenai kodomo <yemeyen ocuk>

tabeta kodomo .*..:! * # : . . : ? . . . . -? tabenakatta kodomo

<yemi ocuk>

<yememi ocuk>

MM. *
yomu hon <pkudu,gu (okumak; ta old.ugu, okuyaca) ki tap>

.8L*J?..i *
yomana! hon

<okumad (okumamakt a .pjLdugu.,__^okumayaca) kitap>

48

$$ A, f ^
yonda hon

<okudugu (okumu olduu)

kitap>

. *j5f*!2Jfc * yomanakatta hon <okumad. 1 _.(o kumam. ...o .1 d ugu) k i ta p>

( F i i l l e r i n ekiminde a h s e k l e r i olmadndan, Trke'deki /okuduum/, / o k u d u u n / , /okuduu/ r n e k l e r i n d e grUlen ahs ayrm, J a p o n c a ' d a y o k t u r . Baka bir d e y i l e , yukarda "okuduu" olarak tercme ettiimiz ekiller, "okuduum", "okuduun", "okuduumuz", "okuduunuz", "okuduklar" a n l a m l a r n da t a y a bilir. ) Trke'de ortalar cUmle i e r i s i n d e isim olarak da k u l l a n l a b i l i r . Ancak, Japonca o r t a l a r n byle kullanl yoktur. Benzer durumlarda, o r t a l a r n sonuna mutlaka h i t o <kisi> veya koto <sey> k e l i m e s i konmas g e r e k i r : 8 ti A yomu h i t o <okuyan ( k i i ) > 7 C -> x i* # fc Wt A, Z. t A ie ga hon o yonda koto <Aye'nin k i t a p okuduu (okumu olmas)>

Yukardaki aklamay s y l e z e t l e y e b i l i r i z : Japonca'da orta i i n f i i l i n zel s e k l i yoktur ve imdiki ve gemi zamann dllz konuma e k i l l e r i o r t a fonksiyonunu da s t l e n i r l e r .

49

A- .

S I FATLAR

A. TRKE VE JAPONCA SIFATLAR 1 . Benzer Nokta I ar: Bir nceki blmde akladmz fiiller gibi, sfatlar da Japonca bir cmlede yUklem (predikat) olarak kullanlabilen nemli unsurlardandr. Normalde fiiller cmledeki eylemi belirtirken, sfatlar durum belirtirler. Benzer durum, Trke'de de grlr, rnein, "istanbul gzel." cmlesinde "gzel" sfat, yUklem olarak kullanlp znesi olan "istanbul'un bir durumunu anlatyor. Sfatlarn bir baka nemli fonksiyonu da, kendisinden sonra gelen isimleri nitelemektir. Bu zellik de, Trke sfatlarda grlr, rnein, "gzel istanbul" ifadesinde "gzel" sfat, kendisinden sonra gelen "istanbul'u nitelemektedir. Dier bir deile, sfatlarn fonksiyonu acsndan Trke ve Japonca birbirlerine benzemektedirler.

2. Farkl zel Iikler: Ancak, Trke ve Japonca vardr, O da, Japonca sfatlarn gre ekilmesidir: sfatlarn arasnda bir fark cmle ierisindeki fonksiyona

.). S
A t u i hi <sak gn> 4f 0 l # V% . Kyoo wa a t u i<Bugn scak.> (tamamlayc)

(yUklem; imdiki zaman)

t1 B * l.*L?....
Kinoo mo atsukatta. <Dn de scakt.> (yUklem; gemi zaman)

m a 6 #_< tz i .
Aita mo a t u k u n a r u . ("olmak" f i i l i n i n <Yarn da s c a k o l a c a k . > nesnesi)

50

Yukardaki Japonca'da ekillerde

rneklerde ( a t s u i , a t s u k a t t a , atsuku) grld gibi, sfatlar, cmledeki fonksiyonlarna gre deiik kullanlrlar.

B. JAPONCA SIFATLARIN EKME GRE K AYRI T P (I-SIFATLAR VE NA-SIFATLAR) Japonca'da s f a t l a r ekime g r e i k i gruba ayrlabilirler:

1- i s i m l e r i t a m l a r k e n / i / i l e b i t e n atsul <scak> ataraiX <yeni> takai <yksek> 2- i s i m l e r i talarken / n a / i l e b i t e n kirei^a <gllzel> genkijia <shhatli> kantanna <kolay, b a s i t >

sfatlar:

sfatlar;

B i r i n c i g r u p s f a t l a r , i-sfatlar ve i k i n c i g r u p sfatlar 7ia.-sifa.tlar o l a r a k a d l a n d r l r l a r . Bu i k i t r sfat, hem isim t a n l a d k l a r ( n i t e l e d i k l e r i ) zaman, hem de o l u m l u veya olumsuz durum b e l i r t e n yklem o l a r a k k u l l a n l d k l a r zaman, birbirlerinden f a r k l ekim e k i l l e r i gsterirler. Ancak, anlamca a r a l a r n d a k e s i n b i r ayrm y o k t u r . Japonca'nn tarihsel geliimi asndan bu iki tr sfatlar ele alndnda, /i/ ile biten sfatlarn ounun Japonca k k e n l i kelimelerden, / n a / i l e b i t e n sfatlarn ounun i s e , yabanc kkenli kelimelerden t r e t i l d i i g r l r . Gnmzde de, r n e i n , i n g i l i z c e k e l i m e l e r i n sonuna / n a / ekleyerek, yeni sfatlar tketilmektedir: x u i5 > V tt > ereganto-na <zarif> J 7 Vtt sohuto-na <yumusak> hemen hemen hi

elegant

soft

Buna karlk, / i / ile biten yeni sfat yoktur.

51

C. SIFAT EKMLERNN TEMEL EKLLER Bir nceki blUmde, fiil ekimlerini drt temel sekle, yani szllik sekli, nal sekli, masu sekli ve te sekline dayanarak akladk. Sfatlarn ekimlerini anlatmak iin de, sfatn temel ekillerine dayanmak gerekir: 1- 1-sfatn temel ekilleri: kk: / i / ile biten ekilden /i/'yi kaldrlp elde edilen sekil i-sfatn / i / ile biten sekli (buraya kadar gsterilen sekil) /ku/ eklenerek elde edilen

i sekli;

ku sekli; i-sfatn kkUne seki 1 2- Na-sfatn temel ekilleri: kk;

/na/ ile biten ekilden /na/'y kaldrlp elde edilen sekil na-sfatn /na/ ile biten sekli (buraya kadar gsterilen sekil) /ni/ eklenerek elde edilen

na sekli;

ni sekli; na-sfatn kkUne sekil

da sekli; na-sfatn kkUne bildirme edat /da/ 6.blllm) eklenerek elde edilen sekil

(bk.

de sekli; na-sfatn kkUne bildirme edatnn bag sekli olan /de/ (bk. 6.blUm) eklenerek elde edilen sekil imdi birka rnek grelim:

52

i-sfat kk: takai sekli: taka-i ku sekli: taka-ku na-sfat kk: na sekli ni sekli da sekli de sekli izuka<sessi; izuka-na izuka-ni izuka da izuka de sakin> <yliksek, pahal>

Na-sfatn sadece da ve de ekilleri, kkten ayr yazlmaktadr. Bunun nedeni, buradaki /da/ ve /de/'nin bildirme edat olmalardr. BUtUn edatlar bamsz bir kelime gibi gsteraeye karar verdik, ancak fonksiyon asndan eklerle edatlar arasnda pek bliyUk fark yoktur. Szlklerde, i-sfatlar i ekilleriyle, na-sfatlar ise kkleriyle gsterilirler.

D. I-SIFATLAR 1. I-Sfatlarn Dz Konuma Sek I inde YUklem Olarak Kul lan I a) imdiki Zamann Ol umlu Dz Konuna ekli: I-sfatlarn bir temel sekli, sonu / i / ile biten i sekli'dir. -sfatlar inin i sekli, yklem olarak imdiki zamann olumlu dUz konuma seklinde kullanlr.

1-sfatn i sekli = i-sfatn imdiki zaman olumlu dz sekli: taka i <yUksek>

53

b) imdiki Zamann Olumsuz DUz Konuma ekli: Bunun olumsuzunu elde etmek iin, i-sfatlarn ku sekline, fiillerin olumsuzunu yapmakta kullanlan /-nai/ ekinin getirilmesi gerekir:

1. I-sfatn ku sekli: 2. Buna /-nai/ eklenir:

takaku takakunai <yUksek deil>

Simdi, 1-sfatn olumlu ve olumsuz dz alan birka rnek cmle grelim:

ekillerini

iine

z co * ( i

fi.i,._L.3,\.

Kono hon wa omoiro-i. <Bu kitap ilgi ekici.> 0 # X (i </*>> (i M) . Nihon de wa kudamono wa taka-i. <Japonya'da meyva pahal.>

ft jfi <n tkm ti Sbtv

&3...k3.S..*J

Saikn no eiga wa amari omoiro-ku-nai. <Son zamanlardaki filmler pek ilgi ekici ...deil. > x ;U T ^ - v f h S t ' 6..1.&..* Eruma-daa wa sore hodo taka-ku-nai. <Elma Da o kadar yksek deil.>

c) Gemi Zamann Olumlu DUz Konuma Sekli: Gemi zamann olumlu dz konuma seklinde kullanlan i-sfatlar elde etmek iin, o sfatn kkUne /-katta/ eki getirilir:

1. I-sfatn kkU:

taka <ytiksekti>

2. Buna / - k a t t a / e k l e n i r : takakatta

54

d) Gemi Zamann Olumsuz DUz Konuma Sekli: Benzer ekilde kullanlan i-sfatlann olumsuzu da, sfatn ku sekline /-nakatta/ eklenerek yaplr:

1. -sfatn ku sekli:

takaku

2. Buna /-nakatta/ eklenir: takakunakatta <yUksek degildi>

rnekleri:
4 4f C O 4r it fr fc U S*..2..fe

Kotoi no huyu wa kanar i a m u - k a t t a . <Bu sene k s olduka s o u k t u . >

* (D n

%%

#*!..:?....

Sono tok i watai mo waka-katta. <0 zaman(lar) ben de gentim.>

s # n t* r << t/ c ^ t

t z L t> l_k<..*.*; .?...

Nihon-go wa Aie ni t o t t e sukoi mo muzukai-ku-nakatta. <Japonca, Aye i i n h i zor d e i l d i . > i O r> % it T- V fcf # m. it S.t!...L o..l.fc.#..2.. Kinoo mi ta terebi-bangumi wa omoiro-ku-nakat ta . <DUn s e y r e t t i i m t e l e v i z y o n program i l g i ekici d e i l d i . >

55

2. I-Sfatlarn Kibar YUkI em Olarak Kullanl: a) imdiki Zamann Olumlu Kibar Konuma Sekli: Sayfa 28de belirtildii gibi, fiillerin kibar konusmalard kullanlan seklini elde etmek iin /-masu/ eki kullanlyordu Sfatlarn ve ileride aklanacak olan isimlerin kibar ekilleri ni elde etmek iin ise, /desu/ kullanlr. Bu /desu/, bildirm edatnn kibar konuma seklidir, ve onun iin, biz nllne getirilen kelimelerle bitiik yazmyoruz. Fakat fonksiyon asndar baka eklerle pek fark yoktur. (Bildirme edat, 6. blmde aklanacaktr.) I seklindeki i-sfatlarn sonuna /desu/ bildirme edat eklenerek, imdiki zamann kibar konumada kullanlan olumlu ekli elde edilir.

1. 2.

I-sfat in i seki i:

taka-i

<yUksek> <yksektir>

Sonuna /desu/ eklenir: taka-i desu

b) imdiki Zamann Olumsuz Kibar Konuma Sekli: Benzer durumda kullanlan i-sfatlarn iki vardr. tiki, aru fiilinin olumsuz seklinden yap lir: ayr olumsuzu yararlanlarak

1. I-sfatn ku sekli: 2. Sonuna aru fiilinin

olumsuzu getirilir:

taka-ku taka-ku ari-masen <yksek degildir>

kincisi de, i-sfatn imdiki zaman dliz /desu/ eklenerek elde edilir:

olumsuz

sekline

1. I-sfatn dz olumsuz selki: taka-ku-nai 2. Sonuna /desu/ eklenir: taka-ku-nai desu <yksek deildir>

56

Her iki sekil eit oranda kullanlmakla birlikte, sekil tercih edilir.

birinci

o) Gemi Zamann Kibar Konuma Sekli: Ayn tip sfatlarn kibar konuma ekillerinde kullanlan gemi zamann elde etmek iin, gemi zamann dz konuma seklinin sonuna /desu/ getirmek gerekir. Bu kural, hem olumlu, hem olumsuz ekiller iin geerlidir.

1. Gemi zamann dz olumlusu: taka-katta <yUksekti>

2. Sonuna / d e s u / e k l e n i r :

t a k a - k a t t a desu
<yUksekti (kibar)>

1. Gemi zamann dUz olumsuzu: taka-ku-nakatta <yUksek degildi> 2. Sonuna /desu/ eklenir: taka-ku-nakatta desu <yUksek deildi (kibar)>

Ayrca, kibar konuma seklinde kullanlan gemi zamann olumsuzu, aru fiilinin olumsuz seklinden yararlanlarak da yaplabilir:

1. imdiki zamann kibar olumsuzu: taka-ku ari-masen <yksek degildir> 2. Sonuna /desu/'nun gemi zaman sekli /deita/ eklenir: taka-ku ari-masen deita <yksek degi di (kibar)>

3. S-S i tatlarn simleri Tamlamada Kullanl: DUz konuma seklinde yklem olarak kullanlan i-sfatlarn drt sekli,(taka-i, taka-ku-nai, taka-katta, taka-ku-nakatta gibi ekilleri) isimleri tamlarken de kullanlr:

57

<$.I N . *

taka-i ki <yUkek (bir) aac>

? . ! . . . ! . ~ K y . ~ n . ? . . . ryoori <lezzeti i olmayan (bir) yemek>

muzuka. i -ka 11 a iken <zqr geen (bir) snav> * * y .^..!l.k..<...^..*..?.Si flama r i hageIrk u-nak a 11 a a r a i <pek iddeti i ..gemeyen (bir) frtna>

58

E. 1.

NA-SIFATLAR Na-Sfatlarn DUz Konuma Seklinde Yklem Olarak Kul lan I slar : a) imdiki Zamann DUz Olumlu Sekli:

Na-sfatlarn temel ekillerinden olan da sekli, yani kknden sonra bildirme edat /da/ getirmekle elde edilen sekli, imdiki zamann dUz olumlu sekli olarak kullanlr. Bunu, izuka-na (8I;6 4 &) <sessiz, sakin> sfat ile grelim:

W> i .
Sizuka da. (Da sekli, imdiki zaman dliz olumlu sekli olarak <Sessiz.> kullanlr.)

b) imdiki Zamann DUz Olumsuz ekli: DUz konuma seklinde yklem olarak kullanlan bir nasfatn imdiki zamannn olumsuzunu yapmak iin, o sfatn de seklinin sonuna /-nai/ eklenir. Byle durumlarda, sfatn de sekli ile /-nai/'nin arasna zaman zaman wa edat (bk. 6. blUa sayfa 73) da konur ve anlamca bir deiiklik olmaz:.

1. Na-sfatn de sekli:

sizuka de <sessiz degil>

2. Sonuna /nai/ eklenir: sizuka de-nai 3. Bazan /de/ ve /nai/ arasna

/wa/ konur:

sizuka de-wa-nai <sessiz degil>

Konuma dilinde, sizuka de-wa-nai seklindeki /de-wa/ ksm birleerek, /ca/ veya /caa/ olarak deiip, izuka-ca-nai veya sizuka caa-nai seklini alabilir.

o) Geomis Zamann DUz Olumlu ve Olumsuz ekilleri: imdiki zamann dUz ekillerinde kullanlan /da/ ve /-nai/ ekleri yerine /datta/ ve /nakatta/ getirilirse, geomis zamann dUz konuma seklinde kullanlan olumlu ve olumsuz ekilleri elde edilir:

59

1. imdiki z. dUz olumlu 5.:

izuka da <sessiz>

2. /-da/ yerine /-datta/ getirilir: izuka datta

<sess i zdi>

1. imdiki z. dUz olumsuz 5.:

izuka de-nai <sesssiz deil> izuka de-nakatta <sesssiz degildi>

2. / - n a i / yerine /-nakatta/ getirilir:

Baka gecmis z. dliz olumsuz ekilleri: izuka de-wa-nakatta izuka ca-nakatta izuka caa-nakatta /Datta/, / d a / bildirme edatnn, / n a k a t t a / gecmis zaman seklidir, (bk. sayfa 73: sayfa 82) ise /nai/'nin

2. Na-Sfatlarin Kibar Konuma Seklinde YUklem Olarak Kul lan I : a) Sindik! Zaman ekilleri: Da seklindeki na-sfatlarn /da/ bildirme kibar konuma sekli elan /desu/ konursa, imdiki olumlu sekli elde edilir: edat yerine, zamann kibar

1. Da sekli:

izuka da

2. / d a / yerine /desu/ konur: izuka desu

<sessizdir>

I-sfatlarda olduu gibi, na-sfatlarn da kibar konuma seklinde kullanlan imdiki zamann olumsuzunu yapmann iki yolu vardr. Bunlardan biri, aru fiilinin olumsuz seklinden yararlanmaktr :

60

1. Na-sfatn de sekli: 2. Sonuna /wa/ eklenir:

S i zuka de izuka de-wa

3. /wa/'dan sonra aru fiilinin olumsuz sekli /arimasen/ eklenir: izuka de-wa-arimasen <sessiz deildir> Baka kibar olumsuz ekilleri: izuka ca-arimasen izuka caa-arimasen Dieri ise, imdiki zamann dliz /desu/ getirilerek yaplr: olumsuz seklinin sonuna

1. Na-sfatm de sekli: 2. Sonuna /nai/ eklenip

dUz olumsuzu yaplr:

izuka de

izuka de-nai <sessiz degil> izuka de-nai desu <sessiz degildir>

3. /nai/'den sonra /desu/

ekleni r:

imdiki zamann baka kibar olumsuz ekilleri: izuka de-wa-arimasen izuka ca-arimasen izuka caa-arimasen

b) Geomis Zaman ekilleri: imdiki zamann olumlu seklinde kullanlan desu bildirme edat, gemi zaman sekli olan /deita/ olarak deitirilirse, gecmis zamann olumlu sekli elde edilir:

1. imdiki z. kibar olumlu ekli: izuka desu 2. /desu/ yerine /deita/ konur:
izuka deita <sessizdi>

imdiki zamann olumsuz seklinde olduu gibi, gecmis zamann olumsuzu da iki ekilde yaplabilir. Bunlardan birinde,

61

aru f i i l i n i n olumsuzu olan /arimasen/ s e k l i n e / d e i t a / eklenir: Dieri i s e , gecmis zamann dliz olumsuz seklinden sonra desu eklenerek y a p l r :

1. imdiki z . k i b a r olumsuz: $izuka de-wa-arimasen 2. Sonuna / d e i t a / e k l e n i r : izuka de-wa-arimasen d e i t a <sessiz d e i l d i > Gecmis zamann baka kibar olumsuz e k i l l e r i : izuka ca-arimasen d e i t a izuka caa-arimasen d e i t a

3. Na-Sfatlarn

sim Nitelemede K u l l a n l :

H a t r l a n a c a g i b i , i - s f a t l a r n dz konuma e k i l l e r i , hi b i r d e i i k l i e uramadan, isimlerin nitelenmesinde de k u l l a n l a b i l i y o r d u . Bu k u r a l , n a - s f a t l a r iin de g e e r l i d i r . Ancak, b i r i s t i s n a v a r d r . imdiki zamann dUz olumlu s e k l i olan da s e k l i ( r n e k : i z u k a - d a ) , isimlerin nitelenmesinde k u l l a n l m a z . Su durumda, da s e k l i y e r i n e na sekli (rnek: izuka-na) k u l l a n l r :

...l.z.y.K?.~n.a. y o r u
<sesiz (bir) gece>

K.i nben de-wa-na i gakuse i < a l k a n olmayan renci>

(kinben-na <alkan>)

JLMUULS

iai

(taikutsu-na <skc>)

<sk geen ma>

MUd_.d_e^a-nakatt doryoku <bo s a . jgitmemis a ba>

(muda-na: <ise yaramayan, boa giden>)

52

F. I-SIFATLAR VE NA-SIFATLARIN EKM EKLLER (ZET) I - s f a t l a r ve n a - s f a t l a r n e k i m l e r i y l e i l g i l i l a r n tamam, a a d a k i t a b l o d a g s t e r i l m i t i r : aklama-

I-Sfat TEMEL EKLLER taka-i taka-ku

Na-Sfat izuka-na izuka-ni izuka da izuka de

DUZ KONUMA . imdiki z. olumlu imdiki z. olumsuz gemi z. olumlu gemi z. olumsuz -ku nai -katta -ku nakatta -da -de(wa)nai -datta -de(wa)nakatta

KBAR KONUMA Simdiki z. olumlu imdiki z. olumsuz -i desu -ku-nai desu -ku-ar imasen -katta desu -ku-nakatta desu -ku-arimasen desita -desu -de-wa-nai desu -de-wa-ar imasen -de i ta -de-wa-nakatta desu -de-wa-ar imasen dei ta

gemi z. olumlu gemi z. olumsuz

63

G. SIFATLARDA KARILATIRMA eitli Avrupa dillerinde grlen (rnein, ngilizce'deki many, more, most; good, better, best gibi) sfatlarn ekimli karlatrlmas, TUrke ve Japonca'daki sfatlarda yoktur. TUrkce'de olduu gibi, Japonca'da da sfatlarn karlatrlmas nlerine getirilen "daha" (yori, motto) ve "en" (mottomo, iiban) gibi zarflarla yaplr. Motto ve iiban zarflar, daha ok konuma dilinde kullanlr:

A.l.

( * . . 2 . . . ^)

roli

& *) * & A; fr.

Yori yasui (motto yasui) no wa ari-masen ka? <Daha ucuzu yok mu?>

Ztifi

S*. i^3JtA,

Jc^t,

Kore ga mottomo (iiban) yasui desu. <Bu en ucuzudur.> Karlatrlan nesne, ileride aklayacamz hal edat olan yori ile belirtilir. Bu durumda, genel olarak sfattan nce gelen yori veya motto kaldrlr: illi *Efc.y. * # t > W T-T. Tookyoo wa Oosaka yori ooki-i ma i desu. <Tokyo, Osaka'dan bUylik bir ehirdir.> M 3P (i *L & XJl #i>^:T't. Kyooto wa Sapporo yori atsu-katta desu. <Kyoto, Sapporo'dan scakt.>

64

H. SIFATLARIN YAN YANA KULLANILMASI TUrke'de olduu gibi Japonca'da da, birden ok sfatn tek bir yUklem oluturduu veya, tek bir ismi niteledii durumlar vardr. Bu durumda, en sonunda olmayan sfatlar sekil deitirir. Yan yana kullanlan sfatlardan, sonda olmayan i-sfatlar, ku seklini alr ve sonuna / t e / eklenir. Na-sfatlar ise, de seklini alrlar:

ms&
^ (D tt (

MSS.
)|Jt..-e

*tt.
*ft-t.

Sinkansen wa haya-ku-te anzen desu. (haya-i <SUper ekspres trenleri hzl ye gUvenli>

<hzl>)

Kono igoto wa k.i.ken de taihen desu. (kiken-na <tehlikeli>] <Bu is tehlikeli ve zahmetli.>

M.S.S..

^ -( ^

i-1> a
,yasu<ucuz>)

y.?..y~Ky.r. . * . o 19 i i su ika <ucuz ye lezzetli karpuz>

IUL5 ffi M fc ^
genki_.de kinben-na gakusei (genki-na <salkl .hareketii>) <salkl ye alkan (bir) renci>

65

S .

S MLER

ve

ZAM I RLER

A. SMLER Fiillerin eylem, sfatlarn nitelik veya durum belirtmeleri gibi, isimler de temelde bir cmle iindeki nesneyi belirtirler, isimler, cisim("ev","bardak") veya canl varlk ("insan", "bitki","hayvan") belirttikleri gibi, soyut kavramlar("zgrlk", "aba","su") belirtmek iin de kullanlrlar, isimlerin, balca iki grevi vardr:

1. simler YUklemin Anlamn Tamamlamak in Kullanlrlar: isimler, bir cmlede zne (fail) olabilecei gibi yaln ve belirtme durumunda, yklemin anlamn tamamlayan, nesne veya baka yer tamlayc lan olarak kullanlrlar: ofr durakta durarak yolcuyu ald.

Bu cmlede yaln haldeki "ofr" kelimesi znedir. De halindeki "durak" kelimesi yer tamlaycs, ve i halindeki "yolcu" kelimesi de, geoisli eylemin nesnesidir. Bu durum, Japonca'deki isimler iin de geerlidir. isimlerin buna benzer kullan1 slaryla ilgili ayrntl bilgi, Edatlar blmnde verilecektir.

2. simler YUklem Olarak Kullanlrlar: isimler, tpk fiiller ve sfatlar gibi, yklem olarak da kullanlabilirler, isimlerin yklem olarak kullanllar, sfatn yklem olarak kullanlna ok benzer, nce Trke'deki durumu ksaca grelim: (1) Mustafa (2) (3) Mustafa Siz bey bey retmen. retmendir.

retmensiniz.

rnekte, isim olan "retmen" kelimesi, yklem olarak kullanlmtr. Trke'de, eer zne nc sahssa, birinci rnekte grlildUg gibi, isim hi bir ek almadan da yklem olabilir.

66

ikinci rnekte olduu gibi, ismin sonuna /-dir/ bildirme eki getirilerek, yllklem olarak kullanlabilir. cUncU rnekte grUldUU gibi, znenin Ulincli ahs dnda bir zne olmas durumunda, yllklem olarak kullanlan ismin sonuna /-(y)im/, /-(y)iz/, /-sin/, /-siniz/ ahs ekleri gelir. Trke'deki /-dir/ eki gibi, Japonca'da da, ismin sonuna bildirme fonksiyonu olan /desu/ veya /da/ gibi edatlar getirilerek isimler yllklem olarak kullanlabilirler:

Musutafa-san wa <Mustafa bey

sense i desu. retmendir.>

Japonca'da isimlerin yklemlerde yaln halde kullanl, sadece konuma dilinde ya da su rnekteki gibi gazete haber baslklarnda grlr:

% m - t*

-km. stis

**s.

Kyuuuu de wa oo-ame, Tookyoo de wa mizu-busoku. <Kyusu'da s e K s r e k l i sanak yamur), Tokyo'da susuzluk!> TUrkce'de, ytiklem o l a r a k k u l l a n l a n isimler, f i i l gibi, ahs eki a l d k l a r n d a n , znenin kanc ahs olduu, cmlenin ykleminden a n l a l r . J a p o n c a ' d a , f i i l l e r d e olduu g i b i , yllklem olarak k u l l a n l a n i s i m l e r d e de, ahs b e l i r t i l s e z . AX*-7TA( Musutafa-san wa <Mustafa bey, * ti tz (i Ana ta wa <Siz, ft X' . sensei desu. retmendir.>

9c T ' . t s e n s e i desu. retmensiniz.>

& t

% * -ejr

Watai wa s e n s e i desu. <Ben, retmenim.> Yklemin sonuna g e t i r i l e n desu (da) e d a t , yukarda birka kez a k l a n m t k . S f a t l a r n ekiminde grlen / d a / , /datta/, / d e s u / ve / d e i t a / g i b i e k i l l e r , bu .desu e d a t n n deiik k u l l a n l e k i l l e r i d i r . Desu e d a t , isim ya da s f a t olmayan kelimelere de e k l e n e r e k , e i t l i ekillerde kullanlabilen, nemli b i r e d a t t r . Bu konuyu, BLDRME EDAII BlUmUnde (6. blUmde) daha a y r n t l b i r e k i l d e aklayacaz.

67

B. AHIS ZAMRLER TUrkce'de ahs zamirlerinin zel yeri vardr. CUnkU, gekim bakmndan isimlerden ayr zelliklere sahiptir, rnein, "ben" zamirinin e hali (datif sekli), "bene" deil, "bana" olur; tamlayan hali de "benin" yerine "benim"'dir. Buna karlk, Japonca'da ahs zamirlerini isimlerden ayran hibir gramer zellii yoktur. Dahas, Trke'deki her ahs zamiri iin, Japonca'da birden fazla kelime vardr, rnein, "ben" ahs zamirinin karl, Japonca'da deiik durumlarda kullanlan, deiik kelimelerle verilir. En ntr olan watai basta olmak zere, watakui, atasi, atai, boku, ore, oosei vb. kelimelerin anlam Trke'deki "ben" demektir. Bunlardan atai ve atai kadnlar tarafndan, boku, ore ve oosei ise erkekler tarafndan kullanlr. En kibar vatakui'dir. Atai ve ore olduka kabadr. Trke'deki "sen" ahs zamirinin Japonca'daki karl, yine deiik kelimelerle verilebilir, rnein, kibarlk derecesine gre, anata-sama (ok kibar), kiden (resm), anata (en ntr), anta, kimi, omae, temee (ok kaba) gibi eitli kelimeler vardr. Ancak, kibar konumada bu t l l r kelimeleri kullanma yerine, dinleyen kiinin isimlerini (rnein, Satoo-san <Satoo bey, Satoo hanm>, Hanako-an <Hanakocuum>) veya unvann (rnein, sensei <hoca>, aoo <patron> vb.) kullanmak, ya da hibir kelime kullanmamak daha uygun gelir.

C. ARET KELMELER (ARET ZAMR, SIFAT VE ZARFLARI) 1. aret Kelimelerinin eitleri: Japonca'da kre, sore ve are olmak zere U tane iaret zamiri vardr. Trke'de "bu", "su" ve "o" zamirlerinden, "bura* "sura" ve "ora": "byle", "syle" ve "yle" gibi kelimeler tretilmitir. Japonca'da da durum ayndr, iaret zamirlerinden deiik zamir, sfat ve zarflar tretilir. Bunlarn hepsine birden 6aret kelimeleri demek istiyoruz. Japonca'da, balca iaret kelimeleri unlardr:

68

iaret zami ri

iaret sfat

iaret zarf

dier

iaret kelimeleri (yn)

(yer)

kre sore

kono sono ano

konna sonna anna

koo soo aa

koko soko asoko

ko i ra (ko i ) so i ra (so i ) ai ra (ai )

are

2. aret Kelimelerinin Kullanllar: Tablodaki Japonca iaret kelimelerinin kullanllarn anlamak iin, TUrkce iaret kelimeleriyle kyaslayalm. iaret zamiri, kre, sore ve are'nin fonksiyonu, tek baslarna kullanld zamanki "bu", "o" ve "su"'nun fonksiyonuyla ayndr:

zn (i

*Tt.

Kore wa hon desu. <Bu, kitap.> aret sfatlarndan kono, sono ve ano'nun fonksiyonu, isimden noe getirilen "bu", "o" ve "su"'nunkine benzer: Z (D * ( ti t L h t > T - 1" Kono hon wa omoiroi desu. <Bu kitap, ilgi cekici.> Dier iaret sfat olan konna, sonna ve anna'nn fonksiyonu, isimden nce gelen "byle", "yle" ve "syle"'nin fonksiyonuna benzer:

Konna hon wa sukoimo omoiroku arimasen. <Byle kitap, hic ilgi ekici deil.>

63

iaret zamirleri olan koo, soo ve aa'nn fonksiyonu, tek baslarna kullanld zamanki "byle", "yle" ve "syle"'ninkine benzer:

Si ii wa koo tsukai-masu. <saret kelimesi, byle kullanlr.> Yer belirten koko, soko ve "ora* ve *sura"'nn karldr: asoko, Trke'deki "bura",

ZJZ X

HT^T<fK.

Koko de matte ite kudasai. <Burada bekleyin (ltfen).> Koira, soira ve aira ise, Trke'deki "bu taraf", "o t a r a f ve "su t a r a f ifadeleri gibi anlam tar. Yn belirtmekle birlikte, yer de belirtir. Ancak, koko, soko ve asoko'ya gre daha geni ve mulak anlamlar vardr:

........ ^fc**> *
Koira e doozo. <Bu ta r af a buyu run.> Kibar konumalarda, koira, soira ve aira kelimeleri, daha nazik bir hava verebildii iin, dier iaret kelimeleri yerine sk sk kullanlr (iaret zarflar hari):

L..5..5..(i ?S*A,t-t.
Koira wa too-san desu. <B.u (Bu bey....efendi), sayn ltoo'dur.>

ZJ> J> X

ft-yX^X<1%^.

Koira de matte ite kudasai. <Burada bekleyiniz.> Bir de, koira, soira ve aira, Trke'deki "tarafmz", "tarafnz" ifadelerinde grUldUU gibi, zaman zaman kibar ahs zamiri olarak da kullanlr. Kibar konumalarda koira, "biz" veya "ben* yerine: soira, "siz" yerine; ve aira ise, "o" veya "onlar" yerine kullanlr:

70

A i ta koira kara soira e o-denwa itaimasu. <Yarn tarafmzdan tarafnza telefon edilecektir, (biz sizi arayacaz.)>

A ra no o-kangae wa doo desu ka? <0 tarafn (onlarn) fikri nasldr?> Tabloda, koira, soira ve aira'nn altnda parantez iinde gsterilen koi, soi ve ai ise, ksaltmalardr ve sadece konuma dilinde kullanlr.

3. aret Kelimelerinin Ayrm: Japonca iaret kelimelerinin ayrm konusunda ilim adamlar grlls birlii salayamamlardr. GUntimUze kadar yaplm olan aklamalardan en inandrc olanlar unlardr: (i) kre vb. sore vb. are vb. kre vb. sore vb. are vb. : konuana yakn nesneler iin konuandan biraz uzak nesneler iin konuandan uzak nesneler iin konuana yakn nesneler iin dinleyene yakn nesneler iin hem konuandan, hem de dinleyenden uzak olan nesneler iin

(ii)

Baz durumlarda, Trke'deki "bu" zamiri kore'ye, "su" sore'ye ve "o" are'ye benzer anlamlarda kullanlsa da, bu kural her zaman geerli deildir. Bununla birlikte, zellikle sore iaret zamirinin anlamca Trke'deki "o" iaret zamirine daha yakn olduu sylenebilir.

- I i

6.

BLDRME

EDATI:

"DA"

ve

"DESU

Bu blUmde aklanacak olan da ve desu, TUrke'de yUklem olarak kullanlm isimlerden sonra gelen /-dir/ bildirme ekine olduka benzemektedir. Da dUz konuma seklinde, desu ise kibar konuma seklinde kullanlr. Japonca'daki da ve desu, Trke'deki /-dir/ ekinden daha bamsz olduu iin, da ve desu'ya bildirme eki demek yerine, bildirme edat demek, daha uygundur.

A. BLDRME EDATININ BASLCA EKM EKLLER Japonca'da bildirme edat olan da ve desu edat, fiiller gibi cmlenin zamanna, dUz ya da kibar konuma sekline bal olarak sekil deitirir. Bunun balca yedi temel ekim sekli vardr:

dliz imdiki zaman s. gemi zaman s. da datta daroo

kibar desu deita deoo

ihtimal s. ba s.

de

Bu yedi ekim seklinden /de/ dnda kalan alts, cUmle sonunda ve cUmleyi bitirmek iin kullanlrlar, te yandan, edatn ba sekli olan /de/, aada aklanaca gibi, bildirme edatnn olumsuz sekli yaplrken, ve birleik cUmle yaplrken kullanlr. imdi, /de/ dnda kalan bildirme edatlarnn alt ekim seklini rneklerle grelim:

tt ( 1

& .
[dUz konuma sekli]

Kare wa gakusei da. <0, renci.>

72

& ti # Tr.T K a r e wa g a k u s e i d e s u . <0, r e n c i d i r . > & ( ti.pjz K a r e wa g a k u s e i d a t t a . <0, r e n c i y d i . >

[ k i b a r konuma

sekli]

[dz konuma

sekli]

& (i

^ Lk*
[ k i b a r konuma sekli]

K a r e wa g a k u s e i d e i t a . <0, r e n c i y d i . >

t ti

^ .....$. [dz konuma sekli]

K a r e wa g a k u s e i d a r o o . <0, renci o l s a gerek.>

S ti 3* ?...k.JL.?... Kare wa gakusei deoo. [kibar konuma sekli] <0, renci olsa gerektir.>

B. BLDRME EDATININ OLUMSUZ SEKL 1. DUz Olumsuz eki i: Bildirme edatnn olumsuz sekli, ba sekli olan /de/ ile aru fiilinin olumsuzu nai <yok> (bk. sayfa 82) kullanlarak yap lir: imdiki z. s. : de nai, de wa nai (Konuma dilinde ca nai ve caa nai de kullanlr.) gemi z. s. de nakatta, de wa nakatta (Konuma dilinde ca nakatta nakatta da kullanlr.)

ve

caa

ihtimal s.

: de nai daroo, de wa nai daroo (Konuma dilinde ca nai daroo ve caa nai daroo da kullanlr.)

73

2. Kibar O l u m s u z S e k l i : Benzer durumdaki kibar konuma ekilleri ise, nai yerine arimasen, nakatta yerine arimasen deita ve daroo yerine deoo kullanlp elde edilir: imdiki z. s. : de (wa) arimasen (Konuma dilinde ca arimasen arimasen da kullanlr.) gecmis z. s.

ve

caa

: de (wa) arimasen deita (Konuma dilinde ca arimasen deita ve caa arimasen deita da kullanlr.) : de (wa) nai deoo (Konuma dilinde ca nai deoo nai deoo da kullanlr.)

ihtimal s.

ve

caa

C.

BLDRME EDATININ

KULLANILII ve

Japonca'da bildirme edat olan da ve desu, isim, sfat fiillerin sonuna getirilerek kullanlr:

1. YUklem Grevli

simlerden Sonra Kullanl:

isimlerle ilgili besinci blmde akland zere (bk. sayfa 6 7 ) , zaman zaman konuma dilinde, veya gazete baslklarnda isimler tek baslarna yUklem olarak kullanlrsa da, genellikle cmlede yUklem grevli isimlerin sonunda bildirme edat da ve desu'nun gelmesi gerekir. YUklem grevli isimlerin sonuna, bildirme edatnn butun ekim ekilleri getirilebilir. Yalnz, imdiki zamann dUz konu6ma syleniinde kullanlan olumlu soru seklinde, bildirme edat kaldrlarak, isimlerin sonuna dorudan doruya soru eki ka getirilir:

7-i

Kare wa gakusei da. <0, renci.> fitli ^ fd.fr. [yanl] Kare wa gakusei da ka? <0, renci mi?> &< ***.. Kare wa gakusei ka? <0, renci mi?> [doru]

2. YUklem Grevli Na-sfatlardan Sonra Kullanl: Na-sfatn bildirme edat da ve desu ile nlmas, tpk isimlerin kullanlmas gibidir, sayfa 59 v.d.d.) birlikte (bk. 4. kullablm:

3. YUklem Grevli I-sfatlardan Sonra Kullanl: Na-sfatlardan farkl olarak, i-sfatlarn imdiki ve gemi zaman dz olumlu ekilleri ile ba seklinde, bildirme edat kullanlmaz. Bunun yerine, i-sfatlarn zel ekim ekilleri kullanlr. Ayrca, gemi zamann kibar olumlu seklinde deita'nn yerine desu da kullanlabilir (bk. 4. blm; sayfa 56 v.d. ):

dliz imdiki z. s. gemi z. s. ooki-i ooki-katta

kibar ooki-i desu ooki-katta desu ooki-i deita ooki-i deoo

ihtimal s. ba 5.

ooki-i daroo

ooki-ku(*-te)

I-sfatlarn tUm olumsuz ekilleri, ba sekli kullanlarak yaplr (bk. sayfa 56 v.d.).

sekli,

yani

ku

75

4. Fiillerden Sonra Kullanl: Daha nce akland gibi, kendilerine zgU ekim ekilleri olduu iin, fiiller, bildirme edat kullanlmadan dz-kibar, olumlu-olumsuz veya simdiki-gemis zaman sekline konulabilirler. Bu genel kuraln tek bir istisnas, ihtimal seklidir. Fiilin ihtimal sekli, fiilin szlk seklinin sonuna daroo, deoo getirilerek elde edilir:

ft < U3...1'

(dUz 5.)

ku daroo. <He rha1 d e g i d eck(t ir). > fr < T? L i.J . (kibar s.) ku deoo. <Herha1 de g i decek(t i r). > htimal seklinin olumsuzu, fiilin szlk sekli sekli alnp daroo veya deoo eklenerek elde edilir: fri> tt ^ ti h *> . (dz s. ) i kana i daroo. <Herhalde gi tmeyecek(.t.i.r).> fi;fc^ T? . L r . . . J : . $ . . (kibar s.) i kana i deoo. <Herhalde gi tmeyeek(t ir).> Buraya kadar akladklarmz toparlayabiliriz: bir tablo halinde syle yerine nai

76

isim 6mdiki z. dz olumlu s. gemi z. dz olumlu s. ihtimal 5. dz olumlu 5. +

na-sfat | i-sfat fiil + +

+/-

+ +

+ +
+
4-

+
+ + + + + + +

imdiki z. kibar olumlu s. gemi z. kibar olumlu s. ihtimal s. kibar olumlu s. imdiki z. dliz olumsuz s. gecmis z. dllz olumsuz s. ihtimal s. dUz olumsuz s. imdiki z. kibar olumsuz s. gemi z. kibar olumsuz s. ihtimal s. kibar olumsuz 5. ba 5.

+
+

+ + + + + + +

+ +
+/+ +

+
+

Bildirme edat kullanlr. Bildirme edat kullanlmaz. +/- Bildirme edat kullanlsa da, kullanlmasa da olur.

77

D. NO DESU (NO DA) 1 . NO DESU (NO DA)'n n KuI I an1 : CUmle sonunda yer alan bildirme edatnn Online, bazan no edatnn konulduu grlmektedir. Bu- sekle, zellikle konuma dilinde sk rastlanr. Ama, dinleyene her hangi bir durumu zellikle aklamak, belli bir fikri hatrlatmak veya kabul ettirmektir: (rnek; A ve B arasndaki bir konuma)

A:

5i% tf * J

tik/uti.

Genki ga arimasen ne. <Pek iyi (salkl) gr'nmUyorsunuz.> B: *. A , ^bii*6 % # S ^ <Q.T?..t. Ee, sukoi mae kara ki bun ga warui no desu. <Evet, bir sUredir kendimi iyi hissetmiyorum da.>

Yukardaki rnekte grllldUli gibi, konumac B, dinleyici A'ya kendisinin neden pek iyi grnmediini aklamaktadr. Ayn durumu, su rnekte de grebiliriz: A: -OgEgli t t t f PT-ffc. Kono heya wa totemo samui desu ne. <Bu oda ne kadar souk, deil mi.>

B: ft % * V - ~f ff Z >tlX ^ S D.Jf.t Denk i-sutoobu ga kowarete iru no desu. <Elektrik sobas bozuk da. qndan.> No desu (dUz konuma sekli no da) yukarda da belirtildii gibi, dinleyene belli bir fikri kabul ettirmek iin de kullanlabilir: <% 0 r Si: 8 b t 5 < ? . . ; ? . . ? . Kyoo kono ukudai o owaraseru no desu. <BugUn bu ev devini bitireceksiniz. (Anlald m?)>

78

2. NO DESU (NO DA)'run

Soru Zarf I aryla Kullanl:

Bunlardan baka, no desu (no da) sekli, kesin bir kural olmamakla beraber, iinde naze <niin>, doo <nasl> ve dooite <niin> gibi soru zarflar bulunan cmlelerin sonunda kullanlabilir: E r> L it <D X-1 a* o Doo ita no desu ka? <Ne oldu? (ne yaptnz?)> t' L T Dooite <Neden # <D kinoo dUn & 3c !A,<!)ttJ. gakkoo o yasunda no desu ka? okula gelmediniz?>

Naze Nihon-go o benkyoo-suru no desu ka? <Japonca('yi) niin calyorsunuz?> Bir climlede no desu (no da)'yi hi kullanmadan da, anlamlar yukardakilerle ayn olan cmleler yapabiliriz, rnein, yukardaki birinci cmle syle olabilir:

Doo s ima i ta ka? <Ne oldu? (ne yaptnz?)> Ancak, bu cmle, no desu kullanlarak yaplan ilk cmleye gre, daha ntr veya mesafeli bir anlam ifade eder. te yandan, iinde no desu bulunan 'Doo ita r o desu ka?" cmlesiyle, konuan, sz konusu durumla daha yakndan ilgilendiini de belirtmek ister. Bu durumu gnlk hayattan bir rnekle gstermeye alalm. "Doo imaita ka?" sorusu, muayene olmak iin gittiimiz byk bir hastanedeki doktorun bize sorduu normal, sradan bir sorudur. Her hangi bir zel ilgi ifade etmez. Oysa ki, "Doo Si ta n _ o desu ka?" sorusu, hasta halinizde yorgun argn yolda yrrken karlatnz bir arkadanzn durumunuzla ilginenip merak ve endieyle size sorduu sorudur. Yaknlk ve zel ilgi ifade eder.

79

3. isimler ve NO DESU (NO DA) Arasna Konulan /Na/ Hecesi: No desu(no da)'dan nce isim gelirse, isimlerin sonuna /na/ getirilir. No desu (no da)'nn nne getirilen Na-sfatlar ise na ekilleriyle kullanlr. sim ve na-sfatlar dndaki btn kelimelerin dz ekilleri, no desu(no da)'dan nce ve aralarna /na/ hecesi konmadan kullanlabilir:

=h m & <D -e -t. Kodomo na no desu. <(0) (daha) ocuk.>

Kodomo datta no desu. <(0) (daha) ocuktu.>

s m & co x - 1 .
Kantan-na no desu. CKolay (zor deil, merak etmeyin).>

Kantan datta no desu. <Kolayd (zor deildi).> ^ L ^ co t? t . Utsuku i i no desu.

<Gzel de (gzel olduu i i n ) . >

#1 L- fr o fz CD t? f . Utsukui-katta no desu. <GUzeldi de (gzel olduu icin).>

tu ti av

t.

Yomu no desu. <Okuyacagm (okuyacamdan).> , > T? t". Yonda no desu. Okudum (okuduumdan).>

80

4. NO DESU (NO DA)'nn

Konuma Dili ndek i Ksa111I ma I a r :

No desu(no d a ) , konuma dilinde / n o / ksmnn ksaltlmasyla /n desu/, /n da/ seklini de alabilir: if5U*:^^?**. Doo i ta n desu ka? <Ne oldu? (ne yaptnz?)>

& L. i & h

% & a* s v ^ -e f .

Sukosi mae kara kibun ga warui n desu. <Bir sUreden beri kendimi iyi hissetmiyorum.>

i
81

7 - ZEL

F LLER

A. ARU VE RU FLLER 1. Aru ve ru Fiillerinin nemi: Bilindii gibi, Trke'de her hangi bir nesne, dUslince veya durumun var olduunu belirtmek iin kullanlan ve bir eit sfat olan "var" kelimesinin dil bilgisi kurallar iinde zel bir yeri vardr. Bu kelimenin Japonca karl olan aru ve iru ise, fiil saylr. Sekil bakmndan baka fiillerden pek farkl olmamakla beraber, baz zelliklere sahiptir. Japonca'daki fiiller iinde belki de en ok kullanlan bu iki fiilin ekim ve kullanli6arndaki zellikleri ksaca aklamaya alalm.

2. Aru ve ru Fiillerinin ekim zellikleri: FLLER Blmndeki aklamalardan hatrlanaca aru birinci grup, iru ise ikinci grup bir fiildir ve temel ekilleri yledir: ARU 1. 2. 3. 4. RU 1. 2. 3. 4. [birinci grup fiil] Szlk Sekli: aru Nai Sekli: nai Masu Sekli: ari-masu Te Sekli: at-te [ikinci grup fiil] Szlk Sekli: iru Nai Sekli: i-nai Masu Sekli: i-masu Te Sekli: i-te gibi, ekim

Burada dikkat edilmesi gereken nokta su: aru fiilinin nai seklinin (yani olumsuz dz seklinin) /ar-anai/ deil, sadece /nai/'dir. ru fiilinin ekimi ise, dier ikinci grup fiillerin ekiminden hi bir fark gstermemektedir.

82

3. Aru ve ru

Fiilleri Arasndaki

Farklar: genel canl

Bu fiillerin ikisi de "var" anlam tar. Ancak, olarak aru fiili cansz znelerle kullanlrken iru, znelerle kullanlr.

som c

B # s? * # *..;.. *...t.

Migi no tana ni Nihon-go no cio ga arimasu. <Sagdaki rafta Japonca szlk yar.>

r D jg D % :

a T ( O JR *

*l.*..t.

Kono mii no saki ni ika-tetsu no eki ga arimasu. <Bu yolun(caddenin) ilerisinde metro istasyonu yar.>

fiffl: -?tt3 a*

h l * ...

Kooen ni kodomo-tai ga imasu. <Parkta ocuklar yar.>

H ti

*tf

"rl.*..

Ura-niwa ni inu ga imasu. <Arka bahede kpek var.>

fi:

rt^yi'

* . ? . J..JL&

Daidokoro ni gokiburi ga imaita. <Mutfakta hamam bcei y a r d k Tlirkce'de olduu gibi, Japonca'da da, insan ve teki varlklar (rnein, hayvan, bitki veya herhangi bir madde) iin, ayr ayr soru zamiri kullanlr. Bunlardan dare Trke'deki "kim'in karldr ve sadece insan iin kullanlr. Nani ise, "ne'nin karl olup insan dnda kalan btn varlklar iin kullanlr. Bu tr soru zamirleri, aru ve iru fiilleriyle beraber kullanlarak, su eit soru cmlesi yaplabilir:

* z\z

# nJLL*.

Soko ni dare ga imasu ka? <Orada kim ya.r?>

B. <.- B * * L\*_m*
Niwa ni nani ga imasu ka? <Bahede ne yar?>

II

M&

*.y_.*-tJ*

Hako ni nani g a arimasu ka? <Kutuda ne var?>

83

Birinci rnekte insan, ikinci rnekte insan dnda kalan bir canl varlk, ve UcUncUde ise cansz bir varlk sorulmaktadr.

4. Iru

Fiili Yerine Aru Kullanlabilen Durumlar:

Ancak, aru fiili, baz durumlarda, yukarda akladmz genel kuraldan farkl olarak, canl varlklar iin de kullanlabilir: 1- Aile fertlerinden bahsederken aru da kullanlabilir:

a t; (i

o t : &

*..y.*...

Watai ni wa musuko ga arimasu. <Benim olum yar.> 2- Genel bir kural veya eilim anlatlrken, aru fiili canl varlklar iin de kullanlabilir: t f t <D * (i ( $ * 4 ; A t * ti O., 7 t % A t *.y_ *... Yononaka ni wa iawasena hito mo areba, hukoona hito mo ar imau. <DUnyada mutlu insan da yar, mutsuz insan da (yar).> 3- Tarih bir konu veya hikaye anlatmnda varlklar iin de aru kullanlabilir: f-^lSiflu 7 9 t/ x t A-1: geen canl

t ^1/y f < > *i?t t ^ 9 A)!

k.3..\?..h >
Sen-nen hodo mae Akuehiru ni Nasurettin Hoca to iu hito ga ar i ma i ta. <Yaklaek bin sene nce Akehir'de Nasrettin Hoca diye birisi vard (y a . am 11). >

*...y.jLk.
Mukai mukai aru tokoro ni ociisan to obaasan ga a r i ma |t a <Evvel zaman iinde bir yerde, bir dede ile nine varm.> unu da belirtelim ki, yukardaki rneklerin her birinde cUmlenin anlamn fazla deitirmeden, aru fiili yerine iru da kullanlabilir.

84

5. Aru ve /ru'nun Kullanl: Yukardaki rneklerde, aru ve iru fiilleri, genelde su ekilde kullanlmaktadr: ni (wa) ni (wa) ga ga arimasu. imasu.

Yani, sonuna ni edatn alan ve yer belirten unsur nce gelir. Var olan kigi veya nesneyi belirten unsur ise, sonra gelir. Bu ikinci unsura her zaman ga edat eklenir; dier birok cmlede olduu gibi, ga yerine wa konulmaz. Bu tr cmlelerde vurgulanmak istenen husus, neyin var olduudur. Aru ve iru fiilleri, bazen su ekilde de kullanlr: wa wa ni ni ar imasu. imasu.

Burada nce, var olan kii veya nesne, daha sonra yer belirtilmekte, ga edat yerine de wa kullanlmaktadr. Vurgulanan nokta, neyin var olduu deil, bir nesnenin veya kiinin nerede olduudur. Bu iki farkl kullanln rneklerini yanyana koyarak daha ack bir ekilde gstermeye alalm:

m <r> iz s m # fe._y.iLt
Tsukue no ue ni soru i ga arimasu. <Masann zerinde belge(ler) var.>

# t* co c

fe..y..*.t.

Sorui wa tsukue no ue ni arimasu. <Belge(ler) masann zerindedir.>

&E S ;. TF- m #

*_i:

Kooen ni kodomo-tai ga imasu. <Parkta ocuklar yar.>

TF- 3

ae ac

_..*.t.

Kodomo-tai wa kooen ni imasu. <Cocuklar parktadr.> Buraya kadar, aru ve iru fiillerinin kullanl ekillerini grdk, bu iki fiilin burada anlatmadmz bir kullanl seklini de hatrlatalm: Aru veya iru fiilleri, kendilerinden nce gelen te seklindeki fiille kullanldklar zaman, cmlede belirtilen bir hareket veya durumun srekliliini gsterirler. (Bu konuda ayrntl bilgi iin bk. sayfa 31 v.d.)

85

B. NARU FL 1. Naru F i i l i n i n ekimi ve Anlam: B i r i n c i grup f i i l l e r i n d e n naru f i i l i , Trke'deki "olmak" f i i l i n i n Japonca k a r l d r . Temel ekim e k i l l e r i y l e d i r : NARU [ b i r i n c i grup f i i l ] 1. Szlk sekli: naru 2. Nai 6ekli: nara-nai 3. Masu sekli: nari-masu 4. T e sekli: nat-te

2. Naru

Fiilinin Kullanl:

Trke'deki "olmak" fiilinde gruldugU gibi, naru fiilinin ntlne, sfat veya isim gelir. Naru fiilinin nne getirilen i-sfatlar ku sekli, ve na-sfatlar ni seklindedir:

z n a* 6 * < &.y _* o
Kore kara samuku nar i ma su. <Bundan sonra souk olur.>

#m * & s n : *y......k..
Tetsuzuki ga kantanni narimai ta. <lslemler kolay oldu (kolaylatrld) .> Naru fiilinin ntlne isim geldiinde, hecesi eklenir: isimden sonra / n i /

Watai wa rainen daigakusei ni nar imasu. <Ben gelecek sene niversite rencisi olacam.>

Kono mui wa oo ni nar imasu. <Bu bcek kelebek olur.> Ayrca, naru fiili, Trke'deki "gibi" edatnn Japonca karl yooni ile birlikte "... yooni naru* Seklinde de sk sk kullanlr:

86

r * # fcSoT, h (o t 2. 1 . ; SL&Jtk.
Gomi ga tamatte. yama no yooni nar i maita. <Cpler birikip, dag g . i . b . i oldu.>

ftli^ofc

B # 18 # ffir -: > Jt J>_J SJ[*_kJfe

Watai wa yatto Nihongo ga hanaseru yoonj nrJmai ta. <Ben nihayet Japonca konuabilecek gibi oldum.> kinci rnekteki 'yooni naru'nun kullanl, birinci rnektekinden biraz farkldr. Orada sz konusu olan, kabiliyet veya alkanln deimesidir. "Nihayet Japonca konuabilecek hale geldim." seklinde tercllme edilirse, Japonca'daki anlamna daha yakndr. Bu tUr kullanlta, genelde "yooni"'den nce fiil bulunur.

87

C. SURU F L 1. Suru Fiilinin ek i m ze lii:

nc grup fiillerinden suru fiili, Trke'deki "etmek", "yapmak" fiillerinin Japonca karldr. Temel ekim ekilleri FLLER BlUmUnde (sayfa 23) aklanmsa da, burada tekrar grelim: SURU [nc grup 1. Szlk sekli: 2. Nai sekli: 3. Masu sekli: 4. Te seki i: fiil] suru si-nai i-masu i-te

Yukarda g s t e r i l e n ekim e k i l l e r i , sadece suru fiiline a i t olup, baka f i i l l e r d e grlmez. Bu yzden, suru fiiline, kuru f i i l i y l e b i r l i k t e Japonca'daki kural d f i i l l e r d e n i r .

2. Suru

Fiilinin Kullanl: pek farkl olmadan

Suru fiili, dier geili fiillerden nesneyle kullanlr: , ( mm s & t .k*... Okaasan wa ma i-asa sooci o imasu. <Annem her sabah temizlik yapar,>

Nesneden baka, naru fiili gibi i-sfatlarn ku sekli, na-sfatlarn ni sekli veya isimler art /ni/'yi nne alp, "bir seyi baka bir sey veya durum yapmak" anlamnda kullanlr: Olffl , i 9 7 - T? BM : K L < U JJLjfc . Yamada-san wa kuuraa de heya o suzuiku imajta. <Sayn Yamada, havalandrma makinesiyle oday serinlestirdi (serin yapt). >

mm mL V >

4S

$ > * & * mm*,- s - .

Kisoku-tadai i seikatsu wa anata o kenkooni imasu. <Dzenli yasam (sekli), sizi salkl y.apar.> Bu fiilin baka nemli zellii ise, tpk Trke'deki "etmek" fiili gibi, birleik fiiller tretmesidir. Suru fiiliyle yaplan ok sayda birleik fiil vardr. Onlardan bazlarn grelim:

88

M 3fi " i> #F 5E ~t i> W M. ~f i> H? Wc " -> f fr ~$ > &M~t Z>

benkyoo-suru kenkyuu-suru kyuusoku-suru kensetsu-suru ryokoo-suru sanka-suru

<ders alsmak> <arastrma yapmak> <dinlenmek> <insa etmek> <seyahat etmek> <istirak etmek>

Bu tUr birleik fiillerin ekim ekillerini elde etmek Cn, sadece sonundaki suru fiili ekilirse yeterlidir. Bu durumu "benkyoo-suru" birleik fiiliyle grelim: 1. 2. 3. 4. Szlllk sekli: Nai sekli: Masu sekli: Te sekli: benkyoo-suru benkyoo-i-nai benkyoo-i-masu benkyoo-i-te

Birleik fiillerin birinci ksm, genellikle Cince kkenli kelimelerdir.

89

8 .

HAL. E D A T L A R I

AY I R I C I EDATLAR

A.

EDATLARIN TEMEL FONKSYONLARI

Buraya kadarki blmlerde, ctimlenin en nemli unsuru olan yklemler konusunda ayrntl bilgi verdik. Biz burada, aka sylenm6 olsun ya da olmasn, yliklemsiz elimle olamayacan belirtmek istiyoruz. Oysa, bir climlenin yklemi dndaki unsurlar atlsa da, kalan anlaml bir etimle saylabilir. Trke'de yklemler ne kadar temel ve nemli olurlarsa olsunlar, bir dlisUnceyi, bir durumu cmlenin yalnzca ytiklemiyle anlatmak mmkn deildir. rnein, karsmza aniden kan bir adamn "Bekliyor!" dediini dnelim. Dilbilgisi kurallarna uygun ve anlaml olan bu cmle, adamn anlatmak istediini yeterince ak bir ekilde belirtmemektedir. Bu yzden, byk bir ihtimalle, adama ararak bakp, bir dizi soru sormak ihtiyacn duyarz. Ancak ayn kii, gerekten belirtmek istediine uygun olan bir ekilde, "Bir hanm salonda sizi bekliyor!" dese, durum farkl olacaktr. Konuan kiiyi hic tanmasak bile sylediklerini tam olarak anlayabilir ve baka bir sey sormaya gerek kalmadan teekkr eder ve doruca salona gidebiliriz. Yukardaki cmlenin anlam, bir zne (Bir hanm), bir nesne (sizi), bir yer tamlaycs (salonda) yardmyla daha belirli duruma getirilmitir. Japonca'da da benzer bir durum vardr. Yukardaki Trke cmlenin Japonca'daki karl syle olacaktr:

rA#

D-a>V

htetz*

ftr>X

^?.

Go-hucin ga saron de anata o matte imasu. <Bir hanm, salonda sizi bekliyor.> Bu cmlede, isim olan saron ve anata kelimelerinin sonundaki de ve o, ayn Trke'deki /-da/ ve / - i / gibi eklerin karldr. Japonca'da bunlara cos (yardmc kelimeler) denilir. Japonca'daki cosi'ler, yukarda da belirtildii gibi, Trke'deki hal (durum) eklerine anlamca ok benzemektedir. Ancak, Japonca'daki cosi'ler kelime tr ve cmlede kullanl sekli asndan, Trke'deki hal eklerine pek benzemezler.

90

ilk olarak, Trke'deki hal ekleriyle Japonca'daki coi'ler karlatrldnda, cos'lerin daha bamsz olduu grUlUr. TUrkce'deki hal ekleri, eklendikleri isimle Unlu uyumu iinde olmak zorundadr. Oysa, cojf'ler asndan byle bir uyum art yoktur. Yani, de her zaman de (Trke'deki gibi bazen "da" sekli almaz), o da, her zaman o seklinde kullanlr. ikinci olarak, Japonca'da bir cosf'den sonra ikinci bir co$i gelebilir, rnein, kara Trke'deki /-den/ kma (ablatif) ekinin; no ise /-nin/ tamlayan (genitif) ekinin karl olan birer cosf'dir. Japonca'da, bu iki cosi pes pee (kara no) kullanlabilir. Oysa Trke'de, iki hal eki bir isimde pes pee kullanlmaz. nc olarak, baz cos'ler, fiil veya daha baka kelimelerin sonlarna da eklenebilir, rnein, Japonca'da soru cmlesi yapmada kullanlan ka, bir tr cosf'dir. Bu aklamalardan anlalaca gibi, cos'nin Japonca'daki durumu, Trke'deki hal eklerinden ok, edatlara, ("ile", "kadar", "gibi", "iin", vb.) benzemektedir. Trke'de edatlar, ("ile" edatnn son ek sekli olan /-le/, /-la/ ile balama ve kuvvetlendirme edat /de/, /da/ dnda) nl uyumuna bal deildir, rnein, "gibi" edat, /gibi/, /gubu/, /gbti/ seklinde deiikliine uramaz. Bundan baka, Trke'de iki edatn pes pee gelmesi de mmkndr (rnek: "... kadar gibi", "... iin bile"). Ayrca, "Gittim de.*, "Anlald gibi." cmlelerinde olduu gibi, baz edatlar, sadece isimlerin sonuna deil, yklemlerin sonuna da gelebilir. ste yukardaki aklamalara dayanarak, Japonca'daki cosi'lere ek yerine edat demeye karar verdik.

B.

EDATLARIN ETLER Japonca'da edatlar(' cosi' leri ), drt gruba ayrabiliriz:

1. 2. 3. 4.

Hal

edatlar

Ayrc edatlar Cilnle sonu edatlar Bildirme edat

Hal edatlar, daha nce belirtildii gibi, Trke'deki hal eklerine benzer bir ilev stlenirler. Ancak, hal ekleri Trkede znelere (faillere) eklenmezken, Japonca'da zneler de bir hal edat almak zorundadr. Ayrca, Trke'de, "Kitap ald.", "Yemek yedi." rneklerinde olduu gibi, belirsiz nesneler yaln halinde

91

dir. Buna karlk, Japonca'da nesneler, ya belirli ya belirsiz olsun, bir edat(o ) almak zorundadr. Japonca'da, climledeki bir kelimeyi o cUmlenin konusu olarak semek, ayn veya baka cmledeki dier kelimelerle kyaslamak ya da o kelimenin anlamn glendirmek gerektii zaman, onu dierlerinden ayrmak iin ayrc edatlar kullanlr. Japonca'da ayrc edatlar, hal edatlarndan sonra gelebilir. Trke'deki "ise", "dahi", "bile" ve "kadar" edatlarnn fonksiyonlar, Japonca'daki ayrc edatmkine biraz benzemektedir. Ctimle sonu edatlar, isminden de anlalaca zere, cmle sonunda yer alr ve konumacnn soru, phe ya da niyet gibi eitli duygularn belirtmek iin kullanlr. Bunlar, Trke'deki "mi", "be", "ya" ve "bari" edatlarna benzerler. Bildirme edat, desu (da), bir tanedir (desu kibar ve da dz seklidir.) Cmlede yklemin sonuna eklenerek, anlatlmak istenen fikri belirtir. Bu konuda, 6. blmde geni bilgi vermitik. Bu ksa aklamalardan sonra, Japonca'da isimlerden sonra kullanlan hal ve ayrc edatlarn ayrntl olarak grelim. Cmle sonu edatlar ise, zellikleri nedeniyle, 17. blmde ele alnacaktr.

92

C.

HAL EDATLARI

Japonca'da temel olarak on eit hal edat vardr. Bunlar teker teker grelim:

1. O ( ) Edat: O edat, Japonca'da en sk kullanlan biridir. Balca 6U zellikleri vardr: hal edatlarndan

a) Temel Fonksiyonlar: Belirli olsun belirsiz olsun, nesneyi belirtirler:

% tz. *> t

I_*JL&

U ^ J t .

Wata i-ta i wa ima Nihon-go o benkyoo site i ma su. <biz simdi Japonca( 'y..). al iiyoruz.>

Watai wa kono hon o kinoo kaimaita. <Ben bu kitab dn aldm,> & fc tz ( & J L * > L * ftl o T ^ S t *. Anata wa ...noue-san o itte imasu ka?. <Siz sayn noue'yi tanyor musunuz?> Bu rneklerden de aka grlecei gibi, o edat, genellikle, Trke'deki /-/,/-i/,/-u/,/-U/ belirtme(akuzatif) ekinin karldr. Ancak yukarda akladmz (B ksm) gibi, Trke'de belirli nesnelerin ekli, belirsiz nesnelerin ise eksiz olmalarna karlk, Japonca'da nesnelerin bel irl i-belirsiz ayrm yaplmadan, hepsinin sonuna o edat getirilir: M ^ t* 9 /<3 fc ^ 40 * L . Satoo-san wa tabako o yamemaita. <Sayn Satoo, sigaray brakt.>

.^Jk

H-o r ^ x

< s t*.

Pan o katte kite kudasa i. <Ekmek alp gelin ltfen.>

93

LrJSLrJ # * * * A *>.
Koohi i o nomimasen ka? <Kahve imez misiniz?> j j f j f e H L T ^ t * . Nani o sagaite imasu ka? <Ne (Neyi) aryorsunuz?> Ancak, saylar az olmakla birlikte, Trke'de ynelme (datif) veya kma (ablatif) halli bir unsur (kelime veya kelime grubu) ile kullanlan baz fiillerin Japonca'daki karlklar, nesneyle kullanlr: ... o miru ... o hacimeru ... o osoreru <...e bakmak> <...e baslamak> <...den korkmak>

Kore o mite kudasa i. <Buna bakn.> S * . &.#.. ftiu?.

Saa , ..9.9J.0.....?. n a c i memaoo . <Haydi, ie balayalm.>

sitt $jLt.

tenr^tt.

Watai-tai wa c i k o o osorete imasu. <Biz kazadan korkuyoruz.>

b) Yer Deg6tirme Bildiren Fiiller ve 0 Edat: Japonca'da geisiz fiiller o edatn almazken, yer deitirme bildiren fiiller o edat alrlar. Bu durumda o edat yer belirleyen ismin sonuna konur:

z <o u

fi

t*

saz & 11.

Kono m . i . . j . . . . o ikeba eki ni demasu. <Bu yoldan(yolu) giderseniz istasyona karsnz.> SLUk * "5 "f <* '&A.- < ti ,V> . Rooka o massugu ssnde kudasa i. ^.9.r.4.r4.lKp..r.l.4.r.u.) doru ilerleyin.>

94

m ( * # *. fe CD T- ;j & Sf n s -e ^ r- L fc. Kuruma wa mizu ga hueta node kawa o wataremasen d e i t a . <Araba, s u l a r k a b a r d ( o a l d ) i i n nehri geemedi.>

l |

&ox

s ir
go-kai ni

nox
itte

< s $ -.
kudasai.

Kaidan p agatte

<Merdiveni(Merdivenden) k p b e s i n c i kata gidin.> B # T- < * fct C D ;fe l i J S t .

Nihon de wa kuruma wa mii no h | idari o toorimasu. <Japonya'da arabalar, yolun solundan gider.>

o) Bir Yerden k Hareketini Belirleyen 0: 0 edat, deru etaek> gibi fiillerle noktasn gsterir: <ckmak>, ya da uppatsu-suru <hareket beraber kullanldnda, kma, ayrlma

.. . c > deru ... o. uppatsu-suru

<. . . den kmak(ayr lmak )> <. . .den hareket etmek>

$ m

& f

A B$ {-

m...f.

* s L *.

Kesa watai wa ha i-ci ni ie o demaita. <Bu sabah (ben) saat sekizde evden ktm.> d (D J t (i t ^ i i : jfjfe t S L S 1". Kono hune wa cup-pun-go ni minato o uppatsu imasu. <Bu gemi, on dakika sonra limandan hareket edecek.> Bu tllr fiillerle o edat yerine kara edat da kullanlabilir.

d) O Edatnn Japonca Yazls: Kitabn basnda akladmz gibi, Japonca'da Hiragana ve Katakana olmak zere, iki ayr alfabe vardr. Bu alfabelerde, her ses veya hece bir harfle belirtilirken, sadece /o/ sesi iin iki alfabede de ayr ayr, iki o harfi vardr. yle ki: Hiragana alfabesinde /o/ sesi ve , Katakana alfabesinde ise ayn / o / sesi ^" ve ? ile gsterilir. Bunlardan ve 9 harfleri sadece o edatn gstermek iin kullanlrken, ts ve i~ dier butun /o/ seslerini gstermede kullanlr. Japonca'nn Latin harfleriyle yaz lsnda .kullan lan ve 'Nihon-iki 5 * S ' yan, Japon Sistemi

95

denilen usulde o edat, /wo/ seklinde gsterilir. Bu yazls, gUnUmllz Japonca'snda ses fark belirlemeyip, sadece yukarda deindiimiz o edatnn Hiragana ve Katakana alfabelerindeki yazl farklarn gstermek iin kullanlr.

2. DE ( ? ) Edat : a) Yer Belirlemede Kullanl: De edatnn eitli grevleri vardr. Bunlardan en nemli olan, yer belirleme fonksiyonudur. Trke'deki /-de/, /-da/ kalma(lokatif) ekinde olduu gibi, hareketin veya durumun meydana geldii yeri belirtir.

aii

M.M.J?. * n $ i t .

Watai-tai wa Tookyoo^dc umaremaita. <Biz Tokyo'da doduk.>

#(

I j f L l s .

^r>t.

Ani wa S_,nkoo__jde hataraite imasu. <Aabeyim bankada calsyor.> O # S: i f Z JC S, o W S Lfci. Sono hon o doko de mitsukemai ta ka? <0 kitab nerede buldunuz?>

b) Ara ve Gere Belirlemede Kullanl: De edat, ara-gerec veya malzeme belirtmek iin kullanlr, Trke'deki "ile" (/-le/, /-la/) edatna ve bazen de /-den/, /-dan/ hal ekine benzer ilevi vardr. Ancak, "beraber olma, beraberlik" belirtmede kullanlmaz:

B* A ( i

Ztt&&

LkJ?

* * ** * "

Nihon-cin wa gohan o hai . . d e tabemasu. <Japonlar, yemei .ubuk ile yerler.>

9tn A m * fijuts fi t * fc.

Sengetsu Kyuusuu e .i.nkansen de ikimaita. <Geen ay Kyusu'ya inkansen . j j y ^ i X _ ? J k J ! . r . ? A l r J ! i . i . . . i . l . S gittim.>

36

Wain wa budoo de t ukur i ma su. <$arap UzUmden yaplr.>

c) Hareketin Yapl

Seklini Gstermede Kullanl: ekilde

De edat, cUmledeki hareketin nasl ve ne yapldn belirtmek iin de kullanlr:

mm% A>1 t <D it *

V tJl X- ^ ' J H t .

Kuroda-san wa sono igoto o hi tor i i de yarimaita. <Sayn Kuroda, o isi tek bana yapt.> Sili Z (D # *jfc..y...T ^ t i ^ t . Wata i-ta i wa kono hon o hutari de kaite imasu. <Biz bu kitab ikimiz (birlikte) yazyoruz.>

*A...S: %. t L x .
Mi nna de kangaemaoo. <Hepbir;1ikte dUsUnelim.>

m n m t* ^.i.iii*.D.l.^..5 A, t? ^ * t .
Hikooki wa oyoso cisoku sen-kiro no hayasa de tonde imasu. <Uak, saat te^...y^akl as k bin k i 1 ome t re h zl a uuyor . >

d) Sebep Belirtmede Kullanl: Hal edat de, oUmle iinde znenin yapt gstermek iin de kullanlr: isin sebebini

Kyoo py.ook I . . de gakkoo o yasumimai ta. <BugUn hasta olduumdan okula gitmedim.>

% (D A s 0 tt ? f . r -fc* < # A y * -f.

Watai no ucin wa mainii igotode osoku kaerimasu. <Beyim, her gUn . 8 . . nedeniyle g e <j(jner.> - l ( MM*L * * = > d i n * t t /,. Hune wa tai.hyu_.de minato kara deraremasen. <Gemi(ler), kasrga nedeniyle limandan kamyor.>

97

e) Zaman ve Deer Belirlemede Kullanl: De edat, herhangi bir zaman sllresini ya deerini belirtmek istenildiinde kullanlr: da bir maln

$>*tzl Z0>** -ia.lt- K * . & W * l fcy*-ti:A,. Anata wa kono hon o i.s.-.uukan de yomanakereba narimasen. <Bu kitab bir haftada (bir hafta.iinde) okumak zorundasnz.>

aa

z (D 7- i> &

sff.n-g

wi r v s Lt

Watai wa kono terebi o san-man-ende kai ma i ta. <(Ben) bu televizyonu otuz bin Yen'e aldm.>

3. N (Z ) Edat : Ni edatnn da, tpk de edat gibi eitli ilevleri vardr. Ni edatnn nasl kullanldn anlayabilmek iin, hangi fiille kullanldna dikkat etmek gerekir. Ni edatnn balca kullanl ekilleri unlardr:

a) Fiilin Belirttii Hareketin YnUnU Gstermede Kullanl: Ni edatnn bu fonksiyonu, Trke'de ynelme (datif) ekinin fonksiyonuna benzer: htetzlt VN -z> B $ C & L A . J. Anata wa itsu Nihon ni ki ma i ta ka? <(Siz) Japonya'ya n e zaman geldiniz?> C (D * fr A, }Z * W L J : *> . Kono mikan o Ta.roo; nj agemasoo. <Bu mandalinay Taroo.'ya v e r e i j m (vereyim).> /-(y)e/, /-(y)a/

Doroboo wa do.ra ni nigemaita ka? <Hrsz ne tarafa kat?>

98

b) Yer Belirtmede Kullanl: Ni edatnn bu ilevi, TUrkce'de isimlerin kalma(lokatif) halinde kullanlan /-de/, /-da/ ekinin grd ileve benzer:

f - - ?toto j

;<-j--t-tfi

$} y * 1".

Teeburu no ue ni banana ga arimasu. <Masanm stnde muz var.>

Niwa nj kodorno-tai ga imasu. <CBa h e d e ocuklar var.>

*> *

.l.*.....^...^...#..

tt

& x'tN * L f~ -

Watai wa sutanbuuru ni sunde i ma i ta. <(Ben) stanbul'da yaadm.>

m&ts ^l

z..<o_* jr A,JZ

mo r^* t .

Simizu-san wa k.ono hoteru ni. tomatte imasu. <Sayn imizu bu otelde kalyor.> Yukarda, 2. ksmnda anlatlan de edat da, yer belirtmek iin kullanlabilir ve Trke'ye /-de/, /-da/ olarak evrilebilir. De ve ni edatlarnn farkl ynlerini de syle belirtebiliriz: De edat, hareket belirten fiillerle kullanlr ve anlk, geici veya tesadfi bir yer belirtir. Ni edat ise, hareketten ok, sreklilik veya durum belirten fiillerle kullanlr, zellikle iru ve aru fiilleriyle ni edat kullanlr.

o) Saat, Ay ve Haft ann GUnn Belirtmede Kullanl: Ni edat, cmlede gnn belirli saatini, haftann gnlerini ya da yln herhangi bir ayn ve gnn belirtmede kullanlr:

& 11:
A i t a

jygMc.. rn.rn.r- & ^ * L * -5 a.

*.SJ5Z.JDJ.. G i n z a de a i m a o o ka?

<Yarn &

s a a t t e G i n z a ' d a bulualm m?> jzJUf!LJLMi &M>T! ft * L fc .

Watai wa .uu-ii-gatu no yooka ni Hiroima de umaremai ta. <(Ben) Onbirinci Ayn (Ka imin) seki zinde Hi ros ima'da dodum.>

39

4- s <D B J U J S

sc a 6

a a s *

* *

r.

Kondo no Niiyoobi ni Kyooto kara ani ga kimasu. <Gelecek pazargn, Kyoto'dan aabeyim gelecek.>

d) Duygu ve Dncelerin Nedenini Belirtmede Kullanl: Tsukareru <yorulmak>, komaru <go durumda kalmak>, odoroku <sasmak, sasrmak>, kuruimu <bunalmak, sknt-ac cekmek>, akiru <bkmak, ylmak> gibi duygular ve fizyolojik herhangi bir durumu belirten fiillerle birlikte ni edat kullanldnda, bu duygu ve dncelerin nedenini belirtir:

& (i * > -5 .L<5.tt.;. & *T> * L f- Watai wa moo k.ono i g o t o ni tsukaremai t a . <(Ben) a r t k bu i t e n yoruldum.> 5 S (i fe K. B ^ t ^ t t . Tomodai wa kane ni komatte imasu. <Arkadasm para s k n t s e k i y o r . >

6 & E.&&MMM.M... * t * Lfc.

Watai wa Nii.hon no i e. no....emaa n i odorokimai t a .

< (Ben) ^P.on..jBj^l^jrJ[n,d^lJtS.na s as t im. > 7 -f > x (i JH.*...(;: t < * fi * * t fc.

Aie wa kan.j no benkyoo n i sugu ak ima; i ta. <Ayse, Kanci almaktan hemen bkt.>

e) Ama Belirtmede Kullanl: Trke'de, "Orhan ekmek almaya gitti.* cmlesinde olduu gibi, /-(y)e/, /-(y)a/ ynelme (datif) eki, ama belirtmede de kullanlabilir. Byle bir durumda, ynelme eki, isim-fiilden (yani fiilin /-me/, /-ma/ seklinden) sonra gelir ve cmle sonunda ise, "gelmek", "gitmek", "kmak" gibi yer deimeyle ilgili fiiller yklem olarak yer alr. Benzer bir durum, Japonca'daki ni edatnn kullanlnda da grlr. Japonca'da bu tr bir cmlede, ni edatndan nce gelen fiil, bir isim-fiil olup, masu seklindeki fiilin sonunda yer alan /-masu/ ekinin kartlmasyla elde edilir. Cmle sonunda da, gene Trke'de olduu gibi, sadece iku <gitmek>, kuru <gelmek>, deru <kmak> gibi yer deimeyle ilgili fiiller yer al r:

100

&a s( i t^#t

Rl ^ * L *

Ciroo wa suika o kaj ni ikimaita. <Ciroo, karpuz almaya gitti.> Watai-tai wa hanabi o mi ni soto e demai.ta. <(Biz) havai fiek grmeye dar ktk.>

Konban bideo o mj_ n i kite kudasa i. <(Bu) aksam video seyretmeye gelin.>

4. E (^ ) Edat : E edat, cUmle iinde fiilin belirttii hareketin ynUnU gstermesi bakmndan, ni edatna benzer. Ancak, e edatnn bu fonksiyonu ni edatnn fonksiyonuna gre daha snrldr. E edat, genellikle yer belirten isimlerle kullanlrken, ni edat iin byle art yoktur: & ta tz it Anata wa $> & tz it Anata wa <(Siz) ir>-3 itsu l r >o itsu .B..#.C * S L t * > . Nihon ni kimaita ka? * ^ S S Lfc^ . Nihon e kimaita ka? [doru]

[doru]

.Japonya'ya ne zaman geldiniz?>

Z.ZJZ 3 f c X < t- ^ . Koko ni kite kudasa i. ZZ ^ Koko e feT < j l ^ . kite kudasa i.

[doru]

[doru]

<Buraya gelin.>

.*.&.*;.... l L L - t ^ Anata ni setsumei-imaoo *..$?jfc..'Ci R R I / H J : ) . Anata e setsumei-imaoo <Size anlatalm.>

[doru]

[yanl]

101

Yukardaki rneklerden anlalaca gibi, bir cUmlede e edatnn yerine, ctimlenin anlamn deitirmeden, ni edatn koymak, genellikle mtlmkUndUr. Oysa, ni edatnn yerine e edatn koymak, belirli durumlar dnda mllmktin deildir. Sunu da hemen belirtelim: Japonca'daki e edatnn yazlsnda zel bir durum vardr. Bu edat, / e / ( * . , x ) harfiyle deil, /he/ (.*>, *-) harfiyle yazlr.

5. TO (t

) Edat:

To edatnn balca U temel fonksiyonu vardr. a) Fiilin belirttii hareketin, bir kii veya nesne araclyla ya da birlikte yapldn gsterir. Bu ynyle, byk lUde, Trke'deki "ile" edatna benzer:

(D t

m $:H.A .. ^ * t fc.

Kinoo Tanaka-san to aimaita. <DUn sayn Tanaka ile bulustum.>

Hanako wa Taroo to (ioni) niwa de asonde imasu. <Hanako, Taroo ile (beraber) bahede oynuyor.> r - V -y O # IS T- /.*... ^ ^ ( " ' J L / ; . Torakku ga hai no ue de baa to butsukarimai ta. <Kamyon, kprUnUn zerinde at arabasyla arpt.>

b) Karlatrmal cmlelerde, karlatrmaya temel olan nesneyi belirtmede kullanlr. To edatnn Japonca'daki bu fonksyonu, TUrke'de bazen "ile" edat, bazen de /-den/, /-dsn/ ekiyle gsterilir:

Ko r e wa sore t ; o i ga i ma su. <Bu, ondan f a r k11.>

sii aJffl^^t

RCBI:

h^:

nt.

Watai wa Yamada-san to onaci hi ni Toruko ni k i m a i t a . <(Ben), sayn Yamada i l e ayn glin Trkiye'ye geldim.>

102

o) CUmle iinde iki ismi balamada kullanlr. Bu fonksiyonuyla, Trke'deki "ve", veya "ile" edatna benzer: & . . (i S I i: S'JHfc. Sensei to gakusei-tai wa kyooitsu ni atsumarimai t a . <retmen ye renciler snfta toplandlar.> lffllC M. t 3 y y & S V* T < * H . Tsukue no ue ni sara to koppu o oite kudasa . <Masann zerine tabak ve bardak koyun (llltfen).>

6. KARA ( * > ) Edat: T r k e ' d e k i / - d e n / , / - d a n / kma ( a b l a t i f ) e k i y l e J a p o n c a daki kara e d a t n n f o n k s i y o n l a r hemen hemen a y n d r . Cilmlede k noktas, sebep, ya da b i r nesnenin r e t i l d i i maddeyi belirtmek iin k u l l a n l r . Ancak, Trke'de karlatrmalarda kullanlan /-den/, /-dan/ ekinin Japonca'daki karl kara d e i l , yori e d a t d r :

3 *, <o ^ i*

t n

jK#..e>

m y s # A, .

U i no ko wa mada gakkoo kara kaerimasen. <Bizim ocuk, henz okuldan dnmedi.>

3 >+ r- t - ( i WSUHUk

ft$T??'tfr.

Konsaato wa nan-ci kara nan-ci made desu ka? <Konser saat katan kaa kadar?>

s (i

0# m&

ft*igjy?j

* *x * ^ *

Watai wa Nihon-go o Suzuki-sensei kara naraimai ta. <(Ben) Japonca'y Suzuki hocadan rendim.>

B#gf *.3. ff'Jt. (= * -C tt J *t . )

Nihon-u wa kome kara tsukurimasu (=kome de tsukurimasu.) <Japon ikisi, pirinten yaplr.>

% tt i < o5

3?_MJL*..6

8 L U t .

VVatai wa kinoo hu-uui kara ciko o okoimaita. <(Ben) dn dikkatsizlikten kaza yaptm.>

103

7. YOR! (< > J) Edat: J a p o n c a ' d a yori e d a t n n b a l c a su iki fonksyonu v a r d r : a) Karlatrmaya temel o l a n kii veya nesneyi belirtir:

z (D m n it f

*.*3r.!*...y.

s ^ r- -r.

Kono u d e - d o k e i wa sor e yori ya su i d e s u . <Bu kol s a a t i , u n d a n .daha u c u z d u r . >

s ^ t t

ft^Tk*

^_..*_4i_-t....y

* <

s * * 1*.

Yoida-san wa taitei Komatsu-san yori hayaku okimasu. <Sayn Yosida, genelde sayn Komatsu'dan erken kalkar.> Kara edatn anlatrken deindiimiz gibi, yori ve kara edatlar, Trke'deki /-den/, /-dan/ eki gibi kullanlr. Ancak, yukardaki iki rnekte, yori edatnn yerine kara edat kullanlmaz.

b) Cmlede fiilin belirttii hareketin balang noktasn gsterir. Bu durumda, yori ve kara edatlar, yer deitirebilir. Ancak, yori edat kullanlrsa daha resm bir ifade kullanlm clur :

&<* & (i

..1*JL2>..&.$.. .*..!L*A V

*H/;.

Wa t a i wa (gir i su kar a k i ma i ta.

** L , ?-

Watai wa giri su yori kimai ta. < ( B e n ) I.ng 11 er e ' d e n g e l d i m . >

8. MADE (t

T ) Edat : karl "...-(y)e

J a p o n c a ' d a k i made e d a t n n T r k e ' d e k i kadar'dr: i?X5-f>6 Kuzurai kara <Kzlay'dan

)l .X..*..j? &^ X M ft fr * U * t J>. Urusu made a r u i t e nan-pun kakarimasu ka? U l u s ' a kadar yryerek kac dakika stirer?>

- -t ? EM*..* & = " C < * ^. Kokode san-ci made matte kudasai. <Burada saat Ue kadar bekleyin (ltfen).>

104

.OL*.."?! * * * t .
akuriku made kin'en desu. <(yak) inene kadj- sigara imek yasaktr.> Trke'de, nce isim ynelme (datif) haline getirilip, sonra "kadar" edat konurken, Japonca'da isme do.grudan doruya made edatnn eklendiine dikkat edilmelidir. Dier taraftan, bazen made edatndan nce veya sonra ni edat getirilir ve anlamlan aadaki rneklerdeki gibi deiir:

%( i M.MS-

m , Jt

'

Watai wa g.o-ci made nj modorimasu. <(Ben) saat bee kadar dneceim.>

m^ &

T.M.&.. .*_5. T * t : ^ f ist.

Mor i-san wa kodomo ni made teine i ni a isatsu-imasu. <Sayn Mori, ocuklar bile kibarca selamlar.>

9. NO (CD ) Edat: No edat, Trke'deki /-(n)in/, /-(n)n/ v.b. tamlayan (genitif) ekine benzemekle birlikte, bazen daha geni ve yoruma ak bir fonksiyona sahiptir. Bu edatn temel fonksiyonu, ayn kelime grubuna giren isimleri birbirine balamaktr. No edatnn balca fonksiyonlarn rneklerle syle gsterebiliriz: a) No edat, Trke'deki tamlayan ekinin fonksiyonuna benzer bir fonksiyona sahiptir. Trke'deki tamlayan ekinin tlim grevleri, Japonca'daki no edatyla karlanabilir. Trke'deki belirli isim tamlamas Japonca'da, [isim] no [isim] Seklinde yaplr. TUrke'de, belirli isim tamlamasndaki tamlanan isim bir iyelik eki alr. Ancak, Japonca'da iyelik eki olmadndan, tamlanan isim yaln halde kalr:

L.*
watai no kasa <benim sems iyem>

i e no naka <evin i i>

105

ILJ.J. ^ *
watai n o tomodai no ci tensa <benim arkadamn bisikleti>

b) N o e d a t , T r k e ' d e k i b e l i r s i z isim t a m l a m a s n n l olan isim t a m l a m a l a r n d a da k u l l a n l r :

kar-

4jL.93hy...S>.9. 9 a k u s e i <Un i ve r s i t e r e n c i s i >

hana no kaori

^.i.c..H. kokusu> fi * ^
kunii no anzen <Ulke gveni ii> c) TUrke'de zaman belirten baz kelimelerin ("bugn", "yarn" vb.) sonuna eklenebilen /-ki/, /-kU/'ne benzer bir fonksiyonu da vardr:

kyoo no Asahi Sinbun <bugUnkU Asahi Gazetesi>

*.Jk.*. & $ &

a i ta no h i r u - g o h a n <yarnki l e y e m e i >

a .?.?....n..9. tsuyoi k a z e <abahki g U c l r z g a r >

d) No edat, Trke'deki t a k s z isim tamlamalarnn karl olan t a m l a m a l a r d a da k u l l a n l r . B y l e bir t a m l a m a , ekil b a k m n d a n d i e r t a m l a m a l a r a b e n z e m e k l e b i r l i k t e , tamlamann birinci u n s u r u , t a m l a y a n d e i l , sfat n i t e l i i n i t a m a k t a d r :

JL. ?
otoko no k o <erkek o c u k >

ki no hako <tahta kutu>

ame no h i <yamurlu glln>

e) Tlirkce'de " . . . o l a n . . . " g i b i b i r durumun belirtilisine benzer e k i l d e k u l l a n l a b i l i r . Bu durumlarda, b i r k i i n i n mesleini veya grevini g s t e r i r :

/s..I..i.ro fS> m s ^
yaoya no Komori-san ^MS*y_.5U!1.) sayn Komori>

.Ut. * B ^ ^ <
uoo no Yoida-san ^.M.^*k5S.....(.9.i.?95 sayn Yosida>

MM&JPJ&M.>. * # * ^
Jkj^Mj|.jnflm85n_8ej__jjo Kobayas i -san <i.kebn..hocjts__m([p-lj^nJ sayn Kobayasi>

f) No edat, buraya kadar akladmz edatlardan de, e, to, kara, yori ve made edatlarnn sonuna getirilerek, daha sonra gelen bir ismi tanlayabilir. No edat, o ve ni edatlarndan sonra gelemez: & B T? <Q 3 > V- - h k o o e n de no konsaato <parktaki konser> *.4j2tJD * iR anata e no tegami ^..?.?. (jgeJL en) mek tup>

S ^jo M ; *
hana e no okurimono <anneme hediye> *

gakue | to . no hana i a i ^.8Jt5SA5i gorusme>

107

.??.A.^.J..~AJ?.

*?.?). W *

j..jtj[[nj^yujju...k8rfa_.no r e a <I s tan builJ dan. ([ge 1 en) t r en>

.*.....-L.y .<?. *

ana ta yor i no moo i de <teklifiniz (sizden gelen teklif)> 3 . . . >, 1 ' . . . $ . . " C * . . ( O ' <X Kon'ya made no basu <Konya'ya kadar giden otobUs>

g) TUrkoe'deki /-(n)inki/ eklerine benzer anlamlarda kulla r:

$>is.tz<n & i ^
<Sizin a n t a n z ,

g, i y

f L i' r-1.
a t a r a i i desu.

Anata no kaban wa w a t a i

no y o r i

benimkinden daha y e n i . >

T5tT7lScoi:fe(i

a * H jD x y

L^r-1.

Arabia-go no bunpoo wa Nihon-go no yori muzukasii desu. <Arapa'nn grameri, Japonca'nnkinden daha zor.> &tttz<DM& J t ^ J i i , , % CQ S o T < )S S ^ . Anata no kuruma ga kowarete iru nara, watai no o tsukatte kudasai. <Sizin a r a b a n z bozuk i s e , benimkini k u l l a n n ( l t f e n ) . >

h) S f a t t a n

sonra g e l e r e k b e l l i

bir

isim y e r i n e

kullanlr:

f;:ft

* * ^ p ffita x < 1S. ? v*.

Soko ni aru ookii no o totte kudasai. <Suradaki bUyUk olan (alp) verin (l(Jtfen).> * ) I ^ * C 4 < r , i.\.. & S A, T- < " t". Sono atsui hon ca nakute, usui no o ynde kudasai. <0 kaln kitab deil, ince olan okuyun (lUtfen).> *L2....fti.!jO tt * U * * A, ] * . Motto yasui no wa arimasen ka? <Daha ucuzu yok mu?> Yukarda g) ksmndaki rneklerde no edatndan nce isim irken, h) ksmndaki rneklerde sfat gelmektedir. Aradaki bu

108

farka ramen, bu iki kullanlnn ortak zellii vardr, yani, her iki kullanlta no edat, bir tUr zamir grevini grmektedir. No edatnn bu tr kullanlna, zellikle konuma dilinde, sk rastlanr.

10. GA (**)

Edat :

Ga e d a t n n gstermektir:

elimle

iindeki

temel

fonksiyonu,

zneyi

Yuki ga h u t t e i masu. <Kar y a y o r . >

E.M..f.&. * B

^ it ^

ss s r .

Tanaka-an ga kyoo kaia e kimasu. < . S y . . 9 Tanaka bugn irkete gelecek.> t > ? f < " j # 5 f c S t Moosugu haru ga kimasu. <Yaknda bahar gelecek.> ileride aklanaca gibi, ga edatnn yan sra, wa edat da, cmlede zneyi gstermek iin kullanlr. Ga ve wa edatndan hangisinin ve ne zaman zne olarak kullanlaca, climlenin kapsamna bal olarak deitiinden, doru seimi yapmak,Japoncaya yeni balayanlar iin zor olabilir. Bu aamada kolaylk salamak amacyla, sadece ga edatnn elimle iinde kullanld U temel durumu aklayalm. Bu U kullanln dnda kalan durumlarda, ga edat yerine wa edatnn kullanlmas daha uygun olacaktr. a) CUmlede zne olarak kullanlan soru zamirinin sonuna ga edat getirilir:

mjfi

* * r a.

parega kimasu ka? <Kim gelecek?>

$*

tt <fcy t Lfc*>.

Nani ga nakunarimai ta ka? <Ne kayboldu?>

109

..#!..&

t o t *

rt^ t -t a.

Dore ga mottomo hurui desu ka? <Hangisi en eski?>

b) Ga edat, yan cmledeki, zneyi gstermek iin lr:

kullan-

| | f#

&ftii,

& t i

f t S t rA.

Ame ga hureba, watai wa ikima sen. <Yagmur yaarsa, (ben) gitmem.> $y* *?ofeB#, gete t ^^*^TrLfc. Watai ga kaetta toki, ie ni wa daremo imasen deita. <(Ben) dndUllm zaman, evde kimse(ler) yoktu.>

MM

f3

Stt5t.

S #

A o T # Lfe

Kodomo ga to o akeru to, neko ga haitte kimaita. <ccuk kapy anca, kedi (ieri) girdi.>

c) Ga edatnn nesneyi gsterme fonksiyonu: Yukarda a) ve b) ksmnda akland gibi, ga edat, zneyi gstermek iin kullanlmakla birlikte, bazen nesneyi de gstermek iin kullanlr. yle ki: cUmlede dekiru <yapabilmek, yapabilecek gUte olmak> gibi yeterlilik bildiren fiiller ya da sukida <sevmek, hoslanmak>, kiraida <sevmemek, ho61 anmamak> ve hoii <arzu etmek> gibi sfatlar bulunduunda, ga edat cUmlenin nesnesini gsterir:

th tt. tz it

UJt&M

** ** "&

Anata wa Nihon-goga dekimasu ka? <Siz Japonca konuabilir misiniz?>

$ I S^( i

* 1S. ?-..?..?.M

* W * ^.

Takahai-san wa mada baarama ga hikemasen. <Sayn Takahasi, henz balama alamyor.>

T 3 3 ? A, t i

Z..Z.>..?>.MMM

tfSft.

imoda-san wa Huransu eiga ga suki desu. <Saym Simoda, Fransz.filmlerini sever.)

ZOfch

*^ ( i AA..?...**. * ** * " * *

Kono aka-an wa mi rku ga ki rai desu. <Bu bebek, st sevmiyor.>

110

Tsuma wa dooitemo ataraii doresu 9a ho i i desu. <Hanmm, ille de yeni (bir) elbise istiyor.> Ancak, yukardaki cmlelerde, a) ve b) ksmndaki rneklerden farkl olarak o veya wa'y kullanmak da mUmkUndUr.(Wa edatn ga yerine kullanmak iin baz artlar var. bk. sayfa 113)

11. Hal Edatlarnn Kullanllar

(zet)

Buraya kadar grdmz Japonca'daki on hal edat ile Trke'deki karlklar olan ekleri ve edatlar aadaki tobloda toplu olarak gsterilmitir:

Japonca

TUrke [yaln hal (eksiz)]

ga
0

-(y)i/-(y)/-(y)u/-(y)u

no

-(n)i n/-(n)1n/-(n)un/-(n)Un -(y)e/-(y)a

e
ni
-de/-da/-te/-ta

de to
kara -den/-dan/-ten/-tan yor i made Tablodaki aklamalar edilmesi gerekmektedir: -(y)e/-(y)a nda su kadar iki noktaya dikkat ile (-(y)le/-(y)la)

a) Japonca'daki drt ayr edatn(e, ni, de, to) stlendii grevi, Tlirke'de sadece U tak(ek ve edat) stlenmektedir. b) Japonca'daki kara ve yori edatlarnn grd fonksiyonu, Trke'de tek basna /-den/ (/-dan/,/-ten/, /-tan/) eki grmektedir. Bu nedenlerden, Trke ve Japonca'daki hal ek ve edatlar, bire bir sek-ilde karlatrlamazlar.

111

D. AYIRICI EDATLAR Bir nceki blmde akladmz hal edatlar, cmledeki bir unsuru baka bir unsurla, zellikle yklemle balamak iin kullanlan kelimelerdi. Burada aklayacamz ayrc edatlar, cUmlenin bir unsuruna arlk vermek ya da cUmlenin bir unsurunu ele alp dierleriyle karlatrmaya yarayan kelimelerdir. Japonca'daki bu tUr edatlarn Trke'deki karl, her zaman bulunmaz. Ayrc edatlar, cUmlenin farkl unsurlarnn sonuna gelebilirler. Tabii ki, hal edatlarnn sonuna da getirilebilirler. Ancak, ga ve o hal edatlarndan sonra geldiklerinde, ga ve o atlp, sadece ayrc edatlar kullanlr, te yandan, eer ayrc edatlar ni hal edatndan sonra gelirse, bazen ni edat atlr, bazen de ayrc edatla birlikte kullanlr. Yukarda belirtilen durumlar dnda, genellikle ayrc edatlar, hal edatlarndan sonra geiir. Buraya kadar akladklarmz bir tabloda grelim:

Ayrc Edatlar
wa

mo mo

demo demo

sae sae sae (o sae) ni sae e sae

koso

sika

H
a

ga

wa wa

koso koso (o koso) ni koso

sika sika ni sika

1 ni
ni *a

mo (o mo) n i mo (mo) e mo

demo ni demo e demo

E
d a de t e

(wa) e wa

e koso

e sika

de wa

de mo

de demo

de sae

de koso

de sika

1
a

to

to wa

to mo

to demo

to sae

to koso

to sika

kara r
1

kara wa kara mo kara demo kara sae kara koso kara sika (yok)

yori made

yori wa yori mo

(yok)

(yok) (yok)

yori sika . made sika

made wa made mo made demo made sae

Simdi ayrc edatlar tek tek ele alp inceleyelim:

112

1 . WA (t ) E d a t : Wa e d a t , cUmlede b a l c a su U f o n k s i y o n u y e r i n e i i n kul l a n l i r : getirmek

a ) Ana Konuyu B e l i r t m e d e

Kullanl:

Wa e d a t , h e r h a n g i b i r c m l e n i n ana konusunu, yani o climlede n e d e n b a h s e d i l d i i n i g s t e r i r . Buraya kadar verdiimiz r n e k c m l e l e r i n o u n d a , z n e n i n wa i l e g s t e r i l d i i d i k k a t i n i zi e k m i o l m a l . Ancak, z n e y i g s t e r e n wa e d a t d e i l , aslnda ga e d a t d r . o u n l u k l a z n e , cUmlenin ana konusu o l d u u iin zneden s o n r a wa g e l i r . CUmlenin a n a konusu, konumay dinleyen tarafndan da b i l i n e n ( a n l a l a b i l e n ) b i r nesne o l m a l d r . Dinleyen asndan tUmUyle y e n i o l a n ( b i l i n m e y e n ) cUmle u n s u r u , cUmlenin ana konusu olamaz ve d o l a y s y l a , wa e d a t e k l e n e m e z . Bu n e d e n l e , daha nce a k l a n d g i b i (bk. sayfa 1 0 9 ) , wa e d a t , s o r u kelimelerine ve o n l a r a c e v a p o l a n k e l i m e l e r e e k l e n m e z . soru mp\ 3ft f i , D a r e ga k i m a s u k a ? Bit # * -f i . D a r e wa k i m a s u k a ? <Kim g e l e c e k ? > cevab &.MAA.& * * t > [doru] i m a d a - s a p ga k i m a s u . .ffl..c?...>y.ji * * 1" . imada-san wa k i m a s u . <Sayin imada gelecek.> [yanl]

[doru]

[yanl]

CUmle i i n d e k i h e r h a n g i b i r u n s u r , wa e d a t y l a ana konu o l a r a k b e l i r t i l d i i n d e , ona b a l o l a r a k k o n u a n n grUsU veya tutumu ( d o l a y l o l a r a k o l s a d a ) a k l a n m o l m a k t a d r . Bu durumda cUmle, t a r a f s z ( o b j e k t i f ) b i r a k l a m a d a n ok, konuann bak asndan, yani sbjektif olarak bir durumun ifade edilmi s e k l i d i r . D i e r y a n d a n , ana konusu olmayan cUmle, k o n u a n n b a k

113

acsyla dorudan ilgili olmayp, sz konusu durumun objektif bir biimde ifade edilmi seklidir.

Ame ga hutte imasu. <Yamur yayor.> jStt. * -a-C^Sf. Ame wa mada hutte imasu. <Yamur hl yayor.> Yukardaki birinci rnekte ana konu yoktur. Sz konusu durum, olduu gibi dinleyene aktarlmaktadr. kinci cmlede ise, ame <yamur> ana konudur. Burada konumacnn zeli ikle'yamur" dan bahsetmek istediini anlalr. ikinci ctlmlenin anlamn zorla TUrkce'ye evirdiimizde, "Yamurdan behsedecek olursam, (o) hl yayor." gibi cllmleyle karlarz. Japonca'da, fikirlerin konumacnn bak asna gre belirtilmesi yaygndr ve tercih olunur. Bu nedenledir ki, ga edatyla ilgili blUmde de akland gibi(sayfa 109), ga yerine wa'nn kullanlmas daha doal hissedilir. Yukardaki aklamalardan anlalaca gibi, wa edatnn TUrkce'deki karl yoktur. Ounun iin, bu tUr cmleleri, TUrkce'ye evirmeye dayanmadan, Japonca'daki anlam erevesinde anlamaya almak, daha doru ve tutarl olaraktr. Simdi wa edatn birka tipik rneini grelim: fttt * T? -f . Wa t a i wa daigaku-sei desu. <(Ben) niversite rencisiyim.>

Zoo wa hana ga nagai desu. <Filin hortumu uzundur (File_gelince hortumu uzundur).>

.l.*jiJ*

*&t>

vt y * -r.

Nihqn-u wa kome kara tsukurimasu. ^JjLR9JL.A..!?J.j. pirinten yaplr.> UtlncU rnekte, eer nihon-u <Japon ikisi> ana ayn climleyi su ekilde yazabiliriz: . konu deilse,

!_*ii..i

** *= & y * +

N . i . l 9 . n . 5 . u . . . 9 . kome kara tsukur imasu. <Jappn ikisini pirinten yaparlar.>

114

Buraya kadar verdiimiz rneklerden anlalaca gibi, zne veya nesne, cllmlenin ana konusu olursa, ga ve o hal edatlar kaldrlp yerine sadece wa edat konur. Ancak, eer cllmlenin ana konusu olan unsur, ga ve o dndaki bir hal edat (ni, de, to, kara, yori g i b i ) almsa, yani ne zne ne de nesne olursa, o zaman ana konu olan unsurdan sonra gelen hal edat kaldrlmaz, sadece bunun sonuna wa edat eklenir:

zconK a

mu&

& y * -it^.

a a ! 5 . 9 . P . 9 . . . . ! n M . r . . . . . ! ? . l . . * . byooin ga ar i ma sen. <Bu kyde hastane yok.>

!JJ&

* o

S*

loT^tt.

..a.P.P.9.r.9....d?....*a. m o yuki ga hutte imasu. <..a.P.P9..r.9..'..a artk kar yayor.>

Suzukj-san to wa mada dare mo atte imasen. ^M..n.....uz.uk.i...ile henz kimse karlam deil.>

9.CS..K.a.r.a....*a. notto atsuku naru deoo. <Bundan sonra daha (da) scak olacak gibi.>

*J.......%.&.

**' tr-h

&/uX-^i

ttz.

e ma a . ? . 7 . 9 . 9 . r M . . . .. 9 ' * . . . * inici ga totemo konde imaita. ^Beyolu'na kadar yol cok kalabalkt .>

b) Karlatrma Yaparken Kullanl: Wa edat, sadece ana konuyu belirtmek iin deil, cUmlede yer alan iki unsuru birbiriyle karlatrmak iin de kullanlr: 4-0 /< - T 4 - \~ *J*tt * * t & &M. * * * ^ Kyoo paatii ni Taroo wa kimasu ga, Hanako wa ki ma sen. <BugUn partiye Taroo gelecek ama, Hanako gelmeyecek.>

fy* ftj y * -t /. # .

sy a o -c n * -r.

.W.a.la5.L..*a. irimasen g a , haha_wa itje imasu. <Ben bilmiyorum ama, annem biliyor.> Bu cmlede wa kullanlarak watai <ben> ile haha <anne(m)> birbiriyle karlatrlmaktadr. Karlatrmada kullanlan *a

115

ile ana konuyu belirten wa, ayn climlede ve bilir:

birlikte

kullanla-

A.7...hJi

Z..2..k..Z.MM.

^Hi

, B*M.(.

r-ts-br,.

Murato *a Huranu-go wa dekimasu ga, Nihon-go wa dekimasen. CMurat, Franszca biliyor ama, Japonca bilmiyor.> (Birinci wa edat, cmlenin ana konusu olan "Murat' belirtirken, ikinci ve nc wa edat, 'Franszca'yla "Japonca'y karlatrmak iin kullanlmaktadr.)

& ( 4Ltt ff * I ?" T **,

1 . . 1

K^tt.

Watai wa huyu a suki desu ga, natsu wa ki rai desu. <(Ben) k. severim ama, yaz sevmem.> (Yine ayn ekilde, birinci wa ana konuyu belirtirken, ikinci ve UctlncU wa edalyla gsterilen "kg'la "yaz", birbirleriyle karlatrlmak tadr.)

c) Wa Edatnn Yazls: Wa edat, Hiragana alfabesinde /ha/ (i ve Katakana'da da /ha/ / * > ile gsterilir. Aslnda bu iki harf de /ha/ hecesini belirtmektedir. Ancak, sadece bu wa edatn belirtirken /wa/ seklinde okunur. Wa edatn Hiragana'nn /wa/ > veya Katakana'nn /wa/ 9 harfiyle yazmak yanl olur. Bu noktaya dikkat etmek gerekir. Hatrlanaca gibi, asl okunuundan farkl okunarak yazlan bir baka edat da e edatdr. Bu edat da /he/ okunan " . ve 's ile yazlr ama /e/ okunur.

2. MO (% ) Edat: Japonca'daki mo edatnn Trke'deki anlamna gelen /de/, /da/ balama edatdr: karl, "dahi"

L* * < o# &

s*Ht.

Watai mo sono hon o yom i ma i ta. <Ben de o kitab okudum.>

. M . . * . . . " ? . . . * ? . .hA.^^A

&Si*

^X-t.

Nihon de mo Torukq.de mo iin ga ooi desu. <Japonya'da da Trkiye'de de deprem ok olur.>

116

Anata ni mo koohi i o agemaoo ka? < ize _ _ . d e kahve vereyim mi?> Soru kelimesinden sonra mo edat kullanlrsa, anlatlan olumsuz bir durum glendirilmis olur: cUmlede

Dare mo sono ciko o irimasen de i ta. <0 kazay hi kimse bilmiyordu.>

Watai wa nanj mo tabetaku arimasen. <(Ben) hio...bi.r..sey yemek istemiyorum. > 4- (i L < T , ..._%. fltJt^tLt. Kotoi wa isogaikute, doko e mo ikemasen deita. <Bu yl megul olup, hi...bir ..yere gidemedim.> Ayrca mo edat, cmle iinde miktar belirten sonra geldiinde, belirtilen miktar glendirir: kelimeden

7 ;U ^< A' A. l .=;.M.*>. fi M &A,T?<^*f. Aruperu-san wa ni-cuu-nenmo Nagasaki ni sunde imasu. <Alper Bey, X . L ^ t . . A ! [ l 9 S . . . . ( * ^ . . L j ^ . y l . . . l l i . r . . . J t ^ . 5 ^ i r . Nagasaki 'de yayor.> tfcfiJ - B I C *A3fc SJS* 8l>t. Saoo wa ii-nii ni tabako o go-hako mo suimasu. <Patron, (bir) gnde b<B--jf_aJtej^4b.i,_..ok.^ajla) sigara iiyor.>

3. DEUO (-Pt) ) ve SAE (S A. ) Edatlar: Bu iki edat, bir cUmlede belirtilmek istenen asl veya durumu kuvvetlendirmek iin kullanlr: hareket

d it * ti

jLejfe

****.

Kono i g o t o wa ko.dorao_ denra. dek i ma s u . <Bu i s i cj)._u_k_._b_i___e_ y a p a b i l i r . > Bu rnekte demo e d a t k u l l a n l a r a k , sz konusu i s i n b i r ocuk tarafndan bile yaplabilecei vurgulanmakta ve y e t i k i n b i r k i i n i n k o l a y l k l a yapmas gereken, b a s i t b i r i s olduu anlatl-

m a k t a d r . Bunun Trke'deki k a r l , "bile'dir. Japonca'da, demo genelde olumlu, sae i s e , olumsuz bir f i k r i ifade etmede kul l a n l i r :

ti < *6v > LSJfe to * U t .

Sore-gurai watai demo wakarimasu. <0 k a d a r ( n ) ben b i l e biliyorum'.> ;i/X*Att MJL.%. S L ^ l f t t . Eruzurumu wa na t su demo suzuii hazu desu. <Erzurum yazn b i l e s e r i n olmal.>

m. * #

s A t? ^ r

Sg.jg.*.A * > * - ^ T ? L .

Dena ga konde ite inbun sae yomemasen de i ta. <Tren kalabalk olduu iin, gazete bile okuyamadm.> toi>< $t # o T 3 f cfc i: ,...A * ' J * tt X,. Sekkaku kasa o motte ki ta noni kymo sae arimasen. <zellikle emsiye de getirdim ama, bulut bile yok.> Japonca'da demo edat, bazen soru zamirleriyle birlikte de kullanlabilir. Bu durumda, yukardaki rneklerden farkl olarak, "herkes", "her sey" veya "hepsi" anlamnda kullanlr:

U, t *-4 6I

< 5 . 5 J f e . S^St.

Watai wa waoku naraba nan demo tabemasu. <(Ben) Japon yemei ne olsa yerim.>

w< D M * & {- tt . n ? . * Aivt. Kono kooen-kai ni wa dare demo hairemasu. <Bu konferansa kim olsa k a t l a b i l i r . > JK S C T- (i ^CLJsLSJL ^ ^ # * U * "f . Tookyoo de wa doko ni demo k i s s a t e n ga arimasu. <Tokyo'da her yerde jj a hve(kafe) var.> ffl? ti it H C tt 3t K co .O..j*L?>..TMb S UJ # * A* T . Hareta hi ni wa Tookyoo no doko kara demo Huci-san ga mi emasu <Ak bir glinde Tokyo'nun her tarafndan Fuci Da grlilebi 1 i r . >

118

4. KOSO (ZZ)

Edat:

CUmlede vurgu yapmak veya genelde sanlann aksi olan bir durumu anlatmak iin kullanlr. "Dier eyden daha ok..." ve "dUsUnUlenin aksine" anlamna gelir. Trke'de koso edatnn karl olan herhangi bir edat veya ek yoktur:

* > . . & . . . ~- S. * > t K

A^ftL^ut.

Anata koso sono oo ni husawaii desu. <(Bakas deil) siz o dUle en layksnz.>

&

B.Z

zcDit^i

mt> 6 * * -t.

Watai wa kyoo koso kono igoto o owarasemasu.

n <(Ben) bu isi ( . b 9 . k . ? . . . . S U 3 . 4 . . 8 . L ) . . . l ? . S . & ! bitiririm.>

MMS-.t

&& t> ^uttitniitiLV

&*,.

Kyooi koso seito kara manabanakereba narimasen. <(DU8UndU&Un0zUn..aksine) retmen renciden ders almal .>

5. DAKE (S

) ve SKA ( L z M Edatlar:

Bu iki edat ta, "sadece" veya "yalnz" anlamna gelir. Dake genelde olumlu, sika ise olumsuz yklemlerle kullanlr. Ancak, her iki durumda da anlamlar ayndr:

X( MJ$.MM

#**".

ii wa gozen-uu dake hatarakimasu. <Babam sadece sabahlar alr.>

* >t

ZZJLMM. i

fc <%* *

Ato SrfiiS-Lj^K?. t t * kudasa i. <Sadece bir gUn daha bekleyin (lUtfen).>

ma

z zz

i:JLW.i

%-e^.

Koko ni wa kod.omo.._...j.ka imasen. <Burada fi.o<^k_QjB-rJ^jn_mba^a_k^8j yok. >

* ffi S ^ tt S J L k *

* "* * * ^

Motohasi-san wa yaa i s i k a tabemasen. <Sayn Motohasi, sebzeden baka ...ey. yemiyor. > Dake'nin b i r de kullanl vardr: su r n e k t e gr'ldUU g i b i , deyim o l a r a k

119

Sukina dake totte kudasai. <Is ted igini z kadar a 11n. >

Tabe-rareru dake

tabemaita.

^Y].iy.$M..?.?.8 ini ...kadar y e d i m. >

6. BAKARI

((* D ) Edat :

Bu edat, dake ve ika'ya benzemekle birlikte, onlardan su noktalarda ayrlr: dake ve ika'nn dier eyleri dlamasna karlk bakari, tek bir eyin dier eylere kyasla miktar ve sklk bakmndan zellikle ok olduunu vurgular. Bu edat Trke'ye evrilirken, "srekli olarak" gibi ifade de katlrsa, bakari'nin anlam daha iyi belirtilmi olduu zamanlar da vardr. Bakari edat, konuma srasnda, bazen bakkari olarak ift / k / sesiyle sylenir:

o * > (O -? it

f...k.KK*kJl

T^*" f.
seyrediyor.>

U i no ko wa terebj bakar mite imasu. <Bizim ocuk, (devaml)..sadece televizyon

^ Bl tJlMM

*x.})... ^ K * L - t .

Kyoo wa ama i mono bakar..). tabemaita. <BugUn, .(.srekli.olarak)| sadece tatl eyler yedim.>

BMl - ti. tlJ3.\M&.&JJ. ** fc * ' J* L* .

Heya ni wa .[Xil5.?.L.ffi9.n!?l....^.?.^.r._L.J9.? tamar ima i ta . <Odada sadece gereksiz eyler yld.> Bakari, miktar veya saysal durum gsterilmek istendiinde de kullanlr: "yaklak" olarak

s* * CD & m ii

w.*...-.A.&.$JiMi~.

* y * t-.

Basu no teiryuuco wa .byaku-^rneetoru bakari saki ni ar imasu. <OtobUs dura, yUz metre kadar ileride var.>

120

7. NADO (fc E ) Edat: CUmlede herhangi bir sey rnek olarak gsterilmek istenildiinde, nado edat kullanlr. Aslnda, "bir sey" veya "herhangi bir sey" anlamndaki nanika kelimesinin ksaltlm sekli olan nanka, zellikle konuma dilinde bazen nado yerine de kullanlabilir. Nado, TUrkce'deki "ve saire" veya "ve benzerleri" anlamna gelir. CUmlede nado'dan nce birden fazla isim gelirse, o isimler ya'yla balanr:

% tt o- *fcm MMBM&MLk S * .
Watai wa hima-na toki inbun ya zai nado o yomimasu. <(Ben) bos vaktimde gazete, dergi vb. eyler 0 j u r u m > >

.fit&>L*L<*

# # x1 &.

Eiga nanka wa suki desu ka? <Sinema falan sever misiniz?> Ayrca, nado ve nanka, baz durumlarda konumaya konu olan eye fazla nem verilmediini de gsterir:

Kunj^^jno^un^ten^ado kantan desu. <Araba...kui.lannak falan kolay bir is.>

lk..

& & f-<*> 5 i-

t> * <

B n * tt ^ .

Wata i nado ana ta no yoo ni umaku odoremasen. <Benim gibi(beceriksiz, . . . . y b . ) . . . b . i r i . s . i sizin gibi iyi dans edemez.>

121

E. SMLER BALAYAN EDATLAR TUrkce'de birden ok isim, "ve", "ile", "veya" edatlaryla balanarak, ctlmlenin tek bir unsuru olarak kullanlabilir. "Aye ile Hasan", "kitap ve kalem" gibi. Japonca'da to, ya, ka edatlar isimleri birbirine balamak iin kullanlr.

1. TO (t ) Edat: Hal edat olan to, isimleri balamada Trke'deki "ile" edatnn karldr: da kullanlr.

Kyoo yaoya de nincin to satsuma-imo o kaimaita. <BugUn manavdan havu ile tatl patates aldm.> Ancak, Trke'deki "ile"den ayrlan su iki yn vardr: a) Birbirine balanan isimlerin sonuncusundan sonra da bazen to edat konur. Ancak, anlamca hi bir deiiklik yoktur:

4B AW^"C ZAMCA,.t o ^ t, S^Hfc. Kyoo yaoya de nincin to satsuma-imo to o kaimaita. <BugUn manavdan havu ile tatl patates aldm.>
b) Birbirine balanan ten fazla isim isimden sonra to'nun konmas gerekir: olduu zaman, her

4B A TSSk T? \ZA, CA, t o S t , N t, t *> J (t ) R k > * t, tz . Kyoo yaoya de nincin to satsuma-imo to kyuuri (to) o kaimai ta. <BugUn manavdan havu, tatl patates ye salatalk aldm.> Yaz dilinde bazen, to hi kullanlmadan, isimler birbirine sadece virglle balanr:

Nincin, satsuma-imo, kyuuri wa

yasai desu. <Havu, tatl patates, salatalk sebzedir.>

12Z

2. YA (^ ) Edat : Birden cok varlk bir arada bulunduunda, onlardan geneli temsil edeni gstermek iin ya edat kullanlr: sadece

Watai wa ma i-asa iizu ya oriibu o tabemasu. <(Ben) her sabah peynir, zeytin gibi.eyler y e r i m >

Senuu Satoo-san ya Okada-sn ya mai-san to aimaita. <Gecen hafta sayn Satoo, sayn Okada ye sayn mai kiilerle karlatm (bulutum).>

.gibi

% B ^ ; > ^ J5> b SS; # * S L /: . Kyoo tsuma ya tomodai kara tegami ga kimaita. <BugUn esimden, arkadamdan ye bakalarndan mektup(lar) geldi .> Yukardaki rneklerde grllldUU gibi, ya edatl cUmlede, birlikte bulunan kii veya nesnenin hepsini tek tek sralamak yerine, sadece baslcalan belirtilip tekilerden sz edilmiyor. Yani, isimler arasna konulan ya edat, cmlede belirtilenlerden baka kii veya nesnelerin de bulunduunu anlatmakladr.

3. KA (J) Edat: CUmle iinde birbirine balanan birden ok isimden sadece birinin seildiini belirtmek istediimiz zaman, ka edat kullanlr. Ka edatnn Trke'deki karl, "ya da", "veya'dr:

7 * m & # -

J\S

s< > t-

S<^T

</_ $ u

Mannenhitsu ka booru-pen de kaite kudasa i. <(Sadece) Dolma kalem ye.ya tkenmez kalemle yazn.> & &fcri*& # f fr tt tt ti { 4 U i t ^ . Anata ka watai ga ikanakereba narimasen. <Ya siz ya . . d a ben gitmeliyiz.> >MHI , ( $ B h L tz 3 f c S "C L J : . Sakuma-san wa kyoo ka a i ta kuru deoo. <Sayn Sakuma, bugUn ya da yarn gelecek.> isimleri balayan edatlar topluca syle gsterebiliriz: [A] to [B] [A] ya [B] [A] ka [B] [A] ve [B] [A], [B] vb. [A] veya [B] ([A] ve [B]den baka nesne yok) ([A], [B] ve bakalar) ([A] ve [B]den bir tanesi)

123

9 .

SAY I LAR

A. TEMEL SAYI SSTEM (ince Kkenli Saylar) Japonca'da iki cesit say sistemi vardr, nce, .bunlardan daha cok kullanlan temel say sistemini grelim. Bu sistemde kullanlan saylar, yon(4) ve nana(7) saylar dnda, hepsi ince kkenli saylardr: 1 2 3 4 ii n *> ()

ni l (. ) san & ^ (=) = f c A, , L ( ES )

yon, i

5
6 7 8 9 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 1000 10000

go
roku

r (5)
5 < (A ) & & , L *> (-fc)

nana, ii ha i

t *> ( A ) # * ?, < (+ ) (A)

kyuu, ku cuu C7

ni-cuu san-cuu

( " C * t ( + ) ^ i;^- ( H + ) & A, C n> , l -D * > ? (E3 + )

yon-cuu, i-cuu go-cuu roku-cuu

^ C *t> " 5 (5 + ) 5 < C ! ) (A + ) & C * 9 , L* > t * t> ( t+)

nana-cuu, ii-cuu

ha i-cuu fct * >C 5 (A-f*) kyuu-cuu hyaku sen man # s > r> C t * >" 5 (A + ) (5)

O- f > < tf ^ S ^ (=f-) (^)

10'la 20 arasndaki saylar elde etmek iin, 10 saysna, srasyla 1, 2, 3, vb. saylarn eklemek yeterlidir:

124

11

cuu-ii

C ^ ^

(H

12
13 14 15 16 17 18 19

cuu-ni
cuu-san

C)C

( + Z1)
C J;i, t * 5 t ( + 23)

Crt>3 $ ^ ( + H )

cuu-yon, cuu-i cuu-go cuu-roku

t >3 w ( + S ) C *t> o h < ( + 7 v) C tp Ka * , C H * > (+ -t)

cuu-nana, cuu-ii cuu-hai

t * r> (i * > ( + A) C?! 7 , Ctt>p < (+ A )

cuu-kyuu, cuu-ku

20'den 30'a, 30'dan 40'a, 40'tan 50'ye vb. gibi saylar da ayn ekilde elde edilir. ki yzden dokuz yllze kadar olan saylar, Trke'de olduu gibi, 2 ve 100, 3 ve 100, 4 ve 100 vb. eklinde gsterilir. Ancak, 300, 600 ve 800 saylarnda baz ses deiiklikleri vardr. (Hyaku <yz> kelimesi, /byaku/ veya /pyaku/'ya deiir.) 100 200 300 400 500 600 700 800 900 hyaku D * < (W) C > t> < (=.~S) ^ t> < ( = 5 ) , t > > e< ( E ^ ) ^t >t < ( 2 W ) 5 o tf * < (5)

ni-hyaku san-byaku yon-hyaku go-hyaku rop-pyaku nana-hyaku hap-pyaku kyuu-hyaku

& & >^ < ( tW) &-)&*>< N U f ( (ng) (AS)

Daha nce gsterdiimiz gibi, 4, 7 ve 9'un ikier tane syleni sekli vardr. Ancak, 400, 700 ve 900 saylarndaki 4, 7 ve 9 iin yon, nana ve kyuu ekilleri kullanlr. ki binden dokuz bine kadar olan saylar da, yine Trke'de olduu gibi, 2 ve 1000, 3 ve 1000, 4 ve 1000 vb. seklinde gsterilir. 3000 ve 8000 saylarnn syleniinde de baz ses deiiklikleri vardr. 1000 says iin sen ile birlikte is-sen <bir bin> de kullanlr.

125

1000 2000 3000 4000 5000

sen,

is-sen IC-tt ^

it ^ , (^ o-fr ^ ( *F) ( E. =F )

(f-,

=f )

ni-sen san-zen yon-sen go-sen

A,-tf ^

J: A, -l A, ( E3 "f ) Z it ^ ( =f )

6000 7000 8000 9000

roku-sen nana-sen has-sen

3 < it ^

( AC =f )

& ft it A, (fc-=p) ttotA ( A =F )

kyuu-sen #tt>5 it , ( A =F )

Japonca'da "on bin" says iin tek kelime man vardr. Hyaku(lOO) ve sen(1000)'den farkl olarak, 10000 saysn gstermek iin, man'nn basna ii(l) konmas gerekir: 10000 20000 30000 40000 50000 60000 70000 80000 90000 ii-man ni-man san-man yon-man go-man roku-man nana-man ha i-man kyuu-man ^ * >S ^ ( 75)

t c t A, ( 75) A, ^ f c , ^ .T * ^ (=.75) ( E3 75 )

( 7J )

*> < A, ( A 7? ) & & ^ ( t 77 )

(i h t A, ( A 75 ) J : U (Jl75)

Yukardakilerden daha bllylik saylar, cuu-man <yllz bin>, hyaku-man <milyon>, sen-man <on milyon> seklinde gsterilir. YUz milyon ve daha buytlk saylar iin yeni bir birim oku ((8) kullanlr. Yani, ii-oku <yliz milyon>, cuu-oku <milyar>, hyaku-oku <on milyar>, sen-oku <yUz milyar> gibi. Bin milyar iin gene yeni bir birim olan oo ( ?fc) kullanlr. Simdi saylara birka rnek verelim: 36 94 157 365 san-cuu roku ( H + 7\) ( A + E3) (Sltt)

kyuu-cuu yon, kyuu-cuu i

hyaku go-cuu nana, hyaku go-cuu sii san-byaku roku-cuu go ( H S 7\ + 3 )

126

1987

sen kyuu-hyaku hai-cuu nana veya sen kyuu-hyaku hai-cuu i i ( f A 5 A + t ) i s - s e n kyuu-hyaku hai-cuu nana veya i s - s e n kyuu-hyaku hai-cuu i i ( "f- % ~S A + - t ) kyuu-sen hap-pyaku i i [%fpAf-)

9801 12345

i i - m a n n i - s e n san-byaku yon-cuu go ( - ^ r f H S H + I ) roku-man nana-sen hap-pyaku kyuu-cuu

67890

( A t f A S A + 1

127

B. ASIL JAPONCA SAYILAR Daha nce, Japonca'da iki eit say sistemi olduunu belirttik. Simdi aklayacamz saylar, asl Japonca say olmakla birlikte, artk gUnUmUzde sadece birden ona kadar rakamlar iin ve 'bir tane", "iki tane', "Uo .tane" vb. gibi anlamlarda kullanlr: 1 tane 2 tane 3 tane 4 tane 5 tane 6 tane 7 tane 8 tane 9 tane 10 t a n e hi t o t s u hutatsu mi t t s u yottsu i tsutsu mut t s u nanatsu yat t s u
ti

D- t -o ( - o ) * t -0 ( =. ~3 )
h- r> O
(H O ) ( IH -D ) ( 21 -3 )
( / N T )

< f c -o o (r* O O
? -O

tLtt.1

( -t O )

^ o -3 ( A " O ) I ZCO ( fL O )

kokonot; 3U too t .B

(+)

Bu saylarn sonundaki /-tsu/ eki "tane" anlamn tar. Kural d olan tek durum, bu ekin too <on> saysnn sonuna gelmeyisi-

128

C. SAYILARLA BRLKTE KULLANILAN BRMLER Trke'de nesne veya kiiler sayldnda, 'bir yudum su", "iki tane elma", "U bardak ay", "drt paket sigara" ve "bes kii insan" rneklerinde grUldUU gibi, bazen saylarla birlikte "yudum", "tane", "bardak", "paket" gibi birimler kullanlr. Japonca'da bu tUr birimlerin kullanl daha yaygndr. Genellikle saylar birimlerle birlikte kullanlr. Japonca'da, nesneleri saymada kullanlan birimler, saylan nesnelerin zelliklerine gre deiir, rnein, insanlarn saysn belitmek iin nin, kalem gibi uzun nesnelerin saysnda hon, kat gibi ince nesnelerin saysnda ise mai kullanlr. Nesnelerin saylarnn belirtmede kullanlan birimler, iki gruba ayrlr. Birinci gruptaki birimler, bir, iki, U ve drt gibi kliUk miktardaki nesneleri belirtiyorsa, asl Japonca saylarla, daha bliytik miktarlardakileri belirtiyorsa, temel saylarla birlikte kullanlr, ikinci guruptaki birimler, hem kliUk hem de btlylik miktardaki nesnelerin saylarn belirtirken, temel saylarla birlikte kullanlr. imdi, bu iki gruptaki birimleri, ayr ayr ve rneklerle grelim:

1. Birinci Gruptaki Birimler Yukarda akladmz gibi, birinci gruptaki birimlerle az saydaki nesneler belirtilirken, asl Japonca saylar kullanlr. Bu birimler, eski Japonca'dr, kalma birimler olabilirler. Saylar bazen U, bazen drt, bazen de besin zerindeki nesneler belirtilirken, bu birimlerle birlikte, asl Japonca saylar deil, temel saylar kullanlr. Ancak, genelde bu birimlerle bUyUk saylarn gsterilmeleri nadirdir. Simdi bu gruba giren balca birimleri gsterelim: (Alt izili saylar, asl Japonca saylardr.) a) Heya

(3S v fflM.) <oda>:

h i to-heya huta-heya mi-heya yo-heya, yon-heya go-heya roku-heya nana-heya ha i-heya kyuu-heya cuu-heya

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

I2S

b) Tsubu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

(fi) <zerre, tane, damla>:

h i to-tsubu huta-tsubu mi-tsubu yo-tsubu, yon-tsubu go-tsubu roku-tsubu nana-tsubu hat-tsubu kyuu-tsubu cut-tsubu

: o ( 8 ) <kutu>: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0
h i to-hako huta-hako m i-hako yo-hako go-hako rop-pako nana-hako hap-pako kyuu-hako cup-pako

d) Kire 1 2 3 4 5 8 7 8 9 0

(9ti)

<dilim>:

h i to-ki re huta-kire mi-ki r e yo-ki r e go-kire rok-kire nana-k i re ha i-ki re kyuu-ki re cuk-kire

130

e) Taba 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

(M)

< d e s t e , demet>:
h i to-taba huta-taba mi-taba yo-taba, yon-taba go-taba roku-taba nana-taba ha i-taba, hat-taba kyuu-taba cut-taba

f) Sara 1 2 3 4 5 6 7 8 S 0

(M)

<tabak>:

h i to-sara huta-sara mi-sara yo-sara, yon-sara go-sara roku-sara nana-sara has-sara kyuu-sara cus-sara

g) Uu-ne ( $ ) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

<ev, bina>:

h i to-mune huta-mune mi-fliune yo-mune, yon-mune go-mune roku-mune nana-mune ha i-mune kyuu-mune cuu-mune

131

h) Kunt 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

( M ) <takm, kllme, grup>: h i to-kumi huta-kumi m i-kum i, san-kumi yon-kumi go-kumi rok-kumi nana-kumi ha i -kum'i kyuu-kumi cuk-kumi

i) Tsubo

(#)

<alan lcUsU birimi; metre karedir,>:

Bir tsubo yaklak 3,3

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

h i to-tsubo huta-tsubo mi-tsubo, san-tsubo yo-tsubo, yon-tsubo go-tsubo roku-tsubo nana-tsubo hat-tsubo kyuu-tsubo cut-tsubo

j) Hukuro

( 9 ) <torba>:

1 hi to-hukuro 2 huta-hukuro 3 mi-hukuro 4 yo-hukuro 5 go-hukuro (Besten byk saylarla pek kullanlmaz.)

k) Ban

(Bft ) <eoe>:

1 hi to-ban 2 huta-ban 3 mi-ban (Ucten bllyllk s a y l a r l a

pek k u l l a n l m a z . )

132

2 . S e s D e i m e s i n e Uramayan i k i n c i Grup kinci gruptaki birimler, sadece g e l i r l e r , nce, s a y l a r l a kullanlrken uramayan b i r i m l e r i g r e l i m :

Birimler: temel hi saylarn sonuna ses deimesine

a ) Di

(&)

<Makinalar sayarken k u l l a n l i r . > : i i-da i n i-da i san-da i yon-da i go-da i roku-da i nana-da i, i i-da i ha i-da i kyuu-dai cuu-da i

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

b)

Ma i

(ft)

< K a t , mendil g i b i kullanlr.>:

ince maddeleri

sayarken

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

i i-ma i n i -ma i san-ma i yon-ma i, yo-mai go-ma i roku-ma i nana-ma i, i i-ma i ha i-ma i kyuu-ma i cuu-ma i

o) Do

() ii-do

<defa> <bir defa>

(Aslnda, yukarda gsterilen rneklerden bliylik deiiklik olmad iin, bundan sonra sadece birer rnek vermek yeterli olacaktr.)

133

d) Bai

(fi?) ni-bai

<kere, misli>: <iki misli>

e) Byoo

($>)

<saniye>: <U saniye>

san-byoo

f) Ueetoru

(* h )V )

<metre>:

yon-meetoru <drt metre>

g) Ban

(#) go-ban

<numara>: <bes numara, beinci>

h) En

(R) roku-en

<Japon parasnn birimi>: <alt Japon Yeni>

i) Cikan

(BfHI)

<zaman sUresi olarak "saat">: <yedi saat>

nana-cikan, ii-cikan

Yukardaki birimlerden son ikisi, yani en ve cikan, says drt olduunda, yon yerine yo ile kullanlr. Ban ise, hem yon, hem de ye ile kullanlabilir: yo-en yo-cikan y_o-ban, yon-ban <drt Japon Yeni> <drt saat> <drt numara>

134

3. Ses D e i m e s i n e Urayan kinci G r u p B i r i m l e r : Simdi, saylarla kullanld zaman ses deimesine urayan birimleri grelim. Bu gruptaki b i r i m l e r , i ( l ) , hai (8) ve cuu(10) saylaryla kullanlrken her zaman; s a n ( 3 ) ve roku(6) saylaryla kullanlrken de zaman z a m a n , ses deimesine urarlar:

i) Ko

(fl) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

<tane>:
ik-ko n i -ko san-ko yon-ko go-ko rok-ko nana-ko hak-ko kyuu-ko cuk-ko

k) Kai

M)

<kere. defa>: i k-ka i n i-ka i san-ka i yon-kai go-kai rok-ka i nana-ka i ha i-kai, hak-kai kyuu-ka i cuk-kai

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

135

1) Satsu

(#)

<Kitap, defter kullanlr.>:

gibi

maddeleri

saymak

iin

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

i s--satsu rti -satsu san--satsu yon--satsu go--satsu roku--satsu nana--sats'u has--satsu kyuu--satsu cus--satsu

m) Sai

(.M)

<yas> ^ts-sai n i-sa i san-sa i yon-sa i go-sa i roku-sa i nana-sa i has-sa i kyuu-sai cus-sa i

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

n ) 7*oo

(M)

<bas; BUytlk hayvanlar sayarken kul lanl r.>: it-too n i-too san-too yon-too go-too roku-too nana-too ha i-too, hat-too kyuu-too cut-too

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

136

o) aku

(8 )

<Elbise saylarn belirtirken

kullanlir.>:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

i -aku n i-aku san-aku yon-aku go-aku roku-aku nana-aku ha-aku kyuu-aku cu-aku

p) Hon

(;)

<Agao, "kalem gibi uzun cisimleri saymak ioin ku11 an111r.>:

1 2 3 4 5 6 7 8 3 10

i p-pon n i-hon san-bon yon-hon go-hon rop-pon nana-hon hap-pon kyuu-hon cup-pon

q) Hat

(#)

<Bardak, fincan, tas, kova gibi bir kab dolduracak kadar miktar belirtirken kullanlr>:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

i p-pa i ni-ha i san-ba i yon-hai go-ha i rop-pa i nana-ha i hap-pa i kyuu-ha i cup-pa i

137

r) Hiki

(ES)

<Hayvanlarn saylarn belirtirken kullanlan genel bir birim olmakla birlikte, zellikle kedi, kpek gibi kticllk hayvanlarla balklar ve bcekleri saymak iin kullanlr.>:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

i p-pi k i n i-h i k i san-biki yon-hiki go-hiki rop-piki nana-hiki hap-piki kyuu-hiki cup-piki

N
s) Hun ( # ) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 <dakika>:

p-pun n i-hun san-pun yon-pun go-hun rop-pun nana-hun hap-pun kyuu-hun cup-pun

t ) Wa (39) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

<Ku8arn s a y l a r n b e l i r t i r k e n k u l l a n l r > :
i i-wa ni-wa san-ba yon-wa go-wa rop-pa nana-wa hai-wa kyuu-wa cup-pa

138

u) Soku (JE.)

<Ayakkablar sayarken kullanlr; is-soku ift ayakkab' demektir.>: i s--soku

'bir

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

ni--soku
san--zoku yon--soku go--soku roku--soku nana--soku has--soku kyuu--soku cus--soku

v) Ken

(ff)

<Evlerin saylarn belirtirken kullanl ir.>:

1 2 3 4 5 6 7 8 3 10

i k-ken n i-ken san-gen yon-ken go-ken rok-ken nana-ken hai-ken, hak-ken kyuu-ken cuk-ken

w)

Kai

(P9)

<Ev veya binalarn kullanlr.>:

katlarn

belirtmede

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ik-kai <bir ni-ka i san-ga i yon-ka i , yon-gai go-kai rok-ka i nana-ka i hai-ka i kyuu-ka i cuk-ka i

139

4. Kurallara Uymayan Birimler: x ) Ri v e Nin ( A ) <kisi>:

insanlarn saylarn belirtilirken, bir ve iki kii iin asl Japonca saylarla ri, U ve daha fazlas iin de temel s a y larla nin kullanlr: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 h i to-ri huta-ri san-nin yo-n i n go-nin roku-nin nana-n i n r~" ha i-nin kyuu-nin, ku-nin cuu-nin

y ) N i i , Ka;

( H ) <gn>:

"Bir gn", "iki gn" gibi, gnlerin saylar: belirtilirken, nii ve ka diye iki ayr birim kullanlr: ii-ni i 1 hutsu-ka 2 mik-ka 3 yok-ka 4 i tsu-ka 5 6 mui-ka nano-ka 7 8 yoo-ka S kokono-ka too-ka 0 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 cuu-i i-n i i cuu-ni-nii cuu-san-nii cuu-yok-ka cuu-go-nii cuu-roku-nii cuu-ii-nii cuu-hai-nii cuu-ku-nii hatsu-ka

20 gnden sonra, temel s a y l a r ve nii k u l l a n l r . Ancak 24, 34, 44, 54 vb. g i b i sonu d r t l e b i t e n s a y l a r i i n , ni-cuu-yok-ka <24 gn>, san-cuu-yok-ka <34 gUn>, yon-cuu-yok-ka <44 gn>, go-cuuyok-ka <54 gn> r n e k l e r i n d e grld g i b i , hep ka k u l l a n l r . . Ayn g n l e r i n i b e l i r t i r k e n de, hemen hemen ayn yol i z l e n i r . Yalnz, ayn b i r i n c i gnne t s u i t a i denir. Bu zel durum d n d a k i gnler i i n , hem g n l e r i sayarken, hem de ayn g n l e r i n i b e l i r t i r k e n , s y l e n i l e r i a y n d r , rnein, hutsu-ka k e l i m e s i , hem " i k i gn", hem de "ayn i k i n c i gn" demektir.

140

z) Tsuki,

Kagetsu:

Gatst

(, R ) <ay>:

Aylarn saylarn belirtirken de iki ayr birim kullanlabilir. Bu birimlerden tsuki, sadece bir, iki ve U ay iin geerlidir:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

i k-kagetsu. h i to-tsuki n i-kagetsu, huta-tsuk i san-kagetsu, mi-tsuki yon-kagetsu go-^kagetsu rok-kagetsu nana-kagetsu ha i-kagetsu, hak-kagetsu kyuu-kagetsu cuk-kagetsu

Bilindii gibi, TUrke'de her ayn bir ad vardr. Oysa Japonca'da aylarn ayr ayr adlar yoktur. Aylar belirtmek iin srasyla 1'den 12'ye kadar bir say ve gatsu binimi kullanlr: Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk i i-gatsu ni-gatsu san-gatsu i-gatsu go-gatsu roku-gatsu i i-gatsu ha i-gatsu ku-gatsu cuu-gatsu cuu-i i-gatsu cuu-ni-gatsu

141

D. SAYILARIN KULLANILILARI TUrkoe'de saylar, belirttikleri isimlerin hemen nllnde kullanlr. Genellikle birimle birlikte kullanlmaz. Oysa Japoncada saylar, yukarda ayrntlaryla akladmz gibi, genellikle, belirttikleri nesnelere gre deien birer birimle birlikte kullanlr. (Asl Japonca saylarn sonundaki /tsu/ da bir birim saylabilir.) Japonca'da say ve belirtilen nesneyle ilgili birim, isimden nce geldiinde, isim ve^b-irim arasna no konur:

i p-pon r o _ eda <bir tane dal>

yo-nin no kodomo <drt tane ocuk>

n i-da i n _ o kuruma <iki tane araba>

i tsutsu no mura <bes tane ky>

san-satsu n hon <Uc tane kitap> Saylar, belirttikleri isimlerden sonra da kullanlabilir. Bu'durumda, saylarla belirtirilen isimler belirli deildir:

Tomato o muttsu kudasai. <Alt tane domates verin (Domatesten alt tane verin.)>

Gakusei ga hutari benci ni suwatte imasu. <Iki renci bankta oturuyor.>

3 v ? - \-<Dnifi=.&s> v z-t.
Konsaato no kippu ga san-mai arimasu. <Konsere Uc tane bilet var.> Itfctfti&feE^CS*, * W i : t i B J . ! f L t . Watai wa ame o Hanako ni go-ko, Taroo ni nana-ko agemaita. <Ben Hanako'ya bes tane, Taroo'ya yedi tane seker verdim.> Yukardaki rneklerde, saylarla birimler, zarf gibi da diyebiliriz. kullanlr

142

NC

BLM

KARI SIK I EADE2LER (Temel i f a d e l e r i G e n i t i r e n Gramer Unsurlar)

1 O .

Y A R D I MC I F i l LLER ve S I F A T L A R

A- YARDIMCI F L VE YARDIMCI SIFATIN GREVLER FLLER BltlmUnde, Japona'daki balca fiil ekimleri a k l a m t k (bk. sayfa 19 v . d . d . ) . Ancak, o ^blmde grdtiUmUz, Japona'daki fiillerin basit ekim ekilleriydi. rnein, T r k e ' d e k i " y a p t " , "yapar", "yapmad" g i b i . F i i l l e r i n bu basit e k i l l e r i ne kadar nemli olurlarsa olsunlar, bazen "yapmak istiyor", "yapmaya baslar", "yapmaya devam eder" gibi daha karmak dUsUnceleri de anlatmak g e r e k e b i l i r . Benzer a n l a t m l a r d a , T r k e ' d e k i g i b i , Japonca'da da f i i l l e r i n sonuna yardmc f i i l l e r veya yardmc s f a t l a r e k l e n i r :

OJ <D m (i

H J I : m,4}cjb_ *..$.

Yama no yuki wa san-gatsu ni toke-hacimemasu. <Dagdaki kar mart aynda erimeye balar.> & f h )\> 3 ^ fT f . ft\Q.t. Watai wa Toruko e iki-tai desu. <(Ben). Trkiye'ye gitmek istiyorum.> Birinci rnekte hacimemasu (asl ve dz sekli hacimeru) yardmc fiil olarak kullanlmaktadr. Cmledeki tokeru <erimek> fiiline eklenen hacimemasu yardmc fiili, eklendii tokeru fiilinin anlamn "erimeye balamak" sekline sokar. kinci rnekteki ta i ise, yardmc sfattr. Eklendii iku <gitmek> fiilinin anlamn "gitmek istemek" ekline sokar. Eklendikleri fiillerin anlamlarna yeni anlamlar katan bu yardmc fiiller ve sfatlar, tek balarna kullanlmazlar. Adlarndan da anlalaca gibi, yardmc fiiller, birer fiil, yardmc sfatlar da birer sfattr, rnein, hacimeru yardmc fiili, kelimenin /u/ sesiyle bitmesinden de anlalaca gibi, bir tUr fiildir: daha nce grdmz fiiller gibi ekilir. Ta i yardmc sfat da, kelimenin sonunda /i/ sesi bulunduundan, bir tr i-sfattr; dier i-sfatlar gibi ekilir: szlk sekli: nai ekli: masu sekli: te ekli: toke-hacimeru toke-hac imena i toke-hac imemasu toke-hac imete

145

i sekli: ku sekli: gvde:

iki-ta_L iki-taku iki-ta

Bundan sonra, yardmc fiil ve sfatlar tek tek aklarken, onlarn yardmc fiil veya yardmc sfat olularna gre deil de, kendilerinden nce hangi fiil seklinin gelebileceine gre snflandrarak anlatacaz. CUnkU, bir kelimenin yardmc fiil veya sfat olduu, belirttiimiz gibi, ekillerinden kolayca anlaslabilmektedir. Baska^bir deyile, kelime eer /u/ sesiyle biterse fiil, / i / sesiyle biterse i-sfat, ve /da/ sesiyle biterse na-sfat gibi ekilir.

B. MASU SEKLNN GVDESNE EKLENEN YARDIMCI FLLER VE SIFATLAR Fiiller blUmllnde akland gibi, fiillerin masu sekli, fiillerin temel ekim ekillerinden biridir. Yardmc fiil ve sfatlarn bir ksm da, masu seklinden elde edilen fiillerin gvdesine eklenir. Masu seklindeki fiilin sonundaki /-masu/ eki atldktan sonra geriye kalan ksma, masu seklindeki fiilin gvdesi denir. rnein, suru fiilinin masu sekli simasu'dur. Bunun sonundaki /-masu/ ekini atarsak, geriye masu seklindeki bu fiilin gvdesi olan i' kalr. Simdi masu seklindeki fiillerin gvdeieriyle birlikte kullanlan yardmc fiil ve sfatlar tek tek aklayalm. (Kullanllarnn daha kolay anlalabilmesi iin, suru (imasu) <etmek, yapmak> fiiliyle birlikte kullanllar, kseli parantez iinde gsterilecektir):

1. TA

(7ct-\)

[i-tai (desu)]

<~mek

istemek>

Bir hareketin yaplmas istendii zaman kullanlr. Trke'deki istemek fiilinin karldr. I-sfat gibi ekilir:

Watai wa aita yaumi-tai desu. <(Ben) yarn d in1enmek i s 11yo r um.>

if r et ^ c

*..fc._vs.jt a.

Yuu-gohan ni nani o tabe-tai desu ka? <Ak5am yemeinde ne yemek istersiniz?>

146

Nani mo tabe-taku arimasen. <Hi bir sey yemek istemiyorum.>

2. YASUt (^1"^)

[i-yasui (desu)]

<~mesi kolay>

Bu yardmc sfat, belirtilen hareketin kolaylkla yaplabileceini gsterir. Trke'deki * ...mek kolay: ...mesi kolay" anlamnda kullanlr. Ancak, iinde bu yardmc sfat bulunan climledeki zne, anlamca fiilin nesnesi veya yer tamlaycsdr. Bu nedenle, sanki fiil edilgenmis gibi Trke'ye cevirilirse, daha uygun olacaktr. Bu yardmc sfat da, tai gibi i-sfatlara benzer ekilde ekilir:

ZCDM&

fL*.fLil..t:

Kono kusur i wa nomi-yasui desu. <Bu ilacn iil ii.kolaydr (Bu ila kolay iilir).>

z (D m m a i?j._y..$.<..* y AMA
Kono setsumei wa wakari-yasuku arimasen. <Bu aklamann anla lmas.. kolay deil (Bu aklama kolay anlalmyor).> f x > rf - ; H fi *..$ t l o f c j t . isutanbuuru wa sumi-yasukatta desu. <stanbul'da yaamas kolayd (istanbul'da rahat yaadm).>

3. NKUl

(C<V>)

[i-nikui desu]

<~mesi zor> sfatnn gsterir. aksine, Anlam

Yukarda aklanan yasui yardmc hareketin gerekletirilmesindeki gUlU dnda yasui'den farkl zellikleri yoktur: /J> )l| S /*, D K ( *?_*...=..<_J;.>...'?..t Ogawa-san no hanasi *a w a k a r i - n i k u j desu.

<Sayn Ogawa'nn konumas zor a n l a l y o r ( a n l a l r ) .> * <D t ( gLf......< ..<....*...'/ *..*. fSf..t

Sono kutsu wa aruki-nikuku arimasen ka? <0 ayakkabyla j^.rttaesj__zo_r._deii_l__i? (O ayakkab yrmeye elverisiz deil mi?)>

147

Kono hon wa totemo yom i-ni kuka t.ta deu. <Bu kitabn okunmas ok zordu (Bu, okunmas cok zor bir kitapt).>

4. HACMERU (l C tt 5 )

[i-ha<imeru (i-hac imemasu)] <~meye balamak>

Hareketin gerekletirilmeye balanmasn gsterir. Trke'deki " ...meye balamak" ifadesinin karldr. Ayrca hacimeru, tek b a s m a "balamak" anlamnda da kullanlr. Hacimeru, ikinci grup bir fiil olup, hacimeru, hacimenai, hacimemasu, hacimete seklinde ekilir:

4b m $ A, y:

n m A m \z

*.*..J._.*jt.

Kitayama-san wa mai-asa ku-ci ni ha tarak i-hacimemasu. <Sayn Ki tayama, her sabah dokuzda almaya balar. >

^ #

S..y..!*...C....i5

MJ-

^'- i'JHi.

Ame ga hur i-hacimeru mae ni i e ni kaerimaoo. <Yamur yamaya.....bal amadan, nce eve dnel im. > &t H^ttZ B # I mm J ^ . . t t J C . * . . L J : .o Watai wa san-nen mae ni Nihon-go o benkyoo-i-hacimemaita. <(Ben) U sene nce Japonca('y) renmeye baladm.>

S. OHARU (&t>>)

[i-owaru (i-owar imasu)] <~meyi bitirmek>

Hareketin tamamlanp sona erdirildiini gsterir. Trke'ye '...meyi tamamlamak: ...meyi bitirmek" seklinde evrilebilir. Bu yardmc fiille birlikte, genellikle, geili fiiller kullanlr, rnein, taberu <yemek> ve kaku <yazmak> gibi geili fiiller owaru yardmc fiiliyle birlikte kullanlabilirken, yasumu <dinlenmek> ve asobu <oynamak> gibi geisiz fiiller onraru'yla birlikte kullanlamaz. Ayrca owaru,tek basma "bitmek" anlamnda da kullanlr. Owaru birinci grup bir fiil olup, owaru, ovaranai, osrarimasu, owatte seklinde ekilir: t* -3 ? CD * R *JgL*L-JLj tsu sono hon o yomi-owarimasu ka? <0 kitab (okumay) ne zaman bitir irsiniz?>

148

t*m

J: ? ^ <

B I

t.tj>*..yj..,fc

Sakuban yooyaku ronbun o kak i-onarimai ta . <DUn gece nihayet makaleyi (tezi) yazmay bitirdim.> fr. Astllfi jt^ Bp , 6 < V . \ ^ , . . ^ . . t . ~ , * &oTtt^tf*-^ Minna ga tabe-qwaranaj u i ni seki o tatte,wa ikemasen. <Herkes yemei bit i rmeden (bi t i rmemi ken) masadan kalkmamalsnz.>

6. TSUZUKERU ( o ^ t t S )

[i-tsuzukeru ( i -tsuzukemasu)] <~meye devam etmek>

Gerekletirilmekte olan bir hareketi srdrmeyi gsterir. Trke'ye "..meye devam etmek" veya "durmakszn, ara vermeden.." seklinde evrilebilir. Tsuzukeru, tek bana da kullanlabilir, ikinci grup bir fiil olup, tsuzukeru, tsuzukenai, tsuzukemasu, tsuzukete seklinde ekilir. Birok fiille birlikte kullanlabilir:

ft

fe

55fo

g*.f _-?...^.M.X!r_\.*..t

Watai-tai wa moo go-cikan mo aruki-tuzukete imasu. <Biz artk be saattir (saatten beri) hi durmadan (devaml.) yUr Uyo r uz;

Biz a r t k bes saat oluyor k i , durmakszn yliryoruz.>

m#

-aw

&..y .?.:?. w .*.. L..

Ame ga i-uukan hur i -tsuzukema i .t . a <Yamur bir hafta dinmeksi.zin yajd. >

&.&.3!..3M*.S-.*1

Mada nomi -1uzuk; emau ka? <H 1 i.meye devam edecek mi s i n i z ?>

7. SUGRU (t

% i> )

[i-sugiru/i-sugimasu]
gereinden fazla, asn

<fazla~>
bir ekilde

Bir hareketin yapldn gsterir:

h*tta.

^ * : i J kM..k.t.M.*..t.

Anata wa oorai no koto o iinpai-i-sugimasu. <S iz ge1ecekten fazla end ie ediyor sunuz>

149

& fi # (D *> '> L

*.JL*...k..

Watai wa kinoo sukosi tabe-sugimai ta. <Ben dlin biraz fazla yedim.>

$> V L*_:_*15

<.Jt?_.V.

Amari nomi-suginai de kudasa i. <Pek fazla imeyin (ltltfen).>

8. SOO DA (DESU)

(* 7 / * Vt

) [i-soo da / i-soo desu] <~ecee benzemek>

Fiilde belirtilen yargya, konuan kiinin tank olduu durumu gzlemleyerek vardn gsterir. Trke'ye "...ecee benzemek: ... gibi gzkmek; ... gibi" seklinde evrilebilir: fis * J &JL$...5...Z..$. Ame ga huri-oo desu. <Yamur yaacaa benziyor: Yamur yaacak gibi.> CO ? $ (i t : '> L T I.t.I.2.I..k Sono kodomo wa moo sukoi de naki-po de i ta. <0 ocuk neredeyse alayacakt; O ocuk alayacak gibiydi.>

/< x IA

&& tt. ip

*..f...?.r:. fi

&JLAMA.

Basu wa naka-naka ki-soo de wa arimasen. <Otobs pek gelecee benzemiyor; Otobsn pek gelecei yok gibi.>

C. FLN TE SEKLNE EKLENEN YARDIMCI FL VE SIFATLAR Fiilin te ekli, aslnda bir tUr ula (gerundium) olup, Trke'deki /-(y)ip/ ekine benzeyen bir fonksiyonu vardr. Fiilin burada aklanacak olan te ekli ile yardmc fiil seklindeki yaplar, birletirilen iki fiil olarak da dnlebilir, rnek olarak kaite imasu <yazyor> cmlesini ele alalm. Bu cmle Japonca'da sylendii gibi, kelimesi kelimesine "yazp bulunuyor" seklinde Trke'ye evrilebilir. Bu, aslnda "yazmay srdryor: yazmaktadr; yazyor" demektir. Yukarda aklanan masu sekliyle birlikte kullanlan tai, yasui, owaru gibi yardmc fiil ve sfatlara gre, buradakiler, aslnda iki bamsz fiil olduklar iin, kendilerinden nce gelen fiillerle skca balanmazlar. Bu nedenle, dier yardmc

150

fiillerden farkl olarak, fiilin te sekliyle yr::=c fiil veya sfat, araya bir (-) iareti koyarak birlestirssck. Aslnda, iki bamsz fiil sz konusu oli-- iin, bundan sonra gsterilecek olan yardmc fiillerin tl!3- tek baslarna kullanlabilir. Ancak, bu durumda zaman zaman sn.aa deiiklii olabilir, rnein, miru <grmek, bakmak> fiili, yardmc fiil olarak kullanldnda, "denemek" anlamn verirFiilin te sekline eklenen iki yardn;: sfat vardr (hoii ve mo i i). Dierleri yardmc fiildir.

1. tRU (^ $ )

[site iru (site imasu)]

<~iyor>

Iru fiili,ikinci grup bir fiildir. 53j:=sz bir fiil olarak "var; var olmak" anlamnda kullanlr. Fi:.:a te sekliyle birlikte kullanld zaman yardmc fiil olur ve iniam ayrdr. Yardmc fiil olarak iru'nun iki ayr kulls.-.ls vardr: aBir hareketin o anda yaplmakta ciuunu Trke'deki /-(i)yor/ ekinin karl:'-" gsterir.

b- Gerekletirilen hareketin sona ermesi.-e veya etkilerinin devam ettiini gsterir.

ramen,

sonu

iru yardmc fiili, kowasu <bozmak>, kaku <yazmak>, yomu <okumak> gibi geili fiillerle, ya da aruku <yrmek>, oyogu <yUzmek>, yasumu <dinlenmek> gibi aralksz yaplan hareketleri gsteren geisiz fiillerle birlikle Kullanldnda, birinci anlamn tar. Yani, sreklilik ifade eoer. ru yardmc fiili, inu <lmek>, kowareru <bozulmak>. oiru <dUsmek> gibi ok ksa bir sUrede tamamlanan hareketlen gsteren geisiz fiillerle de ikinci anlamnda kullanlr. Sreklilik gsteren rnekler:

fc * t * t

9l^J.lA.t..

Hanako wa ima tegami o k a i t e i m a s u . <Hanako simdi mektup yazmakta (yazyor).>

& ( t <D o - B* /Mft .R.A..:?>...f ..kir Watai wa kinoo i i - n i i - c u u oosetsu o ynde mata<Ben dn, bUtUn gUn roman okumaklayd (okuyordum).>

151

% m a*

>t

*.t.\.r ,\$.M

* s *s

* y * u &.

Watai-taci ga mii o a r . u . i . t e .jru toki iin ga arimaita. <Biz yolda (caddede) yrmekteyken (yUrrken) deprem oldu.>

Gereklemesine ramen sonular sren hareketlere rnekler:

jf i-

X#

JSA..5.!;l*Jt.

Mii ni inu ga in'de.,imasu. <Yolda bir kpek lUsU var. (Yolda bir kpek U halde

y a t y o r . )> * <D f > tr & 4.i?..#.xv*_.t;

Sono terebi wa ima kqwarete imasu. <0 televizyon simdi bozuk (bozuk^ha^de^^duruyor) .>

h t a-\z m-& W3.s.}.M..k~

Rooka ni booi ga 9|le imai ta. <Koridorda apka dUmU duruyordu.>

2. ARU (> 4 )

[site aru (site arimasu)]

Bu da, iru gibi, aslnda "var; var olmak" anlaa olan, bamsz bir fiildir, ikinci grup fiillerden biri olup, ZEL FULLER blmnde (bk. sayfa 83) akladmz gibi, znesi (faili) cansz maddeleri gsteren cUmlelerde kullanlr. Yardmc fiil olarak kullanldnda, bir hareketin gereklemesi sonucu ortaya kan durumun slirdUlinU gsterir. Bylece, aru yardmc fiilinin kullanl, iru yardmc fiilinin iki kullanlndan birine benzemekle birlikte, biraz farkl anlam tar. Aru, yardmc fiil olarak kullanld zaman, birlikte kullanlantemel fiilin anlamn edilgen sekline sokar. Baka bir deile, temel fiilin nesnesi zne olur. Bu durumu hemen hemen ayn anlama gelen iki rnekle aklayalm:

S **

*f.y.lX.MM.l.

Ma do ga ajte Jmasu. <Penoere a_jjs_J.dju^or).>

<# *.w.x.*>...y...*..t. Mado ga a.kete ar imasu. <Pencere ajl.yj!Ujg_ty.l:sge,J.jdju?jj^or.>

152

Birinci rnekte, iru yardmc fiili, temel fiil olan aku <aclmak> fiilinden sonra getirilmektedir. Pencere biraz nce almtr ve hl acktr, ikinci rnekte ise, temel fiil aku <almak> deil, akeru <acmak> olduu iin, mado <pencere> anlamca climlede nesne olmas gerekirken, aru yardmc fiilinin etkisiyle mado ga seklinde zne olmaktadr. Yani, "Pencereyi daha nce birisi am ve pencere hl yle ak duruyor." anlamnda bir durum sz konusudur. Aru fiilinin kullanlmdaki genel kural gerei, cmlenin sonunda kullanlan aru yardmc'fii1 inin znesi yalnzca cansz varlklar olabilir: i co t: gf H # lS.. * .;.*.. Tsukue no ue ni inbun ga o ite arimasu. <Masann Ustline gazete konmu (duruyor).> A V a co c h 7 y ? i' &M.^.AJL*..t. irigui no mae ni torakku ga tomete arimasu. <Girisin nnde kamyon park edilmi (duruyor).>

tfflBS

t 5 as; s x * . . . y . . s+

Sono mondai wa moo aoo ni h a n a i t e arimasu. <0 sorun, a r t k i r k e t mdrne iletiiai(anlatlm) bulunuyor.>

3 . OKU ( < )

[ s i t e oku ( s i t e okimasu)]

Bamsz b i r f i i l o l a r a k k u l l a n l d zaman, oku f i i l i n i n anlam "koymak; y e r l e t i r m e k " ' t i r . B i r i n c i grup bir f i i l d i r . Oku, Yardmc f i i l o l a r a k k u l l a n l d n d a , te seklindeki temel f i i l i n g s t e r d i i h a r e k e t i n , gelecekte ortaya k a c a dUsUnUlen b i r i h t i y a c n k a r l a n m a s i i n y a p l d n g s t e r i r : h L tz (i B m B T- ) # tt fr X-1. A i ta wa niiyoo-bi de mise ga yasumi desu. <Yarn Pazar (gnU) olup dkkn(lar) kapaldr.> ti i>> <b % <$ B A v K3.S....MA Oakara watai wa kyoo pan o katte okimasu. <Onun iin ben (yarn iin) ekmei bugnden
ha .I.r.....4...?.8.i. ) >
z m

alacam

(alp

153

ikinci cmlenin ykleminde belirtilen hareket, ileride doacak bir ihtiyacn karlanmas iin gerekletirilmitir. Yani, ekmek, hemen gerektii iin deil de, yarn dkknlarn kapal olaca iin satn alnmtr. Simdi alnmazsa yarn ekmeksiz kalnabile ektir. Birka rnek daha verelim:

&

a*^

'a < re

a#f
ni

M.kS...$A.*.$.Nihon-go o benk/po-ite &rnij),

Watai wa Nihon e ok ima su. <(Ben) Japonya'ya hazrlanacam.>

iku mae gitmeden

nce

Japonca

Reizooko ni cuusu o irete qkima i i t a. . . k a ?. <Buzdolabna meyva suyu koyup hazr ettiniz mi?>

:tl*bltL<4ct

^1^I^{:

&.*S..MM..* . . k .. * . . . $ .

Kore kara isogaiku naru node ima hiru-gohan o tabet e ok i ma oo. <Bundan sonra megul olacamz iin le yemeini imdiden yiyip hazr olalm (sonraki isimizi aksatmamak iin).>

4. UAU ( 1 / S ^ )

[ite imau (site sima i ma su)] <~mi olmak>

imau fiili tek basna kullanld zaman, "saklamak" demektir. Birinci grup bir fiil olup, kau fiili gibi ekilir. Yardmc fiil olarak kullanldnda, te seklindeki temel fiilin gsterdii hareketin sonulanmasn gsterir:

Watai wa kyoo-cuu ni kono hon o ynde imaimasu. <Bugtin (iinde) bu kitab (tamamen)...okumu olurum.> ikA,tz<%>& t , ttv\T i t vyt, Ife. Sentaku-mono ga moo kawai t e imaimai ta . <Camasrlar (artk) k u . r . u m ; a bitmi bile.>

? { 83U t 2.k.tlkM
Kodcmo-tai wa nemutte ir.airoaita ka? <Cocuklar uyudular m?> Baz durumlarda imau yardmc fiili, yukarda aklanan anlamn yansra, konumacnn, yaplan hareketi hos veya uygun karlamadn da gsterir:

154

 ma * a * * r* A.:?..k* J.\ *Lk..

Tomodai ga kootsuu-ciko de sinde..5imaj mai ta.^!?8H!93.jJ?_.M' arkadam trafik kazasnda ldU.>

^ **
<

..JLM..-.:LkJ.Al*..k..
(balam bulunuyor) .>

Ame ga huj|J~Jij|ejjRetj^.3Jafl^ijntXtj!
\Y.a.?A.k....k.i.' yamur yakmaya balad

* * ( * -f- # f l f7..2.T...k.....V..\*...k..fe Saiuu-dena wa cup-pun fae ni i.tt.e.lima i.maJ ta;. <jMaales.ef son tren on dakika nce gitti (gi.tmi bulunuyor).>

5. MlRU (#- <5 )

[site miru (site mimasu)]

<~meyi

denemek>

Miru fiili tek basna kullanld zaman, "grmek, bakmak" demektir, ikinci grup bir fiil oiup, miru, mi-nai, mi-masu, mi-te seklinde ekilir. Yardmc fiil olduunda, "denemek" anlamnda kullanlr: * L Z % (i 9 f L ^ * -KI.l...L;..t..*..t.t.. A i ta watai wa a tara i i kuruma o iioo u_n_ten-_jte mjmasj. <Yarn ben yeni arabay bir kullanp:...de_neye_ejgim.>

Kore o tabete mite kudasai. <Bunu yemey.Ldeneyin (Bunun tadna

bakn).>

$> <D i C

A.3..T H i L i j .

Ano mise ni haitte mimaoo. <0 dkkna bir girelim (girip bakalm).>

6. KURU (< )

[site kuru (site kimasu)]

Kuru fiili, tek bana kullanldnda, "gelmek" anlamn tar. UcllncU grup bir fiil olup, kuru, ko-nai, ki-masu, ki-te seklinde ekilir. Yardmc fiil olarak kullanl U trldr. Birinci kullanlnda, temel olan "gelmek" anlam pek deimez. Ancak, kuru fiili bu anlamda kullanlrken, kendinden nce baka bir hareket gerekleir. Bu durumda, kuru yardmc fiili "... ve geliyor/gelecek/geldi vb." seklinde Trke'ye evrilebilir:

155

Watai wa yuubin-kyoku de k i t t e o k a t t e kimasu. <Ben postaneden pul 8jjj^jg*l<kej&.>

z ^^

s ^

h ; m ^ S..3..S.....*_W*

Y a m a g u i-san ha k y o n e n T o r u k o e j.tt kjmajita. < S a y n Yamaguci g e c e n sene T r k i y e ' y e gi;.dip.dndU,.>

$> <o * m. jBL?,.r ..& T...<.. js. .y:.. A n o soru i o motte; kjte...kudasa j. < ( L U t f e n ) 0 belgeyi al.LP..g.eti.rin (gelin).>
i k i n c i k u l l a n l n d a , kuru yardmc fiili, sz konusu durumun imdiye kadar aynen devam e t t i i n : ifade eder. Bu k u l l a n l t a kuru yardmc f i i l i n i n sadece gemi zaman sekli kullanl ir: & ! -+^(BJ ' <D # tt T- \X *_*.. L_.fc . Watai wa n i-cuu-nen-kan kono kaia de h.ata.raj..ie...k.ima| ta. <Ben yirmi seneden beri devaml bu irkette alyorum

(.S..:Li.5.S....fc?.i.i.5.....S.^.J.fei....^.y.?.y.l?1. ..&M..f.) ^ 3S ife s , < 1* o t

B * S J

l . $ . . k X . f . . . A t? r.

K i k u i - s a n wa zutto Nihon-go o kenkyuu-ite ki ta hito d e s u . <Sayn Kikui, .i.mdiye kaar devaml Japonca aratran (ar a t ir agel en) kiidir.> UUncU kullanlnda, kuru yardmc fiili, d u r u m u n g i d e r e k d e i m e y e baladn ifade eder: t ^ td A, $.<_4.3..T:_t...*Jx.. Dandan .anuku...M.l.t.S....k..!.!?.f>...L^.?. < ( H a v a ) giderek soumaya ...balad > daha nceki

m m a*

t' A, i? A.

Jt.^..x.t...*...k..fe

Bukka ga don-don agatte ki ma i ta. < F i y a t l a r g i t t i k e ykselmeye balad.>

^ot

&& Jj2jUL*..k..

Y a t t o netsu ga sagatte kimaita. < N i h a y e t ate d.Umeye balad.>

156

7.

KU (^ < )

[site iku (site ikimasu)]

iku fiili, tek basna kullanld zaman, "gitmek" demektir. Birinci grup bir fiil olup, iku, ika-nai, iki-masu, it-te seklinde ekilir. Yardmc fiil olunca, iki tUrlli kullanl vardr. Birinci kullanlnda, temel olan "gitmek" anlam pek deimez. Ancak, kuru yardmc fiilinde olduu gibi, iku fiilinden nce baka bir hareket gerekletirilir. Bu durumda iku yardmc fiili, Trke'ye "... ve gidiyor/gidecek/ gitti vb." seklinde evrilebilir: '

7 # i- * t? (i

ttz&^V

+ fr e> Z z t |/C.l^|...y..i .

Adana made wa mada tooi desu kara koko de yasunde ikimaoo. <Adana'ya kadar yol daha uzun olduu iin, burada dinlenip gide1 im.>

r <o<h-fi* *

f? {? ^

^...2.SJ2.S....M..^....,'2

Kono kozutsumi o yuubin-kyoku e motte itte kudasai. <Bu paketi alp postaneye gidin (paketi postaneye g.tUr.Un) .>

'&m$ ^ ( ffc*,

&l: M.X*.L*_JLk t~
ikimaita.

Gotoo-san wa kodomo-tai o kooen ni turete <Sayn Gotoo, ocuklar parka gtUrdU.>

kinci kullanlnda, iku yardmc fiili, daha nceki durumun giderek kuvvetleneceini veya iddetleneceini, ya da aynen devam edeceini ifade eder:

zniP-h

* -o t

|.<.4 2 . t > | t .

Kore kara motto s a m u k u n a t t e ikimasu. <Bundan sonra (hava) daha da oguyacak.>

:fti>bt

4fOi:

$.A\fSJ*.A.k.*..2.

Kore kara mo ima made no yoo ni ky20XX2Ky.r.?..t.*....!..H..lH?.S.9.9<Bundan sonra da imdiye kadar olduu gibi ibirliine devam edelim.>

8. KUDASA

(< tz cf ^ )

[site kudasai]

<IUtfen

~(y)in>

Buraya kadar gsterdiimiz rneklerde sk sk geen ve rica etmek iin kullanlan kudasai, aslnda kudasaru<liltfetmek> yardmc fiilinin emir seklidir, Ama asl seklinden daha sk kullanlmaktadr. Bu nedenle, burada bir yardmc fiil olarak ele

157

almay uygun grliyoruz. evrilebilir:

*, ^ i: ti> -> < U

TUrkce'ye

'ltfen

...-(y)in"

seklinde

jft . I T . J C J . J O J : !

Motto yukkuri hanaite kudasai. < ( L t f e n ) daha yava konuun,>

Doozo naka e ha itte kudasai. <Buyurun, ieriye gi.r.in....(iutfen),> fj X* Z L,X..<.M.M..V. i z u k a - n i i t e kudasa i .

<(LUtfen) s e s s i z ( s a k i n ) olun.>

9 . HO$U

( S t v O

[ s i t e hoii

(desu)]

<~mesini ( ~ m e n i z i vb.) istemek> Bu yardmc s f a t , yukarda a n l a t t m z tai g i b i , istek ifade e d e r . Ancak, konumacnn deil de, bakasnn bir $ey yapmas i s t e n i l d i i zaman k u l l a n l r :

&

i;5Ui:

Z<Dttmz

LXJiL\X;-t.

Watai wa Oono-san ni kono i goto o j.,t.e..hoj j desu[ <Ben s a y n Oono'nn bu i s i y.ap..masn...itiyqru.l-' > * * l K MS.l*.k\.?..?...t' Ana ta wa da re ni k.|.tjB_..h^jJmmde.u_ka? <Siz kimin gel mes i n i i . t ers i n i ....(.is t i yo r sunu z) ?> J-< MA* A.7?.M.k\Z.$.. Hayaku a m e ga yan.de hoii desu. <Yamurun bir an nce dinmesini istiyor

10. HA IKENA (IKEUASEN) (Ji ^ tf 4 ^ / l ^ tt *-tt A, ) ve WA NARANA (NARUASEN) (ttft ift^/tt&'J * t ^ ) < ~ m e k yasak> Bir hareketin yaplrsa iyi olmayacan, yaplmamas gerektiini gsterir. Kelimesi kelimesine '...edilirse olmaz* Seklinde T U r k c e ' y e evrilebilir. Wa ikenai/ikemasen' la wa naranai /narinasen'in anlamlar hemen hemen ayndr. Ancak, ikincisi daha ok resm konumalarda ve yaz dilinde kullanlr:

158

:;-e

s /< a

.-?..jC f

^jy|Ji.A.

Koko de tabako o .stte w.a..J.k.emasen<Burada s i g a r a Sg_.$S$.y.i.E C.jt.S.SS?.i) > SK? * # 4 J*T- R..O.r..(i .V.iJ?_J..*A Byooin de ookina koe de h a n a i t e wa ikemasen. <Hastanede yliksek s e s l e konuajk....yasaktr (konuulmamal) .>

zomz

M-& ..%M

^J?._**A.*'..

Kono mii ni kuruma o tome-te: wa .i..kema.e.n_.ka? <Bu yolda (caddede) arabay E..JTL.Jl&lSSJI.Ii.JI.KJ'.??^ Bu yardmc fiilin nnde olumsuz sekil bulunursa, yukarda anlatlann aksine, belirtilen hareketin yaplmas gerektiini ifade eder. Bu durumda, konuma dilinde de, wa ikenai /ikemasen yardmc fiilinden cok, wa narana i/narimasen yardmc fiili kullanlr:

a (i

$> L t z * x-\z

z m % s &

#.*.....<...M

&JA.M.-&.A

Watai wa aita made ni kono tegami o kakanakute fa nar imasen. <(Ben) yarna kadar bu mektubu yazmalym.> Hemen belirtelim: Bu rnekteki nakute wa ksmn nakereba da yine ayndr. Bu ekilde de sk sk kullanlr: yapsak

% (i

& tz t r -( i

;: #f

#..Jt*:.M

*JJ **A

Watasi wa aita made ni kono tegami o .k.ajkanakereba nar imasen. <Ben yarna kadar bu mektubu yazmalym.>

11. UO 11 (11 DESU) (fc i r ^ / f c v v * T 1 - )

<~mek mUmkUn> veya yaplmasna

Gsterilen hareketin y a p l a b i l i r l i i n i i z i n v e r i l d i i n i ifade eder:

h tt. tz ti % *) H..3..TJb il.y.J?_]t Anata wa moo kaette mo__iide.su. <Siz artk dnebilirsiniz (dfln8.eni_.de_.o-l_ur).> & ty # ^ fc * A (ift.-?..T...*,.t.LV.>..TL5:.. Watai ga Doi-san o mukae ni i t t e mo i i d e s u . <Ben sayn Doi'yi karlamaya g i d e b i l i r i m (Benim Doi'yi karlamaya gitmemde saknca yok).>

sayn

159

A B (

ll.*LLS.JJfe

*i,ilft|E

Kyoo wa ha t araka naku t . e ! . . . ! ? . Jj.dej. <BugUn a11masanz da olur.>

* '-

A o5..*

^..S.-t'.Jl

Naka n i ha it t,e; rao i i i d.U ka? < e r i ye g.i reb.H ^r_ mixi?>

12.

Fiilin Te Sekline Eklenen Baka Yardmc Fiiller:

Yukarda anlattklarmzdan baka, ageru, yaru, kureru ve morau fiillerinin de yardmc fiil olarak ok nemli kullanllar vardr. Bu drt yardmc fiilin kullanln anlayabilmek iin, Japonca'daki sayg belirtme ekillerini bilmek gerekir. Bu nedenle, sz konusu yardmc fiilleri SAYGI DtLl blmnde (sayfa 228 v.d.d.) aklamay uygun grdk.

D.

FLLERN BAKA EKM EKLLERNE EKLENEN YARDIMCI FL VE SIFATLAR

1 . KOTO GA DEKRU (DEKUASU) (d t ifi T? -5 ) [suru koto ga dekiru(dekiroasu)]

<~(y)ebilmek>

Koto ga dekiru ve kibar sekli olan koto ga dekimasu, fiillerin szlk ekilleri ardndan gelerek, hareketin yaplabileceini gsterir. Bu ifade, bir ka kelimeden olutuu iin, sekil asndan yardmc fiilden ok, bir deyim gibi grnse de, fonksiyon asndan yine yardmc fiil olarak dnlebilir. Yalnz sonundaki dekiru ekime urar. Dekiru, tek basna "... kabiliyete sahiptir" anlaml ikinci grup bir fiildir. Dekiru, deki-nai, deki-masu ve deki-te seklinde ekilir:

Tor i wa .tobuM(a^._deiyjMsu. <ku(lar) uabilir (Kusun umas mmkn).>

z t> t U fct f&JLL&&JULJLik

Niwator i wa tobu koto ga...dekjnasen. <Tavuk(1ar) uamaz. (Tavuun uma mUmk.Un de|i 1). >

160

 m % A , t v -D t I - * 3 A R.-~-l;..*!..!...t......k.*; Ueda-san wa yatto Toruko e jjkvjkto_ga_.dek.iffla.j.tj,. <Sayn Ueda, nihayet Trkiye'ye gidebildi (Sayn Ueda'nn Trkiye'ye gidii, nihayet mUmkUn oldu).>
2. TOKORO DA (DESU) (tZZt/tZ*>-e-t)
[suru tokoro da/desu; si ta tokoro da/desu] < ~ m e k Uzeredir> Fiillerin szlk ekillerinden veya dUz konuma seklindeki gemi zaman ekillerinden sonra gelir. Aslnda, tokoro kelimesi "yer" demektir. Burada, daha cok, "durum" anlamnda kullanlmakta dr. Bir fiilin szlk seklinden sonra geldiinde, o fiilin belirttii hareketin tamamlanmak zere olduunu veya biraz sonra tamamlanacan gsterir:

& ti

T) g ir

n .<fc...w.5;jr.

Watai wa iiba ni iku tokoro desu. <Ben pazara gitmek zereyim.>

*8 &

$..$.. t ~A.??.S...fr:A.

vx

* ^ T* < * ^

ma hune ga der u | o k o r o desu kara, isoide kudasa i. <Simdi gemi kaAkmaki--.U8ee_iOildugu__J_-in acele edin.>

% a< ft ? w ? ;

r o / - B#

# ? (i

o y * #_.&...-Aj?..t...fc .

Watai ga Hanako no i e ni i t ta tok i, Hanako wa dekakeru tokoro de ita. <Ben Hanako'nn evine gittiim zaman, Hanako kmak Uzereydi.> (dar)

Tokoro da (desu)'dan nce fiilin dUz konuma seklindeki gecmis zaman sekli bulunuyorsa, hareketin yeni bittiini, yani hareketin cok ksa bir sllre nce gerekletiini gsterir:

r>7'*7 r 7#<0AX{

<$

fT_.P.J~A..^..3.S:.t. -

Topukapu iki no basu wa ima j.,tt%^....tokoro. desu. <Topkap otobs simdi gitti (gitmi, durumda).>

%fcfc

#...?...J:..c.&S..*.

Watai wa ima kaetta tokoro desu. <Ben simdi (eve) dndm (dnm., durumdaym) .> ^ r > t 4 it * ri< <#..?.^..t..C. 5. ?..t. Yatto ima igoto ga owa 11 a t oko ro desu. <Nihayet simdi isim bitti (bitmi bulunuyor.)>

161

1 1 . DZ CMLEYE EKLENEN YARD I MC I S I FATLAR

10. Bllimde anlatlan yardmc fiil ve sfatlar, fiillerin sadece belirli ekilleriyle birlikte kullanlyorlard, rnein, iru yardmc fiili, te seklinden baka ekillerine eklenemiyordu. Burada aklanacak olan yardmc sfatlar ise, fiillerin belirli ekillerinden cok, hemen hemen bUtUn dz ekillerine ve hatta isim veya sfattan olumu deiik yklemlere de eklenebilirler. Baka bir deile, burada aklayacamz yardmc sfatlar, belirli bir kelimeye deil de cmleye eklenir.

A. DZ CMLELERN TMNE DORUDAN EKLENEBLEN YARDIMCI SIFAT: 500 DA (DESU) ( - 5 / * 0 ^ 1 " ) < ~ imi> 1. Anlam ve Kullanl: Soo da (desu) yardmc sfat, cllmlede belirtilen konunun bakasndan renildiini gsterir. Trke'ye 'Duydum ki, ...", "Duyduuma gre ..." veya "... imi" gibi evrilebilir. Soo da dtiz, soo desu ise kibar cmlelerde kullanlr. Yukarda da belirtildii gibi, bu yardmc sfat, her hangi bir dllz cmlenin sonuna gelebilir. Yklemleri isim, sfat ya da fiilin olumlu ve olumsuz ekillerinden olumu drt cesit dz cmleyi aada birer rnekle gsterelim: *f # * A, l /h m # (O % t . Ara i-san wa oo-gakkoo no sense i da. <Sayn Arai ilkokul retmeni.>

ikyuu wa aoi. <DUnya mavi.> & B S ^ fct 3fc S . Gotoo-san wa kuru. <Sayn Gotoo g e l i r . >
0IS<1 fcfcn.

Katoo-san wa kona i . <Sayn Katoo gelmez.>

162

Bunlarn her b i r i n i n sonuna soo da (desu) eklenerek elde e d i l e b i l i r :

su

cUmleler

Sr # $ ^ * ^ 8?(O ft fi *JL5... Ara i-san wa oo-gakkoo no sense i da soo desu. <(Duyduunla gre) sayn Arai ilkokul retmeniymi. >

ikyuu wa aoi soo desu. <(Sylendiine gre) Dnya

maviymis.>

& M A, (i 3 f c -S .f:..2..^.1.. Gotoo-san wa kuru s o desu. <(Duyduguma gre) sayn Gotoo gelecekmi (geliyormu).> BScAl 3Kfc^ $..?.?.. Katoo-san wa kona i soo desu. <(Duydurua gre) sayn Katoo gelmeyecekmi 2. GbrUnU Anlatan 5 0 0 DA(DESU)

(gelmiyormu).> DA(DESU):

ve Rivayet Anlatan SOO

10. BlUmde yardmc sfat olarak akladmz soo da (desu), burada aklanan soo da(desu)'ya sekil bakmndan benzese de, fonksiyon ve kullanllar farkldr. Bunlar kartrmamak iin, 10. BlUmde grdUgUmUz yardmc sfat grn anlatan soo da (desu), bu blUmdekini de rivayet anlatan soo da (desu) seklinde adlandrmay uygun grdUk. Simdi, bu iki eit soo da (desu) sfatnn kullanllarn birbiriyle karlatralm:

*(i &..2..%..
Soto wa amu-soo desu. [GrnUs anlatan] <Dars souk gibi (g.iz.UkUyo r).>

* &

^:...f...2.S:..t.

Soto wa samui soo desu [Rivayet anlatan] <(Duyduguma gre) dars sogukmu.> S*! fe..tl..f...2..?..t. [GrUnU anlatan] Ame ga hurJ.-go.jdesu. <(Hava) yamur yM?.r....S.L!?......(.8...?yMy.9..r.) > S4! &......f..2..Z.3. [Rivayet "anlatan] Ame ga hur U soo desu. < (Duy d u.uma g re) y.agmu r y.afta o a km . > Birinci ve UcUncU cUmleler, grUnUs anlatan soo da (desu)'ya'

163

ikinci ve drdUncU cUmleler de rivayet anlatan soo da (desu)'ya birer rnektir. Birinci ve UcUnc" rneklerde konuan kii, edindii bilgilere dayanarak, bilmedii veya kesin olmayan bir durumdan sz etmektedir. Oysa, ikinci ve drdUncU rneklerde konuan kii, bakasndan edindii bilgiyi sadece aktarmakla yetinmektedir.

B. CMLE SONUNDAK ZM'YI YARDIMCI SIFATLAR

NA

VEYA

NO

YAPTIKTAN

SONRA

EKLENEN

Burada anlatlacak olan yardmc sfatlar, yukarda anlattmz soo da (desu) yardmc sfatndan ayran tek zellik sudur: Soo da (desu), her hangi bir dUz cUmlenin sonuna gelebiliyordu. Oysa, buradaki yardmc sfatlar, da bildirme edatyla biten dUz cmlelerin sonuna geldiinde, da bildirme edat /na/ veya /no/'ya dnUsr. Bu durumu yoo da sfatna bir rnekle anlatmaya alalm:

d cott

8 m td .

Kono igoto wa kantan da. <Bu is kolay.> COttSKi ff* < f c t r-f . [yanl] Kono igoto wa kantan d a _ yoo desu. z<Dtt:Vl ffiiJt&J: 5 f-T . tdogru] Kono igoto wa kantan n j j yoo desu. <Bu is kolay gibi.> Simdi snflandrdmz bu aklayalm: yardmc sfatlar tek tek

1. YOO DA (DESU)

( f c t ti / X 3 T! t

< ~

gibi; ~ y e benzer>

Her hangi bir benzerlii gsteren yardmc sfattr. TUrke'ye "... gibi" veya "...ye benzer" seklinde evrilebilir, zellikle konuma dilinde, kesinlemelerden kanarak daha kibar ve anlayl ifadelerde bu yardmc sfat sk sk kullanlr:

164

7 y * y V 3 A , ( 0jftA, n t 2.SUt Ahumetto-san wa Ni.hon-_c in no.yoo desu. <Ahmet bey Jjt.|Mj^'>.Jg^.ijfoX..XJj|So...Sj^l) > - D X # lffl.l..EJt,.2..JT. Sono kooci wa jjcjgn.t;m...i2a...>ro0,_d;su. <0 inaat kolaya benziyor.>

z (D # (i fi .*...k....!'-l..?..S:.
Kono hon wa omoiroi yoo desu. <Bu ki tap i.lgi.....eki.ci.. bir .kJl-taJbMa.-JeajBj.!Or.> $> L fzU -% B t J ..<.. *.5..5fc._5...7..1t.. Aita wa kyoo yori atsuku naru yoo desu. <Yarn bugtinden daha scak olacaa benziyor.> fi * { ^.y..\.^...v......J?...."?,..j?..ir. Kaz e ga hu .(.t e _j.ru y o o d e s u . <RUzgar . e i y o . r . g i b i (Durum, r z g a r n e s t i i n i

g s t e r i y o r ) .>

* ^ &

$...?........$...:!?..:

M i nna kae1t,a y o o desu . CHerkes dnme benzer (Durum, herkesin dndn gsteriyor) .>

fS n * &Q_fr..2.f~....2.S..t.
Dare mo konakatta yoo desu. <K i ms e g e 1mem i e b en z i y o r.> Yoo da (desu) sfatnn na ve ni ekilleri olan yoo na ve yoo ni de syle kullanlr:

.*.....k.f...JLiLiS?. *

( i

Ay**/,*.

Huroiki no yoo na mono wa arimasen ka? <Boha gibi bir sey yok mu?> t X v > $ ^ ( ..# .A . < 0 .. J : . . . 2 . . . . ; . B*S: S L t . Osuman-san wa Nihon-cin no yoo ni Nihon-go o hanaimasu. <Osman bey Japon...gibi Japonca konuuyor.>

Anata ga iu yoo ni kre wa muzukaii mondai desu. <;Sizin syledijginiz gibi, bu zor bir mesele.>

165

Ayrca, yoo ni s e k l i , f i i l i n imdiki zaman b i r l i k t e , ama b e l i r t m e d e de k u l l a n l r :

ekilleriyle

*?..$..%.A.lJr.. K P o < 'J M L T < ti n . Wakaru yoo ni yukkuri h a n a i t e k u d a s a i . CAnlamas.....iin ( a n l a l a c a k seki de) a r konuur musunuz?>

MSMMJ1.&.3J~. * * * L ~ ^
Okurenai yoo ni i sogimaoo. <Gec i kmemek... i g | n a C e l e edelim.>

2. HAZU DA (DESU)

<(i 1* tz /it f T? 1" )

< ~

olsa gerek>

Bir durum veya hareketin gerekleme ihtimalini belirtmek aaacyla kullanlr. Trke'ye, "...mesi gerek" veya "... olsa gerek" eklinde evrilebilir:

m -? it

t, -5

3...>M.f. ' .t.

Hanako wa moo uugaku.ei.....no hazu desu. <Hanako (artk) ortaokul rencisiolsagerek (Bildiim kadaryla Hanako'nun ortaokul rencisi olmas gerekiyor).> Z (O mm it fi...l;..5.,!'l!i|.'J.t Kono eiga wa ooi.roi hazu desu. <Bu film ilgi ekici olsa gerek.>

% ea ss -e r a < = > & n it

L..2X l .. N iM.'?..t.

ma yo-ci desu kara, ginkoo wa ..imat.te j ru...hazu desu. <Simdi saat drt olduu iin, banka(lar) kapal olsa gerek (bankalarn kapal olmas gerek).> 7 7 * v ViS A,it #03-? JK * ffi?8l.*L*:^6 % r>

Ahumettc-san wa kinoo Tookyoo o uppatsu-imai ta kara, moo Ankara ni t._uj.ta.__.hazu...desu. <Ahmet bey, dn Tokyo'dan hareket ettii iin, artk Ankaraya yarm olma 11..> UUncll ve drdnc rneklerde grld gibi, konuan tahminlerini glendiren nedenler, bazen ayn cmle bulunabilir. kiinin iinde

166

3 . TSUMORI DA (DESU) (~o t, J /-=> * > J t? f )

<~mek n i y e t i n d o

Cmlede zne olarak gsteren k i i n i n n i y e t i n i belirtmeye y a r a r . T r k e ' y e " . . . m e y i dnmek". "...mek n i y e t i n d e olmak", vb. s e k l i n d e e v r i l e b i l i r :

Watai wa r a i nen Toruko e i.ku....tumori desu. <(Ben) g e l e c e k sene Trkiye'ye gitmek niyetindeyim.>

A i ta ha.t.a^.k^^J^umor^t cie..un ka? <Yarn al.L.lk.^y.?..tiS.4....Si.?..i5..?'^

a n n i i

< % B

t* c * * i,

.*..<fevi2...*?...!lJ..5..1r.

T a g u i - s a n wa kyoo doko e mo i kana i tsumori desu. <Sayn Taguci bugn hic bir yere gitmemek...niyetinde. > Tsumori ga aru (arimasu) da, tsumori da (desu) i l e hemen hemen ayn anlamda k u l l a n l a b i l i r . Bunun olumsuzu tsumori ga na i (ar i m a s e n ) ' d i r . Yukardaki rneklerde grld g i b i , tsumori desu, f i i l l e r i n imdiki zaman e k i l l e r i n i n sonuna eklenmektedir, isiml e r e , s f a t l a r a ve f i i l l e r i n gecmis zaman e k i l l e r i n e eklendiinde, bu yardmc s f a t n anlam d e i i r . Bu durumda, cmlede a n l a t l a n dUsUnceye y a l n z c a znenin i n a n d n veya bu dnceyi y a l n z c a znenin kabul e t t i i n i g s t e r i r : z co TF # t fc.i..fc..<z>.-?..:k..$..%..$. Kono kodomo wa otona no tsumori desu. <Bu ocuk kendini byk zanaediyaj. (ama g e r e k t e yle d e i l ) . >

* a s A, t*

g # & %t %^..?.y.x:..t.
(ama

Nagata-san wa cibun ga mada wakai tsumori desu. <Sayn Nagata, kendisinin daha gen olduunainanyor gerekte yle deil).>

%li

Jb*tz(n%.mi-

1. A.fc. -?JJ.:.) . . . T ?._t.

Watai wa anata no itsumon ni kotaeta tsumori desu. <(Farknda deilsiniz galiba,) ben sorunuza cevapverdiime inanyorum.>

167

C. CMLE SONUNDAK A'YI KALDIRDIKTAN SIFATLAR

SONRA

EKLENEN

YARDIMCI

Bu blUmlln A alt baslnda aklanan soo da (desu), her hangi bir dUz ctlmlenin sonuna gelebi1iyordu. B ait baslnda aklanan yardmc sfatlar ise, da bildirme edat ile biten dUz cmlelerin sonuna geldiinde, da bildirme edat /na/ veya /no/'ya dntrldkten sonra climleye eklenebiliyordu. Simdi aklanacak olan yardmc sfatlar, da ile biten dz cmlelerin sonuna gelirse, daha nce aklanan iki tr sfatlarn kullanlndan farkl olarak, sfatn eklenecei dinlenin sonundaki da bildime edat: kalkar. Raii sfatyla bu durumu grelim: $> <D A (i 5 * A, / . Ano h i t o wa Takagi-san da.

<0 k i i sayn Takagi.> dbCDA S * c A, * > b L ^ T? t" . [yanl] Ano h i t o wa Takagi-san dj r a i i desu. fcCA iffi * c A, b L ^ T* f .
[doru]

Ano hito wa Takagi-san raii desu. <0 kii Takagi-san olabilir.>

Simdi, buraya snflandrlan yardmc sfatlar grelim:

tek

tek

1. RASU

(DESU) ( b U V U ^ t t )

<~

gibi gzUkyor>

Konuan kiinin tahmin ettii dnceler anlatlrken kullanlr. Trke'ye "herhalde ...", "... imi" veya "... gibi gzkyor" seklinde evrilebilir. Raii (desu) bu kullanlta olumsuz yaplmaz:

# s ^ & *;MMA.k}.lZX
noue-san wa ?ngakuka rai i desu. <Sayn Inoue herhalde mzisyen

n u s A, ( i < * z..kJ..l.J...&.klZ..
Kanoo-san wa ima Antaria raii desu. <Sayn Kanoo simdi Antalya'daym.>

168

M M X t fe fi & t* *. A ....k,^..T?.t: Tookyoo de wa toi ga t a i h e n taka i r a i i d e s u . <Tokyo'da a r a z i cok p a h a l y m . >

e a /, ti

^^t

tt^

U.<.3...k..Yl.^...t.

Kanda-san wa mainii aruite kaia e iku raii desu. <Sayn Kanda herglln irkete yUrliyerek gidiyormu.> j 2 / , t i fi[l--3^T fa fc fil b 4 i' b L v^ t - 1 . Watanabe-san wa kare ni tsuite nani mo iranai raii desu. <Sayn Watanabe onun hakknda hi bir ey bilmiyor gibi gzkyor.> &*< m Z < , < >fcV> B# tdtlfr &tz b U > Xt . Watai ga ie ni inai toki dare-ka kita raii desu. <Ben evde yokken birisi .gelmi....gibi.> Raii(desu) isimlerden sonra geldiinde, "..yi hissettiriyor" veya "... havas var" gibi, yukardakinden farkl anlam: tayabilir. Bu kullanlnda olumsuzu yaplabilir: X J35 ti .5..k..v..v...'5..t Taroo wa otoko rai i desu. <Ta r o o'd a erkek.hayas var_ >

ftTSA

J*.|&.E..^..k.<....*l....y....*..S.^

Takei ta-san wa seici-ka rai-ku ar|.m.aen. <Sayn T a k e s i t a politikacya benzemiyor (politikac gibi davranmyor).>

2 . UTAl DA (DESU) ( * tz ^ / * fc t> t? 1" ) < ~ ye benzemek; ~ gibi gzkmek; ~

gibi>

Yukarda a k l a n a n yoo da(desu) s f a t n a benzemekle b i r l i k t e , m i t a i da ( d e s u ) s f a t n d a "gzkmek, anlalmak" anlam daha k u v v e t l i d i r . Yaz d i l i n d e az k u l l a n l r : & (O ^ S <n b R ti ...%...k..5...!0..*'...l5... Kare no kondo no oosetsu wa omo.$.i.roj.jartai.JMU. <Onun s o n roman n.s.i.jBftfcio.|jreJtanz.iy.or;.>

A**:7T,( B * H ^..t.^.A.\l^..t. M u s u t a f a - s a n wa Nihon-go o h a n a s u m i t a i d e s u . <Mustafa bey Japonca konuura benziyor.>

169

Minna moo k a e . l . , . . ! g j . t?JL.!S8M <Herkes artk dnmebenziyor (dnmU...gibi gzkyor) .>

3. DAROO (DEOO) (t *> ?

/ t U i )

<herhalde ~ >

FLLER Blmnde akland gibi, daroo(deoo), fiillerin gelecek zaman ekillerini elde etmede kullanlan bir ekti. Daroo dz cUmlelerde, deoo ise kibar cUmlelerde kullanlyorlard. imdi, daroo(deoo)'nun yardmc fiil olarak daha geni kullanllar olduunu greceiz. Daroo(deoo), sadece fiilin szlk sekline deil, fiilin baka ekim ekillerine, hatta isimlere ve sfatlara bile eklenebilmektedir. Daroo(deoo)'nun FLLER Blmnde gelecek zaman eki olarak gsterilisinin nedeni, Japonca'daki fiil ekimlerini Trke'deki fiil ekimlerine bal olarak aklayarak, Japonca'daki fiil ekimlerinin renilmesinde kolaylk salamakt. Daroo(deoo) yardmc fiili, "gelecek zaman'dan ok, bir olaslk veya belirsizlik bildirir. Trke'ye "Her halde ...", "Muhtemelen ..." veya "Galiba ..." seklinde evrilebilir:

$> L tzh

t fz

* v* X- L x...2..

A i ta mo mata atsui deoo. <Herhalde yarn da hava scak olacak.>

^Bfflgitt

Jt^^^

KL^.2J~Sr..k.4....7.

Kyoo no cugyoo wa taihen muzukaikatta deoo. <BugUnk ders herhalde ok zordu.> < $ # S A, l 7Z/13 7 1* B#S fL*.*Xk.t.. i ma i-san wa Ankara de Nihon-go o oieru deoo. <Sayn Imai her halde Ankara'da Japonca gretecektir.> SCSS-CJ* fc *> S i 1 %Alt~.3..k..*..?.. Kyooto de wa moo sakura ga sai ta deoo. <GaHba Kyoto'da kiraz iekleri artk amtr.> Ayrca, daroo(deoo), soru cmlelerinin anlamn yumuatarak, biraz daha kibar bir ekilde soru sormada kullanlr:

* & s

t':t-t4'.

Oosaka-eki wa doko desu ka? <Osaka istasyonu nerede?>

170

*: R :

t? ZT

L x

fr.

Oosaka-eki wa doko deoo ka? <Acaba Osaka istasyonu nerededir?> Yukardaki iki soru cmlesinin de anlamlar hemen hemen ayndr. Ancak, ikinci rnek cmle, birincisinden daha yumuak ve kibar bir ekilde soru sormay gsterir.

171

1 2 .

G E L v e G E F i L L E R

iS S

I Z

FltLLER blmnde, fiilleri, ekililerine gre U gruba ayrmtk. Fakat, bilindii gibi, fiilleri ekim sistemine gre snflandrmak, tek bir l deildir. Fiiller anlamlarna ve fonksiyonlarna gre de gruplandr labilirler. Fiillerdeki geili/geisiz ayrm, bu gruplandrmalarn en nemlilerinden biridir.

A. TRKE VE JAPONCA'DAKI FLLERDE GELLK VE GE SSZLK Bilindii gibi, Trke'de nesne alan fiillere geili, nesne almayan fiillere de geisiz fiil denir, rnein, "yazmak", "okumak", "grmek" gibi fiiller geili: "oturmak", "uyumak", "gelmek" gibi fiiller geisiz fililerdir. Geili fiillerde, znenin yapt isten etkilenen bir nesne vardr. Geisiz fiillerde ise znenin yapt is kendisinden baka bir nesneye geip etkilemez. Japonca'da da Trke'deki gibi geili ve geisiz fiiller vardr, rnein, kaku <yazmak>, yomu <okumak>, miru <grmek, bakmak> geis; suwaru <oturmak>, nemuru <uyumak>, kuru <gelmek> gibi fiiller ise geisiz fiillerdir. Trke'deki geili bir fiilin anlam Japonca'da da genellikle geili bir fiille verilir. Ancak, her zaman olduu gibi, kural d durumlar vardr, rnein, Trke'de, "balamak" fiili nesne almad iin geisiz bir fiil iken, ayn fiilin Japonca'daki kargl olan hacimeru fiili nesne alr ve geili bir fiil saylr: &( h L , it *UJltt.f..; &S-f. Watai v / a asi ta atarai.i igoto o hac imemasu. <(Ben) yarn yeni bir ie balayacam.> Japonca rneindeki ataraii igoto o nesnedir. Oysa, ayn cmlenin TUrkesindeki "yeni bir ise" nesne olmayp bir yer' tamlaycsdr. Ancak, buna benzer durumlar azdr. Genellikle Trke'deki geili bir fiil Japonca'da da geili, Trke'deki geisiz bir fiil Japonca'da da geisizdir.

172

B. KKLER AYNI OLAN GEL VE GESZ FLLER Trke'deki "sevmek" ve "sevinmek" fiillerinde olduu gibi, Japonca'da da geili ve geisiz baz fiiller, sekil bakmndan birbirlerine ok benzerler. Bunun nedeni, bu tr geili ve geisiz fiillerin ayn kkten tretilmi olmalardr. Ancak, Japonca'daki geili ve geisiz fiillerin tretilii, Trke'ninkine nazaran daha karmaktr. Simdi Japonca'daki geili ve geisiz fiilleri gruplara ayrarak rneklerle grelim:

1) Sonunda /-ru/ bulunan geisiz fiiller bulunan geili fiillere rnekler: Geisiz Fiiller

ve

sonunda

/-su/

Geii i Fiiller

Birinci

Grup

Birinci

Grup

modo_u <geri dnmek> naoru toojr oko^j <iyilemek> <gemek> <meydana gelmek>

modojj <geri vercek> naosy toojj okosu <iyi le t irmek> <geirmek> <meydana getiraek>

2) Sonunda /-u/ bulunan geisiz fiiller bulunan geili fiillere rnekler: Geisiz Fi i 11er

ve

sonunda

/-asu/

Geili Fiiller

Birinci

Grup

Birinci

Grup

odoroku <sasrmak> tobj kawaku_ wakt[ warau <umak> <kurumak> <kaynamak> <gUlmek>

odorokasu <sartmak> tobasu kawakasu wakasu <uurmak> <kurutmak> <kaynatmak>

warawasu <g'ld'rmek> - (Warau, aslnda warawu'dur.) (Warawasu'dan baka warawaseru da "gldrmek" anlamna geiir.)

173

3) Sonunda / - a r u / bulunan g e i s i z f i i l l e r bulunan g e i l i f i i l l e r e r n e k l e r : Geisiz F i i l l e r Birinci Grup tsukamaru <tutuklanmak> sasaru <(igne) batmak>

ve

sonunda

/-u/

Geili F i i l l e r Birinci Grup tsukam <tutmak> sasu <(ineyi) sokmak>

tsunagaru <balanmak>

tsunagy <balamak> (Tsunagu'dan baka tsunageru da "balamak" anlamna g e l i r . )

4) Sonunda / - u / bulunan g e i s i z f i i l l e r bulunan g e i l i f i i l l e r e rnekler: Geisiz F i i l l e r Birinci Grup tatsjj icirmj <ayaa kalkmak, dikilmek> <klmek>

ve

sonunda

/-eru/

Geili F i i l l e r t kinci Grup tateru icimeru <diknek> <kitmek, ksaltmak>

tsuzukjj <srmek> akj <almak>

tsuzukeru <srdrmek> akeru <amak>

5) Sonunda / - a r u / bulunan g e i s i z f i i l l e r ve bulunan g e i l i f i i l l e r e rnekler: Geisiz F i i l l e r Birinci Grup ataru <arpmak> Geili F i i l l e r kinci Grup ateru

sonunda

/-eru/

<arptnnak>

atsumaru <toplanmak> ma9aru kawaru tomaru <eilmek> <degismek> <durmak>

atsumeru <toplamak> maoeru kaeru tomeru <egmek> <degistirmek> <durdurmak>

174

6) Sonunda /-iru/ bulunan geisiz fiiller ve bulunan geili fiillere rnekler: Geisiz Fiiller Geili Fiiller

sonunda

/-asu/

ikinci

Grup

Birinci

Grup

nobi ru <uzamak> iki ru <yasamak>

nobasu <uzatmak> ikasu <yasatmak>

toci ru <kapanmak>

tozasu <kapatmak> (/c/ ve / z / nszleri, ekim ve tretmelerde Unstlz say lir.) baz ayn

7) Sonunda /-iru/ bulunan geisiz fiiller ve bulunan geili fiillere rnekler: Geisiz Fiiller Geili Fiiller

sonunda

/-osu/

kinci
oki ru or i ru

Grup
<kalkmak> <inmek>

Birinci
okosu orosu

Grup
<kaldrmak> <indirmek>

sugiru <gemek> o i ru <dsmek>

sugosu <geirmek> otosu <d'rmek> (// ve /t/ nszleri de, baz ekim ve tretmelerde ayn nsUz saylr.)

8) Sonunda /-eru/ bulunan geisiz fiiller bulunan geili fiillere rnekler: Geisiz Fiiller

ve

sonunda

/-u/

Geili Fiiller

ikinci

Grup

Birinci

Grup

kudakeru <ezilmek> wareru tokeru <krlmak> <czlmek>

kudaku <ezmek> *aru toktj <krmak> <zmek>

175

9) Sonunda /-reru/ bulunan geisiz fiiller bulunan geili fiillere rnekler: Geisiz Fiiller ikinci Grup nagareru <akmak> nogareru <kamak> kakureru <saklanmak> hanareru <ayrlmak>

ve

sonunda /-su/

Geili Fiiller Birinci Grup naga^u <aktmak> noga^u <karmak> kakusu <saklamak> hanay <ayrmak>

10) Sonunda /-eru/ bulunan geisiz fiiller ve sonunda bulunan geili fiillere rnekler: Gei siz Fiiller kinci Grup sameru <sogumak,uyanmak> ni geru <kamak> nureru <slanmak> tokeru <erimek> moreru <szmak> Geili Fiiller Birinci Grup

/-asu/

samasu <soutmak, uyandrmak> ni gasu <karmak> nurasu <sialaak> tokasu <erilnek> mo r a s u <szd:roak>

11) Sonunda /-eru/ bulunan geisiz fiiller ve sonunda /-yasu/ bulunan geili fiillere rnekler: Geisiz Fiiller ikinci Grup hieru <sogumak> hueru <ogalmak> i eru <iyilemek> Geii: Fiiller Birinci Grup hiyasu <sogutmak> huyasu <ogaltmak> iyasu <iyiletirmek>

moeru <yanmak>

moyasu <yakmak>

176

Yukarda gsterilen rneklerden anlalaca gibi, sadece ekillerine bakarak fiillerin geili veya geisiz olduklarn anlamak mUmkUn deildir. CnkU, /-eru/ eki hem geili hem de geisiz fiillerde kullanlabiliyor. Bu yzden, bir fiilin geili mi geisiz mi olduunu anlamak iin, szlkte tek tek aramak gerekir. Ancak, yukardaki bilgiler de, kesin bir kural olmamakla birlikte, bir fiilin g e c i s veya geisiz olup olmadn anlamakta hi olmazsa ip ular verebilir.

177

1 3 -

E D L G E N

( P A S F ) C M L E L E R

Japonca'daki edilgen ctimlelere gemeden nce, Trke'deki edilgen (edilgen) cmlelerin zelliklerini ksaca grelim: Hasan mektup Uektup yaz yazd. idi.

kinci rnek edilgen cmledir. Birinci ve ikinci cmlelerde benzer bir durum anlatlmak istenmektedir. Ancak, birinci rnek cmlenin znesi "Hasan", nesnesi de "mektup"tur. Oysa, birinci rnekte nesne grevindeki "mektup" ikinci rnekte zne grevindedir. Bir de fiilin seklinde deiiklik olmutur. Birinci cmlede fiil "yazd" seki indeyken, ikinci rnekte "yazld" olmutur. Bu rneklerden anlalaca gibi, Trke'deki cmlelerin edilgen yaplsnda nemli olan iki nokta vardr: 1) Temel cmledeki nesne edilgen cmlede zne olur: 2) Etken cmledeki fiil edilgen eklini alr. Bu ksa aklamadan sonra, nce Japonca'daki fiillerin edilgen ekillerini, daha sonra da cmle yaplarna bal olan zne deiikliklerini grelim.

A. Fi LN EDLGEN EKL 1. TUrke ve Japonca Edilgen Fiiller: TUrkce'de "yazmak" fiilinin edilgen sekli "yazlmak" t ir. Edilgen fiiller, turetildikleri fiillerle anlamca ilikili olduu gibi, dier fiiller gibi imdiki zaman, di'li gemi zaman, mis'li gemi zaman, gelecek zaman vb. gibi deiik biimlerde ekilebilirler. Baka bir deyile, "yazlmak", anlamca "yazmak" fiiline bal olmakla birlikte, ekim srasnda bamsz bir fiil gibi dnlebilir. , Benzer durum, Japonca'daki fiillerin edilgen ekilleri iin de geerlidir. Japonca'da da, fiillerin edilgen ekilleri, turetildikleri fiillerin anlamlarna bal kalr. Bir defa tretildikten sonra, artk bamsz bir fiil gibi ekilebilirler.

178

rnein, kaku <yazmak> fiilinden, edilgen sekli olan kakareru <yazlmak> tretilir. Fakat bu iki fiilin ekimleri ayr ayrdr; birbirlerine benzemezler. Kaku fiili, birinci grup bir fiil olduundan, kakanai, kakimasu, kaite vb. gibi ekilirken, edilgen sekli olan kakareru, ikinci grup bir fiil olduundan, kakarenai, kakaremasu, kakarete vb. seklinde ekilir.

2. Jeponca'daki Edilgen Fiillerin TUretilii: Japonca'da edilgen fiilleri, ilgili fiilin nai seklinden tretilir. Tretilen edilgen fiillerin tm ikinci grup fiildir. Edilgen fiiller tretilirken temel fiillerin sonlarna ek getirilir. Ancak, bu ek temel fiilin grubuna gre deiir:

a) Birinci Grup Fiillerin Edilgen Sekli: Nai seklindeki fiili.", sonunda bulunan / n a i / Geriye kalan blme /-reru/ eki getirilerek, birinci lerin edilgen sekli elde edilir: Temel Fiil yomu <okumak> kaku <yazmak> iru <bilmek> kau <satn almak> matsu <beklemek> Nai ekli yoma(nai) kaka(nai) ira(nai) kawa(nai) mata(nai) Edilgen Fiil yoma-reru kaka-reru ira-reru <okunmak> <yazlmak> <bilinmek> karlr: grup fiil-

kawa-reru <satn alnmak> mata-reru <beklenmek>

179

b) Ikinoi Grup Fiillerin Edilgen Sekli: Nai seklindeki fiilin sonunda bulunan /nai/ atlr: Geriye kalan blllme /-rareru/ eki getirilerek yaplr: Temel Fiil miru <grmek> kiru <giymek> tociru <kapamak> taberu <yeaek> tomeru <durdurmak> akeru <amak> Nai ekli mi(nai) ki(nai) toci(nai) tabe(nai) tome(nai) ake(nai) Edilgen Sekli mi-rareru <grUlmek> ki-rareru <giyilmek> toci-rareru <kapanmak> tabe-rareru <yenmek> tome-rareru <durduru3i?-k> ake-rareru <almak>

c) UoUnoU Grup Fiillerin Edilgen ekli: Ullncll grup fiiiler iki tanedir: suru <yapmak, etsek> ve kuru <gelmek>. Birinci ve ikinci grup fiillerden farkl olarak, bu fiillerin edilgen tUretilig kural yoktur. Her iki fiilin Sze edilgen sekli vardr: Temel Fiil suru <yapmak> kuru <gelmek> Edilgen Sekli sareru <yaplmak> korareru <gelinmek>

180

B. EDLGEN FLLERN EKL

Yukarda da bahsettiimiz gibi, e d i l g e n f i i l l e r , bamsz birer fiii gibi ekilirler. Edilgen fiillerin tlimll, ikinci grup fiil olduu iin, ekimleri miru, taberu gibi dier ikinci grup fiillerle aynd ir: edilgen ekil yomareru <okunmak> kakareru <yazlmak> irareru <biiinmek> masu ekli yomremasu kakaremasu iraremasu nai ekli yomarenai kakarenai irarenai kawarenai matarenai mirarenai kirarenai tocirarenai aberarenai tomerarenai akerarenai sarenai korarenai te ekli yomarete kakarete irarete ka*arete matarete mirarete kirarete tocirarete taberarete tomerarete akerarete sarete korarete

kawareru <satr. alnmak> kawaremasu matareru <beklenmek> mirareru <grnmek> kirareru <giyiimek> tocirareru <kapanmak> taberareru <yenmek> mataremasu miraremasu kiraremasu tociraremasu taberaremasu

tomerareru <durdurulffiak> tomeraremasu akerareru <aloak> sareru <yapL3iak> korareru <gelinmek> akeraremasu saremasu koraremasu

181

C. ETKEN (MALUM) VE EDLGEN (PASF) CMLELERN KARLATRLMAS

Daha nce b e l i r t m i t i k : Etken (malum) cUmleleri edilgen ( p a s i f ) oUmleler yaparken, etken cUmlenin nesnesini e d i l g e n cmlenin z n e s i yapmak g e r e k i r . Simdi, etken ve edilgen cmlelere rnek o l a r a k g s t e r d i i m i z yukardaki TUrkce cmlelerin Japoncadaki k a r l k l a r n i n c e l e y e l i m . /\ +r > tt # * * t L fc . Hasan wa tegami o k a k i m a i t a . <Hasan mektup y a z d . > -? iR fi * *> tt * L fc . Tegami wa kakaremai ta . <Mektup y a z l d . > GTUldUgU g i b i , b i r i n c i cmledeki nesne tegami o, edilgen olan i k i n c i cUmlede tegami wa s e k l i n d e k i znesi olmutur. Birinci cUmlenin znesi o l a n Hasan wa, edilgen cmlede a r t k g s t e r i l m e m i t i r . Hemen b e l i r t e l i m : Edilgen bir cmlenin a s l znesini b e l i r t m e k de mUmkllndUr:

Tegami wa Hasan n i y o t t e kakaremaita, <Mektup Hasan t a r a f n d a n y a z l d . > Ancak, n i y o t t e < t a r a f n d a n > e d a t n n k u l l a n l m a s g e r e k t i i n d e n , tercme e d i l e n m e t i n l e r g i b i baz zel durumlar d n d a pek kullanlmyor. imdi, Japonca e d i l g e n cmlelere bir kac rnek verelim: :/>S*tt h A> n I" I b f t i t . Kono kozuisumi wa Toruko ni okuraremasu. <Bu paket T r k i y e ' y e g n d e r i l e c e k . >

i i b a de wa yasai ga yasuku u r a r e t e i.masu. <Pazarda s e b z e l e r ucuza s a t l y o r . > & * S A, ( ftl * II l a t l U : . Suzuki-san wa cici ni erabaremasita. <Sayn Suzuki valilie seildi.>

rneklerden de anlalaca gibi, bu tr edilgen cUmleler, asl znelerinin belirli olmad durumlarda kullanlr.

182

D. ulUF.Y OLUMSUZ YNDE ETKLEYEN EDLSSK GLLELER 1. r i . j . r n s s i Ed::s=n CUJBI eircen Farkllklar: Yukarda aklanan edilgen cmlelerde, asl zne belirsiz veya nemsiz olduu iin, zne olarak belirtilmemiti. Simdi anlatacamz, edilgen cmlelerin Japonca'daki deiik kullanmdr. Bu tUr edilgen cmleler, belirtilen durum veya hareketten znenin olumsuz bir ekilde etkilendiini gstermek iin kullanlr: , & D 7- m i ?E U * t tc . Watai no kodomo wa i n i m a i t a . <Eenim ocuum l d . >

au t f -m u

jSftnu/:.
(olumsuz)

Watai wa kodomo ni inaremai ta. <3enim ocukum ld (Ben ocuum ldnden etkilendim.>

Bu iki cmlede belirtilen dnce, hemer. hemen ayndr. kisi arasndaki fark syle aklayabiliriz: Birinci cmlede, durum objektif bir ekilde bildirilmitir. Oysa, ikinci cmlede, ocuun lmnn zneyi olumsuz bir seklide etkiledii anlatlmak i s tenmis;. i r .

Asi! 2ns ve Olumsuz Ynde Etkiienen zne:

bu Ekinci rnekten anlalaca gibi eaigen tr cmlelerde, asl zne (kodomo <ocjk, ccugus>) ve edilgen cmlenin Pinesi (watai <ben>) olmak zere, iki tane zne gsterir. Ancak, edilgen cmienin znesiyle asl zne ayn hal edatn hangisinin olumsuz y^.de etkilenen ttzne. hangisinin rla;
ti len durum veya hareketten olumsuz ynde etkilenen zne wa veya edat asl Szne ise ni edatyla gsterilir. Bunu sema seklinde syle gsterebiliriz:

Olumsuz ynde *A / GA etkilenen zne Asl z'ne | N

Edilgen fiili

163

Simdi zneyi olumsuz ynde etkileyen bir ka rnek grelim:

edilgen

cmlelerden

Sonna koto bakar i site iru to. kodomo ni warawaremasu. <Hep yle davranrsanz,(size yazk,) size ocuk(lar) bile gler.> #v I H J , # <D iXS C 6 tt S Lfc.

Sakuma-san wa kinocr yama de ame ni huraremaita. <Sayn Sakuma dn dada yamurun yamasndan kt e t k i l e n d i . >

% <

S Jjt V> <P S

tit

friz

&

i t t H t .

Watai wa dena no naka de dare-ka ni asi o humaremai t a. <Ben t r e n i n i i n d e ayamn b i r i s i t a r a f n d a n baslmasndan kt e t k i l e n d i m . >

# y * L fc. Kuroki-san wa suri ni saihu o surareta node, aruite ie ni kaerimai ta. <Sayn Kuroki, yankesici tarafndan czdan alnd iin, yryerek eve dnd.>

*5(

i5fr$>^z
Lfz.

rjggt Lfc&t^j t

i*nt

L^L-^

L(ii;)$

Taroo wa okaasan ni "Benkyoo-inasai" to iware te, ibu-ibu benkyoo-i-hac imemaita. CTaroo, annesinin "Ders al" demesinden etkilenip, istemeye istemeye ders almaya balad.>

3. zneyi Olumsuz Ynde Fiillerin zel ligi:

Etkileyen

Edilgen

CUmlelerdeki

C ksmnda akladmz edilgen fiiller, yalnzca geili fiilli etken fiillerden tretilebilirdi. Oysa, burada akladmz, znesini olumsuz ynde etkileyen edilgen cUmlelerde, hem geili hem geisiz fiillerden tretilen edilgen fiiller kullanlr. Baka bir deyile, eer edilgen bir fiilin kk geisiz ise, o etimle normal edilgen cmle deil, burada anlattmz zel edilgen cmledir. Yukarda aklanan noktalar daha iyi anlamak iin, bir ka fiilin normal edilgen ve olumsuz etkili edilgen ekillerini bir arada grelim:

184

S>jfon.Fiil

Noil2i._C.li5.rt

Oluasuz Etki 1 i Edilgen

kaku

<yazmak>

kakareru kowasareru taberareru (yok) (yok) (yok)

kakareru kowas*reru taberareru ikareru suwarareru yasumareru

kowasu <hozmak> taberu <yeaek> iku <gitmek>

suwaru <oturmak> yasumu <dinlenmek>

185

1 4 .

ETTT I R G E N < F A K T T F )

CMLELER

Her dilde ettirgen (faktitif) cUmleler, edilgen cUmleler gibi, ok nemli fonksiyona sahiptir. Ettirgen cUmlenin znesi, fiilin gsterdii isi yapan deil, yaptrandr. Tm ettirgen fiiller, bir nesneyle kullanldklarndan, geili fiillerdir. Japonca'daki ettirgen cmlelerin yapsn, kullanlarn anlayabilmek iin, Trke'deki ettirgen cmleleri bilmek gerekir. Bu sebeple, Trke'deki ettirgen cUmleler hakknda ksaca bilgi vermek yararl olacaktr.

A. TRKE'DE ETTRGEN CMLELER 1. Geisiz Fiilden TUretilen Ettirgen Fiilli CUmleler: Trke'de, hem geisiz, hem de geili fiillerin ettirgen ekilleri vardr, nce, "oturmak", "dinlenmek" gibi geisiz fiillerden tretilen ettirgen fiilli ("oturtmak", "dinlendirmek") cmlelerin zelliklerini grelim:

Fatna

sevindi. sevindirdi.

Aye Fatma'y

kinci cUmlenin fiili ettirgendir. iki cUmlede de Fatma'nn sevindii anlatlmaktadr. Ancak, ikinci cUmlede sz konusu olan yalnzca Fatma'nn sevinmesi deildir: bu durumun Aye tarafndan meydana getirildii de anlatlmaktadr. Yukarda ikinci rnek olarak gsterilen ettirgen cUmlenin iki zellii ortaya kmaktadr: 1) Ettirgen cUmlede, /-dir/,/-(i)t/, /-ir/ gibi ettirgen ekiyle yaplan fiilin ettirgen sekli kullanlr, ("sevinmek": 'sevindirmek') 2) CUmlenin yUklemi geisiz bir fiilin ettirgen sekliyse, asl zne ("Fatma") ettirgen cUmlede nesne ("Fatma'y") olur.

186

2. Geili Fiilden TUretilen Ettirgen Fiilli CUmleler: imdi geili fiillerin cmlelere bakalm: ettirgen ekilleriyle kurulmu

Hasan mektup Uustafa Hasan'a

yazd. mektup yazdrd.

1

kinci cUmlede geili bir fiilin ("yazmak") ettirgen sekli ("yazdrmak") kullanlmtr. Geisiz fiille yaplm bir nceki rnekte olduu gibi, bu iki cUmlede de Hasan'nn mektup yazd belirtilmektedir. Ancak, ettirgen bir etimle olan ikinci cUmlede, mektubun Mustafa tarafndan yazdrld da anlatlmaktadr. Yani, fiilin gsterdii isi yapanla yaptran ayr ayr kiidir. GrUldUU gibi, geili fiillerin ettirgen ekilleriyle geisiz fiillerin ettirgen ekiller arasnda, ettirgen ekillerin tUretilisi acsndan fark yoktur. Ayn eklerle (/-dir/, /-(i)t/,/-ir/) ettirgen ekiller yaplmaktadr ("yazmak": "yazdrmak"). Ama asl znenin ettirgen cUmledeki grevi acsndan durum ayn deildir, iki tUr ettirgen cUmledeki asl znelerin durumlar syle zetlenebilir: 1) Geisiz bir fiilin ettirgen sekliyle kurulmu asl zne nesne olarak gsterilir ("Fatma'y"). cUmlede,

2) Geili bir fiilin ettirgen sekliyle kurulmu cUmlede, asl zne ismin ynelme (datif) halinde yer tamlaycs olarak gsterilir ( "Hasan'a").

B. JAPONCA'DA ETTRGEN CMLELER Ettirgen fiillerin kullanllar asndan TUrke ve Japonca arasnda bUyUk bir benzerlik vardr, diyebiliriz. Trke'de olduu gibi, Japonca'da da ettirgen ekilleri tUreten ekler vardr. Ettirgen cmlelerde, fiilin geili veya geisiz olusuna gre, asl zne deiik ekilde gsterilir. nce, Japonca'da fiillerin ettirgen ekillerini, daha sonra da, asl znelerin ettirgen cmlelerde* nasl grev alacan aklayalim.

187

C.JAPONCA'DA

FilLLERIN ETTIRGEN SEKILLERI

Trke'de, bir fiilin ettirgen sekli, o fiilin kk veya gvdesine -UnlU uyumuna gre deiebilen- /-dir/, /-(i)t/, /-ir/ eklerinden biri getirilerek yaplr. Japonca'da da, fiillerin ettirgen sekli, asl fiillerin sonuna-ettirgenlik eki getirilerek yaplr.

1. Birinci Grup Fiillerin Ettirgen ekilleri: Birinci grup fiillerin ettirgen sekli, syle yaplr:

1. nce, nai seklindeki fiil alnr: 2. Sonra, nai seklindeki fiilin sonunda bulunan /nai/ atlr: 2. Buna bir ettirgenlik eki olan /-seru/ eklenir:

kakanai

kaka

kaka-seru

imdi, birka rnek grelim:

Temel Fiil yomu <okumak> kaku <yazmak> iru <bilmek> kau <satn almak>

Nai ekli yoma(nai) kaka(nai) ira(nai) kawa(nai) mata(nai)

Ettirgen ekli yoma-seru <okutmak> kaka-seru <yazdrmak> ira-seru <bildirmek> kawa-seru <satn aldrmak> mata-seru <bekletmek>

matsu <beklemek>

188

2. kinci Grup Fiillerin Ettirgen ekilleri: kinci grup fiillerin ettirgen sekli de syle yaplr:

1. nce, nal seklindeki fiil alnr:

tabenai

2. Sonra, nai seklindeki fiilin sonunda bulunan /nai/ atlr: tabe 3. Buna bir ettirgenlik eki olan /-saseru/ eklenir:

tabe-saseru

Simdi birka rnek grelim:

Temel Fiil miru <bakmak> kiru <giymek> tociru <kapamak> taberu <yemek> tomeru <durdurmak> akeru <acmak>

Nai ekli mi(nai) ki(nai) toci(nai) tabe(nai) tome(nai) ake(nai)

Ettirgen ekli mi-saseru <baktrmak> ki-saseru <giydirmek> toci-saseru <kapattrmak> tabe-saseru <yedirmek> torne-saseru <durdurtmak> ake-saseru <actrmak>

3. UncU Grup Fiillerin Ettirgen ekilleri: Daha nce de belirttiimiz gibi, nc grupta sadece suru <yapmak, etmek> ve kuru <gelmek> fiilleri vardr. DUzensiz fiiller olan bu iki fiilin ettirgen ekilleri iin bir kural yoktur:

Temel Fiil suru <yapmak> kuru <gelmek>

Ettirgen Sekli saseru <yaptrmak> kosaseru <(kisiyi) getirtmek>

189

D. JAPONCA'DA ETTRGEN FLLERN EKL 1. Ettirgen Fiillerin Temel Drt Sekli: Ettirgen fiiller, ikinci grup fiil olarak kabul edilirler ve miru <grmek, bakmak>, taberu <yemek> gibi dier ikinci grup fiillerle ayn ekilde ekilirler:

Ettirgen Sekli yomaseru <okutmak> kakaseru <yazdrmak> iraseru <bildirmek>

Masu Sekli yomasemasu kakasemasu sirasemasu

Nai ekli yoma sena i kakasenai i rasena i kawasenai matasenai misasenai kisasenai tocisasenai tabesasenai tomesasenai akesasenai sasenai kosasenai

Te ekli yomasete kakasete i rasete kawasete matasete misasete kisasete tocisasete tabesasete tomesasete akesasete sasete kosasete

kawaseru <satn aldrmak> katvasemasu mataseru <bekletmek> misaseru <baktrmak> kisaseru <giydirmek> tocisaseru <kapattrmak> tabesaseru <yedirmek> tomesaseru <durdurtmak> akesaseru <atrmak> saseru <yaptrmak> kosaseru <getirtmek> matasemasu misasemasu kisasemasu tocisasemasu tabesasemasu tcmesasemasu akesasemasu sasemasu kosasemasu

2. Ettirgen Fiillerin Edilgen ekilleri: Ayrca, ettirgen fiillerin edilgen ekilleri de, normal ikinci grup fiillerin edilgen ekilleri gibi, ettirgen fiilin nai seklinden / n a i / atlp, onun yerine /-rareru/ getirilerek elde edilir:

190

kakaseru <yazdnnak> tabesaseru <yedirmek> saseru <yaptrmak> kosaseru <getirtmek>

kakase-rareru <yazdrlmak> tabesase-rareru <yedirilmek> > sase-rareru <yaptrlmak> > kosase-rareru <getirtilmek>

E. JAPONCA ETTRGEN CMLELERDE'ASIL ZNENN GSTERLS 1. TUrke'ye Benzer Noktalar: Simdi, ettirgen fiille kurulmu cmlelerde, yani ettirgen cmlelerde, asl znenin yerini grelim. Trke'deki ettirgen fiilleri aklarken 187 sayfada verilen kural, Japonca'da da aynen uygulanabilir: 1) Geisiz bir fiilin ettirgen sekliyle asl zne, nesne olarak gsterilir. kurulmu cmlede,

2) Geili bir fiilin ettirgen sekliyle kurulmu cmlede, asl zne, ismin ynelme (datif) halinde yer tamlaycs olarak gsterilir. imdi bu durumu rneklerle gsterelim:

MMJ*..%M

" * " *> V * " * " .

...'...\.?.~.!'.a...'...*a. s u w a r i m a s u .

^&.renjBiler oturur.>

9c a.

MM.A3.3.

t*b*tt.

Sense i wa jto-tai o suvrarasemasu.

e e <gretmen, . 8 . r . . . . i . . r . i oturtur.>

Kodomo wa hon o yomimasu. <ouk kitap okur.>

m< * K (

mjc

#*

asttt.

Ueda-san wa kodomo n i hon o yomaserpasu. . <Sayn Ueda, ocua kitap okutur.>

191

kinci ve drdnc cmleler, birinci ve UcncU cmlelerdeki yklemlerin ettirgen ekilleriyle kurulmutur. Geisiz fiilin ettirgen sekliyle kurulmu olan ikinci cmlede, asl zne o edatyla nesne durumundayken (seito-tai o <rencileri>), geili fiilin ettirgen sekliyle kurulmu drdnc cmlede, asl zne, ni edatyla ve yer tamlaycs olarak (kodomo ni <cocua>) gsterilmektedir. Ettirgen cmlelerden birka daha rnek gsterelim: &< * ^ W ^ +SIZ -?-& fa * & $ * . Watai wa mai-ban, cuu-ci ni kodomo o nekasemasu. <(Ben) her aksam saat onda ocuklar yatrrm.>

a wa Kaneko-san o i su ni suwarasemai ta. <Doktor sayn Kaneko'y sandalyeye okurttu.> MMZ^^& 3- X 7 A, I- K o t , B#3i? H t . Katoo-san wa Yusuhu-san ni itsumo Nihon-a o nomasemasu. <Sayn Katoo Yusuf bey'e her zaman Japon ay iirir.> t & C S ;u n f & ? t t ; Lfe. ii wa watai ni Toruko-go o benkyoo-sasemai ta. <Babam bana TUrkce altrd.>

2. Trke'de Bulunmayan Bir zellik: TUrkce ve Japonca ettirgen cmleler arasnda bir fark vardr. Japonca'da geisiz bir fiilin ettirgensekliyle kurulmu cmlenin asl znesi, fiilin nesnesi olabilecei gibi, yer tamlaycs da olabilir:

% & (i

#U.....1?..l

t > h & * t .

Sensei wa .e.!..to-ta i o suwarasemasu. <retmen, lencileri oturtur.>

% i MMA3..&

r*>

<b-e*t.

Sensei wa e.j to-ta i i ni suvarasemasu. <gretmen, rencileri oturtur.> Geisiz fiilin (suwaru <oturmak>) ettirgen sekliyle kurulmu bu iki rnek cUmlenin birincisinden, rencilerin oturmaya zorland anlalrken, ikincisinden de, rencilerin oturmalarna izin verildii anlalmaktadr.

192

F. ZN VERME ANLAMINI TAIYAN ETTRGEN CMLELER Yukarda belirtildii gibi, ettirgen cllmleler bazen izin verme anlamn tar, zellikle bu durum, ettirgen fiilin te seklinin sonuna kudasai kelimesi getirilerek kurulmu olan, fiilin kibar konuma seklindeki emirlerde grUl.Ur: fi A* r X < f ^ . ikasete kudasai . <Gitmeme izin verin.> tf> -3 < J * t t X < ti H . Yukkuri tabesasete kudasai. <Yavag yememe izin verin (Beni rahat yemeye brakn).>

Sukoi yasumasete kudasai. <Biraz dinlenmeme izin verin.>

Kono heya o tsukawasete kudasai. <Bu oday kullanmama izin verin.>

193

1 5 . Y E T E R L LK B l_D R E N

(I K T i D A R L I K ) CMLELER

Yeterlilik(ktidarlk) cmleleri, bir hareket veya durumun gerekletirilebileceini belirten cmlelerdir, nce Trke'deki yeterlilik bildiren cmleleri grelim:

Buradan girmek mmkn. Buradan Buradan grebilirsiniz. girilir.

Birinci cmlede yeterlilik anlam, isim fiil (masdar) ve sfatla ifade edilmitir. Ayn anlam, ikinci cmlede fiilin yeterlilik sekliyle, nc cmlede ise fiilin edilgen sekliyle ifade edilmitir. Baka bir deyile, Trke'de yeterlilik anlam deiik ekillerde belirtilmektedir. Japonca'da da durum pek farkl deildir. imdi, yeterlilik bildiren cmlelerin Japonca'daki yaplsn rneklerle anlatmaya alalm.

A. KOTO GA DEKRU (DEKMASU) ( i t ^ 5 / ; t i

t U t)

Yukarda birinci rnek olarak gsterilen, isim fiil ve "mmkn" sfatn kullanlarak kurulmu TUrke yeterlilik cmleye benzer. Dekiru (dekimasu) kelimesi, aslnda suru <yapmak, etmek> fiilinin yeterlilik seklidir: 'mmkn" veya "yapabilmek" demektir:

& tt B * m

MLtJkAM

SL..*..t.

Watai *a Nihon-go o hanasukotoga dekimasu. <Benim Japonca konumam mmkn (Japonca konuabilirim; .>

z<DJ*x-e

^+ >#-v^

fLLJL.J.

..*..:#!

Kono basu de ankaya e iku koto ga dekimasu ka? <Bu otobsle ankaya'ya gitmek mkUnumt|?> #**><, fct ^ o f c r - .u 3 ^ $_6_i.4:_.*i T L * J L k e a Tanimura-san wa yatto Toruko e kuru k o t o . . . . 9 . * . . . . ^ 1 * . j . M . . <Sayn Tanimura'nn Trkiye'ye gelmesi., nihayet mmkn oldu.>

194

Bu ctimleler olumsuz veya soru cUmlesi koto ga y e r i n e koto wa kullanmak t a mlimktindUr:

yapld

zaman,

a (i

B# m

MS..AAM

S.f...*.*A

Watai wa Nihon-go o h.jnau koto wa..dek_j_masen.

<(Benim) Japonca konueMm^mUm^U^n^^degil (Japonca konuamam) .>

- <D /< x r-

? + > # -v "v

US..Z.&M .".*. .*......*:

Kono basu de ankaya e JHk<^J<^jOJ!*._dejj_raasu_J? <Bu otobsle ankaya'ya ^i.ttaek__mUmk_Un^mU (gidil..ir...mi)?>

B. FLLERN YETERLLK EKLLER Yukardaki rneklerde yeterlilik anlamlar dolayl ekilde verilmekteydi. Oysa, Trke'de olduu gibi Japonca'da da dorudan doruya fiillerden yeterlilik ekilleri tretileblir. Ancak, fiillerin yeterlilik ekillerini elde etmek isin izlenecek yol, fiillerin grubuna gre deiir.

1, Birinci Grup Fiillerin Yeterlilik ekilleri: Birinci grup edi 1 ir: fiillerin yeterlilik ekilleri syle elde

1. SzlUk sekli alnr: 2. Sonundaki / u / atlr: 3. Buna /-eru/ eklenir:

iku <gitmek>

ik
ikeru

Bylece, iku <gitmek> fiilinin yeterlilik sekli olan ikeru <gidebilmek>, elde edilir. keru yeterlilik fiili, ayn zamanda bu fiilin sziUk seklidir ve ikinci grup fiiller gibi ekilir, (ike-masu, ike-nai, ike-te gibi)

195

Temel Sekli yomu <okumak> kaku <yazmak> kau <satn almak> matsu <beklemek> .Sonuncu rnekteki matsu yerine mat-eru olmutur. /t/ saylmasdr.

Yeterlilik ekli yom-eru <okuyabilmek> kak-eru <yazabilmek> ka-eru <satn alabilmek>

mat-eru <bekleyebilmek> fiilinin yeterlilik sekli mats-eru Bunun nedeni, /ts/ sesinin ekimlerde

2. kinci Grup Fiillerin Yeterlilik ekilleri: kinci grup fiillerin yeterlilik ekilleriyle ayndr. Yani, bu fiillerin Syle elde edilir: ekilleri, yeterlilik edilgen ekilleri

1. Nai sekli

alnr:

mi na i <grmek, bakmak>

2. Sonundaki /nai/ atlr: mi 3. Buna /-rareru/ eklenir:

mi-rareru <grUlmek, baklmak>

Temel Sekli iki ru <yasamak> ki ru <giymek> taberu <yemek> akeru <acmak>

Yeterlilik ekli iki-rareru <yasayabilmek> ki-rareru <giyebilmek> tabe-rareru <yiyebilmek> ake-rareru <acabllmek>

196

Japonca'da baz durumlarda, fiilin yeterlilik ekilleriyle edilgen ekillerin ayn olmas, olduka ilgi ekicidir. CUnkU, bu blUmUn basnda gsterildii gibi, Trke'de de yklemleri edilgen fiilli cmleler, yeterlilik anlamn tamaktadr. ("Bu kapdan girilir" rneinde olduu gibi) Edilgenlik ve yeterlilik anlamlarnn arkasnda, daha temel olan ortak anlam farz etmek, herhalde pek yanl deildir.

3. Uncli Grup Fiillerin Yeterlilik ekilleri: Daha nce de belirttiimiz gibi, Ulincu grup fiiller dUzensiz fiiller olduklarndan, yeterlilik ekillerini elde etmek iin de bir kural yoktur:

Temel ekli suru <yapmak, etmek> kuru <gelmek>

Yeterlilik ekli dekiru <yapabilmek, edebilmek> korareru <gelebilmek>

zellikle suru fiilinin yeterlilik sekli, temel seklinden tamamen ayr bir fiildir. Suru fiiliyle yaplan birok birleik fiillerin yeterlilik ekillerinde de dekiru bulunur:

Temel ekli

Yeterlilik ekli

benkyoo-suru <ders alsmak> benkyoo-dekiru <ders alabilmek> kenkyuu-suru <incelemek> kensa-suru <kontrol etmek> sanka-suru <katlmak> kenkyuu-dekiru <inceleyebilmek>

kensa-dekiru <kontrol edebilmek> sanka-dekiru <katlabilmek>

197

4. KlKU

ve URU

Fiillerinin Yeterlilik ekilleri:

Bu fiillerin yeterlilik ekilleri ikier tanedir. Kiku <duymak, dinlemek> fiilinin yeterlilik ekillerinden birisi, yukarda g s t e r i l e n kurallara gre yaplan kikeru, ikincisi de kikoeru'dur. Miru <grmek, bakmak> fiilinin de yeterlilik e k i l l e r i n d e n birincisi, kurallara gre yaplan mirareru, k u r a l lara uymayan sekli de mieru'dur. Ancak, bu durum sadece bu iki fiil iin geerlidir. A s l n d a kikeru ve' kikoeru fiillerinin anlamlar, ayn d e i l d i r . K i k e r u Trke'deki "dinleyebilmek" fiilinin, kikoeru ise, " d u y a b i l m e k " veya "duyulmak" fiillerinin karldr. Ayn ekilde, m i r a r e r u , "bakabilmek", mieru ise "grebilmek" veya "grlmek* fiilleriyle Trke'ye evrilebilir. Ayrca, kikoeru ve mieru, "kendiliinden grnmek" ve "kendiliinden duyulmak* veya "ses g e l m e k " anlamlarnda da kullanlr.

C. F L N Y E T E R L L K SEKLYLE YAPILAN YETERLLK CMLELER F i i l i n yeterlilik ekilleriyle kurulmu cmlelere, yani y e t e r l i l i k cmlelerine bir kac rnek verelim. Burada dikkat edilecek n o k t a , nesnelerin sadece o edatyla deil, ga edatyla da g s t e r i l e b i l m e s i d i r : S. (i SI ^ b* jtt J *... Watai wa Kanci ga yomemau. <Ben Kanci okuyabil irim.>

arost

M -e t,

* !*AIUL. -

Watai no o t o o t o wa nan-demo taberaremau <Benim kk erkek kardeim her e y i y.iy.ejlir. > * fc fc l S # <D =S ti B*fi" HMJLJt Anata wa cibun no namae o Nihon-go de kakemasu ka? <Siz kendi i s m i n i z i Japonca o l a r a k y.azabi 1 i r mis_iniz?>

zoxfA,0>&fz.

t -c * > -o < -c * > \j e > n t -a A, .

K o n o bin no huta wa totemo kitsukute akerarernasen. <Bu kavanozun(sisenin) kapa ok sk olduu*iin, a am y o ru. >

&&%'(*

M t < ft * ? j * t: m n_*.,LJz .

Watai-tai wa un yoku saiuu-rea ni noremaita. < B i z cok kr son trene binebildik.>

198

G * & ^ fi 7 Vit& |.I.t;..|i.t. itoo-san wa racio ga .uu.r.i-dekima.u<Sayn Itoo radyo tamir .edebilir >

z z ti^^A,

ns^oT-

*.B...1?...f...f..*.A

Koko wa taihen ur usa i node, benkyoo-dekimaen. <Buras cok gurultulu olduu iin, (ders). c.al.amyprum >

Soko kara nani ga milemasu ka? <Oradan ne(ler) ..rebiliyorunu^ (grUnUyor)?> & l < ^ ^ & * # ^ A . *-". Watai ni wa henna oto ga kikoemasu. <Ben garip bir ses duyabiliyorum (Bana garip bir ses geliyor).> Son rnekte grUldtiU gibi, baz yeterlilik znenin sonuna, wa edat yerine ni veya ni wa getirilebilir. cmlelerinde edatlar d

199

1 6 .

Bi RLES i K

CMLELER

imdiye kadar a k l a d m z konularda rnek olarak v e r d i i m i z c m l e l e r i n tUm, i i n d e sadece b i r tane yUklem bulunan b a s i t c m l e l e r d i . Simdi, Trke ve J a p o n c a ' d a , birden f a z l a b a s i t cmlenin deiik ekillerde birbirleriyle balanlarn greceiz.

A. TRKE'DE BRLEK CMLELER

J a p o n c a ' d e k i b i r l e i k cmlelere gemeden nce, TUrke'dekil e r i grp, b i r l e i k c m l e l e r l e i l g i l i genel b i l g i l e r i vermeye alalm.

1.

E i t Grevli Basit Cmlelerin B i r l e t i r i l m e s i :

Bamsz iki b a s i t cmle, a r a l a r n a virgl b a l a n a b i l i r . Bu tr cmlelere s r a cmleler d e n i r : Mustafa Aralkta buraya gelir, yardm eder. olur.

konarak

kar yaar,

hava daha souk

Ayrca, a r a l a r n d a k i i l i k i l e r i gstermek, nedenlerini aklamak ve a n l a t m glendirmek amacyla, bamsz b a s i t c m l e l e r " v e " , " f a k a t " , "ama", "nk" g i b i bir balama edat ( b a l a ) i l e b a l a n a b i l i r . Bu t r c m l e l e r e de bal cmleler denir: Mustafa buraya gelir v yardn fakat eder. en gzel ehir deildir.

Tokyo en byk ehirdir, O kitab Glsen

okudum, ama anlamadm. bugn okula gelmeyecek, nk hasta.

Genelde bu e k i l d e i k i b a s i t cmle e i t o l a r a k b i r l e t i r i l d i i n d e , balanan c m l e l e r i n yklemleri pek s e k i l d e i t i r m e z .

200

2. E i t Grevli Olmayan iki B a s i t CUmlenin B i r l e t i r i l m e s i : Balama e d a t l a r n n s a y s n r l olduundan, yukardaki rneklerde grdmz yntemle yaplm b i r l e i k cmlelerle her c e 6 i t dnceyi anlatmak mmkn d e i l d i r . Bu nedenle, basta ulalar (gerundiumlar) olmak zere, eitli kelimelerin yardmyla, balama e d a t l a n y l a kurulmu b i r l e i k cmlelerden daha k a r k b i r l e i k cmleler y a p l a b i l m e k t e d i r :
1

Yamur yaarsa Kahveye gidip Onlar konuarak

gitmeyiz. tavla gel i oynayalm. yorlar.

Bu rneklerde, iki basit cmle deiik ekillerde birbirine balanarak birleik cmleler elde edilmitir. Cmlede anlatlmak istenen temel dnceleri belirleyen unsurlarn alt izilmitir. Alt izili olanlara temel cmle (temel oUmleoik) denir. Bamsz bir fikir bildirmeyen ve temel cmlenin anlamn deiik ekillerde tamlayan unsurlara da yan cmle (yan cmlecik) denir. Yukardaki rneklerde, yan cmleler ulalarla yaplmtr. Ancak, daha baka ekillerde de yan cmleler temel cmleye balanarak birleik cmleler elde edilebilmektedir: Turul geldii zaman biz evvel yemek yiyorduk. dnd.

Lodos gelmeden mer geldikten Bugn tatil ok altm

gemiler

limana kalm.

sonra dar olduu halde iin iyi

her taraf puan

kapal.

alamadm.

Bu rneklerdeki yan cmleler, ortalar (partisipler) ve isim fiiller yardmyla kurulmutur. Burada yan cmleler, temel cmlede belirtilen hareket veya durumun ne zaman, nasl, niin gerekletirildiini gstermeye yararlar. Bu tr yan cmlelerin fonksiyonu, bir bakma, zarflarnkine benzemektedir. Yukarda verilen rneklerden de anlalaca gibi, yan cmlelerin kullanmnda nemli olan iki nokta vardr: abYan cmledeki yklemin sekli. Yan cmlenin anlam.

201

imdi, yukarda ksaoa aklamaya altmz birleik cmlelerin Trke'deki durumunu gz nnde tutarak, Japonca'daki birleik cmleleri grelim.

B. JAPONCA'DA BRLEK CMLELER 1. Eit Grevli Basit Cmlelerin Birletirilmesi: Japonca'da, her hangi bir balama edat kullanlmadan iki bamsz cmle yan yana getirilerek birleik cmle kurulmaz. Birleik cmle kurulabilmesi iin, mutlaka bir balama edat kullanlmas gerekir. Japonca'da, bir balama edatyla birletirilmi iki bamsz cmle arasndaki balant, Trke'deki karlna gre, daha zayftr. Baka bir deyile, Japonca'da, bir balama edatyla birletirilmi iki bamsz cmleye, birleik cmle demek yerine, yine onlar bamsz iki cmle olarak dnmek, herhalde daha doru olacaktr. Bu durumda, balama edatlar, birinci cmlenin deil de ikinci cmlenin bir unsuru olurlar.

Muu ta fa wa koko ni kimasu. <Mustafa buraya gelir,

oJ.te tetsudaimasu. ye yardm eder.>

Yaplan aklamalara ve yukardaki rnee baklrsa, bir balama edatyla balanm iki bamsz cmleyi Japonca'deki birleik cmlelere rnek vermek yanltc olabilir. Ancak, Japonca'da balama edatyla balanm iki bamsz cmleler, anlam ve fonksiyon bakmndan Trke'deki balama edatl birleik cmlelere benzemektedir. Bu yzden, burada Japonca balama edatlarn grelim. Japonca'da kullanlan balca balama edatlar unlardr:

a) SOStTE

( L t ) <ve>

S M 0 8.1i + f ^ C fi # t . f...LX. * U t . Niiyoo-bi watai wa cuu-ci ni okimasu. Soite sanpo-imasu. <Pazar gnleri ben saat onda kalkarm. Ve dolarm.>

202

 B 3 , ( %v>*3 * 3 *^ ^ * u *.

nz t btz.

.LT iti:

Yoida-san wa kinoo daigaku e ikimaita. osJ.te sense i ni a i ma i ta. <Sayn Yosida dn niversiteye gitti. Ve hocayla grlistU.>

% tz * > * m <o P *

m t

tz. b..x

*^

y*

/=.

Watai-tai wa sooko no to o akemaita. oite naka e hai ri ma i ta. <Biz deponun kapsn atk. Ve ieriye girdik.>

b) SOREKARA (*-*l*6) <ondan sonra>

% B

&(i

f^ f # s -r.

*jj. .&_& ^ & ^

f # * -r.

Kyoo watai wa ginkoo e ikimasu. Sorekara gakkoo e ikimasu. <Bugtin ben bankaya gideceim. Ondansonra okula gideceim.> ft W ( - 7E -? ifi E U . $ J *!.. & # * * Lfc. Saio ni Hanako ga kimaita. Sorekara Taroo ga kimaita. <lk nce Hanako geldi. Ondan.sonra Taroo geldi,>

Tonikaku yatte mimaoo. Sorekara kangaemaoo. <Her neyse deneyelim. Ondan sonra jy6(jne jffl >

c) SURUTO (t* Z> k. ) <yle olunca, o zaman, derken>

m i-

c y * L tt.

t . . . * j t .

SA

ftiju*.

Hai-ci ni narimaita. Suruto denwa ga narimaita. <Saat sekiz oldu. O zaman telefon ald.>

r > t y <n A #

* ^ t t c * L f c . t..5t s i >c oA* ,

Hitori no hito ga warai-hacimemaita. Suruto hoka no hito mo wara i-hac i mema i ta. <Bir kii glmeye balad, yle.olunca dierleri de gtlmeye baladlar.>

% #

8 m. I - A'JLfc.

t.3...k 4 * * : %

L *> $> & J S L tz . Sense i ga kyooitsu ni hairimaita. Suruto seito-tai wa ta i-aar imaita. <retmen snfa girdi. 0 zaman enciler ayaa kalktlar.>

203

Suruto balama edat, 'yleyse* anlamnda da kullanlabilir. Bu durumda, balanan iki cUmlenin iki ayr kii tarafndan sylenmi olmas gerekmektedir. Baka bir deyile, suruto balama edatnn "yleyse" anlamnda kullanl, ancak bir diyalog iinde milmklindilr:

s>\, 3 t

B*roajo"^n(

-tuW--e-*-.

Toruko to Nihon no aida no cisa wa sii-cikan desu. <TUrkiye ve Japonya arasndaki saat fark yedi saattir.>
t

3.X B#"*?tt <^ + !# J 1* T-1" *l. Suruto Nihon de wa ima cuu-ci no hazu desu ne. <yleye simdi Japonya'da saat on olsa gerek, deil mi?>

d) KAS

( L d > L ) <fakat, ama>

m m ti y * -r.

kJ&L &** & y * * ^ .

Bukka wa agarimasu. Sikai kyuuryoo wa agarimasen. <Fiyatlar ykseliyor. Fakat maalar ykselmiyor.>

Watai wa Nihon-go o benkyoo-itai desu. Sikai cikan ga ar imasen. <Ben Japonca almak istiyorum. Ama vaktim yok.>

m$ ^i.

&&-bvt.

b .*.

u*t>-e^i*>ysi*^.

Tsutsumi-san wa kane-moi desu. i ka i iawase de wa arimasen. <Sayn Tsutsumi zengindir. Fakat mutlu deildir.> Daa, keredomo, keredo, demo ve dakedo balama edatlarnn anlam da sikai edatnnkine benzer. Ancak, daa dndaki bu balama edatlar, daha ok konuma dilinde kullanlr.

e) TOKOROGA (t Z *> ifi ) <ama (dnldnn aksine), ne var ki, ancak ne var ki>

99 ittrat * t tz .

Ltz.

k. ZZtf

^fticli

M#

y tt C

Asa harete i ma i ta. Tokoroga gogo ni wa ame ga hur i-hac imemaita. <Sabahleyin hava ackt. Ama leden sonra yamur yamaya balad.>

204

 B5 ( 7E * # ft J * A,.

t S t t .

...w..$j

E TF tt -f ti *

Taroo wa Hanako ga suki desu. Tokoroga Hanako wa sor e o i r imasen . <Taroo Hanako'yu seviyor. Ancak ne yar ki, Hanako ondan habersiz.>

S <D r>

tiT

Z A,<Dgt.^

fr * Lfc.

. . . . ; . . . : ! ? . . . #

J t t L t .

Kinoo Yamaita-san no ie e ikimaita. Jokor.o.g.a. rusu deita. <DUn sayn Yamasita'n tevine gittim. Ne...yarjy ( evinde kimse yoktu.>

f) SORETOUO (*n

t t, ) <yoksa>

&fcfc#

fliti>.

. * > . . . . , * ! . ^ t L i<

fiHl/ni.

Anata ga ikimasu ka? oretomo vvatai ga ikimaoo ka? <Siz gidecek misiniz? Yoksa ben mi gideyim?>

* <D A

R as s A, -t? * a*.

f...n..fc..t. S ea $ ^ -e -r a.

Ano hito wa Abe-san desu ka? oretomo Hukuda-san desu ka? <0 (kii) sayn Abe mi? Yoksa s a y n Fukuda m?> B f c l i 1 * L J:^J)>. * t l i l fc 3 **Lii>. Eiga o mimaoo ka? oretomo o-a o nomimaoo ka? <Film mi seyredelim? Yoksa cay mi ielim?>

Z. Eit Grevli Olmayan ki Basit CUmlenin Birletirilmesi: Trke'de olduu gibi, Japonca'da da bu tUr birleik elimle kurmak ioin ulalar kullanlr. Ancak, burada Trke'yle Japonca arasndaki bir fark belirtmek gerektir. Trke'de ulalar sadece fiillerden yaplrken, Japonca'da ulalar, hem fiillerden hem de sfatlardan yaplabilmektedir. Ulalar, temel climlenin nne getirilir ve temel cmleye deiik anlamlar katar.. Yani, ulalarn zarflara benzer zellikleri vardr. imdi, Japonca'da fiil ve sfatlardan tretilmi deiik ulalar tek tek ele alalm.

205

a) Masu eklindeki Fiillerden Yaplan Ulalar: Masu seklindeki fiilin sonunda bulunan /-masu/ atldktan sonra geriye kalan ksm, ula olarak kullanlr. Bu durum sadece fiiller iin geerlidir. Bu tlir ulalarn kullanl olduka snrldr: genellikle de yaz dilinde kullanlr. Ayn zamanda yaplan iki hareketi gsterir:

Hatake de wa Taroo^ga ine o kari, Hanako ga sore o hakonde imasu. <Tarlada Taroo pirine b.i..i.yor, Hanako onu tayor.>

s B % tz * > ( tT - fr fc * W r A X * Lfc . Kinoo watai-tai wa biiru o nomi. susi o tabemaita. <DUn biz bira ierek susi(Japon yemeklerinin bir ceidi) yedik.>

H--et M** gj, af*o-cv^s-.

Soto de wa kaze ga huki. ame mo hutte imasu. Osarda rzgar eiyor, yamur da yayor.>

b) Te Sekli (De Sekli)

( T , "C )

<~(y)ip>

Fiilin ve i-sfatn te sekli ile na-sfatn ve ismin de sekli, en sk kullanlan ula ekilleridir. Anlam bakmndan Trke'deki /-(y)ip/ (/-(y)p/, /-(y)up/, /-(y)Up/) ula ekine benzemekle birlikte, bazen nedenleri belirtmede de kullanlr. t-sfatn te sekli, ku seklinin sonuna te eklenerek elde edilir. /-Te/ eki konmasa da, yani ku sekli de, bazen ula olarak kullanlabilir: M *> g o T , <3 # R o t 3 f c T < / ( ^. Yuubin-kyoku e itte. kitte o katte kite kudasai. <Postaneye gidip, pul alp gelin.> *l 8..?_-X # o T LJlvHt. Kare wa okotte, kaette imaimaita. <0 kzp, dnd (dnp gitti).> & t * <t tz IC * fc fULS. , fc-Ct, h l ^ t t . Watai wa ana ta ni mata aete. totemo ureii desu. <Ben sizinle tekrar grebildiim in cok sevinci iyim. >

206

Kono su ika wa tsumetakute o ii i desu. <Bu karpuz, oguk ye e 2 Z e t l i (oguk olup lezzeti i).>

z <Dram it

UX.t...k.<..%.

m^fiit^.

Kono mondai wa muzukaj.k.ute tokemasen. <Bu mesele zor..olduu.i..in zemiyorum.>

B * 35 fcfc 8JLg

s t, u 5 V\T? - r .

Nihon-go wa kantan. de omoiroi desu. <Japonca kolay ye ilgi ekici.>

Tsuma wa byook.i....d.e nete i ma su. <Karm hasta;.pldugu..ioin yatyor.>

Kare wa .g.akue.i....de hataraite i ma su. <0 ?.S.L.?...L..Y...M?.i.....?M.9M.a.) alyor.> Te seklinin nemli zelliklerinden biri, baka ulalar iin temel tekil etmesidir, rnein, /-tekara/ ve / - t e m o / ulalar, aslnda, te sekline /-kara/ ve /-mo/ ekleri getirilerek yaplan ulalardr.

c) Te Sekli + KARA

(ti>f)

< ~ dikten sonra>

Trke'deki "..dikten sonra" anlamnda kullanlr. Te kara ulac, sadece fiillerden yaplr: Z<D ti:** JL.*..?. I ' J U J : ? , Kono $ i goto o oe t e ...kara kaerimaoo. <Bu i s i .bi.t.ir..d..i.k.ten.pnra1 ( e v e j dnel im. >

&SLkSJt

* >x * *+
zUr

ippai ...j.Jte kara ayamatte mo dame desu. ^MS...X5J?..iXti.5....M?.?: d e s e n i z de olmaz.>

* D f m f ?E.A...T?..A4.i> W t- * J * VJi.. Sono sakka wa sinde kara yuumei ni narimasita. <0 yazar, ldkten sonra mehur oldu.>

207

d) Te Sekli + UO

(X*>)

< ~ se de, ~ se bile> anlamnda

Trke'deki "...se de* veya "...se bile" kullanlr. Hem fiillerden hem de sfatlardan yaplr: , # . . f . . \ . j ? . . . % . * * t- i W i* * t t^ i. J.*.?J.*L"89.' r e a ni wa man i a ima sen yo. <^cele etseniz de, trene yetiemezsiniz galiba.> c w * (filg SAJSJfe. *> *v y * * A . Kono hon wa nan-do ynde mo wakarimasen. <Bu kitab ka defa qkusam...da anlyamyorum.>

m m s ^ ii t* A,fct - tt L..<..;t J>. s teini a $ -t.

Katoo-san wa donna-ni i..ogaikute mo mai-nii ii-cikan nemasu. <Sayn Katoo, ne kadar megul olsa da, herglin yedi saat uyur.> Na-sfatlardan ve "... olsa da", "... olsa bile" anlaml ula yapld zaman, te mo yerine de mo seklini alr: d (D & (i t*-jfe A * > = >tt 1". Kono sakana wa .nama...de mo taberaremasu. <Bu balk, ..ig...olsa, da yenebilir.>

0#&ti

ffi t i ffi m ..%

'fttffrL^tt.

Nihon-go wa bunpoo wa kantan de mo moci wa muzukaii desu. <Japonca'nn grameri kolay olsa da yazs zor.> Yukardaki birinci rnekte olduu gibi, bazen de mo ulacn demo ayrtc edatndan ayrmak zor olur. (bk. sayfa 117)

e) TARA

( it )

< ~ d i y s e , ~ s e , ~(y)inoe>

Bu ula, Trke'deki "..diyse" veya "..se'ye benzer anlam tar. Genellikle, dliz gecmis zaman seklindeki fiillerin, i-sfat ve na-sfatlarn, ve bildirme edatnn sonlarna /-ra/ eki getirilerek, bu ula elde edilir:

208

Kelime turu" fiil

Temel sekli kaku <yazmak> yasai i <kolay> 5 i zukana <sakin>

DUz ge. z. .kai ta <yazd> yasa ikatta <kolayd> izukadatta <sakindi> datta

Tara ulac sekli ka i tara <yazdysa> yasa ikat tara <kolay olduysa> 5 izukadattara <sakin olduysa> dattara

i-sfat

na-sfat

bildirme edat

da

Dz gemi zaman ekillerinden tretilmi tara ulalar kaba saylmaz, kibar konuma seklindeki cmlelerde yan elimle olarak kullanlr. Baka bir deyile, bu durumlarda, dUz gemi zamandan tretilen tara ulac, kibarlk bakmndan ntrdr. Ancak, ok kibar konumalarda, kibar gemi zaman ekillerinden yaplm tara ulalar da kullanlr:

Kelime trU fiil i-sfat na-sfat bildirme edat

Temel sekli kaku yasai i izukana

Kibar ge. z. Tara ulac sekli kakimai ta yasai idesi ta izukadeita dei ta kakimaitara yasai idesi tara izukadeitara dei tara

da

Gemi zaman ekillerinin olumsuzlarndan da, yine ayn ekilde, yani sonuna / - r a / getirilerek, tara ulac yaplabilir. t> * 6 & t > C t # *J2Jt. S*fc< 8Kt<S>. Wakaranai koto ga a t tara, enryp naku ki ite kudasa i. <Anlamadnz sey varsa, ekinmeden sorun.>

S # .&JL&. -

tB *tf* t J : 5.

Ame ga yandara. dekakemaoo. <Yagmur dindiye, kalm.>

209

tfr-jfe i

m-*.a -e.

.Yj*!s..li*.r..* u 5 ' e doozo. <Iy_iy6e eve buyurun (sterseniz evimize buyurun).> M.M..J>JL3> * "C < * ^ . Hma-dattara kitekudasai. <Bossanz, ge1 in.>

i&M&zJkJk A

# i- 'i o & < o t? -r a<.

aju^i ,datjtjixa| nyuucoo-ryoo wa hanbun ni natta no desu ga. <(Siz) jBg,renoi^jol^_a^y4njLZ, giri creti yarya inerdi ama..> Tara ulac, bazen Trke'deki "...ince" veya "...dii (...diim, ...diiniz vb.) zaman" anlamnda da kullanlr: F7 MM.&3. UJ * * ^ ** fiotv* Lfe. Doa o aketara Yamanaka-san ga tatte imasita. <(Ben) Kapy anca, (orada) sayn Yamanaka duruyordu.>

Kinoo eiga o mini i.ttara, taihen konde imasita. <DUn film seyretmeye git.ti.j[im....?.M??. c o k kalabalkt .>

f) (NO) NARA

(fefc)

<~se, ~

doru ise>

Bu ulacn anlam, yukardaki tara ulacnmkine yakndr. Trke'ye "...se" veya "... doru ise" seklinde evrilebilir. Fiillerin ve i-sfatlarn dz konuma ekillerine (dz syleyiteki imdiki ve gemi zamanlarna, sreklilik kipine, olumlu ve olumsuz ekillere) /-nara/ eklenerek elde edilir, isimlerin sonuna dorudan /-nara/ getirilerek, ve na seklindeki na-sfatlarn sonuna sadece /-ra/ getirilerek elde edilir:

210

DUz ekiller kaku <yazar> kakana i <yazmaz> kaiteiru <yazyor> kaite inai <yazmyor> kaita <yazd> kakanakatta <yazmad> yasaii <kolay> yasaikunai <kolay degi1> yasaikatta <kolayd> yasaikunakatta <kolay degildi>

Nara -ulac kaku nara <yazarsa> kakanai nara <yazmazsa> kaiteiru nara <yazyorsa> kaiteinai nara <yazmyorsa> kaita nara <yazdysa> kakanakatta nara <yazmadysa> yasaii nara <kolaysa> yasaikunai nara <kolay degilse> yasaikatta nara <kolay olduysa> yasaikunakatta nara <kolay olmadysa>

izuka izuka izuka izuka

da <sakin> de nai <sakin deil> datta <sakindi> de nakatta <sakin deildi>

izuka izuka izuka izuka

nara <sakinse> de nai nara <sakin degilse> datta nara <sakin olsayd> de nakatta nara <sakin olmasayd>

gakusei da <renci> gakusei de nai <grenci degil> gakusei datta <frenciydi> gakusei de nakatta <grenci deildi>

gakusei nara <renciyse> gakusei de nai nara <renci deilse> gakusei datta nara <grenci olsayd> gakusei de nakatta nara <renci olmasayd>

Nara ulac, bazen /no nara/ eklini de alr. Bu durumda, ulacn anlam kuvvetlendirilir. (No hakknda bk. sayfa 78) /No nara/ da, fiillerin, i-sfatlarn ve na-sfatlarn dz ekillerine eklenir. Ancak, na-sfatn imdiki zaman olumlu sekline eklenmez: yerine na sekli kullanlr: Dz imdiki z. kaku yasai i izuka da Nara ulac kaku nara yasai i nara izuka nara No nara ulac kaku no nara yasai i n _ o nara izuka-na no nara

Simdi, bir kac rnek verelim:

211

8 s ?L..... ^ * ^ *'* < * * ***

A i ta hima nara, u i e kite kudasa i. <Yarn bosanz, evime gelin.> Z CO =. 3. - Ts & ....&!?. . ^ - C t . Kono nyuusu ga h.ontoo__na^a, taihen desu. <Bu haber doru.ise, ^ ^ f e n a ( zor jjir d ur m var demektir).>

M..>..$.3. -

&(i

ffito*

t T S) t t .

isogu no n a r a , vvatai wa hikooki o susumemasu. <Aoele^...etseniz..jge.r?.^.X.9r..> D e n ( s i z e ) uak tavsiye ederim.>

g) EBA

(A. t i )

<~

ise>

Bu ula, artl yan cmle yapmada kullanlr. Trke'deki /-se/, /-sa/ art ekinin karldr. Fiilin szlk sekli sonundaki /u/' sesi kaldrldktan sonra, geriye kalana /-eba/ eklenerek o fiilin art sekli elde edil ir. kaku ki ru kuru suru <yazar> <giyer> <gelir> <yapar> kak kir kur sur kak-eba kir-eba kur-eba sur-eba <yazarsa> <giyerse> <gelirse> <yaparsa>

I-sfatlar ve fiilin olumsuz ekillerinden. bu ula yapldnda, her iki seklin sonundaki / i / sesi atlr, kalana /-kereba/ eki eklenir. samui yasui katai kakana i <souk> <ucuz> <kat> <yazmaz> samu yasu kata kakana samu-kereba <souksa> yasu-kereba <ucuzsa> kata-kereba <katysa> kakana-kereba <yazmazsa>

* <D ft * *J.n:.tf . * f < 0 IrlO< l , x t . Sono kado o maareba, daigaku no sei-mon ga miemasu. <0 kseyi dnerseniz, niversitenin ana kapsn grrsnz.>

Anata ga kyoo iogaikereba. a i ta no gogo aimaoo. <Siz bugn megulen.iz. y a r n leden sonra bulualm.>

MM.k.^M.^M.

S * & *> *4 V * * **

. . * . R ! s . y . 9 . . ~ $ . ) . . ( ? . ? . K . ? . . r . . . b . ? . Nihon-go wa wakar imasen. <almazsanz, Japonca anlamazsnz.>

212

h) TO

(t)

<~(y)ince, ~

ise>

Trke'deki /-(y)inoe/ ulacnn karldr. Ayrca, baz ctlmlelerde sart belirtmede de kullanlr. ou zaman, dtlz konuma seklindeki fiillerin, sfatlarn ve isimlerin, dorudan doruya sonuna eklenir. Ancak, gemi zaman ekillerine ise eklenmez. Dz sekli kaku <yazar> yasai i <kolay> izuka da <sakin> gakusei da <renci> To ulac ekli kaku _ t _ o <yaznca> yasaii _ t < 5 <kolaysa> izuka da to <sakinse> gakusei da JJJ <renciyse>

Simdi, bir ka rnek grelim:

m? t # &frM..z.$...t. t < * R <fcy * r .

Hanako wa hon o yomi hacimeru to,sugu nemuku narimasu. <Hanako kitap okumaya balaynca hemen uykusu gelir.> 03 < ?&jKJgl ^ . . f t j f e . < . . > . . . <*y*"ffc. Niku wa reizooko ni irenai tokusarimasu yo. <Et buzdolabna konmaynca bozulur (kokar).>

* & it & &MJ s

Anata ga gakusei

m* o &&a

- m IK & y s

t.
ni

da t o , r e a no ryookin wa n i - w a r i - b i k i

nar imasu.
<Siz Ojgrenciysen.iz, tren creti yzde yirmi indirimli olur.>

i) NAGARA

( & ifi =>)

< ~ (y)erek>

Trke'deki /-(y)erek/ ula ekinin karldr. Sadece fiillerden yaplr. Masu seklindeki fiilin, /masu/ ksm kaldrldktan sonra geriye kalana /-nagara/ eklenerek, bu ula sekli elde edilir.

kakimasu - * kak i hanaimasu hanai * ki kimasu

kak i-nagara hanai-nagara ki-nagara

<yazarak> <konusarak> <gelerek>

Matsuo-san wa terebi wo mi nagara igoto o imasu. <Sayn Matsuo, televizyon seyrederek is yapyor.>

213

 Z.&Z- $ fta# S L* LX . Ooko-ka de o-a o nomi nagara hanaimaoo. <Bir yerde ay ierek konusalm.> & (i B # S f - ^ t B S & f f e . S L * L fc . Watai wa Nihon-go o teepu o kjjki ..nS.j benkyoo-imasi ta. <Ben Japonca'y bant dinleyerek altm.> Ayrca nagara, yukardaki rnekler dnda sfatlardan ve fiillerin imdiki zaman olumsuz ekillerinden sonra da gelip, "ama" veya "ramen" anlamlarn tayabilir. Nagara, i-sfatlara ve fiillerin olumsuzlarna dorudan doruya, na-sfatlara ise sonundaki /na/ atldktan sonra eklenir. 5ru > iri nagara s rana i siranai nagara yasaii > yasaii nagara izuka-na izuka izuka nagara Simdi, bir ka rnek: <bilmesine ramen> <bilmemesine ramen> <kolay olmasna ramen> <sakin olmasna ramen>

<* M.ki.^.M.Js. - * *

mmm^-r.

Kare wa akai .nagara ^ono D u n 'y a <je wa se nmon-ka desu. <0, gene olmasna ramen bu sahada uzmandr.> ^.?.!}..U..l3...5M?I?. kre de watakui no go-aisatsu to itaimasu. <Ksa ve basit oldu, ama benim konumam bu kadar.>

j) GA (**)

<ama>

Ga, ters anlaml iki cmleyi balamaya yarar. Trke'deki "ama* balama edatna benzer. Ga eklense de yklemin seklinde bir deiiklik olmaz. Yani, ga, fiillerden, sfatlardan ve isimlerden oluan yklemlere dorudan doruya eklenebilir. Ga'dan nce hem dz hem de kibar konuma seklindeki yklemler gelebilir: * * S A, ti. ^ - g Littf . tt: fltLfc. Sasaki-san wa byooki deita ga, kaia ni ikimaita. <Sayn Sasaki hastayd, aaa irkete gitti*> ^(O U X r - 5 > CD S t t M*# fc H L < * U t tf A , . Sono resutoran no ryoori wa takai ga oiiku arimasen. <0 lokantann yemekleri pahal ana lezzetli deil.>

214

SI S( i 9-MSJLM "*?* ft'JttA.

Min'yoo wa tancun deu ga taikutsu de wa arimasen. <Halk mUzii basit ama (olmasna karsn), skc deil.> Ayrca ga. temel cUmlenin nnde bulunup, temel cmleye eklenen bir not gibi fonksiyonu tayan, yar bamsz cUmlenin sonunda yer alr:

1.&.1.M.AM> R^^<lt*A.T</*V>.
Sumjmasen ga, eki e iku mii o oiete kudasa i. ^ t l . . 4 . ! . . i . 5 . i . ? . stasyona giden yolu gsterin.>

co-5BB*&/^a>> BL..3Lk...#. * * & * ^

h*3^fi<

Kinoo Tanaka-san kara k.j.kjjma|.tja..ga. anata wa rai-nen Toruko e iku soo desu ne. <DUn sayn Tanaka'dan duydum, s i z se neye Trkiye'ye gidecekmissiniz (deil mi?)>

k) KEREDO(MO) (tt ti E

( *. ) )

<ama>

Keredo veya keredomo'nun fonksiyonu ve kullanl sekli, yukarda anlattmz ga'nnkiyle hemen hemen ayndr. Ancak, keredo ve keredomo, konuma dilinde daha sk kullanlr:

fe * * S .*, (i MMS..kJZ JL&JJ?.)

tt c f> * L &.

Sasaki-san wa byo_okj__-de^_ijt_a___ker__edoj(mo) kaia ni ikimaita. <Sayn Sasaki hastayd.,_ ama irkete gitti.>

< Q UX h 5 >C D8 - 31 { BiMJiJLJJk.>

*3^l><*y*-*^.

Sono resutoran no ryoori wa taka i....kerjedojmo) oiiku arimasen. <0 lokantann yemekleri pahay.jama lezzetli deil.>

SB( &BS.S..V..*-M..J.> * * y***,.

Min'yoo wa tancun deu keredo(mo) taikutsu de wa arimasen. <Halk mzii, basit ama skc deil.>

215

1) NONt

( O

<ama, ~ (y)e ragmen>

Noni'nin anlam, yukarda akladmz ga, keredo ve keredomo'nnkine benzer. Ancak noni, tahmin edilemeyen, beklenmeyen veya istenmeyen bir durum anlatlrken kullanld iin, ga, keredo ve keredomo'dan ayrlmaktadr. Cok kibar konumalar dnda, genellikle, dliz konuma Seklindeki fiillere ve sfatlara eklenir. Ancak, na-sfatn da Sekline deil, na sekline eklenir. sme eklendii zaman, isimle noni arasna /na/ konur:

i, *> - m w * WJ2.SJ.L*.Q>..'&. > ^ * { * * * * * * , . Moo ii-cikan mo matta; iru..noni, basu wa mada kimasen. <Artk bir saattir beklememize ramen otobs hl gelmedi.> Bu rnekte ; konuan kiinin bu kadar uzun slire otobs bekleyeceini hic tahmin etmedii veya istemedii anlas,lr. Bir kac rnek daha verelim:

;c-ftt * t 4 \ . 1 \ J . ; . >fit 4 i ^ o L i : i ^ ^ t .
Kono ko wa mada .i.iai .noni., otona to i o ni hataraite imasu. <Bu ocuk henz kUUk....ol.u.na...raj;m$n, byklerle beraber alyor.>

' #..*.... * * % * t % "? +

H?.r.M.~.n..?....n.9.n..!. mada samui desu. <Baha.r plmasna ramen, hl souk.>

m) (NA) NODE (<D-)

< ~ d i g i (~ diim, diiniz vb.) iin>

Temel cmlede belirtilen hareket veya durumun nedenini aklamak iin kullanlr. Node isim ve na-sfatlar dndaki yklemlere eklendii zaman, yklemin seklinde bir deiiklik olmaz, isim ve na-sfatlardan sonra node yerine na node kullanlr: fi * * ^ # \_\ T ? , &L abtv &x <f*^. O-kyaku-san ga j.r.u ...node, s u k 0 i ato de kite kudasa i. <Misafir olduu...iin, biraz sonra gelin.> * L ..*..3..* J? &Z % Lfz. Sukoi samukatta node, uwagi o ki ma i ta. <Biraz Bp.8.uk_..o.ld.u.u.....ijjin, ceketi giydim.>

216

Kinoita-san wa byok| na....nod, kyoo koraremasen. <Sayn Kinosita, hasta...olduu iin bugtln gelemiyor.>

n) KARA

(jt>)

< ~ m e k yUznden>

Kara balama edat da node gibi, temel otlmlede belirtilen hareket veya durumun nedenini gstermede kullanlr. Ancak, node ile kurulu birleik cmlelerde, neden-sonuc arasnda doal ve objektif bir ba vardr. Oysa, kara ile kurulu birleik cmlelerde neden-sonu ilikisi, daha sbjektif bir gre dayanmaktadr. Baka bir deyile, konuan kiinin ahs dncesine gre neden sonuca balatlmaktadr. Bu yzden, genelde node ile kurulu birleik cmlelerde sonu, kara ile kurulu birleik cmlelerde ise neden vurgulanr. Kara'nn kullanlna gelince: sim ve na-sfatlar dndaki yklemlere dorudan doruya eklenir, isim ve na-sfatlardan sonra ise, kara yerine da kara, desu kara getirilir:

* 4fcl .ftM..k.t..M..$.. J3.

&^-*X

t * > ** A. * > <0 T ?" f.

s Anata wa, S . y . M . . L ~ 5 . J . r . . M . . 9 . i r . . y . . . . H 3 . . r . ? . kaette maigaeru no desu. <(Bence) siz fazla...dikkat^ejtmo^i^jfUaUnd.en hata yapyorsunuz.>

* # , ^ &,fc^^'^-^yM..k.Plr?.Js: * = > iStftfcrott.

Kimura-san wa, taihen iogaikatta kara byooki-ni natta no desu. <(Bence) sayn Kimura, ok fazla...megul .olmas yzUnden hasta oldu.>

* Lfct i B.MMJ.!&.Jk *

-*>****.

A i ta wa n.iiyo-bi da kara, doko-mo komimasu yo. <(Bence) yarn J>a.zar;...q.l.du|u_.iej.n her taraf kalabalk olacaktr.>

o) TOKt

(t%)

< ~ d i i (digim, dlginiz vb.) zaman>

Toki kelimesi, aslnda "zaman" demektir. Ancak, zaman gsteren yan cmleleri temel cmleye balamada da kullanlr. Trke'ye "...dii (diim, diiniz, dikleri vb.) zaman", "... iken" seklinde evrilebilir, isim ve na-sfat dnda, dUz konuma seklinde kullanlan btn yklemlerin sonuna gelebilir, isim ve Ra-sf atlardan sonra ise, toki yerine na toki getirilir:

217

Horita-san wa , tegami o kaku toki, taipuraitaa(typewri ter) o tsukaimasu. <Sayn Morita, mektup yazd zaman, daktilo makinesi kul 1anyor.> S. tz *> # * T- A - .fM_\.fe.*L / t t C f c J U f c . Watai-tai ga hoteru ni tsui tjajtoki, ame ga huri hacimemaita. <Biz otele vardj.^m_z___zaman yamur yamaya balad.>

Wata$i ga kodomo no toki, Nihon wa mada mazuii kuni de i ta. <Ben ocukken Japonya henliz fakir bir Ulkeydi.>

p) TOK N

( H )

< ~ iken>

Yukarda akladmz toki kelimesinden sonra ni edat kullanlrsa, Trke'deki "... iken'e benzer bir anlam elde edilir:

Tookyoo kara Kyooto e j . k u tok| ni . Huci-san ga miemasu. ' <Tokyo'dan Kyoto'ya giderken, Fuci Da grlintir.>

a?m.* *_^_.cjf-X*.A..ti;_> # -t s A, # u t .
Heya o .oocJ-j t e . _ J . r u . . . . . ? k j _ . . n _ j . . noue-san ga kimaita. <Oday t.em_zlerken, sayn noue geldi.> * & .3...?>..LM...i?. B * ^ T^fc. Kare wa .ftakusej.....no._tok.J_.nJ. Nihon e i kimaita. <0. lre_niyken Japonya'ya g i t t i . > Hemen b e l i r t e l i m : Yukardaki rneklerdeki ni edat a t l p , toki y a p l s a da, ou zaman anlamda pek fazla d e i i k l i k olmaz.

218

q) AlDA

(*'^J)

< ~ d i g l (digim, diiniz vb.) sUrece>

Aida kelimesi, aslnda "ara" demektir. Slire bildiren yan cmleleri temel cmlelere balamada da kullanlr. Trke'deki "...dii(diim, diiniz vb.) srece'nin karldr. sim ve na-sfatlar dnda, dUz konuma seklindeki butun yklemlerin sonuna gelebilir. Aida na-sfatlardan sonra geldiinde, na-sfatlarn da sekli yerine na sekli kullanlr: Sizuka da. sizuka-na aida <Sakindir.> <sakin olduu slireoe>

simlerden sonra aida geldiinde, isimle aida arasna /no/ konur: Gakusei da_. gakusei no a i da <rencidir> <grenci olduu sllrece>

Simdi bir kac rnek grelim: Z (D m < , X . *fckX.V.\S *i.>. J? S ** * * ^ Kono mii wa. kcwjCl_-_o__jjt._Xr.H...*X^.. tooremasen. <Bu yol, inaat...ollu|.u..8Ureoe geoilemez.>

%tz% ifi >.*L** .Ld* *>S.M *fin : * T < 3 ^.

Watai-tai ga i.sogaii aida, tet suda i ni kite kudasa i. <Biz n|.g.uL._.i.dujun^z..j^,rM yardma gelin.> 4r.3 *iv . Ktt - 5 t v ^ * r . HV.Y.M.....n.....?...^.?. kuma wa nemutte imasu. ^il...9.i.4My....*.M.!.5. ay(lar) uyuyor.>

'Ayrca, kono aida, bir kalp olarak, "gecen gn" anlamnda kullanlr:

~M....*>..!;lM. *>(i *n # " B * < * > e # * * * Lfe.

<

K.ono.....?..|.da. watai wa hacimete Nihon'no o-a o n.omimaita. Q.?.S.e.n..8.yn ben i l k kez Japon ay itim.>

219

r) Zaman ve SUre Gsteren Dier Birleik CUmleler: Yukarda aklanan toki, toki ni v e aidadan baka, zaman veya sUre gsteren kelimeler (toi <sene>, tsuki <ay>, hi <gUn> gibi) de, ayn ekilde kullanlarak, eitli birleik cUmleler kurulabilir. Yalnz, bu tUr kelimeler,, genellikle ni edatyla beraber kullanlr. Zaman ve sUre gsteren balca kelimeler unlardr: toi tsuki uu hi cikan koro unkan <sene> <ay> <hafta> <gUn> <zaman, saat> <civar (zaman)> <an>

(Tsuki ve uu, bakalarndan az kullanlr.)

Watai wa Nihon ga senspo ni maketa toi ni umaremaita. <Ben, .JM0M.?....!5.?T.)?..i....)!i?.y.!.e.t..^..i.S.i senede d ogd um.> M.}.t~.BJE * * * > S L A* flAt. .HS,f.SlS_!.LJ.!. Tookyoo kara Huci-san ga miemasu. ^Ay.?...JS.i^...9i..lV?Su.:..8j.P. Tokyo'dan Fuci Da grlebil ir.>

a s A, , #t* a^o-e %.tLM..^..A.~3J~. * *

toz?

W a d a - s a n w a , kaia ga tooi node MA*$.L..M..9.!!'..(..r.M_.M.9X0....!.. ' e demasu. < S a y n Wada, irketi uzak olduu iin, .ben_henUz..X*.^.?.rk.n evden kar,>

1JLJRJ1*LJLR #J * *J i n t o H f t . .
.***.*S.!.....9*....*K.l.....n.l *.?.y.l.t.i?.....5.u.r,.!f.?.n. .0.1 rea ga dete imaimai ta. < e l JLJAt.?M 0 M...YM d i.8..5LM> t r e n kalkt gitti.>

220

3. Balama Edatlar ve Ulalar (zet): Buraya kadar akladmz eitli birleik cUmlelerde kullanlan balama edatlarn ve ulalar, Trke karlklaryla bir tabloda toplu olarak grelim:

soite sorekara suruto ikai tokoroga soretomo

ve ondan sonra fiyle olunca, o zaman f a k a t , ama ama, ne var ki yoksa

~ i (masu s e k l i ) ~ t e / d e (te/de s e k l i ) ~ te kara ~ te/de mo ~ tara ~(no)nara ~ eba ~ to ~nagara ~ga ~keredo(mo) ~noni ~(na)node ~kara ~toki ~ t o k i ni ~aida

(y)erek ~(y)ip ~ d i k t e n sonra ~ s e de, ~ se b i l e ~ d i y s e , se ~se, ~ ise ~ doruysa !

~(y)inoe ~(y)erek ~ ama

~ ama ~ a m a , ~ ( y ) e ramen ~dii(vb.) iin,

~mek ytiztlnden ~ d i i ( v b . ) zaman ~ iken stlrece

~digi(vb.)

221

1 T .

CMLE 30NU EDATLAR I

Japonoa'daki ka, ne, wa, no, yo gibi elimle sonu edatlar, adndan da anlalaca gibi, cmle sonunda yer alr. Prensip itibariyle, konuan kiinin cmlede gsterilen durum veya harekete kars hissettii duygular, yorumlar veya pheleri belirtir. Trke'de her birinin tam karl olmamakla birlikte, bunlarna benzeyen "yahu", "ya", "ki", "be", "mi" gibi edatlar vardr. Japonca'daki cmle sonu edatlarn ksaca aklamaya alalm:

1. KA (*>) Edat: Her hangi bir cmlenin sonuna gelerek, o cUmleyi soru cmlesi yapar. Hatrlanaca gibi, fiillerin soru ekillerini aklarken, bu konuya ksaca deinmitik. (Bk. sayfa 38) Ancak ka, sadece yklemi fiil olan cmlelerden deil, her tr cmlelerden soru cmlesi kurabilir.

2. NE (fc) Edat: Ne edat, konuan kiinin, cmlede belirtilen kendi aklamasna veya grsne dinleyen kiinin de katlmasn istediini gsterir. Bu edat, sadece konuma dilinde kullanlr. Trke'ye, "kabul edeceiniz gibi", "... deil mi* seklinde evrilebilir:

#$/,&

$>Ltz

3*8E^

*Z?t.

Yokoi-san wa a i ta gakkoo e kimasu ne. <Sayn Yokoi yarn okula gelecek, deil mi.>

Anata wa Osuman-san desu ne. <Siz Osman Beysiniz, deil mi.> Dz konuma seklindeki yklemi tayan, ' ve sonunda ne cmle sonu edat bulunan cmleler, daha ok erkeklerin konuma dilinde kullanlr. Yukardaki iki cUmleyi erkeklerin konuma dilinde kulland gibi yle yazabiliriz: (Ancak cmlelerin anlamlar deimez.)

222

8t # A, (i * Ltz s & ^ &&&. Yokoi-san wa aita gakkoo e kuru ne. <Sayn Yokoi yarn okula gelecek, deil mi.> * >fcfcU: *Xv^ZA,tt. Anata wa Osuman-san da ne. <Siz Osman Beysiniz, deil mi.> Bu iki etimle, cUmlenin sonuna doru ykselen (entonasyonla) sylenirse soru cmlesi olur: bir tonla

t # s ,

$>Ltt

^ & ~.

Kt-tt.

Yokoi-san wa aita gakkoo e kimasu ne? <Sayn Yokoi yarn okula gelecek, deil mi?>

htztit

2-xv>A,-e-ffr

Anata wa Osuman-san desu ne?. <Siz Osman Beysiniz, deil mi?>

3. WA (D ) Edat: Bu edat, genellikle kadnlar tarafndan ve konuma dilinde kullanlr. Tek basna bir anlam yoktur. Sadece konumay yumuatmak iin cUmlenin sonuna eklenir. Hem dz hem de kibar konuma dilinde kullanlr: E * ^ # J f cfcti . Tanaka-san ga ki ta wa . <Sayn Tanaka geldi.> H"f /oifi 3 ) 5 L *: *>. Tanaka-san ga kima;i ta wa , <Sayn Tanaka geldi.> [dUz konuma sekli]

[kibar konuma sekli]

[dUz konuma sekli] Kono hon wa omoiroi wa. <Bu kitap ilgi ekici.> [kibar* konuma sekli] Kono hon wa omoiroi desu wa. <Bu kitap ilgi ekici.>

223

4. NO (D ) Edat: No edat da, konuma dilinde kullanlr ve cUmlenin anlamn pek deitirmez. Oaha ok kadnlar kullanr. Dinleyen kiinin dikkatini sz konusu olay veya duruma ekmeye yarar. Hem kibar hem de dliz konuma dilinde kullanlr. Eer cUmlenin sonuna doru ykselen bir ton (entonasyon) cUmleyi soru cmlesi yapar: & (i 4- K L t > CO. Watai wa ima isogaii no. <Ben simdi megulm.> & l % tLi^1?f (O. Watai wa ima isogaii desu no. <Ben simdi EesgulUm.> [dliz konuma sekli]

[kibar konuma sekli]

fttt * > T < * tZ<D. [dz konuma sekli] Kaigi wa moo sugu hacimaru no(?) <Toplant birazdan balyor (mu?)> KSS t 5 "T < feSOtffl. [kibar konuma sekli] Kaigi wa moo sugu hac imarimasu no(?) <Toplant birazdan balyor (mu?)> Climle sonunda, no edatndan sonra ne edat konuda emin olmak iin srar ediliyor demektir: & Ltz * 4 b r 3 f c T < ft *. Aita kanarazu kite kureru no ne? <Yarn mutlaka geleceinden emin misin?> gelirse, bir

S M

tf

HktzOt.

Sukudai ga ova t ta no ne? <devinin bittiinden emin misin?>

5. YO (t ) Edat: Konuan kiinin iyi bildii veya emin olduu bir durumu, bir konuyu, bu durum veya konu hakknda hic veya yeterli bilgisi olmayan dinleyiciye anlatmak, bilgi vermek gerektii zaman, yo edat kullanlr. Bu edat da, yaz dilinde kullanlmaz. Yo edat dz konuma seklinde kullanld zaman, konuan kiinin erkek veya kadn olusuna gre, cmledeki yo'dan nce gelen ksmda deiiklik olur:

224

Anata wa rana i daroo ga, kare wa mada gakusei da yo <Sen galiba bilmiyorsun ama, o henliz renci.> [dliz, erkek konumas] & & fc t *n b t ^ f 5 t) i , *tvl * * . ^ 4 t . Anata wa iranai daroo kedo, kare wa mada gakusei yo. <Sen galiba bilmiyorsun ama, o henz renci.> [dtiz, kadn konumas]

Anata wa iranai deoo ga, kare wa mada gakusei desu <Siz galiba bilmiyorsunuz ama, o henUz renci.> [kibar konuma]

;:

t x % fgv>#, At

s^J:.

Koko wa totemo atatakai ga, soto wa samui yo. <Buras ok scak ama, dars souk.> [dz, erkek konumas] ZZ& t X t i R ^ t t t t i f fl-tt &^fcfc Koko wa totemo atatakai keredo, soto wa samui wa yo. <Buras cok scak ama, dars souk,> [dUz, kadn konumas]

ZZt

tX*>

K t f t * ' . Alt

m^X-t.

Koko wa totemo atatakai desu ga, soto wa samui desu yo <Buras ok scak ama, dars souk.> [kibar konuma] * A,fcC - ift < t ^5tlC)5cSJ:. Sonnani iookenmei hataraku to byookini naru yo. <ylesine ok fazla alrsan hasta olursun.> [dtiz, erkek konumas]

tAi:

- 4 !S < f e <t

m%r-ttzb.

Sonnani iookenmei hataraku to byookini naru wa yo. <ylesine cok fazla alrsan hasta olursun.> [dtiz, kadn konumas]

t^tuz

- * m< t m%z%>) t? *..

Sonnani iookenmei hataraku to byookini narimasu y o . < y l e s i n e ok f a z l a a l r s a n h a s t a olursunuz.> [kibar konuma]

225

Bu durumlardan baka, eer cUmlede fiilin emir seklinden sonra yo edat kullanlrsa, dinleyen kiiye belirli bir konuda srar edildii, dolayl bir ekilde anlatlmak isteniyor, demektir: Bkt. [dz, erkek konumas] Suware yo. <Otur,Otursana.> ffi J& & ^ f c. Suwarinasai yo. <Otur,Otursana.> [dz konuma seklinde; konuan kii genel]

gk-2 X < S ^ . [kibar konuma] Suvtatte kudasa i yo. <Otursanza.>

6. Dier CUmle Sonu Edatlar: Buraya kadar akladmz elimle sonu edatlarndan baka, Japonca'da, ze, zo, mono, tomo, sa, gibi edatlar da vardr. Bunlar birer rnekle gsterelim: 'P L flfcij-tf. [dtlz, erkek konumas] Sukoi yasumoo ze. <Biraz dinlensek ya!> e f $> ff < ?. Saa iku zo. <Haydi, gidiyoruz.>
&tt

[dz, erkek konumas]

& b tt it ? tt *, <D .

[duz konuma]

Watai wa iranakatta mono. <Ben bilmiyordum ki.> fc*)-6A/ Hoiron f? < t fc . iku tomo. [dllz, erkek konumas]

fct>6^ fiSt-rt*,. (kibar konuma] Moiron ikimasu tomo. <Elbette, mutlaka giderim.> )\\&ZA,. Ept t Z& i r * f. [dz, erkek konumas] Kavasima-san wa doose kona i sa. <Sayn Kawasima naslsa gelmez.>

226

Sayg gstermek iin zel ekillerin kullanlmas, yani Sayg Dili'nin olmas, Japonca'nn zor taraf olarak bilinmektedir. Ancak, yukarda gOrdUlimUz gibi, erkekle kadnlar iin farkl olan dtlz, kaba ekillerin kullanln renmek de, hic kolay deil, diyebiliriz.

227

1 e . SAYGI

DL

Japonca'da, dinleyen veya sz konusu olan kiiye bal olarak deien konuma ekilleri vardr. Bu tr ekillere Sayg Dili denir. Sayg Dili, Japonca'nn tipik bir zellii olmakla birlikte, Korece gibi baz dillerde de bulunur. Son olarak, Japonca konuurken dikkat edilmesi gereken bu Sayg Dili'ni aklayacaz. Hatrlanaca gibi, yklemler incelenirken, yklemlerin dUz konuma ve kibar konuma ekillerinin olduundan bahsetmitik. ste, bunlar da Sayg Dili'nin bir blmn oluturmaktadr.

A. JAPONCA'DA YAKIN EVRE VE YABANCI EVRE

Nezaket kurallarna uyarak konuma sekli, birok dillerde vardr, rnein Trke'de, tanmadmz kiilere "siz" diye hitap ederken, yakn dostlarmza "sen" demeyi uygun buluruz. Oysa Japonca'da, benzer durum olduka karmaktr. Japon kltrndeki belirgin zellikler dile de yansmtr. Baka bir deyile, kiiler arasndaki toplumsal ilikiler, Japonca'nn kullanlnda nemli bir yer tutar. Bu durumun Trke'de karl yoktur. Japon toplumunun en nemli zelliklerinden biri, kiiler arasndaki ilikilerin yakn evre ve yabanc cevre'ye gre deimesidir. Japonlar, karlatklar kiilerin yakn evre'den ya da yabanc evre'den olularna ok dikkat ederler. Yakn evre, genellikle, aile yeleri, akrabalar, arkadalar ve benzer kiilerden oluur. Yabanc evre ise, yasa daha bUyk olanlar, hocalar, mdrler gibi is veya toplumda daha yksek seviyedekiler, yabanc kiilerden oluur. Bireyin yakn evre'sindeki kiilerle olan ilikileri, yabanc ce/resindekilerle ayn deildir. Bu ayrlk, konuulan dilde de kendisini gsterir. Yakn evre ile yabanc evre'nin snr kesin deildir: duruma gre deiebilir, rnein, bir irkette alan isi kendi irketinde arkadalaryla konutuu zaman, patronunu yabanc evre'sine koyar. Oysa ayn kii, herhangi bir nedenle baka bir irkete gidip orann iisiyle konutuunda, kendi patronunu bu kez yakn evre'sine koyabilir. Sayg Dili, Japon toplumundaki kiiler aras ilikilerin dile yansmasdr. Konuan kii, dinleyen veya sz konusu olan kiinin yakn evre'den ya da yabanc evre'den olusuna gre deien konuma ekillerini kullanlr.

228

B. JAPONCA'DA "VERMEK" VE "ALMAK" FLLER Yakn evre ve yabanc evre ayrmnn nasl dile yansyacanj basit bir rnekle gsterelim. Japonca'daki yaru ve kureru fiillerinin Trke'deki karl "vermek'tir. Bu iki fiilin arasndaki fark, anlamlarnda deil, kullanlslarndadr. Konuan kii dahil olmak zere yakn evredeki bir insan, yabanc evredeki bir insana bir sey verdii zaman, yaru fiili kullanlr. Bunun tersi olarak, yabanc evredeki bir insan yakn oevredekine bir sey verdii zaman, kureru fiili kullanlr. Bunu sema seklinde syle gsterebiliriz: (nsan figr veren kiiyi, ok verilen nesneyi gsteriyor.)

yaru

Simdi b i r ka rnek: & ( 8 ffl , C h J l - 3 S D ) # ^ ' J H f c . Watai wa Asada-san ni Toruko-go no hon o y a r i m a i t a . <Ben, s a y n Asada'ya Trke b i r k i t a p verdim.> [ben(yakn e v r e ) sayn Asada(yabanc evre)]

Watai no musuko wa mai-asa inu ni esa o yarimasu. <Benim olum her sabah kpee yem V8rir.> [benim olum(yakn evre) * kpek(yabanc evre)] 8 ffl S /t t 1U:: B # g > # < ti, L tz . Asada-san wa v a t a i ni Nihon-go no hon o kuremaita. <Sayn Asada, bana Japonca b i r k i t a p v e r d i . > [sayn Asada(yabanc evre) ben(yakn evre))

229

Uete-san wa watai no musume ni Toruko no omoa o kuremasita. <Mete Bey, benim kzma Trk oyunca verdi.> tUe_te_Bey_(yabanc evre) benim kzm(yakn evre)] Trke'deki "almak" fiilinin Japonca'daki karl moraudur. "Vermek" fiili gibi, iki tane Japonca karsi olmamakla birlikte, bu fiil de kullanld zaman yakn ve yabanc evre ayrmn unutmamak zorundayz. nk roorau fiili, yakn evredeki bir insan yabanc evredekinden bir sey ald zaman, kullanlr. Bunu syle gsterebiliriz:

morau

Yukardaki son iki rnek cmlenin anlamlarn deitirmeden, morau fiili kullanlarak, syle yazabiliriz: & l i f f l 3 , * > B * 8 < P * & fe & ^ Lfc. Watai wa Asada-san kara Nihon-go no hon o moraimaita. <Ben, sayn Asada'dan Japonca bir kitap aldm.> [sayn Asada(yabanc evre) ben(yakn evre)]

Watai no musume wa Mete-san kara Toruko no omoa o moraimai ta. <Benim kzm, Mete Bey'den Trk oyunca ald.> [Mete Bey(yabanc evre) benim kzm(yakn evre)]

230

C. SAYGI DLNDEK AYRI FADE SEKL Sayg dilinde. U ayr ifade sekli vardr; Birincisi
gstermek gstermek iin iin kullanlan kullanlan ifadeler, ifadeler, ikincisi alak ve UUnclisli de

sayg

gnUlllllk kibarlk

gstermede kullanlan ifadeler, yani buraya kadar sk edilmi olan kibar konuma sekli'dir. Simdi, bunlar grelim.

sk sz tek tek

D. SAYGILI

FADELER:

Japonca'da, genellikle yabanc evredeki kiilerin davranlar ve durumlar anlatlrken saygi anlatm sekli kullanlr. Ancak, bir ailede, anne ve babaya ne kadar saygl olunulursa olunsun, yabanc evrenin insanlar nnde, yakn evredekilerden bahsedilirken saygl ifadeler kullanlmaz. Yani, konuulan kiiye gerekten sayg gsterip gstermemekle, konumada saygl ifadeleri kullanmak arasnda her zaman dorudan bir iliki yoktur. Saygl ifadelerde, fiiller ve isimler dier durumlardan farkl ekillerde kullanlr. imdi, fiil ve isimlerin saygl anlatm ekillerini aklayalm.

1. Fiillerin Saygl Anlatm Sekli:

a) O- ... Nl NARUASU, O- . . . Nl NARU:

Bir fiilin saygl anlatm sekli, o fiilin masu seklinden tretilir, nce masu seklindeki fiilin /masu/ blm atlr. Sonra, geriye kalan gvdenin basna / o - / neki, gvdenin sonuna da /ni narimasu/ eklenir:

1. Masu seklindeki fiil: 2. /Masu/ ksm kaldrlr: 3. Basna / o - / eklenir: 4. Sonuna /ni narimasu/
eklenir:

yomimasu yom i o-yomi o-yomi ni narimasu

231

Yukarda g s t e r i l e n yolla elde e d i l e n f i i l i n saygl a n l a t m s e k l i , sonunda /masu/ olduundan a n l a l a c a g i b i , bir t r masu s e k l i d i r . Bunun i i n , dier masu e k i l l e r i y l e ayn e k i l d e e k i l i r . Yani, f i i l i n s a y g l a n l a t m s e k l i sonundaki /masu/ k s m , imdiye kadar grdmze benzer e k i l d e , /masu/, / m a i t a / , /masen/, /masen d e j i t a / , /maoo/ vb. g i b i e k i l i r . F i i l i n s a y g l anlatm seklinden s o n r a , yardmc f i i l veya sfat g e l i r s e , /narimasu/ yerine /naru/ sekli getirilir. (/Narimasu/ kibar konuma s e k l i , /naru/ ise dUz konuma seklidir.)

Sumimasen. O-mai ni narimaita ka? <zUr d i l e r i m . Beklediniz mi?>

Sense i wa kono hon o kyonen o-kaki ni n a r i m a i t a . <Hoca bu k i t a b gecen sene y a z d l a r . >

O-coo-sama wa Nihon-90 o o-hanai ni naru soo desu ne. <KUcUk hanm Japonca konusabiliyormus, d e i l mi.>

b ) O-

...

KUDASAlUASU,

O-

.. . KUDASARU:

S a y g l anlatm seklindeki f i i l l e r i n sonunda / n i n a r i m a s u / veya / n i n a r u / y e r i n e , bazen /kudasaimasu/ veya / k u d a s a r u / b u l u n u r . Bu e k i l l e r , yabanc evredeki bir k i i n i n yakn evredeki b i r i n e i y i n i y e t l e davrandn ya da y a r a r l olmak i s t e d i i n i gsterir. Bu durun en cok s a y g l i f a d e l e r d e k i f i i l l e r i n emir e k i l l e r i n d e grlllr: szlk s . yomu <okumak> s a y g l s. o,-yomi ni narimasu s a y g l emir s. -yomi kudasa i <okuyunuz> <j-kaki kudasa i <yaznz> -mai kudasa i <bekleyiniz>

kaku <yazmak>

o_-kaki ni narimasu

matsu<beklemek>

o-mai ni narimasu

232

Sukoi o-mai kudasa i. <Biraz bekleyiniz.>

SS C -o < vx.
O-kiotsuke kudasa i. <Dikkat ediniz.> 5 f e 9fcfce v* L v* ^ CT fc 31 V < $ y . & y ** i: r * n * -f . Sencitsu wa oiii ringo o o-okuri kudasari, arigatoo gozaimasu <Geen glin (bize) nefis elmalar gnderdiiniz iin, teekkr ederim.>

o) Kural D151 Saygl Anlatm ekilleri: Baz fiillerin saygl anlatm sekli, yukarda akladmz kurallara gre elde edilmez. Bu acdan kural d olan saygl anlatm ekilleri aada verilmitir:

SAYGILI ANLATIM SEKL SZLK EKL dtiz konuma sekli .suru <etmek> miru <grmek> iu <demek> inu <lmek> taberu <yemek> meiagaru nomu <icmek> iku <gitmek> kuru <gelmek> i ru <var> i raaru irasaimasu meiagar imasu nasaru kibar konuma sekli nasaimasu

goran ni naru

goran ni narimasu

oaru

oaimasu nakunarimasu o-nakunari ni narimasu

nakunaru o-nakunari ni naru

233

Simdi bir ka rnek verelim:

Nani o me i aar imasu ka? <(Yemek olarak) ne alrsnz (ne arzu edersiniz)?>

a o * r R < t s t>.
Doozo goran kudasa i. <Buyurun, baknz.>

ma nan to oaimaita ka?. <5imdi ne (diye) buyurdunuz?>

d) Saygl Anlatm Sekli Olarak Kullanlan Edilgen Sekli: Fiillerin edilgen ekilleri de, saygl anlatmlarda kullanlabilir. Ancak, belirtilmek istenen sayg derecesi, / o ... ni naritnasu/ seklinde kullanlan fiillerin belirttiinden biraz daha azdr:

* * 3 : X,. &tzft

Lfcfr.

Sumimasen. Mataremaita ka? <zllr dilerim. Beklediniz mi?>

Sense i wa kono hon o kyonen kakaremaita. <Hooa bu kitab gecen sene yazdlar.>

O-coo-sama wa Nihon-go o hanasareru soo desu ne. <KUclik hanm Japonca konuabiliyormus, deil mi.>

2. isimlerin Sayg 11 Anlat im ekli: a) Kiileri Belirten Kelimelerin Saygl Anlatm ekilleri: Konuulan veya sz konusu olan kii yabanc evreden olursa, ona sayg gstermenin deiik yollar vardr. Bunlardan en sk kullanlan, soyadlar sonuna /-sama/ ekinin getirilmesidir. Kiilerin soyadlar sonuna getirilen /-san/ eki kibarlk gsterirken, /-sama/ sayg gsterir.

234

Baz kelimelerin, zel saygl anlatm ekilleri vardr, rnein, oku-sama <hanm (kar anlamnda)>, o-coo-sama <kz>, go-sisoku <cocuk>, go-sucin <bey (koca anlamnda)> kelimeleri, yabanc evredeki kiilere sayg gstermek iin kullanlr.

b) 0- .... GO-

...:

Yabanc evredeki insanlara ait nesneleri gsteren kelimelerin de, saygl ifadelerde kullanlan zel ekilleri vardr. Bu durumda, isimlerin nline /o-/ veya /go-/ neki getirilir. Genel olarak, /o-/ neki, asl Japonca kelimelerde, /go-/ neki ise, ince'den dn kelimelerde kullanlr, rnein, igoto <is> kelimesi, saygl ifadelerde o-igoto, hon <kitap> kelimesi de go-hon seklini alr.

235

E. ALAK GNLLLK BLDREN FADELER 1. Alak GnUllUlUk Bildiren fadelerin Kullanl: Yukarda akladmz saygl ifadelerle ilgili ekiller, yabanc evredeki insanlarn davranlarn veya durumlarn belirten fiillerde ya da onlara ait nesneleri gsteren isimlerde kullanlyordu. Japonca'da, sayg belirtmede kullanlan baka bir yol da, alak gOnllllUlUk bildiren anlatmlardr. Bu tip konuma sekli, saygl ifadelere zt bir biimde, yakn evredeki insanlarn davranlarn veya durumlarn belirten fiillerde grlr.

2. Fiilin Alak GnUllUlUk Bildiren

ekilleri:

Fiilin alak gnlllk bildiren ekilleri, saygl anlatm seklinde olduu gibi, masu seklinden tretilir, nce, masu seklindeki fiilin /masu/ blUmli atlr. Geriye kalan gvdenin basna / o - / neki, sonuna da /imasu/ eklenerek, fiilin alak gnUlltilUk bildiren sekli elde edilir:

1. Fiilin masu 6ekli: 2. /Masu/ ksm kaldrlr: 3. Basna / o - / eklenir: 4. Sonuna /imasu/ eklenir:

yomimasu yom i o-yomi o-yomi imasu

Fiilin alak gnlllk bildiren seklinin /masu/ ksm, imdiye kadar grdmze benzer ekilde, /masu/, /maita/, /masen/, /masen de i ta/, /maoo/ vb. gibi ekilir. Alak gnlllk bildiren fiillerden sonra yardmc fiil veya sfat gelirse, o fiilin /imasu/ blm /suru/ olur. Baka bir deyile, yardmc fiil veya sfatn nnde, kibar konuma sekli olan /imasu/ yerine dz konuma sekli olan /suru/ kullanlr. Eer /imasu/ yerine /itaimasu/ kullanlrsa, daha saygl bir anlatm olur.

236

Watai wa koko de o-mai imasu. <Ben burada bekleyeceim.>

Musuko ga oku-sama o o-taku made o-okuri 'imasu. <Olum hanmnz evinize kadar gtrecek.>

Sono koto ni tsuite o-hanai itaimaoo. <0 konu hakknda konuaym.> Fiilin saygl anlatm ekilleri gibi, baz alak gnlllk bildiren ekilleri kural ddr: fiillerin

ALAK GNLLLK BLDREN EKL SZLK EKL Dz Konuma Sekli suru <etmek> mi ru <grmek> iu <demek> taberu <yeutek> nomu <imek> morau <almak> iku <gitmek> ma iru kuru <gelmek> iru <var> au <grsmek> yaru <vermek> ma i rimasu i tadaku i tadakimasu i tasu haiken-suru ha iken-itasu moosu mooi-ageru Kibar Konuma ekli i taimasu haiken-simasu haiken-i taimasu moosimasu mooi-agemasu

oru
o-me-ni-kakaru sai-ageru

orimasu o-me-ni-kakar i masu sasi-agemasu

237

Simdi bir ka rnek:

O-yomi ni naru nara. sono hon o o-kai imaoo. <Okuyacak iseniz, o kitab dtinc vereyim.>

"Sukoi o-mai kudasai." to haha ga mooite imasu. <Annem "Biraz bekleyiniz.* diyor.>

Koira e iraaimasu ka, soretomo watai ga soira e mairimaoo ka? <Siz buraya m buyurursunuz, yoksa ben mi oraya (tarafnza) geleyim?>

238

.KBAR KONUMA EKLLER I. DUz ve Kibar Konuma ekilleri: Daha nce de belirtmitik. Japonca'daki saygl ifadelerin, alak gnUllUlUk bildiren ifadelerin, kibar ya 'da dz konuma ekillerinin Trke'de tam karlklar yoktur. Oysa, Japonca'daki bu deiik anlatm ekillerinin ayr ayr kullanllar vardr. Hatrlanaca gibi, kitabn basndan beri, yklemlerin dz konuma seklinde mi, yoksa kibar konuma seklinde mi kullanlacana gre ayr ayr ekim ekilleri olduunu belirttik, rneklerimizde daha cok yklemlerin kibar konuma seklindeki kullanllarna arlk verdik.

2. DUz ve Kibar Konuma Arasndaki Fark:

ekilleriyle

Saygl

fadeler

Yukarda anlattmz saygl anlatmlar ve alak gnlllk bildiren anlatmlarla, kibar konuma sekli arasnda, kuskusuz, sk bir iliki vardr. Kibar konuma ekilleri, genellikle, saygl anlatmlar ve alak gnlllk bildiren anlatmlarla birlikte kullanlr. Ancak, konumann kibar m yoksa dz m olacan kesinlestiren unsur, konumann saygl olup olmayacan, ya da alak gnlllk bildirip bildirmeyecegini kesinlestiren unsurlardan farkldr. nk, konumann kibar m yoksa dz m olaca, konumann ieriinden hi etkilenmez. Yalnzca konumann yapld ortama, zellikle de konuan kiiyle dinleyen arasndaki ilikiye bal olarak kesinlestirilir. Oysa, saygl ve alak gnlllk bildiren anlatmlarn kullanlmas, konumann ieriine baldr ve konuulan, sz edilen kiiye gre deiir. Bu durumu rneklerle gstermeye alalm: [dz konusna ekli]

Watai wa kyoo mii de too-san to atta. <Ben bugn yolda sayn Itoo'yla karlatm.> [kibar konusna sekli]

Watai wa kyoo mii de too-san to aimaita. <Ben bugn yolda sayn Itoo'yla karlatm.>

239

B i l d i i n i z g i b i , b i r i n c i etimle dz, i k i n c i s i i s e kibar seklinde k u l l a n l a n y k l e m l e r l e k u r u l m u t u r . k i n c i cmlede, konuan kii dinleyen k i i y e k i b a r b i r e k i l d e konumak i s t e m e k t e d i r . F a k a t , o cmlede s a y g l veya a l a k g n l l l k bildiren anlatm sekli yoktur.

3 . DUz ve Kibar Konuma e k i l l e r i y l e Miski:

Saygl

fadeler

Arasndaki

imdi, s a y g l ve a l a k g n l l l k kibar konuma s e k l i n i n i l i k i n i g r e l i m :

bildiren

anlatmlarla

*U#J:-5T?G/Cfcfc^Lfc. Watai wa kyoo mii de too-san to o-ai ita. <Ben bugn yolda sayn too'yla karlatm.> (Dz konuma seklinde alak gnlllk bi l'dirilmektedir. )

Watai wa kyoo mii de too-san to o-ai imaita. <Ben bugn yolda sayn too'yla karlatm.> (Kibar konuma seklinde alak gnlllk bildirilmektedir.) Birinci cmlede konuan kii, sayn Itoo'ya kars, tevazu gstererek, saygl davranmak gereini duyarken, dinleyene dz bir ifadeyle konumaktadr. kinci cmlede ise, konuan kii, sayn Itoo'ya kars saygl davranmakta, ve ayn zamanda dinleyene kibar bir ifade kullanmaktadr. Saygl ifadelerin kullanmnda da, buna benzer durum grlr: # J : Sf.t-^BS,*^*,^ L * o . Kyoo kaia ni too-san ga iraatta. <BugUn irkete sayn too terif buyurdu.> (Dz konuma seklinde saygl ifadeler kullanlr.)

Kyoo kaia ni itoo-san ga iraaima i ta. <BugUn irkete sayn Itoo terif buyurdu.> (Kibar konuma seklinde saygl ifadeler kullanlr.) zet olarak sylemek gerekirse, saygl veya alak gnlllk bildiren ifadelerin ve kibar konuma seklinin birbirine benzeyen ynleri olmakla birlikte, saygl ve alak gnlllk bildiren ifadeler konumann ieriine, kibar konuma sekli ise konuma ortamna bal olarak kullanlr, diyebiliriz.

240

4. Bildirme Edat DESU'nun ok Kibar Konuma Sekli: Bildirme edat desu, zaten kibar konuma seklidir. Ancak, cUmlenin daha kibar yaplmas istendii zaman, de gozaimasu kullanlr. Yklemdeki isim veya na-sfatn sonuna desu yerine de gozaimasu eklenirse, isim veya na-sfatl yklemlerin cok kibar konuma sekli elde edilir: Normal kibar konuma ekli gakusei desu <rencidir> Nihon-cin desu <Japon 'dur> kenkoo desu <shhatlidir> sizuka desu <sakindir> Cok kibar konuma sekli gakusei de gozaimasu

Nihon-cin de gozaimasu

kenkoo de gozaimasu

izuka de gozaimasu

I-sfatlardan sonra, de gozaimasu yerine gozaimasu getirilir ve i-sfatlarn son blmleri de biraz deiir:

Normal kibar konuma ekli taka i desu <yUksektir> hutoi desu <kalndr> hikui desu <alcaktr> ooki i desu <bUylikttlr> utsukusii desu <gtize di r> tanosi i desu <elencelidir>

Cok kibar konuma sekli takoo gozaimasu

hutoo gozaimasu

hikuu gozaimasu

ookyuu gozaimasu

utsukusuu gozaimasu

tanouu gozaimasu

241

G. SAYGI DLNN RENLMES N GEREKL UNSUR Yukarda grdligUmliz gibi, Japonca 'daki sayg dilinin kullanllar, olduka karktr. Bu durum, sayg dilinin sadece dilbilgisi kurallarna deil, konumann ortamna ve ieriine de bal olarak kullanlmasndan kaynaklanmaktadr. Dilbilgisi kurallar bu ttir kitaplarda da aklanabilir. Oysa, konuma ortamlarn, konuan kiiyle konumaya katlan veya konumada konu olan dier kiilerin ilikilerini tam olarak kitapta aklamak mtlmklin deildir. Sayg dilini renmek iin ideal yol, kuskusuz, Japon toplumunda yasamaktr. Ancak, herkes bunu yapamaz. Onun iin bu seviyede, konumalarda, saygl veya alak gnlllk bildiren ifadeleri kullanmaya kalkmadan, sadece kibar konuma seklindeki cmleler kullanmak, daha uygun bir yol olacaktr.

242

DRDNC BLM KONU&MA METN

A. SELAMLAMA

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Konniiwa. Ohayoo. Ohayoo gozaimasu. Konbanvva. Yookoso. raa i. iraai mase. Yoku iraaima i ta. Moi rsoi .

10. Go-kigen ikaga desu ka?. 11. 0-genki desu ka? 12. Ha i, o-kage-sama de. 13. Hisaiburi desu ne. 14. Arigatoo. 15. Arigatoo gozaimasu. 16. Sumimasen. (Suimasen.) 17. Mooiwake arimasen. 18. Doo i ta ima ite. 19. Tondemo arimasen. 20. Doozo.

244

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Merhaba. Gnaydn. [Samimi konuma seklinde] GUnaydn. [Kibar konuma seklinde] yi aksamlar. Hos geldiniz. Hos geldiniz. Hos geldiniz. [Kibar konuma seklinde] Hos geldiniz, safalar getirdiniz'. Alo. [Telefon konumasnda]

10. Naslsnz? 11. yi misiniz? 12. Evet, sayenizde (iyiyim). 13. Ne zamandr grmedik, deil mi? 14. Teekkrler. 15. Teekkr ederim. 16. Affedersiniz. 17. zr dilerim. 18. Rica ederim., bir sey deil. 19. Hi yle bir sey yok. (Hayr, yle deil.) 20. Buyurun.

245

21. O-cama s ima i ta. 22. Sitsurei imaita. 23. Go-mendoo o o-kake imaita. 24. Yoroiku onegai irnasu. 25. Oku-sama ni yoroiku o-tsutae kudasai. 26. Kaikomarimaita. 27. Sooi imaita. 28. O-genki de. 29. Mata aimaoo. 30. Oewa mata. 31. Sayoonara (Sayonara). 32. 0-yasumi nasai. 33. I tterasai. 34. t terasaimase. 35. Oredetoo gozaimasu. 36. Akemaite omedotoo gozaimasu. 37. Yo i o-toi o. 38. 0-kuyami mooi agemasu. 39. Sinpai inaide kudasai. 40. Kanpai.

246

21. Rahatsz ettim. 22. Rahatsz ettim. 23. Size ok zahmetler verdim. 24. Bana yardm ve ilginizi rica ederim. 25. Hanmnza selmm iletiniz. 26. Bas UstUne. 27. Bas UstUne. 28. Hosca (Salcakla) kaln. 29. Gene grelim. 30. Tekrar grUselim. 31. Allaha smarladk. (GUle gUle.) 32. iyi uykular, (iyi geceler.) 33. GUle gUle. (iyi yolculuklar.) 34. GUle gUle. (iyi yolculuklar.) 35. Tebrik ederim. 36. Yeni ylnz kutlarm. 37. iyi seneler (dilerim). 38. Basnz sa olsun. 39. Merak etmeyin. 40. erefe. (erefenize kaldryorum.) [Samimi konumada] [Kibar konumada]

247

B. TANIMA

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Watai wa Yamada desu. Watai wa Yamada to mooimasu. Kore wa watai no kanai desu. Kore wa vvatai no ucin desu. Hacimemaite. Kore wa watai no meii desu. Meii o itadakemasu ka? Sumimasen. Ainiku motte orimasen.

Koira wa Satoo-san desu.

10. Tookyoo Gaikoku-go Daigaku de Toruko-go o oiete i raaimasu. 11. Tonari ni iraaru no ga Satoo-san no oku-sama desu 12. Ano kata wa donata desu ka? 13. Kawamura-san desu. 14. Go-ookai imaoo.

248

1. Ben Yamada. (smim Yamada.) 2. ismim Yamada. [Daha kibar bir syleni] -

3. Bu karm. 4. Bu kocam.

5. Tantma memnun oldum. 6. Bu kartm (kart vizitim).

7. Kartnz rica edebilir miyim? 8. zr dilerim. Maalesef yanmda deil. 9. Bu sayn Satoo.

10. Tokyo Yabanc Diller niversitesi'nde Trke retiyor. 11. Yanndaki hanmefendi, sayn Satoo'nn hanm. 12. O bey (hanm) kim? 13. O bey (hanm) sayn Kawamura. 14. Sizi tantraym.

249

C. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

ALE Anata wa kazoku ga nan-nin imasu ka? San-nin desu. ii to haha to sore ni imooto ga imasu.

O-taku wa nan-nin kazoku desu ka? Ku-nin (kyuu-nin) kazoku desu. Da i-kazoku desu ne. Ee, sohu, sobo, ii, haha, hani, ane, otooto, imooto, sore ni vvatai desu. O-cii-san. o-baa-san wa o-genki desu ka? Ha i , hutari desu. tomo nana-cus-sai o koete imasu ga genki

7. 8.

9.

Anata wa kyoodai ga imasu ka?

10. Hai, hutari imasu. Ani to imooto desu. 11. ie, watai wa hitorik-ko desu. 12. Anata wa nan-nin kyoodai desu ka? 13. San-nin kyoodai desu. 14. Ane to otooto ga imasu. 15. Watasi wa san-nin kyoodai no man-naka desu. 16. Sitsurei desu ga, kekkon site iraaimasu ka? 17. Hai, kekkon site imasu. 18. iie, dokuin desu. 19. O-ko-san wa imasu ka? 20. Hai, musume to musuko ga imasu. .

250

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Ailenizde kac kii var? U kii. Babam, annem ve klik kz kardeim var.

Sizin aileniz kac kii? Dokuz kii. (Dokuz kiilik aileyiz.) BUytlk bir aile, deil mi? Evet, btiyUk babam, btiyllk annem, babam, annem, aabeyim, ablam, ktiUk erkek kardeim, kllllk kz kardeim ve ben. BUytlk babanz ve btlyUk anneniz iyiler mi? Evet, ikisi de yetmi yasn gemesine ramen, shhatliler. Kardeiniz var m? Aabeyim ve kk kz kardeim.

7. 8. 9.

10. Evet, iki kardeim var. 11. Hayr, ben tek ocuum. 12. Siz kac kardesiniz? 13. c kardeiz.

14. Ablam ve kUcUk erkek kardeim var. 15. Ben tic kardein ortancasym. 16. Affedersiniz, evli misiniz? 17. Evet, evliyim. 18. Hayr, bekrm. 19. ocuunuz var m? 20. Evet, kzm ve olum var.

251

D. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

S. MESLEK Osigoto wa nan desu ka? itsurei desu ga. nam" o nasatte imasu ka? Go-senmon wa nan desu ka? Kyooi desu. Gaigoku-cin no ryuugakusei ni Nihon-go o oiete imasu. Cidooa-gaia ni tsutomete imasu. imasu.

Kawasaki ni aru koocoo de hatarate Koomuin desu.

Ankara ni aru Nihon Taii-kan de hataraite desu ka?

imasu.

10. Aita o-isogaii

11. Ha i, aita wa gogo daici-na yooci ga arimasu. 12. i e. h ima desu.

13. 14. 15. 0-igoto wa ikaga desu ka?

E e , okage-sama d e , maa-maa d e s u . Saikin keiki ga yoku a r i m a s e n .

252

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Ne is yapyorsunuz? Affedersiniz, ne isle urayorsunuz? Uzmanlk alannz ne? retmenim. Yabanc rencilere Japonca retiyorum. Otomobil irketinde alyorum. Kawasaki'deki bir fabrikada alyorum. Memurum. (Kamu grevlisiyim.) ' Ankara'daki Japon Bykelilii'nde alyorum.

10. Yarn megul mUsllnuz? 11. Evet, yarn leden sonra nemli bir isim var. 12. Hayr, boum. 13. isleriniz nasl? 14. Evet, saolun (sayenizde), fena deil. (Syle byle.) 15. Bu gnlerde is durumum iyi deil.

253

E. HAVA DURUMLARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Kyoo wa ta i nen yo i tenki desu. Aita mo hareru deoo. Kurno ga dete kimaita. Tenki ga kuzureru Ame ga hutte kamoiremasen.

imasu.

Kurno11e imasu. Tenki-yohoo desu. Kasa o motte ni yoruto, kyoo yuugata kara ame ga huru soo

8. 9.

itta hoo ga i i desu yo. desu ne.

Kyoo wa mui-atsui

10. Ee, moo tsuyu desu kara. 11. Kaminari ga natte imasu. imasu. imasu.

12. Taihuu ga ikazuite 13. Tsuyoi kaze ga huite

14. Samuku natte kimaita. 15. Sapporo de wa hyooten-ka go-do desuga, Naha de wa ni-cuudo desu. 16. Mici ga kootte imasu kara. ki o tsukete kudasai. 17. Yuki ga huri-hacimemaita.

254

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

BugUn hava cok gzel. Yarn da hava gzel olacak herhalde. Bulut kt. (Hava bulutland.) Hava bozabilir. Yamur yayor. Hava bulutlu. Hava raporuna gre, bugUn aksamdan itibaren yamur yaacakms emsiyeyi (yannza) alrsanz iyi olur. Bugn hava nemli ve scak, deil mi?

10. Evet, artk yamur mevsimindeyiz. 11. Gk grlyor. 12. Kasrga yaklayor. 13. Kuvvetli rzgr esiyor. 14. Hava soudu. 15. Sapporo'da derece. sfrn altnda bes derece ama, Naha'da yirmi

16. Yol bozuk olduu iin dikkat edin. 17. Kar yamaya balad.

255

F. ALIVER 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. S. 9. 10 Kore o kudasa i. Kono tomato o ni-kiro kudasai. Ha i doozo. i-kiro san-byaku-en desu kara, rop-pyaku-en ni narimasu. i go wa arimasu ka? Ano hon wa ikura desuka? Sono huku wa o-ikura desuka? Taka i desu. Yasui desu. Tabako wa doko de utte imasu ka?

11. Tabako wa soko no mise de utte imasu. 12. Tabako wa cidoo-hanbai-ki de kaemasu. 13. Rea no kippu o kaitai no desu ga. 14. Tookyoo kara Oosaka made ikura kakarimasu ka?

256

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Bunu verin. Bu domateslerden iki kilo verin. Buyurun. Kilosu U yUz yen olduu iin, (iki kilosu) alt yUz yen olur. Sizde ilek var m? O kitap ne kadar? O elbise ne kadar? Pahal. Ucuz. satlr?) [Fiyat sormak iin] [3.den daha kibar syleni]

10. Nereden sigara a l a b i l i r i m ? ( S i g a r a nerede 11. Sigara uradaki dkkanda satlr.

12. Sigaray otomatik s a t makinasndan 13. Tren b i l e t i almak i s t i y o r u m .

alabilirsiniz.

14. Tokyo'dan Osaka'ya kadar ( c r e t ) ne kadar

tutar?

257

INDEKS

1. Ek ve t a k l a r , g i b i , kelimelerin / / iinde gsterilmitir.

paralar

2. * ' i i n d e g s t e r i l e n , tercUme olarak k u l l a n l a n Trke kelime ve i f a d e l e r d i r . 3 . T e r i m l e r d n d a Japonca harflerle gsterilmitir. kelimeler kaln

4. Japonca k e l i m e l e r i n sonunda < > iinde g s terilen, o k e l i m e l e r i n TUrke k a r l k l a r dr. 5. Japonca kelime ve e k l e r l e k a r a b i l e n TUrke kelime ve e k l e r i n sonuna, ve sadece TUrke i l e i l g i l e n e n t e r i m l e r e (T.) i a r e t i e k l e n mitir. 6. S a y f a l a r a r a s n d a g r l e b i l e n (vd) i a r e t i , g s t e r i l e n sayfa ve bir sonraki sayfa, (vdd) i s e , g s t e r i l e n sayfa ve sonraki s a y f a l a r anlamna g e l i r .

aa, 70 ablatif eki ablatif hali aira, 70 ageru, 160

Cikma eki ' kma hali

aida < ~ d i i (diim, slirece>, 219, 221 a i l e , 250

diiniz

vb.)

aile fertleri, 84 aile yeleri, 228 akiru <bkmak, ylmak>, 100 akraba, 228 akuzatif eki > belirtme eki alak gnlllk bildiren anlatm, 239vd alak gnlllk gstermek iin kullanlan ifadeler, 231 alak gnlllk bildiren ifade, 236 alveri, 256 almak", 229vd "ama", 200, 214 ama, 100, 166 anata <siz>, 68 anata-sama <siz; ok kibar>, 68 anna, 69 ano, 69 anta <sen>, 68 "ara", 219 are, 68vdd /arimasen/, 61vd arimasen, 74 arimasen deita, 74 ari-masu, 82 arkada, 228 aru <var>, 25, 27, 56vd, 60vd, 73, 82vdd, 99 /-aru/, 174 aru (yardmc fiil), 152 asl zne, 187, 191vd asl Japonca kelime, 235 asl Japonca say, 128vd, 142 asoko, 70 /-asu/, 173, 175vd atai <ben>, 68 atasi <ben>, 68

at-te, 82 ay, 99 ayrc edat, 91vd, 112vdd bala balama edat balama edat, 200, 202 bal cmleler, 200 bai <kere, misli>, 134 "bakabilmek", 198 bakari edat, 120 bakkari, 120 "bakmak", 155 ban <gece>, 132 ban <numara>, 134 "bari", 92 basit cmle, 200 "balamak", 148, 172 balang noktas, 104 "be", 92, 222 belirli isim tamlamas, 105 belirli nesne, 93 belirsiz isim tamlamas, 106 belirsiz nesne, 91, 93 belirsizlik, 170 belirtme eki, 93 "ben", 68 bildirme edat, 72vdd, 91vd, 208vd 241 "bile". 92, 118 birim, 129vdd birinci grup fiil, 179, 188, i95 birleik cmle, 200vdd birleik fiil, 88vd, 197 "bir sey", 121 "bitmek", 148 boku <ben>, 68 "byle", 68 "bu", 68 "bugn", 106 "bura", 68 "bu taraf, 70 /byaku/, 125 byoo <saniye>, 134 /ca/, 59 ca arimasen, 74 ca arimasen deita, 74 ca nai, 73

260

ca nai daroo, 73 ca nai desoo, 74 ca nakatta, 73 /caa/, 59 caa arimasen, 74 caa arimasen deita, 74 caa nai, 73 caa nai daroo, 73 caa nai deoo, 74 caa nakatta, 73 canl zne, 83 cansz madde, 152 cansz zne, 83 cansz varlk, 153 /ci/ hecesi, 5 cikan <zaman s r e s i o l a r a k " s a a t " > , 134 cikan <zaman, s a a t > , 220 cosi ( e d a t ) , 90vdd cuu <on>, 124, 135 cuu-man <yz b i n > , 126 cuu-oku <milyar>, 126 cmlenin ana konusu, 113, 115 cmlenin sonuna doru ykselen entonasyon ( t o n ) , 223vd cmle sonu e d a t , 91vd, 222 aku < E l b i s e s a y l a r n b e l i r t i r k e n k u l l a n l r . > , 137 k n o k t a s , 103 Cikma e k i , 103 Cikma h a l i , 94 "kmak", 100 / c i / hecesi, 5 i f t nsz, 13vd Cince, 10 Cince kkenli say, 124vdd ince'den dn kelime, 235 Cin yaz sistemi, 14vdd oo <bin milyar>, 126 "nk", 200 /da/, 59vd, 67 /-da/, 90, 96, 99 da(bildirme edat), 72vdd, 92, 164, 168 /da/ sesi, 146 da sekli, 52,-59vd, 62

daa, 204 "daha", 64 "dahi", 92, 116 dai <Makinalar sayarken kullanlra, 133 da kara,217 dake edat, 119 dakedo, 204 damaksllam nsz, 5 /-dan/ (T.), 96, 102vdd dare, 83 daroo (deoo) <herhalde ~ > , 72vd, 76, 170 datif eki > ynelme eki datif hali ynelme hali /datta/, 59vd datta, 72vd /de/, 41 de, 72vdd, 90, 107, 111 /-de/, 96, 99 de edat, 96vdd de sekli, 52, 59, 61, 65, 206, 221 /-de/ (T.). 111 /de/ (T.), 116 de gozaimasu, 241 deer, 98 "~ deil mi". 222 dekiru(dekimasu) <yapabilmek, yapabilecek gte olmak>, 110, 194, 197 de mo, 208 demo <ama>, 204 demo edat, 112, 117vd /-den/ (T.), 91, 96, 102vdd, 111 "denemek", 155 deru <kmak>, 95, 100 /desu/, 56vd, 60vd, 67 desu(bildirme edat),62, 72vdd, 92, 241 desu kara, 217 /deita/, 57, 61vd deita, 72vd deoo, 72vdd, 76 / d e - w a / , 59 " ~ d i g i (diim, d i i n i z vb.)zaman", 210

261

de (wa) arimasen, 74 de (wa) arimasen deita, 74 de (wa) nai , 73 de (wa) nai daroo, 73 de (wa) nai deoo, 74 de (wa) nakatta, 73 /-dik/ ( T . ) , 48 dilek-sart sekli ( T . ) , 44vd "dinleyebilmek", 198 /-dir/ (bildirme eki; T . ) , 67, 72, 186vd di'li gemi zaman ( T . ) , 28 do <defa>, 133

doo <nasl>, 79 dooite <niin>, 79 "durum", 181

durum eki, 90vd "duyabilmek", 198 "duyduuma gre ~ " , 162 "duydum ki, ~ " , 162 duygu, 222 "duyulmak", 198 dUz cUmle, 162vdd dz cmleye eklenen yardmc sfat, 162vdd dz konuma sekli, 214, 233, 236vd dz konuma seklindeki gemi zaman sekli, 161 dz sekil, 162 dUz ve kibar konuma ekilleri, 27, 239, 240 /e/, 33 e edat, lOlvd, 107, 111 / e / harfi, 102 /-eba/, 44 eba < ~ i s e > , 212, 221 eba sekli, 44 edilgen, 147 edilgen cmle, 178vdd edilgen fiil, 178vdd edilgenlik, 197 edilgen sekli, 152, 196vd, 234 "~ edilirse olmaz", 158 Eitim Bakanl Sistemi, 16 emir kipi, 33vdd emir sekli, 226, 232

en <Japon parasnn birimi>, 134 'en" ( T . ) , 64 /-er (-ir, - r ) / (T.), 48 erkek konumas, 222, 225vdd /-eru/, 174vdd, 195 etken cmle, 178, 182 "etmek", 88 ettirgen cmle, 186vdd ettirgen fiilin edilgen sekli, 190vd ettirgen fiilin temel drt sekli, 190 ettirgenlik eki, 188vd fail > zne "fakat", 200 faktitif cmle > ettirgen cmle fiil, 19vdd, 76vd, 87, 145vd, 206, 211, 214 fiilin alak gnlllk bildiren sekli, 236vdd fiilin drt temel ekim sekli, 20vdd fiilin dz gemi zaman sekli, 208vd fiilin dz konuma sekli, 210 fiilin edilgen sekli, 178vdd, 194 fiilin ettirgen sekli, 188 fiilin gemi zaman sekli, 167 fiilin gemi zaman, 28vdd fiilin gelecek zaman sekli, 170 fiilin olumsuz ekli, 212 fiilin saygl anlatm sekli, 231vdd fiilin soru sekli, 38 fiilin sreklilik kipi, 31vd fiilin art sekli, 44vdd, 212 fiilin imdiki zaman sekli, 166vd fiilin imdiki zaman, 28vdd fiilin yeterlilik sekli, 194vdd fiilin yklem sekli, 27vdd ga <ama>, 214vd, 221 ga edat, 85, *109vdd, 183, 198 "Galiba ~ " , 170 gatsu <ay>, 141 "gecen gn", 219 geili fiil, 88, 172vdd, 186, 191

262

ili fiilden tretilen ettirgen il, 187 .sli fiilli etken fiil, 184 issiz fiil, 94, 172vdd, 191 issiz fiilden tretilen edilgen iil, 184 issiz fiilden tretilen ettirgen iil, 186 mis zaman sekli, 156 lmek", 100, 155 S zaman (T.), 21, 28 itif eki tamlayan eki eklesme ihtimali, 166 -undium > ula .bi", 86vd gibi gzkyor", 168 itmek", 100, 157 <bes>, 124 - ~ , 235 -isoku <cocuk>, 235 -ucin <bey (koca anlamnda)>, 235 zaimasu, 241 rebilmek", 198 rev, 107 .rmek", 155 rUnmek", 198 Srns anlatan soo da (desu), 163 a/ harfi, 116 cimeru <baslamak>, 172 acimeru <~meye baslamak>(yardmc fiil), 148 a <sekiz>, 124, 135 af tann gllnleri, 99 ai <Bir kab dolduracak kadar miktar belirtirken kullanlr.>, 137 ako <kutu>, 130 a1 edat, 91vd lal eki, 90vd areketin ynU, 98, 101 ava durumlar, 254 "~ havas var*, 169 hazu da (desu) < ~ olsa gerek>, 166 /he/ harfi, 102 Hebon-Siki, 16

hece, 3vdd hece tablosu, 4 Hepburn Sistemi, 16 "hepsi", 118 "herhalde ~ " , 168, 170 "herhangi bir. sey". 121 "herkes", 118 "her sey", 118 heya <oda>, 129 hi <gn>, 220 hiki <hayvanlarn saylarn belirtirken kullanlan genel bir birim>, 138 Hiragana, 4, lOvdd hitotsu <bir tane>, 128 hon <Aa, kalem gibi uzun cisimleri saymak iin kullanlr.>, 137 ho i i <arzu etmek>, 110 ho t i (yardmc sfat), 158 /hu/ hecesi, 5 hukuro <torba>, 132 hun <dakika>, 138 hutatsu <iki tane>, 128 hyaku <yuz>, 124vd hyaku-man <milyon>, 126 hyaku-oku <on milyar>, 126 srar, 224. 226 /i/ sesi, 145vd i sekli, 52vd, 56 /i/ ve /u/ nllerinin dmesi, 8vd ii <bir>, 124, 135 iiban <en, birinci>, 64 ii-oku <yz milyon>, 126 " ~ iken", 217vd ikinci grup fiil,179vdd, 189, 195vd iktidarlk > yeterlilik iku <gitmek>, 25, 27, 100 iku (yardmc fiil), 157 "ile", 96, 102vd, 111, 122 i-masu, 82 " ~ Amis*. 162, 168 i-nai, 82 "-ince", 210 inceltilmi nsz, 5 /-ir/ (T.), 186vd

263

/-iru/, 175 iru <~(i)yor> (yardmc fiil), 151 iru <var>, 31, 82vdd, 99 "ise", 92 i-sfat, 51vdd, 75, 77, 86, 88, 145vdd, 206, 208vd, 211vd, 214, 241 i-sfatn dz konuma ekilleri, 53vdd, 210 i-sfatn kibar konuma ekilleri, 56vd i-sfatn kk, 52, 54 i-sfatn tamlamada kullanl, 57vd ^ isim, 66vdd, 74, 77, 86, 88, 108, 167, 170, 214, 216vd, 219, 241 isim-fiil > masdar isimlerin saygl anlatm sekli, 234vd is-sen <bir bin>, 125 istek, 158 istek kipi, 36vd S, 252 S veya toplumda daha yksek seviyedekiler, 228 iaret, 16 iaret kelimeleri, 68vdd iaret kelimelerinin ayrm, 71 /-(i)t/ (T.). 186vd /itasimasu/, 236 i-te, 82 itsutsu <bes tane>, 128 iyelik eki, 105 /-iyor/, 31 /-(i)yor/, 151 izin verme anlamn tayan ettirgen cmle, 193 Japon Sistemi, 16, 95 ka <gn>, 140 ka (soru edat), 38, 74, 91, 222 ka <veya> , 123 kaba emir, 33 kaba emrin olumsuzu, 35 "kabul edeceiniz gibi", 222 "kadar", 92, 105 kadn konumas, 223vdd

kagetsu <ay>, 141 kai <kere, defa>, i35 kai <Ev veya binalarn katlarn belirtmede kul lan i ir.>, 139 kalma eki, 96 kalma hali, 99 Kanci, 10, 14vdd kara <~mek yznden>, 217, 221 kara edat, 91, 95, I03vd, 107, 111 karlatrma, 64, 103vd /-katta/, 54 Katakana, 4, 10, 12vd ken <Evlerin saylar: belirtilirken kullanlr.>, 138 /-kereba/, 212 keredo(mo) <ama>, 204, 215, 221 "ki", 222 /-ki/ (T.), 106 kibar konuma seki i, 214, 231, 233, 236vd, 239vdd kibarlk, 231, 234 kiden <siz>, 68 kikeru <dinleyebilmeit>, 198 kikoeru <duyulmak>, 198 kiku <duymak, dinlecek>, 1S8 "kim" (T.), 83 kimi <sen>, 68 ki rai da <sevmemek,hcs!anmaaak>, 110 kire <dilim>, 130 ko <tane>, 135 koira, 70 koko, 70 kokonotsu <dokuz ta.e>, 128 komaru <g durumda kalmak>, 100 konna, 69 kono, 69 kono aida, 219 konsonant nsz konuma dili, 215, 222, 224 koo, 70 kre, 68vdd Korece, 228 koro <civar (zaman)>: 220 koso edat, 112, 119 koto ga, 195

264

koto ga dek iru(dekimasu)<~ebilir>, 160, 194 koto wa, 195 "koymak", 153 kk, 173 ku <dokuz>, 124 ku 8ekli,52, 54vdd, 65, 75, 88, 206 kudasai(yardmc fiil),33vd, 157vd, 193 .Jjudasaru <ltfetmek>, 157 kumi <takm, kme, grup>, 132 Kunrei-iki, 16 Kun-yomi, 15 kural d fiil, 25, 27 kural d saygl anlatm sekli, 233 kureru <vermek>, 160, 229 kuru<gelmek>, 24, 27, 88, 100, 180, 189 kuru (yardmc fiil), 155vd kuruimu <bunalmak, sknt-ac ekmek>, 100 /-kU/ (T.), 106 kk /ya/ harfi, 11 kk /yo/ harfi, 11 kUcUk /yu/ harfi, 11 kyuu <dokuz>, 124 /-le/ (T.), 96 Latin Alfabesi, 16 lokatif eki > kalma eki lokatif hali > kalma hali "ltfen ~(y)in', 158 /-ma/, 100 made edat, 104vd, 107, 111 ma i <Kagt, mendil gibi maddeleri sayarken kullanlr.>, 133 malum cmle etken elimle man <on bin>, 124, 126 masdar, 19vd, 194, 201 /-masu/(fiilin kibarlk eki),8, 28, 100 masu sekli, 21vdd, 33, 37, 42vd, 100, 146, 206, 213, 231, 236 masu seklinin gvdesi, 146, 206, 221 /-masoo/, 37

/-me/ (T,), 100 meetoru <metre>, 134 "~ mekten vazgeelim(vazgeeyim)", 37 meslek, 107, 252 "~meyi brakalm (brakaym)", 37 "mi", 92, 222 /mi/ (soru eki: T.), 38 tnieru <grlilmek>, 198 mirareru <bakabilmek>, 198 miru <grmek, bakmak>, 198 miru (yardmc fiil), 155 "~mis olursa", 47 /-mis/ (T.), 48 mis'li gemi zaman (T.), 28 mitai da (desu) < ~ y e benzemek: ~ gibi gzkmek: ~ gibi>, 169 mittsu <U tane>, 128 mo edat, 112, 116vd mo i i (desu), 159 mono (cmle sonu edat), 226 morau <almak>, 160, 230 motto <daha>, 64 mottomo <en>, 64 "muhtemelen ~ " , 170 mune <ev, bina>, 131 muttsu <alt tane>, 128 "mmkn", 194 /n/ sesi, 3, 6vd /-na/, 35 /na/, 80, 164, 216 na sekli, 52, 62, 80, 165. 210, 211, 216, 219 nado edat, 121 /-nagara/, 42 nagara <~(y)erek>, 213vd. 221 /-nai/, 28, 54, 59vdd nai, 73, 82 nai sekli, 21vdd, 27vd, 41, 46vd, 76, 179vd, 188vdd /-nakatta/, 28, 55, 59vd /-nakereba/, 44 /-nakute/, 41 nana <yedi>, 124 nanatsu <yedi tane>, 128 nani <ne>, 83

44,

265

nanika, 121 nanka, 121 /-nara/, 45vd, 210 (na) node <~digi(digim.diginiz vb.) iCin>, 216, 221 nara sekli, 45vd /-naraba/, 45vd naru <olmak>, 86vd na-sfat, 51vdd, 53vdd, 75, 77, 86, 88, 146, 206, 2Svdd, 214, 216vd, 219, 241 '* na-sfatn dUz konuma ekilleri, 59vd na-sfat:n isim nitelemede kullanl, 62 na-sfatm kibar konuma ekilleri, 60vdd na-sfatm kkU, 52 na toki, 217 nazal ne, 6 naze <niin>, 79 nazik emir, 33 nazik emrin olumsuzu, 34 /n da/, 81 /n desu/, 81 ne (elimle sonu edat), 222, 224 "ne" (T.), 83 neden, 100, 217 neden-sonu ilikisi, 217 nesne, 19, 66, 88, 90, 92, 110, 147, 152vd, 172, 178, 182, 186, 191vd, 198 nezaket, 228 /ni/, 86, 88 ni <iki>, 124 ni edat, 85, 98vdd, 101, 105, 107, lllvd, 183, 192, 199, 218, 220 /ni narimasu/, 231 ni sekli, 52, 86, 88, 165 ni wa, 199 nii <g'Jn>, 140 Nihon-Siki, 16 nikui <~mesi zor>(yardmc sfat), 147vd nin <kisi>, 140 /-(n)in/ (T.), 91, 105, 111

/-(n)inki/ (T.), 108 niyet, 167 niyet gsteren yklem, 46 niyotte <tarafndan>, 182 /no/, 164, 219 no edat, 78, 91, 105vdd, 111, 211, 224 no da(desu), 78vdd nokta, 16 /no nara/, 211 (no) nara < ~ s e , ~ do|ruysa>, 210vdd, 221 noni <ama, ~(y)e ragmen>, 216, 221 no wa yameyoo(yamemaoo), 37 /o/, 34 "o", 68 /o-/, 23i, 236 o , 235 o- ~ kudasaru(kudasaimasu), 232 o- ~ ni naru(narimasu), 231 o edat, S0, 92vdd, 107, 112, 192, 198 /o/ harfi, 95 "o taraf, 70 o-coo-sama <kz>, 235 odoroku <samak, arrmak>, 100 oku (yardmc fiil), 153 oku <yz milyon>. 126 oku-sama <hanm (kar anlamnda)>, 235 " ~ olan ~ ", 107 olaslk, 170 "olmak", 86 " ~ olsa bile". 208 " ~ olsa da", 208 olumlu yklem, 119 olumsuz etkili edilgen, 185 olumsuz geni zaman (T.), 21 olumsuz te sekli, 34, 41 olumsuz ynde etkilenen zne, 183vd olumsuz yliklem, 119 omae <sen>, 68 * "on bin", 126 On-yomi, 15 /-oo/, 36vd "ora", 68

266

,re <ben; kaba>, 68 orta. 48vd, 201 /-osu/, 175 osaru <sylemek: kibar>, 25, 27 owaru <~meyi bitirmek> (yardmc fiil), 148 tmlU UnsUz, 11, 13 tUmsUz Unsuz, 11, 13 "yle", 68 "yleyse", 204 zne, 19, 66, 90vd 97, 109vd, 113, lP, 152vd, 167, 172, 178, 182vd, 186, 199 zneyi olumsuz ynde etkileyen edilgen cmle, 183vd partisip orta pasif cmle edilgen cmle predikat yklem /pyaku/, 125 /-ra/, 47, 210 "ramen", 214 /-rareru/, 180, 190, 196 raii (desu) <~gibi gzUkyor>, 168 /-reru/, 176, 179 ri <kisi>, 140 rivayet anlatan soo da (desu), 163 roku <alt>, 124, 135 Rooma-ci, 16 /-ru/, 173 sa (cmle sonu edat), 226 saat, 99 "sadece", 119 sae edat, 112, 117vd sar kef, 6 sai <yas>, 136 "saklamak", 154 /-sama/, 234 san <Uc>, 124, 135 /-san/, 234 sara <tabak>, 131 /-saseru/, 189 satsu <Kitap, defter gibi maddeleri saymak iin kullanlr.>, 136 sayg, 234 sayg dili, 227vdd

sayg gstermek iin kullanlan i ifadeler, 231 s'aygl ifade, 231vdd, 239vd say, 124vdd saylarla birlikte kullanlan birim, 129vdd /-se/ (di'lek-sart, T . ) , 39. 212 sebep, 97, 103 sedal UnsUz > tml nsz sedasz UnsUz tmsz UnsUz selamlama, 244 "sen", 68, 228 sen <bin>, 124 sen-man <on milyon>, 126 sen-oku <yz milyar>, 126 /-seru/, 188 sesde kelime, 7 sfat, 50vdd, 108, 167, 170, 194, 214 sfat-fiil orta sfatn yan yana kullanlmas, 65 sra cmleler, 200 /si/ hecesi, 23 /-sin/ (T.), 67 /-siniz/ (T.), 67 "siz", 228 soira, 70 soko, 70 soku <Ayakkablar sayarken kullanlr.>, 139 sonna, 69 sono, 69 soo, 70 soo da(desu) <~ecege benzemek>,150 soo da(desu) <~imis>. 162vdd sore, 68vdd sorekara <ondan sonra), 203, 221 soretomo <yoksa>, 205, 221 soru cmlesi, 170, 222vdd soru kelimesi, 38 soru zamiri, 109 so'ru zarf, 79 sosite <ve>, 40, 202, 221 szlk sekli, 21vdd, 28, 33', 35vdd, 44, 76, 160vd, 170. 195vdd, 212

267

szlk sekli /-iru/ veya /-eru/ ile biten fiil, 24vd szlUk sekli /-ru/ ile biten fiil, 24vd, 27 szlUk seklinin son hecesi, 23 /-su/, 173, 176 sugiru <fazla ~ > (yardmc fiil), 149 sukida <sevmek, hoslanmak>, 110 suru <yapmak, etmek>, 24, 27, 88vd, 180, 189, 194, 197 suruto<yle Jdunca, o zaman>, 203vd, 221 sre bildiren yan cmle, 219 "srekli olarak", 120 sreklilik, 85, 151 ahs eki (T. ), 20 sart, 213 sart birleik geni zaman sekli (T.), 44vd sart eki (T.), 212 Sarti yan cUmle, 212 ahs zamirleri, 68 i <drt>, 124 /si/ h e c e s i , 5 , 2 3 sii <yedi>, 124 sika edat, 112, 119 ikai <fakat, ama>, 204, 221 /simasu/, 236 imau (yardmc fiil), 154 oosei <ben>, 68 "syle", 68 "su", 68 sunkan <an>, 220 suppatsu-suru <hareket etmek>, 95 "sura", 68 "su taraf", 70 uu <hafta>, 220 phe, 222 /t/ sesi, 196 taba <deste, demet>, 131 tai <~mek istemek>(yardmc sfat), 146 taksz isim tamlamas, 106 tamlanan isim, 105 tamlayan eki, 105

"tane", 128 tanma, 248

tara

<~diyse,

~se,

~(y)ince>,

208vdd, 221 tara sekli, 47 A e / , .65 te sekli, 21vdd, 28, 31, 33, 39, 47, 85, 150vdd, 193, 206, 221 te sekli + kara < ~ dikten sonra>, 207, 221 te sekli + mo < ~ s e de, ~ s e bile>, 208, 221 temee <sen; ok kaba>, 68 temel cmle, 205, 216vd temel cmle (temel cmlecik), 201 temel say, 129, 133 temel say sistemi, 124vdd to edat, 102vd, 107, 111 , 122 to <~(y)ince, ~ ise>, 213, 22i toki <~dii (digim, diiniz vb.) zaman>, 217vd, 221 toki ni < ~ iken>, 218, 22i tokoro, 161 tokoro da (desu) <~mek zeredir>, 161 tokoroga <ama, ne var ki, ar.cak ne var ki>, 204, 221 tomo (cmle sonu edat), 226 too <on>, 128 too <bas: Byk hayvanlar sayarken kullanlr.>, 136 toi <sene>, 220 A s / sesi, 196 /-tsu/, 128, 142 A s u / harfi, 13 /tsu/ hecesi, 5 tsubo <alan ls birimi>, i 32 tsubu <zerre, tane, damla>, 130 tsuitai <ayn birinci gn>, 140 tsukareru <yorulmak>, 100 tsuki <ay>, 141, 220

tsumori da (desu) <~mek

niyetinde

olmak>, 167 tsumori ga aru (arimasu), 167 tsumori ga nai (arimasen), 167

268

tsuzukeru < ~ m e y e devam etmek> (yardmc fiil), 148 TUrk Alfabesi, 10 /-u/, 173vdd /u/ sesi, 4, 145vd ula, 38 vdd, 150, 201, 205vdd ula (T.), 21 uzun Unlu, 4 Ulyt grup fiil, 180, 188, 187 UnlU, 4vdd Unlu uyumu, 81 UnsUz, 5vdd var", 82vdd, 152 ve', 103, 122, 200 "ve benzerleri", 121 "ve saire", 121 "vermek", 228 "veya", 122vd virgUl, 16, 200 vokal UnlU vurgu, 7 /wa/, 61 wa edat, 58, 85, 109, 112vdd, 183, 188, 223 /wa/ hecesi, 5 wa <Kuslarn saylarn belirtirken kullanlr.>, 138 wa ikenai (ikemasen), 158vd wa naranai (narimasen), 158vd watakui <ben>, 68 watai <ben>, 68 /wo/, 86 "ya", 82, 222 ya edat, 121, 123 /ya/ harfi. 13 yabanc evre, 228vdd "ya da", 123 "yahu", 222 yakn evre, 228vdd "yaklak", 120 yaln hal, 91, 105, 111 'yalnz', 119 yan cmle (yan cmlecik), 110, 201 "yapabilmek", 194 "yapmak", 88 yardmc fiil., 31, 145vdd

yardmc sfat, 145vdd, 162 yar bamsz cmle, 215 "yarn", 106 yaru <vermek>, 160, 229 /-yasu/, 176 yasui<~mesi kolay>(yardmc sfat), 147 yasa daha bUyk olanlar, 228 yattsu <sekiz tane>, 128 /-(y)e/ (T.), 98, 100, 111 /_(y)e ~-(y)e/ (ula; T . ) , 39, 43 "~(y)e kadar", 104, 111 /-(y)ecek/ (T.), 48 /-(y)en/ (T.), 48 yer, 99 "yer", 161 '/-(y)erek/ (ula; T.), 38, 42, 213 "yerletirmek", 153 yer tamlaycs, 66, 80, 147, 187, 181vd yeterlilik, 110, 184vdd, 197 yeterlilik cmlesi, 188 yeterlilik sekli, 137 "~yi hissettiriyor", 168 /-(y)i/ (T.), 80, 111 /-(y)im/ (T.), 67 /-(y)in/ (emir ekli; T . ) , 33 /-(y)ince/, 213 /-(y)iniz/ (emir sekli: T . ) . 33 /-(y)ip/ (ula; T.), 38, 150, 206 /-(y)iz/ (T.), 67 yo edat, 224vdd /yo/ harfi, 13 yon <drt>, 124 /-yoo/, 37 yoo da(desu) <~gibi; ~ ye benzer>, 164vdd yooni, 86vd yooni naru, 86vd yori edat, 64, 103vd, 107, 111 yorum, 222 yottsu <drt tane>, 128 ynelme eki. 98, 100 ynelme hali. 94. 187, 191 /yu/ harfi. 13 yUklem, 19, 50, 66vd

269

/za/ hecesi, 5 zaman, 98 "zaman", 217 zaman gsteren yan etimle, 217 zamir, 109 zarf, 19, 205 ze (cmle sonu edat), 226 /ze/ hecesi, 5 zo (cmle s-onu edat), 226 /zo/Mfcecesi, 5 zorlayc emir, 33 zorlayc emrin olumsuzu, 34vd /zu/ hecesi, 5 . ,

270