Trk Eitim Bilimleri Dergisi Bahar 2009, 7(2), 237-

YEN TRK SNEMASINDA KADININ TEMSL SORUNU BALAMINDA GTMEK FLMNDE DEEN KADIN MGES
Tuba ELMACI*
ZET
Trk Sinemasnda kadn konusu 1980li ylara gelene dek ok nemsenmeyen ve yerleik toplumsal cinsiyet kodlarnn dna kamayan bir sre izlemitir. Pek ok kadn starn yer ald Yeilam Sinemasnda kadn salt bir grsel malzeme olarak kullanlm genellikle zne konumunda deerlendirilmemitir. 1980li yllarda ise ykselen feminist hareketin etkisiyle kadn merkeze alan sinematografik anlatlar retilmi fakat kadn sorununu gndeme tama gibi iyi niyetli balanglara ramen ekilen marjinal rneklerle mevcut ortam iyi deerlendirilememitir. 1990 sonras gelien Yeni Trk Sinemas ise tam bir erkek sinemas olarak gelime gstermi ve kadnlar bu sinema ierisinde patriyarkal sistemin dnda resmedilen bir zne konumuna ekilememitir. Bu dnemde ekilen fakat genel olarak politik sinema ierisinde deerlendirilen Gitmek filmi, yeni sinemann baskn erilliinin dnda bir rnek olarak kadnn temsil sorunu zerine yeniden dnme frsat sunmaktadr. Film zgr grnen bir kadn karakterin toplumsal cinsiyet asndan babaerkil ideolojinin karsnda gelitirdii gndelik taktiklere odaklanrken; kadn karakterin kendisini nispeten zgr bir ekilde ifade edebilme koullar da yerleik gzellik algsnn dnda yer almasyla gerekleir. Bu alma, eril nazardan syrlm bir karakter zerinden yaratlan kadn, zne olarak kurabilen anlat inasnn olanakllnn kstl rneklere ramen hala mmkn olduunun aklanmasn amalamaktadr. rnek film temelde feminist film eletirisi yntemi ile incelenmitir. Toplumsal cinsiyet ekseninde deerlendirilen filmde ayrca toplumsal ilikileri deifre edebilmek iin de sosyolojik zmleme yntemi de kullanlmtr. Anahtar Kelimeler: Gitmek Filmi, Yeni Trk Sinemas, Kadn mgesi.

THE CHANGING IMAGE OF WOMAN IN THE FILM CALLED GTMEK IN CONTEXT OF THE QUESTION HOW WOMEN ARE REPRESENTED IN NEW TURKISH CINEMA Summary
The woman subject pursued a process which was often disregarded or could not go beyond established gender codes until 1980s. In Yeilam Cinema where many female artists take roles, women were used only as a visual component and were not evaluated as a subject. Under the influence of the feminist movement rising in 1980s, cinematographic narrations focusing on women were produced. However, the current environment could not be evaluated in a good way through the marginal examples despite wellmeant beginnings to bringing the woman problem into question. The New Turkish Cinema which appeared after 1990s has developed as a cinema of men. In this cinema, women have not been able to be posited in a position away from the patriarchal system. Gitmek cast shot in this period but considered generally as a political film gives the opportunity to rethink over the representation of women away from the dominant masculinity. While the film focuses on the daily tactics practiced by a seemingly free woman against the patriarchal ideology, the conditions under which this woman expresses her freely are shaped by her being outside the general and established perception of beauty. The goal of this study is to make it clear that it is possible to construct a narration that posits a female character emancipated from the masculine perspective as a subject. The sample film has been analyzed through the method of feminist film criticism. In the film evaluated within the axis of gender, the method of sociological analysis has been used to decipher social relations. Keywords: Gitmek Movie, New Turkish Cinema, Woman Image.

r. Gr. Dr., anakkale 18 Mart niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi, Sinema TV Blm.

letiim 2003/18

186

T. Elmac

GR Trkiyede sinemann balangcndan itibaren kadn sorunu genelde arka plana itilmi, susturulmu bir olgudur. Kadnn kltrel temsil alannda bir zne olarak yer alma koullar uzun yllar boyunca da geliememitir. Kadn starlarn n plana kt ve Trkiyede sinemann altn an yaad Yeilam dneminde bile kadnlar toplumsal alana itilmi ikincil konumlarnn dnda bir varlk gsterememilerdir. zellikle Melodram tr ierisinde yer alan bu kadn imgeleri de trn kendi yaps gerei eril iktidarn birer taycs, aktarcs konumunda kalmtr. Kadnlarn toplumsal cinsiyetten syrlm zneler olarak varolabilme koullarn yaratan toplumsal ortamn da eril iktidarca sk bir denetim altnda tutulduu toplumsal yaplarda, bunun tersi de ok mmkn olamamaktadr. Beklenen deiim hatta dnm uzun yllara yaylmaktadr. Trkiyede kltrel temsil arac olarak sinemann kadn imgesine en ciddi bak 1980li yllarda gzlenmi ve iyi niyetli abalar olarak sinema tarihindeki yerlerini almtr. Fakat o dnem izleyicisini kaybetmi bir sinema vardr. Bu filmler de kendi ilerinde nispeten sorunlu anlatmlarla istedikleri etkiyi yaratamamlardr. 1990 sonrasnda kendi sinema dilini yaratmaya alan yeni ynetmen kuann sinemaya girmesi, ucuzlayan sinema teknolojilerinin film retim srecine salad olumlu katklarla gelien ve deien yeni bir sinema ortaya kmtr. Fakat ortaya kan bu yeni sinema, odan kadn imgesi yerine baskn bir eril imge anlatmna evirmitir. Dolaysyla da kadnn kltrel temsildeki sorunlar, artk yanl gsterilmesinin tesinde, grnmez bir hal almtr. Yeni sinema arlkl olarak eril bireyin varolma sorunlar, dostluklar ve kltrel boalmlarna (zellikle de milliyeti sylemle) ynelmitir. Bu amala incelen Gitmek filmi (Hseyin Karabey, 2008) yeni sinema ierisinde naif olmakla birlikte politik balamndan ayr olarak kadn imgesi zerinde yeniden dnme frsat vermektedir. Filmin gerek kendi hikayesi, gerekse gsterimi sonrasndaki patriyarkal tartmalar ile bu anlamda filmi farkl bir alana tamtr. Bu nedenle almada seilen rnek film, ba kadn karakter zerinden feminist film eletirisinin temel paradigmalar erevesinde incelenmeye allacaktr. Feminist film eletirisi; perdedeki kadn imgelerinin doal bir kadnlk durumunu deil, babaerkil ideolojileri uygunluk asndan kullanlan filmsel anlat stratejilerinin ina ettii toplumsal kimliklerin yansmas olduunun gzler nne serilmesine yardmc olmutur. (zden 2004:195) Feminist film eletiri bu anlamda kadnn kendi biyolojik cinsel kimlii yerine toplumsal olarak kodlanan ve babaerkil ideolojiyi pazarlayan toplumsal cinsiyetini tartma olana vermektedir.
Gz 2011, Say:33

Yeni Trk Sinemasnda Kadnn Temsil Sorunu Balamnda Gitmek

187

Bu alma kapsamnda kadnn bir zne olarak varolma mcadelesinde nasl yalnzlatrld, beden tahakkmnn ve beden mlkiyetiliinin kadnl ne ekilde kurgulad ve politik sinemann odanda yer alan bir film olmasna karn Gitmek filminin kadn merkeze alan hikayesi ile feminist eletiri perspektifinden yeniden okunmasn amalanmaktadr. Toplumsal cinsiyetin ana tartma konularndan biri olmas gereinden hareketle feminist film eletirisine ek olarak, toplumsal ilikileri ortaya koyabilmek iin sosyolojik zmleme yntemi de kullanlmtr. Kadnn toplumsal yap ierisindeki yerinin tam olarak zmlenebilmesi ona atfedilen toplumsal kodlarn deifresi kadnn toplumsal yap ierisindeki hakkettii konum zerindeki olumlu dncelere zemin hazrlayacaktr. Sosyolojik eletirinin salayaca bu katklar mevcut almann iddia ettii gibi kadnn zgrlemesi, ona dayatlan rol modelleri reddedebilmesi ve de hakettii toplumsal konuma ulaabilmesinin de olanaklarn tartmas asndan nemlidir. Bu almada rnek olarak alnan Gitmek filmi (Hseyin Karabey, 2008) aada belirtilen temel sorular erevesinde zmlenmitir. -Feminizm ve sinema ilikisi nedir? -Feminist film teorisinin sinemada kadn temsillerini nasl alglamaktadr? -Trkiyede kadn imgesinin sinemada temsil sreci nasl ilerlemektedir? -Yeni Trk Sinemasnda kadn temsillerinde deiim var mdr? -Gitmek Filmindeki ba kadn karakter kadnn toplumsal konumlann nasl yanstmaktadr? -Film balamnda kadnn bedeni zerinde devam edem mlkiyeti yaklamlar gnmzde nasl alglanmaktadr?

1. Sinemada Kadnn Temsil Sorunu ve Feminist Film Teorisi Kadnn sinemada temsiline ilikin ilk ciddi eletirel yaklamlar 60l yllarda ortaya kmtr. 1968te ortaya kan zgrlk hareket de pek ok alanda radikal saylabilecek klara ve olaylara dnsel bir zemin hazrlamtr. Kadn hareketleri de kendilerini daha radikal dnlerle ifade etmeye balam ve eril iktidara sert entellektel klar yapmtr. Feminizmin ilk dneminde sinema ise, kadn hareketi iin bir mcadele alan haline getirilebilecek iletiim aralarndan biri olarak grlmtr. (Nelmes 1998:78) Bu anlamda feminist film teorisine ilikin ilk ciddi entelektel tartmalar da bundan sonra gelimeye balamtr. zellikle Marksist dnrlerin temellendirmeye alt kuramsal kla birlikte

letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

188

T. Elmac

sinemann salt gsterilenlerden ibaret olmad, gstergelerinin de filmsel metinler araclyla dayatld gibi tartmalar ortaya atlmtr. Modernist sinemac Jean Luc Godarda gre de sinema salt babaerkil ideolojinin dikte arac deil, dier insanlarn bizi temsil etmesine bizim admza konumasna bize sunulan imgeleri olduu gibi kabul etmek zorunda oluumuzun koullarn yaratmaya dayanan burjuva sunum anlayn telkin etmeye alan bir aratr. (McBean 1997:81) Tabi ki sinema salt metinsel bir okumann tesinde farkl deikenlerle okunmas gereken bir sreci temsil eder. nk temsiller iinde yer alnan kltrlerden devralnr ve iselletirilerek benliin bir paras haline getirilir.() Kltrel temsiller de yalnzca psikolojik durumlar deerlendirmekle kalmaz toplumsal gerekliin nasl ina edileceine ilikin olarak da, yani, toplumsal yaamn ve toplumsal kurumlarn ekillendirilmesinde hangi figr ve snrlarn baskn kaca konusunda da ok nemli bir rol oynar. (Ryan, Kellner 1997:219) Bu balamda kltrel temsil aralar (tm kitle iletiim aralar dahil) pek ok farkl gr asndan da zihinsel dnmler iin uygun zemini hazrlayabilecek etkiye ve gce sahip olarak grlyorlard. Yllardr film sektrnde deiik ara elemanlar olarak alan fakat ana yaratm srecine pek az kadnn dahil olduu bir sinema pratii gereinden hareketle feminist hareketlerin kitle iletiim aralarna dolaysyla da sinemaya olan yaklamlar da farkllat. Onlara gre;
Film erkeklerin egemenliindeki medyann sunduu tek tipletirilmi kadn imgelerine kar koyacak ve kadnlarn genellikle baml roller stlendikleri erkek egemen toplumdaki ikincil konumlarnn farkna varmalarn salayacak ideolojik bir aygt olarak kullanlabilirdi. Feminist film yapmnn ardndaki amacn ve politik mcadelenin ideolojik zellii de, feminist bir sinema kuramnn geliimini salad. lk dnem feminist sinema kuram, zellikle cinsellik ve sunumu ile bunun erkek egemen bir toplumda erkek iktidarnn egemenlii ile ilikilerin ana ilgi oda olarak benimsedi. (Nelmes 1998:76)

Feminist kuramc Anneke Smelik de sinemann eril iktidarn pekitiriciliini devam ettiren ve yerleik toplumsal cinsiyeti yeniden reten nemli bir ara olma zelliinin altn izer. Hollywoodun sakncal oluunun sebebi, yanl bilin retmesi ve bu filmlerin gerek kadnlar deil sadece ideolojik anlam ykl kadnla ait klie imgeleri gstermesidir. Artk filmlerin anlamlar yanstt deil, ina ettii dnlmektedir. () Geleneksel sinemann anlatsal yaps eril karakteri etkin ve iktidar sahibi olarak kurar. ( Smelik 2008:6)

Gz 2011, Say:33

Yeni Trk Sinemasnda Kadnn Temsil Sorunu Balamnda Gitmek

189

zellikle ana akm film retim srecindeki klieler zerine farkl yaklamlar getiren Claire Jonston ve Laura Mulvey feminist sinema kuram ve pratii zerine ilk makaleleri kaleme alan isimler olmutur. Genel olarak erkek egemen anlay koruyan ve devamn salayan anaakm sinemaya kar karlar ve ataerkil dzeni dolaysyla da onu yanstan sinema anlayn reddedecek, erkek egemen bak ykacak bir sinema retimine ynelinmesi gerektiini savunurlar. Feminist film teorisine psikanalizin zellikle de Freud, Lacan, yapsalclar ve Marksist kuramn etkileri olmutur. Laura Mulvey in psikanalitik kavramlar zerinden zmlemeler yapt ve sinemann nasl hem ieriksel hem de biimsel olarak eril bakn hizmetinde olduunu anlatt Visual Pleasure ve Narative Cinema ( Grsel Haz Ve ykl Sinema) adl makalesi 1970lerden gnmze kadar bu alandaki almalar iin nemli bir referans kaynak olmutur. 1970li yllara gelindiinde kadn aktivistler daha radikal zmlerin uygulamaya geirilmesini savunmaya baladlar. Buradaki ama pasivize edilmi ve kendinden geirilmi kadn imgesini yeniden yaratmak ve bunu yaparken de babann dilini ykarak, gerek bir zne konumuna getirmekti. Bunu da yapabilecek yegane varlk babann dilini kullanmay reddedecek kadn ynetmenlerdi. Kadnn fallik olan dilde temsil edilmediini ne sren Irigaray, Cixousun dncesindekine paralel olarak, kadnn kendiliine kavuabilmesinin yolu olarak kadn zgrlemesini, onun erkek dilinden ve dnyasndan kendisini bamszlatrabilmesine ve kendi dilini kurabilmesine baldr. (Cevizci 2010:564) Bu balamda eer radikal bir dnm isteniyorsa ilk yaplacak ey babann dilinin reddi ile ie balamak gerekmektedir. Feminist sinema bu anlamda avangarde sinema ierisinde daha etkili olacan dnyordu. nk babann sinemasnn hazr ve kalplam yapsnn dna kabilecekleri ve ykc etkinlii gerekletirebilecekleri bir alan olarak gryorlard. Baz feminist sinemaclar da Marksist bir feminist sinemann zellikle de emeki kadn snf zerinden daha etkili bir alan olduunu dnyorlard. Ann Kaplan ise; egemen sinemann gerekliinin uydurma olduunu aklamak iin bilinen sinemasal gelenekleri kullanmann daha anlaml olduunu belirtir. (Nelmes 1998:77) nk yaplan filmler snrl bir izleyici grubuna hitap eden major etkiden uzak dolaysyla da hedeflenen zihinsel dnmn ok gerisinde duran pratikler olarak sinema tarihindeki yerlerini almtr. Dolaysyla da en etkin mcadele yntemi ayn silah kullanmaktan gemektedir. Mulvey de daha sonralar sunum konusunu ar vurgulamann tehlikelerinden bahseder ve erkek

letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

190

T. Elmac

egemen film retiminin gelenekleri iinde alarak deiime neden olmann kar retim olabileceini ne srer. (Nelmes 1998:77) 1980li ylara kadar feminist teorinin tam olarak bir izgide ilerlemedii deiik bak alar ve zm retimlerine gre farkllat grlmtr. zellikle de babann dilinin reddi konusunda oluturulan zmlerin pratikle ok uyumamas kuramn dikte edilen zihniyeti deitirmeye ynelik temel k noktasn da ana odandan kaydrmtr. Nelmes 1980 sonras dnemi tartmalar erevesinde u ekilde zetler:
Baz feministler 1980'lerin banda hala bir kar-cinema ve yap-zc sinema talep ediyordu. Ann Kaplan ve Annette Kuhn, egemen sinema biimlerini paralama gereksiniminin olduunu ve izleyicinin edilgin deil etkin, ykden (narrative) deil, renmekten haz almas gerektiini ne srdler. Feminist kar-sinema genel hatlaryla kategoriye ayrlabilir: birincisi, filmde kadn sesinin olmayn ve phallocentric (penis merkezli) bir dil ve imge sistemi iinde kadnlarn marjinalle(tiril)mesini inceleyen filmler. Mulvey'in filmleri bu tipten rneklerdir. kincisi, Lacanc psikanalizi kullanmlarnda ortak noktalara sahip olan ve kadnlarn bo bir kap, erkek sesinin bir uzants olarak kullanldn gsteren filmler () Psikanalize dayanan feminist bir sinema kuramn btn feministler desteklemedi. Terry Lovell Pictures of Reality (1983) adl kitabnda Lacanc kuram kolektiften ok bireysele nem verdii iin eletirdi ve metinden alnan hazzn sadece cinsel arzuya atfedilmesinden ok daha karmak olduunu ne srd. Feminizm kesinlikle blnm grnyor, ama Jane Pilcher birok kadnn, zellikle de 30 yan altnda olanlarn en geni anlamyla feminizm terimini benimsediini belirtiyor: Ancak bu insanlar ayn zamanda feminizmi, rnein kadnlarn cinsel nesne haline getirilmesi de dahil geni bir sorunlar dizisi ile ilgili olarak tanmladlar. Dierleri ise feminizmi, geni bir alana yaylan bir 'yaam felsefesi' olarak kabul etti. (Nelmes 1998:75)

Feminist film kuram ilk dnemlerde nerdii radikal kopuu yntemin de pratikte uygun olmad tezinden yola karak ayn aralarla savamaya yani babann dilini kullanmaya karar verirken eril sistemden ka yollarn da kltrel temsil alannda tkamtr. Son kertede nerilen kadn tarihsel balamndan koparmadan ama yeni bir zihinsel okumadan geirerek zne konumuna ekme abalar da kltrel temsil aralarn aklc kullanm ile mmkndr. Tm bunlar yeni bir okuma ve grme biimi yaratabilmeyi ve bunu yani bir kuaa retebilmeyi gerektirmektedir.

Gz 2011, Say:33

Yeni Trk Sinemasnda Kadnn Temsil Sorunu Balamnda Gitmek

191

2. Trkiyedeki Sinematografik Anlatda Kadnn Temsil Sorunu Trkiyede sinematografik anlatda kadn, cinselliinden syrlmamsa toplumsal cinsiyet kodlarnn dnda kurgulanmas sz konusu olamamtr. Trkiyede sinema kadnlar bu anlamda sadece gzel nesneler olarak kurdumu, uzun yllar boyunca kadnn kendi iine dnk hibir hikayenin odana yerlemesine izin vermemitir. Aslnda Trkiyede sinema genel anlamda hibir karaktere birey olma frsat vermemi, toplumsal ahlakn tayc unsuru olarak kurgulamay, genel anlamda ka bir sinemay ya da Zeynep Tl Akbal Sualpin deyimiyle ima ile geitirmeyi uygun bulmutur. Zahit Atam da Trkiyede sinema kadn temsillerinin ikinci karakter zerinden yapldn syler ve temel yanllklar ise genel olarak u ekilde toparlar:
1. Eer bir oyuncu, mesela dneminde Trkan oray, birinci oyuncu konumuna ykselse bile, bu kadn toplumdaki ikinci karakter roln sinemada canlandrmaktayd. Yani sinemadaki kurallar kadn oyuncu ticari deeri asndan koyabilse bile, ayn kadn oyuncunun beyazperdedeki temsili, toplum iindeki ikinci karakteri canlandrmann tesine gemezdi. 2. Kadnlar i dnyasz yaratlmlardr. Bizim sinemamzn ne Antigonesi ne de Medeas, hatta bir Rosa Lksemburgu hi olmamtr. 3.Kadna sinemamzda isyankrlk deil, itaat yaktrlmtr. Daha da nemlisi kadn filmsel metinde isyan etmesi durumunda bile, bu kirlenen namusu kurtarmak ya da kirlenmeden nce engellemek, ikincisi ise bozulan nizam yeniden tesis etmek iindir. Dzen salandnda, kadn ikinci karakter rolne rahatlkla dnebilecektir. 4.Filmlerimizde kadn iin namus ok nemli bir snr izer, kadnn hareket alann daraltr, erkek iin ise, sonradan kadir kymetini bilmek ve dahas her zaman tvbe kapsn alp, yeniden tam bir adam olmak mmkndr. Ancak kadn snr anca tvbe deil, Allah affetsinle snrl, benden uzak olsun da, bari bundan sonra slah olsun anlay vardr. 5.Kadnlar filmlerimizde, genellikle erkeklerin tebelle olduklar, yoldan karmak iin ok ciddi uratklar insan olarak izilir. Ayn ekilde, filmlerimizde kt kadnlar genel olarak cinselliklerini kullanarak ktlklerini yaparlar. 6.Filmsel metinde iktidar alanndan kadn zellikle uzak tutulmutur, bu alana girdiinde kadn kadn kimliini kaybetmekte, falluslu etekli bir kimlie brnmektedir. ( Atam ,2011)

Zahit Atamn farkl maddeler olarak ortaya koyduu kadnn konumlannda temelde toplumsal cinsiyete sadakat konusunun, temel deimez
letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

192

T. Elmac

olduu ortadadr. Kadna, gndelik hayatnda dikte edilen her trl toplumsal cinsiyete ilikin toplumsal kod, genel olarak yeniden retilerek ve daha ahlak sylemlerle sinemamzca topluma dikte edilmitir. Bu ahlak slubun uzun yllar sinemada yer almas, kadn bedenini kutsallkla, edepsizlik snrnda iki u alanda tutulmasna neden olmutur. Perdede kadn imgesinin anlamlandrlmasnda kadn, siyah beyaz kadar net bir izgide tutulmutur. Dolaysyla yaratlan kadn tipleri derinlikli bir karakter olma yolunda en ufak bir ilerleme kaydedememitir. Yeilam dneminde kadnn yerleik toplumsal kodlarna paralel olarak, tipletirilme srecine baklmas ise yeni sinemadaki kadn temsillerinin anlalmasn da kolaylatracaktr.

2.1. Yeilam Sinemasnda Kadnn Temsili Yeilam sinemasnda kadnn temsili, genel olarak yerleik toplumsal kodlara uygun bir anlayla gelimitir. zellikle de melodram trnn dayand star sistemi de bu durumun uzun yllar boyunca yeniden retilmesinin en nemli arac durumuna gelmitir. Dnemin star sistemi ierisinde yer alan kadn oyuncularn da kitlelerini kaybetme korkusu nedeniyle kendi zerlerine atfedilen yerleik kodlara uygun rollerde oynamlardr. Bu durum kalplam kadn rollerinin devamllna salayan bir dieri bir dier unsur olmutur. Faruk Kalkan da melodram anlats iinde kadnn temsil biiminin erkek egemen ideolojinin kendisine bitii deerler ve sembollerle yer alabildiine dikkati eker ve 1960lara kadar kadnlar melodram kalplar iinde faziletli anne ve dokunulmam sevgili olarak idealize edilmektedir. Bunun dnda kalanlar ise kt kadn, seks bombas, erkeklemi kadn, isterik kadn, gizemli cinsellik rnei kadn v.s. olarak tek boyutlu, iyi ya da kt kadnlar olduunu ekler (Kalkan 1992:42). 1960lara kadar olan kadn anlatlarnda kadnn konumlannda herhangi bir deiim szkonusu deilken, 1950li yllarla birlikte igcne katlan kadnlar toplumsal alanda daha farkl rollerde grnrlk kazanmtr. Fakat o dnemde sinemada bunun olumlu yansmalarn grmek pek fazla mmkn olamamtr. Hatta bu deiimi yanstan pek ok filmde de grld zere kadnlar toplumsal yozlama ve gelenekten kopma noktasnda ilk fireleri verenler olarak sunulmaktadr. Kadn karakterler olumlu bir sunumda gsterildii filmlerde ise stereotip bellidir: lnceye kadar bekleyen sadk k kadn ile nizamn srdrcs olarak kendini ocuklarna vakfetmi ve geleneksel deerlerin yaatcs olma durumudur. (Atam 2011).

Gz 2011, Say:33

Yeni Trk Sinemasnda Kadnn Temsil Sorunu Balamnda Gitmek

193

Yeilam dneminde melodramlarn dnda kadn figr merkezinde ekillenen ve Fatma Girikin canlandrd gl kadn filmlerinden bahsetmek ve o filmlerin feminist teori asndan yanl okunmalarnn da nne gemek gerekmektedir. Bu filmler; Toprak Ana(1973), Ana Oca (1977), Meryem ve Oullar (1977),Glsm Ana (1982), Ylanlarn c (1986) gibi filmlerdir. Fakat bu filmlerde yal fakat gl kudretli kadn hikyelerinin merkeze alnmas kadnn feminist teori asndan konumlanndaki yanllklar dzeltmez. Tam aksine kadnn cinselliinden syrlarak bir erkek olarak bu toplumsal alanda yaamasnn olanaklln aklar. Kadn olarak gl olabilmenin ve toplumdan sayg grebilmenin koulu kadnlktan feragatte gizlidir. Bu anlamda gl kadn figrler olarak grnen bu filmler, aslnda feminist teorinin tam da karsnda durduu kavramlar (toplumsal cinsiyet kodlarna itaat ve onun devamllna hizmet) pekitirmektedir. Yeilam dneminde genel olarak kadnn konumlandrlnda toplumsal cinsiyete sadk kalnan bir izgide ilerlenmesine karn, ykselen feminist harekete tank olan 1980li yllar kadnn temsilindeki yanllklarn dzeltilme abalarna da zemin hazrlamtr.

2.2.1980 dneminde Kadn Filmleri Kapsamnda Kadnn Temsili 1980li yllarda tm dnyada yeniden ykselen feminist hareket Trkiyede de kendisini gstermitir. zellikle de 1980 ncesi sol rgtlenmelerde yer alan kadn aktivistlerin nclnde, kadn zerine yazlar, yaynlar ve kadnn toplumsal konumlan zerine derin tartmalar yaplmaya balanmtr. Trkiyenin politik ortamnn politika yapmaya yasakland yllar, feminist dnce asndan faydal yllar olarak geirilmitir. Sanat alannda hem konjonktrn getirdii skntlar hem de Trkiyede sinema retiminin deien koullar karsnda farkl tematik araylara ynelmitir. Burak Evren sinema asndan bu dnemi bir frsat olarak grr ve yle tanmlar: Sinemamza bireyin girmesi, zellikle erkek odakl sinemamzda kadnn n plana geerek tm tabularn ykl biraz da deien koullar gerei altst edilii yine 80li yllarn bizlere armaan ettii deiimler zincirlemesinin nemli bir halkasdr (Evren, 1990:7). Kadn sorunlarn odana tayan pek ok aydn, entelektel ve sanat iin sinema da modern kadn zerine fazlasyla dnlmesi gereken bir aland. Daha nce filmlerde kyde ya da gecekondu, fabrikada kendilerine yer bulmulard. Ama ehir merkezinde kadn ya arkc ya da pavyon kadn olarak tanyorduk, imdi modern, yalnz ehirli, ii olan

letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

194

T. Elmac

bir kadn olarak karmzda duruyordu. (Gndodu 1997:12-13) Bu modern ehirli kadnn varolu sorunlar zerine retilen pek ok filmde ise Yeilam ekolnden gelen Atf Ylmaz imzas vardr. Atf Ylmaz, Mine (1981), Bir Yudum Sevgi (1984), Dul Bir Kadn (1985), Aaah Belinda (1987), Kadnn Ad Yok (1988) gibi filmlerle bu dnemin en aktif ynetmeni olmutur. Atf Ylmaz Sinan etin, mer Kavur, Selim leri, erif Gren gibi isimler izlemitir. Giovanni Scognamillo ise dnemi iyi niyetli bulsa da u ekilde eletirir: Kadn filmi dendiinde asl hedef byk kentteki, stanbul gibi bir megapoldeki kadndr. Eski Yeilamn oka ve ou kez kendince anlatt krsal alan ya da kasaba kadn artk pek ilgin deildir, sanki onlara zg sorunlar oktan zlmtr. Ancak orta ya ya da dulluk yalnzlister krsal alanda ister karmak kentte- pek deimiyor, cinsel aray ise hi deimiyor. (Scognamillo 1998:510) Bu balamda retilen filmler kadnn gndelik hayatta karlat ayrmclktan ya da zorluklardan ziyade belli kesim kadnn isel bunalm ile ilgilenmekle eletirilmitir. Bu eletirilere Nezih Erdoan daha fakl bir perspektiften eletirir ve unlar ekler: Bu filmler, gl kadnlarn glerini terk etme fantezilerine oynayarak aslnda erkek seyirciye seslendiklerini dndrtmektedirler. Ancak yknn daha ok kadn bak asndan verilmesi ve erkekle zdeleme srelerinin gz ard edilmesi filmin hitap ettii kesim asndan kafa karkl yaratmaktadr. (Erdoan 1999:123) Kadn sekinci bunalmlar ierisinde gstermenin dnda gndelik hayat ierisinde konumlandran filmler de retilir. Bunlarn en nemlileri: ffet (Kartal Tibet,1982); Fahriye Abla (Yavuz Turgul,1984); Ad Vasfiye (Atf Ylmaz, 1985) Asiye Nasl Kurtulur (Atf Ylmaz, 1985), filmleridir. Kadn filmleri, 1980 darbesi sonras pek ok alanda sekteye urayan anlatm olanaklar ierisinde sesini ykseltebilmi ve de dnemin iktidar tarafndan da zararsz grlm bir konu olmas asndan kendisine geni bir retim alan bulabilmitir. Fakat iyi niyete ve kadnn toplumsal konumuna eletirel bir adan bakmaya almalarna ramen pek ok eletirmen tarafndan kadn sorunun yaklam asndan gereki bulunmam ya da yetersiz bulunmutur.

2.3. Yeni Trk Sinemasnda Kadnn Temsili Yeni sinema ierisinde kadn temsilleri temelde toplumsal cinsiyet kodlarnn kat tayclarnn tesinde farkl ekillerde resmedilmitir. Bu anlamda Yeilam dneminin kat ahlak konumlannn dnda imgeler olarak kendisine yer bulabilmitir. Kadnlar kadn gibi grnmekte, cinselliklerini zgrce

Gz 2011, Say:33

Yeni Trk Sinemasnda Kadnn Temsil Sorunu Balamnda Gitmek

195

yaayabilmekte fakat zne olamamaktadrlar. Ayrca yeni sinemann daha ok eril hikyelere odaklanmas, merkezine erillik krizini tamas nedeniyle kadnlar yeni sinema ierisinde gemiten daha grnmez bir alana tanmlardr. Sabri Bykdvenci ve Ruken ztrk yeni sinemann Yeilamdan farkn yle aklar:
Yeilam'da melodramn klasik zellikleri iler; yani ar ztlklar, tesadfler, yce bir ak ilikisi; filmdeki gerilim kadn ve erkein kavuup kavuamamalanna dayanr. Genellikle mutlu sonla biter filmler. Ama bu srece gelene kadar kt kadnlar cezalandrlr, iyi kadnlar yola getirilir, genellikle iddet uygulanarak bunlar gerekleir ve sonunda kt talihlerini yener karakterler. Genellikle evlenirler, lseler bile birlikte lerek te dnyada kavuacaklarna dair inancmz pekitirirler. Gnmzdeki popler sinemada artk kadnlar bile yer almamakta neredeyse, sadece erkekler var, erkekler aras dayanma ve erkekler arasndaki ilikiler yceltiliyor, erkekliin yceltilmesi son dnem filmlerde ou zaman milliyetilikle de kol kola giriyor. (Dvenci, ztrk 2007:40)

Dvenci ve ztrkn tespit ettii yeni oluan sinema erkek sinemas olarak ykselirken kadn bu sinemann oda olmaktan ok uzaktadr. Kadn figrler genellikle erkek kahraman harekete geiren unsurlar olarak kullanlmaktadr. Kadn karakterin harekete geirici bir unsur olarak kullanld pek ok rnekte ise kadn negatif kurulmutur. rnein Zeki Demirkubuzun Uur (Masumiyet, Kader filmlerinin kadn karakteri) karakteri ok gl ve istediinin peinden koan bir figr olmasna ramen kt bir karakter olarak yk evreninde yer alr. Dahas hayatna giren tm erkeklerin, ailesinin de sonunu hazrlayan bir karakterdir. Zeki Demirkubuzun filmografisinde yer alan hibir kadn karakter de bu anlamda masum deildir. Popler film kanadna bakldnda filmlerin ya kadn cinsel bir meta olarak pazarlayan rnekleri ile karlalmakta ya da erkek karakteri harekete geiren unsurlar olarak resmetmektedir (Kahpe Bizans, Mum Kokulu Kadnlar, Ar Roman, Yandm Ali, ellale, Gecenin Kanatlar, Issz Adam). Popler olmayan film retiminde ise yerleik cinsiyet kodlar Yeilam dnemindeki kadar vurgulu olmasa da retilmeye devam etmektedir. rnein Zeki Demirkubuz dnda popler olmayan kanattan bir ynetmen olarak Nuri Bilge Ceylann derinlikli bir ekilde yer verdii kadn karakterlere bakldnda ise cinsiyeti bakn devam gzlenmektedir. klimlerdeki (2006) sadakatsiz ee tahammle zorlanan, Maymundaki (2008) yaad yasak iliki ile ailesini ktle iten kadn karakterler bu balamda deerlendirilebilir. Dnemin bir baka nemli ismi olan Semih Kaplanolunun filmografisi de kadn zerine dnmekten ok uzaktr.
letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

196

T. Elmac

Kadnlar 1990l yllarla birlikte yeni sinema olarak adlandrlan dnemde kendilerine gemiten ok farkl bir konum bulamamlardr. Hatta kadnlar zerine ina edilen anlatlar yeni sinema ierisinde yok denecek kadar azalmtr. Kadnn toplumsal konumlandrlndaki grece deiim ya da geliim kltrel retim alanndaki grnmleri ile paralellik gstermemektedir. Bu da yerleik zihniyetin hala kltrel alanda devam ettiinin en nemli gstergesi gibi durmaktadr. Ataerkil yapy olaanlatran ve devamllna hizmet anlaynn hakim olduu bir yapda bulunan sinema iin derinlikli kadn hikayelerine odaklanmak olduka zordur. Konjonktrn ykselen milliyetilik dalgasndan etkilenmesi ise daha fazla eril hikayeyi sinemaya kazandrmakta sessiz, kimliksiz kadnlar ve ulusun namusu faziletli anneler olma durumuna daha da yaklatrlmaktadr. Anlatlarda, kadnlar ikincil konuma ekilmekte, biyolojik fark ataerkil yap tarafndan ideolojik olarak da dayatlmaktadr.

2.3.1. Gitmek Filmi Film, stanbul'da yaayan tiyatrocu Aya ile Kuzey Irakl tiyatrocu Krt Hama Ali arasndaki ak ilikisini anlatr. Hama Ali ve Aya Trkiye'de ekilen bir film setinde tanr ve k olurlar. Film ekimleri bittikten sonra Hama Ali Irak'a, Aya ise stanbul'daki tiyatro almalarna geri dner. Irak'ta Amerikan igali ile birlikte savan patlamasyla birbirlerine ulamalar zorlar. Sadece telefonla birbirlerinden haber alarak ilikilerini yrtmeye alan ift iin savan ilerleyen zamanlarnda telefonla grmek bile ok zorlar. Hama Ali Ayaya srekli, video mektuplar gnderir. Aya bu duruma daha fazla katlanamaz ve Kuzey Iraka aknn yanna gitmeye karar verir. nce Irak snr, Van, Urumi (ran) ve randa kk bir kasabada sonlanan yolculuuna kar. Hama Ali ise rana Ayann yanna gitmek isterken vurularak lr. Aslnda film feminist eletiri asndan tehlikeli bir konumdadr. nk Aya karakteri bir erkek iin hereyi feda edip, geride brakp gitmektedir. Bu anlamyla film, feminist eletirinin kadn erkee gre konumlandran ve anlamlandran tavra kar olan duruunu sekteye uratmakta gibi grnmektedir. Fakat burada asl nemli olan; bir kadnn kendi arzular ve isteini vatan, namus ya da herhangi bir toplumsal dikte iin feda etmemesidir. Bu filmde asl zerinde dnlmesi, odaklanlmas gereken alan kadnn kendisini bu toplum iin yok saymamasdr. Kadnn bedeni toplum tarafndan kurulmu olduu iin o yerleik bir dile aittir. Kadn bedenine ilikin her trl imge de bu anlamda yani simgesel alanda bir

Gz 2011, Say:33

Yeni Trk Sinemasnda Kadnn Temsil Sorunu Balamnda Gitmek

197

anlamlar kmesine dahildir. Dolaysyla da kadn bedeni salt kendi varl ile bile bir anlam aracdr. ou zaman da kadn bedeni zerindeki mlkiyet, kadnn zne konumuna ekilmesi imkanszlatrr. Feminist kuramc Elizabeth Grozs da bedeni bu anlamda toplumsaldan bamsz dnlemeyecei gereinden hareketle unlar ekler: Gvde tarih ve kltr tesi deildir . Hibir biimde doal olmad gibi, her zaman ve her yerde toplumsal sreler tarafndan iaretlenmi, yazlm ve kaznmtr (Akt:Yeenolu 1997:23). Kadn bedeni kltrn nemli bir taycs olarak tm kodlamalarn adeta kaznd bir kamusal pano gibidir. Aya ise, Zahit Atamn zne konumunda yer alabilmek iin falluslu etekli bir kimlik olarak tanmlad kategoride bir kadn imgesi deildir. Aya aksine kendisini kadn gibi hissettiren bir erkei arzulamakta, onunla birlikte yaamay istemektedir. Kahramann kendisini grece zgr bir ekilde ifade edebilme koullar da kyaslamal gzellik algsnn dnda yer almasyla gerekleir. Bu anlamda film, baklacak kadn imgesi retmek yerine eylemde bulunan konuan bir kadn imgeletirir. rigerayn tanmlad anlamyla fallosentrik (erkee gre belirlenen anlam) bir okumayla kadnn bedeni zel ve seyirlik deildir. Bu da kahraman zgrletirir. Pek ok rnekte olduu gibi kadnlndan ya da grnr cinselliinden syrlm her kadn zne konumuna ekilebilir. Fakat Aya karakteri iin bu sz konusu deildir. O kendi hikayesini kendisi yazar, ve toplumun kendi kimliini onun adna kurmasna izin vermez. rnein kar dairesinde oturan yal adamn Ne id belirsiz bir insansn sen. Evine giren kan belli deil! Ahlakszsn! barlarna Aya, kimse bana nasl yaayacam syleyemez diyerek direnir. Kadnn neler yapabilecei ya da yapamayacan dikte eden toplumsal kod Ayay da sarmalar. rnein gece sokaa kmamal eve akrabas olmayan erkekleri almamaldr. Toplumsal cinsiyet kodlarnn kadn yoksunlatran zihniyetine direnir. O kentte kendi bana verdii mcadelesinde, zgveni tam bir gen kadn olarak yoluna devam etmektedir. Aslnda Hama Aliden beklentisi naif bir sevgi ve yol arkadalnn tesinde bir ey deildir. Yeilamn kadnlar hayatta kalabilmenin koulunu bir erkein evliliine mahkum braklarak yerine getirir. Aya ise Yeilam kadnlar gibi kendisini eksik ya da yoksun dnerek bir erkein varln arzulamaz. O toplum tarafndan dayatlan ikincillie direndii iin ak olduu erkei de onu koruyacak kollayacak bir figr gibi dnmez. Aya ayrca politik eilimleri belli, toplumun dayatt politik ideolojinin dnda duruu olan gen bir kadndr. Aya bu anlamda sradan gen bir kadn deildir. Irak igal protestolarna katlarak siyasal katlmda bulunmaktadr. Mevcut ortam politik bir gzle okumamakla birlikte, tank olduklarn ideolojik

letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

198

T. Elmac

olarak farkl bir perspektiften deerlendirebilmektedir. Aslnda Aya mevcut politik ortama, kendi konumuna verilen tepkiden daha sert tepki gstermez. Ayay hiddetlendiren iki ey vardr: Birincisi Hama Aliye bir trl ulaamamas dieri ise kar komusu olan adamn onu bir kadn olarak ahlakszlkla sulamasdr. Kentte ayaklar zerinde yalnz bana durmaya alan bir kadn olarak bu aalama ya da hakarete tepkisiz kalmamaktadr. nsanlarn onun yaamna mdahale etmesi noktasnda ise olduka nettir. Aslnda sadece kar komusu deil, alt katta oturan yal kadnlar da onu rahatsz eder. Apartman kapsnn geceleri ak kalmasna ilikin uyarlarnn altnda biz senin geceleri ge saatte gelmenden rahatszz mesajn vermektedirler. Aya tm bu toplumsal kontrol mekanizmalarna kar direni ierisindedir. Ayann bir kadn olarak yaadklarn sadece kadn asndan deerlendirme slna dmeden farkl bir gereklie de odaklanmak gerekmektedir. Ayann Hama Ali de bulduu ey sadece kadnla ilikin kayglar ya da arzular deildir. Aya iin ve de toplumun geriye kalan iin toplumsal ilikilerin yoz, s hatta yok derecesine yaklaan duyarszlkla ilerlemesinin birey zerinde yaratt travma sz konusudur. Bu anlamda Aya salt bir kadn olarak deil, bu toplumla bu topluma ramen yaama mcadelesi verirken olduka yldrlmaktadr. Zahit Atam 1980 sonras yklan gven ortamnn (adalete, devlete, insana) insanlar hayat algsn da deitirmesi zerinden kadn temsilleri ile ilgili u okumay yapar. Trkiyenin insan idealin, vefann, karlksz sevginin, her durumda evladnn arkasnda duran insan olarak annenin, her ykntya karn sevgisi iin dayanp bekleyen ileci ein, tutkuyla sevilecek sevgilinin yitiine at dzm, bu anlamda artk genel olarak ak ve akn temsil edici portesi olan kadn kimliini de deforme etmitir. (Atam, 2011) Ayann aknn peinden srkleni hatta saplantl bir ekilde akn aray serveni de akla Yeilam melodramlarndaki sebatla bekleyen deforme edilmi kadnlar getirmektedir. Ayada Yeilam kadnlar gibi alamakta hkrmaktadr fakat, onlardan farkl olarak kadere kar da gelebilmektedir. Ayrca Aya, Yeilam kadnlarnn aksine akn sebatla beklemeyi reddeden bir kadndr. Hama Ali ile yapt bir telefon grmesinde Hama Aliye ben telefonun banda oturup bekleyecek bir kadn deilim der. Aya bu anlamda bekleyen suskun bir kadn deil, aksine amalar dorultusunda harekete gemekten korkmayan cesur bir kadndr. Ayrca Yeilam kadnlar gibi gzellik odakl deildir. Gzel olmayan kadnn yaama ans bulamad Yeilamda Aya kendi bedeni ile bark bir gen kadndr. Dolaysyla

Gz 2011, Say:33

Yeni Trk Sinemasnda Kadnn Temsil Sorunu Balamnda Gitmek

199

o Yeilam imgeleri gibi eril nazarn haz alannda yer almaz. Bu anlamda yeni sinema kadn ister merkeze oturtsun isterse erkein tamamlaycs bir yan role hapsetsin salt gzel olmas zerine odaklamaz. Aya yeni sinemada kendisine verilen ikincil konumlanmann dnda bir kadn imge olarak farkllaan bir karakterdir. Aya kendisinden beklendii gibi suskunlukla kendisini anlatmaz. Barr, arr, kfr eder dahas eyleme geer. O ne istedii bilen bir kadndr. Kendisine verilene raz olmaz. Bu anlamda Aya yaad habitusa ramen zne olmak isteyen, direnen ve bu toplumun kadnlar iin umut vadeden bir karakterdir. Onu ada gl kadnlardan ayran da onun bu zgnldr. Daha nce deinildii gibi Zeki Demirkubuzun Masumiyet ve Kader filmlerinin kadn kahraman Uurun gl bir kadn figr temsil ettii savunulur. Fakat burada Uur karakterinin kendi isteklerinin peinde giden, hayatta tek bana mcadele eden bir kadn karakter olmann dnda feminist eletiri asndan elle tutulan hibir yan yoktur. nk Uur karakteri salt kendisini dnen bencil bir kadndr. Etrafndaki insanlara sadece zarar verir. Kendisine ve ailesine bakan bir adam ldren sevgilisi uruna herkesi yok sayar. Ailesinin felaketine neden olur. Hatta ocuunu bile hapisteki sevgilisi iin gnbegn heba eder. Bu balamda Uur karakteri feminist eletiri asndan zne konumunda bir kadn olmann tesinde negatif kurulmu bir zne olarak yer alr. Aya ise kendi vicdan ile hareket eden insanlar insan olduklar iin seven onlara yalnzca kendi snrlarn atklarnda tepki gsteren bir znedir. Onun ahlak, bakalarna zarar vermek pahasna salt kendi arzularnn peinde komaya izin vermez. O insan olmann deeri zerinden kendisini ve evresini deerlendirir. Bu anlamda yeni sinemann ktcl kadnlarndan farkldr.

SONU Feminist perspektiften deerlendirmeye dayanan bu almada grlmtr ki; feminist hareket 1960l yllarda ortaya ktndan bu yana sinemay kadn hareketi iin bir mcadele alan haline getirilebilecek iletiim arac olarak grmtr. Feminist teori sinemann babann dilini kullanan ve yerleik toplumsal cinsiyet algsn yeniden reten bir ara olmaktan kartlmas, dahas kadnn toplumsal konumlannda eitliki mcadeleye hizmet etmesini savunmutur. zellikle ana akm sinema olarak adlandrlan Hollywood sinemas zerine gelitirdikleri eletiri ve tartmalarla bu feminist film pratiinin ufkunu aacak

letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

200

T. Elmac

kuramsal zeminini yaratmaya almlardr. Amalar suskun,boyun een, edilgen kadn imgesini deitirmek ve gerek bir zne konumuna getirmektir. Trkiyede sinemann servenine bakldnda ise kadnlar asndan ilk dnem sinema ok da olumlu deildir. Kadnlar sadk e, fedakr anne, iffetli kadn olarak sunulmutur. Toplumsal uylama uygun kadn karakterler, Yeilam melodramlarnda bolca ilenmi, yerleik toplumsal cinsiyet kodlar yeniden retilmitir. Hatta toplumsal deiim dnemlerinde topluma atfedilen genel yozlama belirtileri Gurbet Kular filmindeki gibi ilk nce kadn karakter zerinden sunulmutur. Kadn kendi cinsellii ierisinde gl bir figr olamamtr. Gl olan kadn karakterler de ataerkil dzenin devamllndan yana eril zelliklidir. Genellikle de cinselliini terk etmi yal kadn figrleridir. 1970li yllar ayrca kadn bedenin seks filmleri furyas ile iyice nesneletirildii yllar olarak sinema tarihinde yerini alacaktr. 1980li yllarla birlikte kadn konusu zerinde ska dnlm fakat genelde belli snftan kadnlarn isel sorunlar merkeze tanm. Kadn sorununa daha derinlikli bakan filmler az sayda kalmtr. 1990larla birlikte yeni bir sinemac kua sinemaya dahil olmutur. Fakat bu yeni sinema, kadn gemi dnemden daha da olumsuz bir konuma ekmi, kadn olumsuz bir yan figr olarak resmetme eiliminde olmutur. Anlatnn odana aldnda ise ba erkek karakteri gdleyen bir durumda resmedilmitir. Ykselen milliyeti ideoloji ile birlikte yerleik toplumsal algy besleyen anlatlarda grlen kadnlar genellikle suskun ve kaderci bir biimde resmedilmilerdir. Gitmek Filmi ise bu anlamda erkek sinemas olarak gelien yeni sinemada toplumsal cinsiyet perspektifinden farkl bir okumay olanakl klan bir filmdir. Gerekte film kendi ierisinde erilliin kadn bedeni zerindeki tahakkmne ilikin net referanslar vermemektedir. Fakat filmin "Bir Trk kz bir Krte ak olamaz" dncesiyle svire'de Trk Kltr Bakanlnn destekledii ve daha sonra Bakanln giriimiyle Culturescapes Festivali'nden karlmas filmi bu anlamda farkl bir alana tamtr. Kadnn bedeni bir ulusun onuru, erefi, namusunun nesnesi durumuna indirgenmi ve patriyarkal iktidar kendi hegemonyasn gerek hayatta bizzat Ayann kendi hr iradesi ile ynlendirmeye alt bedeni zerinden devam ettirmitir. Deniz Kandiyoti de kadn zerinden gelien bu devlet tahakkmn u ekilde aklar: Kadnlar, etnik/ulusal gruplar arasndaki farklarn yeniden retiminde nemli bir rol oynarlar, kltr tarlar ve ulusal farklarn ayrcalkl belirleyicileridirler; ayrca ulusun anneleri (resmi nceliklere uygun biimde ideolojik olarak tanmlanan bir grev)
Gz 2011, Say:33

Yeni Trk Sinemasnda Kadnn Temsil Sorunu Balamnda Gitmek

201

olma ykn de tarlar. Ulusun talepleri tpk soy, airet ya da akrabalarla ilgili temel sadakat balar kadar zorlayc olabilir; fark bu tr taleplerin erkekler tarafndan deil, devlet tarafndan ve devletin yasal ynetim aygtnca dayatlmaktadr. (Kandiyoti, 2007:163) Gitmek filmine ilikin pek ok tartma kirli eril dil zerinden gereklemitir. Filmin ilk okumasnda temel olarak politik anlamlar retmesi ile gelien srete, kadn karakterin Trk, ak olunan erkein ise Krt olmas zerinden ar milliyeti izgide s eletiriler ykselmesine neden olmutur. Bu eletirilerin ciddiye alnr bir yan olmamakla birlikte, filme ynelik bu eletirinin bu alma balamnda, feminist eletirinin temel problematiklerinden biri olan kadn temsillerinin iktidarn devamllna hizmet eden aralara dntrlmesi asndan deerlendirilmesi gerekmektedir. Politik bir ara olarak sunulduu dnlen film; toplumsal cinsiyet algsnda ikinci snfa itilmi kadnln Trklkle edeer tutulmasn aalama olarak gren bir zihniyetin turnusol kadna dnmtr. Filmin kadnla ya da insanla ilikin gsterdii naif aba bir anda politik bir okuma ile yine kadn bedeni zerinden gelitirilen patriyarkal bir iktidar sava yaratmtr. Kadn bedeni, kadnn kendisinden bamsz olarak zerinde mlkiyet kurulan bir nesne konumundan kurtulmamakta ve eril hegemonyann en byk iktidar alan olmaya ve bu ekilde okunmaya devam etmektedir. Bu balamda feminist yazar Emma Goldmann kadnn geliiminde zellikle altn izdii kadnn kendi varln bir birey olarak ortaya koyma srelerini Aya fazlasyla yerine getirmektedir. Kendisini bir obje olarak deil, bir kiilik olarak ortaya koymaktadr. Hayatn basit, fakat zengin ve derin klarak; kendi bedeni zerinde bakalarnn iddia ettii tm haklara kar koymakta, tanrnn, devletin, bir kulu olmaya kar kmaktadr. Bunu da hayatn tm karmakln ve zn anlamaya alarak, yani kendini toplumun fikirlerinden ve yarglarndan zgrletirerek yapmaktadr. (Goldman, 2011) Kadn bedeni zerinden kurulan kodlar ya da pazarlama taktilerini ykan, gndelik sradanl, naiflii insann yzne vuran bir kadn, anlatnn odana yerletirmesi, filmi feminist teori asndan kayda deer bir alana tamtr. Film aslnda Aya karakterinin doann biyolojik olarak farkl kld iki insan cinsinin ataerkil dzen tarafndan ideolojik olarak da ayrtrma abasna direnme mcadelesidir. Salt politik bir duruu sergilemenin tesinde anlamlar reten, dahas bu kadar erillikle sarmalanm bir sinemada bir gen kzn saf ak zerinden gelitirilen anlatlarn daha iyilerinin nn aacana kuku yoktur.

letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

202

T. Elmac

KAYNAKA Atam, Z (2011) Yeni Trkiye Sinemasnda Kadn http://www.birgun.net/ writer_2010_index.php?category_code=1261404460&news_code=126252 3268&year=2010&month=01&day=03 (Eriim: 20. 10.2011) Bykdvenci, S ve ztrk, R (2007) Yeni Trk Sinemasnda Estetik aray Felsefe Dnyas Dergisi, say:46 Cevizci, A (2010) Felsefe Szl, stanbul:Paradigma yaynlar. Erdoan, N (1999) Seyirci: Popler Elence Biimlenmesi Almlanmas zerine Notlar, Dou Bat Dnce Dergisi, stanbul. Evren, B (1990) Trk Sinemasnda Yeni Konumlar stanbul: Broy Yaynlar. Goldman, E (2011) http://www.felsefeforumu.com/viewtopic.php?f=45&t=2577 (Eriim: 10.09.2011) Gndodu, M (1997) Sinemamzda Bir Dnem Kapanrken, 25. Kare Sinema Dergisi, say:18 Ocak Mart, Ankara. Kalkan, F (1992) Trk Sinemas Toplumbilimi zmir:Sein Yaynlar. Kandiyoti, D (2007) Cariyeler, Baclar, Yurttalar, stanbul:Metis Yaynlar Lorant, S, Englehart L, Karabey, H (Yapmc). & Karabey, H. (Ynetmen). (2008). Gitmek: Benim Marlon Brandom (Sinema Filmi) Trkiye: Asi Filmcilik. McBean, JR (1997 ) Marksist Film Eletirisinin Kuram ve Uygulamas , E. Ylmaz, (ev.), Sinemasal, Say: Ortak kitap1. Nelmes, J (1998) Sinemada Cinsiyet ve Cinselliin Sunumu, E. Ylmaz, (ev.), Say:Ortak kitap-2 zden, Z (2004) Film Eletirisi. Ankara:mge Kitabevi. Ryan, M , Kellner, D (1997). Politik Kamera, E. zsayar (ev.), stanbul: Ayrnt Yaynlar. Scognamillo, G (1998). Trk Sinema Tarihi. stanbul: Kabalc Yaynevi. Smelik, A (2008) Feminist Sinema ve Film Teorisi, D. Ko (ev.), stanbul:Agora Kitapl. Yeenolu, M (1997) Emperyal zne ve Feminist Sylem Toplumbilim say:75

Gz 2011, Say:33