KRENLERDE KULLANILAN ELEMANLAR

VE HESAP ESASLARI

Y.Do. Dr. Mh. smail GERDEMEL
T. Makina Fakltesi


1. GR

Krenlerin ve vinlerin konstrksiyonunda kullanlan standart kaldrma makinalar elemanlar mevcuttur. Bu elemanlarn seimi ve dizayn gerek
DIN gerekse TS gre yaplmaktadr. Geri kalan elemanlar ise uygun hesaplama yntemleri izlenerek konstrksiyon tamamlanr. Krenlerde
kullanlan belli bal standart elemanlar aada belirtilmitir :
a) Tel Halatlar
b) Yk tutma elemanlar (kanca ve bloklar, kepeler)
c) Makaralar ve Makara donanmlar (palangalar)
d) Tamburlar
e) Frenler
f) Tekerlek ve raylar

2. TEL HALATLAR

elik tel halatlar, krenlerde ekme ve kaldrma eleman olarak geni kullanm alanna sahip halatlardr. Tel halatlar yksek mukavemetli
(genellikle 1600 - 1800 N/mm
2
) elik tellerden imal edilir. Tel aplar 0,-2 ila 2.4 mm olan ince teller bir ekirdek tel etrafnda bir veya bir birka
katl olmak zere helis eklinde sarlmasyla kordonlar, kordonlarn bir z etrafnda yine helis eklinde sarlmasyla halat meydana gelir. ekil-
1de tipik bir halatta, z, tel ve kordon gsterilmitir.

ekil-1Tel halat oluturan elemanlar
Tel Halatlarn Yaplar
Tel halat meydana getiren teller, TS 2162 normunda verilen artlara sahip elik tellerdir. Genellikle souk ekilerek veya haddelenerek elde
edilirler. Tellerin etrafna sarldklar z elyaf bir lif veya elik tel olabilir. Her kordonun iinde ve halat meydana getiren kordonlarn arasnda
z bulunmaktadr. Halatn z bitkisel elyaf z ise daha kolay eilebilir, ancak alma ortamnn scaklnn yksek olduu yerlerde elik zl
halatlar kullanlmaldr.

Halatlarn kordonlarnda bulunan tellerin sarm ekline gre adlandrlrlar. Eer teller kordon iinde ayn sarm asna
1
sahip deilse bu
tip kordonlara paralel sarml kordon denir. Bu kordonlarda teller ayn sarm admna
2
sahiptir. Kullanlan tel aplar her katta farkllk gsterir.
Bu tip kordonlara sahip halatlardan bazlar Seale, Warrington halatdr.

Bir kordonu oluturan tellerin sarm as her tabakada ayn ise, bu kordona apraz sarml kordon denir. Bu kordonlarda sarm adm
farkl olduundan teller birbirini apraz keser. Bu kordonlar oluturan tellerin yzey basnc yksektir. Standard halatlar bu tip kordonlardan
oluur.

Halat Tipleri
Halatlar kordonlarn sarl ynlerine gre ve kordonlar meydana getiren tellerin dzenleni ekline gre snflandrlr. Kordonlar meydana
getiren teller ile halat oluturan kordonlarn sarl ynleri harflerle temsil edilir. Kordonu meydana getiren teller saa sarll ise z , sola
sarll ise s harfleri ile gsterilir. Kordonlarn sarm saa doru ise Z , sola doru ise S harfleri ile gsterilir.

Eer halatlar meydana getiren kordonlarn sarm ile kordonu meydana getiren tellerin sarm ayn ynde ise dz sarml, farkl ynde ise
apraz sarml halat olarak adlandrlr (ekil-2). Buna gre halatlar,

a) apraz sarml halatlar
- apraz sa sarml halat s/Z
- apraz sol sarml halat z/S
b) Dz sarml halatlar
- dz sa sarml halat z/Z
- dz sol sarml halat s/S
eklinde snflandrlr.

1
Sarm as = silindire sarlan dorunun (telin) eksen ile yapt adr.
2
Sarm adm = silindirin bir ana dorusu helis erisini ard sra kestii iki nokta arasndaki uzunlua denir.

ekil-2 Halat sarm eitleri

Kordonlarn i dzenleri dikkate alndnda halatlar paralel ve apraz sarml olarak temelde ikiye ayrlr. Bu kordonlara ait ekiller,
ekil-3de grlmektedir.


ekil-3 Tel halatlarda kullanlan kordon eitleri

Yukarda saylan halatlarn dnda dnmeyen halat diye isimlendirilen ve ok sral kordonlu halatlarda mevcuttur. Bu halatlarn i
sralardaki kordonlar dz sarll sol ynl, d sradaki kordonlar ise apraz sarll sa ynl dr. Dnmeyen dier bir halat tr ise oval
kordonlu halatlardr. Burada ise, i sradaki kordonlar dz sarll sol ynl, d sradaki kordonlar dz sarll sa ynl olarak sarlrlar. ekil-
4de dnmeyen halatlara rnekler grlmektedir.

ekil-4 Dnmeyen halatlara rnekler

n gerilmesiz halat olarak adlandrlan halatlar ise imal edilme aamasnda, helis eklinde sarlmadan nce n gerilmeleri azaltmak iin
deforme edilirler. Bylece kordon iinde helis eklinde sarldklarnda dnmeye meyletmezler yani almazlar. Bylece daha uzun mrl halat
elde edilir ve daha kolay eilir.

Tel Halatlarn Gsterimi
Tel halatlar TS 1918 normunda standartlatrlm haldedir. Buna gre bir tel halatn gsterimi:
Halat 20 TS 1918/10 - L T 1570 s/Z
20 : halat anma ap [mm]
TS 1918/10 : halatn kordon tipine gre bulunduu norm ve fy numaras
(rnek olarak STANDARD halat fy numaras 10)
L : halatn z malzemesini belirtir (rnek Lif zl)
T : halat meydana getiren tellerin zelliini gsterir (rnek plak Tel)
1570 : halatn kopma mukavemetini belirtir (rnek 1570 N/mm
2
)
s/Z : halatn sarl eklini gsterir (rnek apraz sa sarml halat)

Tel Halatlarn Hesap Esaslar
Halatlarn mukavemet hesaplar ekme gerilmesine gre yaplr. Burada kopma kuvveti deiik ekillerde ifade edilir. Halatn teorik kopma
kuvveti (Ft) ; halatn metalik kesit alan
3
ile anma mukavemet deerinin arpmna eittir.
F A
t m B
= o [N
Halatn en kk kopma kuvveti (Fmin) ; halatn teorik kopma kuvveti ile yapm katsaysnn arpmna eittir.
F F k
t min
= [N]
Halat yapm kayb ise, halatn deney kopma kuvveti ile gerek kopma kuvveti arasndaki orandr. Bu oran halat tipine gre Tablo-2de TS 1918
normundan verilmitir.

Tablo-2 Halat tipine gre metalik kesit faktr (f) , yapm arpan (k) ve arl (g)
Lif zl halat elik zl halat
g
kg/m.mm
2

k f g
kg/m.mm
2

k f
1x7 - - - 0.9000 0.7700
1x19 - - - 0.8300 0.8800 0.7600
1x37 - - - 0.8700 0.7500
6x7 0.9682 0.9000 0.4700 0.9181 0.8379 0.5452
8x7 1.0200 0.8700 0.4350 0.9427 0.7777 0.5742
6x19 Filler 0.9682 0.8600 0.5000 0.9181 0.8007 0.5800
8x19 Filler 1.0200 0.8400 0.4450 0.9427 0.7509 0.5874
6x19 Seale 0.9682 0.8600 0.4900 0.9181 0.8007 0.5684
8x19 Seale 1.0200 0.8400 0.4350 0.9427 0.7509 0.5742
6x19 Warrington 0.9682 0.8600 0.4900 0.9181 0.8007 0.5684
8x19 Warrington 1.0200 0.8400 0.4350 0.9427 0.7509 0.5742
6x36 Warrington Seale 0.9682 0.8400 0.5000 0.9181 0.7821 0.5800
8x36 Warrington Seale 1.0200 0.8200 0.4450 0.9427 0.7330 0.5874
6x35 Takviyeli Warrington 0.8400 0.4800 0.7821 0.5568
6x19 Standard 0.9682 0.8600 0.4550 0.9181 0.8007 0.5278
6x37 Standard 0.8250 0.4550 0.7681 0.5278
6x24 Standard 7 lif z. 0.9880 0.8700 0.4100 - - -
18x7 Dnmeyen 0.9373 0.7800 0.5200 0.9295 0.7579 0.5512
10x10 Dnmeyen 1.0300 0.8600 0.4400 0.9894 0.8329 0.5586
34x7 Dnmeyen 0.9373 0.7500 0.5300 0.9375 0.7427 0.5459





3
Halatn metalik kesit alan : halat meydana getiren btn ince tellerin kesit alann toplamdr. Am=SAi
Halat Tipi
Halat mrne Tesir Eden Etkenler
Halatlarn mrne tesir eden etkenler sekiz ana balk altnda toplanabilir.
1. letme artlar.
2. Halat eilmesi
4
.
3. Tel kopma mukavemeti, 1300 N/mm
2
den 1600 N/mm
2
ye karldnda bir miktar artm grlr.
4. Yiv ekli ve malzemesi, telin yzey basncn etkileyeceinden mre etkisi olur.
5. Halat yap tipi ve imalat ekli.
6. Halatlarn yalanmas, TS 8153 normuna uygun yaplmaldr.
7. Korozyon, etkisi ancak galvanizeleme (inko ile kaplama) ile azaltlr.
8. Tel kalnl, arttka halatn mr artar.

Tel Halatlarn Servisten Alnmas
Gzle grlebilen kopmu tel says belli bir deere ulatnda halat servisten alnmaldr. Eer bir kordon kopmas grlrse hemen halat
iletmeden alnr. Korozyon tehlikesinde bulunan halatlarn ayrca i yaplar da dikkate alnmaldr. DIN 15020 normunda verilen bir tel halat
servisten almak iin kopmu tellerin snr saylar Tablo-3de grlmektedir.
Tablo-3 Tel halatlarn iletmeden alnma snrlar (DIN 15020 normundan)
Tel halattaki Gzle grlen kopmu tel adedi
tayc tel
adedi
5

letme Grubu
IE, ID, IC, IB, IA
letme Grubu
2, 3, 4, 5
n apraz Halat Dz Halat apraz Halat Dz Halat
6 d
6
30 d 6 d 30 d 6 d 30 d 6 d 30 d
= 50 2 4 1 2 4 8 2 4
51 - 75 3 6 2 3 6 12 3 6
76 - 100 4 8 2 4 8 16 4 8
101 - 120 5 10 2 5 10 19 5 10
121 - 140 6 11 3 6 11 22 6 11
141 - 160 6 13 3 6 13 26 6 13
161 - 180 7 14 4 7 14 29 7 14
181 - 200 8 16 4 8 16 32 8 16
201 - 220 9 18 4 9 18 35 9 18
221 - 240 10 19 5 10 19 38 10 19
241 - 260 10 21 5 10 21 42 10 21
261 - 280 11 22 6 11 22 45 11 22
281 - 300 12 24 6 12 24 48 12 24
> 300 0,04 n 0,08 n 0,02 n 0,04 n 0,08 n 0,16 n 0,04 n 0,08 n

4
Halat eilmesi, halatn doru durumundan eri duruma gemesi ve tekrar doru duruma gemesidir
5
Kullanlan halatta eer birden fazla tabaka varsa, d tabakadaki teller in says dikkate alnmaldr
6
d ile tel halatn anma ap deerleri alnmaldr.
TEL HALAT APININ HESABI
Tel halatn dier gerilme durumlar ihmal edildiinde, sadece ekme gerilmesine gre zorland kabul edilir. Bu durumda tel halatn ap, S
halat ekme kuvveti [N] ve c halat katsays [mm/\N] olmak zere,

d c S =
dir. Halat katsaysnn deerleri DIN 15020 normunda tablo halinde verilmitir.
Vin ve Krenlerin Snflandrlmas
Vin ve krenlerin snflandrlmasnda alma saati ile ykleme ekline bal olan iletme artlar dikkate alnr. altrma zaman snf,
gnde ortalama saat olarak alnan alma zamanyla belirlenir. Bu hesaplamada ortalama alma zaman, kaldrma makinasnn bir yl iinde
yalnz alma gnleri hesaba katlarak elde edilen ortalama zamandr. Aada snflandrmada kullanlan zaman gruplar verilmitir.

V006 = 0.125 saate kadar V012 = 0.125 - 0.25 saat V025 = 0.25 - 0.5 saat
V05 = 0.5 - 1 saat V1 = 1 - 2 saat V2 = 2 - 4 saat
V3 = 4 - 8 saat V4 = 8 - 16 saat V5 = 16 saatten fazla


Ykleme durumu; kaldrma makinasn tam veya ksmi yklemenin hangi oranda yapldn gsterir. Maksimum (nominal) ykn yzdesi olarak
ykler 3 gruba ayrlr:
- Kk ykler : nominal ykn
7
1/3 ve daha az arlklar
- Orta ykler : nominal ykn 1/3 ile 2/3 arasndaki arlklar
- Byk ykler : nominal ykn 2/3 ile 3/3 arasndaki arlklar

Ykleme durumu yukarda verilen yk gruplarna gre,
- Hafif : az sklkta byk yklerle alma veya kk yklerle ykleme
- Orta : kk, orta ve byk yklerle eit sklkta ykleme
- Ar : her zaman byk yklerle ykleme

Yaplan bu snflandrmaya gre Tablo-4de verilen iletme gruplar belirlenir. letme gruplar IE, ID, IC, IB, IA, 2, 3, 4, 5 eklinde dokuz
gruptan oluur. Kaldrma makinalarn seimi ve elemanlarnn konstrksiyonu iin ilk adm iletme grubunun tespitidir.






7
Nominal yk, kaldrma makinasnn maksimum yk deeridir. rnein 10 tonluk bir liman kreni
denildiinde nominal yk 10 tondur.
Tablo-4 Vin ve krenlerin iletme gruplar


alma zaman
sembolleri

V006

V012

V025

V05

V1


V2

V3

V4

V5

Ortalama gnlk alma
saatleri aralklar
(1 yl zarfnda)
0.125
e
kadar
0.125
-
0.25
0.25
-
0.5
0.5
-
1.0
1.0
-
2.0
2.0
-
4.0
4.0
-
8.0
8.0
-
16.0
16.0
dan
fazla

No Ykleme durumu LETME GRUPLARI
1

Hafif
Az sklkta
byk yk
1E 1E 1D 1C 1B 1A 2 3 4

2

Orta
Eit sklkta
kk, orta ve
byk ykler

1E

1D

1C

1B

1A

2

3

4

5
3

Ar
Genellikle
byk ykler
1D 1C 1B 1A 2 3 4 5 5

Tel halat apnn hesabnda geen c katsays, Tablo-4den seilen iletme grubu ve dier faktrlere bal olarak DIN 15020 normunda
verilmitir. c katsaysnn mm/\N cinsinden deerleri Tablo-5de, c katsays olarak tanmlanan ve birimi mm/\kgf olan katsaynn deerleri de
Tablo-6da verilmitir.

Tablo-5 Tel halat ap iin c katsaylar mm N /
Normal kullanmlar iin Tehlikeli kullanmlar iin
Dnmeyen Halat Dnebilen Halat Dnmeyen Halat Dnebilen Halat
Halat kopma mukavemeti [N/mm
2
]

1570 1770 1960 2160 2450 1570 1770 1960 1570 1770 1960 1570 1770 1960
1E
- 0.067 0.063 0.060 0.056 - 0.071 0.067 - - - -
1D
- 0.071 0.067 0.063 0.060 - 0.075 0.071 - - - -
1C
- 0.075 0.071 0.067 0.067 - 0.080 0.075 - - - -
1B
0.085 0.080 0.075 - - 0.090 0.085 0.080 - - - -
1A
0.090 0.085 0.085 - - 0.095 0.095 0.090

0.095 0.106

2
0.095 0.095 0.095 - - - 0.106 0.106 0.118
3
- 0.106 - - - - 0.118 0.118 -
4
- 0.118 - - - - 0.132 0.132 -
5
- 0.132 - - - - 0.150 0.150 -





Tablo -6 Tel halat ap iin c katsaylar mm kgf /
Normal kullanmlar iin Tehlikeli kullanmlar iin
Dnmeyen Halat Dnebilen Halat Dnmeyen Halat Dnebilen Halat
Halat kopma mukavemeti [N/mm
2
]

160 180 200 220 250 160 180 200 160 180 200 160 180 200
1E
- 0.212 0.200 0.190 0.180 - 0.224 0.212 - - - -
1D
- 0.224 0.212 0.200 0.190 - 0.236 0.224 - - - -
1C
- 0.236 0.224 0.212 - 0.250 0.236 - - - -
1B
0.265 0.250 0.236 - - 0.280 0.265 0.250 - - - -
1A
0.280 0.265 - - 0.300 0.280

0.335 0.335

2
0.300 - - - 0.335 0.335 0.375
3
0.335 - - - 0.375 0.375 -
4
0.375 - - - 0.425 0.425 -
5
0.425 - - - 0.475 0.475 -

Tablo-5 ve Tablo-6da belirtilen dnebilen ve dnmeyen halatlarn eski ve yeni DIN normlaryla, TSdeki karlklar Tablo-7de
verilmitir.

Tablo-7 Halat tiplerinin DIN ve TS normlar
















Dnebilen Halatlar
DIN Standard TS
Yeni Eski Standard
DIN 3060 1918/13
DIN 3065 1918/10
DIN 3066 1918/16
DIN 3057 1918/9
DIN 3058 1918/7
DIN 3059 1918/8
DIN 3061 1918/20
DIN 3062 1918/18
DIN 3063 1918/19

Dnmeyen Halatlar
DIN Standard TS
Yeni Eski Standard
DIN 3069 1918/24
DIN 3070 DIN 6895 1918/26
DIN 3071 1918/25

3. HALAT MAKARALARI

Halat makaralar, kaldrma ve yrtme mekanizmalarnda sabit ve hareketli makaralar olarak halatn dorultusunu deitirmeye yarayan kaldrma
makinalar elemanlarndan biridir. Ayrca halat kollarndaki kuvvetleri dengelemek ve makara takmlar arasndaki uzunluk farklarn gidermek
iin kullanlan denk makaralar da mevcuttur. Kabestan ve manevra tesisleri iin zel makaralar da bulunur.

3.1. MAKARA KONSTRKSYONU

Halat makaralar dkm veya kaynak konstrksiyon olarak imal edilirler. Dvme olarak da alaml elikten halat makaralar da bulunur. Makara
imalinde kullanlan malzemeler
TS 11420 normunda makara imal yntemine gre verilmitir (Tablo-8). Kk apl makaralar dolu kesitli, byk olanlar ise 4 veya 6 takviye
kanatl olarak imal edilirler. Dkme demir halat makaralarnn mekanik dayanm dk olduundan ar iletmelerde elik dkm makaralar
kullanlr.
Tablo-8 Makara imalinde kullanlan malzemeler
Makara imal Malzeme
Ksa Gsterilii
yntemi TS Normu DIN Normu
D-45 GS 45
elik Dkm D-52 GS 52
D-60 GS 60
Islah edilebilir
elik Dkm
D42CrMo4V GS42CrMo4V
Lamel Grafitli DDL 20 GG 20
Dkm Demir Dkm DDL 25 GG 25
Kresel Grafitli DDK 40 GGG 40
Demir Dkm DDK 50 GGG 50
DDK 70 GGG 70
Alminyum
Alaml Dkm
Al-Si10MgW Al-Si10MgW
Makina D ember iin
malat elii Fe 37-2 St 37.2
Gvde ispit iin
Kaynakl Fe 37-2 St 37.2
Gaz alnm Gbek iin
ldrlm elik Fe 52-3 St 52.3
C 35V C 35 V
Dvme veya arzuya Islah elii C 45V C 45 V
42 CrMo4V 42 CrMo4V
mal kolayl olan kaynakl halat makaralarn, dkm makaralara nazaran daha hafif olmas ve elik dkm makaralardan daha ucuz
olmas kullanmlarn arttrmtr. Dkm ve kaynakl makaralarn arlklar, makara apna gre Tablo-9da verilmitir.
Tablo-9 Dkm ve kaynakl makaralarn arlk ynnden mukayesesi
Makara ap [mm] 400 500 630 710 800 900
Dkm makara [kg] 33 59 85 128 195 308
Kaynakl makara [kg] 14 23 30 45 60 75
Arlk tasarrufu [%] 58 61 65 65 69 75
Dkm makaralar norm hale getirildiinden kaynakl makaralar gibi detayl mukavemet kontrolleri yaplmaz. Ancak gbeklerinde kullanlan
burlarn ezilmeye gre kontrol kaynakl makarada olduu gibi yaplr. Dkm makaralar d halat anma apna gre seilir. ekil-5de grlen
dkm makarann imalat boyutlar aada verilmitir.


ekil-5 Dkm makara

Kullanlan makara burcu ise kzl dkm CuSn8 veya D-CuSn10 malzemelerinden yaplr. Dkm makaralarda ayrca bilyal yataklar da
kullanlabilir. Standart hale getirilen halat makaralar DIN 15062 ve TS 11420 normlarndan seilir. Ayrca krenlerde kullanlan kanca bloklar
iin halat makaralar DIN 15417, DIN 15418, DIN 15421 ve DIN 15422 normlarnda verilmitir. ekil-6da DIN normundan alnm makaralara
ait ekiller grlmektedir.


Dkm makarann hesab
Dkm makarann hesab ve seiminde halat apna bal,
D h h d =
1 2

ifadesi kullanlr. Burada h1 deeri DIN 15020 normunda tablo halinde verilen ve iletme grubu ile halat tipine bal bir katsaydr. Tablo-11de
h1 katsaylar verilmitir.










ekil-6 DIN normundan halat makaralar
Tablo-10 h1 katsaylar

Tambur Halat Makaras Denk makaras

Dnmeyen
Halat
Dnebilen
Halat
Dnmeyen
Halat
Dnebilen
Halat
Dnmeyen
Halat
Dnebilen
Halat
1E 10 11.2 11.2 12.5 10 12.5
1D 11.2 12.5 12.5 14 10 12.5
1C 12.5 14 14 16 12.5 14
1B 14 16 16 18 12.5 14
1A 16 18 18 20 14 16
2 18 20 20 22.4 14 16
3 20 22.4 22.4 25 16 18
4 22.4 25 25 28 16 18
5 25 28 28 31.5 18 20

h2 katsays ise halat donanmna bal bir katsaydr. h2 katsays halatn makara ve tambur zerinde sarlp, aldnda yaptnda eilme
saysna bal olarak bulunur.

Halat eilme says, doru halatn makaraya sarlrken eilmesi ve makaradan sonra dorulmasyla tarif edilir ve bu durumda 1 eilme
saylr. Eer bir makaradan geen halat takip eden makarada aksi ynde eilip dorulursa 2 eilme saylr. Tambur zerinde sarlp almada 0.5
eilme saylr. Denk makaralarnda halat eilmesi olmad kabul edilir ve eilme says 0dr. Bir i seferindeki toplam eilme says, yk
kaldrma ve indirme srasndaki halat eilmelerin toplamdr. Hesap yaplrken yk kaldrma iin bulunan w eilme saysnn iki kat alnarak
toplam eilme says bulunur. Toplam eilme saysna gre h2 katsaysnn ald deerler Tablo-11de verilmitir.

Tablo-11 h2 katsaylar
w s 5 6 - 9 > 10
h2 1.0 1.12 1.25

d = 14 halat ap iin DIN 15062 normundan A tipi D = 355 mm apl halat makarasnn gsterimi :

Makara DIN 15062 - A - 14 x 355 - 50

4. MAKARA DONANIMLARI

Makaralarn halatlarla birlikte eitli ekillerde dzenlenerek yklerin kaldrlmasnda kullanlmasna makara donanmlar veya palangalar denir.
Kullanlan makaralar, sabit ve hareketli halat makaralar ile denk makaralardr.
4.1. MAKARA TPLER ve VERMLER
Halat makaralarnn verimleri, tiplerine gre deimektedir. ekil-7de halat makaralar grlmektedir. Bu makaralar,
a) Sabit makara, mil ekseni yer deitirmeyen makaralardr. zerinde halatn sevkine
klavuzluk eden veya saptrma iini yapan makaralardr.
b) Hareketli makara, mil ekseni yer deitirebilen makaralardr. alrken makara hem
dner hem de dorusal hareket eder.
c) Denk makaras, sabit makaralar grubundan olup, ikiz palangalarn tertiplenmesinde
kullanlr. Ykn tayc halat kollarna eit dalmasn salayarak kk halat
uzamalarn dengeler.

ekil-7 Halat makaralar tipleri

Halatla tahrikte makara verimi, halatn eilmesi ve makarann yatak srtnmesinden oluan kayplar ile ifade edilir. Sabit ve hareketli
makara ile ilgili ifadeler Tablo-12de gsterilmitir.

Tablo-12 Makaralar ile ilgili ifadeler
fadeler Sabit Makara Hareketli Makara
Halat ekme kuvveti S =
Q / q Q / 2 . q
Tayc halat says z= 1 2
evrim oran i = 1 2
Halat ekme hz vh = vy
1)
i . vy
ekilen halat boyu h = s
2)
i . s
Makara verimi q=
- kaymal yatakl
- rulmanl yatakl

0.96
0.98

0.98
0.99
1)
vy : yk kaldrma hz
2)
s : yk kaldrma ykseklii
4.2. PALANGALAR

Palangalar kullanldklar yere gre basit ve ikiz palanga olmak zere iki tiptedir. Palangalar byk evrim oranlar elde etmek zere sabit ve
hareketli makaralarn belli bir dzende birletirilmesi ile elde edilen makara dzenleridir.

Basit Palangalar
Bamsz olarak yalnz balarna kaldrma ilerinde kullanlabildikleri gibi ounlukla vin veya oklu krenlerde kullanlrlar. Makaralara sarlan
halatn bir ucu ya alt bloa (hareketli makara grubuna) veya st bloa (sabit makara grubuna) tespit edilir. Alt blokta kanca gibi yk tutma
elemanlar bulunur. Basit palanga makaralarnda genellikle eit apl makaralar kullanlr. st ve alt blokta sabit ve hareketli makaralarn
eksenleri ayr ayr ortaktr. Makaralar ayn dzelende olup, aplar farkl ve tekil pernolu olan palangalar da vardr. Ayn sayl makaralara sahip
basit palangalarn hesabnda, halatn hareketli makarada balad kabul edilir. ekil-8de ve drt halat kollu basit palanga rnei
verilmitir.

ekil-8 ve drt halat kollu basit palangalar
Basit palanga verimi
Makara says n ile gsterilirse, tayc halat says (n+1) olur. Tayc halat says z = n+1 ile ifade edilir.
q
q
q
p
z
z
=

1 1
1

Kaymal yatakl makara verimi q = 0.96 , rulmanl yatakl makara verimi q = 0.98 alnarak palanga verimi bulunur.

kiz Palangalar
Kren arabalarnda kullanlan ikiz palangalar yklerin kaldrlmas esnasnda basit palangalarda grlen yatay kayma hareketinin olmad palanga
dzenleridir. Benzer iki basit palangann paralel balanmas ile meydana gelir. ki serbest halat ucu zerinde sa ve sol yivler bulunan tambura iki
taraftan sarlr. kiz palangalarn salad avantajlar :

1. Yk ok sayda halata blndnden tel halat makara ve tambur ap klr.
2. Yk kaldrlrken yatay hareket grlmez.
3. Halat tambura iki taraftan sarldndan halat ekmesinden oluan tambur zorlanmalar yoktur.

kiz palangalar tertiplenirken denk makarasndan faydalanlr. Yk kaldrlrken halatlar tambur balarndan ortaya doru sarlr.
Simetriden dolay tamburda eksenel kuvvet meydana gelmez. ekil-9da 4 halat kollu ve 8 halat kollu ikiz palangalar gsterilmitir.

kiz palanga verimi
kiz palangada bulunan tayc halat kolu saysnn yars olan basit palangann verimi ile ayndr. Tayc halat kolu says z = z /2 alndnda
verim,
q
q
q
p
z
z
=

1 1
1 '
'


Basit ve ikiz palanga ile ilgili ifadeler Tablo-13de gsterilmitir.

Tablo-13 Palangalar ile ilgili ifadeler
fadeler Basit Palanga kiz Palanga
Halat ekme kuvveti S =
Q / z . qp Q / z . qp
Tayc halat says z z / 2
evrim oran i = z z / 2
Halat ekme hz vh = i . vy
1)
i . vy
ekilen halat boyu h = i . s
2)
i . s
Palanga verimi qp=
1 1
1 z
z

q
q

1 1
1 z
z
'
'

q
q

1)
vy : yk kaldrma hz
2)
s : yk kaldrma ykseklii






ekil-9 kiz palanga rnekleri
5. YK TUTMA ELEMANLARI
Tanacak veya kaldrlacak mal veya ykn cinsi, bykl ile dier fiziksel ve mekanik zellikler yk tutma elemannn tipini belirler. Para
veya dkme mal olarak ok deiik mal tipine uygun yk tutma elemanlar da ok eitlidir.

5.1. YK TUTMA ELEMANLARININ ZELLIKLERI
Kullanlan yk tutma elemanlarnn baz zellikleri unlardr.
a) Ykler ksa zamanda kolaylkla tutulabilmeli ve serbest braklabilmelidir.
b) Tutma ilemi mmkn olduunca az personelle yaplabilmelidir.
c) Kopma ve yk kaymalarna kar ykler emniyetle tutulmaldr.
d) Yk tutma elemanlar tanan mala zarar vermemelidir.
e) Yk tutma elemanlar kolay kullanlabilir ekilde olmaldr.
f) Yk tutma elemanlar, kaldrma makinalarnn tama kapasitesinden maksimum
faydalanmak iin hafif yapda yaplmaldr.

5.2. YK TUTMA ELEMANLARININ SINIFLANDIRILMASI
Kaldrma makinalarnda kullanlan yk tutma elemanlar temelde sekiz snfta ele alnr.
a) Kanca ve kanca bloklar
b) Hamut ve hamut bloklar
c) Balama halat ve zincirleri (sapanlar)
d) Tama kovalar ve kepeler
e) Travers, aks ve mengene
f) Kskalar ve kavrayclar
g) Elektro-magnetler
h) Vakumlu tayclar

Kanca ve Kanca Bloklar
Yk kancalar, basit yk tutma elemanlarndan olup, kancann ekline gre isimlendirilir. Kancalar, kanca bloklarnda aftlarnn tipine uygun
olarak, uzun aftl ve ksa aftl kancalar olarak yer alr. Kaldrma makinalarndan kullanlan kancalar;
- basit kancalar,
- ift azl kancalar,
- lamelli kancalar


Basit Kancalar
Basit kancalar, ykn kolayca aslmasna imkan veren kancalardr. Halat ucuna balanmalarnda kendi ekseni etrafnda dnme serbestisi
tannmaldr. Kancalar kalpta veya serbest olarak dvlerek, DIN 15400 normunda yazlan malzemelerinden imal edilir. Scak dvme ileminden
sonra gerilme giderme tavlamas yaplmaldr.
Kanca malzemeleri DIN 15400 normunda harfler (M, P, S, T, V ) ile sembolize edilmitir ve kullanlan elikler DIN 17102 ve DIN 17103
normunda tanmlanmtr. Tablo-13de kanca apna uygun malzemelerin seimi grlmektedir. Eski ve yeni kanca malzemelerinin
mukayesesi aada verilmitir.
DIN 15400de
verilen malzeme snf
DIN 17135e gre

DIN 17102 ve
DIN 17103 e gre
M A St 41 St E 285
P A St 42 St E 355
Tablo-13 Kanca malzemelerinin snflandrlmas
Kanca DIN 17102 ve DIN 17103 DIN 17102, DIN 17103 ve DIN 17200
No M P S T V
006
010
012
020
025 St E 500 34CrMo4
04 34 CrMo4
05
08
1
1.6 St E 285 St E 355
2.5
4
5
6
8
10 34CrNiMo6
12
16 St E 420 34CrMo4
20 34CrMo4
25
32
40
50
63
80
100 St E 355 St E 420 34CrNiMo4 34CrNiMo8
125
160
200
250

Kanca
Malzemesi
Kanca
Malzemesi
letme Grubu
1)

Tablo-14 letme grubu ve kaldrlan yke gre kanca seimi
Kanca
Numaras
Kanca
Numaras
Kaldrma yk kg
1)
DIN 15020 ye gre tanmlanan
Kanca ekil-10da grld gibi aft ksm ile erisel kanca ksmndan oluur. aft ksmna ounlukla yuvarlak veya metrik vida alr. Basit
kanca scaa maruz ortamda kullanlacaksa ekme mukavemeti 50 ... 80 N/mm
2
olan DIN 17155de belirtilen yksek mukavemetli elikten imal
edilmelidir. Kanca blounda kancalar bir traverse kanca somunu ile aslrlar. entik etkisini azaltmak iin yuvarlak profilli vida eklinin
kullanlmas tavsiye edilir.



ekil-10 Basit kanca

Basit kanca ve konstrksiyonu standart hale getirilmitir. Motor ve el ile altrlan kaldrma makinalar iin yk kancas DIN 15401
normundan seilir. Norm kancada 0.063 ila 320 tona kadar normal ykler iin verilmitir. Bunlardan baka DIN 7540, DIN 7541 normundan ve
TS 2340/4 normunda, yk zincirleri iin gzl kancalar kullanlr. Gzl kanca, hafif yk kancalarndan olup, zincire balanmak zere kullanlr.
Kargo tamasnda kullanlan kancalar DIN 82017de ve TS 2340/7de verilmitir. zel kanca olarak da bu anlan kancalar, hafif yk liman ve
gemi vin ve krenlerinde kullanlan kancalardr. Kancada bulunan engel ile kanca burnunun gemi ambarna taklmas nlenir.

Emniyetli kancalarda, ykn kanca azndan sramasn bir engel yardmyla nlenir. Yk taklrken mandal geriye ekilir. Brakldnda yay ile
kanca azna doru itilerek kilitlenir. Bylece sapanlarn rzgarl havada sallanmas veya dengesiz yklemeyle kancadan kurtulmas nlenir.

Basit Kancalarn Hesap Esaslar
Basit kancalarn hesabn ksmda incelemek gerekir. lk olarak kanca aft ksmnda bulunan vidal ksm, daha sonra kancann eri ksmnda
bulunan iki tehlikeli kesitin mukavemet kontrol hesaplar yaplr.
Kanca aftnn Kontrol
Kanca aft yklemeye uygun olarak ekmeye zorlanr. aftn en tehlikeli kesiti ise di dibi kesitidir. Buras ekme gerilmesine gre kontrol
edilmelidir. Ayrca vidal ksmda vida yzey basnc hesaplanp, vida uzunluu tespit edilir.

ekme gerilmesi,
o
t
o =

s
Q
d
o
em 2
4

oem = 30 ila 60 N/mm
2
alnr.
Kanca aftnn vida yzey basnc,
p
Q
z
d d
p
o
em
=

|
\

|
.
|
s
t t
2 2
4 4

pem = 10 ila 20 N/mm
2
alnr.

Yukardaki ifadede z vida di saysdr ve z
f
h
z
= ile hesaplanr.

Kancann Eri Ksmnn Hesab
Kancann eri ksm bileik mukavemete gre kontrol edilir. Yaklak hesapta kanca ekseninden kk ykl bir ubuk gibi ele alnr ve kesitte
gerilme dalm lineer kabul edilir. Kritik iki kesit ayr ayr ele alnarak kontrol hesaplar yaplr. Ykn kancaya sapanla asld dnlerek,
kuvvet durumu gz nne alnmaldr. Q ykn tamak iin kullanlan sapann her kolunun kuvvet durumu ele alndnda kancaya etkiyen
kuvvetler, 2o halat sarm as olmak zere,
Q
2 coso
ve
Q
2
tanodr.

Sonuta eilmeli ekme ve basma gerilmeleri oluur. ekil-11de grlen kancann kesitleri kenarlar yuvarlatlm trapez eklindedir.
Ancak hesaplarn kolay yaplabilmesi iin kesitler trapez olarak kabul edilir.


ekil-11 Kancann aft ksm ve kritik kesitler

I-II Kesitinin Kontrol
Q yk etkisi altnda eilmeye zorlanan kesitteki toplam gerilme,
o o = s
Q
F
M
W
e
em

ile ifade edilir. Burada (+) iareti ekme, (-) iareti basma gerilmesi iin kullanlr.
Kesit alan : F h
b b
=
+
1 2
2
[mm
2
]
Kesit arlk merkezinin uzaklklar :
e
h b b
b b
1
1 2
1 2
3
2
=
+
+
[mm]
e
h b b
b b
2
1 2
1 2
3
2
=
+
+
veya e2 = h - e1
Kesit atalet momenti : J
h b b b b
b b
=
+ +
+
3
1
2
1 2 2
2
1 2
36
4
[mm
4
]
Kesit mukavemet momenti : W
J
e
1
1
= ve W
J
e
2
2
= [mm
3
]
Kesitte hasl olan eilme momenti : M Q
a
e
e
= +
|
\

|
.
|
2
1
[Mm]
Kesitteki toplam gerilmeler:
o
1
1
= +
Q
F
M
W
e
[N/mm
2
]
o
2
2
=
Q
F
M
W
e
[N/mm
2
]
oem = 60 ila 80 N/mm
2
alnr.


III-IV Kesitinin Kontrol
Ykler kancaya 2o = 90 ~120 arasnda bir sapan asyla asldnda III-IV kesitinde sapan kollarndaki
Q
2 coso
kuvveti kesiti kesmeye
zorlayacandan ihmal edilir ve sadece
Q
2
tanodik bileeni ile bileik mukavemete tesir eder.
o o o =
'

'
'
s
Q
F
M
W
e
em
2
tan
Kesit alan : ' = '
' + '
F h
b b
1 2
2
[mm
2
]
Kesit arlk merkezinin uzaklklar :
' =
'

' + '
' + '
e
h b b
b b
1
1 2
1 2
3
2
[mm]
' =
'

' + '
' + '
e
h b b
b b
2
1 2
1 2
3
2
veya ' = ' ' e h - e
2 1
[mm]
Kesit atalet momenti : ' =
'

' + ' ' + '

' + '
J
h b b b b
b b
3
1
2
1 2 2
2
1 2
36
4
[mm
4
]
Kesit mukavemet momenti : W
J
e
3
1
=
'
'
, W
J
e
4
2
=
'
'
[mm
3
]
Kesitte hasl olan eilme momenti: ' = + '
|
\

|
.
|
M
Q a
e
e
2 2
1
tano [Mm]

Kesitteki toplam gerilmeler: (o = 45)
o o
3
3
2
=
'
+
' Q
F
M
W
e
tan [N/mm
2
]
o o
4
4
2
=
'

' Q
F
M
W
e
tan [N/mm
2
]
oem = 60 ila 80 N/mm
2
alnr.

RFN tipi ve M malzeme snf 20 numaral basit kancann gsterimi :

Basit Kanca DIN 15401 - RFN - 20 -M

ift Azl Kancalar
Byk yk deerleri iin ift azl kancalar tercih edilir. Bu tip kancalarda zorlanmalar yk asksnn simetrik olmasndan dolay, basit
kancalardan daha uygundur. ift azl kancalar ile 0.5 ila 500 ton arasndaki ykleri kaldrlr. DIN 15402 normunda verilen ift azl kanca
ekil-12de gsterilmitir. Kanca aft ksm ile erisel kanca ksmndan oluur. aft ksmna ounlukla yuvarlak veya metrik vida alr.

ekil-12 ift azl kanca

ift Azl Kancann Hesap Esaslar
ift azl kanca hesab, basit kancann hesabnda yer alan kabuller ile yaplr. Benzer ekilde vidal ksmn hesab ve tehlikeli kesitlerin
mukavemet hesaplar yaplr. Buradaki hesaplarda kanca erilii ihmal edilerek, yaklak hesap yntemi uygulanr.

Kanca aftnn kontrol
Basit kancann hesap esaslar ift azl kanca iin de geerlidir. Buna gre, kanca aftnn ekme gerilmesine ve vida yzey basncna gre
kontrol yaplr.

Kancann Eri Ksmnn Hesab
Kancann eri ksm bileik mukavemete gre kontrol edilir. Yaklak hesap ynteminde kritik iki kesit ayr ayr ele alnarak, kontroller yaplr.
Ykn kancaya sapanla asld dnlerek ekil-13de verilen kuvvet durumu gz nne alnr.











ekil-13 ift azl kancada kuvvet durumu

I-II Kesiti
Q yk etkisi altnda eilmeye zorlanan kesitteki toplam gerilme,
o
o |
o
o =
+

s
Q
F
M
W
e
em
sin( )
cos 2

ile ifade edilir. Burada (+) iareti ekme, (-) iareti basma gerilmesi iin kullanlr.
o: sapan kollarnn dey eksenle yapt adr.
90s 2o s120
|: I-II kesitinin dey eksenle yapt adr.
30s | s32
sin
( ) /
| =
+
+
d a
a
h
3
2
2
(74) ifadesi yardmyla da | as bulunabilir.
Kesit alan : F h
b b
=
+
1 2
2
[mm
2
]
Kesit arlk merkezinin uzaklklar :
e
h b b
b b
1
1 2
1 2
3
2
=
+
+
[mm]
e
h b b
b b
2
1 2
1 2
3
2
=
+
+
veya e2 = h - e1
Kesit atalet momenti : J
h b b b b
b b
=
+ +
+
3
1
2
1 2 2
2
1 2
36
4
[mm
4
]
Kesit mukavemet momenti : W
J
e
1
1
= ve W
J
e
2
2
= [mm
3
]
Kesitte hasl olan eilme momenti : M
Q a
e
e
=
+

+
|
\

|
.
|
sin( )
cos
o |
o 2 2
1
[Mm]
Kesitteki toplam gerilmeler:
o
o |
o
1
1
2
=
+

+
Q
F
M
W
e
sin( )
cos
[N/mm
2
]
o
o |
o
2
2
2
=
+

Q
F
M
W
e
sin( )
cos
[N/mm
2
]
oem = 60 ila 80 N/mm
2
alnr.

III-IV Kesitinin Kontrol
Yatay bileen
Q
2
tanokesitte eilme gerilmesine sebep olur. Bu durumda bileik mukavemet,
o o o =
'

'
'
s
Q
F
M
W
e
em
2
tan
Kesit alan : ' = '
' + '
F h
b b
1 2
2
[mm
2
]
Kesit arlk merkezinin uzaklklar :
' =
'

' + '
' + '
e
h b b
b b
1
1 2
1 2
3
2
[mm]
' =
'

' + '
' + '
e
h b b
b b
2
1 2
1 2
3
2
veya ' = ' ' e h - e
2 1
[mm]
Kesit atalet momenti : ' =
'

' + ' ' + '
' + '
J
h b b b b
b b
3
1
2
1 2 2
2
1 2
36
4
[mm
4
]
Kesit mukavemet momenti : W
J
e
3
1
=
'
'
, W
J
e
4
2
=
'
'
[mm
3
]
Kesitte hasl olan eilme momenti: ' = + '
|
\

|
.
|
M
Q a
e
e
2 2
1
tano [Mm]
Kesitteki toplam gerilmeler: (o = 45)
o o
3
3
2
=
'
+
' Q
F
M
W
e
tan [N/mm
2
]
o o
4
4
2
=
'

' Q
F
M
W
e
tan [N/mm
2
]
oem = 60 ila 80 N/mm
2
alnr.

RF tipi ve M malzeme snf 20 numaral ift azl kancann gsterimi :

ift Azl Kanca DIN 15402 - RF - 20 -M

Kanca Bloklar
Kanca, bir kanca takm veya blou yardmyla bir palanga takmna balanr. Palangadaki tayc halat kolu says ile blokta bulunan makara
says bulunur. Eer kanca dorudan halata balanacaksa, halatn gevemesini nlemek ve boalan kancann yukar ekilmesini salamak iin
daima ilave bir arlk balanr. Bu arlklar altrldklar yerlerde ambar kapaklarna ve benzeri yerlere taklmamas iin oval ekilde
yaplrlar. Ayrca arlk ile kanca arasnda yeterince uzun bir zincir, kancaya hareket serbestisi kazandrmak iin taklr.



Kanca bloklar gnmzde kullanlan kanca aftna bal olarak gruba ayrlr;
- uzun aftl kanca blou
- ksa aftl kanca blou
- modern kanca blou

Uzun aftl kanca blounda ise, makaralar kanca traversinde kancann her iki yanndadr. Bu kanca blounda sadece bir tek tayc travers
vardr. Bu nedenle ksa aftl bloktan daha genitir, ancak blok ykseklii daha azdr. Kanca tambura daha iyi yaklatndan kaldrma
yksekliinden daha iyi faydalanlr. Kanca burnunun makara kutusuna dememesi iin aft ksm uzatlmtr.

Uzun aftl kanca blounda, traversin yan ksmlarnda makaralar yataklanm; orta ksmnda da uzun aftl kanca aslmtr. Uzun aftl
kanca blounda bulunan elemanlar;
- uzun aftl kanca (basit veya ift azl kanca) DIN 15401, DIN 15402
- makaralar ve burlar DIN 15062
- travers DIN 15412
- bilyal eksenel yatak
- kanca somunu DIN 15413
- koruma kutusu
- aks tutucusu DIN 15069

Yk kanca No.10 iin C tipi traversin gsterimi :
Travers DIN 15412 - C - 10 - P

Rd 50 x 6 yuvarlak vidal Yk kanca somunu gsterimi :
Yk Kanca Somunu Rd 50 x 6 DIN 15413

Delik akl f = 75 mm ve genilii g = 25 mm olan emniyet paras gsterimi :
Emniyet Paras DIN 15414 - 75 x 25

Aks ap 140 mm iin ara halkann gsterimi :
Ara Halka DIN 15069 - 140 - KU

Genilii 1 = 40 mm ve kalnl b = 10 mm olan aks tutucusunun gsterimi :
Aks Tutucusu 40 x 10 DIN 15058

Ksa aftl kanca blounda makaralar, pernonun zerine yan yana yataklanmtr. Bu nedenle dar bir konstrksiyon elde edilir. Altta ise
ksa aftl kancay tayan bir travers bulunur, bu da bloun yksekliini arttrr.

Modern kanca blounun konstrksiyonunda her iki konstrksiyon birletirilmi ve norm hale getirilmitir. ki makaral kanca blou DIN
15408, drt makaral kanca blou DIN 15409da verilmitir. Kanca blou, uzun aftl kanca blounun yksekliinde ve geniliinde olup, ksa
aftl kanca taklmtr. Bylece blok tipleri azaltlm ve seri fabrikasyonla ekonomi salanmtr. ekil-41'de modern kanca bloklar
gsterilmitir.

Bu kanca blounda, makaralar ile kanca ayr ayr yataklanr. Bloun st ksmnda sadece makaralarn zerinde dnd makara pernosu
ve alt ksmnda da kanca traversi vardr. Ksa aftl kanca blounun elemanlar uzun aftl kanca ile ayn olmakla birlikte ilave makara pernosu
bulunur.


2 MAKARLI KANCA BLOU

Basit ift
Alk
kg

4 MAKARALI KANCA BLOU


ekil-14 Modern kanca bloklar






Basit
ift Ar-
lk
ekil-15de tip kanca blou ematik olarak bir arada gsterilmitir. Burada kanca bloklarnn genilik ve ykseklikleri mukayese edilmitir.

ekil-15 Kanca bloklarnn mukayesesi

Her kanca blounda da bo kancann arlk merkezi kanca blou orta ekseninden darda olabileceinden kanca traversi hafif eik
durmaktadr. Bu nedenle kancann serbest dnmesi zorlar. Bu durumu gidermek iin kanca eksenel bilyal yatak ile traverse yataklanr.

Kancann Somuna Balanmas
Kanca aftnn vidal ksmna taklan somun genellikle yuvarlak yaplmakta, zel anahtar ile somun sktrlmaktadr. Somunlarn bazlar
rulmanl yata korumak iin alt ksm etekli olmaktadr. Kanca somunlar DIN 15413 normunda verilmitir. Rulmanl yata korumak iin
travers zerine silindirik bir sa paras kaynak edilebilir. Kanca aftna somun, eksenel rulmanl yatak zerinde dnme hareketleri yaparken
zlmemesi iin somun ve aftn birbirleri ile tespit edilmesi gerekir. Bunun iin eitli tespit dzenleri vardr. Tespit dzenlerinden birisi,
somun ve kanca aftnn tepe ksm birlikte (montaj halinde) yarlarak, bu yara tutucu bir plaka vidalamaktr. Bu i iin kullanlan tutucu salar
DIN 15414 normundan seilir. Kk ykler tayan kanca bloklarnda tercih edilen dier bir yntem ise kanca aft ile somunu tek bir cvata ile
birleme snrnda tespit etmektir.

6. HALAT TAMBURLARI

Halat tamburlar ykn kaldrlmas srasnda ekme halatnn sarlmasna yarayan kaldrma elemandr. ki yannda flanlar bulunan silindirik
halat tamburlar yivsiz veya yivli olarak yaplrlar. Tamburlar kr dkm, elik dkm veya kaynakl olarak elik salardan imal edilirler.

Yivli Tamburlar
Yivli tamburlarda vida eklinde helis yivler bulunur. Yapsna gre tek yivli veya ift yivli olarak yaplrlar. ift yivli olan tamburlarda helis
ynleri birbirini aksi olacak ekilde tertiplenir. Tamburda bulunan bu yivler, halatn dzgn sarlmasn ve halatn korunmasn salar. Halat tek
sra halinde sarlmaktadr. Basit palangal sistemlerde tek yivli tamburlar kullanlr ve yivler sa veya sol ynl olacak ekilde boydan boya
H H H
B B B
1 2 3
1 2 3
> =
< =

ilenir. kiz palangal sistemlerde ift yivli tamburlara kullanlr ve tamburlarn yarsna kadar sa ve dier yarsna kadar sol yiv almtr. ekil-
16da grlen yivli dkm tambura ait ana boyutlar aada verilmitir.


ekil-16 Dkm tambur

6.1. HALAT TAMBURLARININ YAPIMI
Dkm tamburlar GG 18 malzemesinden imal olunur. Pahal olmas ve dkm tekniinden kaynaklanan zorluklar nedeniyle demir dkm
tamburlarn cidar kalnlklarndan daha kk cidar kalnlklar verilmediinden elik dkm yntemi sk kullanlmaz.

Kaynakl konstrksiyon ile yaplan halat tamburlar ise, byk aplarda byk arlk tasarrufu salad iin ekonomiktir. Silindir
salarn bir merdane zerinde kvrlarak boyuna bir diki ile birletirilmesi ile imal edilir.

6.2. TAMBURA HALAT ULARININ BALANMASI
Tambur flanlarnn yanal halat kuvvetleri etkisinde ve halatlarn tambura emniyetli bir ekilde balanabilmesi iin yeterli sayda yksz halat
sarmlar yardmyla ar zorlanmalardan korunur. Bunun iin 2 veya 3 yedek halat sarm yeterlidir. Halat tambura civatalanan bir kama ile veya
konik bir kama ile tespit edilir. Bylece halatn gerektiinde kolayca deitirilmesi salanr. ekil-17de deiik halat tespit ekilleri
gsterilmitir.

ekil-17 Halat tespit ekilleri

6.3. TAMBUR ASKISI VE DLS
Halat tamburlar sabit bir aks zerinde yataklandrlr. Mil sadece eilme gerilmesine maruz kalr. Tambur dilisi de tambur gvdesine
merkezlenerek cvata ile balanr. Dnme momentini emniyetli bir ekilde aktarabilmesi iin cvata balants ekil-18de olduu gibi kesme
bilezikleri kullanlr.

ekil-18 Tambur dilisinin tespiti


6.4. YVL TAMBURLARIN ANA BOYUTLARI
Tambur ap
Tambura sarl halatn kesit merkezlerinden itibaren llen apdr. Tambur aplar iletme gruplarna gre DIN 15020de tanmlanan h1
deerine gre hesaplanr. Tambur apn hesab yaplrken halat eilmesinden dolay ortaya kan h2 deeri kullanlmaz. Bu durum tambur apn
veren ifade,
D h d =
1

Tablo-11de verilen h1 oran iletme grubuna ve halat tipine gre seilir.
Tambur Devir Says
Tambur hz, yk kaldrma hz ile ikiz palanga tahvil orannn arpmna eittir, bu durumda tambur devir says :
n
v
D
i v
D
t
t
p k
=

=

t t
[d/dak]
Vida yiv adm
ekil-19da grlen yiv profiline uygun yiv adm komu iki halat ekseni arasndaki mesafedir. Yaklak hesapla,
s d = + ( ) 1 3
dr. DIN 15061 normunda verilen yive ait deerler halat apna bal olarak Tablo-15de gsterilmitir.
Tambur yiv yarap
Tamburun zerine alan yivler halatn rahat sarlp, almasn salayacak ekilde halat yarapndan bir miktar byk alnr. Yaklak hesapla
yiv yarap,
r d ~ ( . . ) 053 056
dir. Tm yarap deerleri Tablo-15de verilmitir.

Yiv yarap r1 = 16 ve hatvesi p = 33 olan halat tamburu yiv profilinin gsterimi
Yiv profili DIN 15061 - s x d

ekil-19 Tambur yivi




Tablo-15 Tamburlarn yiv profilleri (DIN 15061den)
Halat ap Yiv y.ap Hatve
1)

2)
Halat ap Yiv y.ap Hatve
1)

2)

f d mm r1 mm s mm h mm r2 mm f d mm r1 mm s mm h mm r2 mm
3 1.6 4 1.2 31 17 35 12.0
4 2.2 5 1.5 32 36
5 2.7 6 1.9 33 18 37 12.5
6 3.2 7 2.3 0.5 34 38 13.0 1.3
7 3.7 8 2.7 35 19 39 13.5
8 4.2 9.5 3.0 36 40
9 4.8 10.5 3.5 37 20 41 14.0
10 5.3 11.5 4.0 38 42 14.5
11 6.0 13 4.5 39 21 44 15.0
12 6.5 14 40
13 7.0 15 5.0 41 22 45 15.5 1.6
14 7.5 16 5.5 42 23 47 16.0
15 8.0 17 6.0 43 48 16.5
16 8.5 18 44 24 49
17 9.0 19 6.5 45 50 17.0
18 9.5 20 7.0 0.8 46 25 52 17.5
19 10.0 21 7.5 47 53 18.0
20 10.5 22 48 26 54
21 11.0 24 8.0 49 55 18.5 2.0
22 12.0 25 8.5 50 27 56 19.0
23 12.5 26 9.0 52 28 58 19.5
24 13.0 27 54 29 60 21.0
25 13.5 28 9.5 56 30 63 2.5
26 14.0 29 10.0 58 31 65 22.0
27 15.0 30 10.5 60 32 67 22.5 3.0
28 31
29 16.0 33 11.0
1)
Halatn yivden kmamas iin h = 0.375 d
30 34 11.5 1.3
2)
r2 deeri h = 0.4 d kadar

Tambur boyu
Tam kaldrma halinde tambura iki taraftan sarlan halatn uzunluu;
2 2 = L i h
p

Burada ip , 4-halatl ikiz palangann tahvil oran, h ise kaldrma yksekliidir. Tamburun boyu, zerine sarlan halatn uzunluuna baldr. 2L
boyundaki bir halat
8
D apl tambura 2n sarm says ile sarlacana gre,
2
2
n
L
D
=
t

dir. Buna ilaveten ykn en alt durumunda halat ucu balantsnn emniyetli olmas iin 2 ila 3 arasnda fazla sarm alnr. Bu durumda toplam
sarm says,
2
2
2 3 n
L
D
=

+
t
( )
dr.
Tambur uzunluu toplam sarm saysnn s yiv adm ile arplmas ve buna kanca blounun e genilinin eklenmesi ile bulunur.
L n s e
y
= + 2
Cidar kalnl
Tamburda oluan zorlanmalara kar tambur cidarnn yeterince kaln olmas gerekir. Bu zorlanmalar,
- dnme momentinin yaratt burulma,
- boalan halatn ekmesiyle oluan eilme,
- halat sarm sonucunda tamburun daralmasyla oluan basma ve eilme,
dir. Bu zorlanmalara gre halatn sarlma yerinde yaplacak hesaplamalar
basma gerilmesi o
b
S
h s
=

05 .
eilme gerilmesi : o
e
S
D h
=

096
1
2 6
4
.
GG 18 malzemesinden yaplan dkm tamburlarn oem deeri 20 ila 25 N/mm
2
arasnda alnabilir. Fe 37 eliinden kaynakl
konstrksiyon olarak yaplan tamburlar iin oem deeri 50 N/mm
2
alnr. Hafif iletme artlarnda % 25 daha fazla, ar iletme artlarnda ise %
20 daha dk deerler alnmaldr.

Dkm tamburlarn cidar kalnl genellikle halat ap kadar alnr.

h = d

Kaynakla imal edilmi tamburlarda ilenmemi tambur borusunun kalnl, x ilenme pay olmak zere,
k h
d
a x = +
|
\

|
.
|
+
2


8
ift yivli tambur kullanldnda halatn sa ve sol yivlere eit miktarda sarlacandan hesaplarda ift
sarm says (2n) iin sarlacak halat boyu da 2L olarak alnmtr.
dir. Burada h cidar kalnl 0.6 d kadar alnabilir. x deeri ise tambur apna bal olarak Tablo-16da verilmitir.

Tablo-16 x ilenme deerleri
Tambur ap D[mm] s 500 500 - 1000 1000 - 1500
ilenme pay x [mm] 2 3 4

Tambur flanlar
Halat tamburlarnn her iki tarafna flan konulmaldr. Bu flanlarn ykseklikleri en st halat katndan 1.5 d kadar fazla olmaldr. Bylece
halatn tambur dna kaymas nlenir. Dkm tamburlarda flan kalnl, tambur cidar kalnl kadar alnabilir.
w ~ h
Kaynakl tambur konstrksiyonlarnda ise satan kesilen flan, halatn yan ekimi nedeniyle levha olarak eilmeye zorlanmasn giderici
olmaldr. Flann eilme gerilmesi,
o
e
g
D
D
H
w
=
|
\

|
.
| 144 1
2
3
2
.
olarak bulunur. Burada H halat ekiminin yatay bileeni olup, halat ekme kuvvetinin % 10 kadardr. Dg gbek apdr. Eilme gerilmesinin
emniyet deeri 100 N/mm
2
alnabilir. Ernst tarafndan w flan cidar kalnl,
w S
D
D
g
> 38 1 067 . ( . )
ile bulunur.
Tel Halat Balanmas
Tespit noktasnda tel halatn ekme kuvveti
' =

S
S
e
max
o

Halat ile tambur yivi arasndaki srtnme katsays = 0,12 ve halat fazla sarm as o alndnda, 2 adet M20lik vida ile elde edilen bask
kuvveti
2 2 300
2
= N d daN
Bu kuvvetle elde edilen kama - tel halat ve tel halat - tambur yivi arasndaki srtnme kuvvetleri yazlacak olursa;
2 2 2 = W N ( ) ( ) daN
Halat ucunun tespitindeki emniyet katsays;
u =

'
2 W
S

Dilinin Tambura Tespiti
Dili 6 adet M24 cvata ile tambur flanna balanmtr. Cvatalarn kesmeye zorlanmamas iin karlkl ikisi zerine kesme bilezii
geirilmitir. Bu iki bilezikte tambur, flan ve dili delikleri arasnda toleransl geme mevcuttur. Kesme bilezikleri DIN 15082 normundan
kullanlan metrik vida apna gre seilir

Kesme bileziinin kesmeye kontrol;
t t = s
K
F
em

Tambur devir momenti :
M S
D
t
tambur
=

2
2
max
q
daNcm
ki bilezii kesmeye zorlayan kuvvet :
K
M
D
t
= 2
2 /

Kesit alan : F
d
=
t ( )
2
1
2
4

St 60 dan imal edilen bileziin tem= 400 ila 600 daN/cm
2
alndndan emniyetlidir.


7. FRENLER
Frenler hareketi durduran veya yavalatan mekanizmalardr. Kaldrma makinalarnda ise bir yk durdurmak, sabit bit ykseklikte tutmak veya
istenilen ekilde hareket ettirmek iin kullanlr. alma artlarna uygun olarak ok eitli fren tipleri gelitirilmitir. Kullanm amalarna gre
kaldrma makinalarnda frenler gruba ayrlr :
1. Tutma frenleri : ykn veya bir arln potansiyel enerjisini alarak, sabit bir ykseklikte kalmasn salayan frenlerdir.
2. Yrtme frenleri : yatay hareketi durduran frenlerdir. Kinetik enerjiyi alarak yatay hareketi durdurur veya yavalatrlar.
3. ndirme frenleri : ykn potansiyel enerjisini alarak ini hzn ayarlayan frenlerdir.

Mekanik etkili frenlerde kinetik ve potansiyel enerji srtnme yoluyla sya dntrlr. Olduka kk bir fren momenti ve uygun fren
boyutlar elde etmek iin frenin yksek devirli bir mil zerine yerletirilmelidir. Bunun iin en iyi yntem, motor, miline kamal kavrama diskini
fren kasna olarak kullanmak ve motor milinden faydalanmaktr.

Kaldrma makinalarnda kullanlan fren sistemlerinin prensibi, kayma srtnmesine dayanmaktadr. Meydana gelen srtnme ii sya
dntrlmektedir. Fren sistemlerinin hesab basitletirilmi hesap yntemine veya DIN 15434 normunda verilen kesin hesap yntemine gre
yaplr.

Frenleme iin gerekli kuvvet, kol kuvveti, ayak kuvvet ve arlk-yay kuvveti olabilir. Kuvvet ubuk mekanizmalar, halat veya hidrolik
olarak iletilir. Fren ama ii ise, kol kuvveti yay kuvveti, manyetik veya elektro-manyetik aclar gibi zel ama motorlar kullanarak yaplr.



7.1. BASTLETRLM HESAP YNTEM
Fren sistemlerinin hesabnda balang noktas frenleme momentinin bulunmasdr. Basitletirilmi hesap ynteminde frenleme momenti tahrik
sisteminin toplam verimi ve momenti gz nne alnarak hesaplanr. Burada telenen ve dnen makina elemanlar ile yklerin atalet kuvvetleri
ve momentleri ayr ayr hesaplanmadan bir emniyet faktr tanmlanarak fren momenti bulunur. Bu durumda frenleme momenti;
M M
B d
= v q
2

Burada,
MB : frenleme momenti
Md : tahrik motorundan elde edilen moment
q : tahrik sisteminin toplam verimi
v : emniyet faktr
- elle tahrik edilen kaldrma makinalar 1.3 ... 1.5
- motorla tahrik edilen kaldrma makinalar 2 ... 3
- kepeli kaldrma makinalar 3 ... 4
- yrtme ve dndrme mekanizmalar 1.5

7.2. PABULU FRENLER
Kaldrma makinalarnda yaygn olarak kullanlan fren eididir. Fren momenti fren pabucu veya pabularnn bastrlmas sonucu elde edilir. Bu
tip frenlerin souma kabiliyeti dierlerine nazaran daha iyidir. Tek pabulu ve ift pabulu olmak zere iki tip pabulu fren vardr.
Tek pabulu frenler, hafif ier iin dnlm kk frenleme momentlerinde kullanlmtr. Tek pabulu frende, fren mili (motor mili)
tek ynl basma kuvvetiyle eilmeye zorlanr. Bu mahsur nedeniyle kaldrma makinalarnda hemen hemen daima ift pabulu olarak tertip
edilerek, kullanlrlar.

ift Pabulu Frenler
ift pabulu frende, fren milinin dzensiz zorlanmas giderilmi ve eilme gerilmeleri nlenmitir. ekil-20'de gsterilen her iki pabu birbirine
kollar ve mafsall gnye ile balanm olup, kasnak zerine birlikte etki ederler. Fren pabular kollar ve n gerilmeli bir yay yardm ile
ekilerek bastrlr. Byk krenlerde, fren pabular fren kollarna mafsall olarak balanr.




ekil-20 ift pabulu fren


Frenin alma Prensibi :
Elektromagnetik ift pabulu frende frenleme, N noktasna etki eden bir G arl ile; fren almas ise elektro-magnet ile salanr. Mekanizma
durdurulurken fren kolundaki G arlnn veya yay kuvvetinin etkisi ile iki pabu kasnaa baslarak frenleme salanr. Bunun iin H-V-W-S
kollarndan faydalanlr.

Freni amak iin mekanizmann ikinci bir motorla elektro-magnete akm vererek manyetik alan etkisiyle iindeki ekirdek Z kuvveti ile
ekerek fren kollarndaki basky kaldrr. Bylece fren kasna dnmeye balar.

Kaldrma makinalarnda dier makinalardan farkl olarak frenler her zaman devrededir. Tahrik motoru harekete getiinde fren alr ve
hareket balar. Tahrik motorunun elektrii istenmeden kesildiinde fren sistemi kendiliinden devreye gireceinden kazalara kar da emniyet
salanm olur.

Fren Kasnann Boyutlandrlmas
Fren kasnann boyutlandrlmas kullanlacak sistemin frenleme momentine bal olarak ifade edilir. Fren kasnann D apnn hesab,
frenlenecek moment yardm ile bulunur :

( )
D
M n
p v
B
o
>

39 .









ekil-21 Pabu boyutlar

olur. DIN 15431 normunda fren kasnann boyutlar verilmitir. Buna gre standart ap ve genilikler Tablo-17'de verilmitir.

Tablo-17 Fren Kasna Boyutlar
Kasnak ap D Kasnak genilii b Kasnak ap D Kasnak genilii b
(160) 60 500 190
200 75 630 236
250 95 710 265
315 118 (800) 300
400 150

Fren kasnann boyutlandrlmasnda kasnan ve kaplama malzemesinin (balatann) anmasna ve fren kasnann snmasna sebep
olan fren tarafndan alnan saatteki enerji miktar nemlidir. Fren kasna ve kaplama malzemesi iftinden yzey basnc (po), evre hz (v) ve
srtnme katsays () kaplama malzemesinin mr etkilenir.

Fren balatas yzey basnc, ekil-21'de gsterilen boyutlar yardmyla,
p
M
D b l
o
B
o o
=

1

olarak hesaplanabilir. Kullanlan fren balatalarn srtnme katsaylar ve basn deerleri Tablo-18'de verilmitir.

Tablo-18 Fren balatas deerleri
Balata Malzemesi Srtnme katsays

Yzey basnc
po [daN/cm
2
]

Pamuklu dokuma 0.45 - 0.55 0.3 - 3
Asbest dokuma 0.30 - 0.40 0.5 - 6
Buna malzemesi 0.30 - 0.45 0.5 - 1.5

Fren kasnaklarnn boyutlandrlmasnda po.v ve po.v. deerleri nemli rol oynar. Kaldrma makinalarnda bu deerler,
po.v = 12 - 25 daNm/cm
2
s
po.v. = 6 - 10 daNm/cm
2
s
arasnda alnr. Hafif iletmelerde yksek deerler, ar iletmelerde kk deerler dikkate alnr.

ift Pabulu Frenin Hesap Esaslar
ift pabulu frende yaplacak esas hesaplar, fren yaynn boyutlandrlmas, fren zcsnn seimidir. lk olarak fren yaynn hesab ele
alnacaktr.

Her iki pabuta bask kuvvetinin eit olmas iin mafsallar srtnme kuvveti dorultusunda olmaldr. ekil-20'de grlen ift pabulu
frende mafsal noktas O'ya gre moment alnrsa,
EM
o
= 0
P b F a S a
y x
= 0
bulunur. S ubuunda meydana gelen ve moment yaratan Sx kuvveti, V ubuk kuvvetine bal olarak,
S V
e
d
x
=
eklinde hesaplanr. V ubuk kuvveti ise, ubuklarn arl K ve fren ekirdeinin G arlna bal olarak hesaplanr:
( ) V K G
g
f
= +
Bu durumda fren yaynn boyutlandrlmas,
F P
b
a
V
e
d
y
=
eitlii ile yaplr. Bu yay n gerilmesini salayacak yayn seimi yaplr.

Fren zcsnn seimi, fren ama iinin hesabyla yaplr. Fren ama ilemi esnasnda ayrma yolu (hava aral), fren pabularnn
fren kasnandan emniyetle ayrlmasn temin edecek kadar olmaldr. zellikle mafsal noktalarndaki yatak boluklar ne kadar kkse o
kadar kk seilmelidir. Tablo-19'da fren kasnak apna bal olarak deerleri verilmitir.




Tablo-19 Fren hava aral deerleri
Fren kasnak ap D 160 - 200 - 250 320 - 400 - 500 630 - 710 - 800
Hava aral
1 - 1.5 1.5 - 2 1.8 - 2

Fren zcnn seimi, hava aral kadar P bask kuvvetini gevetme ii ile yaplr. Bu durumda fren ama ii A,
A
P

=

q

dir. Burada q fren tertibatndaki ubuklarn verimi olarak yaklak 0.9 alnr. Bu deer ve dier kayplar gz nne alndnda ama ii,
A P = 22 .
ifadesinden hesaplanr. Fren zcnn seimi iin, balatalarn anmalar dikkate alnarak hesaplanan A deerinin %25 daha fazlas alnr ve A
*

deerine uygun zc firma kataloglarndan seilir.
A A P
*
. . = = 125 275

Fren zc listelerinden zcnn kaldrma stroku h, A
*
ama iine gre seilir. Bu listeden G ekirdek arln da semek
mmkndr. Freni zmek iin gerekli Z ekme kuvveti ise,
Z
A
h
=
*

ifadesinden bulunur. Fren kollarndaki uzunluklarn hesab iin seilen h strokunun %80inden faydalanlr.
h h
1
08 = .
Ayn zamanda h1 stroku, i kol uzunluklar oran ve hava aralna bal olarak, fren kollarnn mafsal boluklar %10 orannda gz nne
alnarak,
( ) h i i
1
11 2 2 2 = = . .
eklinde yazlabilir. Bu iki ifadeden i kol uzunluk oran bulunur. Bu deerde ekil 9-3'de gsterilen kol uzunluklarnn orandr. Genellikle
konstrksiyonda g fren zcsnn tatbik mesafesi deikendir.
i
a
b
e
d
g
f
=

Genellikle konstrksiyonda g fren zcsnn tatbik mesafesi deikendir.








7.3. ELDRO zcs
Bir santrifj pompa ile alan fren zcs cihaznn alma prensibi AEG firmasnn ELDRO cihaz ile aklanabilir. Bu cihaz iinde kanatl
pompa ve yataklanm olan dkme demir piston ile ii ya dolu hazneden meydana gelmitir. Motor tahrik gc 0,2 kW ile 1 kW arasnda
deimektedir. Bu motor dik olarak yerletirilen bir mil zerinden kanatl ark dndrmektedir. Bylece ya, pistonunun stnde bulunan
silindir odasndan altndaki hazneye baslarak pistonun yukarya hareketi salanr. Piston zerine balanm olan ve hazne kapandan darya
kan iki adet elik pim hareketi ile fren ubuklarn iter. Bu cihaz ile 50 ila 160 mm strokta 200 ila 3000 N arasnda bir itme kuvveti
salanmaktadr. Saate yk tekrar ise motor gcne bal olarak 400 ila 4000 1/h arasndadr. Eldro fren zclerinin olduu sistemde fren
pabular kasnaa hafif srtnr halde dayandndan strok motorunun kapanmasyla fren hemen kapanr ve ykn kaymas nlenmi olur. Baz
tiplerde pompa motoru ya silindiri iine yerletirilmi olup ya iinde alrlar (ekil-22).


ekil-22 ELDRO zcs









8. TEKERLEKLER VE RAYLAR

Raylar zerinde hareket eden tekerlekler genellikle elik dkm veya kresel dkmden imal edilirler. Normal kren tekerleklerinin ok
defa iki banda tek tarafl flanlar vardr. Baz krenlerde flansz tekerleklerde kullanlr. Tekerlekler silindirik ve konik yzeyli olurlar.


Tekerlek ap hesab

Tekerlekler ve raylar, dili arklarda ve rulmanl yataklarda olduu gibi lokal basnca zorlanrlar. d1 cm olarak tekerlek ap, (k - 2r) etkili
dayanma geniliidir.


ekil 26.1Tekerlek ve ray

Ray ile tekerlek arasnda p yzey basnc N/mm
2
olarak
p
R
k r d
=
( ) 2
1
(2)

pem deeri, pH Hertz basn deerinden baka, C1 malzeme ve C2 tekerlek devir says faktrlerine de baldr. Bu nedenle
pem = p C1 C2 (6)









Tablo 26.1 C1 malzeme katsaylar (DIN 15070)














DIN 15070 de GS - 60 iin malzeme katsays C1 = 1 olarak alnm; devir says katsays iin de (n = 31,5 d / dak. esas alnarak) C2 =
1 olarak tarif edilmitir. Buna gre dier malzemeler ve devir saylar iin C1 ve C2 tablolar dzenlenmitir. Ayrca, GS - 60 malzemesi iin
Hertz basn deeri :
p
P
daN cm
H
= = =
2 2
2
735000
6400
735000
56
.
( / )
bulunur. Buna gre pem deeri :

pem = p C1 C2 = 56 C1 C2
olur.

Tablo 26.2 n tekerlek devir saysna gre C2 devir katsays (DIN 15070)










Malzeme pem
(N/mm
2
)

C1
GG - 18 2,8 0,5
GS - 45 4,3 0,77
C 35 St 50 GS - 52 5,0 0,89
C 45 St 60 GS - 60 5,6 1,00
C 60 St 70 GS - 70 6,5 1,16
C 35 HF GS - 52.1 HF 6,5 1,16
C2 n
(d/d)
C2 n
(d/d)
C2 n
(d/d)
C2 n
(d/d)
0,66 200 0,89 71 1 31,5 1,1 14
0,72 160 0,91 63 1,02 28 1,11 12,5
0,77 125 0,92 56 1,03 25 1,12 11,2
0,79 112 0,94 50 1,04 22,4 1,13 10
0,82 100 0,96 45 1,06 20 1,14 8
0,84 90 0,97 40 1,07 18 1,15 6,3
0,87 80 0,99 35,5 1,09 16 1,16 5,6


Tablo 26.3 C3 alma sresi katsays (DIN15070)








Tekerlek yk
p basnc, p
F
A
= =
R
k r d
-
( ) 2
1
buradan R
-
= p (k - 2 r) ise de, tekerlek yk C1 ve C2 katsaylarndan baka iletme sresi katsays
C3 de baldr. Buna gre tekerlek yk R : R = C3 R
*
dir. Buna gre,

R s Pem C3 (k - 2r1) d1 = 56C1C2C3(k - 2 r) d1 (10)

dir. DIN 15070 de standart tekerlek boyutlarna gre karekteristik tekerlek ykleri R0 verilmitir. R0 olarak da :
R d k r
o
= 56 2
1 1
( ) (11)
alnmtr. Buna gre tekerlek yk iin :

R R C C C
o
s
1 2 3
(12)
veya
R
R
C C C
0
1 2 3
=

(13)

olarak bulunur. Bir tekerlee gelen yk (R) ve ( C1, C2, C3 ) katsaylar verilirse R0 hesaplanarak; R0 deerine ve kullanlacak ray tipine gre
cetvelden standart tekerlek ap bulunur.
Burada :
Ro : Karekteristik tekerlek yk (DIN 15070 den),
C1 : Malzeme katsays (DIN 15070 den),
C2 : Devir says katsays (DIN 15070den),
C3 : letme sresi katsays (DIN 15070den) alnacaktr.



1 saatdeki alma
sresi
% olarak

C3
% 16 kadar 1,25
< % 16 - % 25 1,12
< % 25 - % 40 1
< % 40 - % 63 0,9
% 63 den yukar 0,8
Tablo 26.4 R0 karekteristik tekerlek yk ve d1 tekerlek ap (DIN 15070)
* Koyu siyah deerler tercih edilmelidir. Parentez
iindekiler ise yalnzca bytlm tekerlekler.
veya ray ve flan arasnda kltlm boluk bulunan
tekerlekler iin alnmaldr.

Tekerleklere gelen yk dalm eit deilse
Gauss dalmna gre ortalama tekerlek yk :
R
R R
mak
=
+ 2
3
. min.

(14)
olarak hesaplanr. Kren arabalarnda DINe gre R =
Rmaks. alnr.

rnek :Bir gezer kpr arabasnn kendi
arl 4 ton, tayaca yk Q = 10 ton dr. DIN
15070 gre kren ray iin (eski senbol KS 22 ) yeni sembol A 45 seildi. A 45 raynn kafa genilii k = 45 mm ve ke yuvarlaklk yar ap r1 =
4 mm dir.

Tekerlek malzemesi GS - 45 iin, C1 = 0,77, tekerlein devir says n = 25 d/dak alnd ve bu deere gre devir says katsays DIN
15070 deki tablodan C2=1,03 alnd. Bir saateki, araba yrmesinin iletme sresi de % 30 iin tablodan C3 = 1 alnd.
Tekerlek apn hesaplaynz.

zm :
Tekerlek ap, karekteristik R0 tekerlek yk hesabndan veya d1 tekerlek ap hesaplanarak; Tablodan standart tekerlek ap tesbit edilir.
a - Arabann bir tekerleine gelen yk R = (4000 + 10000) / 4 = 3500 (daN) dir. Karekteristik tekerlek yk R0 ise :
R
R
C C C
daN
0
1 2 3
3500
0 77 103 1
4413 =

=

=
, ,
( )
Tabloda A45 ray ve R0 = 4100 (daN) iin tekerlek ap d1 = 200 (mm) verilmi olup, ayn ray ve R0 = 5200 (daN) deeri iin de d1 =250
(mm) verilmitir. Yukardaki


problemde R0 = 4413 (daN) hesapland iin tekerlek ap d1 = 250 (mm) alnmas gerekir.
b - Ayrca istenirse ilk nce d1 tekerlek ap hesaplanarak, (en yakn st deer) tablodan tekerlek standart ap olarak seilir.

R d k r
o
= 56 2
1 1
( ) formlnden,
Tekerlek R0 (daN) , Dar tekerlek R0 (daN) , Geni tekerlek R0 (daN)
ap d1 Kren raylar DIN 536 Kren raylar DIN 536 Flansz tekerlek
(mm) A45 A55 A65 A75 A55 A65 A75 A100 A100 F100 F120
200 4100 - - - - - - - - - -
250 5200 - - - - - - - - - -
315 6500 - - - 7900 - - - - - -
400 8300 10100 - -
(10100)
11900 13200 - - 17900 -
500 10400 12600 - -
(12600)
14800 16500 - - 22400 -
600 - 15900 18700 - -
(18700)
20800 (28200) - 28200 35300
710 - - 21100 23500 - -
(23500)
31800 39800 31800 39800
800 - - 23700 26400 - -
(26400)
35800 44800 35800 44800
900 - - 26700 29700 - -
(29700)
40300 50400 40300 50400
1000 - - 29700 33000 - -
(33000)
44800 56000 44800 56000
1120 - - - - - - - 50200 62700 - -
1250 - - - - - - - 56000 70000 - -
d
R
k r
cm
1
0
1
56 2
4413
56 4 5 2 0 4
23 9 =

=

=
( ) ( , , )
, ( )
d1 = 239 mm. apa en yakn standart ap ise d1 = 250 mm. olduundan bu deer
(Tablo 26.4) alnr.

26.1.2. Yrme ve ivmelendirme direnci

a) Yrme direnci
Bir R (daN) kuvveti ile ykl, (aks veya perno) ap d cm olan, dz bir ray zerinde ve ray dorultusunda yuvarlanan bir d1 apl tekerlek iin,
yrme direnci : yuvarlama srtnmesi ve muylu srtnmesinden oluur.

Yatak srtnme momenti + yuvarlanma srtnme momenti = yrme diren momentine eit olacaktr.
R
d
R f W
d
y
+ =
2 2
1

Buradan yrme direnci W :
W
R
d
d f
y
= +
1
2 ( ) daN (16)
olur. Burada ;
f = 0,05 cm yuvarlanma srtnme
momenti kolu
= Muylu srtnme katsays
( = 0,08 Kaymal yatak iin)
( = 0,0015 Rulmanl yatak iin)
R = Tekerlek yk (daN)
ekil 26.2 Yrme direnci d1 = Tekerlek ap (cm).
d = Tekerlek aks veya mil ap (cm) dir.

Tablo 26. 5 w ve wtop yrme direnleri (daN/ ton olarak tekerlek basma kuvveti)
Tekerlek ap d1 (mm) 200 250 315 400 500 630 710 800 900 1000 1120 1250
Aks ap d (mm) 55 60 70 80 90 100 110 125 140 160 180 200
w
Kaymal yatak 27 23 21 18,5 16,5 14,5 14 14 14 14 14 14

Rulmanl yatak 5,5 4,5 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,5 1,5 1,0 1,0 1,0
wtop
Kaymal yatak 32 28 26 23,5 21,5 19,5 19 19 19 19 19 19

Rulmanl yatak 10,5 9,5 8,5 8,0 7,5 7,0 6,5 6,5 6,5 6,5 6,0 6,0

(7,5) (6,5) (5,5) (5,0) (4,5) (4,0) (4,0) (3,5) (3,5) (3,5) (3,0) (3,0)

Tablodaki (w yrme direnleri), tekerlee gelen 1 tonluk basma kuvveti ile kaymal ve rulmanl yataklar iin yukarda belirtilen deerlere gre bir ve ikinci satrdaki
w deerleri hesaplanmtr. Bundan baka meydana gelebilecek (montaj hatalar gibi) ek direnler iin de n drdn satrlara ton bana 5 (daN) ve parentez iindeki
son satrdaki deerlere de 2 (daN) emniyet ilavesi ile wtop yrme direnleri gsterilmitir.


Not : Tablo 26.5 deki deerler, bize byk apl tekerleklerde yrme direncinin daha kk olduunu gsterir. Fakat daha ok nemli olan yatak eididir.
Hesaplarda, ilk yaklaklkla, kaymal yatak hali iin w = 20 daN / ton ve rulmanl yatak iin w = 7 daN / ton yrme deeri direnci alnabilir.
rnek olarak, tablodan tekerlek ap d1 = 400 mm ve aks ap d = 80 mm alnrak, ayrca tekerlek basma kuvveti (yk) 1 ton alnrsa
kaymal yatak iin w yrmr direncini hesaplyalm.

zm : Tekerlee gelen yk R = 1 ton, yuvarlanma srtnmesi moment kolu f = 0,05 cm, kaymal yatak aks (muylusu) srtnme
katsays = 0,08 olduuna gre w yrme direnci : W
R
d
d f
y
= +
1
2 ( ) = + =
1000
40
0 08 8 2 0 05 18 5 ( , , ) , daN
hesaplanarak tablodaki yerine konmutur.

rnek : Gezer kpr kreninde arabann ve kprnn yrmesini rnek alarak, tahrik motorlarn (yalnz yrme ve ivmelendirme
direncine gre) hesaplayalm.
9

Yrme direnci :
W
R
d
d f
y
= +
1
2 ( )
Ray ve tekerleklerin dzgnszlklerinden ve montaj hatalarndan dolay direncini v emniyet faktr ile arpmak gerekir.

R toplam yk ifade eder. Bu deer arabada, Q yk ile Go araba arln gsterir. Kpr hereketinde ise Q yk ile birlikte araba ve
kpr kirilerinin arlklar da dahildir. Araba iin :

Yrme direnci:
W
Q G
d
d f
y
o
=
+
+ v
1
2 ( ) (17)
dr. Araba iin v = 1,1 - 1,2 alnabilir. Kpr de ise emniyet katsays v = 1,4 - 2,0 dr.
N
W v W v
y
y
y
y
=

q q 75 102
BG veya N kW (18)
Burada v : yrme hz; q toplam verimdir.

9
Rzar direnci de olabilir.





26.1.3. vme direnci

Duran bir ktlenin belirli bir hza ulamas srasnda ivme direnci ortaya kar.
vme direnci :
W m b
G G
g
b
iv
o
= =
+
(19)
Dnen ktlelerin ivmelerini de dikkate alarak, ivme direncini % 20 kadar artrmak gerekir.
W
G G
g
b
iv
o
=
+
( , , ) 11 12 (20)


Gezer kprde, araba iin b ~ 0,20 - 0,35 ; kpr iin de b ~ 0,40 - 0,70 m/s
2
alnabilir. vme direnci iin gerekli g ise :

N
W v W v
iv
iv
iv
iv
=

q q 75 102
BG veya N kW (21)
Yrme ve ivmelendirme direnlerine gre hesaplanan glerin ( Ny + Niv ) toplamn, maksimum gc ( 1,7 ila 2 ) saylar arasnda bir
sayya blerek anma (nominal) motor gc bulunur.

N
N N
n
y iv
=
+
1,7 ila 2
(22)
anma gc hesaplanabilir.

rnek :

Drt tekerlekli bir gezer kpr arabasnn yrme ve ivmelendirme direnlerini hesaplyarak; araba yrtme tahrik motorunun gcn
bulunuz.

Verilenler : Kaldrlacak yk Q = 10.000 daN ; araba arl Go = 4.000 daN ; tekerlek ap D = 250 mm. ; aks ap d = 50 mm. ;
srtnme katsays = 0,08 ve yuvarlanma srtnme moment kolu da f = 0,05 olarak alnmtr.

Ayrca araba iin ivme b = 0,25 m/s
2
ve tekerlek n = 25 d/dak. dnmektedir. Toplam verim de q = 0, 85 dir.

zm :

a) Yrme direnci Wy :
W
Q G
d
d f
y
o
=

+ v
1
2 ( )
W
y
=
+
+ = 12
10000 4000
25
0 08 5 2 0 05 , ( , , ) 336 daN
b) vme direnci
W
G G
g
b
iv
o
=
+
=
+
12 12
10000 4000
9 81
0 5 , ,
,
,
W
iv
= 856 daN

c) Araba hz V
V r
D n
= = =

= e
t
60
0 25 314 25
60
0 33
, ,
, m/ s

d) Yrme direnci gc Ny

N
W V
y
y
=

=
q 102
336 0 33
0 85 102
,
,
1,28 kW





e) vmelendirme direnci gc Niv

N
W V
iv
iv
=

=
q 102
856 0 33
0 85 102
3 26
,
,
, kW

f) Toplam (anma) gc :

N
N N
n
y iv
=
+
=
+
=
17
128 3 26
17
2 67
,
, ,
,
., kW
Nn = 2,67 kW anma gc olarak bulundu.



26.1.4. Tekerlek konstrksiyonu

Krenler, zellikle ray akl (iki tekerlek arasndaki mesafe) byk olmas halinde, ok defa ray dorultusuna gre arpk yrrler. Bu
nedenle normal kren tekerleklerinin iki bazan da tek tarafl flanlar vardr. Eer krenin yrmesi baka yollarla emniyete alnm ise, tekerlekler
flansz da yaplabilirler. Tekerleyin yrme yzeyleri, ray tepe geniliinden daima daha geni


Tablo 26.6 Tekerlek ve dilisi boyutlar (DIN 15075 ve DIN 15082 e gre)
*) Ar bir krene ait mevcut bir ray zerinde, hafif bir kren
iin msaade edilen ray genilii
**) Daha geni bal raylar iin, b1 in daha byk
seilmesi uygundur..











ekil 26.3 DIN 15075 gre tekerlek ve DIN 15082e gre de
dili ark

Teker
-lek
Rayba
genilii
k
**)
k
Tekerlek ve dilisi boyutlar (DIN 15075 ve 15082) Civata
ap DIN DIN
b1 b2 d2 d3 d4 d7 d8 d1
1
d1
1
d1
4
d1
5
e
l1

l2
Adet
t
Byk
d1 536 *) 5902
min

lk
200 45 - - 55 90 230 45 55
160 125 200
14 21 15 105 60 105 4 M 12
250 45 - - 55 90 280 50 60
200 155 250
18 28 15 115 60 115 4 M 16
315 45 55 - 55 90 350 60 75
260 200 312
23 28 15 125 65 125 4 M 16
400 55 75 - 65 110 440 80 95
270
300
210
240
320
400
23 35 15 140 75 140 4 M 20
500 55 75 - 65 110 540 90 105
350
390
290
330
420
490
23 35 15 145 75 145 4 M 20
630 55 75 67 75 120 680 100 120
460
510
400
450
540
620
27 40 20 165 80 165 6 M 24
710 65 100 74 85 140 760 110 130
510
580
450
520
600
696
27 40 20 185 90 185 6 M 24
800 65 100 74 85 140 850 125 145
610
660
550
600
696
792
27 40 20 195 90 195 6 M 24
900 75 100 74 85 140 950 140 160
680
750
620
690
784
882
27 40 20 205 90 205 6 M 24
1000 75 100 74 85 140 1050 160 180
790
840
710
760
896
980
33 50 20 205 90 205 6 M 30
1120 - 100 - 135 220 1180 180 200
880
950
800
870
992
1088
33 50 20 260 125 260 8 M30
1250 - 100 - 135 220 1310 200 220
1000
1080
920
1000
1120
1216
33 50 20 260 125 260 8 M30

tutulur. Tekerlekler, silindirik veya konik yzeyli olurlar.Konik
veya hafif bombeli tekerlekler genellikle alt flan arabalar iin
yaplr.Tekerlein raya trmanmasna engel olmak iin flan
keleri, (ray ke yuvarlatmalarndan kk olacak ekilde)
yuvarlatlr.

Tekerlekler ya mile kamaldr, ya da gbeindeki perno
etrafnda serbest dner. Serbest dnl tekerlek halinde, perno
genellikle profil demirine yataklanarak, aks tutucusu tarafndan
da dnmeye kar emniyete alnr. Muharrik tekerleklerin,
genellikle civatalarla merkezlenerek balanan dili emberleri
vardr. Bu durumda evresel kuvvetleri kesme bilezikleri yardm
ile iletmek faydaldr.



26.2 RAYLAR


Yrme yollar iin kren raylar, demiryolu raylar veya yass raylar kullanlr.

a - Kren raylar

Krenlerde,Genellikle DIN 536 de belirtilen kren raylar kullanlr. Bu raylar, geni bal olduklarndan byk tekerlek yklerini tayabilir
ve geni tabanl olmalar sebebiyle de zemine iyi bir ekilde tesbit edilirler.





Tablo 26.7 Kren raylar sembol ve boyutlar (ekil
.26.4 DIN 536 Bl.1, A-Formu)





Sem-
bol
Ray
ba

b1

b2

b3

f1

f2

f3

h1

h2

h3

r1

r2

r3

r4

r5
Kesit
alan
Ar-
lk
k cm
2
kg/m
A 45 45 125 54 24 14,5 11 8 551 24 20 4 3 4 5 4 28,3 22,2
A 55 55 150 66 31 17,5 12,5 9 651 28,5 25 5 5 5 6 5 40,7 32,0
A 65 65 175 78 38 20 14 10 751 34 30 6 5 5 6 5 55,4 43,5
A 75 75 200 90 45 22 15,4 11 851 39,5 35 8 6 6 8 6 72,1 56,6
A100 100 200 100 60 23 16,5 12 951.5 45,5 40 10 6 6 8 6 95,6 75,2
A120 120 220 120 72 30 20 14 10515 55,5 47,5 10 10 10 10 6 129 101,3
Kren ray (DIN 536 Bl 1) Kren ray (DIN 536 Bl 2)
A - Formu B - Formu



ekil 26.4 Kren raylar


Malzeme olarak raylar, minumum eki mukavemeti 60 daN /
mm
2
olan akma elikten 9 ila 12 metrelik normal boylarda ve
uzunluk toleranslar da 50 mm. veya +100 mm olacak
ekilde imal edilirler.

b - Demiryolu raylar

Beton zemin veya traversler zerine konacak kren raylar iin, mukavemet momentleri byk olduundan demiryollar raylar tercih edilir.

Tablo 26.8 Demiryolu raylar DIN 5902


ekil 26.5 Demiryolu ray




c - Yass raylar

Kk ykl araba veya krenlerde yass raylar kullanlabilir. Yass raylarn,
st keleri yuvarlatlm veya krlm olarak imal edildikleri gibi, st yzeyleri
bombeli olarak da yaplmaktadr.




ekil 26.6 Yass (lema) raylar


Ba
genilii
Enine kesit Arlk
k cm
2
kg/m
100 73,2 57,5
120 89,2 70,1

Se
mb
ol

H

F

K

S

f3

k2
Arlk
kg/m
S
33
134 105 58 11 9,5 31,75 33,5
S
41
138 125 67 12 9,5 31,83 41
S
49
149 125 67 14 105 39,8 49,5
S
54
154 125 67 16 12 43,3 54,5
S
64
172 150 74 16 13 43 64,9







Tablo 26.9 Yass raylar






d - zel raylar

Havai hatlarda, bugn I - profili raylar kullanlmamaktadr, nk bu tip raylar ar tama artlarna cevap verememektedir. Bu nedenle
genellikle, yksek anmaya dayankl ve dzgn yzeyli zel keli raylar kullanlmaya balanmtr.

















ekil 26.7 zel raylar







bh (mm
2
) 5030 5060 6030 6040
G (kg/m) 11,8 15,7 14,1 18,8
Havai hatlar iin
ray ve tekerlekler

zel ray