Akdeniz İ.İ.B.F.

Dergisi (1) 2001, 131-139

KAMU HARCAMALARININ EKONOMİK BÜYÜME ÜZERİNE

ETKİSİ

THE IMPACT OF PUBLIC EXPENDITURES ON ECONOMIC

DEVELOPMENT

Süleyman ULUTÜRK*

ÖZET
Kamu harcamaları ve kamu kesimi büyüklüğünün ekonomik büyüme üzerine
etkileri, ekonomi ve maliye yazınında üzerinde durulan önemli konulardan biri
olmuştur. Buna bağlı olarak kamu kesimi ve özel sektörde üretim sürecinde kullanılan
üretim faktörleri verimliliklerinin birbirinden farklı olduğu ileri sürülmektedir. Yaygın
görüşe göre faktör verimliliği kamu kesiminde daha düşüktür. Dolayısıyla, kamu
kesiminin görece büyük olması kaynakların verimsiz alanlarda kullanılmasına neden
olur ki bu da ekonominin büyümesini yavaşlatır.
Bu çalışmanın amacı Türkiye’de kamu harcamalarının ekonomik büyüme
üzerindeki etkisini araştırmaktır. Bu amaçla iki sektörlü üretim fonksiyonu modeli
kullanılmıştır. Modelin incelenmesi ve üzerinde yapılan tartışmaların ele alınmasından
sonra Türkiye verileri kullanılarak model test edilmiştir. Çalışmanın sonunda,
Türkiye’de kamu harcamalarının büyüme yönlü bir etki yarattığı ve kamu kesiminin
büyük olmasının ekonomik büyümeyi hızlandırdığı bulunmuştur. Bu sonuca, kamu
kesiminde faktör verimliliğinin özel sektöre göre daha yüksek çıkması ile ulaşılmıştır.
Ayrıca, kamu kesiminin özel sektör üzerindeki dışsallık etkisinin pozitif olduğu da
görülmüştür.
Anahtar Kelimeler::Kamu Harcamaları, Ekonomik Büyüme, Kamu Ekonomisi.

ABSTRACT
The impact of public expenditures on economic development and the size of
public sector have been discussed widely in an economic literature. Also it has been
argued that the productivity of factors used in a production processes were different
both sectors and it has been generally less in public sector than in private sector
This paper attempts to analyse the role of public expenditures in Turkish
Economy. For this purpose Two Sectors Production Function Model have been
used. The conclusion reached at the end of the paper that, public expenditures had
had positive effect on economic development during the examined period. Also it
had had a positive external effect on private sector during that period. And it was
concluded that, the production factors had been more productive in public sector
than the private sector.
Keywords: Public Economics, Public Expenditure, Economik Growth, Government
Expenditures.

* Akdeniz Üniversitesi, İ.İ.B.F. Maliye Bölümü Öğretim Üyesi

Kamu Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi

GİRİŞ
Modern ekonominin kurucusu olarak kabul edilen Adam Smith’den bu
güne kadar, serbest piyasa ekonomisi, ekonomik başarı ve büyümenin en doğru
aracı olarak kabul edilmektedir. Serbest piyasa ekonomisi sisteminde her şey
piyasa tarafından belirlenmektedir. Özellikle devletin piyasaya hiçbir biçimde
müdahale etmemesi gerektiği önemle vurgulanmaktadır. Devletin ekonomik
faaliyetlerde bulunması, piyasa sistemine bir müdahale olarak kabul edildiğinden,
piyasa dengesi bozulacak, dolayısıyla ekonomik başarı ve büyüme bundan
olumsuz etkilenecektir. Smith’in bu görüşleri Friedman, Hayek, Kuznets, Lewis,
Myrdal ve Schultz gibi bir çok iktisatçı tarafından da benimsenmiştir. Bu
iktisatçıların temel görüşleri devletin ekonomik hayattan tamamen çekilmesi ve
piyasanın işlemesine hiçbir biçimde müdahale etmemesi noktasında
yoğunlaşmaktadır. Ancak, yukarıda sözü edilen iktisatçıların bu görüşlerine
karşın, İkinci Dünya Savaşından sonra, özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan
ülkelerde devletin ekonomik faaliyetleri ve özel sektör için düzenleyici rolünün
giderek arttığı gözlenmeye başlanmıştır (Landau, 1986(a), 35). Devletin ekonomi
üzerinde artan etkisi bu ülke ekonomileri üzerinde nasıl bir etki yaratmıştır?
Yapılan ekonomik düzenlemeler piyasa başarısızlığına neden olacağına göre az
gelişmiş ve gelişmekte olan ülke ekonomilerinin büyümesi devletin müdahaleleri
sonunda yavaşlamış mıdır? Bu soruların yanıtları bir çok ampirik çalışma ile
araştırılmıştır. 1
Kamu kesimi büyüklüğü ekonomi üzerinde ne kadar etkilidir sorusunun
araştırıldığı bu çalışmada, yukarıda sözü edilen, devletin ülke ekonomisindeki
payına ilişkin tartışmalar üzerinde durulmayacaktır. Bunun yerine kamu
kesiminin ekonomik performans ve büyüme üzerinde nasıl bir etkide
bulunduğunun belirlenmesi amacıyla geliştirilen model, Türkiye verileri
kullanılarak test edilecektir. Modelin test sonuçları, kamu kesimi büyüklüğünün
ekonomik büyüme üzerindeki genel etkisini belirlemenin yanında, bu kesimin
özel sektör üzerindeki “dışsallık” etkisinin pozitif/negatif olduğunun saptanması
ile de faktör verimliliğinin hangi sektörde daha fazla olduğunu da ortaya
koymaktadır.
Kamu kesiminin, ekonomik performans ve büyüme üzerindeki etkisi
önemlidir. Teorik olarak, üzerinde durulan konulardan biri, büyük bir kamu
kesiminin verimlilik ve ekonomik büyümeyi yavaşlatacağını ileri sürmektedir. Bu
görüşe göre, kamu sektörünün büyük olması verimliliği azaltacak ve ekonomik
büyümeyi yavaşlatacaktır. Bunun nedenleri: a) kamu sektörü genellikle düşük
verimle çalışmaktadır. Faaliyetlerin düzenlenme süreci genellikle aşırı yük
oluşmasına ve ekonomik sistemin maliyetinin artmasına yol açmaktadır. b)
devletin ekonomik sisteme müdahale etmek için kullandığı bir çok maliye ve
para politikası araçları, ekonomik teşviklerin bozulmasına ve sistemin

1 Bu çalışmalardan bazıları; R.Ram 1986(a),1986(b),1989; Daniel Landau 1983; Jack Carr

1989; V.V. Bhanoji Rao 1989; Singh, Balvir ve Balbir Sahni 1984a ve 1984b.
132
Süleyman Ulutürk

verimliliğinin düşmesine neden olmaktadır.

Öte yandan, kamu malları genellikle, değerinin belirlenebileceği düzenli
işleyen bir piyasa mekanizmasından geçmeden tüketime sunulmaktadır. Bu
nedenle, ulusal gelir hesaplamaları yapılırken kamu mallarının üretim maliyeti
değerlemelerinde hatalı ve belirsiz çözümler benimsenmektedir. Bunun sonucu
olarak da, kamunun mal ve hizmet üretiminin maliyeti doğru olarak
ölçülememektedir. Eğer, özel sektör hata yapar ve malların fiyatını piyasa
değerinin altında saptarsa, gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) olduğundan daha
küçük çıkacaktır. Oysa, kamu sektörü hata yaparak malları sıfır fiyatla piyasaya
sürse bile, hesaplanan GSYİH bundan etkilenmeyecektir (Carr, 1989:268).
Kamusal mallarda birimleri birbirinden ayırmak mümkün değildir. Dolayısıyla,
etkinlik ve üretkenliğin ayırt edilmesi de güçleşmektedir. Kâr amaçlı davranışlar
ve devletin ekonomiyi düzenlemeye yönelik çabaları ise, devletin ekonomik
faaliyetlerinden elde edilecek faydayı azaltabileceği gibi, faktörlerin etkin
kullanımı da engelleyecektir (Carr, 1989:267).
Diğer yandan, bu görüşün karşısında olan yaklaşıma göre de devlet,
ekonomik büyüme sürecinde güçlü bir etkiye sahiptir. Kamu kesimi, ekonomik
büyümenin motor gücünü oluşturmaktadır. Devlet, özel ve toplumsal çıkarların
uyumlaştırılmasında önemli bir görev üstlenir, ülke kaynaklarının yabancılar
tarafından kötüye kullanılmasını (sömürülmesini) önler, verimli yatırımların
artmasını güvence altına alır ve ekonominin büyümesi ve ülkenin kalkınması için
sosyal olarak optimal yönlendirmeler yapar (Ram, 1986(b), 191).
Bir çok ampirik çalışma ile büyüme sürecini etkileyen çeşitli faktörlerin
birbirinden ayırt edilmesine çalışılmaktadır. Bu faktörlerden en önemlilerinden
biri, devletin ekonomik faaliyetleridir. Devletin ekonomideki payının artmasının
büyümeyi yavaşlatıp yavaşlatmayacağı yine bu amaçla tartışılan konuların
başında gelmektedir. Ancak bu konudaki teorik altyapı henüz ampirik
çalışmalarla yeterince desteklenmemiştir. Yapılan çalışmalar kuşkulu sonuçlar
vermektedir. Ampirik bulguların bir kısmı artan kamu payının ekonomik
büyümeyi hızlandırdığı yönünde iken bir kısmı ise bunun tersi sonuçlar
vermektedir2

MODEL
Bu çalışmada, Türkiye’de kamu sektörü büyüklüğü ile ekonomik büyüme
arasındaki ilişki, ekonomik büyümenin göstergesi olarak kabul edilen gayri safi
milli hasılanın (GSMH) büyüme oranı ile kamu sektörü büyüklüğüne ilişkin

2 Yapılan çalışmaların sonuçları; Daniel Landau (1983 ve 1986(a)) devletin tüketim

harcamalarının GSYİH üzerinde ve kişi başına GSYİH’nın artışı üzerinde negatif etkili
olduğunu göstermiştir. Richard Rubinson (1977) ise, GSYİH’nın oranı olarak ölçülen
kamunun ekonomi içindeki payının artması ile ekonomik büyümenin de hızlandığını ortaya
koymaktadır. Rati Ram (1986), kamunun payının ekonomik büyüme ile pozitif ilişkili
olduğunu bulmuştur.
133
Kamu Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi

veriler kullanılarak geliştirilmiş olan iki sektörlü üretim fonksiyonu modeli

kullanılarak araştırılacaktır.3
Ekonominin, kamu sektörü (G) ve özel sektör (C) olmak üzere iki
sektörden oluştuğu varsayılırsa, her iki sektördeki üretim miktarları, bu
sektörlerde kullanılan emek (L) ve sermaye (K) üretim girdileri miktarına bağlı
olacaktır. Ayrıca kamu sektörü tarafından üretilen bir çok mal ve hizmetin özel
sektör tarafından ara malı ve hammadde olarak kullanıldığı, dolayısıyla, kamu
sektörünün özel sektör üzerinde dışsallık etkisi yarattığı varsayılırsa, üretim
fonksiyonları, sektörler için ayrı ayrı olmak üzere, aşağıdaki gibi yazılabilir;
C = c ( LC, KC, G ) (1)
G = g ( LG, KG ) (2)

Burada, alt işaretler sektörlerde üretim sürecinde kullanılan girdileri

göstermektedir. Özel sektör üretim fonksiyonunda yer alan (G), kamu
sektörünün özel sektör üzerindeki dışsallık etkisi varsayımı nedeniyle kamu
sektörünün ürettiği malın, özel sektör tarafından üretim girdisi olarak
kullanıldığını göstermektedir. Dolayısıyla, kamunun özel sektör üzerinde pozitif
dışsallık etkisi vardır.
Her iki sektörde kullanılan girdilerin toplamı, ekonomide kullanılan toplam
girdi miktarını vermektedir. Yani;
L = LC + LG ( 3 a)
K = KC + KG ( 3 b)
yazılabilir. Toplam üretim ise, sektörlerin üretimlerinin toplamına eşit olacaktır;
Y = C + G (3c)
Kamu sektörü ile özel sektörde kullanılan üretim girdilerinin göreli
verimliliklerinin farklı oldukları varsayımı altında, aşağıdaki eşitlikler yazılabilir;
GL GK
= = (1 + δ ) (4)4
CL CK

(4) numaralı denklemde (δ) marjinal faktör verimliliğinin hangi sektörde

daha yüksek olduğunu belirler. δ>0 olması halinde, eşitliğin sağ tarafı birden
büyük olacağı için, bu, kamu sektöründeki marjinal faktör verimliliğinin, özel
sektörden daha yüksek olduğunu gösterecektir. Üretim fonksiyonlarının

3 Ram tarafından geliştirilen bu model, Gerson Feder’in (1983) çalışmasından uyarlamıştır.

Feder’in özgün çalışmasında iki sektörlü üretim fonksiyonu kullanılarak ihracat ile büyüme
arasındaki ilişki araştırılmaktadır.
4 Bu denklemde alt işaretler üretim fonksiyonlarının kısmi türevlerini göstermektedir. Yani;

∂G ∂C ∂G ∂C dir.
GL = ,CL = ,G K = veC K =
∂L ∂L ∂K ∂K
134
Süleyman Ulutürk

(denklem 1 ve 2) toplam türevleri alınıp, bunlar (3c)’de yerine konulduktan

sonra elde edilen denklemi büyüme ilişkisine dönüştürmek için, her iki taraf (Y)
ile bölünürse aşağıdaki denklem elde edilir;

dY I dL  δ  dG G
= α +β + + CG  (5)
Y Y L + 1 + δ  G Y
Bu denklem sektörler arası dışsallık etkisinin olmaması durumunda (CG=0
ise) neo-klasik büyüme modeline benzeyecektir. Ancak, özellikle gelişmekte olan
ülkelerde kamunun dışsallık etkisi hiçbir zaman sıfıra eşit olmayacaktır (Feder,
1982:62). Çünkü bu ülkelerde, özel sektör yeterince gelişmemiştir. Bir çok
alanda devletin hem yatırımcı ve hem de düzenleyici olarak ekonomide aktif
biçimde yer alması kaçınılmaz olmaktadır.
Özel sektör üretiminin kamu sektörü üretimine göre esneklik katsayısı,
[θ=CG(G/C)], (5) numaralı denklemde yerine konularak, θ=(δ/1+δ) varsayımı
altında, kamu sektöründe meydana gelen üretim artışının ekonominin tümü
üzerindeki etkisinin test edileceği regresyon modeli elde edilir;
dY I dL dG
= α +β +θ (6)
Y Y L G
Burada, (α), (β) ve (θ) katsayıları basit büyüme modellerindeki
katsayılardır. Bu modelde, (α); özel sektörde sermayenin marjinal verimliliğini,
(β) özel sektör üretiminin, emeğe göre esneklik katsayısını; ve (θ); (C)’nin (G)’ye
göre esneklik katsayısını göstermektedir. (I) değişkeni ise sermaye stoğundaki
artış, yani yatırımlardır (I=∆K).
Kamu sektörü üretiminin özel sektör üretim fonksiyonunda yer alması iki
biçimde sağlanabilir. Birincisi, kamu sektörü üretiminin diğer iki üretim girdisiyle
birlikte (1) numaralı fonksiyonda yer almasıdır. Bu durumda, (5) numaralı
büyüme modeli, kamu sektörünün dışsallık etkisini yansıtacak biçimde köşeli
ayraç içinde, katsayının bir parçası olarak (CG)’yi de içerecektir. İkincisi ise, kamu
sektörü üretiminin hammadde ve aramalı olarak özel sektörde kullanılmasıdır.
Bu durumda da (G), (1) numaralı üretim fonksiyonunda yer almayacaktır.
Çünkü, fonksiyon sadece özel sektörün katma değerini yansıtmaktadır. Ancak,
her iki sektörde marjinal faktör verimliliklerinin farklı olduğu varsayımı yapılırsa,
(5) numaralı denklemde (dG/G)(G/Y) yada basitçe (dG/Y), katsayısında (CG)
olmadan yer alacaktır. Dolayısıyla, regresyon modelinin tahmin edilmesi
sonunda, eğer herhangi bir varsayım yapılmadıysa, sadece (dG/Y)’nin katsayısı
bulunacaktır. Sonuç olarak, dışsallık etkisinin olup olmadığı ve varsa işaretinin
ne olduğu bilinemiyecektir (Rao, 1989:274).
Bunun için iki varsayım daha yapmak gerekmektedir. Birinci varsayım,
kamu sektöründeki üretim girdilerinin marjinal verimlilikleri bu girdilere karşılık
gelen özel sektördeki girdilerle oransal ilişki içindedir. İkincisi ise, (G)’nin özel
sektörde azalan getirisi nedeniyle (θ)'nın dönem boyunca sabit olmamasıdır.
135
Kamu Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi

Dikkat edilmesi gereken diğer bir nokta da (CG) ve (θ) dışsallık etkisini
yansıtmalarına karşın, (CG)’nin marjinal ürün olarak, (LC) ve (KC) girdilerinin
sabit olması varsayımı altında, kamu sektöründeki bir birimlik artışın özel sektör
üretiminde yol açacağı artış miktarını da göstermesidir.

MODELİN TEST EDİLMESİ

GSMH büyüme oranı ile kamu sektörü büyüme oranı (kamu
harcamalarının büyüme oranı) arasındaki ilişkinin araştırılması için (6) numaralı
regresyon modeli Türkiye verileri kullanılarak test edilecektir. Test öncesinde,
kamu sektörünün ürettiği bazı mal ve hizmetlerin özel sektör tarafından üretim
girdisi olarak kullanıldığı varsayılmaktadır. Örneğin, turizm amaçlı tatil köyleri
genellikle yerleşim alanları dışında kurulmaktadır. Buraya ulaşımın sağlanması
için yol yapımı ve güvenliğin sağlanması kamu tarafından gerçekleştirilir ve özel
sektörün işlettiği tatil köyü tarafından kullanılır. Böylece kamu sektörü
gerçekleştirdiği mal ve hizmet üretimiyle özel sektöre pozitif dışsallık
yaratmaktadır. Dolayısıyla, kamu sektörü üretimi, özel sektör üretim
fonksiyonunda yer almaktadır. Ayrıca, kamu sektörü ile özel sektörde kullanılan
üretim girdilerinin göreli verimliliklerinin de farklı olduğu kabul edilmektedir.
Modelin En Küçük Kareler Yöntemi (EKK) kullanılarak yapılan tahmin
sonuçları aşağıda gösterilmiştir. Burada kullanılan değişkenler; GSMH büyüme
oranı bağımlı değişken olarak kabul edilmiş, (I) değişkeni yatırımları (sermaye
stoğundaki artış, ∆K) göstermektedir. Bu amaçla, incelenen dönemdeki toplam
sabit sermaye yatırımları (kamu ve özel sektör) olarak alınmış ve modelde
(I/GSMH) oranı kullanılmıştır. (L) değişkeni sivil istihdam düzeyini
göstermektedir. Kamu sektörü büyüme oranı olarak ise, toplam konsolide bütçe
harcamalarındaki yıllık büyüme oranı kabul edilmiştir. İnceleme dönemi
Türkiye’de planlı kalkınma dönemine geçildiği ve Birinci Beş Yıllık Kalkınma
Planı’nın uygulanmaya başlandığı 1963 yılı olarak alınmış ve 31 yıllık bir dönem
kapsanmıştır. Örneklem büyüklüğünün test sonuçlarına güvenebilmek için
yeterli olacağı düşünülmektedir.
EKK yöntemi kullanılarak tahmin edilen modelde otokorelasyon (AC)
sorunu olup olmadığının araştırılması ve anlamlılık sınaması ise, aşağıdaki H0 ve
H1 hipotezlerinin test edilmesi ile yapılmıştır. Otokorelasyon için ;
H0: ρ = 0
H1: ρ ≠ 0
hipotezleri α=0.05 olasılık düzeyinde, χ2(1) dağılımlı tablo değeri ile LM test
istatistiği kullanılarak hesaplanan değerin karşılaştırılmasıyla bulunmaya
çalışılmış, hesaplanan değerin, tablo değerinden küçük olması halinde, H0
hipotezi kabul edilmiş ve AC olmadığına karar verilmiştir.

136
Süleyman Ulutürk

Katsayıların anlamlılık sınaması ise;

H0: α = β = θ = 0
H1: α ≠ β ≠ θ ≠ 0
hipotezleri α=0.05 olasılık düzeyinde test edilmiş, hesaplanan (t) değerinin kritik
değerden büyük olması halinde (H0) hipotezi reddedilerek, katsayının istatistiksel
olarak anlamlı olduğuna karar verilmiştir.
Tahmin Sonuçları:

 dY   I   dL   dG   ,
  = f   ,   ,  
 Y t  Y  t  L  t  G  t 

 dY  I  dL   dG 
  = α  + β  + θ  + ut
 Y t  Y t  L t  G t

(dY/Y)t= 50.074 (I/Y)t +198.776 (dL/L)t +0.6306 (dG/G)t

t: (1.8506) (1.0728) (6.582)

R2:0.64402 DW :2.1363 LM[χ2 (1)] :0.34668

R2-Bar:0.61765 F (2 , 27):24.4238

SSR:6039.4 Se :14.956

tα = 1.8506 > t0.05 = 1.703, α anlamlı,

tβ = 1.0728 < t0.05 = 1.703, β anlamsız*,

tθ = 6.582 > t0.05= 1.703, θ anlamlı.

(*)β katsayısı α=0.25’de anlamlıdır.

Modelin test edilmesi sonunda, yukarıda da gösterildiği gibi, tahmin edilen

katsayılardan, α ve θ, %5 anlamlılık düzeyinde anlamlı, β ise anlamsız çıkmıştır.

SONUÇ
Elde edilen katsayılara göre, kamu sektörünün özel sektör üzerinde
dışsallık etkisi vardır. Başta yapılan varsayım, modelin test edilmesiyle de
doğrulanmıştır. Ayrıca kamu sektöründeki büyüme, GSMH’da da büyüme etkisi
yaratmaktadır. θ katsayısı, daha önce de belirtildiği gibi, hem kamu sektörünün
özel sektör üzerinde dışsallık etkisini yansıtmakta ve hem de özel sektör
tarafından kullanılan üretim girdileri (LC ve KC) sabitliği varsayımı altında, kamu
137
Kamu Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi

sektöründeki bir birimlik artışın özel sektör üretiminde yol açacağı artışı
(dolayısıyla toplam üründeki) göstermektedir. Tahmin sonuçlarına bakıldığında
bu etkinin pozitif ve 0.6306 olduğu görülmektedir. Bir başka deyişle, kamu
sektörü büyüme oranında bir birimlik artış, toplam ürün büyüme oranında
0.6306 birimlik artışa yol açmaktadır. Kamu sektörü büyüklüğü olarak toplam
konsolide bütçe karcamaları kabul edildiği için, bu tür harcamalar doğrudan
GSMH’yı artırmaktadır. Bu durumda, Türkiye’de incelenen dönemde, kamu
harcamalarının büyüme yönlü bir ilişki yarattığı söylenebilir. Yukarıda yapılan
varsayım (LC ve KC sabit) altında ise, kamu harcamalarının özel sektör
üzerindeki dışsallık etkisi pozitif olmaktadır.
Test sonunda kamu harcamalarının incelenen dönemde ekonomik büyüme
üzerinde pozitif etkili olduğu görülmüştür. Buna karşın, kamu harcamalarının
finansmanı önemli bir sorun olarak ortada durmaktadır. Finansman biçimi
harcamaların, doğrudan ekonomi üzerindeki etkisini belirleyebilmektedir. Vergi,
iç borçlanma, emisyon ve dış borçlanmayla yapılan finansmanın etkileri
birbirinden farklı olmaktadır. Bu nedenle kamu harcamalarındaki artışının,
ekonomi üzerinde olumsuz etki yaratacağını söylemek tek başına doğru
olmayacağı gibi, yukarıda elde edilen sonuca bağlı olarak harcamaların
artırılmasının ekonomik büyümeyi her biçimde olumlu etkileyeceğini söylemek
de mümkün değildir. Ayrıca, kamu harcamalarının (dolayısıyla kamu kesiminin)
büyümesinin, ekonomide başka olumsuzluklara yol açıp açmadığı, konuyu bir de
harcamaların finansmanı açısından ele alıp inceledikten sonra söylenebilir.

KAYNAKÇA
Arasıl, Ömer (1993) “Türkiye’de Bütçe Harcamalarının Ekonomik Büyüme
Üzerine Etkileri.” IX: Türkiye Maliye Sempozyumu; Türkiye’de Bütçe
Harcamaları, Silifke: 95-112.
Aschauer, Davig Alan (1989) “Is Public Expenditure Productive?” Journal of
Monetary Economics, 23:177-200.
Ataç, Beyhan ve E. ATAÇ (1992) “Türkiye’de 1964-1991 Döneminde
Ekonomik Açıdan Kamu Harcamaları Bileşiminin Analizi.” 3. İzmir İktisat
Kongresi Tebliğler, Cilt 3, 31-58.
Beck, Morris (1976) “The Expanding Public Sector: Some Contrary Evidence.”
National Tax Journal, 29/1:15-21.
---------- (1979a) “Estimating Changes in Real Size of the Public Sector.”
Economic Letters, 11/3:245-249.
---------- (1979b) “Public Sector Growth: A Real Perspective.” Public Finance,
34/3:313-343.
Cameron, David R. (1978) "The Expansion of the Public Economy: A
Comparative Analysis." The American Political Science Review, 72:1243-1261.

138
Süleyman Ulutürk

Carr, Jack L. (1989) "Government Size and Economic Growth: A New

Framework and Some Evidence from Cross-Section and Time -Series
Data: Comment." The American Economic Review, 7/1:267-271.
Feder, Gershon (1982) "On Exports and Economic Growth" Journal of
Development Economics, 12:59-73.
Goffman, I.J. ve D.J. Mahar (1971) "The Growth of Public Expenditures in
Selected Developing Nations: Six Caribbean Countries 1940-1965." Public
Finance, 26/1:57-73.
Landau, Daniel (1983) “Government Expenditure And Economic Growth: A
Cross-Country Study” Southern Economic Journal, January 49:783-92.
---------- (1986a) “Government And Economic Growth In Less Developed
Countries: An Empirical Study For 1960-1980”, Economic Development And
Cultural Change, October 35:35-75.
---------- (1986b) "Government Expenditure and Economic Growth: A Cross-
Country Study." Southern Economic Journal, 49:783-792.
Önder, İ., O. Türel, N. Ekinci ve C. Somel (1993) Türkiye'de Kamu Maliyesi,
Finansal Yapı ve Politikalar, Tarih Vakfı, Istanbul.
Ram, Rati (1986a) “Comparing Evidence on Wagner’s Hypothesis from
Conventional and “Real” Data”, Economic Letters, 20:259-62.
---------- (1986b) “Governmet Size and Economic Growth: A New Framework
and Some Evidence From Cross-section and Time-series Data”, The
American Economic Review, March, 76/1:191-203.
---------- (1989) “Governmet Size and Economic Growth: A New Framework
and Some Evidence from Cross-section and Time-series Data: Reply”,
American Economic Review, 79/1, March,:281-84.
Rao, V.V. Bhanoji (1989) “Government Size and economic Growth: A New
Framework and Some Evidence from Cross-section and Time-series
Data:Command”, American Economic Review, 79/1:272-80.
Singh, Balvir and B.S. Sahni (1984a), “Causality Between Public Expenditure
And national Income”, The Review of Economics and Statistics, 66:630-44.
---------- (1984b), “On The Causal Directions Between Income And
Government expenditure In Canada”, Public Finance, 39/3:359-93.
Yamak, N. ve Y. Küçükkale (1997), “Türkiye’de Kamu Harcamaları Ekonomik
Büyüme İlişkisi”, İktisat İşletme ve Finans, 131, Şubat 1997:5-14.

139