1

Enerji: yapabilme yetenei Birimi;- joule (j=N.m) (Metrik (SI) Sistem) - Btu (British Thermal Unit) 1 (Btu) = 1055 (j)
G: Birim zamanda retilen/tketilen i miktar Birimi;- Watt (j/s) (Metrik (SI) Sistem)
2

Dnya zerinde Enerji Kullanm

2010 ile 2030 yllar arasnda enerji tketiminin %33 civarnda artmas beklenmektedir. Tketimde in ve Hindistann pay hzla artmaktadr.
3

Enerji Kaynaklarnn Kullanm

Yakt kmr, doalgaz, sv yakt (petrol trevi) olabilecei gibi nkleer yakt da olabilir.
6

Kaplan Trbini

10

Francis Trbini

11

Pelton Trbini

12

Tm Trbin eitleri

A. Pelton Trbini

B. Francis Trbini

C. Kaplan Trbini
13

14

Jeotermal Ne Demek?
Jeo (Geo) Dnya (Yerkre) Termal (Thermal) Is Jeotermal Yerkrenin (Dnyann) Iss
15

Jeotermal Enerji Nasl Oluur?

Jeotermal Enerji yerkrenin ierisinde barndrd snn sonucunda oluan yenilenebilir bir enerji kaynadr. Bu s, Dnya oluurken gne etrafndaki maddelerin hzla Dnya yzeyine arpmalar ve sktrma etkisi yapmas, radyoaktif maddelerin bozunmas, meteorlarn zaman ierisinde Dnyaya arpmalar gibi nedenlerle olumutur.
16

Yerkabuu erisindeki Scaklk Dalm

Yerkabuu ierisinde de Dnyann i kesimlerinden gelen s nedeniyle scaklk derinlikle birlikte artmaktadr.
17

Tektonik Plakalar

Jeotermal potansiyelin ou ok ulalamazdr. Ancak yerkabuu (litosfer) tektonik plakaya (plate) blnmtr. volkanik ve sismik aktivite yksektir ve ulalabilecek mesafededir.

derinde bulunduundan 12 byk ve birok kk Bu plakalarn snrlarnda jeotermal enerji yzeyden

18

Jeotermal Enerjinin Avantajlar

Jeotermal akkan, yamur ve kar gibi atmosferik kaynakl sular

oluturduundan, yeraltndaki rezervuarlar srekli beslenmekte, ayrca kullanlan akkann yeraltna tekrar baslmas (reenjeksiyon) ilemi sayesinde kaynak yenilenebilir ve srdrlebilir zelliini korumaktadr. Yanma teknolojisi iermediinden, evre kirliliine neden olan karbonmonoksit, azot oksit ve kkrt oksit gibi gazlarn atmosfere salnm sz konusu deildir. Dolaysyla jeotermal enerji temiz ve evre dostu bir enerji trdr. Dier yenilenebilir enerji trlerinden farkl olarak meteorolojik koullardan bamszdr. (Gnein mevsime ball, rzgarn belirli zamanlarda mevcut olmay veya g retimi iin yetersiz kal gibi) Dier enerji kaynaklarna gre olduka ucuzdur. retimi kolaydr ve dk teknoloji seviyesiyle gerekletirilebilmektedir. Byk yatrmlar gerektirmeyip, yaplan yatrm ksa srede geri deyebilmesi ekonomik yararllnn bir baka yndr.
19

Jeotermal Enerjinin Avantajlar

Dier enerji trleri retiminin (hidroelektrik, gne, rzgar, fosil

enerji) aksine tesis alan gereksinimi ok azdr. Yerli, da bamll olmayan ulusal kaynamzdr. Yerel nitelii nedeniyle, politik ilikilerden, kriz, sava gibi unsurlardan, ulusal ve uluslararas piyasalardaki olumsuzluklardan etkilenmez. Yangn, patlama, zehirleme gibi risk faktrleri tamadndan gvenilirdir. Kullanma hazr nitelii sayesinde istenildii an kullanlabilir. Konutlara mazot, fuel-oil, kmr, odun tanmas gibi sorunlar iermediinden yerleim alanlarnda kullanm rahattr.

20

Jeotermal Enerjinin Dezavantajlar

Yeraltndan karlan tketilen scak su veya buharn, ayn oranda, ksa srete tekrar olumas mmkn olmamaktadr.

Ayrca bu kaynaklardan elde edilen su genellikle andrc ve kirlilik yaratc mineraller de iermektedir. Bu nedenle jeotermal akkan evreye serbeste braklmamal, alnd blgeye reenjekte edilmelidir. Aksi taktirde evresel zararlara yol aabilmektedir.
21

Jeotermal Kaynaklarn Snflandrlmas

Jeotermal kaynaklar 4 ana grupta snflandrlabilirler; Hidrotermal (veya jeohidrotermal) Kaynaklar (Geohydrothermal) Basnl Yeralt Kaynaklar (Geopressurized) Magma (Erimi kaya) Kaynaklar Scak Kuru Kaya (Hot dry rock) Kaynaklar

22

Hidrotermal (Jeohidrotermal) Kaynaklar

Yamur suyunun yeraltnda bir rezervuarda geirgen kayalar arasnda birikmesi ve magmadan gelen s ile snarak (ve bazen buharlaarak) yeryzne doru zerinde bulunan dk geirgenlikli kaya yapnn iinde bulduu atlak ve yollardan ilerlemesi ile oluurlar. Rezervuar bir banyo kveti iindeki su gibi dnlmemelidir. Rezervuar gzenekli, geirgen bir kaya yapdr ve gzenekleri yzeyden gelen su doldurur.
23

Basnl Yeralt Kaynaklar (Geopressurized)

Yeraltna inen suyun geirgen kayalar ierisinde birikmesi, ancak geirgen olmayan kaya tabakalar tarafndan kuatlmas nedeniyle yeryzne doru kendiliinden ilerleyemeyerek zerindeki kaya tabakas nedeniyle basncnn ve magmadan gelen s nedeniyle de scaklnn artmasyla oluan jeotermal kaynak tipidir. Jeotermal sondaj ile rezervuara ulalmas gereklidir.
24

Magma (Erimi Kaya) Kaynaklar

Aktif volkanlarn evresi gibi magmann ulalabilir derinlikte olduu blgelerde, magmaya doru sondaj yaparak ve yzeyden souk su gndererek magmadan s ekilmesi yntemiyle kullanlabilen jeotermal kaynak tipidir. 25

Scak Kuru Kaya Kaynaklar

Yzeyden yaklak 10 km derinlie kadar bulunan (erimemi) kayalarda depo edilmi snn kullanld jeotermal kaynak tipidir. Bu kayalar az gzenekli ve atlakldr, dolaysyla su geirgenlikleri azdr. Bu kayalarn arasndan geirgen bir hidrolik atlak blgesine kadar kuyu alr ve souk su yzeyden gnderilir. Kayalardan snan su ise hidrolik atlak blgesine kadar uzanan ikinci bir kuyudan yzeye snm 26 olarak ekilir.

Jeotermal Enerjinin Kullanm Alanlar

Jeotermal kaynaklar; Istma sistemlerinde (Sera stma, balk iftlikleri, blgesel stma gibi), Terapi amal, G santrallerinde elektrik eldesinde kullanlmaktadr.

27

Jeotermal Enerjinin Istmada Kullanm (Seralar)

28

Jeotermal Enerjinin Istmada Kullanm (Blgesel Istma)

rnein, Balova (zmir) blgesinde 2007 Kasm ay itibariyle 24500 konut edeeri (157 MWt) stma kapasitesi bulunmakta, blgede bulunan Dokuz Eyll niversitesi Hastanesinin nemli bir ksmnda jeotermal enerji kullanmyla stma salanmaktadr.
29

Jeotermal Enerjinin Terapi Amal Kullanm

lkemizde ve Dnyada (zellikle tektonik tabaka snrlarnda bulunan lkelerde) birok blgede kaplcalar bulunmakta (Pamukkale, Balova, Afyonkarahisar, Ktahya, Yalova ) ve jeotermal kaynaklardan elde edilen scak ve mineralli sular baz rahatszlklarn (rnein romatizma) tedavisinde 30 kullanlmaktadr.

Jeotermal Enerjinin Elektrik retiminde Kullanm

lkemizde u an iin en byk kapasiteli jeotermal enerji santrali 1984 ylnda devreye giren ve toplam retimi yaklak 17,5 (MWe) civarnda olan Denizli Kzldere jeotermal enerji santralidir.
31

Buhar Arlkl Bir Hidrotermal Sistem in G evrimi

Elektrik retimi iin en elverili jeotermal kaynak tipi buhar arlkl hidrotemal kaynaktr.

32

33

Gne Gne ap Dnya'nn apnn 109 kat (1.392

milyon km) olan bir cce yldzdr.

Gne yzeyi, ktlesinin %74'n oluturan hidrojen, ktlesinin %24-25'n oluturan helyum ile Fe, Ni, O, Si, S, Mg, C, Ne, Ca, ve Cr gibi dier elementlerden oluur. Nkleer fzyon reaksiyonlar ile H2, Hea dnrken ok byk miktarda enerji aa kar. Gneten kan enerjinin 2 milyonda 1'i yeryzne ular. Gnein gnde yaym olduu enerji, dnyadaki tm petrol, aa, doalgaz, vb. yakta edeerdir. Gnein yzey scakl 5780 K (~5500 C) ve ekirdeinin scaklysa 15,6 milyon Cdir.
http://tr.wikipedia.org/wiki/Gne

34

Gne
Saniyede 600 milyon ton hidrojen, helyuma dnr. Bu da, Gne`in her geen saniye 4,5 milyon ton hafiflemesine yol aar. Sonuta hidrojenin tkenmesiyle enerji retimi bitecektir.

35

Gne Enerjisinin Avantajlar

Gne, bol ve tkenmeyen bir enerji kaynadr. evreyi kirletici, duman, gaz, karbon monoksit, kkrt ve

radyasyon gibi klfetleri yoktur. Yerel uygulamalar iin elverilidir. Enerjiye ihtiya duyulan, hemen hemen her yerde gne enerjisinden yararlanmak mmkndr. Da bal olmadndan ekonomik bunalmdan bamszdr. Birok uygulamas iin karmak teknolojiye gerek duyulmamaktadr. Ulam problemi yoktur, gnein her yerde olduu dnlnce enerji gereksinimi olan blgeye kurulabilir. Kurulan sistemlerin bakm maliyetleri yoktur veya ok azdr. Bo alan olarak duran blgelerde (rnein llerde, veya binalarn 36 atlarnda) enerji retmesi salanabilir.

Gne Enerjisinin Dezvantajlar

Birim yzeye gelen gne nm az olduundan byk yzeylere ihtiya

vardr. Gne nm srekli olmadndan depolanmas gerekmektedir, ak veya yeni gelimekte olan hidrojen eklinde depolanabilmektedir. Enerji ihtiyacnn ok olduu k aylarnda gne nm azdr ve ayrca nm geceleri hi yoktur. Gne nmndan faydalanan sistemin gne nn srekli alabilmesi iin evrenin ak olmas gerekir. Gne nmnn daha verimli almas iin sisteme dik gelmesi gerekmektedir, bunun iin de daha yksek verim almak iin gnei takip eden sistemlere ihtiya duyulmaktadr. Bu da maliyeti arttrc bir etkidir. Su stma sistemlerinde %60'a yakn verim salanrken gne pillerinde bu oran %15~20 civardr. Henz ok yksek verimle elektrik elde etmek mmkn olmamaktadr.
37

Gne Enerjisi Dnyamza Nasl Ular?

Gneten yaylan enerji Dnyamza nmla (radyasyon) ular. Gne ile Dnya arasndaki ortalama uzaklk 150 milyon km.dir.
Gne nm spektrumu Mor eri Atmosfer dndaki Sar eri Atmosfer iindeki Dnyaya dik olarak (atmosfer dnda) ulaan gne enerjisi aks (solar energy flux); GNE SABT ; I 1353 W/m2
38

Siyah Cisim Imas

Siyah cisim (black body) zerine gelen elektromanyetik nm iinden geirmeyen, yanstmayan ve tamamn souran ideal bir fiziksel cisimdir. Hibir k yanstmad ve yaymad iin souk iken gzkmezler. Bununla birlikte siyah cisim sndka, scaklna bal olarak belirli bir spektrumda k yayar. Buna siyah cisim mas denir. Dnya dndaki gne aks spektral dalm 5800 (K) scaklndaki bir siyah cismin mas ile byk benzerlik gstermektedir. Ancak atmosfer, Dnya dndan gelen nmn bir ksmn yutup, yanstabildii iin Dnya yzeyine ulaan nm miktar farkldr.
39

Stefan-Boltzman Kanunu

40

Dnya zerine Den Gne Enerjisi

41

Gne Sabitinin Deiimi

42

Dnyann Eiklii

Dnyann kendi etrafndaki dn ekseni ile Gne etrafndaki dn ekseni arasnda (d0) 23.45o lik bir a bulunmaktadr. Bu a dolaysyla da Dnya zerinde mevsimler olumaktadr.

43

Gnein Hareketi
Dnyann eiklii, kendi etrafnda ve Gne etrafndaki dnleri nedeniyle Dnyann belirli bir noktasndan bakldnda Gnein gn ierisinde izledii yol, yl ierisinde deiim gstermektedir. Bu nedenle de Gne nlarnn Dnyann belirli bir blgesine geli as deikenlik arz etmektedir. Bu noktada Gne enerjisi hesaplamalarnda kullanlmak zere baz a deerlerinin hesabna ihtiya duyulmaktadr.

44

Deklinasyon As (ds)

45

Deklinasyon Asnn (ds) Yl inde Deiimi

46

Azimut (a) ve Ykseklik (as)Alar

Ykseklik as (a) : Dnya

zerindeki yatay dzlem ile Gne nm arasndaki a. Azimut as (as): Gney dorultusu ile Gne nlarnn izdm arasndaki a. Bu iki a blgenin enlemine (f), gne saati asna (hs) ve deklinasyon asna (ds) bal olarak hesap edilebilir.
47

Azimut (a) ve Ykseklik (as)Alar

48

Gne Saati
Dnya zerindeki bir P noktasn

gz nne alalm. Bu nokta enlem (f) ve boylam () alaryla belirlenir. Enlem (f) kuzey yarmkre iin +, gney yarmkre iin deer alr. Boylam () ise Greenwichin dousu iin +, bats iin deer alr P noktasndan geen meridyen dzlemi gn ierisinde bir defa Gne larna paralel konum alr. Bu konum P noktas iin Gne lesidir. 15o lik saat dilimleri nedeniyle yerel zaman ile farkllklar doabilir.
49

Trkiye Standart Meridyeni

Trkiyeden iki adet standart meridyen (300 ve 45o dou meridyenleri) gemektedir. Dolaysyla aslnda Trkiyede iki saat dilimi bulunmaldr. Ancak saat fark olmamas iin Trkiyede 30o dou meridyeni standart meridyen olarak kullanlmaktadr.
50

Gne Saati ve Gne Saati As

51

Gne Saati ve Gne Saati As

52

Gne Enerjisinin Kullanm Alanlar

Gne enerjisinin kullanm temel olarak 3 gruba ayrlmtr; Aktif Gne Enerjisi Uygulamalar
Pasif Gne Enerjisi Uygulamalar Fotovoltaik Sistemler

53

Aktif Gne Enerjisi Kullanm

Aktif gne enerjisi sistemlerinde, gneten gelen enerji kollektrler vastasyla emilerek, aktif mekanik sistemlerle (rnein pompa veya fan) bir arac akkan vastasyla (rnein su veya hava) istenilen blgeye tanr.

54

Gne Kollektrleri
En genel haliyle iki tipi bulunmaktadr; Dzlemsel Kollektrler (Flat-plate collector)

Parabolik Kollektrler (Parabolic-trough collector)

55

Dzlemsel (Flat-Plate) Kollektrler

Dzlemsel kollektrler genel olarak konut ve endstriyel yaplarda scak kullanm suyu eldesi ve mekan stlmasnda kullanlr.

Hava Tipi Gne Kollektr (Mekann Istlmasnda)

Scak Su Eldesinde
56

Dzlemsel (Flat-Plate) Kollektrler

57

Parabolik Kollektrler
Gne nlarn iinden su geirilen tek bir boruya odaklayarak dzlemsel gne kollektrlerine gre daha yksek scaklkta su eldesini mmkn klar. Gnein ykseklik asn izleyecek mekanizmaya sahip olduundan dzlemsel gne kollektrlerine gre daha pahal ve bakmlar daha maliyetlidir. Bu nedenle daha ok endstriyel ve ticari tesislerde kullanlrlar.
58

Gnei zleyen (Solar Tracking) Kollektrler

Parabolik ve dzlemsel kollektrler gnei tek veya ift eksende izleyecek mekanizmalarla kullanlabilir.

59

Pasif Gne Enerjisi Kullanm

Pasif gne enerjisi uygulamalarnda, aktif gne enerjisi uygulamalarnn aksine herhangi bir mekanik sistem (pompa veya fan) kullanlmadan, gneten elde edilen s enerjisi doal (pasif ) yolla kullanlmaktadr. Pasif gne enerjisi sistemlerinin 5 ana bileeni bulunmaktadr; Kollektr (ya da aklk(aperture)) Absorbe edici yzey (absorber) Isl ktle (thermal mass) Datm protokol (distribution protocol) Kontrol stratejisi (control strategy)

60

Pasif Gne Enerjisi Kullanm

Pasif kollektrler genelde yapnn camlarndan olumaktadr. Absorbe edici yzey, yksek s absorbe etme zelliine sahip ve

kollektrden geen gne nmnn direkt zerine vurduu yzeydir. Isl ktle yapnn d veya i duvarndan olumaktadr. Datm protokol sl enerjisinin depolanma, eriilme ve yapnn eitli blgelerine aktarlma yntemidir. Kontrol stratejisi ise sl enerjinin kollektr, absorbe edici yzey, sl ktle dzeneinden datmn glendirmek amacyla oluturulan yntemdir. Bu yntem ounlukla insan faktrn ierir ve panellerin yerinin deitirilmesi, baz menfezlerin alp kapatlmas gibi faaliyetlerden oluur.
61

Pasif Gne Enerjisi Kullanm Snflandrlmas

Pasif gne enerjisi kullanm ile stma sistemleri;
Dorudan kazanm sistemleri

Dolayl kazanm sistemleri

zole edilmi kazanm sistemleri

olarak snflandrlabilirler.
62

Dorudan Kazanm Sistemleri

Eer yapnn gney cepheli cam bulunmakta, fakat duvar eklinde enerjinin depolanaca sl ktlesi bulunmamaktaysa, gne nlar yapnn ierisine dorudan ular ve sl ktle olarak yapnn taban kullanlabilir.
63

Dolayl Kazanm Sistemleri

Dolayl sistemlerinde gne nlar yap ierisine dorudan ulamaz, cam ile yap arasnda enerjinin depolanaca sl ktleyi oluturan duvar (Trombe duvar (Trombe wall)) bulunmaktadr. Cam ile duvar arasndaki hava snarak ykselir ve duvarn st ksmndaki menfezden yapnn ierisine ular, duvarn alt ksmndaki menfezden ise yap ierisindeki nispeten souk hava arala tanarak devaml ekilde doal tanm yoluyla yap ierisine gne enerjisi aktarlr.
64

zole edilmi kazanm sistemleri

zole edilmi kazanml

pasif gne enerjisi sistemi ana binadan ayr bir blmeden oluur, ancak yine yapnn ilgili duvar enerji depolamak iin sl ktleyi oluturur. Bu sistemlerin yazn yapnn s kazanmn arttrmamas iin glgeleme ve havalandrma sistemleri bulunmaldr.
65

Fotovoltaik Sistemler
Fotovoltaik kelimesi gne nmndan dorudan elektrik retimi anlamna gelmektedir. sim olarak fotovoltaik pil (gne pili) kelimesi kullanlsa da enerji direkt olarak fotovoltaik hcrede depo edilmemektedir. Fotovoltaik pil gne nmna bal bir akm kaynadr. Oluan elektriksel g ayrca bir akde depolanabilir.

66

Fotovoltaik Piller Temel Bilgiler

Bir atom, proton ve ntronlar barndran ekirdek ve birok

seviyeden oluan eitli yrngelerinde bulunan elektronlardan oluur. Elektronlar ilk nce i yrngelere, sonra srasyla d yrngelere yerleirler. Bir elektronun enerjisi de bulunduu yrngeye (banda) baldr. Bir atomda proton, ntron ve elektron says birbirine eittir, bu say atom numaras olarak adlandrlr. Gne pillerinde (fotovoltaik piller) ok sk kullanlan Silisyum (Silicon, Si) iin atom numaras 14tr.

67

Fotovoltaik Piller Temel Bilgiler

En d yrngedeki elektron says elementin kimyasal

karakteristiini belirler. Bir atomda elektronlarn bulunabilecei en d yrnge valans band olarak adlandrlr. Silisyumda valans band elektronlar tarafndan tamamen doldurulmamtr, 4 elektron ierir. Normalde bu band 8 elektron ierebilmektedir. Valans band tam dolmam atomlar baka atomlarla ba kurabilirler. Bylece dardan elektron aldndan dolay atom negatif yklenmi olur. Ba kurulan dier atom ise (donr atom) ise pozitif yk kazanr.
68

Fotovoltaik Piller Temel Bilgiler

Valans bandndaki elektronlar d etkiyle (s veya elektriksel

etki ile), ekirdekten ok daha uzakta bulunan bir dier banda geecek kadar ok enerjiye sahip olabilirler. Bu uzaktaki band, iletim band olarak isimlendirilir. Elektriksel ve sl enerjiyi iletimi salar. Valans ve iletim band arasndaki enerji fark band aral enerjisi (band gap energy) ismini alr.

69

Band Aral Enerjisi (Eg)

70

Saf Silisyum
Ticari saflktaki bir silisyumda yabanc atom younluu 109 Si atomunda 1 adet kadardr.

Silisyum atomlar komu atomlardan birer elektron kullanarak birbirleriyle ba kurabilir ve elmas gibi kristal bir yap oluturabilirler. Ancak bu halde silisyum valans bandnda tam gerektii kadar (8 adet) elektron olduu iin yaltkan bir malzemedir.

71

Katklandrma (Doping)
Silisyumu iletken hale getirmek ancak ya valans bandnda tayc elektron oluturulmas ya da valans bandndan elektron eksiltilmesiyle mmkndr. Bunun iin saf silisyum ierisine kontroll ekilde yabanc atomlar katlmas ilemine katklandrma denir.

Valans bandnda Sidan daha fazla elektronu olan atomlarla (V. grup elementler, fosfor, antimon vs.) katklandrma yaplrsa elektron fazlal oluur.
Valans bandnda Sidan daha az elektronu olan atomlarla (III. grup elementler, bor vs.) katklandrma yaplrsa boluk fazlal oluur.

V. Grup elementler Fosfor, Antimon III. Grup Elementler Bor, Aluminyum

72

N ve P-Tipi Katklandrma
N-Tipi Katklandrmada; Her bir yabanc atom iin bir serbest elektron oluur. Bu serbest elektronlara majority tayclar (majority carriers) denir. Katklandrma ile gelen bu tr atomlara donr (donor) atomlar denir. P-Tipi Katklandrmada; Her bir yabanc atom iin bir boluk (hole) oluur. Bu boluklar da ayn ekilde majority tayclardr (majority carriers). Katklandrma ile gelen bu tr atomlara akseptr (acceptor) atomlar denir.

73

p n junction
P-Tipi ve N-Tipi katklandrma yariletken bir yap

oluturmak amacyla yaplmaktadr. Bu iki tip katklandrmal malzeme bir araya getirilince aralarnda bir jonksiyon blgesi (junction region) oluur. Bu blge, elektrik akmnn bir yne iletilmesine izin verirken, dier yne iletilmesine izin vermez Yariletken bir yap.

74

Fotovoltaik pil alma prensibi

Gneten gelen fotonlar gne pili yzeyine vurunca, yeterli enerjiye ulaan bir elektron bal olduu atomun etkisinden kurtulur, yani valans bandndan iletkenlik bandna geer. Bylece bir elektron-boluk ifti meydana gelir. Oluan bu elektron-boluk ifti, elektronlar p-tipi tarafa, boluklar n-tipi tarafa olacak ekilde ayrrlar. Eer fotovoltaik pilin p ve n tipi blgeleri arasnda devre tamamlanrsa bu devrede bir elektrik akm meydan getirilmi olur.

75

Gneten gelen fotonlarn elektrik dnm

76

Fotovoltaik pil alma prensibine bir benzetim

Lastik

toplarn (gneten gelen fotonlar) enerjileri nedeniyle arptklar alt seviyedeki suyu (elektronlar) st seviyeye sratmalar. st seviyede toplanan suyun bir kanal ierisinden akarak tekrar alt seviyeye dnmesi ve bu esnada kk bir su trbinini dndrmesi. Trbine bal dinamo (jeneratr) ile elektrik eldesi.( n ve p tipi elemanlarn devresinin tamamlanmas nedeniyle elektronlarn bu devreden akmas ve elektrik akmn oluturmas)

77

Fotovoltaik pil eitleri

Kristal Silisyum

Tek kristal Si gne pilleri (verim: %14-20) ok kristal Si gne pilleri (verim: %13-15) Soutma ilemi tek kristale gre hzl olduundan kristal yapda atlaklar oluur. Nispeten daha ucuzdur.

78

Fotovoltaik pil eitleri

nce film

Amorf silikon gne pilleri (a-Si) (verim: %5-7)

Copper indium diselenide (CIS) (verim: %11)

Cadmium telluride (CdTe) (verim: %9)

79

80

Rzgar enerjisi nedir?

Rzgar enerjisi, rzgarn (yani hareket halindeki hava ktlesinin) kinetik enerjisinin, rzgar trbinleri vastasyla elektrik enerjisine dntrlmesi eklinde kullanlan, yenilenebilir ve srdrlebilir alternatif bir enerji kaynadr.

81

Rzgar Enerjisinin Avantajlar

evrecidir, karbon emisyonu yoktur. Hava kirliliini azaltr. Yenilenebilir bir enerji kaynadr, bedavadr. htiyacnz olan enerjiyi satn aldnz kurum ve kurululara ve

hatta lkelere bamllnz azaltr. Enerji retmek iin kullanlan hammaddelerin (petrol, kmr gibi) ithalini nleyerek ekonomide rahatlk yaratr. Elektriin ulatrlamad blgelerde istihdam salar ve yaam standardn arttrr, kalknmay hzlandrr. stihdam ve blgesel kalknma salar. Deien yakt ve enerji fiyatlarndan etkilenme riski yoktur. Uygun koullarn saland her yere kurulabilir. Yeryznde %95 gibi bir alanda rzgar enerjisi elde edilebilir ve bu alanlarda ayn zamanda ziraat gibi faaliyetler de srdrlebilir.
82

Rzgar Enerjisinin Dezavantajlar

Rzgar dzenli ekilde esmediinden enerji retimi de kesikli

ekilde gerekleir. Rzgar yeterli hzda esmediinde enerji retimi yoktur. Blgesel olarak deimekle birlikte, genelde dk verimlidir (%30 civar). Rzgar santralleri (rzgar trbinlerinin birbirlerini etkilememeleri iin) dier enerji santrallerinden daha byk alana ihtiya duyabilir. Trbinlerin sesli almalar, yakn evrelerinde yaayan insanlar iin rahatsz edicidir. Bu nedenle yerleim merkezlerinden ve hassas vahi yaam alanlarndan uzakta kurulmalar gerekmektedir. Yksek hzda dndklerinden dolay ku lmlerine neden olabilmektedirler. Grnt kirlilii yaratmaktadrlar.
83

Rzgar Nasl Oluur?

Rzgar temel olarak iki nedenle olumaktadr;
Dnyann kendi etrafndaki dn

Dnya zerindeki scaklk farkllklar

84

Dnyann Kendi Etrafnda Dnyle Rzgar Oluumu

Dnyann kendi etrafnda dn srasnda zerinde bulunan hava tabakas Dnya ile ayn hzda dnmez. Yzeye yakn blgelerde hava younluu ve basnc daha fazladr ve bu blgelerde hava Dnyann dnne uyum gsterebilmektedir. Ancak ykseklik arttka havann dn hz azalr. Sonu olarak Dnya ile hava arasnda bir bal hz oluur ve bu durum rzgar oluumuna sebebiyet verir.

85

Dnya zerindeki Scaklk Farklar Nedeniyle Rzgar Oluumu

Ekvator blgesine gelen gne nlar ok daha diktir, dolaysyla ok daha youn bir gne nm etki etmektedir. Gne nlar kutuplara gidildike yzeye ok daha al ekilde vurmaktadr. Bu durum ekvator blgesinde hava scaklnn ok daha yksek deerlerde olmasn salamaktadr. Ekvator blgesinde snan hava younluunun azalmas sonucu ykselir, kutuplardaki hava ise tam tersine souduu iin alalr. Bu nedenle yatay bir basn fark doarak, yzeyde kutuplardan ekvatora doru rzgar oluumu yaanr.

86

Dnya zerindeki Scaklk Farklar Nedeniyle Rzgar Oluumu

Dier bir scaklk fark oluturucu neden ise deniz ve kara blgelerinde scakln art ve azallarndaki zaman farkllklardr. Gndzleri kara zerindeki hava, deniz zerindeki havadan ok daha abuk snd iin yzeyde denizden karaya doru rzgar oluur. Geceleri ise kara zerindeki hava deniz zerindeki havadan ok daha abuk souduundan bu sefer karadan denize doru rzgar oluur.

87

Yzeyde Rzgar Hzn Etkileyen Faktrler

Rzgar nnde engeller bulunmas (tepe, bina, aa) halinde trblans yaratabilir ve rzgar hz bu durumdan etkilenebilir.

88

Rzgar Hz ve Yn
Bir blgede rzgarn hz ve yn yl ierisinde ve hatta gn ierisinde deiiklik gstermektedir. Bu nedenle bir blgenin rzgar potansiyelinin belirlenebilmesi iin uzun sreli lmlere ihtiya duyulmaktadr. Bu lmlerle blge iin hakim rzgar yn ve ortalama rzgar hz belirlenebilmektedir.

89

Rzgar lmleri
Hakim rzgar ynn ve rzgar hzlarn lmek iin blgeye bir istasyon kurularak lmler yaplmaktadr. Bu istasyonda ayrca scaklk, nem ve gne nm lmleri de gerekletirilir.

90

Rzgar Hznn Ykseklikle Deiimi

Yeryz seviyesine yaklatka srtnme artt iin rzgar hz azdr. Yer seviyesinde rzgar hz sfrdr. Rzgar hz ykseklik arttka artmaktadr.

91

Rzgar lmleri

92

Santral Yer Seimi

Genelde rzgarn trblansl hale gemesine neden olacak engellerden, yerleim yerlerinden uzakta olan blgeler rzgar enerjisi santralleri iin uygundur. Bu tip blgelere rnek olarak dzgn tepelik blgeler ve deniz yzeyi gsterilebilir.

93

Rzgar Trbinleri
Rzgarn kinetik enerjisini dnme hareketine eviren, bu dnme hareketi sayesinde jeneratr vastasyla elektrik enerjisi retilmesini salayan trbinlerdir.

94

Rzgar Trbinleri
Rzgar enerjisi eski zamanlardan beri kuyulardan su ekmek, tahl tmek gibi ilerde rzgar deirmenleri eklinde, rzgar trbinlerinin ilkel ekilleri halinde kullanlmtr.

95

Rzgar Trbinleri
Rzgar trbinleri tarihsel geliimleri gz nne alnarak temel olarak yatay eksenli (sol resim) ve dikey eksenli (sa resim) eklinde snflandrlabilir.

Ancak zaman ierisinde rzgar trbinini oluturacak tip olarak yatay eksenli tip (Horizontal Axis Wind Turbine (HAWT) ne kmtr. Burada da up-wind tipi yaygn olarak kullanmdadr.
96

Rzgar Trbinleri
nceleri sadece 50 - 100 kW gibi elektrik retimi gerekletirebilen rzgar trbinleri, gnmzde birka MW elektrik retimi gerekletirebilecek duruma gelmilerdir. Rotor aplarnda art salanm ve bylelikle daha ok rzgar enerjisini elektrik enerjisine dntrecek imkana kavuturulmulardr.

97

Rzgar Enerjisi Temel Kavramlar

98

Rzgar Enerjisi Temel Kavramlar

99

Rzgar Trbinleri le G retimi Betz Analizi

Trbine gelen rzgar kanatlar arasndan geerken hem basnc hem hz deiir. Bu durum trbinden g elde etmemizi salamaktadr.
100

Rzgar Trbinleri le G retimi Betz Analizi Trbine ulaldnda basn P

deerinden P1e ykselir, trbinde bir miktar g eldesi saland iin de aniden P2 deerine der ve trbinden uzaklatka yine Pe(=Po) deerine ulalr. Rzgar hz girite (entrance) c ise, trbine ulaldnda bu hz deeri c(1-a) deerine trbin knda (outlet) ise c(1-b) deerine dmektedir.
(e: entrance (giri)) (o: outlet (k))
101

Rzgar Trbinleri le G retimi Betz Analizi

102

Rzgar Trbinleri le G retimi Betz Analizi

103

Rzgar Trbinleri le G retimi Betz Analizi

Elde ettiimiz iki eksenel itme kuvveti denklemini birbirine eitlersek;

Buradan grld zere rzgar trbini ncesi ile rzgar trbini sonrasnda hzn deiim oran ayndr. Dolaysyla Betz analizinde rzgarn trbindeki hzn trbin ncesi ve trbin sonras hzlarnn ortalamas almak mmkndr.
(Rzgar hznn trbin ncesi ve trbin sonras deerini lmek mmkndr, ancak trbin kanatlarnn arsndan geen rzgar hzn lmek kanatlarn dn nedeniyle mmkn deildir.)
104

Rzgar Trbinleri le G retimi Betz Analizi

105

Rzgar Trbinleri le G retimi Betz Analizi

Rzgarn kinetik enerjisindeki maksimum azalmay bulabilmek iin aya gre trev alrsak;

Trbinden elde edebileceimiz maksimum g (=Ek max)

106

Rzgar Trbinleri le G retimi G Katsays Cp(Power Coefficient)

107

Rzgar Trbinleri le G retimi G Katsays Cp(Power Coefficient)

108

rnek

109

rnek (Devam)

110

Biyoktle Enerjisi

111

Biyoktle Enerjisi
Biyolojik orijinli malzemenin yakt olarak kullanlmas sonucu elde edilen enerjiye biyoktle enerjisi ad verilmektedir. Bu tip enerjinin kullanmna rnek olarak eski alardan beri odunun yakt olarak kullanlmas gsterilebilir. Gnmzde artk ekinlerden biyoyakt eldesi yntemiyle biyoktle enerjisinden faydalanmak mmkndr. Bir baka kullanm tr ise nemli miktarda enerji ieren hayvan atklar ve gda retimindeki atklardan biyogaz eldesidir. Ayrca evsel atklarn yaklmas ile de enerji eldesi salanmaktadr.

112

Biyoyakt
Biyoyakt retiminin temelinde bitkilerin yapmakta olduu fotosentez bulunmaktadr. Fotosentez ile atmosferde bulunan karbondioksit ile su kullanlarak gne enerjisi yardmyla basit eker (glikoz, C6H12O6) oluumu salanr. Oluan glikoz bitki bnyesinde birikmektedir. Bitkinin bnyesindeki glikoz kullanlarak sv yakt eldesi mmkndr

113

Biyoyakt eitleri
Biyoyakt olarak sv ve gaz eklinde yaktlar bulunmaktadr. Bunlarn en nemlileri; Sv yaktlar; Etanol (Etil alkol) Metanol (Metil alkol) Biyodizel (bitkisel yalarn kimyasal yollarla dizel yakta uygun hale dntrlm hali) Gaz yaktlar; Biyogaz metan ve karbondioksit karm
114

 Etanol ya da etil alkol ayn zamanda tahl alkol olarak

Etanol (C2H5OH)

ta isimlendirilir. Etanol msr gibi tahllarlardaki niastann ekere dntrlmesinden sonra fermantasyon yntemiyle alkol elde edilmesi ile oluturulur.
Fermantasyon

ileminde mikroorganizmalar tarafndan retilen enzimler ekeri paralayarak etanol ve karbondioksit ortaya kartrlar. Elde edilen etanol iten yanmal motorlarda modifikasyon yaplmak suretiyle yakt olarak kullanlabilmektedir.

115

Metanol (CH3OH)
Metanol metan gazndan elde edilmekte ve odun alkol (wood alcohol) olarak ta adlandrlmaktadr. Doal gaz ieriinde yksek miktarda metan ierdiinden doalgazdan aama ile metanol eldesi mmkndr. Hayvan dksnn anaerobik bozunmasndan da metan eldesi mmkndr. Metanol de iten yanmal motorlarda yakt olarak kullanlabilmektedir.

116

Biyodizel
Biyodizel bitkisel ya veya hayvansal yalardan elde

edilebilen ya asidi esterleridir. Bitkisel ya msr, zeytin, soya, ayiei gibi ok eitli bitkilerden elde edilebilir. Ayrca kullanlm bitkisel yalar ve hayvansal yalar da biyodizel eldesinde kullanlabilmektedir. Bitkisel yalarn dizel motorlarda direkt olarak kullanm motorlarda ok byk arzalara ve motor mrnde nemli derecede ksalmaya neden olmutur. Bitkisel yan viskozitesi dizel yakta gre ok yksektir.

117

Biyodizel
Halbuki bitkisel yan metanolle reaksiyona girmesi

sonucu oluan metil ester dizel yakta ok daha benzemekte ve dizel motorlarda kullanma uygun hale gelmektedir. rnein zeytinya asidinin byle bir reaksiyon sonucu oluturduu metil ester biyodizel olarak kullanlabilecek bir yakttr.

118

Biyogaz (Bataklk gaz)

Biyogaz metan (CH4) (%50-80) ve karbondioksit

(CO2) (%20-50) karmdr. Doalgazdan fark doalgazn bileiminin %70 metan, geri kalan ksmnn ise hidrokarbonlardan olumasdr. Biyogaz anaerobik bakterilerin organik atklardan (hayvansal ve insan atklar) metan ve karbondioksit gaz oluturmas olarak tanmlanabilir. Oluturulan metan gaz direkt olarak yakt olarak kullanlabilir ya da metanol eldesinde kullanlabilir.

119

Evsel atklarn ieriinin ou organik malzemelerden oluur. ounlukla zararl endstriyel atk iermez. Bu nedenle bu atklarn yaklmas evreye herhangi zehirli bir kimyasal madde atlmasna neden olmayacaktr. Evsel atklarn yaklmasyla hem bu atklardan kurtulunmu olunur, hem de enerji eldesi salanr.

Evsel Atklarn Yaklmas

120

121

Yakt Hcresi
Konvansiyonel g evrimlerinde, yakt (hava ierisindeki) oksijen ile reaksiyona girer ve ierisinde depolanm kimyasal enerji s enerjisine evrilir. Daha sonra bu s enerjisinden yararl enerji (elektrik enerjisi) elde edilir. Yakt hcrelerinde ise kimyasal enerji direkt olarak yararl enerjiye (elektrik enerjisine) evrilir. Bylece yakt hcrelerinde konvansiyonel g evrimlerine gre elektrik eldesinde daha yksek verim salanr.

122

Yakt Hcresi
Yakt hcreleri pillere benzemektedir. Her ikisinde de elektrokimyasal reaksiyon ile doru akm retilir. Ancak pillerde depolanm olan enerji snrldr, halbuki yakt hcresinde yakt saland srece enerji retimi devam eder. Yakt hcreleri anod, katod ve elektrolit ksmlarndan oluur. Pekok yakt, yakt hcrelerinde kullanlabilse de hidrojenin yakt olarak kullanld yakt hcreleri en ok kullanlan tiptir.

123

Hidrojen Yakt Hcresi

Anotta reaksiyon sonucu yakt (H2) iyonlara (2H+) ve elektronlara (2e-) ayrr. yonlar elektrolit vastasyla katoda geerken oluan elektronlar bir d devreden katoda ilerler. Katodda iyon ve elektronlar oksijen ile birleerek su olutururlar. Bylece evreye zararl gazlarn emisyonu sfr olacak ekilde elektrik eldesi salanr.

124

Kojenerasyon

125

Kojenerasyon Nedir?
G evrimlerinde kazandan evrime verilmekte olan snn (qin) ancak bir ksm elektrik enerjisine evrilebilmekte (wturbine), snn geri kalan ksm (qout) ise atmosfer veya gl gibi bir d ortama atlmaktadr.

126

Kojenerasyon Nedir?
Halbuki d ortama atlan bu s enerjisinden de yararlanmak mmkndr. Atlan bu s enerjisiyle scak su elde etmek veya mekan stmas yapmak tamamen atk olan bu s enerjisinden faydal ekilde yararlanmamz salar.

127

Kojenerasyon Nedir?
zetle kojenerasyon elektrik ve s enerjisinin birlikte retilerek kullanlmasdr. Bu ekilde g evriminden elde edilen faydal enerji sadece elektrik enerjisi deil ayn zamanda buna ilaveten s enerjisi de olmaktadr. ounlukla endstriyel iletmelerde s enerjisi retimde gerekmektedir (rnein seramik retiminde, tekstil iletmelerinde). Bu nedenle iletmelerin kojenerasyon sistemleri kurmalar hem kendi elektrik ihtiyalarn karlamalar asndan, hem de retimde ihtiyalar olan s enerjisini karlamalar asndan karl bir yatrm olmaktadr.
128

Kojenerasyon Sistemlerinin Ekonomik Deerlendirilmesi

Kojenerasyon sistemleri aadaki artlar altnda karl ve ekici bir yatrm olmaktadr; Elektik enerjisi ihtiyacnn bulunmas Atk snn yararl ekilde kullanlabilmesini salayacak bir s enerjisi ihtiyac Elektrik enerjisi fiyatyla kullanlan yakt fiyat arasnda (ounlukla doalgaz) anlaml bir fark bulunmas. Bu sayede elektrii ebekeden almak yerine kendimizin retmesi daha anlaml olabilecektir.

129