T.C.

Mersin niversitesi Sosyal Bilimler Enstits

Resim Anasanat Dal

NAKKA OSMANIN SURNAME YAPITINDAN RESM YORUMLARI

Nalan ARACI

YKSEK LSANS TEZ

Mersin, 2005

T.C. Mersin niversitesi Sosyal Bilimler Enstits

Resim Anasanat Dal

NAKKA OSMANIN SURNAME YAPITINDAN RESM YORUMLARI

Nalan ARACI

Danman Yrd. Do. Cebrail TGN

YKSEK LSANS TEZ

Mersin, 2005

NSZ

nsan, ilk alardan bugne kadar sanat ile birlikteliinde vazgeilmez bir sre ierisindedir. Bu sre boyunca bir anlamda sanat, geleneklerin etkisiyle de yeni araylara ynelmitir. Gnmz sanats, geleneksel olanla iletiim halinde, bark, yan yana, dilsel slubuyla ilerini ortaya koymaktadr. Ancak her sanat, yapt ilerde ann ve iinde yaad kltrn verilerinden yola karak kendini ortaya koyabilmektedir. Sanat, iinde bulunduu kltrel yap ile srekli bir iliki iindedir. Bu srete sanat, evresinden olduu kadar, tarihten, anlardan, yazl belge ve metinlerden, ada ya da eski sanat rnlerinden esinlenir. Sanat tarihsel srete de her dnem sanatn kendinden nceki sanat yaptlarndan esinlendii grlr. Bu aratrmada Trk resminin deiim ya da -geliim- aamalar irdelenirken; belirli dnemler ierisinde yeni ve zgn bir k yolu arayan ada Trk resim sanatnn geleneksel olandan yararlanma biim ve anlay, gelenekle olan ilikilerinin boyutlar belirlenmeye allmtr. Bu alma da gelenekten yaralanma, geleneksel olan deerlendirme dncesinden hareketle, on altnc yzylda, Nakka Osman ve ekibinin hazrlad Surname-i Humayun (III. Murad Surnamesi) yaptnn minyatrleri incelenmitir. Aratrmann uygulama almalarnda, biim olarak Surname

minyatrlerinden seilen figrler ve motifler, imgesel olduu kadar simgesel anlamlar da iererek yeniden dzenlenmitir. almalara kaynaklk eden her e, Surname yaptna gnderme yaparken, her resim kendi iinde yeni bir anlam btnlne ular. Bu aratrmada yeni almlara da olanak salayacak dnsel bir alt yap oluturulmaya

allmtr. Bu alma, minyatrn plastik sanatlarda yeri ve nemini ortaya koyarak, bu ynde yaplacak almalara da bir kaynak olabilecei dnlmtr. Aratrmaya balarken, danman hocam sayn Cebrail tgn, olduka ilgimi eken bu konuyu bana nerdiinde, almann beni buralara getireceini tahmin etmemitim. Aratrmaktan byk keyif aldm minyatr, Trk resim sanatnn kkl gemiini hatrlatarak, gelenein nemine ynelik resim sanatna, farkl bir bak as kazanmam salad ve ileriye dnk almalarmda beni ynlendirdi. Bu aratrma sresince, yardmlarn ve nerilerini grdm danman hocam, Yrd.Do. Cebrail TGNe teekkr ederim.

ZET

Her dnemin sanat, kendinden nce retilen yaptlardan etkilenmitir. Bir kltr esi olan eski yaptlar, sanatlara yaratc srelerinde kaynaklk etmitir. Trk resim sanatnn tarihi incelendiinde, ada Trk resminin bat sanat anlay etkisinde 150 yl akn bir gemiiyle karlalr. Oysa minyatr sanatn da iine katarsak, 15 asr gibi uzun ve zengin bir tarihe sahip olduu grlecektir. Byle uzun bir gemie sahip olan minyatr, bir resim gelenei olarak, sanat iin yeni yaratmlara katk salayabilecek eleri de iinde barndrmaktadr. Bu aratrmada, Surname yaptnn sanat tarihsel sreci incelenerek, minyatrlerinde seilen motiflerle, yeni yorumlara ulaan uygulama almalar yaplmtr. almada ana blm bulunmaktadr. Birinci blmde minyatrn tanmlanmas ve Trk minyatr sanatnn tarihsel srecine ilikin bilgiler verilmitir. Bu ilk blmde, Cumhuriyetten sonra Bat resim tekniklerini benimseyen ada Trk resim sanatnn geliimi incelenirken, her dnem geleneksel, yerel ya da ulusal olana ynelen sanat ve yaptlarna deinilmitir. kinci blmde, tezin ana baln oluturan Surname yaptnn Osmanl dnemi ve Trk minyatr sanat iindeki yeri ve nemi irdelenmitir. nc blmde, Surname yaptndan esinlenilerek retilen uygulama almalarnn analizi yaplmtr.

SUMMARY

Each art has been affected by the works of art produced before. Old works of art as the elements of a culture has been a source for the artists in their creative processes. When the history of Turkish art of painting is researched, its found out that Contemporary Turkish painting has spent more than 150 years in the effect of West understanding of art. However, if we include miniature painting in it, we realize that it has got a long and rich history of over 15 century. Miniature painting-which has a long historyas a picture tradition, includes elements which help the artists in their new creations. In this research, applied studies which reach new comments with new motifs are done by investigating the historical process of the work of art named Surname. This study is divided into three main sections. In the first section, miniature is defined and information about the historical development of Turkish miniature art is introduced. In the first section, while the development of Contemporary Turkish painting which internalized the techniques of West after the establishment of the Republic is investigated; artists which are traditional, local or national in all of the periods and their works of art are mentioned. In the second section, Ottoman period of the work of art named Surname that constitutes the main title of the dissertation is investigated and its place and importance in Turkish miniature art is discussed. In the third section, the applied studies which are produced by being inspired by the work Surname are analyzed.

Sayfa no NDEKLER NSZ..i ZET.ii SUMMARY..iv NDEKLER..v RESM LSTES...vi GR..1 I. BLM TRK RESMNDE MNYATR SANATI.......................................................5 I.1. Minyatr Sanat............................................................................................5 I.2. Trk Resminde Minyatr Sanatnn Ortaya k ve Geliimi...................7 I.3. Osmanl Dnemi Minyatr Sanat 17 I.4. ada Trk Resminde Gelenek ..29 II. BLM SURNAME- HUMAYUN YAPITININ NCELENMES .42 II.1. III. Murad Dnemi.......42 II.2. Eserin Hazrlan ve Kapsam 44 II.3. Eserin Trk Minyatr Sanatna Getirdii Yenilikler ..50 III. BLM UYGULAMA ALIMALARINA LKN AIKLAMALAR .53 III.1. Surname enlikleri Minium56 III. 2. Surname enlikleri Serhadlar.59 III. 3. Riteller Kerbela63 III. 4. Surname enlikleri Kibele.68 III. 5. Surname enlikleri - Kular ..72 SONU 78 KAYNAKA79

RESMLER Resim 1. Miran, . S. III. Yzyl....6 Resim 2 . Kitab el Aani minyatrlerinden.7 Resim 3 . Siyah Kalem, Mum Inda ki Kii, 15. yzyl, 24x15.7 cm..10 Resim 4. Siyah Kalem, p zenler, 15. yzyl, 25.1x16 cm....11 Resim 5. Siyah Kalem, Sayg Gsterisi, 15. yzyl, 24.9x17.5 cm...12 Resim 6. Siyah Kalem, Dalaan Demonlar, 15. yzyl, 23.7x17.3cm......13 Resim 7. Varka ve Glah Mesnevisi, Varka ve Glah, 13. yzyl.........16 Resim 8. Hsrev ve irin Mesnevisi, irinin Banyosu, 14. yzyl..19 Resim 9. Nakka Sinan, Fatihi Gl Koklarken Betimleyen Minyatr, 15. Yzyl......20 Resim10. Arif elebinin Sleymannamesinden, Sleymann av sahnesi...22 Resim 11. Nakka Nigari, Hayreddin Paa Portresi, 1540..22 Resim 12. Matrak Nasuh, Nice, 1608.23 Resim 13. Matrak Nasuh, Beyan- Menazil-i Irakeyn, stanbul ehri, 1537..23 Resim 14. Ressam Naki, Seyyid brahim geyik zerinde, 1622...25 Resim 15. Albm, Konaklayan Yolcular, 17. Yzyln ikinci yars....26 Resim 16. Surname-i Vehbi, Padiahn Okmeydanna Gelii, 16. yzyl....27 Resim 17. Surname-i Vehbi, Meyvaclarn geidi, 16. yzyl......28 Resim 18. Turgut Zaim, Kompozisyon (Sa pano), Yal Boya, 130x300 cm.....34 Resim 19. Turgut Zaim, Yrkler, Yal Boya, 134x173 cm...34 Resim 20. Bedri Rahmi Eybolu, Karagzn Gemisi, 1956...36 Resim 21. Bedri Rahmi Eybolu, Ana, 1953..36 Resim 22. Bedri Rahmi Eybolu, Ebabil Kuu...37 Resim 23. Bedri Rahmi Eybolu, Ebabil Kuu...37

Resim 24. Adnan oker, Hsn Hat, kat zerine kark teknik...38 Resim 25. Erol Akyava, Kerbela Vakas (Krmz Kompozisyon).39 Resim 26. Erol Akyava, Ordugah...39 Resim 27. Nakka Osman, III. Murad Portresi, 16. yzyl..43 Resim 28. Surnamenin Hazrlan..46 Resim 29. ntizaminin Padiahn huzuruna kabul edilii.......47 Resim 30. ehzadenin brahim Paa Sarayna Gelii.48 Resim 31. Surname, Sadatn Gelii, 16. yzyl.......49 Resim 32. Surname, Cndiyan, 16. yzyl....49 Resim 33. Hnername, Topkap Saraynn kinci Avlusu ve Divan Toplants, 16.yzyl..52 Resim 34. Surname, D kapak.57 Resim 35. Surname, kapak....57 Resim I. Surname enlikleri-Minium, 2002, 110x115 cm. Tuval zerine yal boya....58

Resim 36. ehzadenin Atmeydanna Gelii....60 Resim 37. Bir yabancnn frasndan Muharrem alay....61 Resim 38. Delhide 11 Aralk 1979da Aure Gn. Bedenini kanlar iinde brakan ii.....61 Resim II. Surname enlikleri-Serhadlar, 2002, 150x160 cm. Tuval zerine yal boya.....62 Resim III. Riteller-Gvercin, 2003, 60x70 cm. Tuval zerine kark teknik.65 Resim IV. Riteller-Altn Ok, 2003, 60x70 cm. Tuval zerine kark teknik.65 Resim VI. Riteller-Kerbela, 2002, 120x180 cm. Tuval zerine kark teknik .....66 Resim V. Riteller-adr, 2003, 100x110 cm. Tuval zerine kark teknik..67 Resim VII. Surname-Kibele, 2003, 130x160 cm. Tuval zerine kark teknik....71 Resim 39. Dnde Uurulan Simurg Kuu, 16. yzyl...75 Resim 40. Surname, Katrclar, 16. yzyl.......76

Resim 41. Surname, Petemalclar, 16. yzyl...76 Resim 42. Surname, Simurg Kuunun Uurulmas, 16. yzyl..76 Resim IX. Surname enlikleri-Kular, 2004, 100x120 cm. Tuval zerine kark teknik..77

GR

Kltr, toplumun bir paras olan insann rettii, sanat, ahlak, gelenek grenek ve benzeri dier yetenek ve alkanlklar kapsayan karmak bir btndr. Tarihsellii ve sreklilii vardr ve deiebilir. Kltrn en nemli zellii, insan tarafndan yaratlmasdr. Sonra da dnp tekrar o insan yaratmasdr. Bireysel bir oluum olarak sanat da insan yaratclnn, d gcnn, mimari, resim, heykel, tiyatro, mzik, edebiyat gibi eitli faaliyetlerde ekillenmesidir, yani bir kltr rndr. Sanat yaptnda, iinde byd ve onu evreleyen toplumun yaratt bir birey olarak kendini ifade eder. Kendi kltrel kaynaklarndan beslenir. Byle bir oluumu Ahmet Kamil Gren,
nsann, d dnyay betimlemesi aamasna etki eden nemli eler arasnda, insann iinde yaad ve birtakm deerlerini paylat toplumun, sosyal, kltrel deerleri yannda inan dizgeleri ve betimleme eylemini gerekletiren sanat ya da zanaatnn dnyay alglama, yorumlama, yanstma anlayn belirleyen, sahip olduu kiisel deerler saylabilir (Gren, 1998:111).

eklinde tanmlar. Trk sanatnda, estetik deerleri bakmndan belirleyici olan ncelikle din duygusu olmutur. slamiyetten nce de sonrasnda olduu gibi toplumsal yaam zerinde etkili olan din, yaplan yaptlarda da belirleyici bir rol alr. Buna bal olarak gelien minyatr resmi, Trk resim sanat tarihinde uzun bir sre varln srdrmtr. Minyatr, dnemin dnya grne gre biimlenen ve retilen bir resim anlay olmutur. zellikle slamiyetten sonra, sanatn slam felsefesi etkisinde yeni biimler ald gzlemlenir. Buna gre mslman sanat iin sanat, bir anlamda Allaha ulamak iin yaplan bir eylemdi. Bu anlayla slam sanatnda merkezi perspektiften kanlarak oluturulan yaptlar, Florenskinin tersten perspektif kuramyla rtr. Florenskiye gre tersten perspektif; Dnsel amac, ar ya da saf sanat dedii eyi, yani grnmeyenin

grnr klnd ve grnd an grnmezlemesini betimlemek, onu gz-merkezcil bir iktidardan azade klarak, payeyi yeniden grnmeyenin kendine vermektir (Florenski, 2001:9). Daha nce Kuranda olmad bilinen, sonradan hadislerle getirilen betimleme yasa, slam sanatnda soyutlamann, zellikle geometrik ekilli motiflerin yer almasna neden olur. boyutlu ifadeden kanan bu sanatta resim, kitap betimlemesi olarak minyatrlerle srdrlr. Minyatrlerde temsil edilen bedenler ya da figr betimlemeleri, minyatr sanatnn zelliklerine gre yaplr. Minyatrler, perspektiften yoksun yzey resimleri olarak yaplmlardr. Byk kk, figr ya da nesneler, nem srasna gre dizilirler. Kimi kompozisyonlarda figrler her adan grlebilecek ekilde izilmilerdir.
Yzn yalnzca n deil de arkas, yalnzca boynu deil de ensesi, yalnzca nden grlen sa peremi deil de salarn ancak yukardan baknca grnmesi gereken ayr. Ya da rnein nden baklan figrlerin burunlar ancak tepeden baknca grlecek denli uzundur ve gz tek bir odakta sabitlemeyen bir ok merkezlilik egemendir (Florenski, 2001:26).

Tezin ana konusunu oluturan Nakka Osman ve rencilerinin betimledii Surname-i Humayun adl yapt, geleneksel Osmanl sanat iinde nemli bir yere sahiptir. Yapt, bize minyatr sanatnn Osmanl kltr iinde nasl bir geliim gsterdiini aklar niteliktedir. 16. yzylda yabanc etkilerden arnarak, kendine zg niteliklere sahip olan Trk minyatr sanatnn zelliklerini yanstan Surname, belgeci tavryla da gereki bir yaklam sergiler. Trk minyatr sanatnn bir zellii olan belgecilik, 16. yzyl Avrupa sanatyla benzerlik gsterir.

III. Muradn oullarnn snnet dnn gn gn anlatan yapt, minyatrlerle betimlenmitir. 52 gn 52 gece sren dn enliklerinin kutland mekan, hep ayndr. Gerek mekana bal kalnarak gn gnne anlatlan dnn resimleri de bir ilk olarak, film eridi gibi arka arkaya betimlenir. Btn minyatrlerde, mekann hep ayn noktadan baklarak resmedildii fark edilir. Nakka Osman, minyatr geleneine bal kalrken, dier yandan 16. yzyl Rnesans resminden etkilendiini belli eden bu tek merkezli bak, minyatr resim geleneini bozmadan kullanr. Ayn mekanda gerekleen dne hep ayn noktadan bakan gz, minyatr sanatnn zelliine, yani ok merkezliliine mdahale etmeden dardan kendini hissettirir. Dnemini ne kadar iyi zmsediini ve kavradn gsteren bu tavr Nakka Osman, Osmanl rnesansnn nemli bir temsilcisi yapar. Bir sanat yaptnn oluumu, sanat gznn sahip olduu imge zenginliine baldr. Sanat, evresinden ve evresindeki pek ok eyden etkilendii kadar kltrel kaynaklarda da etkilenmitir. Yaratc bir sanat, kendisine kaynaklk edebilecek ve bir k yolu oluturabilecek kltr kaynaklarna ynelebilir. Baka bir deyile sanatnn kendi kalarak zgnlemesini salayan, yetitii kltr ortamdr. III. Murad Surnamesi, daha nce yaplan dn resimlerinden farkl bir biimde ele alnan ve dnemini her ynyle yanstan zgn bir yapt, zgn bir kaynaktr. Nakka Osmann Surname yaptnn byle bir zgnle sahip olmas, bu alma iin seilmesinde etkili olmutur. Saray dnlerini anlatan kitaplar tek minyatrle resimlendirilirken, Nakka Osman, be yze yakn ve daha byk boyutta minyatrle dn kitabn resimlendirmitir. Kurgu olarak btn resimler birbirine benzese de her resimde deien konu ve figrler, renkler ve motiflerin eitlilii, byk bir imge

zenginlii yaratmaktadr. Sonuta bu imge zenginliinin, yeni almlara imkan verecei, zgn bir yapttan yola klarak, yeni yorumlara ulalabilecei dnlmtr.

I. BLM TRK RESMNDE MNYATR SANATI I.1. Minyatr Sanat

Minyatr, el yazmas resimlemesi, ya da kk resim olarak bilinir. Minyatr bu ifadesini, talyanca yazl belgeleri altn, gm ya da parlak renklerle ssleme (illuminate a manuscript) sanatndan almaktadr. Kelime anlamn, Latince krmzya boyamak anlamna gelen miniareden alr. Miniare ise yine Latince, antik dnemde krmz mrekkep elde etmek iin kullanlan krmz (red lead) anlamna gelen minium szcnden tremitir. Minyatr kelimesinin kk anlamnda kullanlmas bir anlam genilemesi sonucunda oluyor. Ortaa yazmalarnn ok kk boyutta olmasndan kaynaklanan bu anlam, ilk olarak 1714te kullanlyor. Yine Latince kkl ifade eden min kknden (minr, minimus, minitusda olduu gibi) de etkilenmitir

(www.etymonline.com, 2005). Minyatr resminin ilk rnekleri M.. ikibinli yllarda, Eski Msrllarda, papirs rulolarnda grlr (A.Turani, 1993:94). Bu minyatrlerde salam bir dzen bulunmamaktadr. Figrlerin kenarlarnda kontur bulunmayan minyatrler, papirs zerine geliigzel datlmtr. Boyama suluboya-guvaj teknii ile yaplmtr. Bunun iin kedi tyl fralar kullanlmtr. Resim yaplacak olan kat ise zel bir ilemden geirilir. Kat yzeyine, arap zamk ile kartrlarak elde edilen inko stbeci srlr. Daha sonra ilk olarak, ince ty kalemle yaplacak resmin deseni izilir ve nesnenin esas renginde, kglge dnlmeden ileri boyanr. Minyatrlerde resmedilen her e, onu en iyi yanstabilecek adan verilmeye alld iin, birden ok bak as kullanlr. rnein; bir sokak ona yukardan baklyormu gibi resmedilirken, stnde bulunan yaplar da onlara kardan baklyormu

gibi izilebilmektedir. Byle bir dzenleme, resme bakan kiiye, sokan stndeki yaplar birer yana devriliyormu izlenimi verebilir. Minyatrlerde, bir derinlik etkisi uyandracak izgi ya da renk perspektifi kullanlmaz. Bu resimlerde derinlik etkisi sadece figrlerin birbiri arkasna eklenmesi ile oluturulur. Btn bunlar da resmin izgisel iki boyutlu bir grnm almasna neden olur. Yine resimlerde k-glgenin olmamas, birden ok k kayna olduu etkisi brakr. Simgesel anlatm minyatrlerin en nemli zelliidir. nemli kiiler arka planda da olsa, dier figrlere gre daha byk ve ssl kyafetler ierisinde izilerek belirtilirler. Figrler nem srasna gre bykten ke doru bir sra izlemektedir. nsan yzleri birebir benzetilmekten te sadece ana hatlaryla benzetilirler ve bunlar birbirinden ok fazla ayrt edici farklar deildir; doal nesnelerdeki ayrntnn yan sra biimlerin olduka stilize edilmesi gibi, insan yzleri de genel olarak ayn izgilere sahiptir. rnein ay yzl, badem gzl nitelendirmeleri vardr ve bunlar birok figrde tekrar edilebilir (Resim 1).

Resim 1. Miran, . S. III. Yzyl

I.2. Trk Resminde Minyatr Sanatnn Ortaya k Ve Geliimi: Trk resim sanat tarihinde ilk minyatr rneklerinin, Uygurlar dneminden kald bilinmektedir. 8. yzyldan nce, Orta Asyada Turfan, Kua, Kzl blgelerinde meydana getirilen bu minyatrler, en eski minyatr rnekleri olarak kabul edilir. Daha sonraki Trk minyatr sanatnn ise kaynaklarn oluturmaktadr. lk Uygur minyatrleri, Maniheist kitap sayfalar olarak bilinir. Orta Asya resim sanat, ad bir ressam olarak da efsaneletirilen Maniye balanr. M.S. 3. yzylda Mani bir din kurmu, bu dini yayan rahiplerin dinsel amalar iin resim sanatn kullandklar zgn bir inan alan olumutur (Tansu, 1996:17). 762de Mani dini, Uygurlarn resmi devlet dini olarak kabul edilir. Bu ekilde Uygurlarda, minyatr sanat gelime gsterir. Mani dininin yaylmas amacyla hazrlanm kitap sayfalarnda dini ve dnyevi sahneler grlr. Bu sahnelerde dini trenlerde, mani rahiplerinin canlandrld figrler yer alr. Bundan baka, Uygur prensleri ve mabede adak getiren kafileleri canlandran tasvirler, kyafetleri ve yz hatlar bakmndan ok realist bir anlayla resmedilmitir (Aslanapa, 1993:195). Ayrca Aslanapa, gereki sluplar ve portre zellikleri ynyle Uygur minyatrlerinin, Trk minyatrnn karakteristik gelimesinde kaynak oluturduunu belirtir. Yine dini trenler srasnda canlandrlan Mani rahiplerinin uzun sal, dolgun yanakl, ufak azl, ince uzun burunlu, ekik gzl ve kal yz Uygur tipi olarak sanat tarihine gemi ve daha sonra slam sanat iinde ini, seramik, maden, ta ve minyatrde yinelenerek figr sanatnda Trk tipinin zelliklerini belirlemitir (dekan, 2000:479).

Resim 2. Kitab el Aani minyatrlerinden

Bu minyatrlerde kompozisyon, simetrik bir sralama halinde grlr. Renk olarak daha ok koyu mavi ve krmz bata olmak zere, canl ve parlak renkler kullanlmaktadr. Uygur duvar resimlerinin kk rnekleri olarak da kabul edilen minyatrlerle ilgili Suut Kemal Yetkin, Seluklu minyatrlerinde krmz zemin, sayfa kenarlarnn sslemesi, koyu mavi ve sar renklerin egemenlii, figrlerin birbirine paralel, sralar halinde dikey olarak dizilmesi gibi zellikler... (Turani, 2000:660). bulunduunu ve bu zelliklerin Uygur duvar resmi geleneinin bir devam olduunu belirtir. Yakn bir dnemde incelenmeye balayan bir dizi resim de, slamiyet ncesi Orta Asya Trk resim gelenei hakknda nemli ipular vermitir. Topkap Mzesi Kitaplnda, slup ve ikonografi bakmndan benzerlik gsteren bir grup eserin, Mool slubunun zelliklerini tad kabul edilmektedir. Bu resimler, bugn sanat tarihinde stad Mehmet Siyah Kalem in eserleri olarak yer almaktadr. Ancak sanatnn kimlii tam olarak bilinmiyor. Bu eserleri yapan ustadan hi bir tarihi kaynakta sz edilmiyor. Richard Ettinghausenin bulgular, bu resimlerin 15. yzyln ikinci yarsnda Trkistanda yapldklarn ortaya koymaktadr.

Orta Asya ressaml, 7. yzylda Tung Huangda (Orta Asya kltryle in kltrnn kaynat bir blge) yeni bir sanat tr olarak, kat ya da ipek zerine yaplan rulo resminin ortaya kmasna neden olur. Bu tarihten sonra, inden rana kadar Kuzeydeki gmen boylarda epik, dramatik ve dinsel metinlerin anlatld toplantlarda rulo resimler gsterilmeye balar. Bu resimler, dinleyicinin anlatlanlar gznde canlandrmasna ve yknn eitli aamalarn kolayca izleyebilmesine yardmc olur. Siyah Kalem rulolar da bu amala yaplm olmaldr. Siyah Kalem resimleri, Yavuz Sultan Selimin ran seferinden (1514) sava ganimeti olarak stanbula getirdii resimlerle saray kitaplnda yer alr. Rulo halinde olan bu resimler, ne yazk ki korunmak amacyla kesilerek albmlere yaptrlr. Resimler, Asya kltr ortamnda yaam insanlarn gndelik hayatn yanstr. Gerler, sradan insanlar, derviler, Budistler, amanlar, Hristiyan Keiler ve doa tesi varlklarn oluturduu srekli hareket halindeki bir toplumsal sahne grlr. Figrler, ya seyahat etmekte ya da buna bal olarak bir yerde konaklayp, kendi aralarnda sohbet etmektedirler. Siyah Kalem resimlerini konu bakmndan, dini resimler ve gebe hayatn yanstan resimler olarak iki gruba ayrmak mmkndr. Dini resimler, tek tanrl dinlere yabanc olan ve amanizmle ilgili olan bir inan dnyasn yanstr. Bu resimlerdeki figrler, insan ve hayvan karm devlerdir. Salam ve iri vcutlar insana benzemektedir. Fakat boynuzlar, kuyruklar ve korku veren yzleriyle insandan ayrlrlar. Bu korkun yaratklarn hareketleri ve davranlar da insana benziyor. Dans ediyor, iki iiyor, alg alyor, insan karyor, at paralayp kurban ediyorlar. Siyah Kalemin ikinci grup resimleri, gebe boylar iinde yaayan insanlar anlatr. Srekli dolaan ve hayatlar bitmeyen bir yolculuk iinde geen bu