/ x

Meknn Poetikas
C.aston

Bachelard, 1884'te Bar-sur-Aube'da dodu. 1962'de Paris'te ld. Bir sre Remiremont'da, sonra

da 1905-1907 arasnda Paris'te, Posta ve Telgraf

daresi'nde alt. Bu dnemde matematik dalnda yksek eitim grd (1912). Birinci Dnya Sava srasnda cepheye katld. Daha sonra doduu
kentte, lisede fizik retmenlii yapt. Otuz be ya-

na ulatnda, Bachelard bu kez ilgi duyduu felsefeye ynelerek 1922 ylnda agregasyonuru tamamlad. 1940'ta, Sorbonne'da Bilim Tarihi ve Felsefesi

blmne girerek 1954'e kadar ders verdi. 1928'de yaymlad doktora tezinden sonra (Essai sur la conaissance approchee) pek ok yapt vermi, yapsalc ve yapsalclk sonras dnemin kilit dnrlerini etkilemitir. Georges Canguilhem, Michel Foucault, Louis Althusser gibi isimlerin esin kayna olan Bachelard, yalnzca epistemolojinin deil, ayn z?manda bilim tarihinin ve imgelem kuranmn en
temel simalarndandr.

Balca kitaplar: Le Nouvel esprit scientifujue (1934), La Dialectic\ue de la dree (1396), L'Experience de l'espace dans la physjue contemporaine (1937), La Psychanalyse

dit feu (1938), Lautreamont (1940), La Philosophie d non. Essai d une philosophie du novel esprit scientificjue
'

(1940), L'Eau et les reves. Essai sur l'imagination de la matiere (1942), L Air et les songes. Essai sur l'magna'

tion d mouvenent (1943), La Terre et les reveries de la

volenle. Essai sur l

inagination des forces (1948), La Terre et les reveries du repos. Essai sur les images de l'itimite (1948), La P.oetique de l'espace (1957), La Poeticjue
'

de la reverie (1960), La Flamme d'une chandelle (1961).

giri

Dizlekleri stne kurmu, ada bilimin hem etkin, hem

nce yapsn btnyle bilim felsefesinin temel

gelime halindeki usuluk izgisini elinden geldiince netlikle izlemeye alm bir filozof, iirsel imgelem sorunlarn incelemek istediinde, o gne kadar edindii bilgilerin
tmn unutmak, felsefi aratrma alkanlklarnn tmn

bir yana brakmak zorundadr. Bu yeni alanda kltrn gemii hesaba katlmaz; dncelerin yaplandrlmas, aralarnda bant kurulmas iin harcanan abalar, haftalarca,

aylarca sren uzun abalar etkisiz kalr. nsann o anda hazr

bulunmas, imgeye imgenin doduu anda hazr bulunmas gerekir: Bir iir felsefesi varsa, bu felsefenin bizi yakalayveren, zihnimize egemen olan bir dizeyle karlatmz, ayrk bir imgeyi btnyle benimsediimiz anda, daha kesin sylemek istersek, bu yeni imgenin bizi hayran brakt anda domas gerekir. iirsel imge, ruhsal durumda bir anda ortaya kan, altk [sbalterne] ruhsal nedensellikleri pek iyi incelenmemi bir zgnlktr. Bir iir felsefesinin temelini,
kavram, "temel" kavram bu alanda ykc, bozucu olur. iirin zndeki edimsellii [actualite], zndeki ruhsal yenilii

genel olan, dzenleik [coordonne] olan da oluturamaz. lke

devinimsiz klar. stnde uzun sre allm bir bilimsel dnceyi etkileyen bir felsefi ideann varl, ileri srlen
bir yeni ideann, nceden snanm idealar btnnn iinde sindirilmesini gerektirirken, -bu yeni idea, ada bilimin geirdii devrimlerin tmnde grld gibi, idealar btnnn derinlemesine yeniden gzden geirilmesini gerektirse de-, iir felsefesi, iir ediminin gemii ol-

M e & (i

/, o c / /' />><-/

v /

(. r i ,.>-

evresinin bir yakn gemii olmadn kabullenmek zoru

dadr.

madiini, en azndan izlenebilecek hazrlk ve ortaya k

n
-

ba vurulabilir; bylelikle o airin yaam boyunca katlanmak zorunda kald zorlamalara -zellikle de basklara-bir

liklerinde uyuyan bir ilkrnek arasndaki bantya

,
,

Daha ilerde, yeni bir iirsel imge ile bilinaltnn derin

l getirilebilir, ama iir edimi, birden ortaya kan imge,

-

sylemek gerekirse nedensel olmadn gstermemiz gerekecek. iirsel imge, bir itkinin etkisinde kalmaz. Bir

derme yapmamz gerektiinde bu bantnn, dorusunu

gn-

varln imgelem iinde yanp tutumas bu tr soruturmalarla yakalanamaz. iirsel imge sorununa felsefe ynn den aklk getirebilmek iin sorunu bir imgelem fenome-

gemiin yanks deildir. Burada daha ok bunun tersi

nolojisi erevesi iinde ele almak gerekir. Bu ifadeden, iirsel imge olgusunun, bilinte dorudan doruya yrekten,
ruhtan, insann edimsellii iinde ele alman varlndan ge
-

geerlidir: Uzak gemi, bir imgenin parlamasyla, yanklanyansyaca, nerede snecei hi kestirilemez. iirsel imge yenilii ve etkinlii iinde kendine zg bir varlk kendine
, ,

malarla titreir ve bu yanklanmalarn hangi derinliklere

len bir imge doduu durumda incelenmesini anlamak

zg bir dinamizmdir Bir tr dola/sz varltkbilim alanna gi.

II

rer. Bizim incelemek istediimiz de ite bu varlkbilimdir

,

gerek lleri ou zaman nedenselliin tersi olan yerde Minkovvski'nin" ok ayrntl biimde inceledii yanklanmada
bir varlk tns kazanacaktr

Dolaysyla iirsel bir imgenin varln ortaya koyan

,

Belki de bize, imgeleri belirlerken neden daha nceki

bulacamz mit ediyoruz iirsel imge bu yanklanmada

. . .

konuuyor

onun yanklanmasn -Minkowski fenomenolojisinin biemi

iinde- alglamamz gerekecek
.

yleyse, bir imgenin varln belirlemek iin

air, varln eiinde

grmz deitirip fenomenolojik bir belirleme peine dtmz sorulacaktr. Gerekten de imgelem konusunda yaptmz daha nceki almalarmzda, maddenin drt esinin imgeleri karsnda, sezgisel evrendoumun drt

ilkesi karsnda elimizden geldiince nesnel bir bak as

edinmeyi yelemitik. Bilim felsefesinin bize kazandrd

alkanlklara sadk kalarak imgeleri her trl kiisel yorum-

kukusuz ciddi bir yan var

iirsel imgenin nedensellik d olduunu ileri srmenin

.

Ne var ki ruhbilimcinin ve
,

gerekten beklenmedik niteliini hibir zaman iyi aklamad gibi bu imgenin yaratlma srecini, yabanc bir ruhta uyandrd benimseme duygusunu da aklamaz air bana imgesinin gemiini aklayacak ipularn vermez; buna karlk yaratt imge benim iimde bir anda kk salar.
,
.

ruhzmcnn ileri srd nedenler yeni imgenin

,

lama giriiminin dnda ele almaya almtk. Bilimsel tedbirlilii ieren bu yntem giderek bir imgelem metafizii
kurma konusunda bana yetersiz grnmeye balad. Tek bana ele alndnda, "tedbirli" tutum, dolaysz imgenin dinamiine uymay yadsma anlamna gelmiyor muydu?

zgn bir imgenin iletiebilirlii

lam tayan bir olgudur
. .

te yandan bu "tedbirlilii" bir yana brakmann ne kadar g olduunu anlam olduk, insann entelektel alkanlklarn braktn ileri srmesi kolayd; peki, nasl baaracaktm bunu? Bir usu iin burada gnlk bir dram, dncenin

varlkbilim iin byk anayrk ve etkin edimlerle

.

Ksa

salanan bu duygu birlikteliine yeniden dneceiz mgeler Ii / i m tarafmzdan alglandktan sonra- bizi peinden in klc ne var ki bu imgeler almaya, hazrlanmaya l l olr ular deildir. Bir airin kiiliini belirlemek iin,
,

bir tr ikiye blnmesi sz konusuydu. Aratrma nesnesi

ksmi olmakla birlikte -basit bir imge-, bunun ruhsal alanda

'.n,

nlr .l .r.h t

rmalarda ruhzmleme yntemlerine tabii ki,

kltr dram, yeni bir imgenin basit dzeyi ile snrl bu dram, bir imgelem fenomenolojisinin elikisini tmyle ieriyordu: Nasl oluyordu da ok artc bir imge, ruhsal

uyandrd yanklanma bykt. Ne var ki, bu kk

1/ e k ci

P <> c i k a s

(tiri s

durumu bazen tm younluuyla ortaya koyan bir

grnm kazanabiliyordu? Ayrca, benzersiz bir iirsel im-

da birbiriyle bantl olan bilimsel dncelerde olduu gibi

ille de "ciddi sonulara vardrlmas" gerekmez. mge, yaln-

genin ortaya kmas olarak beliren bu tekil ve geici olgu,

-

onunla karlamaya hazrlkl olmayan- baka ruhlar baka yrekleri etkileyebiliyor ve bunu usun koyduu ve
, ,

kmldatlamaz klmaktan mutluluk duyduu tm engellere tm bilgece dncelere karn nasl baarabiliyordu?
Bu durumda
,

l iinde, bilgiye gerekseme duymaz. Yapmacksz bir bilincin rndr. fade olarak yeni ya da gen bir dile sahiptir. air, yaratt imgelerin yenilii ile her zaman bir dil kayna olma zelliine sahiptir. Bir imge fenomenolojisinin ne olduunu tam olarak ve aka belirtebilmek, imgenin
dnme eyleminden nce geldiini gsterebilmek iin, iirin daha ok bir tin fenomenolojisi, bir ruh fenomenolojisi

imgenin bu znel geililiinin, znde,

.

allageldii gibi yalnzca nesnel gndermelerle anlal,

lamn gzler nne sermeyi ancak fenomenolojinin -yani bireyin bilincinde imgenin yola kn incelemeninyardmyla baarabilirdik. Tm bu znelliklerin, znel

mayaca belli oluyordu mgelerin znelliini ortaya karmay ve imgenin genliini gcn, znel geililiinin an-

olduunu ileri srebiliriz. Bu durumda da d kuran bilincin

belgelerini toplamak gerekir.

ada Fransz felsefesi -daha ok da ruhbilimi- ruh ve tin szcklerinin ikiliinden hi yararlanmaz. Bu szckler
bu nedenle, izlekler asndan birbirine biraz sardr. Oysa
tin ve ruh szckleri (der Geist ve die Seele) arasndaki

geililiklerin kalc biimde belirlenmesine olanak yoktu. Gerekten de iirsel imge deikendir Kavram gibi kurucu
.

deildir. iirsel imgelemin deiken edimini imgelerin deikenliinin ayrnts iinden ekip karmak kukusuz kolay deil; ayrca tekdze bir ura Dolaysyla, bir iir
,
.

okuru iin, ou zaman yanl anlalan bir ad tayan bir

retiye, fenomenolojiye ar karlmas anlalmama tehlikesi tar. Oysa bu ar her trl retinin dnda,
, ,
,

ayrmn ok ak seik olduu Alman felsefesinde bu izlekler ok saydadr. Ne var ki, bir iir felsefesinin, dil daarnn tm zenginliklerini kullanmas gerektiinden, hibir eyi basite indirgememek, dondurmamak gerekir. Bu felsefe iin,
tin ve ruh szckleri anlamda deildir. Bunlar anlamda kabul edersek, incelik dolu metinlerin zmne kapmz

aktr: iir okurundan imgeyi bir nesne gibi, dahas, bir

kapatm, imgeler arkeolojisinin bize sunduu belgelerin

biimini bozmu oluruz. Ruh szc, lmsz bir szcktr. Baz iirlerde, bir baka szckle yer deitiremez. Solukla bantl bir szcktr?. Bir szcn yalnzca tns bile iir alann inceleyen bir fenomenoloun dikkat etmesini gerektirecek nemdedir. Ruh szc, ylesine byk bir inanla sylenebilir ki, tek bana bir iir oluturabilir. Dolaysyla, ruh szcn karlayan iir daarmzn fenomenolojik aratrmalarmza kapsn ak tutmas
gerekir.

nesne aracs gibi alglamamas bu imgenin zgl gerekliini yakalamas istenmektedir Bunu yapabilmek iin verici, retici bilin edimini bilincin en ele avuca smaz rnyle, iirsel imgeyle bir araya getirebilmek gerekir iirsel imge dzeyinde znenin ve nesnenin ikilii devri klii iinde yanardner olmasyla yansma zellii gsterme,
.

siyle, srekli kprt halinde olmasyla zellik kazanr iirsel imge yaratmnn bu alannda fenomenoloji deyim
.

yerindeyse, mikroskopik bir fenomenolojidir. Bu zellii dolaysyla da szcn tam anlamyla ilksel bir fenomenoloji olma ansna sahiptir Fenomenolog yaln fakat geici
.

bir znellikle tam olarak yaplanmas gerekmeyen bir gerekliin imge araclyla birlemesinde saysz deneyimler alan bulur: Yaln olmalar nedeniyle kesinlik kazanabilen gzlemlerden yararlanr, nk bu gzlemlerin, her durum-

Ruh fenomenolojisi, gerekletirilmesi ruhla ilgili kararlar almay gerektiren, alglama dnyasnn zorunluluklarn kapsayan resim alannda da bir yaptn ilk balantlarn ortaya koyabilir. Rene Huyghe, Georges Rouault nun Albi de
' '

sergilenen yaptlar iin kaleme ald gzel nszde syle

der: "Rouault'nun, tanmlamalar nerede krdn aratrarak olsaydk, bunun ipularn belki de eskimeye yz tutmu

12

1/1' h

P o e / i l> a s

Giri

13

gerekir: te o zaman, unutttuumuz, dladmz o

-

ruh szcnde aramamz gerekecekti." Ve Rene Huyghe Rouault'nun yaptlarn anlamak, duyumsamak ve sevmek iin "bu yaptn her eyin kaynan ve anlamn oluturan ta ortasna, kalbine, merkezine ynelmek
bir szckte
,

hazrlayan d kurmaya dntnde, artk yar uyku haline zg eik dzlemde olmadmz ok iyi biliriz. Tin zaman zaman geveyip rahatlayabilir, ama iirsel d kurmada ruh, gerilimsiz, dingin ve etkin bir uyanklk iindedir. Eksiksiz, iyi yaplanm bir iir yazabilmek iin, tinin bu iiri

szc ruh szcn yeniden buluruz", der. Ve ruh Rouault'nun resmi bunu kantlamaktadr- o kadar gl
,

tasarmlar halinde nceden btnyle kurmas gerekir. Ne

var ki, yaln bir iirsel imge iin tasarm sz konusu deildir,
bir ruh atlm yeterlidir. Ruh, iirsel imgeyle varln ortaya
koyar.

nn dnyasna yanstr Bylelikle, Rouault'nun resmini sevip onu anlamak isteyen kiinin ruhsal bak alarn btnyle alt st etmesi gerekir Bu kiinin, d dnyann bir yansmas olmayan bir a, ite domu bir a katlmas
.

gryle bilir ve bunu parlak renklerin dnyasna, gne

,

bir i a sahiptir ki bunun varln ressam kendi i

,

air, bylelikle ruhun fenomenolojik olgusunu tm aklyla ortaya koyar. Pierre-Jean Jouve yle yazar: "iir, yeni bir biim yaratan ruhtur1." Ruh, yeni bir biim yaratr. Ruh,

burada ilksel gtr. nsann onurudur. "Biim

szler
"

" ,

"

sradan

gerekir. gr, i k terimlerine ou zaman kolaylkla ba

vurulduuna kuku yok
bir ressam
,
.

Ne var ki burada kendini anlatan,

,

tan kaynaklandn bilen kiidir o

ilkesinde
,

bir k reticisidir. Aydnlanmann hangi ocak.

iinden seilmi, alglanm, kotarlm olsa da tin iin, iimizde parlayan iir nn ortaya kmasndan nce yalnzca basit bir nesnedir. Ama ruh biimi yaratr, onu giylidir.

Krmz tutkusunu en

gizli itenliiyle yaayan kiidir. Bylesi bir resmin

yaptn, tutkulu bir ruhun kefaretini demesi gerekir. Rene Huyghe'n yazs bu dncede ruh fenomenolojisinden sz etmenin bir anlam olduunu doruluyor bize.
,

dirir, onu tad alnr klar. Pierre-Jean Jouve'un cmlesi bu nedenle ruh fenomenolojisi iin bir zdeyi kabul edilme-

savaan bir ruh vardr. Fovizm onun ta iindedir Byle bir resim bu nedenle, bir ruh olaydr. Ortaya konan
.

III

memiz gerekir. Ruhla birleen bilin daha dingin tinin olgularyla birleen bilinten-daha az ynelimlidir iirlerde, bilgi evrimlerinden gemeyen gler kar ortaya. Esinin ve yetenein diyalektikleri -iki u e-, ruh ve tin dikkate alndnda akla kavuur Bize gre ruh ve tin iirsel
,
. .

iirin, ou kez ruhsal bir balanma olduunu kabul et-

Bu lde ileri gitmeyi, bu lde derine inmeyi hedeflediine gre, iir stne yaplan fenomenolojik bir aratrmann, kullanlan yntemlerin zorlamas yznden, sanat

lenmesinden ortaya kna kadarki gelimenin izlenebilme

.

imge olgularnn incelenmesinde iirsel imgelerin dlem,

-

baka yaptta iirsel d kurmay ruh fenomenolojisi asndan inceleyeceiz Tek bana ele alndnda d kurma
.

si asndan farkl ince ayrmlaryla kanlmaz olarak dikkate alnmas gereken iki edir Kaleme alacamz bir
,

yaptn az ya da ok zenginlikle alglamamza yol aan -bu enginlik ister bizim iimizde, ister iirin kendisinde olsunduygusal titreimleri amas gerekir. Titreimlerin ve yanklanmann fenomenolojik eilinin [doublet] ite bu noktada duyarllatrlmas gerekir. Titreimler, dnyadaki yaammzda farkl dzlemler stnde dalr, yanklanma
/
.

bizi kendi varlmz derinletirmeye arr. imizde bir

titreimin doduu an, onu duyduumuz andr, yanklanma )-erekletiindeyse artk dilimizdedir, artk bizim olmutur. ,nklanma, varlmzda bir dne, bir sapmaya neden olur. airin varl bize kendi varlmzm gibi gelir. Titreimlerin okluu bu durumda, yanklanmann varlk

kartrlr. Oysa iirsel d kurma yalnzca znesinin tad almasyla kalmayp baka ruhlar iin de iirsel tad almalar
,

ruhsal bir istekten doar ve ou kez dle birbirine

M e k (/ u

[) o e I i h (t s

(;///>

birliinin dna kar. Daha basit bir ifadeyle burada iire tutkun tm okurlarn ok iyi bildii bir izlenime varm oluyoruz: Bu noktada iir bizi btnyle yakalar. iirin varlmz bu yakalaynda, bizi aldatmayan fenomenolojik bir yan vardr. Bir iirin taknl ve derinlii her zaman, titreim-yanklanma iftinin dourduu olaylardr. iir taknlyla, bolluuyla, iimizdeki derinlikleri yeniden canlandrr. Dolaysyla, bir iirin ruhsal etkisini ortaya karabilmek iin fenomenolojik iki zmleme izgisini izlemek gerekir. Bunlardan ilki zihnin zenginliklerine ikincisi de ruhun derinliklerine giden izgidir.
, , ,

dur. Dilden nce gelen bir alanda akl yrtemeyiz. Bu tez

her ne kadar varlkbilimsel derinlikten yoksun grnse de

bunun en azndan iirsel imgelem alannda srdrdmz aratrmalarn trne uygun bir alma varsaym olduunun bize balanmas gerekir.

Bylelikle, bir logos olgusu olan iirsel imge, kiisel grmze gre yeniletirici bir olgudur. Bundan byle bu
olguyu bir
" "

nesne

olarak ele almayacaz. Bize yle geliyor

Tabii -sylemeye gerek var m bilmem?- tretilmi bir

ad olmasna karn yanklanmann, iirsel imgelem alanlar iinde -ki biz onu bu alanlarn snrlar iinde inceleyeceizbasit bir fenomenolojik zellii vardr. Gerekten de burada tek bir iirsel imgenin yanklanmasyla okurun ruhuna kadar giden gerek bir iirsel yaratnn uyann belirlemek sz konusudur. Bir iirsel imge, getirdii yenilikle dilsel etkinlii btnyle sarsar. iirsel imge bizi, konuan varln kklerine gtrr. Bu yanklanmayla bir anda her trl ruhsallm ve ruhzmlemenin tesine geerek iimizde naif olarak yk-

ki, eletirinin "nesnel" tutumu "yanklanmay" bouyor, ilksel iirsel olgunun yola ktn varsaydmz bu derinlii ilke olarak yadsyor. Ruhbilimci, titreimlerden sar olmu durumda, hep kendi duygularn betimlemek istiyor. Ruhzmcye gelince, o da kendini btnyle yorumlarnn arapsana dnen yumam zmeye verdiinden, yanklanmay gznden karyor. Ruhzmc, kulland yntemin kanlmaz sonucu olarak imgeye entelektel

boyut yklyor. mgeyi, ruhbilimciden daha derinliiyle anlyor. in can alc noktas da onun imgeyi "anlamas".
eviriyor. Burada,
samann tam yeri.
"

var. mgeyi yorumlarken onu iirsel logos olmayan bir dile

traduttore, traditore
"*

Ruhzmcye gre iirsel imgenin her zaman bir balam

deyiini anm-

selen bir iirsel gcn varln duyumsarz. imizdeki

, ,

titreimleri, duygusal yansmalar gemiimizle ilgili anlan ite bu yanklanmadan sonra duyabiliriz. Ne var ki imge, yzeyden nce derinlikleri etkilemitir. Ve bunun byle olduu, okurun basit bir deneyiyle bir gerek olarak ortaya kar. Okuduumuz iirin bize sunduu bu imge gerekten bizim olan bir imge haline gelir. Kklerini iimizden alr. O imgeyi dardan almzdr ne var ki, onu kendimizin de yaratabileceimiz, yaratm olmamz gerektii izlenimine kaplrz. Kendi dilimizin yeni bir varl haline gelir ifade ettii eyle bizi de ifade etmeye balar, bir baka deyile o imge ayn zamanda hem bir ifadenin oluumu hem kendi varlmzn oluumudur. Burada, ifade varl yaratr. Bu son gzlem, stnde altmz varlkbilimin dzevni tanmlar. C.enel tez olarak ileri srdmz dnce i'.md. /y l olarak insansa! olan her eyin logos olduu, ,
,

Yeni bir iirsel imgeyi algladmzda, onun znel geililik deerini duyumsarz. Kendi heyecanmz bir bakasna aktarmak iin onu yineleyeceimizi, yeniden

syleyeceimizi biliriz. Bir ruhtan bir baka ruha gei olgusu iinde ele alndnda bir iirsel imgenin nedensellik aratrmalarndan katn grrz. iirselliin varlkbilimini, ruhbilim gibi belirli lde nedensellie sahip retilerle,
ruhzmleme gibi gl nedensellie sahip retiler hibir /aman belirleyemez: iirsel imgeyi hazrlayan hibir ey

yoktur. mgeyi hazrlayan ey, -yaznsal kipte- zellikle

kltr olmad gibi, -ruhsal kipte- alglama hi deildir.
Bu durumda hep ayn sonuca varyoruz: iirsel imgenin znde bulunan yenilik, konuan varln yaratc olu sorulumu ortaya karr. D kuran bilin, sahip olduu bu

yaratclk dolaysyla ok basit, buna karlk ok yaln

olarak bir kken, bir balang konumu kazanr. Bir iirsel

U>

Mekann

I*oi*tikas

(> ir i s

imgelem fenomenolojisinin imgelem stnde yapt bir in,

celemede, eitli iirsel imgelerdeki bu kken konumu

deerini temel almas ona yaslanmas gerekir.
,

zorundadr. Ar kullanmann, devlet adamlarnn diline girecek lde deerden drd karmak bir yapy bir

IV

eldiven gibi tersine evirerek syleyecek olursak, yazn eletirmeni, retorik profesr her zaman bildikleri, her zaman yargladklar iin gnll bir stnlk taslar. Kendini okumann mutluluuna vermi olan bizlere gelince biz yalnzca houmuza giden eyleri byk heyecanla kark

iirsel imge stne yaptmz aratrmamzda bylelikle katksz imgelemden hareketle imgeyi kkeninde snrla yarak birok imgenin bir araya gelmesinden oluan iirin yap sorununu bir yana brakyoruz. iirin yapsna, yakn-

kk bir gururla okur, yeniden okuruz. Gururun genellikle her yanmz saran bir duygu halinde gelierek ruhsal yaam

btnsel bir fenmenolojinin kukusuz hesaba katmas

dan ya da uzaktan kltr ve belirli bir dnemin yaznsal idealini ieren ruhsal adan karmak eler girer ki bunlar
,
,

stne btnyle arln koymasna karn, bir imgenin sunduu mutluluun kabullenilmesiyle doan o kk gurur sakl, gizli kalr. O gurur bizim iimizde, basit okurlarn

iindedir ve bizim iin, yalnzca bizim iin vardr. Odamzn

snrlar dna tamayan bir gururdur. Okurken, air olma

gzlemlerin yalnlna zarar verirdi. Gerek fenomenolo-

gereken bir sr bileendir. Ne var ki, bu kadar geni bir program, bizim sergilemek istediimiz ve kurucu niteliinin ar bast lekte kararllkla tuttuumuz fenomenolojik

biraz tutkun her okur, okuma edimiyle, iinde yaatt

tutkularmz yeniden yaadmz kimse bilmez. Okumaya

yazar olma isteini hem besler, hem de bastrr. Okunan metin ok gzelse, alakgnlllk bu istei bastrr.. Ama o yapt okuyan bir okur, sevdii sayfalarn

un, alakgnlll yntemli olarak elden brakmamas

istek daha sonra yeniden uyanr. Ne olursa olsun, sevdii bir

gerekir. Bu byle olunca, okuma ediminin -bu, okuru al-

kendisini il-

glanan imge dzeyinde air klar- fenomenolojik glerine

olsa bir gurur pay girer Bir iirin btnn ilgilendiren
.

gilendirdiini, kendisi iin yazldn bilir. Jean-Pierre

yaplacak basit gndermede iin iine daha imdiden az da

,

Richard, Poesie et profondeur (iir ve Derinlik] balkl gzel

M.u

kitabnda, teki incelemeleri dnda iki inceleme kaleme

lr; bunlardan biri Baudelaire, teki Verlaine stnedir.

dzenli ve btnsel yaratma gcne eritiimizi

zim iin alakgnlllkten uzaklamak olurdu
.

onu

yeniden yaama gcne sahip olduumuzu ileri srmek biBiz ancak,

delaire ayrntlaryla ele alnmtr, nk der yazar,

"

baz ruhzmclerin yaptklarn dndkleri gibi, bir yaptn btnn kucaklayan bireimsel bir fenomenolojiye
ulamay umut edebiliriz Dolaysyla da fenomenolojik
.

bizi ilgilendirir". Kitapta bir incelemeden ntekine duygu ve anlam deerleri birbirinden ok farkldr.
onun yapt

Kudelaire'in tersine Verlaine, fenomenolojik kabullenmeyi

I mi t u nyle kazanamaz. Ve bu hep byle olagelmitir;

. vgimizi derinliine kazanan baz yaptlar okurken, deyi" " "

olarak ancak ayrk imgeler dzeyinde "yanklanabiliriz"

,
,

rur, basit okumann verdii okumann yalnzlyla beslenen bu gurur yadsnmaz bir fenomenolojik belirtiyi de iinde tar. Fenomenoloun burada ska rastland gibi,
,

Ne var ki, yalnl iinde kalnacak olursa bu birazck gu-

min tam anlamyla o yaptn

yanda oluruz. Jean-Paul

K. ltor, Titan [Dev] balkl yaptnda yaratt kahraman l.kknda unlar yazar: Byk adamlara yaplan vgleri, > vgler kendisine yaplyormuasna byk bir zevkle
S
" .
.

yaratamayaca bir yapt yarglayan, hatta kolay sulamalarn tanklna ba vurararak byle bir yapt ortaya koymak istemediini ileri sren yazn eletirmeniyle hibir ortak
yan yoktur. Yazn eletirmeni acmasz bir okur olmak

< kmluu yapta az ya da ok hayranlk duyabilir, ne var ki,

in .

-knyordu Ne olursa olsun, okuma ediminden doan sev. belirli bir hayranl da kanlmaz olarak ierir. nsan,

.I bir imgeden fenomenolojik bir kazanm elde ede-

M e k

/' <> e /ikas

(i i r

i)

bilmek iin itenlikli bir atlm kk bir hayranlk atlm her zaman gereklidir En kk eletirel dnce bu atlm durdurur tini ikincil konuma geirir buysa imgelemin ilkselliini yok eder Dlere, dncelere dalma tutumunun edilgenliini aan bu hayranlkta yle anlalyor ki, okuma
,
.

sevinci, -okur

yazma sevincinin yansmas gibidir. En azndan okur

sevincine katlr

yazarn gerekte var olmayan ikiziymi gibi,

.

oluumu olan dizede fenomenolojik yanklanma ortaya

Bylelikle, ayrk bir iirsel imge dzeyinde bile, tek ifade

kabilir; ve son kertedeki basitlii iinde bizim kendi dilimize egemen olmamz salayabilir. Burada tam olarak, ok

Bergson'u yaratma gstergesi" kabul ettii bu

.

kysndan da olsa vurgulama zelliine sahiptir. Gzel sylemek gzel yaamann bir esidir. iirsel imge bir
,

deyiin geici yaamnda doar Ne var ki bu iirsel deyi yaamsal gereklilie sahip olmamakla birlikte yaam bir
,

Yaratma burada cmlenin aknda

yazma
,

bir

buluruz kendimizi. iirsel imge en az sorumluluk yklenmi

ruhsal olgudur. Onu, duyarl gereklik dzeyinde dorula-

kk lekte bir bilin yanklanmas olayyla kar karya

maya almann da, iirin yaps iindeki yerini ve roln

belirlemenin de ikinci planda ele alnmas gerekir. iirsel

k, gndelik dilden bir katr ve sradan eyleri ifade iirleri yaadmzda, kan saaltc deneyimini edinmi
oluruz. Bunun kk bir ka olduuna kuku
ki
,

imgelem stne yaplan ilk fenomenolojik aratrmada ayrk

eden bu dilin her zaman biraz stnde yer alr. Dolaysyla,

dize ya da drtlk, bir mekn-zmleme [topo-analyse]

imge, onu gelitiren cmle, iinde iirsel imgenin yer ald

yok. Ne var bu kalar hep yenilenir; iir dili ka konumuna sokar. Yaam bu kalarda canll iinde ifadesini bulur Yarara
,

araclyla incelenmesi gereken dil meknlar (aralklar) olutururlar. J.B. Pontalis, byle bir inceleme sonucu Michel Leiris'i bize "szcklerin kapal dehlizlerinde dolaan bir
yalnz aratrmac
"

yaamyla ilgili dncelerin yansra matematikilerin diliyle syleyecek olursak bu geliimin bir tretkesini
, ,

cokusunun minyatrleridir Bergsonculuk kk lekte ara-dilin tezlerini bir yana brakp gereklik-dili tezini benimseyecek olsayd dilin tm edimsel yaamyla ilgili birok belgeyi iirde bulabilirdi Bylelikle iirsel imge bize bir dilin yzyllar iinde izledii geliim izgisiyle sergiledii biimiyle, szcklerin
.

dnk dil izgisinin dna kan bu dilsel atlmlar, yaam

,

olarak sunar7. Pontalis bylelikle,

yaanan szcklerin basit itkisiyle

kat edilen bu bo alan ok gzel belirtmi olur. Kavramsal dilde gzetilen atomcu-

luk, balanma [fixation] nedenleri, merkezleme gleri gerektirir. Ne var ki, dizeler hep hareket halindedir, imge

dizenin iinde oradan oraya kayp durur, imgelemi,

imgelem bir sinirsel doku yaratyormuasna srkler.

"
"

yeniden yaama katar. Ayn zamanda szn nceden kestirilemez bir anlam ykne sahip olduunu kabul ettirir bize.
,

[differentielle] sunar. Grkemli bir dizenin bir dilin ruhu stnde byk etkisi olabilir Silinmi imgeleri uyandrp
,
.

Pontalis, bir anlatm fenomenolojisi iin ok gvenli bir belirtke olarak aklda tutulmas gereken u forml (s.932) de ekler: Konuan zne, znenin tmyle kendisidir. Ve

olduunu sylemek, bundan byle bir eliki gibi gelmez

konuan znenin, btn varlyla bir iirsel imgenin iinde

bize, nk konuan zne kendini btnyle vermedii zadilin en basit deneyimlerinden birini ok net olarak karmza karr. Ve bu imge, bizim nerdiimiz gibi, bilincin kkeni olarak kabul edilirse, temelinde bir fenomenolo-

Szn anlamn nceden kestirilemez klmak zgrlk

oynamas ne ho! Eskiden iir sanat ho grlebilecek kuralszlklar kurallara balyordu Ne var ki, ada iir
,
.

man, imgenin iirsel alanna giremez. iirsel

imge, yaanan

deneyimi edinmek deil midir? iirsel imgenin yasaklarla

,

zgrl dilin yapsna tad iir, bu zelliiyle bir zgr.

jinin bulunduu aka ortaya kar.

lk olgusu olarak ortaya kmaktadr

ni okulun en ak seik, en temel ders konusunu iir olgusu-

te yandan, bir fenomenoloji "okulu" kurulmak istense,

/ v h d nn

/ i i c I i\* 11 s

d t I >

un oluturacana kku yok Yaknlarda yaymlanan bir

.

kitabnda J.H. Van den Berg unlar yazyor":"airier ve

.ressamlar
"

dadr ki, iir imgesiyle yepyeni bir dili dile getirir, dolaysy~

konutuuna" bu nedenle, bu dile tam anlamn verirsek eylerle temas haline geeceimize iaret ettikten sonra Van
,

doutan fenomenologdur." Ve eylerin bizimle

la da

tlar kurulamaz. Daha ilerde bu tr anlam, duyumsama,

gemile gelecek arasnda bundan byle yararl ban

duygusallk kopmalarnn rneklerini vereceiz; bunlar bize,

olduunu gsterecek. Bu yeni varlk, mutlu insandr.

den Berg unlar ekliyor: "Srekli olarak sorun zme duruama bu sorunlar kafamzn iinde zlme umudu olmayan sorunlardr Filozoflar, Hollandal bu bilmunu yaarz
,
"
.

iirsel imgenin yeni bir varln etki alannn iinde

gin fenomenoloun kaleme ald bu sayfalar okuyarak, konuan zneye odaklanm incelemelerini yaparken yreklenebilirler.

Sz'de mutluysa, edimde mutsuz, diye kar kacaktr hemen ruhzmc. Onun gznde, ycelme bir dikine d nleme, yukar doru bir katr, tpk dnlemenin bir yatay ka oluu gibi. Bu durumda ruhzmc, imgenin

varlksal incelemesini bir yana brakr; bir insann tarihini

VI

kazmaya balar; airin gizli aclarn grr, gsterir. Bylelikle de iei gbreyle aklam olur.
,

iirsel imgelerden yaln bir /icelne alan, hibir eyi yceltmeyen, tutkularn yknden kurtulmu
kendini arzularn
,

Fenomenoloji, ii o kadar uzaa gtrmez. Ona gre,

itkisinden zgr klm bir ycelme karabilsek fenomenolojik durum belki ruhzmsel soruturmalar konusunda belirginlie kavuur Bylelikle, iirsel imgeye bir mutlak
.

imge oradadr, sz konuur, airin sz ona seslenir. airin bize sunduu sz mutluluunu -drama bile baskn kan o
mutsuz olan ruh durumunun stne uzanr, onu rter. Bu

sz mutluluunu- almak iin, onun yaam olduu aclar

yaamaya hi gerek yoktur. Ycelme, iirde, bu dnyada bir olgudur: Ortaya kmasna neden olan dram ne olursa olsun, iirin kendine zg bir mutluluu vardr. Yaln ycelme, bizim tasarladmz biimiyle, bir yntem sorunu ierir, nk fenomenolog ruhzmleme
i

ycelme kazandrmakla, basit ayrntya byk nem yk,

lemi oluruz. Ama bize yle geliyor ki iir, bu mutlak ycelmenin kantlarn bol bol vermektedir
.

sk rastlayacaz. Bu kantlar nne srldnde ruhbilimci ve ruhzmc iirsel imgede yalnzca oyun, geici bir oyun, btnyle bo bir oyun grmeye balar Gerekten de
,
.

Bunlara bu kitapta sk

lannda uzun uzun incelenmi ycelme srelerinin derin

-

imgelerin ruhbilimciyle ruhzmcnn gznde bir anlam yoktur

,

-tutkusal

anlamdan

ruhsal
.

anlamdan,

yaratc imgelemin kendi alanna yerlemesini salayan

imgelerle.
mak

ruhzmsel anlamdan yoksundurlar iirsel anlam olan imgelerin bu imgeler olduunu akllarna getirmezler Ne var ki iir oradadr, iinden fkran binlerce imgeyle,
.

ruhsal gereini gz ard edemez. Yapmas gereken ey, yaanmam imgelere, yaamn hazrlamad, airin yarat t imgelere fenomenoloji araclyla gemektir. Burada,
.

yaanmam olan yaamak, dilin aralad akla almak

z konusudur. nsan, bu tr deneyimleri baz ender iir'
'

inde yaar. rnein Pierre-Jean Jouve un iirlerinde.

|c,m Jouve

Pierre-

unki kadar ruhzmc dncelerle beslenmi

Bir imgeye, o imgenin varlnn iindeyken ncl ara,

lk belirtisidir

Bunun tersini yapalm iirsel imgeyi kendi varl iinde ele alalm iir bilinci, dilin stnde, gnlk
.

fenomenologlarm kendilerini kurtaramad ruhbilimci,

.
-

yaptlara az rastlanr. iirin alevi onda zaman zaman o oliide ykselir ki, insan bundan byle kendi kabnda skp I- almay srdremez unlar; syleyen o deil mi bize": "iir,
.

dilin stnde imge tarafndan o lde sourulmu durum

kkenlerini srekli aar, ve telerde kendinden geerek ya . la hzne boularak kendini daha zgr klar." 112. sayfada
.

la unlar syler: "Zaman iinde yol aldka, yaptm bu

22

M <. k d P o e lika s

"

iri

.?>

madn bilmiyorum Ne var ki "dilin yaln biimi"nin oluturduu alanda ruhzmcnn nedenleri iirsel imgeyi yenilii iinde nceden grmeye el vermez. Bu ne.

dala daha egemen hale geliyor, rastlantsal nedenden uzaklayor dilin yaln biimine yaklayordum yle olup ol" ,
.

en yksek gereklii iinde incelemeye hazrlkl deildir. C G. Jung da bu durumu aka belirtmitir: Ruhzmlemeye zg yarglama alkanlklar izlendiinde, "ilgi, sanat yaptndan saparak ruhsal nsellerin oluturduu iinden kl.

denler

bunu aka belirtir: "iir zellikle gnmzde kazand artc ilerleme iinde, ancak dikkatli bilinmeyen bir eylerin peinde koan ve temelinde evrimi yadsmayan
, ,

zellikle "artcdr" dolaysyla da imgeleri nceden grlemez. Yazn eletirmenlerinin hibiri allagelmi ruhsal aklama planlarn bozan bu nceden grlememe olgusunun bilincine net biimde varm deildir Ama air
,
,
.

ir ite bu yanyla -iinde bulunduumuz

olsa olsa, kendini zgr klma "frsatlar" olabilir i.

maz kaos iinde yitip gider ve air klinik bir vaka haline gelir, belirli lde psychopathia sexualis e yakalanm hasta'

iirsel alanda-

lara rnek oluturur. Bylelikle, sanat yapt stnde yaplan

rumuyla ilgisi yoktur; zellikle asndan bir nemi yoktur
""

ruhzmleme, nesnesinden uzaklam, tartma genel insansal bir alana tanm olur ki, bu durumun, sanatnn dude bu durumun onun sanat
-

larmz arasnda olmamakla birlikte kk bir polemik yap

mama izin verileceini umarm.
.yakkab
V

Bu tartmay yalnzca zetlemek amacyla, alkanlk

aan ve bildiini adlandran kiidir. Sonunda sz u deyie balar (s.10): "Mutlak yaratma yoksa iir de yoktur." Bylesi bir iire ender rastlanr"> iir, byk blmyle
"

170. sayfada unu syler: "Bundan byle airin yeniden tanmlanmas gndeme gelmektedir. air, bilendir, yani
,
,

dncelere ak olma zellii kazanmakt

"

Daha sonra

Romallar, gzlerini gereinden fazla yukar kaldran

onarcsna unu sylerdi:
|
%

Yaln ycelmenin sz konusu olduu, iirin kendine zg varlnn belirlenmesinin gerektii durumlarda, fenomenoloun da ruhzmciiye unu sylemesi gerekirdi
sanrm:

Ne sutor ultra crepidam

gise] durumdadr. Ne var ki, ender olma durumu burada kural dorulamak yerine ona kar kar ve yeni bir dzenin kurulmasna yol aar Ne kadar yaln ve ycelmi
,

tutkularla daha ili dldr daha ruhsallatrlm [psycholo,

Ne psuchor ultra uterum,3

VII

iri incelemek durumunda deillerdi mutlak ycelme alanna ba vurulmakszn iirin kutupsall tam olarak ortaya konamaz.
r
-

hatta ruhbilimcilerin ve ruhzmlemecilerin uzanamayaca dzeyde de olsa -ki her ey bir yana bu kiiler yaln i,

Sonuta, bir sanat dal zerk hale gelir gelmez, yeni bir k
.

yapar. Bu durumda bu k bir fenomenoloji biiminde

ortadan kaldrr ve yenilii gsler. Meslek olduuna dair yflerli kantlara sahip resim gibi bir sanatta bile byk

lnmekte yarar var. Fenomenoloji ilke olarak bir gemii

dzeyinin ykseklii herkes iin kukusuz eit deildir

,

debilir iiri bulanklatran akl kartrc tutkular alannda uzun sre oyalanabilir Ayrca, yaln ycelmeyi ele alma
,
.
.

insan, kopma dzlemini belirlemekte duraksamaya

En
-

I aanlar meslek olgusunun dnda gerekleir. Ressam

azndan

airlerin insana zg doasn rahatlkla inceleyebilir

nolounun inceledii ycelmenin birbirinden ayrt edilme zorunluluu bir yntem zorunluluudur Ruhzmc
,
.

ruhzmcnn inceledii ycelme ile iir fenome

I i|>icque'in resimlerini inceleyen Jean Lescure unlar yazar: Yaptlarnda, geni bir kltre ve meknsal tm dinamik
M
,

Haileleri kullanabilecek bilgiye sahip olduu grlr; ne var

ki, tutkular alanyla snrl kalmas yznden, iirsel imgeleri

ne var

kullanabilecei reetelere dntrmez... Dolaysyla, sahip

,

bu kltr ve bilgiyi yaptlarna uygulamaz, her zaman

. 'Uluu bilgiye o bilgiyi eit deerde unutma olgusu da elik

M e k

Po c t i ka s

(i i r i

byle bir edim pahasna her an yinelenen, her eye yaln biimiyle bir tr yeniden balamadr buysa, ortaya koyduu
,

gemeyi gerektiren zor bir edimdir Bir sanat yapt ite

.

eder. Bilmezden gelme bilgisizlik deil, bilgiden vaz

,

iirsel imgeyi hi incelemez. mge szc zaten, ruhbilimcilerin yaptlarnda genellikle akl kartracak biimde kul'

bizim iin temel nemdedir nk hemen bir iir fenomenolojisi balamna oturur iirde, bilgiden vazgeme bata gelen kouldur; airde meslek olarak nitelendirilebilecek bir
,
.

yaraty bir zgrlk uygulamasna dntrr"

lanlr: mgeler grlr, imgeler yeniden oluturulur, imgeler bellekte saklanr, imge, imgelemin dolaysz bir rn olmas dnda her eydir. Bergson un, Matiere el memoire

"
.

Bu metin

[Madde ve Bellek] adl, imge kavramnn ok geni olarak ele

alnd yaptnda, retici imgeleme tek bir gnderme yaplr

ey varsa bu, onun imgeleri birletirmesidir ki bu da altk bir etkinliktir. Ne var ki imge tm yaamn, imek gibi bir an, ,

(s.198). Bu retim bylelikle, Bergson felsefesinin aydnlk

da akmasndan
dan alr.

duyarlln tm verilerini ama olgusunortaya konan yapt, yaam o lde aan

,

Bu durumda
Lescure

kazandrd byk zgr edimlerle hi ilgisi olmayan nemsiz bir zgrlk etkinlii olarak kalr. Filozof, o ksa parada da fantazya oyunlarna" gnderme yapar. eitli imgeler bylelikle "tinin doa ile ald zgrlkler dir. Ne
" "
. . *

bir zgnlk kazanr ki yaam artk onu aklayamaz. Jean

,

var ki, bu -oul- zgrlkler varl balamaz; dili zengingerekten birer

"
"

edimden

ressam bize yle aklar'5: "Lapicque

"
.

srpriz karmasn bekler Sanat -yleyse- yaamn younlamas younluk kazanmas, bilincimizi uyaran onun
, ,

yaamn karsna kard srprizler lsnde

,

yaratc

letirmez; dili, yararc rolnn dna tamaz. Bunlar landrr gibi olur. Bu iirselletirilmi bellek alannda
getirmez.
oyun

dur. mgelem de anlar yalnzca can-

Bergson, Proust'un ok gerisindedir. Usun, doa ile

kazand zgrlkler, usun doasna gerek bir aklama
Biz, bunun tersine, imgelemi insan doasnn temel gc
olarak kabul etmeyi neriyoruz. Tabii bu, 'imgelem imgeler

Lapicque yle yazar,f: "rnein rman Auteuil den geii'

uyku hali yaamasn engelleyen bir tr olumlu

, ,

yarmadr

remediim bir sr ey karmasn bunlarn nehrin gerek akndan baka tr eyler olmasn beklerim Daha o anda
.

ni resmediyorsam yaptm resmin karma nceden kesti-

retme yetiidir' deyiini hibir ekilde ileri gtrmez. Ne

aklmdan gemez Benim iin gerekli olan o manzaray yeni bir biimde bu kez resimsel olarak btnyle yeniden yaa.

gemie ait olan bir manzarann aynsn yapmak biran bile

,

var ki, bu esz, hi olmazsa imgelerin anlarla kartrlmasn engeller.

n sunmaktr." Lescure, szn yle bitiriyor: "Sanat

yaadn yaratmaz, yarattn yaar."
Bylelikle
taya kyor
.

mak, bunu yaparken de kendime yeni bir ok yaama olana, ,

ten de koparp alr. Kaplarn gelecee aar. Gemiin bize,

klasik ruhbilimin bozduu biimiyle rettii gerek olann

mgelem, canl edimleriyle bizi gemiten de gereklik-

resmini yapt gller iin Proust daha o zaman, bunlarn "ressamn gl ailesini zenginletiren dahi bir bahvan gibi yaratt yeni bir gl tr" olduunu
, ,

yarl bir gerekliin basit tortusu olarak kabullenmedii orElstir'in

ada ressamn bundan byle imgeyi

ilevine, daha nce kaleme aldmz yaptlarda kantlamaya

du-

altmz gibi, onun kadar olumlu, gerekd olann ilevini de eklememiz gerekir. Gerekdnn ilevinde ortaya ka-

bilecek bir eksiklik, retici ruhsallm tkanmasna yol aar.

sylyordu.",7

Bir eyi dlemeden, onu nasl ngrebiliriz? Ne var ki, iirsel imgelem sorunlarna basite yaklaarak,
iirin sunduu ruhsal kazanmlar, insann ruhsal
durum-

VIII Klasik ruhbilim

,

larnn iki ilevi olan gerein ilevi ile gerekdnn

ou zaman basit eretilemeyle kartrlan

ilevininin ortak hareket etmesini salamadan elde etme

26

M c k ti n

/,ot' / /_ h a s

( I I I >

gerekd olann ilevinin onu batan kartt ya da tedirgin kld -ama her iki durumda da uyandrd- snra yerleir. Otomatizmlerin en aldatcs olan dil otomatizmi bile
,

olana yoktur. Gerei ve gerekdn dokuyan, dili, anlamlandrmann ve iirin itte edimiyle dinamik klan iir, bi/.e gerek bir ritim-zmleme saaltm sunar Ve iirde d kuran kiinin balanmas o lye varr ki, kii artk uyum salamak' eyleminin basit bir znesi deildir Gerek koullar onun iin artk belirleyici olmaktan kar. iirle, imgelem otomatizmi iinde uyuyup kalm olan kiinin
.

snrlar iinde younlatrr. mgeler krallnda d dnyann ve i dnyann oyunu dengeli bir oyun deildir. Ote yan. .

'

dan ilerdeki sayfalarda dman meknlardan ok az sz edilecektir. Bu nefret ve sava meknlar, ateli konulara, maher imgelerine gnderme yaplmadan incelenemez. Biz u anda, bizi eken imgelerin nnde yer alyoruz. Ve imgeler sz konusu olduunda, ekmenin ve itmenin birbirine kart birbirine kart olsalar da. Elektrik akmn ya da manyetiz-

deneyimlere gtrmedii hemen ortaya kar. Terim olarak

mi incelerken bakmsal olarak itmeden ve ekmeden sz edebiliriz. Bunun iin, cebirsel iareti deitirmek yetelidir.

artk nemi kalmaz

yaln ycelme alanna girildiinde etkisini arlk yitirir. Yaln ycelmenin bu doruundan bakldnda, retici imgelemin
.

Jean-Paul Richter unu yazmt: "Yeni-

den reten imgelem retici imgelemin dzyazsdr.1""

,

Ne var ki, imgeler dingin dncelere hi uyum gstermez; zellikle de kesin dncelere. mgelem, durmakszn imge retir ve yeni imgelerle zenginleir. Biz ite bu retilmi imgeler zenginliini aratrmak istiyoruz. Bu nedenle, bu almann blmleri aada ksaca belirtildii biimde dzenlendi. nce, itenlik imgeleri stnde yaplan bir aratrmann gereine uyarak, evin poetikas sorununu ortaya koyuyoruz.

IX

Bu kitapta ve ilerde kaleme almay tasarladmz baz kitap larda snamay dndmz genel tezleri kukusuz
-

Bu seim karmza bir sr soru karyor: Nasl oluyor da

gereinden uzun felsefi bir giri erevesi iinde zetledik. Bu kitapta inceleme alanmzn iyice belirlenmi olmas gibi bir avantajmz var Gerekten de ok basit imgeleri mutlu.

umuz meknlarn sevdiimiz meknlarn insansal deerini belirlemeyi

, , ,

ad verilebilir Bu aratrmalar sahip larn rakip glere kar savundu

.

mza, bu ynelim erevesi iinde melcneverlik Jtopophilie]

.

luk mekn'nm imgelerini incelemek istiyoruz

,

Aratrmalar-

gizli odalar, ortadan kalkm odalar, unutulmayan bir gemii barndran barnaklar haline geliyor? Dinginlik kendine nerede ve nasl ayrcalkl durumlar bulabiliyor? Geici barnaklar ve rastlantsal snaklar, zel dlerimizde kimi zaman nasl nesnel hibir temeli olmayan deerler kazanyor?

ldmz mekn,

I \ imgesiyle gerek bir birletirici ruhbilim ilkesine dayanyz. Betimlemeli ruhbilim, derinlikler ruhbilimi, ruh

amalyor. Bu meknlar ou kez ok farkl nedenlerden ve

/inleme ve fenomenoloji, sz konusu ev olgusuyla, mekn/mleme adn verdiimiz bu retiler btnn olutu >1 ili En farkl kuramsal ufuklar erevesinde incelendiinl

iirsel ince ayrmlarn sahip olduu farkllklardan dolay vlen meknlar'dr. Olgusal saylabilecek koruma deerlerikavrad mekn geometricinin lmne ve dncesine ak mekna kaytsz kalamaz inde yaanm bir mekndr bu. Yalnzca olgusalyla deil imgelemin btn kayrclklaryla yaanm bir mekndr Bu mekn bizi zellikle her zaman kendine eker Varl, kendi koruyucu
,
.

ne, onlara mal edilen dsel deerler de eklenir ve bu so nuncular belki de daha baskn deerlerdir mgelemin
.

mim dnyor. nsan ruhunun derinliklerini inceleyen ruh lm nin iinin ne kadar karmak olduu hakknda bir fi-

e yle grlyor ki ev imgesi, z varlmzn toporafya,

l ir vermek zere C. G. Jung, okurlarndan u karlatrma\ dikkate almasn ister: nmzde kefedilmesi ve aklmn.s gereken bir yap var: Bu yapnn en st kat 19. yy
"
'
-

11.1 m .. edilmi, giri kat 16. yy dan kalma ve konstrksiyonu\ I. ilgili titiz bir inceleme, bu yapnn 2. yy dan kalma bir
'

'

(1 i r i .n

M c k a n

/,o c I i k it/

lntlarna rastlyoruz Ruh yapmzn yaklak olarak ite bu zellikleri gsterdii dnlebilir," Jung, bu karlatrmann yetersiz olduunu biliyor tabii (bkz s.87). Ne var ki konu olarak yalnzca bu kad ar kolay gelitirilebilmesi dolaysyla ev, insan ruhunun zmleme arac olarak ele alnabi.

kulenin stne ina edildiini ortaya koyuyor. Mahzende, Romallardan kalma temellere rastlyoruz; mahzenin altn daysa ii toprakla dolmu bir maara var; b topra kazdmzda, st katmanda sileksten yaplma aletlere, daha derindeki katmanlarda da buzul ana ait bitki rtsnn ka
-

ma etkinliinin kantn getiriyor. elerin imgelemi stne

uzun sre dnceler retmi biri olarak, airleri aalarda

kurulan yuvalarda ya da hayvann maaras olan kabuklarn iinde izlememize bal olarak, havada ya da suyun altnda binlerce d yeniden yaadk. Ben, bazen nesnelere dokunsam da her zaman eyi dlerim.

"

lir. Bu "aracn" yardmyla basit evimizde dler kurarken

,

d m? Bizler

kendi iimizde maara avuntularn yeniden bulmayacak myz? Ruhumuzdaki kule bir daha dikilmemek zere ykl,

o nl yarmdizeye gre, sonsuza kadar "kule,

si yklm" varlklar myz? Yalnzca anlarmz deil

.

unut-

tuklarmz da iimizde "barndrlmtr" Bilinsizliimiz

"
.

ynde birden ilerliyor: Biz onlarn iinde olduumuz lde

ilgili imgelerin taslan yapabilmek iin iki uzun blm ka leme almamz gerekti nsanlarn evi hakkndaki bu iki blmden sonra nesnelerin evi olarak kabul edebileceimiz ekmeceler, kasalar ve dolaplarla ilgili bir dizi imgeyi inceledik Kilit altna vurul.

reniriz. Daha imdiden grlyor ki evle ilgili imgeler iki

,
.

barndrlmtr". Ruhumuz bir oturma yeridir Ve "evleri", odalar srekli anmsayarak kendi iimizde oturmay "

Oturulamaz yerlerde oturma konusundaki dleri izledikten sonra, ku yuvalan ve deniz kabuklan gibi barnaklarda yaadmz dleyebilmek iin, kendimizi kck dndmz imgeleri ele aldk. Aslnda evlerimizde de iinde bzp kalmay sevdiimiz kk blmler, kk keler bulmaz myz kendimize? Bzmek, oturmak eyleminin fenomenolojisi iine girer. Ancak bir yerlere bzmeyi renmi olan kii, oturma eylemini youn olarak yaayabilir. Bize gelince, iimizde youn bir imge ve an birikimini saklyoruz ve bunlar da byk bir istekle aa vurduumuz sylenemez. Bu bzme imgelerini dizgeletirmek isteyen ruhzmc, bize kukusuz ok sayda belge salaya"

bilirdi. Bizim elimizin altndaysa yalnzca yaznsal belgeler vard. Dolaysyla keler" hakknda kk bir blm kale-

onlar da bizim iimizde Bu oyun o kadar dourgan ki

evle
-

mu bir sr ruh durumu! Bu ruh durumlar bir tr 'gizli

,
.

diden adm atm olmak iin bir n not yeterli olacak: Bo bir

olann estetii'ni ieriyor Gizli olann fenomenolojisine im-

ekmece tasarlanamaz. nsan, bo bir ekmeceyi ancak drulanmadan nce dlenen nesneleri betimlemeyi stlendi imize gre, btn ekmecelerin ii dolu olduunu ileri srebiliriz.

nebilir. Ve biz de tanmadan nce tasarlanan nesneleri do,

-

me aldk ve byk yazarlarn bu ruhsal belgelere ne byk yaznsal saygnlk kazandrdklarn grmek bizi artt. zel meknlara ayrdmz bu blmlerden sonra, meknn poetikas asndan, byk olanla kk olann diyalektiinin kendini nasl ortaya koyduunu, imgelemin d meknlarda byklk greliinden, dncelerin yardmln ba vurmadan, neredeyse doal olarak nasl yararlandn grmek istedik. Kk ve byk diyalektiini, Minyatr \ Sonsuz Byklk nitelemeleri altnda ele aldk. Bu iki blm, dnld lde birbirine kart deil. Birinde ya l tekinde, kk ve byn kendi nesnellikleri iinde ele lnmalar gerekmiyor. Biz bu almamzda, bu iki kavram > imgeler tasarmnn iki ayr kutbu olarak iliyoruz. Baka
-

>
.

l malarmzda

zellikle sonsuz byklk konusunda, a2"

.

nsan bazen nesneleri incelediini sanrken

.

iki blm -omurgallarla omurgaszlara ait bu iki barnak nesnelerin gerekliiyle belli belirsiz snrlanan bir d kur-

tr d kurmaya alr Yuvalar'a ve Kabuklar'a ayrdmz

,

yalnzca bir

n n m doann sonsuz byklk gsteren manzaralar karl.ki derin dncelerini belirlemeye altk
. iiiimi olan
'
,

Burada sz

imgenin hareketine daha yakndan katlmaktr. n m, baz iirleri izleyerek, sonsuz byklk izleniminin

M e h ti

Po o i i k as

bizim kendi iimizde bulunduunu /orunlu olarak bir nesneye bal olmadn kantlamaya alacaz almamzn bu noktasnda, imgelere -kendi tarzmzda- Viarlksal deerlerini teslim ederek ierinin ve darnn diyalektiiyle ilgili ak ve kapal diyalektiine yansyan
,
.

bu diyalektikle ilgili yeteri kadar imgeyi bir araya getirdik

.

BRNC BLM MAHZENDEN TAVAN ARASINA EV,

blm de "Yuvarlan fenomenolojisi" baln tayor Bu blm yazarken stesinden gelmek gereken zorluk kendi,

ersinin ve darsnn diyalektiine ok yakn bir baka

.

KULBENN ANLAMI
Kim alacak evimin kapsn? Kap aktr girilir Kap kapaldr korkulur

mizi geometrik gereklikten uzaklatrmak oldu Baka bir

deyile, yuvarlakla zg bir tr zden hareket etmemiz ge,

-

rekti. Dnrlerde ve airlerde bu dolaysz yuvarlakln

imgelerine, basit eretilemelerden ibaret olmayan imgelere syla da bir kez daha yaln imgelemin kendine zg etkinliini gzler nne sermek iin yeni bir frsat bulmu olacaz.
Bizim kafamzda
,

ki bizim iin esas olan buydu- rastladk Burada eretilemenin entelektalizm olarak geersizliini kantlamak dolay.

Kapmn dnda atar yaamn kalbi.

Pierre Albert-Birot

Les amtements natrelles. s.217

rtk metafizikle arlam bu son iki blmn yazmay tasarladmz bir baka almayla ba kurmas gerekiyor. Sz konusu alma Sorbonne niversitesinde son yldan beri verdiimiz dinleyicilere ak ok sayda dersin younlatrlm biimi olacak Bu kitab yaz,
,

ma gcn kendimizde bulacak myz? Sevimli bir dinleyici

topluluuyla zgrce paylalan szlerle bir kitap yazmak iin gerekli disiplin arasnda byk fark var Ders verme sevincinin canl kld szl eitimde szn bazen dnd olur. Buna karlk bir kitap yazarken, derin dnmek gerekir.
,
.

v, i meknn itenlik deerlerinin fenomenolojisini inceleyebilmek asndan hi kuku yok ki, ayrcalkl bir varlktr; tabii ki, evi btnl ve karmakl iinde, eve

zg tm zel deerleri de temel deer erevesi iinde ele almak kouluyla. Ev bize, hem dank imgeler, hem de bir
imgelemin gerekliin deerlerini zenginletirdiini kant-

imgeler btn salar. lk durumda ya da ikincisinde olsun,

bi* g, evin evresinde toplar. Bamz soktuumuz btn evlerin anlarndan, oturmay dlediimiz btn evlerin
'leinde
,

layacaz. mgeleri, ekim gc olarak niteleyebileceimiz

itenlikli ve somut bir z karabilir miyiz? yle ki,

mi z, iimizde sakladmz tm itenlik imgelerimizin ben-

cisi/ deerini dorulasm? te temel sorun bu.

" "

Bu sorunu zmek iin, evi yarglarn ve dlerin etki il.nna sokabileceimiz bir nesne olarak ele almak yeterli .ma/. Fenomenolog ruhzmc ve ruhbilimci iin (bu ImI s as ierik bakmndan doluluk srasna gre sralan.
, ,

1/ e ttr' il

I' o -1 i L' a > t

Mahzenden

Tavan

Arasna

Er

mtr) sz konusu olan evleri anlatmak, pitoresk grnm,

nayarak bir evren kefeden filozoflar da yok deil. Bu filozoflar, evrene evin, ufka da barnan nnde yer verir. Buna
'

lerinin ayrntlarn sergilemek ve neden belirli bir konfor ierdiini zmlemek deildir. Tam tersine oturma eyleminin nce gelen ilevlerinden doan ve bir bakma ondan ayrlmln ortaya koyan z niteliklere ulaabilmek iin
,
,

karlk, fenomenolojik bir inceleme yapyorsak, imgelerin

gerek k noktalar bize oturulan meknn deerini, ben i koruyan ben-olmayan' somut olarak gsterecektir.

anlatm sorunlarn -bu anlatm ister nesnel ister znel ol,

sun, yani ister olgular ister izlenimleri dile getirsin- amak

,

karlklla geliyoruz: inde gerek anlamda oturulan her

Burada gerekten, imgelerini aratrmamz gereken bir

gerekir. Corafyac ve etnograf bize birbirinden ok farkl konut trlerinden sz edebilir. Bu farkllklar karsnda fenomenolog, mutluluun zeksel, gvenli, dolaysz mutluluun zn yakalamak iin gerekli abay gsterir Her barnakta, hatta atoda bile ilk kozay oluturan bu z vakalamak; ite fenomenoloun bata gelen grevi Bizi, iinde mutluluk duyduumuz bir mekna balayan ince ayrmlarn herbirinin kendi iinde saklad derin gereklii belirlemek istediimizde, bu mekna bal ne ok sorunla karlarz! Bir fenomenoloun gznde ince ayrmlar, nde gelen ruhsal olgular olarak yer almaldr Ayrm,
,
.

mekn, ev kavramnn zn kendi iinde barndrr. Varlk,

kendine en kk bir barnak edindiinde, imgelemin bu

ynde nasl almaya baladn incelememiz boyunca greceiz: mgelemin, elle tutulamaz glgelerden duvarlar" rdn, korunma sanclaryla kendini rahatlattn ya da tersine, kaln duvarlarn ardnda korkudan tir tir titrediini, en salam surlardan kukulandn greceiz.
"
-

Ksacas, barnan varlk, barnann snrlarn, diyalektik-

lerin en bitip tkenmezi iinde duyarllatrr. Evi gereklii iinde; dnceleriyle ve dleriyle de sanall [virtalHe]
iinde yaar.

fazladan eklenen yapay bir renk deildir. Dolaysyla yaam alanmz, yaamn tm diyalektikleriyle uyum iinde nasl
,

Bundan byle tm barnaklar, tm snaklar, tm

odalar uyumlu dlk deerleri kazanacaktr. Ev artk

gerek olarak
"

doldurduumuzu, "bir dnya kesine" her gn nasl kk saldmz gzler nne sermek gerekir. nk evimiz bizim dnya kemizdir. Bizim -sk sk yinelendii gibi- ilk evrenimizdir. Ev, gerek bir kozmostur.

yaanmayacak

"
,

evin salad rahatlklar

yalnzca yaanan anda aranmayacaktr. Gerek erinlerin bir gemii vardr. Yeni bir evin iinde, dler araclyla

btnyle bir gemi yaar. "nsan, gittii her yeni eve ocak
"

Szc tm anlamlaryla kapsayan bir kozmos. tenlikle

bakldnda en yaln ev bile gzel deil midir? "Yaln ev leri betimleyen yazarlar mekn n poetikas na ili kin bu
"

tanrlarn da birlikte gtrr deyiinin binlerce eitlemesi vardr. Ve kurulan dler derinletike derinleir, yle ki,

eye sk sk deinir. Ne var ki bu deinmenin zerinde

,

evle ilgili d kurann nnde en uzak bellein tesinde, dnlemeyecek kadar eskiye uzanan bir alan alr. Ev, incelememizin bundan sonraki blmnde, ate gibi, su gibi,

gereinden ok daha az dururlar. Bu yazarlar, anlatacak pek bir ey bulamadklarndan yaln bir evde hi oyalanmaz Yaln evi, ilksel yalnln gerekten yaamadan gncellii
.

iinde niteler-ki bu ilksellik zengin olsun, yoksul olsun d

,

ok ok eskiye uzanan bu alanla anlarn bireimine k tutan dlerin parltlarn anmsamamza yardm edecek. O uzak alanda bellek ve imgelem iie gemi durumdadr.
Her ikisi de birbirinin derinlemesine karlkl katkda bulunur. Her ikisi de deerler dzeni iinde bir an ve imge btn oluturur. Bylelikle ev yalnzca gn gnne, bir

kurmay kabullenen herkesindir Ne var ki bizim erikin dnyamz sahip olunan bu ilk edinimlerden o kadar yoksun antropokozmik balantlar bu dnyada o kadar gevek ki bunlarn ilk ilintisinin evin evreni iinde var olduunu duyumsamayz bile. Soyut eksiltmeler yapan, ben in ve ben-olmayan'n diyalektiiyle oy.

tarihsel izgi boyunca, kendi yaantmzn anlatsnda

yaanr olmaktan kar.,Dler araclyla yaammzda yer

alan farkl yuvalar birbirinin iine girer ve gemi gnlerin

'

< I
%

17 i b ( f ;

/'#/ / / /.' cj
-

M i / : c tj i' a

Tu (in .1 fi s

>

Saplamalar yaarz mutluluk saptamalarn*' Saklanm anlar yeniden yaayarak kendimizi avuturuz. Kapal bir
,
.

ok ok eski olan gibi devinmsi/ o lkeye

,

anlar geldiinde devinim.siz ocukluumuzun lkesine

,

hazinelerini korur Yeni evimizde aklmza eski evlerimizin

.

masayd, insan dalp giderdi. Ev, sau gkten inen frtnalara kar olduu gibi, yaamnda yaad frtnalara kar

gideriz.

da ayakta tutar. Ayn zamanda hem beden, hem ruhtur

san varlnn ilk evrenidir. tii gibi, insan dnyann ortasna braklmadan nce
"
"

nsti"mkr metafiziklerin ret,

evin
bir

zg anlar hibir zaman eve zg olanlarla ayn tnya sahip olmayacaktr Evle ilgili anlar anmsarken onlara dsel
.

meknn anlar saklamas korumas, bu arada bu anlarn imge deerlerinin de teslim edilmesi gerekir D dnyaya
.

beiine yatrlr. Kurduumuz dlerde evi her zaman

biivk beik olarak dnrz. Somut bir metafizik

deerler katarz: Hibirimiz hibir zaman gerek tarihi olamayz

,

reti bu olguyu, bu basit olguyu bir yana atamaz; yle ki, bu olgu bir deerdir; d kurmalarmzda dnp dnp geldiimiz nemli bir deer. Varlk, hemen bir deer nitelii kazanr.

vurduu, belki de yalnzca yitik bir iirdir. Bylelikle eve zg imgelere bellekle imgelemin daya,

her zaman biraz airizdir ve heyecanlarmzn

da

Yaam gzel balar; evin kucanda kapal, korunmu, s

cack.
"

kunabiliriz

esnekliini duymsatabileceimizi umut edebiliriz Kve zg meknn iirsel zne belki de anlardan ok iirlerle do
.

lik derecelerinde heyecanlandran

nmasn bozmama kaygsyla yaklaarak, bizi farkl derin-

bir imgenin tm ruhsal

,

Bizim bak amza, kkenlerle beslenen bir fenomeno raklloun bak asna gre, varln dnyann ortasna b inci de-

d" ana kendini yerletiren bilinli bir metafizik, ik

receden bir metafiziktir.

barndrr, d kuran korur; ev dinginlik iinde d kur,

evin en ok ieer verilen ivi yan nedir diye sorulmu olsayd yle cevaplardk: Ev, d
,

Bu koullarda

balangta ayrlmaz paras olan erin iindeki balang erlerini atlayp geer. Bilin metafiziini aklayabilmek

n lk olduu, insanin bir iyi-varlk iine yerletirildii, varl de-

Byle bir metafizik, varln iyi var-

iin, varln dar, yani incelemekte olduumuz imgeler bi-

san tm derinlikleriyle ortaya koyan deerler vardr. Hatta

da

mamz salar, insana zg deerleri bize benimseten valn/ca dnceler ve deneyimler deildi D kurmada inr
.

eminin iine atld dneme zg deneyimlerin kazanlmasn beklememiz gerekir: Varln kapnn nne brakld, evin varl dna itildii, insanlarn dmanlnn, evrenin

kurma, kendi varlndan dorudan

,

d kurmann bir ayrcal da z deerlendirmedir

oturduumuz evler iimizde lmszlemi olduundan eski evlerin anlarn d gibi yeniden yaarz.
dnceleri
"

bir dn iinde kendiliinden yeniden kurulur. Gemite

,

diiiitt yaand yerler imgelemimizde yeni kurduumuz

D yararlanr. Bu durum.

bradmanlyla st ste bindii koullarla kar kar ya bikld ana Ne var ki, btnsel bir metafiziin, bilinci ve leri

lindm iine alan bir metafiziin, insana zg deer

varl iinde, varla bir scaklk

kendi alan iinde tutmas gerekir. Varln iinde, iindelii

kucak aar, onu sarp sar-

malar. Varlk, kendisine uygun bir maddenin yumuakl

Amacmz
,

artk aka beliriyor:

Evin,

giren, kimi zaman birbirine zt den

.

balayc ilke d kurmadr. Gemi bugn v< gelecek eve farkl dinamizmler kazandrr; ou zaman birbirinin iine
,
,

glerden bii olduunu kantlamak. Bu birletirmede

, ,

anlar ve dleri iin en byiik

insann birletirici

iinde, maddenin bir tr dnya cenneti iinde saltanat srer.l

Varln, bu madde cennetinde besin iinde yzd, teme

iyiliklere boulduu grlyor.

nsan, doduu evi dlediinde, d kurmann olanca derinlii iinde o ilk scakla dner, madde dnyasnn
lik, evin varlnn balangtaki doluluunu gzler n

oluturduu cennetin o ok lk maddesinin bir paras ha-

kimi zaman da bir,

eylerin korunmasn salar bunlar srekli klar. F.v ol,

birini uyaran dinamizmler Ev, insan yaamnda kazanlm

line gelir. Koruyucu varlklar ite byle bir hava iinde yaar. Evin analna ilerde yeniden dnmemiz gerekecek. imdi ne

1/1* k

Po e i /> a s

M d b z e // d c n

i a r a n A r </ > / a I: r

V7

sermek istiyoruz Kurduumuz dler bizi oraya gtryor. Ve air, evin devinimsiz ocukluu "kucanda tuttuunu" ok iyi biliyor: Ev, bir ayr paras ey akam
.

dzlemine ulamamz gerekir. Bu tr aratrmalar iin, d

rir
1,
.

kurmalar, ryalardan daha yararldr. Bu tr aratrmalar bi-

ze, d kurmalarn, ryalardan ok farkl olabileceini gste-

Yambannldasnz kucaklayan, kucaklanan.

,

Birden, insani bir yze brnyorsun uz

Bu yalnzlklar karsnda mekn-zmleme sorar: Oda byk myd? Tavanaras dolu muydu? Ke scak myd? Peki, k nereden vuruyordu? Bu meknlarda sessizlik nasl
larnn sessizliklerinin nasl tadna varlyordu?

II

yakalanyordu? Yalnz bana d kurmann eitli snak-

sal

zmleme, zel yaammzla ilgili meknlarn dizgesel ruhzmlemesi olacaktr

.

dnp geliriz buralara. Dolaysyla ruhzmcnn anlarn yerlerinin bu basit belirlenmesine dikkat etmesi gerekir Giri blmnde iaret ettiimiz gibi bu yardmc ruhzmlemeye doal olarak mekn-zmleme adm vermitik Dolaysyla mekn.

d kurmalarmzda

Tabii, ev sayesinde anlarmzn byk blm barndrlm olur ve ev biraz karmaksa mahzeni ve tavanaras, ke buca ve koridorlar varsa anlarmzn da giderek daha netlikle belirlenen snma yerleri vardr Yaammz boyunca
,

Burada mekn her eydir, nk zaman, bellei artk

canlandrmaz. Bellek -gariptir!- somut sreyi, Bergsoncu

anlamyla sreyi kaydetmez. Yklp gitmi sreleri yeniden yaayamayz. Bu sreleri ancak dnebiliriz, soyut, her tr-

dnp

l genlikten yoksun bir zamann izgisi stnde dnebiliriz ancak. Uzun yalnzlklar sonunda somutlam sre fosil-

lerini mekn sayesinde, meknn iinde buluruz. Bilind

oturur orada. Anlar devinimsizdir; herbiri, yerletii lde salamca tutunur yerine. Bir any zaman iinde yerine oturtmak, yalnzca yaamyks yazarlarnn kaygsdr ve

bir tr d tarih yaratma, dmzdaki tarih tarafndan kulla-

belleimizin dekoru kiileri baskn rolleriyle korur insan bazen zaman iinde kendini tandn sanr, oysa tandn sand ey varln duraanlk kazand meknlar iindeki bir dizi balanmalardr yalnzca; geip gitmek istemeyen varln gemite bile, yitirilen zamann peine dtnde zamann akn "durdurmak" isteyen varln. Mekn, peteklerinin binlerce gznde zaman sktrlm olarak tutar. Mekn bu ie yarar
,
,

Gemiin tiyatrosu olan

nlma, bakalarna iletme gereksemesini karlar yalnzca.

Konusunu yaamyksnden daha derinliine inceleyen

yorumbilimin [herneneutique], tarihi zamansal, balayc, yazgmz stnde etkisiz dokusundan kurtararak yazg
belirlenmesinden daha nceliklidir.

odaklar belirlemesi gerekir. yaamn bilinmesi asndan,

zel yaammza ilikin meknlarn saptanmas, tarihlerin

"

sin yapabilmek iin nemli anlarmz normal ruhzmle,

lmz bir varlkbilim hiyerarisi iinde zmleyebilmek, ilkel barnaklara gmlm bilindmzn ruhzmleme,

tarihimizi tarihten ayrmak istediimizde yaam takvimimizin ancak kendi imge daaryla olutuunu fark ederiz. Var,

kendisini oluturan varlklarla her zaman dolup taan kendi

Tarihi amak istediimizde ya da tarihin iinde kalarak,

d dnem iine" sokuturur. Aslnda tutkular yalnzlk

venlerini kendi yalnzlna kapanm olarak
hazrlar.

Ruhzmleme, tutkular ou kez o tutkularn yaan-

iinde srekli pier. Tutkulu kii, patlamalarn ya da sernzlktan ac ektiimiz, yalnzln tadn kardmz, yalnzl aradmz, yalnzlkla uzlatmz meknlar

Gemiteki yalnzlklarmzn tm meknlar, iinde yal-

iimizde silinmez olarak kalmtr. nsan onlar zellikle silip

atmak istemez. Yalnzlnn bu meknlarnn kurucu zel-

menin snrnda

larmz yaattmz meknlarda srdrdmz d

toplumsallktan arndrmamz ve yalnzlkkurma

likte olduunu igdsel olarak bilir. Bu meknlar imdiki

zamanda bir daha geri dnmemek zere yitirilmi, gelecein

'

i'll II

v I

M i

< .! <1 < //

/ i r a

I - </ - / u a i. .

anmsanmayacak kadar eski zamanlara dokunur Ne var ki gndz yaptmz d kurmalarda yakn, basit, skk yalnzlklarn ans bizim iin rahatlk veren yayl,
.

rada

dneriz. Bu kovuklar bizim i in, hayvanlarn iinde yaad kabuk deerindedir nsan belki de uykunun labirentlerinin sonuna vardnda derin uyku blgelerinin snrna yaklatnda insan-ncesi dinginlikleri tanr nsan-ncesi bu.

. katmz artk yitirmi de olsak bir tavan arasn sevmiliimiz, bir at katnda yaamlmz iimizde hep yaayacaktr Bu yaamlkta gece dlerimize
, ,
.

aramz artk olmasa

tm vaatlerim bundan bin le yabanc da olsa bir tavan

,

Aratrmalarmz dinginlik iinde d kurma edimlerine odaklam olsak da yryen insann da d kurduunu,
gerekir.
Gtrn beni. i/ollar!...

yola ilikin d kurmann da var olduunu unutmamamz der Marceline Desbordes-Valmore, doduu Flandre blta Bir issea ile n Scarpc / Scarpe gesini dnrken (Un n
1

Dere).

Ve bir keiyolu ne dinamik bir nesnedir! Kaslarmzn ne bilinci iin, tepeye trmanan bildik keiyollartmn zihnimizde tek bir kadar belirgin kalr! Bir air, bu dinamizmin
dizede verir bize:

hatlatcdr

bilir. Ama imdi d kurmayla yakalanan o annn iinde, hangi badatrmaclkla olduu bilinmez at kat ister kk ister byk ister souk ve serin olsun her zaman ra, , , , ,
.

isteyen meknm dene yimleridir. nsan, vaktiyle oturduu at katn ok dar bulabilir kn souk, yazn scak bula,

mak istemeyen buna karlk daha ok sahip olunmak

,

mda, benim vaktiyle

(Jean Caubere, Deserts / ller, Debresse yay., s.38) Tepeye "trmanan yolu dinamik olarak yeniden yaad" ,

Ey yollarm benini.ve o yollarn ritmi

dz kaslar, ters kaslar olduundan eminim.

odamda volu anmsamak

tepeye trmandm anda yolun da

bana iyi bir egzersiz oluyor. Bu

Paris'teki

sayfay kaleme alrken, yry yapma grevinden kurtuldan eminim.

duumu duyumsuyorum: Evimden dar km olduumbalayan binlerce arac bulabilirdi. George Sand, zemini sar kumla kapl bir keiyolunun kenarnda, yaamn akp gittiini grr. unlar yazar: Bir yoldan daha gzel ne var?
"

III

yerletiine, barndna iaret etmitik

,

bir ayrm incelememize eklememiz gerekiyor Bilind n n

.

Hemen bu noktada rriekn-zmlemenin daha temelind e,

,
.

tmn ykleyebilseydi, gereklikle simgeleri birbirine

nsan, eylere, bu eylerin esinledii hareketlerin

etkinliinde elik edebilmek iin, bi/i kendi dmza aran

tm meknlarn mekn
-

Doal olarak da etkinlii saaltcdr. nk i varla bir de d ya/g vermek gerekir. Ruhzmlemeye bu saaltc
.

bilindnn kovuklarnn dnda yaamaya, yaam servenlerine girmeye, kendinin dna kmaya arr
,

Varl

Normal bilind her yerde kendine rahat bir konum salamay bilir Ruhziimleme yerinden edilmi bilindlara kabaca ya da faka bastrlarak yerinden edilmi bilindlara yardm eder. Ne var ki, ruhzmleme varla salad huzurdan ok onu harekete geirir
, ,
.

gerekiyor, nk bilind kendi mutluluk meknnda

barnmaktadr
,
,

iyi yerletiini mutlu biimde barndn eklememiz

Buna

bilindnn

Yol, etkin ve eitliliklerle dolu yaamn simgesi

sidir.
"

ve imge-

kendi banklarn anlatmas gerekirdi. Herkesin, yitirdii krlarn kadastrosunu karmas gerekirdi. Thorea*u, ruhuna

Bylece, herkesin kendi yollarn, kendi kavaklarn,

(Consnelo, II, s.116.)

Jean VVahl u dizeleri yazabilir:

kaydedilmi tarlalarn planlarna sahip olduunu syler. Ve

Uzayp gide itler,

zinlemesine girimek gerekir

ruz. Bu resimlerin aslna

Bylece, yaanm resimlerimizin evrenini kuatm o

imdesiniz aslnda. (Poenes / iirler, s.46.)

%
lu-

sadk olmas gerekmez.

10

Meknn Puelikas

M a b z e d cf n Ta a A r a / a I: r

11

acaba? Mekn

meknmzn yalnzca titreimlerini yakalamas yeter. Btn bu sorunlar belirleyebilmek iin ne tr bir kitap yazlabilir
,

gerekir. Ruhzmleme, yanstc davranlarla ilgili

den nce almaya balyor. Otlar biiyor, tarlay sryor. Btn bu dsel eylemlerin iyi olduunu ileri srmek
,

eylemi aryor, bu arada imgelem eylemisel

yarele umak gibi bir ey olur. imdiki halleriyle ilgili her ey sylenebilir belki, ama ya gemileriyle ilgili eyler! lk ev,
rumaldr. Bu ev, derinlikli

dlerimizde kesin yerini alm ev, stne vuran glgeyi koyazn alanna, yani iir alanna

gzlemlerini oaltt. Da yansmay dikkate alan bir

le ilgili d kurmalar tanmlayarak belirleyebilir. Ne var ki, bizim bu almada da dnn ve ie dnn dsel
,

izlenimlerini her zaman da vurmaya hazr zelliklerle ilgili

girer, itenlii zmlemek iin bakalarnn romanna evi gerekseme duyan rahat yazna deil. ocukluumun lk

mekn-zmleme belki de bu yanstc davran, nesneler-

hakknda sylemem gereken eylerin tm, beni d konumuna geirmeye, beni, gemiimde dinleneceim d k
.

kurmann eiine brakmaya yetecek eylerdir anca Bunlar sylediimde, kaleme aldm sayfann baz gerek
tnlar iereceini, demek istediim, kendi iimdeki ok tesinde, anmsanmayacak kadar uzak olann alannda
uzak bir sesin tnsn iereceini umut edebilirim. Bu sesin, duyduunda herkesin, bellein .snrnda, belki de bellein

balyoruz Gerek itenlik itici olamaz Tm itenlik meknlar, bir ekimle kendini ortaya koyar. Bir kez daha yineleye.
.

blgeye yneltiyoruz Dolaysyla tm itenlik blgelerinin ekim gcne bel

.

letirme olanamz yok Ayrca bu iki fiziin ayn ruhsal arla sahip olduunu da sanmyoruz Biz aratrmalarmz itenlik blgesine ruhsal arln baskn olduu
.

ifte geometrisini, dsel ifte fiziini gerektii gibi gerek,

.

an-

layaca bir ses olabileceini umut edebilirim. bakalarna, gize doru bir ynelme iletebilir yalnzca; gizin kendisini hibir zaman nesnel olarak anlatamaz. Gizin hibir
zaman btnsel bir nesnellii olamaz. Bu yolda, dl

nsan

lim: Bu meknlarn varlklar erin iindedir.

,

ynlendirebiliriz ancak, onu btnleyemeyiz2\

liini yklenir Barnaklar ve odalar ite dorultusunda incelememiz gerekiyor.

.

Bu koullarda mekn-zmleme

meknseverlik zel-

bu deerlendirme

mek, bir tavanarasnm dibindeki kk oday betimlemek, pencereden, atlarn girintileri arasndan tepenin grnd-

rnein gerekten benim olmu bir odann plann ver-

n sylemek neye yarar. Baka bir yzyla ait anlar m n kokuiinde, benim iin hl, yalnz benim iin o benzersiz
derin gmme dolab ben aabilirim, yalnz ben aabilirim.
. .

IV

yu, elein stnde kurumu zmlerin kokusunu saklayan Uzn kokusu? Kokunun snrndaki koku. O kokuyu duya-

Bu barnma deerleri ylesine basittir, bilindna ylesine derinlemesine kk salmtr ki bunlara dikkatli bir betim,

bilmek iin, ok derin dler kurmak gerekir. Daha imdi

lemeden ok basit bir anmsamayla ulalabilir

,
'

den gereinden fazla ey syledim. Daha fazlasn syleye

bir sz, doru yere dokunduu iin, varlmzn derindeki

katmanlarn sarsar
. .

da, bunlarn rengini ortaya koyan, ince ayrmlardr. airin Bir konutun ar pitoresk nitelikte olmas,
. .

Bu durum-

cek olursam, okur, yeniden bulduu odasndaki o benzeri ol-

mayan dolab, benzeri olmayan kokuya sahip, bir itenlie damgasn vurmu dolab amaya cesaret edemeyebilir. -

gtrd evler, d dnyamza sadk, zengin evler

.

liini gizleyebilir Bu, yaamda dorudur D kurmada daha da dorudur Gerek an evleri dlerimizin bizi alp
, , ,

onun iten-

okuduuna kendini pek vermeden okumaya itmek gerekir.

tenlik deerlerini anmsatmak iin okuru -elikili olarak-

Okur, ancak gzlerini kitaptan ayrdnda, benim odam bir

bakas iin bir d kurma eii grevi yapabilir. Ama konu

her trl betimlemeden tiksinir Bu evleri betimlemek onlar zi-

an bir airse, o zaman okurun ruhu titreir, Minkovvski'nin

szn ettii o titremeyle tanr ve varl bir ilk enerjiye

M c / d u

/'od i kd s i

W < b .enden Idit . I r ti > / // a

kavuur

Dolaysyla kendimi/i yerletirdiimi/ vazm ve iir felsefesi plannda bir oday yazdmz" "bir odav okuduumuzu" bir evi okuduumuzu" sylemenin bir an,
"

ki eve yeniden girecek olursak, en incelikli hareketlerin, o ilk

"

lam vardr

"

bir hizmeti kadnn yrei sevgi dolu" o hizmeti kadnn ksacas en fa/la deer verdii anlarnn ba kesine yerlemi bir varln anlarn dinlemek zere yola koyulmutur bile.
" , , ,

Kendi odasn yeniden grr. Babasnn, bir aile bynn annesinin

odan/ hakkndaki her eyi sylemek istiyordunuz. Okurun ilgisini kendi zerini/e ekmek istiyordunuz, oysa ona d kurmann kapsn aralam oldunuz. tenlik deerleri o kadar alp gtrcdr ki okur artk si/in odanz okuma/:
, ,

ha ilk szckleri okuduunda ilk iirsel almda okumay keserek eskiden kald bir yerleri dnmeye balar. Si/.,
,

Bir oday okuyan" okur bylelikle hemen, da-

hareketlerin iimi/de capcanl, hi deimeden kaldn grmek bizi ok artr. Sonuta, doduumu/ ev iimize, o evin eitli oturma ilevlerinin hiyerarisini kazmtr. Biz, ler, bir oturma ilevlerinin diyagramyzdtr ve teki btn ev ana izlein eitlemelerinden baka bir ey deildir. Alkanlk szc, o unutulma/ evi hi unutmayan bedenimizin bu tutkulu ballkn ifade edemeyecek kadar ypranm bir
szcktr.

doduumu/ evde yaayan kiiler sayesinde kolaylkla

runan anlar alann ruhbilim

Ne var ki, bu ok ayrntl, nesnelerin adlar ve iinde

ko-

du inceleyebilir. Yalnzca iirsel derin dnmenin yeniden yakalamamza yardm edesine zg en temel

bilecei dlerin anlarysa daha bulanktr. iir bize, kendiyeniden yaatr. Doduumu
/ ev, bizi barndran at

ilev olarak, d kurma durumlarn

ol-

lm/a sadk olarak btnyle alr. Gcrdayan kapy ayn el hareketiyle aarz u/aktaki tavan arasna yakmadan gidebiliriz En kk kap mandalna bile elimizle koymu gibi ularz Daha sonra art arda iinde yaadmz evler, hareketlerimizi kukusu/ sradanlatrmtr. Ama bamzdan bir sr serven getikten uzun sre uzakta kaldktan sonra o es
,
.
.

olduu gibi yine taklmayz Evin varl bize

.

tekilerden biraz daha yksek olan o basamaa eskiden

,

evde o "ilk merdiven"in reflekslerini yeniden kazanrz

kesine ekildii sylenmitir! te yandan iinde doduumu/ ev anlarn tesinde fiziksel olarak iimize kaydedilmitir. Bir organik alkanlklar kmesidir Aradan yirmi yl bile gemi olsa, birbirine benzeyen onca merdiveni km da olsak, doduumu/
,
,
.
.

di- bize ocuun kendine ait bir odas olmad iin kendi
, ,

yerinde duramaz, diyalektiklerin etkisine girer Ne ok ocukluk yksnde-ocukluk ykleri itenlikti olabilsey.

yaanan bir evdir, itenlik deerleri burada her yana dalr,

yaad oda, salon eklenir. nsann doduu ev

ruhsallk asndan karmak bir hal al inde yalnz kald kovuklara, anlara egemen varlklarn
,
,

Ve an evi

r.

maktan ok, dleri barndran bir atdr. O evin her girin-

tisi, vaktiyle bir d kurma kesi olmutur. Ve o ke ou

iinde

kez. d kurmaya kendine zg ayr zelliini veren yerdir.

Orada, zel dler kurma alkanln edinmiizdir. nsann yalnz kald ev, oda, tavan aras ona, sonu gelmez bir d kurma ediminin erevesini salar ki, bu edimi yalnzca iir, ortaya koyduu yaptla, bitirebilir, tamamlayabilir. nsann

kendini ektii bu kelere, dleri barndrmak olan ilev-

lerini teslim edecek olursak, nceki bir kitabmda2, akladm gibi herbirimizin, gerek bir gemiin tesinde

karanlklar iinde yitip gitmi bir d evine, bir an-d evine sahip olduumuzu syleyebiliriz. O kitapta, bu ev,
lkl olarak yle bir eksen yakalam bulunuyoruz d dnceyle, dnceyi de dle aklayan yorumlamalar bu eksenin evresinde

diyordum, d evidir, doduumuz evin i ki, kar

fresidir. Burada

bizim var-

dnp duruyor. Yorumluma szcyse bu gidi gelii gereinden ok katlatryor. Aslnda burada, imgenin ve annn birlii, imgelemin ve

bellein birbirine karan ilevsellii iindeyiz.

cukluk, gereklikten

Ruhsal tari-

hin ve ruhsal corafyann deneysellii, ocukluumuzun gerek varl m belirlemede denekta grevi gremez. o-

kukusuz daha byktr. Ne kadar

M ' k

I' o e l / l> a s

M o h 2 e d c

n i' ( n

<4

' .S' " "

>

yaam olursak olalm, doduumu/ eve ballmz

doduu evde
,

bu ev, doduumuz evin iinde dalp giden anlardan da-

kantlamada dii dncelerden daha ar basar. En uzak anlar iimizde yerleik klan bilind glerdir. nsann
,
,

ha uzun mrldr. Btn bu dii deerlerini belirleye-

bilmek iin, iinde anlarn kk sald bu dler alannn demalar yapmak gerekir.
maktr.

onlarn resmini tayan birka madalyann dnda, ocukluk belleimizde yalnzca eskimi paralar bulunur. ocukluumuzun iimizde canl ve iirsel olarak ya,
,

durumlar anlarmz mzdan kalma

youn bir dinginlik d merkezi olmasayd, gerek yaam evresinde yer alan birbirinden ok farkl
,

rinliini aklayabilmek iin uzun fenomelonojik aratr-

birbirine kartrr

bozard. Atalar-

ite bu d deerleridir. airleri okumak, aslnda d kur-

Ve unutmayalm ki, ruhtan ruha iirsel iletiim kuran,

miin iirini elimizde tutarz nsann dsel olarak doduu evde oturmas bu evde anlarla oturmasndan daha fazla bir
.

olgular dzleminde deil d kurma dzleminde gereklemitir Bu srekli ocukluk sayesinde ge,
,
.

rarl kalmas

Ev, insann kafasnda kalmllk nedenleri ya da dleri

yaratan bir
"

abartlm oyunun ve nedensiz skntlarn

,

eydir; bu, yitip gitmi o evde, dlediimiz gibi oturmaktr ocuk dlerindeki derinlik, ne ayrcalkl bir derinliktir! Yalnzlklarna sahip olmu gerekten sahip olmu ocuk mutludur! ocuun sklarak geirdii saatlerin olmas
, , ,

dnr: Bu imgelerin tmn ayrt etmek, evin ruhunu orlamna gelir.

yap

"

dr. nsan, kendi gereini srekli yeniden

taya karmak, evin gerek bir ruhbilimini gelitirmek anBu imgeleri dzene sokmak iin, bize gre, iki temel
1
.

katksz skn-

zlerinden yalar boanacak kadar can sklan bir ocuk olduunu syler Annesi onu can skntsndan alarken bul.

tlarn diyalektiini tanmas iyidir salkldr. Alexandre Dumas, Memoires [Anlar] balkl anlarnda can sklan, g, ,

bant izlei dnmek gerekir:

Ev, dikey bir varlk olarak dnlr. Aadan yukaEv, younlam bir varlk olarak dnlr.

r ykselir. Dikeylii ynnde farkllar. Dikeylik bilincimize seslenen kavramlardan biridir;

2
.

duunda
-

yi ama Dumas neden alyor?

'

u soruyu sorarm:

Odaklanma bilincimize seslenir2".

,

Skntlarmn tavan aras eitli yaantlar, iimdeki her tr,

arkada bulamamaktan kaynaklanmayan sknty ne kadar gzel rnekliyor! Oyunu yarda brakp, tavan arasnda bir kede skntsn yaamaya giden ocuklar yok mudur?

gibi, bir anekdot kukusuz. Ne var ki, mutlak sknty

Dumas alyor nk Dumas nn gzyalar var diye cevaplarm alt yandaki ocuk Bu, Menoires'da anlatld
,
.

Bu izlekler kukusuz ok soyut biimde ortaya konmutur. Ne var ki, bunlarn ruhsal bakmdan sahip olduklar somut zellikleri rneklerle ortaya koymak zor deildir.

oyun

masyla ortaya kar. Bu kutupsalln belirtileri o kadar derindir ki, imgelem fenomenolojisi iin bir bakma farkl iki

Dikeylik, mahzen ile tavan arasnn birer kutup olutur-

l zgrlk tohumunu yitirmeme neden olduunda

kadar aradm!
, ,

seni ne

eksen oluturur. Gerekten de atnn ussall ile mahzenin

usdl neredeyse hibir amlama gerektirmeksizin kar

Bylelikle tm gerek koruma deerlerinin tesinde doduumuz evde d deerleri oluur; bu deerler btn, doduumuz ev yitip gittiinde geriye kalan tek
,

karya konabilir. at, varlk nedenini ilk bakta ortaya kovar: Yamurda slanmaktan, gnete yanmaktan
korkan in-

sann stn rter. Corafyaclar bize, at eiminin

her
"

odaklar grup halinde bir araya gelerek d evini oluturur;

btndr. Sknt odaklar yalnzlk odaklar, d kurma

,

lkede iklimi gsteren en gvenli gstergelerden biri olduunu srekli yineler. atnn eimli oluunun nedenini

an-

!()

\l e /,' ann

i' a e I i /

>
,
.

a s

M a b 2 c n <1 c

Tatn

Arasna

/;/

lar/". D de dn usa yatkn olarak kurar; ona gre sivri at bulutlar deler Tiin dnceler atya doru aklk kazanr Tavan arasnda at iskeletinin salam yapsn
.
.

salam geometrisine katlrz Mahzene gelince evin bu blmnn de kukusuz ya.

plak olarak grrz ve bundan ha/ duyar/. Bu iskeletin

,

lerini sralayarak ussallatrrz Ne var ki mahzen ncelikle, evin karanlk varldr yeralt gleriyle ilikisi olan varl.

rarl yanlar vardr. Bu blm, tad kullanllk zellik, ,

Jung'un kulland bu aklayc imgenin bizi inandrd lde, biz okurlar, iki korkuyu fenomenolojik olarak yaarz: Tavan arasndaki korkuyu ve mahzendeki korkuyu. Jung'un "tedbirli kiisi", mahzene bilind meydan okuyaca yerde, cesaretini tavan arasndaki bir takm kandrmacalarla kantlamaya alr. Tavan arasnda sanlar ve fareler istedikleri kadar tkrt yapsnlar; evir efendisi oraya admn atar atmaz, deliklerinin sessizliine Kaacakla dr. Mah-

zendeyse daha ar, fa/la grltc olmayan, daha gizemli

" "

mek iin kendimizi oturma ilevine bu ilevi, ina etme ilevinin dsel karl sayacak lde duyarl klmam/ gerekir. D kuran kii, st katlan, tavan arasn kafasnn iinde "kurar" bunlar salam bir yapya sahip olacak biimde yeniden kurar Aydnlk yiiksekliklerdeki dler sz konusu olduundaysa bir kez daha yineleyelim, anlksallatrlm tasarlarn ussal blgesindeyizdir Ama mahzen sz
,

dr. Mahzeni dlerken derinliklerin udlvla uzlarz Evin bu dikey ifte kutupluluuna duyarl hale gelebil.

varlkar hareket halindedir. Tavan arasnda, korkular kolaylkla "ussallatrlr". Mahzendeyse, Jung'un bize szn ettii kiiden daha yrekli bir insan iin bile ussallatrma

daha yava ve daha belirsiz gerekleir; hibir zaman da ke-

sin olamaz. Tavan arasnda yaanan bir gndz deneyimi,

gecenin korkularn her zaman silebilir. Mahzendeyse karanlk gece gndz egemendir. Elinde bir amdan da olsa, mahni grr.

zene inen bir insan, karanlk duvarda glgelerin dans ettii-

konusu olunca

sonunda derinlii etkin hale getirir Olgu yeterli olmaz d kur m a srp gider Kazlm toprak ynnde dlerin sn.

oturan kii buray cazar, yine kazar, yle ki

,
.

Jung'un aklayc rneini, ruhsal gereklii btnyle kapsayacak lde geniletirsek, ruhzmleme ile fenome-

nolojinin ibirlii iinde olduunu grrz. nsan olayn

nce mahzen ile tavan arasnn kutupsallatrd mekn

ayrmlar gzler nne sermeye nasl yarayabileceini grelim.

r yoktur. Mahzen-tesi dlerden daha Herde sz edeceiz

egemenlik altna almak istiyorsak, bu ibirliinin her zaman altn izmek gerekir. Gerekten de imgeye ruhzmsel bir
kesinlik kazandrabilmek iin, onu fenomenolojik olarak an-

iinde kalalm ve bu kutupsallam meknn en ince ruhsal

lamak gerekir. Fenomenolog, ruhzmcnn imgesini bu-

decoverte de sv me [Ruhunu Araym nsan | balkl kitabn.

Ruhzmc C G. Jung mahzen ile tavan arasnn ifte imgesinden evin iinde egemen olan korkular zmlemek iin bakn nasl yararlanyor Jung gerekten de L'homme la
. ,

rada korkudan titremeye eilim olarak kabul edecektir. Kokularn ilkselliini ve zglln canlandracaktr. I her

yere tayan, elektrii mahzene koyan uygarlmzda insan-

lar mahzene artk elinde amdanla inmiyor. Oysa bilind

ini, bunla saptrarak boma" umudunu anlamay salayan bir kalatrmaya rastlarz. Bize verilen imge udur: "Bini duyduunda tavan arasna koup orada hrs/ falan olma dm, dolaysyla da o grltnn btnyle dsel oklui, mahzene inip bakmaya cesaret edememitir."
lin byle bir durumda mahzenden kukulu bir ses geldii,

da (Fr. ev s. 203) bilinli varln, "komplekslerin zerkli,

uygarlamyor. Mahzene inecei zaman eline yine amdan alyor. Ruhzmc, eretilemelerin ya da karlatrmalarn yzeysellii iinde kalamaz; fenomenolog da imgelerin snrna kadar gitmeye zorunludur. Fenomenolog burada, indirgemekten ve aklamaktan uzak, karlatrmaktan uzak kalarak abartmay abartacaktr. Bylelikle fenomenolog ve ruh' '

unu saptayan bir insan gibi davranr. Aslnda bu tedbirli ki-

zmc, F.dgar Allan Poe mn fkiiler mi okuduktan sonra bir araya gelip bu yklerin tamamlama deerini anlayacaktr. Bu ykler, ocuklara zg korkularn tamamlanmasdr.

M c k n

[> o e l i l>

a s

Mahzenden Taran Arasna H l

yan lnetli kedinin sesini duyacaktr ki

.

Kendini okumaya "veren" okur duvarn ardnda miyavla, ,

bu ses, kefareti den,

labirent dlerinin izlerini tar. Ne var ki, bu koridorlarn labirentlerine, deirmi meknlarn, mihrapl meknlarn, su
naklarn gizemi karr.
'

n altna gmlm olduunu, bu duvarlarn hepsinin ardnda topran bulunduunu bilmektedir. Ve bu iinde bulunulan durumun dramn arttrmakta korkunun abartlmasna yol amaktadr Artk abar, ,
.

memi gnahlarn simgesidir27 Mahzende d kuran kii

mahzen duvarlarnn to pra

dsel karmakla -byle ifade edilebilirse- sahip olduu

Bylelikle Antikac m\ mahzeninin

-

nu grrz. Okurun, bu mahzeni, koridorlarn verdii aclar, yeralt saraylarnn uyandrd aknl anmsatan d-

lerle kefetmesi gerekir. Okur bu mahzenin iinde (szcn

Cinayet ilenen mahzen ykleri bellekte silinmez izler brakr, bunlar vurgulamaktan holanmayz. Amontillado'nn Barriqe'n [F] kim yeniden okumak ister? Dram
burada ok basittir ne var ki, doal korkular insann ve evin ifte doasnda bulunan korkular iler.
, ,

bine" kulak kabartr Mahzen bu durumda topraa gmlm deliliktir evresine duvar rlm dramlardr.
.

Bu tr bir korkudan titreme eilimi karsnda fenomenolog air Thoby Marcelin'in syledii gibi deliliin en di"

tlmayan bir korku ne anlama gelir, peki?

,

gerek ve eretili anlamnda) kaybolabilir. nce, bu kadar

karmak bir geometrinin yaznsal gereini anlayamaz. Fe

nomenolojik incelemenin ite bu noktada etkisini gstermesi gerekir. Fenomenolojik tutumun bize salk verdii ey nedir?

Bizden, iimizde bir okuma gururu oluturmamz ister; bu

Ne var ki, biz

,

sit olarak

meden, birka mahzen-tesi'ni inceleyeceiz; bu bize ok ba-

bir insan dramlar dosyas amaya ynel,

mez biimde arttrdn oalttn kantlayacak.

,
,

mahzene ilikin dlerin gereklii nne geile-

gurur bize, kitabn yaratcsnn edimine katldmz sanrsn verecektir. Byle bir tutuma, yaptmz ilk okumada kesinlikle varamayz. lk okumada gereinden fazla edilgenlik vardr. Okur bu edimde henz bir ocuktur, okuma ediminin oyalad bir ocuk. Ne var ki, her iyi kitab bitirir bitirmez okumaya yeniden balamamz gerekir. Okuma eskizi saylabilecek ilk okumadan sonra, gerek okuma edimi gelir. kinci
okuma, nc okuma..., bize yava yava bu sorunun z-

Bu ikinci okumada yazarn sorununu bilmek gerekir.

yeraltnda yaylp uzayan kkleri vardr. Basit bir ev iin bir yeralt varl stnde ykselmek ne byk gtr!
da (rnein L'antic\uaire / Antikac'a] bu tr mahzen-telerine rastlarz
.

larda gizemli yollar atonun merkezini btn evre duvarlarnn btn toprak tabyalarn btn ukurlarn altndan uzaktaki ormana balar Yamacn tepesine dikilmi atonun
, , ,
.

berkitilmi atolarn yeraltlarna sahip olmak ister; bu ato-

alan mahzenlere derinden topra n alt ndan egemen olmay amalamasna sk rastlanr Onun evi efsanelerde yer alan
.

D kurann evi kentteyse kurduu dn, evrede yer

,

m hakknda k yakar. Farknda olmadan, sorunun ve bu sorunun zmnn bizim sorunumuz, bizim zmmz olduu sanrsna kaptrrz kendimizi. u ruhsal ince ayrma ularz: Okuma fenomenolou bize, "yle yazmamz gere-

kirdi" dedirtir. Bu ince aynm yakalamadka, ruhbilimci ya da ruhzmc dzeyinde kalm oluruz.
Buna gre, Henri Bosco nun mah/.en-tesi betimlemesin
'

Byk bir ev ds olan Henri Bosco nun romanlarn'

n somutlatrmak; bu roman, genel izgisi iinde yeralt entrikalarnn romandr. Burada kullanlan eretileme, bir sr mahzenle, bir galeriler ayla, ou kez kaplarna asma

deki yaznsal sorun nedir? Bir merkez imge iinde bir roma-

herbirinden birer koridor uzanmaktadr; bunlar bir bakma

lan drt kaps olan bir deirmi yap vardr. Bu drt kapnn
"
.

Antikac evinin altnda (s 60) "drt bir yana a.

kilit vurulmu bir hcreler kmesiyle verilir. Buralarda giz-

ler dnlr; tasarlar hazrlanr. Ve olay -yerin altnda

alannda buluruz.

geliir. Kendimizi gerekten yeralt entrikalarnn itenlik

Roman srdren antikaclar, yazglar byle bir yer
altnda birbirine baladklarn ileri srer. Henri Bosco
'

altndan geip ok uzaklara gideriz..." Bunu anlatan sayfalar,

Dou kaps alr ve biz "yeraltndan ilerleyerek o semtteki evlerin

yeralt ufkunun drt ana ynn egemenlik altna alr

nun

1/ C U II II I II

/'(, (' I I l-

M t b z c n ! c n 1 dr a . 1 t a \ a /:/
,,

1 bir

etkinlii baarszla urayacaktr. Akn iki byk yazgs, tam birleecei anda lnetli evin beyninde lr Bu, romancnn kafasndaki gk perilerinin en gzellerinden biri, bir bahe ve kule varl mutluluk getirmesi gereken varlktr
,
.

bir yzktr Antikaclarn zgn yeralt zgn cehennemi

.

drt dala ayrlan mahzeni bir yazg dokuma tezghdr Romann maceralarn anlatan kahramannn elinde bir yazg halkas vardr; bu iistnde eski bir aa ait iaretler bulunan
,
.

"

en su!... Kapkara, hareketsiz, dmdz, yle k, yzeyinde k

.

Su!... Usuz, bucaksz bir havuz!... Hem de ne biim

Kaynakk bir krklk, en kk bir hava kabarcldan yo beri orayok, nereden geldi i belli de il. Binlerce y k orada

dayd ve kaya tarafndan kskvrak yakalanm olara halinde yakalmay srdryor, duyarsz, kesintisiz bir rt
rc ktlesinin altnda kalmt.

ylyordu ve tatan yatann iinde, madenler dnyasnca

tutsak alnm olarak o da kendisini tutan o kapkara, hare-

mek iin

her zaman etkin kozmik iire biraz dikkat eden bir okur kitabn birok sayfasnda gksel olanla yersel olann dramnn kantlarn bulacaktr Ne var ki bu tr dramlar yaayabil,

Bosco'nun romanlarndaki ruhsal anlatnn ardnda yer alan

,

ketsiz taa dnmt sanki. O ar dnyann ezici, skt-

Bu arln altnda, gizini koruyan ar kalker katmanlar iinden szlerek yzeye kar-

ken nitelik deitirmi olduu sylenebilirdi. Bylelikle, ye-

giyle gerekletirmek, bu arada insan yaamnn antropokozmik dokusuna ilikin hibir eyi ihmal etmemek gerekir.

da okumay hem insan hem de eyleri dikkate alan ifte il,

yeniden okumak, ilgi odan deitirebilmek ya

ralt dann en youn sv esi haline gelmiti. Saydamsz-

l ve benzersiz koyuluu2*, onu bilinmeyen, fosforlanma lar halinde

lar-

la ykl, bu fosforlanmalarn yzeye kac parlt

yansd bir madde haline getiriyordu. Bunlar, derinlikler-

deki dingin, karanlk glerin yzeyde beliren iaretleriydi;

ediyordu. Buysa beni titretiyordu."

si bize

Romancnn bizi gtrd bir baka evde

, ,

verilmez. Bu

cehennem insanlarnn karanlk tasarlar biiminde

mahzen-te-

bu elektrikli renklenmeler bu enin uyku halindeki yaamn ve henz harekete gememi olan korkun gcn belli

doalla sahip bir evdir Henri Bosco'yu izleyerek kozmik

.

bir yeralt dnyas ortamnda yer alan

.

gerek

kkenli bir evi yaayacaz

de gsterilecektir
,
.

nin tepesine kadar byyen, gelien tatan bir bitki biimin,

Bu kozmik kkenli ev bize kayadan balayarak bir kule,

Aka duyumsuyoruz ki, bu titreme artk insana zg bir korku deil, kozmik bir korku, insanln ilkel dneminde kar karya kald durumlarn o byk sylencesini

yanstan antropo-kozmik bir korku. Yeraltndaki kayaya oyulmu mahzenden, yeraltndan uyuyan suya geerken,
,

di.

Balangta kayann iine oyulmu koridorlarn labirenti iindeyizdir Sonra birden bir yeralt suyuna rastlarz Ve romandaki olaylarn anlatm askya alnmtr. Okuduklarmza ancak gece dlerimizi katarak o sayfada yazlanlar alglayabiliriz Gerekten de o blmde anlatnn arasna kurucu elerin ak yrekliliini tayan uzun bir d girer. Bu kozmik mahzen iiirini birlikte okuyalm Su, tam ayaklarmn dibinde karanlklarn iinde belir,
.

geilir. Gereklikler, dleri sergilemenin arac haline gelir

,
.

Antikac romannn bir eve zamansz bir ziyaret yapan kahraman bu evin yeralt blmne inmek zorunda kalr Ne var ki burada gerek anlatdan birden kozmik anlat
.

kurulu dnyadan d dnyasna getik; romandan iire getik. Ne var ki, gerek ve d imdi ayn birimin iinde yer al-

ya
.

yor. Ev, mahzen, derin toprak derinlikleri dolaysyla bir btnlk kazanyor. Ev, bir doa varl haline geldi. Dala ve

ev, temelinde yeralt sular olmasayd tam geliemeyecekti.

topra ileyen sularla bants var. Byk bir ta bitki olan

Bosco'nun bu metni, kozmik dlemiyle okura -derin

Dler ite byle, snrsz byklkleri iinde srp gidiyor. li-

i olan her dln insana verdii dinginlii ondan iste-

yerek- byk bir dinginlik veriyor. Anlat bylelikle ruhsal

'"

derinlemeye elverili bir zamann iine aktarlm oluyor.

"

imdi, artk gerek olaylarn anlatsna geilebilir: Okur, koz-

miklik ve dlem besinini alm oldu. Gerekten de Bos-

S2

l li'i* el
'

P o el i kel s

\l e b z c d r T et can A res a I: c

S3

co

nun mahzeni

yeniden kavuuyor. Betimleme, bu iirsel duraklamadan sonra yoluna yeniden devam edebilir: "Kayann iine bir
,

yeralt suyunun tesinde merdivenlerine

Ne var ki, kitaplar oradadr, dlemlerimize binlerce

kule

bu burgu sayesinde kendini yerin derinliklerinden ekip sonra bir kuleye kar

merdiven oyulmutu; bu merdiven dnerek yukar kyordu. ok dar ve ok dikti kmaya baladm." (s.155) D
.

sunarlar. Kitaplardaki kulede, en romantik saatlerini yaamam olan var mdr? O saatler geri gelir. Dlem, bunlara gerekseme duyar. Kulede oturma ilevine dokunan geni okuma klavyesinin stnde, byk dlere alan bir nota
vardr. L antiqaire i
' '

ekten de okur, kvrntl ve dar bir sr geitten

.

karyor ve yksekliklerde yaanan maceralara katlyor. Gergetikten

Bu kule
,

okuduumdan beri Henri Bosco nun

'

kulesine ka kez gidip oturduum olmutur!

evi her iki ynde ekip uzatr. Bu ev bizim iin, daha gste-

u gibi, gemii de korumaktadr. Gen kzn dua kitabnn

stnde
,

nn, tatl bir gen kzn barna olmas ve tutkulu bir atann anlarn barndrmas bizi artmaz. Yuvarlak oda tonozludur ve yukars ayrktr evresindeki mekna egemen oldu.

lktadr"; yksekteki "dar bir pencereden" ieri vuran "dar bir kla" evrilmitir Tavan da tonozludur Tonozlu bir tavan; bir itenlik d iin ne byk bir ana kaynak! Merkezinin itenliini snrszca yanstmaktadr. Bu kuledeki oda. .

dy byleyebilecek ideal kuledir: kusursuz yuvarlak"

antik barnak dleyen her

Kule ve te-derinliklere sahip yeraltlar, incelediimiz

-

risiz, bununla birlikte dlemlerimizi doyurmak iin ykseklik olarak farkllamaya gerekseme duyan evlerin dikey
.

lsaydk, liinin bytlm biimidir. D evinin mimar o katl evle drt katl ev arasnda duraksardk Temel yk-

seklik bakmndan en basit ev olan katl evin bir mahzeni,

bir giri kat ve bir tavan aras vardr. Drt katl evdeyse, g
mekn-zmlemesi ya da drt kata kadar sayabilir.

ri katyla tavan aras arasnda bir kat daha vardr. Bir kat

o ok eski atadan kalma dua kitabnn stnde

daha, bir ikinci kat; ve dler karmaya balar. D evinde,

venler vardr. Bunlar birbirinden farkl merdivenlerdir. Mahzene gtren merdiveni her zaman ineriz. Anlarmzda koruduumuz hep bu initir; bu merdivenin dselliini bu

zl sz okuruz:

dir!

duran bir iei merkezinde bulunduracak kadar gvenli bir itenlik d olabilir mi? Sanki mutluluk deil de bu yuvarlak odann iinde kapal kalm bir n-mutluluk zlenmekte,
,

oday sunar. Gerekten de bundan daha youn, henz ekirdeinin iinde kapank almam olarak
,
,

likle ykl evi

Bu hayranlk uyandran zl sz bize, unutulmaz iten-

iek her zaman ekirdein(in) iinde gizlidir

Birinci kattan nc ya da drdnc kata kan merdi-

ini oluturur. Odaya kan merdiveni hem kar, hem ineriz. Bu, daha sradan bir yoldur. Onunla daha senli benliyizdir.
,

zne inanan bir ruhun ykseklerdeki barnana kadar ykselen kulenin dikeyliine sahiptir. Bir yazarn kurduu bybunu verir bize

Bylelikle Bosco'nun anlatt ev yeryznden ge ykselir. Yeryzne ve sulara zg derinliklerden gky,

ya da drder drder atlayarak beer beer atlamay da deneyerek, ama daha ok drder drder atlamaktan holanarak k gamlar yapar. Merdiveni drder drder kmak, ne tarifsiz bir mutluluktur!

On iki yandaki ocuk o merdivende, basamaklar er er

dsellik bakmndan eksiksiz bir evdir Evle ilgili dlerin her iki kut,
.

le bir ev bize

insann dikeyliini anlatr

. .

Ve bu ev

ni her zaman karz. Bu merdiven bize, en dingin yalnzla

Nihayet, tavan arasnn daha dik, daha kaba merdiveni

Ruhzmleme, burada merdiven dne rastlad.
*

doru ykseliin iaretini verir. ok ok eski tavan ara

larn

ey deildir. Gnmzde bir kule yaplsa ne gln olurdu!

mam olanlara bir kulenin erdemini tantr belki Kule, bir baka y/ yla ait yapdr. Cemii olmayan bir kule hibir
.

Yaamlar boyunca bir gvercinlik bile

tan-

yeniden dlediimde, hibir zaman aa doru inmem. Ne

var ki, yorumlamasn saptamak iin btn kapsayc bir
t

simgesellie gerekseme duyduundan, dlem ve an kar-

mlarnn karmaklna yeteri kadar dikkat etmedi. Ruh-

>

M c kn m

/'arl kas

M l : e tl c

T fi . a

. I / a s inal

zmleme ite bu yzden baka noktalarda olduu gibi bu noktada dlemden ok dleri incelemeye yatkndr Dlem fenomenolojisi an ve imgelemin oluturduu karmak btn birbirine kartrabilir Bu fenomenoloji kendini do
, ,
,
.

edecek ve snflandracak temel ilkelerden biri eksiktir.

Byk kentlerdeki evlerde dikeylikle ilgili itenlik deeri eksikliine, kozmiklikten yoksunluu da eklemek gerekir.
Bu evler artk doann iinde deildir. Konutla
"

mekn ara-

deki hafif bir dzey

belleimizde kalm olan birka basamak doduumuz ev,

rin yaratcs olan iirsel dlem, itenliimize ok simgeli bir etkinlik kazandrr Dolaysyla da anlarmz daha d a incelik kazanr. Dlemdeki d evi ar duyarla ular Bazen,
.

al olarak simgenin farkllamalarna duyarl klar

,

Simgele-

sndaki oranlar yapavlamtr. Bu konutlarda he ey maki nadir ve itenlikli yaam bu konutlarn her yanndan kap

gitmektedir. Caddelerin, insanlar iine emen borudan ar-

katl bir adam bu: Mahzeni tavan arasnn iinde" Kart sav oluturmas dncesiyle, dsel olarak tamamlanmam baz evlerden sz edelim
"
. .

dr. O eski evi yukardan aa ayrntlaryla dnmeye baladmzda yukar kan ve aa inen eyler kafamzn iinde dinamik olarak yeniden yaamaya balar. Bundan byle Joe Bousquet'nin deyiiyle "tek katl bir adam" olarak kalamayz Joe Bousquet'nin yle bir cmlesi vardr: "Tek
,
.

yalnzca kaps

yoktur, basamakla klan bir kaps var-

dklne iaret eder,"". u odann

k yoktur." (Max Picard, a.g.e, s.119.) farknda deEv, ayrca, evrende yaanan dramlarnden artk birini k rar ve

atdaki kiremitler ildir. Ara sra rzgr lmesine neden olur. akan
bizden ald titreimlerle titremez. Birbirine yas
rimizde daha az korkarz.

imek, yoldan geen birinin pencerenin camlarn bir an iin alevlendirir. Ne var ki, ev, birlikte ve gkgiirltsnn darbeleriyle sarslmaz. Bizimle lanm evle

Paris'in stnde patlayan bir frtna, burada evinde oturan bir kiiyi, ayrk bir evde oturan,

Bunu, dayalnzl seven biri kadar kiisel olarak etkilemez. ki durumunu ince-

ha ilerdeki paragraflarda evin dinya iinde

olarak zetlenenen, insann

durulediimizde daha iyi aklayacaz. Bu bize, sz konusu tafizik

mun bir eitlemesi olan ve ou zaman btnyle me

somut biimde gsterecek
.

kat numaras
ne var ki
,

biblolarla ve dolab andran bu yerin iine koyduumuz do laplarla dediimiz saymaca bir deliktir." Sokak numaras
, "

mu kutularn iinde yaar: Claudel" "d rt duvaryla bir tr geometrik yer, imgelerle,
'
"
, ,
-

Paris'te ev yoktur Byk kentin oturanlar

.

iist ste kon"Paris teki odamz der Paul

,

dnya iindeki durumunu da

huzur verici ,

srdzelliine inanan bir filozof iin burada ak kalmaykozmik' turan ki i, d mekn n ryor: Kentteki odasnda o

Ne var ki, bir sorun, geni d kurmalarn

barnamzn evresinde ne bir alan vardr, ne de kendine zg bir dikeylik. Evler, zemin stnde asfalta oturur; bylelikle topraa gmlmeleri engellenmi olur Evin kk yoktur Buysa bir ev dis iin akl alacak ey
.

bize ait bu "saymaca deliin" yerini belirler;

lemesini nasl salayabilir? rnek olarak, bir dnn

ris
'

Pa-

teki grltlere nasl zm getirdiini grelim.

rltsnden ileri gelen sinirlilik halini iddetlendirdiinde,

Filozoflara zg bir hastalk olan uykusuzluk

kentin g-

Maubert meydanndaki otomobiller gecenin ge saatinde ho-

leri

deildir: Gkdelenlerin mahzeni yoktur Gkdelenin blm.

murdanarak getiinde, geen kamyonlar kentli yazgma l-

yan bir gkyz kapatr. Kentteki yaplarn yalnzca d ykseklii vardr. Asansrler merdivenin
kahramanlklarn

kenti, ufuklar olma

kaldrmdan atya kadar st ste

ylmtr ve tm
,

netler okuttuunda, okyanus eretilemelerine dalmak rahatlatr. Kentin grltl bir deniz olduunu biliriz; Paris
'

beni

kn oturmay hak etmezler Benim evim denen yer artk basit bir yataylktan baka bir ey deildir. Tek bir kata skm bir konutun farkl blmlerinde itenlik deerlerini a yrt
.

yok eder. nsanlar burada gkyzne ya,

basmakalp szleri itenlikli bir imgeye dntrrm, bana

nu gelmez seslerini duyurduu ok yinelenmitir. Ben bu

in, gecenin ortasnda insana, dalgalarn ve gelgitlerin so-

ait olan bir imgeye, o kadar benim ki, o imgeyi kendi kendime yarattm halde, ii, kendimi kendi dndm eyin

1/ < k II

r I /

s ,

M a h z c d e

i a t a A r a s a

1i /,

S7

znesi olarak kabul edecek lde ileri gtrrm. Arabalarn grlts daha da
,

gk grltsn bulmaya alrm

,

de gkgiirltsn benimle konuan bana homurdanan bir

,
.

yanlmaz hale geldiinde, bu grltVe kendi kendime ac,

sahip olduu kozmiklik stnde rastlant sonucu durmak zorunda kaldk. Ne var ki, bu zellie ilerde dnmemiz gerekecek. imdi, d evinin dikeyliini inceledikten sonra,

daha yukarda, 44. sayfada da szn ettiimiz gibi, dn

topland itenlik youma odaklarn
yor.

drt bir yanda araba klaksonu gibi ter. Kendimi yreklendirmek iin kendi kendimle konuurum: Bak, kk kayn

u slk, yelkenlere vuran rzgrdr fkesi kabarm hava

.

frtnalarnn ortasnda! Soyut-somut dler kurarm. Divanm, dalgalar stnde kaybolmu bir teknedir; duyduum

rm. Zavall filozof ite yine frtnann ortasndasn yaam

incelememiz gereki-

VI

bir kii gibi uyu

larm
. . .

ya karn uyu. Frtnann iinde uyu. Yrekliliinle uyu, dalgalarn saldrsna karn yrekliliini yitirmemekten mutlu
.

paralanmad, bu ta teknenin iinde gvenliktesin

Frtna-

nce, oul evdeki basitlik odaklarn aratrmamz gereki"

'

insann itenliini yor. Baudelaire in dedii gibi: Sarayda

yaayaca bir ke bulunmaz

"

Ve Paris'ten ykselen grltlerin beiinde uykuya da,

Ote yandan

doa grltleri olarak kabul etmenin ok salkl bir davra-

unu, kent grltlerinin dmanln azaltmak iin onlar

Bu arada rahatlatc im,
-

nelerin doasnda" olduunu bunun gerek bir imge oldu,

kentin okyanus grltleri imgesinin "nes

Ne var ki, bazen aklc bir tutumla gereinden ok gklere kartlan basitlik, ok gl bir dlk kayna olmayabilir. Barnlan yerin ilkselliine dnmek, yaanm durumlarn tesinde, dlenmi durumlar kefetmek gerekir.

larn tesinRuhbilimin gerek malzemeleri olan gerek andaklar olan

de, bellekte kalan anlarn belki de balanma o

ilksel imgeler alann yeniden amak gerekir.

lkla, insann doduu evle kantlanabilir.

si

dm u ince ayrm da not ediyorum: Yvonne Caroutch", kentte afak sktn "ii boalm deniz kabuklarnn se, "

ge konusunda gnmzn gen airlerinden birinde rastla

ykseldiinde duyuyor. Bu imge benim
, , ,
.

n olduunu her ey bana kantlar.

Dsel ilksellikler, bellekte salam biimde yer alan var

araya geldii salonda bile kulbeyi, yuvay, kovuuna eki-

rnein bir barnma ds, evin iinde, ailenin bir

-

kan biri olarak

sabah erken kal-

len bir hayvan gibi iine girmek istedii keleri dler. Bylelikle, insana zg imgeler tesi bir yerde yaar. Fenomeno
iirsellilog bu tr imgelerin ilkselliini yaayabilseydi, evin d. Oturma ine ilikin sorunlara belki de farkl adan bakar

sl grndn dnr diyor Pierre Courthion*""

,

bilir. Bir ressam etkileyen u imgeyi not edelim. Sainte-Pelagie ye kapatlan Courbet, hapisanenin atsndan Paris'in na'
.

kouluyla Okyanus-kent hakknda daha baka imgeler de buluna-

yardm ediyor. Btn imgeler iyidir

dinginlik iinde doal olarak uyanmama

yararlanmasn bilmek

sevincinin bu denli younlamasnn ok ak bir rneini,

Henri Bachelin'in, babasnn yaamn anlatt kitaptan hayranlk uyandran bir blm okuyarak grelim,'.

bet, dostlarndan birine unlar

, ,

Cour-

an imgelerin birbirine yapkln korumaya altk. Evin

'

manzaralarmn tarznda yapacaktm; sonsuz derinlikte, hareketlilii iinde okyanusun azgn dalgalarn andran evle riyle kubbeleriyle bir gkyz olarak Yntemimize bal kalarak mutlak bir anatomiden ka-

yazyor: "Bu resmi, deniz

Henri Bachelin'in ocukluunu geirdii ev, basit bir ev dir. Morvan evresindeki kasabalardan birinde yer alan rus-

tik bir evdir. Bu ev bununla birlikte, kye zg ek blmleriyle ve babasnn ii ve tutumluluu sayesinde, aile yaam-

"

...

nn gvenlik ve mutluluk bulduu bir konut haline gelmitir. ocuk, gndelikilik ve kilisede ayin eyalar bakcl yapan babasnn akamlan bir lambann altnda ermilerin

T,

. *

.> i

.*?.

,
.

*4

W .." .

Sjfc

Meknn

I'ne likas

Mt/hzcdc

la r a Ara s tn /: /

yaamlarn okuduu odada, ite byle bir odada ilksel dbir ormann iindeki kaybolmu bir kulbede yaadn dlyordu Henri Bachelin'in kaleme ald blm
,
.

arttryordu ki
,

lerini kuruyordu Bu d kurmalar onun yalnzln o denli

.

vinin ana ekseni olarak ortaya aka kyor. Kulbe, kendi

Bachelin'in kaleme ald blmde kulbe, oturma ile-

saklyordum-: Kurtlarn gelip kapmzn salam granitten eiinde trnaklarn bilediini duymak isterdim. Evimizi bir kulbe olarak dnyordum. Orada alktan ve souktan
masndand
"

iyi stlm bir kmrc kulbesinde dlemekten zevk alyordum bu duyumlarm kendime
,
-

iin ok yaln bir belge niteliindedir Bu temel zellikteki paray okuyalm (s.97): "O saatler, yemin ederim ki tm aileyi o kk kentten Fransa'dan ve dnyadan gl biimde kopmu olarak duyumsadm saatlerdi. Hepimizi or.

oturma ilevinin kklerini aratran bir fenomenolog

,

yaamn srdrmek iin dallanmalara gerek duymayan en basit insan bitkisidir. ylesine basittir ki, kimi zaman ok
renkli olan anlarla ilgisi yoktur.

Sylencelere aittir. Bir efsa-

neler odadr. Uzak bir n nnde, gecenin iinde kaymdr aramzda?

bolduunda, sazdan bir kulbeyi dlememi, efsanelere daha yakn biriyse, bir kei kulbesini dlememi olan var
Kei kulbesi, ite size bir gravr! Gerek imgeler, gravr lerdir, kazl resimlerdir. mgelem, onlar belleimize kazr. Gravrler, yaanm anlar derinletirir, yaanm anlarn
-

manlarn ortasnda

i yerini deitirerek bunlar dsel anlara dntrr. Ke i en

uzakta, barnyordum Titriyorsam bu, keyfimin yerinde ol.

kulbesi, eitleme gerektirmeyen bir izlektir. Bu izle

"

"

Ve Henri Bachelin

Oturduum sandalyeye iyice yerlemi olarak, senin uyandrdn gllk duygusu iinde yzyordum."
ne, en gvenli korunmay salayan bir blgeye eker gibi ekiyor. lkel evlerin efsanevi imgelerini sevenlerin ok iyi bildii bu "kulbe dn" derinlemesine iliyor. Ne var ki kulbelerle ilgili dlerimizin ounda uzaklarda yaama,
,

zndan yazlm kitabnda babasn anlatrken unu da ekler:

batan sona ikinci kii a-

basit biimiyle anmsadmzda fenomenolojik titreim", teki sradan titreimleri siler. Kei kulbesi, pitoresk bir

ini, kendi znden, oturma eyleminin znden almas ge

.

fazlalktan zarar grecek bir gravrdr. Yeinliinin gere

Yazar bylelikle bizi evinin merkezine bir g merkezi,

rekir. Bu gerekleir gereklemez, kulbe odaklam yal-

Corafyac bize, uzaklara yapt yolculuklarda ektii, ku

nzla dnr. Sylence lkelerinde, ortak kulbe yoktur.

-

y, tka basa dolu evlerden, kente zg kayglardan uzakta

yaamay dileriz. Kendimize gerek bir snak bulmak ama-

dairenin iinde yuvarlak bir yapnn iinde, ilkel bir kulbede olduunu dnmek itenlik dlerimizde yaadmz btn imgeleri ayrntlaryla ve hiyerarileri iinde dnecek olursak ne ok barnan i ie getiini grrz Dlerimizin imgelerini tm itenliimizle yaayacak olsaydk, dalp gitmi ne ok deeri bir araya getirebilirdik!
,

dnn kklerini kendi evinde buluyor. Yapaca i, aile odasnn grnn kafasnn iinde biraz deitirmek, akamn sessizlii iinde grldeyen sobay dinlemek darda rzgr evi kuatrken evin ortasnda, lambann aydnlatt
,
,

cyla dncelerimizin iinde kap gideriz. Henri Bachelin, uzaklara kalar dleyenlerden daha mutlu, nk kulbe

sylence gemiimiz, grdmz her eyi, kiisel olarak yaadmz her eyi aar. mge, bizi alp gtrr. En koyu yalnzln iinde buluruz kendimizi. Kei, Tanrnn karsnda yalnzdr. Kei kulbesi, manastrn kart-tipidir.
"

lbelerden oluan birok kasaba fotoraf getirebilir; bizim

Odaklanm bu yalnzln evresinde derin dncelere dalan, dua eden bir dnya ldar; bu dnyann dnda bir
edemez. Youn ve mutlu bir yoksullua sahiptir. Kei kulsonunda bizi barnma ediminin mutlak biimine ulatrr.

dnya. Kulbe, "bu dnyaya ait hibir zenginlii kabul

besi, yoksulluun onurudur. Maldan mlkten arna arna,

gl, o kadar ilksel, o kadar tartlmazdr
-

ki, uzaklardaki k imgesi, yerinin saptanmas daha belirsiz imgeler iin gnderme grevi grr. Henry David Thoreau, "ormanlarn
"
"

Bu younlam yalnzlk oda deerlendirmesi o kadar

derinliinde alan borunun sesini duyar m? Oda iyi beli lirlenmemi bu "imge gecenin doasn kaplayan bu ses
,

60

Mekann P a e I i Is a s

Mahzenden

latan Arasna /: tolabilirdi.

(>l

mizde uyandrd ses dnyasn, uzaklardaki kla aydnlanan keiin dnyasnn ortak dostluunu neden hemen kabullendiimizi biliriz Byk imgelerin hem tarihi hem de tarihncesi vardr Bu imgeler ayn zamanda hem an, hem sylencedir nsan imgeyi ilk azda yaayamaz. Her byk imgenin ulalamaz bir dsel temeli vardr ve kiisel gemiimiz ite bu dsel temel stne kendine zg renklerini koyar Ayrca insan
.

der, "keiin uzaklarda yanan mumu kadar dost bir sestir*?' Ve biz gemite alan borularn iimizdeki hangi vadiden hl kulaklarmza gelmekte olduunu ve boru sesinin ii,

imge onda bir dinginlik ve gven imgesi uyandrr: "Bu ses,"

si iin basit bir altrma elkitab

nin uzak ndan sonra, evin iirselliine ilikin birok ya-

Uykusuz bekleyen insann simgesi olan kei kulbesi-

znsal belgeyi ieren bir dosya, yalnzca pencerede parlayan k gstergesi altnda ilenebilirdi. Bu imgeyi, k dnyas-

na ilikin imgelemin en byk teoremlerinden birine bal

klmak gerekir: Parlayan her ey grr. Rimbaud bu

ne kadar inceyse, gzetleme de o kadar delici.

kozmik
'

Lamba ak kalyor, dolaysyla da gzetliyor. Ik huzmesi-

teoremi en ksa biimiyle ifade etmitir: "Sedef grr

""
.

ba hibir zaman dar doru yanmaz. Dar ancak szabilir.

Emmire balkl bir iir yle balar:

Penceredeki k, evin gzdr. mgelem evreninde lamPencerenin ardnda yanan bir lamba Gecenin gizli barn bekliyor.

Michelet

Baka bir airin yaam stne dnen bir air, Villiers de l'Isle-Adam'n yaptlar stne dnen Victor-Emile
,

dnya cennetini yitirmesi gerekir.

srebilmek iin kendi imgelerinin gereinde tm tutkular aan mutlak ycelik iinde yaayabilmek iin, insann
, ,

kefettii bir imgeyi yaam yolunda ancak epeyce yol aldktan sonra gerek olarak deerlendirebilir Mutlak imgelem evreninde genlie ok ge ulalr. O evrende gerek yaam
,
.

kklerini belleinde kalan yksnn

ok tesinde

Bu dizelerden birka dize nce air yle der:

ka

roman zamanmzn en artc

Henri Bosco'nun Hyacinthe balkl romanndaki bir baanlat olan Le jardin d Hyacinlle balkl blmde -ki bu
'

Hapsohm bakyla Tatan drt duvar arasnda

*t
.

ruhsal romanlarndan biri-

yabilmesi iin olduka ileri bir yaa erimesi gerekiyor. iir bize, genlik nostaljisi de il -bylesi ok s radan olurdu"

mesi, ksteklerden kurtulmas genli in ilk at l m yla ya a

,

unlar yazar: "Ne yazk! nsann genliini fethet-

dir-, pencerede bir lamba bekler. Bu lambayla, bekleyen ev

dir. Lamba, byk bir beklemenin gstergesidir. Uzakta yanan ev grr, geceler, gzetler, bekler.

lk imgeler basit gravrler, kulbe dleri bizi d kurmaya yeniden davet eder Bize iinde varolu kesinliinin younlat var olma sreleri iinde var olubiimiyle sunar
.

geleri, genliimizin "ilk atlmnda" dlememiz

,
.

genlie zg ifadelerin nostaljisini verir

Bize im-

Kendimi d kurma ile gereklik arasndaki yer deitirmelerin sarholuuna kaptrdmda, yle bir imge belirir

gereken
,

kafamda: Uzaktaki ev ve bu evin , bana gre, benim gzlerimin nnde, dar bakan -onun da dar bakma sras

geldi artk!-, anahtar deliinden dar bakan evdir. Evet,

nan evler verir

okuduumuzda
rulan
, ,

ma balayabilir kendisine ait olan varlnn derinliklerine kadar kendisinin olan ikinci bir yaama balayabilir Bu tr imgelere daldmzda Bachelin'in kitabndaki imgeleri
, ,
.

bylesine durultucu imgeleri

yle grnyor ki insan bylesi imgeleri

,

o auyank kalan evde biri vardr, ben burada d kurarken da s-

lr; ben burada bo dler kurmay srdrrken, ora

gzdr ev.

kuandnda, bir baka yaa-

rekli alan inat bir varlk vardr. Yalnzca yla bile, ev

insani bir varlktr. Bir insan gibi grr. Geceye alm bir

niyle kulbeleri gsteren bir albm imgelem fenomenoloji,

arzulanan, basit imgelerde yaanan bu ilksellik nede-

ilksellik gevii getiririz. Yalnzca yeniden ku

Gecenin iindeki ev iirini, sonu gelmez baka imgeler de ieklendirir. Ev bazen, otlarn arasnda parlayan bir cam
paras gibi parlar; tek bana parlayan bir varlktr:

Tepelerin barnda parlayan cam paralarn andran

1/ c k a

I' o e I i h n s

1/ < b z c d c

J ara

Arasna
"

Ur

evleriizi greceim"
Bir baka air
"
,

yldzlardan oluan otlarn" topranda parlayan evlerden sz eder. Yine Christiane Burcoa, insanevdeki lamba iin unlar syler: Ann dontnn tutsak olns yldz yle grnyor ki bu tr imgelerde gkyzndeki yl.

ve iki arkada, gecenin derinliinde

,

uzak bir kulbenin,

sonuncu kulbenin, ufukta, tarlalarn ve su birikintilerinin tesinde tek bana duran kulbenin aydnlk penceresini"

fark eder. Tek bir kla simgeleen yalnzlk imgesi, airin

yreinin arpmasna neden olur, onu o kadar heyecanlandrr ki, arkadalarnn yannda yalnzlk iine gmlmesine neden olur. Rilke, arkadan oluturduu gruptan sz ederken unlar ekler: Yanyana kendimizi istediimiz ka"

dzlar yeryzne iniyor

.
.

dz kmeleri oluturuyor G E Clancier, on kasabayla ve bu kasabalar n klaryla yeryznde bir Leviathan yldz kmesi kuruyor:
.

nsanlarn yeryzndeki evleri yl-

Bir gece, on kasaba bir da,

,

yldzlarn yerin iinden doup parladn gren bir hastann dn incelemitir Yldzlar, yerin iinden kyordu;
.

Altn iviler akl siyah bir leviathan (G.-E. Clancier, Une voix, Gallimard yay s.172.) Erich Neumann bir kulenin tepesinden aa bakan ve
. .

dar gl duyumsayalm, geceyi ilk kez gren ayrk kii olmay srdryorduk. stnde hibir zaman durulmayacak bir ifade, nk imgelerin en sradan olan, airin kukusuz yzlerce kez kafasnda canlandrd bir imge bu; ne var
"

ki, bu imge birden "ilk kez" gstergesini ykleniyor ve bu

gstergeyi tandk, bildik geceye aktaryor.Yalnz bir gece

lambasndan, inat bir gee lambasndan gelen n, hipnotize etme gc kazand sylenemez mi? Yalnzlk bizi yalnz bir evden baka bir eyi diileyemeyiz: O l.icht im schlafenden Has!"
Kulbe ile, uzak ufukta bekleyen kla, en basite indir-

ildi. Dnyay douran, geceyi ve yldzlar douran anayd"2. Neumann

,

yer, bu saplantda, yldzl gkyznn basit bir imgesi dehastasnn dndeki toprak-ana
,

Muttcr-Er-

hipnotize eder, yalnz evin bak bizi hipnotize eder. Ondan bize doru olan ba o kadar gldr ki, gecenin iindeki

gl bir belirleyicilie sahiptir. Yeryzne ait bir gsterge, gksel bir varla tanmtr. Dolaysyla, imgeler arkeolojigedir, anlk imgedir. Bir imgeyle ilgili okura sradan gelebilecek btn bu ge,

de ilkrneinin ne kadar gl olduunu gsterir. Bu dteki iir geceleri grlen ryalar kadar iisteleyici olmayan bir d kurmadan kaynaklanyor Sz konusu olan "bir anlk donma"dr. Ne var ki bu dte bulduumuz iirsel belge
,
.

sini aydnlatan airin kafasnda imek akar gibi doan im,

genmi biimiyle, barnan itenlik youmasn aklam oluyoruz. Bu blmn banda nce, tersine bir giriimle, evi dikeylii dorultusunda farkllatrmay denedik. imdi yapmamz gereken ey, ayrntl yaznsal belgelerden yarar-

lanarak evin, kendisini kuatan glere kar kulland ko-

limeleri

verdik. iirsel d kurma uykulu d kurmann tersine, hibir zaman uykuya dalmaz iirsel d kurmann, en basit im,
.

imgelerin rahat duramadklarn kantlamak iin

ruma deerlerini daha iyi aklamak. Evin ve evrenin bu dinamik diyalektiini inceledikten sonra, evin bal bana bir dnya olarak karmza kt iirleri inceleyeceiz.

rekir. te yandan lambasnn y-dzyla aydnlanan ayrk ev ne kadar kozmik hale gelirse gelsin kendini her zaman bir yalnzlk olarak dayatr: Bu yalnzln altn izen son bir r, ,

geden hareketle, imgelem dalgalarn harekete geirmesi ge-

nek daha verelim.

Fragments d'un joumal intime"'de u sahneye rastlarz: Rilke

Rilke'nin yazd mektuplardan yaplan bir seki olan

Er 64

ve

Er ren
'

iicisi iin bu ne dekor, ne rahat bir ortamdr! Baudelaire in

*

yazdklarn kukusuz kolay, ok kolay bir metin okur gibi

KNC BLM
EV VE EVREN

okuyabiliriz. Hatta bir yazn eletirmeni, byk airin sradan imgeleri bu kadar kolaylkla kullanm olmasna arabilir. Ne var ki, bu ok basit metni, bize esinledii dinginlik dlerini kabullenerek, alt izili szcklerde dura dura
okursak, bedenimizi ve ruhumuzu nasl rahatlattn gr-

rz. Biz de, kn dokuduu kumalara sarlp sarmalanm

olarak, vadi evinin koruma merkezine yerletiimizi duyumsarz.

"

"

Gkyzmiizr doruklar birbirine kavutuunda

Evimin bir ats olacak Paul Eluard Dignes de vivre,
"
.

Julliard yay., 1941, s.115.

. .

Ve iersi bize ok scak gelir, iinkii darda souk vardr. Baudelaire, ka gmlm bu "yapay cennef'in ilerki sayfalarnda, d kurann sert bir k dlediini syler." Gkyznn her k mevsiminde yklenebildii kadar kar, doluyu ve buzu yklenmesini diler. Ona Kanada nn k, Rusya nn k gereklidir. Bylelikle yuvas daha scak, daha tat'

'

okunduunu"
maya alacaz.

nceki blmde

"bir

evin okunduunu"

"bir odann

l, daha sevimli olacaktr*." Byk bir perde ds olan

nk oda ve ev, itenlik zmlemesinde yazarlara ve airlere rehberlik eden ruhbilimsel diyagramlard Aada byk yazarlarn "yazd" birka evle birka oday yava oku.

sylemenin bir anlam var demitik,

Edgar Allan Poe gibi, Baudelaire de kn kuatt evin an gediini daha iyi tkayabilmek iin, yerlere kadar uzanan ar perdeler ister. Koyu perdelerin ardnda, sanki kar daha da beyazdr. Kartlklar biriktiinde her ey canlanr.
"

"

Baudelaire bize merkezlemi bir tablo brakm; bizi, kendimizin olduunu kabul edebileceimiz bir dn mer-

kezine gtryor. Bu de kukusuz kiisel izgilerimizi de katacaz. Baudelaire'in canlandrd, Thomas de Qin'

cey

in kr evinin iine kendi gemiimizin varlklarn koya'

Varlnn znde bir kentli olmasna karn Baudelaire

.

k-

caz. Bylelikle canlandrma ykmz hafiflemi oluyor.

seldiini duyumsar Les paradis artificiels balkl kitabnda (s.280), kn evine kapanan Thomas de Quincey'in afyonun salad idealizmin de yardmyla Kant' okurken duyduu mutluluu anlatr Olay, Galler lkesi'ndeki bir "kk kr
,
.

n saldrsna uradnda, bir evin itenlik deerinin yk-

En kiisel anlarmz artk bu eve yerleebilir. Hangisi olduunu bilemeyeceiniz bir yaknlama sonucu Baudelaire in

betimlemesi artk sradan bir betimleme olmaktan kmtr.

Ve hep byle olur: yi belirlenmi d odaklar, d insanlar arasndaki iletiim aralardr; iyi tanmlanm kavramlarn dnce insanlar arasndaki iletiim aralar olduu gibi
tablosundan sz eder. Bu tablo
"

evinde'

"

geer. "Gzel bir konut, kn iirsellliini daha da

,
"

arttrmaz m? Beyaz kr evi yeteri kadar yksek dalarn kapatt kiik bir vadinin dibine oturmutu; bodur aalar tarafndan sarlp sarmalanm gibiydi Bu ksa cmlede dinginlik
.

ve bu aralar kadar gvenli. Baudelaire, Curiosites estheticjue'te (s.311) Lavieille'in bir

orman kenarnda bir kul-

imgelemiyle ilgili szcklerin altn izdik d yalnzln dnme yalnzlyla birletiren bir afyon
.

Kant' okurken

bemi gsterir, mevsim ktr, "hznl mevsim". Bununla

birlikte: "Lavieille'in her zaman uyandrd izlenimlerin ba-

1/e k n II I II

/,ot'/ / k t!

i: r
X /

rc

H rc

zlar, der Baudelaire

g katar. Anmsanan k mevsimi, yalnzca d evreninde

.

gelir." K mevsiminin ammsanmast, oturma mutluluuna

bana k mutluluunun paralar gibi

,

tndaki ev, yal evdir; Evin gemite, uzak yzyllarda yaad izlenimi doar. Bu duygu Bachelin in, kn btn dmanlyla ortaya kn betimledii sayfalarda ok gzel
'

miz istenseydi iinden tekdze bir afyon kokusunun ykseldii, yumuaklk havasnn egemen olduu bir ev olduunu sylerdik Bu evde duvarlarn yiitliinden damn
,
.

Quincey'in yaz evinin ierdii d ykn deerlendirme

, ,

evde oturma ediminin deerini arttrr Baudelaire'in dnde yeniden yaad, Thomas de
-

anlatlr

karn ve rzgrn ortasnda kalm eski evlerde, insanlarn birbirlerine grkemli ykleri, gzel efsaneleri aktardklar, bu yklerin ve efsanelerin somut bir an"

"?

"Bunlar,

lam kazand, bu anlamn derinliklerine inebilen kiiler iin

"

o anda uygulanabilirlik kazand akamlard. Ve bin yln-

yrekliliinden hi sz edilmez. Ev, d dnya ile savamaz

medii ileri srlebilir
.

da len atalarmzdan biri belki de bylelikle dnyann so nunun geldiine inanmt. nk bu ykler, uzun gece-

Baudelaire'in perdelere sarnp oturmaktan baka bir ey bilbetimleyen sayfalarda sk sk rastlanr Ev ile evrenin diyalektii bu sayfalarda ok basittir zellikle kar d dnyay kolaylkla yok sayar Evreni tekdzelie boarak evrensel
.
.

lerde anlatlan ykler, anneanneler, babaanneler tarafndan

"

anlatlan peri masallar deil; insana zg ykler, gleri,

Bu savam yoksunluuna yazn dnyasnda k evini

,

iaretleri anlatan ykler. Bu k mevsimlerinde, der Bache-

lin bir baka yerde (s.58), bana yle geliyor ki, (byk minenin koruyucu emsiyesi altnda), eski efsanelerin o insan"
.

lara, bugn bize geldiinden ok daha eski zamanlara aitmi

gibi gelmesi gerekir Gerekten de bu efsaneler insanlara tueskiliine sahipti.

l amour

yle ifade edilir ve yok saylr. Rimbaud

'
'

letrir Barnan varlk iin evren tek bir szckle, kar szc.

Les deserts de

fanlarn, dnyann sonunun geldiini haber veren tufanlarn

lin, unlar yazyor (s.104): Gece oturmasna gelen komularmz, ayaklar karlarn iine gmlerek, balar da frtnada
"

an karyla, bir k gecesi gibiydi."

,

da (s.104) unlar syler: "Dnyay kararllkla boBu kozmos metafi,

Baba evindeki dramatik k gecelerini anmsayan Bache

Bunlar bir yana k kozmosu iinde barnlan evin te,

sinde
'

basite indirgenmi bir kozmostur

zikilerin szn ettii trde ben-olmayan gibi, bir ev-olmayan

kaybolarak evlerine dnerken bana yle geliyordu ki, ok

uzaklara, cadlarn, kurtlarn lkesine
"

varlnn azalmasnn btn itenlik deerlerinin iddetinin artmasna yol atn grr.
,

snrlarn yok eder grltleri boar, renkleri maskeler. Her yan kaplayan tekdze beyazlkla ortaya kan kozmik bir olumsuzlamann hareket halinde olduunu duyumsarz Ev diis btn bunlar bilir duyumsar, ve d dnyann
,
,

Evin dndaki diinyadaysa kar ayak izlerini siler

,

lkla sralayabiliriz Evde, her ey farkllar oalr. Ev, kn, yedekte tuttuu itenlikleri itenlik inceliklerini kuanr.
.

dr. Evden ev-olmayana doru tm kartlklar kolay,

,

gidiyorlard. lk oku"

duum masal kitaplarnda olduu gibi, arkalarndan barmak istiyordum: Tanr yardmcnz olsun! deil mi?
III

tarlalarn

Bir ocuun ruhunda, kara gmlm aile evinin basit imgesinin bin-ylrun imgeleriyle btnlemesi ne arpc

imdi de daha karmak bir durumu, elikili gibi grneb

'

II

lecek bir durumu ele alalm. Bunu Rilke nin bir yazsndan alyoruz
4"
.

gemie daha ok gmer. Bizi uzak gemie gtrr

Mevsimler arasnda k mevsimi en yal olandr. Anlar

.

Kar al-

nel tezin tersine, frtna kentte daha fazla saldrgandr, gk-

Rilke'ye gre, bizim nceki blmde savunduumuz ge-

1/. -kl II III

/>(,, l I i-c

.* I

ann bir esi olmalarndan gelen gururla bizi bile, diye d nlr

, ,

Rilke "mziki kadna" unlar yazar: "Kentte, gece kopan frtnalar beni korkutur biliyor musun? Oysa insan do, ,

ke'nin yazs o kadar gzel ki, yorumlamakta yarar var

yii/. fkesini bize kentte daha fazla belli eder Krsal alanda frtna dman yzn bize o kadar gstermez Bize gre burada kozmik bir eliki sz konusudur. te yandan Ril.

r e

I: c, //

iinde olduumuzu ivi biliyoruz.

IV

ortasnda olmak ister

evi grrler onu gl kollarnn arasna alrlar bylelikle dayankl klarlar ve insan orada darda kkreyen bahenin
, , ,

deil mi? Ama krda tek bana olan bir

hi olmazsa pencerenin nnde dikilir

grmezler

Yukarda incelediimiz negatife kartlk oluturmas iin,

"

frtnann saldrd evin dramna btnyle

' "

katlan bir

olumluluk rnei verelim. tur. Bu ev, CamarMalicroix'nn" evinin ad La Redousse

ve peygamberlerin ruhunu

sallanan yal aalar kendi iinde duyumsar."

Rilke'nin bu metni bana
,
.

gvdelerinde tayormuasna

olursak

kazanr. Ev ve evren

insanlarn evinin dramn tanyor -bunun kantlarn veriyor bize ve ona sk sk ba vuracaz-. D kuran kendini diyalektiin hangi kutbuna yerletirirse yerletirsin ister evden yana ister evrenden yana olsun diyalektik dinamizm
, , , , , ,

gra direnmesine katlmyor. Frtnann bilgeliine imein keskin grllne fke iinde olsalar da insann evini gren ve onu korumak iin aralarnda anlaan tm doa elerine gveniyor. Ne var ki, bu imge "negatifi dz imgeden daha kapal deil. Bir kozmik sava mn dinamizmine tanklk ediyor Rilke
, , "

ruz-. Ama evin rz

ve yamurun tadn karmak iin deil, d kurabilme olanan aramak iin Bu durumda Rilke rzgrn fkesine urayan aacn kar-fkesine katlyor -bunu du
.

biimi gibi geliyor Frtna grlyor aalar eip bkyor; evin iinde barnan Rilke ise darda olmak istiyor rzgr n
, , ,

evin "negatifi", oturma ediminin ters yz edilmi

fotoraf ifadesiyle syleyecek

gue adalarndan birinde, uultuyla akan rman yaknnda ina edilmitir. Gsterisiz bir evdir. Dayankl olduu izlenimini vermez. imdi, bu evin yrekliliini grelim. Yazar frtnann hazrln sayfalar boyunca yapar. Sun-

duu iirsel meteoroloji bizi hareketin doaca, gmbrtsanatla aktarr.

"

nn kopaca kaynaa kadar gtrr. ncelikle mutlak sessizlii, sessizlik meknlarnn sonsuzluunu bize byk bir

sunu bize sessizlik

yumsuyo-

kadar hibir ey veremez. Bu meknlarn iden alan renkiine girdim. Grltler, her ynde uzayp g

Meknlarn uyandrd snrszlk duygu

lendiriyor, bu alana bir tr, ses telleri gerilmi bir varlk ka-

zandryor. Bu gergin sessizlik onu btnyle yalnlatryor,

buysa insann iine ileyen enginlik, derinlik, snrszlk duyyorum.

" "

gular veriyor. Beni kuatyor ve birka dakika boyunca gecenin enginlii ve dinginlii karsnda arm, ylece kal-

Bu alan kendini bana bir varlk olarak benimsetiyor.

alm, geceden oluturmutu. Gerek bir beden, hareketsiz

bir beden."
'

Dinginlik bir bedene brnmt. Bu bedeni

geceden

drrlar. Rilke daha imdiden snamalarn eski evi "dayank,

ildir. mgelem evreninde birbirlerini kart dlerle canlan.

basite yan yana gelmi iki mekn de-

tor Hugo nun Djinns iirinin ktalarnda

trmada

ferleri biriktiriyor Ve imgelem stnde yaptmz bir ara,

l kldn" kabul ediyor. Ev, frtnaya kar kazanaca za-

bu ev ister doduumuz ev ister iinde geici olarak kald,

olgular evrenini amamz gerektiinden, eski evde

,

grdmz, uultularn ve korkularn giderek byd sayfalar gelir. Ne evin var ki, yazar burada, merkezinde skm bir kalp gibi n betimleme sresini kendiyer alaca meknn kapanmas
ne tanr. Bu, frtnann

Dzyazyla kaleme alnm bu engin iirden sonra, Vic-

mz sokaktaki evlerden biri olsun artk rahat, gvenlik

balangcndan nce gelen kozmik bir skma, bunalmadr. Sonra, rzgr avurtlarn iirir. Ksa
sre sonra da frtnann tm
'

hayvanlar seslerini duyurur. Olanamz olsa Henri Bosco nun yalnzca alnt yaptmz

'm'

t \ U
.

i r

/: t ren

1/C lil II I II

1*1, t- t i k (I S I

unu tamakszn kendini koruyan bir varla dnmekte dir. La Redousse insann Direnci'dir nsam zg bir deerdir nsan'n bykldr
,
.

de evrenin glerini igdsel olarak yalnzca fke psikolojisi iinde anlayabilmesidir. Ve ev yava yava zincirinden boanan bu hayvan srsne kar yaln insanla brnm gerek bir varla saldry balatm olma sorumlulu,
,

sunda yanlmaz Ve insann en korkun belirtilerinden biri

.

bulunur. Ruhbilimci air ya da air ruhbilimci, tabii byle bir ruhbilimci varsa- ha yvanlarn kard sesleri saptarken bu seslerin ierdii farkl saldr tonlamalar ayrt etme konu
-

istedii kadar incelikli dolaysz, st rtl incelikle tasarlanm olsun onun ne yaparsa yapsn kendini s yramad kkenlerini ortaya koyar. Nefretlerin en hafifinde bile hayvans kkenlerimizden kalma ince bir sinir dokusu
,
,

bu sayfalarndan deil tm yaptndan, rzgrn artrd ok zengin bir hayvanlar kitab dzenleyebilir, frtnalarn dinamizmini inceleyebilirdik Yazar, igdsel olarak insandan ya da dnyadan gelsin, her trl saldrnn hayvansal nitelikte olduunu bilmektedir. nsandan gelen herhangi
,
.

frtnaya pabu brakmad.

"

pand; o ana kokusunun za

tu. kimiz ba baaydk.
"

ibi stme kaEv, dii bir kurt g kadar indiman zaman kalbime

k yapt. ini duyumsuyordum. O gece bana gerek analkimsem yok-

Ondan baka beni koruyacak, kollayacak

bir saldr

analndan sz ederken Milozs'un, Ana ve Ev imgelerini

La terre et les reveries d repos balkl kitabmzda Anam diyorum. Ve seni dnyorum, ey ev
(Melancolie.)

evin

birletiren grkemli u iki dizesini alntlamtk: !

ocukluumun gzel, karanlk yazlarnn evi.

dakine benzer bir imge geliyor. Ne var ki, imge burada, o-i
cuklua duyulan hasretten domuyor. Koruma edimselli
su. Bu evin, iinde oturan kiiye "sokulmas
" ,

La Redousse'ta oturan kiiyi tanynca da aklmza yukar-

iinde veriliyor. Burada, bir sevgi birliinin tesinde, bir g birlii, iki yrekliliin, iki direncin younlamas sz konu-

yaknlaan du-

varlaryla bir bedenin koruyucu hcresine dnmesi ne

gl bir imge younluudur! Barnak bzlmtr. Ve da-

ha koruyucu hale gelmesi, darya kar daha da salamla-

en can alc blm (s 115):

.

te, frtnann ortasnda kalm

evin insans direncinin

masna yol amtr. Smakken, tabyaya dnmtr. Saz

Ev kahramanca savayordu. Balangta ikyet ediyordu; frtnann en gl soluklar kendini aka belli eden bir kinle ve fkeli grlemelerle drt bir yandan yle bir ul"
,

daml kulbe, iinde korkuyu yenmeyi renmesi gereken yalnz insan iin, berkitilmi bir cesaret atosuna dnm-

lanmt ki zaman zaman korkudan titriyordum. Ama o da,

mne saldrmt Yerinden skmeye brn kertmeye onu para para etmeye yutmaya alt. Ne var ki, at srt.

yand. Daha frtnann banda hrn rzgr atnn bir bl,

tr. Byle bir konut, insan eitir. Bosco'nun sayfalarn, cesaret atolarnn iine yerletirilmi yedek g depolar izlenimiyle okuruz. mgelem gcyle bir yksek basn alannn merkezi haline gelmi bir evin iinde, insann teki barnakas gerekir. larda duyduu basit gllk duygularn a m ik drama katl-

Savam vermekte olan evin yol at kozm

'

len rzgrlar yeri yalayarak duvarlara yklendi. Bu iddetli arpmayla her ey yerinden oynad ne var ki, bklm olan esnek ev o azgn hayvana direndi. Adann zeminine kukusuz koparlamaz kklerle balyd yle ki, trdayan sazlar andran duvarlar ve demeleri doast bir g sergiliyordu Pencere kapaklarna ve kap lara istedi i kadar kfrler yasn en byk tehditler savurulsun baca boru gibi tsn
, , ,
.

n kabartarak kocam dam iskeletine yapt Daha sonra ge.

gelmak gerekir. Malicroix nn en byk dram, stesinden un oturan deneyimidir. La Redousse mesi gereken yalnzlk
'

olan bu kiinin, kasabas olmayan bir adadaki o tek bana

duran evde yalnzln yenmesi gerekmektedir. Orada, b-

iinde bedenimi barndrdm bu insans

yk bir yaam dramnn yalnzla ittii eski bir atann eritii yalnzlk onuruna onun da erimesi gerekmektedir. Yalnz bana, ocukluuna ait olmayan bir kozmosta yalnz barktan gena kalmas gerekmektedir. Dingin ve mutlu bir len bir insan olarak, yrekliliini glendirmesi, yreklilii,

varlk,

Meknn
,

/' o c libas

Ei- re lir re n

73

sylememizi salar: Dnyaya karn, bu dnyann bir sakini

.

nebilirdi. Ev bizim, her eye doru ve her eye kar unu

dolaysyla da bir kar-enerji sorunudur nsann ve evin bu dinamik birliktelii iinde evin ve ev,
.

emindir. Bylesi bir ev insan kozmos karsnda kahramanla davet eder Kozmosa kar koymak iin bir aratr. Dnyaya atlm nsan" ileyen metafizikler, kasrgaya kar atlm gn fkesine kafa tutan evi somut olarak d,
.

insan bedeninin sahip olduu fiziksel ve ahlaksal enerjileri kuanr. Saanak yadnda srtn iirir brn bzer. Bora ktnda eilmesi gerekiyorsa eilir; geici yenilgilere kulak asmaz zaman geldiinde yeniden dikileceinden
,
, , "

sert, yoksul souk bir kozmos karsnda renmesi gerekmektedir Ayrk ev ona gl imgeler yani direnme tleri vermitir Bylelikle frtnann ve kasrgann hayvans biimlere brnm dmanl karsnda, evin koruma ve direnme deerleri insani deerler balamna oturtulmu olur Ev, bir
.

croix balkl romannda dnya, yalnz adam etkiliyor; ba-

trl edilgenlik ortadan kalkacaktr.

Henri Bosco'nun Mali-

kalarnn etkileyebileceinden ok daha fazla etkiliyor. Romandan, dzyaz iirlerin hepsini kartacak olsak, geriye bir
. .

kaltm sorunundan, noterle miras arasndaki kaltm soru okunundan baka bir ey kalmaz. Ote yandan, "toplumsal
-

"

maya

"

cisi iin ne byk bir kazan olurdu bu! Byle bir ruhbilimci, kozmosun insan oluturmasn, dalarn tepelerin insann bir ada ve rmak insanna dntrmesini ok iyi anlar.

kozmik" okumay da katabilen bir imgelem ruhbilim

Evin, insan yeniden biimlendirdiini anlar.

air tarafndan yaanan evle bylelikle antropo- kozmo lojinin duyarl bir noktasna gelmi oluyoruz. Ev, dolaysy-

la, tam bir mekn-zmleme aracdr. ok etkin bir aratr,

nk yararlanlmas g bir aratr. Sonuta, ileri srdgl geometriye sahip bir nes

enerji sorunu

olacam Sorun yalnzca bir var olma sorunu deildir; bir

,

mz tezler stnde yaptmz tartma, bizim iin elverisiz bir alana tanm oluyor. Gerekten de ev ilk azda, ok nedir. Biz onu aklc ltler

melerin artk ok uzandayzdr. inde yaanm bir ev, cansz bir dam alt deildir iinde oturulan mekn geomet,

renin bu dinamik ekimesi iinde, basit geometrik gnder,

le incelemeye altk. Evin ilk gerei, grlr ve elle tutulabilir bir gerektir. yi yontulmu talardan, birbirine iyi uy;"
.

mu atklardan olumutur. Eve egemen olan dz izgidir.

rik mekn aar

uzak kalm kendi yalnzlna kapanm bir insann korku sunun ruhsal gereine indirgeyecekti Ne var ki imgelem
,
.

ni, bunlar kolaylkla ar bulabilirdi. Ote yandan gereki bir ruhbilimci bu renkli dili hemen, her trl insani yardma
. .
-

yalnzca imgelerle dolu bir dil deil mi? Bir yazn eletirme

etkinlii olarak kabul edilebilir mi? Burada sz konusu olan

-

Evin varlnn insani deerler kazanmas, bir eretileme

akul, evde kendi bilgeliinin, kendi dengesinin izini brakmtr Byle bir geometrik nesnenin, insan bedenini, insan

ruhunu artran eretilemelere dayanmas gerekirdi. Ne

var ki, ev bir destek, bir itenlik mekn olarak, itenlii yoken bir mekn olarak alnr unlatrmas ve korumas gere alnmaz, insan balamna hemen oturur. Bylece nmzde,
'

her trl aklcln dnda, dsellik alan alr. Mnlicroix y\ tekrar tekrar okurken, La Redosse'un damnn stnden, Pierre-Jean Jouve un syledii gibi, dn demir ayakkabsnn" getiini duyuyorum.
'

"

bize dnyay dlerimize alan bir dnyay aklayan airin yaratma edimlerinin bilincine varmaya alrsak her
,
,

da yeni bir dnya vardr Ve yaamn bir paras haline getirilen

.

gular olarak kabul edilmesini ister. mge yeniyse

fenomenolojisi imgeleri, ifadenin altk aralar haline getiren bir indirgemeyle yetinemez: mgelem fenomenolojisi, imgelerin dorudan yaanmasn imgelerin, yaamn yaanan ol,
, ,

sin olarak zmlenmedi. Ev, insan gibi yaamaya baladnda bile,

"

Ne var ki, karmak gereklik ve d, imdiye kadar kenesnelliini

"

karmz-

btnyle yitirmez. Gemiteki ev-

okuma ediminde,

den bulacamz evlerin dsel geometride nasl gr

maddesinin, ev araclyla

yenilerin, kurduumuz dlerde gemiin itenliini iinde ndk-

lerini daha yakndan incelememiz gerekiyor. tenliin tatl

biimini, iinde ilk scakl ba-

I / t- l' ,1 II I II

/'(, e/,/- u

s ,

li /

t r

i. ( t e n

rndrdndaki biimini nasl aldn yorulmakszn incelememiz gerekiyor,":

Ve eski evin

gesini buluruz. Yaznsal "estamplar" olarak betimledii ev,

okuru bir konuk gibi iine kabul eder. edecek olsak, keskiyi elimize alp o evin
riz.

kzl scakln duyuyorum Duyulardan zihne gelen

.

Biraz daha cesaret estampn yapabili-

Estamp trleri, ev trlerini ayrntlaryla betimler. Annie

"

Duthil unlar yazar

"

V
. .

ne drt bir yanda, nk her ey saydam."

Japon estamplarndaki evlerden birinin iindeyim. G-

gerek bir evin sahip olduu tm zelliklere sahip bir kopya

.

Once u eski evlerin resmini izebilir, bylelikle de onlara

,

dr. Drt bir yan penceredir bu evlerin.

Kalbinin derinliklerinde

inde drt mevsim yazn oturduu aydnlk evler varBize unlar syleyen air de bir estamp sakini deil miM?
Kimin karanlk bir Elseteur atosu yoktur ki

sinden syrlm bu nesnel ev yaamyksn artran

tasarmnn zelliklerini kazandrabiliriz Her trl d e.

kat ve deimez bir belgedir

Ne var ki
,

nzca izim sanatn

,

evin d zelliklerini temel alan bu tasarm yal,

holanacam her gn airleri okumaya balamazdan ok nce, kendi kendime sk sk yinelediim olmutur. Daha o zaman kaba izgileri olan oymal aatan yaplm bir ev bana daha ok sesleniyordu Oymal aacn yalnl getirdi, , ,
.

s bu eve uzun sre kaytsz brakamaz Estamplarda grdmz evlerden birinde

.

iine yerleip orada oturmaya balar. Bir evin tasarm, doturmaktan

teleyici davet edici olmaya balar ve yalnzca iyi tasarlanm, iyi yaplm olmasn dnmek bile bizi derin dnmelere d kurmalara gtrr Dler bu kusursuz resmin
,
.

tasarm ustaln ortaya koysa bile s-

Eski insanlar rnei ta stne ta koyarak

"

bana. airlerin bana sunduu yaznsal estamlar n iine girip otururum. Ev, bu estamplara kazlan resimlerin yaln olmalar lsnde, ev sakini olarak imgelemimi etkiler. Bir
" "

Bylece, okumalarmda karma kan resimler g verir

Byk bir perili kk yaparz, kendi iimizde.

Salad barnma g vericidir. Yalnln salad

tasarm" olarak kalmaz. Byle bir evin izgileri gldr.

gven iinde basite oturulmasn rak kaznm ev bende, kulbeyi artrr; onda kk pence-

byk bekler bizden. Estamp ola-

renin delici bakm bulurum. Ve itenlikle imge diyorsam bu,

ini dnrm. Dlerimin temel |essentielle1 eve

oturmasn salayan oymal aalardr.
Andre Lafon

girip

altn izme gereksemesini duydumdandr. Bir eyin altn izmek, yazarken kazmak anlamna gelmez mi?
VI

um metinlerde rastlamak beni ok artmt

1913'te unlar yazmt": Bir yuva dnyorum alak bir ev,
,
,

Bana ait sandm o naif d kurmalarn izlerine okudu.

Yksek pencereleri olan blmeli, dz yeile dnm

,
,

Antik estamplar andran yoksul ve gizli bir yuva Yalnz benim iimde yaayan, zaman zaman iine girip Gri ve yamurlu gn unutmak iin oturduum. Andre Lafon'un daha birok iirinde "yoksul ev" gster

resimsellii daha az dler kurmak gerekir. "Benim evim, der Georges Spvridaki , k geirir, ama camdan deil. Ya"

Bazen ev byr, yaylr. O evde oturabilmek iin daha esnek

"

psnda gaza benzer bir ey olmal. Duvarlar benim isteime gre younlar ya da seyrekleir. Bazen bu duvarlar bede-

nime yaptrrm, bir zrh gibi... Bazen de brakrm kendi meknlar iinde, sonsuz genileme zelliine sahip o me-

Ev
.

re

lir ren

1/ r k II I 1/

/' (, c I /(g t,

s ,

barndran byle bir imgeyi aklc, gereki bir kafa kabulle

,

knda yaylrlar

"

nemez. Ne var ki, imgelemi ileyen genel bir tez iin deerli-

Spyridaki'nin evi soluk alr Zrhl bir giysidir ayrca sonsuza kadar genileyip byyebilir. Demek ki, bu evde zaman zaman gvenlik iinde oluruz zaman zaman da mace.

dir, nk byle bir imge, air farkna varsn ya da varmasn,

kartlara yaplm aryla ykldr, buysa, byk ilkr

'

ra yaarz Hem hcredir bir evdir bu;

.

hem dnya. Geometrinin ald

nekleri dinamik klar. Erich Neumann, Eranos a yazd bir S' yazda yeryzne gl biimde bal her varln -ve ev,
,

Gl bir gereklie bal imgeye gerek d nitelikler kazandrmak bizi iirin imgelem dnyasna gtrr. Rene Cazelles'in metinleri bu airin imgelerini ya amay kabulle nirsek bize bu genilemeyi gsterir Bize Provence'm barndan en net konturlara sahip lkeden yazar*:
,

yeryzne gl balarla baldr-, bu zelliine karn yu-i

kar dnyadan, gksel dnyadan gelen arlar kaydettiin

gstermiti. Kklerini yere iyice salm olan ev, rzgra dun dnerek unlar yazar:
Yukar trmanrzf.

yarl bir dala, iinde yaprak hrtlarnn duyulduu bir tavan arasna sahip olmaktan holanr. airin biri, tavan arasAalarn merdiveninden
-

"L

rc mutluluklarn doduu o bulunamaz evi aramaktan

ne zaman bkacam?
"

av ieinin soluk ald iinde frtnalarn, bitkin d,

Bir evden bir iir yaratlyorsa, en iddetli kartlklarn, bir filozofun ileri srebilecei gibi, bizi kavramlar iinde dal

Bakmll yok etmek rzgrlara yem yapmak

, , ,

dmz uykudan uyandrp yararl geometrilerimizden z

zelles
'

gr klmas ender rastlanan bir ey olmasa gerek. Rene Ca-

"

Evim

namik bir ev

tlarn oynat Grdmz gibi evle ilgili tm dlerde sonsuz byklkte kozmik bir evin gcn buluruz Bu evin barnda frtnalar kopar pencerelerinden martlar uar. Bylesine di"
.

deniz rzgrlarna benzesin isterdim iinde mar, ,

salamlktr. O parada, lavn duyulmas olanaksz kokusunu duyarz, granitin kanatlarn grrz. Buna karlk, bir-

in parasnda, d kurmann diyalektiiyle ulalan,

den kan rzgr bir kiri kadar diktir. Ev, gksellik payn
fetheder. Tm gkyz onun terasdr.

dner (s.29):
...

baka bir deyile evren gelir onun evinin iinde oturur Bazen bir dinginlik annda air barnann merkezine
,
.

airin tm evrende oturmasn salar. Ya da

,

kazanyor. Evin farkl zelliklerine ilikin ksmi diyalektikle

Bu arada yorumumuz giderek gereinden fazla kesinlik

-

ri kolayca kabulleniyor. Bu ynde ilerleyecek olursak, ilkr-

lemeye yetmitir

rt, o bir avu beyazlk

.

Ortii beyazdr

Her ey yeniden soluk almaya balar

.

nein btnln bozabiliriz. Hep byle olmutur. Egemen deerlerine sarnm ilkrneklerdeki kartlarn birliini bir yana brakmak daha iyi. te bu nedenle air, filozoftan

evi yeniden merkezine demir-

her zaman daha etkileyici olacaktr. Daha etkili olmaya da hakk vardr. Bylece, etkileyiciliin dinamiini izleyen

vardr. Bu tr evlerde insan daha kapal bir mekna gerekseme duyar Zaman zaman gidip byle bir evde oturarak salmz kazanrz
.

Georges Spyridaki'nin ve Rene Cazelles'in yaznsal evleri, iinde sonsuzluu barndran evlerdir. Babo duvarlar

okur, daha uzaa, ok daha uzaa gidebilir. Rene Cazalles'in iirini tekrar tekrar okurken, imgenin bize doru akn kak

bullendiimizde, yalnzca evin yksekliinde deil, ykse

lik st bir ykseklikte tutunabileceimizi biliriz.

Karlatm birok imgede, ykseklik st yksekliklerde dolamay severim. Ev imgesinin ykseklii, onun kat ola-

Rzgr ieren hava kadar hafif olmay zleyen akl almaz gelimelerinin aacnda havalanmaya hazr bir yuva
, ,

rak tasarlanmas stne katlanmtr. air bu katlar ap

K
.

1/ e /' tl n

/',, e U , s /

lir

i -

lir re

grnm olarak kar. Bilin, genel olarak "hareketsiz kalan" bir imgeyi kullanarak "ykselir". mge artk betimsel
deil, kesinlikle esinlevicidir Sevdiimiz meknlarn kapalln her zaman srdr.

yaydnda, tasarm karmza ok yaln bir feomenolojik

lar syleyecektir: "Btn bunlar ayaklar stnde durmuden baka bir ey deil
"
.

Bu kadar ok rnek okuru artabilir. Gereki biri un-

yor! Bo ve tutarsz iirden, gereklie bile dayanmayan iir-

Aklc insan iin, gerek d olan

dzlemlerine tarlar
Her yere
,

meye yanamamas gariptir Alrlar. Kendilerini sanki kolaylkla baka yerlere baka zamanlara farkl d ve an
.

her ey birbirine benzer; tm biimler gereksizlie batm,

lir.

orada boulmutur. Ancak gerek evlerin bireysellii olabima dlerinin tohumlar her yerdedir. Jean Laroche, bir baka yerde unlar syler: u akayk belirsiz bir evdir
rndrmaz m:

den okurun yararlanmamasna olanak var

her zamana, her dzleme uyan yle bir iirm:

Ama bir ev ds her yerde ev grr. Kuraca barn-

Kalbimin iinde kurduum ev

Benim sessizlik katedralim

Ve her akam braktm afan rtt bir ev Genliimin rzgrna ak Bu "ev" bana gre, zamann soluklar stnde hareket eden hafif bir evdir Bir baka zamann rzgrna gerekten aktr. Yaadmz srece her sabah bizi kabul ederek yaammza gven katabileceim syleyebiliriz Jean Laro.

Her sabah yeniden diiiime kattm

W
.

inde herbirimiz geceyi buluruz. akayk, krmz gecesinin iinde uyuyan bir bcei ba-

Bir baka air, bu barna sonsuz oturulacak bir yere dntrr:

Her enek bir barnaktr.

akayklar

diye yazyor Jean Bourdeillette, sonsuzluu anlatan bir dize

sindef2
.

ve haha iekleri, suskun

cennetler!
-

che'un bu dizelerini

va yava yolculuun byk meknlarn gelitiren odacnda kurduu dleri anlatan yazsna yakn buluyorum. Yaradan
,

Rene Char'n"" "arln yitiren ve ya-

duunda kendini, yitip gitmi, gemiin sularnda erimi

olan evin iinde baka trl anmsyor. u drt dizeyi okuyup da sonsuz dlere dalmayacak kii var mdr:
Oda lyor bal ve hlamur
Ev liime karyor

nsan, bir iein kovuunda bu kadar uzun dler kur-

gklere tayacak olan uan kaplumbaay yaratrd

Guillaume
yor,'
'
,

airi dinlemi olsayd, yeryznn gvenliini mavi

.

Bu hafif evlere bir rnek daha vermek gerekir mi? Louis

Maison de vent balkl bir iirinde u d kuru

,

ekmecelerin matem iinde aldklar

Kararan bir ayna iinde''\
*

Ne kadar uzun zamanda kurdum seni ey ev! Kydan duvarlarnn tepesine Ve mevsimlerin saman sazlaryla sezdirmeden
,

imdeki her an iin talar tayordum

hazrlad

[ "

VII

'

Bulutlarn derinliinde dans ettiini gryordum

Bir solukla silinebilecek rzgr evi imdi yerli yerinde.

Damnn deniz gibi deitiini Dumanlarn kartrd

zi anmsamaya zorlayan imgelere getiimizde, airler artk

Bu l l imgelerden, steleyen, bizi daha uzak gemiimi-

ustamzdr. Bir daha hi bulmamak zere yitirdiimiz evle-

rin iimizde yaadn airler bize o kadar gl biimde kantlar ki! Bu evler iimizde yeniden yaamak iin bizi zorlar gibidir, bizden fazladan bir varla sahip olmamz bekler gi-

M c k P o e I i k a s

bidir. O evde daha i

birden canlanma
,

doru kar bizi boar. Rilke

,

nn pimanlk acs ruhumuza ker gemiten yukarlara

, ,

i yarglarz. O eski evde yeterince derin yaayamam olma

bu dokunakl pimanl unu
,

var olma olanana kavumu gibi! Gemi-

yi oturacakmz gibi! Eski anlarmz

lir

re lir/o

S|

insann karanlkta, kann damarlarda ilerledii gibi ilerledii daha baka merdivenler<,<,.

Bylece dler bazen belirsiz bir gemiin, tarihlerden

kurtulmu bir gemiin iinde ylesine derine dalar ki, doduumuz eve ait net anlarn bizden uzaklat izlenimine kaplrz. Bu dler, d kurarken artr bizi. Yaadmz o

ierdii derin duygusal onun acsn kendi iimizde duyarak sahip ktmz dizelerde dile
,

dramla

tulmaz dizelerde ifadesinden ok

,

getirir"":

Ey yeterince sevilmemi olan yerlerin nostaljisi O geici anda

yerde yaadmz eyleri yaayp yaamadmzdan kukuya deriz. Gemiimiz bir baka yerdedir, yerleri ve zamanlar gerekd bir rt rter. Varlmzn paralarn ayr ayr igal ediyormuuz izlenimine kaplrz. air ile ryac [songeur], ancak bir varlk metafizikisinin stnde derinliine dnebilecei sayfalar kaleme alrken bulurlar kendile-

yurdu? O geici saatleri neden uzatmadk? Gereklikte fazladan olmas gerekirken olamayan eksik kalan bir eyler var Evde yeterince d
,

O evde oturmak nasl oldu da bizi bu kadar abuk do-

imdi uzaktan vermek istediim

O unutulmu jesti fazladan eylemi

,
.

rini. rnek olarak ite size, yazarn doduu eve ait anlar
dlerle rterek bizi varlmzn ak seik belirlenmemi, yeri tam olarak saptanmam blgelerine gtren, varlmz karsnda bizi aknla dren somut metafizik bir sayfa: VVilliam Goyen unlar yazyor"': "yle bir dnecek olursak, balangta adn bile koyamadmz, ilk kez grdmz bir yerde dnyaya geliyoruz, bu herkese ait, neresi olduunu bilmediimiz yerin adn reninceye kadar orada byyor, dolayor, adna yuva denen, kklerimizi saldmz, aklarmz barndrdmz, yle ki, oradan her sz ediimizde bunu aklarn nostaljik arklarnda, takn iirlerinde yaptklar tarzda yaptmz bu yerin adn akla sylyo"

umuza inandran dlerimizi yeniden yaamak istiyoruz:

,

Belleimiz olgularla dolu. Srekli aklmza gelen anlarn tesinde yok olup gitmi izlenimlerimizi bizi mutlu oldu,

yeniden bulabileceimize gre de balant iyi kurulamyor.

Nerede yitirdim seni nemsemediim
,
.

kurmadk. O evi yalnzca d kurarak

.

imge hazinem benim? diyor airf,

,

da bir baka oda

nen merdivenler

yeniden buldu um biimiyle bir ya p deil; btnyle erimi

ocukluk anlarmda
,

yiini anlatr bize: "O garip evi daha sonra

i yaamn yumuakl ve belirsizlii iinde yeniden kurulur Akkan bir eyler anlarmz birbirine balar gibidir. Gemiin bu akkannda eriyip gitmiizdir. Rilke, bu erime itenliini tanr Varln yitirilmi ev iindeki eri,
.
.

ey yapmamz gerekmez Varl kendi itenliinin temeli stnde

.

yleyse belleimizde dlerimizi saklarsak kesin anlar koleksiyonunu aarsak zamann gecesinde yitip gitmi ev karanlktan kar para para. Onu dzene sokmak iin bir
,

ruz.

Rastlantnn, insann tohumunu att yerin bir nemi

yok. nsana zg deerler ite bu hilik temeli stnde geliiyor! Buna karn, anlarn tesine, dlerin temeline kadar gidecek olursak, bize yle geliyor ki, orada, o n-bellekte hilik varl okar, varln iine girer, varl balarndan
usulca zgr klar. O zaman, kendi kendimize unu sorarz:

hi grmedim
,

yan, iimde ayr bir para olarak kalm bir koridor. te, iimde her ey bylesine dank; odalar trensi arlkla i,

buradaysa o iki oday birbirine balama,

iime dalm: urada bir oda

ora-

Olmu olanlar, gerekten oldu mu? Olgular, bellein onlara verdii deerlere sahip mi? Uzak bellek, onlar ancak bir deer vererek, balarnn stne bir mutluluk aylas koyarak
anmsayabilir. Bu deerler silinip giderse, olgulara tutunacak dal kalmaz. Olmu olanlar, gerekten oldu mu? Kiisel tarihimiz ile belirgin olmayan bir tarihncesinin snrnda, doduumuz evin, biz doduktan sonra tam iimizde doduu noktada yer alan anlarn gerekliine belirli bir

dar geitler halinde yukar dne dne kan

Mel' a

/:'/

Ve

l- re

p,tl / / ka

sarsnt hkm srer r.

Ne var ki
,

ada orada, varlk oluumunu ve varlk yitimini ieren

.

Dnya stnde kaybolmu bir yerdi. Bylelikle, bizim meknmz olmasnn eiinde bizim amzn balamasndan nceki
,
.

herkese ait bir evdi -Goyen bunu bize gsteriyor

,

gerekdlk szar. Doduumuz ev biz domadan nce

d iimiz bir imgeye yaklaalm.

,

Pierre Seghers yle der

"*

Tek basma giderken sylediini bir ad

Sesimde kalan garip bir ev

Sessizliin ve duvarlarn bana geri yollad bir ev

Ve iinde rzgrn oturduu.

Ve annn tm gereklii gizeme dn-

bir

Seni yaratyorum, ellerim bir bulul iziyor

Dalan ve yok olan bir sis mge oyununda olduu gibi.

anyla ilgili ryalarda formle edilen bu gerekdlk, ryacy en salam nesneler nnde dnyay dleyerek akam dnd tatan evin nnde yakalamaz
, ,

Gkyznden yaptm koca bir gei ormanlarn

stnde

iinde

m? VVilliam Goyen gerein bu gerekdln biliyor . (.g.e. s.88): "te bu yzden sk sk, bir yamur perdesinin
,
,

Bu evi sisin iinde, soluun iinde daha iyi kurabilmek iin, air unlarm gerektiini sylyor:
...

im dnyordun." Byle bir parada imgelemin

gerek ile gerekdnm ibirliinden doar
.

bir zaman var olmadn o evin senin soluundun domu bir d olduunu ayn solukla onu hilie indirgeyebilece, , ,

na gazlarn en saydam stnde senin flediin solukla dokunmu bir gaz bulutu stnde ykseliyormu gibi geliyordu. Ve dlgerlerin yapt evin belki de var olmadn hi,
,

keiyolunu izleyerek tek bana geri dnerken ev sa-

Daha gl bir ses ve kokulu liitsii

bir deerdir. de gerek ile gerekdnm snrnda titrek enalt nda kalaca-

Kalp mavisi ve szckler. Soluktan oluan ev gibi, flemeden ve sesten oluan

ev

Gereki bir zihnin, bu titreme alannn o na kuku yok. Ne var ki, d kurma sevinci iinde iir okuiitebilyan biri, yitirilmi evin yanklarn iki ayr perdeden ktr. Gemiteki

alglamann ilevleri birbiriyle yer deitirir. mge, gerein ileviyle gerekdnm ilevinin bir araya gelmesi sonucu
Kartlarn bu

bellein,

dii gne, unutmayaca bir iaret koyaca

evi dinlemesini bilen iin,

bu bir yank geometrisi deil mi-

alternatifini deil de birbiriyle kaynamasn incelemek iin, mantksal diyalektiin aralar ok yetersiz kalr. Bu aralar bir canl varln anatomisini ortaya koyabilir Ne var ki ev
.

dir? Sesler, gemiin sesi byk odada baka, kk odada baka nlar. arma sesleri de merdivende baka trl n-

lar. Zor anlar dzeninde, desen geometrisinin ok tesinde, n tonunu bulmak gerekir, daha sonra, bo odalarda kalnlarn,
nlarn
" "

canl bir deerse

deerdir.

tn deerlerin titremesi gerekir. Titremeyen bir deer, l

bir gerekdl da iermesi gerekir

B-

m, tatl anlar evinin btn odalarna gksel damgasn vuran ho kokular gelir. Daha da ileri gidip seslerin yalnzca t-

birliktelii fenomenolojik aratrma iin bir bakma katma

,

rak d kurmay srdren iki ayr airin yaptlar birbiriyle karlatnda birbirlerine g katar Esiz iki imgenin bu
,
. . . ,

yle grnyor ki zgn iki imge, birbirinden ayr ola,

reimlerini yeniden kurma olana bulunabilir mi? Anlarn en ar incelie ulat bu yerde, incelmi ruhlara ait belge-

deil, sesten oluan evin btn odalarnda

farkl toktan susmu, bizim iin deerli seslerin ki ses tit-

leri yalnzca airlerden bekleyebiliriz.

VIII

anari oluturmaktan kar. VVilliam Goyen'in Soluklan oluan eu inin imgesinden imdi de ba ka bir imgeye, daha n'

oluturur imge nedensizliini yitirir mgelemin zgrl

,
.

indiimiz, o dnemde baka imgelerle balantsn kuram

ce La tene et les riveries dit rcpos balkl kitabmzda (s.96) dea

-

Kimi zaman gelecein evi, gemiin tm evlerinden daha salam, daha aydnlk, daha geni olabilir. Doduumuz eve

1/ r I,- d II II

/.(<<./ i k ti s
it re litren

niteliklerin younlatrlm biimi olabilir Birbiriyle badamas olanaksz iki eyi gururu ve akl doyurmas gerekir.
.

syleriz Ev ina edilecektir Bu dlenen ev basit bir mlk sahibi olma d o zamana kadar kullanl rahat, salkl, salam hatta bakalarnn gznde arzu edilir saydmz
.

kart olarak kafamzn iinde dlenen ev imgesi doar. Yaammzn ge dneminde, alt edilmez bir yreklilikle o zamana kadar yapmadmz eyleri daha sonra yapacamz
,
.

"

luklarn anlatt yazlardan birini okuyan drst ve iyilikduunu yazm."

Bana anlattna gre, gazetelere yazd ve kk yurt-

sever bir taral ona, yatacak bir yer ve uygun bulaca bir

cret karlnda kahya olarak hizmetini sunmaya hazr olmamak, bir ev dsnn inand zl sz ite budur. Son
'

Her yerde oturmak, buna karn hibir yere kapanp kal-

kar, tasarmlar ruhbiliminin alanna girer. Ne var ki, bizim tasarmzn kk dlerden olutuunu imdiye kadar yeterince yineledik Bu tasarda tin alr yaylr, ama ruh geni yaam alanna kavuamaz. Baz dlerimizi sonraya brakmamzn, hep daha sonraya ertelememizin yle ki, hibir za.

Bu dler gerekletirilirse bizim aratrma alanmzdan ,

ev

la ilgili dler horlanr. nsann, bir te yere her zaman kapsn aralk brakmas gerekir,.

de, gerekten sahip olduum evde olduu gibi, oturmayDlenen evde oturma ilevi iin, bir tren yolculuu yap-

mak ne gzel bir altrma olurdu! Byle bir yolculukta d-

lediimiz, kabullendiimiz, kabullenmediimiz evler gz

evle bakml bir ev dlerin deil, dncelerin, ciddi h, ,

man gerekletiremeyeceimiz bir ev iin saklamamzn belki de iyi bir yan vardr Son ev olacak bir evin doduumuz
.

mzn nnden bir film eridi gibi geer... Ne var ki, insan,

yaamak, kesinlik iinde yaamaktan daha iyidir

te size iyi neri saylabilecek bir yk
,
,
.

znl dncelerin domasna yol aard. Geicilik iinde

.

otomobil yolculuunda olduu gibi, bunlardan birinin nnde durmay aklmdan geiremez. nsan, salkl bir dorulama yasana uyarak dolu dolu d kurar. Korkarm ki,
tin:
"

bu tr bir yolculuk tatl bir kiisel manidir; ite size bir meKrlarda rastladm btn yalnz evlerin nnde kendi kendime, diye yazyor Henry-David Thoreau bu evlerden
fV
,

onu yorumlamaya alacak yorumcularnn zihnini ikenceye sokabileceini anmsatmaktan kendimi alamadm Glmeye balad ve bana genliinden beri, kk bir bahesi olan bir kr evine sahip olmay dleyip durduunu, yetmi
.

Sra evini, imenlerini sebze bahesini, kk korusunu kk mahzenini konu ald iirlere gelince glerek, yz yl sonra
"
,

air Ducis'le iir stne konuan Campenon aktaryor:

,

birinde doyum iinde yaamm geirebileceimi sylyo-

basit alkanlklarm henz tamadm, dolaysyla da g" "

rum, nk onlar tm sevimlilikleriyle, sakncalarndan arnm olarak gryorum. O evlere skc dncelerimi,

yana gelince de airlik yetkesine dayanarak tek kuru demeden byle bir evi kendine armaan ettiini anlatt e n
.

ya da mays aylarnda don meydana geldiinde

,

ra yalnzca imgeleminde sahipti; ne var ki bu dsel mlkler onun gznde gereklik kazanabilecek kadar canlyd Onlardan sz ediyor bunu yaparken gerek eylerin ona verdii zevki alyordu; imgelemi o kadar glyd ki, nisan
, , ,

ce eve sahip olmakla balamt sonra, sahip olma istei artnca baheyi sonra kk koruyu, vb. eklemiti Btn bunla,
,
.

rnmleri bozmadm dnyorum. Biraz ilerde Thoreau, kafasnn iinde, rastlad o evlerin mutlu sahiplerine unlar sylyor: Sahip olduunuz eyi grmesini bilecek gzler diliyorum size.
"

ma isteklerine gre snflandrlabileceini sylyor. Ne var

George Sand, insanlarn, kulbede ya da sarayda yaa-

dm.

Marly'deki ba iin kayglar iinde bulsam hi armaz-

onu

sahibi olan da atoyu zlyor. Daha dorusu, herbirimizin kulbe saatleri var, saray saatleri var. Kulbenin zeminine oturabilmek iin yere yaklayoruz; sonra, spanya'daki bir atoda ufka egemen olmak istiyoruz. Okumalarmz bize
oturacak birok mekn saladktan sonra da kulbe ile atonun diyalektiini iimizde titretirmeyi reniyoruz. Bunu

ki, bu sorun biraz kark: ato sahibi olan kulbeyi, kulbe

/:" r

t c

/, i, i,e "

1/ < l' <1 II I II

<

. / , i>

,!

s ,

likte atn: ocuklar beyaz bir gvercinin barna girdiklerirnd- hemen sevdik

men ayor: "Beyaz kire badanal varln bize afakla bir"

.

gidip geliyor. lk yknn bal Adiet i chaumiere (s.205), ikincisinin Le chtelain el le paysan (s.359). te kulbeye geli Kulbe bize kalbini ve ruhunu h
,

yaayan byk bir air var. Saint-Pol Roux'nun l es feeries iterieres balkl yaptnda bulduumuz iki yky birbirine yaklatrmam/, iki ayr Bretagne iki ayr dnya bulmam/ iin yeterli Bir dnyadan tekine bir evden tekine dler
.

sna ulatmz dnyorduk. Gelin grn ki, air bu eretilemelerin ayrntl izimini riyor.

izleyerek kendi evini ina etti-

benzeri dleri kurardk. Topraa kk salmln duyumsat, onu topraktan yaplm, sonradan

Bask konili yel deirmeninin altna gidecek olsaydk,

rzgra direnebilmek iin topraa yapp talam ilkel bir kulbe olarak dlerdik. Ve sonra, byk bir bireim iinde, deirmeni

ayn za-

manda, en kk bir esintide inlemeye balayan, rzgrn

ni sand ve merdivenini -ki bu merdiven senin basamakla-

enerjisini aran kanatl ev olarak dlerdik. Bir rzgr hrs'

etmeden nce

der, Theophile Briant7" tad Fransisken ruhu kahroluyor Roscanvel'in kirii nnde oyalanyordu Ve Theophile Briant airin szlerini aktarr bize:
, , , "
.

Saint-Pol Roux bir gn kulbeden ayrlarak kk bir "ato"ya gider: "Lkse ve gurura" doru hareket
,

nin, kyl insanln kardeliini nasl iittiini anlatyor Bu gvercin-ev insan arlayan bir gemi, Nuh'un gemisidir.
,

Baka blmlerde air bize kulbe

z olan deirmenci, en kaliteli ununu frtnadan yapar. Szn ettiimiz Feeries iterieres n ikinci yksnde

Ne var ki

Saint-Pol Roux bize, Camaret atosunun sahibi olarak, orada nasl bir kulbe yaam srdrdn anlatr. Kulbenin ve atonun diyalektii imdiye kadar belki de hibir zaman

bylesine basit ve gl olarak tersine evrilmemitir. "Aya''

"
.

ilk basamaklara aklp kalm olamdaki demirli sabolarla

"

yim..."

kulbe, brak da alakgnll duvarlarn duvarlarnn iimi kaplayan acyla ayn renk glgelerini pe,

"Son bir kez

rak, kyl krizalitimin iinden bir senyr olarak ortaya kDaha ilerde de yle syler (s.362): makta duraksyordum

Sahip olduum esnek yap, kentin ve okyanusun stnde bir kartal gibi dikilen bu gnence uyum salyor ve oturma
dan grme bir kyl olarak, bu atoyu ina ettirmemin
nedeninin kulbe antitezi

yok ki, terimin tam anlamyla iirsel bir yap airin kafasnn iinde yaratt diilenen-atodur. Saint-Pol Roux dalgalara kar
,

airin iinde yaayaca Camaret atosu kuku

,

edimi lgnln iinde barndran bu gnen, ksa sre sonra kendimi doann elerine ve varlklara stn grmemi salamakta gecikmiyor. Sonra, iimi saran bencillikle, sonraolduunu unutuyorum.
"

ilk

satn ald ev bu atonun merkezinde yer alacakt. Bir mimar, airin

,

ykseltinin tepesinde bulunan bir kyl kulbesini satn ald Topu subay bir arkadayla birlikte
.

olarak adlandrlan bir

Breton yarmadas sakinleri tarafndan

Lion du Toulinguet

araclyla kendimi kantlamak

sekiz kuleli bir kk ato plan hazrlad;

"

Yalnzca krizalit szc bile insan yanltmayacak bir izgidir. Varln dinginliini ve ykseliini, akamn kristal-

verdi: "Camaret
tr."

Pol, bir kada stnde rzgrn ve dalgalarn brakt izle rin grld tatan bir piramit izerek bana u forml
, ,

Bir gn diye anlatr Theophile Briant {a g e., s 37), "Camaret'deki 'yarmadacn' bireimini verebilmek iin Saint,
.
. . -

projelerini dzeltti ve kulbe merkezli ato ina edildi

"

lemesini ve gne doru alan kanatlar anlatan iki d bu-

rada birlemektedir. Jean Pol Roux, kente ve okyanusa, ayrca insanlara ve evrene egemen olan kanatl atonun barn-

da, dinginliklerin en bynn iine tek bana

iin, bir kulbe krizaliti brakmtr.
yaptlarna
7'

dalabilmek
'

bir lirin stnde yer alan rzgrl bir ta,

.

Birka sayfa nce soluktan oluan, rzgrdan oluan evlerden sz ediyorduk O iirlerle eretilemelerin en u nokta,

gnderme yaparak daha nce unu sylemi tik: in daYaam ritimlerini ayrntlaryla incelediimizde, evren
yatt byk ritimlerden, insandaki en u duyarllklar

Brezilyal filozof Lucio Alberto Pinheiro dos Santos

un

\l c k d n ;/

P < c / i k c s /

/:" /.

r t,

i- I <

"

lerin kark ruhsal durumlarda kefettii ok anlamll

,

etkileyen daha ince ritimlere indiimizde ruhzmlemeci,

Da gvdesiyle draksyor penceremin nnde:

"

rir. Kulbenin ve atonun kart iki uta yer alan gereklii Saint-Pol Roux ile bir keye ekilme ve yaylma, basitlik ve
,

muatp hafifletirebilecek bir ritim zmleme kurabiliriz Ne var ki aire gre, almak d kurmalar kartln yiti-

yu.

me vardr

abilmek iin, kk bir at odasnda almak gerekmez. iiri dleyip kaleme almak iin her iki mekna da gerekse, ,

zmlemesini yayoruz. yi uyuyabilmek iin, byk bir odada uyumak gerekmez yi al.

oturma ilevinin bir ritim

grkemlilik gereksemelerimizi ereve iine alyor.

Burada,

titeve doru giden bir ritim zmlemesine duyarl klnca, ibi benle iyor. Supervielle g reimler birbirine yansyor, g yk dler insan eitiyor, ne var ki, bu itenlii onlara kazandrm olan ey, ev stne derin derin dnm olmalar.

Kayalarla, talarla ok ok yksek olunca, Dnyann bir paras, Gkyznn bozduu? nsan kendini younlam evden, yaylan, genileyen
"

Da olunca ieri nasl girerim ki,

durumlar iin yararldr

Bylelikle
,

nk ritim zmleme, etkinlik iindeki ruhsal

.

IX

mi

un yaamyksn kaleme alan yazar, "filozofun, gzel evinin iinde uzun sre kk bedenini gvenlikle yerletirebilecei bir yuva aradn aktaryor. "Sonunda kendisi iin gerekli olan o scak havay soluyabilece i bir odaya ekilmus
,
"

Gerektiinde uzay kadar snrsz kulbe kadar, gvercin bedeni kadar ku yuvas kadar krizalit kadar kk olabilmelidir. tenlik bir ku yuvasnn iine gerekseme duyar. Eras, ,

dlenen evin her eye sahip olmas gerekir.

Supervielle
'

'

mek, sahip olmak demek Dnyay gryor, dnyaya sahip oluyor. Ne var ki, arsz ocuklar gibi, gzleri midesinden da.

in evi grmeye susam bir ev. Bu ev iin gr-

ha byk. Bize bir imgelem filozofunu, usa yatkn bir eletiri getirmeden nce glmsetecek ar bir imge veriyor.

":3

gerekmgeleme yaptrdmz bu tatilden sonra, imdilik eden lie yaklamamz, ev ileriyle ilgili etkinliklere e
d kurmalardan sz etmemiz gerekiyor.
Evi ev olarak etkinlikle koruyan, evin iinde en yakn gemii en yakn gelecee balayan, onu var olmann gven-

mas lsnde dinginlik daha youn, krizalit daha kapaldr. Ve kuku yok ki bir airden bir bakasna atlayan okur rnein Supervielle'in ardna kadar ak kaplardan ve pen, ,

baka yere ait bir varlk olmas, yaylmasnn daha geni ol-

unu bir kez daha yineleyelim: Ku yuvas krizalit ve giysi, evin yalnzca bir ann oluturur inden kan varln
,
.

rine uyacak bir giysi arar

Ne yapalm dler evin iinde odann iinde kendile, ,

.

lii iinde tutan, evde yaplan gnlk ilerdir.

ne?

yi ama ev ilerine yaratc etkinlik kazandrmann yolu

Kurulmu makina gibi istemsiz yaplan bir iin stne biraz bilin drr drmez, rnein eski bir mobil-

imgelemle dinamiklik kazanr

Ormanlar
,

cerelerden evreni evine soktuu anda, okumann salad

.

lamaz, eve yay silerken fenomenoloji yapmaya balar ba i izlenimlerin

Oday kapattn sanan duvarlardan girip ieri yerleiyor

Bu durumda

rmaklar ya da havay oluturan ne varsa

zg o tatl alkanln altnda, iimizde yen doduunu duyumsarz. Bilin her eyi genletirir. En al-

Yekpare gkyznden bu dam altnda size de yer var

,

Denizleri aan atllar koun gelin

reden grnen ne varsa eve ait:

evin daveti her eye o kadar ak ki

pence-

lm edimlere bir balama deeri kazandrr. Bellee egemen olur. stemsiz bir edimin yeniden gerek znesi haline gelmek ne kadar byleyici! Bylece, bir air bir mobilyay silerken, dokunduu her eye scaklk veren ynl bez parasnn stne koyduu kokulu cila ile masasn parlatrken, yeni bir eya yaratr -bu, belki de o eya ile arasna giren bir

1/c h a II I I,

Pa f I i kas

/; r

re

Uf ren

ykseltir, o eyann insana ait evin uygarlk durumuna katl.

ikinci kiiliin etkisidir- o eyann insana zg onurunu

,

danl parlatrken urana canllk katan, onu sevinle dav

lkeye zg figrler ona, ancak en kaba ileri yaparken
eliinde ykyor, toz alyor, spryordu."

kuman yararl scaklyla giriyordu. Tepsi, giderek hafif bir parlaklk kazanyordu 13u parlaklk srtmeden doan manyetik bir ekim gcnn etkisiyle sanki aacn y/ yllk kabuk alt katmanndan yukar kyor, tepsinin yzeyindeki parlaklkta yava yava dalyordu. Erdem ykl yal parmaklar, cmert avu ii, masif blokta ve cansz liflerde uykuya dalm olan yaam glerini ekip karyordu. 13u,
.

dzgn yzeyli maddenin iine, ellerin basncyla ve ynl

,

masn salar Henri Bosco yle yazar": "Yumuak cila, o

ranmaya iten o kk hareketler ruhundan ykseliyordu.

inin derinliklerine yeniden inmek, oradaki doast imgeleri keyfince izlemek iin iinin bitmesini beklemiyordu. O .
ya-

kn geliyordu. D kurduunu hi sezdirmeden, meleklerin

nn grkemiyle sallayan bir pnn yksn okumu-

Bir talyan romannda, sprgesini ayr bien bir orak

ar: evresine kaytsz, geometrik gereklikleriyle tanmla

nan eyalarmkinden daha iinde yerini almakla kalmayp

bylenmi gzlerimin nnde bir eyann yaratlyd inancn ortaya kard bir yaptt. stne titrediimiz eyalar gerekten bir i ktan do" ,
-

tum. O anda asfaltn stnde dsel bir ayr, ona genliini anmsatan, gerek doann iinde gne doarken bitii

ular. evresine yeni bir varlk gereklii yayar. Bir dzen

yksek bir gereklik dzeyine o dzene iten balarla ba.

o geni ayr dlyordu. iirsel bir imgenin bileimini" inceleyebilmek iin, ruhzmleme alannda kullanlan "ayralardan" daha saf ayralar kullanmak gerekir. iirin gerektirdii ince belirlemenn
"

lerle mikro-kimya alanna girmi oluruz. Ruhzmc nceden hazrlanm yorumlaryla bozulmu bir ayra, ince'

iini gren kadn uyandrr

.

ok eski bir gemii yeni gne balayan balar dokur

,

lanr. Evin iinde yaplan gnlk iler, bir eyadan tekine,

Evin

lediimiz svy bulandrabilir. Supervielle in dalar pence-

uykuya dalm mobilyalar uykusundan

vardrrsak onu zenle, ona var olmann tm
,

hibir fenomenolog, bu davette cinsel bir canavarlk grmez. lak

Burada daha ok, saf iirsel zgrleme olgusuyla, mut ycelme olgusuyla kar karya olduumuz dnlmeli-

resinden ieri davet etmesini dnde yeniden canlandran

D abartabileceimiz snra kadar

dengesinde
lincine

uyandn duyumsarz Gsterilen zenin parlakln yanstan ev ierden yeniden ina edilmi ierden yenilenmi gibi grnr gzmze Duvarlarn ve mobilyalarn itenlikli
.

akln kazandrmakla iimizde bir ev kurma bilincinin

, ,

canl tutmak iin gsterdiimiz

dir. mge, bundan byle nesnelerin boyunduruu altnda ol

lk al veriine girer. Bir meta fizikin in sylemekten ho
naca ifadeyle, insanlarn evi dnyaya alr.

bir iirin atmosferi iinde muazzam bir ktle olarak yzer,

mad gibi, bilindnn etkisi altnda da deildir. Byk

uar. Ev, airin penceresinden, dnya ile bir sonsuz bykla-

evin yalnzca dn yapmay bilir Cila uygarlndan haberleri yoktur. D kurmann ile btnlemesini bu btnlemenin en byk dlerden en sradan ilere varncaya kadar nasl ger.

kad nlar n in a etti i bir evin var oldu unun bi var r z

,

Erkekler

lakln veren yenileme olgusunda izleyen fenomenoloun

olmutu?;, Ne var ki, daha derine inebileceimizi, bir insa
nn kendini nasl nesnelere verdiini

Ayn ekilde, kadnlarn evinin yapsn, ona gnlk par

da ruhzmcnn yorumlarn amas gerekir. Bu yorum lar bize, daha nce kaleme aldmz incelemelerde ayak ba-

ekletiini Henri Bosco'nun koca yrekli bir hizmeti kad,

n, Sidonie
m "?
"

'

ken

Edimlerini besleyen pratik yaamna zarar vermeden mutlu olabilme yeteneiydi. Bir araf ya da bir rt ykar, ,

yi anlatrken yapt gibi anlatmaya olanak var

leyerek nesneleri nasl kendine mal ettiini duyumsayabileceimizi dnyoruz. Biraz daha gzel, yleyse baka bir ey. Birazdan daha da az gzel yleyse bambaka bir ey.
,

ve gzelliklerini btn-

ekmek dolabnn tabann temizlerken bakr bir am,

Burada ok allm bir olayn balangta var olan eli-

/ t
.

'

i' e

/: /' i c II

1/ e k fi ti

r t, c j /;,,

imgelemimizi genileten iyi edimlerdir. Gn boyunca etkin u her sabah dn Bir ryac bir nesneden hareket ederek dnyay yeniden kurduunda onu gsterdii zenle byl kldnda airin yaamndaki her eyin bir tohum olduuna inanrz. te size Rilke'den belirli zorluklarna karn (eldivenler ve giysiler) insan yalnlk konumuna gtren uzun bir para.
son
'

eyi yapmak, her eyi yeniden yapmak her eyaya "fazladan bir jest" katmak cilann aynasna bir kk ayna daha katmak; bunlar bize evin iimizde bydn duyumsatarak
, , ,

n kazandrdmz kadar kkenini de kazandrrz Evdeki her eyay her sabah ellerimizle yeniden yapsaydk o e ya lar her sabah yeniden bizim elimizden "ksayd" ne grkemli bir yaammz olurdu! Theo ya yazd bir mektupta Van Gogh her insann "Robinson Crusoe'ni zgn karakterinden bir eyleri korumas gerektiini" syler (s.25). Her
,
.

kiine varm oluyoruz Gnlk ev ileriyle eve zgnl

.

evresini giderek daha iyi yanstyor ve

-

bir bakma, odann

oylumunun bilincine yeniden varyordu: Ak gri, neredcy se kbik... evet, bir eyler olup bitiyormu gibi heyecan d yuyordum; dorusunu sylemek gerekirse bu, y/eys-l bir di

'

heyecan deil, insann ruhuna seslenen muazzam bir ey Yallarn ayaklarn ykayan bir imparatorun ya da manasl
uyandrd heyecan gibi bir ey. Benvenuta, o dnemi yorumlarken, Rilke nin
'

rnn bulaklarn ykayan aziz Bonaventure'n iimizdi>

"

annesinin

"

ri yapmaya zorladn aktararak metne hzn katyor .

"

daha kckken onu mobilyalarn tozunu almaya, ev ile-

olabilmek iin kendime u szleri yineliyorum:

"
.

"Aziz Robin-

Rilke'nin yazsnda yzeye vuran alma nostaljisini duyum

amamaya olanak var m? Annesine yardm etme sevincine,

yerlilerin ayaklarn ykayan bir yeryz bynn gur

runu katmasna baklrsa, bunun onda farkl akl yalarn,

ait ruhsal belgelerin birikmesine yol atn grmemeye ola-

nak var m? Bu metin bir duygular karmaasdr; saygy ve

Rilke

Benvenuta'ya

Miiziki Bir Kadna Mektuplar'da (Fr

,

nzca gerekli kyafeti -byk bir nlk ve ocuun nazik ellerini korumak iin ykanabilir set deriden kck eldivenler- kuanm bir ocuk olmaktan bile gururlu kendilerine ok iyi davranlm dinginlikleri zenle korunmu nesnelerin duyduu mutluluktan doan dostluk karsnda ii, ,

gzel siyahl, giderek daha da gzelleiyordu Bu olguyu yaayan biri, ne ok ey renir! O ii yapmak iin yalrin
,
.

ocukluumun en byk tutkusu ayn zamanda da mzikle ilk temasm olmutu; nk kk piyanomuz, tozu alnmak zere benim sorumluluuma verilmiti ve evde bu ileme kendini uysallkla teslim eden, hi sorun karmayan tek nesneydi Sorun karmak bir yana bezin gayretli hareketleri altnda birden metalik mrldanmalar karyordu ve de,
.

n yazar: "O eski tutku birden beni yeniden yakaladnda, grkemli bir yalnzlk iindeydim... unu bilmelisin ki bu,
,

hizmeti kadn yokken mobilyalar cilalad

ev. s.109)
-

afacanl, alakgnll ve eylemi bir araya getirir. Ayr ca, metnin banda o byk sz yer alr: "Grkemli bir yal nzlk iindeydim! nsann, gerek her eylemin, yapmaya
"
"

zorunlu

"

olmad her eylemin balangcnda olduu kadar

yalnz. Burada bizi eylemin kkenine gtren yine de basit ilerin uyandrd hayranlk oluyor.

ele alndnda, okumann yarar stne yaplabilecek iyi bir test gibi geliyor. Okuduklarnz hor grebilirsiniz. lginizi ektiini grerek arabilirsiniz. Bunlarn tersine, itiraf etmeseniz de ilginizi ekebilir. Son olarak size, canl, yararl,

Alntladmz bu uzun para bize, balamnn dnda

..

rahatlatc gelebilir. Bu para, odann iinde yaayan nesne-

lerin, dostluklarn bize sunan tm mobilyalar birletirerek

"

kendi odamzn bilincine varmamz salamyor mu? Bu parada ayrca, "nemsiz. itiraflar yapmay yasaklayan sansr duygusunun, yazar yiirekliliiyle alt edilmesinin

sana itiraf etmem gerekiyor- evremdeki her ey prl prl olduunda ve alma masamn muazzam siyah yzeyi...

mi afacanlk dolu bir sayg kaplyordu. Ve bugn bile -bunu

bir rnei yok mu? te yandan, nemsiz eylerin nemli olduunu grmek, okur iin ne byk bir okuma sevincidir! zellikle, yazarn bize itiraf ettii "nemsiz" any kiisel d kurmalarmzla btnlediimizde! nemsiz olan bylelikle, yazarla okuru arasnda bir ruh birliinin kurulmasna

94

M e k

/' u e I i k t s

/:'r

re

lir ren

yol aan itenlikli anlamlandrmalarn son derece duyarl bir

gstergesi haline gelir.
Ve insann

sizlii, izilen evin dumannda grdmz gibi, pencereler"

mi de olsa

ne ho!

anlarnda, eline set deriden eldiven giymeRilke'ye zg saatler yaadn syleyebilmesi

,

deki perdelerde de grrz. evresindeki aalar diktir, evi

destekliyor izlenimi brakr (a.g.e., s. 55). Franoise Min-

kovvska, yaayan bir evin gerekten

"

hareketsiz" olmadn

biliyor. Ev, zellikle, kapya ynelen hareketleri ierir. Eve giden yol, ou zaman yokutur. Bazen bizi davet eder. Ev,
X
"

her zaman hareket elerini [A'inestezik eleri ierir. Ruhbilimci Rorchach'n grlerine yatkn biri bu durumu bize,
evin K s vardr
' "

Her yaln byk imge, bir ruh durumunu ortaya koyar Ev, manzarann ortaya koyduu ruh durumundan daha ileri bir
,
.

diye aklayacaktr.

"

ruh durumu"dur

sa, bir itenlii anlatr

.

D grnmyle bile ortaya konmu ol.

hareketini en kk bir ayrntdan bile karabiliyordu. Sekiz

"
.

Byk bir ruhbilimci olan Franoise Minkovvska, evin

Ruhbilimciler

Minkowska ve onun yetitirdii kiiler ocuklarn izdii evleri incelediler Bu incelemeden bir test konusu kar labi
,

zellikle Franoise

yanda bir ocuun izdii resimde, evin kapsnda "bir

"

tokmak vardr; ieri girilir, ierde oturulur Bu basit bir yap-ev deil, bir konut-ev"dh. Kap tokmann gerek bir iunu grrz.

ald anda d kurmaya balayarak izer

avantaj da vardr nk ocuklarn ou evi, kalemi eline

,
.

lir. Evi konu alan bir testin kendiliindenlie ak

"Zaten,
,
"

levi vardr. Hareketlilik bu gstergeyle kendini ortaya koyar

"

olma

ki, ou "kat" ocuun resminde bu gstergenin unutuldude izildiine hi rastlamayz. Her trl byklk kaygsna ar basan ey, tokman kendisi deil, ilevidir. Ama ilevini yanstr. Tokman ayn zamanda kapama ilevi de ol-

Bayan BaliP: "ocuktan ev izmesini istemek

.

diyor

unu iyice not edelim ki, kap "tokma nn ev lein-

onun mutlu-

luunu iinde barndrmak istedii en derin dn ortaya koymasn istemek anlamna gelir Mutlu bir ocuksa size
izecektir." Bu ev d biimiyle gsterilecektir, ne var ki
"
.

kapal ve korunmal salam ve derinliine kk salm bir ev

,
,

bu

duunu ancak mantkl bir us ileri srebilir. Deerler evre-

izimde her zaman ocuun iindeki gc ortaya koyan birka izgi bulunur "Baz resimlerde hi kuku yok ki diyor Bayan Balif evin ii scaktr ate yanmaktadr, o kadar gl bir ate ki bu atein bacadan ktn grrz". Ev mutlu olduunda dumanlar damn stnde oynar durur. ocuk mutsuzsa, ev, onu izenin bunalmlarnn izlerini tar. Franoise Minkovvska son byk savataki Alman i, " , , , ,

ninde anahtar, amaktan ok, kapar. Kap tokma, kapamaktan ok, aar. Ve kapama hareketi, ama hareketinden

her zaman daha net, daha gl, daha sreksizdir. nsan bu

limcisi olur.

incelikleri tarta tarta, Franoise Minkovvska gibi bir ev ruhbi-

nn yapt resimlerden oluan ok etkileyici bir sergi dzenledi. Bu resimlerde en sradan alarmda rnein bir dolabn iine saklanan bir ocuk orada geirdii lnetli saatlerin stnden ok uzun zaman getikten sonra bile dar souk ve kapal evler izmektedir Franoise Minkovvska'nn szn ettii hareketsiz evler" ite bu evlerdir; bunlar katlamala,
, ,
.

galinin ktlklerini yaayan Polonyal ve Yahudi ocuklar-

"

r iinde hareketsiz kalm evlerdir: "Bu katl ve hareket-

9(1

c k m e erler. Dol a /> / a r r c A

a s c I a r

dan daha ileri gtrerek eretilemz karlatrmay sonra menin fenomenolojik bir incelemesini yapmaya hi olanak

bulunmadn greceiz. Byle bir inceleme, gsterilecek

NC BLM

EKMECELER, DOLAPLAR VE KASALAR

abaya demez. Eretilemenin fenomenolojik bir deeri yoktur. Eretileme olsa olsa,derin hakiki, gerek kkleri olmayan retilmi bir imgedir. Kalc olmayan bir deyimdir ya da kullanlm geici olmas gereken, geip giderken ylesine k iin insan

bir deyim. stnde gereinden ok dnmeme

kendini saknmaldr. Metni okuyanlarn da bunu yapmasn-

dan ekinmek gerekir. Oysa ekmece eretilemesi

Bergson-

yle dnrm: ncelikle szckler, szcklerin tm

,

Bdnda dil oku

, ,

yk bir yazar bir szc aalayc anlamda kullan

cular tarafndan ne byk bir keyifle sunulmutu! Eretilemenin tersine bir imgeye, ierdii okur varl kazandrlabilir; imge, varlk balaycsdr. Salt imgelemin kat ks z yarat s olan imge bir varl k olay , konu an varla
-

yemi

"dilim"

yanm gibi olurum

.

zg olaylardan biridir.
II

ok kullanlan szckler
ckler

gnlk dil iindeki ilevini drste yerine getirir

,

Sonra en
,

glar. Felsefe, ekmeceye konmu kantlardan holanmaz.

Bu bize
,

me olarak geer Buyurur ve yarglar hep ayn biimde yar.

yetisini yitirmez. Oysa Bergson bir ekmeceden sz ettiinde o ne aalamadr! Szck her kullanld yerde polemik bir e retile
,
-

ilevlerini yerine getirmekle iirsellik

,

en ortak gerekliklerle ilgili sz-

Bilindii gibi, ekmece eretilemesi si rnei baz teki eretilemeleri gibi, kavram
"

r giyBergson un,larhaz felsefesi' "

lerle ve kasalarla ilgili olarak kilitleme

stne yaptmz aratrmalara

gsterebilmek asndan iyi bir rnek gibi geliyor

,

imge ile eretileme arasndaki kkten

.

nin yetersizliini gstermek amacyla kulland bir eretilemedir. Kavramlar, bilgileri snflandrmaya yarayan ekmecelerdir; yaanm bilgilerin bireyselliini ortadan kaldran
olarak snflandrlm bir dncedir.

ayrm

ekmece-

giysilerdir. Her kavramn, kategoriler mobilyas iinde bir ekmecesi vardr. Kavram, bir l dncedir, nk tanm
polemik zelliini ak seik ortaya kartan baz metinler
stnde duralm. Evolution cretrice te 1907 de
' ' "

ya da iinde saklad tm gizli yerlere ilikin zel imgeler

dnmeden nce
,

nusunda byk d olan insann gizlerini iine kapatt

bu ayrm

kilit altna alma ko-

Biz imdi, Bergson felsefesinde ekmece eretilemesinin

stnde biraz duracaz

Salt imgelemden kaynaklanan

.

n imgelere ok ender rastlarz mgelerin onun kafasnda btnyle eretisel olduu grlr. Eretileme onda, anlatm zor bir izlenime somut bir beden kazandrr Eretileme kendi dnda kalan farkl ruhsal bir varlkla balantldr.
. . .

Bergson'da eretilemelerin ar bollukta olmasna kar-

bir ekemeceye yerletirme ya da bir kte geirme yetisi deildir. Ktk yoktur, ekmece de... lar so"

unlar okuyoruz (s. 5): Bellek, daha nce de kantlamaya altmz gibiX", anlar

myle imgelemden alr Eretileme ile imge arasnda

imge ise tersine varln t,

rar (Evolution creatrice, s. 52): "Varolan kategorilerim iinde bu yeni nesneye hangisi uygun d yor? Bu nesneyi, al-

Us, yeni bir nesneyle karlatnda kendine un

yapt-

maya hazr hangi ekmecenin iine koyacam? Kesimi n-

M e k P <> e likas

e k m c t* e ter. D ol a p l a r v e K asal a
kokan bir sfatla
"

99

(bu konuyu La pensee et le mouvant'da yeniden ilemitir, s

.

aresiz bir usuyu bir giysinin iine hapsetmeye yeter. 27 Mays 1911'e Oxford'da verdii ikinci konferansta
,

ceden yaplm hangi giysiyi geireceim srtna?" nk

hazr giysi

kuru usuluk" olarak niteledii felsefelere

kar kulland polemii mekanikletirmitir.

III

22) Bergson

"i

terdiini" syler"

sulluunu ortaya koyar Bergson Metafizie Giri'te (La pensee et le mouvant s.221), bilimin Kant'a "yalnzca ereve iine alnm ereveler gs.

gemiin paralarn saklayacak an kutular" imgesinin yok,

,

nsan beyninin urasnda ya da burasnda

Bu hzl anmsatmalarn amac eretilemenin, ifadenin yalnzca bir ilinei olarak dnlmesi gerektiini, dnce
olarak kabul edilmesinin

tehlikeli olacan gstermektir.

deki bir ekmeceye yerletirilmi olmadn" yeniden syler.

birok bakmdan onun felsefesini sm) belleimizdekiszcklerin "beyindeki ya da baka yer.

yazarken (1922) filozofun aklna yeniden taklr

,

Bu eretileme La pensee et le mouvant balkl denemesini

,

kurma iinEretileme yalanc bir imgedir, nk szl d dorudan bil-

de olumu ifade retici bir imgenin ierdii

gelie sahip deildir.

Bu deneme zetler. Orada (s 80,26. ba.

bulunmasyla ilgili etkinliin

vant) belirlenen kavramlar a
,

Bu incelemenin erevesine girseydi, ada bilimde, bilimsel dncenin gelimesinin gerekli kld kavramlarn
,

ne var ki, bu eretileme onun, Kant bir usunun ru mu yerine, kafasz bir ustann ruh durumunu belirlemesine nunX2 bir romaaya Henri Bosco yaramtr. Sz konusu par
'

tr, Bergsoncu eretilemeyi byk bir romanc ele ahlm duru-

nnda raslarz. Bu parada zaten filozofun eretilemesi tersi'

zofun deyimiyle "birbirinin iine girerek" (La pensee et le mou-

basit snflandrmalarla filo,

za katlaan

bir filozof iin ekmeceler eretilemesi basit bir polemik olarak kalr Ama bizi bu incelemede il gilendiren, eretileme ile imgeyi birbirinden ayrma sorunu asndan burada karm.

t kantlanabilirdiK". ada bilimlerdeki kavramlatrma konusunda bilgilenmek isteyen

ne evrilir. Burada us, ekmeceli bir mobilya deildir. Tersine, ekmeceli mobilya bir ustur. Carre-Benot mn mobilyalar arasnda yalnzca bir tek mobilya onda sevgi uyandrr; o

da mee dosya dolabdr. Bu masif mobilyann nnden her geiinde ona dostlukla bakyordu. Hi olmazsa o mobilyada her ey salamln, balln koruyordu. nsan, grd

terir. Bu eretileme -basit polemik ara- ve onu ok az deiime uratan baka baz eretilemeler Bergsoncularn, bilgi felsefelerine kar zellikle de Bergson'un acele yarglama
, ,

Oysa, bir eretilemenin ortaya kacann nceden duyumsanmas imgelemin iin iinde olmadn gs.

dnceleri yadsmak iin kullanldna sk sk rastlyoruz niversitede verilen baz dersleri dinleyecek olursak ekmece eretilemesinin ortaya kacan nceden duyumsamak bile olas
.

kazanyor. Snflandrma yapan n gznde polemik bir e re tileme olan ekmecenin temel aklamalarda basmakalp
, ,

ran bir eretileme rnei kyor. Bu durum, eitimin basitletirdii biimiyle Bergson felsefesinde daha da duyarllk

imgenin kendiliindenliini yitirdii snra va

du. Genilin grm, dokunduuna dokunmu oluyor i, ne yksekliine, ne de iinin dzenine, boluuna kar-

yordu. O mobilyada, kl krk yaran bir tinin yararlanmas landan ba ka hibir

iin nceden tasarlanm, hesaplanm o

yordu: ey yoktu. Ayrca ne sihirli bir aygtt! He ie yar kle tiril-

Hem bellek, hem de ustu. Byk bir ustalkla gere

mi kp biimli bu nesnede bulank, kac hibir ey yoktu.

eyi, oraine bir kez, yz kez, on bin kez koyduunuz! bir Bu ekmece"

da p diye bulabilirdiniz. Krk sekiz ekmece ler, iyi snflandrlm olumlu bilgilerin tmn iine alabiman, insan tininin temelidirf'."

lirdi. Bay Carre-Benot o ekmecelerde bir tr sihirli g bulunduunu dnyordu. ekmece, diyordu zaman zaRomanda bunlardan sz eden, yineleyelim, sradan bir adamdr. Ne var ki, onun konuturan dahi bir romancdr.

100

M e l> a

Poel i h a s

e !. m ecel e r

Dolap/cr re Kasalar
' '

10]

Ve romanc

ya her zaman gln bir durum kt iin

kahraman aforizmasn syler
n n
"

niyetini somutlatrr Salaka yaplan bir iin sonunda orta

.

ekmeceli mobilya ile salaklara zg dzen zih-

va kapanr. Szcklere iirsel varlklarn verdiimizde hi acele etmeyiz. Dolap szcndeki e nls ylesine
'

Henri Bosco'nun

tuz, kahve

sylemez o "yce mobilyaekmecelerini aar ve hizmeti kadnn ilerine hardal,

,

Belki de bu yzden szck, iirde hep tekil biimiyle kulla-

okunmaz

'

dr ki, hibir air bu nly tnlatmak istemez.

siyle kar karyayz Bu felsefeden dz anlamyla da deimeceli anlamyla da yararlanabiliriz Erzak biriktiren derin bilgili kiiler vardr Bu kiiler bunlarla beslenip beslenmeyeceimizi der kendi kendine, sonra grrz
. .

dnmtr Her ey bir yana burada belki de bir sahip olma felsefe.

rr. Kafasnn iinde tasarlad mobilya

bezelye ve mercimek yerletirmi olduunu g,

nlr. oul kullanldnda, en kk bir ulama ona hece

daha kazandrr. Oysa Franszcada nemli szckler, iirsel-

bir erzak dolabna

"

likleri ar basan szckler iki heceli szcklerdir. yarar. Ve gzel szce, gzel bir nesneyi adlandrmakifade et-

Arbal tnlayan szce, derinliklerin varln

mek yarar. Her mobilya airi -isterse tavan arasnda yaadolayan, mobilyasz bir air olsun-, igdsel olarak, eski kn, bir

bn i meknnn derin olduunu bilir. Dolabn i me itenlik mekn, her nne gelene almayan bir mekndr.
nn nemli bir eksiklii olduuna
su orada dzen bir egemenliktir.

IV

ruhlu biri rasgele bir ey tktrabilir. Rasgele bir mobilyann iine, rasgele bir eyi rasgele koymak, oturma ilevinde insa-

Ve szckler buyurgandr. Bir dolabn iine ancak sefil

Giz imgeleri stnde yaptmz olumlu incelemeye bir giri

olmak zere aldk. Sonra
,

ten bal olmayan d gereklikleri ieren bir eretilemeyi ele

,

hzl dnen ve itenliin gerekliine gerek,

iaret eder. Dolabn iinde, bir dzen merkezi yaar ve bu merkez, btn evi snrsz bir dzensizlikten korur. Orada dzen egemendir, daha doru
-

Dzen, yalnzca geometrik

balant yakaladk imdi, yaratc imgelemle ilgili btnyle olumlu incelemelerimize geri dnmemiz gerekiyor. ek.

gereklikten yola karak karakteriyoloji ile dorudan bir

,

Henri Bosco'nun parasyla iyi betimlenmi bir

deildir. Dzen, ailenin tarihini anmsar. Bunu bilen air

yle der
"<

Dzen. Uyum

Dolabn iinde kat kat araflar

meceler, kasalar

neklerinden yoksun kalrdk Bunlar karmak nesnelerdir nesne-zne'lerdir Bizim gibi bizimle, bizim iin itenlikleri
.

rinin ulalamaz birikimine yeniden dnm oluyoruz. Dolap ve dolap raflar masa ve masa ekmeceleri kasa ve kasann ifte duvar gizli ruhsal yaamn gerek organlardr. Bu "nesneler" ve bunlar lsnde deerlendirilmi baz baka nesneler olmasayd, i yaammzda itenlik r, ,
,

kilitler ve dolaplar izlei ile itenlik dle-

bir 'sre' kazandrr. araflarn kullanlmadan nce,

"

girer. Lavanta tek bana, araflar hiyerarisine Bergsoncu bizim

evimizde sylendii gibi, lavantay" yeterince sindirmesi gerekmez mi? Anmsayacak olsak, dingin yaam lkesine rz!

Lavantayla birlikte dolabn iine mevsimlerin tarihi de

amarlar arasndaki lavanta.

dnecek olsak, iimizde ne ok dn biriktiini gr

vardr.

szck diis dnlebilir mi? Fransz dilinin hem grkemli

,

Dolap 1armoire1 szcne titreim vermeyecek

Belleimizde dantellerin, patiskalarn, daha sert kuma landrabilstne yerletirilen muslinlerin durduu raf can

larn

tek bir
,

byk ne oylumlu bir soluk! lk hecesindeki 'a' nlsyle

,

hem senli benli bir szcdr dolap

sek, anlar sr halinde geri gelirdi: "Dolap, der Milosz, sessiz anlar ynyla azna kadar dolu(dur)X\"

Ne gzel
,

ne

alr soluk; soluun verildii hecedeyse usul usul

yava ya-

nistemiyordu. Ne var ki, imgeler, dncelerden daha bask lin-

Filozof, bellein bir anlar dolab olarak kabul edilmesini

dr. Ve Bergson yandalarnn en atelisi, sra airlie ge

102

Meknn Puelfkas

e k m c c e I e r, D o I a /> I a r r e K a s c: I a
.

103

ce, bellein bir dolap olduunu kabul ediyor u byk dizeleri yazan Peguy deil mi: Bellein raflarnda ve dolabn tapnaklarnda
,

Eski dolabn yansmas

Ne var ki

gn almaz. Bylelikle, iini dkmeyen bir ruh iin

kapan stnde deildir
- Dolabn anahtar
... . . ..

gerek dolap, gnlk bir mobilya deildir

,

Her

Nesnelere gerekli dostlukla yaklatmzda, dolap kapan iimizde bir rperti duymadan aamayz. Dolap, o kzl aacn altnda bembeyaz bir bademdir. Onu amak, bir

Ekim afann korunda

'1'
.

anahtar

Rimbaud burada bir umut ekseni belirtiyor: Kapal mobilyann iinde ne iyilikler sakldr! Dolap bu kez bir tarih-

Aatan brnde uyuyan gizleri Ve duyar gibi oluyorduk kilidin iinde Ak, derinden gelen belirsiz ve sevinli mrltyK7
, , ,

Esmer siyah kapana sk sk bakyorduk Anahtarsz! Garipti! - Ne kadar ok d lemi tik

yoktu!. Koca dolap anahtarszd

beyazlk olgusu yaamak demektir.

V
"

Kasa" hakknda bir antoloji yaplsayd, ruhbilimle ilgili bir incelemenin geni bir blmn olutururdu. inin elin-

den kan karmak b* mobilya, ok duyarl bir gizleme gerek-

ten daha fazla eyler vaat ediyor.

Breton
,

n dinginlii iinde syle syler:

Dolap amar dolu

nne serer. Dolap bilmecesine mutlu bir olanakszlk ekler Revolver aux cheveux blancs** balkl iirinde gerekstcl.

gerekdnn harikalarn tek bir szckle gzler

semesini, saklama zeksn sergiler. Burada sz konusu olan, Kaba iddedeerli bir eyi gven iinde saklamak Her deildir. kilit, hrsza ka te direnebilecek bir kilit dnlemez.

rlm bir davettir. Kilit, ruhsal bir eiktir. Merakl biri iin, i lerle sslenmi bir kasa ne byk bir meydan okumadr! -

deil midir? Alan eski bir araf ne kadar byk, ne kadar bytcdr! Ve eski rt ne kadar beyazdr; kn ay rlara

bir baka zamana ait dolabn barndan taan, katlanm bir araya istiflenmi btn iyilikleri resmetmek
,
,

peri giysisi eklemek, szle gerekletirilmi bir bezeme kvr

m biiminde

Kat kat aabileceim ay bile var iinde. Andre Breton'un dizeleriyle imge, mant kl bir zihnin hi ulamak istemeyecei ar bir noktaya varr. Ne var ki canl bir imgenin doruunda her zaman bir arlk vardr Bir
,
. -

lenmi bir kilit ne byk bir karmaklktr"! "Bambara halknda," diye yazar Denie Paulme "kilidin gbei insan, timsah, kertenkele, kaplumbaa... biiminde oyulur. Kilidi ap kapayan gcn, yaamsal bir gce, bir insann, kutsal bir hayvann gcne sahip olmas istenir. Dogonlarn kilit"
"

"

"

"

leri, iki insan figryle sslenir (atalar temsil eden

(a.g.e., s.35.)

ift)."

de kasalar eitlenmeye balar. lk gizler, ilk kutuya yerleti"

Ne var ki, hrsz, ona meydan okumaktan, gllk gstergeleriyle korkutmaktan ok, yanltmak gerekir. Bylelikle

irince, Breton'un imgesi bize ok doal geliyor. ok byk i zenginliine sahip bir varln
Anne de Tourville
,

vuran ay kadar beyaz!

D gcmz biraz harekete ge,

tatllkla yaplan ev ilerinin nesnesi olmasna armamal

byk bir
.

rilir. Bunlar kefedildiinde, merak giderilmi olur. Bu patakarmavatsz merak sahte gizlerle de beslenebilir. Ksacas klatrc bir ince marangozluk zanaat gelimitir. klik,
"

der: "Yeniden parlatmaya koyulmutu ve dolabn stnde

yoksul oduncu kadn anlatrken yle

,

uzun uzadya yorum gerektirmez sanrz. Romanclar kimi zaman bu benzeiklikten birka cmleyle sz eder. Franz

Kasa geometrisiyle giz ruhbilimi arasndaki benzei

air, dolabn stnde Ekim nn titretiini gryor:

kalbini sevinle dolduruyorduKY' Dolap odann iinde tatl tatl ldyor, yaylan bir k sayor. Bir
,

oynaan parltlar

Hellen'in, kzna armaan almak isteyen roman kahramanla"

rnda biri, ipek earp ile lake kapl kk bir Japon kutusu

arasnda duraksar. Sonunda, bana yle geliyor ki, onun ie

kapank karakterine bu kutu daha uygun

"2"

diyerek o tahta

10

M e L>. ti
.

c ikas ,

o k m t' t e /c r. D u / a /) I dr re Kasalar
. .

105

kasay seer Bu abuk geilmi ok ksa not aceleci okurun gznden kaabilir belki. Ne var ki, bu szler garip bir anlatnn merkezinde yer alr; yle ki, bu anlatda baba ile kz ayn gizi saklamaktadr Bu "ayn giz" ikisi iin de ayn yaz,
,
.

yz. Ve istek szc bizi ne kadar uzaklara gtryor! lkemin iyimser ataszn dnyorum: "Tencere yuvarlanr,

mek iin byk yazarlarn yetenei gerekmektedir Dolaysyla anlat kasa gstergesini kullanarak kapal bir ruhun
,
.

gy hazrlar. Bu itenlikli glgelerin varln okura sezdir,

kapan bulur." Kapak, tencerenin stne her zaman sk s kya oturursa, her ey yolunda gidermi gibi.
" "

kapal bir kiinin ruh durumunu ortaya karmak iin, bu ki-

ruhsalln sergileyen bir dosyaya dnr. Bylelikle, da

,

dililerinin her zaman yal kalmas istenir. Biz imdi Rilke'ye zg bir kasay okuyalm ve gizli

Rahatlkla kapanann, rahatlkla almas gerekir; yaam

bir dncenin dne dolaa kanlmaz olarak nasl kasa im

gesine ulatn grelim. Rilke
"
'

nin Liliane

'

inin geri evirdii, kabul etmedii eyleri sralamann

,
.

a yazd bir

ok, gizlerini saklama iznini babasndan st kapal biimde

zini saklad andaki olumlu sevinci iinde gzlememiz gerekir. Franz Hellens'in anlatsnda iki insan, kendilerine itiraf etmeden birbirlerine sylemeden kendileri de fark etme, ,

ukluklarnn katalogunu oluturmann suskunluklarnn tarihini yazmann yeterli olmadn grrz O kiiyi daha

so-

alan o gen kzn yapt gibi, yeni bir kasay at, yani gi-

mektupta unlar okuruz: Bu anlatlmas olanaksz deneyimle ilgili her eyin henz herkesten gizli kalmas ya da er ge ortaya kacaksa, az en sk olanlara ulamas gerekiyor. Evet, bu gizi gnn birinde aklamam gerekirse bunun,

bir 17. yzyl kasasnn salam ve etkileyici kilidinin, hani kasa kapann tmn kaplayan her trl srgden, kanca

dan, ubuktan ve kaldratan oluan, buna karn, iinde yumuaklkla dnen bir anahtarla btn bu savunma ve engel-

den "birbirini anlar" tiim kurar

.

ine kapank iki kii

ayn simgeyle ile-

leme aygtnn bir anda zld trde bir kilidin almas-

n andracan dlyorum. Ne var ki, anahtar bu ii tek bana yapmaz. Benzeri kasa kilitlerinin delii bir kk kapa" "

n ya da dilin altna saklanmtr, bunlar da ancak kasann

VI

baka yerine gizlenmi bir dmeye baslnca alr, bilirsin. Al susam, al!" diyebilmek iin, maddelemi ne ok immek iin ne byk bir gizli basn, ne kadar tatl dil gerek!

nceki blmlerden birinde bir evi okuduunu, bir oday okuduunu sylemenin bir anlam olduunu ileri srm,

ge! Rilkeci bir ruhu aabilmek, Rilkeci bir kalbi yumuatabillar ve kilitleri kim sevmez ki! Bu izlikle ilgili ruhzmleme

tk. Ayn ekilde yazarlarn kendi kasalarn bizim okuma,

Rilke hi kuku yok ki, kilitleri sevmitir. Ama anahtar-

laalm: "Bir kasa" yalnzca oluturduu geometri en ince

,

mza atklarn da ileri srebiliriz Ne var ki u konuda an.

literatr zengindir. Dolaysyla bu konuda bir dosya hazr-

aktarr. Cnhiers de (Fr. ev bir kutunun

'

kapanan bir kutuyu gzlemenin iinde uyandrd sevinci

.

ayrntsna kadar betimlenmekle verilemez. Rilke bize iyi

,

lamak zellikle kolay olurdu. Ne var ki, peinde kotuumuz amaca ulamak iin, cinsellikle ilgili simgeleri ortaya -

ye ilenmi bir metinde nasl olup da byle bir "sradanl"

braktn sorar O tatl kapanma dnn tohumunun var ln kabul edecek olursak bu kar kn stnde durma.

ra, bir yazn eletirmeni Rilke'nin, Cahiers gibi inceden ince,

-

kenar altrlmam kapann kutusunun stnde olmaktan baka bir istei yoktur herhalde." Daha son, ,

s. 266) unlar okuruz: "Salam

karacak olsaydk, itenlik dlerinin derinliini maskelemi

rnek olmazd. Gece grlen bir ryada anahtar ve kilit

olurduk. Ruhzmlemenin yararland simgeciliin tek-

dzeliini belki de bu rnekten daha iyi duyumsatacakkarbir

tlnn belirmesi ruhzmleme iin, teki gstergeler arasnda ak bir gstergedir; o kadar ak bir gsterge ki, ryay gren kiinin tarihini zetler. nsan, ryasnda anahtar ve

kilit grrse, artk itiraf edebilecei bir ey kalmaz. Ne var ki,

M c k c

Po e i kas

e k e t r I c r. I) o I a /> / a r r e /< a s a I a r
VII

107

ruhzmlemenin her yanndan iir taar iir, ryay her za.

tnde yeni bir dm oluturamaz airin yaad, uyank bir dtr) onun d dnya iinde dnyadaki nesnelerin nnde kalr. Bir nesnenin evresine bir nesnenin iine evreni yar. Kasalar aar kozmik zenginlikleri ince cidarl bir kasann iinde younlatrr Kasann iinde mcevherler ve
.

rih taslayla doyuma ulaamaz; karmak bir dmn s

,

man d kurmaya dntrr Ve iirsel d kurma

.

bir ta-

Kasalar, zellikle de btnyle sahiplendiimiz, elimizin al-

tnda tuttuumuz kk kasalar, alan nesnelerdir. Bir kasa

daki yerini alr. Ne var ki, alan bir nesnedir! yleyse bu

kapandnda, nesneler arasndaki yerine dner; d meknalan nesne, diyecektir matematiki bir filozof, yaptmz bulgunun ilk ayrmsal zelliidir. Daha sonraki blmlerartc, bilinmezdir. Dars artk bir ey ifade etmez.
itenlik boyutudur.

deerli talar varsa bu bir gemi demektir, uzun bir gemi

,

den birinde, iersinin ve darsnn diyalektiini inceleye-

airin romanlatraca kuaklar boyunca uzayp giden bir gemi. Deerli talar aktan sz edecektir kukusuz. Ama
gten de, yazgdan da. Btn bunlar, bir anahtardan ve

ceiz. Darsna bir izgi ekilmitir, orada her ey yeni,

Hat-

onun kilidinden o kadar byktr ki! Kasann iinde unutulmaz eyler vardr bizim iin unutulmaz eyler ama bunlar, hazinelerinizi sunacamz kimseler iin de unutulmaz eylerdir Orada gemi imdi ve bir
, ,
.

ta, byk bir eliki olarak, oylumun boyutlar da artk bir ey ifade etmez, nk ierde yeni bir boyut almtr; bu,
Deerlendirmesini iyi bilen, kendini itenlik deerlerinin perspektifine yerletirebilen biri iin bu boyut sonsuzlua
kadar byyebilir.

gelecek younlamtr. Ve bylelikle kasa, belleimize girmeyecek kadar eskide kalm eylerin bellei haline gelir imgelerden ruhsal durum belirlemek iin yararlanacak
.

Grkemli bir saydamlkla kaleme alnm bir para,

itenlik meknlarnn gerek bir mekn zmleme teoremini sunarak bize bunu kantlayacak.

y, yalnzca bize ait olan any bakalarna aktarmak isteme-

olursak, her byk annn -saf Bergsoncu an- kendi kk kasas iine sk skya yerlemi olduunu grrz. Saf an-

yiz. Onun pitoresk ayrntlarn veririz yalnzca. Onun asl

vurmayz. Burada sz konusu olan ie atma deildir e at.

Bu paray, yazn yaptlarn, bu yaptlardaki egemen imgelere bal olarak zmleyen bir yazardan alyoruz. Jean-Pierre Richard, bulunan bir hazine sandnn al1'J

varl bize aittir ve onu ne olursa olsun btnyle aa

.

gstergesiyle canlandryor. ncelikle, bulunan mcevherler

paha biilemez deerdedir! Sradan" mcevher olamaz. Hazineyi kafasnn iinde yaratan sarraf deil, airdir. Bu
"

masn, Edgar Allan Poe nun bir yksndeki Altn Bcek

'

ma, beceriksiz bir dinamizmdir

aka grlr

Ne var ki

dr, sk skya kapatlm bu mutlak gize hibir dinamizm ulaamaz. tenlik yaam burada Bellekle radenin bireimine ulayor. Burada var olan Demir imdedir; darya, baka,

Bu yzden de belirtileri her gizin kendi kk kasas var-

yzden

"

bilinmezlikleri ve olaslklar yklenen hazine,

yeniden varsaymlar ve dler reten dsel bir nesneye dnr, kendi derinliklerini kazar durur ve sonsuz sayda

larna kar deil her trl kar olu psikolojisinin tesine

,

baka hazinelere doru kap gider". yle grnyor ki,

yk sonuna, polisiye bir ykde rastlanabilecek o sona geldiinde, dsel zenginliinden bir ey yitirmek istemiyor. mgelem hibir zaman, "ite bu kadar" diyemez. Her zaman sylenenden daha fazla bir eyler vardr. Daha nce de
birok kez sylediimiz gibi, imgelemin yaratt imge, gerekliin dorulamasndan gemez. Ve ieriin deerlendirilmesini, ierenin deerlendiril-

numu oluyoruz Biz imgelerimize dnelim

.

geen bir iradedir. Varlmzla ilgili baz anlarn evresine, mutlak kasa gvenlii yerletirmiizdir",3 Ne var ki, bu mutlak kasa szyle biz de eretilemeli ko. .

M e k

P o e l i k t s

e k eteler. D o I a /> I a r : e K a s < hr

109

mesiyle bitiren Jean-Pierre Richard u yon formle ular:

,
"

bilir. Mobilyay aarz ve iinde bir ev kefederiz. Kasann iinde bir ev sakldr Charles Cros'un bir dzyaz iirinde
.

Byk bir akla yaratlan bir mobilya kimi / aman d kurmayla srekli deien i deerler perspektifine sahip ola.

tunun sonsuzluu bundan daha iyi ifade edilebilir mi?

Bir kasann dibine hibir zaman ulaamayz. tenlik boyu"

bu kck salonu dledikten sonra, mobilyay aar (s.90): Iklar ve ateler snyor, k, gsterili davetliler ve yal
"

aile bykleri, onurlarndan hibir ey yitirmemi olarak,

aynalarda, koridorlarda ve stunlarn arasnda giderek kay

boluyor; koltuklar, masalar ve perdeler buharlayor.
"

Ve salon bombo, sessiz ve tertemiz kalyor. Ciddi insanlar, aire, sonuta, kakma bir mobilya, hepsi bu diye" " "

luruz. Mutlu eller tarafndan yaratlm gzel nesneler,

airin, mobilya ustasnn iini srdrd harika satrlar bu.

bilir. Bu mantkl yargya yank olarak, byk ile kn,

doal olarak airin dlerinde "srdrlr"

lklar doar
"
.

d dnya ile i dnyann yer deitirdii bu oyuna katlmak

istemeyen okur da kendi hesabna: "Bir iir, hepsi bu.
nothing more
" ,
" "

Charles Cros'a

And

gre, kakma ilenmi bir mobilyann "gizinden" dsel varMobilyann gizini kefetmek iin kakma sslerin pers, ,

diyebilir.

pektiflerinin ardna geebilmek, kk ayna paralarnn

d dnyasna girebilmek iin keskin gzlere, keskin kulaklara
,

Gereklen de air burada ok genel bir ruhbilim izleini somutlatryor: Kapal bir kasann iinde, ak bir kasada olduundan ok daha fazla ey vardr. Bunlarn dorulan
daha oylumlu, daha zengin olacaktr.

mas imgeleri ldrr. mge retmek, yaamaktan her zaman

Gizliliin etkisi, saklayan varlktan, kendini saklayan varla doru sonsuzlua kadar uzanp gider. Kasa, nes neleri saklayan bir nesnedir. D kurana gelince, o da kendini kendi gizinin iinde duyumsar. Amak, almak ister. Jules Supervielle'in u dizelerini her iki anlamda da okuya-

Gerekten de imgelem tm duyularmz biler D kurmaya ak dikkat bizi anlk alglamalara hazrlar. Ve air szn
.

ok iyi bilenmi dikkate" sahip olmas gerekmitir

,

srdryor:
"

layan kck dans havalarn duydum, iine sinmi kar-

Sonunda gizli leni yakaladm mobilyann iinde n,

.

geldiini gryorsunuz; abartl perspektif verilmi beyaz

esmer ve siyah karelerin farkna varyorsunuz
, "

mak bilmeceleri yakaladm Kapaklar ayorsunuz iersinin bceklere salon gibi

" ,

maz myz

yf

evremi kabaca saran kasalarn iinde aranp duruyorum

Karanlklar alt st ederek

,5
.

"

kulaklar uykuyla tkand insanlarn dnceleri arln elle tutulur baka nesnelere verdiinde ite o zaman mobilyann salonunda garip sahneler
, ,

yaamnn balamasna neden olur (s.88). Mobilya kapand zaman incelikten yoksun kiilerin
, , "

Kapaklar kapayan air mobilyann itenliinde bir gece

Bu dnyaya ait deilmi gibi duran

Derin mi derin sandklarn iinde.

Bir hazineyi gmen, onunla birlikte kendini de gmer. Giz, bir mezardr ve az sk kiinin gizlerin mezar olduunu sylemesi bouna deildir. Her trl itenlik gizlenir. Joe Bosquet, yle der ki? Kendi kendimin gizlendii yerim ben."
,

'7

"Kim-

se benim deitiimi grmyor. yi ama beni kim gryor

Bu almada, zlerin itenlii sorununa girmek istemiV*
.
-

smalarn yer deitirmesi olarak aktarlr

poslaryla, grnleriyle tuhaf kiiler kar." Bu kez mobilyan n gecesinde nesneleri yeniden reten kapal kalm yansmalardr iersinin ve darsnn ters yz olmasn air o kadar youn yaar ki bu bize, nesnelerle yan, ,
,

yaanr; kk ayna paralarnn iinden ortaya, boylaryla

yoruz. Bundan, baka almalarmzda sz ettik Burada yapmamz gereken en azndan, insann itenlii ile madde nin itenlii peinde koan iki d arasndaki benzerliin

Ve air, ok eskide kalm kiilerin balosuyla canlanan

altn izebiliriz. ]ung, bu simyasal dlerin birbiriyle ilikisini aka ortaya koymutur (Bkz. Psychologie und Alche-

110

M ' k a

/, e I i k < s

1 1 1

mie). Baka bir deyile, gizli olann stnlk derecesi iin tek

bir yer vardr. nsann iinde sakl olanla eylerin iinde gizli olan, bu tuhaf stnlk derecesi alanna ruhbilimin stiin, ,

kr inceledii alana girildiinde ayn mekn zmlemesini temel alr. Dorusunu sylemek gerekirse her trl olumluluk, stnlk derecesini artklk derecesine drr stnlk derecesi alanna girebilmek iin olumlu olan brakp dsel olan ele almak gerekir. airlere kulak vermek gerekir.
,
.

DRDNC BLM
YUVA

Sarman dallarnda bir ku yuvas buldum Tarla yosunuyla d otundan yumuack bir yuva. (Yvan Goll, Tombeau du pere, Poetes d'aujourd'hui adl yapttan, 50, Seghers yay., s.156.)

Beyaz yuvalar, kularnz ieklenecek

Havalanacaksnz, kuty keiyollar. (Robert Ganzo, L'cevre poeticjue, Grasset yay., s.69.)

V
"

ictor Hugo, oturma ileviyle ilgili varlklar ve imgeleri ksa bir cmlede toplayverir. "Quasimodo iin," der", katedral, srasyla yumurta, yuva, ev, vatan, evren" olmutu. Hatta salyangozun kendi kabuunun biimini almas gibi, onun da katedralin biimini ald bile sylenebilirdi. Oras onun barna, kovuu, kabuuydu... Kaplumbaa kendi kabuuna nasl yapksa, o da katedrale bir bakma ylesine yapkt. O prtkl katedral onun baasyd." Horlanan bir varln, o karmak yapnn ke bucanda kendine bulduu gizli snaklarn biimini nasl acyla aldn anlatmak iin bu kadar imge yeter de artar bile. air bylelikle bizi, kulland ok sayda imgeyle, eitli snaklarn gcne duyarl klyor. Ne var ki, bol bol sralad bu imgelerin hemen ardndan bir yumuatma gstergesine ba vuruyor. "Burada, bir insanla bir yapnn bu garip,

Meknn P o e I i k a s

) r ti

kendiliinden, neredeyse etzl [consubstantiel] esneklemesini aklamak iin kullanmak zorunda oldu,

izdmsel

edilir. Ambroise Pare nin yaptndan, vlen bu yetkinliin

'

fiziksel olarak kendi stne kapanr ekilir, bzlr, saklanr, gizlenir Szck daarnn zen ginlii iinde, el etek ekmenin tm dinamiklerini veren eylemleri aratracak olsak
,
.

unlar yazyor"",: "Darda kt hava kudurup dururken atein nnde duyduum gnen, btnyle hayvans Deliindeki fare yuvasndaki tavan, ahrndaki inek de ancak benim kadar mutludur Gnen bylelikle bizi barnan ilkselliine gtrr Barnd duygusunu alglayan varlk,
,
.

arpcdr. Evinde gnen iinde yaayan

,

diye srdryor Hugo te yandan aydnlk bir evde bile gnen bilincinin barnana ekilmi hayvan kyaslamasn artrmas ok
,
.

uyarmak gereksiz"
,

umuz betileri szck anlamyla almamalar

bir rneini sunalm

""

"H

iin okurlar
,

zgdr ki, ken gsterdii ustalk ve zen ylesine hayvana lardan ve yap
bu nitelik onu tm duvarclardan, marangoz
ustalarndan daha yetkin

er hayvann kendi yuvasn yapar

ressam Vlaminck

klar; nk imdiye kadar hibir insan kendisi ve yavrular iin, o kck hayvanlarn yap t lde yetkin bir yap ortaya koyamamtr, yle ki, bu konuda yle bir atasz vardr: nsanlar her eyi yapmay becerir, ku yuvasndan baka konusu bu
'
' "
.

"

Thomson'un bir almasndan rendiimize gre, kular

yayuvalarn ou zaman derme atma, hatta batan savma bir s
par. Kartal, bir aaca yuva yapmak iin kimi zaman r dal parasn st ste yar ve bu yna her yl yeni
"

heyecan ksa srede sndrr. rne

Olgularla snrlanan bir kitab okumak, sz in Landsborougl

diye kadar barnma daeri arlkl im geler sunabildiysek ve bu imgeleri anladmzda onlar biraz olsun yaayabildiysek bize yeter de artar bile Ku yuvasna zellikle de deniz kabuuna ilikin bir sr imge bulacaz ve bunlar ilk imgeler olarak iimizin
, ,
.

yor! Biz aratrmalarmz o kadar ileri gtrmyoruz. im-

iine sinmi ekilme hareketlerini yanstan imgelere rastla rz. Her bir kasn ruhsallm ortaya koyabilseydik ruhbilime ne byk bir derinlik kazandrm olurduk! nsan kendi varlnn iinde hayvanlara zg ne ok varl barndr,

hayvanlarn hareketlerini

yanstan imgelere, kaslarmzn

-

ynlar ekler, yle ki, bu atk gnn birinde kendi arlyla yklp gider Kubilim tarihini inceleyecek olsaydk, yaznsal heyecanla bilimsel eletiri arasnda bin tane ince ay""2
"
.

dal

rm bulabilirdik. Ama

edelim ki, biz burada, olgular

zan deerler kendine, kartaln deil ama kartal yuvasnn yere dmesinin, bu olguyu bize aktaran yazara, kartala saygszlk etmi
olmann o nemsiz sevincini

ou zaman her iki ynde bopolemiini yakalam oluyoruz. nsan kendi

konumuz bu deil. Yalnzca unu not

yaatp yaatmadn sorabilir.

III

meye alacaz Daha sonra insann fiziksel bir mutluluk iinde "kendi kesine ekilmekten" ne kadar holandn gstereceiz.
.

derinliinde bizi bir ilksellie gtren imgeler olarak nitele

, ,

Doruyu sylemek gerekirse, ku yuvasna ilikin imgelerin

insanin ilgili olarak deerlendirilmesinden daha sama bir yumuak bir ey olamaz. Ku iin yuva, kukusuz scak ve kan kuu ku-

II

eri vardr. Yuvann mkemmel olmas ok salam bir igdnn belirtilerini ta

,

Ku yuvasnn cansz varlklar dnyasnda olaanst de

,

barnaktr. Bir yaam evidir: Yumurtasndan lukada tutmay srdrr. Yumurtadan kan ku iin yuva, plak derisinin stnde tyler kmadan nce, bedenini d-

ve yuva

mas istenir. Bu igd bizi byler rahatlkla, hayvanlar dnyasnn bir mucizesi kabul

bir eyi insana zg bir imgeye, insan iin bir imgeye dntrmek ne aceleciliktir! Gerekten de tam kapal bir
" "

tan kaplayan bir ty rts gibidir. Ne var ki, bu kadarck

yuva

yla, aklarn birbirine vaa

t ettikleri scack

"

"

yuva

yla,

M e k n Poel i kas

V v c

1 15

kentin bir odasnda

yapraklarn iinde kaybolmu gerek bir ku yuvas arasnda bir yaknlk kurma ya kalkacak olursak, bu imgenin glnln daha i yi duyumsarz. Ku, anmsatmaya gerek var m bilmem ak yalnzca allklarda yaar. Yuvasn daha sonra tarlalarda yaanan ak lgnl bittikten sonra yapar. Btn bunlar dleyip bundan insanlara ilikin dersler karmak isteseydik, oturup bir de ormanda yaanan akla,
,

salam gizard? Grnmez, gkyzne ak, yeryznn i var eden ince

lenme yerlerinden uzak? Ne var ki, bir imgey ayrmlar belirlemek iin o imgeye fazladan bir izlenim ekle
noktasna vardran bir sylence. Bu neaux-Lassay n, Le bestiaire dit Christ
'
-

mek gerektiinden, ite size grnmez yuva imgesini en u

dan alyoruz"":
"

balkl gzel kitabn-

sylenceyi Charbon-

Andrc Theuriet olmas

sevmez mi?,<"

latrma iin tek gzlem olarak kullanmak

gerekirdi. Bu da bizim konumuzun dnda kalyor. Tavan arasn V yuvasyla karlatrp bunu kendi yapaca kargerekir: "Dler, yksee tnemeyi Ksacas
yaznda, yuva imgesi genel olarak
"

yaanan akn diyalektiini kurmamz

iin insann

klarndan kendini saklayabilecei anlatlyordu; yle ki, da e itli renkler

Ortaan sonunda, avukuunun yuvasn
"

avukuunun, yaayan tm canllarn ba-

tayan bir otun bulunduu, insanlarn bu otu zerlerinde ta d nda grnmez hale geldiklerine hl inanlyordu.

ocukadr.
,
.

ne gtrr

meyi aklayabildiimiz anda balar O bylenme eskimez Bir yuva kefetmek bizi ocukluumuza ocukluk dnemi.

biliminin alanna girer. Felsefi fenomenoloji ku yuvalarn gsteren bir albm k artrrken iimizde uyanan ilgiyi ya da daha kesin olarak, ok eskiden bir ku yuvas kefettiimizde duyumsadmz naif bylen,
.

yuvalarn betimlemek deildir; bu grev kesin olarak ku

doada rastlanan ku

yeni bir frsat yaratyor. Sz konusu fenomenolojinin grevi

imgedir Bununla birlikte bu im ge,.kk sorunlarla uramaktan holanan fenomenoloun kefedebilecei balangca zg zel nitelikleri i erir. Bu bize, felsefi fenomenolojinin temel ileviyle ilgili bir anlamazl ortadan kaldrmak iin
, ,

Dolaysyla yaanan yuva", k noktas sakat olan bir

Ne var ki, zamanmzn dleri ii bu kadar uzaa gtrmyor, terk edilmi yuva da artk grnmezlik otu bulun"

Yvan Goll'n "d otu belki de bu ottur.

"

s, artk bir durmuyor. Bir allkta bulduumuz ku yuva imize alabilir,

ey
"

den baka bir ey deildir. Onu artk el iini grmek iin bozabiliriz. Hznl bir ekilde yeniden Bak,
bu bir batankara yuvasdr diyebilecek bilgiye sahip ol"

tarlalarn ve allklarn insan oluyorum; bir ocua,

,

"

maktan biraz gururlu.

neler eitlendii oranda, kavram basitleir. Biriken yuvalarn says arttka, imgelemimizi rahatlatm oluruz. Yaayan

Bylelikle, o eski yuva, nesneler kategorisine girer. NesOysa gerek yuva fenomenolojisini ortaya

yuvayla temasmz yitiririz.

karabilecek

olan, canl yuvadr, doada bulduumuz, bir an iin bir evyavaa kaldryorum, yumu

imizde

yavrular ve ben onlar farketmedim!

,

d krkln ne kadar-ok yaammdr. Sonbahar gelmi aalarn yapraklar seyrelmeye balamtr. ki daln atalland yerde bir ku yuvas. Demek oradaydlar; baba anne,
,

kiiler azdr Bahemdeki bir ku yuvas n ok ge ke fetmi olman n

.

yaamn kozmik yann btnyle ortaya koyduu

,

Sahip olmamz gereken ocukluk

dnemlerine

renin merkezi haline gelen -bu deyim fazla abartl saylmamaldr-, kozmik bir durumun verisi olan yuvadr, Bir dal rtalarnn stnde kulukaya

yatm olan ku orada. Umayan bir ku bu. Yalnzca biraz

rperiyor. Onu rpertmi olmaktan rperiyorum. Kulukaya yatm kuun benim bir insan olduumu, kularn gverum. Hareketsiz duruyorum.

nini yitirmi bir varlk olduumu anlamasndan korkuyo-

yuvas, o kefi yapan o kadar heyecanlandrmaz

Daha ileri yalarda bir k ormannda kefettii bo ku

.

deki korkutmu olma korkusu yava yava yatyor -ben

Kuun korkusu ve benim iim-

yle olduunu dnyorum! Daha rahat nefes almaya badolduran bir sevin var: Kular bahemde bir yuva yapt.

natl yaamn gizlenme yeridir. Grnmez olmay nasl ba,

,

Yuva ka-

lyorum. Dal brakyorum. Yarn yine gelirim.

Bugn, iimi

H)
/
,

Mc L> d n u lf ne I

iha s /
) r a

yor!

k eyler! allkta bulunan yumurta ne kadar kk olute canl bir yuva iinde oturulan bir yuva Ku yuvas
,
. .

Ertesi giin ge/.i yolunda nceki gnden daha hafif admlarla ilerleyerek geri dndmde, yuvann dibinde, pembe beyaz sekiz yumurta gryorum. Tanrm! Ne kadar da k-

de ylesine insani bir deer kazand ki, bardm:

Dokunma, dokunaym deme sakn
IV
'",, "
.

yalnlkla anmsyorum. nsan yaamnda bu gerek anl ne kadar ender!

bir eyi yeniden sylemekte kendime yinelemekte duraksyorum. Oysa bu olay daha yeni yaadm Ve belleimde kalm, yaammda canl yuva kefettiim gnleri, byk bir
,
.

uzun zaman nce sylenmiti bu. imde bu kadar eski olan

kuun evidir Bunu uzun zamandan beri bili yordum, bana

Toussenel'in "ruhsal sarsnts

"

"

birer itenlik belirtisi. Bunu daha nceki okumalarmzda

"

Lequenne'in "rpermesi

"

ar

yansttk, nk biz bir ku yuvas kefetme aknlnn tadna kitaplarda varyoruz. yleyse yaznda ku yuvalar aramay srdrelim. Yazarnn, ku yuvasnn barnma de-

erini bir ton daha ykselttii bir rnek verelim

rnei Henry-David Thoreau dan alyoruz.
'

yaam katmasn daha iyi anlyoruz Ne var ki geleneksel yaamda, yaam ormanlarda ve
.

bizim iin ne gzel bir metin bu! Balangta byle bir "sarsnt ile titreen Toussenet'nin yaamnda ve yaptlarnda, Fourier'nin uyumlu felsefesini tmyle iletirmesini kularn yaamna bir evren boyutu kazandran bilmecemsi bir
" ,

duu gibi krmz damarlar bulunan gri-pembe drt yumurta bulunan gzel bir florya yuvasyd. Onun karsnda baklarm ve bacaklarm hareketsiz brakan tarif edilmez bir zevk iinde kalakaldm Bu ruhsal sarsnt bir saatten fazla srd. O gn rastlantnn bana kendi gnl eilimimi belli ettii gn oldu",5 nsann iinde uyanan ilk ilgileri arayan
,
.

Toussenel'in yazdklarn imdi ok iyi anlyorum: "Tek bama bulduum ilk ku yuvas, kolejde kazandm ilk eviri dlnden belleime daha derin kazlm olarak kald inde zerleri bilmeceyi andran corafya haritalarnda ol.

imdi de. Bu Thoreau nun ka'

leme ald parada aa, ku iin btnyle yuvann giriini oluturur. Zaten bir yuvay barndrma onuruna sahip
olan aa, yuvann gizine de katlyor. Aa, yuva dnda da
-

ku iin bir bannaktr. Thoreau bize, aac tmyle kendine

"

mekn tutan yeilaakakan betimliyor. Bu sahiplenmeyle, bir ailenin uzun sreden beri terk ettii bir eve yeniden yerlemesi arasnda koutluk kuruyor. Komu ailelerden biri
uzun bir sre sonra bo eve dndnde, evden

"

neeli seslerin ykseldiini, ocuklarn gltn duyarm, mutfak bacasndan duman ykseldiini grrm. Kaplar ardna

kadar aktr. ocuklar holde bararak kouurlar. Yeilale kouturuyor, uraya bir pencere ayor, gagasn

dallarn labirentleri arasnda aceleyakakan da onlar gibi, takrda-

tarak oradan kp kendini baka bir yana atyor, evi hava-

landryor. Sesi bir yukarda, bir aada nlyor, ev

lyor... ve onu sahipleniyor
'

ini hazr-

diz k
"

quenne, kars Mathilde'le birlikte dolarken bir kara al kmesinin iinde bir alblbiil yuvas grr: "Mathilde,
,

yeni bir heyecan kayna olmutur

tarlalarda geen biri iin bir ku yuvas bulmak her zaman

.

'"'

"

Bitki dostu Fernand Le-

yor. Thoreau nun metninin, eretilemenin her iki ynnde

Thoreau bize, genileme halindeki yuvay ve evi betimli-

de canllk kazanmas arpc deil mi: Neeli bir ev, gl

havada kalsn
"

parman uzat, ince kp duyumsa

...

parman

bir yuvadr -yeilaakakann, yuvasn gizledii aacn on

"

salad snaa duyduu gven, bir barna sahiplenme

mi yuvann

ki kk daln oluturduu ataln ortasna

.
.

Birden bir rpermeyle sarsld

m.

kadns anlamn kefetmitim allk, gzrn-

yerletiril-

edimidir. Bu noktada, kyaslamalarn ve alegorilerin oylumunu ayoruz. Mantkl dnen bir eletirmen, aacn penceresinde beliren, balkonunda ten "ev sahibi yeilaakakann bir
"

abartma

"

olduunu ileri srecektir. Ne var

M e l>

Po et ika s

Y u a

1 19

dum."

yuva olur. Bu itiraf-any, Chateaubriand'n Memoires d'Outre-tombe'unda okuruz "O stlerden birinin iinde kendime yuva gibi bir yer yapmtm: Orada gkle yer arasnda her eyden uzak albiilblleriyle birlikte saatler geiriyor.

ki, air ruhumuz Thoreau'ya yuvaya aa boyutu kazandrarak imgeyi genletirdii iin minnet duyacaktr. Bir byk dnn aacn iine sakland andan balayarak aa bir
,

yle anlalyor ki, insan iki kez d kuruyor, iki ayr per dide d kuruyor. En yaln imge ikiye katlanyor; hem ken
si, hem de kendisinden baka bir ey. Van Gogh'un saz ku-

de-

lbeleri bol sazldr. Damn stne kabaca atlm kaln saz

lar, dar taarak duvarlar koruma istencini vurgular. Tm

atnn rts altndaki duvarlar, svanm amurdandr.

yuvas gibi oturtulmutur.

korunma nesneleri arasnda dam burada egemen bir tanktr.

Pencereler alaktr. Ocak, zemine, tarlaya oturtulmu bir ku

t rtl bir yuvadr, yuvarlak bir yuvadr. Papaz Vincelot, alkuunun yuvasn yle betimler: "alkuu, yuvasna yusyuvarlak bir top biimi verir. Bu yuvann altna, ieri su girmemesi iin kk bir delik aar. Bu delii genellikle bir in, ou zaman yuvann her yann incelemiimdir,f9.
"

bahemizde iinde bir kuun oturduu aa bizim gzmzde daha ok deer kazanr ou zaman yapGerekte
,
.

Ve alkuunun yuvas tam bir saz kulbedir, nk s

ederek kendi kendime unu sylyorum: "Benim aakakan akasya a ac mda al yor."
,

eyler karsnda yararlandm sakinleme yntemime sadk kalarak Dijon'daki evimde olduumu dlyorum ve duyduum btn seslerin doadaki sesler olduunu kabul
,

Bylece aakakan ses evrenime girmi oldu. Onu kendim iin saaltc bir imgeye dntryorum. Paris'teki evimde bir komum gecenin ge saatinde duvara ivi aktnda, o grlty "doallatryorum" Houma gitmeyen
, ,
.

bolur, ama sesini hep iitiriz Bir bahe iisidir

.

gvdesi boyunca aac kakp durur. ou kez gzden kay.

kadar gizemli ne kadar grlmez de olsa onunla senli benliyizdir Aakakan sessiz bir aa sakini deildir tt zaman deil alt zaman dnrz onu. Gagas tm
, ,
.

raklarn arasnda yemyeil giyinmi aakakan bizim iin ne

.

dal paras rter. Diinin girip kt delii bulabilmek i Van

Gogh'un kulbe-yuvasn ak seik benzerlii iinde yaadlbenin iinde bir kraln yaadn sylemek houma gi yor. te size bir imge-masal, masallar artran bir imge.
VI

Kendi kendime, o kumda, iimden aka yapmak geliyor. di-

Ev-yuva ikilisi hi de yeni deildir. Hatta biraz bilgilik tas layarak bunun, oturma ilevinin doal ortam olduunu sy-

leyebiliriz. Oraya dneriz, kuun yuvaya, kuzunun ala dn-

d gibi, oraya dnmeyi dleriz. Bu dnii gstergesi, sonsuz d kurmalarn belirtisidir, nk insann dnleri, in-

Yuva, tm dinginlik ve erin imgeleri gibi, yaln ev imgesiy.

san yaamnn byk ritmi iinde, yllar aan, tm ayrlklara kar d kurma yoluyla savaan ritimle gerekleir. Aratenlikti bilekesini yanstr

ya da ikinci imgeden birinciye geiler her zaman yalnlk

iinde olur Birok ku yuvasnn ve saz kulbenin resmini
.

le kendiliinden ilinti kurar Yuva imgesinden ev imgesine

larnda yaknlk kurulan yuva ve ev imgeleri, balln iir. Ruh, bu yaln imgelere ylesine duyarldr ki, uyumlu bir

vas resmi yaparken kulbeyi dnyor, kulbe yaparken de ku yuvasn dnyorsa ressamn baknda bir ilgi ikilemesi olduu sylenemez mi? Bu tr imge dmlerinde,
,

yapm olan Van Gogh, kardeine unlar yazar: "Saz daml kulbe bana bir alkuu yuvasn dndrd'"*. Ku yu"

Bu alanda her ey . yaln ve nazik dokunularla gerekle-

okuma araclyla en ince titreimleri bile duyar. Kavramlar

dzeyinde yaplan bir okuma snk, souk, izgisel kalr.

Bizden, imgeleri birbiri ardnca anlamamz bekler. Yuva

120

M e /., a tu

/'o eli k a s

) ir i< a

121

imgesi alanndaysa izgiler o kadar incedir ki bir airin bunlarn tadna varabilmesi bizi artr Ne var ki, yalnlk kendini unutturur ve sihirli bir denein d okunuuyla kendinde bu yalnl yenileme yetenei bulan air birden minnet duygularyla dolar Yaln bir imgenin bylesine yenileniinin bir fenomenolou titreime geirmemesine olanak var m? Bu titreme iinde Jean Caubere'in Le nid tiede balkl u
,
. .

nzca birka sayfa ayrr; ama bu sayfalar dnr, d kurar.

Ku," der Michelet, "hi aleti olmayan bir iidir. Ne sincabn eline, ne de kunduzun diine sahiptir. Onun kullan"

d tek gerek alet kendi bedenidir; malzemeleri bastrp sktran, yle ki, onlar btnyle uysallatran, birbirine kaVe rtran, ortaya kan btne ba ediren gsdr
1"
"
.

yaln iirini heyecanla okuruz. l izleinin ar bast sssz bir kitapta yer ald dikkate alndnda iir daha b,

Michelet bize, beden tarafndan yaplan evi, beden iin yaplan, fiziksel oluumu iinde bir itenlii barndran bir deniz

yk yeinlik kazanyor,"t: Ilk ve dingin yuva inde ku ten arklar, gzellikleri anmsatyor Yaln eiini
Eski evin.

kabuu gibi, ierden onun biimini alan evi anlatr. Yuvaya

d biimini dayatan, onun iidir. "erde, yuvaya dairesel

biimini veren, kuun kendi bedeninden baka bir ey deil-

dir. erde srekli dnerek, yuvann duvarn her ynde dar doru iterek o daireyi oluturmay baarr. Dii, canl bir merdane gibi dnerek yuvasn kazar. Erkek de dardan kark malzemeler, salam saplar tar. Dii, bedenini gle
"

bizi ezmez. ki imge dingin yuva ve eski ev imgesi, dler

,

Ve eik burada, insan ieri aran eiktir, grkemiyle

,

tezghnda itenliin sk kuman dokur. Ve bu imgeler olabildiince yalndr pitoresk kaygs hi tamaz. air bizi,
,
,

bastrarak btn bu malzemelerden bir kee oluturur. Ve Michelet srdrr: "Ortaya kan ev, kuun kendisidir, kendi biimi ve dolaysz abasdr; ektii acdr, diyebi-

eski eve

bamz soktuumuz o ilk mekna aran yuvay,

.

ten bir kuu, gzellikleri anmsatmakla okurunun ruhunda

bir mzik akorunun titreeceini duyumsamtr Ne var ki, evle yuvay bylesine bir yumuaklkla karlatrabilmek iin, bize mutluluk vermi o evi yitirmi olmamz gerekmez
mi? Bu sevgi arksnda bir "ne yazk ki var. Eski eve, yuvaya dner gibi dnyorsak anlar dlere dnm de"
...

lirim. Bu sonu kuun, gsyle srekli basn yapmasyla ortaya kar. O ot saplarnn herbiri, o kvrm edinmek ve srdrmek iin, binlerce ve binlerce kez onun gsyle, yreiyle, kukusuz soluu kesilerek, belki de yrei daralarak itilip sktrlmtr."

mgelerin ne akl almaz bir tersine dn bu! Burada

mektir, gemite kalan ev byk bir imgeye yitirilmi iten,

liklerin byk imgesine dnm demektir

VII

Bylelikle, deerler olgularn yer deitirmesine neden olur Bir imgeyi sevdiimiz andan balayarak o imge artk bir ol gunun kopyas olarak kalamaz. Kanatl yaamn en byk
,

dlerinden biri olan Michelet bize bunun yeni bir kanl

,

m verecek. Byle olmakla birlikte "kularn mimarisine" yal

rahmi yaratan, cenin deil mi? Her ey ierinin itkisi, itenliin fiziksel olarak baskn kmasdr. Yuva, ien, kabuunu da doru zorlayan bir meyvadr. Bu imgeler, hangi d kurmalarn derinliinden ykseliyor? Bize en yakn olan korunma dnden, bedenimize uyarlanm korunma dnden gelmiyor mu? Ev-giysi dleri, oturma ilevinin dsel yanyla ilgilenenlere hi de yakma deildir. Kendimize Michelet'nin dledii biimde 1 m yuva oluturduumuzda, Bergson'un yazlarnda sk sk l-otii gzle bakt o hazr giysilerden biri kmaz ortaya KiVi-.fl bir evimiz olur, kendi llerimize uyan, bedenimize .u oturmu bir yuvaya sahip oluruz. Romain Rolland'n hnman Colas Breugnon'a iinde gsterdii baarlardan
.

122

M e k

P o elik a s

Yit va

123

geri evirir. "stmde pot yapacakt ya da dar gelen yerlerini patlatacaktm" der"2. Bylece Michelet'nin bir araya getirdii yuva imgelerini insansal olana kadar srdrrsek bu imgelerin daha balan, , ,

dolay iinde oturduu evden daha byk daha rahat bir ev armaan edildiinde bu cvi bedenine uymayan bir giysi gibi
,

gta insansal olduunu fark ederiz. Herhangi bir kubilimcinin

,

kaleme alaca kukuludur Byle oluturulan bir yuvay

.

bir yuvann oluturulmasn Michelet'nin slubuyla

.

kiiyle kar karya buluruz. Yuva -bunu hemen anlarzgeicidir, bununla birlikte iimizde bir gvenlik dnn uyanmasna neden olur. Bu ak seik geicilik nasl oluyor da bu dn olumasn engellemiyor? Bu elikinin cevab basittir: Kendi varln yok sayan bir fenomenokig olarak d kurarz da ondan. Kuun igdsn bir tr naiflik iinde biz de yeniden yaarz. Yeil yapraklarn arasndaki yemyeil yuvayla benzemekten, onu yanslamaktan holanrz.

la dnp durduu bir uyku halinin dinamii deildir

chelet bizi,

log bu yuvay incelerken garip bir bzlmenin, etkin, srekli yinelenen bir bzlmenin dinamiklerini bulacaktr Burada sz konusu olan insann yatann iinde bir saa bir so,
.

Michelet'nin yuvas olarak adlandrmak gerekir

Onu ak seik grmzdr, ama ok iyi gizlenmi olduu-

Fenomeno-

nu syleriz. Bu hayvansal yaam merkezi, bitkisel yaamn muazzam oylumu iinde kaybolmutur. Yuva, akyan bir

yaprak demetidir. Bitkisel huzura katlmtr. Ulu aalarn

mutluluk hava s
,

iinde bir nokta haline gelmitir.

Mi-

lemeye aryor Michelet'nin bu metni bize ender rastlanacak bir belge sunuyor ne var ki, maddeye ilikin d kurmasyla bile ok deerli bir metin Maddeye ilikin imgeleri sevenler Michelet'nin bu sayfasn unutamaz nk bize kur
.

ken olan, kark malzemelerden oluan yzeylerin ince dokunularla dz ve yumuak bir yzeye dntrlmesini iz
-

barnan biimlenmesini, balangta diken di-

Aalarn lm geri pskrtt bir yuva dledim. Bylece, yuvay izlerken kendimizi dnyaya gvenmenin eiinde buluruz, bir gven itkisi duyumsarz, kozmik gvene bir ar alrz. Kuun iinde dnyaya gven duyma igds olmasayd, yuvasn yapar myd? Bu ary ii-

Bir air unlar yazyor,,3:

mizde duyuyorsak, geici bir barnak olan ku yuvasn iimizde mutlak bir smaa dntryorsak -kukusuz e-

kentler yokken nerede ve nasl barndklar merak konusu dur. Dolaysyla krlang "dzenli" bir ku deildir. Char,

biimlendirmeyi betimliyor Bu bir biimlendirmedir kuru havada ve gnein altnda kara yosunuyla ku tynn evlenmesidir. Michelet'nin yuvas keeletirmenin zaferidir. unu da sylemeden gemeyelim: Tkrk ve amurdan yapldn syledikleri krlang yuvasn seven yuva dllerinin says fazla deildir Krlanglarn evler ve
.

likili olarak, ama bir d kurma atlm iinde-, dsel evin kaynaklarna geri dnyoruz demektir. Dselliinin gc iinde kavradmz evimiz, dnya stnde bir yuvadr. Dlerimizde, balangtaki evin gvenine gerekten katlrsak, o evde doutan var olan gven iinde yaarz. Uykularmza derinlemesine ilemi bu gvenlii yaamamz iin, gvenlii douran maddesel koullar sralamamza gerek

bonneaux-Lassay bu konuda unu yazyor (a g.e.,

.

yok. Yuva, dsel ev gibi, dsel ev de yuva gibi -dlerimizin tam olarak kkenine inebilmisek
-

s.572):

"

cinlerini korkuttuunu dndklerini duydum

VIII

Vendee kyllerinin bir krlang yuvasnn kn bile gece

, "
.

dnyann dmanln tanmaz. nsann yaam, derin uykudayken balar ve

,

yuvarlardak tm yumurtalarn stne iyice kulukaya ya-

tlmtr. Dnyann dmanlnn deneyimini -dolaysyla

da korunma ve saldrganlk dlerimizi- daha sonra yaarz.

Bir yuva karsnda kurduumuz dleri biraz derinletiv cek olursak kendimizi bir sre sonra, bir tr duyarllk el\.
,

nsan varl gnenle balar. Ku yuvasn izleyen filozof, kendi varlnn dnyann dingin varl iinde yer al s
bylelikle, d kurmalarnn mutlak naifliini gnmz me

linde derin dncelere dalarak dinginlie eriir. Ryac,

124

M c k

fo e I i ka s

I2S

tafizikilerinin diline evirecek olursa unu syleyebilir: Dnya insann yuvasdr. Dnya bir yuvadr; sonsuz bir g dnyadaki varlklar bu yuvann iinde tutar Herder, L'histoire de la poesie des Hebrex balkl kitabnda (Fr. ev s.269), sonsuz byklk, ,
,
. .

teki yeryzn rten sonsuz byklkteki gkyz imgesini kullanr:

BENC BLM
KABUK

Hava, der, yuvasnn stne konmu larn stan bir gvercindir

"

yavru-

"

Bu dnceler iindeydim bu dleri kuruyordum ki,

,

Cahiers G.L.M.'in sonbahar 1954 tarihli saysnda

"

yuvay

dnyasallatran" yuvay dnyann merkezi yapan beliti savunmama yardmc olan bir yaz okudum Boris Pasternak o yazda, bir krlang igdsyle dnyay nasl kurduumuzu anlatyor -muazzam bir yuva toprakla havann, lmle yaamn ve iki farkl zamann elimizin altnda olan, kullanabileceimiz zamanla eksikliini duyduumuz, yiti,
.

I
%
*

"

rilmi zamann ym olan muazzam bir yuva""J

farkl zaman
,

Evet, iki

nk gerekten de kendi itenlik merkezimiz.

de harelenmeye balayan dinginlik dalgalarnn dnyann

snrlarna kadar varmas iin gereken sre ok uzundur
,

saran dnyann hamurunu karmay neden brakalm ki? nsann yuvas

,
.

ler ok youn. Evet duvar rmeyi, barnamzn evresini

Boris Pasternak'n krlang yuvas-dnyasndaki imge-

abuk szc ylesine net, kesin, sert bir kavram ierir ki, onu basite betimleyemeyen, buna karn sz etmek zorunda kalan air, ncelikle imgelerden yoksun kalr. Biimlerin geometrik gereklii araclyla dledii deerlere doru ka engellenmitir. Oysa biimler o kadar eitli, ou kez de o kadar yenidir ki, kabuklar dnyasn yakndan incelediimizde imgelemimiz, geree yenik der. Burada, d kuran doadr ve doa bilir. Yumuaka-

larn, kabuklarn daha kinci Zamandan beri akn geometri

insann dnyas hi bitmez. Ve imgelemimiz o ii srdrmemize yardmc olur air, bylesine byk bir

imgeye srtn dnemez; ya da daha dorusu bylesine bir

imge airine srtn dnemez Boris Pasternak da zaten yle diyor (a.g.e., s.5): "nsan dilsizdir onun yerine imge konuur,
.

derslerini izleyerek oluturduklarn anlamak iin, ammonitleri gsteren bir albme bakmak yeter. Ammonitler barnaklarn, logaritmik bir sarmaln ekseni stnde oluturuyorlard. Monod-Herzen in gzel kitabnda, yaamn ortaya koyduu geometrik biimlerin ok ak seik bir incelemesi'

ni buluruz"5

nk doann admna yalnzca imgenin ayak uydurabilecei aktr."

air tabii ki, yaamn bu estetik kategorisini kavrayabilir. I ,.tul Valery'nin Deniz Kabuklular bal altnda kaleme ildii gzel metinde geometrik anlayn parlak ifadesini buluruz. aire gre: "Bir kristal bir iek, bir kabuk, duyarl nesnelerin btnnde grlen sradan dzensizlikten iyrlr. Onlar bizim iin ayrcalkl nesnelerdir; bakmzn, vl etmeden baktmz teki btn nesnelere gre daha I"l.ylkla kavrad, buna karn zihnimize daha gizemli ge
, .

ni nesnelerdir'""'. yle anlalyor ki, byk bir Descartes'

1 2()

M e k

PoeI ika s

K a b k

127

olan aire gre deniz kabuu hayvan geometrisinin salam, dolaysyla da "ak ve seik" bir gereidir. Ortaya kan nesne, rahatlkla kavranlr niteliktedir. Gizemli kalan ey biim deil, biimlenmedir. Ne var ki, ortaya kacak biimle il,

ne youn bir gzellikle belirir ki, o evde oturmay dlemek,

kutsal bir eye yaplm saygszlk saylr.
"

gili olarak, kabuk sarmalnn saa doru mu, yoksa sola doru mu olaca konusunda yaplan o ilk seim ne yaamsal bir karardr? O ilk dnle ilgili sylenecek ne ok ey var! Aslnda yaam ileri doru yaplan bir atlmla deil, bir dnle balar. Dnerek yaplan bir yaam atlm, ne dahice gerekletirilmi bir harika, yaamla ilgili ne incelikli bir imge! Ve sola doru dnen bir kabuk hakknda ne byk dler kurulabilir! Kendi trnn dnne aykr davranan bir
,

kabuk hakknda!

Paul Valery, var olma nedenini -yalnzca maddesini koruma kaygsndan uzaklaarak- biiminin gzel ve salam geometrisiyle dorulayan biimlenmi, inceden inceye ilenmi bir nesne ideali stnde uzun uzadya durur. Buna gre, yumuakalar iin sylenecek zl sz u olmaldr: Evini kurmak iin yaamak gerekir, iinde yaamak iin evini kurmak deil. Derin dnmesinin bir baka yerinde air bir insan tarafndan inceden inceye ilenerek meydana getirilecek bir kabuun, srekli el demi bir gzelliin izlerini tayan belli sayda edimler sonucu, yalnzca d grnyle ortaya konabileceinin bilincine varr; oysa (s. 10) "yumuaka kendi kabuunu zgr klar", maddenin "iine szarak onu oluturmasna izin verir o harika rtsn byk bir gle damtr". Ve daha ilk oluumda ev btnyle ortaya kmtr. Valery, oluturucu yaamn gizini, ar ve srekli oluumun gizini ite byle yakalyor. Ne var ki, bu ar oluum gizine yaplan gnderme airin derin dnmesinin yalnzca bir aamasdr. Ortaya koyduu kitap, bir biimler mzesine giritir. Kitab Paul-A. Robert'in suluboyalar ssler. Suluboya yaplmadan nce nesne hazrlanm, enetler parlatlmtr. Bu ince parlatma, renklerin kk salmasn gzler nne serer. Bylelikle bir
, , " " , , ,

Oturma ilevinin imgelerini yaamak isteyen fenomenoloun, kendini d gzelliklerin ekiciliine kaptrmamas gerekir. Gzellik, genel olarak, itenlik dncesini dlatrr, kartrr. Fenomenoloun ayrca, saysz trlerde pullar ve kabuklar snflandrmas gereken kabukbilimciyi de uzun sre izlememesi gerekir. Kabukbilimci, farkl olana alk duyar. Fenomenolog ancak, kabukbilimci ilk grd eyler karsnda duyduu aknl itenlikle aktardnda ondan
bir eyler renebilir. O durumda bile, yuva konusunda olduu gibi, naif gz-

lemcinin ilk duyduu aknlklardan doan srekli ilgilerden yola kmak gerekir. Bu tan iinde canl bir varlk bulunabilir mi, bu ta parasnn iinde canl bir varlk yaayabilir mi? Bu aknl, insan ikinci kez yaamaz. Yaam, ilk

armalar ksa srede eskitir. te yandan, canl bir kabua

rastlayncaya kadar ne ok l kabuk grmzdr! Ne var ki, ii bo kabuk, bo yuva gibi, snma dlerine ar kartr. Bylesine yaln imgeleri izlemek, d kurmaya kukusuz incelik kazandrr. Ama sanrz ki, fenomenolog, yalnln en u noktasna varma gereksemesini duyar. Dolaysyla iinde yaam olan bir kabuk fenomenolojisi nermekte yarar olduunu dnyoruz.
III

I layrette kalmann en ak belirtisi, abartmadr. Kabuk sakini bizi hayret iinde brakyorsa imgelem, kabuun iinden yrtc varlklar, gereklikten daha artc varlklar kar..

n.kta gecikmeyecektir. rnein Jurgis Baltrusaitis in

'

Le mo-

renk istencine

renklendirme serveninin zne biz de katl

,

/r ge fnntastiqe adn verdii gzel albmn inceleyecek

"

m oluruz. Ev, gzlerimizin nnde ylesine byk ylesi

lrsak

orada antik mcevherlerin rprodksiyonlarn g

/< a I> k
.

1/ e k

/' > e l i k a s

rrz. B roprodksiyonlarda "en beklenmedik hayvanlar

,
.

yalnzca yar insan, yar balk dleri deildir. Yar l, var diri varlklardr; daha da arya kalrsa, yar ta, yar in"
"

den, sihirbazn apkasndan kar gibi kar""' Bu sihirbaz apkas karlatrmas, kendini imgelerin olutuu eksene yerletiren biri iin olduka gereksizdir. Kk aknlklar

rnein tavan ku, geyik, kpek bir deniz kabuunun iin-

san varlklardr. Burada sz konusu olan, artc d kur-

mann tersidir. nsan, tatan doar. Jung un Psyclologie mrf

'

kabullenen kii, kendini daha byk aknlklar dlemeye hazrlar. mgelem katnda kocaman bir hayvan olan filin, bir salyangoz kabuunun iinden kmas doaldr Buna karn ayn fili imgelem slubuna uygun olarak ayn kabuun iine sokmaya kalkmak ender rastlanan bir eydir Bir baka
,
.

Alchemie balkl kitabnda, 86. sayfada sz edilen figrlere yakndan bakalm: O sayfada Mel isi neleri [Ortaa efsanelerinde ad geen, iledi bir sutan dolay her cumartesi ylankadna dnme cezasna arptrlm kii. .n.l grrz; g'

ln sularndan kan romantik Melusine leri deil, simya bili-

minin simgeleri olan ve yaam ilkelerinin iinden kmas

gereken ta dlerinin grlmesini salayan

Metlisine'\ex\'

imgelemde, girme ile kmann hibir zaman bakml imgeler olmadn kantlama olana bulacaz. "Kblmde
,

grrz. Metlisine gerekten, pullu ve tas kuyruunun iin-

den kar, uzak gemii simgeleyen, hafife kvrk kuyruu,

imler iinde kapal kalr. Ne var ki, dar ktnda, yaamn o kadar acelesi vardr ki
,
.

olann, kk olann iinden kmas ilerde gstereceimiz gibi, minyatrn gl yanlarndan biridir. Bir kabuun iinden kan varlkta her ey diyalektiktir Ve dar btnyle kmad iin dar kan, ierde kalanla eliir. Varln geri kalan blm kat geometrik bi, ,
,

k bir nesnenin iinden kan dev gibi, zgr hayvanlar", diyor Baltrusaitis ve ekliyor: "Aphrodite bu koullarda doGzel olan byk olan, tohumlar iirir. Byk mutu
"X
"
.

nun iinden kar. Daha nceki varln, enerjisini iinde tamad izlenimine kaplrz. Kabuk-kuyruk, iindeki varl dar atmaz. Sz konusu olan daha ok nceki yaamn

sonraki yaam tarafndan hiletirilmesidir. Burada

yaam,

her yerde olduu gibi, kendi doruk noktasnda canldr. Ve

'

bu doruk, dinamizme sahip insan varlnn yetkin simge-

sinde yer alr. Hayvann gelimesi stne d kuran her d-

, insan dnr. Simyasal Melusine ler resminde insan bi-

imi, ince, uzun, zayf, resmi yapann ok az zenle izdii

her zaman rnein tavan yav-

bir biim iinden kar. Cansz olan, dleri uyandrmaz; ka-

kall insan bal ve tavan kulakl banda sivri bir klah olan, drt ayakl" varlklara rastlarz Kabuk iinde hayvanln kaynad bir byc kazandr "Bu grotesk figrlerde Marguerite de Beaujeu'nn Fantezileri'ni bol bol buluru/ diye srdryor Baltrusaitis Birou kabuunu stnden atm, kvrmlarn korumaktadr Kpek kurt, ku balan,
,
.

rip varlk karmlarna rastlarz; tpk Jurgis Baltrusaitis'in kitabnda rprodksiyonu verilen salyangoz gibi (s 58), "sa.

rusu ya da deve gibi belirli biimler alamaz Gravrlerde ga-

buk terk edilecek bir klftr. Ve k gleri, reme ve do-

ma gleri ylesine gldr ki, kabuun iinden, jung'un kitabnda, II. figrde grdmz gibi, iki insan birden lige Melusire'dir, yani ift bal Metlisine.
"

kar ve her ikisinin banda da birer ta vardr. Bu, doppelkpBtn bu rnekler bize, kmak eyleminin fenomer.oloji"

sini oluturmay salayacak fenomenolojik belgeleri sunuyor. Bu rnekler, kurgulanm klara ilikin olduklar

lde yaln fenomenolojik rnek oluturur. Hayvan bura-

insan balar korunmasz yumuakalarn stne dorudan

,

da, "kmak" eyleminin imgelerini oaltmak iin yalnzca

oturmutur.

"

anm d kurmalar, hayvanlara zg youn bir gelimenin emasn ortaya koyar. Groteskin ortaya kmas iin, bir gelimenin oluumunu ksaltmak yeterlidir Gerekten de kabuundan kan bir varlk zihnimizde
.

Bylece, hayvanlarla ilgili dizginlerinden bo,

bir gerekedir. nsan, imgelerle yaar. nemli her eylem gi-

bi, -den kmak eylemi de birok aratrmay gerektirir. B aratrmalarda, somut niteliklerin yannda, baz soyutlamalardaki belli belirsiz hareketlerin de bir araya getirilme-

gerekir. Bir eylemi, dilbilgisel tretmelerle, tmdengelim

kark varlk dlerinin uyanmasna neden olur Bu dln

.

Meknn

J>() <. / i k n s /
A ahu k

lerle, tmevarmlarla duyumsayamayz Eylemler de adlar gibi donp kalabilir. Eylemleri yeniden harekete yalnzca
.

imgeler geirebilir

izimcinin eylemini sunuyor. Saldrganlk biraz daha ileri gidiyor ve kabuklu kpek bir insana saldryor. Burada, imgelemin gereklii amasna neden olan ar edimin varl sz

konusu. mgelem yalnzca geometrik boyutlar deil, gleri

IV

de, hzlar da etkiliyor. Bu etki kendini yalnz genilemi bir

mekn iinde deil, hzlandrlm bir zaman iinde gsteri-

gerek olgularn ortaya koymak olsayd, bu davran kolaylkla, yaptmz gzlemlere dayandrrdk. Bununla
n n
"

de iler: Ve baml bir varlktan neler beklenmez ki! Gerekten de yumuaka kabuunun iinden yumuak olarak kar. ncelememizin konusu salyangozun "davran,
,

Kabuk i/lei konusunda imgelem kk ve byk diyalektiinin dnda zgr varlk ve baml varlk diyalektiini
, ,

yor. Sinemada, bir iein almas hzlandrldnda, yce bir sungu imgesi karsnda kaldmz izlenimine kaplrz.
Hzla, kararllkla alan iek, bize sanki bir ba sunar,

dnyann bir badr. Sinema bize, kabuundan kan bir salyangozun hzlandrlm grntsn, boynuzlarn ge doru hzla uzatan bir salyangozu gsterseydi, ne byk bir saldrya uramlk duygusu yaardk! Ne byk saldrganlk kazanrd o boynuzlar! Korku, btn merakmz dondururdu. Korku-merak btn birbirinden uzaklard.

olarak yeniden yaayabilseydik bir dnya ile ilk temasa geliteki o korku ve aknlk karmaasn harekete geirirdik. Grmek isteriz ama grmekten de korkarz. Her trl bilgi,
,

yalnzca gzlem dzeyinde bile btnsel bir naiflii yeniden canlandrabilseydik, yani yaplan ilk gzlemi gerek
birlikte
,

l bir kabuun iinden kan ok hareketli bir varln grld btn bu figrler birer iddet gstergesidir. i-

zimci, hayvan dlerini abuklatryor. inden drt ayakllarn, kularn, insanlarn kt salyangoz kabuklarn, ayn dlerin uzantsymlar gibi, ba kuyruuna bitiik ksack hayvanlarla birletirmemiz gerekiyor; izimde, arada yer alan beden unutulmu. Arada yer alan eyleri ortadan kaldrmak, bir abuklatrma idealidir. Dlenen yaam atlmn bir tr hzlandrmaya gitme, topraktan kan varln hemen bir fizyonomiye kavumasn istemek anlamna gelir. Gzel de, bu ar imgelerin apak dinamizmi nereden kaynaklanyor? Bu imgeler, gizli olan ile ortada olann diyanun iine ekilen varlk, bir "k" hazrlar. Bu, gmlen
"

de uyanm olan ilgi dalgalanmaya balar karmaa iine d, ,

nin duyarl eii ite buradadr Bu eie vardnda, iimiz.

,

er, sonra o noktaya yeniden dner. Sz konusu korku ve

aknlk karmaasn aklamak iin vereceimiz rnek ok arpc olmayacak. Salyangoz karssnda duyduumuz korku hemen yatr anr, stde durulmayan" bir korkudur
" ,
,
. .

Ne var ki

duumuzda byk genlik kazanr. Ne var k, biz burada kendimizden bir ey katmayalm; gerekten dlenmi, o dlere gre gerek olarak izilmi mcevherler ve talar stnde ka/l kalm imgelere ilikin belgeleri sunalm. Jur
,
,

gerekiik gzmzn nnde olmad durumda d kur

iin, bu incelikleri imgelemin byteci altna koyalm. Bu korku ve aknlk dalgalanmalar onlar yattracak
,

ler stnde duruyoruz stnde durulmayan eyler kimi zaman garip incelikleri gzler nne serer Ortaya karmak
.

biz bu incelememizde, stnde durulmayan ey-

lektii iinde canllk kazanyor. Gizlenen varlk, "kabuubir lnn dirilmesinden balayp uzun sre azn amam

bir insann birden konumaya balamasna varncaya kadar,

btn eretileme leklerinde geerlidir. yle grnyor ki,

gis Baltrusaitis'in kitabndaki baz sayfalar stnde biraz daha kafa yoralm Baltrusaitis bize bir kpein "kabuunun
.

incelemekte olduumuz imgenin henz merkezinde olduumuz halde, kendini kabuunun hareketsizlii iinde saklayan varlk, geici varlk patlamalarna, varlk anaforlanmalarna hazrlanmakta. En dinamik kalar, varln skk

iinden srayp" bir tavann stne atlayn gsteren bir

konumda olduu durumlarda gerekleir, tembel varln, baka bir konuma geip tembelliini srdrmek istedii,

M e /' i

/, o e I i k a s

yumuak bir tembellie gmld durumda deil elikili olarak sert yumuaka dn yaayacak olursak -yorum.

A I> k
_

drganlklarn en kararlsna sonradan yaplanna, bekleme

,

ladmz gravrler bunun ak imgelerini sunmakta-, sal.

halinde olanna varr/

ortalkta dolaan kurtlardan daha acmaszdr

Kabuklarnn iine ekilmi kurtlar

.

zillilerin gerek bir yorumunu bulacaktr. almann her yannda yar hayvan yaratklara rastlarz. Robinet'ye gre fosil-

ler, yaam paralardr, insann oluumunu hazrlayan bir

evrimin doruunda tutarl bir yaama kavuabilecek organ

taslaklardr. Buna gre insann, i yaps bakmndan bir kabuklar btn olduu ileri srlebilir. Her organ, kendine

zg biimsel nedensellie sahiptir; bu biimsel nedensellik,

Bylece

gizli olan ile ortada olann, dingin olan ile saldrgan olann yumuak olan ile sert olann diyalektiklerinin altn izmi
,

n dndmz, imgeyi, d kurmadan artan bir fazlalk olarak ele alan yntemi izleyerek, byk ile kn,

imgeler fenomenolojisinde kesin sonuca gtrd-

doann birka kabuu alp bu kabuklardan insan oluturmitir. lev, kendi biimini eski rneklere dayanarak olutu-

may yava yava rendii uzun yzyllar boyunca denenrur, ksmi yaam, kendi barnan, kabuklu hayvann kabuunu oluturduu gibi oluturur. Bu ksmi yaam, kendine biim veren bir yaamn kesin-

olduk. mgelemi bytme grevi iinde, gerekliin tesine varncaya kadar izledik Bir eyi tam olarak aabilmek iin
,
.

onu nce bytmek gerekir

,

Meknn

ne byk bir dlemleme zgrl iinde ilediini grdk. Ne var ki imgelem yalnzca imgeler dzleminde ilemez. Dnceler dzleminde de arya kama eilimindelan baz kuramlar geni d kurmalardr snrsz d kurcalardr. Kabuu yaamn biimler oluturma gcnn en
, ,
.

zamann ve glerin

liiyle [precision] yeniden yaamay bilebilseydik, biimi olan bir varln binlerce yla egemen olduunu anlayabilirdik. iinde uykuya dalm, hl yaamakta olan bir varlktr. Ka
buk, evrensel kabuklu yaamn en ak seik rneidir.
Btn bunlar Robinet eksiksiz aklar:
(a.g.e. s.17),
"

Her biim, iinde bir yaam barndrr. Fosil, gzmzde ar-

tk basit olarak yaayp lm bir varlk deil, kabuunun

-

dir. D kuran dnceler vardr Bilimsel olduuna inan.

Fosillerin, der

ak seik kant olarak kabul eden byle bir dnce-d rnei vereceiz imdi Buna gre bir biime sahip olan her ey, bir kabuk bireyoluu aamas geirmitir Yaamn ilk
,
.

yaadklarndan emin olarak; organlara ve duyulara sahip olmadklar iin bir d yaamlar yokmu gibi g-

rnseler de -ki bundan da tam olarak emin olduumu sy-

yk bir kabuk dnn oluturduunu sanyoruz

net
'

abas kabuk oluturmaktr. J.-B. Robinet'nin varlklarn geni bir evrim tablosunu sunan yaptnn odak noktasn, b,
.

bitkilerin yaamnn ok altnda, buna karlk kendi trnde ok gerek bir i yaamlar olduunu ileri srebilirim. Ay-

leyemem- en azndan kapal, uyku halindeki havyanlarn ve

Robi-

Doann insan Yapmay reten Denemeleri [Ves philosophi ques de la gradation mturefle des formes de l'etre ou les essais hla nalre qi apprend faire l'homme] (AmSterdam, 1768). Ya
t

ncelerindeki ynelimi ortaya koyar: Varln Formlarnn Doal Aatnalandrlmasna likin Felsefi Grler, ya ila
.

nin kitaplarndan birinin yalnzca bal bile onun di

rca, biimleri ne olursa olsun, kendi yaam ekonomilerini srdrmeyi salayacak trde organlara sahip olmadklarn

da syleyemem. Bu yaamn, bitkilerin, bceklerin, daha b-

yk hayvanlarn sahip olduu yaamlara doru, sonuta da insan yaamna doru yol aldn dnyorum."

Robinet'nin kitabnda bundan sonra sra, ok gzel gravrlerle btnlenen aklamalara geliyor. Bu gravrlerde,

dogmatik bir biimde biraz yukarda szn ettiimiz i

,

ptn tamamn okuma sabrn gsteren okur bu almada

Llp talar olan Litokarditleri, beynin n biimi olan Anse .

. .yen talar -daha sonra Orkisleri, Diorkisleri, Triorkisleri, l riapolitleri ve erkeklik organlarn andran Falloidleri- ka
,

litleri, eneye, ayaa, bbree, kulaa, gze, ele, kasa ben

ln organlarn andran Histerapetialar gryoruz

M ikan

I' a e / i h a

<

A 11 h b

Burada yaplan eyi yeni nesneleri bilinen nesnelerle karlatrma yoluyla adlandran dil geleneklerine yaplan
,

dnyor d kuruyor, imgelem etkin durumda

, ,

basit bir gnderme olarak grrsek

taslaklardr
,
.

yanlrz. Burada adlar

.

Litokar-

ditler, kalp kabuklardr ilerde atmaya balayacak bir kalbin

ilerde

maya alkn bir ruhzmlemeci hi etkin olamaz. Kozmik bir ruhzmleme, insana /g dnceleri bir an iin bir yana brakp Kozmosun elikileri karsnda kayglanmay bilebilen bir ruhzmleme gerekir. Ayrca, madde imgele
mine insann da katldn kabul etmekle birlikte, maddeye

ye kar kacak, 18. yy. doabilimcilerinin "imgelemlerinin

.

mik paralardan oluur Eletirel usa sahip biri bu dnce.

Robinet'nin mineralojik koleksiyonu Doann insan oluturmay rendiinde yararlanaca anato,

zg imgelerin derin oyununu daha yakndan izleyen bir

ey, kimi zaman dndan ok sert, buna karn iinden

madde ruhzmlemesi yapmak gerekir. Burada, imgeleri

incelediimiz bu ok dar alanda bizim yapmamz gereken

kurban" olduklarn ileri srecektir Ne var ki ilke olarak

,

ok

her trl eletirel tutumu kendine yasaklayan fenomenolog, szckere yklenen varlksal arlklarda hatta imgelerin
,

yumuak, ok sedefli zellik gsteren kabuun elikilerini zmektir. O parlak dzgnlk, yumuak bir varln sr

biimlerin nedenidir Yaamn biimlere neden olmas canl

.

ele verdiini grmezlikten gelemez yle ya da byle Robinet nin kafasnn iinde hep biim vardr Ona gre yaam
.

arlklarnda bile derinlemesine bir d kurmann kendini

'
.

tnmesiyle nasl ortaya kabilir? Sedefli i yzeyde dolarken d kuran parmak, insana zg, gereinden ok insana zg dlerin tesine gemez mi? En basit nesneler kimi
zaman ruhsal bakmdan karmak nesnelerdir.

biimleri biimlendirmesi ok doaldr Bir kez daha yinele.

yelim, bu tr d kurmalar iin biim, yaamn barnadr

,
,

dimizi kaptracak olsaydk, d kurmann sonu gelmezdi.

inde canl barndran talarla ilgili her trl de ken-

ik blmlerini hazrlamak iin yapt denemelerdir; erkek

.

Fosiller gibi kabuklar da Doann insan bedeninin dei-

Bu d kurmalarn hem uzun, hem de ksa olmas gariptir. Sonsuza kadar izleyebiliriz, buna karn dncemiz onlar

ran bir Vens bcei kabuunu anlatr Bir ruhzmlemeci bu anlatmn ayrnt oluturan tanmlamalarnda ve betimlemelerinde kanlmaz olarak bir cinsel saplant grecektir. Oysa kabuklar mzesinde benzeri dleri rnein Bn. Marie Bonaparte'nn Edgar Allan Poe hakknda yapt inceleme,

paralardr, kadn paralardr. Robinet bize vulvay and-

kimi zaman ksa keser. En kk bir gstergede [signc'J ka-

buk insanlar, ama kabuun insana zg olmadn hemen

anlarz. Oturma eyleminin yaam atlm kabukla ok ksa
srede sona erer. Doa, kapal yaamn gvenini ok abuk elde eder. Ne var ki, d, duvarlar salamlatnda kendi iinin sona erdiini dnmez ve bylece kabuk oluturucu

nin temel konularndan biri olan dili vulva dn bulmak-

dler, bylesine geometrik olarak bir araya gelmi molekllere yaam ve hareket verir. Onlara gre kabuk, yapsnn
dokusunda bile canldr. Bunun kantn, yaygn bir doa sylencesinde bulacaz.
VI

amamak gerekir."
,

meye ilikin blmlerin rneklerini oaltmasna bu blmlerin ne kadar nemli olduklar gz nnde bulundurulursa,
,

savunmak iin verdii cevap da olduka hotur. Basit ve kesin bir ifadeyle unu syler (a g.e. s.73): Doann dlllen"
.

Robinet'ye kulak verecek olursak Doan n insann ortaya kndan nce lgn olduunu dnrz. Ruhzmsel ve ruhsal gzlemler karsnda, dizgesini
ta zorluk ekmez
,
.

< /vit papaz Kircher, Sicilya kylarnda toz haline getiri

" ,

Robinet gibi idea-dlerini dizge haline getiren bilimsel bir dii karsnda aileye ilikin kompleksleri zp ayr
,

k balk kemiklerinin ve deniz kabuklarnn stne tuzlu su . pildiinde bu tozlarn canlanarak yeniden olumaya b.s da bu sylenceyi, I ln" ileri srer. Vallermont Papaz
""

I 'iili kllerinden yeniden doan Anka kuu sylencesine

M e hd u u

I' o c /, a s

k d b u l>
'

olgulardr. Bu imgelem olgular te yandan alar ap gelen ale,

kout olarak anar. le size bu kez de bir su ankas Vallermont Papaz her iki sylenceye de kesinlikle inanmaz. Ne var ki, biz kendimizi dler evrenine yerletirdiimize gre bu iki ankann da d rn olduunu kaydetmemiz gerekir. Bunlar imgelemin olgulardr, imgeler dnyasnn amaz
.

Bylesi bir heyecan karsnda glmseyen okurdan, Indre-et-Loire'da bulduu bir mezarn iindeki "iskeletin ayaklarndan beline kadar dizilmi yz salyangoz gren arkeoloun yaad aknl yeniden yaamasn salk veririz. Bir inanla bylesine bir temasa geli, bizi o inancn kkenine gtrr. Yitip gitmi bir simgecilik, dleri yeni"

den bir araya getirir.

gorilerle ilikilidir. Jurgis Baltrusaitis bize unu anmsatyor (a.g.e., s.57): "Karolenj dnemine kadar mezarlarn ounun
,
.

iine salyangoz kabuu konurdu- bu insann ilerde yeniden uyanaca inancnn bir alegorisiydi" Carbonneaux-Lassay
de yle der (Le bestiaire du Christ s.922):
, , "

Btnnde ele

alndnda, duyarl bir kabuk ve organizma olan deniz kabuklusu Eski'lerin gznde bedeni ve ruhu iine alan eksiksiz insan varlnn simgesiydi Eski'lerin simgebiliminde kabuk, yumuaka organizmasnn temsil ettii varln b.

tnne yaam veren ruhu kuatan bedenimizin simgesi kabul ediliyordu Bu dnceye dayanlarak kendisine can veren blmnden ayrldnda artk hareket edemeyen kabukla benzetme yaplarak ruhun da bedenden ayrldktan
.

Bylelikle srasyla sergilemek zorunda olduumuz, canl varlklarla ilgili yenilenme, dirilme, yeniden uyanma gcn ortaya koyan btn kantlar, d kurmann birletiricilii altnda toplamamz gerekir. Bu yeniden dirilme alegorilerini ve simgelerini, maddenin sahip olduu glerle ilgili dlerle birletirecek olursak, byk ryaclarn 'sularn anka kuu' dn neden bir kenara atamadn anlarz. Bireimsel d kurmada, iinde dirilmenin uyand kabuun kendisi de bir dirilme gcne sahip bir maddedir. Kabuun iindeki tozda dirilme yetene-

i varsa, toz haline gelmi kabuk kendi sarmaln yeniden

oluturma gcne neden sahip olmasn? Eletirel us tabii ki, hibir koula bal olmayan imgeleri

sonra bedenin cansz hale geldii syleniyordu "Dirilen kabuklar" hakknda kaln bir dosya hazrlanabilir'" Bu almada bizi ilgilendiren basit aratrmalar erevesinde bu uzak gelenekler stnde durmamz gerekmiyor Yaptmz aratrmalarda ortaya koymamz gereken tek ey baz nail d kurmalarda en yaln imgelerin bir gelenei nasl besle
"
.

alaya alr -bu onun ilevidir. i biraz daha ileri gtrecek olsak, bir gereki bizden bunun kantn istemeye bile kalkabilir. Burada imgeleri, her durumda olduu gibi, gereklikle karlatrarak dorulamak gerekir. Krlm, ezilmi kabuk ynlarnn karsnda o gereki bize unu sylerdi: Haydi bakalm, bunlardan bana canl bir salyangoz yap! Ne var ki, bir fenomenoloun tasarlar daha iddialdr: O, byk imge dllerinin yaadm yaamak ister. Ve madem ki, szcklerin altn iziyoruz, "/aadu yaamak" ifadesinin "gibi yaamak ifadesini atna, okurun dikkatini ekeriz. "Gibi yaamak ta, fenomenolojik bir ince ayrm eksik kalr. "Gibi yaamak bir eye yknmedir; "yaadn yaamak" ise o d kurann yerine gemek, kendisi olmak demektir. Bylelikle, salyangozun evini nasl yaptn, dnyann en yumuak yaratnn dnyann en sert kabuunu nasl oluturduunu, bu kapal yaratn iinde kn ve ilkbaha rn byk kozmik ritminin nasl yanklandn fenomenolojik olarak anlamaya kalkarsak, hibir zaman yeteri kadar d top
" "

bu konulan olanca basitliiyle olanca naifliiyle aklar. Le beslime du Christ kitabnn yazar Job'un kitabna ve vazge, ,

yebildiini kendi kendimize sormak. Charbonneaux-Lassay,

ilemez yeniden dou umuduna gnderme yaptktan sonr. (a.g.e., s.927) yle der: "Nasl oldu da yeryznn sakin
hayvan salyangoz bu ateli ve vazgeilemez umudun sim
,

"

gesi haline geldi? Bu sorunun cevab, bu hayvann, kn ge tirdii lmn yeryzn kaplad kt havalarda bzk' rek, salam kalkerden olumu bir mezar andran kabuu
nun iine kapanmas ve ilkbahar bu mezarn stnde Paskal capcanl olarak yeniden kmasdr

ya ilahileri sylemeye baladnda, zindanndan gn na

"
.

l/f/' tl II I II

/' ( ( / i k (t s I

K ( b k

ortaya kan bir sorundur O kk salyangoz tatan yaplm evinin iinde nasl byyp geliebilir? te size doal bir soru, kafamzn iinde doal olarak oluan bir soru Byle bir soruyu sormaktan holanmayz nk bizi ocukluumuz.

d oranda byyen bir ev dlendiinde kendiliinden

,

koulan bir sorun deildir Fenomenologlarn syledii gibi konunun zne dnldnde iinde oturan varln by.

layamayz. Ve bu sorun ruhsallk asndan peinde bouna

,

iine brakrm. .n.l sz eder (a.g.e., s.243). Bu nesne, der, bir lale demetine olduka benzeyen sekiz kabuktan oluur... Kabuklar oluturan madde, midye kabuklarnn maddesini andrr..., girii sttedir ve kk kapakklarla kapanr; bu
"

kapakklar birbirine gze pek ho gelmeyen biimde bitiir.

larn nasl gelitiidir."

Sz konusu olan ey, bu deniz bitkisinin nasl olutuu ve ince bir sanatla yaplm bu blmelerin iinde o kk konuk-

da sorduumuz sorulara gtrr Bu soru, szlerine unu

.

ekleyen Vallemont papaz iin cevapsz kalr: "Doada

,
"
.

in-

Birka sayfa ilerde, kabukla yuvann birbirine karmas daha net olarak gzlerimizin nne serilir. Bu kabuklar, iinden ku kan birer yuvadr (s.246).
' "

san kendini ender olarak bilgi lkesinde duyumsar. Atlan her admda en yetkin Tin'leri bile utandracak kk drecek eylere rastlanr Baka bir deyile salyangoz kabuu, ev sahibiyle birlikte byyen o ev Evrenin bir harikasdr. Ve Vallemont papaz u sonuca varr (fl g e., s 255): "Kabuklu hayvanlar tinin, stnde derin dncelere dalmasn
,

Benim anatifer bitkimin

kabuklan... iinde kularn oluup yumurtalarn krd birer ku yuvasdr.. Bu kularn kkeni olduka karanlktr ve
Fransa'da bunlara 'Klkuyruk [macrese] ad verilir."

Burada, bilim ncesi alara ilikin d kurmalarda sksoruldu-

a rastlanan, trlerin birbiriyle kartrlmasyla kar kar-

gerektiren en yce konudur".

yayz. Klkuyruklarn souk kanl hayvanlar olduuna inanlyordu. Bu kularn nasl kulukaya yattklar
"

unda da verilen karlk uydu: Doal olarak yumurtalarn

VII

ve yuavrularn slamayacaklarna gre, neden kulukaya

yatsnlar ki? Sorbonne'daki bir dinbilimciler topluluu,
"

"

di-

grmek her zaman hotur. Vallemont papaz, 18. yy'n bankasnm bir tr karmna inanr Bir ereltiotunu kl haline
.

Bir sylence dmannn bir sylencenin kurban olduunu

,

ye ekliyor Vallemont papaz, klkuyruklarn kular snfndan karlarak balklar snfna alnmasna karar verdi. De"

da ate ankasna inanmad gibi su ankasna da inanmaz; ne var ki lmden sonra dirilmeye yani ate ankas ile su an,

mek ki, bunlar oru yiyecei sayld.

getirin; klleri katksz bir suyun iinde eritin, suyu bhar, ,

madan nce yuvalarna bir gaga-ayakkla baldr. Sylencesel balant izgileri bylelikle bilimsel d kurma iinde

Klkuyruklar, bu ku-balklar, yuva-kabuklarndan ayrl-

yuva imgeleriyle kabuk imgelerinin birbirine karmasnn etkisini duyumsayabiliriz Vallemont papaz gemilerin aa aksam stnde yetien Anatifer Bitki ya da Anatifer Kabuk'tan {Denizde yzen nesnelere yapan deniz kabuklusu Sylenceye gre yaban rdekleri yumurtalarn bu kabuklularn
.

anda megul eden sorunlara daha yakn olan bir eyi,

,

drtecek daha birok rnek verilebilir"31 Ne var ki Vallemont papaznn kitabnda zihnimizi u
.

gelime tuzlar adn vermemiz gereken ey stnde dn,

latrn. Geriye ereltiotu yapra biiminde gzel kristaller kalr. Bu konuda dleri biimsel nedenselliin doymu

birikir. Yuvayla ve kabukla ilgili byk dler burada kar-

lkl anamorfoz olarak nitelendirilebilecek iki perspektif biiminde karmza kar. Yuva ve kabuk, kendileriyle ilgili
.

yaknlamalar belirlemeye yetmez. Bylesi sylenceleri ii-

tileri yanstan iki byk imgedir. Biimler burada bylesi

ni- alan dlerin ilkesi, deneyimi aar. D kuran, grlenin ve dokunulann tesinde doan inanlar alanna girmitir.

va ve kabuk birer deer olmasayd, bunlarn imgeleri bu I .ular kolaylkla, bu kadar saknmasz biretirilemezdi. D l an burada, gzleri kapal, biimlere ve renklere aldrmal.n barnma ianlaryla kar karya kalmtr. Bu barna
,

K ti h l> M e h ti I' ti r I i k ti n i

n iinde yaam younlamakta hazrlanmakta, dnme

,

uramaktadr. Yuva ve kabuk ancak tad dsel deer sayesinde birbiriyle gl biimde birleebilir "Dsel ev"e
,
.

meydana getirilmitir; buysa hayvan barndrmaktr. Ne var ki, bu yaln amac gerekletirmede o ne eitliliktir! Hepsi birer yetkinlik rneidir, kendine zg incelie ve rahatla
sahiptir.
"

ilikin bir dallanmalar btn burada kendine iki uzak kk bulmakta, bu iki kk insana zg bir dte "uzak" olan her
,

Btn bu imgeler ve dnceler ocuksu, yzeysel, da-

ey gibi birbirine karmaktadr.

nk bir hayranl ortaya koyar; ne var ki, imgelem ruhbilimi nin bunlar kaydetmesi gerekir. Kk ilgiler, byk ilgileri
hazrlar.

Bu dleri somutlatrmaktan hi holanmayz Hibir

.

somut an bunlar aklamaz Bu dleri, aktardmz metin.

lerde grdmz yeniden ortaya kma olgusu iinde ele

aldmzda kendimizi, d kurmann bellekten daha nce
,
.

olduunu dnrken yakalarz

VIII

Zaman gelir bu imgelerin en naif, en ok horlanan, en ypranm olanlar bastrlr. Kabuk-ev imgesi en ypranm imgelerden biridir. Verimli bir karmaklk kazandrmak iin ok basit, genletirebilmek iin de ok yaldr. Sylemek is-

imgesidir, bozulamaz bir imgedir. nsan imgeleminin eskiler

tediini tek bir szckle ortaya koyar. Ne var ki, bir balang

D kurmann uzaklklarnda yaptmz bu uzun aratrma gezisinden sonra, gereklie daha yakn gibi grnen imge-

lere dnelim. Bu arada kendi kendimize -bunu da parantez

eklie yakn olup olamayacan soruyoruz. ou kez betimleme yaptmz ileri srdmzde d kurarz Byle.

iinde sylemi olalm- imgelemden doan bir imgenin ger,

pazarnn bozulmaz, deimez mallarndan biridir. Gerekten de folklor, salyangoza, boynuzlarn gstersin diye sylenen kk arklarla doludur. ocuklar, bir ot sapyla dokunarak salyangozun kabuuna ekilmesini sala yarak elenir. Bu kabuuna ekilme, en beklenmedik kar latrmalarla anlatlr. Bir doabilimci yle yazar: Salyangoz, alay edilen bir gen kzn alamak iin odasna ekildii gibi, kknn iine sinsice ekilir
-

"

"'21

likle, bir yandan elendirirken bir yandan ortaya eiten bir betimleme koyduumuzu sanrz Bu yanl tarz, yazn btnyle kaplamtr Bir gen valyeyi eitme amacyla kaleme alnd ileri srlen bir 18 yzyl kitabnn yazar,
,
. .

ok ak seik imgeler -burada bunlarn bir rneini g-

ryoruz- genel dncelere dnr. Bylelikle de imgele-

mi kilitler. Grlm, anlalm, sylenmitir. Her ey kapa ldr. Bu durumda, genel dnceye yeniden yaam verebil-

'"

yass bir akl tana yapm ak bir midyeyi "betimler":

"

pleriyle ve kazklaryla bir adra benzetilebilirdi

,

"
.

nin o incecik ipleriyle kuma dokunduundan da sz edilir

Yazar ayrca ok sradan bir imgeden felsefi bir sonu da
,
.

Midye.

karr; bunu da vermeden gemeyelim: "Salyangozlar srtla nnda tadklar kk evler yaparlar" Bylelikle "salyan goz, hangi lkeye yolculuk yaparsa yapsn hep kendi evin dedir". Metinlerde yzlerce kez rastlamam olsaydk by
,
.

mek iin zel bir imgeye rastlamak gerekir. Sradanln kurban olan bu paragraf canlandrmak iin ite size bir rnek. Robinet, salyangozun "merdivenini" oluturmak iin kendi ehresinde dndn dnr. Bylelikle salyangozun evi, btnyle bir merdiven boluu saylabilir. Yumu ak hayvan her bklnde, kabuktan merdiveninin bir ba-

saman oluturur. lerlemek ve bymek iin kendi

sinde dnmekle yetiniyordu. Robinet nin
'

ekseni
-

evresinde bklr. Oysa yuvasn yapan ku, kendi evre

lk kurulabilir.

dinamik kabuk

leine sradan bir eyden sz etmezdik Burada bundan on alt yandaki bir valyenin dnmesini salamak iin sz
,

imgesi ile Michelet'nin dinamik yuva imgesi arasnda yakn-

yaplr. "Bunlarn hepsi," der yazar (s.256), "ayn amal.

edilmi. Ayrca doal evlerin yetkinliine her zaman gnderim,

142

M e k d

/, o c t L> a > /

A d I) b
#

yanarak yapt gravrde, dev bir midye kabuunun iinde

IX

on kadar insan, drt ocuk, bir kpek grrz. inde insan' '

Doann bizi artmak iin kulland ok basit bir yntem vardr: Yapt eyi byk yapmak Yaygn olarak "byk istiridye" ad verilen deniz kabuklusunda doann muaz.

lar barndran bu midye kabuunun gzel bir rprodksiyonunu, Lafon un, Hieronimus Bosch la ilgili gzel kitabnda buluruz (s.106).

rnn herbiri ise 250-300 kilo gelir; boylar da bir ile bir buuk metre arasndadr"Harikalar kitaplnn nl kitaplarndan biri olan bu kitabn yazar unlar ekler: "in'de zen...

zam bir korunma d bir korunma taknl gerekletirdiini sonuta ortaya bir korunma canavar ktn grrz. Sz konusu yumuaka yalnzca yedi kilodur; kapakla, ,

Dnya stnde bulunan ii bo nesnelerin iinde oturma dnn bu ar ileri gtrlm biimine, Bosh'un imgelemine zg grotesk sahnelerin elik ettiini grrz. Denizciler, midye kabuunun iinde yiyip ierek alem yaparlar. Kabuumuza ekildiimizde" srdrmek istediimiz dinginlik d, ressamn dehasnn belirtisi olan taknlk iste"

miyle yitirilmitir.

gin Mandarinlerin bu hayvann tek bir kabuundan olumu banyolar vardr." Bylesi bir yumuakann barnanda insan ne gevetici bir banyo yapar! Yedi kilo gelen bir hayvan
,

Ar byk d kurmalardan sonra her zaman, ilksel basitliiyle kendini ortaya koyan d kurmalara dnmek gerekir. Bir kabuun iinde barnmak iin tek bana olmak ge-

lk iindedir! Biyolojik gereklikler hakknda hibir bilgim yok. Ben yalnzca bir kitap dsym! Ne var ki, Armand Landrin'in yazdklarn okuduumda kendimi geni bir kozmik d iinde buluyorum Kendini byk istiridye kabuunun iinde banyo yaparken dleyen bir insan kozmik
,
.

bu kadar geni bir mekn igal ettiinde ne byk bir rahat-

rektiini iyi biliriz. mgeyi yaarken, yalnzl zlediimizi

biliriz.

Tek bana oturmak; byk d! Bir deniz kabuunun

olarak rahatladn duyumsamaz m? Byk istiridyenin gc kabuunun duvarlarnn b, " ,

iinde yaamak gibi en lgn, fiziksel olarak en sama bir imge, bylesi bir dn tohumunu oluturabilir. .Bu d, zayf olalm, gl olalm, yaamn bizi byk hznlere boduu durumlarda, insanlarn ve talihin hakszlklar karsnda herbirimiz kurmuuzdur. Yumuak hzn iinde,
darack odasnda, odasnn dar oluuyla rahatn bulan ve unlar syleyen Salavin buna rnektir: yi ki, u kck odam, bir deniz kabuu kadar derin ve gizli odam var! Ah, salyangozlar ne kadar mutlu olduklarn hi bilmiyor "!" Kimi zaman imge ok gizli, belli belirsizdir, ama bizi etkiler. Kendi iine kapanm varln ayrkln dile getirir.
"

yklyle ve ktlesiyle orantldr. Bir yazar, byk istiridyeyi kendi istei dnda" esnetmek iin her bir kabuuna iki at komak gerekir diyor. Bu olay gsterecek bir gravre rastlamak isterdim By,
.

'

le bir resmi kafamn iinde birok kez hayranlkla izlediim,

,

Magdeburg deneyi"ni kantlamak iin iinin havas alnm kre oluturan iki kapan her iki yanna koulmu k,
" ,
,

Anlarn

myla canlandryorum Bylelikle, temel bilimsel kltre

.

paklar ters ynde ekmekte olan atlar gsteren resim yard-

Eski ev

ilikin bu sylencesel resmin bir de biyolojik canlandrmas olurdu. Yedi kilo yumuak eti yiyebilmek iin koulmu drl
at!

Yldzla gln gidip geldii dizeleriyle ycelten bir air, ocukluk evini dlediinde
yle der:

Glgem sesli bir deniz kabuu

Ve air kendi gemiini dinliyor

insan kolaylkla daha byn dleyebilir Hieronimus Bosch'un Suda Yiize Kabuk balkl bir kompozisyonuna l
.

Ne var ki, doa yaptn istedii kadar byk yapsn,

,
.

Bedeninin glgesinden oluan kabuun iinden".

Kimi zaman da imge gcn, tm dinginlik mekn

14 i

Meknn Poc likas

.

larmn ebiirnli etkisinden alr Bylelikle bizi iine alan her

,

K i b L>

oyuk

yle yazar1

her kovuk, dingin bir kabua dnr

"7

Gaston Pue4

:
,

bir kayn ukur boluuna uzanm bir insann basit mutluluundan sz edeceim
"Bu sabah
.

derslerinin deerini belirlemek iin uzun ruhbilimsel aratr-

uzun kabuu onun stne kapanmtr. Uyumaktadr. Bir ekirdek iinden fark yoktur. Kayk, bir yatak gibi uykuyu sarar".
"
,

"Kayn

malarn yaplmas gerekir. Bu sorun bizim karmza rastlant sonucu kt. Geerken yle bir sz ediyoruz. Bu konuda

zaten kendi kendini anlatan adlara oka rastlarz: Yalnzcl-

devindiren dinginlik deerleridir

iinde en byk dinginlie kavuur Bu imgelerin hepsini

.
.

nsan, hayvan, ekirdek ii; bunlarn herbiri bir kabuun

buunu oluturmaz, bo bir kabuun iine yerleir. inde

yenge, bu adlardan biridir. Bu kabuklu hayvan, kendi ka-

yaad kabuk dar gelince, bir baka kabua geer. Terk edilmi kabuklarn iine yerleen yalnzclyenge

imgesi kimi zaman, yumurtalarn baka kularn yuvasna

brakan guguk kuunun alkanlyla bir araya getirilir. ymgelemin en basit imgelere yaam vererek canlandrd diyalektik ince ayrmlar oaltma abasnda olduumuza gre, kabuun saldrgan yann ortaya koyan baz gndermeleri de not edelim
.

le grnyor ki, doa her iki durumda da kendi ahlakna kart davranmaktan holanyor. mgelem, her trl istisna karsnda uyarlr. Serseri kuun alkanlklarna hileler, bi-

bi, tuzak-kabuklar da vardr

inde pusu kurulmu evler bulunduu gi.

ve tetikli yetKW> birer balk avlama sepetlerine dntrr. Plinius, deniz kabuklularyla ortak yaayan kk yengelerin byle beslendiklerini anlatr: "Kr olan deniz kabuklusu alarak, evresinde oynaan kk balklara gvdesini gs-

mgelem bunlar tuzak yemli

,

linmedik eyler katmaktan holanr. Sylendiine gre guguk kuu, kulukaya yatan anne kuun uzaklamasn gzleyip kendi yumurtasn brakaca yuvadaki yumurtalardan birini krarm. ki yumurta brakacaksa, iki yumurta krarm. Ku-ku" diye ten bu ku, saklanma sanatn ok iyi bilir. Saklamba oynamaya baylan bir kutur. Onu bir gren
"

var m? Canllar dnyasnn birok yarat gibi, yaratn yalnzca adn biliriz. Kzlguguk kuuyla griguguk kuunu

terir. Tehlike sezmeyen balklar kabuun iine dolar. Tetikte

bekleyen yenge o anda deniz kabuklusunu hafife srarak uyarr ve hayvan kapanarak kapaklar arasnda kalan her e-

birbirinden kim ayrt edebilir? Kzlguguk kuunun, yumur-

tadan ktktan sonraki ilk yllarda griguguk kuu olduu, bu kulardan bazlarnn "kuzeye g ettii, bazlarnn da

yi ezer; daha sonra da avn ortayla paylar,2"."

,
.

gneye g ettii, her iki gruba da ayn blgede rastlanmad, nk kularn uyduu kurala gre, yal kularla gen
midir
" ,

basit rnek daha verelim Leonardo da Vinci'nin Carnetsfsin-

tur. rnekleri fazla oaltmadan nl bir adla glenen bir

,

Hayvan ykleri yolunda daha ileri gitmeye olanak yok-

kularn ayn lkeye ok ender gittii ileri srlmemi

diyor papaz Vincelot (a.g.e., s.101). Kendini bu kadar iyi saklayabilen bir kua byk bir bakalam gc mal edilmesi, papaz. Vincelot nun deyiine gre (s.102), eski insanlarn yzyllar boyunca guguk kuu
' "
-

de unu okuruz: "Dolunay olduunda istiridye btnyle

alr; bunu gren yenge istiridyenin iine bir ta ya da dal

paras atarak kapanmasn nler ve krda otlar gibi onu

"

yer. Ve Leonardo

cisinin insafna kalr

lak dersi karr: "Gizini aa vuran az boboaz dinleyi, "

.

adet olduu zere bu sylenceden bir ah-

nun atmacaya dntn dnmeleri" artcdr. Byle

bir efsaneyi dlerken, guguk kuunun bir yumurta hrsz

Hayvanlarn yaamndan her zaman karlan ahlak

olduunu anmsarken bana yle geliyor ki, atmacaya dnen guguk kuunun yks, gnmzde deerinden ok az ey yitirmi u ataszyle zetlenebilir: "Yumurta alan,
kz gtrr".

146
.

1/e /.'

Po e likas

l< I) /.

XI

yardm dokunamayacan aklar. "Ormanlarda, dalarda

*

ve vadilerde dolaarak kendine rnek alabilecei, hnerli

sokardk. Ne var ki

Baz insanlarn zihninde baz imgelerin hi eskimeyen bir ncelii vardr Bernard Palissy bu insanlardan biridir ve kabuk imgeleri onun zihninde uzun yazgl imgelerdir. Bernard Palissy'yi maddesel imgeleminin baskn esiyle ifade edecek olsaydk doal olarak "aya yere basanlar" snfna
.

hayvanlarn elinden km hnerli evler arar

" "

Bir sr aratrmadan sonra Bernard Palissy, evini ve kalesini kendi sal"

.

gsyla yapan bir yavru salyangozu dnmeye balar. Yapy ierden ina etme d Palissy'nin kafasn aylarca me-

gul eder. Btn bo zamanlarnda okyanusun kysnda do-

dondurucu bir tuzun

"

rmlardan olutuundan Palissy'nin imgelemi salam toprak peinde-koan atele sertletirilmesi gereken te yandan
,
, , , , "

maddesel imgelemde her ey ince ayitenlikli bir tuzun etkisiyle doal bir
.

lar ve "baz kk balklarn z svlar va salglaryla mey dana getirdii ok eitli ev ve kale grdn ve hemen nbunlardan kendisine yararl bilgiler karabileceini d

dn" anlatr. "Denizlerdeki savalar ve korsanlklar"

lik oluumunun grld nesnelerdir. Bu yumuak yapkan, "salyal" varlk bylelikle kendi kabuunun tutarl sert,

sertlik kazanma olasl da bulunan bir aya yere basann imgelemi olarak deerlendirilebilir Kabuklar bu sert,

yeryzndekilerden daha fazla olduundan, en korunmayetkin bir geometri ve mimarlk salayacak biimde kurma
"
.

sz, en yumuak varlklara Tanr "kendi evlerini ylesine

hnerini balamtr ki, Hazreti Sleyman bile engin bilge"

esine bir sr gzellii kazanr. Geometrik biimlerin gzellisrlamac iin kabuk ne byk bir d kurma nesnesidir!
,

in fethi o kadar ileri dzeydedir ki kabuk, atete piirilmi,

.

liinin yapcs olur Ve katlama ilkesi o kadar gl, sertli.

liine karn byle bir eyi baaramamtr Sarmal kabuklara gelince, bunlarn bu zellii yalnzca

ine, madde gzellii de eklenmi olur Bir mleki ve bir

,

bir gzellik yaratmak iin deildir. Bunun ardnda bambak ka bir neden yatar. unu bilmelisin ki, burnu sipsivri biro bi-

Dahi bir mlekinin yapt tabaklarda, srlamayla donup kalan ne ok hayvan derisiyle kabuklarn en sertini oluturdramnda
olsak
,

balk vardr ve sz konusu kabuklu balklarn evleri dz imde ina edilmi olsayd, bu sivri burunlu balklar tarafni

mutur! Bernard Palissy'nin tutkusunu,

,

Btn bu dler arasnda biz burada en ilgin ev imgelerini aratran imgeler stnde duracaz. te bunlardan Recepte veritable"" adl almada De n ville de forteresse balkl blmde yer alan bir imge. Bu imgeyi zetlerken, anlatnn
,

ilerde greceimiz gibi neden sonsuz dler kurmasna yol atn daha iyi anlarz
onun,
,
.

kendi kabuunu salglayan en kk salyangozun

hamurla atein savamnda yeniden yaayacak

maddelerin kozmik

dan kolaylkla yenirdi; ne var ki, kapda bir dman lanarak belird inde bunlar kendini ieri eker, ieri doru burgu
-

ekilirken sarmallarn izgisini izler ve bylelikle dmanlarnn kendisine zarar vermesini

' '

deniz kabuu getirirler. "Bir purpura ve bir bksin \buxine\.

(erekten de kabuun evresinde olduka iri sivri
"

engeller". Bu arada Bernard Palissy ye Gine den gelme iki byk

"
-

Purpura daha zayf bir hayvan olduundan, Bernard Pa kir.

lar vard ve bunlar sz edilen boynuzlard; bunlarn hayva
*

lissy'nin felsefesine gre, daha iyi korunmu olmas gere knt-

yeinliine zarar vermek istemiyoruz

" ,

u dnemde ina edilmi bulunan kentler arasnda kendine rnek olarak alabilecei bir kent" bulmaktan umut kesmiti Vitruvius'un da ona toplarn kullanld bu yzylda b

Bernard Palissy savan korkun tehlikelerine" kar bir "kale kent" plan oluturmay dnr. "inde bulundu

nn kalesini koruyan baloncuklar olduunu hemen anladm".

'

Btn bu n ayrntlar vermeye zorunlu olduumuzu dndk, nk bunlar bize Bernard Palissy nin doa esim peinde olduunu gsteriyor. "Kale kentini yapmak iin
I inline rnek olarak, sz edilen purpurann
l.ha iyisini
kalesinden"

aramyor. Bylelikle bilgi sahibi olduktan sonra,

M e /.' <7

[' o e i k a s

K h h

pergelini ve cetvelini alarak plann izmeye koyulur. Kale

kentin tam orta yerinde kare bir alan olacak bu alanda yneticinin konutu bulunacaktr Bu alandan tek bir yol balar ve
,
.

Dev bir salyangoz Dadan aa inen

Ve beyaz smnn oluturduu

Dere elik ediyor ona

alan drt kez dolar; nce karenin evresini izleyerek iki

sonra bu kez sekizgen oluturarak iki kez daha dner. Kare alann evresini drt kez dnen bu yolun stndeki evlerin tm kaplar ve pencereleri ieri doru alr, y,

kez dner

ok yal, kare biimli saat kulesinden oluan

Tek bir boynuzu var Ve air ekliyor: ato, onun kabuu...

le ki evlerin srtlar srekli bir duvar oluturur Evlerin olu.

salyangoz oluturur
,

turduu en d duvar kentin duvarlarna bitierek dev bir

,
.

anlatr. Dman kalenin bir blmn ele geirse bile geri

Bernard Palissy bu doal kalenin avantajlarn uzun uzun

,

ekilme olana her zaman olacaktr. mgeye genel izgisini

veren,

ad bu kabuk-ev imgesinin yazgsn daha da befcrgin klacak. Gerekten de bu saymaca kabuk-kale yapmcs, ayn zamanda bir bahe mimardr. Yapt bahe planlarn "hcrelerle btnler. Bu "hcreler", d grnleriyle bir isti"

Bernard Palissy'nin yaptndaki baka sayfalar, onun ya-

sarmal biiminde bu geri ekilmedir. Dman topu.

ridye kabuunu andran talk barnaklardr:

'?,
,

"Sz konusu

kabuunun karsndaki "sivri burunlu" yamaclar gibi aresiz kalacaktr

.

su geri ekilmeyi izleyemeyecek ve bu sarmal kentin sokaklarn zapt edemeyecektir Dman topular sarmal deniz
,

hcrenin dna, diye yazar Bernard Palissy yzeyleri dzgnletirilmemi, kesilmemi iri kaya paralar yerletirile-

cektir, yle ki, hcre dardan bakldnda bir barna an-

drmayacaktr." Buna karlk hcrenin iini, bir kabuun ii

olan imgeleri bulur Bu basit sayfalar ruhbilimsel adan kar maktr. Bizim iinde bulunduumuz yzylda bu tr imge.

ve imgelerin ayrntlarn btn aklyla vermiyor. Palissy'nin metnini satr satr izleyen bir ruhbilimci bu metinde kant getiren imgeler uslamlayan bir imgelemin kantlar
, ,

Okura ok uzun gelebilecek bu zet karmak kantlarn

,

kadar cilal dnr: "Hcre bu biimde rldkten sonra

ii, stunlarn stnden balayp tabana kadar birka kat sr"

la kaplanacak; bu tamamlandktan sonra da ierde byk bir

ate yaklacak... yle ki, sz edilen srlar, sz edilen duvar

rgsnn stnde eriyecek ya da svlaacak... Bylece hcre, "ierden, tek bir paradan olumu izlenimi verecek...
ler".

ler artk usa vurulamaz Doal kaleler artk dnlemez

.

alannda deil basit eretilemeler alannda olduklarn bilir Trleri birbirine kartrarak Palissy nin salyangoz-kalesini basit bir eretileme olarak kabul etseydik, ne byk bir yanl yapm olurduk! Bu yalnzca byk bir beyinde yaam bir imgedir
,
'

Askerler "dikenli" savunmalar dzenlediinde artk imge

,
.

cilas ylesine prl prl olacak ki, ieri giren kertenkeleler ve teki hayvanlar, kendilerini bir aynada grr gibi grecek-

Tulalar srlamak iin evin iinde yaklan bu ate, lar kurutmak" iin yaklan atein ok tesine gtrr. Palissy belki de burada, i duvarlarnda atein amur parala"

sva-

nn damla damla sertletirdii mleki frnnn grntle-

geyi etkilediini gstermek iin, salyangozun gelierek mi

kasaba byklne eritii u iiri aktaralm"*':

kiisel olarak ilgilendiren bu canavar salyangoz stndr durma gereidir Ve bykln imgelemin basit oyunuyla, her trl im
,
.

latmz btn imgelerin bizi elendirdii bir kitapta bizi

,

Elinizde tuttuunuz kitap gibi hoa vakit geirten, kar

rini yaamaktadr. Her neyse, olaanst imgeye olaans-

t yapm biimleri. Burada, insan bir kabuun iinde otur

mak istiyor. Varln koruyacak duvarn yekpare, cilal ol masn, duyarl eti evinin duvarlarna deecekmi gibi stne kapanmasn istiyor. Bernard Palissy'nin d, oturma i-

levini dokunma dzeyinde dile getiriyor. Kabuk, btnyle

l/iksel bir itenlik dn ortaya koyuyor.

1/ e k (t II II

P o e t i l> a s

l< ahu k

1 1

bir maara grnm kazanm olacak Hnerli mimar bol bol insan emei harcayarak doal bir konut yapacak. Hcre.

znden her an yklacakm izlenimi verecek Tabii bu sarmal evin i yzeyi srlanm olacak Sarmal kabuk biiminde
"
.
.

yontu sanatn, el emeini artrmayacak ve priizlendirilmi stunlarnn her yanndan sarkan birok ikinlik y-

sz konusu hcre burulmu kamburlatrlm olacak yanlamasna birok tmsei ve oyuu ierecek, bunlar, hibir
,
,

Baskn imgeler birleme eilimi gsterir. Bernard Palissy'nin drdnc hcresi bir ev, kabuk ve maara bireimidir: ten, yle bir ustalkla rlecek ki der Palissy (a.g.e 82), ta almak iin oyulmu bir kayay andracak; nk
,
"

leri, basit biimleriyle, belki de gereinden uzak dler iin-

de sraladk. Burada, imgelemle gzlemin birbirine karmasnn bir sorun yaratt aka duyumsanyor. Biyolojik me-

knlarn deneysel incenmesi tabii ki, bizim sorunumuz deil. Bizim basite gstermek istediimiz ey, yaam barnaa kavuur kavumaz, korunma altna alnr alnmaz, rtnr rtnmez, gizlenir gi/.lenmez, imgelemin korunan bu meknda barnan varlkla ilgilenmeye balamas. mgelem korunmay, gvenliin tm ince ayrmlarnda yaar; en basit kabuklardaki yaamdan balayarak, yzeylerin basit benze",2
-

kazandrlyor Kayann iine doru ilerleyen sarmalla tedir gin edici bir derinlik kazanyor. Ne var ki kendine bir yeralt evi yapmak isteyen kimse herkeste var olan korkular kendi iinde bastrmasn bilir Bernard Palissy d kurmalarnda, yeralt dnyasnn kahramandr Kurduu dlerde maarann giriine gelen bir kpein korkudan havlamasn duymaktan zevk alyor -bunu kendisi aklyor-, bir ziyaret.

ek evinin bir yeralt evi olduu grlyor Palissy bir kayann barnda bir kayann kabuunun iinde yaamak istiyor. Sarkan kamburlarla bu kaya evine yklma karabasan
.

ve bu topraa birok aa dikildiinden konutu ok az andracak." Bylece ayan yere salam basan Palissy'nin ger" , , ,

nin doal zelliini pekitirmek iin, st toprakla rtlecek

melerindeki en duyarl gizlenmelere varncaya kadar. air Noel Arnaud'nun dledii gibi, varlk kendini benzemelerin ardna gizler Bir rengin altnda gvencede olmak, otur.

mann dinginliini doruk noktasna vardrmak, ihtiyatszlk etmek deil midir! Glge de bir barnaktr.
t

XIII

larla ilgili baz anlatlar ve ykleri artk aktarabiliriz. Tek bana kaplumbaa, yryen eve sahip bu hayvan, basit yorumlar yapmamz iin yeterlidir. Bu yorumlarn amac yal
-

Kabuklar stnde yaptmz bu incelemeden sonra, baa-

nzca, sergilediimiz tezleri yeni rneklerle aklamaktr.

ona zevk veriyor Maara-kabuk burada yalnz insan iin, kendisini basit imgelerle savunmay ve korumay bilen bir byk yalnz iin "kale kenttir" Bariyere demir kapya ge.

inin przl labirent iinde ilerlerken duyduu tedirginlik

,
.

Dolaysyla kaplumbaann evini ayr bir blmde inceleme-

mize gerek kalmayacak. Bununla birlikte, ilksel imgelerle kk elikilere den

' '

durumlar kimi zaman imgelemi canlandrdndan, talyan

notlarndan ''
,

rek yok: eri girmeye herkes korkacaktr Karanlk giriler konusunda ne ok fenomenolojik aratr...

airi Giuseppe Ungaretti nin Flandres da yapt yolculuun

ma yapmak gerekiyor!
XII

Ungaretti, air Franz Hellens'in evinde -yalnzca airler byle zenginliklere sahiptir- bir tahta oyma grr. Bu oymada "sanat, kemikli baasnn iine ekilmi bir kaplumbadurmasn canlandrr".

alnm bir paray yorumlayacaz.

aya fkeyle saldran bir kurdun, aln gideremeyip ku-

Ku yuvalaryla kabuklarla, okurun sabrn zorlamak paha sna, oturma ilevini canlandrdn dndmz imge
,

Bu satr belleimden hi kmaz ve bu konuda sonu gelmez ykler uydururum. Kurt uzaktan, ktlk ekilen bir lkeden gelir. Bir deri bir kemiktir, kpkrmz dili sarkar.

M e h ti

P <> e / i h a s

K a b k

Tam o srada bir alln ardndan kaplumbaa, tm dnya oburlarnn arad o nefis av kar. Kurt bir srayta avnn stne atlar, ne var ki, doann kendisine benzersiz bir abukluk balad kaplumbaa, ban, ayaklarn ve kuyruunu evinin iine ekmekte daha atik davranr. A kurt iin artk, yol stnde duran bir tatan baka bir ey deildir. Bu alk dramnda hangi taraf tutmalyd? Tarafsz kalmay denedim. Kurtlar sevmem. Ama bir kez olsun kaplumbaa kendini feda edemez miydi? Ve o eski tahta oyma stne uzun uzun d kuran Ungaretti, sanatnn "kurdu sevimli, kaplumbaay da iren gstermeyi baardn aka belirtir. Bu yorum stne bir fenomenolog ne ok yorum yapabilir! Gerekten de burada, yorumlanan oyma olgusuyla kar karyayz. Ruhbilimsel yorumlama tabii ki, olgular aar. Resimdeki izgilerin hibiri kaplumbaay bize iren gsteremez. Evinin iine kapanm hayvan, gizlerini sakladndan emindir. Fizyonomisiyle hibir eyi aa vurmayan bir canavar haline gelmitir. Dolaysyla fenomenolojinin, kurtla kaplumbaa masaln yeniden ele almas gerekir. Bu dram kozmik dzeyde yeniden kurgulamas, dnyadaki-alk (fenomenologlarn, dnyaya zg olgular belirtirken kullanmay sevdii bititirme izgisiyle yazarak) stne dnmesi gerekir. Daha basit ifade edersek, fenomenoloun kendini bir an iin, talaan av karsnda bo midesiyle duran kurdun yerine koymas gerekir. Byle bir oymann rprodksiyonuna sahip olsaydm onu, dnyadaki alk dramlarna katlmn perspektiflerini ve derinliklerini ortaya koyacak, bunlar farkllatracak ve lecek bir test olarak kullanrdm. Bu katlmda kark bir yann ortaya kacandan neredeyse eminim. Baz kiiler kendilerini masaln uyuturucu ilevine brakarak, ocuksu eski imgelerin oyununa katlmazlar. Kt hayvann d krklna uramas holarna gider; kovuuna ekilmi kap"

bakma genletirilmi olur. Bu durumda, imgelemin balang noktasndan yeniden yola kmas sz konusudur ki, fenomenolog bundan yararlanabilir. Durumlarn bu tersine evrilmesi, Dnya y btnyle karlarna alan fenomenologlara ok nemsiz belgelermi gibi gelebilir. Birden bire Dnya'nn iinde olduklarnn, Dnya'da olduklarnn bilin'

cine varrlar. Ne var ki, bir imgelem fenomenolou iin sorun karmaklar. O, dnyann gariplikleriyle kar karya kalr. Daha da tesi, imgelem kendi tazelii, kendine zg

etkinlii iinde, aina olan garip olana dntrr. mgelem, iirsel bir ayrnt araclyla karmza yepyeni bir dnya karr. Bundan byle ayrnt, toplu grnn nne gemi olur. Basit bir imge -yeni bir imgeyse- bir dnyann kaplarn aar. Dsel olann bin bir penceresinden bakldnda, dnya deikendir. Dolaysyla da fenomenolojinin sorununu yeniler. Kk sorunlar zerek, byk sorunlar zmeyi reniriz. Biz, yaptmz altrmalar temel bir fenomenoloji dzlemi iinde sunmak zorundayz. Ayrca insan ruhunda nemsiz saylabilecek hibir ey olmadndan
da eminiz.

lumbaa ile birlikte kurda glerler. te yandan, Ungaret-

ti'nin yorumuyla uyarlan baz baka kiiler de durumu tersine evirebilir. Kendi gelenekleri iinde uykuya dalm by le bir masaln tersine evrilmesiyle, masallatrma ilevi bir

Meknn

Poelikas

/< c / c r

}e konumayz. Kede geirdiimiz saatleri anmsadmzda, anmsadmz ey bir sessizlik, dncelerin sessizlii-

dir. yleyse bu kadar ksr bir yalnzl neden betimlemeli?

BLM VI

Ruhbilimci, zellikle de ruhzmlemeci, bu mekn zm-

KELER
"Kapatn

erisi scak

mekn! rtn cebini kangurunun!

"
.

Maurice Blanchard

(Lc temps de la poesie'de

GLM
.
.

.,

Temmuz 1948, s.32.)

leme evrimlerini ok yararsz bulur. Onlar, "kapanm" karakterleri dorudan gzler. Bir keye zorla sktrlm gibi suratn asm o kiinin kendilerine betimlenmesine gerek duymazlar. Ne var ki, biz, iinde bulunulan yerin koullarn o kadar kolayca silip atamayz. Keye ekilen her ruhta, sanrz, snma figrleri vardr. Snaklarn en ksr olan ke, incelenmeyi hak eder. Kesine ekilmek kukusuz zayf bir ifadedir. Zayf bir ifade olmas, iinde birok imgeyi barndrd, ok eski imgeleri, belki de ruhsal adan ilksel imgeleri barndrd anlamna gelir. Kimi zaman imge ne kadar yaln olursa, dler o lde byk olur. Ke ncelikle, bize varla zg deerlerin ilkini, hareketsizlii salayan bir snaktr. Varlmn gvenli, yakn yeridir. Ke bir tr yar-hcredir, yars duvar, yars kap

bir hcre. lerdeki blmlerden birinde inceleyeceimiz, ie"

dii her kk mekn imgelem iin bir yalnzlktr, yani tohum halinde bir oda tohum halinde bir evdir
,
.

bu izlenimler dorudan bir ruhsallk oluturabilir te dncelerimizin k noktas: Bir evdeki her ke bir odadaki her duvar k esi, insan n s k p bz mek iste
.

yok. Kesinlik arayan bir zihin bo dler olarak kabul etse d

leriyle ilgili itenlikleri incelemek sz konusuydu imdiyse, kac ya da dsel olmakla birlikte daha insansal kkleri olan itenlik izlenimlerine gelmek istiyoruz. Bu blmde ele alacamz izlenimleri baka balamlara oturtmaya gerek
.

aataki ku yuvas gibi havada ya da yumuakalarnki gibi tan iine gml yaamlarn simge,

dsel ya da sradan

Ybalamlara oturtulmasyla kar karyaydk. Bizim iin,

,

uvalar ve kabuklar incelerken oturma ilevinin baka

risinin ve darsnn diyalektiini aklamak iin ke"den yararlanacaz. Kesinde dinginlik iinde olma bilincinden, deyim yerindeyse, bir hareketsizlik yaylr. Bu hareketsizlik n n yaylr. Bir keye sndmzda, kendini iyice gizlenmi olarak duyumsayan bedenimizin evresinde dsel bir oda oluur. Glgeler duvar haline geliverir, bir mobilya bir engel, bir rt bir atdr. Ne var ki, btn bu imgeler gereinden ok d kurar. Hareketsizlik meknn, varln meknn oluturarak belirlemek gerekir. Bir airin yle bir dizesi vardrm:

Bulunduum yerin meknym ben

Bu dize, airin L'etal d'ebauche balkl kitabnda geer. Byk bir dizedir bu. Peki, bir kede insan kendini "en iyi" anlamda nerede duyumsar? Ma vie sans moi (Armand Robin'in Fr. evirisi) adl yaplnda Rilke yle yazar: "Birden karma, lambasyla bir oda kverdi, neredeyse iimde arpan bir oda. O anda o odann bir kesiydim, ne var ki, pencere kapaklar varlmn fark-

e, yaam yadsr, yaam kstlar yaam gizler. Ke, bu durumda Evren'in yadsnmasdr Kede kendi kendimiz
,
,
.

bileceimiz ok sayda belge bulamayz, nk bu fiziksel s kp bzlme bir yadsmaclk gstergesidir "Yaanan k"
.

Okuduumuz metinlerde bununla ilgili olarak topla ya

1/ c k

P o c / i l>

a s

A o

e I e r

na varp kapand." Kenin varln bir gz, bir hcresi ol,

sz konusudur. Bu, nce kendi stne Descartes bir

'

"

r-

duu bundan daha iyi anlatlabilir mi?

II

imdi de varln kesinden kt anda belirdii karmak

bir metni ele alalm
.

t" rtme oyunu oynayan, teknenin bir kesinde kendine dsel bir ev kuran bir varln az ya da ok karanlk cogifosudur. ocuk, belki de varlnn bir kesinde olumu younlamalara tepki olarak dar doru patlyor ve kendisinin kendisi olduunu kefediyor. Teknedeki o ke, ayn zamanda kendi varlnn da bir kesi deil mi? ocuk, denizin ortasnda koskoca bir evren olan tekneyi dolatktan sonra kendi kk evine dnmyor mu? Madem ki, kendisinin

Baudelaire stne kaleme ald kitapta Sartre

uzun yorumlanmas gereken bir cmleyi alntlar
,
"
.

uzun

Bu cmle

diye, teknenin en ucunda gizli bir kede kendine bir ev yapmt... Sartre'n stnde durduu cmle bu deil sonra gelen cmle: "Oynad oyundan sklnca teknenin arkasna doru amaszca yryordu ki birden kafasnn iinde imek gibi bir dnce akt: Bu yryen, kendisiydi..." Bu dnceleri kafamzn iinde dndrmeye balamadan nce, bunlarn Hughes'n romannda imgelenmi ocukluk olarak
,
, ,

Hughes'nnS bir romanndan alnmtr: "Emily oyun olsun

artk kendisi olduunu biliyor, evcilik oyununu srdrecek, evine, yani kendisine geri dnmeyecek mi? Varolma bilincine tabii ki, mekndan kaarak da ulalabilir; ne var ki, bura-

daki varln anlats bir meknsallk oyunuyla ilikili. Romancnn bize, varln kefedilmesine doru uzanrken kendi evinden balayp evrene kadar uzanan yolda dn tersi-

ne evrilmesini tm ayrntlaryla vermesi gerekirdi. mgelenmi bir ocukluk, romanlatrlm bir metafizik sz konusu olduuna gre, yazar her iki alann da anahtarn elinde tutuyor. Bu iki alann birbiriyle olan bantsn duyurnsuyor. Varln" oluumunu kukusuz baka biimde de ortaya koyabilirdi. Ama kendi-evinde-olu evrenden nce
"

adlandrlmas gereken eyi karladn da gzlemleyelim.

Romanlarda buna bol bol rastlarz
.

yaanmam bir ocukluk dnemine dsel naiflikte olaylar

Romanclar, imgelenmi

atfeder. Yaznsal etkinlik yoluyla bir anlatnn geri planna

,

drlen bu gerekd gemi ou zaman d kurmann

geldiine gre, o kk evin iindeki d kurmalar bize aktarlmalyd. Yazar bylelikle, varln kendi kesindeki d kurmalarn gzden karyor -belki de bastryor. Bunlar bir ocuk "oyunu" gstergesi altnda sunuyor, bylelikle de bir bakma, yaamn ciddi yannn darda olduunu
itiraf ediyor. Ne var ki, kelerdeki yaamlar hakknda, kendi stne

edimselliini perdeler; bylelikle gerek edimsellii iinde

verilecek olsa
,

bilecek bir d kurma engellenmi olur

fenomenolojik deeri btnyle ortaya ka.

Ne var ki oitnak ve
,

yazmak aralarnda yaknlk kurulmas zor olgulardr. Bununla birlikte bu metin Sartre'n bize aktard biimiyle deerli nk mekn zmleme asndan, yani meknla ilgili terimler darsnn ve ierisinin deneyimleriyle
, ,

kapanm bir dyle bir kede kendi stne kapanm

evren hakknda airler bize daha fazlasn syler. Bu d

ilgili terimler asndan ruhzmclerin "iednk" ve

, "

dadnk" szckleriyle ifade ettikleri farkl iki yn gz,

,

kurmaya tm edimselliini kazandrmakta duraksamazlar.

III

lerimizin nne seriyor: Bu ikilik romancnn yaamdan nce, tutkulardan nce ikiliktir. Anlatda
"

daha varolu emasnn iinde rastlad-

akan dnce, varl kendiliinden kavryor, onu "kendisinden karken yakalyor. Burada bize, kendi stne kapanan varln cogitosu verilmeksizin sunulan bir k cogitosu

ocuun kafasnn iinde imek gibi

air Milosz'un L'amoureuse. initiation balkl romannn (s.201), kinik itenlie sahip ba kahraman hibir eyi unut maz. Sz konusu olan, genlik anlar deildir. Romanda he

M c k d

/' <tc / / h a s

A d \('/c

ey, yaanm bir edimsellik gstergesiyle verilir. Ve romann kahramannn kendi saraynda grkemli bir yaam srd saraynda belirli keleri sk sk ekildii keleri var,

ninden, bir delikten kaar gibi kap gidiyor. Belki masmavi

dr. Kadn dostunun uzakta olduu zamanlarda "iine bzld(n), mineyle mee dolap arasndaki o karanlk ke gibi. Sadakatsiz dostunu geni saraynn iinde deil, fkesini bastrabilecei somurtuk bekleyiler kesinde bekli"

gklerde aklnda, romandaki ocuk rnei, kendisinin kendisi olduu imek gibi akyor! Birden bire. umaya balayan bu kck kabuk karsnda insan nasl d kurmaz?

la insan yaam arasnda gidip gelmeler oalyor. Yazarn

kinik ds unlar sylyor (s. 242): Burada, dolapla mine arasndaki kede
"

Ve Milosz'un kaleme ald sayfalarda, hayvan yaamy-

grkemli saatler geirdin, ey koca budala!" ki ynl bir snak deil mi bu? D hznl olmaktan, yalnz bana kalmaktan ve beklemekten mutluluk duyuyor O kede ya,
.

Kn, demenin sert ve souk mermeri stnde gzlerin tavann sahte gkyzne dalp gitmi elinde sayfalar almam bir kitap o kede hzn ve bekleyile geen ne
yor.
"

skntna iyi geyecek binbir ila,

zihnini sonsuzlua kadar megul edecek ycelikte sonsuz

eyler buluyorsun: yzyl nce akp giden dakikalarn

kf kokular; sinek terslerinden olumu hiyerogliflerin gizli

am ve lm dnyor; tutkunun doruunda olan herkesin yapt gibi: "Bu duyarl odann bir kesinde yaamak ve lmek diyordun kendi kendine; evet, orada ya ay p l
,

mek; neden olmasn bay Pinamonte

,

karanlk ve tozlu dar

kelerin dostu?" Ve btn ke sakinleri yerlerinden kalkp gelerek im-

anlam; farenin at, zafer takn andran delik; yuvarlak ve kemikli srtn yaydn duvar halsnn tarazlanm yerleri; topuklarnn mermerin stnde kard kemirgen sesi; hrltl aksrn... sonu olarak, toz pskllerinin unuttuu bu salon kesinin birikmi eski tozlarnn ruhu Ne var ki, yalnzca "ke okurlar" olan bizler mi bu toz yuvalarm okumay srdreceiz? Belki bir Michel Leiris "
.

geye yaam verecek, imge, ke sakinlerinin btn varolu ayrmlarn oaltacak Kelerin alarn, deliklerin byk diileri iin hibir ey bo deildir onlar iin dolunun ve
.

kp eline bir toplu ine alacak ve deme tahtalarnn arasndaki tozlar kazyacak,*". te size bir kez daha, herkesin itiraf
etmeyecei eyler. Bununla birlikte bu tr d kurmalarda, gemi ok ok

boun diyalektii yalnzca geometrik iki gereksizlii karlar. Oturma ilevi dolu ile bo arasnda balant oluturur. Canl bir varlk bo bir sna doldurur Ve imgeler orada
,
.

gerilerdedir. Dler, tarihsiz gemiin bvk alanna girer.

mgelemi bellein mahzenlerinde dolamaya braktmz-

oturur. Her keye sk sk uranr ya da orada oturulur Milosz'un yaratt sonuta mineyle dolap arasndaki geni
.

saylabilecek in"e yerlemi olan ke ds bay Pinamonte, szn yle srdrr: "Burada d rmcek
"

da, farknda olmadan, evin kk yeralt inlerinde, dlerin neredeyse hayvans kovuunda srp giden dsel yaam yakalarz. Ne var ki, bu uzak derinlikte ocukluk yeniden belirir. Milosz'un ds, d kurma kesinde vicdan muhasebesi

gl ve mutlu yayor; burada, gemi bzlp kck oluyor, korkuya kaplan gelinbcegi gibi ronik ve kurnaz gelinbcei, gemi burada kendini yeniden buluyor, gzellikler peinde koan gzlkl bilgi kiilerin bulamayaca
...

yapar. Gemi, yukarlara, imdiki zamana kadar kar. Ve d, kendini alarken bularak arr: "nk, ocuk, sen
daha o zamandan atolarn doruunda, blbiill kitaplklarn kelerinde dolama zevkini gelitirmitin ve byk bir alkla, okuduun o kahpe szcklerin tekini bile anlamadan, Diaforius'un drt sayfalk formalarndaki Hollanda'ya

Byc airin sihirli sopas dediinde insan nasl gelinbceine dnmez anlarn ve dlerini o yuvarlak hayvann dnyann o en yuvarlak hayvannn kanatlar altna toplamaz! Kzl yaaml bu yer topu, uma gcn nasl da gzlerden saklyormu! Kresel bede"
.

bir barnak buluyor kendine

zg ayrcalklar... Ah, yaramaz, o hainliinle, Merone saraynn nostaljik tozlarna bulanm o girintilerinde ne nefis saatler geirdin! O yerlerin ruhuna sahip kan nesnelerin

160

M c k a u

/} o e l i k a s

/\ i s e I e r

161

ruhuna girebilmek iin ne ok zaman harcyordun! Derenin iinden karlm plerin elinden kurtarlm, bir kenara
,

karde tatllvla yaklaan eyalar senin hakknda ne d-

necek? Onlarn o karanlk yazglar, senin yazgna yakndan

atlm eski terlie dnmekten ne byk bir mutluluk du

yuyordun!
"

bal deil miydi?... Hareketsiz ve dilsiz nesneler hi unutitiraflar kabul ederler (s.244).
"

maz: Hznl ve hor grlm, onlara en byk alakg-

Burada biraz durmamz bu d burada kesmemiz,

,

nlllkle yaptmz, kendi iimizde en ok unuttuumuz

okumaya ara vermemiz gerekmiyor mu? i rmcein, gelinbceinin ve farenin tesine geip bir kede unutulmu
,

yaplan

neden kesecek miiz? Milosz kesmiyor Onun kitabnn yol gstericiliinde, kitabnn tesinde d kurarak, onunla bir.

znden, eski nesnelere kar duyduumuz tiksinti yznden

nesnelerle zdelemeye kadar kim vardrabilir? Peki kesilen bir d ne demek? Bu d bir kuku ya da saduyu y, ,

yor. Eski eyalara yurtluk etmeyen, kendi eski eyalann korumayan

,

ta bir bebein" mezar olabilecek bir keyi dlyoruz. Kukusuz d kurmann derinliklerine inip, nemsiz eyalarn byk mzesi karsnda heyecan duymamz gereki,

likte, "geen yzylda yaam kk bir kzn brakt tah

kusuyla biriktirdii biblolar gibi eski eyalarlarla dolup

,
"

bir biblo koleksiyoncusunun basit biriktirme tutta-

ray yadsr; toz, mermeri yadsr; eskimi eyalar, grkemi ve lks yadsr. D, ekildii kede, dnyadaki tm nesneleri tek tek yok eden titiz bir d kurmayla dnyay silip atmtr. Ke, bir anlar dolab haline gelir. Eya-anlar, toz iindeki eyalarn oluturduu dzensizliin binbir kk eiini atktan sonra, gemii dzene sokar. Younlam hareketsizlikle, yitip gitmi bir dnyadaki en uzak yolculuklar birleir. Milosz da, gemiin iinde o kadar uzaa gider ki, bellein tesinde bir yere dokunur gibi olur: Btn bu eyler ok uzakta, artk yok, hi olmad, Gemi, belleinde saklamyor artk onlar... Bak, aratr ve ar, titre... Senin bi le artk bir gemiin yok" (s.245). Kitabn sayfalarn d"
-

Kesine ekilmi dye ne byk bir alakgnlllk davetidir bu! Ke, sa-

mayan eski bir ev dnlebilir mi? Kelerin ruhunu gzler nne serebilmek iin Milosz'un dsnn aklna tarn gizemi diye srdryor air (s.243), zaman iindeki k,

nrken, bir tr varlk ncesi konuma ekilip gtrld-

mz; dler tesinde bir yerlerde olduumuzu duyumsu

yoruz.

klan eski terlie ve bebek bana taklmak gerekir: Eyala-

mam, mineyle mee dolap arasnda a oluturan bu tan iinde... u saatte neredeler neredeler, hay Allah! Byk rmcek mutluluklar bozuk ve l kk eyin derin derin
, ,

k duygular, sonsuzluun byk boluu! Sonsuzluun ta-

IV

tmn, yalnzlk anlar olan ve yalnzca unutulduklar iin

,

dncesi." Bylece d kesinin dibinde, yalnzlk nesnelerinin

,

ihanete uram bir kenara atlm nesneleri anmsar. "Lambay hayal et dncelerinin, eski gnelerle kapkara yan,

Milosz'un sayfalaryla okura, somurtkan d kurmann, bir kede hareketsiz kalan varln d kurmasnn en btnsel deneylerinden birini vermek istedik. D kuran orada eskimi bir dnya bulur. Bu arada, bir sfatn, yaam szcyle birlikte kullanld andan balayarak kazand gc belirtmeden gemeyelim. Somurtkan yaam, somurtkan varlk bir
evrene imza atar. Bu, nesnelerin stne yaylan bir renklen-

m penceresinde ta uzaktan seni selamlayan o ok eski lam bay..." Ryac kesinin dibinden, ok eski bir evi gryor
,
.

dirmeden te bir eydir; nesnelerin hzn, pimanlk, nosyk bir aire dnyann bireyselletirilmesine ilikin dersler
di/eninde var olduunu hemen anlar!

nin bireimini yapyor Eyalar, eski eyalar onu sorguya ekiyor: "K gecelerinde o kimsesiz gecelerde, yal dost lamba senin hakknda ne dnecek? Sana tatllkla yaklaan, bir
,

bir baka lkenin evini; bylelikle de doduu ev ile d evi-

talji olarak billurlamasdr. Flozof, airlere, Milosz gibi b-

almak iin yanatnda, dnyann ad dzeninde deil, sfat

M c i' a u

Po c t i k a s

A s e I c r

Evreni ele alan felsefe dizgelerinde imgeleme ayrlan yeri belirleyecek olsaydk, bir sfatn tohum halinde ortaya Dnyaya ilikin bir felsefenin zn yakalamak istiyorsanz
ona ilikin sfat aratrn.

kard.

"

ktn grrdk. Bu durumda belki u salk verilebilirdi:

,

Byle bir para karsnda, retorik peinde koan eletirmenlerin ii kolaydr. Eletirel us, bu tr imgeleri, bu tr d kurmalar datr, siler, haklln da birok kanta balar. ncelikle bunlar "mantkl" deildir, nk insan konforlu bir yatakta srtst yatarken "tavann kelerinde" oturamaz, nk rmcek a airin syledii gibi bir adr deildir -ve daha kiisel bir eletiri-, nk imgenin arlnn, varl kendi merkezinde toplayamaya alan, bir
varlk merkezinde bir tr yer, zaman ve olay birlii bulan filozofa gln gelmesi gerekir. Evet, ama usun eletirileri, felsefenin horlamalar, iirin

Biz daha ksa, nesnelerin ayrntlarnn bize gerek olann ilk

,

bakta nemsiz izgileriyle sunduu d kurmalar ele

doa karsnda esin bulmakta zorlanan ressamlara ka kez eski bir duvarn atlaklarna di kurarak bakmalarn salk vermitir! O eski duvarn
,
,

alalm. Leonardo da Vinci

stnde, zamann izdii izgilerde evrenin bir plan yok mudur? Bir tavanda oluan baz izgilerde yeni bir ktann biiminin ortaya ktn fark etmemi olan var mdr
,

gelenekleri bizi, airin labirentlerle dolu d kurmalarndan ayrmak zere birletiinde geriye yine de bir ey kalr, buysa airin, iirini dye bir tuzak haline getirmi olmasdr.

aramzda? air btn bunlar bilir. Raslantnn izim ile d

,

Ben kendi hesabma bu tuzaa isteyerek dtm. Tavandaki silmeyi izledim.

kurmann snrnda yaratt bu evrenlerin ne olduklarn kendine gre aklamak iin gidip o evrenlere yerleir. atlam tavann dnyasnda oturmak iin kendine bir ke
,

Ev konusunda kaleme aldmz blmlerden birinde,

bulur.

Bir air, korniin kesinde kendi kulbesini bulmak

iin, silmenin stndeki ukur yolu ite byle izler

'

Les

oymabasks yaplm bir evin bizde kolaylkla, o evin iinde oturma istei uyandrdn sylemitik. O evin iinde, hatta resmin kada km izgilerinin iinde yaamaktan holanacamz duyumsarz. Bizi kelerde yaamaya iten d de
kimi zaman basit bir desenin zarifliinden doar. Ne var ki,

poenss l autre-moi balkl iirinde scak eriyi izler. Onun tatl scakl bizi hemen yakalar sarp sarmalar:
, ,

bu durumda bir erinin zariflii, sapmalar tam yerini bulmu Bergson cu basit bir hareket deildir. Bu, artk yalnzca
'

Silmeleri dmdz izliyorum Tavan dmdz izleyen silmeleri. Ne var ki, nesnelerin izgisini "dinlerken" ite bir a, ite dy yakalayan bir tuzak: Ama arlk iinden klamayacak alar var O hapisanede bile dinginlik yakalanabiliyor D, o
...

alan bir zaman deildir. Uyum iinde oluan, iinde oturulabilir bir mekndr da. Bu "estamp-ke"yi, edebiyatn bu gzel oymabasksn, bize yine Pierre Albert-Birot sunuyor. Poemes a l'atre moi balkl iirinde yle diyor (s. 48):
Bir ssleme resmine dntm sonunda

alarda, o kelerde varlk ile varlk-olmayann ortak

dinginliini yakalyor. O gerek d olan bir eyin var
,

Duygusal kvrmlar
Sarmallarn sarl

ldr. Onu oradan koparp atmak iin bir olay gerekir air
.

de zaten szlerine unu ekliyor: Meleklere zg bir dn iinde yava yava lyor dum ki, bir klakson sesi beni skp kaldm o adan

Siyah beyaz dzenlenmi yzeyler Kendi soluumu duyuyorum yine de

Bir resim ni bu

Yoksa ben miyim?

1/ c t ,

I' <. e / / h n s

A ocIc r

1<>S

Oyle grnyor ki, sarmal bizi kavuturduu ellerinin iine alyor. Resim, dar vurduklarndan ok iine aldklaryla etkin. Bir erinin stne yerleen orada bir sarmaln kvrm iinde scakl ve dingin yaam bulan air bunu duyumsuyor. Szckleri, anlamlarnn kesinlii iine hapsetmek isteyen, onlar bilinli dncenin kk aralar olarak alglayan anlk felsefenin elinden, airin gzpeklikleri karsn, ,

dini szcklerde yaarken, bir szcn iinde itenlikli ha-

reketleri yaarken bularak aryor. Szck kimi zaman,

dcln isteine uyarak, bir hecenin kvrmnda iiyor, b"

yyor; dostluk gibi. Baka szcklerdeyse her ey hareketsiz, sk tepi. Joubert, bilge Joubert, "kulbeler den baka

bir ey olmayan kavramlardan merakla sz ederken, szcn iinde tad itenlikli dinginliin farkndayd. Szck"

da arp kalmaktan baka bir ey gelmez. te yandan

.

ler -bu d sk sk kuruyorum-, mahzeni ve tavan aras

"

du-

yarlln ift atl olma zellii, szcklerin yetkin birer kat olarak billurlamasn engeller Adn odanda yer alan anlama, beklenmedik sfatlar karr Meydana gelen yeni bir hava, yalnzca dncelere deil d kurmalara da girmesi.

olan kk evlerdir. Mantk, giri katnda oturur, daryla yaplan al verilere her /aman hazrdr, bakalaryla dzayaktr; ne var ki, kapnn nnden hibir zaman bir d gemez. Szck evinin iindeki merdiveni kmak, derece
k
,

ni salar. Eletirel us buna bir ey yapamaz. Bir dnn, bir erinin scaklndan sz etmesi iirsel bir olgudur. Eriyi zarif,
, ,

belirsiz derece soyutlamaktr. Mahzene inmek, d kurma bir etimolojinin uzak koridorlarnda kaybolmak, szcklerde bulunamayacak hazinelerin peine dmektir. kmak ve

sahip olmaya bir ardr. Eri bir kedir. inde oturulan

,

doruyu da kukusuz kat olarak nitelelerken Bergson'un anlam amadn m dnyorsunuz? Bir ann souk bir erinin scak olduunu sylediimizde ne ifade etmi oluyoruz peki? Erinin bizi ektiini ok dar bir ann da ittiini mi? Ann erkeksi erinin kadns olduunu mu? Kck bir deer her eyi deitirir. Bir eirinin zariflii oturmaya karlm bir davettir. Ondan, geri dnmeyi umut etmeksizin ayrlamayz. Sevdiimiz eri yuvann glerine sahiptir;
, , , ,

inmek, szcklerin iinde bile, airin yaamdr. ok ykse-

e kmak, ok aa inmek, yersel olanla gksel olan birbimi?

rine balayan aire balanmtr. Benzerleri tarafndan hep giri katnda oturmaya mahkum olan yalnzca filozof deil

bir geometridir. Burada barnaklarn en yalnnda, bir din-

ginlik dnn ok basitletirilmi emas iindeyiz. izime aktarlm bu basit sevinleri yalnzca o izgi llelerini hayranlkla izlemek iin kendini yuvarlaklatran d bilir Bir yazar iin bir blmn son sayfalarnda, birbiriyle en az balants olan bununla birlikte ok itenlikli, yalnzca bir an sren dnceleri yalnzca bir ayrntda yaayan imgeleri, inanlar bir araya getirmek olduka byk bir tedbir,
.

sizliktir kukusuz. yi ama karnca yuvas gibi kaynayan bir

imgelemi gslemek isteyen bir fenomenolog daha baka
ne yapabilir ki? Onun iin tek bir szck ou kez bir dn tohumudur. Michel Leiris gibi byk bir szck d snn yaptlarn okurken (zellikle bkz. Biffres) insan ken
,

M e k d n
t

!' o r / h a s

1/ yci l ti r

ilikin sorunlarn hibirini iermez. Genel betimleme plan

erevesinde kalmamz da gerekmez; bu planda, benzerlik

fenomenolojisini incelemek ok ilgin olsa da. Yaptm/ inYEDNC BLM

celemenin kesinlikle imgelemi temel almas, o alanda derinlemesi gerek.

MNYATR

amamz salanrsa, her ey saydamlaacaktr. Charles Nosi

'

D alanna girmek iin, rnein bir samaln eiini

dier'nin, peri kznn arabasna giren kahraman Bakla Tane-

arabann iine gen adam, omzunda alt "lek" [litron: Tahl

.

ni bir an iin izleyelim. Bir fasulya byklnde olan bu

I peri masallarnda sk Rsk araya giren minyatrletirmelere yeterince dikkat et-

lmede kullanlan eski bir lek; tenekenin on altda biri l fasulyayla birlikte girer. Bu miktar, meknn bykl yle elimektedir. Bir tek fasulyann iine alt bin fasulya
n
.

uhbilimci -daha ok da filozof

dar kk evler yaparak elenir Burada masal en basit dlem dzeyine indirgeyecek bir ilk samalk sz konusudur. Yazar bu dlemle fantastik olann geni alanna gerekten
.

mez. Ruhbilimciye gre yazar, bir nohutun iine sacak ka,

smtr. Bir baka yerde iko Michel, Krntlar Perisi'nin bir tutam samann altna gizlenmi evine girip ierde rahata oturduunda da ayn aknl yaarz. Michel buraya yerleir Kck bir meknda bulunmaktan mutludur ve burada bir meknseverlik zmlemesi gerekletirir. Bu
"
"
.

minyatre yerletikten sonra, ierde geni blmler grr.

rirken -ou kez ar biimde- bylesi minyatrleri karlayan ruhsal gereklie kendisi de inanmaz. Burada eksik olan yazardan okura aktarlabilecek d tohumudur nandrmak iin inanmak gerekir. Bir filozof iin bu "yaz nsal" minya trlerden yazncnn" kolaylkla kltt bu nesnelerden ortaya fenomenolojik bir sorun koymak zahmete deer
,
.

girmez. yle grnyor ki, yazar bu basit buluunu geliti,

perspektif, anlatcnn yeteneine ve okurun dgcne ba"

Bir i gzellii ierden kefeder. Burada, tersine evrilmi bir

l olarak kac ya da daha ekici hale gelen bir perspektif sz
konusudur. ou kez, anlatsn daha ho" klmaktan, imgelemin en derin yerlerine inmekten holanan Nodier, oku-

"

ra btnyle rtk olmayan ussallatrmalar sunar. Minya"

"

hatta bunlara ilgi duymas nedeniyle belirli bir nesnellie sahip olduunu da teslim etmek gerekir Bu
,
.

sonucu itenlikle harekete geebilir mi? Bu arada bu imgelerin yalnzca birok dnn bunla,

mi? Bilin -yazarmki ve okurunki- bu tr imgelerin etkisi

tr evin iine giriin ruhsal aklamasn yapmak iin, bize ocuk oyunlarndaki kk karton evleri anmsatr: Bu imgelem minyatrleri bizi basite ocukluumuza, oyuncaktrr.

lar dnyasna katlmaya, oyuncan gerekliine katlmaya ggelem, doal imgelemdir. Doutan d olanlarn d

r kabullenmesi

mgelem daha yedir. Gerekten de minyatrletiren im-

minyatr evlerin gerek ruhsal nesnellik ykl nesneler olduu ileri srlebilir Buradaki imgelem sreci tipiktir Orta,
. .

kurmalarnda hep karmza kagelmitir. Elenceli olann

etmek gerekir. rnein Hermann
sinde (No. 57, s. 725) yaymlanm u yazs ciddiyetle okuna

mi iki benzer figrde tastamam ayn eyi grr. Kltl m leklerde gerekletirilmi planlar, imgelem felsefesine
,

ya koyduu sorunun, genel geometrik benzerlikler sorunundan ayrt edilmesi gerekir Geometri farkl leklerde izil.

ruhsal kkenlerini kefedebilmek iin gerekten de onu ayrt

Hesse'nin, Fontaine dergi-

bilir. Bir tutuklu, hcresinin duvarna bir manzara resmi yapmtr. Bu resimde, bir tnele girmekte olan kk bir

1/ e /' (i II II

p O elik a

>

/ / ya /

tren vardr

unu syler: "Bir eyi denemek iin resmimdeki kk

Kldm kiildm, kck oldum Tabloma girdim kck trene bin.

Gardiyanlar alp gtrmeye geldiinde, onlara

,

d Cyrano de Bergerac metnini ele alacaz. Le there

Culliver

ni biraz kafadan atlak kabul ediyorlard

.

trene binmek istiyorum beni bira/.ck bekleyebilir misiniz? Gardiyanlar her zaman olduu gibi glmeye baladlar. Be,

et le postulat de Laplace baln verdii bu yazsnda yazar, nceleri arasnda yaknlk kurar
nitelii ile astronomi bilgini ve matematiki Laplace
"7
.

Cyrano de Bergerac'n elenceli imgelerinin aydnlaranzg d'

birka saniye daha kmay srdrd. Sonra, duman kayboldu, onunla birlikte tablo tabloyla birlikte de ben kaybol,

dim. Kck tren hareket etti ve kk tnelin karanlnda kayboldu- Trenin kara koyu duman yuvarlak delikten
,

dr; teki blmlerinden daha scak olan ekirdek blm, kendi evresine, kresi iinde korunan scakln yayar; ve
tuzdur."

te Cyrano'nun metni: "Bu elma, bal bana bir dnya-

bu tohum, bu gr asna gre, bu kk dnyann kk

dum"

...

bir duvar atlandan dar kavermitir! Hapisaneden dsamalk tek bana zgrlk getirir.
,
,

ka kez tneller amtr! Dlerini resimletirirken ka kez

Ressam-air hapisanesinin duvarlarnda kimbilir

,
,

gneidir ve bu kk ktleyi stan, onun zn besleyen

ar kmak iin yararlanlan her yol iyidir! Gerektiinde

,

dsel minyatr, dsel bir deeri sarmalayp kapatma

Bu metinde hibir ey izilmiyor, her ey dleniyor ve

amacyla neriliyor. Odak noktasnda, elmann btn blmlerinden daim scak olan ekirdek var. Younlam bu s

tulmu oluruz; mgelem Betimleme'ye egemen olur Betimleme artk kendimize zg imgeleri ba kalar na iletmek i in kullandmz ifade biiminden baka bir ey deildir. mge,
.

ressamn kk trenine binersek geometrik elikiden kur,

Bylece minyatr airini sevecenlikle izler hapsedilmi

caklk, insanlarn sevdii bu scak rahatlk, imgeyi, grlen

imge dzeyinden yaanan imge dzeyine aktaryor.

"*

tuzla beslenen bu tohum, imgeleme byk bir rahatlama salar Elma, artk ilksel bir deer olmaktan kar. Gerek la-

nim imgelemimdir Dnyay minyatrletirmekte ne kadar becerikli olursam o lde avucumun iinde tutabilirim Ne
"
.

penhauer'e zg deyile unu ileri srebiliriz: "Dnya

,

lemi temel yeti kabul eden bir felsefe dorultusunda

dinamik deer, ekirdektir. Elmay oluturan, -elikili o

Scho,

rak- ekirdektir. Ona, balsaml zn, koruyucu glerini

n da retir.

be-

iletir. ekirdek yalnzca yumuak bir beikte, meyvann ko-

ruyucu ktlesinin iinde domakla kalmaz. Yaam scaklsel bir tersine evirme sz konusudur. D kuran zihin bura-

var ki,

n ve zenginleiini anlamak gerekir. Minyatrn dinamik zel niteliklerini tanyabilmek iin, Platoncu bir byk ve kk diyalektii yeterli olmaz Kn iinde var olan bt
.

bunu yaparken, minyatrde deerlerin younlat-

Bylesi bir <j kurmada, gzlemci bir zihne gre, btn

da, gzlem yapan bir zihnin izledii yolun tersini izler.

m-

selletirdiini gstereceiz

yaznsal imgelerin tmnn- derinde yatan deerleri edim

.

Baz rnekleri inceleyerek yaznsal minyatrn -yani tersine evirmeleri byklkler perspektifinde amlayan
,
-

y yaayabilmek iin, mant amak gerekir

gelem, bilgileri zetleyecek bir izelgeye ulamay amalamaz. mgeleri oaltmak iin gereke arar; imgelem bir imgeyle ilgilenir ilgilenmez, onun deerini bytr. Cyrano, ekirdek-Gne i dlediinde, ekirdein bir yaam ve ate oda, ksacas bir deer olduu inann tar.
'

Tabii ki, burada doal olarak ar bir imgeyle kar kar

'

yayz. Cyrano
II

Nodier'de de olduu gibi, dsel dnmeye zarar verir. mbunlarda, snrsz deerlerin birbiriyle kaynatn gr

oyun esi, biraz yukarda sz ettiimiz

nce

Pierre-Maxime Schuhl'un gzel bir yazsnda alntla-

geler ok abuk geer, ok uzaa gider. Ne var ki, ar ar okuyan, imgeleri yavalatlm biimde inceleyen ruhbilimci r.

170

\l r I* (i n u

I* o r l t k d

\l i r u I i r

Deerler, minyatrn iine dolar. Minyatr bi/e dler kur

,

durur.

Bohr'un gezegensel atom imgesi -bilimsel dncede ya da basite indirgenmi bir felsefenin baz zayf ve kt deerlen'

Pierre-Maxime Schuhl, incelemesini, bu ncelikli rnek-

te, hatalarn ve aldatmacalarn anas olan imgelemin ortaya koyaca tehlikelerin altn izerek bitirir. Onunla ayn dnceyi paylayoruz, ne var ki, bizim d kurma tarzmz baka ya da daha dorusu biz d olarak yaptmz okumalardan doacak tepkileri kabulleniyoruz Burada tek sorun, ortaya konan dsel deerlerin dselliklerinin kabul edilmesidir. D kurma, nesnel olarak betimlenmekle zaten kltlm, durdurulmu olur. Nesnel olarak aktarlan ne ok d, dsellik tozu halinde dalp gitmitir! D kuran
,
.

dirmelerinde-, matematik dncelerin saf, bireimsel bir emasndan baka bir ey deildir. Bohr un gezegensel ato-

munda, merkezde yer alan kk gne scak deildir. Bu kk anmsatmay, kendi iinde btiinlenen mutlak bir imge ile bir dnceler zeti olmas istenen idea-sonras [post-ideati[\ bir imge arasndaki temel farkn altn izmek
iin yapyoruz,

III

bir imge karsnda, o imgeyi onu douran d kurmann srdrlmesine karlm bir ar olarak kabul etmek gerekir.

kez bir botanikinin dn izleyeceiz. Botanik ruhu bu r-

Deerlendirdiimiz ikinci yaznsal rnekte olduu gibi, bu

imgenin gerekliini d kurmann dinamii ile tanmlayan imgelem ruhbilimcisi, imgenin yaratln dorulamak

zorundadr. ncelediimiz rnekte ortaya konan sorun sa,

,
-

madr: ekirdek elmann gnei midir? Bu soru, yeterince kukusuz ok- dsellik katlarak dsel olarak geerli klnabilir. Cyrano de Bergerac sama sorular gslemek iin, gerekstcln ortaya kmasn beklemedi mgelem dzeyinde "yanld" sylenemez nk imgelem hibir zaman yanlmaz, nk imgelem bir imgeyi nesnel bir
, ,
.

nekte bir iein varlk minyatrnn iine girmi olmaktan tad alyor. Botaniki yaygn byklkteki eyleri karlayan szckleri, ieksel mahremiyeti betimlemek iin dahice kullanyor. 1851 ylnda baslan Nouvelle Encyclopedie theologiqefin
"

Dictionnaire de botaniqe chretienne balkl kaln cildin"

de yer alan "Ballbabagiller" maddesinde, Almanya'da yetien stachys iei hakknda u aklamay buluruz:

gereklikle karlatrmak zorunda deildir. i daha da ileri

.

Beik biiminde pamuklu ardaklar iinde yetitirilen bu iekler, kk, nazik, pembe beyaz renklidir... iein
"

gtrmek gerekir: Cyrano, okurunu yanltmay umut etmedi. Okurun "yanlmayacam" biliyordu Onun umudu her zaman, kendi dlerinin ykseklik dzeyinde okurlar bulmak oldu. Bir tr var olma iyimserlii kurgusal yaptlarn hepsinde vardr. Gerard de Nerval yle dememi miydi
,

(Aurelin, s.41): "nsan imgeleminin, bu dnyada ya da baka

"

bir dnyada, gerek olmayan bir ey yarattn sanmyorum.

kk eneini, bu enei rten uzun ipeksi demetle birlikte kaldryorum... iein i dili, hafif eimli bir dzlkte; i kesimi canl pembe renkte, d kesimi sk bir krkle kapl. Bitki, dokunulduunda btnyle bir scaklk veriyor. Uzak kuzeye zg bir doku rts var. Drt kk erkek organ, drt kk fray andryor." Metin buraya kadar nesnel anlatml saylabilir. Ne var ki, ruhsallamakta gecikmiyor. Betimlemeye giderek dsel eler ekleniyor:
"

Drt erkeklik

organ, i dudan oluturduu niin mekn iinde dik ve

Cyrano'nun gezegensel elma imgesi gibi bir imgeyi yaadmzda bu imgenin dnceler tarafndan hazrlanmadn anlarz. Bu imgenin bilimsel dnceleri aklayan ya
, ,

da destekleyen imgelerle hibir ortak yan yoktur rnein

.

ok diri biimde yer alyor. Burada, yumuak, kk yuvalanln iinde scack duruyorlar. Her birinin karsnda ve ayaklarnn dibinde birer kk dii organ yer alyor; ne v.u ki, ok ufak tefek olduklarndan, erkek organlar onlarla konuabilmek iin diz kmek durumundalar. Kiik kadn

\ 2

M C /' O II I II

p O i. / /

aSI

\l i v a I li r

lar

olanlar

yyor; Hindistan'da beik iinde sallanarak bytlen oaralarnda kskanlk sz konusu deil
, ,

evin iinde mutlak egemen davranlar iindeler Drt plak tohum eneklerin dibinde yer alyor, orada b,
.

ok nemli birer varlk; ve ses tonlar daha ekingen

,

belgelerini verirdi bize; bu belgelerde dnyann kefi, dn"

yaya giri, anm szcklerden te, sk sk felsefi anlamnda kullanla kullanla rengi atm szcklerden te bir anlam
ifade ederdi. Filozof ou kez, dnyaya giriini" fenomenolojik olarak betimler, "dnya zerindeki varln aina bir
"

cuklar gibi Her erkek organ ilikide olaca organ biliyor;

.

"
.

nesnenin gstergesiyle betimler. Mrekkep

hokkasn feno-

yor. Kapal blgelerin tatl scaklnn Cyrano'nun metninde de grdmz gibi bir itenliin ilk gstergesi olduu,

Botanik bilgini bylece iein iinde bir aile yaamnn minyatrn bulmu oluyor bir krkn koruduu tatl scakl duyumsuyor tohumu sallayan beii gryor. Biimlerin uyumundan barnan rahat olduu sonucunu kar,
,

menolojik olarak betimler. Bu durumda, sradan bir nesne,

koca dnyann anahtarn elinde tutar hale geliverir. Elinde byte olan insan, aina dnyann -ok basit olarak- yolunu keser. Yeni bir nesne karsndaki yeni bir bak temsil eder. Botanikinin byteci, yeniden yakalanan drr. Byteci elinde, baheye girmesini salar.
ocuklarn biiyiik bakt
baheye girer.
W

ocukluktur. Botanikiye, ocuun byten bakn kazan-

i karlamaz. Bytecin altnda, erkek organlarn sar fralemci bu iein iinde Hristiyan botanikinin anlatsndaki ruhsal imgeleri dorulayacak elerin en nemsizini bile bulmay baaramazd unu da dnmek gerek ki, daha
,
.

nu belirtmeye gerek var m? Bu scak itenlik, tm imgelerin kaynadr mgeler -bunu zaten gryoruz- hibir gerekli.

larn da daha yakndan tanyabilirdik ne var ki, hibir gz,

Bylece, kk olan, kaps dar da olsa, nmze bir dnya aar. Bir eyin ayrnts, yeni bir dnyann, btn teki dnyalar gibi bykln zniteliklerini tayan bir dnyann gstergesi olabilir

bir minyatrn iine girdi ve girer girmez de imgeler fkrmaya, bymeye, kama.

ha tedbirli davranacakt Ne var ki

yaygn boyutlarda bir nesne sz konusu olsayd

,

anlatc da-

Minyatr, bykln barnaklarndan biridir.

IV

unlar okuruz: "Okurlar, Cezayir menekesini ayrntlaryla

,

imgelem etkinliinin karakteristik zelliidi Ayn Hristiyan botanik szlnde, "Cezayir menekesi" maddesinde
r
.

lektiinin mantk yasasna uygun olarak deil, her trl boyut zorlamasndan kurtulduu iin kar -ki bu kurtulma,
,

ya balad. Byk, kn iinden kar; kartlarn diya-

nsann byte altnda bir fenomenolojisini izerken tabii

ki, bir laboratuvar almas amalamyoruz. Bilimsel alma yapan bir insan, nesnel bir disiplin altnda alr, buysa

ceksiniz

inceleyiniz ayrntnn nesneleri ne kadar byttn gre"

.

imgeleme her trl d kurmay yasaklar. Mikroskop altnda inceledii eyi daha nce grmtr. Onun, elikili bi"

Elinde byte olan kii iki satrda ruhbilimin bir byk yasasn aklyor. Bizi, nesnelliin duyarl bir noktasna far,

imde, bir eyi hibir zaman ilk kez grmediini ileri srebiliriz. Her ne olursa olsun, kesin nesnelliin egemen olduu bilimsel gzlem dnyasnda, ilk kez"in nemi yoktur. O

d keifleri itenlikle anlatacak olsa yaln fenomenolojinin

,

yor. Elinde byte olan insan burada, grmekten yorulmu gzleriyle gazeteyi skmeye alan ihtiyar deil Elinde byte olan insan, dnyay bir yenilik olarak alglyor Yaa. .

kedilmez ayrnty yakalayp ona egemen olacamz noktaya getiriyor. Byte, bu deneyimde, dnyaya girii koullu-

dnyada gzlem, "birok kez" dnyasna aittir. Bilimsel a ey, belirli bir dnceler ve deneyler btn iinde tan

lma dnyasnda karmza kan srprizleri ncelikle ruhsal bakmdan sindirmemiz gerekir. Bilginin gzlemini yapt-

m kesin olarak yaplm eydir. Dolaysyla, imgelemi ince

lorken yapacamz saplamalar, bilimsel deneyim sorunlar

M'kn
.

l'oclikns

M i uya l u r

ve
-

mikroskop altnda yaplan ilk gzlemlerin kk nesneler stnde bu nesnelerin canl olduu durumda da yaam stnde yapldn grrdk. Henz naif dnme biiminden kurtulamam bu gzlemciler sperma,

ri srlecektir-

nin ruhsal belgelerini ele alacak olsaydk -nk bu tarihin iinde hatr saylr lde "ilk kez" deneyimi bulunduu ile,

dzeyinde olmayacaktr Giri blmnde de sylediimiz gibi, tm bilimsel nesnellik alkanlklarmz unutarak ilk kez doan imgeleri aratrmamz gerekiyor. Bilimler tarihi,

lar yollar. "D dnya, btnl iinde, bu tek bir sert

tas karsnda, keyfe gre esnetilebilen
mtr.
"

delici nesne karsnda, yzn hafife oynattnda evren

deki her eyi karnda dans ettiren bu gerek filozof yumur

bir ortama dnk

-

Bylelikle air, d kurma aracn bulmak iin ok uza k bir salara gitmiyor. Bununla birlikte, manzaray ne by
natla ekirdeklere ayrm oluyor!
%

"

mgelem sorunlarn bir kez daha ilk kez" terimleriyle ortaya koymak durumunda olduumuz grlyor Buysa,
"
.

tozoid hayvanlarda" insan biimleri grmemiler miydi,4"!

lem gcnden yararlanarak saysz erilerle donatyor!

size Riemann
'

Mekn ne byk bir d.

ite

a zg dlemsel bir mekn erisi! nk her evren erilerin iinde kapanr; her evren bir ekirdekte, bir

Ne var ki

rak Andre Pieyre de Mandiargues'n, L'oef dans \e payscgei" balkl bir dzyaz iirini inceleyeceiz. air, teki birok air gibi cam arkasnda d kuruyor
,
.

yte altndaki insan izleimizin artc bir eitlemesi ola

rneklerimizi en u dlemlerden almamz doruluyor

tohumda, dinamik bir merkezde younlar. Ve bu merkez,

B-

dlenmi bir merkez olduu iin gldr. Pieyredde Man m daha diargues'n bize sunduu imgeler dnyasnda bir a
inin iindeki manzaray okuyabiliriz. Manzaraya ar

ilerlersek, d kuran bu merkezi grr, bylece o cam iipli-

tk kar-

da ok az saydam kk, sert, kedilerin gzbebeini anmsatan uzunsak gz gz d mlerden biri belirsin." Bu k
,
,

dar vermemeye al yle ki gzlerinin nnde, cam kistini andran kimi zaman saydam ama ou zaman puslu ya
.

yaylacak kk bir deformasyon yakalyor De Mandiargues okuruna yle sesleniyor: "Cama yakla ve dikkatini
.

nnde durduu camn iinde evrenin tmne

dan bakmayz. Baka iiplikler oluturan bu iiplik, bir

dnyadr. Minyatr, bir evrenin boyutlarna ular.

olann by ierdiini bir kez daha grrz.

Kk

mek, zaten bir bytele donatlm olmak anlamna gelmez mi? Dikkat, tek bana, byten bir camdr. Bir baka yap"

Eline bir byte almak, dikkat etmektir, ama dikkat et-

k cam iiplik iinden, bu kedi gzbebeinin iinden

Ya da bu
,

d dnya nasl grnr? " Dnyann doas deiir mi? (s. 106)

tnda"J, stleen iei stnde dnen Pieyre de Mandiargues unlar yazar: Stleen iei, mikroskobun altna yatrlan bir pire kesiti gibi, onun dikkatli baklar altnda, gizemli biimde bymt: imdi, ulalamaz izlenimi veren

masnn doadaki biimlere bir yumuaklk kazandrmas

dr... Duvarlar
rir.
" ,

deneysel olgu manzaraya byle bir iipliin ardndan bakl

,

mudur? yle ya da byle, bu durumda kar karya kalnan

kayalar, aa gvdeleri
,

grnen doaya gerek doann egemen oluu

beyaz kayalarn ve pembe sivriliklerin oluturduu

ileri uzanyordu.
"

bir l-

de, nnde ba dndrc biimde ykselen begen bir ka-

leye dnmt; atoyu evreleyen be kulesiyle, bitki rtsnn nndeki orak arazinin stnde bir keif kolu gibi

yonlar, bu oynak iipliin dolaynda tm katlklarn

,
. .

metal konstrksi-

irin rehberliine brakp, yzn camn nnde oynatarak dnyasn yeniler D cam kistinin minyatrnden b dnya karr Dnyay "daha allmadk devinimlere zor lar (s. 107) D, gerek dnyann stne gerekd dalga.

Ve air her yandan fkran imgelere boar bizi o al makta olan bir evren atomu sunar bize D kendini a
,

yiti

bu belgelerin abartl olduunu, kk olann bykln, diki yksnn iinden alar saat kartan sihirbazn yap
znsal
"

Mantkl bir filozof -bylesine ska rastlanr- belki bize,

sonsuzluunu szcklerle kolaylkla gzlerimizin nne

serdiini ileri srecektir. Ona gre bu, bir sz sihirbazldr;

"

tnn yannda da ok zavall kalr. Buna karlk biz de "y.

sihirbazl savunuyoruz. Sihirbazn edimi bizi ar

176
.

M e k n / n /, a c /

/ ka s /

11 i l f

airin yazdklar her zaman benimdir.

Mantkl filozofa
,

defalarca yaayamam Oysa d kurmaktan holanyorsam,

.

tr, elendirir airin edimiyse d kurdurur. lkinin edimini

dnya moleklleri oradaymcasna unca incelikle

betimle-

mek, btn bir manzaray desenin tek moleklne hapset-

ediyoruz mgelemin edimleri alglamann edimleri kadar neden gerek olmasn?

.

turmak iin yararlanacakt Bize gelince biz yaznsal belgeleri imgelemin gerekleri imgelemin saf rnleri olarak kabul
.

gre ruhsal bir gereklik kazanm olacakt Filozof bu durumdan, ruhun ve bedenin birlii sorununu akla kavu.

sanrlara yol aan bir ikinin etkisiyle ortaya ktn syleseydik bizi balard Bu durumda sz konusu imgeler ona
.

bu imgelerin uyuturucunun ya da

mek iin, onu sevmek gerekir. Bu urata, hep byk gren ne byk bir sezgi diyalektii ve ruh kanatlanmasn engeliciler

leyen ne byk bir alma sakldr! Gerekten de sezg lar teker

her eyi kendilerine bir bakta sunarlar, oysa ayrnt
teker, sabrla, minyatrletirilmi amacn sylemsel muzipliyor grn i zle ziile ortaya kar, dzene girer. yle leme tembel-

ki, minyatrc, sezgici filozofun hayranlkla iz

liine meydan okuyor. Ona yle sesleniyor:

srama yapan bir dikkate gerek vardr.

itenlikle alabileceimiz bu "ar imgeler bize d kurma tohumlar salayan yapay uyuturucular" -yalnzca kav" ,
"

Ayrca, bizim kiisel olarak kuramadmz, ama airden

diniz demek! yleyse, btnne kk eylerin tmne ayr ayr bakmak iin zaman ayrn.

unu gremebakldnda grlmeyen

" "

Bir minyatre bakarken, ayrntlar btnleyebilmek

kolay tabii; dolaysyla dnyay klten yaznsa
'

iin,

rucu ok ar bir etkiye sahiptir. Ar" bir imge karsnda zerk bir imgelemin ekseninde olduumuzdan emin oluruz
"

ram olarak dnrsek- neden olmasn? Bu yapay uyutu,

.

Minyatrden sz etmek, minyatr yapmaktan l ok daha betimle-

meleri kolaylkla toplayabileceiz. nk bu betimlemeler, nesneleri klterek aklar, otomatik olarak da sz uzatrlar. Tpk, Victor Hugo dan (ksaltarak) aldmz ve okurlar, deersiz gibi grnen bir d kurma trne kar dikkatli
olmalar iin uyararak

Biraz yukarda Novelle encyclopedie theologique balkl an siklopediden botanikinin uzun betimlemesini aktarrken
,
,

Byk bakt sylenen Victor Hugo, minyatrleri

"

aktardmz, aadaki para gibi.

'e
"

be-

duymadk deil. Betimleme d kurmann tohumunu ok abuk aa koyuyor. Geveze-

kk de oa bir tedirginlik
.

stnde oturduum kare biimli ayrla ilgilenmekten, gzt

timlemeyi de bilir. Le Rhin

unlar okuruz: Freiberg'de,

-

niyoruz. mgelemin canl tohumlarn arayacaksak uzakla-

lik ediyor
.

Elenmek iin vaktimiz olduunda

,

lerimin nnde uzanan sonsuz manzaray uzun sre unu tum. Yamataki yabanl, kk bir tmsek stndeydim.

onu kabulle,

yatr bu. Bize gereken, minyatrletirici imgelemle daha iyi

temas kurabilmek
.

tryoruz Deyi yerindeyse

iri paralardan yaplm bir min,

Orada da bir dnya vard. Pislikbcekleri ar ar, bitkilerin derin lifleri arasnda yryordu; emsiye biimli baldran i
'

ekleri, talya nn amlarna yknyordu... , zavall, sar si-

minyatrclerinin

sann byk bir zaman ayrmas gerekir. Mekn, sanki

nin yaptlarn hayranlkla izleme olanamz yok Ama o insanlarn gsterdii sabr dlyoruz. O sabr, insanlarn parmaklarn dingin klyor Yalnzca dn kurmak bile ruha huzur veriyor; tm kk eyler, ar alma gerektirir. Dingin bir odann iinde dnyay minyatrletirmek iin, in. .

o sabrl yalnzlklar a minyatrcleri-

Odasnda oturan filozof olarak ortaa

yah kadife renkli, slanm bir yaban ars, dikenli bir dal par-

asn zorlukla trmanyordu; stnde kaln bir bulut halinbi-

de uan sinekler, gn n grmesini engelliyordu; an

iminde mavi bir iek rzgrda titriyordu; onun oluturdu-

u kocaman tentenin altna binlerce bitki biti iimt... dunun amurun iinden karak, ge doru uzandn, ha
vay soluduunu gryordum;
'

Nuh tufan ncesindeki piton ylanlarn andran bir yer kurkim bilir, belki onun da o u ve mikroskopik dnyasnda, kendini ldrecek bir Herkl

17S

M e l> (i

Po c i k a , bu

1/ i II ). a I li r

kendi betimlemesini yapacak bir Cuvier'si vard. Sonuta

dnya da teki kadar bykt Yaz u/.ayp gidiyor

"
.

gereklemesinden korkarz.
karakteristik belirtisidir.

Bn. Favez-Boutonnier bize y-

leniyor Micromegas' anmsyor ve szlerini basit bir kuram

,

air e-

le demiti: Kck eylerle ilgili bu sanrlarnz, alkolikliin

tinlere bol bol rastlarz. Thomas Hardy nin.bir romannda,
'

bunlar yazmaya hibir zaman cesaret edememitir. air bu dlere yaznsal onurunu kazandryor. Bize gelince biz de ne byk bir tutku!- bu dlere felsefi onurunu kazandr,

de kendi okurlarmzn yalnzca byle olanlardan olutuu umudunu tayoruz- kukusuz minyatrletirici bir de dalyor Bu aylak okur da sk sk byle dler kurmu, ama
,
.

anlatarak srdryor

Ne var ki

acelesi olmayan okur -biz

ayrn ormana, bir tutam otun koruya dnt me-

bir tutam yosun, bir am ormandr, ince ve eitli tutkularn

luluk Orman'n betimlerken, sonbahar yapraklarndan,
" " " "

sergilendii bir roman olan Niels Lyne'de J.-P. Jacobsen, Mutk zl salkmlarn arlyla bklen vezaalarndan sz r ve eder ve izdii tabloyu, amlar, palmiyeleri andran g canl yosunlar la bitirir. Ve "ayrca, aa gvdelerini kaplayan, hava perilerinin buday tarlalarn anmsatan hafif yosunlar da tsn bu
" "

yandr. Bu dnyann sonsuzluunu bir olumsuzluklar btn oluturur

mak
,
.

mak istiyoruz nk air sonuta yanlmyor, bir dnya kefediyor "Orada da bir yaam vard Neden metafiziki de o dnya ile yzlemesin? Bylelikle, dnyaya alma" dnyaya girme" deneyimlerini kolayndan yenilemi olurdu. Filozofun bize sunduu Dnya ou kez bir ben-olma.

"

"

"

vardr (Fr. ev. s.255). Jacobsen gibi, byk younluklu bir insan dramn izlemeyi semi bir yazar"4, anla"

Filozof,
,

minyatr yazmak iin kesiyor; yazn'n ilgin yanlarn tam olarak deerlendirmek istiyorsak, ite akla

ne bir Dnya sunar

olumluya ok abuk geer ve kendisi-

ya oluturan dalgalar dleyen varlmn bedenimden

benim iin artk

re, egemenlik altna alnm dnyalar. Onlar yaarken, dn-

li; o formlleri bir trl yaayamyorum. Minyatr dnyalarnda keyfim daha bir yerinde benim. Bu dnyalar bana g-

bu dnyadan olmak formlleri benim iin ok grkem-

benzersiz bir Dnya. Bu dnyada ol-

kavuturmamz gereken bir eliki. Metni biraz daha yakn dan yaaynca, byk aalarn oluturduu ormann iine
-

gemi o ince orman grme abasnn insana zg bir eyler

ormandan sk ormana, bir

damttn duyumsuyoruz. Bir ormandan tekine, gevek

uzaklatn duyumsuyorum. Dnyann sonsuz bykl

,
.

kozmiklik soluk ayor. yle grnyor ki, minyatrde elikili olarak, kk bir meknn iinde geveyip yaylyorsunuz. Burada, bizi iinde bulunduumuz dnyann dna e-

direnmeme yardm ediyor.

Minyatr
,

baka bir ey olmuyor tenlikle yaanan minyatr evremdeki dnyadan koparyor beni; evrenin dalp gitmesine
,

dnya oluturucu dalgalarn parazitinden

ken, baka bir dnyaya gtren binlerce dten biriyle kar 1 .ryayz ve yazar bizi, yeni bir akn dnyas olan bir ba 1 , dnyaya tamak iin bu d verme gereksemesini duy-

lere girerek dnyalar kurmay salar. Dnyay bylesine

bir metafizik tazelik altrmasdr; kk risk-

toplamamz gerekiyor Bunu yapmayacak olursak Bn. Favez-Boutonnier'nin bundan yirmi be yl nce, gzel ve eski dostluumuzun eiinde bize yapm olduu bir uyarnn
.

verebilmek iin desteklerimizi oaltmamz baz metinleri

,

dinginlik verir! Minyatr dinlendirir hibir zaman uyutmaz. mgelem minyatrn iinde uyank ve mutludur. Bu minyatrlemi metafizie kendimizi tam anlamyla
,
,
.

egemenlii altna alma altrmas yapmak, insana ne byk

mu. Kendilerini insana zg ilere kaptrm kiiler bu dnyaya giremez. Byk bir tutkunun dalgalanmalarn izleyen okur, kozmikliin anlatnn bylesine arasna girmesine a.bilir. nsana zg olaylarn izgisini izler, okuduu kitab yalnzca izgisel olarak okur. Ona gre, olaylarn tablosunun /ilmesine gerek yoktur. izgisel okuma, bizi ne ok dten

lkoyar!

Bu tr d kurmalar, dikeylie birer ardr. Anlatya

-

verilen birer aradr; okur

bu aralarda d kurmaya arlr.

ok yalndrlar, nk hibir yararlar yoktur. Bunlar, ma

lllarda kullanlan, bir ccenin bir marulun ardna saklanp

SO

11 e L' ' I' o

e l i /.. < .<

M v a i
'

IHI

masal kahramanna tuzak kurmas biiminde ortaya kan, rnein Mme d'Aulnoy'un Lc imin jatne balkl masalnda

olabilirmi gibi bir araya getirme eilimindedir. Masal by-

ti o romannda bize
da
" ,

Kimi zaman air kck bir dram yakalar, Jacques Audiberti'nin insan atan Abmxas'mdc\ olduu gibi Audiber.

mzda bitki dnyas, kk iinde byk yumuaklk iinde hareketli yeil edimi iinde kpr kpr canl bir dnyadr
,

Alntladmz rneklerdeki kozmik iir bizden, bitkilere itenlii gerek bir baka Bergson felsefesinin bitki dnyasn mahkum ettii uyuukluun dna kan bir baka katlmamz ister. Gerekten de minyattirletirilmi glere katld,

ocuk masallarnda rastlanan entrikalardan bamszdr

rastladmz gelenekten ayrt etmek gerekir. Kozmik iir,

.

lelikle, ilksel bir imge dncesini, ondan treyen bir imge ler btnne tar. Arada kurulan ba o kadar kolay, akl y
nun nerede olduunu bilemeyiz.

rtme o kadar akcdr ki, ksa sre sonra masaln tohumu-

Parmak ocuk masalnda olduu gibi, masallatrlm bir

minyatrle karlatmzda, ilksel imge ilkesini kolayca yakalarz: Yaln kklk, her trl baary kolaylatrr. Ne var ki, daha yakndan incelediimizde, bu masallatrlm minyatrn fenomenolojik durumunun kararszlk gsterdi-

ini fark ederiz. Gerekten de bu durum, hayran brakmann

katlmamz engelleyebilir. Bir resim sz konusu olsa, hay
ris
'

lir. imizden yapkanotunun kknn eski duvarn stnde bir kabart daha oluturmasn dileriz.
,

giyi, can alc noktaya yakn dren dleri yakalamay biNe var ki
,

duyumsatr. Ne grkemli bir bitki Atlas ! Audiberti Abraxasfta, dlerden ve gereklerden sk bir kuma dokur Sez'

yapkanotunun, duvardan gri bir kabuk kaldrd an"

,
.

yapkanotu ile ta duvarn savamn-

ve elendirmenin diyalektiine bamldr. Fazladan eklenen tek bir izgi kimi zaman, masalda sz edilen tansa
-

ranlmz srebilir, ama yorum, snrlar aar: Gasto Pabir toz

zerresini bayla delerek tm bedeniyle te yanna geer

in"" anlatt Parmak ocuk o kadar kktr ki,

"

"
.

Bir bakas, bir karncann tekmesiyle lr. Bu sonuncuda

yakndan grmeye zamanmz var m? Ben yaammda tek

,

bu dnyada eyleri sevmeye kendilerini gzlerden saklamak iin kk olularndan yararlanan eyleri
, ,

hibir dsel deer yoktur. Byk hayvanlara ynelmi d

ilgili dlmzden daha ileri deildir
'

bir kez

izledim

duvarn stnde bir likenin douunu ve yayln

,
,

lmz o kadar gldr ki, ok kk hayvanlarn edimlerini, hareketlerini kaydetmemitir. ok kk olana yneldiimizde, hayvanlarla ilgili dlmz, bitkilerle
"
.

yk bir kararllk!

Ne grkemli bir tazelik yzeyi fethetmede ne b-

Minyatrleri
.

yorumlarsak, gerek deerlerin anlamn yitireceimize kuku yok Yosun tutam bir am aac olabilir ama bir am
,

byk ile kn basit grelilii iinde

le ldnn anlatld izginin inelemeye, imgeyle yap l

lan bir tr hakarete vardn, bunun, bir bakma klt
"

Gaston Paris, Parmak ocuk un bir karncann tekmesiy-

m varl aalama anlamna geldiini de not eder. Bura-

aac hibir zaman yosun tutam olamaz. mgelem her iki ynde ayn kanla almaz.
rinde tanr

air, ieklerin tohumunu, kkler dnyasnn bahele.

dim: "Ellerim var seni koparmak

,

Andre Breton'un szlerini ben de sylemek ister"

.

da katlma-kart bir durum sz konusudur. Bu szck oyunlarna Romallarda rastlarz. k dneminde, bir cderisinceye yneltilmi bir ineleme yledir: "Bir pirenin den yaplacak giysi sana ok bol gelir. "Gnmzde bile
"

kekii l solgunluumun biberiyesi"'

VI
Masal
,

iin, dlerimin kck

hl," diye ekler Gaston Paris, Pelit nri arksnda benzeri

"

akalara rastlarz. Gaston Paris bu arky zaten ocuka

" "

"

bulur ki, bu da bizim ruhzmlemecilerimizi artacak bir durumdur. Ne mutlu ki, eyrek yzyldan bu yana ruhbi
1 imsel aklama aralar oalmtr.

dnen imgedir. Olaanst imgeleri

tutarllklar

sini bize net olarak belirtiyor (a.g.e., s.23): Kkl alaya

yle ya da byle, Gaston Paris, anlatnn duyarl nokta

IH2

M c k ( P o c l i k a s
%

\l i v ti I ti r

1H3

alan paralar ilksel masal, saf minyatr bozar Fenomenolojinin her zaman ilk durumunu kurmak zorunda olduu ilksel masalda "kklk gln deil, hayranlk vericidir;
,
.

Parmak ocuk, bir kulan mekn iinde, sesin doal boluunun giriinde, kendi evindedir. Bylece, grsel betimlemelerle sunulan masaln anlatm gc, sonraki parag-

bilir".

yandan her durumda zeksn ve becerikliliini gsterir ve yakay ele verdii her kt durumdan baaryla syrlmasn
Bu durumda
,

oluu sayesinde yapmay baard olaanst ilerdir;

masaln zgnln oluturan Parmak ocuk'un, kk

,

rafta ses minyatr olarak adlandracamz eyle iki katna

te

kar. Gerekten de masal izlerken bizden, duyma eiinin altna inmemiz, imgelemimizle duymamz istenir. Parmak
"

ocuk, atn kulann iine, alak sesle konumak iin yerle-

mitir, yani yksek sesle, dinlemesi" gerekenin dnda ka"

inceliini
sal bizi
,

masala gerekten katlabilmek iin bu zek

.
.

lan kimsenin duymayaca bir sesle kumanda etmek iin

kendi varlmza aktarlan canllk ne byktr! rnein minyatrn dinamizmi ou kez Parmak ocuk'un, atn kula iine yerleerek arabay eken gcn efendisi haline
,

e buluruz Kk olann nedenselliini o kck varlktan doan ktlesel varl etkileyen hareketi izlediimizde
.

ka bir deyile resimden baka, bir de minyatrn dinamizmini ele almak gerekir Bu dinamizmde ek bir fenomenolojik
,
.

maddesel bir incelikle ikiye katlamak gerekir Makarlalan zorluklarn iine "kaymaya" arr Ba,
,

da, yani iitmek ve yerine getirmek anlamlarn yklenmiimde ifade etmi olmaz m?

yerlemitir. Dinlemek" szc burada, her iki anlamn

tir. Zaten, bu masalda sz konusu olan bir ses minyatrn-

de, en dk tonda sylenen eyleri bu iki anlam en kesin bimak ocuk, bizim genliimizdeki Parmak ocuk'tan ok
'

Usuyla ve iradesiyle iftinin arabasn yneten bu Par-

farkl. Bununla birlikte, Gaston Paris i, o byk ilksellik tartma ustasn izleyecek olursak, bizi ilksel masala ulatracak

irademizle kurduumuz dlerin karar merkezidir. Biraz yukarda

,

tir ve genellikle farkl lkelerde farkl biimler alr." Parmak ocuk atn kulann iinde doal olarak hayvana deh" ya da "dur" der Kk bir mekn iinde kendi
,
"
.

Parmak ocuk masalnn ilksel temeli buradadr, bu zellie masaln anlatld btn lkelerde rastlanr; oysa bu sevimli kk varlk bir kez ortaya ktktan sonra dlem tarafndan yaratlan teki maceralar da ona maledilmi23 )
.

gelmesiyle ortaya konur. "Bana gre," der Gaston Paris (s

" ,

izginin stnde olduu da grlr. Gaston Paris'e gre, Parmak ocuk masalnn anahtar
-

yk Araba (ya da Bykay) takmyldzn yneten Parmak ocuk'tur. Gerekten de Gaston Paris in belirttiine gre,
'

daha birok masalda da olduu gibi -gkyzndedir: B-

birok lkede Byk Araba takmyldznn stnde yer alan

bir kk yldz, Parmak ocuk adyla anlrm.
Okurun Gaston Paris'in yaptnda bulabilecei, ayn noktaya ynelen tm kantar izlememiz gerekmiyor. Yalnzca, d kurmasn bilen bir kula bize en gzel biimde nlatan bir svire masal stnde duralm. Gaston Paris in
'
.

sylemitik Etkin Parmak ocuk'a dinamik biimde yakn

.

kk olann bir bykln barna olduunu

,
.

ktr. Parmak ocuk konutuunda

ve insana
, ,

lerin egemeni en kk olandr bye kumanda eden

,

mn kemik knts olduunu sylerdi yle ya da byle

.

lk duyduumuzda kk olan, ilksel gcn barna olarak ortaya kar Bir Descartes' bu durumda -tabii bir Descar tes' aka yapabilirse- ykdeki Parmak ocuk'un araba
,

rltyle devrilir. Byle bir masal bize geceyi dinlemeyi retmez mi? Gecenin zamann? Yldzl gk zamann? Dua
,

ktard bu masalda (s.ll), araba gece yars byk bir g-

g
,

k ata, arabann okn

,

sresini belirleyen kum saatine dua etmeden bakan bir keiin, kulan trmalayan grltler iittiini nerede okumu-

olacaktr

onu izlemek der. Bu altk varlk sylenenle re ne lde itaat ederlerse srlen iz de o lde dor
.

duymutu. Kol saatlerimizin tik tak ne kadar kaba, mekanik

ve kesik kesik, yle ki, kulaklarmz artk duyma duyarlln yitirmi.

tum? Kum saatinin iinde birden zamann yklp gidiini

zamann akn

M e k a u //

/' o c l i k a > /

M y a r

VII

mi/mini vermiyor. Hatta dnn, on be yandaki bu

Gkyzne aktarlan Parmak ocuk masal bize imgelerin kkten bye bykten ke kolayca getiini gsteriyor. Gulliver e zg d kurmalarn doal olduunu anl, ,
'

peygamberin imgesindeki fenomenolojik incelii

yakalaya-

bilmek iin, ruhzmleme konusundaki bilgilerimi paran-

yoruz. Byk bir dii, imgelerini iki kez yaar; yeryznde ve gkyznde
.

imgelerin bu iirsel yaamnda, basit bir boyut oyununun tesinde bir eyler vardr. D kurmann geometrisi yoktur Dii, kendini dne btNe var ki
,
.

zinin, Rimbaud et Gulliver balkl ek blmnde Rimbaud yla ilgili grkemli sayfalar okuruz. Burada Rimbaud bize, annesinin yannda kk kendi egemenliindeki dnya,
' ,

nyle verir. G A. Hackett'in Le lyrisme de Rimbad balkl te.

tez iine almam gerekiyor. Bykay barna yalnzca, aclar eken bir yeniyetmenin eviyse, bu bende kesin hibir an, et kin hibir d uyandrmaz. Ben burada yalnzca Rimbaud'nun gnde d kurabilirim. Ruhzmlemenin, yazarn yaamndan kard zel nedenselliin, ruhsallk a sndan doru olmakla birlikte, herhangi bir okur stnde bir etki uyandrma olasl ok dktr. Bununla birlikte bu imge ylesine olaanst ki, onunla iletiim kuruyorum. Be-

daysa byk olarak sunulur Annesinin yannda

.

"Brobding-

nag lkesindeki bir insan kusuru"yken kk Arthur okul,

nels) balkl iirinden ok vahi korkun devlerin

,

da kendini "Cceler lkesindeki Gulliver" gibi grr. C. A Hackett, Victor Hugo'nun Les contemplalions (Souvenirs paterCin gibi akll ciicelerce alt edildiini gren
,

ni bir an iin kendi yaammdan, yaamdan ekip alarak d kuran bir varla dntryor. Bylelikle, okumann bana sunduu bu olanaklar sayesinde, giderek imgenin yalnzca ruhzmsel nedenselliini deil, iirsel imgenin her trl ruhsal nedenselliini de sorgulamaya baladm. iir, kendine zg elikileri iinde nedensellik-kart olabilir ki, bu bir

tr, bu dnyaya ait oluu, tutkularn diyalektiine balanm olmay ifade etme tarzdr. Ne var ki, iir kendi zerklilir. Ayrk bir imgenin zel niteliini dorudan alglayabil-

lemesinin btn elerini gzlerimizin nne serer Ne var ki, ruhzmleme sk sk yinelediimiz gibi, yazarn derin
.

ocuklarn gln aktarr. C A. Hackett bu arada bir Arthur Rimbaud ruhzm.

ine eritiinde, artk nedensiz olduu rahata ileri srlebimek iin -ve bir imgenin zel nitelii btnyle ayrk oluunda gizlidir- fenomenolojinin, ruhziimlemeden bundan
lenmemizi ister.

kiilii hakknda deerli grler salamakla birlikte kimi zaman bir imgenin sahip olduu dolaysz zel niteliin ince lenmesinde bizi yolumuzdan saptrabilir yle snrsz imge,
-

byle daha elverili olduu grlr, nk fenomenoloji bizden imgeyi, eletirmeksizin, heyecan duyarak kesinlikle stOysa "Bykay Barna", dorudan d kurma olarak, bir ana hapisanesi olmad gibi, bir ky tabelas da deildir. Bir "gk evi"dir. Youn biimde d kuracak olursak, gkyznde bir kare grdmzde, bu karenin salamln
'

ler vardr ki

bir dnelim:

umuz yaamdan o kadar uzaa gtrr ki, ruhzmsel yorumlar, deerlerin ancak d kabuunda geliebilir. Rimbaud'nun u iki dizesinde ifade ettii dn bykln
<
,

ve bu imgeler bizi yaamdan, iinde bulundu-

duyumsarz, onun bize byk gvenlik salayacak bir bar-

-i

Ben, dii kuran Parmak ocuk uyaklarmn

Rimbaud iin annesi "Bayan Rimbaud'nun bir imgesi" olduunu kesin olarak ileri srebiliri/, (Hackett, s.69). Ne var ki bu ruhsal derinlik bize, airi VVal
, ,

Bykay'nn

peinden kouyordum. Bykay'dayd barnam.

lonie'li Parmak ocuk'a gtren bu imge atlmnn dina

nak olduunu biliriz. Bir dii, Bykay nn drt yldznn arasna gidip yerleebilir. Belki dnyadan kayordur; ve mhzmlemeci onun bu kann nedenlerini sralar, ne var ki, d ncelikle kendine bir snak, dlerinin leninde bir snak bulduundan emindir. Ve bu gk evi nasl ila dner! Gkyznn gelgitinde yitip giden teki yldzlar onun gibi iyi dnemez. Oysa Byk Araba, yolunu armaz

Meknn
Onun

Poc likas

M i r a ! ii r

IK7

kusu/., d kurarken masallarn birbiriyle kaynamasn yaar. Ve bu masallar, bu masallarn tm bu imgeyle canllk,

imdiden yolculuun efendisi olmak demektir Ve air ku.

gky/unde bu kadar iyi dndn grmek

daha

air, daha ilerde, bu "gerekd patlamadan

yzne dnyor: Her zamanki masamda buluyorum kendimi Ekilmi topraklar stndeki
Bana msr, srleri veren.

Bir mucizeye yaslanm Gkyiizii masasna oturmu.

"

sonra yer-

yaya ait eylere gre, mutlak ycelmeyi gerekletirmitir

celmenin yalnzca olumsuzluuyla ilgilenir.
VIII

larn yeniden kazanr Kocam bilgiler deildirler airin anlatt anneannelerimizin anlatt masallar deildir Gemii yoktur onun Yeni bir dnyadadr Gemie ve bu dn. .

Fenomenolojiye airi izlemek der. Ruhzmlemeci, y-

byklklerin baka balamlara oturtularak iirsel meknlasini gstermeye kimi zaman Noel Bureau'nun'4* u iki dize,

Parmak ocuk izleinde folklorda olsun, airlerde olsun

,

sel, kimi zaman kozmik grnme brnen bu dner dn eksen imgesi, lamba-giine ve gne lamba imgesidir. Dnya kadar eski bu imgeyle ilgili binlerce belge toplanabilir. Ne var ki, Jules Supervielle, her iki ynde kaydrarak bu imgeye
-

evremdeki yzleri yeniden buluyordum Gerekliin doluluklaryla, boluklarlyla. Kimi zaman yersel, kimi zaman gksel, kimi zaman aile-

nemli bir deike nitelii kazandryor. Bylelikle imgele-

ra ifte yaam kazandrldn grdk. Bu balam deime-

me de tm esnekliini kazandrm oluyor; yle mucizevi bir esneklik ki, imgenin, byten ynle, younlatran yn b-

sinin oluturduu rnek yeterlidir: Bir ot sapnn ardna gizleniyordu

Gkyzn bytmek iin
Ne var ki
,
.

tnledii sylenebilir. air, imgenin donup kalmasna

vermiyor.

izin

man oalr

gkyz boyutu kazandnda, ballak bir duyguya

birbirine yansr. Aina olduumuz bir imge

,

kkle byn karlkl geileri kimi zabu

ona zg bu kozmiklii, zamanmzda bilimsel anlamlarla

Supervielle'in Gravitations bal altnda bize sunduu

ar ykl zihnimizle yaadmzda, kkleri uzun bir gemie uzanan dnceleri yeniden buluruz. Bilimler tarihini
'

gusuna kaplrz. Makrokozmos ile mikrokozmos ballaktr.

bu ballaklk stne kurulmutur; zellikle de bal ieriini aa vuran Gravitations adl kitabnda toplad iirler
.

aina nesnelerin dnyann minyatrlerine dnt duy-

kafamzn iinde ar lde modernletirmez, rnein Ko-

Jules Supervielle'in birok iiri her iki yne de kayabilen

, ,

pernikus u kendi zaman ve kendine zg dlerinin ve dncelerinin btnl iinde ele alrsak, yldzlarn n evresinde dndnn farkna varrz. Gne, her eyden nce Dnyay Aydnlatan Byk Lamba dr. Matematikiler
'

daha sonra onu ekim gc olan bir ktleye dntrd.

Bu iirlerde

bu iirsel dnme merkezi

her iirsel ilgi oda

ister gkyznde, ister yeryznde yer alsn

,
.

k, yukardaki odaklatrma ilkesidir. mgeler hiyerarisi

etkin bir dnme merkezidir aire gre

,

iindeki yeri o kadar byktr ki! mgeleme gre dnya bir

l .m

n, lambas gne olan bir gkyz masasna dntren imgeler ne byk rahatlkla kullanlmtr""?
,

gkyznde, hem yeryznde yer alr. rnein aile sofras

Erkek
,

deyim yerindeyse, neredeyse hem

deerin evresinde dner.

masa, tek bana, kk bir dnyadr. Dii bir filozof, do

evresinde ailenin topland masann stndeki gece bas da bir dnyann merkezidir. Lambann aydnlatt

kadn, ocuklar
..

layl n, gece odasnn merkezini yitirmemize neden ol

Kendini tanmlamaya alan

lunu dndnde haksz m? B durumda bellek, ge

W e /., (i

r t <. / / k d s

1/ II I l I II I

miteki y/.leri

Gereklii Lolltklaryla ve boluklarmla

koruyabilecek mi?
Supervielle'in iirini yldzsal ykselilerinde ve insan,

boyutlara dalyorum, aresiz hareketsizliimi bu klmeyle lmekten kaygl." Yatana aklp kalm bu byik dii, ara mekn atlayarak, kk olann iine dalyor". Ufuk
"

aina dnyann gz kamatrc, yeni bir zgnle brtindn fark ediyoruz O aina dnyann bu kadar byk olduunu hi dnmemitik air bize, byn kkle
,
.
.

larn dnyasna dnlerinde kesintisiz izlediimizde

bize

badatrlmaz olmadn gsteriyor

ya nn olarak
'

Ve Baudelaire'in Go,

izgisinin stnde yitip gitmi kasabalar bu durumda, bakn vatanlarna dnyor. Uzaklar, hibir eyi datmaz. Tersine, iinde yaamaktan holanacamz bir lke minyatr halinde toplar. Uzaklarn minyatrlerinde, farkl eyler birbiriyle bileir". Bylelikle, kendilerini yaratan uzaklklar yadsyarak, kendilerini bizim sahipliimize sunarlar. Onlara uzaktan sahip oluruz, ve de ne byk bir dinginlik
"

"

"

tabasklarn
,

" ,

aklmza.

bir mine ressam olan Marc Baud'u da "kn iinde by yaratmasn bilen'"" kii olarak nitelemesi geliyor
,

minyatr halinde byk tablolar",,"

iinde!

Ufuktaki bu minyatr tablolarla, an kulesi dlerinde

oluturulan manzaralar birbirine yaklatrmak gerekir. Bunlara o kadar ok rastlarz ki, hepsinin sradan olduunu dnrz. Yazarlar bu manzaralara yle bir dokunup geer,

by grmeye her zaman hazrdr rnein Claudel'in evrendoumunda airin sz daarnn -deilse bile dn.

Gerekten snrsz byklk imgelerini daha zel olarak incelediimizde de greceimiz gibi ok kk olan ile snrsz byk olan uyum iindedir air, kn iindeki
,
.

stnde eitleme yapmaya hi yanamaz. Oysa bu ne byk bir yalnzlk dersi olurdu! an kulesinin yalnzl iindeki adam, yaz gneinin yla beyazlatrd meydann
" "
"

stnde "kprdayp duran" insanlar izler. nsanlar orada

sinek byiiklndedir "karncalar gibi nedensiz devinim iindedirler. Yazmaya ekindiimiz bu ok eskitilmi karlatrmalar, an kulesinde kurulan dleri anlatan birok metinde ylece, dikkatsizce kullanlm olarak karmza
,

grandes odes a (s. 180) yle der:

' "

cesinin- imgenin kazanl kaca biimde gnmzn bilimini ksa srede zmlediini grrz Claudel, Les cinq
.

Kk rmcekleri ya da baz bcek larvalarn

.

muktan ya da kadifeden yaplm koruyucular iine saklanm deerli talar gibi grrz
"

pa-

yavrularn da bana ite byle gsterdiler." Bir air ister mikroskopla ister teleskopla baksn, hep ay,

Bulutsularn souk kvrmlarnda henz tedirgin

gne

n eyi grr

IX

Uzaklar, ufkun her noktasnda zaten minyatrler oluturur Dii, bu uzak doa manzaralarnn karsnda bu minyatrleri iinde ya amay d ledi i yaln zl k yuvalan olarak
,

kar. Bir imge fenomenolounun, dy kpr kpr kprdayan dnyadan kolayca ekip alan bu d kurmann son derece basit oluunu kaydetmesi gerekir. D, egemen olma izlenimine kendini kolaylkla kaptrr. Ne var ki, bylesi bir d kurmann olanca sradanl ortaya ktktan sonra onun, ykseklik yalnzln belirttiini fark ederiz. Kapal yer yalnzl sz konusu olsayd, baka dnceler douracakt. Dnyay bir baka tarzda yadsyacakt. Ona egemen olabilmek iin, elinde byle somut bir imge olmayacakt. Egemenletirme filozofu, kulesinin tepesinden evreni mi yatrletirir. Her ey kktr, nk o yukardadr. Yukardadr, yleyse byktr. Barnann ykseklii, kendi b
yklnn kantdr.

teker teker ayrr

imizde barndrdmz meknn ileyiini belirleyebil

Joe Bousquet"" yle yazar: "Uzakln verdii kck

mek iin ne ok mekn zmlemesi teoremi gelitirmek ge

M i 11 y ti 1 ii r
190

Ukun Pp e fih t,
,

1 . I 4. J - 1 J . z . ," vermez. Is rek yor!.imge kendisinin deerlendirmesine tediei kadar mekndan sz etsin, bir baka byk , .. j i . ogalmasrr. n En kuuk deer
-

na neden olur
, le

duumuz bu sorunun farkl grnmlerine ilerc

s nj gjy/e dimizde yalnzca bir varlk mi nyatr bulma r,i rtnyn koyalarak tek tek imgelerle belirlememiz gerekir. Ce i ir b,
.

kendi imgelerinin minyatr iine kapanr. n.4 B*-7 varlmz metafizikilerin syledii gibi kimi
..

kendi imgesinin varl lir. mgesinin tm meknn iine doldurur Bir

.

yay lmas na, ykselmesine/ Ve d

, ,
.

eini rtmesi gerekir. Konuyu uzatmamak iin, sesli minya trler olarak adlandracamz minyatrlerle ilgili baz rnekler vereceiz.
-

}aijnc

e_

j.

...

S, V

deyis-

ncelikle sanr sorunlaryla ilgili allagelmi gndermeleri bir yana brakmamz gerekiyor. rnein, duyduu
"

nal alm

tanabilecek gerek bir davranta ortaya karlabilecek trde nesnel olgulara yaplan bu gndermeler, yaln imgelem alan-

dsel" seslerin kayglandrd bir yzn fotorafyla sap-

larna gerekten girmemizi engelleyebilir. Yaratc

min zerk etkinliinin, gerek

imgele-

lmde yeniden dneceiz

duyumlar ve gerek ya da gerek d sanrlar karmyla yakalanamayacan d-

nyoruz. Bizim sorunumuz, yineleyelim, insanlar deil, im-

geleri incelemek. Ve fenomenolojik olarak yalnzca aktarlabilir olan, mutlu bir aktarmla bize ulaan imgeleri inceleyeimgevua_
-

biliriz, imgenin yaratcsnda sanr olsa bile, ortaya kan imge bizde, sanrlar iinde olmayan biz okurlarda d kurma
istei uyandrabilir.

Dncelerimizi btn mzdan minyatr, gzlerimizin nne

,

koku

a ilgin olabilir Grme?'" dramlarn sresini ksaltr Ama burnumuza gelen1

. .

yor. Tat alma, koku alma gibi duyular iin sorun be r iin olduundan dah
, ,

iriyor, dolaysyla da her duy* duyunun ierdii "min yatrleri" ayr ayr incelem1,1 j
bir an iin duyduumuz bir koku imgelem cy~
, ,
-

lerini seriyor Ne var ki rmz harekete ge

.

yalnzca kk olann nedensellii t;,<

yle yaanm meknlara 0,,

n'

zmlemecinin sessel sanrlar olarak niteledii eylerin, b-

Edgar Allan Poe gibi yazarlarn anlatlarnda, bir ruh-

p.er eki-

i e 5.
duvusu

yk yazarn kaleminde yaznsal onurunu kazanmasnn gerek bir varlkbilimsel deiim olduunu kabul etmek gere-

kir. Sanat yaptnn yaratcsyla ilgili ruhbilimsel ya da ruh-

zmsel aklamalar bu durumda, yaratc imgelem soruna

vasn_

ni en byk zenle ve by sinlikle belirler Bu eikler

var ki
,

yebilir. Kk olann nedensellii duyular ruhbilimi tabii ki incelenmitir. Ruhbilimci farkl duyu orgS ileyiinin farkl eikleri
,

da gerek bir iklimi belirle

larnn yanl konulmasna -ya da hi konulmamasn - yol aabilir. Genel olarak, olgular, deerleri aklamaz. iirsel im-

arafmdan anjannm -r e_
,

geleme ilikin yaptlarda, ortaya konan deerler ylesine yeni bir gstergeye sahiptir ki, gemile ilgili her ey bu deer-

bilimin

farkl bireylerde farkl ol gereklikleri su gtrmez. E ik kavram

.

, ,-jir ne
. ,.

ler asndan canszdr. Her bellein, btnyle yeniden l(ilenmesi gerekir. Belleimizde yle mikrofilmler vardr
nr hale gelir.

nesnellii en ak seik kavramlarndan

,
,

moc
biri
'

jern rujv
s xjn aj_ *
r
T

ki, stlerine ancak imgelemin gl dtnde grle de la maison Usher balkl yksn yazd tabii ki, ileri yaratsrlebilir. Ne var ki, bir eyin acsn ekmek
"
"

Biz bu alt blmde

tna ekip ekmediini ar dikkatli, i konumayrfj |ann letiren airin duyduklarn, duyularla alglanabilip tesinde renkleri ve biimleri konuturarak duyup ' duvma. jnce_ dm incelemek isti
r
,

imgelemin bizi sz konusu e

Edgar Allan Poe'nun, sessel sanrlar

"

"

ektii iin La cim"

"

/; rastlalenemeyecek k l. 11 ok sayda elikili i,n"til r_ m rz. Bunlarn belirli bir gereklii rtmr-. mi mgel*'*
.

yoruz. Bu alanda, dizgesel biimi

,

eney,|

ac nak la ters ynde hareket eder. Poe nun, yksn mgeler, yektii srada yazmadndan emin olabiliriz. knn iinde dahice bir araya getirilmitir. Glgelerin ve skunluklarn incelikli karlklar vardr. Nesneler, gece ol
'
"

"

M <. h

/' o c I i k d

M i ) a l r
"

193

duunda, "karanlklarn iinden tatl ltlarn gnderir"

.

Szckler mrldanmaktadr Duyarl her kulak bunun bir

,

Poe'nun deyimiyle syleyecek olursak bu kozmos, kkrtl" bir lksellik tayan kozmostur. Onu, imgelerinin her

airin dzyazs olduunu, onun belirledii noktada, iirin

anlama egemen olacan bilir Sonu olarak, iitme dzeninde karmza sonsuz sayda alak sesle konuan kozmosun tm sessel minyatrleri kar
.

onun dnyas bylece bize daha yaknlar, nk air onlar bize, birbirlerine en yakn olduklar anda aklamasn bilir.

kvrmnda yaratan, ddr. nsan ve Dnya, insan ve

nsan ve dnya, bir tehlikeler topluluu iindedir. Birinin

da fenomenoloun duyularn snrn hem organik, hem

,

Dnyaya zg bylesine grlt minyatrleri karsn-

varl teki iin bir tehlikedir. Btn bunlar, iirin alt-sesini oluturan mrltda, kendini bize o biimde sunan mrltda
duyulur.
XI

nesnel olarak aan eyleri dizgesel biimde belirlemesi gerekir. Kulamzn nlamas ya da duvardaki atlan by.

mesi deildir sz konusu olan Bir mahzenin iinde l bir

kadn vardr
,

dnn tanmad bir baka gemii anlatan ok eski kitaplar vardr. Dnlemeyecek kadar eski bir bellek bir
,

lmek istemeyen bir l. Bir kitapln rafnda

Sesli iirsel minyatrler gereinin tantlanmas, daha yaln

se birka dizeden oluan rnekler seelim.

art-dnyada ileyip durmaktadr Dler, dnceler anlar orada ayn kuma dokur Ruh, d grr ve dnr ve sonra d kurar. air bizi bir snr-dmma gtrmtr, de.

minyatrlerle kukusuz daha basitletirilmi olacak. yleyairler ou kez bizi, olanaksz ses ve grltlerin dnyasna sokar; bunlar var olmalar yle olanaksz seslerdir ki, ilgi

canllar ile bir l arasndaki, amaya korktuumuz bir snra En kk bir grlt bir felakete yol aabilir. Tutarsz rzgrlar nesneleri kaosa srkleyebilir. Mrltlar ve trtlar yanyanadr nsezinin varlkbilimini
,
.

lilik ile us arasndaki

uyandrmayan dlemler olarak kabul edilebilirler. Glp geeriz. Bununla birlikte, air ou kez iirini bir oyun gibi grmez. Bu imgelerin, iindeki hangi sevgiden doduu bilinmez.

renmekteyiz. n-iitme alanndayz

.

En zayf belirtilerin

bilincine varmamz isteniyor Bu snrlar kozmosunda her ey, olgu haline gelmeden nce belirtidir. Belirti ne kadar zayfsa, o lde anlam ykldr, nk bir kkeni belirtir. Birer kken olarak alndnda yle grnyor ki, btn bu belirtiler yky yklemeye durmakszn yeniden balar.
, ,

Mutlu evinin "kynde" yaayan Rene-Guy Cadou, yle der"":

Paravanann stndeki ieklerin akd duyuluyor.

Byle der, nk ieklerin hepsi konuur, ark syler; izilmi iekler bile. Bir iein, bir kuun resmini suskun
kalarak yapamayz. Bir baka air de yle der,": Onun gizi

Burada

sonunda kendi bilincimizde doar; bu yzden de fenomeno.

deha konusunda temel dersleri alm oluruz. yk

kalmken, insanla nasl ilgilenilebilir? Ve her ey birazdan yerle bir olacak, yklan duvarlarnn altnda bir lnn g
,

loun mal haline gelir Ve bilin burada insanlar aras ilikiler iinde gelimez bu ilikileri ruhzmleme ou kez gzlemlerinin temeli olarak kabul eder Tehlike iindeki bir kozmos karsnda
,

Claude Vigee de daha birok air gibi, bitkilerin bydn iitir. yle yazar,": Bir fndk fidannn
Yeile dnn Dinliyorum.

Rengini eskiten iei dinlemekti.

mlmesini tamamlayacak bir evde bir n-sarsnt iinde ya

,

anr.

Ne var ki

bu kozmos gerek deildir. Edgar Alan

194

M o k n

Po e i i ka s /

Minyatr
.

195

alnmalar gerekir Bu imgeler varlklarn iirsel ifadeden

.

Bu tiir imgelerin en azndan ifade gereklikleri iinde ele

,

gnderme, varlklarn kltr. Bu imgeler ruhsalla ege,

alr. Bir gereklie hatta ruhsal bir gereklie yaplacak bir

adn oluturan hecelerdeki o ne gmbrtdr \madragore]\ Szckler, ses veren kabuktur herbiri. Tek bir szcn min-

yatrnde, ne ok yk gizlidir!

mendir. Bo zamanmzda doada dili olmayan eyleri dinlediimizde ortaya kan yaln ifade gereksemesi dnda
hibir ruhsal itkiyi karlamaz
.

ile mutlak ycelmeyi birbirinden ayran snr amlardr. Ne var ki, ruhbilimden yola klm da olsa ruhsal izlenimlerin iirsel ifadede ald biim kimi zaman o kadar inceliklidir ki, yaln ifade olan eye ruhsal gereklik ykleme
,

terlidir. mgenin mutlak deerini tarlar Koullu ycelme

.

Bu tr imgelerin gerek olmas, gereksizdir Varlklar ye.

bnda Pericle Patocchi, uzak dnyann sessizliini tek bir dizede younlatrr: Uzaklarda yeryznn kklerinin da ettiini
duyuyordum. ne iner gibi iner. Milosz un u byk iirinde olduu gibi:
'

Ve byk sessizlik dalgalan, iirlerde titreir. Marcel Raymond'un gzel nszyle yaymlanm kk iir kita-

yle iirler vardr ki, sessizlie, bir bellein iinde deriAzgn rzgr llerin adn Ya da bir yolun stne den kekremsi eski

(Vingt poemes)

anma zevkinden kendini" alkoyamyor"5f

der Theophile Gautier
" ,
,

eilimine gireriz Moreau (de Tours) afyon aldktan sonraki izlenimlerini bir air olarak aktaran Theophile Gautier'yi
"
.

"itme yetim,"

yamurun sesini haykrrken

olaanst gelimiti; renklerin se"

sini duyuyordum; kulama yeil krmz, mavi, sar sesler,

ni aktarrken bunlar "yklendikleri iirsel abartya karn
" "

Dinle -artk hibir ey yok- yalnzca byk

sessizlik - dinle.

birbirinden kesinlikle farkl dalgalar halinde geliyordu. Ne var ki, Moreau kolay inanr bir kii deildir ve airin szleriyazdn, bunlar ortaya karmann gereksiz" olduunu

(O. W. De L. Milosz, Les Lettres'de

yaymlanmtr, 2. yl, no. 8)

Burada hibir enin, Victor Hugo nun ok nl ve ok gzel oyunu Les Djinns de olduu gibi, yanslamal bir iire gereksemesi yoktur. airi dinlemeye zorlayan, daha ok, sessizliin kendisidir. Bylelikle d daha itenlikli hale gelir.
'
'

da not eder. Bu belge kimin iin yleyse? iirsel varl ince

rada
"

leyen ruhbilimci ya da filozof iin mi? Baka bir deyile, buabartan

"
"

bana bu kadar abartamaz Ve biz, rahat yalnzca yazn'm araclyla afyonlanm" okurlar air bize dinletmeseydi,
.

kim ya da ne: Afyon mu air mi? Afyon, tek

, , ,

Sessizliin nerede olduunu bilmeyiz: Koca dnyada m,

,

bizi iitme-tesine gtrmeseydi renklerin hrtsn duyamazdk.

yoksa snrsz gemite mi? Sessizlik durulan rzgrdan, yumuayan yamurdan daha uzaklardan gelir. Milosz bir
der:

vardr, dinginken bile ses karr Gerilmi olan, gerilmeyi g.

yleyse, iitmeden nasl grebiliriz? Karmak biimler

.

baka iirinde (a.g.e., s.372), unutulmaz bir dizesinde yle

Ah! Kocayp giden u yaamda anmsanacak ne ok sesSessizliin kokusu yle eski...

crdayarak srdrr

Ve Rimbaud

Horlanm aalarn devinimlerini dinliyordu

(Les poetes de sept ans) derken bunu biliyordu
.

sizlik var!

Adamotu

dorular. Onu yerinden sktklerinde bu insan biimli kkn barm olmas gerekir Ve d kuran bir kulak iin
,
.

biimiyle bile hakknda anlatlan efsaneyi

,

XII

Varln ve varlk-olmayann deerleri gibi byk deerleri

1%

Mekann

/ v a i li r

Poe I i ha \ /

zamana ve zemine yerletirmek ne zor! Sessizlik: Kk nere-

myz? Bu durumda kulak, gzlerin kapal olduunu bilir,

gelecektir.

de, varlk-olmayann bir zaferi mi yoksa varln egemen oluu mu? Sessizlik "derin"dir Peki, derinliinin kk nere,
.

dnen, yazan varln sorumluluunun kendisinde olduunu bilir. Gzkapaklarmz yeniden atmzda geveme

duyulmaz olann varlkbilimine balar

VOLANE (kr) - Duyuyorum MARA - Ne duyuyorsun?
.

ln hangi yksekliine kulak kabartmal? Sfat filozoflar olan bizlere gelince derin olann diyalektii ile byk olann diyalektii arasnda derinlik veren sonsuz kk ile snrsz yaylma iinde olan byk arasnda bocalayp duruyoruz L'nnnonce faite Mnrie'de Violaine ile Mara arasnda geen u ksa konuma varln en derin yerlerine iner. Birka szckle grnmez olann varlkbilimini,
, ,
.

ekmi bir insann yreinde mi? Ve dinleyen kulaklar

de? Doacak kaynaklarn dua ettii evrende

mi, yoksa ac
,

var-

lan dleri bize kim anlatacak, peki? Aknlklara alabil-

Gzler kapalyken, yar kapalyken, iri iri akken kuru-

mek iin, bu dnyaya ait neleri saklamalyz? J. Moreau'nun

kitabnda, ya bir yzyl akn bu kitapta (a.g.e., s.247) un"

lar okuruz: "Baz hastalarn gzkapaklarn hafife indirmesi, uyank durumda grsel sanrlar retmesi iin yeterlidir. GzkaJ Moreau, Baillarger'den sz ederek unlar ekler:
"
.

paklarnn inmesi yalnzca grsel sanrlar deil, iitsel sanrlar da yaratr."

..

Eski, iyi hekimlerin ve Loys Masson gibi yumuaklk dolu airlerin bu gzlemlerini birletirdiimde ne ok d ku-

derinlemesine var olan

VOLANE - eylerin benimle birlikte var olduunu. Burada o kadar derine dokunulmaktadr ki seslilii ile
,

ruyorum! airin kula ne kadar duyarl! D kurma aralarnn oyununu ynetirken, bunlara ne kadar da egemen:
mek.

mek gerekir. Krlgan ve geici bir varlk olan ses, en gl

-

var oluuna bal olan bir dnya stnde derin derin dn-

varl belki de btnyle seslerin

Grmek ve iitmek, te-grmek ve te-iitmek, grmeyi iitBir baka air bize, deyim yerindeyse, dinlemeyi iitmeyi retiyor:
"

gerekliklere tanklk edebilir. Claudel'in diyaloglarnda

.

mza kar
Claudel
,

dnyay birletiren gerekliin kesin kantlar olarak karbyk bir "dinleyiciydi".

XIII

bunun birok rneini kolayca bulup karabiliriz- insan ile

Ne var ki, konumadan nce dinlemek gerekir.

Yine de iyi dinle. Benim szlerimi deil, kendini dinlediinde bedeninden ykselen sesleri dinle Rene Daumal burada, dinlemek eyleminin fenomenolojisi iin bir balang",;*
.

cn var olduunu iyi yakalyor.

Szcklerle, en geici izlenimlerle oynamay seven dlemle ve d kurmalarla ilgili btn bu belgeleri toplamak la, bir kez daha itiraf edelim, yzeysel kalma isteimizi be-

Varlk byklnn iinde grlen eyin aknl ile duyulan eyin aknln birlemi olarak bulduk Bu ifte a,
.

lirtmi oluyoruz. Domakta olan imgelerin yalnzca d kat"

yazan airin cretine tutunabiliriz"5':

,

knl bir kalemde daha basit aklayabilmek iin, unlar

mann aratryoruz. En krlgan, en kararsz imgenin, ortaya derin titreimler karabileceine kuku yok. Ne var ki, duyarl yaammzn btn telerini" ortaya karabilmek
iin, baka tr bir aratrma yapmamz

Her yalnz d gzlerini yumduunda sesleri bak. trl duyduunu bilir Dnmek iin iinin sesini dinilmek iin dncenin "zn" verecek olan temel younlas m cmleyi yazmak iin gz kapamz baparmam/1. iaret ve orta parmamzn arasna alp gle sktrma/
.

Gzlerimi kapatp atm duyuyordum

,
,

gerekirdi. zellikle

ile sessizliin ayn anda hem insan zaman, insan sz, insan varl olarak nasl ilediini aklayabilmek iin, byk oy/

lumlu bir kitap yazmak gerekirdi. Ne var ki, byle bir kitap
.iten
i yazlm. Max Picard okumak gerek: Lc morde h s
'
-

lacem.

M c kel P o e I i k a s

/ l e I i k / i S o s z li ti r 'i L> I 'i k

199

bununla birlikte hep ayn biimde balar. Yakndaki nesneden kaar, kat anda da artk uzaktadr, tededir, bir te
mekndadr,f"
.

SEKZNC BLM

TENLKL SONSUZ BYKLK

I
"

Dnya byk

ama

denizler kadar derin iimizde."

Rilke
"

Snrsz mekn beni

, "
.

her zaman suskun kld

(Jules Valles, L'enfant

I

s.238)
/

la beslendiine ku
limle
,

bykln imgelem felsefesinin bir kategorisi Sonsuz olduu ileri srlebilir D kurmann farkl manza
,
.

izlenmesi de ylesine zel

halini belirler ki
, ,

bykl hayranlkla izler Bykln hayranlkla

.

ku yok, ne var ki, znde var olan bir ei

,

ralar-

yann nne koyar. Denizin ve ovann sonsuz byklklerinden uzakta, dein dnceye daldmzda bu byklk dncesinin ti t
reimlerini kendi i

dna eker onu sonsuzluun gstergesini ta yan bir dn-

d kurma, dy yaknndaki dnyann

bir tutumu ylesine zel bir ruh

yaratabiliriz. Ne var ki bu durumda sz konusu olan gerek bir an mdr? m

,

imizde basit bir an araclyla yeniden

dnceye daldmzda zaten harekete gemi deil midir? Gerekte d kurma, ilk andan bala yarak btnyle olu,

rini snrsz lde bytemez mi? mgelem, daha ilk derin

gelem tek bana sonsuz byklk imgele

mu bir durumdur Balangcn hibir zaman alglayanlayz

.

Bu te, doal olduunda, gemiin evlerinde oturmadnda, sonsuz byktr. Ve d kurmann, ilk derili dnme olduu ileri srlebilir. Sonsuz byklk izlenimlerini, sonsuz byklk imgelerini ya da sonsuz bykln bir imgeye kazandrd eyleri zmleyebilseydik, kendimizi fenomenolojinin en saf blgelerinden birinde bulurduk. Fenomenleri olmayan bir fenomenoloji, ya da daha az elikili bir ifadeyle, imgelerin retilme akn tanmak iin, imgelem fenomenlerinin olumasn ve bitmi imgeler halinde kararllk kazanmasn beklemeye gerek duymayan bir fenomenoloji sz konusu olurdu. Baka bir deyile, sonsuz byk olan, bir nesne olmadna gre, sonsuz byk olann fenomenolojisi bizi, ara evrimler olmakszn, d kuran bilincimize gtrrd. Sonsuz byklk imgelerinin zmlemesiylp, kpnHi varlmzda, saf-imgelemin saf varln gerekletirmi olurduk. Bylelikle, sanat yaptlarnn, d kuran varln bu varoluuluunun alt-rilnleri olduu aklkla ortaya kard. Sonsuz byklk dnn izdii bu yolda gerek rn, byme, enginleme bilincidir. Hayranlk duyan varln onuruna doru yol aldmz duyumsarz. Bu dnme ediminde artk "dnyaya braklm" deilizdir, nk dnyay bir bakma, grnd, olduu biimiyle kendini amaya, onu yeniden yaamamzdan nce sahip olduu biimini amaya aarz. Zayf varlmzn bilincinde olsak da -ani bir diyalektiin etkisiyle- bykln bilincine varrz. Bylelikle, sonsuz byklk yaratan varlmzn doal etkinliine kavumu oluruz. Sonsuz byklk bizim iimizdedir. Yaamn frenledii, tedbirliliin durdurduu, buna karn yalnz kaldmzda yeniden bulduumuz bir tr varlk genlemesiyle ilikilidir. Hareketsiz kalr kalmaz, telerdeyizdir; sonsuz byklkte bir dnyada d kurarz. Sonsuz byklk, hareketsiz ins. nn hareketidir. Sonsuz byklk, dingin d kurmann di
namik zelliklerinden biridir.

200

Meknn

I'm-likcs

/ t e I i k / /' .V o s z H 'i r h I ti b
.

201

re, burada

Felsefe eitimimizi btnyle airlerden aldmza

,

Birot'yu okuyalm"",:

dizede bize her eyi aklayan Pierre Albert-

g-

lerin bolluundan uzak, k ve glge ayrntsnda yitip git" "

mekten uzak, kendi ifadesini arayan bir z" izlenim kar-

Dnyann Efendisi
Snrsz insan.

Ve bir kalem darbesiyle yaralyorum kendimi

,

snda olduumuzu duyumsuyoruz, ksacas, yazarlarmzn akn ruhsallk olarak niteledii perspektif iinde olduumuzu duyumsuyoruz. Olduumuz yerdeki sonsuz byklk
"

karsnda, onun derinlii iinde oradaki sonsuz bykl karsnda "orman yaamak" istiyorsak, bunu daha iyi nasl
,M

II

Ne kadar elikili grnrse grnsn gzmzn grd dnyaya ilikin baz ifadelere gerek anlamn veren bu
,

ifade edebilirdik! air, ayann bast yerde, eski ormann bu sonsuz bykln duyumsuyor : Kutsal orman, llerin kaldrlmad krk orman Yal, dzgn, pembe dallarn sk sk rtp, alabildiine kapatt

corafyacnn bize verdii bilgilerle ilgisi bulunmayan bir izlenimler btnnden kaynaklanr Bir ormann iinde snrsz bir dnyaya "daldmz" izlenimine insana biraz r.

eyi yakndan inceleyelim. Bu "sonsuz byklk" gerekte

,

i sonsuz byklktr Kesin bir rnek stnde tartabilmek iin, ormann sonsuz bykln yaklak olarak karlayan
.

Alabildiine yeniden rtlm yallarla ve dzgn

srm grilerle

amas gerektiini ok iyi biliyor. Kutsal orman, krk, kapa"

airin burada yapt bir betimleme deil. Betimlemeyi

Kadife haykrt sonsuz ve derin yosun katman stnde.

knt veren bu izlenime kaplmak iin

.

l, rtlm, yeniden rtlm. Bulunduu yerde sonsuzlucek.

manlarda dolamamz gerekmez Nereye gittiimizi bilemezsek

,

uzun uzadya or.

unu biriktiriyor. air, biraz daha tede, doruklarn hareke"

Ormana zg imgelerin ilksel nesnesi olan

ksa srede artk nerede olduumuzu da bilemeyiz

,
.

tinde yaayan "sonsuz bir rzgrn senfonisinden sz ede-

bu snrsz bir

z salayacak": "zellikle orman gvdelerinin ve yapraklarnn oluturduu perdenin sonsuz tesine uzanan mekn,

znsal belgeleri kolaylkla gzler nne serebiliriz Ne var ki ksa bir metin Marcault ve Therese Brosse'un kaleme ald kitaptan alman bir metin ana izlei kesin olarak saptamam,

dnya izlei stne ok sayda deikeyi ortaya koyacak ya,

,

Bylece, Pierre-Jean Jouve,un "ormannn kutsallkla varolduunu, doasnn gelenei dolaysyla, insanlarn tarihinden uzakta kutsal olduunu gryoruz. Tanrlar oraya
.

yak basmadan nce ormanlar kutsald. Tanrlar, kutsal bir yere yerletiler. Onun bu niteliine, orman dnn byk yasas yannda insans kalan, gereinden ok insans kalan
nitelikler eklediler.

n n ,

nn gizemiyle bir akn ruhsallktr"",\ Bize kalsa akn ruhsallk terimi karsnda biraz duraksardk Her ey bir yana bu terim, fenomenolojik aratrmay yaygn ruhsalln telerine yneltmek iin iyi bir gstergedir. Betimleme ilevleri, ,
.

gzler iin perde oluturan, ama devinime ak mekn-

Bir air, corafi boyutlardan sz ettiinde bile, bu boyutlarn kklerinin dsel bir deere uzandn igdsel olarak bilir. rnein Pierre Gueguen (La Bretagne, s.71), "Derin bir orman anlattnda (Broceliande orman), bu ormana
"

nin de- bu noktada etkisiz kald daha iyi nasl ifade edilebilirdi! fadeye kendini nesnel olarak sunan eyin dnda, ifade edilecek baka eylerin olduunu duyumsuyoruz. fade
edilmesi gereken gizli byklktr, bir derinliktir. zlenim
,

nin -ruhsal betimlemenin olduu kadar

boyut daha ekler, ne var ki, bu, imgenin yeinliini ortaya

"
"

nesnel betimleme

koyan bir boyut deildir. Derin ormana, otuz fersahlk koyu bir yeil alan iinde oluturduu grkemli sessizlik nedeniyle Dingin Toprak da dendiini sylerken Gueguen bizi
"
.

kn bir dinginlie, "akn" bir sessizlie davet eder. nk ormann sesi vardr, nk o koyu" dinginlik binlerce
"

202

M c k

Poel i kas

/ I c / / k I i S o s z H ii ). it h I h
"

203

yaamla titreir, fsldar, canlanr. Ne var ki, bu grltler ve

ormann sessizliini ve dinginliini bozmaz Gueguen'in yazsn yaadmzda airin tm sknsn dindirdiini duyumsarz Ormann dinginlii onun iin ruh dinginliidir Orman, bir ruh halidir
,
.

hareketler

deyii imgenyoruz. yle ya da byle lem deerleri dnyasnda aklayc deil, aklanmas gereatalardan kalma
"

ken bir deyitir.

tek bir dizeyle aklar ve dinginlik dolu saatlerimizde imizdeki ormanlarn incelikli sakinleri olduumuzu sylerler bize
.

airler bilirler. Kimi airler, Jules Supervielle gibi

Peki, Orman'm zamansal boyutunu bize kim aklayacak? Tarih, bu aklama iin yeterli deil. Orman'n kendi

bunu

byk am nasl yaadn, imgelem dnyasnda neden

'

gen orman imgesinin bulunmadn bilmek gerekir. Bana gelince, yalnzca kendi lkemle ilgili eyler stne dnemay biliyorum ben
" ,7
.

Rene Menard gibi, daha dank olarak hayranlk verici bir aalar albm sunar: Bu albmdeki her aa bir airle bir araya gelir te Menard'n mahrem orman:
,
,
.

Bakalar

bilirim. Unutulmaz dostum Gaston Roupnel in bana retti-

i krsal alanlarn ve orman alanlarnn diyalektiini yaa-

kendi btnlmn iindeyim Kalbimin iinde sel yataklarnn gizli yerlerinde olduu gibi her ey meydaOrmanda
,
.

numu omuzlanma gmp yeil dallarn arasna dalyorum.

gnele ve glgeyle mhrlenmi ben Olduka kalnm Barnak beni aryor Boy,
...

"

te, iinden patikalar geen

Ben-olmayanm geni dnyasnda, tarlalarn ben-olmayan ile ormanlarn ben-olmayan ayn ey

deildir. Orman bir ben-ncesi, biz-ncesidir. Tarlalara ve

...

ormanlara gelince, bunlarla ilgili dlerim ve anlarm, bura-

larda yaplan almalarn ve hasatlarn tm anlarn kucak-

lar. Ben ile ben-olmayann diyalektii durulduunda, krlarn ve tarlalarn benimle olduklarn duyumsuyorum, ben-

dzyaz iirin btnn okumak gerekir.

bir sfat var. Bu bu sfat acele
, ' ,

na gelebilir. Tk tk bir uzaklk beni (insanlarn) ahlaklarndan ve kentlerinden ayryor airin syledii gibi, Yaratma mgelemi karsnda saygl bir kayg" tayan bu
"'
"
-

ile'nin, biz-ile'nin iinde olduunu duyumsuyorum. Ne var

"

ki, orman "nce gelen"in iinde hkm srer. Bildiim bir

ormann iinde dedemin kaybolduunu biliyorum. Bana anmanda olmu o olay. Benim en eski anlarm yz yla ya da
baka bir ey deil.
III

da, imgelem metafizikisinin dikkatle kullanmas gereken

.

ncelemekte olduumuz iirsel fenomenoloji alanlarn

latmlard, hi unutmadm. Bpnim yaamadm bir eski zabiraz fazlasna dayanyor.

lir

genellikle derinlikler ruhbilimiyle olan ilikisinin gz ard

edilmesine neden olur
, "
.

ou kez stnkr, dikkatsizce deerlendin buysa derinlikler imgelemiyle dorudan ilikisinin halt.
,

atalardan kalma' sfatdr"* Gerekten de

te benim "atadan kalma" ormanm. Gerisi, edebiyattan

Atalardan kalma" orman

le ucuz bir "ruhsal aknlk'* nitelii kazanr. Atalardan k.l ma orman ocuk kitaplarna zg bir imgedir. Bu imgeyle
varsa bu

bylelik

ilgili olarak ortaya konmas gereken fenomenolojik bir sorun

,

Dncelere dalm insan saran bu tr d kurmalarda ay-

gelem deerinin edirhiyle bizi kendine ektii, arddr alarn sonsuzluundan gelen uzak bir szma olduu g<>
r
,

byle bir imgenin hangi edimsel nedenle hangi im

,

rntlar silinir, pitoresk olan rengini yitirir, saatler artk ilerlemez ve mekn snrszca yaylr. Bu tr d kurmalara, sonsuzluk dleri adn rahatlkla verebiliriz. "Derin" orman

iin tembellie bir ar saylr Bize gelince biz, en eski o neklerin edimselliinin ortaya karlmas gerektiini dr i
.

dr. Byle bir varsaym bir fenomenoloun ele almas

,

kendiliinden ortaya kan bir ruhbilimsel varsaym

,

onun

imgeleriyle, bir deerin iinde ortaya kan bu sonsuz byklk gcnn bir taslan izmi olduk. Ne var ki, tam tersine bir yol da izlenebilir ve, ak seik bir sonsuz byk
-

lk karsnda, rnein gecenin sonsuz bykl karsn

da air bize, itenlikli derinliklerin yolunu gsterebilir Mi

1/ k (I II I II

/'<> c I i k 11 S I

teni i L> I i .s o

n z />* ii r 'i k I ii L'

20

ykl ile itenlikli varln derinlii arasndaki uyumu duyumsamamz asndan odak oluturacan dnyoruz.

losz'tan okuyacamz bir blmn dnyann sonsuz b,

Bu sayfalar aktarmaktaki amacmz, sonsuz byklk

imgelerini nesnel olarak incelemek olsayd, kaln bir dosya amamz gerekecekti kukusuz; nk sonsuz byklk, tketilmesi olanaksz bir iirsel izlektir. Bu soruna daha nce

tm! Yreimin iinde evrene kreden arklarn nameleri nlad. Tm bu takmyldzlar senin, senin iinde; senin iini dolduran akn dnda hibir gereklikleri yok! Ne yazk!
nda

syler (s. 64): "Meknn harikalar bahesini kendi varlmn en derin en gizli yerlerine bakarmasna hayranlkla izliyordum; ve glmsyordum nk o ana kadar bylesine saf, bylesine byk bylesine gzel bir d kurmam,
, , ,

Milosz, Vamorese initiatior balkl yaptnda unlar

kaleme aldmz bir kitapta"* deinmi, d kuran insann sonsuz evrene kafa tutma isteinin altn izmitik. O kitapta, grme onurunun, derin dncelere dalan varln bilincinin ekirdei olduunu ortaya koyan artc bir kom-

pleksten sz etmitik. Ne var ki, bu incelemede ele aldmz

sorun, sonsuz byklk imgelerine daha yumuak bir katlm, kk ile byn daha itenlikli bir al veri iinde
olmasn salamaktr. Bir bakma, iirsel derin dnmenin

l konumay srdrerek dnyay ve insan, yalnzlklarnn diyalounda elikili olarak bir araya gelmi birlemi iki varla dntryor
,
,
.

sularn gecenin iindeki yalnzlnn nasl bir yalnzlk olabileceini dn; ve sonsuz evrenin iinde gecenin yalnzln!" Ve air, d ile dnya arasndaki bu karlk,

Bunu bilmeyenlere dnya ne kadar korkun grnyor! Denizin kysnda kendini yalnz ve terk edilmi duyumsad-

baz deerlerini sertletirebilecek olan o artc kompleksi

ykmak istiyoruz.
IV

gibi, ve otlarn scaklndaki ylan gibi! Nasl, u an gerek,

Milosz, iki hareketi hem younlatran hem genletiren bir tr dnme-yceltme iinde birletiren bir baka sayfada unlar yazyor (a g e., s 151): "Mekn sular ayran mekn; neeli dostum benim size ne byk bir akla imreniyorum! te buradaym ykntlarn tatl gneinde iek am bir srganotu gibi ve kaynan keskin yzndeki aklta
,
. .

Derin dnen ve d kuran ruhta, bir sonsuz byklk, sonsuz byklk imgelerini bekler gibidir. Tin, nesneler grr, yeniden grr. Ruh, bir nesnenin iinde kendine bir sonsuz byklk yuvas bulur. Baudelaire in ruhunda yalnzca
'

engin szcnn uyandrd dleri izlersek, bunun farkl

nu mavi gkyzne balayarak srp gidiyor. Keskin akl

ten sonsuzluk mu? Sonsuzluk gerekten u an m?" Ve bu sayfa, en kk olan sonsuz byk olana beyaz srganotuta ile berrak suyun aknts gibi en keskin elikiler, d ku-

ran varlk kk ile byn elikisini at anda eriyor,

(s.l55): "Ykln, ufuklarn aksz snrlar! Gerek uzaklklar gsterin yznz!" Ve s.l 68'de unlar sylyor: "Her ey
,

kantlarn buluruz. Engin szc, Baudelaire'in sevdii szcklerin banda gelen, aire gre, itenlikli meknn sonsuzluunu en byk doallkla veren szcktr. Kukusuz, engin szcnn yalnzca alz nesnel geometrik anlamyla kullanld metinlere de rastlarz. Curiositds esthetiques balkl yaptn tanmlamalarndan birinde (s. 390) unlar okuruz: Engin, oval bir masann evresinde... Ne var ki, kendimizde bu szce kar ar bir
"

"

yok olup gidiyor. Bu ycelme alan, btn snrlar ayor

,

duyarllk uyandrdmzda, onun znde mutlu bir genle-

me zellii tadn grrz. Ayrca, engin szcnn Baudelaire'deki eitli kullanllaryla ilgili bir istatistik

uzaklar uzaklara iaret veriyordu imdeki ak, evreni sar

.

kt, yumuaklkt bilgelikti; ve gerek olmayan havada

, "

yapacak olsak, bu szcn itenlikli titreimlere sahip olduu kullanmlara oranla, nesnel anlamnda ne kadar enderi
kullanldn aknlkla grrz"". Kullanm alkanlnn dayatt szcklerden"<h;
W
/

yordu.

206

Al e k

I' o e l i h a s

i e I i k I i S o s z B ti r li k I k

207

kulland sfatlar zenle seen, bunlarn ad izi tamamasna dikkat eden Baudelaire, engin szcn ayn lde kollamaz Bu szck kendisini
man uzak duran Baudelaire
,
.

reimi belirten szcktr. Zihnin gidimli tutumu ile ruhsal gler arasnda ne fark olduunu, u dnce 74 stnde kafa yorarsak bulabiliriz: "Cokulu ruh, bireimler gibi engin
,

aire, byklk bir eyle, bir dnceyle, bir dle ilgili olduu zaman dayatr. Bu artc kullanm eitliliini gzler nne seren baz rnekler vereceiz Afyon alan kiinin rahatlatc d kurmadan yararlana.

sramalar yapar; romancnn zihni, zmleme yapmaktan byk zevk alr." Bylelikle ruh, engin szcnn gstergesi araclyla bireimci varlna kavuur. Engin szc, kartlar birletirir.

bilmesi iin engin bo zaman" olmas gerekir"7t. D kurmay krlarn engin sessizlii" kamlar,y1 Bylelikle "ma" ,

"

nevi dnya engin yeni aydnlklarla dolu perspektiflerini aar Baz dler "bellein engin tl stne oturur. Baudelaire bunlarn dnda "byk tasarlar peinde koan,
,
"'72

"

Gece gibi, aydnlk gibi engin." Haha iirinde"7-, bu nl dizenin, Baudelaire'ci okurlarn belleinden kmayan bu dizenin elerini buluruz: "Tinsel dnya, yepyeni aydn"

lklarla dolu engin perspektifler aar." lksel z niteliinin

engin dncelerin basks altnda kalan bir insan"dan sz

eder.

Bir ulusu mu tanmlamak ister? Baudelaire yle yazar:

"

bykln tayan "Tinsel" doa, "tinsel" tapinak ite byledir. airin yaptnn tmnde, dzensiz zenginlikleri her an birletirmeye hazr bir "engin birliin" etkisini izleriz.
Felsefi zihin, tek olan ile ok olann ilikileri stnde durmakszn tartr. Gerek iirsel derin dnme biimi olan Baudelaire'ci derin dnme, duyularn eitli izlenimleri-

Uluslar... rgtlenmeleri iinde yaadklar ortamla uyum, ,

lu engin hayvanlar." Konuya yeniden dner"73: "Uluslar

en-

gin kolektif varlklar." te size, engin szcnn, eretilemenin vurgusu arttrd bir metin; kendi verdii anlamlarla
ykl engin szc olmakszn Baudeelaire belki de ileri

srd dncenin zayfl karsnda geri adm atacakt

Ne var ki
, "

engin szc her eyi kurtaryor ve Baudelaire unu ekliyor: Bu engin dncelere" biraz olsun aina olan

okurlar sz konusu karlatrmay anlayabilir

,

Engin szcnn Baudelaire'de engin dnya ile engin dnceleri birbirine balayan gerek bir metafizik kant olduunu sylersek ar gitmi olmayz Ne var ki, byklk,
.

itenlikli mekn yanyla daha etkin deil midir? Bu byklk, manzarann kendisinden deil engin dncelerin son,

suz derinliinden gelmektedir Gerekten de Baudelaire

.

Journax intimes'de (a.g.e., s. 29) unu yazar: "Doast saylabilecek baz ruh durumlarnda
,

yaamn derinlii, gzleri"

.

mizin nndeki manzarann iinde -bu manzara ok sradan olsa da- belirir. Yaamn simgesi haline gelir Burada, izlemeye altmz fenomenolojik yn tam olarak belirten bir Mnle kar karyayz. Dmzdaki manzara itenlikli bir y0 ykliin almasna yardm ediyor szc Baudelaire'de ayrca en st dzeydeki bi,
.

nin karlkl ilikilendirildii bireimin gcnde bile derin ve karanlk bir birlik bulur. Uyumlar" ou kez ok deneysel biimde, duyarllk olgular olarak incelenmitir. Oysa duyarl klavyeler, dden dye deiir ve birbiriyle hibir zaman akmaz. Aselbent, kulak zevki sunduu okurlarn dnda herkese balanmamtr. Ne var ki, Corrcspondances sonesinin ilk akorlarndan balayarak, cokulu ruhun bireimsel edimi i bandadr. iirsel duyarllk, izlein binlerce eitlemesinden tat alabilse de "uyumlarda", izlein kendi znde en st dzeyde bir tat alma olduunu kabul etmek gerekir. Baudelaire de zaten bu gibi durumlarda "var olma duygusunun snrszca oaldn" syler1 Burada, itenlik asndan bakldnda sonsuz bykln bir yeinlik olduunu, bir var olma yeinlii, sonsuz byklk itenliinin engin perspektifi iinde gelien bir varln yeinlii olduunu kefediyoruz. Uyumlar", kendi ilkesi inde dnyann sonsuz bykln alp itenlikli varl"
"

"

"

mzn yeinliine dntryor. ki farkl byklk tr

.

w.snda karlkl etkileim salyor. Baudelaire inbu di inleri yaadn gzard edemeyiz.
'

etkile-

i *9** ,, ** *. -yr

20.S

M ek (i

Poe t i k et s Baude-

/ e 11 i' 11 S o s z H li r // h I li l'
.

2<
"

gin szcnn, betimlemeyen, buna karn betimlenmesi

ne sokar. Bir geminin hareketi"?? hakknda Baudelaire unlar yazar: "izgilerin hareketinin bu ileminden kan iirsel dnce, stn yetenekli insana zg i ekmelerin ve tutkularn tmne katlanan bir hayvann varlnn engin, sonsuz byklkte karmak, buna karn dengeli varsaymdr." Bylelikle sulara yaslanan gzel oylum olan gemi en, ,

laire onu, salad uyumla engin olann estetik kategorisi,

Hareketin kendisi de sanki mutlu bir oylumdur

gitmi gibi, kendinden gemi bir hayranlk iinde yok olur.

Bu-

giderek en st noktasna kadar genletiini, bu noktada, kenruz.

radaki alt izili blmler Baudelaire'e aittir. D kurmann

dinden geme duygusu iinde doan sonsuz bykln, duyarl dnyay erittiini, sourduunu aka duyumsuyo

gereken her eye ilksel varln veren sonsuzluunu ierir

Baudelaire,de
,
.

bizi, mzik stne dnmekten doan mistik mekna so kar (s. 213). "Melodilerin uyuyan geni rts stnde, bu-

rumu, List hakknda yazd bir metinde buluruz. Bu metin

Varln gelimesi olarak adlandrabileceimiz ikinci du-

vardr. Bu imgeler karlkl derinlik kazanr, nk engin bir varlk stnde geliir Tantlamamz datmak pahasna, Baudelaire'in yaptm noktalar belirtme

engin szcnn altnda bir imgeler btn

harlaan bir eter ... yaylr

"
.

List'le ilgili metnin devamnda

'

kulland k eretilemeleri, bu saydam mzik dnyasnn genlemesini anlamamza yardmc olur.

"

tnda bu garip sfatn kullanld durumlardaki edzeyli

ye altk: Garip olarak niteliyoruz,
.

mayan izlenimlere yklyor

Ne var ki
,

nk bu sfat, bykl, aralarnda hibir ortaklk buluntantlamamzn daha bir btnlk kazanmas
'

Ne var ki, bu sayfalar, Baudelaire in kiisel dncelerini sergileyecei blme, uyumlarn duyularn eitli biimlerde oalmas olarak ortaya kt, byyen her imgenin, bir baka imgenin bykln bytt blme hazrlktan baka bir ey deildir. Sonsuz byklk geliir. Bu
"

srdreceiz
,

iin, sonsuz bykln Baudelaire de itenlikli bir boyut olduunu gsterecek baz imgeleri, baz deerleri izlemeyi
.

kez, mziin dselliini btnyle alglayan Baudelaire, bu k

-

durumu, "d kuran tm insanlarn, uyku srasnda grd leri dlerden tand o mutlu izlenimlerden biri. Kendimi larn araclyla, yksek yerlerde dolaan olaanst tat a
dan, byk bir de kaplmak zere olan bir insann o ta

lardan balayarak kutsal kabn ortaya kmasn bekleyen sofu kiinin ruhu sonsuz meknlarin iinde bulur kendini. Yava
,

rumunu verdiini syleyebiliriz. nce Lohengrin operasnn konser programndan sz eder (a g e., s. 212). "Daha ilk nota
. .

lar17". Baudelaire'in bize sonsuz byklk izleniminin du

,

kavramnn tad itenlii en iyi onun Richard Wagner'e ayrd sayfalar ak

Baudelaire'de sonsuz byklk

yerekiminin balarndan kurtulmu olarak duyumsuyor, an l

may yeniden yakalyordum. yle ki, kendimi elimde olmadna doyum olmaz durumunda, mutlak, fakat sonsuz byk-

Tanrnn setii varln yrei yava yava ycelir; genilet

,

olutuunu grr Bu grnt giderek daha da belirginleri, ve mucizevi bir kme oluturan melekler, ortalarnda kuts.l kab tayarak onun nnden geer. Kutsal kortej yaklal,
.

yava bir bedene, bir yze dnen garip bir grntnn

lkte bir ufka ve yaylan geni bir a sahip bir yalnzlk iin de, sonsuz bykln kendinden baka dekora sahip olma d bir yalnzlk iinde duyumsuyordum, diye aklar.
"

Metnin devamnda, bir genleme, yaylma, esrime fenomenolojisini ortaya koyacak eler bulabilirdik. Ne var ki,

fenomenolojik gzlemlerimizin odanda yer almas gerekeolmayan bir sonsuz byklk. Baudelaire'in bize ayrntlaryla aklad bu sonsuz byklk, itenliin fethidir. B

daha ok yaklatn grr ve sonunda Saint-Graal de kul sal kortejin ortasnda belirdiinde dnya birden bire silnif
,
,

sonsuz mutlulua brakr ve klar iindeki grntye giden i

genleir; iinde anlatlamaz zlemler doar; kendini byyen

cek, Baudelaire tarafndan uzun uzadya hazrlanm bir formle ulam bulunuyoruz: Kendinden baka dekora sahip

yklk, dnyada, itenliin derinletii lde bymektedir. Baudelaire'in d, hayranlkla izlenen bir evren kar

*.

210

Meknn

Poetikas

/ <, < e 11 k I i S o s z B r ti k I / / k
,

211

sann iirsel yazgs sonsuz bykln aynas olmaktr

, ,
.

bilimi karsnda bulunduunu anlar. Baudelaire'e gre

irin d kurmasnda art arda gelen aamalarn ayrntlaryla kafa yoran okur Tannhauser'i dinlemeden bile ok basit eretilemeleri bir yana braktnda insan derinliinin varlk,
,

ladan bir alan kazanr Baudelaire'in metinleri stnde a.

olduu ileri srlebilir Ne var ki, byle bir sonuca varmak bu uzun d kurma srasnda atlan somut admlar yok saymak anlamna gelir D kurma burada gereinden fazla renkli her izgiyi bir yana braknda, itenlikli varlkta faz.

fndan ilendii biimiyle geometricilerin d meknnn -ki onlar da sonsuz mekn sonsuzluun kendi gstergesi dnda bir gsterge olmakszn var olmasn ister- bir benzeri
,
, ,

uraca sonucuna varabilirdik. tenlik meknnn air tara-

dncelerinden kurtulduunu dlerinden kurtulduunu duyumsar Kendi arlnn iine kapatlm deildir artk Kendi varlnn tutsa deildir Baudelaire'in kaleme ald bu metinleri incelemek iin ruhbilimin normal yollarn izleseydik, airin, bu dnyann dekorlarn bir yana brakp yalnzca sonsuz bykln dekorunda" yaamay semesinin ancak bir soyutlama do,
,
. .

Dii sonsuz kayglarndan

,

lii yava yava iinde olay bulunmayan bir yaama dnmtr. Gkyzndeki mavi kanatl melekler, evrensel bir mavilik iinde eriyip gitmitir Sonsuz byklk yava yava ilksel deer ilksel itenlik deeri olarak kurulmaktadr
,
.

snda olumamtr air -bunu kendisi de syler-, d kurmay gzleri kapal srdrr Anlar yaamaz iirsel esrik.
. .

deerdir. Sylenen bir szcktr; hibir zaman yalnzca o

ku-

nan, tanmlad nesnelerle alglanan bir szck deildir. Bir yazarn yazarken her zaman ayn zamanda alak sesle syle-

dii szcklerdendir. Bir dizede ya da dzyazda gesin, zi

-

irsel bir etkisi, sesli iirsel etkisi olan bir szcktr. Bu s

cdr
"17V
.

byklk szcn gerekten yaadnda

.

ck, yaknnda bulunan szcklere, yaknnda bulunan im-

gelere hemen yansr; belki dnceye de yansr. "Szn gster bir dizesinde, ister dzyaz iirlerinde olsun,

bu szc Baudelaire'de okur okumaz, bize yle geliyor ki,

air bizi bu szc sylemeye zorlar. Bu durumda engin szc, solukla ilgili bir szck zellii kazanr. Soluu, "
.

"

muzla tadmz bir szcktr. Soluumuzun ar ve yat" k olmasn ister bizden Baudelaire'in poetikasmda engin

szc gerekten de her zaman dinginlik, rahatlk, duruluk

ister. Yaamsal bir kan, itenlikli bir kan ifade eder. Bize,

varlmzn gizli blmelerinin yanksn tar. Ciddi bir szcktr, yaygaracla dmandr; yksek sesle okunmaktan
srmesi gerekir.

holanmaz. lye baml bir syleyi onu bozar, paralar. ingin szcnn varln dingin sessizlii iinde hkm
kriz balar balamaz Baudelaire in iirini okumay, Baude'

Ruh hekimi olsaydm, i skntsna yakalanm hastaya,

laire'e zg bu egemen szc, dinginlik veren, birlik sa

layan engin szcn, nmzde bir mekn aan, sonsuz bir mekn aan bu szc ok alak sesle okumasn salk
.

in,

verirdim. Bu szck bize, iimize sknt veren dsel hapis,melerin duvarlarndan uzakta, ufuklara yerlemi hava ile

byklkte bir varlktr

,

bilincine insann iinde varr Baudelaire'e gre insan sonsuz

.

da daha doru bir deyile sonsuz byklk kendi varlnn

ya

oluk almay retir. Sesimizin sahip olduu glerin eiini etkileyecek sessel zellii vardr. iire duyarl bir arkc ulan Panzera bir gn bana, deneyimli ruhbilimcilerin gre,
seslisinin, ses tellerinin kendiliinden
" "

Bylelikle engin szcnn Baudelaire'in poetikasmda nesnel dnyaya gerekten ait olmadn birok ynyle ka-

in dnlemeyeceini sylediklerini aktarmt. Gzleri u/i harfine yneltir yneltmez, o sesi karmak gelir ii-

titreime gemek-

. /

jik bir ince ayrm daha eklemek isterdik

,

ntlam olduumuzu dnyoruz.

mi/den. Engin [vaste] szcn oluturan seslerden biri

"

Bu kanta fenomenolo,

lan

"

nls, teki seslerden, ses veren duyarlln

"

"

ko-

jisiyle ilgili bir ince ayrm. Bize gre engin szc Baudelaire'in gznde sesli bir

szn fenomenolo-

\ uturmazl [anacohthe] ile ayrlr.

"

lumun, sesi biimlendiren, sese makam kazandran bu altn-

Baudelaire'ci uyumlar" stne yaplan ok sayda yo-

212

1/ ( / //
'
.

Po f / / /

,
.

< / >

t 11- II11 L> h S ,, s II z i: i v t' I " >.

c duyuyu unuttuu grlmyor mu? Burada bir altnc dulen bir kk alg tekilerden daha duyarl soluumuzun kapsna doa tarafndan yerletirilmi bir kk harpin var,

yu sz konusu, tekilerden sonra gelen tekilerin stne ge, ,

.

dr, Kozmosun ve insan ruhunun derinliklerinin oluturduu ifte evrenin anahtarlardr.

V
len Bylelikle, Baudelaire gibi byk bir airde, dardan ge likli bir bir yanklanmaya ek olarak, sonsuz bykle iten

tp durduka a harfinin sonsuz bykln seslisi olduu dncesine varyorum Bir solukla balayan ve snrsz ca yaylan bir ses alan
"

sylyor. Dik kafal bir filozof olarak d kurmalarm uza"

,

l sz konusu Bu harp eretilemelerin en basit hareketinde titremeye balyor insan dncesi arksn onunla
,
,

eleri neden gzard edelim? iire kesin ruhsal etkisini g>

.

mz insana zg i skntlarndan uzaky kozmik nitelik kazanr. iirsel deerlerin deerlendirilmesinde bu en kk

,

yumuak bir madde gibi iinde tar. Bu szckle snrsz olan, gs kafesimizin iine girer. Bu szckle, soluk al
,

alan nlliik zelliklerinin tmn korur Ses olarak ele alndnda bu szcn yalnzca boyutsallkla snrl kalmadn grrz Sonsuz dinginliin merhemimsi glerini
.

Engin szcnn iinde yer alan "a" seslisi, byiitc,

.

syla ary da bulabileceimizi kantladk sanyoruz. Dolay felsefe slubunu kullanarak, sonsuz bykln iirsel imgelemin bir kategorisi" olduunu, yalnzca snrsz manza" "

ralarn hayranlkla izlenmesi sonucu doan bir genel dnce olmadn ileri srebiliriz. Bir "deneysel sonsuz byk-

ln rneini, kart biimde verebilmek iin Taine'in

z n
'
'

bir

metnini yorumlayacaz. Bu metinde, iir yerine, kt yaulamay amalayan kt yazn n yer aldn greceiz.

n, temel imgelerin zararna da olsa, pitoresk ifadeye

(s.96): "Denizi ilk grdmde, en byk d krkln yahana ve kzl arpa tarlalarnn yer yer kestii pancar e

Voyages aux Pj renees balkl yaptnda Taine syle der

iinde yer almaldr Kimi zaman birbirinden ok farkl ve ok incelikli duyarl deerler iiri dinamik klmak, ona bu
,

termeyi salayan her ey, dinamik bir imgelem felsefesinin

BaudelaireV
,

laadm... Paris evresinde uzayp giden, karebiimli yeil kili

anlamn szle olan uyarlln aydnlatmas gerekir.

,
'

uyarlklar konusunda yaplacak uzun bir incelemenin

yklk kazandrmak iin nbet deitirir

ovalar grdm sandm. Tl biimindeki uzaklklar, geri

hn

dnen gvercinlerin kanatlarn andryordu. Manzara bana dar geliyordu; ressamlarn tablolarnda grdm deniz daha bykt. Sonsuz byklk duygusunu yakalamam iin
gn gemesi gerekti.
mak, yalnzca
" "

lar okuruz: "Das W in Welle bevegl die Welle im VJorl mit h.. H in Hach lasst den Hauch aufsteigen, das t in fest und Imrl macht fest und hart,M Monde du silence kitabnn filozofu !>u
,

iinde sakl derin dnceyi aar ya da kapatr. Max l, card n Der Menseli und das Wort ba lkl gzel kitabnda un
"
.

Kimi zaman bir nlnn sesi bir harfin gc, szcn

biimde bir araya getirilmi! Bunlar bir imge" iinde topla"

Pancarlar, arpalar, lahanalar ve gvercinler, ok yapay

nsan, nin yapt bir dil srmesinden baka bir ey olamaz. lalar denizin karsnda, Ardennes ovalarndaki pancar tar
na bu lde nasl taklabilir?
"

ilgin" eyler sylemek iin azn am biri-

tr aklamalarla bizi
Bu st noktalarda
,

zanmaya ard btn szckler, evrenin birer anahtnn

cn isel iirini onun ierdii sonsuz bykl yaay bilmek iin derin dnmeyi son derece yavalatmasn im renmek gerekir Btn byk szckler airin byklk k >
,
.

olgular ile logos olgular birbiriyle uyum iine girer. Bir sz

,

en st duyarllktaki noktalara tayo dil tm soyluluuna ulatnda fonetik

, ,

fun "sonsuz byklk duygusunu nasl yakaladn, naif

Fenomenolog, gn sren yoksunluk sonunda filozo-

olarak izledii denize hangi dnnde, onun bykln sonunda grebildiini bilebilse ok mutlu olurdu. Bu ara blmden sonra, airlere dnelim.

M -k P o e t i kas / VI

/ l c I i h I i S o s z B ti y fi k I ti L> imizden geerek uar kular

Sessizce. Ah, ben ki, bymek isterim

2 S

airler bizim, ylesine byk bir derin dnme sevincini

ayacaz. rnein, aaca sonsuz byk varln kazand

ran Rilke'yi dinleyelim'*2
.

kefetmemizi salayacak ki, kimi zaman yaknmzdaki bir nesne karsnda kendi itenlik meknmzn bymesini ya-

Bir aac var etmek istiyorsan meknla kuat onu varl senin iimle
,

Dmzdaki mekn nesneleri saryor, yanstyor:

,

y evresine yayar. Aa, evresini saran eyi de bytr. Claire Golt, kck, ok insancl kitabnda Rilke'nin kendisine yazd u satrlar aktarr: Bu aalar grkemli, ne var ki, aralarn dolduran yce ve etkileyici mekn daha da grkemli; onlarn gelimesiyle birlikte o mekn da byyor
,*,
, "

Bylece aa her zaman bymeye yazgldr. Bu yazg

Darya bakarm, ve iimdeki aa byr.

Olan u meknla Sk sk sar onu

.

sanki.

"

nuyor "Aac
.

nmeye zorluyor. air, okura gzel bir imgelem sorunu s

,
'

Son iki dizedeki Mallarme'ye zg kapallk, okuru du

-

ve ancak sen vazgetiinde Dzene girerse gerek bir aaca dnebilir.

,

Snrszdr

Bu iki mekn, itenlik mekn ve d mekn, deyim yerindeyse, gelimelerinde birbirini yreklendirir. Ruhbilimci-

lerin doru olarak yaptklar gibi, yaanan mekn duygusal

mekn olarak belirlemek, bizi meknsallk dlerinin kkle-

bir ey deildir Bu rastlantsal snrlara kar aa, senin ii ni dolduran kendi itenlik meknnla varl senin iinde
.

iinde kalm olurduk ve onu artk dlemezdik te yardan aa, gerek olan btn varlklar gibi, snrsz" varl iin de kavranmtr Algladmz snrlar rastlantdan baka
.

rumda alglamann basit kurallarna uymu

"

mekn iinde snrlamaya zorluyor olabilir. Ne var ki, bu du','

,

sk sk sar" d bizi nce onu izmeye, d

nesnellik"

rine gtrmez. air, iirsel meknla bizi duygusallk iine kapatmayan bir mekan kefederek daha derine iner. Bir mek-

na rengini veren duygusallk ne olursa olsun, bu duygusal-

lk ister hznl, ister ar olsun, ifade edilir edilmez, iirsel olarak ifade edilir edilmez, hzn yumuar, arlk azalr. iirsel mekn, artk ifade edilmi olduu iin, genileme de-

"

fenomenolojisine aittir. Bu erleri kazanr. Artk darsnn en azndan bizim her frsatta zerinde durmak istediimiz,
dir. Bu arada bir kant daha: air bana
"

olan

"

sini tamamlam olarak karmza kmaz. Ruhunu arar, der

geliir, byr. Aa, dsel dnyada hibir zaman gelime

inde her bir aacn yapraklarnn
ucuna kadar ykselip Kendi ruhunu arad
..

Bylece aa ve aa dleyen, birlikte dzene girer, birlikte

meknla beslenmi imgeleri beklemektedir

senden

ilerde yapacamz bir almada yeniden dneceimiz tez-

dediinde, kendimi daha az hznl, daha tatl bir

iinde duyumsuyorum.

Ananas kokulu bir hzn tanyorum

,*5"

hzn

Jules Supervielle, bir iirinde"":

Bir meknn yaam dolu gkyz

i|

snrsz alana kadar uzayan bu meknsallk al verii iinde

belirtir:
"

Ayn btnlk iinde bir araya gelmi derin itenlikten

Btn varlklar tek bir mekna alr, dnyadaki iten

bir bykln doduunu duyumsarz. Rilke bunu yle

J
-

Ama
,

d iinde aslnda kendi ruhunu aryor demektir "Uzun ur , peren bir aa ruha dokunur her zaman imgesel glere teslim edilip bizim i mekanmzla do nandmda aa bizimle ekimeye balar Austos 19M ir yazd bir baka iirinde (bkz. a g.y. s.11) Rilke yle der:
.

bir air bir dnya varlnn ruhunu aradn bil

,

lik mekn..."

"

lir gelmez -ve itenlikten daha byk deer var mdr?- b"

leminin znesi olarak belirir. Bir mekn bir deer haline ge-

Mekn bylelikle aire, almak eyleminin, bymek ey

yr. Deerlendirilmi mekn bir eylemdir; byklk, iimizde olsun, dmzda olsun hibir zaman bir nesne deildir.
"

Meknn

P o e I i L> n s

/ ( l c 111 i /' / i S o 11 s 11 2
,

I! li 1 i k I u k

21

Bir nesneye iirsel meknn kazandrmak

lemesini izlemektir
et
'

ona nesnel
,

olarak sahip olduundan daha byk bir mekn vermektir

.

Rilke'de airini buluyor. tenlik mekn kazanm her nesne, bu

'

ya da daha gzel bir deyile, onun itenlik meknnn genilm,*": "Mekn hibir yerde deildir Mekn, baln kovann iinde oluu gibi kendi iindedir." mgeler dnyasnda kovannn iindeki bal ierilen ile ierenin temel diyalektiine girmez. Eretisel bal, bir eyin iine kapatlmay kabullen.

birlikte varoluuluk' iinde, tm meknlarn merke"

nin bir aacn itenlik meknn nasl akladn aktara

, ,

Badakl korumak iin Joe Bouscju,

-

zi haline gelir. Her nesne iin, uzak olan

merkezin var olduu lde vardr.
VII

imdi d ir, ufuk,

"

mez. Burada

aacn itenlikli meknnda bal zden bam,

.

mgeler dnyasnda eliki olamaz ve eit duyarllkta ruhluk grnmlerinin yer ald bir tr ova testi nerilebilir.
iinde ksaca syledii eyin yer almas gerekir:
"

lir. Baln itenlikli mekn bal ise bu aaca sonsuz eylerin

" ,

baka bir eydir iee kokusunu verecek olan, "aacn baldr". Aacn i gneidir Bal dleyen kii baln kimi zaman toplayc kimi zaman da datc bir g olduunu bi.

lar, merkezin diyalektii ile ufkun diyalektiini farkl biimde duyarllatrabilir. Bu konuda, iinde farkl trde sonsuzTestin bir ucunda, Rilke'nin anlam ok byk bir cmle
"

Ova, bize

genlemesini" veriyor demektir.

.

Joe Bousquet'nin satrlarn, imgenin stnde durmadan

byklk kazandran bir duygudur. Bu estetik antropoloji

sinde imgenin derinliine inmek istersek yapabiliriz Mekn filozofu bu kez kendisi d kurmaya ba lar. Metafi e zg
.

da okuyabiliriz tabii Ne var ki, bunu, yaratt dlerin te,

teoremi, yle byk bir netlikle ortaya konmutur ki, bunun-

la ilgili, u terimlerle ifade edilebilecek bir baka teorem ileri srlebilir: Bize byklk kazandran her duygu, dnya stndeki konumumuzun yaylmasna neden olur.
Ova testinin teki ucunda da Henri Bosco nun
'

bileik szcklerden holanyorsak Joe Bousquet'nin gzle,

"X?

u cm-

rimizin nne bir z-mekn

Her ze kendi iereni Her maddenin, kendi meknn fethet

.

koyduunu ileri sremez

bal-mekn ya da mekn-bal miyiz? Her maddeye kendi yeri.

,

lesi yer alabilirdi: Ovada, "her zaman bir te yerdeyim; yluunda, ama baka bir yerde de olmakszn, dlerimin, bu
"

zen, akkan bir te yerde. Uzun sre kendi varlmn yok-

mesi, kendi yzeylerinin tesine yaylma gcn bulmas gerekiyor ki, bir geometrici onu bu yzeylerle tanmlamak
ister.

dlerin tutarszln kolaylatran sonsuz meknlar karrum

.

sndaki tutarszln byk bir kolaylkla uyumlu klyo-

mekn ve dnya mekn "sonsuz byklkleri" araclyla birbirine uyarl hale geliyor nsann byk yalnzl derin letiinde, iki sonsuz byklk birbirine dokunuyor birin
.

Bu durumda yle grnyor ki bu iki mekn, itenlik

,

Egemen olan ya da dalp giden bu iki kutup arasnda, dnn iinde bulunduu ruh durumu, mevsimler ve rzgr dikkate alnacak olursa, ne ok ince ayrm yakalanabilir. Yine ayn izgide kalarak, ovann ou kez yalnlatrlm

riyle kaynayor

Rilke

anan her gn ayr birer yaama dntren bu snrsz yal

,

bir mektubunda tm ruhuyla, " y.

ysz varlkla donatan mekna" alr.

nzla, evrenle birlemeye tek szckle mekna, grnmr yen, buna karn insann iine yerleebilecei ve evresini .1

bir dnya kabul edildii gz nne alndnda, ovann dinginlik verdii dlerle, kayglandrd dleri incelemek, bunlarn arasndaki farklar saptamak ne ilgin olurdu!

mekn iinde bu birlikte var oluu ok somuttur

Kendi varlmzn bilinciyle oalttmz eylerin bu

,
.

Leibni

m
,

birlikte var olanlarn yeri olarak tanmlad mekn i/lr

Btnlemeye aran, tek bir dncede zetlenen bir manzara karsnda yeni bir ayrm yaamak, iirsel imgelem fenomenolojisinin ho yanlarndan bidirir. Bu ayrm air tarafndan itenlikle yaanmsa, fenomenolog, bir imgenin yola
kn yakalayacandan emindir.

2JS

1/ o k

P ov t i k a s

/ ilcl U I i S o s z li y li /., / li k

219

ykl ile nasl btnletiini gstermek, rnein platoya

,
.

Bizimkinden daha ayrntl olarak ele alnacak bir aratrmada, btn bu ince ayrmlarn ovann ya da platonun b,

yen, iki katna, hatta katna ksa bile insana daha byk
dler kurma, daha byk dncelere dalma gcn vere-

ilikin bir d kurmann hibir zaman ovaya ilikin bir d kurma olmadn aklamak gerekirdi Byle bir inceleme

meyecek bir derinliktir. Diole, dal deneyimiyle, suyun oylumu iine gerekten girmitir. Ve Diole ile birlikte, daha nceki kitaplarn izleyerek, suyun itenliinin fethini yaadmz-

yapmak zordur, nk kimi zaman yazar betimleme yapmak ister

da, bu mekn-z iinde tek boyutlu mekn tanrz. Bir z,

bilir. Bu

olarak d kurarz Gemisinin demirledii Dakar limannda

.

nk yazar yalnzlnn bykln nceden durumda harita stnde d kurarz, corafyac

,
,

lkenin ilerine evirmi kumlarn oluturduu sonsuz ufku sorguluyorduk"* Sonsuz byklkteki bu kum ufku bir okul ocuunun l okul atlaslarndaki Sahra l de, "
.

Pierre Loti'nin bir aacn altnda yapt gibi: "Gzlerimizi

bir boyut. Ve snrszln gstergesini tayan bu boyutta dnyadan, yeryz yaamndan ok uzakta olduumuzu duyumsarz. Kendi znn bu lde yetkinlikle btnletirdii bir dnyann iinde yukary, aay, sa, solu aramak, dnmektir, yaamak deil - daha nce, yeryz ya-

il mi?

deerlidir! Yaanan ln iindeki sonsuz byklk, itenlikti varlmzn yeinliidir Kafasnn ii dlerle dolu bir
.

Pilippe Diole'nin Le plus beau desert d monde balkl gii zel kitabndaki l imgeleri bir fenomenolog iin ne kadar

amnda yaptmz gibi, dnmektir, dalmakla fethettiimiz bu yeni dnyada yaamak deildir. Bana gelince, Diole nin kitaplarn okumadan nce, snrszln bize bu kadar yakn, bu kadar elimizin altnda olduunu dnemiyordum. Bu snrszla ulamak iin, yaln derinlii, var olmak iin llmesine gerek olmayan derinlii dlemek yeterliy'

mi.

bo dolamann younluunu yaayabileceimiz -kartlarn

bireimi- derin dnmeye arr Diole'ye gre "bu pa\ ." para dalm dalar, bu kumlar ve bu l rmaklar, bu t.i lar ve bu kzgn gne" ln gstergesi olan tm bu evivn
.

iine yansd biimiyle" yaamak gerekir

gezgin olan Philippe Dicle'nin,*" dedii gibi, l, "gezginin

.

Gzel de, Diole, bu deniz alt insan yaam ruhbilimcisi,

Ve Diole bizi ba,

varlkbilimcisi le neden gidiyor? Hangi acmasz diyalektikle snrsz sulardan sonsuz kumlara gemek istiyor? Bu so-

rulara Diole air kiiliiyle cevap veriyor. Yeni olan her koz-

mikliin i varlmz yenilediini ve nmzde her yeni

kozmosun alnda, eski bir duyarlln balarndan kur-

i meknmzn bir parasdr" mgelerin eitlilii ekleni n bu paralarla i meknmzn" derinliinde birlie kavu
"
.

"

ur

'

mizdeki meknn

Bu deyi dnya meknnn sonsuz bykl ile "ii

,
"

bir boluun bilincini karlamaz Tersine, Diole bize bir m

.

* i'H inde. te yandan ln bu iletirilmesi, Diole'de itenlil I

,

derinliinin birbiriyle olan ilikisini jm>s termek istediimize gre bizim iin kesin bir forml nil-l
,

tulduumuzu biliyor. Diole, kitabnn banda (a.g.e., s.12) bize, "derin sularda dalgcn, zamann ve meknn sradan balarndan kopmay salayan o byl ilemi lde tamamlayarak yaam, karanlk bir i iirle aktrmak iste"

diini sylyor. Kitabnn sonunda da u sonuca ulaacaktr (s.178): "Su-

yun derinliklerine inmek ya da lde dolamak, mekn deitirmektir", ve mekn deitirdiimizde, allm duyarl"

geler dram, suyun ve kurakln maddesel imgelerinin l.

mn yaatr. Gerekten de Diole'de "i mekn" itenlikl l>!
,

lklarn meknndan ayrlarak ruhsal adan yeniletirici bir

meknla balantya geeriz. lde olsun, denizin dibinde

ze katlmadr

Diole, derin sulara dalma deneyimini / sre, tadna doyum olmaz biimde yaam bir kiidir (>!.
.

olsun, arlkl ve blnemez kk bir ruhu korumayz artk." Bu somut mekn deitirme artk, geometrilerin greceolamaz. Burada basit bir yer deitirme deil, nitelik dei

yanus, onun

"

mekn

"

tnda, "derinliin mutlakln" bulur Bu, artk li!< m

.

olmutur. Su yzeyinin 40 met 'I

liinin bilincine varmada olduu gibi, zihnin basit bir ilemi

-

22(1

M r k d

P o c t i l> a > /

/ c tenlikli S it // > n z I! v h I // h
'

111

tirme sz konusu

Ne var ki, varln somut bir mekn iinde yksek nite,

iin uzun uzun d kurmak gerekir- temel imgelerin yazarmz nasl etkilediini grelim Diole lde, okyanustan
,
.

gilendirdiinden -nk yeni bir mekn "yaayabilmek"

,

likte bir mekn iinde erimesi imgelem fenomenolojisini il,

niini sunuyor, bizi bura nn hapisanesi iinde tutan glerin etkisine set eken mutlak bir te nin iine tayan ruhsal
'

inden, Diole'nin dlerinde sularn diliyle ifadesini bulacaktr. Burada gerek bir maddesel imgelem dram sz konu su, ln ksr kumu ile ierdii amurun ve katk maddelerin dnda kendi ktlesinden emin olan su gibi birbirine
-

kopmaz. ln mekn derin sularn meknyla elimedi-

teknii sunuyor. Burada sz konusu olan, drt bir yanndan maceraya ak bir mekna ka deildir. Diole bizi bir baka dnyann oluturduu te'ye tayor. Bunu yaparken de Cyrano'yu gnein dnyalarna tayan, bir kutunun iine yerletirilmi ekranlarn ve aynalarn dzeneine ba vur muyor. Yalnzca, ruhbilimin en gvenli, en gl yasalarn harekete geiren ruhsal bir dzenekten yararlandn ileri
-

srebiliriz. Temel maddesel imgeler olan gl ve

kararl

kart iki enin imgelemde birbiriyle atmasndan doan

dram sz konusu
.

byk bir imgelem itenlii buluyoruz ki btnyle aktaryo,

Diole'nin kaleme ald sayfada ylesine

"

gerekliklere, her imgelemin temelinde yer alan imgelere ba vuruyor yalnzca. Burada dlemler ve sanrlar sz konusu
deildir.
imdi
dur.
"

yan kii, artk teki insanlar gibi olamaz. Bunun kantn byle anlarda (ln ortasnda) iimde buluyorum nk yrrken ln dekorunu zihnimde suyla doldurduumun farkna vardm! mgelemimde yrmekte olduum yerin merkezini ve evremi saran mekn suyla dolduruyordum. Kendi yarattm bu dal iinde yayordum Akkan, k.

ruz (a.g.e. s.118). Daha nce de yazdm diyor Diole, "derin denizi tan,

"

Zaman ve mekn burada, imgenin egemenlii altndadr. "tede" ve "vaktiyle", hic et nnc'tan (Lat.: burada ve
"

rafndan desteklenir. Mekn, byk mekn, varln dostu

! daha gldr. tedeki-varlk, tenin bir varl ta-

airleri okusalard, filozoflar ne ok ey renirlerdi!

VIII

l, el uzatan youn bir maddenin merkezinde hareket edi,

yordum ki, bu madde deniz suyuydu, deniz suyunun ansyd. Bu zihinsel oyun benim iin yldrc kurulukta bir dn,

nein gkten den altn rtleriyle barmama yetiyordu. Yorgunluumun bile azaldn duyumsuyordum Dmde kendi arlm tayan dlediim bu suydu.
.

yay insansal klmama, kayalarla, sessizlikle, yalnzlkla, g-

Yukarda, dal imgesi ve l imgesi gibi iki byk imgeyi, yalnzca imgelemimizde yaayabileceimiz, somut deney lerle hibir zaman besleyemeyeceimiz iki imgeyi ele aldmza gre, imdi de elimizin uzanabilecei bir imgeyi, ovayla ilgili tm anlarmzla besleyebileceimiz bir imgeyi ele
-

"

madmn farkna vardm Sessizlik ve Sahra yaammn yava ilerleyii bende yaptm dallarn ansn uyandryor.

Bu ruhsal savunmaya bilinalt olarak ilk kez ba vur,

alarak bu blm bitirelim. ok zel bir imgenin

ini grelim.

mekna

nasl egemen olduunu, kendi yasasna nasl boyun edirdi-

yordu. imdeki parlak yansmalar, derin denizin anlarn dan baka bir ey olmayan saydam bir kalnl tayarak y
ryordum."

dn yanstt gei iinde su olanca doalllyla ykseli

,

du. iimdeki imgeler bir tr yumuaklk iinde yzyor ve

nsan, grltsz bir dnyada, huzur veren bir ovada

dnyada, dlenen bu dnyada, ovann manzaras, stmzde ou kez anm etkiler brakr. Bu etkilere etkinliklerini kazandrmak iin, yeni bir imge gerekir. Duyarl ruh,
\ ./nsal bir imge, beklenmedik bir imge araclyla, dingin-

\ .tkl ve dinginlii bulabilir. Ne var ki, sz edilen bu

Philippe Diole bylelikle bize

tede olmann ruhsal tek

liin tmevarmn izler. Yaznsal imge, ruhu, sama bir in-

222

M e U a

Poe / ika s t d'An-

/ t' l e / i k I i

S o s z

B ii i k I h
'

223

elik izlenimini alglayabilecek lde duyarl klar

nunzio
," ,
, ,
,

korku dolaan bir hayvanda, derin dncelere dalmann

kutsal andr.

bizde hayranlk uyandran bir metninde titreyen bir hayvann bakn tavann, kaygsz bir annda, sonba-

lik iinde durup arka ayaklarnn stnde oturduunu

,
.

har dnyasnn dinginliine bakn bize iletiyor "Bir tavann, sabah sabann yeni at izlerin iinden frlayp gm rengi ilerin stnde ksa bir sre kotuunu sonra sessiz.

Bu blmden birka satr nce air, bakan-baklan ikili-

ini aktaran bir devriklie ba vurarak tavann ok gzel,

ok iri, ok dingin gznde, bu otul hayvann, sular artran baklarna tank olmutu: "Bu iri, slak gzler..., bir yaz akamnda, iinde ykanan kamlaryla, gkyznn bt-

ku-

laklarn diktiini ufka baktn grdnz m hi? Bakyla evrene dinginlik getirdiini sanrsnz Hareketsiz duran
tavan
,

nyle yzeyine yansyp biim deitirdii gller kadar grkemli." L'ea et les reves balkl kitabmzda, gln, manza-

srekli kaygsn dindirebildii bir anda

.

duman du-

dinginliin egemen olduunu gsterecek daha gl bir ka,

man tten krlar hayranlkla izler evreye o anda derin bir

nt bulunamaz. O anda tavan tapnlmas gereken kutsal bir

hayvandr." Dinginliin izdmnn ekseni net olarak be"

.

lirtilmi: "Bakyla evrene dinginlik getirdiini sanrsnz Dlerini, bu bakn hareketine brakan bir d yaylp giden tarlalarn sonsuz bykln daha gl bir vurgu,
.

dorudan betimlemek ok daha basit olurdu diye dne,

oluturur. iire uzak kiilerin zihnine kendini rahata sunar Gerekten de ok d'Annunzio'ya zg bir metindir bu ve italyan yazarn ykl eretilemelerini gzler nne sermeye yarayabilir. Kesinlik arayan bir zihin, tarlalarn dinginliini

lamayla yaar Byle bir metin retorik duyarll lmek iin iyi bir test
,
.

rann gz olduunu; sularda meydana gelen yansmann, evrenin kendini alglad ilk grnt olduunu; yansdnda gzellii daha da artan bir manzarann, kozmik narsisizmin kkeni olduunu anlatan daha birok imgeyi bir araya getirdik. Thoreau da Walden adl yaptnda, imgelerin bu bymesini byk bir doallkla izler. yle yazar (Fr. ev., s 158): "Gl, manzarann en gzel, en anlatml izgisidir. Yeryznn gzdr; gzn o gze daldran kii, orada kendi doasnn derinliini bulur." Ve bir kez daha, sonsuz byklk ile derinliin diyalek.

tiinin canlandn gryoruz. ki hiperboln, ar griil

den ba vurmak gereksin ki? Ne var ki air bu mantkl us: lamlamalara kulak asmaz Bir derin dnmenin tm gelime derecelerini imgenin her an n , ncelikle de hayvan n dinginliinin doann dinginliiyle btnletii an ortaya
,
.

cektir! Doay hayranlkla izleyen bir tavann araclna ne-

gzn hiperbol ile kendini, uyuyan sularnn ar gzkapaklan arasndan bulank biimde gren manzarann hiperbolnn nerede baladn bilemiyoruz. Ne var ki, tm imgelem retileri, zorunlu olarak arnn bir felsefesidir. Her imgenin yazgs, bymektir. ada bir air, bunu daha belli belirsiz anlatr, ama her
eyi ortaya koyar:

Yapraklarn dinginliinde oturuyorum, yaz byyor

tliyor Jean Lescure.

bakn, zel bir nesneye bakmayan buna karn dnyaya bakan bir bakn bilincine varmamz salanyor air bize kendi bakn aktarm olsayd bylesine kkten bir ilksellii yakalayamazdk. air, felsefi bir izlei didikleyip duracakt.
,
.

karmak ister. Burada, bir ey yapma peinde olmayan bir

inde gerekten oturulan dingin bir yaprak, grlerin

m alakgnllsnn artt dingin bir bak; bunlar, son11/ bykln ilemcileridir. Bu imgeler dnyay bytr,
.

Ne var ki

d'Annunzio'nun hayvan, bir an iin drtlerini

,
,

y.z

bir yana brakyor: Gz o anda evresini kollamyor gz o anda artk hayvan makinasnn bir perin ivisi deil ka
maya kumanda etmiyor Evet, byle bir bak
.

damarlarnda

bytr. Kimi zaman iir dinginlik dalgalar yayar. D Knna edimiyle, dinginlik, varln bir k noktas olarak, v arln altk durumlarna karn, kark bir dnyaya karn .). < -inen bir deer olarak ortaya kar. Sonsuz byklk, hay.nlkla izleme edimiyle daha da bym olur. Ve hayran,

M *' k /

r a o I i L, * s

lkla i/leme konumu, ylesine byk bir insani deerdir ki bir izlenime sonsuz bir byklk kazandrr ki bir ruhbilimci hakl olarak bu durumu geici ve zel olarak nitelendirecektir. Ne var ki, iirler, insan gerekleridir; onlar aklamak iin, "izlenimlere" gnderme yapmak yeterli olmaz Onlar iirsel sonsuz byklkleri iinde yaamak gerekir.
, ,
.

DOKUZUNCU BOLUM

DIARININ VE ERNN DYALEKT

"

insan snrlarnn grkemli corafyalar...

"

(Paul Eluard,

Les yeux fertiles, s.42)

"

nk biz olmadmz yerdeyiz."

(Pierre-Jean Jouve,

Lyricfe, s.59.)
"

ocukluk dnemimde, uymam istenen terbiye kurallarndan biri

uydu: Yemek yerken azn kapat.

(Colette, Prisons et

"

paradis, Ferenezi yay., s.79)

I

Dar ve ieri, bir "gel git" diyalektii oluturur ve bu diyalektiin apak geometrisi, onu eretileme alanlarna tar tamaz tkanp kalmamza neden olur. Her ey hakknda bir karar oluturan evet ve hayr diyalektiinin keskin netliine sahiptir. Bu diyalektii, dnmeden, tm olumlu ve olumsuz dncelere egemen olan bir imgeler temeli haline geti ririz. Mantklar, birbirini kesen ya da birbirine dokunma
-

yan daireler izerler ve uyduklar kurallar bir anda aklk varl ve varlk-olmayan dnr. En derin metafizik by

kazanr. Filozof, dars ve ierisi sz konusu olduunda,

IX)

M c k ti

/' i/c// /,' i s

Darnn re terinin l) i ya I e h I i ,[. i

11

lelikle, rtk bir geometrinin iinde, dnceyi -istesek de istemesek de- meknsallatran bir geometrinin iinde kk salm olur. Meta fiziki bir eyleri izmeeydi dnebilir miydi? Ak ile kapal onun gznde birer dncedir Ak ile kapal onun kurduu dizgelere varncaya kadar her eyle ilikili kld iki eretilemedir Jean Hyppolite, bir konfe, ,

lemlere yapp urlar oluturduu gzlenmiyor mu? Bu szdizimi, birletirme izgilerini oaltarak cmle-szckler elde ediyor. Szcn d eleri, iinde eriyip gidiyor. Felse. .

Gerekten de yapay bir sozdiziminin belirtelere ve ey-

fe dili, bitiimli bir dile dnyor. Kimi zaman da tersine, szckler birbirlerine sk sk ya-

ransnda

suzlamann basit yapsndan ok farkldr ve darnn ve ierinin bir ilk sylencesinden" sz eder Hyppolite unlar ekler: "Darnn ve ierinin oluum sylencesinin nemi"
-

yadsmann ince yapsn inceler -ki bu yap

1''.

olum-

pacak yerde, birbirlerinden kopuyor. zellikle nekler-, kopuyor: kendi balarna dnme eili
-

nekler ve sonekler
-

mine giriyor. Bu durum, kimi zaman szcklerin dengesini

ni gryorsunuz Bu sylence bu iki terimin bozulmasnn

.

bozuyor. Oradaki-varhk deyiinde arlk hangisindedir, varlkta m, yoksa omdakinde mi? Kendi varlm ilk yaklamda oradakinde mi -bunu buradaki olarak adlandrmak daha
'
. .

temeli stne oturur

"

sonsuz byklkteki imgelem ve ifade alan stndeki bu etkisini geometrik sezgilerin yalanc aydnl altnda incelemekten kanmamz gerekir,", "Berisi" ve "tesi" ierinin ve darnn diyalektiini denin
,

kokmaya balar Biimsel kartlk hareketsiz kalamaz Sylcnce bu kartl etkilemeyi srdrr Ne var ki sylence. .

lkla ortaya kan ey daha tede bozulmaya ve atmaya dnr Ve bylelikle basit geometrik kartlk, iddet
,
.

Bu iki terimin tad biimsel kart

doru olurdu- aramam gerekir? Ya da kendi varlmda nf

ce, oradaki ne ballmn bir kantn m bulmam gerekiyor? Oyle ya da byle, terimlerden biri, her zaman tekinin

zaylamasna neden oluyor. Oradaki o kadar byk bir g-

le syleniyor ki, geometrik tutunma birden bire, sorunlarn

ifade stnde durulmaya balanr balanmaz felsefe- bi
im
'

varlkbilimsel grnmlerini belirtir hale geliyor. Bu durum,

-

sonsuzluk bile

rinden derine yineler Bu yinelemede her ey ortaya kar

. .

nsann varl bylelikle ilkselliklere kolaylkla ulalyormu gibi dnyann varlnn karsna kosalanmak istenir
.

likle btn durumlar almak

,

Varlk hareketsiz klnmak istenir ve byle,

varhk olarak belirtmek, kat bir dizin oluturmak demektir,

lkla neden olur.

masnda oradaki \l\ ylesine iddetlidir ki, varl oradaki-

lerin dogmalamasna yol ayor. Fransz dilinin tonla-

btn durumlara bir durum

,

buysa, itenlikli varln dlanm bir yere itilmesine kolayd dnlecek nerdeyse. Bize yle geliyor ki, varl incelemek iin, varln eitli deneylerinin tm varlkbilimsel
lk belirlemelerde neden bu kadar hzl gidiyoruz ki? Metafizikinin, kendine yeterli dnme zamann ayrma-

yine ykseltilir. Bu zavall yer belirtelerine

. m
,

nur. Burada olar ile orada olann diyalektii, mutlaklk dze,

tam bir denetle-

. tir ir ,Ne var ki

.

olarak balant kuramaz

felsefede ba vurulan her kolaya ka pahalya ma i olur ve felsefi bilgi emalatrlm deneylerle tam
,
,
,
.

e altnda tutulamayan varlksal belirleme gleri yklenir. B durumda ou metafizik anlalmak iin bir harita gerek-

evrimlerini izlemek en dorusu. Aslnda, "geometrik" ifa-

deleri dorulayabilecek varlk deneyleri, bu deneylerin en

zayf olanlarnda bulunur... Franszcada oradaki-varhktzm sz -tmek iin iki kez dnmek gerekir. Varln iine kapanp

kldnzda, kendinizi dar atmanz gerekir. Varlktan -

II

I ar kmaz da oraya girmeniz gerekir. Bylece, varln iin de her ey evrimdir, dnemetir, geri dntr, sylemdir,
-

her ey oyalanmak iin tespihtir, her ey sonu gelmez naka',"

serlemeyi biraz daha yakndan inceleyelim

ada felsefenin dil dokusunda grlen bu geometrik kan.

utlarn yeniden ele alndr. Ve insan varl, o ne sarmaldr ! Ve o sarmaln iinde,

Meknn

/' a c / 11> a s

J) s a r r e 1 e r in I> ir ti / e /,. / / .c; /

229

birbirini devrikletiren ne ok dinamizm bulunur! Hibir zaman, merkeze doru mu kotuunuzu, yoksa dar m savrulduunuzu hemen anlayamazsnz. airler, varln
yazmam myd:

yerindeyse- darda kapatlm

sunacaz.

durumdadr. Biraz ilerde

okura, hapisanenin darda olduu iirsel bir metin

duraksamasna zg bu varl iyi bilir. Jean Tardieu yle

Kiklonlarn devinimsiz ustas (Jean Tardieu, Les temoins irvisibles s.36)
.

z k ve ses, scaklk ve soukluk alanlarndan aldm imgeleri oaltacak olsaydk, daha yava oluan bir varlkemin olurdu.

Frdolay dnerek kendi evremi ilerliyorum

,

bilim hazrlam olurduk; ne var ki, bu varlkbilim hi

kukusuz, geometrik imgelere dayanan varlkbilimden daha

nin geometrik ifadeler asndan pekimi, snrlarn engel oluturduu bir geometrizme dayanmas dolaysyla yaptk.
"

Bir baka iirinde Tardieu yle yazmt (a.g.y., s.34)

Bu genel aklamalar, darnn ve ierinin diyalektii-

bir aklama ileri srlr srlmez varlk bir baka akla maya gerekseme duyar varlk bir baka aklamann varl
,

nsann varl duraan bir varlk deildir Her aklama onun duraanln bozar. mgelem dnyasnda
mayacaktr
.

gsteren sarmal varlk, kendi merkezine hibir zaman ulaa

,
.

Bylece dardan kendini salam bir merkezmi gibi

-

Ama iimizde snr yoktur artk!

,

Daha ilerde yapacamz gibi, airlerin bizi itenlik deneyimlerinin inceliine, imgelem kaamaklarna" aran arlk-

larn izlemek istediimize gre, her trl kesin sezgiden -ki

kiyor.

geometrizm kesin sezgileri kaydeder- uzak kalmamz geresanbilimde, birbiriyle bakmsz sorunlar ortaya koyduunu gzlemlememiz gerekir. yle grnyor ki, bir imgelem

olmaya gerekseme duyar

Bize gre
,

Her eyden nce, dar ve ieri terimlerinin metafizik in-

eylem ymlarndan kanmak gerekir Metafiziin dncelerini dilsel fosiller araclyla akla
,

dan yararlanmas
gerekir.

masnda yarar yoktur Modern dillerin byk kvrakl

.

insanbiliminin yapmas gereken ilk ey, ele almas gereken

eksiksiz izleyerek ana dilinin homojenliini yitirmemesi

Metafiziin modern ruhbilimden kan derslerden ruhzmlemenin insan varl konusunda ortaya koyduu bilgilerden yararlanabilmesi iin kesinlikle gidimli olmas
,

bu arada gerek airlerin alkanlklarn

ilk sorunlar, ieriyi somut, dary da engin klmaktr. Somut ile engin arasndaki kartlk ak seik deildir. En k-

r k bir dokunuta, bakmszlk ortaya kar. Ve bu hep

byle olagelmitir: ieri ve dar, niteleyici szckleri ayn biimde kabullenmez ki, bu niteleyiciler, bizim nesnelere I mllmzn lsdr. eriye ve darya bal, onlar nileleyen niteleyicileri ayn biimde yaayamayz.

dan saknmas gerekir Grme, ayn anda gereinden ok eyi verir. Varlk grlemez. Ona kulak verilebilir beli 1
.

gerekir. Geometrik sezgilere zg apaklk ayrcalklarn

-

Her ey, b-

yuklk bile insansal deerdir ve daha nceki bir blmde,

minyatrn bykl iine sdrabildiini gstermitik.

Varlk

hibir zaman emin olamayz. Belirlemek istediimiz, insann varlysa kendi iimize "girerken" sarmaln merkc/iu" doru ilerlerken kendimize daha yakn olduumu/ti hibir zaman emin olamayz; varlk ou kez, valn-,m
,

yakaladmzdan ya da katl iinde yakaladm/l n

,
.

mamtr. Bir varln merkezine yaklatmzda onu

izgilerini ortaya koymaz. Hilik tarafndan snrlm

Minyatrn kendine zg enginlii vardr. Ne olursa olsun, imgelemin yaad ieri ve dar, artk kr.it karlkllklar iinde ele alnamaz; bundan byle varlmn ilk ifadelerini aklamak iin geometrik

olandan sz et-

ru meyerek, daha somut, fenomenolojik adan daha do I noktalar seerek, ierinin ve darnn diyalektiinin son-

w im e ayrmlarla oaldn ve farkllatn ortaya koya-

dna ktnda kararlln bulur.

merkezinde daha da kacdr Varlk kimi zaman kemlinin

.

. tz. f

Kimi zaman da deyim

Allagelmi yntemimizi /leyerek, tezimizi somut bir

M c l'ti foclil'ds

Darnn rr terinin I) iy a 11> k t i u i

.

J.il

iirsel rnek stnde tartalm ve bu amala bir airden, bize varlkbilimsel bir b

nail sezgiyle bir cehennemin iine kapatyoruz? Bu ruh, bu

stne ya da snrna tayacandan eminiz.

III

i ve bymesi bakmndan bizi usa yatkn

kmndan olduka yeni bir imge seelim. Bu imgenin, yeniligerekliklerin

yme dersi verecek, varlk aynm ba-

aryor, glge, sese indirgenmi bu glge kendi btnln da tam

"

onu dardan duyuyoruz, ama ierde olduundan olarak emin deiliz. Szckleri formle edilmemi olan bu

iinde yava yava sindiriyor. Hilemesi

Henri Mchaux'nun lar okuruz,"'':
" ,

korkun ierdelik-dardalk, var oluunu tamamlamam varln formle edilmemi istekleri, kendi hiliini kendi
"

yzyllarca

"

sre-

man sesi, mekn iinde ve za cek. Sylentilerin varlnn iinde uzayp gidiyor. Ruh, son glerini bouna topluyor,

L'espace ax ombre ' s balkl iirinde un-

yok olan bir varln kard grltlerden baka bir ey

dardaki ierdelik olan o korkun ey, gerek mekn ite budur ve siz onu kavrayamazsnz
,
"

Mekn

dalan bir yodeil artk. Varlk, zaman zaman patlayarak len bir dalm.

rak

'

suz bir aba gsterir Rahatlar kaar Bunlardan birine rast. .

kendilerine ait tek btnln iinde olmak' iin umut

ektii cezadan yklm bir sese dnmt
,
, ,

zellikle bazlar (glgeler), son bir kez daha balana.

-

uurh ve geri dnen dalgalar merkeze yne eyin Dardaki ve ierideki, birer itenlik; birbirine ikisi de olduklar aktarmaya hachaux
'

tersine dnmeye, dmanlklarn zr. Byle bir ierdelik ile dardalk arasnda bir snr yzey varsa, bu yzey her iki taraf iin de ac verici. Henri Miiimize ekiyoruz. Oradaki-varlk"n merkez noktas titrei yor, sarslyor. tenlik mekn tm ak seikliini yitiriyor.
-

ladm.
"

nun metnini okurken, bir varlk ve hilik karmn

"

yk bir ses.
"K

ama bu

mam gibi

oca bir dnya onu hl duyuyordu, ama o artk ken disi deildi ancak ve yalnzca bir sesti daha yzy llarca sii rklenip gidecek ama btnyle snmeye yazgl hi var ol
,
, "

D mekn boluunu yitiriyor. Boluk, var olma olabilirlii"

"

nin maddesi! Olabilirlik dnyasndan kovulmu durumdayz.

Byle bir metinde sz konusu olan nedir? "Oradaki-varl n

"

airin bize verdii dersi btnyle kavramaya alalm.

,

bir ses olarak kalacak

yitirmi bir ruh, glgesinin varlna varncaya kadar, bo

varl tanmlayan eyler arasnda /c/

nereye yerlemeli? Oradaki-varlk n en esnek imgesini, a irin varlksal karabasann izleyerek yaadktan sonra, filozofun, varlk iinde yer almak iin, kendi varlmzn iine girtta anlamn yitirmiyor mu? una iyi-

Bu itenlikli geometri dram karsnda neye tutunmal,

alamayacak kadar her eyini yitirmi bir ruh. Bu ruh var oldu

me nerisi deerini, ha ce iaret edelim ki, sz konusu karabasan, byk korku aamalar halinde gelimiyor. Korku dardan gelmiyor. Eski

lm hep cehennemde evremiz kt niyetler dnyasnn drt duvaryla sarlm Snr olmayan bir ktl h
,
. .

st eden bir szc1""" yinelemeye mahkumdur. ink Henri Michaux'nun varl sulu bir varlktr var olmaktan sulu bir varlk Ve biz cehennemdeyiz varlmzn bir bu
,

deil miydi: Cehennemin kubbesinde yanklanan bir ses,, Kt niyetinin szcn varln iinde yer alan varl .l
,
, ,
.

yararsz sesin yanksndan baka bir ey olmama nn cezasn ekmi yor muydu? Vaktiyle de imdi olduu s< \
,

tiyle o bo

mu? Vaktiyle de imdi olduu gibi bir ses deil miydi? V.l

anlardan da olumuyor. Gemii yok. Fizyolojisi de yok. Kesilen soluklar felsefesiyle hibir ortak yan yok. Korku bura-

da varln ta kendisi. yleyse nereye kamal, nereye snmal? Hangi darya kaabiliriz? Hangi barnaa snabiliri/? Mekn
"

korkun bir dardalk-ierdelik

"

ten baka bir

ev deil.

Ve bu yaln bir karabasan, nk kkten. Sz konusu karabasann, ierdeliin kesinliine kar duyulan kuku ile d ardaln netliine kar duyulan kukuya dayand ileri irdi.
srlerek bu deneyime anlksal nitelik kazandrlabil

M ekti Poel iL'ts

Darnn re erinin D i y al <. k I i

ey,
-

2/H

kaypak varln tm mekn zaman. Bu kaypak mekn iinde zihin

-

Michaux'nun bize varln nsellii olarak sunduu

,

da.

geometrik vatann yitirmi, ruh da yzer durum

,
.

byle bir iirin dar kap s ndan ieri ka nabiliriz de

Bunalm felsefeleri
.

Tabii ki

girmekten

bu bunalma varln odanda

nce kaydetmilerdir
.

ilkelere dayanmak ister Bu felsefeler geici bir imgenin etkinliini dikkate almak istemez, nk bunalm imgelerin
, ,

daha az basitletirilmi

tirizmsel yorumlamalar bu yorumlar, klasik yaznsal ele den daha liberal niteliktedir- kltme diyagramn ynn izlemektedir. Bir imgenin ruhsal varln incelemek, onun deneyimini yapmak iin kltmenin berisinde yer alan, dayand ilke dolaysyla yalnzca fenomenolojidir. Kltme
ve abartma dinamiklerinin

etkinlik kazandrmasndan

fenomenolojinin diyalektiklerine k tutabilir. mgenin ruhsal deneyselliini ortaya koyan tabii ki, fenomenolojidir. Do-

diyalektii, ruhzmlemenin ve

Filozoflar

a zg kavramlar bulanklatran bir imgenin dze yinde domasdr

.

ya ve zihne, dramlar saptamas gerekmeyen bir mekn kar s ndaki kay ts zl k statsn yeni den kazandrmaya yatkn olduu dnlen bir meknsallBana gelince
,

rak bozukluklar azaltma

stlenmesi gerekir Gerekten de fenomenolojiye bilgi salayan, imgenin ksa sreli oluudur Burada arpc olan metafizik grntnn imge dzeyinde domasdr; genel ola. .

gelem fenomenolojisinin, geici varl yakalama

dir. imgenin varln yaama kaygsn hi duymazlar. m-

grdkleri, bu bunalmn nedenselliinin yalnzca belirtilerigrevini

,

bunalm ele alr; imgelerde

laysyla, aknlmz hayranla dntrelim.

ranlkla balayalm. Eletiriyle
sonra karar veririz. Bu etkin

e haydaha

krklmz ifade etmemiz gerekip gerekmediine an hayranlktan yararlanabilmek iin, abar

'

ya da kltme yoluyla d

hayranlktan, kendiliinden do-

tnn olumlu itki-

i Miterli olacakt r. Dolay s yla Henr sini izlememiz ye chaux nun metnini, i mekn fobisinin, dmanlk dolu uzaklarn, ok kk bir hcre olan bir itenlik alan iinde

daha imdiden baskn hale gelmiliinin belirtisi olarak tekrar tekrar okuyorum. Henri Michaux bu iiriyle bizim ii-

yan yana mizde, kapal yer korkusu ile ak alan korkusunu Ne var ki, bu-

koyuyor, iteki ile dtakinin snrn zorluyor.

an,

daha ilgin hale gelir Bize yle geliyor ki stnde durduu muz sorun
.

zorlayabilir Ne var ki bir eyi nemsizletirmek ya da kii ltmek kolaylarsa o eyi abartmak fenomenolojik olarak
.

edilmez darnn ve ierinin kar tl ndan yola kmaya

,

mekndan -eretili biimde olsun

ltmenin kolay, yaygn olduu kesin bir blgedeyiz. Her biri karmza dikilip her trl karkl silebilir ve bizi
,
,

ma ansn elde ediyoruz Mekn imgeleri konusunda

.

kyor: Abartlm olan byterek gerekten de kltme alkanlklarndan biraz olsun kank-

nomenolojik bir kazan

bir imgeyi biraz daha abartmazsak sek kabullenebilir miyiz? Bu durumda karmza hemen fe,

miz gcl bir afyon tanesi olarak alyorum

gnlk, varl olmakszn imgelem dnyasna giremeyeceiabartlm abarty kiiselletirmez.

airin imgesini ben kk bir deneysel lPeki

,

nu yapmakla, ruhsal adan, ruhbilimcinin itenlik alann is-

tedii gibi ynlendirmesini salayan geometrik sezgilerin

olduunda, figrler biiminde de olsa hibir eyi kapal tutmayz, her zaman yzeye kan izlenimlerin derinliini ak,

tembel kesinliklerini de ykm oluyor. tenlik sz konusu

lamak iin, bunlar i ie kutulara kapatmayz: Simgeci bir

tyor:

anlaairin u yaln cmlesi fenomenolojik olguyu ne gzel du...,"7"

rna kadar, iirsel atlmn ta kendisi olan bu arya vardr-

Dnce, ta yapraklarn kardka canlanlerinin yor Dolaysyla imgelem felsefesinin, airi, imge
"

sn-

ya da olmasn- sz edili

Rilke, Clara ma olgusunu hi kltmeden izlemesi gerekir. "S

deneyimi snrna kadar gtrm, hi kimsenin

bir yaam olur." Peki, bu
"

anat yaptlari , bir n ortaya koyanlar her zaman, bir tehlikeye gs germ

Kilke'ye yazd bir mektupta yle diyor

' *

aamaya-

. noktay am insanlar olmutur. Bir yaam, snrlara

tehlikeyi
" ,

ortaya koyabilmek asndan ok elverili. Bu arada rh

,

drtsel kltme ile saf imgelemin kartln

doru ne kadar zorlanrsa o lde temiz, kiisel, benzersiz

yazma tehlikesinin, kendini ifade etme tehlikesinin dnda aramak gerekir mi?

Mckan Poc/ihas

l>>tirin r c r i i

I > \ n I e it t I tQ i

air, dili tehlikeye sokmuyor mu? Tehlikeli sze ba vurmuyor mu? iir, i dramlarn yanks ola ola, dramatik olann
den birinde

in ak olan ile kapal olana ilikin eretilemeler sz konu"

katksz sesi haline gelmi durumda deil mi? Bir iirsel imgeyi yaamak, gerekten yaamak, o imgenin incecik liflerinvarlk karmaasnn bilinci olan bir varlk oluumunu yakalamaktr Varlk burada ylesine duyarl hale gel,
.
.

mitir ki, tek bir sz onu titretirmeye yeter Ayn mektupta Rilke unlar da syler: "nsana zgii bir tr bu armay, bocalamay yaptm/, iin bir paras haline getirmemiz ge,

su olduunda, eretilemeyi katlatrmamz m, yoksa yumuatmamz m gerekecek? Mantk slubuyla unu mu syleyeceiz: Bir kapnn ya ak, ya da kapal olmas gerekir"? Ve bu nerme, insana zg bir tutkuyu gerekten z m 1 eyebilecek etkili bir ara olabilecek mi? yle ya da byle bu tr zmleme aralarnn her frsatta bilenmesi gerekir. Her eretilemeye yzeydeki varln kazandrmak, onu
"

rekir.
. .

"

ifade alkanlndan ifade edimselliine yeniden ykselttehlikelidir.

unlar sylediinde, kapal yer korkusu ile ak alan korkusunu Supervielle de yan yana getirmektedir,"":
" ,

bir air ne kadar zgn olursa olsun bir baka airde ayn itkiyi bulmak ok ender rastlanan bir durum deildir. Burada jules Supervielle'in imgeleri ile Henri Michaux'nun incelemekte olduumuz imgesi arasnda yaknlk kurulabilir.
ki
, , , ,

Ote yandan imgelerdeki abartmalar ylesine doaldr

,

mek gerekir. Yalnzca kkeniyle ele alndn" ileri srmek

iirsel imgelem fenomenolojisi bize insan varln, yzeydeki bir varlk olarak, onu kendi blgesi ile tekinin blgesini ayran yzeyde aratrma olanan salar. Unutmayalm ki, duyarllatrlm bu blgede, sylemek var olmak-

lardan daha ok boar

.

Byk mekn bizi yeteri kada biiyk olmayan mekn"

.

tan nce gelir. Bakalarna olmasa bile kendine sylemek. Ve hep ilerlemek gerekir. Bu ynelimde sz dnyas, varla ilikin tm olgulara egemendir, yeni olgular birbiriyle uyu'

mekn, kendi ba dnmelerini birbirine aktarm olur. Supervielle'in bir baka metninde hapisanein dardc olduunu okuruz Bu cmlenin altn Supervielle hakknda
,
.

nden" sz eder. Bylelikle ierinin mekn ile darnn

,

Supervielle ayrca "darnn verdii ba dnmesini" de tanr (n.g.e s.21). Bir baka yerde, "ierinin sonsuz bykl,

ur. Yenilik dalgalarnn iirsel dili, varln yzeyinde koar. Ve dil, iinde, ak olan ile kapal olann diyalektiini tar. Dil, anlam la kapanr, iirsel ifadeyle alr. Bunlar kesin formllerle zetlemek, rnein insan varl-

n belirsiz bir varlk olarak tanmlamak, yaptmz aratrmalarn yapsna ters der. Biz, bir ayrnt

felsefesi stnde

Amerika'nn usuz bucaksz pampalarnda dolatktan sonra Jules Supervielle unlar yazar: "Gereinden fazla ata ve zgrle sahip olduumuzdan drt bir yana drtnala
,

gzel bir kitap yazm olan Christian Senechal izer. Gney

alma yapabiliriz. Oysa varln yzeyinde, varln kendini gstermek istedii ya da gizlemek istedii o blgede, ka-

panma ve alma devinimleri o kadar ok, o kadar sklkla tersine dner zellikte, ayrca o lde duraksama ykldr

byk bir hapisaneye dnyordu

IV

umutsuzca koturmamza karn ufkun hep ayn yerde durmas yznden pampa benim gzmde tekilerden daha
,
,

ki, u forml ileri srebiliriz: nsan, yar ak bir varlktr.

V
"

"

da, fosillemi eretilemeleri dikkate almamz gerekir. rne-

Dil etkinliine iir araclyla zgr ifade alann

Kap" ad altnda zmlememiz gereken ne ok d var! Kap, koskoca bir "yar ak" kozmosudur. En azndan temel bir imgedir, istekleri, i drtleri, varl en gizli yerine va-

atmz-

rncaya kadar ama drtsn, iine kapal tm varlklar ama isteini bir araya toplayan bir dn kkenidir. Kap,

1/ < k d

P o r I i L- a s

I) t s a r re c r i in

D i ) n Irki i ,ij '

ndir. Kimi zaman da aktr, yani ardna kadar aktr.

Ne var ki
, ,
.

k kapal kilitlenmi, stne asma kilit vurulmu zellikte,

gl iki olasl emalatrr ve bu iki olaslk, iki ayr d kurma trn netlikle snlandrr. Kimi zaman d sk s,

duu dnlebilecek, aralanaca dnlebilecek bir kap

yoktur ki?

Bir ruhun dnyasnda basit bir nesne, bir kap, duraksama, gnah eilimi, istek, gvenlik, zgrce kabulleni, sayg

Ve duraksayan ne ok kap vardr! La romance du reto r un incelikli ve yumuak airi Jean Pellerin yle der2"":
'
, ,

aralanm gibidir Hafife itmek almasna yeter! Menteeler iyice yalanmtr Ve bir yazg biimlenmeye balar
. . -

d kurma duyarllnn artt anlar gelir Mays gecelerinde kaplarn ou kapalyken bunlardan biri

imgeleri uyandrdnda, her ey ne kadar somutlayor! nm olur.

san, kapad ve at tm kaplarn, aralamak istedii tm kaplarn yksn anlatacak olsa, yaamn tmyle anlatyi de, bir kapy aan kii ile kapayan kii ayn varlk mdr? Gvenlik bilincini ya da zgrlk bilincini uyandran hareketler, varln kimbilir hangi derinliklerine kadar iner?
' '

Kap, kokluyor beni duraksyor. Bu tek dizeyle nesneye ne ok ruhsallk aktarlm olu.

Bu hareketler, bu "derinlik" nedeniyle, olanca doallklary-

bir nkte bulacaktr

Peki

yor; oysa nesnellie bal bir okur bu szlerde yalnzca ince

,
,

la simgelere dnmyorlar m? Rene Char, bir iirinde, Byk Albert in u cmlesini konu alr: "Almanya da, biri ka-

Byle bir belgeyi bize ok eski bir sylence aktarm olsayd onu daha kolaylkla kabullenirdik.

phurios gzel sylemi: "Her eik kutsal bir nesnedir2,"." Derin bilginin ortaya koyduu kutsallatrmaya gnderme yapmadan, iirin ortaya koyduu bu kutsallatrmayla, zamanmzn bir iirinin ortaya koyduu dlem kokan, buna kar,

e, bizim olmayan bir gemie mi dnmemiz gerekir? Por-

airin dizesini, kendiliinden domu bir sylencenin kk bir esi olarak alamaz myz? Kapnn iinde, kk bir eik tanrsnn gizlendiini neden duyumsamayalm? Eie kutsallk kazandrmak iin ille de ok uzak bir gemi,

py sa koluyla dokunarak aan, teki de sol koluyla doku"

narak kapayan ikizler vard. Byle bir aklama, bir airin kaleminde tabii ki, basit bir gnderme olamaz. airin gele-

cekteki dnyay duyarllatrmasna, gnlk yaamn simgelerine incelik kazandrmasna yardm eder. Bu eski aklama, yepyeni hale gelir. air onu kendine mal eder. Kapnn iinde iki "varlk" olduunu, kapnn bizde farkl iki d yn uyandrdn, ifte simgesellie sahip olduunu bilir.

den titremeyelim? Bir baka air eiin yceliini kendi iinde kefederek Zeus'u usuna getirmeden pekala u dizeleri yazabilir: Eii, Baba Evi'ndeki Gelilerin ve gidilerin Geometrik yeri olarak tanmlarken Yakalyorum kendimiJ"12 Ve insann akln bir hi iin boluk iin, dlenmemi bile olan bir yabanc iin elmi olan onca "basit merak kap,

n ilksel deerlere kar kmayan bu kutsallatrmayla ne,

m, yoksa yalnzlk dnyasna m alr? Ramon Gomez de

",
"
.

Ayrca, kaplar neye, kime alr? nsanlarn dnyasna

La Serra yle der: "Krlara alan kaplar bize, dnyaya srt dnk bir zgrlk sunar gibidir
VI

Bir deyimde iinde szc yer alr almaz, bu deyimin gerekliini artk szck dzeyinde alglayamayz. Eretilemeli ol-

duunu dndmz dili mantkl dile eviririz. rnein

sn

"

mak zorunda kalmad bir odas yoktur ki? Ya da en azndan imgelemin nceliini ileri sren bir felsefe iin- ak ol-

dnelim! Kimin belleinde Mavi Sakal'n kapsn amak, arala,

gemiteki evin, kafasnn iinde canl olarak durduunu syleyen bir airi izlemek bize zor, gereksiz gelir -bunun belgelerini aada sunacaz-. Bu ifadeyi kafamzn iinde hemen eviririz: air bize yalnzca, belleinin iindeki eski bir

any sakladn anlatmak istiyor. mgenin, ierilen ile ie-

M c h d

/,oc i kas

I) s (irn r <

/ c e r i i I) / r n I e h y /

iy)

Atelilik halinin otoskopilerini incelemekte olsak, daha hogrl davranrdk Bedenimizi saran atelerin
meye zorlar
.

ren arasndaki bantlar tersine evirmeye eilimli arl bizi, imge uukluu saylabilecek ey karsnda geri ekil.

kolayca ulaacamz bir iyilik olan dinginliin varl iinde

olarak itenlik mekn ylesine dinginlemi, ylesine yaln

younlamak gerekir. Bylelikle, sessiz odann iindeki basit alakgnlllln zengin kayna iimizde akmaya balar.

ze yerlemi arlar aratrrken, imgelemin sanclarn yerini saptadn dsel anatomiler oluturduunu bunlar yeniden oluturduunu bilirdik Ne var ki biz bu almamzda, ruh hekimlerinin ellerinin altnda bulaca ok sayda belgeden yararlanmyoruz Nedenselcilik grnden kopu,

labirentini izlerken iimizdeki "ate evlerini" oyuk diimi,

Odann itenlii, kendi itenliimize dnr.Ve buna bal

Kantr ki, odann tm dinginlii bu mekn odak alr. Oda, derinlii iinde, bizim odamzdr, oda bizim iimizdedir. Onu artk grmeyiz. Bizi artk snrlamaz, nk dinginliinin
dar basit!

umuzun, her trl organik nedensellii bir yana brakarak

altn izmek istiyoruz
.

en derin yerinde, dinginliini bize aktard yerdeyizdir. Ve gemiteki tm odalar bu oda ile i ie geer. Her ey ne kaTristan Tzara, mantkl dnen zihin iin daha bilmecemsi, buna karn imgelerin mekn-zmsel yer deitir-

yan imgelerini tartmak.

ire gelince
,

giirlemi, zgr klan, organik uyarlarla hi bants olmaSz konusu salt poetikaya ilikin belgeler bulabiliriz. a-

Bizim sorunumuz ar imgelemin, z,

gerilemez. Bunun, mantkl insann gznde rezalet olduu,

o, i ie gemelerin tersine dnmesi karsnda

,

yutlarn alt st oluunu, ierinin ve darnn perspektifinin

olarak oluturulduu anlamna gelmez. mgelem, var olabilecek en doal yetidir Kuku yok ki inceleyeceimiz imge.

nu bile dnmeden basit saduyuyu karsna alarak bo.

melerine kendini duyarl klm biri iin apak olan bir baka sayfasnda yle der: Gnein pazar odann iine girdi Ve oda, uuldayan kafamn iirte.

tersine dnn yaar imgenin anormal zellikte olmas bu imgenin yapay

,
,

mgeyi kabullenmek iin, imgenin, iinde yalnz bulunduumuz bir odaya giren gnein garip sesini -ilk nn du-

vara vurmas bir olgudur- yaayn duyabilmek gerekir. Bu sesleri -olgunun tesinde-, her gne nnn arlar tad-

ler, birer diisel tasarm olmakla birlikte, bir tasar psikolojisinin erevesi iinde ele alnamaz Her tasarm gereklii et
.

n bilen kii de duyacaktr. Bylelikle her ey uuldar ve kafa bir ar kovanna dnr, gne seslerinin kovanna.

balam dokusudur Dolaysyla tasarm bir ar imgelem retisi iinde ele alamayz. Bir imgeyi srdrmek , onu korumak bile yararszdr Var olmas bizim iin yeterlidir Dolaysyla airlerin bize sunduu belgeleri olanca fenomenolojik basitlii iinde inceleyelim.
.

kilcdiini varsayan imgelerden ve dncelerden oluan bir

,

Tzara'nn imgesi ilk bakta ar gerekstclk ykldr. Ne var ki, bu imgeyi daha da yklersek, onun imge .y

kn daha da arttrrsak, tabii eletiri engellerini, her trl eletiriyi aarsak, yaln bir imgenin gerekstiic etki atan-

na gerekten gireriz. mgenin en ar hali, bu kadar etkin, bu

kadar iletilebilir nitelikte ortaya kyorsa bu, k noktasnn doru olduunun belirtisidir: Gne vuran oda, diinn kafasnn iinde uuldar.
ri srecektir. Ruhzmc, bu creti "zmlemeyi
"
"

le

Tristan Tzara yazar (s 24):

.

Ou boivent les lops balkl kitabnda y-

yani kendi stne kapanmak, "elimizin altnda bulunan"

Byle bir imgenin dselliinden yararlanmak iin kukusuz nce "dinginliin avucunun iine yerlemek gerekir,
,

imdeki dinginliin avcunda yerlemi.

"

Bir alakgniillk dolduruyor oday ar ar

li ' armlar" anlatmaktan baka bir ey yapmadn ile belki

-

Ruhbilimci, yaptmz zmlemenin cretli, ok cret-

kabul edecektir -byle bir alkanl vardr. Biri olsun, teki

t,

olsun, imgenin belirtisel" zellikli olduunu dnecek olursa, ortaya kmasnn gerekelerini, nedenlerini bulmaya

alacaktr. Oysa fenomenoloji, olgulara baka trl yak la

i 10

M c Lt a r (ct l> ti s

I) .> a r r l<;crii /) / a I o h I i ,i> i

2 l
-

r;.daha dorusu imgeyi olduu gibi airin yaratt gibi ele alr, onu kendine mal etmeye ender rastlanan bu meyvayla beslenmeye alr; imgeyi d kurma yetisinin snrna ta, , ,

mitir; iirsel imge, abartlm niteliin egemeni ii ndedir.

"

Diinn hcresini, duvarlarn beyazl tek bana koruya bilir. O beyazlk, tm geometrilerden daha gldr, nk
itenlik hcresine mal olmutur.

yapdr, zgl olarak iirsel bir yapdr. Kurtulmak istediimiz organik ya da ruhsal yklerden btnyle arnm bir
.

nelemeye srdrmeye, elinden geldiince abartmaya alr. Bu durumda a r m art k rastlanm olan, etkisinde kal n m olan ey deildir Aranan istenen bir eydir. iirsel bir
, ,
.

r. airliin ok uzanda da olsa o yaraty kendisi iin yi,

irin bize tm kendiliindenliiyle sunduu biimiyle bra

Bu tr imgeler kararszdr. fadeyi olduu biimiyle, ak

tmzda, dz anlama dme tehlikesiyle kar karya kal-

ycelmedir; ksacas, giri blmnde yaln ycelme olarak

nitediimiz eyi karlar
.

bu imgeyi tam olarak kabullenmek iin, imgelem-st duru-

de kabullenmeyiz Bu imge -ruhsal adan- hibir zaman nesnel deildir Baka yorumlamalarla yenilenebilir Ayrca
. .

uras da gerek ki, byle bir imgeyi her gn ayn biim,

r/ ve imgenin itenliini younlatrmay baaramayan bir okuma bizi skar. rnein Blanchot'nun u metninde, kaleme alnd biimiyle varla egemen olan tonu yakalayabilmek iin ne byk bir ie dn gerekir: "Gecelerin en karanlk olanna dalm bu odada her eyi biliyordum, iine

girmitim onun, onu iimde tayordum, yaatyordum onu, yaam olmayan bir yaamla, ama yaamdan daha gl,
211t
"
.

mun mutlu saatlerinde olmak gerekir.

dnyadaki hibir gcn yenemeyecei bir yaamla yaat Bu yinelemelerde ya da daha dorusu, iine giyordum
-

duyguyu daha basit imgelerle karlatmzda da duyumsarz ve bu imgeler araclyla d dnya, varlmzn bo-

mgelem-stnn kayrasna bir kez eritikten sonra

bu

di iinde tad bir oda ile ilgili yinelenen pekitirmelerde,

basite sz etmedii grlmyor mu? Bellek, byle bir imge
'

rilen bir imge ile -iine girilen bir oda ile deil-, yazarn ken-

bu dnyada olmayan bir yaam yaatt duyumsanmyor

mu? Evet, yazarn yalnzca kendine aina olan bir snaktan

-

Jouve'un, kendi gizli varln oluturmasn salayan imge,

byle bir imgedir Onu kendi itenlik hcresine yerletirir: Kendi varlmn hcresi aknlkla dolduruyor
.

luuna ok renkli saymaca meknlar yerletirir. Pierre-Jean

an ile donatabilirdi. Oysa burada her ey daha basit, kkten bir basitlik sz konusu. Blanchot nun odas, itenlik mekn-

yi doldurabilirdi. ok eski zamanlardan gelen birok kark

Gizimin kire badanal duvarn

nn bir sna, onun iindeki oda.Yazarn imgesine, genel

Byle bir d srdren olmas akla yakn gelmiyor. Ama o oda, iinde iir yazlan oda o kadar dingin ki yalnzlk" odas nitelemesini hak edi
"

(Les Noces, s.50.) airin odasnn kire badanal

yoruz ve bu katlma bizim bu imgeyi bir genel dnce ile kartrmamz engelliyor. Bu genel imgeyi hemen ayrt ediyoruz. Bu imgeye yerleiyoruz, Blanchot'nun yapt gibi, bu

imge olarak adlandrlmas gereken zellik sayesinde katl-

n sormak gln olurdu Bu imge geometrik sezgiye boyun emez ama gizli varl iyice sarmalar Gizli varlk orada
.

zin iindeki" bir imgeye yerletiimiz gibi. Noces airi bur. da hcresel imgesinde oturuyor Bu imge bir gereklii bos ka bir balama oturtmuyor Dye bu imgenin boyutlar
,
.

yor! O odaya imgenin kayrasyla yerleiyoruz

,
.

"imgelemimi

imgenin iine giriyoruz. Szck yeterli deil, dnce yeter

li deil, yazarn bize, mekn tersine evirmekte, dinginlikle-

rimizin hiyerarisini daha iyi yaamak iin betimlemek isteye-

bileceimiz eyden uzaklamamzda yardmc olmas gerek.

'
,

deki en kk itenlik meknnda younlamamz sonucu

erinin ve darnn diyalektii, gcne ou kez, iimiz-

unu duyumsar. Giz hcresi beyazdr. Birok d egdo

bilmek iin tek bir deer yeterlidir. Ve bu hep byle olagcl

gl duvarlardan ok, kei stnn beyazlyla korundu

kavuur. Bu esneklii, Rilke nin u satrlar (Les cahiers..., Fr. ev., s. 106) stnde dnerek duyumsayabiliriz: "Ve bura

da neredeyse hi mekn yok; ve bu darlkta, gereinden fa/-

1/ e /- II

r,,/ / k (I s

Darnn ir I l e r i i I) i y d / <

l' I l C'
,

'

. .">

la byk bir eyin durabilmesinin olanaksz olduu dnce-

nyor ki, imgelerin gerekliinde yaayabilmek iin, itenlik

mekn ile belirsiz mekn arasndaki etkileimin iinde s-

Orada ykseliyor senin dna orada tayor soluundan daha yksek ve, son are olarak soluunun en st noktasna snyorsun Ah! Peki ya sonra ya daha sonra? Yrein seni dar atyor yrein peinden geliyor ve artk neredeyse kendinin dndasn ve tkenmisin. stne baslm bir pislikbcei gibi kendinin dna akyorsun ve yumuak katlnn ya da esnekliinin bir anlam yok artk.
,
, ,
.

sonsuz dallanmalarnn son dallarnda ykselmeye balyor

nin iinde de ykselmeye balyor; egemen olduun kaplarda ykselir gibi deil ya da en..duygusuz organlarnn suyuunda ykselir gibi deil; en ince damarlarnda varlnn
,
,
.

ey lsz. Ve darda dzey ykselmeye baladnda

Rilke, itenlikli bir edimle -ierinin meknnd bu darl yaratyor ve orada her ey itenlikli varln llerine uygun Ve biraz ilerde rastladmz bir cmleyle metin, diyalektiini yaamaya balyor: Ama darda darda her
su burada
.

ginlii iinde duyumsamann getirdii bir avunma sz konua

.

si seni olduka rahatlatyor

"
.

Kendini dar bir meknn din-

rekli kalmak gerekmi.

"

se-

Basit mekn belirlemeleriyle ilgili tm durumlar ikinci plana iten deerler olduunu gstermek amacyla okura, eli mizden geldiince farkl metinler sunduk. Bu durumda, d arnn ve ierinin kartlnn oluturduu geometrik ger
eklik etkisini yitiriyor. Bu blm bitirmek iin, Balzac n, bize meydan okuyan
'

mekn karsnda tanmlad bir iradeyi sunacaz. Metin

ylesine ilgintir ki, Balzac, sonradan stnde

"

deiiklik

yapma gereksemesini duymutur. Louis Lambert romannn ilk basksnda unlar okuruz:

i ncak srekli egemen olabild yaamnn bilincini yitiriyor, a kendine

-

Bylelikle btn gcn kullandnda, bir bakma

fiziksel

i i organlarnn gl varlyla var olabiliyor ve zg o hayranlk uyandran deyimle, nndeki mekn geriletebiliyordu
"*

*
.

"E

kapanm kaplar; eski zamanlarn aktarlm dorulanm, hibir zaman tam olarak anlalmam geri gelileri. Ey merdiven boluundaki sessizlik yan odalardaki sessizlik, yu, ,

y nesnesiz gece. Ey dardaki sar pencere

ey zenle

Kesinlemi basksndaysa yalnzca unu okuruz: "Kendi deyimine gre, mekn ardnda brakyordu. Bu iki ifade birbirinden ne kadar farkl! lk ifade biiminden ikinciye geite, meknla kar karya kalm varln
"

luk dnemimde
ana.
"

karda, tavan arasndaki sessizlik Ey ana, esiz ana ocuk.

btn bu sessizliklerin nne dikilmi

,

ar, bellein glgesinde yitip gitmi eski bir itenlik deil

in (iinde beliren sessiz admlar: Ana eskiden olduu gibi,
,

Bu uzun paray kesmeden verdik nk dinamik bir sreklilii var Burada ieri ve dar kendi geometrik kartlna braklmam Varln z dallara ayrlm bir ierisine hangi tarma azndan akyor? Dars aryor mu? D. .

gcnde ne byk bir dme var! Balzac, byle bir dzeltmeyi nasl yapabilmi! Sonuta "kaytsz mekna dn n yapm. Varlk stne dndmzde, mekn yayg arkaka bir deyi le mekn olarak parantez iine alrz; ba i
" "
"

mza

alrz. Yitirilmi varln anlatm biiminin gsterges

"

olarak,

mi? Merdiven boluu hangi sessizlikte nlyor? O sessizli.

imi artk, yazarn ha/ranlk uyandran itiraf deildir; nk, mekn gerileten, mekn dar sren, dnen varln dncesinde zgr olabilmesi iin tm mekn kendinin dna srp atan o g gerekten hayranlk vericiydi.

hayranln" dtn not edelim, ikinci ifade bi-

yan tm grltlere, somut, aina anlamlarn yeniden kazandryor Snrsz gece bo bir mekn olmaktan kurtulu.

ocuunu korumak iin geri dnyor

,

Kark gerek olma,

yor. Rilke'nin, korkularn saldsna uram satrlar huzura kavuuyor Ne var ki bu evrim ne kadar uzun! yle gri,
.

1/ c h (l // / //

/,o c / / /.//

> /

) n r d r I d in

I u <> n e // o / o / i s i

bamsz veriler olmasna zen gstererek zmemiz gerekiyor. Bu tr veriler, d dnyadan yalnzca aklamalar ya da
resimler alabilir. Hatta alnan bu resimdeki ok canl renkle-

ONUNCU BLM

YUVARLAIN FENOMENOLOJS

yuvarlak gibi grnr Bir meta fizikinin bu kantsz gereini desteklemek iin metafizik dnceden ok farkl ynlerdeki baz formllemi dnceleri alntlayacaz
, , "
.

varlk kendinde

zca u ksa yargy karyorum: "Jedes Dasein scheint in yaln sich rnd" (s 50). "Her
,
.

yle itenlikli bir insann bir gereini gzler nne serebilen airlerle bir tutabiliriz rnein Jaspers'in Von der VJahrheit adl koca kitabndan
,
.

r, tek bir dize

a ypranacak gereklie ulaabilirler. Bu durumda metafizikileri airlerle kyaslayabilir onla-

etafizikiler ksa konutuklarnda Msonradan dolaysz gereklie kantlarl

,

rin, imgenin varlna zg ilk a zarar vermemesine ok dikkat etmek gerekir. Sradan ruhbilimci bu noktada durak sar, nk ruhbilimsel aratrmann perspektifinin tersine evrilmesi sz konusudur. Bu tr imgeler, alglama ile dorulanamaz. Bunlar ayrca, rnein sade, sradan bir insan iin "yusyuvarlak" dediimizde kullandmz eretilemeler olarak da alamayz, jaspers in sz ettii, varln bu yuvarlakl ya da bu varlk yuvarlakl kendi dolaysz gereklii iinde, ancak en ar fenomenolojik derin dnme yoluyla ortaya kabilir. Bu tr imgeler ayrca, rasgele bir bilince de aktarlamaz. Bu imgeleri "anlamak" isteyenler kukusuz kacaktr, ne var ki, imgeyi ncelikle, yola k anndaki biimiyle yaka'

lamak gerekir. zellikle, anlamadklarn inatla ileri srenler resel deildir. tenlikli gerei iinde nitelendirilmek istenen bu varln, geometriciye, bu darnn dnrne de safa teslim edildiini grerek aracaktr. Grld gibi, tartmay daha balangcnda nlemek iin her yandan yneltilen itirazlar birikmekte.

de olacaktr; yaam, diye kar kacaklardr, kesin olarak k-

"

Ve Joe Bousquet Van Gogh'un bu sylediinden haber siz unu yazar: "Ona yaamn gzel olduunu sylediler Hayr! Yaam yuvarlakt rJ,*"."
,

rnein Van Go gh un bir Yaam olaslkla yuvarlaktr

'
,
.

"

cmlesini yorumsuz

te yandan, not aldmz deyimler de orada duruyor.

Orada, gnlk dilin stnde, ifade ettikleri zel anlamla rlyef halinde duruyor. Bu deyimler, lszlkten ya da ifade bozukluundan kaynaklanmyor. Bizi artmak amacyla

verelim:

da ortaya konmam. stedii kadar olaand grnsn, bu

anmsayamadm bir sz: "Bir ceviz beni yusyuvarlak k lar."

,

Son olarak

La Fontaine'in han

gi yap t nda syledi ini

,

baka rneklerle zenginletirerek oluyoruz. Bu sorunu baka verilerle btnleerek, bu "verilerin"

,
,

La Fontaine) yle grl yor ki, fenomenolojik sorunu netlikle ortaya koymu
, ,

Kkenleri ok farkl bu drt dnce il e (jaspers Gogh Bousquet

itenlikli

deyimler bir ilkselliin damgasn tayor. Bir anda douyor ve bitmi haliyle karmzda duruyor. Bu deyimler bu nedenle benim gzmde birer fenomenoloji harikas. Onlar yarglamak, sevmek, kendimize mal etmek iin bizi fenomenolojik tutum almaya zorluyorlar.

Van

Bu imgeler, dnyay siliyor, gemileri yok. nceki hi"

d dnyaya ilikin bilgilerden

bir deney sonucu ortaya km deil. Ruhsallk tesi olduklarndan eminiz. Bize bir yalnzlk dersi veriyorlar. Onlar bir n yalnzca kendileri iin" kabul etmemiz gerekiyor. Birlenbirelikleriyle ele aldmzda, yalnzca bu zelliklerini
.

M e l'

elik a s

) a r I a , > /

/. < o n c u I <./ s
'

gcne teslim ettiimizde, kendimizi btnyle varln yuim alan cevizin yaam gibi yaamn yuvarlakl iinde yaadmz duyumsuyoruz. Filozof ressam, air ve masalc bize ar bir fenomenolojik belge sunmu. imdi bize den, bu belgeden yararlanarak varln kendi merkezinde nasl
,

dndmz btnyle deyimin varl iinde olduu muzu fark ediyoruz Kendimizi bu tr deyimlerin hipnoz
,
.

mi? noloji iin bir n bilgi ya da hazrlk bilgisi oluturabilir l ba-

Oluturmaz gibi grnyor. Felsefe bize, birbiriyle g fenome

ntlar kurmu dnceler sunar, buysa bizim, bir

varlakl iinde buluyoruz, kabuunun iinde yuvarlak bi,

,

noloun yapmas gerektii gibi, herbir ayrnty dikkatli> in celeyerek kendimizi tekrar tekrar k konumuna yerletir

memize izin vermez. Dnce zincirini temel alacak bir fe-

nomenoloji kurma olana bulunsa bile byle bir fenomeno

lojinin ilksel bir fenomenoloji olamayacan kabul etmek ge. . .

llatrmak

toplandn renmek; deikelerini oaltarak onu duyar.

rekir. Bizim imgelem fenomenolojisinde avantaj olarak gr bir imdmz ey, bu fenomenolojinin ilksellii. lenmi in "krege, ilksel zelliklerini yitirir. rnein Parmedines
'

si

"

II

ilkselliini koruyamamtr; dolaysyla, bizim varla zg

imgelerin ilksellii stnde yaptmz aratrmada
'

ylesine byk bir yazgy yaamtr ki, ona zg

imge

gerektii dncesindeyiz. yle diyeceiz: das Dasein ist

sylemek

Ek rnekler vermeden nce fenomenolojik adan daha ar klmak iin Jaspers'in formlnden bir terim eksiltmemiz
,
.

uygun bir ara olamaz. Parmenides i varln imgesini, krenin ge-

ometrik varlna getirilen yetkinletirmelerle me dncesine nasl direnebilirdik?

zenginletir-

rnd, varlk yuvarlaktr nk yuvarlak gibi grndn

,

varlk ile dnlen varlk ikiliine yol aard Fenomenoloji, stnde altmz snrl alan iinde tm araclar, faz.

varl dolayszl iinde yaamaktr. Dnmek, dnen

,

sa burada sylenmek istenen yuvarlakl iindeki her varlktr. Gerekten de sz konusu olan ey dnmek deil
,

varolu ve grn ikiliini korumak olacak;

oy-

trrken, te yandan da zenginletirmekten neden sz ediyoruz ki? Kreye mal edilen yetkinliin btnyle szsel zel-

mgeyi, bir yandan geometrik yetkinlii iinde billurla-

likte olduu rnekler verebilirdik. te size, kart rnek olanne alnmad bir rnek. Alfred de Vigny nin
'
'

rak kullanabileceimiz,

imgesel deerlerin hibirinin gz

2"7

bir kahra-

pers in formlnde

ladan eklenen tm ilevleri ortadan kaldrmaldr Dolaysyla, en yksek deerde fenomenolojik arla erimek iin Jas.

man, bir danman, Descartes n Meditations adl yaptn okuyarak kendini eitiyor : "Zaman zaman, diyor Vigny,

yannda bulunan bir kreyi nne alyor, parmaklarnn ara-

'

tan /vcrlaklk imgeleri kendi stmzde toplanmamza, kendimize bir ilk yap oluturmamza, varlmz ierden itenlikle kesinlememize yardm eder. Gnk ierden, dtalksz yaanan varlk ancak yuvarlak olabilir
,
,

lim

bizim iin varla zg baz imgelerin ilkselliini yakalamamz salayan bir ara haline gelebilir. Bir kez daha syleye,

gerekecek. "Varlk yuvarlaktr" forml ancak bu durumd.

kkenindeki anlam karmaklatracak her eyi karmam/

onun varlksal deerini maskeleyecek

snda uzun uzun dndryor, en derin bilimsel dncelere

dik. dalyordu." Bu dncelerin neler olduunu bilmek ister klar-

Yazar, bunu bize sylemiyor. Okur, bir kreyi parma

'
'

n Meditatinn arasnda uzun uzun evirirse, Descartes

ons

limsel dnceler bir baka ufukta geliir; Descartes felsefedurumda rastladmz gibi, derinliin yadsnmasdr.

unu okumann daha kolay olacan m dnyor? Bi-

si de bir nesne araclyla renilemez, bu nesne bir kre de olsa. Derin szc Alfred de Vigny'nin kaleminde, ou

des'e zg varl Parmenides "kresini" dnmek uygun der mi? Daha da genelletirirsek, felsefe kltr, fenome,

Burada Sokrates ncesi felsefeyi anmsamak, Parmeni-

munu kim grr ki? Geometricinin iledii, yalnzca o oylumu snrlayan yzey deil mi? Geometricinin kresi, ii bo

te yandan, bir nesneden sz ederken, o nesnenin oylu

1/1 kant

/'o e / / l> a y /

) i i I a m r

I e a m - o I n /1 w
'

da bizim iin iyi bir simge oluturamaz

III

ii znde bo olan kredir. Bu kre dolu yuvarlaklk konusunda yaptmz fenomenolojik aratrmalar, ,
.

kredir

dncelerden oluan gemiten kurtarr. Varln edimselliine arr. Ruhzmc, bir deyimin varlna sm bu

edimsellikle hi ilgilenmez. Byle bir deyimi, yalnzca ok

ender rastlanmas dolaysyla bile, insansal bakmdan deersiz bulur. Ne var ki, fenomenoloun dikkatini eken ve onu

kendisine yeni bir gzle, meta fizikilerin ve airlerin iaret

ettikleri varlk asndan bakmaya aran da bu ender olu
tur.

genlemesine her zaman katkda bulunan olgular olan bu yeni imgelerin yaratt sarsllar yaamay nasl umut ede,

felsefe yapmamay" kltre ilikin her trl cokunluktan uzak durmay bilimsel dncenin uzun srm incelemeler sonucu elde edilmi dnsel kazanmlarn bir kenara koymay retti Felsefe bizi ok abuk olgunlatm ve belirli bir olgunluk durumunda billurlatrr. Bu durumda, felsefe yapmamay" renmeden yeni imgelerin, varln
ze
"

bir fenomenoloun her eyi sylemesi gerekir. Bu bilgiler bi, ,

Bu n aklamalarn olduka ar felsefi bilgileri kapsadna kuku yok Ne var ki bu bilgileri ksaca vermemiz gerekiyordu nk kiisel olarak bize yararl bilgilerdi; ayrca
,
.

IV

mann dnda kalan bir imge rnei verelim.

"
"

Her trl gereki, ruhsal ya da ruhzmc anlamlandr,

"

Michelet, hazrlksz, imgenin tm mutlakl iinde, ku, neredeyse btnyle kreseldir der. Forml gereksiz yere snrlandran, biim stnde yargya varacak bak
" " '

bilirdik? D kurma andayken nasl ve neden d kurduleceimiz adaysa artk d kurmayz. Dolaysyla eritiimiz olgunluktan syrlmamz gerekiyor. Madem ki -istemeden de olsa- kendimizi yeni deyiler oluturmaya kaptrdk dolu yuvarlaklkla ilgili imgeler stne yapacamz incelemeye giri olarak, burada ve daha
, , , ,

umuzu aklayamayz. Nasl d kurduumuzu aklayabi-

iin dn oluturan u neredeyse yi atacak olursak, bu formln Jaspers i yuvarlak varlk ilkesine ak seik katldn grrz. Michelet ye gre ku, dolu bir yuvarlaklktr, yuvarlak yaamdr. Michelet nin yorumu kua, birka
"
" ' '

satrda, varlk

modeliW

olarak anlamn veriyor. Neredeyse

"

btnyle kresel olan ku, yaam younlamasnn kukusuz en st, en kutsal doruudur. Bundan daha yksek
derecede bir birlik ne grlebilir, ne de dnlebilir. Kuun

baka birok durumda duyumsadiimiz "ruhzinleme,

sal incelemede

den arnma" zorunluluundan da sz etmeden gemeyelim. Gerekten de be on yl nce yuvarlaklk imgeleri, zellikle de dolu yuvarlaklk imgeleri stne yaptmz bir ruh,

kendine zg mthi gcn oluturan bu ar younlam canllk, ayn zamanda onun en u deerdeki birey-

selliini, tek bamalm, toplumsal adan zayfln aklayan zelliidir." Bu satrlar da kitabn metni iinde btnyle ayrlmakyounlama imgesine ba ediini ve dnme plann, tand yaam ocaklar na gre dzenladr. Yazarn da
"

hi yorulmadan kaln bir dosya olutururduk nk yuvarlak

,

ruhzmsel aklamalarla yetinseydik

,

"

"

"

olan her ey okamay artrr. Bu tr ruhzmsel ak,

her eyi aklyorlar m; zellikle de varlkbilimsel belirlemelerin eksenine oturtulabilirler mi? Metafiziki var,

lamalarn Ne var ki

ok geni geerlilik alanlar olduuna kuku yok

, ,

lediini duyumsuyoruz. Her trl betimleme kaygsnn

..

lnda olduuna kuku yok. Geometrici, bu durumda da

lk yuvarlaktr dediinde tm ruhsal belirlemeleri bir kalemde yerinden oynatm olur. Bizi, dlerden ve

dnlm, dolaysyla ok figrleri burada, dinamiklik imgelemiyle uyum iinde olabilirdi. Ne var ki, Michelet, kuun varln kozmik konumunda, her yanyla olduu gibi

rabilirdi, nk ku burada uarken, havadayken

M ek korunan

!',,( i kas

) r a /. / < ,t>

/. e tl c <> I .> /1 s
-

2SI

rilmesi olarak

canl bir top iine kapatlm yaamn merkezleti,

snda yakalam Biimlerden, renklerden

,

dolaysyla da btnlnn en st aama,

varlaktr

" ,

diyerek metafizK dersine balayabilmek ne btnsal sevin! Ve sonra

an teki tm imgeler, mutlak ku, yuvarlak yaamn varl adn vermemiz gereken bu olgu yannda grece olarak etkisini yitiriyor
-

hareketlerden do-

yk bir meslek sevinci, ne byk bir

bu dogmatik gkgrltsnn yanklanmalarnn, kendinden gemi renciler stnde dalp dinmesini beklemek!
dnelim.

Ama biz daha alakgnll, elle tutulur yuvarlaklklara

Michelet'nin bu metninde ortaya kan varlk imgesi nk bu bir varlk imgesidir- olaanst Ve srf bu yzden nemsiz kabul edilecektir Bu imgeye ruhzmc gibi, yazn eletirmeni de nem vermemitir. Ne var ki bu imge
.
.

yazlmtr ve nemli bir kitabn iinde varln srdrmektedir. Kozmiklik merkezlerini aratran kozmik bir imgelem

felsefesi oluturulduunda nem ve anlam

Merkezinde laklk
, ,

kazanacaktr.

Kimi zaman, ilk dleri ynlendiren, iine alan bir biim gerekten de orada, karmzdadr. Bir ressam iin aa, kendi

yor! Bu yuvarlaktan sz eden airler birbirlerini tanmadan birbirlerini cevaplyor rnein Michelet'nin bu metnini d,
.

ksa sreliliinde yakalandnda bu yuvaryalnzca adyla bile ne byk bir btnlk oluturu-

yuvarlakl iinde oluur. Ne var ki, air, d daha yukar

"

dzeyde alr. Ayrlann, ayrk durann yuvarlaklatn, kendi stnde younlaan varln figrne brndn

nmediine kuku olmayan Rilke unlar yazyor2"":

.

..

Kuun bu yuvarlak sesi

bilir. Rilke'nin Franszca "iirler inde ceviz aac byle yaar, kendini bize byle benimsetir. Bu iirlerde de bir dnyann merkezini oluturan, tek bana duran aacn evresinde

Her ey bu sesin iinde uysallkla dzene giriyor

Manzara tmyle onun iinde dinleniyor sanki.
,

Onu kavrayan ann iinde yatyor Solmu ormann stndeki gkyz kadar byk

gkyz, kozmik iirin kuralna gre yuvarlaklaacaktr.

169. sayfada unlar okuruz:

Aa, hep ortasnda Kendini evreleyen her eyin

Tm gk kubbenin.

lam doada her ey dinleniyormu izlenimi uyandryor. Yuvarlak varlk yuvarlakln yayyor, tm yuvarlaklklarn dinginliini yayyor
,
.

gkyzn kubbe halinde yuvarlaklatryor. Ve yuvarlak-

metnindeki imgeyle ayn Ne var ki Rilke'de bu imge baka bir balamda ifade edilmi Yuvarlak varln yuvarlak sesi
.

iirinde, znde merkezde yer alan ku imgesi

,
.

mgelerin kozmikliine alan kiinin gznde, Rilke'nin

Michelet'nin
,

Aa, tadn yava yava karan

bilecek sylencesel bir aac dnmyor. Ne var ki, yuvar-

yeryzn gkyzyle birletiren tm bir kozmos olutura" "

air burada, ovadaki bir aaca bakyor tabii, tek bana

lak varlkla ilgili d, kendi yasasn izliyor: Ceviz aac ma dem ki, airin dedii gibi "gururla yuvarlaklam tm gkyznn yava yava tadna varabilir. Yuvarlak varln evresindeki dnya yuvarlaktr.
,
"

Ve bir szckler ds iin yuvarlak szc ne bi yk bir dinginlik kayna! Azmz,, dudakarmz soluumuzun varln yumuaklkla nasl da yuvarlaklatryor [rond]\ Szn iirsel zne inanan bir filozofun bunu da sy lemesi gerekiyor Ve bir felsefe retmeni iin tm oradaki varlklarla ban koparp "Das Dasein ist rund "Varlk y
, ,
.

Ve iir dizeden dizeye byyor, varln oaltyor.

Tanr, yzn gsterecek ona Oysa o, emin olmak iin
Varln yuvarlaklatryor

Aa, canldr, dnr, Tanrya uzanr.

"

Ve olgun dallarn uzatyor oha.

1/ < ti (I II I II

i /
.

ti s

Aa, belki

inden dnen

Aa, kendine egemen Kendine yava yava

Rzgrn rastlantlarnn Dnda kalan biimi veren!

NOTLAR

Kendi yuvarlakl iinde ayn zamanda oluup gelien bir varlk fenomenolojisi iin bundan daha iyi bir belge bulabilir miydim? Rilke'nin aac yeil kreler halinde, biimsel rastlantlara ve devinimliliin ilineklerine kar fethedilmi bir yuvarlakl yayyor Burada oluum binlerce biime, binlerce yapraa sahip buna karn varlk en kk blnmeye, dalmaya uramyor Geni bir imgeler albmnde varla ilikin tm imgeleri birbirinden ok farkl, deiken buna karn varln srekliliini ortaya koyan imgeleri top.

1 2

Bkz. Eugene MINKOVVSKI, Vers ime cosnohgie, bl. IX.

'
'

Charles NODIER, Dictionnaire raisone des oonatopees fraaises, Paris, 1828, s.46. "Ruh szcn karlayan farkl adlar, dnya toplumlarnn neredeyse btnnde soluk szcn ve 'soluk

3 4

edimini yanslayan szcklerin deiik biimleridir Pierre-Jean jOUVE, E miroir, Mercure de France yay., s.ll. t. deyim: evirmen ihanet eder. I.n.)
"

alma

'

5. Jean-Paul

Richter, Le Titan, Fr. ev. PHILARETE-CHASLES.

1878,

layabilseydim bu somut metafizik albmn iinde Rilke'nin aac koca bir blm olutururdu
,
.

cilt 1, s.22.

BERGSON, L'energie spirituelle, s.23. 7. J. B PONTALIS, 'Michel Leiris ou la psychanalyse interminable Les temps nodenes'de, Aralk 1955, s.931. 8. J. H. VAN DEN BERG, The Plenomenological Approach in
6
.

'

Psychology. A introdctio to recet pheomenological PsycloUS A

. . .,

pathology (Charles-C. Thomas,.yay. Springfield, Illinois,

1955, s. 61).
9
.

Pierre-Jean JUVE, En miroir, Mercure de France yay. s.109.

Andre CHEDD de unlar sylyor. iir, bamsz kalmay srdrr. iirin yazgsn kendi yazgmzn iine hibir zaman
"

kapatamayz." air, "soluunun onu arzu ettii noktann ok tesine gtreceini ok iyi bilir." (Terre et poesie, G.L.M. yay.,
14 ve 25).
"

10. Pierre-Jean JOUVE, ad geen yapt, s.9: Gerek iire ender rastlanr."

11. C. G. JUNG, La psychologie analytiqe dans ses rapports avec l oevre poetique: Essnis de psiehologie analytijue balkl yaptta, Fr. e
'

'

viri LE LAY, Stock yay., s.120.

12. Ne sutor ultra crepidam: (Lat.) Ayakkabc, ayakkabdan tesine

karma. "Haddini bil" anlamnda. I V Ne psuchor ultra uterum: I I Jean LESCURE, Lapicque, Galanis yay., s.78.
I S. A.g.y., s. 132.
I<' I fscure'n alnts, s.132.

2>
.

1/ e />> (i
,

I' e i b a

A (illa r

17. Marcel PROUST Gomorrhe, 11 s.210.

,

/\ ti rccltcrhe h tenps penin

,

cill 5: Sininim, et

35. Yvonne CAROUTCH, Veilleus euiris, Debresse vay , *(), 36. Pierre COURTHION, Corbel raconIe parlui-nene et pm sefilinin.
.

18. Jean-Paul RICHTER

1862, cilt I s. 145.
,

Poetique o lutroduction l' eslhelupe

,

eviri,

Cailler yay., 1948, cill I, s. 178. General Valentin, Coubet nin

'

19. C. G

JUNC., Essnis de ps/choloie anal/tiqe

.

Okyanus-Paris'in resmini yapmasna izin vermemi. Birini gn

derip "hapisanede elenmek iin bulunmadn
' "

Fr. evirisi, Stock

syletmi.

yay., s.86. Bu para, "Le conditionnement teres t re de l'me"

balkl denemeden alnmtr

vam.

20. Bkz. in t e ire et les reveries de n volonte, Corli yay

,

37. Henri BACI IFL1N, Leseviteur. 6. basm, Mercure de France yay Kitapta Rene DUMESNIL in, unutulmu bu yazarn yaamn vr

s. 378 ve de-

srelerini kaydetmesi gereken ruhzmleme literatrnn snrnda erdemlerini teslim etmek gerekmez mi? 22. Rilke Claude VIGEE'nin Fr. evirisi Mektuplar, 4. yl, no. 14-15,
,

21. "Balartma"ya saaltma ilevi dolaysyla zellikle "kopma"

,

38. Henry-David THOREAU, U philosople dans le bois, Fr. ev., s.50.

s
.

yaptlarn anlatt gzel bir nsz yer alyor.

321.

39. RIMBAUD, Oevres conpletes, Grand-Chene yay., Lausane, 40. Christiane BARUCOA, Antee, CahierS de Rochefort, s.5. 41. Helene MORANGE, Asphodeles et pervenches, Seghers yay., s.29.

16, s.l 1.

42. Erich NEUMANN, tranos-Jahrbuc, 1955 s. 40-41.

Stock yay., s. 125: "Ey, uyuyan evdeki k!
"
.

23. D grme ile d kurma arasndaki farklar bir baka almamzda inceleyeceiz 24. Kenan blgesini betimleyen (Volnpte, s.30) SAINTE-BEUVE,
.

43. RILKE, Clwix de lettres, Stock yay., 1934, s.l5. 44 Richard VN SCHAUKAL, Anthologie de n poesie aUemande,

unlar ekler: "Bu yerleri grmemi olan ya da ziyaret etmi bile olsanz
,

25. La tene et les reveries du repos

,

zn nnde canlandrmaya zorlamayn kendinizi; brakn imge sizin iinizde yzer gibi dolasn; stnden yle bir gein; edineceiniz en kk fikir anlamanz iin yeterli olacaktr
"
,
.

dostum, bu anlattklarm ok az ey ifade edecektir. Bundan dolay sizden zr dilemem gerekir. Betimlediklerimi gzniin
,

lediim izlenimleri ve renkleri duyumsayamayacak olan sizin

benim u anda duyumsadm ve bu ayrntlarla beti

45. "cottage": gze ho gelen bu szck, ngilizce telaffuz edildiinaklar: Barnak emin olunca, frtna tatl gelir. 47. Henri BACHELIN, Le serviteur, s. 102.
" "

de, Franszca metinde ne kadar falsolu bir tn veriyor! 46. Henri BOSCO, bu tr bir d kuran u ksa formlle ok gzel
48. RILKE, Lettres n tine musicienne, Fr. ev., s.l 12.
49. Henri BOSCO, Malicroix, s.105 ve sonras.
'

s.98

50. Gerekten de ev szc, C. G. JUNG un Metnnorphose de l e et de ses symboles balkl kitabnn yeni basksnn (Fr. ev. YVES
'

26. Bu ikinci blm iin ileriye, 57. sayfaya baknz.

27. Edgar Allan Poe Bkz. Kora Kedi.
28. Henri BOSCO
' ,

LE LAY) ok dikkatle dzenlenmi dizininde yer almaz.

' '

L'antiquaire, s.154.
,
,

29. Maddesel imgelem stne yaptmz bir incelemede, L'en el les rves de yo un ve koyu ar bir suya rastlamtk. Bu byk bir
30. Bkz. L terre et les reveries du repos, s. 105-106. 31. Joe BOUSQUET Ln neige d'un anim ge s.l00.
,
,
.

51. Jean YVAHL, Poentes, s.23. 52. Andre LAFON, Poesies. Le reve d un logis, s.91 53. Annie DUTHIL, Le piheuse d nbsolu, Seghers yav., s.20. 54. Vincent MONTEIRO, Vers sur verre, s.15.

airin, Edgar Allan Poe.'nun sz ettii suydu

,

Bkz. Blm II.

55. Georges SPYRIDAK1, MorI ncide, Seghers yay., s.35.

'

56. Rene CAZELLES, De terre et d envolee, G.L.M. yay., 1953, s.23 ve

s
,
.

36.

32. Pal CI AUDEL

,

34. Bu satrlar

Oisen noir dans le soleil levnnt s.144. 33. Max PICARD Ln fuite devan t Dieu Fr. evirisi, s.l 21.
,

57. Erich NEUMANN, Die Beden t u$ des Erdarchetyps fiir die Neuzeit,
s
.

12'de ad geen yapt.

'

BALZAC'n Pelites tniseres de n vieconjugale (Formes & Reflets yay 1952, cilt 12, s.1302) balkl yaptndaki u satr
,
.

lar okuduktan sonra yazm t m:

,

58. Claude HARTMANN, Nocturnes, La Galere yay. 59. Jean LAROCHE, Memoire d ete, Cahiers de Rochefort yay., s.9.
60. Rene CHAR, Fnreur el /stere, s.41.

lanan bir denizcinin yerine koyarsnz."

"Eviniz zangr zangr titrediinde temelinden sallandnda, kendinizi meltemle sal-

61. Louis GUILLAUME, Noir conne la er, Les Lettres yay., s.60

62. Jean BOURDEILLETTE, Les etoiles dans l imin, Seghers yay.,

M c k ti n /' o e i i I1 ti
s
.

> /

A < l I a r

48.
.

63. s.28 Ayr ca yitirilmi 64. RILKE Vergers, XU.

,
, ,

91. Denie PAULME

evin anmsanmasna

Les sclpltres de l'Afripte ore, l,.U.I., "L'oeil

da bkz (s.64).
.

du connaisseur" dizisi, 1956, s.12.

65. Andre DE RICHAUD Le divit d'asile, Seghers yay s.26. 66. RILKE Les caliers de Maile Laurids Bri gge, Fr. ev., s.33. 67. William GOYEN La maison d1haleme Fr. ev. COINDREAU
.

67.

Le domaine public s.70.1948'de vermi olduumuz alnty daha ileri gtryoruz, nk YVilliam GOYEN'in kitabnda rastladmz imgeler okur olarak imgelemimizi daha da zenginletirdi 69. Henry-David THOREAU Un philosophe dans les bois Fr. ev. R.
, ,
,
.

68. Pierre SEGHERS

92. Franz 1IFELENS, Fantnes vivaits, s. 126. Ayrca bkz Les pelits poettes en prose, s. 32; BAUDELAIRE orada yle der Bencil, bir kasa gibi kapal", s.32. 93. Mallarme Aubanel'e yazd bir mektupta yle der: "I ler n sann iinde bir giz vardr, oumuz bu gizi kefetmeden lr/,
"
,

MCHAUD ve S DAV1D s.60 ve s.80.

.

70. Theophile BRIANT Saint-Pol Roux, Seghers yay s.42.71. SAINT-POL ROUX Les feeries intirieures s. 361. 72. Bkz. La dialectique de la dree Presses Universitaires de France
,
.

lp gittiimiz iin de kefedemeyiz, nk artk giz yoktur, biz de. Bana gelince ben, nce ldm, sonra da zihnimdeki mcevher kasasnn anahtaryla yeniden yaama dndm. imdi yapmam gereken, o kasay, bakalarndan edinilmi her trl izlenimin etkisinden uzakta ap iindeki gizin ok gzel bir gkyz olarak her yana salmasn salamak. (16 Temmuz
"

1866 tarihli mektup.) 94. Jean-Pierre RICHARD, Le vertige de Baudelaire, Criticpe'de, no

100-101, s. 777.

yay., s.129.

73. Andre SAGLIO Maisons d'homnies celebres Paris, 1893, s.82. 74. Jules SUPERVIELLE Les amis inconnus s.93, s.96. 75. Henri BOSCO Le jardin d'Hyacinthe s.192.
, , , ,

95. Charles CROS, Poees et proses, Gallimard yay., s.87. Le coffrel de Satal balkl blmde yer alan Le Meuble balkl iir, Bayan
Maute de Fleurville'e adanmtr.
96. SUPERVIELLE, Gravitations, s.17.

76. Henri BOSCO

77. Bkz
.

80. BERGSON
81. Bkz
.

Rilke et Benvenuta Fr. ev., s.30. 79. De Van Gogh et Serat aux dessins d'enfats Pedagoji Mzesi'ndeki bir serginin Dr. F. MINKOVVSKA tarafndan hazrlanan katalogunda (1949) Bayan Balif'in yazs s.137.
, , , ,
,

78. BENVENUTA

Le jardin d'Hyacinthe La psychanalyse d fe

,
.

s.173.

97. Joe BOSQUET, La neige d'un autre ge, s.90. 98. Bkz. La terre et les reveries du repos, bl. I ve La formatio de l esprit
'

scientifique. Nesnel Bilgi Ruhzmletesine Katk, bl. VI.

99. Victor HUGO, Notre-Dame de Paris, IV. Kitap, 3.
100. VLAMINCK, Poliment, 1931, s.52. 101. Ambroise PARE, Le livre des aimaux et de l intelligece de
'

82. Henri BOSCO Monsier Carre-Benot la cam pagne, s.90. 83. Bkz. a
,
.

Matiereet memoire'a gnderme yapyor, bl. II ve III. Le rationalisme appliqe bl. "Les interconcepts"
, ,
.

g e.,
.

s.126.

homne, Oevres completes, J.-F. Malgraigne yay., cilt III, s. 740. 102. A. LANDSBOROUGH-THOMSON, Us oiseaux, Fr. ev., Cluny yay., 1934, s. 104.
l
'

84. Colette VVARTZ Paroles por l'autre s.26. 85. MILOSZ Amoureuses initiations s.217. 86. BEGUIN aktaryor, Eve, s.49
,

103. Andre THEUR1ET, Colette, s. 209.

104. L. CHARBONNEAUX-LASSAY, Le bestiaire du Christ, Paris,

1940, s. 489.

87. RIMBAUD

105. A. TOUSSENEL, Le monde des oiseaux, Ornitologie passionelle,

Paris, 1853, s. 32.
,

88. Andre BRETON Le revolver aux chevex blancs s. 110. Bir baka
,

Les Etrennes des orphelins

a

air de unlar yazar: Dolaplarn lii amarnd Doa iistiin ii aryorum

.

106. Femand LEQUENNE, Plantes sauvages, s.269.

107. Henry-David THOREAU, Un philosophe dans les bois, Fr. ev.,

s
.

227.

(Joseph ROUFFANC E Deil et luxe du coeur Rougerie yay.) 89. Anne DE TOURVILLE Jabadao, s.51. 90. Claude VIC EE, a.g e., s.161.
.
, , ,

108. VAN GOGH, Lettres Theo, Fr. ev., s. 12. 109. VINCELOT, Les noms des oiseaux expliqes par leur rnoeurs ou essais etynologiques sur 1 ornitologie, Angers, 1867, s. 233.
'

110. Jean CAUBRE, Ddserts, Debresse yay., Paris, s.25.

M e k

/, o e I i U a s
A'

111. Jules MICHELET L'oiseau, 4. basm, 1858, s.208 ve devam.

,

otla r

JOURBET (Pensees, II, s.167) unlar yazyor: "Hi yuva grmemi bir kuun yuvasna verdii biimlerin, onun kendi i yapsyla benzerlik gsterip gstermedini aratrmak yararl
,

olur

"
.

112. Romain ROLLAND

127. C.aston PUEL, Le clant enire deux astes, s.10. PAl5. Ayn sylenceyi Ambroise 128. Armand LANDRIN, a.g.e., s. k
.

18.

Colas Brcugnon, s. 107. 113. Adolphe SHEDROVV, Berceau sans promesses, Seghers yay. s.33. Shedrovv, ayrca unu da syler: Gemi alarn artk uykuda olmad bir /uva dledim. 114. Cahiers G. L. M., Sonbahar 1954, Andre DU BOCHET'nin Fr. e, ,

RE da aktarr (Oeuvres completes, cilt III, s.776). Yardmc k

"

da kapc gibi oturur kabuklunun a lan a z n n yan n yenge, lan deniz kabuklusu kapanr,
.

"

Kabuun iine bir balk girince, n

"

129. Bernard PALISSY, Recepte veritable, Bibliotheca

s
.

sonra, ikisi birlikte, avlarn

151 ve devam.

kk kk srarak yer

"
.

romana yay.,

virisi, s.7. 115. Edouard MONOD-HERZEN

,

Pritcipes de morphologie generale, Gauthier-Villars yay. 1927, cilt I, s.l 19: "Kabuklarda saysz sarmal yzey rnekleri buluruz; art arda gelen bu sarmallarn bitime izgileri sarmal helisler oluturur. Tavus kuunun kuyruk geometrisi daha da hafif yapdadr: "Tavus kuunun kuyruunun ark etmesini salayan gzler bir ift sarmal demetinin kesime noktalarnda yer alr; bu sarmallar Arkhimedes sarmallar,
"

130. Rene ROUQUIER, La boule de verre, Seghers yay., s.12. 131. A.g.e., s.78. 0 132. Noel ARNAUD, L etat d ebauche, Paris, 195
' '
.

133. La reve de culture europeenne de, 41 trimestre 1953, s.259.

'

134. Noel ARNAUD,

na ok benzer (cilt I, s.58).

116. Paul VALERY

"

Les merveilles de la mer. Les coquillages, "Isis" koleksiyonu, Plon yay. s.5. 117. Jurgis BALTRUSAITIS Le moyen ge fantasticjue, Colin yay.,
,

135. HUGHES, Un eyelone la Jamaicje, Plon yay., 1931, s. 133. 136. Michel LEIRIS, Biffures, s.9. 1947, s. 169. 137. Journal de psyclologie, Nisan Haziran kirdeklere davranan ne ok insan
-

L etat d elmche.
'
'

138. Elmay bitirdikten sonra, e

vardr! nsan, bir topluluk

57.
" ,

iinde, tatmak zere elmann ekirnsan o tom maniyi frenler. deklerini soyma manisini, bu masu humlar yedii zaman aklna ne ok dnce gelir ne ok d kurar!
'

118. Jurgis BALTRUSAITIS a.g.e., s.56. Hatria paralarnn stnde

grdmz, salar rzgrda uuan ve yuvarlak bir deniz kabuunun iinden kan kadn ba belki de Aphrodites'in kendisidir.
'

139. P. DE BOISSY, Main premiere, s. 21.

s
.

"

119. VALLERMONT Papaz Curiosites de la nature et de l'arl sur la vege tation ou l'agriculture et le jardinage dans leur perfection Paris,
, ,

1709,1. blm, s.l89.

120. CARBONNEAUX-LASSAY

Platon'u, Jamblique'i anar ve Victor MAGNIEN'in Les mysteres d'Eleusis (VI, Payot yay.) balkl kitabna gnderme yapar. 121. Bkz. la formation de l'esprit scientificjue, Vrin yay. s.206. \72.Le speetaele de la nature s.231. 123. Leon BINET Secrets de la vie des animaux, Essai de physiologie ani, , , ,
,

140. Bkz. La formation de l esprit scientificjue. 141. Metamorphoses, Gallimard yay. 105. 142. Pieyre DE MANDARGUES, Marbre, Laffont yay, s.63. 143. Victor HUGO, Le Rhin, Hetzel yay., cilt III, s.98. 144. Niels Lyne roman, Rilke nin baucu kitabyd. 145. Andre BRETON, Le revolver ax cheveux blancs, Cahiers
'

libres
1875,

146. Gaston PARS, Le pelit Pocet et la Grade Ourse, Paris,

s
.

yay., 1932, s. 122.

22.

male, P.U.F., s.19.

124. Armand LANDRIN Les monstres marins, 2. basm, Hachette
,

larn im ki, baz sinir hastalar , organ 147. Yine de unu kaydedel kemiren mikroplar grdklerini ileri srmlerdir. 148. Noel BUREAU, Les tnains tendues, s.25. -185

149. Jules SUPERVIELLE, Grai<itations, s. 18

.

yay., 1879, s.l 6. 125. Georges DUHAMEL Confessions de minuit, Bl. VII. 126. Maxime ALEXANDRE La peau et les os, Gallimard yay., 1956,
, ,

150. BAUDELAIRE, Curiosites estheliques, s.429.

151. BAUDELAIRE, a.g.e., s.316 152. Joe BOUSQUET, Le mener de lune, s.162. l3. leneou le regne vegetal, Seghers yay., s. 153. Rene-C.uy CADOU, He
154. Noel BUREAU, Le mains tendues, s.29.

1/ (. /' il II II

('lk (I

A a 11 t r

155. Cicinde VIGEE a.g.e., s.68.

,

(Diet, s.5). Son szckte,

damaz.
,

"

"

leri sylerken dudaklar hi kpr-

156. J. MOREAU (dr Tors) D hascliscl el de l'alienation mentole

,
,

Etdes psyehologiqes Paris, 1845, s.71. 157. Loys MASSON hnr o le voyageur, Seghers yay s.15. 158. Rene DAUMAL Poesie noire, poesie blancle Gallimard yay.,
,
.

181. Max PICARD, Der Menseli l das V/ort, Eugen Rentsch Verlag,

Zrich, 1955, s.14. Byle bir cmlenin evrilmemesi gerektii ortadadr, nk bizden Alman dilinin sesine kulak vermemizi istemektedir. Her dilin, tns byk, kendine zg szcklen
vardr.
'

42.

159. Max PICARD

PUF
.
. .,

Zrich, Fr. ev<: Le nonde d silence ev. J.J. ANSTETT, Paris,

,

Die Welt des Sclnueigens Rentsch yay., 1948

,

182 Haziran 1924

1954. 160. Bkz SUPERVIELLE

.

land dergi: Les Lettres, 4. yl, No. 14, 15, 16, s.13.
183. Jules SUPERVIELLE, L escalier, s. 106. 184. Claire GOLL, Rilke et les fetnmes, s.63. 185. Jules SUPERVIELLE, L escalier, s.123. 186. Joe BOUSQUET, La eige d un antre ge, s.92. 187. Henri BOSCO, Hyacinlhe, s.18. 188. Pierree LOTI, Un jetine officier patvre, s.85.
' ' '

te yazd iir, Fr. ev. Glaude VIGEE, yaym-

L'escnlier, s.124. "Uzaklk, beni hareketli

,
.

srgnne ekiyor

"
.

161. Pierre ALBERT-B1ROT Les mnusements aturels, s 192.

162. MARCAULT ve Therese BROSSE L'edcation ede denai, s.13. 163. "Ormana zg oluun zellii ayn zamanda hem kapal hem de her yne ak olutur A. PIEYRE DE MANDIARGUES Le lis
,
, , "
.

de iner 1956, s.57.

,

189. Ph. DIOLE, Le pls beat desert d nonde, Albin Michel

s
.

yay.,

164. Pierre-Jean JOUVE

165. Rene MENARD
,

yay., Paris, 1956, s. 6-7. 166. Fr.: aceslral [.n.l 167. Gaston ROUPNEL La campage frcmcise, bl :
.

L/riqe, Mercure de France yay s.13. Le livre des arbres, Arts et Metiers graphiques
,
.

190. Henri BOSCO da unlar yazar (L atiquaire, s.228): imizde

'

178.

"

tadmz, kum ve ta llerini ieren gizli lde, ruhun

" '

"La fret

"
,

Club

s.75 ve devam. 168. Bkz La terre et les reveries dee la volonte bl. 12, 7, "La terre im.

des Libraires de France yay

.

yaylm, yeryznn yalnzlklarn yok eden sonsuz lde bo yaylm iinde yitip gider. Ayrca bkz. s.227.

bir plato stnde, ge dokunan bu ovann stnde, ln

ldm. Bu derin dnce u notla sona eriyor: yoktu. (Henri BOSCO, Hyacintle, s.33, s.34.)
" " "

Bir baka yerde, Hyacinthe in yazar olan bu byk d, plak

in ense".

169. Bununla birlikte engin szc Fusees et journax intimes ba,

dnya ile benzemesini ve ruh ln byk bir derinlikle ak-

Crepet yay (Mercure de France). 170. BAUDELAIRE Le mangejr d'opim, s. 181. 171. BAUDELAIRE Les paradis artificiels, s.325. 172. A.g.e. s.169, s.172, s.183.
.

lkl yaptn ok iyi dzenlenmi dizinine alnmamtr; Jacques

,

lar: "ime yeniden o boluk yaylyordu ve ben, ln iinde

Artk ruhum

191. D'ANNUNZIO, Le feu, Fr. ev., s.261.

192. Jean HYPPOLITE, Commentaire parlesur la Verneinung de Fred, 193. Hyppolite, yadsma iindeki olumsuzlamann derin ruhsal ters
La psyclanalyse'de, no.l, 1956, s.35.
evrilmesini ortaya koyar. Bu tersine evrilmeyi daha ilerde basit imgeler dzeyinde rneklendireceiz. 194. Bir sarmal m? Felsefi sezgilerden, geometrik olan karp atn,
sarmal drt nala size dnecektir.

BAUDELAIRE Criosites estheticpes, s.221. BAUDELAIRE L'art romantique, s.369. BAUDELAIRE Les paradis artificiels, s. 169. BAUDELAIRE Journax intimes, s.28. 177. A.g.e s.33. 178. BAUDELAIRE L'art romatique, X.
, ,

173. 174. 175. 176.

179. Bkz

dinaires adl yaptta BAUDELAIRE'in Franszca evirisi 180. Victor HUGO'ya gre rzgr engindir. yle der:
,

Edgar Allan Poe Sziin giicii, Nouvelles historoires extraor

,
,

I15. Henri MICHAUX, Nouvelles de l etranger, Mercure de France yay., 1952, s.91.
'

s.238.

196. Bir baka air yle der: Riscpes et perils, s.23.

'

ve vngen o byk geen'im ben

le sis ce grand passat, vaste, invincible et vain / Engin

Dn, basil bir szck, bir ad, gcnn duvarlarn ykmaya yetmiyor mu?" Pierre REVERDY,
"

yenilmez

197. Andre FONTAINAN, L ornement de la solitude, Mercure de

V otla i'

262

M e h

Fa o i i k a s

France yay. 1899, s.22. 198. Mektuplar, Stock yay. s. 167.

,

263 ve 264 bo

199. Jules SPERVELLE Gravilntions, s.19. 200. Jean PELLERIN La romanc' cin retor, N.R.F. yayv 1921, s.18. 201. PRPHURIOS L'atre des mjmyhes, 27. 202. Michel BARRAULT Dominicalc, I, s.ll. 203. Ramon GOMEZ DE LA SERRA Echantillos, Cahiers verts,
, ,
,

toplam 264 sayfa -16,5 forma

Grasset yay., s. 167.

204. Maurice BLANCHOT Arret t/c mor t, s.124.
,

205. Jean POMMIER yay. Corti, s.19.

,

206. Joe BOUSQUET Le mener de lne, s.174.

,

2Q7. Alfred de VIGNY Cinq-Mars, bl. XVI. 208. Jules MCHELET Voiseau, s.291.
, ,

209. RILKE
s
.

Poesie, BETZ'in Iii]iielude balyla yapt Fr. ev.,

95.