HIRVATLARIN KKEN VE ORTAA HIRVAT TARH

Osman Karatay* Byk ihtimalle Altaylarn kuzeyindeki blgeden gelen, Orta Asyada
Seyhun boylarnda bir sre bulunan ve 5. yy ortalarnda Avrupaya giren Ourlar, Trklerin Gney Sibirya kuanda yaayan byk boy birlii Ting-linglerin bir yesiydiler. Bu birliin douda kalan iki yesi ise Ouzlar ve Uygurlard. Ourlar 463 ylnda Bizansa eli gnderdiler. Bunlardan haber veren Priskos Sar Our, Onour ve Our (yazmada Urog) boylarn sayar. Bunlar anlalan iki ksma ayrlmlard; zira nc isim ortak adlarndan baka bir ey deildir. Daha sonra Rus kaynaklarnn verdii haberlerden Onourlarn dier bir adnn Kara Ourlar olduunu anlyoruz. Sar Our ise ak ekilde bunun mukabilidir, nk eski Trkede sar ak anlamna gelirdi. Sar veya Akourlar Don nehri boylarnda yaayan eski bir Trk kabilesi olan Akatzir/Aaerileri yendiler, ardndan onlar Gney Kafkaslara yaplan aknlarda gryoruz. Avarlarn Avrupaya geliinden sonra ise Akourlardan hibir haber gelmez. Avarlarn Karadeniz ve Kafkaslarn kuzeyindeki Onour, Alan, Sabir, Utrigur ve Kutrigur gibi kavimlerle ilikilerinden bahsedilir, ancak hibir yerde gl ve nemli bir boy olduklar anlalan Akourlarn ismi gemez. Herakleios dnemindeki olaylardan bahseden 10. yy Bizans kayna De Administrando Imperio, o gnlerde Ak Hrvatlarn yaad yerden (Galiya civar) kalkan bir Hrvat topluluunun Herakleios ile ittifak akdederek Dalmayaya geldiklerini ve Avarlar buradan srerek lkeye sahip olduklarn syler. lk Rus yll Povest de Herakleios dnemi iin benzer bir olaydan bahseder. Doudan gelip Slavlarn lkesine yerleen Ak Ourlar, o srada douda ran cephesinde olan imparatora bavurmu*

Osman Karatay, Karadeniz Aratrmalar Merkezi (KaraM), orum.

BALKANLAR EL KTABI

lar ve Bizansn mttefiki olarak Avarlarla savamlardr. Burada bahsedilen tarihi ok nemli ayrntlaryla birlikte biliyoruz. Herakleios douda ran ile savarken, Sasanilerle ittifak kuran Avarlar da batdan yryp stanbulu kuatrlar. Bir Fars birlii de Kadkye kadar gelip kuatmaya destek vermek ister. Ancak Avar ordusundaki Slavlarn kayklarnn Bizans donanmasnca yaklmasn izleyen gelimeler iinde, gerekte ise kuzeydeki Slavlar arasnda balayan isyanlar sebebiyle kuatma kaldrlr (625 yl civar). Burada Ak Hrvatlar ile Ak Ourlarn ayn gnlerde ayn eyi yaptklar grlyor, dolaysyla ayn halk olmalar akla geliyor. Nitekim, Bizans kaynanda verilen Hrvatlar Dalmayaya getirdikleri sylenen yedi kardein ismi sadece Trke ile aklanabiliyor: Klk, Alpel, Ksenci, Mgel, Krbat, Buga, Tuga. Ayrca sonraki Hrvat yneticilerinin isimlerinde de Trke asll olanlar seilmektedir. Bunun tesinde bizzat Hrvat kelimesi baka dillerde aklanamam, Trkeye dayand grlmtr. Bu kelimenin bugn Hrvat ve Macarlar arasnda zel isim olarak yaayan esas biimi Horvattr. Bunun bir Khorbat/Khurbat biiminden geldiini kelimenin eski kaynaklardaki zikrinden anlyoruz. Bu ise Kr at, Kr Han, Kr Tigin rneklerindeki gibi, Kr Bat olduu aktr. Bat Bulgar-Our dnyasnda yaygn kullanlan bir san olup, Dou Trklndeki tiginin karl olmutur. Dolaysyla krbat: alp tigin. Porphyrogenitusun De Administrando Imperio adl kitabnda hrvat kelimesinin ok lke igal eden anlamna geldii belirtilir. Bu kukusuz ayn anlamdaki Trke bir kelime olan ve 630lardaki Byk Bulgar han Kubratn da isim olarak kulland kubratmak fiiline iaret eder. mparator akas bu Trke kelimeyi bilenlerden bilgi almtr, ancak aradan geen yy iinde Krbat ile ada Kubratn isimleri birbirine kartrlm gzkyor. Zira Hrvat nderin ve Hrvat ulusunun isminde ak ekilde r sessizi ikinci srada iken, Bulgar hannn isminin deiik biimlerinde hep nc srada geer. Dolaysyla, Galiya civarndan kalkarak Dalmayaya gelen ve Bizans yardmyla Avarlar kovup buray yurt edinen Hrvatlar, Kafkaslarn kuzeyindeki dzlklerde yaarken ortadan kaybolan Sar Ourlardan bir topluluktur. Hrvat ismini ayn ad tayan nderlerinden almlardr. Avarlar geldiinde ilk Sar Ourlarla karlatklarn tahmin etmek mmkn, onlarn daha direniin banda yurtlarn brakp Galiyaya kamalar blgedeki dier halklar korkutmu, bu da Avarlarn iini kolaylatrmtr. Bu yzden Avarlar kendilerine boyun een halklarn ismini veriyorlar, ancak bunlarn arasnda Sar Ourlar gemiyor. Dalmayaya gp, Bizansn ve isyanc yerli Slavlarn yardmyla Avarlar kovan ve kendileri bir devlet kuran ilk Hrvatlarn sayca ok az
96

HIRVATLARIN KKEN VE ORTAA HIRVAT TARH

olduklarn tahmin etmemiz mmkn. Sahilden itibaren bugnk Karlovac merkeze alan blge olarak dnmemiz gereken ilk Hrvat arazisi, kuzeyden gelen aknlara ak olduundan daha ilk aknlardan itibaren Slavlamt. Buradaki Slav nfusun younluunu her trl tarihi sebeple dnebiliriz. te, aynen Esperikin Bulgarlar ve Rjurikin Ruslar gibi kalabalk bir Slav kitlenin zerine ynetici olarak gelen ve onlarn rzasn alm olarak ortak bir devlet kuran Hrvatlarn kendi kimliklerini uzun sre korumalar beklenemezdi. Sayca az olduklar kitle iinde birka nesil iinde eriyecektiler. Ancak yine aynen Bulgarlar ve Ruslar gibi, kendileri eriyip giderken ok daha kalabalk kitlelere kendi ulusal isimlerini kabul ettireceklerdir. Bunun en byk sebebi kukusuz Slav kabilelerinin isimsiz oluu, bir devlet ats altna girdiklerinde o devlete nispetle kurucu halkn ismini kolayca benimsemeleridir. Hrvatlarn Balkanlardaki erken tarihi hakknda ok ey bilmiyoruz. Bugnk Trke ile bozku eklinde okuyabileceimiz, ikinci kuaktan Porgas adl birinin idaresindeyken, daha 7. yy ortalarnda Hristiyanl kabul etmi grnyorlar. Bu, kuzey halklar iin umulmayacak kadar erken bir tarihtir ve halk katndaki yaygnl konusuna pheyle baklabilir. Ancak Dalmayadaki kilise tekilatnn geleneksel gc hesaba katldnda, bu konudaki haberleri nazar- itibara almamz gerekir. Bildiimiz baka bir ey ise erken dnemde Hrvat arazisinin ikiye ayrlddr. Yukar Dalmaya blgesini ieren yerlere kzl Hrvat lkesi de denirdi ki, esas Hrvat devleti buradan gelimitir. Tarihi Panonya blgesinde, yani bugnk Zagreb ve dousundaki yerlerde bulunan Hrvatistan ise yabanc istilalarn ilk hedefi olmu, bu ynyle adeta Kzl Hrvatistan korumutur. Sava ve Drave nehirleri arasndaki arazide dou snrlar bugnk kadar ileri gitmiyor, imdiki Poega civarnda duruyordu. Gney snrlar ise Split hattna doru uzanyor, Bat Hersekte yaayan sava ve korsan Nerevtallarn arazisinde duruyordu. Bosnadaki snr Vrbas nehri boyunca geerdi. Sava nehrinin gneyinde kalan yerler, bugnk Bosna Krayinas, o zaman Kzl Hrvatistan snrlar iindeydi. Avar devletinin stanbul kuatmasndan sonra zayflayp savunmaya ekilmesi ve Bizansn sreen destei sayesinde Hrvatlarn uzun sre yeni yurtlarnda bar iinde yaadklar anlalyor. Bu durumu arlman ile zirveye kan Frank ve Kardam ile toparlanan Tuna Bulgar devletlerinin arada kalan Avarlar ortadan kaldrmas bozdu (796). Bu srada Vojnomir adl bir Slav nderin Franklarla mttefik olduunu biliyoruz, ancak bunun Hrvat m, yoksa Slovenlerin ceddi olan Karantanlardan m olduu konusu ak deildir. Avarlarn ardndan, Dalmayay korumak isteyen Bizans ile ilerleyen Franklar arasnda kyasya bir sava balad.
97

BALKANLAR EL KTABI

812 ylnda taraflar bar yaptnda stra yarmadas ile Hrvat blgesi Franklara, Venedik ile Dalmaya sahili Bizansa kalmt. Hrvatlar bunu kabullenmekte zorlandlar ve Karantanlar ve Timoanlar (Bulgaristanda Timok nehri boyunda yaayan Slavlar) ile birlikte Frank-Bulgar ittifakna kar ayaklandlar. Be yl sren atmalarda Karantanlar ve Timoanlar ar ekilde ezildiler. Yenilen Hrvat nder Ljudevit Bosnaya kat ve mcadelesini srdrd ise de, Franklarla iyi geinen Kzl Hrvatlar tarafndan ldrld (823). Paylam yznden Franklarla aras bozulan Bulgarlar 829 ylnda Hrvat blgesini igal ettilerse de, buras 838de tekrar Frank idaresine girdi. Bundan sonra Hrvat blgesinin Frank bals hakimi olarak Pribinann ismi geer. Moravyallarla (imdiki Slovaklarn atalar) bir savata 861 ylnda lnce yerini olu Kocelj ald. Bu yllarn ayrntl gelimelerini bilmiyoruz. Genel olarak Franklarn blnmesi, Bizansn da zayflamas sayesinde Hrvatlarn rahat ettii dnlr. Ancak Bizansn zayflamas ona bal olan Venedikin gittike bamszlamas ve glenmesi demek oldu. Bunun sonucu Hrvatlar ve mttefikleri Neretvallar ile Venedikliler arasnda sonu gelmez bir mcadele dnemi balad. Ancak Venedikliler stnlk kuramadlar. Franklarn zayflamas da Dalmaya Hrvatlarnn gittike bamszlamasn salad. imdiki Knin ve Klis merkezli bu devletin 9. yydaki nl ismi Trpimirdir. lkesini Bulgar han Borisin hcumundan koruyan ve resmen Frank imparatorunun egemenliini tansa da, tam bamsz hareket edip devletini glendiren Trpimir, taht oullarna brakmakta baarsz oldu ve Demagoj adl birisi baa geti. Onun dneminde 866dan itibaren Dalmaya savalar kzt. Araplarn blgeyi igal abalarna Bizans ve Franklarn cevabnn yannda, Venedik, Hrvat ve Neretvallarn birbiriyle didimeleri de eklenince, savalarn ard arkas kesilmedi. nce Demagoj Venediklilerle bar yapt. Ardndan Neretva-llar Venediklileri ar bir yenilgiye urattlar. Bylece Adriyatik iindeki ekime durulunca Mslmanlarla mcadele balad. Kotor gibi blgenin ok gl kalelerini bile ele geiren slam ordular, Avrupallarn ortak glerince blgeden ok zor atldlar. Demagoj 878de lnce, Trpimirin oullarndan Zdeslav Bizans donanmasnn desteiyle tahta oturdu. Ancak, Frank idaresinden kurtulan Hrvatlar bu kez de Bizans boyunduruunu istemediler ve Zdeslav ldrdler. Yerine tam bamszlk taraftar Branimir knez oldu. Fazla gc olmadn bilen Branimir siyasi davranarak devletini Papaln himayesine verdi. Oradan yaynlanan bir fermanda Hrvat lkesinin zerinde Havari Aziz Petrosdan baka bir yneticinin olmad belirtiliyordu.
98

HIRVATLARIN KKEN VE ORTAA HIRVAT TARH

Branimirin lmyle 892de Trpimirin son olu Muncimir tahta geti. Onun zamannda devletin gl olduu anlalyor ki, ister istemez Srbistandaki taht ekimelerine kartlar ve belirleyici taraf oldular. Muncimir zamannda btn Avrupa Macar istilasyla sarslmaya balad, ancak yenilgi yz grmeyen ve engel tanmayan Macarlar dndrc ekilde Hrvatlara dokunmadlar veya dokunamadlar. Hrvatistan 898de Macarlarca alndysa da, Muncimirin halefi Tomislav dneminde buras Kzl Hrvatistan tarafndan ele geirildi; bylece Hrvat lkeleri birlemi oldu. Bu dnem ayrca Hrvatlarn Srbistan ilerine iyice kart bir dnem oldu. Simeon idaresinde tarihinin en parlak zamann yaayan Bulgar devletinin ramna, Srbistanda Bizans ile ayn aday desteklediler, bylece stanbul ile ciddi bir yaknlama balad. Muhalif Srplar yenip orada kendi idaresini kuran Simeon, Hrvatlar cezalandrmak iin Alp Bagatur adl komutan idaresinde byk bir ordu gnderdiyse de, Hrvatlar Bulgar glerini ar ekilde bozdular. Macarlarn Hrvatlara dokunmamasnda onlarn da dman olan Bulgarlara kar durular nemli olmu olabilir. Sonuta Bulgar ve Macarlara kar baarlar Tomislava hakl olarak kral unvann getirdi. Hem stanbul, hem de Romann Hrvatlardan honut olmasnn sonucu, Dalmaya ve Hrvatistandaki kiliselerin birletirilmesi oldu. Bu ise Dalmaya kentlerinde Hrvat nfuzunun yerlemesi iin yolu aacaktr. Bundan sonraki krallarn faaliyetleri hakknda ok ey bilinmiyor. Tomislav takip eden 2. Trpimir, Bulgarlarla bar yapt. Onu Kreimir ve bir isyanda ldrlen Miroslav izledi. Tahta kan kardei 2. Kreimir yerini bir sre sonra yeeni Drislava brakt. Anlalan bu dnem youn taht kavgalaryla geti. Drislavn Bizans nezdinde itibar getiren faaliyeti, Zadara kadar yryen Makedonyal Samuilin ordusunu bozmas ve Bizansn iini kolaylatrmas oldu. Drislavdan sonra oullar arasnda taht kavgas balad. 3. Kreimir ve Gojslav ortak hkmetmeye balarken, yenilen Svetoslav Venedik yardmna bavurdu. Bylece ok uzun bir aradan sonra gelen Venedikliler hemen tm sahil kentleri ve adalarn hakimiyetini aldlar. stelik bunun iin Bizansn adn kullandlar. Hrvatlar zellikle 2. Basileusun gcnden korktuklar iin davranamadlar. Onun lmnn ardndan Macar yardmyla Dalmaya kentlerine saldrdlar, ancak baar gelmedi. Onlar takip eden 3. Kreimirin olu 1. Stjepan ise Zadar almay baard. Onun olu 4. Kreimir zamannda Hristiyanlk dnyas kesin olarak ikiye ayrlyordu. Hrvatistan da bu esnadaki dini mcadelelerden derinden etkilendi. Dengeli bir siyaset izleyerek papaln desteini alan 4.
99

BALKANLAR EL KTABI

Kreimir, te yandan doudan gelen Seluklu Trkleri ile Akdenizde glerini artran Normanlar arasnda ezilen Bizans nezdinde iyi bir mttefik olarak, frsattan istifade Dalmaya kentlerinde Hrvat idaresini yeniden yerletirmeye balad. Ne zaman Hrvat hakimiyetini tand bilinmemekle birlikte, bu dnemde Neretva knezliinin ona bal olduu grlyor. Bu arada 1060larda Almanlara kar gelitirilen Hrvat-Macar ortak harekat uzun vadeli bir stratejik gelenein domasna yol at. Kreimirin lm tarihini tam bilmiyoruz. Normanlarn 1075te esir ettikleri Hrvat kralnn ad da belli deildir. Normanlar Dalmaya sahiline buradaki byk ehirlerin davetiyle gelmilerdi. Duruma mdahale eden Venedikliler hemen bu ehirleri dolap kendi hakimiyetlerini kabul ettirdiler ve onlar Norman egemenliini redde zorladlar. len yerletikten sonra Hrvatistann banda Papaln gl desteine sahip Zvonimir adl birisi grlyor. 1081 ylnda Papann kkrtt Norman kral Robert Guiscard ile Bizans ve Venedik arasnda sava balad. Hrvatlar beklendii zere papalk tarafndaydlar. Savalar 1085e kadar srdyse de, belirleyici bir sonucu olmamtr. Zvonimir lnce yerine bir veliaht brakmad. Son Trpimirovi olan 4. Kreimirin olu 2. Stjepan tahta getiyse de, tm lkenin hakimi olamad. Kninde Petar adl birisi kralln ilan etti. Eski Neretva arazisinde Slavac, Bosna Krayinasnda ise Kosmat adl knezler krallk iddiasyla bamsz oldular. Bu kargaada Bizans ve Venedik Dalmaya kentlerinde hakimiyet tesisine abaladlar. Bu ise Macarlar tahrik etti. Zvonimirin dul kars bu artlarda Macar kral Lszlyu davet etti. Kral baarl bir yry yaptysa da, endieye kaplan Bizansn Kumanlar zerine salmas yznden ekilmek zorunda kald. Ancak yeeni Almosu Hrvat kral ilan etmekten geri durmad. Slavonya blgesi bu hcumda Macarlarn elinde kalmt. Almosun buradaki idarede baarsz olmas zerine veliahd Koloman grevlendirdi. Lszlnun lmnden sonra, Papalk desteini de alan Koloman kendisini Hrvat kral ilan etti. Byk bir orduyla yryerek karsna kan Petar adl knezi ar bir yenilgiye uratt. Gneye yryn srdrd. Bunun zerine bir araya gelen 12 kabilenin temsilcileri onu Hrvat kral setiler (1102). Latince kaynaklarda Pacta Conventa olarak geen ve devletler hukukunda ok anlan bu antlamayla Hrvatistann bamsz siyasi hayat sona ermi, Macarlarla ikili bir devlet kurulmutur. Koloman bunun ardndan bamsz hareket eden Dalmaya ehirlerini almak iin harekete geti; Split ve Zadarn kolayca dize getirilmesi dierlerine de hemen boyun edirdi. Bylece Dalmaya uzun bir aradan sonra birleti.
100

HIRVATLARIN KKEN VE ORTAA HIRVAT TARH

Ancak Venedikliler de buna cevapta gecikmediler. Deniz glerinin stnl sayesinde 1115te Rab, Zadar ve Biograd, ertesi yl da ibenik, Trogirve Split Venedik hakimiyetine girdi. Macarlarn buralar tard abalar sonu getirmedi. stelik ksa bir sre sonra Bizans iin iine girdi. Gney Slav blgelerini dize getiren Manuel Komnen idaresindeki Bizans, Venedikle uyum iinde olarak, Dalmayada da stnlk kurdu ve Macarlar buradan bsbtn kovdu. Tm Balkanlara hakim olan nl Bizans imparatorunun lm, bu blgelerin toptan Bizansn elinden k anlamna geldi. Bu kervana Dalmaya kentleri de katld. Zadarn nclk ettii harekette, kan isyanlarla Venedikliler kovuldu ve HrvatMacar erki geri arld. Venedikliler bunun acsn unutmamlar, 4. Hal seferinde ilk faaliyet olarak 1202 ylnda Zadar alp harap ederek bunun cn almlardr. Sk sk el deitiren sahil kentleri bir tarafa, Dalmaya blgesindeki geleneksel yap ve zerklik korunmu, burada
101

BALKANLAR EL KTABI

Macar kral sadece st hakim olarak tannmtr. stelik bir sre sonra gl derebeylikler kmaya balayacaktr. Bunlardan birisi olan Bribirli ubi ailesi gcnn zirvesindeyken tm Dalmaya ile birlikte Bosnay da ynetiyordu. Hatta Macar krallarnn yapamadn yapp, Venediklilerin elinde kalan Zadar iin mcadele bile etmilerdir. Bu yllar Arpadoullarnn zayflad son dnemlere tekabl eder. Dalmayaya karlk, Macarlarla Drava nehri boyunca uzun bir snr olan Slavonya blgesinde gl bir Macar idaresi kurulmu, buralar aynen Macar etnik blgeleri gibi ynetilmitir. Bugn nemli bir Hrvat kendi olan Dalmayann gney ucundaki Dubrovnik, Ortaa boyunca hibir zaman Hrvat idaresinde olmad gibi, Katolik nfuslu olmasna ramen Hrvat kimliini benimsemesi de olduka yenidir. Bonak ve Srplarn burada hakimiyet abalar da sonu vermedi. Burasn Venedikliler ve Osmanllar da alamadlar ve hep bamsz bir ehir cumhuriyeti olarak kald. 14. yy balarnda son Arpadlnn varis brakmadan lmyle Macar taht Norman Anjou slalesine geti. Bunlar Dalmayada merkezileme hareketi ad altnda yerel gleri bir bir ortadan kaldrmaya baladlar. te yandan Venediklilerle ciddi bir mcadele sergileyemediler. Bylece savunmasz kalan Dalmayada Venedik nfuzu iyice ilerledi. Ancak ayn yzyln ortalarnda Anjoulular toparlanp Venedik ile mcadeleye baladlar. Bu, gl kral Lajosun daha genlik yllarnda olmutur. 1358 Zadar baryla noktalanan savalarn sonunda Venedik tm sahili Macarlara brakt. 1382 ylnda Lajosun lmyle Macar merkezi idaresi sarsld. Hrvatlarda, gcnn doruundaki Bosna tarafndan hararetle desteklenen merkezka hareketler balad. Bu durum Sigismundun 1408 ylnda hem Hrvatistan, hem de Bosnada duruma hakim olmasna kadar srd, ancak bu kez de doudan gelen Trk tehlikesi belirdi. stelik Venediklilerin ilerleyiini durduramad. 1409-1420 arasndaki savalarda Venedik yeniden tm sahile hakim oldu. 1415ten itibaren ise Dalmaya ve Slavonya ilerine Trk aknlar balad. Bir kara devleti olan Macaristan iin Dalmayann nemi Venediklilerle arada tampon blge olmasyd. Venedik cenahndan tehlike gelmediinde buras adeta unutuluyordu. Bu durum genel olarak Hrvatlar rahatsz ediyordu ki, 15. yyn ikinci yarsnda Matyas Korvin gibi gl bir kraln idaresindeyken bile frsat bulduka isyan ediyorlard. Matyas dnemindeki isyanlarn bir sebebi de onun merkeziyet siyasetiydi. 1490da Matyas lnce taht Jagello hanedanna geti ve Macaristan hzla g kaybetmeye balad. Bunu Trk aknlarnn yeniden balamas
102

HIRVATLARIN KKEN VE ORTAA HIRVAT TARH

izledi. Aknlar dorudan Hrvat blgelerini hedef alyordu, ancak zellikle Sava ile Drava arasndaki araziye yaplan aknlar dorudan Macar ana lkesini hedefliyordu. Bu aknlarn Bosna kaynakl olduu da bilinmektedir. Macar bakentinden destek gelmedii iin savunma ii yerel Hrvat derebeylerine kalyordu. 1493 ylnda Krbava ovasndaki savata Hrvat gleri ar bir yenilgiye uradlar. Macarlarn yapabildii tek ey bir sre sonra bar istemek oldu. Dalmaya ynndeki Trk aknlar Venedik arazisini de vurunca, 1499da Venedikliler, Macarlar ve Papalk bir ittifak kurdu ve etin savalardan sonra Osmanllar bara zorladlar. Ancak Macarlarn ok gl olmad bir kez daha grld ve Osmanllar bu barla ciddi bir ey kaybetmediler. Bu dnemde Hrvat blgelerinin banda Matyas Korvinin olu Ivanis Korvin vard. Macarlarn kaydadeer baarlar onun idaresindeki Hrvat birlikleri sayesinde gelmiti. Onun 1504te lmnden sonra da buralarn savunmas derebeylerine terk edildi. Bu ise Macar otoritesinin bsbtn yklmasna yol at. te yandan, Macarlarla bar hali olsa bile, Hrvat derebeyleriyle mnferit atmalar sregitmitir. Bosnann fethinden sonra uzun sre toprak alamayan ve tkanan Osmanl ordular, 58 yl sonra Belgrat fethettikten sonra Hrvat blgesinde fetih harekatna baladlar. Ertesi yl Knin ve Skradin, daha sonraki yl da Ostrovica zaptedildi. Macarlarn Fatihten geri aldklar Bosnann nl kalesi Jajcenin 1528de alnmasndan sonra, gl sahilkentleri hari Dalmayann neredeyse tamam Osmanl idaresine gemitir. Slavonyada oktan balam olan fetihler ise Moha savann ardndan tm blgenin Osmanl idaresine girmesiyle sonuland. Matyas Korvinin 1463 ylnda Habsburglarla yapt bir antlamaya gre, Macar tahtna bir varis bulunmad anda Almanlar hak sahibi olacaklard. Moha byle bir durumu ortaya kard. Bu ekilde, Trk idaresi haricinde kalan kk bir Hrvat arazisi 1527 ylnda Ferdinand Hrvat kral olarak tand. Bylece, Hrvatlarn nemli bir ksm Trk idaresine girerken, dierleri de ok uzun srecek bir Alman etkisiyle babaa kalmlardr. Bunun Hrvat ulusal bilincinin olumasnda belirleyici rol olmutur. Kesintisiz sren Slavlamaya ramen, Venedik idaresindeki sahil kentleri Latin kimliini ok yakn zamanlara kadar srdrmtr. Buralarn Hrvata konuan ahalisi, eski Yugoslavyann dier halklarnca bugn bile Latin olarak adlanmaktadr.

103

BALKANLAR EL KTABI

KAYNAKLAR
Budak, Neven, Prva stoljea Hrvatske, Zagreb, 1994. Charanis, Peter, Ethnic Changes in the Byzantine Empire in the Seventh Century, Dumbarton Oaks Papers, Washington, 1968. Constantine Porphyrogenitus, De Administrando Imperio, yay. Gy. Moravcsik & R. Jennings, Washington, 1967. Dvornik, Francis, Byzantine Missions among the Slavs, New Jersey, 1970. Gluhak, Alemko, Porijeklo imena Hrvat, Zagreb, 1990. Goldstein, Ivo, Hrvatski rani srednji vijek, Zagreb, 1995. Grgoire, Henri, Lorigine et le Nom des Croates et des Serbes, Byzantion, XVII (1944-45), s.88-118. Hauptmann, Lj., Seoba Hrvata i Srba, Jugoslovenski Istorijski asopis, III/1-4 (1937), s.30-61. Herak, Emil, The Avars: An Overview of Their Ethnogenesis and History, The Turks, C.I, Ankara, 2002, s.590-606. Karatay, Osman, Hrvat Ulusunun Oluumu. Erken Ortaada TrkHrvat likileri, Ankara, 2000. ---, Srp ve Hrvat Glerinde Our lgisi, Trkler, Ankara, 2002, C.II, s.591-598. -----, In Search of the Lost Tribe: The Origins and Making of the Croatian Nation, orum, 2003. Klai, Nada, Povijest Hrvata u srednjem vijeku, Zagreb, 1990. Koak, Vladimir, Dolazak Hrvata Historijski Zbornik, XL(1), 1987, s. 339-383. Mikkola, J. J., Avarica Archiv fr slavische Philologie, XLI (1927), s. 158-160). Obolensky, Dimitry, The Byzantine Commonwealth: Eastern Europe 500-1453, London, 1971. Ostrogorsky, George, The Byzantine Empire in the World of the Seventh Century, Dumbarton Oaks Papers, Washington, 1959. ---, Bizans Devleti Tarihi, ev. F. Iltan, 4. bask, Ankara, 1995. Povest vremmenikh let po lavrentevkoj letopisi 1377 g., yay. D. S. Lihaeva - B. A. Romanova, Moskva, 1950. Rsonyi, Lszl, Tarihte Trklk, 2. bask, Ankara, 1988. Raukar, T., Hrvatsko srednjovjekovlje, Zagreb, 1997.

104