Hazrlayan: r. Gr. Recep SOLUK A..B..

GEREDE MESLEK YKSEKOKULU Deri Teknolojisi Program

Temel Deri Teknolojisi Ders Notlar

Deri ve Dericilik Mamul deri retiminde kullanlan ham deri yaps, dokusu, kimyasal biliimi ve dier zellikleri kendine has olan doal bir rndr. Deri, canl hayvan vcudunda ok eitli fonksiyonlar yerine getirir. Deri et retiminde yan rn olarak elde edildii iin retim miktar et retimi ile snrldr. Dericiliin Trkiyede ve Dnyadaki Yeri ve nemi Dericilik Osmanl mparatorluunun ykseli dneminde hzla gelimi ve Trk derileri d lkelerde aranr olmutur. XVI ve XVII. yzyllarda dericilik en parlak devrini yaamtr. Osmanl dneminde sava gerelerinin byk ksmnn zellikle deriden yaplmas dericiliin nemini artrmtr. Ayrca stanbul ve Ankara mzelerinde bulunan XVIII. yzyla ait sava elbiseleri, deri hurlar, ok sayda kitap ciltleri dericilik sanatnn ne derece nemli olduunu gstermektedir Trkiyede deri sektr 1993 ylndan itibaren modern teknolojiye sahip makine ve yatrmlarla Organize Sanayi Blgelerinde retim yapmaya balam ve retim kapasiteleri de byk oranda artmtr. Derinin Histolojik Yaps Bir hayvann derisi sadece koruyucu bir rt olmayp, bir ok fonksiyonlar olan ve dolaysyla yaps da biraz kark bir organdr. Histolojik bakmdan btn memelilerin derileri yapca az ok birbirine benzer ve esas itibariyle tabakadan meydana gelmitir. Bu tabakalar da ayrca blmlere ayrlr. Deriyi meydana getiren tabakalar basit olarak u ekilde sralayabiliriz: A)Epidermis B)Dermis C)Hipodermis

Epidermis Epidermis, derinin en d tabakasn tekil eder ve kendinden sonra gelen dermis tabakasna oranla ok incedir. Kalnl, farkl hayvanlarda deiiktir. Epitel hcreler deri yzne yaklatka beslenemediklerinden su kayb sonucu boynuzlarlar. ekilleri de deri yzeyine yaklatka yasslar. Bylece en stteki tabaka tamamen boynuzlam l hcrelerden ibarettir. Bundan dolay Corneum tabakas adn da alr. Hayvan yaad srece corneum tabakas ince pulcuklar halinde dklr ve bunlarn yerini aadan gelen hcreler alr. Epidermis tabakas kan damarn ihtiva etmez. Hcrelerin beslenmesi dermis tabakasndaki kan ve lenf sisteminden difzyon yoluyla olur. Bazal hcrelerin bir ou; dermisin papiller tabakasna girmi yarm eklinde kntlara sahiptir. Bu kntlar epidermisin dermisle balantsn salar. Epitel hcreleri sadece epidermisi deil ayn zamanda kl, ya ve ter bezlerini meydana getirir. Epidermisin alt tabakalarndaki hcreler deri ve kla renk veren pigment taneciklerini ihtiva ederler.

Dermis Bu tabaka, epidermis tabakasndan Bazal zarile ayrlr. epitel hcrelerinin beslenmesi dermisin st yzeyine kan damarlaryla gelmi besin maddelerinin bu zardan gemesi ile olur. Dermis, dericilikte istifade edilen esas deri tabakasdr. Esas itibari ile ba dokudan meydana gelmitir. Dermiste bulunan balca ba doku tipleri kollegen, elastin ve retiklindir. Ancak byk ounluu kollagen meydana getirir ki bu, deriye form veren en nemli maddedir. Dermis papillar tabaka girintili kntldr ve dericilikte sra tabakas ad verilen tabaka budur. Kl kklerini, salg bezlerini ve kaslar ihtiva eder. Sra tabakas dermisin sadece az bir ksmn tekil eder. Kalnl derinin tipine gre deiir. Sra tabakada ba doku lifleri olduka az ve incedir. Bunlar kompakt olarak birbirlerine balanm olup grlen muntazam bir sralanmalar yoktur. Kl deliklerinin dizilmeleri ile meydana gelen sra tabakann ekli her hayvan tr iin karakteristiktir. Mamul derinin st yznde bu farklar mahade etmek mmkndr. Bylece eitli hayvanlardan elde edilen deriler birbirinden ayrt edilebilir. Btn memeli hayvanlarn derilerinde ve bir hayvann her nahiyesinde mutlak surette bu papiller bulunmaz. Mesela koyunda omuz, kuyruk dibi ve butlarn iinde bu girinti kntlar hemen hemen yok gibidir. Lif demetleri papilla tabakasnda sk bir yapdadr. Aalara gidildike gever. Bu gevek ksma retikler tabaka denir. Retikler tabaka birbirine gemi kollegen liflerinden meydana gelmi olup kollagen lifleri iyice tbirbirine gemi demetler meydana getirirler. Retikler tabaka derinin esas tabakasdr. Bu tabakann lif demetleri sra tabakadakilere nazaran daha genitir. Kollagen lifleri genellikle dalgal ve silindir eklindedir. ok sk paketlendikleri blgelerde, daire eklindeki enine kesitleri deierek hegzaganol bir ekil alr. Bu doku her yne uzanan ve bir a tekil edecek ekilde birleen ok ince flamentlerden ibarettir. Retikler doku lifleri kollagen lif demetlerinin etrafn bir zarf gibi sararlar. Bu doku lifleri sra tabakasnda ok sktr. Retikler tabaka toplam deri kalnlnn %4580 ini tekil eder. nce derilerde dermisin rgl ksm gayet ince bir erit halindedir. Dermis tabakasnn elastiki liflerinin ve kollegen lif demetlerinin skl ve sk rgl ksmnn kalnl derinin kymeti zerinde etki eder. Esasen deri sanayinde mamul deri olarak elde edilen maddede dermis tabakasdr. Derinin kan ve lenf damarlar bakmndan en zengin olan, dolaysyla en fazla beslenen ksm da budur.

Hipodermis Hipodermis dokusu gevek ba dokusudur ve dermisi vcuda balar. Ya depo eden, elastik ve kas dokuyu ihtiva eder. Hipodermisin alt ksmndaki dokuya subcutaneous doku ad verilir. Bu dokular dericilikte le olarak adlandrlan dokulardr ve sepileme ileminde mekanik olarak deriden uzaklatrlr. Yzme esnasnda vcut, ssubcutaneous doku ve hipodermisten deri kaslar sayesinde ayrlr. Bu srada dermiste meydana getirilecek kesikler mamul deriyi meydana getirecek lifleri tahrip edeceinden derinin deerini drr. Bu nedenle iyi bir yzme sepicinin iini byk apta kolaylatrr. Ya, ya dokusu halinde derinin i yznde bulunur. Yzme iyi yaplmamsa oran yksektir. Yan miktar ve yayl hayvann cinsine, yana, shhatine ve mevsimlere bal olarak deiebilir. Merinos koyunlarnda ya, deri arlnn %20 si olabilir. Buna mukabil gen boa derilerinde ise sadece %0.75 kadardr. Ya nispeti fazla olduu zaman sepilemeden sonra deriler gze arpar nispette yaldr. Mesela koyunlarda ya hcreleri bazen o kadar fazla olur ki dermisin lifli yapsn bozarak zayflamasna veya atlak olmasna sebep olur. Ya bilhassa scak havalarda veya konserveleme tuzlu kuru yapldnda deriyi kokutur. Kl: Kl, yn ve kaln kllar hayvan soua ve mekanik etkilere kar korur.Kllar, kimyasal ve histolojik ynden zerinde bulunduu st deri ile ayn zelliklere sahiptirler. Kllarn st blmleri deri yzeyinden dar karlar. Alt blm ise; st deride bulunan tulum eklindeki yuvalarn iine yerlemilerdir. Kl k yatanda (kl kk) ayrca ya bezleri de vardr. Bunlar eitli byklktedirler. Kln, derinin iinde kalan ksmna kl soan denir. En alttaki blmne ise kl kk denir. Ayrca klda, kln hareketliliini salayan kl kas da vardr.

Kl yaps yledir: Kutikula tabakas (en dtaki tabaka) Korteks tabakas (kutikula ile z tabaka arasndaki tabaka) z kanal veya medla

Kln deri iindeki grnm

Derinin Kimyasal Yaps Hayvan derisi proteinler, az miktarda ya ve mineraller ile fazla miktarda sudan oluur. Bu maddelerin her birinin pay derinin trne, rka, yaa, cinsiyete ve yaam koullarna gre deiir.

Derinin kimyasal yaps DER ETLER

Sr Derileri

Dii Hayvan Derileri Dve derisi: Henz buzalamam gen dii srdan elde edilen deridir. Deri kalitesi gayet iyidir. Deriler homojen ve ok ince bir kollagen yapsna sahiptir. nek derisi: ounlukla buzalam yal sr derileridir. ok fazla gebelikten dolay karn ve yanlarda esnemeler ve genilemeler grlr. Bundan dolay deri kalitesi dktr. Dana Derisi: Henz gelimemi erkek hayvan derisidir. Gen Doa derisi: Henz geliimini tamamlamam fakat cinsel ynden aktif erkek hayvan derisidir. Boa Derisi: Bir yandan byk erkek srlarn derisidir. Damzlk olarak seilirler. Bu nedenle deri dokusu daha kt durumdadr.
Kollagen lif dokusu derinin muhtelif blgelerinde farkl ekil ve biimlerde bulunmaktadr.

 Bu durum, ilenerek herhangi bir giysi ya da eya haline getirilecek olan ham deriden hangi tr mamul derinin elde edilecei konusundaki temel esaslar tekil eder. Alan 2 m2'den 5-6 m2'ye kadar olan sr derilerinin kollagen lif dokusu olduka iyidir. Ancak ham derinin elde edildii hayvann rk ve yetitii blgeler ile arlk snflar mamul derinin zellikleri zerinde kesin bir rol oynar. Kltr rk hayvan derileri ile doal koullarda yetien hayvanlarn derileri arasnda da byk farkllklar vardr. Derilerin arlk snf arttka ounlukla ilenmeden nce veya ilenmeleri srasnda kropon, boyun, etek ve etekleri alnm kanat olarak paralara ayrlrlar ve bu ekilde elde edilen farkl deri ksmlar retilmesi amalanan mamul deri tipine gre farkl farkl retim yntemleri ile ilenirler. rnein kropon ksm ksele, etekler yzlk, boyun saraciyelik olarak ilenebilir. Ayrca ciltli ve yarma deriler de birbirlerinden ok farkl olmalarna ramen, bunlar da istenen amaca uygun bir ekilde yine ayr ayr retim teknikleri ile ilenebilirler. Doal koullarda yaayan bykba hayvan derilerinde deri zararlar olduka fazladr ve bu tr sr derilerinin arlklar ortalama olarak 10-25 kilogram arasnda deimektedir. Kltr hayvanlarnn arlklar ise ortalama olarak 30-35 kilogram arasndadr. Sr derilerinin cildindeki kl gzenekleri homojen bir dalm gsterir. Kl gzeneklerinde tipik bir dizili veya bir form yoktur. Derinin alt ksmndaki yani et yzndeki veya yarma derilerin st ksmndaki lifler bariz bir ekilde kaba yapldr Buza derilerinin birim alannda ise ok sayda kl gzenei bulunduundan, bunlarn cilt grnm sr ve dana derilerine gre daha zariftir. Deri kalnlnn % 25-33'n oluturan papilla tabakas ounlukla "ntrakutan" denen damarlar ile kaplanmtr ve bu damarlar mamul deri cildinde kesintisiz olarak grlebilirler. ok ince olan kollagen liflerinin birbirleri ile oluturduu as doku sr derisinde olduu gibi sk ve salamdr. Nispeten byk olan buza derilerinin alan 0.7 m2'den balayarak 1.7 m2'ye kadar ular. Besi buzalar ile danalarda ise deri alan yaklak 2.5 m2'ye ulamaktadr. Bylelikle buza derileri ile sr derileri arasnda bir akma olmaktadr. Bu nedenle 2.5 m2 deeri snr olarak kabul edilmekte ve bu deerin zerinde alana sahip olan buza derileri sr derisi olarak kabul edilmektedir.

 nce ciltli buza derileri zellikle ayakkab yzlk derileri ile portfylk derilerin retiminde kullanlmaktadr.

Manda Derileri

 Manda derileri sr derilerinden daha kaba grnl olup, sra grnmleri daha przl bir yapya sahiptir. Srada kaln kllarn porlar (gzenekleri) olduka azdr. Karakteristik olarak kaba st kllarn kl yataklar olduka belirgindir Manda derileri daha ziyade teknik derilerin imalinde kullanlmakla birlikte son zamanlarda doal grnmn n planda tutulduu yerlerde de kullanlmaya balanmtr. Hindistan'da yaayan bir manda tr olan ZEBU (Kipse), sr derisine benzemekte ve sadece boyun ksmlarndaki karakteristik yaplar ile ayrt edilebilmektedirler.

At ve Beygir Derileri At derileri de dier tek trnakl hayvanlarda olduu gibi boyun ve kropon (ayna) ksmlarndan olumaktadr ve her iki ksm yap itibariyle birbirinden ok farkldr. Yalnzca zebra derilerinde boyun ve kropon ksmlar arasnda bir fark bulunmamaktadr. At ve beygir derileri sadece tuzlanm deriler halinde bulunmakta ve ticarette kuyruktan kulak dibine kadar olan uzunluklar zerinden ilem grmektedirler. Bu snflandrma aadaki gibi yaplmaktadr. At ve Beygir Hamderileri 179 cm'ye kadar 180-199 cm 200-219 cm 200 ve zeri At derileri iki ksmdan olumaktadr: Bunlardan birincisi srt izgisinin her iki tarafnda kalan ve AYNA olarak tabir edilen ksm, ikincisi ise boyun ksmdr. Boyun ksm ise aynaya gre daha gevek strktrl olduundan bu ksm genellikle yzlk deri olarak ilenmektedir.

 Sra yaps, ortada kaln bir kl gzenei olmak zere bunun etrafn sarm ince kl gzeneklerinden oluan bir grnt verir. Bu grnm nedeni ile bu tr derilerin sralar kei derisine benzemektedir, ki bu sebeple bu tr derilere "AT veya BEYGR EVRO DERLER" de denmektedir.

Kei Derileri Kei derileri, tabakalar arasndaki sk balar ve youn strktrleri nedeni ile ok ynl olarak kullanlabilmektedirler. zellikle yarm ay eklinde deri iine yatay olarak uzanan kl yataklar ile bunlarn zerlerinde bulunan ince lif gzenekleri ieren sra grnm olduka tipiktir. Ayrca belirgin srt izgileri ile ince uzun formlar karakteristiktir. Kei derilerinin zellikleri byk lde rka, yetitirildii blgeye ve kesim zamanna baldr. Bir dier ifade ile mamul derilerin zelliklerini yukardaki deikenler tayin etmektedir. Gen kei derilerden yani olaklardan balamak zere yal kei derilerine kadar uzanan geni yelpaze iinde srasyla eldivenlik, giysilik ve yzlk hatta sahtiyan deri mamulleri olan giysilik ve eldivenlik deriler gibi mamul deri trleri rahatlkla retilebilmektedir. Kei derilerinin yannda pek ok antilop trnn derileri de gerek sra grnmleri gerekse yapsal zellikleri bakmndan kei derilerine benzer zellikler gstermektedirler.

10

Koyun ve Kuzu Derileri Koyun ve kuzu ham derilerinden retilmi mamul deriler arasnda kalite bakmndan byk farkllklar vardr. Bu farkllklar ince ynl koyun rklarndan kl koyunu trlerine kadar olan yelpaze iinde grlr. Koyun ve kuzu derileri baz hallerde kei derisi karakteri veya zellikleri gsterebilirler. Yapa gmlei ne kadar ince ve kvrml yne sahipse, yn derinin korunmas fonksiyonunu o kadar fazla stlenir ve bu nedenle deri gevek yapl ve ounlukla yer yer ya kmeleri ile kaplanm durumdadr Bu ya kmelerinin deri ilentisinde uzaklatrlmas sonucu mamul derilerde boluk ortaya kar. Ayrca deri kalnlnn % 60'n oluturan papillar tabakann ok fazla gevemesi ile bu tabakann retikular tabaka ile balants zayflar. Ham deriden balamak suretiyle koyun derilerinin kullanm amacna gre seilmesi ok nemlidir. Burada, mamul derinin giysilik deri mi yoksa hafif yzlk deri mi ya da astarlk deri mi olaca nem tar. Koyun derileri kl kk yataklarnn dzensiz dalmndan tannabilecei gibi, ift ciltlik (ift katllk) gsterme eiliminden de tannabilirler. Koyun derileri kei derilerine oranla daha genitirler ve boylar ile enleri pratikte ayn kabul edilebilir. Kei derilerinin aksine ciltlerinin uzaklatrlmas veya yarlmas ile bu gzeneklerin dizilii daha belirgin bir ekilde grlr. Kei derilerinde ise cildin ksmen uzaklatrlmas halinde cildin hemen altndaki kaba kllarn gzeneklerini tanmak mmkn deildir. 11

 te yandan kl koyunu derileri, kei derilerine oranla daha geni ve daha uzuncadr. Kl koyunu derilerinin kullanm alan, koyuna ya da keiye ne derece benzediine baldr.

Domuz Derileri Gney Amerika'da bulunan ve bir yaban domuzu olan "PEKAR" domuzlarnn derileri klasik eldivenlik deri yapmna ok uygundur. Bunlar ok yumuak ve esnek olan tipik bir sraya sahiptir. Sra, hafif bir eri oluturarak yan yana duran kaln kl gzenei ve bunlarn etrafn saran ince kl gzeneklerinin oluturduu yap ile kaplanm vaziyettedir. Bu hayvanlarn ham derileri zerinde kurun deliklerinin bulunmas ve konservasyonlarnn ok ge yaplm olmas derinin ancak belli bir ksmnn kullanlmasn mmkn klmaktadr. Evcil domuz derileri ise yabani domuzlara oranla daha sk bir yapya sahiptirler. gen eklindeki kl gzenekleri tm deri yzeyine yaylmtr ve bu kaba kaln kllar deriyi boydan boya kat etmektedir. Bu tr domuz derileri pratik olarak papillar tabakadan olumaktadr. Bu nedenle dier domuz derilerinin aksine etekler ve kropon arasnda byk yapsal farklar bulunmaktadr. Ayrca boyun blgeleri de sk bir lif yaps gstermektedirler. Domuz derileri giysilik, yzlk, eldivenlik ve saraciyelik deri olmak zere ok geni bir retim alannda rahatlkla kullanlabilirler. Domuz derileri ticarette elde edildii blgeye gre kropon ya da btn deri olarak ilem grrler.

12

Yaban Hayvan (Wild) Derileri Yaban hayvan derileri denildiinde sr derilerinin aksine tamamen doada serbest halde yaayan geyik, karaca, da keisi ve benzeri hayvanlarn derileri anlalr. Bu hayvanlarn postlar ok saydaki kllar ile kapl olduundan gevek yapl bir papillar tabakaya sahiptirler ve bunun bir sonucu olarak da daha ziyade semi deri retiminde kullanlrlar Bu derilerin ciltleri blse durumunda iken semi tabaklamaya girmeden nce mekanik olarak uzaklatrlr. Bu tr deriler temizlik derileri olarak, hamile giysisi olarak ve ortopedi sektrnde geni apta kullanlr. Gnmzde krom ile tabaklanm geyik derileri giysilik deri yapmnda kullanlmaktadr. Yaban derileri arasnda kanguru derilerinin ayr bir yeri vardr. Bu hayvan trnn derileri yksek kopma mukavemetleri nedeni ile dier derilerden ayrlrlar. Bu nedenle rnein ar spor ayakkablar ve dans ayakkablarnn retiminde kullanlan yzlk deriler kanguru derilerinden retilmektedir

13

Srngen (Reptil) Derileri Bu derilerin d yzeyleri balk pullarnda olduu gibi boynuzlam bir tabakadan meydana gelmektedir. eitli srngen tiplerine ait deriler karakteristik pulcuklar ve boynuzsu yaplar ile dier derilerden kolaylkla ayrlrlar. Boynuzlama ya ilerledike arttndan daha ok gen hayvanlarn derileri tercih edilir. Bu i iin zellikle Avustralya'da "KROKODL" iftlikleri kurulmutur. Bu tip derilerde kollagen lifleri deri yzeyine paralel olarak uzandndan yksek form tutma stabilitesine sahiptirler ki, bu nedenle zellikle bayan el antalarnn imalatnda zellikle aranrlar. Bu tr deriler genellikle portfy ve kk bayan antas yapmnda kullanlmakla birlikte, kemer ve ayakkab sektrnde de az miktarda kullanlmaktadrlar.

14

Timsah derisi

Deri Kalitesini Etkileyen Faktrler Bir hayvan derisinin kalitesi meneine (geldii yer), yaam koullarna, beslenmelerine, cinsiyetine, trne ve yana gre deerlendirilir. Bunlarn dnda baka nedenlerden dolay da hata ve kusurlar oluabilir. Menei: Avrupada yetien hayvan derileri genellikle evcil hayvan derileri olarak nitelendirilmektedir. Bunlar genellikle iftliklerde yetien kesimlik veya kasaplk hayvanlardr. Deri dokular ok iyi bir yapdadr ve yumuaktr. Avrupa dnda yetien baz hayvanlardan elde edilen derilere ise yabani hayvan derileri diyoruz. Bu hayvanlar sr halinde ak havada yaarlar. Srye ait olduunu belirtmek iin vurulan damgalar deri yzeyinde hata olarak deerlendirilir. Genellikle evcil hayvan derileri yabani hayvan derilerinden daha kymetlidir.
15

nk Avrupada yetien kullanma daha elverilidir.

hayvanlarn

deri

oluumlar yaama

artlarndan dolay

Hayvann Ya: Hayvan ne kadar yal ise o oranda da kt bir deri kalitesi, gevek bir deri dokusu ve kaln bir sra ortaya kar. Hayvann Cinsiyeti: Dii hayvanlardan alnan deriler erkek hayvan derilerine oranla daha sk bir deri yapsna ve daha ince bir sraya sahiptirler. Hayvann Yavrulamas: Dii hayvan ne kadar ok yavrularsa deri kalitesi o kadar der. Irk: Melezlere oranla saf rklar daima daha iyi bir deri kalitesine sahiptirler. Hayvann Yaad klim: Sert ve souk iklimde yaayan hayvanlarn derileri lman iklimde yaayan hayvanlarn derilerine oranla, daha iyi bir deri dokusuna ve yzeyine sahip ve daha az serttirler. Yetitirme: Besi ve damzlk iin seilmi st, et ve ynnden yararlanlan hayvanlarnn derileri fazla kaliteli deildir. Bakm: Hayvanlarn bakmna zen gsterilmesi deri zellikleri ynnden ok nemlidir. Otlakta beslenen hayvanlar ahrda beslenenlere oranla daha iyi bir deri kalitesine sahiptirler. Beslenme: Hayvan ne kadar ok yeil yiyecek ile beslenir ise o kadar iyi geliir ve deri kalitesi de o derece iyi olur. Deri Durumu Derinin eitli vcut blgelerine gre kalnlk farkllklar vardr. yi durumlu bir deri kenarlarda ve kenar blgelerde orta blgelerdeki kalnla sahiptir. Deri ve postlarn elde edilmesinde uygulanan yzm yntemi her lkede ayndr. Bu kuyruk sokumundan balayan karn zerinden geen ve grtlaa kadar devam eden boyuna bir kesitle bacaklara doru alan yatay kesimden meydana gelir. Krupon (Croupon); btn deri ve post trlerinde deri imalat iin en uygun blmdr. nk burada deri dokusu birbirine sk balarla bal kuvvetli ve dzgn bir grnmdedir. Boyun blgesine doru deri boyundan veya besi katlarndan dolay dzgn olmayan bir grnm alr. Karn ve bacak blgelerinde deri daha zayf ve incedir. Karn ve bacak blgelerinde doku zayfl kendini daha ok belli eder. nek derilerinden elde edilen etekler gebelikten dolay nispeten daha fazla esneme gsterirler.

16

Derinin ksmlar Ham Deri Kusur ve Hatalar Birok deri kusur ve hatas deri kalitesini olumsuz ynde etkiler. yi kalitede bir deri iin birinci art przsz yani hatasz bir deridir. Bundan dolay deriyi tabaklayan kii derideki hatalar tanmal ve dikkate almaldr. Ham deride ok farkl nedenlerden dolay eitli hatalar vardr. Ham derideki hatalar hayvann yaam, derinin yzm ve konservasyon ilemi srasnda oluur. Canl Hayvandaki Kusur ve Hatalar Bu hatalar hayvann yaam esnasnda meydana gelen hatalardr. Mekanik Kusur ve Hatalar Burada hayvann yaam esnasnda herhangi bir nedenle mekanik etkiler sonucunda meydana gelen tm hatalar anlalmaktadr. Dikenli Tel Syrklar: Farkl derinliklerde syrk, yarklar ve dzensiz ekillerdeki yaralardr. Bunlar ak (taze) veya kapanm yaralar eklindedir. Ancak tolalarda fark edilebilir.

17

Dikenli it ve Kakts Syrklar: Bu hatann da grnm dikenli tel hatalar gibidir. Ancak burada syrklar daha az derinliktedir. Bu hatalar tola durumunda fark edilir. Boynuz Darbeleri: iftleme dneminde genellikle bir dii hayvana sahip olmak iin erkek hayvanlar birbirleriyle savarlar. Bu da ounlukla karn ve yanlarda boynuz darbeleri olumasna yol aar. Kaa Syrklar: Papiller yzeyde oluan az miktarda izgiler eklinde yaralardr. Paralel bir dzendeki izgiler gruplar halinde ve deri yzeyinde dalm durumdadrlar. Bu hatalar tola durumunda hatta ounlukla ilenmi deride ortaya kar. Yank zleri: Bunlar scak veya souk damgalama eklinde hayvan sahipleri tarafndan iaretleme amacyla diye uygulanr. Bu izler bazen derinin sadece sra yznde ama ounlukla tm deri kalnln etkilemektedir. Srtnme zleri: Belli blgelerde kllarn yolunmas eklinde ortaya kabilecei gibi ar durumlarda apseli yaralanmalar eklinde grlebilir. Bu yaralar ilerlemi ise, yara izleri ounlukla ham deride de grlr. Krkm Hatalar: Sadece koyun derilerinde ve ynlerin krkm srasnda ortaya kan bir durumdur. Bunlar krkm makas ile yeni olumu veya kapanm yaralar olabilirler. yilemi olsalar bile ham derinin et yznden grlebilirler. Hastalklar: ounlukla siil ve banlarn sebep olduu bir hatadr. Deri dokusu zerinde ak veya iz brakan yaralanmalar eklinde grlr. Bunlara ilave olarak uyuz, kene ve bitin sebep olduu hastalklar saylabilir. Avlanma Hatalar: Usulne uygun olmayan vurma sonucunda deride alan delikler ve kesikler tm deriyi deersiz hale getirebilir. Dk ve drarlardan Kaynaklanan Zararlar Dk ve idrardan oluan hatalar genel olarak evcil hayvan derilerinin bacak ve karn blgelerinde ortaya kan bir hatadr. yi ve temiz bakm yaplmayan ahrlarda oluurlar. Genellikle bu hatalarn ham deri durumunda anlalmas zordur. Hatal blgeler dier ksmlara oranla farkl bir renk alr. Sra kaln kl gzenekleri genilemi durumda olur. Kuvvetli etkilenme sonunda derinin sra yz anm ve mat bir grnm alr. Parazitlerin Oluturduu Hatalar Yaayan hayvan derisi zerinde baz canllar tarafndan oluturulmaktadr. Bunlar yaamak ve geliimini salamak iin baka bir canlya gereksinim duyan asalaklardr. Bunlardan nemli olanlar: Nokra: Sinek larvalar tarafndan oluturulurlar. Bu sinekler daha ok meralarda, otlaklarda bulunan hayvanlar, karaca, geyik ve ren geyiklerini tercih eder. Bu gibi yaralar derinin tamamen deerden dmesine yol aar.
18

Kene: Keneler kan ile dolu olarak deriye yaprlarsa bu hatalar genellikle ham deri durumundayken ortaya kabilir. Bu hatalar ortadan kaldrmak iin keneler ounlukla fralanarak yok edilir. Bu hatalar ham deride grlmez ve ilk kez tola durumunda fark edilir. Uyuz: Uyuz hatasnn ham deri durumunda fark edilmesi mmkn deildir. lk olarak tola durumunda 0,5 2 mm byklnde deri yzeyinden daha farkl renkteki lekeler ile anlalr. Sivilce eklindeki bu lekeler sardan mora doru farkl renktedirler. Hayvann kanmas sonucu srada zedelenmeler grlr. Bit: Bu hatalar ham deri veya tola durumunda tehis edilmesi ok zordur. Ancak bu hatalar byte altnda grlebilir ve bu ekilde (gzeneklerin genilemesi) belirlenebilir. Yzm Kusur ve Hatalar Yzm kusur ve hatalar ispire hatalar olarak da isimlendirilir. Hayvan derisinin et yzndeki bu hatalar, yzcnn dikkatsizlii sonucu meydana gelmektedir. Ehil olmayan kiilerin yzm yapmalar sonucu deride ok fazla kayplar oluabilir. Ham Deride Konservasyon Hatalar Konservasyon: Mikroorganizmalar tarafndan paralanabilen bir maddenin, rkl bakteriler ve kf mantarlarn ldrmek ve mikroorganizmalarn yaamsal faaliyetlerini engellemek suretiyle dayanklln artrmak. iin yaplan bir ilemdir. Konservasyon hatalar: Ham derinin yzlmesinden itibaren tabaklanmak zere ilentiye gelene kadar geen srede oluan hatalardr. Mikroorganizmalarn Neden Olduu Hatalar ki oluum nedeni vardr: Kt hava, yetersiz konservasyon veya ok ge yaplm konservasyon Usulne uygun yaplm tuzlu konservasyon olmasna ramen ortaya kan renk bozulmalar Hamlama Hatalar: Balangta konservasyon iyidir; fakat derilerin tabakhanelerde ilenmesine kadar geen srede derilerin rutubetlenmesi ve snmas ile uygun ortam bulan bakteriler tekrar rerler ve derinin hamlamasna neden olurlar. Hafif hamlama hatalar fark edilemez. Orta derecedeki hamlama hatalar koku ile kendini gsterir. Ar hamlama sonucunda tuzlu konserve derilerde et yznde deri kaygan ve parlaktr, kokusu belirgindir, kllarn dklmesi ne kadar ilerleyebilir. doku zedelenmesi

19

Bceklerin Neden Olduu Hatalar Konserve edilmi (zellikle de kurutulmu ve tuzlu konservasyon grm) derilerde bcekler ve onlarn larvalar tarafndan oluturulan hatalardr (rnein, domuz derisinde oluan ya bcekleri gibi). Bcekler ve larvalar deriyi kemirerek boruya benzeyen delikler olutururlar. Kimyasal Maddelerden Kaynaklanan Hatalar Konservasyon ilemi srasnda konservasyon tuzunun ierdii kimyasal maddeler, konservasyon tuzunun kirli olmas veya ilave edilen maddeler de deride leke olumasna sebep olur. Tuz Lekeleri: Bunlar tuz konservasyonu uygulanm derilerin et yznde farkl byklklerde sardan ak kahverengiye kadar olan lekelerdir. Tuz lekeleri beyaz renkli kalsiyum fosfat tuzunun kristallemesi sonucu ortaya kar. Sar ve kahverengi olan lekelerin sebebi ise tuza demir bileimlerin karmasdr. Bu lekeler etleme ilemi srasnda deriden uzaklatrlr. Tuz zleri: Hafif yeilden ak mavi renge kadar kk kabark grnmdeki oluumlardr. Konservasyon tuzundaki magnezyum kirleri ve hafif kuruma ile oluur. Demir Lekeleri: Derinin et yznde kk veya byk formlara sahip pas rengi lekeler halindedir. Naftalin Lekeleri: Konservasyonda naftalin kullanlmas sonucu oluurlar. Daha ok koyun derilerinde grlrler.

Genel Deri lemleri Ham deri Genel olarak dericilikte kullanlan derilerde izik, ispire hastalk izleri olmamaldr. Cildi ok temiz deri toplam deri iinde ok az kar, yaklak bu oran %25 civarndadr. Tm deri tiplerinde genel olarak temiz ciltli deri talep edildiinden temiz ciltli deri bulmak zorlar. Ham deride kln altndan ne kaca bilinmediinden deri ilemleri yaplrken cildi bozuk derilerde ayrm ileminden sonra baka deri eitlerine evrilmesi zorunluluu ortaya kar. ok bozuk deriler hafif mekanik ilemlerle ve cilt kapatma ilemleriyle dzeltilemez.

20

Ham deri retim basamaklar Islatma Islatma ilemine gemeden nce derilerde bir ayrm ilemi yaplmaldr. Bu ayrm ileminde deriler salamura m, tuzlu kuru mu veya yeni yzlm m buna dikkat edilmedir. Ya deriler hemen ilentiye alnrken tuzdan baka yardmc maddeye pek ihtiyac yoktur. Ya deriler kiri kan uzaklatktan sonra normal slatmaya devam edilir. Salamura ve tuzlu kuru derilerin slatmasnda ise derinin kirlilik durumuna gre n slatma yaplp ardndan esas slatmaya geilir. n slatmadan sonra deriler kavaleto ileminde ya ve kirleri uzaklatrlr. Esas slatmada derilerin slanmas kolaylar. Islatama ilemini kolaylatrmak iin Yzey aktif maddeler ( deterjan) verilir. Islatma uzun srerse bakterisit (rn: amar suyu) verilerek derilerin kokmas nlenir. Mekanik hareket slatmann nemli etkenlerinde birisidir. Kuru derilerde 1-2 saat hareketsiz brakldktan sonra mekanik hareket uygulanr. Mekanik hareket slatmay sonrasnda yumuatmay hzlandrr. Islatmann sresi derinin durumuna gre 1-2 gn srer. Islatma ilemi sonunda deriler hayvann srtndan dt gibi yumuak ise derilerin suyu deitirilerek kl giderme ve kirelik ilemine geilir.

21

Deri tabaklama dolab Kl Giderme Kkba derilere uygulanr. Kkba derilerin ynleri giysi yapmnda kullanldndan kymetlidir ve bunun deri ilentisinde ziyan olmas istenmediinden kl gidereme ilemi uygulanr. Kl giderme ilemi srme Badana ilemi denilen bir ilemdir. Badana zeltisinin hazrlanmas 16 Bomeye kadar zrnk (Na2S) 25 Bomeye kadar Kire 30 Bomeye kadar Kaolin (yoksa kire kullanlr) Karm derilerin et yzeyine srlr. Deriler ynl yn ste gelecek ekilde yn yaplr. 4 saat beklenir. Derilerin yn ele kolayca gelir, gelmiyorsa yolunmak iin zorlanmaz. Ynlerin yolunmas bittikten sonra kirelik ilemine geilir.

Kllar giderilen deri

22

Kirelik Kirelii gayesi; kllar paralamak, lifleri amak ve derinin aktif guruplarn ortaya kartmaktr. Kirelii yaparken dikkat edilecek nokta damarsz bir deri elde etmektir. Derinin damarl kmasna pek ok neden etkilemektedir en nemlisi derini homojen olarak su alamamasdr. Ayn zamanda verilen kirelik maddelerinin derinin yal olmas veya iyi slatlamamasndan dolay lifler arasna homojen dalmamasndan kaynaklanmaktadr. yi bir kirelik iin baz faktrlere dikkat edilir, bunlardan biri scaklktr. Scaklk 26-28 derece olmaldr. Dk scaklklarda kirecin znrl fazla olduunda damarlama daha fazladr. Dier bir faktr ph dr , iyi ime elde etmek iin ph kademeli arttrlmal elde edilmek istenen ph ya yava ulalmaldr. Faktrlerden biriside tuz dur. Ortamda tuzun olmas dzenli ime salar. 4 be civarndaki younluk uygundur. Bunlarn yan sra dolabn su oran az kirelik boyunca olmamaldr. Dolap badanas yaplsa bile sonunda su oran %250-300 civarnda olmaldr. Kirelik ileminde ham derinin durumu en nemli faktrlerden biridir. Ham derinin deri z kayplar fazla ise deri dzensiz ier. Deri kalnl fazla ise ilk nce derinin cildi ieceinden kirelik kimyasallar kademeli arttrlmaldr. Derinin et tarafnda fazla ya varsa kirelik kimyasallar derinin iine dzensiz dalr, bunun iin kirelikten nce deriler kavaleto ileminden gemelidir. Kirelik ileminde zrnk yerine NaSH slfitrat verilerek ime biraz azalr. NaSH slfitrat tn yannda zrnkta verilerek deri geliimi garanti altna alnr. Kireliin ilk aamasnda deriler srekli dndrlr daha sonra saat ba 5 dakika dndrlr. Kirelik sonunda derileri ak havada brakarak kire ta veya kireleme aamasnda derilerde slfr lekeleri olumas engellenmelidir. Oluacak lekeler sora dan uzaklatrmak zorlar. Kireliin sresi 18-20 srebilir. Sre snr eitli etkenlere bal olarak deiir. Daha fazla kirelik cildin hasarlamasna neden olur. kireliin sonunun kriteri grnn homojen olmas ve saydamlamas parman bastrldnda iz kalmamasdr. Kirelik sonunda deriler 28 derecelik su ile ykama ilemi yaplmal bylelikle derilerin nakli kolaylar hem de cilt temizlenir. Kirelikte kullanlan suyun sertlii fazla ise deride lekeler brakmakta bunun iin tabakhane sularnn sertlii giderilmelidir. Amalanan derinin yumuakl fazla ise etleme ileminden sonra ikinci kirelik yaplr. rnek kirelik reetesi %300-400 su +% 1 Slfitrat (NaSH) +% 2-3 Kire 1 saat dolap dner % 1,5 Zrnk (Na2S) %2-3 Kire 1 saat dolap dner Bir saat hareketsiz bekler Dolap saatte 5 dakika dndrlr. Sre 18-20 saat

23

Kirelik yaplm deri Kire giderme / Sama Kire giderme; deri liflerine bal veya lifler arasnda kireci uzaklatrmadr. Deri lifleri arasndaki kire deriye sert tutum verir. Yumuak istenen deri tiplerinde kire kalmas istenmez, bunun deriden uzaklatrlmaldr. Deri iindeki kireci ntrletirmek iin ok eitli asit yapl madde kullanlr. Kuvvetli asitler tek bana kullanldnda deride ime meydana getirirler, bunun iin amonyum tuzlar ile tamponlanr. Kire gidermede kullanlan asitlerin bulunmas zor olmayan ucuz maddeler olmaldr. En ok kullanlanlar zayf organik asit ve tuzlardr. Zayf organik asit ve tuzlar ph deerlerine bal olarak daha uzun zamanda kireci ntrletirirler ve karboksil gurubundaki kireci uzaklatramazlar. Amonyum tuzlarnn balklar iin ldrc etkisin olduu unutulmamaldr. Kire giderme ileminden sonra 7-8 ph ya ulaldnda sama ilemine geilir. Bu ilem deriden ekilsiz proteinleri uzaklatrr ve ayn zamanda peptit zincirlerini krar. Sama enzimleri genellikle pankreastan retilirler. Enzimlerin aktif olduu scaklk 38 Co 'dir. Daha yksek scaklkta proteinden bozulur. Dk scaklkta ise hayvansal enzimler aktif deildir. rnek reete % 150 su % 2 Amonyumslfat, sre 1 saat % 1,5-2 kire giderici madde, sre 1 saat % 05-2 Sama enzimi , sre 45dk 1 saat miktarlar derilerin inceliine, bykba veya kkba olmasna gre deiir. Kire gidermenin sresi 30-60 dakikadr. Sre deri / su oran ile doru orantldr. Su oran arttka sre uzar. Kire giderme ilemi az su ile yaplmamaldr.

Kireci giderilmi ve sama yaplm deri Ya giderme Genelde kkba derilere uygulanr. Derilerin iinde ham yalar bulunur bu yalar bitmi derilerin grnmn ve kullanmn etkiler. Bunun iin derilerin iinde bulunan yalar gaz ya ve ya alc deterjanlar kullanlarak giderilir. rnek reete Susuz %10 gaz ya % 2 Ya alc madde sre 1 saat sre sonunda deriler scak tuzlu su ile ykanr
24

Pikle Pikle de kullanlan maddelerin mamul derinin tutunu etkiler. Bunun iin pikle yi deri tipine uygun yaplmaldr. Pikle de eitli tuzlar kullanlabilmesine ramen ucuz olduu iin NaCl mutfak tuzu kullanlr. Tuzun deriye penetrasyon hz asitlerden daha az olduu iin 10 dakika nce verilir. Bylece asit imesinin nne geilir. Tola arl zerinden verilen % 80-100 su ve %10 tuz suyun younluunu 7 Beo ye getirir. Daha az tuz iyi hesaplanmazsa asit imesine daha fazla tuz ise deri kalnlnn azalmasna neden olur. Pikle de kullanlan asitler genelde formik ve slfrik asittir. Bu asitler dier asitlere nazaran bol ve ucuz bulunurlar. Pikle de tola arl %1,5 -1,8 orannda asit kullanlr. Pikle de kullanlan formik asidin hem deriye penetrasyonu hzl hem de deride maskeleme etkisi yapar. Dolgun, tok ve bir rnek tabaklama iin formik asidi en azndan yar yarya kullanlmaldr. Tuz atk su artma ileminde tuzun uzaklatrlmas zordur. Pikle ilemi 2-3 saat srer bu srenin sonunda derinin kesiti 3,5 ph civarnda ise krom tabaklamaya geilir. Krom tabaklamada gnmzde hazr krom slfat tuzlar kullanlr. Derinin ph s tabaklamaya uygun olmaldr. Krom tabaklama esnasnda yumuak deri tipi istendiinde elektrolit dayanm yksek yalar verilir. Az sulu sistemlerde derinin dolap iinde birbirine dolamas ksmen nlenir. Verilecek yan oran %02-03 civarndadr. 4 saatlik tabaklama sonunda soyum bi karbonatla %2 civarnda alkali madde verilerek derinin ph s 3,8 'e getirilir. Pikle ilemi esnasnda su scakl 25 C 0 yi gememelidir. Fazla scaklk protein hidrolizine neden olur. Tabaklama Yntemleri Bitkisel tabaklama Mineral (Crom) tabaklama Yala tabaklama Bitkisel Tabaklama Tabaklama maddeleri ounlukla bitkilerin kabuklarnda, yapraklarnda bazen de meyvelerinde ve tohumlarnda bulunurlar. Bitkisel tabaklayclarda bulunan tabaklama maddeleri ancak suda zldkten sonra deri tarafndan alnabilirler. Burada tabaklayc maddeler deriye nfuz ederek deri tarafndan yavaa emilir ve balanr. Bu ilem derinin kolegen lifleri ile tabaklama lifleri arasnda bir denge oluana kadar devam eder. Kullanlan erbetin trne gre kolalarn tabaklamasndan sonra farkl zelliklere sahip deriler elde edilir. Bitkisel tabaklama ilemi kuyularda yapldndan, tabaklama zeltisi hareket ettirilerek deriye daha homojen balanmas salanr. zellikle kselelik derilerin tabaklanmasnda kullanlr.

Bitkisel tabaklanm deri

25

Mineral Tabaklama Bitkisel tabaklama maddelerinin aksine doada zlmemi halde bulunurlar. Bu mineraller eitli kimyasal yntemlerle suda zlebilen tuzlara dntrlmektedirler. Mineral maddelerle tabaklama ynteminde krom tabaklama ok byk neme sahiptir. Krom tabaklama ucuz olmas, her trl deri tabaklamasnda kullanlmas ve deriye s dayanm, yumuaklk, esneklik gibi zellikler kazandrmas nedeniyle ok tercih edilen yntemdir. Krom tuzlar pikle ileminden sonra ayn banyoya % 5-10 civarnda verilir yaklak 4 sonra deriye nfuz eder. Deriye nfuz ettikten sonra tatl soda ve sodyum formiyat gibi alkali maddelerle molekl yaplar bytlerek derinin liflerine balanr

Krom tabaklanm deri Ya ile Tabaklama: Tarih iinde kullanlan en eski tabaklama yntemlerinden biriside hayvansal yalarla derilerin ilenmesidir. Esas tabaklama maddesi olarak balk ya kullanlr. Genellikle yumuak ve salam derilerin elde edilmesinde bu yntem kullanlr. Gderi yala tabaklamaya rnek verilir.

Yala tabaklanm deri Aldehitlerle Tabaklama Aldehitler daha ok derinin ter, ykama ve yrtlma dayanmn artrmak iin kullanlr. Retenaj ileminde aldehitlerden Glutardialdehit kullanlr. Glutardialdehit derinin ph s 4,5 -5 da iken ntralizasyondan nce kullanlmaldr. Yksek ph larda glutardialdehit banyoya
26

verilirse derinin cildi bzmeye balar. Sray kabalatrmadan doldururlar ve boyann homojen bir ekilde dalmasn salarlar. Krom tabaklamada verilirse krom tketimini arttrr. Glutardialdehit ile retenaj grm deriler sar renk alacanda beyaz boyanacak deri tiplerinde kullanlmamaldr. Glutardialdehiti kullandka derinin yumuakl artar ancak derini mukavemeti der. Tabaklama Sonras ilemler Tabaklama ileminden sonra deriler istenen kalnla yarlr ve tralanr. Sonra deriler dolaba alnr. Dolapta tala art, makine ya gibi kirlerden kurtarmak iin ykayclarla ykama ilemi yaplr. Bundan sonra yalama boyama ve retenaj ilemlerine geilir.

Derinin yarlmas Krom Retenaj Farkl partiler arasnda bir rneklii oluturmak iin krom retenaj yaplr. Bylelikle derilerin arasnda renk farkll meydana gelmez. Krom retenajda daha yksek bazisiteli krom ve krom -sintanlar kullanlr. Krom retenaj yaplan deriler dier krom retenaj yaplmayan derilere gre daha koyu boyanrlar. Ayn zamanda krom retenaj grm derilerin esneklii ve yumuakl iyidir. Bundan dolay yumuak karakterli deri tiplerinde krom retenaj yaplr. Yksek bazisiteli krom tuzlar deri lifleri arasna dolarak bir miktar dolgu etkisi yapar. Ntralizasyon Yalama boyama ve retenaj ilemlerini iyi yapmak iin ntralizasyon ilemini dzgn bir rnek ve istene ph da yapmak gerekir. Ntralizasyon ileminde 6 ph ya ne kadar yaklalrsa yani ph ne kadar ykseltilirse derinin yumuakl o kadar fazla olur. Dikkat edilecek nokta ph fazla ykseltilerek derinin yrtlma dayanm azaltlmamaldr. Deride ntralizasyon sonu ph 5 i pek geilmez. Ntralizasyon ilemi de sodyum formiyat , sodyum bi karbonat kullanlr. Bu geleneksel maddelerin yan sra naftalin ierikli ntral sintanlar kullanlr. Bu maddeler derinin cildini koruyarak daha sonra verilecek olan retenaj maddelerinin cilde ylmasn nlerler. Ntralizasyonun sresi 2-2,5 saat civarndadr. Bu srenin sonunda deri kesiti istenen ph ya ulamsa ilem tamamlanr. lemin sonunda oluan tuzlar uzaklatrmak iin bir ykama yaplr. Boyama / Retenaj Derinin Boyanmasnda asit, bazik, direkt ve metal kompleks boyalar kullanlr. Boyama banyosunun scakl boyama zerine etkilidir. Banyo scakl 25 C o ise boyalar deriye daha kolay nfuz eder. Scaklk arttka boyalar derinin yzeyinde kalr. Ayn zamanda

27

boya younluu arttka boyalar deriye daha fazla nfuz eder. Boyama ilemi rtc finisaj tr ile kapatlmayacak ise dzgn boyanmaldr. Deriye ilk verilecek madde; deriye daha az ilgisi olan madde olmaldr. Bu durum boyama iinde geerlidir. Deri iin ilk verilecek madde k hasl yksek bir sentetik tanen olmaldr. Ik hasl dk tanenle retenaja balanmas durumda k hasl dk deriler elde edilir. Retenaj ilemi srasnda banyonun ve derinin ph s retenaj maddelerinin ph sna uygun olmaldr. Uygun olmayan elektriksel yklerde retenaj maddesi derinin cildine ylr ve derinin iine nfuz etmez. Daha sonralar ciltte krlmalar ve boya dzgnszl meydana gelecektir. Retenaj ilemi 40 Co scaklkta yaplmaldr. Bu scaklklarda retenaj maddelerinin deri iine dalm en st dzeyde olur. Yalama yi bir deri elde etmek iin uygun yalama maddeleri seilmedir. Yalama ilemini yalnz yalama aamasnda deil dier ilemleri yaparken de yalama yaplrsa derinin yumuakl garanti edilir. Yalama maddelerine ksaca gz atacak olursak deride yalama ilemi yapan ok fazla yalama maddeleri ile karlarz. Bu yalarn bulunabilen kaynaklar ok fazla deildir. Balk ya, paa ya ve sperm ya gibi hayvansal yalarn yan sra petrol trevi yalar kullanlr. Bitkisel yalar ise deride istene sonucu tam verememektedir. Bunun yan sra ya asidi esterleri hayvansal ya gibi deriye zellik kazandrdnda son yllarda tercih edilmeye balamtr. Dier yandan trigliserit ieren yalar softy deri tiplerinde kullanlmaya balamtr. Yalar slfrik asit ile slfonlanarak veya bi slfitler ile slfitlenerek suda znr hale getirilir. Slfonlanm yalarn asit dayanm dk olduunda dk ph larda kullanlamaz. Slfone yalar daha ok derinin yzeyinin yalanmasnda kullanlrlar. Slfone yalar daha dolgun tutumlu deriler verirler. Slfite yalarn ise asit dayanm yksek olduunda pikle ileminden sonra her ilem aamasnda kullanlr. Slfite yalar derinin i kesimine kadar girerek yalama ilemimi gerekletirirler ve deriye yumuak bir tutum kazandrrlar

Boyanm ve yalanm deri MAMUL DERLERDEN BEKLENEN ZELLKLER a-Derilerin Su Buhar Geirgenlii Derilerin su buhar geirgenlii ayakkablk deriler iin nemlidir. Vcut ssn ayarlamak iin ter salglar. Terin ayaktan atlmas iin derilerin su buhar geirgenlii iyi olmaldr. Aksi durumda ayakta mantar hastal ve terden dolay rahatszlar meydana gelir.
28

b-Ter Dayanm Ter bezlerinden salglanan terler nce hafif asidiktir. Sonralar bazik hale gelir. Terin iinde tuz re gibi maddeler bulunur. Terin alkali reaksiyonundan derinin kromunda sorunlar meydana gelir. Bu durumda deriler zamanla krlgan hale gelir. Ter bitkisel tabaklanm derilerde kararma eklinde etkiler. Tanenler alkali ortamda deriden uzaklamaya balar deriler sert ve krlgan hale gelir.Derilere tere dayankl hale getirmek iin aldehit tabaklama maddeleri kullanlr. Terlemenin sonucu finisajda kullanlan poliretan binderlerin sertlemesine neden olmaktadr. Srtme haslklarnda dmeler grnmektedir. c- Derilerin Ykama Dayanm Set olarak ilenen deri tiplerinde derilerin ykanabilir olmas istenen zelliklerdendir. Bu tr derilerde krom + aldehit tabaklama ve su geirmez yalama yntemleri kullanlmaldr. Derilerin ykanabilirlii snrl olanaklarla dnlmelidir. d-Derilerin Kuru Temizleme Dayanm Derilerin kuru temizleme dayanm zerine yalama maddelerinin etkisi fazladr. Kullanlan yalar deriden uzaklamayan yalama maddeleri olmaldr. Kuru temizleme esnasnda yalar deriden uzaklar ve deride renk kayplar meydana gelir. e-Derilerin Ya Lekesi Dayanm Derilerin ya lekesi dayanm iki ekilde incelenmelidir. 1- Deriler kullanm esnasnda yal maddelerle karlatnda lipofilik olurlar ise yaa kar direnli olurlar. Deriler ya sevmezlii zel yntemler ile kazandrlr. Bu tr yntemler set nubuk gibi deri tiplerine uygulanr. 2- eldiveni gibi deriler ise ya ile karlatnda ya emer halde retilmelidir. f-Kimyasal Maddelere Dayanm Emniyet giysisi olarak retilen asit, alkali ve tuzlara kar deriler dayankl olmaldr Kimyasal maddelere kar deriler nasl davrand testlerle belirlenir. g- Yksek Scakla Dayanm Yksek scakla dayanmda tabaklama maddelerin rol byktr. Tabaklama maddeleri derilere farkl bzlme scakl kazandrrlar. Bitkisel tabaklama maddeleri 70-80 C0, Aldehitler 75-85 C0, Ya tabaklama maddeleri 60-70 C0,ve krom tabaklama maddeleri 85-100 C0 bzlme scakl kazandrrlar. Deriler kullanm esnasnda bazen yksek scakl maruz kalrlar. -Ik Hasl Anilin , set ve nubuk derilerin k haslklarnn iyi olmas gereklidir. Ia kar derinin davran Gri Skala ile belirlenir. 5 tane gri renkte ibaret olan bu skalada ktan etkilenme arttka skaladaki rakam deeri azalr. Test edilen deride renk deimesi yok ise haslk notu 5 tir. Derilerin k haslna deri ilentisin de kullanlan yalama , boyama, retenaj ve finisaj maddelerinin etkileri yksektir. Krom ve alminyum retenaj maddeleri k haslklarn fazla etkilememektedir. Bitkisel tanenler k haslklarn drrler. Form aldehit k hasln etkilemez, Glutaraldehit derinin rengini saratr.

29

Doymam yalar k hasln drrler. Rengi sarartrlar. Kompleks aktif yalar Metal kompleks boyalarla yeni kompleksler oluturma eilimlerinden dolay k hasln drrler. Boyar maddeler arasnda k haslklar deiiktir. Byk molekll boyar maddelerin k hasl daya yksektir. h-Temizleme Maddelerine ve zclere Dayanm Deriler kullanm esnasnda kirlenirler. Kullanclar kirlenen derileri temizleme maddeleri ile temizleme yoluna giderler. Finisajda kullanlan binderler temizleme maddelerine dayankl olmaldr. Ayakkab retiminde kullanlan yaptrclar deri finisajnda beyaz lekeler meydana getirirler., bunun iin derinin finisajnda kullanlan maddeler yaptrclara dayankl olmaldr. I-Srtme Dayanm Deriler kullanm esnasnda yzeyi kuvvetli zorlamalara maruz kalr. Derilerde bundan dolay yzeyde zedelenme ve renklerde kayplar meydana gelir. Srtnmeden dolay meydan gelen renk deiimleri Gri Skala ile belirlenir. Derilere uygulanan srtme testlerinde kee gibi sert maddeler kullanlr. i-Bklme Dayanm Derilerin vcudun hareketi ile srekli kvrlmalar meydana gelir. Srekli kvrlmalar derilerin cildinde finisajnda krma ve krlmalar oluur. Bu hasln belirlenmesinde fleksometre ile belirlenir.

j-Soua Dayanm Soukta kullanlan ve ambalajnda depolanan ayakkablk derilerde atlamalar grlr. Derilerin finisajnda kullanlan binder ve dier maddelerin soua dayankl olmaldr. Yaplan testlerde 20 dereceye kadar testler devam edilir. k-Finisaj Katnn Tutunma Dayanm Derilerin finisaj filmi derilere iyi tutunmas derilerin kullanm asnda nemlidir. Derilerin finisaj filmi deriye iyi tutunmaldr. Kullanlan yntem deriler bir metale yaptrlr belli hzla yapan yerden ayrmaya alr. Finisajn deriye yapmasnda kullanlan yal ama maddeleri etkiler. Yalama maddeleri yzeye birikirse derilerin yzeye yapmasn engeller. Derilerin ilk katnda uygulanan binderler yzeyde kalarak dier katlarn balanmasn azaltmamaldr.

30

Mamul Derilerin retim ekillerine Gre Snflandrlmas Ve Tannmas

Ciltli deriler Ciltli deriler dnya zerinde retilen mamul derilerin byk bir ksmn oluturmaktadr. Hayvan trne, gelimesine ve etkili birok faktre gre karakteristik cilt yaplar gsterirler. Boyama ve finisaj ilemlerine tabi tutulduklarnda bile doal sra grnmlerini kaybetmezler ve mamul deriden beklenen tm zellikleri gsterebilirler. Derilerin stnde epidermis tabakas vardr. Bu tabaka deri ilentilerde deriden uzaklar ve derinin stnde sra tabakas adn verdiimiz tabaka kalr. Bu tabaka derilerin karakteristik zelliklerini ortaya koyar. Sra tabakasna bakldnda derilerin kei derisi mi, sr derisi mi yoksa baka bir hayvana m ait olduu bilir. Hayvann yaam sresince sra tabakas zedelenir. Sra tabakasndaki izler ok derinse Finisaj ileminden sonra belli olmamas mmkn deildir. Finisaj ilemiyle cilt kusurlar bir ksm grnmez hale getirilir. Eer derilerin cildi Finisaj ileminden sonra tamamen grnyorsa bu derilere anilin deri ad verilir. Bu derilerin finisajnda rtc olmayan boyalar ve pigmentler kullanlr. Azda olsa cilt hatalar grnr. Baz mteriler zellikle derilerin bu halde olmasn isterler. Pigmentlerin rtcl ksmen arttrlr cilt hatalar biraz daha kapatlrsa ve derilere anilin grnm kazandrlmsa bu derilere de semi anilin deri ad verilir. Derilerin cildi tamamen kapatlr hata ve kusurlar scak pres ile cilt bask yaplarak suni cilt grnm kazandrlrsa bu derilere de Cilt baskl deriler denir. Bu derilerin yzeyi zmpara ile dzeltilmez. Derilerin hata ve kusurlar youn rtc pigment ve kapatc zellikte binderlerle kapatlr. Derilerin boyanmasnda roller coater ( boya silindiri) kullanlr. Daha sonra derilerin cilt tarafna cilt desenli scak plakalarla desen verilir.
31

Naturel Deriler (Natural Leathers) Pek ok deri tr tabaklamadan sonra renk veren herhangi bir ileme tabi tutulmadan mamul hale getirilebilir ve bu deriler ilendikleri tabaklama maddesinin karakteristik rengini tarlar. Burada geleneksel olarak bitkisel tabaklayclar ile tabaklanm deriler szkonusu olduundan bu derilere naturel veya naturel renkli deriler de denmektedir. Taban derilerinin yani kselelerin oluturduu deriler, "Crust" deri olarak adlandrlan ara rnler de tabaklama trne bal olmakszn naturel deri snfndan saylr. Crust Deri: Bu deriler tabaklamadan sonraki ilemleri yaplmam derilerdir.

Yarma deriler Yarma deriler cilt tabakasnn ayrlmas sonucu elde edilen yzeyi przl derilerdir. Yarma makinasnn bana bakan taraf yarma derinin st dzeyi olarak kabul edilir. Bu ekilde elde edilen deriler arasnda farkllklar vardr. rnein finisajlanm yarmalar, rtc tabaklama ile kaplanm yarmalar ve yarma setler gibi. Bu tr deriler durumlarna gre farkl ekillerde ilenirler ve birbirleri arasnda farklar vardr. Buna gre yarma deriler; finisajlanm ve yzeyi kaplanm yarma deriler ve yarma set deriler olmak zere iki ekilde snflandrlabilirler. Finisajlanm sral deriler ile mukayese edilebilir bir grnm elde edebilmek iin yarma derilerin st yzeylerinin kaln bir finisaj tabakas ile rtlmesi gerekir. Bu ilemden sonra tpk finisajl ciltli deride olduu gibi bir cilt elde edebilmek iin bu yzden uygun plakalar ile preslenerek yarma deriye imitasyon cilt grnm kazandrlr Yarma derilerin yzeyi kaln bir rtc tabaka ile veya uygun bir folyo tabakas ile kaplanmtr. ayet deri yzeyine tatbik edilen tabakann kalnl 0.15 mm'den kaln ise bu tr derilere "kaplanm deriler" denir. Ayrca derinin foliye kar olan kalnlk oranlar da sz konusu derinin gerek deri olup olmadn belirlemede kullanlan bir kriterdir Yarma Set Deriler (Split Suede Leathers) Yarma set derilerinin ounun st yarma yzeyi zmparalanmtr. Burada da et yzeyi kontrol edilmek suretiyle orta yarma m, yoksa alt yarma m olduu anlalabilir. Orta yarmalarn mukavemetleri ou kez yeterli olmadndan bunlar ou kez fort ve bombe gibi salamlatrma ve destek malzemesi olarak kullanlrlar. Zmparal deriler Bu deriler ayakkablk derilerin dnda baka deri eya yapmnda da kullanlr. Deriler cilt hata ve kusurlarnn grnmeyecei kadar zmpara makinesinde zmparalanr. Zmparalama ilemini nce 180 numaral zmpara kad ile yaplr. Daha sonra deri lifleri daha da incelmesi iin 280-300 numaral zmpara ile tekrar zmparalanr. Zmparalama ilemiyle deri yzeyi przl olmutur ve kaln lifler ortaya kmtr. Eer bu ekilde derilere Finisaj ilemi yaplacak olursa deri grnm przl olur. Bunun iin derilerin yzeyi dolgu iin gelitirilmi akrilik maddelerle veya stucco (mikro yapl sva maddesi) ad verilen maddelerle doldurulur. Deriler tekrar zmpara ileminden geirilerek yzey przll giderilir. Derilerin tozu uzaklatrldktan sonra boya katnda rtc zellii olan pigmentler ile akrilik ve poliretan binder (balayc) maddeleri kartrlarak deri yzeyi kapatlr. Bu
32

ilem bittikten sonra deri yzeyi pres ilemi ile dzeltilir. Deriye zellik kazandran apre maddeleri son kat atldktan sonra deriler deri eya yapm iin kullanma hazr hale gelir. Zmparal derilerin dier bir deerlendirme yntemi de rugan deri retimidir. Derilerin yzeyi Nubuk Nubuk deriler; cilt hatas olmayan sk lifli derilerin cildinin zmparalanmasyla elde edilir. Bu derilerin boyanmasnda k dayanm yksek boyalar kullanlr. Ik dayanm yksek boyalar zamanla ktan etkilenerek renklerinde deime olmaz. Nubuk derilerin yzeyi zmpara ileminden sonra kadife gibi olur. Derilerin yzeyine el srldnde ele yumuak tutum hissi verir. Derilerin yzeyine parmakla yaz yazlabilir. Buna nubuk derilerin yaz efekti denir. Set deriler Set deriler derilerin et taraf adn verdiimiz hayvann yzld ksmdan veya yarma derilerden elde edilir. Set deriler genelde kei derilerin elde edilir. Kei derilerinin lifleri set retimine uygundur. Sr derilerinin et tarafnn lifleri daha kabadr. Fantezi Deri ve zellikleri Genellikle yabani av hayvan derilerinden elde edilirler. Kolagen lifleri tpk bir kumata olduu gibi homojen rlmtr. Bu sebeple uzama yetenekleri azdr. Kullanm alanlar ok snrl olduundan pahaldrlar. Buna ilave olarak baka faktrlerde derilerin pahal olmasna neden olmaktadr. Bu faktrler unlardr: Gerekten kusursuz ve hatasz derilere seyrek rastlanmaktadr. Hayvann vcudu ounlukla deersiz olmakta, bu nedenle meydana gelen masraflarnn tmn deriye yanstmak zorunluluu domaktadr. Bu derilerin ithal zorunluluu nedeniyle nakliyat giderleri de fiyata yansmaktadr. Tabaklama, finisaj ve benzeri tm ilemler dier derilere oranla daha zor

Deri trne gre; srngen derileri, timsah derileri, kertenkele derileri, ylan derileri olarak gruplandrlabilir. Srngen derileri ve egzotik deriler; her eit anta, kemer, ayakkab, aksesuar ve kk deri eyalarn yapmnda kullanlmaktadr:

33

Ylan derisi

Timsah derisi

34

Devekuuderisi Grnmne gre deriler Anilin Deriler Anilin deriler, tabaklama ileminden sonra suda znebilir bir boyarmadde ile boyanm ve herhangi bir finisaj ilemine tabi tutulmam doal grnml derilerdir. Anilin derilerde yaplan boyama ilemi flottede gerekletirilen bir boyama ilemi olup, boyarmaddenin deri lifleri ile balanmas esasna dayanr. Bu ilemden sonra doal cilt grnm bozulmaz. Bu tip derilere pigment boyama uygulanmad iin derilerin kendi doasndan gelen bozukluklar ve ilem hatalar boyama sonras yzey renginde bir takm bozukluklara neden olabilir. Anilin deriler cildi temiz, przsz kaliteli derilerden retilir. Bu derilerin finisajnda anilin boya adn verilen metal kompleks boyalar kullanlr. Anilin boyalar derilerin homojen olmayan yzey boyamasn dzeltir, belli belirsiz olan cilt hatalarn kapatr. Anilin boyalar geirdiklerinden derilerin tm yzeyi Finisaj ilemi bittikten sonra tamamen grnr haldedir. Anilin derilerin finisajnda bir dier uygulamada boya katnda deri ak ton boyanr, apre katnda ise ayn rengin koyu tonlarnda boyama yaplarak ift ton grnm elde edilir. Bu derilere full-anilin deriler denir. Dier bir uygulamas ise semi anilin uygulamadr. Bu yntemde derilerin boya katnda kapatc zellikte pigmentler kullanlr ve deri yzeyinde bulunan hatalar giderilmeye allr, anilin derilerde olduu gibi apre katnda ayn rengin daha koyu tonu verilerek full-aniline benzetilir.

35

Anilin leather

tam cilt grml deri

Cildi Dzeltilmi Finisajl Deriler (Corrected Grain Leathers) Buradaki cildi dzeltilmi deriler arasnda snrsz bir gei aral bulunmaktadr. Sras dzeltilmi deriler yzeysel izik ve yaralarn veya hayvan pisliklerinin deride yaratt plaklarn sra ksmnn hafife zmparalanmas ile dzeltilebildii deri tipleridir. Bu deri tiplerinde de nemli olan husus, kl gzeneklerinin 8-10 kez bytlebilen bir lupla kolayca grlebilmesidir Zmparalanarak cildi dzeltilmi ve finisajlanm deriler ou zaman sra ihtiva etmezler. Zira zmparalama ile cilt uzaklam olur. Sra ne kadar bariz bir ekilde uzaklatrlm ise finisaj katlar da o kadar kaln ve kompakt olur. nk burada deri yzeyinin yeniden dzenlenmesi gerekir

Cildi Dzeltilmi Finisajl Deriler Pull-up Ciltli derilerin yzeyine kararan yag/ waks karm srlr, scak pres ilemiyle karartlr. Derilerin yzeyine srlen yalarn derilerin et yzeyine kadar inmesi istenmez, eer yalar et yzeyine kadar inerse ayakkab retiminde yapmama sorunlar ortaya kar. Deri yzeyinde bulunan derin bak izleri, kl kkleri ve byk cilt hatalar ya/waks

36

karmnn srlmesinden sonra parlak blgeler olarak ortaya kabilir. Ya / waks karmn kararmas iin deriler ok ar scak preslenmez.

Pull-up deri

Crazy horse Bu derilerin yzeyi nce zmpara ileminden geirilerek srca tabakas ksmen uzaklatrlr. Daha sonra derilerin yzeyine kararan ya / waks karm srlr. Scak pres ilemi uygulandktan sonra deri yzeyi kararr. Deriler hafife elle katlandnda alttan daha ak ton renk grlr.

Crazy horse

37

Yanma efekli deriler Derilerin yzeyine zel sert wakslar srlr. Bu wakslar derilerin yzeyi bir fra yardmyla fralandnda fralanan yerler snmann da etkisiyle kararr. Fralama il emi ayakkab retildikten sonra yaplr. Her iki ayakkab ifti ayn ekilde fralanmaldr, bylelikle birbiriyle uyumlu ayakkab iftleri elde edilir. Baz deri reticileri renk homojenlii salamak iin bu wakslarn iine boyar maddeler ilave ederler ancak bu derinin ya srtme dayanmn azaltr.

Antik efekt (eskitme grnm) Zmparal, yarma ve ciltli derilere uygulanr. Deriler ift renkli grnmldr. ift renkli grnm cilt hatalarnn belirgin grlmesini engeller. Deriler daha albenili grnr. Derilerin yzeyi sert ve koyu renklendirilmi Finisaj kat ile kapatlr, duru dolaplama ileminden sonra bu kat dklr, bylelikle iki renkli eskitilmi bir grnm elde edilir.

Eskitme grnml deri Glaze Deri Kkba deri kayna olarak koyundan sonra en fazla nemli ve mevcudu fazla olan olak ve kei derisidir. Ancak koyun derisinin sahip olduu pozitif zelliklerin bir ksm kei derisinde mevcut deildir. rnein, hamderi yapsnn farkll, elastin varl, v.b. Olak ve kei derisinden retilen baz mamul deri eitleri unlardr: ayakkab yzlk ve saraciyelik deri retiminde temelde klasik protein finisaj olarak glaze deri nemlidir. Olak derisinden giysilik set retimi modaya bal olarak abiye kyafet retiminde tercih edilmektedir. Ayrca ayakkab astarlk ( gamba mostra ) deri retimi klasik ve yaygndr. Glaze finisajnda gnmzde muhtelif ticari preparatlar bulunmasna ramen bunlarn bir ksm hala eski klasik maddelerdir. nemini koruyan en nemli protein binder ( balayc ) ise kazeindir. Kazein suda znmedii iin zayf alkaliler ile muamele
38

edilerek znrletirilirler. Gliserin, poliglikoller, paca ya harici plastizer olarak kullanlr. Kazeinin fiksasyonu yani kontin film oluturmas ve di etkenlere kar dayanmn ( ya srtnme, anma gibi ) arttrmak iin yaplan perdah ilemi iin formalin zeltisi kullanm yaygndr. Glaze finisajnda n astarlama ( n astar ) gerekir ise dolgu ya, akrilik/pu binder kullanlr. Ayrca astar katlar iin plastifiyan, karnabu kaynakl vaks dispersiyonu ve st katlar iin parlak modifiye kazein tercih edilmelidir. Glaze finisajnda mekanik olay zel perdah makinesi ile salanr. Perdah makinesinde nemli olan cam veya metal kaynakl perdah silindiridir. Perdah koluna bal silindir deri zerinde dakikada 90-120 srtme yapar. Deri zerindeki basnca ve birim alana yaplan srtme sresine bal olarak deri yzeyinde ( cildinde ) scaklk 120 Cye kadar kabilir. Sr v.b. kaynakl yzlk ( vidala ) uygulamalar yan sra olak/kei kaynakl yzlk glaze deri retimi de nemini koruyarak devam edecee benzemektedir. lkemizde ise olak/kei derisinin nemli kullanm alan astarlk ve yzlk olarak verilebilir.

Suni Deriler ve zellikleri Grn olarak doal derilere benzer. Suya dayankldr. eitli eya yapmnda kullanlr. Suni deri yapmnda hammadde olarak pamuklu dokumalar, bitkisel lifler, atk derilerin talalar kullanlr. Hint ya ve boya maddesinden meydana gelen karm alkoll eriyik de hammadde donana kadar bekletilir. Daha sonra scak preslerde dzletirilir, deri deseni verilir. Piyasada eitli isimlerde satlr, hakiki deri kadar kullanl deildir. Vinilex: Adn hamuruna katlan plastik maddelerin ba harflerinin birlemesinden alr. Piyasada vinilex olarak bilinir. Plastik madde ve boyalardan meydana gelen karm zel olarak hazrlanan pamuklu kumalara srlr. Kuma nce iyice gerilmelidir. zerine dklen karm belli bir kalnlkta presten geirilerek yaylr. Scak tnellerde kurutulup desen verilir. Sonra cilalanp piyasaya srlr. Karm kaln olarak dklrse plastik yer muambalar elde edilir.

39

DER FNSAJI Finisajn tanm Ya ilemleri yaplarak ilenen derilerin sata uygun bir ekilde hazrlanmas gerekir ki bu hazrlama ilemlerine Genel Bitim lemleri denir. Kullanm gayelerine uygun olarak grnm ve dayankllk kazandrma ilemine Finisaj denir. Bunlar: Finisajn amac Aada belirtilen niteliklerde deriler elde etmektir. Renk Parlaklk Matlk Tutum, tue Yumuaklk Bask deseni Suya dayanm Derinin finisajnn prensipleri Genel olarak finisaj katlar

Deri finisaj; mmkn olduu kadar homojen yapl, birbirine sk balanm birok ince tabakann deri yzeyine kaplanmas esasna dayanr. Finisaj filmi ile deri yzey grnm homojen hale getirilir, sra hatalar kapatlr. Finisaj katlar, btn deri yzeyine homojen dalmal boyun srt ve etekteki yap farklln dengelemelidir. Finisaj katlarnn ince tabaka halinde uygulanmas ile kaln tabakaya gre daha salam, yzeyi sert, d etkilere daha dayankl Finisaj elde edilir. Finisaj tabakas esnek olmal, bklme katlanma srasnda yrtlma ve soyulma olmamaldr. Yaptrc maddelere ve organik zclere kar dayankl
40

olmal, renk deiimi ve sertleme olmamaldr. Derinin hava ve su buhar geirgenlii yeterli olmal, scak ve rutubet ile meydana gelen yzey genilemesi geri dnl olmal, kalc ekil deiiklii meydana gelmemelidir. Finisaj ilemleri ile homojen olmayan deri boyas homojenletirilir, ayn renk ve zellikte srekli retime imkan salanr. Beyaz ve ak renkli finisajlar da k hasl (dayanm) salanr, ak ve koyu renkler ayn rnde kullanldnda birbirlerini boyamalar nlenir. Finisaj yaplacak derinin kullanm amac ayrntl bilinirse, finisaj teknii seimi kolaylar Finisajda kullanlan kimyasallar Deri finisajnda kullanlan eitli malzemelere Deri Finisaj Malzemeleri denir. Finisajda kullanlan kimyasal rn eitleri ok geni bir arala sahiptir. Devaml deien moda, her gn yeni ve farkl grnmler istenmekte, her yeni grnm byk bir olaslkla yeni finisaj malzemeleri gerektirmekte, dolays ile says zaten ok olan Finisaj malzemeleri gnden gne daha da oalmaktadr. Ancak bunlarn hepsini belirli ana snflar altnda toplamak mmkndr. Finisaj da kullanlan temel kimyasal rn eitleri Protein binderler (kazein ve albmin esasl) Vakslar (Mum zeltileri) Filler (doldurucular) rnleri Matlatrclar Younlatrclar (viskozite artrclar) Islatma maddeleri ve penetratrler Su bazl Binderler (balaylar) Su bazl nitroselloz emlsiyonlar Organik solventli nitroselloz laklar Solvent bazl tek/ ift - komponentli poliretanlar Su bazl Mudiferler (zellik deitiriciler) Organik solventli (zellik deitiriciler) Organik ve inorganik pigmentler Anilin boyalar (liquid dyestuffs) Protein Binderler (Kazeinler) Protein binderler kazein, albmin ve sentetik poliamid esasl rnlerdir ve deri Endstrisinde byk oranda kullanlrlar. Termoplastik olamayan (Termoset) binderler gurubuna ait olup, termoplastik binderlere benzemezler ve scaklk artrldnda yumuamazlar. Derilere yksek scaklkta yapkan bir grnm aldrtmadan kuvvetli parlaklk vererek dz t ve cilt bask yaplabilir. Protein binderler akrilik, butadien veya poliretan binderlere ilave edilerek yapkanlk azaltlr. Bylece bilinen scak t testine dayankllk kazanrlar. Islak srtme hasln artrmak iin genellikle formaldehit veya poliaziridinle apraz balama (crosslink) yapmak gereklidir. Vakslar Termoplastik binderlerin yapkanln azaltmak, polilemeyi (kadife ile parlatma) daha kolay yapmak, kararma efektli (burnish) finisajlarda az veya ok gze arpan kararma
41

grnm elde etmek gibi eitli amalardaki finisajlar iin doal ve sentetik vakslar mevcuttur. Miktarda vaks kullanmlarnda derilerde finisajn deriye yapmamas sorunu meydana gelir. Filler rnleri (doldurucular) Filler rnleri derideki yzey bozukluuna kar rtme gcn, dolgunluunu, cilt bask yapabilme kabiliyetini artrmak ve yapkanl azaltmak iin finisaj formlasyonlarna genellikle ilave edilen finisaj yardmclardr. Matlatrclar Matlatrc maddeler esas olarak astar katlar ve st katlarda finisajn parlaklk seviyesini ayarlamakta kullanlrlar. Sulu ve solventli sistemlerde kullanlan matlatrclar vaks bazl olup, daha fazla matlk istenildiinde silika bazllar tercih edilmelidir. Matlatrc maddeler genellikle kazein, akrilatlar, poliretanlar veya selloz asetobtiratlar (CAB) gibi farkl binderler ile kartrlrlar. Matlatrc maddelerini finisaj formlasyonlarna ilave etmekle matlatrma efektine ilave olarak daha kuru ve daha az yapkan bir yzey elde edilir. ok yksek miktarlarda kullanmamaya dikkat edilmelidir. nk cilt krlmasnn, esnemesinin, bklmesinin olduu yerlerde beyazlklar belirebilir. Islatma Maddeleri ve Penetratrler Bunlar genellikle finisajn derinin iine nfuz etmesini salamak iin kullanlrlar ve bu rnler yzey aktif madde ve / veya solvent bazldr. En yaygn kullanmlar impregnasyon (dolgu) ve sprey boyama katlarndadr, finisajn akkanlk zelliklerinin iyiletirilmesi gereken n astar katlar ile ilk astar katn yaptrlmasnda kullanlrlar. Islatc maddelerin ar kullanm genellikle ya haslk zelliini azaltr. Akrilik Binderler Deri finisajnda en sk kullanlan polimer gurubunu temsil ederler ve impregnasyon safhasndan son st katlara kadar finisajn eitli yerlerinde kullanlabilirler. Esneklik Bklebilirlik, yapma ve k hasl gibi iyi zellikleri mevcuttur. Ayn zamanda kendi kendine apraz balama yapan (self-crosslinking) akrilik polimerler veya serbest reaktif guruplaryla baarl bir ekilde apraz balama (crosslinked) yapabilen daha iyi haslk zelliklerinin elde edilebildii binderler mevcuttur. Poliretan Binderler Poliretan binderler finisaj ileminde akrilik polimerlerden sonra en sk kullanlan polimerlerdir. ki ana guruba blnebilen birok eit poliretan mevcuttur: aromatik ve alifatik poliretanlar. Aromatik olanlar genellikle daha ekonomik, mkemmel yapma deeri veren fakat k dayanmnda zayf olan tiptedir. Alifatik olanlar ise en yaygn olarak kullanlrlar ve zellikleri hemen tm gereksinimleri karlayabilir. Bu rn eitleri Ar kk partikll binderlerden olaan st balama gc olan rnlere kadar deimektedir. Poliretan binderlerin, finisaj polimerleri arasnda en iyi fiziksel ve mekanik zelliklere sahip olduu sylenilebilir.

42

Btadien Binderler Bunlar zellikle yksek rtme gcne sahiptirler ve bu nedenle ncelikle zmparalanm deri ve yarmalar zerine yaplan uygulamalarda kullanlrlar. Deme ve otomotiv derisi gibi uzun mrl deri veya beyaz deri uygulamalarnda kullanmlar, dk k haslklar nedeniyle snrldr. Nitroselloz Laklar ve Emlsiyonlar Su bazl Nitroselloz emlsiyonlar ve solvent bazl Nitroselloz laklar olarak iki ana guruba ayrlabilirler. Desen basky oluturmak iin hem ara katlarda hem de daha hafif st katlarda kullanlrlar. yi bir srtme dayanmn ve su hasln istenen durumlara gre parlak ve mat eitleri mevcuttur. Bununla birlikte karmda kullanlan plastikletiricilerin miktarna bal olarak yumuaklk ve elastiklik derecesi ok byk oranda deimektedir. Snrl k haslklar nedeniyle Nitroselloz laklar beyaz derilerde ve deme derilerinde kullanlmamaldr. Belirli bir sre sonra Nitroselloz lak ierisindeki plastikletiriciler yzeye g ederek st filmin krlganlamasna sebep olabilirler. Selloz Asetobtirat (CAB) Laklar ve Emlsiyonlar Bu rn gurubunun iki tipi mevcuttur: su bazl emlsiyonlar ve solvent bazl solsyonlar. Nitroselloz laklarla kyaslandnda, CAB-laklar son derece iyi s ve k dayanmna sahiptir. Bu zellikleri yznden beyaz derilerde bilhassa spor ayakkablarnda otomotiv derilerinde dier laklarla kombine edilerek son st apre kat olarak da kullanlabilirler. CAB laklarn parlak mat ve beyaz pigmentli eitleri mevcuttur. Tek ve ift Komponentli /bileenli Poliretanlar Bunlar yksek fiziksel haslk zellikleri sebebiyle derilerde balca st katlarda kullanlrlar. Tek komponentli poliretanlar herhangi bir apraz balayc (poliizosiyanatlar) kullanlmadan uygulanabilirler. nk bunlar solventlerin buharlamasyla birlikte yeterli derecede dayanml bir film olutururlar ve alifatik rnlerin kullanld hallerde de ok iyi k ve s dayanmna sahip olurlar. ki komponentli poliretanlar ise tek komponentli poliretanlarn aksine reaksiyon iin uygun miktarda poliizosiyanata ihtiya gsterirler. apraz balanmadan sonra elde edilecek haslk zellikleri genellikle tek komponentli poliretan kullanldnda elde edilecek olana nazaran daha yksek olacaktr. Su Bazl ve Solvent Bazl Slikonlar Bunlar bitmi derinin tutumunu yal ve mumsu bir tueden ar yumuak ve ipeksi bir tue ye kadar deitirmek amac ile kullanlmaktadr. Slikonlar ayn zamanda anma testi uygulanan otomotiv derilerindeki finisajn baz fiziksel zelliklerini iyiletirmek iin de kullanlrlar. Sonraki katlarn yapmasn temin etmek iin ar yklenmi finisaj katlarnn zelliklerini kontrol etmek daima ok nemlidir.

43

apraz Balayclar (Crosslinker) apraz balayclar eitli binderlerle reaksiyona giren kimyasal bileimlerdir. Ya ve kuru esnemeye dayankllk, slak srtme hasl, su ve solvent dayankll gibi fiziksel zellikleri iyiletirirler. Ayn zamanda derinin desen bask tutma yetenei gibi dier karakteristik zelliklerini de iyiletirirler. Metal tuzlar (inko oksit), epoksitler, karbodiimidler, poliizosiyanatlar, poliaziridinler ve formaldehitler gibi deiik tiplerde apraz balayclar mevcuttur. Finisaj formlasyonlarnda crosslinker kullanlmas durumunda karmn azaltlm olmas gz nne alnmaldr ki; bu sadece kullanlan apraz balaycnn deil, ayn zamanda kullanlan binderin tipine de baldr. inko oksit hari btn apraz balayclar sala zararldr. Bu nedenle byk dikkatle ve yasal hkmlere uygunluu takip edilerek kullanlmaldr. Florin Trevleri Bu bileikler hem sulu hem de solventli fazda kullanlrlar ve temel amalar deriye ya ve su iticilik zellikleri salamaktr. Tek balarna anilin veya nubuk deri zerine sprey yoluyla uygulanabilir veya finisaj formlne ilave edilebilirler.

Pigmentler Bu rnler organik ve inorganik pigmentler olarak iki ana guruba ayrlrlar. Uygulama gz nne alndnda organik pigmentlerin daha parlak ve daha az rtc olduklarn, doru renkleri tutturmada baz zorluklar gsterdiklerini syleyebiliriz. Beyaz renkten (titanyum dioksit bazl) ve koyu sardan (demir oksit bazl) kahverengiye kadar deien tonlarda inorganik pigmentler ok iyi bir kapatma gcne ve mkemmel k/s haslklarna sahiptir. Siyah pigmentler ise karbon siyah tipindedir.Pigmentler ayn zamanda kazeinli ve kazeinsiz veya dispers edilmi olarak da iki guruba ayrlrlar. Kazeinsiz veya disperse edilmi olanlar olduka yksek konsantrasyonu ve ar pigment ykleme riskinin az olmas nedeniyle gitgide yaygnlamaktadr. Anyonik pigmentler anyonik finisajlarda, katyonik pigmentler katyonik finisajlarda kullanlmakta iken non-iyonik pigmentler hem anyonik hem de katyonik formlasyonlarda kullanlabilmektedir. Anilin Boyalar (Liquid Dyestuff) Suyla karabilen solvent ihtiva eden boyar maddelerin solsyonlar genellikle metal kompleks tipindedir. Bunlar sprey boyamada, taban kat karmlarnda, iki tonlu efektlerde boyama veya st cila katlarnda finisaja parlaklk, renk ve canllk vermek amac ile kullanlr. Metal kompleks boyalarn k haslklar olduka iyi olmasna ramen, pigmentlerin k haslklarndan dktr. Bu sebepten bu gurup boyar maddeler yksek k hasl gerektiren demelik ve otomobil derilerinde kullanlmamaldr. Sv boyar maddelerin seimi srasnda deerlendirilmesi gereken iki parametre vardr; su damlacklarna dayankllk ve plastikletiricilerle yumuatlm PVCye nfuz etme yeteneidir. lk parametre boyanm derinin zerine su damlacklar damlatldnda boyann halka eklinde leke oluturma eilimi gstermesidir. kinci parametre ise boyar maddenin

44

ge eilim gstermesi ve ayakkab retimi esnasnda plastik tabanlara nfuz ederek hafif bir renklendirme meydana getirmesidir. Genel olarak finisaj formlleri Finisaj Katlar Formulasyon Renklendirme 100-200 ksm Metal kompleks boya 0-200 ksm alkol 600-900 ksm su Cilt mpregnasyonu 205 ksm mpregnasyonu binderi (dolgu) 50 ksm penetratr 0-100 ksm boyar madde 600-700 ksm su Astar kat Ciltli deri 30-50 ksm pigment 100-150 ksm binder 10-30 ksm kazein 770-860 ksm su Zmparal deri 50-100 ksm pigment 150-250 ksm binder 20-50 ksm kazein 600-780 ksm su Ciltli deri 50-100 ksm pigment 100-200 ksm binder 20-50 ksm kazein 650-830 ksm su Zmparal deri 50-100 ksm pigment 150-250 ksm binder 20-50 ksm kazein 20-50 ksm filler 10-30 ksm akkanlk artrc madde 420-670 ksm su 300 ksm formaldehit (%30luk) 650 ksm su 0-50 ksm asetik asit Kazeinli kat 150-300 ksm kazein binder 5-20 ksm plastikletirici 680-850 ksm su Hidrolak kat 600-900 ksm hidrolak 100-300 ksm su 0-100 ksm formaldehit (%30luk) Nitroseluloz lak 0-50 ksm selulozik boya 200-300 ksm Nitroseluloz lak
45

Boya kat

Fiksasyon (kazein Finisaj iin) Apre kat (st kat)

10-20 630- 790

ksm ksm

plastikletirici solvent (tiner)

Poliretan 100 ksm poliretan lak 120-150 ksm susuz solvent 30-60 ksm apraz balayc (cross linker)

Ksm; btnn paralar rnek ; elinizde 1000 paral lego var, hepsi farkl zellikte, farkl zellikteki Legolar bir araya getirerek bir ev yapyorsunuz

46