Bu

ADAM YAYINCILIK
Birinci : 1931
Adam Birinci 1984
Kapak Dzeni: Erkal Yavi
182.09.012.363.204
AfJ,AMYAYINCIUI< VE MATGMCILIK A.S. CYKDH\E CADDESI. lX;YOI.. MEVKI!. NOo90 MASlAK-ISTANDUl
TEL,176 2J OOCBhor) TELG,ADPMYAY TELEKS:26 5J4 roda tr
Pertev Naili Boratav

ONSOZ (1983)
1931 tarihini nszmden gibi,
benim kitap halinde ilk incelememdir. Onu
da, Falklor ve Edebiyat (1982)'de bir araya eski denemelerim
gibi, dilinde ve hibir yapmadan Bunun
sebebini Falklor ve Edebiyat (1982)'nin nsznde iin bu-
rada bu dize-
lerini gsteren bir dizinle konusunda 1931'den bu yana
metin derlemelerinin ve incelemelerin en nemlilerini ieren bir
kaynaka eklemekle yet1ndim.
n efsane zerine bir
mek isteyen okuyucu, bu konuda, 1931'1erdeki l-
snde bilgileri bulacak, ile <illelilerinin
yer yer kopuk bir sinema bakar gibi seyredecek,
bir belki bir daha byk
bir ise, onun ya da ve de onunla boy
meyi gze boyunca -
hikayecilerin okuma zevkini ta da
trnden hikayeler zerinde halkbilimi uzman-
da, benim bu konudaki ilk olarak o tarihlerde
bir araya belgelerle elde kendi
iin yararla.nma
bibliyografyasLna kk kaynakadan da
gibi 193l'den bu yana konusunda, Trkiye'de ve
Trkiye metin derlemeleri ve incelemeler
Benim kendi bile il'k bir - .
bir Bugn, (1931)'in
yeni duyurmak umudum
ve geen 50 sre iinde, btnyle ve yeni
yeni ele alma bu konuyu ya-
!bir gelecek.te, benden daha gen
vaktiyle uygulayarak
Pertev Naili Boratav
Ivry, 8 Ocak 1983
KOPRL'NUN ONSOZ (1931)
1929'da Trk ait metinler ve tetkikler ismi
tesis cildini, Pertev Naili Bey'in hak-
bu gzel eseri ediyor. Eseri ve gen muharririni okuyu-
culara takdimden evvel, ismini niin ve eski
isim yerine niin daha bir program ihtiva eden <<Trk halk
hikayelerine ve ait metinler ve tetkikler ismini kabul etti-
izah etmek isterim. cildini eden
Kul Mustafa ve Gene Osman hikayesinde, Anadolu'daki halk
hikayelerinim ne kadar alakadar gs-
ve hatta bu gibi birok rivayetlerin tamamiyle ferdi
izah Bu itibar ile Trk ait olan
bu klliyatta, onlarlada ok olan halk rivayet-
lerinin de hatta mustakil tetkik etmesi zaruret hkm-
n
Trk halk hikayelerine ve ait metinler ve tetkikler
ismi bsbtn bu yeni isim
ilk eserinin ait ve bilhassa eserin
metli talebemden biri byk bir iftihar
ile saklamak istemem. Anadolu Trkleri
sair muhtelif Trk da bir riva-
yettir ki, uzun zamandan beri Avrupa dikkatini celbet-
ve bu hususta muhtelif halde, ancak, ve sathi
neticelere Cleme.nt Ansiklopedisi'nde
makalesi buna en 1bariz delildir. Halbuki Pertev Naili Bey
bu mhim ve mevzuu ehemmiyetle mtenasip surette
ve ilmi usullere UYigUn bir tetkik Trk halk rivayetleri
son gnlere kadar Avrupa'da eserler usu-
ln istinat edilen maddelerin tetkikin vs'ati ve
itibariyle, bu kitapla mukayese edilebilecek ikinci bir esere pek
zor tesadf memnuniyetle syleyebilirim.
mevzuuna ait btn meseleler ve bilhassa bu rivayetin
9
?u olmuyor. Mevzuun ehemmiyet ve
vus eden gen ciddi ilim
tevazu ve samimiyetle, :.1enz mehul kalan ve veni tetki-
kata muhta bulunan kaydetmekte ve bilhassa, cok
. olan meselesiyle hi Bunu .. bu
eser kusur addedemeyiz. Ancak byle tahlil-
iere eden tetkikler ki, daha umumi netice-
has Bize bu tarz tetki'kat iin adeta
numune kadar bir eser veren gen ve arka-
Tunnyat daha birok mhim eserler vcude getireec-
gmden
Kprlzade M. Fuat
lO
ONSZ (1931)
tetbke benim iin en byk
daha hemen hemen hi tetkik olan bu mevzuun tetkik
kendim yapma'k mecbuniyetinde kalmam bura-
da hana, bir yoldan yrmek yeni bir yol amak
yordu. Bunun iindir ki usul belki her yerde iyi bir netice ver-
ve tetkiklerim de eksik Bilhassa,
gibi, btn Trklerde ok mhim bir destanm bu-
ilk tecrbeele byle noksanlarm
Beni teselli eden, benden evvelki ufa>k tefek tetkiklerden cesaret
alarak ben bu mhim suretle, da benim
bu tetkciki itmarm ve ikmal etmeye ve Trk milletlerinin ma-
nevi ispat eden bu btn meydana

Bir talebe vazifesi olarak ve mezuniyet tezi ya-
sonra ufak tefek ilavelerle olan bu eser, muh-
terem ve ok nok-
san Onun iin burada her evvel,
beni her ve bu tensip ve temin eden sta-
Kprlzade Mehmet Fuat Beye, bana yol gsteren Ah-
met Zeki Velidi, Ahmet Beylereve l\1sy Georges Dumezil'e;
Rusa eserlerden istifademi mmkn hocam ve mesai
Abdlkadir Beye en derin sylemeyi kendime bir vazife
bilirim. Bana notlanndan istifade ettiren Mahmut Bey, anlama-
birok kelimeleri halleden Kilisli Muallim Rifat Bey, Rusa ter-
cmelerde yard1m eden ve Macarcadan halleden
Beyler; metinlerinin istinsahmda benim kadar hissesi
olan sevgili Orhan Bey; nihayet, bana elde etti'kieri ri-
vayet ve metinleri vermek ltfunda bulunan hocam Haydar Niyazi Bey-
le, ve Niyazi Beyler gnlden
kabul etsinler.
btn rivayetlerini, en mhim taraf-
ll
almak ve teferruattan mmkn kadar kamak suretile,
hlasa ettim. Btn mevcut rivayetlerin olarak bir
arada ve gz nnde bulunsun zeyilde olan riva-
yetlerin de hillasasrm sahifelere yazmaya beni sevketti.
murkayeselerde, her zaman mracaat edilmesi herkes iin mmlkn ol-
mayacak metinleri s.adece mehaz daha evvel rivayetle-
rin bu okuyaniara ettim. Telli-
kimde edebi ve lisani tahlillere ve bunun iin de
metinlerden iktihaslarda
Bu tetkike ilave metinlere gelince, maalesef hlsani
zira
malum olup,
elde bir defterden diyerek bunla-
tespit etmek rivayetler
ise, yerinde isimlerini savti hususiyet-
ler itibara tespit ve bana Maamafi,
sarf ve nahiv hususiyetleri, kelimeler, masal ve destan ilh ...
itibariyle bunlardan bu de istifade edilir midindeyim.
Paris rivayeti rivayeti, Paris Milli Ktphanesi'nde bizzat
kendim gremedim; Trkiyat Enstits'nde bulunan hulasa bir
mehaz olarak teferruat bu muhtasar defterde
mevcut zamanlar Chodzko'nun eserinin Rusa tercmesini me-
haz gstermek mecburiyetinde Paris ol-
sonra onun da tam ve Paris
da kendisine tekabl eden v.arak ihtiva etmemesi,
siz eserin bu din bir noksan eder. Ne ki bu
ri:vayetin tetkikinde bundan mmkn
iihtisar gster-
dim. ilitisar cetveli yapmaya lzum grmeyerek, kaynaklara
harf dizilim ve herbirinin mufassal ismini yaz-

Bu kk eserimi, bana, okurken ve her an he-
yecan ve kuvvet olan byk itih.af ediyorum. O, ister
bir ister efsanevi bir olsun, milletimin, za-
man ve mekan iinde, meziyet ve znde toplayan

12
Pertev Naili
Istanbul, 5 Nis.an 1931

nsz (1900)
Fuat Kprl'nn nsz (1931l
nsz

Trk Destanlan ve Destani Mahiyette Halk Hikayeleri
Mevkii ve Ehemm.iyeti
BLM I. KROGLU MEVZULARI
A. Tam Hikayeler
Paris Rivayeti
2. Rivayetleri
3. Rivayeti
4. Tobol Rivayeti
B. Paralar _
BLM II.
Yuluflu'nun Azeri Rivayetleri
2. Urfa Rivayetleri
3. Yalva Rivayeti
4. Elaziz'den Gelen Rivayetler
5. Samayilovi'in Trkmen Rivayetleri
6. Haksthausen'in Tespit Rivayetler
7. Rivayeti
Muhtelif Rivayetlerin
2. Ermeni Rivayeti
/
BLM III. KROGLU
Destani Unsurlar
2. Masal
3. Dini Unsurlar
4. Mahalin, Syleyerrlerin veya
Tesirleri
5. Tarih Unsurlar
6. Rivayetlerinin ve Meselesi
BLM IV. DESTAN KAHRAMANI KROGLU'NUN
7
9
ll

15
21
21
21
28
30
33
34
34
39
41
41
43
44
44
50
62
65
65
80
88
91
92
97
HAKKINDA HALK 100
BLM V. KROGLU DESTANI'NIN 106
Yeni ve Eski Olanlan 106
13
2. XVI
3. Klasik ve
4. Halk Edebiyatmda
5. Trklerden Milletlerde
6. Bugn Ananesi
7.
BLM VL KROGLU DESTANI'NIN
Ek.
Dizin
Notlar
Kaynaka
Metinler
. Metinleri
2. Gelme Bir Cnkten Metinler
3. Elaziz Rivayetleri
4. Y alva Rivayeii
5. Urfa Rivayeti
Ek Kaynaka
14
114
115
118
125
125
126
136
141
143
200
28
218
219
225
229
255
261

TRK DESTAl'-J"LARI VE HALK
BUNLAR VE
Milletierin ilk edebi mahsullerine destan ismi veriliyor. Destanla-
bu <<ilk edebi mahsul olmaktan da 1 - Bun-
larda ferdiyet yoktur. 4 - ya efsaneleri,
mcadeleleri, ilh ... , veya tarihi olsun, efsanevi olsun, kahra-
mcadeleleri eder.
Destanlar itibariyle ferdidir. Mutlak surette
dedikleri gibi, ferdin ihtiyan haricinde bir ede-
bi mahsul olamaz. Edebi mahsullerde, pek .az da olsa, fert
bir eden paralar da bunun iin fertlere irca
olunabilir. Fakat bu paralarm umumu alakadar etmesi, ok
gemeden, herkesin eder ve fert unutulur. Edebi mahsullerin
bylece um um un O itibaren
l1erkes o mahsul kendi telakki eder; ona tasarruf eder, .iste-
gibi zerinde oynar, ona ilaveler yapar. te-
bu olur.
bugn bile hatta destani haricinde alelumum falk-
lor mahsullerinde de tesadf ediyoruz : bir veya bir trk
trks, bazen onun ismiyle halde bile,
ok gemeden ilk kadar ilk
veya kailin ismi unutuluyor. Radlof'un, V. cildine
mukaddimede gibi, bir daimi
bir tahavvle maruz her an fertler tarafm-
dan muayyen destan kaidelerine ne kadar
olursa olsun - epizotlar, sahneler iin muayyen
rin gibi - yine bir ibda ediyor; nitekim Radlof,
epizodu tekrar eden her farklar kay-
dediyor.
ferdi en iyi misali Kprlzade Mehmet Fuat
15
KROGLU DESTANI
Bey, Gene Osman hikayesriilin izah eden eserinde
Bu misalde, o hikayeyi tevlit eden onun malumdur.
yerlerde fert malum iin mahiyet arzeden birok mahsul
leri olur.
Bazen destani eserlerde ferdin hakimiyeti ok bariz bir surette belli
oluyor. Mesela Gazi ve her-
halde halk iinde tespit tahmin olunan ibu destan, gr-
yoruz ki, ok az tahavvl ve
muhi:tin yznden, ve tahavvl nihayet
tahriri ibir Hi phe yok ki, bu destan !byle ok
erken tespit edilmemi
iin 1) Milletierin ipti
dai bir vaziyette 2) tevlit edecek mhim hadiselerin
zuhur etmesi (esatir de yeni hadiselerin zuhuriyle yeni epi-
zotlar toplar). 3) Nihayet mteferrik paralarm bir kl haline gelmesi
iin daire vahdeti husule getirecek bir
(bir meydana gibi.
:bir daire haline gelmeleri hymelerini,
melerini durdurmaz. Her daire yine, yeni yeni hadiselerin zuhuriyle ya
yeni ilave eder veyahut da kahra-

bu izah nevine her milletten
misal alabiliriz. Hintillerin ve Odise'
leri, Cermenlerin Nibelunge,n'Ieri, Finlerin Trklerin henz
bir kl halinde olan btn milli Letourneau'nun
Hindo - CermeiD. nazariyesi,
Finlerin ve Trklerin meydana sonra tamamen
kaybediyor.
Destan dai:ma, yukanda tarif
seyyal bir halde kalmaz; ok defa tespit edilir. Bu birka trl olur;
1) _Henz destan devrini milletlerde bir halk bu yapar
Roland ve Trklerin Dede Korkut gibi
eskiden tespit gibi). 2) Her devirde
mverrihler, alimler, seyyahlar halk arasmda rivayet-
leri tespit ederler. Bunlar para halindedir; vahdet yoktur;
tenakuzlarla doludur. Zira halk bir tespit edilmek
ve anc.ak, bu mevcudun bizzat kendisini gstermektoo
ok uzak olan paralar elde ki tesri:h in-
san vcudu, insandan bir Mam:as,
byle, para para destaniara misal olabilir. 3)
Milletler destani devirlerini rgeirdikteill sonra kuvvetli bir
kar, gerek eskiden halk tespit ettikleri destan
gerek almlerin, mdekkiklerin ve bun-
16

dan yepyeni :bir kl meydana Fakat lbu da bir ve
destanlardan mevzuunu alan, tamamen ferdi mahiyette - mesela Tor-
quato Kuds' gibi - tamamiyle fark'
Bunlarda ha'kim olan ve sanat gayesine
mukabil, milli destanda grnmez. Onun maerin
ruhuna, ideolojisine halel getirmeden bir kl meydana getirebilmesidir.
Bu nevi misal olarak kurunu k.adimede kurunu
vustada nihayet, daha pek ondokuzuncu da
gsterebiliriz.
bu hali tarih-i alakadar eder. Bir de bun-
ki, bunun zerinde
bilhassa etnograflar ve folkloristler Ve ikinei gster-
destani mahsuller bu mesainin neticesidir. Bu des-
tan, daima hayati bir iin, Radlof'un,
eserinde izah .gibi, halk kl ola-
rak tesbiti nk, her an yeni bir ilave
her an yeniden icap edecektir.
On dokuzuncu Schief.ner, Radlof, Potanin garp alimleri
tetkik edilen, bugn de Gkalp, Zeki Velidi, Kprlzade
Mehmet Fuat Beylerle, Trklerin kendilerinin
Trk muhtelif devirlerde tespit paralar, eski des-
tani devirlerde halk vcuda ufak eserler
arzetmekle beraber henz malum malzeme zerinde bir bir
K alevala haline
Trkler, taraftan, birok yerlerde destani devirden kurtul-
bulunuyarlar. Trkmenler gibi des-
tani ananeleri iyi muhafaza Trkler da
yeni yeni destani mahsuller etmekte, eski her gn
vilayetlerinde son istildal mcadelele-
rinin Nurnan Bey sylyordu.
Trk milli kadar tetkiklerden el-
de edilen neticeyi hulasa ediyorum. Bu, Ahmet Zeki Velidi ve
Kprlzade Fuat Beyler dstur haline ve
Mehmet Fuat Beyin Tarihi'nde
I - Trk suretle sahalara taksim edilebilir :
1) Altay- Yenisey vcuda gelen mahsuller: Altay-
Abakan kabileleri kozmogo.ni u.stureleri. 2) saha-
Kazakistan - Trkmenis.tan) Kazak,
Trkmen kabilelerinin menl.ubevi-tari'hi mahsulleri ki daha ziyade ka-
bile mnasebetlerine aittir. 3)
Karluk mahsulleri ki bunlar ve Ha-

17
1
j


1

i
'i

1



1
KROGLU DESTANI
II - M.aamafi tasnif suni gibi bu sahalar
birbirine tedahl ok iin tercih ilmi tas-
nif olarak Trk tarihi ve kavmi dairelere
Evvelki 1) Kablettarihi devirleri izah eden
esatiri efsaneleri. 2) Eski Trk= Hun dairesi. 3) Gk Trk=
Tukyu dairesi. 4) Uygur = Hvey-Hu dairesi. 5) tali
Hun dairesine Dede Korkut; Gk Trk dairesine merbut
gibi.
Sonraki Mahsuller: 1) Trkistan'da Trk-
ler kalbul ve Satuk
Bugra 2) Anadolu'nun Battal Gazi, Da-
3) Cengiz unsurlardan azade). 4) Timur
destam ve Cem B ik, ora
5) Gebeler (bilhassa Nogaylar) arasmda muahhar tarihi
tarihi destanlar: Rus mcadeleleri, Trkmenlerde
mcadeleleri muahhar ve hikayesi
g1bi).
Trklerin bir nevi edebi mahsulleri var: Halk hikayeleri. Bun-
lar bariz destanlardan
1) Bunlarda mas.al unsuru oktur. Alelumum masallardan
isimleri muayyen (kahramanlar) -hatta bazen
tahrif tadh1 ve malum yerlerde cereyan
etmeleridir. Harbuki biliyoruz ki mas.aUarm isimsizdir ve-
yahut da isimler birka ve umumidir; bazen de -'-<<Kel-
gfbi - Yeter isimlerine gelince bunlar ya hi yok-
tur da bizim masallarda gibi vakalar masal memleket-
lerinde - Hint, in, Yemen, - cereyan eder.
2) Destan ananelerini bir defa destani unsurlar
asgariye ve hikayelere - Mahmud ile
Elif, gibi. Sonra hikaye da destani ananelerden
azadedir. Nihayet destanlardaki toplama kudreti bunlarda yoktur; bun-
lar daha ok muhafaza ve bu az ok farklarla
her yerde halk
Bu hikayeleri biz birka tre
1) Arap-Acem klasik edebiyatmdan bize hikayeler: Leyld
ile Ferhad ile ile Azra, ...
_ 2) ha!k etrafLnda hikayeler:
Kaem, GaTip bunlardan hikayeleri halk
Bir de halk rivayetleri mevcut
olmakla beraber, ibu halk bulunmayanlar da
Karaca Emrah ile Selvi Han hikayesi3 gibi. Bu ma-
18

lum byle hikayelerin etmesi bize gsteriyor
ki, daha isimlerini birok hikayeler, ihtimal bu
lertn
3) Trklerde tahmin etmekle beraber bir
irca hikayeler: buna bir misal olabilir. Bu hi-
kayeler malum bir kahraman Bunu bil-
miyoruz. Selman Tahir'in diye
ve hikaye ile alakadar grnen Tahir ile Zhre gibi
Leyla ile tipinde hikayelerin de o hikayedeki k.ahra-
izafe gstermektedir. ok muhtemeldir ki bu hiMyelerin
sonradan de isimlerini
Bu serdettikten sonra diyebiliriz ki halk hikayeleri, des-
veyahut da destaniliklerini masal-
ok Eu hikayelerin ekserisinin on yedinci
sonra tahmin ed-ilebilir. Zira kahraman-
olan bu vey.a bu sonra gibi,
ilerindeki aruzlu tasavvuf tesirleri, dini koku hep Divan edebi-
ve tasavvufi zevkin halk nfuzundan sonraki devri ha-
eski bile olsa, bu hikayelerin on yedinci
sonraki tahmin olunabilir.
Halk hikayelerinin mahiyetlerini, burada tahlil edecek


ve olan bir
taklitlerinden grlyor. Hikayenin ve ehemmi-
yeti onu tespit eden veyahut ona veren halk de alaka-
Kerem hikayesinin sade fakat layemut Kerem
Dede, Kerem isimleriyle btn Anadolu ve Azerbaycan'da
okunan, mecmuaLara geen kudretinden ileri
ki ekseriya destan, bazen de hikaye ettik,
bu iki nevin - destan ve hikaye nevile:ri - Bir defa
unsurlar itibariyle onun destani galiptir. Masal en
fazla Trkler arasmda tespit edilen rivayetlerde
gryoruz. Gerek - zbek riv.ayetinde, gerek rivayeti
gibi .gebe rivayetlerde destani unsur galiptir. Sonra
de bizi onu destan tesmiye etmeye sevkediyor. ta-
mamen destani daireleri vcuda getiren haizdir.
Onun her muhitin mahalli hurafelerinin, muhtelif ta-
rihi vakayiinin, ihtimal birok hikayelerdeki
gryoruz. Trk - harpleri, Trkmen - mcadeleleri,
Celali hep z;bekler onu Sul-
tan tasavvur Anadolu zulm gren hamisi bir
baydut telakki Birok yerler onun ismini birok
onun alakadar Bir zamanlar
19
(
KROGLU DESTANI
ile alakadar rivayetler (mesela, sahifelerde
ve bahsinde, Bin Gl
gller hurafelere bir zaman sonra
Sonra hikayenin kollara (5 kol:
Huluflu; 12 kol: Abdlkadir Beye gre Erzurum rivayeti; 13 kol: Paris
rivayeti);
namehaniara mukabil (Chodzko'nun rnukaddemesine
mevcudiyeti gibi hususlar gsteriyor ki, destaniara
muhit mesela Nlanas
gibi tam ananevi Bir yandan rnusiki -
bu anane mevcut olmakla beraber, hikaye mensur
masal Trkmenler bu mensur da, Dede
Korkut gibi, - msecca !isan - muhte-
meldir. zbek riv.ayeti ve hikayesi bizi bu tahmine sevkediyor.
Fa.kat Anadolu ve Azeri Trklerinde bu destamn halk hi-
kayelerininkine mensur galebe
Trk halk rnevkii hakkmda var-
netiee bundan ibarettir. Trk halk hikayeleri ve rnev-
zuu henz tamamiyle Daha toplanacak birok malzeme
sarfmazar, mevcut mevad da karnilen tetkik
dir. Bilhassa halk hikayeleri mahsuller tetkik, hat-
ta malzeme pek Sonra btn halk mahsulleri gibi bun-
da tarihi, edebi membalarda pek ehernmiyetsiz, hemen hi denile-
bilecek bir yer etmeleri, bu tetkikleri, ok Fakat ne
de olsa, Trk edebiyat ve medeniyet tarihi, sonra etn01grafya ve folk
loru tetkikat ilerledike, bu rnhirn rneselelerin yani Trk
meselesi, Trk halk hikayeleri meselesi - tenevvr
den etrnernelidir.
20
BOLlVI I
KROGLU MEVZULARI
A - Tam Hikayeler
rivayetlerinden elimizde bir tam birer
hikaye etmektedir. Mamafih bu rivayetlerin hep-
sinin uzunlukta ve havi
Bm1lardan en olan Tobol rivayeti sahifeden
ve en uzunu olan Paris rivayetinin Chodzko tercmesi de 150
ibarettir (Paris Milli KLitphanesindeki da 156
bir ve bir sonu olmak hususiyetini haiz ve
bLitn hikaye olarak tespit edildikleri iin bunlara bu veriyoruz.
S imdi birer birer h ula sa edelim:
1
CHODZKO'NUN TERCME VE ASLI
KTPHANESi'NDE BULUNAi'.J

(ismi Tek e kabilesindendir. Mirza Sarraf
Trkistan Murad'1n at srlerini idare eder. Bir gn, srler
Ceyhun kenarmda iken, nehirden bir at Mir-
za Sarraf bunlara damga vuruyor. Bir mddet sonra
hediye ediyor. pek kt olan bu he-
diyesi ve Tviirza gzlerinin
sebebiyet veriyor. O zaman dokuz olan ok rnteessir
oluyor. onu teselli ediyor. Ona, byk bir kahraman
haber veriyor. Fakat, intikam almak
sylyor. bi-
risini tavsiyesi vehile besliyor. Bu, dnyada misli olmayan
bir at oluyor. bir gn, stnde svarisiyle bu ata rastgeliyor.
21
KROGLU DESTANI
istiyor, hatta de hizmetine davet ediyor. olmuyor;
intikam hislerini sylyor ve
da ilave ediyor. Kendisini tutmak isteyen askerlerle
kurtuluyor, ka gidiyor. ok memnun
oluyor.
Bunun zerine Herat bir adaya gidiyorlar.
Mirza ncum bakarak bir tarif ediyor.
Oradan suyun kpklerini getirmesini sylyor. bulu-
yor, lakin gelirken susuyor ve bu suyu iiyor. Halbuki bu su kr ihtiya-
rm gzlerini
yine arzusu zerine onunla gidiyor.
Sarraf bu lyor. Bunun zerine Hora-
san ahalisinin ikazlanna yolda bulunan Deli Hasan'dan
Azerbaycan'a Deli kendisini
edenin klesi fi!hakika ile
olunca btn Delileriyle ona iltihak ediyor. kcerbaycan'da Kara
Gke Bel imenine geliyorlar. Orada 700 kadar oluyorlar.
lrke,'1, tembih et-
Onun iin Azerbaycan hakiminin, memleketi terketmelerini talep
etmesi zerine Rum vilayetine ,gidiyorlar. Gl'de bir
kervan iin kendilerini tenkile gelen Revan hakimi H-
seyin Ali ediyorlar. Bundan sema Gl'den
amhbel'e geliyorlar.
burada bir kale ahali bir
meydana geliyor. Burada tecrbeli, ok bir adam Hoca
Yakup. Bu, Urfa'da grp kas.ap res-
mini hediye ediyor. derhal bu !;sence oluyor ve tek ha-
onu almaya gidiyor. ohanla elbisele-
rini kasaba gidiyor. K3sapla
gstermek zere teslim ederken ka-
sikkesini eliyle bozuyor ve kalp diye kabul et-
memek istiyor. paralan iin gitmesinden bilistifade,
obandan eibiselerini ve ve bulunan kasabm
ldrdkten sonra I terkisine bindirip ka
YoldaReyhan Arab'a rastgeliyorlar. Orada bir hendek Arap,
bu geerse G1?, diye ahdediyor.
sryor, <<Beni e ye tir -
diye At hakilmten uar gibi, bir La-
kin Arap bu sefer de kendisinin, ve ya-
maruz tehlikeyi ve harbe karar veriyor.
F,akat oluyor. kendi kendisine, Arap ancak
takdirde ldrmeye sz veriyor. ki Arap
hi dokunmuyor ve oluyorlar.
22
KP,OGLU MEVZULARI
Onun hizme-
tine zere e gidiyor. onun cesaretini,
bir elma ve stLine de bir yzk dikip iinden seksen
ok suretiyle ediyor. Ve bu imtihandan sonra Demirci-
Deliler giriyor.
oturan Beli Al1met isminde Erzurumlu bir adam
Bu bir gn gezerken, herkesin
gryor. e]an :F-Iata bulunan V2 yerine vekB.leten
olan Sultan Murad'm Nigar her cu-
ma gezmeye ve ahalinin onu grmemesi iin bu tedbire mra-
caat Beli Ahmet bir sebzeci Sultan
gizlice grmek istiyor. bunu. farkeclii1ce clkk_na geliyor,
uyur gibi y2pan Ahm::d'i Ahmed'in
-onu kendi resroi ve bir davet mektubu ile gnderi-
yor. bu mektubu alm"z Atma binip derhal
geliyor. O ,gece bir misafir oluyor. Ertesi, gn bir saz
Bir de, birine, zorla Sultan Murad'm
bir mektup Mektup bir tavsiyeyi
muhtevidir. bir mektup clJ. Heft-Hisar (Yedikule) Karakol reisine
hitaben Bu da mektubun hamilinin ieri amirdir.
bu hileler sayesinde Nigar dairesine kadar
giriyor. Lakin kahr kalmaz stndeki molla ci.ibbesini kendi
tabii meydana O ieri gelen Nigar
Ona dayak Lakin mektup lmhraman
onu ikram ediyor. ve kamaya ka-
rar veriyorlar. Ertesi gn, bir at daha bulup Nigar
kenarmda bekliyor; Nigar geliyor ve atlara binip yola dzl-
yorlar. ok Bir mddet sonra dinlenmek zere
bir yere iniyorlar. uyuyor. O Sultan
ile harbetmeye Lakin o meydan oku-
yan szlerinden anlayan askerlerin
galip geliyor. Maamafi, zerine
B ur e
Yolda, Nigar almak iin Mslman olup gitmekte
olan, Fire nk ve zirinin tesadf ediyorlar. Nigar Ha-
elinde :gren Firenk, ldrmek
istiyor. onunla ve maiyetiyle Askerin hepsini
yor, Firenk ve ancak Nigar
riyor. Yine, ok merhametli olan Nig<'ir
bir gece iin isteyen bir da lmden Nihayet
iki amlrbel'e ve gn gece ev-
leniyorlar.
23
KROGLU DESTANI
Hasan 30 0{)0 reisidir.
tini bu bu getirene yedi birini veya devletinin
vermeyi vaadeder. Kiel Hamza isminde bir bu tek-
lifi kabul eder. Gider, seyis girer. anah-
mmkn Doru
alar. At stnde gider. Hamza
bir onu
gezdirsin diye verir; Kiel biner, srer. Fakat Kr-
h'tkikaten de acmacak
bir haldedir; ci Ki el Hamza,
sonra, gelip onu takdirde
ia,e vaadeder.
Hamza, dner. onu Veziriazam yapar,
verir. taraftan da amlrbel'e Fakat
gz grmez. ay evden Nihayet hasreti tak
der. girip gider. O esnada byk bir ziyafet ve-
rilmektedir. Orada bu yeni da yer verirler. ge-
ve azamana kadar kimsenin zapta muvaffak zap-
syler. At sevgili atma duy-
sruru, en gzel ifade ederek ona biner ve
bu stne askerlerini
stnde hepsiyle Hasan da dahil
olmak zere hepsini Kiel yapar ve eski
h ir e dner; bu da Deli Mihter' e verir.
Bir gn kalesinde Kacarlardan Mehmet Bey on iki bin
askerle misafir bulunuyor. erzak sylyorlar.
:bir kafile gryor. Bu reisi Trkiyeli bir Trk bezir-
ok gelip kendisine gayet kt muamele eden
evvela, byle alaka muamele etmez, herkesi a-
etmez, diyen bu brkl kahraman Trk,
sonunda ile kabul eder. attan zere
iken evvela onu misafir eder, ona ok ikr.a:m eder ve
yz tmenle amhbel'e gnderir.
ikinci bir kervan sahibi geer; bu Ermenidir, daha
kuvvetlidir. Ama yine yz tmen vermeye olur.
Mamafi ve bunun Ermeni ar-
gidip Erzurum'la Erzincan ldrrler.
daima yeni maceralar onun adeti btn s-e-
hir leri gezmek, grmektir. Bunun iin vesile de yok Bir
Kars hakimi Ahmet Periz.at'la
Nigar maceras1,nda gibi, kendisini sev-
mesinden cesaret alarak gider. Burada da gibi
evvela, Perizat onu dvdrr; fakat sonradan
24
KROGLU A YETLERtNiN 1'v1EVZULARI
kim iltifat eder. O ;gece evine dnen Kr-
'Reyhan Kiliseye kaar, an kulesine
kar. Atma eli yetmeyen acizdir. Bereket versin
haber verir. Deliler harp edi-
liyor; lakin Reyhan Ar.a.b'a Ivaz'dan kimse ce-
saret edemiyor. Gen Ivaz, Delilerinin
lu'nun cesaret verici ve szleriyle Reyhan Ara:b'a
ve onu ediyor.
Kars'a hakim olan ve harap edi-
yorlar. khmet veReyhan Arab'm am-
dnyorlar. Yolda bir kervana rastgeliyoTlar. Kervan burada
kurtuluyor. Nigar Ha-
da
ziyafetlerinden birinde Mustafa Bey de ha-
Onun, Tokat meclislerini, turna, rdek, kaz
met:hetmesi zerine Delilerine bu avl.ardan getirmelerini s'y-
ler. Lakin Ivaz'dan kimse buna cesaret edemez. Ivaz kalkar, yal-
gider. Onu istemeyen Demirci-
ve Beli Ahmet de hep beraber Tokat'a, Ha-
san bir yerde Mustafa) bahesine Orada yer
ler, ierler, baheyi harap ederler. Bunun zerine
gelirler; iki taraf Tokat askeri zorla tutama-
kement atmak suretiyle zindana
Bereket versin Hoca Yakup imdatlarma onun esirler
haber gnderirler. Delileriyle Esirlerin
gn meyda.nda byk meclisi da
Bup esnada gelir; birok
sonra beraber meydana ve hepsi ken-
dilerini bildirirler. askerleriyle harp ve hepsini mnhezim eder-
ler; kaarken vurur, kellesini keser; yerine eski veziri
sonra ganimetlerle dner.
her tarafa Trkiye'de Tercim
Einden N azar Celali isminde bir Ivaz'a oluyor; e
boy zere 12 bin askeriyle geliyor. Evvela
lu'ndan askerlik talim etmek niyetinde grnyor; ve kt maksatla-
nm gizliyor. Lakin ve g-
rnce tasavvurundan tamamen vazgeiyor. misafiri oluyor.
bu misafirlerine izzet, ikram ediyor. Hatta
bile bitiyor ve o zamana kadar hi hara
kabilelerinden, srlerini isternek mecburiyetinde
Bir gn, mecliste kendisine sakilik iin Ivaz
yar. Mustafa Beyin veya Bolu Beyinin hizmetLne tgirip kale-
sini yemin ediyor. giden fay-
25
KROGLU DESTANI
da vermiyor. Ivaz, o Tokat
almak zere amlrbel kuran Bolu Beyini11 va-
onunla, aleyhine suikast tertip ediyorlar. Ivaz
adamla amlrbel'e bir yere Kro<Ylu'nu kah-
gelince Ivaz onu tutturmak i;tiyor. bunla-
hepsini o imdada ge}en Bolu Beyinin asker-
lerini de kamak iin kendisine yol ,;e sarp bir kayaya
sryor; kimse o kay.aya
O kan yzer g-
ren Deli Mihte.r Delilerle Bolu Beyi mnhezim oluyor
ve bu hileye Ivaz'la iste-
ve oraya bu maks.atla sylyor, diliyor.
btn o sakin, harbi seyreder;
ihaneti onu ok Nihayet Bolu Beyi ile, kalan askerler
esir ediliyor. esirine, Ivaz'la
ve onu hakem Bolu Beyinin de zerine Ivaz, Kr-
elini pyor, misafir Nazar Celali'nin de Bolu Be-
yinin Deli Mihter'e verilmek esirler azat ediliyor.
ok gemeden ikinci bir vaka aleyhine bi-
risini eviriyor. Ivaz'la bir kavga neticesinde Demirci-
buna lakayt hiddetlenerek Ivaz
gibi suikast emelleriyle Krdistan Beyi Mustafa Beye iltica
ediyor; onunla ldrmeyi beraber
geliyorlar; askerleri Nigar oda-
kesrnek iin yemini yerine getirmek
zere gizlice giriyorlar. O
yor ve Nigar Halep kuyuya gir-
Mustafa Bey ve hi-
kaye eden okuyor. Bunu duyan Mustafa Bey niyetine olu-
yor ve alicenap. ldrmekten vazgemeye
da ikna ediyor. Ikisi de gizlendikleri ve af diliyorlar;
mutat her unutuyor.
Bu esnada Veziri Hasan
mal getirmemelerine ve bircak
para ile kendisi bir kcervan mal getirmelerini
Bu vuruyor ve burun ve ke-
serek gnderiyor. Buna ok gaza:planan analiyi topluyor,
eline bir kadeih elimden alan amhbel'e gidecek:
l veya diri bana getirirse ben de ona Du:na
diyor. Bir reisi olan ve Du.na seven Bolu
bu teklifi kabul ediyor. On iki bin askerle konuyor.
bunu haber gidiyor.
26
KROGLU MEVZULARI
bir mihteri onu haber veriyor. esir
edip yola koyuluyor. Yolda ok hakaret ve maruz kalan Kr-
o gl u .kurtulmak iin bir hileye edi-
yor. Bundan Bolu kim bilir belki mihterin bir
garezi sonra ya adam ... ile
harbetmeden tesiri
ona bir de at serbest Kendisi de
amhbel'e ile harbediyor; fakat maglup
ve esir oluyor. O zaman Hem hayret, hem de kor-
kuya Lakin onun ve hakaretlerinin
Bilakis ikram edecektir. Hatta bir gn Duna Pa-
samn syleyen Bolu
bir iyilik yapabilmek iin, esir olup gitmeyi bile kabul ede
cektir.
bu suretle yola koyulurlar, fakat hudu-
cluna gelince Bolu nankrlkte muka-
bel-e ediyor: esirinin habersizce bir darbe indirip
birde herkes, gibi bir Bolu getirebilmesine
hayret etmektedir. Hele bir bir
benzeyen bu bir trl O
hep Bolu metheden Hasan
onu skdar'da Narin Kale'nin bir kuyusuna taraftan
Du.na bir gibi korkak olan
grmek istiyor. Ve grnce o da hayrete
lu'ndan dinliyor. Onun dostu oluyor; ve ona her gn yemek-
ler indirtiyor.
iKahire -
Ivaz gibi, ...,- Isa Bu kah-
halini gryor. Ve Ata binerek imda-
Duna
kadar gidiyor. yle ki Duna buna oluyor.
Bir gece evinde Onlar ederken Bolu
Bunun zerine iki
nun yanma Duna kahramana, sylyor. Esasen
yerini de pek rahat olan bir
izzeti nefsine yedirmiyor. Ancak Is.a son-
ra- yine biraz nazlanmakla beraber- oluyor. Iki cariyelerin
kuyuda epey olan zorla
Bir def.a binen Kale Bolu
ile Binlerce asker ile kendisini ldryor. Duna
askeTleri Bu de tamam
c yola dzlyorlar. Isa
ile .Duna evlendiriyor; yirmi gn
27
KROGLU DESTANI
Senel2r byle getikten sonra,
duyar, onu kendisine serdar yapmak ister ve bunu teklif
eder; insan bilmezler, diye bu tek-
lifi reddeder. Buna getirene vaa-
deder.
Bu da ve
oradan da Mekke'ye gitmek arzusunu Bir gn Delilerini
yerine I halef bkyor; harbet-
memeye yemin ediyor. Kendisini Gl'e kadar .:relen arka-
veda ediyor. Gitmeden evvel yzn amlrbel'e dnerek
lara hitaben sylyor ve ilk defa orada
iki menkup klesi (Elmas) Han ve Behram Han.
bunlara tesadf ediyor ve misafirleri oluyor. O gece iki kle
ldryorlar. bunu grnce kendisine hcum eden k-
lelere, hi mdaraaya boynunu ya-
syleyerek lme oluyor. Kleler kelle-
sini Abbas'a gtryorlar; bir daml.a kan
Bu masum diyor. Klelerinin merte ldr-
medikierinden deli bunlardan
hakikati Hep beraber Sah kleleri
Sonra Delilere hilat veriyor: da K-
vasiyeti mucibince hakimi tayin ediyor!
2
ZBEK

bir mezarda (kur) iin bu ismi ona can
mezar mezar ona ana Yedi drr-i
nihan ona yani btn
embil-Bil evvela Han, sonra Han, nihayet
Sultan hkm Fakat da mustakil bir
Sultan o bir sonra kendisinin erarinde de doksan
tane Trkmen Beyi
embil- Bil'de kale abat otuz
da ve ihlten, on iki ve
byk bir herkes olur. O daha
yirmi iken Arap Reyha.n'm Elli iken
Kaf Yunus Peri, elli besinde Hindistan'dan Miskal
Peri, Glnar Peri gelirler, onun
olurlar. Bunlardan dokuz tane de insan Fa-
28
K HOGLU A MEVZULARI
kat hi Onun iin Isfahan
Hasan ve evlat ediniyor.
bundan sonra, hi arzusu zan-
neder. Lakin ona derler ki, Daha bir arzumuz var, o da Hun-
kar memleketinde 'Bolduruk gzel ve Ivaz
Onu da getirelim, senin olsun, bizim de beyzademiz.
olur. Ve gidecek semek ister. Hasan Han'dan
kimse bu ise cesaret edemez. Bunun zerine Hasan Han'la
beraber mani olan (yz esef ederek
Hasan Han'a terfik eder. Kafile yola rk.ar. Betbaht
bu zamanlar,
olup gre an-

Hasan Bey ve Yz Elli Evliya-
lara Ertesi gn tepesine Uzaktan Grcistan
784 minaresi, muazzam kaleleriyle ,grnce korkarlar; geri dn-
isterler. Hasan Bey lnzar, kalmak iin eder; lakin szlerini
dinletemeyince, sonra tekrar yola
zere avdete karar verir. gazabmdan korkarlar
ve her biri bir tarafa kaar. Hasan Han meseleyi <<Ben
giderim siz diyerek Atma binip Betbaht
Orada mlakat yapar. Ondan talimat ve bu talimata
gre hareket eder: evvela bir oba.nla elbiselerini Kendisini
Bolduruk Kasap'a, Ivaz'm Trkmen Konurhay olarak takdim
eder. O evinde mis::tfir Ertesi gn Sana
kara diye Kasap'la beraber koyun-
grmek zere haridne la':. Lakin semiz bir ata binen
Kasap ok geride da gelir gelmez
kaar.
Felaketi anlayan Kasap, Hunlar (Hunkar
haber verir. birok askerle takip eder-
ler. Lakin hepsini zira evliyalar, erenler ken-
disiyle beraber harhederler. bu suretle kurtulan Kur-
Ivaz'l.a (embilbil)
Cembilbil Ivaz Han'la yeniden hayat bulur. Bir bin gibi
olur.- Her hafta gelip I vaz dua eder. da yz
yirmi Fakat zrriyet her
zaman esef eder.
Bir gn Ivaz Han Ata binerek ava gider; Hdek gl
bir Trkmen cadmnm nne gelir. Orada bir grr: Bu Ahmet Ser-
Iv.az Han onu almak ister. kim
sorar. Ivaz, deyince
yok. Senin kim belli Kle gibi bir Ben sana var-
29
KROGLU DESTANI
mam, der. Bundan ok mteessir olan Ivaz Han dnnce
ve Serdar'dan zorla kendisine kle yapmazsa
amlrbel'de syler.
doksan Trkmen heyini toplar, onlarla istisare eder. Bun-
lar hem de Ahmet Serdar'dan iin hi
!karmazlar. Bay Aksak.al, rica eder, Beyleri
gonderme, Ahmet Serdar hepsini ldrr, der. Bunun zerine, bir yan-
da Beylerle ve yatarlarken, mit mua-
veneti bulamayan Ivaz Ha.n byk bir infialle, Yunus Peri ile
ve Mecnun Gk Ata biner, embilbil'i terkeder, Grcistan'a
tar.aftan, uyuyan gay-
bubetinden ok mteessir olurlar ve tekrar gstermesi icin Allaha
niyaz ederler.
Ivaz Han Grcistan'a Onu huzuruna
ve gn Ivaz
gitmek zere izin ona, yerin, dinin,
iyisi nerede? diye bir sual sorar. Btn bunlara <<Cembilbil'de
vermesi zerine eski dinini olan Ivaz l-
drmeye karar verir. Onun ii.n bir tek yolu eski di-
nine dnmek. Lakin Ivaz Han bu teklifi kabul etmektense lmeye
olur. onun derhal isterse de sergerdeler ve vezir
gn hapsedelim, belki nasihat dinler, diyerek bu karardan vazge-
irirler. Bu mddet Ivaz zindanda sergedelerin1n nasi-
ve Bal gz ve
dininden dnmeye olmaz.
hapsinden otuz gn sonra fi,gan etmekte ola.n
<<Hep byle fayda vermez, Hdek g-
lne gidip der. O gl bir Kervana rasgelirler ve
felaketi haberini Bunun zerine binip Grcis-
tan'a tam. idam [Azeri rivayetincieki
sahne burada da Ilk evvela kendilerini
gzleri bulunan Gl <<Bu acaba kim?
diye sorunca Iv.az gzlerini ve ile
harp Hunhar kalesine ve devletini
kar. Sonra yine dost olurlar. Haz1neyi ve Yi-
Ivaz'la, hazinelerle e'mbilbil'e dnerler. Iv.az Han embilbil'in Sul-
olur. Ondan sonra lnceye kadar mesut
3


Bolu Beyinin seyisidir. Bir gn, o civara gelen
sr sahiplerinden Beyi in iyi atlar S.nbll ismindeki
30
KROGLU MEVZULARI
sudan gemezler. Nihayet bir at bu geer. Bey bu
mez, seyisine ve onun gzlerinin emreder. Ve kr se-
yisi stne bindirip yollar_
inayetiyle at onu memleketine gtrr. Memlekette
kr Yusuf'un on bir Bu ocuk
emri zerine, bir kadar
kapar, orada bir sene besler. Bu mddet son:mda hele kadar amur
olan avluda ceviz kad;:L' amur Bunun
zerine bir sene daha besler. Bu seferki at hi amur
Bunun zerine Kroglu bu ata biner ve intika-
almay.a Bolu Beyinin amlvbel'e
kurar. Geleni, geeni rahat katil ve helak eder. Bir mddet
sonra oraya ve bir kale yapar ve
oradan seyreder.
bir Trkmen (skdar'da) kasap
methini Gider onu [bunun iin kul-
hilelerin az ok teki rivayetlerde gibidir]. Ti-
murlenk ,g-nderirler. Ke-
grnce ona teklif eder. Ke-
nan kabul eder ve dost olurlar. Lakin gelenleri
mak, oyalamak birka yerinden hafife ya-
ralar, ve bu halde gren askerler kor-
karlar ve dnerler. Kenan bir bulup onlardan ve
bel' e gelir.
Bir ,gn iin iner; bunu
maz, Lakin yapmak
iin tehalk gsterir. olur. Onu da
Sonra bir gider. Orada bir bir grr,
onu ister; evlenir. Lakin ok gemeden
yola rkar. gitmeden evvel Ha-
san Atta.n olacak ona verilmesini ve by-
ynce gnderilmesini tembih eder. olarak da
bir ve bir bazubent ve dner.
her Kimisi mbarezler-
den sonra, kimisi birok

Bir gn Ayvaz'la Kenan'dan Bolu Beyinin bahesinden tel
getirmelerini ister. Bunlar giderler, lakin zerine gelen yirmi, otuz
esir edilip bir bekler; gelme-
diklerini grnce merak eder, Bir mddet sonra Ayvaz
kar gelir. BDlu Beyi, ancak At takdirde iekle gn-
sz olur.
31
KROGLU DESTANI
Lakin At Bolu Beyinin kudurduka kudurur.
da hasretine dayanamaz. Nihayet seyis (girip Sivas'tan
geliyorum diye girmeye muvaffak olur. At
grnce kuzu gibi olur. Bey zincir vurdurur,
kence Nihayet Beyi her olan
avluda gezdirmeye msaade Avlunun btn
kaparlar. da zerrgiye O zaman
syler; drt nala gibi du-
vardan ve amhbel'e dner.
Bir gn uzaktan bir kervan grr. yol almak
olmaz. Fakat onu ikna ederler. Sonunda
bin gnderir ve hatta bunu az g'1"mesi zerine
bin daha gnderir ve yoluna devam eder.
bir
da bir tay Bu on zaman
bir ihtiyar ona Erzurum Kara Vezirin Benli g:S.te-
rir. taraftan da gsterir ve birbirine
eder. emanetlerini yanma gitmesini de
Hasan emri mucibince hareket eder. amlvbel' e yola ko-
yu lur. Ayvaz uzaktan onu grr. Al
ister. Nihayet bu gen :anla-
Baba birbirinin boynuna Hasan babasma
Benli ele .geirmeni.n ok zor bahse-
der; kendisi bile buna ka defa halde muvaffak alama-
sylerse de fayda vermez. Nihayet gitmesine olur.
zaman iin de
verir,
Hasan on gn yoldan sonra, Kara Vezirin memleketine
da onu grr; pencereden o
gnn kamaya karar verirler. olunca, yer-
de bekleyen Hasa.n Bunu gren bir szlerine
o0lur. Dnmek zere iken at
Hasan kendisinden kamak isteyen tehditle evirir. Beraber ata
binip yola dzlrler. Sabahleyin Kara Vezir gayhubetini haber
cariyel erden, bir gn evvel bir ile
renir. Drt ile iki bin svari yola Bunlar firarilere
ler. Harp Hasan, Vezirtn drt ldrr, askerin da
Lakin kendisi de birok yerlerinden mecali
gece bir ,girerler. Orada Hasan, <<Beni teslim
et de sen kendi olsun kurtar, diye da olmaz.
Ertesi gn, kendisi tek nnde harbed er. O gece
gelir. Hemen birini yakar. O anda vcudunu
kaplayan kalkar, birka yz ile gelmelerini ar-
3-2
KROGLU MEVZULARI
tembih ettikten sonra nden Hasan ile sevgilisinin
gn de Ayvaz'la Kenan bin ile
Harholur. Kara Vez,ir kaar; da ve
bel'e gelirler. Hasan iyi olduktan so.nra olur; ve btn
lnceye kadar mesut
4
TO BOL

Kr isminde bir veziri Bu, bir
sudan koyar ve ondan
(efsanevi at, iyi at) hediye eder. bunu
zar. Vezirin gzn Kara Tayla beraber iki at vererek

Tay dokuz girinee Kr, Bin Gk
gidelim der. Giderler. Kr <<Elbet bir gn senin de
gzlerini der. baba ve tutulma-
emreder. Bunlar kaarlar; gelenle-
rin istikametlerini sorarak kurtulma arelerini gsterir ve bylece iz-
leri.ni
Gide gide bunlar, bir
orada bir dumran (saz)
alara-k almaya ve toplar. Bunlar on kadar olur-
lar. Hep bir araya gelirler. konarlar. Soygunculuk ederler.
Bir gn Krn bir grr. Bunun
us Krn Kara Doru da boz-
mayan ve iki kahraman Krn
Krn sebebini so-
runca Bir a.nam v.ar, onun iin diyor.
o zaman ldrmekten vazgeiyor. Ve da onun ar-
giriyor.
Bir gn Krn bir soyar. ona zrrlyetsiz l-
mesi iin beddua eder. Krn ihtiyardan kendisine bir
nerede sorar; ihtiyar kalesindeki Nigar
tarif eder. Krn -atma biner ve bir ay sonra
gelmezsem he;ni diye tembih eder. bir yer-
de iin yatar, uyur. Onu Bul-Bek-Han orada
grr, ve 'esir eder; zindana koydurur. haber ve-
rirler ve ne sorarlar.
Bu Nigar bu merak eder. Krn zin-
alar. lmden
33
KROGLU DESTANI
zindandan ta kadar da gtrr. La-
kin Krn byle saymaz; girer; Bul
Bek evine kadar; kendisini hizmeti l-
drp Nigar yola dzlrler.
Bir az sonra Krn uzakta bir ukurun iine koyarak
kendisi dner; o askerleriyle beraber firarilerin
gelen Bul eder; Bul Bek
gtrr, derisini yzdrr ve iine saman doldu
rup Istanbul kale
Krn Kara gelene
vaadeder. Kezel isminde bir teklifi kabul eder. Bu
Bil'e Krn oban olur. Nihayet, senelerden sonra kah-
kilitleri alabilir. Ve Kara
Bir Krn buna Lakin Kezel, Krn
arka Krn
iinde bilistifade Kara Ata binip, Krn
Doru da yedekleyip gtrr. Krn ona, Hi olmazsa bir
diye Kezel: Sonra beni ldrrsn, der, mamafi,
Giderken ,ben yolda Doru Sen gel.
Ben sonra sana Kara da veririm, diye
ilave eder. Kezel sznde durur. Krn evvela Doru
Ata sahip olur. Istanbul'a Kezel toya
gider. Eski sahibini gren Kara At Kezel Krn
lu'nun anlar. Onu adamlara bir hner gster ba-
der. Krn stnde birok hnerler gsterir. Ve
sonunda srp gider. Gece olunca Kezel de
alarak Krn eder. -
B- Paralar

HULUFLU'NUN

aslen ta-
lan nereye giderse orada kale bir.
ismi Yusuf, kendisininki efendisi Hasan Pa-

Yusuf bir gn derya otururken deryadan
iki iki ata Bunlardan iki tay
lara koyuyor. Bir gn, taylar daha bir iken, bir
34
KROGLU MEVZULARI
Hasan iki at semek istiyor. O gn
hepsinin a gnl olmayan vermek iin
gzne mahut iki gerisini ,gnderiyor.
Bunlar kt iin buna gzle-
rini ona vererek kovuyor.
Evine giden kr o zaman on iki olan atla-
beslenmesi iin talimat veriyor. Her bir atlar
beslenmeye Senelerden sonra, Kr eliy1e yoklayarak
kadar bir delik
da sonra bir mddet geiyor. Ve
atlar tam gibi oluyor. Yusuf bir yeri sulatarak
atlara bindiriyor ve hi amur
yor; buna dere tepe zaman binecektir.
Doru Atm pek az bir amur o da:ha az itimada la-
bir
her tarafa ve bu Ha-
san korkutuyor. O kadar ki hile ile eel-
bedip karar veriyor. Onu bir meclisine davet ediyor.
Gitmeden evvel ona orada katiyen tavsiye
ediyor. Filhakika mecliste onu etmek istiyorlar. Sonra cellat
geliyor; o zaman Evvela sonra Pa-
ldryor ve atma binip Takip edenlerin bir Kr-
sudan gemeye, sonra bir da
kayaya muvaffak bu kaya-
dan Cenlibele tam onun sarp bir yerdir.
mesken aramak iin inmemesini, uzun ya-
ve olmak iin oradaki bir imesini tavsiye ediyor.
Bundan sonra kendisi g1bi serazat, kahraman
adamlar topluyor (Deliler). ya hile ile ya zorla kendine
Sonra hangi gzel varsa onu ya kendisi, veya
Delilerinden biri
Niyar : Niyar
Dul bir ko-
onu bulmaya muvaffak olur. ta-
limat zerine ata biner, Niyar gi-
der, selam verir; zorba yznden, irkin renginden ona
ehemiyet vermez. Dkp saacak da olmayan
kamaktan are gremez; iin elini
verince onu berkisine atar ve
Deliler Girmesi:
bir demirci nallaya'biliyordu. kadar da huyunu bilen
demirci, bu haydut kahramana gstermezdi. Bir gn yine Kr-
gelir. Lakin o gn eser, birok elin-
35
KROGLU DESTANI
de hamur gibi ezer. Bu suretle yedi nal ezdikten sonra
tutar, nailatmaya Lakin arka ayaklara gelince at
ne Demirci, de zaptedemezler. O zaman, btn
sahne yi olan evvela zapteder; nallat-
ma bitince de hepsini hamur gibi ezer.
bunlardan sonra bu vaka onda ok byk bir tesir
yapar: Demek ki zaptedecek, kendisine koyacak bir var-
bu
<<Neden bana daha evvel sylemedin? O burada iken bilsey-
dim ldrverirdim, diyerek esef eder. Gece beline birok zincir
layarak enlibel'e Kayalardan Atm alura
Orda rastgelir.
ona, ber:aher
teklif eder. O bir gn evvel ile
geen tabii lakin, onun yi-
sonuna kadar grmek iin belli etmez. aa-
maymca dama sker; ieri sallar - Zincirle
ve eker. Sonra terkisi.ne ahp yola dzlr. La-
kin bu mertebeye gelince <<Bu, yaman bir Bu-
nu elde edeyim? diye bir topuz in-
dirir. yapma, diye ilitar etmekle iktifa eder. Niha-
yet bir hileye sahbete Bahis Kr-
sorar: Ya gelse ne yaparsm?
da : hibir korkmam. grle-
mesi ok ondan der. zerine bir
grler. Ve haldkaten onu zincirlerle
sesine ve hayran olan
der, <<Ben senin olmak isterim. Yoksa sen beni zorla
esir edemezsin. onun bu pek iin zincir-
terini zmez. Bunun zerine bir gerinirve zincirleri
Fakat yine mertlik gstererek: Ben her sziLmele duru-
yorum ve senin oluyorum, der. o gnden itibaren Demir-
da Delileri olur.
ile Taeiri : bir tacir ticaret de yapar-
Bir gn bu tacir
arkasmdan onu
ve Tilli - bir gn bir kervan grr. Yal-
ona at srer. Kervanda ok iin
ona ehemmiyet vermezler. Ba teklifini reddederler. hepsini
mallan birinin icinden bir bu Cnul
sohbetisi -ok ii,n
ele gemesin diye O gnden itibaren Cnul Kr-
olur.
36
KROGLU MEVZULARI
Bir gn Cnul kederli grnyor. sebebini soruyor.
O da olan hasretini sylyor. gn iz"M.1 Hintte
olan evine gidiyor; lakin ay Nihayet Gelmez-
sen er ,ge elim yakanda, szlerilli yola
Erzurum'a orada Tilli onun kim
soruyor. O da Tilli Kr-
mektup
'Tokat'a vs Tokat Seferi: [Bu epi-
zot Chodzko'nun rivayetindeki epizodun hemen hemen
teferruatta hususiyeHer, isimlerde farklar iin hulasa edi-
yorum].
Erzurum Hasan ldrlmesin-
den sonra, Turan bir gn
kral olacak, diye Tokat Mahmut bir gn
meclisini topluyor ve veya getirene
vaadediyor . .A...haliyi topluyor; bir kadeh dolduruyor: bunu alan tek-
lifi kabul Bir ihtiyar kelden - Kiel Hemze -
kimse kadehe elini Bu adam bad e yi iiyor ve bir ay vade ile
gidiyor.
[Kiel Hemze'nin girmesi, Doru
sahnesi, orada Kiel'in, gafletinden bilistifade
Doru civanmerda.ne vaadi, Pa-
ris ri vayetiyle bur.ada, iin Delilerin
hakaretleri, onun matemi - gn yz koyun -
ok daha ve daha Bilhassa At gittikten sonra, de-
olup bir mddet btn getir-
dikleri ile ne kendini, ne de Doru nihayet her
olup ne bilmeyen bir adam gibi, bir yk
amlJ'bel'e Delilerin yanma dnmesine ait hem hazin, hem de
mizahi bir haizdir] .
Atm bu suretle gitmesine Deliler epeyce Hepsi
terke karar verirler. O zaman bir ay ister.
alamazsa syler. Gitmeden evvel gn yz-
koyun yatar; bir gece Ata grr. gn
bir meclis kurulur. Hepsi ve eski tek-
rar stne bir krk giyer, omuzuna bir saz asar ve
Tok.at'a yaya olarak yola koyulur. tekrar
epizodu da hulasa Paris rivayeti gibidir. tefer-
ruata etmekle iktifa edelim]:
evine gider. Ziyafette ne doyar, ne ye-
Onu gnderirler. bu obur adama aksilik eder,
37
KROGLU DESTANI
lakin bulur: onu yemek iine sokar.
lu'nu iin
o zamana kadar btn seyislerini ldren gitmesi em-
redilir. Evvela bu saadetten mtevellit srurunu
belli etmez, <<Beni ldrr, diye korkar grnr, gitmemek ister; zorla
gtrrler. At onu grnce ata biner ve btn Bey-
leri yanp geer. nne dizilen atl.ar; bir
dokuz on brr yapan At yel gibi uar. Duna
gelir. Bunun br bir memleketi
aya srer, br tarafa oradakiler onu kementle tutarlar.
<<Bana bu toyda Tokat hediye etti, diyerek ellerin-
den kurtulur. Dinlooe dinlene, bazen memleketine turnalada haberler
gndererek dner. Delilerine kavuur. [Burada, Tokat
ldrp Kiel Hemze'yi bir Deli
Mihter' e vermesi yoktur].
Seferi : [Paris rivayetinde'ki Tokat yerine burada
Sefere sebep, turna, rdek, kaz
ve Delilerin [grp de 1mrendikleri turna
telidir. Sonra .burada, Ivaz ve ikisi de gitmek isterler. Kr-
bunlara Belli Ahmed'i de katar.
Bu arkada, Paris rivayetinde vehile esir olurlar.
burada, sebep, olmutur; geri
Ahmet'le da, bunlar bir trl

[Hi:k&ye yine Paris rivayetine yakLn bir devam eder]. Kr-
kaan (Paris rivayetinde Hoca Yakup), dellalda ken-
disini ucuz iin kr ve topal taklidi yapan alarak
der, felaketi haber verir. Esasen ma-
lum bir gece gm}ekle Hemen ha-
Delilerle gelirler. bir ihtiyardan
meclisi huzurunda giden
evvela taklidi yapar. Sonra ge-
lince, Delilerine Haribederler, esirleri
askerlerini eline ve birok asker-
leri onunla dker. da ldrdkten
sonra, hakimi olur. Hazineyi halka O gn, rasgeldik-
leri zaman esiriere ve kendilerine de yol olan
ekinciye de birka uval verdikten sonra kalan ganimeti
ve enli'beie ynelirler.
Y<ilda Mustafa Bey isminde bir ra.sgelirler. Kr-
askerlerinin Mustafa Bey askerlerini
ve mertlik olsun gidiyor. Lakin, ha-
ber vermeden onun amud indiriyor. lmille sa-
38
KROGLU MEVZULARI
dece yok, DelHerim kalacak, diye esef etmesi zerine
ona ve ile
iin kahramandan kendisini istiyor.
gnl buna olmuyor. daima onu met-
onu esir heT yerde vaa-
dederek Mustafa Beyden Haki:lmten Mustafa Beyin askerleri,
onun Bunun zerine o da on-
lara enlibel'e gitmeyi teklif ediyor. Filh.akika gi:z-
lendikleri yerden gryorlar ki bir meclis
Mustafa Beyin kendisinden daha syleyen bir oku-
yor. Bu dinleyen da
mukabil ok gzel olan Mustafa Bey
meclisi hayran ediyor. iki biribir lerine ebedi dostluk
vaadettikten sonra lar.
2
TTRF A A

Bezirgan Epizodu: Zor - daha
Bir gn Bezirgan geer. onu grr. Ve
Ermeni bir Bezirgana benzeterek o mealde bir syler. Bezirgfm,
Ermeni diye cevap verir; yol vermeye de
olmaz. ile Zor Bezirgan yere vurur,
Delilerinden Hoylu Bey
ve da fayda vermez. Bezir,gan
gtrr. Geee bir hana inerler. Bezirgan, emanet eder;
kendisi uyur. iki defa onu ldrmeye ederse de iki-
sinde de R:ahwn yeri sesLendiren bir sesle sa-
hibini . yere zanneden Bezirgan hayva-
dver. nc seslenmeye kor-
kar, fakat teessrnden bu hali esire mertlik dersi
verir ve ldrmeden ka<ar. Lakin, hi
iin yol bilmeyen Bezirlgta.n yakalar. Fakat
affeder; hatta Delilere ve kendisine birok mal hediye ederek
da bundan sonra haydutluktan
ile Hasan Bey : Hasan Bey Hint b.a
oynamaktan bir yapmaz. lr-
ken on bir yular hediye eder. Bu yular hangi ata olursa ona
vasiyet eder.
Bir gn grerek, Hasan Bey de ava Yo'l-
da rasgelir, Sonra bir adama ras.gelir. Onu
\
39
KRoGLU DESTANI
attan yular uyan Sonra bir
lup eder. de indirir. eder. Ona derler ki :
baban o kadar in sen bu
yapsana. Hasan Bey bu teklif zerine atma ceva:hir ykle-
yerek yola Yine Evv.ela am-
olur. zerine Hasan Bey ona
Hasan Bey bir mddet amll'bel'de misafir Sonra
anlatarak yola da, Hasan
dar.a olursa beraber vaa-
deder.
Nihayet Hasan Bey in'e in
bahesinde onu gtrr. Onun ffint
da bu Lakin Hasan Bey
mertlikten asla <<Gel teklifini reddeder. Hatta
gizlice bile kabul etmez. Cuma gn atlara binerler. Yola
karken Hasan Bey Ben diye ha:ber ve-
rir. hemen halher g,nderir. Bu, Hasan Beyin
askerle bir yerde istirahatte bulur. Hasan
Bey byk ve askerini eder.
denin bur.nunu, keser, yollar. Ortanca da
nc Arap askerleri de mahvolur; lakin
Arap Zengi yaralar. Bereket versin o gn-
Bey Arap Zengi, Hasan Beyi esir
teki DelHer de :gelirler. Arap Zengi kaar. Hasan Beyi bir sedyeye ko
yup gtrrler, tedavi ederler. Hint da
haber Nihayet Hasan Bey gider.
ve da davet ederler. Ve
erer ler.
ile : bir gn bir
giderek bir almak zere demircileri Bir demir-
eiye Diyor ki: <<Ata bir yap. Demirci bir zincir-
den bir Onun zerine demirci
ve bu o zaman bu demirci ile arka-
oluyor.
. Nalbant : Bir nalbant Bir gn gelip de
kendisine iki
vererek: sakla; bir gn sana mracaat edecek
vurursun>> der. Hakikaten bir gn
geliyor. Hibir if<t nal Nihayet nalbant,
byk getirerek .nalhyo;r. Fakat para vermeye
narbant d:a btn siliyor.
bu
40
KROGLU MEVZULARI
3
YALVA

bir para kr bir Bir gn
srden bir hayvana bir atar. O hayvan lr. Kr
zerine o demirciye gtrr. Demirci bunun oldu-
syler. Kr o bir Ve <<Ben
hele gidiyorum, bir olursa, doru bindir ve bana
gnder, der, gider.
bir olur; byr. Ve anasiJ!lln sozu uzerine
Yolda bir bir resmini grir, olur.
bunun Diyar
Nihayet Evv.ela gen kahra-
harhe eder. ocuk attan indi-
riverir. bu kucaklar. Kim sorar

Lakin bir trl unutamayan bir gn ava diye
Gl bahesinde gezen

4
GELEN AYETL!ER
9
a.
Trkmen Bolu Beyinin
Bolu Beyinin emriyle birok adamlar her taraftan gu-
zel atlar bulmaya giderler. Bu adam da Trkiye'de en iyi at
Su1tan-Ham'na gidiyor. Bir su ien beygirler
suyu gibi imeyen bir tay Sonra
da bir hayvan srrrsnn vererek, btn beygirleri Tuz-Gl'ne
srer. Gln br ucundan bir tay Onu da Di-
getirdikleri gzel beygirier iinde bu
gren Bolu Beyi gzlerini oydurur; bu bindi-
rip kovar. Kr, on beygirleri terbiye etmesini
retir. Bir sene sonra bunlar, amurlu bir meydanda
zaman yerden toprak kadar giizel
atlar olurlar. Bolu Beyi Hay-
g.etirmesi iin tehdit eder. o gn, duvara vere-
rek bir sr koyan bir kpekten ders
lara verip Bolu Beyine meydan okumaya karar verir.
41
KROGLU DESTANI
beraber kaarlar. kovalar lar .. Kr, en nde
gelen rengine gre ve kendinin camura
ilh. . . . . srdrr ve bu suretle Bun-
dan sonra
Bir gn bir yerde iki gvercin vurur, bir
da gvercinler uarlar. Ve o
paraya su (bin) yerden
lu don:unce o
anlar. Fakat sudan At ve parca olduktan son-
ra da eski bunun iindir ki ,
elan derler; ve her sene bir defa
b.
aslen Trkmendir. bir katil meseles1nden Bo-
lu Kr sebep olan hadiseden sonra ih-
V ata iki sene
Koroglu da Bolu orada kendisine
kale elan bunun harabeleri bu kalenin camurunu ki-
recini, kendisi iin ve
izleri hala
ki,
bu, ok bir olacak ve ile ikisinin
kimse rgelemeyecek, Bolu Beyin1n bir sr koyununu
Istanbul'a gider. rivayetinde
d ort boynuzlu bir koyun diye ar ak
Ayvaz ilk zamanlarda ok
filan .. alarak, gnln ister.
kah Bolu kah Tokat oturur.
Bazen Karaman'a, Konya'ya da gider.
c.
Bir gn bir onunla evlenir. Fakat
olursa bazubendi koluna
bana gnder. olursa para ile istikbalini temin et,
diyerek gider. Onun byle terketmesine sebep, bahesinde
Karaman Beyinin Onu
Labn Karaman Beyinin, bahe nbet bekleyen askerleri onu
korkuturlar. Telli ismindeki bu gzel sadece grr
onun resmini gelir. Lakin amhbel'de her gn bu resmin
da onu teselli etmek ister; hatta teklif
ederse de Koroglu hem arzusu hem de Karaman
42
KROGLU A MEVZULARI
Beyinin askerinin bu.na olmaz.
Bu mddet Trkmen (Karaman ky-
lerinden birindeki) bir onun tav-
siyesi zere, Hasan koyar. Hasan daha ocukken bir gs-
terir. Bir gn ccuklarla eder; bir ona, dl,
diye hitap etmesi zerine Hasan gelir, kim oldu-
Bunun zerine emanetlerini teslim edip Hasan
Beyi gnderir.
11
Hasan Bey ile birbirini ta-
baba evvela kar.ar verirler. Sonradan, delikan-
ilerinden birinin, tekinin klesi tayin
edecek olan bir teklif eder. yenilir. Buna Ayvaz
da Hasan Beyi eder. Ve gazaplanan onu kesrnek zere
iken, gz per.
bir gn bir iin bir
tutarn anahtar verir; odalardan bir tanesini gsterir ve bunu ama ma-
tembih eder. O odada resim Hasan Bey me-
rak eder, aar; ve derhal resmin sahibine, Telli olur ve
zaman meseleyi nasihatlarma
almaya karar verir. ona tel ve da yz
adam verir. Hasan Bey omuzlar; yola dzlr;
fakat yzn de yolda geri evirir. Tek Karaman'a
Bir onun evinde misafir Bir
Telli ibarheye duyar. Seyre giden ahaliye o da
O gece bir nbetiyi baheye girer. Bir yatar. Ertesi
gn Telli onu orada grur ve olur. Kamaya karar verir-
ler. Hasan Bey bir at daha bulur. O Hasan Bey saraya
gelir, kaarlar. Ertesi sabah, Karaman Beyi duyunca
s variler gnderir. Asker iki sonra bunlara
Bu askerle harbolur ve gn srer. Her
sevgilisinin sar ar. Lakin nc gn, Hasan Bey ok
bu sefer harbe O gece gelir;
yakar;
Ayvaz remil atar; atlara binip Ayvaz'la O gn de
ye kadar dayanan iki nihayet bir iltica edip, ken-
dilerini mdafaa ederler. Karaman Beyinin askerleri dam-
skecekleri esnada ile Telli
gtrr ve ikisinin yapar.
12
5
TRKMEN

[Samayilovi drt
KROGLU DESTANI
tir. Hoca Molla bir hususiyeti !haizdir: Burada ve
Korkut rivayetler :
Kurt Halime zevcesi Bu Halime
idi. Kurt iki oldu. <<Rencum
idi. Knyesi idi. Ali'yi grd. Ali onu
tebcil etti. O vakit Arap-Reyhan Alla:h za-
fer verdi; Arap-Reyhan'a galip geldi.
[Samayilovi, Khne-rgen'ten de :
Kurt (Korkut)
[Por so da ki]:
Renpul Bey diye !Bu kahraman
(=mezarda)
6
BARON VON

ismi Ubeyd'dir. Bu adam
at [At efsanesi, Paris rivaye-
tinin Trkmen iin Ermeni
gnderiyor. O da hile ile bu beceriyor ( hikayesi). Son-
ra Deli Hasan'la beraber gidiyor ve Sultandan istirdat
ediyor.
sonunda Pehlivan Rstem'in torununa ras!geli.yor.
gn gece ediyorlar. Birbirlerini yenemiyorlar; fakat,
yaralardan lyorlar.
[ Baron von Ha:ksthausen, Bayezit ile Erivan
da rivayeti tespit : Barut sonra
bu Bir belinde garip bir alet <<Nedir?
diye Tabanca ve istimal
bir de orada O vakit
ve oldu,
O vakitten sonra

7

[Nihayet elimizde bulunan rivayetler iinde bir de
var ki bu bazen olduka uzun ve muhteva
umumi mmkn k.adar mevzuu
Fakat bu rivayetin mensur olma-
btn hususiyetleri ve tekiler mevkiini an-
44
KROGLU MEVZULARI
lamak kabil rivayeti tesbit zaman
burada bizim
Rivayeti hulasa etmeden evvel bu va
bu rivayetin ok zengin daha iyi gsteren bir fihristi aynen
naklediyorum: 1) Hoylu Bey meselesi. 2) Ali Hasan ile Hoy-
lu meselesi. 3) Hoylu Bey ile olan mesele. 4) Ayvaz meselesi. 5) -
Dne17 meselesi. 6) Grcistan hikayesi. 7) Harbendeli hikayesi. 8) Kr
hikayesi. 9) Harbendeli hikayesi. 10) Zor Bezirgan hikayesi. ll) Bey-
lerin 12) zindana 13) Erzurum hikaye-
si. 14) hikayesi. 15) Beylerin zindana 16) B_irinci
Cin meselesi. 17) hikayesi. 18) Yine in hikayesi. 19) Ikinci
Cin hikayesi. 20) Drt yz hikayesi. 21)
hikayesi. 22) Firenk meselesi. 23) Askerin kendisinin gitti-
24) Ermeni Bezirgan hikayesi. 25) hikayesi.
Deli Yusuf, (Ali, Ali = Ali'nin
Erzurum szne kanarak, onun gz-
lerine mil Yusuf Erzurum'dan Ali ile Arkala-
Arap Reyhan Kr evvela buna fayda vermez:
Sonra tehdit eder ...
Orda kr, nasihat eder: bu nasihatta
zulme intikam, kimseye merhamet etme-
mek telkinleri taraftan da devlet srmek, ve sefa
iinde hayat geirmek tavsiyeleri. bunun zerine
metin bir kale 1-8)
Bey: Bir gn Yusuf da
gider. ukur-Ova'da Deli Hoylu'ya tesadf eder; Deli Hoylu onun-
la alay eder. Hatta ister. Fakat sonradan, her dost
olurlar mabaadinde ile Deli Hoylu'yu beraber gr-
yoruz]. Hoylu Bey, yine ukur-Ova'dan, Kenan Beyi de
Delileri davet eder: (kendisini bendeden
amlrbel'deki serazat tasvir ederek (K. 123
- 124)
Hoylu Bey destanda epey mhim rol oynuyor: Dne iin ile
terketmesi, (K. 11-13) nihayet
turna-teline sefer ettikleri zaman kopmak suretiyle l-
m, sonra Dne'nin matemi, cenaze merasimi,
lerin ok etmektedir. (K. 15-19)
Bezirg,.n: Zor - Konya
na haber verirler. askerlerine tedarik emri verir. gidip
vuracaklar, yol nden birisini
derir, Bezirgan onu eder. Ayvaz'la yaralar;
45
KROGLU DESTANI
fakat Hasan asker birbirine girer. taraftan on
bir bin lr; seyreder. Nihayet o da harbe girer,
Zor- Bezirgan'la ...
... Her sonunda da
gryoruz. Bir defa Acemiere ile beraber harhedi-
yor. kuvvetine, cesaretine Bir gn Bezirgan
ortadan kaybolur. Hoylu Bey onu
helenir ve evvela ederse de sonun-
da ve syler. (K. 20, 21, 23-27, 30)
Dne : Dne'yi dair bu epizo-
dun Paris rivayetine gsteriyor]. yz yirmi
yemesi, kuyuda machpus Dne'yi iek bah-
esinden (K. 31 -37)
[ Dne'nin Dizdar bir
(K. 38) Dne'nin rivayeti bu
Hoylu Beyin (veya rivayetiyle aym zamanda
bulunuyor.
Nihayet bu Dne'nin bi-
risinin !gzlerinin birisinin Ayvaz'a
der. (K. 39)].
Gzel Dne kahraman br lbir in muharebesinden
sonra, sakinleri yasa Firenk gelir, Dne onunla
harbeder. {K. 38, 41)
Ayvaz : (K. 51, 61) onu ka-
btn bu, Ayvaz'a hitaben <<kck-
ten gibi kelimelerini
hiddetlenmesi epizodu burada da Bir mecliste bir
Ayvaz siniye bir tekme vurur. onun
hiddetini teskin etmek isterler. O dinlemez; gider. arka-
takip eder. Bolu Beyinin
bahsederE!k evirmek isterse de muvaffak olamaz. (K. 60, 62) Dner,
on gn niyet tutar, yatar. Gn tamam olooca kalkar, hasretiy-
le syler.
[Bunun gibi Ayvaz'a ait ufak tefek birka epizot daha : Ay-
Harhendeli Grcistan gzelleriyle gibi.
(K. 57, 59)]
turna -teli getirmesi hususunda teklifi
Ayvaz kabul eder: stne konan badeyi o
birka daha iltihak eder. drt yz pehlivanla
kadar eder. Ayvaz'a iin
avdetlerini bekler. St yatarken esir edil-
melerine eden burada da (K. 54, 55) Burada Ay-
esir eden Bolu Beyidir yerlerde bu esaret seferin-
46
KROGLU MEVZULARI
dedir. (K. 65) Ayvaz, Beylerle beraber, Bolu Beytnin emriyle
askerlerini ister.
taraftan Ayvaz dibinde anar
ve Memleketini, ilini, terennm eden trkler
syler. imdat bekler. askerleriyle harbolur ...
... Beylerle beraber Ayvaz- turna-teli yznden- Kr-
bir kendi bir yandan da, evla-
<<Yedi deryalar lmnden eden
ler syler, niyaziin dner, (K. 66) Bu lm, ihti-
yar semadan bir direk tahiriyle ifade eder. (K. 93)
: girerek [Dne'yi
Bolu Beyinden epizodunda olacak] (K. 43-
47) Yoksa tehli:kededir; tane [Burada
ile ismi geer. K. 81 ise Bolu zin-
gsteren
Zorbaz-Beyi - Bu btn meydan okuyan,
Zor-Bezirganla (K. 28, 29)
1) gider. Orada, bila-
hara annesi olan Hasna
olur. gelir. (K. 68) evlidir. Deli Hoylu ona iki
ne sorar.
2) iinde saklayarak Grcistan'a bir
yapar. (K. 125) Bin drt yz Harpten sonra da Zer-Mah-
eder. (K. 76) buna benzer bir
daha Bir gn seyre
Gzne bir hayli yedi sekiz ylz grnr: bunlar Kr-
grnce kaarlar. hemen girer; bin
bir yere Ertesi gn grmeye dibine
gelince ve hepsini kaparlar, kaarlar.
3) Bir defa Boylu'nun ile Beyler terkederler.
ok mteessir olur. Dne ile (K. 78) Matem tutar.
biz de buradan gelim bari, der ...
4) [Bir para zerine, gitmek tasavvu-
runu
5) K. 77'de Rus seferi mevzubahistir.
6) rivayetlerde hikaye edilen, ile macera-
sLna, Gl Ahmet' i dair burada da
burada Gl Ahmet (K. 48, 56, 117)
7) Erzurum meselesi: Koca Sinan da bu ser-
Hasan iin Erzurum' dan almak
Gll dairdir. Erzurum'a defa
gitmek zere iken Yek- bir yerde Kel o gece
alar. (K. 119, 120)
47
KHOGLU DESTANI
8) bir esareti Gdmen onu [grmeye
tir. Gdmen Kse Sefer'e mektup gnderir. Son-
ra Gctmen'le ikisi memleket hasretiyle
trkler syler; Gdmen de ona cevap verir; bu para gurhet hissinin
en kuvvetli paralardan biridir. gurbetzede-
ilk so.nra Ayvaz'dan,
nndan havadisler ister. (K. 121)
9) [Bunlardan Reyhan-Arab'a bir
methetmesi (Huluflu rivayetinde de mevcut bir para), gibi
paralar
Seferleri : 1) Grcistan sereri : Bu sefer de askerin bir
kanarak Buna Mahmut Bezirgi'm da eder;
fakat eder. Grcistan'da harbolur; zafer
te Harbendeli Beyleri korlar. inen Al
ile Gl Gze'li ister, o da
vermez. (K. 125-131)
2) seferi: K. 133-140
fetih ve harap etmek iin askerlerine harp
Mehmet Beye, Beye emre-
der : delinip mumlar dikilmelidir. Kanlar
temelinden sklmelidir. Nihayet
3) Acemista;n seferi : Bu sefer seferiyle Hoylu'nun
lm burada Hoylu'nun almak iin
stne yoksa
dnmez. Hoylu Bey Serden, candan geilse ne olur ki. .. Kr-
szlerini, <3en de byledir emrim, diye bitirir. (K.
i33) Nrhayet Acem'i bozarlar; harp on sekiz saat bir
harp tasviri yaratan bu para (K. 134) bir Bu seferde (K. 135)
valisinin, Han da sahneye gryoruz.
Hoylu'nun lm, esareti ve sonra lm de (Turna-Teli
hikayeleri) grnyor. seferine sebep olan Han
rahor'un bu (Hoylu Beyi ldrmesi : K. 137) Yukarda ise
Bolu Beyi esir
4) seferi: Byle bir sefere ait de bir mevcuttur.
(K. 58)
Hasan in seteri - : [Bu para,
mkemmel bir epizot yapacak kadar ve uzun-
dur : K. 92- 104].
Hasan gelir. onun - ister.
Hasan vermez. At deli divane: Gel elimden al Efendi diye mey-
dan okur. eellada teslim eder. Sonra
Fakat Hasa..'1 Baba beraber
48
KROGLU MEVZULAHI
Hasan bir harbine eder;
lara meydan okur. Hasam'a bir almak ister. Evv_ela
rum'dan, koyar. Lakin Hasan
almaya gider. iek
onu orada grnce taaccp eder; olur. Hasan, Ruyada
benim diye kendisimi
yedi takrbi, harp
bundan sonraki eder. Firarilere
Glizar ldrr. En kklerine o da Hasan Bey ile
ilti11ak eder.
O <<kara kuru Asker-
lerine. Cin seferine emrini verir. Hala harbetmekte olan
iki lakin ok olan Hasan
Beyi ld zanneder. gecikmez. O zaman
sevinir. beraber tekrar harbe im
mahveder. . ..
in seferine ait paralar da gryoruz.
yedi diri tutulup getirilmesini emreder; demek ki bu
da epizottur]. , . .
Bolu Beyi - : esir olan Ayvaz kurtarmak teb-
dili ederek Bolu Beyinin nezdine gider ... Burada ve Bey-
leri kurtarmak iin mdahale gryoruz ...
[Bundan bu epizot, esaret epizodudur:
Bolu- beyi, beyleri ve asmak zere gezdirtir. (K. 105, 108-110)
Burada Bolu Beyinin Hasan Beyle mcadelesine _jba istemesine-
dair paralar da (K. 106, 107)
Nihayet Bolu Beyinin, ve D-
ne'nin ait paralar var. Dne (Bolu ?u
siirlerden merhamete
kurtarmak iin (K. lll)]
49
1

- tam veya para halinde - btn rivayetle-
rini hulasa ettikten sonra mukayesesine geebiliriz. Bu
mukayesede, en tam iin, Paris rivayetini esas
rivayetleri, yukandaki bulasalardan da vehile:
1) Trkmen/zbek grubu; 2) Azeri grubu; 3) Anadolu grubu,
Fakat btn bu rivayetleri birbir1ne hususiyetler
Ve da birbirinden uzak ;grnen rivayetler
haddi ettikleri
kr edilmesine ve kendisinin bu ismi
sma sebep olan hadise esas itibariyle garp rivayetlerinde (Azer! ve
Anadolu) hatta Tobol rivayettni de bunlara ilave edebiliriz.
Bir Beyin veya seyis (veya Vezir) olarak
duran bir ihtiyar, fena olan bir (veya iki iyi
at diye takdim etmesi zerine Efendisini Bey onun gzlerini
oydurur.
zbek l'ivayeti ise bunlardan Burada bir kurda
(mezarda) iin bu ismi Samayilovi'in bir Trkmen
rivayeti de veriyor. dikkattir ki Anadolu rivayetlerin-
den biri de rivayetlerden bu cihetten Yalva riva-
yetinde kendisi bir Bir para kr iin
bu ismi ve gidip sebep olan ha-
dise byle bir intikam meselesi fevkalade bir elde etmesi-
dir. Tobol rivayeti tamamen Azeri rivayetine henzemekle beraber, Ve-
zirin kr edilmeden evvel de tesmiye edilmesi hususiyetini
haizdir.
Nihayet Dubois de Montpereux' den gre, bu
destana ait rivayeti tesbit Kafkas bir
ismi de (de Montpereux, t. III, pp. 455-457)
50

Teferruatta ise her rivayet az ok nazaran farklar gs-
terir: Paris rivayetinde Mirza Sarraf [Huluflu ve
Maras rivayetlerinde Yusuf, Tobol rivayetinde Veziri Kr
Samayilovi'in Trkmen riv.ayetlerinden: 1)
de 2) Khne r gen ananesinde Elaziz ri-
vayetinde bir Trkmen; von Haksthausen rivayetinde Ubeyd] Trkistan
yanmda Bu rivayetteki Trkistan
yeri;e, Elaziz rivayetlerinde Bolu Beyi, Tobol rivayetinde
rivayetinde Erzurum yine
Hasan von Haksthausen rivayetinde Iran
kaim olmustur.
ismi Paris rivayetincle, Huluflu'da sadece Sa-
mayilovi'in . rivayetinde
Khne-rgen rivayetinde ise Renpul Bey Anadolu rivayet-
lerinden ri vayeti onun ismini vermektedir: Burada Kr-
Ali, ( = Ali edilmektedir.
Bu epizotta ay dilekat bir ,nokta o da baba-
felaketine sebep olan at motifidir. Paris rivayetinde, Ceyhun'
dan bir at iki ve bunlardan taylar
hur ve Doru Tobol rivayetinde de Kara At bu suretle
Huluflu'da, denizden iki . mstesna, bu
rivayet Anadolu bir tek At (Istanbul), veya
Atla beraber bir at daha (Elaziz) Bolu Beyinin emriyle ve
bulunmus rivayetine gre seyis, bir' su-
dan gemesi zerine atlara tercih Elaziz
rivayetinde ise iki iki muhtelif surette intihap
tir: biri, atlardan bir su imesinden (durgun suyu be-
imemek, bugnde gzel, asil aranan meziyetlerden-
dir), de Tuz-Gln bir ucundan br ucuna gemeye muvaffak
Bu rivayetlerin en eskileri su
olm us atlar rivayetleridir (bu meseleye ileride tekrar avdet
dair olan bu efsane tagayyr ve daha
az tabii Gl gemek motifi de
bu efsanenin bir izi olsa gerektir.
At btn destamn seyri bu fevkattabii rolne devam
eder. Hemen hemen btn garp rivayetleri, Atma Kr-
daha mhim bir mevki vermektedirler. zbek ve Tobol riva-
yetlerinde ise glgede grmyoruz.
Paris rivayetinde, at binilecek bir hale geldikten sonra
aha rasgelir; ve onun teklini red de tmesi zerine tecavze maruz
askerlerini eder. Ve bunun zerine baba-
siyle oradan Bu Elaziz rivayetinde aynen mevcuttur.
burada, Bolu Beyi hizmet teklif etmez, sade is-
51
KROGLU DESTANI
ter. Huluflu'da ise bu motif, Hasan hileli bir daveti
dir. Tobol rivayetinde de Kr'n,' ile beraber ,gidip tahkir
etmesi
Paris baba derhal gitmezler.
birok yerlere gtrr ve lmn mteakip, daha
birka yerde oturduktan ve sonra am-
rivayetlerde, amhbel'den evvelki bu seyahat
mevcut Paris ve rivayetlerinde
bel' e halde, rivayetlerde
de babasiyle beraberdir.
gelince, zbek, Paris rivayetlerinde zaman-
da bir kalesi To bol riva-
de olmakla beraber, melceinin yer
o bir rivayetlerde, sarp,
yksek bir olarak gryoruz; haydut ol-
mak zere ve kalesini buraya Bu mevkiin ismi ise,
Yalva, Paris rivayetlerinde Elaziz, Urfa
rivayetlerinde amhbel, Huluflu'da enli:bil (en=sis), zbek rivaye-
tinde embilbil, 'lvbol rivayetinde de bir cnkte bu-
lunan bir ise
zbek rivayeti, yukarda mukayese
ihtiva etmiyor. hikayenin sonunda uzun
onun mezarda Bu ileride mevzu-
ve yine ileride Ahmet
Bey-Yusuf Bey ve 'hikayesinden hikayesinin zhekler
arasmda sylenen bu matbu ok daha uzun ol-
anlamak mmkndr.
Bu mteakip Paris rivayetinde defnet-
tikten sonra yolda Deli Hasan'la mcadelesi gelir; bu rivayette
lu'nun, kahramanlar bununla Deli Hasan
kendisini edenin kulu am-
evvel bir ri-
vayetinde bir mevcuttur : Erzurum'dan
kaarken, yolda Arap- Reyhan'a rastgelirler. Mcadele ederler. Lakin
Arap - Reyhan'la mcadele epizodu, rivayetinde bir defa
daha mevcut gibi rivayetlerde de (Paris rivayeti da-
hil) mevcuttur. Samayilovi'in rivayetinde :
Arap-Reyhan o zamanlar hakimdir, Allah zafer
verir ve Arap- Reyhan'a muzaffer eder. zbek rivayetinde, bir mn:a-
sebetle, hikaye iinde, yirmi
sadece zikredilir. Paris rivayetinde Arap-Reyhan iki defa
vakaya 1) nne harbeder-
ler; olan Arap-Reyhan dostu olur riva-
52
R1V A
yetindeki Timurlenk Kenan bu cihetten Paris ve rivayet-
lerindeki Arap- Reyhan'a Bilhassa bu ri vayetin bir yerinde
Kenan'a diye hitap ediyor ki Arap-Reyhan moti-
finin rivayetinde tagayyr bir halde gs-
termek itibariyle mhimdir). 2) Arap-Reyhan Kars'ta ldr-
mek ister ve ile olur.
Grlyor ki Paris rivayetinde bu iki epizot aym hikaye dahilin-
de kabili telif hikayede isimler ve bu epizot-
lardan biri, ok muhtemel ikincisi, bir kahramana aittir.
en umumi motiflerinden biri de Ayvaz (Ivaz
Han, Ivaz) Denilebilir ki bu byk rivayette (z-
bek, Azeri, rivayetleri) en az farklarla mevcuttur. Ve
rivayetinde gibi Kprlzade Fuat Beyin de
bu vakay.a ait paralar (No. 1, 4)
zhek rivayettnde Hasan Bey, Ivaz'dan evvel
o giderse de yzn-
den geri dnmek mecburiyetinde ve o zaman bu ken-
disi grmeye mecbur olur.
Rivayetlerin hemen hepsinde Ayvaz bir Bu ka-
sap, Paris rivayetine zbek rivayetine .gre
rivayetlerine gre ismi Paris
rivayetinde zbek rivayetinde ise Bolduruk bu is-
mi Urfa rivayetinde buluyoruz ki ihtimal Bolduruk'un
tahrifinden ibarettir.
Tobol rivayeti, Ayvaz gelen Kr-
girmesini birok rivayetlerdeki Hasan
Beyin hikayesi gibi Tobol veyahut Rad-
lof'un hikayecide Hasan Bey yerine kaim
Yoksa btn hatta isimlerden bile Tobol rivayetinin he-
men hemen Azeri rivayetinin grmek mmkndr.
Ayvaz (Ivaz Han), btn rivayetlerde (Tobol rivayeti mstesna)
bir gen olarak tasvir edilir. Hatta onun g-,
birok tali motifler de Lakin am-
geldikten destanda en kahraman ar-
kadar ve cesaretiyle de olan bir
gryoruz. Bu btn destanlarda Hatta zbek
rivayetinde, Ivaz Han, can getiren, bir bin kuv-
vetinde yapan bir sonunda yerine
o <geer. Bu son motif Paris rivayet1nde de mevcuttur:
Abbas, na:hak yere ldrlen yerine, amlrbel'e
Han ilan eder.
Destanda, bilhassa zbek ve rivayetlerinde, Ayvaz'a
ekseriya bazen diye hitap eder. Ona hakiki
53
KROGLU DESTANI
bir baba sevgisi ok vakidir. Vambery'nin
da mevkii szler bu itibarla dik
kattir. Bu mellif

ve Trkmenler
rivayetinden bahsederken der ki : <<Bu rivayet
ve Trkmence daha ziyade Ca-
libi dikkattir ki Ayvaz'm takbih burada az mevki
Zira adetleri kltrnn pek az maruz
olan gebelerce, bu ahlaki fez.ahat malum Buna mu-
kabil hareketi de o derece parlak bir surette
tir.>> Filhakika rivayetinde olsun, Trkmen mu-
hakkak olan zbek rivayetinde olsun, Ayvaz'm sadece
mevzubahistir. Hatta Elaziz rivayeti onun, nezdine gelmesi-
ni izah eder: ok
kahraman bir gen ve ondan sonra kimse ikisiyle
da bunun zerine

ile motifi,
esas itibariyle Hulufl'da ve Urfa Tivayetinde bir PaTis Tivaye-
tinde bir her ikisinde de fevkalade kuvvetli biT
mevzuhahistir. BiTinci - bilhassa Huluflu'da - hem
de cesaretini gstermek itibariyle ok daha ehemmiyetlidir. Bu, kuvve-
tine gvenip suretiyle demird ile alay eden
mukabeleye benzer bir 1656 ile 1750 ara-
smda Marechal de France MaUTice de Saxe:a da isnat ediyor-
lar.' Bu motif mteammimdir. Bir defa iki riva-
yette bir rivayette isnat gibi
zbek rivayetind-:; de, bir gn kuvvetini zeTinde
tecrbe gryoruz: iin
paralann sikkesini siler ve, Senin paTalann kalp, ben iste-
mem,:" diyerek paraJan zere avdete mec-
bur eder. cesareti olan
rivayet de onun kahraman Wilhelm Tellin benzeti-
yor. Paris Tivayetinde elma di'kip, el-
stne bir yzk ve bu iinden seksen ok
geirmek suretiyle onu imtihan eder. JV[amafi, bu grp
ve menkubeleriyle mnasebet
aramak o luT.
Umumi enizotlardan biri de Nig_r enizodudur. Bu epizoda
ait paralar il (c. -II, s. 157) ve Kprl-
z.ade siirlerinde'de (No. 6) Paris rivayetinde Nigar
tanbul JVIurBt'm Tobol rivayetinde kalesinde
bir Hulufiu'da bir Bu rivayetlerde onun
hemen hemen Bolu Beyi - ki
54
MilliTELiF A
tanbul rivayetinde ve Huluflu'daki Erzu-
rum Hasan Paris rivayetincieki Sultan
tutar - Paris rivayetinde :NigaT Tobol Tivayeti de
ihtimal aym husu.siyetleri gsteriyor; fakat elimizdeki paTada
Nt:;ar Bul-Bek onunla
Yalva Tiwwetinde ise D iyaT ( = Nigar
Ona am-
gelirken bir emede Tesmini gTdkten SOnra ol-
Bylece bu rivayette epizodu ile Hasan Bey-in
Glizar Tivayetindeki isim) epizodu
GlizaT'a gelince: bu kahraman Elaziz Tivayetinde Telli,
t2.nbul rivayetinde Benli, UTfa rivayetinde ise sadece in
tesmiye edilmektedir.
veya Ayvaz gibi (zbek riva-
yeti), veyahnt da bir kahraman (Urfa) olan Hasan Bey epizo-
du da umumi bir epizottur. Fakat dikkattir ki ok zengin olan
Paris rivayetinde mevcut Hasan, Yalva, Ela-
ziz rivayetinde annesi Da-
Has na bu olup .
3
Elil.ziz ve rivayetlerinde, bir geeTken
(bu ismi tivayetinde musa n ah Elaziz rivaye-
tinde bir yerde bir yenle Karaman olarak gsteTiliyor) bir
ve evlenir. ocuk o olur. Byynce,
nun tembihi zere, k2ndisiyle beTaber ve Attan gebe
olan ata biner, bulmaya gider. Yalva Tivayeti
bunlardan pek az fark gsteriyor. daiia ilk defa gi-
deTken gebe halde ve ona, gnderme-
sini
Trkiyat Enstits Abdlkadir Beyin, Halk Bilgisi
ilmi seyahati rivayetlerden
za gre, Bayburt'taki rivayetleTinde de bu epizot, hatta, Elaziz
rivayetindeki, ocuklaTla oynarken, kendisine ya-
hakaretlerden aramaya ay-
nen burada, bu ismi Telli- Hamm-
C4bdlkadir, Dair Notlar, Halk Bilgisi HabeTleri,
N. 12).
zbek ve Urfa rivayetleTi is.e bunlardan ile Bu ri-
vayetlerde Hasan Bey zbek Tivayetine gre
Isfahan onu ve kendi-
sine evlat Urfa ri-rayetinde de Hasan Bey Hint
serazat, haylaz bir ocuktur. lnce heves
eder. amhbel'ine onunla
55
KROGLU DESTANI
lup eder, fakat merhamet edip ve ondan sonra dost
olurlar.
Hasan Beyin elimizde bulunan rivayetlerin
Anadolu'ya ait buluyoruz. Urfa rivayetleri Hasan
Beyin in gsteriyorlar. Bu kahraman, Yalva
rivayetinde in veya
yerine Karaman Beyinin kaim Elaziz ve Erzurum'da Kara
Vezirin kaim rivayetlerinde ise bu daha evvel
fakat onu almaya muvaffak ola-
Elaziz riv.ayetinde, resmini ve bu resim
sebep .. Urfa rivayetinde de . bu,
evvel almak motifini .gryoruzc Hint
Hasan Beyi, Baban in ala-
bari sen al, diye maceraya sevkederler. Yalva rivaye-
tinde de Hasan Beyin bir resim sebep Burada gen
kahraman, habersiz .gider. Tahran'dan
rivayetine gelince : bu da esas itibariyle tekilere benzer.
erkek takip edilmesi motifi de mte-
ammimdir. rivayetinde drt Urfa rivayetinde kar-
(nc Arap Zengi), rivayetinde yedi ba-
askerleriyle, Hasan Beyin elinden almaya a-
da sevgilisiyle beraber, harbeder.
Elaziz rivayetinde takip ve harp olmakla beraber, kar-
zikredilmemektedir.
tesmiye ep1zot da, Paris, Huluf-
lu, Tobol rivayetlerinde mhim bir Bilhassa
Huluflu'da ok gzel tasvir edilen bu epizot,
Kel- rivayetinin bir yerinde bu
isimle, bir yerinde Ye k - iki Azeri rivayetinde Kiel Ham-
za, Haksthausen rivayetinde Ermeni Hamza, Tobol rivayetinde Ke-
zel) kalbul etmesi yznden gelen felaketlerden iba-
rettir. Kprli.izade 18
kendini ve etmez .asla ihtiva etmesinden
bu epizoda ait tahmin olunabilir. Paris rivavetinde
reisi Hasan Huluflu'da Tokat Pa-
Tobol ve Haksthausen, rivayetlerinde de Ma-
rivayetinde (veya Yek - kimi;
bilmiyoruz.
rivayeti bu epizotta biraz Daha bura-
da, bilahara ve esare-
ti epizodu ile, elimden
Bolu Beyinin bahesinden <<tel almaya gidip esir ka-
lan Ayvaz ve kurtarmak iin Sonra
56

hasretine gider, seyisi olur. Ve kale duva-
nndan suretiyle
Hulasa btn bu epizot, Destam'nda mevkiini gs-
termek itibariyle ok mhimdir.
Bezirgan'la (veya Bezirgan'larla) mcadelesi de ok
maruf bir enizottur. Buna ait Kpriiizade Fuat Beyin
da (No. 13) Biz bunu ok Paris, Huluflu,
Urfa, rivayetlerinde buluyoruz. Btn rivayetlerde Be-
ok kahraman ve ok kuvvetli bir pehlivan olarak tasvir
edilmistir.
rivayetinde iki Bezirgan gryoruz. Birisi, gelip yol
isteyen Mert byle herkesi ra-
etmez, veren brkl bir Trktr;
lu'rnu eder, fakat idrmez; ste birok para vererek gnderir.
Bezirgan Ermenidir rivayetinde de Ermeni Bezirgan ismi
geiyor; Urfa, Elaziz rivayetlerinde de
nun <<Ermeni Bezirgam <<Ben Ermeni diye cevap ve-
rir). Bu da kuvvetlidir, Evvela b a vermek istemez. Sonradam olur.
Birok para verip geer. Fakat, onun Ermeni Deliler
takip ve katledilir.
rivayetinde Bezirgan, Ermeni - Bezirgan, Mahmut - Bezir,gan,
Zor- Bezirgan, Zor - Bezirgan isimleri gemektedir. ok
zengin muhakka:k olan bu rivayetin hrkayelerinde, ihtimal bunlar
biz elimizde mevcut olan mevattan, bun-
lardan birinin askerleriyle gn-
- Ayvaz da dahil olmak zere - iki ta-
raftan on bin kisinin ldifn, Hasan yaralan-
nihayet ile dost biliyoruz.
Bu Mar.as rivayeti, rivayetlerde mevcut olmayan bir hu-
susiyet arzediyor ki, bu da rivayetinin tah-
minlerimizin ispat eder: sonunda Bezirgan, tara-
ldrlr; hatta bu, Hoylu Beyin
hiddetini, nefretini mucip olan bir hadise
Urfa rivayetinde bu Bezirgan epizodu daha orijinal bir ar-
zediyor. Mcadelede olan yalvarma-
elinden Esir olarak gtr-
lUyor. yamnda .adeta ok aciz bir mah-
luk Yine bu rivayette At [gibi fevkattabii bir
at olarak grlyor: efendis:ini, tasavvurundan haberdar
etmek isteyen, nihayet buna muvaffak ve bu suretle
gz ri'kkate getir1p
Bezirgan'a vazgeiren bu hayvan tamamen destani
bir
57
KHOGLU DESTJ\.-NI
ri vayeti fazla bir hususiyeti haiz
gafil avla1n.ak iin mracaat hileyi, riva-
yetlerele iin kayeledelim: den Be-
eden kayalaTdan
bir bakra dkeT1 bunu u.an biT zanneden Bezirgan ev-
velce kanaat
yoluna devam eder ve taarruzuna maruz .__.
Huluflu'daki, eDizoduq bu Beziraan
ile bir vas1f burada riva;et-
lerde bir <e;Ci:mul motif i bu Paris' rivayetinde
Beli Ahmete benzeyen bir tiptir.
Girizoc;lu (Huluflu'da Nfustafa Beyi Azeri rivayetle-
rinde sahneele grmekteyiz. Bu <<Mert bir Bey tipidir. Paris rivayetinde
Krdistan Beyiclir. Bir zaman kalesinde misafir
Hatta, ilerde tahlil onun
sebep Mustafa Bey, Kars'tan (veya Halep'ten)
onu kuyudan
bir gn bu Mustafa Beye iltica eder.
Onun, ldrmek hususunda kendisine
temin eder. Ve lmden, ancak, suikast Mus-
tafa Beyin vaktiyle kendisine iyilikler gelip de
Nigar Harnma bu hikayeleri terennm etmesi Huluflu'da ise,
msterek olm?:kia ber.gber, bas-
ka s;ekillerde tasvir edilmi)tir. soma yolda
J\l[ustafa Beye r2.sB'elir. Mustafa Bey cna, haberi olmadan bir topuz
vurur ve esir eder. ldrmek iizerP iken merham2t Pdip Kr-
bunun zerine. daima Mustafa Beyin -
lVhEtaf'l Bey bir gn. sznde dunm
;omlamak iin gizlice gelir; hatta,
durmuyo;osa ldrmeyi bile tasmim etmistir. o
geeeki mecli3te lV[ustafa Beyi methetmesi bu iki b1r
birine ok b.8f-;1c_r.
paralar1ndan biri de birka
esareti dir. Buna .:::dt Ahmet Kutsi Beyin <illalk Bilgi-
si S'lVI I, .s. 113'deti makalesindeki lV Darca; Kp-
rl:oade Mehmet Fuat Beyin nesrettiklerinden No. 5:
c. I. s. 265'teki para. .. , . - '
Bu felakete sebep, rivayetinde Bolu Beyinin bahes1nde
bulunan tel Paris rivayetinde turna, kaz gibi avlar; Hu1uflu
ve rivayetlerinde teli olmustur.
arzusunu yerine getirmek iin Ayvaz'la birkac
(epizodu havi btn rivayetlerde - mstesna -
giderler. yznden esir edilir-
58
A
ler. zaman Esirleri
eder. rivayetinde bu harp ok gzel tasvir Bu rivayet-
te mevcut pek iyi beraber, evvela Hoy-
lu'nun, sonra ve daha birok Beylerin lmne dair telmihler
Demek ki bu rivayet, bu epizotta da yenilikler gstermektedir.
rivayetinin bu Atm epizoduyla
yukarda Bmada tekrar tahlil etmeye
lzum
Nihayet bu epizoclu havi son rivayet zbek rivayetidir. Bu rivayet-
te, Ayvaz'm esareti ile Paris ve rivayetlerinde bulunan
sebep, Paris riva-
yetincle, ona sakilik ettirmesi rivayetinde
sebep olan hadiseye ve bunun neticesine ait paralar ek
siktir. Paris rivayetinde Ayvaz, Bolu Beyi ile ittifak ederek
harbed er. olur ve
mecbm olur.
zbek rivayetine dnelim: Burada Ivaz bir Beyinin
almak ister. olmayan bu ocukla alay eder. Bunun ze-
rine Ivaz mteessir olm ve zorla kendisine kle yapmaya ah-
deder. Lakin Kroii:lu Trkmen toplar, eder;
bunlar babas; Ahmet Serdar'a hareket etmeye bir triii ce-
saret edemezler. Btn bu tereddtlerden ok mteessir olan I vaz,
terkeder; Grcistana, Htmhar avclet eder. Fakat
eski dinine avdet iin idama mahkum eder; gn
mhlet verir. bir kerv.andan bunu haber (kervamn roln
Paris rivayetinde Hoca Yakup, Huluflu'da kaak
grmektedirler), gelir, seJgili
Paris rivayetinde Duna - ait hikayeler: Bolu
Pasanm," .gelmesi, esir edip gtrmesi, yolda
hile ile elinden (bu epizocla ait Selman
Mmtaz, c. I, s. 266), Bolu ile harbi ve esareti,
lu'nun kendi. Bolu Pasamn esiri obnk gitmesi, Bolu
sze ihaneti, hapsi,
rivayetlerde yoktur. Ma-
rivayetinde, Bolu Beyinin
gtrmesi, Dne'nin ve bu esnada Isa
muavenetlere dair gryoruz. Bundan rivayeti
Dne baska malumat da veriyor. Paris rivayetinde Duna, ev-
ve'la Bolu Pasanm, .gelen
ile (ki olan bu genci, Ayv.az gibi, ka-
Ve birbiriyle evlen-
dirir. rivayetinde mukabil, bir yerde Hoylu'yu, bir
59
KROGLU DESTANI
yerde Dne'nin (veya olarak gryoruz.
Bu da riv.ayebndeki mtehalif noktalardan biridir.
ve Gl Ahmet motifi, Anadolu rivayetlerinin ekseri-
sinde Elimizdekilerden rivayetlerinde ile
!geen hadise: tamir iin
sonra derhal vaziyeti
mesi; onu mev-
cuttur. Elaziz rivayetinde bu vakcmm Hasan
Beydir. da yoktur. Paris riva-
yetinde de, Nigar iin
zaman orada kendisine her zaman saz gnderen usta ile byle bir ma-
Fakat burada Gl Ahmet mevzubahis
Kenan Bey motifi rivayetinde - Kenan) ve
rivayetlerinde bulunuyor. rivayetinde bu kahraman Ay-
takip eder; askerden evvel Kenan, Kr-
ile dost olur ve askerlerin elinden yar-
eder.
rivayetinde ukur- Kenan Bey, Hoylu Beyin daveti
zerine iltihak eder.
Bir ufak motif var ki Tobol rivayetiyle Elaziz rivayetinde grl-
yor. Tobol rivayeti tamamen Paris rivayetine benzemekle beraber, bir-
az fark gsteren bu noktaya etmeyi grdm:
Elaziz rivayetinde Bolu Beyinin, Tobol rivayetinde
askerlerintn ta:kibinden kurtulmak iin ihtiyar krn tavsi-
yesi zere srer. Bu para Tobol rivayetinde mphem ve Fa-
kat Elaziz rivayetinde mufassal olarak ve
Ierine gre haiz hususiyetleri gstermek itibariyle dik-
kattir.
mhim bir .noktaya geliyoruz ki o da, Encami
epizottur. Paris rivayeti lmn ok feci
Esasen btn daha realist olan bu rivayete gre
kendisi uyurken ldrlmesi zerine yese
kellesini kesip Abbas'a :gtrrler.
sebebiyet bu olur; bunu tamire katilleri paro
Ivaz hakimi nasbeder. zbek ve riva-
yetleri masallarm gibi onlar muradLn.a ile bitiyorlar. Biri-
sinde son hadise asaretten tekinde Hasan Beyin
Benli bu suni bir sondur. Fakat
birok rivayetlerin byle bir sonu da yoktur. Mamafi enca-
dikkat birka rivayet biliyoruz: Urfa rivayet1nde
ve haydut-
luktan vazgeer. Dubois de Montpereux
5
ve Baron von Haksthausen'in
buna dair tespit ettikleri rivayetler, son-
60
RJ:V A-t:ETLERlN
ra, maksad1n oldu eliyip tamamen
bile, rivayetlerde de Elaziz'den gelen bir rivayet de
ile bir oban de lVIontpereux ve Baron von Haksthau-
sen rivayetindokine bir vaka gsteriyor; ve buna dair,
bozuk bir da veriyor :
Delikii demir mertlik bozuldu
Gitti dnya merd namerd ortada
Tfenk icad oldu mertlik bozuldu j pas-
havi rivayetinde de gryoruz.
Bu son rivayet ok daha hallevi bir tarzda tasvir
ediyor. Burada Ayvaz'm ve Beylerin lmnden sonra, cenazesi
stnde Nigar Hepsi ld, bize de bu
eliyardan g etmek mealLnde
sonu
Mamafi, trl de
Haydar Niyazi Bey, sahibi olarak Halil
nakden sylyor: tfekli bir obana rasgeliyor; elinde-
kinin ne soruyor. ob<m izahat veriyor: ldrmek
iin silah, diyor. eline bir eziveriyor; ve bunun
bir geriyor ve
etmesini obana sylyor. byle lyor.
Bu motife dair Abdlkadir Beyin tespit rivayetler de
Sleyman
zamanmda delikli demir yoktu; ok, sng harbi olurdu. Delikli demir
mertlik bozuldu, bizim gibi bir oldu ve:
Delikli demir mertlik bozuldu

diyerek dnyadan gitti.
Kambozdan Kara Hamza Sencan lVIisahor gre de K-
delikli demir ld; At gn yem yemedi. HaLi
Ayor tepesinde duruyor (Abdlkadir, Dair Notlar, Halk Bil-
gisi Haberleri, No. 12).
dair orijtnal bir rivayeti de yine Baron von
Haksthausen tespit Buna gre en sonunda Rstem
torununa ikisi gn gece ve
birbirlerine verdikleri yaradan - ederneden - l-
Bu rivayet, mra-
sebettar gstermek itibariyle hususi bir ehemmiyeti haizdir.
ve mtemmim motifleri bunlardan iba-
61
KROGLU DESTANI
rettir. hususi motiflere edelim. aynca tahlile l-
zum grmyorum :. yukardaki hulasa1arda bunlar kafi derecede gste-

ile iyi eden
Tercim kabilesinden Nazar Celali,
motifleri Paris rivayetini;
olan Peri- Serdar Ahmet ve Trkmen Beyleri motifleri zbek
rivayetini; Zrriyetin diye beddua eden ihtiyar
motifi Tobol rivayetini; Cnul ve taeiri motifleri Hu-
rivayetini; Hasan Beyin he-
vesi motifleri Urfa rivayetini; mertlik dersi veren kpek,
Hasan Beyin tefevvuku ve :kendisine
dlii' diyen bu sz zerine
da malumat Karaman Beyinin ile
resmini motifleri Elaziz rivayetini; Deli Hoylu, Dne'nin kahra-
iinde (Grcistan seferi),
ma, Hoylu'nun ve Beylerin !Rus,
han, Harbendeli seferleri, Hasan'a almak iin
Erzurum Seferi, Gdmen, Dne'nin kurtarmak itn
lerine motifleri Ve daha ufak tefek motifler
rivayetini sslemektedirler. Fakat birer ibaret-
tir. Sonra da ki <<hususi bu epi-
bir - ihtimal - motiflerdir; ve elimizde bulu-
nan rivayetlerin bizi bu zanna
2
KROGLU'NUN

Ermeniler pek tabii olan, benim
bu rivayeti maalesef ile bir halk rivayeti
halk rivayetine istinat iin (buna
bir halk hikayesi demek kabildir) burada ondan da bahsetmeyi
grdm.
1) Tevkifi : Bu, Paris rivayetindeki, Bolu Kr-
esir edip zere gelmesi epi-
zodudur; Bolu Be yi burada gsterilmek-
tedir. olarak elde etmek, askerlerine serdar yapmak
ister. Bolu Beyini bu iin byk bir ordu ile gnderir. onun
tebdil !girer. Bu Bolu
Beyi onu kendisini nehre sokup gtrr-
1erken, iplerini bir ata biner. O gelirler; harb-
62
KROGLUNUJ'.J A
ederler. ve mallan
Bu epizot, grlyor ki, esas itibariyle Azeri rivayetinin
teferruattaki halk rivayeti mi, yoksa muharrir
dan ilave Burada
lu'nun dini malumat halk rivayetlerinden Kahra-
din serbestisi bizim rivayetlerde de
Muharrir, yine neye istinaden rnta-
lealar serdediyor: kr Hor
Ve bu adam Ermeni slalesi <iliorhoronblerden
Bilahara aLal Krtlerine ve bundan sonra Krt
ve Trkmen telakki ve ismi tahrif edilerek Kr Bu,
belki birisinin, Ermeni gstermek gayretiyle
telakki edilebilirse de, yine bu birinde
- (bizim rivayetlerde <<Bolu be yi ben
7
mealinde'ki par-
.ada gibi - <<Ben der;
ve bir yerde <dmyu, ukur, derin manalarma llor
kelimesiyle keu'1di ismi oyunu yapar. Bu, ihtimal
lu'nu, gsteren zbek-Trkmen rivayetlerinin bir

Yine bu
Fil-Burunlu, Kaplan-Peneli, Arslan-
Hamleli, Korkusuz, Arslan-Yavrusu, Azr.ail,
bahsediliyor ki bu tarz tesmi-
yeler de bizim rivayetlerin
2) : Bu epizot da
epizodunun Azeri rivayetincieki Hatta bile oldu-
grlyor; mesela Hulufludaki
8
Sevdan da mbarek olsun ve
rivayetlerde de bulunan <<Bir kulum kauptur Arabistan'a 1 Ara-
getrn

gibi.
Burada isimleri zikrediliyor: Demird-
Ali olacak), Mustafa Bey. Bunlar da gsteriyor
ki bu hikayeler tamamen Azeri ri vayetinden ve halktan
3) : Bu Ermeni rivayetinin halktan ve
Azerbaycan'daki rivayetlerden tespit kabul edersek,
kadar yerde tesadf Yalv.a rivayetinde'ki
epizodunun Azeri rivayetlerinde de mevcut istinta edebiliriz.
Zira bu rivayette daha bir fakat
Yalva rivayetlerindeki motifleri ve hususiyetleri tamamen havi olarak
hikaye edilmektedir. burada, bulan ol-
makla beraber onun ne anlayan, demircilere ve
iinde bile kesmek haiz bir elde eden kr
ancak byynce bu sahip olur.
63
KROGLU DESTANI
Kr demirciden da yerine vermesinler
diye mracaat tedbir, yani evvelden bu madenden bir biz
np, onunla verdikleri delmesi zerine bunun kendi olma-
sonra demircilerin, yolda elinden almak iin,
bir defa girdikten sonra bir daha kadar dar bir
lakin iinden de iin bundan da bir
elde edememeleri, bu epizodun- Yalva rivayetinde bulunmayan-
dikkat motifleridir.
: Ermeni rivayetindeki Trke maz-
mun itibariyle tekabul edenler, yani s. 12' delci <<Ben
s. 21'deki Gl kadrini ne bilir
10
s. 25'teki Sevdan da m-
barek olsun s. 26'daki Bir kulum kauptur Arabistan'a bi-
zim y<lJlli alar, kafiye itibariyle: <<.ab c b,
d d d b, ilh ... bazen nakaratlar
Bunlardan ss. 10, 15, 16, 23'tekiler (bu son sayfadaki
birinci biraz -ki destana ait olmakla beraber tam
mukabillerini Trke arzedi-
yorlar.
Nihayet ss. 13-14, 29'daki mani gsteriyor;
s. l9'daki ise bizim a. b a b ,
"e f e f ilh ... arzediyor. E sa sen bu desbmla alakadar
Muharrir bunu zaferden sonra
syletir; bir kahraman gen bir
BOLM III
KROGLU DESTAN OLANLARI - BU
- HALK
VE KROGLU- DESTANDAMASAL UNSURLARI-
UNSURLAR - UNSURLP..R - UNSURLAR
motiflerinin tahlili bize neticeyi veriyor ki, bu destan
ok ok ok tahrifata ve iine her nevi UJll-
surlar Bu meseleye ileride tekrar avdet Burada
dolduran motiflerin birer birer tahlil ve mukayesesini ya-

1. Unsurlar
destani unsurun :galip tabiiydi; esasen mevzu
da buna msaittir.
At Motiji - Trklerin destanlan ekseriyetle gebeler
bunlarda ehemmiyeti ok
byktr. bunun belki en bariz misalini gryoruz.
da mebdeden itibaren merkez-i
oluyor.
sudan bir at srs iinde bir
Paris rivayetinde bu, Amuderya'dan
bir diye tasrih edilmektedir. Mderris Zeki Velidi Beyin derslerin-
de ;gre: Amuderya'nm
Rusta-Bik mevkiinde sudan atl.ar hikayeler bu
ok beri de sylenmektedir. in
evvel oraya gidenler bunu Bu atlara Araplar <<Bir-
65
KROGLU DESTANI
Tohari (mfredi: <illirzev derler ki, bizim destanlarda <<Bidev
At bulunuyor. Bunu Bedevi At ismiyle tevil ediyoruz ki
ru Bu isim <<Toharistan ismidir. Bu atlar
her <<Rusta Bik ismiyle in'e, Arabis-
tan'a ... Ibn Hordadbih de bu glden sylyor. Bu gl-
den at motifi Trklere has bir motiftir. Biz buralarda eski zaman-
larda d.a Trklerin bu suretle de tayin ediyoruz.'
iBidev At ismi bir isimdir: <1"Jiuluflm,da bir


iPariste muhtelif yerlerde buna tesadf edilmektedir.
3
Bu ikin-
ci rivayette yazan bunu Acemceye <<Esb-i-necib diye ter-
cme ediyor. Burada bilhassa bir yerdeki Zeki Velidi Beyin,
bunu bedevi at diye tevil sudan atlara bu is-
min teyit etmek itibariyle mhimdir: bir s r de
At, Atadan Bidevdir anadan diye tavsif Filhaki
ka Paris rivayeti Amuderya'dan bir
su olarak gstermektedir.
Bidev At tabirine llilanas'ta
5
hikayesinde,
6
Dede Korkut'
ta
7
Gazi'de de
8
tesadf ediyoruz. taraftan Azerilerin halk
bu kelimenin Selman


Mahtumkulu'nun
10
Mehmet Emin'in
11
seyahatnamesin-
den, Trkmenlerin de, halis kan, cins atlara bu ismi verdiklerini
yoruz. Mezkur seyyah bidevi bedevi diye tevil ve bu ismi.
Arap cinsindt:n suretinde izah .
Tobol rivayetinde de At sudan atm
fakat buna burada Tulbar denilmektedir ki
12
bu isim de Trk des-
tanlarmda efsanevi, necip atlara verilen isimdir.
Denizden biT ata Dede Korkut'ta da tesadf ediyoruz. Bay
Bre'nin bezirganlar bir deniz kulunu boz

Bu <<Deniz kulunu Boz haizdir.'"
su tasrih eden Huluflu, Paris, Tobol
rivayetlerin.den rivayetlerde, onun bu efsanenin
izlerine tesadf ediyoruz. Yine bir yerinde,
15

takip ederler. O derin bir suya salar, takip edenler bo-
onu yzerek br tarafa geirir. Elaziz rivayetinde,'
6
Kr-
seerken bir sry Tuzlu Gl'e srer.
At kurtulur. da onu Bu, herhalde, suda
mayan, uzun zaman yzebilen ve faik - ihtimal
Su neslinden - bu suretle gsteren bir
iin bir tecrbedir. Byle suda yzen bir at Battal Gazi'nin


'
66
MOTIFLER
efsanevi bir da Paris rivayetinde
18
der ki: <<Bu at besienirken bir para ziya gr-
hi ziya gstermeseydLn o Mamafi yine ona
hibir hayvan (Birinci meclis.) hi ziya gstermeden
beslemek motifi birok rivayetlerde Paris, Hu-
luflu).
Atm uacak kadar seri yere do-
btn rivayetler sylemektedir. rivayetinde,
iyice besieelikten sonra diz boyu amurlu avluda
hi amur

Hulufluda da motif


bul yerlerinde yelden tez gibi
syleniyor.
21
Bolu Beyinin elinde bulunan tekrar
epizodunda ise, tasvir olunur: Kr-
Beye, pek syler ve avluda biraz gezdirmek iin izin
Avlunun btn 'kaparlar. kendi-
si.ni amlrbel'e gtrmesini syler. At derhal yksek kale at-
lar ve yolunu tutar!
2
Elaziz rivayetinde de amurlu yerden
motifini buluyoruz. Fakat biraz tahrife
At o kadar iyi ki diz boyu amurlu yerden toz Gr-
lyor ki burada bu motif daha ziyade sratini, kuvvetini gsterecek
mahiyette

Buna benzer bir para Urfa rivayetinde de var-
Bezirgan'a srersem yerler
diye metheder.
24
Paris rivayeti de sratini, onun Erde-
yolunu bir menzilde lyor.
25
Tobol rivayetinde de <<Kara veya uar gibi
gsteren bir Uzaktan gren
ona derler ki: Katk, bir geliyor,
otun bozmaz.
26
Mehmet
gre taraflannda da Atm kah kah
rivayeti
benim rivayetlerde tesadf
olunmuyor. Henz matbu Erzurum rivayetinde, baba-
Gence'de Murat seyisi iken bir oldu-
Abdlkadir Bey kaydediyor!' Bunu dair bir trk de
m uhaf aza Bu aynen
elinden babam can kurtulur?
Elma gzl benim!
At gzm At!
Sana olsun murat,
Her ifte kanat,
Uar gider, ha gider, ha gider .. _2
8
sratine dair ve bu Uma izleri
67
KROGLU DESTANI
zbek rivayetinde de mevcuttur: At er
At havadaki

At dokuz gzler
31
gibi.
Ucar atlar misaline Battal Gazi' de de tesadf ediyoruz. Burada
yere dokunmadan bir

Battal Gazi'nin syleyen manzume, ihtimal onu
stnde tasvir ediyor:
Kah yrrm kahi havada uar.
Grzmn sa.ar
Sesimi duyan div IJriler kaar.
Vurun meydan
33
Sonra da uan bir at diye tasvir


zamanda At Garip hikayesinde gryo-
ruz35 Alman-Bet'in Uan sereyi Yirenin
ile ve tekrar tasvir edilir.
36
Kob-
atma bir gnde gzme gster, diye


Bu <<Uan atlar motifi ve s.air Trk
bir motiftir: Yunan mitolojisindeki semalarda gezdiren
atlardan nazar, bunu birok masallarda da gryoruz. Kuno, Rad-
lof sekizinci cildineTrk mukad-
dimede, <<Ekseriya Kamertay ve isimlerini alan bu atlar (masal
havada uan diyor.
38
milletie-
rin da bu nevi atlara tesadf etmek mmkndr.
Biraderler'in 6 byle bir attan
bahsedilir. Prenses i gen sahile
bir doru ata rasgelecektir; bu ata binecek olursa at onu havaya


Bir Anadolu trksnde de bu <<Uan at motifinin izi gze


taraftan bu motif Mo gol de de mevcuttur: Mo gol
fatihine veren Mogol birok mucizeleri
bir .at stnde da syleniyor.'
1

destani-efs.anevi yapan bir hususiyet de
anun Bu motif Elaziz rivayetinde btn
mevcuttur: bir gn iki bir su-
da temizlerken dirilip ve o para (ve-
ya bin para) yal1111a dnnce bunu
0 sudan sen itin mi? diye
At iti, esef 0 sen i-
seydin sana lm yoktu, Fakat Zira, bu
meydana pmar yerden (bin yerden)
da onun iin hala Her
68

bir defa sahibini

rivayet, Mehasan'da da
At, on gnde bir Zira o, i-
iin hala
Kamboz'da ise, lnce, Atm Ayar tepesine
gn yem elan orada

rivayetleri mevcuttur.
da rivayet edildi-
yine Mehmet syledi.
Kamil Efendiden bu efsanenin
isnat Bir gn Kamertay
bir su Bundan sonra lmez
Bunu anlayan tekrar o da
Pir Sultan Abdal'da paraya tesadf ediyoruz :
Yemenden te bir yerde
Hala Dldl

Dldl bu At motif
acaba ne gibi bir mnasebet
bunlardan atlara benzemeyen birok cihetleri
O lmnde bir insan gibi yas gn
yem

Bu cihetten. da arzedi-
yor.'8. Anadolu'da bir rivayeti olan Bey Byrek
hikayesinde, Bey Byrek'in sahibi esir edilince, bir dibinde
yedi sene stn yosunlar Bey Byrek'in tutan
Beni Boz, bu itibarla Ata ok benziyor Baha, Des-
Bey Hyrek ve Milli Mecmua, 122).
Sonra, At [gn yem yemez, fersahta terini belli
etmez, otuz fersahta bir defa

her gece tay arpa o,
insan gibi, dokuz ay dokuz gnde

tamamen insan
arzeder: szn anlar; ona
teslim eder ve giderken tembihlerde bulunur.
52
Onun
kadar At geliyor,
sus! diye korkuturlar.
53
At gibi szlerini anlayan, hatta ona cevap veren
atlara herhalde destanlarda da tesadf etmek mmkndr; ben
bir tanesini kaydediyorum:

MasaHarda da, by-
le kahramana eden atlar Giese
da bir misal gryoruz.
55
At bir insan ,gibi zeki ve ferasetlidir. Huluflu rivayetinde,
esir olan Ayvaz ve Deliler zeredirler. Ayvaz'la be-
raber tutulan At kendisini ucuz
celbetmemek iin, kr ve topal taklidi yapar; ta-
69
KROGLU DEST AN1
bii o zaman kimse talip tccar onu biner, stne
ni ve gibi uar, haber

Ahn yukardan beri
bazen da gryoruz; Urfa rivayetinde
Rabvan haizdir: Bezirgan ta-
esir edilip gtrlen yolda ldrmek istedi-
at, iki defa, efendisini da, ikisinde de,
bir gren efendisinden dayak yemesi zerine, ncde
vazgeer; fakat teessi.irnden Bunu gren
da fena tasavvurundan

Huluflu rivayetinde de gryoruz ki
bu efsan2vi-destani atma
dir. Mustafa Beyin Ala Paa da bile
ama.n vermeyen barikulade ibir

Yukardan beri Ata destanda belki
lu'ndan d.a'ha mhim bir mevki vermektedir. Filvaki mderris Kpr-
Iiizade Mehmet Fuat Beyin gibi
59
At adeta bir O
bir hitir. Onun iin hikayenin en yerlerini
At zerinde meydan
gibi, en lirik da hasretiyle
irlerdir. Huluflu rivayetinde ok iyi tasvir edilen
vehile,
6
At gidince ok Ade-
ta btn Atla beraber tevekkl, aciz,
kaim
byle fevkattabii bir kudrete sahip eden sade
attan ibaret deii:ildir. <illarikulade da bazen bu vazifeyi grr.
KroQlu'nda byle bir Yalva rivayetinde ve
Ermeni rivayetinde tesadf ediyoruz. Yalva r1vayetinde,
bir Buna sahip olduktan sonra
gitmeye karar verir."' Ermeni rivayeti bu daha mufassal tasvir
etmektedir: Onun ismi <<Elmas
yerlerde de geen bu <<Elmas tabirine de
ruz: Turan kalesine giderken yolda,
ldiirmek iin bir Elmas (nc cilt,
ve Hett-Han Keza BozaCilan hikayesinde bir
r!ryoruz. 63 Elmas tabiri ise Selman
Kroii:lu siirlerinde6 ve Konua ve
olan trklerin birisinde

At veya yerine
baska hikaye ve destanlarda de kaim gryo-
ruz: 1) beyaz bu
kahraman olmamak kaybeder.
66
2) Bazen
bu haizdir. destanmda Nureddin,
dokuz gzl ganimet gelirler.
kendi defada ok geiremeyince btn emeklerin
70
MOTiFLER
bos ola ca anla d - !6 r ve
67
3) M El"f
hikayesinde o-"b. , t . e
d ' . TC- gu ou boynun-
a ctSLl ,h=r ....

1
d . 0 -'>" UL "''""'='] cara!111na.n ele Ve

kan kahrama;1 bir uykuya dalar ve gn zar-

l"' GS T t - ""]"
't"b . -- e uyor hai-z olmak
a"''Ye 'nroglu'n i d , h. -., .v_ un estan ve masallardaki bircok efsanevi
uran cemetmektedir Bicz Kr Ata b "t" . l b
b. t d .. .. - u a enzeven
a c c Ja gon:yoruz: Battal Gazi, hile ile
ata. harbederse de sonunda esir dser
69
. .
bir atm renkleri de ok mhim rol oynar: Bir defa ren-
ve temyiz edilmektedir. Elaziz rivayetinde bunun iyi
1
ediyoruz: kendilerinin arka-
gelen rengine gre tedbirler
r.en at firariler amura salarlar;
Bu, bir hususiyetidir. Bundan son-
rak, a.tla, de bu hareket ederler at 1 d
ll d - "b "Kaya ar a parca-
. ar an geemez; fakat doru elinden
yoktur. Onu da ancak bir hile ile, terli terli suyun .. d b'
durdurmak suretiyle . e an
renk1e b" h k --' rm. oy e ususiyet ve ehemmiyetleri, Trk
zikredilmesini mucip ol t
Hatta o: h on gibi tarihi abidelerde bile at ur
:o da renf'inP. R"re iyiliD-ini , ko"t"l" g".. .. e
o- - - c"' ' o b . , u u unu, ugur u u-
ugursuz ugunu btn Trkler m"t . d" - u
_Trk destanlarmda ve halk ata cok eh . . t
H'akat b .. , . - at-
- - ' u bilhassa Anadolu'da "t .
sayesinde
_Ben .:n.: Anadolu halk mahsullerindeki ehemmiyetin; an-
a ma !gozume kaydediyorum. ,
Garip hikayesinde n 'l'" K
da Gen Osman hikayesincin bu k- h, , amer
.. l d h ,,, a ramana
er e, ep onun hahsedi1ir.73 Dadalog"l .. l . d k
metheder." u, e
.. Haberlerinde Hseyin Avni Beyin
u turkusu::nu:?" tamamen Bunlar-
dan Koroglu rivavetlerinde K" "1 , ..
lediP.i trk di e k d d' " ' ' orog u nun, r Atma soy-
o . Y_ ay e (mesela Elaziz U.. .. .... K
caoD-1 ' b" k cuncusu ara-
k
t ve bir de Sadettin- Nzhet
a. a mevcuttur.
70

. Bunlardan kendilerine trk halk b. ..
kazanan haydutlar, kahramanlar hep
71
KRoGLU DESTANI
at motifi bu mtalaalara nihayet
verirken Trk ehemmiyetini gsteren iki
daha zikredelim. Huluflu'da Deliler tahamml
edemezler. Onlara gre at birdir. Bu se-
bepten, ve Delileri onu terketmeye
bile

rivayetincieki da at verme-
nin merte bir hareket gsteriyor.
71
Manas da
ehemmiyetini gsteren dikkat bir
Manas, ldrr ve, Seni ldrrsem
Al drt budu sana drt gn olsun; drt para
derisi olsun,> diyerek alay eder ve ldrmekle iktifa
ederek kahramana !bir yapmak lzumunu hissetmez: bu kafi bir
hakarettir.
80
Sonra Ak iftihar eder.
81
Bu
gsteriyor ki, Trk ldrlmesi byk
bir Nitekim da kendisini mdafaaya
bile katiliere (Paris rivayeti :
ldrlmesi epizodu).
Attan sonra destanda en rol onun
tetkik edelim.
en bariz onun !bir destan
Kendisini Dinimden gebirem 1 kara demrem>
81
d!ye tasvir eden, kalkan gibi yirmi drt
omuzunda syleyen
33
hik.yenin sonu-
na kadar- bilhassa mahiyetini riva-
yetlerde - fantastik bir insan olara,k tasvir ediliyor. O daha on
iken skecek bir kalka-
dvecek ister; pskrecek kuvvettedir.
81
Onun
mumu ile yedi defa buru-
lacak kadar heylbetlidir;
88
Ayvaz ve
esnada meydana meclise da eder,
ikram edilen yemekten yer; sade ik1 tavukluk pirin
Onun bir bir yedi batman pirinten
yedi koyunun hudunu yer; yedi ier.
88
Onun
Tokat ziyafetinde tasvir ediliyor epizodu): sofrada
onu gnderirler; orada ne kadar ye-
mek varsa hepsini yer.
81
gn la-
kin hak dursun,
rinden birisinin bir yk, onu ve Doru doyurmaz; bunun
zerine amh!bel'e dnmeye karar verir.
90
iin Urfa'ya
_giderken bir oban ona on
sert ekmek verir; bunu iine imesine mani ol-
diye dolar ve bu stn hepsini
diker ier. oban bu veyahut, kyde insan
72
MOTIFLER
linde ta kendisi zanneder; kendisini de yemesinden korkar.n
esirken Duna o.na bir iin drt okka
ekmek, drt okka ilh ... , on iki okka at eti, on
iki okka pirinten pilav, bir kuzu, ilh ... vermek mecburiyetin-
de
Abdlkadin Beyin. Halk Bilgisi Haberleri>>ndeki makalesinde kay-
rivayetine gre de, ok bykt;
iinde koyun, kz eti

Onun de Eni olan kahra-
mana mgar der ki: Bu bu bir de
senin halin ne olurdu?
94

Halk btn heybet ve fevkattabiili-

tasvir eden gelirdi; nitekim bunun
sylenen bir nmunesini bana Haydar Niyazi Bey verdi; ay-
nen naklediymum:
kol gibi, ekmek bel bir tutarn
berber n telleri sergerdan (!bir nevi geyik) boynuzu
gibi; arka telleri on arka r-
gleri) gibi sinayi kemere bu. Analar byle
evlat
bu biz Trk destan
da da buluyoruz. Kazan Han, gibi obur, fevkalade
kuvvetli bir kahraman tipidir. Onu ile mukayese etmek iin,
Dede Korkut'ta yedi [gn yemek yedikten sonra, yedi gn uyu-
esnada esir edilmesinin tasvirini okumak kafidir.
95
Esir ettikten
kafirler onu bir kuyuya koyarlar, zira trl zaptedemeye-
ceklerini anlarlar; suyunu bir ve-
rirler. Kafirin gelip onu yoklar. Grlyor ki bu esaret epizodu
esaretine ok benziyor. bir
felaket zaman, veyahut mhim bir gitmezden evvel gn
yzkoyun yatar; hi kalkmaz, yemez, imez kimseyi grmez.96 Bazen
zaman da byle yatar, gn

Kazan Hamn
matemi de byledir: O da yedi gn oturur, kimseye
grnmez.
98
hikayesihde de Yusuf Bey: Bir uyursa gece
gndz uyur, uyumazsa gece gndz uyumaz diye tavsif
olunuyor.
Mahmud ile Elif hikayesinde, kahraman Mahmud on iki ham-
ibir grzle at stnde bir gibi oynar.
100
Bu Kr-
on iki grzne benziyor. de grz dar-
beleri O bir grzde, kale sonra
Glperi'nin saray .
101
inleten da onu
Trk benzetiyor .
102
<iliuluflU>>da,
73
KROGLU DESTANI
Deliler girmesi epizodu.nda ok gzel tasvir edilen bu vasfa

ve Bat 1 G d '04 h
; . .. La e Bu sonuncu
dayanmaz, O ok defa
ooyle gece :akti birbirine katar ve tek mah-
veder. Esasen Battal tasvirlerinde
Zeki Velieli BPv matbu il' .. k T h D
. .. .. v eo c .c Selcukiler
en rnternmim bir surette ve bugn temsil
e .. desLan ok bir tasvirini yapan bir par-
para, Ktphanesi'ndeki bir Sel-
ecnlen destan <<Alp
bu, Dede Korkut Uruz Koca _ ki

111
olacak - tasvirlere ok benzer. Bu

Han devletli.i yedi devlet versn. Alp ... kanlu
Bugdz heybetl heybet versn.
Sonra Alp gelir :
<<Doksan deriden krki rtmeyen, dokuz deriden

rtmebyen, doksan ( ... ), on koyun ynlk etmeyen, (. .. )

' ya amayup ir kez yutan Afrasiyab Alp
. Terakime'deki rivayetinden naklen Pr Sama-
para da, Salur kuvvetini ve Kr-
oglu benzeyen tasvir ediyor :
Bir kazanga bir etin
Ol sol eligi birle
eligi birle ilge lestirdi
Alplar bigler gren ha;mu
bir ki btn Trk destan kahrarnan-
onu bu da saf, babac.an bir kahraman Ds-
onun bile gelmez. Dsman kalesi-
n:n. uyur.
107
Bu, sad:' 'nun Ayvaz,, Has.an Bey
kahramanlarm da
. Bu .hususiye.t, Zeki Velidi Beyin, Trk Tarihinin Umumi is-
izah gibi btn Trk bir vas-

.. , Btn bu sonra, ile, heybe-
.. sesiyle, kuvvetiyle beri trl ta-
havvilller bazen kendisine verilen alelade
74
MOTiFLER
iinde bile, Erenleri kaybet-
syleyebiliriz.
onun daha ziyade maddi gsteren - birka
nokta mstesna - ve btn rivayetlerde kalan bu destani kahra-
man tipinin bir de realist tip arzediyor ki, bu, daha ziya-
de onun manevi ve riv.ayetlere gre Bu tipin
klnde tahavvller ve maruz vasi
amil
zbek rivayetinde bir haydut embilbilin hkm-
telakki edilmektedir. O bir Hana tabi bir

ve kendi-
sine tabi, embilbil doksan bin ev Trkmenin reisi doksan
Trkmen Beyi O denizlere, nehirlere sahiptir;
111
onun
yzn gren piyade olur;
112
embilhil'de her Hunkar
gibi doksan kulu

ilim-
ler bilir: O daha mezarda iken btLtn

Kendisi lr-
ken yerine (Paris rivayeti de byle bitirmektedir).
Halbuki Anadolu ve Azeri rivayetlerinde tamamen bir haydut-
tur. Paris rivayetinde haydutluk biraz tahfif
vergi alan bir derebeyi mahiyeti

rivayet-
lerde ise (hatta Paris rivayetinin birok yerlerinde) o tamameill yol
ile geinen bir hayduttur. Fakat yine kudretinden kemali azametle bah-
seder: Arap, Acem, Basra, Yemen, gn
batana btn rnemleketlerin kendisinin sy-
ler.116 Urfa rivayetinde bu en gsterili-
yor. O hi Zor elinden kurtulup,
amhbel'den uzakta yolunu



Elaziz
119
riva-
yetleri de ona azok bu alelade veriyorlar. Fa-kat
ki, bu destani dai-
ma beraber Bu da halk fantezisine tabi olarak
mtemadi tahavvllere maruz ileri O kah saf,
mert bir destani kahraman - bir Beyi -, kah kuvvetin para et-
yerlerde hileye de mracaat eden dessas bir adam gibi tasav-
vur ok defa dpedz yerlere
tinde girer (nitekim Aksak Timur da kalesine hasta taklidi
yapmak suretiyle ve bu suretle zapta muvaffak
tur)
gibi Deliler iinde ok onu yenecek
kahramanlar harite de
nun kendi birok rivayetlerde, onu eden .
rivayetinde Deli Hoylu onu tehdit eder; onun
da acizdir; gcenip kendisinden mani olamaz.
121
Kr-
bu aczi yeni Bu
unsurlar tali vakalar

75
KROGLU DESTAl\TI
destandaki manevi de bu suretle muhtelif
rivayetlerde mukayese ettikten sonra hikayedeki sair destani
birer birer tahlil edip sair destanlarla
Trk husus:iyetlerinden biri,
orada, hi olmazsa rivayetlerde, kahramamn arkadas-
tane Trk ok tesadf olunan
Haramilen ana,nesiyle bir mnasebeti ihtimalini
- oro - Trk daima bir
kahraman grlr.
Ma>1oas her orosu, k2,firden, Msl-
mandan has

hikaye-
de daimi refikleridir.
123
Nesli Cengiz Han'
da Idil boyunda yatan Tumavl Merkan ismindeki yi-
Cengiz'in Almalik gemiye bindirilip der-
yaya zaman gryoruz. 124
Nihayet <<Decle Korkut'ta da Beyleri,nden herbirinin ar-
ss. 4-ll'de Derse bahsedilir.
bu ananesine tesadf rivayetler

_ 1) Sbomik Materialovdan naklen
birinde 'nun li bahsedilir.
125
2) rivayeti,
ve olduk-
sylerY
6
3) rivayetinde de byle bir 4) z-
bek rivayetinde hem

hem de Hasan Hamn
den bahsedilir.
129
Bu rivayette Hasan Hm bu itibarla, sonra destanda
huzuruna tasviriyle Dede Korkut'taki gen Bey-
leri>1e ok benzer. Dede baba destur verir. yani harbet-
mesine veya ava gitmesine msaade eder. Bu ananeye da
tesadf ediyoruz.
130
Bence rivayetlerinde (Chodzko, meclis XI:
Huluflu, s. 46: zbek ss. 4-5) tesadf edilen <<Doldurulan bir kadehi
filan yapacak imesi ananesi, Manas't.aki hata (fatiha)
kadehi denilen alDaneyle Manas'ta bu kadeh, birisine
maruzatta bulunmak veya birisinden msaade almak iin iilen kadeh-
tir. (R. Proben, c. V, metin, s. 43)
Maras, Huluflu. Paris rivayetlerinde ve
kahramanlara verilen <<Deli bir ananesiclir.' 31 Decle Korkut'ta
Deli Karar, Deli Tundar, Deli Dumrul gibi kahramanlar gryoruz.132
Bu ananesi,ne ben Trkleri tesadf edemedim.
Buna mukabil Anadolu destan ve hikayelerinde grlyor.
yukarda rivayetlerinden Meliksah ve Gll Han
hikayesinde, Hint him-etilerin:in Deli
Ahmet, Deli Mehmet'tir.
133
Bundan bu ananenin serhat-
76

lerinde de mteammim tarihi Peevi-
den naklen KpriLizade Mehmet Fuat Beyin gibi Deli Rus-
rev'le Deli Mehmet, Kanuni (96l'de) Garijgal ismindeki
serhat kalesinde bir Vermeyen
.
134
O devir Yenieri Kul Piri'nin, Deli Bayezit isminde
bir tasvir eden Mordt-
Litteratur-Denkmiiler aus 1927. p.
naklen KpriLizade lviehmet Fuat Beyin Milli
leri ismindeki eserindelll

gre, mteakip yine tarihi membalarda gr-
len ve kahramanlara verilen divane bunun

ok tesadf olunan trl kahrama11 la-
kaplan ki da eski bir ananesinden kanaa-
tindeyim. Eunlar bir seciyesini, maddi, manevi bir kusur
veya meziyetini, yahut da onun byk bir
bir bir kuvvet eseri gibi - gsteren Decle
Korkut'taki

Dne:bilmez/'8 Mahmud ile EZij'teki Demir -


gibi. rivayetinde :btn bu listesi bir yerele ay-
nca, isimleriyle beraber ve bu kahramanlar Binba-
diye tefrik edilerek
ve memleketlerini gsteren bu listeyi burada
naklediyorum :
Krd : Deli Hoylu. ukurova'dan: Koca-
Kenan. Darendeli: Kastamo-
nulu: Keza: Kse-Sefer.
Dellak Hasan. Han-Ayvaz.
reis, rehber Deli Mahmud (Mahmud Ee-
zirgan). ln-Mainli: Mennan Ahmed Bey (Zor-Eezirgan).
ta,nlr: Hasan (Uz

Tiflisli: : Reyhan-
Arap. Kayserili: Kaytan-Sken. : :
Semiz-Osman. : Kesel-Memek. Diyarbekirli :
Bolulu: Sersem-Bekir.
Urfa rivayetinde, bu listede bulunmayan:
ran olacak, Urfa rivayetlerinde hi-
kayesi), Selam-Vermez, Eceli-Anan Huluflu'da da
141
gryoruz; bu, Huluflu'nun bir rivayete
gre, sergerdelerinden
Anadolu rivayetlerinele mhim bir mevki eden,
bir memlekette bir ocuk sonra o o-
gelip kendisiyle mcadelesi>> umumi bir destan temidir. Eilhassa
77
KROGLU DESTANI
bunun ikinci yani baba mcadelesi birok milletierin des-
Bu motifin muhtelif misallerini vermek hatta
Trk bile tahlil etmek uzun olur.
(birinci cilt: Rstem-Shrab mcadelesi) 142 Ziya
gibi, epizoda ok msabih
kaydedelim;
143
ve Trk hi olmazs-;. en
edelim. ka-
bul eden Karahan harp;
144
Dede Korkut'ta
szne kanan Derse Harun Ma-
nas'ta - yine Islamiyet iin - Kara mca-
deleled46 gibi.
memleketlerde ocuk epizoduna yaklasan motifleri
de burada zikredelim. ok defa grmemis ola; kahraman
veyahut
Destam'nda Nureddin icin
maruz suretle, Elaziz Hasan bir
gn, bir dl! diye hitap eder. Bunun
zerine Hasan gider, tazyik eder, <<Babam kim? diye sorar, ne-
rede ister; ve aramaya riva-
yetinde de Hasan Bey, ona Benli gsterip ba-
da haber verinceye kadar, kendisini byk-
oglu Bu ryadan haki-


Bu epizotta ekseriya baba gitmeden evvel bir hediye
he,diye iin verilecektir.
K_oroglu nda bu hediye bir bazubentle bir veya bir bazubentle
Bu, memlekette ocuk motifine Battal
Gazi'de de tesadf ediyoruz.
15
Kafir Nariyun'un evlenen Battal,
az sonra giderken bir bazubent bu bazubent
drt gevherlidir; kahraman, ocuk olursa, bunun boynuna
(Elaziz rivayeti da
ihtimali dikkate olursa kendisini bulma-
ya gnderilmesini tembih eder.
deki Brnhild gibi, erkeklerle mcadele bireokla-
yenen ve ancak kendisini t:denin olmaya' raz{ olan
kahraman Trk destanlannda da tesadf edilir. Battal Gazi' de
byle bir <<Kahraman kafir

O kendisini edenle
Ismail'deki Arap zengi de yzn gster-
iin Arap bir kahraman O da ancak ken-
disini eden muti olur.
152
Dede Korkut'ta
Bamsi Beyrek'le Bam iek'i de bunlara
biliriZ.
153
Mahmud ile Elif hikayes1nde kendisini yenecek olan var-
maya ahdeden .
154
kahraman tip-
leri byle kendisini edenle evlenen tipler Anadolu ri-
78
MOTiFLER
vayetlerinde kahraman birisi sevgili-
si), kaarken kendisini takip eden askerlerine,
hatta sevgilisiyle beraber olup harbeden tiptir;
biri de rivayetindeki Dne'dir. Onun <<Firenkle g-
ryoruz.155 Birinci tipteki Trk halk hikayelerinde de tesadf
olunur. ile hikayesinde, sevgilisiyle
yorulur; .attan iner; dizinde uyur. O takip
eden askerler grnrler. evvela niha-
yet eline ve sevgilisini gznden akan
beraber

Battal Gazi'de de Kay-
serin Mahfiruz erkek harbeder.
157
Destam ile Trk gs-
teren birka ufak noktaya daha edelim: Battal Gazi
birok yerlerinde Battal Gazi, Kayser'den gelen elilerin burnunu, ku-
keserek efendilerine gnderir. Bu, da Paris
rivayetinde, Hasan gelen
aynen bu gnderir.
153
Urfa rivayetinde de, Hasan Be-
yi takibe in bu kahraman
.
159
Elaziz rivayetinde duvara verip kendisini bir sr
mdafaa eden bir kpekten mertlik dersi Ben bir
kpek kadar olamayacak verir, Bolu Beyine
der. rivayette
syleyen de Hala Anadolu trklerinin teren-
nm yaslanan Zeybek de bku-
mete isyan eden bir kahraman tipidir. Urfa rivayetinde de ci-
vanmertli'k dersini atmdan ldrmek zere
iken, onu bu .alaka tasavvurundan vazgeirir.
itten motifine benzer bir motife
Aksak Destam'nda tesadf ediyoruz: Timur, aciz iinde sehat
dersini, bir eve topal, bir gz kr bir ka-


Nihayet bir iine tek giren iin
srye a kurt ihtimal kurdun destani ma-
hiyetinin, bir izidir.
161
Trklerb halk halk hika-
yelerinde gibi da kurda tesbihine
ok tesadf edilmektedir. Dede Korkut'ta harbeden iin
<ssuz yern gibi cmlesini ve Battal Gazi'nin srye
giren bir a kurda etmekle iktifa edelim.
162
Kurdun (bilhassa Boz Kurdun) kutsi, destani mahiyetinin izlerine
elan Anadolu'da tesadf edilmektedir. Bu hususta Ali Bey, Ada-
na ve Trkleri ok <<Halk
Bilgisi Haberleri>>nde 12-14)
79
KROGLU DESTANI
2. ve Halk Hikayeleri. Masal
ve bilhassa bu vaki
ok ve bu itib.arla
halK iktisap ve onlarla nokta-
pe yda
, ok_ defa itibariyle halk benzer: halk hi
saz ol-
iinde, 0
rm munasebetl_erle syledikleri bezelarniz mizahi
da ile hikayeye Mesela Kerem'deki


Grcistan
ile Mahfiruze hikayesinde
otuzunda kambur siir
16
6 bu ne ct d" K..
D t '- d . . . en orog u
a_ da tesadf olunur: riva-
m benzeyen, hatta redifte bir
ma, .' mizahi <<tarifleme/
6
8 yine Ma-
Isa bir memleketin

ve Bol B
th t b u
me e

gibi.
Halk nevi mahiyette ve daha husus! olarak,
en eski Kaygusuz Ca-
un- naza mukayyet bir ki
Filibe'de bir
Yinile sevdi
eygn dikdrr
Bana yini
uz e ey m e air1eri eserinde Bu N"" h t B ,. B k '

172
... Sonra, halk hemen hepsinde tesadf edilen muayyen
Erzurum, <<kandesin Kayser'in ordusu (Bat
yola da grlen tahkiye hususiyet-
Ozbek <illunhar dep/'
3
<illuluf-
sen yollanmak

kaydetmekle
edelrm.
Halk hikaye.lerinde syleme ananesi, bu hikayelerin sazla okun-
Hikaye sylenirken araya, hikayenin 0
ve o olan girer. Bu
bazen Bazen aruzla (gazel, muhammes de ola-
(bu ha1 __ ve muahhar devirlerde, Divan
Halk uzenndeki tesirleriyle sonra sualli ce-
vapn veyahut nabetle sylenen de ok mteamm"md
Bu anane, halk oktur ve Halk
80

Btn bu syleme da tesadf edi-
yoruz. Aruzla Paris rivayetinde bir gazel (s. 16) ve
bir beyit (s. 19) destamn iinde, nc bir para hikayenin sonunda,
hikayeyi olan Paris, Huluflu
( <illuluflUda birka mstesna) syleyen sade z-
bek ve Anadolu rivayetlerinde, destandaki btn syler. zbek
rivayetinde-ki esasen en destani olan rivayettir - da ara
ra syler.
175
Buralarda destan syledi,
<<Ayv.az syledi ananesinden kurtuluyor. Hatta yerlerde, mensur
bile mevzun tesadf ediliyor ki
gibi Trk destanlannda da tesadf olunan
bu hususiyet, zbek rivayetini Manas gibi tam gebe Trk
na ve Dede Korkut gibi eski destani edebiyat mahsullerine
yor.176
Perilerle evlenmesi motifi de bir masal unsurudur
ve bizim da bir misaline
tesadf ediyoruz. zbek rivayetinde, ilk drt Peri-
herbirini kahraman bir yerden

Hatta bunlar-
dan bir tanesinin, Ivaz
gidince bu Peri embilbili terke karar verir, Kaf Da-
gitmek iin dzeltip umaya Battal Ga-
zi'nin de Peri evlenme

Keza
Elif iLe Mahmud hikayesinde, Mahmud'un sevgilisi bir Peridir;
oturur; Mahmud gider, birok maceralardan sonra onu alma-
ya muvaffak olur .180 Nihayet De de Korkut'taki Tepegz, ile bir
bir

bir motif var ki onu da birok halk hikayelerinde, muh-
telif gryoruz: <<Kr gzn iyi gelen Paris
rivayetinde,'82 ilmi ncuma gre hesap edip bir
tarif eder; ihtiyar, kitaptan bir dua okuy.acak ve o esnada, biri
tan, biri iki O rgn (bir
gn) o gelen kpkleri
Bu kpkler, krn gzlerini aacak Yakub'un gzlerinin
ancak iyi Dede Korkut'ta bunun da-
ha gzel bir gryoruz: Kr baba .gelen
a;nlamak iin der ki: kessin, gzme sreyim. g-
sa bilirim ki bu benim .
183
Bir ok hikayelerde de
gzleri aan ila bir hikayesinde bu toprak Haz-
reti Ali'nin Dldl'.nn tozudur.
184
Giese'nin masalla
rm birrnde, 185 kr gzlerini ancak
bir yerdeki toprak aabilir. Asuman ile Zeycan hikayesinde, Ga-
rip'te, bu Piri olan bir avu
.186 M ile Gll Han ve hikayelerinde ise bu
81
I:HOGLU DESTANI
bir dal da te n iki ederler:
187
Kr kahraman su kondu-
daldan iki yaprak tasta ezse, sonra gzne
surse, gazleri derler.
. <<Remil .atmab da Krot)lu'nch ve halk hildyelerinde mevcut
hususiyettir. Urfa rivayetinde Ayvaz'm Hasan
bir ukura Onu bulmak iin Ayvaz bu sa-
mracaat eder. ,., .. r>'J 'If
Le il' hikayesinde buluyo-
ruz: Mahmud, remmal sa::,esiEde lmden k t
1
1sa G
o .. uruur. en
sman rivayetinde bulunan bu birisini
bulmak> motifinin eski Mderris Kp-
rlzacle F'uat O
sman hikayesini t.ahlil ederken gs-

veya, badesi'> mhim bir motif
var nunu destan! mahiyetini yerler-
de rgibi. Bu rivayette190 hem Hasan Bey,
bir Pirin elinelen ry.alannda badesini
de bunun bir izini crryoruz Bu sak'l
k I! l .. "J n .. - - b - . c 1 ' az
o 1arKlar1a, ile De - "' k
b' . . . . . . J. gece ge
gece ikinci. gece iirir). Derdiyok ile Zlf-
Kurbeni mcnvcut'u""' ..
'f . -- C " ' e ruy.a mo-
tL YOKSl'!. da, e k mevcuttur: Leyla ile Me onun
benzeyen bu KanbeT AEu'nun big:'medir; Arzu bilezi-
E"PL' k . K '
olur.m hc'c'' "' ... oyan
_ ... P11 (eksen
velerc1 . d . -'. ') ') T'- .
,;'. ugu hik.J.yeleTd-e gibiy Pir'in Garip'e
tas onu hem hem yapar; Garip bu
ucunda
Hakim Sleyman a.i! .. , d' k
tukur ten ki o,
hikmetler, .195 'T'rlm - M ht mk
1
, -.-.--. Q ...... . ..; ,..,.. . . .u .. .. r.. en u u-
. u nu
11
ll lls_' o m: buna dair Vambery
M kl ' d p
G b -1" TI, - ' DA ... ;_ ,--. ' .c. - . H -.Y <well _. a e_ ze ye er. ey-
,amJe. ve I u lll HlJTL1C'Una "ll'ai'' Tu"rlrm-nl . p " o"
_ " --- - '-' """""'- _ ... Y -'>-C ' t'l.. ffiPr
OU . clua eder: ve almna vururlar. O da
Bu andan en ;;p;- onun dud.2kla.rmdan akm.aya
IVI e ile GZZi:;
ruya yoktur:
iirir .
107
ile Mah-
tepeye pir'e ras-
sevgilisinii: haber
;:oarsa zarar de ilave
ederler
103
(hctlk
, , _ sebebi
buaur. kerre her so",.Jn.- ,
. - c,L. .... u ... o-LCCc.u,l j
veya pelz.: glkle eTrueJ..eri bunu P'sterivor) K Prem dA
elinden as'k badesini itiktP'n " k
1
"
. .. .oOnTa ona akat
32

ona biganedir ve ancak Kerem'in: Yarabbi! benim te biri-
ni ver! zerine o da Kerem itn o ldrc duyma-
y.a Elif ile Mahmud'da bu motifin bir rasgeliyoruz:
Mahmud ava bir geyik kovalarken bir ras-
gelir. Duvarda bir resmi grr; o kim .an-
cak elinden imekle mmkndr; bu
olup i ince, Mahmud, vcudunun hisseder:
o da _zoo
Bu badesi ve neticelerinden biri olan kabiliyeti
kazanma motiflerinin, tasavvufi unsurlar meydana
halk hikayelerine de halk Hakim
bu, kabiliyetini vermesi
besinden bunun mis.allerine, de tesadf edi-
yoruz: Bu tarikat salikierine gre, meclisinde Ali
ve Muhammed hadesini bu suretle Ali'nin elinden yani
manevi feyzi ondan

Es.asen umumi tasavvuf
dada timsalidir .
202
- de ve mesnevilerde de
ve halk edebiyatma klasik edebiyattan olan resim mo-
tifi ise
203
Y.alva ve Elaziz rivayetlerinde mevcuttur. Yal-
va rivayet1nde bulmaya giderken yolda bir
bir resim grr. Bu, Acem Diyar Gen
kahraman ona olur; bulduktan sonra onu .aramaya gider.
Elaziz rivayetinde, vaktiyle elde resmi-Ka-
raman Beyinin resmi-Has.an Bey, tembihlerine
men, onu ihtiva eden memnu aarak grr; ve olur.
204
Mo-
tifin bu bizim birok mevcut gibi,
milletierin da mesela Grimm Biraderler'in masal-
birinde
205
bir lrken bir va"
siyet eder; bu memnu aan orada Prensesin
resmini grr, ona olur; ve onun birok maceralara s-
rklenir.
veya badesi bu motifin dikkat
bir ciheti de, sunan veya ryaya :giren pirin bizim halk hikaye-
lerimizdeki telakkisidir: Bu ek seri hikayelerde ve pir i
olarak gsteriliyar; ve ekseriya ak de veriyor;
gerek gerek erkek ondan sonra ellerinde saz temnnm
ediyorlar.
in-Main, Trk masallannda, Hint, Yemen, beraber, va-
kalara sahne olan ersanevi memleketlerdendir. Bunun tesirini Trk
da gryoruz.
Battal Gazi'nin, Halit Turhan Bey tespit olunan man-
zum rivayetlerinin iki yerinde
206
Hint, in - Main, Yemen isimlerine te-
sadf ediyoruz. in -Ma in, Trk de
83
KROGLU DESTANI
in memleketinden gelen taeirierin zerine Ahmet
Yesevi, mritlerinden Osman isminde bir beline bir tahta
bu memlekette zuhur eden ejderi ldrmeye gnderir. Os-
man bu Emiri-in

Barthold'un
Mahmud naklen gre,
in Sin, Cenub1 in de 1.\/Iasin diye

hikayesinde in-Main mevzurbahistir.
209
eline
esir ve Ahmet Beyle Yusuf Beye hapisane
bilgi bir Mslman tccar in-Main'lidir. rivayetinde
lu'nun ve Hasan Beyin ine seferleri

Hasan Beyin sevgilisi
Glizar in-Main Urfa rivayetinde de in
Hasan Beyin sebebini eder.
211
zbek ri-
vayetinde, Peri biri

Paris
rivayetinde onu


kavimlerin sihri ananeleriyle de muhakkak
olan'" motifine da tesadf ediyoruz. ve
Elaziz rivayetlerinde, sevgilisini almaya giden Hasan Beye
verir. Ve zaman bunlardan birisini yak-
syler. Hasan Bey askerleriyle gn harbeder,
o zaman gelir. Birini yakar. Tam o anda
lu'nun vcudunu bir kaplar. Kalkar ve

uzun tavsirine Elaziz rivayetinde tesadf edi-
yoruz.216 zbek rivayetinde bir gemektedir.
217
c<Hulufluda
lse, Abihayat yoksa da, uzun kahraman ve yapan
bir gryoruz.
218
Masallan dolduran, hatta Battal Gazi hikayesinde bile
219
uzun bir
epizot eden c<Kaf mhim bir rol oynamaz.
Mamafi ismi geer: zbek rivayetinde Yunus Peri'.nin bu-
Sonra yine rivayette <iliunkar
ok eskiden Kaf gibi oldu

Umumi masal kahramanlara,
dan birinin gelen haber vermesi;'>, Kel motifi ve
nihayet, muayyen adetlerin birok masal ve hikaye-
lerde gibi, da Bolu
kendi arzusuyla esir olup gitmesinden sonra, bir
gece kan grr ve bundan, onun teh-
likede anlar.
222
Bolu Beyi ve Ayvaz'a harbeder-
ken Deli Mihter aym grr.
223
da, Ayvaz turna
teline zaman, onun esaretini bu suretle anlar.
224

de de harp yal-
grnce zanneder -,e o zama.n kendisine felaketi haber
veren Kara kuru girdi der.
225
84

c<Kel bu is:mle bizim masallara has bir motiftir; mamafi,
milletierin da byle avam zeki, bazen
melanetlzar tipler yok Esasen halk ideolojisini by-
le, avam bir mmessiliain yksek mcc:delesi
kil eder; ve bu mmessil ok defa Kel gibi bir tiptir.
lu rivayetlerindeki (Paris, Huluflu rivayetlerinde Kiel Hamza,"' Tobol
rivayetinde Kezel227 rivayetinde Kel ve

tama-
bu tiptir. Kel gibi mhim ve
bir sayesinde Beyin veya almaya
muvaffak olur. Hatta rivayetlerde) o, Beyin sonra
da mevkiini kaybetmez, vaktiyle vaitte
ol::nak, onu yerine geirir.
Bizim halk hikayelerinden, Kel tipine iki misal
Garip'te Kel tam byle desisekar bir tiptir. Garip'in rakibi
Veledin Sanem'le iin, Garip'i
zannettirmeye muvaffak olur.
229
Tahir ile Zhre hikayesinde ise bu, iyi
kalplidir; iki birbirinden haberler gtrr; hem de. Bir
kervanda bulunur ve Zhre'nin cevap verir .
230
des-
da Kel benzer bir tip veriyor. Bu tamamen, Azeri rivayet-
Keel roln oynar.
231
mukaddes masal adetlerinde, 3,7 ve 7'nin
ve 40 adetlerine tesadf ediyoruz. Birka tanesine edelim: Huluf-
lu rivayetinde Delileri 777 veya 7777 dir
232
mhlet,
gn mhlet, zikredilirken bunun hep 7 ze-
rinden gibi misallere yine c<Huluflu da
tesadf olunur. Paris rivayetinde Deliler 777 gsteriliyor. Yedi gece,
gn gece tabirlerine de yine burada rasgeliyoruz.
233
Son bir masal unsuru olarak kahramanlara eden kocakarD>
motifini zikredelim. Yalva, Huluflu, Paris rivayetlerinde bunun misal-
ierine tesadf ediyoruz.
mukaddes masal adetlerinden, 3,7 ve 7'nin
bu, kitaplarda az olmakla beraber, herhalde halk ok daha
mteammim Nitekim Urfa rivayetinde <<Az gitti, uz gitti, de-
relerde sel gibi, tepelerde yel gibi, Hamza Pehlivan gibi gitti,
gryoruz.'
34
umumi masal unsuru olmamakla beraber, bizim halk hika-
yelerinde ok mhim mevki eden ve mahalll tesirlerle
kl bulunan unsurlara geliyoruz. Bunlar da: 1) turna, 2) 3)
kervan
kahramanlar turnalada haber gnderirler, on-
lara memleketten sual sorarlar. rivayetinde, Ayvaz tur-
nalada haber gnderir."
35
c<FiuluflUda, istirdat
85
KROGLU DESTANI
edip dnerken yolda, turnalarla selam syler.'
36
Kerem gk-
te uan turnalara memleketini sorar.
237
hikayesinde, turnalar mahpuslara memleketten haber ge-
tirirler."38 Bu.ndan halk trklerinde !belki en lirik
bu hasit <<turnam kelimesiyle eder. Bu
Halk Divan bl:blnden ok daha
mevki ediyor. Zira turna, gari:be gurbeti ha-
stnden nihayetsiz haberler
getiren
bu pek m-
him rol oynayan teli Kprlzade Mehmet Fuat Beyin sy-
gre,
239
telini kahramanlar orduda sorgu

XVI Kul Piri'nin, Deli Bayezid isminde bir
tasvir eden para da :
bunu gsteriyor.
telleriyle
Geldi Deli Bayezidin.
240
O > h"kA
0
d 241
Kul birinde, Gen ayesm e
ve Vedadi'nin bir

vehile
meshurdur. ve Huluflu rivayetlerinde seferine sebep olan,
bu

Turna telin1n bu milli ananelerden geliyor:
ty1erinden ellerine de, ldr-
244 F 1 b"
dlderi a mt
zat byle, kutsiyet denecek kadar bir mmtaziyet ben
dini-tasavvufi amillerde buluyorum: Hazreti
Ali sesini turnaya buna iki misal :
Hazreti
Turna d;rler bir

(Pir Sultan Abdal)
Turnaya sesini
eker
Yine kend devesini
Yiden Murtaza Alidr.'
46
(Hatayi)
86
MOTiFLER
Demek ki nezdii1de hususi bir ehemmiyeti var-
Acaba bu kutsiyeti sade Bunun
derecesini kestirememekle beraber, turnanm, tara-
Yesevi de syleyelim: Horasan Eren-
leri bir meclis kuruyorlar. biri turna oluyor ve Ahmet Ye-
sevi'yi davete gidiyor. Yesevi de onu
da bir mevkii mahsusu Bu unsurUill
halk mevkiini anlamak iin KeTem, Garip gibi halk
hikayelerini ve bilhassa Anadolu'yu dolduran trkleri ve
lan, gibi hakiki halk okumak kafidir. Ben bura-
da - - ait bir noktaya temas
Kerem hikayesinde, Kerem yksek dibine geldi mi,
kendisinde kudret bulmaz, duman
onu korkutur; yalvarmaya O zaman, bu
mstecap olur, duman kalkar. yol verir.248
Anadolu rivayetlerinde, nnde gr-
myoruz. O, her mania gibi da zbek rivaye-
tinde249 her sefere zaman
daki dumana gre tefe'l bir bu tepesine
bakar ve gemenin olup suretle anlar;
de bir gn bekler, seferden vazgeer. Zira
askerlerinin bilir. Orada yz elli evliya yatar; bazen bu
himmetiyle geilir. Nitekim, Hasan Han, almaya
giderken, bu evliyalar.a yalva-
ve ona yol verir.
Halk hikayelerindeki bu rivayetler, Trk mem-
leketin ne suretle luhiyet mertebesine grlmesi itibariyle m-
himdir. Evliya1arla birbirine Kahraman kah
kah evliyalara ... Evliyalar iradelerini belli
ederler. Trk ve halk lmeyen
hesiz, tabtat kltnn bu hususiyetlerde
Kervanlar, halk hikayeleTinde, tumalar gibi, uzak memleketleri bir
birinden haberdar eden unsurlar olmak itibariyle mhimdir.
lerinde bu itibarla ehemmiyetine misal gi-
bF50 ve halk hikayeleri de bize bu hususta bir fikir verebilir:
Tahir ile Zhre, Garip 1gibi.
Dede Korkut'ta kafirlerin eline esir Bamsi Beyre'k, memle-
ketini kervana sorar;
251
epizot, :bu hikayenin bugnk de


zbek riva.yetinde, l.dam edilmek zere oldu-
haberini bir kervan getirir. 253
87
KROGLU DESTANI
Nihayet, kervanlann, mcadele kafileler olarak
da mhim mevkii Bezirgan tamamen
bu mcadeleleri eder. Son zamanlara kadar Ana-
dolu'da yollan iyi olmaya.n birbirine bazen yzlerce
beygirlik kafileler eden bu Bunlarla ara-
smdaki mcadelelere dair birok hikayeleri ben ihtiyar
Bu itibarla zengin bir folkloru-adetleri,
ananeleri,
3. Dini Unsurlar
: - tutuyor. Bu
destan, Trk halk hikayelerine ve bu cihetten ele ben-
zemektedir. Trk destani mahsullerinde hamisi
olarak ta savvur onlara yol gsterir, felaketleri haber
verir, tehlikelerelen
: Urfa rivayetinde, Hasan Bey
giderken Hoca rasgelir. O, gencin Bir defa da
Hasan Bey nazarma attan zaman o
Cin'e giderken nne Sen gzelsin git, muvaffak olursun, cler.
254
zbek rivayetinde Hoca On beraber
otuz iken gelirler, onunla onu her bela-
dan masun edeceklerini sylerler. sormaya tek-
rar gelirler.
255
bu ziyaretinde, uzun mr ve
eliler; onun zbek ri vayeti byle tefsir edi-
yor.256 rivayette, Ivaz almaya giderken Allah yar-
ederse dememic;tir. Bunun iin ona yclda der ki: Biz olma-
Allah seni, bu kusurundan

De-
mek ki az ok kahramaula Allah bir Bu maz-
ha:dyet sade Ivaz Han da
ebiten'in her cuma nail olur .
256
destanlarda da mhim bir rol oynar; ve az ok
haizdir. o himaye eder/
59
onun sol dua eder/
60
onun olur .
261
Dede Korkut'ta boz

olarak tasvir edilen ok-
lanyla yaralamp lmek zere olan gen teda-
vi eder.
253
Battal Gazi hikayesinde ise o, olanlara eden
bir lahuti kuvvet ve masallarda gibi gz yumup
kadar, lahz.ada bir eliyardan br eliyara gtren bir ihtiyar
tasavvur

Battal Gazi zaman ona ila


hikayesinde aym rolele gr-
88

yoruz. O, uyutulup bir adaya gtrlen Kurhani'yi atma bindirir ve
derhal sevgilisinin

muhtel.if kahramanlara halk hi-
kayelerinden de misaller getirebiliriz. Ferhad ile de Mehmene
girip ona emretmek suretiyle


cenk usullerini talim eder.' 68 Mahmud
ile Elif hikayesinde, Mahmud'un ve Ar-
kan yere gelmesin diye dua eder .
269
Yi.,1e hikayeele JVIahmud'la sev-
gilisini azat ettirmek iin, esir olan haraminin
defa girer.
270
Aksak Timur'un askeri da Hat-
ta, onun Bular>> muhasara eden askerler
bilen ihtiyar bir veli, haJ'k.a mukavemet etmemelerini tavsiye eder.
271
Knrlzade Mehmet Fuat Beyin, naklen syledi-
gre, buna benzer bir ingiz'in, Harezm etra-
da tesekkl safilere riayet iin,


rol. elin ululan iin gibi,
pek Burada bir yerele bolsun te
sadf edi;/oruz.
273
Trk Ali'nin rolnden bahsedrken ele
vehile. ok defa Ali'nin
dikkattir ki, Ali dair bir
mevcut Pir Sultan
Bin bir bir
Her nerde orada
Ali Muhammed Vezir.
Bu Ali mi?'"
esa.sen bh baska yerde, Ali'nin sunan
yetini de ediyor:
Doldurdu da bize bir dolu sundu
Nebi'nin eli sa:bahtan.
275
Yukarda, motifini tetkik ederken de Trk halk hika-
yelerinde bu sunan ekseriya
ve bu rol Ali'ye aynatan itikatlarmdan
Grlyor ki, mevzuu, Trk destan ve hikayelerini ok ala-
kadar ve tetkikinden ok mhim neticeler olan bir mevzu-
clur. Otto Spies'in Trk halk hikayelerine dair eserinde, ve
hayat efsaneleriyle mukayesesini olan bir
89
KROGLU DESTANI
eser zikrediliyor: J. Friedliinder, Die Chdhir - Legende und der Alexan-
der - Rorrum, Leipzig Berlin, 1913.
276
Dini Unsurlar: ve hikaye ve destanlarda
yerini tutan dini Trklerin adeta milli destan
Hazreti Ali'dir. Bir muhakkak
olan Paris rivayeti ravisi .gsteriyor, onun
sylyor; btn hikaye Ali ve
fazla hatta Ben snnileri sevmem, hi-
kulelerini hak ile yeksan ederim dedirtiyor.
277
Ali'nin bura-
daki ehemmiyeti destani olmaktan ziyade dinidir, ve Trk
orijinalitesini ibraz Hal:buki, hikayelerde 'gibi
da Ali'nin destani bir rivayet-
ler Samayilovi'in Trkmen rivayetinde,
Ali'yi grr; Ali onu tebcil eder. zerine Iran'da Ar.ap
Reyhan zerine galebe alar ."
78
Selman tespit
den birinde, naralar atmakta Hazreti Ali'ye benzetilmektedir
279
hikayelerde Ali'nin bu daha iyi misaller bulabiliriz.
hikayesinde, Ali, felaketlerden kurtarmak husu-
sunda, yerine kaim oluyor ."
80
Ali, Eshab, Hoca Seyyid, Hoca
beraber hapisanede girerler, ona gl
verirler. Bu gn sonra alarnettir. Yine
hikayede Ali, Merdi- Meydan, askerlerin Piri,'"' Eren-
Ierin

Ali'ye verilen bu Askerlertn Piri
zbek- rivayetinde de

yerine bazen evliyalar da kaim oluyor. Tamamen
onun vazifesini grmek itibariyle buna en iyi misal olarak Gen Osman
hikayesinde kahramana eden Abdlkadir Geylaniyi gstere-
biliriz.Z84
P.aris rivayetiyle zbek rivayetindeki, Ali, ve Evliyalara ve-
rilen ve umumi bu, daha ziyade destani mahiyette mevki istisna
edilecek olursa rivayetlerde sair dini unsurlara ehemmiyet atfe-
dilmiyor. Bu itibarla, mahiyetindan iin ih-
tiyatla icap eden Ermeni rivayetindeki ve
din telakkisi hkmleri, bu
iki rivayetleri nakzetmiyor. Ermeni rivayetinde
tamamen dinsiz, kendisine dehalet etmek isteyenler iin hibir
dini koymayan bir haydut gibi gsterilmektedir. Btn Anadolu
rivayetleri ve Huluflu rivayeti de onu az ok bu tasvir ediyor.
rivayetinde, Ayvaz ve btn
lnce, dnmesini ve tasvir eden bir
gryoruz.'
85
Halbuki mesela zbek rivayetinde dini unsurlar ok-
tur. Hemen hemen her Ervah'tan, Pirler'den istimdat kahramanla-
adetidir.
286
Ivaz Han bir zahittir: kimseye bildirmeden, sabaha ka-
90

dar namaz
287
Hazreti Ali ile beraber Ebubekir, Osman, mer ve
bilhassa On sonra, Peygamberler: Nuh,
him, Davut, Sleyman, Muhammed; ve Pirler: Hazreti Zinde,
ve tabii daima zikredilir.
288
Melekler harbini sey-
rederler.'89 Bu son unsur riv.ayetinde de
Esasen, halk muhayyelesini efsanelerin tesadf
edilen bu motif daha ziyade destani bir unsur Manas !gibi tam
destani eserlerde de Melekler'in, g-
rivayetinde Hasan Bey, Kara Vezir'in askerine giri-
buna gkteki Melekler bile aferin derler.Z
91
Keza Paris rivayetinde
de Melaikelerin harp gkyznde sylenmekte-
dir .'
92
Yine zbek rivayetinde sebep, onun
dinine

Ve o btn tehditlere
tekrar avdet etmez. Bu nokta Trkmenlerinin
derin husumetini gstermek itibariyle mhimdir; esasen ilerde de
gibi zbek-Trkmen rivayetinin eden
de bu mcadelesidir. Paris rivayetine gelince, buna
ok bir iki noktaya daha
edelim. bu rivayette de dindar gsteriliyor. O Dinimiz
bir kadim dindir, der.Z
94
Keza rivayette Firenk
Nigar almak iin dinini

4. Mahallin, veya Tesirleri
Destanda kahramanlar e'kseriyet itibariyle kalkan, haner,
topuz, grz, ok ... Bunu eski destani devirlerin bir ba-
kiyesi olarak kabul etmek mmkndr; esasen muahhar devirlerde de,
gebeler ok ge itibara almak


Hatta grmesiyle dnyadan ekilmesini
halk muhayyelesi beraber gsteriyor. Bununla beraber sonraki destan-
hikayecilerin bir sadece okla,
la, bir haydut tasavvur edemeyecekleri
gibi iinde de destanlarda, Manas gi:bi
tam gebe mahsul olan bile gryoruz. Bu
on iki 1 kam


Selman top, glle zikredilir. Bu
kalesi,

hikaye-
sinde de ak, beraber, tfek, tabanca zikrediliyor.Z99
meclisleri tasvir edilirken, sadece gibi des-
tani ikilerden bahsedilmez. Kahve, ttn, ay da
betine

Tavla gibi mahsus oyunlar da ..
91
KHOGLU DESTANI
ayLn Manas'ta da ok mhim mevkii Destanda, her mi:oafire
semaveri tasvir eden ok tesadf olunur. Ismail
hikayesinde de, Glperi'nin
riyle oturup kahve, ttn itiklerini kaydedelim.
302
grmek iin drbn de Bu
mkemmel aletin ismi f:fuluflUda drvnb,
303
rivayetinde ise
dldh>diir.
304
nazan dikkate
Trklerden gayri de destanda rolleri ve tesirleri tabii
grlr. Buna bir iki misal yal-
bu rivayete bir valisi ld-
rlecek olan on yedi 'gelip teslim ha-
his

Yine rivayette bir harpte kafirleri sayan
hep Ermeni isimleri sylemektedir.
300
Paris rivayetinde'ki Severim ben
Ermeninin dikkattir.
307
Sonra Ermeni Bezirgi'm
epizodunu ve ne kadar mhim yukarda grdk. Kilisli Muallim
Rifat Beyin bana gre de Kilis byle hi-
kayel.eri syleyen Ermeni Azerbaycan'da da byle
Trkce syleyen, Trke yazan Ermeni malum-
dur .
308
Ermeni tesirini izah eden bu sebepler Kerem hi-
kayesindeki Ermeni roln de izah eder. Hatta Sel-
man Mmtazm birinde de Kerem'in, iin din
Ermeni. grlmektedir ki bunu da bu hika-
yeyi Ermeni rolleriyle izah etmek mmkndr.
309
Nihayet syleyen tesirine bariz bir misal getirmekle bu
bahsi bitirelim. rivayetlerde de buna misaller bera-
ber, en iyi misali Paris rivayetinde gryoruz; zira bu ri vayetin
isminde muayyen bir biliyoruz; bi-
naenaleyh burada destan nisbeten ferdi -realist mahiyettedir.
hildyeyi kendi veya muhitine gre evirmesine misal olarak,
yukarda, tesirlerini grdk. Bundan da
gsterir: Destan'da felekten ettirirken, Yusuf'tan,
Sleyman'dan, Keykavus'tan, Rstem-i-Sani'den de dem vurdurur.
310
5. Tarih'i Unsurlar
Destam'mn esas mcadele
ediyor. Bu bir taraftan, Trkmenlerin Hazer Trkmen-
leri olsun, Azerbaycan Trkmenleri-Ak Koyuulular olsun) Acemiere
veya Safeviler gibi Trklere taraftan
Trklerinin izleri z-
bek rivayetinde olarak gsterilmektedir.
92

Trkmenlerde, Acemiere - bilhassa Tekelilerin -
mcadelelerinin mmessili olarak telakki seyyah Mehmed
Emin de teyit ediyor. Bu zat seyyahatnamesinde yol-
da bahsediyor: yolundaki
bir Yumutlu) iinde dahi na-
ce mtehayyir oldum. Zira bizde e isnat olunan
Vusta'da ismini bile getirmez-
dim. Herifi istintak edince ki, bunlar kendilerin-
den, hem de Teke kabilesinden itikat ediyorlar. Tekeliler
ile teden beri ile muharebeler hak-
birok ki bunlarda Trkmenlerin
medih ve edilir ve dahi 'ayal yani
gibi' diye tahkir edilir. dahi byle ile olan muhacemat-
ta nam bir kahraman olup Virdi'nin tabirince
tarumar ve ve lerzan ... 311 Yu-
mut, Teke, kabilelerinin Acemiere harplerini,
olan Mahtumkulu, tasvir eder. 312
Ak-Koyunlu Trkmenler evvela olan Safevilerle
mcadele ettiler. Fakat bilahare Safevi hanedam teesss ettikten son-
ra idaresi bulunan Trkmenlerin Safevi
ordu;:;unun etmeleriyle bu Safeviler de Trkmen
ismiyle yadedilmeye Birinci (1524-1576) ve birinci
Abbas (1587-1628) Kirman ve Kilye
fakat isimleri zikredilmeyen Trkmen kabilelerinin reisierinin
bir tanesinin ismi <<Husrev Sultan biliniyor.313 Acaba
bunun, on ve on yedinci ok izler Des-
bir hissesi var Bu mesele
Paris rivayetinde, dostudur tesirle-
rinde gibi bunu da, Trkleri ara-
tespit olmasiyle izah mmkndr). lrken ona,
vasiyet Hatta Azerbay-
can hakiminin emrine bile, bunun iin itaat eder ve onun memleketinden
ekilerek amlrbel' e yer ir. On dokuzuncu hikayesinde
ismi geen bu Abbas acaba bu Paris (s. 167) zikredil-
gibi ikinci Abbas Chodzko bunu kabul etmis ve Ab-
ismi !geerken onun hkm tarihi de il;ve etmistir :
(1648 - 1667). Fakat bu, Safevi en
birinci olsa gerektir,
taraftan bu Abbas, Trk ara-
da popler Kurhani eden hika-
yede Abbas mhim bir rol oynar. Halk hikayelerinde bazen
bir Bey, bir veyahut bir
93
KROGLU DESTANI
eder. hikayesinde bu vazifeyi Abbas gryor
314
. Sel-
man tespit .ait birinde
:
geldiler kurmaya
vermeye
Ks alunur kan almaya
O gndr.
da her halde birinci A:bbas'a Ablbas) telmih-
tir. 315
<iliuluflm>hun Azeri rivayetinde Acem mevcut Bu-
rada bilakis Anadolu rivayetlerinin tesirtni gryoruz: seferi.
bu rivayette btn Turan, Os-
sylenmektedir.
316
mcadele' en unsuru ediyor
Bu bilhassa zbek rivayetinde barizdir. Burada dini mcadele ok ehem-
miyetli telakki edilir: Ivaz Han, dinine itn ida-
ma mahkum edilir.
Bu mcadele unsuruna biz gibi
Trkmen mahsullerinde de tesadf ediyoruz. Burada Yezidiler de tes-
edilen bu kafir milletin (Vambery tetkik eden Samayilo-
vi'e317 gre Grcler, Krtler, Lfirlar) Bu, Sn-
nileri temsil eden Trkmen Beylerini (Yusuf ve Ahmet Beyleri) esir
eder. dndrmek ister, muvaffak olamaz.
318
Manas'ta
da
yurtun
yurdun
yurtun
Ak
(R. Proben, c. V, metin, ss. 62-63).
Auvlanba
yurt un ...
(R. Proben, c. V; metin, s. 72).
... ...
(R. Proben, c. V, metin, s. 75)
gibi paralar kadar nfuz gs-
teriyor. Trk de seferler hep
seferler diye telakki ediliyor.
319
Bu tesmiye tarihi membalar-
da da grlyor.
32
Keza Azeri de diye gs-
94
MOTIFLER
terilmektedir: ha1k
rin'in mellife igre Aka Mehmet Tiflis'teki hak-
bir
gryoruz.
321
rivayetinde mevzuu Acem
illerine harplerdir. Bundan Hulufluda gibi
seferi de paralar eder. Halbuki Paris rivayetinde
Tokat seferi diye .gsteriliyor. Bu da tes-
pit hikayede Tokat
mcadele gsteriyor.
Btn bunlardan istinta edebiliriz ki, XVI ve
XVTI nci dolduran Acem seferlerinin ok izleri
taraftan snni Ozbek- Trkmenlerle mcadelesi). Sonra Gr-
seferleri rivayeti), nc Murat"22 devrin-
deki l:rarplerin, Kafkasya'da Osman Pasa-
izleri olsa gerektir. Bu suretle Osman P;sa
ile mnasehetlerini ilerde aca,b.a
ne dereceye kadar rol Burada, bil-
Osman seferlerine bir
Acem olan
Ferhat esir edilen Haydar
Ayvaz iin esareti mn.ase-
betiyle) eda ok benzeyen ve :
Benden selam olsun Osman eline
tutun
da havi olan bu

bu
vaka gsteriyor.324 Fakat zbek ri-
vayeti de dahil halde hemen hemen btn rivayetlerde mste-
rek olan esareti epizodu, kendisine benzeyen bu es.aret v;ka-
smdan ok eskidir.
seferine gelince, rivayetinde, Hulufluda mhim bir
yer eden bu epizodun, herhalde K'ah"l.uni ve bilhassa Drdnc Mu-
rat seferden kalma bir iz Huluf-
luda teferruatla hikaye edilen, kurtarmak icin ar-
tebdil girmesi, girerken bir ihtiyar ekinciye ;asgel-
Ayvaz ve teessrle-
rine onu taltif etmesi; Sultan
ve bu esnada bir iyilikler etmesi
ne az ok benziyor.
325
tarihi unsurlara da edelim: rivayetinde
lar iinde saklamak suretiyle Grcistan'a
95
KROGLU DESTANI
birok mal ve Sulian Bilecik'i zaptet-
mek iin mracaat hileyi Sultan bu


rivayetlerden veya tarihi membalardan halka in-
tikal ihtimaline mebni buna ediyorum.
Anadolu'da Trkler Timur'un gsteren
bir nokta da var: Reyhan Arap'la Kenan Bey, riva
yetinde Timurleng'in olarak gsterilmektedir.
327
Bir sylemesine gre"" Konya rivayeti
Elaziz rivayetinin Hasan Bey da Karaman Beyleri mhim bir
rol oynarlar: kadar askerleri
Kro<>lu bundan korkmus ve Karaman Beyinin Telli ka-
Bu paral;r btn rivayetlere olmamakla
bera<ber, bir sahada olsun, Fatih devrine kadar Padi-
muk2vemet eden bu Trk Beylerinin
lermek itibariyle mhimdir.
Celi'tli Celalllerin Anadolu'daki de burada izlerini
gstermektedir. Paris rivayetinde Tercim kabilesinden bir Bey, Nazar
Celali ismini

Deler, <<Ey Celall! diye hitap eder-
ler.3'0 Bir yerde Bolu Beyi bu kullamr.
331
Nihayet Bolu'da tespit
bir rivayet Celall gstermektedir. Bu rivayete gre
Celliler Sonra Acemistan
harpler1nde hkmete hizmet O zamanlar telgraf fiLan
dau harbin il:m yksek tepelerde
bekisi de

Destam'nda Celali izleri ok daha de-
rindir. Bolu rivayeti Celalilerin kendilerinden addettiklerini
gsterebilir. Esasen hkmete isyan bir haydut
olmak itibariyle tamamm bir Celli tipi arzediyor.
Cel8Ji bir var ki birok cinetlerden
bir epizoda ok benziyor. malumata
gre: Sokullu Hasan 1602 senesinde Tokat'ta bir Trk ta-
ldrld. (ihtilalin ilk reisi
ve halefi Deli idaresinde) Hasan ha-
zinelerini talan ettiler. Paralar kalkanla ve ile
lcld.
332
" Bir defa bu epizot: ve onu
almaya gitmesi, Tokat'ta (Huluflu), veya memleketin-
de (Paris) tek yerine dostu
Keel geirmesi, Azeri rivayetlerinde Anadolu riva-
yetlerinde de-daha muhtasar da olsa- grlyor. zbek-Trkmen ri-
vayetinde gre bunu daha muahhar ve Anadolu hadisele-
riyle alGl'kadar sayabiliriz. Sonra, Hasan Hulufluda Erzurum
96

ve zaman, bir toy esna-
bu kahraman Paris rivayetinde ise
<<Hulufluda, seferi bu <<Tokat'
tarihi benzer. Paris rivayetinde ce-
vahirini kalkanla lmesini, Jaba
333
ve Selman Mmtaz rivayetlerinde de
lmek gryoruz.
taraftan Hammer'in, sekizinci cildinde Celali isimleri
de tamamen delilerin isimleri nevindendir: Deli
Hasan, Yular- Tepesi-Tyl, ilh ... gibi.
Herhalde Celall bu destamn bu mesele-
nin mphem ve olmasma bir rol
Nihayet, tarihi unsurlardan, Ham ile
mcadelesini kaydedelim. Abdlkadir Beyin <<Halk Bilgisi Haberlerinde-
ki Erzurum rivayetine ait bu malumat, Erzurum
rivayetinin ihtimal neticeler elde edilmesini ede-
cektir.
6. Rivayetlerinin ve Meselesi
a) Rivayetler: rivayetlerinin eski hibir veya eski
tarihlerde tespit hibir yoktur. Bunun iin bu mesele-
nin kat'i surette halli mmkn Nihayet faraziyeler
sylemek kabil
Elimizde mevcut rivayetlerin, geri tespit tarih itibariyle en eskisi
Paris rivayetidir. Lakin bu ok tahrife kendisine ok yeni un-
surlar nihayet realist bir bir rivayettir. <<Halk riva-
yeti daha iyi muhafaza ola.n Huluflu'nun Azeri rivayetiy
le mukayesesi bunu 1gayet iyi gsterir.
meselesinde gibi
Trkmen rivayetine ok icap eden zbek rivayeti,
siz en eski rivayettir. Sonra, bu rivayet destani daha iyi mu-
hafaza Herhalde, hikayesi, Azer-
baycan ve Anadolu'da ve kendisine yeni yeni unsurlar ilave
Hatta bugn elimizde mevcut zbek rivayetinin bile
muhafaza zbek rivayetinde bir
Trkmen Beyi bir Sultan olarak gryoruz; onun tabi ida-
re sistemi, Timurllerden sonraki mstakil
sistemidir. Anadolu'ya geen rivayetler ise bir asi derebe-
yi-haydut olarak gstermektedirler.
Maalesef Trkmen ri vayeti elimizde iin btn bu riva-
ye tl erin ne gibi tahrifiere maruz tayin mmkn Hatta
Trkmen rivayetine en zbek rivayeti bile tam
97
KROGLU DESTANI
Bu tam ihtimal bu hususta daha kati hkmler ver
rnek mmkn olurdu.
Esas itrbariyle bu Trkmen-zbek rivayetinin tespit et-
tikten sonra rivayetleri gre tasnif etmeye
imkan var Rivayetlerin vaziyende bu Zi-
ra btn rivayetler birok tedahller arzediyorlar. Sonra, her bir riva-
yette esiri ve yeni epizotlar hatta girift bir bulunuyor.
umumi itibariyle tasnif
etmek mmkndr:
1) zbek rivayeti Trkmen; en eski
2) Azeri rivayetleri (birbirine ok Huluflu daha es-
ki Paris rivayeti daha realist, daha yeni havi).
3) Anadolu rivayetleri (bunlardan rivayeti birok cihetlerden
Azeri rivayetlerine beraber, Hasan Bey epizodunu ihtiva
etmesi itilbariyle Anadolu rivayetlerine merbuttur. rivayeti Pa-
ris rivayetinin haizdir: kendisine ye;ni unsurlar ilave edil-
destan adeta halk hikayeleri Hat-
ta, bir romana daha ok Paris rivayetinden bu yani
masala daha ok benzemesiyle,
4) Bu tasniften hari kalan Yalva rivayeti.
5) Tobol rivayeti (teferruata kadar Azeri rivayeti.ne benzeyen bu
rivayet, ismi Hasan Beyin gsteren bir kah-
epizodunu ihtiva etmek itibariyle Anadolu rivayetlerine de

b) Motijler: Taslak bu tasnifi sonra,
rivayetlerinde yeni motifler, eski motifler Bu meseleye
geebiliriz.
motiflerinin en eskisi at ve motiflerrdir; bil-
hassa at motifler1nin, gerek btn gerek des-
tanlarda buradaki ata benzer Trklerden
seden en eski tarihi membalarda zikredilmesi buna delil olabilir ..
Ayvaz, Reyhan Arap ve esas Kr-
ya irsi bir veya sonradan hkmdar
adamlar Reyhan Arap-Kr-
mcadelesi, btn bu rivayetlerde mevcut i1n, herhalde
en eski temleridir. kr iin bu is-
min verilmesi
334
veyahut isminin gelin-
ce, benim Azeri ve Anadolu rivayetlerinde baba-
kr edilmesi, destanda kahramana o asi-haydut tipini vermek iin,
ihtimal byle bir hadisenin bu esnada bir menkrbe haline gelmesiyle
veya bir s9nradan destana ilave Bunu gs-
teren deliller 1) Ozbek rivayetinde kahraman Kur'da (=mezar)
98

iin denmesi (daha iyisi: krlk mevzu-
2) Yalva rivayetinde, edil-
mesi>>nden bahsedilmeyip, sadece, kendisi;nin bir para kr bir
zikredilmesi.
3) Tobol rivayetinde, Kr kr edilmeden evvel bu ismi ta-
(Tobol rivayetine bu krlk meselesi de, motiflerimin gibi,
Azeri ri vayetinden olabilir).
motiflere gelince: seferleri, Grcistan seferleri,
seferleri herhalde bu memleketlerde olan harpleri-
nin destani rivayelindeki in Main seferlerini, ok
eski devirlerde Trklerin inlllere harplerin izleri te,
lakki etmek olmaz. Bu, lllihayet, bir masal unsurunun
(in almak) Esasen
rivayeti az ok bu destani mahiyeti haizdir.
Yukarda tahlil mas'al ok eski unsurlar-
Fakat yer
ve masallar ahali arasllila girmesinden sonra nfuz
bir tanesinin, nisbeten daha destani bir moti-
imesi motifinin-Evliya elebi'den
sonra, yani o.n yedinci sonra, bili-
yoruz ve bahsine
Bunu misallerle de teyit edebiliriz. Manas, gibi, gebe-
ler orada ve destanlar hemen
hemen hi denebilecek kadar az masal ihtiva ettikleri halde,
hatta ok kuvvetle muhtemel, ilk defa, oku-
adamlar tespit Battal Gazi, HamzaMme, Ali
hikayeleri gibi mahsuller, masal doludur.
Nihayet yukarda mahalli unsurlar, en yeni unsurlar-
Bir yerde uzun bir zaman zarfmda ettikten sonra o
benimsenmesi, eski unsurlar yerine yenilerinin kaim

99
BLM IV
AYETLERE VE GRE
KOROGLU DESTANI'NDA
DESTAN KARRAMANI KROGLU'NUN HAKKINDA
HALK
ideolojisinin tetkiki itibariyle iki cephe arzediyJr:
rivayeti ve Anadolu-Azeri rivayetleri teferruatta her ne kadar bir-
biriyle bulunuyorlarsa da esasta Birinci r:va-
yette kendisinden evvelkilere varis Sultan gryoruz. Hatta o,
btn kabiliyetlerini, bilgisini mezarda zaman
btn mutl:ak bir Mkimiyetle, saadet ve huzur iinde h-
km srer. olursa tabileri olan Trkmen Bey-
lerine fikirLerini O btn emellerine nail olur. Hat-
ta destan bize onun lmn bile Bunun - btn masallar-
da ehemmiyeti yoktur. Kahraman onun
dnyada
Halbuki Anadolu-Azeri .rivayetlerinde bu
O, bir defa bir (ekser rivayetler). Zulm, hak-
daha intikam dersi
rivayetinde Deli Yusuf, amhbel'e nasi-
verir: <<Kimseye merhamet etme. Zulme 'kin besle. Sonunu
Geen vurmaya bak. devlet iinde mr sre-
gr. rivayetlerde bu baba dersi bu olmamakla beraber,
yine hi olmazsa bir intikam Ve btn ha-
bu yerine getirmekten ibarettir.
halde Anadolu-Azerbaycan rivayetleri, bir kahra-
bir haydut tipi vermektedirler. zbek rivayetinde gibi, onu
biz hi'bir zaman mutlak bir hakim olarak grmyoruz. O ok defa acze
bezirgana epizodu buna en iyi misali Vffir. Sonra
zamanlarda aciz bir mahluk oluyor;
100
KROGLU DESTANINDA
hakaretine maruz rivayetinde Hoylu Beyin onu
sz-lerle gryoruz. ok defa onu terkedi-
yorlar. Burada tamamen demokrat bir tiptir. Zulme
bir bir Beye veya isyan bir
0 kendisi gibi birok
ekseriyetle d!Illirci, nalbant, dellak, seyis (mihter) gibi halktan adam-
larla amlrbel'e zorla Bunlar,
sesleri gzn atlatan,
icabederse adam etini kebap edip yiyecek derecede merhametsizdirler.
Zaten Kroi"lu dersi onlara tekrar etmekten
olmaz: har; en harekettir. Lntikam hareketlerin saiki-
dir. Harpte- dinlemek olmaz. O zaman st-
ne 'adam gi:bi devrilme!idir. dilli haner
kazanlarda adam !byle em-
reder. Esasen kavga bir bayram, bir

Lakin btn bu kan ve intikam hisleri iinde yine
idare eden bir mertlik mefhumu ve
kuvvetin yerlerde hileye mracaat etmelerine,
ok yerlerde pek az tesadf ediyoruz.
en mskil mevkilerde kalan mertlik tek ba-
sma cok defa gryoruz. Mertlik ve mevzubahs ol-
du mu Sultan'la haydut :bir fark kal-
tarafta d.a, yegane edilecek meziyet-
tir. Kendisini mertliklerini grdkten Ayvaz
ona e.n ve bir daha onu terketmez riva-
yetlerdeki geici rbir iki vaka mstesna).
Bu icap ananeler de bir
muavenetini asla kabul etmez. Korkup aman dileyeni ldrmek
yasamaya ispat iin lmden korkmamak

haber verir.
4
Mesela Elaziz rivayetinde, Hasan Bey
ha:ber verir. Tobol rivayetinde, Nigar Is-
tanbul Kalesi haricine sonra dner, Bul-Bek Han ile har-
beder. ve ancak ettikten sonra,
memleketine yola dzlr. Grlyor ki byle destani ruhu mu-
hafaza paralarda Trk des-
tan tamamen vurup
Gel gitme! Bende diriltecek ila var, gel! Ok
atan 'kolum diye Er-Kke esir
Bolu iin btn tehlike-
leri gze kendisini esir gtrten
da hibir fark yoktur.
ve Zeki Yelidi Beyfu Trk
101
KRoGLU DESTANI
tamamen arzediyorlar. Derslerinde Zeki Velidi Bey di-
yor ki : Trk onlara itimat eden,
kendileri gibi da mert sanan saf Giderler,
kalesinin drbinde uyurlar. Onlar ekseriya ya bu veya
kendilerinden olanlarm ihanetlerine kurban giderler.
6

esaretlerine, gelen felaketiere dair olan
da kahraman tipleri gstermeye ki-
fayet eder.
Bu mertlik ok, devrinin
rivayetlerinde-'bu devrin son !gnlerinin mmessilidir. Tfek icat edilip
mertlik bozulunca da zeval

Nitekim Trk
devletlerinin da Garpta Rnessans
hareketlerinden itibarendir.
Destam'nda mevkii Chodzko, hikayenin
tercmesine mukaddimede uzun uzun mlahazalar
'lmbli fikirlere malik olan mellif, Trk
eksik olara:k gsteren elindeki rivayeti bile bu cihet-
ten tetkik etmeden umumi hkmler veriyor. Ona gre <<Sark
Trk da hibir
terek olmayan bir Onda msamaha hisleri
yoktur; bu hisleri istihza ile
her gn, her trl yapmakla, ha-
mamlarda entrikalar evirmekle olur. kal'an vaktini yemek
nargile imek ve cariyelerle sohbet etmekle geirir. Onun
en byk zevki, hakim bir zevktir: y.ani tabileri-
ne-cariyelere- dayak atmak. Grlyor ki sanki h'a-
remin haricinde aile denilen messese gibi sz sylyor. Halbu-
ki Paris rivayetinde bile biz gryo-
ruz. Hatta Chodzko'nun, tesadfen veya
bir mal diye telakki tamamen aksine,
hem sefkatle dolu, hem de sz ile kahramana tesir edebilen bir
vez!rinin Nigar
Hamm Kars'tan Be-
zirgan'a Periz-at eder. rivayetlerde ise Trk daha
iyi gryoruz. rivayetinde sorar: <<Bir ka-
rm var, bir tanesini daha ne yapacaksm? 0: <<!Benfm gi'bi bir iki
cok mudur? Biri bana bakar, biri biri kahvem olur, biri
ttnm: bir verir, biri meze! Zevce olarak bundan trl
telakki edilmeyen Sonra, her-
halde sade itaat, korku
na, kahramamu zengisine yz srdren (zbek rivayeti) saik sade
bu hisler derin bir sadakatle Hasan Be-
102
KROGLU DESTANINDA
yin Benli Hamma (Telli teklifi-
ne, Hasan'dan yok, felah bulmaz, gel seni ben
demesine, 0 lrse ben de lrm, diye cevap vermesi rgsteri-
yor ki Zhre, Leyla, Elif gibi itibariyle da
olsa-Trk ok lerdir. bu kadar
da bu izah eder.
de icap
iki misal Urfa rivayetinde, Hasan Bey sevgilisini bulun-
ca ona: Gel ;gir! teklifini o reddeder;
<<Ben seni merte gtrmeye geldim, diye cevap verir. Elaziz ri-
vayetinde ise buna benzer bir vaziyette Hasan Bey: <<Ben 'kceyf yetirme-
ye gelmedim; keyf bir gn olur, ben seni ilelebet severim! der.
Trkmen ok muhafaza olan zbek rivayetinde, ge-
belerde ve gayet iyi gryoruz. Trk-
men gelini, gen ve gzel grnce kendisine irkin bir er
olan talihe lanet eder; seyrederken byle bir be-
is rgrmez; hatta, <<Byle bir gen ile bir gece dnyada hibir
arzusu kalmaz, gibi gayet hr mlahaz:alar ekinmez.
Karaca gibi halk Gelin! kck gelin! gzel
gelin! dolu trk1eri, mefhumunun gebelerde ne
kadar ve serbest gsterebilir.
Yine zbek rivayetinde bir bir evlenme meselesi
tasvir bir paraya tesadf ediyoruz: Ivaz,
Butagz var diye bir sualle
Sonra Bu hikayede reddiyle ne-
malumdur. diyor ki: <<Benim babam mala mfke bak-
maz. Dengim gelse beni derhal verir. Sen bir esirsin.
luyum diye kendini
Anadolu'da bu ananelerin izlerini burmak kabildir. Develi'de bir
adet ki, talip olan gen bir
ce sa'haha kadar, evinde ve msaade edi-
yor; bu adete gre, takdirde bu mlakat bir olarak

Anadolu rivayetlerinde olsun, zbek
de olsun bu teminden sevlgi da tesadf ediyoruz.
Anadolu rivayetler1nden bilhassa rivayetinde, sevgisi, ar-
sevgisi ok kuvvetli paralarta ifade Fakat bu,
zbek rivayetinde en gzel nmuneler1ni veriyor. Hapisanedeki I vaz'la
muhavereleri, Gl kurtarmak iin yal-
bir halk :;evgi teminin
en gzel
Fakat memleket sevgisi belki hepsin1n
ana, baba sonra belki kuvvetli paralar veriyor. Dakin
103
KROGLU DESTANI
bu hisler, memleket sevgisi kadar Bu hissi her riva-
yette, her vesile ile gryoruz. zbek rivayetinde Grcistan
ne yine nun embilbil'e Paris riva-
yetinde giderken, kalkan ile firuzesini
(hibir yerde kar-
rivayetinde yine zindanda Gd-
men'e memleketirJ o lirik paralar, bu hissin layemut
lerdir.
Halk Telalckisi: Mahalli idarenin zulmnden
olan yerlerdeki muhayyilesi efsanevi
zalimlere eden, halka daima eden bir hami, hat-
ta adalet gren bir olarak tasavvur Bunu gsteren
rivayetleri veya : Mderris Kpriiizade Meh-
met Fuat Beyin A. Jaba'dan naklen gre, Krtler arasm-
da, fukara-uzun bir l iin-istifade etsi.n diye-
rek, Buna Krtler
ls derler. Bu rivayetine biz, bir Selman
birinde
10
: bir de
Huluflu rivayetincieki bir

: lerim al
tesadf ediyoruz.
Onun fukaraya fakire merhamet himaye
dair ok Elaziz ve rivayetlerindeki
incitmeyin fakiri diyen bugn halk
etmeye haydutlara da Halk,
gibi birok zenginlerden zorla, bazen ldrerek
fakiriere fakir fukara hamisi telakki ediyor.
bu fikirdir ki Paris, rivayetinde, amlvbel byk bir
himayesine birok
bes1ni
Onun ve halk telakki da-
ir bir iki misal daha zikredelim. kurtarmak iin
dad'a grr ki bir ihtiyar, hem ekin bier, hem
buna sebep, Ayvaz'la i haberi ol-
kendi bu muhab-
betten ok mtehassis olur; beraber ekinini bi-
er ve sonra, ihtiyara ok ihsanlarda bulunur.
hazinelerinin ahaliye (Huluflu).
ifti Trk ananesinden Destwn'a
olan, bu dikkat iftilerin hamisi <<Halk Bilgisi Haber-
lerinde Abdlkadir Beyin haber gre, Gazi civa-
rivayetlerde de buluyoruz. Bu rivayetlere gre gerek
gerek yaya, ekiniere asla Daima. takimlerden gider-
di. Bazen bu ad etinden eline de erdi.
12
104
KROGLU DESTANINDA
adalet gren bir halcim dair de misaller var-
Elaziz rivayetinde, kyllere ihtiyala-
adalet syleniyor. Hatta halk ki : Kr-
hkm hkmdr. Mehmet syle-
gre onun bu motif zerinde mizahi da
kl Bir gn Kastamonu ahalisi
ler; sepet bir kz <(Bunu e Bir
trl kzn
kesin, Lakin ki yine
kafa sepet iinde Bu sefer Sepeti Bu
suretle kzn sepetten ama, Kastamonulular da
hem kzden, hem sepetten
saf, babacan, mert tipiyle (Nasrettin Hocamn nkteg, ha-
btn o uyan
,gibi) kendi tipine
Yukardaki kz hikayesi gibi, yine Mehmet
bir misal olabilir: Bir gn evine
Yahu ne diye O da
ki: bizim kuyruksuz bir
o byyecek. Sahibi ona yk ykleyecek; bir gn o ykle
amura batacak, sa'hibi de beni onu iin
racak. Kuyruksuz amurdan onu
105
BLM V
KROGLU DESTAmNIN
1 - Yeni ve Eski
gibi bir mevzuun halk birok mahsuller
tevlit yukardan beri tah-
lil ettik. bu mevzuun vcuda ikinci mhim
suilere geliyoruz ki, bunlar da
Halk hikayelerini ssleyen hikayeyi vcuda getiren
kaleminden meselesi-btn hlkayenin bir kalem-
den tetkiki dikkat neticeler verecek
bir meseledir. Bu meseleyi methalde mevzurbahsettik: herhalde,
hikaye bir
muhtelif ve muhtelif muhitlere
gre tehalf ediyor. Bu da gsteriyor ki, ilerde
. <<Sair bu hepsinin kaili olarak gsterilemez.
rivayetlerinin birbirine tedahl ediyor. bu
ellietten Tobol ri vayetiyle rivayetlerin mnasebetleri pek
Tobol rivayetinde-'ki esasen ve bir rivayet
iki bir para ile drder drt
ibarettir. Bunlar, iti:bariyle de gsteriyor-
lar.1
zibek rivayeti, .hemen hepsi bizim ok uzun 87
muhtevidir. Zibek rivayetinin kafiye, itibariyle
bizimkilerden ok farklar gsteriyor. Burada; Garp rivayetlerinde oldu-
grmyoruz. tabloda, bu rivayet-
teki kafiyelere nazaran, gsteriyorum:
1) Birinci
ve sonraki
106
a b c b veya a b a b
dddb
KROLrLU DESTANININ
2) Birinci
ve sonraki
3) Birinci
ve sonra:ki
4) Birinci
ve sonraki
aa aa
b b b a
aaab
c c c b
aaba
5) Tam mani c c c a
drtlkler:
Birinci . a a b a
ve so.nraki c c d c
Bu en ok mani (5 nci
dan fazla (illakarat gibi) havi de
ki bu, bizim rivayetlerin da mevcuttur!
Kafiye itibariyle bu kadar tenevv gsteren bu vezin it1ba-
riyle bizimkilerin ananesine tabidir: En ok 4+4+3=11 hakimdir.
4+4=8 de taraftan zbek rivayeti Dede Korkut, ve-
yahut daha muahhar Trkleri gibi msecca paralar da
arzediyor. Bunlar nisbeten en eski bakiyele-
ridir.
rivayeti bir kalemden benziyor. Zira, nesirle
ok iyi imtiza gibi, ilave ve
diye de var. Byle yerlerde destan
Ayvaz, ilh ... ananesinden kurtuluyor. Bu da .gsteriyor
ki bir eserleridir ve sanatkar ara hikaye anane-
lerini de Bu ok daha bir ananedir. Ma-
nas gibi geibe bu hikaye ha-
kimdir: yani destan, hi:kayecinin kendi manzumelerle
maillzumelerden terekkp eder.
zbek rivayetinin tam onun tahmin Trk-
men rivayetiyle yine o icap eden sair Trk rivayet-
lerinin elimizde mevcut bizim bu daha iyi mukaye-
se etmemize ve hkmler msaade etmiyor.
zbek rivayetinde, rivayetlerdeki bir va-
gtbi grooen :birka ok farklar
peyda nazireleri birbirine birka noktadan
hibir bu noktalar da, mev-
sonra bir nakarahn, 'kafiyenin veya redifin
ibarettir. zbek rivayetincieki bu tipten
S. 43'teki Kaklidin 'Ivaz j toldur mey toldur mes>
rivayetinin Ayvaz mey doldur mey doldUl'
ihtiva eden 36 veya 51 ediyor.
107
KROGLU DESTANI
S. 33-39'daki n bir yandm bir 1 meydan iinde
Paris rivayetinde s. 113'teki o yandan bu yandan 1
Havdu bu meydan stne tek2cbl ediyor.
zbek, s. 86'daki ya seniki ya meniki Paris, s. 54'teki
Ya ya menmdr tekahil ediyor.
zbek s. 89'daki <<E":vvel iznibilen 1
diye para Krprlzade k. 7 Yr bire kahbe fe-
lek 1 Sende ve Paris s. 37, 161l'deki
Jere tekabl ediyor. hikayesinin sonunda (s. 76), Yusuf Bey,
bu zbek ok benzeyen, <<Hergiz
redifli bir syler.
Azeri ve Anadolu rivayetlerine gelince, bunlardan elimizde, 76 Pa-
ris rivayetinde; 39 Huluflu'da; 142 rivayetinde; 8 rivaye-
tinde; 4 Ahmet Kutsi Beyin <<Halk bilgisi makalesinde;
19 KpriLizade Mehmet Fuat Beyin 6 birinci ve 2 ikinci
ciltlerinde olmak zere 3 Selman hep-
si 296 mevcuttur. Bunlardan Urfa, Elaziz gibi ufak rivayet-
lerdeki paralan da ki, tam iin bu hesaba kat-

Bu bir birbiri.ne benzemektedir ve bir
veya nazireleridir. ben mukayese kolay olsun
diye, bu 34 gruba :
1) Sefer oldu Krdistan'a 1 Bizim ile gelsin (Paris, s. ll) ile
k. 126.
2) Ivaz gibi bir civan sevdim 1 Tutun onun toyun ta ben gelene>>
(Paris, s. 18) ile k. 83, 125.
3) kurban 1 Seri durna tellim Ivaz
ma (Paris, s. 28) ile k. 43; s. 13; Kprlzade
No. I.
4) seni diyip 1 Usta kulunolam yola sal meni;'
(Paris, s. 40) ile s. 19; Elaziz.
5) Selam verdim selam almaz 1 Grm kessn selam seni (Paris,
s. 44) ile Huluflu, s. 26; Kprlzade, No. 6.
6) <<Ar ab abn tarifini eylerem 1 telinden gerehdir (Pa-
ris, s. 69) ile Huluflu, s. 71.
7) Men seni diye 1 Hocam seni sefa grdh (Paris, s. 81)
ile Selman Mmtaz, c. 2, 157.
8) Uca 1 Yoluru ey meled ey meded (Paris, s. 96)
ile k. 65.
9) handa gidersin 1 bu (Paris, s. 120)
ile k. 62.
10) lvaz menden 1 Can nedir (Paris, s.
123) ile Huluflu, s. 64.
108
ll)
12)
13)
14)
15)
16)
17)
18)
19)
20)
21)
22)
23)
24)
25)
26)
27)
28)
29)
30)
31)
32)
33)
34)
KROGLU DESTANININ
Uca 1 Yaz bir yana bir yana (Paris, s. 126)
ile Huluflu, s. 64.
<<Bir kulum kauptur Arabistan'a 1 Gidn dahnca getrm>
(Paris, s. 133) ile Huluflu, s. 35, k. 76.
geldi gitti 1 Bir Mustafa Bey (Paris, s. 136)j
ile Huluflu, s. 99.
<<Kadim Allah mT koysun 1 Bolu men de-
(Paris, s. 144) ile s. 16.
<<Bolu evvela yada 1 Men delini dutan gnler nicoldm>
(Paris, s. 145) ile Selman Mmtaz, c. I, s. 266.
:<Gnderdm duma 1 Ivaz gelmedi (Paris, s. 98) ile
Istanbul, s. 24.
Yel gibi var Huluflu, s. 70, 103) ile k. 107.
Trkistan ilinde ele 1 mrminen At geh
(Paris, s. 70) ile Huluflu, s. 75.
<<Bizim iUer yerinde mi>> (Huluflu, s. 80) ile k. 123.
Rast oldu men e drt gidi>> (Huluflu, s. 82) ile k. 140; Kp-
rlzade, No. 8.
Ivaz bu gelendir gelen (Paris, s. 62) ile Huluflu, s. 85.
1 - Azadeyle arslan Arap 2 - Gel geri dn 3 - alam
seni k. 4 ,5, 6) ile s. 14.
1 - Say bin da gel ge Ermeni 2 - <<Hele yolun ver gee
Bezirgan 3 - <<Hele yolun vermez >geerim k. 22,
ile Kprlzade, No. 13, s. 30-31; Elaziz; Urfa.
<nip enginlere k. 24) ile yine k.
122; Huluflu, s. 101; Kprlzade, No. 15.
Menem diyen ko 1 gereh (Paris,
s. 75) ile k. 71.
Yrek gmbr gmbrlenr k. 91) ile Selman Mmtaz,
c. I, s. 267.
ldrrm ocuk seni k. 93) ile s. 36.
<<Kerem eyle in meydana k. 94) ile Urfa.
gndr bugn k. 112 ile yine
k. 69; Selman Mmtaz, c. I, s. 266.
Senden biT isterim 1 Aman gzel insaf eyle gel
bana>-> (Elaziz) ile Istanbul, s. 21.
Gndersin gresim geldi k. 105) ile Knrlzade
No. 5. " '
Bir inek bir var;, (Huluflu, s. 67) ile k. 90.
koy gelsin (Huluflu, s. 94) ile k. 110.
U ca 1 Yaz bir yana bir yana (Paris, s. 126)
ile Kprlzade, l'Jo. 2, Huluflu s. 91.
109
KROGLU DESTANI
Bir olan bu herhangi: birisinin muka-
de -ki daha msta'kar
tabiidir-ne kadar tahavvle gsterebilir. Bu da, in-
zimam etmesinden dahi, ok ispat eden bir
Bunu daha iyi grmek iin bir drt rivayette, Paris, Kp-
rlzade, rivayetlerinde
1) Paris:
2) Kprlzade :
i
kurban
Seri dunna tellim I vaz
Gkte yerde
Seri duma tellim I vaz
Kudret kalemini ekim
Yeni yettn on drt on
Altun ara:kinler lroyum
Seri duma tellim Ivaz
V arum gidim da
Gelenn gidenn blelim
Herkim muhanettir boynun
Seri dunna tellim Ivaz
Seni grdm rek teselli
Sen ben ata blsn Tekeli
Adum Ko Urumda belli
Seri tellim Ivaz
Gel gidelim Karaman'a
telli sanem Ayvaz
Bu sevda gtrr
telli sanem Ayvaz
Gel geelim beriden
Krpe kuzu idin srden
Kasap baban duyar gelir geriden
.telli sanem Ayvaz
Grnnce illeri
Bahesinde glleri
Ne dklr selleri
telli sanem Ayvaz
110
3) :
4)
KRIOGLU DESTANININ
K derler Ayvaz
kurtulmaz benim (yedime?)
Merhametin yok mu bu
telli sanem
At stnden Ayvaz bana sarilur
Baban duysa Ayvaz sana daruur
izme
Ayvaz
da beni yoldan eyleme
Ayvaz sana eliJJet
Ben
Bir kuzum var o da sana
.........
mavidir
Kenan gelse o da sana maildir
Sen gzelsin dnya buna kaildir
.........
Bu entarisi
sorsan Itibar varidir

......
Anan seni benim iin besledi
Beline lahuri
da diledi
Yz ifte Ayvaz
da beni yoldan eyleme.3
( ... ) kaput
telli Han
al yeleli kulak kpeli
telli Han
Ayvaz Kasap ba!ban
ninen yolmaz
Ayvaz Kasap !baban gelmezmi
telli Han
lll
KROGLU DESTANI
(Sensin beni) yrden
eriden
Kasap baban gelr geriden
telli Han
( ... )
Gn gibi beni
(. .. ) de oldun Beyi
telli Han
Gel can Ayvaz senin ile
Birden birden glelim
Gl Ahmed'i
telli Han
( ... ) sensin tedbirimi
Merhem koy-up
bu sevdaya
telli Han
Bu mukayese, pek mstesna, hemen hemen btn
neticeyi verecektir. Yani tahrifi naziresi ol-
meydana Demek ki siirler baska baska sairler
dan ihtimal bir- Mehmet Fuat
Beyin ve ilerde Fakat btn
onun ist1nta ediyoruz.
Yukarda 34 gruptan bu mukayeseyi
neticeye 16, 17, 19, 22, 24, 26, 27, 28, 29, 32, 33 grup-
lardaki birbi:rinin tahrifi bir,birinden tamamen ok
muhtemel nazireler (veyahut da
mevzu zerine mstakil paralar) olarak telakki edebili:riz. Maa-
mafi tahrif hadisestne bunlar da tesadf ediliyor: Me-
sela 19 grupta, Kprlzade Huluflu bi-
rer bi:rbirinin tahrifi ola-
nurnarada Kprlzade ok benziyor:
Iki biraz iki tamamen bir da 24
grupta olan rivayetinde iki biri k.
124, Hse Sefer'e mektup; k. 23,
haydutluk veda ederken Bu ilncisi, riva-
yetlerde de mevzuda iin eski
taraftan bu gruplar iinde birbirinin tahrifinden ibaret
muhtemel olan de Bunlar, halk ananesinde, bi:r
l12
KROGLU DESTANININ
dan gsterirler. 23 grupta Kpr-
lzade Istanbul s. 20'deki olmayan tek mukayese
edilince, tahrif bi:r para grlr. Kprlzade
bu son cevap, rivayetinin 30-3l'nci
sahifelerindeki ikinci tek ile nc sonra Urfa,
rivayetlerindeki paralar ok esasen gayri muntazam
Bunlar, ihtimal, yukardaki iin gibi muh-
telif yerlerde muhtelif sonradan ok tahrifa-
ta birbiriyle Bu da Bezi:rgan hikayesinin ok
ok maruf bir epizot ileri geli:r. 30 grupta:
Elaziz rivayetinde bi:r tek ki bu da rivayetinin buna
tekabl eden son az ok 31 grup-
ta iki rivayetinde, Kprlzade
nin birinci ok nc, daha az
tahriflerle, mevcuttur. Her ikisinde de 'geri kalan

btn bu mukayeselerden
netice :
I) zbek rivayetindeki Azeri-Anadolu
rivayetlerindeki bi:rbi:rine nazire mahiyetinde, mukabele etmek
mmkndr.
II) Azeri rivayetlerindeki mukabele edilebilen birbirine ok
Bu iki rivayetin birbi:rine benzeyen
nin tahrifierinden meydana sylemek mmkndr. Maamafi
olanlar da
III) Anadolu rivayetlerindeki bilhassa
ait olanlar, bi:r ok tahavvller arzetmektedir.
taraftan bi:rbirinden tamamen olarak meydana
de bilhassa, bi:rbirine nazi:re grnmekle beraber tarna-
men olan de grrz.
.. IV) Binaena1eyh bir Bir defa,
Ozbek, Azeri, Anadolu iin ka:bul ettikten muh-
telif Anadolu, Azeri iin de kabul etmek ok
ihtimal eskiden bir
sonra, destanLa beraber bu de ettike tahrifiere
gr, bunlara nazireler eski epizotlara bu suretle yeni ila-
ve ve yeni meydana bun-
lara mahalli hikayeci olarak da kabul ede-
bu epizotlarla beraber ilave sylenebili:r
113
KRoGLU DESTANI
2 - XVI
Halk Bilgisi Ahmet Kutsi Bey,
bir tarihi vakalardan bahseden iki ve
irin 1585'te Tebriz'de len mersiye
on ihtimal on yedinci
kadar meydana koydu. Mderris Kprlzade Meh-
met Fuat Bey, XVI Asm Kadar isinindeki .bu
dair Evliya elebi'deki

Evliya ele-
bi, birinci cildinde btn esrraflar malumat
verirken Sazendegan ve rgcyandan da bahseder ve en
zikreder. cildinde, drdnc
Mehmed'in, 1069'da (1659) Celalileri idam
iinden !birisini, zerine ve bunun
ba:smada, herhalde olarak tahalls
eden bir sylerken:
Mustafa, ilh ... , ne bunun gibi alarlar, ne
de bu sylemeye kadirdirler ler. Kprlzade
Mehmet Fuat Bey, birinci ciltte ve ciltte geen isminin,
herhalde byle bir dair malumata yerlerde hi tesadf
edilmemesinden olacak, ve bir istinsah yzn-
den bu ihtimalini serdediyar. Fakat Pertev ns-
tabedilen birinci ciltte ve ciltte hem
hem de beraber zikredilmesi
da aynen vakidir.
taraftan, Evliya elebi, cildinde ile
mukayese ederken kendisinin gibi !bahsedi-
yor. Osman mersiye yazan, hatta onun seferlerine
olan 1659 senelerine kadar tabiidir.
Ya isminde ve o esnada :bir mevcuttur, ve-
yahut da Evliya elebi, kendisinin o tariliten ok evvel duydu-
belki bahsetmektedir.
meselesinde gl:bi,
on evvel kabul olunursa
bu (veya destan ismini, bu des-
tarun binaen muhtemeldir. Kprlzade Mehmet
Fuat Bey de bunu bir faraziye olarak serdediyor.
Bugn Anadolu ve Azeri rivayetlerinin elimizde bulunan
on ve on yedinci Anadolu saz
arzediyor. Yukarda esaretine ait
k. 105) ksz bir

eda itibariyle
den buna birok misaller bu1abiliriz. Yine esir za-
man turnalara hitaben k. 55) Hayali'nin:
114
KRoGLU DESTANININ
Turnam gider olsan bizim iliere
Vezir Ardahan'dan geti diyesin

7
sonra !biraz ilerde Geda
Musli, gibi ait da
lerin o gsteren deliller olabilir.
Fakat btn ismindeki bir tek
mukayesede gsterdik. Bir
drt birbirinden tamamen gre bun-
yerlerde ve zamanlarda,
dan Bu syleyen isimleri mu-
hakkak da icap etmez. Zira btn halk hlkayelerimizi
ssleyen herhalde ilave
Sonra da var-
mahlas olarak ismi (alelumum bi-
risinin sylenen destanlar veya yine kendi
zikreder ismi Ayvaz, Zor Bezirgan,
Dne, Glizar, ilh ... )
3 - Klasik ve
destan olarak byle,
vermek bu destana telmililerin bulun-
da gsteriyor.
1) ile Gevheri'nin havi
iki Kprlzade Mehmet Fuat Bey
kaydediyor.
8
Bunlardan
Szm sylerim
gibi
koltuk er gibi
sevenler
daki esareti>> epizoduna telmili etmektedir.
Gevheri'nin:
gurbete
bir khne gerektir
yznden
.giJbi gerektir.9
da telmih olsa gerektir.
2) ismi geer; bu da
k telmihtir:
115
KROGLU DESTANI
Gvercin topuklu hem ince belli
Gerdam bir pskrme benli
Hemen dengi
Bana bir suna ver gnlm
10
3) Sadettin Nzhet Geda Musli'nin
lerinden biri iinde yine epizo-
duna ait grnen bir para var :
FarketJmem ak ile
Bozulmaz
sende
buldu
11
4) birinci cildinde
12
tah:allssz Sel-
man Mmtaz, birinci Mirza isminin gemesinden <<Sa-
lar tahalls eden bu hitap ihtimalini ve herhal-
de onun birisinin icap eden, bir

yine
telmih O bir bulunuyor:
Bey ki ne
tek ondSJn
cem'oluptur kllhm
Nie gndr gelp stne.
5) Bunlara yine Mehmet Fuat Beyin tespit

klasik
ilave edelim: XVII nci XVIII nci
Sabit, Mikari isminde bir onu teh-
zil syletiyor:

Sebeb-i
alup alma demekte bana
Olamazlar hempa
Grse ve Ayvad
Deridi cmle aferin stad.
Bu suretle S.:bit halk Mikari ile ve olarak gster-
ve Ayvaz ile alay ediyor. Bu ve yine Kprlzade Meh-
met Fuat Beyin on sekizinci Osmanzade Ta-
ib'in teklifiyle Vekaletname isminde bir manzume yazan Seyyid Veh-
bi'nin, liyakatsiz hcum mahiyetinde :
116
KRoGLU DESTANININ
Kimi addeder kendin veli bilmez
trksiyle Sa'di
beyti
15
trklerinin, o da hal'k
ve klasik da ma,lum gstermek-
tedir.
6) Mehmet Emin, seyahatnamesinde aruzla bir kaydediyor. Bu
olan Virdi, sy-
Seyyah1n ifadesinden, Virdi'nin kendisinin mi, yoksa
bir mi ve esasen, da
bir grlmeyen bu aynen oo.klediyorum:
Bir ebr-i n nergis-i yar
Seraser n zlf-i dildar
Vilayet n hsn-i dilher
misal-i
n
n gamze-i dilher
gzi dik fitne-engiz
n hicran tiz hunrtz.
16
sair eserlerinin muka-
bize ikinci bir netice veriyor; o da, ssleyen
alakadar Bundan bir
ncbze yukarda muhtelif vesilelerle bahsettik.
paralar da gsterecek ki, muhtelif ya
hrkayesindek1 naziredir, 'veyahut bir
bunlara nazire veya tahrifinden ibarettir.
1) "Lndim seyran ettim var bi-
zim ile benzemez,
17
diye ile, rivayetinin:
geldim Cirid var bizim ile benzemez

ve
Kerem'in Seyreyledim var bizim ile benzeme:z

2) Hulufludaki bir para
20
ve ilerde gibi
Mahmut Beyin Trabzondan ve bana bir


Yelken yel kQ.drini ille bilir Seyrani'
nin redifte, hatta bu ihtiva eden

3) Keza <d3ana kara diyen dilher/Gzlerin kara de-
mi>>
23
[8] Hulufluda redifte, mazmunlan ihtiva
eden

4) Gevher!'nin gerdandan peyim/Bir o yandan bir bu yan
dan'
5
muhtelif rivayetlerinde bu redifteki
(yukarda faslma
1.17
KROGLU DEST .A..NI
.5)

Kprlzade
irlerinden 4
6) Kerem'in <<Benim burda ne dersin
27
ile Kr-
<<Bir ne dersin ihtiva eden

7) ismindeki bir <<Nin gelmedi


Paris, s. 98'de <<Gnderdim durna avma/Ivaz gelmedi

Btn bunlar birbirlerine nazire mahiyetindedir. Fakat han-
gisinin daha eski tayin etmek Yal-
bu mukayese gsteriyor ki halk ile muhtelif halk
halk hikayeleri mnasebetler
4 - Halk
Halk Hikdyeleri: Anadolu halk hikayelerinde
. izlerini Bunoo sebebini, Anadolu halk hikayelerinin desta-
ni mahiyetierini ok ve daha ziyade masal ka-
bir de bunlardan elimizde ekserisinin herhalde son
zamanlarda ve tespit .. ara-
Filhakika bu hikayelerin mstesna - Zuhre,
Elif ile Mahmud, bir dereceye kadar ile Mahmihri v:
eski eanebi bir destan olan Ferhat ile - ekserisi bir
lisinin hasretiyle tasvir eder. Bunlarda tabiat un-
kahr.amanlrk, harp sahneleri hi Hatta
son devir ok tasavvuf tesirleri o-
Kurbani). aruzla e de tesadf. edi-
len bu hikayelerin, Divan tesiri
gze arpar. Bunun iin bu hikayelerde
Leyla ile Mecnun, Ferhat ile gibi klasik
telmih Nitekim biz ancak
gibi Divan mteessir olanlarda bah-
!gryoruz. Gevheri de herhalde arasmda
mteessir Ve nihayet muahh'ar
gibi gebe ss-
leyen gibi merdane paralar meydana getirebiliyorlar.
Samayilovi son zamanlarda uzun uzun tahlil edilen ve
ile gsterilen Yusuf Bey ve Ahmet Bey Trk-
men hikayesi ise bize gsteriyor ki Trkmenler
da, kendisinden sonra hikayelerde mhim tesirler icra
etmistir.
30
!ba hikayenin V.ambery ne-oredilen rivayetini
tetkik Ben bunun Kazan zbek rivayetini grdm.
118
KROGLU DESTANININ
bu rivayetin, Samayilovi'in ait
Vambery rivayetiyle da kaydettim.
zbek rivayetinde yerde mevzubahistir:
1) Yusuf Bey esaretten kurtulduktan sonra Nedir Han'dan memle-
ketini istirdat edip geer. O zaman Trkmen Beyleri Yusuf Be-
yin Han Aks.akallar Yusuf grmeye geliyor-
lar. Yusuf Han yz yasavulunu Beylere gnderip asker toplu-
yor; mektupta bir de ki, bunda Yusuf Han,
Beyler olanlardan, Safa da
zikreder.
31
2) harhe Yusuf Beyin askerine iltihak
olan Beyler otuz Safa a-
isminde da :bu, dokuz bin gelip Yusuf Be-
yin emrine girer. Yusuf Han ona harp iin fatiha (hata = destur) ve-
rir.32 askeri de tgelir; Safa ile harbeder.
hepsini veya esir eder. O zaman, ok memnun Yusuf Bey kah-
ramana kimden sorar. Safa eski ar-
yadma anar ve bir syler: O
harbetmeyi Kmri'den; oku otuz bel-
den geiren Haldar Beydern; hideve binip saflar bozan, ba-
kesen Timri'den; Sultan'dan; Davut Bazargim'
dan; Safa Bik'ten; Vefa Bik'ten; Serdar'dan;
m kuran Ala Bik'ten; sesi emen-
Er hem gzel hem kahraman ve pehlivan
Ivaz Han'dan; btn bu, cihandan ve nihayet
Sir-i Huda Murtazadan
3) Yusuf Han galip gelip (?) girerken, esa-
retten mer Baba, yine, grd-
olmayan Safa Bik bir pehlivandan bahse-
der.34
Vambery farklar

Kazan Safa
(Vambery: Safa 30 mukabil burada 120 gs-
terilmekte ve 70 sene sylemek-
tedir. Btn beraber
uzak bir gibi bundan Yusuf Beyin sualine
20 sene hizmet syLemesi sylemesi bu ikin-
ci rivayeti daha olarak kabul etmeye bizi sevkediyor. O
de, bana bu makalenin tercmesinden istifade ettirmek ltfunda
bulunan Abdlkadir Bey tespit etti: Asgar
yerine burada Ala Bik yerine Bik. Sonra,
dair olan uzun Rusadan tercmesi olan iki beyit de
Vambery fazla olarak mevcuttur.
119
KRoGLU DESTANI
Masum hoca, Kayser Hoca gittiler
Veli Bey ile Bala Bey kayboldular
Kara yerde onlar menzil buldular
Evliyalan grenler, onlardan
Nihayet Aslan yerine da bu farklara
ilave edelim.
Vambery bu szleri Beyle:rin (uzun okunduktan
sonra) ok mteessir ruhuna fatilla okuduklai
da ila ve edilmektedir.
bu birok cihetlerden mhimdir:
1) Bir defa bu hikayesinden evvel etti-
gsteriyor. Halk rivayeti bu .hikayenin 70
sene evvel 2) Elimizde mevcut rivayet-
lerinde ismi gemeyen isimleri zikrediliyor ki,
Trkmen rivayetlerinde rol bu suretle
ruz. Bu kahramanlar: Kmri, Sultan, Davut Bazar-
gan (ihtimal bizim rivayetlerdeki Zor Bezirgan, Mahmut Bezirlgan, Er-
meni ilh ... dan birine tekabl eder), Safa Bik, Vefa Bik,
Serdar, Ala Bik, Er Arslan (Vambery:
sonra syleyen kendisi; Vambery
rinde bunlardan fazla olarak Masum Hoca, Kayser Hoca, Veli Bik, Ba-
la Bik. 3) Kahramanlardan bir hal-
de bizim rivayetlerle gryoruz: Ayvaz (Ivaz), De-
Bezirgan (ekseri rivayetlerde), Haldar Bik (zbek rivayetin-
de), Haldar Bik, rivayetinde Hasan olarak
ve bundan fazla destanla alakadar halde, bu-
rada, onun vasfediliyor ki bu, Trkmen riva-
yetinde onun da rol

Mukabil Tesirler: ok muhtemeldir ki hikayesi, hika-
yelerle ihtiva motiflerdoo bir onlardan
olsun. Zira onun kendi merkezi birok toplaya-
cak kadar byk Fakat sair hikayelerden
bizce bariz bir grlen unsurlar 1) Arap zengi
siyetL hikayesinde ok mhim rol oynayan bu kahraman
Urfa rivayetinde, Hasan Beye al-
mak iin harheden, in tesadf ediyoruz.
2) rivayetinde olarak har
Ibetmesi Arap zengi Sade rivayetinde
bulunan bu Glizar ismi de, ok muhtemel hikayesmden ge-
3) Abdlkadir Beyin tespit bir Bayburt rivayetinde,
lu, annesi ile zaman, bir
ismi,
120
KRoGLU DESTANININ
Tiirkiiler: 1) Tiirkiileri: mesela
trks deniliyorsa, is.nat edilen de,
zaman, trks tesmiye ediliyor. Nitekini bu isim-
le Seyid Vehbi de bu bahseder.
37
beste ile gsteren paralara eski mecmualar-
da da tesadf ediliyor. Kprlzade Mehmet Fuat Beyin tespit
irlerden 4, 17

itibariyle htiva ettikleri
iin) besteli trklere benz.edikleri gibi, Ahmet Kutsi Bey:i.n
ve bir msiki risalesinde Sema'i Suzi Hseyni
para da bestelerine misal olabilir.
39
Yeni tespit edilen trkleri, .
1) Anadolu trkleri klliya-
defter 7,. s. 3'teki ve defter 13, s. 85'teki trkler.
2) Konservatuvar metinleri
(plak 9, 15, 16, 19, 43, 53) paralardan 15, 16, 19,
Mahmut Bey bana vermek ltfunda bulundu. aynen
.naklediyorum.
1) Hay Hay
Tokat

Tuna seli gibi babam boz
Beylere tak ben gelincez tak be.n gelincez vay vay!
Hay hay
da babam geZrim
Esen rzgardan sezerim
babam da ezerim
Beylere babam da tak ben gelincez tak ben gelincez!
(Bu Anadolu rivayetlerinin bulunan
bozuk bir
U)
Ay vaz-
Hay hay
Dere biter
iinde neler
Benim iin yare neler
Sandukta babam elmas kpeler! Vay vay!

Yere tklr
Ayvaz
Ayvaz sen doldur, ocuk sen doldur, sen doldur!
121
KROGLU DESTANI
( <<A vaz m ey daldur m ey doldur zbBk ve rivayetlerinde
paralar
Nekesin yurdu yurd olmaz
akal kurd olmaz
merd merd olur.'0
I II numara ile paralar Trabzonlu, 60 Ke-
II para yukarda gs-
defter 13, s. 85'te varsa da eksiktir.)
III)
Karga blbl deyi gle mi konar
Hi m koltukudan bezirgan olan
Bir bir yerde para bula
Mhr 'bende deyi olur.
Sereye bicer
gnlnden geer
Leke (kahbe) kavga gn koyverir geer
Gider tenhalarda kahraman olur.
korkmam mertten namertten
Hi tilki mi yurttan
Bir kei da kurtulsa kurttan
Bakar boyil1uzuna gergerdan olur.
(Bu para Oflu 52 Ahmet Refik 30 sene evvel-
ki ara meclisleri
3) Bunlardan Mahmut Beyin Anadolu Trlc ve
da
41
iki para ki bunlardan birincisi, 9
{Trabzon, kynden Sleyman
ikincisi de 43 disktE> {Erzurumlu
Kemal bulunuyorlar. Bu ikinci
paraya ilave olarak, kitapta bulunmayan da Mahmut
Bey bana verdi:
der hay nalanda
Dereler arslan dalanda
Kara blihl olanda
Gln karlrini ne bilsin.42
4) Robert tespit trkleri iinde, bir de
122
KRoGLU DESTANININ
trks ki gezerim .. diye
yan bu trkn.n szleri yukarda 2 nurnarada trklerin bi-
rincisine benzemektedir.
43
5) Rus musiki aliminin Trkmen musikisine ait
mevat
44
biri Ayvaz'a ve Ata dair drt trk mevcuttur.
Mamafi ki, ananeye gre btn
ssleyen hususi makamlarla ve sazla
irlerinin mstakil trkler gibi muahhar olup bu ananelerden

2) Aldkadar Tiirkler: is-
mi gememekle beraber onun hikayesiyle alakadar olan trklere de
tesadf ediyoruz. Ben bunlardan birka tanesini kaydediyo-

1) Konya civannda tespit trklerin

Ben de grdm Bal
Asyalar dndrr
Ben bir idim
bir engine dur[gu.n sular grbi akar giderim.
2) kylerinden Keili Abdurrahman'dan
bir trk:'"
Evlerinin n
iinde Boz
Boz sorarsan
st gen Boz benim
yolda buldum izini
Durnain tozunu
yelisini ptm gzn
st gen Boz benim
3) Halk Bilgisi Haberlerinde

bir trknn para-
Elaziz rivayetincieki At
benziyor (zeyile
Oyun ismine izafe edilei11 ve onun
alakadar oyun mevcudiyetini Nurnan Beyin Erzurum
ismindeki Eserin 16 sahifesinde tasvir
edilen bu oyu.n,
48
ki, mtenasiptir:
oyun hep hareketlerle, ve mcadeleleriyle m-
Bu kitapta beraber Erzurum'da,
Konservatuvar heyeti zurna ve davulla diske gtbi (disk, N.53),
123
KROGLU DESTANI
bar on nc defterde, M. Beye gre Beyin
dahlnden olarak, Ferruh Bey notaya
Sa.ir gre,
49
ha-
denilen bir hava ki bu, !birok vesilelerle
gveyin bir srden bir koyun yahu bir dana adettir. Bu yap-
maya giderken veyahut avdette Sonra pehlivan


ciritlerde keza alarlar. Bu adetler, g-
rlyor ki, ve barikulade kuvveti
ile
Yirce'deki adetlerinden bahseden Necati Beyin bir kay-
ki, Anadolu'da da
denilen hava

ve Tabirler: ve halk
dolasan ve tabirlerin kaili olarak gsteriliyorlar,
vey;hut da iinde temsil tarikiyle zi:krediliyorlar. Bunlardan
Huluflu'nun materiyanar buluyoruz. Huluf-
lu tasnif ediyor:
1) rivayet edilenler:
1) Cehd eyle bir de olu sensiz de olm veya
dzelt/senli de olu, de
2) hyselesi gerakdi>>.
3) gene gurd gurd olm veya gurttan tryen gurd olU.
4) iyitlih birisi vurup ikisi gaup
5) stnden hndrn
6) Yz il lutuluh oldun ham
7) nk oldun kelsin den
ll) ismi geen tabirler (temsiller):
1) At penpeeli.
2) lopa adam olu, bir
3) gzn ki mana desinler, amba
kor dediler (bu darbrmesel bizde de
III) Kiel Hemze'ye isnat edilen bir mesel: Sz deyirmende gediir.
5
z
Elaziz rivayetinde itten ders vakasm-
bahsedilirken deniliyar ki: sz olan
itten tabiri bundan ileri
Halk <iliepsi manasma Ayvaz Ka-
sap, hep bir hesap tabirini, edebiyat muallimi Ziya Beyin
hana duran huyunu ve
<<Bu da olsun yerinde .Bu da olsun tabirini de
bunlara ila.ve edebiliriz.
Nihayet yine halk zevce iin tabiri
ki, bunu gre bir tabirle izah etmek mmkndr: bir-
124
KROGLU DESTANININ
birine pek yar olan, biribirinden hi iki bir
bir Ayvaz denmektedir.
Halk Resimlerinde Mevzuu: eski
btn hikayeler gibi, basit resimlerle
Bunlardan mevzua ait resimlere dair var:
1) Chodzko'nun tercmesinin bir resmini
gryoruz.
53
2) terkisine bir halde tasvir
eden ve Bolu ile Gerede Karakolu mevkiindeki
menin stiinde bulunan resimden Paphlagonia mellifi R.
bahsediyor.
54
3) Mehmet Akif, kahvelerini
anlatirken ve tasvir eden bir resimden beyitle
bahseder:
Duvarda trl resimler


5 - Trklerden Milletlerde
Trkmen Tarihi ma-
kalesinde56 gre Grcler da
Bunun Ermenilere nfuz de biliyoruz (bunu de
eserinde sahife); yukarda hu1asa halk rivaye-
tinden hikayeden Ermeniler okunmak zere,
1875 tarihinde Ermeni harfleriyle bir
da grdm ki ri vayetinden
Mderris M. G. Dumezil'in yukarda (Kr-
Rivayetlerinin ve Meselesi>> faslma <<ss
lar nfuzunu gsterebilir; demek ki Kafkas
kavimlerinde de izlerini bulmak mmkndr.
6 - Bugn Ananesi
bilhassa hala ve
meclislerinin yerlerde, destan ananesinin mevcut
dair, Hocam Haydar Niyazi Beyden, Kilisli Muallim Rifat
Beyden, Nurnan Beyden ufak .tefek malumat da, bunlar-
la bu anane tamamen tespit Haydar Niyazi Beyin
gre hikayede olan destan-
ve bunlara derler. Bunlar geceleri meclis-
lerde belki iki ay sren bu
bir ok motifleri, en iyi izah
eden bu ananedir. Bu uzun hikaye devam mddet tabii
125
KROGLU DESTANI
hikayeci, mmtaz her taraftan
hikayeleri Haydar Niyazi Bey sazla
de ilave ediyor. Bu iki uzun hikayelerinden
Mehmet da bahsetti. Bey de hikayesinin
Erzurum taraflarmda ananelerin mevcut
sylemektedir: hakimane (ekseriya bir mukaciderne
ile ve hikayeye so.nra, kendisine mahsus bir eda
de saz ile refakat Kilisli Rifat Bey
anlatan ve sair hikayelerde gibi-
ok defa Ermeni sylyor. Abdlkadir Beyin hava-
lisinden gre oralarda <<Abdallar diye hikayeci
ki, bunlar da sylerler.
57
Huluflu, Azerbaycan'da ananesi
veriyor; ben, btn hususiyetlerini muhafaza etsin diye -zira
bu halk benziyor- aynen naklettim. (Toy ile
muhavere geer): deyirsiniz o.nu
sen bir ne bilirsen?-Menim azdan ohdan
bildiyim Abbasm Naruzun
Keremin Garibin Ali
Valehin Ziyat Han
lunun Reyhamn ...
binamus, arvat
gezdiler. iinde iyit ikie ya
ya da

Bu gsteriyor ki destan ananesini iyi muhafaza Trkler ara-
en hikayeler destani mahiyetini olan-
bu kadar vasi izah eden sebeplerden biri
de bu olsa gerektir.
59
destan ananesinin Trkmenler Vambery
tasvir eder: ... geceleri, bilhassa Trkmenler, Peri masal-
ve tarihi dinlemekten hazederler. Fakat btn bu
lencelere, daha asil bir zevk olmak itibariyle, bazen dutaresiyle sz-
lerine refakat eden tercih ederler; bu
onlara Aman veya Mahtumkulu'nun tek-
rar ederler ...
60
7 - izleri.

alakadar isimleri
I) Kahramanlarm isimlerine izafe edilen yerler.
II) Destand.a olarak gsterHip bugn de
surette telakki edilen ve isimleri yerler
126
KRoGLU DESTANININ
III) Halk muhayyelesinde efsanevi
mahaller.
Bu isimler, zamanda
ve halk zerinde icra tesiri gstermek itibariyle
mlrimdir. btn bu isirolerin muhakkak
icap etmez. ki birok isimler, sonra-
dan hikayeleriyle alakadar
I) isimlerime Edilen Yerler:

1) istikametinde, tam olarak, Bolu'nun
istikametinde En yksek 2315 metre. Bu
bir dere: Deresi.
61
Evliya elebi, c.5,s.l8'de, kendisinin geen
bir Bunlar gurup Tosya'ya
giderken haramilere rasgelirler. soymak ister-
ler. O zaman Evliya elebi onlara: Ey Gaziler! sizin bu
larda eden ilh ... diye messir bir hita-
bede bulunur ve hepsini Geri Evliya, gerek bu mnasebetle,
gerek ciltlerde Bolu, Gerede ve bahsederken
bir sylemiyorsa da, buradaki ifadesinden, ras-
geldikleri zaman pek grlyor ki,
lu'nun o ve pek uzak bulunmayan
bu ismin rivayetleri o zaman da ora-
larda denebilir.
Bu Bolu'da Tevfik Efendiden
rivayet Bu en yksek kayaya
diyorlar. Gya bu bir gibi
dir-oraya dibinde bir harabesi
iin: yerdir diyorlar. Bir
de o yuk bir kaya var; suni bir sipere benzeyen bu
pusuya yer diyorlar.
2) Gence vilayetinde Kazak muzafatmda.
62
3) Yeni Bayezit'te (Gke Gl sahilinde).
63
4) Ardahan

5) nerede tasrih edilmiyor).
85
6) Kars vilayetinde

bunun bir mevki
tasrih edilmiyor; de Montpereux'nn eserinde
67
Kr-
- bu Seyyah bu Ararat'tan Erzurum'a giden
silsileden bir kol diye tavsif ediyor.
7) Tiflis vilayetinde

von Haksthausen'in,
69
Tiflis ile Erivan demekle
iktifa edip kati olarak tespit bu 2,3,6,7 numa-
ralarda gsterilen biri muhtemeldir.)
127
KROGLU DESTA.NI

1) Bolu (yukarda mevzubahsettik).
2) Bayezit'ten Erzurum'a giderken, Amiyazin'den sonra gelen Kl-
pe mevkiine yz sene evvel burada


Kalesi:
1) Yeni Bayezit muzafat1nda.
71
2) Ardahan'da.
72
3) Yine Ardahan

4) Kars havalisinde.
74
Edebiyat Nurnan Beyin bana
haber Ani harabeleri
Kynde, bir kaya zerinde surlu bir kale mevkii ihtimal
budur.
5)

6) Krimski

7) Tiflis vilayetinde Ahalkala'da.
77
8) Gence vilayetinde Kazak

V. Huluflu'nun Azerbaycan'da nisbet kaydet-
yerleri de buraya naklediyorum.
79
da bir yukarda
endekste muhtemeldir. Ko-
cur Gkeigl (Gye-Gl) Sivan is-
yukarda isimleri geen yerler sy-
leyebiliriz. Huluflu'nun yerler
1) Gence-Ildar Ildar
2) istasyonu Karavul Tepesi.
3) Khne-Kalakent ile Taze-KaLakent Kalesi.
4) (Tiflis'e yerde
.
5) Kazakta, Kervansaray'a iki tarihi kale.
.
Faruk Nafiz Bey, 10 Temmuz 1928 tarihli gazetesinde
seyahat ile Erzincan Refahiye Ka-
bir kaydediyor.
Derbr:mdi:
Paphlagonia melifi Bolu'nun tamamen istikametinde, Bolu-Ge-
rede yolu zerinde, bu ismi bir karakol kaydediyar ki,
60
Bolu'da
Tevfik Efendiden gre bugn de mevcuttur
ve ismini Leonhard'm ifadesine gre bu, mezar
dan bir karakoldur. bir (Kr-
stnde, terkisine bir al-
resmi eski Trkleri hep tasavvur eden m
ellif, bu resimde sadece ve kendisinden
128
KROGLU DESTANININ
evvel buralarda seyahat etmis olan D. Sestini'de
81
bu cesmenin Kara
Ghiol (Karakol, Karagol olaca'k) tesmiye (Kara-
kolun nndeki bu ismi de zamanda gayet tab-
dir) bu resmin yeni ve da buralarda yeni popler
istinta ediyor. Neticelerinden ikincisinin


bu isimle, seyahatini 1850-1859'da yapan H.D. Mordt-
da bahseder"
2
bu syler;
ve istidlalen zevk sahibi, eski bir derebeyi
ilave eder. Fakat resimden bahsetmez, zerinde bir kitabe bu-
syler.

Kprlzade Mehmet Fuat Beyin ait malumat
eserinde gre Elaziz vilayetinin Palu mer-
kez nahiyesinde bu ismine izafe bir mezraa


denilen yerde. (Gmshaneli Yusuf Us-
-
Bunlara bir de, Urla'da bulunan Sabit Beyin malumata
gre zerinde, Urla ile Kirizman bir
lu mevkiinin ilave edeyim.
Deliler:
Delileri de yerlere Aran'
da iki ky gryoruz: Huluflu'ya gre halk bu kylerin isimlerini su-
retle izah ediyor. 1) Ters-Deliler. :Delilerle kavga ol-
Bir ve bu ky tesis 2) :Dz-Deliler. Bu-
ile Delilerinin ilk indikleri Bu kyler kendi-
lerini Delilerinin

Abdlkadir Bey, tetkik seyahatine ait <<Raporunda
66
Deliler is-
minde, Hasankale'den iki saat mesafede bir ky ve bu k-
yn babadan kalma sakinlerinin
la dair malumat ve bu Clavijo'
nun bu ky malurnatla mukayese Clavijo, bu
<<Deller-Kentin ahalisinin hepsini meczup
mani

gibi tasvir ediyor. ok muhtemeldir ki, Huluflu'nun
ky de, eskiden beri bu ismi ve
sonradan kuvvetli neticesinde Delilerine izafe edildi.
II)
1) irekov Tokat ile Sivas bir arnitbel kaydediyar
ve bunun efsanevi rivayetini zikrediyor.
66
2) Evliya elebi de Seyahatnamesinin iki yerinde
69
bu
bahseder. Ben, amlrbel'in, ufak tefek farklarla btn rivayetlerde
129
KROGLU DESTANI
sonra, isnat edilen eski de zikre-
dilmesinden90 Evliya da ya-
olarak malum kanaatindeyim. Buralarda pek
tafsilata Evliya elebi, ya ile mna-
sebetini d veyahut da bundan bahsedecek bir ve sil e bulama-

3) A.D. Mordtmann 1850-1859 senelerine ait seyahatnamesinde
91
yine
bu, Sivas'la Tokat amhbel lkaydediyor.
4) Ohodzko tercmesi, mukaddime) Selmas Vadisi'nde
mekaru sylenen lbir
Kalesi
5) Halk Rivayetleri:
Bolu'da (Elaziz rivayetinde gibi Tevfik Efendi-
den malumata gre de) yukarda Kaya-
taraf11llda - ibu kayaya drt saat mesafede - bir or-
man ki ismine amhbel derler.
Ib) Yozgat'ta (Elaziz rivayeti).
c) Siv.as ile Samsun rivayet).
d) Pevreli ky ile Ekenek (Ayru rivayet, ra-
v1si bir
e) Suriye'de Amik gl havalisinde rivayeti).
92
f) Gazi vilayetinde, merkez rivayet).
Bunlardan ismini beraber,
nun olarak gsterilen mah:aller 1) Bolu'da Da-
2) kynde Srmeli stnde ('El-
aziz rivayetleri). Buralarda gsteriyorlar. Birincisi
yapma el ve ayak izleri btn
bir kayadan bir oda
III) Alakadar Gsterilen
Sa ir Yerler:
Kr Nehri:
Huluflu'nun tespit bir rivayete gre ibu nehrin ok oldu-
bir zamanda onun bir br at-
lakin nehir, Ibirini O zaman Kr-
ay! Sen Kr (yaramaz) ben Kr (yahut yine kr), biz ikimiz
bir yerde gidemiyiz,>> ve bu vakadan sonra

Azerbaycan'da Turut
Bu byk bir Bunun iin iki: At
turmak iin eni iyi ama boyu pek kafi

Gl Gller:
Elaziz rivayetinde bir prnarda lbir temizlerken, di-
rilir; bu suyun meydana
130
KROGLU DESTANININ
bin para (veya para) olur. Bir ta-
sylenen bu rivayet vilayetindeki Bin Gl Yay.
ve Malatya'da gstermektedir. Evliya elebi, bu
Bin Gl bahsederken
95
bu gllerin birisinde V!l'ktiyle av-
lbir temizlerken ve belli diye,
belki lbini geen zuhur ve bu suretle hayat
glnn naklediyor. Bundan Evliya elebi, gl-
lerin isimlerini ve iinde Gl, Gl,
yas Gl, Ay;nilhayat... gibi isimler de bulunan bu gllerin her Ib irinin
bir derde deva ve !hepsinin ila-
ve ediyor. Bu rivayet de Elaziz rivayetindeki, bu gllerden top-
iyi tevafuk etmektedir. Demek ki Ev-
liya'mn da bu rivayet
bahsetmemesine gre, henz o zamanlar ibu efsaneler isnat
demektir. Elaziz rivayetiyle Evliya elebi'nin bu
bize !btn halk motiflerini
gstermek ok bir netice veriyor.
Softalar
Bolu'daki yolun
yerde, -Devren yolunda- tenha bir yerde, kylerden
softa lbizar onu ldrmeye
ler. da hepsini orada yere Bu mezarlar o softa-

96
Beylik
Bolu'da bana malumatveren Tevfik
Efendi, ibir saat mesafede bulunan alt
Beylik srden at intihap
syledi. Bu Caddesi zerinde

Trkiye'nin
her gelen atlar oradan
Bir Mahallesi
Bolu Beylerinin ak bu duvar-
dan sonra Bolu Beyinden
rivayeti) o mahallenin ismi


bu (Bayburt
rivayeti).
99
Ayor:
At, sahibi ldkten sonra bu tepe-
ye yem elan da orada (Kamboz riva-

131
KROGLU DESTANI

i.in lmeyen At, her on gnde bir
Nehasan rivayeti).
101
Bu isim1erde;n btn rivayetlerde az veya ok
rafi isimler gemektedir. bir maruf memleket-
lerdir (in-Main, Hint, gibi masal memleketleri yukar-
da ettim). Bir ise isimlerdir ki ancak mahalli
tetkiklerle tespit edilecektir. Ben btn bu yer isimlerinin en-
deksini Bu endekse Kabile, isimlerini de ilave edi-
yorum.
I. Yer :
(Erzu-

(Er-
zurum'da)

Ayvntap
Arcistwn

Azerbaycan
At
tanbuL'da)



Bolu
Belli

Buhara

Camkse (?)
3
k. 3.
k. 62, 83.
liste.
102
Paris, s. 144.
Paris, s. 10
Paris, s. 53.
zbek, ss, 4, 42
103
zbek, s. 7 ve
yerlerde.
k. 97, 138,
140, liste.
k. 105, 55,
liste; zbek, s. 3;
s. 3 ve
Elaziz;
Kprli.izade, N. 5.
Paris, s. 10.
zbek, s. 42
zbek, s. 46.
k. 135, 136,
137; liste; Huluflu,
s. 86 ve
k. 114.
132
Ceyhun

ukurova

Derende
Paris, s. 1; (Cey-
hun zbek,
s. 14.
k. 7; Paris,
s. 12 ve
(enlibel) Huluf-
lu, s. 22; (em-
bilbil) zJbek, s. 2;
(Cembil) zbek,
s. 41; s. 7
ve (Bo-
lu To-
kat El-
aziz; Urfa;
lbil Tobol,
R. Proben, c. IV,
metin, s. 259;
Sivas'
tan gelme bir
cnkte; Kprl-
zade, No. 1, 4, 12.
k. 9; El-
aziz.
( ) M'a-
k. 24; liste;

k. 68, 95, Elaziz.
liste.
KROGLU DESTANININ
Diyarbekir liste.
Delibaba Koruku Paris, s. 138 (am-
lrbel
Erzurum k. 2, 119;
Huluflu, s. 38;
tanbul, s. 32.
Geit (Er
zurum)
Erdebil


(Erzurum)
Grcistan
k. 3.
Paris, s. 71.
Paris, s. 83.
k. 3.
k. 59, 125,
126, liste; zbek,
ss. 10, 66.
k. 3.
(Erzurum)
Grcistan k. 59,
125, 126, liste;
zbek, ss. 10, 66.
Gkebel Paris, s. 11.
Gazel Vadisi(?) Chodzko, Rusa
tercme, s. 14.
Her at
Horasan
Hejthisa.r
tanbul' da: Ye-
dikule olacak)
Hdek Gl
Harezm
H oy
Paris, s. 9.
Paris, s. 10.
Paris, s. 43.
zbek, ss. 42, 60.
zbek, s. 78 (Kr-
Gi.ircis-
tana ederken
yer).
(Hoylu Bey) Ma-
k. 9'dan iti-
baren, liste; Urfa.
Isjalian Paris, s. 167; z-
bek, s. 45.
Paris, s. 7.
(Erivan,
Revan) Paris, s. 12.
133
Istanbul


bul, skdar'
da)
Kara
Konya
Komsurun(?)
Kayseri
Kastamonu

Kuruk-imen
civa-



Krdistan
K
Kars

menler
Kete-beli ve

Kandihar

di (Bolu civa-

Karaman
Malatya


(s-
kdar'da)


Paris, s. 38; To-
bol, R. Proben, c.
IV, metin, s. 258
ve yerler-
de 104.
s. 10.

k. 20; El-
aziz.
k. 54.
k. 114,liste.
liste.
k. 135.
Paris, s. 116.
Paris, ss. 12,
168. 105
Paris, s. ll.
Paris, s. ll.
Paris, s. 71.
Paris, s. 86.
106
Huluflu, s. .53.
zbek, s. 59.
zbek, s. 79.
107
s. 23.
Elaziz; Kprl-
zade, No. 1, 5.
liste.
Paris, s. 10.
k. 58.
Paris, s. 154.
Paris, s. 36.
Kprlzade, No.
14.

(skdar'da)
Rus
Rum ( vilayeti)
Rud (nehri)
Rikistan
Sabanca

St
Sivastapal

Snbll
Sultan
ve
(?)

Gl?)
Tiflis
Tuna (Tuna
seli)

Trkistan
Tokat
KROGLU DESTANI
s. 12.
k. 77; z-
bek, s. 46 (Urus).
Paris, ss. ll, 18.'""
zbek, s. 48.
zbek, s. 46.
k. 24, 26.
liste.
k. 52.
k. 74.
k. 101.
109
s. 26.
s. 28.
Elaziz.
k. 80; Pa-
ris, s. 18; Kpr-
lzade, k. 7.
k. 136.
liste.
k. 139;
(Tuna) Paris, s.
72.
liste.
Paris, ss. 1, 70.
Paris, s. 95; Hu-
luflu, s. 45 ve m-
(Tokat ker-
:
s. 30; Elaziz.

Tuz Gl
Urfa
skdar
110
Elaziz.
Elaziz.
Paris, s. 16.
liste;
tanbul, s. 9.
k. 34.
II. Kabile isimleri :
(?)
(taifesi; Rum-
dun
Rusa tercme, s.
143: Paris, s. 117.
Cirid

k. 75.
Cirid

k. 85.
Ha.rbendeli
113
k .62, 129,
130.
(kabile-
si) ?
(Kusun? Y
14
Nogay
zbek
Reyhanlu
115
Trkmen
Tercim (Kabi-
lesi)
Tekel
110
Teke-Yumut
117
Paris, s. 65.
k. 26.
zbek, s. 67.
zbek, s. 21.
liste.
Paris, s. 100 ve
yerlerde
s. 9; z-
bek, muhtelif yer-
lerde; Elaziz.
Paris, s. 116.
Paris, ss. 29, 100.
zbek muhtelif,
yerlerde, mesela,
ss. 5, 23.
liste.

isimler mnasebetler1n, bu
suretle, tam olmamakla beraber hi olmazsa e.n mhimlerini, tespit et-
tikten sonra, bir fikir edinebili-
riz. Bir defa isimler !bize .gsteriyor ki bu destan btn Azer-
baycan'da (Kafkas ve Anadolu'da, Or-
ta Alladolu'nun Anadolu'da, Bo-
134
KROGLU DESTANININ
lu isimler verecek kadar intis'ar etmistir. Garbi Ana-
dolu'da, Urla da ismini bir mevki mev-
cuttur.
Sonra, rivayetlerin geldikleri, sylendikleri yerler bize bu
ok daha byk .gsteriyor. Elimizde mevcut riva-
yetlerin tespit mahaller: Kazan (zbek lehcesiyle
olan zbek rivayeti), Kafkas (Huluflu),
(Paris) Trkmenistan (Samayilivi), Tobolsk, Urfa, Yalva, Bo ..
lu; ve Elaziz rivayetlerinin k.aillerintn memleketleri olan: Malatya,
Konya, Sivrihisar Kalecik (Ankara)
A:bdlkadir Beyin, iki ilmi seyahatinde rivayetlerini
yerler Erzurum, Bayburt, Trabzon, Kamboz
Anadolu'da); Ayintap, Nehasan (Cenubi Anadolu'
da).u9
Ahmet Baha Beyden, Safranbolu'da ve Zeki
Beyden Akhisar ve zengin rivayetlerinin mevcudiye-
tini haber A. Baha Bey S.afranbolu'da bu rivayetlerden bir
da tespit bulunuyor.
Zeki Velidi Bey, dair bize mtemmim malu-
mat veriyor.
120
Buna gre: Kazan'da tab
tir. 1873'de, galiba Garibi nam birisi agatayca mu-
fassal Le;ningrad'da Baron Rozin bu nsha hakkmda ma-
lumat (Collection scientifique de l'Institut des langues orien-
tales du Ministere des Affaires etr.angeres, vol. VIII, p. 181 - 184, Peters-
bourg, 1897).
121
Taeikiere de Mesela
Taeikieri farisi sylerler: Beyitleri ekseriya Tl'kedir.
Bundan tesirini grlen trklerin tes-
pit mahaller de gsterebilir.
122
daha bu da hepsi Bugn bt.n riva-
yetleri elimizde yoktur. Benim, Trkiyat Enstits A:b-
d1kadir Beyden gre Kazaklar da
Esasen A'bdlkadir Bey Tobol
suretle izah ediyor: Azerbaycan ve Hazer Trkmenlerin-
den zbeklere geen Destan orada gebe Kazaklar
sonra onlar Tobol kadar
trkleri da trklerine tesadf ediyoruz.
123
Btn rivayetler tespit edildikten bugn mevcudi-
yetini yerlerde mevcut olup bunla-
elimizde bulunan rivayetlerden hangilerine daha han-
gi sahalarda orijinal. motifler meseleleri
135
BLM VI
KROGLU DESTANI'NIN MESELESi:
Daha tetkik pek yemi olan men-
meselesi henz Ben de burada bu
hi olmazsa kadar bu hususta serdedilen mla-
faraziyeleri ve kahraman mahiyeti muh-
telif mdekkiklerin, nokta-i kanaatlerini hulasa

Trkleri rivayetini tes-
. pit eden (daha tespit ettirip tercme eden ve 1842'
de
1
Alexsandre hikayedeki, ikinci Ab-
bas rivayetini kabul ve -
-yine hikayedeki rivayete istinaden- Horasan'da (Teke
kabilesinden bir Trkmen), bir haydut te-
lak:ki Bu haydut Hoy-Erzurum yolu zerinde kervan
Bunu kabul ettiken sonra Chodz;ko btn ssleyen de
kahramana isnat eder.
2
bu ondan sonra da bir-
Onun eserini Rusaya tercme eden Penn de
3
hika-
yedeki, Teke kabilesinden bir Trkmen kabul edi-
yor. Sonra kahraman rivayetlerin
den, bu rivayetlerden efsane ediyor. Maama-
Ci yine, ve cenub! Kafkasya'da
bir haydut- addedilmesi fikrine ediyor.
Kafkas Kavimlerini IX uncu cildinde
ufak bir makale ile onun (1889 se-
nesinde) Mirza Veli Zade, Kafkasya
birine isyan bir haydut telakki ediyor.4
ve da Chodz;ko'nun fikirlerini ik.abul Ku-
Prolben, VIII deki mukaddimesinde ilk defa
Ierin mdafii olarak meydana bilahara, Anadolu
olduktan sonra, snni telakki syl-
136
KROGLU DESTANININ MESELESi
yor.
5
Fakat bu neye istinat kaydetmiyor;
nun da fazlaca bir ilave etmiyor. ise, Chod-
zko'nun ve Acemce tespit etmesinden
nu da Acemistan'dan hicret bir hikaye te-
lak:ki ediyor. Ve riyayeti iin, <<Bu Acem hikayesi biraz
daha tamamen bir Trk Trkler onu o kadar
ok diyOT.
6
Bu mdekkiklerin hataya, yani ri
vayetierin gibi bir telakki etmek ok
metli 1927'de V. Huluflu da hatta
o, meselesine temas ve bu-
nun belki iin ehemmiyeti fakat Cumhu-
riyeti bu meselenin mevzubahsedilmeye bir mesele olmaya-
sy I
7
Muhtelif devirlerde Anadolu ve Azerbaycan'da seyahat edenler ya
rivayetleri nakletmekle i:ktifa veyahut bu ri-
vayetlere ettiklerini irokov'u birincilerden sa-
yabiliriz: o ait yerleri gsterirken bunu efsanevi bir kah-
raman diye zikrediyor ve ahalinin 300 sene evvel oralarda
rivayet ettiklerini sylyor.
8
Evliya elebi bir
haydut rivayetine .grnyor.
9
A. D. Mordtmann da
Evliya elebi gibi halk rivayetlerini kabul ediyor ve bir de-
rebeyi zannediyor. Hatta, ismine iz'afe edilen bunun
zevk sahibi bir .adam ilave ediyor.
10
Paphlagonia mellifi ise
irekov gibi- efsanevi bir kahraman olarak gsteriyor.
11
ve onun destani mahiyeti ilk sz
Ziya Gkalp

<<Milli Tetebblerde <<Eski Trklerde
mai ismiyle byk m.akalesinde/
3
Rstemi - Zal ile
birbirine ve bu suretle iRstemi-Zfil'i Sakalar-
dan addediyor.
Makalesinde ilmi da yer veren Ziya Gkalp Ay-
da yine bir kelime dayanarak Ayaz'a
name mnasebetiyle Mahmud-u-Gaznevi'nin ihtimalini
serdediyar ve avam iin,
amiy.ane bir sylyor.
Ziya Gka}p'tan sonra lbu Zeki
Velidi Bey faraziyeler ki mderris Kprl-
zade Mehmet Fuat Bey de kaibul ve neticesini Trk
Tarihi'ne Bu far.aziyelere gre :
I) XVI evvel
Yukarda eserinde Zeki Velidi Bey !buna de-
lil olarak diyor ki :
137
KROGLU DESTANI
mebdeini Trkmenlerin garbi Asya'ya
rmdan evvel, belki kablelislam devirlerde, Trkistan ile temas
hayatta, mesela Sasaniler devrinde 'Grgan'da
'or' (Sol, Hiyonit) Trkmenleri ve 'Garcistan' hu-
dudunda Trkmenler gibi yksek ller le
takalarda 1) Harezm rivayetinde 'Kr-
cbil, Erzurum rivayetinde en Krdmen
: Gdmen) Burada 'kr', 'Kl', 'Bil' keli-
meleri Trkmenlerin kablelislam medeniyetlerine ait olsa gerektir;
di mehul bu kelimeler halk etimolojisinde kur = kabir, kr = ama.
izah edilmektedir. 2) At motifi (yukarda Des-
tani Unsurlar' f.aslma 3) Azerbaycan rivayetinde bir de 30 000
haneli kabilesine mensup 'Hasan Atbaz' nam gayet at se-
ven ve besleyen bir Bey zikrediliyor. ilk Taharistan Trk
zikredilen isimdir 4) Yine Azerbay-
can rivayetinde Grcistan yerine 'Garcistan' ve
Trkistan'dan evvela Herat
II) XVI evvel kabul olunduktan
so.nra: XVI asra kadar Hazer
imerinde ve Harezm-Esterabad bu iin
askeri ve siyasi mevcut bu destamn te-
eden Trk - mcadelesini-ki bugnk ri-
de muahhar mcadelelere mevkiini
Gk- Trklerin mcadele devirlerine irca etmek zaruridir. Bu suretle
Sasanilerin son devrinde, Gk-Trklerin Harezm-Esta-
bad hududunda yapan ve Garcistan Trkmenleri-
nin ve byk Gk- Trk raptedilebilir. 717'de Y'le-
zid-ibn-Mhellelb fetholunan <<Sol da bu ge-
be idi.
Yine bu nazariyeye gre, Trklere gir-
mesinden evvel Hazer m-
cadelesinden bu suretle sonra, metakip
Horasan'dan Azerbaycan ve Anadolu'ya geldikleri bu
sahalara da zbeklerle Trkmenlerin m-
nasebette zamanlarda zbeklere ve onlardan Kaza!klara ge-
taraftan da An.adolu'da, Azerbaycan'da
lini yeni bir destan mahiyetini
Mderris Kprli.izade Mehmet Fuat Bey isimli
da yeni ile oluyor; haK"
tarihi hu isimdek1 XVI ait
o devir -bu da dahil olmak zere-
ssleyen hisseleri 1htim.alin1 kaydediyor. Ve bil-
hassa ve Ayvaz trklerini ihtiva eden en es-
138
KROGLU DESTANININ MESELESi
kilerinin on on yedinci al.t
dikkati celbediyor.
15
Benim rivayetlerini sonra netice, des-
yeni Bugnk
iLibariyle Trkmen grnyor. Bunu teyit eden delilleri e
: 1) hemen hemen rivayetlerde Trkmen aci-
dedilir (bazen Trkmendir: Elaziz rivayeti). 2) Trk-
menlerle ok alakadar 'gsterilir. bir Trkmen rivayeti mu-
hakkak olan zbek rivayetinde, Trkmenlerin vey.ahut emri
doksan Trkmen Beyi tutan :bir Tarhan gsterilmesinden sar-
rivayetlerde de Trkmen Beylerini Te-
keli, Cirid, Harbendeli, ilh ... gibi Trkmen kabileleriyle
mnasebatta gryoruz. Yukarda tanzim en-
dekste, rivayetlerde ismi geen Trkmen kabilelerini ve illerini ..
ikisinin, Ayvaz'la Arap Uskdar
ismindeki Trkmen zmresinden olmalan icap ediyor; (ikincisi
Kenan Bey muahharan skdar telakki
yukarda, ve skdar kabilesi hak-
gsterdik. 3) En esh.'i, en destani ve en zengin
tahmin edilen rivayet Trkmen riyayetidir. Bunu gerek Trkmen ri-
vayetinin bir ibaret olan zbek gerek Boz
hikayesinden

Trkmen olarak ka!bul ettikten sonra onu
teskil eden unsurlar diyebiliriz ki: Bu hikaye sonradan Ana-
ve Aze!'baycan'da bilhassa mcadeleleriyle
taraftan cinsten mcadeleler m-
cadeleleri) Trkmen rivayetini de (zbek rivayeti)
Ben ilk ile ok muhtemel-
dir ki Zeki Velidi Beyin gibi, bu destan (Dede Korkut'taki
nameler gibi) ok eskiden, evvel de mevcuttu
ve !bir Manas'ta gibi, yeni hadiselerle
yeni epizotlar
Bu ihtimali kuvvetlendiren bir noktaya iktifa edeyim: !bu-
gn dikkat bir surette bulunuyor;
kahraman ise ismini, tarihi tamamen muh-
telif sahalarda muhtelif isimlerle : Kara-
Rencum Renpul Ali
grbi. ismi rivayetler ise ok daha mtenevvidir.
139
EK METiNLER
/
I

Tevatr ile Hikayesi

(Deli Yusuf'u eellada verince Deli Yusuf'un
Ne suum var bilemedim ben beni
ok emekler ektim hep zayi oldu
Ben nettim beyler
Dostum glerler
sene gurbet ilde
yerlere kara
Deli Yusui diler ulu Mevladan2
byle Yaradan
2
Alim kk yetim kalur
mlkm yada kalur
kana bularlar
Zulm bana hayif olur
kara
Bir gn olur durur
drl beladan
Beni gren ibret alur
CDeli Yusuf Erzurum'un hkmet Beyler ile
Dinleyin dinleyin Beyler
Adam olup Ko Ata
Ben ykm ezersem
destinde bade szersem
Al kana
ne syledi
Ben Yusuf . Bey idim kendi
Kk
143
bir gn olur ki
belleri bir gn olur ki
ko dizersem
bir gn olur ki
Akan kandan sular
sizlerden bir gn olur ki
ko
sizleri bir gn olur ki
KROGLU DESTANI-EK
3
rErzurum'dan kaar iken Heyhan Arap
ile Ak Gk Ka-
ra dibinde Yusuf'un at zerinde Reyhan'a trkl
Aman Arap bize
iki gze
Arap rahmeyle gzme
Mil ekti iki gzme
gezdin
Bir ilk
Deli Yusuf der
Unutma gani
4
Yol ver gidek

:Uyma szne
Gel
Yoluna
Gel ok grme ikilllize
Gnlnden
Tokuruna gel groze
eReyhan Arap Kr Yusuf
Gzm grmez yolu bilmem
Araplarda zulm olmaz
Bizi durabildirdiler
At iin gnderdiler
szne uydular
bana verdiler
ikolundan
elimden
Kr Yusuf byle syledi
Sen bir arslan ben bir kedi
5
bana arslan Arap
Azad eyle arslan Arap
Bir gene arslan bindirdiler
bana arslan Arap
gzm oydular
Azad eyle arslan Arap
Arslan gemez
bana Arslan Arap
terkeyledi
bana Arslan
(Reyhan Arap
Derelerde biter
Bu szlerim sana
Bizi dura:bildirdiler
At iin gnderdiler
6
Gel geri dn
bana
Sen bindirdiler
Gel geri dn
CHeyhan Arap'a ok fena syler, ondan sonra bir daha
144

gemez
sol
Yr hey adam olmayan
bilmeyen
Deli Yusuf gelsene
Topuza dursana
7
Arslan
alarn seni
mrnde grmeyen
ldrrro
Sen bize teslim olsana
ldrrro
na;sihat ve orada
syler)
Akar biter
Yr burda arslanlar yatar
burdan dze
yze
Topuzu ekmeli yola
Sonunu nolup
Deli Yusuf derler benim

Bir meydana girse
metin kale yapmaya
Hay nalanda Ali nolanda5
varanda
ko dzersin
Berhaneyi amhbele ezersin
gerek arka verek
ve.rmek iin nice illere7
Eyvan gerek oturmaya yaz ile9
saz ile
Deli Yusuf
Gzlerim grmyor suum ne idi
8
9
Arslan gi:bi bu
Arslan arslan
Allah eder burada bize
Bu mesken tutup
Bezirgan eri
arslan gibi gelmeli
Rahmetme bir kulun a;sla
Kesmeli gelmeli
verip yer gerek
Kendi z metin er gerek
Zor6 blk blk blende
Dil tutulur dili tutar er gerek
bozuk bozuk
Burda sana yer gerek
edek
sana devlet gerek sur gerek8
Bir de saki mey doldura narz ile
Vermek iin dil gerek
Sen tamam et yirmi bir bin
Koyma burda al gerek
gider. ukur Ova'ya Deli
Hoylu orada hayvan birbirlerine

145
KROGLU DESTANI-EK
Evvel Hoylu
Benden indin buraya
kesenler burada
da kurtar
kesem
Deli Ali
Acem serpildim geldim
bir kendim bir arslan
Girelim meydana meydan benimdir
meydan benimdir
Hoylu
Bir meydan seni
bir blerim seni
seni
Gnder ko kurtar
Deli Ali
Girelim meydana Meydan
Gel ben de seni
Kara Deniz gibi kaynar
Ak sinene
Hoylu
Yaradenin kaniarn
Arrubistan benimdir
sular gibi boydan
teslim eyle kurtar
Deli Ali
Yr ok lafetme buyur meydana
bir topuz cana
Deli Hoylu zm bir arslan
Bir lezzet alaman
Hoylu
Ben de kim bildirem sene
Yedi tmen Acemisten benimdir
Bir kule
Kalk kurtar
Deli Ali
sorarsan Ali
Basradan Yemenden beri
lO
Kavga grmeyeli del'oldum deli
Gn gn batana benimdir
Hoylu
Dldl ile seyreledim
sana candan geersin
146
ile adam biersin
Azad ettim durma kalk git bu ilden

Deli Ali
Acem illerinden serpildim geldim
kheylan kendim pehlivan
Kuzgun olur kerim
karacadan skerim10
Hoylu
Girelim meydana meydan benimdir
Keserim kelleni meydan
sinene haner
Azad ettim durma kalk git bu yer-
den

Girelim meydana meydan
El verende elim tutan
Bilmez misin Hoylu Beyin buralar
ekilip korulanan korular
Hoylu
Yaraelenin kani em
Arabistan benimdir
Bu aralar
Dnya benim durma siktir buradan

sorarsan Ali
Aoemden beri
ll
yok del' oldum deli
Gn gn beninidir
(Hoylu'nun ksp duyunca askere metanet yollu bunu syler. Kendi
Hoylu'yu aramaya gider)
silkinip ata binerse
olan dne dne
Ko
Bir kt kavgadan
Bir eline
Kalkan paralana deline
figan
Boydan boya demir donlu
Hoylu'yu bulup
Hoylum silkin kalk yerinden
Al beni elinden
12
147
Derelerde boz kurtlara n olur
Ktler kavgadan kaar hun olur
elleri kana
Kama kt kama dn olur
Serimi yoluna
gmlek ko don olur
ehli birbirini
alar kahraman olur
E ek belinden
Hoylu
KROGLU DESTA.Nl- EK
yere
Dnyada etmem
Bu szn cana
Cengedelim kana kana
Kimseye demem L..l
Dne benim
Zalim galip geldi
Bir Ayvaz yaruldu
dnyada meydan olsa
Ayvaz lse
der ki nolacak
Mavili saracak
Hoylu Bey der ki
Maviliyi sen
metekrar Boylu'ya syler)
Hoylu
alanlar grsn
bilmenem

Senin olsun benli Dne
Boylu
Hoylu
C..l yezdaha
Cana

Her biri bir koldan girdi
Hoylu
Hoylu
Btn Acem dnse


H oy lu
13
Takdir yerini bulacak
Hoylu


Aman dedim ama kestin amanun
terkime
isterse yaksunlar nare Beyleri
isterse eksinler dara Beyleri
Sebeb'oldu bunca
<.. .l nm cengi har bi
L .. l yoktur fani dnyada
L..l Hoylu bana burada
148
Elim elim olsun yere
isterse gmsnler kara Beyleri
merd'olup eren murada
Kerem et Beyleri

14
!Hoylu'dan midini kesip askerin gelip sylerl
Bu ki meydan almaz anda zat
Er olanlar alt
Ko bell olur
Ar!lib at er heybatinden
Dolu verin ko
kana
der dnya fanidir fani
Merd olan dnyada
sefer edenler
Turna teline gidenler
15
Dne
Besiemen beygiri a.ra;b'at olmaz
Serin verir ser kurtanr meydanda
Kt
Ktlerin meydanda
birbirine
lr kalur meydanda
Ko
dnyada
Neyiediniz merd Hoyluyu
Neyiediniz Bey Hoyluyu

.sefer eyledim
Acem ile cengeyledim
ozup gidenler
Acem ile cengedenler
Dne ben de ok
eyledim
Dnyada murad alanlar
Beylere gelenler
Mavili mura.d
Cenazesin gremedim
Dne
Orda koydum merd Hoyluyu
Orda verdim ko Hoyluyu
Badeyi suzup gidenler
; Neyiediniz merd Hoyluyu

Dne
nara
Orda koydum Bey Hoyluyu
kalanlar
Neyiediniz merd Hoyluyu

149
Bey Hoyluyu
Bey Hoyluyu
KROGLU DESTANI-EK
Kan
turna teli
Dne
LiiJeyledin dili
Neyledirriz Bey Hoyluyu

Beylerim gitsin
tsn
Dne der ki nalsun
Maviliyi kimler
Dne
Dilerim ki vadem yetsin
ettim merc! Hoyluyu

Neyiediniz Bey Hoyluyu

Ko harab oldu
Turna teli sebeb oldu
dallar elimde
Gitti Hoylu dnyada
Beyer bunun grmeli
Elleri gzler srmeli
Tunus fesini
gn tamam tutun onun
Kirman beline
Kimleri Hoylu yerine
der bu olacak
kalacak
16
17
Ciger kebab oldu
Ordan verdim Bey Hoyluyu
gl benzim soldu
Beyler Hoylu nic'oldu
Sorarsa Hoyluyu haber vermeli
bir zaman Hoylu nic'oldu
Nerden Hoylu sesini
Beyler Hoylu nic'oldu
Kadir mevlam rahmeylesin haline
Hoylu nlc'oldu
Akrbeti bu dert beni alacak
Gel Dne Hoylu nic'oldu
(Gzel Dne syler. Askerin iinde Hoylu'yu gremez de syler)
sefer edenler
Turna teline gidenler
kalan
beden yrek
El gz srmeli
Sorarsa haber vermeli
Gzel Dne kara giysin
Turna teli yesin
150
Neyledirriz Bey Hoyluyu
Neyledirriz 'Bey Hoyluyu
yolun gzler
Neyledirriz Bey Hoyluyu
Maviliye ne demeli
NeyJodiniz merd Hoyluyu
Btn yasa girsin
Neyiediniz merd' Hoyluyu

18
davada Hoylu Bey lr. Deli Hasan'dan haber I-!oylu'nun cenaze-
sinin syler)
Hasan bana haber verdi
Zorbaz Beyi bir grz vurdu
Binde bir ana
cihana
Hoylu idi kolum
Viran
gen
bedeni
19
Gk
yerinden koptu
Cengedelm kana kana
Mezar
Billahi belim
tt
akar
Bugn vadem yetti
olur. Tabl-aram almur, girerler, cenazenin
getrrler. Cenazenin syler hem de
Gelin Hoyluyu
Mezara
Hoylu bu bir kale
Gitti arslan gehnez yola
Boylunun
Hoyluyu
Bizim

20
Gllah suyuyla
Gelin Hoyluya
Seyret gekn hale
Gelin Hoyluya
stne ilmbbeler
Gelin Hoyluya

Gelin Hoyluya
(. .. mjdeci gnderilince Zor Bezirgan'a gitmek zere te-
darik
Tedarik grn
Mjdeciye verin Beyler
beyler
(. . Bezirgan elinden
olun serden gein
Her koldan bir sein
belli
ko
151
Gelende Konya
Gelende Konya
Kimse bilmez
Gelende Konya
Dolu badelerden iin
Gelende Konya
Grz sollu
Gelende Konya kevram
KP.oGLU DESTANI-EK
21
lTekrar kendi kendine Eyvan Beyleri,
mkedder olup Eyvan bu kafire
gitmek zere syledil
Aman Beyler aman haber vereyim
Bir giden kesmeye
Hay Zor Bezirgan
kesip
Aman Ayvaz aman
Ova sati
der
Ko
22
Arab ko
dnyadan
kafiri tutup geleydi
Saa idi yollara
Bir kafiri tutup geleydi
yeryznden nn
Yumruk ile vurdu attan
Bir pul etti benim
(Hemen Ayvaz hiddetlenip Kara Kaytaz'a svar olup Bezirglm'a Ay-
vaz'm berhane sahipleri Bezirgan'a haber verdiler. Bezirgan Ay-
bir kale Ayvaz ne syledil
geldim yol almaya
A kurt gibi berhaneye12 dalmaya
Vezneye koydular seni
Seni bana diye
At siyah ben beyaz bil beni

Yolun hem
Ben de Han
23
Say bin dag el ge
Say bin da gel ge
Gren pehlivanlar geri gitiler
geldim ba isterim
bir seni
Getr ver gel ge
Ol emrine ben de
Say bin da gel ge
Ayvaz
Giden gitme sozum
Al gzm
Bu keklik yiyerler
L .. l sana kim diyerler
Bu

C..l gitti
Bir ba ver ki sen geesin
Bezirgan
C.. J kana bo yarlar
Sertlik etme ge
Ayvaz

Bir ba ver ki sen geesin
152

Han Ayvaz gehne lrsn
verirsin
Benim emlik kuzu
Duydum sende ok
Bende oktur
bir oktur
Zorlu yola geldim
Ben getim geldim
Berhaneyi
ok
Ayvaz gnlm uca
Bismillah
Bezirgan

Bezirgan
kt olursun
Sertlik etme ge
Ayvaz
Hi bilmez tepeyi dz
Bir ba ver ki sen geesin
Bezirgan
Elinde yoktur
Sertlik etme ge
Ayvaz
amlrbelden getim geldim
Bir ba ver ki sen geesin
Bezirgan
Taban
Sertlik etme ge
Ayvaz
Bu szlerin gitti gce
Hemen ka ki
Bezirgan
24
sektirmez me.kamndan
kurtar ka
(. .. getrp (. . Zor Bezirgan vurur ...
Hasan Zor L .. l Btn asker birbirine ol gn
kadar asker iki taraf olup iki taraftan on bir bin asker lr sonra
( ... J grlr. Andan sonra bunlara seyredip bunu syledil
Ayvaz gitti ben neyleyim
Beyler ld neyleyim
Ko acundan belim zld
Tfenk icad oldu mertlik bozuldu
153
eteklere
suda
geldi dizildi

KROGLU DESTANI-EK
25
fZor Bezirgan Snniye, Aceme ve ordusuna
trkleri at zerLnde syleyip hemen muhit gibi Acem .. .J
Yr Zor Bezirgan zorla bir koldan
Teke tak kola
Yr Zor Bezirgan
Kavga bir Bey ne ne
Analar evler
btn
Zor Bezirgan
'bir camus deve kinliyim
26

Bitir
ekip
kalesin
Girerim ieri
Seyredin itleri
Arapta Acemde n bellym
Dkerim denize
birbirlerine syledikleri)

gelen kok
Tat tay14 bl de yolla ykn
katara gelr
Ver bin yolu
Bezirgan
gel girelim meydana
Bir pul gnlm ilen ben sana
al kana
yolu

Dizgin etsem al geerim
niyetine iqerim
ile hak ortandan bierim
yolu Bezirgan
Bezirgan
Ko
kandan
Al
yolu

bilmeeliniz mi
Sahanca Beylerim grmediniz mi
154
bu yoldan gehnediniz mi
Tay tay yk bezirgan

Bezirgan
neden bilelm
dey yz verelm
gibi tozar

gibi belin bkerim
,btn skerim
Ata
Beylerine
Kusun f?l ilinden ekilctim geldim
Bu ko var
27
D8"vet eyle varalum
..ma kevrana gel ge
Dakanma kevrana ge] ge
Dekanma kevrana gel ge
ekerim bir sille dkerim
Dekanma kevrana gel ge
Kara Deniz gibi kaynar
kevrana gel ge
Sora sora zor buldum
kevrana. gel ge
CZor Bezirgan Eyvan umum seyrederlerdi. Umum orduya
Zor ne bildirmek iin
Zor Bezirgan bunun
Yedi ift camus kuvveti
Heybetinden arslan korkar
A kurt gibi adam kapar
Yumruk vursa
Arslan gibi tapar
Nice pehlivanlar
Yalvarsan beraber

n
28
Geldi bu
Allah bilin Beyler
yarar
Hep diyin Beyler
temelin sker
sker Beyler
dayanmaz
Bir mrvvet Beyler
Yoluna
Budur kanlar ien Beyler
(Acemden Zorbaz Beyi meydana gelince Beylerine
Zorbaz Beyi
gelen Beyler
Grzme dayanmaz
meydan gel adama
Zorbaz Beyi
Koca-Kenan,
Deli-Hasan, Halden-Bilmez
merde benzer
Kk Ayvaz kurda benzer
Bezirgan beri gelsene
Zorbaz Beyi bildirsene
155
Sizi al'giderim
Hepinizi al'giderim
Kimler gelr
keser al'giderim
Ecel'
Yolar yolar al'giderim
Kse-Sefer Krde benzer
Topun al' giderim
yzne srsene
Yarar al'giderim
KROGLU DESTANI-EK
29
(Zor Zorbaz Beye
ok analar evler
Bir dizgin yerler
Ben isterim
Bey ne ne
Zor Bezirgan yoktur
Sizi burda blk blk blerim
30
Acem stne
Deviririm Acem stne
veririm atlar
Acem stne
Zorbaz Beyi meydan grelim
evleri stne
Boylu
L..J haber ver neyledin
Gnlm evin viran eyledin
Kahbesin inanmam sana
inanmam sana

Eski Hinde gounu Beyler
Affettim suunu Beyler
bir gn gel Bezirgan
Billahi gelr bir gn Bezirgan
Hoylu
keser aza b ederim
ederim
( ... dzer kebab ederim
Kahbesin inanmam sana

( ... l vadetti Bezirgan bana
Kefil ister isen gsterem sana
Ver getir mektubu okusun Beyler
Billahi dayanamaz
Hoylu
(. .. namesin getirdim sana
Yr Hoylu bir gn gelr Bezirgan
ne yalan syler
bir sana

Hoylu cana karetti bu szlerin
On bir gndr gzlerim
diyip burada durma
Ben seni grmeyim sen beni grme
H oy lu
156
tki grmez [ ...
ldrmedim gelir bir gn Bezirgan
Grnme gzme durma
seni


Tuz ekmek kadrini bilmez
der seni hey beni bilmez
31
kelleler heswba gelmez
hi gelmez o Bezirgan
(Gzel DniJ'nin suretiyle girince syler)
Selam verdim sen
Selam kadrin bilm.edin sen
oldum divane
Girelim bostana
Gl!dr
(. .. l evi
32
zm iin alam seni
A gzn grem seni
At perdeyi bir yana
Bizim ilde grem seni
At stnde
Ben sunama sorarn seni
(Yz yirmi sonra kuyudan syler)
(. ..
(. .. )
L .. J kuyu
(. . .J usul boyu
Ko oldu
Derterde yerini buldu
syler)
Ne yksek

ver
Dne Hasan bizi gzler
Yr Dne ne
Sonra da
erdi murada
ko Ata
33
34
sormayan
Ben terkime alam seni
suyu
Has grem seni
Huddam
18
ekti fikre
Nasip benim alam seni
A girelm Dne
Gel gidelm Dne
Asumana tozlar
Gel gidelim Dne
Grrler burda
Gel gidelm Dne
kalsun burada
Bin gidelm Dne
liek gzel Dne'yi alup kaarken
uuyor
stnde arslan geiyor
157
Elinden alanlar gelsn
gzleri gelenler gelsn
KROGLU DESTANI-EK
arslan gibi bindim
Ben gzel Dneyi terkime
Ko kavgadan evirmez yz
Yumurta gzlerim sizi
orta oengi harbi
blk blk blerim
isterim L.
Yumurta !. .. J
arslan L.J
Hi (kimse) benim
Elimden almaya gelenler gelsn
Kulak verin dinlen sylenen sz
alanlar gelsn
Topuz eker
O zaman duranlar gelsn
Birisi terkimde L
duranlar gelsn
da harbi
dersen atal yrekli Topuzun dayanan gelsn

indiren
Dnenin gl rengin soldurmasunlar2o
Ko Krn emrim nicedir
gl rengi glden tazedir
Bundan sonra adam ldrmesnler
Koyvar gitsin
Dnenin
Gelin yemin ettim Ayvaz
Dne giderken
Kurtulup darda:n,
Bugn murada
Dne
Dne
Gitme kurbanm
35 dardan
Beyile yarin
benim meskenimdir
benim meskenimdir
(Gzel Dneyi. .
Suretin grnce oldum divane
duyunca oldum divane
Hem hem gzel
Huri melek mi yz benli
mrmde grmedim byle bir (.. .J
(. .. )
36
nine aman elaman
aman elaman
al 1bir donlu
kebaib oldum aman elaman
yoluna can C .. J
( ... )
Eyvan Dne'nin bade
Bugn bir keyfiyetim var
Arada bir var
Kolunda mercan
Elinde fincan
A:t grnmez


Dnenin
37
Ayvaz mey doldur mey doldur
Ayvaz mey doldur mey doldur
Sana kurban olsun bin can
Ayvaz mey doldur mey doldur
Ben korkmam beyden
Ayvaz mey doldur mey doldur
ok eder
Hele mey doldur mey doldur
(Gzel Dne Dne'nin iin askerin ... )
Ir eder eder beyler
Dnenin dayanmaz
158
ok ko
Kerem eylen gzden akan
il!)endi
Gelen yari
Ben giderim sen burda kal
Dizdar murad al

Dne
39
Her konar an
Gitme
Gel fikreyle ummana dal
benim meskenimdir
hem metanet hem Ayvaz'a kumanda olarak syledil
binen
Kolunda ifte
Ona dama
(. .. bana
A gitti izi
Beyin gz
izi dursun
gz dursun
. Sz dili
Han dunna hele
Dne
L cana
( ... Beyefendi

Ciran
Kaar durma hele
Dne
159
Ciran dursun
Azadeyle Beyefendi
KRoGLU.DESTANI- EK
sz kalmaz
Beyin gz kalmaz

gider ilmlmaz
Ahmet Beyi hele
Dne
Dne der ki kalmadan
yar olmadan
40
olup gnde lmeden
lmesi yeg Beyefendi
<Bunlar yasa gmnce gzel Dn.e'nin kervan L.l yz yk sevayi ile
yz yk uka getrp ur L
Dldl ile seyreyledim geldiniz
Gdmene bir ka vurdunuz
gelip bizim ile indiniz

Firenk
mrmde ben 'ba vermeyi grme-
dim

Senin gelip bilmedim
Adam isen elle ykleri
Dne
Belimde sade cevahir
KeUeni hey yezit kafir
ekerim ederim zahir
bu yolun
Firenk
noksan
Belin gtnden
Bir yumruk urursam
Adam isen elle ykleri
Dne
Dne derler benim
seni
Hi bir

Firenk
Usta Firenk lr vermez bu
mrmde bu ba ne
41
(Gzel Dne'nin Fireilik ile
160
Byle bana zehirden
Adam isen yokla ykleri
Ne
Sana bir ift szm
yayarlar
sana kim eliyerler

Dnesiyim
don giyer gelrsn
Bir ift buse ba verirsin
Yaylalarda oktur
zoruro oktur
in beyleri al kan
devri geti
Dne ah
ok
ilim Firenk
Ba ,sznden geri dnek
Aman ana
Naziik ten kana

Dne
Sende ahu
Nice Gdmeni
Bezirgan
bal ile yiyerler
grdm Gctmeni
Dne
Gzelierin
Nice Gdmeni
Bezirgan
Gelme ki olursun
grdm Gctmeni
Dne
Namusuro var oktur
Nice Gctmeni
Bezirgan
Dne
Ba' suya
Gctmeni
billah
Sen mi Gctmeni
Bezirgan
42
atal yrek
Ama Gctmeni
Gzel
161
Haner gogsume
Garip bu illerde
KROGLU DESTANI-EK
Dne der ki bir hal oldum
Ayva:z gitti mell
Dne
Bu dertten soldum
Han gelrm' ola
Gzel
Kk Gzel haner eker
mell mell bakar
43
eker cigerine akar
Mayil bu illerde
C... memleketin metheder
Bizim illerin beyleri
Gelrse durmaz elleri
Grrlerse
Bizim .ilin
(. ..
imdat gelenler
C. .. l olunca
Arap atlu beylerimiz
alar
ok yordunuz bunda bizi
(Tekrar syler)
Dinlen beyler ko szn
Ne kadar harc' etsem tkenmez
para
Bolu Beyi verdi gldrd
mrmde ]m beni gldrd
Bineyim gidem yoluma
Bolu Beyin methederim aleme
sevindi
Bol' Beyin gze grnd
Bir ocuk on
rdek kadar hkmn yok mu
44
45
162
Dira tutar yer .
Keser yer
Seyreyle akan
A kurt gibi yer
( ... gerenler
Keba;b eder yer
( ... J
Yarar yer
Tamam syler sz
Beyler diri yer
On para verdi Hey bana
On para verdi Bey bana
Bir tamam yerin
On para verdi Bey bana
Asla ben dilime
On para verdi Bey bana
gezmeden z kynd
On para verdi Bey bana
yz olmaz
Deryaya batar olmaz

hurma
gr ko
Beyler duyar bu
Sen bu
fsa geldi hemen
Elem ekme ko kahraman
metekrar ..
Dinle haber verem
Beyler btn kst gitti
O gn yas idi
tas idi
Hebeb oldu hbeb oldu
Bir ift sebeb oldu
grd

ne ok yatar uyursun
Sen kurtul da beni Mevlam
sun
46
47

arslana C. .. l
eker gelrler gleri
Korkum Beylere olmaz
Seni tamam
Dnyada bitmez olmaz
Benim buraya
Sebep buraya
Gnlm gam dolu pas idi
Medet buraya
ciger keba;b oldu
Benim buraya
Bir ter
Benim buraya
L.l uyan tuti diller buyursun
durma kalk git bu yerden

L . .l ne ok verdin
L. vermezler benim gibi
L .. l

(. .. J tsn glleriniz boy
Bin sere de bir neylesin
Seni beni Bey babama

Bizim iin yz
(. .. ha bundan belliydi
Sen' al' gider bu yerden
L . .J
(. ..
durma kalk git bu yerden

(...)
163
L.l gelsin alleriniz
Sen' al' gider bu yerden
Dolu dolu badelerden
durma kalk git bu yerden
KROGLU DESTANI-EK
olur kayalara
Ben
L.l
48
Arslan olur sarp kaleler
lr gitmez bu yer-
den
iin Ayvaz'a
L .. l kaput
al yeleli kulak kpeli
Ayvaz Kasap baban gel-
mez mi
Hani benim Han demez mi
(Sensin benil yrden
Kasap baban gelr geriden
L .. l
( .. de oldun amlrbel Be yi
C ... J sensin teptilimi (tedbirimil

bu sevdaya
Gel Can Ayvaz s-enin ile
Gl Abmedi
49
telli Han
telli Han
ninen yolmaz
telli Han
eriden
telli Han
Gn gibi beni
telli Han
Merhem koyup
telli Han
Birden birden glelim
telli Han
CAyvaz ile at sonra
Ayvaz sana attan inelm
Gel bu geri dnelim
Seni alar ldrr
Denize doldurur
L .. J cda inmeli
Bu da geri dnmeli
( ... grmeden byle bir oyun
[. .. yedi bin koyun
50
etme At oynar ile
'l.'ereyim ile
sana gldrr.
C ... J gkte ile
r .. inip sen atma bmmeli
( ... veririm ben ile
( ... kapudu soyun
.. J
C... Ayvaz olur. ile
gelince bir drt yana seyran edip giderken keyfe gelip
iftihar peyda eyleyip bunu syler)
164


Yol verin
sovuk
Bu biten gller
cda blbller
Bizim
servi
Bizim yayialar oluklu
Al mor yelekli
Bizim
drl
der ki tayalar
Sarptaki yksek ikayal8r
51
Ayvaz geliyor
Ayvaz geliyor
Kolmsu lal eder diller
Ayvaz geliyor
Belinde dividi
Glg'edin geliyor
Akan
gerek Ayvaz geliyor
Belinde
Ayvaz geliyor
bayvan kovalar
geliyor
lAyvaz ... E yvan ol Ayvaz elinden bade
Ayvaz bilekierin
( ... oldu yreklerin
Ayvaz heves ile
Altun tas ile
Seni skdardan
geldim

Baba
52
Kabul olsun dilekierin
Hele mey doldur mey daldur
Gnlm geirdim yas ile
Hele mey doldur mey doldur

Hele mey doldur mey daldur
Hak eder
Hele mey daldur mey doldur
(Beyler gp gidince yerde i kalede
Ayvaza sylerl
Ayvaz senin ile hesap szelim
olur gelr gleri

atanda
Sein hey kty sein
Arab At beslerdim ko iin
Yaz gelir de arab Atlar
yoldan kervan
165
Evvel bahar ne
gelmesine ne
kbeylanlar
ne
Ko boyuna kemanlar biin
Urup urup ne
Akan sular birbirine
ne
KRoGLU DESTANI-EK
Derya biter
altun ile aka
der Mevlam her
Hind ile Yemenin drd
53
Bizlere geliyor drl
At urup ne
Arkama ok blk
Tay tay edip blmemize ne
(Asker giderken kendi de Ayva.z'a hesap sual eder)
Ayvaz senin ile hesap szelim
Laleler gller kokmaya
Nabine de deli gnl nabine
d1bine
lp alak
Saymak iin tl maya deveyi
Bezirgan burcundan Beyleri grp
Omuzu Beylerim gelip
tutmam
San altun ile beyaz
54
Evvel bahar yaz ne
ne
Ko oldu
Silah ezip ne
Som diktirelm
gelmesine ne
Yavuz yzge gtbi
Kervan kesip ba ne
Ko koydum bu
At urup blmemize ne
arar sual eder)
Cmlenin Haktan verildi
Kumsurun C?J berk yerdir atlar yo.

Yr hey dava grelim
Kumsuru C?J berk yerdir attan ine-
lim
Yr Beyler bade ier
topuzu cana
Yr Ayvaz meclis dzld
Barhaneler bu ezildi
der bildiniz mi fendimi
Ayvaz iyi bilin
55
size ile
ile
Eski hesaplardan geri dnelim
Ben siz ile
Gl sizden
Ben ;bir tane siz buyurun ile
benzi bozuldu
Ayvaz gelmez (gzm doldu) ile
size bildiririm kendimi
ile

CBoiu pazan gazdirerek Beyleri dibine
gtrmeye giderler. Ayvaz gkte bir blk turna
anlar ile haber
166

Turnam Beyler
Bir verin
nnde giden turnalar
St seyreden Beyler
Turnam seyreyleyin
Bir ha:ber gtrn ilierimize
sinernde gonca gller biterken
garip blbl terken
56
Bolu Beyi tuttu gitti den gein
Kurdu den gein
katara giden turnalar
Beyler boynu toklu gitti den gein
Hep demir
Beyler kolu gitti den gein
yatarkan
Han kesti den gein23
(Yumurta Ayvaz iin namel
Benden selam eyle Han Hana
dar gnmde buluna
Benden selam olsun Ayvaza
binsin gelsin Kara Kaytaza
Han tam on drt
ta
Yumurta
Benden selam eylen Ayvaz
bir
bunlara
Elvan elvan elleri
ezer dilleri
Kudretten gzleri
Gz kara Harbendeli
Al giyenin katar katar
San beyaz mor atar
ieri
Desinler ki Han
57
58
Ayvaz bugn burada gerek
Han burada gerek
ifte benli sim bilekli zorbaza
Han burada gerek
salan durur mu
Bir burada gerek
bu
Ayvaz sabah burada gerek
Kemer nazik ince belleri
Dudak melil melil beni
beni nazlan
Bakman melil melil beni
Mavi giyen kirpikleri ok atar
Durman melil melil beni
Size yedirmeyin
Gzler melil melil beni
gelince Mahmut Bezirgan'a
Girdim
Mayil oldum
167
Noldu bilmem
Bu ne hikmet
KROGLU DESTANI-EK
pazar yana
Dkkanda hayvana
Gzler bakar diller
Her bir birlerine

Selam verdim
59
Seyreyledim kana kana
Ben elimle geldim
Evler
Syleyen yok getim geldim
Hi gelmediler
Bu ne hikmet
(Grcistan gzellerinin ...
geldim
ne dua
Kiminin gl var rdekli
Dostun bin bir
( .. .J bala
C..J on on drt
hivbirine
Han Ayvaz der hep hamamdan

60
lebi
Seremi (?l yzller servi boylular
Gzeller
Tuti kumru sesli dilliler
C ... kudret kalemin
Surahi boylular kula kollular
ellere elvan
al ifte benliler
(Ayvaz bu szlere ... meydanda siniye bir depme urur, herbad eder,
harab eder. Tekrar yolsuz meclisi yine ey.
leyip K rdn sylemesine karar verilir).
Alem glse Ayvaz glmez
Bu meclisin gelmez
Ayvaz bir bakar
kanlar akar
skdann
Kimden
kegektir (?) size
Bir bade doldur ver bize
61
gelip zaman sylerl
Yataktan bir arslan
Buluttan ay gibi
168
mudur nedir
Ela gz nedir
yakar
nedir

(. .. nedir
Mayi! oldu dilinize
nedir
Gelr
Gelr
Dne seyreyle
Kara
grrsn kendini
Grmedim bunun dengini
Dne Ayvaz bunun
bir

62
Sim bilekli o
Gelr grleyi grleyi
Glden rengini
Gelr grleyi grleyi
Geldi bu
Gelr
CAyvaz'a kadar gnderip orda Ayvaz'a
Gel Ayvaz gitme
haberi
hamaylini gtr

Bker bker
sker
Bir harbendeli
ver(mezl Bolu Beyi
menendin yoktur
Ky var yoktur
63
bu
bu
fikrine getr
bu
yeter
bu
Bir zordur beli
bu
oktur
bu yolla
metekrar eve gelip on gn niyet tutar. Gn kalkar Dne'den gn
sual eder. Sonra sylerl
Dne haber gelmedi mi
Benim gidenlerim
duman oldu
on gn tamam oldu
keoklik alur idi
Gelse bugn gelr idi
Bakada gller
kller

64
Hani ya
Hani ya Ayvaz gelmedi
halim yaman oldu
Hani ya Ayvaz gelmedi
Dalsa bulur idi
Hani ya Ayvaz
Hi temez oldu blbller
Hani ya Ayvaz gelmedi
... askere
169
KROGLU DESTANI-EK
At srp meydan alanlar
delenler
Gelin hey gelin
( ... J birden

Bugn nam alacak
dibinde yatanlar
Han kurtaranlar
Elinden bade ienler
Al kan saanlar
buldu
burcun
Kroglu
65
Ne durdunuz stne
Hovdur stne
halini grn
f. .. J dkln stne
Demri
stnde
Tozu katanlar
stne
Can ile serden geenler
Hovdur stne
buldu
stne
dibinde Ayvaz sylerl
Hani benim memleketim
Neler getrd
gelr sollu
Kolum karacadan
kuruluktur
Bolu Beyi buyuruktur
Bak neler geldi
oldu gen
Evvelinden ektim
Ayvaz
66
hey medet hey medet
Dilim hey meclet hey medet
oduna
Elim hey medet hey medet
boynum buruluktur
lm hey medet hey medet
Alem
Zulm hey medet hey medet
Gnlmde hevesi
hey medet hey medet
tekrar askerin Bir gn iinde cmlesin def _
Mevtalar yerlerine umum askere
kabul
l...l stne
Beyler
Ayvaz
Ata binebileydim
Orda bir meydan
170
.. ierdim
( ... J geerdim
C ... geri geleydi
Boyuna kemha bierdim
Firengistana
Al kanlar

Beyler gelir sollu
Altun
Getrseler Han
Sreydi Kara
eyledi niyaz
Ayvaz
Han Ayvaza
Kim binsin Kara Kaytaza
der24 , vadem yetti
Usta Firenk etti'5
67
68
Hep ullu
Ata biner geerdim
Sim bilekli o zorbaza
Su yerine kan ierdim
Yn namaz
Yedi geerdim
Sim bilekli o zorbaza
ldrdler Han
Tfenk mertlik gitti
ldrttrd Han
validesi Hasna BalaJ
Girdim seyran eyledim
Gnlm evin viran eyledim
Kara gz kara
ki tuti
teli
stnde bJ,bl misali
Girdim yz evirdim
Gtreydim
Bir kapu
Seyreder
Garibim kimsem yok sana
gn yana
Ali blbl gibi
Gzlerin bana
CAskere .. J
Gelin hey ekin
verip arka verip nal atan
Cenk aklar atanda
Ktlerin tutanda
69
171
Bir afe-i devran geziyor grdm
seriyar grdm
Tuzaktan keklik
Garip blbl gibi grdm
Dnyada bulunmaz bunun emsali
tyar grdm
Bir haner
Bir keman glyor grdm
Kapunun stnde cevahir
yana;klar si!iyor grdm
bana
Elde inc mercan dzyor grdm
AI yanakta misk anber kokuyor
Mestan ela gzn szyor grdm
atla lli:o gndr
ullu kheylanlar gndr
ild birbirine lkatandaJ
dilli dal'6 haner'in gndr
KROGLU DESTANI-EK
Gelin hey geelim
saat al kan ielim
Hay nalanda ko nalanda
At urulup yayan kalanda
70
Ko gmlek bielim
Bunda ko gndr
Ara yerde kurt koyuna dalanda
Teke gndr
(Ordusu asker grnnce Dne'ye bildirir)

Bugn oradan
gibi
seli gibi
Belldr

besler mertleri
amhbelin a
iinde gidecek olanlaral
Bir benim diyende

G1 sen de deme burada
gemeyen yerde
BByler (?J
Gzelleri ellerinden
der ko
giren
(Keferelerin ls syler)
71
72
Can ile serden
Bir er sker gelr
sr gibi
Derelerden akar gelr
toplanur hepisi
Birbirini deper gelr
ederler sertleri
Birbirini kapar gelr
ta
Hi haddinden
Sonra olman arda

Kimse
gelmemeli
arab atlar
Bu

Kirikrm meydana girince
sille ekince
Dekme (?J ile Zebil (?J
Manlik Bezirgandan
Meydana girince koca Kerevis
ekmez fil gtrmez
172
Ko verir
Sillesini yiyenler de can verir
Hoyuk kodu
haner de gn verir
Hi hi ondan kaurmu kk Bed-
ros
Susuz dnen un verir

meydan yerine
Seyreyleyin ile Zoruna
(. .. ekti
Yahudiler
Yrd meydana Asatur Hoca
li ks el
73
Zalim hani gorune
Dalar deler meydanda n verir
cana
Dirdir Baba solumadan can verir
ne sandm oy Hoca
O zalim . de an alar ak: can verir
C Oradan gn Bin drt yz i..lti tamam kendi ba-
durup sayar ve hayvana binemeyenleri bindirir. Yorulur da orada syler)
Bizim illerin Beyleri
arslana dnerler
Hem ierler hem kanarlar
Arab atlara binerler
rd gnlm rd
Beylerin !kolu yaruldu
Beyler neyleyip nidelm
Meydanda at oynadalum
der ki
At yaruldu ben yoruldum
74
Yakar kandili kandili
Kadeh dndr dndr
meydan ararlar
Boynun sndr sndr
yrek eridi
dndr dndr
Gzellere g edelm
Boynun dndr dndr
oldum rdm
Gzel bindiri bindiri
ve emmisine ve bin drt yz iftihar ederek gn
istirahat ve St sahra edip gn
gelen kerbandan ba yemin eyledi. Herkesten ba
isterler, verirlerse alurlar, niza geip giderler.
yk... bir bezirgan geldi haber verdiler. O bezirgana
syledil
Bu esnada bir b-
Eyvan
Yr bezirganlar gnnz
Keserilim kelleyi
Bugn yeminim var
Bugn
Ver yolun gel ge bezirgan
Seyreyledim uca indiniz
attan indiniz
Yknz ezerdim
Topuz urur kellenizi zerdim
173
Ynnz dndnz
bayram
Sizin ile hesap dzerdim
Bugn yeminim var
KROGLU DESTANI-EK
V er yolun gel ge bezirgan
bilmez misiniz
Bir daha buradan gelmez misiniz
75
vermez misiniz
Bugn sava-1
C on nasihat ederlerse de bunlar dinlemezler. askerine harp
verdil
Yr Beyler gene gnnz
bir eyleyin
kailmn alur
vermen urun
Ko kelle 'kessin kan dksn
Kaarn
merdi meydana
Giderken Cirid iline
76
sollu Beyler
birbirine Beyler
Uyku girmez klleylanlar gzne
bir bayram etmeli Beyler
Kesilen kelleler meydana konsun
Bu Beyler
Daima gani Yezdana
Bir blcek Beyler
CMuharebe bittikten sonra gnderin, kuman-
verir}
obanlar
kellesin kollarm
serin de
Zer Mahbub esirlerini
Benim yerinden kalk-
maz
Bir oban ki benLm szm tutmao:
Durman hemen kolla-

Zer Mahbub
Ko byle syledi size
Ceremesin kesin bin drtyz
77
tutun getrn
Arab at getriin
Karaoactan cesirlerini
Kyden kye tutun getrn
Onlar birbirinin
Elim elim edin getrn
Dut bedeni gtbi dallan
getrn
Ucada indirin dze
Gzel irkin demen tutun getrn
evvelce Rus muharebesine gidince askerine Muharebede
syler
174

olan gmbr gmbr grlesin
kanlar
Davlumbazlar uranda
blende
Gel e Beyler cenge harbi
Gece gndz meydan kurulsun
ko ousuda
Hep arslan
der bugn burdan
Akan kandan dolu
(Asker ... haiber
Yr Dne Beyler ksp gittiler
amhbel viran ettiler
Bundan byle erernedim murada
Hoylu fitnetkarhk etti arada
r. . ektiler g
Altun yerine de tucu
Karalar yaslar
der biz de burdan gelm
78
79
ana bin
ana bin
sollu dnende
ana bin
askeri blnsn
ana bin
Belleri eli
Yr kan ienler hep binler
Sabah olsun meydan
Yc deli Hoylum sen binler
Gelin Beyler nic'oldu
Gelin Beyler nic'oldu
tsn burada
Gelin Beyler nic'oldu
r ... dedikleri zehirden
Yrmez Beyler nic'oldu
Bir zamanda i kalede yatalum
Beyler nic'oldu
val.idesini gelr iken Hoylu meraklan-
iin: Be sen iki avrat ... ne birinden
vaz geJ,, dey hiddetlendirdi. Hoydu Beye kendi de bunu syledil
Bir ift gzel grdm ben sa-
tun
Biri kahve versin birisi ttn
Biri Grci biri Abaza
Biri versin birisi meze
Biri huri bir melek
de gayet kkek
Ko derler benim
Biri bana biri
175
Birini eyledim kendime hatun
Ben iki gzel ok mudur
Birinin gllerden taze
Ben iki suna ok mudur
Al yanaklar drl iek
Ben iki gzel ok mudur
Dnyada bir kimse
Ben iki gzel ok mudur
KROGLU DESTANI-EK
80
CBtn asker gittikten sonra meydan bir . . . Kalanlar
gzel Dne, Kk Grcistan Gzeli, Hasna Bala,
Gdmen, Hasan. Bunlardan maada bir fert
Ol gn bunlar da orda gn kalan hayvaniara ykleyip
Nur l?l zre son trk. ne syledil
Urumelinin
etin bu
hurma
(. .. harabm
Nolacak nolacak
Evvel ahir olacak
Ko Beyler gt
geti
Benden selam eylen zalim babama
Ko bu
senin halinden bilmez
yz bana olmaz
Benden selil,m eylen aneme
Hanerler sinerne
Gzmze Dizdar gider buradan
et de yaradan
81
82
hurma
Bin gidelm
liin
Bin gidelm
Bu dnya baki kalacak
Bin gidelm
Bezirganlar sarpa
Bin gidelm
yz bana yetmez neyleyim
Ona gerek bin yz er neyleyim
durmaz
burda neyleyim
Durmasun benim yanuna
Bana kaan helal etsin neyieyin
Bolu aradan
( .. .l
Kendi i kaleye yasa esnada askere bun-
kendi askerine, sylBr; asker de dinleyip Ondan sonra ierl gi-
rer. gn sonra kendini grenler asla ve kat'a bilmeyip kim
fehmedemezlerl
L .. ) benim diyen
L.J olur mu
L .. l noldu ok atanlar
Ucuz ucuz can satanlar
Gelin hey Beylerim gelin
L. gzelce divan verin
176


laf satanlar
Gelin
Acemin halini gril
C ... l

Seyreylen noldu haliniz
Siz topunuz ben
der hey biare
Bulunmaz derdine are
83
btn
Gelin
Yreklerde oktur yara
Gelin
ata binip drt yz pelivan ile kadar. Yollarda bunla-
ra, bunu syler)
gzel getrdm Han Ayvaz iin
Azez (?l ile ilinin Beyleri"8
ektin yayma
Drl kestireyim boyuna
koyman kalesin

der
ellerinin
84
ta siz gelene
Dursun ta siz gelene
Kurban olam sinsilane soyuna
Diksin terzilerim ta siz gelene
Namert
ta siz gelene
Efkar verdi bu
Srmeler ta siz gelene
C .. gitmek zere ... masa zerine bir bade doldurup koyar. Her kim gidecek
olursa o bade etmeli

ko meydan
( ... ) bildim Ayvaz seildi
Gel e Ayvaz i bu badeyi
Gidip gelin sonra srn
(. .. l git Ayvaz ile
gitsin o zorbaz ile
der ata biner
badeyi yola
85
Kan ienler gitsin turna teline
Serden geen gitsin turna teline
e
Daha kimler gider lne
(... J av az ile
L .. l bir giden lne
Kara Deniz gibi kaynar
Y ben gidem turna teline
seyre Gzne bir hayli grnr.
ise yedi sekiz yz kadar gelin ... dey
... gelinleri ... Cinli dibinde
syleyip ...
177
KROGLU DESTANI-EK
geliniere
geldim iline
Heves oldum sohbetine diline
Bayram al giyerler
Birbirine buyur diyerler
oldu namaz
Yanaklar kendiler beyaz
Ali der 'ki gelsnler
parlar gzler
86
var bizim ile benzemez
Dilleri var bizim dile . benzemez
Bal ilen yiyerler
diller bizim dile benzemez
Duralum divana edelm niyaz
Bunlar melek hi insana benzemez
Cana ktl.r eyledi cilveler nazlar
Bir olur hi bir ibenzemez
CY gn gece iki bin kimi kimi mal
zere, kendi drbine gelmeden iki bin kadar cahil-
leri gelecek dey gelin yoldan gzlerler idi. .. Kendi
biraz soll'betten sonra ynn askerden yana evirip syledi Blend'avaz
ile askere haber verirl
Kulak verin dinlen merdin szn
gelin byk grnce
(. . gezdim iliniz
Burcu burcu kokar gonca glnz
Kulak verin ben sesine
Birden yrmeli stne
Asumana n
Kesin ile ynn
Gelin gelin
Ktsn iyisin
Ali der ki gelinler
keman srmeli gzler
tReyhan Arruba ...
L .. J beyler
ki beni haklar
keman inci
Han
87
178
Herkes Beyler
Ko dengini Beyler30
ezer diliniz
Ko Beyler
<. .. ibinin atlar stne
Beyler
Durman gn
Bin deve ykledip gelmeli Beyler
Krble iyice
Beyler
kar etti cilveler nazlar
Seip seip bunu Beyler
Aman arslan Ara!b aman
Aman Arslan aman
girdi
Aman Arslan Arab aman

Arap grnd
At yoruldu
Gel Arap
Topuza el
Ata binersin
Koyma
Derelerde biter
Arab olur
rdek yzemez glnde
Alma ilk elimden
Seyrettim kemana
geldi arilana
(Tekrar iin syler)
oldum ben bu hale
Seyrettim gle smble
Kapa koynunun iini
Affeyle benim suumu
Al kibar brnr
gller grnr
bade iersin
Bizim illere gersin
der ki
sarfedersin
88
89
gelince syler)
g edelim
Mevlam onara

Uca

Berhaneye
Ali der nidelm
de al'gidelm
Zannettim ibetim
Aman Arslan Arab aman

Aman Arslan Arab aman
Arslan
Aman Arslan aman
Bu szlerim sana
Aman Arslan Arab aman
Ceran geemez lnden
Aman Arslan Arab aman
Gnlm koydum gmana
Aman Arslan Aratb aman

Hele
ekerim burdan gn
Yr
yerde srnr
Hele
Dostun seersin

al'gidersin

Ali ile Veli ile
Ayvaz ile
sular itirmeli
Yavuz atlar yeli ile
Bugn burdan
ile ile
Biz bu idelm
ile
179
KHOGLU DESTANI-EK

Hamamdan
Gelin bunun biri dnder
yorgan eski minder
Bir kazan var bir de kapak '
Ne zengin bu koca kpek
Hasan bu gelin ne kkek
var drl iek
Gelin kovuik
dana horoz tavuk
Nazeder yzn amaya
Her sabah orba imeye
Damdan rmcek
sana yirinr
bana el etmeye
aldatmaya
90
91
Altmda
Taze gelin cilvesi var
Grmedim byle bir mundar
Bir kat yatak rts var
Bir var bir de tabak
Boyunca bir var
Yanak derler burcak burcak
kpesi var
( ... l buzlann savuk
Bir gzel herhanesi var
mert komaya
Bir uval var
zibil brnr
Gl kokusu var
al gitmeye
Elinde al var
lDelL. gzel Dne ile Gl Ahmed'e
Bir alanda

L.J aam
L.l
C. .l
L .. J
C. indi dzne
L. J nin yzne
92
Yrek gmbr gmbrlenr
Elde kalkan gmbrlenr
L .. J
L .. J gmbrlenr
.. J
.. J gmbr gmbrlenr
C .. gzne
... J .gmbr gmbrlenr
Beylerin cenazesini defnettirip cenazesinin gelip
hem hem de syler)
tsn
Durmam ben bu ilde

180
ldrdler Han
Defnettiler Gl
Semadan direk
Yerde insan gkte melek
Aman Dne Ayvaz noldu
Ciger pryan oldu

93
Buna dayanur yrek
ziyaret Han
Bir kafire kurban oldu
Al' gittiler Han
Hasan ile
bak
yolla beri
Affet suum insaf eyle
Ben kulunu azad eyle
Sen nerden gelr geersin
Selam vermeden geersin
Irak yollardan

Biz sen bir
Gnder beri
Siz ben bir tane
Ben sana

ldrrm ocuk seni
ldrrro ocuk seni
Hasan
ldrme gel Beyfendi
mrvvet Beyfendi

Dolu badelr iersin
ldrm ocuk seni
Hasan
Ben bir gaflete
Kerem eyle Beyfendi

Sen iin C ..
ldrrm ocuk seni
Hasan
94
dne dne
Gel elimden al Efendi
meydana iner; yine ocuk dey merhamet eder de hayva-
teslim olup kendinin ... verilmesini syler)
181
KROGLU DESTANI-EK
Sana bir topuz uuram
Seni
At deli divane

Can ile serden gerem
ldrrm ocuk seni
Hasan
Ben bir yumruk sen grz bana
iner meydana
Gel meydana at Efendi
ocuksun gel verme
Teslim eyle
Buyur beyim kes
evir

Sen bilmen mi grz kuvvetini
Grzn grdm muhakkak

yere etme
ldrrm ocuk seni
Hasan
Fikret
Gel elimden al Efendi

Ben bilrm
ldrrro ocuk seni
Hasan
Sen bir grz ur ben bir yumruk
Gel meydana arslana bak
meydan Beyefendi
95
eellada
Bu ferman
Nedir bu derdin
Gr neler geldi
oldu gen
Cellat
Bey
Buyur oellat kes
Fikl'et
182
Ben o merde Yetemedim
Ben babama yeternedim
Tarih koyun
yeternedim

Ben bir
Dn geoe grdm
gidernedim

beri geldim
Babam mert derelim
Anam helal etmez
Gzm grmez elim yetmez

ucumda
Hasan
Bir gn ara o pehlivan
96
Ynm dndm
Ben o merde
Haya.li gitmez
ellerin pemedim
Beni
Ecel iemedim
Dar ettiler cihan
Ben babama yeternedim
bu ocuk kendi z bildikten sonra Eyvan
de kendi kendini
Kesileydi dilim abul{ syledim
eyledim
benim postuma
Bii'er pana topralt stme
Zalim Hasana
At stnde kelleleri kesene
demeyin benim
Hi adam bir
syler)
Birinci ne orda
Benzersin drt atal kurda
97
Kend'eliyle evin ben oldum
Ben elimle evim ben oldum
eylen yaramma dostuma
Kend'eliyle evin ben oldum
Usul boya asana
Ben elimle evim ben oldum
Gkte clayanamaz
Ben elimle evim ben oldum
burda
Nolur syle topuza szn

seyreyle bana
Kellen ordudan yana
Gr neler ben sana
V ar ha;ber ver topuza szn
nc
nc gelme
Bir atarsa susar
Birinci beri gelsene
Elinde dal meydan alsana
183
Hasan adam
Sen de syle topuza szn
grzme cevap versene
Ne var syle grzme szleri
KROGLU DESTANI-EK
sen de mi geldin
Gelen gitmez bu meydandan L.)
nc L..)
kelle bir Beyin
(amhbel'e g
Beyler var Hasana
Sol b.sana
illik dzn
Erzurum ilinden emmim
C..) oevahir
Kamalak glgesi
ben de
dan
Dne gibi gzel
98
99
Evvelce gelenden ne
Sen de syle grzme szleri
Ko Hasan adam
Metheyleyin Bey sizleri
Bir gelmek ister bu gnl
vermek ister bu gnl
nazik ela gzn
ister bul gnl
Kimya
Tokur tokur imek ister bu gnl
al kandan
gitmek ister bu gnl
Hasan ile iek bahesinde-
Uzak llerden
murada
geldin bura
Seni korum kara yere
Herkes
sana helal olsun
Ben ne kan ile
L.l ikeserim on (?) ile
Gece gndz sensin tasarn
Ryada Hasan
Serim sevdaya
Klen geldi
Glizar
Seyret gelen hale
Urun
Hasan
gz kr olsun
Klen geldi
Glizar
Seni kauram n ile
Urun
Hasan
184
Ikrar ver ki ben de hsem32
geldi

Hasan ne
Can feda dostuma
Glizar
100
Bas kadernin yz stne

eBundan sonra Glizar kendi
Glizar
yaman gelme
Turna gibi havalanma
var yarar seni
var avlar seni
Sebbul (?J
geldim cazu
ikinizi .bir
kehab oldu
ldrrro cazu sizi
Glizar
Gelme kan olmasun
seni grmesn
geldim

cana
A kurt gibi yarar seni

Ben girerim
Bir alam sizin
nc
Aman dn gerye
Benden selam Gl Periye
Merhametsiz urdun
meydana ben geldim
Aman sana
Bir alarn
Behey behey cazu
Rsvay eyledin sen bizi
Kerem et buraya
Hasan gelr seni

ift
Bir alarn sizi
Drdnc
ok zahmet eyleme
gibi dilem seni

185
ok etme
Drt blerim cazu sizi
Yedi bir
Hepiniz birden gelseniz
KROGLU DESTANI--EK

ele
var yarar sizi

meydandan kendi gelsn
Bana da kendi buyursun
Dnyada murada ersin
Delik delik seni
siz
geldi ne
kulak tut
Baban
Sen ocuksun dn gBriye
Yedi bir araya
Aman bana
Selam ey1e ko Hasana

Bu meydanda ne buldunuz
Daha beter edem sizi


Verdin rsvay ettin bizi
Yedinci
Babam buyursun buraya
Derelere basam sizi

101
Bir szm var diyem sana
Ben dileyip geldim sizi
in Main derbendinde Gliz.ar ile
Uca
Arslan gibi tek
Yedi dev
asan sasan
A
C ... l gzel
Arslan sr ile
Yolum zoru ile
Glizar
Keserim sizi
Dndrrro sizi

186
Senin ile
Kaymak yiyek bal ilen
Sana bir alarun
.. dev gibi ( ...
greyim
Senden bir sual sorayun
Yr syle ne

merdiyim
Ben kuduymn
ikeser
ldrrm

Glizar
Ortadan iki blerim
A kurt gibi yararn sizi

Ben sana kle olayun
Bir haber ver hali ilen
Glizar
N ecisin sen ne
Blk blk blem seni

Sivastopolun Krdym
Beyler sr ilen
Glizar
102
Cengeder
Medet Hasan arar sizi
ile Glizar Devrend'de birbirlerine
amhbelden inen Beyler
Ta;ban silen Beyler
Nolur
Dar

U ca gnln in dirsene
biter turun
meydan

buran Beyler
gibi gelr
Glizar
Taban silmeyilen
Kurtulaman Beyefendi

Kim bildirsene
Gnlleri geh.tr
Glizar
187
Kan avu avu
Ka da kurtul Beyefendi
KRoGLU DESTANI-EK
Ara;b atlar horultusu
grlts
Gelse bile hep gelenler
sana kim diyerler
mertleri
a
ld gitti
Ko Hasan yaruldu


sker gelr
Glizar
Gelmezler beni bilenler
gidemen Beyefendi

can dertleri
Y anir kapar gel r
Glizar
103
kana
eyle Beyefendi
C Hasan Glizar bir beyan ... yaralarma ila Ya-
KorogluHasan alur ne syler)
gelmeyeydim inin iline
Kara bayrak dikin
Ufak ufak kar serpeler
oldu ko
Gkte Melek dayanamaz
bir
Gzlerimden kan dkp

Ko inde eyledim
geldim inin iline
in Main
104
Bir ne dersin
Ko ne dersin
Kara kuru girdi
Bir ne dersin
Felek mrm
amma ne dersin
pare pare
z ne dersin
EI has glne
amma ne dersin
C ... ila ile da yle ... methetmek zere
ne syledil
188

Lokmandan
ineili
C .. J debulunmaz emsali
l .. bir
nanlar silsinler gz
seyreyle bizi
Keselim ikelleler dkelim kanlar
ile pehlivanlar
Keselim kelleyi
Meydanda kimse yok hani ya hani
der neler ektim elinden
Seni al'giderim baban ilinden
105
Gzallerin Glizar
Gzallerin Glizar
(. .. etti
(. .. kuvvet Giizar
Bize yetmez oldu bunun yuzu
in Main Glizar
Zorumla kahveler hanlar
seyir etsin Glizar
Sebep ne kestiler yedi bin
mr van Glizar
Syledike bal dilinden
mr Glizar
C ... Ey Bolu Beyi! senden bir ... diyip Efkan
daki asker gelip Beylere kalkan idil

Benden selam eylen Bolu Beyine
Muhabbeti gnlm evine
binmeden
Bolu
biner
Sinesine
Grzn kola takmadan
Bolu yakmadan
Ben de yolum
Depretmeden demir
106
Gndersin gresim geldi
Gndersin gresim geldi
blk blk blmeden
Gndersin gresim geldi
Kara Deniz gibi kaynar
Gndersin gresim geldi
Ko sola
Gndersin gresim geldi
Ko arz ettiram
Ayvaz seni gresim geldi
(Harbende Bolu Beyi, Hasan Bey ba dey gelince syler)
bunda bir
Biriken benzer

gnleri koluna
(...) dn geriye
Kerem et gelme buraya
Soran der ki himmet
Topuza muhanet
189
Alaylardan gelr
Drt gelr
Hi lm
kalkan gelr
A kurtlar dalar srye
Kendi gn ekip gelr
eyle mrvvet
gelr
KROGLU DESTANI-EK
107
(. __ Bolu Beyini ... Ayvaz ile seyrederler; ve hem de
Bolu Beyinin methederl
Krdn
Bir
Bolu Beyi gitme hele
CHer da on kelle
Senin yetende
batanda
(. .. J dk e
rnrnde bylesi deke33
Bin ata salla
Byle ele byle kola

Beylerin
108
var
var
Er isen meydanda mele
(kelsip var
Sana bir a:tanda
var
C. seyrine
Bilmem var
Etme eyvalla
var
sektirmez
var
Bolu Beyi grdkten sonra gece uykusu ... Bezirgan bur-
cunda dldl elinde seyrederken gen ge, yerler ile esen yellere,
larda kokan gllere
Seherden sabahtan esen rzgar
Kar rkekkar !ale snbller
yksek kayalar
Gler gider Cmayalarl
Bolu Beyi koydu
demir kesen Beyleri
Dne
Yirmi bey hep karalar
Yeller durmasun gelsn
Gller d urmasun gelsn
Beni beyler
durmasun gelsn
sinerne urdu gitti
Beyler durmasun gelsn
yas tutar sevinr
Sylen durmasun gel-
sn
Sremedi kara gnn demini Gler durmsun gelsn
gn oldu At yemez yemini Gler durmasun gel-
sn
109
Krt Bolu Beyine gidip
190

Aman beyim imdad eyle
Kurtar beni sana
Kes efendim kendirimi
devem
Her sene alur
Gll
Bolu Beyi senin
Gzm nuru bir
110
Al elinden
Al elinden
Yedi (yzJ yk pendirimi
elimden
Bul derdimin
o adam elimden
Asumana
adam elimden
CAyvaz iin Bolu Beyine
Sana derim Bolu Beyi
nevreste
(. . beri dndr
on kerre beni ldr
L..l

sy1er
duyarsa
lll
Koyvar Han
ldrme gel Han
C. .l
ldrme gel Han
L..J
Azad eyle Han
ldrmeden kork C..l
Gelr sorar gl
Bolu Beyi gtrnce gzel Dne'nin i kaleele
gelmeyeydim babam ilinden
El deremedim glnden
Aman Ayvaz bir hal geldi
oldu ko
Gelin
gelsin ben
Gitti arslan kayalar
Adam yok ki elden alalar
Name yazsam aglar
dereline derman arar
Dilerim Mevladan imdad
Bir muhanet sebeb oldu bu
bu Dne
gel
191
Benim iin
Bolu Beyler al' gittiler
geldi
Gonca iken dererneelim gllli--n
Bir haber gnderin
Kurtarsmlar ldrmeden
Byk Beyim der de
Aman kurtar arslan Beyimi
Vah der
Onlar da asar
Ko ile
koydu
kebab oldu
Kurtar gelsin ldrmeden Beyimi
KRoGLU DESTANI-EK
112
!Demirci sonra aynca Beylere name)
Narnem amhbelim saHanur
Yirmi drt kullanur
.. J eyle Deli Hoyluya
!.. .l gibi pariaya
L..J meydan yerinde
(... J kalkan elinde
!. .. ) stnde oynar gemiler
arslan gibi iniler
Kse-Sefer bilr yolun
gzn sesi
benim benim diyenler
Adam etin kebab edip yiyenler
Narnem ulu Beyler
nal
arka verdim
ok selam syleyin ulu Beylere
113
Okuyup dinleyen cmle bulanur
Koca gndr bug..'l
L.J boyluya
Deli Hoylunun gndr bugn
serinde
gndr bugn
( .. .) dek iniler
gndr bugn
Burada beli' olur
Byle gndr bugn
Nahak yere cana
Cmle gndr bugn
kana
At nal gndr bugn
kalkan ellere
Kan ien Beylerin gndr bugn
( .............................. )
Usta bir verdin ahmak biare
sen derdine bir are
Ko Ummanlan
seni dama
gelip teslim
Dinleyin neler syleyim
Kayseride kiliseye
Camkse (?J geldi ikisi
Dinlen Beyler sonra kokusu
bile on ulusu
Bunlar !?J delisi
der derin
Dken bunlar
114
192
Cebimizde yz bin dubara (?J
Tutunca gelmeli
Divane getrp
Bu deke lmeli
Dev gibi grler de gelir bu
bu
On yedi bunun hepisi
nn alur bu
ldrecek Kayserinin valisi
Kiliseden kilim alar bu
Bunlar dfl. grsnler nice
gitmez burda lmlur bu

(Dizdar
Benden selam eylen o bey babama
perim elierin nenemin
Durman hey gelin meydana
Bende mrvvet yok cana
Arab at durmaz
Bemm ile devler
dersen bir gen
Dizdar der ki
115
116
akinndan neyleyim
bensiz gitmez neyleyim
al kana
gitmez neyleyim
ekersem gzler
Sizin ile bitmez neyleyim
yanda bir
yz bana yetmez neyleyim
terkiden inmesine sylerl
Su biter
benden
biter iek
benden kkek
biter asma
benden yosma

Hem hem Jie
117
Gl Ahmed'i
Aman usta dinle merdin szn
( ...
( .. .J uca
..
( .. .) nmZ
!. .. )
Acem illerinden geldim
Bir sevdaya y-eldim
Bu szlerim sana
Dizdar
Her ne dersem inan gerek
dizdar
Gel beni basma
Dizdar
Gani Yezdana
Dizdar
Usta klen olam yap
Usta klen olan beni
(...)
Usta klen olam yap
C . .J yerimiz
Usta klen olam yap
buldum
Usta klen olam yap

Acem illerinden geldin
Ne sevdaya bu
193
sorarak yerimi buldun
Yapamam kalaba
KRoGLU DESTANI-EK

Hasan durdu yolun dzne
Usta sedef sazm

Mail (olduml gozune
Usta klen olam beni
Ben de bu szleri Geidin dsvrenttir
krdr sedef
Yapamam kala;ba

Ortadan yrdm uca
el
Mecalin yok dayanaman sen gce
Usta teres dedim yap
( . .J gitmesin gce C... sana hey koca
el < .> yap

indirin
Davet edin kondurun
118
Dan-Dikmez'e
Davlunlbaz bayrak eker-
sem
kara topraik stne
Ko nara urup gelince
Deli Hoylum nara urup girince
Koca Kenan da gelende
Sizi burda blk blk blende
Ko Krn byle sylerim
Grleyip gelince Beylerim34
. 119
sedef dzenine bindirin
Mhiet ver Beyim
Ko nam alacak
Dkp dkp sa edecek
blnce
Kafir olsa iman eder aman der
ile zor dalanda
ka edecek
stnde meydan alurum
Sizin burdan
(Koca Sinan Bezirgan Erzurum meseiesil
Ddnleyin Bezirgam
Hasan iin gittik emmim
Yrekten ok ektim gc
Ordan da onda bir
<StJ derler bizim
Hasan iin gidek Gll Nigara
Kulaik verin szne
seferim Erzuruma
194
Bize haber verdi illerimizi
rdek gibi yzek gllerimizi
Bana ettikleri zehirden
Kantar ile blek
Kadir Mevlam onara
Gonca iken derek gllerimizi
Ko insin meydan dzne
Ceylan gibi gezek llerimizi
MARA$
120
mezirgan'dan haberi alur. Gitmek zere kumanda verilr. O gece
alar. Sonra da alar.
:Kama hey
Ko gitme
Koyvar gelsin
senin etini
Sen dev olsan
geldim
le
Sen nm.
bu illerde
Geldim sizi bu llerde
121
:Kolu al'giderim
Seni al'giderim
Ben bilrm
Seni al'giderim
Arslan olsan
Seni tutar al'giderim

al' giderim
sylenr dillerde
Kolu al'giderim
Gdmenden haber
Bu gelen piyade
Etekleri imen
Beyim ili ne


Dne

Gzel Dne
elde
Kol kol.a.
Bizim iller yerinde mi
yerinde mi
Gdmen
Gzel amma sovuk sovuk
imenieri soluk soluk

Sular akar
benler yerinde mi
Gdmen
Su
Ki!bar benler soluk soluk

195
Sol elde kalkan
Dne yerinde mi
KROGLU DESTANI-EK
dey
Seyi'eyleyip
Kckten
Mah yzn
Gctmen
Kalkan dey
Dne yoluk

Saz alarak
Han yerinde mi
Gctmen
Kckten
Gl yzn
der
AI'ka. verip

Han boynu buruk
Kroglu

Koca arnlar yerinde mi
Gctmen
Gctmen der
Dne syler Ayvaz
122
arnlar kara
soluk soluk
CGdmen Gse Sefer'e namel
i3enden selam eylen Kse Sefere
Ok grzn sesinden
Ben isterim gire meydana
L.J demen feda
Yr Kse Sefer bir meydan
ektirmen
der gine benim
At
dan
123

seda verip seslenmelidir
(. . .l kelle bulana kana
{ ... J ile us
iine

Ko eksik etmem kolumdan
Futa dolup
(Hoylu Beyin Kenan Beye davet tezkeresil
Buyurun buyurun beyler

196
buz gibi sulan Beyler
gleri Beyler

ne durun ulmr Ovada
Bir blcek turna grdm havada
stne
ko stne
Hoyluyum beneletti bir beni
Olanca methederim kendini
124
Yavn du.rmaz oldu yuvada
eker yaylalara gleri BByler
Verelim badevi destine
sedefli sazlan Beyler
yoluna teni
DinieyeJim szleri Beyler
fHoylu Beyin Kenan Beyi amlrbel'e de-vet trlcl
Yr Beyler yr gidek yaylaya

( ... J Kenan Bey im ukur Ovada
Blk zlk turna grdm havada
gidelm stne
stne
buz gibi sulan
gleri
durmaz oldu yuvaeta
eker yaylalara gleri
Ver8lim badeyi destine
sedefli sazlan
Hoyluyum bendetti bir beni Bildi ki seni
C .. yumruk C .. ( ... gsterem kendini
CGrcistan'a tedarik emril
Tokat
CTunaJ seli gibi boz
(. .. aya
( ... deli s aya
L .. J
.. zm
( ... )
C ... J batman pirin her tek kazan e-
Ko bu szme inana
(. ..
bunda oktur hevesi
Drt yz denk Hint seva-
yisi
CGrcistan'a gitmek zere ... l
125
126
197

Beylere ta ben gelene
Bir dzen vereyim baya gedaya
Yedirin Beylere ta ben gelene
C. .. J kuzu ko koyunun krpesi
Yedirin atlara ta ben gelene
Bir dzen vereyim yoldan azana
Koyun ta ben gelene
..
f...l
girenler ekerler
Giydirin Beylere ta ben gelene
KROGLU DESTANI-EK
Seferim var Grcistana
namert meydana
arslan

Kulak tut merdin szne
Ecel zne
syler kuluna
Mahmut Bezirgan buluna
bir gen
bir
127
Benim ile gen gelsn
Candan serden geen gelsin
sleymani3&
edip ien gelsin
meydan dzne
Kend'elile bien gelsin
L .. J
c..
L..J
Candan serden geen gelsin
(Mahmut Bezirgan Grcistan ile askere kefil olduktan son-
ra Mahmut syler)
Hey dinlen 'beni
bitti gidelm
Nolacak Beyler nolacak
Hemen sen
Silkinip ata binince
el
ekildi ykn
Beyler rd
(Grcistan ile harp
Dinlen Beyler meydan
Ko L.. meydana seildi
meydana inmeli
'Ara yerde nara
L..l
Drt saat burda grrro
128
129
Bir geldi

Yann olacak
Kalk gidelm
amhbele yZ tutunca
Ll
yrek eridi
Kalk gidelm
Bugn arslanlann cengi var cengi
Bugn cengi var cengi
Ko sollu dnmeli
Bugn cengi var cengi
L. meydan alurum
Bugn arslanlarm cengi var cengi
(Grcistan'dan gelr Harbendeli Beyleri gelince
ile Al Bey b:ir.birlerine syledikleri)
198
1
'
inen
Kerem eyle kl
harman olsa
Elinde bir ferman olsa
Ne gelrsn zorlayarak
Ay gn gi:bi pariayarak
Sana derim Ko
Al'giderim kolun
Bey Efendi etme byle
Ahir szn evvel syle
Yaman bu illerin
Her derede on bin
der grlerneden
parlamadan
Bey der nolsa gerek
ok lse gerek

Gel
Gnder gelsin Gl Gzeli
Bey Efendi
Her derdiine derman olsa
Gine Gl Gzeli

saliayarak
Gnder gelsin Gl Gzeli
Bey Efendi
yolu
lr Gl Gzeli

bir tamam eyle
Gnder gelsin Gl Gzeli
Bey Efendi
Her gn ederler
lr vermez Gl Gzeli

Ko zorlamadan
Gnder Gelsin Gl Gzeli
Bey Efendi
130
Gllere kan dolsa gerek
lr vermez Gl Gzeli.
!Harbendeli
199
KROGLU DESTANI-EK
a.ttan inernem
Sizleri grdm dnernem
gelen Tatar
Hastalar yatar
gnlm
eridi

Seni demirde rdr

Anan baban
Punar olmaz
Sana bizden olmaz

de geri binemem
Gzel bir su ver ieyim

tutar
Tez suyun ie gr

yrd
Gzel bir su ver ieyim

yrdr
Tez suyun ie gr

At akarlar
Gzel bir su ver ieyim

131
At olmaz
suyu aydan ie gr
CBetekrar gnl koyup cmle
Seherden gzel grdm Bir al bir mavili
Al giyene ok mavili mavili
Birisi inci diziyor
(.;.J eziyor
L . .l
C.
L. biri mene
C..l gel
der ki
Punar
200
Birisi ayda geziyor
mavili mavili
Biri
mavili mavili
Biri girecek
mavili mavili
Boyuna ilmrhan
mavili mavili

132
(Grcistan ... yerinde kalur. handa syler)
g
mey doldurak
ulun
bu zaman gitmeli
geldim ben bu hana
Cengedelim kana kana
iyi bilici
On drt
ldrek
edelilin
stnde bade
bir edelm
girelm meydana
bir edelm
hayf
edelim
133
L.. sonra... btn Beylerden dolup bed ehre blend avaz ile
ne syledi
Gele Zor Bezirgan beri gel hele
Seilsin seninle bile
Gele gele
Hoylunun acep ala
Gele Deli Hasan in bu meydana
Bu Acemi te gesene
Gele ne durdun orda
Hoylu Bey beni bu derde
Gele Han bade ielim
Hoylu candan serden geelim
Gele cmle beri gel beri
dnmezem geri
Ben de byledir emrim
Bugn bu meydana ben de iner:i.m
134
Bir kule stne
deryalar stne
meydana dev gibi mele
bu stne
Ejderhalar gibi sasana
Daldur dereleri stne
Tenbihe haoet mi sen gibi merde
Bir ka 'kale stne
Ko gmlek bielim
Keselim Acemi stne
bu yola can ile seri
Kalursa bu iller stne
gn batana
bir ceng edek yaz stne
(... yerde bu trky kendi askerin sol,
dan kendi kendini Acem askerine on sekiz saat... Acemi
Ortadan Zor Bezirgan soldan Hasan
Ay tutulsun
Oklar ayyuka
201

Mevlamn
KROGLU DESTANI-EK
orada kucakta
L .. l edelim kelle kucakta
L.. l melemeli dev gibi
Dest urun bey gibi
Ko bu burda
Kafir elamana
Ko bayram eylesin
Kazanlarda adam
Yr Beyler
ldrn hep yayan
Ko girdi meydan almaya
Yemin ettim yedi derya dolmaya
135
bucakta

devrilmeli gibi

dilli haner
gndermen
Kheylan
Esir etme>k yok size
Kelle getrenler
Yaya kalana da
Nara urup dalmaya
Doldurun denize
valisi gelince ... Han ne olup
dat valisi ne fikirle hey! bunlara ne
syledil
besli
Nesilleri arslan nesli
seyreyle bunlara
Belenirler al kaniara
grrsn bizi
Birine yetmez yz
Sab&h seyreyle

136
Meydana inerler sesli
Yarar yer
canlara
Yarar yer
Kan tutar dz
Yarar yer

A kurt gibi yer
ma,hpustan haber gnderince hiddet peyda edip umum as-
keri gitmesine g .. l
Haydi Zor Bezirgan gnlerin
anadan
kesip kan meydan
dostum glmeli
gnderdim turna teline
Bir iline
der ekip
tamam gel-
meli
202
Bir ziyaret eyle ilini
Kurutmadan gelme o gln
Ko (yoluna) seri vermeli
Yer ile yeksan et ilini
kemendi nazik koluna
st koyman ln
Drt yz pehlivam elden
viran edin ilini

137
Han syler sonra bir topuz atar bi-
rini ldrr)

L. .J Han evimi
Brdn yer yzn al kana
Gnderdim turna teline
Kara bayrak diktin
Bir kubbe kesilen
Trbesi cevahir zmrt
Bir altun oluklu
lezzetli kardan sovuklu
Ko
Gkte Melek yerde insan bilindi
ile harp
Yrn edelm
kelle
Yr Beyler cenge
adam iki blnr
Grzn kola
birden
der durman edek cengimiz
saat srmeli burda hengimiz37
138
139
Burda ko sen sebeb oldun
Bkld bellerim sen sebeb oldun
C .. l bir od lne
bellerim sen sebep oldun
altundan
Hoylunun mevtine sen sebeb oldun
Akan sulannda mercan
bizim amma sebeb oldun
Dost sevindi
Kesilen sen sebeb oldun
Buna kavga derler Bey ne ne
Seyreyleyin el'
kt bu meydanda bilinr
Nusrat bizim Beyler neci ne
Arab sola
vennen arab atlar
Bundan belli olsun
Tarih
(Askerin arka btn harabetmek zere tekrar ku-
manda)
Urun Beyler urun meydan gndr
Btn ( ... ) sleymanidir
L .. l yemeli Beyler
!.. .) gnneli Beyler
203
lmden dnya fanidir
Tuna seli gibi kanlar
Zehirli giymeli Beyler

KROGLU DESTi0NI - EK
kesin koyun meydanda
lvan para etmez meydan meydan-
da
der gine noldu nolacak
Mehemmet Bey Bey mi gelecek
140
Etlerini meydanda
temelini skmeli
efkan bizi alacak
delip mumlar dikmeli
... iinde nlerine
Arabistan llerinde gezerken benim drt gidi
Biri Arap biri Trkmen biri Tat
Biri daha yen' ilinden
Biri der ki al elinden
Biri ata bindi meydan eyledi
Biri soydu beni uryan eyledi
Biri der ki
Biri der ki kendin gmelim
Bilmez misin huyunu
Hak sizin gibi koyunu
141
Birisini bilmem amma Krd gidi
brnn ferinden
br der drt gidi
Biri beni seymn eyledi
Biri der ki edep yerin rt gidi
Biri der ki soyup edelim
Biri der ki drdmzden merd gidi
Size gstereyim drl oyunu
Yesin dey benim gibi kurt gidi
C .. in'e gitmek zere askere ... irad eder. ba-

Dinleyin meydan
Ko bu meydana seildi
L.. g,eldi bizim illerin
gidelm gelinci
Ben isterim gele meydana
gidelm inin
Kulak verin szne
in Main Glzar
142
G ine gidelm ine
Bayrak ekip ine gidelm ine
in Main iline dndrn yz
iin ine gidelm ine
Elinde dal boyana kana
G ine gidelm ine
Ko gelsn meydan dzne
Alak gidelm ine
in'e giderken askere g
Yr Beyler korkma gnnz
du
Bir edelm in Main ile
204
kaleleri burlan
derelere

Yr Beyler bade ielm
kanlar
Yr Beyler yr
kesin Beyler ile
Yr Beyler gidin meydan amaya
imeye
Yr Beyler nettim kestiler
Diri tutun gelin yedi
Yr Beyler bahar geldi yaz oldu
derbu kumanda az oldu
205
meydana candan geelm
st koyman
ekin
Durman ekin gleri
boyuna kemha bimeye
.AJUana getrn
Yedi bin pehlivan bir de
Ben elimle kesem
Blbl dey baz oldu
bedenden
II
SIVAS'TAN GELME CNKTEN METiNLER
Hey hey Beyler
Al mor smbll
Huridir sorana
Ceyrana benzer ceyrana
oymak oymak
Dili lebi kaymak
gibi
Yar benim gibi
hey ko
Bir yar yitirdim ben bugn
benim
oldu
yemini
stne binenler srsn demini
gidince ceyran
Kara oyunlu boz kurt

gelen ko
bir paral
l
2
3
206
Bir yavn yitirdim grmediniz mi
hi grmediniz mi
Boyu benzer fidana
hi grmediniz mi
Olur mu hi yare doymak
hi grmediniz mi
gibi
hi grmediniz mi

hi grmediniz mi
Dahi neler gelr olan
alma gzl benim
ykesinden kt kt gever gemini
alma gzl benim
Y gidince keklik
yeleli alma gzl be-
nim

yele alma gz benim
GELME CNKTEN
ar fani dnyada
zulmet
zulm
mecnun olurdu

Yare gln
Ura ko ura
lme bulurdum are
207
Ko
glmeseydi
Gn yle
grmeseydi
Bilmez misin

V ar derdille derman ara
Haktan
III

Sebeb Olan Hikaye
Bolu Beyinin Bolu Beyinin
Bolu Beyi, 'kahyalara . Gidip gezerek
nerde hayvan hana .getiriniz, de-
ve hepsine para Hepsi bir tarafa
da bir tarafa gidiyor. Esasen kendisi Trkmen
Trkiye'nin en at Sultan-Ham'na geliyor ve orada ibir
bekliyor. Bir beygir hergelesi .geliyor, su iiyorlar.
lu hibirisini Arkadan bir tay geliyor.
menin iindeki suyu bir o tarafa bir o ta-
rafa Ondan sonra akara vererek iiyor. Bu adam bunu
gryor ve sahibinden para ile Sonra Tuz
geliyor. Orada mevcut olan hergelenin buluyor. Diyor ki: Bu
Tuz-Gl'ne ben bu telef pa-
da diye-
rek ediyor. Ve Tuz-Gl'ne sryorlar. Tuz-Gl'n-
den bir hayvan mtebakisi lyor. verip Bolu;ya geliyor.
Bolu Beyinin hepsi arap ve
getiriyorlar. Bolu Beyine gel-
haber veriyorlar. O da: Gelsin, diyor. <<Hani atlar?
diyor. O da: diyerek gsteriyor. Bunun zerine Bolu
Beyi .hiddetleniyor: Demek sen benimle diyerek bunun
iki .gzn de kr ederek bindirip koyveriyor. Tabii bu da
kyne geliyor. o zaman on hayvadi-
Lara talimat veriyor. Bir sene son-
ra o iki tay yle oluyor ki nam Kr de
Tarla amur ... Ve
yerden toprak Bu sefer Bolu Be yi bu
203
ELAziz
Ve haber gnderiyor. Bolu'ya geliyor.
Bey diyor ki: <<Bu bana getireceksin. Yoksa seni babandan
beter diyor. Ta'bii bir derneyerek
geliyor. bir kpek yle Bunu gren kpek-
leri ediyorlar. Bu da hemen bir duvara vererek onlara
ediyor; br kpekler bir o
13u kpek bile kendisini ne gzel ediyor.
duvara verdi, hibir Ben de ve-
ririm. Bunlar da bana ibir yapamazlar, diyor. Ve imdi sz
olan itten ta:biri bundan ileri
Haydi ba:ba, diyor. Ve fikrini izah ederek !bi-
nerek Bolu Beyi bunun
Ya lleri ya dirileri bana gelecek, diyor. Biraz sonra
lu diyor ki: Bolu Beyinin geliyor. Ba-
<<Bak yavrum; 'bize olan rengi - Baba,
bir yle ise amurlu bir yere sr;
zira hayvan yerde bir yere srerek
geiyorlar; hayvandan Tekrar bir Kr
soruyor: ne? -Al.- yle ise sr; al naziktir, diken-
den geemez. Ondan kurtuluyorlar. Biraz daha gittiken sonra bir hay-
daha zere ha'ber veriyor. Kr:
- -yle ise sarp sr; zira aksi
olur. Kendisini bir yere arparak helak olur. Hayvan hakikaten kaya-
lara arparak helak oluyor. Biraz daha gidiyorlar. Bir hayvan-
dah:a geliyor. Rengi doru. yle ise onun elinden yok-
tur. Sr suyu geelim. Sudan /geerler. Doru Ama o
zaman: Allwh biraz dur, bir der. Tabii ken-
dileri suyu getiler. Doru suyun iinde ekti.
Bir dak:i!ka bekler beklemez, hayvan bu suretle kurtuldular.
Bir gn Kr-
ava .giderek ok ile iki vurur. tylerini temizler.
Ve akan suyun yerde Ve hay-
da bu sudan ier. hitam bulur bulmaz gvercin-
ler canlamp uarlar. Ve ilahiden paraya (bin par-
aya) blnr; bu suretle o su yerden Bu Arbu-ha-
yat vilayetinde Bin-Gl Sonra filan
iin Allah bin para oradan amur ve toprak
ila
bu hali nakleder. O da: o sudan sen de
itin mi? der. ben iti, der. o vakit o
suyun Ab:u-hayat syler. Suyun su
yerden ak;ar grrler. Bunun iin elan
derler. Her sene !bir kerre derler. Ve garbi-
209
KROGLU DESTANI
sinde de bir Bu suyun da maalde Abu-hayat
ve hatta burada bulunan de vakit ge-
hatta bir ve aynen bir
berber gibi oturacak yerleri sylyorlar.
tamam drt yerde ve hep-
sinde syleniyor.
2
ne gibi bir zedne malumdur.
esasen Trkmendir. bir katil meselesinden Bolu Beyinin

ata gzel tembih tki sene hayvana
tan sonra <<Haydi Allah ol-
sun, Ve da Bolu'daki tepesine
kendisine ev ve hayvana Elan harabeleri Eli-
nin yerler ve yerlerin izleri n-
k: amur ile ve kendi eliyle iin
rm amur ve kirele kum yerlerinde belli
Bolu Beylerinden bir davar srms.
kendisine bulunan al-
ziyade kahraman bir ka-
birisi Ve onu da olarak dn-
yada zerine gelecek kimse Daha Ayvaz on
bunu fikrine ve Bolu Beyleri-
nin bir sr ve
Ve dkkanda ki Ayvaz hakika-
ten tevatur ettikleri kadar var, grmesini syle-
ve Sana bir drt boynuzlu davar ge-
tirdim, sen de gel onu al, atma ustaya
v-e usta,
na kolundan gibi:

Sr senin Ayvaz benim
Syle Ayvaz senin neyin
benim
diyerek bir vurup ve Bolu'ya
zamanlar Ona filan bulup
ve kendisine ... Bu suretle
Bolu yaz mevsimi ise Tokat
vakit Bazen Konya'ya, bazen
210

bir kyde su dolduran bir bu
nu Bir gece gveyi gun yola
dzlms . .:..__ Karaman Beyinin gezerken
ki: Ben !gelmem; ocuk
erkek olursa beni zaman bazubendi koluna ve
da beline gnder gelsin, beni bulsun. benim
olursa su para ile onun istikbalini temin et. Zira Ka-
raman Lakin
her asker ile Zaten bile Kor-
bir gece Telli penceresi ve rica
bir yolu yok. En nihayet onun bir tasvirini ve dogruca
Tokat'taki amhbel'de geirmeye
Ayvaz tasvirine grnce:
neden hayfediyorsun? Bir gece verir Kor-
ki: <<Ben onun gnl olmadan cebren Y_e
olsam bile Karaman Beyinin ok askeri
olsa erkeklik babadansa da Hep-
sini hesab etmeli diyerek vakit geirmeye tek-
rar Bolu'ya avdet etmisler. gibi bir sahibinin du-
yan kyller ellerini ve dua
her zamanki gibi kyllerin ift
para verip, hayvan Zaten
kyl varsa gelir par.a
Kendilerinin bir olsa <<Koroglu nun ..
kmdr, derler ve iki kariye veyahut iki arasmda gorlecek
muhakeme huzurunda
Karaman kylerindeki TTkmen bir
lu Validesi, iin .. Bey
ismini ocuk bymeye U em-
sallerini hep Yedi zaman on ocuklar
bile kendisinden On Bir ocu-
ile bir gn bir kavga Ba-
kanlar akarak ocuk Ve Ha-
Beye Lakin Hasan Bey sylemedik laf
da: dl, Hasan Bey
nun zerine validesine abuk benim syle, yoksa
keserim, O da: senin de_rler. Al b,a-
zubendi koluna Ve ata bm bm,
Validesiyle .ata
Gnlerde bir gn Ayvazuykuda Kr-
bir gen geliyor. emredersen
ve:
Mutlaka Bolu Beyinin getirin,
211
KROGLU DESTANI-EK
Gidenler bunun daha biT ocuk Ve at ile
teslim etmesini ocuk ve kavga
Bunlardan iki tanesini bunu grnce hid-
ve Sen benim kim biliyor
musun? O da: bilmiyorum, ile
en nihayet bunun gzel bir kahraman oldu-
takdir ocuk, Gel
seni yenersem sen benim sen beni yenersen,
ben senin emrinde Hasan Bey kabul
ler. Hasan iBey Bunun zerine Ayvaz
Hasan Beyi Kesecek da hid-
Hasan Beyin zerindeki Kesecekleri vakit
gz kendisinin Ve
kolundaki bazubendi grnce ve
beraber olarak vakit geirmeye
Ayvaz Hasan Beye binicilik ve kullanmak
Bolu Beylerine gene her gibi bir yapmak
ve srmek iin bir tutarn
anahtar bu a, gez;
ama, Hasan Bey: Ben de de: Sen
buradaki beki olarak kal, diyerek
Hasan Bey, bir trl
vaktini ki her taraf
erzak, her me istersen orada tekmil; bir odada para. Hepsini a-
Bir de ama diyerek
zaman bir tasvir ve o O odadan
gelince meseleyi ben onun
iin o kadar halde ancak bir resmini ele geirdim. Ona Ka-
raman Beyinin Telli derler. ziyade askeri
Gel sen bu vazge, diye nasihat
ise de fayda elde Hasan Bey: Sen istersen gelme, ben
kendim giderim. onu bulamazsam halim Baba-
elini atma O zaman
ekerek: sana yz veriyorum. Sen
bunlarla git. zaman bu at, ben de-

Hasan Bey yolda geriye Ka-
raman'a yol Mtebaki da olarak
Karaman'a inerken bir teli Onu
zere bir hana sonra bir
ve ustaya
yksekteydi indirdim.
de dizime bindirdim
212

muydum neydim vurdum
Aman ustam abuk
Usta da o zaman ok hasebiyle
bir ulu
Kr mydn ;ocuk bu
Al da git
Hasan Bey

bir ulu
yle istedi bu
Sana sylyorum
Haydi durma abuk
Laf anlamaz
kr myd de bu
Al da git
O zaman Hasan Bey daha ziyade hiddetlenerek :
yksekteydi indirdim
de dizime
idi vurdum
Usta teres benim
diyerek Usta grnce bu
Hemen :
getirin hele getirin
yzne sedef yetirin
Beyimiz gtrn.
diyerek iltifat hemen da
Beraber yemek O gece orada misafir
Ve eline ustaya :
Hey! indim uzuna
Ustam sedef yzne
213
_j
KRoGLU DESTANI-EK
Uyku haram benim gzme
Kurban olam usta gzne.

Ertesi gn bir kahveye gidip otururken herkes iliapaya-
rak bir yere Kahvecin1n Bunlar byle
nereye gidiyorlar? O da: <<Haydi a:buk ol, ben de gidece-
Hasan Bey bunun zerine
syle, yoksa seni keserim, O da ceva:ben: Beyin
Telli onu seyre gidiyorlar, <<Beni de
trrsen sana bir var, da memnun Bera-
ber F.akat ahali Her taraf n-
beti asker dolu. O gn oradan bir az O gece orada lbekliyen
bir askerin Senin burada nedir? O da:
kadar yemek ve ekmek, Bey o vakit:
Sana bir avu vereyim; fakat beni bu de-
Asker Hasan Bey o geceyi Erte-
si gn Telli bir zamanda bir yerinde ha-
olan yataktan en gzelinin ierisine Telli
tekrar beraber. ve gezerken Hasan Beyi
cariyelere: acaba kimdir? Balbam grse
mutlaka bunu ldrr. Siz burda geziniz. Ben diyerek
Hasan Beyin gelmeye bir
Hasan Bey
gidip bir
stne bin bir iek
Hasan Beyin
Klen olam dilher bana

sen

Mutlak
Ne gezersin sen bu
Hasan Bey
Ben

214

Senin iin
Gel bu
demis. Telli Beyi grnce ona ve Hasan Beyin
<<Hasan Bey, beni gtrmeye mi
geldin, keyfini yetirmeye mi geldin? Hasan Bey: <<Keyf bir
olur, gelir geer. Seni tamamen buradan gtrmeye geldim. <<Ba-
getirdin, yoksa bir at getirdin?
getirdim. -Aman beni babama minnet ettirme de ne
dersen der. O zaman filan adamda bir
at var, onu getirirsen seninle giderim. penceremin bekle!
diyor. Hasan Bey hemen gidiyor. O geliyor. bu defa fikrin-
den Hasan Bey pencerenin bekliyor. buna: <Iasan
Bey, sen daha ocuksun, diyor. O da: Sen benim ocuk bak-
ma, arslan diyor. Ve ykte hafif olan bir
alarak Hasan Beyle birlikte hayvana binerek
Ertesi sabah Karaman Beyi yok. O vakit hizmetileri d
vyor. Onlar da: dn bir diyorlar. Bu-
nun zerine bu Hasan Bey hemoo
svariler gnderiyorlar. gn sonra onlara Bir
Hasan Bey o gn kadar haribediyor. ldr-
yor. Hasan Beyin ediyor. Ertesi gn tekrar
harbediyor. O de on iki yerinden nc gn
kadar lakin ziyade
hemen orta yere gelip onlarla harbediyor. Gece olunca Beyin, ba-
geliyor ve kendisinden umu-
du kesiyor. iinde Hemen uy.a-
Ayvaz remil Hemen bir remil ya ld, ya
lyor; da heraberdir, diyor. Hemen binerek s-
ryorlar. Ertesi gn Hasan Bey ve Telli kadar
yorlar. Zaten Hasan Beyde derman da orada
bulunan virane bir giriyorlar. elinde oldu-
halde mdafaa ediyor. Bu Karaman Beyinin hcum
ediyor; stn skmeye Bu yeti-
Bir kavga Karaman Beyinin
elinde grnce soruyor: <<Hasan Bey
yoksa ld m? <<Haydi ekil. Ne diyor. O
da: <<Ben sizi Hasan Bey benim diyor.
hemen elini pyor. Hasan Bey de elini pyor.
Beraber yola geliyorlar. iin: Hasan Bey-
den yoktur, lecek, gel seni ben diyor. 0 lrse ben
de lrm, diyor. o vakit teselli ediyor. Hasan Beyle Telli Ha-
birbiriyle evleniyorlar.
215
KROGLU DESTANI-EK
4
Paralar
I
(Hasan Beyin
Hey! bu yerlerde
seni ben ile beslerim
Senden bir pehlivan isterim
Aman gzel insaf gel bana
(Bolu Beyi ile harbederken)
Hey! arka arka
verdim arka
Top geemez demir
Grsn Bolu Beyi ben ne

Hey! Ben bir gezerim
Esen rzgardan hile sezerim
Demir klnk ile kelle ezerim
Usta teres abuk
onun sedef bir saz
Hey! kur d um dzne
Mail oldum yzne
sedef
Bezirgan ile zaman oluyor ve a-

Hey! Ayvaz gitti
ukur Ovalarda kamnnz
Bir kafire oldu
Ayvaz ar (are) senden
Hey! benimdir bezirgan Ermeni
Hi bilmez misin senk imim beni
Haydi abuk ver yoksa keserim seni
Bana derler At 'benimdir
216
Bezirgan

Bezirgan


Ben Ermeni
Acem illerinde
Ben yol vermez
kervana gel ge
keklik

Taze gelin gibi
Bu gn yeminliyim kavga
Dor' ata binende dze
zengi vuranda yere
sekiz saatte bir yol
kervana gel ge
Tokat

Dinle szm Bezirgan gitme
Dnd bin Bezirgan
Bin lira gndersen ata nal olmaz
dahi gndersen ata ul olmaz
Bin dahi gndersen yadigar olmaz
Bugn yeminliyim kavga
II
ziyade Hatta bir ign kendi na-
anlamak iin, bir sr ve gidip: Ben
koyun ver, ob.an da kuvvetli <<Haydi
dan defol. kendisi davar almaz, diye bir dayak
lu olarak Ve bir <<Ben-
den selam syleyin, davar versin. O adam Ve obana Kr-
sylyor. oban o zaman : <<Hepsi feda
olsun, diyor.
217
IV
YALVA
Bu adama demenin sebebi isminden de zere
czi kr halde Bir gn kyn topla-
yarak koruya birisi kmeden
rak bir tarafa Bunu gren oban yerden bir vu-
rur vurmaz hemen gider. kr hemen alarak
ce bine koy.ar ve dner. abuk der. Bu bir demirci-
ye gsterir. Demirci bakarak der ki: Babacan, bu demir,
der. Kr sevinerek: <<Bunu bana bir dvver.
O eve gelerek ailesine der ki: <<Ben
senelen bir olursa doru bindir, beni diye
gider. Bir mddet sonra ocuk byr. der ki: baban
Sen yanma git, der. ocuk hayvana binerek yola
Yolda gider1\:en bir e.:;meye olur. Bakar ki resmi var.
Hemen o resme olur. okur.
Diyar anlar. Ve yine atma b1nerek
gren hemen srerek der ki: Sen evvela zerime
yr, der. O zamana kadar srerek zerine yrr. Lakin
bilmiyor. Her ne ise, abuk kacar. Fakat tu-
tamaz. de durur. gelir. Hemen kaar.- ocuk baba-
srer. kk stnden ba-
alarak yere koyuverir. Hempn kucaklayarak: Sen
kimsin? der. ocuk bilerek
olurlar. Lakin ocuk bir trl Her zaman
onun ve hayali gznn nne gelerek Bir gn:
Baba beil1 ava diye yola ve Tahran'a Bir
kanya Sana kadar ba-
na gster, der. gl gtrerek orada gsterir.
Hemen terkisine alarak kaar.
Hulasa o biz kiremidi.1'J.e.
218
V
URF' A A
I
Hoylu, Nalbant
Selam-Almaz, Ayvaz, Borubori Beyin

Zor ve bunu kendisine
Bir zaman o yola gider. gider. Ken-
di kendine orada indirir. bakar bunu grr ve: lfay
hay! Dnyada insan Kalkar gider. Kendisini Ermeniye
ederek:

Bu gelen Ermeni m'ola
gz srmeli m'ola
Yol vermeli m'ola
Ver yolun gel ge Bezir!gan
Zor Bezirgan
Ermeni
Yol vermez
sen meydan er

ben bu ilde gezerim
Esen rzgardan hile sezerim
219
KROGLU DESTANI-EK
demir grz ile k.afan ezerim
Ver yolun gel ge Bezirgan
Zor Bezirgan
Ben
Yemen illerinde
Yol vermez
sen meydan er

Ata binsem rtlr
srsem yerler
can kurtulur
Ver yolun gel ge
Zor Bezirgan
Sana bir sz sylerim zehirden
Lokmana gidersen yoktur

sen meydan er
indi, Zor Bezirgan'la etti. Zor Bezirgan ken-
dis1ni yere vurdu. Or.ada ki
Hoylu bey Geldiler Bezirgan'
m dediler: sana bir ricaya geldik Bu herifi Dedi
ki: <<Mal mal. Fakat bu adam iin rica kabul etmem, dedi.
da apar!
Sabahtan ykn ykledi. beraber gtrd. Vara vara
bir hana indi. Bezirgan kendisine dedi: sen bekle. Za-
korkusu yok ki. Seher oldu; illan, ben bunu l-
dreyim. Elini imredi kalkarn eline
bir .rahvam grnce Yer gk seslendi. Zor Be-
zirgan Ne diye sordu. O da korkusundan
dvd. Tekrar saate vakit var diye tekrar uyudu. tek-
Dedi: illan ne var? dedi. geldi? Bezirgan tekrar
Dedi: illan .ne var? dedi. geldi? Bezirgan tekrar
c1vd; geldi yine va<kit var, tekrar dedi:
Vurmaktan are yok. Ata ki fakat
yor; ibunu grnce kadar da Bu vurmam;
iyisi birka giderim. Ykyle Yola Zor
220
URFA
ki yok. Hemen atma bindi. Kr-
bilmiyor, nk Bezirgan srd
atma bindi. Ve teslim oldu. Ha benim
boynum, ha senin Nihayet avdet ettiler. Bezirgan
hepsini hediye ederek bir yk Ayvaz'a, bir yk bir yk
gnderdi. Kendisine iki yk verdi. Kendisini yola koydu
ve: Git, adam dedi. Ve gitti ve
vazgeti.
2
Hasa.n Bey
Vaktiyle Hasan Bey isminde -Hint
in ile ok harbetti, Ha-
san Beyin da as D> idi. ...
Halife ... da oyun
yola gelecek bir gn keyifsiz oldu; dedi ki:
<<Hangi 1gn bir ata binersen bu tak. O ata binersin, dedi ve ld.
Bir zaman sonra !biraz .ava gidiyor. Kendi kendine de-
di: Ben niin ava gitmiyorum? atlara hibirisine uymu-
yor. Nihayet bir beygirin oldu ve ona :bindi. Nereye
bilmiyordu.

da gitti.
bir adam, tfengi ile geliyor. Dedi: Ben vaktiyle
Fakat Hoca Bundan son-
ra Bunu soymak istedi. Herife bir vurdu.
yular bu atm oluyor. Atma bindi, beygiri vurdu srd ve yola
Dedi ki: <<Ben edeyim. nesli iin ok
da gzeldi. Bir kerv.an bekledi. syledi:
Hasan
bu dereler
etin ile
Yok mu bize bir nal ibir
. Kerem ey le in meydana in meydana
Bezirgan bunu evine gtrmek istedi. vurdu.
geldi. Evine geldi, !btn da getirdi. Anesi de-
di: <<Bu nerden? dedi: Ane, fuervan soydum. Dedi ki: Bu
Anesini indirdi. Orada kervana rasgeldi. Yine syledi.
attan O zaman anesi nazar iin attan
Fakat kendisini O da ibozdu.
221
KROGLU DESTANI-EK
Herkes dedi ki: <(Ulan, sen Balhan va>ktiyle in
getiremedi. Sen dedi. Bu da oraya gitmek
zere bir gzne cevahir koyarak yola
yine Sen gzelsin, git, dedi. olsun,
diye Vara vara gitti. Az gitti, uz gitti, derelerde yel gi-
bi, tepelerde sel gi'bi, Hamza Pehlivan gibi gitti. Orada
vakti ... Ulan, dedi, bu deli Neyse geldi. bir
ocuk.

Sen burdan gelir geersin
Selam vermezden geersin
Kaddine kefen biersin
( ... )
Hasan Bey
Ben burdan gelir
Selam vermezden
kefen
Kerem eyle in meydana


Al kanlar
Sen kksn dil

Dedi: <<Bu bana gele. Nihayet ile birbirleriyle
kavgaya oldu. Hoylu Bey grd ki ok
gzel, dedi ki: <<Hasan Bey, bu :girme. Neyse
ge1diler. Kendisini indiler,
kendisine ok ettiler. Yirmi otuz gn sonra at semirdi. Dedi:
dedi, ben gidip in -
O halde, dedi, sen dar.a geliriz. Neyse bu ve
gitti. in memleketine Ondan sonra byk bir konak; han-
gi taraftan baksa fes Byk, yksek bir Dedi:
Yahu, bu ne Varsa bugn buna oluruz. Allah
ne gsterir. O nne bir rasgeldi. yolda
hi bir iz yok. Fakat mudur, girdi.
ve elini yzn Havuz Yoksa
vakti cariyesinden - ...
havalisine ... ve yksek, adana gelecek
40
ki- lbir
222
URFA
geldi. birisi hayret ett: Yahu bu nedir? insan bu-
raya gelir? <<Hele, dedi, bu y-
zne suyu vakit
oldu, nk kendisini Suyu ok da-
Fakat syleyince: <<Burada bir erkek ... Senin kadar gzel.
Sanki ikiniz bir ok mkemmel giyindi.
Zilli haphaba
41
b1ndi. Hengeme etti'". ... yetirdi. zeri-
ne alarak gtrdler. Gzn gzel bir oturuyor.
yanan bir bulunuyor. Sordu: neresi? -in Main
Sen nesin?-Ben de Hint Sonra bir
kat e1bise giydi. Yedi sekiz ile yatak serildi.
dedi: <<Ben senin koyuuna giremem. Mertesine gelip seni arayarak gel-
dim, dedi. Mertesine sen beni At iyi semir-
Nihayet gtrecekti. dedi.
merdane seni ve babana cuma sonra
syleyip dedi. Atlar Eyerler vuruldu. Yola
sonra oldu. pencereyi gryor-
du. Her iki eyeri Hasan Bey de sy-
ledi: <<Ben gtryorum. gidin, bizim
adamlarda..n yok mu? byk haber verdiler. Benim
gibi birka

Gider, diye;
arkasma Bunlar bir yerde ocuk uyumakta idi. Bun-
lar iken Hasan Bey Svariler \gliyordu.
etti. Nihayet Hasan Bey muhkem te-
etmek zere dze eline Svarilerin iine girdi,
hepsini ldrd. Kan Sonooda bir kaan grd onu da
sordu: <<Bu kimdir? da: Bumunu ve
kesti. gitti. Byk yola Ve Hasan Bey
bunu da mahvetti. Bunun burnunu, kesti. Arap Zengi,
kk ata bindi ve gitti. girdi.
Bey da mahvetti. Arap Zengi Meydana indiler. Ha-
san Beyin Hasan Beyi attan indirip terini savutmak su-
retiyle kendisini etmek istedi. Neyse teri savudu. Hasan Bey
d.nd: at Arap Hasan Beyi Y.ay
ok ile ve sol kolundan iki yerden vurdu. <<Hasan Bey,
ka ki ka ... O Hoylu Beyi gnderdi. Nihayet Ha-
san Bey bir dereye Arap Zengi indirdi. Ata bindirecek
da Dellek Hasan, Nalbant geldiler. Hasan Bey,
yordu. Arap Zengi Hasan Beyi, atan
ve bir derede syledi. ve bir dere dibinde Hasan Be-
yi grdler. Hasan Bey syledi. At
At al sakomu
44
gtr anama
Syle ki ldrdler
223
KROGLU DESTANI-EK
At
( ... ) yeter syledi (?)
kana bledi
Ben lrm vurur ben lrro
Hasan Beyi ve gtrmek zere yola
ler. -Hoylu Bey de Hasan Beyi ok seviyordu. direk getirdiler.-
Hoylu Bey ona kkten yola btn
hayvanlar -Hasan Beye salaca
45
da bir ata bin-
di. :gittiler. Btn doktorlar geldi. Hasan Bey iyi oldu. Yirmi
gn wnra sizi davet ederim.
At Gelmezden ileri yolda bir kye
Haber gnderdi. Hint ailesi ha:ber Her-
kes keyfine Ray verildi.'" Bir ay
Herkes keyfe O gre bir Hazinelerin
sktii. Nihayet nikah merasimi Neyse nikah oldu.
gil de geldiler. nce girdiler. Nihayet evlen-
diler.
3

bir giderek bir almak zere demircileri do-
Dedi ki: bir yap. ilerif bir ztncirden bir
Onun zerine demirci Onun
zerine demirci ile oldu.
4
Nalbant -
bir nalbant Bunun da bir
gn bu nalbanta nalbant bilirdi. Nalbant vefat etti ve
bu iki byk sakla. s.ana mracaat edecek bir ada-
vurursun. bir gn ihtiya hissetti. Nal-
dkkanma geldi. Fakat btn
ift. Nihayet getirdi. Ve yontarak vurdu.
Nalbant hep sildi. bununla
da oldu.
Eceli-Anan, Hoylu Bey, Dellak Hasan, Selam-Vermez,

224
D!ZIN
Metinleri - 142)
dizeleri dizini:
...
Serin verir ser meydanda
Han gdiT m'ola ...
te !li Hzcn Ayvazun ...
On para verdi Bey bana
ana bin
Hoyluya
Bir geldi ...
Garip bu ilLerde
Han durma hele

Ali ile Veli ile
etme oynar ile
size ile ...
Arslan gezer sr ile
Buna kavga derler Bey ne ne
Beylere ta ben gelene ...
ta siz gelene
G ine gidelim ine . , .
Kan ienler gitsin tmna teline .. .
ok ko .. .
A girelm Dne . . . . . . . ..
Acem stne
Bir kule stne
Ne durdunuz stne
Yol ver gidek ...

Evvel bahar ay ne
da
Tuna seli gibi kanlar
Arslan gibi bu
225

117
14
42
48
44
77

127
42
39
88
89
49
54
101

125
83

84
37
33
2'9

64
3
134
52


7
KROGLU DESTANI
Yarar yer
Benim iin .. .
Usta klen olam yap .. .
ya var .. .
Urun .. .
Diri tutar yer
Gelende Konya ...
Arab ko ...
da kurtar
bu yollan .. .
Gel r .. .
Koyvar gitsin Han
ldrdler Han
ldrdler Han
K len geldi ...
Hani ya gelmedi
Y benim drt gidi
Gndersin gresim geldi ...

kal'eleri burlan
buz gibi sulan ...
Adam isen elle ykleri
. . . . ..
...
Gel meydana at Efendi ...
Azad eyle Beyefendi
ldrme gel Beyefendi .. .
Kurtulaman Beyefendi .. .
Bugn cengi var cengi ...
bunlan bir gn olur ki
Gine Gl-Gzeli
Gnder gelsin Gl-Gzeli
Y kandili kandili
Bir' al bir' mavili
Bizim iller yerinde mi ...
Dudak melil melil beni
grdm Gdmeni
Ni.ce Gctmeni
Say bin da gel ge
ldrrro ocuk seni .. .
ldrrm ocuk seni .. .
Ben ter kime alam seni
zm iin alam seni .. .
var av lar seni .. .
Bir ziyaret eyle ilini
isterse yaksunlar ni).re Beyleri
Bize haber verdi illerimizi
Keserim sizi
226
135
lll
117
107
99
43
20
21
9
62
61
110
67
92
99
83
140
105
40
142
124
40
82
25
94
39
93
102
128
2
1:<.'9
129
73
131
121
57
41
41
22
93
94
32
31
100
136
13
119
101

ldrrm cazu sizi . . . . . . . ..
Ayvaz bugn burada gerek
Arka verip yer gerek
Gzel amma sovuk sovuk . . . . ..
Bir gelmek ister bu gnl
bilmenem bilmenem ...
N'oldu bilmem
Gk
Dne ...
Ben o merde yeternedim
Boyuna kemha bierdim
Benim buraya .. .
edelim .. .
Sizi al' giderim .. .
Kolu al' giderim
Gzel bir su ver ieyim
akinndan n'eyleyim
yz bana yetmez n'eyleyim
Kend' eliyle evin ben oldum ...
Bir afet-i devran geziyor grdm
Bin gidelm
Sertlik etme ge
Ver yolun gel ge Bezirgan ...
bir gn gelr Bezirgan
Aman arslan Arab aman .. . .. . . ..
nine aman el' aman .. .
Azad ettim d urma kalk git bu ilden .. .
Al elinden
Sen' al' gider bu yerden
Ver bin yolu
Dizdar . . . .. . . ..
Bolu Be yi tuttu gitti den gein ...
Bir OO. ver ki sen geesin . . . . ..
Yeller _gelsin
iBir ne dersin . . . . ..
Burda ko sen sebeb oldun ...
Koca gndr bugn
tutun getrn
.Benim ile gen gelsn
Elinden alanlar gelsn
bana arslan Arap
kk yetim ikalur
lebi
Taze gelin cilvesi var . . . . . . . ..
Gzelierin Glizar
Herkes Beyler-'''
S so ll u Beyler ...
buz gtbi Beyler
100
56
8
121
98
12
58
18
38
95
66
46
132
28
120
130
115
81
96
68
80
23
74
30
87
35
10
109
47
:<.'6
116
55
23
108
103
137
112
76
126
34
4
1
59
90
104
86
75
123
KROGLU DESTANI
Allah bilin Beyler

eteklere
Hoylu
Ko nam alacak
mudur nedir
Girelim meydana meydan ..
benim meskenimdir
Ko
Ayvaz geliyor
Tez suyun ie gr ...
Hele mey doldur mey doldur
Ayvaz mey doldur mey doldur
Ben iki gzel ok mudur ...
Derelerde boz kurtlara n olur:..
Arab a.tla ko gndr
Alaylardan gelr ...
Bir er sker gelr
gibi gelr
Yrek gmbr
Tu tunca gelmeli
gibi grler de gelr bu
Ilim hey medet hey medet
Gelin Beyler nic'
Beyler Hoylu nic' oldu
alarn seni
Gel geri dn
Kahbesin inanmam
yolu
Orda koydum mert Hoylu'yu
N'eylediniz mert Hoylu'yu
N'eylediniz Bey Hoylu'yu
N'olur syle topuza
yz
var bizim ile
228
27
122
24
12
118
60
9
38
72
50
130
51
36
79
ll
69
106
70
102
91
113
114
65
78
16
6
5
30
26
15
15
17
97
45
85
NOTLAR

(ll Bu yani destanlar iin, Radlof'un,
V. cildine mukaddime ile, Kprlzade Mehmet Fuat Beyin Trk
Tarihi'nde milli destan bahsini hlasa etmekle iktifa ettim.
(2) Karaca ile Ismikan hikayesini Radloff, VII.
cildinde tesbit bu, bir rivayetidir. -Buna dair malfunat
iin, Abdlkadir Beyin "Halk Bilgisi Haberleri, N. 13'deki makalesine

Han Mahmut isimli bir hikayede Karaca rol
Ali Beyin 25 Eyll 1927 tarihli Tarsus gazetesindeki (N.615-616l
makalesinde naklen Kprlzade, Karaca (Trkiyat Mec-
c. II, s. 504.l
(3) Kprlzade, Erzurum1u Emrah, s. 27. c. I, s. II'de
Abdal ismindeki buna telmili eder.
(4) Mmtaz c. I, s. 147. bu Ta1
yir Mirza diye zikrediliyor. daha byle, hikayeleri tahmin
edilen birok ihtiva etmektedir. Hemrah
ile Selminaz (Samayilovi, Trkmen s. 15l'de Hemrah ile Sayyad
isminde bir hikayeden bahseder), Latif ile Perizat, gibi...
Huluflu'nun hikayelerin da .Bugn
Ananesi bahsine ait tahmin edilebilir
(5) Bu hikayelerin motiflerinin eden iki
:
ll Dr. Hans - August Fischer. Schah und Glzar. Leipzig 1929.
2l Dr. Otto Spies - Trkische Voksbcher, (Form und Geistl. Leipzig
1929. Bu eserlerin ancak bizim hikayelerdeki motifleri umumi masal motif-
leriyle mukayese itibariyle ehemmiyetleri ve Esasen
Giese, Jacob gibi, Anadolu metinleriyle -o da pek bir surette-
mdekkiklerin eserlerine istinat eden bu kitaplar, daha ziyade
imla, hikaye kafiye, vezin gibi sathi meselelerle
229
KROGLU DESTANI - NOTLAR
BLM I
(ll rivayetlerinden en tam olam budur. Paris Ktp-
hanesi'ndeki Halk Bilgisi c. Ahmet Kutsi
Beyin makalesine (s. 115 l. Bu nsha evvela Chodzko
tercme Bunu da Penn Rusaya tercme (bu ter-
cmeler kaynakaya Ben bu Paris ve
Acemce tercmelerini aynen mensur tercmesini de hlasa-
tan ihtiva eden ve elan Trkiyat Enstits'nde bulunan bir kopya-
istifade ettim. Bu mensur hlasada bulunmayan teferruat iin de
Rusa tercmeyi mehaz gsterdim.
(2l Yukarda hlasadan da vehile, Reyhan
mahiyette iki vakaya Bolu Beyi ile Bolu
mphemiyet, Tokat ismindeki ikilik (Hasan
Mustafa Halep seferinde mevzu
halde bu seferin hikayede gibi noksanlar mstesna,
bu rivayet en tam, en muntazam rivayettir. sonuna kendi
da yazan halk
ok ona realist bir renk fantastik epizotlar ms-
tesna, bu rivayet iptidai bir roman haizdir.
(3l Peteropavlovsk'da Katip Molla Hseyin Mir
olan bu rivayet, destani rivayet olmak itibariyle
dikkattir. Iinde rivayetlerde mevcut vakalara telmihler:
nun Arap Isfahandan Haldar Hasan Beyi
gibi; sonra, rivayetlerde olmayan, Peri
gelmesine dair her halde bunun ok zengin delalet eder.
Kitapta mufassal olarak Ivaz ve Ivaz'm
esareti (Kitap kaynakaya
(4) muhtelif tarihlerde ve usulyle ba-
bu rivayetin ben 1330'da bir litograf ve 1341 tarihli bir
matbaa grdm. Bu ikinci nsha birincinin dzeltilmek, ha-
tashih edilmek bir Herhalde rivayetleri
55-60 seneden beri tab'edilmektedir. Zira 1875 senesinde Ermeni
harfleriyle TI'ke bir da mevcuttur. Bunun teki
pek az birka fazla ihtiva etmesi,
bunun esas olan daha tam, daha gs-
terir.
rivayetini, Radlof'un Trk Halk nmuneleri
serisinde aynen, transkripsiyonla Bu rivayeti Mesaros da bir buc
uk sahifelik bir mukaddiiDe ile tercme Fakat bu
Bilhassa son biraz ihtisar (Btn bu nshalar
kaynakaya
rivayetinin Azerbaycan'da da bize Huluf-
lu haber veriyor. mellife gre ibu kitap Orucoflar Mat-

(5l Radlof'un byk IV. cildini eden cTara, Tobol, T_
men Halk ss. 258-262'de bulunan bu rivayet
230
BLM l
muhtelif vesilelerle vehile Paris rivayetinin hemen he-
men bir iki da tesbit Hikaye
Krnin tesmiye ve Rusi
(6) V. Huluflu'nun bu birok
lu rivayetleri gibi, destanm halk in-
tesirleri, isimlerde bu izlerine dair de
mat V. Huluflu bu Kazak kynden
Hseytn'den Bu gre rivayetleri kol>dan
ll Tokat sefilri, 2l seferi, 3) Erzurum seferi, 4l Arap Rey-
han, 5 Bolu Beyi. gre hikayesinin gecelik sohbet
da yine Huluflu kaydediyor.
Huluflu, bundan gelen birisinin Trkis-
tan'da dair ok materiyal (400 liste haberini naklet-
mektedir. mu hususta Zeki Velidi, Trkistan Trkiyat
c. II, s. 6181.
Huluflu sonuna, Sbornik Mzteriyalov'una (kaynakaya
IX. cildinde, ss. 120-12:6'da, Mirza Velizade'nin tesbit de ilave et-
Mirza Velizade bu da ufacrk bir mukaddime et-
bu mukaddimeye gre bu Tiflis'in Gacalar kynden
Oradal rivayeti Huluflu'nunkine benziyor; ufak tefek
farklar var: bu rivayetler cenubi Kafkas Hanlanndan birinin
diye gsteriyorlar. elli Trialet
Kendisi okumak da muavenetiyle
bir Han Han bu haydudu tecziye etmeye muvaffak

(7l Bu rivayetleri, edebiyat Bey Urfa'da,
Kart Ali'nin tesbit ve Demir-
dair kk rivayetleri Kart Ali Sivas'ta Rivayetin tam met-
ni zeyildedir.
(Bl Bu rivayete, Yalva Orta Mektebi talebesi toplanarak
Halk Bilgisi gnderilen masallar tesadf ettim. Tesbit
eden, Orta Mektep talebesinden Keiboriulu Ali Ulvi Efendidir. Maalesef
Ali Ulvi Efendi hikaye fazla malmat Hikayenin ta-
iin zeyile
(9) Elaziz rivayetleri bir arada hlasa bu rivaye-
yetlerin hibiri Elaziz'e ait Elaziz'de yapan
Mudurnulu Beyin muhtelif askerlerden bu rivayetler, maale-
sef, her syleyeninki suretiyle tesbit
Bey, hikayelerle beraber kimin neler de ve ;bana gn-
aynen buraya naklediyorum: 1- nereli ol-
Gz, .Bin Gz hikayesi,
Cafana Kynden Ahmet Mehmet Haso ismin-
de bir ihtiyardan kkten beri 21 - itten
renklerine gre yerlere tahamml
lu'nun Trkmen bir katil yznden Bolu Beyinin yaruna
erkes Haydar; Kayseri'de ihtiyar Mehmet
3) - Hasan Beyin Ahmet, Siv-
Kalecikli Ramazan - Metin aynen zeyildedir.
231
KROGLU DESTANI-NOTLAR
(10) dair iki tane Anadolu rivayeti daha
ki Abdlkadir Bey tesbit Halk Bilgisi Ha-
berleri, N. 12; dair
1 - rivayeti: At on gnde bir zira
zaman grbzdr. Fakat sahibi gt-
riince, bir hafta on gn iinde sahibi de, lmesini grmektensa
Bu suretle At on gnde bir sahip
Nehasan'da tesbit
2 - rivayeti: At hala CG-
Sleyman
(lll Bu epizodun, hemen hemen Bayburt rivayetlerinde
mevcut yine Abdlkadir Beyin makalesinden ogreniyoruz.
(Halk Bilgisi Haberleri, N. 12, dair Bu makalede haber
gre bu epizodu Bayram ismiilde Bayburtlu bir ihtiyar mu-
fassal olarak
(12) Elaziz'den rivayetler iinde bunlardan birka
da Yukardaki rivayetlerin ile beraber zeyilde bu
esas mevzuu ile iin, burada kaydetmi-
yorum.
(13) Bu hlasa Rus Arkeoloji Cemiyeti'nin ilmi mazbatalanndan nak-
Samayilovi'in raporunu gremedim. Abdlkadir Beye med-
yun buradaki hillasaya gre, Samayilovi raporunda, kadar
esasen kati olarak izah olan kelimesinin bu rivayetlerden
birisiyle yeni bir izah sylyor: = Halbuki
matbu zbek rivayeti daha eskidir; ve orada ef-
sane
(14) Von Haksthausen, 1875'de Rusa olarak seyahatnamesin-
de da bahseder (c. I, ss. 149-153), Bu rivayet Peter Nov ismin-
de, Trke de bilen bir Alaman muhacir Kr nehri
tesbit CEser kaynakaya Bu da Ab-
dlkadir Beye medyunum.
(15l Frederic Dubois de Montpereux, Kafkasya'ya dair
olan eserinde (c. III 1839, ss. 455-457; eser kaynakaya
rivayeti, pek az farklarla naklediyor: gzleri
seyisinin barutun 40-50 sene evvel Bir is-
mi de ortadan eserinde
Dubois de Montperaux'y zikreden Von Haksthausen, rivayeti naklet-
mektedir; Dubois de Montpareux'de Rustem'in tarunu ile mca-
de1esi rivay-eti yoktur. Buna mukabil bu seyyah bir de
teamiyesinden bahsediyor.
(16) Bu rivayeti havi olan defteri bana hacarn Haydar Niyazi Bey verdi.
Kendisinin gre, Hasan Efendinin bir
emektannda vaktiyle, ve hikayelerini havi b-1
yk defter Bu adam hikayelerine o kadar ki
bir gn birinin zerine bir ertesi gece
yerdeki bu tamamlamak iin hemen o gece gi-
derek hikayelerini, bilen
Bu bulunuyor. Haydar Niyazi Bey o defter-
232
BLM II
lerin ne bilmiyor. Elimizdeki o

(17) Bu isim, Paris rivayetinde Duna Bir trkde de bu ta-
laffuza tesadf ettim: demek ki bu Trk ismi mevcuttur. Ana-
dolu'da Dne isimlerine ok
BLM II
(ll H. Vambery - agataische Sprachstudien, s. 35.
(2) kitaplanna geecek kadar olan bu tarilli bir
hakikat ihtiva edip tahkik edemedim.
(3) rivayetinde, bu dair
rivayet tabii, sonradan gelip mcadele etmesi epizoduyla
kabili telif Bu iki mtehalif rivayete ait ns-
birka rivayetin ihtimalini kuvvetlendiriyor.
(4) Paris rivayetinde Bolu Beyi de var; fakat bir Bu
isim, btn rivayetlerde az ok Abdlkadir Beyin haber
rivayetinde Bolu Beyi tesadf ediyoruz (Abdlka-
dir, Dair Notlar Halk Bilgisi Haberleri, No 12') ,
(5) Dubois de Montpereux, c. III. ss. 455-457.
(6) Darlfnn Ktphanesi ktplerinden Yerva:nt
Efendinin bana ltfunda bu ismi,
Tercmesi Haline Gre ll tevkifi, 2)
3) mrekkeptir. Hepsi otuz
felik bir risale eder. KHap Asri kitaplar kolleksiyonunda ve Purat
ktphanesi (1924 tarihli. Muharriri kendisi-
nin Kafkasya'da ve da ara leh-esi tahkik
ettim.
(7)
(8)
(9)
(lO)
s. 58.
Paris, s. 144, s. 16
Huluflu, s. 61.
k 76; Huluflu, s. 35; Paris, s.
Huluflu, s. 63; Mahmut
BLM III
133.
Anadolu Trk ve
(ll Zeki Velidi, Trk Tarihi Dersleri, ss. 92-95.
(2) Huluflu, s. 92. Mellif koa'.< at, bay at diye izah ediyor.
(3) Paris, ss. 24, 30, 73.
(4l Paris, s. 30.
(5) R. Proben, cilt V. s. 15: Kara Han bu szleri syleyip 1
; Kara Bidev atma bindi.
(6l s. 14.
(7) Dede Korkut, ss. 7, ll.
(8) Battal Gazi, s. 39.
(9) Selman Mmtaz, c. 2, s. 197.
(lO) Muhsin Fa:ni ss. 19, 35, 38, 49, 56.
233
KROGLU DESTANI-NOTLAR
(lll Mehmet Emin, Vustaya Seyahat, s. 91.
R. Proben, c. IV, metin, s. 258.
. (13l. Korkut, s. 39. bu motifle Bamsi Beyrek hikaye-
Kulunu, motifi Samayilovi de kaydet-
ur en Edeb.
(14) Dede Korkut, s. 53.
(15) Huluflu, s. 78.
(161 Elaziz.
(17) Battal Gazi, s. 226.
(18) Paris, s. 7.
(19) s.
(20) Huluflu, s. 20
(2'1) s. 11.
(22) ss. 26-27.
(23l Elaziz.
(24) Urfa.
(25l Paris, s. 71.
(26) R. Proben, c. IV, metin, s. 260.
(27) Abdlkadir, Dair Notlar, Halk Bilgisi Haberleri, 12.
(28) Anadolu Trk ve s. 58.
(29) Ozbek, s. 4.
(30) Keza, s. 71.
(31) Keza, s. 85.
(32) Battal Gazi, s. 28.
(33) Edebiyat zmresi mezunlanndan Halit Turhan Beyin matbu
tezi, s. 35.
(341 Battal Gazi, s. 202.
f35l Garip, s. 51.
(36) R. Proben, metin, c. V. s. 52.
(37) Krestomatya- ss. 89-93.
(38) R. Praben, c. VIII, mukaddime; tercmesi: Halk Bilgisi
I, s. 62 ve
391 Brder Grimm - c. I, s. 38.
(40) Konya ve Harsiyat, s. 192:
At glm At
Sana binen murat
Hak emriyle kanat
yollar
l ovalar
Bu trk, yukarda ait zere trkye
ok benziyor.
(411 Kprlzade, Influences du Chamauisme, p. 18 mavzat as-Saia,
Bombay c. 5, s. 20'den naklen).
(42l
(431 Abdlkadir, Dair Notlar; Halk Bilgisi Haberleri,
12.
234
BLM III
(441 makale.
(45l makale.
(461 Sadettin Nzhet, Pir Sultan Abdal, s. 62.
(471 Abdlkadir, Dair,, Halk Bilgisi Haberleri, 12.
(481 R. Proben, c. IV, metin, s. 122-123.
(491 Paris, s. 71.
(50) Keza, s. 110.
(51) R. Proben, c. IV, metin, s. 258.
(52) zbek, s. 20.
(531 zbek, s, 29. kendisi de korkuyu verir ls. 31.
(541 Krestomatya- ss. 89-93.
(55l Giese, ss. 31-36. kk gzne ila olacak
iin, o memlekete yz gnlk yolda bir saraydaki bir kocakan-
dan talimat oraya yinni gnlk bir orda bir gem bu-
lur; onu sallar: birok atlar gelir. Hepsi, bana bin, derler.
de hibirini bir at gelir
da tayken byle kt idil; onu Bu kulaat onu barikah top-
gtbi, o memleket da
temin eder.
(56) Huluflu, s. 88.
(57l Urfa.
(58l Huluflu, s. 99.
(591 Kprlzade, Kul Mustafa ve Gen Osman, s. 47.
(60) iHuluflu, ss. 61-65.
(61) Yalva.
(62l Yukarda Enneni rivayetinin
(631 s. 4.
(641 Selman Mmtaz, c. 2, s. 164.
(65) Konya Halkiyat ve s. 200.
(66) ile Gll Han, s. 13.
(67) s. 35.
(68) Elif ile Mahmud, s. 6.
(691 Battal Gazi, s. 62.
(701 Thomsen, Orhan, metin IN2 ve mteakip. Trk-e tercmesi: Trki,
yat c. HI iinde, s. 105 ve
(71) Garip, s. 51
(72) s. 21.
(731 Kprlzade, Kul Mustafa ve Gen Osman, s. 47.
(74l Giese, s. 61, N. 17; ve Ahmet Halk
Bilgisi I, s. 107.
(751 Halk Bilgisi H111berleri, 12.
(76l Sadettin Nzhet, s. 98.
(77l Halk Trkleri, defter 4, s. (Ger Ali trksl; eser, d. 4, s.
9; d. 5, s. 4; A. Talat. Halk s. 117; Giese, ss. 52, 54, 58; Konya Halk ve
Hars., ss. 181, 190-192.
(781 Huluflu, s, 62.
(79l k. 93, 94.
235
KROGLU DESTf.cNI- NOTL<\R
(SOl
(S ll
(82)
(83)
(84)
(85)
(86)
(87)
(88)
(89)
(90)
(91)
(92)
(93)
(94)
(95)
(9l
(97)
(98)
(99)
R. Proben c. V, metin, s. 71.
eser, s. 75.
Paris, s. 141.
zbek, s. 30.
s. 5.
Paris, s. 32.
Huluflu, s. 52.
Keza, ss. 95-96.
Keza, s. 52
Keza, s. 71.
Keza, s. 60.
Chodzko Rusa, ss. 18-20.
Keza, s. 172.
Dair Notlar,, Halk Bilgisi Haberleri, 12
Huluflu, s. 81.
Decle Korkut, s. 153.
Huluflu, s. 52.
zbek, s. 63; Paris, s. 48.
Dede Kor:lmt, s. 170.
s. 15.
(100) Elif ile Mahmud, s. 6.
(101) s. 15, 18.
(1021 Selam Mmtaz, c. I' s. 267.
U3) E!if ile Mahmud, s. 21.
(104) Gazi, s. 30.
Cl5l Battal Gazi, s. 9'.
(106) Samayi!ovi, Trkmen s. 150. - Btn Rusa eser-
lerden gibi bu eserden da, onu tercme eden Ab-
dllmdir Beye medyunum.
(1071 R. Proben, metin, c. IV, s. 260.
Huluflu, s. 87; s. 39.
(109) Zeki Veli.di, Trk Tarihinin Umumi s. 31.
(llOl Trkiyat Enstits Abdlkadir Beyin bana
malumata gre Tarhan demirci manasma da gelir. zbek, s. 4'teki
bu biraz yine sahifecle yoJdaram
pirim elemesi bu ihtimali kuvvetlendiriyor: halk gre Haz-
reti Davut demircilerin piridir. Yalva, bilhassa Ermeni rivayetlerinde ise
demirciler!e mnasebetleri oktur CEmeni rivayetinde
lu'nun. demirci olmamakla beraber demircilere bir
kadar tecrha eder, kendi madenden
(lll)
[112)
(113)
(114)
(115)
(116)
(117)
zbek, s. 5.
Keza, s. 6.
Keza, s. 70.
Keza, s. 89.
Paris, ss. 117, 118.
k. 9.
Urfa.
236
(118)
(119)
(120)
(121)
c
ben, V,
s, 39l.
(123)
(121)
(125)
(126)
(127)
(128)
(129)
Cl3Dl
ss. s, 12.
Elaziz.
BLM III
Cengiz ve Aksak Timr, ss. 29-30.
k. ll, 12.
Aydar Er Ke 1 ... " CE. Pro-
21); "Mana.s orolanru 1 ... CKeza,
s. 5.
Dastam Cengiz Han ve AJ'sak Timur, ss. 3, 4.
Huluflu, s. 104.
s. 23.
k. 93.
k. 93.
Keza, s. 6.
Keza, s. 88.
(131) Bu rivayet1erin mul1telif yerlerinele Deli-
ler denmektedir. rivayetinde ise deli ok defa, Deli Hoylu, Deli
Hasan, ilh ... isimlere ilave edihnektedir. Hatta da
yerlerele (mesela k. 9l "Deli Ali denir. "Huluflu'da" da Deli
C s. 43 J
(132) Dede Korkut, ss. 44, 85, 87 ve yerlerde.
(133) ve Gll Han, s. 15.
(134) Kprlzade, Kul Mustafa ve Gen Osman, s. 45 Merhum mer
Seyfettin'in gzel bir hikayesinin mevzuu bu efsanedir.
(135) Kprlzade, s. 71.
(136) Kprlzade, Kul Mustafa ve Gen Osman, s. 46. Burada
ismi "Gazi Divane Hseyindir. Naimeddin'in Hadika-
eserinden naklen.)
(137) Dede Korlmt, s .142:.
(138) Keza, s. 165.
(139) Elif ile Mahmud, s. 21.
(140) Bu terkibindeki UZ kelimesinin bu
tahmin ediyor ve manasma ihtimalini gryorum. ismi
bir de Paris rivayetinde gemektedir: bir yerde bi.r diye
tesmiye ederler CChodzko, Rusa tercmesi, s. 113, Kars-Perizat hikayesinde.
sahiledeki notta Chodzko der l: Acan havalisinde
bunlar bir kabilesidir. Oralarda kelimesi mecazen 'Vam
pir' [Canavar] manasma da gelir.,)
(141J Huluflu, s. 24.
Cl42J Tahran 1267, c. I, s. 155-187.
Cl43l Milli Tetebbler, c. I, 3, s. 447.
(144) Kprlzade, Trk Tarihi, s. 62.
(145) Dede Korkut, s. 13.
(146) R. Proben, c.V, metin, ss. 12-15.
(147) s. 28.
(148) Elaziz, rivayetili Bayburt'ta yukarda gr-

237
KRoGLU DESTANI-NOTLAR
(149} s. 32.
(150) Battal Gazi, s. 108.
(151} Keza, s. 155.
(152} ss. 23-28.
(153) Dede Korkut, s. 43.
(1:54) Elif ile Mahmud, ss. 18, 19, 21..
(155) k. 40-41.
(156) ile Mahmihri, s. 65.
(157) Battal Gazi, s. 64.
U58l Chodzko, Rusa tercme, s. 158.
(159) Urfa.
(1601 Cengiz Han ve Aksak Timur, s. 2'5
(161) Huluflu, ss. 25, 36; Paris, s. 57; k. 97, 100, 101, ilh ...
(162) Dede Korkut, s .llf>; Battal Gazi, s. 21.
(163) Halk hikayeleri hikayeler mat-
haldeki Biz .burada, masal
hemen hemen tamamen, Trk halk hikayelerindaki motiflerle
umumi masal motifleri Otto Spies'in yukarda ismi geen

(164) Kerem ile s. 55.
(165) Keza, s. 37.
(1661 ile Mahfiruze, s. 16.
(167) k. 85.
(168) Huluflu, s. 00.
(169) k. 44.
(1701 Keza, k. 44.
(171) Keza, k. 90.
(1721 Sadettin s. 197.
(173) zbek, s. 10.
(174l Huluflu, s. 27.
(1751 zbek, ss. 6, 78.
(1761 Keza, ss. 6, 38, 39.
(1771 Keza, s. 3.
(178) zbek, s. 63.
(179) Battal Gazi, s. 203.
(180) Elif ile Mahmud, s. 12.
(181) Dede Korkut, s. 121.
(1821 Paris, s. 9.
(183) Dede Korkut, s. 66.
-(184) s. 54.
(185) Giese, s. 31.
(186) Asuman ile Zeycan, s. 26; Garip, s. 47.
(1871 ile Gll Han, s. 17; s. 36.
(1881 Elif ile Mahmud, s. 32.
(189) Kprlzade, Kul Mustafa ve Gen Osman, ss. 39. 49. 50.
(lOOl s. 32.
(1ft1l k. 99.
(19:/:l Razmihan ile Mahfiruze, s. 7; Derdiyok ile Zlfsiyah, s. 9; Kurban!,
s. 5.
238
BLM III
(193) Arzu ile Kanber, s. 37, 38.
(1941 Garip, s. 9.
(195) Kprlzade, s. 99.
(196) Vambery, Voyage d'un faux Derviche, p. 283.
(197) ile Gll Han, s. 4.
(2101 k. 99'dan itibaren.
(l9l Kerem ile s. 5.
(200) Elif ile s. 7.
(201) Sadettin ss. 451, 482.
(Z02l Keza, s. 490.
(203) Bu motifin Arap, Yunan ve Kafkas mevcudiyetlerine
dair Otto"Spies, Trkische Volskbcher, s. 30.
(2041 .Yalva, Elaziz.
(?.'051 6 masal (C. I, s. 34).
(206) H. Turhan Beyin tezi, ss. 40, 45.
(207) Ali'nin (c. 5, ss. 58, 61l naklen,
s. 55.
(208) Barthold, Orta Asya, s. 87.
(209) s. 7.
(210) k. 99'dan ittbaren.
(211) Urfa.
(212) zbek, s. 3.
(213) Paris, s. 154.
(214) kavimlerde, vcudundan herhan;gi bir
ye-sa, ilh ... - bir tesir o insana da
Masallarda, birinin onun sahibi haberdar olur,
ve bu ekseriya vcudunu bir kaplamak suretiyle olur. Bu itibarla bu
motifin kavimlerdeki bu sihri anane ile grlmektedir.
(?.'15) Istanbul, s. 45; Elaziz.
(216l Elaziz.
(21 7) s. 42.
(218) Huluflu, s. 23.
(2191 Battal Gazi, ss. 194---,205.
(220) zbek, s. 3 ..
(221) Keza, s. 71.
(222) Paris, s. 159.
(223) Keza, epizodu, Rusa tercme, s. 149.
(224) Huluflu, s. 89.
(2251 k. 103.
(226) Paris, s. 65. s. 46.
(227) R. Proben, C. IV, metin, s. 261.
C2.'18l k. 120.
(27.9l ss. 35-36.
(230) Tahir ile Zhre, s. 35.
(231) s. 9. Bu adam, Mirza Memet, Yusuf Bey ve Ahmet Beyi
ldrmeyi taahht eder. Buna hikayemizdeki Keeli Ham-
za -
(232) Huluflu, s. 23.
239
KROGLU DESTANI-NOTLAR
(233) Paris, ss. 64, 94, 132, 166.
(234l Urfa.
(235) k. 55.
(236) Huluflu, s. 80.
(237) Kerem ile s. 28.
(238) s. 30-31.
(239) Kprlzade, Kul ve Gene Osman, s. 6.
(240) eser, s. 73.
(241) eser, s. 67; N. 29.
(242) Kerli, c. I, cz I,s. 164-165.
(243) Huluflu, s. 85-86; k. 15.
(244) Kprlzade, Milli s. 72-73,
(245) Sadettin Nzhet, Pir Sultan Abdal, s. 61, No. 81.
f246l Sadettin. Nzhet, s. 163.
(247) Kprlzacie, ( . velayetname-i
naklenl , s. 38.
(248) Kerem ile ss. 2'4, 50.
(249) zbek, s. ll.
(250) Kprlzade, Gevheri s. 6; beyti:
Gelen karvandan
Niin gelmedi?
(251) Dede Korkut, s. 50.
(252) A. Baha, Bey- Byrek; Milli 122'.
(253) 21bek, s. 77.
(254) Urfa.
(255) zbek, s. 2.
(256) sonunda hor
(zbek s. 46). zbek rivayetinde bu suretle
tasrih Azeri rivayetlerinde de epizodu grlmez.
Paris rivayetinde, gzlerine olacak suyu iin .Beni ev-
lat yzne hasret seni de Allah evlat yzne hasret di-
ye inkisar ve (Paris, s. 10).
Anadolu rivayetlerinden Urfa rivayetinde de Hasan Bey,
rivayetler, bir tasrih ederler. To-
bol rivayetinde, zriyeti soyu-
lan bir ihtiyann inkisan sebep m. Proben, c. IV, metin, s. 2:60).
(257) zbek, s. 18.
(258) Kceza, s. 44 .. herhalde eski Trk birinin veya bir-
yerini Bunun iin Kur'an, 18 inci
Kehif Suresi, 58 inci ayetten itibal:'en. Vcut, Gaip Erenler,
(259) R. Proben, c. V, metin, s. 3.
(260) Keza, s. 5.
(2;61) Keza, s. 211.
(262l biri de onu tavsif ediyor:
240
iBLiM III
Deryalar boz
Her nerde, orada
(Sadettin Nzhet, s. 398).
(263) Dede Korkut, ss. 15-17.
(2641 Battal Gazi, s. 139.
(265) Halit Turhan, Battal Gazi (gayri matbu tez s. 8.
(266) Kurbani, s. 22'-23.
(267) Ferhad ile s. 20.
(268) Ferhad ile s. 37.
(269) Elif ile Mahmud, s. 6.
(270) Keza, s. 39.
(271l Cengiz Han ve Aksak Timr, s. 32.
(272) s. 223. byk sofilere,
eser, ss. 34, 37.
(273) s. 27. Destam (Kazak rivayetil dini unsurlan
yetsiz olmak itibariyle Manas daha hamileri
olan Azrail, Celbrail, mer, Osman, Azrat Ali Ba:ba, Muhammed
pirlere hikayede pek az tesadf olunuyor.
(2741 Sadettin Nzhet, Pir Sultan Abdal, s. 36, No. 24.
(275l Sadettin Nzhet, Pir Sultan Abdal, s. 48, No. 52.
(276) Otto Trkische Volksbcher, s. 128.
(277l Paris, Rusa tercme, s. 121.
(278) Samayilovi, Rapor.
(279l Selman Mmtaz, c. I, s. 263.
(280) s. 35.
(281) Keza, s. 16.
(2.'82) Keza, s. 34.
(283) zbek, s. ll, 83.
(284) Kprlzade, Kur Mustafa ve Gen Osman, ss. 39-40.
(2851 k. 66.
(286) zbek, s. 7.
(2871 Keza, s. 44.,
(288) Keza, s. 40.
(289) Keza, s. 38.
(2901 R. Proben, c. V, metin, s. 18.
(291) Istanbul, s. 43.
(292) Paris, s. 153.
(293) zbek, s. 71.
(2:94) Paris, s. 00.
(295) Keza, s. 58.
(296) On dokuzuncu asnn Anadolu
bahseder Halk bilgisi
I, s. 107l.
(297) R. Pmben, c. V, metin, s. 66.
(298) Mmtaz, c. I, s. 267: Toplar atar 1 Hak saklasun
... ve, s. 265; Glle kalur arada.
(299} Kerem ile s. 101.
241
KRoGLU DESTANI - NOTLAR
(300) zbek, s. 39, 51.
(301) Paris, s. 117.
(302) s. 26.
(303) Huluflu, s. 47,
(304) k. 108.
(305) k. 115.
(306) k. 72.
(307) Paris, s. 48.
(308) Kprlzade, Trk Ermeni Edebiyatma Tesirleri,
Ed. Faik. Mecm,. sene 2, I.
(309) Selman Mmtaz, c. I, s. 250. Kerem, San'an gibi, do-
muz Mehdi'yi terkedip mascidinin kilise oldu-
syler. Ermeni dair halk
rivayetler Mesela:
San'an kimi ollam Ermeni
Secde beste znnara sabah
(anonim eser, s. 381J
(310) Paris, s. 172.
(311) Mehmed Emin, Vustaya Seyahat, s. 131.
(312) Divam, Muhsin Fani s. 29, No. 10. Bu Trk-
men ve onun Zeki Velidi Beyin tenkidi makalesine
Trkiyat c. II.
(313) Mderris Ahmet Zeki Velidi Beyin matbu Trk Tarihi ders-
leri; Safeviler s. lOS'den naklen).
(314) Kurbani, s. 15.
(315) Selman Mmtaz, c. I, s. 266.
(316) Huluflu, s. 45.
(317) Samayilovi, Trkmen s. 155.
(318) ss. 4, 7, 38.
(319) Kprlzade, Kul Mustafa ve Gen Osman, s. 5.
(320) eser, Naima'dan naklen, s. 42.
(321) Selman Mmtaz, c. I, s. 124.
(322) Erzurum rivayetinde (Abdlkadir, dair, H. B. Ha;berleri,
12), Efendisi Genoede Murat Paris riva-
yetinde de bu isim Trkistan
(323) Kprlzade, s. 33.
(324) k. 56, 105.
(325) Kprlzade, Kul Mustafa ve Gen Osman, s. 38.
(3:;:"6) c. I, s. 106. Bu iin
zade Tarihi, ss. 17-18.
(327) s. 12.
(328l Elaziz.
(329l Paris, s. 114.
(330) Keza, s. 100.
(331) Keza, s. 129.
242
BLM IV
[332) Naima, c. I, s. 284 (eski, tarihsiz
(333) Kprlzade, s. 51.
(334) Trk hikayelerinde kr ok
grlr: ile Gll Han, s. 14),
saikasiyle----bu felakete
. s. 34) gtbi.
Kr bir SS efsanelerinde mevcut
nu Mderris M. G. Dumezil'in Legendes sur les Nartes
(s. 55l gryoruz. Bu Osslarda mnferit ve sonradan Kr-
ok kuvvetle muhtemel M. G.
Dumezil kendisi bana syledi.
iBLM IV
(ll Aksak Timm ve de hall{ muhayyelesinde tipleri arzederler.
Aksak Timur halktan zulm grm? ve Haniara isyan
lmndisi gtbi oban srkler. Bir eski kar-
vansaraya konarlar . Azan tozan, anadan babadan bezen zengin-
lerden kaan kleler, onun
de sonunda

(2) Harbin bu ulviyeti telakkisini destanlarda da grmek mmkn-
dr. bunun iin Trklerce ok
hikayesindeki: Bir taattan iyidir
dsturu buna en iyi misal olabilir s. 13).
(3) Mukayese ediniz: Nureddin'e, ihtiyar
birisinin, aman dilerse ldr, yok, do-
kunma, diye tenbihi.
(4) Mukayese ediniz: Kprlzade, Kul Mustafa ve Gen Osman, s. 68'teki
bir
Bir destine Haber dostuna
Gafilken varmazuz stne Var ol diyen Erenlerd?niz.
(5) R. Proben, c. V, metin, s. 69.
(6) Ahmet Zeki Velidi, Trk Tarihinin Umumi Hatlan, s. 31.
(7) Bu fikir zerinde muhtelif rivayetlerdeki paralan burada
grdm.
rivay-etindeki paralar:
k. 24 ten:
Ayvaz gitti ben neyleyim
Beyler ld neyleyim
Ko ucundan belim zld
Tfek icad oldu mertlik bozuldu
k. 67 den:
Han Ayvaza
Kim binsin Kara Kaytaza
243
enginlere
suda
geldi dzld

Sim bilekli o zorbaza
ldrdler Han
KRoGLU DESTANI - NOTLAR
der vadem yetti
Usta Firenk etti
2) Kprlzade, No. 15 =
Benden selam olsun Bolu Beyine
Ok kalkan sesinden
geldi tabur diziidi
Tfek icad oldu mertlik bozuldu
mi
At ka-

3) Elaziz ri vayetinden ,
Tfek mertlik gitti
ldrttrd Han

seda verip seslenmelidir
kara

er
evrem dolup
zaman birisinderi zorla
alacak oluyor.
oban, vururum! diyor .. elini Vur
diyor, oban edince ve bu sylyor:
Delikli demir mertlik bozuldu
Gitti dnya merd elinden namerd ortada.
4J Baron von Haksthausen'in tespit bir rivayete gre de: Bayezit'le
Tiflis barut sonra bir tc-
belinde bir garip alet ne diye Tabanca s-
ret-i ve bir de orada O vakit Kr-
ve senin oldu ..
O gnden itibaren de ortadan
(8) Milli Trk iin
Kprlzade, Trk Tarihi, s. 11>7: Orhan kitabaleri ideolojisiyle
Kutadkub!lik ideolojisinin mukayesesi.
onunla beraber harekata geen bir
tipini de bize Kaak Nebi'nin veriyor. Ahmet Cafer-
K aak Ne bi Azeri Trk, 1928, 13, 14, 7l.
(9) Kprlzade, s. 51 (A. Jaba, Ruceuil de nations et recits
Kouourdes'den
(10) c. 2, s. 157.
(lll Huluflu, s. 36.
(12) A'bdlkadir, Dair, Halk Bilgisi Haberleri, 12.
BLM V
(ll Tobol rivayetinde m. Proben, c. IV, metin, s. 258-262) birka tane,
manzum kadar bozuk para Azeri rivayet-
lerinden tahmin olunabilir; mesela, s. 261'deki para
Bul Bek sini tutkan knlerini Paris, s. 145'teki
244
BLM V
(2) z.bek, s. 15 ve yerlerde; ss. 12, -13.
(3) Bu rivayetinin
CKaynakaya
C4l Ahmet Kutsi, Dair, Halk Bilgisi I, s.
(5) Kprlzade, s. 47; Evliya elebi, c. I, s. 638, c. 5, s. 283.
(6) Kprlzade, s. 32.
(7) eser, s. 41.
(8) Kpr!zade, s. 50.
(9) Sadettin Nzhet, Gevheri, s. 10.
(10) Sadettin Nzhet, ss. 100-101.
(lll S. Nzhet, s. 126. Geda Musli Ay.
eser, s. 12'4.
(12) Mmtaz, c. I, s. 356.
(13) ismini bu Feri-
dun Kerli, Azerbaycan Tarihi Materyallan, c. 2, hisse Mellif
bu Mirza Abdullah <Asil ile sylyor; demek ki bu
XIX uncu ikind cAsi iin bk.: eser ve
cilt, ss. 146-175).
(l4l Kprlzade, ss. 50-51.
(15) Kprlzade, s. 51.
l16l Emin, Vustaya Seyahat, s. 131 ve
mteakip.
(17l Sadettin Nzhet, s. 34.
(18) k. 85.
(19) Kerem ile s. 37.
(20l Huluflu, s. 63.
(21) Sadettin Nshet, s. 115.
(22) Seyrani, s. 103.
(23) Sadettin Nzhet, s. 49.
(24) Huluflu, s. 81.
(25l Sadettin Nzhet, Gevheri, s. 64.
(26) Kprlzade, s. 31.
(27l Keremi le s. 70.
(:;':'8) k. 103.
(29) Kprlzade, s. 6.
(30l Trkmen ss. 158-159.
(31) s. 58.
(32) Keza, s. 62.
(33) Keza, s. 63.
(34J Keza, s. 72.
(35) Samayi!ovi, Trkmen ss. 158-159.
(36) Haldar bir de .Kaldar Nesli Cengiz Han'da
tesadf olunuyor Cs. 16l. Bu, destanlarmdaki efsanesinin kah-
engiz Han'a o hep Trk-
men Beyleriyle mnasebettar gsteren zbek rivayetinde bu Haldar Bik'in
de Beylerinden olarak bu suretle gsterilmesi pek muhtemeldir.
hikayesinde bu swet1e
245
KROGLU DESTANI-NOTLAR
birok s. 76'daki para- gsteriyor ki
bu hikaye bir bir taklidinden bir de-

(37l Kprlzade, s. 51.
(38) Kprlzade, ss. 54, 59.
(39) Halk Bilgisi I, s. 114.
'40) Huluflu, ss. 70-7l'de bu para halinde mevcuttur.
'41l Mahmut Anadolu Trk ve s. 58.
'42) Bu para Huluflu rivayetinde mevcut gibi (s. 63) Karaca
(s. 115); ve Seyrani'de de C s. 103) mahiyette, redifte
Abdlkadir Bey, Kazak halk da buna benzer bir
bana syledi.
(43) Gesange russicher Kriegsgefangener, ss. 165-166; s. 73.
(44) V. Uspenski, V. Belayef; Trkmensiraya Muzika, Moskva, 1928; nota-
lar: s. 200, N. 26; s. 203, No. 30; s. 322, No' 76; s. 335, No. 85. Bu eserde, Kr-
dair de, 22, 25-26, 8-4, 112, 113, 127, 128, 143, 158, 159, 163 nc sahifeler-
d8 varsa da, bunlar, yeni bir etmiyor. s. 26'da,
rivayetlerde bulunmayan bir tercmesi
(45) Giese, s. 57, No. 9.
(46) eser, s. 85.
(-47) Hseyin Avni, Ata Dair Trk}er"; Halk Bilgisi Haberleri, 13.
(4Bl " ... Bu oyun, tki (gen erkekl oyna-
Ellerinde iki yerine (Haner gibi( elde
bir kama bulunur. Oyunun vaziyet-i umumiyesi Haner (s. 15'te bah-
benzer. Fakat bunda hareketler kama.ya nazaran Oyunun
yrme ve Haner daha fazla grbi, hcum hare-
ketleri de iki mbarizin muharebesi Oyunda diz hareket-
leri fazla olup, vcut da Haner daha fazla harekete eder.
Bu bar bilhassa gveyi iki
dan nnde yrmek suretiyle Ve yrmeler ek-
seriyetle oturma vaziyetinde ve hcum de
vehile bu oyun isnat edilmektedir. Oyundaki maha-
ret hcumuna stadane mukabeledir. Rivayete gre bu oyunu
aynarken havaya atarale arka taraftan yakala-
mak gibi byk ve tehlikeli hnerler gsteren oyuncular Bu oyunun
gftesi de mevcut olup
kr

Yere srnr
Vur vur

Dn dn
Vur vur
Oyunun yurumesi ve hareketleri ve hcum hare-
ketleri nakarata eder. Numan, Erzurum s. 16l.
246
BLM V
(491 Huluflu,. s. 7.
(50l Bu ben de ok Mehmet
da bana oralardabu adetin mevcut syledi.
C51l Necati, Yirce'de Adetleri, Halk Bilgisi Haberleri,
8.
(52) Bu ve tabirler Huluflu'nun eserinin 6-7 nci sahifesindedir.
(53) Chodzko, Rusa tercme.
(54) Paphlogonia, s. 150.
(55) Mehmet Aldf, Safahat, birinci kitap, s. 148.
(56) Samayilovi, Trkmen s. 157.
C57l Abdlkadir, Dair"; Halk Bilgisi Haberleri, 12.
(58l Bu hikiweler gsteriyor ki AzePbaycan Trkleri
bizce malum olmayan daha birok halk hikayeleri mevcuttur; ve
irleri Valih, Garip, ilh., gibi iin
Selman Mmtaz,
(59) destani ananesi gebe Trkler, bilhassa Trkmen-
ler kuvvetli Chodzko, tercmesinin
da, Trkmen Acemlere harplerinde,
da kendilerine cesaret vermek iin paralar,
sylyor.
(60) Vambery, Voyage d'un faux Derviche, p. 283.
(61) Richard Leonhard, ss. 17-18. Mellif bu ismini
dikkat bulur. Zira efsanevi bir ve
da Robin Hood roln oynar.
tevlit isimlerden bi.haber olan mellif bu
ismi eski bir CKara am gibil halk gre tah-
rifine
(62-66) Pagirev, Zapiski, ss. 129-130. Bu eser ok mufassal
bir endekstir. Ben, Kafkas ve
bugn Trkiye'ye Kars, Bayezit havaEsindeki isimler iin
bunu esas ittihaz ettim. Bu mufassal yer-
lerde gsterilen mevkileri bunlarla mukayese etmek mmkn
bu isimlerden bu endekstekilere tekabl etmesi il1timali olanlara ettim.
(67) De montpereux, vol. III, s. 454.
(68) Pagirev, Zapiski, ss. 129-130.
(69) Baron von Haksthausen, ss. 148-153.
(70) irekov, s. 508.
(71-78) Pagirev, Zapiski.
(79) Huluflu, s. 3.
(80l R. Leonhard, Paphlagonia, s. 150.
(Sll Nouveau voyage de Constantinople a Bassora, Paris, 1880.
(82) Anatolien, ss. 267-268.
(83) Kprlzade, s. 51.
(84) Abdlkadir, Dair", Halk Bilgisi Haberleri, 12.
(85) Huluflu, s. 4.
(86l Abdlkadir, Rapor, s. 55 ve mteakip.
(87l Zeki Velidi, Azerbaycan Dair, Yeni Kafkasya,
4, 19.
247
KROGLU DESTANI - NOTLAR
(88) irekov, s. 508.
(S9l Ev!iya elebi, c. 3, ss. 236, 238.
C&Ol Kprlzacle, ss. 54, 57.
(91) A. D. Mordtmann, Anatolien, s. 158.
(92) Abdlkadir, Dair", Halk Bilgisi Haberleri, 12.
(93) Huluflu, ss. 3-4.
(94) Hocam Seyit Salih Efendiden.
(95) Evliya. elebi, c. 3. ss. 232-233.
(96) Tevfik Efendiden.
(97) Anadolu'da eski cadele halk ekseriya caddesi
veriyor. NitHkim Mudurnu da byk bir
ka yol bakiyesi caddesinden kalma telakki edilmektedir.
(98) Tevfik efendiden.
(99) Abdlkadir, Dair", Halk Bilgisi Haberleri, 12.
Abdlkadir, Dair, Halk Bilgisi Haberleri, 12.
(101) makale.
(102) rivayetinin bir yerinde isimlerini ve memle-
ketlerini gsteren bir cetvel var ki bunu ben bu isimle zikrettim. Bu liste
iin ss. 74-7G'e
(103l As;mr-Tav en mukaddes is-
mi geen budur. Trk destanlarmda
veya:
Askar Askar Askar-Tav
Asker'dan biyik tav bar
Askar Askar Askar-Tav
Askar'dan biyik tav bolmas
Balaban turgay uup yite almas
kzen te almas
tavsif edilen bu Anadolu Trklerine de
de gittim
ok gzel sevdim de
CZeki Velidi, Bugnk Trkistan, ss. 9-10) Bu Boz-
hikayesinde de grlr Cs.
F. Taeschner, Das Anatolische Wegenetz nach Osmanisehen Quellen is-
minde<ld eserinde CII; 2, 8) Erzincan ile bir kay-
deder.
(104) "Rum, kelimesine
(105! c Han- kollarmdan "Manas- Tav" Tav.
Bu Garp istikametinde uzanarak Kara eder rz.
VBlidi, Bugnk Trkistan, ss. Gl
ismine tesadf ediyoruz. ise Dede Korkut'ta, ismi olarak, son-
248
BLM V
ra kahramanlara Koca) ve atlara isim olarak
grlyor.
(106) !Dede Kmkut: yatan Kara
ismi geen bu 54 derece 50 dakika tul ve 44 derece 50 dakilm arzda ka-
indir. en garp koludur CZ. Velidi, Bugnk Trkistan, s. 8; Tr.
kistan Tarihisi Dersleri, s. lll_
(107) zbek rivayetinde Kandihar, Tacik Tlek'in tavsifi, Trklerin kor-
Imk Tacikler gstermek itibariyle mhimdir.
Gazi rivayetinde (Abdlkadir, Dair", Halk Bilgisi
Haberleri, 12) bu tipi tamamen temsil eden Esnaf Bezirgtmchr.
Grcistan seferine zaman bu Bezirgan: "Evde unum yok,
ne harmanda cercerimiz var; iin bulgur, odun yol\:, diye
bulur, refakat etmez.
(lOS) Rum C ondan uzak bulunan Trklerc-e efsanevi bir belde
:nahiyetinde Tobol ve Paris rivayetleri m-
cadele ettirirler. Trklerinde ismiyle her
zaman yadedilmektedirler. (Bu hususta Abdlkadir Beyin makalesine
Halk Bilgisi Haberleri, 5; zbek rivayetinde de Hunkar
Aks ak Timur Destam'nda ( N es li Cen-
giz Han ve Alesak Timrl halk muhayyelesi Timur'e bu efsanevi beldeyl feth-
ettirir. Sevgilisi Garip gurbete giderken Sanem'in gzn 8n ok
Rum gzelleri Garibi bendedecekler ve o bir daha k8ndisi-
ne dnmeyecek diye korkar Garip, s_ 23).
(109) k
Sivastopol'un krdym
Ben kurduyum
demektedir.
Krubile isimlerine
(111-112) Cirid - Trkiyat c. I de, Etnolo-
jisi Tarihi Notlar" ismindeki makalesinde Kprlzade Mehmet
Fuat Bey Katip elebi'nin Haleb altmda kabile-
lere dair naklediyor. Katip elebi bu isimle Ada-
na Trkmenlerini sekiz taifeye ve tebeddl ve
isimler syleyet'ek 12 isim ki iind,8 Bayat, Kaar, Av-
Cirid, Ak- Koyunlu, Kara u da gerbam muha-
ceretleri ise Selukilerle makale, s. 200l. Ka-
carlarla beraber. Safevi tesiste rol
makale, s. 204.
Aristov\m Trk Kavimlerinin Etnik is-
mindeki eserine (s. 139), Vambery'nin Das Trlmn Volk'una (s. 606)
Aristov, Trkiye'de bu kabile Horasan'dan addetti.klerini, ve bunla-
YBr1erde Horasan ismini kyler sy-
lyor. Pek olan Ahme:t Refik Beyin, Anadolu'da
Trk ismindeki ok vardrr Cmezkr eserin en-
deksine eserde Ciridlilerin de XI inci ve XII inci esnasm-
249
KROGLU DESTANI - NOTLAR
da Anadolu'daki dair tafsilat veren fermanlar gryoruz (ss, 69,
121, 127, 135, 148, 151, 167, 190, 219). Bu fermanlardan gre,
ve Yeni olan Giridl1er, 1022 tarihlerinde,
(Sivas, Amasya, orum, Bozok, Divrik, Canik, Arabgir
geirmek suretiyle lar, 1113'te
vas taraflanndaki yaylaklara hcum ve 1128'da Alaiye,
vet
(113} Harbendeli: Yine ma:kalede Kprlzade Mehmet Fuat Bey
Krdi, Veliyaminof Zernof c. I, s. 164'e istinaden) bu oy-
Ak Koyunlu en mhimlerinden biri ve
Harbende'den CUlcaytu Huda:bendel sonra bu is-
mi Trkmen zmresi sylyor (mezkr makale, s. 188).
.Ahmet Reflk Beyin yukarda zikredilen eserinde Harbedeli zmresine
dair fermanla;:- (ss. 124, 130'da Harmandalu ss. 155, 156'da
Harbendell. Ilk __iki Trkmenlerinden
nu Unc ferman, (1131 tarihli) ilk iskan yerleri olan
Berendh ve bu Trkmenlerin Saruhan-
taraflannda tekrar isktma davetlerine ve dinlemezlerse
Rakkaya, yine iskan edilmek zere, sevklerine dairdir.
(114) Kuskuk (?J benzer bir tarzda
olan bu ilm Kusun Ili ok muhtemeldir. Daha ikinci Bayezit zama-
b?yle bir Trk zmresi mevcut Zade'den
yoruz Zade Tarihi, G}ese ss. 188 190). Bu mverrih bir m-
nasebetle, Kusun'un -Okun ve beraber
yregir, varsak, zer, Gndz, ukurova'ya
orada Kusun'un Eserkefi (?J (bir nsha: olarak riva-
yetini naklediyor. Ve nihayet eden ahaliye Bayezid'in
o zaman Kusunlu, Pa-
kuluna mnkad (890 Hicri del sylyor.
(115) rivayetinde ismini havi liste; ss. 74-
75) Deli-Hoylu, Krd diye gsteril-
mektedir. Ahmet Refik Beyin Trk gre Rey.
isminde bir Trkmen rmezkr eser, ss. 84, 216l. Bu
kitaptaki, .fermanlardan gre Reyhanlu, ve Trk-
(s. 64; 1101 tarihli 1176 tarihli farmanda
(s. 216) Halep gemelerine msaade ve gsterilen yeri
tcavz etmmeleri, tekidatta bulunul-
ve tedabir emrediliyor.
(116-117) Teke, Yumut:- Chodzko'nun olara:k Tuka (Rus-
a tercme, ss. 37 ve muhtelif yerlerdel bu kabilenin Teke
Paris mukayse edilince Esasen Tuka isminde bir
Trkmen zmresinin mevcudiyti Kprlzade Mehmet Fu-
at Beyin, makalsinde (s. 197), nevi'ten naklen ve Aristofa istina-
dn gre Tkeler Serhas havalisinde toplu bir halde
hududu zerinde mteferrik olarak Salurlada
muhtelit bir halde Bugn Anadolu'da da birok yerlere isimle-
250
BLM V
rini veren Tekelerin Salurlardan Barthold Trkmen Tarihi isimli
(s. 44) (Rusa tercmesi, s. 67) nakln sY-
lyor: bu rivayete gr'e Tke ve cedd-i
Salurlardan Tkelerin kndilerini ve Yumut, Salur,
kabilelerini Salur - Kazan addettiklerini, Trkmenlrin de
- ikinci Syn- on bir Salur'un
addettiklrini Calkin (Etnografik ve Tarihi Maddeler, s. 50l makal,
s. 195). Trkisi'nde de (s. 116 ve fTeke
ve Yumutl onuncu rgenc Salurlar iinde- koyun
nevindn vergi Vrdiklrini Barthold'un eserinde
(s. 62) Safevilerden byk Abbas Teke Trkmenlerinin
lan Mervden makaleden, s. 196). Tekel-
lrin, Ustaclu, Ba!harlu, beraber zama-
hududuna olan Kacarlarla Safvi
tesisind rol da Mehmt Fuat By
makale, s. 204) c. I, s. 3 e istinaden E. Beer'in Das
Tarihi-Zendiye'sinde naklediyor.
Tekeller Anadolu ss. 132, 149, 207, :<"08'de ma-
lumat S. 132'deki 1119 tarihli fermandan bunlardan Ma-
muriye sakin s. 207'deki 1145 tarihli fermandan da
ve Anadolu'da Kayseri'de ve
ve bu tarihte ve Aksaray kyleri
reniyoruz. ..
(118) rivayetinde Clisteye Ayvaz ve ReyhaD:
gsteriliyor, memleketini syleyen rivayette de ri-
vayeti Ayvaz gsteriliyor; burada bunun, Uskdar
tasrih taraftan biz, Ahmt Refik Beyin
dan .skdar ismind bir Trkmen zmresinin mevcut
nu (ss. 82, 101, 109, 121l. Buradaki gre (1104 ve 1112
tarihli bu zmreyl tabi Dil-epni, Kara-Mrsell,
dili taelri demek ki skdar, iine pni, en eski
boylanndan da czler muahhar bir Ilerde Kr-
Mslesinde vehile, Trk-
menlerle ok alakadar gsteren rivayetindetki bu Uskdar
Trkmn zmresidir V skdar gsterilmesi d
rivayetlerinin tahriften bir Bunu teyit dn bir
nokta daha var: rivayetinde, Kenan'la Reyhan Arap,
rivay-etinde gibi, demek ki, bu
tahrif hadisesinde mnferit Rayhan da,
tahrif bulunuyor.
(119l Abdlkadir, Dair, Halk Bilgisi Ha:berleri, 12.
(120) Zeki Velidi Byin bu inalumat, olan Bugnk
henz gayri matbu ikinci cildinde mnderitir. Muhterem ho-
cam bana, kendi msveddelerinden istifade ettiTmek ltfunda bulundu.
(121l Btn gayretlerime mezkr kolleksiyonun bu cildini gre-
medim.
(122lBenim bunlardan grdklerim: CKonyal, (Kozan-
kylerinden), Trabzon, Of ve Erzurum'da trk-
251
KROGLU DESTANI-NOTLAR
lerdir ('bunlar yukarda ve Halk trkleri bah-
sinde malumat verdik).
(123) Zatevi, 10QO Pesen Kirgizskago Naroda, Orenburg, 1925.
Bu eserde iki trks s. 151, nota 526; 2) s. 244,
796. Mellif ismini diye tespit et-
s. 354'teki notta, kitap rivayeti olan bir dini kal1raman
sylyor.
BLM VI
(ll "Bu rivayet Bik Mahmud Han Dnbli ve Katib
Mirza Abdlvehhab Mirza (Chodzkol iin 1250
Rebilevvel l5'inde (Zeki Yelidi Beyin Paris "Biblioteque Natio-
naleinden notlardanl.
(2) Paris rivayeti Rusa tercme, mellifin mukaddimesi.
(3) eser, mt-ercimin mukaddimesi.
(4) Sbornik Materyalof illi ... , c. IX, ss. 120-126.
(5) Tercmesi, Halk Bilgisi c. I, s. 58.
(6) CMacarcal, mukaddime, ss. 1-2. gre Trk
halk ana Arabistan ve Btn Trk ede-
bu iki klasik memleketinden Chodzko ri-
vayeti bile tam bir bu kadar byk bir hataya
Macar mdekkikinin Acem hikayecilerin de-
bu rivayetin halis Azeri Trkesinde mukabil gayet bozuk,
Trke bir Acemce tercmesi gryoruz; bundan, hikayeyi
syleyenin halis bir Trk
(7l Huluflu, s. 14.
(8) irekov, s. 508.
(9) Evliya elebi, C. 5, s. 18.
(lO) Anatolien, ss. 287-268.
(lll Paphlagonia, ss. 17-18.
(12) Ziya Gkalp'tan evvel alimlerin. Herakles
sylediklerini Jacob'un Glge Tiyatrosu nam eserinden (ss. 152-1531
O, von Luschan ismindeki bir Alman etnologunun 1889'da Ley-
den'de olan Beynehnilel Etnografya ikinci cildinde
lu ismi verilen bir Karagz gstermesinin Herakles ser-
sylyor ve bunun da ilave ediyor.
, (13) Ziya Gkalp, Trklerde Milli Tetebbler, 3,
s 447.
(14) Kprlzade, Trk Tarihi, s. 68.
(15) Kprlzade, s. 52.
(16) Trkmen kabilelerinden Teke'den iki byk
rivayet-zbek ve Paris rivayetleri-ittifak ediyorlar. hikayesinin de
kabile ile alakadar grlmesi, sonra, Dede Korkut'un Salur Kazan etra-
Telm'nin de bu boydan yu-
kabileleri iinde destani ananeleri en ok mu-
hafaza gsteriyor.
252
EK METiNLER
(ll Ek metinlerdeki
.............. .
3
biiminde
f2l L . .l dilek diler Mevladan
(3l yol
(4) bana
2 .............. .
4
(5) Yusuf Beyim der ki nolanda
(6) Zor: Kuvvetli.
(7) sollu gitsin iliere
(8) Burda sana devlet gerek sur gerek
(9) Bir gerek otunnaya yaz ile
(10) Karaca : Bazu, 'adud.'
(lll : Zincirden gem.
(12) Byk ve muntazam konak (burada manasma olsa ge.
rektirl.
(13) Zorbaz: Kuvvetli, zorba.
(14l Tay: At yknn bir
(15l
(16l Usta: Eski kurt; kurnaz.
(17) Hav, hov : Gazap,
Huddam : Cinci kendilerine hizmet ettirdikleri
cinler.
(19) Hayvan rts.
(20l Dneyi de bana gldnnesnler
(2ll Gemek : ktlemek.
(22) : nnde giden birinci hayvan.
(23) kellesin kesti den gein
(24l Dne der ki
253
KRoGLU DESTANI-NOTLAR
(25) gitti
(26) Dal:
(27) :
(28) Arabistan, beyleri.
(29) Kk.
(30) Ko dengini bugn
(31) : ift,
(32) Hsmek : Susmak
(33l Dek : Hile, tuzak.
(34) gelince Beylerim
(35l sallamak.
(36) Sleymani: Bir ak hurma.
(37) Rengimiz : Ahengimiz.
(38) Pala : Bir keskin balta veya sivri u, teki topuz olan
aleti.
(39) Sen kksn,
(40) Adana gelmek: Tarife gelmek.
(41) Haphap : Aristokrat evde giyindikleri zilli
(42) Hengeme etmek :
(43) Bu benim gi!bi birka hikayeci kendinden
ilave ediyor.
(44l Saka: Bir nevi ceket.
(45l Salaca: Sedye.
(46l Ray vermek : vermek.
254
KAYNAKCA
I. - Maddeler.
ll Elaziz - Elaziz rivayetleri. Mudurnulu Beyin Elaziz'de asker ar-
tespit rivayetler.
2l Huluflu - Veli Huluflu, Cemiyetin
Baku 1927.
3l Von Haksthausen- Baran A. von Haksthausen, Zakavkaskiy kray, Pe-
tersburg 1857.
4) - hikay-esi (yeni matbaa 1341.
rivayetinin olan metinler :
5) hikayesi basma), 1330.
6) (Ermeni harfleriyle Trkel, Matbaa-i
sep Kavafyan, 1875.
6l <Azeri Baku, Orucoflar (bu rivayet Hu-
luflu eserinde malumat veriyor ve rivayetinin syl-
yor).
7l Meszaros Gyula, Budapest 1913.
8) Szamatolski, Aus Trkiseher Volks-und Kunstdichtung, Berlin 1913.
9l Radloff, Proben der Volksliteratur der Trkiseehen Stamme; VIII. Teil,
I. Kunos, Mundarten der Osmanen, St. Petersburg 1899.
10l - rivayetleri ve CPertevniyal lisesi mdr mu-
avin ve riyaziye muallimi Haydar Niyazi Beyin 142
ha vi nsha; bozuk bir el ile bir defterden ibarettir).
zbek - Hikayet-i Sultan (Petropavlovsk'ta Katip Molla
Hasan Mir Baba Kazan niversitesi 1890.
12) Paris - Bik Mahmud Han Dnbli
Serhun ve Katib Mirza Abdlvehhab Mirza Aleksandr Chodzko
iin nshal, 15 Rebilevvel 1250. Bu Pariste Bibliothe-
que Nationale' dedir. Farisi mensur hulasatan tercmesini ve Trke
Farisi tercmelerini tamamen havi defterler Trkiyat
Enstits'ndedir.
a - Bu tercmesi: Alexander Chodzko, Specimen
of Poetry of Persia, London 1842.
b - Bu eserin Rusaya tercmesi: C. C. Penn, Tiflis 1856.
13) Samayilovi Rivayeti - A. Samayilovi, Zapiski Vostonago Otdele-
niya, t. XIX, 1910 (iindeki raporlardal.
255
KROGLU DESTANI
14) Urfa - Urfa rivayeti. Edebiyat zmvesi talebesinden
Bey Urfadan Kart Ali tespit rivayet.
15) Yalva - Yalva rivayeti. Yalva Orta mektebi talebesinden Kei-
boriulu Ali Ulvi Efendi kynn biri
tespit rivayet.
16) Ermeni Rivayeti - gre
tErmeniceJ; Eski- kitaplar kolleksiyonunda, Purnt ktphanesi,
1924.
II. - Destanlar ve Halk Hikayeleri.
17J Battal Gazi - Battal Gazi, istanbul,
hayriye-i sah.hafiye, 1287.
18l Battal Gazi - (Halit Turhan, edebiyat zmresi mezuniyet tezi, gayn
matbul, 1927.
19) Bik, Yusuf Bik ve hem Kazan, 1904.
20) Cengiz Han ve Aksak Timur - nesl-i Cengiz Han
ve hem Aksak Timur; Kazan 1882.
21l Dede Korkut - Qorqud ala taife-i
mstensihi Kilisli Muallim Rifat, 1333.
22l - (akan Velihanof; (Melioranski Zapiski Rus.
georgr. po otdel. etnografi, t. XXIX'a ilave.
23) Arzu ile Kanber- Kerem kenannda, s. 1-23); 1311.
24l Zeycan ile Asuman - Kerem kenannda; ss. 33-65l;
bul 1311.
25l Garip Garip hikayesi, Marifet 1928.
26) Elif ile Mahmud - Hikaye-i Elif ile Mahmud; Derisaadet, 1340.
27l Ferhad ile - ll Matbaa 2l Hi-
kaye-i Ferhad ile sahhafiye, 1299.
28) Raznihan ile - Hikaye-i Raznihan ile (Fer-
had ile kenannda, s. I-36l, 1299. 2l Raznihan ile Mahfirfize
Sultan, 1339.
29) ile - (Gl He Sitemkar ile bir aradal; ll Gl ile
Sitemkar, s. 1-19. 2l ile Mahmibri, s. 2'0-71; hayri-
Ye-i sahhafiye, 1301.
30l Kerem ile - Tevatr ile ve mtearif olan Kerem ile
hikayesinin tekmil Kitaphanesi, 1927.
31) - (tarihi V'e mehul Perizad ile
Kurhani hikayesi.
32) ile Gll Han - ile Gll Kan hikayesi;
tarihsiz
33) - hikayesi, 1301.
34) Derdiyok ile Zlfsiyah - Derdiyok He Zlfsiyah hikayesi
mail'in 1301.
35l Tahir ile Zhre - Hikaye-i Tahir ile Zhre; ll
Hseyin 1300. 2l Matbaa Marifet matbaa-
1928.
III. - Edilen Eserler:
36) Abdlkadir, Rapor - Abdlkadir, H. B. D. birinci ilmi seyahatma da-
ir rapor, 1930.
256
KAYNAKA
37) Akif - Mehmet Akif, Safahat, kitap, nc
1928.
38) Hrestomatiya - Kirgizskaya Hrestomatya;
Orenburg, 1906.
39J Aristov - N. A. Aristov, Zametki ob etnieskom sostave trkskih
plemen i narodnostey i svedeniyoa ab ih islennosti (Jivaya Starina, 1800,
III-IVJ; Petersburg, 1897.
40l Barthold, Orta Asya - W. Orta Asya Trk tarihi
da dersler, 1927.
41) Barthold, Trkmen Tarihi- W. Barthold, Oerki storii Trkmenska-
go naroda; Trkmenia, t. I, Leningrad 1929.
42) Berezin, Hrestomatiya - N. Berezin, Tretskaya Hrestomatiya, t. II,
Kazan 1862. bitama bu
eserin cTrkmen (ss. 88-102) telakki edilen
nun drt para Bunlar, dair
hakimane l.
43) irekov - E .I. irekov, Materiyal delya Geografi Turtsii Persi Po-
tevoy jurnal; Petersburg 1870.
4) Dumezil, Legendes sur les Nartes - Jkgendes sur les Nartes, suivies
de cinq notes mythologiques, par Georges Dumezil, Paris 1S30.
45) Emin (Mehmedl, Seyahatname - Mehmed Emin, As-
Vustaya Seyahat, 1295.
46l Evliya elebi - Evliya elebi Muhammed tbn Seyahat-
name, c. (1314); c. 3 (1314); c. 5 (1315l; ktphanesi.
47l Firdevsi, - Firdevsi, Tahran 1267.
48) Fischer, Schah - Hans August Fischer, Schah und G-
Uzar, Leipzig 192"9.
49) Giese - Materialen zur kenntnis des anatalisehen Trkisch; Teil I,
Dr. F. Giese, Halle und New-York 1907.
50J Giese, Tarihi - Chronik des, Zade, Fridrich
Giese, Leipzig 1929.
51l Grirom !Brder.J - Kinder-und Hausmarchen meclams Universal
Bi:bliotekl, Leipzig.
52l Hammer - Devlet-i Osmaniye tarihi (Ata Beyin Trke
tercmesil; c. VIII, Matbaa-i amire 1333.
53J Seyrani - Seyrani, toplayan: Everekli Mftzade
Ahmet 1340.
54) Jacob, Schattentheater - Georg Jacob, Geschichte des Schattenthea-
ters in Morgen-und Abendland, Hannaver 1925.
55l Kerli - Feridun Bey Kerli, Azerbaycan tarihi materi-
yallan; c. I, H1925l; c. II, (1926); Baku.
56l Kprlzade, Emrah - Kprlzade Mehmet Fuat, XIX uncu
Erzurumlu Emrah; 1929.
57l Kprlzade, Gevheri - Kprlzade Mehmet Fuat, XVII inci
Gevheri; ve eseri; 1929.
58) Kprlzade, - Kprlzade Mehmed Fuad, Trk
ilk 1918.
257
KROGLU DESTANI
59) Kprlzade, Influences du Chamanisme - Kprlzade Mehmed
Fuad, Influpences du Chamanisme turco-mongel sur les ordres mystiques
musulmans, Stamboul 1929.
60) Kprlzade, Kul Mustafa ve Gen Osman - Kprlzade Melnnet
Fuat, XVII inci Kul Mustafa ve Gen Osman
hikayesi; 1930.
61) Kprlzade, Trk Tarilli - Kprlzade Mehmed Fuad,
Trk tarihi, 1926.
62) Kprlzade, - Kprlzade Mehmet Fuat, XVI
sonuna kadar Trk 1930.
63) Lach, Gesiinge russisher Kriegsgefangener - Robert Laeh, Gesange
russiseher Kriegsgefangener; IL Band: Trkishe Vlker, Abteilung: Krim-
tatarische Gesaange, Transkription und berstzung von Dr. Herbert Jansky,
Wien-Leipzig 1930.
64) Paphlagonia - Richard Leonhardt, Reisen und Forsehun-
gen im nrdliehen Kleinasien, Berlin 1915.
65J De Montpereux - Frederic Dubois de Montpereux, Vayage autour
du Cauease, chez les Tellerkesses et les Abkhases, en Colechide, en Georgie,
en Armenie et en Crimee; 6 volumes, Paris 1839-1843; tome III, (Armeniel 1839.
66) Muhammed Kerim, Tefsir - al-haqayiq, Bakulu Muham-
med Kerim; 2 cilt, BSJku 1322.
67) Mahtumlmlu, Muhsin Fani - ve yedi
Trke bir manzum, ve mnekkidi: Muhsin Fani 1340.
68) Mordtmann, Anatalien - Skizzen und Reisebriefe aus Kleinasien
(1850-18591, von A. D. Mordtmann; Anmerkungen von F. Babinger, Hannover
1925.
69lNaima - Naima, eski basma (tarihsizl 6 eilt; c. I.
70) Pagirev, Zapiski - Zapiski Kavkazskago Otdela imperatorskago Russ-
kago knija XXX, D. D. Pagirev; Tiflis 1913.
71) Radloff, Proben IV - Dr. W. Radloff, Proben der Volksliteratur der
Trkisehen Stamme sd-Sibieriens, IV. Teil: Barabiner, Tararen Toboler, T-
menisher Tataren; Petersburg 1872.
72) R. Proben V - Proben der Volksliteratur der nrdliehen trkisehen
Stiimme, von Dr. vV. Radloff, V. Teil: der Dialekt der Kara-Kirgisen, Pe-
tersburg 1885.
73) R. Proben VII - Proben der Volksliteratur der nrdlichen trkisehen
Stiimme, VII. Teil: die Mundarten der Krym, 1896.
74l R. Proben VIH - I. der Osmanen (in: Radloff,
Proben eler Voksliteatur der trkisehen Stiimmel, Petersburg 1899.
75) u tl, Anadolu Trk ve Oyunlan - Mahmut Ra-
Anadolu trk ve
danl, 1929.
76) A, Refik, - Ahmet Refik, Anadolu'da Trk
1930.
77) Sadettin - Sadettin Nzhet,
1930.
78l Sadettin Nzhet, Gevheri - Sadettin Nzhet, Halk nc
kitap: Gevheri; 1928.
258
KAYNAKA
79) Sadettin Nzhet, - Sadettin Nzhet, Halk i<kin-
ei kitap: Konya 1927.
80) Sadettin Nzhet ve M. Ferit, Konya - Sadettin Nzhet ve
Mehmet Ferit, Konya vilayeti ve Konya 1926.
81) Sadettin Nzhet, Pir Sultan Abdal - Sadettin Nzhet, XVII inci
Pir Sultan .Abdal, 1929.
82) Samayilovi, Trkmen - Oerki po istorii turkmenskoy
literature; Trkmenia, t. I; Leningmd 1929.
83) Selman Mmtaz, - Selman Mmtaz, c. I, Azer-
Baku 1927; c. II, Baku 1928.
84) Erzurum Oyunlan - Numan, Erzurum oyunlan
ve oyun havalan, 1929.
85) Taeschner, Das Anatolische Wegenetz- F. Taeschner, Das anatolische
Wegenetz naeh osmanisehen Quellen, Leipzig 1924.
. 86) A. Talat, Halk - Ahmet Talat, Halk ve nevi,
Istanbul 192'8.
87) Thomsen, Orkhon - Wilhelm Thomsen, Inscriptions de l'Orkhon
deehiffrees, Helsingfors 1896.
88) Uspenski, Turkmenskaya Muzilm - V. Uspenski, V. Belayef Turk-
menskaya Muzika, Moskva 1929. '
89) Vambery, agataische Sprachstudien - agataische Cprachstudien
enthaltend grammatikalisehen Umriss, Chrestomatie der agataisehen Spra-
che, von Hermann Vambery; Leipzig 1867.
90) Vambery, Voyages dans l'Asie centrale - H. Vambery, Voyages d'un
faux Derviche dans l'Asie centrale tracl. de l'anglais par E. D. Forguesl,
Paris 1873.
91) Zatayevi, 1000 Pesen - Aleksandr Zatayevi, 1000 Pesen Kirgizskago
Naroda, renbm-g 1925.
92) Zeld Velidi, Bugnk Trkistan - Zeki Velidi, Bugnk Trkistan
Kahire 1928-1931.
93) Zeki Velidi, Trk Tarihi - Muallim .Ahmet Zeki Velidi Beyin Edebi-
yat Fakltesi tarih zmresinele dersler, 1927-1928; Darlf-
nun
94) Zeki Velidi, Trkistan Tarihisi - Muallim Ahmet Zeki
Velieli Beyin Ed. Fakltesi tarih zmresinde dersler, 1927-1928;
bul, Darlfnun
95) Zeki Vel!di, Trk Tarihinin Umumi - .Ahmet Zeki Velidi Be-
Yin takrirleri; - Darlfnun 1928.
IV. - Mecmualar, Gazeteler, Klliyat ve saire.
96) Azeri Trk - 1928, 13, 14, 17.
97) Gazetesi - 285, 9 Mart 1931; 286, 16 Mart 1931. (.A.
Baha Beyin, mezkr gazetedeki Safranbolu
dair olan makale si!silesi, bu tab'i ikmal edilmek zere iken
burda zikretmekle iktifa ettim.l
98) Edebiyat Fakltesi - Sene 2, 1, 1338.
99) Gazi Antep Gazetesi - 50; 9 mart 1931. C.Ali Beyin Gazi An-
tep gazetesinde bir makaleden Elbistan tabi Nur Hak>
259
KRoGLU DESTANI
bulunan 12 Trkmen birinin 40 ailelik
ismi destani ile alakadar ise
bu bir taraftan, Trkmen faraziyesini tak-
viye ediyor; taraftan da, kabileye isim verecek kadar b-
yk olan tesirini gsteriyor.>
Halk Bilgisi Haberleri - 5, 8, 12; 2, 13,
Halk Bilgisi - c. I, Ankara 1928.
102l Halk - Konservatuvar CDarlelhanl defter 4,
1927; defter 7, 1928; defter 13, 1930.
103l Milli Tetebbler - c. I, 3; 1331.
103l Sbornik Materyalov - Sbornik Materyalov po opianiyi mesmosteyi
plemyon Kavkaza, C. IX, Tiflis 1890.
104i Trkiyat - C. I, 1925.
105l Trkiyat - C. II, - 1928.
106l Vakit gazetesi - 10 Temmuz 1928
107l Yeni- Kafkasya - 4, 19.
260
EK KAYNAKA (1983)
- Derleyen: Ferruh Arsunar, Ankara 1963, 273
sayfa.
- (Erzurum Derleyenler: M. Kaplan, M. Aka-
Muhan, Bali, Ankara 1972, 587 s.
- Hikayesi, <Yunan alfabesiyle, Trkel, Atina 1890.
- (Azeri Yayma M. H. ve H.
Baku 1956, 454 s.
- (Azeri Azerbaycan dizisinde,
4. cilt. Yayma M. H. ve H. Baku 1969, 508 s.
- P.N. Boratav, Halk Hikayeleri ve Halk Ankara 1946,
hikayesinden metinler: ss. 248-297.l
- P.N. Boratav, Ansiklopedisi iinde.
- P.N. Boratav, zerine, Philologiae Turcicae Fundamenta (c.
II, Wiesbaden 1964J iinde, ss. 24-28 ve 39-40, 42.
- P.N. Boratav, Kemal'in Yrk Kilimindeki Folklor ve
Edebiyat (1982)-1, ss. 411-425.
- Wolfram Eberhard, Ministrel Tales from Southeastarn Turkey, Berkeley-
los Angeles 1955, ss. 3D-49.
- Remy Dor, Cantes du Toit du Monde, Paris 1982, ss. 23-30. (Afganistan
bir hikayesi.)
- Halk ve Hikaye ve Trkleri. Derleyen:
Halk 1954. 1-4. Her 12 sayfa.l
-mit Kol Destanlan. 1979. <Kltr Bakan-
(8 kol destan.)
-Hseyin Beyaz. <Antep rivayeti.l 1981. <Karacan
(6 kol destan 360 sayfa.)
- Murat Uraz, Anadolu Rivayetlerine Gre ve
Trk Falklor dergisi, 331. 1977.l
- Georges Dmezil, Romans de Scythie et d'alentour. Paris 1978. (Payot Ya-
ymevi. J ss. 306-326.
261