Tanıl Bora - Milliyetçiliğin Provakasyonu PDF

TANIL BORA
Birikim a y n l a r
Birikim 4 Blgeler/Sorunlar Dizisi 1 ISBN 975-516-002-7
1. Birikim Ltd.
2. Birikim Ltd.

KAPAKFOTOCRAFI Drago Havranek
P.E.N. Kulb'nn "Gre-
etings from Croatia" kart-
posta! dizisinden).
UYGULAMA Hsn Abbas
KAP AK BASKISI Sena Ofset
I BASKI ve CILT
Birikim Ltd.
Kkayasofya Cad. 17-19/ A Sultanahmet Tel. (212) 516 22 07
BLGELERSORUNLAR
YUGOSLAVYA

provokasyon u
TANIL BORA
Birikim

nsz mer Lainer 7
2. Not Bora 13
15
BiRiNCi BLM
Habsburg ve egemenliklerinden
"Birinci Yugoslavya"ya 19
Milliyetilik ve Pan-(Yugo)Slavizm 22
lik sosyalistler 34
l. Dnya ve "Birinci 37
ve 43
iKiNCi BLM
ve. "ikinci Yugoslavya" 49
partizan ve Stalin'le ilk imtihan 52
ve devrim 59
NC BLM
"Stalinist dnem"den
"Yugoslav milli sosyalizm modeli"ne 61
63
hareketi 66
DRDNC BLM
"Pazar sosyalizmi", "zynetim demokrasisi",
"milletler - zaaflar, 69
"zynetim" ve "demokrasi"nin 70
"Yeni 73
"Pazar sosyalizmi" 76
"Milli mesele": ve zengin kuzeyiiiere tepki 80
Yugoslav '68'i 88
'70'ler: Byk arefesi 94
BLM
ve ykselen milliyetilik 99
"lik gnah": Kosova 101
Neo-Stalinist restorasyon ile kapitalizme teslimiyet arasmda 103
ve 1 08
ve Kosova1:!3.rbesi 119
Slovenya'da ve hareketi 125
milliyeti hareket 130
Rejimin rmesiyle Pandora kutusu: Bosna-Hersek 132
"Tam pazar ekonomisi"ne ve An te Markovi 136
AL TlN CI BLM
1990 1 91: Seimler ve 139
Milliyetilikten irredentizme 140
147
Bosna-Hersek: gelecek korkusu 149
Makedonya: lrredentizmin hem znesi hem hedefi 152
Slovenya: 158
hem znesi hem hedefi 160
YEDiNCi BLM
"nc Yugoslavya" umudunun son demleri 169
Ordu faktr 169
lflas 175
geici 178
Krayina'da i
"nc kurtarma 186
SEKiZiNCi BLM
Yugoslavya sorunu
ve "Yeni Dnya Dzeni" 191
"birlik ve beraberlik"i 192
ile ve etnosentrizm 196
DOKUZUNCU BLM
26 Haziran: i 201
Federal ordunun ve Slovenya yenilgisi 201
207
212
Avrupa ve 217
l 222
Bosna-Hersek bekliyor? 229
Makedonya 233
Kosova, Sancak, Voyvodina 236
EK
Yugoslavya ve Trkiye 241
Kaynaka 247
n sz
MER LAiNER
BU KITAPTA, bir uluslar
olarak kurulan bu-
gn gibi gzken
paralanma ge-
sreci Galiba
bir sre sonra bir kitapta da
dnn "Sovyetler ulusal
devletlere sreci
cak. Herhalde in Halk Cumhuri-
yeti de nmzdeki rne-
Tibet'in, ve
kiang ta-
lepleri zorlanmaya
layacak.
Sovyetler in Halk Cum-
huriyeti ve Yugoslavya dnn "sos-
yalist grece
modelleriydiler. Heririnin de temel
ideallerinden biri ierdik-
leri birarada
hatta daha da tesi
teki uluslarla da kolayca
bir yeni toplum ha-
line getirmek idi. yuka-
edilen manzara szko-
nusu devletlerin 20. yz-
sosyalizminin bu iddia ve hede-
finde tam bir
tescili gelmektedir.
Kapitalizm "ulusal
konusunda o
denli Ama onlar
da kapitalist dinamiklerin
sreci iinde giderek herzeyde
ulusal birimlerin
tm ortadan kalkmasa
bile en ulus ve
kltr
ve asgariye inece-
Oysa dnn
"sosyalist blok"u
zaferini ilan nokta-
da kapitalist toplum dzenleri, bu
konuda en az tekiler kadar
7
YUGOSLAVYA nsz
h::tY:V::tJ?Ja...r
aleminde trlerin tek tQ.!.:-
. den ibaret bir hayvan a..Jt::!f.li

)ir toplumu
da hemen hemen o
ve tasavvur ?a-
. Milletler veya bu di-
ni, o veya br trl bir siyasal-
toplumsal dzeni, ekonomik siste-
mi benimseyebilir; ama tm bu bi-
ve zihniyet
iinde millet asli zellikleriyle de-
bir veri, bir toplumsal kim-
lik olarak srdrr.
Byle ki-
mi siyasal-toplumsal dzenlerin,
ekonomik sistemlerin ve din de da-
hil ideolojilerin, o milli zellikleri
trpleyen ve da millet
iin tehlike eden ola-
de ngrlr. O nedenle
. milliyetilik
)izme de de,
birbirliktelik ie-
ren dint ya da ladini ideolojilere de
..
. eder. B1Jnlarla
ise
1
milli kapitalizrn.
milli sosyalizm gibi formlle-
re brnerek o mass.et-
., . ....... . .. .. . .
mt;ye
Bu formllerster milliyetilerin
inisyatifiyle ne olsun
ister daha ideolojik, toplum-
8
sal saiklerle hareket edenler tara-
ortaya olsun, he-
men daima popler bir destek bu-
ve yine hemen her defa-
sonu milliyeti ideoloji le-
hine
bir btn
bu sonularm
nu gsterir. Ancak buradan milli-
azimli bir -sol-
limin gibi
bir varmak da szkonusu
olamaz. Aksine kapitalizmin ve -
bizim geleneksel
. cut sosyalist deneyierin bu konuda
ve
kum kabul etmek solun,
sosyalizm hareketinin asli kaynak-
dnerek kendini yenilernesi
ede,r. Sosyalizm hf!-
reketinin millet
. ..... . ............... .
. bir
yeniden ykseltebil-
budur.
* * *
Millet, kapitalizmle birlikte orta-
ya ama onun z-
rn olmayan bir

Bir belli bir insan
kendisini bir millete
ait hissetmesi, yani belirli ortak
zelliklere -dil, din ya da mezhep,
gelenek, grenek vb.- sahip insan-
Dnn ulusal a-
hala kurtu-
gibi; her devlet, ya r-
Fransa ve Belika gibi vatan-
kitlesini kimi kuru-
cu etnik
talepleriyle ya da yine tm Avrupa
lkelerinde gibi yerli halkla
lkeye gmen olarak gelip yerle-
topluluklar giderek
ulusal sorun kazanmakla
olan gerilimlerle yzyzedir.
bir kategori Hin-
bnyesindeki ulusal top-
biraradatutmaktane den-
li da ortada. Bu toplu-
luklara kendi zel kimliklerinin
zerinde bir Hint ulusu ka-
olama-

zamanlara kadar ABD, ok
uluslardan gelme
yepyeni bir
ulus yaratabileceklerini gsteren
zgn bir rnek olarak sunulurdu.
Bu yeni Amerikan ulusunun, ulus-
n sorunlar yaratan tm
aynen
bir yana, kendi iinde de ulusal
gibi
gerilimini gi-
derek daha fazla grl-
mektedir. ok da uzak olmayan
bir gelecekte ABD'de, Av-
rupa kkenli
nsz YUGOSLAVYA
ve Latin Amerika kkenlilerin ken-
dilerini uluslar gibi telakki et-
tikleri .bir durumun
sylemek hi de abesle
maz.
bu bilano ulus
ve ulusu ideolojiyi gerilet-
me ve giderekhkmsz gi-
bi bir boyut ieren
ve kimi
dinleri gibi dnya ve
ait enternas-
yonalist meydam ter-
gelmiyor. Bunlar
ellerinden lde ulusulu-
direnmeye, hi olmazsa olum-
suz nlemeye hala a-
Ancak da bir
gerektir ki, bu
gre daha az etkili olabil-
mektedir. Hatta bu iinde-
ki kimi milliyet-
daha bir mecraya sok-
mak gibi gerekelerle milli talepleri
sahiplerren bir brnebil-
mektedirler.
Milliyeti ideolojinin soy temsil-
cileri iin bu durum, milletin
maz bir kategorisi ol-
tescili olarak yo-
Bunlara gre millet,
hayvanlar aleminde trlerin
kl gibi -tarihin belli bir nokta-
ve belli bir asli
zellikleriyle eden insan
9
YUGOSLAVYA nsz
larla zel bir toplumsal btnlk
kapita-
lizmin i
dir. Ancak, te yandan sadece ka-
pitalizmin empoze
insanlar, kendilerini
ait sayabilecekleri en top-
erevesinin millet ola-
be-
nimseyebilirler.
Bu durum -geleneksel- sosya-
iin de lde geerlidir.
nk kendilerini hereyclen nce
iktisat zemininde, birer ekonomik
sistem olarak kapita-
lizm ve "sosyalizm" bu nitelikleri
nedeniyle ih-
cevap veremezler. Ve za-
ten i bu ihtiya-
nemini ve kabule

Marx, Komnist Manifesto'nun
nl blmnde sanayi devrimi
zerinden kapitalizme ya-
altst insanlar
empoze edilen ekonomik
konum ve ltnn sonu.-
Meta retimi ve m-
badelesini iin insa-
da buradaki fonksiyonundan
ibaret sayan, insanlar
bu alan iin gerekli-
likleri lsnde "rasyonel" bulan
ve bu gclsnce
ve ynlencliril-
10
mesi esas alan bir zih-
niyet an-
Burada kendisini belli
toplumsal ykmllklerle birlik-
te insanlar her
biri .en ile bir a-
iinde
nen, kendisini tek
na bir birey, bir znesi olarak
insanlar Ve
bunlar meta retiminden daha faz-
la pay alma bir m-
cadelesi" verdiklerini varsayarlar.
Geleneksel sosyalizm, bu
mcadelesinin bireyler

sylemekle, byle addedilmesini
istemekle o zihniyet

sal rgtlenme -az sonra zerinde
ihtiya-
aidiyet ve anlam ce-
gibi grnrse de,
gerek ge-
rekse de rgtlenmenin de
bireysel rasyonelinin bir bii-
mi nedeniyle bu

Oysa
iin verilen bir kavga gibi grmele-
ri, ne -zellikle milliyetilerin- id-
dia gibi eski, ezeli bir
ne de 18. ve 19.
natralistlerinin gibi nihayet
bir hakikattir. Tam ak-
sine tm tarihi boyunca
durumuna uygun bu
ve biiminelen
iin
salt iin verilen bir kavga
zerinde bir anlamla clo-
natmak, bu fiilen
iin Dinler hemen tm
ideolojiler, sembol ve ge-
nel olarak kltr
bu -hayata tesi bir anlam
bu salt in-
sana zg rnleri, ifade
biimlericlir.
O nedenle, bir genel kural ola-
rak sylenebilir ki; kapitalizm
ncesi dnemin cemaatleri,
srdrebilmek iin
hayata verilen
da cla-
Yani ile bu iie
formlar iinde yrtlen,
bu da organik diyebile-
btnlkl bir hayat tar-
ierirler.
Kapitalizm insanlar
kileri ve biraraya meta
retiminin verimlilik
tabi
o
kovar. Daha
nesnel anla-
haline getirir.
lnsanal iinde
mcadelesinin bir tr do-
nsz YUGOSLAVYA
olarak grmek, o iinde_
kendi belirleme ihti-
da getirir. Hangi insanlan
ieren bir
miz konusunda ise, bu
gerekten
gibi- veya birlikte kendili-
edinilen -dil, din, mezhep,
gelenekler gibi- zellikleri
bir insan eder.
Bylece milletin
cevap vere-
bilmesi iin bu bir an-
lam atfedilmesi Milliyeti
ideolojinin de budur. Ancak
edilmelielir ki, onun bu
yerine getirebilmesi iin, in-
milleti
ama yegane ayakta kal-
ma, kazanma da hemen
sadece orada alan olarak
gerekir.
Bunun ise, bu ala-
yani teki milletterin
iinde insan olarak ayakta kalma
"kavga"cla ola-
genel
mcadelesi on-
lar rakip, hatta a:ddedil-
mek
Bu zet, neden cja-
, ha tl:!plumun orta ve alt
benimsenen bir
da tutar. ,Mil-
sonradan ve
11
YUGOSLAVYA nsz
zellik ve. im-
aksine
sayabii
dil, din, gelenek, lke
"tarih"- vurgu
bunlara kendince
lemesi, bu

Sonradan ve bir tr ernekte, insani
yetenekierin rn olan imkan ve
zelliklerle "teki" hayat
da da .:9teki" mil-
letten insanlarla bu temelele
ler bilen, bu

.. bundan
Ama tersine bu
.. insan iin milliyetilik, korun-
cevap vqen "do-
zellikle sz
eelilen o olma halin-
elen tr herhangi bir biimele bir
"tehclit"le milli-
yetilik, milletin en
ne kadar gerileyen, buna da-
yanarak kendini ifade eden bir h-
viyete brnr.
Buraya kadar milli-
yeti ideolojinin kapitalizmle bir-
likte ve bir ya-
belirt-
mek iin yeterli Tekrar
ki, bu
belirleyen sadece iktisadi g-
davranmak ve te-
ki insanlara verilen bir
12
ma olarak srdrme zihni-
yeti Bu zihniyet
di ise, ana nedeni eylemli
olarak
o
o zihniyet ve
onun alt rn olan milliyetilikle
ilgili sorunlara gerek zmn
yer de
ve
kendilerine mcadele-
si bireyler, topluluk ve-
ya milletler olarak
birlikte zen-
muhataplar olarak
bir eylem
en kk birimlerelen
Salt verimli-
lik, daha ok retme
gre dzenlenmeyen;
insana zg kadar,
olumlu insani ve
da bir ey-
leme halini, yani ile hayata ver-
bizzat eylemlilik
rgsnde bir
ikibinlere
imkanlar
grnmyor mu?
diyorsak, evet diye-
cek birikimimiz, cesaret ve arzu-
muz yoksa Yugoslavya bundan
sonra greceklerimizin
hayli "temiz" bir milletler
gibi
2. Bask1ya Not
TANIL BORA
BU KlTAP, tarihsel
"milli mesele"de bir
"nc yol" umudu, bir alternatif
potansiyeli
Eski SSCB'nin .gi-
bi okuluslu modern imparatorluk
modeli ile bildik milli devlet mo-
deli bir ademi-
merkeziyeti, zynetimci nc
yol umudu ... Yugoslavya'da
nan i sreci, kitapta, bu
umudun hi-
kayesi olarak ele
Provokasyonu'nun
l.
sonra Bosna-Hersek'te ge-
bu umut daha da fazla
yitti ... o kadar da Bir
kez daha yitti. Zira Bosna-Hersek,
bir 'kk Yugoslavya' veya
'bir Yugoslavya' idi. stelik
Bosna-Hersek, Yugoslavya ve Sov-
yetler bayrak ekip para
basmaya soyunan "yeni" devletle-
rin herhangi birisi olmaktan te,
bir toplum modelinin
umudunu en fazla
-belki de tek- vaadeden lke idi.
Bosna-Hersek'te insanlarla birlikte,
etnik veya milli esasa dayanma-
yan, okuluslu, okdinli, okkl-
trl bir toplum da
ma
blmnde Ba-
Balkanlar'a etnosentrik
Reel
kara gzlkleri iyice 'kem-
bu 'teleyici' Bosna-
Hersek'te bir kez daha kendini
gsterdi. o kadar Da-
ha da fazla kendini gsterdi. Bos-
na-Hersek Haris
Sladzi'in, 1993 sonundabir
gazeteciye gibi: "Bi-
13
YUGOSLAVYA 2. Not
ze, bir afete, bir depreme ba-
kar gibi hissine

yarat-
umut Bosna-Her-
sek'in ile katmerlendi. Bir
"nc yol''un
umut Bosna-Hersek'i
hegemonya hevesi
iin 'yitik' sayanlar pek anla-
yamaz - ve 'bizimkisi' daha sahici-
dir! Bosna-Hersek'in ve
Bosna-Hersek'te yitene
mek, hem Yugoslavya zerine a-
bir bor, hem
"Yeni Dnya Dzeni"ni ve yeni
bir daha masa-
iin vesile, hem de
'yitene' bir 'son grev' idi.
Bosna-Hersek zerine a-
(Yeni Dnya Dzeni'nin Av
Mart 1994' ele
yazar Predrag Matveye-
vi'e gre, sosyalist rejimin kt-
kapitalizmin her kadir bir
g olmaya ve milliyeti-
liklerin bu dne-
Yugoslavya "bir tr eleney
veya poligon" oldu. Make-
donyah Arnavut felsefeci Ferid Mu-
hi, "bir ilk kara
14
szediyor. Netice:
muhalefetinin nemli isimlerinden,
eski Belgrad Belediye dn-
yaca nl mimar Bogclan Bogdano-
vi'in l993'de
Nedjeljna gazetesine gibi;
"ilerine kk, manyak
devletlerimiz olacak". Mamafih ba-
ve ay-
her "kk,
manyak" devletlerin iine kapan-
maya gelmiyorlar. Halklarm
vurguluyor, milli
devlet modeline sr-
dryor, milletlerst bir Yugoslav-
"lks"
savunuyorlar. SO'lerin
muhalif sosyalistlerinden Mi-
lan Nikoli, btn cumhuriyederin
milll-niter bir dizi
zerk blge esnetile-
rek, konfederasyon modelinin ihya-
yana.
Vladimir Milin, "milliyetilik ele-
nizinin kk kara par-
bir Yugoslavya
hala
ediyor. "Manyak devletler"e
"her
gvenecek ne var?
ARALIK 1994

___ r par lar _llus
.. ..
sama bir
,ya Durum _
daha hqiE.X:-
bulunur."
,,A11te tv.farkovi
Rundschau, 14 1991
suyundan pek
bilinmez bura inat srdr-
zerine yoktur alimallah. Byh
bir
hi kimseye Politika yap-
gerehen birinci bu
huy Bu gzelim l-
henin Arap
ve burada ulus ile
nerde ise birbirlerine girmesinde inat
denilen aslan
mer
Tan 22 Haziran 1991
"INAT", ..
... I ala-
99 bi-
le "yle veya byle" .
yana koru-
maya
bylesi kollektif ruhsal-
duygusal zelliklerle
Mikrofonlara, kameralara, silahiara
ve hkmedenlerin
byk ise ok daha ya-
ve
Arnavutlar veya
veya veya Sloven-
ler veya. Mslmanlar veya btn
milli-etnik gruplar ...
siyasHoplumsal
2. Dnya
lere kadar uzanan "devre ara-
sonra, yine
gdmnde ve "milli devlet" mo-
deli temelinde
15
YUGOSLAVYA
"milli:" kinle,
kitlesel glerle, en anti-ko-
mnistlere, milliyetitere bile "eski
rejim"i zletebilen bir tahribatla
birlikte gidiyor bu r-
nek: en a-
blgelerinden Osiyek'te ya-
"komnist rejim
len Macar kkenli
niversite Styepan Ko-
szleri:
.. ce zg
'
.. ret }\ma o11lar gz.
... ..
iin o11lara

yanlar kadar, bu kri-
zi "idare" (manage) etmekte fazla-
zorlanan da irkilti-
yor bu sre. lrkilenlerde, "bizden
olsun" "bir
hassasiyetinin nne ge-
iyor. nk, 19./20. dn-
mnde milliyeti hareketlerin ve
"milli devlet"
yzbinlerce kan bedellerine
malolurken, ok cepheli bir mz-
min ihtilaf i[acle eden
terimine ilham
bu
byle, entelijensi-
vasali kanaatine gre:
.cil i ...

16
komplo -yani tek kelimey-
,le: Balkanlar bu
Balkanlar bu mu demek? et-
nosentrizminin tasniflerine mah-
kum olmak istemeyen Yugoslavya-
"nc pe-
lki dnya
daki, egemen Yu-
goslavya "birinci Yugoslav-
ya"; fiilen sona olan Yugos-
lavya Sosyalist Federal Cumhuri-
yeti "ikinci Yugoslavya" - ve
"nc Yugoslavya". "nc
Yugoslavya" ile, ilk ikisinden
bir Yugoslavya; ama zamanda,
her olursa
olsun, bir d-
zeyde
bir Yugoslavya kastedili-
yor. Gerekten, milliyeti demago-
jilerin kimi
en
ran cumhuriyet ve iki zerk
blge kolay vazgeile-
meyece.k ve kolay ikame edileme-
yecek iktisadi
nihai ve tam zlmeye engel. (En
tam zlmcyi ziyadesiy-
le Mesele, i
tesinde, bu btn-
bir biim
meselesi. nc Yugos-
biimiyle ve
dzeyiyle bu soruya ce-
vap, iki nem ve
belki de btn dnya iin ibretlik
olacak. Birincisi, lke iinde varo-
lan Kuzey-Gney e-
ideolojik olarak
merkezci, bir mecrada
evrenselci, bir
mecrada akacak? ulu-
sal ve niter devlet modeli
yoksa
tam ger-
mutabakat zemi-
ni, yani niter olmayan devlet ve
millt olmayan "birlik ve beraber-
lik" yeniden mi?
Yugoslavya", uzun
boyunca da ilgi,
sempati uyanduabilen bir model,
bir "nc yol" ortaya
koydu. Sosyalist Yugoslavya, hem
. "milli mesele"nin hem de "top-
lumsal sorun"un zmn ger-
"gibi" idi. Yugoslavya
ynetimi, gururla savun-
ve
zynetimine clemokra- ,
tik sosyalizm formlne yaslana-
rak; kendisini ve
"sosyalist sistem"in
azaele Bu Yugos-
lavya Federal Komnistler Birli-
l986'daki 13.
YUGOSLAVYA
gayet radikal,
ama gayet de
"- Yugoslavya btn-
lkszlk ekono-
mik yresel kapanma
gittike
- Kooperatifierde etkisi
artacak yerde, devletilik yani eta-
tizm glendi. zynetim ile dev-
letilik
ma giderek nitelik
Devrimimizin ufkunu daraltma gi-
devleti-
lik son verilemedi.
- milliyetilik olmak ze-
re, sosyalist zynetime d-
blclk, nitarizm, brok-
ratizm gibi belirtiler, sosyalist dev-
rimimizin tm
tehdidi ni ieriyor."
Yugoslavya, yzlerle
lmesinin te bir
Sosyalizm
bir alternati-
fin, "milli mesele"de
sahiden enternasyonalist
ama yerli/millt bir modelin
gezinirken; bildik reel sosya-
hzrole bildik kapitalizm
bildik su-
gmlen bir lkenin ..
17
BiRiNCi BLM
Habsburg ve Osmanh
egemenliklerinden
Birinci Yugoslavya"ya
YUGOSLAVYRNIN tarihsel
kltrel ve siyasi olarak
hem Avrupa'ya, hem Balkanlara,
hem Akdeniz'e ait sylene-
bilir. Slovenya, ku-
zeyindeki Istria ve Tu-
na ile kuzeyindeki blge-
ler hem hem tarihsel ola-
rak Orta Bosna ile
gney olan Dal-
maya Akdenizli; Make-
donya, Kosova, Vayvadi-
na 7.
beri Roma ile ile
bu

geiyor ... ile "Garp"
- biraz da, "iki arada bir
derede bir kpr.
Bugnk Yugoslavya toprakla-
nnda
vat, Sloven, Makedori, Arnavut,
daha az nfuslu
Trk, Macar, Ulah/Romen ve in-
gene) buradaki
rek 1300
tarihi var. M 700'lerde kurdukla-
M 300'lerde Byk
lskender dneminde Yunanistan'a
hakim olan Makedonlar,
en eski 4.
Makedonlar, M ilk yz-
barbar kavim
7. sonra
Slav, Bulgar, Ulah, Kuman gleri
ve etnik olarak
gibi, etnik
yitirdiler.
Yugoslavya'da beri
halklar ise,
stnde, Slav -
Yugoslav, "Gney Slav-
geliyor. 4.

19
YUGOSLAVYA Habsburg ve egemenliklerinden 'Birinci Yugoslavya'ya
Slav g, Slav 6.
Trakya, Makedonya, Yu-
nanistan ve Dalmaya'ya
leriyle Sonraki
larda, iktisadi, toplumsal,
kltrel ve tariht
lan Slav ay-

ye
,lay .
,ekler,Slovaklar
ve Bul-
" .. .. Sla\llar,( beklerini
elilde ele
belirgindir. Gney iin-
ele de, akraba ve birbirle-
rine eliller olmakla
birlikte Sloven-
lerin Slovence ile
lar, ve ko-

daha byk;
kendi iinde, zellikle
ve dilleri ise
veye indirgenebilecek daha kk
bunlar.
20. Yugoslavya'da
biraraya gelen Gney Slav halkla-
tarihi, ve Habsburg
(Avusturya-Macaristan) lmpara-
girene
dek
Slovenler 8.
Frank
girdiler ve benimsedi-
20
ler. toplumsal tarihi,
biimde, Orta Avrupa ve
Roma merkezli kltr-
nn etkisi biimlendi.
10. ba-
Roma'ya bir
merkezi ynetim Fazla
uzun mrl olamayan bu devlet,
Dalmaya - - Slovenya
l
ni belirli bir lde koruyarak Ma-
caristan
na girdi. Bu birlikte
1526'da Habsburg Imparatorlu-
dahil oldu. da
Kataliklik ve Slovenya'clan daha
bir feodal top-
kltrn belirleyici
etmenleri idiler.
en uzun
sre koruyan Gney Slav
7. Orta Avrupa
bir feodal sistem zerine otu-
rarak
zellikle 12. sonra
nemli bir blgesel g oldu. Kral
Stefan l346'da skp'te
bir trenle
ve tek
hakimi"
Makedonya da
ne blgede-
ki egemenliklerini Roma
tarihsel
sahiplenerek ezeli-ebedi sa-
Habsburg ve egemenliklerinden 'Birinci Yugoslavya'ya YUGOSLAVYA
ikiyle, -en biimsel ola-
rak- Bizans devlet sr-
Kilise ile devle-
tin teokratik
Roma Ortodoks Kilisesi'yle
erevesinde, Bizans gele-
Ancak
histan bu siyasi sentezi
ramadan, 14.
Os-
menzili-
ne girdi.
28 Haziran 1389'da Kosova mey-
dan ordusu
yenilgiden
sonra
girdi. 12.
kadar iken 12.
giren
Kosova sonra
bir sre koruduysa
da 14 78'de Imparatorlu-
da denetimine Ka-
19. dek Istanbul Or-
todoks teokratik
bir devlet olarak
1371'de Makedon-
ya'ya da egemen ve buraya
Trk ve Arnavut nfus is-

olarak
histan kalan Bosna'da si-
yasi-toplumsal daha
"zel" bir seyir izledi. Bosna, 14.
itibaren bir
Prenslik ynetildi. Roma
KatoHk Kilisesi'nin etki
10.
sonra burada Bulgaristan kkenli,
hem ve
reddeden Bogomil
bir Bosna Kilisesi By-
lelikle Bosna feodal gleri, dinsel-
kltrel ve
Bu
Bosna beylerinin kay-
da bir blmnn ve kyl-
lke 1463'-
de girdik-
ten sonra
pay sahibi
Sonraki feodal gler de
Islam'a dndler. 17. ge-
Bosna'da nfusun yak-
drtte Mslman
tu. Bosna'da ve Os-
devlet mlkiyeti sisteminin
ve devlet "tre"sinin etkileri, bura-
larda siyasi-toplumsal kltr,
"klasik" feodalite daha
ok (zellikle Habsburg
blgeler-
den olduka
15./16. 19.
kadar, bugnk Yugos-
lavya
Habsburg (Avusturya-Ma-
caristan) h-

ynetim sistemi, milli-yerel cema-
21
YUGOSLAWA Habsburg ve egemenliklerinden 'Birinci Yugoslavya'ya
atlerin ve geleneksel otori-
te
Bu blge
bugnden bakarak "eze-
11" denecek bir -hele
milll-etnik dzeyde-
sz etmek mmkn
22
Milliyetilik ve
Pa n-{Yugo )Siavizm
19. YZYILDA blgedeki siyasi-
toplumsal Dev-
rimi'nin etkisi ile u veren milli-
yeti hareketleri ile
belirlendi. zellikle Ka-
Makedonya ve Bosna'da Os-
yerel otoritelerinin retilen
el hem gide-
rek hem de iktisadi
19. yok-
etkisi, kyl-
lerde byk bir tepki potansiyelini
Yoksul kyllk, ,19.
mcadeleleri-
nin kitlesel gcn Bal-
kanlar'daki milliyetilik hareketle-
rinin zgl karakteri, ve
Avusturya-Macaristan lmparator-
iin sa-
birbirleri
da bir mcadele iin-
de Edebi-fikri
Rusya'dan alan romantik Pan-Sla-
vizm, tarihi-kltrel
lada ve jeopolitik
ki birbirlerinden
Slav hepsinin
Habsburg ve egemenliklerinden 'Birinci Yugoslavya'ya YUGOSLAWA
siyasi etkiledi; ama
Biraz
ileride olu-

lllirya hareketi de bu anlamda
Her Slav
"kendi" milliyeti
devlet

19. ikinci askeri
ve ticari
stratejik neminin gerile-
yen
blgedeki belirleyici gcnn
Avusturya-Macaristan,
ve aske-
ri btn byk
glerinin de olarak blge-
de nfuz mcadelesine
ri, btn siyasi denge
birlikte milliyeti
tablosunu da etrefil-

ilk
18. sonunda
Mslman ve

cesaret bulan, 1804 ve
k(>yl
J804'deki ayaklanmada bir
... Meclis

ile
saf tutarak Ynetimi
imtiyazlar alan
... Rusya deste-

ay!_tklanma
.. :rince yi

,kabul bir ile,
ykml-
olan statsn
., Hersek'teki Slav
kyllerin etecilerce de
desteklenen
sonra,J875'de
... Bosna-Hersek patlak
verdi. Bu ayaklanmada, Slav halkta
Pan-Siavizmin etkilerinin
ynetiminin
vergi toplama ml-
tezimlerin smrsne ky-
tepkisinin nemliydi.
ynetimi ve ete
beyleri, Bosna-Hersek ayaklanma-
lkelerinde,
Slav
ran bir
Rusya'da ve Habsburg
Slav da daya-
bir "Pan-Slav enternasyo-
nalizmi" Bosna'daki
ve
da silahlanarak e- -
ile, Bosna-Her-
sek Mslman-
motivasyonu
da devreye girdi ve bu motivasyo-
nun etkileri btn Avrupa'ya ya-
23
YUGOSLAVYA Habsburg ve 'Birinci Yugoslavya'ya
1918'den nce Yugoslavya.
moral
askerJ:
dzeyele kesin yenilgiye
Ancak 1877'de.

zerine himaye
eden Rusya ile
yenilgiyi geri evir-
di. Balkan cephesinde
Osman-
yenilgiye
lupluktan geti.
sonra, Habsburg'la-
ra kendi et-
kisinde
24
bistan ile
destekleyen ynetiminin
inisyatifiyle, 1878 Berlin Kongre-
si'nde ve

1882'de Habsburg
ile uz Prens Mi lan O}Jreno-
ilan etmesiyle,
histan oldu.
Binlerce Rus gnllnn

tan'da kabaran Pan-
Slav heyecan, Berlin
Kongresi'nin Bulgaris-
taDil esas partner olarak belleme-
siyle, sonraki duruldu.
Rusya, Balkanlar'da Pan-Siaviz-
min kendisine rakip
olacak byk bir Slav devletinin
iin,
bistan'a, ide-
alindeki
cevaz 1885'de Sirhis-
darbe
gar Bulgaris-
desteklemesiyle, milli-
Rus daha
da
ile 15 bin l
verdikten sonra, fiilen Habsburg
denetimine gir-
se bile resmen elde
eden i siyaseti de a-
Kral, esasen kyl po-
plizmine dayanan ama
sosyalist da
. dikal Parti'ye, 1883 ka-
hkmet yetki-
lkede byk bir
kyl - ordu
Kral
Milan lkeyi,,l888'e, dek
muhafazakar olan pberal Parti ve
bir izgi Parti_
.,.ile ynetti. Beri yanda Radikal Par-
ti, burjuvazinin hegemonik hale
devlet brokrasi-
sinin ve
poplizmin daima
damar lkede, zellikle
entelijensiya nezdindeki cazibesiy-
le ve 1883'clekinden de
fazla glendi. 1888'cle parlamen-.
toda kesin elde edince,
hem hkmet yetkisini hem
de demokrasinin parla-
menter glendiren yeni.
bir
Gerek Bulgaristan yenilgisi ile, ge-.
rekse zel askeri-sivil.
devlet tepki
ile . Milan,
s.C?nra
__
yi'e terketti: tutana" kadar
kendisine naiplik eelilen
.fi.er poplist
iktidarda ka-
kitle
layan Po2list ..
. tif':'k
eski __ Kendi-
sine misyonunun erdemli
roln bien,srdu, Obre-
novi da "yoz" bulu-
yordu. bir aktr
olarak sahneye Avrupa
"uygar kamuoyu"nu
tan bir darbeyle,
mesini ..

. _me el koydu: Taht, devletin kuru-
beri iktidar olan,
ayaklanmaia-
ve 1875 Bosna-Hersek ayak-
25
nderlik ..
.. ...
..PP4.L ....
kltryle Fran-
sa'ya olduka olan Peter Ka-

, .
.. .. .
.. ..
.. politika
bistan'a denetimi bir hane-
hakim ve milliyet-
tepki gs-
teren Habsburg
Balkanlar zerindeki hegemonya
iddialan po-
tansiyel olarak grmeye
Ynetimin bu
Avusturya-Macaristan ve
kamuoyuna da Kosova sa-
beri, egemenli-
kaan
ilk savunma hatla-
kullanan Avus-
turya-Mac'aristan egemenleri,
Trklere kahramanca mca-
delelerini "Haj-
"iyi yrekli, adil asi" ro-
lne Bu roln
yerini, 19. sonuna
"barbar, ilkel, gaddar haydut" tip-,.
lemesi Avusturya-Macaristan
"ideolojik mcadele" ile yetinme-
di; bir gmrk ve ticaret ambargo-
suyla yeniden tesis
26
etme girdi. 19.
geimlik kyl ekonomisine daya-
iktisadi pazar dina-
etkisiyle ve zel-
likle Avusturya-Macaristan
nemli lde
eklemlenen zerinde,
"gmrk diye bu
ambargo ok bir idi.
histan ynetimi bu ekonomik sa-
ama lkedeki
"milli birlik ve
olarak l910'lara giderken
devletlileri ve entelijensi-
"Gney
gibi grdkleri btn
gney Slav milletlerini
misyonunu Gney
Slav Yugoslav)
vatistan' daki, Bos-na-Hersek'teki
ve Habsburg iinde
Drina dek uzanan
blgelerdeki "esir kurtu-
da getirecekti. l908'de,,
"Slav
lan ilhakma duyu-
lan tepki, maksimalist (azamici)
ve son derece radikal yeni milli-
yeti rgtlenmeleri Na-
rodna Odbrana (Milli Savunma)
rgt btn Gney Slav lkele-
rinde Pan-Slav amalarla
bir ajan rd. l903'deki
darbenin gen Al-
bay
kurulan ve ordu iinde gittike ya-
bir dayanan Uje-
dinjenje imi Smrt (Birlik veya
lm), disiplinli, ok "sert"
bir rgtt. "Kara El"
rgt, Pan-Slav idealleri
zerinde kavrayan doktrinas-
yonuyla, daha
belirgin bir hareketti. milliyet-
iliginin Balkanlar'daki Pan-Slav
hareketindeki gc, salt bu gibi
askeri, konspiratif rgtlenmeler-
den zellikle en-
tellektel, siyasi-ideolojik cazibe-
sinden de geliyordu.
19. son lO iti-
baren epey serbest bir ve
muhalefetin ynetim
rinden etkilenmeden
btn fikir
bir merkez haline ge-
len Belgrad, btn Gney Slav

bir
da, bir milli hedef

mek idi. n-
cesinde
ynetimini b-
yk lele
1870'lerde ittifakta

kilerini "tarihsel dostluk"
1878 Berlin Kongre-
si'nden sonra fiilen
(himaye devlet) haline
Habsburg

da
. kurtulma Kara-
daha da
Prens Nikola ynetimi
klanlara hakim
olmaya, orduyu ve devlet
lke-
nin arazisinin ta-
potansiyel,
1890-1910
nfusunun te
bire Avrupa'ya ve
la ABD'ye gt. Nikola,
da denge unsuru rol oynamaya
Avusturya-Macaris-
tan, Rusya ve
birini
birini Rus prensleriyle, bi-
rini ( 1869'da) Karayorgiyevi'le
evlendirmesi de olarak "den-
ge" iindi. 1900'lerde, d-
nmnde Avrupa ile Balkanlar
nemli bir kltrel-entel-
lek-tel kpr olan Belgrad'da
okuyan
ruti demokrasi, milli-
yetilik ve "Gney Bir-
fikirlerini lkeye ls-
bir parlamento kurarak bu
massetmeye Nikola,
1910'da ilan etti. Radikal
milliyeti hareketi, yeral-
27
Belgrad'la irti.bat
halinde "Pan-Yugo-
Slav" korudu.
Mstakbel Ku-
zeyli kurucu olan
tistan ve Slovenya, I. Dnya Sava-
dek Avusturya-Macaristan
idiler ve
Imparatorluk
tan-Slovenya olarak
Habsburg
ile eklemlenme dzeyi grece
yksek iken, milli-
gl ve
ok idi. Slovenya ile
vatistan iktisadi
da epey bykt. 1900
da bir resmi anketin veri-
lerine gre, ve
(Rutenler ve Romenler'clen sonra)
Imparatorluk'ta en
geri etnik gruptular: % 86.9'u ta-
sadece % sanayide, %
4. Tsi brokraside Bu-
na Slovenlerin % 75.4'
l3.4' sanayide,% 7.7'-
si brokraside
1848'de Sloven kylleri pek
ok yerde anti-feodal mcadeleye
1848 devrim dneminin
kimi Simren liberalleri, Habsburg
Austro-Slav bir fede-
rasyona hayal et-
liberallerin
grece demokrat veya siyaseten
28
uzak kimi kesimleri de,
1848'den sonra, Amerikan sistemi-
ni rnek alabilecek bir federal ya-
imparator-
Gney Slav
,.
lama alacak" forml olarak gnele-
me getirdiler. Ancak bu neriler
devlet katmda kabul grmedi; da-
ha ziyade Slovenlerin
verilmesiyle
yetinildi.
19. ikinci.
Slovenler Habsburg brokrasisin-
de kabul grdler. 19.
radikal
kk burjuva genlerin
Preporod (Rnesans) grubu,
Habsburg ko-
parak bir Slav (Sloven-
devleti
savunmaya Katalik muha-
fazakar kesimde ve kyllkte be-
lirli bir taban bulan
talepler, Slovenya' da
l910'lara kadar pek fazla
Muhafazakar Katalik iz-
gideki Sloven Halk Partisi'nin
Avusturya parlamentosundaki k-
k ama etkili Slovenya
kamuoyunda etkin
l900'lerde, Sloven burjuva-
zisinin, kk burjuvazisinin ve
Habsburg
ile przlendi-
ren bir etken, Pan-Cermenizmin
hegemonya tehdidi idi.
ise, Habsburg
Macar
9. so-
nunda milliyeti
harekette varolan
daki mcadele, mstakbel Yugos-
siyasi biimien-
nemli ve ilgin-
tir. kk burjuva
milliyeti hareketteki
nc rol,
nemli
ve Bosna-Hersek'e gre daha belir-
gindi.
ner ierikler daha fazla ineeldi ve
daha fazla oldu.
tistan'da milliyetilik, tipik bir
kltrel milliyetilik
olan "lllirya Hareketi"nin Pan-Slav
idealleri ile ortaya Epeyce
bir tarihsel ve ad-
ibaret olan
zellikle "kltr milliyeti-
nc ismi Lyudevit
eserleriyle bir milli
t. )llirya, .ol-
sayianan bir kadim
Avrupa lkesinin
silinip
sonra, Byk Roma
Gney Balkaniara egemen
olup buralara "lllirya illeri"
vermesiyle grece somut
yeni) bir ierik
Devrimi'nden sonra Napo-
leon, bir sre egemen G-
ney Slav nfuslu blgeleri "lllirya

Napoleon'un ve
blgeden ekilmesinin
Habsburg da bu
blgeyi, 9. dek
lllirya zellikle

ve nemli
blmn, ve Bos-
kesimlerini
tarihsel ie-
hala olan "lllirya"ya,
Pan-Slav lklisnn ekirdek l-
kesi ve tarihsel
yklediler. tarih-
iler ve yneticiler, ege-
Slav cezbe-
umarak des-
tek verdiler. Gney din,
dil ve siyasal
alt milli kimlikleri erilmeyi ama-
layan "Byk lllirya" romantik
ikinci
reel politika
iyice etkisini yitirdi. tl-
ilk
da olduka
vatistan'da da gayet
belirgindi. % 62.5'u %
26.5'u olan nfusun
ve Slav for-
mlasyononda ile milli
29
,,
kimlikleri hegemonya
19.
ve milliyeti ha-
reketlerini bir
devletini hedefleyen
Haklar Partisi'nin bir
doktriner Parti nderi
..
yat" "or.tocloks
"saf
lar"a ilan
zaten

.. ..Ye l894'cle Haklar
Partisi'nden kopan radikal bir
Saf Haklar Par-
tisi, daha da sert bir yak-
sahipti; ancak lmparatorluk
ile grece
Haklar Parti'lerinin anti-
hatta bir ta-
benimseyen Par-
tisi de, Habsburg ile,
imtiyaz
layacak uyumlu bir tutturma
19.
kadar Habsburg
ynetim mercileri, ve
milliyetilikleri
yi konumundaki
kk ama simgesel imti-
yazlar siyasi ortama ha-
kim oldular. dnmncle,
lllirya Hareketi'nden esinlenen
niversiteli
30
Pan-Slav bir izgiyi savunarak
mcadele
eden evreler Bu evrelerin
l905'de Dalmaya'cla b-
tn partilerden ve poli-
Habsburg
ne kader
ne
semeresini verdi. Bu ittifak,
tistan byk et-
kinlik ve Haklar Partisi ile
Partisi'ni ideolojik
oldu. Dalma-
ya kimi un-
Pan-Slav hedefleri
tusunda
Habsburg
l908'de Bosna-Hersek'i
Pan-Slav ideallere bir
darbe olarak ve siyaseten
Dalmaya ideolojik
olarak lllirya Hareketi'nin etkisin-
deki gen gruplar, l910'larda ba-
milli terr eylemlerine

Berlin Kongresi ile Habsburg
denetimine, gi-
ren Bosna-Hersek, en,
lkelerind.en birisiydi.
Habsburg Bosna-
Hersek'e hakim
blgede
nleme ve ordusunun
Dalmaya'ya hakim olma
ok nemsiyordu. (lmparatorlukta
Slav isteme-
yen Macar aristokrasisi ve li-
beral kesimler, Bosna-Hersek'i
rakma" milli-
yetileri Bosna-Hersek'in kendi ya-
Sloven
milliyetileri de gney
bir
cesiyle Bosna-Hersek'in Habsburg
denetimine girmesinden memnun-
clular. Habsburg ynetimi, Bosna-
Hersek'te toplumsal ve iktisadi ya-
genellikle
Zaten Habsburg blgede
etki kurmaya Msl-
man toprak beylerini
kesimde bu statkocu poli-
tika izlenirken, kentlerde brokra-
si -genellikle Slavlarla-
giri-
Bosna ve Hersek'in Slav n-
fusunu memnun
lan bu politika, ve mil-
liyetilerince, Avusturya-Macaris-
blgedeki ve ege-
dnk ol-
makla Bosna-Hersek'te
toplum-
sal kimlik altst etmek-
teydi. ve milliyetileri
saha grece msaitti; an-
cak eline gre
"millet" sisteminde
"Mslmanlar" diye tasnif edilen,
dilleri
olan Mslman
, fus, ideolojik kimlik iin-
deydi. ve milliyetileri
Mslmanlan kendi
kazanmaya Habsburg
ynetimi "Bosna milli-
ederek onlara
denge unsuru haline getir-
meyi denemekteydi. cln-
myle, rzgarlardan
etkilenen ivme
zaten Avusturya Kato-
lik des-
teden beri sahip olan
vat nfus, brokrasicle v.s. kayml-
maya l908'de Habsburg
Bosna-Hersek'i
tek yanh olarak ilhak etmesi aka-
binde kurulan parlamen-
toda partileriyle Mslman
temsilcilerinin yaparak
temsilcileri lke-
deki iyiden iyi-
ye radikalizme ve itti.
Balkan stratejik
kalbi olan Makedonya,
"Makeclon deyimini
retmelerine edecek ka-
ve nfus
nedeniyle,_ Balkanlar'da milliyet-
i en bereketli
ihtilaf Hala
olan Makedonya'da
nfusun Mslman
idi (Trk, Arnavut, Po-
31
ma klar, erkesler);
Bulgarlar,
U lahlar (Ro menler) sonra
Yahudiler, ingeneler b-
Bulgar, Yunan
(hatta Romen) milliyeti
hareketleri, Makedonya'da etnik
ve tarihsel "sahiplik" ileri
Tarihsel Kla-
sik Yunan dnemine ve Bizans'a
dek geri giden Yunan
9. Makedonya
nfusunun Slav ol-
ortaya Makedenla-
"Slavofil te-
zini ortaya etnik grupla-

G-
neyinde Yunanistan
iin bir "koz"du. Bulgar milliyeti-
"kozu" Slav nfus iinde

kozu ise
Pan-Slav ide-
olojik-siyasi idi.
Bosna-Hersek'i il-
hak etmesi zerine pers-
pektifi gneyle
tan, bu tarihten sonra Makedon-
ya'ya ilgisini daha
bir
dneminde
Makedonya'da
aksine),
ve Imparatorluk'la
32
gelen olumsuz milli
bellek idi. son-
itibaren Bulgar, Yu-
nan (daha kk lekte Romen
ve Arnavut) milliyetileri Make-
donya'da kltrel ve askeri cephe-
de sert bir mcadeleye
Rakip milliyeti kltrel
dzeyde, fanatik bir dini-milli en-
doktrinasyon ve asimilasyon
verirken; son derece bir
etecilik faaliyetiyle askeri stn-
lk Kl-
trel ve askeri mcadeleyi sadece
birbirleri ile bir yandan da,
blgeye zerinde hakim olan
ordusu ile srdryorlar-
rgtsel Makedon-
ya'da Jn Trk hareketi de
blgeyi iin
900'lerin
da, Makedonya, dnya
bir idi.
Makedonya'daki en gl hareket,
)893'cle Selanik'te kurulan l Ma-
.. kedonya Devrimci rgt, (lM-
D) oldu. ok bir r-
gt "byk milli
ayaklanma"ya lMD,
"Makedonya
"Makeel on" milli
hrmet isterken, uzak hedef itiba-
federasyon temelinde Pan-
Slavistti. Bulgaristan'la te-
ama Bulgaristan yne-
timi lMD'y denetleyemiyordu.
lMD'nn en gl rakibi olan
Make.9.2..!:1E .. Q.!gt!!, (Yksek
Komite),
ilhakm-
... lMD
beri
. tos
hemen nce nderi Gotse De.l-

,. neml! bir kayba
D'nn
Bitola

kedon cumhuriyeti ilan edilc\i. An-
cak kyl halk dini ve
milli massedemeyen bu
kk cumhuriyet, Avrupa'dan
umulan de gelmemesi
zerine ordu-
J '
sunca ezildi. lMD bu
den sonra blnd ve Ma-
kedonya' da denetimi,
904'de blgede kontrol
iin glerin komis-

908'de, ve Te-
rakkici yneti-
mine hakim sonra
ortadan
Mstakbel Slav
olmayan en byk etnik grubu
olan Arnavutlar da,
dnmnde Kosova'da
milliyeti hareket
ye Byk blm
blgelerde ve kkl bir
sahip olan Ar-
navut milliyetileri,
ve Slav milliyetilerine ete-
cilik faaliyeti yrttler.
33
YUGOSLAWA Habsburg ve egemenliklerinden 'Birinci Yugoslavya'ya
ilk sosyalistler
BU NOKTADA bir parantez aa-
rak, Yugoslavya iindeki
sosyalist hareket ile, IL Dnya ve
Yugoslav
Yugoslavya'da belirleyi-
ci g haline gelen Yugoslav
Komnist Partisi'nin (YKP) olu-
srecini ve zetie-
rnekte yarar var. YKP'nin kkn-
de, Yugoslavya
sosyalist partileri ve hareketleri
Sosyalist hareketin nc
kk burjuva-
ziden, zelikle entelijensiyadan
lkede kk
hem partilerin ide-
olojisinde kendisini gsteriyor;
hem de
en az kentlerdeki k-
k kadar nemli bir
muhatap
Avusturya Sosyal Demokrat Par-
tisi iinde ulusal savu-
yapan Etbin
sosyal demokrat hareketin
imparatorluk n-
derlerindi. 1897 Kongresinde,
Avusturya Sosyal Demokrat Parti-
34
si, ulusal sosyal demokrat par-
tiden bir federasyona d-
By. ulusal partiden biri.
de, l896'cle kurulan Sloven Sosyal
Demokrat Partisi'nin
Gney Slav Sosyal,
Demokrat Partisi qldu. Kristan gi-
bi, Habsburg
qney .?lav ilk
sosyal
..
Marksizm ..
en
derinlikli Ott() Bauer'in,
milli "kader
.cemaatinden ortak karaktere sahip
cemaate" evrilerek
. tahlili, -I. Dnya
ncesinin atmosferinde milliyeti
malzeme sunmakla su-
olsa da-; milli
maddeci, enternasyonalist ve z-
gllklerini bir biimde
ele alma Gney Slav halk-
byk
Austro-Marksistler, ulusal sorun
iin, "ulusal devlet" modeline al-
.ternatif bir zm
. Blgesel (teritoriyal)
.. ve merkezi ynetime

o .
Jelerde blgesel ve merkez'i dzey-
,de k ve to
Habsburg ve egemenliklerinden 'Birinci Yugoslavya'ya YUGOSLAvYA
, demokratik pratikte
, ilkesinin mutaba-
)<at geerli
:'hakim ulus"un
bir: (kon)feder:a:Syon
. Austro-
Marksistlerin kimi temsil-
cilerinin kimi bahislerde, Almanla-
"hakim ulus" saymaya dnk fi-
ili ve nesnel olarak
Avusturya-Macaristan
destek verir du-
ruma Austro-Mark-
sistlerin dnmnde Mark-
sizm iinde
iki ynde ilgintir: J3ir
.yandan
.bir .. ulusal
"ulusal kltrel zerklik"le ikame
..
1 909'da Etbin Kristan, demokra-
Avusturya-Macaris-.
tan iinde Slovenya'ya da zerklik
verilmesi gndeme ge-
tirerek Austro-Marksist izgiyi
srdrrken; 1 910'larla birlikte,
sosyal demokrat hareket iinde,
yine Slovenya'dan G-
ney bir devle-
te sahip savu-
nan milliyeti bir g kazan-
maya
Sosyal Demokrat Partisi,
Sloven Sosyal Demokrat Parti-
si'nden iki nce (1894'de) ku-
ruldu; ama byk lde Sloven
Partisi'nin glgesinde
kyl
sosyal demokrasisine,
poplist milliyeti radikal bir
,rakter gibi An-
cak J905'de Radi
kurulan Kyl Parti-
.si'nin has milliyeti ve
kyllk zerindeki
.byk etkisi, bu ynelimin
Bylelikle, bir .iz-
giye giren Sosyal Demokrat
,Partisi, Sloven sosyal demokrasisi-
ne ve
ise rgtsel
daha ge gelmekle birlikte,
sel olarak, sosyalizm 1870'lerde
ufkuna gir-
di. Marx'dan da haberdar olup et-
kilenmekle birlikte esasen Rus-
ya'da kyl kollek-
tivizmine sosyalist. tasavvur-
,;Jvetozar Mark()yi,;
sosyalist Avusturya-Ma-
btn
da, hatta Balkanlar'da po-
pler bir nc oldu. 1870'de Rus-
ya'dan dnp Novi Sad kentine
demokratik, ademi
merkezi bir kyl kollektivizminin
yapmaya
lkenin eski cemaat
ve ortak mlkiyet, ortak
geleneklerini, toplu-
35
mun zerine ta-
rihsel temeller olarak gryordu.
__i4i;
,, ptn kapsayan_
..
l903'de, kentlerdeki kk .
ve dayanan
Sosyal Demokrat Partisi kuruldu.
Parti izgisine, nder Dimitriye Tu-
covi'in temsil dogmatik.
Marksizm ile, Markovi'in anti-
milliyeti Balkan
ve poplizmi damga vuruyordu.
Balkan bir
ve tutum al-
anti-milliyeti izgisinin etki-
leyici bir gstergesiydi.
l900'ler/l910'lar dnmnde
Gney
Slav sol ha-
reketin en hareketli blge,
Bosna-Hersek idi. Habsburg
milli-
yeti tepkileri beslerken,
ve zellikle
Saraybosna'da (Slav dillerinde Sa-
rayevo) kitlesel bir hareketlili-
ikinci
buradaki hareket Rus pop-
listlerinden ve hare-
ketinelen etkilenen radikal gen
inisyatifine geti.
l9l3'cle Sosyal Demokrat Parti'den
Zvono
(an) Grubu, bu gen militanlar
36
revata olan mca-
deleye ve siyasi suikastiere
stratejiyi
Makedonya'da ise Makedonya
Devrimci rgt iinele yeralan,
Makedon sosyalistleri, l903'te,,
"macera"
"namus
desteklediler. yenil-
gisi Makedon solunu da uzun sre
toparlanamayacak lde
l910'larda, Gney Slav sosyalist
zerklikiler-
giderek be-

Ocak l910'da Sosyal De-
gi
Makedonya, Slovenya,
vatistan, Bosna-Hersek, Bulgaris-
ve pa.:r.-.
.. ye
Sosyalist
nemli bir Sosyal De-
mokrat Partisi nderi Tucovi b-
. tn Balkan iktisadi, si-
yasi ve milli hedefle-
riyle ortak mcadele etmesini sa-
vunurken; ve Sloven sosyal
demokratlar Austro-Marksizm iz-
gisinde zerklikten yana
lar. ve Sloven solu, lkeleri-
nin Avrupa'ya ait grdkleri kade-
rini ve "Gney
"Balkan sorunu"nun be-
istemiyordu.
1. Dnya ve
"Birinci

MSTAKBEL halk-

kaderleri 1908'den itibaren Balkan-
lar'daki g ve nfuz rekabetinin
anaforuna 1908'de
ve Terakki'nin devreye Os-
siyasetinin allak bullak ol-
ve Habsburg
Bosna-Hersek'i Bal-
kanlar'daki hassas statkoyu sars-
Rusya, mttefikleri
ile tepkisi zerine Habs-
burg
ekti, ama Bosna-Hersek'in
na serte fi-
ziki Bos-
na-Hersek darbesini, statkonun
zlmesini ve
te-
lafi etmek isteyen
Bulgaristan ve
Yunanistan ile birlikte Im-

tkinci evresinde Bulgaristan'la Yu-
nanistan ve Makedon-
nedeniyle
geldikleri
,I3alkan
nemli blmn
alarak,
olarak
Balkan bir Arnavutluk
. devletinin da
Ancak Kosova ve
idealinde-
ki anavatan
zerinde kurulan Ar-
navutluk, I. Dnya
sonra uydusu haline ge-
lecekti.
Balkan
ki toprak
tepki gsteren ve byk g-
lerin sonucu istemeyerek ra-
olan Habsburg
Dalmaya'ya inmesinden

maya
geriliminin sonucu, blgesel de
dnya 28
Haziran l914'de, milliyetisi
Gavrilo Princip'in Bosna-Hersek'te
Avusturya Veliaht Prensi Franz
ldrmesi, nl
Habsburg
ile
nceki itti-
faklar zincirinin harekete geip Al-
(sonra Habs-
burg'lar, Rusya ve (sonc
ra lngiltere'nin)
37
saf l. Dnya

ynetimi, Dnya Sava- ..
kendisine G- sonu
ney misyo-
nunu ilerietmek iin byk aba' Ekim'de
T?.
Slav siyasi gmen rg tl eriyle ,
kurdu. 1915'de merkez kenti
)anarak ve
Gney he- Jv1illi
defleyen "Yugoslav (Gney Slavla- te'nin Habsburg
Komilesi"ni destek btn Slav
verdi. Yugoslav Komitesi ile bir devlette
tan ynetin itiba- duyuruldu.
ren tasavvur mevcuttu. Ekim sonunda ilan
Komite kurtanlma- eden Komite, yet-
ziyadesiyle nemsiyordu; ki Yugoslav Komitesi.
histan iin birinCil mesele Make- yeni bir devlet
donya'ya egemen Komite iin temasa geti. Bu
sonra federal bir devlet arada Dnya ve
yaparken, yne- dahil dev-
timi merkezi bir devlet !etlerinin galibiyeliyle sona
teydi. ltilaf gleri de, ye-
ve Slovenya'daki nilen tarafta yeralan Avusturya-
milli partiler ise, lttifa- paralanmasma ve
kalan Sloven-
ve Sloven ya ile Bosna-Hersek'in
da, .. byk devlet bulunma-
uyumlu biimde Avusturya-Maca- formlne destek verdiler. Ba-
ristan askerlik Yugoslavya Bal-
ve kan sorununu zecek uygun for-
Ana g olan ml inananlar epey faz-
Partisi ile SloyenHalk Bu arada
iin, btn ok Makedonya ile
38
ilhak hedefinde engeller-
le 1917'de sosyalist
devrimin
mahrum
ve hkmeti, ..
loyen nderlikleriyle ciaha tayi;;-
J<ar bir diyaloga hal
. Ordu zerindeki de-
. n,etimlerini ci cidi
ve
El hareketini
. ye tasfiye
. _etmeleri nin bir da bu
_log zeminini
Ancak denge-
lerin
zemini tamamen dzgn
ile "Sloven, ve
Ulusal" gleri g-
mill1/milliyeti ihtilaf-
lar belirgindi. Konsey'deki
ve milliyetileri bir an evve(
yana koyar-
ken, Sloven Halk Partisi ile Sloven

Kyl Partisi, adem-i merkezi bir
federalist gveneelenme-
sinele
menizmin asimilasyoncu etkisin-
den uzak durma duyan
ise, her ne
olursa olsun "Slav" bir devlette
tercih etmekteyciL
olan "acil" zmle-
re da destek
alan
. .
1918'in ba-
ve S)ov:en
.. Ka-
_ge-
da Kral tas-
olan Pa.rlamen-
Slav milliyetisi
,l_uk da
,,alch. yoyvodina'daki radikal milli-
yeti Pan-Slav hareketi de
Yugos-
lavya ken Habsburg lm-
. boy ka-
dar ok etni bnyesinde
.. 43),
yat (% 23), Slovenler (% 8.5),
pak Mslmanlar (% 6), Make-
donlar (% 5), (% 3.6),
,!-lmanlar, Macarlar, Ulahlar, Yahu-
... ciiler, ingeneler (toplam % 14).
1920 Yeni kuzey
dnk
diplomatik bir
__

ve. Sloven
,.olciu.:, Buna yeni kurulan
kk
Kaern,te11.
halk sonucunda,
ve Sloven
.,.9l<ll<. isteye.n % 40'm oyuna %
... Po oyla Avusturya'da.
.ra'yla btn topraklar
39
... ve burjuvazileri ise yeni
Belgrad'da mer-
.. devlet kendile-
.. i, ri ne ekini-
.. ye gijeka ve,
Kuzeydeki "Slav Slovenya'cla kapitalist
ri"nin Sloven ve. byk toprak
milliyeti hareketlerini ve histan ve kk reli-
elemoralize etti. Ye-. cilik; Bosna-Hersek ve
.i "Gney ya'da yan-feodal hakimciL
Slav olma hedef- J? 1 __ ya
lerinde bir ve bu ..

ye_Tvla-
309 byk: _taz:mir:ilt
, (seferber olanasker denerek ve
..... lktisadi veya burjuva-demok-
yeni ratik saiklerden ziyade milliyeti
ye sahibi saiklere bu toprak re-
bu o ka- formu, hkmetin elinde
dar poplist sylem malzemesi oldu.
vat/Sloven gerilimini besleyen bir...
etken oldu. ..
Yeni bnyesinde, .. vatistan. ve J\y-
milliyetilerinin bu m ., rupa ya.r-
gerilimin tesinde, kap-
ve mev-. devreden -biimsel.
cuttu. Sanayi Slovenya, de yerel meclis ye
tan, ..
burjuvazisi, "
orduya ve brokrasiye siyasi
ideolojik-klt.rel olarak ,i hareketlerin militan
etkisinele idi. burju-
vazisi iktisacli-siyasi simele heraik Balkan
zerinde cl urabilen Sloven,
ye t bu rj u vazisi ..
"smrlmekten" rkyor; Sloven, ye ..
40
.,alfabesini Slo-
ile Katalikli-
gl etkisi
ve
mill1 Orto-
doks kilisesinin nemli bir
dinsel vehe de
Bosna-Hersek'te
(daha az oranda Makedonya ve
stelik ku-
rucu unsuru olmayan Mslman-
dinsel gerili min bir
cephesini
lkede kurulan kadar par-
tinin milli temelde
bu ve uzak-
en ifadesi oldu. "Mil-
iki parti Burjuva
Demokratik Parti ile Yugoslavya
Komnist Partisi. gl par-
tiler temelliydi: Ra-
dikal Halk Partisi, Cumhu-
riyeti Kyl Partisi, Sloven Halk
Partisi ve esasen Bosna-Hersek'e
dayanan Yugoslav Mslman r-
gt. Kyllkteki kitle
903'den sonra kentli orta
ra, ticaret burjuvazisine, ordu saf-
brokrasiye de
Radikal Partisi, dneminin
deneyimli Nikola Pa-
si'in karizmatik gcnn de kat-
hayatm- .
da en etkili partiydi. Radikal
Partisi'nden 9 9'da kopanlarca
kurulan Demokratik Parti (DP) de
hala onun ideolojik etkisi
92.0'de
4 9 92'sini
kazanan DP, en byk parti oldu.
}'ugo:5lav Komnist Partisi,
0
/b 12
gy ve 56 sandalye ile seimlerden,.
nc parti olarak
Yugoslav Komnist Partisi, lke-.
lerinin 1. Dnya
ilkeli raclika-
lizmiyle ne Sosyalde-
mokrat Partisi'nin inisyatifiyle,
.
olarak, ,Yugoslav
benimseyen Parti'de,
Sloven, Bosna-Hersek ve Vayvadi-
na sosyaldemokrat partilerinin
olmayan", radikal
920 Hazi-
Parti Yugoslav Komnist
.Partisi (YKP) YKP prog-
Sovyetler Komnist
Partisi (SBKP) kopya-
gibiydi. Nfusun % 75'ini
turan daha
nemlisi ciddi ve belir-
sizliklerle ykl olan so-
run"a hibir zgl
saptama ve neri yoktu. Mill! ihti-
laflar, zerin-
de hi
veri
kesimlerinin Parti'yi ("objek-
tif olarak") para-
41
telinde getirdi. (Daha
sonra, YKP ynetimi-
nin
..
.. ... ..
kt!nd. i tayin
"Balkan
neren Komintern
.. .....
forml
ll ... . .............
ve proletarya dikta-
ne programali-
YKP'nin, seimlerde
en yksek oy ve
Sloven kentlerinde
ve Make-
.
donya yoksul kk
de ilginti.
Ancak YKP strateji-
sini sakin kafayla "lks-
ne" sahip Parlamenter
grnml ve
egemen bloku, anti-demokratik,
otoriter "
kiler zemininde derhal ortaya koy-
du. Sovyetler devriminin btn
saran cazibesi ve
Macaristan'da 1919 Mart-Tem-
muz'unda sosyalist iktidar
egemen blokunu rkt-
yor; YKP'nin btn
men parlamentoda nc parti
konumunda bu korkuyu
bytyordu.
Seimlerin zerinden bir ay an-
cak Slovenya ve Bos-
42
na'daki maden
ve YKP'nin nclk
grev korkusunun
zere harekete
geirdi. Grevler. ve
detle
hkmete komnist ve r-
gtleri kapatma veren ola-
yasal dzenlemeler

Bu zerine, YKP iinde
Adalet" alan bir grup
illegal mcadeleye ynelerek, Yu-
goslavya hala taze bir
rn olan etecilik ve su-
ikast Nihayet,
1921
Adalet ld-
rlmesi suikastler bahane edilerek
"Kamu ve
Dzeni Koruma ile kom-
............ .
nist milletvekillerinin dakunul-
l ".. "
,

YK::r
Binlerce yesi tutuklanarak
darbe yiyen YK:r,
. inerek toparlanma girdi.
1919'da Austro-Marksizm izgi-
sinde rgtlenen ve ilk seimlerde
)O kazanan, kentli
radikal kk burjuvaziye
,
. de fiilen silindi - 1929'da o da ka-


ve
VE iktidar
Devlet milli

savunan DP,
dan ekinen milli burjuva ve
kk burjuva unsurlan entegre
edemedike, belir-
girdi ve bnyesinde
basmaya
Zaten "gl merkezi dev-
let" ve anti-federalizm ilkeleri,
DP'nin, 91 ile ikinci
parti olan milliyetisi,
tan Radikal Halk Partisi (SRHP)
ile ortak Bylece,
ve Sloven devleti,
1921'den itibaren tamamen
girdi.
"Vidov Dan" diye
tarihi gn olan 28 Haziran 1921'-
de, yani Imparator-
Kosova meydan sa-
ve milliyetisi Prin-
cip'in Avusturya vurarak
I. Dnya "vesile"
gnn devleti

bir Anayasa parlamentoya
geldi. Cumhuriyeti Kyl
Parjsi (50 milletvekili), Sloven
Halk Partisi (2 7 milletekili) ve Yu-
goslav Mslman rgt'nn (24
milletvekili)
men; partilerdeki
Sloven ve milletvekil-
lerinin
protesto ederek taktik
da 419 ye li
parlamentoda 223 oyla yeni Ana-
yasa kabul edildi. Sonraki dnem-
de, deyletin kurucu halklan olan
ve Slovenlerin
bu statden de yoksun olan Kara-
Makedonlar, Ar-
navut ve Trk) Mslmanlar bas-
uygulamalara tabi
"zaten
zgl-
ise "Gney nitele-
silindi. Sistematik
devlet terrnden binlerce
Arnavut Kosova'dan Trkiye'ye
20'lerde ve 30'larda btenin
% sarfe-
dilirken, ay-
pay % 9 Bu politika-
lar, Sloven
"Yugoslav"
alt milli kimlikle-
ri silen bir Pan-Slav milli
nin umudunu sre-
43
ele Pan-Slavist enteli-
kur-
Piyemonte'nin n-
c rolle kurarak
tan'a kredi ok gemeden
tkendi: Piyemonte
isminden, ege-
feragat
histan ise bylesi feragatler bir ya-
na, Slav ve devlet-
lerini "Byk kurban
ediyordu ...
milli asli muha-
siyasi gleri idi. Hrr-
vat Cumhuriyeti Kyl Partisi
neleri Stepan Radi l 920'cle bir
kyl cumhuriye-
tinin talebiyle byk
bir kampanya bu talebi
destekleyen 200 bin imza topla-
Bu nedenle bir sre tutuklu
kalan Racli, 1921
reddetti. ise, r-
gt muamelesi yaparak
Kyl Partisi'ni silmeye
Nisan 1922'de
''milli blmeye d-
nk bir nlemle drt,
Dalmaya iki idari blgeye
Stepan Radi, 1924'de Mo.skova'ya
giderek Komnist Enternasyo-
nal'le (Komintern) temas kurdu.
bu do-
sulanarak hapsedildi, Kyl
Partisi 1925'teki seimlere sokul-
44
Radi, seimlerden sonra ro-
evirerek 1921
kabul
Radikal Partisi'nin
dneme denk gelen bu
ma Yugoslav devletinin ku-
beri ilk kez
bir h-
kmetin zemin
Kurulan hkmette Radi'le
birlikte drt Kyl Partili
grev Radi'in radikal tutu-
srdrmesi ve Radikal
Partisi'nin yeniden glenmesi,
mrn
1927'de Kyl Partisi h-
kmetten Muhalefetini
ancak bir
federal cumhuriyet bnyesinde be-
raber
dnen ..
Radikal Partili bir mi-

1 ' ' ..... ' " .. '. .. " .. .. .. ........... "
sevilen bir halk nderi olan Ra-
cli'in ldrlmesi,
infialle 1928' elen sonra,
milliyetileri gizli
rgtlen-
meleri Make-
donya'da ko-
Makedonya Devrimci
rgt'nn efsanevi sahipte-
nerek Kosova'da da
Arnavutlar ynetime eteler
rgtlediler. Sloven sekinleri ise,
Krali. Karayorgiyevi'e 9 Ekim 1934'de Marsilya'da dzenlenen suikast,
Yugoslavya'da milliyeti ilknemli eylemiydi.
Halk Partisi'nin Habsburg dne-
minden gelen oportnisl
"sayesinde", partilerine
mcadelelerinde
mttefik arayan yneti-
miyle yaparak uyumluluk-
srdrdler. Sloven Halk
1 . ,.,
.P?-rlisi ()nderi
ltaJ.ya. dan

l?ed_elinin

Slovenya'ya fiili zerklik ve Slo-
brokraside yer alabilme-
lerini
muhalefetin
. ve resmi ide-
olojiye ege-
men blokun siyasi
lrili partiler
bazen bir ancak
bulan koalisyonlar kurulup kuru-
lup bozuluyordu .. Qca]<
JPeter'den __ l921'cle
en) Kral Aleksander
.,vi parlamentoyu ve 1921
feshederek istikrar
el _koydu,: tarihi-
milli dikkate
dokuz blgeye ege-
yeni bir Ana-
yasa kondu._,,Peyletin
"Yugoslavya
trld. "Tek Kral, tek millet, tek
'"' ... . .. . ..
45
devlet" benimsendi; Avru- kal Parti partilerinin
pa'daki gl totalitarizm (illegal) Kyl Partisi ile se-
etkisi YKP'nin im idi.
1938 seimlerinde, bu sefer Radi-
.... kal Parti'nin
.. l.?3i'de. da muhalefet koalisyonu,
, .. ... !J.i.r ... r.P.:mk % 44.9'una
.. has- iyetini gvenceteyecek bir
getirdi. arayan Yugoslav hkmeti 1939
Yine de, 1920'ler-30'lar dn- Cumhuriyeti
mnde dnya ekono- mecburen olan)
mik etkileri, Yugos- vat Kylu Partisi ynetimiyle diya-
lavya egemen blokunu loga yneldi ve illerine"
1925-30 dneminele (blge- zerklikler Byle-
sel ve bir yana ce, radikal milliyeti
ortalama nin tepkisini ekme
330 dolar gelirle vat belirli bir -en
Romanya ve Bulgaristan'dan yk- pasif-
sek, Yunanistan'dan refah Yugoslavya, politikada da Al-
dzeyinde olan Yugoslavya'da h- man
kmetler, enerjilerini da Dnya ekonomik
"milli mesele"ye hasrederken eka- Fransa
nomi fiilen "oluruna" anti-Alman "Kk
ticaret, sanayi, yesi olan Alman-
la burjuvazinin inisyatifi nemli ya'ya iktisadi epey
bir Yugos-
lav hakim ailelerinin km-, Almanya,
senmeyecek bir kesiti, bu Mihveri'ne iin Yu-
ki yolunu, Av- goslavya'ya byk
rupa'ya ve ABD'ye iltica etmekte Macaristan, Romanya
buldu! gcndeki ve Slovakya'mn da Almanya gd-
seimlere de 1935 se- mne girmesiyle iyice bunalan,yu-
imlerinle muhalefet % 37.5 oya
lktidar bloku bu, Mihver'e im-
..... .... .. ............................................... .
sonutan daha olan, Racli- zalamak zorunda
"'
46
Habsburg ve egemenliklerinden 'Birinci Yugoslavya'ya YUGOSLAWA
merkezi .. ... :2J. J\.1:art
glerinden olan ve ille- General Simovi'in
ri"ne zerklik beri cunta, Kral'
kaynayan ordu; "Byk .. rek ynetime
zerine, Alman ordusu 6 Nisan'da
bu ok byk tepki ...
gsterdi. .. ... ... ... girdL_JX
tesli!n._.olclu.
47
iKiNCi BLM

ve "Ikinci Yugoslavya"
Devleti ve
da gzeterek, "zaten"
ari olan milliyetileriyle
yneldi. ve
Bosna-Hersek'in byk blm
zerinde, elbette Almanya gd;:
mnde bir
YUGOSLAVYA'NIN nemli bl-. kurulacak; bir
m n eden Almanya, b is- 1921-1941 dneminde
tan bir ynetim . nedeniyle,
merkezi mutlaka sern-
Gneyindeki "Kosova pati Devleti kurdurt-
.,galindeki_ Arnavutluk'a; Makecl.on- .. mak iin, Kyl farti-
,Y<'l Bulgaristan'a; bir . temasa geildiyse de, Parti .
. ynetimi, Almanya'yla
,..Gney kesin olarak reddetti. Bunun zeri-
verildi. sonra kk '"ne, devletinin naipli-
bir devletinin ...
N azi ynetimi, Yugos- .. ... b1Jlun-
lavya'da kendisine destek zemini du. Avukat Ante Paveli
ll ................ ,,_., --- ... .
yaratabilmek iin, or- .. "asi" ,gelen.
du devrilen ynetimin t':!rgtn, 1920'lerin so,p.la-,
49
YUGOSLAVYA ve "ikinci Yugoslavya"
b:>>d ilhak topraklar
Cal
(Kator)
ADRIYATIK DENIZI
lll]]]] ilhak topraklar
2. Dnya Yugoslavya.
ROMANYA
:r,_esi set e
,?rgtledi. ltalY<l
1
l
,,Pevrimci rgt'n (lMD}
rgt, hedefini E:tti. lMD ile Us
koparak bir .. Jeti Nite-
kurmak diye kim
N azilerin .. _
gibi, Bosna-Hersek'in de bu raati, lMD ile birlikte
.,.... ........... ............... . ... h... .. . .. ...... ...... ............ ''"" ......... .... ....... ..... . .. "
n' a e,_Ue m ,, Anca k
Paveli n Us l94l'c dek asla
geti. 1930'larda medi, korkulu bir terr rgt ola-'
ynetimiyle rak ...
devleti" ni
Yugoslavya top-. "devralan" ynetimi
raklannda teden beri hak iddia belirli bir kitle
eden Mussolini destek verdi. Pave-" buldu. Zagrep Kardinali'nin Pave-
"'--": ............................. ,,,,,, ..........
. .. li ok
so
ve "ikinci Yugoslavya" YUGOSLAVYA
nemli bir simgesel
Kyl Partisi km- Devlet partisi olarak rgtlenen
senmeyecek bir kesimi de Kiril alfabesini ve
bysne kkenli. szcklerin
1
rak destek verdi. Usta-
devletine sempatiyle
_ da
. .. __ _ __ _
. __ _
.. Bu il hak, __
_ _il_f:: ?.l:::n.l.P<l ti . ,)_i t _ t 1 ia m I <_lr
siyasi .. Lika
elen yoksun konumunu ayan-be-
yan ortaya ve kitle diri eliri ortodoks kilise-
ni olumsuz ynele etkiledi. yle lerinin hala grlebili-
ki, iinde ele huzursuzluk yor. ___
ve Almanya ile ___
mttefiklere
savunan Yahudi bir
ileri gelenleri, bir darbe cemaatini __
Hitler ve Ante Paveli ( ikinci).
51
.Yok t:dildL
Vladimir Dediyer,
l988'de
89Q Iv1.s-
.. ..

Partizan ve
Stalin'le ilk imtihan
52
, )lk
D.r,aja Miha,ylovi
.
. etnik eteci) rgl'tt o Lon-
dra'da kurulan Yugoslav Kraliyet
srgn hkmetine ve bu
hkmeti himaye eden mt-
tefiklerin etnik-
lerin nderi Mihaylovi'in siyasi
hedefi, Yugoslavya'da hege-
yeniden tesis etmek; sa-
dece olma-
yan btn milletleri
atmaktL Bu milliyeti perspektif,
Yugoslav etnik-
ler rgtlenen
bir
etkendL etniklerin ..
go ... J>.a ttJs(nin
... ..
... .. .
... X':lg?s-

, .. ..
l936'da
Tugaylar'la
Ante Paveli, bir ziyaretinde.

.olah 1:300 Yugoslay g-
nllden arda kalan 300 emektar
etnikler ve ..
zanlar, 1941 dek Al-
.. ............ . .. .. . .................... .
man birlikte
deleye Ancak 1941
e.nerjilerini esas
olarak y-
Mihaylovi, Partizan ha-
reketinin nderi Tito'nun birok
kez eylem
da
liJ:l Miislmanlara

II. Dnya SSCB yne-
timi ile Yugoslav KP
ki Partizan hareketi (Halk Kurtu-
Cephesi)
tejik sonraki
SSCB-Yugoslavya da n-
cllerini SSCB yneti-
mi, Yugoslavya'daki
mcadelesine, dar askeri,
jeostratejik mlahazalarla
du. Bu Mih-
ver'e
belirliyordu.
Partizan hareketinin,
53
YUGOSLAWA ve "ikinci Yugoslavya"
etnik nderi Mihaylovi: ll. Dnya
(stte) ve Sosyalist Yugoslavya ynetimince 1945'de
idam edilmeden nce hapishanede (altta).
54
her biriinde ka-
rar srelerine rgtle-
yerel< sosyalist bir toplumun nve-
sini hedefleyen prog-
tepkisini
ha-
tel geti re iin Stalin'e tehli-
keli geliyordu_
ele, Partizan Hareketinin nderi Ti-
to'nun Mihaylovi'le
iin ona
hl-
!=adelelerini
4an, hatta onlara tap i __ bir
')p,illi
.. ba-

s1 renklerini vermeden srclrme-
,.Jerini Bu nedenle SSCB,
194 2 Tito'hun silah ve
cephane talebine olumsuz
verdi.
Il. Dnya Yugoslav
KP
SBKP'ye hareket eden
olduk-
a Geri, YKP'nin prog-
zorlan-
192l'clen itibaren,
tern'in izgisine
1922-24 gizli
kongre "ulusal sorunun
kapitalist _sistemin rn ve burju-
vazinin meselesi sosya;
listler

ni" savunan kanat ynetim-
den tasfiye edildi, _ _lin()yyey .
,.lin'i izleyerek,

. birok ezilen halktan
_ol<11luslu bir
Ulusal sorunun ancak
................... _ .....
sosyalist devrimle, ka-
derlerini tayin
da

..
. . _Arnavut v.d.
. I!P:. ta.yin
konu edilmedi). Ancak YKP iin-
ihtilaflar ve "ulusia-
kendi kaderini tayin
gerekse ko-
nulardan gerilimler srd.
Komintern/SBKP ynetimi srekli
YKP ynetimine mdahele ediyor,
Parti Genel Sekreteri birka ayda
bir l
sarfedilen bunca enerjiye

zellikle 1929'-daki "monarko-fa-
darbeden sonra, YKP
nst Il .
Dnya Partizan gleri-
ne komuta eden Josip Broz,;
1
yani"
Naziler ettikleri dnemde, btn Yugoslav radikal
destek bulabildiler. Bu repertuarda fesli de eksik
55
"esas" haline gelen kod
.,.
Tito, ye 200'e Partiyi
topadama srecinde par-
Tito'nun SBKP ve Komintern
bu dnemdeki tutumu,
IL Dnya SSCB'ye
tutumunun verir.
milli-
.. .. bu ..
.. ..
..
kadrolarla birlikte .

,, n i n.
hi de "ikna olmadan", f-
ke ve korkuyla izledi. "Tasfiye"
edilenler aleyhine al(a)maz-
ken, SBKP ve Komintern'le de
kprleri atmayarak bu
dnemi sessizlikle a-
Sonuta,"temizlikten" kurtu-
lan pek az deneyimli kadrodan bi-
risi olarak 1938'de YKP Genel
.. , .............. .

Parti
Yugoslavya'ya ba-

.... ... :?. .... .. ...
.. .... l..?. )2:3 7' ele
... ik.<Jr.g(it n I1 ..
.. ... .. Tito ve
ar
,,Y..?Xcl en
byk glk, Slovenya ve
parti
b-
56
ve
yk tepki ile,
bir rotacia israr et-me'leriydi.
1935'deki Komintern Kongre-
si'nin
halk cephesi" bu
YKP'den istenen, "Halk
Cephesi"
demokratik burjuvazi ve kk
burjuvazi ile ittifak
girerken,
zerinde
Tasfiye tehdidini ve emir-komuta
zincirini do-
nukluklar lkedeki somut
ihtiyalara, hitap eden
zgl politikalar ve neriler ret-
me edinildi. YKP nderli-
Halk Cephesi,
gerek siyasi gerek askeri d-
zeyde Yugoslavya'da belirleyici g
haline geldi. ..
10 bin 80 bin
1 . .. . . ... . . ............... . ........... .. ................ .

C .. rI(;\ . Yu-
te birini
elinde
.. Ye,

, Kuzey Makeclonya'cla-
ki,Bulgar birliklerine; Slo-
venya'claki .. birliklerine kar-
... Sadece kar-
Al man
., General N edi'in jand(lrma
. .. gerek
kaderini tayin ... .. gerek
bir tarafa idi. etniklerin
komnistleri olmak ,,da mcadele
zere pek ok Partili, eski arazinin kullanarak,
izginin srekli s ve konum
isteyerek ayak srdler. .. yrttkleri mcadelesi-
Ulusal nin ve sadece zor-
Tito ve Ko-, balara herbiri yerli halklar-
dan birisini veya
"i" zorbalara da
siyaseten ferahlama verdi. Parrizanlara byk kit-
57
Tito (1942'de).
lesel g ve
Partizan ll. Dnya Sava-
ncesi
n, Slovenleri ve ezen;
ve

Hatta Partizan
glerinin YKP'nin
nemli isimlerinden Andriye Heb-
rang,
tan sonra da bir
devletinin vazetmek-
teycli. Kyl Partisi ge-
kesimler, gerekten

58
Partizanlara
Partizan siyasi
demokratik kk bur-
juva ve kyl hareketlerini kavra-
yan bir yelpaze
ken; askeri dzenli bir
ordu etmeyi
Halk Cep he-
si'nin be li rleyici g haline ge 1 me-
sine olarak, esasen anti-ko-
mnist ncelikli olan
.,etnik .. kar-
el Nazilerle
.. Yneldi. 1943 ittifa-
km Yugoslavya'yla en
"ilgilenen" lngi 1 te re, Parti-
zaten Nazilerle
girerek
Mihaylovi'in kuvvetlerinden da-
ha ciddi bir g olarak muhatap
karar verdi.
])9.,
.zanlann elenetimi bulunan
temsilcileri ile Halk Ku-
Meclisi'ni toplayarak, hare-
ketinin siyasi
tiren bir Meclis,
Javya Halk
Konseyi" bir
rtme orgam Stalin bu
byk tepki gsterdi. Sov-
yet Radyosu, Halk Mec-
lisi'nin, Yug()slavya lke-
.Ye yasaklayan
sansr etti.
ve devrim YKP n-
bu
SSCB'yi ve mttefiklere
Ar-
kendisini sadece "Halk Cephe-
si" olarak .!ialk

1944 YAZINDA asker!
bir an Tito, ingiltere'nin
ma yesindeki Yugoslav srgn h- Yu-
In- goslavya
giltere , ..
lavya'da duruma hakim grhen ..
Halk Cephesi'ni srgn nden 3, ncesinin
hkmetiyle denetim al- melik diktatrlk parlamentosun-
tma alabilmek bu h k- 5
metten unsur- ,).endi. Ancak Yugoslavya
.. bl\:rJ\lY<:I ... de.:::. kurtulduka, Halk Cephesi'nin r-
gn toplumsal Su-
i ve evresindeki burjuva g-
. da Stalin mttefiklerle, Sa- leri 1 l
---------"'"'''''""'"' ll". . - ....
.. ... .)9.4.5'de_
... gze Seimlerde oy-
.. . ...
.... ...
YKP ynetimi bu bil- ... Partizan hareketinele ol-
mese de seziyordu. d gibi Halk Cephesi iinde de
Stalin'e, lngil- asli g Yugoslavya Komnist Par-
......................................... ..................................................... ..
.... tisi icli.l2
... . C::\1
. .. ... . 1?4.Tye van!-
.... hi.i:J.i,r ... bu ses- nda, lkedeki
sizlikten ve Stalin'in sresin- !etmeleri
............................................................................ .
ceki izgisinden, Yalta'daki "payla- Yugoslavya halklan iin,
ve .. Dnya sava-
59
YUGOSLAVYA ve "ikinci YugoslavYa"
zamanda ok cepheli bir i
ile milliyetile-
ri Ortodokslar ve Kato-
likler ile
Mslmanlar komnist-
ler i le ve milliyeti
hareketler
ve cumhuriyetiler ara-.
yeni ve sosyalist
dnemin-'
de ynetim ile Arnavut milliyeti-
leri bitiminde,
) 94:1. Par.tiza.nlarca .. tes- ..
100 bin
ve nefret
60
byk
. ..Je.r. lO bini l-
biliniyor. tarih-
.ileri, ldrlen
toplam 400 bine
iddia JI.
lE:n
l
milyon 700 bin; zellikle Dnya
i
lenlerin l
milyondu. l
zerinde
kolay kalkmayacak bir glge ola-

NC BLM
"Stalinist dnem" den
"Yugoslav millf
sosyalizm modeli"ne
YUGOSLAVYA Fecleratif Halk
Cumhuriyeti'nin ilk btn
Avrupa "halk demokrasileri"
gibi, alternatifsiz benimsenen Sov-
yet modelini izleyerek "sosyalizmi
etme" belir-
geti. Ancak SSCB/
.. SBKP ll. __Sava-
Yugoslav devrimini "veto"
sonra Yugos-
, "%
50". pa-
konu etmesi; stelik
marifetiyle kendi
gcyle ve devrimi ger-
Yugoslavya Komnist
Partisi (YKP) ile Sovyetler
en iyi
anda bile, alttan alta bir
rzgar estirmekteydi. ,l948'de
na ya bu rzgar, iki lke

birlikte i ve
da nne katarak; "Yu-
modeli
ynelimin yolunu
1945-4 7 SSCB-Yugos-
lavya bir
grnts veriyordu. 194 7 ilkba-
ka-
ile SSCB ,
. ken, Yugoslavya SSCB'-
nin Eylll947'de,
l943'de bulunan Ko-
mintern'i ikame etmek zere
Kominform'un (Komnist
Partileri Enformasyon Brosu) ku-.
TiLo, Fransa ve .
KP'lerinin burjuva partileri-
ne "demokratik qkmeti"
destek veren politika-
bir biimele
SBKP izgisi

Ancak bu "cicim" da,
61
YUGOSLAVYA "Stalinist dnem" den "Yugoslav millisosyalizm modeli"ne
Yugoslavya-SSCB zellik-
le politikada ve Balkanlar poli-
eksik
J9.4:.?.'cle lngiliz-Am::>
leri denetimindeki
i ,, .

, diplomatik,
,. bile C? Yu-
goslav ynetimi "byk
birader"in en
taze Daha nemli bir
SSCB/SBKP ynetimi-
nin,, YKP'nin tmne
dnk devrimci siyasi
da veto etmesiyle Yu-
clelegeler?
kurul u kongresinde, )'unanistan
. clestek}enmesi i.in en-
,.ternasyonal seferberlik nerilerine

Yilnan
"lwmnistleri lngi 1-
tere-ABD mdahalesi
k
".:S..Tdiirc!lt::t.

i
IL Dnya
SSCB
yneti mi vu t-
.luk'u ilhaka eder bir
ll .... . ...... .. . ..... ..
YKPJ:>u11a.
ama ve gsz Arnavutluk
ynetimi, ve Yunan
i
62
sonraki ilk
larda Yugoslavya'ya cumhuriyetle-
rinden biri oldu.
l948'e dek, iki lkenin
ll ... . . .... ''
gibi grn,ii-
,YOrdu.
..Yan, yine SSCB
SSCB'nin Arnavutluk ile Yugoslav-
huylan-
Yugoslav-
Balkanlar ve
kan Federasyonu"
tedirginlik
.. 9.11., Tito "Balkan Federasyonu" ta-
l944'de Bulgar komnist
neler Dimitrof ile birlikte
ye Bu mt-
tefiklerin ve bu fikri
gzken SSCB'nin tep-
kisi zerine donduruldu. 194 7 ya-
Bulgaristan ve Yugoslavya,
ynetimleri Balkan Federasyonu,
zere bi-
raraya geldiler. Bulgaristan fede- .
rasyonun kurucu iki
lke Yugos-
lavya ise kendi bnyesindeki her
bir cumhuriyet ile
statele 1 m esini is-
tiyordu. Yugoslav
bu Federasyop'un btn
Balkan etkileyecek bir
model zlme-
ye SSCB Federasyon
muhalefet ederek dur-
"Stalinist dnem" den "Yugoslav millisosyalizm modeli" ne YUGOSLAVYA
SSCB yneti-
mi, Balkanlar'da,
giderek Avrupa'da bir g
nclk etmesi-
ni, meydan okuma
nemli bir tehdit
l948'DE STALlN,
tam denetimine almak iin hareket
geti. hem genelde dene-
timini glendirme ve "Balkan Fe-
clerasyonu"na damga vurma, hem
de Tito'nun karizmatik gcn
Bulgar nder
dengeleme Bulgaris-
tan-Yugoslavya bir "G-
ney Slav neri-
sini ortaya Yugoslav
bu neriye Bu
SSCB/SBKP y- .
netimi nne koy-.

da gerekilikten uzak .!:>uluyor;
daha SSCB sosya-
list sistem iindeki
blm erevesinele kendisine
grevlere ncelik vermek-
' ten
Mart'ta, SBKP
ynetimi ideolojik cepheele
geti. Yugoslavya KP'ni, lkede
Halk Cephesi'nde olu-
iine sindirerek, mca-
delesini ve ihmal
etmekle J?a-
63
... ,
Tito ve Stalin, 1945'de Moskova'da imza treninde
(en Sovyet Molotov).
ve Gizli Polis Rankovi'in
lkede ve parti iindeki
terr de Marksizm-Leninizm'e ve

Yugoslavya KP Merkez Ynetimi
iindeki,, SBKP'yi asli nder sayan
kanat da bu
sunda koyma
girdi. Ni.san bu
nde gelenlerinden.Maliye
Yuyovi<.: ile Komi-
.tesj Andriye Hebrang,
tas-
fiye edilerek Bu
isirolerin en nemlisi olan, ,Kurtu-

.... .... . .
Hebrang hapishanede
ldrld - intihar
64
Nisan SBKP'nin iz-
gisine hareket eden KP
yesi idam edildi.
SBKP}e bir darbe rgtleme-
.;ye Genelkur-
may Arso Yova!loyi iki
general lkeden kamaya
}en
Yugoslavya gvenlik rgtleri,
SSCB'nin beri
lkeye kendiJetinin
l.e takibe istihbarat ve ajan
kerttiler. 1948 ve izleyen
birka 15 bin "Rus-
u" kadro Parti'den tasfiye edildi.
SBKP Yugoslavya'ya
ideolojik
srdrd. SBKP 20.
"Stalinist dnem"den "Yugoslav millisosyalizm modeli" ne YUGOSLAWA
,;Kongresinde gibi ''k- bir "izinsiz" devrim
,.k oynatsa Yugoslay- yapmaya iin teden beri
inanan" )':u.I1an
direnten ok byk ,zan .?-
,fkeye re SSCB'ne Yui1<l:I1Jstan
.. l(P merkezince. tasfiye edildi .. KP
,.sulanan Yugoslavya KP ,Yuna.n devrim .
. n.e "Gestapo'\ "Amerikan ne
,.goslavya'yla kesti; bu,
ile "Titoculuk", nanistan'da devrimci hareketin
"Yugoslav ,rileyerek bir.
siyasi-ideolojik hakaret .
mertebesi Avru- Haziran'da mah-
pa'daki, SSCB'ne yeterince kum eden Korninform
bulunmayan pek ok komnist . SBKP
kadro tasfiye edilirken . "sosyalist blok", Yugoslavya'ya ik-
sulama portfynde "Tito'culuk" tisadi boykot uygulamaya
bir yer tuttu. "Tito'culu- Yugoslavya, % ih-
bu kadar 5l'i ile
nedeni sadece SBKP'nin gncel bir , bir pazardan mahrum Yu-
ifade etmesi goslavya KP, iktisadi
tn Avrupa'daki sosyalist bir yandan henz taze olan Par-
partileri sarabilecek bir tizan ruhuna yapan bir
meydan sylemle;
mesi idi. Bulgar komnist dan ile iktisadi araya-
nder rak yneldi.
Yugoslav nderiere destek Bu arada, Yugoslavya KP nder-
ancak sre sonra SBKP'nin ideolojik
SSCB'nin Stalin'in yani dnk
kom- .;:>talin'in "toprak
.nistleri sadece Yunanis-. hertaraf et-
tan'da kurulan geicidevrimci h- rnek iin bir
kmelin Yugoslav . Yugoslavya'da Par-
.Y.J:lelik sulamalara
bir b-
. de tti. Zaten Stalin'in ter ket- Yugoslavya'ya
65
YUGOSLAWA dnem" den "Yugoslav millisosyalizm modeli"ne

Tito ve Parti n-
derleri ele, bylesi naif
iltifat etmemekle birlikte,
rin srede yoluna
midini belirli bir sre korudular.
,1949
, Soyyet.
zerine Moskova'dan Belgracl'a ve-
. ., . , ................ ,
.. r..i.len sert ltimatom
\t.zere,,
lavya'y<1 askeri ihtima,li-

"Baba Stalin'i Yugoslavya. aleyhine,
gibisinden naif ke-
hanetler berhava oldu. Yugoslayya,
SSCB ile kprleri ve l950'ler-
le birl<te, ieride ele da
. . . . . . ,
"kencliyolunu"
66
hareketi
POLlTlKADA, Yugoslavya,
izgisiyle l950'lerde
bir itibar ka-
Geri son derece gergin bir
sonra,

en
kiler rehabilite edildi ancak Sov-
1 ' . )
yetler Yugoslavya zerinde
bir tehdit unsuru olmaya devam et-
ti .. !956'd.a Macaris-
Voyvodina
,tarihi gndeme
Titc::yu
du'nun
.. daha
ok taze
bir zamanda, kah-
l958'den sonra in
. . c1e, en az "Tro-
kizm" kadar byk bela sayan .. ?ert
bir sylemle, ideolo-
jik
Arnavutluk ynetiminin
in benimsemesi,
Arnavutluk-
Yugoslavya iyice zehirle-
di. Arnavutluk Emek
"Stalinist -dnem" den "Yugoslav milli sosyalizm modeli" ne YUGOSLAWA

()t.':11lZa sa
... ..

::.X1Jg()?J.<i.Y.9 ",;
t
, mak zorunda Arnavutluk ve
.. .. . ... . .. .. .... .... .. .... .. .... .... . ... ..... ,.u
la
ikinci
lar. Yugoslavya ynetimi, Sovyet
..
tehdidinden kaar ve alternati,f bir
"komnist sistem" dahil
olma ihtimali uzak grnr iken,
sistemine entegre da
temiyordu. Bu Tito, ka-,
pitalist Ean ile SSCB reel
sosyalist sistem
hem tedir-..
hem de
srmesini ummak

nkleer dengenin kapitalist ile
Sovyetik blok
"pat"a getirmesi, Yugoslavya
dan, iki bloka da gvence
,Tito,
qndan itibaren,
.. .. . ... . . .. ............ .
, u po 1 IZ.
.. l<()n1lmunu ..

, Bylelikle, iki blok
kalan hava dola-
kendi hareket menzilini ge-

Tito ve bloksuzlu,."
bilinli ve aktif bir siyasi
olarak neren sylemiyle, nc
Dnya lkelerini hedef
l954'de Hindistan Neh-
ru ile birlikte, "aktif birlik-
telik" duyurusunu
,,!955 bu birliktelik
erevesinde, .,yar111ak
_iin her lkenin kendi y()-
vurgulayan
bir Tito bylece,
nc sol-poplist n-
derlerin "sosyalizm"i "Sovyet uy-
dusu" olmakla
ve
Ji-
}o, Devlet
ve Hindistan Devlet
If.. ................. ,.,,. ......... '' ..... , ..
Nehru, Eriani'deki
,, ..... " .... '. . . . . .. . . . ............... " .... .... , ..... " ...... . .. . . . ....... .
,pa,
Hareketi'nin zeminini
H ...... .... ""'"'"'"to"'" ..
turdular.

.. yne-
timi, bulunan lkelerin

da
2,0_
l964'de Kahire'de
11111"'" ..................... , ... "'"""'"'''''''"'.
toplanan ikinci konferansta ,,?.Q 9:1-
ye_, l g?zlt;:J?C_i
.... ..
Hareketi
67
.. ..
.. szlerinde ifadesini
gibi, politikada "g"-
ten ilkesellikleri ne
rak, mazlumla-
nndan" yana bir sylem
Yine de "Bloksuzlar Bloku"na
maddi bir g da.
l960'lann sonunda,
ll-
.. .. .. b1J
...
bulundu.
Tito'nun l970'lar boyunca en
byk biri, SSCB'-
nin kendisini mttefik"
olarak kabul ettirerek
lar Hareketi'ni fiilen himayesine
alma e'ngellemek ol-.
68
du ... ... .
na'daki 6. tam 90
1 .............................................................................................. , .... .
.. .... ... .... ..
... ... ...
tamamen etkisiz
..
.. ..
... ... : .. ..
nunda SSCB sistemin -
, .................. ,,?.... <1
zlp sona erme-

ternasyonal"i, um-
gibi .. .
ge..
(1989'a ... Y.u-
,
.. ..
0
t6 .... ... ... %
paya sahipti.)
DRDNC BLM
"Pazar sosyalizmi",
"zynetim demokrasisi",
''Milletler -
zaaflar,
l950'de Tito'nun SBKP'-
ne ynelik ideolojik
gemesiyle; Yugoslavya Sovyetler
ile ideolojik ve
siyasi olarak de kesmeye dnk bir
hamle Parti ynetimi ve ide-
SSCB ile kesin-
klasik Marksist litera-
tre "gmlerek" SBKP'-
nin teorik-ideolojik ko-

_SSCB'nin bir
".z"
Jito
1
Sovyetler
devletin, devlet ve parti
brokrasisinin denetiminde olan
;retim
mllyetin tc:>p-
belirtti. Bu
sadece bir atak ol-
makla Yugoslav-
sosyalist deneyine yeni, z-
gn, alternatif bir y.kleme
Jito, Yugoslavya,
If
parlamentosuna, mlkiyelin haki-
'katen he-
defleyen bir
:zynetimini kurmaya dnk
.bir yasa n du. 1950' de
,. . ..... . ... ,. .

,mi l952'de
merkezi iktisadi planlama
di.} 953'de sanayide kk lekli
fazla on
i:zin ye.:ril-
SSCB ile gerilimin bas-
Pa:rti'nin halk deste-
(veya ''milli birlik ve
da et-
kisiyle,
()lmaktan. azami_
lO hektar alanda zel mlkiyet ya-
,,. . ...................................................
:Zaten l948'cleki
kesimele byk bir
69
YUGOSLAVYA "Pazar Sosyalizmi", "zynetim Demokrasisi", "Milletler Zaaflar,
tepkiyle bu tepki,
kadro
Parti iinde
bir muhalefete

.. ko()pera-
tiflerin % 80'i kendilerini feshecle-
.rek zel dndler_

,,sayan "sosyalist sektr".
,iinde_% 9 dzeyine indi .. 60'la_n11:
2_6 milyon iftinin l-
?ahip
Yug()slavya'c,la k,yl-
.siyasi-toplumsal
,g olmaya devam_etti.
Bu arada "Sovyet tipi" standart
bir komnist parti iddi-
olarak,
l952'deki 6. Kongresinde, Yugos- .
lavya Komnist Partisi (YKP) "Yu-;
goslavya Komnistler
(YKB)
70
"zynetim" ve
"demokrasi" nin

"ZYNETlMCl sosyalizm" sy-
lemi, l950'lerin ve
ikliminde, gerek ve Av-
rupa'da gerekse Sovyetler Birli-
"demokratik sosyalizm" ve-
ya "gerek sosyalizm" idealiyle
mevcut rejimiere muhalefet eden
sosyalist entelijensiya nez-
dinde son derece cezbedici bir
idi. Pek fazla bilin-
meden, incelenmeden, sylem d-
zeyinde umut zynetim
deneyiminin kendisi ise, ik-
tisadi, toplumsal, siyasi, insani,
btnsel anlamda hakika-
ten bir
Her nce, her
mede zynetim ilkesi ,
sunda.fiilen atama bir
.seim
,Ynetim Kurulu'nun karar inisyati-,
fi olduka idi. Hem retim
.... . . " ... . .. ''1
,h.edefleri, hem elde edilen gelirin ,
cretiere ve lan,
merkezi
merkezi planlama ile
"Pazar Sosyalizmi", "zynetim Demokrasisi", "Milletler Zaaflar, YUGOSLAVYA
"Gerek" sosyalizm zynetim deneyiminin tepeden inmeci ve brokratik
Yugoslav Marksistlerine gre, siyasete bir etken oldu .
. belirlenmekteydi. Zaten esas yetki-
sahip st yneticisi parti-dev-
brokrasisince Yne,tim
fiilen, ye.rili
ibare,t-
.ti. l952'de . .?.
ila % l7'si zerinde tasarruf

.. da bu durumun kkten
sylenemez, Ancak l96l'deki
reformlar, hakikaten
- bu sefer de ortaya
egoizm"
az ileride ... zynetim
yneticileri-
nin, parti-devlet brokrasisi ile
emeki kitleler
temelinde, korporatist nitelikli bir
temsil sy-
lenebilir. Parti-devlet
halka, -iyi ihtimalle- talep
ve da partiye-devlete
ileten korporatif bir mercii gibi
Ancak, zynetimin
kurumsal ideolojisinin ve sylemi- .
nin etkin eden etki-
lerinden sz edilebilir. Gl
hareketi sahip ba-
kentsel byk z-
ynetim ve
gl bir
Tekil
71
me dzeyinde zynetimin ii dal-
durulabilse bile, emekiler,
melerinin iinde hayat ik-
tisadi-siyasi' belirlemeye
dnk yok-
sundular. Yani, zynetim prati-
emekilerin konumu -yine
en iyi ihtimalle- cretlerini
maya dnk, sendikal nitelikli bi-
lin ve ltlerine indir-

zgn sosyalizm"cili-
ve zynetimci ideolojisi, en
ka-
dar, Yugoslavya'da i siyasi
da Sovyet modelinden kategorik
olarak getirmedi.
sonra da an-
cak dozaj greli bir yu-
sz edilebilir). Sanat-
ta-edebiyatta resmi dayatmalar
SSCB ve Avrupa lsnde
kesinlikli ve Bu-
na "devlet gvenlik politi-
resmen
uygulamadan pek
ve Polis
Aleksander Rankovi'in
tl "'"l''
gerek-
,}en
l963'de Tito Cumhur-
ll....... ........ ......... ............ .... . ............ .
se.s:Pe.n

, .. .. ...
sistematik
72
ve Parti
nin "anti-Stalinizm"i, esasen SSCB
olmakla ka-
ndi. Siyasi, ideolojik,
ve demokrasiyi Par-
ti'nin "gereksiz-
sayan "Stalinizm"-
den tam da bu anla-
Yugoslav ynetiminin Stali-
nizm'le ortak idi. Nitekim
.... ..
. .l':J.a.gy ...
__ . ..9 ..
...
ise kesin olarak mesafeli davran-
.
(Soldan Tito, Aleksander Rankovi ve Cilas, ve gnlerde.
"Yeni
MlLOVAN 950'lerin
1! .
dzeyde "hit" kitapla-
nndan olan,):'eni eserinin
ve _bu eserden tr tasfiye
Yugoslav sosyalizminin z-
ve
:nn Tito'ya
, 930'lardan beri illegal rgt
eden ve Y1.1gos-
lav en nemli
. nderinden (Tito, KardelJ?. Ci-
Jas) birisi olan Milo-
van 945-54
ile birlikte
ideologu idi. zynetimi
ve olu-
belirleyici
Cilas
parti ve devlet brokrasisinin, _yeni
tr bir egemen
ni vazeden nl form-
.. - .... _r
etti. Bu tr:.
btn grevlerinden tu-
.tuklanan Cilas, hapiste iken ABD
ve Fransa'da Yeni
73

... ?..?Y
serbest sonra l962'de

....................................................................................... ,,,
.. ..
.. ... .. 1966'-
da afla serbest
... .. ...
... ..
:' ...
mnizmin ideallerinin do-
.... '... . ......... .
..
,

.id,e-
komnist sistem
<,;.kse bile biimle!
. devam sonra-
c1asavunarak,
.sosyalizm

.,
dog-
gic1en . .Yolu
Sosyalist devrimin temel bir
bu dogmatizm potansiye-
lini harekete geiriyordu: Onu
Burjuva Devrimi v.d. dev- ,
rimierden bu zellik, hedef- .
toplum biimini nnde ha-
yeni toplumsal bir
dzen kurma, yeni bir toplum ya-
idi.
zellikle Rusya veya Yugoslavya
gibi grece geri l-
74
kelerde bu zorunluluk gayet
Oysa retici glere olan
kapitalist retim boyun-
toplumun
sosyalizme nndeki engel-
lerin vazeden doktrin,
bylesi bir ykne
Bu nedenle Cilas,
... ...
.. .... ..
,,!,ii? ..
Bu halinde kom-

.. ..
;
... ..
Polis devletinin yasala-

mevcut sosyalist rejimie-
rin temeli; sosyalizmin nndeki
tek engeli mevcut iktisadi-siyasi
iktidar olarak gren teoride-
ki ve
menin etkisiyle, daha ev-
rede devrim-
ci terr ycelten
Yeni rejimin dogma-
tizmle sonra
gelen
Aa, zamanda .dev-
. let iine kapana rp. k i III
,,komnizm'' Ci-
. las'a gre bu ve
Stalin ve
SSCB'yle mcadelesi
sosyal demokrasiyle
diyaloga girerek, resmi komniz-

Llfka
,:.'.TI?i Ili ko m ..
,!D:ekle, devrimci potans.iyel.i_ni

Cilas, yine Devrimi ile
yaparak, "komnist devrim,
devrimcilere yarar olan
tek devrimdir" der. Sosyalist/ko-
mnist rejimlerde "ye-
ni nvesini
parti b-
rokrasisi", partiye egemen olma-
. tesinde, partiden murat eeli-
len toplumsal
potansiyelleri btnyle ikame
edip kendinde ide-
olojisi ile bu "yarar"a el atar. "Yeni
"maddi" temeli,
meyi denetleyen, kollektif mlki-
yeti fiilen sahiplenen kesim olma-

tarihi roln yerine getirip geri
lkelerin
misyonunu ko-
mnizmin "devlet ka-
pitalizmi", ATT'vari ben-
zetmelerle kollektif
mlkiyelin ve
Bu kollektif mlkiyet
ve
nun teknokratik ere-
vesi, "yeni kendisi
daki bilincini kendisi ni
tan Ci-"
las'a gre "yeni veya parti- "
devlet brokrasisinin sosyalist/ko- ,
mnist ile .
derin ciddi bir .
gerilim nedenidir; bir sre sonra
"yeni komnizmin da
bylece fiziki
gc nce sonra git-
tike
, l so?yal
,izgiye giren Cilas,
ve
, leriyle Trokist literatre
komnizm"le ilgili tahlil-
leri, 70'lercle bu "reel sosya-
. lizm" olarak kapita-
lizmden de sosyalizmelen ele
.?zg,l ]:)ir
ala c, ak. S()S-
yalist literatrn ncl

anti-komnist
"prezente
edilerek" sosya-
lizm-ii
veya marjinalize getir-
eli. de ele Cilas)n

Yugoslavya' da
ise Tito, fikri-ideolojik
erevesini ama brokratik

ve tedirgin
75
tur. Yugoslav Tartisi'nin
ve
d nya
...

,. .. ncesinden
beri belirleyiciydi. son-
itibaren parti-devlet b-
rokrasisinin st kademelerine
lanan imtiyazlar, lks l-
lerde olmasa da, halka ve parti ta-
gerekten "dokunuyordu".
teorik mlaha-
zalardan te, bu hassas noktaya te-
mas etmeleriyle tehlikeli
(Bir mahrem not: nl ga-
zeteci-yazar Hasaneyn Heykel, biz-
zat Tito'nun, zevke, keyfeve
protokol
n tasvir eder.)
76
"Pazar sosyalizmi"
YUGOSLAVYA byme hede-
fini tutturabilme ve sanayi reti-
minin
da
960'larla bir-
likte mali sermayeye
96 'de Dnya Banka-
IMF'ten, ABD ve Ba-
lkelerden nemli miktarda
bor Borlanmaya eden
fiyat ve cret lkeyi enf-
lasyonla 965' de Yugos-
lav
.. d. gelindi-
gerek enflasyonun
halkta gerekse z-
. ynetim ideolojik
syleminde vaadettikleriyle
brokratik, devleti ya-
emeki politize
kesimlerinde ortaya
hayal siyasi ha-
yatta alttan alta bir kaynama
. la 962-67 dneminde, grevi n
(ideoloji
iin) yasak
Yugoslavya'da ve
olduka Bu
kaynama Parti ve devlet
ne de ]=>artinin n::-
Bakari ile,

Kardelj, merkezi
pm daha da
ye re-
yana ta-
zellikle Kardelj, tek
parti ola-
bir
,ya_ y()l savunuyordu.
ve nger
kadrolar ise hayatta-
ki poli-
tikalarla
chlar: Tito, 1965 reformcu-
lardan yana 1966'da, Ti-
to'yu bile bro-
.suna mikrofonlar
.<:lair ciddi iddialar orta.Ya
, Rankovi(in tasfiyesi, "yeni
,pir dnemin"
m nemli bir
,glay Gizli Polis'in hareket
alam devlet gvenlik
tasfiyelere gidildi. Ancak
"Rankovi dnemi"nin siya-
si ve hayatta sadece gre-
li bir ferahlama getirdi, yoksa bir
"zgrlk dnemi"ni Yu-
goslavya Trklerinin
"tek dnemi", sregitti.
Rankovi'in bu re-
form zynetimcilik
sylemi nemli lde tahkim
edildi. karar verme ve
zerinde tasarrufta bulun-
ma yetkileri daha 1961'de
1964/65'de hammadde fi-
serbest ve
tamamen zynetimli
letmelerin yetkisine terkedildi .
1961-65 sonra Yu-
goslav sistemi kimi yerli ve yaban-
"pazar sosyalizmi"
diye bu
ma Parti ynetiminin tepkisiyle
2.5 milyon
kk iftinin %
SO'ine sahip ve
150 bin va-
kk sanayi ve
bu dnemde Yugoslav-
ya'da zel ve sermaye tu-
rizm, ve hizmetler sekt-
rnde 1967'de, yaban-
sermayeye% 49'un payla
(ve kann % 20'sini Yugoslavya'da

yapma, ortak olma yo-
lu
kredi emisyon hacmi
v.b. makro ekonomik
ise merkezi hkmet elinde tut-
srdrd. Parti-devlet b-
rokrasisi, tek tek ka-
derini de
ne bariz
olan sbvansiyonla
77
ayakta tutuldular. Brokrasinin
letmelercleki ayakta
salt sbvansiyon
ne Karar ve yrtme
sreleri ile ilgili son derece tafsi-
ynergeler, tzkler, brokra-
sinin
riyorclu ... tlg.
Bir. imi ...
Y:b.
brokrasinin kendisini nesillerce

, tihdam
.. da,
... ve bir

lerde
. Tek-
nolojik ekonomik
byme ve piyasa
olarak,
l960'1ann sonuna iyi
tim uzmanlar, brohatlar
ve teknokratlar, yksek cretleriy-
le, ekonomik ve y-
netsel gleriyle

"i gide-
rek etraflanncla klik-
yneticiler-tek-
nokratlar rekabete da-
hale geldi. ,Y
... ara-
rekabete
........................ .
yan g mcadelesi, dar bir
ll" ............. .
78
..
.. : fa.rk-
r, .. .... ...
...
.. ..
.,!:l:iJ:l .. ... .. <?k

4.<.l .. ... ..

timlerine etki edebilme
genellikle salt sendikalist bir

J 9,80'lere
,}viark.sistleri, lkeele
egoizmi ile atomize oldu-
,.............. . ... . ..........
itretim sreci-
hem de
tamamen
Bu ko-
teknokrat-brokral
rolar, Parti'deki
Salt nitel
nicel bir bu: ..
.. ...
-4.en
.. veya kimi evrelerde
...

,,Pe olarak- lde
(% 47.8'clen % 7.4'e);
!.,........ ... . .. .... ..,.,, .... , ............. .
.. ,lJrokrat ve .P<tYI
_ykseldi (% l3.6'clan% Top-
lumsal literatrnde
en "hafif tabiriyle" "teknokratik
sekinler", ama daha ziyade "tek-
nokratik denilen bu ke-
sim, gerek bir "yeni
geldi. 80'lerin Yugoslavy?,-
Parlamentosu'nun yz yesine
halk "yz kompra-
dor" deniliyordu. Gcn salt
merkeziyeti parti bii-
tepeelen inme karma-
bir iktisadi-toplumsal sis-
ii nde
da yenielen reten "teknokratik
"yeni
clan "yeni 'yeni
uygun grld.
sosyaliz rn i"
ile 1967-69'cla
. r:tim Yu-
goslavya, ).9?9/70'de

, ... ?I1-

zynetimli pa-
zar sosyalizminin kar ve rasyonali-
te
ihra eden tek sosyalist l-
ke olan 1973 itiba-
1 milyon Avrupa'da
lkesiyle
srdren gmen ve her
misafir eden
turizm sektr, Yugoslavya'ya, hi-
bir Avrupa lkesiyle
sistematiklikle
tketim
ettiler. "Refah" Yugoslav hal-
kollektif bilincine
Komnist alt-kltrnn tesinele
gndelik bilincine
yok-
dnya nimetlerinden

gzelleyen ahlaki etmenlerin yeri-
ni, tketimeilik kltr almaya
Yugoslav Marksist-
lerine gre "vulger" (belki
"heclonist"
her trl toplumsal kollektiflik,
hatta beraberlik duygusunu
fevri hatlar bir y-
nelimdi bu.
bir yeni-
elen retilen egoizm, Yugoslav-
ya'da iktisadi sistemin merkezi
kaar-
ken tamamen
yitirmesine; birbiriyle ir:
rasyonel, verimsiz birimle-
rinin dz ibaret
gelmesine giden yolu
adem-i verimsiz-
"planlama"
(ele) uzak, "spot" devlet mdahe-
leleriyle katlancl Mil o van Cil as,
bu durumu "sistemin yeniden-fe-
sistemi "endstriyel
feodalizm" olarak
1960'lar
dzeyde nl Yugoslav Marksisli
... "pazar anar-
terimini
79
YUGOSLAVYA "Pazar Sosyalizmi", "zynetim Demokrasisi", "Milletler -Zaaflar,
"Mi lif mesele":

ve zengin
kuzeyiiiere tepki
YUGOSLAVYA'NIN "zgn" ve
"milli" sosyalizm modeli, salt ikti-
"zgnlk"
"millilik" vehesinde
de problemliydi. Milli has
sosyalizmi sayesinde, Yugoslavya
.. kadim "milli mese-
le"sini de bir "demokratik millet-
,.Jer yaratarak
n ilan ederek vnen (ve vlen)

tam hibir ..

..... ,. ....... .
Hem ncesi
mn milli
hem ele ll. Dnya
etnik
minin ve taze
kapatmak isteyen, zaten
gcn milliyeti olmayan, millet-
ler-st izgisinden alan Halk
Cephesi/KP ynemi; niter-milli
esasa bir devlet
Tilo'nun
80
szleriyle: ::.Enternasyo11.alist ol-
mak demek, nce kendi lkesinele
!o ............................ , ....... " ................... .
. (_)lmak
. demek" li.
Yklenilen bu tarihsel misyonu
yerine getirecek model olarak, fe-
deratif bir devlet
du. Yugoslavya Komnist Parti-
si'nin itibaren
federatif olma-
bu Sosyalist
Yugoslavya, cumhuriyetten
bir federasyondu: Slovenya,
Bosna-Her-
sek, ve Makedonya. Bu
cumhuriyetierin hibiri, belki b'r
lde,, marjinal oldu-
Slovenya ,milli esasa

Arnavutlar olmak ze-
re Mslman milletler,
bir cumhuriyetin
da, hemen btn cumhuriyetlerele
kayda
sahiptiler. Cumhuriyetierin tekil
milli ve niter cia-
yanmayan milli olmayan
bir "birlik ve imkan
Ancak milletlerst
"Yugoslav" radikal en-
ternasyonalistlerin gibi
tekil milli kimliklerin yerini alma-
o kadar kolay ki,
tekil milli kimliklerin da,
bir
D
Voyvodina'da ve Slav
olmayan
blgeler

blgeler
'da
blgeler

blgeler
Makedonya'da
blgeler
Slovenya'da Slovenlerin
blgeler
Bosna'da Yugoslav
blgeler
Kosova'da
blgeler
MACARISTAN
ROMANYA
z

c:l
..J

"'--
D

blgeler
D

blgeler
D
Bosna Yugoslav
blgeler
Kosova
blgeler
mm
Voyvodina Romen ve
blgeler
.....
.....
Voyvodina Macarlar ve Slav
olmayan
blgeler
Makedonya
ve blgeler
Makedonya'da Trklerin
blgeler
Yugoslavya cumhuriyetleri ve zerk blgelerinde etnik
81
kilele "tatmin"
lar, Slovenler, Makedon-
lar, cumhuriyetin ku-
rucu mill!
ve
yksek, ...
. ... l1 r ... ... ..
,.yutlara
"kurucu millet" statsnn

rencide edici
bir etmendi. .. ..
, halklar (Macarlar, Ulahlar, Trk-
............................................... ,,, .................... ..
__ cumhu-
riyetin "esas sahipleri"nden
telakkisine zaten sahip-
tiler. Mslman 1968'-
,....... ........... .. ...... ........ .
.P.ei<i bir
bir ..
olarak du-
................................................ ..
ise ele B-
tn bunlar bir yana, cumhu-
riyetlerde
kusu halen etkisini srdryordu.
zellikle
lanmakta nedenleri
.. ..

n .. ..
. .Y'.'' cl'.' ki ..
... ... :1 l Yl19.<1 ..
.. ...
.. .. ..
ll. Dnya son dnemin-
de .. .. r.<l
kurulan Arnavut hkmeti ele Tito
1"""''' ....... . ................................................... ..
82
, ..
Nazi ordusuna elestek verdi.
..................................... ._ .................................................. ..
... .. ....
. !JiT
... ? ... .. ..
65-70 bin Arnavut ld.
ll"'''"'"'"'''''''''''"'"''''''''''"''''''"'"''"''"''''''""'''''
bu izierin
de etkisiyle, Sloven, Makeclon ve
daha fazla nfusa
sahip ve belirli bir
alanda (Kosova ile onun
Makeclonya'cla)
na Arnavutlar "kendi"
cumhuriyetlerine sahip
(l990'a Arnavut n-
fusun tahmin edili-
yordu: ...

...
.,% . .'5.) Tilo'nun l945'cleki "Zafer
Nutku"ncla hitap edilen "Yugoslav

lar, Makeclonlar, Kara-
ve Mslmanlar! ") Arna-
vutlar yoktu. Oysa
cak Arnavut, Parti-
zan ordusunda yer Tito, (Ar-
kendilerine
isimle ndirmey 1 e
geleneksel kahra-
cengaverliklerini pek
ok kez Tilo'nun tutu-
ve -muhtemelen- vaadle-
rinden destek alan Arnavut parti-
nderleri, Sosyalist Yugoslav-
ya'da da
"Pazar Sosyalizmi", "zynetim Demokrasisi", "Milletler Zaaflar. YUGOSLAVYA
beklentisindeycliler. En-
...........
Arnavutluk'a geri
ll. ............. . . ....................... .
.. .

................................
p .. J5<:J.S<:J.Y::t.'9.::t .... .... zerkl i k
__ talebiyle kitlesel gsteriler oldu.
.. .. Arnavut- cl_ii9-
luk-Yugoslavya bir bu
me perspektifini cicielen ieren gsterileri, onun kariyerinde "bi-
kilerin, Yugoslavya-SSCB le" mstesna sertlikte bir devlet te-
olarak kopmas Kosova rryle ... lQQ .
sorununu ...
di. Balkanlar'daki toplam Arnavut ... 1956'dan sonra pek ok Ama-
nfusun 40 gibi byk vut,
bir Kosova ve Makedonya g
radanmak iin milli
., ................................. .......... . .. . . .........
nlrse, Yugoslav me- .. ..
selesinin Arnavutluk ta- ,, Rankovi'in
hayali nem anti-Arnavut zulm, 1966'cla tasfi-
.. 1\!.J?:::t\'lJ.l ye eelilmesinden sonra
.. .. ..
va'dan Arna- "Trk ve
do ... ,,,,,,,,., ,., ... ,,., . ,. , '''''''''' ,,,.,,,, .. ,
JS<:>.S.<?Y..<l:Y.\ bile bu kadar zalimlik yap-
... .. Buna diye Ancak Ar-
Kosova, milli ve ta- navut teslimi,
rihi nezdinde de simgesel anlama duygusal dzeyde Ar_navut-
sahipti. yle ki, Tito ve byk
n n Makedonya, ve Bos- ..
na-Hersek'in cumhuriyet ile ..
yat- ..
Parti kabul etti re- , ... ..
bilmelerinci e, , ?la.? ..
telafi, kayda " .. Kosova lkenin "n-
pay sahibi idi. (Hatta c Dnya" Arnavutlar Yugoslav-
... .. "zencileri" olarak kalmaya
..... devam etti. 196 7-197 6
mak iin sonra Koso- Kosova'da ortalama ge-
, .. .,...... .......... .. .. .. . .. . . ... '". .......... .... .. ., ........... ,
83
YUGOSLAWA "Pazar Sosyalizmi", "zynetim Demokrasisi", "Milletler Zaaflar,
lir, Yugoslavya lnyas- siyasi
% 24 fiilen Kyl Parti-
Buna Arnavut nfus lke' si'nin sosyalist rejim
daha artarak'; olduka pop-
l96l'de l milyon iken l98l'de 1.6 ler bir olan tasfi-'
milyona yesi, "ihanete
"Devlet terr" ile birlikte ma" ve milliyeti tep-
da kinin kk belirleyici
Aleksancler oldu.
Rankovi, "Mill! mesele" Ma-
da kol" mu- durumu ilgintir: Yu-
amelesi yapmaya ., goslavya ynetimi, Yunanistan ile
zalarcla hala taze olan bu topraklar zerin-
gvenilmeme- deki tarihi
si" iin yeter neden "milli" diren
cesindeydi. SSCB-Yugoslavya geri- cesiyle, "soy" Makedon mill! kim-
Iimi doruktayken, SBKP'nin "ada- .. etti - hatta gi-
iin ldrlen Parti Eski ve Makeclon ede-
nderlerinden hararetle desteklendi; Make-
bir don dilinin
Parti syleminde et- bir dil hviyeti iin
menleri glendiren bir etki yarat- bilimsel Bul-
ve pek ok garistan bu "Bulgarca-
var komnist nder kadronun ibaret

zerine teva- yapay bir dil" diye mahkum etti.
tr retildi. Bu havadan da elestek Bulgar, Yunan titiz-
alan Rankovi, zellikle bir resmi "Make-
likle gvenlik belirle-.' don milli tarihi"
yici ynetim hep Kilisesi'nden
lardan st b- ,,,rak M,akedcm Ortodoks
rokrasisinde ykl kontenja- Makedon
Rankovi'in tasfiyesinden sonra milli tahkim etme progra-
. da varoldu. Bu son ve en etkili merhalele-
ra, ciddi kitle sahip olan rinden birisi oldu. Ne var ki kanh-
ve Partizan glerine destek oldu- Makedon milli kimli-
84
'
"Pazar Sosyalizmi", "zynetim Demokrasisi", "Milletler Zaaflar. YUGOSLAVYA
sadece Bulgar ve Yunan milli-
yetiliklerine
ikinci itibaren federas-
yondaki ve
zengin Kuzeyli cumhuriyetierin
egoiznne da "dik clurmaya"

nun zengin-yoksul btn
cumhuiiyetler ikti-
saeli nedenleri gibi; iktisadi
nedenler cumhuriyetler ara-
da gerilim idi.
l960'lann demokra-
tik reformcular-merkeziyetiler
Parti
deki ile

si tesadf
zengin cumhuriyetleri olan
tistan ile Slovenya, merkeziyeti
iktisadi fazla "feda-
zen-
ginliklerinin

Sermayenin ciddi bir
olan
i ve ticaret gibi nemli

elinele lkenin
smrld-
besledi. Kuzeyiiie-
rin pek
ele" da sylenemez.
Slovenya ve fede-
ral otoriteye
byk lele sekinci klientelist.
yeniden retimini finanse
etti. 1945-49 "Stalinist"
dnemde, kaynaklar Bosna-Her-
sek, Makedonya v.d. az-
blgelere
men "politik ol-
makla sanayi
Pazar cl
nin sonra
"irrasyonel" bylesi
ikinci
Bosna-Hersek,
Makedonya ynetimlerinde tepki
Cumhuriyetlerdeki Parti
ynetimlerinin
siyasi-kltrel dzeyde
ik-
tisadi dzeyde de
zellikle de "smr-
snden" Federal Parti-
devlet muhafazakarlar
da, iktisacit ve
geri cumhuri-
yetlerin, blgelerin
ile
lar. Gerekten, 70'lere
de, cumhuriyetleriblgeler
daki iktisadi Il.
Dnya du-
rumdan daha grl-
...
.. Slove11ya'da, en
" yoksul blge olan Kosova'ya gre
85
YUGO-t'-AVYA "Pazar Sosyalizmi", "zynetim Demokrasisi", "Milletler -Zaaflar.
..
, lincle,n .1970'de ortalama
tketim Slovenya'ya
yasla Bosna-Hersek'te % 200, Ma-
kedonya ve % 170-
175, % 133,
tan'da% 100 daha Gene-
liyle Yugoslavya, Avrupa'da gelir
en bozuk l-
keycli.
1963/1964 milli
etmenleri Yugoslavya gnde-
mine konularak" dahil olma-
ya nemli-
dir. .giren
,.Yeni lkenin
.. Fede,ral
.. cumhuri-
yetierin devletin kurucu
ilkesini Yu-
gney
ulusal dev I eti o
izdi. 1952 cumhu-
riyet temsilcilerinin Mil-
letler Meclisi'nin (daha sonra:
Cumhuriyetler ve zerk Blgeler
Meclisi) Federal Meclis'e tabi ve
grece yetkisiz cumhuri-
yetlerele belirli bir hayal
olan dzenlemesi
mecli. Ama te yandan, zyneti-
min merkezi planla-
cumhuriyetierin
yetkisini fiilen
1952'de Parti Yugoslavya Kom-'
86
nistler cum-
huriyetierin tzel sa-
hip Komnistler (KB) r-
. gtlerinin de yeni bir
vurgu Bylelikle cum-
huriyederin zgl ekse-
ninde "yerel"/"milll" politika yap-
ma glendi. 1964'deki
8. YKB Kongresi, Parti.
merkeziyeti bu ge-
tepkisine sahne ol-
du. Tito, milli meselelerin ve kim-
liklerin grmezelen gelinemeyece-
syleye-
rek, bu tepkiye ve radikal enter-
nasyonalistlere koydu. "B-
tn milliyetterin ortadan
. bir tek Yugoslav milletinin
bir tr asi-
brokratik mcr-
niter d-
syledi. "Milliyet- .
i cumhuriyetierin ik-
tisadi reddeden,
"brokratik-devleti

ikinci klt-
rel alanda millt(yeti) talepler
ykseldi. ve yazar
rgtleri, resmi dil olan
vata'mn, "saf" ve Kara-
dilini/lehesini
1966-
68'cle Kosova'da Arnavutlar, pro-
testo gsterilerinde bulundular.
.. bu
muhalefet, Kosova'da Arnavuta
................ <. ..................................................... ., ... , ,.
,,il k . ... ... .. ...
..
., . .. .. ..
.Btn bu tepkilerle "ezen ulus"
kon um una
ve devletlilerinde ise, alt-
Lan alta, Yugoslavya'da
larm kanaali glycl.
olan Voyvoclina
blgesindeki nemli sanayi tesisle-
rinin Sovyet i h timaline
gvenceye alma
Bosna'ya ve Dalmaya'ya
pek ok
bir iktisadi-
komplo" olarak
Parti Alek-
saneler Rankovi'in tasfiyesini, ge-..
nel siyasi-ideolojik vehelerinden,,
bir hareket
olarak az Fe-
deral "gl Yugoslavya
poli-
diye
,,
sohbetlercle- aclettencli.
Yugoslavya'da milliyeti motifle-
ringl 1948-55 d-
neminde lkeele siyasi hayata
vuran SSCB-Yugoslavya
geriliminin da kaydetmek
gerekir. Yugoslavya'da Parti kadro-
SSCB'nin enternasyonalizm
kendi ("Rus")
dnk, milli
bir politika
SBKP'nin Yugoslav
ynetimini yola davet eder-
ken "ananevi dost-
Sovyetler'in
"Byk Slav ta-
rihsel srclrcs
glendirmekteydi. Btn bun-
lar, diplomatik-siyasi geri-
limele alma
da etkisiyle, ve
ide o lo gl "kontr-
bir etki Bylelikle,
sylemi ekse-
ninde milliyeti motif1eri.n yeniden
bir zemin Ancak
bir yandan milliyeti etmenleri
besleyen SSCB-Yugoslavya gergin-
bir yandan da Yugoslavya si-
yasi terrize eden byk
bir yk iin, 1960'la-
dek milli et-
menlerini rtt, ne
geciktirdi. 1968
SSCB ve mttefiklerinin ekoslo-
vakya'ya mdahelesi, Yugoslav-
ya'da "milli birlik ve
etki
Resmi yorum, ekoslovakya'da
demokratik sosyalizm
na bu yolda
mesafe alan Yugoslavya'ya
bir tehdit
rultusunda idi. Yugoslav ordusu,
87
lkeye ynelebilecek bir Sovyet
ihtimaline teyakkuza
geerken, halkta da
yurtseverlik
"Demokratik sosyalizm", "reform"
ve e-
koslovakya resmen sa-
hiplenilip l-
kedeki reform
ve (milli) g-
lerin hareket bir
etkisi oldu.
88
Yugoslav '68'i
BTN lke gerek milli-
ge-
rekse sosyalist entelijensi-
dergiler, ga-
zeteler 1968-72 dneminde, resmi
katiayan tirajlara
sosyalist lke-
deki en az mil-
liyetilik kadar bir
vurgulamak gerekir.
1968-72 dnemi, btn dnyada
gibi Yugoslavya'da daleel
.. ?..q.s.yalizme ..
mokratik ara-
.. bir idi.
zellikle, Marksizmiyle oldu-
kadar Avrupa muhalif
sosyalist evreleriyle de
Markist Praxis
dergisi evresi, yelpazeli ve
retken bir zemini
"Yugoslavya '68'i" Praxis
evresindeki v.d. sosyalist
en fazla zerinde
sorun, "gerek zyneti-
me henz ve
mevcut iktisaciT
idi.
"Pazar Sosyalizmi". "zynetim Demokrasisi", "Milletler Zaaflar, YUGOSLAVYA
V. Rus- sistemi
olarak
l969'da Yugoslav toplumunun ya-
tahlil eden bir inceleme ya-
Branko Horvat, yetene-
yeterince

(meritokratik) bir
vurgu yaparken; ikisi
"sosyalist
ikisi "muhafazakar" olan drt top-
lumsal grup Sosya-
list olan
lar, kentteki iktisaden retken (ar-
reten) unsurlarla, yine
kentte, iktisaden retken olmasalar
da geinenlerdi. Muhafa-
zakar ise, sosyalist
re iinde olan ky-
llk ile, kolayca bekle-
nemeyecek olan brokrasi idi.
Yugoslav sosyalist ente-
lij .. ...
.... ... ....
...

...

...

bi
. ..

ic:l i: tiJ1 .. ..

,de ''kendi
Yu-
goslavya Komnistler

:P:diyy:n.,()n-
()nl y9k
, .. Branko
Horvat, "Yugoslavya Komnistler
kendini yok eden bir r-
gt
YKB'ni "devrimd,disiplinin yerine,,
memur disiplinini koymak"la,
"partiye polis sokularak siyasi _t<lr-.

Jayan sosyalist entelijel!si-.,
_,ya,Parti'de
mcadelesinin
. tirdi. takdirde "iki
nizm tehdidi" Parti-.

.nin bir devlet ka.:-.
,pitalizmi; ya da. biimsel
,?emok!asisinil1 (ykselen milli-,.
l:Jir_likte) lkeye. _hakim ..
..
,, ....
Parti'nin siyasi-ideolojik tekelini ..
reddeden "Yugoslav '68'i".

ok,
,partili
temel gerekesi de milliyetilik,
... - . ..
, tehlikesi idi. Yugoslavya'da "ulusal
sorun" un
hemen hepsi vurguluyordu . .,ok
ll mas!' . zelli kle
ye. kalabal tk ol-
grece blgelerde, ..
!""""' . .. . ........... , ............... ' !
ll. Dnya ve n-,
89
cesincleki -stelik ok taze,
olan- mllli e kilerin siyasi gn-'
demi belirlemesine yol
,,
'68'in Yugoslav sosyalist
literaturu iinele temayz eden
Bauh sosyalistlerce, Milovan Ci-
cazibesine Marksizmin iin-
ele kalarak .. ?..Y.t:;,
7
.. ? syleelikleri ne
yarar
.. ... dall<l ..
Ji.. .... ... ..
J<usuru, J:? .. S()nla-,
Marksizmin bir te-
.. . '" .. .. . . ., .
ori olmaktan pozi-
...
J; ............. " ....... . .. ..... ' ll
buluyordu.

min dar anlamda siyasi-rgtsel '
.............................................................................. 1
bir teoriye indirgenmesini de bera-
.. sralinizm ve .. ,
....... ............................... ----"';1
..
,,
buradan Btn insani-
..................... 1 . : ..................................................... .
..
ilerleme
bu.
rnyd. Marksist-Leninist Parti
. ................................................................ .- ...................... , .. .
.. ve St()- "
.,:Y<:l .
.. ..
.... illegal .<?.!.-,
.. ..
. ..
?ir
90
Savka Dabevi-Kuar.
Ona gre s?zm,
cJ()
__ ...
.

idi. Stoyanovi, Yugos-
", ................. ....... .
ve reel sosyalist
tahlil b.i-
gibi feoda-
li tey le benzerliklerine dikkat ek-
I
. o
gre, gerek
i_z.-
,t:J:l.i her_ .. b..'! ..
sosyalizmi" _evresinden
.secekli. Ancak bu evreden
,
1
1<.(

Stoyanovi,
dan "devletin snmesi"
perspektifinin glendirilerek dev-
reye nemini bu
tehlikeden
"Yugoslav '68'i" salt re! sos-
yalist ve milliyeti entelijensiya
iinele dnmedi, sokakta da
1968 Belgrad'cla
.. grevci
gsterileri dzenlediler. Kullan-
sloganlardan birisi
idi. J;:Iaziran
Belgrad'cla
gsterisine polis mdahele etti,
sert oldu.
niversiteyi eden
clr,t talep
,

, .. toplllJ?S<J} ...
brokratizmin
.. ,...... ,..:... . ... . ... " ...
.. ileri it e
. .. Bizzat
.. bir
yaparak talepleri olumlu kar-

iyi. sz esi,
davranan g(>revlilerin ccza-
bu g-
gelemiyorsa

sona erdirildi. gnlerele
renci dergisi Student'in Kuru-
lu Parti tasfiye
ancak derginin yeni Kurulu
da muhalif izgiyi sr-

Yugoslavya'da 1968-71 dne-
mindeki merkezi,
zerk li ki-milliyet-
i eksenele demokra-
tik reform talepleri, 1968'de e-
koslovakya'cla srece
("Prag Bahan") Ba-

di. 1968' de,
Zagreb'clc niversitede
elekan iin ya-
91
seimi Parti'nin
muhalif hareketinin
Bu arada
,,
taleplerle
,).'i]kselen :Parti'ye,
1970/71 'de
tarihine, "mil-
li" duyulan ilgi
nst pop

dneminde kltrn
ve ku-
bulunan kltr
Matica Hrvatska, ve
etkili bir haline geloi. (Fe-
deral ynetim, izleyen Ma-
tica resmen kapatmasa
da fiilen illegalize edecekti.) "Milli
hedef", lkedeki petroln te iki-
sini gemi sa-
nayiine ve ve Yugos-
lav iinele ol-
sayesinde yksek turizm geli-
rine sahip
(
,dan kendi gelir-
leri zerinde daha fazla tasarruf
sahip Parti
iindeki kanat, cazibesi o
larda belirmeye Avrupa
Ekonomik ye olma
hedefini dillencliriyordu.
tan Sayka
ser-
besti talebini
92
perspektifiyle zerk-
liki-milliyeti hareketin szcs
oldu. Dabevi-Kuar bu izgisiyle
ve halk
da Kraliesi" diye,

Bu arada Titq ve KB
cumhurixetlere

Federasyon ii
daha esneterek fiilen
bir Anayasa
Bizzat Tito'nun "tekno-
brokratik" ve "militarist-merkezi-
yeti" Mart
l969'daki 9. YKB Kongresinde, en
st parti olan Merkez Ko-
mitesi'nin yerine; cumhuriyetierin
KB'lerine kotalarla olu-
KB'lerin
ve gcn bir
Prezidyum Konseyi)
Haziran l97l'de ger-
Anayasa
riyle, btn ynetsel devlet organ-
da cumhuriyet
na dayanacak yeniden ya-
Hatta Devlet
yerini de, cumhuriyet tem-.
silcilerinden
Konseyi Prezidyum
yani yugoslavya Devlet
..
temsilcisi olarak
Ja Sadece Tito, lm-
,ne kadar
milliyeti dalga-
cumhuriyellerin
bu dzenleme-
leri federal ynetim nezdinde tar-
hale getirdi. Pek ok
parti yneticisinin milliyet-

kontr-milliyeti bir refleksle
vatistan'daki gnde-
me getirmeleri;
kylerinde silah-
haberlerinin gelmesi
Parti yneticileriyle birlikte Ti-
to'yu da tedirgin etmek-
teydi. Tito, Temmuz'daki bir zel
KB yneti-
mini "1941'e mi dnmek istiyor-
sunuz ?" diye 1971 ilk-

Zagreb'de Yne-
tim Kurulu seimini muhalif

yeni Derne-
ynetimi, ulusal
savunmak iin" boykot
22 30 bin
renci, KB ynetiminin
iktisadi zerklik taleplerinin kabul
edilmesi boykota
Federal KB ynetimi bu noktada
mdahele etti. Tito,"
...

,elini Askeri mdahele''
tehdidi etkili oldu; boy-
kotu ..
istifa. etti. Yzle,r.e
J\<i
l() tas0ye,
,di. KB ynetimi,
Yugoslavya'dan koparma-
ya dnk bir tezgaha
alet olmak"la itharn edildi. Alman-
ya'ya giden
ri rgtleyen milliyetisi
ve- ABD'nin!Cl.A:in
gmen dnk
doktrinasyon sap-
muhale-
fete tezgah", muhalif-
lere "emperyalizmin ajam" damga-

btn cumhu-
riyetierin KB'lerini disipline etme-
ye dnk grevden almalar, atama-
lar Slovenya
, '{u-
'
Bavyera cyaletine
bir komplonun
t.. .
gerekesiyle

hedefle-
yen "denge" da etki-
siyle, J9.T?'rJ.e, KB
grevinden
1
93
'70'1er: Byk
arefesi
HIRVATlSTAN'DAKl ve
hareketinin mil-
liyeti renk, Parti-devlet ynetimi-
ne, lkedeki muhalefetin tmn
("ka
damgalayarak, milli-
yeti olmayan muhalifleri de
alma gerekesi sundu.
melerde pazar
yana
olan liberal y-
netici, mhendis kadrolar da; radi-
kal demokratik ve sosyalist
rel unsurlar da
.. de,_rgis.i .
.. .. ... ..
.. .,.
niversitesi'nden bir
1
al srdrebilmek iin
gitti. l974'deki,
10. YKB Kongresi ile, Parti yneti-
minde merkeziyeti otoriterya-
nizm restore edildi. mcade-
lesinin ncelikli grev
izildi. Ne var ki YKB, "milli-
yetilik yaptlacaksa biz
der gibi bir politika izliyordu.
94
"Milliyetilik", lke-,
deki muhalefeti ana
gerekesi olurken, bir yandan da
her cumhuriyette Parti ynetimleri
"cumhuriyetin
fiilen "milli: temel
iyet ve kimlik haline ge-
tirmeye yneldiler. l97l'cle rafa
Anayasa
nin Ocak 1974'de
mesi, bu ynelimin en ifade-
siycli. 1974 ile cumhuri-
yetler, Yugoslavya Federasyo-
nu'nun kurucu unsurlan stats-
n Yeni Anayasa, mer-
keziyeti yerine
bir gler dengesi sistemini otur-
tuyordu. Bu Tito gibi
ve "amir" bir figrn
nizam verilebile-
tereclclcl, 70'lerin ikinci ya-
boyunca Yugoslavya iinele ve
kulisleri etti.
10. Kongre'nin sertlik
sadece "milliyetilik
sa biz ynelimiyle
dzlemlerele de yu-
}"ito,
pi, aksi takdirele askeri mdahele-
ye tehdit
deri Brejnev'in zerine

ima eden bulunarak
gnl almaya Tasfiye edilen.
tcknokrat.
nerileri, Parti-devlet
en iktisadi adem-i.,

tusunda etkiledi; "kapitalist resto-,,
rasyon zlemcileri" ile polemikle-,
re, piyasa serheslisini
lar etti ..
neo-liberalizmin liberalizmelen far-
- .......... , ................... ..
i .. ... ..
dzenlemelerle pekala
..
Praxis dergisinin kurulu,
"zgr niversite" pe-.
riyodik dzen- ,
teyerek faaliyetini srdrd. Yne-,
tim bu gzyumarak,"
muhalif sosyalist ve ay-,
d iin odak srdren.
"zgr niversite"yi fiilen ..

1970'lerin ikinci
nilen nede-
niyle serbest piyasaya ve zyneti-
mc merkeziyeti tepkiler
Parti'yi kaynarmaya devam etti. Bu

rekabetin iktisadi ve siyasi yneti-
ciler ile emeki kesimler
parti brokrasisinin orto-
doks ("eski 'yeni
ile teknokratik ("yeni
cereyan etti-
sylenebilir. Dnya ekonomik
etkisinin
siyle, 1974'den sonra "demokratik,
D1erkeziyetilik" Partide
g Ancak buna-
hele dnya ekonomisine ek-
lemlenme dzeyi olduka yksek
olan Yugoslavya'da, merkeziyeti-
gibi Fe-
deral ynetim, 70'lerin
itibaren ikti-
saeli
iin, cumhuriyetierin dviz gelir-
lerinin federal bteye
ynnde bir dzenleme Bu
dzenleme, dviz
gelirlerinin aslan
Slovenya ve byk
tepkiye yol l970'lerin
da dnya ekonomisini pet-
rol
yksek
cret
80'lere kronik bir enflasyon
getirdi. 1979' da,
lkeele yirmi. ilk defa deter-
jan, kahve gibi temel tketim
maddelerinin ekildi.
1980 Yugoslavya IMF'in is-
t,ikrar nlemleri paketini kabul
ederek, clevalasyona gitmek ve re-
el gelir demelerini
mak zorunda Iktisadi by-
me durdu, reel cretler 1981'-clen
itibaren
manmaya 194 Tel en l980'e
yedi
ortalama% 5 byyen, 1947'de ta-
retimin dzeyindeki
95
sanayi retiminin GSMH'daki
% 50'ye getiren "zynetimli
sosyalist pazar ekonomisi" modeli,
l980'lerde her geen
biraz daha yitirmeye Ikti-
sadi birlikte kabaran
letme egoizmi, kendi btelerinin
ve ekonomilerinin dereline
cumhuriyetierin "milli" egoizmiyle
"Irka
iraelesine
ulusal devlet"te yahut "siyasi
ulus"ta temellenen "milli
yerini; 80'lerde giderek
bir biimele etnik anlamda
''milli" ve milliyeti-
lik
te yandan 1970'lerde, Yugoslav
toplumunda, maddi 1

1970'lerin
kentlerdeki mavi ya-
% 25'e sefa-
let % 35'i
kesiminin ise sefalet ya-
ortaya koydu. Sosyalist
toplum ltleri mutlak
yoksulluktan daha tedirgin edici
olan, kafa-kol veya mavi ya-
beyaz
uurumun idi. Beyaz ya-
(teknokrat-brokrat)
ise sefaJet
500 gelir duzeyincle
olanlar marjinal denecek
96
(% 6). Prof. Pero Yurkovi'in
daha
bir sonu verecekti:
.Y()kSLil % .20'si milli
,::/<> en
20'lik
,,gelirin 39'unu J::Ia.tta,
yksek % 10'luk dilimin milli
gelir % 23 clzeyindeydi.
':Maddi .. C ele-
uurumlar veri iken elene-
bilir ki
ga .
tan (aileninJ<o-
" nu m una
1931-1940
top-
lumsal hareketlilik % 73.9
\' '"
,iken, 1941-1952
bu oran % 5l.4'e
Yugoslav sosyalist enteli-
70'lerdeki
iyice bu ve
olgusunun piyasa eko-
nomisine ve lkenin
biimde dnya kapita-
list sistemil).e nedenlerini, ay-
sosyalizm ncesi Yugoslav-
ya'dan kaynaklanan kklerini sap-
tarken; verili reel sosyalist toplu-
mun zgl de
kaydediyorclu.
,4 1980'de
.
bir olay ol-
du. Tito'nun lm, Sovyetik
blokta da, kapitalist da
lardan beri
n bir gn gi-
bi Partizan
st nder kadrosundan,
Edvard Kardelj'in
1
..
bir nce.(1972
ih-
ortadan yneti-
mi bir "baba" yoksun
l970'lerin
glenen
Tepavac ve reformcu
sosyalist Nepava, milliyet-
isi Tripala gibi lider
bizzat Tito veya "harca-
Tito, bu isimler veya
uygun kim-
seyi gzne kestiremeyince, Kar-
ele lj'in n gn-
lerde, "kollektif liderlik" ilkesini
vurgulayarak; zaten l97l'cle Ana-
yasa'ya olan Devlet
cumhuriyet temsilcileri
srekli rotasyonla el de-
erdemle-
rini yinelemeye
nleyen bu sistem
lider v.b.
uzak tutacak, yorul-
meydan vermeyecek ve
yeni retilmesini
edecekti." Rotasyon, en st dzey-
deki da
l979'da btn toplum-
sal rgtlerde uygulanmaya
dL Rotasyanun nle-
halk nezdinde ikna
edici olmaktan zira rotas-
yana dahil olanlar, zaten
bir mevkiden nak-
lolan profesyonel yneticiler-
di. Milovan Cilas, l983'deki bir
ynetimin
Yugoslav-
bylesine bir d-
nemde ok ihqya gl,
zeki, parlak liderlerin

"ll. Dnya
Yugoslav ok yne-
timli kt bir devletti; ama kamu-
sal hayatta bu kadar ok yetenek-
siz adam o zaman bile yoktu."
Tito'nun lmnn ifade
sendromu,
ve si-
. yasette jeopolitik
tahrik etti. Daha l979'da, Viet-
SSCB'nin Kam-
modelin,
Yugoslavya'ya ynelik olarak tek-
Yugoslav yne-
timinde ve sz konusu
Bu ge-
Makedonya
zerindeki "tarihi ok
fazla vurgulamaya
kadar sadece Bulgar ente-
97
"Make-
donya tezi, ilk
kez Bulgaristan KP Politbro'su-
nun bir yesince ifade edildi.
gnlerde Bulgaristan'da, bu tezi
destekleyen 900 bir
ma Yugoslav
bu Makedonya
Kamboya'daki gi-
bi bir "Marksist
sorusunu orta-
ya Yorumlara gre, lkede Ti-
to'nun lmyle
beklenen iktisadi ve siyasi
huzursuzluk, SSCB ynetimine
''nihayet" Yugoslavya'ya mdahale
etme verecekti. SSCB bu

rarak" Bulgaris-
tan da bu modelde "Vietnam" ro-
ln 1980
da, Sovyetler Afganis-
ABD ve
"Tito lnce ... " diye
senaryoianna bir yenisini
98
ekledi. SSCB'ni diplomatik-siyasi
olarak savunmaya itme
gden bu kampanyaya gre, Ti-
to'nun lmn bilen
lordu Yugoslavya'ya yryecek, bu
belki de III. Dnya Sava-
,
Tito'nun lm, "Tito lnce ... "
..
"Sovyet "dnya
getir-
medi. Yugoslavya Parti-devlet y-
netimi, SO'lerin btn
enerjisini, Tito'nun Yu-
onun fiziki
muhta olmayan bir miras
ite ve gstermeye
hasretti. Ancak Yugoslavya, 80'le-
rin ikinci gerekten bir
girdi. Tito'nun
lmnden ok daha kkl, kap-
ve global srelere olan
bu altst iinde,.Tito'nun
ve da

BLM
Bunalim ve
ykselen
milliyetilik
YILINDA
milyo11luk nfusun
sadece 1.2 milyonluk 5) kk
bir milli "Yugos-
lav" olarak belirtti. (stelik bu
1971 "Yugos-
4.? "Yug()sla-
,6 S'in
da asker'i-sivil Paiti-devlet b-
rokrasisi ile mensup-
. Yugoslav-
iinde ve pek ok
gzlemci iin, lkede etnik-tarihi
milli kimliklerin ila-
ve bir idi. l980'lerin ilk ya-
boyunca, milliyetilik, halk-
(lar)da iktisadi ka-
baran tepkinin
mecra haline gelecekti. Tito-sonra-
Yugoslavya'ya dnemi ol-
SO'lerin ilk
dnemi oldu.
l980'lerin hemen il e-
rin fiili grevler ve gsterilerle gs-
terdikleri tepki, ciddi g
ve itibar yitiren Federal Parti'yle
birlikte cumhuriyetlerdeki partiler
iin de sinyali idi. Cumhuri-
yetlerdeki KB'ler, bu bir
yandan olduka bir uygu-
lama ile, yandan poplist bir
ekonomik politika ve sylem tut-
turmaya cevap verdiler .

.,rasisinde, hem de halk indinde,
cumhuriyetierin "z"
ncele-
yen egoizm bu-
cumhuri-
yetler (kimi rneklerde
de, git-
tike daha fazla neden
gsterilen etmenleri
olarak lke-
99
YUGOSLAVYA ve ykselen milliyetilik
nin grece zengin cum-
huriyetleri
ykn kaynaklanan
duygusu, yoksul Do-
cumhuriyetleri
dan "smrlme" duygusuyla ya-
Bu Kuzey/Ba-
cumhuriyetlerden fark-
olarak "zengin ve uygar"
ait
sine itibar Gney/Do-
ise tecrit edilme rknls-
nn yklenerek tahrip-
bir
krklendi. Bylece, tarihsel
miraslanyla birlikte, ulusal
erevelerin tesine Kuzey-
Gney, kltrel
eksenleri de nem
huriyet egoizmi veya "milli nce-
likler" ile milliyetilik
hassas Bu
arada milliyetilik "sivil" dzeyde
de
Btn cumhur\.yetlerin veya halk-
,,,
milliyeti et-.
kinliklerini ne-
deniyle kentlerelen "memleketleri-
ne" geri dnmek zorunda kalan.
niversite mezunu gen
da belirli bir paliti-
zasyon kyllk, btn
cumhuriyetlerele milliyeti
besleyen toplumsal kaynaklardan
biri oldu. Bu ana[or, Parti-devlet
100
brokrasilerini,
mill! sorunlara ve milliyeti saikle-
re hitap ederek ayakta tutma aba-
srkledi. Cumhuriyetler ara-
smdaki milli(yeti) etmen-
leri u verdike, kendilerini ve
milletlerinin "tari-
hi", temsilcileri misyonu-
na soyunarak yeniden retme ge-
duydular. Cumhuriyetlerdeki
KB'ler, l980'lerin ikinci
dozajiarda
bu misyonla nce Federal KB'nin
hatta zeminini
yok edecek, kendi
, .
ruiyetlerini ve
bistan ve soy
milliyeti hareketlere terkedecek- .
lerdi.
ve ykselen milliyetilik YUGOSLAVYA
Kosova, 1980'1er boyunca, Avrupa'da devlet terrnn ve insan ihlallerinin
en blgelerden biriydi.
"ilk gnah":
Kosova
80'LER1N hem
milliyetilik hem
aan, genelde
gerilimi olay, Kosova
ve bu
oldu.
.Qlaylar, 1981 Mart Ar-
,navut tarih profesr Ahmet Mal-
:loku'nun tepki
9larak ni-
y,ersitesini etmeleriyle
"yemeklerin iyi-
ile talep I is-
tesi nde siy.as1 maddelere ele yer ve-
rilmesi zerine; etmekten
vazgeen Rektr'n ni-
versiteye giren polis
pek
26 Mart'ta
ve bu
da greve olan o-
onbinlerce
bir protesto )'-
"Arnavut Kosova'ya ba-
101
.. e.dildi. Sonraki
gnlerde protesto gsterileri
tine'den btn Kosova'ya, hatta
Arnavut
pek ok Yugoslavya niversitesine

Olaylarm zerine ordu
Kosova'ya mdahale etti. Sadece
halka hibir
askeri harekat
da aylar boyunca Kosova Yu-
goslavya'dan ve dnyadan tecrit
edildi. ve Uluslarara-
Af rgt temsilcileri bir yana,
devletl gazetecilerin bile blgeye
izin verilmedi. Caddelerin,
kopuk ce-
setlerle dolu tepeleme ce-
setlerin kamyonlarla ara-
ziele v.b. korkun sylen-
tiler aylarca halk
1981
va'da "halk
la hala sinemalar, tiyatrolar, disko-
tekler futbol se-
yircisiz
Sonbaharda resmen
verilere gre 2 bin Arnavut "idar\
tasarrufla" (yani olmak-
245 15
kadar, 50 9 kadar hapis

300'e ortaokul ve lise
okuldan, 19 niversi-
teden 200'e
102
son verildi; resmi
gre bine
ka iddialara gre 1500-4.000 ara-
kadro Parti'den
Kosova
masmda ABD, Avrupa ve zellikle
Almanya'daki
Esas
sorumlu tutulan mihrak ise, Koso-
topraklanna katmak isteyen
Arnavutluk'tu. ABD'deki anti-ko-
mnist Arnavut gmenlerinin ya-
da ieren bir
"Byk Arnavutluk" Ar-
navutluk resmi tarafm-
dan bir harita
Yugoslav yer

Kosova'da yeraltma ine-
rek srd. 1981 Koso-
va'daki elektrik santralleri gnde
2.4 milyon kilovat-saat retmeleri
gerekirken, sabotajlar nedeniyle 1
milyon kilovat-saatin altmda re-
tim Raylar sk-
lyor; fabrikalar, resmi binalar, ba-
Parti ve devlet grevlilerinin ev-
leri Resmi ma-
kamlar, orman art-
da "asi so-
rumlu Sosyalbilimci-
ler, blgede tarihsel ko-
bir
canlanma gzlemini

Neo-Stalinist
restorasyon ile
kapitalizme
teslimiyet
1980'LER1N Rankovi
dneminin restorasyonu -
sadece tm l-
kenin siyasi iklimini belirleyen bir
Bu ortamda, 1984
Parti'deki veya Par-
ti'den muhalif kadrolar, si-
yasi polisin talebini
gndemine "i felediler."
J970'lerde Askeri Gizli Polis'in
Ji ve Yugoslavya Ba-
olan S tane
bu talep
po !is
olumlu bir An-
cak gnlerde ordu gazetesi
Front, "siyasi polisin, emeki ve
12 bin
yerel zsavunma komitesiyle ika-
me edilmesi:' ortaya at-
rgn bir ihbar
her "lke-
nin ve
nemli bir gzlemi veya
bilgiyi", veya mahalle-
sinde "sorumlu"ya ya
da 985 telefonu evire-
rek yerel "enformasyon merke-
zi"ne iletecekti. En
yklerindeki "komnist re-
jim" efsanelerine uyan bu
"toplumsal lke-
mizdeki zynetim sisteminin do-
gerekesiyle
vunuluyordu! Bu komiteler
zaten bu esas
nemi ve b-
rokrasisindeki
ve gsterme-
sindeydi.
1984 Praxis dergisi ev-
resine yneltilen kampanya-
ve bu gerginlikte
nemli bir doruk oldu.
1984' de, on sren
ve "zgr
sonuncusuna
30'u Tutukla-
narrlardan birisinin lmesi
ne, yzlerce ortak bir pro-
testo bildirisi Yneti-
min 1975'de niversiteden
sekiz Praxis'iye
"Belgrad Sekizlisi" atfen
"Belgrad olarak
muhalif sosyalist
tutuklayarak
devrimci rgtlenme"
la dava amak oldu. "Belgrad
dava lkede ve
103
sol kamuoyunda b- meyen dz
yk tepki 5 l984'de rokratik kollektivizm" e,. daha be-
ve ay sren mahke- "brokratik k()!.J29r.a- .
mede, Yova- -
Miyanovi ilk zm, zynetim"in
fiilen Mili, Anaya-
Oluyi ve Milan Nikol.!
c_ . her Paris Kom-
Q su
1
. n ilkeleri erevesinde da-
gibi de-
_yneticilerin egemen konumu isLi-
bir. konuma
bilgt.ve yaymak" oldu.
"Belgrad KB dzeyde gerek
iindeki sertlik bir
hamlesi idi. Jevleri kuvvetler
Milan Nikoli'in mahkemedeki ,Pkesi geerli ideolojik
gibi, Yu- ve rgtsel tekelcilik idi.
goslav toplumunun iinde bulun- l'-!ikoh, takdirde Yu_g_oslav-
,derin zemeyef!,. iki tehlikeden birin_uenik
kabullenmek de ve
,devlet brokrasisi, klasik restorasyonu ya da kapitalizmin
dnerek Neo-Stalinist bir
. ve !cat etme halinde de, kapita-
KB'nin ideolojik has- lizmin restorasyonu halinde de,.
"resmi 'entellektel- parti-devlet brokrasisinin yne-
ler"' haline gelen da bu- tim ve ege-
nabmm yeniden retme saikleri,
yacak sergile- sistemin karakterini belirleyecekti.
meleri beklenemezdi. Nikoli'e g- Bu nedenle
re .. korporatizm" diye
ve "btn anarken, ikinci ihtimali
.!!!esel ve karar korporatizm: diye ..
gerekten dayanmlyan 1980'-
_sistemin, "sosyalist" haket- lerin Avru-
104
pa'claki btn reel sosyalist sistem-
leri kavrayan zlme
bir Bu zlme
iktisadi cephede, Do-
Avrupa
ilerlemekteyciL uy-.
gulanmaya IMF .
Stabilizasyon da para et-
meyince, Yugoslavya fede-
ral yonelimi "iktisadi
resmen ilan etti. mill! ha-
(GSMH) gre% 5.5
bor milyar
'de milyar dolara,
% 40 olan
yon .% 250'ye, %
, Hayat kul-
gre ara-
% 30 dzeyine
geriledi. ortalama %
20'ye Gizli son dere-
ce yksekti -kimi uzmanlara gre
yzde 30 k-
k mlkiyet
rn devlete, olduka
ge tarihte ve genellikle enflasyo-
nun belirlenmesinden do-
motivasyondan yoksun kal-
nedeniyle, kronik verimsizlik
szkonusu idi. Yugoslavya, byk
potansiyeline
da rn ithal eder hale
olabilecek
bir potansiyele sahip bulunan Voy-
vodina'da retimin
ok Yugoslav ikti-
iin ne-
deniydi. Hkmet fiyat
ve cretleri donelurmak gibi gr-
nrde ok radikal ama sonusuz
devleti mdahelelerle ekonomiyi
"toparlamaya" sonra,
"tam pazar ekonomisine
hareket etmeye
Ancak ve
grev bu liberal-
nlemlerinin
da Ufukta hibir
me midi gveni-
nemli lde yitiren
bakan Branko Mikuli
istifa edecekti.
Ne var ki, Yugoslavya bu z-
Avrupa "stanclar-
ok daha
ok daha etrefil sorunlarla yzle-
Oysa,
beri Yugoslavya ger-
reel sosyalizme zg
grece bu

potansiyele sahip
Bu hem kapitalizm
hem sosyalizm geerli
olabilmekteydi. Kapitalist sistem
pazar ekonomisi unsur-
her
an bir lke ola-
rak grlmesini Sosya-
list perspektiften ise, sylem dze-
105
yinde bile kalsa anti-Stalinist izgi-
si ve toplumsal rgt-
lenme ile, demokratik bir
sosyalizm mit

Bu midin -de-
nebilir ki, biri kapitalizm,
sosyalizm perspektiflerinden daha
fazla nem iki etken belir-
leyici oldu. Bir: 1968-71
nin ...
ma srekli an-
. ., ..................... " ... ,.
cak
"Demokratik sos-
yalizm" alternatifinin
midini bu olgu, Yugos-
lav siyasi sistemini
onu Avrupa
zgn
lki: Cumhuriyetler ara-
ve
Avrupa'daki te-
mel olan pazar ekonomi-
sine ve ok partili parlamenter sis-
teme srecinin, Yugoslavya
iin
yol zynetim sis-
teminin grece
paradoksal biimde, ok
atmosferini ve
zynetim brokrasi-
sinin zeminde,
ta kesinkes milliyetilik olmak
zere (rtk) siyas1-icleolo-
jik eksenlerle iie geen kliente-
106
list-kariyerist eksenele ge-
gruplar, klikler yelpazesi; "ser-
siyasetin elerhal ok ak-
trl, tahripkar bir ie-
rik getirdi.

..
,l Lln1s.al l ()-
jik yrye-

Bu
ve bu
da teslim edilmemesi nin .
ikinci s,iya.set
btn

te yandan, "teknik" anlamda
iktisadi zaten
serbest piyasa ku-
Yugoslavya,
"toplumsal sektr"n tasfiye ede-
rek serbest pazar
hakim srecine
(belki Macaristan hari) Do-
Avrupa lkelerinden c,laha siste-
matik biimde bu anlam-
da (veya ok
daha Ancak bu
srete, etkisiyle arala-

cumhuriyetleri talep ve
federal dzeyde
demokratik bir plan
rul(a)madi. 1987-89 r-
.. ay-
..
. pelzeyele cicld_i
s..a-
Cumhuriyetierin
neredeyse zlemleriyle
,,gi. iinde:: klii
o I y
}.f.I<l?.Yonel ve "mkerrer:'
., .... ___ . .Y()l
Serbest piyasaya pa-
ile dav-
ranma saikleri hepten
mevcut kaosa
eli. Ekonomik birim olarak cum-
huriyetleri
btnn veri alan,
bir
Ancak Kova ve bu be-
nimseyen sosyalist
Parti-devlet nitarist
otoriter glerin, dile getirdikleri
bu arkasma si-
ideolojik ve kltrel
dan "yeniden ara-
girmesine
Kova ve onunla hem-
fikir gibi, tek-
u .. "''.'
... n9}{ratlar ve Parti ..
,,bem monetarist _ve
rasyonalize i5_il1.
korkmamak
......................... . ................................... .
savunan, hem. de.
l?,-
rokrasisinin belirleyici roln vaz-

}iberal" Bu
-birazdan ele ze-
re- zellikle kendisini
gstermekteydi.
Gene paradoksal gibi grnen
biimde, zynetim ve "piyasa
sosyalizmi"
kapitalizme
cumhuriyetler

bu "teknik" anlamda ikti-
sadi boyutunun tesinde, siyasi
dzeyde
1 987'de Kosova, Makedonya ve
resmen iflas ilan
" bykler"in, yani
Slovenya ve iktisacli-
siyasi daha
tL Grece Kuzey cumhuri-
yetleri ve zellikle Slo-
venya'da, "tam" serbest pazar eko-
nomisine geme ve Avrupa'ya ek-
lemlenme
"fakir cumhuriyetie-
rin ykn iin daha
fazla glen-
eli. Bu giderek federasyon-
dan talebi-
ne evrilcli. Buna iktisaden
grece zaYlf Gney cumhuriyetleri
Makedonya, Bosna-Her-
sek ve "zenginlerin"
tepki
ticaret, gibi
sektrler federasyonda-
107
ki nierkezi konumuna iktisadi
dan ok borlu olan
tan'da tepki zellikle bykt.
Bylelikle iktisadi her
cumhuriyetin Komnistler Birli-
(KB) ve milli-
verdi.
Milliyetilik zellikle entelijensiya
iinde Btn KB'lerin y-
netimleri iindeki muhafazakar
kanatlar, hem sosyalist demokratik
hem de
cumhuriyetlerdeki
milliyeti unsur-
lada gibi, bizzat

108

ve
1988/89 DNEMtNDE Yugoslav-
ya'da rejimin ve yeni
siyasi cumhuriyet-
lerin zgl tasvir
ederken; lkede niter olmayan,
milli olmayan devlet
daki Anayasal mutabakat
dan kilit nemdeki
lamak en Yu-
goslavya'daki en byk cumhuri-
yet tesinde;
tkinci Yugoslavya'da "ulusal so-
run"un kilidini n-
k hem en hem en
etnik unsur onlar;
ve Bosna-
Hersek'te de kayda
var.*
,yon 38'i
Birinci
etnosentrizmine ,
(*)
"% 32.2, ll._?

.. ..
%,_ 5.5,8. __
. birlikte nfusu ise 9}
sorunu"nu tarihen de nemli tan KB perde gerisin-
1980'- deki siyasi: ve ruh hal-
lerden beri sre, lerinin ifadesiydi.
temelindeki muta- ,
1
J . parti
sarsan milliyeti kabarma-
da ...
Komnistler ..... 1980-
(KB) milliyeti otoriter 82'de hkmetin, 1982-84'de
iie Belgrad parti rgtnn,J.2.1}4"-
sonunda, partide zy- partinin })irinci o.
netimci, grece zgrlk neri- }V:::tl1 Yugos-
lerle olan kadrolar lavya Federasyonu'nun hegemonik
1972'de tasfiye edildiler. Bu tasfiye cumhuriyeti hedeOeyen,
ynetimi ele alan kad- olarak merkeziyeti bir poli-
rolar, 1974 bir yan- , 1970'lerde Markovi'in
dan blc" Mavi Kitap'la gibi sivri
lere ivme i;,in alttan alta
muhalefet ederken; lkedeki ve zerk blgelerle yitir-
memeye ve prag-
tiren bu "milli: uya- matist bir Bu
vesile 1970'lerde, niyetle, en
KB'nin nderlerin- sorunlu siyasi
den yeral- gleri ile diyaloga yneldi. 1986'-
Dragoslav Markovi'in da KB'nin Kosova yerel
bir komisyon, zerk- rgtnde ynetimine gelen
lik bir ra- .Arnavut kadro nderj
por hedefi, .. Vllasi, Stamboli'e
tarihsel olarak yerdi. Kosova:da 198l'de ge.rekle-
dahil Kosova ve Voyvodi-
na'ya 1974 ile olan Vllasi ve
bulunan "zerk blge" statsyd: n,iyeti, .Ynetimiyle
Mavi Kitap olarak bu rapor .
Federal KB tetkik )ktisadi:
edilcli; fakat kamu nnde kltr gerginli-
maya Mavi Kitap,
109
Bu noktada, histan'da ana-
nevi Kosova reva
gerek. buldu. ve Ko-
mrl sava'dan ge zorlanarak "Koso-
merkezi Bu,, tehlike-
da," sine Gerekten
1389'daki meydan Os-
yenilme- .. .J<:o?9Ya.:cJ.ap
si yle !}osova' da olu- . ..
19. ..
Kosova'ya nostaljik ve,

mistik anlamlar yklemesini getir- .. ..
tir. Kosova "Eski <:azip)iyatlar
olarak etnik hareketi ko-
"tm kutsal yur-
.. yer-
du" olarak kyll- Gn-
Balkan seferber delik hayatta ta-
eden milli lk, gneye, Selanik'e pecieni. ,ola!J.tliygr.cll]. ba-
'kaclar gneyeleki ilk 1945'clen beri da
hedef de l389'dan Arnavutlar da birbirlerini Koso-
sonra Kosova'da zamanla Arnavut va'dan "srmeye" iin
nfusun hale gelmesi, her Ama-
ve milli lks vutlara dnk Rankovi terr-
mistik, nn hedeflerinden birisi buydu;
anlam; "yurt- Rankovi devrildikten sonra .
altmda duy-.,, al1lla..k.
gusu ile ve bu em- , uy-
rinde zerk blge stats
Mslman Arnavutlara

sonra ise,
ven, giderek tepkilerin

l(osova.'ya
ile (Oysa

yatl-
1}S..? .. . Kosova'ya
.. lan d11
. .Nr uygu, la, yer-
1981 sonra, Do-
110
Kosova: "nc
ve
Kgsova'dan gmesi asla sadece

rultusundaki tr
zamanda, Kosova'daki
yoksulluktan try-
.cJ. Kosova, beri
en yoksul blgesiy-
cli. ,19.89 verileriyle c-
2045 dinar iken,
.Kosova' da bu rakam 418 dinard
,Yine 989 verileriyle Yugoslav-
,ya'da % olan
Kosova' da
5 5. 9' d u. Yugo.s Jav:-

ya: en b-
yk kesirinin bu
,blgede, hala pek ok
,sizdi.
.Kosova'da Arnavut nfusun ora-

zaten mevcut bulunan "ka-
hir ekseriyetinin" (
0
!? 77.5) stne,
daha artarak fiiliyatta en
85'e Arnavutla-
yksek
la-
ve KB yneticileri,
yksek "sosyo-
lojik bir olgu bilinli Arna-
vut rn oldu-
savunarak; Kosova'da zo-
111
,runlu

l98l'deki KB
dan olarak
syle-
minin ve onun Kosova mistisizmi
ile anti-Arnavut "kar-
tehlikesi
cle devrim savunusu kisvesine b-
rnmesine imkan verdi.
Kosova'daki Make-
donya'daki Arnavutlar ve Bosna-
Hersek'teki Mslmanlar
da krkleyece-
Kosova'daki "tehlike-
nin" cumhuriyet ynetimleri-
ne de benimserilmesinde etkili idi.
l980'lerin sonra, Ko-
sova meselesi ha-
belirleyici konusu haline
geldi. "Koso-
va'daki
komiteleri kuruldu,
J;Ialk Kosova'da ka-
tecavze da-
ir ykler Kosova
ekseninde, b is-,
tan'da ideolojik milli-
yeti, siyaseten muhafazakar-otori-
ter bir ittifak ok
yelpazeli bir bu: Rankovi'
dneminele devletin
da l966'cla tasfiye
eski parti KB'nin
ve devlet sertlik
112
ortodoks yeni "Koso-
va'daki komite-
ler; milliyeti entelijensiya ve Or-
todoks Kilisesi'nin kesimle-
rinelen
. ile.J?.a.ni
.. ..
l967'den itibaren Savun-
ma sonra 1982
ordudan .
_getirilen
, emekli<:;eneral
..
l98l'de ordunun Kosova'ya m-
dahelesinde basan
adam" olarak milliyetilerinin
takdirini kazanan Lyubii'in icra-
_p.eo-Stalinist milli-
r-
, nek zynetimcilik
ideolojisini teelen beri sylem d-
zeyinde bile benimsemeyen ve her
daim sertlik olarak bilinen
Lyubii'in ilk nemli "sivil"
Kosova'daki Pe
ziyaret etmek Pe, Orta-
Ortodoks
merkezi iin, bu
simgesel neme sahipti. l98rde
tehlikesi atiatan
"Arnavut asilerce"
sylentisi, Ortodoks
yk infial Bu toplumsal
tepkiyi "Parti
mek isteyen Lyubii, Pe ziyare-
tinde, kili- me ..
sesine her zaman sahip ve genelde teknokralik
ve sbvansiyonla destekleye- entelijensiya, devleti bir milliyet-
ceklerini . .. 9..ne ilik temsil etti. Akade-
159S.<:>\'a Ar,navu tl ... "Ki I is.e.:' n i.l} . . mi'nin
199. ..
ii11, "tarihsel retori-
..... Yu-
. ynetim modelinin anti-
g.r- esaslara bir. model ol-
bu

German, Ti- zerine
to'nun 1967'de hem cumhuriyette- Komintern'in
rin zerklik isteklerini tatmin etni ve krkrne
me hem de Kilise'yi sa- izleyen Yug. KP; devletin kurulu-
ikiyle .Makedo.n nda kendi milli gze-
Qrtg- . ten ve (ve on-
,Ao.ks temsilen Sloven Edvard Kar-
.. Tito); Il. Dnya Sa-
... oportnist, boyun
Kilise.'yi bir- Kqmin-
tern, Yugoslav KP ve sonra Yugos-
Milliyeti entelijensiya iinde iki !av KB Il. Dnya
ynelim sz konusu. Yazarlar Bl.r- ncesinde ;yugoslav:ya'daki
ve edebi entelijensiya, gelenek- , milletleri tezine
sel Ortodoks da sululuk
poplist bir ,kompleksinden mille-
siyasi tin "hayatiyeti"
elen (sosyalistler dahil) edebi- g<)re 1
milli bilinci Kosova'd.a milleti nt>;.
bir mil- ilan Koso-
u nclk eden 19.
"milLI "mill! ya- kalan KB ve hkmet
tarihsel rolne ykn-
113
Belgrad'da
Kosova rp la
anti-Arnavut
protesto
.
. ..
pragmatist izgisi hem de. .

.. .. hegemo-
.. nik cumhuriyeti yapma hedefi
.. .. milliyeti
Stamboli'in . Ancak
bistan KB Memorandum'a onay ... ...
. vermedi. Ancak Memoranclum
resmen benimsenmemekle yetini- ., g gel-
Jip kamuoyu nnde sorgulanma- . me-
. ca, entelijensi- , ,.safe all11:a.-Ya
yada ve halkta bu skutun ynetimi Ko-
dan (ve yay-. sava'da Arnavutlara ynelik aktif
Stamboli, hem, bir tecrit ve boykot uy-
114
yneldi. ..
ku llerin
k.imi
ta-
kyler-
f\rnavLit aileler bahane-
lgx) .. Arnavutlara
sylemin Belg-
raci KB'ne
Kosova yerel KB srek-
li karahyordu. Arnavut
ve sosyah;:;t, re! entelijensiya-
da "milli muamelesin-
den azaele En byk hedef
1966-73 dnemindeki Anaya-
sa daha
..fazla zerk savunan, Kur-
generali
. Hoca idi. hedef
haline getiren
navut "belclen
da fikir vericidir.
..1.9.!37 Koso-
te-
savzlerin
.ye Hoca, bu iddiala-
.. "bylesi korkiJ.
fanteziele delalet
syleyerek ve Yu-

.lara Kosova'da izni
.. sini" nererek Bu
provakatif Arnavut ve
alabil-
krkler V;e
ken; her yerinde

protesto ettiler. 1988'de Yu-
,g()?la.y iyice
"tecavz"
saha
1982-1988
?.()V:a'da Arnavut erkeklerin
tecavz 17
erkeklerin
tecavz 1_54 vaka

115
987'ye
KB'ncle clemoknitik reformlardan
yana bir kanat ile; ideolojik ba-
milliyeti, siyasi
dan muhafazakir-otoriter olan ka-
nat gayet ber-
rak grlyordu. Reformcu kana-
neleri Stamboli, milliyeti-
otoriter nderi ise, ...
___ ___ ___
.. __ .. _Mi ll i-
ykselerek clenetimsiz-
de huzursuz olan re-
[ormcular, partinin her alandaki
hkmran roln, totaliter konu-
sinin, srdr-
melerini "gl adam",
"lider" vermeye
uygundu. .. J>iL.P::IP':l:?.}P.:
987'cle, 45
yeni Parlak ve
,,,
ok bir ynetici teknokrat
kariyeri ile Belgracl ba-
getikten sonra, po-
litikaya
2 7 Nisan 987'de
Kosova Polje nahiyesinde, onbin-
lerce ve
u sylev, res-
mi ideolojinin
sinele nemli bir
bu sylevinde "Slav toplumu"nu
muhatap
terketmesinelen
,.Mi ..
j_iy 1 __
__
va2:eclerken; __ r?;c-
veya parti btn Yu-
" goslavya
,Jl ... ___tg_t.i:l:H::
.. ... ma.
,.Yl1 f.clll.: 1

i< lf.!r.
987' de, particle i ktidar mcacle le-
si yapan __
.. .
.... ___ __ __ ..
1(!3. ..
Pavlovi de bu terimi kul-
.... :.:.:_ ... Q.,. ............. :: ........................................................ :.
.. .9te yandan,
sylemi ve zellikle ele, ik-
tisadi yk ezi-
len parti ve brokra-
116
Polje sylevi, 986
res-
mi parti ve devlet ideolojisinin
merkezine
sincle, nderlerinden
. . ... , ...
Pavlovi, stste par-

bulundu. Ona gre
"milliyetilik, partiye hakim olan
clogmatizmin son idi. Pavlo-
vi, daha sonra kitapta, de-
mokratik otoriter
yorumunun sosyalizme
tehlikeleri }'avlqvi
' bu tr "anti-
... ........... .. .. ...... - ....
nder Slobodan Yugoslavya'da Tito'nun lmnden sonra en popler idi.
. pa.rti" ve bir cep a-
... 8.

.. ecl_ilcliler, J>ayl()yi,.ye
.,
g<lyloyi
J;>oykgtu

,T11I1.cll1 edilenlerin.
. V: E:
.. "anti-parti", devrim-
,, s. u i.
, .. 8. Kongre-
nin Parti kamuoyunda,
ve entelijensiyada
sistelT!-al
Milliyeti. ll,:
Dnya ncesindeki
na da ,rl
.
direnen onurlu bir ha-
"rekel.
ri;.y;
milli burjuvazisinin milliyeti
ynelimlerini "onore eder" bir
ele Komintern'-
in, onun gdmndeki Yugoslav
KP'sinin ve l930'larcla
ve l940'larcla milletine
kah kah
117
hikaye edildi. l980'lerin
kadar olduka ve o-
bir olan Belgrad ente-
lellektel
nda

... .... Y.f;;, ..
.. ... ...
erevesindeki rn; "halka kar-
.:. ........ ; ............................................................................................. ..
... .. ... .... i"
... ....
., .. .. ..
... .. ..
.. ...
1988 boyunca Parti
dan rgtlenen, g-
rnml "Kosova claya- .
gsterileri dzenlendi. Mi-
bu gsterileri destekleyen
ya bir-
ya yok
ortaya !S<?.?.C?.Ya
ve II.
Dnya
mcadelesinden sonra) "nc
J .. flt
..
'
ne, ilk kez, KB'ni lkede
ii:
.... Bu
Sonbaharda gsteriler zerk blge
Voyvoclina'ya ve cumhu-
riyetine Yerel KB nderlik-
lerinin isteyen,
gsterilereli bunlar. Voyvodina'daki
ve gsterileri gerek-
118

rgtlemesiyle Koso-
va'dan gelen
Yugoslavya Raif
Dizdarevi KB'ne daha
sert bir bulundu. Fakat
Federal KB ynetimi, esasen,
bistan'a almayarak
onu izleme-
yi
gsterilerin iin
KB'nin
reddetmesi, Federal KB'nin otori-
tesindeki
gsterdi. 1988 sonbaha-
Niksic blge-
sinde 200 bin TI.:nin cret-
lerle maden pro-
iin de,
"Yoksullu-
federasyondaki yw;-
rince birlik ve beraberlik iinde ol-

Yugoslavya'da yeniden
"evin beyi"
di. Bylece, maden
' "
emeklerinin almaya d<?,-
nk
almaya dnk

poplist sylemiyle
gittike st dl\-
zey Parti-devlet
hakkmda sylentilerin
ylsuzluk mal-
olarak ...
JeY .. D ..
... h . i r. .. ..
,yql'.h!:l.: ... .. .
. .:t ... a.:li
.. .c1_il ... ...
,. ... ... ..
__ ..
, .. ... ..
e. k i. f.\s ....
neksiz", "verimsiz" "ruhsuz", "so-

. i_i._Si. ..
.. S..9.Y.ll':f.!!!Y4L9.Y:.: .. Mi
tan' da i .. J).t()_:: .cl. ..
,,Y.I': ... ... Bu
to'dan sonra Yugoslavya'da ortaya
en (belki tek) karizmatik li-
eler idi;
milliyeti olmayan okulus lu fecle-
ratif Yugoslavya modelini
ise,
"Tito"luk bir elbette yoktu.
n ........................................................................ ..c........... .
ve ykselen milliyetilik YUGOSLAWA

ve Kosova darbesi
988'de, KB'nin.
hegemonya
zerk blge Voyvodi-
na'ya ve .
sirayet etti. Ekim'cle,
Arnavut destek ver-
sulanan Voyvoclina KB r-
gt nderleri, partili ve partisiz
g odakla-
parti ay-
biimde grevden
Bylece byk .. .. ?.!.r. ..
kmsenmeyecek .!.:

.. ....
% 55.8 ile

girdi. fetih ve ve-
ha nedeniyle uzun sre n-
. Voyvoclina; 717'clen
dek blgeye egemen' olan
Avusturya-Macaristan

drt bir yresinden topluluklarla
isk:'in Bu iskan politika-
Voyvocli-
na'cla, hemen her Orta Avrupa hal-
bir "nmune" bulmak hala
119
mmknd. KB'nin
zerk blge ynetimine el koydu-
Ma-
car ve
ra, Voyvodina nfusunun
4' Slovak,
3' Romen,', %
:f5'u idi_;daha
, oranlarda ingeneler,
Makedonlar, Mslmanlar,
ve IL Dnya ncesindeki
300 binlik nfusun olarak
. ?bin. de Federal
KB, bu
men 9.-20. tarihinde pek
sert milli-etnik sahne
olmayan; olduka uyum-
lu Voyvodina'da
bu
darbeye gz yumdu.

Titograd'da KB
nin ekilip yerine
gelmesi talebiyle gsteriler
parlamentosunu basmaya
. yeltenen 30 bin polisle
Federal Parti bu noktada tepki
gstererek KB
destekledi. Ancak Ocak 989'da
KB'nin kitle-
sel gsteriler sonucunda
KB ynetimi ekilmek zorunda
Parti ve hkmet
vi'in gdmne girdi.
Ekim sonundaki 7. Yu-
goslavya Federal Parti Kongresi,
120
bu ortamda, nem ka-
.,J:yll sonunda, Federal KB
,Prezidyumu'nun ve,
iki yesinin, fa,
.. protesto grev-
lerinden istifa etmesi; Kongre'nin
q' . . ..
gndem maddesinin
KB'nin gster-
Zaten. Kongre ku-
lisine, Federal Komnistler
ynetimine ele hakim olma ama,
giriyordu. Federal KB'nde
kili olan Sloven ve po-
tasfiye edilmesini
lamak iin yolsuzluk or-
Ancak Kong
7
re'de, Kongre salonunun
i/milliyeti gsteri !ere
de tepki gsteren cumhuri-
yetierin delegelerinin kesin
la Onca tasfiye talebi
sadece bir kadro
Preziclyum ynetiminden
bu yi-
ne federasyondaki g-
lerin oyunu" diye Belg-
rad'cla milletinin mcacleleci
ruhunu dirilmeye" 350 bin
miting dzenlendi. Ka-
Yugoslavya Federal Meclisi,
izgisinin federal dzey-
cleki etkisini kararlar
9. pan-Slavistlerin po-
pler olan "Hey, Slaveni!"
("Selam size, Slavlar! ") res-
mi olarak benimsendi;
dan, Sosyalist Yugoslavya'da ilk
kez, IL Dnya ncesindeki
Yugoslav devletinin 70.
Bunlar, Yu-
niter olmayan devlet
sarsan ve Slav olmayan
marjinalize edie:i
mesajlar veren, simgesel
nemli
darbe Kosova'ya
" ............... ,,
geldi ... KB'ne
,,xerel rgt nderleri Vlla-
VE: grevden
.,rak, yerlerine KB gd-
mndeki kadrolar getirildi. Bu ara-
da, Voyvodina ile
hudayarak
tam gdmne sokan
bir Anayasa gneleme
getirildi. 17 1988'de
ncesi Komnist Partisi'nin kalele-
rinden olan Trepa kmr made-
ninde gece
iler, KB Kosova yerel rgt n-,
derlerinin grevden ve .
Anayasa pro- .,
testo etmek zere, 70 kilometre
mesafedeki (Kosova
getiler. Yu-
goslav, Arnavut ve Trk bayraklan
"Tito-Parti",
si", "Tito-Kardelj"
Trepa madencilerine
gn iinde
leri ve de Arna-
vut nfuslu Makedonya'dan
da 1 milyon
SOO bin nfuslu Kosova'da gsteri-
lerele yer
milyona
ve VIIasi grevlerine iade
edilmeyince, genel grev ara-
girdiler. 1989
nc Trepa kmr
madeni ocaklan etti-
ler, bir sekiz gnlk
grevi gnlerce y-
nettiler. Esnaf ve ele cl i-
gnlerde,
Kosova'daki des-
gstermek iin Belg-
rad'da 800 bin
histan KB bu siyasi genel grevi
devrim" olarak su-
layarak; hal"
' nu Kosova'ya askeri
g fiilen uygu-
geti. bil i-
90 insan ld.
Genel greve nderlik eden kadro-
lar ,Vllasi hapse
Parti'den 5 bin kadar Arnavut kad-
11: . .... .
... ro tasfiye edildi.
ay, Voyvodina ve Koso-
zerinde
Anayasa yrr-
sokuldu. Yeni bir
(72.) maddesi,
ve
121
ile ilgili 'olarak cumhuriyet
mdaheleele bulunabil-
yeni
Anayasa, resmi
elilinin Kirilce hkme
lkede fiilen ha-
kim hale gelen Latin alfabesi
Kiril alfabesini

Federal KB Kosova darbesinde
ele sessiz Slovenya'da btn
toplumsal rgtler,
insan rgtleri bu darbeyi
Slovenya ve
KB ynelimleri Kosova darbesini
birlikte,
Anayasa
seyirci Bosna-Hersek
ve
.. mhuriyetleri ile
Voyvoclina zerk blgesi
... ... ... Ya.Y.,; .
ynetiminin politi-
nilarizm" olarak
,, ............................................................................... ..
KB iinden,
,, ............................... .
Parti'nin Kosova grevindeki ikir-'
cildi tutumuna ciddi
ler geleli; hatta bitok kadro, bu
nedenle KB'nden
Danas gazetesi, Kosova
izlenen "KB'nin
son da
yok savundu. 1988-90'
dneminde Voyvoclina ve Kara-
Niksi
122
iinele
parti ve hkmet ynetimlerine
muhalefet potansiyeli mev-
cuttu ve
enter-
nasyonalizm i" belirli
bir Yugoslavya'da
iktisadi yk-
n ve en
yanlar kesimler yeralan
(l988'deki gre yakla-
% 58'i asgari refah dzeytni
yetmeyen cretler alan)
ise; byk
de, milliyeti hareket temelinde'
f b cl
'l . .
se er er e
etkili olacak bir perspektif-
ten olduka durum-
l989'da gr-
len kk
lar, sosyalist entelijensiya-
dan geldi. Yugoslavya ba-
da olan, ..
... f>gP.<?..Y..L.]
"anti-Arnavut
............................................... ,_,,_, .. ; ......................... ........... .
rek bir "Yugoslav lnis-
.:::Y.a .
l990'lara girerken Kosova'da
ideolojik ve bas-
l989'da, kimi
Arnavut "Ar-
navut Filistin'i"
meye Uzman hekimler
gibi kesimlerin bile
:A.rnavutlan
MACARiSTAN
D
1/ustrovana Politika dergisinin 1931
haritalara dayanarak
"Byk
byk
Kosova'da Ar-
% lO'un

1990 boyunca
"Byk idealini
destek milliyet-
i tarihileri, "Byk
tayininde mev-
cut nfus ll. Dn-
ya ncesindeki
esas
Il ustrovana Po li dergisi,
1990'da bir "Byk ha-
boyu" oldu-
savunulan -gerekten de
larla tarihsel ve kltrel "akraba:'
olan- ve "Gney
tan" olarak Makedon-
dahil
"Byk Bosna-Her-
sek'in byk blm ve
Dalmaya olmak zere
blgeleri dahildL Slovenya'cla,
hele bir
"Byk dahil
lan
binin ykselmesi; irredentist (kay-
geri
hedefleyen) bir ynelime giren
ve re-
123
hatlar kazan-
ynetimi
Slovenya ve
durdurdu, vatan-
ait mlkleri
Bu arada byk petrol trs-
t INA petrol sevkini
da
187 istasyonunu
revan-
ve ynelimin
.
vatistan, tamamen ll. Dnya Sava-
devletinin
olarak sunulmaya

vampirler" diye Gsteri
ve (1. Dnya
ncesinde .
,prdus1Jn9a. askerl<.en
i:in. ha-
" "ha i)) .ve. til.
,,.bir
oldu.
resmi Politika gazetesi, Yugoslarya
iindeki Tito'nun keyfin-
. ce aleyhine ve
hibir ile

,,n.n
gazetesi, Vali-
ll. Dnya
Katalik devletini yeniden
yaratmaya iddia etti. Or-
Katalik itti-
124
komplolanna tez-
ler, Ortodoks kilisesi evresindeki
ve milliyetileri
iindeki geleneksel (kyl hareke-
tine ortodoks poplizmine
siyasi perspekti-
finde nemli yer
KB'nin portf-
ynde da zel bir ye-
ri belirtmek gerek. Slo-
venya, gayet yneli-
miyle
yordu. Giderek, siya-
si gndeme gelen
malar ve neriler,
siyasi-ideolojik anlamlanndan so-
yundurularak "Sloven
diye
Slovenya'da

ve
hareketi
JQPLAM nfus iindeki yal-
8.7 (1.8 milyon)
irlilue Yugoslavya milli
% 20'sini reten,
_te bire
.,Slovenya, federasyonun en zengin
ve cumhuriyetiydi.
cumhuriyetlerden olarak,
Slovenya'da sanayi birka merkez-
de ve/ya sektrde de-
gerek gerek sektrel

Slovenya hem serbest piyasa
ekonomisine, hem de siyasi
ve sre-
cine en erken ve abuk giren cum-
huriyet oldu.
Slovenya ynetiminde ve enteli-
pers-
pektif, 60'larclan itibaren, iktisadi
zerklik ve kltrel te-
melinde
ve tarihi-kltrel ile
G-
neyli (veya cumhuriyette-
riyle pek ortak
duygusu
Slovenya ynetimi, ikinci

Avusturya ve kl-
trel ve iktisadi
meye yneldi. birlik-
te gne-
yindeki,
daki, n-
daki eyaletlerin ynetimlerinin ve
Bavyera eyaJetinin
dahil "Alp-Adriyatik
ma Grubu",

byk sembolik neme sahipti .
Slovenya'da, 197l/72'deki
izleyen dnemde
sosyalist entelijensiya, l-
kenin ve fikri etki-
lerneye dnk bir yolu-
nu bulup srdren ve
bir yneli-
me girdi. Sloven kamusal
hayata etki etme imti-
na edip, bir i entellektel
faaliyete gmldler. (Bunda, Slo-
venya'da 1968-72 dneminin de
grece sakin gemesinin ara-
nabilir). 70'ler boyunca Sloven-
sosyalist entelijen-
yeni Marksist literatr ve
Lacan, Althusser, Foucault gibi
zerinden
damga vurdu. "Sosyalist
125
Milan Kuan.
ekonomi"cle brokrasinin denetim
ve tahlilleri
reel sosyalist sistemle
kprleri tamamen Bir,
iki, Avrupa ve
Sovyetler
"muhalif sosyalistlik" konumuna
kesin mesa re
.. . .( ... t>l Ur,
... .. ... ...
.. .. ...... ... gt"Js-
ideolojik karakte-
.. i\i-
kelerdeki "muhalif sosyalistlik"
ise, sonuta resmi icle-
126
olojiyi ve brokrasi
yeniden sa-
vunarak reddettiler.
l980'lerde, 70'lerin bu
zerinde
kamusal hayatta sesini duyurmaya
yeni sosyalist cn-
telijensiya etkisi; Slo-
venya'da geleneksel milliyeti en-
telijensiyayla da, Parti evresinele-
ki dnyayla' da olmayan,
merkezsiz bir ideolojik
ve kltrel alan
Bu hareketlilikte,
}\vrupa'yla de
80'lerin
kentli Punk

devletten byk grd.
tirel sosyalist ge-
alternatif
kltrel tercihlerini belirleme hak-
sahip bu ok ge-
meden Sloven Sosyalist Genlik
hatta Parti'de ele taraf-
tar buldu. 80'lerin Slo- .
ven kentlerinele fe-
minist hareketler, hare-
keti ve hareketi ortaya
lar, epeyce ele
Slovenya'da l984'de
radikal bir
1984-88
neminde ok muhalif, aske-
ri mahkemelerde te
yandan, lkedeki ortam Slo-
venya KB'ni de derinden etkiliyor-
du. Parti iinde l987'den itibaren,
Avrupa sosyal demokrasisi izgisi-
ne gl bir kanat ne
ve partide olmaya
Slovenya l-
kedeki zgrlk muhalefeti kah
onaylayan, kah
yan bir Parti nderi
.. Mi lan Kw;an,
ele serbeste
.. yana"
Slovenya ynetimi, siyasi serbesti-
yi, serbest pazar ekonomisine y-
nelme tercihiyle do-
da iine sindiriyordu. Yu-
btnne ola-
rak ise, Slovenya KB ve devlet y-
netimi, ve
serbestinin erevesini "her cum-
huriyetin kendi
zel meselesi" kabul eden bir
benimsedi. Yugoslavya bir
sa-
vun k e nd is ini sadece kendi
nnden sorumlu sayan
bir tutum cumhuriyet-
Iereleki zgrlk ynelimleri
elestekten ve yok-
sun bu tutumun, demok-
s reci zerinde daha
tahripkar olan bir vehesi
kltrel ve siyasi serbes-
tinin cumhuriyetlerle
edilmeyecek kadar
Slovenya'da milliyeti entelijensi-
yaya ve onunla Partili
entelijensiyaya etnosentrik, biraz
da bir zgven
Slovenlerin
tarihlerinden gelen demokra-
tik karakterinin, Bizans ve
oryantal tarihinelen ge-
len Gney Yugoslav -
zellikle zorba,
kltrnden s-
tnlk mstesna bir
zellik
anti-Sloven tutum
bu katalizr oldu. Tersi
ele Slovenya'da Ba-
etnosentrizm, milliyetili-
anti-Sioven, anti-
kozmopolit krklccli.
Bu arada, milliyeti entelijcnsiya
tam yana
almaya l987'cle Sloven
Yazarlar ve sosyalbilim-
ciler, bir Slovenya Ana-
sundular: Slovcn-
kendi ordusunu
savunmaya
Sloven ordu ve Sloven
16.
dair
yklerini gir-
diler.
Nisan l988'de, ordunun "Slo-
venya'daki devrimci
127
leri nlemek" darbeye
sylentisi gndeme
geldi. Mart'ta, 80 bin satan genlik
dergisi Mladina, Slovenya'daki or-
du komuta kademelerinde darbe
ciddi olarak
ortaya koyan bir ya-
Bu byk
Sloven
Mladina
ve pek ok Sloven
tutuklanarak hapsedildL Slovenya
KB tutuklanan-
serbest iin bizzat
devreye girerek orduyu
si; hem Slovenya KB ile Federal
KB parti alabildi-
hem de Sloven
Parti-dev \et in federal
otoriteelen tamamen
ma somut Tu-
serbest
iin Slovenya'ela KB'nin ele
son derece byk bir kampanya
yrtld, bir ay iinde yzlerce
komite kuruldu, 100 bin imza top-
Temmuz'da mah-
kemede Anayasaya gre ge-
gibi Sloven dilinde
(daha
vala) milliyeti tep-
kileri iyice
drd, ay ila drt
hapis
Bu darbe sylentisi ve
128
gelen Slovenya
KB ynetimi ile Federal KB ve
onun zerinde hakimiyeti kurdu-
KB
daki ipleri iyielen iyiye
1989 Ocak ortasmda, Slovenya
KB, KB'nin parti tekeline
ve ok partililikten yana ol-
Kuan,
milletler-st, yani Yugoslav-
ya'ya
yeni eklemleyici etkenler reteme-
clik" diyerek, rejimin ve Parti'nin
teslim edi- o
yordu. Federal KB Mer-
kez Komitesi "ancak
demokratik ve
bir Yugoslavya'da
bileceklerini" syleyen K uan ile
ona
yklenen o ok
sert bir sahne oldu.
1989
itibaren, "Byk S1rbistan" tasa-
iinde yeri olmayan ve
liberalizmiyle" lkenin siyasi

Yugoslavya'dan ar-
abuk zorlama hedefini
gden bir taktik uygulamaya
Slovenya ynetimi ise, iktisa-
di gereklerini tamamlayarak,
bir
bu "tahriklere"
1989'un ili-
baren, ivme

bir diyalog
Bu diyalog ve hem
daha bir yar-
hem de
Yugoslavya'yla
veya onun cumhuriyetle-
riyle (elbette zellikle de
ortak bir
zeminin baki
dan Slovenya'ya grn-
rrtekteydi.
Slovenya KB, "ieride" de rahat
Cumhuriyetteki ha-
massederek denetim al-
tutma saikiyle dile
sistem" tercihi,
Slovenya'da, KB ynetiminin he-
sap kadar bir
patlamaya KB siya-
rgtlenmeler
mi, kitlesel bir ekim Res-
men hala yasak
birbiri partiler kuruldu:
Sloven Kyller Sosyalde-
mokrat Birlik, Sloven Demokratik
Sloven
Hareketi. 1989 sonunda bu
partiler ve muhalefet ok
partili sistemin hayata geirilerek
seimlerin insan hak-
ve zel
tam
ve Yugoslavya'dan
ma elde etmesini talep
eden bir Deklarasyonu"nu
denetleye-
medike tavizden bir
tutum benimseyen KB
Eyll sonunda parlamentodan, ba-
reformlarla birlikte, Sloven-
Yugoslavya'dan
kararlar
l990'da Yugoslav
Anayasa Mahkemesi'nin, Slovenya
Parlamentosu'nun
dzenlemesini Anaya-
sa'ya kaale
7 Mart l990'da, cumhuriyetin.
"sosyalist" ibaresi
lkenin "Slovenya Cum-
huriyeti" oldu.
Slovenya'da ynelimin
ile zaten gerginle-

Slovenya ynetiminin Kosova me-
selesinde nedamet getirerek Arna-
vut
daha
ti. Bizzat KB ve devlet Mi-
lan .,Kuan,_
askeri g
,kullanarak ortaclan des-
,, iin
Eyll l990'cla Slovenya,
Kosova'da
haline gel-
mek"le Yugoslavya Fe-
deral Meclisi'nden
129
duyurdu .. 1991
ya par-
'iilerin i:ernsilcilerinden bir
'!....... . ' ... . . ..... , ... '"" ....
heyet, Kosov:a'ya .''.z;.:r ..
Ancak Ko-
sova meselesindeki bu
Slovenya'da insan hak-
ve yana
aktif bir mdahele ve
kadar -hatta
belki ondan ok-, "Yugoslavya po-
gbek kesmenin
Slo-
venya ynetimi iin Kosova'daki
Gney Afrika'da
olanlar kadar korkun gi-
bi, o kadar da
130

milliyeti hareket
SLOVENYA'DA
milliyetilik ve
(en kimi gruplar
la) zgrlk bir sylem ekse-
ninde glenirken; lkenin ikinci
,byk cumhuriyeti (
nfuslu)
. _limlerin rengi koyuyd4; Bu

Federal ynetimin,
zellikle federal organlardaki

her zaman kortlayabi-
lir" -Rankovi dnemin-
deki da-
vatistan'a dnk bir ve gze-
tim

0
t6
., (600 bin) bulunan
, devlet btn
nemli mevkilerinde sahip
gibi, polis mevcudunun
%
lerdi. hortla-
yabilir" ile
yeniden tesis
ediliyor"
dng, gibi-
btn
cumhuriyetlerdekinden daha
gl biimde diri tuttu.
milliyeti
1980'lerdeki
(Franjo Tudjman) rol
nemlidir. Il. Dnya ,})-
to'ya bir partizan
olan Tucman, sonra uzun
sre Hareketinin Tari-
hini Enstits'n ynel-
_196Tde milliyeti fikirleri ne-
KB'nden
sonra-

zlemlerini savun-
()tr
__ Tilo'nun Yugos-
lavya'da lmnden sonraki ilk
nemli da konusu
oldu.
....
sz iin "neo-
ve
t:dii4i.
Tucri1an 1980 da
bir grup birlikte,
bir af" c1ilek:esi
nclk Kampanyaya
, ...
sre sonra "ze-
. . .. . " ... . .. .... "'"'1
..
ve ()topsiye izi ..
verilmedi. Brayeler ve Tucman olay-
Franyo Tucman.
duygu-
lara ve
milleti" ternalanna can
Federal KB'nin zlme sreci-
ne girmesiyle birlikte
KB'nin gcnn zerine,
Slovenya'claki ele ce-
saret vermesiyle; 1988/89 dn-
mnde muha-
lefet 1989
vat l972'den
beri siyasi hayattan olan

nclk rgtlenmeler

Hapisten Franyo Tucman,
en nemli
ve neler figr olarak ne
Tucman, Avrupa'daki
vik totalitarizmin ger-
131
bireyci liberal de-
mokrasi demokratik
milliyetilik
Adriyatik'e btn Avru-
"milli demokratik dev-
rim"lerle
faz-
huzursuz olan

ynelclike;
dngs ivme
bir Usta-
resmi tarihte ok
daha az (700 bin 30 bin) in-
san etniklerin ci-
nayetlerinin "ok daha kitlesel ci-
nayetler belirten
lamalar bu kampanyaya
malzeme Kimi
Tucman, n-
deri Paveli'e benzetiterek "yeni
Paveli" diye oldu.
132
Rejimin rmesiyle
pandora kutusu:
Bosna-Hersek
YZLM (4.1 mil-
11y<m)
.. c"(i byk B()St1a-
, Hersek'te da siyasi hayat, Yugos-
lavya daha otoriter
ve merkeziyeti yneti-
min maddi-manevi g ve
Federal KB'nin
olarak
ma", btn Yugoslavya'da
gibi, milliyetilik ekseninde
Bosna-Hersek'te, cumhuri-
yetlerden olarak belirli bir
halk byk
yor, ev sahibi"
du. ,,ly[slman ( nfu-
% J.9)'sQ, lkenin gneydeki
Dalmaya ve kuzeydeki
Hersek blgesi toprak-
(% H3 .. 4)
la Hersek'te ve Dalma-
ya (
0
t? 3:2,2) do-
ve
da Bu siyasi
rafya, milli daha karma-
ok eksenli, ok cepheli ve et-
kileri cumhuriyetiere daha
uzanan bir karaktere
ll
sahip ve sonra
vatistan ynetimlerinin,
buradaki "ko-
ruma ve kollama gnde-
me getirerek Bosna-Hersek zerin-
ele nfuz kurma giderek
"tarihi ve milli tar-
girmeleri, bu karakter
iyice
Bosna-Hersek sosyalist Yugos-
bir s-
recine hatta resmi sylem-
ele, "ekonomi mu-
cizesi"nin bu cumhuriyetin
mesinele
Yine ele, l989'a orta-
lama gelir dzeyi (2100 do-
lar), kadar,
% 20 gerisincledir.
Bosna-Hersek'in sosyo-ekonomik

kendi iinde son derece ge-
lkeele en 'yeni tek-
nolojileri kullanan ya-
gayet ilkel
de mevcut.
l980'lerin ilk Bosna'-
Hersek'teki Mslman
iindeki muhalif hareketin.
mesi ynetirnde byk huzursuz-
luk gncel fig-
r "Ayetullahizm" veya "Humey-
nicilik" l970'lerde
medresderin izin veri-
lerek kltrn serbesti
cumhuri-
yette, (ve ok az oranda
Mslman nfus zerin-
deki l970'lerin sonundan
itibaren
Ynetim, iki haftada bir
nan dergi
zerk bir izgi izlemeye ynelmesi
zerine, l979'da kurulunu
tasfiye ederek yerine uyumlu bir
ekip
.. Y<:IZII1cla., . B()s.l1a
...
.. __
.tu. t \lk k
.
l984'de, askerlik hiz-
meti ngren yeni yasa,
bunu bir komplo olarak
Mslman

KB ynetimi, Bosna-
Hersek KB'nin de funda-
mentalizme
sunu
Kimi milliyetisi ynetici
kadrolarcla; Mslmanlada Kato-
lik bir itti-

histan KB iindeki radikal milli-
yeti unsurlardan l983'te
bir konferansta Bosna-Hersek'iq.
Bosna
133
.Raif Dizdarevi'in slalesi-
,:nin de "Haner'' birli-
grev

Tm Yugoslavya gibi
l980'lerin ikinci
derin iktisadi gi-
ren J3osna-Hersek'te reJi-
min ana kav-
1 987'de
byk komp-
.!eksi Agrokome.r)e mey-
dana
oldu. Agroko-
merc, sonraki
greli
"ekonomi mucizesi" diye
Bosna-Her-
sek'in gerekten "mucize-
vi" gsteren bir
letmesi, bir tr "milli gu-
ruru" idi. ,70'lerin
p ilkel bir k<;k
Saraybosna'da pazaryeri. Bosna-Hersek'in ok kent
ve grlebilecek bir Anadolu ...
kooperatif iken, 9l<
nh bir birka
iinde Avrupa
da olan bir trst haline
J3 binlik istihdam kapa-
sitesine Agrokomerc'in ba-
yneten .Fikret Ab-
di'in de kariyerini ykselttL Ab-
di Bosna-Hersek KB Merkez Ko-
mitesi'ne ve Yugoslavya
J'arlamentosu'na girdi. Agroko-
merc skandah, 1987
simini kasteelerek eya-
Jet" terimini 1987'cle
Mslman
n ll.
ve
"Haner'' bir SS
ye.ni-
clen gneleme getirdi. Yugoslavya
De.vlet iin gelen
134
.bir elindeki }\groko-
merc paraya ,tizan ordusunda saf tutan ender
tahvillerin ol- ,Mslman aileler
Bu _iin ?a-
ellerindeki tah- olan
viileri paraya evirme gi- ,bir sre Yu go s. lay Sanayi.
ren 63 Yugoslav da Bosna-Hersek Cumhur-
durumla
iddialara gre SOO mg- ,,Yugoslavya pevlet .
y9n Agrokomqc: .bekleniyordu. Hakiya Pozderac
y2netimi Fikret Abdi-, Agrokomerc devlet
bir .. ve Parti
kentindeki yapa.- Hamdiya Pozderac b-
rak banka ile tn grevlerinden ekilmek zo-
birbirlerinin nakit runda Agrokomerc
iktisadi etkileriqin ya-
srp, bu olanlara Bosna-Hersek'in hem Yu"
hibir kmedi- goslavya iinde hem
grlnce, Agrokomerc'in su ticari ciddi biimde
sadece bir banka Pozderac slalesinin sade-
.. ce Bosna-Hersek'te btn
uzanan bir halkta parti-devlet yneticilerinin
meycut
ve iyideh iyiye Zaten bir-
.J3osna-Hersek ka ay iinde, lkede,,SOO
.. )etme benzeri dolapl(lr
bu boyuta uza- ortaya
ve, byk benzeri yol-
Jikte tutuklanan 92 teknokratla belgelerle
. Bosna-Her-
, ........... '""""" ............................. .
devlet ve parti yneticisinin sek zerindeki da bu
.. ID:aTor larda devreye girdL Zaten 1980'le-
..... ' ' .......... -1
.du. yapan gl rin ilk KB'nin kad-
....... ,,... .......... ... . . ................ ..
. Pozderac stilesi Bosna-Hersek'- Bosna'ya dnk "Humey-
..... ll
teki grii:nen nicilik" KB iinde de
135
Mslman kadrolarla aralannda
bir gerilim Btn lke-
de
1988/89'da Bosna-Hersek yneti-
minin gsteriler.e
izin vermemesi, bu gerilimi
Agrokomerc ile
zlen ynetime tepkisini
ve rgtlenmeye
yan Mslman halkta,
tepkilerle birlikte bir
Bosna cumhuriyeti talebi dillen-

136
"Tam pazar ekonomisi" ne
ve Ante Markovi
KB lKTlDARININ
1989-90 dneminele Yugoslavya'da
iktisadi da sosyalist unsurla-
tasfiyesi Serbest
piyasa ekonomisini "hakikaten"
kurmaya dnk bir programl.a
1989 Yugoslavya
olan Ante Markovi'in lke-
de iktisadi
midini bir sre iin
Ancak 1989'un ikinci
itibaren iktisadi durum yine ktye
gitmeye; mitlerin
mrl bizzat nemli
rol oynayan, cumhuriyetler
daki ve milliyetilik daha

dev yneticili-
gelen, eski partizanlar
kken,)i
Markovi
1
. tm serbest
pazar ekonomisine heclefk,-
yen radikal reform id-
bir Uzun
lardan sonra parlq-
mentoda kabul eelilen ekonomil<
gayet hedeflere sa-
hipti: Alman
konvertibl ha-
le getirilmesi, tketimin
para sbvan-
tasfiyesi, btn
lerin ve toplumsal
... Markovi, bu n-
lemleri Avrupa Top-
ile global
hedefine Ekonomi po-
ilk etkileri olumlu oldu.
989'da % 2000'e olan enf-
... .... ..... . .................. ..
sonra
990 sonunda %
75'e geldi. Keza, retim istikrarh
biimde
biimde artmaya
mal % 74 geriledi. Acil ve
byk miktarlarda paraya
olan
devalasyondan umulan ihracat ve
dviz gelirleri
Gereki bir federal. bte
iin, bte azail-
makla ilgili bir
Za-
ten tahamml edilmez
olan daha
yolaacak olan bir
me cumhuriyet h-
kmetlerinin hibiri cesaret ede-
miyordu. hibir
bis yksek enflasyon, yksek faiz
ve nedeniyle
herhangi bir talip olacak
durumda Markovi'in re-
form zynetimin
resmen ortadan zel
sermayeye z-
ynetim de
zaten
varolan
Btn
cumhuriyetler srekli para
yor; bu da enflasyonu nlenmez
Federal hkmet ele
ve zellikle ordunun
iin, ilk
5.5 milyat dinar para
Cumhuriyetler iktisa-
di ve git-
tike Markovi'in politi-
(ve her trl ekonomi
nnde
byk bir engelcli. Markovi, Ka-
bu nedenle btn
cumhuriyederin ynetimlerini ok
sert bir elille elerhal
szlerini syleye-
cekti: ve.
n Avrupa-
aktif bir etken ol-
.. .. .
,l!l(lk yerine,
J:>ir etken haline getiriyor."
iktisadi ve siyasi geri-
lim Yugoslavya Kom-
nistler tamamen
ve fiilen durumday-
KB'nin Ocak
ki Kongre'ye yine Federal
137
YUGOSLAWA ve ykselen milliyetilik
KB'ye hakim olma hedefiyle gir-
mesi, Federal Parti'nin
nin ve
herkesin gznde
Kongre'yi zelikle Slo-
venya'daki merkez-ka
mcadele platformu olarak gren
KB delegeleri, Slovenya
KB delegelerinin her trl nerisi-
ni reddettiler, en-
gellemeye Sonuta, Slo-
ven clelegeler, ve
elelegelerin
da salonu terkettiler. Bunun zeri-
ne, KB delegeleri, Parti
iindeki durumu ve
hegemonya kurma tar-
138
Fe-
deral KB'deki gayet belir-
gin biimele ortaya
Voyvodina ve Kosova ele-
legeleri ile, Slovenya,
Bosna-Hersek, Makedonya delege-
leri, tam "asker delege"
bloklan olarak birbirlerinin
idiler. 23 Ocak'ta, Federal
KB Milan Panevski, are-
siz, "Kongre'nin ileriki bir tarihe
duyurdu.
ki'nin Federal
KB'nin fiilen ancak bylesi bir
me yetkisi kalan yetkili
verdiler: Yugoslavya Federal Ko-
mnistler "sona erdi".
ALTINCI BLM
1990/91:
Seimler ve
CUMHURIYETLERDEKI KB'ler
isimlerini
partiler haline geldiler.
parti, Ko-
mnistler daha bir
mddet korudu. KB sr.,.
dren partiler da kapsam-
h ideolojik ve farklar -
en dozlarda da
olsa herbiri "kendi"
nin sahibiydi. Btn cumhuriyet-
lerde, dayanan
ok yeni parti kuruldu.
Bu arada, glenen milliyetilik-
le beraber
cumhuriyet ynetim-
leriyle mesafenin by-
mesinin bir
Yugoslavya
politikasma g
yaratmak iin .. kendi partisini kur-
oldu:
Gler Federal dzeyde r-
tek parti olan Yugoslav-
Reformcu Gler l-
ke oy
kin en tahminler % 1 O' da
..
139
YUGOSLAVYA 1990/91: Seimler ve
... --
,, , "
,,,
"
..
gazetesi Borba'dan.
Milliyetilikten

irredentizme
SIRBlSTAN KB, Federal KB'nin -
zlmesinin ideolojik ba-
izgisini
yandan, iktida-
nlem-
leri gzeterek yeniden
1990
KB'nin, o zamana kadar ze-
rinde zerk, siyaseten y-
140
netime bir resmi "kitle rg-
t" olan Emeki Sosyalist
ile
Sosyalist Partisi (SP) olarak
Resmi
Temmuz
histan SP,
btn KP'leri gibi, "de-
mokratik
rilmesi"ni ve "piyasa ekonomisine
edindi. Politika gazete-
si, SP'nin
"Yugoslavya' mn
ve ynelime
demokratik, sol ve
sosyalist bir ynelimdir"
la Ancak bu "sol gste;-
me" SP'nin siya-
si izgisinin asit belirleyicisi,
idi.
sylem, partinin partisi"
olma gizleyemiyord,u.
970'lerde sosya-
lizm izgisinde yer pek ok
SP'ne destek verdi.
Bu en spektakler olay,
niversiteden "Belg-
.Seklzlisi"nin en nl :ivii-
P:aylo Marl<:ovi'in, ders
ABD'den lkesine dnerek
.. SP'nin ikinci
,
srede kurulan
yze partinin byk

ve anti-Arnavut motifleri,. asgari
milli mutabakat zeminini
sylenmelidir. zellikle,
1990/91: Seimler ve YUGOSLAVYA
histan SP muhalefetin
en gl partisi olan
Hareketi, Avrupa
da bile arkaik denebilecek anti-ko-
mnizminin da
izgisiyle etkinlik
Hareketi'nin
990/9 dneminde,
histan SP'ni milliyetilikten en k-
k bir "taviz" zorla-
yan bir etken oldu. Belgrad'da
kan Borba gazetesine gre,
vi "Yugoslavya sorununda etno-
sentrik, Kosova meselesinde nlta-
rist ve Bona-
I?artist"ti - Hareketi n-
deri Vuk Draskovi'in muhalefeti
ise bu unsurlardan sadece Bona-
partizme ynelik idi.
"yeni" partisinin bay-
gazetesi Vyesnik Novostni'den
141
YUGOSLAVYA. 1990/91: Seimler ve
ilk ok partili seimle-
re milliyeti ve anti-
Arnavut boyutla-

mevcut eski idari d-
zenlemenin gre oldu-
tarihi ve "esas" be-
lkenin
blnmesi durumunda btn
cumhuriyetierin yeni-
elen ele
28 Haziran 1990'da, Kosova'-
;, ................ , ..... .

nin.600.
pe'nin gneyinele top,lanan bir mil-
,yon hitap ederek, "Kosova.
iin yeni mcaclelelere Bu
mcadele, mcadele de ola-
.,bilecektir" verdi. Koso-
va'da yzde % 15'den
.. nfus iin
)00 Kosova'da
,. me, sonra Kosova'ya g
eden Arnavut nfusu lkeden "ih-
il
, ra.(' _ve Kosova'ya ik-
tisadi ve Kara-
yrelerinde
ma dile getirdi.
Temmuz
Anayasa tasa-
Kosova yine patla-
vur-
gulayan, karizmalik
gcn
halk
142
ngren ye-
ni Anayasa,
ni kesin olarak ortadan
du. .yeli .Koso-
ya Parlamentosu'nun 114 Arnavut
.. milletvekili hLl
telerek
, .ilan ynetimi, za-
ten gndelik hayatta polis .
sreklilik
Kosova zerinde yeni bir terr
estirdi. gclm al-
olan hkmet ve parlamen-
to Kosova
ynetiminin
Arnavuta ve televiz-
yon durdurul-
du ve bu
tan ynetimince ynlendirilmeye

sonbahardaki bir
..
nder, bir
yugoslavya'daki
,. iddia. eni.

venizminin nedeniyle Ar-
:..... .. . .... . .................... ..
. navut zo-
. runda ?90 bi-
[li, ok ..
., .. ...
. ra" bu . "byk
:mokratik
, iin bir dahaki bu in-
milli de tasnif-
Jere dahil edilmesi sa-
vundu. Bu fazla uzun
ll .. ... . .....
her}<es
ki, denilen.}er,
evvel inge-

larch!
Seimler, Kosova'da, poli-
yeni tezahrlerine vesile

rgtler, hkl}me-
"illegal': iin, se-
Avrupa
ve ABD'deki anti-komnist Ama-
,.
vut gmenlerinin nemli aptaki
mali yararlanan bu
"illegal" rgtlerin en
nemlisi, Kosova Demv:ratik Bir-
tkinci Arnavut partisi, Kyl
Partisi. Bir de, Trk-
lerin ve rgt-
Kosova De-
mokratik Eylem Partisi var (bu
parti, Bosna-Hersek'teki Msl-
man partisiyle
Milli-clemokratik hak-
lar temelinde bir syleme sa-
hip olan Kosova Demokratik Birli-
(KDB) ynetimi,
kendi kaderlerini tayin sa-
vunuyor. Ancak DB iindeki, G-
ney Makedonya'da ve
gneyinele Ar-
da kapsayacak bir Arna-
vut konfederasyonunu
radikal kanat, Kosova'daki
srdke etkinlik 99
da rgtlen-
mesini DB Genel
Sekreteri Yusuf bas-
byle devam ede:r ve Arnavut-
luk'taki srerse",
Arnavutluk'a
ihtimal DB seime
sokulmazken, seimler arifesinde,
fiili sonra
Kosova KB (yeni SP)
tan SP yeniden rgt-
lenmeye Aylar sonra pile,
.. K()SO-
",ya
sadece Ara-
Ar-
navutlar bir
boykot ,,759 bin
,_Y1lt 2
gitti.
da,
seimler arifesinele
tan SP'nin ve
siyasi ala-
ykseltti. Hem KB'nin ve
hem Emeki Sosyalist Birli-
devralarak
partilerin boy bir
maddi gce etkili medya
tmyle denetimi
tutan SP ynetimi; seim
da partilerin
dzenle-
143
meler Muhalefet partileri
nce seimi boykot edeceklerini
yasa
geri boykottan vazgetiler.
% 45'ini alan SP,
,.250 sandalyenin l94'n elele etti.
oy alan
Hareketi 19; Demokratik
Parti 7 sandalye kazanciL 5 millet-
vekili de Voyvoclina'daki Macar
temsilen parlamentoya gir-
meyi tkinci
seimlerinde oy-
65'ini toplayan
cumhuriyet ynetimindeki gcn
Vuk % Tde

SP'nin anti-Arnavut ve
seimlerden son-
ra partilerin de
srd. Parlamentosu,
ve Ortodoks ululan
,f\ya Sava?
' ve
, kutsal Aya
Sava gn olan 27 Ocak ayinine
zorunlu
iin
Tabii kendisini
olarak Kosova'da gsteriyordu.
1990/91 eski
"zerk Kosova"
kltrel haklar erevesindeki
mfredata gre grdkleri
iin, 100 binin stnde Arnavut
144

1991 'in so-
nunda, gazetesi Vjesnik, ll
bir Arnavut
dvlerek ldrlmesi
zerine Kosova'da durumun ola-
Bu
arada, davada heraat
olan Arnavut neler Halil
Vllasi yeniden dava.
sylentileri, durumu gergin-
bir etkendi. ,
"ya Arnavutluk'la ya sa-
kurulan radikal Milli
Birlik Partisi, Kosova Arnavutla-

mcadelesi hem rn,
hem krkleyicisi oldu. Arnavut-
lar radikalizm ile
tercih
srerken; l3 Haziran'da
ne'de onbinlerce Arnavut,
gmelim" tabutla
btn
Arnavut partilerinin Slo-
venya Liberal Partisi de destekledi.
gruplar bu mitingte bir ara
Amerikan
kendisine tabi
zerk blgesi Voyvodi-
na'da da, asla Kosova l.snde
olmamakla birlikte gerginlik sr-
mekteydi. Nfusun
turan Macar kkenli halk, he-
huzursuzdu. Tem-
1990/91: Seimler ve YUGQSLAVYA
muz Macaristan J9.69'dan_ beri
I. (sonra haftada
....... ' .................. ..
Dnya sonraki Tri- gnlk) Trke bir gazete
t/<1 . " .. '" .. ... ,
anon ile de- Kosova
Yugoslavya'ya" Trk toplumu, keza Makeden-
kmesi durumun- ya'daki ele
da de ken olan Makedonya
be- Trk toplumu, Balkanlar'da insan
lirten bir deme vermesi Voyvodi- ve kltrel haklar
na'da Bu de- en rahat
mece byk tepki gsteren Trk
tan ynetimi, bylesi lerdi. Tan gazetesi
rm "Voyvodina'daki Macar 30 Mart Trki-
durumunu ye Balkan
tehdidini savurdu. Trklerinden bir deme-
kk Trk cinde Kosova Trklerini
da Kosova'da Trk iin Arslan
lll . .. . .
nfus ?7:?94, " ... Balkan lkelerindeki
J9.?:3. 2_5?:535,, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya
127.920, 1?81'- Trklerine ok daha byk
de Ol. 90 olarak bir iinde sr-
dren Yugoslavya Trklerini en
rel ve kimliklerini ifade iyi bir rnek olarak alabi-
verilmesinin serbestlik lirdi" diye
,pe.l<. . Ancak Kosova Trkleri ile
Trkiye'ye gebilmek iin ve Arnavut milliyetilikleri
"Trl<, da belirli bir gerilim daima varol-
Trk sonraki Kosova Trklerini, Kosova
.. ise, Tilrkiye'y.e .. u
Arnav:ut milletinin "anayurdu-
, nu" eden,
, yneteri
bir . olarak gren mHli-
,.?PY':' onlara
dilde ve l<ltiirde. zerklik edici, renkle re b-
145
rnebiliyordu. Kimi Trk
Trk
Balkaniara iler-
ok 9.
kadar tarih
Trk en
belirli bir dini-kltrel bakiyesi
olan nosta1jisi",
venizm ini Trk da bes-
liyordu. Rankovi'in tasfiye edilip
Arnavut toplumunun
nin dnemden beri, Ko-
sova Trkleri ile Arnavut milliyet-
da gerilim
Trk Arnavut milliyeti-
lerini "Trkleri asimile etmekle",
her alanda nemli mevkilerden
uzak tutmakla Son
larda, Trk kamuoyunda,
Trk bu
sineye
da da sylemeli
ki, Trk ve politika-
anti-Arnavut po-
gerek suyuna
gitme saikiyle, gerekse kendi anti-
Arnavut tr
destek verdiler. Ancak 199l'de,
Trke dnk
hamleleri ve her
kampan-
nedeniyle, Trk entelijensiya-
ynetimine giderek da-
ha fazla bozuK atar oldu. Trk ay-
pek cadclelerden,
146
kurumlardan v.s. Tilo'nun
onun ulusal
yana izgisi

Yugoslavya'da Trk toplumu
iinde siyasi ve fikri "iki
Trk biraraya geldi mi mutlaka
kavga deyimini daima
tutacak kadar ciddi. Siyasi
culuk devri Temmuz
l990'da, bu "ihtilaf potansiyeli"tli
dikkate alan Kosova Trk
!rk Demokratik
esnek ereveli bir rgtlenme
Ancak sre son-
ra, TDB klasik bir siyasi rgte d-
ve bir yedi yerle-
yerinde rgtlendi. Bunun .
zerine TD13'ye me-.
safe TDB ynetimi,
tan ynetimiyle uyumlu bir izgi
izliyor. Sad k Ta!!,y()I
ve seim boykotianna
"yasalara
TDB'ye Trk
rgtn SP'nin gcl-
mncle yorumunu
lar. parlamentosundaki
Trk milletvekili Ziya
ynetimin destekle-.
yen tutumu, Arnavut halkla
TDB'ye tepki TDB bu ,
tepkilere, kendileriyle ,
syleyerek kar- ,
koydu.
ilgili
olarak, radikal bir siyasi izgi tut-
turan Sancak
sz etmek gerek. )<osova ile Kara-
Kuzeyindeyeralan
Mslman blgenin ta-
rihte bir
nu haurlatarak, zerklik istiyorlar.
Bosna-Hersek'teki
partisiyte Demok-
ratik Eylem Partisi, Mslmanlar
zerindeki ve fiili

resmen
Sancak'a -veya blgenin en nemli
YeniPazar'a-zerklik ve-
rilmesini savunuyor. Par'ti lideri
Sleyman Uglanin, Ko- .
kaderini kam-
smda. 1991 sonunda
Uglanin hakkmda "hal-

turma Sancak'ta De-
mokratik Eylem Partisi'ne
Hareketi
mini krklyor. Os-
man!
"Sancak" isminin
(Novi Pazar) kurucusu
1pak caclelenin
istiyorlar.
ynetimi ve SP "orta yol-
cu": Sancak
ancak zerklik taleplerini kesinlik-
le reddecliyor.

1989'DA
na % 2 dzeyinele olan,
600 binlik nfusunun %

l990'cla seimler
m) hareket e ele n
ynetimin durumunu
tek KB
olan Komnistler
125 sandalyenin 83'n
KB
srmesiyle simgesel bir
bu cumhuriyette Partizan
gazi ve emeklilerinin ol-
duka yksek Mark o-
. .. ................. .
,vi'in Yuggslil\fYa

,en yksek ?.Y ,
.elde etti: % 13.5 ve 17 sandalye.
1 "' ......... ........ ..... ............ .
.Ofo
.. 5'Q
0
;6 lS'Uk Msl-
temsil eden De-
l}, n
savunan ,
.Halk Partisi 12
KB neleri Momir Bulatovi cum-
lh .... .. . . .. .. . ........ ..... .. .: .. ......
... h
ynetimi gerek
147
YUGOSLAVYA 1990/91: Seimler .ve
tan SP'nin belirleyici
da iin, gerekse cumhuri-
yetteki "Byk
nedeniyle;
des-
tek verirken, gittike milliyeti bir
izgiye savruluyor.) 99J y.azs.o-

.. gi-
. _evrilmesi
...
Mi-
denilen Bulatovi
ynetimin
izgisini tehdit eden bir potansiye-
li de besliyor: milliyetili-

"bir yzele iki gz" szleriyle
(elbette z-
tepki clu-
yarak, tarihsel-milll
vurgula-
maya Bylece, kkleri
.. ..
... ... c
... ?-45'cle

o.la-
.. .r.e-
ferandumcla beyaz oy
y .
. , .. ifade
1989
darbesinden beri ne Beya-
lazi izgisi, Zelenazi ve
148
sahip sindir-
durumda - ama
politi-
kalar veya
topyekn bir halk
sz etmek olur.
Bosna-Hersek:

gelecek korkusu
BSNk-HERSEK Komnistler Bir-
daha nce Agroko,,
merc sre,
iinde, belki ele btn Yugoslav,
ya'cla en fazla KB idi,
1990 sonunda seimler,
cumhuriyetin siyasi mil-
11. temelele partilerin be-
o;q,
38'ini Mslman De-
. ' . .. . . .. . .,. .
mokratik Eylem Partisi (DE}') al-.
DEP 240
etti. milliyetisi ..
11p:1Qkratik Partisi
?O
. .. .J?.e-
% ..
.palye) I{B'yi devam
ettiren parti .. lOl sandalye!,
Yugoslavya ,]:{(:fO!J?Cl1 .
% ?. oy
Hkmet iin, DEP, De-
mokratik Partisi ve Demok-
ratik koalisyon
la,r. lki Mslman, iki iki
ve kk Macar, Arnavut,
temsilen bir
1990/91: Seimler ve YUGOSLAWA
olmak zere yedi olu-
Kurulu'nun
yani Bosna-Hersek cumhur-
DEP neleri Aliya lz-
zetbegovi seildi. lzzetbegovi
l983'de Islam Beyannamesi ki-
tr 7 hapse
kum l989'da serbest b1ra-
lzzetbegovi "lslam dev-
leti bir Mslman, ve
cumhuriyeti
belirterek, niter olmayan, o-
bir perspektif iziyordu.
Bosna-Hersek'in iktisadi
ve Slovenya'yla
kileri zmeyi amala-

Seimlerde sadece 2 milletvekil-
kazanan kk Msl-
rgt (BM) Bosna
Mslman toplumunun yekvcut
"ucundan" da olsa bl-
yorclu. Il. Dnya beri
KB'de Msl-
man ailelerin nder
BM, miiU
Bosna'da
beri "millet" niteleyicisi olan
''Mslman" nne
.. PJ\II
m Adil Zlfikarpasi'egre Msl-
...
unsurlardan birisi ve evrensel bir
l''"'""''''"""' .............................................. ..
... .. ise z:g.l
.. idi. Kimi DEP
149
BM'y "islam ile

lzzetbegovi ve DEP yneticile-
ri, salt iktisadi
cumhuriyetin ve cemaatlerinin Yu-
goslavya'daki
da kaderlerini ile Slo-
venya'ya
ve Yugos-
lavya'dan Bosna-Her-
sek'i ve hegemon-
tehdidiyle
DEP, Bosna-Hersek'in ve
Mslman toplumunun Yugoslav-
ya erevesinde gven-
cesini, ve
dengelernesi
kaim grmekteydi. DEP'in

seimlerden he-
men sonra ortaya DEP'in
parlamentoya Bosna-
Hersek'in egemenlik ve blnmez-
vurgulayan nergeye
partileri .. ...
Partisi Radovan
, ...................................................... : .................................. .
... .K'.l:r:'.\S.i. __ paralan-
durumunda kendilerini tem-
sil etmesi iin yetki

"Byk
bistan" Bosna-Her-
sek'in ve Gqney
lerini yukanda
Bosna-Her-sek'teki
150
Demokratik Parti-
si'nden daha
Milli Konseyi,
Krayina blgesi
ile zerk bir
derhal istiyor-
du. Hatta kimi fanatik unsurlar, bu
cumhuriyette ve
daha olan nc
atin durumu ile ilgili

, .. n .. d<? in. _la-
.. ri ne sp.el<
)iyorlar. etnik hareketinin neleri

._nyordu:

milliyetle-
rine dnmemekte direnirlerse, on-
..... ..... ...
Jl-. ... .. ................................... .
1990
tan'daki mcadelesinin
olarak,

Hersek'te
gvde gsterileri bylece
"
Mslman toplumunun tedirginli-
.,
te yandan, etnikler
v.d. kadar
olmamakla birlikte, radikal
milliyetileri da Bosna-
Hersek "tashih" iste-
yenlerin lzzetbegovi ve
-1
DEP ile arasmclaki
kileri 1990'la-
pek ok ve
Bosna-
Hersek'in, kk bir Bosna blgesi
ve
spek-
lasyonuyla oynuyordu. Bu elekt-
rildi havada, Mslman
halkta "tam
g Bu zellikle
ynetiminden tepki gr-
d ve havadaki elektrik ykn
Gerek Mslman toplumu-
nun, gerekse ve milli-
yetilerinin grece un-
zm olarak
Bosna-Hersek'in ,kendi iinele
vire modeline gre
fikrini ortaya Cumhuriyet,
her
"rahat ettirecek" kantona bl-
nebilir miydi ? Bu neri her
min radikal tepkisine
ancak gndemde yerini ko,.
ruclu.
Aliya lzzetbegovi,
1878 Ber-
lin Kongresi'ne kadar geri giden ve
etniT< grubun "leopar elerisi
zerinde benekler gibi"
lkesinele blnmenin im-
vazetmeyi srdrd .. ,
"Birarada dair
korur grnd. .
ife kendi
Bosna-Hersek'in

iyimserli-
dayanaklanndan biriydi.
Milovan Cilas gibi pek ok gay-
Yugoslav ise,
itibaren, Yu-
goslavya'daki bir i en va-
him Bosna-Her-
sek korkusunu seslendir-
meye ..
151
Makedonya: irredentizmin
hem znesi hem hedefi
,2 "MlLYON nfuslu (Yugoslavya
,nfusunun % cumhu-
,.,riyet Makedonya, Yugoslavya l-
lerinde bile ve
bir "uluslar
.Makedonlar (% 67), Arnavutlar(%
.25), Trkler (% 3), (% 2),
,, '...... . . ... .... . ,
,Ulahlar, Rumlar, Bulgarlar,.
n aklar, Pomaklar. "Makedon sala-
1989/90'da cereyan eden
siyasi yeniden mil-
. ll(yeti) etmenler ne
1989'da Makedonya
devletin eski-
den "Makedon, Arnavut, Trk ve
halk ve etnik cum-
huriyeti" diye belirtilen
"Makedonlar ve halk ve et-
nik cumhuriyeti" bii-
minde tashih edilmesi, gerilimi
rnilli" top-
geri yeniden. bir-
hedef1eyen) Makedon
ve Arnavut "ezilen
ulus rgtlen-
ciL Ancak, gerek
iktisadi gerek siyasi nedenlerle
152
Bosna-Hersek'inkine benzer bir
"Yugoslavya yani ba-
cumhuriyetierin esnek
de olsa konfederasyon halinde bir-
liklerini srdrmeleri
"mecbur" kar-
uluslarst, bir syleme
de kan verdi. Makedonya KB'nin
yerine kurulan Sosyal Demokrat-
lar (SDB), bu sylemin ter-
cman (Ante Mar-
kovi'ilerle birlikte) temsilcisi
olarak yeniden rete-
bildL 1991'de
lan seimlerde)20 sandalyeden
, ;37'sini Makedon !Ililliyetisi Make-
lin Demokratik
Parti .. Sosyal
.,mokratlar (SDB) partisi 31
1
.sandalye, Ante. Markovi:i Yugos-
.lavya .Reformcu. Gler 21
,.sandalye .. Arnavut J?e-
mokratik Refah Partisi (DRP) 17
. . ....... : ... j,
.... sanda,.lye dde etti.:JJ3u parlamento,
1991 Haziran cumhuriye-
. tin "sosyalist" ibaresini
koalisyon
hkmetinde her paniden temsilci
yer sei-
... mini M.akedon
,ap!,< alan ve
,.bir biimde )steyen
,SDB nderi KiroGligorov'un ka-
halkta ya-

verilen n

Yazar Ceorciyevski ve
entellektellerin
lin De-
mokratik Parti (MBDP), 1893'de
Selanik merkezli olarak bir
faaliyeti yrten ve
1903'deki ayaklanma gi-
sonra "l Ma-
kedonya Devrimci rgt"nn
sahipleniyor. MBDP'nin
izgisinde ve genel olarak Make-
don milliyeti hareketinde, 1967'-
de Ortodoks Kilisesi'nden ay-
kurulan ve Makeden milli
nemli
rol oynayan Makeden Ortodoks
Kilisesi'nin de ciddi bir var.
Eski KB'nin kimi dogmatik unsur-
da MBDP'de yer
MBDP iinde, "Byk Makedonya",,
idealini savunan radikal ka-
nat, Gligorov'un
kof!-federasyoncu Yugoslavya poli-

"
etkisini "Byk Makedon-.,
ya" gre, hal-i
Makedonya Cumhuriyeti, "Byk

birini, Vardar Makedonya-
.. Makedcmya"
Pirin
ve Kuzey Yunanistan'da
evresindeki) ..
,9o . "B-
yk MBDP'nin
Nisan 1991 kongresinde
taleplerini kabul ettirdiler: Make-
diplomasisini
yrtmesi ve Makeden ordusunun
karara
Yugoslav Halk Ordusu
olarak
Makeden
nemli bir
gibi, Arnavut Hatta bu
nedenle 1990 sonundaki seim
MBDP
vi'ilikle" Gerekten,
Arnavutlarm
Makedonya, "Makedon-
diye
sorunlara yatak-.
ediyor. tkinci Dnya
Kosova gibi Make-:
donya da, Mihver hkm-
"Byk Arnavutluk"a.
dahil )953/54'cle ok sa-,
()ldjjklan-
beyan eelerek Trkiye'ye g?-
meleri edildi. Yoksa, Arna-
Makedonya'daki da-
ha yksek Yine de, Slav-
lara gre ok yksek olan
nedeniyle, n-
Makedonya

Kosova Arnavutlan ile
mayacak lde belirgin ve
153
blgeele birbiri eelilen
camilerle bu g-
cnn Slav nfusu
1987/88'de
Kosova
aylarda Makedonya'da da Arna-
vut ekonomide,
timde, gndel i k hayatta ciddi
Anti-Arna-
vut
histan KB'ye 1988/89 Federal KB
kongrelerindeki hegemonya mca-
delesinele ele omuz vermekten Ma-
kedonya KB'ni etken;

birlikte anti-Makedon
da u vermesi Ma-
lum:
..
,,s.tatleriyle? ..

...
.. zat
ratik Refah Partisi'nin en nemse-
" ............... ,.
talebi (DRP),
cumhuriyet i iki halktan'
biri olarak resmen Par-
ticle ve Arnavutlar hakim
olmamakla birlikte "Byk Arna-
vutluk" ideali erevesinde
Arnavutluk'a
ma hedefini benimseyenler ele bu-
lunuyor. Bu radikal
leplerini DRP'nin btnne
ederek srekli "Arnavut
154
Makedon mil-
liyetileri, DRP'nin
talep ediyorlar. Makeclon milliyet-
DRP'ye ynelik ve
sindirme etkisiyle.
Makedonya'da anti-Arnavut politi-
kalar devam ediyor.
Tetovo ve Gos-
tivar'da, seimi
men yerel ynetimin aylarca
DRP'li temsilcilere devreclilmemc-
si, bu durumun ilgin bir
Arnavut milli-
Kosova'da oldu-
gibi ve keskin-
Makedon-
Makedon ve Slav
ki Mslman-Arnavut korkusunu
etkili biimele zemin

82 !?inlik

}). Sosyalist
Yugoslavya'da Kosova Trklerin-
den daha erken ve daha
kltrel haklar elde .
)<_p merkezli
,.si, l944'ten
Kosova'da gibi, resmi
Arnavut ve Trk kimlikleri
da, dengelere gre
lik"lerin
miz Makedonya'da\j;i Trk
blnmeye yol ..
dernek
vesinde, esnek bir siyasi
turdular: ,Trk Demokratik
Makedonya TDB bir
iinele 20'ye r-
gtlendi. Makeclon milliyetileri-
nin ve su-
reddeden TDB, "Trk
ve asi-
milasyondan
Seimlerele

. ,Mukbil Beyzat, tek-
nokrallar hkmetinele Trk
da bir verilmesinin
olumlu etki
Bu jest Trklere
"bi skp belediye mec-
lisinde gzlemci yelik stats ve-
rilmesi tart maya 1991
itibaren, ekonomik
hkmetleri btelerini
daraltmaya nedeniyle
Trke
gidilmesi tehlikesi, ol-
gibi Makedonya'da da Trk
toplumunun gneleminde k-
99 yazmclaki
kongrede seilen Avni
yneliminde TI)B 20
bin ve
Trk iindeki
zellikle Trklerde Arna-
vutlarla berabr davranma
nin TDB'nin temel
..
Yugoslav-
ya cumhuriyetleriyle
nemli bir sorunu var:
PMakeclon milliyetileri Bulgaristan
ve Yunanistan'dan "Byk Make-
. istiyorlars11;
Bulgar milliyetileri "Byk Bulga-
.. Yunan milliyetileri "B-
.Yk Makedonya'da,
.. ki talep So-
dneminde Bulgaristan
ynetimi, SSCB'nin "vekili" ola-.
rak, Makedonya zerinde "tarihi
Yugoslavya'yla
bir gerginlik unsuru olarak hep cl i-
ri Bulgar resmi tari hilc-
ri, Makedonya sorununun tesin-
de, Yugoslavya'daki "tarihi
poJemik yaparken,
1809'da askerlerinin, ka-
kalesi
952 kyl
Bulgar ol-
dair bile
Bulgaristan' n Make-
donya zerindeki "tarihi haklar"
reel sosyalist rejim ktk-
ten sonra rgtlenen soy milliyeti
etkisi gndemdeki
yerini korudu. 199 Mart nda
Bulgaristan
"Makedon ulusu-
nun devleti" olarak
ra.k "Makedonya cumhuriyetinde
Bulgarlar"dan ve "bu
cumhuriyetin Bulgar
155
sz eden Ma-
kedonya'da byk tepkiyle
Makedonya parlamentosu,
"ikiyzllkle"
tan'daki Makedon
ya maruz belirterek
geti. Bulgaristan'qa
son
"Makedon"
imzalanan dost-
luk ve iyi niyet
Makedon-
ya'da btn partileri tedirgin etti.
Bulgaristan-Yunanistan an-
ti-Yugoslav ve anti-Makedon ola-
rak
ve/ya Bulgaristan
ve Yunanistan'daki Makedon
__ 18() bin durumuyla insan
"Makedon" kaydet;- ilgilenme;inin, bu
Bulgaristan daha sonra res- rin
men, kendine "Makedon" diyen verildi.
bu "Bulgar" te- Bulgaristan ve Yunanistan kes-
zini 1978-79'da da olmamakla birlikte,
Yugoslavya'ya Kamboya modeli Makedonya'daki Arnavut
bir Sovyet mdahalesi tehdidi tar- sorunu
(bkz. 4. Blmn sonu) Arnavutluk'la de
Bulgaristan'la var.
de; "Bulgaristan'daki Make- Yugoslavya'daki
zorla asimilasyonu ve zerine 1991'de
gnde- Arnavutluk ordusunun teyakkuz
me D-' durumuna gemesi, Yugoslav
Blagoevgrad'daki cumhuriyetleri iinde en ok Ma-
''tarihi Makedon ima kedonya'da huzursuzluk
Bosna-Her-
Yunan de Make- sek'inkine benzer, konfederatif bir-
"Slav lik bir "Yugoslavya politika-
1991 Yunanistan mecbur ncelikle
Makedon bir Yugos- nesnel iktisadi nedenleri var. Ma-
tav Selanik Konso- kedonya iktisadi olarak en
grev vize cumhuriyetlerelen birisi. N-
Makedonya-Yunanistan fusun yandan tanmda
Bu d-
nemde Bulgaristan ile Yunanistan la bir halk"
156
Yugoslavya'da ve Avrupa'da hala
geerli. daima Yugoslavya
zerinde oldu. Ma-
kedonya, iktisaden taparlanabil-
mek iin, hal-i da ekono-
mik sisteminin di-
Yugoslavya cumhuriyetleriyle
muhta - zellikle de
zengin, ve
Slovenya' n n ...
Bosna-Hersek gibi,
tan'la
da 1990/91 dnmnde Makedon-
ya'da g-
lendiren bir etmen oldu. Slovenya
ve "gidip",
tek byk g haline
bir federasyon ihtimali,
Makedonya'da, Bosna'dakinden
ok daha korkun bir kabus ola-
rak tasavvur ediliyordu. nk
"Byk
Makedonya, Bosna-Hersek gibi
tmyle topra-.
statsnde ll.
Dnya nce
gibi "Gney
ise, Makedonya'da hibir partiye
kabul edilebilir gelmiyordu.
tistan ile
"tek patran" olarak
bir federasyonun
halinde, derhal tam
Yugoslavya'dan
zerinde,
1991'e girerken Makedonya'da
tam bir mutabakat hakim grn-
yordu. Ancak tam ha-
linde de bu kk ve gsz lke,
hem iktisadi hem de siyasi ve aske-
ri tehditlerle kalacak-
Bir yandan
yanda'h Makedonya zerinde tarihi
haklar iddia eden Bulgaristai1 ile
Yunanistan'dan -hatta Arnavut-
luk'tan- gelen talep ve
lkeyi bu
dngye girmeme
Makedonya ynetimi ve zellilde
Gligorov, 1991 ba-
itibaren konfederasyon se-
en enerjik takipisi oldu.
157
Slovenya:

SLOVENYA'DA l980'lerin ikinci
siyasi
zeminele ok partili sisteme
oldu. Tam
hedefi ge-
mutabakatlll ,"birlik
. ve beraberlik" siyasi orta-
ma tamamen hakimdi. 1990 Ni-
seimlere
eli!" sosyaldemokrat bir
programla ve
bir la,
Demokratik Yenilenme Partisi ola-
.,.
., rak Slovenya
,,)<B.% 17oy ve yi-
tirmekten Liberaller
..
(% 14), Demokratlar (
0
;6
................ ... ..... .. . ....... """''"
,.l.J), ifti Partisi (% 12.6),
,,ye Parti'den olu-
Demokratik
(%.
.. elde
" cl u. sei-
mini, eski KB'nin ve Demokratik
Yenilenme Hareketi'nin popler
neleri
Hkmetteki koalisyon hk-
158
meti serbest piyasaya abuk-
nlemler Sloven-
federal bteye %
20'den % S'e indirecek
Tamamen kon-
santre olunan, federasyondan ba-
srecini ele ynlendi-
ren stratejik hedef, Avrupa Toplu-
mmkn a-
buk idi. Slovenya y-
netimi daha
Brksel'de AT nezdinde bir resmi
temsilcilik
Kuan, "AT ve Avrupa Konse-
yi'nin yelik iin
cumhuriyetler bu
mdahale' sayarken da-
ha l989'da yerine getird ikierini"
Avru-
pa'ya kabul iin
cumhuriyetleri,
tehdit bir Yu-
goslavya Federasyonu'na mecbur
etmenin, demokratik ilke-
leriyle vurgulayarak,
iin Avrupa'dan destek
ilk giren cumhuriyet ele
Slovenya oldu. Kuan,
l99l'de, Slovenya ve
ynelik, demokrasiyi tehdit e die i
halinele
BM gcnn
syledi. Bu dneri
"kapitalsyon ve vatana
ihanet"
Kuan, 1990
ile Slo-
AT modeline bir
birliktelik modelini btn federas-
yona rnek olarak
nerdi. Bu neriye gehne-
yince, Slovenya kendi
takvimini uygulamaya devam etti.
7 Slovenya Parlamento-
su, epeyelir sz edilen "Siovenya
ve bir devlet olsun
mu ?" referanclumunun 23
1990'da
Geri Kuan bu
referandumcla "evet" oyu
Yugoslavya'dan
elerhal gelme-
ama, 7 ge-
cesi Lyubyana
da halk dklerek
23 Ara-
% 88.5'u
Slovenya'ya "evet" oyu vereli ("ha-
3.5'tu).
milliyetileri, Sloven-
"cretincle", Avusturya-Ma-
caristan modern
restore etmeyi planla-
makla "emperyalist"
Avusturya'mn aramak-
ilk elde
sonra

Slovenya ile Avusturya
l 960'lardan beri gl ikti-
sadi bu
yan bir ba-
Sloven-
ya'ya silah ve tank sula-
Ancak 199l'in pek
ok Yugoslav yorumcu, neticeele
redcrasyonclan
fazla ses
zerinde duruyordu:
Slovenya'da olacak bir
daha
nemlisi,

kileri gibi ve kitle me-'
malul
ve ynetiminin
Slovenya'ya ilgisini "dramatik" ol-
mal<tan Hatta
milliyetilerinin kesimlerinin,
"can
mttefiksiz
iin
nen onay verdikleri seziliyordu.
(Bu sezgilerin 199l'in
g-
rld.)
159

hem znesi hem hedefi
HIRVATlSTAN'DA n-
milliyetisi
yflt Demokratik Nisan 1990
sonunda .. seimlerden oyla-
rm % alarak HDP
parlamentodaki )65 sandalyenin
l93' ile salt elde etti.
Sosyaldemokrat Parti olarak
KB 81 % 25'i),
"Milli Orta Yol Partisi" ll sandalye
,(% 14) Demokra-
tik (HDB) hkmeti ve
olan Tucman,
d-
nk atarken, ynetim ya-
ve kltrel dzeyde milli-
yeti dzenlemelere
25 Temmuz 1990'da,
"parlamenter
hukuk devleti" olarak
etme dnk
lanan yeni Anayasa kabul edildi.
F-esmi alfabenin Latin alfabesi ola-
. karara Cumhuriye-
tin ve
devleti" olan res-
mi ve burada
160
devleti"
olarak Daha sonra, 29
ve
Cumhuriyeti'ni "niter, blnmez,
demokratik ve sosyal devlet" ola-
rak tarif eden Anayasa
yolunda yeni bir
gibi; lkedeki
tutumu
Tucman seim kampan
bol bol, Bosna-Hersek'in
bir kesimini de ieren "tarihi
sz et-
Bu tr szlere tutunan radi-
kal milliyetisi unsurlar
HDB iindeki
ya ve ynetimi daha atak
bir politikaya
ABD olmak zere
(bir "hakikaten" k-
kenli) gmen
da HDB'ye verdikleri
maddi-manevi
siyaseten almak iin yap-

ynetiminin
siyasi-milli nostalji
olduka ilgin iki simgesi,
kent Zagreb'in en
olan Tito ve
milli idi.
Tito eskiden
gibi, 19. ortalannda Avus-
turya-Macaristan
nun Valisi olan Jela-
Zagreb'in Jelai (eski Tito ikinci
bol bol milliyeti gsterilerden biri.
i'in verildi. mill!
satran gibi
kk kareli amb-
lem kullanmaya Bu amb-
lem,
bir simge; zaman-
da, da oldu-
idi. Bu simgesel dzenle-
meler, zellikle yneti-
mi ve
ta, federasyonun her yerin-
deki entelijensiya-
da byk tepki
milliyetileri, di-
sendromunu
ederek gnllerince tahrik
oldular. entelijen-
siya ise, I. Dnya
ncesi Habsburg
dnemiyle
cek lde Yugoslavya"
g-
rerek "karanyordu".
milliyetileri, ll. Dnya
161
.;,
mezalimini
meye vererek, onu yeterince
olan da
tesine bir korku ve bar-
yarattilar. (rne-

sz edil-
di.) 1990 Zagreb'in
bulunan (veya
elenilerek ..
toplu mezarlar, halkta
\, ...... ............................ .
. ..
larda, .
lngi_liz birlikle-
rince iade eelilen ve Partizanlar ta-
enselerine
' ... . . . . .......... ..

. etnikler Ancak kurbanlar
.............. ..... ..
es ge-
ilerek, bu katliam
., .................. , .................................. ..
ne ..
HDB'nin ve politika-
ve syleminde ok nemli
bir etmen de Katoliklik. Keza n-
fusunun tamama Katolik
olan Slovenya'dan olarak,
Katalildik milli ben-
ve popler toplumsal kimli-
ok bir Kato-
lik Kilisesi'nin HDB'ye elestek
ynetimin
na, ve syleminde
Katolisizmi ne borcunu
yklyor. 1990 nce-
sinde 18 piskoposu,
162
dnya komnist-

kurtulma mcadelesinele
milletine destek vermesi iin
Katolik-Ortocloks rekabe:
ti, milli yeni-
elen reten temel
biri.
yerine kez "Katolik" terimini
da
"softalar'' gelen
laflarla sz ediyorlar. Sloven
Taras Kermauner, l988'cle
bir konferansta, Orta Avru-
pa'da bir ortak
bilincin muhtemel

kollektif
bir Orta
I. Dnya Sa-
Almanya-Avusturya tara-
nasyonal sosyaliz-
mi ve Nazi
tan'a egemen
Nitekim,
milliyetileri ve Tucman Katalik
Slovenya ve
tan tarihsel-kl-
trel
ynelclike; kamu-
oyunda, Valikan konfederasyonu-
nun veya Avusturya-Macaristan
tehdidinin
itibar grmeye
Franyo Tucman, Katolik-Orto-
cloks ve Do- kez Tucman
eksenine oturtarak ABD ile byk
nem veriyor; Minnesota
yor". Ona gre dnyada gelecekte- olan Vinko
ki temel evrensel, demok- Frane Golem ABD yne-
ralik ve insani Ba- timiyle srekli temas
ile otoriter bahsinde,
ve siyasi ierisinde de, kendilerini
Bizantinist-Ortodoks ara- tan soyutlayarak
olacak. Tucman, l99l'in "has sahip
"Byk en- kan blgesel bulundu-
geliemek iin kaycletmeH:

icap ederse
1
vatistan'claki lstriya blgesinde,
Bosna-Hersek ve Voyvodina'cla da gneyin-
cephe aabileceklerini sylerken; den kuzeyi-
bu "Avrupa ve nin Balkanlar'a dahil
misyonu yapacak- l945'e dek ltalya'ya ait
ima etmekteydi.
Slaven Letia, bir Al- tan'la de
man gazetesine clemete,
ve "Avru-
ve
ve iktisadi den-
gesiziikten esirgeyen lktder oldu-

z-
bu sylem
milli nemli
bir Bu sylemden umulan
bir murat da,
mcadelesine des-
elbette.
lkesini korumak iin gerekirse
askeri gleri
birka
ler var.
ok partili siyasi hayata geilen
1990 entelijensiya- ,
iktisadi ve
Avru-
pa'yla lokomotifi
kuruyor; bu kurgu ze-
rinde milliyetiler,
geri temsil
eden "Byk hayalle-
rine yelken Ancak
Ocak 1990-0cak 1991
sanayi retimi % 18 d-
,,
150 binelen 220 bi-
ne Avrupa'yla
iktisadi potansiyeli
163
ok geri-
sindeydi. 1990 yaz-
sonunda hamle-hamle
ilerleyen mcadelesi,
ana dviz olan
turizmi (nl "uk" otur-
bir tarzda, hakikaten) balta-
layacak; bu darbe
daha da ("Nor-
mal" zamanda buraya gelen turist-
lerin %
kaydetmek,
turizmdeki dair fikir vere-
bilir).
so-
rununun ve mcadelesinin
Krayina. l2 bin kilometrekarelik
Krayina, gneyinde,
Bosna-Hersek ile Dalmaya
yeralan, seyrek n-
fuslu, kurak, bir blge. J() ..
j\vusturya-Macaristan
.. ynetimi,
ile eden bu blgeye ba-
.
,, v:b: zel haklar
Kral'a
b.ir ..
.. bu

y_e
,,ye idi,;,
,g\i.Jl:? 200 .bil1.li1z.l\.r,ayin<J.
Avusturya-Macaristan lmp"\rator-
devrindeki zel statlerine
1&4
"300
bir tarihe iddia
ediyor, kendilerini tarihi
"serhat bekisi" gibi
ise "tarih boyunca, ne
ne de
olarak Krayina diye bir yerin va-
vurguluyorlar.
Krayina ser-
hat bekisi" II. Dn-
ya da
e.n
intikam Krayina'da
1944'de blgenin en
nemli merkezi olan Knin'de 5 bin
_,kadar etnik, 25 bin
parrizana haftalarca d,iren-

ok ge-
ilince, Krayina De-
mokratik Partisi rgt-
lendiler. Azami Milo-
cum-
huriyetlerinde
lar"a hitaben ifade "her

rultusunda idi:
tan'la
Demokratik Partisi bu "ultra
radikal" izgisiyle 1990 ilkbaha-
seimlerde Krayina
daki toplumundan oy alama-
zellikle byk kentlerdeki -
nemli bir brokral olan-
KB srdren Sos-.
yaldemokrat Parti'ye oy verdiler.
Demokratik Partisi azami
K ray i-.
na'da bu parti etnik hare-
keti ele etkisini
etnik hareketi, dzeyde
seimlerinde pek
gsteremeyen) Radikal Partisi
olarak ama g-
cn Belgrad'dan
koordine milis rgtlenme-
sinden etniklere, zel-
likle rgtlenmelerinin
byk ihtiya
mali ABD'deki ve Avust-
ralya'daki gmenleri
Bu destek, zellikle Kra-
yina'daki
artarak srecekti. .Hem
Radikal Partisi'nin hem milisierin
nderi olan 36 Vo-
,,yislav 'sosyoloji
,.,cloenti iken
propaganda" suundan iki
is
,Ji en etnik nderi ola11, Il.
pn.ya h.eri
,f\BD/ Kalif?rniya'cla
Momilo
)fa" Bu nva-
birlikte et-
nik hareketi iin, "eski" etnikle-
rin 19. ll. Dnya
na uzanan zerindeki hak-
tescili ettirmek
etnik nderi Voyislav
byk simgesel nem
Elbette "Byk
bistan"dan yana olan etnik hare-
keti, (yeniden) evresin.d,e
bir tutum Ancak
Karayorgiyevi slalesinclen,,
Londra'da srgn Prens
Alexander'in "Slovenya ile
tistan'daki prim ver-
mesi ve
den gibi ken-
dilerini kaale zerine
dndler!
boyunduruk almak
iin bir deney
federasyon modeline
kesinkle
165
etnik milisleri.
"tarihsel kk olmayan", veya
- -"'''
' .... ...
___ ... g ..
..
.. i_l
.... ... ... .... et-
nikler, ll. Dnya Tito'yu
suretiyle etnik nderi
Mihaylovi'i ve "satmak"la,
boyunca milli-
yetileri hapislerde rrken" Ti-
to'yu desteklemekle
da gayet sert,
bir tepki etnik
sylemi,
bir
.. syle-
166
mi idi. mlahazalarla,
tan flrt
eden Yuk "daha milli-
yeti" tepki du:
yuyor; eninde sonunda, iktidar'!;
geliderse biJ

Amerika-Avrupa

etnilder 1990 Krayi-
na'ya dnk milis gc rgtleq-
,,.
etnik mi.;
lisleri Belgrad'da "grev''
blgelerine gnderiliyordu. Kadro-
lar, etnik hareketine
genler ile, sosyalizmin d-
neminde

Krayina
Demokratik Partisi'nin neler-
ettikleri milis rgt-
lenmesi, etniklerle askeri
fakat belirli bir mesafeyi
koruyordu. "Yerli" milisinde,
ok eski Komnistler
kadrosu da
1990'da milisieri
Zagrep'den Dalmaya'ya giden yol
zerindeki, en nemli
olan Knin'e
demiryolunu kestiler.
Ekim 150 bin
blgenin 13 belde-
sinde bir so-
nucunda, zerk Krayina
Blgesi"nin ilan edildi.
Bir Radyosu" yayma
Kirike drt "S" harfinin birbirine

Krayina olarak gnderlere
ekildi. O gnlerde, Krayina
tehditkar bir laf oyu-
nu "Tucman niye
Knin'e gelemiyor?" diye soruyor,
"prensip nedeniyle" diye cevap ve-
"Prensip" Avustur-
ya Franz ld-
rerek l. Dnya
vesile olan Gavrilo Princip'in
onun
m" iindi.
ynetimi, elbette
Knin referandumunu ve
zerk Krayina Blgesi"nin kuru-
Ancak Krayi-
dahil blgenin polis
yneticileri,
ekindikleri iin, fiziki bir mda-
haleden
hkmeti de askeri bir mdahale-
nin te; byle
bir mdahalenin Yugoslavya'da ay-
kehanet edilen i
latan veya
i
mak iin ko,z vermekten ekini-
ya rdu. Yine ele, K n i n
halk
vat milis gc tahkim edilmeye gi-
bir politika izie-
nerek Krayina'daki etnik
ezilmesi
tusunda propaganda yrten racli-
,kal mi lliyetileri, milisierin
rgtlenmesinele etkin oldular.
Milliyeti milis rgtlenme-
si, bunu
yeni bir emaresi sayan Krayi-
na daha da biledi.
ynetimi, "kravath"
politika: dzleminde de,
tan'daki yzde 80'i
blmnn Krayina
dikkat ekerek Krayi-
talep"
lerinin sorgulamak-
pragmatik politi-
167
"bela"dan kurtulmak iin
blge-
lerin bile
dillendirdiler. Ancak bu seenek,
168
Dalmaya'yla n_emli
lde yitirmesi
iin, kabul
edilebilir olmaktan
YEDiNCi BLM
"nc Yugoslavya"
umudunun son demleri
1991 Krayina
ordu faktr devreye girdi.
9 Ocak'ta Federal Kon-
seyi, btn illegal paramiliter bi-
rimlerin silah
istedi. "Cumhuriyet yne-
timleri" bu tehdit
Krayina evresindeki
milisiere
.. Bunun zerine,
ordu mdahalesi ve i ihti-
mali siyasi gndemi-
ne tamamen hakim oldu. Ynetim,
halka, silahlanarak ha-
duyurdu. Gerginlik
Ordunun lti-
matomun mddeli nce
Ocak sonunda, Federal
Konseyi'yle milis
glerini zere
- veya
gibi gzkt.
Ordu faktr
OCAK askeri darbe ihti-
malini ve "ordu faktr"n, zaten
hibir zaman silinmedi-
bir kez daha, kuvvetle
Yugoslavya'da askeri: darbe
ihtimali, Tito'nun lmnden
(1980) belirli evrelerele
Kosova
1988'deki grev hep
ge(tiri)ldi. Orducia da ge-
mdahele etme
si ilk kez 1987 so-
mut bir ifade
O gnlerde Yugoslavya Savunma
Amiral Mamula, btn Or-
169
YUGOSLAVYA "nc Yugoslavya" umudunun son demleri
du Komiserlerini
"lkenin
tehlikede ordunun l-
keyi koruyucu bir faktr ve toplu-
mun bir unsuru olarak
olarak devreye girmesi
l980'lerin
iktisadi
l990'dan itibaren i tehlike-
sinin lkede, ordunun de-
mir zm yolu, hi
ehven-i olarak grme
de belirli bir
yok Hatta Haziran'da, or-
du-Markovi sylentileri
Ordu, ekonomi
yr-
tebilmesi iin Markovi'e elestek
olmak zere darbe ...
muhtemel Sovyet
feclerasyonun b-
gveneelemek
la da olduka gl bir
ordu olan Yugoslav Halkordusu;
kimi muhalif "yedinci
cumhuriyet" diye
Yugoslav Halkordusu, reel sosya-
list veya lkelerde,
ordu iindeki Parti rgtlenmesic
nin Parti'nin btnnden
"zel" bir rgtlenme or-
dumm Parti'de bir statyle
temsil tek rnekti. Milli
zaferinden
ve l950'lerden itiba-
170
. ren tedirgin eden
"Sovyet tehdicli"ne gven
unsuru olarak zenle yceltilmesi,
Halkordusu'nu
(Bu ekonomik
da kayelet-
mek gerek). (Trkiye'cleki "Trk-
ler orclu-millettir"
"Ordu hepimiziz, hepimiz orclucla-
yine partizan
le ve Sovyet tehclidine rgn
bir partizan-milis rgtlenmesinin
lkede, birka nce-
sine kadar herkese itibar gr-
yordu. l987/88'de zellikle Slo-
venya'cla, ordu Eti-
yopya v.b. rejimlerine
mak zere silah retilmesinin sert
biimde yine Sloven-
ya'da l988'de ortaya darbe
zerine pro-
testo gibi anti-milita-
tepkiler henz epey taze idi.
Ordu, sahip bu
ideolojik bnyesi nede-
niyle, Tito'nun lmnelen (hatta
arefesinden) beri
"birlik ve ve rejim
statkosunun temel ad-
Herhalele ica-
btn ideolojik
"devletin be-
Yugoslavya ordusu-
nun da temel idi. Resmi
ideolojisincle, syleminde "Yugos-
"nc Yugoslavya" umudunun son demleri YUGOSLAVYA
lav ve
lksnn kolayca sil-
kiJip izleri Bu-
na olarak ordu demok-
ratik",
milliyeti"
teelen beri tepkiliydi. Bu ya-
tepkisinin, l980'lerin ikinci

lik ve para-
layacak ynelimler da
Ancak,
tan ynetiminin ve hege.-.
bir "Yugoslavya politika-
izlemeye sonra,.
tepkisini
emrine
Halkordusu'nun stnele dolan-
maya Bu safis-
tike bir
devlet statkocu-
ve brokrasisinin iktida-
srdrme saiklerine mu-
ile, ordunun
ve ideolojik
o labilir. Ancak btn
cumhuriyetlerdeki
ve milliyeti
kusu ok daha ok daha y-
zeyde idi: Ynetiminde ve komuta
kademelerinde tamamen
hakim %
80'i resmi elilin ve komuta
dilinin Halkordu-
su'nun,
tan ynetimine angaje
ordusu" haline cl-
Anti-Arnavut
mesafe ko-
olarak orducia "Kosova
savunan radikal bir
hizbinin ortaya bu
gncel
biri
l990'cla yneti-
miyle iyi bulunan eski
Stalinist kadrolarla birlikte esas
olarak emekli ve muvazzaf subay-
Yugoslavya KB sa-
hiplenen Komnistler
goslavya Hareketi bir parti
hem darbe
hem de Halkordusu
ynetimine dnk sulamalara
bir "ideolojik" ierik
bulundu. Fede-
ral Savunma es-
ki Genelkurmay Mirkovi,
(bir yolsuzluk nedeniyle grevin-
den olan) eski Savunma
Mamula ve 153 muvazzaf
generalin ye seimlere de.,
bu partiye, oia-
rak- "Darbe Partisi"
(Partinin halk bir ..
da "generaller partisi" idi). Kom-
nistler Hareke-
ti'nin ordunun ve askeri
ynetim "eski re-
jim"le,
171
YUGOSLAVYA ' "nc Yugoslavya" umudunun son demleri
rilmesine Stalinistlerin
"dzen", "istikrar" arayanlara hi-
tap ederek sempati ve g kazana-
bu
forml; cumhuriyetlerdeki ba-
ve zellikle milliyeti
orduyu "komnist-
lik"le, damgalama-
Ordu= kom-
nizm denkleminin tam
ynetimi de eksik
di: Ordu= komnizm=
Bu
denklem, yanyana her
unsuru birbirine ulayarak ideolo-
jik, siyasi ve ahlaki olarak "harca-
maya" dnk, etkili bir ideolojik
eklemleme idi.
1991 'in
itibaren, "darbeci", ve
"komnist" stne e-
kerek ciddi lde .itibar
maddeten ve bnyevi
olarak da Her
nce, .
federal btenin% GSMH'-
... --- .. ... . ... .. .. - -- - .. .. .
bir or-
o larak,_ federal
birinci derecede et-
.... - --- ..... .
kilenen kurumclu. ve
.1 ... -- . - .. .
zellikle Slovenya,
bitmesi nedeniyle askeri :harcama-
zaten sistemli bir biimele
savunuyor-
Gerek askeri
172
nerileri, gerekse cumhuri-
yetierin federal bte
demekte ayak srmeleri, ordu-
nun merkez-ka glere pro-
voke gayet "maddi" bir
nedeni idi. Cumhuriyetlerdeki ba-
ve mill!
kiler de ordunun hem dnk
hem i otoritesini
Bu ilkin 1980'lerin ba-
Kosova
..
,
dek, ordu iinde 1435.su-
eriD: :2:!6
.Y!:J ..
Yugoslav Halkordusu komuta ka-
demelerinde, er mevcudunun yak-
% 20'sini Arnavut-
lar tam kol" sa-
1990'lara gelinirken,
ordu iinde ve
komiteleri de
Balkan
bu muhte-
mel bir "milli iin
silah ve cephane stoklamak ve
kadro edinmek rgtlen-
1990/ 91'de btn cum-
huriyetierin kitlesel lele silah-
lanmaya Halkordusu
g tekelini de yitirme kay-
lkede daha
sakin zamanda, teritoriyal
savunma birliklerinde rgtlen-

her an seferber olabilecek, _gerilla
hafif silahlarla d()-
3 milyon milis
bulunuyordu. ve
milliyeti bu
milis gleri fiilen cumhuriyetie-
rin milli askeri gleri
girdiler. 1991' de ile
milisierin kendi
dzenli ordu birliklerini kurmaya
Halkordusu'nun bu.
cumhuriyetleri temsil
zerinde bile hale geleli.
1991 'in ilk 3 bine ya-
asker, kaarak veya su-
baysa istifa eelerek ordudan
Orducia erierin
(ulusal kotaya gre% 19
iken) % 10'a
ve Slovenya
cumhuriyetlerde de Halkordu-
su'nu ''ordumuz" sayan lar gittike

Split kentindeki 30 bin
ordu gsteride, Ma-
kedon er Gesovski vurularak
ldrld. Ertesi gn skp'te 15
bin Makedon askerlerin Yu-
goslav ordusundan geri ekilmesi
talebiyle yrd, bu talebi gerek-
bir "Analar Ko-
mitesi" kuruldu. Makedon milli-
yetileri ise "Makeclon orclu-
su"nun savunmaktay-
Genelkurmay Blagoye Adzi.
Halkordusu ordusu"
muamelesi grrken,
bile milliyetiler
ordusu"nun kurularak
ordu"nun yerini ya-

Ordu st komuta dzeyi de el-
bette yekvcut bir iinde de-
lkedeki
milli(yeti) bln-
melerden etkileniyordu. En
dan, her trl gerginlik
ananevi
gayet Genel-
kurmay Blagoye Adzi_
173
n:',
1

.. Ad;;:.i

.
..
vatistan'da onbinlerce l-
. . ................................ .
. ..
... g)1
. gibi szler
sarfedecek lde bir
hindi; ve bu szlerden sczilebilece-
gibi zellikle duygu-
ok "gl" idi ..
.1 i bir 9l<J.P:.
_ ..
, de 15 ailesi ile birlikte ana-ba-
ve Us
,tarafmdan
.. i_z:i. yarciL Aclzi "nihat -
zm" yaparken, 1991 ba-
ord u da ip ler "gvercin "ler in
elinele grnyordu.
Mart basma
gre, darbe ihtimalinin
Ocak sonunda Federal
Konseyi'nde bir
da "ben ordunun olduka
darbe asla ula-

Nisan l99l'de bir vi-
rs enfeksiyonu nedeniyle "uzun
sreli tedavi iin" hastaneye
uyan-
174
ancak ok ge-
meelen taburcu
Ne var ki, ordunun ka-
sistematik biimele i sa-
ve
gizlice baki
sonunda, Sancak bl-
gesinden, Kosova'dan ve Bosna-
Hersek'ten, Kraguye-
va'taki ordu silah fab-
silahlarla donal-
gzlem ve
duyumlar
Parlamento s u kan
Petrovi'in "gerekirse Kraguye-
va'taki silah drt
vardiyayla silah retebiliriz"
bu
zerine tuz biber ekti. Nisan
Bosna'da dolu
kamyon ele geirildi.
ve Mslmanlar birbirleri-
ni "ayaklanma
ile ederken, ordu-
ya ait "Ordu si-
ne zel sivil
kamyonlada ce-
Hersek'in
bir "kamyon va-
grld. Silah dolu bir
yonu durduran polislerin takviye
istemeleri zerine yredeki
yolu kamyon da
istifade bir

iflas
199 birlikte lkedeki
ve
hesapla'rda askeri konular gittike
nem
iktisadi: durumu iyice
il k re-
tim geen gre sanayiele % ll,
tanmda % 7 Milli
7-10
Haziran'cla, sonu itibanyla d-
% 50'yi tahmin
Faal, yani resmen istih-
dam sanayi
nin % 20'si,
durumda nede-
niyle milyon istih-
dam eden 1890 konkorela-
to ilan Dviz
tablosu, en byk felaketti:
milyar dolara borcun
sadece 1991'de denmesi gerekli
4.2 milyar ve Yugos-
dviz rezervleri 1991'in
ilk iinele 6 milyar dolar-
dan 4 milyar dolara
1991 sonunda, Yugoslavya'daki
btn dviz
bloke edildi. Yugoslav
ve Yugoslav
lerin daha nce bloke
Zaten
lerin dviz ok
byk lde bir
nemli dviz olan turizm
gelirlerinin 1991 sonu %
70 gerilemesi beldeniyorclu.
Bu tablo ve
Make-
donya gibi yoksul cumhuriyetler-
ele sektrlerele birka
durum-
1991 Nisan
700 bin tekstil ve metal
isi grevdeycli. Ancak ve
kitlesel grevlerin, hele iktisaclen
hareket kabili.yeti son derece
olan hkmet(ler) zerinde sonu
bir etkisi Emeki
kitleler iinde, ynetimlerin milli-
yeti "byk politika"lar gtmek-
ten iktisadi mesele-
lerde sorumluluktan ka-
bir fke epey
Ancak 1988'cleki grev
da byk lele
mevcut zynetim ve sendika me-
yeni, etkin
rgtsel biimler olan
bu fkesi, "sessiz o-
bir tepkisellikten
teye gitmiyorclu. Markovi hk-
meti, reete"
men, bu sessiz fkesi-
175
ni 1991
cret ve
dzeyin ok s-
tnde zam Sadece Mar-
kovi ve federal hkmet
cumhuriyet hkmetleri de elle-
rinden
leri poplist finanse
etmek iin para
sermaye
Yugoslavya federal ve cumhuri-
yet hkmetlerinin bu "disiplin-
derhal
verdiler. Para Fonu
(IMF) 4 milyar
krediyi geri ekti. OECD, AT,
Dnya ve Avrupa
ma Yugoslavya'ya veril-
mesi ngrlen 2.5 milyar Dolar-
stand-by kredisini durdurdular.
IMF 1 milyar bir
krediyi, bir iktisadi re-
form olarak beklet-
meye Bunun zerine Marko-
vi Nisan l99l'de yeni bir hamle-
ye Polonya iin de bir
"ekonomik terapi"
olan ABD'li uzman Ge-
offrey telkiniyle, bir kriz
koydu.
Program, DM'ye ola-
rak (ilk % 44.5) clevale
edilmesini, bte kapa-
cretierin
ve ng"ryorclu.
176
Markovi,
cumhuriyetler tica-
rete uygulanan kal-
bu program
na, ancak l Haziran 199l'cle
bilcli. Ancak Markovi'in temsil et-
federal otorite, maddi gcn
ve kudretini kaybetmeye
devam etmekteydi.
.rin Federasyon'a olan mil- ..
yonlarca dinara .Federal
,.devlet,,, alm<J.?I
gereken %
,}O'unu alabiliyordu.
demeye Federas-
yon'dan "byklerle"
yaslanmayacak kadar fazla olan
kk cumhuriyetlereli
Makedonya, Bosna-Hersek).
1990 beri
Federasyon'a hi
yolunda atma-
srdren ve Sloven-
ya, iktisadi dzeyde de bu ynde
yrmekteycliler. 1990/9l'cle, ken-
di ekonomi
uygulamaya yneldiler. AT
n i hedefleyerek,
nlemler
vatistan'da, zynetim mekaniz-
ilgin bir "son vazife" ve-
rilerek,
mesini bizzat is-
tendi. daha "narin"
olan merkezi denetimli
bir "devlet kapitalizmi"ne
ken; Slovenya ele
gibi- abuk AT'ye
hedefliyordu. Ancak Slo-
"bile" iktisadi potansiye-
li elerhal tam AT'li
olmaya llkbahar-
cla, IMF'in Sloven Alek-
sander Bayit, "normal" zamanda
% 30'unu di-
Yugoslavya cumhuriyetlerine
yapan ihra
dnya ve Avrupa re-
kabete sokabilecek dzeyele olma-
Pek ok Slo-
ven bir geceele
kamu-
oyuna anlatmaya
vatistan ve Slovenya ynetimleri
ve brokrasisi, gerek potansiyelle-
rinin gerekse
ekonomik
nedeniyle, federas-
yondan tamamen ve elerhal kop-
iktisaclen -en

Bu nedenle "raz:drujivan-
ye", yani ge-
stratejisini benimse-
Razclrujivanye srecinin,
en aceleci az

Slovenya Milan
K uan, 1991 itibaren,
"razdruj ivanye"ye verme-
ye, yani btn cumhuriyetleri Slo-
"ruhen"
dnk bir politika iz-
ledi. 4 Ocak'ta, lkedeki
ve -elbette kasteclerek-
"Gney cumhuriyetierinin duru-
munu" gereke gstererek, "Yu-
konfeclerasyona d-

kanaatinde bildirdi. 13
zirve-
sinde, izleyen gnlerele Yugoslav-
ya'dan dnk yasal d-
zenlemeleri yapmaya
Kuan bir yandan da,
1991 itibaren
mesafe almaya Bosna-
Hersek ve Makedonya ynetimleri
Ue, esnek konfederasyon alternati-
fine dnk diyalog zeminini
letmeye Slovenya
(ve kesin ve
bir ok ynl
en nemlisi "eski"
pazar getir-
sistemin-
elen "mahrum" yarataca-
iktisadi bocalamadan
iin; fiilen ilan
ettiklerinde bile, Yugoslavya
ninele bir zemininin ko-

177
geici
MART'TA, Yugoslavya
merkezinde ge-
me ler il k kez
kitlesel bir muhalefet ile
ynetimi, muhalefete
nlemleri federasy-
nun bir
otoriter ynetim girdi.
Hem lke iinde hem federal d-
zeyde tepki grerek olan
bu bir sre
cumhuriyetlerde
ise ve
ordudan duyulan g-
lendirdi. Bu esinti, Slovenya ile
"razdrujivanye"den
bir an evvel "evleri

nemli bulundu.
Mart Hareke-
ti'nin Belgrad televizyonunu protes-
to etmek zere mitin-
9 Mart'ta
Onbinlerce Belgrad niversitesi
rencisi protesto ederek,
"daha demokratik bir hayat" tale-
biyle kitlesel bir gsteri dzenledi-
ler. Polis gsterilere mda-
178
hele etti; bir ile bir polis a-
ldler. ok polis
muhalif
birlikte Yuk.
vi Belgrad ni-
versitesi bir gn sonra
yeniden dkldler. Vayva-
clina ve da
Belgrad'h
gsterileri
Radmilo Bogdanovi'in is-
tendi. Bu arada "Yeni
Belgrad" kesiminde, gelen
onbinlerce gs-
tericileri olmakla
sulayan miting dzenlediler.
gn sren muhalif gsterilere
polisin tank destekli aske-
ri birlikler mdahele etti.
muhalefetinin zerine yryerek
"i muamelesi
izleyen gnlerde, Halkordusu hak-
ynetimine angaje"
ve "rejimi/statkoyu halka
koruyan ordu"
mesinde nemli rol l3
Mart'ta iki daha ldrld.
lrolerin infial,
ri Bogdanovi'in ve
parlamentoda ta-
leplerinin kabul edilmesiyle biraz
Belgrad Televizyonunda, po-
pler PoliUha gazetesinde v.s.
resmi"
tasfiyeler Voyvo-
cl ina'da da benzeri
Muhalif serbest
hemen
"Yugoslavya'ya a-
malda" SP'nin
talebinde bulundu.
ynetimi, bu tepkileri,
siyasi hamle yitirme-
meye atak bir tutumla
15
M;;trt'ta, Federal
Konseyi'ndeki temsilcisi ve
bu Konsey'in olarak Yu-
ta-
Yoy_i, gste-
rileri zerine konan
btn lkeye
nerdi. Bu neri, orduyu lkedeki
"hakem rolne zorla-
mak"
recldedilince, Yovi Kon-
seyi'nden istifa etti. erte-
si gn dramatik bir televiz-
yon yaparak,
(ve onunla birlikte Voyvodi-
na, Kosova ve Yugos-
cl yana bir
benimseyen, zaten
de yitiren Federal Kon-
seyi
Ancak Fe-
deral Konseyi
kili olan temsilcisi Ste-
pe Mesi, Konsey'in Ka-
ve Voyvodina
yesini
ya gdmnde
na Konsey'deki
. da bu
Arnavut muha-
lefetinin bylesine "st dzey" po-
litikada bile ayak
byk tepki duyan parla-
mentosu, 19 Mart'ta, Sapun-
grevelen Sapunciu'yu,
ancak onu seen Ko-
sova parlamentosunca grevelen
yolundaki itirazlar dik-
kate Yugoslavya Federal
Meclisi'ndeki 12 Arnavut ve bir
Trk delege, bu pro-
testo eden bir bileliri
Buna ve
kentlerinde, bu 13 delegenin azie-
clilmesi talebiyle gsteriler
28 Mart'ta
Konseyi'ndeki
zerk blge Voyvodi-
bu statsne ise dokunul-
Parlamentosu, Yo-
vi'in Federal Konse-
yi'nden da reddetti.
Bylece, orduyu
vampirler ve Arna-
vut blclere harekete ge-
irerek federal
ordu ikame etme
mi akim gsterileri-
nin lkeele
kendisine muhalefeti
179
"'sadece falan
kendi
ikinci yan-
100 ve Milo-
protesto eden bir mek-
tup
tepkiler
yneldi. 12
Nisan'da Lyubyana'da
zirvesinde, uz-
bir tutum sergiledi. Bu
ortaya Yugoslav-
devletlere b-
lnmesi veya federal es-
neterek arasmda
her cumhuriyette sonuna
dek referandumlarla ka-
nerisini herkes gibi
o da benimsedi. Ancak bir hafta
sonra vazgeti; Yugos-
lav yana
referandumla lmeye
gerek yok" tezini ortaya am.
histan ynetiminin esas derdi, re-
ferandumun biimiyle ilgiliydi. Ay
sonunda Ohri
kentinde zirvecle,
vi referandumun cumhuriyetler
erevesinele Sovyetler Birli-
gibi btn lke
savundu. sa-
yararlanarak
kendi tercihini referanclumda ka-
bul ettirmeyi amalayan bu neri-
ye, "bile"
180
Krayina'da
i
NlSANIMAYIS dneminele Yugos-
lavya'da yine
vatistan'a ve
ne Krayina'da milisieri
ve etnikler ile polisi ve
milisieri arasmdaki elektrik yk,
blgeye asker! mdahalenin
Ocak sonra da ha-
30 bin
milisi ve polisi, Yugoslav
ordu birlikleriyle gel-
di. ihtilaf,
vatistan ynetimince "illegal"
lan milisiere polisinin
mdahelesini ordunun engelleme-
siyle Mart'ta ihtilaf
kk da olsa so-
2 Mart'ta polisi,
22 Krayina zerk Blge-
si'ne olan
Pakra belediye meclis ve
polis merkezini etti. Olaya
mdahele eden Yugoslav ordusu
ile polisi sre-
li bir oldu. ve
Yugoslavya
Konseyi'ndeki temsilcileri, askeri
birliklerin Devlet Bo-
risav Yovi'in tek ka-
rarla harekete
ordunun egemen bir cumhu-
riyetin onun
devreye
Buna yne-
timi ve federal organlardaki tem-
silcileri, Halkordu-
su'na silah kullanarak "i sa-
yapmakla su-

1991 Mart sonunda,
denetimindeki Yugoslav televizyo-
nunun bir haber-film,
"i
ile sulama
idi. Gizli kamerayla ekildi-
ve foto-montaj
izlenimi veren film, Sa-
vunma Spegelj'i polis m-
drleriyle gstermek-
teydi. Spegelj "bu
bir i ve
da "Yugoslavya
ordusunun burada yok", "onla-
gerekirse bire kadar
na",
"hepsini gibi'
szle'r sarfediyordu. Ni-
san'da, Yugo.slavya Federal
Spegelj ve yedi
da, "paramiliter birimler
rak, lkelerelen silah
layarak,
ve orduya milliyeti bir silah-
ayaklanma planlama!<" sulama-
dava Spegelj'in 20 bin
kadar gizli yol-
larla lkeye da ileri sr-
lyordu. (Oysa nce, henz
muvazzaf general iken, Spegelj
histan ynetimiyle izgide bir
komutan idi: Slovenya'claki "libe-
asker1 mdahele
iinele ortaya

Ordunun polisine
tutumundan ve "Knin ve Plitvi-
e'cle milisierin ve polis glerinin
bundan byle tahamml
edilmeyecektir" da
elestek alan milisler, 1 Ni-
san'da Plitvie gl evresindeki
milli denetimlerine
en byk
olan Knin beleeliye
Babi, zerk Krayina Blgesi
ilan edildi ve Krayina
zerk blgesinin "Anavatan
tan'a duyuruldu.
histan parlamentosu,
red-
detti. Krayina 12
kendi bir re-
ferandumla ve
Ba-
bi ve Demokratik Partisi n-
derleri, "esasen Yu-
goslavya'dan bloke et-
181
,_ ...
Knin i arefesinde
silaha davranan ilk sivil milisler.
meyi sylyorlar;
devlete

"Krtlerin durumuna
isteeliklerini
toplumunu da
gaspeclerek" Yugoslavya'dan kop-
yeltenirse,
Kuzey yapmaya
lar.
Babi'i "bir terrist" diye nite-
lendiren
182
Tucman, milisierin Plit-
vie Millt or-
dunun hibir etkin bu-

histan ve ordu ynetimi ise, olay-
lardan, Knin'deki Kijevo kynele
polis karakolu amaya kalkarak
tahrik eden
tan sorumlu
savundular. Plitvie bu-

gerileyen imdadina ye-
ncelikle, ordu ynetimiyle
izgide (veya ordu ynetimi-
nin onunla izgide)
nun grlmesi, ona yine kudretli
bir imaj ve moral
Krayina "fetih" hare-
ile ve bu olay
vat milliyetilerinin sert
ile krklenen
"milli bir-
lik ve beraberlik"
yenielen tesis etmesine imkan ver-
di. Belgrad'da zaman zaman d-
zenlenen "Krayina'daki yurt-
severlerine destek" mitinglcrinde,
gnll birlikler

etnikler
tistan'da bir cephe daha
l-
,,kenin Slavonya
.si. Slavonya blge
. 20'sini ara-
ve zellikle
fanatik diri tu-
tan tarihsel kk, II. Dnya Sava-
en
bu blgede
Slavon-
nemli
den yakalanabilen btn
sakinleri kiliseye
kiliseye ukurlara
Slavon-
ya'nun en byk
Brovo Selo'da polisi ile et-
milister

Krayina'dakinden daha oldu.
Birka gn iinde, resmi
lara gre 15, kaynakla-
gre 35 insan ld. milis-
ler ve etnikler, Macaristan
ile Tuna-Drava nchirieri ara-
geni ve Vukovar kentini
denetimlerine
Tucman,
tistan'a aleni
szkonusu syledi.
ynetimi, hem radikal
milliyetilerin, hem Yugoslav-
okulusluluk ilkelerinin
znn yana olan
hedef ol-
Milliyetiler, yetkililerin
"Krayina her an polis
gcyle ynnde-
ki
hakikaten isti-
milliyeti cenahta
ise, S1obodna Dalmaciya gazetesi,
aylarca krslerde
bistan'a
yen Babi'in,
vi'in ve etniklerin
srmekle Gazete, HDB
nderlerinden, Karlova hastanesi
yneticisi vitkovi'in,
dan sonra gazetecilerin "bizden
ka, onlardan ka var ?" t-
r "hepsi bizim
diye r-
nek gstererek vd.
1990'dan 1991
na dek 121 patlama, 77 sal-
Krayina'da
korkun bir ve
kr bir ve h-
km srmekteydi. etnikler bir-
ok kyn verip hay-
Haziran '91
sonunda Split bir
kyde, etniklerin iki
gbre ve samana bulayarak
sokaklarda syleni-
yordu. ay, Knin'in 20 kilomet-
re ky
Kijevo, iki hafta boyunca muhasara
tutulduktan sonra, ancak
bir konvayunun kye gi-
tehlikesinden
kurtulabildi! da, ol-
btn kylerden ge zor-
183
Rambosu" Dvorski ve milis "Kapetan Dragan"-
Krayina'ya profesyonel katil
kyller rnle-
rini ancak refakatle naklede-
biliyorlar; yklerini
Vayvadi-
na'ya l990/9l'de 25
bin 6 bin korkudan,
Krayina ve terketti.
Krayina ve Slavonya, buna
silah asker, pro-
fesyonel katil, v.b. taifesi
iin bir ekim merkezi idi.
zellikle iktidar ve devlet
daki alt-st byk denetim
Avru-
pa'dan (kimi gre biz-
184
zat hkmetlerin, ara-
el silah ithali
ve Gney Af-
rika gibi devletlerde yer-
silah olsun, Latin
Amerika, Lbnan gibi i
yapan tccar ve ka-
olsun, "Yugoslav
hevesle ve
milis glerinin bnyesinde, epey
asker bir
dek
yrelerinde icra ettikleri
mesleklerini hiz-
metine (elbette bedeli mukabili)
"nc Yugoslavya" umudunun son YUGOSLAVYA
sunmaya gelen ve
")'.erli" milis gcnn "Ka-
d
J<l "ben esir alma:m! ldrrm"
..

gmeni bir ai,lt;.-:

,nin olarak Avustralya ordu-
grey
di, 6 bin dolar
kyllerine askeri
ti!f1yeriyor "Kape-
tan Dragan", genelevde
ticareti
. Avustralya polisince halen
Belden
lak pozlar nedeniyle
tistan'da rambosu"
efsane
Dvorski de
Avrupa lejyonerlik
son olarak Gney Afrika
devletinin anti-terr bir-
liklerinde
memleketle-
rindeki
1,...... ... .. .. " "''''"''''''''" ..
. ye
gelen
,pek c;;() k ..
ka mi1letlerden askerler el
Demiryolu-karayolu
ve sabotajlarla
kesilmesinin, elektrik-su
rinin tahribinin, rehin almalann,
gnlk
haline Krayina, Yu-
dair "Avru-
speklasyonunun
ilham idi. ..
Federal
Konseyi'nin yine
"asker! ynetim" gndeme
geldi: Krayina'da dzen
sa ordu mdahele edecekti.
Konseyi, orduya, etnik
blge-
lerde dzeni ve huzuru
iin bir yetki verdi. Ancak
btn paramiliter glerin
hem
ynetimi hem de
milislerce reddedildi.
185
"nc
kurtarma
15 MAYIS'TA, zaten ehliyeti
Federal
Konseyi'nin zerinde-
ki da tehlikeye
.. .t<\.11 ederal Devlet
!_in gelen
temsilcisi
vermeyince,
. devleti Stepe Me-
si kendisini Devlet ilan
etti - ama Devlet masa-
btn cumhuriyetierin
temsilcilerinin bir masa
olmaktan Federal hk-
metin ve Ante Marko-
vi'in de gittike daha
fazla hale gelmekteydi.
Bizzat olan Federal
Parlamento, 1990 bt-
esini onaylamayarak Markovi'i
grev sresi
geici olarak kadar
larak durum idare 1991
Voyvolina temsilcile-
rinin "kt iktisadi ne-
deniyle Markovi ver-
elikleri nergesi, Federal
186
Parlamento'da kabul edilmedi.
Markovi'i, sendikalar ve Make-
donya ile Bosna-Hersek ynetim-
leri destekliyordu. Sendikalar, An-
te Markovi'in ekonomik progra-
piyasa
ancak bu
alternatifsiz grmelerin-
den ve Markovi'i "herkesin birbi-
rine lkeele ekonomiyi
tek saymalarmdan
tr elestek Bosna-
Hersek ve Makedonya ise, Marko-
vi'in serbest piyasa dzenine ge-
pazar btn-
yap-
vurguyu; iktisadi
mahrumiyeti ve "esnek kon-
federasyon"cu
dan uygun Buna kar-
Markovi'in ekonomiye her
trl devlet mdahalesine
cumhuriyetierin kendi ik-
tisadi gzetmelerine pi-
sert

en nemlisi cumhuriyetierin
para basma taleplerine koy-
zellikle milliyeti "byk
siyaset"lerinin olan poplist
yrtmekte zorlanan
ve hkmet-
lerinde byk tepki
du. ilaveten,

Tucman ve 1991 da da
lkedeki i
ne
.. f\11'-\rkovi'e tepki Ante Mar-
kovi ve
histan ynetimlerinin yanyana ge-
encler noktalardan biri.
yle ki, Plitvie
dan Mart sonunda gizli bir
me yapan Tucman ile
Anre Markovi'i Yugoslavya politi-
devre ge-
zerinde sy-
idi.
Yugoslav Tucman ile
bu gizli
ne dair bir iddia, iki cum-
"Byk
tan" ve "Byk
zerinde
gre
hege-
monya Tucman
ise Slovenya ile ilgili
"uzun vadeli"
ti. Bu gizli zirveele
ne srlen meselderin en
ise, Bosna-Hersek'in idi.
teldialara gre, ile Tuc-
man, Bosna-Hersek'in ve
blnmesin-
de 12 Hazi-
ran'da ve Tucman ile
birlikte Bosna-Hersek
187
lzzetbegovi,
Split kentinele "resmen"
Bosna-Hersek'in e blnme ihti-
mali zerine
milhyetileri, bu
ya davran-
pro-
testo ettiler. daha ncele-
ri, bir i
vatlann, Bosna
mttefikleri
Ancak 1991
Bosna-Hersek'e ilgisinin "mtte-
fiklikten" ziyade, blnmeye git-
halinele bu cumhuriyetten
alma
izlenimini vermek-
teydi. Temmuz Tuc-
man'm Nobilo lngiliz
Times gazetesine, ile
Bosna-Hersek'in b-
lnmesi zerine gizli ikili
srdrdklerini
Bu temaslarda, olabil-
az
altmda
kilde iz i 1
kalan "az sorunu
da g yoluyla halleclile-
cekti. milliyetileri cephesin-
de ise, "Krayina zerk Blge-
si"ndeki milisierin ve etnik
hareketinin, Bosna'daki pa-
bizzat almaya dnk askeri
iinele dair
188
emareler 8-9 Haziran gnle-
rinde, milisler "talim" yapar-
ken Bosna-Hersek ihlal
ettiler. Bosna'daki da
-yine ve ordu
Krayina izlemesinden
ciddi biimde rklyordu. Milis-
Ierin Milan Marti, "bu
vesilesiyle, Krayina ile Bos-
na-Hersek fiilen
ortadan syledi. Bu ge-
ve birbirleriyle
olan ve
ynetimlerinin Bosna-Hersek me-
selesinde bir cephesi" kurabi-
leceklerini gsteren Bos-
na olarak
byk huzursuzluk Yugos-
lav Reis'l-ule-
tarihte hep ol-
gibi, olmayan so-
kendilerinin -
zlmeye izin ver-
meyeceklerini Raclikal-
funclamentalist Mslman unsur-
ideolojik sylemindeki anti-
ve etmenler
yerine oturur gibiydi.
Aliya lzzetbe-
govi Temmuz'da ziyaret
Trkiye'nin Balkanlar
da etkin hale gelmesini
sadece Trk
da lzzetbegovi
Kaddafi'yle
da destek
ima etti.
Bu arada
Htrvatistan da Yugoslavya'dan ay-

19
en nemli
% 94.3' "tam
yana oy
lar. 30 Parla-
mentosu, 26 Haziran'da federas-
yondan duyuran Slo-
izleyerek, Haziran sonuna
kadar Yugoslavya'dan
Slovenya ynetimi,
26 Yugoslavya'yla tama-
men kesme" tarihi
tam uzun vade-
li, bir sre
izerek belirtiyordu. Ancak
bistan'a hitaben, zora politi-
ka halinele bu srecin
ve Slovenya'
her gze derhal tam ba-
ihtar eclilmek-
teydi. Kuan, Slo-
bir i sava-
hi-
bir ve kesinlik-
le hibir
yacak buna
men "i durumun-
da elerhal Yugoslavya'dan
Haziran 1991
[ederal ordudan ilk Slo-
ven milisieri yemin ettiler.
ve
zellikle kfe-
si sahip
Slovenya "gidici"liklerini belli
ederlerken; devam
ettirme" ve "Devlet bu-
zme" zirve top-
srmekteydi. ve
ile Sloven-
Bosna-Hersek ve
da kabule
"modern federasyon" diye
bir forml dayat-
ma "Modern fede-
rasyon"a nede-
ni, bu fiilen
hegemonik merkeziyetili-
biraz esneterek srdrmeye d-
nk idi. yetersizlik-
lerini ve
iin bir muhta olan
Bosna-Hersek ve Makedonya, fe-
deral otoritenin zellikle genel
ekonomik dzeyele dzenleyi-
ci, koordine edici yerkilere sahip
Ancak bu
yetkiler in merkezsiz bir ynetim
cumhuriyetierin ba-
esas alarak
ve "ege-
men devletler esprisine uy-
gun, azami lde bir
konfederasyonun is-
Haziran Saray-
189
bosna zirvesinde, Bosna-Hersek
lzzetbegovi ile
Makedonya Gli-
gorov, egemen cumhuriyetlerelen
ama ortak olan
bir konfederasyon modeli nerisi-
ni ortaya nerinii1 esasa
dair maddesi 1)
kabul; 2) Avrupa
iktisadi b-
ngren ortak iktisadi
(zellikle
para, banka sistemi, ticaret,
gmrkler, kredi
kileri); 3) Egemenlik
esasen konfederasyon
cumhuriyetiere ait 4)
Ordunun elepolitize edilerek cum-
huriyetierin kendi askeri glerine
sahip 5) Birlik
her cumhuriyetin oranda
6) Konfederasyon
5 ya da lO mddetlerle
geerlilik .. lzzetbego-
vi-Giigorov cumhuriyetler
. asgari bir huku-
yana olan
kamuoyunda umut
190
da, ynetimi,
bu Plan'a kesin
vi'in hukuk Budimir
Kosuti "bu nerinin,
bir platform anla-

ile Slovenya'mn
histan'la ve federal ynelimle kp-
rleri atarak ilan ede-
ceklerini syledikleri Haziran so-
nu iktisadi batak,
Devlet Krayi-
na'daki
Bosna-Hersek/Makedonya,
tistan/ Slovenya
ki diyalog zemininin
Yugoslavya'da karam-

clu. Yine ele,
, ka-
qlan
, s so n u daki. bir de .. \.s;, .
::so k ".
.. __ ':i ...
hava': .
Ja
g_
...
SEKiZiNCi BLM
Yugoslavya sorunu
ve
"Yeni Dnya Dzeni"
YUGOSLAVYA'DAKI
politika boyutu, denk-
lemin iki da byk
nem Yugoslavya ve tek
tek Yugoslavya cumhuriyetleri/
politi-
lkenin tayin et-
mede byk iktisadi ve siyasi etki-
ye sahipti. Yugos-
lavya "idare"
gerek dn-
ii-
ne oturtmaya "Yeni Dn-
ya Dzeni" erevesinin
ve
gerekse Avrupa-ABD den-
gesi ve denge-
ler emsal edici
Bu emsaller, 1991
da, yol olmaktan ok, buna-

(*) Ingilizce "manage" szcgn, Trkedeki
"idare da ierecek

gayet
GZLEMCiLER
gazetesi Vyesnik Novostni'den.
191
YUGOSLAVYA Yugoslavya sorunu ve "yeni dnya dzeni"
"birlik ve
beraberlik"i
FEDERAL Ante Marko-
vi, buna-
su
Ona gre, Avrupa'yla btn-
zere (ncelikle iktisa-
den) yerde Yugos-
lavya'ya "Romanya veya Arnavut-
luk gibi muamele etmek"le,
yani rejimin kmesini beklerneye
konsantre olmakla, de-

Yugoslavya'da ba-
gler ise
hele hele Yu-
goslavya ok uzak,
ok soyut politikalar gttkleri;*
bizzat
kaderlerini tayin ilkesini

Markovi'in ile
(*) ABD james 1991
Haziran Yugoslavya'ya ziya-
retten sonra syledikleri, "bilmeden
yorsunuz" hem itiraf
hem zr gibiydi: "En zor
melerin Ortadogu ilgili
lar oldugunu beteri de
192
glerin
anda giderilmeleri,
birbirleriyle telif edilmeleri imkan-
birbirleriyle gibi mu-
hatap nesneilikle (Ba-
siyasi de eli-
Markovi'in site-
mi, Avrupa ile ABD'nin Yugoslav-
tam
dahil saymayan idi; Yu-
goslavya'ya statsnn ka-
milen
yordu. ve Sloven en-
olmak zere
kesimler de Ba-
ta-
rihsel-kltrel nedenlerle gereke-
lendirerek
olan insan ulusal
haklar ve kendi kaderini
tayin kendilerinin de la-
aksi halde
yi-
Ancak,
reel sosyalist sistemin zlmesi
ile yeni hukuku
(veya Yeni Dnya Dzeni) geerli
alacaksa, Yugoslavya'ya de-

des-
tek istedikleri talebinin
gerektirmekteydi.
nk, gerek l977'deki Helsinki
l99l'de
AGlK (Avrupa Gvenlik
Yugoslavya sorunu ve "yeni dnya dzeni" YUGOSLAVYA
gazetesi B orba' dan.
gerekse
olmayan Yeni Dnya Dzeni ilke-
leri, "uygar"
iinde istik-
men ediyor-
du. Nitekim Avrupa ve ABD, ta-
Markovi'in de,
tistan ile da mraca-
at ettikleri ilkeleri
btnl-
mevcut
politika yrtmek-
teydiler.
Yugos-
korunma-
yana AGlK'in ve-
ya Yeni Dnya Dzeni'nin huku-
kunu koruma geerli
herhangi bir rnek olaydan
te; gayet somut ve vadeli
Yugos-
blnmesi, Sovyetler Bir-
srecinin getire-
cekleri retilen felaket
"fragmam" olabilir
miydi?
Eduard Sovyetler
iken,
"Yugoslavya'ya
dikkat edin" bulun-
bizde
iyice Gorbaov, ileride
193
Sovyetler iin kt emsal
edebilecek mdahale ve -
zm biimlerini
mak iin, Yugoslavya meselesin-
den uzak durmaktay-
Sovyetler etki edebile-
cek vehesinin tesinde, Avru-
pa'da, Yugoslavya'nin blnmesi-
nin ok daha mahzurla-
korkuluyordu. Yugoslav-
ncelikle,
dan Yugoslav cumhuri-
yetierinin tarihsel ih-
(Makedonya-Yunanis-
tan/Bulgaristan), Voyvo-
nedeniyle Maaristan, Kosova
nedeniyle Arnavutluk) canlanma-
yo.l aacak;

( ekoslovakya'da Slovak-
lar, Sovyetler'e Moldavya'da
Romenler, belki Bulgaristan'da
Trkler) ve (Romanya-
Macaristan, Arnavutluk-Yunanis-
tan, hatta Trkiye-Yunanistan/Bul-
garistan) krkleyecekti. Balkan-
I. Dnya arifesindeki
gibi lig usul ve ihtilaf
yani by-
lesi iOah olmaz ykl
jeopolitik blgeleri
iin teri- .
minin rcu etmesi; Avru-
da etkileyen bir gir-
dap yaratabilirdi. Korku senaryola-
194
Fransa'da Korsika,
Bask, ulusal
mcadelelerinin kon-
jonktr edinmesine; Beli-
ka'da Valon-Flaman
rzgar g-
rece Galiya, Katalan, Fran-
sa'da Breton zerklik
taleplerinin ivme
hatta Polanya-Almanya gerilimi-
nin kadar
du. Avrupa hkmetleri ve AT, bu
potansiyellerini harekete
geirecek bir kt rnek et-
memesi iin, Yugoslavya'mn
se bile federal srdrmesi
iin AT,
Yugoslavya'dan tamamen
iin
"en az 50 tehdidi
savuruyor; Haziran veril-
mesi l milyar dolar-
AT b-

CIA'in, 1991 Yugoslav-
birbuuk iinele para-

bildiren "etd"ne ABD
ynetimi de btn-
yana bir
politika izlemekteydi. Bu politika
ABD'nin mttefiklerinin
hrmetinin ve Yeni
Dnya Dzeni sylemine riayet
gibi;
ABD'nin Yugoslavya'nin serbest
pazar ekonomisine geerek kapita-
list dnya sistemiyle
sinin gvencesi olarak Ante Mar-
kovi'i "bilmesi"nin de
1990'da ABD Yugoslavya'ya
ve
serbest reformlar
ve olun-
Bu ko-
ve "selektif" (seerek) yar-
temsilcisi Stepe
Mesic'in halde Fede-
ral Devlet seilmeme-
si ve Kosova'daki insan ih-
lallerinin srmesi gereke gsteri-
lerek, 1991 'de
ABD ynetimi, sylentiler
tusunda bir askeri darbenin ger-
halinele Yugoslavya'ya
her trl bloke
syleyip, "ekonomisini ve siyasi
sistemini tak-
direle yar-
va res te tu
vererek;

Markovi'in be-
ortaya koydu. Bir yan-
dan da, Sloven-
federasyonu terketmesini
bir hareket"
bu durumda b-
tn el koyarak
borcundan Slo-
sorumlu
lamakla; tutumu-
nu yontulmama-
ihtar ediyordu.
ABD'nin Avrupa'dan daha kesin-
likli ve ananevi "patronca"
ile ltimatomcu politi-
ka, Yugoslavya'da btn cumhuri-
yetlerde tepki Sadece, Mar-
kovi'i unsurlar, "federasyonu zo-
ra sokan sorumsuz yne-
timi" aleyhine daha bilendiler. Slo-
venya ve ABD'nin
kendileri yerine federal ynetimle-
ri muhatap huzursuz-
dular. (ve
ABD'ye tepki olarak ok b-
ykt. Haziran parla-
mento
Partisi milletvekilleri, "icap
ederse kklerini yeriz"
diyerek, ABD'nin banker
reddedilmesini,
kprlerin
savundular. SP millet-
vekillerinden de, ABD'ye, "lkenin
mdahele eden" Belgracl
Bykelilerini geri ekmesi iin
nerenler
oldu.
ABD ile Yugoslav-
birlik ve
knlklerinin gayet "maddi" bir
sebebini de Yugoslav-
195
16 milyar bor-
cunun, blnme halinde kim tara-
ve mesele-
si! Geri olan
Slovenya, Haziran borcun
cumhuriyetiere uygun biimde b-
lnmesini talep ama h-
kmetlerden te Dnya
IMF vcb. finans kuru-
tahsil edebil-
mek iin, ekonomileri en
vadede iyice olan
cumhuriyetiere yeni borlar gm-
mek Hem, "bir ve
beraber Yugoslavya"
olan federal hkmete 3.2
milyar borcun tahsili me-
selesi de ortada (Yugos-
borcunun aslan
3.5 milyar
dolar, 2.6 milyar dolar,
Bos-na-Hersek l. 7 milyar dolar,
Slovenya 1.6 milyar dolar. Bu tab-
loda borcun halinde en .
fazla ile Bosna-Hersek'in
sylenebilir.)
196
ile

ve etnosentrizm
AVUSTURYA, Almanya ve
gzlenen, Slovenya ile

Avru-
"Yugoslavya
parazitlendiren bir etmen.
ya'da milliyeti kesimler,
1975 Osimo yeniden
ele talep ediyorlar: Bu
Yugoslavya Federasyo-
. nu ile !talya
tek tek
cumhuriyetler ile
diplomatik olarak kabul
Avrupa
diplomasi bu "fikir
Vene-
dik'inin
Dalmaya ve Istria zerinde ltalya
hak
dan ediliyor. Fakat
lar esas olarak Avusturya zerinde

ilan gn
ek birlikler sevkeden ve muhtemel
bir g nlemler
alan "Habsburg
nostaljisi"ne I. Dnya
ncesinde Avusturya-Maca-
ristan bnyesinde
bulunan Slovenya ve
Bosna-Hersek zerinde hegemon-
(giderek bir ynelime
girmesi, ve "ciddi" bir spe-
klasyon konusu. Hakikaten,
kitle partisi
Avusturya Halk Partisi (sterreic-
hische Volhspartei-VP) yneticile-
ri Avustur-
ya'ya ihtimali zerine
kuranlar var.
nl bulvar gazetesi Kronenze-
itung'un Temmuz bir
sylenen szler
de ama da ciddi
bir halet-i ruhiyeyi
hallerine
'halklar hapishanesi' dedikleri
Habsburg
durumlan ok daha miy-
di?" Alman (Bavyera)
Sosyal Birlik Partisi'nin Avrupa
Parlamentosu'ndaki milletvekille-
rinden olan, son Habsburg Kaiser'i
Otto von Habs-
burg, 14 1991'de Fran-
Le Figaro gazetesinde ya-
"Avustur-
ya-Macaristan
19. siyasi kar-

konfederasyona
de model belirtir-
ken, herhalde Yugoslavya da kafa-
gemiyor Otto von
Habsburg'a gre Habsburg
"hmanizm ve kltr"n,
uluslara "hibir.
kltrel getirmeksizin"
ve Kraliyeti qtn uluslara
mesafede tutarak, ulusal sorunu
"son derece liberal bir kltr"
iinde
1990'dan itibaren, I. Dnya Sa-
dek Habsburg
Yugoslav

ynelmelerini ha-
raretle destekleyen Avusturya y-
netimi ve byk
ve "Habsburg-harici" cumhuriyet-
leri yegane sorumlusu.
sayan, en "mevzu
adcleden bir tutum benimsedi.
Avusturya zaman za-
man Yugoslav devleti" diye
Yugoslavya'ya egemen
sylenen "uy-
gar bir lke
harici trnden ifadelere
Avusturya
da bir re-
I. Dnya son-
ra, Habsburg
sinin ve
bir "byk devlet" "mahalli
197
devlet" statsne so-
rumlusu sayan bir bera-
ber Avusturya hareke-
tinin ideolojisinde nemli yer tu-
tan bu
,Hitler, 1941 Belgr.ad
, hava yD:etimini
generaliere
bir ve
la pu
manda, IL Dnya nl
Rotterdam, Coventry ha-
va
da lenden daha fazla insan

19l4'de dktkleri Alman
,,.. '"'
alacak; btn hal-
etkileyecek bir ibret dersi ve-
. veren Avus-
. General Bhme'nin komu-
SS birlikleri, 1941 son-
25 bin kadar si yili

Bir parantez: Avusturya
devletinin yne-
lik ve "asimilasyoncu-
luk" onu ift stan-
bir kambur var: Avus-
en gneyindeki Kaernten
(Karenti) blgesindeki Sloven ve
"Kaernten Alman
ilkesi teden
beri kltrel mahrum
l970'lerin
tabela-
198
lara Almanca Slo-
veya da ya-
"reform", bl-
gede fiziki
varan tepkilerine
zellikle "Tito'nun ko-
lu" muamelesi "buradaki
durumunuzdan memnun
niz komnist cennetinize, Sloven-
ya'ya defolun" szleriyle zetlene-
bilecek bir tavra muha-
tap olan Sloven
larla
Almanya ynetiminde ve kamu-
oyunda da Avusturya'daki halet-i
ruhiyenin izleri grlebiliyor.
na bu tutumun daha d-
dozajda bile olsa btn Avru-
pa'da geerli sylenebilir .
"suu'',
Yugoslavya'da alev-
Kosova "ilk
burada
na ok;
(kimi kez anti-Slav ve Ka-
toliklanti-Ortodoks duygulardan
besleniyor. tari-
hindeki, -hele yeni
"Avrupa Evi"nin- kendisi
daki kaos,
ve "ka-
"otoriteryen" Bizans, "hat-
ta" Mslman
bu
Gney
Yugoslavya
Bosna, Makedonya)

egemen syleminde
tan'a atfedilen "komnistlik" de,
mahsus
eklemlenen bir
etmen. ve
Slovenya
tarihi,
zamanda, halleriyle
mensup olan bu lkele-
rin zorla
mn", "geri ta-
rihi gibi sunuluyor. bu
Yugoslav
kollektif hissiyannda
bir var- daha ziyaele ele
ynetimler ve politika d-
zeyinde ... Btn
saran anti-komnizmin zaman za-
man popler bir hezeyana dn-
soluyan ynetici se-
kinler, sahiplenil-
meyi hak etmek iin
mcadele'; rolne soyunma
gderken; bir yandan "komnist"
mrted iinele
ununurma gayretiyle, bir yandan
da radikal milliyeti
hareketlerin

renkler bir
komnizm kanyorlar. Ta-
rihsel ve kimlik restorasyo-
nunun nemli bir vehesi de, Yu-
goslav
ve Sosyalist Yugos-
ele akla
"ucunu
med-
Tito'yu Stalin'le, Hitler'le "to-
taliter diktatr" ortak
bir kurtu-
nderi Yu-

da -hi resmen- ilk kez
"devlet sahibi"
zerini rten imajlar retiyor. ll.
Dnya i sava-
milli-etnik, dinsel saik-
lerle tm halklar cereyan
eden bir
unutturup; bir ve komnist
mezalimi" olarak kurgulayan
vat milliyeti bu
imaja resimler iziyor. ("Ko-
mnist" de denilen) milliyet-
ileri, 1941-45 i
ve mezalimi"ne indirgeyerek
bu tarihsel bilincin
kutbunu
Bu iklim, Avrupa kamu-
oyunda ve byk Yu-
yana
olan resmi politikaya ters rzgar-
lar estiriyorclu. Slovenya ve
Avrupa'yla
ynelmeleri, "ko-
mnizmden" ve "barbar Do-
199
zulmnden kurtulan esir
milletierin
na geri kurgusu iinde su-,
nulabilmekteydi. El-
bette bu Sloyenya ve
belirli bir
yok Ancak Avrupa en-
ve
o "belirli"
tan ile Slovenya ynetimlerinin
ideal zmn Yugos-
lavya esneyerek de
olsa, bir biimde oldu-
perdeleyen bir vurgu

Sloven yazar Lev Detela Yugos-
da blen kutup-
Sadra-
zam Sokollu Mehmet
dan Drina zerinde kurdurulan
(ve Nobel dll Yugoslav yazar
lvo Anehi'in nl ismi-
ni veren) -kprnn, dnya-
ile ko-
gidermeye, kl-
trlerelen zengin bir sentez yarat-
maya dnk bir ufku
ni I. Dnya bu
kprnn bombalanarak
ise, yeniden
reten irrasyonalizmin zaferini
simgeliyor - Detela'ya gre teslim
gereken bu
200
iin, da
ve halini
Slovenya ile ba-
koyacak-
syledikleri Haziran sonuna
Avrupa kamuoyun-
da ve diplomasi aleminde huzur-
suzluk yaratan bir etken de, inis-
yatifsiz ve etkisiz kalma
olsun solda olsun, Yeni
Dnya Dzeni'nde Avrupa'ya ABD
"alternatif"
nderlik misyonu ykleyen kesim-
ler; Yugoslavya meselesinde ha-
kem rol bu
misyonu
Onlara gre Yugoslavya'da
Avrupa kendi halletme
otoritesini
ABD'nin veya BM'in
mdahelesine
bu, dnya
havlu gelecekti.
Avrupa sahnesinin s61-sos-
yalizan ve ise,
hem btn Avrupa'da yk-
selen
ter bir emsal hem de
AGIK srecine enternasyonalist-
bir karakter
maya dnk uygun ve acil vaka
olarak Yugoslavya de-

DOKUZUNCU BLM
26 Haziran:
i
,26 HAZtRAN'DA Slovenya ile

ilan
i geildi: l
.... . ...
Slovenya ile federal ordunun
ilk evresi, federal
otoritenin, ve ordunun

gstermesi (veya -daha ziyade fe-
deral otorite gstermek
zorunda zerine, grece
Krayina
btn
suna hakim ikinci evresi
ise, zellikle ordunun tam anla-
devreye Temmuz
itibaren, ok ve

Federal ordunun ve
Slovenya yenilgisi
SLOVENYA ynetimi 26 Hazi-
ran'da ilan zere,
devlet temel simgesel
yerine getirmeye
yine
yaz-mavi renkli, ama
yerine, Slovenya Alpleri-
nin en yksek olan Trig-
simgeleyen genimsi bir
kil olan Slovenya ekildi.
Buna ordu,
gvence alma"
gerekesiyle Slovenya'ya as-
keri harekata Ancak hare-
201
YUGOSLAVYA 26 Haziran: i
26 Avusturya Sloven polisleri.
kat, olduka seyretti. Or-
du birlikleri, sivil aralarla barikat-
lar kurulan otoyollarda ilerlemek-
te glk ekerken; lkelerinin
arazisini
30 bin Sloven teritoriyal sa-
vunma birlikleri ve milisleri, bek-
lenenelen ok daha etkili bir dire-
gsterdiler. ordu safla-
ciddi bir gzlendi:
Bin kadar asker ve subay birlikleri-
ni terketti, pek ok asker teslim
oldu - hafif hatta silah-
sivillere birlik-
te teslim olan pek ok asker
202
Slovenya'da en fazla tedirginlik ya-
ratan hcum, Lyubyana'ya
bir hava ol-
du - ama o da srd. 26 Hazi-
ran'dan 3
Temmuz'a dek len 56 ile
ralanan 287 ordu saf-
lanndanch.
askeri mdaha-
le, ve Ka-
btn cumhuri-
yetlerinde ok byk tepkiyle kar-
resmi
ve biimsel ifade
Slovenya'dan daha hareket
eden
Franyo Tucman, "patolojik bir
nefretin her an hakim bir
devlette devam edeme-
yiz" Makedon-
ya ve Bosna-Hersek ynetimleri,
bu anti-demokratik mdahale ku-
ve Sloven-
yolunu izlemekten a-
relerinin bildirdiler.
harekata etkili bir si-
vil tepki asker ebeveynlerinden
geleli. Belgrad'da 3 bin kadar ana-
baba, cephedeki geri
getirilmesi iin, tam "so-
dklerek", Genelkurmay
General Adzi'i
lar. Ertesi gn Slovenya Cumhur-
Kuan asker ana-baba-la-
Slovenya'ya davet etti. 800
ana-baba, otobslerle, ocuk-
almaya Slovenya'ya gittiler.
Bu "ebeveyn pasifizmi", Yugoslav-
ya'da i
iinde birarada
geerli mo-
ral veren ilk Ama pasifist
tepkiler Belgrad ha-
kim Hareke-
ti'nin mitingte Yuk
hkmeti
mteredclit davranmakla"
korumak
iin en az 200 bin bir ordu

26 Haziran: i YUGOSLAVYA
Slovenya ynetimi,
hafifteyerek srerken, ordunun
kendilerini ve kesin

diye dek daima "Yu-
terketmek"
es-
nek bir konfederal birlik ereve-
sinde vur-
- ama ordunun zorba
ve anti-demokratik tutumu, kesin
onlar nezdinde alter-
natifsiz Haziran-Temmuz
dnmnde (ve
onunla birlikte bir
kampanya hedefi, Ba-
idi.
Avrupa ve ABD'nin
kendilerine "komnist" ve
(ve onun ele-
netimindeki ordu) des-
tek bunun
iin lobi faaliyeti
Bu aba 26 izleyen hafta
da srd: 30 Haziran'da Alman-
ya'da 20 bin ve Sloven, Slo-
destekle-
mek iin yrd; 200 bin kadar
Sloven ve ya-
Chicago'da gsteri-
ler dzenlendi. Ne var ki 26 Hazi-
ran-Temmuz dneminde, Ba-
esas de-
ABD ve Avru-
pa'da il-
203
AGlK uyannca Yu-
yana
koydular,
tan'a ve orduya alet olmakla sula-
yarak federal hkmeti
muhatap Slovenya ve
vatistan bu politikaya [eve-
ran halindeydiler. Slovenya Parla-
mento France Buar, "or-
dumm, ABD'nin haberi
bu mdaheleye olamaya-
yorumunu an-
da nesnel olarak orduyu
ve destek-
liyor" dedi. ABD
Bush'u en gen iki de-
mokrasisine ihanet"le
Slovenya ynetimi, ve zel-
likle ABD'ye, kendi i
sorgulayan, "ierden"
bir sylemle ykleniyordu. nce-
likle, ordunun (hatta
ideolojisinin
sosyalist sylemi
ne "komnist", "bol-
bir ordu
komnizmin bir
zorba bir komnist orduya prim
vermenin
syleniyordu. ift standart-
daha etkili bir
referans olduka taze olan
Krfez Krizi'nde ABD'nin lrak'a
BM ereve-
sinde ilan
204
ilkelerdi: Yani, "insan
demokrasiye ve hkmetle-
re
g men etme misyo-
nunu syleminin
"hr yerini alan)
BM'e, fiilen bien
Yeni Dnya Dzeni ..
ve Sloven
ve gre, hem temel
bir insan olan
kendi kaderini tayin ilkesi-
ne hem de demokratik se-
imle bir hkmetin de-
mokratik bir referanduma dayana-
rak
na g kullanmakta, Saddam
Hseyin'in Kuveyt'e
di Markovi ve general-
ler Slovenya'ya yapmaya
O halde, gerekten
geerli ve adil ise, Yeni Dnya D-
zeni'nden mesul gler Sloven-

Bu kampanya,
bir ABD ve
zellikle Avrupa kamuoyunda, s-
telik "dnyaya ni-
zam verme"
bir dnemde byle
bir riski, hakiki
bir huzursuzluk rne-
Sunday Times gazetesi,
Slovenya'da
"smrgeci gc" temsil
bir ltJ,
ve
irade
Henry Kissinger gibi bir
statkocu diplomasi piri,
soruyu soruyordu:
"Hep kaderini
tayin savunan. ki-
mi devletlerin, bu
inatla ve Slovenler-
den esirgerneleri izah eeli-
lebilir mi?" Bunu izah
eclememek, ABD ve Avru-
brnclkleri
insan ve
demokrasi taleplerine sa-
hip adil dnya pat-
ronu" rolnn
tincle ciddi bir
gelecekti.
La Reppubl ica gazetesi, 7
Temmuz'cla, Yeni Dnya
Dzeni'nin piyasaya kav-
hepsini "kof"

ABD'yle rekabet Avrupa
kamuoyunun ve zellikle ente-
katmer-
lencliriyorclu. ABD, ve orta va-
dede aleminele verili
elengelerin daha has-
sasiyetle gzeten, bir stat-
kocu politika izliyordu. nk,
kapilalizmin global clngsncleki
yeni tahlil eden hemen
btn teori
Ianna gre, ABD kapitalist dnya
sisteminin metropol olma konu-
munda son elemlerini
Krfez Krizi'nde askeri-
siyasi cengavcrlik ve bu demi
uzatmaya dnk bir
Avrupa (hatta kez ilave-
ten sosyal demokrat)
alternatif g olarak a-
ykselen Av-
bu
ABD kadar statko-
205
cu ge-
vazetmekteydi. Yugoslav-
ya da, Avrupa, federas-
yonun
yani statkoclan yana
ABD lsnde srdr-
memeli; "ykselen dnya gc"
misyonuna zere, daha
dinamik, daha esnek bir izgi izle-
meliycli. Yeni Dnya Dzeni'ne il-
keli, ve bir ka-
rakter ereve-
sinele ve
"kurtarma" Temmuz'un
ilk gnlerinde, Avrupa kamuoyun-
da hakim motif haline geleli.
ca,
olan ("komnist" olsun
"barbar" "ko-
ruma" Avrupa
kollektif duy-
gu idi. La Stampa gazetesi-
ne gre,

mak"la yoktu; nk tari-
hiyle, kltryle sa-
pma kadar olan Sloven-
ya, bir
bir millet olarak Avru-
bir
de idi: yani Slovenler,
kaderini tayin hak-

olan, "bizden" milletlerdi.
"Ykselen motoru
206
addeclilen, hatta Avmpa
"ykselen Almanya"
ilerietiyar rk-
len Almanya, Slovenya ile
"kurtarma"
ncsycl. 27-28 Haziran'dan iti-
baren hem muhafazakar basm,
hem sosyal demokratlar hkme-
ti, hkmet ele AT platformunu,
ilan eden cumhuriyet-
lerin desteklenmesi, hatta
resmen iin
koyuldular. En AT yesi
iin, Avrupa platformun-
da grece etkisiz olan Avustur-
sosyal demokrat
Vranitzky de, n b-
formlnn uygu-
syleyerek, bu po-
Slovenya
ve
desteklenmesi savun-
du. 7 Temmuz'da,
gneyindeki Steiermark eyaletinin
Graz'da, hem Avus-
turya Halk Partisi, hem Avusturya
Sosyal nderleri,
Katalik ve Protestan Kilise temsil-
cileri, Zagreb, Maribor ve Lyubya-
na belediye
ile Slovenya'nm
iin destek
dzenlediler. da hkmet
Slovenya ve daha ak-
tif destekten yana belirtir-
ken, Avrupa parlamentosundaki
halyan radikal iki millet-
vekili derhal Lyubyana'ya giderek
Slovenya ynetimine elestek verdi-
ler. Avrupa hkmetleri, Yu-
birlik ve
iin biraz daha gayret gsterme
Avrupa-ii
Yugoslavya'ya verilen AT ltimato-
mum'm ve 3 Temmuz'daki
AT formle

kendi kaderini tayin
izilmesi ynn-
cleki nerisi, AT yelerince
kabul grmedi.
(nceki blmele ele
kt emsal yaratma da

bir atmak

Kuzey Fransa Korsi-
Hollanda Antiller'ini, Al-
manya'ya daha olan
da -
yani suistimal etmelerinden
korkulanlar sadece mahalleele


3 TEMMUZ'DAKl birlik-
te, ncelikle Slovenya ve
tan olmak zere btn Yugoslav-
ya'da, ordu
Sloven milisler, ele geirdikleri bir
tankta "Savunma Du-
van '91" yrtlen harekat-
la ilgili resmi bir bildiriyi
lar. Bildiride, askerlere, Macaris-
tan, Bulgaristan ve Arnavutluk'un
ABD ve NATO'nun emrine girerek
blmeye dnk ulu-
sal taleplerini y-
neldikleri; Slovenya
bu komploya alet
Slovenya,
ve Makedonya,
kukla rejimler
gizlice NATO'dan destek
NATO "Balkan Fire"
(Balkan bir harekat
Bu bildiri, orduyu, "l-
keyi gler"
efsaneleri yayarak
maya bir i ordusu
olarak sulayanlar i,in ilave bir
malzeme oldu. Orduya tar-
vahim durum, fel
207
olan federal ordu ze-
rindeki biimsel yetkilerini bile yi-
tirmeleri ile, ordunun kendi
ve kendi hareket eder hale
gelmesiydi. ilk gnle-
rinde ortada grlmeyen Federal
Ante Markovi,
lar askeri harekattan
hibir haberi ordunun
hkmetin bilgisi hareket

Ordu ynetimi ele, poli-
tika lar la lkede
ve i msebbibi
savunarak, Markovi'e
kesin (Bylece,
Haziran boyunca sren ordu-Mar-
kovi darbe sylentileri ele
berhava oldu). Bu atmosferde, or-
dumm, srdrlen
melerinin sonulanna riayet ede-
emin Ge-
nelkurmay Adzi'in teh-
ditkar demelerinin ismi
ve korkulu efsa-
neler Askeri Gizli Ser-
vis'in Marko Negovano-
vi'in ele ilk kez kamu nne
rak bir elille uyar-
Bu
arada, blge-
sinelen sorumlu 5. Ordu'nun Slo-
ven grevden
yerine sertlik
generallerinden Avramovi
208
saatlerde, Belgrad'dan
180 tank Slovenya'ya ilerle-
meye e blnen konvo-
yun bir blm gneye Bosna-
Hersek bir blm ku-
zeyde Voyvoclina bir b-
lm iledeyip Bosna-Her-
sek'den geerek

melerinin nafile korkusu
5. Ordu'nun 2. Komu-
General Andriya Ma-
ratasyon halele
blokunca veto
edilen Stepe Mesi'in Devlet
ve
ordu
Pek oklan, ordunun "biat"
Genelkurmay yetkilile-
rince yerel bir kuvvetin 2.
garipse-
dilerse ele; ordunun federal hk-
mete ve AT-Yugoslav heyetlerinin
formle
resmen
oldu.
Yugoslavya Konse-
yi'nde ikiye oyla, ordu-
nun Slovenya'clan ay iinde e-
kilmesi Sloven as-
kerler Federal Ordu'dan
Macaristan, ltalya ve Avusturya
Slovenya bizzat koruya-
Karara Konseyi
Stepe Mesi red
oyu verdi; Bosna-Hersek temsilcisi
ise ekimser Bosna-Hersek
ile olum 1 u oy ver-
memeleri,
kalma" ifadesi idi.
zellikle
feda ederek
cepheyi
Bu
26 Haziran
srete Slovenya ile
arasmdaki biraz
tu. Sloven ynetimi, orduya
mcadelelerine
iin bozuk atarken;
ynetimi durumunu
larken "ordunun kendilerine
gerekesini ileri srd.
AT'nin Stepe
Federal Devlet onay-
da
etkiler
ynetimi Me-
si'e destek vererek kendisine
avantaj tasarlarken; Slo-
venya
sonucu olarak Federal Devlet
ve Federal
. Konseyi'ne
Bu ihtilaf, Mesi'i Konsey'de hem
manevi hem "kafa
nemli bir elestek-
ten yoksun Pragmatist,
bir olan Stepe Me- .
si'in "hkmran
devletlerin bir birlik"
209
olarak "tam
bir sre Sloven
fazla aceleci ge-
yolunda Slo-
venya ile
mesafeyi bytt.
8 Temmuz'da, AT heyeti ile Yu-
goslavya Dal-
ll}.aya Brioni
da, zerinde-
ki ve
ay alarak l iti-
baren federal hkmetle yrtece-
erevesinde z-
me ngren
Slovenya'da Parla-
mento da dahil
radikal
bu elini
kolunu olsalar
da; Slovenya'da byk o-
inan-
Milan
Kuan, AT'nin, "daima
ve Avrupa
platformunda zm be-
nimseyen Slovenya'ya bundan
sonraki da iktisadi ve
siyasi olarak olma y-

verdi.
Stepe Mesi, Brioni'clen sonra
iyimserdi.
210
emin
saptanan sre-
de
dair iddiaya
Mesi'in bir ne-
deni Yugoslavya'daki bir
her ne olursa olsun engelle-
ve nedeni ise, b-
tn cumhuriyetlerde hatta orducia
"basiretli",
gl ynndeki
idi. Ancak ordudaki ve zellikle
dalgalanmalar, hi
de ynnde
Orduda "gvercin" Savunma Baka-
General "lkedeki
ordunun mdahelesiyle
siyasi zm
demecini verir-
ken; Genelkurmay
Adzi, hem Slovenya
etkilerini silmek, hem ele

engellemek iin
halindeydi. Adzi, Slovenya'cla
gsterilen "zaaf"tan sorumlu tut-
ok emekliye
sevketti; 142 subay da istifa ederek
ordudan y-
netim evreleri, ordunun
ve
gstermesinin, bylece mtte-
fiksiz yne-
lik "esas" harekat iin g topla-
maya dnk emindi-
ler.
zerine bir-
likte, Slavonya ve elbette Krayi-
na'daki milisierin ve etnikle-
rin
vat yneticilere gre, ordunun da
bir
habercisi Nitekim
Slovenya
vatistan'daki
giderek ve askeri
olarak Slovenya'dakinden ok da-
ha bir ap
tan'daki Yugoslavya Devlet
Konseyi'nin, ordu ve
polis btn para-militer
birimlerin ile
ilgili da "yoklukla ma-
lul"
Slo-
da
iktisaden
lke" (siyaseten ele
"muz cumhuriyeti") konumuna
kendisini gster-
mekteydi. ilk
da etnik nderi
tan, lkedeki da
alarak ilan etmeye kal-

.
Mikasinovi, cumhuriyetierin ba-
ve "kendi kaderini .
tayin ilkesinin geerlilik
halinde, da bu
haktan nasiplerini gerekti-
bu durumda Yugoslavya iin-
deki mevcut hibir
meti o tezini yineledi.
tersinden sy-
lyordu:
hibir yok -
beraberinde gtrme-
ye srece. nk
Yugoslavya'dan is-
temiyor." 6 Temmuz'da btn
savunmak iin
olmaya" dramatik bir
yapan "Yugos-
lav ordusunun da isteme-
yenleri belirtti. "Yu-
goslavya'dan istemeyen-
leri koruma" forml,
ynetimi ve
milliyetileri ile ordu

kisvesi ve idi. Bu
Temmuz bu
ana kadar Yugoslavya
yeralan,
i belirle-
yici etken
211
0

. bombalanan
Bosna-Hersek
milisler ve
Federal Ordu denetimindeki
MACARISTAN
i
i
FEDERA.L hkmet ve Devlet
Konseyi, Brioni
ve Bosna'daki
da ederek;
da taleplerini
"ka-
daki
milister ve etnikler, bu "ka-
212
kaale bile mi-
lislerin "Kapetan Dra-
kuvvetlerini
Slavonya'ya Tem-
muz'da siklet merkezi
Slavonya oldu - zellikle de
Osiyek kenti.
milisierin ve etniklerin Osiyek'e

yeni bir evre
demekti:
l<arma bir

, __
,i!!le
Yani Osiyek muharebesi,
tamamen konumunda
olduklan bir muharebeydi.
tan ynetiminin ve milisleri-
nin gre ise, mcadele-
leri, "Yugoslavya'ya kalmak
isteyen toplumunun, kendisi-
ni Yugoslavya'dan koparmaya ah-
glere kendisi-
ni savu'nma" mcadalesi idi. Osi-
yek muharebesinin
bir sre sonra, milisler ve et-
nikler,
Baniya blgesinde
getiler. kuzeyde
Slavonya, ortada Baniya, gneyde
birbirine bir
koridoru"
Bu gnlerde, ordunun "gverci-
ni" Savunma General
cevi ile Frimyo Tucman gizli bir
durdurma
zerine An-
cak bu konuda atmak ok
zor gibi,
ordu zerindeki otoritesi epeyce
ynetimi,
ordunun tampon blge
etniklere
ve
noktalarda perde des-
tek emindi. Slovenya

Temmuz'un ikinci iti-
baren, bu aktif des-

18 Temmuz'da Slavon-
ya'cla, ertesi gn Krayina'da ordu-
ya birlikler milis ve
polis karakolianna sal-
etnik ise, ordu
depolanndan silah edindiklerini
birlikte, "etniklere-
olan komnist ko-
nedeniyle Hal-
kordusu'na asla gvenmediklerini
sylemekteydi. 25 Temmuz'da Yu-
goslav ordusu Erelut yresinele
mevzilerini topu
ne tutarak gerekten ciddi biimde
devreye girdi. Gereke,
milisierinin sebepsiz yere ordu bir-
liklerine
Zagreb'e banliy denebilecek ka-
dar olan llok kenti havadan
Temmuz'un son haf-
Zagreb kenti tam
la panikteydi. 27-28 Temmuz'daki
haftasonunda, Zagreb'in gneyin-
de 200'e
insan ld.
28 Temmuz'da, ordunun ok s-
tn gc milisie-
rin ok vermesiyle
askeri
tan hkmeti, tek
ilan etti. ynetimi, so-
rununu
dezavantajlanlll
diplomasi ile dengeleme
213

Zagreb'de,
ll. Dnya

kalma

gemesini
bekleyen
insanlar.
iinde, gven-
eelemek iin AT'nin bir gzlemci
heyet talep etti. Hat-
ta Savunma Codan, lkeye
BM'e gcnn gnde-
rilmesi nerisini dile getirdi.
bir denetim mekaniz-
Yugoslavya
iinde
29 Temmuz'da bir
kez daha Federal Parla-
214
mento'da,
vodina-Kosova blokunun sundu-
cle-
netlemekle grevli komisyonun
milisierini
vat kahramanca
mcadelelerinde kutlayan" bir de-
me veren Kosti'in
nerisi, Makedonya ve
Bosna-Hersek temsilcilerinin de
kabul edildi.
"cephede"
gibi i da
l Cumhur-
Tucman parlamentoyu
oturuma b-
tn partilerin bir "milli
koalisyon" ynetimine "sa-
kabinesi"nin iste-
di. Yeni hkmette,
te biri
vat Demokratik
zellikle, l968-7l'cleki
Baban" srkleyici isimlerinin
ve ol-
sosyal demokrat
Halk Partisi'nin ynetimde-
ki ('68'cle
Kraliesi" diye dnemin
Komnistler
nderi Dabevi-Kuar da bu par-
tideydi). Krayina ba-
beri davranma-
mak"la sulanan
Cvitan grevinden Ulusal
"acemice" yrtmekle
sulanan Ulusal Milis
emekli general Spegelj istifa etti.
bu hamlesi, "milli:" kay-
kadar konumunu
lama alma da kaynak-
Demokratik Birli-
(HDB) bnyesinele
Temmuz beri
mekteycli. HDB'deki
.unsurlar, Temmuz
indirmek zere parti-ii
bir darbe ancak ba-
Tucman'm
"milli koalisyon"a gitmesi, biraz
da bu radikal geriletmek
iindi. Tucman,
ilk kez
alarak, ideoloji-
sine olan
et ki siz 1 n i belirtti.
HDB'nin ve radikal unsurla-
215
srdrdler. Bu ka-
szclerinden Kova,
"modern bir devlet gibi bir
Bizans gibi davra-
nan
ordunun da onun oldu-
resmen ve
kesilmesini
istemekteycli. Parlamento, sadec.e
"ordunun kesimlerini"
ci" olarak HDB'cleki "en
radikal" grup olan "Slavonya Frak-
siyonu"nun gen nderi ve Osiyek
gcnn
Branimir Glavas, cluyar-
"Milli kaolis-
yon"un zaaf gsterge-
si sayarak Glavas,
de-

da savunuyordu.
Glavas v.cl. radikal unsurlar, "milll
koalisyon"un iktidar
hkmette-
ki etkilerinin yol
iin ok tepkiliydiler. "Mill! ko-
alisyon"un bir s-
re sonra Savunma
22 Kanada'da tavuk
lo ve
sonra lkesine dnen Bak
verilmesi, radikal
ynetime tepkisini krkledi
derhal
). Buna
216
izgisine de gelmck-
teydi. Bu gre Tucman
en
temsilcile-
riyle diyalog aramayarak etnikle-
rin konumunu
Vyesnih gazetesi, kendi
lkesindeki muhatap al-
kimseyi bilgilendirmeelen
("kabile gibi)
zel
Danas gazetesi,
lkenin kaderini
teslim etmesini buluyordu.
HDB muhalefeti
ran partiler, yeni bir Anayasa ha-
nermekteydiler. Yeni
Anayasa,
kendi ynetim ve polis
rgtlerini kurabilecekleri zerk
bir stat verecekti. Tucman bu
neriyi benimseyerek, "bizimle
birlikte kabul ederlerse
toplumuna btn
kltrel ve yerel
zerklik
Milliyeti olmayan
soluna gre, bu iin
de ok geti ...
Avrupa
ve
TEMMUZ sonunda
ki gelen lm ha-
haneli rakamlara
"i nleyen ha-
kem" herhava olan ve
imdat
Avrupa "bir
yapma 29 Tem-
muz'da Brksel'den Yugoslavya'ya
daveti-
ne sadece Bosna-Hersek ve Make-
donya temsilcilerinin icabet etme-
si, AT'nin Yugoslavya
daki harbiyesinin sergi-
hazin bir
ret oldu. Bu gndeme
getirilen, AT'nin gzlemci
SO'clen SOO'e nerisine
cevaben, milis ynetimi, gz-
lemcilerin nnde can-
kalkan olmaya ha-
linde onlara da etmekte tered-
dt bildirdi.
tan ynetimi de,

tan hkmeti ile "Krayina zerk
Cumhuriyeti ynetimi"
kendisinin herhangi bir
temsil tezinde
bylelikle
kendisinin ve ordunun
i red-
dediyor, daha nemlisi,
tan siyasi ve diplomatik
olarak hedefliyor-
du. AT'de henz zerin-
de "sesli Yugoslav-
ya'ya "Avrupa Gc" sevke-
clilmesi nerisine de

Yugoslavya
e, AT yeleri
de ncelikle
i kang-
nedeniyle; Yu-
goslavya'da kesinkes birlik-btn-
lkten yana tutumunu "gzden
geirerek" Slovenya ile

sinyalleri veren ABD'yi "yaka-
lama" Almanya ve
ya (AT da Avusturya) da-
ha bir politi-
ka iin
Slovenya ile
kesinlikle
yana olan Avustur-
tek bu bir-
likte mttefik
bu "aktif" politika ile,
zamanda, "dnya a-
boy gstermenin
217
- Avusturya "hariciyesi", ABD ve
AT'nin Yugoslavya
belirleyici kayamayarak tek
tek devletlerin diplomatik inisya-
tiflerine zemin ile, bu

ile ba-
AT ortak-
Haziran sonundan beri ne-
ren Almanya'ya gelince; Alman y-
netimi Temmuz sonuna gelinirken
bu nerisini "ltimatom"
da clillendirme
Avusturya ile atak tu-
diplomatik ve
dnk iktisacli-siyasi
seyirci kalmak iste-
meyen ltalya, Temmuz
dan itibaren resmi
da tashih etti: ile Slo-
venya'yla "tarihi vurgu-
lamaya, daha
enerjik elestek vermeye yneldi.
Almanya-Avusturya-ltalya izgi-
sine Fransa, Yugoslav-

da eden bir politika gtmek-
teyciL Fransa ve resmi ka-
muoyu, paralan-
uzun veya orta vadede iki
tehdit ls-
lam fundamentalizmi ile
ve hegemonya-
. ile ba-

218
rulacak emsalin, Bosna-Hersek'i
itmesinden; bylece
iinele Islami bir devle-
tin
Islami bir devletin Avrupa'daki
fundamentalizme ivme ve-
rebilir, gerek Fransa gerek
Avrupa lkelerindeki Mslman
kol" haline
getirebilirdi. tehdit, 1. Dnya
kadar Avusturya-Alman-
ya etkisinde olan ile
n,
hegemonya
stratejisine moral ve fiili elestek
idi: politika-
nesnel olarak elestek
hedef olma-
getireli- yle ki, Eyll
Devlet
Tomac "Fransa ile
gizli sz
edecekti. AT nda, Kuzey
Irianda ve Alman he-
ekinen lngiltere
ile; lkelerinden sonra Yu-
goslavya cumhuriyetierinin de
devreye girmesi halinele Avrupa
kendisine
denge unsuru roln yitirmekten
ekinen ve keza "byk Alman-
ya"clan rken Hollanda, Fransa'ya
bir tutum 7
ilk kez bir
bildirerek, Yugoslavya'ya hitaben
i son verilmesini isteyen
Sovyetler de; Avrupa'ya hi-
srece tek yanh
tan-Siovenya lehine) mdahale
edilmesinin tehlikelerine elikkat
ekerek Fransa-Ingiltere-Hollanda

Bu AT'cle, Yugoslav-
ya'ya vaadedilen L7 milyar dolar-
acil kredisini i
gi-
bisinden ekonomik
rormle edile-
bir mutabakat zemini olu-
Bir yandan da

zellikle
kamuoyunda ciddi tepkilere
AT'nin ba-
sonu verme-
yince Franyo BM ve
AGlK nezdinde buluna-
sylemesi; umudunu Av-
etkin, hatta askeri bir
mdahalesine grnen
Stepe Mesi'in sitemleri; Milovan
AT'nin tek sz sa-
hibi savunarak,
Sovyetler AT ve ABD'nin
Yugoslavya'ya ortak diplomatik
mdahalede ner-
bu kamuoyu
gururunu
i nci liyordu.
Bu arada, kamuoyunda
Almanya, tam bir milll fi-
gr haline gelmekteydi. yle ki,
"Habsburg nostaljisi" ile sulanan
Avusturya,
derekesine Temmuz
da Belgrad televizyonunun, Al-
Slovenya ve
silah sevketmekle
sonra; ay Borba gazetesi,
"Yugoslavya
mesinde rol"n
hir eden bir dizisi
18 Tem-
muz'da Almanya'ya resmi bir ziya-
ret yaparak Kohl'le Us-
Paveli'in Hitler'i ziyareti-
ne benzetilcli. m i 11 iyetilerine
gre, Avusturya ile
Slovenya ve
altLan alta destekleme-
lerinin kknde, Ad-
riyatik denizine planlan ya-

I. Dnya Sa-
Avrupa cephe dzeni-
nin yenielen g-
l: gl Alman-
ya-Avusturya tehdidi, buna
sadece, btn-
daha olan Fran-
belki biraz da
Sadece I. Dnya Sava-
II. Dnya Sava-
cephesi de .aynen
edilebiliyordu: Almanya-
219
YUGOSLAVYA 26 Haziran: I
"Mihver"i ve
kukla devleti. Milo-
van ve Slo-
venya'ya destek vermeleri ha-
linde Yugoslavya'da
ruya i
syleyerek Avusturya ve Alman-
uyarma anti-
Alman "milli fke"nin
bilmesinclencli. ynetimi,
Temmuz sonunda AT
gzlemci heyetinele Al-

kamuoyunda, btn ola-
rak AT'ye da belirli bir "red
cephesi" Radikal mi.lli-
yetilerin bu cephe, AT'nin
kendisine mdahale selahi-
220
yetiyle Yugoslavya'mn egemenlik

26 Temmuz'da Sddeutsche Ze-
itung gazetesinin muhabiri Egon
etniklerce ldrl-
mesi, Al-
man kamuoyunda da
Temmuz
'efendi millet' kibirine
Yugoslavya'ya egemen olma tutku-
sundan gibi grece
telkinlerele bulunan
Alman itibaren,
"Avrupa nasipsizlik-
lerini ve et-
niklerin zerine haberlere-
yorumlara vermeye
etniklerin, dokuz polisi-
nin kestikleri, pek ok
gzlerini ka-
tecavz ettikleri
bildiriliyordu. Elbette bu haberler
sadece Alman
yordu ve de-
Krayina'da be-
ri btn

grnmler
gelinirken, sadece Al-
manya'da btn Avrupa
(hatta giderek genel) kamuoyunda
yksek
gazetesi Corriere della Se-
ifadesiyle "anti-Saddam ko-
alisyonu ruhunu" diriitme
yapacak lye
ABD'nin etkili gazetesi New
Times da 14 ABD yne-
timini bir
sal-
kar
Bush, Kuveyt'i gaspe-
den Saddam'a btn
bu ilke seferber etmeyi
Bu ders, ko-
mnist neleri
vi'e bir benziyor.

hedefliyor ve bunu yaparken siyasi
ve kaba asker! gce
vuruyor. Bu hayrat he-
nz olan Washing-
ton'un belirlemesi gerekiyor."
AT platfor-
munda, "Yugoslavya'cla
tespiti
zerinde resmen mutabakat
8 bir temsilcisini
Ortodoks Pavle ile g-
gnderen Papa 2. Jean
Paul, 17 Macaristan'da,
sevgili
isteklerini
ve
destek
vermeye
221

i
Almanya olmak zere
ile gerilimin
zerine
"milli birlik ve beraberlik
ruhu", kitle
Ha-
reketi nderi Yuk
ve
syleye-
rek desteklemesi ile, milli-
yetilikte radikallik (ta-
bii etnikler yine ele

fkenin bir ortam-
da, syleminde hep demok-
rasisi"ne yapan gz-
elen
kafa tutan adam" prim ka-
Nin gazetesi,
vi'i, "tarihte, meydanlannda
da bi-
len ilk devlet diye y-
celtiyordu. Eyll Borba
gazetesinin bir haber,
ve Sos-
yalist Parti nderinin, milliyetilik
btn koz-
222
lara el atmaya orta-
ya koydu: Belgrad'da
bir mitinge
iin, Karayorgiyevi
hanedamdan Aleksander'le temasa

clnlecek
olursa: Devlet Konse-
yi'nin 7
ilan edilen mr birka
saati
boyunca srd. Or-
dunun, mi-
lisleri idam haberleri iletili-
yorclu. Sloven
ve Savunma or-
dunun bir "nihai
"ya dair gz-
lem ve
Slovenya Savunma Ba-
Janes
rata gre, Genelkurmay
Blagoye Adzi 5 gven-
sub?ylarla
ordunun Slovenya'clan ekilmesi-
nin taktik bir manevra
Sonbaharda
.tan ve Slovenya'ya kesin sal-
geilecek, "belki 10 bin in-
san lecek", ama Yugoslavya "hu-
zura lik
Gney Split ve
Dubrovnik gibi nemli
r\yle birlikte ko-
(Bu istih-
"patlatan"
l988'de Sloven muhalif
genlik dergisi Mladi-
ordunun Sloven-
ya'ya dnk darbe
belgeleyen ya-
da kahrama-
Savun-
ma Bebi de ordu-
nun Bosna-Hersek'in
vatistan
t byk
bildirdi. Krayina milis
yneticilerinin
trnden
lamalan da, dn-
sezdiriyordu. Hal-
kordusu resmi bir
ma yaparak bu

Ne var ki 18
ordu birlikleri
tan'da, topu ve ha-
va gerekten ni-
hal
cek apta bir getiler.
ama, ve
milisler tampon blge,,
ama birliklerin ha-
reketi tamamen milis mev-
zilerini hedef Slavon-
ya'da, milisierin sadece ha-
fif silahiara sahip
Vukovar kenti, topu ve hava
harabeye
dnd. Baniya'da da
Sisak kenti altst ol-
du. Devlet Mesi'in ordu-
yu kendisinden ve Konsey'den
izinsiz hareketle sonra
8 Eyll'de birliklerini
dndrmedikleri takdirde komu-

nafile idi. 24
vatistan Savunma Bebi
btn ve or-
dunun sinsice terrist
savunmak iin" sefer-
223
topyekn son gnleri;
Tucman cepheye moral ziyaretinde.
"lkenin her
geri syle-
yen Franyo Tucman, 26
ilk kez askeri giyerek
bir kasabacia in-
celemelerde bulundu.
Eyll'e girilirken,
kuzeyele Slavonya'dan gneyde
Adriyatik liman kenti
Split'e kadar olan kesimi,
kordon halinele cepheye
lkenin drtte biri
milislerin, etniklerin ve/ya
ordunun elenetimine du-
Devlet Kon-
seyi, Mesi-Orclu zerine
Eyll'de fiilen Eyll so-
224
nuncia bu Ka-
Cumhuriyetleri ile
tan ve Bosna-Hersek'teki
zel Blgeleri"nin temsilcileri nin
Bloku" doldur-
du. 1991 yazma dek cumhuriyet-
lerden gelen aidat
bile mahrum kalan federal
met, etkisini
.rJ.efeatist (yenilgici, yenilgiyi kab u 1-
bir halet-i ruhiyeye giren
Ante Markovi, "siste-
min hale man-
ve se-
eneklerin hkm
sylyordu. federal parla-
mento ara ara
26 i YUGOSLAVYA
Belgrad'da Kara Kuvvetleri nnde protesto gsterisi yapan
Pankartta Geri Verin"
kes "yeni bir fe-
derasyon modeli" gibi nerilerle
cumhuriyetler mekik do-
kuyorlar, ama ya hi bula-
ya da umutlar abuk s-
nyordu. Eyll
inisyatifi ve Makedonya ile
Slovenya temsilcilerinin
la ve btn "temel" et-
nik gruplara devlet kur-
ma veya feclerasyona kalma
veren bir "yeni federasyon
modeli" tara-
(ve
koparmaya d-
nk bir reclcleclil-
di. Federal otoritenin elenetimin-
den ordunun iinde de emir-
komuta zincirinin
ediliyordu. Pek ok komu-
tan (zellikle keskin milliyet-
isi olanlar), kendi inisyatifiyle ha-
reket ediyordu. etnik ve "yerli"
milis gleri de, siyasi-ideolojik
saiklerin hayduta, kor-
sanca ne bir
ynelim iindeydiler.
Bu arada Yugoslavya'da ha-
reketi ama umut verici bir
seyir izlemekteydi. lkedeki
emekilerin te birinin
orduda silah ha-
225
ananevi saban
umutsuzca
vuran sendikalar, hareketinin
nemli bir idiler: l sava-
lkedeki iktisadi
hakla-
ortadan kal-
vurgulayarak, ru-
tin halinde, durduml-
talep eden ya-
l
dan ziyadesiyle rklen Bosna-
Hersek, toplumsal muhale-
fetin merkeziydi.
ll Saraybosna'dan
Osiyek'e
bir yola ama
hi de dosta 17
Bosanska Dubia kasa-
gstericiler, Zag-
reb-Belgrad kaTayolu zerinde,
ile Be-
yannamesi"ni imzalamaya
simgesel bir
sonunda, Temmuz
daki Slovenya oldu-
ok daha kitlesel bir "an-
neler hareketi",
heryerinele sesini duyurdu. Bu kit-
lesel hareketin ordu-
nun "personel gerekesiyle
terhisleri hafta ertelemesinin de
28 Saraybos-
na'da binlerce kadm, "i bit-
sin", ordusu ve ''-o-
226
geri verin"
la gsteri Belgrad'da kalaba-
bir gsteri polis da-
Zagreb'de de anneler
bitmesi talebiyle gsteri
29
Osiyek kenti nnde,
10 bin kadar
gsteri dzenledi. Annelerin gs-
terileri, hareketinin ok
nemli bir merhalesi idi.
tan'daki YUTEL televiz-
yonunun ve i

bu ama
ki kaydeclilmeli ...
"topyekn sa-
gelmesi, AT'yi yine
panikletti. Almanya ve Avustur-
ya'dan sonra da Slovenya ile
durumunda
28
tos'ta AT, 1 Eyll'e kadar
takdirde
uygu bildirdi.
29 i
zere bir Ulusla-

AT nerisini Tuc-
man derhal, 31
tos'ta kabul etti.
si denetleyecek gler
toplumu"nu
da anan ile,
siyasi statsnn ulus-
dzeyde
bu onun
iin nemli bir
kendi ve
diplomatik sayan
tan, Avrupa kamuoyundaki "ma-
sum taraf"
iin, seferberlik geri
Ancak 2 Eyll'de Kara-
btn
rin temsilcileriyle birlikte AT'nin
imzalarken;
bu etnik ve
milis gleri, bo-

beri en kanh 2
Eyll' izleyen gnlerde
birka gnde 300 kadar insan l-
d. ynetiminin yorumuna
gre taktik,
"sahici" olu-
gcn ola-
iin, fiili du-
rumlar yaratmak, asker!
avantaj Tu c-
man, "etniklerin tara-
geri meseleyi
.. Eyll'n
ikinci ordu da,
kuvvetlerince birliklerine
gerekesiyle yeniden
ya Devlet Mesi,
otoriteye darbe yap-
mak"la ordu ynetimini
tehdit etti;
askeri mdahelesini iste-
syledi. Mesi'in bu
"vatan ile
sulayarak tepki gsteren
ordu ynetimi, yneti-
minin kendisini zorla-
ma" saikiyle "atak" n-
lemler iyice
Eyll'de
esir
ki Federal Ordu
ablukaya Bu arada ra-
dikal milliyeti
Belgrad'da eylemler
ve bu
tehdidini savurdu-
lar. Bu "manzara", ordu makamlan
iin byk tahrikti: Ordu
ihlalle
tan'a 7 Eyll'de ok
topyekn bir Deniz
ve Hava Kuvvetlerinin ele
Dalmaya'mn Gney ve
ta kesimlerini
koparmaya dnk bir ha-
rekat
birlikleri ve birka
uak zerine Tem-
muz'dan beri ilk kez "askeri
umuduna
yedi liman kentinin denizden ab-
lukaya Zagreb'in hava-
dan Vukovar, Vin-
kovi gibi nemli kentlerin deneti-
minden ile
227
YUGOSLAVYA 26 Haziran: i milad:
21 Eyll'de acil
girdi. 18 Eyll'de ordunun ve ilgili
cumhuriyetierin temsilcilerinin
"btn grupla-
ordunun
dnmesini hkme
ma, 26 Haziran'dan beri ilan edilip
bozulan daha
lam bir iin umut vaadedi-
yordu. 22 Eyll'de, Savunma Baka-
birliklerine
emri bildirdi. Eyll'n
son girilirken, ister "f-
kesi" ile, ister ile ol-
sun, ordu, fiili du-
rumlarla hayat ge-
hedefinin
ni
l gnlerde,
AT srdrmekteydi.
ile Almanya 15 Eyll'de
ile ba-
ye-
niden gndeme getirdiler. 16 Ey-
ll'de AT gc"
nerisini dillendirdiler. ABD de
neriye destek verdi. 19 Eyll'de
Fransa Mitterand,
gc nerisine destek verdi,
daha nemlisi Almanya-Avustur-
"Yu-
goslavya cumhuriyetierinin birara-
da mmkn g-
yolunda belirtti.
Ancak askeri mdahale
228
"opsiyonunu" kesin bir ve-
to etti. Konfe-
ile
ekilmesi ile AT, bir
"posta" daha siyasi etkinlik ve iti-
bar AT'nin "aktif
mdahale:' Almanya v.d.
yeleri de, "grleyip grleyip bir
trl nedeniyle hem
kamuoyunda
hem kendi hafife
..
Yine de Den
Haag'da (Lahey) sr-
drd. Ekim iinde, ilki
AT'nin, ikincisi SSCB Devlet
Gorbaov'un
iki mrleri yi-
ne saatlerle Federal
Ordu'nun
devam etti. "Her an de-
nilen Vukovar Ekim
Dubrovnik'in denizelen ve
karadan eklendi. Av-
rupa kent nemli ta-
rihsel merkezlerinden olan, "Adri-
yatik'in lncisi" Dubrovnik'in (eski
Ragsa)
kamuoyunda "barbar ima-
getirdi.
girilirken, "Yugoslav-
blmeyi amalamakla" sula-
AT'nin ve pla-
redeletmesi zerine AT
uygulamaya yneldi. 9 Ka-
AT Yugoslavya'ya (yani esa-
sen uygula-
maya ABD de ambargoya
Bu evrede, 18
ile yenilgi ha-
giren NATO
vb. Gc" mdahalesi ta-
lepleri, yandan Almanya,
Avusturya, Slovenya ile
ynndeki

Bosna-Hersek
bekliyor?
HIRVATlSTAN'DAKl i
glgesinde gelmesini
. bekleyen, potansiyeli
merkezlerinin du-
rumuna da gerekir: Bos-
na-Hersek, Makedonya ve Kosova.
Temmuz sonunda
ittifak
Bosna-Hersek ve Makedonya, hem
byle bir ittifaka girerek
uyclusu olmama
hem ele 1991 be-
ri "esnek
konfederasyon" formlnn olabi-

Slovenya ile
federasyonu terketmesiyle
kalmak, olabi-
tesinde, onlar
bu formln ele
ortadan Gligorov ve
lzzetbegovi, azalsa
da, ortak hat izlemeyi srclrdler.
I
siyas1-
asker1 menzili iindeki Bosna-Her-
sek'e sirayeti halinde, Yugoslav-
229
ya'da btn nceki
"uvertr" lsne indirecek bir
felaketin fikri teden be-
ri dile getirilmekteydi. Milovan Ci-
yorumuna gre byle bir ge-
bir bl-
gesel olabilirdi.
Bu kor-
kusu, 26 Haziran'dan itibaren Bos-
na-Hersek'in zerinde dolanmak-
Aliya lzzet-
begovi Slovenya'da s-
rerken, "katillerle
yaparak
bloku ile kprleri
lzzetbegovi, 12 Tem-
muz'da, federasyondan
Bosna-Hersek'in de ba-
ilan etmek zorunda kala-
bildirdi. Bosna-Hersek y-
netimi ve Mslman top-
lumu i
her tehlike
di. hedefine
rak hem Bosna-
Hersek'teki halkta
tan'la yay-
hem de
tek byk g haline

milislerin/etniklerin ve or-
dunun zaferi ise, yine hege-
tesis edecek ve belki
milliyetileriyle Bosna-Her-
sek'teki
230
"fethini" tekrarlama verecek-
ti. Bu ihtimaller, 1991
dan beri tazelenen ve Temmuz'da
yine endam eden, Tucman ile
Bosna-Hersek'i
mek zere sylentisiy-
le
rgt'nn
(BM) Demokratik ile,
Yugoslavya'da federal savu-
nan ancak
yan bir Ms-
lmanlar bir de
kol" De-
mokratik Eylem Partisi (DEP) ev-
releri, BM'n Yugos-
lavya "yatmak"la ve
beyaz bayrak ekmek"le
lzzetbegovi ve DEP
evreleri, BM'nn
grnt-
snn, Bosna-Hersek'te
dnk bir veya
iin milliyeti-
lerine malzeme eki-
Nitekim,
rgtleyen unsur-
larca 12 dzenlenen
g-
lzzetbegovi
BM nderi Adil Zlfikarpasi,
"Bosna'ya Hitler'in Polan-
ya'ya veya Stalinistlerin ekoslo-
vakya'ya saldumadan nce yrt-
tklerine benzer bir propaganda

sylemekteydi: "Gzmn nne,
etnik
haline getirile-
bir senaryo geliyor. Bosna
Mslmanlan bugn, tarihlerinde
hibir zaman kadar feci
bir durumdalar." Zlfikarpasi,
Demokratik Partisi ile
bu tehlikeyi hertaraf et-
me ve Yugoslavya'ya bir uz-
modeli sunma olarak
izah etti.
yz ele-
nizinde bir olma duygusuy-
la ve kez sistematik
uygulamalarla
Mslman toplumun-
. i! :
....
..
., ... ,,,, :::.J
'".J
da, evrili", "sahip-
siz" bir cemaat halet-i ruhiyesi
Bu
destek lzzetbegovi,
16 Temmuz'da ziyaret
ederek, Trkiye'nin Balkanlar ve
Yugoslavya
talep etti. Izleyen gn-
lerde dzenlenen lslam
Yug?slav
Ya-
Selimavski ele, Trkiye'nin
Yugoslav Mslmanianna
etmesi talebini dile getirdi. Suudi
sermayesinin
lan Balkanlar ve Avrupa
Mslman Cemaatler
bulunan Se-
231
limovski, Bosna-Hersek iin btn
lslam destek
srdrd. ey-
lemler de en fazla Bosna'da yay-
28 Temmuz'da Sa-
raybosna'da i bitirilmesini
talep eden. bir mitingte toplanan
50 bin Yugoslavya'da
beri en byk
gsteriyi
Bosna-Hersek
ve zellikle rkten
4 Bosna-
Hersek'teki ordu birliklerinin alar-
ma gemesi, Cumhuriyet yneti-
minin byk tepkisiyle
sonunda, Baniya'daki a-
Bosna'ya
gsteriyordu. 5 Eyll'de, Bosna-
Hersek'in Bratunac
blgesinde milisierin bir oto-
mobile sonucu iki
lmesi; ,9
M.slman
daki m ilis
rinden Milan Marti'i
Bosna-Hersek'te
.gerilimi Gerilim, l 7
Eyll'de Saraybosna'da bir caminin ,
20 Eyll'de, lzzet-
begovi'e ynelik, radikal mil-
liyetilerine (kimilerince
BM'ne) atfedilen bir suikast giri-
ortaya
ileri srlmesi ile
232
paralize etmekteydi. Eyll'n
nc
ki i
olarak, Bosna-Hersek milli savun-
ma birlikleri seferber Fe-
deral Ordu birliklerinin .cumhuri-
yeti terketmesi ...
15 Ekim'de Bosna-Hersek parla-
mentosunun
lkede
durumun Bu
parlamentoyu terkederek
protesto eden Demokratik
Partisi,
drt blgede "zerk Blgeler" ku-
ilan etti. 24 Ekim'de
Bosna-Hersek milli parla-
ilan etti-
ler. Bu
srecin l990'daki ilk
tedirgin edici bir benzerlik arzet-
mekteydi. Bosna-Hersek'de
bulunan Federal Ordu bir-
liklerindeki ve as-
kerlerin camiilere ha-
berleri, Bosna-Hersek'teki zgn
potansiyelinin, Msl-
tehlikesi-
nin kuvveden fiile
korkanlar iin en kt haberlerdi.
Savunma
"Bosna-Hersek'le,
halinde verecekleri
bir ama Federal
Ordu Bosna'daki sle-
rinden srdrrse, Makedonya
bu lkenin inanma-

taraf ol-
mak istemeyen ynetimi-
nin manevra
gstermekteydi. ..
YNETlMlNlN "es-
nek konfederasyon"
zeri-
ne milliyeti
Makedonya, Eyll
ilan etmekle; Yugoslavya
te, Balkanlar a-
bir gerilimin anaforuna
girdi. Devlet
Konseyi'ndeki temsilcisi
Tupurovski, Temmuz sonu ile

durdurmak iin Yugoslav-
ya-ii bir zirve rg tlemek iin
-nafile- aba
hatta "Yugoslav Kissin-
ger'i" diye orta-
Gligorov,
ordudaki Makedon askerlerin ter-
his edilmesini isteyerek Federal
Ordu ve
mesafeyi bytt. Makedonya y-
netimi, bir yandan da, halkta ve
milliyetilerin par-
lamentoda g kazanan
talebi
19 Temmuz'da Tr-
kiye'yi ziyaret eden
233
Gligorov Trkiye ile Makedon-
ya tarihsel vur-
gulayarak ve lkesindeki Trk
siyasi ve kltrel
na vaadederek;
Trkiye'yi Yugoslavya
da g" olarak grmek
vereli - bu
zamanda diplomatik destek talebi
idi. Makedonya Parlamentosu, 7
8 Eyll tarihinde ba-
iin referanduma gitmeyi
refe-
randum bu cumhuriyeti .
hibir zaman (en fazla
"skp cumhuriyeti" gibi isimler-
le anan) Yunanistan'da derin bir
sebebiyet verdi. Yu-
234
nan Ma-
Trkiye'den destek
Trkiye'nin
Makedonya ile iyi
tirmesinin tesinde; Makedonya
teden beri hak id-
dia eden (ve da
zerinde hak iddia etti-
da Makedon-

iyi-
den iyiye panikletti. Bulgaristan ile
Yunanistan ok zamana ka-
dar drtak bir Makedonya
hatta 1991
Makedonya ynetimi bu itti-
yapma ge-
Bu arada ABD'nin
de
yolunda sinyaller
duyuldu. Yunan
Makedonya'
bir
haneye
Referandum 4 Ey-
ll'de Yunanistan
Andonis Samaras bir Makedonya
devletinin "tarihi ve
kltrel
ve bu devleti asla
syledi.
dan, ani bir
randevusunda Cumhur-

haberler ve yorumlar, Sa-
Makedon-
ya' engellene-
dair gvence hatta
Makedonya'ya yne-
lik askeri bir iin onay ve-
ya destek
Nitekim referan-
dum ncesinele "Makedonya yne-
timinin zerindeki
biimde
ye ancak gney
bir al-
maktan Yunanistan i sa-
yeni bir ivme Ey-
ll'n nc Yugos-
lavya'daki durumu ele almak ama-
Bulgaristan, Romanya ve Yu-
goslavya'dan da sadece
esasen "Makedonya
meselesi"ni konu alan bir drtl
.zirve rgtlerneye yeltenecek ama
kabul grmeyecekti.
, .... ..
. ile, seimlerele
Kalkandelen ve Gos-
tivar'da hala ynetimin kendileri-
ne teslim edilmemesi gibi siyasi
protesto eden Arna-
vut "ana" boykot ettiler.
,Trk ...
... Ha-.
yeni Makedonya Anayasa-
"Makedon milletinin, Ama-.
vut, Trk ve etnik tari-
"
hi gibi bir
ifadeyle ele olsa Arnavut ve Trk.,
zikredilmesi, Trk li-
derlerince olumlu
TDB, bir
Trkiye'yle daha rahat ve
de ummaktay-
Buna Makeelon-Arna-
vut grl-
medi. Referandumclan drt gn
nce bir Arnavut'un karakolda l-
drlmesi, bu daha da
te yandan, Arna-
vutluk'ta bir particle
olan kk Makeclon

hararetle elestek vermesi, Arnavut-
luk-Makedonya orta-
ya her iki
235
lkeele de "5. kol"

0
/c> .
. n %
.. Ya' Y<ll1<l. ..
, ... Makedonya ynetimi,

tamamen terketme gel-
savunageldik-
leri gibi "egemen devletlerin
turcl esnek konfederasyon" dan
yana izdi. ..
ll Makedonya'dan

,dilmesi, "bu
istemeyen" Makedonya ynetimi
ve byk tepkiyle
bu huzursuzluk,
. hesiz Makedonya'da "gidicilik"
glendiren bir iz

236
Kosova, Sancak, Voyvodina
26 HAZIRAN standart
gerilim yk artan Koso-
va'cla, yaz boyunca her an bir pat-
lama yneti-
minin Kosova
tan'daki i glgesinde ele
malum biimiyle srd. Tem-
muz'da Parlamentosu,
1 980'lerde blgeden S rp
gmenleri geri dndrerek Koso-
Koso-
va'ya dnen uygun
la toprak verilmesini dzenleyen
bir yasa Kosova-Arnavut-
luk legal
lik" Arnavutluk'tan Arna-
vutlara, da 70 bin ci-
ada-
silah Ar-
navut ordusunun Slovenya'daki
Kosova

tan-Arnavutluk ger-
iyice 6
Slovenya'daki
malarda len bir Arnavut erin ce-
naze treninde, 50 ki-
lometre gneyindeki Kosovska
Kamenica 150 bin Ar-
navut orduya ve
sloganlar Arnavutluk Cum-
Ramiz Aliya, Yugoslav-
ya'daki Ko-
sova da temsil edil-
mesi bu beya-
nat
mdahale tep-
kisiyle ba-
Arnavutluk,
halinde
sz konu-
su resmen
Parlamentodaki kimi milliyeti
Arnavut milli
iin ol-
maya
Arnavutluk'un bu tabii
histan'da byk hiddetle
14 Arnavutluk-Yu-
goslavya as-
kerler kk bir a-
ve Yugoslav as-
kerlerinin drt Arnavut erini esir
iki lke ger-
lO Eyll'de, Yugos
7
lav askerleri, ge5en
Arnavut polisini, lkeye. silah
sokmaya gerekesiyl;
ldrd. Arnavutluk, bu eylemi
sert bir nota ile protesto etti.
gnlerde, yzlerce Ar-
navutun okullarda Arnavuta
timin protesto iin
gsteri polis
237

Tucman'm Koso-
.. . ..
va
dayet za-
ten gizli gizli silahianma hareketi-
ni bir trl engelleyemeyen
tan ynetiminin Kosova'daki bas-
getirdi.
jll.egaJ
rgtleyen Arnavut
tile,ri, ba-
yana oy
22 Ekim'de
_ _l(()sova Cumhuriyeti'nin kurull;l-
ilan Arnavutluk bu
umhuriyet'i Kosova'da
Arnavut milliyetileri, blgenin
iin ekono-
mik yk hesap ederek, biraz da
"zamana oynuyor lar ... "
Ekim'de bu kez San-
cak'taki Mslman
zerklik talebiyle gel-
di ..
Eylem Ekim'de,
bir,
dzenle,yere,k,
QzerkBlge ilan
.e,,tti. zerine Sancak De-
mokratik Eylem Partisi'nin y-
neticisinin
yan Bosna-Her-
sek ile
rin olarak
gibi grnyor ...
238
zerk blgesi
Voyvodina'da da Macar
zerindeki
ta; beri, kimi kylerde
topraklanna el ko-
nulan 50 bine Macar kyl-
snn Macaristan'a iltica
sylenmekteydi.
tan Macaris-
tan ynetimi Yugoslavya'daki i sa-
zorunda kalmak is-
yollu mesajlar veriyordu.
Belli ki, 7 Ekim'de
ile Slovenya "tam kesin"
ilan edecekler, Stepe Me-
si de kendi Hadesiyle "olmayan
bir lkenin devlet konu-
muna lyimser beklentiler
yani
i yeni boyutlar kazanmadan
grece abuk sonulansa,
lar Bosna-Hersek, Makedonya, Ko-
sova v.d. merkezlerine ya-
bile;)99l
.hrke,n Yugoslavya yeterin-
ce durum-
l lenlerin
sadece 20
bini beri, 400
bini 14
ve i
blgelerinden lkenin iierine
ya Bosna-Hersek'e Kitle-
sel Yugoslavya'dan, btn
bir g

yordu. Ekonomistler sonunda
enrtasyonun % 250'ye
1991 sonba-
har ve btn Yugoslav-
ya'da ve kimi blge-
lerde tehlikesinin
ngrlyordu. Siyasi
melere olarak, Yugoslav ay-
Ivan lvanyi'nin, 1991 yazso-
nunda tahmin, 1991 'in
ktmser
1991 'in gelinirken iyim-
ser "Cumhuriyetlerin

sinden sonra,
ve belki Makedonya, Yugoslav-
bir fede-
rasyon Slovenya,
ve Bosna-Hersek'in bu
federasyonla iktisadi, askeri d-
zeyde ve ticarette, AT bnye-
sinde dnk ortak
bir ereve umula-
bilir. Bu tablonun
iin, Bosna-Hersek ve
kendi ilerinde zerk blge-
ler
ynelmeleri gerek.
zerklik mutlaka
ken; Dubrovnik ve lstriya blgele-
rine de zerklik verebilir. Bosna-
Hersek'in 'kan to
szkonusu
olabilir ... "
EKIM 1991
239
EK
Yugoslavya
ve Trkiye
YUGOSLAVYA Tr-
kiye kamuoyunun, en
gazete kamu-
oyunun epey sy-
lenebilir. 26 Haziran l99l'e
dek, ve rutiri-
"i
26 izleyen ilk
gnlerde de, Slovenya'da
ra, bombalara hedef olan ve mah-
sur kalan Trk TIR
durumu, (kimi) gazetelerde
ve genel
daha fazla yer kaplayabildi.
(Pek ok gazete, durum berrakta-
dek, "ordunun
ezip zerine tevatr rete-
bildU Temmuz'da
i "zen-
gin" grsel malzeme ile
yine yine uzak
bir avantr haclisesi olarak, gazete-
TV izleyicilerinin gnlk
Bu Trkiye ka-
muoyunun dnyaya olan genel
Balkanlar'a
yklce ifadesiydi. k
Temmuz'da Makedonya Cum-
Gligorov ve Bosna-Her-
sek lzzetbegovi'in
Trkiye'yi ziyaretleri, medya otori-
telerinin ve kamuoyu
gcn kullanan Yugos-
lavya'ya ilgisine yeni bir boyut kat-
Trkiye'nin Balkanlar'daki etkin-
ve Yugoslavya ile "zel"
(*) ilgileri ve magduriyetleri nedeniyle
kalamayan bir kesim, Trkiye'deki
Kosova gmeni Trklerdi. lzmir'de ve Anka-
ra'da bir grnp Kosovah Trk, Trki-
ye'nin Kosova'daki nlemek iin
diplomatik talebiyle ga-
zetelere ve TBMM'ne mracaatlar Bu
sag orada da son de-
rece
241
YUGOSLAVYA Yugoslavya ve Trkiye
ri. Gligorov'un "Atatrk'n Make-
donya kkenli gibi motiflere
de yer vererek, lzzetbegovi'in
"Mslman" ve ortak
vurgulayarak Trkiye'nin
Yugoslavya
talep etmeleri, T. C. dip-
lomasisini de getirdi. Trki-
ye, Bosna-Hersek ve Makedonya ile
bu cumhu-
riyerlerin srelerine
"sempati" ile Yugoslav-
ya Federal Hkmeti ile
zedelememeye gayret eden temkin-
li bir benimsedi. 28
Safa Giray Yugos-
lavya'ya bir ziyaret yaparak
Gligorov ve lzzetbegovi'le temasta
bulundu. Safa Giray; Makedonya zi-
yaretinde Trk Demokratik
yneticileriyle de Bu ziya-
retin Bosna-Hersek'te bir
konsolosluk gndeme
gelmesi, sonra Ekim sonlannda
Bykeli Bilal ve Szc
Ferhat Ataman
bir heyetinin Bos-
na-Hersek ve yeni-
den ziyareti, Trkiye'nin, zellikle
Bosna-Hersek'te Mslman
yinelenen "etkin rol"
icabet etme niyetinin ni- .
idi. Yugoslavya Federal
Loncar, Giray'a, zel-
likle Bosna-Hersek ve Makedon-
242
ya'da Trkiye'ye nem
bildiklerini ve bundan Trkiye-Yu-
goslavya ol-
bildirerek, T.C.'nin "tem-
kinli destek"
verdi. Bu "tem-
kinli destek"ten huzursuz
beklenebilecek olan yne-
timi, Trkiye'yle uzun vadeli
lerini gzeterek tepki vermedi. Bu-
na Trkiye'yi, Makedon-
tahrik etmekle
sulayan Yunanistan elektriklendi.
Ilk olarak 1990 bir
demecinele Trkiye'nin politi-
Balkanlar'a vermesi
olan Demok-
ratik Sol Parti nderi Blent Ece-
vit; Bosna-Hersek ve zellikle Ma-
kedonya ile temaslarm
na en fazla ilgi gsteren
oldu. 8 Temmuz'da Makedonya
Gligorov'un Tr-
kiye'yi ziyareti vesilesiyle, "Make-
donya ile Trkiye tarih-
ten kaynaklanan, halktan halka
ok zel elikkat eken
bir ay, Make-
donya Sosyal Demokrat Parti-
si'nden bir heyet Trkiye'ye gele-
rek Sosyaldemokrat Parti
yetkilileriyle
siyasi kamuoyunun Yugos-
lavya'ya ilgisi, Makedonya ile
histan'daki Trk ve Make-
Yugoslavya ve Trkiye YUGOSLAVYA
donya, Kosova ve Bosna-Hersek'te- "siz domuz
ki Mslman halk zerinde yo- . eti diye ze-.
Bulgaristan ve Yunan . rine,. huzursuzlanarak "biz.
tan'daki pek ..
az bilgiye sahip bulunu Id ..
temaslar ok iin, . ... ,"Biz
Makedonya ve Trk. ... y9-
sylenen ler, l-,. ..
kc-milliyeti hareketin or- Bylelikle, Yugoslavya,
bile marjinal devletl milliyeti entelijensiyaya,
"Trklk" daha ziyade Balkanlar'daki tarihsel
tarihsel Trk itibar ve diploma-
kuruldu: Buna gre Trkiye, Yu- tik destek cinsinden talep ve tahsil
da ieren Balkan etme vadesinin ilham
zerindeki Trk eder. Bu ilham, Krfez
beliren "ma-
bir "ilgili taraf" Hatta yo- halli sper" olma Bal-
.rumlarda
19. zamanda. Milliyeti -muhafa-
kertmeye blge zakar ve devletl
. lerinin. bir gi?i Hadi Uluengin, Engin Ar-
. sunulur: "Pax Ottoman", Cengiz andar gibi ok oku-
.. tarihte nan liberal yazarlar da bu
, huzur ve istikrar Kurgu, Yugoslavya'da
redir. Eski Belgrad Bykelilerin- zc, ara-
,.den' Gkmen'in 18 buluculuk benzeri bir roln, Tr-
l991'de Trkiye gazetesinde yaz- kiye'ye politikada inis-
Yugoslav adeta yatif sahibi bir g olma yolunu
Trkiye'nin verili
ve "Trkn me- Yugoslavya byle bir
sd haline adalet ve hakka- ufuktan ve bylesi bir
niyet duygusunun" hasretini ekti- dolduracak politik
tasavvur eden zihniyet iin yoksun ente-
mkellef bir lijensiya eder -
.av partisi davetinde Tito'nun sz konusu liberal gazeteci - yazar-
243
lar ise, bu gremeyen sol
glge boksu
mahiyetincieki polemiklerin
daha mitvar ve iyimser bir
tablo izerler. "Mahalli
giden yolun veya grn-
aktif bir politika ile
nacak Yugoslavya (veya
"sadakatinin"), Balkan
da tecrit etmeye d-
nk bir ittifak zincirinin ilk
fikriyle telafi edilir.
Milliyeti-muhafazakar enteli-
jensiya iinde irredentist
lan olan kimi unsurlar, Yugoslav-
zerinde,
diplomatik inisyatiflerle ve nostal-
jiyle olmayan iddialar
tiriyorlar. Zaman gazetesinde Mus-
tafa zcan Bosna-Hersek, Make-
donya ve Balkanlar'da
Trkiye'nin "hayat
- Hitler'in

(hayat kav-
devralarak ...
zcan, hayat
Kosova'daki Arnavut mil-
de
ima etti. "Hayat
perspektifinin biraz
bir versiyonunu, "gvenlik
terimini bir
olan Trkiye Stratejik
ve Merke-
244
,zi'nin Zekai C).kte
ortaya koydu.
gvenli.k

n
kte, "Bosna-Hersek, Makedonya
ele geirmek
.. r.e bedel detiriz" dedi. Trki-
ye, ulusal Mak-
clanya'daki statkonun -
lik" yana

Milliyeti-muhafazakar enteli-
memnuniyetle
nemli bir Yugoslavya der-
si, kudretidir.
1 199l'de Yeni D-
"milliyet ve.
milliyetilik gcn,
insan yerini"
hasebiyle, Yugoslavya'daki
neredeyse memnu-
niyet
kesimde, Yugoslavya'ya
seferi" be-
lirgindir. Kosova'da Arnavutlara
uygulanan ve Bosna'daki
Mslman olarak ynelen tehdit-
ler, btn olarak lslam
ynelik bir ola-
rak Trkiye gazetesi'
Necati zfatura, 199l'in ilk
Yugoslavya
son derece ve ti-
tizlikle yer verirken;
beri-
sinde tarih-
sellslam
Yugoslavya herc- yo-
sosyal demokrat,
sol/sosyalist yazarlar ile ve
milliyeti-muhafazakar entelijensi-
ya bir noktada
ve ifte
ile
ifte sosyal demok-
rat cenahta "insan
demokratik Avrupa" haya-
lini.n
ken pek getirilmez. rne-
eski DSP yneticilerinden Ha-
luk zdalga, 25 Eyll tarihli Cum-
huriyet'teki
Yugoslavya temelsizli-
te-
nedenleri
zerinde pek durmaz. Tashih
umudunu baki tutan bu tu-
tuma Mmtaz
Soysal daha bir
Yugoslavya
izmek iin devreye
girmeyen, devreye girdiklerinde de
hesap gderek
mayan; bir yanda milliyeti-
lik yanyana
vazederken,
halkiara cum-
huriyetin birarada
ile tarihinin
Yugoslavya ve Trkiye YUGOSLAVYA
en ilgin denemelerinden birini.
zl-.
mesini, "demokrasiyle piyasa eko-
nomisini, rekabeti ve kapita- .
list iin" .
gocunmadan izleyen ve .
ifte
ona gre masum bir srmeden te
anlam (17 Eyll, Milliyet)
Sosyalist da, ve,
sistemin i,,
vurgulayan; bu ilke-
kapitalist siste-
min hegemonya rasyonellerinden
ileri belirleyen ye-
Gelenek, Eylll991
(kapita-
list metropollerin) zde
Sovyetler
ve Avrupa'daki lke-
ler/ halklar iin kt rnek olma-
Yeni Dnya Dzeni'ni oturt-.,
ma halel getirmemesi gi-
bi saiklerle nerusemek zo-
runda belirtti. Gele-,
nek'e gre paralan-
"tribalizm virs"nn, yani,
kk
nemli bir Bu-
na (Temmuz
1991), siyasi
nemli yer kendi
kaderlerini tayin ilkesini
ne :'Hangi rasyo:
naliteye
245

.. ..

. .talist lke,ler
hkm srmekte
n ..... , .. , .
... ....
..
.. ola rak ..
kendi
...... ..... .. . ......................................................... .

Ne var ki, yoksul-
zengin tm denetim
da tutmaya brokrasi ve or-
kararlar
bunlar yoksul halkla-
. grnseler bile
onaylanabilmesi
de
ifade eder: "Avrupa'da
..Yeniden getirecek
. z i:;:
,;Sahte

. temellerde fe-
... ... ..
,Y() ... ..
.. tek
,geerli yolu bir
...
Gdeneh ve rneklerini
istisnai Yugoslavya bu-
sosyalist cenahta genel-
lilde pek fazla
belirtmek gerekir. bir
nedeni, Sovyetler
246
glgesi nde
Daha kkl
bir zaten
1960'larda ve 1970'lerde de pek ilgi

drt "sosyalist de-
ney"ler Trkiye'nin
sadece birka yz
kilometre bu deneyin
"adamdan aranma-
h. Genel sol kamuoyunda, Yugos-
lavya'daki Trkiye ile
yorumlamakta da,
yine Haluk 1991 ya-
Cumhuriyet'te
istisnai rneklerdir. zdalga bu ya-
2000 Avrupa ile
belirleyecek en nemli
etkenin, muhtemelen, nmz-
deki on iinde Balkan lkeleri
ile
Yugoslavya eksenine
tecrit etme
hem "fizibilitesi"
hem de
dan (30 1991.)
te yandan, halktan halka
le enternasyonalist
rici
1991 AGlK
sreci"ne talip olan Helsinki Yurt-
Meclisi'nin yeleri-
nin ve bu Meclis'in Trkiye
mi'nin gneleminde grnyordu ...
Kaynaka
KITAPLAR:
Phyllis, Tito, Books, New York

Bauer, Otto, Die Nationalitactcnfragc und die Sozi-
Europa Verlag, Wien
Clauc\in. l'ernanc\o, Komintcrn'dcn
(2. cilt): Belge Is-
tanbul 1990.
.P.J.il_a.s. t,iilovan, Yeni lsta-
, hul 974. -... .................................. .
Droz, jacques, (Editr), des Sozialis-
mus-4 (Von 1875 bis 1918- Die
Partcicn
Nicderlande), Verlag Ullste-
in, Frankfurt-Berlin-Wien,
Droz, jacques. (Editr), des Sozialis-
(Von 1875 bis 1918- Die sozialistischcn
Partden Russland, Bal-
Verlag Ullstein, Frankfurt-Berlin-

Droz, jacques, (Editr), des Sozialis-
1919 bis 1945- Die in
Ungarn.
Polen Ballwnlaendern),
Verlag Ullstein, Frankfurt-Berlin-Wien, 1978.
Glotz, Peter, Dcr 1 rrwcg des Nationalstaats, De-
utsche Verlags-Anstalt, Dam1Staclt 1990.
Heykel, M. Hasaneyn, Bilgi
nevi, Ankara 1974.
Horvat, Branko, Die
Edition Suhrkamp, Frankfurt 972.
Alpaslan, Kummlur Boyunca
Yugoslavya Deneyi, Alan Istanbul

jelavich, Barbara, History of the Balkans 2,
Twentieth C en tu rj), Cambridge University
Press, New York 1983.
Kara!, Enver Ziya,
(1856-1861), Trk Tarihi Kuru-
mu (4. Ankara
Karai, Enver Ziya,
Del'ri (1861-1876), Trk Tarihi Kuru-
mu (4. Ankara 1988.
Karai, Enver Ziya, Cilt-Birinci
lstibdat (1876-1907),
Trk Tarihi Kurumu (3. Ankara
Gilles, Komnizm, Bilgi
Ankara 1975.
Selim, Beclri (derleyenlcr),
Bir nder: Tito - Bir
ya (2. Koza Istanbul 1977.
Nove, Alec, Bir Sosyalizmin
Belge Istanbul 1991.
Rings, Werner, mit dem Feind, Ex
Verlag, Zrich 1979.
Stojanovic, Svetozar, Zulzun(t des Sozi-
alismus, Cari Hanser Verlag, 970.
247
YUGOSLAVYA Kaynaka
Tito, Josip Broz, Sosyalizm, Koza Ya-
1stanbul1978.
Franjo Tucljman, Stirbt Kroaticn?, Ost-Dienst,
Hamburg
Wimmer, Michaela; Braun, Stefan; Spiering, ]oac-
him. ]ugoslawien, Wilhelm Heyne
Verlag, M nehen 991.
MAKALELER:
Fikret. Makedonya Sorunu ve Dimitar
Vlahof'un 2. Birikim,
s. 14-26.
Belge, Murat, Milliyetilik ve Demokrasi,
Temmuz s. l.l-17.
Bora. "Unc Yugoslavya"- Ulusal Devlet-
ler mi?, Temmuz s.
Djindjic, Toran, Jugoslawien:. Nationalitaetenein-
topf, scharf gewrzt, Transit-Europaeische Rc-
vuc. Sonbahar
Djincljic, Zoran, Jugosbwien-ein unerwnschter
Staat, Die Nc1c Frankforter I-Icfte,
Eyll s.775-778
Miha The Slovene Spring, New
Review, Eyll-Ekim 1988, s. 113-128.
Lee, Michele. Kosovo Between Yugoslavia anel Al-
bania. New Left Review,
1983, s. 62-91.
Lee. Michel e, The Death of Tito's Yugoslavia?, Aga-
inst Current, 19'89, s.
Branka. Yugoslavia: The Spectre of Balka-
nization, Nnv Lcft Review, Mart-Nisan 989, s.
3-31. Dnya Solu, iinde,
s. 69-101)
Manoschck, Walter, Feinclbild Serbien, Blactter
.fll r und lntcrnationale Politik, 991,
s. 939-942.
Melci, Dunja, Die Ncuc Gcsellschaft- Frankfurter
He{tc. s. 397.
Nikoli, Mibn, Fina! Statement. New Lcft Review.
Mart-Nisan s. 131-140.
Reuter. jens, Konf1iktlinien und Perspektiven.
BICictter fr Dcutschc und In temationale Politik,
8/199 s. 934-939.
248
Sosyalizm ve Toplumsal Miicadelclcr Ansihlopcdisi,
s. 968-972.
L. Yugoslavya 1
Demokrat!, Haziran s. 37-40.
L. Ya Bir Konfederasyon Ya
Da ... , Demokrat!, Temmuz s. 56-57.
L. lpler Elinde,
rat!, s. 36-37.
Stojanovic, Svetozar, The Possibihty of Sodalist
Democratization in Yugoslavia, Tclos, Fal!
s. 76.86.
Boris, Social lnequality in
New Lcft Re1iew, s. 26-44.
Yugoslavya Demokratik Eylem Partisi
Dnya ve Islam, 1991, s.
Yugoslavya: Yapay Bir Tito Kendi
ve ile Gerilimli
Blgelerini Biri11im,
1980' s. 5-11.
SRELI YAYlNLAR:
A-rbeiterkampf (1989-91)
Birlik (Yugoslavya Trklerinin 'Haftada Gn
Gazetesi-skp) (1990-91)
Cumhuriyet (1990-91)
evren (Yugoslavya Trklerinin Tplum,
Bilim, Sanat ve (1986-
91)
Der Spiegel
Frankfurter Allgemcine (1990-91)
Frankfurter Rundschau (1990-91)
Milliyet
r (199 ll
Sddcutsche Zeitung
Tan (Yugoslavya Trklerinin Gazetesi-
(1990-9
Trkiye (1991)
Die Welt (1990-91)
Zaman (1991)
Die Zeit 990-91)
BLGELER 1 SORUNLAR YUGOSLAVYA
Yugoslavya sosyalizmi, 2. Dnya
toplum-
sal ve siyasi
ynelen kapita-
lizm-reel sosyalizm geriliminde "-
nc yol" girenler iin bir
umut nemli bir tecrbe gibiydi.
federal "milli me-
sele"yi, niter milli devlet sistemin-
den de Sovyetik merkeziyeti oku-
luslu sisteminden de
milliyetilik bir "nc yol'' dan grnyordu.
1 990'lara girerken, "nc yol"
"gibi"si bile lke, kapitalizmle reel sosyalizmin kaotik bir
eziliyor; en en fanatik biimleri
lmne kitlesel g
"Gibi"si bile olsa "nc yol" reten de Yugoslavya top-
Yugoslavya bu yitirip btn
tketen de o ... Ama bu lkenin siyasi altst
insani-toplumsal ilelerle dolu tarihinde, hep
provokasyonu var - kaderinde, bu provokasyonu
besleyen, bereketli var.
bugn de ieren tarihi hikayesi, sadece ba-
toplumsal-siyasi meseleler ve en temel insani duyar-
Trkiye'nin -ok "la-
boratuvar" gzyle duygusuyla izlemek,
anlamak ve o bir yer, bir taraf tutahilrnek
ok nemli.
1
. '.
.
- v !':::f
Birikim 4 Blgeler 1 Sorunlar Dizisi ISBN

Tanıl Bora - Milliyetçiliğin Provakasyonu PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tanıl Bora - Milliyetçiliğin Provakasyonu PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TANIL BORA

5 5. 9' d u. Yugo.s Jav:-

pragmatist izgisi hem de. .

gmeni bir ai,lt;.-:

You might also like