LI GII THIU Machiavelli l ngi bn, l ngi cng thi vi Leonardo De Vinci.

Nu nh ngay t th k 16, thin ti Leonardo De Vinci a ra nhng nguyn tc c s ca my bay trc thng v tu ngm th Machiavelli cn ngh ra nhng nguyn tc c s ca th v kh nguy him hn gp bi v kh chnh tr, vi tc phm ni ting nht ca ng l Qun vng. Qun vng ch yu ni v thut tr nc v thut hng quc, l cm nang nh cm quyn cng c a v, quyn lc vi vn trung tm l bn v th on chnh tr. y l cun sch kinh in, chuyn lun bn v nh nc, phm cht v cc th thut chnh tr ca nhng ngi ng u nh nc. C th ni, Qun vng l tc phm u tin t nn tng cho ngnh chnh tr hc hin i. Qun vng l kt qu ca nhng m lnh lo, Niccol Machiavelli ngi suy t mit mi v hy vng t vo ni nim ca mt con ngi c lng yu nc nng nhit vi mong c thng nht nc Italia v xy dng mt quc gia hng mnh. Suy ngh ca ng l suy ngh ca mt con ngi c kinh nghim thc s, l kt qu ca vic c v s cc tc phm chnh tr v lch s. Sng trong thi k khi trt t chnh tr c k ca chu u ang tan v, nhng vn mi ang ny sinh v nhiu bin ng mnh m ang din ra trong x hi, Machiavelli c gng l gii ngha logic ca cc s kin d on nhng iu khng th trnh khi v hnh thnh nhng lut l chi phi mi hot ng chnh tr ang din ra trong bi cnh hnh thnh mt quc gia. Bng nhng n lc y tr tu ca cc dch gi tc phm ny, chng ti hy vng rng c gi Vit Nam s cm thy thch th khi bit n t tng ca con ngi l hin thn ca tinh thn nhn vn cao c ca thi i Phc Hng ca th k 15 -16. Qua tc phm ny, c gi s ngh suy v thc trng xa, nay ri c th s t nhm ln hn khi i mt vi nhng g thuc v ng i. H Ni, thng 1/2005 Tin s Nguyn Ngc o

V TC GI & TC PHM

Niccol Machiavelli sinh ngy 3 thng 5 nm 1469 ti thnh ph Florence, Italia. Ngi ta bit rt t v tui thanh xun ca Machiavelli nhng mt iu chc chn l ng c tha hng nn gio dc v vn ha, lch s Hy Lp v La M. Khi Machiavelli cn tr, Italia ang chia thnh 5 vng quc ln : Vng quc Naples pha Nam, Cng quc Milan Ty Nam , nh nc cng ha Venice Ty Bc, Cng ha Florence v nh nc ca gio hi min Trung. Khi , Florence ang trong giai on huy hong di s cai tr ca gia nh Medici y uy quyn vi ngi ng u l Lorenzo de Medici. Khi , Florence l mt thnh ph giu c, si ng, l trung tm ca ngh thut v tri thc, cn Lorenzo nh th mt mnh thng qun. Nhng n nm 1494 gia nh Medici b lt , v b thay bng mt chnh quyn cng ha chu nhiu nh hng ca Girolamo Savonarola, mt gio s dng tu a Minh mi gy c uy tn. Nm 1498, chnh quyn chu nh hng ca Savonarola li sp v mt chnh quyn cng ha mi ra i Florence, cn Machiavelli c b nhim vo chc v b trng ngoi giao khi mi 29 tui. Tr tu tuyt vi v lng nhit huyt ca Machiavelli thu ht c s quan tm c bit ca cc chnh khch Folrence lc by gi. Ch sau mt thng, ng c bu lm th k Hi ng qun s v ngoi giao. Vi vai tr nh mt s thn, ng i khp cc vng quc trn lnh th Italia cng nh cc ch ln ca Chu u thng tho vi cc ng minh tim nng, thu thp thng tin v ng thi l ngi pht ngn ca Hi ng v nhng chnh sch i ngoi ca Florence. Trong sut 14 nm phng s nn cng ha Florence, Machiavelli c dp tip xc nhiu chnh khch ni ting v chng kin nhiu s kin lch s. ng tip kin n b tc Caterina Sforza (nm 1499), vua Louis VII nc Php (trong cc nm 1500, 1504, 1510 v 1511), Cesare Borgia (vo cc nm 1502 v 1503), Pandolfo Petrucci (vo cc nm 1503 v 1506), Gio hong Julius II (vo cc nm 1503 v 1506), v hong Maximilian II (t nm 1507 ti 1508). Cc s mnh ngoi giao ny cng vi kinh nghim v chnh sch i ngoi hnh thnh nn nhiu nguyn l m ng th hin trong tc phmQun vng cn nhng nhn vt ni ting ng c tip xc tr thnh nhng tm gng v bi hc trong tc phm ny. ng cng tr thnh ngi bn ca Piero Soderini, ngi c b nhim lm gonfaloniere (ngi ng u chnh ph Florence) vo nm 1502. Do qu chn

nn trc s km ci ca i qun nh thu m chnh ph Florence s dng, ng thuyt phc Soderini hu thun vic xy dng qun i quc gia ca Florence bt chp nhng kin phn i ca gii qy tc Florence. Machiavelli ng ra tuyn chn, o to v tp luyn cho i qun ny. Vo nm 1509, s sng sut ca ng c minh chng khi qun i Florence ginh c quyn kim sot thnh ph lng ging Pisa sau mt cuc chin ko di sut 15 nm. Thnh cng ny nh du mt bc tin trong s nghip ca Machiavelli. L mt ng minh trung thnh ca nc Php, Florence i u vi Gio hong Julius II ngi ang tm cch nh ui qun Php ra khi t Italia. Gio hong Julius II ku gi s tr lc ca ng minh Ty Ban Nha lt chnh quyn ca Soderini. Nm 1512, qun i quc gia Florence ca Machiavelli b i qun Ty Ban Nha thin chin nh bi ti thnh ph Prato, v Soderini buc phi t chc. Gia nh Medici tr li nm quyn Florence v Soderini b tng giam. V l ngi ng h chnh quyn ca Soderini, Machiavelli b bi chc v b cm ri khi lnh th Florence. Vi thng sau, hai thanh nin bt mn vi chnh quyn b bt cng vi danh sch nhngk m mu chng li gia nh Medici.Trong c tn ca Machiavelli. D khng c du hiu no chng t ng c lin quan, nhng Machiavelli vn b tng giam v tra tn. T trong t, ng vit hai bi th x -n gi Giuliano de Medici xin can thip nhng khng c kt qu. Tuy nhin, nhn t n x khi ngi ch ca Giuliano l Giovanni c bu lm Gio hong Leo X vo thng Ba nm 1513, Machiavelli c tha v ng lui v sng ti mt trang tri nh qu nh. Trong thi gian ny, ng vit nhiu th cho ngi bn thn l Francesco Vettori, mt nh ngoi giao Florence c b nhim gi chc i s ti thnh Rome nm bt thng tin ca th gii bn ngoi v hy vng Vettori c th tin c ng cho nh Medici. Trong hon cnh bc bch , ng vit cun Qun vng (Il Principe). Tc phm ny cht lc nhng nhn nhn ca ng v bn tnh con ngi, ngh thut lnh o cng nh chnh sch ngoi giao. ng dng tng nh Medici tc phm ny nhm chng t s tn tm ca mnh nhng khng thnh cng. Cho ti nm 1515, nh Medici vn khng mt ti ng v s nghip ngoi giao ca ng chm dt. Trong sut mi nm sau , v khng c tham gia chnh s, Machiavelli chuyn hng sang sng tc. Trong giai on ny, ng vit mt tc phm v ngh thut chin tranh, c rt t kinh nghim ca mt ngi t chc lc lng qun i v mt bnh lun v tc phm ca nh s hc La M c i Livy. Thng qua vic xem xt cc ghi chp ca Livy v nn cng ha La M, Machiavelli lun bn chi tit khi nim chnh ph cng ha. Tri ngc vi cun Qun vng, mt tc phm ng h nn qun ch v thm ch l qun ch chuyn ch, cun Lun bn v Livy thng c trch dn nh mt bng chng v s nhit thnh ca Machiavelli i vi th ch cng ha. ng cng sng tc th ca v ba v hi kch.

Cc tc phm ca ng thu ht c s ch ca Hng y Gio ch Giulio de Medici, ngi nm quyn Florence mt vi nm v nh , ng c giao nhim v git v lch s ca Florence. ng vit cun Lch s Florence t nm 1520 ti nm 1524. Nm 1523, Giulio c bu lm Gio hong Clement VII v Machiavelli trnh cun Lch s Florence cho gio hong vo nm 1525. S ging ha vi nh Medici gip Machiavelli c tham gia chnh s trong mt thi gian ngn. ng c giao trch nhim ph trch cc vn qun s ti Florence cho Gio hong. Tuy nhin, Gio hong Clement mc mu k th v thnh Rome b b qun i Tin lnh ca c cp ph. S c ny khin cho ngi dn Florence lm cuc lt nh Medici vo nm 1527. Machiavelli, ngi sut i ng h v bo v nn cng ha Florence, li mt ln na khng gp may v b nhng ngi cng ha nghi ng l cu kt vi nh Medici. Tuy nhin, ng khng phi tip tc chng kin nh mnh tr tru ca mnh bi ng qua i sau mt trn m vo thng 6 nm 1527. Qun vng l tc phm ni ting nht ca Machiavelli nhng khng c xut bn khi ng cn sng mc d c lu hnh rng ri di hnh thc cc bn chp tay. Qun vng c xut bn ln u tin vo nm 1532, vi s cho php ca Gio hong Clement VII. Trong vng 20 nm sau , tc phm ny c ti bn bng ting Italia ti 7 ln. Nhng n nm 1559, tt c cc tc phm ca Machiavelli b a vo Danh mch sch cm ca Gio hi c c gio v b coi l t gio. iu khng lm nh hng vi s lan truyn ca cun sch v Qun vng sm c dch sang tt c cc th ting quan trng ca chu u. Ngy nay, Machiavelli tip tc c cng nhn l mt trong nhng nh t tng chnh tr hin i v l mt nh bnh lun sc so v tm l hc v ngh thut lnh o. Tn tui v nh hng ca Machiavelli Cc tc phm ca Machiavelli, c bit l cun Qun vng, ni ting trong sut gn 5 th k v thm ch, tn tui ca Machiavelli tr nn quen thuc vi hng triu gi cha tng c cc tc phm ca ng nhng i vi rt nhiu ngi, ng b ch trch l mt k rao ging loi chnh tr v o c v l ng la ca qu d . Cn Francis Bacon (1561-1626) nhn xt: Chng ta chu n Machiavelli v nhng tc gi vit v nhng iu m con ngi lm ch khng phi iu con ngi nn lm. S nhn nhn ng n v Machiavelli nh mt ngi quan st v miu t chn thc bn tnh ca con ngi em li ci nhn tch cc hn rt nhiu v tm quan trng v gi tr ca ng. Mc d i vi phn ng mi ngi, Machiavelli vn b mang ting xu l mt k th on, nham him, phn trc nhng hu ht cc tc gi ng i u coi ng l ngi sng lp ra h t tng chnh tr hc hin i.

Thomas Hobbes (1588-1679), nh l lun chnh tr c nh hng rt ln v l ngi ch xng lun thuyt c bn v ch qun ch chuyn ch, s dng nhng nhn xt cay nghit ca Machiavelli v bn tnh mu m, qu quyt ca con ngi a ra yu cu v mt chnh quyn mnh nhm gi cho cc c nhn khng lm hi nhau v trnh cho s suy thoi ca x hi. Trong cun Qun vng, Machiavelli s dng nhun nhuyn phng php a ra cc kt lun trn c s nhng v d trong lch s cng nh trong thi i ca chnh ng v y tr thnh phng php nghin cu khoa hc chnh tr hin i. Ngay c Montesquieu (16891755), tc gi cun Tinh thn php lut (1748) cng chu nhiu nh hng ca phng php ny. Machiavelli khng ch c nh hng rt ln ti t tng chnh tr m cn trc tip tc ng ti nhng hnh ng chnh tr. Nhng nh ph bnh c thi th ch vi Machiavelli cho rng, nhng nh cai tr c ti nh Napoleon I v Adolf Hitler coi Qun vng l cun cm nang tranh ginh quyn lc. Tuy nhin, hu ht cc hc gi coi li buc ti n l mt s hiu lm c bn. Mc ch ca Machiavelli l miu t nhng thc t ca i sng chnh tr ch khng phi to ra nhng bo cha. Mt iu chc chn l rt nhiu chnh khch c cun Qun vng v hc hi c rt nhiu t tc phm ny. Nhng nu nhng s tht m Machiavelli phi by c cc nh c ti ca th k 19-20 nh Napoleon v Hitle p dng th thc t ny cho chng ta thy : Machiavelli hiu c tn gc r kha cnh chnh tr ca bn cht con ngi. Hn th na, Machiavelli cn nh hng su rng ti hai lnh vc khc ca i sng chnh tr. Trc ht, Machiavelli l mt ngi yu nc nng nn. ng sng vo thi k Italia b chia nh thnh hng chc cng quc v thnh bang nhng ring ng gn b rt nhiu vi Florence, thnh ph qu hng. Li ku gi gii phng Italia khi nn ngoi xm m Machiavelli cp chng cui cng ca cun Qun vng lm thc tnh lng yu nc ca ngi dn Itlia v bo hiu v mt t nc Italia thng nht. Phi ti hn 3 th k sau, c mong ny ca ng mi tr thnh s tht khi vo nm 1861, Italia hon ton thng nht, thot khi ch h v chim ng ca cc lc lng ngoi bang, cn Machiavelli c tha nhn l mt nh tin tri ca ch ngha yu nc hin i. Th hai, Machiavelli c nhng ng gp v i vi t cch l mt nh t tng qun s. ng c nhn nhn l ngi sng lp ca mn khoa hc qun s hin i. Tc phm Ngh thut chin tranhca ng t nn mng cho k thut qun s hin i. Ni mt cch tng qut hn, nhng lun im ca ng trong cun Qun vng v vic s dng v lc chim ot, nm gi v tng cng quyn lc chnh tr l nn tng vng chc cho nhng cng trnh nghin cu ca nh l lun qun s v i Karl von Clausewitz (1780-1831)- tc gi cun Lun v chin tranh (1833).

ng thi, xut khng ngng ca Machiavelli v qun i quc gia v nhng n lc ca ng khi cn ng chc trong vic xy dng i qun nh vy cho nh nc cng ha Florence tin on v tm quan trng v mc ph bin ca qun i quc gia trong hu ht cc cuc chin tranh gia cc nh nc hin i, k t sau cuc Cch mng Php. Lch s cho thy Machiavelli c nh hng su sc ti nhiu th h c gi. Chc chn l chng ta s hc c rt nhiu t ng v bn cht chnh tr ca con ngi v t tng ca nhn loi vo thi k Phc hng. y l nhng bi hc quan trng v rt qu bu. Tm quan trng ca Machiavelli cn nm trong chnh tm gng ca ng l mt con ngi tiu biu ca thi k Phc hng. ng l mt con ngi lun hnh ng, mt chnh khch v l mt nh ngoi giao. ng cng l mt con ngi ca th vn vi nhng cng trnh kinh in trong lnh vc chnh tr hc, lch s v thm ch c sn khu kch na. V kch Mandragola do ng vit kch bn c nh gi l v hi kch v i nht ca Italia. ng dng nhng kinh nghim tham gia chnh s ca mnh lm cht liu cho cc tc phm ny. ng thi, ng da vo ti th vn, hc vn uyn thm v tr tu ca mnh vt qua nhng ri ren, i lc rt nguy him ca chnh s. Bi vy, ng l mt tm gng v s uyn bc, s kt hp nhun nhuyn gia t tng v hnh ng v c nh gi rt cao trong thi k Phc hng.

V Tc Phm

K t khi xut hin vo u th k XVI, tc phm Qun vng lun l mt ti gy tranh ci. Tp sch mng ny tr thnh mt tc phm kinh in v t tng x hi hin i v l phn khng th thiu khi bn n nhng tc phm v i, n hc thuyt chnh tr v v vn ha thi Phc Hng v n nay, cun sch ny vn tip tc l ti tranh ci nng hi. Mc d Machiavelli hon ton d on c nhng phn ng quyt lit ca c gi i vi ging vn ph phn ca ng, nhng c l chnh bn thn ng cng s ngc nhin trc nhng cch hiu phong ph v a dng v tc phm ny trong bn th k qua. Khi tc phm ra i, mc ch thc tin ban u ca Qun vng thay i nhng cch x l tn gc r v trit cc vn c bn v trit hc v chnh tr vn lun hp dn c gi cho d phn nhiu trong s h khng thc c mc tiu chnh tr thc t m Machiavelli ngm a ra trong lun im ca mnh.

Mc d cha ng nhiu khi nim c bn v trit hc chnh tr ca Machiavelli nhng tc phm ny khng phi l mt s trnh by h thng, hon ho tt c cc quan im ca ng v bn cht ca chnh tr. Do mc ch trc mt ca ng cc tin on l thuyt ca Machiavelli v bn cht ca vng quc v ngi cai tr nu ra trong tc phm ny, v mt no , vn cn nhng hn ch nht nh. l thuyt phc gia nh Medici khi xng mt cuc thp t chinh chng li nhng k xm lc man r can thip vo cuc sng ca ngi Italia k t cuc xm lc ca nc Php nm 1494, s kin bin Italia thnh bi chin trng ca chu u. ng thi ng mong mun gia nh Medici c th thng nht c cc vng quc, lnh a v cc nc cng ha trn bn o Italia. Trong khi a ra nhng li khuyn thc t v mc tiu chnh tr c th cho dng h Medici, Machiavelli s dng khun kh truyn thng cc bi ging ch ngha nhn vn thi Trung c bn v bn cht ca s lnh o chnh tr. Nh chnh ng ni : Tm ti v bn cht ca mt vn th ph hp hn l vic tng tng ra vn C mt khong cch gia vic sng nh th no trn thc t v cch m ngi ta phi sng th no. Ngi no t b nhng g ng l lm trn thc t thc hin nhng g phi lm th s b dit vong ch khng phi l c bo ton(Chng XV). Nhng ngi cng thi vi Machiavelli vn quen vi hnh nh l tng ca nhng nh cai tr nhn c theo ng li C c gio, hn s bng hong trc quan im mnh m ca ng v mt qun vng vt ra khi o c v t tng truyn thng. Vic xut bn cun Qun vng gy ra mt cuc tranh lun phc tp v nhng hm l thuyt v t tng ca tc phm ny, vt xa nhng tranh lun v mc tiu chnh tr tc thi v mi lin h ca tc phm vi kht vng v thi c chnh tr ca gia nh Medici. Cc nh o c hc, c bit Anh v Php, cng kch tc phm nh l s tng kt ca ch ngha hoi nghi, ch ph hp vi nhng bo cha ti li. Gn gn trm tc phm tham kho thi Elizabeth v Machiavelli a tn ca Machiavelli vo ngn ng ting Anh ch s gian tr, qu quyt v phn trc cng nh nhng k nh th. Gii tng l coi Qun vng l tc phm ca qu d v tc gi ca n l k d gio. Tn ca Machiavelli gn lin vi thut ng thng dng ch qu d v cun sch b tn cng t mi pha. Nm 1559, Gio hi C c gio a Qun vng vo Danh sch cc cun sch cm. Cn i vi nhng nh ci cch Tin lnh th tc phm ny tiu biu cho tt c nhng g vn b nn vn ha kiu Italia ca chu u thi Phc hng nh cao khinh mit. Trong thi k Khai sng, hong Frederick II ca nc Ph ng h Voltaire cng kch kch lit nhng t tng vt khi cc chun mc thng thng

ca Machiavelli nhng cc nh t tng khc nh Hume, Rousseau, Montesquieu ca ngi ngi con x Florence ny nh nh t tng hin i u tin trnh by v bn cht ca chnh th chnh tr. Thm ch sau , trong thi k u tranh thng nht Italia vo th k XIX (cn c gi l thi k Risorgimento), ngi dn Italia coi chng cui ca cun Qun vng nh s bo hiu v mt t quc mi. Ngay trong thi i ny, cun sch cng gi ra nhiu cch hiu khc nhau. Qun vng c coi nh mt tc phm u tin phn tch v s lnh o c a cc lnh t chnh tr cng nh xc lp tnh c lp ca chnh tr vi thn hc. Hiu bit v lch s trng phi Machiavelli v bi cnh lch s ra i cun Qun vng gp phn gip chng ta trnh c vic hiu sai lch v tc phm ny. n nay vn cha c mt tr tu uyn thm v lch s no c th gii thch c cc vn t tng Machiavelli cp, c bit l chn dung mt v qun vng ni ting ca ng. Ly v d, Machiavelli chn Cesare Borgia lm hnh mu cho v qun vng. iu ny vo cui th k XVI l khng th chp nhn c khi cun Lch s Italia ca Francesco Guicciardini c n nhn Chu u lan truyn tin n v quan h lon lun gia Gio hong Alexander, Cesare v Lucrezia Borgia cng nh v nhng k mu st b n . n gin ha quan im phc tp ca Machiavelli v chnh tr v o c (mc ch bin minh cho phng tin) l mt sai lm hon ton khi dng ln mt ro cn hu nh khng th vt qua c th n c vi t tng ca Machiave lli. Ch bit ti lun im ny, ngi ta d hnh dung v nhng k cai tr quyn nng v in r theo ui nhng mc tiu phi o c bng nhng phng cch cn v o c hn, nhng Machiavelli khng bao gi ni n s bin minh . ng ch tuyn b, trong hnh ng ca con ngi, nht l ca bc qun vng th khng bao gi c mt ngi phn x cng bng. Bi vy, ch c kt qu cui cng l ng quan tm. Nhng Machiavelli tinh t hn ngi ta tng. ng khng bao gi o tng rng s c hnh ng chnh tr no khng th b phn xt v ng ch r rng, ng nhn thc c nhng i hi v o c truyn thng. ng ln n nhng chnh khch ch bit theo ui quyn lc, nhng k git ng loi, phn bi bn b, nhng k khng bit n lng trung thnh, s dung th v lng sng o. Bng nhng phng cch ny , ng tuyn b, ngi ta c th t c quyn lc ch khng th c vinh quang. Quyn lc khng em li vinh quang v cng khng ng nht vi l phi. Mc ch hng ti l yu t phn bit nhng qun vng ch c quyn lc vi nhng qun vng xng ng c ngi ca. Mc ch duy nht th hin trong cc tc phm ca Machiavelli, k c cun Qun vng, l to dng mt th ch chnh tr n nh v vng mnh c th bin h cho nhng hnh ng b coi l ngang ngc v phi o c theo cc chun

mc truyn thng ca o C c. Vng quc phi c lnh o bi v qun vng no bit t bo v bng qun i gm nhng cng dn t do v bit ginh ly quyn lc t s mn phc ca thn dn. ng trc hon cnh t nc Italia b cc lc lng ngoi bang xm lc, giy xo v c hi lch s him hoi dng h Medici thc hin cng cuc thng nht Italia, mc d l mt ngi ng h ch cng ha v ng thi l mt ngi yu nc nng nn, Machiavelli chp nhn nh i mt ch cng ha yu t b ngoi xm e da s c lp ca t nc v s n nh ni b trong nc. Chnh v vy, trong tc phm Qun vng , Machiavelli a ra nhng th on chnh tr gip thng nht v n nh mt t nc b chia ct v ang trong tnh trng hn lon. Hon cnh nguy nan i hi phi c nhng bin php cc oan, mt liu thuc mnh nh ng vn ni. thnh cng trong vic bo v nc Italia mi, v tn vng phi hc cch khng tr thnh mt qun vng C c gio ngoan o. V qun vng ny phi qun i nhng k hoch m h, vin vng v khng tng. Theo Machiavelli, khng th cai tr cc quc gia bng tn gio. Vt xa vic ch n thun loi b yu t o c khi i sng chnh tr, Machiavelli a ra mt h thng cc nguyn tc o c mi m c tnh t ph, hon ton i nghch vi nhng i hi nghim khc ca h t tng C c gio truyn thng. Machiavelli phn bit rch ri gia vic theo ui cc nguyn tc o c v mc tiu thc tin. Khi bc vo lnh vc chnh tr, ng khuyn rng : Qun vng phi bit hc hi t bn tnh ca d th, bit kt hp sc mnh ca s t vi s tinh ranh ca co. S t khng th t bo v mnh trnh cc cm by cn co th khng chng li c si. Thay v a ra bc tranh o c v mt qun vng C c gio cai tr cc thn dn trung thnh nh ngi chn cu bo v n cu d bo, Machiavelli tp trung vo th gii chnh tr hc y quyn lc. Mc d hy vng gia tc Medici s n nhn lng yu nc ng trn trng ca mnh nhng ng cng thc c rng mt thi thc t v thc dng nh vy nm trong tay mt ngi khng xng ng c th s b s dng cho nhng mc ch xu xa. Sau khi thay th nhng gi tr o c truyn thng bng nhng mc tiu v tng chnh tr mang tnh t ph, Machiavelli kt thc lun thuyt ca mnh mt cch chm bim vi ging vn m nt tn gio v hnh nh ca Kinh Thnh. cui tc phm Qun vng, Machiavelli khng nh rng mt nh tin tri khng c binh lc th chng c t nc mnh ngi ca. ng so snh s thnh lp quc gia Italia vi vic ri b Ai Cp ca ngi Do Thi v thi c ca gia nh Medici c coi nh mt mn lc tri cho.

Nhng s tranh lun v mu thun gia quyn lc nh nc vi o c c nhn thc s l mt thnh cng y tr tu. V nhn thc sc so ca ng v vai tr ca s o tng v v b ngoi trong nhng vn quc gia vn a ra l mt b c tranh chnh xc tuyt vi v tnh cht thc t ca quyn lc mi thi i v ca bt k ai. Mc tiu chnh tr ca ring ng v mt t nc Italia thng nht c dn dt bi nhng nguyn tc ca ch ngha hin thc chnh tr hng ti tng lai. c tc phm Qun vng ca Machiavelli, cc c gi ham thch chnh tr hc khng khi ngc nhin v s ging nhau gia nhng nhn xt lnh lng v bn tnh ca con ngi v nhng lun im trong tc phm Hn Phi T mt trong nhng tc phm chnh tr hc u tin ca th gii ra i trc Qun vng trn 1.700 nm . Mt nh nghin cu nhn xt v tng lai ca Qun vng nh sau : Ngi ta s lun lun c n chng no con ngi vn cha thi ci tr chi nguy him nhng hp dn c ci tn l chnh tr kia. mi thi i, cun sch ny s lun thc thi v n cp mt vn c quan tm nht nhng khng phi ai cng vi ti v gii quyt mt cch m thm, l vn quyn lc.

Tng NICCOL MACHIAVELLI GI C NG LORENZO DE MEDICI

Phm l, chim c cm tnh ca bc qun vng, ngi ta phi t tin c mnh bng nhng th h cho l t gi nht hoc nhng mn qu c xem l s lm hi lng qun vng nht. Bi vy, cc qun vng thng c dng tng nga qu, v kh, chu bu v nhng tng phm tng xng vi a v cao qu ca h. Nay, vi mong mun t tin c mnh ln c ng, v th hin lng tn ty, ti li chng tm thy trong gia sn ca mnh vt g ng gi hn l s hiu bit v s nghip ca nhng v nhn m ti c rt t kinh nghim bn thn i vi nhng thc t ang din ra cng nh t vic mit mi nghin cu kinh nghim i xa. Sau thi gian di trn tr, ti xin gi gm nhng iu vo cun sch nh b ny dn g, tng ln c ng vi tt c tm lng trn trng. Ti chc l vi a v ca ngi th tc phm ny khng c my gi tr nhng vi lng bao dung, ngi hn s nhn n, v ti khng c mn qu no ng gi hn dng tng, ngoi tr cc phng tin trong mt thi gian ngn, ngi c th nm bt c nhng vn m trong nhiu nm vi nhiu ni vt v v him nguy, ti mi c

th hiu v nh gi c gi tr ca chng. Ti khng vit tc phm ny vi nhng cu vn cu k, nhng t ng ho nhong hay vi bt k mt th php no m cc nh vn thng s dng trnh by v lm phong ph thm ch chnh, bi ti mong mun s hp dn ca tc phm phi n t s phong ph ca t liu v s nghim tc ca ni dung. Ti cng khng mun ngi ta coi cun sch ny l s t ph khi mt ngi a v thp km dm lun bn v chnh l nn cai tr ca nhng bc qun vng. Bi v, cng nh nhng ha s v tranh phong cnh, ngi ta phi ng mt v tr thp hn ni bnh nguyn nm bt hn ca nhng ngn ni v phi ng trn nh nhng ngn ni ngm bnh nguyn. Cng vy thi, hiu dn khng ai bng bc qun vng v hiu c bn cht ca qun vng chnh l cc thn dn. Cu xin c ng hy n nhn mn qu nh ny ng vi bn cht ca n. Nu ngi tm mt cht thi, ngi s thy nhng mong c tn y tri tim ti v c th ngi s tm thy c hi ln lao trong tm tay ngi. V nu c ng, t a v tn qu ca mnh, c mt lc no nhn xung dn chng, ngi s thy s bt cng m s phn buc ti phi gnh chu.

1 CC HNH THC QUC GIA V PHNG THC HNH THNH

Cc chnh th xa nay gi vai tr thng tr ti tt c cc quc gia, lnh th u l ch cng ha hoc ch qun ch. Ch qun ch gm ch th tp, l ch m quyn cai tr c truyn trong dng h hong gia t i ny sang i khc v ch qun ch mi. Cc hnh thc qun ch mi c th l hon ton mi, nh Milan di thi Francesco Sforza4 [4 Francesco Sforza : Vin tng nh thu ni ting (1401-1466), ci con gi ca Fillippo Maria Visconti,cng tc Milan,sau cai tr Milan vo nm 1450.] hoc c hnh thnh khi cc nc ch hu sp nhp vo quc gia qun ch th tp ca qun vng thn tnh cc nc , nh vng quc Naples ca vua Ty Ban Nha5. [5 Vua Ty Ban Nha :tc l Ferdinand II x Aragon (1452 -1516) ng chia vng quc Naples vi vua Louis XII ca Php ti Hip c Granada (11/11/1500). Sau ny, vua nc Php phi cng nhn Ferdinand l vua ca x Naples]

Trong nhng quc gia b thn tnh theo cc ny, c ni dn chng quen sng di quyn cai tr ca mt qun vng no ; ni khc dn chng li quen hng nn t do. Cc quc gia ny b thn tnh bng qun i ca chnh qun vng hoc bng cc loi bo lc khc, nh vn may hoc nh ti tr .

2 CC QUC GIA QUN CH

y, ti khng bn v th ch cng ha bi th ch ny c cp chi tit tc phm khc6 [6 Mc d cu ny gy ra kh nhiu tranh lun v khin cho cc hc gi cho rng tc phmLun bn ca Machiavelli c vit trc tc phm Qun Vng (do quyn 1 ca Lun bn cp rt nhiu n ch ny), nhiu kh nng cu ny c thm vo khi Machiavelli vitLun bn, tc l sau khi Qun vng c hon thnh] . Trong tc phm ny, ti ch cp n nn qun ch trn c s pht trin cc ti ni trn v bn n cch tr v v bo v cc quc gia qun ch . Nh ni, nn qun ch th tp thuc quyn cai tr ca mt dng h th d bo ton hn nhiu so vi cc nn qun ch mi ; bi v khi , qun vng ni ngi ch cn khng ph b nhng tp tc lu i v bit iu chnh hnh vi ca mnh trc nhng bin c bt ng. C nh th, mt qun vng, vi nng lc bnh thng, lun c th duy tr t nc ca mnh tr khi c mt th lc c bit v bt thng ph trut ng ta. V cho d iu c xy ra, ng ta vn c th d dng ginh li t nc nh mt sai lm nh nht ca k tim quyn. V d nh cng tc x Ferrara7[7 Machiavelli ng thi cp n hai i cng tc x Ferrara : Ercole dEste (1471-1505), ngi mt rt nhiu t cho x Venice v ng minh l Gio hong Sixtus IV trong cuc chin vi vua Ferranter x Naples. Con trai ng l Alfonso dEste (1486-1534), ngi b Gio hong Julius II nm 1510 ] ca Italia chng li c cc cuc tn cng ca x Venice (1484) v ca Gio hng Julius8 (1510) [8 Giuliano della Rovere (1443-1513, tr thnh Gio hong Julius nm 1503). ng cng c cc vng quc thuc Gio hi trong lng Italia v t chc Lin minh Cambrai chng li Venice v Lin minh Thn thnh chng li nc Php. Gio hong Julius II cn l nh bo tr cc cc ngh s ni ting thi Phc Hng nh Michelangelo, Raphael v Bramante ] ch yu nh vo truyn thng cai tr ca dng h ny. Bi qun vng th vn d chng c nhiu l do cng nh chng cn g nhiu lm hi n thn dn, bi vy qun vng thng c yu qu

nhiu hn l b th ght. V nu chng v mt thi xu qu ng no khin ngi ta phi th ght, th iu hon ton hp l v bnh thng l mi thn dn u mn chung qun vng. V di s cai tr lu i v lin tc , nhng ng c cho s sng to v ci cch u li tn, v ci mi thng phi xy ln t khong trng m ci c li9 [9 Ti nguyn bn ting Italia, Machiavelli s dng thut ng aentallato ch lt rng ca cui mt bc tng thng c li thun li cho vic xy dng sau ] .

3 CC QUC GIA QUN CH MANG TNH HN HP

Nhng cc quc gia qun ch mi li gp nhiu vn phc tp hn. Trc ht, nu quc gia ny khng phi hon ton mi m ch l kt qu ca s sp nhp (khi hai vng quc c hp li lm mt th c th gi l quc gia mang tnh hn hp) th rc ri xut pht t bn cht ca tt c quc gia qun ch mi : dn chng hoan h thay i k cai tr v tng rng mi chuyn s tt hn ; v lng tin khin h cm v kh chng li ngi tr v c. Nhng h lm tng bi v thc t sau ny cho h thy mi s cn tr nn ti t hn. iu ny bt ngun t mt nguyn nhn bnh thng v rt t nhin. V qun vng mi ginh c quyn lc thng khin cc thn dn mi ca mnh th ght bi binh lnh v nhng thng au gn vi cuc chinh pht ca ngi. Do vy, tt c nhng ngi m ngi lm tn thng khi xm chim mt t nc s tr thnh k th ca ngi trong khi nhng ngi gip ngi nm quyn lc li khng th mi l bn b, bi v ngi khng th lm h hi lng theo cch m h mun hoc c th ngi khng dm dng nhng bin php mnh10 do ngi phi chu n h. [10Nhng bin php mnh: hiu theo ngha en, medicineforti c ngha l liu thuc mnh ] Cho d c qun i hng mnh nht, s ng h ca dn bn x vn lun l iu cn thit chim gi mt vng t. Chnh v l do ny, vua Louis XII ca nc Php 11 [ 11 Vua Louis XII ca Php : Con trai ca Charles dOrlans (1462 -1515), k v ngi em h l vua Charles VIII vo nm 1948, hng quyn th tp i vi x Naples v Milan, lin minh vi ngi Venice chim ng Milan mt thi gian ngn vo nm 1499, b cng tc Milan chim li vo nm 1500, sau mt cuc ni lon chng li vin thng s ngi Php] nhanh chng chim c Milan v cng nhanh chng nh mt thnh ph ny. V ngay ln u tin, ch ring cc o qun ca Ludovico12 [12 Ludovico : Ludovico Sforza (1451-1508) c gi l il Moro (ngi Moor), l con trai ca Francesco Sforza, Cng tc x Milan v Bianca Maria Visconti. ng tr thnh cng tc x Milan nm 1494 sau khi Php xm lc

Italia v sau khi ngi chu ca ng, l Gian Galeazzo Visconti cht (c th do chnh ng m st). Trong khi Ludovico c gng chim li Milan vo nm 1500, qun i ca ng chin u vi lnh Php ti Novara, v khi cc lnh nh thu Thy S ca Ludovico khng chu nh nhau vi nhng ngi ng bo ca mnh trong qun i ca vua Louis, nn Sforza b bt, b cm t n cht ti mt nh t gn Tours. ng cng l mt trong nhng nh bo tr ca Leonardo da Vinci ] cng chim li Milan, bi v chnh nhng ngi dn m cng thnh cho vua Louis cm thy b la di, tht vng v tng lai tt p hn m h o tng khng n v h khng th ng h s chim ng ca ngi cai tr mi thm na. R rng l nhng vng t ni lon nhng b chinh phc li s kh mt hn v nhn c hi dp lon, v ch nhn ca vng t bt e d trong vic trng pht nhng k chng i, truy lng nhng k tnh nghi v khc phc nhng im yu ca mnh. Nh vy, ch cn cng tc Ludovico e da cc vng bin gii l nc Php phi mt Milan ln th nht. Nhng ngi Php phi b Milan ln th hai, c th gii13 phi chng li nc Php, tiu dit v truy ui qun Php khi Italia. [13 Ngi Php nhanh chng chim li Milan sau trn chin Ravenna (1512), mt chin thng phi tr gi t m ti ngi Php nh bi Lin minh Thn thnh do Gio hng Julius II ch huy nhng li mt v thng ch dng cm l Gaston de Foix. Machiavelli dng t c th gii m ch vic Lin minh Thn thnh khng ch gm Ty Ban Nha, Venice v Gio hong v t nht l trn giy t cn gm c vua Henry VIII ca Anh v hong Maximilian I ca c] Nhng l gii chung v ln u nc Php mt Milan c bn trn, by gi, ti xin c cp ti nhng l do dn ti vic mt Milan ln th hai cng nh xem xt cc bin php m vua nc Php p dng v nhng bin php ng l nn p dng trong trng hp chim gi mt cch hu hiu hn. Cc vng t b chinh phc v sp nhp vo vng quc lu i ca ngi chin thng c th c chung hoc khng cng chung vng a l, ngn ng. Vi nhng x b chinh phc c chung vng a l v ngn ng, vic chim gi d dng hn, c bit l khi nhng vng t ny khng quen vi t do ; v chim gi mt cch chc chn th bin php duy nht cn lm l tiu dit hong tc c. Con ngi thng sinh sng mt cch hin ha min l cch sng quen thuc khng b o ln, tp tc khng b thay i. Chng ta c th thy iu qua trng hp ca cc x Burgundy, Brittany, Gascony v Normandy14 [14 X Normandy c sp nhp vo nc Php nm 1204, x Gascony c ginh li t ngi Anh nm 1453, x Burgundy c nhp vo nc Php nm 1477, x Brittany thuc v nc Php sau cuc hn nhn ca vua Charles VIII vi qun cha Anne ca x Brittany , sau ny qun cha Anne li ly vua Louis XII ] nhng vng t tr thnh mt phn ca nc Php trong thi gian di. Mc d c vi khc bit v ngn ng nhng do phong tc tng ng nn s ha hp tr nn d dng. Bt k ai mun thn tnh v

gi c cc vng t thuc loi ny cn nh hai iu : th nht, phi tuyt dit hong tc c ; v th hai, khng nn thay i lut l v thu kha. c vy, cc vng t mi s nhanh chng hp nht vo chnh quc. Nhng khi cc vng t b chim ng khng tng ng v ngn ng, phong tc v lut l th kh khn s gp bi, v mun vt qua c th cn phi c tht nhiu may mn v tn nhiu cng sc. Tt nht, ngi chinh phc phi ch thn ti sng vng t va chim c. Nh th, vic chim ng mi lu di v bn vng, nh hong Th Nh K p dng vi Hy Lp. Bi v cho d thc hin tt c cc bin php phng khc, nhng nu ng ta khng ti sng th vic gi c cc vng t ny l iu khng th. Bi v, ch khi m ngi chinh phc sng ngay ti ni th mi c th pht hin vn t trong trng nc v nhanh chng tm ra bin php gii quyt. Khng sng , cc bc qun vng ch c th bit c tnh hnh sau khi vn tr nn trm trng v khi y th v phng cu cha. Hn na, khng nn bn quan li cp bc vng t va chim c bi dn chng mong mun c trng cy trc tip vo nh vua ca mnh. Mun tr thnh cc thn dn tt, h s c nhiu l do yu mn vua hn v mun tr thnh cc thn dn xu, h s c nhiu l do s vua. Bt k lc lng ngoi bang no mun xm chim vng ny buc phi e ngi, bi v khi nh vua ch thn n sng ti y th vic mt vng t ny l v cng kh khn. Bin php cn li v tt hn l di dn chnh quc ti mt vi vng thuc a vi s h tr cho chnh quc. Bi v iu cn thit l qun vng phi d ng cch ny hoc duy tr mt lc lng ln b sinh v k binh, nhng vic di dn chnh quc sang sinh sng cc vng thuc a khng phi tn km g nhiu. Phng cch ny ch gy tn thng cho thiu s nhng k b tc ot nh ca, rung vn trao cho cc c dn mi. V nhng k b tn thng u l loi ngho hn v phn tn nn chng th lm hi v ngi, cn tt c nhng k khc th chng b tn hi g (cho nn chng s im lng). Hn na, nhng k ny cn s s phm sai lm khin chng c th b tc ot rung t. Ti mun kt lun rng, hnh thc di dn chnh quc ti sinh sng ti cc thuc a khng tn km, cn m dn ny trung thnh hn v t gy phin nhiu hn. V nhng k b tn hi, nh ti ni, khng th l mi e da d o chng ngho hn v phn tn. Tuy nhin, cn phi lu rng, quan h gia ngi v ngi phi c i x t t hoc thng tay n p v con ngi thng tr th nhng xc phm nh nht,nhng trc s lng nhc nghim trng th li chng th lm g. Bi vy, trng tr ai th phi dng cch no khi s ngi bo th.

Tuy nhin, duy tr qun i nhng vng t ny thay th cho m dn chnh quc di dn sang s tn km hn, phi trt hu bao ca chnh quc vo vic canh gi cc bin gii nn cng li bt cp hi ; v nhiu tc ng tiu cc hn s xy ra bi vic chuyn qun s tc ng n c nc khin dn chng bt bnh v c th s chng i. Nhng k chng i nguy him bi, mc d b chinh phc, h vn ang sng di chnh mi nh ca mnh. Nh vy, xt v mi mt, vic chim gi bng qun i l v ch trong khi cch di dn chnh quc sang cc thuc a li c li hn nhiu. Ngoi ra, khi vng t b xm chim khng c nhng im tng ng vi chnh quc th qun vng phi bin mnh thnh ngi lnh o v ngi bo v nhng lng ging yu hn, v phi bng mi cch lm suy yu nhng lng ging hng mnh hn. V ng cng cn lu tm khng c bt k k ngoi bang no, c th lc nh ng c tin vo vng t ny v bt k l do g. Nhng k bt mn thng cu cu ngoi binh c th v chng qu tham vng hoc qu s hi, nh trng hp ngi x Aetolia dn qun La M vo Hy Lp 15 v tt c nhng vng t khc m ngi La M chim c u nh vo s ni ng ca chnh c dn bn x. [15 Nm 211 TCN, Lin minh Aetolia thuc Hy Lp lin kt vi ngi La M chng li vua Philip V ca Macedonia (220-178 TCN) v chng li Lin minh Achaea bao gm cc tiu quc Hy Lp khc, ng minh ca Mecedonia ] Ngay khi lc lng ngoi bang hng hu tin vo mt vng, tt c nhng k yu hn s bm ui do chng ganh t vi v qun vng ang cai tr vng ny. Cho nn, i vi nhng k yu hn, li ko c chng khng c g kh v tt c bn chng u ngay lp tc v hon ton hu thun cho tn vng. Tn vng ch cn cnh gic khng cho bn chng nm qu nhiu quyn hnh v lc lng ; v bng lc lng ca mnh cng vi s h tr ca chng, ng s d dng bp nhng k mnh tr thnh ngi thng tr duy nht trong vng. Bt k ai khng tun theo nhng nguyn tc ny s nhanh chng mt vng t va chim c v cho d c chim gi c th s c v vn nhng kh khn v lo lng. Ti cc vng t chim c, ngi La M tun th rt cn thn nhng nguyn tc trn. H di dn sang, quan h vi nhng k yu hn nhng khng lm cho chng mnh ln, tiu dit nhng k mnh v khng cc lc lng ngoi bang ginh c uy tn . Ti ch xin ly v d v trng hp Hy Lp : ngi La M gi thi thn thin vi ngi Achaea v ngi Aetolia ; khut phc vng quc Macedonia16 nh ui Antiochus17. [16 Sau khi b nh bi ti trn chin Cynoscephalae (197 TCN), vua Philip V ca Macedonia mt quyn kim sot Hy Lp cho La M.

Antiochus (223-187 TCN) : Vua Syria, xm lc Hy Lp v cui cng li b ngi La M nh bi ti trn Magnesia (190 TCN) ]. Th nhng, ngi La M khng nhng bt k vng t no cho ngi Achaea v ngi Aetolia. Vua Philip ca Macedonia ra sc cu ha nhng iu ny khng gip ng ta trnh khi s bp ca ngi La M. Cho d Antiochus c nhiu th lc ti vng t ny, nhng ngi La M khng trao cho ng ta bt k quyn hnh g. Nh vy, ngi La M lm tt c nhng g m mt bc qun vng khn ngoan cn lm. H khng ch phng nhng vn trc mt m cn phi lng trc v tm cch phng trnh c nhng bin c trong tng lai. Nu c pht hin sm, nhng mm bnh c th c iu tr rt d dng. Nhng nu ch n lc pht bnh th thuc thang c th l qu mun v cn bnh tr thnh nan y. Quan im ca cc thy thuc v bnh lao rt ph hp vi lp lun phn ny. Thi k u, bnh d cha nhng kh chn on. Sau mt thi gian khng c pht hin v cha tr, bnh tr nn d chn on nhng li kh cha. i vi nhng vn quc gia i s cng vy. Bng kh nng nhn bit trc nhng him ha ang lan i trong vng quc (phm cht bm sinh c ca nh cai tr khn ngoan), qun vng s nhanh chng i ph. Tuy nhin, khi nhng him ha khng c ai bit n v c ln dn ln, th n mt lc no , mi ngi u bit nhng qun vng khng cn kh nng i ph c na. Do vy, khi thy trc cc kh khn, ngi La M lun tm ra gii php. trnh chin tranh, h khng bao gi cc rc ri pht sinh m khng tm cch x l, bi h bit rng, khng th trnh c chin trnh nhng c th dng chin tranh ly i li th ca k khc. Bi vy, h gy chin vi vua Philip v Antiochus ngay trn t Hy Lp khng phi ng u vi nhng ch th ny trn t Italia. Ngi La M hon ton c th trnh c c hai cuc chin nhng h khng mun th. H cng khng mun c li th v thi gian nh nhng nh thng thi thi chng ta vn lun ni. Thay vo , h mun c li th v sc mnh v s khn ngoan ca mnh, bi thi gian c th mang n mi chuyn, c iu tt cng nh iu xu. Hy tr li vi trng hp nc Php v th xem c s vic no lin quan ti nhng ni dung bn lun nu trn khng. Ti y, ti khng nhc ti vua Charles 18 m ch xin c bn v vua Louis. V vua Louis chim ng Italia lu hn v hnh ng hon ton ngc li nhng g cn phi lm duy tr s thng tr ti mt vng t mi c chinh pht. [18 Vua Charles VIII (1470-1498) xm lc Italia vo nm 1494 i quyn th tp i vi vng quc Naples. Sau khi chim c Naples vo nm 1495, ng b Lin minh Venice-Milan, ri Ty Ban Nha, Gio hong Alexander VI v hong La M chng li, ng ta rt lui an ton khi Italia sau

17

khi thot khi cuc ba vy ca lc lng Italia tinh nhu trong trn chin Fornovo (1495). Anh h ng l vua Louis (cng tc x Orlan), ni ngi vi tc hiu Louis XII.] Vua Louis tin vo Italia nh vo tham vng ca ngi Venice. Khi ngi Venice hy vng c th ginh c mt na x Lombardy bng vic hu thun cho vua Louis. Ti khng ph phn nhng g vua Louis lm. Vua Louis mun xm nhp Italia nhng li khng c ng minh nc ny. Thm vo , sau hnh ng xm lc Italia ca vua Charles th mi cnh cng trc ngi u ng cht. Do vy, ngi buc phi kt thn vi bt k ng minh no c th c. L ra vua Louis thnh cng nu nh khng phm sai lm trong cc bc tip theo. Sau khi chim c x Lombardy, ngay lp tc, vua Louis ginh li uy tn m vua Charles mt : x Genoa u hng, ngi Florence tr thnh ng minh ; hu tc x Mantua, cng tc x Ferrara, gia tc Bentivogli, n b tc x Forl, cc lnh cha ca cc x Faeriza, Pesaro, Rimini, Camerino, Piombino v dn chng cc x Lucca, Pisa, Siena u x n tm s che ch ca ngi 19. [19 Sau khi vua Louis XII chim c Milan vo nm 1499, x Genoa u hng, ngi Florence tr thnh ng minh ca ng nhn c s h tr trong cuc chinh pht Pisa cng nm . Nhng vua cha ti cc thnh bang, lnh a m Machiavelli nu ra gm Francesco Gonzaga (x Mantua), Ercole dEste (x Ferrara), Giovanni Bentivogli v con trai la Annibale (x Bologna), Cate rina Sforza Riario (x Forl), Astorre Manfredi (x Faenza), Giovanni Sforza (x Pesaro), Pandolfo Malatesta (x Rimiri), Giulio Ceare da Varano (x Camerino v Jacopo dAppiano (x Piombino ]. n lc ny, ngi Venice mi nhn ra s h ca mnh. chim c mt mu t ca x Lombardy, h dng cho vua nc Php mt phn ba t nc Italia. Gi y, tht chng my kh khn vua Louis cng c c th lc ca mnh Italia nu nh ngi lm theo nhng quy tc nu trn v bo v, che ch cho tt c nhng k thn hu. Mc d s lng rt ng o, nhng phn ln nhng k ny u yu hn. V mt s k th s Gio hi trong khi s khc th s ngi Venice, nn tt c u buc phi l ng minh ca ngi. L ra, nu bit li dng nhng k ny, vua Louis c th d dng chng chi nhng vng quc hng mnh khc. Th nhng, ngay khi vo n Milan, ngi lm ngc li. Ngi gip Gio hong Alexander chim gi x Romagna. Ngi khng nhn ra rng chnh quyt nh ny lm ngi suy yu, buc ngi phi b ri cc ng minh cng nh nhng k t t mnh di s che ch ca ngi, v ng thi

tng cng thn quyn ca Gio hi bng cch b sung rt nhiu nhng quyn th tc m nh , Gio hi ginh c qu nhiu quyn lc. Sau khi mc ht sai lm ny n sai lm khc, ngi buc phi dn qun vo Italia chm dt tham vng ca Gio hong Alexander v ngn khng cho Gio hong Alexander lm ch vng Tuscany. Ngi chng th hi lng khi Gio hi mnh ln cn mnh li mt cc ng minh. V thm mun vng quc Naples, ngi chia x x ny vi vua Ty Ban Nha. Ngi rc vo mnh t m ngi tng nm trn quyn thng tr mt ng vua nhng k tham vng v bt mn ti y c ni cu cnh. Ti ci ni ng l c th lp mt ng vua b nhn cai qun, th ngi li thay th bng mt k c th tng kh chnh ngi khi vng quc ny. Kht vng chinh phc l mt iu v cng bnh thng v mang tnh bn nng. Mt ngi n ng c kh nng chinh phc lun c ca ngi v khng b ch trch nhng mt k bt ti m li mun chinh phc th ch li nhng li lm v ch trch. Bi vy, nu nc Php c th tn cng vng quc Naples bng chnh qun i ca mnh th nn lm vy, cn nu nc Php khng th th ng nn chia x vng quc Naples vi k khc. Nu nh vic chia x x Lombardy vi ngi Venice c th c tha th v nh , vua Louis c th t chn vo Italia th nhng s chia chc khc u ng b ln n, v thc ra ngi khng cn n nhng iu . Vua Louis phm phi nm sai lm : ngi tiu dit nhng k yu hn mnh ; tng cng cho mt th lc khc ngay ti Italia, rc vo Italia mt k ngoi bang hng mnh, khng ti Italia sng, v khng di dn chnh quc ti sinh sng ti y. Nhng li lm trn c th khng gy hi nu ngi khng phm tip li th su : lm suy gim sc mnh ca ngi Venice. Lm li l v nu ngi khng l khin Gio hi mnh ln cng nh khng l rc ngi Ty Ban Nha vo Italia th vic ngi lm suy yu ngi Vencie l hp l v cn thit. Nhng ngi trt hnh ng nh th th ngi li khng bao gi nn cho ngi Venice suy yu. Chng no cn mnh nh xa, ngi Venice cn tm cch ngn khng cho nhng k khc chim ot x Lombardy bi v chnh ngi Vencie mun tr thnh cha t ca x Lombardy v nhng k khc cng chng mun ginh mnh t ny t tay nc Php trao cho Venice. Khi , chng c k no li dm chc gin ng thi c nc Php v x Venice. Nu ai cho rng vua Louis nhng x Romagna cho Gio hong Alexander v vng quc Naples cho Ty Ban Nha trnh chin tranh th ti xin nhc li iu ni trn : trnh chin tranh, khng bao gi cho php nhng ri ren ny sinh bi chin tranh th khng th trnh c nhng c th li dng ly i li th ca k khc.

Nu ai ni rng vua Louis ha nhng li x Romagna cho Gio hong i ly chc v Hng y Gio ch cho Tng gim mc x Rouen 20 v vic hy b hn c ca ngi th ti xin p li trong phn sau, khi bn v ch tn v cch gi ch tn ca cc bc qun vng. [20 i ly vic ban php cho Louis ly v v l hong hu Joanne v ci qun cha Anne ca x Brittany, v go ca vua Charles VIII, cng nh vic ct nhc sng thn ca ng ta l George dAmboise, tng gim mc x Rouen, ln hng Hng y Gio ch, vua Louis ng gip Gio hong Alexander VI thn tnh cc vng t thuc Romagna ]. Vua Louis mt x Lombardy do khng tun th nhng nguyn tc cn coi trng khi chinh phc v cai tr cc vng t. Nhng iu xy ra khng c g l lng m ht sc bnh thng v d hiu. Ti Nantes 21, ti m o vi Hng y Gio ch x Rouen khi cng tc Valentino (tn thng gi ca Cesare Borgia 22, con trai ca Gio hong Alexander) chim Romagna. [21 Ti Nantes : Machiavelli ti Php vo nm 1500 trong mt phi on ngoi giao ca nc cng ha Florence v mt s dp khc. Cesare Borgia : sinh nm 1476, l con trai ca nguyn Hng y Gio ch Rodrigo Borgia (Gio hong Alexander) v Vanozza Catanei. Cesare c phong Hng y Gio ch vo nm 1493 nhng li t b s nghip nhiu ha hn ti Gio hi vo nm 1498. ng c vua Louis XII phong lm cng tc v nhn c li ha v s ng h Php trong cuc chinh pht Romagna. Khi Gio hong Alexander (1492 1503) qua i t ngt, quyn lc ca Cesare tan thnh my khi ri ng cht ti Ty Ban Nha vo nm 1507 ]. Khi Hng y gio ch ni vi ti rng ngi Italia hiu rt t v chin tranh, ti p li rng ngi Php hiu rt t v chnh tr. Bi nu hiu c chnh tr th ngi Php khng Gio hi thu tm nhiu quyn lc nh vy. Chng ta u thy rng c Gio hi v Ty Ban Nha ginh c quyn lc Italia l nh nc Php, v nc Php sp l do Gio hi v Ty Ban Nha. Ngi ta c th rt ra mt quy lut chung him khi sai, l : ngi no em li quyn lc cho k khc th t chn vi chnh mnh, bi v quyn lc ny l kt qu ca gian tr hoc bo lc v k va tr nn hng mnh rt c th c c hai iu .
22

TI SAO CH BA T CA VUA DARIUS KHNG NI LON CHNG LI NHNG NGI K V ALEXANDER I

Bn v nhng kh khn trong vic cai tr mt vng quc mi b chinh phc, ngi ta hn s t hi v nhng g din ra sau ci cht ca Alexander i 23 [23 Alexander i : Cai tr Macedonia (356-323 TCN) v chinh phc ch Ba T ca vua Darius III (336-331 TCN) ] Sau vi nm chinh pht, Alexander i b ch chu , nhng vic cai tr vng t ny gp khng t kh khn. Khi Alexander i qua i, dng nh nguy c ni lon ca ch Ba T l iu kh tranh khi, nhng nhng ngi k v Alexander i kim sot c tnh hnh. Kh khn duy nht m nhng ngi k v ny phi i mt chnh l tham vng ca bn thn h. Cho ti nay, theo hiu bit ca mi ngi, tt c cc vng quc u c cai tr theo mt trong hai hnh thc. Theo hnh thc th nht, vng quc c cai tr bi ng qun vng cng vi s tr gip ca cc cn thn. Trong khi , theo hnh thc th hai, vng quc do qun vng cng vi cc lnh cha cai tr. Cc lnh cha ny nm gi tc v hin ti khng phi do n sng ca qun vng m l nh vo dng di qu tc ca mnh. Nhng lnh cha ny c lnh a ring v thn dn sinh sng ti lnh a tn sng v tha nhn lnh cha l ngi cai tr mnh. i vi nhng vng quc nm di quyn cai tr ca qun vng cng vi cc cn thn, qun vng c nhiu quyn lc hn v nm gi vai tr ti thng trn ton lnh th. Nu thn dn c tun lnh ai th cng ch nh l i vi cn thn v thuc h ca qun vng. Nhng k cn thn v thuc h ny khng c dn chng dnh cho s mn chung c bit no. Cc chnh th ca hong Th Nh K v vua nc Php c th c dng lm nhng v d ng i minh ha cho hai hnh thc ny. Ton b ch Th Nh K nm di quyn thng tr ca hong v nhng k khc ch l b ti . Hong Th Nh K phn chia ch thnh nhiu tiu quc v c ngi cai qun cho tng x. Nhng tiu vng ny c th b thuyn chuyn hoc bi chc theo mun ca hong . Tri li, vy quang vua nc Php l nhng nh qu tc c dn chng trong lnh a ca h cng nhn v yu qy. Nhng nh qu tc ny c nhng quyn th tp m nh nh vua khng dm mo him tc b. Do vy, khi xt ti hai hnh thc chnh th nu trn, c th nhn thy rng, chim c ch Th Nh K l rt kh khn, nhng mt khi ch ny b chinh phc th vic cai tr li rt n gin. Trong khi , xt v mt s phng din, nc Php tng i d chim nhng li kh gi.

C mt s l do khin vic chim c ch Th Nh K rt kh khn. Khng c nguy c cc tiu vng ca ch Th Nh K cng rn cn g nh v cng chng c hy vng g v kh nng bn cn thn xung quanh cc tiu vng ny to phn. S d li nh vy l v tt c bn h u l b ti chu n su nng ca hong nn kh lng b mua chuc. Cho d mt s k c th b mua chuc nhng iu cng chng em li li th cho ai v chng khng c kh nng li ko c dn chng theo mnh. Bi vy, bt k ai khi tn cng ch Th Nh K cng phi thc c rng nhng ngi Th Nh K l mt khi thng nht trn vn. Ngi tn cng phi da vo sc mnh nhiu hn l trng i s mt on kt ca i phng. Th nhng, mt khi i phng b nh bi v chia ct n mc khng th tp hp li i qun ca mnh, th ch cn mt mi lo ngi duy nht l hong tc ang tr v. Mt khi hong tc ny b tuyt dit th chng cn ai ng s, v nhng k ngoi hong tc khng c dn chng tin tng. Ngi tn cng khng hy vng g c c s tin tng ca dn chng x ny trc khi ginh thng li v cng chng phi lo ngi g v h sau khi chin thng. Chuyn hon ton ngc li nhng vng quc c cai tr theo kiu nc Php bi v, mt khi li ko c cc lnh cha v pha mnh, ngi c th d dng xm nhp vo cc vng t ny. Ngi s lun c dp tm c nhng k bt mn v nhng k ang trng i s i thay. V nhng l do nu, nhng k ny c th m ng v gip ngi chin thng. Tuy nhin, vic cai tr vng quc ny ko theo v vn rc ri, lin quan ti c nhng k ng h ngi v nhng k b ngi n p. Liu vic tiu dit hong tc cha khi m vn cn tn ti cc lnh cha t cho mnh l ngi lnh o cc phe phi mi. Ngi c nhiu nguy c mt vng quc va c thn tnh bi ngi khng lm cho nhng lnh cha hi lng cng nh khng tiu dit c bn chng. Qua xem xt, s thy chnh th ca ch Ba T v ca ch Th Nh K c nhiu im tng ng. Bi vy, trc tin Alexander i tiu dit hon ton ch Ba T v nh bi i qun ca vua Darius trn chin trng. Sau khi Alexander i thng trn v vua Darius cht, c ch Ba T quy phc s thng tr ca Alexander i . Nu bit on kt vi nhau th nhng ngi k v Alexander i c th d dng tn hng iu . Ti vng quc ny, nhng ri lon ny sinh hon ton l do nhng ngi k v Alexander i gy ra. Tuy nhin, vic cai tr nhng vng quc c chnh th nh nc Php khng d dng nh vy. Nhng cuc ni lon thng xuyn din ra

Ty Ban Nha, Php, Hy Lp nhm chng li ngi La M, chnh l v cc quc gia ny c chia nh thnh rt nhiu lnh a. Khi trong tm tr dn chng vn cn hnh nh cc lnh cha, th ngi La M chng th no cai tr nhng vng t b chinh phc mt cch yn n. Th nhng, mt khi nhng k c ny b vic chim ng lu nm v sc mnh ca ch La M xa nha th ngi La M li tr thnh ngi thng tr thc s. Sau ny, khi xung t vi nhau, mi phe phi ca ngi La M c th li ko c cc lc lng ng h t nhng vng t tng ng vi th lc ca mnh. Khi , do gia tc cc lnh cha trc y b tuyt dit , nn dn chng ch tha nhn s thng tr ca ngi La M i vi nhng lnh a ny m thi. Do vy, bng cch suy xt tt c nhng iu trn, ta c th thy rng chng c g ng ngc nhin trc s thng tr d dng ca Alexander i trn ch Ba T hoc cc vn rc ri m nhng k khc gnh chu khi duy tr s chim ng ca mnh (nh Pyrrhus 22 v nhiu ngi khc). Nhng kt qu khng ph thuc vo ti cao thp ca k thng trn m ph thuc vo s khc bit v hon cnh. [ 22Pyrrhus : Vua ca x Epirus (319-272 TCN). ng tin hnh chin tranh vi La M ngay ti Italia nhng hon ton tht bi ].

5 PHNG THC CAI TR NHNG VNG QUC, THNH BANG TNG C CH QUYN

Nh ti ni, i vi nhng x tng c ch quyn v tng c hng nn t do th khi thn tnh nhng x ny, ngi c ba cch cai tr : th nht l xa b ton b ; th hai l phi thn hnh ti sng , th ba l cho php c dn x ny sinh sng vi nhng lut l ring ca h, buc h cng np v dng ln mt chnh quyn gm mt nhm ngi v chnh nhng ngi ny s m bo duy tr s thn thin ca t nc h i vi ngi. Mt chnh quyn do qun vng dng ln theo cch nh vy s hiu rng, h khng th tn ti nu khng c s bo tr v quyn uy ca ngi, v chnh quyn ny phi c gng ht sc c c iu . Nu mun gi gn mt thnh ph tng c hng nn t do th cch tt nht cai qun c thnh ph ny l thng qua chnh cc cng dn ca thnh ph.

Hai minh chng cho vn trn l ngi Sparta v ngi La M. Ngi Sparta gi Athens v Thebes bng cch dng ln mt chnh quyn gm mt nhm ngi. Rt cuc, ngi Sparta mt c hai thnh bang . Ngi La M hy dit cc x Capua, Carthage v Numantia v chim gi c cc x ny. Ngi La M cng mun cai tr Hy Lp theo cch ca ngi Sparta, tc l vng t ny t do vi nhng lut l ring nhng h khng thnh cng. Do vy, gi c quyn cai tr ca mnh, ngi La M buc phi hy dit nhiu thnh bang Hy Lp. Trn thc t, phng cch an ton nht gi nhng mnh t b chim ng l xa b mi th ch, lut l v tinh thn ti . Cai tr mt thnh ph tng c t do m khng lm nh vy th rt d b chnh thnh ph ny lt . Trong nhng thnh ph nh vy, lun c ni tr n cho tinh thn t do v nhng th ch truyn thng, nhng iu cha tng b lng qun cho d bi thi gian hay li lc. Nhng g ngi cai tr lm hy d on u chng my ngha, v nu khng chia r v lm phn tn c dn thnh ph th h s chng th qun c c s t do ln nn t do c. Ngy khi c c hi, h s quay v vi cuc sng quen thuc nh x Pisa 25 lm sau 100 nm di ch h ca Florence. [25 Sau khi chim c Pisa t dng h Visconti nm 1450, Florence kim sot cng bin quan trong ny n tn nm 1494, ri ti chim vo nm 1509 sau nhiu cuc vy hm ]. Tuy nhin, i vi nhng vng quc, thnh bang tng sng di s cai tr ca mt qun vng th cho d ton b gia tc ca qun vng b tiu dit, cc c dn c thi quen phc tng. Khi qun vng c khng cn, nhng c dn cng chng th ng lng chn ra mt qun vng mi trong bn h. Hn na, bn h cha c sng cuc i t do nn do d trong vic cm v kh chng li k chinh phc. V th, tn vng c th d dng li ko h v mnh v tranh th s ng h ca h. Trong khi , cc nc cng ha, s tn ti mt sc sng mnh m hn, mt lng cm th su sc hn v mt kht vng tr th mnh lit hn. K c v thi k t do trc y khin h khng th b khut phc. Chnh bi vy, gii php chc chn v an ton nht l xa b v tiu dit nhng th ch, lut l v tinh thn ca ch c. Nu khng lm nh vy th qun vng phi ch thn ti sng v cai tr.

NHNG VNG QUC MI GINH C BNG BINH LC V TI TR CA BN THN

Xin ng ngc nhin nu ti s dng v d v nhng con ngi v i nht khi bn v nhng quc gia hon ton mi di s cai tr ca v lnh t v chnh quyn mi. Con ngi thng i theo li mn v hnh ng trn c s hc hi kinh nghim ca cc bc tin nhn. Th nhng h khng th lp li c ton b nhng kinh nghim , cng nh khng th snh c vi nhng c tnh cao qy ca cc bc tin nhn m h mun hc hi. Do vy, mt ngi khn ngoan cn i theo con ng ca nhng ngi v i nhng ch nn c gng noi theo nhng ngi xut chng nht. Khi y, nu cng lao khng bng bc tin nhn v i, th t ra cng mang dng dp ca ngi . Qun vng nn hnh ng ging nh nhng ngi bn cung khn ngoan. Khi thc c rng ch bn dng nh qu xa so vi tm bn ca cy cung, ngi bn cung khn ngoan s ngm bn cao hn ch, khng phi bn mi tn vo v tr cao hn m bn trng ch mong mun nh vo ng i vng cung ca mi tn. Ti vng quc mi hnh thnh, vic cai tr ca tn vng va ginh c ngi bu gp t hay nhiu kh khn hon ton ph thuc vo ti tr ca chnh ng. Mt ngi dn thng tr thnh ng qun vng c th do ti tr hoc vn may. Dng nh hai yu t ny gip cho tn vng phi ng u vi nhiu kh khn. Tuy nhin ,v qun vng no t da vo vn may hn th s bo v a v ca mnh tt hn. i vi v tn vng va ginh c ngi bu, hon cnh khng c lnh a no khc cai tr buc ng phi thn hnh ti sng vng quc mi. Trong nhng ngi bng ti tr ca bn thn ch khng phi da vo vn may m t n ngi vng, ng ngng m nht l Moses, Cyrus, Romulus, Theseus 26. [26 Trong s cc nhn vt ny, ch c vua Cyrus, ngi lp ra ch Ba T (599-529 TCN) mi l mt chnh tr gia thc s. Theo Kinh Thnh, Moses vit lut cho ngi Israel (mc d Thng trao lut cho ng). Theo thn thoi, Romulus l ng vua u tin ca La M vo nm 753 TCN, cn Theseus l ng vua huyn thoi sng lp nn thnh bang Athens. ] Tuy nhin, trng hp ca Moses khng nn bn ti y v ng ch l ngi thc hin cc nguyn ca Thng . D vy, cn phi ni rng, Moses l mt ngi ng knh phc v c n hu c chuyn tr vi Thng .

Khi tm hiu v Cyrus i cng nh nhng tm gng lp quc v tr quc khc, ngi s thy nhng v ny tht ng ngng m. Thn th v s nghip ca h chng h thua km so vi Moses, ngi c Thng soi ng ch li. Khi tm hiu thn th v s nghip ca h, ta c th thy vn may duy nht m h nhn c l thi c. Thi c em n cho h nhng cht liu cn thit c th hin thc ha cc c vng. Nu khng c thi c, ti tr ca h c th b ung ph nhng nu khng c ti tr th mi thi c cng ch l v ngha. Chnh s p bc v h ca ngi Ai Cp i vi ngi Do Thi l c hi Moses tm c h v a h thot khi ch n l. Chnh hon cnh b b tri sng ngay t lc lt lng v b buc phi ri x Alba to thi c Romulus tr thnh v vua u tin ca La M. Thi c ca Cyrus l tm ra nhng ngi Ba T bt mn vi s cai tr ca ngi Medes cng nh s yu ui, nhu nhc ca ngi Medes sau khi c sng yn n qu lu. Theseus th hin c ti tr ca mnh nh vo vic tm thy nhng ngi Athens trong cnh chia ly 27. [27 Theseus cu cc thanh nin trai trng Athens thot khi nanh vut qui vt Minotaur , con qui vt na ngi na b, n tht ngi Athens khi i lc vo M cung. ] Nh vy, thi c em li thnh cng cho nhng v anh hng ny v ti tr xut chng gip h nm bt c thi c. Nh , t quc ca h c tn vinh v thnh vng. Ging nh cc bc tin nhn va bn ti, nhng ngi ginh c vng quc v ln ngi vng bng ti tr ca bn thn th s gp v vn kh khn nhng vic cai tr thng d dng hn. Nhng kh khn m qun vng gp phi khi ln ngi xut pht phn no t nhng lut l v th ch mi m qun vng buc phi xc lp nhm cng c t nc cng nh bo v chnh mnh. Khng c g kh khn hn khi thc hin, khng c g m h hn khi nh gi s thnh cng, v khng c g nguy him hn trong vic xc lp mt trt t mi. Tt c nhng k c hng li t trt t x hi c s tr thnh k th ca qun vng trong vic xc lp trt t mi, cn tt c nhng k c hng li t trt t mi ch l nhng ng minh min cng ca qun vng, mt phn do bn h cn e s nhng k ang c lut l c hu thun, mt phn do bn tnh hoi nghi ca con ngi. Con ngi thng ch tht s tin vo ci mi khi trc tip c tri nghim thc t. Mi khi c c hi, k th ca v tn vng s tn cng khng khoan nhng, trong khi nhng ng minh min cng li bo v ng mt cch yu t. Chnh v th, c v tn vng v nhng ng minh min cng u chu nguy him.

 phn tch ch ny su hn, chng ta cn tm hiu xem nhng qun vng xc lp trt t mi ny hnh ng c lp hay l thuc vo nhng ngi khc. Nh vy, vn t ra l, h c thc lc hay phi nh cy th lc ca ngi khc thc hin nhng nguyn ca mnh. Nu h phi nh cy th lc ca ngi khc, kt cc lun lun xu v chng bao gi hon thnh c vic g. Nhng nu h da vo thc lc ca chnh bn thn thc thi quyn lc th him ha kh c th e da c h. Thc t cho thy, tt c nhng ngi nhn xa trng rng m vng v lc th iu chin thng. Nu nh h khng dng v lc th hn b tht bi. Hn na, bn cht con ngi l hay thay i. Thuyt phc th d nhng duy tr nim tin mi l iu kh. Bi vy, cn phi m bo rng khi ngi ta khng cn tin na th phi dng v lc buc ngi ta phi tin. Moses, Cyrus, Theseus v Romulus khng th duy tr th ch ca mnh lu nh th nu khng s dng v lc. Mt v d in hnh trong thi i ca chng ta l linh mc Girolamo Savonarola 28. [28Girolamo Savonarola : Gio s dng tu a Minh, sinh ti x Ferrara nm 1452. ng tr thnh tu vin trng Tu Vin San Marco Florence vo nm 1491, l th lc chnh trong nn chnh tr Florence sau s kin trc xut dng h Medici nm 1494. Savonarola l mt ngi cng ha nhit thnh, nhng nh mt s ng h ca qun chng sau khi b Gio hong Alexander VI rt php thng cng. Nm 1498, ng b x t Piazza della Signoria. ng l tc gi ca tc phm chnh tr quan trng : Lun thuyt v T chc v Chnh ph ca Florence (1498) ]. ng ta b chnh thit ch mi ca mnh tiu dit khi cng chng mt lng tin vo nhng thit ch ny. Trong khi , ng ta li khng c bin php no duy tr lng tin ca nhng ngi tin mnh cng nh thuyt phc nhng k hoi nghi. Khi vt qua nhiu kh khn v v vn nguy him trn con ng s nghip, bng ti tr v s can trng ca chnh mnh v sau khi dit tr c nhng k ghen t, nhng con ngi v i ny c knh phc v tr nn quyn uy, vng chc, c tn vinh v hnh phc. Ti mun b sung thm mt v d nh c mt s im tng ng vi nhng tm gng v i nu trn v tiu biu cho tt c nhng trng hp tng t. Ti mun ni ti Hiero x Syracuse 29. [29 Hiero x Syracuse : Tng t lnh qun i Syracuse v sau ny tr thnh vua Hiero II (306-215 TCN). ng chim ot quyn lc v cai tr Syracuse nh mt bo cha. Sau khi thit lp lin minh ban u vi x Carthage trong nhng ngy u ca chin tranh Punic ln th nht, ng lp li ha bnh vi La M v tr thnh ng minh ca ch ny.] T a v ca mt thng dn, Hiero tr thnh vua x Syracuse. Vn may duy nht m ng nhn c l thi c. Do b nn, p bc, ngi dn x Syracuse

 suy tn ng lm lnh t v trn cng v , ng chng minh c mnh xng ng l vua ca h. ng l mt ngi rt khn kho v ti gii. Ngay t khi ng cn l mt ngi dn thng, c ngi vit rng ng ch thiu vng quc tr thnh vng. ng gii tn i dn qun c v xy dng i qun mi. ng gt sang mt bn nhng mi bang giao c thit lp nhng quan h mi. Do c ng minh v binh lnh l thuc vo mnh, ng c th xy dng bt k iu g ng mun trn c s c. ng phi v cng kh nhc chim ly quyn lc nhng li duy tr quyn lc tht d dng bit bao.

CC VNG QUC GINH C BNG BINH LC CA NGI KHC V VN MAY CA BN THN

Nhng ngi ch nh vn may m tr thnh bc vng hu nh khng phi n lc g ln c ngi bu. Nhng bo v c a v ca mnh, th h phi kh nhc gp nhiu ln. Nhng ngi ny ln c ngi cao nh diu gp gi, nhng khi trn a v cao qu , nhng kh khn mi bt u ny sinh. H c ban tng vng quc v h c tin hoc c cc v qun vng hng mnh n sng. iu ny xy ra kh nhiu Hy Lp, ni vua Darius dng ln cc tiu vng cc thnh bang Ionia v Hellespont nhm duy tr s an ton cng nh uy danh ca mnh. Hoc tng t nh nhng trng hp tr thnh vua t a v thng dn bng cch mua chuc binh s. Nhng qun vng nh vy l thuc hon ton vo hai yu t mong moanh v bt thng, l nguyn v vn may ca ngi ban vng quc cho h. Trong khi , h khng bit lm th no v cng khng c kh nng bo v a v ca mnh. H khng bit lm g, bi nu khng phi l ngi thng minh ti tr tuyt nh th mt ngi quen vi phn dn thng s kh c th bit cch cai tr mt vng quc. H khng c kh nng duy tr c a v bi khng c nhng k thn cn v trung thnh. Hn na, cc vng quc ni ln mau l cng ging nh thc vt sinh ra v ln ln qu nhanh, s khng th cnh r chng chi s tn ph ca nhng trn cung phong u tin. Nhng nh ti bn ti, ch c ngoi l i vi nhng ngi

c ban tng kh nng ng ph nhanh chng v bo v nhng g vn may em n, ri sau xy dng nn tng m nhng ngi khc thng phi to dng trc khi tr thnh qun vng. tr thnh mt qun vng nh th c hai con ng : bng s ti tr hoc bng vn may, v ti mun dn ra hai v d gn y : Francesco Sforza va Casare Borgia. Bng nhng bin php cn thit cng vi ti tr siu vit ca mnh, Francesco Sforza tr thnh cng tc x Milan t a v ca mt k thng dn, v ng d dng cai tr chng my kh khn vng quc m ng xit bao kh nhc mi ginh c. Cesara Borgia (thng c gi l cng tc Valentino) thu tm c nhiu lnh th nh n sng v s gip ca ngi cha. Th nhng ng mt vng quc ca mnh ngay sau khi cha ng qua i 30 [30 Gio hong Alexander VI cht t ngt vo thng 8 nm 1503,v ngay sau , Cesare Borgia cng b tc ot nhng vng t ng chim c ] cho d ng lm mi vic cn thit cng nh dng mi k sch ca mt ngi ti tr v khn kho nhm bt r an ton nhng vng quc m ng thn tnh c bng vn may ca bn thn v binh lc ca ngi khc. Nh cp trn, v qun vng no cha kp xy dng nn mng cho uy quyn ca mnh khi ln ngi th c th thc hin cng vic sau khi ginh ngi bu nu nh ng ta c ti nng xut chng. Tuy nhin, d c ti tr tuyt vi n my th vic to dng nn mng theo cch ny cng rt kh thc hin v nguy him cho c nghip. Xt ti nhng bc i ca cng tc Valentino, ta c th thy rng ng xy dng nn mng vng chc cho quyn lc sau ny. Theo ti, bn v nhng bc i ny s rt b ch bi v tm gng v hnh ng ca v cng tc ny l bi hc qu gi nht cho nhng cc tn vng. Mc d trn thc t, nhng mu ca cng tc khng thnh cng nhng khng phi do li ca ng m ch l do s phn v cng tr tru v nghit ng. Khi c gng tng thm quyn lc cho cng tc Valentino, con trai ca mnh, Gio hong Alexander VI gp nhiu tr ngi, c trc mt v v lu di. Trc ht, Gio hong thy chng c phng cch g ban cho cng tc quyn cai tr mt vng quc khng thuc v Gio hi. Cn nu Gio hong tm cch chim ot nhng x thuc v Gio hi cho con trai mnh th ngi Venice v cng tc x Milan s khng ng v cc x Faenza v Rimini u nm di s bo h ca Venice. Hn na, Gio hong nhn thy cc i qun ca Italia, v nht l nhng i qun ngi phi dng n, u nm di quyn ca nhng ngi c l do e s ngi nhng khng ng tin cy, l gia tc Orsini, gia tc Colonna v b l thn tn 31. [31 Gia tc Orsini v gia tc Colonnesi l hai phe cnh quyn uy ti La M v ng thi l nhng k th truyn kip ca nhau, nhng c Cesare Borgia v Gio hong Alexander u khng th tin vo hai gia tc ny trong cuc chin quyn lc ca mnh ]

Bi vy, Gio hng phi o ln mi trt t, gy ra xung t gia cc nc nhm bin mnh thnh ch nhn mt phn nhng quc gia mt cch m thm. Gio hong thc hin k hoch kh d dng bi v ngi nhn thy rng ngi Venice quyt nh a ngi Php tr li Italia vi nhng ng c ring. Khng nhng ngi khng phn i m cn to iu kin thun li hn cho ng thi ny bng cch ban php hy b cuc hn nhn u ca vua Louis. Sau , vua Louis tn cng Italia vi s h tr ca Venice v s ng tnh ca Gio hong Alexander. Ngay khi vua Louis ko qun ti Milan, Gio hong li dng cc i qun ny tn cng Romagna v x ny ri vo tay ca ngi nh vo uy danh ca vua Louis. Sau khi chim c Romagna v nh bi gia tc Colonna, d mun bo v thnh qu v tin xa hn nhng Cesare Borgia buc phi dng li v hai tr ngi ln. Th nht l cc i qun ca ng thiu lng trung thnh v th hai l thm ca nc Php. Cc i qun ca gia tc Orsini m ng vn dng c th tr mt. Bn chng khng nhng khng gip ng chim thm t ai m thm ch cn c th cp ot nhng x m ng chim. Vua nc Php cng c th hnh x theo ng kch bn ny.Kinh nghim ca ng vi qun lnh ca Orsini cnh bo v iu . Sau khi chim c Faenza, ng tn cng Bologna v nhn thy chng giao chin rt min cng. Sau khi chim c lnh a Urbino, ng tha thng tin qun vo Tuscany. V khi vua Louis buc ng phi rt qun , ng hiu c thm ca v vua ny. Do vy, cng tc quyt nh khng da vo binh lc v n sng ca nhng ngi khc na. Bc u tin, ng lm suy yu cc phe cnh ca gia tc Orsini v gia tc Colonna thnh Rome. ng li ko tt c cc qu tc thuc phe cnh ca hai gia tc ny bng cch ban pht cho bn chng quyn cao chc trng cng nh cc khon bng lc hu hnh. Ty theo tng cp bc, ng giao cho bn chng cc quyn hnh v dn s v qun s. Nh th, ch trong vi thng, tnh cm ca bn chng i vi hai gia tc ny nht phai v bn chng quay sang phc tng cng tc. Sau , ng ch c hi loi b nhng k cm u gia tc Orsini v chia r nhng k cm u gia tc Colonna. Thi c tt n nhng cch ng tn dng thi c ny cn tuyt vi hn. Khi tnh ng c rng s hng mnh ca cng tc v Gio hi ng ngha vi s dit vong ca mnh, gia tc Orsini t hp ti Magione, vng Perugia. Cuc t hp ny chm ngi cho nhng cuc ni lon cc x Urbini v Romagna cng nh nhng mi e da khng ngt n vi cng tc. ng dp yn tt c nh s tr gip ca ngi Php.

Ngay khi ginh li uy danh, v khng cn tin vo c ngi Php ln nhng lc lng bn ngoi, ng quay sang s dng cc mu m gian tr bo v quyn lc ca mnh. ng che giu cc mu ca mnh kho n mc gia tc Orsini phi ging ha vi ng qua vai tr trung gian ca c ng Paulo. Cng tc khng ung cng dng mi bin php ho phng nh tng tin bc, vi vc, nga qu thuyt phc Paulo. Cui cng , chnh s ngu dt ca gia tc Orsini a bn chng ti Sinigaglia v ri vo tay ng32 [32 S la gt ca Borgia ti Sinigaglia (31/12/1502) dn ti vic tr kh k th ca ng. Oliverotto Euffreducci (vua x Fermo) v Vitellozzo Vitelli b git ngay lc , cn Paulo Francesco Orsini cht sau vi ngi ] . Sau khi tr kh nhng k cm u v thu phc ng ng ca chng v phe mnh, Cng tc t c nhng nn mng quyn lc tuyt vi,chim gi c vng Romagna cng vi lnh a Urbino. iu quan trng hn na l Cng tc c ton b dn chng vng Romagna thun phc khi h bt u c hng li lc t s cai tr ca ng. V tm gng ny xng ng cho cc bc qun vng noi theo nn ti khng mun dng y. Sau khi chim c Romagna, cng tc nhn thy x ny ang nm trong tay cai tr ca nhng lnh cha khng c quyn lc, ch ch tm bc lt thn dn ch khng lo cai tr, nn x ny ngy cng chia r v mt on kt. Ton x ny y ry nhng k trm cp, nhng v u cng nh nhng v gy ri, mt trt t. Trc tnh hnh , ng quyt nh rng nu mun ni y tr nn thanh bnh v bit tun theo lut l th phi lp nn mt chnh quyn mnh. ng giao ph nhim v cai qun Romagna cho Remirro de Orco 33, mt ngi tn bo nhng c nng lc. [33 Remirro de Orco : c b nhim l thng c Romagna nm 1501 nhng sau ny b Cesare Borgia loi b nhm ginh c cm tnh ca m dn chng hay dao ng ca vng t ny ]. Remirro de Orco c trao ton quyn cai tr vng t ny. Ch trong mt thi gian ngn, Romagna tr nn thanh bnh, on kt, v nh , Remirro de Orco tr nn ni danh. Sau cng tc nhn thy quyn lc ti thng nh vy khng cn na v c th lm cho ngi dn gh s ng. V th, ng dng ln ngay ti vng t ny mt ta n dn s, ng u l mt v chnh n ng knh v mi thnh ph c mt lut s ring. ng nhn thy nhng bin php nghim khc trc y phn no gy ra s cm hn. gt ra s cm hn trong tr no dn chng v li ko h, ng lm ra v mi s tn khc u xut pht t bn cht tn bo ca ngi tha hnh cai qun vng t ch khng phi do mnh lnh ca ng. Ngay khi c c hi, vo mt bui sng, ng sai ngi git cht Remirro de Orco v em phi thy b cht lm hai mnh

bn cnh tht g cng vi thanh gm m mu ti qung trng Sesena. Cnh tng rng rn ny khin ngi dn va hi lng va hong s. By gi, chng ta hy tr li im bt u cu chuyn. Cng tc Cesare Borgia nhn thy mnh c nhiu quyn lc v kh an ton trc nhng nguy him hin thi. ng xy dng c qun i ring cng nh tiu dit c phn ln nhng th lc ln bang c kh nng gy nguy hi. Trn con ng chinh pht ca mnh, cng tc vn cn phi e ngi vua nc Php bi ng nhn thy, d nhn ra sai lm qu mun nhng vua nc Php cng s khng ng h nhng cuc chinh pht tip theo ca ng. Bi vy, ng bt u tm kim nhng ng minh mi v tm cch ha hon vi nc Php trong khi ngi Php tin hnh cuc chin ti vng quc Naples vi ngi Ty Ban Nha lc ang vy nh Gaeta. Mc ch ca cng tc l gi cho mnh an ton v mu ny ca ng hn sm thnh cng nu Gio hong Alexander khng t ngt qua i. l nhng th on m cng tc s dng i ph vi tnh hnh trc mt. Tuy nhin, i vi nhng s kin tip theo, ng s rng v Gio hong k nhim c th s khng thn thin vi ng m s tm cch tc ot nhng g Gio hong Alexander ban cho ng. i ph vi nguy c , cng tc d nh s bo v mnh bng bn cch . Th nht, diu dit thn thch ca cc lnh cha m ng tc ot t ai, ca ci Gio hong mi khng c c hi phc hi quyn li cho bn chng. Th hai, ginh s ng h ca tt c qu tc thnh Rome, nh ni trn, kim ch Gio hong. Th ba, mua chuc v chi phi Hi ng Hng y gio ch34 [34 Hi ng Hng y gio ch : Nhm cc Hng y Gio ch c trch nhim bu ra Gio hong mi]. Th t, chim tht nhiu t ai trc khi Gio hong Alexander cht c th chng li cuc tn cng u tin m khng cn n ng minh. Khi Gio hong Alexander cht, cng tc thc hin c ba trong bn vic trn, cn vic th t gn nh hon thnh. ng tr kh tt c nhng qu tc b tt ot t ai, ca ci m ng bt c v ch c rt t sng st. ng ginh c cm tnh ca gii qu tc thnh Rome. ng li ko c a s thnh vin ca Hi ng Hng y Gio ch. thn tnh thm nhng vng lnh th mi, ng t k hoch b ch vng Tuscany v trn thc t ng chim c Perugia, Piombino v t Pisa di s bo h ca mnh. Ngay khi khng cn phi n nang cc nguyn ca nc Php na (do ngi Php b ngi Ty Ban Nha nh ui khi vng quc Naples nn c hai bn u ang mun kt thn vi ng), ng s tn cng x Pisa. Sau , cc x Lucca va Siena

s nhanh chng u hng, mt phn chc tc ngi Florence v mt phn do s hi. Khi ngi Florence s khng c cch no trnh phi u hng . Nu nhng k hoch c thc hin (v l ra ng c th hon t hnh ng vo nm xy ra ci cht ca Gio hng Alexander), ng c th thu tm c binh lc hng hu v gy c uy danh lng ly n mc c th mt mnh ng vng nh quyn lc v ti tr ca mnh ch khng cn da vo binh lc v n sng ca ngi khc. Nhng khi ng mi bt u cuc chinh chin c 5 nm, th Gio hong Alexander cht v b li ng ang m thp t nht sinh. Lc , ch c x Romagna yn n v vng chc cn tt c nhng x kia u bt n v b kt gia hai k th hng mnh. L mt ngi dng mnh v ti tr, cng tc hiu r c rng ti sao ngi ta c th chin thng hay tht bi. ng cng hiu r nhng nn mng ng gy dng trong mt thi gian qu ngn khng th vng chc. Nu ng khng c nhng k th nh vy hoc ng kho mnh th hn ng vt qua c mi kh khn, tr ngi. Trn thc t, nhng nn mng vng chc m ng to dng c chnh l s trung thnh m thm ca x Romagna i vi ng sut hn mt thng tri. Ti thnh Rome, mc d m thp t nht sinh, ng vn c an ton. V cho d bn Baglioni, Vitelli v Orsini c ti c thnh Rome, chng cng khng tm c b ng no chng li ng. Nu nh ng khng th dng ln Gio hong m ng mun th t ra ng c th m bo rng s khng phi l ngi m ng khng mun. Nu ng khe mnh vo thi im Gio hong Alexander cht, mi s tht n gin. ng vo ngy Gio hong Julius II c thng phong, chnh ng ni vi ti rng, ng tin liu c nhng g c th xy ra sau khi cha ca ng cht v c mi gii php i ph. Tuy nhin, c mt iu duy nht m ng khng ng ti, v thi im gio hong Alexander qua i cng chnh l lc ng hp hi. im li tt c cc hnh ng ca cng tc, ti thy khng c g ch trch ng. Tri li, ti cho rng nhng bc qun vng vn ti quyn lc nh vn may ca bn thn v binh lc ca ngi khc u nn noi theo tm gng ca ng. L mt ngi c tr ln v lng dng cm phi thng, ng lm tt c nhng g cn phi lm trong hon cnh . Cc mu ca ng b tht bi chnh v mnh yu ca Gio hong Alexander35 v s m au ca bn thn ng. [35 Machiavelli m ch thi gian nm quyn ngn ngi ca Gio hong Alexander (11 nm) ch khng cp n tui th ca Gio hong. Ti Chng 11, Machiavelli nhn xt rng thi gian cm quyn trung bnh ca mt Gio hong l khong 10 nm ]

Nh vy, nhng iu cn thit i vi mt qun vng va ginh c ngi bu l : bit t bo v trc k th ; tng thm ng minh ; chinh pht bng v lc hoc bng th on ; khin dn chng mn phc v s uy quyn, lm cho binh lnh tn trng v tun phc, tr kh tt c nhng k c th hoc c kh nng gy nguy hi, thay th nhng th ch c bng nhng th ch mi, nghim khc v lng, cao thng v ho phng; gii tn nhng i qun thiu trung thnh v tuyn chn nhng i qun mi, duy tr s thn thin ca cc bc vng hu theo cch khin h phi vui lng gip hoc khng th t do gy hi cho qun vng. Hnh ng ca Cesare Borgia l mt tm gng thc t nht cho nhng vic cn lm k trn. Ngi ta ch c th trch ng v cho Julius tr thnh Gio hong. ng c mt la chn sai lm bi v, khi khng c kh nng bu ra mt Gio hong thuc phe ca mnh, th nn ngn cn ng n ngi v Gio hong ca bt k k no m ng khng mun. ng cng khng bao gi nn ng vic bu lm Gio hong bt k mt Hng y Gio ch no m ng nhc m hay k no m khi tr thnh Gio hong, c l do s ng. Bi v ngi ta c th lm hi nhau do cm ght hoc s hi. Trong s nhng ngi b ng h nhc c cc Hng y Gio ch San Pietro ad Vincula, Colona, San Giorgio, Ascanio36. [36 San Pietro ad Vincula, Colona, San Giorgio, Ascanio: Bn v Hng y ny l Giuliano della Rovere (sau ny l Gio hong Julius II), c Machiavelli gi l Thnh Peter b xing ; Giovanni Colonna (cht nm 1508) ; Raffaello Riario, Hng y Gio ch x San Giorgio (cht nm 1521) ; v Ascanio Sforza, con trai ca Francesco Sforza.] Nu tr thnh Gio hong, nhng k cn li, ngoi tr cc Hng y Gio ch ngi Ty Ban Nha v Hng y Gio ch DAmboise x Rouen, u phi e s ng. Hng y Gio ch DAmboise x Rouen khng s ng v c nc Php l ng minh trong khi cc Hng y Gio ch ngi Ty Ban Nha khng s uy quyn ca ng v nhng mi lin h nht nh cng nh ngha v ca ng vi h 37. [37 Gio hong Alexander VI, cha ca Cesare Borgia sinh ra v ln ln Ty Ban Nha ] Bi vy, gii php tt nht l cng tc nn dng ln mt Gio hong ngi Ty Ban Nha. Nhng khi vic ny tht bi, l ra ng phi tn thnh vic bu chn Hng y Gio ch x Rouen38. Vy m, ng ng bu Hng y Gio ch San Pietro ad Vincula vi hy vng xa b mi th xa39 .

[38 Hng y Gio ch x Rouen : Machiavelli cho rng Cesare Borgia phi ng h Georges dAmboise, Hng y Gio ch x Rouen, lm Gio hong do p lc ca tng gim mc Ty Ban Nha v Php. Nm 1492, Hng y Gio ch San Pietro ad Vincula (cn c gi l Giuliano della Rovere, sau ny l Gio hong Julius II) b Hng y Gio ch Rodrigo Borgia (Gio hong Alexander VI) nh bi trong cuc bu chn vo ngi v Gio hong sau khi phi b phiu ti 3 ln. ] Tuy nhin, ngi no cho rng nhng li lc mi s khin nhng ngi a v cao qun i nhng ni nhc xa l t la di mnh. Cng tc sai lm trong vic bu chn ny v y chnh l nguyn nhn dn ti s sp ca ng.
39

8 NHNG NGI TR THNH QUN VNG BNG TI C

Tuy nhin, cn hai cch na, hon ton khng phi l vn may hay ti tr, mt ngi thng c th tr thnh qun vng. Ti cho rng khng th khng cp n nhng phng cch ny, d mt cch s c bn k hn trong tc phm v nn cng ha. Cch th nht l tr thnh qun vng nh s qu quyt v hnh vi tn c. Cch th hai l tr thnh qun vng ca t nc mnh nh s ng h ca nhng ngi ng bo. V cch th nht, ti xin c trch dn hai v d, mt ca thi xa, mt ca thi nay. Ti khng i su phn tch gi tr ca nhng trng hp ny v theo ti, trch dn nh vy hiu cho nhng ai buc phi dng ti phng cch ny. T a v thp hn nht, Agathocles x Sicily tr thnh vua ca Syracuse. ng l con trai mt ngi th gm v t b, ng c mt cuc i y ti c. S c c ny kt hp vi ngh lc v s dng mnh nn khi gia nhp qun i, ng leo qua cc cp tr thnh thng lnh qun i Syracuse. Khi t n v tr ny, ng quyt nh chim ly ngi vua v dng bo lc nm gi nhng quyn hnh c mi ngi ng lng giao ph. thc hin m mu , ng ha hon vi Hamilcar x Carthage, lc ang gy chin vi ng Sicily. Mt bui sng, ng triu tp dn chng v cc v nguyn lo ca Syracuse nh th s tho lun cc vn quc gia i s. Vi m hiu quy c trc, ng ra lnh cho binh lnh git ton b cc v nguyn lo v nhng ngi giu c nht. Sau , ng chim gi v cai tr thnh ph ny m khng vp phi bt k s phn i no ca dn chng. Mc d b ngi Carthage nh bi hai ln v b bao vy nhng ng vn sc bo v c thnh ph. ng chia qun lm hai, mt phn qun i li gi thnh ph b bao vy trong khi ng dn mt o qun

vt bin tn cng vo so huyt ca ngi Carthage Chu Phi. Trong mt thi gian ngn, ng gii vy cho Syracuse, v buc ngi Carthage phi rt lui mt cch khn kh. Ngi Carthage buc phi ha hon vi ng, chp nhn lui v gi Chu Phi v nhng Sicily li cho Agathocles. Cuc sng v s nghip ca con ngi ny hu nh khng c vn may. Nh ni trn, ng khng h c ai gip v ch bng cch tin thn qua nhng chc v trong qun i vi v vn kh khn v nguy him. ng tr thnh ngi cai tr mt vng quc. Sau , ng bo v vng quc ny bng nhng hnh ng dng cm v s to bo. Tuy nhin, khng th gi l ti tr khi tn st ng bo ca mnh, phn bi bn b, phn trc, khng bit xt thng v v thn. Bng nhng phng cch ny, ngi ta c th t c quyn lc ch khng th c vinh quang. Khi xem xt s dng mnh dm ng u v vt qua him nguy ca Agathocles cng nh ngh lc phi thng ca ng khi khng c v chin thng k th, ngi ta khng c l do g khng cng nhn ng l v tng ti ba nht. Nhng s tn c, bt nhn cng vi hng lot ti c ca ng khin chng ta khng th tn vinh ng snh ngang nhng ngi ti gii nht. Chng ta cng khng th coi nhng thnh qu Agathocles t c l nh vn may hay ti tr bi v ng khng c c hai yu t ny. By gi, ti xin ly mt v d thi nay. Di thi Gio hong Alexander VI, Oliverotto x Fermo, mt a tr m ci, c ngi cu l Giovanni Fogliani nui dng t tm b. Ngay t khi cn rt tr, hn gia nhp qun i di quyn Paulo Vitelli vi hy vng thng tin trn con ng binh nghip bng ti qun s. Sau khi Paulo Vitelli cht, hn tip tc phc v cho Vitellozzo, anh trai Paulo Vitelli. Chng bao lu sau, nh s thng minh, c th cng trng v dng kh ca mnh, hn tr thnh thng lnh i qun . Nhng khi cm thy s thp km v phi phng s k khc, hn quyt nh chim ly Fermo vi s gip ca mt s ngi dn Fermo mun thnh ph ca mnh tnh trng phc thuc hn l c t do v s hu thun t nhng b ng ca Vitellozzo. Mt ngy kia, hn vit cho Giovanni Fogliani thng bo rng, sau khi xa nh nhiu nm, hn mun tr v gp mt cu v thnh ph qu hng cng nh mun c tn mt nhn thy gia sn ca mnh. Bi v hn phn u ht mnh v mc ch duy nht l t c s vinh quang nn hn mun c tr v trong t th ng c tn knh, vi mt trm k s l bn b v ngi hu h tng nhng ngi dn Fermo bit rng thi gian ca hn khng tri i ung ph. Hn xin cu mnh b tr mt cuc n tip trng th ca ngi dn Fermo v iu em li vinh d, khng ch cho hn m cn cho c Giovanni, ngi h hng gn gi nht v cng ng thi l ngi nui nng hn.

V th, Giovanni khng c cch no trn trnh trch nhim ca mnh vi chu. Giovanni b tr ngi chu c dn chng Fermo n tip long trng v mi chu li nh mnh. Vi ngy sau, Oliverotto b mt sp t nhng m mu en ti. Hn m mt ba tic long trng mi Giovanni Fogliani v tt c nhng cng dn quan trng ca Fermo. Khi cc mn n v nhng tr vui ca ba tic kt thc, theo chng trnh, Oliverotto s tho lun nhng vn nghim tc nh ca ngi s v i ca Gio hong Alexander v con trai ca ngi l Cesare Borgia, cng nh s nghip ca h. Sau khi Giovanni v nhng ngi khc c vi li p li, hn bt thn ng ln tuyn b rng nhng iu ny cn c tho lun ni kn o hn. Giovanni v mi ngi i theo hn vo mt cn phng khc. Ngay khi h va ngi xung, binh lnh t nhng ch b mt trong phng xng ra kt liu Giovanni v tt c nhng ngi khc. Sau v tn st ny, Oliverotto ln nga do quanh thnh ph, bay vy nhng quan chc hng u ca chnh quyn. Do qu s hi, nhng quan chc ny buc phi tun lnh hn v lp ra mt chnh quyn mi do hn ng u. Sau khi tr kh tt c nhng k bt mn, hn cng c a v ca mnh bng cch xy dng cc th ch qun s v dn s mi. Nh vy, trong thi gian tr v vng quc ny, khng nhng hn c an ton ti Fermo m tt c cc nc ln bang cng u phi khip s. Vic loi b hn cng kh khn nh i vi Agathocles nu hn khng Cesare Borgia la vo by. Nh ni trn, cng tc bt sng gia tc Orsini v gia tc Vitelli ti Sinigaglia. Cng chnh ti y, ch mt nm sau khi phm ti c, hn b bt v b treo c cng vi Vitallozzo, bc thy ca hn v s dng mnh v tn c. Ngi ta c th t cu hi l lm th no Agathocles v nhng ngi nh ng ta, sau bit bao ti c v phn trc li c th sng mt cch yn n lu nh th v c th chng li k th t bn ngoi m khng b dn chng m mu lt . Nhiu qun vng khc, khi dng ti cc bin php tn bo, khng th cai tr c t nc trong thi bnh ch cha ni n thi chin bt n. Ti cho rng iu ph thuc vo vic s tn bc c s dng ng cch hay khng ng cch. S dng ng cch l nhng s tn bo (nu c th ni n s ng cch trong ti c) c thc hin mt ln ch nhm t v. S tn bo ny khng lp li m phi bin thnh nhng li ch to ln cho thn dn. S dng khng ng cch l nhng tn bo ban u ch nh b nhng dn dn ln ln ch khng mt i. Nhng ngi dng ti tn bo ng cch c th chuc li vi Cha v con ngi, nh Agathocles lm, cn nhng k tn bo khng ng cch th khng th tn ti c. Bi vy, cn lu rng, khi chim ly mt t nc th ngi chinh phc cn tnh ton tt c nhng iu c phi lm v thc hin chng cng mt lc khng phi thng xuyn lp li.

Cch ny s khin dn chng cm thy an ton v qun vng s chim c cm tnh ca h nh nhng li ch m ng ban cho h. Nhng k lm ngc li, cho d v thiu quyt on hay v b xui di, s lun phi cm dao trong tay bi chng chng bao gi dm tin vo thn dn v nhng thn dn ny chng cm thy an ton vi v qun vng ca mnh v h phi lin tip gnh chu hu qu ca hng lot s tn bo. Chnh v vy, nhng tn thng cn c di xung cng mt lc, v thi gian nm tri tn thng cng ngn th s th ght cng t. Tri li, li lc c ban pht nh git s thm tha hn. iu quan trng nht l bc qun vng cn phi hnh x vi thn dn theo cch m cho d bt k mt s kin bt ng no, tt hay xu, xy n cng khng khin ngi phi thay i ng li. Bi v khi hon cnh bt li buc ngi phi hnh ng, vic dng ti cc bin php tn bo s khng ng lc trong khi nhng vic tt m ngi thc hin cng chng em li li ch g, v ngi ta s cho rng ngi ri vo hon cnh buc phi lm nh vy nn chng ai li bit n iu c.

9 CC VNG QUC DN S

By gi ti xin bn v cch th hai. Theo cch ny, mt ngi dn thng tr thnh ng qun vng do c nhng ng bo ca mnh suy tn ch khng phi bng th on c c hay s tn bo khng th dung th. y c th gi l vng quc dn s. Vng quc ny ginh c khng hon ton nh ti tr hay vn may m nh vo s khn kho gp thi. Ti xin lu l nhng qun vng nh vy c th c a ln ngi bu bi dn chng hoc gii qu tc.C hai khuynh hng an xen trong mi th ch chnh tr. Dn chng khng mun b gii qu tc cai tr v h hip trong khi gii qu tc th li mun cai tr v nn dn chng. T hai khuynh hng i lp , ba trng hp c th xy ra : ch qun ch, th ch t do hoc tnh trng v chnh ph. Mt vng quc ra i c th do dn chng hoc do gii qu tc, ty thuc vo bn no c thi c. Khi t lng sc khng th i chi vi dn chng, gii qu tc s ng h vic a mt ngi trong bn h ln ngi vua mong np bng qun vng ny tha mn nhng tham vng ring ca mnh. Cng nh vy, khi nhn thy khng th ng u vi gii qu tc, nhng ngi dn thng s ng h vic

a mt c nhn ln lm vua vi hy vng ngi s hm n v dng quyn lc che ch cho h. Qun vng no c c vng quc nh gii qu tc s gp nhiu kh khn hn trong vic duy tr ngi bu so vi qun vng ln ngi nh s hu thun ca dn chng. Bi v xung quanh v qun vng ny l nhng k t cho rng bn chng ngang hng vi ng nn ng s khng th cai tr hay a bn chng vo khun php theo mun c. Trong khi , qun vng no c dn chng tn ln ngi vua s c a v c tn v hu nh chng c k no dm chng lnh ng . Hn na, i vi gii qu tc, qun vng khng th ng thi lm hi lng k ny m li khng khin k khc thit thi. Th nhng dn chng chc chn s cm thy hi lng v nguyn vng ca h chnh ng hn so vi gii qu tc. Dn chng mong mun khng b nn, p bc cn gii qu tc th mun h hip dn chng. Hn na, mt qun vng khng bao gi an ton khi b dn chng cm th bi v y l mt lc lng v cng ng o. Th nhng qun vng c th t bo v khi i u vi gii qu tc v chng ch gm mt s t ngi. iu ti t nht m mt qun vng c th gp m dn chng th ch l b b ri. Trong khi , gii qu tc th ch th khng ch b ri ng m chng cn lin kt chng li ng. Do khn ngoan v hiu bit hn, gii qu tc lun kp cu bn thn mnh, cu cnh phe cnh c kh nng chin thng. Qun vng lun phi sng gia mt m dn chng gn nh khng c s thay i no nhng li c th d dng thay i gii qu tc bng quyn nng dng ln v trit h bn chng bt k lc no. Qun vng c th tc b hay ban pht chc tt cho gii qu tc bt c khi no ng mun. lm r im ny, theo ti, c th nhn nhn gii qu tc theo hai loi chnh sau y. Loi qu tc u tin hnh ng hon ton nhm cng hin cho s nghip ca ngi, cn loi th hai th khng c s tn tm nh vy. Nhng nh qu tc c s tn tm ln nhng khng tham lam th ng c knh trng v yu qu. i vi nhng nh qu tc khng tn tm, ngi c th nh gi theo hai kh nng. Nu nh bn h hnh x do s hi v bn tnh hn nht th ngi nn khai thc, c bit khi l nhng qun s ti gii. Lc thnh, bn h c th em li cho ngi danh ting, cn ti lc suy bn h khng ng s. Nhng nu l nhng k xo quyt v b tham vng chi phi, chng s khng tn tm vi ngi. y l du hiu cho thy chng ngh n bn thn nhiu hn l n ngi. Bc qun vng phi mt n loi qu tc ny nh nhng k th trc din bi v khi kh khn, y lun l nguyn nhn gp phn dn ti s sp ca ng.

Tuy nhin, qun vng no ln c ngi bu nh s hu thun ca dn chng s lun phi duy tr s thn thin vi dn chng. y l mt iu d dng i vi qun vng v nguyn vng duy nht m ngi dn mun c qun vng p ng l khng b p bc. Ngi no c gii qu tc a ln lm vua tri vi nguyn ca dn chng th iu trc tin phi lm l tranh th s ng h ca dn chng. y l mt iu rt d dng nu qun vng bit t dn chng di s che ch ca mnh. Con ngi thng cm kch hn khi nhn c n sng t nhng k m h cho rng l ra x c vi h. Dn chng s nhanh chng by t thin cm vi v qun vng ny v s ng h cn nhiu hn so vi trng hp qun vng c dn chng a ln ngi bu.Qun vng c th tranh th tnh cm ca dn chng bng nhiu cch. V cch no c dng ti cn ty theo hon cnh nn khng c mt quy tc c nh no. Do vy, ti khng bn v nhng quy tc . Ch xin kt lun rng, qun vng cn phi tranh th c cm tnh v s ng h ca dn chng. Nu khng c lng dn, qun vng s b b ri khi hon nn. Nabis 40, vua x Sparta, chng tr c cc cuc tn cng ca tt c cc thnh bang ca Hy Lp cng nh ca mt trong nhng i qun La M thin chin nht. ng bo v thnh ph v vng triu ca mnh trc cc cuc tn cng ca k th. Khi nguy him n gn, ng ch cn da vo mt lc lng nh l t bo v. Lc lng ny chc chn s khng nu nh dn chng th ch vi ng. [40 Nabis : Lm vua x Sparta sau nm 207 TCN, b La m v ngi Hy Lp tn cng nm 195 TCN trong sut thi k Chin tranh Macedonian ln th hai ] C th c ai s phn bc kin ny ca ti bng cch trch dn cu tc ng quen thuc : Ngi no gy dng s nghip nh dn chng th ging nh xy lu i trn ct. Ti xin c ni rng cu tc ng ny ch ng trong trng hp mt qun vng xy dng nn mng ca mnh da vo dn chng nhng li ngh rng dn chng s bung tha ng ta khi ng ta chu k th hoc bn quan li ln t (khi y ng ta s phi tht vng, nh anh em nh Gracchus thnh Rome 41 hay Giorgio Scali42 thnh Florence). [41 Anh em nh Gracchus thnh Rome : Tiberius Sempronius Gracchus (cht nm 133 TCN), nh ci cch v quan bo dn ni ting ngi La M, v anh trai l Gaius Sempronius Gracchus (cht nm 121 TCN). C hai cht khi u tranh bnh vc cho tng lp dn ngho thnh Rome. Giorgio Scali : Mt ngi Florence giu c tr thnh lnh t ca phong tro bnh dn sau cuc ni lon Ciompi nm 1378. Scali b cht u nm 1382 sau khi khi xng cuc tn cng vo lu i ca mt v quan ta Florence. ]
42

Nhng nu v qun vng l mt ngi c ti lnh o, giu ngh lc, khng run s trc nguy nan,v c y cc phm cht cn thit khc, th ng s gi vng c ch ca dn chng bng lng dng cm v cc thit ch ca mnh. Mt bc qun vng nh vy s khng bao gi phi tht vng v ngi dn ca mnh. ng s thy rng ng gy dng c mt nn mng vng vng. Cc vng quc loi ny thng b him nguy khi chuyn t hnh thc dn s thun ty sang hnh thc chnh quyn chuyn ch. Vi chnh quyn chuyn ch, qun vng thng t mnh cai tr hoc cai tr thng qua tng lp quan li. Khi cai tr thng qua tng lp quan li, v th ca qun vng s yu hn v d b e da hn bi qun vng hon ton ph thuc vo nguyn ca nhng k c b nhim nm gi cc chc quan. Bn quan li ny, c bit l trong lc kh khn, c th d dng chim gi vng quc bng cch chng i ra mt hoc bng cch khng tun lnh. Trong nhng thi im him nguy ny, qun vng s khng c thi gian thu tm li quyn lc ti cao. Do quen vi vic thi hnh mnh lnh ca bn quan li nn trong cn hong lon, dn chng s khng sn lng tun lnh qun vng. Trong nhng hon cnh ri ren, qun vng kh lng tm c ngi thn tn. Mt v qun vng nh vy khng th da vo nhng g ng vn thy trong yn bnh khi ngi ta cn ti quyn lc ca ng. Khi yn bnh, mi ngi vy quanh, ha hn v sn lng x thn cho qun vng bi vo lc chng cn ti s hy sinh no. Nhng vo thi im kh khn khi quc gia cn nhng cng dn thc s, s ch c rt t k sn lng. Php th ny l v cng nguy him v khng c c hi thc hin ln th hai. Mt qun vng khn ngoan cn tm ra cch trong mi hon cnh v vo mi lc, thn dn ca ng u cn n uy quyn ca chnh ng v ca quc gia. Khi , cc thn dn s lun trung thnh vi ng.

10 NH GI SC MNH CA CC VNG QUC

Khi xem xt c im ca cc vng quc, chng ta phi bn ti mt vn : liu qun vng c quyn lc t ng vng khi cn thit hay lun cn s bo v v che ch ca ngi khc.

 lm r im ny, ti cho rng nhng qun vng c kh nng t v l nhng ngi, thng qua s di do v tin bc hoc qun i, c th tp hp c mt i qun thch hp v gii xung trn chng li bt k k no nh tn cng. Cn nhng qun vng lun cn s bo tr ca ngi khc l nhng qun vng khng dm ng u vi k ch trn chin trng m phi n nu, phng th bn trong thnh ly. Trng hp th nht c cp43, v cng s c bn thm nhng phn thch hp. [43 Xem chng 6, chng 12 v 13 ] Trng hp th hai cng chng c g ni ngoi vic phi khuyn khch nhng qun vng cng c thnh ly, tch tr lng thc v ng bn tm ti nhng vng bn ngoi thnh lu. V bt k qun vng no gia c thnh tr vng vng v i x tt vi dn chng theo cch bn k trn (v di y 44) [44 Xem chng 9 v 19] th k ch phi suy tnh rt nhiu khi mun vy hm ng. Khi thy trc nhiu gian trun, ngi ta thng ngi hnh ng. Tht chng d dng g khi tn cng mt qun vng c thnh tr c gia c vng vng v khng b thn dn th ght. Cc thnh ph ca nc c hon ton t do v c rt t t ai bn ngoi thnh ly. V th, thnh ph ny tun lnh hong nc c khi no h mun. H chng s c hong ln nhng th lc ln bang bi v cc thnh ph ny u c thnh ly kin c ti mc bt c k no cng thy rng vic chim c thnh ph hn phi rt kh nhc. H c thnh cao, ho su v pho binh hng hu. H lun d tr lng thc, thc phm v ci cho mt nm . Bn cnh , m bo ngun sng cho tng lp h lu m khng lm cn kit cng qy, h lun d tr nguyn vt liu cho mt nm nhng ngi ny c vic lm v c th kim sng t nhng ngh thit yu ca thnh ph. Bn cnh , h cn coi trng ngh thut qun s v ban b nhiu quy nh duy tr ngh thut . Bi vy, khng th tn cng qun vng no c thnh ph vng vng v khng b dn chng th ght. Cho d b tn cng i na th k th cng s phi lui qun trong h thn bi lng ngi d thay i s khin vic bao vy thnh ph sut mt nm vi nhng i qun nhn h l iu gn nh khng th thc hin c. C th s c ai phn bc li rng, khi nhn thy gia sn ca mnh ngoi thnh ph b ph hy, ngi dn s mt kin nhn v s vy hm lu ngy cng vi nhng li ch ring s khin h qun i qun vng ca mnh. Ti xin p li ngay rng, mt v qun vng c ch v uy quyn lun vt qua tt c nhng kh khn nh th bng cch khch l thn dn hy vng rng nguy nan s khng ko di, kch ng ni s hi ca h i vi s tn bo ca k th v kho lo t bo v trc nhng k qu hp tp v nng ny.

Lc mi n, k ch thng t ph nhng vng xung quanh thnh ph. Khi , tinh thn ca ngi dn cn rt cao v h quyt tm bo v thnh ph nn qun vng khng cn lo ngi g nhiu. Vi ngy sau, khi tinh thn ca dn chng gim i phn no th thit hi li xy ra v tai ha ging xung v chng cn phng cch no khc phc na. Gi y, c nhiu ngi hn sn sng st cnh bn qun vng bo v ng v dng nh ng mc n h trc vic nh ca, gia sn ca h b t ph khi bo v ng. Bn cht con ngi l cm thy mc n nhng g nhn c cng nh cm thy ngi khc phi mc n v nhng g mnh cho. Ta c th thy rng, i vi mt v qun vng khn ngoan th vic gi vng tinh thn ca dn chng sut ton b cuc vy hm cng khng kh km, min l ng khan him lng thc v v kh.

11 CC VNG QUC THUC GIO HI

By gi ch cn cc vng quc thuc Gio hi l cha c bn ti. i vi hnh thc quc gia ny, nhng kh khn ch ny sinh trc khi Gio hi nm quyn cai tr. i vi nhng vng quc ny, vic chinh phc i hi phi c nng lc hoc vn may nhng cai tr th li chng cn c hai iu . Cc vng quc ny tn ti bng nhng th ch tn gio c xa. Nhng th ch ny c sc mnh siu phm n mc c th m bo quyn lc cho cc qun vng cho d h c hnh x th no i na. Nhng qun vng ny c cc vng quc m khng phi bo v, c cc thn dn m khng phi cai qun. Cho d khng c bo v, th cc vng quc cng chngbao gi b chim ot. Cc thn dn khng b cai tr cng chng bn tm g v vic phi xa lnh qun vng. Cc vng quc ny l nhng th ch duy nht c an ton v hnh phc. V cc vng quc ny c bo tr bi nhng tr tu siu phm m ngi trn mt tht khng th snh c, ti khng dm bn thm g na. Ch c nhng k t ph v liu lnh mi dm lun bn cc vng quc c Cha tn vinh v bo v. Tuy nhin, c th ai s hi ti rng ti sao Gio hi li c th t c quyn lc ln n nh vy45.[45 Quyn lc y khng ch l thn quyn ca Gio hi m cn th hin s m mang v lnh th ca cc vng quc thuc Gio hi.].Trc khi Gio hong Alexander nm quyn, tt c nhng k c th lc Italia,

khng ch vua cha m ngay c bn lnh cha, qu tc, d l k hn yu nht cng u coi thng quyn lc ca Gio hi. Vy m gi y, Gio hi li c th khin vua nc Php phi run s, ui ng ta ra khi Italia v lm suy yu ngi Venice. Mc d nhng s kin ny u c bit ti nhng ti cho rng vic nhc li cng khng phi l v ch. Trc khi vua Charles nc Php xm chim Italia, t nc ny nm di quyn cai tr ca Gio hong, ngi Venice, vua Naples, cng tc x Milan v ngi Florence. Nhng ngi tr v ny u thc c hai vn chnh. Th nht, khng qun i ngoi bang xm chim Italia. Th hai, ngn cn nhau m mang lnh th. Hai th lc m cc bn u thy cn phi phng nht l Gio hong v ngi Venice. ch ng ngi Venice, cc bn cn li cn lp mt lin minh, cng ging nh trng hp bo v x Ferrara. phong ta uy quyn ca Gio hong, cc bn s dng bn qu tc th nh Rome. Bn ny lun chia lm hai phe, phe gia tc Orsini v phe gia tc Colonna v lun c l do hc hc vi nhau. Ngay trc mt Gio hong, bn chng diu v dng oai lm suy yu v th ca Gio hong. Mc d trong lch s, cng c nhng gio hong dng cm nh Gio hong Sixtus46 [46 Gio hong Sixtus : tn tht l Francesco della Rovere (1471-1484), c h vi Giuliano della Rovere (sau ny l Gio hong Julius II).] nhng chng vn may hay s khn kho no gii phng c h khi nhng phin toi . Nguyn nhn chnh nm thi gian tr v ngn ngi. Trong 10 nm, thi gian tr v trung bnh ca mt gio hong, kh m tiu dit c ton b mt phe phi. Chng hn, nu mt v gio hong thnh cng trong vic tiu dit c mt phe, chng hn l gia tc Colonna, th mt v gio hong mi l k th ca gia tc Orsini c th s k v v to iu kin cho gia tc Colonna phc hi quyn lc nhng ngay c v gio hong ny cng chng c thi gian m dit tn gc gia tc Orsini. Do vy, trong mt thi gian di Italia, quyn lc ca Gio hong khng c coi trng. Khi ln nm quyn, Gio hong Alexander VI ln u tin chng t c s thnh cng ca mt Gio hong khi c tin bc v qun i. Nhn c hi cuc xm lc ca ngi Php v bng s tr lc ca cng tc Valentino, Gio hong Alexander VI ginh c tt c nhng thnh cng m ti bn ti khi k v cc hnh ng ca cng tc. Mc d thm tm ca Gio hng Alexander VI l em li quyn lc cho cng tc ch khng phi cho Gio hi nhng ngi cng lm cho Gio hi mnh ln. Sau ci cht ca ngi v ca cng tc, iu tr thnh kt qu sau cng ca bit bao n lc. Khi k v Gio hong Alexander,Gio hong Julius II 47 [47 Gio

hong Julius II : Giuliano della Rovere tr v vi tc hiu Julius II t nm 1503 n 1513] thy rng, Gio hi c th lc rt ln. Gio hi thu tm ton b x Romagna trong khi bn qu tc thnh Rome v cc phe phi ca chng b tiu dit bi nhng n nh ch mng ca Gio hng Alexander. Gio hong Julius cng pht hin ra mt bin php v vt ca ci m Gio hong Alexander hay cc v tin nhim khc cha tng ng n. Cc hnh ng trc y ca Gio hong Alexander khng nhng c Gio hong Julius tip tc m thm ch cn c y mnh hn. Gio hong Julius quyt tm chim Bologna, bp ngi Venice v tng kh ngi Php khi Italia, v ngi thnh cng trong tt c nhng cng cuc . Ngi xng ng ginh c nhiu li ca ngi hn bi ngi lm tt c nhng iu v quyn lc ca Gio hi ch khng v quyn li ca mt c nhn no. Ngi ch ng c hai phe gia tc Orsini v gia tc Colonna trong vng cng ta v khin cho bn chng khng gia tng c th lc. Mc d c mt vi k cm u ca hai phe phi ny mun thay i tnh hnh nhng c hai tr ngi khin chng phi li bc. Th nht, quyn lc ca Gio hi khin chng khip s. Th hai, c hai gia tc khng c ai l Hng y Gio ch. Tr ngi th hai chnh l nguyn nhn su xa ca mi xung t gia hai phe phi ny. Hai phe ny khng bao gi c th ha hon c vi nhau chng no trong phe bn chng c cc Hng y Gio ch. Cc Hng y Gio ch ny s dung dng phe phi ca mnh khng ch thnh Rome m c nhng vng khc na, v bn qu tc s buc phi bo v cc v Hng y Gio ch ca phe mnh. Bi vy, t tham vng ca cc Hng y Gio ch s ny sinh nhng mu thun v xung t gia cc phe phi qu tc. Khi ln ngi, c Gio hong Leo48 nhn thy quyn lc thc s ca ngi v Gio hong.Thin h hy vng rng, nu nh nhng Gio hong trc y em li uy quyn cho Gio hi nh vo v lc th s nhn t v c ca ngi s lm cho Gio hi thm hng mnh v c tn knh. [48 c Gio hong Leo : Hng y Gio ch Giovanni deMedici k v Gio hong Julius II thng 3 nm 1513 v tr v cho ti nm 1521 vi tc hiu Leo X ]

12 CC LOI QUN I V LNH NH THU

Sau khi xem xt c im ca cc hnh thc vng quc, cc nguyn nhn thnh cng cng nh hn ch ca cc hnh thc ny v nhng phng cch thu tm cng nh cai tr t nc ca nhiu bc qun vng, gi y ti mun bn mt cch tng quan v nhng phng cch tn cng v bo v cc vng quc . Nh ni trn, mt qun vng cn xy dng nhng nn mng vng chc, nu khng s phi gnh chu hu qu. Nn mng ch yu ca tt c cc vng quc, d mi hay c hay hn hp, l lut php nghim minh v qun i hng mnh. Bi v u khng c qun i hng mnh s chng th c lut php nghim minh v ni no c qun i mnh th tt phi c lut php nghim minh. Tuy nhin, ti tm gc li vn lut php m ch bn v sc mnh qun s. bo v t nc, qun vng c th dng mt i qun ch gm thn dn ca mnh hoc ch c lnh nh thu, hocngoi binh hoc c ba loi ny. Lnh nh thu v ngoi binh thng v vng v rt nguy him. Nu mt qun vng bo v t nc bng qun nh thu th khng bao gi c c s an ton v n nh. Bn chng l nhng k thiu on kt, tham lam, v k lut v khng trung thnh. Chng hng h trc bn hu nhng li hn nht trc k th.Chng khng knh s Cha v cng chng trung thnh vi ai. S sp ca ngi chng qua l c tr hon li cho n khi nhng cuc tn cng xy ra. Trong thi bnh, ngi b chng bn rt, cn trong chin tranh, li b chng ph mc cho k th cp ph. Chng khng c tnh cm hay ng lc no chin u ngoi ng lng t i khng hy sinh v ngi. Chng thch l lnh khi khng c chin tranh nhng khi chin tranh n, chng tho chy hoc o ng. Tht chng kh khn g tm mt dn chng bi v chnh s suy tn ca t nc Italia ngy hm nay l kt qu ca mt thi gian di da vo s che ch ca nhng i qun nh thu. Mc d cc i qun ny i lc cng c vic v t ra kh dng cm khi ng vi i qun nh thu khc nhng khi ngoi xm n, chng th hin ng bn cht nh thu. Vua Charles nc Php chim c nc Italia ch vi mt mu phn49. C ngi ni rng ti li ca chng ta l nguyn nhn ca thm ha. Chnh ngi ni ln s tht50. Tuy nhin, ca ng ta khng hon ton nh vy m nguyn nhn su xa chnh l nhng g ti va bn ti. l ti li ca nhng qun vng. Chnh v th, nhng qun vng phi chu s trng pht. [49 Thnh ng ch vi mt mu phn : m ch vic vua Charles VIII nh du nhng ngi nh c dng lm ni ng qun trong thi k chim ng Italia (1494-1495), Ging coi thng ca Machiavelli l do ng tin rng hon ton khng c s khng c no t pha ngi Italia. Thnh ng ny cng c s gia ngi Php Philippe de Commynes (Mmoires VII,14) dng khi ni v Gio hong Alexander VI.

C l m ch GiroLamo Savonarola, vi bi ging o ngy 1 thng 12 nm 1494 coi s xm lc Italia ca vua Charles VIII nh mt s trng pht i vi nhng ti li ca nc Italia, Florence v ca Gio hi.] Ti xin c xem xt mt cch ton din hn v thc t ng bun ca nhng i qun ny. Nhng vin ch huy cc i qun nh thu c th ti gii hoc bt ti. Nu ti gii, ngi khng th tin h, bi h lun thm kht vinh quang, thm ch c bng cch ln t ngi, ch nhn ca h, hay bng cch p ch nhng ngi khc, tri vi nguyn ca ngi. Th nhng nu l k bt ti, hn li lm cho ngi suy tn. Nu ai ni rng bt c ai khi cm v kh u c bn cht ny, cho d c phi l lnh nh thu hay l loi lnh g i na, th ti xin tr li rng, cc i qun phi c t di s ch huy ca mt qun vng hoc mt nn cng ha, v bc qun vng phi ch thn nm quyn tng ch huy. Nn cng ha phi c qun i gm nhng cng dn ca chnh mnh. Nu ngi ch huy c c ra khng ti gii, anh ta phi c thay th, nu ngi c nng lc, anh ta phi c kim ch bng lut php sao cho anh ta khng lm g vt qu quyn hn ca mnh. Chng ta u c th thy mt thc t rng ch nhng qun vng v nhng nn cng ha c v trang mi ginh c u th ln, cn nhng i qun nh thu chng lm c g ngoi ph hot. Mt nn cng ha vi qun i l cc cng dn ca mnh s kh b qun i tim quyn hn so vi khi c bo v bng qun lnh nc ngoi. Thnh Rome v Sparta trong nhiu th k c v trang v nh c t do. Ngi Thy S cng c qun i rt mnh v hon ton t do. Mt v d t thi xa v vic s dng cc i qun nh thu l ngi Carthage. Sau cuc chin tranh u tin vi ngi La M, h gn nh b chnh nhng qun lnh nh thu ca mnh nh bi, mc d cc s quan cng l ngi Carthage. Vua Philip ca x Macedonia51 [51 Vua Philip ca Macedonia : Vua Macedonia (359-336 TCN) cha ca Alexander i . Ni mt cch cht ch th Philip khng phi l lnh nh thu. ] c ngi x Thebes a ln lm ch huy qun i ca h sau khi Epaminondas 52 cht, [52 Epaminondas : V tng ngi Thebes nh bi ngi Sparta ti trn chin Leuctra (371 BC) ] nhng sau khi chin thng, ng ta li tc ot t do ca h. Sau ci cht ca cng tc Philip, ngi Milan cng thu Francesco Sforza tin hnh chin tranh chng li ngi x Venice nhng sau khi nh bi k th ti Caravaggio, ng ta bt tay vi chng quay li chng ngi Milan, nhng ngi thu ng. Sforza (Cha) c n hong Giovanna ca vng quc Naple 53 thu cng b ri b ta ngay lp tc nn gi c vng quc ca mnh, b buc phi ng vo vng tay vua Aragon. [53 N hong Giovanna ca Naples : Ngi cai tr x

50

Naples (1414-1435), dng lnh nh thu (Sforza v nhng ngi khc) bo v vng quc ca b ]. Nu trc y, ngi Florence v Venice m mang t ai l nh vo lnh nh thu v c chng bo v ch khng tim quyn th ti c th ni rng, chng qua ngi Florence gp may. Nguyn do nm ch nhng v tng y nng lc . Ngi th c l do e s, ngi th tht trn, ngi khc gp s chng i v nhng ngi khc na th li ang m mu tham vng ch khc. Ngi tht trn l John Hawkwood54 [54 John Hawkwood : Mt hip s ngi Anh, ti Italia nm 1361 v nh thu cho Florence cho ti khi cht nm 1393 (c bit n Italia vi ci tn Giovanni Acuto) ]. ng ta khng thnh cng nn chng ai bit n lng trung thnh ca ng ta. Nhng bt k ai cng phi tha nhn rng nu ng ta ginh thng li th chc hn ngi Florence nm di s nh ot ca ng ta. Sforza v gia tc Bracceschi55 lun l k i ch nn c hai phi canh chng nhau. Francesco thc hin m mu x Lombardy, cn Braccio th chng li Gio hi v vng quc Naples. [55 Gia tc Bracceschi : l cc i qun nh thu do Braccio da Montone (1368-1424) ch huy chng li cc i qun nh thu ca Sforza c n hong Giovanna ca Naples thu ] By gi, chng ta hy bn n nhng s kin gn y hn. Ngi Florence a mt ngi y nng lc l Paulo Vitelli56 ln lm ch huy qun i.[56 Paulo Vitelli : Lnh nh thu ngi Florence b x t nm 1499 sau trn chin bt thnh ti cuc vy hm Pisa, l anh trai ca Vitellozzo Vitelli b Cesare Borgia treo c ti Sinigaglia.]. T mt ngi thng dn, ng vn n danh ting ly lng. Nu ng chim c Pisa, khng ai c th ph nhn rng ngi Florence buc phi lm ng minh ca ng bi nu k th thu ng th chng cn ai bo v Florence. Cn nu h mun gi ng li th buc phi tun theo ng. V pha ngi Venice, chng ta c th nhn thy khi chin u bng chnh qun i ca mnh (trc khi h bt u cc cuc chin trn b), h rt vng vng v ng tn vinh. Vi gii qu tc v nhng ngi dn thng c v trang, h chin u dng cm. Nhng khi bt u chin tranh trn b, h khng s dng chin lc thnh cng m li i theo li mn chin tranh Italia. Khi bt u m rng lnh th trn bn o ny, bi v h khng c nhiu t ai y v trong khi c danh ting ly lng nn h chng c g phi e s nhng vin s quan. Nhng khi lnh th c m rng di thi vin tng Carmagnola57 [57 Carmagnola : Francesco Bussone, b tc Carmagnola (1380-1432), l ngi Venice. ng b Venice x t do nghi ng thng ng vi k ch l Visconti] , th ngi Venice phi tr gi. Nhn thy ng l ngi c nng lc (di s ch huy ca ng, h nh bi cng tc x Milan), nhng khng cn ch chin u, ngi Venice cho rng khng nn chin chinh cng

ng na, bi v ng cng chng mun nh vy. Th nhng h li khng th loi b ng v s mt i nhng g chim c. Bi vy, c an ton, h buc phi hnh quyt ng. Sau , h a Bartolomeo da Bergamo, Roberto da San Severino, b tc x Ptigliano 58 v nhiu ngi khc ln ch huy qun i. [58 Bartolomeo Colleoni (1400-1475) chin u phc v x Venice, c tng nh bng bc tng hip s ci nga Verrocchio dng ti thnh ph ; Roberto da San Severino ch huy qun i Venice trong cuc chin vi x Ferrara (1482-1484) ; Niccol Orsini, b tc Pitigliano (1442-1510) ch huy qun i Venice trong cuc chin thm khc Vail chng li qun i ca Gio hong Julius II. ] Vi nhng ngi ny, h phi lo s nhng vng t mt i ch khng phi vng t h ginh c, v rt cc iu cng xy ra sau ny Vail59 [59 Ti trn chin Vail hay Agnadello nm 1509, qun Php nh bi ngi Venice ], ni ch trong mt ngy, h mt ht thnh qu ca tm trm nm gian nan vt v. Nhng chin binh ny tin hnh nhng cuc chinh pht chm chp, nhng tht bi t ngt v bng hong. T nhng v d ny, ti mun xem xt trng hp ca Italia, t nc nhiu nm nm di s thng tr ca nhng i qun nh thu. Ti mun tho lun vn ny k hn, khi lm sng t nhng ngun gc v din bin ca vn th c th sa cha d dng. V th, ngi cn phi hiu ti sao m gn y, khi ch La M b nh bt khi Italia, v uy danh ca Gio hong tng ln th t nc Italia li b chia r thnh nhiu tiu quc. Nhiu thnh ph ln ni dy chng li gii qu tc tng cai tr h vi s hu thun ban u ca hong ; v Gio hi li ng h vic gia tng quyn th tc ca nhng thnh ph ny. Cn ti nhiu thnh ph khc, nhiu cng dn tr thnh bc qun vng. Nh th, Italia hu nh nm trong tay Gio hi v cc chnh ph cng ha. Nhng thy tu v nhng ngi dn vn khng quen cm v kh ny thu qun lnh nc ngoi. Alberigo x Conio60 [60Alberigo x Conio : Alberigo da Barbiano (cht nm 1409), ngi thnh lp i qun nh thu gm ton ngi Italia ch khng phi l ngi nc ngoi] ngi x Romagna, l vin tng u tin em li ting tm cho i qun nh thu v sau l Braccio v Sforza, nhng ngi khi gp thi tng lm ma lm gi Italia. Cho ti nay, nhiu ngi khc vn ch huy cc i qun nh thu. V kt qu l Italia b vua Charles giy xo, b vua Louis cp ph, b vua Ferdinand quy ri, b ngi Thy S s nhc.

Bin php ca nhng vin tng nh thu l trc tin tng uy danh cho i qun bn b bng cch h thp vai tr ca b binh. Chng lm nh vy v chng l nhng k khng c t quc v phi sng bng ngh nh thu. Mt lng nh b binh khng th em li thanh th cho chng v hn na, chng cng chng c tin thu nhiu. Bi vy, chng hon ton da vo k binh v ch cn mt t qun cng s c king n. Chng gim thiu lc lng b binh n mc trong hai mi nghn qun kh c th tm c hai nghn b binh. Bn cnh , chng lm mi cch gim bt nhng kh khn v lo s cho bn thn v qun bn b. Trong cc trn nh, chng khng git nhau m ch bt t binh nhng li khng i tin chuc. Chng khng tn cng cc thnh ph vo ban m; cn cc lnh nh thu trong thnh cng khng tn cng cc tri lnh vy thnh. Chng chng o ho p ly xung quanh tri ng qun, cng khng tin hnh chin dch vo ma ng. Qun php do chng t t ra cho php chng lm tt c nhng iu v gip chng thot khi, nh ni, mi kh khn v nguy him. Chnh nhng vin tng nh thu a Italia ri vo tnh trng nhc nh v cnh n l.

13 QUN I QUC GIA, NGOI BINH V QUN HN HP

Ngoi binh, mt loi qun v dng khc, l nhng k m ngi cu vin mt ngi c quyn lc sai ti h tr v bo v ngi, nh Gio hong Julius lm sau khi chng kin cuc chin ng tht vng ca i qun nh thu ti Ferrara. Gio hong quay sang cu vin ngoi binh v tha thun vi vua Ferdinand ca Ty Ban Nha iu qun h tr Gio hong. Bn thn nhng tn lnh ny c th l mt i qun tt nhng i vi ngi phi nh cy th chng lun chng em li g tt lnh. Nu chng thua trn th ch ngi b nh bi, nhng nu chng thng trn, th ngi li tr thnh t nhn ca chng. Mc d trong lch s c rt nhiu v d nh vy, nhng ti mun i su vo trng hp gn y ca Gio hong Julius II ngi c nhng chnh sch v cng sai lm. chim c x Ferrara, ng ph mc cho ngoi bang. Vn may gip ng trnh c hu qu ca quyt nh sai lm ny v sau khi ngoi binh ti Rravenna, ngi Thy S vng dy v nh ui nhng k thng trn trc s kinh ngc ca Gio hong v nhng ngi khc. Bi vy, ng khng b k th bt, do chng b

chy, hay b ngoi binh cm t. Nh th, ng chin thng nh ngi khc ch khng nh vo ngoi binh. V ngi Florence, hon ton khng c qun i, thu mi nghn qun Php chim Pisa. Lm nh th, h em ha vo thn. chng li cc nc lng ging, hong ca Constantinople 61 [61 Hong ca Constantinople : Hong Cantacuzenus (1292-1383), ngi thng tr ch Byzantine v ng thi nm gi ngi v Gio hong vi tc danh John VI ] , mang mi ngn qun Th Nh K n Hy lp, nhng khi chin tranh kt thc, o qun ny li khng mun tr v, v t bt u thi k l thuc ca Hy Lp vo nhng k ngoi o. Ch ngi no khng mun chinh phc mi dng nhng i qun ny bi chng nguy him hn nhiu so vi m lnh nh thu. S dng chng tt yu s khin ngi bi vong. Chng hon ton thng nht v chu s ch huy ca k khc. Lnh nh thu th cn nhiu thi gian v c hi hn nu chng c nh hm hi ngi sau khi ginh chin thng, v chng khng phi l mt khi thng nht v chng c ngi thu v tr lng. Cn k c ngi phong lm ch huy chng th khng th ngay lp tc tp trung quyn lc lm hi ngi. Tm li, iu nguy him nht lnh nh thu l s hn nht, cn ngoi binh l s liu lnh. Qun vng khn ngoan lun trnh xa nhng loi qun ny m ch da vo chnh thn dn ca mnh. Qun vng th tht bi vi qun i ca mnh hn l chin thng vi qun i ca ngi khc, v chin thng bng ngoi binh khng phi l chin thng thc s. Ti khng do d trch dn Cesare Borgia v cc chin cng ca ng lm hnh mu. V cng tc ny tin vo Romagna bng ngoi binh, mt i qun ton lnh Php v chim c Imola v Forl. Nhng khi thy i q un ny khng ng tin cy, ng quay sang dng lnh nh thu l gia tc Orsini v Vitelli v ngh rng chng t nguy him hn. Sau khi thy chng cng khng ng tin, thiu trung thnh v y xo tr, ng loi b chng v quay sang dng qun i quc gia ca mnh. Tht d dng nhn thy s khc bit gia hai loi qun ny khi ta so snh ting tm ca cng tc khi dng qun Php, qun ca gia tc Orsini v Vitelli vi khi ng da vo i qun ca chnh mnh. Khi dng qun i quc gia, ting tm ca ng ngy mt tng. Khi thc s thng lnh qun i ca chnh mnh, ng c knh n hn rt nhiu. Ti khng mun i qu xa khi nhc n nhng trng hp gn y ca Italia, nhng ti cng khng mun li b st Hiero ca Syracuse, ngi ti tng nhc n trn. L thng lnh qun i ca Syracuse, ng nhanh chng nhn thy i qun nh thu tht v dng v gm ton nhng k ging nh lnh nh thu ngi Italia. Nhng dng nh ng li khng th duy tr hay sa thi chng nn ng chia nh chng ri sau tin hnh chin tranh bng qun i ca chnh mnh ch khng phi vi i qun nc ngoi. Ti cng xin trch mt v d t Kinh Cu c 62 [62 Hnh

tng David c vai tr rt quan trng trong hnh nh ca nn cng ha Florence bi cc bc tng David ni ting do Donatello, Verrocchio v Michelangelo lm u c t gn Palazzo della Signoria, tr s chnh ph cng ha.]. David yu cu Saul mnh giao u vi Goliath, tn khng l ngi Philistine. tng thm lng can m cho David, Saul trao cho ng b o gip ca mnh nhng David t chi v ni rng, vi b o gip , ng khng th chng t c bn lnh ca mnh v do vy, ng mun c i mt vi k th bng chnh thanh gm v cy cung ca ng. Tm li, v kh ca k khc c th cha vo lng ngi, ngi xung hoc tri ngi li. Vua Charles VII-cha ca vua Louis XI, gii phng nc Php khi nhng ngi Anh bng chnh vn may v ti tr ca ng. Nhn thy cn phi v trang cho mnh v dn chng, ng t ra cc quy nh tuyn k binh v b binh cho vng quc ca mnh. V sau, con trai ng l vua Louis hy b cc quy nh v b binh v bt u thu lnh Thy S. Sai lm ny cng vi nhng sai lm khc, nh ngy nay chng ta ang chng kin, em li nhiu him ha cho nc Php. Bng cch cao ngi Thy S, vua Louis h thp qun i ca chnh mnh; v ng hon ton loi b b binh v t k binh ph thuc vo qun ca ngi khc. Ch quen chin u cng vi lnh Thy S, k binh Php cm thy khng th chin u m khng c lnh Thy S nn thnh ra qun Php khng mnh bng qun Thy S, v khi khng c lnh Thy S, k binh Php khng dm chin u. V th l qun Php lun kt hp c lnh nh thu vi qun i quc gia. Qun i c phi hp nh vy mnh hn nhiu so vi ton l lnh nh thu hoc ton l lnh nc ngoi nhhng km xa khi so vi qun i ton l ngi bn quc. V d va dn khng nh rng nc Php l ra l bt kh chin bi nu chnh sch ca vua Charles c duy tr v trin khai. Nhng s nng cn ca con ngi khin ngi ta p dng nhng chnh sch trng th c v tt nhng n cha bit bao hu ha nh ti cp trn 63 [63 Xem chng 3]. Do vy, v qun vng no khng nhn thy c nhng tai ng cn trng nc trong vng quc ca mnh khng thc s l ngi khn ngoan. Tuy nhin, ch c rt t ngi c c kh nng ny. Nu tm hiu nguyn nhn chnh dn ti s sp ca ch La M th ngi ta s thy s sp ny m mn bng vic nhng ngi Goths c thu lm lnh. K t , sc mnh ca La M suy yu v rt cn truyn sang ngi Goths. Ti xin kt lun rng khng mt vng quc no c th an ton nu thiu qun i ca chnh mnh. Nu khng, trong kh khn s ch c vn may ch khng th c sc mnh v s trung thnh no bo v cho vng quc . V mt ngi khn ngoan lun tin tng v bit rng danh ting c c khng nh nng lc ca chnh mnh th khng th bn lu . Qun i quc gia l i qun c hnh thnh t cc

thn dn hoc t nhng ngi c ngi bo h, cn nhng i qun khc u l lnh nh thu v lnh nc ngoi. C th d dng tm ra cch t chc mt i qun ca mnh t cc phng php c bn nhn vt m ti trch dn trn s dng. Ti hon ton tin tng v cch m vua Philip (cha ca Alexander i ), nhiu nn cng ha v nhiu qun vng p dng t v trang v t chc qun i.

14 QUN VNG V CC VN QUN S

Nhng iu duy nht m bc qun vng phi lm v phi lo ngh l chin tranh, cc thit ch v cc quy tc ca chin tranh, bi l cng vic ca ngi tr v. iu ny rt quan trng v khng ch gip nhng ngi sinh ra l qun vng duy tr c a v m trong nhiu trng hp, cn c th a mt ngi dn thng ln ngi bu. Hin nhin, nhng qun vng no quan tm n s hng th c nhn hn l n qun i s nh mt vng quc ca mnh. Nguyn nhn quan trng nht dn ti mt nc l b qua binh php cn phng thc m mang b ci c c kt vo binh php. T mt ngi dn thng, Francesco Sforza tr thnh cng tc x Milan l nh c binh lc. Nhng ngi k nhim ng, do n trnh phin toi ca vic dng binh nn t a v cng tc ri xung thnh nhng k thng dn. Khng ni n nhng hu qu tai hi khc, vic khng c qun i khin ngi ta b coi thng, m y li l iu bc qun vng phi trnh, nh s bn ti di y 64 [ 64 Xem chng 15 v 16]. Khng c g so snh mt ngi c v kh vi mt ngi khng c v kh chng c l do g mt ngi c v kh t nguyn tun lnh k tay khng v lm sao mt ngi khng c v trang li c th an ton gia m ty tng v kh y mnh. Khi ngi c v kh b nghi ng, cn ngi khng c v kh li c thi khinh mit th h lm sao c th cng hp tc vi nhau c. V do vy, v qun vng khng am hiu binh php, ngoi nhng tai ng khc cp trn, s khng th c binh s tn trng v ng ta cng chng th tin tng h. Nh vy, khng th pht l vn qun s. Thi bnh, qun vng li cng phi rn luyn nhiu hn thi chin. C hai phng thc rn luyn : bng hnh ng v bng t duy. V mt hnh ng, bn cnh vic duy tr k lut v s luyn tp ca binh lnh, qun vng phi thng xuyn sn bn, thch nghi vi nhng hon cnh kh khn. Qun vng phi nm c c tnh cc loi a hnh, phi nh c cc

sn ni, thung lng, ng bng, cc dng sng v m ly, v phi b phn ln thi gian ca mnh tm hiu nhng iu ny. Nhng kin thc hu ch v hai mt : th nht, hiu v t nc mnh v c th tm ra cch tt nht bo v n ; th hai, vi hiu bit v kinh nghim thc t v a hnh, qun vng c th d dng nm c c im ca bt k a hnh no khc, iu ny v cng cn thit cho nhng cuc khm ph v chinh phc. Chng hn, nhng ngn i,thung lng, sng v m ly ca vng Tuscany rt ging a hnh mt s vng khc. Bi vy, khi nm c a hnh ca mt vng t c th d dng hiu c a hnh nhng vng cn li. Qun vng no thiu kh nng ny l thiu phm cht quan trng nht ca mt ngi tr v, bi k nng ny dy cho ng cch truy tm k ch; chn ni ng qun, dn qun, b tr trn nh v vy hm cc thnh ph mt cch hu hiu nht. Vua Philopoemen65 ca ngi Achaea, [65 Philopoemen : V tng ngi Hy Lp (253-182 TCN) v l ngi lnh o Lin minh Achae], ngoi nhng li ca ngi khc cn c ca ngi v trong thi bnh, ng khng ngh n iu g khc ngoi chuyn binh php. Khi cng bn b thm th cc vng qu, ng thng dng li v hi : Nu k th trn nh i kia cn i qun chng ta y th bn no c li th ? Lm th no tn cng chng m khng ph v i hnh ? Nu mun rt lui th lm th no ? Nu k chphi rt lui th truy kch th no ? Va i ng, ng va t ra nhng tnh hung kh khn m mt i qun c th gp phi v lng nghe kin ca h, by t quan im ca mnh ri cng h tranh lun. Nh s kin nhn , khi cm qun ng lun c gii php cho mi tnh hung bt ng. V mt t duy, qun vng cn nghin cu lch s v hc hi cc chin cng ca nhng ngi v i ; qun vng cn lu tm n cch h tin hnh chin tranh, t ra cu hi v nguyn nhn ca thng li v tht bi trnh tht bi v tm chin thng cho chnh mnh. Trc tin, cn hnh ng nh nhng ngi tn vinh hnh ng, lun lm theo nhng tm gng c ca ngi c tn vinh v lun nh n nhng chin cng v hnh ng ca h, nh Alexander i noi theo Achilles ; Caesar noi theo Alexander , v Scipio66 noi theo Cyrus. Bt k ai c nhng g Xenophon vit v cuc i ca Cyrus67 hn s nhn ra tm quan trng ca tm gng vi cc chin cng ca Scipio. Scipio noi theo s thanh bch, lng tt, tnh nhn o v s ho hip m Xenophon miu t v Cyrus. [66 Pubius Cornelius Scipio Africanus (236-184 TCN), Thng ch lng danh ca ngi La M, ngi chin thng Hannibal v x Carthage trong Chin tranh Punic ln th hai.

[67 Xenophon (430?-354? TCN) vit mt cun tiu s l tng ha Cyrus, cun Cyropaedia. Cun sch ny c nhng ngi cng thi Machiavelli rt ngng m.] l cch m mt qun vng khn ngoan nn luyn tp thi bnh cng nh thi chin khng bao gi cho php mnh nhn ri. S luyn tp cn c trong thi bnh s c ch khi gp bin c. Sng nh vy, qun vng s lun c chun b i ph vi thi vn i thay.

15 S NGI CA V PH PHN I VI QUN VNG

By gi , hy bn n nhng phng cch m qun vng nn p dng trong x th vi thn dn v bng hu. iu ny c nhiu ngi cp ti nn ti e rng nu ti li vit v ch th mi ngi s cho ti l k kiu ngo. Tuy nhin,khi bn lun, xut pht im ca ti khc xa so vi h. V nh ca ti l vit ra nhng iu hu ch cho ai hiu bit, nn ti cho rng, tm ti v bn cht ca mt vn th ph hp hn l vic tng tng ra vn 68. [68 y, Machiavelli hm ti nhng nhn vt tru tng l nhng ngi cai tr c l tng ha hoc v cc ng hong C c gio theo tc phm ca cc nh hin trit Latin v ca Plato.] Nhiu hc gi t mnh tng tng ra nhng nn cng ha hoc nhng nn qun ch m s tn ti ca chng cha tng c chng kin hoc bit n trn thc t. C khong cch gia cch sng trn thc t v cch m ngi ta phi sng. Ngi no t b nhng g ng l lm trn thc t thc hin nhng g phi lm th s b dit vong ch khng phi l c bo ton, bi v ngi m lc no cng mun sng tt s b tiu vong gia bit bao k xu. Bi vy, qun vng no mun bo v a v ca mnh th cn hc cch gc lng tt sang mt bn, v c vn dng iu hay khng th cn ty theo thi th. Do vy, nu gt b nhng iu tng tng v mt qun vng m ch tnh n nhng s tht, ti cho rng, khi nhn xt v bt k ai, nht l cc qun vng nhng ngi c a v cao sang, th cn phi phn xt bi nhng tnh cch khin h c ca ngi hay b ph phn. V y l l do v sao ngi ny c coi l ho phng, cn k khc l keo kit ( y ti s dng t keo kit theo th ng x

Tuscan bi v t bin ln trong ngn ng ca chng ta c dng ch nhng ngi tham lam mun chim ot ca ngi khc, cn keo kit l ch ngi khng mun dng nhng g m mnh c); ngi ny bit cho, k khc ch bit nhn ; ngi ny bao dung, k khc li tn bo, ngi th tn trung, k th bt trung ; ngi th to bo cng cm, k th nhu nhc hn nht, ngi th im m, k th ngo mn ; ngi th thanh tnh, k th dm ; ngi th chn thnh, k th xo tr ; ngi th sng o, k th v thn ; v.v. V theo ti, mi ngi u tha nhn rng mt qun vng vi nhng phm cht c cho l tt trong s nhng tnh cch c nu trn y l ngi ng c ca ngi. Tuy nhin, v nhn v thp ton, cc phm cht tt p thng khng th y hoc khng th nhn ra c hon ton, nn mt qun vng phi khn ngoan bit cch trnh tai ting ca nhng thi xu c th khin ng mt nc v nu c th, ng phi t mnh trnh xa c nhng thi xu khng n mc lm cho ng mt nc. Nhng nu khng th trnh c, th qun vng cng khng cn qu kht khe vi bn thn khi l i nhng thi xu khng qu nghim trng ny. Hn na, bc qun vng cng khng cn bn tm khi phi mang ting v nhng thi xu m nu khng c nhng thi xu ny th vic gi c vng quc c th s kh khn ; bi v, khi xem xt mi vic mt cch k lng, ng s nhn thy rng, nu theo ui nhng vic c v ng o l th s dn ti s dit vong ca chnh ng. Trong khi , nhng vic c v ti li, s em li cho ng s an ton v phn thnh.

16 HO PHNG V KEO KIT

Bn v nhng c tnh u tin k trn, ti c th ni l, nu c coi l ngi ho phng th cng l iu tt, nhng ni ting v s ho phng s chng em li iu g tt p. Nu s ho phng c s dng mt cch ng mc nh l thng tnh th s ho phng s khng c cng nhn v ngi s khng trnh khi nhng li ch trch l keo kit. Th nn, nu qun vng mun c ting ho phng i vi nhng k quanh mnh th ng kh lng b l bt c c hi no th hin s xa hoa. Nhng khi lm vy, qun vng s tiu sch nhng g mnh c v cui cng, duy tr ci ting tm ho phng ca mnh, ng s buc phi nng dn chng bng nhng khon thu chng cht, v khng vic g thu c tin bc. iu bt

u khin ng b thn dn ght b, v khi tr nn khnh kit, ng s chng c ai knh trng. Nh vy, hu qu ca s ho phng l lm cho nhiu k th ght, mt s t k c ban n, nn bt k mt bt n nh nht no cng s tc ng n qun vng v ng s thy mnh sp ngay khi c du hiu u tin ca him nguy. Khi nhn ra iu ny v mun sa i chnh sch th ngay lp tc, ng li ng trc mi e da b ch trch l k keo kit. Do vy, khi khng th li dng tnh ho phng m khng b n lm hi, bc qun vng khn ngoan khng nn lo lng vic b k khc gi l keo kit. Bi v dn dn cc thn dn s thy ng ho phng hn mt khi c cc bng chng thc t l nh s tn tin, ng c thu nhp nn c th t bo v mnh trc bt k k no mu toan gy chin v c th lm nhng vic ln m khng cn bc lt thn dn. Nh vy, qun vng tr nn ho phng vi tt c nhng k khng b ng cp ot, m nhng ngi ny nhiu v s. Nhng ng s tr thnh k keo kit vi mt s t nhng k khng c ng cho g. Ngy nay, nhng chin cng v i m chng ta c chng kin u l ca nhng ngi tng b coi l keo kit. Nhng k c ting ho phng u tht bi. Gio hong Julius II nh ting tm ho phng m ginh c ngi Gio hong nhng theo ui cc cuc chin tranh, ng phi t b danh ting . c vua hin thi ca nc Php tin hnh nhiu cuc chinh pht m khng phi tng thu chnh l nh s tn tin ca ng gnh nhng chi ph tng ln. c vua hin thi ca Ty Ban Nha, nu c ting l ho phng th chng th tham gia vo nhiu cuc chin nh vy v cng chng th ginh c nhiu chin thng nh th. khng phi cp bc cc thn dn ca mnh, c th t bo v, v khng t bin mnh thnh k ngho kh v bn tin, cng nh trnh khng b buc phi tham lam, bc qun vng phi xem thng vic b coi l k bn xn, bi l mt trong nhng thi xu cho php ngi gi c quyn lc. Nu c ai li ni rng, Julius Caesar vi s ho phng ca mnh ginh c ngi hong , v nhiu ngi khc nh lng rng ri v c ting l rng ri ginh c a v cao qu, th ti xin c tr li l iu cn ty thuc ngi l qun vng hay ang trn ng tr thnh qun vng. Trng hp th nht, tnh ho phng ch gy tn hi ; cn trng hp th hai, c ting ho phng l mt iu v cng cn thit. Lc , Julius Caesar l mt trong nhng ngi mun ginh c a v ti cao thnh Rome ; nhng nu sau khi ginh c a v , ng vn sng xa hoa, khng chi tiu tn tin th ng hn hy hoi quyn lc ca mnh. Nu li c ai p li rng c nhiu qun vng lp nn nhng chin cng v i vi nhng i qun c ting l hoang ph, th ti xin c tr li nh sau. Qun vng c quyn tiu tin ca chnh mnh v ca thn dn

hay nhng ngi khc. i vi tin ca chnh mnh, ng phi tit kin nhng i vi tin ca thn dn v nhng ngi khc th chng vic g phi km hm s ho phng. i vi nhng qun vng nui lnh v sng bng cch cp bc, bn rt, i tin chuc, thu tm ti sn ca ngi khc th s rng ri l cn thit v nu khng, binh lnh chng theo ng lm g. i vi nhng ca ci khng phi ca ngi hay thn dn ca ngi th ngi c th thoi mi hn khi ban pht, nh Cyrus, Caesar v Alexander lm, bi v tiu xi ca ci ca ngi khc khng nhng khng thit g m cn tng thm danh ting cho ngi. Ch c vic tiu xi tin bc ca chnh ngi mi l iu lm hi ngi. Chng c iu g t hy hoi mnh nhanh bng s ho phng, bi v khi ngi ho phng tc l ngi ang nh mt phng tin s dng n. Ngi s ngho tng ri b khinh thng, v trnh s khnh kit, ngi s tr thnh tham lam v ng ght. iu quan trng nht l bc qun vng cn trnh b khinh mit v th ght. S ho phong dn ngi n c hai iu ny. Bi vy, Ngi khn ngoan nn sng vi ci ting l k keo kit, b ch trch nhng khng b cm ght, cn hn l chuc ly ci ting tham tn, em li c s ch trch ln cm ght, ch v mun c coi l ngi ho phng.

17 TN BO V BAO DUNG LM CHO DN YU HAY LM CHO DN S

Tip theo nhng c tnh nu trn, ti xin ni rng tt c cc qun vng u mun thn dn coi l ngi bao dung ch khng phi k bo tn, nhng ng cn phi cn trng khng t nhm ch lng bao dung . Ceasar Borgia b cho l tn bo. Th nhng, s tn bo em li n nh cho x Romagna, thng nht mnh t ny, v khi phc bnh yn v trt t. Nu xem xt k, ta s thy ngi cn nhn o hn ngi Florence, nhng ngi trnh ting tn bo cho php ph hy Pistoia69 [69 Trong giai on nm 1501-1502, khi nhng xung t d di gia hai phe Cancellieri v Panciatichi ca thnh ph Pistoia, ch hu ca Florence n ra, Machiavelli c c ti y nhiu ln khi phc li trt t .]

Bc qun vng khng vic g phi bn tm n li ch trch v s tn bo nu iu khin cc thn dn ca ng on kt v trung thnh ; bi d ch t ln tn bo, ng s l ngi nhn o hn k c lng bao dung qu ng xy ra hn lon, nguyn nhn ca nhng v cp bc v git chc. M nhng hn lon th lm hi c cng ng rng ln trong khi nhng v hnh quyt ca qun vng ch lm hi mt s c nhn nht nh m thi. V so vi tt c nhng qun vng khc, v qun vng va ginh c quyn lc khng th trnh ci ting tn bo, bi cc quc gia mi lun trn y him nguy. Nh th Virgil, qua nhn vt hong hu Dido, ni rng : Nhng hon cnh kh khn v nn cai tr mi m ca ti buc ti phi hnh ng nh vy, ri qun mi ni trn khp c nc 70 . [70 Machiavelli trch on th t bi Aeneid ca Virgil, nguyn vn ting Latin.] Tuy nhin, qun vng nn cn trng khi tin tng v hnh ng. ng khng nn s ngay c ci bng ca mnh. ng phi bit kt hp tnh thn trng vi lng nhn i, sao cho qu tin cng khng khin ng thnh ngi bt cn v qu nghi ng cng khng khin ng thnh k khng th chp nhn c. T bn lun trn, mt cu hi c t ra l nn lm cho dn yu hay l cho dn s. Cu tr li l bc qun vng cn c hai iu . Tuy nhin, kh c th kt hp c c hai iu ny, nhng c dn s th an ton hn nhiu so vi c dn yu qu nu ch c chn mt trong hai. Con ngi thng l v n, hay thay i, gi to, la di, trnh n him nguy, v hm li. Khi ngi hnh ng v li ch ca h, h l ca ngi, h cng hin cho ngi mu ca h, ti sn ca h, cuc sng ca h v con trai h, nh ti ni trn71 [71 Xem chng 9], nhng l khi him nguy cn xa. Khi him nguy cn k ngi, h s tr mt. Qun vng no hon ton da quyn lc ca mnh vo nhng li ni trong khi li khng h c nhng phng nga cn thit th tt s suy vong, bi tnh thn hu c c bng mt gi no ch khng phi bng s v i v s cao qu ca nhn cch th c th mua c nhng khng th s hu, v lc cn n, li khng th dng c. Ngi ta thng t ngn ngi khi lm hi ngi m h yu mn hn l lm hi ngi m h e s. Tnh thn thit c gn vi nhau bng nhng mt xch trch nhim, m con ngi vn l nhng k ti t s sn sng b gy nhng mt xch bt k lc no v li ch ring. Th nhng ni e s li c duy tr bi s s hi nhng trng pht s khng bao gi ri xa h.

Tuy nhin, bc qun vng cn khin ngi khc e s nhng khng th ght mnh, cho d c th khng c yu mn; bi v c th kt hp rt tt gia b e s v khng b ght, v iu hon ton d dng khi ng khng xm phm n ca ci v v con ca nhng k b ti cng nh ca thn dn. Nu mun hnh quyt ai, ng nn tin hnh khi c nhng ti danh r rng v phn quyt hp l. Nhng quan trng hn ht, ng cn trnh xm phm ti sn ca ngi khc. Thng th con ci s qun ci cht ca cha mnh nhanh hn vic qun i s ti sn tha k b tc mt. Hn na, chng bao gi thiu l do chim ot ti sn ca ngi khc, v k bt u sng bng ngh trm cp lun tm ra mi l do chim ot ca ci ca ngi khc. Ngc li, him c l do ly i mng sng ca ai v c hi ny qua i rt nhanh. Khi phi ch huy i qun ng o, qun vng hon ton khng cn tm n vic b coi l tn bo bi nu khng c ting l tn bo, i qun ca ng s khng bao gi thng nht v khng trng thi sn sng chin u. Trong s nhng chin cng ng ngi ca ca Hannibal72 [72 Hannibal : Thng ch i qun ca ngi Carthage (249-183 TCN), b Scipio nh bi ti trn chin Zama nm 202 TCN. Trn chin ny kt thc Chin tranh Punic ln th hai.] phi k n vic ng lnh o mt i qun ln, mi loi ngi chin u nc ngoi nhng khng bao gi bt ng d l nh nht gia binh lnh hay gia binh lnh vi ch huy, c khi thun li ln lc kh khn. iu ny c c chng nh g khc ngoi s tn bo v nhn tnh ca ng. S tn bo ny cng vi nhiu phm cht khc khin ng lun c binh lnh knh trng v s hi. Nu khng tn bo m ch vi nhng phm cht cn li th ng khng th to ra mt nh hng nh vy. Nhng cc s gia khng nh gi cao vn ny. Mt mt, h ca ngi cc chin cng ca ng, mt khc li ph phn chnh ngun gc ca nhng chin cng . chng minh rng ch cc c tnh khc ca ng thi th khng , ta c th xem xt v d v Scipio, ngi ni bt nht khng ch tong thi i ng m cn trong c nhng trang s bin nin. Th m qun i ca ng ni lon chng li ng Ty Ban Nha. iu ny xy ra khng v nguyn nhn g ngoi s nhn t qu mc khin binh lnh c t do qu khun kh cho php. Nguyn lo ngh vin Fabius Maximus 73 [73 Fabius Maximus : Quan chp chnh ti cao, nh c ti La M vo nm 217 TCN, cht nm 203 TCN ] ch trch iu ny, gi ng l lm h hng qun i La M. Ngi Locri b mt trong cc s quan ca Scipio git hi nhng Scipio cng khng trng pht hn v s kiu ngo ca vin s quan ny cng khng b khin trch. Tt c u l do bn tnh nhn t ca ng.

Mt nguyn lo ngh vin khi c gng bo cha cho Scipio ni rng, c nhiu ngi bit cch trnh phm ti hn l sa cha nhng li lm. Bn tnh ny l ra c lc hy hoi danh ting v vinh quang ca Scipio nu nh ng vn tip tc cm qun. Nhng di s kim sot ca ngh vin, kha cnh ng ngi ny trong tnh cch ca ng, khng nhng c che giu m thm ch cn c ca ngi. kt lun, ti xin tr li vn nn lm cho dn yu hay lm cho dn s. c yu l lc th ca con ngi, cn c dn s l lc th ca bc qun vng. Qun vng khn ngoan cn xy nn tng ca mnh trn nhng g thuc v ng ch khng phi trn nhng g thuc v ngi khc. ng ch phi trnh khng b th ght m thi.

18 CH TN CA QUN VNG

Ai cng bit l, tht ng ca ngi mt qun vng bit gi li, sng chnh trc v khng la di. Tuy nhin, t thc t thi i ca chng ta, c th thy rng nhng qun vng lm nn nhng chin cng v i li l nhng ngi khng h tm n vic gi li ha m l nhng ngi bit dng mu m nh la k khc. Kt qu l nhng qun vng ny vt xa nhng ngi ch khng khng c gi ch tn. Bi vy, ngi cn phi bit c hai phng thc u tranh 74 [74 Hai phng thc u tranh : Machiavelli ly ny trong tc phm Deofficiis ca Cicero, nhng thay i kh nhiu.]. Cch th nht l bng lut php, cch th hai l bng v lc. Cch th nht thch hp vi ngi, cn cch th hai dnh cho d th. Nhng cch th nht trong nhiu trng hp vn cha nn phi cn n cch th hai. Bc qun vng cn phi vn dnng tht khn ngoan nhng bn tnh ca ngi v ca d th. Cc tc gia c i kho lc dy cho cc bc qun vng iu qua cu chuyn v vic Achilles v nhiu vng hu thi xa c gi cho Chiron the Centaur75 [75 Chiron the Centaur : Theo thn thoi Hy Lp, y l loi th na ngi, na nga ] nui dng v gio dc theo cc nguyn tc ring. C ngha rng, vi mt thy gio na ngi na th, bc qun vng phi bit cch vn dng bn nng ca c hai phn , v ngi no thiu mt trong hai s khng th tr c. Bc qun vng phi bit hc hi t bn tnh ca d th, bit kt hp sc mnh ca s t vi s tinh ranh ca co76 [76 Machiavelli tm thy tng co v s t nhanh chng ni ting ny trong tc phm De officiis ca Cicero, nhng ng

sa i hon ton lun im ca Cicero. Cicero cho rng c bo lc ln xo tr l phi nhn tnh v bi vy l nhng bin php ng khinh ]. S t khng th t bo v mnh trnh cc cm by,cn co th khng th chng li si. V th, cn phi l co nhn ra nhng cm by v l s t da si. Nhng ngi ch hc theo s t s khng hiu c iu ny. Do vy, mt ngi cai tr khn ngoan khng th v khng nn gi li khi s trung tn ny em li bt li cho ng v khi nhng l do ca li ha khng cn na. Nu tt c mi ngi u tt th nguyn tc ny v dng, nhng bn tnh con ngi li ng ch trch v chng bit gi li nn ngi cng khng cn phi gi li vi h. Bc qun vng chng bao gi thiu l do chnh ng ph v mt giao c. V iu ny, bt k ai cng c th dn ra v s v d rng gn y c bit bao hip c, giao c tr thnh v hiu v s bi tn ca cc qun vng. Ai bit cch s dng tt nht bn tnh ca con co s c mt tng lai tt hn. Nhng iu cn thit l phi bit ngy trang, phi lm mt k o c gi v mt k di tr. Con ngi thng suy ngh n gin v b chi phi bi nhu cu trc mt n mc mt k di tr lun c th tm ra ngi t cho php mnh b la di. Ti khng th khng ni v mt trong nhng v d gn y. Gio hong Alexander VI khng lm g, ngh g ngoi tr vic la di ngi khc v ng lun tm c c hi lm iu . Ngi ta s chng bao gi tm c ngi no hng hn hn ng khi tuyn th, qu quyt mt vic vi nhiu ha hn hn nhng cng hay nut li ha hn ng. Tuy nhin, nhng th on ca ng lun thnh cng mt cch hon ho v ng qu thnh tho. Bc qun vng khng cn phi c tt c nhng phm cht k trn, nhng phi lm ra v nh c tt c. Hnh nh ti qu to bo khi khng nh rng : c tt c nhng phm cht v lc no cng sng ng nh th th tht l nguy hi, cn ch lm ra v nh c chng ti th li rt hu ch. Chng hn nh nn lm ra v bao dung, trung thnh, nhn t, ng tin cy, sng o v i khi th nhng u c li phi lun hnh ng ngc li nu cn. Nguyn tc c bn phi hiu c l : Bc qun vng, c bit l qun vng mi ginh c ngi bu, khng th lm tt c nhng iu m con ngi vn cho l tt, bi cai tr t nc, ng thng phi hnh ng ngc li vi li ha ca mnh, ngc vi tnh nhn o, lng nhn t v tri vi o gio. Chnh v th, ng cn phi c mt tr tu lun sn sng ty c ng bin theo vn mnh v s bin i ca thi th. V nh ti cp trn,chng no cn c th th qun vng nn l ngi tt, nhng ng phi bit cch thc hin nhng iu xu xa khi hon cnh i hi. Bc qun vng phi lun cn trng mi ngi u thy rng, tt c li ni ca ng u cha ng y nm phm cht ni : bao dung, trung thnh, nhn t,

ng tin cy v sng o. V iu cn thit nht l phi ra v nh c c tnh cui cng. Con ngi th thng phn x bng mt nhiu hn l bng tay, v ai cng c th nhn nhng rt t ngi c th cm nhn. Mi ngi thy iu m ngi c v l c, rt t ngi hiu c ngi thc cht l ngi th no, v thiu s khng dm i ngc li quan im ca s ng nhng ngi c qun vng bo v v che ch. Khng c ai phn x cng bng hnh ng ca con ngi, nht l ca bc qun vng nn ch kt qu cui cng mi l ng phi quan tm n. Vy, hy bc qun vng c t do hnh ng chinh pht v cai tr t nc. Cc phng cch ca ng s lun c knh trng v ton th dn chng gi ca. V nhng ngi bnh thng lun b la di bi v b ngoi v kt qu ca s vic, m trn th gii ny cn c ai ngoi nhng ngi bnh thng. Khng c ch cho thiu s khi m s ng c ni t lng tin. Mt v qun vng thi nay77 [77 C th l Ferdinand II ca Aragon ], ti xin khng nhc tn, khng rao ging iu g khc ngoi ha bnh v lng trung thnh nhng ng hon ton bc b c hai iu ny. Nu nh ng tng thc hin c hai iu ny th hn rt nhiu ln chng khin ng tr gi bng danh ting hoc vng quc ca mnh.

19 TRNH B KHINH MIT V TH GHT

Cho n gi, ti ni v nhng phm cht quan trng nht trong s cc phm cht c cp phn trn. Ti mun bn v cc phm cht khc mt cch ngn gn. Nh lu , bc qun vng nn ch trng vo vic trnh nhng g khin ng b th ght v khinh mit v khi trnh c iu , ng s thc hin c cc cng vic ca mnh m khng gp bt k nguy him no d phm nhng li cn li. Nh ti ni, iu khin bc qun vng b th ght nht l lng tham lam v vic chim ot ti sn, v con ca thn dn. V th, bc qun vng phi trnh xa nhng iu . Trong hu ht cc trng hp, chng no cn cha b tc ot ti sn hoc thanh danh th a s s sng hnh phc, nn ngi ch phi i ph vi tham vng ca mt s ngi, nhng k c th b kim ch khng my kh khn v bng nhiu cch. Qun vng thng b khinh mit v tnh kh tht thng, ph phim, yu mm, hn nht v thiu quyt on. Bc qun vng phi trnh nhng iu ny nh th thuyn phi trnh ngm, v ng phi c lm cho mi ngi nhn thy s v i, ngh lc, s tn nghim v sc mnh trong cc hnh ng ca mnh. i vi cc vn c nhn

ca thn dn, ng phi chng t c rng cc quyt nh ca mnh khng th o ngc, v ng phi gi mnh sao cho khng k no c th o tng s la phnh hay dt mi ng. Qun vng no to c ting tm nh vy s ginh c s knh trng rt ln ; v kh c th mu hi hay tn cng mt ngi c danh ting ln khi ngi li c nhng phm cht v i v c thn dn knh yu. Bc qun vng ch c hai ni s hi : mt, v i ni, l cc thn dn ; hai, v i ngoi, l nhng lc lng ngoi bang. bo v mnh chng li lc lng ngoi bang, ng cn ng minh v binh s gii, v ng lun c ng minh tt nu ng c binh s gii. Vic i ni s lun n nh khi i ngoi n nh, tr khi c nhng m mu phn nghch. Ngay c khi cc iu kin bn ngoi bin i, nu qun vng c s chun b tt v hnh x nh va ni, ng thi gi c s t ch ca mnh th ng s lun chng chi c mi cuc tn cng nh vua Nabis x Sparta lm. Nhng i vi thn dn ca mnh, khi tnh hnh i ngoi khng c g bin i, ng cn phng nhng m mu b mt. Qun vng bo v mnh trnh b mu hi bng cch trnh b th ght hoc khinh mit v m bo rng, dn chng hi lng vi ng. iu ny l v cng cn thit. Trn y, ti trnh by kh c th v vn ny. Mt trong nhng bin php mnh m nht chng li nhng m mu l ng b dn chng th ght, v k by mu lun tin rng hn s lm dn chng hi lng khi git vua. Nhng khi thy vic lm ny c th khin dn chng tc gin, hn s khng c bn lnh lm mt vic nh th v c v s rc ri i vi nhng k by mu. Kinh nghim cho thy, m mu c nhiu nhng thnh cng th rt t, bi v m mu khng th ch hnh ng n thng c m v cng khng th tm ng bn u ngoi s nhng k hn tin l cng ang bt mn. Khi hn bc l nh ca mnh vi k bt mn tc l hn trao cho k phng tin c tha mn, bi k s c mi th hng thm kht bng cch tit l m mu ca hn. Tht qu r rng, mt bn l li ch chc chn, bn kia khng nhng bp bnh m cn y him nguy. Nu k trung thnh vi k by mu th chc y hn phi l mt ngi bn tt c bit hoc mt k th khng i tri chung ca qun vng. Ni mt cch ngn gn, v pha nhng k m mu th chng c g ngoi ni s hi, ghen ght v lo lng v s trng pht ang bp nght tri tim hn. Trong khi , v pha Qun vng li l s tn nghim, l quyn uy, l lut php, l s bo v ca b bn v c t nc. Cho nn, nu dn chng mn phc qun vng th m mu chng li ng l iu khng th v ht sc ngu xun. Thng l k

by mu phi s hi trc khi thc hin ti c nhng trong trng hp ny th ngay c khi ti c c thc hin, hn s vn phi s hi, v hn l k th ca dn chng nn hn cng chng hy vng g tm c mt ni nng ta. C v s v d v nhng trng hp nh th nhng ti cho rng, ch cn trch dn mt trng hp th h trc l . Annibale Bentivog li78, Qun cng x Bologna v l ng ni ca Annibale hin thi, b gia tc Canneschi mu st. Lc , ng khng c ai k v ngoi Giovanni cn th di. Ngay khi v mu st xy ra, dn chng ni dy git c gia tc Canneschi. [78 Annibale Bentivogli b k th git nm 1445, con trai ng l Giovanni nm quyn Bologna nm 1462. Giovanni cht nm 1508, con trai l Annibale (1469-1540) k v.] L do chnh l nh thi m gia tc Bentivogli ginh c cm tnh ca h. Lng yu mn ln n mc khi Annibale Bentivogli cht, do dng h khng cn ngi no trong thnh ph nm vng quyn, nn khi nghe n rng, Florence c mt ngi mang dng mu Bentivogli, ngi m n tn gi, vn c cho l con ngi th rn, ngi dn Bologna ti tn Florence tm v trao cho anh ta quyn cai tr thnh ph. Ngi ny cai tr Bologna cho ti khi Giovanni n tui trng thnh. C th kt lun rng, khi c dn chng yu mn th qun vng khng vic g phi s nhng m mu. Nhng khi dn chng c thi th ch v cm ght th ng phi d chng tt c mi th v tt c mi ngi. iu quan trng nht m qun vng cn lu tm l phi c mt quc gia c t chc tt v phi l mt qun vng khn ngoan, khng gy th on vi gii qu tc, lm hi lng dn thng v gip h lun c mn nguyn. Trong s cc vng quc thi i chng ta th Php l nc c t chc v cai tr tt. Ti quc gia ny, ta c th tm thy v s nhng thit ch tt p lm ch da s t do v an ton ca c vua. Trong s , u tin phi k n ngh vin v thm quyn ca ngh vin. c vua thc c tham vng v s ngo mn ca gii qu tc, hiu c rng cn phi c mi nh gi bn chng li vi mnh nhng cng phi hiu c s th ght do ni s hi ca dn chng i vi gii qu tc v vic cn phi v v dn chng s khng iu thnh trch nhim ca ring c vua. gii thot mnh khi s phn n ca gii qu tc nu ng ng h dn chng v s phn n ca dn chng nu ng ng h gii qu tc, ng lp ra mt c quan t php c vai tr trung gian kim ch gii qu tc v che ch dn lnh m khng to ra p lc i vi c vua. Khng th c mt thit ch no tt p v an ton hn hnh thc ny, v cng khng th c bin php no an ton hn cho c vua v cho c vng quc. T minh ha trn, ta cng c th rt ra c mt bi hc qu gi. Bc qun vng phi giao

nhng nhim v ng ght cho ngi khc v gi cho mnh nhng ngha v nh nhng. Ti xin c nhc li, bc qun vng cn tn trng gii qu tc nhng khng c dn chng th ght. C th nhng ngi tng nghin cu v cuc i v ci cht ca cc hong La M s a ra nhng v d tri ngc vi quan im ca ti ; v chng ta thy rng mt s v hong lun sng cao qy, th hin tnh cch mnh m tuyt vi nhng vn b lt v b chnh thn dn ca mnh mu hi. p li, ti xin phn tch cc tnh cch tiu biu ca mt s hong lm r nhng nguyn nhn dn n s tht bi ca h, nhng nguyn nhn cng khng khc my so vi nhng g ti ni , v ti cng xin ch ra nhng im ng nhng ngi c v lch s thi ny cn lu . cp y , ti s chn tt c cc hong tr v t thi Marcus ti thi Maximinus : l Marcus, Commodua (con trai ca Marcus), Pertinax, Julian, Severus, Antonius Caracalla (con trai ca Severus), Macrinus, Heliogabalus, Alexander va Maximinus79.[79 Machiavelli lit k nhng ngi k v ngi hong La M t nm 161 n 238: Marcus Aurelius (121-180); con trai l Commodus (180193) ; Pertinax (193); Julian (193); Severus (193-211); con trai l Caracalla (211217); Macrinus (217-218); Heliogabalus (218-222); Alexander (222-235) v Maximius (235-238) ] Truc tin, cn phi lu l, trong khi nhng vng quc khc, cc bc qun vng ch phi lm hi lng tham vng ca gii qu tc v s kiu ngo ca dn chng th cc hong La M cn c mt vic th ba : h phi chu ng s tn bo v tham lam ca binh lnh. iu ny khin nhiu hong phi mt ngi. Hong kh c th lm hi lng c binh lnh ln dn thng, khi dn chng yu s thanh bnh v yu nhng v hong gin d, cn binh lnh th thch nhng v hong qun phit, ngo mn, tn bo v tham lam. Chng mun hong tham lam v tn bo vi dn thng chng nhn i cc khon bng lc. Kt qu l mu thun ny thng dn ti s sp ca nhng v hong m bn tnh hoc mu m khng to danh ting ln kim ch c c dn chng ln binh lnh. Hu ht cc hong , nht l nhng ngi mi ln ngi, khi nhn thy nhng rc ri ny sinh gia hai phe ny quay ra nhn nhng binh lnh m khng hiu rng mnh lm tn thng dn thng. Quyt nh ny l cn thit v cc hong khng th trnh khi vic c k th ght nn trc tin, h phi trnh b dn chng ght. Nu khng th thc hin c th phi bng mi cch khng b nhm c th lc nht th ght mnh. Chnh bi vy, nhng v hong , nhng ngi cn s h tr ln lao do mi cm quyn,phi ng v pha binh lnh ch khng phi dn thng. Tuy nhin, iu ny c pht huy tc dng hay khng li ph thuc vo vic v hong c bit cch duy tr uy tn ca mnh trc binh lnh hay khng .

Marcus, Pertinax v Alexander u l nhng ngi khim tn, yu cng bng, ght s tn bo, tt bng, nhn t nhng tt c cc hong ny, ngoi tr Marcus, u c mt kt cc ng bun. Ch c Marcus l c cuc sng v ci cht u c tn vinh tuyt i, bi v ng k v ngi hong ca dng h nn khng mc n ai, c binh lnh hay dn chng. Vi rt nhiu phm cht ng knh, khi cn sng, ng lun kim gi c hai phe trong gii hn ca h, v ng cha bao gi b th ght hay khinh thng. Nhng Pertinax li c a ln ngi hong tri vi nguyn vng ca binh lnh, nhng k quen sng phng tng di thi Commodus. Chng khng th sng cuc sng lng thin m Perinax mun p buc. Khin mnh b th ght khi tui tc cao, ng b lt ngay khi mi ln cm quyn. V gi y, ngi ta phi hiu c rng cc hnh ng tt em li nhiu s th ght chng km g nhng hnh ng xu. Do vy, nh ti ni trn, cai tr vng quc ca mnh, bc qun vng thng bt buc phi lm ngi khng tt. Khi nhm ngi m ngi tin rng cn h s h tr th cho d l dn thng, binh lnh hay gii qu tc, th v li ch ca chnh mnh, ngi nn nghing v pha h lm h hi lng, v khi , nhng vic tt chnh l k th ca ngi. Chng ta hy th xem trng hp ca hong Alexander. ng l ngi tt bng n mc trong nhng vic lm ng ca ngi ca ng phi k n vic khi cai tr tui mi bn, ng cha h ra lnh git ai m khng xt x. Tuy nhin, ng b cho l yu mm v b ngi m iu khin. Chnh v th, ngi ta coi thng ng v qun i by mu chng li ng, cui cng h st ng. By gi chng ta li xem xt trng hp ngc li. Hy xt tnh cch ca Commodus, Severus, Antoninus Caracalla v Maximinus. Ngi s thy tt c cc hong ny u v cng tn bo v tham lam. tha mn nhng i qun ca mnh, h khng ngn ngi gy ra cho dn chng mi ni mt mt, v tt c h ngoi tr Severus u phi chu kt cc bi thm. Trong con ngi Severus c qu nhiu phm cht khin ng lun ginh c tnh cm ca binh lnh v mc d b p ch, dn chng vn yn n di s cai tr khn kho ca ng. Nhng phm cht khin ng tr nn v cng ng knh trng trong mt ca c binh lnh ln dn thng, khin binh lnh th khip s ng, cn dn chng th hi lng v tn knh ng. Do cc hnh ng ca con ngi ny tht v i, ng v qun vng mi ginh c quyn lc phi lu tm, ti rt mun trnh by ngn gn v s kho lo ca ng trong vic kt hp sc mnh ca s t vi s tinh ranh ca co, nhng bn nng m bc qun vng nn bt chc. Ngay khi nhn thy s thiu quyt on ca hong Julian, Severus thuyt phc qun i do ng thng lnh ti Slavonia rng cn phi ko qun n thnh Rome bo th cho ci cht ca Pertinax, ngi b cn v hong st hi. Di chiu bi ny v giu i tham vng ot ngi hong ,

Severus bt thn a qun ti thnh Rome. Khi ng ti thnh Rome, ngh vin qu khip s bu ng lm hong v Julian b git. Sau s khi u , cn hai tr ngi i vi Severus nu ng mun tr thnh ngi thng tr ton b vng quc. Th nht l chu , ni Pescennius Niger, ngi thng lnh cc o qun chu , ni Albinus cng c tham vng tr thnh hong . Nhn thy rng nu l mnh k th ca c hai ngi ny th qu l nguy him nn ng quyt nh tn cng Niger v la phnh Albinus. ng vit th cho Albinus ni rng mnh c ngh vin bu lm hong v mun c chia s nim vinh d vi Albinus, ng gi ti Albinus ngi v hong v bng mt sc lnh ca ngh vin, a Albinus ln ngang hng vi ng. Albinus tin vo nhng iu . Nhng sau khi tiu dit c Niger, bnh nh c pha ng, lc tr v thnh Rome, ng ln ting t co vi ngh vin rng Albinus khng nhng khng cm kch trc nhng g ng ban cho m cn m mu m hi ng, v bi vy, ng buc phi trng pht Albinus v s v n . Ri ng bt sng Albinus Php v ly i c mng sng ln vng quc ca Albinus. Bt k ai khi xem xt k cc vic lm ca Severus u nhn thy ng l mt con s t hung d v mt con co khn ngoan. Ai cng knh s ng v binh lnh khng th ght ng. V chng ai phi ngc nhin v vic mt v tn vng nh ng li c th tr v mt cch y quyn uy nh th. Ting tm lng ly ca ng lun bo v ng khi s th ght ca nhng ngi dn thng i vi s cp ph ca ng. Hong Antoninus, con trai ca Severus, cng l ngi c nhng kh nng tuyt vi khin ng v cng c ngng m trong mt dn thng v c binh lnh yu mn. ng l mt nh qun s c kh nng chu ng mi gian kh, coi thng cuc sng an nhn vi nhng ba n ngon; iu khin binh lnh yu mn ng. Nhng s tn bo, man r ca ng tht kinh khng v qu c c. Sau v s nhng v git ngi, ng x t hu ht dn thnh Rome v tt c dn Alexandria - nn tr thnh k b ton th gii gh tm. ng khin ngay c nhng ngi thn cn cng phi khip s n mc b mt vin tng git ngay gia ba qun. Ta c th thy rng nhng ci cht nh va nu c thc hin da trn ch ca mt ngi, l khng th trnh khi i vi cc qun vng, v bt k ai khng s cht u c th m hi h. Tuy nhin, bc qun vng khng nn qu s nhng k nh th v h rt him. Qun vng ch cn trnh ng gy nhng thng tn nghim trng ln nhng ngi phng s ng v nhng ngi c chn tham gia iu hnh vng quc Antoninus li dm vo chnh vt chn . ng git anh trai ca vin tng ni trn mt cch hn h v hng ngy cn e da hn nhng vn gi hn lm cn v. y l mt quyt nh thiu suy ngh v iu g phi n n.

By gi ta hy bn v hong Commodus, ngi cai tr v cng d dng do c k tha ngi hong vi t cch l con trai ca Marcus. ng ch cn noi gng cha lm hi lng binh lnh v dn chng l . Nhng vi bn cht tn bo v dm lon, tho mn lng tham ca mnh, ng quay sang nung chiu binh lnh, bin chng thnh mt l v k lut. Mt khc, khng gi gn s tn nghim ca mnh, ng thng thng i t th vi cc u s v lm nhiu vic hn h khc khng xng ng vi mt bc vng, nn ng tr nn tm thng trong mt ca binh lnh. Va b khinh mit va b th ght, ng b ngi ta by mu st hi. Cng cn phi miu t i cht v tnh cch ca hong Maximinus. ng l ngi hiu chin v do qun i chn ght s yu ui ca hong Alexander, nh ti trnh by, nn sau khi Alexander cht, ng c h chn lm hong . ng cng chng ngi cao c lu, v c hai iu khin ng b th ght v khinh b. Trc tin l do ngun gc thp hn ca ng. ng tng l mt tn chn cu Thrace (ai cng bit iu ny v n khin ng mt i s tn nghim cn thit trong mt mi ngi) ; th hai l do khi mi ln ngi, ng tr hon khng ti ng quang ti thnh Rome. ng kht ting l k tn bo v thng qua cc vin thng s ca mnh ti thnh Rome v cc vng trn ton ch, ng c nhiu hnh ng tn c. Kt qu l u u ngi ta cng coi khinh ngun gc xut thn ti tin ca ng v cm ght ng do e s s tn bo. u tin l chu Phi ni lon, sau l ngh vin v ton th dn chng thnh Rome v cui cng l c Italia chng li ng. Thm vo l qun i ca chnh ng. Khi bao vy Aquileia, binh lnh thy rng rt kh chim thnh, li b s tn bo ca ng lm h tc gin nhiu hn l s hi, v nhn thy ng c nhiu k th, nn h m st ng. Ti khng bn v Heliogabalus hoc Macrinus hay Julian, nhng v hong do b tt c mi ngi khinh mit nn sm b tiu dit. Ti xin c a ra li kt cho phn bn lun ny. Cc qun vng thi i chng ta gp t rc ri hn khi lm tha mn binh lnh bng nhng bin php khc thng. Mc d vn phi trng chng bn chng nhng cc qun vng ny u nhanh chng gii quyt vn , bi khng qun vng no li gi qun thng tr lu di song song vi chnh quyn ti cc vng t b thng tr nh cch cc triu i La M thng lm. Bi vy, nu cn phi tha mn binh lnh hn l tho mn dn chng th chng qua l binh lnh c vic hn dn chng. Gi y, i vi tt c cc qun vng, ngoi tr hong Th Nh K v quc vng Ai Cp80, th iu cn thit l phi lm hi lng dn chng ch khng phi binh lnh v dn chng ang c vic hn binh lnh. [ 80 Tc l hong Ottoman Selim I ang cai tr Th Nh K v quc vng Mamluk ca Ai Cp, ngi c la chn t cc ch huy i qun n l. Hong Selim I lt triu i Mamluk vo nm 1517. ]

Ti coi hong Th Nh K l mt ngoi l v ng lun duy tr bn mnh mi hai nghn lnh b binh v mi lm nghn k binh v da vo nhng i qun ny m bo s an ton v s hng mnh ca ch. V iu cn lm, i vi ng l gt b mi mi quan tm khc, ng phi thn thin vi binh lnh ca mnh. Cng nh vy, vng quc ca Quc vng Ai Cp hon ton nm trong tay qun i v i vi ng th iu cn thit cng l duy tr s thn thin ca binh lnh m khng cn phi m xa n dn chng. Ngi cng cn lu rng chnh th ca quc vng Ai Cp khng ging vi cc chnh th khc, mc d c mt s c im tng t nh hnh thc Gio hong ca C c gio nn khng th gi l mt nn qun ch th tp hay mt nn qun ch mi. Con trai ca quc vng c khng phi l ngi ni ngi m ch l vng tn, cn ngi ni ngi s c nhng ngi c thm quyn la chn. V do h thng ny li tun theo nhng truyn thng c xa nn khng th gi n l vng quc mi, y khng tn ti nhng kh khn kiu vn xy ra cc vng quc mi. Mc d quc vng hon ton mi nhng cc thit ch li vn l nhng thit ch c v ch c t chc li n nhn quc vng mi nh th v quc vng mi l ngi tr v c truyn ngi. By gi, hy quay li ch ca chng ta. Bt k ai quan tm n phn tho lun trn y u nhn thy s th ght v khinh mit gy ra s sp ca nhng hong i trc nh th no, v hn phi nhn thy rng mc d mt s ngi hnh ng th ny, cn s khc c x hon ton ngc li th mi nhm, bao gi cng c nhng ngi c kt cc tt v nhng ngi phi chu kt cc xu. i vi nhng v tn vng nh Pertinax v Alexander th tht nguy hi v v ch nu mun bt chc Marcus, ngi c c t nc nh quyn th tp. Tng t nh vy, i vi Caracalla, Commodus v Maximinus th vic bt chc Severus l tai ha, bi nhng v hong ny khng nng lc hnh ng theo cch ca Severus. Th nn, v tn vng mt vng quc mi khng th hc theo nhng hnh ng ca Marcus nhng cng khng th theo bc Severus. Thay vo , tn vng cn hc Severus nhng iu cn thit lp quc v Marcus nhng iu ph hp v v vang bo v vng quc c thnh lp v ang n nh.

20 PHO I V CC PHNG THC PHNG TH KHC : C CH HAY C HI

Mt s bc qun vng khng v trang cho dn chng nhm m bo cho t nc c an ton, mt s bc qun vng chia nh nhng vng t chinh phc c, cn mt s bc qun vng li kch ng s chng i. Mt s qun vng khc li c ginh c s ng h ca nhng ngi trc y khng tin tng vo s tr v ca h. Mt s qun vng xy cc pho i trong khi s khc li ph b. Khng th a ra mt nguyn tc bt di bt dch m khng tnh n nhng c im ring bit ca tng quc gia ni ngi ta a ra nhng quyt nh khc nhau. Tuy nhin, ti vn mun cp khi qut v vn ny. Cha tng c v tn vng no li tc v kh ca cc thn dn m tri li, khi thy thn dn khng c v trang, qun vng cn trao v kh cho h. Khi c v trang, lc lng s thuc v ngi, c nhng ngi trung thnh ln nhng ngi ngi hy vng s tr nn trung thnh. Khi y, h khng cn l dn thng m l ngi thuc phe ca ngi. V kh khng th trang b cho tt c mi ngi nn nhng ngi c trang b l nhng ngi c hng n sng, cn ngi s d i ph hn vi nhng ngi khng c v trang. S phn bit i x m ngi dnh cho h s khin h mc n ngi. Nhng ngi khng c trang b v kh s min th cho ngi vi ngh rng nhng ngi chu nhiu him nguy hn, gnh nhiu trch nhim hn th xng ng vi nhiu s ban thng hn. Nhng khi ngi tc v kh ca h th ngi bt u xc phm h. Ngi th hin s khng tin tng vo h v h hn nht hay v thiu tin tng. C hai iu u khin ngi ta cm ght ngi. V bi v khng th khng c qun i nn ngi s phi thu lnh nh thu vi nhng tnh xu c bn cc phn trc. V cho d chng l nhng binh lnh tt i na th cng khng mnh bo v ngi trc nhng k ch hng mnh v nhng thn dn thiu trung thnh. Bi vy, nh ti ni, mt qun vng mi ginh c ngi bu mt vng quc mi lun xy dng qun i v trong lch s c rt nhiu nhng v d nh vy. Nhng khi mt qun vng ginh c mt vng quc mi v sp nhp vo vng quc c ca mnh th cn phi tc v kh ca nhng thn dn b chinh phc, tr nhng k ng v pha ngi trong cuc chin. Tuy nhin, cng vi thi gian v khi c c hi, ngi cng cn phi lm cho bn h suy yu v khip nhc dn. Ngi phi t chc mi vic sao cho sc mnh v trang ca ton b t nc tp trung chnh binh lnh ca ngi-nhng ngi sng bn cnh ngi ti vng quc c. T tin chng ta l nhng ngi thng thi, tng ni rng phi gi Pistoia bng nhng phe phi v phi gi Pisa bng cc pho i. Chnh v th, nhng xung t phe phi c kch ng mt s th trn ph thuc nhm kim sot nhng vng

ny d dng hn. Mc d, vo thi im hin nay, khi Italia ang trng thi cn bng quyn lc, li khuyn ny c th l mt chnh sch tt nhng ti khng cho rng nn coi l mt nguyn tc. Theo ti,cc phe phi, khng em li iu g tt p c m ngc li, khi k th n, cc thnh ph b chia r lun tht th, v nhng phe yu hn lun lin kt vi cc lc lng bn ngoi v nhng phe cn li s khng khng c ni . Ti cho rng ngi Venice, vi nhng l do nu trn, kch ng phe Guelf v phe Ghibelline81 ti cc thnh ph ph thuc. [81 Trong cuc xung t gia hong La M v Gio hong ti Italia thi Trung c, nhng ngi theo phe Guelf ng h Gio hong. Trong khi , nhng ngi theo phe Ghibelline hu thun hong . Tuy nhin, nhng tranh ot gia cc nc ho ln vi cc mu thun cc b nn mt phe s tn cng vi s ng h ca Gio hong nu i th ca h nhn s gip ca hong , v ngc li.] Mc d khng bao gi xy ra mu nhng h nui dng xung t gia cc phe phi sao cho nhng thnh ph ny do bn bu vi cc tranh chp ca chnh mnh s khng th on kt chng li h. iu ny, nh chng ta thy, khng em li kt qu. Khi ngi Venice b nh bi ti Vail, mt phe ngay lp tc ly li dng kh v chim li ton b lnh th. Hn na, nhng bin php kiu ny ch th hin yu t ca qun vng. Ti nhng vng quc vng mnh, ngi ta khng bao gi cho php tn ti nhng phe nhm bi iu ny ch c li trong thi bnh khi gip cho vic cai tr cc thn dn tr nn d dng hn, nhng khi chin tranh n th chnh sch kiu ny s bc l tc hi. R rng l cc qun vng ch tr nn v i khi h vt qua c nhng tr ngi trn con ng h i. Bi vy, vi mong mun tng thm danh ting cho v tn vng ngi cn ginh c s tn knh nhiu hn l mt qun vng c tha k ngi bu, thn s mnh to ra nhng k th v xui khin chng chng li ng ng c c hi tiu dit chng v leo ln nhng bc cao hn trong chic thang m k th em li cho ng. Chnh v th, nhiu ngi cho rng, mt qun vng khn ngoan khi c c hi phi kho lo nui dng s chng i khi nghin nt n, ng s ginh thm nhng vinh quang cho mnh. Cc qun vng, nht l nhng tn vng va ginh c ngi bu, thng nhn thy nhng k m h nghi ngi khi mi ln ngi thng t ra trung thnh v hu ch hn nhng k c tin cy ngay t u. Pandolfo Petrucci 82 vua x Siena, cai tr t nc vi s gip ca nhng ngi tng b ng vc nhiu hn bt k ai khc. [82 Pandolfo Petrucci : Cai tr Siena t cui th k 15 cho ti khi cht nm 1512. Machiavelli ti lu i ca Pandolfo Petrucci nhiu ln khi thc hin cc s mnh ngoi giao.]

Tuy nhin, trng hp ny, kh c th ni mt cch tng qut v cc quc gia c tnh hnh khc nhau. Ti ch c th ni rng, qun vng c th d dng g inh c s h tr ca nhng k tng l k th ca ng vo bui u ln ngi. Chng gip ng bo v mng sng ca chnh bn chng. V thm ch chng cn c nhiu trch nhim hn trong vic phng s ng, phng s mt cch trung thnh v chng thy cn phi th hin qua cc hnh ng ca mnh xa b mi nghi ng vn c trong lng qun vng. S dng chng s em li nhiu ch li hn so vi nhng k qu cn trng m thnh ra khng ht lng i vi cng vic ca ng. Do i hi ca ch ang bn lun, ti khng th khng nhc nh qun vng va chinh phc c mt vng quc bng s gip ca dn bn x rng, ng cn phi tht cn trng xem xt nguyn nhn khin nhng ngi ny gip ng. Nu khng phi do cm tnh vn d ca h i vi ng m l do bt mn vi chnh quyn trc th vic duy tr nhng ng minh s l mt gnh nng rt kh khn, bi ng khng th no lm hi lng h. Khi xem xt k nguyn nhn ca vn , ta c th thy cc v d thi xa cng nh thi nay cho thy tn vng c th d dng ginh c nhiu cm tnh ca nhng ngi vn hi lng vi ch c, v bi vy, tng l k th ca ng hn l t nhng ngi do bt mn vi ch c m tr thnh ng minh v gip ng chim c vng quc ca h. bo v vng quc mt cch an ton hn, cc qun vng thng xy cc pho i v coi y nh l phng tin ch ng nhng k mun tn cng h, v cng l ni tr n an ton trc mt cuc bo lon bt ng. Ti ngi ca phng php ny, v n c p dng t c xa ti nay. Tuy nhin, ngay trong thi i ngy nay, Niccol Vitelli83 ph hy hai pho i Citt di Castello nhm gi c vng quc ny. Khi ginh li c quyn cai tr x Urbino m Cesare Borgia ot ca mnh, Guido Ubaldo84 , cng tc x Urbino, ph hy hon ton cc pho i ca x ny. [83 Niccol Vitelli : Ngi b Gio hong Sixtus IV ui khi Citt di Castello nm 1474. Vitelli ginh li quyn lc vo nm 1482 nh s gip ca ngi Florence v ng ph hy hai pho i do Gio hong xy dng . Guido Ubaldo : Guidobaldo da Montefeltro, Cng tc Urbino (1472 1508) b Cesare Borgia tng khi Urbino nm 1502 ch sau mt thi gian ngn tr li ph hy cc pho i ca thnh ph ny. Triu nh ca ng l ngun cm hng cho cun Cu chuyn triu thn ca Castiglione. ] ng quyt nh rng khi khng c cc pho i ny, vic ti chim x ny s kh hn nhiu. Gia tc Bentivogli85 [85 Gia tc Bentivogli : b Gio hong Julius II
84

ui khi Bologna nm 1506, quay li nm quyn nm 1511 ] cng p dng cc bin php khi tr li nm quyn Bologna. Bi vy, cc pho i hu dng hay khng u ty vo hon cnh. Pho i em li li ch cho ngi theo cch ny nhng li lm hi ngi theo cch khc. Vn ny c th c gii quyt nh sau : V qun vng no e s thn dn ca mnh hn l qun ngoi bang th nn dng ln pho i, cn v qun vng no s qun ngoi bang hn l thn dn ca mnh th ng bn tm n vic xy dng pho i. Lu i Milan m Francesco Sforza xy gy ra nhiu cuc chin tranh chng li gia tc Sforza hn bt k mt s ri lon no . D sao i na th pho i vng chi nht l khng b thn dn th ght. Cho d ngi c th c cc pho i nhng chng cng khng th bo v c ngi nu dn chng cm th ngi, v khi dng chng cm v kh ni dy th khng bao gi thiu nhng k ngoi bang sn sng h tr h. Ngy nay, c th thy cc pho i chng em li ch cho ai ngoi n b tc Forli86 sau khi c ng chng l b tc Girolamo b git hi. Nh c lu i ca mnh, b mi trn thot khi cuc ni dy ca dn chng v trng ch s gip t Milan ginh li vng quc. Cng may mn l ti thi im , khng mt k ngoi bang no c th gip cc thn dn ca b. [86 N b tc Frol : tn tht l Caterina Sforza Riaro, chu gi ca Ludovico Sforza II Moro, trn ti pho i Forl sau khi chng b l Girolamo b m st nm 1498 cho n khi ngi anh em h ti cu. Cesare Borgia chim Forl v Imola t tay b nm 1500. ] Nhng ri cc pho i cng chng gip b c nhiu khi b Cesare Borgia tn cng v khi cc thn dn th ch bt tay vi ngoi bang. Bi vy, ln ny cng nh ln trc, b hn an ton hn nu khng b thn dn ght b ch khng phi l ch nh vo nhng pho i. Do vy, xt ti tt c nhng iu va bn ti, ti xin c ngi ca c nhng v qun vng dng ln cc pho i, c nhng v qun vng khng lm nh vy v ti dnh li ch trch cho nhng v qun vng tin tng vo cc pho i m xem thng s th ght ca dn chng.

21 GINH C LNG KNH TRNG

Khng g c th khin qun vng c knh trng hn l nhng hnh ng cao c v nhng biu hin v ti nng siu vit. Trong thi i ca chng ta, ngi xng ng vi iu l Ferdinand x Aragon, c vua hin nay ca Ty Ban Nha. C th coi ng gn nh mt v tn vng mi, v ng -t mt ngi cai tr yu t, tr thnh v vua u tin ca mt vng quc C c gio mt cch vinh quang v danh ting, v khi xem xt, ta c th thy cc hnh ng ca ng rt v i v phi thng. Bui u nm quyn, ng tn cng Granada, hnh ng ny to c s cho danh ting ca ng. u tin, ng hnh ng khi thin h ang yn bnh v khi , ng khng s b chng i. ng khin tm tr cc lnh cha x Castile lc no cng lo lng khng yn, v do mi m tp trung vo cuc chin, cc lnh cha ny chng quan tm g n nhng thay i ngay di mi nh ca mnh. Bng bin php ny, ng ginh c danh ting v quyn lc vt xa h m h khng h hay bit. ng duy tr qun i bng tin ca Gio hi v dn chng. Vi cuc chin tranh dai dng ny ng tng bc thit lp nn tng qun i ca chnh mnh, v y chnh l iu em li vinh quang cho ng. Bn cnh , c th thc hin nhng cng cuc v i hn , ng lun s dng tn gio cho nhng mc ch ring ca mnh, ng tr thnh mt ngi sng o tn bo, ng xua ui ngi Moor khi t nc h v khng c trng hp no th thm v qui d hn. i lt tn gio, ng tn cng chu Phi, xm chim Italia, v cui cng l tn cng nc Php. Vi cch hnh ng nh vy, ng lun thc hin v chun b cho nhng chin cng v i khin cho tm tr cc thn dn ca ng lun trong trng thi lo lng, kinh ngc v chong ngp bi thng li m h t c. Mt hnh ng ca ng c ny sinh t mt hnh ng khc v thi gian chuyn t hnh ng ny sang hnh ng kia khng bao gi di cho k khc kp bnh tnh chng i ng. i vi bc qun vng, vic th hin s khn kho ca mnh trong cc quan h i ni l rt hu ch, ta c th thy iu qua cc cu chuyn v Bernab Visconti87 ca Milan. [87 Bernab Visconti : Cai tr Milan t 1354 n 1385, ni ting l tn bo nhng rt khn kho]. Khi bt k ai trong x hi th hin nhng hnh ng khc thng, tt hoc xu, th qun vng cn phi tm ra cch khen thng hoc trng pht to mt d lun rng ln. Trn ht, qun vng phi lun th hin n tng ca mt ngi v i vi tr tu siu vit trong mi hnh ng ca mnh. Qun vng ch c knh trng khi l mt ngi bn thc s hoc mt k th ng ngha. l khi ng khng h do d tuyn b ng h v iu kin mt ng vua ny chng li mt ng vua khc. Mt chnh sch nh vy lun hu ch hn s trung lp bi khi hai nc lng ging hng mnh ca ngi xung t vi nhau th kt

cc l khi mt bn thng trn, ngi s mt trong hai trng hp : c hoc khng c l do e s ngi chin thng. Trong bt c trng hp no th vic ngi t mnh tuyn b ng h v cng khai tham chin cng u tt hn bi nu ngi khng tuyn b nh ca mnh th ngi s tr thnh nn nhn ca k thng trn trong khi k bi trn h h, v khi , ngi tha hiu ti sao khng c ai cu gip mnh. Ngi chin thng khng a nhng ng minh min cng, nhng k khng h gip h lc hon nn. Cn k bi trn cng khng bao gi cho ngi nng ta bi ngi khng sn lng chp nhn ri ro gip h. Khi c ngi Aetolia c ti Hy Lp nh ui ngi La M, Antiochus c s thn ti gp ngi Achaea vn thn thin vi ngi La M thuyt phc h gi chnh sch trung lp ; cn ngi La m thc gic h cm v kh ng v pha La M. Vn ny gy ra mt cuc tranh ci ti hi ng ca ngi Achaea, khi i din ca Antiochus thuyt phc h gi thi trung lp, cn i din ca La M bc li rng : Li nhng ngi ny khuyn cc bn ng tham chin hon ton i ngc li li ch ca chnh cc bn ; khng c lng t trng cng nh phm gi ca mnh cc bn s tr thnh nn nhn ca k thng trn. Mt iu thng thy l k khng phi l bn ngi lun yu cu ngi s trung lp, cn bn ca ngi s yu cu ngi cm v kh. trnh nhng him nguy trc mt, nhng qun vng thiu quyt on s theo ui chnh sch trung lp v rt cuc cng s b hy dit. Khi tuyn b r rng ng h mt bn no , nu bn chin thng, th cho d h c tr nn hng mnh v s phn ca ngi hon ton do h nh ot th h vn cm thy c ngha v vi ngi v tnh hu ngh s khng kht. Con ngi khng bao gi li bt lng n mc n h gc ngi bng s v n. Hn na, chin thng li khng bao gi tuyt i n mc ngi thng trn khng cn g phi lo lng c, c bit l khi ngi ta cng phi lu tm n s cng bng. Nhng nu ngi m ngi ng h bi trn, ngi s c h cu mang v chng no cn c kh nng, ngi s gip ngi v ngi s l bn hu ca mt c c th s c gy dng li. Trng hp th hai , khi hai bn nh nhau v ngi khng c l do g e s k no ginh chin thng th vic ng v pha mt bn du sao vn l mt hnh ng an ton. Khi y, ngi tiu dit ng vua ny vi s gip ca ng vua kia - ngi m nu khn ngoan hn c th t cu ly mnh. Nn khi chin thng, ng ta s phu chu s nh ot ca ngi v nu khng c ngi tr gip hn ng ta khng th l ngi thng trn .

Cng cn lu rng, qun vng nn trnh lin minh vi mt ngi mnh hn mnh chng li nhng ngi khc, tr phi buc phi lm vy, v ng s tip tc chu s nh ot ca ngi nu ngi thng trn, m bc qun vng th li nn ht sc trnh phi ph thuic vo lng bao dung ca ngi khc. Ngi Venice lin minh vi nc Php chng li cng tc x Milan; trong khi l ra h c th khc t s lin minh ny, iu dn ti s sp ca chnh h. Nhng khi mt lin minh nh vy l iu khng th trnh khi (nh xy ra vi ngi Florence khi Gio hong v Ty Ban Nha em qun tn cng x Lombardy) th qun vng nn tham gia vi nhng l do ni. Khng mt quc gia no c th i theo mt con ng hon ton an ton. Nhng ngc li, qun vng phi i mt v tn dng mi nghi ngi v bt trc. V chng ta u thy rng, khi c gng trnh mt bt li ny, chng ta li ng u vi mt th bt li khc. S khn ngoan chnh l ch nhn bit c bn cht ca nhng bt li v la chn bt li nh nht nh l mt gii php tt nht. Qun vng cng nn th hin l ngi mn chung ti nng bng cch cng nhn nhng ngi c nng lc v vinh danh cho nhng ngi xut sc trong cc lnh vc c th. Hn na, ng phi khuyn khch cc thn dn t do v bnh yn theo ui cc ngnh ngh, cho d l thng mi, nng nghip hay bt k ngnh ngh no khc. V ng phi hnh ng sao cho ngi dn kim tin m khng b m nh bi ni lo s b tt ot, nhng ngi lm thng nghip khng phi lo s thu m, m ng phi thng cho nhng ai c cc nguyn vng , v cho bt k ai tm c cch lm giu cho thnh ph v t nc ca ng. Vo nhng dp thch hp trong nm, ng phi t chc cc cuc hi h, cc bui trnh din cho dn chng. Do mi thnh ph thng c chia thnh cc phng hi hoc th tc, nn ng cng cn quan tm n nhng nhm ngi ny. Thnh thong ng cn gp g h, th hin mnh l tm gng v lng nhn t v ho phng. Nhng trong mi trng hp, ng phi gi c s tn nghim ca ng qun vng, v y l iu khng th thiu.

22 CC V QUN S

Vic chn cc qun s cng khng km phn quan trng i vi qun vng. Cc qun s ny hu dng hay khng l ph thuc vo s sng sut ca v qun vng . nh gi s sng sut ca ngi cai tr th iu u tin l phi xem xt nhng ngi thn cn ca ng, v khi nhng cn thn l nhng ngi c nng lc v trung thnh th c th coi qun vng l ngi khn ngoan, v ng bit cch nhn ra nng lc ca h v gi c lng trung thnh ca h. Nhng khi cc cn thn l nhng k c xu xa v phn trc th ngi ta c th coi thng qun vng, bi li lm u tin m ng c th phm phi chnh l s la chn nhng cn thn. Nhng ai tng bit n Antonio da Venafro 88, qun s ca Pandolfo Petrucci, vua x Siena, th u ca ngi Pandolfo v c mt cn thn ti nng. Thng c ba loi tr tu : loi th nht c th t mnh hiu c s vic, loi th hai nhn thc c nhng g ngi khc hiu, loi th ba th d nh ngi khc hay t mnh th cng chng hiu c g. [88 Antonio da Venafro : Antonio Giordani ti t Vanefro (sinh nm 1459) l mt trong nhng qun s c tin cn nht ca Petrucci. ] Loi th nht siu vit hn c, loi th hai cng tuyt vi, cn loi th ba th v dng. C th thy tr tu ca Pandolfo nu khng thuc loi th nht th cng thuc loi th hai ; bi khi mt qun vng khn ngoan nhn ra ci xu v ci tt trong hnh ng, li ni ca ngi khc th cho d ng c th t mnh khng c tng, nhng ng vn c th hiu c nhng vic tt v vic xu ca v qun s. Khi y, ng c th ca ngi ci tt, chn chnh ci xu, cn v qun s khng hy vng g vo vic la di th tt s phi gi thi tt. C mt cch lun lun ng bc qun vng c th thu hiu ngi qun s ca mnh. Khi ngi thy ngi qun s ngh cho bn thn mnh nhiu hn cho ngi, v thy rng trong tt c cc hnh ng, ng ta ch tm kim li ch ring th mt ngi nh th khng bao gi l mt qun s tt, nn ngi ng bao gi tin tng hn. Mt ngi nm trong tay giang sn ca qun vng th khng bao gi c ngh n bn thn mnh m phi lun ngh cho qun vng , v khng bao gi c bn tm n bt k iu g khng phi l mi bn tm ca qun vng. Trong khi , qun vng cng phi quan tm n qun s ca mnh nhm duy tr nhng iu tt trong con ngi . Qun vng phi tn trng, phi ban pht danh vng, tin bc cho ngi , khin ng ta chu n hu trong vic chia s vi ngi nhng vinh quang v trch nhim- sao cho ngi qun s thy c rng mnh khng th tn ti nu khng c ngi, v s giu sang s khin ng ta khng thm kht tin bc, v nhiu bn phn s khin ng ta e s nhng thay i.

Do , khi c qun s v qun vng u cn n nhau trong mi tng quan nh vy, h c th tin cy c nhau; cn nu khng, kt qu s chng tt p g cho c hai bn.

23 LM TH NO TRNH NHNG K XU NNH

Ti khng mun b st mt vn quan trng, v mt sai lm m cc qun vng nu khng tht s khn ngoan v sng sut th kh c th trnh khi. l ni triu nh y ry nhng k xu nnh. Con ngi thng ch quan tm n bn thn, t phnh nnh mnh nn kh trnh khi cn bnh . V mong mun t v thot khi cn bnh ny c th khin h b khinh thng. Bi v khng c cch no khc trnh nhng li xu nnh ngoi cch by t cho mi ngi hiu rng ni cho ngi s tht khng phi l xc phm ngi. Th nhng khi mt ngi no dm ni vi ngi s tht th ngi s nh mt s tn knh ca h i vi ngi. Bi vy, bc qun vng khn ngoan nn chn mt cch th ba, chn nhng ngi khn ngoan m nhim vic . Ch trao cho nhng ngi ny quyn c ni s tht vi ng v ch v nhng vn ng yu cu ch khng v bt k vn no khc. Nhng nn hi h v mi th v lng nghe quan im ca h sau , ng c th t mnh quyt nh theo cch ring. i vi nhng li khuyn ny v i vi mi qun s, qun vng phi hnh ng sao cho tt c h hiu rng h cng trnh by mt cch thoi mi bao nhiu, h cng c ng tn thng by nhiu. Ngoi ra, ng phi kin quyt khng nghe bt k ai khc, phi tun th chnh sch ra v vng vng trong cc quyt nh. Nu khng hnh x nh vy, qun vng s tr thnh con mi ca nhng k xu nnh hoc thnh k o cy gia ng, v nh th, lng knh trng ca mi ngi i vi ng s khng cn na. Ti mun a ra mt v d thi nay. Cha Luca89 [89 Cha Luca : Machiavelli chm trn vi Luca Rainaldi, mt trong nhng b trng ch cht ca hong Maximilian I (1459-1519) khi ng thc hin s mng ngoi giao ti nc ngoi] i din ca hong Maximilian hin nay, khi ni v hong ca mnh bnh phm vic v hong ny khng bao gi tm kim li khuyn ca bt k ai cng nh khng lm bt k ci g theo cch ring ca ng. l do bn cht kn o ca ng, mt chnh sch tri ngc vi chnh sch ni trn.

ng khng cho ai bit d nh ca mnh v cng khng chp nhn bt k li khuyn no i vi nhng d nh . Ch khi no nhng d nh ca ng bt u c thc hin th ngi ta mi bit n v nhn ra, v nhng ngi xung quanh hong bt u bnh lun, ch trch. V l ngi d b tc ng, ng nhanh chn g t b cc k hoch ca mnh. Kt cc l ng thiu t tt c nhng g ng t c ca ngy hm qua, v chng ai c th hiu c l ng mun hay nh lm g, v cng chng ai c th tin c vo cc quyt nh ca ng. Do vy, qun vng lun lun nn tm kim li khuyn nhng ch khi ng mun ch khng phi khi ngi khc mun. Tri li, qun vng cng phi hn ch ngi ta khuyn bo cho mnh tr phi chnh qun vng yu cu. ng phi l ngi gii v d hi, v i vi nhng vn ang c hi kin, ng phi kin nhn lng nghe s tht. Hn na, ng phi hc cch ni gin khi bt k ai, v bt c l do g, khng ni vi ng s tht. Nhiu ngi thy nhng qun vng khn ngoan thng c ni danh nh nhng qun s xung quanh hn l nh nhng c tnh ring ca ng, nhng h hon ton nhm ln. C mt nguyn tc chung khng bao gi sai : v qun vng no m t bn thn khng khn ngoan th khng th bit lng nghe mt cch khn ngoan nhng li khuyn, tr phi nh may mn, ng thn thit vi v qun s, mt ngi khn ngoan v thao dng ng trong mi vic. Trong trng hp ny, ng c th nhn c nhng li khuyn tt, nhng iu khng th ko di v ngi qun s s nhanh chng ot mt vng quc ca ng. Nhng nu qun vng khng khn ngoan tm kim li khuyn t nhiu ngi, th ng s khng bao gi c c nhng kin thng nht hoc ng cng khng bit cch vn dng nhng kin mt cch thng nht. Mi mt v qun s u ch ngh n li ch ring, cn qun vng kh lng un nn v hiu thu lng h hay iu khin c h. Khng th tm c nhng qun s khn ngoan hn, bi h lun tr mt nu khng c iu g buc h phi i x tt. Do vy, c th kt lun rng, s khn ngoan c qun vng mang li nhng li khuyn tt ch khng phi li khuyn tt mang li s khn ngoan ca qun vng.

24 L DO CC QUN VNG ITALIA NH MT VNG QUC

Nu nhng nguyn tc ni c tun th mt cch cn trng th cc v qun vng mi ginh c ngi bu s thy a v ca mnh c thit lp vng cng v an ton hn so vi nhng qun vng c truyn ngi. Mc d tn vng mi ginh c ngi bu thng b xt nt nhiu hn so vi qun vng c truyn ngi, nhng khi cc vic lm ca tn vng c tha nhn l nhng hnh ng tt th dn chng s b li cun mnh m hn v rng buc cht ch hn vo v qun vng ny. V con ngi thng b chi phi bi nhng mi bn tm hin thi hn l nhng lo lng ca qu kh, nn khi thc ti lm h hi lng th h tn hng s hi lng ny m khng mu cu g hn. Trn thc t, h s ht mnh bo v v tn vng min l ng ng sao nhng cc trch nhim ca mnh. Chnh bi vy, v tn vng s ginh c hai ln vinh quang, khai sinh ra mt vng quc mi v xy dng, cng c vng quc bng nhng lut l tt, qun i tt v nhng tm gng sng. Cn ngi no sinh ra l mt qun vng nhng li mt i vng quc ca mnh do thiu khn ngoan th s b hai ln h nhc. V khi nhn li nhng qun vng Italia mt vng quc ca mnh trong thi i ca chng ta, nh vua x Naples, cng tc x Milan v nhng vng hu khc, ta s thy h u mc sai lm ging nhau trong vic s dng qun i vi nhng nguyn nhn chng ta bn n kh nhiu phn u cun sch ny. Cn c th thy rng mt s qun vng b dn chng th ght, s khc c dn chng ng h nhng gii qu tc li khng a. Nu khng mc nhng sai lm trn, nhng vng quc hn mnh ng u vi k th v hn khng ri vo tay ngi khc. Vua Philip x Macedonia90 [90 y ch vua Philip V ca x Macedonia (221-179 TCN) b nh bi ti trn chin Cynoscephalate (197 TCN) ] ngi b Titus Quinctius nh bi ch khng phi vua Philip- cha ca Alexander i , khng c nhiu t ai nh ch La M v ch Hy Lp, l nhng nc tn cng ng nhng bng ti qun s cng nh bng s hiu bit v cch t chc dn chng v cch t bo v trc gii qu tc, ng sc theo ui chin tranh chng li nhng ch ny trong nhiu nm. Cho d b mt mt s thnh, nhng cui cng, ng vn bo ton c vng quc. Bi vy, nhng qun vng ca Italia, nhng ngi tr v nhiu nm nhng li mt vng quc mnh, khng nn li cho s phn m phi t trch mnh ngu dt. Trong thi bnh, h chng bao gi ngh n vic thi th i thay (li thng thy con ngi l khi tri yn gi lng, th khng ngh ti bo dng), nn cui cng khi kh khn ti, h ch ngh ti vic b chy ch khng lo tm cch t v.

H hy vng dn chng rt cuc s mi h tr li do cm ght s tn bo ca k chin thng. Khi khng cn gii php no khc th y l mt chnh sch tt. Nhng nu ch ngh n chnh sch ny m khng m xa n bt k cch no khc th y l gii php ti t. V ngi khng bao gi mun b tht bi nn ngi lun tin rng s tm c ai s cu gip mnh. Nhng d cho iu c xy ra hay khng th cng khng gip ngi c an ton. Bin php bo v hn nht ny chng t rng ngi khng th t bo v mnh. Nhng bin php tt, vng chc v lu di chnh l da vo bn thn, vo s khn kho ca chnh ngi.

25 VAI TR CA S PHN V CCH NG U VI S PHN

Ti khng bit c bao nhiu ngi v vn cho rng mi s vic trn th gii ny u do Cha v s phn nh ot, cn con ngi vi tr tu ca mnh khng nhng khng th kim sot s phn m thm ch cn khng th i ph c vi s phn. Vn vo l do ny, h cho rng hy mc s mnh quyt nh tng lai. Quan im ny thm ch cn c sc thuyt phc mnh m hn trong thi i ca chng ta do nhng bin ng ln lao xy ra hng ngy vt qu s suy on ca con ngi. i lc, khi ngh n nhng iu ny, ti cng phn no nghing v kin . Tuy nhin, quyn t nh ot ca chng ta s khng mt i, ti xt thy s tht l s phn ch chi phi mt na nhng hnh ng ca chng ta, mt na hoc gn mt na cn li l do chnh chng ta quyt nh. V ti xin c so snh s phn vi nhng dng sng mang theo s tn ph, khi ni gin chng trn ngp ng bng, qut cy ci v nh ca, cun tri t ct, ai ai cng phi tho chy, ai ai cng phi chu s thnh n ca chng m khng c cch g chng c. Nhng cho d thin nhin c nh vy cng khng c ngha l khi tri quang my tnh, chng ta li khng phng b trc bng cch p v khi mng khi nc li dng ln th dng nc c th b dn i ni khc hoc bt phn gh gm. S phn cng vy thi, s th hin sc mnh tn bo khi khng gp s khng c, v s phn s tn cng nhng ni n bit khng h p hay o knh.

V khi ngi xem k nc Italia, ci ngun ca v vn bin ng cng nh ca dn tc to nn nhng bin ng , ngi s thy y l mt t nc khng h c bao v chng c ly mt thnh ly. Nu nh nc Italia c bo v bng nhng lc lng cn thit, ging nh c, Ty Ban Nha v Php, th nc l khng th gy ra nhng i thay gh gm hay thm ch cng khng c nc l trn v. Ti cho rng th l kh khi ni mt cch tng qut v s phn. cp su hn vo nhng vn c th, ti ni rng ngi ta chng kin mt qun vng thnh cng ngy hm nay nhng ngy mai li ti tn m khng h c thay i no v tnh cch hay bt k nguyn nhn no tho lun phn trc. Ngha l v qun vng no hon ton da vo s phn s tht bi ngay khi s phn i thay. Ti cng tin rng ai bit la theo thi th m hnh ng s l ngi thnh cng v tng t nh vy, ngi no hnh ng khng hp thi s chuc ly tai ha. Ta c th thy khi con ngi hnh ng vi ci ch mu cu l vinh quang v ca ci u dng nhiu cch thc khc nhau. Ngi th thn trng, k th to bo, ngi dng bo lc, k dng th on, ngi ny kin nhn, k kia nng ny, v mi ngi vi cc bin php khc nhau u t c mc ch ca mnh. Ta cng thy rng, ngay khi c hai cng thn trng th vn c k thng ngi thua, v tng t, hai ngi thnh cng nh nhau vn c th s dng hai phng php khc nhau, m nguyn nhn y chnh l hnh ng ca h c ph hp vi thi th hay khng. Nh ti va cp, hai ngi hnh ng tri ngc nhau c th cng thu c kt qu nh nhau trong khi hai ngi hnh ng ging nhau vn c k c ngi mt. S khc bit v quan nim ci g l tt cng ty thuc vo thi th, bi nu mt qun vng thn trng v kin nhn, v thi th bin i theo chiu hng ph hp vi sch lc ca ng th ng s thnh cng, nhng nu thi th thay i theo chiu hng ngc li, ng s tht bi do khng chu thay i phng php hnh ng. Nhng chng ta cng khng th tm c mt ngi thn trng n mc c th t iu chnh bn thn ph hp vi thi th, bi ng khng th i chch khi thin hng bm sinh cng nh khng th b thuyt phc ri b con ng vn lun em li danh vng v ca ci. V bi vy, ngi cn trng, khi thi c i hi phi hnh ng mt cch to bo m khng dm quyt on, tt yu s b hy dit, nhng nu ng thay i theo thi th th s phn cng s chng i thay. Gio hong Julius II hnh ng rt to bo trong mi vic lm ca ngi. Ngi nhn thy thi th v bi cnh rt ph hp vi cch hnh ng ny nn ngi lun ginh c nhng thnh cng phi thng. Hy xt ti cuc chin tranh u tin ngi

tin hnh chng li x Bologna khi Giovanni Bentivogli cn sng. Lc ny , ngi x Vencia v vua Ty Ban Nha u bt bnh v Gio hong Julius II vn cn ang m phn vi nc Php. Tuy vy, ngi vn t mnh tin hnh cuc chinh pht vi s tn bo v liu lnh quen thuc. Nhng hnh ng ny dn ngi Ty Ban Nha v ngi Vencie vo th b, ngi Venice th hong s, ngi Ty Ban Nha th thm kht ginh li ton b vng quc Naples, v vo cng thi im , vua nc Php b li ko vo cuc chin bi ng ta mun ginh c s ng h ca Gio hong nh bi ng i Venice. Khi bit Gio hong tin hnh chin tranh, ng ta khng th t chi vic ngi s dng qun i ca ng ta v iu s gy tn hi cho ngi. Nh vy, bng s to bo ca mnh, Gio hong Julius II ginh c iu m khng gio hong no t c vi tr tu siu vit nht. Nu ngi i n khi ri thnh Rome vi nhng tha thun v mi vic c sp t trt t nh bt k mt gio hong no khc c th lm, th ngi khng th thnh cng, bi v vua nc Php s tm c c ngn li co li v nhng k khc s e da ngi vi hng ngn mi lo ngi. Ti khng bn n nhng chin cng khc ca ngi bi tt c chng u nh vy v u thnh cng. Nhng s ngn ngi ca cuc i ngi91 khng ngi phi nm tri nhng tht bi. Khi thi th i phi cn trng th s bi vong ca ngi chc khng th trnh khi bi ngi s khng th hnh ng khc vi bn cht ca ngi. [91 Mt ln na, cng nh khi bn v Gio hong Alexander VI (chng 7), Machiavelli m ch ti s ngn ngi ca thi gian nm quyn Gio hong ca Julius II ch khng phi tui th ngn ngi ca ngi. ] Tm li, ti xin kt lun rng, do s phn th mang tnh thay i cn con ngi thng khng chu thay i nn ngi ta s thnh cng khi hai yu t trn ha hp, v tht bi khi chng khng thun nhau. Ti cng tin rng to bo th hn l cn trng, v s phn cng ging nh ngi n b92 , ch ng nng th cn phi nng tay v cng quyt vi nng. [92 y Machiavelli lm php so snh gia sc mnh cho mt cuc giao hoan th bo vi sc mnh xc nh ng c quyn lc chnh tr .] C th thy rng nng thng dnh cho ngi n ng to bo ch khng phi ngi vn tn tnh nng mt cch cng nhc. Hn na, l n b, nng lun thn thin vi bn thanh nin v chng t thn trng hn, hung hn hn v i hi nng nhiu s to bo hn.

26

LI KU GI GII PHNG IATILA

Xt tt c nhng iu bn n v cn nhc xem liu thi im hin nay c ph hp tn vinh mt v tn vng Italia khng, liu c c hi no cho v tn vng ti tr v khn ngoan xc lp mt chnh quyn c th em vinh quang n cho ng v nhng iu tt p n cho ngi dn Italia hay khng, ti thy dng nh c qu nhiu iu thun li cho v tn vng mi n mc ti khng cn thy thi im no thch hp hn. V nh ti ni, nu dn Israel cn phi chu cnh lm n l Ai Cp nhn ra ti nng phi thng ca Moses, ngi Ba T phi b ngi Medes p bc mi thy c tinh thn v i ca Cyrus, v ngi Athens phi b chia ly mi thy c ti nng kit xut ca Theseus th cng vy, ngy nay, tm ra mt ti nng v tr tu siu vit ca Italia, t nc Italia cn phi b chm m v phi ti nhc hn c ngi Do Thi, b p bc hn ngi Ba T, b ly tn hn ngi Athens, khng lnh t, khng t chc, b nh p, b cp ot, b x l, b giy xo v tr thnh nn nhn ca bt k tai ha no. Mc d vy, trc y cng c vi tia sng le li trong mt c nhn n l [ C th Machiavelli m ch Cesare Borgia, nhng cng c th m ch Giuliano de Medici, cng tc x Nemours, ci cht t ngt ca ng nm 1516 khin Machiavelli phi thay i li tng cun Qun vng ] ,khin cho ngi ta tng tin rng Cha trao cho ng bn phn cu vt cho Italia nhng thc t li phi chng kin vn may ri b ng ngay nh cao ca s nghip. Gi y, t nc Italia vn tn ti v vng ch i mt con ngi s hn gn nhng vt thng, s chm dt t nh trng cp bc x Lombardy, cc khon cng np ca vng quc Naples v x Tuscany v s cha lnh nhng vt thng mng m qu lu.
93 93

Hy xem, t nc Itlia ang cu xin Cha gi n mt con ngi cu vt c dn tc khi s tn bo v lo xc man r. Hy xem, Italia vn sn sng v hng hi bc theo ngn c khi c ngi ch xng pht ln. Gi y, liu cn c ai m t nc Italia c th t vo nhiu hy vng hn l dng h huy hong ca ngi, dng h vi thi vn v ti nng ca mnh c Cha v Gio hi che ch, dng h ang c bc qun vng thi nay c th lnh o cuc cu ri ny. iu cng khng qu kh nu ngi lun noi theo nhng hnh ng v cuc i ca nhng bc anh hng c nhc n trong cun sch ny. Mc d u ti ba xut chng, nhng nhn vt ni ting ny cng ch l con ngi v khng ai trong s h gp c thi c tt p nh ngi ang c bi s nghip ca ngi chnh ng hn nn d dng hn94 .

[94 Vo nm 1516, thi gian gi nh ca li tng cun Qun vng, cc thnh vin dng h Medici nm gi chc Gio hong (Gio hong Leo X), v Lorenzo de Medici c Gio hong Leo ch nh lm cng tc x Urbino trong nm , tng lai c d kin tr thnh ngi cai tr ca Florence. Khi Machiavelli vit Qun vng nm 1513, u tin ng mng tng s tp trung quyn lc ca dng h Medici vo Giuliano de Medici, cng tc x Nemours, v Gio hong Leo. Sau ci cht ca Giuliano vo nm 1516, kh nng ny vn tn ti vi s xut hin ngn ngi ca Lorenzo de Medici. C hi ny cng ging nh c hi tng c vi Gio hong Borgia, Alexander VI, v con trai l Cesare, cho n khi Gio hong t ngt qua i nm 1503. Vi ci cht ca c Giuliano v Lorenzo nm 1519, hy vng ca dng h Medici li tt v iu ny gii thch l do khi cn sng, Machiavelli khng xut bn cun Qun vng, bi sau nm 1519 mc ch ban u ca cun sch ny khng cn thc hin na.] Hn na, ngi li c Cha che ch nhiu hn. y, cng l l ton nng : Ch nhng cuc chin tranh no l khng th trnh khi mi l nhng cuc chin tranh chnh ng v v kh tr nn thing ling khi khng cn g ngoi v kh 95 .[95 Machiavelli trch nguyn vn t bn gc bng ch Latin ca nh s gia v i Livy ]. l mt nguyn v i v khi c mt nguyn v i th mi kh khn u c th vt qua nu ngi noi theo tm gng ca nhng bc tin nhn m ti lu . Hn th na, gi y, chng ta ang chng kin nhngdu hiu l thng cha tng c m Cha mang li : thy triu rt cn, my m dn li, tun nc mt, lc thnh nh ma, mi th u quy t to nn s v i ca ngi. Phn cn li ngi phi t mnh lm. Cha khng lm mi vic v khng mun ly i ch t do ca chng ta v vinh quang l ca chng ta. Chng c g ng ngc nhin nu ngi ta hy vng dng h huy hong ca ngi lm c iu m bao nhiu ngi Italia khng th lm c v cng chng ngc nhin nu trong nhng cuc ni lon v chin tranh, dng nh tinh thn thng v ca Italia cn kit. l v trn thc t, cc thit ch c xa ca Italia khng cn hp l na v khng ai bit cch tm ra nhng thit ch mi. i vi mt qun vng mi ni ln, khng g c th em li vinh d cho ng hn l nhng lut l v thit ch mi do chnh ng ra. Khi c nn mng vng vng v cha ng nhng iu ln lao,cc lut l v thit ch ny s em li cho ng s knh trng v ngng mc. t nc Italia c y mi iu kin c vng bin thnh hin thc. Ngi n Italia c kh nng v b bn v ch cn thiu cc lnh t m thi.

Trong nhng cuc u tay i v nhng cuc giao tranh nh ch lin quan n mt s t ngi, th cc binh lnh Italia lun vt tri v s mnh m, s kho lo v khn ngoan . Th nhng, trong mt o qun, h li khng phi hp c vi nhau. Tt c l do s bt ti v dng ca nhng ngi lnh o. Nhng k c cht nng lc th khng thin h phc tng. Cho ti nay, vn cha tm c ai bit cch vt ln nhng ngi khc nh vn may hay ti tr thin h phi qui phc. V th, trong sut hai mi nm qua vi bit bao cuc chin, nhng i qun gm ton ngi Italia u chin u v cng km ci, Bng chng ca iu trc tin l Taro, sau l Alexandria, Capua, Genoa, Vail, Bologna v Mestri 96. [96 Machiavelli lit k danh sch cc tht bi qun s ca Italia : Chales VIII nh bi qun Italia ti Fornovo (1495) gn sng Taro; Louis VII chim Alexandria (1499), Capua (1501), Genoa (1507), Vail (1509) v Bologna (1511). Nm 1513, ngi Venice b ngoi bang nh bi gn Vicenza khin Mestri b cup ph. ] Bi vy, nu dng h huy hong ca ngi c vng noi theo nhng con ngi kit xut, nhng bc anh hng cu vt t quc mnh, th iu cn thit trc tin, nn tng thc s cho bt k hnh ng no, l thit lp i qun ca chnh t quc ngi v khng th c c i qun no thin chin hn, trung thnh hn, kin nh hn.Tng ngi lnh ring l u l ngi dng cm v khi tp hp li, h s cn dng cm hn khi thy mnh c ch huy, c tn trng, c i x thn i bi v qun vng ca chnh h. Do vy, ngi cn phi t thnh lp nhng i qun nh vy, ngi c kh nng bo v trc nhng qun i ngoi bang, bng chnh sc mnh ca ngi Italia. Mc d b binh Thy S v Ty Ban Nha ni ting l ng s, th c hai u c nhng nhc im m mt i qun th ba c th tn dng khng ch chng li m cn c th t tin l nh bi c h. Bi b binh Ty Ban Nha th khng th chng chi c k binh, cn lnh Thy S li s chin u vi nhng ngi lnh b binh cng dng cm nh h. Do vy, ngi ta v s cn thy lnh Ty Ban Nha khng th chng c k binh Php v lnh Thy S th b b binh Ty Ban Nha tiu dit. Cho d im cui cng ny khng c thc t chin trng khng nh chc chn, nhng ta cng c th thy du hiu ca n ti trn chin Ravenna97 . Ti y, b binh Ty Ban Nha chin u vi nhng o qun c, nhng o qun c t chc ging nh qun Thy S. [97 Trn chin Ravenna : Ngy 11 thng 4 nm 1512, k binh Php di s ch huy ca Gasron de Foix truy ui b binh Ty Ban Nha.]

Vi nhng thn hnh nhanh nhn v c bo v bng cc tm khin gai, lnh Ty Ban Nha t xung hu t gia rng gio mc ca lnh c m vn bnh an v s, v nu khng c k binh kp thi ph v th chc hn lnh Ty Ban Nha tn st ton b qun c. Do vy, khi xc nh c nhng yu im ca c hai loi qun ny th c th xy dng mt loi qun mi ng u vi k binh v cng khng phi e s b binh. iu c th thc hin thng qua vic lp nn nhng o qun mi v thay i cch dn qun. V trong s nhng hnh ng t chc li t nc, y cng s l nhng vic em li vinh quang v danh ting cho v tn vng. C hi ny, xin ng b l. t nc Italia sau m di en ti li c th nhn thy v cu tinh. Khng mt li no c th din ta ht c s yu mn m v cu tinh s nhn c t tt c nhng min t phi chu ng s xm ln ca ngoi bang, vi kht vng bo th nung nu. Vi lng trung thnh bn b by lu, vi bit bao au thng v nc mt ! C cnh ca no li khng rng m ? c ngi dn no li t chi phc tng ? k no dm ghen t v chng i ngi ? Ngi Italia no dm khng tn knh ? i vi ton dn, s thng tr ca l man r kia tht l nhc nhi ! Bi vy, dng h huy hong ca ngi hy nhn ly s mng ny vi tinh thn v nim hy vng l ni khi u nhng s nghip chnh ngha, t nc ny li c vinh quang di ngn c ca ngi v, di s lnh o ca ngi, nhng cu th ca Petrarch 98 s tr thnh s tht . Khn ngoan thng bo tn Hy li cm v kh, trn chin s ngn thi Lng dng cm ngn xa Trong tri tim ngi Italia, s khng bao gi cht.99 [98 Petrarch (1304-1374), tn tht ca ng l Francesco Petrarca, nh th v nh nhn vn ngi Italia. ng c coi l nh th hin i u tin ca th gii. Li trch t on khc ca Petrarch, Italia mia. Bng vic trch dn bi th yu nc ca Petrarch, Machiavelli hng s ch ca chng ta vo s so snh tng phn ca Petrarch v Virt v Furore. Qua khng nh Virt, nh cch hiu ca ring ng (s khn ngoan, mt sc mnh c k lut), s chin thng nhng sc mnh bo tn v li trong cng cuc thng nht t nc Italia do mt ng hong gia tc Medici khi xng.. ]
99

TM LI : Ch trong 1 cun sch nh ca Machiavelli hi t nhng nguyn tc lm nn mng cho khoa hc qun tr ni chung & chnh tr hc ni ring. c Qun vng, cc c gi ham thch chnh tr hc khng khi ngc nhin v s ging nhau gia nhng nhn xt lnh lng ca Machiavelli v bn tnh con ngi & nhng lun im trong tc phm Hn Phi T - mt trong nhng tc phm chnh tr hc u tin ca th gii ra i trc Qun Vng 1700 nm. Ngi ta s lun lun c Qun Vng chng no con ngi vn cha thi tr chi nguy him nhng hp dn c ci tn l chnh tr. Qua cun sch, c gi s tm ra chn dung mt v Qun Vng hnh mu:
- Keo kit hay rng lng, - c c hay nhn t, - Tht ha hay gi li ha nu li ha i ngc li li ch ca mnh. - Phi lm g trnh b dn chng cm ght. - Phi thc thi nhng hnh ng ln lao nng cao uy tn ca mnh.

Cho n nay, d hn 500 nm tri qua k t khi Qun Vng c vit ra, chnh tr vn khng h thay i v tc phm ny vn lun l cm nang v thut tr nc v tr ngi. C th v Machiavelli nh mt Hn Phi Phng ty, mt bc thy v ngh thut tranh ginh v chim gi quyn lc. Nhng iu Machiavelli vit trong tc phm ny s lm say m bt k ai, t nhng bc qun vng, nhng chnh khch, nhng nh hnh php cho ti nhng ngi dn thng nht. V Qun vng khng ch l mt cun sch v cc bin php chnh tr, ngoi giao m cn l mt cun sch v con ngi.

Qun vng l mt trong nhng tc phm v i nht th gii bn v chnh tr v sch tham kho chnh thc cho cc sinh vin ca trng i hc Harvard.