"Derin"...

tanmlamalar

zerinde yzlerce kitap, makale, haber yazlm olmasna karn hl "derin devlet"in varl ile kimler tarafndan ynetildiini ieren, yadsnamaz bilgilerden yoksunuz. Herhangi bir konuda nereden kaynakland ve kimler tarafndan tezghland bilinmeyen olaylar zlemedii, sonusuz kald zaman, bana bir "derin"szc eklenerek o olayn daha da gizemli bir ierik kazanmasna yardmc olunuyor. rnein; derin atmalar, derin hesaplamalar, derin tetikiler, derin icraadar, derin M T , derin ifaadar, derin kulis, derin siyaset gibi. Bu tanmlar arasnda rnein "derin M T " bir anlam ifade edebilir. Zira istihbarat rgderi h e m e n her Ban devletinde derin devlet faaliyetleriyle birlikte anlyor. Derin devlet kavram, Trkiye'mizin siyasal ve sosyal yaamna o denli girdi ki; T r k Dil K u r u m u ' n u n internet szlnde derin devlet szcklerinin karsnda u ifade yer alyor: "tki yan keskin bak, kimin kamna girerse girsin actr. "Devlerin karlarn gzetip kollad n e srlen, gz n n d e olmayan, rtl yasad g." Derin devlet kavram ilk kez 1996'da, devlet-mafya-siyaset genindeki kirli ilikilerin ortaya kmasna neden olan Susurluk olayndan sonra kullanlmaya baland. Bu konuda uzun yllar aratrma yapan, kitaplar yazan Talat T u r h a n , derin devleti, ayn ad tayan kitabnda yle tanmlyor: "... Derin devlet nedir? Derin devlet aslnda kontrgerillann t Ankara, Eyll 2006 bakalamasdr. ilk nce kontrgerilla k, sonra Gladio, sonra n

DERN DEVLET
(Kontrgerilla)

sper N A T O . En sonunda derin devlette ii baladlar..." KontTgerilla deyimini Trkiye'de ilk kez kullanan ve siyasal tarnma almasn salayan ise Blent Ecevit'tir. T e r r ve anarinin toplumu kemirdii bir srete C H P genel bakanl grevini sdenen Blent Ecevit, ilk kez 1973'lerde zmlenemeyen kimi cinayederin perde gerisinde kontrgerilla r g t n n bulunduunu syledi. Fakat bu aklamann arkas gelmedi. Ta ki 1978-79'lara kadar. Yllar sonra Ecevit, 1990'larda kontrgerillay "herkes baka trl tarif ediyor," diyecekti. Oysa Talat T u r h a n ' n dedii gibi, kontrgerilla, geirdii evrimlerden sonra derin devlet namyla nlendi. Derin devletin kkeninin Ulusal Sava'ta byk hizmederi geen Tekilat Mahsusa'ya dayand genel bir yargdr. 1990 sonlarnda Lksemburg Babakan Jacques Santes yle diyordu: "... Trkiye'deki rgtn ad Kontrgerilla'dr ve bir tek oradaki gizli rgt tasfiye edilmedi..." Eski C I A bakanlanndan William Colby, kontrgerillann kurulmasna nayak olduklarn itiraf ediyor ve b u n u n nedenini de aklyordu: "... N A T O yesi olmas dolaysyla Trkiye'de de - G l a d i o - benzeri bir k u r u m u n varlk ihtimali bulunuyor... Trkiye'nin komnisderin eline dmemesi iin C I A ' n n antikomnist kurululara destek vermi olmas ihtimali vardr..."

Kontrgerillay kim derinletirdi?

Derin devlet deyiini ilk kez kimin kullandn aratran Belma Akura'ya gre, Susurluk ncesi Hurri^et'in G e n e l Yayn Ynetmeni Erturul zkk 14 Eyll 1996'da kaleme ald " D e r i n Devlet" balkl yazsnda, "... Ankara'da hkmetin etkin bakanlardan birinin, 'kendisini artan' bir slupla (Cumhurbakan) Demirel'i nasl vdn anlatt... 'Yatyorum kalkyorum devletin banda byle bir insan olduu iin dua ediyorum.'* zkk'n adn vermedii bakan Demirel iin u tabiri kullanm: "Derin devleti" Yine zkk'e gre derin devlet deyiminin isim babas (derin devlede i ie alan) M e h m e t Aar'dr. Eski polis, emniyet genel m d r ve adalet bakan ve imdilerde Doru Yol Partisi genel bakan M e h m e t Aar! Akura sorgulam Aar'i: "Devletin ba skt zamanlar vardr. Devletin ba sktnda birileri kar, o problemi halleder, devlet de b u n l a n bir derinden per," diyor. Hizmet verdii eski babakanlardan T a n s u iller'in Susurluk'tan sonra syledii (veya Aar'n sylettii) "Kurun atan da yiyen de ereflidir" sz derin devleri ve derin devlete hizmet verenleri anmsatmas asndan tarihsel bir deer tayor. Aar da derin devlet iradesini ulusun iradesi olarak tanmlyor: "... Trkiye'de terrn, anarinin en youn olduu zam a n d a ne yapyordu millet? 'Bu ii zn baka ey istemem. Bu kan biri d u r d u r s u n nasl durduracaksa d u r d u r s u n . ' ite dei3

12

rin millet iradesi bu..."

Bir dier tanmlamaya baklrsa; " H e r lkede farkl adlarla bulunsa dahi Gladio N A T O tarafndan organize edilir. Faaliyet leri t m lkelerde babakan ve cumhurbakan dzeyinde izle nir. Mensuplar Panama ve Amerika'da eitim grrler. 11 Ey

Kontrgerilla veya sonraki adyla derin devletin kurulu yksn kapsaml biimde irdeleyen Danielle Ganser'in, NATO'nun Gizli Ordular kitabnda yazdna gre, talya'da esrarengiz terr eylemleri zerinde adli soruturmann balad sralarda 1990 Austos aynda talyan Babakan Giulio Andreotti, N A T O yesi dier Bao lkelerinde de gizli ordular bulunduunu dorulad. Bunlar, N A T O ' n u n (bizdeki yetkililerin de ok kulland gibi) gayri nizami sava kolu. CLA ile ngiliz gizli istihbarat servisi MI6 veya SIS tarafnd a n "komnizmle mcadele amacyla" kuruldu. "Gizli ebekenin" kod ad talya'da Gladio (Roma askerlerinin kulland kl), Danimarka'da Absalon, Belika'da Sdra8, Yunanistan'da b-8 veya Sheepskin, Almanya'da G e h l e n Harekt, Stay Behind veya Sword, Avusturya'da Schwert, Fransa'da Rzgr Gl, spanya'da Anti-terr Kurtarma G r u b u (Gal), ngiltere'de Secret British Network ve Trkiye'de Kontrgerilla. Bu gizli rgderin grevi nedir? Sovyeder'e, komnizm tehlikesine kar, bulunduu lkeyi korumak! Ya da bir talyan kaynan anlatmna gre; souk savaa kout olarak 1950'lerde N A T O bnyesindeki tm lkelerde deiik adlar altnda devlet eliyle kurulmu; amac, lke ii isyan harekederini engellemek ve denedemek iin suikasder ve provokasyonlar yapmak olan rgdere verilen genel ad! Bir baka Bat kaynann anlatm yle: Gladio tipi yeralD rgdenmelerinin ilgin, ilgin olduu kadar rktc bir zellii vardr. Bir kural olarak gayri nizami savan yeralt unsurlan yasal statye sahip deillerdir. 14

ll sonrasnda N A T O tarafndan revizyondan geirilmi ve ellerindeki teknoloji iyiletirilmitir. u an kendilerine ait zel hapis haneleri dahi vardr." (nternetteki kaynak: Penumbraizzone) Bu bilgiyi dorulayacak olaylara tank oldu dnya. A B D , C I A uaklanyla eidi lkelerden - b u arada Trkiye'den de geerek- 11 Eyll sanklann, G u a n t a n a m o ssndeki hapishanelerinde toplad.

Bu rgderin, rnein kontgerillann ilevi neydi? Ganser'in yazd gibi, "... d m a n elindeki blgede lokal direni harekederi rgdeyecek ve b u n l a n glendirecek, ua den pilotlar tayacak ve igal kuvvederinin erzak yollan ile retim merkezlerini padayclarla sabote edecekti... Ancak Sovyet istilas asla gereklemedi..." Buna karn Gladiolar varlklarn srdrdler. Sovyeder ortadan kalkt ama, "gizli sava stratejisderine gre gerek ve gncel" bir baka tehlike vard. "Ban Avrupa demokrasilerinin kimi zaman saysal gce sah i p komnist partileri!" "Sol siyasi glere kar gizli bir sava yrtt "ler. Ganser'e gre, bu rgder "bir dizi terrist saldn ve insan haklan ihlallerinde yer alp... trenlerde ve pazar meydanlarnda gerekletirilen bombal katliamlardan (talya) rejim kardanna sistematik ikence uygulanmasna (Trkiye), sa kanat askeri darbelerin desteklenmesinden (Yunanistan ve Trkiye) muhalif gruplarn parampara edilmesine uzanan geni bir saldn yelpazesinde kullandd..."
15

N A T O , A B D ve ngiltere; irdelenen, aa karlan bu olaylan tabii reddetti! Oysa, bu saptamalara bir rnekle katlmak olanakl. 12 Eyll darbesinden sonra siyaset yapma zgrlkleri ellerinden alnan drt parti lideri, bata zamann babakan Sleym a n Demirel, o sralarda yantn bulamadklar kimi sorular yineleyip durdular ve s a n n m hl, bu sorulara -herkesi tatmin edecek- yant bulamyorlar. 12 Eyll ncesi bakent A n k a r a ' n n byk bulvarlar, meyd a n l a n bombal afilerle donanyordu. Kimileri de padyor, bu gsterili manzara zaten terr ve anariden bunalm halk daha da korkutuyordu. Dehet verici bu manzara, askerlerin, 12 Eyll sabah ynetime el koyduklarn akladklar dakikadan itibaren ortadan kalkt. Tek bir bomba padamad. Demirel, imdilerde dost ilikiler kurduu, syleiler yapn 12 Eyll darbesinin lideri E v r e n e "11 Eyll gn patlayan bombalar 12 Eyll g n neden birdenbire yok oldu?" diye soruyordu.

may'a balyd. Askerlerin bilgisi veya eilimleri dorultusunda hareket etmesi ok doald. M T Mstear General Fuat Dou, 12 M a r t gn sabah. Babakan Demirel'in evine geldi, C u m h u r b a k a n Cevdet Sunay'n bir mesajn iletti. Babakan, istifa etmeliydi. O kadar! Demire!, Kk'le iletiim kurmaya ala, uzun sre bu olana bulamad, nihayet telefona kan C u m h u r b a k a n Sunay, Babak a n ' n , mdahaleyi durdurursa bir neden bularak istifa edeceini sylemesine karlk u yant verdi: "Beni de devreden kardlar Sleyman Bey!" O gnden sonra M T ' i n sivilletirilmesi srekli g n d e m d e kald. Bu deiim ancak ok sonralan salanabildi.

Gnlerce Ziverbey Kk'nde ikence gren (ve mahkemede Hava Kuvveden Komutan M u h s i n Batur ve Genelkurmay Bakan Famk Grler'in adlarn da vererek 12 Mart darbesinin asl sorumlulan bunlardr diye haykran) Talat T u r h a n , halkmzn Gladio tr yeralt rgtlerine kontrgerilla adn verdiinin altn izdikten sonra... kontrgerilla adn ilk kez ikence grd srada duyduunu ve... kontrgerilla savnn "gerek benim ge-

Bir baka olay sac askeri darbelerin gizli servislerle birlikte hareket ettiini, hatta i ie olduunu kandyor. M T 12 Mart darbesini zamann babakan Sleyman Demirel'e nceden bildirmedi. M T i n darbeyi, gereklemeden nce kendisine bildirmediini Demirel aklad. I 9 7 1 ' d e M T i n banda bir asker, korgeneral Fuat Dou vard. rgtte alanlann yzde 70'i belki de daha fazlas muvazzaf veya emekli subaylard. Demirel'in yorumuna gre; M T ' i n bandaki general manevi adan, kukusuz zlk haklan y n n d e n de Genelkur16

rekse siyasal partiler, politikaclar, demokratik kitle rgtleri ve basn ve yayn organlarnn giriimlerine karn akla kavuturulmadn" yazd. "Yllardr kukulu eylemlere sahne olduumuzu" belirtti ve fakat; Ecevit ve zal'a yaplan suikasdann "aydnla kavuturulmadna," o kadar ki, zal' ldrmeye kalkan Demira'n "istihbarat rgderiyle ilikisi bulunmas yannda kontrgerilla eitimi grdn aklamasnn bu rgt zerinde kukulan arttrdna" deindi. r t ki lem! Bu iki k o n u n u n zerine devletin gittiini, gi17

edeceini gsteren tek bir iaret yok! Arkasn tamamlayalm: 1970'lerde Ecevit, C H P - M S P ko alisyon hkmetini kurdu. 1965'den beri tek bana iktidar olan AP hkmetleri za m a n n d a zmleyemediimiz birok sorun vard ve bunlarn hepsinin Ecevit'le aydnla kavuacana inanyorduk. Bu so runlarn banda pek ok meslektamza, dostumuza, arkadamza ikence uygulayan sorumlularn saptanp yargya teslim edilmeleri geliyordu. Sama sapan bir savla evinden alp gtrlen, Babakan Ulusu nezdinde yapam onca giriime karn tutukevinden k a r a m a d m rahmedi, sevgili kardeim lhami Soysal'la bir gezideydik. i yanarak, (ve o srada babakan olan Demirel'i gs tererek) "bana reva grlen ikencelerin binde biri u adama uygulansa acaba ne yapar?" dedi. O gn ikencenin zerine gitmeye yemin ettim. Hrrijet'te yaymlanan yaz dizimde temel konu, 12 Mart'ta 1. O r d u komutan olan emekli orgeneral Faik T r n idi. Ziverbey Kk 1. O r d u ' n u n emrindeydi. kenceleri gndeme getirdiim syleide 1. O r d u komutanlndan emekli orgeneral T r n , o Kk'te olup bitenleri doruluyordu. T a m sayfa iki gn srd yayn. Sona erdii gn Ecevit'ten emekli orgeneralin aklamalarn ihbar sayarak hareket gemesini ve ikence olaylarnn zerine gitmesini beklerken... szcs araclyla... ... Yeni hkmetin lkede her alanda bar salamaya al saan... ieren ve tabii ikence olaylann bir yana atan bir aklama geldi. Daha sonraki gnler ikencenin ad bile anlmad. Gladio, uzun yllar dnya kamuoyunu megul eden ve uluslararas siyasal yaam temsil eden Souk Sava yllarnn rn. Gladio veya eski adyla kontrgerilla, imdilerde kullanlan adyla derin devlet szckleri, lkemizde ierii anlalamayan kimi olaylardan sonra sk sk kullanlyor. rnein son Dantay saldrsndan sonra Gladio'dan, yerli adyla derin devletten sk sk sz edildi. Latince "kl" anlamna gelen Gladio szcn isim olarak kullanan rgt, A B D ve ngiliz kontrgerilla rgtlenmesi olan Stay Behind (geri dur) tarafndan 1952 ylnda kuruldu. C I A tarafndan ynetilen ve finanse edilen rgt, 1956'da talya'da casusluk ve gerilla sava yrtmek zere rgdendi. Ansiklopedik bilgilere gre rgrfin ilk eitim kamp Sardunya'da kuruldu ve Kuzey talya'da 139 yerde silah ve mhimmat depolar oluturuldu. Resmi ad Mttefik Koordinasyon Komitesi (Allied Coordination Committee) idi. 1956 sonrasnda ikisi kadn 622 kii, A B D ve ngiliz gizli servisleri tarafndan eitildi. 1990'da Gladio'yu ortaya karan soruturmalarda, bu 622 kiinin grup lideri olduklar, her grup liderinin belli sayda kiiyi idare ettii, bylece toplam saynn 15 bine yaklan ortaya kn. Gladio'yu, talyan yarg Felice Casson gn na kard. Mays 1972'de talyan ky Peteano'nun yaknlarndaki bir o r m a n d a havaya uan bir otomobil yarg Casson'u aratrmaya yneltti. Padamada talya'nn polis gc Carabinieri'den kii lm, bir kii ar yaralanmt. Sorumluluk o sralar eidi te
'9

Dipnot: Gladio

rr olaylarna karan Kzl Tugaylar'a yklendi. Polis, talyan soluna saldrd, 200 komnist tutukland. talya, 12 yl boyunca, ormanda patlayan bombay Kzl Tu gaylar'n marifetlerinden biri olarak kabul etti, sindirdi. Yarg Felice Casson ise, yapt incelemelerden sonra Pete ano'daki bombalama olaynn sorumlusunun Kzl Tugaylar ol madii sonucuna vard. Olay yerinde polis aratrmas bile yaplmam; hazrlanar resmi -ama uydurma- bir raporda bomba olaynn sorumlulu Kzl Tugaylar'a yklenerek dosya kapatlmt. Casson dosyay tozlu raflardan indirerek yeniden at. kinci bir olay Casson'un aratrmalarn gizli bir rgte ka dar ilerletmesini salad. 1972'de Carabinieri'ler, Trieste yaknlarnda iinde silah lar, mhimmat ve Peteano'da kullanlan bombalarn ayns (im di PKK kullanyor), C4 patlayclar bulunan bir depo kefettiler 1972'deki kam, bulunan silah deposunun bir su rgt ne ait olduu ynndeydi; oysa yarg Casson, NATO balant l gizli bir rgtn (Gladio'nun) yzlerce deposundan birini rastlant eseri bulunduunu kantlad. Yarg Casson bu yargya, gizli servis dosyalannda yapt incelemeler sonunda varmt. 1984'ten itibaren varlndan sz edilen Gladio'nun re men ilan edilmesi, talya'nn ar sa radikal bir rgt olai Avanguardia Nazionale yesi Vincenzo Vinciguerra'nm 1990 y: Undaki yarglanmas srasnda gerekleti. Yarg Casson, Peteano ve Trieste olaylarnn sorumlusu nun talyan solu olmadn, olay Vinciguerra'nm (sa kana rgt Ordine Nuovo ve talyan askeri gizli servisi ile birlikte tezghladn ve Peteano'da arabaya bombay yerletirdiini k ntlad. Yarg, Babakan Andreotti'nin bilgisine de bavurdu. Ba;

bakan 1972'deki olaylarda rgtn varln kabul etti. Ancak 1972'de kapatldn syledi. Andreotti, 1990'larda rgtn varln kamuoyuna aklad. < aklamasnda: "Gladio iyi silahlanmt. CIA tarafndan salanan tehizat lke genelinde ormanlarda, ayrlarda ve hatta kilise ve mezarlklarn altlarnda oluturulan 139 zulaya gmlyd. "Gladio snaklarnda tanabilir silahlar, mhimmat, patlayclar, el bombalar, bak ve hanerler, 60 mm havan toplar, 57 mm geri tepmesiz eitli tfekler, keskin nianc tfekleri, radyo vericileri, drbn ve eitli aralar bulunmaktayd," diyordu. (Nato'nun Gizli Ordular kitabndan). Aratrmalar durmad, devam etti ve Gladio'nun faaliyetini hl srdrd ortaya kt. nk italya'da terr olaylar durmak bilmiyordu. Resmi rakamlara gre 1 Ocak 1969 ile 31 Aralk 1987 arasnda politik nedenlerle 14.591 terr eylemi gerekletirilmiti. Bu rakam Kzl Tugaylar'n (1970'lerde 75) ldrd insan saysn kat kat ayordu. Sadece, Bologna tren istasyonunda ikinci snf bekleme salonunu yerle bir eden patlamada 85 kii lm, 200 kii de ar yaralanmh. Terr eylemlerinin ounda sorumlu olarak Gladio gsterildi. Danielle Ganser'in yazdna gre; italyan kar istihbaratnn eski bakan General Giandelio Maletti'nin 2001'deki aklamalar, italyan Komnist Partisi'nin itibarn sarsan katliamlarn, Gladio rgt, talyan Gizli Servisi ve bir grup talyan sa kanat terristin yan sra Washington'daki Beyaz Saray ve ABD gizli servisi CIA tarafndan desteklendiini ortaya koyar nitelikteydi. General'de de, "Amerikallarn talya'nn sola kaymasn engellemek iin her eyi yapabilecei izlenimi mevcuttu." 21 Babakan Andreotti

20

2000 ylnda Zeytin Aac Koalisyonu diye anlan parla mento komisyonu tarafndan hazrlanan raporda da: Gladio tarafndan izlenen gerilim stratejisinin ncelikle talyan Komnist Partisi'nin ve bir lde de talyan Sosyalist Partisi'nin iktidara gelmesini nlemek isteyen A B D tarafndan desteklendii sonucuna varlma. Btn b u n l a n n yan sra G l a d i o ' n u n , italya siyasal yaamnda nemli bir sre olan 1970-1980 arasnda talyan Komnist Partisi'nin seimlerde basan kazanmasn nlemek amacyla uygulanan (Strategia Della Tensione) Gerilim Stratejisi'nin bir paras olduu anlalacakn. Bu strateji ise "kkrtc ve tedirgin edici terr olaylaryla korku yaratmak, ynlendirici ve yanltc bilgilendirme ajanlar kullanmak ve benzeri psikolojik sava eleriyle kamuoyunu denetim alanda otmak ve maniple" etmekti. nternet'teki "Gladio Nedir" balkl yazya gre; sz edilen 10 yllk srede O r d i n e Nuovo, Avanguardia Nazionale, Fronte Nazionale gibi neo-faist rgtler talya'da terr havas estiriyodard. Bu eylemler gya komnistler adna yaplyordu. zedersek, faist terr rgderi komnist terr rgtleri maskesi alanda terr eylemleri gerekleariyorlard. C I A (ABD) tarafndan desteklenen bu rip rgder zerin de sivil hkmederin, sivil brokrasinin geni ve kesin sonular alabilme anlamnda mcadele etmeleri, bu rgtleri denetim ala n a almalar zaten olanakszd. Ne ki, 1980'den sonra talya'daki bilinlenme sadece mafyaya kar deil, bu tr yaplanmalara kar da "temiz eller" operasyonunun balamasna vesile olacaka. Stay Behind tipi rgder zellikle Amerikan zel Kuvvederi Yeil Bereliler ve ingilizlerin SAS komandolanyla birlikte eitiliyor, C I A ile ngiliz gizli servisleri M I 6 ve SIS tarafndan do22

naulp denetleniyordu. Stay Behind, N A T O lkeleri; Belika, Danimarka, Fransa, Almanya, Yunanistan, talya, Liiksembrg, Hollanda, Portekiz ve Trkiye'nin yan sra Avusturya, Finlandi ya, sve ve isvire gibi tarafsz Avrupa lkelerinde de vard. Doal olarak bu gizli rgder, yaplandktan lkelere gre deiik kod adlarla anlyorlard.

G l a d i o ' n u n Trkiye uzanttsna gelince: Balangta konrrgerilla diye adlandrld. Daha sonra zel H a r p Dairesi diye anld ve sonra zel Kuvveder Komutanl'na dntrld. 2006 ylnn austos ayndaki Yksek Askeri ura'da (YA) Genelkurmay Bakanl'na bal zel Kuvvetler Komutanl kolordu dzeyine karld. YA'n sona ermesinin ardndan toplanada alnan kritik kararlardan biri; Dou ve Gneydou'daki terrle mcadelede grevler sdenen zel Kuvvetler Komutanl'nn " t m e n dzeyinden kolordu dzeyine" karlmasyd. Bu d u r u m d a komutanln tehizat, malzeme ve personel saysnda da ara salanmas gerekiyor... Son YA'ta z e l Kuvvetler Komutanl'nn bana Korgeneral Servet Yrk getirildi.

zel H a r p Dairesi'nin bir zaman C I A paras ile yaad iin G l a d i o ' n u n bir r n gibi grlmemesi grnde olanlar var. Bu daire amac ve kumlusu itibariyle Gladio tr birimleri barndmyor. Ama Gladio deil.
23

Ne var ki, zaman iinde bu yaplanma resmi grevlerin dna kmaya balad. tsim deiikliklerine karn; Gladio tipi kontrgerilla, TSK bnyesinde varl yadsnmayan bir rgt olarak karmza kyor ve bu balann Gladio tipi kontrgerillaya asker damgasnn vurulmas olasln glendiriyor. "Gladio nedir?" sorusunun yann: 1980 balanndan itibaren yazmlarda, yorumlarda bu tr yaplanmalarn bulunduu lkelerde Gladio mensuplarnn yurtiinde de faaliyette bulunduklar... birtakm istikrarszlatrma operasyonlarnda kullanldklar... ulusal ve uluslararas dzeydeki siyasi komplolara alet olduklan ve hatta lke iinde kimi zam a n ideolojik bir savan kimi zaman da kar atmalarnn arac haline dntrldkleri savlanna yer veriliyor. italya'da padayan Gladio skandali ksa srede N A T O lkelerini sard. n c e Yunanistan'da grld, sonra Almanya'da. Alman RTL televizyonu, Hider'in zel Kuvveden SS'nin eski yelerinin Almanya'nn Gladio rgtnn birer paras olduunu kantdayan zel bir rapor yaymlayarak Almanya'y oke etti. Yunanistan Savunma Bakan eski bir askeri ataenin Gladio savlanna itibar etmedi, " H k m e t i n korkacak hibir eyi yoktur" mealinde demeler verdi. Ve... Gladio, Trkiye'deki adyla kontrgerilla, 1973'lerde Trkiye'ye terif etti... Kontrgerillann kurulu yksn yle zedeyebiliriz: Trkiye, I 9 5 2 ' d e NATO'ya ye olduktan h e m e n sonra gnmzdeki Milli Gvenlik K u r u l u n u n grevlerini sdenen o zamanki Milli Mdafaa Yksek K u r u l u ' n u n bir karanyla, zel H a r p Dairesi (kontrgerilla) diye anlan ve sonra zel Kuvveder Komutanl adn alan bir kuvvet kunldu. Emekli subay Talat T u r h a n ' a gre, "zel Kuvvetler Komu tanl gerek kuramsal bakmdan gerekse kurulu emas ve ilevi bakmndan, rgte verilebilecek en uygun isimdi." Neden? Belge soruyu yantlyor. Zira, isimlendirme dzeyinde A B D talimatnameleri esas alnmt. A B D kaynakl bt n belgeler, talimatnameler ve ynergeler Trkiye'de de geerlidir. A B D kaynakl FM 31-20 resmi talimatnamesinin ismi Special Forces Operational Techniques, yani zel Kuvvetler H a r e k t Teknikleri'dir. FM 31-21 Amerikan resmi talimatnam e s i n i n ismi ise Special Forces O p e r a t i o n s , yani zel Kuvvetler Harekn'dr. Bu talimatname Trkiye'de ayn kod adyla "Gerilla Harbi ve z e l Kuvveder Harekt" ismiyle yaynlanmtr... ... Silahl Kuvveder nizami ve gayri nizami rgdenme olarak ikiye ayrlyor. Nizami blm dzenli ordular. Gayn nizami blm ise gerilla gleri iin kullanlan blm. Gayr Nizami Kuvvetlere Kar Harekt Talimatnamesi, Gerillaya Kar Kontrgerilla Harekt olarak adlandrlyor. zel H a r p Dairesi bakanl, Kara Kuvvederi komutanl ve Turgut zal'n d n e m i n d e Cumhurbakanlk genel sekrerer24 25

Derin'e doru

ligi grevlerinde b u l u n a n emekli orgeneral Kemal Yamak, kontrgerilla (derin devlet) tartmalarnn yeniden alevlendii gnlerde Glgede Kalan zler ve Glgeleen Bizler adn tayan kitabnda konuya hayli yer ayrd. "zel H a r p Dairesi zellikle Amerikallann da verdii destekle N A T O ' n u n 'rtl harekt konseptine' dayanarak kurul mu bir harekt nitesiydi. Memleketimizin bulunduu corafi mevki ve stratejik k o n u m , byle bir tekilat ok lzumlu ve ok faydal hale getiriyordu... Tercme olarak ordumuza giren ve daireye de grev olarak verilen terim, 'gayri nizami harp'tir. 'Gayri kanuni h a r p ' deildir. B u n u n gibi 'gayri nizami askeri kuvveder' tabirinde de, bazlarnn maksad olarak yorumlad gibi 'gayri kanuni askeri kuvveder' anlam yoktur..." diyor. Avrupa Parlamentosu'nun konumuzla ilgili karar tasarsndaki u szler dikkat ekici: "... Avrupa Topluluu'na ye pek ok lkede gizli, paralel istihbarat ve silahl operasyon rgderinin 40 yldr var olduu Avrupa hkmetleri tarafndan ortaya karlmtr. 40 yldr bu rgtlerin demokratik kontrolden kurtulduu ve N A T O ile ibirlii halinde A B D gizli servislerince ynetildii anlalmak tadr..." Akura'nn Derin Devlet Oldu Devlet kitabndaki bir baka belgenin zeti; Yamak'n aklamalarn dorulamyor: "... Talat T u r h a n ' n szn ettii ve 25 Mays 1964 gn Kara Kuvvederi Komutanl'mn verdii emir ve Orgeneral Ali Keskiner'in imzasyla yrrle giren bu talimatname yle bir ta limatname ki; 'Gayri Nizami Kuvvedere Kar Harekt' kapsamnda... zel Harpilere... 'adam ldrme, bombalama, silahl soygun, ikence, ktrm hale getirme, adam karmak suretiyle tedhi, olaylar tahrik, misilleme, rehinelerin alkonmas, kun daklk, sabotaj, propaganda, yalan haber yayma, zorbalk ve antajn da...' yollarn an" diyor.
26

Ve bu yollar Susurluk olayyla derin devlere uzanyor.

Emekli

orgeneral

Yamak'n

kitabndaki

aklamalar

A B D ' n i n gerek yzn ortaya koymas asndan da ilgin. A B D ' n i n verdii yardm (dolarlar) sras ve yeri geldiinde kafamza vurduunu 1950'lerde, 1960'larda kimi yetkililerin zel aklamalaryla renmitik. 1971-1974 arasnda zel Harp Dairesi bakanl yapan Orgeneral Kemal Yamak buna bizzat tank oluunu kitabnda anlatyor: "... zel Harp Dairesi'nin A B D zel yardm fonundan her yl alnan ve hesab resmi bteye kartrlmadan, ayr bir muhasebede tutulan bir milyon dolarla ilgili, yllk grme zaman gelmiti. Amerikal geldi. Mutat konuma ve pazarlklar balad. Biz ihtiyacmz olan silah ve teknik malzemeyi istiyor, o bize, ihtiyacmz olmayan, ellerinde olan vermeye alyordu. Mnakaa uzad, anlaamyorduk. Isranmz karsnda bir ara sertleti ve 'Para bizim deil mi? Ne istersek o n u veririz. nerdiklerimizin dnda bir ey veremeyiz' dedi. " B u n u duyar duymaz, 'O zaman hem paranz, hem de ve receiniz malzeme sizde kalsn' dedim. Ayaa kalkp 'Toplant bitmitir' diyerek grmeyi bitirdim. Sonucu Genelkurmay Ba kanh'na arz etmek ve bu ihtiyacn rtl denekten karlanarak Amerikan yardmndan vazgeilmesini teklif etmek kararna vardk..." Yamak'n bu aklamasndan yola karak yllarca nceye gi delim; rnein 1969'larda A B D ' n i n TSK'ya verdii sava aralarnn, Vietnam'da kullandktan sonra skartaya kard aralar olduunu, zamann dileri bakan hsan Sabri alayangil'den renmitim. A B D Milli Savunma Bakan M c N a m a r a ' n m kul lanlm aralar, tanklar, toplar vs'leri nerdiini sylemiti. 27

ABD'li bakann skarta mallar bize yamarken kulland gereke de hayli ilginti. Fabrika kl bir tank alabilmemiz iin rnein -diyelim ki- yardm fonundan 1000 dolar deyecektik. Oysa, ayn fiyata - 1 0 0 0 dolara- kullanlm, ama ufak bir onarmla i grebilen, bir yerine tank alabilecektik! Yamak aklamalannda, Mahir Cayan ve arkadalarnn ldrld Kzldere olaylannn ve ikence merkezi Ziverbey Kk sorgulamalannn zel Harp Dairesi ile ilgili olmadn sylyor, Talat T u r h a n ' a 40 gn ikence yapanlar, biz kontrgerillayz ve kimseye hesap vermeyiz, diye baranlar kimlerdi acaba?

her iki rgt de N A T O ' y a bal. U z u n zaman C I A parasyla besleniyor.

Grev bandaki kimi askeri yetkililer daha sonraki yllarda, 1990'larda, kontrgerilla ile ilgili irdelemeleri (onlar sav diyor) reddettiler. Genelde syledikleri uydu: " T S K literatrnde kontrgerilla szc yoktur." 3 Aralk 1990'da zel H a r p Dairesi ile ilgili bilgi sunan Genelkurmay (zel H a r p ' i n bal olduu) Harekt Dairesi Bakan Korgeneral Doan Beyazt, zel H a r p Dairesi'nin Ziverbey Kk sorgulamalar ile ilikisinin olmadn aklad. Ayn sylemi 1992'de zel H a r p Dairesi'nin komutan Tmgeneral Ke-

Fakat yk, Amerikal ile bir milyon dolar zerindeki pazar lkta iplerin kopmasyla sonulanmyor. Daha sonra ngiltere'den, sonra da Fransa'dan N A T O ka nalyla gelen (tabii general) resmi ziyaretiler Yamak'la temas kurmu ve mterek planlar, eitim ve tatbikadar zerinde nabz yoklamlar. Yamak, "Bizzat m u h a t a p olduum bu grmelerde" diyor: "bizim Balkanlarda ve Kafkaslar'da hl devam eden izlerimizi ve muhtemel etkilerimizi dile getirerek, N A T O iinde mterek harekt ve almalarda ibirliinin fayda ve n e m i zerinde durdu lar, destek ve ibirlii istei ile vaaderde bulundular. "Kendilerine konseptimiz ve ana fikrimiz izah edilmi, byle bir alma ve planlamaya katlamayacamz bildirilmitir. Bizim Gladio ile veya baka bir lkenin herhangi bir tekilanyla herhangi bir ilikimiz olmamnr..." Ne ki, bu rgderin isimlerindeki farkllk ilevlerini deitirmiyor. talya'daki ad Gladio bizdeki ad kontrgerilla. Ama
28

mal Ylmaz yineledi. Kemal Ylmaz'n kontrgerilla yoktur, diyen aklamasndan nce Genelkurmay Bakan Orgeneral Doan Gre, Milliyete verdii demete; kontrgerilla szcnn yanl kullanldn syledikten sonra, yle srdryordu szlerini: "... Bu tekilann amac udur: Karda savaa giren bir dm a n vardr. Kontrgerilla d m a n blgesine szarak oradaki halk mukavemet iin organize eder. Ya da d m a n toprana girmitir, tekilat igal blgesinde kalp halk direnie tevik eder, organize eder. Bu kurulu her lkede var. ngiltere'de SAS Alay, A B D ' d e Delta Force budur. Bizde de zel Kuvveder Komutan var...

Askeri yetkililerin kontrgerillann varln reddetmelerine karn Trkiye'de yaanan olaylar, gizli bir rgtn gizlenen ele29

mantarnn kimi olaylan kkrtt ya da yaanmasna olanak salad biiminde yorumland. Blent Ecevit, 17 Nisan 1990'da Cumhuriyet gazetesine konuuyor: "... zellikle 1977 ylnda ok ilgin baz olaylar oldu. o k kuku uyandrc, karanlk olaylar oldu. Bunlarn en nemlisi kukusuz, 1 Mays 1977'de Taksim meydannda 30'u akn insann lm ile sonulanan olayd. Bu gzler n n d e yaplan bir kkrtmann sonucu km bir olayd. Kkrtmann nereden, kimlerden geldii, herkesin gz n n d e cereyan ettii iin belliydi. Ve ciddi olarak stne yrnd takdirde bu olayn sorumlularnn, kkrtclannn mdaka ortaya kmas gerekirdi..." Gerekirdi ama gerekli olan yaplr myd. Ecevit yantlyor soruyu: "... Biz o srada ana muhalefet partisiydik. Bu olaylan soruturmak iin bir aratrma komisyonu kurduk. Ama bir noktadan sonra izler kayboluyordu. Adeta bir bilgi boluu ile, direnilerle karlayorduk. Yllarca zerinde durduumuz halde, olayn iyz anlalamad. "O olayn faillerinin saklanmak istedii daha ilk gnlerden belli olmutu ve ok acayip bir ekilde tezghlanan bir olay olduu grnyordu. " O n u n iin benim aklma bir olaslk olarak b u n u n zel Harp Dairesi'nin sivil uzantsyla bir balants olabilecei olasl geldi ve bunu C u m h u r b a k a n Fahri Korutrk'e bildirmeyi, bu kaygm sunmay grev bildim. Kendisiyle grerek zel Harp Dairesi ile ilgili bilgileri aktardm. Taksim olaynn arkasnda bu kuruluun sivil uzantsnn bulunabileceini syledim. Korutrk b u n u benden yazl olarak istedi. Korutrk bu konuyu d nemin babakan Sleyman Demirel'e de am. Demirel buna byk tepki gstermi..." Bu anlatmlara gre, Ecevit aratrmay bir noktaya kadar ge3
7

tiriyor. Cumhurbakan'n harekete geirmeye alyor. zel Harp Dairesi'nin "sivil elemanlarnn Taksim meydannda 30 kiinin lmne n e d e n " olduu gibi bir savn, bir iddiann da sahibi. A m a ana muhalefetteyken ne srd grleri, ksa sre sonra iktidar olunca nedense yaama geirmiyor. Ecevit'in 1973-1974'lerde balatt, 1977-78 yllarnda dorua nrmandrd kontrgerilla ile ilgili giriimlerini ve bu giriimlerde, d n e m i n e gre, muhalefet lideri veya Babakan Demirel'le arasndaki taramalan daha sonraki blmlerde ayrtntlanyla greceiz. Ecevit'in Korutrk'e verdii mektup zerine Demirel'in byle bir k u a l u u n olmadn sylemesi normal! Zira... Demirel son yllara kadar kontrgerillay kabul etmedi, srekli yadsd.

Ecevit, 1 Mays 1977 Taksim olaylan zerine sylemlerine, 1990 ylnda u cmleyi de ekledi: "... Bu olay Haziran 1977 seimleri ncesi, muhalefeti toplana yapamaz ve halk bu toplanalara kanlamaz hale getirebilmek amacn gdyor olabilir..." zel H a r p Dairesi'nin sivil kanadnn, seim ncesi mitin gi engellemeye altn sylemiyor ama... bu cmleyle 1 Mays olaynn 1977 seimleri ncesi muhalefeti (CHP'yi) toplana yapamaz ve halk bu toplantlara kanlamaz hale getirebilmek ama cn gtt savndan da vazgemiyor.

uras bir gerek. Trkiye'de Gladio benzeri bir rgtn varl yadsnamaz. Bu rgt aka sylenmiyor ama, zel H a r p
31

Dairesi iinde yuvalanm bana buyruk bir rgt. Yasad! C I A tarafndan besleniyor. A B D yararlarna hizmet ve riyor. Pek ok faili mehul cinayet, Taksim meydanndakine benzer olaylar aydnlanmad. Ayrca kimi lkelerdeki askeri darbelerde de -bizde d e - bu rgderin grev yapan n e sren grler bugne dein yandanm deil. Kontrgerilla tartmalarnn younla gnlerde lhan Seluk'un konuyla ilgili yazs aydnlattcr. Yaz, "... 31-15 simgeli bir kitapk... 1964'te Trkeye evrilerek bizim orduya damlan Amerikan zel H a r p Talimatnamesi... yalnz 'teknik' deil, 'ideolojik' temelleri de sapnryor" diye balyor: "... Bu 'ideolojik esaslar' bizim subaymz ve askerimize belletiliyor, bir tr beyin ykanyor; dmanmz Amerikan gzlkleriyle grmeye balyoruz. Ancak bu da yettniyor; bizdeki zel H a r p Dairesi'nin parasal deneini Amerika veriyor. Genelkurmay'n zel H a r p Dairesi, C I A kaynakl denekle mi alacak ve yurdu koruyacak?.. eyrek yzyldan beri terre kurban giden nemli kiilerin katilleri bulunamyor... 1960'lar, 1970'Ier ve 1980'lerde ilenen en byk cinayetlerin 'failleri mehul'dr. Bugnklerinin stne de bir sis perdesi rtlmtr. Kukular byyor, s o r u n u n iareti kasap engeli gibi kvrlyor. H D ' y e bal sanlan kimi kuvveder, terr eylemlerini ynetip ynlendiriyorlar m? Katiller neden bulunamyor? Devlet iinde yuvalanm bir 'gizli' rgt, askeri darbe ortam hazrlayp orduyu istenmeyen bir ykmlle itmek iin planla, programla terr etkinliklerini mi krklyor?.."

yan siyaset, iktidara gelince sonu alamyor veya iin peini brakyor. Neden acaba? Syledikleri gibi yeterli bilgi elde edemedikleri ya da muhalefetteki n grlerini ve manaa aykn olmayan sylemlerini iktidarda srdrmelerini "bir g" engelledii iin mi? Kuku yok; T r k demokrasinin herhangi bir d n e m i n d e bir babakann n n e olas "bir g" byle bir dayatmayla kamazd, kmad. Ne var ki, babakanlar (rnein Ecevit gibi bir babakan) iktidara gelince itenlikle konuyu zmeye uraa. Ecevit, 12 Eyll'den nceki son babakanlnda, rnein zel H a r p Dairesi'nin elindeki silahlarn, cephanelerin kimi terr rgderine verilip verilmediinin denedenmesini istedi ama... te arkas gelmeyen a m a ' h bir cmle... s o n u alamad. Daha, ileriye gidemedi. 1990'lara, 2002'lere kadar konnrgerillay reddeden, suskun Sleyman Demirel, birden ald. Kontrgerilla demiyordu ama kontTgerillann daha deiik, daha devlet kokan biimi zerinde aklama srne aklama yapyordu. Bu saptamann kouanda ilgin bir rnek Akura'nn kitabnda: Aydnlara ynelik cinayederin arkasnda slami rgderin veya kiilerin olduu yazlp sylenmeye balannca Necmettin Erbakan konumu; "... Trkiye'de zel H a r p Dairesi var. Bunlarn C I A emrinde olduunu, birok provokasyonda bulunduunu biliyoruz. U u r M u m c u ' n u n ldrlmesine benzer birok cinayet profesyonelce ilendi. Bu cinayederin zel H a r p Dairesi'nin marifeti o l d u u n u biliyoruz..." Bu szleri sylediinde iktidar olmama. DYP desteinde babakanla geldiinde, 1996'da, derin devlet markal Susurluk olay padad. 33

zel H a r p Dairesi'nin, A B D ' n i n parasal ve kuramsal denetiminde olduunu bilen, muhalefetteyken konttgerillay sorgula
32

Babakan Erbakan, bu kez Susurluk zerinde yle konutu: "Fasa fiso!"

du. M H P ve kendisi iin davalar ald. 20 yl sonra Trke, "komandolar benimdir" szn yalanlad! 1940'larda - i s m e t n n ' n n Milli eflik d n e m i n d e - henz temen iken Trklk olaylanna karn iin hapsedildiini biliyorduk. O gnlere ait yaygn sylentilere gre kapatld hcrede ikence grm, kimi itiraflarda bulunmas iin trnaklar sklmt. Yllar sonra Metin Toker bu sylentilere deindi ve "Geenlerde Trke'in ellerine baktm. Uzun parmaklan, trnaklan bir piyanistinki kadar dzgnd, sklm trnaklara benzemiyordu," dedi. Alay ediyordu ikence sylentileriyle... Fakat G a n s e r ' i n genelde rk stnl teorisine ve zelde Trklerin stnlne inanan Trke'le ilgili n e srd grler, yle alaya alnacak nitelik ve ierikte deil. Ganser, "kinci Dnya Sava'ndan sonra 1948'lerde C I A ile balantya getiini, C I A emirleri dorultusunda Trkiye'de gizli bir glge ordu kurma almalanna katldn, A B D ile ilikileri glendike Trkiye ile Amerika arasnda mekik dokuduunu, h e m Pentagon hem de C I A ile iten ilikiler kurduunu ve... 1955'ten I 9 5 8 ' e kadar NATO'yla ilgili askeri grevi nedeniyle Washington'da grev yaptn" yazyor. Trke'le balannl savlar daha da ileriye gidiyor: Nisan 1952'de Trkiye NATO'ya ye olduktan h e m e n sonra -Albay Trke'in de katklaryla- Seferberlik Tetkik Kurulu kuruldu. Bu kurulun ad sonra z e l H a r p Dairesi'ne ve son olarak zel Kuvveder Komutanl'na dntrld. 3 Aralk 1990'da Genelkurmay Bakanl Harekt Dairesi Bakan Korgeneral Doan Beyazt ile H D Bakan Tmgeneral Kemal Ylmaz'n basma verdikleri bilgiye gre; zel H a r p Dairesi karargh-renim, eirim grubu-zel kuvveder-zel hava grubu-blge bakanlklar... blge bakanlklarna bal alt birimleri 35

Ecevit hkmetinde milli savunma bakanl yapan Hasan Esat Ik'n bana sylediklerini aaya alyorum: "... Fikir plannda geerli ve doru. Kontrgerilla her lkede var. Fakat u durumlar da var: 1- Fikri A B D vermi. 2- Finansmann yapm. 3- Bu rgte szmalar olmu. Bu szmalar Pentagon'dan balar C I A szmasna kadar srer..."

A B D ' n i n , Trkiye'nin N A T O ' d a k i varln salama balamak iin baskn Pantrkizm hareketini kullandn n e sren Daniele Ganser, "ar sac Kurmay Albay Alparslan Trke'in bu srete merkezi bir rol oynadn" sylyor. Trke'le ilgili savlar ok ilgin. T r k siyasal yaamnda 27 Mays 1960'tan balayarak nemli roller oynayan, bir iki milletvekili ile Demirel hkmetiyle ortaklk kuran ve srekli olarak Adolf Hider hayran gsterilen bir asker! Son olarak M H P ' n i n "Babu"u. Sac yann her zaman vgyle sergileyen Alparslan Trke'le 1970'lerde bir sylei yapmom. Bana -o srada sa sol terr harekederinde silahl grev s d e n e n - "kendi" komandolan k o n u s u n d a ekinmeden, yksnmeden unu syledi: "Komandolar benimdir!" Hrriyet bu sz manetten verdi; Trke yalanlamad. Fakat iki szckl bu sylemin derin etkileri oldu. 1980'de T S K ynetime el koyduktan sonra, teki parti lideri gibi Trke de askeri bir blgede askerlerin " k o n u u " ol34

ise savata tekil edilecek unsurlar, gerilla, yeral, kurtarma-karma olarak tanmlyor. zel H a r p Dairesi'nin souk sava sresince birka isim deitirmesine karn saysz operasyon dzenlediini, rnein 1955'te Yunan polisinin sorumlu tutulduu Atatrk'n Selanik'teki evine b o m b a aulmas olaynn, hemen ardndan da kontrgerillann dolduruuna gelen T r k fanatiklerin istanbul'u talan eden 6-7 Eyll olaylarnn yaraldn n e sryor. Oysa DP hkmetinin dileri bakan Fatin Rt Zorlu, Yassada mahkemelerinde 6-7 Eyll' balatmakla suland, tersini syleyene de rasdanmad! Bir rivayete gre H D , yani kontrgerilla "askeri bir darbeyi engellemek iin" oluturulmutu. T a m a m e n palavra bir aklamayd bu. Gerek byle olsa 1952'de kuruluundan sekiz yl sonra 27 Mays 1960'da TSK, lke ynetimine el koyar myd? Fakat G a n s e r yine Trke'i sahneye itiyor. 27 Mays'n lideri eski kara kuvvederi komutan Cemal Grsel'in sa kolu ve kiisel sekreteri olduunu sylyor. Fakat gerein baka bir yz var. Sekreteri ve sa kolu olduu yazlan, sylenen - 3 8 yeli Milli Birlik Komitesi'nin demokrasiye gememek, bir sre daha ynetimde kalmak isteyen 13 yesinden biri olan Albay Trke'i- Cemal Grsel yurtdna srmekte bir an iin tereddt etmedi. Esenboa Havaalan n d a bir salonda d u r m a d a n gezinen Trke'i seyrediyordum. Bir an durdu, salonun camna yaklat ve bana, "Sana Hindistan'dan maymun gndereyim mi?" diye bard.

Partinin simgesel iareti, kurt (Bozkurt) ba. Hl kullanlyor. Genlik rgt: Bozkurt'lar... Hareketin amac: Ergenekon! Genlik r g t ' n n yayn organ Bo^kurt'ta yer alan "Bozkurt A m e n t s " n NATO'nun Gizli Ordular kitabnda yaymlad Ganser. lgin. Biz kimiz? Bozkurtulanz" diye balayp devam ediyor ament: "... Bozkurtular neye inanr? T r k rknn ve T r k milletinin her rktan ve her milletten stn olduuna. Bu stnln kayna nedir? T r k kandr! Trk doutan m stndr? T r k doutan stn ve kabiliyedidir. Trk, zeksn, yiidiini, askeri dehasn ve her hususta byk kabiliyet ve istidadn kan n d a n alr..." vs. vs. Bu bir genlik rgt m? Yoksa Ganser'in savlad gibi "Pantrkizm lks uruna iddete bavurmaya hazr silahl ve eitimli adamlardan oluan, pek de acmas olmayan bir ebeke" mi? Sac-solcu kanl kavgalarda ad ne olursa olsun, isterse Bozkurt diye tanmlansn, lkc genliin 1980'lere uzanan terr olaylarnda nemli bir yeri olduu yadsnamaz. Bu yazmlan yinelemekteki amacmz u sav ortaya koymakn. Bu sav: " C I A ' n m kontrgerillaya hayat verirken milliyeti faist hareketi destekledii... talya'da ve daha sonra Avrupa lkelerinde NATO'ya bal veya dorudan ilikili gizli rgder ortaya kanld. Trkiye'deki kontrgerilla adndaki rgt Trke, Bozkurdar'dan oluturdu," diyor. G a n s e r bu konuda fazla ileri yarglara varma benziyor: Zira kontrgerilla (derin devlet) konusuna eilen yzlerce yazda, araurmada, kitapta bu sav, T r k Gladio'su kontrgerillan n Trke'in Bozkurdar'yla zdeletii savn dorulayan bilgiye rasdamadk. Ne are yadsnmas olanaksz kimi anlatmlar var: Birinci gerek, Talat T u r h a n , kontrgerilla szcn ilk kez Ziverbey Kk'nde kendisine ikence yapanlardan iittiini ve "ikence37

Srgnden d n d . n c e (Cumhuriyeti Kyl Millet Partisi) CKMP'yi ele geirdi ve sonra an sac diye nitelenen Milliyeti Hareket Partisi'ni kurdu. 36

ilerin ounluunun T r k istihbarat servisi M T ' t e n ve Boz kurdar'dan kma adamlar o l d u u n u " sylyor. Bu ifadeyi bolamamak gerekiyor. Talat T u r h a n , yaamn kontrgerillann Trkiye'deki rtl faaliyederini ararmaya ve aklamaya adad. Yaymlad kitap larda kontrgerillay, A B D emperyalizminin C I A ile, kimi finans kaynaklanyla birlikte oynad -tabii ncelikle Trkiye'dekiKontrgerillay ilk kez 1973-74'lerde C H P genel bakan iken, Blent Ecevit kamuoyuna duyurdu. sim babas Ecevit'tir. Aradan 17 yl gibi uzun bir sre getikten sonra; Ecevit, Kasm 1990'da bir gazeteye kontrgerilla ile ilgili aklamalar yapn. "1974'teki babakanlm srasnda" diye balad anlatmaya: "... zamann genelkurmay bakan rahmedi Orgeneral Semih Sancar babakanln rtl deneinden acil bir ihtiya iin birka milyon istedi. Benden istenen miktar rtl denekteki parann t m n e yaknd. Genelkurmay'dan bu parann ne amala istendiini sormak zorunda kaldm. Sancar 'zel Harp Dairesi ( H D ) iin istiyoruz' dedi. "yle bir resmi dairenin o zamana kadar adn bile duymam n m . 'imdiye kadar bu dairenin giderleri nereden karlan yordu?' diye sordum. O zamana kadar dairenin tm giderlerini bir gizli denekle A B D ' n i n karlad; ancak artk A B D ' n i n bu parasal katky kestii, o nedenle Babakanln rtl deneind e n para istemek zorunda kalnd bana bildirildi." (Oysa Sancar'n Ecevit'e sylediklerinin gerek yan u: H D ' n i n bakanln yapan Kemal Yamak Paa yaymlad anlarnda, Amerikal temsilci ile her yl A B D ' d e n (CIA'dan) alnan bir milyon dolar zerinde pazadkta uzlalamadn, Amerikal'nn para bizim deil mi istediimiz malzemeyi veririz, deyince grmeyi sona erdirdiini ve dairenin giderlerini karlayacak paray rtl denekten salamay kararladrdklann yazyor.) Ecevit'in aklamalarna devam edelim: "zel
38

Kontrgerillann douu

oyunlan sergiledi. "Trkiye'deki faili mehul cinayeder gz n n e alndnda kontrgerilla faaliyederinin ve CIA, T r k istihbarat servisi ve Savunma Bakanl'nn balannlannn ivedilikle arannlp tm detaylaryla su stne karlmas gerektiini" vurgulad. Ayn abay Uur M u m c u da yazlannda srarla yineledi. Fakat devlet bu konudaki yazmlan grmyor, sylenenleri (hl) iitmiyor, sar. Kr ve sar! Yabanc kalemlerin de yazd u yargy grmezden gelebilir miyiz: " U askeri darbe yaayan bu lkede, silahl ordu, paramiliter gler ve istihbarat servisinin T r k toplumunda ei grlmemi bir gce sahip olduu herkese bilinen kontrgerillayla ilgili hibir soruturma yrtlmedi." Yetkili bir iki sivil, btnyle asker var olan kontrgerilla gereini yadsd. Ne are, kontrgerilla zerindeki savlan aratrma olana salayarak, sylemlerini dorulatma cesaretini gsteremediler.

H a r p Dairesi'nin

nerede bulunduunu sordum.

39

'Amerikan Askeri Yardm Heyeti ile ayn binada, yantn aldm (TBMM'nin hemen arkasnda). Hayrete dmem ve kayglanmam herhalde doald. Bu dairenin ilevleri ve kurulu biimi hakknda bilgi istedim. Benim iin bir brifing dzenlendi. Bilgi vermek zere de rahmetli Genelkurmay Bakan Semih Sancar'la, o srada zel Harp Dairesi Bakan olduunu rendiim General Kemal Yamak ve bir iki subay katildi. "zel Harp Dairesi, Trkiye'nin veya bir ksm topraklarmzn dman istilasna uramas durumunda istilaclara kar gerilla yntemleriyle ve her trl yeralt etkinliiyle mcadeleye hazrlanmak zere kurulmutu (Gladiolarn kurucusu saylan eski CIA Bakan William Colby, "amacn olas bir Sovyet igali ne kar her lkede direni yuvalar oluturmak" olduunu aklamam myd? Nitekim brifingde ayn tez Ecevit'e yineleniyor). "Adlar gizli tutulan baz 'vatansever' gnlller de zel Harp Dairesi'nin sivil uzants olarak almak zere mr boyu grevlendirilmilerdi." Ecevit'in aklamalar daha sonra birden (bu yllardaki olaylarn aynntilarn daha sonraki blmlerde greceiniz) 19781979'lara atlyor. "... 1978-79'daki babakanlm srasnda bir dou ilemizi ziyaret ederken, oradaki askeri birliin komutan olan generalle gryordum. Kendisinin bir ara zel Harp Dairesi'nde alm olduunu renince, kukularm belirterek, kendisinden bilgi almaya altm. Generalin kukularm yersiz bulmas zerine bir soru ynelttim: 'Farzmuhal bu iledeki MHP bakan ayn zamanda zel Harp Dairesi'nin sivil uzantismdaki gizli elemanlardan biri olamaz m?' General, 'Evet yledir, ama kendisi ok gvenilir vatansever bir arkadamzdr,' yantn verdi." Bu ksa diyalogu anlatt zaman Ecevit'le ben kahkahalara boulduk. zel Harp Dairesi'yle kontrgerillay zdeletiren Ecevit;
40

anlatt son olayla bu rgtn sivil uzantlarnn MHP kkenli ve MHP'li olduklarn anlatmaya alyordu. Ecevit ile einin 20001i yllara kadar MHP'ye hangi gzle bakt biliniyor. KontrgeriUa rgt iinde MHP'nin (Bozkurtlar'n) yerini yadrgamadklarn, hatta kanl eylemlerin bir numaral sorumlusu olarak bu partiyi grdklerini yadsmak olanaksz.

41

Sa eilimli (Demirel'in kurduu Milliyeti Cephe) hk

Kontrgerilla kavgalar

mederden, zellikle Demirci'den kontrgerilla ile ilgili bir aklama beklemek abesle itigal etmek, demekti. Zira Demirci, Ecevit ne zaman bu konuya deinse kontrgerillay yadsyan demeler vermiti: "Kontrgerilla diye bir rgt, yoktur," diyordu. Ecevit ise bir avu gazeteciyle syleilerinde, kontrgerillann varlndan asla kuku duymadn sylerdi. stelik kontrgerilla r g t n n MT'le ilikileri zerinde belirgin kukulan olduunu saklamyordu. Kimi cinayederde "usta bir parman" rol oynadna -Ecevit gibi- gazeteciler de, bizler de inanyorduk. Doal olarak Ecevit'in, h k m e t olduktan sonra bu sorunu zmesini bekliyorduk.

Kontrgerillayla ilgili tartmalar ortaya atld tarihten be yl sonra yeniden parlad. Bu kez kontrgerillann varl zerinde younlaan, Demirci'm yok, Ecevit'in var, dedii tanmalar yaand. Bu tartmalar gnlerce gndemin ilk maddesi oldu. zleyelim: ankaya Kk'nden 27 Ocak 1978 gn ayrlrken Babakan Blent Ecevit, "Bu konuda (kontrgerilla k o n u s u n d a ) hkmet, sras gelince herhalde gecikmeden gerekli almay yapacaktr," diye konutu. Byle konumas kontrgerillann tartma g n d e m i n e gelmesini engelleyemedi. lkedeki kimi silahl olaylan kontrgerilla diye adlandtnlan bir "gizli rgtn" yapn ya da kkrtt, hatta sa eylemcilere silah salad 1973'den beri konuuluyordu. Bu kannn olumasnda kuku yok, Ecevit'in konuyla ilgili aklamalannn byk yeri vard. Ecevit 1973'ten beri, gizli bir rgt olan an saclann denetimindeki kontrgerillann terr eylemlerinde rol aldna inanyordu. 1978'de bir kez daha babakan olduktan sonra, kontrgerilla konusu basnda yine ilenmeye ve hatta -eski szleri anmsatlarak- Babakan'dan bu konuda gerekli giriimleri yapmasnn beklendii yazlmaya baland. Sol veya sa ya da saduyusu geni aydn evrelerde yllardr konuulan, stelik C H P liderinin konumalarnda sk sk s z geen kontrgerillann ne olduu ya da olmad konusunda merakl sorular giderek artyordu.
42

23 Ocak gn Bte Komisyonu'nda kontrgerilla konusu tartld, M T eletirildi. Komisyondaki duyurdu. Kontrgerillann varln savunan, bu konuda aklama yapmaya hazr bir babakana kar ana muhalefet lideri Demirci acaba ne dnyordu? Bte Komisyonu'nda CHP'lilerin, eski k o n u m a l a n n d a n da sz ederek Ecevit'e yklenmeleri kulislerde tartlrken; Demirel'e, "ddia u" dedim: "Kontrgerilla-ordu + emniyet genel mdrl + M T . " Demirci kar kt: "Ama byle (kontrgerilla) bir kurulu yok. Rasgele adamlar bunlar. Devletin byle bir kuruluu olsa 10 yldr devleti idare eden birisi olarak bilirdim herhalde. Asker
43

CHP'li

parlamenterlerin eletirilerinden

drt gn sonra Ecevit, kontrgerilla ile ilgili aklama yapacan

yardmcs) Sadi Koa'n kitabndan kyor. Sadi Bey 'e sormal byle meselelere karmaz, son derece dikkatlidir, ekingendir," dedi. S o n r a d a n d n d m ; o srada D e m i r d e yanl soru yneltmitim. Kontrgerilla diye bir rgt var m, diye soruyordum. Oysa zel H a r p Dairesi'ni s o r u n u n betkemiine yerletirmem gerekirdi. Fakat o gece bir ey rendim: Adalet Partisi lideri Demirel, kontrgerilla zerinden Ecevit'e sava amaya hazrlanyordu: "imdi kp soracam" diyordu: "... Devlet elinizde, varsa kontrgerilla kann ortaya diyeceim..." Kartrmay s r d r d m . " D a h a 1967'lerde sola kar sa direnmeyi salamak iin bir plan yaplm, bir rgt kurulmu. Byle sylentiler var," dedim. Bunu da reddetti. DemirePi kontrgerilla gibi sonradan foyas ortaya kan bir rgt ilgilendirmiyordu; Demirel bu konuyu drt ba m a m u r ileyerek rakibini, Ecevit'i, h e m halk i n d i n d e hem de partisi iinde zor d u r u m a sokmay hedefliyordu. Ecevit hkmetinde T u r h a n Feyziolu babakan yardmcsyd. Demirel, "Devlet ynetiminde 1 9 ? H e r d e n beri b u l u n a n Feyziolu byle bir rgt olsa bilmez mi? 1973'lerde kontrgerilla olay padad zaman Ferit Melen babakand. Bu iddialar ortaya atld zaman her eyi bilen bir babakan olarak gerekli aklamalan yapmaz myd?" Demirel sustu ve "Kontrgerilla?.. H m m m , " diye mnldand ve sonra: "... Peki ama Blent Ecevit'in C u m h u r b a k a n ' n a verdii mektubu ne yapacaz imdi" dedi. "Kontrgerilla ile ilgili mi bu mektup?" " O n a yakn," dedi Demirel: " B u n l a r ( C H P ve Ecevit'i kastediyor) olmam eyleri olmu gibi gsteriyor, olmu eyleri de olmam gibi... Btn bunlar (Erim hkmetinde babakan 45 44 Kontrgerilla savandan srerken bir baka k o n u srekli ba kede yer alyordu: Ecevit'in C u m h u r b a k a n Korutrk'e nce szl anlataklan, sonra da sylediklerini yazd metin. Ecevit'in Kk'e braka metinleri elde edemedim ama grme, o k u m a firsan yakaladm. ki paralyd yaz. lkinde Taksim meydannda vurulacana ilikin ihbar yer alyordu. (Bir noda 'ihbar' aklayalm: Seimlerden nce Babakan Demirel, C H P lideri Ecevit'e bir m e k t u p yazd. Alnan istihbarata gre-, C H P ' n i n yapaca Taksim meydanndaki mitingde Ecevit vurulacakn. C H P lideri bu mektubu alr almaz TRT'ye kotu. Bir baka partilinin konumasn, galiba genel sekreterin konumasyd, yayndan kartt, hazrlad konumay yayna aldrd. Konumasnda Babakan'dan ald mektuptaki suikast haberini aklyor, buna karn Taksim meydanndaki C H P mitinginde eiyle birlikte b u l u n u p konuacan ilan ediyordu. kontrgerillay." Bir olay anlata: "1974'te Ecevit M S P ile iktidar olunca ben 'imdi bulun kontTgerillay,' dedim. Milli Savunma Bakan Hasan Esat Ik, hsan Sabri alayangil 'e gitti ve ' N e yapmak isti-' yor Demirel? Bizi ordu ile kar karya m getirmek istiyor,' dedi. imdi yine zaman geldi, soracam Ecevit'e: 'KontTgerilla var m yok mu?' Toz d u m a n olacak etraf!" Ne yaplabilirdi? Yaplacak ilk i mademki konorgerilla sor u n u n u ortaya atan Koa'a, onunla grmekti. Koa, konrrgerillann yasal bir kurulu olmadn syledi; "Eer basavclk ya da T B M M soruturma aarsa 1971'deki grevi srasnda rendiklerini anlatmaya hazrd."

Bu aklamaya, gizliliin bu denli ihlal edilmesine Cernirei fena halde bozuldu. Suikat falan da olmad. Ecevit, 1978'de babakan olunca kendisine yazdan mektubun ieriindeki M T yazsn grmek istemi ve grm. Bana "dz bir kt. Kimden geldii belli deil, altnda imza da yok," diye anlatt. Ne ki, M T ' t e n h e m e n her makama giden yazlar byleydi, ne balk, ne imza. Sadece konuyla ilgili not. Ecevit'e bu " M T gerei" acaba anlalmam myd?) Ecevit'in ikinci yazsnda ise kdn st kesinde "zel bilgi" ifadesi okunuyordu. Ksa her paragrafn bana yldz iareti konmutu. "Sz konusu rgt, gerilla ve kontrgerilla savatan iin, her trl yeraln faaliyeti iin planlar yapar ve insan gelitirir" paragraf dikkat ekiyordu. Bu paragrafn h e m e n alanda: "gizlilik iinde alr, demokratik hukukun dndadr" yazlyd. Dier paragraflar: "1974'e kadar gizli olarak Amerikallardan mali yardm grd. Amerikan askeri heyederiyle ayn binada alr. Amerikan mali yardmnn 1974'te kesildii bildirilmitir." "12 Mart d n e m i n d e sz ok geen ve konagerilla denen kimselerin bu rgte bal olma olasl vardr." "Bu rgtte iyi niyedi kimselerin dnda, grdkleri eitimi ... Trkiye'deki iddet eylemlerinde kullananlann bulunabile cei gl olaslkar." " n k bu eylemlerden bazlar grnrdeki oluk ocuk tarafndan deil ancak gl bir rgt tarafndan dzenlenebile cek niteliktedir." "Bu rgtte grev alm, ynetici olarak alm kimselerden bazlannn emekliye aynldkran sonra da bilgilerini ve yetitirdikleri elemanlan, siyasal eylemler iin kullandklarn gste ren belirtiler vardr." Yaz, o gnlerde bir gizli rgt, konagerilla konusunda bil46

gisi olmayan Trkiye iin ok artc, bir o kadar ilgi ekiciydi. Yaynladk ve byk grlt kopa!

"Mazi kalbimde bir yaradr"

Beklenen oldu. C H P lideri ile AP lideri arasndaki sz dellosu kapsaml yazl aklamalara dnt. lk hamle Demirci'den geldi. Ecevit'in iktidara gelmesinden sonraki bir ay iinde gerekleen 350 terr olayna deiniyor; 65 lm, 575 yaralama, 200 yerde padayc m a d d e ve 35 soygun olay olduunu anmsatarak saldnlarna geiyordu. Kontrgerilla k o n u s u n d a Ecevit'i keye skarmak iin dersine iyi alma. "Bir sredir Trkiye'de hayali sulular arandna," deini yor; ortaya anlan savlar gln buluyor, devletin resmi kurulular sulanrken hkmetin bann btn bu olanlar karsnda gnlerdir sustuunu sylyordu. Bu giriten sonra, "imdi konuyu ayoruz," diyor ve... C H P lideri ve Babakan Blent Ecevit'i darda brakacak kimi vurgulamalara geiyordu. Gemii Ecevit'in daha nceki konumalaryla canlandran Demirel'in saldnlarna tipik bir rnek verelim: "... 4 ubat 1974 tarihinde yani b u n d a n tam d r t yl nce, Ecevit hkmetinin programnn tenkidini yaparken, Demirel unlar sylemi: 'Halk Partisi Genel Bakan'nn seim konum a l a n n d a belirttii bir h u s u s var. Aynca, bu konu, Ak Gnlere adl seim beyannamesinin 173-174'nc sayfalarnda u ekilde yer almur: "Bir resmi devlet messesesi olan Milli stihbarat Tekilao'nn bu gibi ilemlerdeki rol inkr edilemeyecek kadar ortaya kmtir. Skynetim kanad alanda faaliyet gsterdii an lalan konagerilla diye bir rgtn faaliyeti btn dnyada du47

yulduu halde, resmi makamlarca zerinde bile d u r u l m a m n r " denmektedir. "'Halk Partisi Genel Bakan Sayn Ecevit'in bu ithamlarna Babakan Sayn Ecevit cevap vermedike ve itibanyla oynanan milli messeselerin grev yapma hevesine ve evkine glge dren bu isnadar aydnla kavumadka devlet gvenliinin korunmasnda gerekten s k n d bir d n e m e girileceini belirtmek isterim. "'Milli stihbarat Tekilao'nm iddia edildii ekliyle olaylarla ilgili kanunsuz bir t u t u m u varsa, bunlar nelerdir? M T babakana baldr. lke dnda balatlp paralelinde lke iinde yrtlen bu tahrip kampanyasnn u anda muhatab olan Sayn Ecevit'in kontrgerilla rgtnn kimler tarafndan kurulup faaliyete geirildiini de Yce Meclise ve kamuoyuna aklamas lazmdr.' "O gn sylediklerim bunlard. Bu fikirlerim bugn de geerlidir. "... ayet cinayederi devlet yaptryor ise geen bir ay zarfnda len 65 vatandamzn sorumlusu ve katili olmak suu bugnk hkmetin omzundadr... Hkmetin ban kontrgerillann ne olduunu, nereye bal olduunu aklamaya davet ediyorum. "Trkiye'de kontrgerilla diye bir tekilat var mdr? Varsa byle bir tekilat iddia edildii gibi bir cinayet ebekesi midir?.. Kimler kurmutur? Kimlerden emir almaktadr?.. " K o n u rtbas edilemez. " H k m e t i n ban ayrca, 7 Mays 1977 tarihinde Sayn C u m h u r b a k a n ' n a gnderdii mektupta ve ekindeki isnadan inkr veya dorulamaya davet ediyorum... imdi devletin btn bilgi ve belgeleri elindedir... "Davetime icabet ermeye herhangi bir mani yoktur ve imknszlk sz konusu deildir. Bunu yapmad takdirde zerime deni ben yapacam...''
4.8

Ve yant... Ama yle bir

31an.it

ki..

Ecevit, 3 ubat 1978'de Demirel'i yandad. Kontrgerillann isim babas ve 1973'ten beri bu konuda srarl aklamalar yapan Blent Ecevit'in Demirel'e verdii yannn ilk cmlesi aynen yleydi: "... Yapam araarmalara gre Trkiye'de devlete dzenlenmi kontrgerilla resmen yoktur..." Bir efsane sona m eriyordu bu cmleyle yoksa muhalefette sylediklerini iktidar koltuuna oturunca syleyememenin sonucu muydu? Ya da Ecevit'in dedii, yllardr sylediklerine ters den hesapsz kitapsz bir admn faturas myd? Fakat Ecevit bu cmlenin ardndan iine dt tezad hafifletmeye alyordu: "... Ancak yle anlalyor ki evvelce devlet grevlerinde, nemli baz devlet grevlerinde b u l u n m u kimselerin yapm old u k t a n yanl bir tanmla ve bir adlandrmann ardndan bir yanl yorumlandrmann da bulunduu bellidir. Bu yanl yor u m yapanlann, yanl uygulama yapaklar da bellidir. "Yerine oturmam, anlamn ieriini belli etmeyen talihsiz deyimler kullanlrsa bunlarn yanl anlamalara ve sakncal uygulamalara yol aabilecei gz n n d e tutulmaldr. te Trkiye'de da d n k olarak oluturulan bu gayri nizami sava ve sav u n m a kavram yle anlalyor ki, gemi yllarda lkemizin yine bunalml bir d n e m i n d e o yllarn baz sorumlulannca ie d n k olarak uygulanmnr. En kt olaslkla. "Da d n k olarak deerlendirilmek zere oluturulmu bu gayri nizam sava veya savunma modeli, gemi yllarda belli bir bunalm d n e m i n d e maalesef ie d n k olarak kullanlmar..." Bu ve daha sonraki cmleler ilk cmlenin yaram oku giderecek anlamda deildi.
49

Genel kan kesinlemiti: Ecevit 1970'lerin banda sylediklerini 70'li yllarn son u n d a yalanlyordu! C H P lideri kontrgerilla tanmalarnn sona ermesini istiyordu. Kimden istiyordu? D u r u m akt. Demirci'den ve partisinin, kontrgerillaya kar bayrak aan kimi parlamenterlerinden...

da TSK'y siyasal polemik konusu yapmak ve son gnlerin talihsiz tartmalann, ileyen bir yaraya d n t r m e k amac gden oyunlarna gelmeyeceim..." Ne var ki, Ecevit'in bu sylemleri kontrgerilla konusundaki 180 derece d n n rtecek deerde deildi. Demirel bir kez daha yandad Ecevit'i. Cneyt Arcayrek Aklyor dizisinin 1985'te yaymlanan yedinci kitabnda kontrgerilla tartmalaryla ilgili yazdm ksa yomm o gnleri, hatta bugnleri yansnyor:

Sleyman Demirel gibi bir siyaset adamnn eline geen firsan tepeceine inanmak zor. stelik Demirel, kontrgerilla olaytn istedii mecraya sokmay baarm; Ecevit'e resmen kontrgerillann var olmadn syletmiti. Siyasal rakibini hrpalamaktan vazgemiyordu. Yine konutu, Ecevit'e yine yklendi: "... Tartmay biz balatmadk" dedi: "Tartmay balatan kendisidir. imdi ise 'bu konuyu tammayalm' diyor. Bir taraftan iddia, isnat ve ithamlan yapyor, birok masum kimsenin zerine amur aoyor, tereddder ve pheler uyandryor, sonra 'Buyurun, devlet imdi elinizdedir. ddia ve isnadannz belgeleyin ve gereini yapn' dendii zaman, 'imdi b u n u kanarmayalm' diyor. " B u n u n adna 'Vur-ka' derler. Ne var ki, vurmutur, kacamayacakr..." Ecevit, ncekine gre daha saldrgan bir slupla Demirel'e yant verdi: "... Hkmetin banda bulunduu dnemlerde yaratt bunalmlardan ulusumuzun ektikleri yetmezmi gibi imdi muhalefette de ortal daha ok kannrabilmenin yollann anyor," diyordu ve Ordu'yu polemiklerin iine drmeye alnn syledii Demirel'e yle sesleniyordu: "AP Genel Bakan'nn, kendi kiisel hrs ve hnc urun
50

"... Kontrgerilla konusu siyasal alandaki savamdan sonra kapand. "Fakat bana gre kapanmad! "Kapanmad, nk bu ' s o n n ' zerinde yaplan onca aklamaya karn gazeteci olarak bizler 'tatmin olamadk.' "Kontrgerilla neydi, ne deildi? Bugn bile bu sorular kesinlikle yandayacak kandardan, belgelerden yoksunuz. "Gerekli belgeleri arayacaz, bulana dek bekleyeceiz..."

5i

Derin devlet nedir Sayn Ecevit?

Yllar geer sorun eskimez

"Blent Bey, derin devlet ne demek? Kimlerden oluur, ne zaman ortaya kar?" S o r u n u n zaman. Zira basnda derin devlet taramalannd a n geilmiyor. Demirel gibi bu konuda yllardr susan, siyasetin bin bir emberinden gemi bir siyaset adamndan derin devlet tanmlan dinlediimiz 2000'li gnler... Ecevit glmseyerek, "Herkesin derin devleti farkl," diyor Sabah muhabirine: " D e r i n devlet konuuluyor bugnlerde. Derin devlet yeryznde yz resmen belli olmayan devlettir. Sayn Demirel skna yaad dnemleri sadece derin devlet olarak anlaayor. Diyor ki, 'Derin devlet, devlette zaaf olursa ortaya kar.' Buna kaalyorum. "Ama bugn (bugn dedii AKP'nin tek bana iktidar olduu gnler) ylesine bir zaaf yoktur. Tabii sknalan var gnmzdeki h k m e t i n ama ne i ne de d sknalar derin devlet gerektirecek skntlar deildir. Yine de d u r u p dururken derin devleti konuuyoruz. Herkesin kendisine gre bir d e r i n devlet tanmlamas vardr. Ben derin devlet olayn o olay aktan devam ederken yaadm. " D e r i n devlet kontrgerilladr. Ben o zaman da uyanlarda b u l u n d u m , cumhurbakanna d u r u m u anlatm... "... G n m z d e k i sknalar ise derin devleti yani orduyu harekete geirecek nitelikte deildir..." Ecevit, derin devleti Demirel gibi tanmlyor; yani, ona gre derin devlet (kontrgerilla) O r d u ' d u r .

)70'lerirt kontrgerilla konusu, yllar sonra yine konuulan, nlan konu. rkiye'de ilk kez bu soruna deinen Blent Ecevit, 2000'li yllar Ja da ayn sorular yandamak zorunda kald. Ecevit'in, 2006 ylnn drdnc aynda Sabah gazetesinden Baliek Pamir'le yapt grme dikkat ekici ierikte. Ad geen, 1970'leri yaamam gen bir gazeteci. Kuku yok Ecevit'le konumaya gitmeden nce kontrgerillal gnleri kimi kaynaklardan okumu. Ecevit'i alabildiine sktnyor. r n e i n yle diyor Ecevit'e: "... 'Siz kontrgerilla aklamasndan sonra babakan olduunuzda olayn zerine gitmediniz. Size k o n u hakknda brifing verildii sylendi. Gerekten de kontrgerilla k o n u s u n d a tabir-i caizse ikna m edildiniz?' "Ecevit kendinden emin. 'Her ey iyi oldu. Devletin yaps salam, halkn yaps salam.' "Hayr, istediim cevap bu deil. Ne iyi oldu? Her ey derken neyi kastediyorsunuz Blent Bey?' "Ecevit ayndan bir yudum alyor. 'yi oldu, her ey iyi oldu. Kontrgerilla aklamalarndan sonra ben babakan oldum. Dnsenize...'" diyor, arkasn getirmiyor. Ecevit, bylece babakanln -isteseydi- kontrgerillann nleyebileceini, ama nleyemediini anlatmak istiyor. "Dnsenize," babakan oldum, engel olamadlar!

Eski babakan Ecevit, 1978'deki tartmalarda Demirel'i zora sokacak kimi belge ve bilgilerden yoksundu. iten gemi, hararetli tartmalar sona ermi. n n d e

52

53

belge niteliinde bir aklama duruyor Ecevit'in. ki lider arasndaki gemite kalan tarnma bugn yinelense; 10 yl nce merkezi z e l Harp Dairesi olan kontrgerillann var olmadn syleyerek Ecevit'i keye sktran Demirel'i fena halde zora sokabilir. stelik Demirel'e kar kullanaca belge niteliindeki aklamann sahibi nemli bir kii, nemli bir tank. Dokuz yl cumhurbakanl yap... Ad Kenan, soyad Evren! Meslei askerlik. Eski genelkurmay bakan. Son grevi, cumhurbakan. C u m h u r b a k a n olm a d a n nceki grevi, darbecilik!
v

bir kez daha dorulam oldu. Evren'in aklamalar Demirel'in zel Harp Dairesi personelinin kimi nitelikleri olduunu ve nceden bu nitelikleri baka olaylarda kullandn bildiini gsteriyor. Fakat aklamalarnn askerleri de arkasna alacan bildii . iin zel H a r p Dairesi'nin sylenen grevleri dnda "baka ilerde" kullanlm olmasn rahadkla reddedebiliyor. O da askersel aklamalarda olduu gibi, zel H a r p Dairesi'nin lkenin bir blgesinin veya tamamnn igalinde halk ayaklandrmak, direncini glendirmek iin gayri nizami kuvvet olarak kullanlacan ieren ifadelerle tartmay baka bir dzeye ekiyor, tabii kontrgerillann varln kabul etmiyor, Kenan Evren, anlanna ald, Demirel'in zel H a r p Dairesi'nin personelinden yararlanma istemini aklad blmleri daha sonra - 2 6 Kasm 1990'da- Hrriyet'e. yapn aklamayla dorulad. yle diyor o demecinde-. "... Benim genelkurmay bakanlm srasnda d n e m i n babakan Sleyman Demirel bana geldi. zel H a r p Dairesi'nin anari ve terrle mcadelede kullanlmasn istedi... Ben 'Olmaz' cevabn verdim. Demirel, 'Ama 1971'deki skynetim dnem i n d e bu amala kullanlmt,' dedi. Ben yine kullanlamayacan syledim. Kanaatim o ki, genelkurmay bakanlm srasnda, bu tekilat grevi dnda kullanlmad. Ama belki, bana intikal ettirilmeden, baz yerlerde gayri resmi olarak tekilattan baz kiiler bu ie bulam olabilir. Bunu bilemem..." Bu ifadelerden kan kimi sonulara bakalm: Demek ki; TSK'da da " k o m u t a n " Genelkurmay Bakan'na haber veya bilgi verilmeden kimi kiiler "bu ie" bulaabiliyor ve rnein bakentin bulvarlarn ssleyen afili bombalar 11 Eyll 1980 gn padyor, velakin ne hikmetse ayn bombalar 12 Eyll gn patlamyor... kimi cinayeder birden kesebiliyor! Evren, bu aklamalaryla zel H a r p Dairesi'nin daha n55

Evren, yaymlad anlannn 4 3 1 . sayfasnda Babakan Demirel'le -12 Eyll'den drt ay n c e - 5 Mays 1980 gnk gr meini yle aktaryor: "... (Demire!) zel H a r p Dairesi'ndeki personeli terrisdcrle mcadelede kullanmamz ve onlarla ete sava yapmak suretiyle ldrlmelerini, vaktiyle de bu tekilatn byle kullanldn syledi (1971'deki skynetim d n e m i n d e Kzldere olaylarnda kullanlan personeli kastediyordu). Bu hal t a n n a iddede kar ktm. Byk emeklerle kurulan bir tekilann grevinin bu olmadn, vaktiyle yanl kullanldn, ben genelkurmay bakan olduktan sonra zel H a r p Tekilan'n esas grevine ynelttiimi, tekrar kontrgerilla sylentilerinin ortaya anlmasna msaade edemeyeceimi syledim." Evren Paa anlarn yaymlamadan ok nce, henz Kk'te iken Demirel'le yapt bu grmeyi bana anlatm, ben de ankaya kitaplarnda bu nemli any yazmnm. Kitap yaymlandktan sonra Demirel, Evren'in aklamatan n dorulamad, yalanlad. Byle bir grme olmadna gre byle bir istemde b u l u n m u olmasnn olanakszln kesin bir dille aklad. Oysa Evren, grmeyi ve neriyi anlarna da alarak olay 5+

eleri asl grevinden saptn kabul ve itiraf ediyor. Evren'in aklamalanna Demirel asndan bakarsak: zel H a r p Dairesi'nden yararlanma giriiminin yan sra, Evren'e bu istemi dile getirirken, - b t n Ban aleminin varln bildii kontrgerilla adyla a n l a n - zel Harp Dairesi'nin personelinin zel yeteneklerinden ve zel ilevinden haberi olduunu... ne are, siyaset ve asker nedeniyle bu olgular her frsatta yalanlayarak gerei aslnda kabul ettiini gsteriyor. Nitekim-, iki lider arasndaki kontrgerilla savan -o tarihlerde- basn genelde Demirel aleyhinde deerlendirdi. Basnn byk blm Demirel'i, C H P iktidann ordu ile kar karya getirmekle suluyordu.

renmeye alt. Hatta bir demecinde "babakanl srasnda Ge nelkurmay bakanlna gelen Kenan Evren'i srekli sktrd halde istedii bilgileri bir trl alamadndan" yalanma. Evren'in "bakyoruz, urayoruz, ksa zaman sonra" gibi uyutucu yandar verdiinden ikyeti olmutu. Askerler -Demirel'in koutunda veya Demirel askerlerin k o u t u n d a - konuuyordu. Genelkurmay bakanlna arand gnlerde Orgeneral Evren'e kontrgerilla k o n u s u n u s o r m u t u m . Soruyu, "Kontrgerilla tabiri maksad kullanlyor" diye yandamn ve gerekesindeki mantk u cmlede saklyd: "Eer 'gerilla' dedikleri, anarist, asi veya ekya ise bu gibilerin eylemlerini bastrmak valilerin talebi zerine orduya aittir." Genelkurmay bakanln Evren'e devrederken grt-

Yorumsal baklar ve anlarn derinliinde

Bir noktay belirtmek gerekiyor. Kontrgerilla tartmalarnn bandan s o n u n a dein hem Ecevit hem de Demirel, kimi aklamalan orduya ynelik olmasna karn, TSK zerine toz kondurmayan ifadeler kullanmaya zen gsterdi. Ecevit'in sylemleri ile Demirel'in sylemleri arasnda bir fark dikkadi gzlerden kamyordu kukusuz. C H P lideri, evet TSK'y srekli vyordu ama rnein "tesadfen varln rendii" Genelkurmay'a bal zel Harp Dairesi ile ilgili kukularn, kayglarn ustaca sylemekten de geri durmuyordu. Demirel ise katyd. zel H a r p Dairesi'nden -1978'lerde d e - bir kez olsun sz ettiine rastlamadm. Sadece orduyu vyordu, o kadar. Hele kontrgerilla gibi bir rgdenmeyi ordun u n bnyesinde barndrdn brakn sylemeyi, yannda sylenmesine bile izin vermezdi. Ecevit, zel Harp Dairesi'nin nelerle megul olduunu
56

m Orgeneral Semih Sancar da ayn ierikte konumutu. Devlet ynetimi kontrgerilla k o n u s u n d a tam bir ikilik iindeydi. ki partinin liderlerinin anlaylar, grleri malum. Ama yakn alma arkadatan da ayn havadayd. rnein Demirel'in iileri bakanln yapan smet Sezgin, hk demi Demirel'den d m biimde kontrgerillann varln inkr ve reddederdi. Oysa Ecevit'in milli savunma bakan Hasan Esat Ik mantksal deeri yksek vurgulamalarla kontrgerilla olayna yaklard. Rahmetli Ik'n bu konudaki szlerinin bir b l m n daha nce yazmtk. Tmyle karyd kontrgerillaya -1985'teki sy leimizde-, "Bir yabanc lkenin, Trkiye'deki harekedenmeleri yneltmeye, kanalize etmeye balamasn anlamak m m k n deildir," diyordu. " l k e n i n hemen her yerinde ubesi var myd?" Ik, soruyu kesin bir dille, "Vard," diye karlarken u ilgin bilgiyi de veriyordu: "... Ben bandaki generalle k o n u t u m . O kadar masuma57

ne anlattyordu ki... Haklyd. Ama ona gre C I A ' n m szm ol mas olanakszd. Bu rgtten emekli olanlarn grevlerini srdrdklerini biliyordu. o k tehlikeli bir iti..." " A B D (CIA) rgt finanse ederken nastl bir yntem kullanyordu?" "... Amerikan yardmnda bir 'fasl* ile yolunu bulmu ol mallar..." Babakanl srasnda yapaca atklamalan lemitim. rnein, 1978'de Evren'le arasndaki bir olay anlatmt: "Sayn Evren'i zel H a r p Dairesi'nin tasfiyesi iin sknrdm. Bana hep yapyoruz, ediyoruz, tasfiye ediyoruz, dedi. Ama... yaplmad..." Yapmad Evren, demiyordu, "yaplmad," diye sorumluluu genelletiriyordu. Bir baka syleimizde 1978'de kontrgerillann zerine fazla girmeyiinin eletiri konusu olduunu anmsattmda Ecevit; "Tabii" diye balad aklamaya: "... Bir yandan Genelkurmay' sknryomm, sonu alma ya alyorum. Ama, -bir terslii belirtmek istedii zaman yapt gibi gld- bir yandan da 'iimizdekileri' yantrmaya urayorum. Babakanm, b u n u yapyorum..." C H P Milletvekili Sleyman G e n c ' i n kontrgerilla olaylarn aratrmak iin T B M M ' d e bir komisyon kurulmas nerisini reddetmesine bu aklama yeterli gereke olabilir mi? Olabilir. "Babakan ne yapsn, askeri yattrmak zorunday d " diyenler kabilir. Bir mantk, bir sindirme olaydr, aklamas herkese gre deiiyor. Fakat Demirci'den gelen ar ithamlara ve kanamayaca sorulara "yapnm aratrmalara gre Trkiye'de devlete d58 kontrgerilla tartmalarnn zerinden yedi yl getikten sonra, Ecevit'ten din-

zenlenmi kontrgerilla resmen yoktur" diye yant da vermemeliydi... Artk kontrgerilla'l gnlerden derin devlet'li gnlere geiyoruz.

59

Derin devlete gei

gn baktnzda yrtme, yasama ve yarg organlarnn stndedir. Yrtme, yasama organ iinden kar, onun bir parasdr. Dolaysyla yasama yrtmenin emrindedir. Yasama yrtmeyi denetler, yrtme yasamay denetlemez. "Ayrca yrtmenin iki unsuru; adalet bakan ve mstear yargy bamsz klan Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu'nun

3 Kasm 1996 gn saat 19:25 dolaynda Balkesir karayolu Susurluk ilesi yaknlarnda meydana gelen trafik kazas Trkiye genelinde byk -ve hl sregelen- tartmalara yol aa. Kazada otomobilde bulunanlarn kimlikleri, meslekleri ve konumlar, medyann konuyu sahiplenmesi, taramalan giderek Urmandrd. Basnn olay "derin devlef'e balamas ve bu adla anmasyla tartmalar devlet-mafya-siyaset geni etrafnda younlat. Susurluk kazas derin devlet deyiminin gndeme girmesine neden oldu. Bir bakma kontrgerilla, derin devlet adyla kabuk deitiriyordu. Derin devletin marifetleri kontrgerilla olaylarna oranla ok daha kapsaml. Kontrgerilla faaliyetleri devletin gvenilir bir kurumuna bal bir dairenin snrlar iinde yorumlanrken; derin devlet, mafya (eteler), siyaseti ve devlete hizmet vermi veya veren insanlarla i gryordu. TBMM Susurluk Komisyonu yesi eski el Milletvekili Fikri Salar; "NATO yesi dier lkeler Souk Sava sonrasnda bnyelerindeki (bizdeki ad kontrgerilla) illegal rgtlenmeleri tasfiye ederken, bizim bunu baaramaymz, dolaysyla etelerle ba edemeyiimizi, hukuk devleti olma konusundaki srarmz kaybetmemize balyor." Bir dier gr yle: "12 Eyll Anayasas... derin devletin gl hale getirilebilmesi iin yazlm bir anayasadr... Bu lkeyi yneten nemli erk vardr. Yrtme, yasama, yarg. Bu60

yesidir, sz sahibidirler yani. Yarg ve savclar icazet almak zorundadr. te bu yap 12 Eyll Anayasas'nn dourduu bir ya pdr..." 3 Kasm 2005'ten sonra ortaya karlan etelerin daha nceki yllarda da var olduunu syleyen Salar'a gre; hibirinin Susurluk'la ilgisi kurulamad. Ekonomik skntlarla kar karya gelindiinde organize su ileme sektr (eteler) art gsteriyor. Derin devleti tarif ederken, "Ben" diyor; "demokrasinin, hukukun olmad, derin anlayn, Anayasa'nn zerindeki belgelerin geerli olduu ortama 'Susurluk dzeni' diyorum. Arkasndaki gce de 'derin ilikiler'..."

Fotoraf
Susurluk kazasnn manzaras: Mercedes marka araba, makam arabas. ofr Hseyin Kocada, TC'nin gvenlik grevlisi. zerinde kan silah Zaire stihbarat rgt'ne ait. Bir makam aracnn koruma koltuu, n sa koltuk, burada bir milletvekili oturuyor: -Airetiyle PKK'yla savat iin devletten yardm, belki de derin himaye gren- Sedat Bucak. Koruma koltuunda oturduuna gre kimleri koruyor? Herhalde arka koltuktakileri. Arka koltukta kim oturuyor? Katliam san, uyuturucu ka6

aks, devletin kimliini deiik adla kullanan biri; Abdullah ad. Yannda sevgilisi, imam nikhl ei veya baka bir ticaret erbab. Bu arac izleyen dier bir arata Haluk Krc gibi yine bir kadiam san, polisle yan yana oturuyor. Polisle polisin arad sulu yan yana. Bu manzara gazetelerde boy boy fotoraflarla sergileniyor. Akllan kartran olaslklar arasnda devlete bal insanla nn bir araya gelmelerindeki neden atklanamad gibi, bu gr n t n n arkasndaki olaylan devletin gerekletirdii - h l belgelenemiyor, kandanamyor. Kandanamayp belgelenemeyince manzaraya kukulan, eidi olaslklan, senaryolar ieren bir ad taklyor; Var ama varl kandanamayan, ancak derin kukulan b a n n d r a n "derin devlet" ad veriliyor. Deiik ilevleri olan ve neden bir araya geldikleri anlalamayan kiilerin bir ara iinde olmalar elbette ilgi ekici. Fakat kazay yapan 06 AC 600 plakal arabada b u l u n a n silahlar daha fazla ilgi ekiyor: 9 mm Saddam marka bir tabanca. 9 mm Baretta marka bir tabanca, iki adet arjr, 10 adet mermi. 9 mm apnda Baretta marka tabanca ve bu tabancaya ait bir adet arjr, 45 adet mermi. 9 mm apnda Baretta marka tabanca ve bu tabancaya ait bir arjr ile 10 adet mermi. 22 kalibre Baretta marka tabanca ve bu tabancaya ait iki adet arjr ile 12 adet mermi. 22 kalibre tabancaya ait susturucu. 9 mm apnda MP5 makinal tabanca, iki adet arjr ve 82 adet mermi. 100 adet 5,56 mm apnda BKC (Biksi) mermi. 100 adet 5,56 mm apnda mermi, sekiz adet 22 kalibre mermi. Bir adet ldak. ki adet ifreli kilidi anta, ierisinden; 12 kalem temizlik eyas, iki adet International Hospital ye karo, cep bilgisayan ve deiik kredi kardan. 06 AC 6 0 0 plakal ara adna dzenlenmi, Sedat Bucak adna onayl 9514 seri nolu T B M M ara giri kara. 46 muh62

telif eya ve belge. 34 N U L sayl iki adet sac plaka. 1 Kasm 1996 gn akam saaderinde Kuadas O n u r a Oteli'ne gelen bu "grup"' geceyi kumar oynayarak geiriyor, 3 Kasm gn kk bir askeri birlii donatacak kadar silah ve mh i m m a t bulunduran arabayla stanbul'a doru yola kyorlar.

M T Mstean

Snmez

Koksal

imzasyla

Babakanla

gnderilen "inceleme" balkl rapor, bu " g r u b u n " gerisinde devletin derin ilerde kulland eitli mesleklerden kiilerin bulunduuna iaret ediyor. yle: leri srlen savlarda ismi geen 59 kiiden 17'si hayatta deil. Dokuzu yalnzca isimleri ile tannan 59 kiiden drd politikac, drd iadam, 14 u mafya ile b a l a n d olduklar ileri srlen eski lkc, bei TSK mensubu, 13' emniyet mensubu, biri din adam, biri M T mensubu, ikisi ran orijinli, sekizi mafya balannl ve eroin kaaks olduklar iddia ediliyor, biri ofr, biri PKK itirafs, biri Suriye orijinli bayan, ikisi Krt orijinli avukat, biri genelev iletmecisi. Rapor "ahslar aras ilikilere" deiniyor: "Yaplan ararma sonucunda kazaya kansan ahslara ilikin olarak, resmi grevli ahslann grevlerinden kaynaklanan doal irtibadan dnda, bugne kadar birbirleriyle, olay ve sonrasndaki iddialar dorultusunda iltisaklar bulunduu yolunda herhangi bir bilginin kurumumuza intikal etmedii grlmtr. " B u n a karn basnda yer alan bilgilerle mtalaa edildiinde, iddialarda isimleri geen ahslar arasnda T a n s u iller ve ei, M e h m e t Aar, Haluk Krc, Sedat Bucak, brahim ahin, Korkut Eken, Hseyin Baybain ile halen l bulunan Abdullah ad, A h m e t C e m Ersever ve Tark m i t nem arzetmektedir..." Eyll 1996'da Aydnlk dergisi, "DYP Genel Bakan Tan63

su ier'in, baz M T , emniyet mensuplar ve lkclerin ierisinde yer ald 'zel Su rgt' kurduuna ilikin iddialar ier e n " bir yayn yapyor. M T bu iddialara da raporunda yer veriyor. r g t n 700 kiiden olutuunu, iller'ler, M e h m e t Aar, M T Kontr-Terr Daire Bakan M e h m e t Eymr, Emniyet Genel Mdrl Maviri emekli albay Korkut Eken, ze! Harekt Dairesi Bakan brahim ahin, lkc mafya eflerinden Alaattin akc ve Abdullah ad gibi isimlerin, yer aldn yazyor.

sdendiklerinin araurlarak aydnla karlmasn zorunlu klyor.

Bu rgtn sdendii ileri nemseyerek geni biimde sralyor gizli servis raporu. "Susurluk kazas ve sonras basnda yer alan iddialar ierisinde... n e m arz eden bilgilere" de yer veriyor. Susurluk gndeminde, kaza ncesi ve sonras Abdullah ad ismi ok yerde, deiik tarihlerde yer alyor; ad pek ok olayn ba aktr. Gizli eylemlerin m i m a n ve sorumlusu...

16 Ocak 1998 C u m a gn C u m h u r b a k a n Demirel'le yaptm grmede bana sylediklerini buraya almay yararl buluyorum: C u m h u r b a k a n Demirel: "Tansu iller h k m e t olduktan (1993) bir sre sonra bana geldi. (Cumhurbakan eliyle iaret etti) uradaki koltua oturdu. Ben terr iini zel Harekt Timleri ile zeceim, dedi. 'Bak,' dedim. 'zel timler gn gelir bana bela olur. Bunlara hakim olamazsn. H e r eit i gelir bana. Bu memleketin iki ordusu yok. Terr bu orduyla zeceksin.' Girti." 1993'te Kk'teki konumasnda iller'in szn ettii "zel Harekt Timleri"ni C u m h u r b a k a n Demirel "zel T i m " diye adlandryor. Daha baka bir n o t da ilgi ekici: 30 Ekim 1993, "... iller' ir zel nderdeki sayy 60-80 bine karmay planlad haberleri geldi." (Baba'smm Kz-Byklere Masallar Kklere Gerekler dizisinin alanc kitabndaki " O r a d a n buradan notlar, ama n e m l i " balkl blmden). Bu bilgiler (kontrgerillanm yan sra) zel harekt timlerinin veya zel timlerin nasl k u r u l d u u n u n , ne gibi grevler
64

n e m arz eden bilgi; "Susurluk kazas sonras balayan soruturma srerken a d ' n n ngiltere'deki dikkat eken ilikilerini" sapayor. ngiliz hkmetinin lkelerine ynelik uyuturucu trafiin i n n n kesmek amacyla a d gibi yabanclar kulland... M e h m e t Aar'n adalet bakanlndan istifasndan sonra -varsaylan"iller zel rgt" yelerine damlan (kimilerini Aar'n imzalad) sahte kimliklerin, r u h s a d a n n , pasapordann geri toplanmas ve yelerinin ortalkta grlmemesi emrinin verildii... Dikkati eken iddialar.

lgin bir kimliin ilgin trafii

Abdullah a d ' n n M e h m e t z b a y veya M e h m e t zbey sahte kimlii tad ve bu kimlikle Londra ve ikago bakonsolosluklarndan 1980'den itibaren kez pasaport ald, 1992 ylnda ahin Ekli adna dzenlenmi sahte pasaportla yurtdna kmaya ala bilgileri, gazete haberlerine dayanyor. Oysa a d ' n n ismi 1978-79 yllarnn takvim yapraklarn65

da srekli yer alyor. stelik o yllarn byk terr harekederini gerekletirenlerle birlikte. te C a d y l a ilikili takvim yapraklan: M e h m e t Ali Aca'nn Abdi peki'yi ldrmesinden, yalca lanmasndan ve askeri hapishaneden karlmasndan sonra gelien olaylarda ad ismi srekli yer alyor. ok kanl bir d n e m . peki'den sonra: M a r t 1978'de Ankara Cumhuriyet Savcs Doan z, lkc brahim ifti ve arkadalan tarafndan ldrlyor, Nisan'da H u k u k Fakltesi doenti Server Tanilli, evin i n n n d e alan atele ar yaralanyor. Malatya Belediye Bakan Hamido, ti ve bir ocuu, evine yollanan bir bombal paketin padamasyla ldrlyor. T e m m u z ' d a Hacettepe retim yelerinden Doent Bedrettin C m e r t ldrlyor. 9 Ekim 1978: Ankara Bahelievler'de yedi T P yesi, Abdullah a d ' n n planlad bir eylem sonucu, Haluk Krc ve arkadalan tarafnd a n ldrlyor. Krc TP'lileri hunharca kadederken ad da nda bekliyor. (12 Eyll'den sonra): 20 Austos 1980, ad, Urfa Emniyet Mdrlg'nden M e h m e t z b a y adyla pasaport alyor. 8 Ekim'de yurtdna kyor. (imdi dikkat); 24 Ekim 1980, M e h m e t Ali Aca, svire Lucoma'da Hotel Krone'a yerleiyor. Otelde drt gn kalyor. (peki cinayetinden aranan) M e h m e t ener, O r a l elik ve... Abdullah ad ile gryor. 22 ubat 1982-, Oral elik, M e h m e t ener, Abdullah atl Zrih'te uyuturucu kaakl suundan yakalanyor. 4 Mart 1982; Ankara Skynetim Komutanl 1 No'lu Askeri Mahkemesi ad hakknda gyabi tutuklama karan kanyor. 8 Temmuz 1982; a d , T r k n t e r p o l ' n n isteiyle krmz bltenle aranmaya balanyor. 21 Eyll 1985; ad kendi isteiyle Papa Suikast davasn da tank olarak ifade veriyor. Federal Almanya Gizli Servisi'nin,
66

Aca'nn ifadesini desteklemesi ve suikasn Bulgar Gizli Servisi'nin ynlendirdii eklinde konumas iin kendisine para teklif ettiini, O r a l elik'in suikastn gerekletii gn Viyana'da kendi yannda olduunu sylyor. Devam eden servenleri, a d ' n n devletten i aldn ve bunlar yerini getirdiini gsterdii gibi, derin devlede ili dl olduunu, yurtdna rahadkla kabildiini, yurtiinde ve dnda rahat hareket ettiini de kandyor. Devam edelim: 5 Haziran 1987; M e h m e t zbay Londra bakonsolosluuna bavurdu, pasaportunu kaybettii iin yenisini ald. 25 Kasm 1988; ad, Fransa tarafndan svire'ye iade edildi. 20 Mart 1990; ad, svire'de tutuklu bulunduu Zug cezaevinden (bir sylentiye gre C I A ' n n yardmyla) kat. 27 ubat 1995; ad, M e h m e t zbay adna dzenlenmi sahte pasaporda Trabzon havaalanndan k yap. a d ' n n Azerbaycan'a gittii iddia edildi. 15 M a r t 1995; Azerbaycan Devlet Bakan Haydar Aliyev'e ikinci defa darbe giriiminde bulunuldu. Azerbaycan Meclis zelletirme Komisyonu yesi Ferman Demirkol'un ve Trkl Cumhuriyederden Sorumlu Devlet Bakan Ayvaz G k d e m i r ' i n adnn da kart darbe giriimi, C u m hurbakan Demirel'in Aliyev'e haber vermesi zerine nlendi. Azeri TV kanalnda Aliyev, olayda Trkiye'nin de sorumluluu olduunu syledi. Demirel'in Aliyev'e ricas zerine Demirkol zel bir uakla Trkiye'ye getirildi. Uakta Demirkol dnda ad ile birka arkadann olduu iddia edildi. 3 Eyll 1995-, z e l Harekt Dairesi Bakan Vekili brahim ahin, Abdullah ad ve bir grup zel timci, Ayhan Aka ve Ziya Bandrmalolu'nun oullarnn s n n e t d n n d e bir araya geldiler ve biriikte gbek artlar. Bu olayn resimleri yaymland, 67

derin devlet etesi ve eteyi oluturanlann derin ilikileri kantlanm oldu. Kark ilerle geen bir yaam ve ad, 1 Kasm 1996'da son defa Kuadas'nda grld, 3 Kasm'da Susurluk dolaylannki kazada ld.

Abas'la k o n u m u ; nl MT'i yurtdna gnderilmi ve ASALA'ya kar eylemler iin hazrlad rapor zerinde allma. Kontgerillann, son adyla derin devletin ASALA'ya kar operasyonlan bugne dein aklanmad, hep kaamak yandarla geitirildi. Ermeni cinayederine bir devletin, T r k devletinin ayn biimsellikle mukabele etmesi doal hakk deil mi?

Aratrmalar derinletike

karyor

Derinden yzeye kmann zorluu

Susurluk'tan sonra ortaya aalan kimi savlann pek ou ya yalanlanmad ya da dorulanmad. Ortada kald. Babakanla kimi konularda tavsiyelerde bulunan gizli servise gre, rnein iller zel rgt ad alanda faaliyederini srdrd savlanan kimi yaplanmalann, mevcudiyetinin olup olmadnn saptanmas ve bu sulamalarla balannl tm savlann doru olup olmadklarna vuzuh kazandmlmas gerekmez miydi, gerekmez mi? a d ' n n svire'de tutuklu bulunduu cezaevinden C I A Trkiye stasyon efi tarafndan kanld sav; "ileri ve Dileri bakanlklarnn svire'deki ilgili kurulularla yapacaklar koo r d i n e sonucunda akla" kavuturulamaz m? Bu olayn iyz anlalrsa a d ' n n danda da sadece Trkiye iin deil C I A iin de ala onaya kacak ve birok k o n u bu adan araurlabilecektir. Aylar gemi zerinde durulmam ama hl araarlmas gerekli olan bir baka konu: "Fethullah Glen'in, i l l e r i n kara para aklama iinde gizli orta olduu, Fethullah Hocaclann C I A ' n n blgemizdeki en nemli sivil toplum kuruluu olduu iddialarn" - r a p o r - "Maliye Bakanl mfettilerinin Fethullah G l e n ' i n mali kaydarn incelemesi ile ileri ve Dileri Bakanlklannn ilgili kurulularla yapacaklan koordine sonucunda zlebileceini" deerlendirmektedir. M e h m e t Aar, dokunulmazlnn kaldnlmas TBMM
69

a d ' n n emniyet rgtyle ilikileri "iddia aamasnda" kald. Susuriuk kazasndan sonra Emniyet Genel M d r Mehmet Aar'm, "Hseyin Kocada'm ad'y gvenlik kuvvederine teslim etmeye gittiini, bu nedenle ayn arabada b u l u n d u u n u " aklamasna karn, Sedat Bucak'n "Kocada'm ad'y Mehmet zbay ad ile tandn" belirtmesi Aar'm konuyla ilgili beyanlar ile eliiyordu. Ancak - M T ' e gre- mevcut birliktelik dahi a d ' n n Emniyet'le ilikisi olduunu aka ortaya koyuyor. M e h m e t Aar, Haluk Krc'yt tanyor muydu? Tanmadn ifade etti. Ne var ki, Hmyet'te Krc'nn nikh ahidi olduunu gsteren fotoraf yaymlannca, b u n u "Vali vatanda ilikisi" erevesinde aklamaya ala. a d ' n n M e h m e t Ali Aca ile 1978 ylndan beri ilikisi olduunu Aca TV'lerde dorulad. a d ' n n eroin kulland laboratuvar aranrmalanyla saptand. ASALA'nn T r k d i p l o m a d a n n kadetmesinden sonra bu rgte yaplan kar giriimler nedense kapal kald. Oysa 28 Austos 1982'de Devlet Bakan Kenan Evren, Genelkurmay Bakanl ve Milli Savunma yetkilileri ile ankaya Kk'nde bir grme yap. G r m e d e ASALA'ya kar yurtd operasyonlarn balaulmas karan alnd. Evren, d a m a d Grvit araclyla gizli servis adam Hiram 68

g n d e m i n e geldiinde, "bir deil bin olay yaadn" sylediine gre; "Emniyetteki Aar ekibine bal olarak alan lkc mafya liderlerinden Abdullah ad ve ekibinin su rgt ierisinde alp almad, sz konusu ekibin iddialarda yer ald gibi, M e h m e t Aar'n talimatyla, birok kiiyi ldrp ldrmedii, Emniyet Genel Mdrl iinde teekkl ettirilecek muhakkik (soruturma) yetkisine sahip bir grup tarafndan, sz kon u s u iddialarda ad geen ahslann ifadelerine bavurulmas suretiyle zme kavuturulabilecektir. "Nitekim (kumarhane ileticisi) m e r Ltf Topal'n ldrlmesi olaynda kullanlan silahlarda Abdullah a d ' n n parmak izinin bulunduu yolundaki emniyet tespiti, bu iddiann ksmen de olsa doruluunu teyit eder mahiyettedir." Aar, iller zel rgt ile ilgili daha pek ok sav yllardr incelenmemi, gerek nedir, aranrlmam. Derin devlet... Derin devlet! Pekl nedir, ne deildir aratralm, gerekleri sergileyecek belgeleri bulalm... Ama kamuoyuna mal olan kimi savlann gerek yzlerini de aa karalm ki, derin devlete hizmet edenler ellerini kollarn sallayarak aramzda gezemesinler! Sormak lazm: Devletin iinde denetimsiz glerin varl... bu glerin devletin ihtiyalar dnda da kimi arzu edilmeyen faaliyedere yneldii... gvenlik kuvvederinin resmi gler dnda kimi elerinin de devlet grevi ad aknda kullanld... istihbaratta ve rtl operasyonlarda okballn bulunduu, merkezi denetimin yeterii olmad saptand m? Bu sorular, stelik devletin gizli servisi tarafndan neden soruluyor? Hl yann aranan bu sorulann ieriindeki yanllardan, aksaklklardan veya eksikliklerden devlet a n n m deilse... ... Trkiye daha oook derin devletten, derin devlet olaylan n d a n sz etmeye m a h k m d u r . 1978'lerde kontrgerilla deyimi iine saklanan gerekleri ortaya karma giriimlerinden sonu alnamad. zmir Milletvekili Sleyman Genc 'in verdii nerge C H P grubunda kabul edilip T B M M bnyesinde bir aratrma komisyonu kurulabilseydi, kontrgerilla zerinde younlaan sorular belki b t n aynnnlanyla ortaya kmayacakt ama; konu zerindeki glgelerin hi deilse bir blm kalkm olacaka. Geri kontTgerilla duyarll C H P lideri Ecevit'le C H P milletvekillerinde ve basnn bir b l m n d e vard; ama genelde askerin iinde bulunduu byle bir kavramdan basnn, aydnlann ou uzak duruyordu. AP dnemlerinde zaten konorgerilla ile uramak, neyin nesi kimin fesi olduunu araarmak akla bile gelmezdi. Bir baka dikkat eken nokta; Ecevit de Demirel de, kontrgerilladan sz edildi mi sanki az birlii yapmlar gibi orduyu ven demeler vermeye zen gsteriyorlard. Bylece konrrgerilla tartmalar nedeniyle o r d u n u n alnganlk gstermemesine veya orduyu bu savlardan soyudamaya alnklan gibi bir izlenim veriyorlard. 1973'lerden 2006'lara kadarki srete kontrgerilla ve derin devlet zerinde tartma, yakarma, yorum bol. Yazmlar ve... kitaplar bol. Ancak konttgerillann ve derin devletin ne ierikte bir rgt olduunu araurmaya geldi mi sra; siyasal azlar m h r l , kadrolar kar.

Gerei kim bulacak?

70

71

Gt7.it

rgtlenmeleri

Kaypak, kaak bir irdeleme!

zecek olanlara gelince...

A m k kontrgerillay zmlemekten vazgetik. Derin devlet nedir, bu rgte kimler can vermektedir ve bu tr bir rgt ortadan kaldracak ilk hamle eer bir aranrma komisyonu kurmak ise, bu giriimi kim yapacakar? Elbette bu grevi, siyasal iradeye sahip olan h k m e d e birlikte hareket ederek derin devletin a r a n n l m a s n a destek ya da ortak olacak ana muhalefet partisi ve partiler yerine getirecekler. yleyse... D n bir yana brakalm; bu sorunu aranrmak iin b u g n n ve olasdr ki y a n n l a n n iktidar sahiplerinin sylemlerine gz atalm. n c e AKP lideri ve Babakan Recep Tayip Erdoan gelsin sahneye: Soru: Derin devlede tananz m, sizin tanmnz nedir? RTE: Valla, elimde b u n u lecek kumpas yok u anda. Olduu zaman sylerim. Byle bir tanmn ierisine de daha ok tabii emekli olanlar giriyor. Muvazzaflar pek girmiyor. Biz, o n u brakalm yine emekliler yapsn. Soru: Ecevit, "tartmann, h k m e n iyi gittii bir dnemde gndeme getirilmesini yadrgadn" syledi? RTE: Doru. Bayram deil seyran deil meselesi, lzumsuz byle bir eyin gndeme getirilmesi... Trkiye, b u n l a n n 12 Eyll ncesinde bedellerini ar dedi. Daha sonra yine benzer gelimeler oldu. Trkiye'nin n n e bu tr, insanmz da huzursuz eden, piyasalar da olumsuz etkileyen gndemler getirilmemeli. Bunlarla uramann anlam yok zaten... Gidin yoklamay yapn, kimse ne derin devleti ne de konttgerillay konuur, bilir... (Ak siyon dergisine demecinden, 18 .C '.ZUU5) Ana muhalefet lideri Deniz Baykal: , Soru: Derin devlet bir kez daha alevlendi. Derin devlet veya Ergenekon, bu gibi yaplanmalardan sz edildi. Sizin derin devlet tanmnz nedir? DB: Benim byle bir tanmm yok. Derin devlet diye hukuki ya da siyasi bir kimlii esas almay reddediyorum. Byle bir kab u l m yok. Byle bir anlay kabul ettniyorum. Soru: Yani byle bir yap da m yok? DB: Devlet gibi devlet olduu zaman derin devlet falan olmaz. Devlet gibi devlet, derin devlete izin vermez. Yani, b u n u salamak lazm. Trkiye'de bu noktada zafyederin olduu ve birtakm insanlarn kendilerini derin devlet yerine koyarak fiili yetkiler kulland grlyor. Bu ok salksz bir manzara. B u n u sanki devlet sistemimizin meru aamas, meru bir kurumlama gibi anlamak doru deil. Ben derin devlet diye bir ey kabul ettniyorum. Yani b u n u , hibir eyin mazereti olarak kabul eaneyi de doru bulmuyorum. Hele iktidardakilerin kendi aczlerini, kendi yetersizliklerini derin devlet kavram arkasna saklamalann hibir ekilde kabul etmiyorum. Soru: Siyasi hayaanzda derin devlet tanmn koyabileceiniz bir yapyla karlaanz m? DB: Karlamadk. Mdahaleyle karlasak, ihtilalle karlasak. Yani fiili, aka, kaba h u k u k u n ihlaliyle karlasak. Bizi aldlar, meclisi kapattlar. Mecliste milletvekiliydik. Kapattlar, evlerimizden aldlar, ailelerimizin, ocuklarmzn gzleri n n d e bizleri aldlar gtrdler, hapsettiler. Ne mahkeme karar var, ne h u k u k var. Hibir ey yok. Yapanlar kim?
73

72

Ben o n l a r d a n daha vatanseverim. Trkiye'yi ben o n l a r d a n daha ok severim. Trkiye'nin yararn onlardan daha iyi bilirim. Ama ellerinde yetki, yle takdir ettiler. Takdir ettiler ne oldu? Attklarnn t m devletin bana geldi. Kapattklar partiler tekrar kuruldu. Yaptklar yanllar Trkiye'yi byk skmalara soktu. Bugn geldiimiz etnik atma ortamndan, ite laiklikle ilgili skntlara kadar t m n n alanda bu yanllar yatar. Yani ok yanl olmutur. O sreci yaadk tabii. B u n u gryoruz. Derin devlet falan deil. Niye devlet olsun onlar, devlete kar onlar, hukuka kar onlar. O darbe. Darbe olay var. Darbe eklinde kmadan fiili darbeler, kk ite boyun bkmeleri, burmalar, ke banda rktmeler, yldrmalar. Bunlar oluyor. Bizde bunlar olmad. Biz aka darbe ve ihtilal dnemini yaadk. Bunu ben merulanrmay ve bir tahlil kategorisi haline getirmeyi dorusu iime sindiremiyorum. Bu bir teslimiyet gibi geliyor, bir acz gibi geliyor. yle bir ey olmaz. Herkes aka kacak hukukunu, dayanan ortaya koyacak. Yapmak istediini koyacak ve greceiz. Yani karanlk dnemlerin, alacakaranlk siyaset dnemlerinin uygulamalarm merulaarmak, esas almak sz konusu olmamaldr... (Krmz Koltuk, S t a r T V , 18.06.2006) rnein Demirci'm, Ecevit'in kurduu derin devlet-ordu ilikisini, derin devletin varln reddeden, yaananlara baka gzle bakmay yeleyen bir gr.

MA: ... Baka tarifler de var ama biz yle tanmlamayz. Bizim tarifimize gre udur; devlerin iindeki mekanizmalar, kendini koruma mekanizmalar o kadar olgunlamar ki, kendisini tehdit edecek bir d u r u m u bu mekanizmalarla engelleyecek gc kendi iinde vardr..." (Yerel TV'lerden birindeki konumasnd a n , 13.07.2004)

Eski babakan, A N A P Genel Bakan Mesut Ylmaz: Soru: Derin devlet ne zaman glendi? MY: Trkiye'de derin devlet var denebilir. A m a eskisi kadar aktif deildir. Tansu iller'in babakanl zamannda hukuk devleti konusunda yaplan dikkatsizlikler derin devlet denen ahs ve gruplar glendirdi. Derin devlet denen gler eski gvenlik glerinin arasnd a n ka. Bu yaplardan ksmen mafya gruplar olutu. H u k u k devletinin kurallarnda yaplan hatalardan dolay ortaya kan gruplan sonradan kontrol ermek zotlayor... (Der Spiegel dergisine verdii rportajdan, 09.06.2006)

Bu sylemleri nasl yorumlayacaz? Babakan Erdoan, derin devlet tanm yapmaya yanamad gibi derin devlet sorusunu - maymunlar biimselliindegrmedim, iirmedim, konumadm slubuyla yandyor. Derin devlete gemite kalm izlenimi vermeye alyor. Byle bir anlay iinde olan siyaset adamndan derin dev-

DYP Genel Bakan M e h m e t Aar: Soru: Sizce derin devlet nedir, ksa bir tarifini yapabilir misiniz? 7+

let tanm, derin devletin varl ve ieriindeki olaylan aydnlatma uras bekleyebilir misiniz? C H P gibi devlet kuran bir partinin genel bakanln ya75

pan Deniz Baykal'n, derin devletin varln yadsmas ve "Yok byle bir kurulu, hatta anlay" diyebilmesi hayret verici. Darbeler, ihtilaller, hukuksuz bir d n e m vs. Bunlar doru, ama bir baka doru d a h a var: zmlenmeyen cinayeder, olaylar! Baykal ne yapyor? Dorudan askerin marifeti diyemedii dnemlerden sz ayor. Derin devlete hukuksallk vermeyi asla kabul etmiyor. Bu anlay iinde olan bir siyaset a d a m n d a n , derin devleti aranrmaya ynelik bir aba veya giriimi destekleyen bir hareket bekleyebilir misiniz? M e h m e t Aar: Brokrad sresince derin devlet iinde b u l u n m u , derin devlete hizmet vermi, ykseldike bu kadron u n iinde grev datan kii d u r u m u n a gelmi. Bu yaam biiminden siyasete gemi bir kiiden derin devletin gizemli ynleriyle arannlmasna evet demesini, desteklemesini bekleyebilir misiniz? Bu insanlar bugn siyasetin deiik alanlannda ama yann iktidar olabilirler. iktidar, n e m s e n e n kimi konularda desteklemek, uyarmak veya engellemek d u r u m u n d a da olabilirler. Devlet iinde derin devletin olmas gereine inanan ya da varln bilen ama yokmu gibi davranan siyasetilerden, derin devletin marifederini ve iyzn aranrmaya yeil k yakmalan n bekliyorsanz... o o o k beklersiniz! Derin devlede ilk karlama. (15 T e m m u z 1993, Saat 18:30) Nbeti yaverle yan yana, ama k o n u m a d a n , C u m h u r b a k a n ' n n koridorun sonundaki alma odasna kadar yrdk... ... Yaver kapy aa. "Misafirimiz geldi" dedi. Beni buyur em. C u m h u r b a k a n Demirel ayaktayd. Elimi ska. Kar d u v a n n n n d e Evren'in alma masas. Ayn yerde; zerinde tek bir kt paras bile yok. Anlalan Demirel kullanmyor. Belki resim ektirirken oturuyor Evren'in zal'a, Ozal'n Demirel'e brakt koltua. M a s a n n h e m e n sa tarafnda Ozal'n oyunca bilgisayar. Demirel'in elini srmedii aygt Daha nceki iki cumhurbakanna hizmet veren masada oturmuyor Cumhurbakan, geni, ayaklan ksa, byke bir koltukta oturuyor. n n d e dikdrtgen bir masa. Yannda telefonlar. Masann iki yannda, Demirel'in koltuunun sanda ve solunda iki kk koltuk. Solundaki koltuu gsterdi, o t u r d u m . Yaver'e ay gndermesini syledi. Nbeti yaver kapy kapatma ki... Demirel sa eliyle henz gzden yiten yaveri gstererek: "Devlet bunlar," dedi.

Kontgerilla'dan derin devlet'e

Ordu ykleri
Demirel daha konumaya balamadan; yaveri gstererek
76
77

"Devlet bunlar," demekle neyi anlatmak istiyordu? Dorusu cmleyi ve anlatmak istediini o anda yorumlayamadrn. ardm itiraf etmeliyim. Demirel'in T S K ile ilgili grlerini kimi zel, kimi resmi toplantlarda dinlemitim. Kimi komutanlan, tabii darbe yapanlar o r d u d a n soyudayp, orduyu verken, darbe yapan komutanlara salvolar yadrrd. "Devlet bunlar," diyerek askerleri kafasnda ayn bir yere mi koyuyordu? Yoksa o r d u n u n btnyle her zaman ve her yerde "devleti elinde tuttuunu" mu sylemek istiyordu? Ya da siyasal yaam boyunca yadsd bilinen bir olguyu artk kabulleniyor muydu? Demirel artc sylemine bir ey eklemedi. Ben de soramadm.

"Ben onlara hayr veya evet demedim, yle cevap verdim: "'Siz Hristiyansnz, biz Mslmanz. Tek Allah'a siz de inanrsnz, biz de inanrz. Allah tektir: Lailaheillallah. Ihlas suresinin birinci ayeti "Kul hvallah e h a d " der. Allah tektir, yle olunca hepimizi ayn Allah yarattna gre, imdi diyelim ki Allah, Alman millerini yaratm, onlar bir ordu kurmular. ngiliz milletini yaratm, onlar da bir ordu kurmular. "Trkiye'ye gelince: Allah evvela orduyu yaratm, sonra -haa, Allah hatadan mnezzehtir- bakm bir eksiklik oldu, bunlar iin de bir millet yaratm.' Adamlar birbirierine baktlar, bastlar kahkahay..."

Demirel, 1991'de orduya nasl baktn irdeliyor: " B u lkenin silahl kuvvederinin, bu devletin iindeki yeri nedir? Silahl Kuvveder millet iradesinin stnde deil, millet iradesinin emrindedir. Trkiye'nin messeseleri yerierini, grevleri-

Eve geldiimde hl "Devlet bunlar" cmlesindeki gizemi zmeye alyordum. Kk yaz odamdaki dosyalardan nodarm kardm. Bu kk cmledeki gizemi zmeyi nmzdeki gnlere braktm ve Demirel'in ordu ile ilgili yklerini bir gn lazm olur diye bir kenara ayrdm. te Demirci'den bir ordu yks: "... Bana 1981 Mart'nda (12 Eyll darbesinden sonra siyaset yapamad ilk yllarda) eitli milletlerin parlamenterlerinden yirmi kiilik bir heyet gelmiti. Sekreter ve yardmclaryla birlikte krk kii. "Soru sordular, dediler ki: 'Biz btn yerlerde konutuk. Sizinle de konumak istiyoruz. Sizin memlekette o r d u n u n ikide bir devlet idaresine el koymas, o r d u n u n ilahi bir hakk mdr?' 7&

ni, yetkilerini ok iyi anlam olsalar, hibir problemimiz olmaz. "Ama kurumlar kendiliklerinden kendilerine yer, grev, yetki fan edederse o zaman curcuna balar. O zaman o, devlet deil, kargaa olur. Bizim devletteki skntlar da oradan geliyor. 'Efendim, t Hizmet K a n u n u ' n u n 35. maddesine gre...* yi ama o k a n u n u n bir de 4 3 . maddesi var. 35. madde 'Cumhuriyeti korumak ve kollamak, derken, 43. madde 'siyasede uramayn,' diyor. Ayn kanunda 35. maddenin yle anlalamayaca yazl. " A m a Trkiye b u n l a n alklad iin mdahaleler oluyor. Sonra da zararn ekiyor. Bunlar ak ak tartlmyor da. Ben i m rprmam odur. Gelin hibir kt niyete katlmadan, kimseyi ktlemeden, b u n l a n tartalm. TSK'y kk drmek kimsenin aklndan gemez. Grevi bu olsun demek kimsenin aklndan gemez. 79

"TSK'nn yeri, grevi, yetkisi ok iyi tayin edilmeli. Baknz bugn TSK'nn kime bal olduu dahi muallaktadr. Anayasa babakana kar sorumludur der. 'Baldr' demez. Bu Anayasa'da 'baldr' lan yok. te bu da bizim devletin byk meselelerinden biridir..." (Sleyman Demirel; slam, Demokrasi, Laiklik, s. 120). Kukusuz Demirel'in -1991'deki, henz yedinci kez iktidar olmadan- kendine zg saptamalar dorudur ve gerekidir. Bir soru var ki, gerei ve dorular glgeliyor: Demirel, 1965'te tek bana iktidara geldii zaman, 27 Mays 1960 mdahalesinin, yaknd Hizmet Yasas'ndaki altn izdii maddelere gre yapldn bilmiyor muydu? Biliyordu! 12 Mart 1971 mdahalesine kadar alt yl tek bana iktidardayd, bu maddeleri deitirmek iin parman oynatmad. 12 Mart'tan sonra Demirel aralklarla tekrar iktidara geldi. 1980'e kadar... Yaknd bu yasalan deitirmeye girimedi bile. 12 Eyll darbesinden sonra siyasal yaamn srdrd. 1991 seimlerinden sonra Erdal nn'nn SHP'si ile yeniden iktidar oldu. Babakan oldu, bu yasalan deitireceini ima bile etmedi. Yedi yl grev yapa ankaya Kk'nde iken bu yasalarn deimesi gereine deinmedi... 1993 ynda cumhurbakanlnn ilk aylarnda yaveri gstererek, "Devlet bunlar," derken neyi sylemeye alyordu? Sabah yazan, 2 Nisan 2005 cumartesi gn, alt kez iktidardan giden, yedi kez iktidara geldiini syleyen Sleyman Demirel'in "derin devletle ilk tanmasn" kendisine yle naklettiini yazd: ... Sleyman Demirel '14 Ekim 1974'te seim yapld' diye sze balad. Seim 'Senato te bir yenileme' seimi ile 'milletvekili ara' seimiydi. Adalet Partisi senato seiminde yzde 47 oy ald. Milletvekili seiminde yzde 55. Ve Babakan Blent Ecevit, Meclis'te ounluu olmasna ramen, ankaya'ya kt. 'Trkiye'yi ynetmek AP'ye der' dedi. stifasn sundu. - Sonra? "Byklere Masallar Kklere Gerekler" adl 11 ciltlik dizinin alnc kitab olan Etekli Demokrasi'de yazdm "Devlet bunlar", bir anlamda derin devletin ilk tanmyd. 1993'n zerinden 12 yl, anahtar cmleyi yaymlamamn zerinden drt yl getikten sonra Sleyman Demirel -yazar Ya-' vuz Donat'la yapt syleilerde- 'devlet bunlar'dan derin devlet'in tanmna geti: "Derin devlet Ordu'dur," dedi.

Devlet bunlar'dan...

derin devlet'e

- Cumhurbakan Korutrk de hkmeti kurma grevini bana verdi. Meclis'te 149 milletvekilimiz vard. Ancak aznlk hkmeti kurabilirdim. MHP ile MSP dardan artsz destek verdiler. - Sonra? - Hzla ie baladk. Ama baktm bir ey var. Daha nce grmediim bir ey. Farkl bir durum.

Demirel, bana 1993'te yaveri gstererek syledii "Devlet bunlar" cmlesinin anlamn 2005 ylnn nisan aynda aklad. 1993'teki iki szckl cmleyi ve bu cmlenin ieriine ilikin kiisel yorumlarm, 2001 ylnn ubat aynda yaymlanan 80

- Neydi? - te o derin devletli. Derin devletin varln o zaman fark ettim.

rel? Hl yandanmayan bir soru. Ya kendine ok gveniyordu; aznlk ama tek bana bir hk m e t Ortak yok. Diledii gibi alacak ve lkenin iine dt ekonomik, sosyal sorunlarla terr ve anariyi zmleyecek! D u r u m u 26 yl sonra zediyor Demirel: "Trkiye bir topak ekere, bir kak yaa muhta. Bir bardak mazot yok." 24 Ocak

Burada akla taklan bir sorunun yannn aramak gerekiyor. Ecevit, A P ' d e n kopard 11 milletvekili ile ounluu salayp h k m e t olduktan sonra, ara seimlerde C H P ' n i n hezimeti zerine, Trkiye'nin o zamana dek grmedii demokratik bir kural iletti. ankaya'ya kt, C u m h u r b a k a n Korutrk'e istifasn verdi; verdi ama byle hareket ederken acaba 149 milletvekilli A P ' n i n hkmeti kuramayaca gibi bir varsaymdan yola km olamaz myd? Demirel'in dier partilerle - M S P ve M H P ile- temaslardan sonra hkmeti kurmamas -o gnlerdeki aklamalara gregl bir olaslkn. Ortak bir hkmet kuramayacan anlayan Demirel ankaya'ya grevi iade edebilirdi. Bu olaslk gerekleirse ankaya, hkmeti kurma grevini tekrar C H P lideri Ecevit'e verebilirdi ve Meclis'te yeterli ounluu olan C H P , hkmeti tekrar kurabilirdi. Fakat Demirel, Milliyeti C e p h e hkmeti kurma yerine tek bana aznlk hkmeti kurmay yeledi. Aznlk hkmetini M S P ' n i n ve kk parti M H P ' n i n dandan destei ile kurabilir, gvenoyu alabilirdi. Bu yolu seti. Oysa M S P Genel Bakan Necmettin Erbakan, daha ilk gn AP aznlk hkmetini dandan ama kerhen destekleyeceini ilan etti. DemirePe d a n d a n destekle h k m e t o l m a n n olas zorluklann anmsatt. Neye gvenerek h k m e t olmaya talip oldu, M S P gibi bir partinin desteiyle aznlk hkmeti olmay nasl gze ald Demi
82

kararlann aldran gerekler... "Hkmeti kurdum," diyor Demirel, "ama devlet ilemiyor. Skynetim var, ama stanbul'da kan gvdeyi gtryor. Trkiye'nin pek ok yerinde skynetim var, ama asayi bozuk." "Sayn komutanlar," diyor: "Skynetimden sorumlu olan hkmettir. Fakat iler yrmyor. Huzuru salayacaz ve b u n u h u k u k u n iinde kalarak yapacaz. Bu grevin yaplmas gerekiyor. Son szm udur: Yapamayanlar gider, yapabilen kalr." 1979'un Nisan ay... I 9 7 8 ' i n T e m m u z aynda ordu ynetime el koymaya karar vermi; ancak " a r m u d u n pimesi iin" bu tarihteki (ad Bayrak) mdahaleyi ertelemi. Demirel hkmet olmu, alyor, komutanlarla bu sylemlerle konuurken askerler hibir eyin dzelmeyeceinin bilinciyle mdahaleye hazrlanyor. Eski cumhurbakan, barajlar kral olduu kadar darbelerle nl bir eski babakan... H e r sz edildiinde inkr ettii, doru deildir diye kar kn bir gerek van Aznlk hkmetinde Dileri Bakan Hayrettin Erkmen ve AP senatrlerinden M e h m e t Yardmc gibi szne inanlr AP'liler, Demirel'e; Genelkurmay Bakan Evren ve kimi komutanlarla yapdklan konumalarda edindikleri -mdahale olaslyla ilgili- kanlar aktardlar. rnein Erkmen, komutanlarn M S P gibi dinci bir partinin desteindeki aznlk hkmetinin baanl olamayacan sylediklerini, seimle gelecek tek bana bir parti iktidannn baa83

rh olabileceine inandklarn Demirel'e aktardn bir gazetede aklad, bana da syledi. Demirel "Seim yapmazsak ne olur. " diye sormu Erkmen'e, o da u yann vermi: "Seim yapmazsak O r d u ' n u n seyirci kalmayaca kanaati uyand bende." B u n u n zerine Demirel Erkmen'e yle demi: "Hayr, biz istediklerini yapyoruz, bize kymazlar!" Erkmen, "Bu k o n u m a n n zerinden bir hafta getikten sonra 12 Eyll mdahalesi oldu," diyor.
7

etmiyordu: "Darbeler hep Demirel'in zamanna rast geliyordu, bu kez, mdahalenin Demirel'e rast gelmemesini istiyorduk." , < / ; , < - .r* ' * .;- >

Derin devlet - Askeri

Derin devletin varln son h k m e t i n d e fark ettiini syleyen Demirel, derin devletin - o r d u n u n - nasl hareket edeceini bilecek durumdayd oysa. Hl kontrgerilladan sz etmemeye zen gstermesine karn, 26 yl sonra derin devletin kimliini ortaya koyan aklamalar tarihsel deer tayor. Demirel, "Yasal dzenleme gerekiyordu. Meclis'ten yasa geirerniyorduk," diyor ve ekliyor: "... Derin devlet derinden derine alyordu..." Daha sonralan baka gazetecilerin derin devlet nedir, sorulanna u yama verdi: " D e r i n devlet, askerdir." Demirel'in btn a n l a m l a n . . . l 2 Eyll sabah askerlerin ynetime el koymas... eiyle bidikte Hamzakoy'a gtrl... askerin ynetime el koymasndaki gerekeler... derin devletin... T r k Silahl Kuvvederi olduunun k a m a . Blent Ecevit de kontrgerilla ile derin devleti birbirinden ayn yorumlamyor-, isim vermiyor a m a askerin derin devlet ve konn-gerilla olduunu h e m e n btn aklamalannda sezdiriyor.

12 Eyll mdahalesinden nceki gnleri, 12 Eyll', Orgeneral Kenan Evren'le birok kez konutum, sylediklerini kitaplarda yazdm. Bir grmemizde eidi konulara deinirken Evren Paa-, "... Bir iki kere ben mdahale yapacamz 'onlara' bildirdim..." dedi ve anlam: "... Bir kokteyl partide idik. DP zamannda milli eitim bakanl yapan Celal Yardmc'nn AP'den senatr olan kardei M e h m e t Yardmc ile konuuyorduk. Austos ay idi. Ben 'lerin iyi gitmediini' sylyordum. ileri bakann (MSP) istifa ettirdiler, hadi neyse. imdi sra dileri bakanna (Erkmen'e) geldi. Ama btnyle hkmeti ilgilendiren ulusal politikadan tr dileri bakann bir h k m e t brakamaz. stifa ederse eder, diyemez. Hkmetin istifa etmesi gerekir, dedim ve sonra ekledim, 'Yoksa gerekeni yapmak zorunda kalacaz,' dedim. "Yardmc ne demek istediimi anlad. Sarard ve telaland. Bana, 'Bu sylediklerinizi onlara syleyebilir miyim?' diye sordu. 'Evet,' dedim." Bir baka notu yazmadan gemeyelim. Bir baka vesile ile konuurken Evren Paa, byle uyanlarla Demirel'in istifa etmesini salamak istediklerini sylyor ve fakat, bir ek yapmay ihmal
84

Derin devletin asker olduunu ve ne zaman "kurtanc rol" sdendiini Demirel b t n aklamalannda anlaayon "... tleyen devlet, halkn devlete olan gvenine bal. Bu olmazsa halkn demokrasiye olan gveni de sarslyor ve ynet5

mek zorlayor. Yine derin devlet (ordu), devreye giriyor..." 1980 ncesi tabloyu "leyen devlet, ileyen demokrasi, ileyen ekonomi... Ama bir trl devleti iletemiyoruz" diye aklayarak derin devletin harekete gemesine bir gereke vermi oluyor. Donat soruyor D e m i r d e : "Tek cmleyle zedemek gerekirse derin devlet nedir?" Yant- "Derin devlet, normal devletin raydan km halidir." "Devlet neden raydan kar?" "Korkudan! (Ne korkusu?) Korku... O s m a n l ' n n dalmas sonucu... Cumhuriyet'i kuranlarda bu korku hakim... (Arkad a n Demirci'den yllarca dinlediim sylemler geliyor. 1912 Balkan Sava sonrasnda yaymlanan Halaskar Zabitan Beyannamesi ile 27 Mays 1960 beyannamesinin ilk cmlesinde ayn anlay) Hufre-i inkraz... pene-i izmihlal... Yani (lkenin yneticiler elinde) u u r u m u n k e n a n n a gelmesi... kn penesindeyiz... Osmanl yklnca bu iki korku zihinlere yerleti ve zihinlerden hi kmad. "Derin devletin kkeninde bu korku yatar. k n penesine dtk, kalkn ey ehli vatan... Devlet kyor biz kurtarverelim. Olay budur."

Bir baka tanmnda, "demokratik istikrar korunamazsa... y netimde zaaf belirirse..." derin devletin devreye gireceini sylyor.

2 0 0 2 ' d e n bu yana kafamzda kvrlan bir soru var. stelik bu soru Mays 2007'deki cumhurbakanl seimi ve Kasm 2007 'deki genel seimle daha derin kayglara yol ayor. Soru u: Ya laik demokratik cumhuriyede ilgili istikrar korunamazsa... yneticilerde laik cumhuriyete kar zaaf belirirse? Bu s o r u n u n (soran da yok ya) yantn vermiyor Demirel; oysa 2006'larda 2007'ye kaygyla bakanlar bu soruya yant anyorlar.

Derin devletin T S K olmadn d n e n veya olamayacan syleyenleri yalanlayan... Demirel'in derin devletin asker old u u n u vurgulayan sylemlerini dorulayan tank nl bir isim: 12 Eyll mdahalesinin lideri, genelkurmay bakan iken mdahaleyi hazriayan, eski cumhurbakan emekli Orgeneral Kenan Evren! Derin devlet ordu mudur, diye sordular, duraklamakszn yandad: "... Sayn Demirel doru sylyor" dedi ve: " D e r i n devlet biziz. Devlet zaafa uradnda el koyanz!"

"Derin devlet biziz, devlet zaafa uradnda el koyarz"

Deneyimli Demirel, b u g n e de atf yapyor 2005'te N T V d e katld bir programda. "Bizim lkemizde iki devlet var. Bir derin devlet var, bir devlet. Asl olmas gereken devlet yedek, yedek olmas gereken devlet asldr..." Ve yle diyor: "... Ufak bir zorlukla karlanca sivil devlet devreden kyor, derin devlet (ordu) devreye giriyor..."
86

Bu ak itiraftan sonra -sanrm- derin devlede ilgili gizli servisler ve darbelerin yklerine geebiliriz. . Ankara, Eyll 2006
7

M'den gnmze dein darbeler

Darbelere 2500 yl nce rastland. M 700 yllannda eski Yunan'da asillerin yzyllar boyu sren egemenlii sona erdi. Denizyollar kefedilmi, lkeler aras ticaret balamt. Ticaret yoluyla gelen servet, lkenin sosyal ve siyasal dzenini deitirecekti. k a d a n ellerinde tutan asiller, i ve ticaret alannda birden etkin olanlar yadrgadlar. Atina, iki byk kampa aynld. Topraa bal kalanlarla, denizlere alanlar arasnda balayan kavgalar darbelere yol aa. rili ufakl darbeler ite byle balad. Yntem basitti: Birka tahriki n e geer, bir ksm halk ayaklandm, elde mzraklarla nemli kiilerin evleri baslr, darbe yapanlara kar olanlar ya ldrlr ya da kent dna srlrd. Darbe birka saat iinde tamamlanr ve "iktidar el deitirirdi." Bir gn beklenmedik bir olayla karlald. Darbelerin gnlk ilerden olduunu gren halk, bu kez lidersiz bir ayaklanma balatt. Deiik parti yneticileri tehlikeyi grdler ve hepsini sprecek bir ihtilalle karlattklann anladlar. htilali geitirmek iin bir " h a k e m " aradlar. Hakem, hibir snfn adam olmayacakn. Ad Solon'du. n l yasalann yapa, kar karya gelenlerin arasn buldu. Dzen yeniden kuruldu. Solon, Asya'da on yl srecek geziye ka. i rahata, "kavgann" sona erdiini sanyordu. M 560'ta d n d n d e halknn Angora'da birbiri ile yine dvtn grd. Yanlma: Ankara, 5 ubat 1989 "Atina yeni bir i savan eiindeydi." 9i

DARBELER VE GZL SERVSLER

O tarihlerde Atina'da Pzistrat adnda bir asker yayordu. Zaferler kazanm bir komutand. Asildi ama asillerin Atina'da iktidar ansn yitirdiini gryordu. Kalabalklara toprak datmaktan, zel ayncalklardan sz ediyor, btn borlann ve vergilerin affedileceini ilan ediyordu. Bir yandan da iktidardakilerle iyi ve yakn ilikiler kurmutu. Pzistrat nasl bir adamd? Pltark yandyordu: "Sevimli, hosohbet, yoksullara dost grnen, kardanna kar lml ve yumuak davranmay bilen, alakgnll ve ok adil tannan, her ayaklanmann - d a r b e n i n - aleyhinde bulunan, yeeni Sol o n ' u n yasalarn yani kurulu dzeni koruma yeminleri eden parlak bir asker." Oysa Pzistrat, tarihin tand en byk, en tehlikeli "demagoglardan" biriydi. Fakat Pltark'n izdii grntyle Pzistrat'n iinde kaynayan ihtiraslan dandan anlayabilmek h e m e n hem e n olanakszd. G n l e r d e n bir gn, Atinallarn kentin alannda topland bir saatte, Pzistrat kageldi. Giysileri paramparayd, yz gz kan iindeydi. Sonradan kan sylentilere gre, halk heyecanlandrmak iin kendi kendini yaralamn. Yksek bir yere tk: "Atinallar u halime bakn," diye haykrd. "Krda gezinirken zerime adayp beni ldrmek isteyen d m a n l a n m , bakn beni ne hale soktular. Atinallar! Ben vatan iin cann ortaya koymu, tehlikeli dmanmz yenmi bir askerim. Bana bu muameleyi reva grecek misiniz? Hayatma kastediyorlar, nk benim halka nasl bir akla bal olduumu biliyorlar," diye srdrd. Kalabalk heyecanland, homurdanmaya balad. Bir rastlantyla oradan geen Solon, "hileyi" anlad, halk uyarmak istedi. O n u susturdular. Pzistrat kkrtmay srdrd. Halk h e m e n karar ald. H e m e n "iktidara el konacak ve Pzistrat'n yaamna kastedenler cezalandrlacakt." Daha nceden Pzistrat'n ayarla
92

d Ariston adnda biri ortaya frlad, bir neride b u l u n d u : "Pzistrat' korumak iin silahl 50 a d a m seelim!" Bu karara kar kmak amacyla krsye frlayan birka grevli yaka paa aa indirildi. Muhafzlarnn saysn Pzistrat'n saptamas kararlaurld. Az sonra, ardnda drt yz silahl muhafizyla Pzistrat, Akropol' zaptediyor ve iktidara el koyuyordu. Bu, ilk hkmet darbesiydi. "htilaller ve darbeler tarihinde" anlanlan bu masalms hkmet darbesi, ne ilkti, ne de sonuncu olacakn. Pzistrat, iki kez decek, iki kez yine darbeyle ibana gelecekti. alar deiecek, uygarlk geliecek, kukusuz darbeler de her aa gre yeni yntemlerle srp gidecekti. T a , gnmze kadar. Pzistrat darbesinin izgileri, yakn tarihimizi yaayanlarda kimi anmlar yapabilir. Aslnda ama, darbelerin yzyllar tesinden gnmze apka kardn anmsatmak.

M 500 ylnda inli filozof ve bilgin Suntzu, istihbarat k o n u s u n d a ilk kitab yazd. Sava Sanat adl kitabnda yazar, "gelecei kestirmek" iin ruhlara, T a n n l a r a bavurarak ya da gemie bakarak h k m verilmemesini salk veriyordu. " D m a n n d u r u m u n u bilen insanlarla i grlmesi gerektiini" yazyordu. H e r yzylda istihbarat gelierek serpildi. G n m z e kadar uzand. H e r devletin gizli servisi, o lkeyi ynetenlere gre biimlendirildi. Sper gler, A B D ile Sovyeder Birlii ise, dev istihbarat rgderi kurdular... Amerika'nn ClA'sna karlk, Sovyetler'in KGB'si... Bu rgderin yan sra kara, deniz ve havadan kurulu ordularn istihbarat servisleri de gelitirildi.
93

ki gcn dnyay paylama hedefinde, gizli rgderin byk rol aldklar arak biliniyor. C I A ' n n ve K G B ' n i n h e m e n her lkede kendine zg yntemlerle faaliyette bulunduu giz olmak tan ka. Trkiye'nin h e r iki rgtn alma alan iinde olduu yadsnmyor. K G B ' n i n de Trkiye'nin "iilerinde 'gizli ve etkin almalar' yapmadn" sylemek, kukusuz gzleri geree kapamak olacak. K G B ' n i n yntemleri ve almalan bir ayr kitap konusu. Trkiye'deki etkinlii ve olaylar iindeki yeri aynca araanlabilir. Fakat, kitabn iledii k o n u bu deil. C I A ' n n Trkiye'nin siyasal yazgsnda ok deiik bir yeri var. C I A Trkiye'de hem gizli servis MT'le, hem de devletin duyarl st kademeleriyle i ie. Trkiye, A B D ' n i n "yaam alanna" girdii, A B D ' n i n ulusal yaradan iin anahtar bir lke olduu iin, CIA, burada bu ana elerin zarara uramamasn salayan "her hareketin" iinde. Bu harekederin ieriinde iyimser deyile darbeleri kkrto, daha ok bu darbelerin olumasnda birinci derece etken bir gizli servis olduu tartlmyor bile. Darbeler ve Giz.lt Servisler bu ve daha aynnal aklanabilir nedenlerle C I A ' n n "iimizdeki" roln anlatma abasnda olacak. Trkiye'deki darbelere baklrken, tabii T r k gizli servisi M T ' i n rol, hkmederle ilikileri, C I A ile yazg birlii de irdelenmeye allacak. Darbeler ve Gizli Servisler kitabnn hazrlna ubat 1988'de giriildi. O ay, Trkiye'yi aylarca youn tartmalarla alkalayacak nl M T rapon aa kma. Kkrtc e de, bu rapor oldu. 1950 1988 ydlan arasnda darbeler ve gizli servisler incelenecekti. Bu, uzun bir sreti. Fakat bu srete belirginleen olay lar art arda dizilince ilgin bir ykde btnleiyordu. Siyasette ve gizli servislerde yer alan kiilerin yazglan, srgit karmak 94

olaylar, bir film eridi gibi canl, renkli bir oluum iinde gzler n n e seriliyordu. H e r iki k o n u n u n getii dnemlerde olaylarn iinde yaayan, a r a k bir eit grg tanna d n e n 50'ye yakn yetkiliyle grmeler yapld. lerinden kimileri, rnein M T eski mstean Fuat Dou, "kesine" ekildiini syleyerek, sorular yandamamakta, bilgi vermemekte direndi. Kitaba n l 1988 M T raporu da alnabilirdi. A m a ieriinde M T ' i n rgtsel yaam, M T elemanlarnn kiiliklerine gizli servisin vurduu silinmez damga, lkenin yaad siyasal koullarn canl rnekleri bulun a n rapor, b t n ayrnalanyla biliniyordu. Kiilikler, davran zellikleri n plana alnarak darbeler ve gizli servisler sergilenmeye zen gsterildi. Kimi kiilerle srarl grme istekleri olumsuz sonu verdi. A m a olaylar iinde yerleriyle ilevleri, baka kaynaklardan salan a n bilgilerle anlatlmaya alld. Darbeler ve Gizli Servisler, gizli servislerle elemanlarnn yaamlarnn, mesleki marifederinin, servislerin darbelerdeki ilikilerinin tmyle akland savnda deildir. Orenemediimiz, bavurduumuz kaynaklarn bizden sakladklar kimbilir d a h a hangi bilinmeyen olaylar, hl karanlk ve kuytu bir kede gizleniyor. Bunlar da gn gelecek gn na kacak, kukusuz... Darbelerin ve gizli servislerin gizeminden kaynaklanan kimi bilgi eksikliinden, varsa yanllklardan balanmamz diliyoruz. Bu kitabn ana amac, gizli servislerin darbelede i ieliini anlatmak. Bizi "iimizden vuran darbelere" k tutabilmek. Daha nemlisi; siyasete, yakn gemie merakl gen kuaklara bir hizmet sunmay dlyor. Kk bir vgy esirgemeyenler karsa, sa olsunlar. Seveni sevmeyeni, tersini syleyecekler olursa onlar da sa olsun! 95

Mdrl " n e m l i ler" dairesinin bana getirmilerdi.

Gizli servisle demokrasi masal...

Gkdeniz'in yeni grevi, o sralar, adna yarar nemdeydi. Devlet istihbaran iki kanaldan salanyordu. M T , henz kurulmama. "Gizli rgtn" ad, Milli Emniyet'ti, M A H diye anlyordu. n e m l i ler Mdrl, kadrosu ile, ilevi ile ileri Bakanl'nn "ak" istihbarat merkezi idi. Milli Emniyet ile.

ykye, saduyunun bolukta salland gnleri anmsatarak balad Ergun Gkdeniz: "Bir zamanlar, bu lkede," dedi, "bir iktidar vard. Ta 1950'lerde balayan." Sanki masals bir dnyann girdabna kaplm gibiydik. "Bir zamanlar, bir lkede," diye balayan, prenslerin, prenseslerin, ehzadelerin yaamlann parlak arpc renklerle anlatmaya balayan bir ykden, bir lkeden sz ediyorduk. Oysa 40 yl gemeyen bir zaman dilimi iindeydik. Geriye baknka bir arpa boyu yol almadmzn bilincindeydik. Demokrasi masalnda zgrlklere k olanlarn m u d u sonlarndan ok, sorapl, karamsar ve karanlk gnler yaamnk. Masalda prenses demokrasiyi simgeliyordu. Prensese gnln kapnran siyaseti prens, on admda bir tkezliyordu. Acyorduk, prensin acemiliine veriyorduk. D u r u p dmeleri prensese olan sevdasna yoruyorduk. Sonra by bozuluyordu. Aynnlar gerei ortaya vuruyordu. Prensin, vurulduunu sandmz prensese deil, aynadaki hayaline k olduunu anlyorduk. Ama prenses zarif harekederle eiliyor, prensin ayaa kalkmasna yardm ediyordu. Ergun, "Prensin ilk kez tkezleyip yere dt gnden sonra, bir gn..." dedi. 27 Mays 1960 gn gerekleen ihtilalin ilk gnleri idi. Ynetime el koyan gen subaylar, devirdikleri DP iktidarn n zmir'e, polis okulu kurmak gibi sradan bir greve gnderdii Ergun Gkdeniz'i, ileri Bakanl'na bal Emniyet Genel
96

n e m l i ler Mdrl'ne birbirini tamamlayan ve besleyen istihbarat kaynaklan gzyle baklabilirdi. " n e m l i ler'e geldiimin ertesi gn, n m e dairedeki b t n dosyalar getirip koydular," dedi Ergun Gkdeniz. "lerinde Emniyet G e n e l M d r Cemal Gktan'a ait mektuplar da kapsayan dosyalar vard. Bir ara kimileri dosyalan b t n ile incelememin grevim dna taacan sylyordu. htilalin ileri Bakan'na gidip d u r u m u anlattm. Salkl yolu gstermesini istedim. Yzme hayrede bak. 'Bok yemiler,' dedi. 'Hepsini incele, genilet.'" Gkdeniz dosyalan incelemeye balad. Dosyalann birinde be sayfalk bir " m e k t u p " dikkatini ekti. htilalden bir-iki ay kadar nce Cumhurbakanlna gnderilmiti. Bayar, mektubu bizzat o k u m u muydu, elbet bilinemezdi. Ancak " m e k t u p " ankaya Kk'nden, ileri Bakan Namk Gedik'e "havale edilmiti." Resmi muamele bylece balamt. ileri Bakan, Emniyet G e n e l M d r C e m a l Gktan'a, o da "incelensin" kenar notu ile n e m l i ler M d r l ' n e gndermiti. "te bu noktada Bay Hfz devreye giriyor," dedi Gkdeniz. Ak renk gzleri glyor, dudaklar -olay m yoksa beni mi, anlayamamnm- alaya alan izgilerle kvnlyordu. "Bay Hfz" adn not ettiimi grnce, ciddileti. "Bu ad yazma!" dedi. "Yllar gemi, sakncas m vard?" 97

Sakin sesle, "Saknca sorunu deil," diye ekledi. "Peki, nedir?" "Bu isimde bir kii yok." Baklanm yznde d o n d u , kald. "Bay Hfz diye biri yok, ama o tarihteki nemli iler mdr n n mektubu dosyada 'hfzettii, doru," dedi. Sonra dilerinin arasndan soluyormu gibi ses veren ksa bir kahkaha att. Dorusu katlamadm. Bir dosyada, hibir incelemeye alnmadan "hfzedilen" mektup, " m u h b i r vatandalann" her mdahalede, h e r darbede yazmaya merakl olduklar trden satrlar kapsamyordu. "27 Mays 1960 gn yaplacak ihtilali en ince aynnnsna kadar yazyordu," dedi Ergun Gkdeniz. htilal gecesi kimler nerede grev alacakn, ne yapacakn, srasyla adlan veriliyordu. 27 Mays " g n " gelip gemiti. Gkdeniz, ihtilalin nasl gerekletiini kukusuz biliyordu. Gerekleen aynnolarla mektupta yazlan bilgileri kafasnda karlaordnda hayreder iinde kalyordu. Mektubun sonunda imza yerinde, "Bir Astsubay" yazlyd. Gkdeniz d n d : "Bir astsubay?" Bir ihtilali batan sona ayn n l a n ile bir astsubayn bilmesine, olanak yoktu. D a r erevede, bunca gizlilik iinde gen subaylarca hazdanan bir ihtilale ait bu bilgileri alabilmek iin "daha etkin" nokrada olmak gerekirdi. Hatta "ihtilalcilerin iinde b u l u n m a k " gerekirdi. Byle mannkl bir tahlil akla baka olasl getiriyordu: "htilalciler iinde, bilmedikleri, sezemedikleri bir 'kstebek' olmalyd." Bayat'a aynntd mektup yazmaya karar verdiine gre, ya ihtilalcilerle arasnda "gelecekle ilgili" bir anlamazlk domu, krlm, gcenmiti. Ya da?.. Gkdeniz ikinci bir olaslk dnemiyordu. Gkdeniz, "Madalyonun teki yz daha ac, daha ilginti," dedi.
98

Trkiye'nin "bir eylere gebe o l d u u n u " ancak krler gr meyebilirdi. Sokak harekederi oluyor, renciler iktidar aleyhinde srekli mitingler yapyor, renci-polis aamalan sryor, Harbiye yrye geiyor, bir babakann yakasna Kzlay meydannda yaplyor, bir babakana Eskiehir'de subaylar arkalarn dnyor ve... Bu olaylann balad, genileyip serpildii gnlerde Cumhurbakanlna ihtilali ayrntlanyla ihbar eden bir " m e k t u p " geliyordu. Siyasal iktidarsa, mektubu sradan bir yazym gibi, oradan oraya "havale ediyordu." Saduyulu bir yetkili mektubun ieriine eilip aranrma yapma gereini duymuyordu. Gkdeniz'e gre, " m e k t u p " imdi ileri Bakanl'nn tozlu dolaplarnda yatyor olmalyd. " M e k t u p " incelenip kimi gerekler saptansa, 27 Mays nlenebilir miydi? Olaylar o kadar genilemi, zellikle byk kentlerde halkn " m d a h a l e istei" o denli kabarmken, otoriteyi elinden karan hkmetin baarl olabilecei dnlemezdi. Sular akm, akm... sonunda duvarlan ykmt. "Halkn dedii gibi," dedim, "iktidarn basireti balanm." "O kadar basit deil," dedi Gkdeniz. Yeni bir kahkaha atabileceini hesaplayarak, hafife glmsedim. Yanlmm. Gkdeniz tekdze, arln duyuran ses tonuyla konutu; "1960, 1962 ve 1963 isyan giriimleri, 12 Mart 1971 ve nihayet 12 Eyll 1980 geldi ve geti," dedi, "Bu dnemlerde grev alan sorumlu babakanlar, 'istihbaratn ve istihbarat kurululannn n e m i ile deerini' asla ama asla anlayamadlar. stihbarata ve rgdere 'ekingen' gzle baktlar, uzak durdular." zellikle Sleyman Demirel'e dokunduruyordu. 12 Mart ve 12 Eyll darbeleri ile grevden 'uzaklarlan', cumhuriyet tarihinin uzun sreli babakanlanndan Demirel'e... "ncele, aratr. Olaylar sraya koy, yerli yerine oturt," di99

yordu Gkdeniz. "Paralardan oluacak mozayikte sylediim gerek olduu gibi ortaya kacak." Acaba?.. Darbeleri " n c e d e n " haber alamamak, babakanl a n n gizli istihbarat rgtne "ekingen gzle bakp" uzak durm a l a n n d a n m kaynaklanyordu? Grecektik! Gkdeniz, n e m l i ler M d r l ' n d e bulduu mektuptan, nce Jandarma Genel Komutanl'ndaki bir arkadana, sonra ihtilalcilerden kurulu Milli Birlik Komitesi'nin yesi Ekrem Acuner'e sz etti. Acuner'e hem mektubun a m a ieriini, hem de DP yksek kademelerinin mektubu aldktan sonraki anlamsz, sudan davranlarn anlatt. " N e yapmlar?" "Cumhurbakanl Kk, ileri'ne; oras, Emniyet Genel Mdrl'ne; Genel M d r de n e m l i lere gndermi ve dosyaya girmi... te, o kadar." Acuner, ban iki yana sallyor, "Enayiler" diyordu. Ksa bir sessizlik oldu. Sonra ikisi de gldler, gldler... Acuner, glerken haklyd. Bir istihbarat; Gkdeniz de be sayfalk mektuba gereken n e m i vermeyen iktidann t u t u m u n a glmekte haklyd. DP iktidarnn o gnlerdeki t u t u m u , ala kurunla Rus ruleti oynamaya benziyordu. Parmak tetikte, namlu akakta, ekkk! Bo yoktu! Nereden bakarsanz bakn, iler tersine gidiyordu. stihbarata deer verilmedii kesindi. Hele bir ihtilale ans tannmad kesinkesti. Demirel, "Baka ihbarlar da alnma," dedii zaman, haber alma esini firlaap bir yana atan DP iktidarnn tepe noktalann d n y o r d u m . Belki 1965'te tek bana iktidara geldikten sonra, belki de oo

1 2 Mart'a doru baz sezgilerle Demirel, 27 Mays ncesini aranrma. Anlattna gre, 27 Mays'tan bir sre nce iktidann gzde yneticilerinden Ankara Valisi Dilaver Argun'u "emekli bir askerin ei" ziyaret ettniti. Einin "yaknda" o r d u n u n ynetime ef koyacan rendiini bildiriyordu. Kadnn anlataklannda ayrna yoktu, ama DP iktidarnn drleceini matematiksel dorulukla sylyordu. Be sayfalk mektubun bana gelenleri, Argun da yaad. Bir farkla: zerine n o t dlp oradan oraya gnderilecek yazl bir metin yoktu. ankaya Kk'ne ka, Bayar'a "ihbar" anlara. Cumhurbakanl valiyi, Babakan Menderes'e gnderdi. Babakanln ba kalabalka, gnbirlik gelien olaylan gsleyecek "baka nlemler" dnyordu. Vali Argun, balad noktaya d n d , makamna geldi, emekli askerden gelen bilgileri kafasnn bir kesinde "hfzetti..." Henz 100 yana girmi Celal Bayar, ellerini iki yana aa-. " O r d u d a n hibir ey gelmiyordu," dedi. Olayn z, bu cmlede yaayordu. " O r d u d a n hibir ey gelmiyordu." Evindeydik, beyaz izgili koyu renk giysiler iindeydi. 27 May' ne zaman tartmaya balasa, on yllk bir siyasal iktidarn d r t saat iinde toparlanp alaa edildii saaderi anmsasa, az kuruyordu. Her cmlenin son szcn yineliyor, daha sonraki szlerini toparlarken dilini damanda aklatarak hafif bir ses kanyordu. Siyasal kadroda birlikte yer ald arkadalann sular duruma dmekten zenle kanyordu. 27 Mays' ok nceden sezinlediini duyumsatmak isteyen aklamalar yapyordu: "Biz - D e m o k r a t Parti- 1957 seimlerinde I 9 5 4 ' e nazaran zayiaamz olduunu grdk. Fakat tamamen normal bir kazana bu. Fevkalade tedbirfer ihtiyacn duymadk," dedi. Bir nceki o

seime gre "zayiatlar" oy asndand. Fakat seimi " t a m a m e n n o r m a l " yollardan kazanmlard. Oysa pekien yarglar yle deildi. 1957'de daha sandklar kapanmadan radyo, eidi illerde D P ' n i n seimi kazandn ilan etmeye balamt. Yerel yneticilerin kurduu bask a ile sandklar k a p a n m a d a n oy verme ilem i n e vurulan darbe birleince, DP'nin 1957 seimlerini "tamam e n normal yntemlerle kazanmad" kantlanyordu. Oysa Bayar, Ulusal Kurtulu Sava'nda bugnk deyile bir gerilla, nl eski sfauyla "komiteci" idi. Kimi "eyleri" bilmesi gerekirdi. O r d u n u n darbe yapmas olasl Bayar'a yabanc deildi. Halkn zgr iradesiyle 1950'de DP iktidan aldnda "kimi generallerin smet Paa'ya giderek izin verirse silahl mdahale yaparak yeni iktidan uzaklaarabileceklerini" syledikleri yaygnlama. Harta Eskiehir'de smet Paa'nn yine iktidarda kalmasn salayacak darbe ile ilgili toplanalar yapldndan sz edilmiti. Bata Samet Aaolu ve n d e gelen DP'lilerin "haber zerine" telala kimi giriimlerde bulunduklar sylentiler arasndayd. Bayar, demokrasinin eiinden adadmz gnlerde byle bir olay da yaama. Generallerin bu isteini smet Paa gibi demokrasiye gemeyi kafasna koyan bir ulusal nderin kabul etmesi olanakszd. Darbeye kar DP iktidannn en byk gvencesi, dorudan smet Paa idi. "Bu olaylann" diyordu Bayar, "ordu ile ilgisini grmedik." Kukusuz bu kan da yanlcyd. 27 Mays'n balang tarihi, 1957 genel seimleri idi. Bu genellemeden sonra Bayar "... Grmedik" szcn yineledi. "Sonra, 1958 geliyor," dedi, duygulann ele vermeyen tok sesle srdrd: "Samet Kuu adl bir binba ihbarda bulunuyor. Hazrlanyorlar, darbe yapacaklar diyor. 'Dokuz subayn' aralannda bir leip grtklerini bildiriyor." Ellerini kenededi, olanca gcyle ska parmaklanni: "Ben, bu mesele zerinde grmek zere hkmeti arI02

dm. Kendilerini ikaz ettim ki, bu meselenin zerinde d u r m a k lazmdr ve dendii gibi basit bir hadise deildir." Odaya sessizlik egemendi. Babakan Menderes'le mi kon u m u , uyarma, yoksa btn bakanlarla m? " A d n a n Bey'le konutum. Heyeti Vekile'yi -Bakanlar Kur u l u ' n u - ardm, onlarla da k o n u t u m . Bakanlar Kurulu'nda kendilerini ikaz ettim ve 'daha ciddi' harekete davet ettim." Dramatik and. ki yl sonraki sonucun dneme noktasna 1958'de gelmilerdi. Babakan ile Bakanlar K u r u t u n u n ortak yargsn Bayar, gzlerini Hereke halsnn izgilerine dikmi, ar ar aktaryordu: "Bana, 'efendim, Trk o r d u s u n d a n byle bir subay kmaz' dediler." Hafife gld. Sesinde alaydan ok, hzn vard. Olacaklar sezen, ama nedense sylediklerine bir trl inandramayan falclarn yazgsn paylayordu. Bakanlannn ortak yargsn Babakan Menderes paylayor muydu? Duraksamadan yandad: " S o n ekilde, evet!" dedi. Szcklerle gelmiyor sulama, ne var ki Bayar ses tonuyla, arpc bir kesinlikle sofuya yant vererek babakannn da "uyany ciddiye alm a m a s n " eletiriyordu. aretparma ile, boynunu ipe uzatan babakann sulamyordu. Ustaca srdrd k o n u m a biimi ile dolayl yoldan inand gerei gsteriyor, sanki sadece hkmetin olay hafife aln dile getirmek istiyordu. "Dokuz subay mahkemeye verdiler, gerekeni yaptlar. Fakat lazm gelen ehemmiyeti vermediler" diyordu, yine tarafsz kalmaya zen gsteren ses tonuyla. Bayat'n toplad Bakanlar Kurulu'nda, Milli Savunma Bakan emi Ergin'e bir ihbar mektub u n u n geldiinden sz ald sylendiinde, Bayar birden dikkatini bu noktaya evirdi. "Evet, hanrlyorum. Bu konuda 'bilgi' verdi," dedi. Ad geince, ikili oynadna inand Ergin'e duyduu fke ok canlyd.
103

1958'de de darbe hazrlklar ile ilgili u y a n a "ihbar mektuplar" gelmiti. Buna karn hkmette ciddi bir deerlendirme yapan olmam, ya da n l e m alnmas gereinden sz edene rasdanmamn. Bayar, "Ehemmiyet vermeyenlerden biri emi Ergin'dir," diyordu: "Ergin'in, General Faruk Gventrk ile bir konuma yaptndan, ihtilal liderlii teklifi aldndan, o sralar haberim olmad. Fakat sonra -herhalde 27 Mays'tan sonra- Ergin'e liderlik teklif ettiklerine dair bilgi aldk." Bayar'n anlattklarna gre, DP iktidan, "ieriden dand a n " biti srecine girmiti. Fakat Bayar, yllar sonra o gnk gelimeleri anlatrken, 27 Mays'n nlenebilecei yargsnda olduunu vurgulamak istiyordu. Bir hayflanma annda yle demiti: "Gerekten dokuz subay olay iyi deerlendirilmi olsayd, 27 Mays olmazd. Bana, bu olayn dnda o r d u n u n i bnyesi hakknda bilgi verilmemitir." 27 Mays'n kimin eseri olduu uzun sre tartld. DP evreleri, sonradan AP, 27 Mays'n i n n ' n n eseri olduunu srekli n e srdler, tsmet Paa'nn 27 Mays'taki rol zerinde Bayar lnceye kadar kararszd. 1971'deki konumamzda, "O zamanlar tsmet Paa'nn t u t u m u , " deyip durmutu. Kararszln gsteren duraksamalar geiriyordu. Krk yllk smet Paa-Bayar siyasal ksknl, 1969'larda sona ermiti. smet Paa ile birka kez konuan Bayar, 1971'de "O zamanlar bana taalluk eden istihbaratta, smet Paa'nn byle bir ihtilal yapaca veya ii oraya gtrmek istedii eklinde bir akis olmad," diyor, ok anlaml bir cmle ekliyordu: " S o n r a d a n ok ey sylendi!" Bu, zerinde durulacak deerde olmayan pek ok sylentin i n yayld anlamna da gelebilirdi. Sylentilerde gerek pay olduu anlamna da ekilebilirdi. 28 Mays 1960'ta, Kk'te Adn a n Menderes'in kendisine sylediklerini anmsattm: "Mste104

rih olunuz. O r d u d a n herhangi bir hareket gelmez ve gelmeyecektir. Orduya kar tam emniyetteyiz. O r d u , bizimle beraberdir." Sustu. 23 Mays gecesi ankaya Kk' n d e toplanan DP ynetim kurulu yeleri Menderes'ten bu gvenceleri dinlemilerd i . ' Menderes'in szlerini aktaran Stk Yrcal bana, "Oysa o gn, Kzlay'dan Bakanlklara yrrken H a r p O k u l u rencilerin i n bize nasl baknklarn grmtm," diyecekti. Bayar' sktrdm. "Fakat sonradan, m h i m istihbaramz oldu. Vakalar ktktan, gelitikten sonra, hadiselerden sonra Halk Partisi'nin baz yneticileri harekete gemitir mahiyetinde." " C i d d i bilgiler miydi bunlar, i istihbarat servislerinin verdii bilgiler mi?" "Evet, eved" Demek ki, gnmzn M T ' i o gnlerin Milli Emniyet'i, Kk'e almt. Daha sonraki mdahalelerde de grlecei gibi, kadrolar istendii kadar sempatizanlarla, sivillerle doldurulsun, ayn bir d n y a n n , o r d u n u n kaplan n n d e gizli rgtn kula sarlayordu. Bayar'a ve DP iktidanna gizli rgtten gelen bilgilerden sonra, "baz yneticilerinin harekete getii" inanc ile smet Paa'nn tarihi C H P ' s i hakknda Meclis'te "tahkikat komisyonu" kuruluyor, ardndan zaman daha da hzlanyor, saader 27 Mays'a be dakika kaldn gsteriyordu. .

105

iindeydiler. Menderes'in Londra uak kazasnda len yaveri

Bir sulama..

Muzaffer Ers de ihtilalcilerle birlikti ve lhami Barut -dokuz subaydan biri- ile ilikiliydi. lmnden sonra bu durumu kantlayan kimi belgeler kasasnda bulundu. Ama Menderes'in emri ile imha edildi." Siyaset doal mannmdan knca bir iktidar bnyesinde

1951 ylnda Kocaeli'nde yaplan byk askeri manevralarda tank. "Basn ve halkla ilikiler" brolan, ya da mavirlikleri henz kurulmama. Yzba Samet Kuu'nun grevi, manevralar izlemekle grevli basn mensuplan ile ilgilenmekti. Gen, esmer, alkan bir adam... 1958'de dokuz subayn darbe yapacan ihbar eden subayn Samet Kuu olduunu rendiim zaman, dorusu hayret ettim. Bir subayn yaln kimliini yanstan, grevinin snrlan dna tamamaya zen gsteren Kuu'nun, hangi drtlerle "muhbir" olduunu bir trl kavrayamadm. O gn de, bugn de... 17 yl sonra 1983'te bir gn, Kzlay'da yolda karlatk. Geen yllarn izlerini tayordu, ama fazla deimemiti. Ayakst ksa syleide "ihbardan" sz ald. Kuu, "Bayar'la dorudan konumadm, ama ileri Bakan Namk Gedik beni anlama sannm," dedi. "eflerden yansyan otorite egemenliine" karn, belki de Namk Gedik, darbe olaslna eilen birka DP'liden biriydi. 27 Mays'ta tutuklanp gtrld Harp Okulu'nda pencereden adayarak intihar eden Namk Gedik, DP'nin son yl ile ilgili anlar brakmama. Bu nedenle kimi gerekler aynnal biimde renilemedi. Kuu yle diyordu: ."Menderes'in ok yaknnda olanlar da ihlal teebbs
106

hangi olaylarn, hangi ilikilerin giderek younlan gstermesi asndan, Kuu'nun bu ksa aklamas nem tayordu. Ayn kouduktaki gelimeleri, 12 Mart 1971 muhnrasndan iki yl sonra, 1973'teki cumhurbakanl seiminde de grecektik. Genelkurmay Bakan Faruk Grler, soyunup Meclise gelmi, cumhurbakanlna aday olmutu. Parlamentoda say arln elinde tutan AP, Grler'in cumhurbakanlna kar kyordu. Fakat sonradan renildi ki, Grler'i askeri giysilerini kanp cumhurbakan aday olmaya kkrtanlar bir grup AP'li milletvekili ve senatrd. Bir bakma Grler'in Kk'e kmas ile, 12 Mart'n srmesini istiyorlard. 12 Eyll nderi Kenan Evren'in kimi aklamalan -darbe yanllannn- sadece orduda deil, sivil kanatta da var olduunu gstermiyor muydu? "Memleket elden gidiyor" slogan ile Genelkurmay'a tanan kimi sivillerin, "Ne duruyorsunuz?" dediklerini askerler sylyordu. Hatta rahmedi orgeneral, 12 Eyll'de 2. Ordu Komutan Bedrettin Demirel, zel bir syleimizde, "Bizi, 'yoksa vatan haini olursunuz' diye srekli kkrtrlard," demiti. Menderes, dokuz subay olayn ne kadar nemsemedi ise, 27 Mays'tan sonraki darbelerde "ilerinden kkrtclk yapanlan" siyasal partilerle, liderler de aklama cesaretini gsteremediler. Darbe gelip zerlerinden getikten sonra darbeye kimlerin nayak olduunu syleyerek ihanet ebekelerinden sz eder oldular. Geciken davranlar...
107

Sonradan yaplan bu aklamalarn siyasal savunulara malzeme olmaktan teye, cim karnnda nokta kadar deeri yoktu. Dokuz subay olayn ordudaki belirgin kprdanmann ncs olarak deerlendiremeyenlere, nlerine den ana bilgileri aratrp sonu karamayanlara, 1958 darbe giriiminin nderlerinden emekli General Faruk Gventrk, bir aklamasnda unlar syleyerek ders verecekti: "ihbarda belirtilen her ey doruydu. Okunan planlar tamamen hakikate uygun ve bizim planlanmad." stihbari bilgileri bir araya getirip btnletirerek belirsizlik gsteren kargaa ortamlannda olaylann nereye varacan, nasl sonulanacan grebilme ustalarndan Ergun Gkdeniz, DP'nin st dzey kadrosundaki alglama noksanln baka biimde yorumluyordu: "Elde edilen bilgileri bu denli dikkate almama, tpk iero olayna benziyor. Adam, ingiliz Bykelilii'nden Ba'nn savala ilgili btn kararlann belgelemi. Ama Berlin, 'bu kadar nemli bilgi kolay yoldan ele gemez,' diyerek omuz silkmi. 1950 ncesi bizde de yle. 'Bu bilgiler bu kadar kesin olamaz,' diye inanmamak! Asl mesele dokuz subay olay idi. DP ileri gelenleri stne gidemediler." Oysa, ileri Bakanl'nn edindii bilgilerin dnda, gizli rgt Milli Emniyet de ellerindeydi. O kadar ki, Milli Emniyet "iinde blnmemi", her bireyi ayn telden almyordu, ayr siyasi anlayta deildi kadro. Bir babakan, 1958'de, 27 Mays'tan bir-iki ay nce gelen ihbar mektuplarn Milli Emniyet aracl ile inceletmiyordu. Milli Emniyet, sanki devre d kalma. "Baka ihbarlar da gelmiti," diyen Demircl'e, Milli Emniyet'i sordum. Bir sre sustu, iktidarn gelmekte olan ihtilalin n sanclann gizli rgtten duymamas olasl "eyann tabiauna uygun deildi."
108

Mant reddetmedi. Peten bir sesle, szckleri tane tane sylemeye zen gstererek; "Bu rgtler ne zaman haber verdiler ki?" demekle yetindi. Vurgulamann altnda 12 Mart vard, 12 Eyll ncesi vard; Bir sulama...

"Yzbay sorguya aldk. nl 'dokuz subay' olayn anla-

Gelecei gren adam: Dr. Namk Gedik

tyordu. Darbeyi yapacak kadronun onuncu kiisi idi. Fakat ihbar ediyordu. yl sonra, 27 Mays gerekletiinde, Kuu'nun tad bilgilerin deerini anladk. nk Kuu, sadece dokuz subayn adn, yapacaktan darbenin ieriini vermiyordu. 27 Mayls'a kanlan, 27 Mays' gerekletiren kadroda bulunan-

Darbe ve gizli servis ilikilerini aratrrken beliren bir sezgi, sezgi olmaktan kt, kandand. Elbet gnn, yln bilmiyordu. Fakat 27 Mays'n gelmekte olduunu DP yneticileri arasnda, 1960'tan nce aka gren kii, ileri Bakan Dr. Namk Gedik'ti. stanbul Emniyet Mdr Hayrettin Nakipolu, 2. ube Mdr Ergun Gkdeniz'den acele alma odasna gelmesini istedi. Telalyd. A B D stanbul Bakonsolosluu'ndan telefon gelmiti. Nakipolu'nu arayan, konsoloslukta grevli, ancak CIA'nn stanbul stasyon efi Laysrstn'dt. "Burada bize snmak istediini syleyen bir Trk yzbas var," demiti CIA istasyon efi: "Trkiye'de ihtilal yaplacan sylyor, bilgiler veriyor. Gelin aln yzbay." Gkdeniz, Emniyet Mdr'ne, "asayi ilerine bakan ube mdr olduunu" sylemi, "Bu grev, 1. ube Mdr Nevzat Emrealp'in yetki snrlan iinde. Onun 'almas' gerekir," diye eklemiti. Nakipolu direnmi, "Sen git, al ve getir," demiti. "Ben de direndim. Nevzat Beye saygszlk edemezdik," diyor Gkdeniz. Sonunda Emniyet Mdr Nakipolu, kabul ermiti. Emrealp ile ekibi A B D Konsolosluu'na snan, ihtilal ihbannda bulunan yzbay alp getirmilerdi. Yzba Samet Kuu idi. Yl, 1957. Gkdeniz anlatt:
no

lann hepsinin adlann da sralyordu. 1957'de, 1960'n adlar, ihtilali yapacaklarn adlan." "27 Mays kadrosunun tmn gerekten veriyor muydu?" "Evet veriyordu Kuu. Yzbann sorgusunu yapak, ifadesini yazp imzalattk. MAH'a teslim ettik." , bu noktada kalmama Gkdeniz'e gre: "Kuu'nun ihbarlann ileri Bakan Namk Gedik'e grrdk. Adlan, darbe ile ilgili verdii bilgilerin hepsini. O da Menderes'e ve Cumhurbakan Celal Bayar'a gtrd. Bir noktay belirteyim. Milli Savunma Bakan Semi Ergine de durum iletilmiti. O tarihten sonra rkt Ergin ve DP grubundaki muhalif 'yaylaclardan' biri oldu. Buna dokunup geelim, "ileri Bakan Gedik, bizleri ard, dinledi. Sonsu uydu: 'imdi ne yapacaz?' "Benim bakana nerilerim oldu: 'hbarda ad geenleri yetkililer arsn. Kuu'nun ihbannda adlarnn getiini, giriimin bylece renildiini, ancak haklarnda hibir muamele yaplmayacan, grevlerine devam etmelerini sylesin. Elbette bu subaylar izlemeye alnsn.' "Bakan sordu: 'Bu tavsiyeyi niin yapyorsunuz, gerekesi nedir?' "Yandadm: ayet adlan renilenlerin zerine gider, harekete geerseniz, dokuz subay mahkemeye verirseniz, tekilerin hepsi arak 'gizlenecekler.1 Dokuz subay mahkemeye verirseniz orduda madurlara kar tepki oluacak. Olaya bu alardan ba karsak yararsz sonular doacak. Bir darbenin olumasna, geli

meine daha kolay yol alacak! "Bakan, 'Doru sylyorsun,' dedi. "Namk Gedik dikkadi, zenli bir planla darbeye veya olas baka bir darbeye kar nlem alnmasndan yanayd. Durumu grmt. Namk Gedik'in bir kaygs vard ve syledi de: 'Byle bir tavsiyeyi Cumhurbakan Bayar kabule ayan grmez,' diyordu, ihbar zerine 'harekete geilmesini ister,' diye dnyordu." Gkdeniz, " D r . Namk Gedik hakl kt," diyordu. "Kk'n direnmesiyle aksine uygulama yapld. Kk bastrd ve dokuz subay mahkemeye verildi. Kuu'nun ihbarndaki teki subaylar, 27 Mays'taki darbenin hazrlaycs idiler. Daha nemlisi dokuz subay mahkemeye sevk edilerek asker, askere veriliyordu." Sonuta Dr. Gedik o gnlerin siyasal kadrosuna zm gereini anlatamam, hkmet zerinde ok etkili olan Bayar, olasl sezdii halde direnmi, iin derinine inilmesini engellemiti. Kuu'nun yllar sonra, 1983'te bana, "Beni yalnz Gedik anlad," derken anlatmak istedii buydu! Bu olaydan bir baka sonu kyordu: Bir Trk subay, CIA istasyon efine gidiyor, bir ihtilal ihban yapyor, geni lde adlar sralyordu. CIA'nn ald bilgilerden sonra, "'dost' Trkiye'nin iine gzlerini geni a ile evirmemesi" olas myd? CIA, 27 Maysclara yanamyordu, ibirlii kurmaya girimiyordu. Fakat: "Arak ordudaki harekeden, daha ince ayrntlar ile cunta hareketlerini 'dardan' dikkatle gzlyordu!" Nitekim, 27 Mays'n nde gelen kiilerinden General Madanolu, bir syleide, "27 Mays ihtilalinin 'bir ncesi' olduunu" sylyor. Dou Perinek'le Mays 1988'de yapa bir syleide 27 Mays 1960'tan "ok nceki gnleri" anlatyor: "Silahl Kuvveder iindeki harekedenme daha 1954'te ba Iamu. nce st kademeler vard iin iinde, 1955'te Hipodrom'da 29 Ekim trenleri yaplyor. Milli Savunma Bakan, parman oynatarak Genelkurmay Bakan Nurettin Baransel'i yanna amyor. Baransel buna tepki gsteriyor. Haber hemen tren kolordusuna yansyor. Subaylar toplanp Baransel'e gidiyorlar. 'Msaade edin Bayar dahil hepsini toplayp ieri akalm,' diyorlar. Baransel 'Ben hallederim,' diye cevap veriyor. "Gene 1955'te Ankara'ya gitmitim. Genelkurmay Bakan'na alelusul ziyarette bulundum. Bir akam yemei varm, beni de ard. Yemekte Kara Kuvvederi Komutan Abdullah Sever, 'Bize kurun ilemez, gereini yapn komutanm, gereini yapn,' dedi. Bunu da Genelkurmay Bakan'na hitaben sylyordu. "Fakat sonradan st kademeler, ie karmadlar. Generaller ounlukla hkmetten yana. Terfi oraya bal. Bylece alttan balad hareket. Dokuz subay olay da korkuttu generalleri. Bu olaya az kalsn ben de kanyordum. Ordu iinde bir grup benimle iliki kurmutu, grecektik. Bir gn bir albay gelip Kni Akman Paa'nn benimle yemek yemek istediini syledi. Randevulaak ama albay, Ziya Paa'ya rasdam, onun yemekte bulunma isteine de 'evet' demi. Anladm ki albay i112
113

Madanolu doruluyor

ten habersiz. Yemee gitmedim. yi de olmutu. ki gn sonra dokuz subay olay padak verdi. Kni Akman Paa'y falan emekli ettiler." "Sizi harekete geiren olay neydi?" " Kardevrimcilik!" DP'nin orduyu etkileyerek istediini yapardn anlatyor, "Kar Atatrklk vard" diyor Madanolu. Laikliin terk edildiini, bu arada ezann yeniden Arapaya evrildiini sylyor, "Allah Arap deil ki, neden ezan Arapa olsun," diyor ve srdryordu: "Dokuz subay olayndan sonra ben aradm onlan. Hepsi tela iinde. Aradan zaman geti. 'Yeniden rgdenmeler' oldu. Geldiler beni buldular. O zamandan Kabibay'la (Orhan) tanmtk. 'Sivil hkmet kuracaz ve en ksa zamanda ynetimden ekileceiz.' Benim dncem bilim kurulu kurmakn." Demek ki, dokuz subay olay ile 27 Mays' yapacaklar belliydi ve 27 Mays'tan ok nce subaylarn iktidarda srekli kalma fikri yoktu. "Kalc olma eilimleri Trkelerle birlikte mi ortaya kt?" "Trke Babakanlk mstean oldu. Grsel, hem cumhurbakan, hem de babakan. Bu durumda Trke, kurmay bakan gibi ipleri eline geirdi. Komite iinde kendisine 20-22 taraftar toplad (Oysa sonradan Trke ile 13 arkada tasfiye edildi. Demek ki, komite iinde daha bakalan da vard). "Osman Kksal'a sordu, 'Bu Trke ne anyor komitede?' diye. Koksal 'Talat Aydemir tavsiye etti,' dedi. "Trke, balangta ihtilal grubuna kanlyor, fakat daha sonra, 'Bunlar ihtilal yapamaz,' diye dnyor. Ancak Osman Koksal, 27 Mays ncesinde Muhafz Alay Komutanl'na tayin edilince, ihtilalin baarya ulaacana akl kesiyor. Cemal Grsel'Ie temas kurmu. Grsel bu ie evet dediinde 1959 uban'yd. Grsel Menderes'e bir mektup yazm. Cumhurbakanl114

teklif etmi, Bayar'n yerine bir zm olarak. Mektubu daktilo eden de Trke."

htilal iinde "darbe"

"Trke insanlar etkiliyor muydu? Gerek fikirlerinin ne olduunu aklyor muydu?" "Biz bu srada Trke'in rk olduunu, bu yzden yarglandn bilmiyorduk. Dier komite yeleri de bilmiyordu. Ama insanlara sokulmasn, avlamasn biliyordu. Bilinsiz subaylar ondan yanayd. Dinle falan ilgisi yoktu. Hepsi gsteri. Din istismar yapard. Trke ve arkadatan 'Memleketin kalknmas iin oya ihtiyac olmayan bizim gibi insanlann birka sene kalmas lazm' kafasndaydlar. Zannediyorlar ki kalacaklar. Yahu hangi cunta adamam ki! Komite iinde bunlar egemen. Trke Babakanlk Mstear. Toplanlan, kendi takmnn hakimiyetini glendirecek zamanlara denk dryor: Ben de kendimi sorumlu hissediyorum. Bir are buldum. Ragp Sarca'yla da grtm. yle bir are: Birlik komutanlan beni seviyor; onlann destei ile 38 kiilik komiteyi sivillerle, profesrlerle, renci temsilcileriyle falan genileteceim. Bu hazrlk iindeyken Osman Koksal geldi. 'Grsel 15 gnlne geziye gitmiti, fakat gne kadar dnyor. Karlayanlar arasnda senin de olman istiyor. Daha nce byle karlamalara gitmemene knlm' haberini getirdi. Ben, ne Grsel'in gittiini, ne geldiini biliyorum. Biz yle tren falan bilmezdik. Bu sefer karlamaya gittim. Karlayan sekiz-on kiiyiz. Grsel hepimizin elini skt. Sonra dnd, elimden tuttu, eke eke gtrmeye balad. Ben nden, o arkadan otomobile girdik. O zaman kortej, eskort falan yok. Bir arabayla gidiyoruz. ofrle aramzdaki cam kapatt. Dnd bana, 'Madanolu sen bana vaktiyle ok ey syledin. imdi i berbat Ne
"S

dersin, bunlann yedi tanesini Kars kalesine kapamrsak ne olur,' dedi. O anda aldm yldnm hzyla almaya balad. "Ben komiteyi genileterek ii zeyim derken, Grsel kkten hallediyor. Dedim, 'Kararl msnz?' 'Kararlym,' dedi. 'O zaman ii bana brakn, ama yedi mi olur, 14 m olur bilmem, dedim. Bu konumadan hemen sonra rfan Tansel'e uradk (Hava Kuvveden Komutan), uak kazas geirmiti, o olayn ertesi gn oldu Cemal Grsel'le konumamz. Sonra Sezai Okan, Osman Koksal baka arkadalar, hazrik yapak. Say olarak 14'te karar kldk. kier zarf hazrladk. Biri istanbul, br Ankara adreslerine olmak zere. Grsel'e gittim. 'Paam bu pazar gn yapyoruz,' dedim. Grsel'in cevab 'Yetitiremezsiniz be evladm' oldu. Ben de 'Yetitiremezsek br pazar onlar bizi toplarlar,' dedim. Bunun zerine ie giritik. Telefonlan kestirtttk, ertesi gn sabah 7'de hepsinin evlerine emeklilik tebligaa yapld. Her birine bir inzibat, bir polis yolladk. Bunlardan Muzaffer zda ile Dndar Taer'in evleri kar karya. Haberleiyorlar. Bir cipe adayp Grsel'e gitmeye kalkyorlar. "Bunun zerine hepsini havaalanna topladk. Bir tek Kabibay kayboldu. Sonra onu da bulduk. Bu arada yurtdna karma fikri geliti. lkede kalsalar hapsetmek lazm. En iyisi d grev dedik." "Bugnn isimleri o tarihte neredeler? rnein Kenan Evren Mays'ta ne yapyordu?" "Kenan Evren, o zamanlar kurmay yarbay, Ordu Donaam Okulu Kurmay Bakan. 'Biz bu iin dnda kaldk,' diyormu, arkadalanna. evresinden bir subay, 'Git Madanolu'yla konu,' demi. Bana geldi, bir selam akm ve 'Ordonat Okulu emrinizdedir komutanm,' demiti. Ben de omzuna vurup 'ok yaa aslanm,' deyip gndermitim." "Amerika'nn tutumu?" Madanolu, "Memleket ihtilal havasnda ama CIA duru116

mu bilmiyor. Belki ihtilale memnun da oldular. Ama bilmiyorlard ki, iler demokrasiye gidecek; kitaplann raflar sol, ilerici kitaplarla dolacaka. C I A ie 'sonradan el ata ve ordunun iine' girdi. Milli Emniyet Tekilan iyice rgdendi. Ordu da kprdayamaz oldu. Bugn her be subaydan biri MT'e rapor verir, diyorlar. Ne birlik duygusu kald, ne de asker arkadal. 1960 ncesinde de etkiliydiler geri, ama mesela 'bizden haberleri' yoktu. Sonra Eminsu'lara denen 40-50 bin liralar Amerikallardan aldk."

CIA'nm gzleri ne zaman ald?

Madanolu srdryor: "CIA, 27 Mays'tan sonra gzlerini aa. Bize 'sicil verir' hale geldi. Amerikan mavir heyederi gelir hakkmzda rapor tutard. Sonra bu raporlara gre 'geri hizmete' gidersiniz. CIA, 12 Eylle kadar yle bir bilinlendirdi ki. Sonra bunlar kim ki zaten? Evren, bir hocazade. Bahsettii ayeder, hadisler hep aileden ald terbiye. Genel saa kayma iinde, ordu da vagon gibi gitti bu saa kayn arkasna taklp."

12 Mart: Soldan balayp saa doru

Madanolu'nun 12 Mart darbesine yaklam: "Ben sonradan rendim. Asl tevikisi Muhsin Batur. Faruk Grleri iliyor. Grler ekingen yapda bir kii. En sonunda peki diyor. 'CIA, duruma hkim.' Korgeneral Aaf Erkan' sokuyor olayn iine. Bu arada Tama' uyaryorlar. Grler'i rktyorlar. 'Solcu darbe olacak, sizi de kuruna dizecekler,' diye.
117

Grler korkuyor, Genelkurmay Bakan'na gidiyor. 9 Mart'ta planlanan, gya ilerici yn tayor. " 1 2 Mart, 'ClA'nm gzel manevrasyla yn' deitirdi. Yn deitirmese de beter olacakt ya... Onlar bizim kadar iten deillerdi." Daha sonra greceimiz olaylara kout bu aklamalar ok ilgin... Elbette Madanolu (gibi bir... "Paadan, generalden" di yemiyoruz, Dou yazyordu, sevmiyormu bu trden laflan!) tarafndan sylenmesi de...

CIA'mn merak

Gkdeniz'in analizler yaparak ortaya koyduu ve kanldm bir baka gerek daha vard. " C I A + 27 Mays ibirlii" olamazd. nk, CIA ve Amerikallar "gen subaylann gerekletirdii 27 Mays'a kuku ile bakyorlard." Gen subaylar ile 27 Mays'n "sol bir hareket" olduundan, olacandan kaygl idiler ve bu kanyla 27 Mays yneticilerini her ynden izliyorlard. 27 Mayslann sol deil, en azndan "daha radikal devleti" olduklanna inanyorlard. CIA gibi, K G B ve (Sovyet ordu istihbaran) G R U da, 27 Maystlan inceliyor, izliyordu. CIA, ihtilal gnnden sonraki "gelecein portresini izmek" peindeydi. ki gizli rgt daha ok, radyoda 27 Mays sabah ihtilal bildirisini okuyan Alparslan Trke'in peindeydi. Bir kudredi albay! CIA, Trkiye'de ihtilalin Msr'dakine benzer biime dnp dnmeyeceini aratnyordu. Nasr'n ihtilal nderi grnen General Necib'i bir sre sonra drp, btn yetkileri avcuna almas gibi, Trke'in General Grsel'i bertaraf ederek ynetimi tmyle ele geirip geirmeyeceini saptamaya urayorlard. Trke'in hreti, milliyeti evrelerden geliyordu. Yllar nce bir ara, Turanc olarak hapishanede yatma. CIA hep unlan renmek istiyordu: Trke'in ordudaki gc nedir, arkasnda "gen subaylardan" ne kadar bir g vardr, hangi kademelere egemendir? "Bana da soruyordu CIA elemanlan, herkese sorduldan gibi." CIA, bu araarmalanndan nasl bir sonu kard? Gkdeniz, ClA'nn vard sonucu ak seik ortaya koydu:

118

u9

"Eer CIA," dedi, "Trke'i 'kendine, yani Amerika'ya uygun grseydi,' destekleyecekti!" Tehlikeli bir viraj dnen Trkiye, Trke'in Milli Birlik Komitesi'nden tasfiye edilmesinden sonra geride kalan bir avu gen subayla " 1 9 6 l ' d e demokrasiye ulama." Gkdeniz, C I A gereine dorudan balamadan o gnlerin ilgin bir olayn anlaayordu. "27 Mays'tan sonra Emniyet genel mdrine Hava Albay Fevzi Arsn getirildi. Trke'in ok, ama ok yakn Emniyet Genel Mdrl daire bakanlanndan Ali ankaya, uyuturucu ile mcadele toplannlanna kaalmak zere ABD'ye gitti ve uzun sre dnmedi. Oradan yazd mektuplarda 'ABD'de gazete karacandan ve ABD'de mcadeleye devam edeceinden' sz ediyordu. Bir sre sonra kesin emirle geri getirildi." "Ali ankaya, tabii Trke'e de yazyordu?" "Tabii, dosttu, niin yazmasn?" "Tabii" szc ile balayan yeni bir soru ynelterek, yeniden "tabii" yama almak istemedim Gkdeniz'den. Tabii, ABD'den postalanan mektuplar, "ilgili yerlerde" sahibinden nce alp okunuyordu! Gizli servis, 27 Mays 1960'tan nceki yllarda zerinde tarma yaplmaz, zinhar konuulmaz, bir eit "korku atosu" idi. 27 Mays pek ok "tabu"yu zgr tartmaya aa. Gizli servisin stne aalan rty, 27 Mays belki tmyle kaldramad ama, en azndan kysndan kesinden kamuoyuna aabildi. htilali yapan "gen subaylar" 18 aylk ksa sreli iktidar dnemlerinde, gizli servisi, "demokratikletirmeye" uraalar. Kesin sonucu alabilmeleri iin "zaman" yetersizdi. Basn, Milli Emniyet'le ilk kez "bir ihbar olay"ndan sonra tana. Yl, 1949. CHP iktidannn son aylaryd. Babakan emsettin Gnaltay, bugn maliye bakanlannn ala Ulus'taki eski stil Babakanlk binasnda bir konuk bekliyordu. Bekledii kiinin ad, Reat Aydnl idi. Muhalefetteki DP'nin Aydn Milletvekili. Reat Aydnl, geldi ve Gnaltay'a bir "suikast ihbannda" bulundu. Dediine gre, "DP'de, Celal Bayar'm da bilgisi dahilinde nn'ye suikast hazrlanyordu." "Namuslu bir vatanda olarak" durumu Babakan'a iletiyordu. Fakat Aydnl tahmin edemeyecei bir "dzenlemenin" iine dmt. Babakanla yapa grme ses alma arac ile saptanma. Hkmet ufak bir soruturma ile suikast ihbannn doru olmadn renebilirdi. Belki de rendi. Ancak "ihbar" hem siyasal, hem de hukuksal adan geitirilemezdi.
120

rtnn kaldrlmas

Savclk, Aydnl hakknda dava aa. O gn, gen gazeteciler iin ok renkli bir gnd. Henz ses alma aralar ile karlamam, ilevleri hakknda en ufak bilgisi olmayanlar mahkeme salonunu doldurmulard. Byk ekranl televizyon alclan kadar bir ara getirildi, masaya kondu. stnde iki byk makara. Yargcn buyruu ile kapa ald, alarld. Aydnl'nn sesi bir geliyor, bir gidiyordu. Gnaltay'm szleri ise gldr gldr duyuluyor, ak seik anlalyordu. Aydnl aracn stne eilmi, bir eliyle daha iyi duysun diye sa kulan kavram, dinliyordu. Bizler ise, kk mahkeme salonunun bir kesinden, aratan ykselen konumalar saptamaya alyorduk. Ses alma aralannn bugn geldii aamay bilenler iin bu manzara gerekten glmece konusu olabilirdi. Daha sonraki celselerden birinde, yarg huzuruna, iman, kr sal, gzlkl, oturakl brokrat izlenimi veren, sokakta grseniz sradan biri diye tanmlayacanz "bir numaral tank" kanld. Ad Naci Perker'di ve Milli Emniyet'i ynetiyordu. Aydnl'nn "ok nemli bir konuda" grme isteinden sonra, Babakanlk, Milli Emniyet'i arm, "nlem alnmasn" istemiti. Gizli servis, o zamanlar kamuoyunun, basnn bilmedii "teknii" getirmi, Gnaltay'n alma masasnn alana monte etmiti. Aydnl'nn oturaca koltuun nndeki kk masaya konulan vazoya, iekler arasna mikrofon yerletirilmiti. Aydnl konumaya balaynca Babakan dmeye basacak, grme olduu gibi kaydedilecekti. Babakan Gnaltay, Milli Emniyet'in rettii yntemi iletti. Dmeye aya ile basa. Konuma saptand. Ama o tarihte teknik o kadard. Sesler ya ok derinden geliyor, anlalmyor ya da en ufak hareket, szlerden ok byk grlrlerie kayda yansyor, szleri rtyordu.
122

Naci Perker -kendi ifadesine gre- Milli Emniyet diye anlan (Milli Amale Hizmet) MAH'n "ilk hizmet bakan" idi. 1941 ylnda servisin bana gemi, 1953 ylma kadar uzun sre bu grevi srdrmt. 1941, savan ikinci ylyd. Sava kazanacak ya da yitirecek olan cephenin henz belirlenmedii bir dnemdi. Genelde sava boyunca i ve d istihbarattn sorumluluu askerlerin omzundayd. Genelkurmay istihbarat Dairesi'nde yetenekli grlen subaylar grevlendirilmiti. Bylece Milli Emniyet diye anlan MAH daha o tarihlerden balayarak yazgsn Genelkurmaya balama. 1965'ten sonra gelen M T dnemlerinde de yazg birliktelii deimeyecekti. Kimi nemli sakncalar da yannda srkleyerek... Sava yllannda Trk gizli servisleri gereinde Alman servisi ile, kimi zaman ngiliz gizli rgt ile ortak almalar yapyor du. "Bilgi alveriinde bulunmak ya da operasyonlarda birlikte almak" gibi ilevler srdrlyordu. Genelkurmay'm yapa istihbarat almalannda zellikle savan son yllannda "Trkiye'nin yaranna baz nerileri saptamak, st makamlara rapor etmek de" vard. rnein, nl On ki Adalar sorunu. 1950'den sonra siyasal tartmalara konu olan On ki Adalar', Almanlann nerisine uyarak igal edip edemeyeceimiz savan son yllannda "yksek dzeylerde" grlmtil. rnein gen bir yzba -sonradan uzun sre M T bakan korgeneral- Fuat Dou, stanbul'dan Daire Bakan Behet Trkmen'in istei ile Genelkurmay istihbaraa adna zmir'e gnderilmi, On ki Adalar konusunu incelemiti. "Adalara hemen her gn motorla gidip geliniyordu. gal kuvveti Almanlar yiyecek gereksinimlerini Trkiye'den karlyorlard. Fuat Dou'nun hazrlayp, devrin cumhurbakanna sunduu iki rapora gre, Almanlar, 'Naslsa sava bitiyor, bizi Yunanllar teslim alacana gelin size teslim olalm,' demilerdi. O tarihin uluslararas siyasetine gre, nn, savaa girmeden s123

nrlann muhafaza etmeyi yelemi, bu isteklere olumsuz gzle bakma. Sonra ngilizlerle Yunanllar, adalan igal etmilerdi." Sava ii casuslukta A B D Bykelilii de geri kalmyordu. rnein 1941'de A B D Bykelisi MacMurray, Washington'a, "Almanlann, Trklerin gizli ifrelerini zdklerini" -kendi kaynaklanna dayanarak- bildiriyordu. CLA henz kurulmama. ABD'nin i ve d istihbaraan FBI ynetiyordu, banda da J. Edgar Hoover vard. Hoover, rnein Mays 1943'te Dileri Bakan Yardmcs Adolf A. Berle'ye resmi bir yaz gnderdi. Bu "istihbarat yazsnda" Almanlann Balkanlar' igalinden sonra Trkiye'nin 1.5 milyon insan seferber ettii bildiriliyordu. Trk ordusunun ulam, cank, hava olanaklar ksdyd. Bunun sonucu ordu, ancak savunmada yararl olabilirdi. Vurucu bir gcn niteliklerini gstermesi kukuluydu, ikmal merkezlerinden ancak birka yz "mil" teye gidilebilirdi. Trkiye'de her kyde "gerilla" gruplan kurulmuru. Bir igal durumunda gerillalar daa kacaka. Orada yeterince yiyecek ve silah bulabilecek biimde rgdenmilerdi. "tstihbari yazda" daha sonra, Trk ordusunun silah gc aynnalan ile anlaalyordu. Henz ilidl olmadmz ABD'nin iimizdeki gzleri, ite byle alyordu. Alman ve ngiliz ajanlan Ankara'da, stanbul'da, zmir'de cirit aayordu. Kar casusluk, kar istihbaratta admlar aayor, devlere kar sava veriyorduk. Sava srasnda, kukusuz gereksinimimiz vard, ABD'den silah aldk. Yardm programna girdik. Sava sonras ekonomik yardm ve silah isteklerimizde de ABD'ye daha yanaak. 1950 ylna doru armanan bu ynl gelimeler, 1950'den sonra elimizi verip kolumuzu kapnrdmz dnemlere uzand. 1950'den sonra ABD, her eyi ile "iimizdeydi." Tabii, CIA da! Adnan Menderes, yakn adam Babakanlk Mstear Ahmet Salih Korur'a; "ncelemeyi bitirdiniz mi?" diye sordu. Babakann alma odasna alan kapnn hemen sana den kede, krmz deri koltuklara karlkl oturan Menderes ile mstean, "ok nem" verdikleri "bir konuyu" greceklerdi. Korur, babakannn sorusunu; "Evet, incelemeyi tamamladm," diye yantlad. Bir sre nce Menderes, msreann arm, "Milli Emniyet ile ilgili baz 'ayialar' dolayor," demiti. "Gir ilerine, sor sorutur, kulamza gelen bu ayialarda ne kadar gerek pay var, renelim." Babakann verdii "tatimann z" buydu. 1956 ylnn sonlanyd. Milli Emniyet'in banda bir sre Genelkurmay stihbarat Dairesi bakanln da yapan General Behet Trkmen vard. Korur'un o son konumada babakana zededii 'ayialann' ana izgileri ksa, fakat ok arpcyd. "Amerikallar, Milli Emniyet'e 'hkimdi.' Para veriyor, rgte 'nfuz' ediyorlard. CIA'nn konmolndeydi." Babakanlk mstean ald buyruk zerine Milli Emniyet'in nemli birimlerine gitti, alanlarla konutu, incelemeler yapa ve... dner dnmez, Menderes'e ald sonulan anlaayordu. "stanbul'da Milli Emniyet'e ait bir okul, servisin stanbul rgt ve Yeilky'deki 'soruturma tekilan' tmyle Amerikallann emrinde. Okullara, soruturma tekilaana Amerikallar 'dorudan' para veriyorlar. stanbul blge rgt bakanlna
124
125

C I A elini nasl sokar?

Milli Emniyet'in btn dosyalar

'dorudan' para dyorlar. Karlnda 'i' istiyoriar." Bir nefeslik sre geti. Korur "alanlann durumu," dedi, aklad: "Serviste grev alanlar, alanlarn hemen hemen tm, Amerikallardan para alarak karlnda 'i' grmekten onurlarnn zedelendiini syledi. Kiminle konutuysam durumun kendilerine ac verdiini belirtiyor, yaknyordu." Milli Emniyet, sadece CIA'dan deil, teki yabanc gizli servislerden de 'para' alyordu. Ne var ki, Trk gizli servisine yardm ad altnda yaplan, karl istenen paralann verilmesinde ClA'ntn yntemi ile teki servislerin uygulamalar arasnda fark vard. Fransz, ngiliz ve talyan gizli servisleri "paray, Milli Emniyet'in Ankara'daki merkezine veriyorlard." CIA ise ne merkez tanyordu, ne de yntem deitirmeye yanayordu. Egemenliine ald gizli servis nitelerine her ay CIA'nm adamlan gidiyor, birimin bandaki kiiye zarf iinde "para" brakyordu. Saptamalara gre, Milli Emniyet birimlerine CIA ayda 100 bin, ngiltere gizli servisi 30 bin, Franszlar 7-8 bin, talyanlar da 4 bin lira dyorlard. CIA'nn uygulamalan ile olay, "hizmet mukabili bir miktar yardm" olmaktan km, Trk gizli servisini aylk crederle alormaya ynelmiti. Menderes sarslma. Devletin "gizliliine" giren CIA, sanki bamsz bir lkede almyordu. ABD'nin gzetiminde, denetiminde bir lkede bulunuyormu gibi pervasz, diledii gibi faaliyet gsteriyordu. Gizli servistekiler, CIA'nn "iileri" idi. Menderes, mstearna dnd: "Ahmet Salih Bey," dedi, "bu, byle gitmez. Gizli servisler arasnda irtibat tesis etmeyi, birbirine malumat vermek suretiyle mterek almalar anlarm. Bu almalarn getirdii maddi klfeti karlamak zere, anlalan Amerikallar yava yava irtibat tesis etmiler. Sizi bunu tespit etmek iin vazifelendirmitim, neticeyi aldk."
126

Yenice sigaras ierdi Menderes. Bir tane yaka ve kesin dille konutu: "Keselim ilikiyi," Yalnz bir noktada duyarllk gsterilmesini istiyordu. "Ama 'Amerikallan danltmayalm.' Yardmna muhtacz. ' Bizim'servis mensuplarnn Amerikallardan -CIA'dan- para alyor vaziyete dmelerini derhal nleyelim." zm yolu da gsterdi mstearna: "Bize yapacaklan yardm 'malzeme' olarak yapsnlar. Onlarda teknik malzeme ok fazladr. Zaten servisin ihtiyac da var. Byle bir yardm haysiyete dokunacak bir nokta tekil etmez," dedi. Sonradan, "Vaziyeti byle 'idare' ettik," diyecekti. Menderes ile Korur, bir baka noktada da gr birliine varmlard: "CIA'dan dorudan para almay servisin banda bulunan Behet Trkmen Paa 'tervi' etmiti. Trkesi, desteklemiti." Yksek dzeydeki bu grmeden -be ay sonra, Naci Perker'in 1953'te emekli olmasyla Milli Emniyet bakanl g revini devralan Behet Trkmen, Badat Bykelilii'ne atanarak aynlyordu. Tarih, 18 Nisan 1957 idi. Menderes, Ahmet Salih Korur'u Milli Emniyet'in bana getirdi. Babakanlk mstean ala ay servise bakanlk etti. Sonra Prof. Hseyin Avni Gktrk, daha sonra emekli Bykeli Celal Tevfik Karasapan Milli Amale Hizmet'in, yani Milli Emniyet'in bana geti. '

likide yeni yntem

Korurun servise baka srada Menderes'in buyruu ile Milli Emniyet'in "gizli kasasndan" Lbnan babakanna, 50 bin dolar yardm edildi. Bir Suriye milletvekiline bir miktar para verildi.
127

nirdi, hukuk devleti anlay ile deerlendirilirse "sanki yasad Babakanlk mstean daha sonra, CIA'nn dorudan para deyerek hizmet isteyiine son verilmesinden sonra, "bir-iki ay ClA'dan 'uzak* durulduunu," syleyecekti. Bu srede "Ne temas, ne bir iliki kuruldu," diyordu. Trkiye ile Amerika arasndaki ilidl ilikiye karn, iki lkenin gizli servisleri arasnda yaanan soukluk uzun sremezdi. Ahmet Salih Korur, gnn birinde CIA'nn istasyon efini makamna ard. Hkmetin karann ana izgileriyle anlatt: "Bakn," dedi, "bundan sonra yle davranarak servislerimiz arasndaki ilikiyi canlandrabiliriz. likilerimizi ancak 'mterek hizmet masrafla n' olarak srdrebiliriz. Mesela?.. Krt harekederini mtereken takip ediyoruz, masraf ne? Diyelim ki 15 bin lira, 7.500'n C I A der. 'Mtemadiyen' Batum'a ajan sevk ediyoruz. Ajan biz temin ediyoruz. Masraftan C I A yapabilir." Uygulamaya geildi ve "bu paralar ClA'dan alnyordu." "Kapal" kalan bu gelimeler, daha sonra irdelenip araunlmaya balandnda belgelerle doruland. rnein, Milli Emniyet'te, daha sonra M T t e hizmet edenlerin hemen pek ounun kabul ettii gibi, servis yneticiliinde saygn bir iz brakan Ziya Selk, "Korur'un MAH'ta bakanlk yapt srelerde 'dosdardan' mterek hizmedeT konusunda yardmlann srdn," sorulara verdii resmi yandarda "beyan edecekti." MAH'lann, MT'ilerin dilinde "dosdar", bata C I A ile teki Ban gizli rgderine verilen "zel" bir add. Serviste hi kimse CIA demezdi, MI6 veya MI5 diye ngiliz servisini adlandrmazdi; ksaca "dosdar" denirdi. Ama "dosdardan" ilk bata anlalan, Amerikan Merkezi Haber Alma rgt, ksacas CIA idi, genelde ise Ban lkeleri servisleri. Milli Emniyet, bir gizli rgtt. Ama 1965 ylna kadar bir yasayla belirli kurallara oturtulmu bir servis deildi. Varl bili129 128

bir kurumdu." 1950'den nce ve sonra uzun yllar, Milli Emni yet'i hibir hkmet, hibir iktidar bir yasa ile "zapturapt" alana almaya girimemiti. , Milli Emniyet'in daha ada, ancak ulusal karlar dorultusunda bir yasa ile yeniden rgdenerek kurumlaanlmas gereksinimi, ancak 27 Mayts'la birlikte onaya anld. 18 aylk askeri rejim, Milli Emniyet'i yasaya balama almalarn balara. Ne are, onca grltl "yeni demokratik rejim" hazrlklar, tartmalar arasnda, bugnk M T yasas karlamad. Milli Emniyet'i Milli stihbarat Tekilaa'na - M T e - dntren yasa ilk almalann balamasndan be yl sonra, 1965'te Millet Meclisi' nden geerek yrrle girdi. M T yasasnn alanda, CHP'nin son karma hkmet bakan, smet nn'nn imzas vard. Yl, 1964. Meclis'te komisyon almalanndan, Meclis genel kurulunda ve ardndan Cumhuriyet Senato'sundaki mzakerelerden sonra, M T 1965'te yasalayordu.

Yl sonunda 'sarf' belgeleri 'imha' edilirdi."

"Servis" mi, bakkal dkkn m?

Perker'e gre, "1941 53 yllar arasnda Amerikallardan 'para' alnmamn." Para karl "hizmet isteyen" C1A, dolarla 1953'ten sonra Milli Emniyete girmiti. Yukanda saylan gizli servis birimlerinin dnda "Beyolu,

Servisin demokratiklemesi, Milli Emniyet'in ada haber alma anlayna kavumas gibi bir trl ulalamayan "ideal ilke lerin" dnda, Milli Emniyet'in yasaya balanmasn gerektiren baka nemli ve zorlayc eler de vard. M T yasasndan nce, gizli servis bir bakma "bakkal dkkn" gibi alyordu. Servisin maddi yn ile ileyii yle zedenebilirdi: Babakanlk "rtl deneinden" ya da baka kanallardan -herhalde 'dost' servislerden- gelen paralar "reis" alrd. "Reis" gizli servi si ynetenin ksalnlm adyd. Kasaya koyard... Sonra servisin "hesap amirini" arr, "uraya u kadar, buraya bu kadar gidecek" hesab ile para datm yapard. ou kez reis, kasasndaki deftere daim yazard. Giren kan paralann bir dkm olabilirdi. rnein, CIA'dan alnan paralar gi bi. Bunlar imza karl alnrd. Amerikallara sorsan, "Verdik," demezlerdi, diyemezlerdi. rtl denekten gelen parann miktan elbet bilinirdi. Babakanlk mstearlndan alnyordu. Mstear da bu kanaldan giden paralan bir "deftere" yazyordu. Bunun dnda "dosdardan" alnan parann "kayd" dlmyordu. O gnleri tanmlayan bir ifadeye gre, "gelir-gider hesab daha salkl olmalyd. nk 'bir defter' tutulur, bir yanna 'varidat' (gelir), teki sayfasna 'sarfiyat' (gider) yazlr ve parann hem kayna hem de kullanld i, bilinirdi." 12 yl aralksz gizli servisi yneten Naci Perker'in "mali durumun ynetimi" zerinde syledikleri daha ilginti: "rtl denekten alnan para hibir kontrole tabi deildi.
130

ili gibi ana noktalardaki servis ebekelerine de CLA, para ile szmd." Menderes'in Konr'Ia yapn plana gre, CIA ve teki gizli servislerden alnan para kadar denek, "1957'den sonraki btelere kondu. Milli Emniyet'in denei 4.5 milyon liraya karld. Milli Emniyet'in btn birimlerine kesin emir verildi, kesinlikle 'yabanc' para alnmayacakn." CIA istasyon efi ile yapn konumadan yle bir an aktaryordu Ahmet Salih Korur: "CIA istasyon efine, 'Bundan byle Milli Emniyet'te alanlarmzla dorudan hibir temas yok. Para vermek yok! Dzenli ilikiler servisin merkez kadrosu ile yaplacak,' dedim. Adam srm, 'stediimiz buydu,' diyor ve ekliyordu: 'Zaten biz de bu uygulamadan memnun deildik.'" CIA szd, diledii gibi ucuz yoldan kulland, belki de "kstebekler yerletirdii dost gizli servisten" elini eker miydi? CIA, Trk gizli servisinden 1953'ten sonra asla elini ekmedi, uzaklamad. likilerini Menderes ile Korur'un kurduu sistemle bir sre idare etti. dentileri istenen biimde verdi, ama servisin iindeki varln yine etkili biimde srdrd. Korur'un dedii gibi, C I A ilk iki ay susmu, gizli servis ilikilerinde her zaman olas kabaran fkenin yaomasn beklemi, hatta bir sre Trklerin izdii plann snrlann amyor grnmt. Fakat.. Fakat, Korur'un ardndan Milli Emniyet'in bana Prof. Hseyin Avni Gktrk getirildikten sonra, her ey eski tas, eski hamamd. CIA, bildiini yine okuyordu, okuyacako.
3i

1957'lerde servis iinde etkin yerlerde bulunmu, stanbul merkez eflii yapm Avni Koral'n gerei u ifadelerle dile getirdii biliniyordu: "itildi ki; Gktrk, Amerikallardan Ahmet Salih Korur zamannda alnmam olan aylara ait parann 'hepsini' istemi ve paramz yetmiyor, demi." Aydnlanc bir noe. "Baz mttefik lkelerde kurulu (CIA), ev sahibi haber almadan istedii bilgiyi edinebilmektedir. Buna karlk C/A da 'teknik yardmda' bulunmaktadr." ("Dost" CIA'da uzun yllar alan, C/A adl kitabn yazarlar, Victor Marchetti - John D. Marks)

"Yeni bir Trkiye tutkusu..."

Ergun Gkdeniz, "27 Mayslar MAH' yarglad," dedi. bana geldikten ksa sre sonra askeri ynetim, "servisin yz de 90'n tasfiye etti." Dayandklar gereke basitti. htilalcilere gre, devletin pek ok kurumunda olduu gibi, Milli Emniyet'te de DP'ye bal olanlar yuvalanmu. Ergun Gkdeniz'in yorumu bakayd: "htilalden sonra her eyin stne gidiliyordu. 'Yeni bir Trkiye yapma tutkusu' egemendi." Gizli rgt, acaba bu tutku drtsyle mi ele alnma? Ziya Gkalp caddesi, Ziya Gkalp apartmanndaki kk dairenin konuk odasna bakyorum. Sade, eskimeye yz tutmu mobilyalar. Bir st dzey brokrann evindeki lks bile yok. "Burada 27 Mays gnnden balayarak 18 ay devletin yazgsn elinde tutan Milli Birlik Komitesi'nin nemli yelerinden biri mi oturuyor?" diye iimden soruyorum. stese, elini yle bir uzatsa, stanbul'un btn para babalanndan milyonlar, milyarlar akabilir. Geri evirmese maddi ve

manevi btn olanaklar ayann alnna serilebilir. Oysa bugn?.. Tabii senatrlkten emekli maa... nand yolda kazanlan onurlarla ba baa... Suphi Grsoytrak "Komitedeki konumalarmzda kararmz uydu: MAH' milliletirecektik! aa uygun ve dadnk, devletin emniyetini koruyacak bir kurulu haline getirecektik," dedi.

133

133

nsana gven veren sesi ile anlatyordu: "Biz ynetimi aldktan sonra Akademi'de hocalk yapm, ok deerli Albay Naci Asutay' MAH'n bana getirdik. Dediim gibi, MAH't aa uygun, ama dadnk, devletin emniyetini yaln biimde koruyacak, stratejik istihbarat yapacak bir kurulu yapacaknk... "Asutay bir basamak, bir aama idi. O sralar, biliyorduk; MAH, CIA ile M O S S A D ve SAVAK gibi gizli servislerle i ieydi. Hatta MOSSAD'a Adana ve evresinin alma alan olarak verildii syleniyordu. "Bir zaman geti. Ne zaman Asutay' arasak bulamyorduk. Ya yurtiinde bir gezide ya da Almanya'da, bir baka lkede oluyordu." Yzme bakp hafife gld. Askeri ynetimin atad bir Milli Emniyet bakannn srekli "gaybubetinin" bir nedeni olmalyd? "Vard" dedi Grsoytrak: "Asutay' MAH'n bana getirirken, serviste etkili insan, Ziya Selk'a. Anladk ki, Selk yeni bakann, Asutay'n rgte egemen olmasn engellemek iin srekli gezilere kmasn salyordu. urada u iler nemli diyordu, darda bu sorunlar zmek gerekir, diyordu ve Asutay, bir trl grevinin banda kalamyordu." Grsoytrak, gizli servislerin "bnye ii ekimelerde, pasifize etme abalanna" ilk rnei sunuyordu. Son yllarda bu tr oyunlarn nicelerine rasdayacakak. 1988'i anmsaynca, alayl pnllarla beni szen Grsoytrak'a glmsedim... "Asutay' ok uyardk," diyordu Grsoytrak, "fakat anlatamyorduk. Asutay'n adn bize, komite yelerinden Orgeneral Fahri zdilek vermiti, koruyordu. Fakat iler yrmyordu. te o zaman bir noktaya gelindi, Asutay' deitirdik. Yerine eskiden MAH'ta alm, dil bilir, istihbarattan anlar Tmgeneral Naci Akun'u getirdik. Szn ettiin yzde 90 tasfiye,
134

onun zamannda yapld." Hedefe varmann balangc idi. "Evet" dedi Grsoytrak, "Ziya Selk elendi. Yeniler getirildi. MAH, ulusal yararlar asndan 'stratejik istihbarat' yapmaya yneldi. yle insanlar vard ki MAH'ta! Hayret edersin. Belki bu trden insanlar da gereklidir ama?.. rnein, ben 'koca kafa Sabri' derdim. Ankaraguc'nde gre tutan biri vard. O bile MAH'tayd." Amaca tam ulaamadan, MAH'n i siyasetin girdabna girmesini tam anlamyla istenen dzeyde nleyemeden ynetimden ayrlmlard. Grsoytrak anlanyordu: "Biz ayrldktan sonra Naci Akun grevine devam etti. Ancak, bir gn Akun'u, Genelkurmay Bakan Orgeneral Cevdet Sunay arm, 'ordu ii istihbarat yapmasn' istemi. Yani, MAH subaylan izleyecek, orduyu gzleyecek, raporlar hazrlayacak. Akun, istee kar km: 'Eer dediiniz izlemeyi yaparsam, ilk nce sizi izlemem gerekir,' demi. Reddetmi. Bana geldi. ok zgnd. 'Ben bunu yapamam,' dedi. 'stifa edeceini' syledi. Oysa Akun Paa'ya biz, 'Orduda kal, ktaya k, kolordu ynet, ama ekilme,' diyorduk. Olmad. Hatta 'Gn gelir gerekirsin,' diyorduk. Ne are! Adam yediremedi bu durumu, istifa etti." Sonra?.. Serviste Fuat Dou dnemi balama. MAH', MT'i, "ordunun peine salma giriimi" ok nemliydi. Daha sonraki yllarda "sorunun" ini klann grecektik. "Komitedeki arkadalar arasnda Sezai Okan, Dou'yu desteklerdi. Greve geldikten sonra Sezai Okan ile Suphi Karaman kutlamaya girmiler. im vard, ben kanlamamm onlara. Bu ziyaretin gecesi telefon ald. MAH'taki arkadalar bana Okan ile Karaman'n ziyareti srasnda Fuat Dou'nun grmeleri teybe aldrdn bildirdiler. Sezai gibi onu destekleyen ve sadece bir kutlama iin gidenlerin seslerini, konumalarn." Durdu, yorumsuz birka dakika geti. Sonraki yllardan kimi nemli olaylara kadar uzanan bir cmle sylyordu. "Dou,
135

 rapor hazrlad. Cumhurbakanna, Babakan ve Genelkurmaya," dedi. Yavaa ekledi: "Her birinin ierii baka!" 1950-60 aras ve hatta, 1960'tan sonraki yllan belgeleri ve -kukusuz- aynnttlar ile bilmesine karn, Grsoytrak daha fazla almay istemiyor gibiydi. Byle bir izlenim alyordu insan. MAH M O S S A D ilikilerine rnek olsun diye bir an tazeledi: "Bilirsin belki, srail Maslahatgzarlndan arlar, hep gndz saaderine rasdar. Bir gn byle bir anya gittim. Bakam Selk orada. Ne ii vard srail davetinde, bir garip. Bir eklenti yapaym. O zamanki maslahatgzann babas da srail hkmetinde ye." Kimi yerde iinden klmaz, kimi zaman anlalmaz "ahaf ilikiler..." Gkdeniz, "Tabii tuhaf ilikiler" dedi, "dozunda kullanlrsa gerekli, ama dozunu kanrsan ruhaflaan ilikiler." Evet, ama "garip ilikileri" kuran, aama aama gelimesini salayan, devleti ynetenlerdi. Grsoytrak'n baz aklamalarn anmsadm: "ABD, ordunun her kesimine, en kk birimine kadar her yere girmiti 1960'tan nce. rnein bilmem neredeki bir alayda, 'uzman' sfad erler vard. Subaylarn, hepimizin, er dzeyinde uzmanlara teslim edilen ordu adna iimiz szlyordu. Yaknyorduk. Harp Akademisi'nde ABD'li uzmanlar bize, 'Harp rihi, stratejisi okumayn,' diyorlard. Onlara gre, ne gerek vard. Bize 'NATO erevesinde verilecek grevleri yapacak nitelikte olsun eitiminiz, yeterli,' diyorlard. yle gnler, aylar anmsyorum ki, subaylar olarak cebimizden para toplayp askere postal aldmz zamanlar oluyordu." "Yani, Amerikallar ordunun tam iindeydi?" "Tam anlamyla. Birinci Dnya Sava'nda Almanlarn
136

Trk ordularn ynetmesine Musrafa Kemal kar kma. Bizde de benzer duygular vard." ini ekti Grsoytrak. Ordunun byk kk btn birimlerine giren Amerika, kukusuz "istihbarat elemanlann" da yerletirmiti. Srekli rapor alyordu, Amerika. Ordu dndaki devlet kademelerinde de ayn durum olduuna gre, CIA bir yandan, A B D Bykelilii bir yandan, soluk almz bile saptiyorlard. 1960 dnemini her ynyle izleyen, zellikle nemli ler Mdr olarak "istihbari konularda" Milli Birlik Komitesi ile srekli ilikileri olan Ergun Gkdeniz, "Bir gn MBK'da MAH'la ilgilenen yelerden biri bana geldi," diye balad. "Ad Dndar myd, neydi?" Sanki belleini zorluyordu. Ak ad vermemeye zen gsteriyordu, nedenini anlyordum. Nedense "istihbari faaliyederle" ilgili bilgi toplarken, grtm hemen herkes "varl gizlenen bir ilkeyi benimsemi" gibi, ak adres, ak ad vermekten kanyordu. "lenlerden" ok ak ifadelerle, tm kimliklerini anlatarak sz ediyorlard. Ama yaayan, hatta onlarn anlaamyla "hl canl operasyonlarda ad gemesi olas" kiilere deinildiinde dikkati ekecek lde susmay yeliyorlard. rnein bir baka nokra, daha ilginti. MT denince, "kurumun mkemmelliine, amacnn yceliine toz kondurulmuyordu." Fakat kuruma can veren kiilerle ilgili kimi bilgilerle yarattklar olaylardaki rollerine bakldnda MT'in "kimi kiilerin yanl turum ve uygulamalaryla yozlau" ak seik syleniyordu. Hemen hepsine egemen olan tutum, szcklerin yumuak olanlann semeleri, dorudan ifade etmek yerine "dokundurarak, karsndakini dnmeye, sonu karmaya zorlayan" bir anlattm biimi kullanmalar idi. Olaylar sraya dizerken tarihlere, kk ve gzden kamas olas ayrnalara nem veriyorlard. Bu sralama ve aynnnlarla
137

sslenen anlanm biimi, bir manttk szgeci iinde insan, doal olarak anlatann varmay istedii hedefe doru srklyordu. Neresinden bakarsanz baknz; bilinen olaylarla ayrnnlar ve sralanan tarihlerden sonra, anlalanlara kar kacak, yadsnacak noktalar ya kalmyor, ya da konutuunuz kimsenin hemen doyurucu yant verecei bir-iki "bulank nokradan" baka soru akla gelmiyordu. nsanlan bezdiren servisteki "sorgulama yntemlerini" bir konuyu anlarken tersine ileterek "mantksal izgiye" indirgiyorlard. Kuku yok, gizli servise giren, istihbar almalar yapan kiilerin de, kimi mesleklerde olduu gibi "kendilerine zg dilleri" vard. Gkdeniz, istihbari mantkta yetimi olanlann nde gelenlerinden biriydi. Bir zamanlar emniyet rgtnde alm, nl siyaset adam Necdet Uur, 1958 ylnda DP iktidannn Emniyet Genel Mdr Kemal Aygn'e onun adn vermeseydi, Ergun Gkdeniz'in belirgin yetenei belki de hibir zaman ortaya kmayacakt. Siyasal Bilgiler Fakltesi'ni, -sonra Hukuk Fakltesi'ni- bitirdikten sonra kaymakamlk grevlerinde bulunacak, valilie atlayacak, iktidar gelgitlerinde, doudan banya, bandan kuzeye illerde gezecek ve gnn birinde ya haddini doldurarak emekliler ordusuna kaalacako. Son dnemlerde valilik de yapn, -Mardin gibi- duyarl illerde gezdi ve emekli oldu, avukada geti. Ama Gkdeniz'in "istihbaratta tahlil" yetenei, dergilere yazd yazlarda srekli ald. Uur'un salk verdii Gkdeniz, ksa kaymakamlk yaamndan sonra, stanbul 2. ubeye mdr atand. Baard ve devlet hesabna ABD'ye, adli polis uzmanl iin gnderildi. Yurda dndnde yine eski grevini srdrecekti. Ne are, "bugn basnda grlen, polisteki eidi gruplar arasndaki kuvvet kavgas" o zamanlarda acmasz biimde yr138

tiilyordu. Gkdeniz, romanc Suzan Szen'le evli stanbul Em niyet Mdr, DP'nin gzde polis eflerinden Ferit Szen'in htmna urad. Bir gece anszn gelen ifreli buyrukla Afyon'a srld. Namk Gedik'e, Amerika gezisinde gittii her yerde "gen ve yetenekli Gkdeniz'den" sz edilmiti. Dndnde ilk ii. Gkdeniz'e yeniden grev vermek oldu. stanbul Valisi Ethem Yetkiner yine bir gece yans telefonla greve anyordu. Bakandan buyruk gelince, vali bir "kk memuru" arayabiliyordu. Telsiz ifre ile Ankara'da "istihbarat hizmederini 'yeniden' organize etmekle" grevlendirildi. Bu arada eroin kaaks Hseyin Eminolu'nu evinde basn, yakalatt. stanbul adli ubesine gnderilmiken, bu kez yine ifre emirle soluu zmir'de ald. "Polis okulunu kurmaya memur" edildi. Eroinle gelen kar atmalarnn kayrma ya da cezalandrma yntemlerinin tarihi, bir hayli eski. Tipik rnei de Gkdeniz. htilal, Gkdeniz'i zmir'de buldu ve nemli ler mdr lne getirdi. "Bir M B K yesi," dedi Gkdeniz, "bana, 'Biz Genelkurmay istihbara ve MAH dahil istihbarat nitelerinin tmn bir yere ve sana balamak istiyoruz,' dedi." Kesinlikle kar kn. MAH'la nemli ler ve ileri istihbarat arasnda uyumlu bir almadan yanayd, ama "Genelkurmay istihbarao dahil" btn istihbarat birimlerini bir araya getirmenin "sakncalarn" biliyordu, rktc idi. Gkdeniz, "MAH'n bir tri istenen raya otutulamamas, hemen her M B K yesinin kendine zg bir istihbarat a kurmasna yol an," diyordu. Devlet istihbaratn "adam ennek," hatta "iednklkten kurtarmak" yolundaki abalar srp gi
139

derken, 1961 seimine gidildi ve MAH MT'lemeden, yeniden demokratik dzene geildi. Gkdeniz, daha nce sylediini yineliyordu. Sivil iktidarlar zelde babakanlar ne MAH', ne MT'i, ne de istihbaratn nemini anlad. Servislere srekli kukucu ve ekingen davranmlard. Bir yk anlatum, Demirel'den dinlemitim: 1965 ylnda -daha sonra CIA ile ilintisine deinilecek- smet nn'nn bamsz milletvekilleri ile kurduu karma hkmeti, Meclis'te muhalefet bir araya gelerek drmt. Demirel milletvekili olmadndan, Kk'n bulduu bir formlle bamsz Suat Hayri Urgpl'nn bakanlnda "seime kadar srecek" bir karma hkmet kurulmutu. Demirel krk yandayd. Devlet brokrasisinde bulunmutu, ama devlet deneyimi daha ok "teknik konular" zerineydi. Babakan yardmclna geldii 1965 yl balannda rgpl, AP'nin seimde ounluu alacan hesap ederek Demirel'in "devleti renmesini" istiyordu. Demirel eidi ilerin yan sra gizli rgde "mutat grmeleri" yapmaya balad. "Allah rahmet eylesin," diye balad Demirel: "Ziya Seltk vard, sk sk gelir ve, 'efendim, iyi shhatte olsunlarda herhangi bir ey yok,' der ve giderdi. Ben bu ifadeyi dinler, fakat hibir ey anlamazdm. ^Cimdi, neydi bu 'iyi shhatte olsunlar,' derdim iimden. Utanr, Selk'a soramazdm. Sonunda bir gn dayanamadm, sordum, 'kim bu iyi shhatte olsunlar?' Cevab ok ksayd: 'Ordu' dedi." Demirel "o srada konudaki bilgisizliine" glyor, glyordu. Gkdeniz, "te ben glemiyorum," dedi. "Bu rnek bile babakanlann servisten ne kadar uzak kaldklarn, ekingenliklerini gstermeye yeterli." "1960'larda 'bilgilerin' ClA'dan alnma sreci balad," di140

yordu Gkdeniz ve sosyal yaamda derin yaralar aan baka bir ynelii dile getiriyordu: "Ve... MT, daha ok ie dnd!"

141

gerekiyor. "Sivilletirme" amacnn, rapordan sonra daha koyu

Tarihe, hukuka

"statkoculua" dnt biliniyor. "Niyeti gerekletirmek iin, yaad, aamad zorluklan" sergiliyor. Devlet istihbarat rgderinin hayli uzun bir gemii var. Ulusal sava srasnda, 1920'de Mustafa Kemal "Tekilat Mahsusa"y kurdurdu. 1926'da istihbarat hizmederinde srekli, ligi salamak iin "Milli Emniyet Hizmederi Riyaseti"ni oluturdu. Aydnlar arasnda "Milli Emniyet" diye tanmlanan bu rgt "Milli Amale Hizmet, ksacas MAH" olarak aln. 1965'te ya salaa ve Milli stihbarat Tekilaa'na - M T ' e - dntii. 1943 ylna kadar geen srede Babakanlk tekilat yasasnda "milli emniyet hizmetleri reislii" kadrosu yer alyordu. Bir kiilik, babakanlk mstean dzeyinde bir kadro. MAH, ancak 1954 ylnda resmen "yasaya girdi." Ayn bir yasa ile deil, yine Babakanlk Tekilat Kanunu'nda yer ald. "Tek kiilik kadro" daha geniletiliyordu ve Milli Emniyet "reis ve mtehasss maviderle dairelerden teekkl eder," deniyordu. M T yasasn, 1963'te smet nn karma hkmeti Meclis'e gnderdi. Ama; yasa gerekesinde "MAH'n 1961 Anayasas karsndaki hukuki bnyesi ile stats bu vesile ile aka tespit edilmi olacakar," diye zedeniyordu. 1963 M T yasa tasans "kurulacak tekilann salayaca haberlerin bir anayasa organ olan Milli Gvenlik Kurulu'nca faydalanlmak zere ve hatta bu kurulun bir ksm temel grlerine esas olmak zere MGK'ya aktanlacan" gsteriyordu. nn'nn 1963'te sunduu tasan, ancak 1965'le yasalan. 1965'teki 6 4 4 sayl M T yasas, 1983'te, 12 Eyll rejiminin kard 2937 sayl yasa ile yeniden dzenlendi. M T i n grevleri 644 ve 2937 sayl yasalarda byk aynmlar gstermiyordu. Her iki yasada da hemen hemen ayn grev hedefleri sralanyordu.
143

Dr. Hikmet zdemir, soruyor: "Babakan ve partisinin, teki pek ok konuda olduu gibi, M T konusundaki tutumu da u seenei akla getiriyor: Ya sorunlar anlalmyor, kavranamyor. Ya anlalyor, fakat zm bulunamyor. Ya da kimsenin zm bulmaya niyeti yok." Sralanan seenek eidi olaslklar akla getiriyor. Fakat, 1988'de padayan " M T raporu olay" ANAP iktidannn Babakan Turgut Ozal'n "niyetini" gndeme getiriyor. lknce "niyetin" saptanmas gerekiyor. ANAP iktidan, " M T sorununu anlyor, kavnyor." Anlyor, ancak "nnde 'imdilik' zor engeller var, zm bulmay erteliyor." Burada "niyet" sorunu baa geiyor ve Trkiye'deki en ba sit atamadan, btn bakanlklann ynetimine kadar "her eyin kendi 'direksiyonunda' yrtlmesini isteyen, uygulamalar be yldr bu yne kaydran Turgut Ozal'n 'nasl bir M T ' istedii" sorusuna yant bulma zorunluluu douyor. ANAP'n be yllk gemii, bu srede Babakan Ozal'n ortaya koyduu "tek adamlktan" kaynaklanan uygulamalar dikkate alnnca sonuta ANAP liderinin "dorudan kendine ve her trden buyruklarna uyacak bir M T istedii" varsaym kuvvet kazanyor. ozal'n karrlan zorluklar ise, M T yasalannn geirdii evrimin ieriinde yanyor. Babakan'n 1988'deki M T raporu ncesi iarederini verdii giriimlerin, rnein MT'in sivilleti rilmesi iin ara ilk admlann vard sonulan zenle irdelemek
H2

 Trkiye Cumhuriyeti'nin lkesi ve milleti ile btnlne, varlna, bamszlna, gvenliine, anayasal dzenine ve milli gcn meydana getiren btn unsurlanna kar iten ve dtan ynetilen mevcut ve muhtemel faaliyeder hakknda milli gvenlik istihbarann devlet apnda oluturmak ve bu istihbara Cumhurbakan, Babakan, Genelkurmay Bakan, Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreteri ile gerekli kurululara ulatrmak. Devletin milli gvenlik siyasetiyle ilgili planlarn hazrlanmas ve yrtlmesinde; Cumhurbakan, Babakan, Genelkurmay Bakan, Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreteri ile ilgili bakanlklann istihbarat istek ve ihtiyalann karlamak. Kamu kurum ve kurulularnn istihbarat faaliyederinin ynlendirilmesi iin Milli Gvenlik Kurulu ve Babakan'a tekliflerde bulunmak. Genelkurmay Bakanlnca Silahl Kuvveder iin lzum grlecek haber ve istihbarat, yaplacak protokole gre Genelkurmay Bakanl'na ulatrmak. stihbarata kar koymak. Milli stihbarat Tekilaa'na bu grevler dnda grev verilemez ve bu tekilat, devletin gvenlii ile ilgili istihbarat hz mederinden baka hizmet istikametlerine yneltilemez. 1965 yasas ile MT, srekli olarak iki grevi birlikte yrtt. Birincisi "i istihbarat"rj. teki "yabanc devleder istihbarat, yani stratejik istihbarat." 1983 yasas M T i "Bakanlar Kurulu dnda ve stnde ayr bir yrtme organ konumunda olan Milli Gvenlik Kun lu'na bilgi toplama merkezi"ne dntrd. Oysa, 1965'te balayan uygulamalarda, M T zaten, Milli Gvenlik Kurulu'na bilgi topluyor, hemen her ay toplanan kurula panolarla, emalarla "i ve d konularda bilgi" veriyordu. M T yasalan birka noktada yadsnyordu. MT'e personel reten kaynak, Silahl Kuvveder'di. Sivil kesimden de alanlar
144

elbet vard. Ancak, irdelenen ilk saknca, tepki gsterilen ana e, Milli Savunma Bakan'nn "olur"u ile MT'e alman "subay ve teki askeri personelin" ordu ile ilikisi idi. 1965 Meclisinde emekli General Kenan Esengin, -CHP" uzunca zaman istihbarat tekilannda yani MT'te alan bir subay ktaya gittii zaman 'birok mevzulara bulan' iin artk askeri vasflann kaybeder" diyerek MT-Ordu ilintilerine kar kt. Cumhuriyet Senatosu'nda eski Milli Birlik Komitesi'nden Haydar Tunkanat, daha nemli adm ata-, "Milli Savunma'dan ve dier bakanlklardan M T kadrosuna alnacak ihtisas sahibi elemanlar iin zorunluluk varsa bunlar devaml olarak tercih etmek sureti ile 'ya MT'te veya orduda kalmak iin ikisinden birini tercih etmeleri' lazm geldiini" sylyordu. Bu saptamaya deer verilse idi, "pek ok saknca" 1965'te nlenebilirdi. nk, bu gr o gnden bugne pek ok kesimin paylan nemli bir yargnn zne iniyordu. Gizli servislerce darbelerin sorumlu hkmedere neden duyurulmadnn ipulann, iaretlerini veriyordu. ' nk gerek uydu. Ordu, darbe yapacaksa, askerlerin egemen ve ounlukta olduu M T gizli servisi, hareketi niin sivillere bildirsin? stelik duyurmas da olanakszd. "Gizli haber alma servisinde grevli askerlerin tayin, nakil ve terfileri," yasalar gerei tam anlamyla "Genelkurmay'n elinde, yetkisinde idi." M T ile Genelkurmay'n kaynamln bilen hemen herkesin zerinde birletii yargy, Ergun Gkdeniz zl biimde zededi: "Darbeyi kim yapacak? Askerler! Darbeyi kim haber verecek? Gelecei ile, terfi olana, atanmas ile, alaca sicil ile yani 'her eyi' ile Genelkurmay' bal gizli servis MT'te grevli subaylar! Silahl Kuvveder'in yapaca darbeyi MT'te grevli bu konumdaki asker kiiler, neden ama neden 'nceden' babaka145

na haber versin?" "Darbeleri 'nceden' sorumlu babakanlann renememesinde" ilk temel e, ite buydu: MT'in sivilletirilmesi isteklerinin geree dnmemesin deki eidi nedenler arasnda, bu gerek n srada yer alyordu. Tabii, MT'in sivilletirilmesi isteklerinin engellenmesi sa dece bu ana sorunla snrl deildi. Baka yasal ve "yasal olmayan gelenekleri" amak gerekiyordu. MT'in teki ilevlerinden kaynaklanan ad uygulamalan gizli servisin askerden anndrlmas isteklerini her dnemde gndeme getiriyordu. Bir bakma MT'in sivilletirilmesi istekleri asker-sivil arasndaki yetki ve sorumluluk blmnde "gizli bir savam" iletiyordu. Servise ada, demokratik bir dzenleme getirme abalannda bu, nemsenmesi gereken noktalardan biriydi. "Bencillikten synlan salam bir 'niyet sahibi" bir gn sahnede grnrse MT'in sivilleme srecine direnme knlabilirdi. MT'te ba yneticiden balayarak alt kademelere doru younlaan "askeri personel" olay ordunun "i politika sorunlan ile i ielii" tartmasn gndeme getiriyordu. Zira savunma iin yetitirilen, i politikadan uzak kalmas yelenen asker bireyler aracl ile Silahl Kuvveder "i ekimelerin" gbeinde "fiilen" yer alyordu. Ordu "her darbeden sonra 'klaya' ekilirken, her nedense bu e akllara gelmiyordu." Ordunun "siyasetten anndrlmas" ilkesi, bu arada, nereye kaldnlyordu? Soruya "fiili siyaset yapanlardan" ak yant verene bugne dek rasdanmad. Bir-iki saniye gzlerinizi kapayn. 1988 yl balanna evirin belleinizi. Kafanzdaki M T kutusunda neler gryorsunuz?
146

M T mstear yardmclna "sivil," Hiram Abas atanyor. Zaman geiyor. Babakan zal'n MT'i sivilletirme eilimi yaygnlayor. Bir-iki ay daha geiyor, zal'n "sivilletirme" planlan daha pekiiyor, ou evrede benimseniyor. " M T raporu" ile ortalk karyor, gelimeleri gelimeler iz- liyor. * Sonu: M T Mstear Korgeneral Hayri ndl'n yerini alaca, MT'teki sivillemenin ilk aamas olaca bildirilen Hiram Abas, "emekliliini istiyor," genel yargya gre, tasfiye ediliyor. ndl, 30 Austos 1988'de Milli Savunma Bakanl mstearlna aranrken, MT'e yine bir "asker mstear" getiriliyor. Dn sonu! Genelkurmay'n MT'i elinden karacan -bugnn koullannda- varsaymak eski deyimle "hayalperesdik!" MT'in "askerlemesi" giderek pekitirildi. 1965 yasas, 1983'te Milli Gvenlik Konseyi, MT'in asker bnyesini srekli korudu. Bu yol hangi etkilerle nasl ald, bilinmiyor, n n d e sonunda konu "gizli servis" sorunu. smet nn'nn 1963'te Meclis'e gnderdii yasada M T msteannn atanmas siviller hesabna daha "liberal"dir. Hkmetin 1963'te hazrlad yasada "msteann asker olmas halinde grev, yetki ve sorumluluk asndan 'babakana bal' olmas dnlyor, aynca asker mstearn Silahl Kuvveder'ce grevi sresince 'herhangi bir denetime ve teftie tabi olamayaca kural' getiriliyordu." 1983'te 12 Eyll yneticileri ne yapn? kardktan 2937 sayl yasada "bu hkm kaldrd." Daha ne yapa? " M T mstean olarak atanan Silahl Kuvveder mensuplann Silahl Kuvveder Personel Kanunu ile teki mevzuata tabi tuttu." MT'i yneten "mstean" tmyle Genelkurmayn "dene
147

timine" ald, daha belirgin zet deyile, "MT'i kendine balad." Perdeyi kapayalm ve sormaya balayalm: Darbeyi kim yapacak? Askerler! Gelecei, terfisi, atanmas ile grevde kalmas, sicili yani her eyi ile Genelkurmaya bal M T mstear!.. Vay benim kse sakalm!.. Yoruma ak baka zellik: Generaller cuntas, 1983'te MT'i dorudan "babakana" balad. 1965'teki M T dzeninde MT, "Babakanla" balyd. Arada "basit bir ayrm" vard, ama gzden kamayacak boyutta. 1983 dzenlemesiyle bir babakan arak, MT'i emrindeki "bir bakana" balayamayacak duruma getiriliyordu. Sorumluluu sadece babakana karyd. Gizli servisin nemi gz nne alnrsa, "sorumluluun bakalar ile paylanlmasn" nlemenin bir deeri olduu varsaylabilir. Ancak mstear bir yandan Genelkurmay'n ak denetimine giriyor, te yandan sorumlulukta baka kiiler ya da kurumlar dlanyordu. yimser bakla, bu dzenleme, "iyi ya, M T mstean dorudan babakana balanarak daha sk denetim alana alnyor" diye savunulabilirdi. Yok, hayr! Yasaya gre, mstear deil "mstearlk" babakana balanma. teki hkmlerin ieriine gre, mstear Genelkurmay'n buyruundayd. Zaten 1965 ve 1983'te yaplan yasa dzenlemeleri ile "msteann atanmasnda babakann sz fazla deer tamyordu, en azndan fazla geerli deildi." 1980 askeri rejiminin koullar, diyelim ki, biliniyordu. Yasa dzenlemesinde sivillerin hibir etkisi olmadndan sonu yadrganmamalyd. Ya 1965?.. 1960 ihtilalini geirmitik. Kim ne derse desin, 1960 ihtilalcileri Trkiye'ye, demokratik ilkelerin tmyle ege148

men olaca bir hukuk ve siyasal dzen getirmekten yanaydlar. Bu inanla -12 Eyll un Trk halkna ok grd- 1961 Ana yasas'n brakalar. stelik, MAH' MT'e dntrmeye abalarken "daha sivil, daha ada, ie deil, da, stratejik istihbarata ynelik br gizk servis" kurma amacndaydlar. 1965 meclisini, hele nn gibi bir hkmet bakann, MT'i daha askersel bir bnyeye dntrmeye, rnein mstearn atanmasnda sivilleri geri planda brakan hkmler getirmeye kimler, "hangi kesim" zorlad? 1983 rejiminin de benimsedii 1965 arama kuralna gre, " M T mstean Milli Gvenlik Kurulu'nda grldkten son ra babakann inhas ve cumhurbakannn onay ile acnr." M T mstearlna kimin getirilecei, yrtmeden sorumlu ba bakann yetkisinden, isteminden kyor. MT msteann Milli Gvenlik Kurulu buluyor, babakanla cumhurbakanna "formalitenin geri yann tamamlamak kalyor." 1965 meclisi, MT'i "askerlere teslim etmiti." 1961 ve 1982 anayasalan ile siyasal rejim iinde nemli bir yer alan MGK'nn yaps da ilginti. MGK'da M T mstelan "oylamaya gidilerek" seilse, sonu her zaman "sivil otoritenin aleyhine" olabilirdi. Kurulun -bugn- resmi yesi on kii. Bei asker. teki be yenin biri -asker kkenli- cumhurbakan. Sivil nitelikte drt ye, babakan ile bakan. Oysa i ve d istihbarat yapacak bir kurumun bana geecek kiinin seiminde ve atanmasnda sorumlu babakann arl daha fazla olmak gerekir. Sorun ak: Devletin, MT dnda kalan btn "nemli noktalarna" -rnein Genelkurmay Bakanlna, kuvvet komutanlklannaatamalar Bakanlar Kurulu'nun nerisi ve cumhurbakannn onay ile yaplyor, ama M T bir "istisna." Bu aynml yntem
149

"askerlerin M T gibi etkili, istendii zaman ok eidi biimlerde tehlikeli silaha dntrlecek bir kurumda" dizginleri brak may asla istemediklerini kandyor. M T zerinde konuurken Demirel'e "1965'te yrrle gi ren M T yasasnn ilk uygulamalann siz mi yapanz?" diye soruyorum. "Evet" diyor. "yleyse, General Fuat Dou'yu kim buldu?" diye soruyorum. Demirel sorunun arkasndan gelmesi olas ince dokundurmay sezdi sannm: "Fuat Dou'yu bizim 'arkadalar', sivil baz arkadalar tavsiye ediyorlard. Atanmas yapld," diye yant verdi. Oysa, hem yasa, hem de "byle duyarl konulardaki gelmi gemi uygulamalar gz nnde otulduunda" Fuat Dou'nun, MT'in bana gelmesine -aday hkmet bulmu olsa da- askederin onay vermesi gerekirdi, bu gerek deimezdi. 1965'te cumhurbakan olan General Cemal GTsel'in General Dou'yu onaylamad, sivillerin direnmesi ile atand herhalde sylenemezdi. O srada dou illerinin birinde grevde olan Fuat Dou, MGK'nn semesi ve onay ile yedi yl aan sreyle mstear oluyordu. 12 Mart 1971 darbesinden sonra, Demirel'in Dou'dan yaknmalan kitaplarda, gazete stunlannda grlecekti. Cevdet Sunay'n cumhurbakan olmasndan sonra, M T ile Kk, Kk ile askerler arasnda yaknlama daha boyudanp pekiecekti. Hele hele, 12 Mart sonras Demirel "darbeyi nceden haber alma" konusunda olaylan, gn ve saat sralayarak M T Mstear Dou'yu ciddi biimde eletirecekti. M T msteannm MGK'ca aday gsterilmesine o zamanki parlamentonun iki kanadnda, Meclis ve Senato'da ciddi bir direni grlmedi. nn yasasnda biri sivil, teki asker iki adaydan birinin seiminden sz ediliyordu. Sivil-asker vurgulamas Senato komisyonunda "iki adaya" dntrld. Senato genel kuru150

lunda da eski Tekirda Valisi ve AP Senatr Cemal Tarlan'dan baka hi kimse, MGK'ya verilen "bu yetkiyi" eletirmedi. Tarlan'a gre, anayasa MGK'ya yalnzca, "gr bildirme" yetkisi veriyordu. Askerlerin yeri geldiinde sndklan bir gerekeye gre, "MGK'nn bildirimleri hkmet nezdinde 'istiari' anlamdayd." Ama askerler nemli sorunlardaki grlerine kimi zaman "istiari" diyebiliyor, sra MT'e mstear aramaya gelince, MGK'nn "mudak seme hakkndan zveride" bulunmuyodard. Parlamento ise, gizli servis gibi dilendiinde siyaset dahil her olayda kullanlabilir bir mekanizmaya yaplacak aramada iradesinin yitmesine, askerlerin isteklerine kout bir ynteme oartulmasna raz oluyordu. Fazla ileri giden bir kan diye kabul edilmesin: Bu durum hem yasal, hem de gelecekte olas kimi M T uygulamalan asndan parlamentonun "bindii dal kesmesi" diye nitelenebilirdi. Eski siyaseti, emekli bykeli, yazar Cokun Krca'ya M T yasas dzenlenirken kimi nemli nceliklere neden kar klmadn soruyorum. Yllar sonra, o gnleri rutanaklardaki dorulukla anlat: "MGK, anayasaya gre 'istiari' bir organd. Aksini dnmek sivil idare prensibini, demokratik idareyi inkr ermek olurdu. Byle bir durum, babakann inha, cumhurbakannn tayin yetkisini snrlamak olurdu. Byle bir emsal yasayla gerekleirse, gn gelir Genelkurmay bakanndan balamak zere Silahl Kuvveder'in st dzeyinin ayn yoldan tayini gibi baz yasa hkmlerinin ,Meclis'cen geirilmesine yol alabilirdi." Krca'nn iaret ettii yasal saknca, 12 Mart darbesinden sonra yaplan anayasa deiikliinde "usulca" dzeltildi. 1961 Anayasasndaki M G K yetki ve grevleri deitirildi. Kurulun "milli gvenlik ile ilgili kararlann alnmasnda ve koordinasyonun salanmasnda gerekli temel grleri hkmete 'bildirir'
151

ifadesi 'tavsiye eder'e" dntrld. M T piramidi 1983'te yeniden biimlendirildi, askerlerin egemenliini glendiren yeni yasal olanaklara oturtuldu. 1965 yasasnda hi deilse mstear, daire bakanlanntn atanmasnda olduka zgr braklmt. 12 Eyll rejimi, devletin kilit noktalann askeri kesimin egemenliinde tutmay ngrd iin, 1983'te kan 2937 sayl yasada "mstear yardmcs ve daire bakanlann M T mstearnn dorudan MGK'ya nermesi usul kaldrldt." Daha kan bir kural gelitirilerek "mstear yardmclan ve bakanlann atanmas, M T msteannn nerisi, babakann inhas ve cumhurbakannn onayna" dntrld. Arak, MT'te ikinci derecedeki grevlere yaplacak atamalar MGJCya gitmiyordu. Yasa msteara "alma arkadalann nerme yetkisi" veren yumuakla kavumu grnyordu. Buna kar MT mstearn nerme hakk, babakann deildi. Bu konuda arlk, askerlerindi. Askerlerin istedii, hatta atad, yasal her ynden Genelkurmay'a baml bir M T mstear "alma arkadalann 'gereken yerlere' danmadan nasl seebilecekti?" Mstear piramidin tepesinde, askerlere baml. Mstear muavini ile M T daire bakanlannn atanmas ise "msteara yasayla tannan zgrlk erevesinde," msteann elinde. Piramidin tabana doru genileyen baml zinciri kendiliinden ortaya kyordu. te yandan MT'teki "szlemeli personel" ile "devlet baremi iinde kalanlar" arasndaki cret ve maa uurumu servis bnyesinde "yllardr srp giden i ekimeleri" daha ok alevlendiriyor. Servis ii "eidi gruplarn birbirini gammazlayan mektuplar" her nemli "i bunalmda" giderek artyor... Gentik. Milli Emniyet'in "insan yaamn altst eden eylemlerini" iitir, renirdik. Zaten M T ve evresinden yaylan "korku salan ve yayd korkuyu yadsmayan" kvanl gsteriler
52

srp gidiyor. 1950'den sonra gerek kurallanyla geldiini sandmz demokratik dnemlerde yzlerce, binlerce irkin olayn sorumluluu gizli servisin sranda. imdi sormak gerekiyor: kence olaylanndan balayarak, bir M T raporu ile yllarca hapishanelerde yaap sonra beraat eani insanlara, zellikle "kapal rejim" dnemlerinde istenen amaca uygun fezlekelere kadar, ad onca olay, niin, ama niin Trkiye'nin tek otoritesi, egemen ligin kaytsz artsz temsil edildii sylenen Trkiye Byk Millet Meclisi'nde, bir komisyonda ele alnyor? Bir toplumun adala soyunmas, Avrupa Topluluu'na ye olabilmesi iin her eyden nce insanla soyunmas, karadan arnp aklanmas gerekmiyor mu? MAH', 1 9 5 0 ncesi "tek parti, tek e f dnemi kulland. Pekl. O dnemin siyasal ideolojisine kout gizli bir servisti. yi! Ve, 1950'de alan zgrlk penceresinde DP iktidarn temsilen bir ba grnd: Samet Aaolu. air, yazar, hukuku, demokrat Gazetecileri ileri Bakanl'nn bir salonunda toplad. nlerine bir yn dosya koydu. lerinden kimilerini ap okudu. Glmeler, alaylar arasnda, "DP hkmetinde bakanla getirilen, rnein Hulusi Kymen, alma bakan stelik, Milli Emniyet tarafndan 'zararl faaliyederde bulunan' insan diye filenmi." rnek rnek anlara. Sonra "Arak bu devir kapand," dedi. Ayn DP, zgrlk penceresini yava yava yzmze kaparken, yaknd, eletirdii, horlad, bitti dedii MAH' bu kez kendi "amalan" iin kullanmaya balad. Yaplan otuklamalann, karakollarda, belki de Milli Emniyet'in bilinmeyen binalannda ikencenin, dayak attnalann hepsini DP de uygulad. Her ara rejimden sonra "insanlk sulan" ile rlen yzler ce dosya ka ortaya, Isurabm sesi, snrlanmz aa. Avrupa'nn parlamentolarna, Avrupa Konseyi'ne, Parlamentosu'na arpt. rnein 1950'den sonra o dnemin nl ozanlanndan rahmet
153

ti Fethi Giray, Cumhurbakan Bayar'n Yugoslavya gezisine kanlabilmek uruna nasl pasaport almak iin cann diine takmsa; 1988'de, 1988'e gelinceye kadar geen yllarda, ozan, yazan, gazetecisi, aydn ayn hzn verici, uygarl aalayc ilevlerin tutsa oldular, oluyorlar. Ve Babakan zal, 1988'de bir gn gazetecileri Babakanlktaki grkemli salonlardan birinde toplayarak, MAH'la balayan, MT'le sren "fileme yntemine son verildiini" duyurdu. Hemen o gnlerde bir de bakm evreme, Uur Mumcu avukat elenk'e, Mustafa Ekmeki bir yazara pasaport verilmesi iin o kap senin bu kap benim, dolap duruyorlar. Filenmek, filemek kalkmd. Babakann filemenin kalkun aklad gn, aramzda MT'in deieceine inanarak apkasn havaya atanlar vard. Yarabbi! Ne d, ne hayal gc! MT'i, yasasnda belirlenen grev ve hizmeder dnda "hi kimse kullanamaz"d. MT'ten ister emekli olarak, isterse dileyerek aynlanlann ortak bir gr var, adlarn .sralamadan vurguladklar gr yanstalm: "Demirel ve Ecevit, babakanlklannda MT'ten 'zel bir istekte' bulunmad" diyorlar. Bu irdeleme sahiplerinden biri de Hiram Abas. Sabah gazetesindeki uzun rportajnda ak seik byle dedi. Kimi ciddi bilgilerin nda "hibir babakann MT'ten zel istekte" bulunmad savna kukuyla bakyordum. Yuvariak, byk bir masann evresindeydik. Kukumu dokundurma ieriindeki bir anlanmla, Abas'a bir soru sordum. "Biri dnda," dedi. Merak cmb iinde, zaman durdu. Acaba syleyecek miydi, kimdi? "Adnan Menderes," dedi. "Menderes -MAH dnemiydi154

stanbul'da 'kk bir birim' kurdurdu. Baz DP'li milletvekillerini bu birim izliyor, dosya yapyordu." Bir k yand, snd. 27 Mays'ran nce DP ve muhalefet kulisinde Babakan Menderes'in "baz 'muhaliflerini izleterek' dosyalar dzenledii" sylentileri yaygnd. Hatta "fazla ileri gi den davranlann" grdnde, Menderes'in Babakanlkta nlerine "zel dosyay frlatnt"ndan srarla sz ediliyordu. rnein, DP grubunda "yaylac" diye adlandrlan Menderes'e muhalif grubun nde gidenlerinden Stk Yrcal'nn "dosyaland" sylenirdi. Suu mu?.. Paris'te, rencilii srasnda solcu mitinglere gitmesi, bir hanmla ilgilenmesi. Tabii "parasal sorunlan" olanlar iin de dosyalar dzenleniyordu. Taksim'e doru akp giden trafie bakam. Hava karanyordu. Sartmarak klar, bezgin, lgn, siyah asfalta yaylmaya balama. "O bro kimbilir nerede alma? Merkezi bir yerde, belki de Taksim meydanna alan bir sokaktaki bir apartman dairesinde." Baka? Acele ie yasal eytanlar karr. Burada, hele biraz duralm, bakalm. Sonraki yllara...

155

lk" m denir buna, yoksa Trkiye'nin iine kapank siyaseti ya

"Darbeyi baaracaz..."

da d dnyada olup bitenlerden "bihaber" olmak diye mi adlandrlr? CIA konusunda ancak, da aldka "bir eyler" kavramaya baladk. zellikle sol yazarlarn, sol parti TP'in srekli irdelemeleri, yaynlar ClA'nn "dost lkelerde hangi marifetlerin gerek sa-

Geen blmlerde grdk. 1960'tan nceki dnemde, CIA, Trk gizli servisinin "iinde" idi. MAH' sanki Amerikallara "icar"a vermitik. CIA, her ay MAH'n belli bal birimlerine para dyor, karlnda, "i" istiyordu. Tabii "i", CLA'nn, Amerika'nn kararlar ile ilgili konularda Trk gizli servisini kullanmas idi. Tek yanl, yalnzca CIA hesabna, Amerika yaranna. 1988'de bir gn Fuat Dou, ziyaretine gelenlerle bir sylei srasnda, "1965'lerde MAH ile ClA'nn ayn binalarda altn" syleyecek, "sonradan bu birlikteliin kaldmldn" vurgulayacakt. Oysa, 1960 ihtilaline yakn yllarda, CIA ile MAH arasna bir izgi ekildiini sanyorduk. Ancak, "CIA ile birlikte yaplan gizli operasyonlarda Amerikallar zerlerine den 'masraf' demekle" ykml hale gelmilerdi. " smarlama" ya da MAH'n bnyesine kadar szarak, crederi karlayarak Trk gizli servisini "iten kuatma" dneminin sona erdiini sanyorduk. Dou'nun bu ifadesi, belki bir sre ClA'nn MAH'tan uzaldann, ama sonradan yine "servise 'hulul' ettiini" gsteriyordu. Bir eksik yanmz daha vard: Trk siyasetileri ile devlet adamlar, 1980 ncesi ve sonras "CIA marifederini" henz yeterince renememiler, CIA konusunda bilinlenmemilerdi. "Dost" deyince alabildiine "dosduk..." "Dost" deyince, "dman" baka yerlerde, lkelerde aramak... Geleneksel "saf156

hibi" olduunu kamuoyuna sergiledi. "Dost lkenin" iimize uzanan elinin, "dmandan daha ok can yakan eylemlere giritii" bilincine neden sonra ulak. 1960'tan sonraki kimi nemli olaylarn perde arkas renildike, ClA'nn siyasal yapmzda, demokratik rejimin o gnnde ve geleceinde ne kadar etkin roller sdendiini gryorduk. Grecektik. Ankara. Paris caddesi 72 numaral binann bir dairesinde, krlamaya yz tutmu salann ortadan ayran, ak renk gzl, nknaz adam, onu byk dikkatle dinleyenlere konumalarn bir zetini yaptt: "Darbeyi baaracaz," dedi. Grme, A B D Bykelilii Mstear Barneds'in evinde geiyordu. Yl 1962, aylardan ubatt. Darbe yapacan syleyip "Amerika'nn desteini" arayan insan, o tarihte Harp Okulu komutanl yapan, 1960 ihtilalini yneten Milli Birlik Komitesi'ne ye seilmemi, ancak "gcn 'dardan' gstermi" Albay Talat Aydemir'di. Talat Aydemirin ihtilalin srekliliine inand biliniyordu. 27 Mays dneminin "ksa srede" kapanmasndan yana olmad, ynetimin seimle sivillere devredilmesini onaylamad -o tarihte- hemen her yerde konuuluyordu. MBK'nn Menderes, Zorlu ve Polatkan'n aslmas kararlannn onaylanmasnda "silah gcn duyurduu" gzlenmiti. "Bir eyler" yapacakn,
i57

ama nasl ve ne zaman? Aydemir'in konuk bulunduu evde, bir baka konuk daha vard. ABD'den gelmiti, ad Dileri Bakan Yardmcs Talbott'tu. ABD'rin askeri beyni Pentagon'dan bir general! Ne var ki, Pentagon ile CIA arasndaki salam ibirlii yadsnamazdt. Talbott, Trkiye'de "nabz" tutuyordu. 1962'de kurulan nn bakanlndaki CHP AP karma hkmetine kar, yeni bir "darbe" olasl gnceldi. Talbott, sivil hkmetin "darbe" ile dp dmeyeceini aranyordu. Kukusuz Talbott'un asl derdi, "darbe" deildi. Darbeden sonra gelecek yeni askeri rejimin A B D ile ilikilerinin nasl olacan arattryordu. Yeni askeri ynetim, ABD'ye ne lde scak bakard? Darbeden sonra Trkiye, A B D izgisinden kayar myd, solcu bir ierik kazanr, "kuzeye alr myd?" "Yarn akam m?" diye sonyordu Talbott. ubat 1962'nin bir baka akamyd. Gnlerden belki 19, belki 20 ubat. Ev ayn evdi. Talbott dahil, Amerikallar ayn kadro, Trk konuklan ite syleiyorlard. Bu kez, belirli sayda sivil Trk vard. rnein Kasm Glek, DP oylannn bir blmn kaparak Meclis'e gelen Yeni Trkiye Partisi'nden Hikmet Belbez ve nl yazarlnn yan sra smet Paa'nn damad olduu iin "ekici konuk" Metin Toker. Talbott ve Amerikallar yine darbenin olabilirlii ve olursa Trkiye'nin ana siyasetinde nelerin olabileceini aranryorlard. Trk siyaset adamlar, darbe olasln yadsmyorlard, ama?.. Bir ara Metin Toker, Talbott'a, "Neden geldiinizi biliyorum," dedi. "Belki yarn akam yaparlar ama ertesi gn aslrlar." Talbott'un gzleri ald hemen: "Yann akam m?" diye sordu. Belki darbenin tarihini renmenin heyecan ile soruyor158

du, belki dorulatmak istiyordu. Metin Toker, generalin heyecan karsnda, gld: "Yarn akam diyorsam, szn gelii. Yaparlar ve ertesi gn aslrlar." 22 ubat 1962 gecesi Talat Aydemir, peinde Harp Okulu rencileri ile kimi arkadalann srkleyerek darbe hareketini balatt. nn ve Genelkurmay Bakan ile kuvvet komutanlan, darbeyi basard. nn "silahlar brakmas, kan dkmemesi koulu ile 'bir keze zg' Aydemir ve arkadalannn balanmasn" salad. Bir sre sonra, 1 Mays 1963 gn Aydemir yine darbeye kalka. Bu kez, mahkemeye verildi ve... Asld. A B D , Aydemir'e destek vermemiti. Yoksa?.. C I A parma Aydemir'in baarsnda rol oynayabilirdi. CIA, direnii sezmese Aydemir'i destekler, Trkiye'de demokratik dzenin srmesiymi gibi, ABD'nin titizlendiini ne srd ilkeleri bir yana atard. 1964'te Trkiye'nin girimeyi kararlaord Kbns hareknn nlemek iin A B D Bakan Johnson'dan gelen "irkin ifadeli" mektuptan sonra, ismet Paa'nn bir sz nlendi, dalgaland ve zellikle "darda" nemli etkiler yapu. nn, "Dnya ye niden kurulur, Trkiye iinde yerini alr" demiti. Bu, smet Pa a gibi bamszla, devletin eksiksiz hkmranlna zen ve nem veren bir siyaset nderinin, Johnson'a kar tepkisi idi, ulusald. Fakat, ABD'de 1960 ihtilalinden nce balayan bir kuku vard. Trkiye'de sola al giderek gleniyordu. Trkiye, ABD egemenliinden syrlabilir ve "kuzey komusu ile daha etkin diyaloga, hatta ilikilere" girebilirdi. Gerekten, 1962'den sonra Trkiye, o zamana kadar A B D dndaki byk lkelere kapad gzn yava yava ayordu.
59

Sovyetler de Trkiye ile "iyi komuluk ilikileri ve bata ekonomik, kltrel, siyasal ibirlii" istiyordu. 1963'te Moskova'ya giden Trk parlamento heyetine o zamanki Sovyet lideri Knev, "Stalin dneminde Moskova'nn Trkiye'den istedii toprak alanlan ile Boazlarn denetimi konusundaki davrannn" gemite kaldn sylemi, unutulmasn istemiti. Trkiye ile Sovyeder arasnda Atatrk-Lenin'le balayan "dosduun yeniden canlandrlmas" adm adm geliiyordu. nn'nn babakanl zamannda Podgorny bakanlnda gelen Sovyet parlamento heyeti ile Ankara'da "samimi grmeler" yaplma. ki lke arasndaki soukluun giderilmesi iin "mterek abalar" daha da ilerlemiti. rnein Sovyeder, Trkiye'ye "kalknmada yardmc olacak, uygun faiz ve deme koullarnda kredi verebileceini" srekli bildiriyordu. Trkiye'nin Sovyeder e yaklamas ve iki komu devlet arasndaki yaknlama, ABD'nin, doal olarak ABD'nin vurucu ve eylem gc CIA'nn iine gelmezdi. 1964 ylnda, Trk i siyasetinde "kendine zg" kargaalar vard. nn, CHP'nin bandayd, ama tabanda gl AP, yeterli bir liderden yoksundu. Emekli General Gmpala lnce, AP byk kongresi Sleyman Demirel'i genel bakanla getirmiti. O tarihler Demirel'in, Amerika'nn "takdirini kazanan" gen bir brokrat olduu, bir bursla gittii Amerika'da Bakan Johnson tarafndan kabul edildii yazlyordu. Demirel'in Amerikan Morrison irketinin temsilciliini yapmas, A B D "sempati zanlma" kant olarak gsteriliyordu. nn'nn nl demeci, Trk-Sovyet ilikilerindeki olumlu gelimelerden sonra... ... Sonra, Amerika'nn nl Time dergisi 1964'te unlan yazyordu: "Bugnlerde hemen herkesin yapa gibi nn, Amerikan
160

aleyhtarlna oynamak suretiyle i politikada kendine sermaye teminine almakta. "mitsizlik iareti gsteren nn Hkmeti, Kbns anlamazlnda Washington'un Trkiye'yi terk ettiinden emin, bir semen kitlesi nnde Amerikan aleyhtan tahriklere bavurdu. "Ayn zamanda uzun sredir Ban'nn en salam mttefiklerinden biri olarak bilinen Trkiye, Rusya'yla flrte balad.' Trkiye ile Rusya, Adalet Partisi tarafndan bir ibret vesikas olarak ilan edilen bir kltr anlamas imzalamlar ve geen ay Ankara, bir Sovyet parlamento heyetini scak ekilde karlama..." ABD'nin, Trkiye'ye bak, Time'daki yazdan daha gzel anlattlamazd... Bu yarglar, Beyaz Saray'n, Pentagon'un ve tabii CIA'nn grn yanstyordu. Bu gelimelerin gzlendii sralarda, gnn birinde

ABD'den yine bir "konuk" Ankara'y onurlandrd. Bir baka general, Porter. Kukusuz uluslararas platformlarda tannan birisi deildi General Porter. Ama geliinden hemen sonra Toker'in sahibi olduu Akis dergisinde yaymlanan yaz-haberle bir anda nlendi. General Porter, Ankara'da "aranrmalar yapyor, bir 'aray' iinde kimi grmelerde" bulunuyordu. nn, nasl "drlebilirdi?" ABD, kimden yararlanabilirdi? Bir askeri darbeyle mi, yoksa baka bir "yol" var myd? General Porter'a konutuu kiiler, "nn'nn ancak ve ancak 'seimle' ibandan uzaklatrlabileceini" sylediler. Oysa, daha kolay yoldan zm olaca iin askeri kullanmak "servisin ve Porter'n" iine daha ok gelebilirdi. A B D ile CIA'nn "darbe aranrmalan" istedikleri dzeyde gelimedi.
161

CIA'tun kullanaca siyasal, toplumsal ve ekonomik "hava" yoktu. Fakat, parlamentoda say asndan oklukta olan muhalif partiler bir araya geldiler. nn hkmetini drdler. Yerine, hepsi bir araya gelerek Suat Hayri rgpl bakanlnda yeni bir karma hkmet kurdular. Demirel'in babakan yardmcs olarak grev ald bu hkmede 1965 seimlerine gidildi. 1965'te Adalet Partisi, "tek bana iktidara gelecek" ounluu kazanmt. 12 Mart 1971 darbesinin ieriinde kimi bulgularla kukular edinen Sleyman Demirel; "O dnemlerde hemen her devlet Sovyeder Birlii ile iyi ilikiler kurarken..." diye balayacak ve "... Fakat biz, 1964'te Sovyeder'le iyi ilikilere giriince mttefiklerimiz, bata A B D olmak zere hepsi, bu ilikiyi 'yadrgamalard'" diyecekti. Demirel, "ABD'de ve Ban'daki yadrgamadan" sonra, mttefiklerinden gelen kar davranlan zedeyecekti. Trkiye kalknma plan yapyor, kimi tesisler iin "kredi anyordu." "Bu tesislerin yapm iin ABD'den ve Ban'dan finansman aradk" diyen Demirel hemen ekliyordu: "Batl kaynaklar, Trkiye'nin bu projeleriyle ilgilenmediklerini bildirdiler. Bu tesisler iin bir milyar dolar gerekliydi. A B D ve BfO, vermedi. Sovyeder, bu projelere ilgisini bildirdi." Demirel'in szn ettii dnem, 1966-70 aras. 1971'de "darbe" geldi. Elbet A B D ile baka sorunlar, darbeye neden olacak i olaylar vard. Batl yaynlann CIA darbeleri listesine ald 12 Mart mdahalesinden nce "CIA reetelerine uygun" bir ortamdan geiyorduk. Metin Toker, lmne kadar smet Paa'nn "ok yaknnda" idi.
162

Siyasal olaylar iindeki smet Paa'y, Toker rahadkla tartr. Bilgi eksikliinden kaynaklanan yanl anlama ve deerlendirmelerle yarglan zenle, gereklere bal kalarak dzeltir. Kimi bilgiler ya da olaylar vardr, Metin Toker bunlan, ne yazar ne de zerinde konuur. ok dikkadidir. O'gece, elerimizle Pembe Kk'te toplandk. Gncel siyasal konulan "gn anlamlandran akalarla" konuuyorduk. Metin, darbeler ve gizli rgder uramdan habersizdi. "12 Mart darbesinden hemen sonra smet Paa, ok sert ku," dedim Metin'e. "Ama sonra yumuad. Acaba 'baz bilgiler mi ulatnld' Paa'ya? rnein M T Mstear Dou'nun, Paa'y ziyaret ederek 12 Mart'n gerisinde olup bitenleri anlatt sylenir." Toker, Paa'nn nereden ve kimden bilgi aldna hi deinmedi: "Paa hareketin tmyle darbe, tmyle ynetime el koyma ve demokrasiye son verme olduunu sanarak ilk bata sert ko. Fakat, sonra kendisine hareketin asker arasndaki sorunlann sonucu olduu 'bilgisi' verildi," dedi. Durdu. Gerisini sen anla demek mi istiyordu, yoksa sorunun ieriine tek cmle ile yant m veriyordu, ak deildi. kard sonu akt: Paa, ilk demeci ile "demokrasiye paydos dendiini sanarak" askerlerin izmeyi aan syleyecek kadar ileri bir k yapma. Bir-iki gn iinde "bilgilendirilmi"ti. Mdahalenin, "paydos" anlamna gelmedii gvencesini "inanlr kaynaklardan alnca" yumuama. O srada Fuat Dou'nun Pembe Kk u sk sk ziyaret ettii syleniyordu.

Not defterinden:
"9 Mays 1971: 'Besim stnel ile Haluk Olman, smet inn'nn MT'le (Fuat Dou Paa ile) temas Katinde olduunu, o ko
163

numalardan sonra smet Paa'mn, 12 Mart gn CHP grubunda yapt sert konumay yumuattn sylediler. Dou, CHP lideri smet Paa'ya onlunun ynetime el koymayaca teminatn verdikten sonra yumuak konumaya balam.'" Toker, ad vermeden "inn'nn 12 Man olaynn, ordunun i sonnlarndan kaynakland bilgisini aldktan sonra yumuadn" sylyordu. Bu irdelemeyi pekitiren bilgiyi, o srada, CHP st ynetiminde olan stnel ve lman veriyorlard. Baka bir gerei daha saptamaya alyordum. Aydemir isyannda smet Paa, babakand. M T yoktu, MAH vard. Devletin gizli istihbarat rgt Paa'nn elinde ve buyruundayd. nn, Aydemir'in darbe giriimini "baka kanallardan nceden haber alm myd, ya da nceden MAH haber vermi miydi?" Bu soruya yant aramakta haklydm. nk... Demirel, "teki darbe olaylannda da grld gibi" smet Paa'nn da Aydemir'in darbe giriimini "nceden" renmedii kansnda idi. Anlattna gre: "Aydemir isyanndan bir hafta nce, smet nn kabinesinde Babakan Yardmcs Hasan Diner, smet Paa'ya telefon an. Alparslan Trke'in yakn evresinden smail Hakk Ylanlolu, Diner'i aram, Aydemir'in darbe yapacan bildirmiti. Diner'e gre, Trke'le Aydemir 'anlamazla' dmlerdi. "smet Paa Diner'i dinlemi, 'bir haftadr haberim var,' demiti. "Diner'in, sonradan Demirel'e sylediine gre, Babakan'n 'nceden' haberi yoktu." Demirel'e anlatlan ve aktard bu olay, gizli servisin daha o tarihlerden balayarak darbeleri nceden "babakanlara haber verme" grevini yerine getirmediinin kantyd. Metin'in, bir konuda kesin bilgi vermek istedii zaman se si toklar, szckleri duraksamadan sralayverir:
164

"Paa -elleri ile gzlerini gsterdi- katarakt gelinceye kadar Trkiye'de ne oluyorsa hepsini zamannda biliyordu," dedi. Nitekim, smet Paa darbe giriiminden bir hafta nce Harp Okulu'na gitmi, rencileri denedemi, konumu ve -Aydemir'in aralannda bulunduu- Harp Okulu subaylan'ile le yemeine oturmutu. Babakann, hele smet Paa gibi bir insann bu ziyaretinin kukusuz bir anlam vard. Ziyaret, Aydemir ile teki subaylann "gereken dersi karmalarn" amalyor, bir "mesaj" veriyordu. "u yal adam kim sallar?.." Aydemire egemen olan ruhsal yap, buydu. Daha bakalan, devlet yaamnda gizli servisi "verimli" kullanan babakann, smet nn olduunu sylerler. Toker anlanyor, ksa, zl: "Darbeyi, hem de bir hafta nce renmiti. Haberi ald iindir ki, Harp Okulu'na gitti. syan bir-iki gn nceden bekliyordu. Kk'n Aydemir kuvvederi tarafndan evrilmesi, Fethi Grcan'n "toplayalm hepsini' nerisini Aydemir'in reddetmesi olayndan sonra giriimi smet Paa'nn nceden bilmedii sylentileri yayld. Bu sylentiler dayanak yaplarak Aydemir isyann renemedii ne srld." ubat 1962'de nn kabinesinde Ahmet Topalolu (AP), iileri bakan idi. Bana bir gn, Emniyet Genel Mdrl'nde de darbeyle ilgili bilgiler toplandn, smet Paa'ya hepsini aktardn sylemiti. MAH'n ve teki istihbarat birimlerinin de smet Paa'y bilgilendirdii anlalyordu. Genelkurmay istihbarat dairesinin, Aydemir isyannda ne aldn, ne bildirdiini gsteren kesin bilgi yok. 1960 ihtilalcilerinden Suphi Grsoytrak'n bir ans hayli ilgin. 27 Mayslar, artk tabii senatrd. Ordudan ayrlmlar, parlamenter yaama gemilerdi. Aydemir giriiminden nceki gnler, harekedi, hararedi. "Bir gece, Genelkurmay Bakan Cevdet Sunay ile Ankara garni165

zonuna gittik. Talat'n ekibinden Seluk Atakan'n odasndaydk. Yaka bar ak, karsnda Genelkurmay Bakan orgeneral olmasna karn, yle oturuyor. "Telefon ald. Konuuyordu. Anladk ki, arayan Talat Aydemir'di. Glyordu. "'Yine geldiler' diyordu. 'Yok bir ey diyorum, anlatamyorum.' "Anlyor musun vaziyeti? Hepimiz, o srada Aydemir isyann biliyor, vazgeirmeye urayorduk. Sunay Paa da bu nedenle garnizona kadar gidiyor ve orduda grlmesi olanaksz bu manzaraya ramen, konuuyordu onlarla." Grsoytrak'n bu ansnda "iinden getiimiz zor gnlerin ibret alnacak izgileri" yaayor. MAH'n, Emniyet Genel Mdrl'nn ve kukusuz, orduyu bilenlerin, Aydemir'i tanyp "yakn evresi ile" ilikisi olanlann darbe hazrlklanndan haberi vard ve smet Paa'ya, eidi yerlerden bilgi akmas, artk doald. Aydemir'in hele Mays 1963'teki ikinci giriimi, darbeleri alaya alan filmlere benzer komedi trnden bir giriimdi. Kzlay'da bir parkta ayakkab boyatp "Hadi elbiseleri giyip Harp Okulu'na kalm, darbeyi balatalm" trnden davranlar gazete brolan bile izlemiti. MAH'n ya da baka bir servisin babakana duyuruda bulunmasna gerek yoktu. Baanszla mahkm bu darbeyi CIA, sadece izledi. Balad dakika bitti. "Tekilat Mahsusa"nm, ulusal savatan ncelere uzanan bir gemii vard. Osmanl Harbiye Nazr ve sonra Bakomutan Vekili Enver Paa, ngilizlerin Intelligence Service'sine benzer gizli bir rgte, Birinci Dnya Sava'ridan nce gereksindi. Harbiye Nezareti'ne bal bir Tekilat Mahsusa kurdurdu. "Umuru arkiye" ad verilen rgtn amac, o zamanlar, "eidi lkelerde propaganda yapmak, askeri srlan ele geirmek, btn tslamlan ve Trkleri ayaklandrarak bir imparatoduk bayra alonda birletirmek." ttihat ve Terakki yneticileri, anlan ileri organize etmek iin eidi nlemler aldlar. Yzlerce slam nderi, "mcahidi" stanbul'a anld, her birinin gnlk yaam giderleri devlet tarafndan karland. Enver Paa bu rgtn bana nce Sleyman Askeri Bey'i, daha sonra Ali Bey Bahampa'y, rgtn "lavedilmesinden" az nce de Hsamettin Ertrk' getirdi. Sava yitirmemizden ve mtarekeden nce Trkiye'den ayrlrken Enver Paa, rgtn "Bat devlederihe kar 'resmen' kaldrlmastn, ancak gerekte almalann srdrmesini" salk verdi. rgte yeni bir ad buldu: "Umum Alem-i slam htilal Tekilat." Sadrazam ve Harbiye Nazr Mir zzet Paa da Tekilat Mahsusa'nn sava kazanan tilaf devlederi aleyhinde eidi lkelerde almas nedeniyle "bu devlederin rgtn 'lavn' ve elindeki silah ve cephanelerin teslimini istediklerini" Hsamettin Ertrk'e bildirdi.
166

"Tekilat- Mahsusa"

167

Ertrk, rgtn kaldrldn resmen kabullendi. Ancak deneyimli Tekilat Mahsusaclan stanbul'dan An kara'ya gnderdi. Silah ve cephaneleri de Anadolu'ya gnder mek iin aba harcad. Tekilat Mahsusa'nn ulusal sava balannda Anadolu'ya geni lde yaran oldu. Tekilat Mahsusa'nn kaldnlmasndan sonra Atatrk ve Fevzi akmak, ilknce Ankara'da MM -Mdafaay Milliye stihbarat- grubunu Ertrk'e kurdurdular. "Grubun" o zaman amac yle saptanyordu: "Milli orduyu gerekletirebilmek iin stanbul'daki ambarlardan silah, cephane ve her trl arac elde etmek." 1921 yl bandan itibaren ban imzalanmasna kadar nemli siyasal olaylarda byk hizmederi geen MM grubu -Tekilat Mahsusa- istihbarat ve propaganda konularnda alt, kimi casusluk olayn meydana kard. Sonra, Milli Emniyet ve 1980'lerde M T dnemi geldi. Milli Birlik Komitesi, 27 Mays'tan sonra Devlet Planlama Tekilat Bakan inasi Orel'e grev verdi. Orel'in oluturaca komisyon iki yasa tasans hazrlayacakt. Birincisi: MAH' daha belirgin biimde organize edecek, grevlerini yasal hkmlerle snrlayacak bir milli istihbarat rgt yasasyd. kincisi: Milli Gvenlik Kurulu'nun ilev ve grevlerini dzenleyecekti. Komisyona, devletin istihbarat birimlerinde etkin grev alanlar arld. yeler arasnda, Ankara Skynetim Komutanl kararghndan Binba Recep Ergun, MAH'n hukuk mavirleri, ileri Bakanl adna nemli ler Mdr Ergun Gkdeniz, Genelkurmay stihbarat Dairesi temsilcileri vard. Tasarda MT, dorudan babakana balanyordu. Bu konuda uzun tartmalar gemiti. Bir gre gre, MT'in dorudan "babakana" deil, "babakanla" balanmas gerekirdi. Oysa teki gr hkmetin ba olmas, devletin ana politikalarn izmesi gz nne alnrsa MT'in dorudan babakana balanmasn savunuyordu. Komisyonun hazrlad metinde ikinci gr arlk kazand ve MT, dorudan babakann buyruuna verildi. ki buuk yl aradan sonra M T tasars Meclis'te grlrken, servisin babakan yerine babakanla bal istihbarat kurumu olmasna karar verilecekti. Komisyon, M T tasansn hazrlarken, dnyada benzeri bulunan gizli servislerin i yaplarn, uralarn uzun uzadya in168 169

M T kime benzer, kime benzemez

celemiti. Gizli servisler birbirine benziyordu. "Yapsal ayrmlan" yoktu. Ancak uygulama yntemleri aynyd. rnein ABD'de casusluk -ispiyonaj- grevini C I A sdenmiti. Kar casuslukla FBI ilgileniyordu, ikinci Dnya Sava srasnda ABD'de henz C I A kurulmama. Casusluk ve kar casusluk grevlerini FBI yapyordu. Sovyeder'de KGB'nin yan sra G R U rgt vard ve bu ikinci rgt, ordu istihbarat diye anlyordu. Oysa yasa komisyonda hazrlanrken M T ' e her iki grev birden verildi. Bu ana kural hi deitirilmedi, tasan Meclis'ten geerken de korundu. Komisyonun uzun sre tartt ana konu, M T dnda kalan devlet istihbarat birimlerinin M T I e organik ilikilerinin nasl dzenlenecei idi. Bir eilime gre, rnein iileri Bakanl istihbaran da M T bnyesine alnmalyd. Genelkurmay istihbaran MT'in dnda kalmalyd, ama "tekiler" MT'e balanmalyd. Emniyet Genel Mdrl de "kontrispiyonaj" yapyordu. Btn istihbarat birimlerinin MT'e balanmasn savunanlar birbirinden ayn rgderin ayn konulan arannrken, ister istemez kimi atmalardan kanlamayacan ne sryorlard. Ergun Gkdeniz, tanmalara herkesin anlayabilecei bir benzetme ile yaklat: "Denizde balk ok," dedi. "Derin su bal var, st su ba l var. Torik, zargana derinlerde. Hamsi oltaya gelmez, a ile yakalanr. Kimine olta, kimine a atmak gerek. Denizde bu kadar deiik ve e$idi yntemlerle yakalanabilir'balk olduuna gre, biz burada neyin kavgasn yapyoruz? Emniyet Genel Mdrl, yzeydeki bal avlarken, M T daha derin sulara olta salar. Yeter ki karlkl anlay iinde olalm, oltalan, alan birbirine kannrmayalm." Komisyonda hava yumuad. Gkdeniz'in benzetmesinden sonra teki istihbarat birimlerinin M T ' e balanmas fik170

rinden vazgeildi. M B K dneminde hazrlanan tasar, ancak 1965'te yasalat. Oysa 27 Mayslar, MT'i demokratikletirecek bir yasaya ok gnll idiler. 18 aylk iktidar dneminde onca iin arasna ok ciddi kabul ettikleri M T yasasn alacak firsan yakalayamadlar.

171

cmle ile yant verdi:

M T ' i n her yerde gzleri var...

"MT'in her devlet dairesinde 'elemanlar' vardr." Bu "elemanlar" bulunduklar kamu kurululannda sadece milli gvenlii ilgilendiren bilgileri mi derliyorlard? Ayn zamanda, kamu hizmetinde alan kiileri izleyip ilgili "her trden bilgiyi" MT'e aktanyorlar myd?

Bugne kadar asker mstearlarca ynetilen MT'in rgt emasnda belli bal blmlerin nde gelenleri arasnda, Milli Emniyet Hizmederi Bakanl (MAH), stihbarat Bakanl (B), Psikolojik Savunma Bakanl (PSB), dari ler Bakanl (B), Tefti Kurulu Bakanl ve Hukuk Mavirlii gibi birimler saylabilir. MAH diye anlan Milli Amale Hizmet, aslna, Milli Emniyet Hizmetleri (MAH) adna dnt. Zaten, MT'te grev alanlar eski MAH'la, bugnk MAH arasnda ad ve ilev asndan ayrmc bir dil kullanmyorlar. Yasalarda Milli Emniyet Hizmederi'nin grevi, "Milli Gvenlik ile ilgili istihbarata esas olacak haberleri toplamak ve istihbarata kar koymak" diye belirleniyor. istihbarat Bakanl'ntn grevi: "MAH ve PSB ile eidi devlet daireleri ve resmi kurumlar tarafndan derlenen milli gvenlie ait haber ve istihbarat almak, devlet apnda yorumlamak, tasnif etmek, yaymak ve M T iindeki istihbarat faaliyederini koordine etmek." Psikolojik Savunma Bakanl'nn grevi: "Banta ve savata milli bnyeye iten ve dtan gelecek psikolojik tesirlere ait ak haberleri toplamak, yorumlamak ve kar koymak." "Devlet daireleri ve resmi kurumlar tarafndan derlenen ha ber ve istihbarat almann" yntemlerini sorduumda, MT'te fiili hizmet dnemini artk kapayan -adnn yazlmasn istemeyen tekiler gibi- " E " , ksa, ancak zde nemli izgiler veren tek
172

Ya da, MT'ten aldklar buynkla "kimi kiilerin siyasal, sosyal ve ekonomik ynlerini izleyerek raporlar" m veriyorlard? MT'in hemen "her yerde gzleri" olduu anlalyordu. Bu gzler ne lde yetenekli, bu gzler duygulara kaplmadan hangi leklerde "kiilerle ilgili raporlar" veriyor; bu noktay belirgin biimde vurgulamak iin fal amaya, "kahin olmaya" gerek yoktu. ou zaman bu raporlar yznden kiilerin ba yanyordu. Duyulan, bilinen rneklere baklrsa bu, olduka sk grlen olaylardan. Tabii filenen kiiler hakknda " M T gzlerinin saptad" bilgiler, arive geiyordu, hibir zaman "silinmiyordu." M T kurallan "devletin btn daire ve kurumlarn" servise "hizmet etmekle" ykml hale getirmiti: "Devlet daireleri ve resmi kurumlar kendi kaynaklanndan elde ettikleri milli gvenlikle ilgili haber ve istihbaran zamannda MT'e ulatrmak ve hizmetin yerine getirilmesi srasnda bu rgt mensuplanna gereken her trl yardm ve kolayl gstermek" zorundayd (644 sayl M T yasas; madde: 5). Yukardaki varsaym, bylece, kanya dnyordu. Devlet dairesi ve resmi kurumlar kendi kaynaklanndan elde ettikleri istihbaran zamannda M T e ulatracaklard, ular lyordu. Daha nemlisi, resmi daire ve kurumlar, hizmetin yerine getirilmesi srasnda "bu rgt mensuplarna" yani o daire ve kuruma bavuran M T mensuplarna "her trl yardm ve kolayl" gstereceklerdi, gsteriyorlard. Buyuru, bu "resmi kurallardan kaynaklanan" ileyi, ku173

kuuz yalnzca resmi daire ve kurumlan balamyor, zel i kesimlerini de ieriyordu. ou zaman zel holdinglere, fabrikalara, altrd kimi kiiler hakknda bilgi soran ya da veren yazlar gittiini, hatta bu yolda "takliderine" bile rasdandn son aylarda servis tarafndan "her dnem gzlenen" basn, yazyordu. Hemen her kesimi izleyen M T gzleri ile kulaklarnn elde ettii istihbarat, servisin, "haberleri analiz edip birletiren, sonular karan birimlerinde" szgeten geirildikten sonra, daha geni kapsaml bir kurulda ele alnyordu. Kural gerei ayda bir; kuku yok, gereinde daha sk toplanan Milli stihbarat Koordinasyon Kurulu (MKK), M T msteannn bakanlnda, M G K genel sekreteri veya yardmcs, MAH ve istihbarat bakanlan, Genelkurmay istihbarat bakan veya yardmcs, bakanlklarn istihbarat hizmederiyle ilgili daire ve benzeri kurumlar bakanlanyla M T msteannn araca kimselerden teekkl ediyordu. Ama, "istihbarat almalan ile ilgili koordinasyon salanmas ve bu almalarn ynetilmesinde temel grlerin saptan mayd." Devlet rgtndeki MT'in gz ve kula bu kez, daha ak ortaya kyordu: Koordinasyon kurulunda "bakanlklann istihbarat hizmederi bakanlan" da vard. Hem de iileri, savunma gibi var olmas doal bakanlklardan deil, "bakanlklann tmn" kapsayan bir kurala uyularak. Elimize geen daha nceki gnlere ait bir "ynetmelik" herhalde bugn de ya aynen, ya da benzeri anlatmlarla geerliliini koruyor olabilir. M G K Genel Sekreterlii ynetmeliinin 29. maddesi, "psikolojik savunma brosunun" grevlerini yle sayyor: "Psikolojik savunma idaresinin kurulmas ve almas Psikolojik bakmdan zayf noktalarn tespiti ve giderilmesi - Mil'74

letin gcne, hkmetine ve ordusuna olan gvenin artrlmas - Sosyal disiplinin yaratlmas, gelitirilmesi - Bozguncu etki ve teebbslerin nlenmesi - Anlay ve duyu birliini salama Mterek savunma ve savama azim ve heyecannn gelitirilmesi - Topyekun savunma bilgilerinin, eitim ve retim imknlannn salanmas." Koordinasyon kurulunda, askerlerle siviller birlikteydi. M T , yalnzca "ispiyonaj ve kontrispiyonaj" yapmyordu. Dadnkln yan sra "i istihbarat" da sdenmiti. Zaten MT'teki bu i ielik zellikle ara rejimlerde btn sakncalanyla ortaya kyordu. Kurulda elbette, bir tek "stratejik istihbarat" ele alnmyordu. gelimelerle ilgili -doal olarak MT'in toplayp deeriendirdii- bilgiler de irdeleniyordu. Bylece ordu, kurul dnda ald zel istihbaratla yetinmeyerek, kurulda "ierideki gelimeleri" de reniyordu. Gizlilik iinde geen toplantlarda neler konuulduu elbet bilinmezdi, ama ordu i politika ile ilgisini srekli koruyan konuma geliyordu. Konu, ite burada son derece duyarl noktayd. Belli bal siyasetilere, babakanlara ve servisle resmen ilikisini kesen elemanlara u soruyu soruyorduk: MT'in ordu bnyesindeki gelimeleri izlemesi, yasakt. Mademki M T bu ynde istihbarat yapamyordu, yleyse M T Genelkurmay ilikilerinde, ordu bnyesindeki gelimeler M T st makamlarna veriliyor muydu? Daha sonraki sayfalarda sorumlu kiilerin tanklyla ortaya kacak. Ksaca vurgulayalm imdi: Genelkurmay stihbarat Dairesi, ordu bnyesi ile ilgili bilgileri hibir zaman MT'e aktarmamt, aktarmyordu. Genelkurmay, MT'ten diledii bilgiyi, istedii zaman alabiliyor, M T i gelimelerle ilgili raporlar ya Genelkurmay stih175

barat Dairesi'ne veya dorudan genelkurmay bakanna veriyordu. "Devlete" hizmede ykml gizli servis btnyle sadece Genelkurmaya hizmet veriyordu. Yasal olan olmayan yollardan "sistem" byle kurulmu, dzenlenmiti. Salkl gzlem gcnn dnda yllarca servis bnyesinde alarak deneyim sahibi olan, asker-sivil istihbaraon birlikteliinin aynntlann bilen "AH", "Darbeleri MT'in nceden sorumlu siyasetilere bildirmemesi genel bir yaknma. Vermedi mi veremedi mi?" sorusuna ak bir yant verdi: "Vermez, veremez," dedi. Verdii rnee gre, MAH'n 1960 ihtilalinin gnnden ve ieriinden nceden haberi yoktu. O srada servisin banda Celal Tevfik Karasapan vard. 1960'tan sonra yaplan tasfiye ile servis "gcnden" dt. O da, Ziya Selk gibi duyarl konulan aratnp iletebilecek yetenekte bir kiinin DP'li sans ile uzaklannldn sylyordu. Ardndan ok ilgin bir irdeleme yapyordu: " M T , bilgileri toplar, analiz eder, rapor verir. rnein renci ve ii kesimindeki harekederi toparlar, raporlannr. Genelkurmaya da verir. Genelkurmay olaylardaki boyudanmalan grr ve hemen ayaa kalkar. lkenin geleceinden duyduu kukuyla ayaa kalkar, darbe srecine girer." "Yani MT'in verdii raporlar abartlr m, durum abartlr m?" "Abartlr! Ve... Bu sre balaynca mesela 1978'de olduu gibi, MT, iki yl 'pasifize' edildi. O dnemde M T t e n bilgi alnyor, ama Genelkurmay'dan MT'e hibir bilgi verilmiyordu. Zaten MT'in ordu ii olaylan izlemesine imkn yoktu. Yasakt. Genelkurmay kuvvetten ald bilgilere gre deerlendirme yapyor ve sonucu MT'e bildirmiyordu." "Herhalde kuvvet komutanlklanndan bilgi akmas iin
176

bir mekanizma alyor?" " 3 3 / 5 forml orduda doru drst iletilmedi ki..." "Nedir bu 3 3 / 5 forml?" "Ynetmelie gre, ordu iinde hemen her birimde istihbarat birimleri oluacakn. Genelkurmay hibir zaman bu ileyii gerekletirmedi, yapmad." Baz kaynaklar, bu irdelemenin tam tersini sylyorlar. Bu anlatmdan bir sonu daha kyordu: 12 Eyll, 1978'de balanlan iki yllk bir srecin, son halkasyd. leyileri zenle izleyen hemen herkesin grd baka gerek, MT'in yasal bnyesinden kaynaklanyordu. Mstear askerdi, elemanlarn ou askerdi, daire bakanlar asker msteann -hangi evrelerle yapaca belli- danmalarla bulduu gvenilir kimselerdi. Genelkurmay'n diledii zaman byk lde "pasifize ettii gizli servis" bu ierikteki kadroyla zaten darbeyi nceden renemezdi. Genelkurmay'da neler olup bittiini MT'in renmesi, rense bile "duyurmas" olanakszd. Ne var ki, darbelerin iyz aratrldnda, rnein 12 Mart 1971 darbesinden nce, Genelkurmay Bakan Tama'a, Cumhurbakan Sunaya sunulan bir raporun Babakan Demi rel'e de verildii renilmiti. MT, 1966'dan 1971'e kadar uzun bir srete "cuntasal olaylar ve gelimeleri" izleyen bilgileri dosyalam, bir raporla ilgililere sunmutu. Bu rapor gizli servislere zg, zel tutumla kodlanm ve "Balon Operasyonu" diye adlandnlmt. Demirel'in bir syleide Babakanla gelen M T raporlarn anlanrken kulland nitelemeleri anmsayabiliriz: "MT'ten gelen raporlar M T antedi ktlara yazlmazd. Dz beyaz bir ktta bilgiler yer alrd. Altnda imza bulunmazd. ou kez, bu raporlarda mesela, ilgilenmediimiz Afrika'nn bilmem hangi lkesindeki olaylardan, gelimelerden sz edilirdi.
177

Olaylar sralanr, analiz yaplp bir sonu verilmezdi. Takdir, size braklrd," demiti Demirel. Demirel'e, birka kez srarla "12 Mart'n 'nceden' M T tarafndan haber verilip verilmediini" sordum. Her kezinde kesinlikle "Hayr, MT'ten 'nceden' darbenin ne zaman gelecei haberini alamadm," diye yant verdi. "Ama, Balon Operasyonu diye kodlanan dosyada faaliyederin hepsi yazlma?" "Doru," demiti Demirel, " M T , Genelkurmaydan bilgi alamazd, ne olup bittiini ancak cuntalarla 'iltisakl' (bantl) bilinen sivil kiileri izlerken, telefonlar dinleyip neler dndn bu tip almalar yaparak reniyordu. Daha ok, cunta ile ilintili sivillerin isimlerini renebiliyordu. Dosya, ordudaki dalgalanmalardan ve hazrlklardan ok, bu trden baz emalan ieriyordu." Ksacas, ordu, darbe yapmaya karar verdikten sonra, "her ey" kapanyordu. Bir babakan, ordudaki eilimi renebilmek iin ne yapard? rnein, unu yapard. Eini, genelkurmay bakan ve kuvvet komutanlannn katld bir "ay partisine" gnderirdi. Dnte ei, "Hibir ey grnmyor, herkes sakin ve normal konumalar yapld," diye izlenim getirirdi. 12 Mart 1971 darbesinden bir gn nce, Nazmiye Demirel, eine "normal izlenimler" aktarmt. Ordu, sivillere kapandktan sonra, rnein 12 Mart darbe sinden nce Milli Savunma Bakanl mstearln yapan, asker-sivil arasnda doal bir kpr olmas gereken Orgeneral Zeki lter'i, son gnlerde Geneikurmay'daki "nemli toplantlara" almamlard. Gizli servis yeterince bilgi tamaynca kamuoyu gibi ibandaki hkmet de "adeta karanlkta el yordamyla" somut
178

bir sonu yakalamaya alyordu. htilal havas yaylnca "darbe olamayacan" syleyen hkmetin durumu, karanlkta "slk almaya" benziyordu. Hele, cumhurbakanlnda "hava" deiikse, cumhurbakan^ M T mstean aracl ile sorumlu babakanla konuma'ya balamsa... Darbeye gereke saylan yzlerce hatasna karn siyasetinin gizli servis-cumhurbakanl-genelkurmay genini son anda krmas dnlemezdi bile... Servisin gelecei asndan MT'in sivilletirilmesinden yana olan, ama M T gibi bir rgtn "devlet hesabna grevini darbelerde de yapmas gerektiine" inanan "AH", bu yzden "babakanlar MT'in deerini asla hibir zaman anlamadlar," diyordu. Ya "Kunta Kinte" rneine ne demeli? Bir darbe ncesi devlet rgt gizli servisin "bir numaral" yneticisinin davranna ne anlam vermeli?.. Bir deil, bir-iki kanaldan donlanan bu rnek olay, MT'in "darbelerden nce hangi rzgrlara kapldn" gsteriyordu. Serviste "Kunta Kinte" diye, renkli bir "kod adla" tanmlanan MT'teki ba yneticilerden biri, 12 Eyll' aylarca nce biliyordu. Ama, "yasal balannlarnn" yan sra gizli serviste alanlarda bulunmamas gereken "duygusal nedenlerin" de etkisiy le, bal olduu Babakanln deil, MT'i pasifize eden glerin buyruundayd. "Kunta Kince, 'bayrak harekt' diye adlandnlan ve 12 Eyll'n nasl yaplacan ieren Genelkurmay dosyasn, MT'in zel uana binerek ordu merkezlerine dam. Tek bana. Bir gizli servisin sonmlu olduu makamlar unutmutu. Daha dorusu 'Kunta Kinte' Genelkurmay'n kapal kutusunda bir bireydi." "Sonra ne oldu 'Kunta Kinte?'" (Gldler) "Ne olacak? Aslnda 12 Eyll'de 'istihbar becei79

riksizliinin* kantlandna zlerek istifa etmesi gerekirken, emekliye ayrld ve... byk bankalardan birinde ykl maala ynetim kurulu yeliine getirildi." Gizli servise hizmet verenler kimi zaman bu trden olaylan alaya alyorlard. "Servisin btn baarszlktan alanlann, blm eflerinin stne yklr. Nedense 'asl sorumlu1 olan ba ynericiler, ki hepsinin biim asndan baanszlldar kandanmtr, emekli olurlar, ya bir bankann ya da geliri ykl bir baka kurumun ynetim kurullarna getirilirler" diyorlard. rnein, M T mstearlndan sonra emekli olan ve geenlerde len Hamza Grg -de- dllendirilmiti. "tekiler de." Bu irdelemeler btnyle ele alnnca, MT'te 1971-73 arasnda iki yl mstear yardmcl, 12 Eyll askeri dneminde Ankara skynetim komutanl yapan emekli orgeneral, Anavatan Partisi Kayseri Milletvekili Recep Ergun'un u sz aln harflerle yazlp "mnasip bir yere" almal: "MT'i, anayasay koruyan kurum olarak adlandrmak daha iyi olur." (TBMM'de ileri btesi konumasndan, 12 Nisan 1987) MT'in neden korku sald "kurallan ve organik balantlar" ile ortaya kyordu. Nedense bte yasalarna M T iin ayn ve geni bir blm konmuyordu. Gizli servis giderleri, btede "gizli hizmet giderleri" koduyla yer alyordu. rnein 1988 yl bte yasasnda Babakanlk btesinde "07-00-830" koduyla yer alan para, T B M M 1988 mali bte kanunu tasans ve bal cetveller (A-B-C--G-H--M-O-PR-T) ile plan ve bte komisyonu raporunda yle aklanyordu: "830 - Gizli hizmetler giderleri ayrm kodu Sadece bte kanununa bal (A) iaretli cetvelde,
180

1050 sayl ysann 77. maddesine tabi hizmetler faaliyetiyle ilgili olarak: 1IJ. a) rtl denek, h) 1.11.1983 tarih, ve 2937 sayl Devlet stihbarat ve Milli stihbarat Tekilat Kanununun gerektirdii giderler, d) Gizli haber alma giderleri." 1988 yl btesinde rtl denekten gizli istihbarat giderleri iin nerilen toplam 52 milyar 200 milyon lira, Babakanlk btesinde sadece ana blme aynlyor ve "bu parann nerelere nasl harcanaca" hakknda baka herhangi bir ayrnnya rasdanmyordu. nerilen 52,2 milyarn dkm yleydi: - stihbarat yatnm giderleri: 18 milyar 9 5 0 milyon. - stihbarat hizmederi: 33 milyar 150 milyon. - Vizeli kamulatrma ve bina satn almlan: 150 milyon lira. dentilerinde hibir "belge aranmayan," babakann buyruunda bir zel fon gibi kullanlan rtl denek 1971 ylnda 6 milyon lira iken, ilk nemli sramay 1973'te yaparak 14 milyon 587 bin liraya ykseldi. 1976 ylnda 24 milyon 796 bin; 1977 ylnda 45 milyon 2 9 0 bin; 1978'de 90 milyon 300 bin; 12 Eyll yllarnda, 1980 ve 1981'de 231 milyon 812 bin liraya kadar geldi. Seimle ibana gelen zal hkmeti, 1984'te MT'e ayrlan rtl denei 4 milyar 76 milyona kard. Bu da yetmedi, ikinci bir denekle 4 milyar 1 50 milyon lira daha ayrd. Ortalkta ne terr, ne de anari vard. "Gizli servisin maddi gc durmadan pekitiriliyordu." I988'de 52 milyara gelen denek, 1971'e oranla 8 7 0 0 kat amnlm oluyordu. 55 milyonluk Trkiye'de gizli servise aynlan para, kii bana 949 lirayd. kence gren, M T raporlar ile yarglananlar da bu paray dyordu. 1989'da 42 milyar 754 milyon ayrlmt. Parann 2 milya181

r " M T genel sekreterlik binasnn yapmna" gidecekti. Kimbilir ne trden yeni sorgulama odalan ithal edilecekti, arivler, dosyalama ve fileme brolar kurulacakt?.. Ve bir de komisyonda "yetkililerden" (1988) akl ama: MT'te asker personel, toplamn te biriydi. Ya gerisi? Siviller ve "emekli askerler?" MT gibi "askersel" bir ocakta muvazzaf-emekli personel toplam yine -her zaman olduu gibi- arlktayd.

Gemiten ykler

MT'in gzleri ve duvarlara dayal kulaklar, ou zaman devleri ynetenlere de evrilirdi. 1963'ten sonra bir gn, Cumhurbakan Cemal Grsel'i bir M T yetkilisi ziyaret etti. "Baba" Cemal'e "ok yakn biri hakknda 'maruzatta' bulunacakt." Cemal Grsel dinledike rengi deiti, nerede ise kriz geirecekti. Cumhurbakannn "ok yakn", Bulgar gizli servisi ve bu servis aracl ile Sovyet ajanlan ile sk sk gryor, "bilerek ya da bilmeyerek 'baz bilgiler' veriyordu." lk bakta bu ilikiler "ok yakn" kiinin mesleini yrtrken srdrd doal ilikiler izlenimini veriyordu. Gmrklerde kimi ilemler, dsatm ve alm trnden yasal birtakm iler... Ama MT'in dinleme aralarna takl kula kimi grmeleri dinlemiti. Grsel'in "ok yakn"n uyarmas gerekiyordu. 12 Eyll 1980'den sonra Babakan Blend Ulusu,

1967'den beri tand gazeteciyi makamna ard, bir sre syleti. Gazeteci, Babakan'n an nedenini sylei boyu karamad. Gncel, fakat nemli olmayan konulara deiniliyordu. Gazeteci izin istedi, kalkt. Babakan Ulusu aynlrken kulana eildi. "Telefonda konuurken dikkat et," dedi. Gazeteci ard. Bir babakan, bir gazeteciyi dosta uyanyordu. MT, Babakanla balyd. Babakanlktan aynlan gazeteci, bir sre dnd. Son za183

martlarda telefonda kiminle ne konutuunu anmsamaya aln. Birden ampul yand, jeton dt: 30 Austos'un yaklan gnlerdi. Tuzla'da tatilde olan Demirel aram, gazeteci, Orgeneral Haydar Salok'n M G K genel sekreterliinden "urianmas"n M G K yelerinin aralarnda kararlafirdklarn sylemiti. Telefon grmesi teybe alnm, zlm, metnin bir kopyas babakana, bir kopyas ankaya Kk'ne ve herhalde bir kopyas da MGK Genel Sekreterlii'ne gnderilmiti. O gazeteci bendim. Kuku yoktu. Elbette gazetecinin gnn birinde devletin ok yksek, "ama oook yksek bir bynn son konumasnda sap yiyip saman ey ettiini" sylemesi de teybe alnacak ve "aidiyeti cihetiyle" Tanrlar katnda oturan kudrerii kiilere gnderilecekti. Tanklar yayor. Gazetecinin arkada bir gazeteciye, niformal ok st dzeyde bir kudredi "... 'bymz' hakknda 'sap yiyor ey ediyor' diye konuuyorsunuz," deyince, gazetecinin arkada gazete ci ayld. "Ben byle ey sylemedim," dedi. niformal ok st dzeydeki kudredi, "Sen deil, arkada n," diye yandad, "arkada" bendim! ki gazeteci arasndaki telefon konumas teybe alnm, zlm, Cumhurbakanl Kk'nden balayarak srasyla devleti ynetenlere danlmn. Demirel, 12 Eyll 1980'de "kiisel gveni salanmak amacyla" askerler tarafndan Hamzakoy'a "konuk" edildiinde* ilk ii telefon istemek oldu. Verdiler. Demirel, kendisini her gn arayanlara, aradklarna 12 Eyll'le ilgili aklna ne geliyorsa sylyordu. O kadar ileri gidiyordu ki, dinleyenler rahatsz oluyordu. M T kulann nerelere kadar uzandn bildiklerinden durup durduk yerde kimilerinin bana "bir i" geleceinden kayglanyorlard. Hamzakoy'dan dndkten sonra Demirel telefondaki tutu
184

munun olaand olduunu syleyenlere ksa yant veriyordu. "Telefonlarn dinlendiini, banda alndn biliyordum. Kapaaldm yerde ne dnyorsam, ne sylemek istiyorsam 'duysunlar' diye aklma geleni sylyordum. Elimdeki tek are buydu," diyor ve... kahkahalar anyordu. Siyasetinin M I T kulan kendi amalan uruna kullanmak iin bulduu bir yntemdi bu. Dorusu, gazeteciler de zaman zaman bu yntemden yararlanyor ve kimi konularda alamadklar "yetkili tepkisini" M T kula ile salyorlard. Sorulduunda MT.; babakan, bakan ya da etkili-yetkili kiilerin telefonlarnn dinlenmediini sylyor. Ne var ki, MT, hele ara rejimler geldiinde bir zamanlar buyruunda olduu babakanlann, eski "patronlarn" hem evini gzlyor, hem de telefondaki ya da alma odasndaki grmelerini dinliyor. 12 Eyll'den sonra MT; gzlerini, kulaklann Demirel'in Gniz Sokaktaki evine ve evresine evirdi. lk nce Demirel'in konutunun tam karsndaki apartmanda bir daireye yerleti. Sonra evin hemen yannda yapm tamamlanan bir baka apart manda bir daire kiralad. Gelen giden gzleniyor, "uzaktan da dinleme becerisine sahip 'bceklerle'" Demirel'in alma odasndaki konumalar tey be alnyordu. MT'in hangi yntemlerle altn yakndan bilen Demirel, gizli servisin yan binada kiralad ve bir ticaret firmas ss verdii dairede hangi youn almalar iinde olduu nu kolaylkla tahmin edebiliyordu. Umursamyordu. Ancak son kez Zincirbozan'a srldnde evinin btn odalarn kontrol ettirdi. Dinleme arac arat t. Duvarlar temiz kn. Demirel'in bir yaknna, evin evresinde MT'in gz ve kula olduunu nasl anladklarn sordum. ararak karlad: "eri girip kanlardan birounu eski gnlerden tanyor185

duk," dedi. Ya son yllarda? Ticaret yapan -var olamayan- irketin kiralad daire, son zamanlarda kapal imi. Ticari irkeder ad alanda almak, ajanlarn iadam ss vererek gizlemek, gizli servislerin kullanageldikleri "klasik usullerdendi." MT, kulan bir gazetecinin telefonuna niin dayar? ok basitti gerekesi: "Gazeteci, ok iyi istihbarat alyordu. MT, bu istihbarattan yararlanyordu." Gnmzn nl gazetecilerinden birine verilen bu yant, MT'in zeytinya gibi, istedii zaman, nasl suyun stne kabileceini gsteriyordu. Aklama glnt, "dinleme operasyonlarnn" stn rtmek iin bulunan uydurma bir gerekeydi. Sylendiine gre, CIA ile MT'in "binalan aynlm" fakat "gizli servislerin doasna uygun saylan genel kurala uyarak 'haber alverileri' srmt." 1967 ylnda bir gn, New York Times gazetesinde bir haber ka. Sovyet denizalalan Trkiye'ye haber vermeden gizlice stanbul ve anakkale Boazlanndan geiyor, Akdeniz'e alyorlard. Dileri Bakanl bu haberi neden gstererek, bir yalanlama yaymlad. Sonradan renildi. srail, Sovyet denizalalarnn "gizlice" geiinden kukulanyordu. MOSSAD'n araarmalarna kout, New York Times gazetesi kullanlarak yaymlaalan haberle resmi Trk tepkisi salanma. " M T raporunun" padamasndan sonra, gizli servis ve darbeler konusunda araarma yaparken, rgtten on yl nce aynlm, nl bir holdingimizde hl "gvenlik grevlisi" ad alanda alan "KF"ye, CIA ile M T arasndaki ibirliinin srp sr186

mediini sordum. " K F " , "Gizli servisler arasnda ibirlii kanlmazdr," diye balad. Eh, bu savunuyu hep dinliyorduk, arak yeterince biliyorduk. Yeni deildi. Casusluk ve kar casusluk ilerinde uzman olan " K F " sert ka, "Sizler," diye balad: "MT'in istihbarat yapmasna kar kyorsunuz, yanl yapyorsunuz. MT, elbet ispiyonaj somnunda dost lkelerle ibirlii yapacak. Mesela 'Bayrak Operasyonu...'" "12 Eyll bayrak harekn m?" "Yok, o deil. Bu, kod adyla Bayrak Operasyonu. stanbul Boaz'ndan srekli geen Sovyer gemilerinin, Boaz'n belirli yerlerine geldiklerinde resimlerini ekiyoruz. Ancak gemilerin 'gverte ykn' deerlendirmemize imkn yok. Ne tayor, ne gtryorlar? O zaman ne yapacaz?.. Tabii resimleri Amerikallara veriyoruz. Elimizde kapal gverte ykn saptayacak stn teknik de yok bilgi de, CLA'da var." O zaman Boaz'n Anadolu yakasnda "baz yallarn 'kimse oturmaz' grntsn, pencereleri srekli kapal suradann" anmsadm. "Bo yallar" insann dikkatini ekerdi. Bir de, uluslararas byk haber ajanslannn Trk foto muhabirlerine Boaz'dan geen Sovyet gemilerinin her birinin re simlerini ekip gndermeleri iin "i smarlamalan" anmsanabilirdi. Uluslararas bir haber ajansnn Sovyet gemilerinin her biriyle ve gn gnne bu kadar aynnnyla, zenle ilgilenmesi yadrganacak olaylardand. Ajans yetkililerine ya da Trkiye'deki temsilcilerine soranca manakl gerekeler gsteriyorlard: Akdeniz'de Amerikan-Sovyet sava gemileri arasndaki g dengesini gn gnne izlemek gerekiyordu. Resimlerin "mterisi vard." rnein srail diyorlard ve tabii, CIA ile MOSSAD'n ad bile gemiyordu. Trkiye'deki ClA'nn MT'le "haber alma ibirlii" byle
187

balyor, daha baka alanlardaki "mterek" almalar bir zincirin halkalan gibi birbirine balanyor, Washington'a, LangNe var ki, M T da deil, uygulamalan ile 'iednk.' Bir ara dnem geliyor. M T askerlerin hizmetinde. Raporlar dzenleniyor; adamlar yakalanyor, ieri anlyor, ikence gryor, drt yl "Byk dost" devlede, "kk dost" devletin ibirlii, gizli servis deyimiyle "dosdar arasnda yardmlama" kanlmazd. Ama, nereye kadar uzanr, bilinemezdi. "Byk dost CIA" istedii zaman, gizli servisimiz, dnyann br ucuna kadar gidiyor, yardm elini esirgemiyordu. rnein: 1963'te Kba bunalm yaand. Sovyeder'in Kba'ya fzeler yerletirdii, Amerikan casus uular ile saptand. Bakan Kennedy ile Sovyet lideri Kruev arasnda savaa varacak tartmalar geti. Sorun, Trkiye'deki Jpiter fzelerinin sklmesi benzeri kimi koullarla zmlendi. Ama, ABD'nin CIA marifedi baka bir "vukuan" gnceldi. CIA, silahl bir atma iin yetitirdii Kballar, adaya gndermi, ama Castro, "Domuzlar Krfezi Harekn" diye adlandrlan saldry nlemiti. Tanklann ifadeleriyle CLA'nn iplii pazara kmd. "Bir gn," dedi " K F " , "Arnavut asll bir C I A eleman geldi. 'Yandk' diyordu: 'Domuzlar karmasn azmza burnumuza bulanrdk. Kba'da CIA'nn hibir haber kayna kalmad, temizlendi. imdi sizden isteimiz: Kba'ya birka ajan gnderin. Bunlar becerebildikleri oranda istihbarat yapsnlar. Castro bizimkileri temizledi. stihbarann krntsna bile ihtiyacmz var. Para bizden.' Gnderdik. Bunlar gizli servisler arasnda yaplagelen iler, kurulan ilikiler." Sras gelmiti. Daha sonra kimilerine yinelediklerimi, gerekirse yineleyeceklerimi sraladm: "Bir lkenin stratejik istihbarat yapmasna, ispinoyaj, kontrispiyonaj almalar yrtmesine kar kan yok. Doal.
188 189

ley'deki CIA merkezine kadar uzanyordu.

be yl yatyor, sonra beraat ediyor. Kant? Sadece M T raporla n. kenceyi, eziyeti, hor grlmeyi, haksz yere hapishanelerde rmeyi nasl olur da onaylamamz istersiniz? Ara rejimden fkyoruz, bu yntem 'ilerde' kullanlmak iin yrrlkte." "Haklsnz," dedi " K F " ban nne eerek. Konutuum "tekiler" de. Ama hepsi artk MT'in dndayd. "Daha bitmedi," dedim. "Bir devlet kuruluu, ad da gizli servis. Yann bir dnem gelebilir; benim hakkmda bir yerden gelen 'aranrma' isteini yandarken olmadk eyleri allayp pullayp MT'in gndermeyeceini, birilerinin bunlar kullanmayacan nereden bileyim? u aratrmay yapyorum, belki kimilerinin kuyruuna basyorum. Bilemem. Kendi apnda bu inceleme yaymlannca yann bir iftira ile karlamayacam kim temin edebilir? MT, gven vermiyor. Tersine iimizde devlete gvensizliin bellibal esi olarak yayor. Korku salyor birok evre ye. Bunu destekler misiniz?" " K F " ve "tekiler" dinliyor ve hakl olduumu sylyorlard. Ama hepsi artk MT'in dndayd. Taze rnek: Bir milletvekilinden, MT'in deneklerini ieren bilgileri alyordum. Belki kukumuz haklyd, belki deildi. Bilgileri not etmeye baladm srada telefonda acayip grltl sesler balad. Milletvekili, "Sizin telefondan m?" diye sordu. "Yoksa sizden mi?" dedim. Glmeye baladk. Telefonu kapadk. 1988 ylnn Aralk aynda bu duygular iindeydik. Demok ratik dzende ve telefon grmelerinin gizlilii anayasa ile gvence alnna alnan bir lkede.

sun grevin "avclk" olduunu sezinlemilerdi. Nasl ki oturma

ki babakan

mis demokratik rejimlerde siyasetinin "av" olduu birka kez kandanm, CIA'nn nemli ilevini arak yeterince kavramlar ve sivil ikadan aan balanalarla MT gereini bir trl kramamlarsa da... Herhangi siyasal bir konuda alayanlar gibi akan sluplann durgun sulara dnmesi doald. CIA grevlisi Marchetti ile John D. Marks'n 1974'te yazdklarndan yola kalm. "CIA... Hedefine ulamak iin gereken ne ise onu yapar. Davranlannn salam sonulara ulamas iin ahlak kurallarn iner. Amerikan 'd politikasnn gizli alan' kolu olarak C I A 'gl bir silahor,' lkelerin iilerine karr, bunlan Amerika Birleik Devletleri'nin kontrol alana almasn veya bunlara n fuz etmesini salar!" Sorumlulua hazrlanan siyaseti, CIA faaliyederini bilir ve susar. Karsna almak istemez ClA'y. Marchetti ve Marks dnda CLA'da alanlann verdikleri baka rneklerin de ayn yargy paylan bildikten, balanndan geen eitli servenlerde CIA'nn nefesini hissettikten son ra, "yann" beklentileri olan siyasetilerden gerekleri nlplak nmze koymalarn beklemek zordu. Yine de denemeye deerdi. Kukusuz iki darbe yaayan DemirePin "deneyimi," Ecevit'e oranla daha fazlayd. Daha birikimli, daha ayrnnl. Demi rel'e gre, " M T , mkemmel bir kurumdu. Her eyden haberi olurdu. 12 Mart 1971 muhurasna kadar MT'le ilikileri iyiydi, normal dzeyde gitmiti." "yi ve normal" diye tanmlad ibirlii evreninin paralanp dal, 12 Mart darbesine rasdyordu. Belki birok any yakalyor, yaplan ikili grmelerden kimi deerlendirmelere varabiliyordu. Manak sreci 1960 htilali ve gizli servisle iktidar arasndaki iliki ile balyordu.
191

"in felsefesi gayet basitti" diyor, bir usta yazar: "Bir haber alma rgtnn grevi, 'avclk' yapmak deil, mterilerine 'haber' iletmektir." nsan dnmeden edemiyor. nemli siyaset adamlanmz gizli servis konusu aldnda neden tutucu oluyorlar? Tpk ok zengin kiiler gibi, "ok nemli srlar yittii zaman arkalarndan yas tutulmayacana m inanyorlar?" Oysa "nemli srlar" hibir zaman yitirtiyor. Siyaseti srdrdkleri srece, onlarla yayor, onlan izliyor. Birka an, birka cmle bilgi alabilmek iin zorlandklannda, belirgin ve gncel konularda alayanlar gibi akan sluplarnda, durgun sular rnei bir dinginlik, inii k olmayan tekdzelik gze arpyor. Sanki "Baltan, benim gizli anlar ormanmda sallamaya kalkma, ne olur. Anmsamam isteme benden. Dnmekten bile korkuyorum," demiyorlar ama, ou yerde azlar mhrl, gzlerinde belleklerini yanstan pnltlar da yok. Sonmlu alanlara ayak basmadan nceki gnlerde yaadk lan ac bir sonun dakikasn, saaderini, gnlerini ayrntyla veren siyasal mantk, sorumluluk koltuuna oturuncaya kadar gizli servisi sulayan depremsel irdelemeler... Sonmluluu yeniden srtlamaya hazrlanrken yitip gidiyor. ingiliz gvenlik servisinde yllarca altktan sonra yazd kitabn basm hkmete yasaklanan Peter Wright'n rnekledii gibi, "Babakanlar da izlendiklerini" duyumsamlard. Belki de bir haber alma rgtnn asl grevi, "mteri" diye tanmlanan hkmedere haber iletmek deildi. Kim olursa ol190

Mozaikleri bir araya getirip btnletirmeye alrken, "1960 ncesi ne oldu. 27 Mays o kadar barizdi ki, 'geliyorum' diyordu. htilal parlamentoya ve hkmetin dayand bir partiye kar yapldnda, gizli servisin banda, bir sivil vard. Adnan Menderes, ihtilal gnnden haberdar olabildi mi?" diye soruyordu. Banda asker ya da sivil olmu, gizli bir rgtn darbeyi nceden renmesine kimi zaman olanak olmadn m anlatmak istiyordu, yoksa "bilgilendirmeden" yoksun kalnmasna makul bir gereke mi aryordu? nsan, Demirel'in beyin hcrelerine elleriyle dokunamad srece bu sorulara yant bulabilir miydi? Yksek sesle dnr ya da tarorcasna, "Haber alabilseydi, Menderes, 25 Mays gn neden Eskiehir'e gitsin?" diyor, sonra karanlk evrende gerei aratm gibi susuyordu. Menderes'in iine dt ya da drld "krler ve sarlar" dnyasn anlatabilmek iin anlar denizindeki eski, kk yklerden birini yzlercesinin arasndan cmbzla karp anlatyordu: "Sonradan bizim partiden senatr olan, 27 Mays ncesi Etimesgut'ta zrhl birlikler komutan Tmgeneral Yusuf Demirda da Yassada'ya gtrld. Evlerinden sabaha kar alelacele toparlanan DP milletvekilleri, tutsakl sindirememiler, anlalabilir kzgnlkla tmgeneralin evresini almlard. Hadi onlar sivildi. Diyelim ki gzler bir anda krlemiti. Peki ama, bir asker, hem de Etimesgut'ta zrhl birlikler komutan, bnyesindeki kaynamann ieriini nasl kavramam ve grmemiti? nsancl duygulann sinirden rl sert tepkiye dnt o dakikalarda, DP milletvekilleri, ihtilalin geliini sezememenin suunu bir generale yklemekten ekinmiyorlard. Bugn dnldnde tepki, doald. Szckler kam gibi saklyordu generalin yznde. DP milletvekilleri, ihtilali nceden grerek haber vermemenin tek sulusu Demirda Paa'ym gibi, 'Paa, Paa! Hi mi
192
7

utanmadnz pijama ile yakalanmaya,' diye hayknyorlard." Bir-iki fra darbesiyle tabloyu daha canlandrabilir, renklendirebilirdi. Arada baka bir dala atlyor, M T esindeki ikilemi anlatacak bir rnek veriyordu Demirel: Gnn birinde MT, Babakan Demirel'e suikast yaplacan bildirdi. Ah, bu M T bildirimleri! Gerektii zaman bir kt paras kadar deeri olmayan szmona "ciddi bilgiler." Ara n* jimlerde skynetim mahkemelerinde geerli, fakat demokratik dzenin srd gnlerde, stnde kimden, nereden geldii belli olmayan ve gerektiinde kayna asla kandanmayacak biimde dzenlenen MT'ten Babakanla gelen yazlar... mzasz, antetsiz ktta Demirel'in birka gn sonra gidecei ile varaca saat yazl. Suikastn o ilde yaplaca saat bile neredeyse belirlenmi. Demirel, M T yazsn antasna koydu. ankaya'ya kp, cumhurbakann grd. MT'in aktard bilgiye ramen geziyi ertelemeyeceini bildirdi ve... Gitti. Hibir ey olmad! Telefon, grmenin akn durdurdu. MT'in verdii haberlerin kimi zaman doru kmadn duyumsatmaya m alyordu? 1977 seim gezilerinin son iki gn. Babakan uakta fazla istekli grnmyordu. Mitinglerde siyasal konulara alamyordu. Bir bezginlik havas seziliyordu. Ankara'ya dnlerde zel uakta konuklaryla seim sonulann tartarak iyimser grler sralayan, ou kez akalaan insan, yerinden kalkmyor ve susuyordu. Kafas -sonradan reneceimiz- nemli bir olaya taklp kalmt. Ankara'ya dnd. Ecevit, o gn telala TRT'ye gitti. Seim konumasn deitirdi. Taksim alanndaki C H P mitinginde kendisine suikast yaplaca ihbarn Babakan'dan aldn ak
193

lad ve ne olursa olsun, stanbul'a gideceini bildirdi. "Ecevit'e, suikast yaplaca bilgisi Babakan'a MT'ten gelmiti." Bilgi, aynnalyd. Bir otelin penceresinden uzun namlulu tfekle, pat, pat, pat! Ecevit decekti. Demirel'i rahatsz eden, iki gn kafasna hapsettii bu bilgi idi ve Ecevit'e bildirmek ya da bildirmemek sorununu zmeye urayordu. Ama gizli bir rgt, hem de "her eyi bildiine, rendiine inand MT", otel penceresinden uzun namlulu bir tfekle ana muhalefet liderinin vurulacan bildiriyorsa, durumu, antetsiz, imzasz kda da gelse ilgilisine aktarmak bir babakann greviydi. Gereken nlemler alnmt, bilgi veriyordu. Ama aklna Ecevit'in "ihban" aklayaca gelmemiti. Bu ve benzeri birka olaydan sonra Ecevit'e "gizli bilgi" aktarmann sakncal olacana inand. C H P lideri ile "gizli" bilgi alveriine kapanan Demirel, 1977 seimlerinde duygusal bir sarsnt geirdi. Babakan olarak grevini yapyor, ama muhalefet lideri ise babakann sorumluluk duygusunu "seim silah"na eviriyor, ona kar kullanyordu. Taksim mitinginde hibir ey olmad, silah padamad, "bar ve umut gvercini" el atele yere dmedi. MT'in verdii bilgi doru kmamt. 1969 ylnda bir gn MT'in verdii bilgi "doru" kn. Demirel'e gelen M T yazsna gre: "Genelkurmay Bakan Orgeneral Cemal Tural bir darbeyle ynetime el koyma hazrl iindeydi." Tural'n kimi davranlar zaten dikkat ekiyordu. Gazetelerde kk haberler kyordu. Genelkurmay Bakan allmn dnda bir abayla durmadan geziyor, garnizonlan bir yana brakyor, askeri ktalar kentin tren alanlannda denediyordu. i Bankas'na, Ziraat Bankas'na gidiyor, denededii kurumlar arasna darbelerin anahtar kurumu Pl 1 "yi de alyordu. "Bu denetim gezilerinin" ieriini gzleyen MT, 1988 ylnn Kasm aynda bir gece, yllar nce Demirel'i uyardn aklyordu. Orgeneral, o gnlerde devletin tmn kapsayan bir programn ieriine yatkn almalar yapyordu. Ordu iinden gelen bilgiler,1 Tural'n darbe hazrlklann doruluyordu. M T raporlan ve "Tural'n 'ak harekederi' ile amacn" saptayan Demirel, hemen ankaya Kk'ne kotu. Demirel'in 12 Mart'a kadar ilikilerin "iyi ve normal" olduunu syledii MT'in banda Fuat Dou vard. Cumhurbakanl-MT-Babakanlktan oluan genin Demire! kenar henz kopmam, devreden kanlmamt. Dou'nun, ankaya'y da bilgilendirdii kukusuzdu. ankaya'daki zirvede Sunay "Evet," dedi, dorulad gidii. "Ne yapacaz, ne nerirsiniz?" diye soruyordu. "Yapacamz i basit," dedi Babakan: "Tural' hemen emekliye sevk edip yerine baka birini getireceiz."
194 195

lk ve son kez

Demokrasi tarihimizde "ilk ve son kez." Darbeye kalknndan kukulanlan bir komutann "yasal yollardan tasfiye edilmesi" gndeme geliyordu. Fakat Kk, askerdi, eski bir genelkurmay bakan. "Durun," dedi. "Cihat Alpan Paayla -Cumhurbakanl genel sekreteri ile- Turala bir haber gndereyim, Askeri ura'ya naklini istesin." Olacak i deildi. Darbeci generale "iin akld" bildirilecekti. Telaland Demirel: "Aman yapmayn," dedi. nk Genel Sekreter Alpan Paa'nn Tural'la ayn yrngede bulunduuna inanyordu. "Yapmayn, yoksa kargatulumba hepimizi bir torbaya koyar." Sunay direniyordu. Tural'n "kendi istei ile Askeri ura yeliine gemesini" istiyordu. Babakan direndi, saat 13:00't, "Vakit yok," diyordu. , duyarl kerteye gelmiti. Zamanla yanacakn, ya Tural gidecek ya da?,. "Torbaya gireceklerdi." Sunay'n belki de Alpan aracl ile ald gvenceler vard. "Darbe" gelirse, parlamentoyu, hkmeti gtrecek sele kendisi kaplmayabilirdi. Ama Demirel iin durum, byle deildi. Tural'n AP iktidanna, zellikle Demirel'e "scak bakmadn" bilmeyen yoktu. Her yerde sylyordu. Darbe geleceini bilmesine karn Sunay, olurunu "zamana braknca" Babakan iin o dakikada yapacak fazla bir ey kalmyordu. Saat 17:00'de Kk'e tekrar geleceini syleyerek Sunay'dan aynd. Sonuca varma zorlaabilirdi. Tural leden sonra "Babakan'n isteini ve giriimlerini" duymutu. evresine, "Beni ayramazlar, baka yere arayamazlar," diyor, "kararnameyi hkmette imzalamayacak bakanlar da var, ben bilirim," diye ekliyordu. Nereden bilgi almn Tural? Birinci olaslk: "Askeri ura'ya atanmas ile ilgili kararnameyi imzalamayacana" inand bakanlardan. Ya da Kk'ten! Demire'in syleilerde sezdirdii
196

kukusuna baklrsa -belki de- Tural'n askerlik retmenliini yapt Faruk Skan'dan. Milli Savunma Bakanl Personel Dairesi Bakan'na bir kararname hazrlatt. Hkmeti toplad, "imdi st ak bir kararname gelecek. Hepiniz imzalayacaksnz. stn daha sonra biz, usulne uygun doldurup gerekeni yapacaz," dedi. Yedi dakikada imzalar tamamland. Mstean Munis Faik Ozansoy ile Kk'e gnderdi. Onaylara. Personel Bakan Orhan Paa, Tural'a durumu zededi: "Kararnameyi greyim," dedi Genelkurmay Bakan. Asln nne koydular. "Ya, yle mi?" dedi ve genelkurmay bakan olarak girdii kapdan, askeri ura yesi olarak kn. Yerine, Cumhurbakan Sunaya ball ile nl Orgeneral Memduh Tama geliyordu. Ve... 1969 ylnda Tural darbesi, bir gnde nlenmiti. Demokratik bnyelere zg ve kvan verici bu sonucun alnmasnda birka neden saylabilirdi. Tural, "ieriden ve dardan" desteklenmiyordu. Daha nemlisi, devletin st kademeleri demokrasiye kar bir darbeyi nlemede birlemiler, grevlerini yapmlard. Bir le zeri, saat 13:00'te T R T mikrofonlar 12 Mart darbesini duyuruncaya dein aradan iki yl geti. 12 Mart darbesini bildiren aklamann altnda, Demire'in Tural'a tercih ederek genelkurmay bakanlna getirdii, demokratik rejime sadk generallerden Memduh Tama ile kuvvet komutanlannn adlan vard. Darbe, Cumhurbakan Sunaya dokunmamt. 1969'da darbe giriimlerini renir renmez genelkurmay bakann yerinden alan sivil otorite, 1971 'de darbeye hazrlandklar bilinen genelkurmay bakann ve hele darbe ile ilidl olduklarna inand iki kuvvet komutann bir gnde neden emekliye ayramamn?
197

Soru, ok nemliydi. Darbelerin stnden yllar geiyor, ama "sorunun yaamsal nemi" srekli irdeleniyordu. 1969 rneinden kan ilk nemli "ders": Devlerin haber alma servisi MT, bir kuruma bal olmaktan kurtularak darbeyi devlet otoritelerine nceden duyurma grevini yerine getirirse, cumhurbakan ile babakan arasnda rejim konusunda "gr ve eylem birliktelii" pekiirse, bir darbeye, darbecilere yasal ve demokratik "kar darbe" yaplabilirdi. Yneticilerin darbe iklimini yaratacak uygulamalardan kanmalar gerei, kukusuz bu ana ilkeye eklenebilirdi. "Ders" niteliindeki koul, 12 Mart ve 12 Eyll'de ilemedi. Ancak u da sorulabilir: lemedi mi, iletilmesi engellendi mi, yoksa iletilmesi istenmedi mi? Soru zerinde kimi olumlu, kimi olumsuz deerde ynlarca gr sralanabilir. Darbeye yan tutan veya "devlet kurumlar arasnda ibirlii" ile darbelerin savuturulabileceini syleyen deiik gerekeler, kandar ne srlebilir. rnein, zorlu gnlerden geen Demirel, bekra kar boamann kolay olduunu sylerken gerekten inandmc gerekeler ileri srebilir. Buna karn, emekliye ayrlmalar olaslndan sz alnca darbeci generaller ilerinden glerek, "Hele yapmaya kalksalard," diye dnebilirler. Son yllarda darbeden sonra gelen ara rejimin her trden cefasn eken evreler ise, arak parlamentonun ve ona dayanan hkmederin -koullar ne olursa olsun- darbecilerden daha gl olduunu grmek istiyor. Bu istein somut biimde gereklemesini diliyor. Kitabn asl amac, gizli servisler ve darbelerle ilgili ykler, sryor... Kukusuz Demirel'den byle bir izlenim alnmyor. rdelemelerini kuyumcu terazisine vurmas hem doal, hem de hakk... Sunay'n genelkurmay bakanlndan beri, MT'in koku alan elemanlann "ordu bnyesine sald" sylentilerine deiniyorum. MT'ten yararlanan, ama M T e devlet istihbaratn btnletirir bilgi vermeyen Genelkurmay istihbaratndan sz amak istiyorum. "Genelkurmay istihbaraa komutanlktan yaplr ve Genelkurmay stihbarat Bakanl'nda birletirilip deerlendirilir. MT, ordu iini izlemez. Genelkurmay izler. Tabii MT, ordu ile iliki kuran harekederi, irtibat kuranlan bilir ve onlan izleyerek 'bilgi' sahibi olur." in "pf" noktas burada. Genelkurmay istihbara, zaten MT'e kapal. MT, esasen Genelkurmay'a bal.
198 199

"Akbet!"

Gizli servis ve darbe ilintilerini aratran konumalarda geree fazla yaklatn hissederse insan, karsndakinin kepenkleri hemen indirivereceinden korkuyor. "Nasl sihirbazlar marifederini herkesten gizlerse, danda alan aradrmaclann bulduu kaynaklar da olaylarn aynnnlann gizlemekte titizlik" gsteriyorlar. zellikle kurnaz olan kimi "kaynaklar", soranlan iyi bilemeyenlerle konuurken garip bir zevk alyorlar. Bu, bir izlenim. Doru ya da deil. Ama seziliyor. "Kaynaklar" olaylann ayrnalann bilmeyenlerle konuurken o acayip zevki aldklarn duyumsatyorlar.

12 Mart ncesinin istihbarat asndan deiik bir ehresi vard. MT, zellikle 1967'den sonra kmldanan, varln duyuran asker-sivil kimi cuntalan izlemeye alma. 1971 darbesinden nce, "Balon Hareka" adyla dzenlenen dosya, ilerinden birini enine boyuna inceliyordu. Asker-sivil, devlet ynetimine egemen olanlar, bir gn Ankara Atatrk Orman ifHii'nde M T hizmetine verilen binada bir araya geldiklerinde ortaya konan dosya, Balon Harekn idi. Bu dosyada "parlamento iinde olan baz kiilerle, ordu iinde olan baz kesimlerin cunta almalar" yer alyordu. M T Mstean Fuat Dou, dosyay ayordu. Cuntann "ordu st kademeleri ile ilikileri" olduunu belirttiinde, Hava Kuvvederi Komutan Muhsin Banr'un, "Kimi kastediyorsunuz?" diye k yapa syleniyordu. "Dosyada, 'ordu iinde kontak kurulan adam,' diye geiyordu. Batur sorunca -Demirel'in aklamalanna gre-, Fuat Dou 'Sizsiniz,' dedi. Somut soruya somut yanttan sonra Batur, demokrasiye olan balln kandayan gemiteki eylemlerinden sz etti. 22 ubat darbe giriiminde uaktan ata, demokrasi ile ilgili dncelerini ieren kk bildiriyi okudu. Olayn sylenti olmadn Demirel'in u manakl sorusuyla kantlamak olanakl: Eer, o toplanda Batur ile Dou arasnda yle bir olay gememi olsayd, komutan uaktan atard demokrasi bildirisinden sz ettneye neden lzum grecekti?" MT'e hizmeti gemi, 12 Mart gnlerinde serviste bulunan " K F " ise, "Dou Paa, Balon Hareka dosyasn Sunaya sunmu, o da Batur'a vermiti," diyecekti. Batur'un, MT Mstean'nn dokundurmasndan sonra hemen soru yneltmesi ve ald yaman ardndan hemen bildiriyi okumas, "KF"nin verdii bilgiyi doruluyordu. Balon Hareka dosyas, yalnzca Sunaya deil, Babakan'a da verilmiti.
200

Duyarl dengeler bir kez daha ortaya kyordu: Bir dosya var, Marmara Kknde "cuntann ordu ii ilintilerinden" sz ediliyor ve cunta ile ilikisi olduu sylenen bir komutann ad aklanyor. Muhsin Batur'u, Cumhurbakan Sunay'm sevdii ve koruduu biliniyordu. Korgeneral iken Batur'un, Hava Kuvvederi Komutan rfan Tansel'i hedef alan, ar eletirilerle dona-^ nan "zel bir mektubu" Sunaya gndermesi, Kk'le arasndaki "scak ortamn" belirgin rnei deil miydi? MT'in dosyalarna geen, hele Milli Gvenlik Kurulu'nda bir eit "hkmet program ieriinde raporlar okuyan" bir general, Tural'a uygulanan yntemle grevinden neden uzaklaanlmyordu? Bir aklamas olmalyd bunun. Aklama gerekliydi. Bir cunta, o cuntayla "iliki kuran ordu yksek dzeyinde bir komutan..." Bilgi var, MT'ten kesin sulamaya yakn bir bildirim ortada... Aralk 1988'de bir gece, Demirel'e sordum. Yandad: "General Batur, cunta ile ilikisi olduunun belirlenmesi zerine Marmara Kknde ok tutarl bir konuma yap. Demokratik dzene balln zenle ve inandrc biimde vurgulad. Yaplacak bir ey yoktu." M T gibi bir rgtten gelen ciddi bilgilerden sonra Batur'un tasfiye edilmemesi kimilerine ters gelebilirdi. Kimilerine gre, "o gnk siyasal koullar ve silahl kuvvederle ilikiler gz nne alndnda" hkmetin daha radikal hareket etmemesi doald. Dosyada ad geen tekiler?.. "Bir ksm parlamentodayd, dokunulmazlktan vard. 27 Mays'tan gelmilerdi. Bunlara kar daha kesin davranlara gemek olduka zordu ve daha deiik rzgrlann esmesine neden olabilirdi." Ya "ara rejimlerde" M T raporlan ile hapishanelere girenler, hkm giymeyip beraat edenler?
20I

Balon Harekn gibi dosyalara giren aynnnlan MT'in "ilerine szdrd 'ajanlan' topluyordu." rnein 12 Mart'tan sonra "kkrtc ajan" diye nlenen Mahir Kaynak? Demirel, bu nl ad sorulduunda: "Biliyordum. Ama dosyada, raporlarda ajanlarn adlar ge mez. Sadece 'eleman,' diye sz edilir, 'elemann' adn sorarm, sylerler. Gn gnne bildirmiti," diyordu. Biz de, Kaynak ve benzerlerinin raporlarndan sonra insanlarn "Ziverbey Kk'nde" neler ektiini, hangi ikencelerle karlann lhan Seluk'tan renecektik. (lhan Seluk, Ziverbey Kk, ada Yaynlan.) Ziverbey Kk'nn, 12 Mart'tan sonra ikence oda olarak kullanldn artk bugn, herkes biliyor. Dou'nun M T mstearl dneminde bu kk, baka bir ad aknda "sadece Trkiye'ye gerek Bulgaristan 'ajanl' yapmalanndan kukula nlanlartn incelenmesi iin" kullanlrm. Yzlerce gmen arasnda ajan olmasndan kuku duyulanlar uzmanlarca orada sorguya ekilirmi. rnein, Trkiye'ye nasl girdii sorulan biri snr tal, aal bir yerden aarak geldiini sylermi. Uzmanlar adam alp snn ann ne srd snr blgesine gtrr m. Fakat tanmlanan yer ounlukla; dmdz, aasz, taa kayaya rasdanmayan bir yer olurmu. lhan Seluk anlatyor: "Erenky Kk Sunay-Tama-Trn cuntasnn ikence merkeziydi. 12 Mart'n yaps iinde zel bir yeri vard. nk 1. Ordu'nun bulunduu stanbul blgesinde Faik Trn, kendi yetkilerini kullanarak zel operasyonlar yapurabiliyordu. Basn da stanbul'da olduuna gre, burada yaand birok ey. nsanlar tutuklanmaya, gzalnna alnmaya, kovuturulmaya baland, davalar birbirini izledi. Bu karmaa iinde aydnlk olan udur: 12 Mart dneminde Erenky'de, Ziverbey'de Zihni Paa Kk
202

diye anlan (ya da Ziverbey Kk) yerde Faik Trn ve Memduh Unltrk buyruunda bir ikence merkezi kurulmutur. Bu ikence merkezinde de birok aydn tezghtan geirilmitir." kence ile sorgulama Ziverbey Kk'nde zel Harp Da irsi ad alnnda "Kontrgerilla" diye namlanan kuruluun elemanlannca yaplyordu. Kontrgerillann ikencelerine insanlan, MT'in gizli gz ve kulaklarnn hazrlad raporlar gtryordu (Kontrgerilla konusu Cneyt Arcayurek Aklyor dizisinin 7. cildinde geni biimde anlatld). kence olaylannn binlerce rnei yazlabilir. Fakat lhan'n, yaad olaylarn zerinden 18 yl getikten sonra yazd rpertici gerekler, ikence eylemlerinin belli bal belgesidir. kencenin antsal simgesidir. lhan Seluk'u dn ve yazn adam olarak tanrsnz, bee nirsiniz, benimsersiniz. Seluk'un insan yann, dosduundaki kvam, vefasn ancak onunla birlikte yaarsanz anlayabilirsiniz. lhan Seluk gibi dn dnyasnda izgisini hi krmam, sapnrmam, maddi olanaklar karsnda eilmemi ustalara, dosdara arok ok az rasdanyor. Bir elin parmaklan kadar bile deil saylan. Szckleri eidi enstrmanlardan kurulu bir orkestrann uyumu iinde kullanabilen ender yazarlardan olan lhan'n, o yumuak sesiyle, ama yumuak dokundurmalarla evresini rahat sz etmeyen dost uyarlann, gerei gsteriini ancak onunla ko nutuka kavrayabilir insan. lhan Seluk, 12 Mart darbesinden bir buuk yl sonra "ieri" alnd. "Sorgunun omurgasnda ikinci eklem, Devrim dergisi evresinde toplananlann bir cunta oluturduklan sulamasyd. inde komnisderin de bulunduu bu cunta, bir eylem plan hazrlama; iktidar devirecek, devleti ele geirip komnizmi lkeye getirecekti.
303

"Cuntann ba Madanolu idi. "Ne var ki, i biraz karkt. "nk Genelkurmay Bakan'yla kuvvet komutan, 12 Mart muhurasyla hkmeti bir buuk yl nce devirmilerdi. "Kara ve hava kuvvederi komutanlar birlikte alarak bir plan hazrlamlard. Sonra bu konunun tartmas yaplm, geni bir komutanlar toplants dzenlenmi, 12 Mart'ta muhtra elbirliiyle verilmiti. "Bir buuk yl nce gereklemi eylem ortadayken, Madanolu Paa ne yapm, sorusu havada kalyor, sulamann mann tutmuyordu. Ancak Ziverbey Kk'nde ileyen saat, mannn tik taklann yanstmyordu. "Daha geni bir plann bir parasyd Madanolu davas. "Yukanda sylediim gibi Doan Avcolu, lham Soysal ve ben, gzaltna alnmadan nce Ziverbey'de ne yapacamz, nasl davranacamz tartmtk. Ben 12 Mart dneminde gzaltna alnan her arkadama da benzer eyleri syledim. Ne isterlerse 'evet' deyin ve imzay basn. Direnmenin anlam yok, mahkemelerde gerek ortaya karsa kar... "Ne var ki daha deiik bir yntem bizleri bekliyordu. "Erenky Ziverbey Kk'nde bu yntemleri uygulayanlann akl hocalan elbet ABD'de kontrgerilla kuramn gelitirenlerdi. Ancak zel baz yntemlerin uygulandn da sanyorum. Szgelimi kk eski bir yapyd. Ahap blmleri hem gcrdyor, hem ses geiriyordu. Bylece ikence sesleri kolayca duyuluyordu. Benim kaldm odadaki pencere doaldr ki zel olarak yaplm bir ikence hcresinin deil, kkn penceresiydi. Dars grlmesin diye beyaz yalboya ile camlan boyanma. Srekli yatakta yatmaya zorlanmak, belki bu yzdendi. Pencereye yaklamann tehlikeli olaca dnlyordu. Zincir hem moral bozmak, hem ac ektirmek iin, hem de sank kprdad ve yataktan kalknnda ngrdasn diye taklyordu.
204

"Faik Trn'le Memduh nltrk'n daha iyi olanaklan olsayd, kukusuz daha gelimi bir ikence yuvas hazrlayabilirlerdi. "... Madanolu'na ilikin soruturma 1971'in yaz aylarnda balama, ama ortada bir davann almas iin gerekli ne bir iaret \5ard1, ne de bir kant. Delil yaratmak gerekiyordu. Ellerinde blk prk ajan raporlan bulunan sorgucular, bizden alacaklar yazl iradeleri derleyip toparlayarak tutanaa dntrecekler, sanklara imzalatacaklard. "Madanolu dosyas byle oluacak. "Dndm tandm, karar verdim: "'Yazmayacam.' "Peki, direnebilecek miyim? Ya da direnmeye gerek var myd? Kendi kendime sorular soruyor, yantlar veriyordum." Direndi, ikencecilerin istedii ifadeyi yazmad, ilhan'n aklna gelen olaslk, doruydu. "Sorgucular istedikleri amaca yaramaynca ellerindeki blk prk ajan raporlar"n daha geerli biime dntrme gereini duyumsadlar. lhan'n ak seik yazmlarn, bir yerde deindii gibi "blk prk ajan raporlarnn" daha dzenli raporlara nasl dntrldn, "maln sahibi grnen kiiden", bizzat Mahir Kaynak'tan dinledim. renebildiim M T gereklerine serviste yllarca alm MahiT Kaynak'm yapa katklan saptayabilmek iin bugn Gazi Universitesi'nde doent olan "eski ajanla" iki kez konutum. Gizli servisin bnyesi, alma dzeni ve biimini konuurken, yava yava 12 Mart'a, tlhan ve arkadalarna hkm giydirmeyi amalayan Mahir Kaynak imzal M T raporlanna sz kaydrdm. Sorguculann onca ikenceyle bir trl elde edemediklerini, Kaynak salayacaka. "Bir gn beni M T ' e ardlar,*' diye balad. "Madanolu
205

davasna tank olarak kacam sylediler. Bu, karanlktan aydnla kmam, deifre olmam demekti. Ama servis tanklm istiyordu." Ses alma arac akt: "Sonra raporlannz okundu, mahkemede tanklk yapnnz?" Kaynak: "Ben rapor vermedim, yalnz bunu yle... Kapatabilir miyiz?" dedi. Ses alma aracn kapattm, konutu. Sesini alamamtm, ama syledikleri belleimde izgi izgi yer ermiti... Kaynak yle dedi: "Ben bir kez rapor verdim. Sonra hi rapor vermedim. Mahkemeye kmam istendiinde raporlar yazmam istedi MT. Reddettim. 'Ben anlaonm, anlattklanm isterseniz rapor haline geti rirsiniz,' dedim. yle yaptlar. Mahkemede okunan raporlann benim tarafmdan yazldn kabul ettim, rgt, byle istiyordu..." (Duraksamalar geiriyordu. Mahkemenin zerinden 15 yl gemi. Yalan tankln su olarak onu srklemesinden kayglanyordu. Syledikleri zamanamna girer miydi, bilmiyordu. Kukuluydu. Ses alma aracn bu yzden kapatttrmt. Kendi sesiyle bir kant istemiyordu.) "... imdi mruruzaman gerekleti mi gereklemedi mi bilemiyorum. Bunun sylenmesi benim tarafmdan hukuki bir saknca yaranr m, yalanc tanklk gibi bir ey... Bama?.." lhan'n "Ziverbey Kk'nn" yaymndan bir yl sonra konutuum Mahir Kaynak'n bana syledikleri plak gerei nmze sermiyor mu? kenceye yatrlanlarn vermedii yazl ifadelerden ve bir ie yaramaz blk prk ajan raporianndan sonra "mahkemeyi etkileyip lhan ve arkadalanna hkm giydirebilmek iin servis marifetiyle -baka ad bulamyorum- elikili raporlar." Arkadalanna ne diyordu, lhan: "Bu iin son zm yeri mahkemeydi."
206

yle de oldu. Servisin mahkeme nne kard tank, ieriine sahip kn, ama yazmayp imzalad raporlar, gerekeli mahkeme kararnda shria eletirildi, yks lhan'n anlannda:

Ajann

harcanmas

"... M T bir ajann hibir zaman deifre etmez, bu gibi 'elemanlar' ve almalar son derece gizli tutulur. Ancak Madanolu davasnda Mahir Kaynak kurban edildi. Aklanan raporlarnda Kaynak, 'kkrtc ajan' kimliiyle ortaya kyordu. Bunun Frenke ad 'ajan provokatr'dr. M T ajan grevini yapmakla kalmayp, yanna sokulduu kiileri 'komnist' bildii kiilerle ba kurmak yolunda tevik ediyor, sua itmek iin abalyordu. "Ancak Madanolu davasnn beraatla sonulanmas, Mahir Kaynak' deifre edenler iin geri tepen bir silah oldu. "Madanolu davasnda gerekeli hkm son sz sylemitir. "Savcnn davadaki tutumu, yarglar kurulunu da rahatsz edecek kadar gze arpyordu. Nitekim bu konu gerekeli hkmde bir karara baland. "Ya Mahir Kaynak? "Bu M T ajannn 1967'den 1970 Nisan'na kadar verdii raporlar nasl deerlendirildi? Mahir Kaynak'n kiilii karsn da skynetim mahkemesi nasl bir yargya vard? "Madanolu davasnn gerekeli hkmnde Mahir Kaynak iin u sonuca vanlyor: "ahit Mahir Kaynak ayn zamanda bir M T ajandr... Gerek tanzim etmi olduu raporlarndaki telif edemedii elikiler, gerek duruma srasnda sorulan suallere, 'Ben aldm haberleri mantma aykn grsem dahi olduu gibi raporuma kaydeder ve M T tekilatna bildiririm...' eklinde, ald haberleri dahi ciddi bulmad yolundaki beyanlan; gerek, 'Raporlan umumi207

yede toplantlardan bir mddet sonra yazardm. Bu surede toplandya itirak edenin ne dediini deil de aklmda kalan raporu ma geiririm,' eklindeki beyanlanndan da anlald gibi, raporlannda, geen hadiseler ve kiilerde yanlgya dme ihtimalinin mevcudiyeti (byle bir ihtimalin mevcut olduu bizzat kendi ifadesiyle kabul edilmitir) ve gerekse Anayasa Mahkemesi'nin yukarda belirtilen karannda ayn zamanda M T eleman olan ahider hakknda belirtilen sebepler de nazar itibara alnarak ahadetine itibar edilmemesi gerektii kanaatine varlmtr... "stanbul 2 Numaral Skynetim Mahkemesi, Mahir Kaynak'n verdii raporlar deerlendirirken unlan sylyor: "'Soruturma srasnda eleman (Mahir Kaynak) raporlarnn dava dosyasna imzasz ve tasdiksiz konmu olduunun tes piti zerine, asllannn veya tasdikli surederinin MT'ten istenmesine karar verilmi, tasdikli surederi dosyaya konmutur. Tasdikli ve tasdiksiz raporlar ayn ayn tetkik edilmi, karlanrlm, 26 ubat 1969 tarihli tasdikli eleman raporlanya tasdiksiz eleman raporu arasnda ak bir elikinin hibir yanlgya yer vermeyecek ekilde mevcut bulunduu anlalmtr.' "in ilgin yan, zerinde deiiklik yaplan raporun zamann genelkurmay bakan Faruk Grler'e ynelik olmasdr. "2 Nolu Skynetim Mahkemesi, gerekeli hkmne yle devam ediyor: '"MT'in (Milli stihbarat Tekilan'nn) kendisine den grevi yerine getirdii kanaatine vanlmtr. yle ki, akl ve mantn alamayaca elikilerle dolu bu eleman raporlarna itibar etmediini, sanklar hakknda drt sene ierisinde bakaca ilem yapmamakla ortaya koymutur. Bunun aksini dnmeye imkn grlmemitir. Zira sanklar takiple grevlendirilen ajan Mahir Kaynak'n, Amerika'ya gitmesine mani olunmamtr. Ciddi bir uran iinde bulunduklanna inanlan sanklann takipsiz braklmaya caklannt Milli stihbarat Tekilat dnebilecek durumdadr.'
208 209

"Gerekeli hkm ok ak ve seik biimde Mahir Kay nak' mahkm etmektedir. "yle ki: " ' M T eleman raporlan ayn ayn tetkik edildiinde ajann sank Hfz Kaar'dan naklen temin ettii bilgileri MT'e bildir-, dii grlmektedir. Mahir Kaynak ifadesinde sank Hfz Kaar'n kapasitesi itibariyle raporlarnda belirttii ileri yapamayaca kanaatinde bulunduu haberleri, gayri ciddi bulmasna ramen raporlannda beyan etmektedir. Mahir Kaynak bu beyan ile MT'e verdii bilgilerin shhatine, gerek olabileceine inanma dn belirtmi bulunmaktadr. Bu beyanlar ile eleman raporlarnn samimi olmad aka belli olmu, bu raporlann delil niteliini bir ynden ortadan kaldrmtr. Esasen bu bilgilerin Hfz Kaar tarafndan verildii hususundaki iddiann da tespiti mmkn olmamnr. Bir doent olan Mahir Kaynak'n herhalde inanmad ve inanamayaca kiilerin beyanlann Milli stihbarat Tekilan'na rapor etmemesi, aksi halde tekilat yanlgya drebileceini dnmesi gerekirdi.' "Yarglar kurulunun gerekeli hkmnde bundan sonra raporlar ele alnarak 'belirtilen hususlann tutarsz olduu, akl ve mannk kurallarna ters dt' ve 'delil olamayaca' rnekler verilerek sergileniyor..." Seluk'un anlan kadar gerekleri aydnla kavuturan baka belgeye az rasdanr. Mahkemenin gerekeli karannda ve Kaynak'n Kasm 1988'de, Aydnlkevler'deki konutunda syledikleri, u rapor iinin altn biraz kartrma gereini duyumsanyordu. " M T grevini yapm," deniyordu, ama nasl yapm? Kaynak'a gre, tek bir rapor vermi. Bu raporda 1971 darbesinin ncesini siyasal adan irdelemek gerektiini, hatta -sylediine baklrsa- olayn alnnda "d glerin" oynad rol iletmi.

Ama sonra km mahkemeye "elikili, tutarsz birtakm ifadeler, alnnda imzas olan raporlar vermi." Zaten bu nemli noktay zmeye alyorum, Kaynak' zorluyorum: "Deifre oluunuzun ana nedenini sylyorsunuz. 'Bir rapor vermitim, sonra benden baka raporlan imzalamam istedi ler.' Oysa, 'Ben yazmam, siz yazn,' demisiniz. Bu, ok tuhaf. Garipsemenin tesinde. Niye mahkemede, 'Bu raporlarn byk ksm benim deil, yazdlar, imzalattlar,' demediniz. Orada ikenceye urayan yazarlar, dnrler, ordu mensuplan oturuyordu. Neden byle davranmadmz?" Tepkimi gstermek istemiyordum. Olaan bir soruydu sanki. Bu soru bile, mahkemeye bir " M T tertibini" yanstmyor muydu, tertip kokusu vermiyor muydu? Kaynak, "in bu safhaya geldiini grnce benim tekliflerim oldu," dedi. Bakalm? "Benim istihbarat anlaymda mahkeme yoktur. Mahkemeye kmak istemiyordum. Siyasal olay, siyasal olarak halledilmeliydi," diye srdrd Kaynak: "Fakat bu, bir i operasyondu. Daha nce Fuat Dou'ya da syledim. Dedim ki: Madanolu grubunu mahkm etmek istiyorsanz, bunu baaramazsnz. Gcnz buna yetmez." "Yant?" "Baannz," dedi. "Ama mahkeme, raporlarnz, ifadenizi 'makbul' saymad," dedim. Sakin bir sesle ve gizli servisin uzun gnler boyunca dzenledii raporlann yarg nnde boa kan yineleyerek. Tabii Kaynak, mahkeme heyetinin salam hukuki dayanaklarla raporlan, ifadeleri "aidiyeti cihetiyie" servise geri gndermesine yorumsal bir klf geirebilirdi: "Sadece hukuki mesele deil, siyasi gleri olduu iin kabul edilmedi," diyordu. yi ama, "raporlar, ifadeler mahkemece kabul edil-me-mi-tii."
210

inde bulunduu durumu Kaynak, bir baka ynyle anlam: "O zaman - M T ' t e - dediler ki bana, sen olayn iindeymisin gibi grn. Sonra da yaptn yanll grp itiraflarda bulunmu ol!" "Siz, mahkemeye kmadan m oluyor bunlar?" "Evet, senin ajan olduunu aklamayalm, ama bu yoldan..." "Pimanlk olay?" "Kesinlikle kabul etmem, dedim. Kabul edebileceim iki alternatif vardr. Birincisi: Onlarla hapse atarsnz, otuuma ocuuma bakarsnz. kincisi: Ya da aa karrsnz." "Aa m kardlar?" "Aa kardlar. Aa karlmak da istiyordum. nk ben gizli servislerin, zellikle Amerikallarn beni tehis ettiklerini biliyordum. Yani beni biliyorlard." "MT'in dndasnz, ama M T ajansnz, kadroda degilsi niz o sralar?" " M T ' e alnm biliyorlard. renmilerdi." "eriden mi?" "Evet. Biliyordum. Anlamtnm.-Tekilatla nsiyetim yava yava arttka bunu rendiklerini anladm. Byle bir durumda baka bir servisin antajna ve talebine muhatap olmamak iin aa kmak istiyordum. O zaman yapamazlard, aa kmm, hibir yararm, aa kan adamn yapabilecei hibir ey yoktur. O yzden de aa kmak istiyordum, O arkn iine girmek istemedim. O ark biliyordum." "Deifre" olmann tam Madanolu davas balad srada yararn pek anlayamyordum. "Aa kmasanz CIA veya teki servisler ne yapabilirdi," diyordum Kaynak'a, daha amak iin. "Tabii. Bu ilerde en kt ey antaja gelmektir," diye yandyordu. Oysa, CIA'nn iine gelirdi Madanolu'na ve arkat

sol bir cunta darbe yapacaku, "komutanlar, bu darbeyi bertaraf dalanna beraat karan yerine, hkm giydirmek. Kaynak, "Senin bir an yakalar, senin ajan olduunu biliyoruz, ifa ederiz veya seni vurdururuz, gel bize de hizmet et, derler," diyordu. "Devletin varln koruyan 'dosdann' istedii ynde bir lke yaratmaya" alan "eleman" CIA'nm feda etmesi mannksal adan fazla olas deildi. Denilse ki Sovyeder bu yntemi uygulayabilir, bir lde, pekl! " C I A deyimiyle 'slak iler' yani ldrme 'olay' var m?" "Vardr, yledir. Tehdit ederler sizi. Ne diyecektir beni vurdururken adam? Faizme kar mcadele edeni..." Kafas kanyordu insann. Oysa Kaynak, "Gayet rahat yaparlar," diye yineliyordu: "Bunu Amerikal yapar, kimse de farkna varmaz. Bu, byle olur." "Amerikallarn bu tip ileri var mdr Trkiye'de?" "Vardr tabii. Birok eyde vardr. Sonuta u oldu tabii. Ben ortaya knca benim onlar asndan bir maliyetim oldu. yle dndler: Bu adamn bertaraf edilmesi san kayb anlamna gelir. nk ben, san madup hanesine yazldm." "Yani?" "Benim bertaraf edilmem onlann kayb olacakt. O yzden hibir ey yapamadlar. Belki de ansm var, belki de mrm uzundu, bilemiyorum." Grnen gerek: Madanolu davas lhan Seluk'un da belirttii gibi, bir buuk yl, hatta daha nceden tezgha girmiti. MT'e bir esinti gelmiti, kimbilir nereden? Buras kapal. Kaynak hazrlanma ve mahkemeye gtrlmt. "Akbet ortada!" 12 Mart darbesi, radyolardan okunan komutanlar muhras ile gerekletiinde, orduya hangi cuntann egemen olduunu aratran kukulu sorular vard. lk saaderde durum henz aydnla kavumama. Sonradan asker-sivil btn otoritelerin savunduuna gre,
213 212

etmek iin muhara ile snrl bir 'darbe' gerekletirmilerdi." Kaln izgileriyle, o gnden bugne savunulan gr buydu. Fakat, daha sonralar yaplan araarmalar, kan aklamalar baka bir olguyu ortaya koydu. Sol cunta temizliinden sz ediliyordu. Oysa hava ve kara kuvvederi komutanlan -Muhsin Batur ile Faruk Grler de-, cuntasal almalann iindeydi. Darbe hazrlnda olanlarla toplanalara girip kan kuvvet komutanlan yerlerinde kalm, buna karn General Celil Grkan ve arkadalan "devlete el koymaya hazrlanmak, Trkiye'nin siyasal dzenini tmyle deitirmeye girimek" sulanyla tasfiye edilmilerdi! 1972'de 12 Man 1971 darbesindeki gerek yanlan aramaya baladm gnden bugne kadar hep ayn sorunun yaman aradm: Cunta faaliyeti, anayasay deitirmek gibi darbeye hazrlk nedenleriyle orduyu harekete geirme yargsyla "tasfiye" yaplacaksa, kuvvet komutanlarnn da ayn uygulamann iinde olmas gerekmez miydi? Ne are, cuntasal faaliyet iinde olduklan anlalan komutanlar kalyor, "sol devrim yapacaklar" gr ile 13 Mart gn "kimi general ve subaylar" ordudan uzaklanrlyordu. Eer sorun, bir anayasa rejimini korumaksa, anayasay "tebdil ve tayir etmek" bir susa, bu hareketin sa solu olmazd. Muhsin Batur ve Grler Paalar terazinin ayn kefesinde grp yazmaya almam, su oldu. Gr am bugn de deitirmi deilim. Kaynak, yllar gemi, ama hl ilgin "eski bir kskma ajan." Kimi irdelemeleri var ki, amas gerekiyor. rnein, 2000'e Doru dergisine verdii bir rportajda "12 Mart'm 'dardan' ynlendirildiini" sylyor. Oysa, 12 Mart ncesi bir "ajan" olarak MT'le "iliki" iinde. Deifre olunca MT'te ekonomik daire bakanlna yksel-

mi. Ajan olarak MT'e "malzeme" vermi. Deifre olarak mahkemeye km. Sonra MT'te kadroya alnm. Bu aamalarda grm, duymu, sonra servis bnyesinde yaayarak -kendine gre- 12 Mart' irdelemi. 12 Mart'n "dandan ynlendirilmesi" aldnda Kaynak, kimi yorum ve saptamalar yapyor. Ses alma arac ak: Ona gre, 12 Mart'tan nce sol, genlere devrimin nasl yaplacan alyor. "Birtakm sezilerine gre ngiltere'den destek gryor." Nasl? "ngiltere'nin bu ilerle megul olduunu grdm," diyor. Kant? "Trkiye'de solcu olan planclar veya baka entelekteller, sonradan ngiliz smrgelerinde veya ngilizlerin hkim olduklan yerlerde i buldular. Bunlar birtakm belirtilerdi. Onun dnda mesela -burada ad verdi- bana, Sosyalist Kltr Dernei'ndeki planclann aslnda devlet iin yapoklan aratrmalann bir kopyasn ngilizlere verdiklerini syledi. uradan biliyoam: 'Onlar yeterince ngilizce bilmiyorlard, tercmelerini bana yapanyorlard,' diyordu." "... Size syledi bunlart?" "Evet, bana syledi. Planclar DPT'yi kullanarak Trke hazrlyorlar aratrmalan, sonra ingilizlere veriyorlar, ngilizler Trkiye'nin ekonomik yaps hakknda bilgi ediniyorlar. Bunun dnda hareket ngilizler tarafndan genel olarak tasvip ve destek gryordu. Yani bu hareket, bir Sovyet hareketi deildi. Rengiyle, yapsyla, amalaryla, deildi." Deiik bir sav: "Gizli servisleri ile, aktan deil?" "Evet gizli' servislerie, aktan deil. Eli aktan yapmyordu, kesinlikle gizli servisleri kanal ile." "O srada MT, bu sylediiniz olaylan bilmiyor muydu?" "Gizli istihbarat tekilat Bat lkelerinin byle bir olayda dahli olacan peinen kabul etmiyordu. Bata kabul edeceksiniz ki, stne gidebilesiniz. u srada biliyor mu bilmiyor mu sorusu

abes kalyor. nk izlenmemitir, izlenmedii iin de bilinemez. (Ad yineledi) Sylediklerine dayanarak sonulara gidiyorum. Baka somut gerek yok. Sadece 'tahlillerle' bu sonulara vanyorum." " M T ' e ben kendim girdim," diyordu Kaynak. Gnll: *Beni M T bulmad ki... 1967 yllar balarnda, ocak ay olacak Trk Devrim Ocaklan'nda ben de yeydim. Btn soj derneklere yeydim. Orada Madanolu'nun yeeni beraber olmak teklifinde bulundu. Sonra Madanolu ile tantrd. lk ihbar MT'e yapan benim, beni bir eyin iine M T salm deil." " M T , sizdeki yetenei sezip oraya sokmu deil, yle mi?" "Hayr efendim. Bu operasyonda M T hibir destek vermedi. u adan destek vermediler, beni bir yere sevk etmek yahut lanse etmek gibi rolleri olmad." Madanolu davasnda "yerine konacak adam bulunamadndan" sz ediliyor. Bu yargnn iyzn kendine gre anlatt: "Bir ara, ben bu ilere devam etmek istemiyorum, dedim. Yerime baka bir adam koyun, aynlmak istiyonm. Sonunda iyi olmayacan biliyordum. Bir ara bir adam gnderdiler. Ben, onu o evrelere takdim edemezdim. nk adam benim ajan olduumdan habersiz, M T tarafndan gnderildi, bana geldi. 'Ben ok iyi bir komnistim,' dedi. 'Sizinle beraber olmak, sizin ideallerinizi paylamak istiyorum,' dedi. Yayor ve hl MT'te. O srada stanbul Fakltesi'nde asistan idim." "Adam" geri evirmiti, gerekesi ok sadeydi: "Bu kadar ak bir provokasyon halinde girmek, baarl olmazd akas." "Sonra raporlan sralamaya baladnz?" "Ben rapor vermedim. Yalnz bunu yle... (ses alma aracn iaret etti) unu kapar msnz?" Kapadk, ite o an, Madanolu davasna karlan M T ra porlanndaki gerei kavradm. "1967'den sonra 'ben solun dibinin kaznacan' tahmin ettim," diyordu. Belki solda oynarken M T ajanlna geii "ki2i5

8H

isel kurtulua are" bulmak iindi. Belki de baka nedenlerle... Sol darbe giriimi ve ardndan, sa bir darbe! 12 Mart' byle zediyordu. "ngilizlerin kkrac harekederi, varsayalm ki doru. CIA ve Amerikallar ne zaman devreye giriyorlar?" "... CIA bandan beri devredeydi. Yani sol darbede ngilizler rol alacak, kar darbeyi Amerikallar vuracakn. Ama iki servis arasnda temelde, bir iblm var myd, yoksa birbirlerine rakip miydiler? Onu kestiremiyorum akas." "MT'te belki bugn bilgi vardr?" "Yok hayr! MT'te bu konularda bilgi yoktur. Esasen benim bu analizlerimi kesinlikle kabul etmediler. Onlar (MT) asndan hareket, komnist bir hareketti." "Sol ierikte bir hareket de deildi?" "Hayr, onlarn ifadesi ile 'kpkzl' bir harekem." "Tepe noktalardaki insanlar byle mi dnyordu MT'te?" "Evet, byle dnyorlard."

hareketi olduunu, taban olmayan bir darbenin kar bir darbey le devrileceini sezdim." "Raporunuzda yazdnz m bunlan?" "Yazdm tabii. Avrupa hareketi olduunu da yazdm. lk darbe gelecek, sonra ikincisi diye ilk anda sylemedim, sonralan syledim. Ajan olarak alrken bunu syledim. Kar darbe geleceini syledim." Deiik yaklamlar geliyordu Kaynak'tan: "Ama undan kesinlikle eminim: Kendi amdan, muhake melerim asndan. 1971'de bir sol darbe baarl olsayd... Ki, baanl olmas ans son derece yksekti. nk, o srada Avc olu, lhan Seluk gibi isimler Trk toplumunda, zellikle asker ler arasnda ok beeniliyordu. Hatta Sleyman Bey sylyordu: Bir gemiye girdim, orada bile Trkiye'nin Dzeni okunuyordu, diyordu. zellikle Trk ordusunda bu darbe ok iyi yer tutmutu, kabul etmek lazm." "Muhsin ve Grler Paalar, bu darbenin hangi kanadndayd?"

12 Mart gn, 12 Eyll

Yine soruyorum: "Amerikallar, 12 Mart olayn btn aynntlanyla batan biliyorlar myd?" "Biliyorlard. nk beni biliyorlard. Beni, kendim ifa etmedim. Ama birtakm kanallardan benim kimliimi rendiklerini anladm. Tekilattaki baz adamlarn tavr nedeniyle btn bu eylerin, btn bu bilgilerin Amerikallarn bilgisi dnda olmadn da anladm. O zaman yle anlalyordu ki, bir yanda ngilizler diyorum, bir yanda Amerikallar bu ii biliyor. O zaman bir amazn iindeydim. Hl cevaplayamadm. ngi lizlerle Amerikallar kar karya myd, yoksa bu bir 'operasyo nun iki deiik safhas myd' bilmiyorum. "Verdiim tek raporda hareketin sol olduunu, bir Avrupa
216

"Sa kanadnda! yle anlalyor ki, cunta kurulduktan sonra Muhsin ve Faruk Paalar bizim cuntayla hep dirsek temas iindeydi. Sol cuntayla. Srekli haberlesiliyordu. Birbirine haber gnderiyorlard. Herkes birbirinin varln biliyor idi. Ama iinde deillerdi. Bundan kan sonu u olacakn: Bunlar daha sonra sol kanad temizleyeceklerdi. lk darbe sa kadronun temizlenmesi. Baard da. Demirel var, Adalet Partisi var, dalp yok edilmesi, bertaraf edilmesi ve 12 Eyll o gn yaplacakt."

MT,

babakanlara

"katlanr'

"inde yaayan bilir" manundan kan soru: "Bir Genelkurmay stihbarat Bakanl, bir de M T var.
217

Genelkurmay istihbarat yapyor, MT'e vermiyor. MT'ten alyor ama?" Kaynak, aklyor. MT'in ordu iini gzleyemeyeceini sylyor, yasak! Dou'ya, Sunay'n byle bir grev verdii sylentileri anmsatlnca, "Ancak genelkurmay bakannn msaadesi ile bu ii yapabileceini" belirtiyor. rnein Balon Harekt? "Sadece MT'in derledii bilgiler, ordudan alnan bilgi yok." Cuntalar ve benzeri olaylar sralanyor dosyada. Genelkurmay susuyor. Kaynak, "Evet, susuyor," diyor. "Koruduu adamlar, kulland adamlar vardr, orasn bilemeyiz. Her ey olabilir, bilemeyiz." u sonu kyor: Genelkurmay, MT'ten istedii gibi yararlanyor. Ama MT, hayr! Doruluyor Kaynak. "Affedersiniz ama, bu nasl i? Hem baka bir sav daha var ortada: MT, cumhurbakanna, babakana, genelkurmaya birbirinden farkl ierikte raporlar verir, diyorlar." Byk bir rahadkla, "Olabilir," diyor. aknlk... Devletin kurumlar arasnda btnlk temel kural olmas gerekirken, "Doru bilgi ieren raporu asl babakanlara vermesi gerekmez mi MT'in?" "Hayr efendim, yle bir ey olmaz. Sz konusu deil," diyor, Kaynak ve srp giden garipsediimiz gelenekleri zedeyen, insan gldren bir yarg sylyor: "Milli stihbarat Tekilat babakana kadanmaktadr." "Kerhen" srdrlen ilikiyi tam tamna tanmlayan bir ifade.

"... Kadanmaktadr!" "MT, kendini Genelkurmay'a bal m sayyor?" "Bal saymyor, sayar! Kk'le ilintileri MT'in, Kk'te bulunan adama gredir. Ordu zerindeki etkinliine gredir.. Kk'n ordu zerindeki etkisi veya irtibaa fazla yoksa ona da fazla bir ey vermezler. rnein Fuat Douyu sonyorsunuz. Do gu Paa, Sunay'a baldr. Ama Sunay'dan ok faydalanmaktadr. Diyorsunuz ki, Balon Harekt dosyas var. Her ey biliniyor. He men neden tedbir alnmad? Tedbir alnmas iin siyasal iktidann kuvvedi olmas lazm. Hi deilse Kk'e dayanmas, gvenmesi lazm. u olabilir: Baz komutanlann iin iinde olduunu gsteren raporlar babakana verilmemi olabilir." "Dosyada bilgilerin bu yan yok mudur, eksik midir?" "Bunlar karrlar."

Kk ne zaman devreye girer?

Ortada bir genelkurmay bakannn, Tural'n bir gnde tas fiyesi var. MT'ten babakana bilgi, Kk'te Sunay-Demirel arasnda dramatik konuma ve karar. Bir yazyla Tural, Askeri ura ya... Bu rnee karn, teki darbelerde Kk'ten ne bilgi, ne eylem! Hkmet ile Cumhurbakanl anlam. "Torbaya girme den" darbeyi nlemenin yollann birlikte anyorlar: "Ya da yle olmutur: Cumhurbakan byle bir tehis konmasn sylemitir MT'e." "Sunay, MT'e, oradan da Babakanlk'a?" "Evet. Ama MT, Kk'ten bir iaret almtr. Yoksa MT'in, bir genelkurmay bakanna kar bir rapor vermesi mmkn deildir. Cumhurbakan ancak byle bir halde, getir yazy, imzalayaym, demitir hkmete. Baka trl olamaz. Tu219

Bilgi karma
Neredeyse boulacak insan: "Kerhen?" "Everi" "Ama yasalar MTin Babakanlk'a bal olmasn buyuruyor?'
218

rafn bir darbe giriimi elbet vard. Ama d destek bulmaynca darbe yapmak mmkn deildi ki: Aydemir olay da yledir," dedi Kaynak, "Milli bir ihtilal olmaz Trkiye'de," diyerek ekledi: "Darbelerin tehisini, gn ve saatini MT'ten almak mmkn deildir. Bunu alamayacan kabul edecektir, siyasi iktidar. Siyasi iktidar 'emarelere' bakacaknr, 'akln' alaracaktr." Bu tanmlarla "iktidar" szc Trkiye'de anlamn yitiriyor galiba. Bu kanlar "iktidar" szcn biraz zavalllaryor mu, ne dersiniz? Kaynak'ran baka bir deerlendirme: "Trkiye'de i olaylar tek bana fazla nem arz etmezler. Trkiye'de i olaylann hepsiyle baa klabilir. Ama daryla irtibatl olunca, baa klmaz. O bakmdan diyorum ki, bir olay olduu zaman mutlaka d irtibat var m yok mu, ona bakmak lazm. Mesela bir Krt devleti dardan yardm veya destek almadan baanlamaz, mmkn deildir. Dans istemiyorsa bir darbe yaplmaz. Trkiye'yi iki gnde ekonomik olarak kertirler." Kaynak, bu rnei "deeri kendinden menkul" diye niteledii Ergun Paa'nn yeteneklerini anlatmak amacyla m, yoksa MT'teki bu dairenin gereksizliini vurgulamak iin mi sylyor, alayl baklar kprdanyor gzlerinde, amac pek anlalmyor. MT'in "ran'daki tavuk ftyadann saptamas" tarihsel deerde bir rnek! Kaynak konuuyor. "Bizim baka bir lkenin ekonomik hayanna mdahale etmemiz sz konusu olmadna gre veya bize yneltilen ekonomik operasyonlar esasen Bat kaynakl olduuna gre. Ve de Trkiye'den bir operasyon beklenemez. Byle daireler Bat'da var, bizde de olsun diye kurulmu. CIA ise, ekonomik durumlar izler, rapor verir." (Bir rnek: Washington- Amerikan Merkezi Haber Alma Tekila CIA'nn yap bir aratrma, Amerikan vatandalarnn yllk ortalama gelirlerinin, Sovyet yurttalarnnkinin iki kandan fazla olduunu ortaya koydu. CIA'nn aranrmasna gre bir Amerikal ortalama olarak ylda 35 milyon lira kazanrken, Sovyet yurttalannda bu rakam, 15 milyon lirada kalyor. Ekim 1988, gazeteler)

MT, ran'a tavuk sattryor

12 Mart'ta "deifre" olunca, artk niversitede bannamayan Kaynak, M T kadrosuna resmen giriyor. "Birtakm kademeleri" am. Sonunda ald grev, ona gre pek "nemli deil". Ekonomik ler Dairesi Bakan. niversitede ekonomi retene, uyumlu bir grev. Kaynak'a gre, "Ekonomik ler Dairesi Bakan MT'te bir fantezidir." Bir rnek veriyor. 1971 'de MT'in bandan General Fuat Dou ayrldktan sonra, yerine General Nurettin Ersin geiyor, yardmcs da Recep Ergun Paa. Bir gn Kaynak' anyor Er gun, ran'daki tavuk fiyadarn saptayalm, hkmete bildirelim, tavuk satsnlar oraya," diyor.
220

Ecevit'i drme plannda

CIA'nn yeri

CIA'nn "hkmet drme tekniinde" ekonomik etkinliklerine takldk: "ok doal," dedi Kaynak, "mesela Blent Ecevit'in devrilmesi olay. Ben tekilata 'Margarin, Trkiye'de bir problem haline gelecek ve Ecevit'in drlmesinde kullanlacak,' dedim." "Nasl?" "nk o srada Amerikallar byk lde Trkiye'deki ya rekoltesi ile meguldler ve bu konuda srekli raporlar veriyorlard."
221

"Akaryaktla da ilgileniyorlar myd?" "Ne gerek vard. Zaten o konuyu dardan daha iyi biliyor lard." "Ama?" "Ama yiyecek maddeleri... ieride ne kadar salanyor, Trkiye'nin a ne kadardr, sorusunu srekli sordular." "A kapatamadmz anda?.." "Kuyruklar olacan biliyorlard." 1979'larda ba gsteren tketim maddelerindeki sknay byle aklyor ve CIA'nn "darbe ve hkmet drme reetelerinden bir rnek" veriyordu.

lanna dokunmayn, darda sert davrann. Bylece aralarnda bir menfaat farkllamas olur ve btn Ban'nn zerinize gelmesini nlersiniz." "MT'te rapor haline geldi mi bu syledikleriniz?" ".Sonra bu raporla uraan, duyan ok oldu. Benden de aldlar. Mstear gyabmda raporun ok lehinde konua." "Nerede?" "Tekilat iinde ve... iki gn sonra beni iyice kzaa aldlar. Demirel'e de bir yaz yazld hemen. 'Mahir Kaynak uzaklannld,' diye." "Demirel uzaklard m sizi?" "Yazya cevap vermedi. Bir ey yapmad. Rapor zerinde de hibir ey yapmad."

Darbeden sz eden raporun akbeti

"unu da syleyeyim," dedi Kaynak: "1977'de servisin iindeyken bir gn benden daha 'formal' bir adamla konuuyorduk. Hamza Grg, msteard. 'Bu terr ne oluyor?' diye sordu. Demirel babakand. Ben dedim ki: Terr zabta olay deildir. Tersine, siyasi bir olaydr. zm de siyasaldr. u anda A B D ve Avrupa, Trkiye'deki iktidar been memektedir ve devireceklerdir. Terrn kaynanda da bu vardr ve terr nrmandracaklardr. Bunun bir sebebi de Trk-Sovyet ilikileridir. rnein ABD, hsan Sabri alayangil'siz hkmet ister. alayangil'in 1965'ten balayarak Trk-Sovyet ilikilerini gelitiren insan olduuna inanr, istemez alayangil'i. "kincisi Trk ekonomisindeki 'bamszla' giditir. Bu sebeplerle Trkiye'de iktidar devireceklerdir. Kendime gre zm yollar nerdim. Dedim ki: Ban ierisindeki elikileri tespit etmek ve birbiriyle iktisadi rekabeti olan kesimlere ayn muameleler yapmak! Teklifim de uydu: Amerika'nn ierideki ellerine sert davrann, danda mzakereci olun. Ban'nn ierideki kanat222

"CIA'dan kimi rgtlere silah, para yardm gelir mi?" "Yaplr yardm. Para, silah. Ancak bunu Trkiye ierisinde tespit etmek son derece zor. nk CIA, bu operasyonlar birka kademe kullanarak yapar. ster solcu ister sac rgder, CIA'ya alan bilmez. Fransa'dan balar zincir, sonra Almanya'ya baka kademelere adar. Trkiye'ye uzandnda, gerek kaynak ortadan yok olmutur, kaynak tespit edilemez. Bu ancak istihbarat metodar ile bulunur. Bulunmas iin de ilknce bu fikrin serviste kabul edilmesi lazmdr. Byle bir alma serviste hi yaplmad, yaplmad iindir ki, bilemiyoruz. 'Mademki Amerika bizim dostumuz, biz onun dostuyuz, aranrmaya bile gerek yok.' Anlay bu. Bunlar syleyince servisin yksek kademeleri kplere biniyordu." "1977'de verdiiniz bir darbe olaslna iaret eden rapor ne oldu?" "Herhalde bir yerlerde duruyordur." "Yok etmi olabilirler mi?" "Ben ayrlncaya kadar duruyordu. Ama alp yanmda getirmedim."
223

MT'te "kstebek" ihbar

Bir "baka ihbar" olay: "Sleyman Bey'in bir tavr var: MT'in bana bir adam getiriyor, onunla muhatap oluyor. ok koyu bir hiyerari slubu vardr: Mesela ben, bir by-pass giriiminde bulundum, o da baarszla urad." "By-pass" deyimi ile aranrmalar srdke ilerde de karlaacaktk. M T hiyerarisini adayarak servisten birinin babakanla dorudan iliki kurmas ya da babakanlarn M T mstearn adayarak ieriden biri veya birileriyle, olan biteni araurmas. " M T t e ekonomik daire bakan iken mi yaptnz bu giriimi?" "Evet. Gittim Babakanlk'a ve tekilata 'szma' var, dedim. Son derece ciddi bir iddia." "Yani 'kstebek' var, dediniz?" "Evet, apak syledim. 'Sizin aleyhinizde alyorlar,' dedim." "Yabanc, CIA szmas m?" "Yabanc bir szma! ki tepki domas gerekirdi: Ya szmay soracaklard ya da beni mfteri olarak bertaraf edeceklerdi. kisi de olmad. Szann adn bile sormadlar." "Szma yksek dzeyde miydi?" "Evet. Yksek dzeydeydi." "Szma nasl oluyor, zaten MT, Amerikallarla srekli ilikide, ibirlii iinde?" "u vard." Bir sre durdu ve dedi ki: "... MT'teki deerlendirmeler devaml surette hkmeti yanltma istikametindeydi..." Bir vurgulamay anmsadm: Orduya nak" sylemiti. 1980'den nce, MT'ten srekli abartmal bilgilerin aktanldn bir "baka kay-

ClA'nn

dmeye

bast gn..

MT'te kadro d ajan olarak alan, sonra serviste bir daire bakanlna getirilen Kaynak'n kimi bilgileri artcyd: "Dergilerde yaymlanan demelerinizde ilgin bir sznz var: CIA, Trkiye'de bakan drr, genel mdr deitirir. rnekler misiniz?" "Gemiten bir rnek: Hasan Fehmi Gne olay. Komplodur. Mesela CIA veya M O S S A D yapmur. Baka rnek: alayangil'i feda etseydi Demirel, dmeyebilirdi. Kamran tnan' dileri bakan yapsayd, dmezdi. Trkiye'de olanlar bellidir. Trk-Sovyet ilikileridir.- Mesela T R T genel mdr zerinde operasyonlar yaplabilir, veya TPAO genel mdr deitirilebilir. nk Trkiye'nin kritik noktas, enerji sorunudur. Oralarda ve basn-yaynda yaplabilir. Ben TPAO'yu MT'in grev alan iinde grrm. Darbe sadece iktisadi menfaat meselesi deil. Trkiye'nin siyasi nemi son derece byk. O bakmdan ileriye dnk tahmin yapacaksak, mudaka siyasi tahlil yapmalyz. Terr balaolr Trkiye'de, kimse nleyemez. Dmeye baa gn. Mesela Denir Baykal'n petrol devledetirmesi. Sonunda Ecevit'i indiren nedenlerden balcas oldu." Bu blmn son sz: "Aa km bir istihbaratnn hayan ekilmez lde zordur." Syleyen: Mahir Kaynak! Ya istihbaratnn raporlanyla kimilerinin yaad hayat? Soranlar: kenceyi, darbe zulmn yaayanlar!

224

225

MGK'da yazl metinlerden yapn ar eletiriler basna szyor

Haber veriyor mu, vermiyor mu?

du. Cunta faaliyederine deinen bilgiler, yazlmasa bile kulaktan kulaa yaylyordu. " M T emeklisinin ei Demirel'e; Eskiehir'deki toplannda, komutanlarla Sunay'n bir dnem daha cumhurbakan kalmasnda anlamaya varldn bildirdi. Haber salkl olabilirdi. Kadn, AP sempatizan idi. Duyurumu kiisel herhangi bir yarar salamaya ynelik deildi."

" M T , size 12 Mart' haber vermedi.'" "Vermedi!" "Ama Cumhurbakan Sunay, bir gece nce biliyordu?" Bu ksa konuma 12 Mart darbesinin zne yansyor. n ce anahtar bilgileri ieren bir grmeye bakalm, sonra ayrntlara geelim: Demirel, "Biliyordu," dedi ve ekledi: "Eer o gece -11 Mart gecesi- Sunay beni anp darbenin ertesi gn yaplacan bildirseydi, tedbir alabilir, hepsini emekli edebilirdik. Oysa 'anlamlard.'" "Kimler, nasl?" diye sordu ve kendi yandadi: "Komutanlar, ubat 1971 'de Eskiehir'de Sunay ile bir toplant yapmlard, orada!" Tofa'n Bursa'daki otomobil fabrikasnn al trenine Cumhurbakan da katlmt. Trenin sona ermesinden hemen sonra, Cumhurbakan'nn "teki konuklara" sezdirmeden, neredeyse usulca Bursa'dan ayrld renildi. Cumhurbakan'nn bu ani kayboluunun zerinde fazla durulmad. Fakat sonra, "Demirel'i bir gn evinde, eskiden MT'te alan ark emekliye aynlm birinin ei ziyaret etti. "Kritik gnlerdi. Sokak harekeden vard, baz silahl sol rgderin ciddi nitelikteki eylemleri halk ve kamuoyunu rahatsz ediyordu. Toplumu etkileyen eylemlerle hkmetin ana siyasetine kar askeri kesimde 'rahatszln giderek byd' yolunda haberler geliyordu. Hava Kuvveden Komutan Muhsin Batur'un
226

Bilgi ierikli ihbar ne ie yarar?

"Bilgiyi alnca ne yapanz?" "Sunay'a girtim. Bilgiyi aktardm. Eskiehir anlamas ve bunu tamamlayan -darbe olaslndan sz eden- baka haberler de geldiini Cumhurbakan'na dorudan syledim. Dinledi, 'Sen bakma bu haberlere,' dedi. Darbe olaslna kar gvence veren bir cmle ekledi: 'Ben Millet Meclisi'nde ettiim yemine sadm,1 dedi." Bu olay iin balangcyd. Daha sonraki gelimeler darbe ncesi gizli rgt-hkmet ilikileriyle bilinmeyen "kimi gizli etkiler" ortaya karabilirdi. Ana izgileri saptamay srdrdk: "Fuat Dou kanadndan gelen bilgiler, M T Mstean'nn 12 Mart'tan nce sizi uyardn ne sryor. rnein MT, ordudaki gelimeler zerinde hi bilgi vermedi mi?" "Hayr, vermedi," dedi Demirel. Oysa "mstearlk kanad" daha sonraki yllarda rnein Demirel'in kardelerinin ald banka kredilerinden sonra, orduda beliren honutsuzluun M T tarafndan Demirel'e aktarldn ne srecekti. Yllardan sonra bugn hl darbeleri zen le izleyenlerin kafasnda u soru var: "Demirel, 12 Mart' geir227

di, sonra yine babakan oldu. Darbe 'hesabn' MT'e niin sormad, MT'i orduyla yasal balannlanndan kurtarmaya neden almad?" Sorunun birinci blmn Dernirel, omuzlann silkip gereksizliine iaret etmek isteyen bir devinimle yantlad ve sanki, MT'e sorsam salkl, doyurucu karlk alabilir miydim, demek istiyordu: Ardndan, "Kime soracaktm?" dedi. Byle bir giriimin MT "nezdinde" be paralk deeri olmadn sylemeye alyordu. yle ya, M T herhangi bir devlet dairesi gibi istendii zaman dosyalar incelenebilecek bir servis deildi. Diledii kadar bilgiyi istedii biimde verebilirdi. Siyaset bu. Nelere gebe olaca bugnden belli olmayabilir, yann yine sorumluluk alabilirdi Dernirel, te o zaman "MT'i sivilletirmeye alacakn." "Biz, 1965'te tek bamza iktidar olduumuzda M T kanunu yeni kmn," dedi Dernirel: "Kanunu uygulamak bize dt. Kanununa gre MT'in yeni batan dzenlenmesi. Biz iktidar olarak MT'in daha gl olmas iin elimizden gelen her eyi yapak. MT'e gerektiinde kullanmas iin ilk zel ua ben aldm. Biz iktidara gelmitik ama, herkes ykleniyordu, Zaten biz ancak, Tural' emekliye sevk ettiimiz gn iktidar olabildik." Bugn Ankara'nn Yenimahalle yresinde etraf imento duvarlarla evrili bir blge iinde binalar vardr. MT'in beynidir buras. Dou'nun mstearl srasnda hkmet aracl ile arsas alnm, binalar bir gizli servisin gereksindii modern ara ve gerelerle donaalmar. Sylendiine gre, merkezdeki gl alc vericilerin almas o evrede oturanlann televizyonu net izlemelerini nlemitir. M T arivi, bilgisayar beyinlerine burada aktanlmar. Arivin byke blm beyinlerde gizlidir (Daha sonra beyinlerin nasl alnn greceiz). Binalarn yapmnda
228

mteahhiderin "suiistimal yapmasn nlemek" iin -Dou kanadndakilerin anlattna gre- Fuat Paa, Cumhurbakan Sunay' yapm srasnda oraya gtrm ve devletin verdii nemi mteahhidere gstermek istemitir. "Bir noktay vurgulamak istiyorum," dedim. "Her eye karn darbe geliyor, size bal bir gizli servis -genel kanya gre- as-lnda grevini yapmyor. Ama baka eyler yapyor. Kamuoyunda somut rneklerden kaynaklanan yaknmalar var. M T raporlan ile insanlar yarglanyor, ikence gryor ve MT, 'iednk grev' sdeniyor. MT raporlan savc iddianamelerine malzeme oluyor. Bu ada, ite bu olmuyor!" Dernirel, " M T raporian savclara, hazrlklanna yardmc olsun diye veriliyor. Benim zamanmda hibir ikence olay yoktur," diyor. te yandan eski M T ajan Kaynak, "kence yapar M T , " diyerek genel kanlan pekitiren cmleler sylyor. Kaynak'a soruyorum: " M T , ikence yapar m?" "Yapar," diyor. Tek szck ve kesin bir yarg. "Doru sylesinler diye ikenceciler ila verirler mi?" diyorum. "O Gney Amerika modeli, biz baka trden ikence usullerini 'ithal' ettik," diye yant veriyor. kencenin kimin babakanlnda yapld elbet bir siyasal parti iin nemli. Daha da nemli olan, ikencenin doal bir yntemmi gibi giderek yerlemesi ve uygulanmas. M T raporlar, skynetim mahkemelerine nasl gidiyor? Kaynak'n deneyimlerinden sorunun yant kyor: " M T raporu hazrlar. Polis tutana olarak mahkemelere gider." Bir yutturmaca! M T raporunun yasa nndeki geersizliine mkemmel bir rt...

229

Modern sorgu, odalar

Son yllarda -1983-1988 arasnda- M T ' in sorgu odalan ve sorgulama yntemleri "modernize" ediliyor. Sorgu odalar Ban'dan, zelde ABD'den "ithal edilmi." Babalar operasyonlarnda ieri alnan nl mafya efleri yeniden modernize edilen zel sorgu odalanndan geirilmi. eitli konularda syleirken " E M " , "Dayak yok, maddi bask yok ama..." diyor, "daha ok psikolojik bask yntemleriyle kimi yerde dosta sokularak, sorguya almann daha almas iin kaplar aralayarak, hatta birlikte yemek yiyerek, sohbet edip iki ierek bir sorgulama yntemi." Acaba bu kadar m?.. M T eleman ile rnein "mafya babalan" arasndaki modernize grmelere kout gelime u: Piyasada olanlardan daha duyarl ve daha deiik bir teknikle "her yerde" alan ses alma aralan alnyor ve sorgudaki btn harekeder videoya ekiliyor. "Telefonlar dinleniyor?" diyorum Demirde. "Bizim zamanmzda deil. Belki, benden izin alarak, casusluk yapandan kukulanlan veya yapanlarn telefonlann dinlemitir. Doaldr." "Fuat Dou'yu siz getirdiniz?" "Dou'yu bize 'iimizden sivil unsurlar' nerdi. O srada Dou Paa kta hizmetine kma, tugeneraldi ve Sivas'tayd. Atadk. M T baz konularda ok iyi ala." Gizli servisin devlete olumlu hizmeder grd inancn rnekliyor: "Mesela mehur 1967 Kbrs olay. Hanrlarsnz. Kbrs'ta kan gvdeyi gtryordu. Biz mdahale etme karanndaydk. Orada Grivas adl bir eski subay, EOKA gizli rgt araclyla Trkleri vuruyordu. Yunanl subaylar da adaya dolmutu. Du230

rum andamalara ayknyd. Sonunda Grivas ile Yunan birliklerinin ekilmesi kouluyla hareko durdurduk. Herkes biliyor birtakm baka gerekleri. Adaya karma yapacaknk. Jet uaklarmzn lastikleri bile yetersizdi. Elimizde tek karma gemisi yoka. ileplerle adaya askeT evki hem riskli hem de olacak i deildi. Daha nemli bir nokta var," dedi Demirel, durdu: "karma karan almz. Komutanlara planlann sordum. karma yapacamz Kbrs kylarndaki denizin derinliini, Rumlann denizi maynlayp maynlamadklann bile bilmediimizi sylemilerdi." 1967'nin "basn cephesi": "Biz ileplerin Mersin'den her alnda Kbrs fethine hazrlanyorduk. Baz bilgiler Kbrs karmasnn, o srada, on binden fazla ehide gerekleeceini duyuruyordu. MT'e talimat verdim. ala ve Kbns'a bir karmada silahl kuvvedere gereken bilgileri hemen dosyalayp verdi. Ben de komutanlara..." "Ya teki alanlarda?" "eidi yerlerde Trk varln canl tunnak lazm gelehi lir." O kadar. "Devlet srlarna giriyor." Bilgi aknn sonu. "12 Mart ncesi d etkileri araarmak gerekiyor. yle balayabiliriz: CIA'nn nl U-2 casus uulan Trkiye'den yaplyordu, durdurdunuz. Bakyomm belgelere, eidi bilgilere; C I A ve A B D iin 'yaamsal nemdeki' uular durdurmanzdan memnun deiller. Sonraki yllar CIA'y ve ABD'yi 'gayri memnun' klacak baka olaylar var ve sonuncusu, hem de darbeden nceki anma Trkiye'deki haha ekimi. Bu konuda kesin bilgi, Dileri tutanaklannda yatyor. Ruslar sizden, U-2 uularn durdurmanz istemiler miydi? A B D d politikas hesabna i gren CIA, Trk-Sovyef yaknlamasnn daha boyudanmasndan, 27 Mays ncesinden son zamanlara dein fazla hazzetmiyor."
231

A B D ve ClA'^ harekete geiren

Casuslua "alet" olmak

"stemilerdi," dedi Demirel: "Biz iktidara gelince, Sovyeder, 'Bu uaklar sizin olsa, casus uular yapsa, hadi anlardk. Ama Amerikallara ait bu uaklar ve Trk topraklarndan kalkyor, bizim lkemizde casusluk yapyorlar. te bunu anlayamyoruz,' diyorlard. O sralar Amerikallara ykleniyorduk. Top mermisi veriyor, topu yok! Savunma Bakan Ahmet Topalolu ABD'ye gidiyor o srada. steklerimizin listesini veriyor. Bir milyar tutannda. stekler karlanmyor. (Durdu ve dnceliydi) Sonra 'teki' gelimeler," dedi. "CIA n plana kmaz tabii. 'teki gelimeleri' ikili anlamalann yeniden dzenlenmesi isteimizle, haha retimini yasaklamamz ieren A B D talepleri olarak zedeyebilir miyiz. " Siyasal olaylan irdeleyen siyaset adamlannda CIA'nn eli sahneye girmiyor. Yorumlar byle bir balant yapmyor. Fakat CIA gereini reddeden tepki de alamyor insan. Genel izgiler veriyor: "Haha Nucon'un tutkusuydu. CIA'nn da. retimi yasaklamamz istediler. Geri evirdim. Trkiye'nin ksd haha retimiyle Amerikan genliini zehirleyen lke olarak nitelendirilmesini istemiyordum, isteyemezdim." CIA parmann oynamaya balad gnleri sergileyen birinci sahneyi kapadk. Iklar snd, tekrar yand. Sahneye her alanda Sovyeder'le ilikiyi gelitirdiinden, CIA dayanakl A B D ynetiminin "beenmedii" ne srlen o dnemin dileri bakan hsan Sabri alayangil geliyordu. hsan Sabri alayangil, " 1 9 6 5 seimlerinden sonra kurulan Demirel hkmetinde dileri bakanlna getirilmemden alt hafta sonra," diye balad sze: "Karadeniz'de bir U-2 ua Ruslar tarafndan drld. Sovyeder bu uan Trkiye'den kalkarak Sovyet topraklarnda keif yapmaya, bilgi toplamaya gelen bir uak olduunu syledi." Sovyet aklamas, dorudan alayangil'e gelmemiti: "Basndan bilgi almtm. O zamanki NATO genel mdr kr Elekda' ardm, sordum. 'Olabilir,' dedi. Sordum: 'Nasl olabilir 7 '
232 233
7

("17 ubat 1962'ye kadar CIA'da gizli servis bakanl yapan Richard Bissell, 1950'lerde Sovyeder'le inlilere kar klasik casusluk metodanyla kar koymann mitsiz olduunu anlayanlarn ve haber almaya modern teknoloji getirenlerin arasnda yer almn. U-2'yi yine Bissell gelitirmiti ve U-2, CIA'nn en gl silahlanndan biri saylr. Bissell daha sonra Kelly Johnson'un ve Lockhead uak fabrikalannn yardmlan ile U-2'lerden daha stn vasfl, daha yksekte uan ve sesten misli hzl casus uaklarn ortaya koydu." Marchetti - Marks, 1974) ("ABD askeri ve haber alma grevlileri, Trkiye'deki be tesisin Sovyet askeri gelimelerini izlemek bakmndan hayati nemde olduunu belirtmektedir. Sovyet askeri gcnn her gn biraz daha artmas karsnda bu slerin nemi daha da artmaktadr." A B D Senatosu ounluk lideri Byrd, 18 Temmuz 1978)

"Elekda, 'lmi uulardr bunlar, ikili anlama gerei yap lyor,' dedi. "Hangi anlamayd, grmek istedim. Getirdi. Haziran I960'ta bir ABD'li generalle bir Trk albay arasnda bir anlama imzalanma." Burada bir ayra amak gerekiyor. alayangil'in Elekda'dan ald bilgi, daha sonralar A B D sleri ve U-2 uular parlamentoda tamltrken zellikle M B K dnemini sulamaya alan bir ara gibi kullanld. DP dneminde, 3 Mays 1956'da, Trkiye ile A B D arasnda "ilmi uulan kontrol eden" bir anlama da imzalanma. 1950'lerde Sovyeder ve in'de klasik yntemler yerine modern aralarla casusluk yapmaya balayan CIA'nn, 1960'tan daha nceki yllarda U-2 uularn Trkiye'den balatmas akla yaknd ve daha dorusu manak gereiydi. DP ikadan ile -hele CIA'nn Trk gizli servisiyle i ie olduu bir dnemde- ABD'nin, elindeki "geni hareket alanndan" yararlanmadn dnmek "abesi savunmak" olurdu. Celal Bayar lmnden nce, U-2'lerin Trkiye'den 1950'lerde kalktn kabul eder grnmemiti. Daha vurucu olan uydu: Senato'daki grmelerde konu aldnda, alayangil, ayn bilgiyi vererek uularn M B K zamannda anlamaya balandn syledi. M B K yesi Suphi Grsoytrak, "Diyelim ki yle. yleyse siz durdurun, yanl dzeltin," dedi. Aranrmalar, U-2'lerin daha eski tarihlerden baladn, 1956 anlamasn ek bir protokolle pekitirip srdrldne iaret ediyor. A B D ile Trkiye arasnda 1950'den balayarak uygulamaya giren o kadar ok ikili anlama, iki subay arasnda imzalanan o kadar fazla protokol vard ki... 1970'lere doru devlet, pek ounun metnini arivde bulamam, A B D ktphanesine bavurmutu. alayangil'le, 1988 ylnn Ekim aynda bir gn, evinde konuuyoruz. "Anlamaya gre meteorolojik ardar incelemek
234

iin bu uulara izin verilmiti" diyordu: " A B D makamlan her ay, o 30 gn iinde ncirlik'ten hangi uaklann ne zaman kalkacan bize bildireceklerdi. Genelkurmay'dan izin alacaklard. "O zamanki A B D bykelisi Parker Hart' ardm. Ona, 'lmi uular ad alanda casus uular yaplyor,' dedim. Eli, U; 2'lerin asl grevinin Trk makamlanna sylendiini, ancak Trklerin 'casus uular' yerine, 'ilmi uular' deyiminin kullanlmasn istediklerini, bize bavurur uu planlann verirseniz, biz de izne balanz, dediklerini syledi. Anlama yaplrken tutulan zabtta da bu grlerin yer aldn bildirdi. "kr Elekda'a konuma ajnan bulup getirmesini bildirdim. 'Arad, bulamad.' (yi mi?) Parker Hart gitti, getirdi konuma zapan. Amerikallarla aramzda byle bir konuma yapld doruydu. "'Sivil Paa' derler Elekda'a. Ona bu konuda Genelkurmay'dan telefonla bilgi verilmiti. Uulardan bakanlkta, sadece Elekda'n haberi vard. Bilmem doru, bilmem yanl. "Demirel'e danakcn sonra, 1988 yl balannda Genelkurmay'a 'ilmi uularn' hkmete durdurulduunu resmen bildirdim. Amerikallar uulann aylk plann getirdiklerinde reddedilmesini istedim." 1 Nisan 1966'da, Hrriyet'te benim imzamla bir haber ka. Ana byk balk: "Trk slerinden Yaplan Amerikan Casus Uular Yasakland" diyordu. Haberde, "... Hkmet ou zaman tartma konusu olan Amerikan casus uulannn Trkiye'den yaplmasn menermitir. Trkiye'ye urayarak Adana gibi havaalanlanndan kalkan casus uaklannn faaliyetinin durdurulmas 'krgnlk' yararmr. Ancak hkmet, bu uulann zaman zaman siyasi ihtilaflara sebebiyet verdiini dikkate almar..." diye balyor, kimi aynnlar veriyordu.
235

Haberi, Adana'daki NATO ssnde alan bir subaydan almnm. Yaymland gn, kurban bayramnn ilk gnyd. alayangil arad, "kayna" sordu ve "bana i atm, bayram gn btn N A T O elilerinin kendisini aradn" syledi. Ama, haberi yalanlamad. Zaten "gecikmeli haberdi", hkmet karanndan drt ay sonra yazlmt.

de- mevzii nkleer silahlar bulunuyor. Stratejik nkleer silahlan ABD, NATO'ya vermiyor. stediinizde ancak siz kullanabilirsiniz. Mevzii nkleer silahlarsa 30-40 kilometreye anlabilen, tesirleri de kk silahlar. "Kafkaslar'da Ruslarla snrmz var. Ruslar dalar ap Trkiye'ye saldrsa -ki snrda onlarn yedi, bizim bir tmenimiz var- ellerinde modern konvansiyonel silahlarla -ki bizde de eskimi modas gemi silahlar var- drt gnde stanbul'a varabilirler. "'Artk cepheler yklyor. Pirinlik ssn'den ABD'liler

Emniyeti

tahrip

Sibirya'da yolda giden bir kamyonun plaka numarasn bile sapnyorlar. U-2'ler ise resim ekiyor, elektromanyetik istihbarat yapyor,' dedi General. "Ona, NATO andamasyla balyz ama, ift anahtarl mevzii nkleer silahn da kullanlmas iin anahtann biri Amerikallarn elinde, dedim. "General buna karlk, 'NATO'da 15 devlet eit. Ancak nasl ki bir sava Sovyeder kaybederse btn Varova lkeleri biter, ayn ekilde Amerika sava kaybederse NATO lkeleri de kaybetmi olur. Bu bakmdan kendi emniyetiniz asndan gerekiyor uular. Bu emniyeti tahrip edemezsiniz. Uulara izin vermeye mecbursunuz,' diyordu. "General gelmeden hazrlanmtm. General'e: "Buna mdrikim, dedim. Ancak, Trkiye'nin ABD'ye bu kolayl gsterebilmesi, byk kuzey komumuz aleyhine bir davran oluyor. Onlar bizim topraklanmadan uulara izin vermememizi tercih ediyorlar. NATO iinde bulunmamz byk tehlike tekil ediliyor. Trkiye'yi topun azna koyuyor. Bir atmay gze aldklannda, 'u cierimizi gzleyen Trkiye'den balayalm,' diye dnebilirler. imdi: "Bu istihbarata raz olabilmemiz iin drt Hawk taburu ile bizi takviye etmeniz, u listedeki silahlan vermeniz lazm.
237

"Amerikallara, hkmet karanna uygun olarak uularn durdurulduunun bildirildii gn, Paris'teki bykelimizden -hem NATO bakomutan, hem de Amerikal- 'iki apkal' generallerden biri olan General Stewart'n benimle 'hemen' grmek istediini bildiren bir mesaj aldm. Hem de, elinin mesaj telefonla bildirdii gn, saat 19:00'da bir randevu istiyordu General. 'Buyursun, gelsin,' dedim. "Belirlenen saatte General, Paris'ten yannda baka generalle geldi. Dosyalar atlar, hepsi top secret. ok gizli. Bana; "'lmi uular menettiniz,' dedi. "'Ettik,' dedim. "'Rusya'y gzlemek iin jeopolitik strateji asndan kaynamz var,' diye balad. 'Girit, Trkiye ve Libya. -O srada Libya'da Kral unusi iktidardayd ve ABD'nin orada byk bir ss bulunuyordu- Norve'ten Japonya'ya kadar noktadan bilgi alyoruz. Trkiye kerteriz nokta. Eer bu uaklar Trkiye'den umaz ve salad bilgileri alamazsak bir ayamz akta kalr. ki hadi bilgiler dorulanmaz,' dedi. "Dedim ki General'e: Bir NATO lkesiyiz. NATO indinde taahhderimiz var. Ama NATO lkelerinin elinde -bizde
236

"Uzattm listedeki silah isteklerinin o gnk deeri 4 milyar dolar tutuyordu. "General, 'Uulann Trkiye'ye ek tehlikeler getireceini ka bul ediyorum,' dedi. 'Hemen gideceim ABD'ye, isteklerinizi ileteceim. kili anlamalar ve teki isteklerinizi de syleyeceim. Ama bu konuda sonuca varlncaya kadar U-2 uulan devam etsin.' "Kariyerden gelen bir dileri bakan deilim, dedim General'e. Valilikten geliyorum, fazla aklm ermiyor. Siz hele sylediklerimizi verin, ondan sonra uulara yine izin verelim." alayangil, grme sonucunu noktalad: "General gitti, bir daha gelmedi," dedi. "kili anlama" diye ad geen istek, A B D ile Trkiye arasnda "bir Sovyet saldnsnn ABD'ye saldr anlamna geleceini belirleyen bir anlama" yaplmasn ieriyordu. Bir baka balant daha yapo alayangil: "Bir sre geti gemedi, Sovyeder'in Ankara Bykelisi Rijov geldi bana teekkr etti. Tabii Sovyeder U-2'lerin durdurulduunu 'hem gl radar sistemleri, hem de ve belki de ierideki' istihbaradar ile renmilerdi. Eli'ye, teekkre gerek yok, dedim. Resmen ne durdurduk dedim ne de durdurmadk. Eli, 'Ben bilirim,' dedi ve gitti. Aralk ayyd. Babakan Kosigin An kara'y ziyaret ettiinde ona uular durdurduumuzu bildirdik." "erideki" KGB istihbaratyla kukusuz Sovyeder, gereken bilgiyi daha Ocak 1966'da renmilerdi. Kuku duyulmayacak yan: CIA da Sovyet Elisi ile alayangil'in yap grmeyi gn gnne renmiti. Kapal kaplar ardnda Kosigin'in Ankara'y ziyaretinde Babakan Demirci'm, Babakan Kosigin'e resmen U-2 uulannn durduruldu unu bildirmesini, Kosigin'in 'resmi' teekkrn ve... Bundan kaynaklanan Sovyeder'le Trkiye arasnda ekonomik alandaki yeni kararlan da CIA gn gnne saptamt. U-2'lerin yasaklanmas ile alan kanaldan Sovyeder, Ba238

t'mn bizden esirgedii ve yedi yeni nemli sanayi tesisinin yap mna uygun koullarda krediler verdiler. Sovyeder'le ilikilerdeki olumlu yeni trmanma, CIA'nn ve bu gizli servisin salad bilgilerle lkelere kar politika retenWasKington'un gznden kamazd. CIA ve A B D olaya bir byk "mim" koydu. General Ziya l-Hak'n ast Butto'nun syledii .gibi, "Amerika'da fil kini vard. Unutmaz ve bir gn..." 1965-71 yllannda Trkiye'de ekonomi ok olumlu dzeydeydi. Kalknma yzde 7'nin stnde, enflasyon yzde 10'lann altndayd. Ne var ki, U-2'lerden sonra elimizi uzanp kolumuzu kaptrdmz "ikili anlamalann" yeniden dzenlenip tek metne balanmasn Trkiye, ABD'den kesin bir davranla istiyordu. 1967'lerden hemen sonra, Fransa'da balayan renci harekederi Trkiye'ye sryor, i politikann odak noktas oluyordu. 1969'daki seimi kazanarak tek bana yine iktidara gelen AP'de "tatsz olaylar" balyor, partide blnmeye kadar gidecek gr aynlklan hzlanyordu. Toplumsal harekederin yan sra MGK'da asker-sivil ekimesi yaygnlayordu. Yazlmyordu ama, kulaktan kulaa kimi cuntasal faaliyetler hem siyasal hem de basn evrelerinde youn biimde konuuluyordu. 1970'lerde bir de haha sorunu kn. Nixon, zel eliler gnderdi. Bykelilii kanal ile hkmete basnrd. CIA raporlanna gre, "uyuturucudan Amerikan genliinin zehirlenmesine Trkiye'de retilen, kaak olarak ABD'ye sokulan Trk afyonu neden" oluyordu. Haha ekimi Trkiye'de tmyle yasaklanmalyd. Trkiye ise ksdamasna "evet" diyor, yasaklama basklarna kar koyuyordu. Demirel'e bir zet sunarak sorulduunda: "12 Mart 1971 'e kadar Trkiye ile ABD ilikilerinde klar ve iniler var. kili anlamalar, casus uulannn durdurulmas, Sovyeder'le yaknlama, haha ekiminin yasaklanmasna direnme,
239

Trkiye'deki slerin 'baka amalarla' kullanlmamas gibi. Siz bana 'uularn engellenmesinden Amerika'nn memnun olmadn' sylyorsunuz. Bunlardan 'vazgeemeyiz' dediklerini sylyorsunuz. Bu gelimeleri ieren sreten sonra... 12 Mart darbesi geliyor. CIA'nn baka lkelerdeki marifederi bilindiine gre, baz anlar gereklik kazanyor. Bu konuda bir yorum yapar msnz?" Demirel'in tek szckle yann: "Hayr!" Henz siyasetteki konumu "canl" olan bir siyaset adamndan CIA'y hedef alacak bir yorumu "resmen" almak olanaksz. Ama pek ok araarma dosyasnda zenle yerini koruyan d kaynakl yaynlar, rnein Daily Telegraph gazetesinin 21 Ocak 1972 gnk says, nnde deilse bile, belleinde. Bu gazete ve teki d yaynlar 12 Mart darbesini CIA marifederi listesine koyuyor: " 1 9 7 1 . Trkiye. Ordunun giriiminden hemen sonra, hkmetin zorunlu istifasnda CIA ajanlannn eylemli katklan." (Daily Telegraph) Baka bir belge: "3 Temmuz 1974'te yabanc ajanslarn verdii haber: "'... Watergate skandalna ad kansan Beyaz Saray'n eski danmanlanndan Howard Hunt, Amerikan Merkezi Haber Alma rgt'nde - C I A - alt srece grevinin 'yabanc hkmederi devirmek' olduunu sylemitir.' "'Alan davada verdii ifadesinde 20 yllk CIA grevi sresi iinde 'hep, yabanc hkmederle ve onlan devirmekle' ilgilendiini aklamtr..." Nixon, A B D Bakan. Ne zaman? 12 Mart darbesi srasnda. Yukarda anlan olaylar, sonuncusu C I A raporlanyla haha, Nixon dneminde. Hunt ise Nixon'un bakanlktan atld tarihe kadar CIA'da, grevde.
24

Yoruma gerek var m? "erideki" kargaay CIA neden krklemesin, niin yararlanmasn? Haha kavgasnda yeni bilgiler: "Bir gn A B D Bykelisi Parker Hart geldi," diye balad alayangil: "Bana, 'Babakan haha ekiminin tmyle yasaklanmasna kar kyor, iyi olmayacak, aleyhinize sonu verecek,' dedi. Babakan'a bunu sylememi istiyordu. "Sen syle, dedim. Bana, 'Resmen syleyemem,' dedi. kisini bir akamzeri Dileri Konutu'nda buluturdum. Balkona knk. Viski iiliyor. Hart'a Demirel, '27 ilde ekiliyordu, imdi bee indirdik. ki ilde karar klacaz. Tmyle nasl menederim? Adn afyondan alan ilimiz var,' dedi. Bizdeki retimin hepsi ABD'ye gitse 2 5 0 milyonluk lkede 25 milyon kiinin uyuturucu ihtiyacn karlayamayacan sylyordu. retim belliydi, byk ksmn devlet alyordu. 'Sizi doyurmaz bu retim,' diyordu Demirel. "Parker Hart ise Trk hahann ender bulunan nitelikte bir nesne olduunu, uyuturuculara az katks ile fazla deer kattn, yaplan analizlerde bu gerein ortaya ktn anlayordu." Sonra? Hart'n, "Babakan'a syle, haha ekimini tmyle yasaklamyor, sonu iyi olmayacak, aleyhinize sonu verecek," demesinden sonra, 12 Mart'ta darbe! CIA'nn rol? Bir soru: Kkrtcl, gelien olaylar iinde ald rol, yadsnabilir mi? Hele Nixon dneminde, 20 yl deneyimli CIA yneticisi Howard Hunt'n resmi ifadesinde: "CIA'da alt srece grevinin 'yabanc hkmederi devirmek' olduunu" sylemesinden sonra!
241

Nbcon'un ABD'de partileri gizli gzler ve kulaklar kullanarak izlettiinin kandanmasndan sonra... CIA'nn Trk i politikasndaki yerini ve eylemlerini kim gz ard edebilir.7 Son rnek: 12 Mart ynetiminin ibana getirdii Nihat Erim hkmetinin ilk ii, haha ekimini tmyle yasaklamak oldu. ABD'ye babakan olarak giden Nihat Erim'i, Richard Ni xon, Beyaz Saray'n kapsnda karlyordu.

Belgeler ise, CIA merkezi Langley'deki "Trkiye masasnda" veya "CIA'nn hkmet devirme operasyonlar" dosyasnda olmalyd. CIA casusluk arac U-2'ler 1978'de yine ortaya ka. Devrin babakan Ecevit'e Warren Christopher bakanlnda gelen bir A B D heyeti, Salt II anlamas ile salanan silahlanmay denedemek iin, U-2'lerin uuuna Trkiye'nin izin vermesi ynnde bask yapmaya kalka. "Dost lkenin uulara izin vermesi zorunluundan" sz edince Christopher, Ecevit'ten sert yant ald ve gerisin geriye gitti. Ecevit hkmeti de U-2'ler konusunda pazarla yanamad.

Marifetlere

kantlar

Yanamad, ama Mahir Kaynak'n MT'e verdii raporda belirttii gibi, ekonomik ve kredi bulma sknnlan arta. A B D Trkiye'nin zorluklanna yardmc davranlarda bulunmad.

Darbeden sonra, CLA marifederi, teki gizli servislerle ilikiler konusunda alayangil'in gazeteci smail Cem'e verdii bilgiler yaymlannca kyamet koptu. alayangil, " C I A iimizde," demiti. MOSSAD'la, SAVAK'la M T ilikilerini irdelemiti. "Deme yle deildi. Zaten deme de deildi, bir sohbetti. Cem bana, 'Darbenin iinde Amerika'nn parma var m?' diye sormutu. Verdiim cevapta, Economist dergisinin 'Blue Report' adl az sayda baslan zel ekinde CIA'nn darbe yapn lkelerin bir listesinin yaymlandn, bunda 27 Mays ve 12 Mart' da CIA darbeleri arasnda gsterdiini syledim. MT'in CLA, M O S S A D ve -Iran gizli servisi- SAVAK'la bilgi alverii iinde olduu zaten biliniyordu." Baka ve yabanc bir kaynak gsterilerek darbenin iinde CIA parmandan sz etmek bile dolayl yoldan CLA marifetine dokunduruyordu. Zaten, demokratik dzende, hele 1960'tan sonra gelmi ge mi hkmeder, nde giden devlet adamlar zel syleilerde CIA parman aka sylemi, CLA marifederini kabul etmilerdi.
242

Toplumsal olaylarda, terrde de boyudanma balad. Kahramanmara olay padad. Sonra greceiz, C I A ajanlar yurtiinde gezilere ka... Ve benzeri olaylar, olaylar ve de... Ecevit hkmeti, 1979'da uyguland duygusunu veren bir senaryo sonucu gmledi. Halkta Ecevit hkmetinin beceriksizliini kandamaya ynelen, ne var ki derine inilmedike Trkiye'deki i gelimelerin sonucu izlenimi vermeye alan "senaryonun" varln, Jimmy Carter'n danman Brezinski, nl siyaset adamlarndan Kasm Glek'le yapa konumada sylemiti: "Carter'n badanman Mr. Brezinski, Glek'e Trkiye'de istikrarl bir hkmete ihtiya olduunu, ABD'de tanlan olan Ecevit'in 'ilk balarda' gven verdiini, salam grndn, fakat sonradan Sovyet tehlikesi olmadndan ve duvarn tesine adayabileceinden bahsettiini 'sylemi', bu hayal krkl yaratt, demiri." "stikrarl hkmet" istei ieride de geerli bir sz olduundan olaan karlanabilirdi. Ama i ve d, i ieydi. stikrar243

l hkmet aray hi durmad, ta 1980 Eyll'ne kadar. Brezinski daha ne diyordu: "Gven vermiyor - salam grnmyor - Sovyet tehlikesi olmadn sylyor." Baka hkrneder iin de geerli bu eler yan yana konduunda Ecevit'in baarszlnda hangi kaynaklann rol oynadn ortaya koymuyor muydu? Belge: 1978-1980 yllan arasnda grev yapan A B D Bakan "Fstk" Jimmy Carter'n etkili Milli Gvenlik Maviri Zbingniew Brezinski Power and Principle adl kitabnn 373. sayfasnda yle yazyordu: "ran'la ilgili durum Bakan Carter'n huzurunda tartlrken, 'bir siyasal deiikliin harekete gemesi gerektiini ifade ettikten sonra, Trkiye ile Brezilya'da olduu gibi bir askeri idarenin -ki, zamanla sivil idareye dnmektedir- en iyi are olduunu savundum." 12 Eyll geldiinde Carter ibandayd. Tiyatro izlerken 12 Eyll darbesini renmiti. Trkiye'de CIA'nn istasyon efliini yapan, sk sk gelip giden Paul Henze'ye, o gece "Senin ocuklar yapn" haberinin verildii resmen renilmiti. "Senin ocuklar!" Amerikanca deyimin Trkesi, Trkiye'deki generallerdi. Henze, yani CIA biliyordu, bekliyordu. Henze, Beyaz Saray'da gvenlik kurulu yesiydi. Darbe gelmiti. CIA ajanlar bilinir miydi? "Bilinmez," dedi alayangil. Herhalde sylemek istedii u: C I A ajanlan "resmen" saptanamazd. Yoksa kurduklan ilikilerdeki davranlanndan belirlenirdi CIA ajanlan. "Karlkl anlamayla her sefaretin belirli resmi sayda memuru bulunur. Mesela Ruslann 40 diyelim, Amerikallarn belki biraz fazla. Konsolosluklarn saysna gre, sefaretine gre. Bunlar bir listeyle bildirirler. Resmi sfad elemanlann hangisi CIA? Elbet 'listede' gsterilmez. Hem sonra kimin CIA olduunu nereden bileceksin? Gelir, konuur, CIA'dr. Trk vardr, Amerikals veya baka milletten olan. Bunlar saptayp muamele yapmann olana yok." alayangil, kimi konularda yle benzetme yapar ki, hem zn anlatr, hem de benzetmenin zarafetine kahkahalarla glersiniz. "Ben sana bir ey syleyeyim mi?" dedi, CIA ajanlann konuurken: "Bu i, zina gibidir. Duyulur ama ispat edilemez!" Evet, devletimiz "resmen" CIA ajanlann bilmezdi. Adana SHP Milletvekili Cneyt Canver, zaman zaman parlayan CIA marifederi ve Trkiye'deki "efleri ile ajanlar" konusunda, Dileri Bakan Mesut Ylmaz'a bir soru nergesi yneltti. Tipik bir rnek. Soru ve Bakan'n yaman grelim: "Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanl'na,
244 245

Zina

"Aadaki sorularmn Babakan Sayn Turgut zal tarafndan yazl olarak yantlanmasna araclnz arz ederim. Sayglarmla, Cneyt Can ver Adana "Amerikan Merkezi Haber Alma rgt (CIA) pek ok lkede askeri rejimleri ibana getirmi, demokrasinin yerlemesini engellemi, toplumsal uyanlarn bask alana alnmasn salam ve btn bu amalarn gerekletirmek iin, devlet bakanlarn bile ldrmekten ekinmemi bir rgt olarak tannmaktadr. Bilinen bu gerekten harekede, bu rgtn, Trkiye zerindeki oyunlann bir lde de olsa aa kartabilmek amac ile bu soru nergesi hazrlanmur. "Aada adlan, Trkiye'de bulunduklan yllar ve grevleri yazl, Amerikan Merkezi Haber Alma rgt mensuplarnn 1950-1970 yllar arasnda ve zellikle 1969 1970 dneminde, Trkiye'de 'istihbarat uzman' olarak grev yapnklan tarafmzdan renilmitir. Bilindii gibi, bu yllar, Trkiye'de toplumsal kanklklarn artt, 12 Mart askeri darbesinin hazrlk faaliyetlerinin srd yllardr. Daha ak bir deyile, 1969-1976 yllan, Trkiye'de, 'demokrasinin yok edilme' hazrlklarnn younlat yllardr. Bu grevliler: 1. Edward R. Brown 1965-1968 Siyasi Grevli-s efi 2. Condit N. Eddy 1970-1973 Siyasi Grevli 3. George A Chritcon 1963-1965 Siyasi Grevli stasyon efi 4. Robert B. Goodwin 1973-1976 Siyasi Grevli 5. Frederich J. Grossman 1971 1973 Haberieme Asistan 6. Leroy H. Gunderson 1958-1961 Haberleme Asistan 7. Armand A. Honeycutt 1969-1971 Haberleme Asistan 8. John Herbert Hoskins 1971-1974 Siyasal ve Uluslarara246

s Grevlisi-stasyon efi 9. Rolfe Kingsley 1953-1956 Siyasi Grevli 10. Phillip G. Lane 1969-1971 Haberleme Grevlisi 11. William M. Lewis 1966-1972 Haberleme Grevlisi 12. Stephen E. Singleton 1971-1972 Haberleme Grevlisi "Buna gre: "Soru 1. Yukarda adlan ve grevleri yazl CIA adna istihbarat uzman olarak grev yapan bu ahslardan ve CIA adna grev yapaklanndan, Trk istihbarat rgderinin haberi var mdr? "Soru 2. Trk haber alma rgderi ile CIA mensuplan arasnda iliki olmu mudur? Olmu ise, mahiyeti nedir? "Soru 3. ClA'nn istihbarat, buna bal olarak telefon dinleme uzman olan bunlar o zamanlarn veya bugnn Trk hkmederi renmiler midir? "Soru 4. Bu istihbarat ajanlarnn, Trkiye'de haha ekiminin yasaklanmas ve 12 Mart askeri mdahalesinin hazrlanmasna ve yaplmasna katklan olmu mudur? "Soru 5. Trkiye'de anarik olaylann giderek younlan 1970'li yllardan nce ve sonra CIA rgt mensuplannn, Trkiye'de grev yapaklan ve ana slerinin Yunanistan olduu tarafmzdan aklandna gre, 12 Eyll ncesinde ayn amala Trkiye'de faaliyeder yapmlar mdr? Yaplm ise; "a) Bu faaliyeder kimler tarafndan yrtlmtr? "b) Hangi bilgiler toplanmar? "c) Bu bilgiler, devletimizin hangi makamlannn eline ve ne zaman gemitir? "d) CIA mensuplarnn, 12 Eyll ncesi terr olaylannda rol var mdr? Varsa nedir?
u

e) 12 Eyll hareka, A B D Milli Gvenlik Kumlu yesi Pa-

ul Henze tarafindan nceden bilindiine gre, bu bilgi, 12 Eyll ncesi Trkiye'de grev yapan CIA ajanlannca m salanmar? "Soru 6. Bu ajanlann, lkemizde neler yapan ve kimlerie
247

ibirlii yaparak hangi eylemleri gerekletirdiini, lkemizi 12 Eyll' e getiren anari ve terr olaylanndaki roln aklar msnz?" YANIT: "Adana Milletvekili Cneyt Canver'in yazl soru nergesine cevaben hazrlanan metin iliikte sunulmutur. "Arz ederim. "A. Mesut Ylmaz Dileri Bakan " B . Adana Milletvekili Sayn Cneyt Canver'in Yazl Soru nergesine Cevap: "zellikte tedhiilik konusunda, milli karlarmzn gerektirdii durumlarda, birok lkenin istihbarat rgderiyle ibirlii yaplmas doaldr. "Dier taraftan herhangi bir lkedeki yabanc diplomadann 1961 tarihli Viyana Szlemesi'nde belirtildii ekilde, o lke yasalar erevesinde faaliyet gstermeleri gerekmektedir. Konuya bu adan bakldnda, her devletin kendi lkesinde grevli yabanc diplomadan, Viyana Szlemesi'ne aykr herhangi bir faaliyette bulunup bulunmadldannn tespiti bakmndan izlemesi tabiidir. Soru nergesinde adlar geen Amerikal diplomadann bu nergede giritikleri ifade olunan faaliyederi hakknda herhangi bir tespit yaplmamnr." CLA bakanlanndan Bissell'e gre, "CLA... Eer bir siyasi partiyi finanse etmek... Yahut bir askeri darbe gerekletirmek istiyorsa 'ite' kendi ajanlarn bulundurmaldr." 1988 ylnda Trkiye'de "darbelere kar kamuoyu" olutu. Darbe olasln ufack bir dokundurma ile syleyen ya da yazana kar basndan, siyasal kurululardan geni tepkiler geldi. ili'deki gizli rgt rezalederini iki cilde sdran eski CLA ajan Philip Agee'in yeni kitab FiraT'da kimi rneklerle CIA'nn darbe reetesi yaymland. CIA'nn darbe yntemlerini zedeyen "reete" ilginti. Agee'e gre CIA'nn darbeden nceki hazrlktan, kkrtmalar yle sralanabilirdi: " 1. Babakan veya partisini zayflatmak iin ite ve dta youn propaganda almasna balanr." 1969'daki genel seimden sonra AP'de belirgin gruplamalar grld. Sonradan milletvekillerinden bir grup ayrld. CHP'de 1980'den nce hiziplemeler, gruplamalar ynetime yansmaya balad. "2. Ekonomiyi gszletirmek iin de yurtii ve dnda youn faaliyet gsterilip kredi imknlar durdurulur." zellikle 1980'den nce Trkiye'de ekonomi giderek gszleti. 1977'de Demirel'in, 1978'de Ecevit'in arad krediler ya verilmedi ya savsakland veya neredeyse kesinleen kimi ana maddelerin dsanm engellendi. "3. Politik anari yaratmak amacyla siviller arasnda zel gruplar kurulup terr yaratlr."
248

Recete

249

1970'den 1980'e kadar Trk siyasal yaamna egemen iki byk siyasal partide Agee'in "zel gruplar" diye tanmlad "hiziplerden" geilmiyordu. " 4 . Bu arada yerli ve yabanc yannmlar gerekli gven ortam olmad gerekesiyle engellenir." 1978'deki hkmete kar "iadamlar 'paral' ilanlar vererek" Ecevit'i sarsttlar. Bu ilanlann yaymndan nce, byk bir Trk iadamlan heyeti ABD'yi ziyaret etmiti. On yllk dnemde "d yannmlann istikrarsz ve yann ne olaca bilinmeyen Trkiye'ye heves duymadklar" ilendi. " 5 . Sabotajlar ve srekli grevler yaranlarak retim ve kazancn drlmesi, lkeden sermaye karlmasna yardmc olmak, darda yaplacak aleyhte propaganda ile gelen turist saysn hissedilir derecede azaltmak." Bu maddede sralanan elerin hemen hepsi -hele da para karlmas- zellikle 1980 yl ncesi Trkiye'de geerliydi. "6. Kredi yokluu ve ekonomik sknn yznden lke, yapn zorunlu dalm ksmak zorunda kalr. lkede kuyruklar doar, bylece toplumda derin bir honutsuzluk yaranlr. sizlik birden frlar, siyasi partilerin sempatizanlan arasnda silahl mcadele kkrtlr ve krklenir." Hepsi 1980'den nce yaand. 1971 darbesinden nce, Austos 1970'te alnan "ekonomik nlemlerle" iler olaana dnmt. Fakat siyasal kavgalarla terr olaylarnda birden kabarma grlyordu. "7. Anari yznden l says gn getike artar." 1980'de anari yznden lenlerin says, 1971'e oranla daha ok. ldrme olaylan 1978-79'da da vard. 1980'e kadar "beklendi." Her iki darbeden nceki anari ve terr darbenin asl gerekesinde birinci srada. " 8 . iddet ve anariyi artrmak iin lkeye gizli silah sokulmas salanr."
250

1971 darbesinden nce Bulgaristan zerinden, Trakya ve genelde Karadeniz kylarna, kayna bilinmeyen "kaak silahlarn" girdiini devlet biliyordu. Bulgaristan silah tccarlarna ambar grevi yapyordu. Silahlar sadece doudan gelmiyordu, Batv markal idi. 1980 ncesi, uyuturucu karl terr ve anari odaklarna hizmet eden silah kaaklarnn akl almaz ykleri gazetelerde yaz dizilerinde anlanld. 1980 askeri rejimi "kaak giren ve toplanan silahlarn bir orduyu donatacak kadar ok" olduunu resmi rakamlaria akladlar.

Tabii,

sulama geliri.

"CIA'nn darbe reetesi" ve Trkiye'de gerekler kaln izgileri ile yazlnca, kukusuz kimi kiilerden ya da kurululardan u soru yneltilebilir: "Trkiye gerekleri yazlmyor, Trkiye'yi ynetenlerin yaratt ortamn darbeyi gerektirdii sylenmiyor. Buna karn otorite boluundan sz edilmiyor, Trk yneticilerinin yaratt sylenen skntlar CIA'ya mal ediliyor. Bylece amal, gerekleri saptrma yoluna gidiliyor. 1971 ve 1980'deki sivil yneticilerin 'balanmaz hatalar'na C I A rts ekiliyor. Olacak ey mi?" "Olabilir ve olan" u: Eer C I A darbe yaplmasna karar verdi ise ba gsteren ynetici hatalann en azndan kkrtr, en azndan kimilerini yaratr. Darbenin d yzeyinde yneticilerin hatalan irdelenir, tartlr. Ama i yzde CIA'nn ya kkrtmas ya katks ya da olayna gre "yarana gc" vardr.

251

Aln size mekl

C I A reetesindeki bir maddeyi somut olaylarla deerlendirelim: 1977 ylndan balayarak 1980'e kadar Trkiye, srekli "dviz darboazndan" geti. D kredilerin akmas iin, IMF'nin yeil k yakmas gerekiyordu. Sleyman Demirel, bir gn, Maliye Bakan Cihat Bilgehan' ABD'ye gnderdi ve Bilgehan, Washington'da IMF yetkilileri ile uzun grmeler yapa, kredilerin almas iin IMF'nin nerdii koullar kabul etti, anlamaya varld. Bilgehan, hemen New York'a geecekti. Orada Amerikan para babalan ile grmeler yapacak, IMF ile vanlan "mutabakata" dayanarak bir hamlede gereksinilen dvizi salayacaka. Ancak Maliye Bakan, IMF yedcililerinden bir ricada bulunmutu. New York'a gidiyordu, finans kurululan ile grecekti, IMF, yeil k yakam duyuran bir bildiri yaymlamalyd. IMF yetkilileri olumlu bir davranla balann salladlar. Bilgehan'n arkasn svazladlar, "Sen merak etme," dediler. Sonra... Parmaklann bile oynatmadlar. Bilgehan, New York'tan tek cent salayamadan Trkiye'ye dnd. " I M F , Washington'daydi, A B D ynetimi Washington'dayd. Washington'un "d siyasetinin kurulup iletilmesinde ynetimin etkili arac" CIA vard. Birbirini tamamlayan kurululard. Dvize gereksinim hkmederin souk terler dkmesine neden oluyordu. Demirel, altn rezervimize baka. Stok rehine konabilir ldeydi, svire'nin en byk bankalanndan biriyle uzun pazarlklar yapld. Banka, Trk altnlann rehin alarak byk miktarda - 5 0 0 milyon dolar- dviz vermeye yanaa. Anlama hazrlanmasna hazrland ama, imza gn svire bankas kararndan vaz252

getiini Trkiye'ye bildirdi. Aland bu!.. Baka bir eye benzemiyordu, salamd. Demirel dnd: Bankay bir "el" parmaklama. 1977-78 yllanyd. Tahl retimi "yamur dualarndan sonra" ok berekediydi. Trkiye buday satabilir, nemli lde, hi deilse acil sknlan karlayacak lde dviz bulabilirdi. caka... Alc lke veya lkeler vazgetiklerini bildirdiler. Bu rnekler bir rasdannnn eseri miydi? Yoksa Agee'in iinde yaad evrenden aktard "gizli kapakl eylemlerin" sonucu muydu? ' Pazara girildi. Tam budaylarn sao anlamas imzala'na-

C I A ile i ielik
Philip Agee sylyor: "... CIA uzun yllardan beri Trk Milli stihbarat Tekilaa ile ok youn bir ibirlii iindedir. Bu rgtn eitimi, ilerlemesi ve donaalmasn CIA salar. CIA'nn Trkiye'deki grevi, 'Dou Bloku lkelerinin misyon ve operasyonlann' kontrol etmek, bu lkenin NATO ile balann glendirmek ve 'Amerika'nn kapitalist hegemonyasnn' devamn salamakar. Tabii bu arada her yerde olduu gibi 'komnizm ve an sol hareketi kontrol ederek' A B D karlar iin tehlikeli hale gelmelerini nlemektir... "... CIA bu ileri Trkiye'de, ajanlannn bir ksmn diplomatik grnm alanda bykelilikte -veya stanbul Konsolosluu'nda- idari grevlere yerletirerek yapar. Bunlann says drt veya be olabilir. Buna konsolosluklara yerletirilen kltr, ticaret vb ataeleri de ekleyebilirsiniz. Bundan baka lkeye iadam, teknisyen, hafta renci olarak gelenler de CIA'nn kadrosunu olutururlar..."
253

Agee, doallkla, genel kural ve kuramlardan yola karak tanmlamalar yapyor. Bir ek yaplabilir: 1980 darbesinden sonra Ankara'da bulunan Cusmat'n ba ndaki ABD'li general, Pentagon'a balyd, ak seik C1A idi. Siyasal merkezlere o srada ulaan haberlere baklrsa, "general" her gittii yerde darbeyi vyor, darbenin ald kararlar destekleyen konumalar yapyordu. Grevini bitirdi ve sivil ynetime geilirken Ankara'dan aynld. Kukusuz bir "benzeri" geldi. Agee anlanyor: "... Yunan komnisderi ve ar solu, aklamalarm sayesinde yedi yl kendilerini ezen cuntann askeri darbesinin ardnda CIA olduunu renmiti... "... Tm demokratik insanlar bir araya gelerek CIA'ya kar mcadele etmelidir..."

tnlp kurs grrler. " 5 . Darbe yapldnda Amerikan aleyhtarlan CLA'nn szdrd liste sayesinde tutuklandklarnda, o lkenin istihbarat tekilat yeleri, kurumlam ikence yntemlerini bu insanlar, zerinde uygularlar. " 6 . CIA, bata ili olmak zere, tm 'dost' lkelerde gerekletirdii askeri darbelerde bu sistemi uygulam ve binlerce kiinin tutuklanmas, ikence grmesi ve politik cinayedere kurban gitmesinin birinci derece dorudan sorumlusu olmutur."

Darbe sonrasna CIA reeteleri

Darbeden sonraki dnem de CIA reetelerinde yer alyor: Agee'in sraladklar: " 1 . CIA, kendisinin en nemli dmanlar ve aleyhtarlan hakknda geni bir liste hazrlar. "2. Bu liste, bu kiilerin hayadarn ve onlarn nasl, nerede bulunabileceklerini de ierir. " 3 . Ama, askeri darbe olduu zaman bu bilgi arivini, o lkenin gizli askeri istihbarat tekilatna verip, bu kiilerin derhal bulunup tutuklanmalarn salamaktr. " 4 . CIA, btn dost ve mttefik nc dnya lkelerinde sivil ve askeri istihbarat tekiladannn eitilmesini ve donanlmasn stlenir. Buralarda alan yzlerce kii Amerika'ya g254 255

hava. Allm protokoln dnda. ah, bana;

"ran ah'ndan" al haberi..

"'Birka ay iinde ordu, Trkiye'de darbe yapacak,' dedi. "SAVAK'tan bilgi alm olabilirdi. Biraz bozuldum. Trkiye'nin iilerine deinen bilgi vermek ve bir ey sylemek iin ah'n beni Tahran'a armas yadrganacak bir davrana... Duygularm ah'n huzurunda iken gzetilen protokol kurallan

Baklarm dondu kald bir noktada. Kasm 1988'in bir pazar gnyd. Asfaltn kar tarafnda, daha yksekte, Babakanlk Konutu grnyordu. Yeni yaplan konut ise, daha aada kalyordu. Bir dnem gelmi, konutun bir blmnde babakanlar -Ecevit'le Demirel- almlard. Yandaki binada dileri bakanlan oturmutu yllarca. Kimbilir ne olaylar yaanmn o binalarda. Anlarda kalan, gelecee k tutacak tarihsel olaylar. eidi, ierii deiik kimbilir ka an... "Duvarlarn dili olsa" der bir zdeyi. Duvarlar bir konuabilse konutun... hsan Sabri alayangil, 1965'ten 1971'e kadar tam ala yl aralksz bu binada yaad. Sabah kalkn, Cadillac'na bindi, Dileri'ne gitti. Sabah kalkn, Cadillac'na bindi, havaalanna gitti, oradan baka bir lkeye...

na uydurarak, 'Size ne?' der gibi bir eyler syledim. "ah, dinledi ve, 'Bakn,' dedi, 'benim evremde uraacam sorunlanm var. Ruslara inanlmaz. Douda Pakistan snrnda Patonlar, Kuzey ran'da Krder. Biz, okuluslu bir devletiz. Babam cahil adamd, ama bana daima Trklerle iyi gein, demiti. Sizde salam bir rejim olduka benim iin Trkiye snnnda mesele olmaz. Rahaam orada. Asker ymama, orada yarn ne olacan dnmeme sebep yok. Btn askerlerimi snrlanmzda dunma gre datm durumdaym. Askerleri teki snrlardaki tehlikelere gre konulandrdm.'" "ah, anlatt erevede Trkiye'de yaplacan syledii darbenin hangi ynnden rkyordu?" (Sakin bir sesle, szckleri birer birer vurgulayarak) "Sol bir darbe geleceini sylyordu," dedi alayangil.

u anda elden ne gelir? Birka ay sonra, darbe olacak

ah Rza Pehlevi istihbarann "kaynan" sylememiti. ran'a gitti alayangil. ah Rza Pehlevi arma. C E N T O der gider, uluslararas bir sorun kar, uard Tahran'a. Bu kezki annn ieriini bilmiyordu. ah rica etmiti. Tahran'dayd. 12 Mart darbesinden nceki gnlerdi. "Sarayda her zaman yemek yediimiz, alan tabakl, alan tuzluklu sofrada deildik. ah'n ikinci kattaki brosunun hemen yanndaki odadaydk. Aridiri de bizimleydi. Daha zel bir
256

ah'a o, sylerdi, doruluundaki ly ya da kayna aklamak zorunda deildi. alayangil'in tahminine gre, bilgi SAVAK'tan gelmi olabilirdi. SAVAK nereden alma bilgiyi? Orasn bulup karmak olanakszd. SAVAK\n Trkiye'de geni olanaklar olduu biliniyordu, MT'le ilidl yaadna, dost bir lke rgt olarak Ankara'da diledii kesime girip kana gre, "fslnlann" SAVAK'a gelmesi olasyd. Ne var ki, ah ina257

narak vurgulama, "bu, salam kaynaktan gelen 'fisla' idi." Aynca ah gibi, Trkiye'yi sevmedii bilinen bir adamn, Trk dileri bakann bayram deil seyran deil, Tahran'a armas anlamlyd. Oysa o srada, Trk devlet adamlar kimi "sezintilerle" siyasal yaam yrngeye oaranaya alyorlard. MT'ten bilgi, darbe haberi alamyorlard. Babakanlk'a bal bir gizli servis darbe olabileceinden sz etmezken; bir yabanc lkenin devlet bakan, hem de ah gibi bir insan, Trkiye'nin iki numaral yneticisini anyor, "birka ay iinde Trk ordusunun darbe yapacan" bildiriyordu. Ne hazin! Bakam danya, pencereden bir admlk o uzaklkta, konut! Sakin, sessiz yle duruyor. Telefon konumasn bitirdi alaya ngil, gerek yklere dnd: "Ankara'ya geldiniz Tahran'dan ve elbette, Babakan Demirel'e ah'n verdii haberi aynnnlanyla anlatanz," dedim. alayangil, "Anlamm," dedi. Kapal kaplar nndeki basn, danda gncel olaylar iinde yorulur ve gnlerin nelere gebe olduunu renmeye alrken... Babakanlkta ya da Dileri Konutu'nda, bir gece yans Demirel'in Gniz sokaktaki evinde "ok ciddi olan durum" irdeleniyordu. "Anlamm," diye yineledi alayangil: "Demirel bana, 'Eer ah'n dedii gibi darbe yapmaya karar verdilerse, u anda elimizden bir ey gelmez,' dedi. 'Biz, yapmalann nleyecek her nlemi almal, bu ynl almalar srdrmeliyiz,' diyordu." Yllar sonra o gnleri gzden geirirken Demirel, olaylar sraya koyuyor, bu trden grmeleri ve "kendi dnda vanlan kararlan" bir kez daha tartyor, ah'n haberini ileten alayangil'e 12 Mart'tan nce syledii yargya geliyordu.
258

Demirel, darbeden tam bir ay nce, 12 ubat 1971'de Cumhurbakan ile komutanlann Eskiehir'de "anlamaya var dklann" renecekti. ah'n verdii "haber" ile, bu toplana aa yukar ksa aralklarla birbirini tamamlyordu. "Demirel," dedi alayangil, "ynetimin yukansn aasn biliyordu. Cumhurbakan'nn tutumunu biliyordu. 'Zten, dedi bana, 'komutanlar grevlerinden almaya kalksak, Cumhurbakan kararnameyi imzalamaz.'" ah'n uyarsndan sonra Demirel, "darbe olasln 'ieriden' dorulatmak" abalanndan da sonu alamyordu. MT'ten "hibir bilgi gelmiyordu." Kukulann birka kez Sunay'a iletiyor, M T Mstear Fuat Dou ile bunlan Kk'e gnderiyor ve Cumhurbakan'ndan gvenceli yandar geliyordu: "Sleyman Bey'e syle," diyordu Sunay, M T mstearna: "Ben 22 ubat ve 21 Mays isyanlann grdm. Sleyman Bey merak etmesin!" Fuat Dou da, Sunay, Demirel'e aktanyordu. Zamann babakan bir baka gerei daha biliyordu: Sunay, Hava Kuvvederi Komutan Batur Paa'y "ok" severdi. ah'n uyarsn gereke yaparak, elinde Batur'un tasfiye kararnamesi ile Kk'e nasl gidebilirdi? Aralk 1988 banda da Demirel'in gr: " 2 4 ubat 1971. Milli Gvenlik Kurulu toplanas yapld. Olumlu bir bildiri yaymland. Toplanuda 'sknay' gsterecek hibir konuma yaplmad. 29 ubat 232 oyla bte meclisten geti. 10 Austos'ta alnan ekonomik nlemler olumlu meyvelerini vermeye balama. Dviz rezervi 510 milyon dolara ulamt. Mart banda Genelkurmay Bakan Tama, subaylan bir sinemada toplam, yapa konuma olumlu. Orta yerde darbeye iaret edecek bir emare grlmyor. Cumhurbakan'na k m, 'Gecenin herhangi bir saatinde nemli nedenle gelebilirim,' demi, 'herhangi nemli bir nedenle' beni istedii saat arma259

srt duyurmuum. M T mstearndan 'gncel olaylara bakn' tesinde bilgi gelmiyor." Oysa, "tesi" var: 9 Mart'ta 28. Tmen'de komutanlann da kanld bir toplana. Gizli servisten bir ses, bir nefes? "Yok!" Soru u:

MT'ten pfffl

"Mart batndan itibaren bir dizi ok nemli toplana. Genelkurmay'da, Hava Kuvvederi'nde. imdi MT'in durumu geliyor. Sizin sylediklerinizden anladm kadanyla babakan olarak siz, 6-7-8-9 Mart'ta hemen her gn M T mstear ile konuuyorsunuz. Bilgi alnp veriliyor. D grn bu. M T mste-

in

"pf" noktas

ar sizi 'geniletilmi' komuta heyetindeki, Hava Kuvvederi'ndeki ya da daha baka yerlerdeki toplantlardan haberdar ermiyor mu, bilgi vermiyor mu?" Kesin bir yant, tek szck: "HAYIR!" Bir kez daha ayn soru, yant bir kez daha: "HAYIR!" "Size bu toplanalarn yapldn bildirmiyor mu? Alabildii kadanyla -ki arak i rayndan km, alabilir de M T - hi ama hibir bilgi vermiyor mu?" Yant: "HAYIR!" Devlet istihbaraann sorumlu olduu babakana kar "vaziyeti ite bu." O gnler, -Tural tasfiyesine benzer- bir giriim yapabilmek iin hangi salam dayanakla Kk'e kacaksn? Kasm 1988'de darbelere kar duyarl ou kimse gibi, SHP'li Kamer Gen'ten de krsdeki Demirel'e bir seslenme: " 1 2 Eyll'den nce darbecileri niin tasfiye etmedin?" O gnlerdeki ortam aydnlatacak bilgileri sralayarak iki darbe geirmi krsdeki insan, "Gel de sen yap," der mi demez mi? Bekliyorum, Demirci'den byle bir yant gelmiyor. SHP'liler Kamer Genc 'in eteini ekiyorlar.

Aradm, yllar sonra, 12 Mart'n onca yksn dinle dikten sonra, bir kez daha kurcalyorum. 6-7-8-9-10 Mart 1971 gnleri ok nemli. Duyuyonz. Genel kurmay'da toplanalar... Hele 9 Mart'ta Hava Kuvveden'nde "ok nemli", darbenin ieriinde nereden nereye uzanacan, eidi gruplann birbirine yaknlamas ya da uzaklamasn taran "pastal ayl" bir toplana yaplyor. Ev sahibi Muhsin Batur. Sonradan tasfiye edilen, tanrlarn isteine kurban kimi subaylar orada. 23 Aralk 1988, Perembe. Gece yarsna doru, 2 3 . 0 0 dolaylan... Soruyorum Demirel'e: "Balon Harekat, dosyas, pekl..." Asl soruya geerken, Demirel "o dosyann" ieriini yeniden vurguluyor: "Balon Hareka, Trkiye'deki cuntasal faaliyederin tmn ieren bir dosya deil. Bu nokta nemli. O dosya sadece parlamentoda bulunan, parlamento dnda olan baz gruplann ibirliini, hazrlklann ieren bir dosya. Ordu ii harekeder, eilimler... Baka bir ey yok iinde," diyor. Balon'a noktay koyuyoruz bir kez daha, sonra asl ve nemli soruya geiyoruz...

260

261

Deerlendirmeler

cak tek kelime gemedi, dedi." 11 Mart gecesi, kent uyumu. Toplannlar bitmi, karar alnm. "O gece M T Mstean, Sunay'a 12 Mart muhtrasn, yani darbeyi bildirdi mi acaba?" Dikkadi, elinde kant yok. "Bilemem," diyor ve ksa bir duraksamadan sonra, "Kkn darbeden bir gece nce haberli olmas doal. Temas var onlarla." 12 Mart, sabah, saat 09:00; telefon, karda M T Mstean: "Ordu muhtrasnn saat 13:00'te radyodan okunacan" bildiriyor Demirel'e ve bir istek: "Cumhurbakan, 'Sleyman Bey istifa etse, mesela salk sorununu ne srp ekilse... yi olur,' diyorlar." Bir cumhurbakan, bir babakana, buyruundaki M T mstean ile bylesine yaamsal konuda bir haber gnderiyor?.. Olayn nemi bir yana, belli bal nezaket kurallarna aykn. Tuhaf bir tutum. "erik?" Dou'nun yann: "stifanz isteyecekler, yoksa?" O kadar! "Cumhurbakan ile 'dorudan' konumay istiyor" Babakan. "Topalolu geliyor." Babakanla gidiyorlar. ankaya ile Babakanlk arasndaki dorudan telefonla Sunay'a ulamaya alyor. Uzun sre balant kurulamyor. Sonunda Cumhurbakan kyor. Zaman akp gitmi. Babakan, "Bir yol bulup muhnray ve bylece darbeyi nlemesini ve gerekeni yerine getirmeyi neriyor." "ok ge Sleyman Bey, beni de 'devreden kardlar.'" Sunay'n yant bu. "Yeminine sadk" olduunu Babakana kesin dille syleyen, 22 ubat ve 21 Mays isyanlann demokratik rejimi ileterek adatmakla vnen bir cumhurbakan "devreden kanldn" sylyor ve "istifa messesesini" anmsamadan ankaya Kk'nde kalyoT.

Demirci'den MT'le ilgili kimi deerlendirmeler: "Oysa" diyor, "mesela 10-11 Mart akamlan, ya da o toplantlarn yapld gnler MT'ten bilgi ak olabilirdi." 11 Mart gecesi, skndl, bunalml saader. Kent uykuya ekilmi. 10 Mart'ta "en tehlikeli yol" balkl yazm km. "Geniletilmi komutanlar toplantsnda hkmetin gitmesini sala yacak ya muhnra ya da bir mektubun Cumhurbakam'na verileceini" yazmm. Demirel yaznn kn sabah, beni anyor evine. Sz, yazdaki ierie getiriyor. Dpedz 'mdahaleden' sz ediyorum. Bendeki bilgi bu ve doru. Kaynak salam. Kayna sormayacak kadar gazetecilik kurallann biliyor Demirel. Yazdaki bilgiyi yadsyacak bir tutum iinde de deil, yalnzca; "Bizim 'kaynaklanmzda' byle bir bilgi yok," diyor. Aralk 1988 gecesi soru: " 1 0 Mart 1971'de, 'Kaynaklarmzda byle bilgi yok,' derken, M T i mi amalamnnz, MT'ten yazlanlara benzer, tabii daha geniini yanstan bilgi gelmediini mi sylyordunuz?" "Evet" diyor Demirel, "kaynamzdan kasnm tabii MT. Milli Savunma Bakan'm deerli Topalolu'ndan da bilgi yok. Darbe karar, cuntalann..." "Dans m?" Susuyor ve "kaynaktan amac" ak. 11 Man'ta Nazmiye Demirel'e komutan eleri bir le yemei vermi. "Eim onurlu kadn. Herhangi bir ey sezse gitmez, oturmaz orada," diyor Demirel ve, "geldi, kuku uyardra262

263

Ara rejim gelecek, alkantlar srp gidecek, 1973 cumhurbakan seiminde akanma grlnce, Sunay komutanlarn -grev sresinin uzadlmas isteine" uyacak. . Darbeden bir sre sonra "kendine gelen" meclisten, Sunay m sresini uzatmay ngren anayasa deiiklii "bir milletvekilinin oy vermemesi ile" gereklemeyecek. Can alan tek kurun rnei tek oy, Eskiehir uzlamasn, yere serecek!

Bir taraf susarsa

Eski M T mstean Fuat Dou, "Keme ekildim," diyor... Konumuyor, sorular yandamyor. Bir eski bakann ok duyarl gnlere dnk bilgileri, sralad anlar, olaylar irdele yen ak grleri ok deerli. O gnlerde gizli servise egemen olan ruhsal ya da yapsal gerekleri karanla gmlen belleklerden gn na karmak daha nemli... Bilemeyiz elbet. Trkiye'nin tarihsel kesitinde nemli grev sdenmi bir istihbarat bakan "ekildii keden" yeniden tarnmalar almasn, tartmalara konu olmay belki istemiyor. Belki de "gizli servislere zg 'susmak' geleneini" srdryor. Anlarn yazyor da olabilir. nemli kimi aklamalar pek ok kiinin yapn gibi "lmnden sonra yaymlanmas" kouluyla kda dkyor da olabilir. Varsaymlar ve olaslklar... Fuat Dou konumuyor, ama "yakn evresinden" alnan bilgiler Dou'nun belleinde sakl anlan yanstacak deerde: " 12 Mart'tan nce 'cuntalar' vard. yle bir dnemden geiliyor ki, hangi cuntann hangi gn harekete geecei belli deil. Darbenin ne zaman yaplacan cuntalar da bilmiyordu, birbirini kolluyordu. Zaten klasik kaidedir: Cuntalar vardr, darbenin saati, gn belli deildir. "Babakan dahil btn sorumlu kiilere -herhalde cumhurbakan, genelkurmay bakanndan sz ediliyor- cuntalann varl bildirilmi, ancak 'vuruacaklan gn', zaman belli deil. Cuntalar arasnda arpma karsa vahim sonular dourabilir dendi. Genelkurmay bakan rahmedi Tama, komutanlan top-

264 265

lad (Demirel Tama'n samimi olarak darbe yanls olmadn sylyor. Nitekim 12 Eyll Babakan Ulusu da belirtti. 12 Mart muhrasn imzalarken alam). Tama, komutanlara M T mstearnn szlerini yanstt ve, 'imdi karar verelim, yoksa bir anma, kan dktrecek,' dedi. Bunun zerine darbe 'yumuauld' ve muhoraya dntrld." Akla taklan bir nokta var: Bir cumhurbakan, bir M T mstean aracl ile babakanna istifa etmesini bildiriyor: Acayip, gelenek d bir yntem: "Sunay, M T msteanna bu grevi verdiinde Fuat Dou, 'Babakana balym, nasl syleyebilirim,' diye kar kt. Sunay srar etti ve Dou, Cumhurbakan'nn istifa dileini Demirel'e bildirdi." Sis perdesinin gerisinden baka bir kan kyor: M T Mstean sabah saat 09:00'da Demirel'i aryor. Cumhurbakan sabahn erken saatinde mi darbeyi, muhtra metnini rendi ve sabahn erken saatlerinde M T mstearna byle bir grev verdi? Cumhurbakan'nn 11-12 Mart gecesi "bilgilendirildii" gl olaslk.

byle sylyor. Lizbon'a bykeli atanrken MT'ten istedii ngilizce bilen bir 'elemann' bile esirgenmesini unuttu mu acaba? Fakat Lizbon'dan Trkiye'deki siyasal gelimelere bakarak Demirel'e yazd mektuplar, herhalde, kk alma odasnda bir dolapta" dunyor olmal. 1975'ten sonra nrmanan olaylara, hele - M H P ve MSP gibi- kk sa partilerle kurulan hkmedere bakarak yeni bir darbenin "gelmekte olduunu anlatan mektuplar." Kimi yarglardan vazgemedii anlalyor: " M T mstean terfi ve sicil dnmemeli. Ald bilgileri ilgili kiilere aynen aktarmak grevi. MT, bir 'eylem organ' deil. Balon harektndaki cuntay anlamken Batur'un yzne, 'Ordu st dzeyi ile cuntann ilikileri var,' dedii gn, Banr'un o andaki tepkisini ve sonra, MT'ten uzakladrlmasnda Batur'un oynad rol ac bir an olarak anmsyor. Ancak daha sonraki gnleri de 'tad sona' balyor. Lizbon'da eli iken Batur'un bir NATO toplansna geliini, evinde konuk olmasn, 12 Man koullarn bir kez daha anlap konutuktan sonra Batur'un anlarnda kendinden drst, doru bir insan diye sz ediini..." Yaamna egemen felsefe her olayda ya da olas olumsuz, ra-

Lizbon'dan haber:

"Darbe olas"

hatsz edici gelimelerde geerli: "Bana dmanlk edenleri Allaha havale ediyorum..." Dou'yu "evre" byle anlanyor, blk prk kimi anlarla ssleyerek. rnein, "Bir M T mstear terfisini dnrse grevini tam anlam ile yapamaz," diyor mu, diyor. Baka bir soru, karalan burgulayan bir soru: CIA, 12 Mart'n arkasnda veya nnde ne lde vard? "12 Mart'n arkasnda CIA olamazd. nk MT, CIA'ya, 'Komnist harekedere ait operasyonlar biz yapanz, yurtdndaki eylemler zerinde bize bilgi verin, yeter,' demiti."
267

"Kesinde" tasavvuf felsefesinin ana deyilerinden birine inanarak yayor Fuat Dou: "Klli irade-cz'i irade." Yaamn bu kuraln biimlendirdiine inanarak, M T mstearlndan uzaklannlmasndan tutun da daha nceki grevlerinde ona "ktlk yapann ktlk bulduunu" rneklerle anlatabilecek kadar. Ksacas, "lahi yazgy kimse deitiremez. Allann dedii olur." Konumayan Dou'nun konuan "ok" yakn evresi
266

"Dostlar sznde dursa" ya da durabse!.. Dost gizli servisin dosta oynad oyunlar bilinmese!.. Hele ABD'nin siyasal yararlan, CIA'nn eylemlerini olutu rmasa!.. dnyasndan bugn da almayan Fuat Dou, bir zaman MT'te birlikte aln, sorumluluklan paylan insanlar, kimi anlara srklyor: "Siyasetiler, 12 Mart'ta MT'in grev yapmadn varsn sylesinler. Sunay bile bazen siyaset yapard. Konya'da Atatrk heykellerine saldrlar yapld gnlerdi. ale Kk'ndeki toplanda hkmet yeleri MT'e yklendi. evresi ile konutu, kararn syledi ve Sunaya gitti. 'Mademki itimat gsterilmiyor, istifa edecekti.' Sunay geri evirdi istei, 'Sen bakma politikaclara,' dedi. "Bir rnek. Kimi amalyor, kimleri kapsyor, ak deil. MT'in iki grevi var: 'Blclk ve dincilikle' ilgili gelimeler, olaylar. rnein Davos ruhu ayaklan ile Yunanistan'n emellerini gzden uzak tutmamak zorunlu. Krt sorunu.7 Amerika'nn hangi gzle bakt nemli."

dine zg adas, insanlarla deil, hayalden gereklerle doluydu. Karlara, denizin telerine, gnein alkaland yerlere bakyor, belki de umudann, kat gereklerin, hayallerin sisler arasnda dans ettiini gryordu. Onu bu noktaya getiren admlarn anmsad. Hakl olduunu kandayacak yeterli nedenleri vard. Tpk unutulmu bir efsane gibi, geride kalanlann tapnaklann yok etmeye kararl, susacakn. Belki 'imdilik' Sevdii servisine, dosdarna, lkesine belirli bir denge kurarak anlayla bakyordu." Ne evresi, ne de o sylerdi: "Dosdarla birlikte 'ava' km deildi. Onlarla ilikiyi kes mek, batakla anlmakla edeerdi. Kaynaklar kururdu. Her 'i' sadece 'basit bir denge' sorunuydu." Oysa, emekti olduktan, Ankara'ya yerletikten sonra, yine mstearlanym gibi evresinde saygyla duranlar, "cuntalarla iyi geinseydi orgeneral olacan" sylyorlard. Bizimkiler iin belki "denge", ancak CIA ile "darbe" sorunu! Son yllarda Washington'daki "aabeye sayg ve ballk sunma"daki asl ama bu deil miydi? Bilinir miydi, gizli servislerle gizli ilikilerin nedenleri, aynnnlan, sonular?

Kedeki denge Demirel'den,

Dou'yu yanstmaya alan anlanmlar... Kimi kitaplann yanstt baka bir dnya. "Belki gemie yolculuk ruhunun kuytu kelerini didik didik ediyordu. Ruhunun kuytu keleri kimi zaman rehberlik ediyor, sorana aratrana kimi anlardan serpintilerle yaklayordu. Anlar dnyasnda hava souk, nemliydi. Gne yz grmeyen anlar kaln bir sis tabakas sarmt, sanyordu. Evinde dolarken, torunlan ile oynarken, yazlan sakin, scak bir yrede gnleri geirirken 'kendi adasn' yannda gtryordu. stelik ken268

Dou'ya ilikin...

(NOT DEFTERNDEN) "14 Mart 1971 gecesi: Sunay bize darbeyi haber verseydi o gece -11 Mart- drdn -komutanlan- emekliye sevk ederdik." "9 Mays 1971: Sunay ayakta tutabilmek iin Dou Paa rol oynad ve baard." "-Ayn gnn gecesi- 11 Mart gn bir isyan teebbs varsa, MT'in ve Sunay'n ilknce hkmete bildirmeleri gerekirdi. Yaplmad. Meru hkmet ve meru padamento byle delindi."
269

"Ayn gece M T size muharadaki gerekeleri bildirdi mi? "Demirel: -Hibir ey bildirmediini gstermek istercesine - Btn raporlar ite urada!"

labilir gibi. Parlamento kulisinde Fuat Dou'nun mstearlkta kalmas olasl yaygn. Demirel, Dou ile yapu konumaya kar kan bu sylentileri anmsattmda 'Evet,' dedi, 'yle sylyorlar. ki ay ertelemiler.' "stanbul Milletvekili, bizim Haluk Ulman'la konutuk

Bir MT mstearnn "tasfiyesi"

( N O T DEFTER: 30 Mays 1971, Pazar) "... Akamzeri. Saat 17:00'den sonra. Demirel ard, gittim. Ksa bir konuma. ki nemli konuda bilgi aldm: '"Dou Paa telefon etti. Grevinden almlar,' dedi. Demirel: 'rendik ki, Dou Paa'nn MT'in bandan uzaklannlmas karan son Milli Gvenlik Kurulu toplamnda alnm. Bu nemli bir merhale. Neden? Bu, darbede yeni bir dn, yeni bir biim al olabilir mi, bilemiyorum. Ordu yksek kademesinde bir aynlk m gze arpyor, skemiyorum. imdi -yukans(Kk' sylyor) kimin elinde acaba?' Douyu nasl ayrmlar grevinden? '"Sunay arm ve sylemi. Hastalandn diyelim, hastaym de, demi. u hale bak! Bana hastalk bahane ederek istifa etmemi Cumhurbakan adna 12 Mart gn bildiren Dou, ayn akbete uruyor. u Allah'n cilvesine bak. Darda bir greve atayacaklarm.' "- Yerine kim geliyor MT'e, Atf Erkan Paa m acaba? '"Sanmam. Erkan, Memduh Tama Paa'ya gerekli Genelkurmay'da, o gelmez.' "- Esasen Erkan, deifre oldu, deil mi?" ( N O T DEFTER: 8 Haziran 1971, Sal) "Anayasa deiiklii, siyasal kapmalar arasnda gncelliini koruyan konu: Fuat Dou'nun durumu. Bir duraksama dnemi. M T Mstear zerinde eidi sylentiler. Gidiyor, gitti, ka270

bugn. "Dou ile ilgili bilgi sordum, dedi ki: "'Sadi Koa'la grtm ben. Dou'nun gitmesi kesindir.'"

271

Erim'den MT'in kendisine balanmasn istemi. Erim, Dou

Gitti de...

Paa'yla konumu, mstear reddetmi (Oysa o srada yrrlkte olan yasaya gre, babakan dilerse MT'i bir devlet bakanna balamaya yetkili). "rendik ki, Koca bu direnmeye fena bozulmu. Hava Kuvvederi Komutan Batur'la konu zerinde konumu ve anlam.

Fuat Dou, Temmuz 1971'de atand Lizbon Bykelilii'ne gitti. MT'te, gizli servisin yaamnda bir dnem kapanma. "Kpekbalklar ile yzerken insan, kaygsn ve kukusunu asla belli etmemeli." M T bnyesindeki anmalarla "kadronun bir blm tekini yerken olagelen olaylar rendike" nedense, bir yazann bu tanmlamas akla geliyor. MT'te alanlann gizli yaamlarndaki kavgalar zedeyen bir deyi. Bir gece 15 yla yakn sredir servisten ayr den, bir byk holdingte eski iine benzer bir grevle yaamn srdren "evreden", " K F " ile konuuyorduk. Kimi tamamlayc bilgiler aldktan sonra, "tasfiye olayna" geecektim. "Fuat Dou, 12 Mart darbesini gnyle biliyor muydu?" "Tabii!" "Neden sorumlu babakana sylemedi?" "Gini Sunaya, bildirdi. Demirel'e syleyemezdi. Her eyi Genelkurmay'da. Korgeneral." MT-hkmet ilikilerindeki "nemli aksamaya" bir tank. Sivil kesimin savlarn doruluyor. Sonra, "bir M T mstearnn tasfiyesi" olayn anlatt: "12 Mart'tan sonra emekli Albay Sadi Koca, Erim kabinesinde babakan yardmclna getirildi. Koca, bir gn, Nihat
272

"Barur da Dou'ya bozuk. Balon Hareka dosyasnda ad gemese bile 'cuntann ordu yksek kademeleriyle ilikisi' olduundan sz ediliyor. Dou, 'yksek kademenin' Barur olduunu sylyor. Aynca, Balon Hareka dosyasn Dou, Cumhurbakan'na, o da Batur'a vermi." Arada tasfiyeyi hzlandran srete egemen kiilerin durumlarn ksaca saptadktan sonra, " K F " , "O zamana kadar Koa'n tavn ok deiikti," dedi. "Biz, Erim hkmetine byk bir brifing verdik. Bu toplanada Dou Paa ok gzel konutu, her eyi ayrnnlaryla anlata. Konumay bitirirken hkmet yelerine dnd, 'Devletin kurtuluu arak size kald,' gibi cmleler kulland. Erim ayrlma toplanadan, Koca krsye geldi ve hkmet yelerine; "'Grdnz MT'in verdii bilgileri, dinlediniz. te bunlara gre alacaz,' dedi. "Bakanlara zlgt eker gibi konuuyordu. MT'e de ok olumlu bakyordu." Ve M T bnyesinde kpekbalklar grnmeye balama: "Fakat Koa'n MT'in kendisine balanmasn istemesinden, Dou ile konuan Babakan Erim'in istei reddetmesinden sonra," diye srdrd " K F " : "... Birdenbire serviste bir mektup salgn ba gsterdi. Bu mektuplar cumhurbakanna, babakana, Genelkurmay bakanna gnderiliyor ve MT'teki her ilgiliye postalanyordu. Mektuplarda bir yn olay, ynla yalan vard.
273

"Tabii mektuplardaki hedef, dorudan Dou Paa'yd. Dou ile ilgili imzasz mektuplar yerini buluyordu. Biz 'kimin' yazdn arannyorduk. iimizde olduunu anlyorduk, fakat kim olduunu bir trl bulamyorduk. yle yazlmlard ki, hukuk bilgisi olan birinin kaleminden ka anlalyordu. ok esasl. O zaman anlayamam sonradan renmitik. Serviste Dou'ya ve ona yakn olan bizlere kar Koa yanls bir cunta kurulmu." Oysa, Koa da MT'in yeniden organize edilmesini, i politikadan soyutlanmasn istiyordu. Koa'n ve kimilerinin syledikleri bunu gsteriyordu. Bu trden boumalara zaman iinde, 1980'den sonra da rasdayacaktk. "Tehlikeli sular" mektuplard. Hele Dou'yi' hedef alanlar. Yabanc gizli servislerdeki gc ele geirip egemen olma abalar MT'te ba gstermiti. " K F " srdrd: "Cuntada Nuri Gnde, Abdullah Argun, Mehmet Ali Kaklar, Necdet, Koa'n snf arkada Behet'in olduunu renecektik. Tabii neden sonra!" Uzun sre "karanlkta kalan" insann ilgin bir olay anlaarken zorland hissediliyordu: "Buna ramen, her ey nknnda gidiyor gibiydi. Bir gn Fuat Dou Paa, M G K toplannsna gitti. Orada yine geni aklamalar yapm, bilgiler vermi. Bata Cumhurbakan'nn, Hkmet Bakan ve bakanlann 'takdirkr' szleri ile uurlanm. Hodere caddesindeki MT'in gvenli evlerinden (safehouse) birinde toplanmuk. Rak iiyoruz, herkesin keyfi yerinde. Bata Dou Paa'nn, Dou Paa, o gn MGK'de nasl basan kazandn, bata Cumhurbakan, btn bakanlarn kendisini nasl kudadklarn anlatyor. Koa'n MT'le ilgili isteklerinin amk kapandndan emin, en kk kukusu yok. Oysa benim ve baz arkadalarn kanaati baka ynde. "Diyorduk ki Paa'ya: 'Bir geici dnemdeyiz. Brakn, isti274

yorsa, M T Koa'a balansn. Nihayet her ey elimizde, bu dnem geince yine eski dzene dneriz. Mesele karmayalm.' "Fakat Dou Paa bu yoldaki telkinlerimizi kabul etmemi, hele son MGK'den sonra..." "Yerinden emin!" Yznde izgi bite oynamad. Tersini iaret eden tek davran yapa " K F " : "Elerimiz de orada. Byle lml, olumlu bir dnyann iindeydik ki, kap alnd." "Postac kapy..." "Bir kere ald. Kk'te M T grevlisi olan eski svari subay Kemal elik geldi. Eildi, Dou Paa'nn kulana bir eyler syledi. Dou Paa'nn birden keyfi kat, bozuldu, neredeyse rengi deiti diyebilirim. Olay uydu, rendik: "Dou MGK toplantisndan kudamalarla, teekkrlerle ayrldktan hemen sonra, hkmet yeleri Cttmhurbakan'na; '"Efendim, izin verirseniz imdi Fuat Dou'nun MT'teki grevinden alnmas meselesine geelim,' demiler. "Sunay, arm, 'Nereden ka bu,' demi. Dou, Sunay'n adam. Hkmet -herhalde Koa- nndeki dosyay amaya giriince Sunay; "'Biliyorum, braknz. imdi halledelim,' demi. nk Sunay, hkmetin dosya aarak neler syleyeceini biliyor. Kopyalan ona gitmi mektuplarn. Bylece son anda kimi mekaplann etkilemesiyle M T mstearlndan Dou'nun ayrlmas ger ekleti. Yalnz Sunay, 'Evet, derim, tek artla,' demi. 'Fuat Dou'yu bir bykelilie tayin edeceksiniz.' Kabul! binri." Kahveleri yudumladk. "Dou'ya bir ay sre tandlar," dedi " K F " . "Fuat Dou, ayrlmadan nce yerine gelecei arad. Arad tarad ve buldu." "Kim?"
275

"O srada Afyon yurtii komutan Korgeneral Nurettin Ersin." Mektuplarla balayp sonulanan "kudret kavgasndan" sonra yeni adlar knca glyorduk. Ersin'in pasif bir grevden, M T gibi nemli bir servisin bana getirilmesindeki ansna m, yoksa ansszla m? Bilemiyorduk, glyorduk. Neden Nurettin Ersin?.. nsan yaatan hangi umudann drtdr? Bu umudan hangi planlar yaranr, kimse bilemez. Gen bir subayken istihbarat ilerine girmi, korgenerallie MT'te ulam bir kii ayn greve, yaamn verdii, zevkle yapt gizli servis efliine yine dnmeyi belki dleyebilirdi ve Er sin'i belki bu yzden bulmutu bu grev. Ersin'in istihbarat ilerindeki becerisi neydi? Belki "geri dn" Ersin'i kolayca baka greve gndermekle salanabilirdi. Bir umut ya da varsaymlar dizisi, o kadar. " K F " : "Ersin, tugeneral iken MT'te 'd istihbarat dairesi bakanl' yapmt. Kkeninde istihbarat yanyor diye dnlm olabilirdi. Onu getirdiler. Ersin Paa da, Recep Ergun'u yardmc yapt. ki yllk Ersin dnemi balyordu MT'te." "Ve... Bizi de tasfiye ettiler." "1977'lerde CIA'ya alt savyla mahkemeye verilip hkm giyen Sabahattin Savaman'n savunmasnda da MT'te bir 'cuntadan' sz ediliyor ve tasfiye edilenlerin adlan veriliyor," dedim. Tasfiye edilen "tekilerin" adlann sorduumda anmsamaya almad. Belleinin artk zayfladn ne srerek 1971'de MT'ten kimlerin "uzaklarldn" sylemedi. Savaman'n savunmasnda "tasfiye" biimi ve adlar vard: "... 12 Mart olaylannda kader birlii yapm olan 'cunta' ad ile anlan klik, kendi istedikleri elemanlar personel daire bakanl, stanbul, Adana ve Ankara blge bakanltklan, i ve d operasyon bakanlklarna getirebilmilerdir...
276 277

MT'te Ersin dnemi ve baka tasfiyeler

"... Nitekim, 1971 ve 1977 yllan arasnda bu tip en az 40 eleman MT'ten uzaklatrmlardr. Bu devre iinde, idari iler gibi pasif greve getirdikleri bir kurmay subay hari, btn kurmay subaylar, MT'ten uzaklanrmlardr. Bunlar arasnda MT genel sekreterliine kadar ykselmi bulunan Kur. Alb. Ferhat Badoan, silahl kuvvetlerin en tannm kurmaylarndan Alb. Yaar Oku, MT'te uzun sre ok deerli hizmetler yapm Kur. Alb. Sabahattin Cip, dosyasnda en az 15-20 takdirnamesi bulunan emekli Tmgeneral Fethi Ertem, Makim Yzba zzettin Cebeyi sayabiliriz. MT'in en baanl elemanlarndan, konulannn uzman, ok iyi dil-lisan bilir Osman Barbarosolu, Raci Mete, Faik Kelican, Ali nel, Hseyin Uyank, ahap ar, Necmi etinelli gibi yksek dzeydeki grevliler ve uzatmamak iin arz edemediim daha birok deerli personel, bu grubun anari eylemleri sonucu kurban edilmiler ve MT'ten eidi nedenlerle uzaklanrlmlardr... "... Zamann M T mstean ve yardmcs hangi nedenlerle ve nasl bu 'cunta'nn etkisi alnna girip bunlarn oyunlarna gelmitir, bunu burada arz etmek istemiyorum..." "Ve... Tasfiye yaptlar. Nasl.7" "Nurettin Ersin'e 11 kiilik bir liste vermilerdi. 11 kii baka yerlere atand. Dou Paa, Lizbon'a giderken, merkezden uzaklamak iin nerilen grevi hemen kabul etti 11 kii." "Tasfiye nasl oluyor MT'te. 7 " "ok basit. Subay bunlar. Bal olduu kuvvetten maa alr. Bir yaz ile MT'e girer, MT'ten kuvvet komutanlna yazlan ksa bir yaz ile 'gider.'" Verilen bilgilere gre, askerlikten ald maan dnda MT'te alan silahl kuvvet mensuplanna "byk lde hibir ek maddi olanak" salanmyordu. Makam tazminaa ya da grevi gerei -o tarihte- ayda 60-70 lira veriliyordu. Hatta, 1970'lerde ek tazminadar verilmeyince, M T mensuplar mahkemeye
278

bavurup bu hakk almlard. Niye MT, neden MT'e btnyle balanmak? Genelde u yant alnyordu: "Rahat ve zgrsn. i de seviyorsun. Gizliliin insan saran havasna kaplyorsun, aynlamyorsun." Byle anlanyorlard.

Tasfiye nedenlerine rnek olaylar

"Suriye'den bize kaan bir temen vard. ok yetenekliydi ve inanlmas zor iler becerirdi. Bize gelmeden nce orada, her gn televizyonda grnrd. Hafz Esat'la birlikteydi Suriye'de darbe yaplrken. Darbe, ihtilal? Yavrusunu yer. ktidara geldikten sonra birbirine dmler, temen kam Trkiye'ye. am' dan da renmitik, bu 'ocuk' deerli. Bir kezinde Suriye'ye geti, bir landrover araba ile kn geldi. Ona demiler ki Sait Paa -kod adm- bu trden arabalan sever. MT'te bu paarolar knca, oluk ocuk MT'in Erdek'teki tatil kampna gittim. Bir telefon, MT'e ait landrover arabay nasl alr, hemen dnsn diye bir emir. Yahu, landrover devlerin deildi ki. Geldik ve tasfiye! "Baka ve sorumlu bir grevdeyim. M T msteannn benimle Malatya'nn Ptrge ilesinde bulumak istedii bildirildi. O srada da bir maa dalgas dnyor. MT'te kimler terfi etmek istiyorsa bildiriyor. Sormutum Gnde'e, bu kez hi istekli yok, demiti. Sonradan rendik ki, var istekli, sraya girmemi benden esirgemiler. "Ptrge'de mstear paa ile bulutuk. O samimi adam, tek kelime konumuyor. Saader ilerledi, paaya herhalde bir ey sylemek iin beni apar topar Ptrge'ye ardn syledim. Teftiteydi ama, benimle ilgisini gremiyordum. "Bana, 'Yahu,' dedi, 'sen Erdek'te sarn bir kadnla birlikteymisih. Avrupa'dan gelen bir elemana da ak sak resimler
279

smarlamsn!' ardm. Gerekten grevli olduu Avrupa'dan dnen sevdiimiz bir arkada vard. Ne istersin diye sormu, alay olsun diye, bir bavul ak sak resim, demiim. O da tutmu biriki tane malum dergilerden getirmi ve getirirken Yugoslavya'da yakalanm. Burada sorup soruturma, stmze kalm. "Paaya ar birka cmle sylediimi hamlyorum. yi adamd, elebiydi, dnd Ankara'ya ve bu olaydan ses kmad, ama terfi de suya dt. O zaman anladm ki, terfmi nlemek iin yeni bir tertip dzenlenmiti." Bu olaylar, her trden soruturmadan gemi, geirilmi gizli servis st dzey elemanlar arasnda yaanyor. Ersin dnemi nasl bitmiti MT'te. "Recep Ergun'u MT'ten aldlar, Siirt'e verdiler. Nurettin Ersin ise..." Sonunu bekledim cmlenin. "... Ersin, ikinci dereceden kolordu komutanlna, Adana'ya gitti. Oradan Kbns fatihi oldu." Sonras "malumdu." 12 Eyll'de Milli Gvenlik Konseyi'nin ikinci adam. 1929 ylnda A B D Dileri Bakan Stimson, Amerikan kriptanaliz brosunu kapatt. Gerekesini aklad: "Baylar, bakalarnn mektuplarn okumayn!" Ayn insan, kinci Dnya Sava'nda savunma bakan olunca, "stihbaratn, bir milletin yazgs sz konusu olduu zaman fevkalade nem kazandn" syleyecekti. CIA, kuruldu. "Bakalarnn mektuplarn okumaktan" da teye geen CIA, ksa zamanda marifederiyle dnya lsnde byk n kazand. Yeni olaylar yaratarak hem nn pekitiriyor, hem de geniletiyordu. Ankara'ya gelen bykeliler iki nemli ilevi bir arada srdrrler. lkeleri ile Trkiye arasndaki resmi ilikileri yrtrler. Hkmeti gzlerler ve lkenin genel gidii ile ilgili raporlar gnderirler. Bu raporlarda resmi grmelerden edindikleri bilgi ya da izlenim yer ald gibi, bakentte lkesine yakn grdk leri kiilerden oluan "bir evre" ile -CIA ile birlikte- srekli iliki kurarak "daha zel saptamalar" vurgularlar. zellikle Amerikallar "siyasederine ters den gnplarla" da bulumalar dzenler. Etkinlii olan gruplar srayla zel yemeklere, snrl konuklann bulunduu toplanolara arrlar, ilikilerdeki yaknlamann derecesine gre "zel grmeler" yaparlar. CIA gizledii "yerli elemanlarla" ya da CIA olduunu bilen "dost yetkililerle" kendi yntemlerini iletir. Bykelilik daha "ak istihbarat" yapar. rnein, A B D Bykelilii'nin "bir lis280 281

Servisler ve bkeliler

tesi" var. Bunda yer alan kiiler, yeni elilerin davederinde deimez. Amerika'dan bir senatr, bir Temsilciler Meclisi yesi, Dileri'nde nde giden biri Ankara'ya gelse, listede adlan bulunanlann mesleki zelliklerine gre biri ya da birka akam yemeinde konukla birlikte olur. Eliliklerdeki kokteyl partiler, dosdarn bir araya gelmesinden, ev sahibinin lkesiyle ilgili tantma, siyasetini anlama abasndan ok, bilgi alma asndan nem tar. Bir Trkle "yakn tan" olan diplomatlann grmeyi istedikleri noktaya ustaca getirerek "bilgi alma'ya almalarna sk sk rasdanr. Tabii elilik iin "ok zel" kiiler de vardr. Onlarla "ok daha zel" ortamda grmeler yaplr. "ok daha gizli ararmalarla 'dost temaslardan' bilgi salamak" ise, CIA elemanlan ile gerekletirilir. Her iki kanal birbirini tamamlar, btnleir. Ya Ankara'da ya da Washington'daL

ra'ya gelmeden nce, Venezella'da bykeliydi. Venezella Cumhurbakan ise tam bir "diktatr"d ve... William Fletcher, diktatr Jimenez'i hararede savunanlann banda geliyordu. CIA'nn Trkiye'deki durumu, Fletcher gibi grmedii kukusuzdu. Hele Menderes'in -deneyimli Trk gzlemcilerin deerlendirmesine gre- Sovyeder'i resmen ziyarete kalkmasndan've karan resmen aklamasndan sonra Trkiye'ye baka gzle bakmaya balamt. Sperler arasnda "souk savan" btn hzyla srd gnlerdi. Trkiye'nin Sovyeder'e kredi gereksinimiyle yaknlamas olaslna Amerika'nn ve d politika retiminde nemli arac CIA'nn scak gzle bakmasna olanak yoktu. CIA ile bykeli arasndaki yntem ve gr ayrmn belirgin biimde ortaya koyan bu rnekten sonra, Amerika'nn "gz" ald. Ankara'ya "istihbaratta yanlgya dmeyecek bykeliler aramaya zen gsterdi."

Uzun ahmak! 27 Mays elisi

Baz zamanlar bykelilerin CIA ile ters dtkleri grlr. 1960 ihtilalinden nce, Ankara'da bir ABD Bykelisi vard. Ad William Hetcher'di. Diplomadar arasnda "uzun ahmak" diye anlrd. Uzun boyluydu, ansnd ve ince tel ereveli gzlk takard. Fletcher, DP iktidarna "hayrand." Merkeze gnderdii raporlarda "Menderes ve DP iktidarn vmekle bitiremedii, hibir gcn bu iktidar yerinden oynatamayacan kesin vurgulamalarla savunduu" sonradan anlald. Retcher raporlar aklandnda, Bykeli'nin 27 Mays'n gelmekte olduundan habersiz olduu kantland. Meer adamn "mesleki rabian byle" imi. Fletcher, Anka
282

Aka C I A 12 Mart elisi

1969-71 'deki terr ve anari eylemleri arasnda birinci sra da yer alan olaylardan biri, A B D Bykelisi Robert Kommer'in makam arabasnn O D T ' d e yaklmasyd. Kommer, daha Ankara'ya gelmeden "hreti" yaygnlamt. Bykeli CLA'da ve Vietnam'da Amerika'nn gelitirdii "pasifikasyon operasyonlan"n pratie indirgeyen almalar yapma. Uzun boylu deildi. Orta boyda, srekli glen, konukan bir adam. Ankara'ya geldikten bir sre sonra Trk basnn tanma amacyla konutunda bir lezeri partisi dzenledi. O srada Amerikan Haberler Merkezi'nde alan Doan Poyraz'n aracl ile Kommer'e sordum: "Siz bir 'ajansnz', belinizde tabancanz da var m?"
283

Bir kahkaha at. O tabancal deil, "eli kalem tutan" ajan lardand. "Benim CIA'daki grevim, 'analiz' yapmak ve ak bilgilerden sonular karmak," dedi. CIA'y saklamyordu, ama grevin ieriini yumuatmaya alyordu. Dediine gre, ok da baanlyd. rnein, Sovyeder'de kan gazeteleri incelemi, Stalin'in ldn resmi aklama yaplmadan nce, ClA'ya ve oradan da Amerika Dileri Bakanl'na bildirmiti. Ancak, Vietnam "katliam" sz konusu olduunda, Kom mer'den daha ak bilgiler alnamyordu. Demirel, "Ne budala eli," demiti. " O D T gibi duyarl bir yere gidiyor, ne rektr ne de eli hkmete bilgi veriyor. Sonra renciler arabasn yakyor." Yapa eklenti daha arpcyd: "Daha sonra, Amerikallar bizden yaklan arabann tazmin edilmesini istediler, iyi mi?" diyecekti. Kommer yle bir tepki grd, basn "ak" bir CIA ajannn bykeli olarak Trkiye'de bulunmasna ylesine bir yaylm atei aa ki, uzun sre tutunamad. Geri dnd.

aldktan sonra, Babakan'n istei zerine, Dileri Bakan Feridun Cemal Erkin -o sralar bana anlattna gre- Bykeli Hare' ard. karma yapacamz "mnasip dille" Bykeli'ye anlatt. "Mnasip dil" ama, Bykeli "mesaj" ald. Hare, "Bana ksa bir zaman tanynz," dedi. Sefarete gitti, telsizin bana oturdu. A B D Dileri Bakanl'nda alelacele yazlan mektup Bakan Johnson imzasyla geldi. Hare bir kou, mektubu Dileri'ne ulaurd. Askeri mdahale yatma. nn'nn belki siyasal bir amac vard, "mttefike" antlamalardan doan hakkmz kullanacamz bildirmenin diplomatik bir gerek olduuna inanm olabilirdi. Herhalde ulusal onurumuzu bu denli zedeleyecek bir yant beklemiyordu. "Yeni bir dnya kurulur ve Trkiye orada yerini alr," ieriindeki demeci, mektuptan sonraya rasdar. nn'nn drlmesi ve Amerika'nn "yeni bir babakan, yeni bir hkmet" aray da byle balar ve gerekleir. Kuku yok ki, o srada CIA bir yandan, Hare te yandan "Trk i politikasndaki gelimeleri zel arlarda, gnlk temaslarda" hani hani izliyorlard. Hkmet karann hemen annda renmilerdi. "Rsmi ve mnasip dil" nlerinde kapy ama.

Frsat 1963 elisi

Gelen giden bykeliler arasnda, kk kpeini ankaya srdannda gezdiren, bir diplomattan ok, sade bir Amerikalya benzeyen Raymond Hare'dan da sz alabilir. 1964'te Kbrs karmasn engellemek iin Bakan Johnson'un gnderdii rezilane mektubun yazlmasnda olduka nemli yeri vard. nn hkmeti, Kbns'a askeri mdahale yapma karann
284

stihbarat yetenei engin bir eli 1977 elisi

Ya Ronald I. Spiers'a ne demeli? Amerikallara gre, "ok parlak bir diplomata." Londra'da ABD'nin ikinci adam iken, 1977'de Ankara'ya bykeli olarak geldi. Ocak 1980'de Amerika'ya dnd. Gidiinden yedi ay sonra, 12 Eyll darbesi geldi. Amerika'ya dnen Ronald Spiers CIA ile ilintilerini duyumsatacak bir grev ald:
285

Dileri bakan yardmcs sfan ile "bakanlktaki 'haber alma ve arannna brosu bakanln' yrtt." Dileri Bakanl Haber Alma Brosu'nun C I A ile geni iliki iinde olmadn kimse syleyemezdi. Dileri Haber Alma-CIA-Pentagon istihbaran, bir gendi. "ok parlak diplo mat" Spiers, genin bir ayanda grev yapyordu. 1981'de Pakistan'a gitti. 1983'te geri dnd ve bu kez yine dileri bakan yardmcs olarak idari ilerle grevlendirildi. Aralk 1988'de nemli konumunu koruyordu. Ronald Spiers, Trkiye'nin ok duyarl bir dneminde Ankara'da bykelilik yapt. 1977 genel seiminde Ecevit, parlak sonu almasna karn -13 milletvekili eksii vard- ounluu salayp iktidar olamamo. Sadaki partiler -AP, MHP, MSPyine biraraya gelerek cephe hkmetini oluturmulard. erdeki arpk ve eliik siyaset anlay, kredileri bocalatm, dviz aksamalara uram, terr de hafiften ban kaldrma. Spiers, kimi yerlerdeki syleilerinde hkmeti ve babakan eletiren konumalar yapyordu. Bir yemekte syledikleri "bir elinin diplomatik davranlanna uymuyordu. Hatta bu hkmetle -Demirel'le- Trkiye'nin bir yere varamayacana" dokunduruyordu. Yazdk. Spiers, gazeteciyi deil, Hkmet Bakan Demirel'i arayarak konumay yalanlad. Demirel de, "Bana de il, yazana syleyin bunlan," diyerek, eliyle hafiften dalga geti. Spiers, "ok parlak bir diplomam", "dost bildii gazetecilerin" dnda kimseyle konumayacak kadar bilinli ve istihbaran engin bir kiiydi. Spiers'n Trkiye'deki yl, Amerika'nn gzn "12 Eyll'e" evirmesine neden oldu. Spiers gibi "istihbarat yetenei gl" bir bykelinin, CIA ile ok yakn alma dzeninde olmas yadrganabilir miydi?

Hkmetin deceini bildiren eli Sovyet elisi

Trkiye'nin Sovyeder'e yaknlamas, Ban lkelerinin yap " n gibi Moskova ile daha scak ilikiler kurmas, Amerika'nn Ankara'ya baknda daima arln korudu. 27 Mays'n gen ihtilalcilerine de bu gzle bakyordu. Suphi Grsoytrak, "Amerika, bizim dnemimizde bize souk bakyordu. O kadar ki, normal kredileri bile dondurmaya yneldi," diyecekti. Ayn izgi, nn iktidarlannda, Demirel'in 1965-71 arasnda kredi araylarnda da srd. Demirel'in bu konuda ak beyanlan olmutu. "stihbarat bykelilere" deiniyoruz. Sovyet Bykelisi Rijov nasl unutulabilir: Muhalefetin birlemesiyle drlen nn karma hkmetinde Dr. Kemal Satr, babakan yardmcsyd. unu anlam bir gn: "Bykeli Rijov geldi. Henz bizim hkmetin gvenoyu ile drlmesi gndemde yoktu. Bana, 'Sizi drecekler,' dedi ve sa partilerin aralarnda anlamaya varmak zere olduklarn bildirdi." Rijov bilgileri herhalde tek bana toplamamd. KGB'nin de Trkiye'de gl bir istihbarat a vard ve bir Sovyet bykelisi, hkmet adamlar henz uyanmad srada "hkmetin drleceini" babakan yardmcsna bildiriyordu. Zaten Rijov, 1960'tan beri Trkiye'deki "faal bykelilerin banda" geliyordu. zellikle 1962'lerde Trkiye kalknma hamleleri yapmay planlad gnlerde, ieriden salad bilgi ve Moskova'dan ald talimadarla Trkiye'ye nemli lde "ucuz kredi" neriyordu. 3 0 0 milyon dolarlk krediyi, nn'ye APC H P ilk karma hkmetinin bandayken nermiti. CIA, bykelilik bnyesinde belirgin adamlarla, kukusuz

286

287

/
diplomatlarn da katksyla Amerika'ya "deerli hizmeder grebi lirdi, grmt ve grecekti." Ancak Sovyet Bykelilii'ndeki "haber alma a" daha geniti. KGB'nin "bykelisini bile denedeyerek" Moskova'ya bilgi aktarmas bir yana; KGB'nin, bykeli ve elilik memurlan ibirliinin, Amerikallara oranla daha sk fk olduu "uzmanlarca" syleniyordu. Yaymlanan saylara gre 1988'de C I A rgtnde 2 0 0 bin kii alyordu. Buna karlk KGB'de 500 bin kii. MT'te? Bu soruya ak yant alamyorduk. Fakat bin-iki bin dolaynda kadrolu MT'i olduu syleniyordu. Tabii bu sayya MT'e "dtan hizmet veren", operasyonuna gre grev verilip uzaklanrlan, devlet kademelerinde M T adna gzlem yapanlar girmiyordu. M T bir odak noktas ise, hatta illerdeki resmi ajanlarla dalga dalga yaylan "balannlan" da hesaba kalrsa, yurt apnda devlet iinde byk bir istihbarat ebekesine sahipti. zeteci Cneyt Arcayrek'in kimi izlenimlerle vard yarglar arasnda "en ufak ayrm yoktu." Bir Trk gazetecisi nasl olaylan izleyerek sonulara vanyorsa, A B D Bykelisi James Spain'in durumu da ttpanp aynyd. Trkler ne kadar biliyorsa, Amerikallar da o kadar biliyorlard, fazla deil. Marifedi bilinen CIA kulaklar aylardr sanki hibir ey iitmemi, CIA gzleri kimi zel bilgileri grmemiti. Ne var ki, bykelilik odalannda vzr vzr gezinen, nemli "irtibadan" olan CIA ajanlan, bir Trk gzlemcisi, gazetecisi, hatta siyaset adam kadar 12 Eyll'den haberliydi. Spain 12 Eyll gn ve nceleri sadece bu trden aklamalan Washngton'a aktardysa, darbeden sonra A B D ynetiminin onca para dkerek Trkiye'de besledii bu ie yaramaz diplomadan, ajanlan hemen kap dar etmesi gerekirdi. Spain'in aklamalan ocuksu bir kandrmacayd. A B D Elilii olaylara bu kadar yzeysel bakamazd. Derinine inerek, kaynandan bilgi alrken yeri geldiinde "bir mttefike yarar lde", gerekli grdklerinin srun svazlard. Dinle-

Meer /arkm?; yokmu.' i 2 Eyll elisi

Ocak 1980'de Spiers merkeze dnerken, ubat 1980'de James Spain, yeni A B D bykelisi olarak Ankara'ya geliyordu. Yumuak grnt veren, salann yzne doru dzenle tarayan genten bir adamd. James Spain de, teki A B D bykelileri gibi, Amerika'nn -tabii adndan hi sz etmedii CIA'ntn- 12 Eyll'den nceden haberi olduunu yadsyordu. 12 Eyll'den nceki kritik gnleri, 12 Eyll' ve bir sre 12 Eyll sonrasn yaayan Spain, aln Amerika'nn byk irketi Rand Corporation'da grt Ufuk Gldemir'e Trk kamuoyunda sindirilmek istenen bu yarglan pekitirmeye alyordu. Spain'in sylediklerine inanlrsa; bykelinin 12 Eyll'n geli dnemini izleyen baktan ile ga288

dii olumsuz yarglan usturuplu biimde onaylard. Btn bunlarn CIA tarafndan hangi slup iinde yapld, hemen her kesimin "malumu" idi. Spain'in aklamalannda dikkati eken bir baka nokta uydu: Spiers gibi bir diplomattan bykelilii devralan Spain, 12 Eyll bir ipekbcei masumiyetine benzer anlanmlarla anmsatrken, ClA'dan habersiz grnyordu. Gizli servisin kendine aktardklarna hemen hi deinmiyordu. Ksacas 12 Eyll'de CIA yoktu! Anlamklanna baklrsa, rnein 12 Eyll gn bykelilikte oluturduu bir "kriz masasnda," bata elilik mstean Boem ve Newberry gibi elilik st dzey yneticilerinin "kendi maiyederindeki Trk ve Amerikan personelin toplad bilgilerle" merkezi bilgilendirmiti!

289

"manl" bir ClA'l subay

Ha Trk gazetecileri, ha James Spain! Bakn nasl anlanyor: 11 Eyll gn le yemeini Amerikan kulbnde yedikten sonra James Spain, A B D Bykelilii'ne dnd. Gen bir Amerikal subay Spain'i bekliyordu. Sylediine gre "bilgisi, yargs ve nasl rendiine hayret ettii Trkesiyie, Pentagon'a bir mesaj ekmek iin iznini almaya gelmiti." Spain, Amerikal subayn Trkesine niin ayordu. Sovyet Bykelilii'nde ahanlann pek ou teden beri gzel Trke konuuyordu. A B D Bykelilii'nde 1960'larda Trke bilene pek rasdanmazd. Neden sonra ve herhalde ciddi gereksinim duymu olacaklar ki, Amerika'da Trke kurslanndan geirdikleri ya da Trke reterek zel yetitirdikleri birok "eleman" Trkiye'ye gndermeye baladlar. ster demokratik olsun, ister ara rejimde yaasn, bu elemanlar dost lke Trkiye'de sk sk gezilere ikklannda "halkla dorudan iliki kurabilmek" iin "dil sorununu zmek" zorundaydlar. Amerika Bykeliliinin ya da C I A elemanlanmn lkeyi kan kan gezdiklerini yadsyacak kimse kar m, ya da bu konudaki somut bilgilerin doru olmad sylenebilir mi? lerde rneklerini greceiz. Ama Spain ok dikkadiydi. Nasl bir mesaj ekecekti? Subay, ertesi gn sabaha kar Trk Silahl Kuvvederi'nin ynetime el koyacan Washington'a bildireceini sylemiti. "Bal olduu albay" da ayn kandayd. Spain'e gre, ortada npk bizlerin grd kimi belirtiler vard. Tanklar kentin yaknlanna kadar gelmiti. Ama belki terre kar ciddi bir operasyondu. Spain'e gre, "Subayn TSK'nn ertesi gn sabaha kar mdahale edecei yolunda adeta iman" vard. Peki, subay nereden alma "iman" derecesindeki salam bilgiyi? Spain aklamyordu.
7

Kim yutar?
Spain, bu arada "kk bir bilgi szdrmas" yapyor, Trkiye'de hl tartlan "nemli bir konuya" deiniyordu. " A . deta 'iman' vard. stelik birka hafta nce Amerikan hkmetinin vaki daveti zerine Amerika'ya hareket eden 'st, dzeydeki bir Trk subay', nceden arala kadar Amerika'da kalmas planlanm olmasna karn, gitmeden nce 'son gn srarla 10 Eyll tarihinde Ankanvda bulunmak istediini' belirtmiti. Erken dnmek istemesine 10 Eyll tarihinde einin ameliyat olacan gereke gsteriyordu..." Hava Kuvvederi Komutan Tahsin ahinkaya, resmi an ile gittii Amerika'dan 10 Eyll gn dnd. Nedense Spain, Tahsin ahinkaya'nn 10 Eyll'de dnnden, ABD'de resmi geziye gittiinden sz etmiyor, "st dzeydeki bir Trk subaynn resmi ziyaretini "sezgilerine tank" gsteriyordu. Aralk ayna kadar Amerika'da kalmas planlanan st dzey Trk subay, girmeden bir gn nce 10 Eyll'de dnmekte direniyordu. Elilikteki merakl Amerikallar, CIA'da alan marifedi insanlar saa sola sorup subayn direnme nedenini aramyordu. 12 Eyll'den sekiz yl sonra James Spain, st dzeydeki subayn dnme isteinden kaynaklanan kukulara yle bir deiniyor. Dahas var; aralk ayna kadar Pentagonun konuu olmas beklenen st dzey Trk subayna ABD'deki garnizon syleilerinde, akam yemeklerinde, kokteyl partilerde iki kadeh aras syleilerde "acelenin nedeni sanki sorulmuyordu." Ama Spain, akll bir diplomat. Subay gidip geliyor, gerei hemen o sra nasl kavradn gsteren gerekeyi veriyor: "Erken dnmek istemesine 10 Eyll tarihinde einin ameliyat olacan gsteriyor" diyor. Sonra ameliyat olaca sylenen ein ay servisi...

290

291

Trkiye darbenin eiinde. ok duyarl bir ortamdan geiyor. Byle bir gerekeyi meslee yeni balam saduyulu bir Trk gazetecisi duymu olsayd, hemen kk bir aranrma ya parak geree ulaabilirdi. Oysa Amerika'nn "yaad beceriler evreni", CLA'nn ufak bir soruturma yapmas "ameliyat" rts alndaki asl gerei hemen bulmalarna yardmc olabilirdi. Klasik istihbarat yntemlerini pas geen Spain -galiba- Trkleri fazla saf insanlar olarak gryordu. Sonra ne olmu? "st dzeydeki Trk subay 10 Eyll gn dnm, Amerikal binba 'ho geldin' demek iin evine uradnda, o gn ameliyat olmas gereken ei onlara ay servisi yapma. Amerikal binbaya gre, Trk subaynn erken tarihte, yani 10 Eyll'de Ankara'da bulunmak istemesinin nedeni, ald grev emrini uygulamasyd." Spain'in darbeyi, son gn "kefettii"ni nasl anlayamazdk!.. Beri yandan, 12 Eyll'n ilk gnlerinde, zamann devlet bakan Evren, "ban hareketi" adndaki darbeyi yapmak iin Tahsin ahinkaya'nn ABD'den Ankara'ya dnmesini beklediklerini aklamt. Spain'in aklamalanndan kyor. "Gen binba" subay giysili bir istihbarat eleman idi. nk Spain'e gre, "gen Amerikal subay daha nce ok salkl istihbaradar elde etmiti." Bir "binba", yani asker, "ok salkl istihbaradan nereden elde etmiti?" "Darbeyi nceden bildiini" zaten Spain kabul ediyor. Bilgi aktarnn zamann sylemeden, "Washington'a her an mdahale beklediimize ilikin ifre gnderdim," diyor. Bu yzden "yeni bir tanesine daha ihtiya yokmu!" Spain, 12 Eyll gn zel arabasna binerek bykeliliin
292

yolunu tutmutu. "Byk Ankara Oteli'nin nnde her sabah ie giderken grmeye alnm grev gzcs adrlar ise yoktu." A B D Bykelisi'ni 12 Eyll'e kadar grevle gzcleri demek ok rahatsz etmiti ve ilk izlenimi adrlarn yokluu olmutu. Herhalde ilk ektii ifrelerden biri Trkiye'nin i yaamnn istenen noktaya gelmekte olduuyla ilgiliydi! 12 Mart olaylannn birinci el tan (CIA kkenli) bykeli nl Robert Kommer'in szyle balayalm: "Biz, o yllarda mfredan teknik alanlara oturtmak suretiyle O D T rencilerini 'politika d' tutabileceimizi sanmak. Halbuki niversiteyi, giderek politize olan Trkiye'nin dnda tutmak olana yoktu." Amerika'nn rencileri "politika d tutmay" dnmesi? Neyin kanm?

Yeni defter
Srdrelim. Baka bir defter aalm: Spain, anlaoyor: "1980'de sefir olarak geldiimde zal, Demirel'le beraber alyordu. te o zamanlar tanmaya baladm. Zaten odas Demirel'inkinin hemen arkasndayd. Kendisiyle 'srekli' gryorduk. nk borlann faizleri giderek byyordu... "... Babakan yardmcs olduunda da 'ok sk' grmeye devam ettik. Geni, rahat ve ok iyimserdi. Bu iyimserliini sigaray braktnda bile kaybetmemiti. Elleri titriyordu, ama hl rahata. imdi sigara iiyor mu?" "Sanmyorum." "Uzun sredir grmedim." Biz, Turgut zal' babakan olarak uzun sredir "gryo293

ruz" Sayn James Spain... Hl "geni, rahat ve ok iyimser!"

lizme duyduu gl ballk, bunun lkede demokrasinin korunmasnda ve komnizme set ekilmesinde elzem olduu yolundaki inancndan kaynaklanyor...

Biyografik istihbarat nereye uzanr? 1974 elisi

Spain'in "bir dostla i grmeleri" gibi anlatt zal'la ilikileri zerinde durmakta yarar var, nk... Tahran'da A B D Elilii devrim muhahzlannca basld. Bykeliliin ve CIA'nm btn "evrak" ele geirildi. Kapanda "Merkezi Referans Servisi tarafndan hazrland ve doruluu CIA ile Dileri Bakanl tarafndan onayland. Yorumlar ve sorular John Corlett'e yneltilebilir. DD1/CRS, kodu 143, dahili 6 7 8 8 " yazl bir "rapor" bunlar arasndayd. Gizli servis dilindeki tanmlamayla rapor tam anlamda "biyografik istihbaratt." CIA bilgileri ile donaulan biyografik istihbarat, 1974'te Ecevit'in MSP ile kurduu hkmetten sonra kaleme alnma. Eski C H P lideriyle ilgili C I A istihbaraa ve Amerikan Elilii gzlemleriyle rl raporda: "Ecevit'in: Sosyalisdii - ekonomiye bak - ordu ve politika - niyederi ve ynelileri (d politikada) - ABD'ye bak NATO - nn'nn alma bakan ve sa kolu olduu dnem - ortann solu hareketindeki yeri - 1971 darbesinden sonra genel sekreterlikten istifas - CHP genel bakan oluu - kiilii entelektel olarak Ecevit - bir sanatkr aileden geli" rneklerle, CIA ve Amerikan yetkililerinin irdelemeleriyle uzun uzadya an (anlyordu. Can Dndar ve Avni zgrel'in Trkeletirdii rapordan rnekler: "... Demokrasi, sosyal adalet ve banl deiim ilkelerine aktan sk ve samimi ekilde bal lml bir sosyalisttir. Sosya294

"... Solcu eilimlerinden tr baz eletirmenler Ecevit'i bir 'kripto komnist' hatta daha beteri olmakla suluyorlar. rnein, 1972 Kasm'nda bir Trk askeri kayna, skynetim yetkililerinin Ecevit'in bir komnist olduuna dair kandara sahip olduklann inanarak ifade etmiti. 1973 Ekim'inde Milli Gvenlik Kurulu'ndan bir yetkili (yazlmyor ama, ancak bir kuvvet komutan veya bakan olabilir) Ecevit'in seim kampanyasndaki konumalannn gsterdiinden ok daha ar solda olduunu ne srd... "... Trkiye'den ok gvenilir bir askeri 'kaynak' CIA'ya u bilgiyi verdi: 'Skynetim yetkilileri Ecevit'i yarglayabilmek iin dokunulmazlnn kaldnlmasna alyorlar'... "... CIA'ya gre, 1972 ylnda grev yapan (12 Mart darbesinden sonraki dnem anlanlyor) baz komutanlar Blent Ecevit iktidannn nlenmesi iin Orgeneral Memduh Tama'a bavurdular... . "... Kiilii: Baz gzlemciler Ecevit'i makul ve sempatik bir kii olarak grrken, bazdan da espriden yoksun ve yapmack tabiad bulurlar. Bir A B D elilik grevlisine, okul ziyarederine rnek olarak gsterilmek zere seilmi parlak ve terbiyeli bir okul ocuunu haarlatma... Ona Karaolan lakabn takalar. Bu yakormann nedeni, Ecevit'te var olduu iddia edilen cesaret, drsdk, esmer ten ve ocuksu ifade idi... (CIA gzyle) Rahan Ecevit, akll, ho ve nispeten sessiz. Einin asl mesleinin gazetecilik olduunu ne sryor, bir gn buna dneceini umuyor..." C I A istihbaraa ve A B D Dileri Bakanl'nn Ankara Bykelilii' nden ald bilgilerle Merkez Referans Servisi'nce hazrlanan bu rapor kimi gerekleri yadsnmas olanaksz biimde ortaya kanyor:
295

1. CIA ile bykelilik "mterek alyor." Hazrlanan raporlarda C I A nemli bir kaynak. Hem de biyografik istihbaratta bile! 2. Bu sonu, Spain'in 12 Eyll'den habersiz olduklarn zenle vurgulayan aklamalarn yalanlyor. "Merkeze gnderilen 12 Eyll ncesi birok raporda CIA'nm kesin yerini" aklyor.

ler, o lkelerin politikaclan zerinde yarglara, kararlara varmas olaan. "Hayal knkl yaratmayan" politikaclann A B D tarafndan her ynden srekli desteklenmesi, ABD'nin de CIA'nm da doas... CIA'l bilgileri "parlak diplomadar" harmanlyor. Spiers, 30 Temmuz 1979'da bir "Trkiye raporu" deniyor. Yaygnlaan karamsarlk ve umutsuzluk havasnn, Trki-

Ve... sonra?
Doal olarak rapor, daha nemli kimi yarglan pekitiriyor: 1974'n istihbaratn yanstan bu raporu, sonraki yllar daha kimbilir ka CIA ve elilik raporu izliyor. Fakat sonradan, 1978-79'larda alman raporlaria CIA istihbaratndan sonra Carter'n badanman Brezinski, Ecevit'i tanmlyor: "Hayal knklt yaratt!" Ecevit'in "ilk balarda gven verdiini, salam grndn", fakat sonradan "Sovyet tehlikesini azmsadn" sylyor. Kredilerde daralma, i dnyasndan paral ilanlar, kuyruklann oluturulmas ve Ecevit'in 1979 seimlerinde byk oy yitirerek, hkmetten ekilmesi!.. James Spain, 1980'de Ankara'ya geldikten sonra Demirel'in ok yakn adam, Babakanlk Mstear Turgut zal' "tanmaya baladn" ifade ediyor. "Babakan yardmcs olduunda ok sk grmeye devam ettiklerini" vurguluyor. Belge rnei grdkten Sonra James Spain'in CIA'nm kaynaklarndan gelenlerle donatarak Turgut zal'la ilgili "biyografik istihbarat" niteliinde bir rapor yazmad sylenebilir mi? CIA'nm ve bykeliliin bu raporlarnn srmediinden sz edilebilir mi? ClA'nn verdii raporlar da ayn. Fakat CIA kaynaklarna dayal bykeli raporlarndan yola karak Washington'un lke296

ye'nin ynetim kademelerinde daha gl bir liderlik arayn gndeme getirdiine deinerek; "... Biz, Trk ordusunda 'u an iin siyasi alana mdahalesine' ilikin bir iaret grmyoruz. Ordunun Trkiye'nin ekonomik ve siyasal sorunlannn stesinden gelmekte 'sivillerden daha baanl olabileceine inanp inanmad konusunda kukulanmz' var. Dahas, bir askeri mdahaleyi meru klacak acil bir kriz durumu da ortada grnmyor," diye yazyor. Temmuz 1979... 12 Eyll darbesinden nce Genelkurmay Bakan Evrenin "yakn arkada", sonradan ordu komutan, sonradan cumhurbakanl danman emekli Orgeneral Bedrettin Demirel, lmeden nce yapa aklamalarda (Cneyt Arca^urek Aklyor dizisi, 9. cilt) 1979'da Evren'i 'mdahaleye zorladn', ancak 'daha henz pimedi' benzeri bir yanda karlaan sylyor. "Mdahaleyi hem meru klacak hem de kamuoyundan tam destek alacak bir zamann beklendiini, ama hata edildiini" syleyen Bedrettin Demirel'le Spiers'n "Trkiye raporu" ayn dorultuda. Askerlerin "ekonomik sorunlann stesinden gelmesi" konusunda Spiers'n kukulan var. Darbe sreci 24 Ocak kararlanndan sonra hzlanyor ve... Ekonomide dzle kld ya da klaca inanc pekiince "... bir darbeyle siyasal sorunlarn stesinden gelmeyi..." kararlaarmak kolaylayor. Trk kamuoyunun, olaylan izleyen ve irdeleyen gazetelerle
297

gazetecilerin 1979'da varamadklar bu yarglan, Ronald Spiers herhalde geceleri dlerinde grerek raporlanrmyordu! Tahran'da ele geen A B D resmi belgelerinde "demiryolu hadarndan buday stokuna kadar" Trkiye'deki her olgunun nasl izlenip gzlendii ak seik grlyor. rnein bu raporlardaki bu bilgiler, stratejik alanda demiryolunu ele alyorsa, istendii zaman buday ve benzerleri ile, "kuyruklann olumas" salanabilir.

ponya'da tarmsal retim alannda 'buhran' ba gstermitir..." (Aziz Yalkn, istihbarat, Casusluk ve Casuslukla Mcadele, Dileri Akademisi Yaynlar, 1969, s. 21). Bugn ABD'nin Ankara Bykelisi olan Hupe'nin, kinci Dnya Sava'nda yapn "iin" tam karl "stratejik istihba rat"dr. A B D bykelilerinin sonuncusunun da gemite "istihbarat ilerinde" yetenekli olduu bylece kandanyor. George Bush dnemi balyor. Ankara, kimbilir istihbari yetenei olan hangi A B D bykelisini arlayacak?

Stratejik istihbarat modeli eli 1982 elisi

James Spain'den sonra ABD'nin Ankara Bykelilii'ne Robert Strausz-Hupe atand. ykye geelim: "... A B D Bakan, Japon halk hakknda aratrma yapmak zere Pensilvanya niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi'nden Dr. Robert Strausz-Hupe'yi memur etmiti. Japon halknn yiyecek temini konusunda sknt ektiini dikkate alan Dr. Hupe, tarmsal gbre mevzu zerinde durmu ve bunun Japonya'ya Kuzey Afrika'dan ithal edildiini, fakat 'mttefiklerin' Cezayir ve Fas'a asker karmalan zerine, buralardan gbre ithalinin durduunu, bununla beraber Japonya'da tarmsal alanda bir 'buhran' grlmediini tespit etmiti. "Japonlann nereden gbre temin etmeleri ihtimali bulunduunu aratran; kitaplar, ansiklopediler kantran Dr. Hupe, Pasifik okyanusunda Nauru adndaki kk bir adada fosfat bulunduunu renmi, Japonlann gbre ihtiyalarn buradan karladktan sonucuna varmtr. Dr. Hupe, kard sonucu askeri makamlara ulanrm ve adann bombalanmasn teklif etmitir. Yaplan hava keifleri, Dr. Hupe'nin kard neticenin doru olduunu gstermi, bunun zerine ada bombalanm, Ja298

299

"'Psikolojik sava', 'dolayl sava...' Ne gariptir ki, bu laflar

Ecevit'le MT'i yleee... konutuk

ilk kez, 1960'tan nce bir Lbnan bunalm olduu srada, Lbnan i sava olduu srada Ortadou piyasasna srlmt; imdi yine Lbnan'da i olaylar oluyor ve yine Ortadou'da ve o arada Trkiye'de 'psikolojik sava' laflan dolamaya balad. "Neymi?.. Birtakm MT grevlileri, Milli stihbarat Teki-, lan grevlileri, devlet kurululanna gidecekler ve 'psikolojik sava' konumalar yapacaklar, "Btn itenliimle bir uyanda bulunmak istiyorum: Bir lkede istihbarat rgt bu gibi aktif hizmederde kullanlrsa, o lkenin de, o rgtn de ba derde girer. stihbarat rgtnn grevi, gereken lde istihbarattr ve o istihbarat deerlendirmektir. Hatta ngilizcede istihbaratn ad 'intellegence'r. Yani 'zek...' Yani akll, zeki bir insan iin, gizli bilgi toplamalar da o kadar gerekli deildir, olaylara bakp deerlendirmek yeterlidir, istihbarat iin casuslar, kkrtc ajanlar kullanmak zorunlu mudur, bunda kukum var. "Haydi diyelim ki, bu da zorunlu, kanlmaz; ama bir istihbarat rgtn yurtiinde bir 'sava' arac gibi kullanmaya kalktnz m, banz derde girer. Amerika'da, Almanya'da devlet yneticilerinin bann zaman zaman derdere girdii gibi, banz derde girer." Ecevit, szlerini yle balyor: "Ben hkmetteyken bu rgtn ilerine kanmadm. Bu rgce direktif verdim: " 1 . Aktif alma yapmaya, siyasete girmeye, i evirmeye kalkmayacaktr. " 2 . Kkrtc ajan kullanmayacaktr. " 3 . Partilerle uramayacaktr. "Sayn Demirel de sadece bu direktin versin, yle sanyorum ki, Trkiye'de huzurun salanmasna, hi deilse bir lde katky, o yoldan yapm olur."
301

CIA Birleik Senato Komitesi Bakan Senatr John Stennis; "Bir istihbarat tekilat kurmak iin nce karar vermek, sonra kuruluu korumak, daha sonra da gzlerinizi kapayp gelecekte olaylan beklemek gerekir," diyor. Karar vermek, sonra korumak ve sonunda... Gelecekteki olaylan beklemek! Artk ne karsa bahnna!.. Ecevit'le M T zerinde bir sylei yapmay iki nedenden istiyordum. Birincisi: CHP* nin 1974'te yaymlad Akgnlere adl seim beyannamesinin 173 ve 174. sayfalarnda kimi satrlar vard: "Bir resmi devlet rgt olan Milli stihbarat Tekilaa'nn bu gibi ilemlerdeki rol inkr edilemeyecek kadar ortaya kmtr. Skynetim kanad altnda faaliyet gsterdii anlalan kontrgerilla diye bir rgtn faaliyeti btn dnyada duyulduu halde, resmi makamlarca zerinde bile durulmamtr." kincisi: CHP Genel Bakan Blent Ecevit, 1978 btesi zerinde yapt konumada unlan sylemiti: "Son zamanlarda ortaya kan birtakm tehlikeli haberlere ksaca deinmek istiyorum: Psikolojik sava haberleri duymaya baladk. "'Sava' laflar braklmadan topluma ban getirilemez. nce Trkiye'den 'sava' lafn kaldracaksnz, 'cephe' lafn kaldracaksnz, 'dmanlk' lafn kaldracaksnz, ondan sonra ban getirebilirsiniz lkeye.
300

Ve sonunda: "Elbette kar karya bulunduumuz sorun, yalnz bu tedbirle zlmez, ama bir katks olur."

mad," dedi. Raporlar -Demirel'in anlattnn tersine- Ecevit'e MT antedi kdarda geliyordu. Bu, nemli miydi? Antetsiz ve alnnda imza bulunmayan raporlarn "kymeti harbiyesi" olmazd. Bir hkmet bakan, MT'in verdii bilgilere dayanarak sonradan olumsuz sonular veren bir politika saptadn gnn birinde nasl kandayacako? "Fakat," diyordu Ecevit, "verdikleri raporlar o kadar karmakn ki, sanki khinler yazma. rnein terr ve anari raporlar gelirdi. Olaylar daha somut bilgilere dayandrmalar istendiinde, 'Bizim iimiz deil,' yann verilirdi." Yaadmz gerei vurgulayarak; "Szde MT, Babakanlk'a bal. Hayr, aslnda Genelkurmay'a baldr," dedi. Ecevit'e, stanbul Taksim alanndaki CHP mitinginde suikasta urayacan Demirel iletmiti. Ecevit ikinci kez babakanla geldiinde MT'ten bu konuda ayrnn istememi miydi? Bir giriimi olmutu: "ktidara yeniden gelince - 1 9 7 8 - MT'e, suikast bilgisi kimden geldi, asl nedir, diye sordum. MT'ten suikast ihbarnn kimden nasl geldiini belirten bir bilgi, yaz gelmedi. Karanlkta kald olay." "Karanlkta kalan" benzeri birok olay gibi. Bir gizli servis; MT, ana muhalefet partisi liderine -hem de suikastnn kullanaca tfein niteliklerini sayarak- Taksim'de ate edileceini dnemin babakanna bildiriyor. Zaman geiyor. Kiilerin neredeyse yaamlarn ayrntlaryla arivine alan MT, suikaso kimin ihbar ettiini ya da siyasal yaam dalgalandran bilginin hangi salam kaynaklardan salandn, yine bir babakana bildirmiyor. ktidar zamannda MT'le ilgilenmesine yol aacak nemli olaylar gemediini sylyordu. Bir anmsatma yapamda, bir CHP milletvekilinin olunu, MT'in "ieri almas" zerine,
303

Khinlere zg ""raporlar"
3 Kasm 1988 gn, leden sonra Ecevit'le Or-An'daki evinde konuuyoruz: "Benim genel bir prensibim var, Gizli servislerle fazla i ie olmamak gerek," dedi. 1988'deki szleri, 1978 ylndaki bte konumasna benziyordu. Ecevit'e gre, "Servisle fazla dayanma ve servise tam inan, siyaset adamn yanltyordu." "Siyaset adamnn servis istikametine kaymasna neden oluyor. Biz, 1978 1979'da iktidardayken ileri Bakan Hasan Fehmi Gne'le Emniyet Genel Mdrl istihbarann daha nemsemitik, glendirmeye almnk," diyordu. Ecevit, "isnhbaran" 1978 ylnda nasl gryorsa, 1988'de ayn izgilerle deerlendiriyordu: "Zaten en iyi istihbarat, ak istihbarat. Gizli servislerde teknolojinin yan sra istihbarat; daha ok gazeteler, dergilerde kan bilgilerle, haberler, kurum raporlan incelenerek bir analizci grup tarafndan ortaya kanlyor. Tpk, mozaiklerin yan yana getirilmesi gibi." Elbet doruydu. Ecevit'in and kaynaklardan salanan istihbarata "ak istihbarat" deniyordu. stihbarat trleri arasnda nemli yeri vard. Bir ara, "Trkiye'de babakanlann servise gereken nemi ve zeni gstermediklerini" syleyenleri anmsadm. Geldi geti anmsama, Ecevit srdrd: "Benim iktidarlarm srasnda MT'le fazla srtmem ol302

MT'le tartmal gnler geirdiini doruluyordu. "Milletvekilinin ocuklan MT'in gzleme yapa bir yerde MT arabasn izlemiler miydi, ite yle bir ey. Fakat milletvekili arkadamz grltc bir adamd, epey panrn karma," derken hafiften glyordu.

yorlar. Sonra baba MT'e geliyor. "Tatsz bir dizi konuma." Mehmet Eymr, Ecevit'in vermedii aynnnlan dorulad.

'"Kbrs harekt boyunca 'tek Haber' gelmedi"

Ecevit, babakanl srasnda M T "tesislerini" gezdiini sylyor. "Telefonlan dinler mi?" "Dinler," diyor. Ama ok sayda telefon dinlenmediini ekliyor, "nihayet, olanak meselesi." Gizli servislere dokundurmalar yapyor, kimi yerde alayc, kimi yerde gizli servisin babakanlart bile izlediini gsteren Bat rnekleri vererek... CHP grubunda bir gn gizli servislere fazla baml olmamak gerektiini, ak istihbaratn daha yararl sonular verdiini anlaayormu. Bir milletvekili koup, krsde yanna gelmi, kulana bir eyler sylemi. Glyordu Ecevit, "Milletvekilinin ak istihbarattan anlad buydu," diyor. Fazla derinlii olmayan bir syleiydi. "Kbns harektnda MT'in bir yaran dokundu mu?" "Oralara gitmezdi," dedi Ecevit, "ama zel Harp Dairesi Kbrs'ta her yere adamlar yerletirmiti." lgimi ektiini grnce, ac bir glmseyiin ardndan ekledi: "Harekt boyunca, zel Harp Dairesi'nin adamlanndan bilgi gelmedi," dedi. Kbns harekt "ak istihbarada" baanya ulama. Soru zerine kesik kesik bilgiler... Ya MT'in casusluk faaliyeti? "Vardr herhalde." Dudaklar soru iareti gibi kvnld. "Ama ne kadar?"
305

M/T, milletvekili olu, dinleme aletleri

Ecevit, "milletvekili olu" olay ile ilgili geni bilgi vermedi. Oysa, ilginti. MT, zel bir operasyon yapyordu. Ankara'nn belli bal ana caddelerinden birindeki yabanc bir bykelilik binasna "zel timlerle dinleme alederi" yerletiriyordu. Yapm sren elilik binasna mikrofon yerletiren elemanlar, iki askeri kamyonla getiriliyordu. Operasyon yaplrken asfalan belirli kavak noktalar tunluyor, buralarda telsizli gzcler, yapm izlemeye gelecek sefaret alanlann grdklerinde hemen time bildiriyorlar, zel timler de ekiliyordu. Timleri getiren askeri kamyonlar yolda iken, Erzincan Milletvekili Nurettin Karasu'nun olu otomobili ile iki arac kovalyor, yol istiyor, ikinci ofr acemi, ndekini gzden yitirmemek iin Karasu'nun oluna yol vermiyor. Askeri ara, bir yerde durunca iniyor, aracn ofrn tartaklyor. leri geri konuuyor kamyondakilere. "Operasyon" duyarl konu, zaman sorunu. Milletvekilinin olunun kulland arabann plakas alnyor, evine kadar izleniyor. Mehmet Eymr, milletvekilinin evine gidiyor. Araba sahibi bir albay. MT'te de alm. Kullanan? st katta oturan milletvekilinin olu. Albayn ocuklan olay doruluyorlar, "Biraz sinirlidir," diyoriar. st kattan iki gen iniyor. Olay karan kam, kardei, "Siz kim oluyorsunuz da..." diye balayan, sert szckler ieren bir konumaya giriiyor, onu apar topar "ieri" al304

Mahir Kaynak.7.. Ecevit, MT'e buyruk veriyor, kkrtc eleman istemem, diyor. Oysa kkrtc ajanlarn "has" o srada MT'te grevli. "Bakyorum," diyor, "imdi akl banda laflar ediyor." Kaynak'n MT'ten uzaldadnlmasn istemiti. MT yetkilileri Ecevit'e, "Servisten uzaklaanrsak yapacak i bulamaz," demiler, ricac olmular. Kaynak'n MT'ten anlmasnda direnmemi. "Raz oldum," diyor. Oysa Ecevit, MT'in eidi partilere bal elemanlarla dolup tamasna karyd. Hep sylerdi, MT'in "yeniden dzenlenmesi"nden yana grnrd. Dorudan girmedi konuya. Gizli servislerle ilidl olmaya karyd. Servisin gdmne girmekten kanma ilkesini yineliyordu. Ecevit gibi arpc bir babakann, MT dizginlerini hkmetin almasn salayamamas, 27 Mayslardan sonra ikinci bir frsann kanlmas deil miydi?

"Orada grdm," diyor. "i Partisi iktidarlarnda babakanlk yapan Harold Wilson'un MI5 gizli servisince nasl izlenip sulandna deiniyordu. ngiliz "Gvenlik rgt" MI5, "kuzenler" lakab takn ClA'nn da verdii bilgilerle, iktidara gelmeden nce Harold Wilson'un Sovyet casusu olduundan kukulanyordu. Dosya tutmutt. Wilson, M15'in ilgisini, i Partisi'yle kendisini lekelemek iin "baya bir giriim" diye nitelemiti. Fakat muhafazakr hkmet ibana gelince MI5'in elindeki malzeme daha byk nem kazanma. 1974'te i Partisi hkmeti kurulmua. MI5 sahip olduu bilgileri gizledi. Gizli servis Wilson'la ilgili dosyay aklasayd akla hayale gelmeyecek kadar byk bir skandal kard. Wright diyor ki: "Babakan hakknda soruturma yapamz duyulsayd Wilson hemen istifa etmek zorunda kalrd." Kukusuz Ecevit, Wilson yksn MT'e balayarak bir yere varmay amalamyordu. Belki de gizli servislerle i ielikten neden hazzetmediini bu rnekle gstermeye alyordu.

Babakanlar da
CIA-MT-MOSSAD ilikileri?

izlenir

Ya da babakanlann veya babakanlktan ayrldksn sonra parti nderlerinin izlenebileceine, haklarnda dosyalar dzenlenebileceine dokunduruyordu. Demirel gibi o da, gizli servislerden sz alnca fazla ak deildi. yleee bir konumayla kapadk M T konusunu. Ayrlrken, araarmaya fazla yararl olamadna deinen birka cmle... Or-An'daki evden uzaklarken aklma bir baka "gizli servis" yks geldi: 1965'lerde rtbesi yksek CIA memurlar ngiliz haber alma rgderinin hemen her brosuna, blmne girmilerdi. Zira Bakan Johnson, ngiliz gizli servislerinin "kuzen" CIA tarafndan "gzden geirilmesini" istemiti.
307

"Benden nce," dedi, "CIA, MT'le daha i ieydi. Tabii, bir de MT'in bandaki insana inanmak sorunu var. Cumhurbakan Korutrk'n isteiyle biz, MT'in bana Amiral Blend'i getirdik. ok deerli bir insand. CIA ile fazla i ielik istemezdi. Ama 'mttefik lkelerin' gizli servisleri arasnda haber alverii elbette var." Durdu. "Bir de MOSSAD'la," dedi. Alay kokan eletirici yann yine sergiledi. "Gizli servisler, babakanlan bile izlerler. Casus Avcs kitabn okudunuz mu, ben yeni okudum," diye sordu. ngiltere'de hkmete yaym yasaklanan Peter Wright'n kitab.
306

C I A elemanlar "amalann aklamadan" ziyarette bulunmulard. ngiliz gizli servis elemanlannm syledii u kadard: "... Namussuz Amerikallann 'kurallara' uymayacan bilmeliydik." ngilizler ka kez sylediler bu sz, bilinmiyor. Trkiye'de 20-25 yldr yineleniyor. Tabii aydn evrelerde, kamuoyu kurumlarnda, MT'te? 1950'lerden balayarak yazlan ykleri anmsarsanz... CIA hep MT'in iinde. Wright'm yargs: "Amerikallarn baka amalar da vard tabii. MI5'in kendinden emin, bamsz bir mttefik deil, boyun een bir 'mteri' olmasn istiyorlard."

lci kez; uzun sre Hasan Fehmi Gne'le

Hasan Fehmi Gne, talihsiz bir olayla kamuoyunda nlendi. Oysa, Hasan Fehmi Gne kritik dnemde olumlu sonular almas olas bir iileri bakanyd. Ecevit, ikinci kez babakanla gelmiti. Terr ve anari giderek boyudanyor, Ecevit hkmeti soruna zm bulabilmek iin rpnyordu. Emekli Orgeneral rfan zaydnl'nn iileri bakanl srasnda, Kahramanmara olaylar padad. Toplum derinden bir kez daha sarsld. zaydnl istifa etti, yerine Hasan Fehmi Gne atand. Genti, hrslyd, doas yiitti. Olaylarn stne gidecek yetenekleri kiiliinde toplamn. Nitekim, bakanla geldikten bir sre sonra "icraanndaki olumlu nodar" kamuoyuna yansmaya balad. Trl engellerle karlan "mcadele yolunda" adm adm, sabrla ilerliyordu. Bir "kadn olay" padad ve Gne, o gn istifa etti. Olay, "tertip" olabilirdi. Kadnla ilikinin doruluuna karn, foto muhabirlerinin daha nceden mevzilendii bir saatte, Gne'in bir eve girmesi vb grntler istifay kanlmaz hale getirmiti. Hasan Fehmi Gne'le Millet Meclisi'ndeki kk odasnda bulutuk. Bir sre sonra, kk oda sigara dumanna bouldu. Konutuka itik. tike sigaralan, syleiyi derinletirdik. "Bir aranrma" iin bavurduumu sylemitim Gne'e. Yaad olaylar, bildiklerini ak yreklilikle anlatt. Pek ok "bilinmeyene" k tuttu.
309

Bir syleinin gldr yan

Hi olmazsa A B D Bykeliliinde alanlar arasndaki C I A elemanlann "sezebilmi miydik?" MT'in "ajanlan" bilmedii ne srlemezdi. Ecevit hkmete MT'ten bu ynde bilgi gelmediini, soruyu tek szckle "hayr" ile belirleyerek yandad. Alayl slubuyla deerli bir an anlatt: "Bir kez, Henze mi Herze mi, neyse ad, ABD Bykelilii o zan kabul etmemi istedi. Muhalefet lideriydim. Telefonda srar ediyorlard. 'Nedir elilikteki grevi, sfat?' diye sordum. 'Bizim birinci ktip,' dediler, Amerika'ya dnyormu, benimle grecekmi. Birinci ktip dzeyinde biri ile ne diye konuacaktm, reddettim." Glmeye balad Ecevit: "Ben reddettim, bykeli, Henze'yi yanna alarak beni grmeye geldi," dedi. Glmeye baladk. Yoruma gerek yoktu. Annn ieriinde "her ey, ama her ey olanca grkemiyle" yatyordu.
308

M T kalbine baarsz "by-pass"

Eski iileri bakan Hasan Fehmi Gne, "Babakan Ecevit bir gn," diye balad: "Atatrk Orman ifdii'ndeki Marmara Kk'n alma yerine dntrdn syledi. Oraya gidelim, dedi. Arabada Ecevit'e, yapam almalardan vardm sonular syledim: Beyefendi, u ana kadarki aranrmalarmda terr ve anarinin yaln bir i gvenlik sorunu olmadn, uluslararas bir boyutu olduunu saptadm, dedim. "Trkiye'deki sa ve sol rgtlerin darda uzannlar olduunu anlattm. Sorun milli gvenlikle ilgiliydi ve MT, devrede olmalyd. Syledim. Bana verdii yant u: '"MT'ten istihbarat alamayz.' "Babakan, bir giriiminden sz etti: '"Avrupa'dan birini getirttim (Mehmet'ti galiba diyordu Gne, ad anmsamyordu). Bu adam MT'e yerletireceim, oray bu vasta ile yava yava kontrol alnna alacam.'" MT'i dorudan ele alamayan babakanlann uygulad yntemdi. stihbaratlar buna "by-pass" diyorlar. Gne srdrd: "Bir sre geti. Ecevit bana, 'Adam MT'e sokmadlar, almadlar,' dedi. Babakann anlattna gre MT, adamn giriini 'brokratik yoldan engellemiti, i bnyeye dandan birinin girmesine olanak tanmama.'" MT'in bal ve sorumlu olduu bir babakana kar srdrd eidi direnme yollanndan biri de buydu.

niletelim, bulduumuz adam oraya verelim, orada grevlendirelim.' Kabul erti. "Senatr Babrolu, o sralar terr ve anari zerinde almalar, araarmalar yapyordu. Babakan danmanyd. Asl hedefimiz, istihbarann reorganizasyonu idi, kukusuz. Bir gece Ecevit'in arsna uyarak Babakanlk Konutu'nda bir araya geldik. Byk kartonlara silindir biimi vermi, Babrolu geldi. Hepsini byk masaya yayd. Gece yarlarna kadar, terr neydi, rgtler nelerdi, anlatt. Okuduumuz, bildiklerimiz emalarla kartonlann stndeydi. Ama pratikte geerli hemen hibir ey yoktu. stihbaratta ne yapacaz, istihbarat asndan nasl organize olacaz, asl aranan buydu. Terrle mcadele edebilmek iin nasl istihbarat salayacaz, asl dert buydu. "Babrolu ayrld, Ecevit, 'Nasl buldunuz, ' diye sordu. Dedim ki: '"Babrolu Senato'da arkadamz. Deerli almalar yapm. Ne var ki, bu bilgilerle almalar, asl amacmza yarayacak lde deil.' "Sonunda Babakan'la, Emniyet Genel Mdrl istihbarat an kuvvedendirmeye, gelitirmeye karar verdik." Hemen almalara baland: "Marmara Kk'ndeki byk salon bize aynld. Tam bu sradayd, maalesef Babakan Ecevit, affedilmez bir hata yapa," dedi Gne. ini ekerek, aklad: "Babakan bana 'Faruk Skan (babakan yardmcs) yetkisizlikten yaknyor. Grevi ona verelim,' dedi. (Skan AP hk7

are
"Babakan'a," dedi Gne, "bir neride bulundum. yleyse, 'Emniyet Genel Mdrl'ndeki istihbarat birimlerini ge310

metinde iileri bakanl yapm ve basnda 'zehir hafiye' diye nlenmiti.) "Ecevit'e itiraz ettim. 'Bu, iki ballk olur. Skan da alsn, ama Emniyet Genel Mdrl'nn almalan ayn srsn,' dedim. yle de oldu. Ne var ki, Skan, Emniyet Genel Mdr3

l'ne 'kendine bal adamlar' alp getirdi. 12 Eyll'de Hatay valilii yapan birini almalann bana geirdi. O da pratikten uzaklan. rgderi emalara geiren bir alma dzenine girdi."

timi yaklanndan Korutrk'n ad "gn sayan adam"a kmn. 27 Aralk 1979'da verilen ordu uyan mektubuyla darbenin sesi duyulmutu. Korutrk dnemindeki uyar, Korutrk'n cumhurbakanlndan aynlmasndan sonra darbeye dnecekti. Belki bu trden ald gvencelerden, belki de inanmay is-

Bir "darbe" duyurusu daha, amal

Gne'in "affedilmez hata" diye nitelendirdii olay, daha sonralar baka biimde geliti. Belki "gn" gelmiti. Skan, Ecevit hkmetinden yaknyordu. Cumhurbakan Korutrk'e mektup gnderiyor, bu arada 18 Eyll 1979'da Blent Ecevit'e, "Arkadalanm bana, ordunun ynetime 'mdahale' etmeye kararl olduunu bildirdiler," diyordu. "O zaman," demiti Ecevit, Skan'a: "Hemen stanbul'a gidelim, Cumhurbakan orada, konualm." Ecevit uaa adad. Rorya Kk'nde yaz almalann srdren Korutrk'e Skan'n sylediklerini aktard. Korutrk, Babakan'a, "Ben cumhurbakan kaldm srece hkmederin 'zorla' drlmesine frsat vermem," demiti. Ecevit ii rahadayarak Ankara'ya dnd. Sonradan kimi anlaomlar, ordunun 1979'da darbe yapma eiliminde olduunu gsteriyor. Hem "armudun pimesi" yani kamuoyunun tam olumas hem de cumhurbakan etkeni, dar beyi geciktirmi, yle anlalyor. Ordu komutanlar Korutrk' yoklamlard. Cumhurbakan yerinde kalacak, hkmet gidecek, ordu ynetime btnyle el koyacakn. Korutrk, bu durumu kabul edemeyeceini bildirmi. Anlalyor ki darbe byle yaplrsa istifa edecekti. Nitekim, 12 Eyll'den sonra komutanlar Korutrk'e "souk" baknlar. Darbeyi "engellediine" inanyorlard. Ecevit'ten sonra gelen son Demire! hkmeti zamannda grev sresinin bi312
-

tediinden-, rnein, kimi gazetecilerie konutta yapt "ayl toplannlardan" birinde, Ecevit; "Ordu, bugne kadar cumhuriyet tarihinde grlmemi biimde iktidarla uyum iindedir," diyordu. Belki de genelkurmay bakanlna getirdii Orgeneral Kenan Evren'e gveniyordu. Bugn kim bilebilir Ecevit'in o sradaki i dnyasn? Oysa, d dnya da hazrlanyordu. 1979'da Ecevit, ara seim sonularyla iktidardan ekildikten sonra Neu* York Times, "Trkiye'de kimin ibanda olduu Ban iin nemli deil, istikrarl bir hkmet istiyor Bat," diye yazyordu. banda kimin olaca Ban iin nemli deilse, "askeri bir rejime Ban eyvallah diyecekti." Dedi de! Geelim ve Skan'n almalanndan umudunu kesen G ne'in, Ecevit'e ne dediine bir gz atalm: "Babakan'a, sorun karan insan deilim. Ama bu al malar fayda getirmeyecek. stihbarata dnemiyoruz, dedim. Bana, 'Yrsn, srsn almalar,' diyecek oldu. Ama Baba kan'a, Emniyet Genel Mdrl'nde almalar yaplmasn emredeceimi, syledim. "mknlarmz neydi, aranrdm. Btn Trkiye'de emniyete bal istihbarat yapan 150 dolaynda insan vard, ou da polislikten gelme. Her biri belki polisiye olaylarda birer yetenekti, yeterliydi, olabilirdi. Daha ok etrefil cinayet, uyuturucu arama taramas gibi olaylar kovalayabiliyorlard ama sonu alyorlard. Mesela stanbul'da bir cinayet ilendi. ldrlenin kolu baka, ba baka bir yerde bulundu. Bu ekipler katili bulup kardlar.
313

Ama terr ve anari ile ilgili istihbarat alnmas ayr bir kltr, ayr bir eitim sorunuydu. "Senato'da da aklamtm. 150 kiiyle, hele siyasal nosyonu olmayan bir ekiple ne yaplabilirdi ki... rgd su stne gidecek nitelikte deillerdi. Mafya ABD'de 'rgdenmi su' deyimiyle tannr, bizde de 'rgd su' kavram terr ve anari iin geerliydi."

lir? yi allrsa 300-400 kii olabilir, dedi. Tam retim, dedim. Organize su retilecekti. Dokuz ay bakan kaldm, burada yetitirilenler rgdere szdlar, deerli bilgiler getirdiler. Bu srede cumhuriyet dneminde yetienlerin be kan eleman eittik. Hl bazen sokakta grrler, yanma gelirler."

Zt kardeler Abdi peki'nin dinlenen telefonlar

"Bu arada MT'le ilikiler ne oluyor?" Soruyu anlamsz bulduunu dokundurur gibi yzme bakBirer sigara daha yaktk. Gne, "O kadar eksikti ki bilgi alma, rnein..." dedi durdu, sonra konutu: "Abdi peki ldrld. Dehet verici olay aydnlatmaya yarayacak hibir bilgi alamyorduk. O srada MT'in stanbul Blge efi Nuri Gnde, stanbul emniyetine, Abdi peki'nin 'banda alnan telefon konumalarn' getirip verdi." Vay vay vay! Telefonlarn "kaydedildiinden" habersiz Abdi peki de "diledii gibi" konumalar yapma telefonda. "Polis, Abdi'nin telefon konumalarnda ad geenleri veya konutuu kiileri," diye srdrd Gne, "ard, toplad ve istihbarat yapn. zel yaam ile ilgili bilgiler hl beni rahatsz eder." artc rnekten sonra konuya dndk: "Emniyet Genel Mdrl'nde istihbarat dairesi bakan gen bir adamd. Bizden aday oldu, kazanamad, ld... Ona istihbarat eleman yetitirmek iin nereden yararlanabileceimizi sordum. Bana Keiren'deki binay gsterdi. Bu bina dardan bakldnda emniyetin arabalarn onaran bir yer gibi grnr. Ama arkas muazzam byklkte bir okul binas. "Sordum: Emniyet okulunda ne kadar eleman yetitirilebi3H

n: "MT'le Emniyet Genel Mdrl daima 'kontra' giderler," dedi. Batan beri rneklerini grp geliyoruz. Devletin ba terr ve anari ile belada. Elbirlii, g birlii ile belay "defedecek" gn, ite o gn, MT, Emniyet Genel Mdrl ile zt gidiyor, doru drst bilgi vermiyor hkmete. Servisler arasnda g gsterileriyle terr ve anariyi dizginleyebilirsen dizginle! MT'in hkmet buyaunda devlet iin alr hale getirilmesin deki zorunluluk, bir kez daha n plana geliyor, bu zorunluluk bir kez daha duyuluyor. Ksa "ara yorumdan" sonra Gne; "MT'le emniyet birbirinden haber alp vermezler," dedi. "Neden?" "nk MT, haberlerin kendisinde toplanmasn ister. Emniyetin ald haberlerin de MT'e akmasn ister. Neyse? Yetitirdiimiz adamlarla biz rgdere ulap kim nedir, planlar, yapacaklar eylemler nedir renmeye balamnk. Zaten 'pimanlk yasas' da o srada ortaya ka. rgderi yakalayabilmek iin getirilmesini istediimiz bir yntemdi." MT'e takl kaldm. Yine sordum: MT'ten bilgi istemiyor muydunuz?
3i5

Gne, "MT'le yazmalar imzasz olur, ktlar yle gelir gider. Bazen gelen bir kdn aklanmasn istiyorum. 'Nedir bu?' diye soruyorum. Recep Ergun Paa dp ap gelip anlaayordu, ama o kadar," dedi.

Yeniden rgdenme artt." Yllar geiyor, dnp dolap ayn noktaya aklyoruz. MT'in demokratiklemesi, etkin biimde sivil hkmederin buyruuna girmesi, Genelkurmay'n verdii izin lsnde bilgi akcmmnn engellenmesi, nlenmesi...

"u MT'i artk bir hale yola koyalm"

Bir devlet istihbarat kuruluu var. Anl ve anl. Hkmet rgderle bouuyor, gizli servisten doyurucu bilgi akmyor. Bak kemie dayanacak... "Dayand gn," dedi Gne: "Babakan'a bir gece yine MT'ten yakndm. Dileri Bakan rahmedi Gndz Okun de yanmzdayd. Olan biteni anlatyordum. Sonunda Babakan'a dedim ki: Ben radikal nlemlere yer vermem. Ama bu konuda yaplacak tek ey var bana gre. Bir gece oarur alrz. Kararnameyle mi olur, yoksa benim bulacam baka bir hukuk yoluyla m yaplr, ama yaplr. ' M T kaldnld, yerine aa uygun yeni, filanca rgt kuruldu,' der, ii bitiririz, olur biter. "Ecevit'e uyumu ve ball ile bilinen Gndz kn, 'Gne hakl,' dedi. 'Yapmalyz.' "Hatta, dedim Babakan'a, bu yeni rgtn bana getirilecek olan kiiyi siz bulun ya da bizim nereceklerimiz arasndan sein. Bu adam gnderelim ABD'ye, Avrupa'ya. Bir sre orada incelemeler yapsn. Yeni rgte alnacaklar da bu arada saptasn. " M T neden kaldnlmal, yerine yeni bir rgt niin kurulmalyd, onu anlattm: M T gerekte Genelkurmay'a bal. Biimsel olarak Babakanlk'a. MT'teki elemanlar subay. Sicil almak iin, orada gelip geici grev yapaklar iin, Genelkur may'dan emir alyorlar. Formal durum bu. Biz bu durumda MT'ten Genelkurmay'n izin verdii lde bilgi alabiliyorduk.
316

Dar bir kesitte: 1960-1979. En az 19 yl ve yine ayn sorun, ayn soruya yant aranyor. "Ecevit btn bunlar dinledi," dedi Hasan Fehmi Gne. Bir sigara, bir sigara da bana. Sanrsnz ki, hncmz sigaradan alyoruz. Dinledim: "Ecevit dinledi ve... 'Bu konular bu kadar ak konumayalm,' dedi." Ecevit'in yamanda "duvarlarn kula vardr" zdeyiinden kaynaklanan kimi kayglar m yaayordu, yoksa "fevkalade nemli bir operasyon" nerisini uluorta tartmay istemiyor muydu? Elbette saptamak olanakszd. Ancak gizli servislere yaklamn meclis krssnde aka sylemi, gizli servislerle ilidl ilikilerden kanmaya karar vermi bir babakann szlerine kouttu bu davran. nl M T raporu zerinde byk raramalann balad 1988'de 21 ubat'ta Blent Ecevit, gizli servisin bir hale yola koyulmasn nererek, " M T kapanlr ve yeni bir M T kurulur," diyecekti. 1979'daki gr benimsedii, ancak "koullar elvermedii iin gerekletiremedii" anlalyordu. Gne, kendi yorumuyla daha sonra olanlar anlatt: "lk balarda, Ecevit'in tavrn, nemli bir konuyu uluorta konumayalm eklinde algladm. Arkas gelmedi. Babakan neriyi benimsememiti. Hep uzak kald MT'ten, sivilletirilmesinden, deiik yeni bir bnyeye evrilmesinden." Yani, hibir ey deimiyordu. MT, MT'ti. Artk sorular ve yandarla oradan oraya adyorduk. Ama
317

iin z paralanmyordu. Oradan buraya gidip gelen syleide MT ilevleri, CIA ya da baka gizli servisler srekli bir arada yayordu. Aradnc ve merakl bir kiilik, M T derken CIA'nn bnyedeki yerini saptamamazlk edemezdi. MT'le CIA arasndaki "yakn ibirliini" hele iileri bakan olarak incelemeden duramazd. "O kadar ak ki," dedi Gne. "Nurettin Ersin Paa, MT'in bandayken CIA ile MT arasnda bir 'ibirlii anlamas' imzaland. Buna gre, NATO lkelerine ve ABD'ye bilgi aktaracaktk. Bilgi alverii yaplacakn. MT'in teknik donanm CIA tarafndan saland (Oysa o srada MT'te grevli olanlar, 'teknik donanmn' bir milyon dolara sann alndn sylyorlar). Bilgisayarlar getirildi. Bilgisayar terminallerine CIA istedii giri klar yapmt. MT'in terminallerinden diledii anda istedii gibi elbette yararlanyordu. (Eski M T alanlar giri kodlannn M T tarafndan dzenlendiini, CIA'nn istedii zaman terminallere girip kmasnn olanakszln ne sryorlar. Ama CIA bu! Eline geen frsattan neden yararlanmasn?)

derin,' dedim. yle dnyordum. MT herhalde ald ilk bilgiyi kovalyordu, kovalamalyd. stihbarann gerei buydu. "MT'ten gelen cevap, 'Kaynamz bilgiyi kesti,' oldu. te tam bu srada Filistinliler, Msr Bykelilii'ni basn. O mehur Msr Sefareti basknnn ncesi istihhari vaziyet bu." " M T eylem yapmaz," diye bir kuraldan sz ediliyor. Yeri geldiinde srekli bu yant alnyor. Bir baka gerek daha kyor imdi: M T "bildii bir kaynaktan" ald haberi "o kayna sknrarak" gelitirmiyor ve sadece ksa bir duyurum yapyor hkmete. "tesi hkmete ait," der gibi. Suikast ihbarlarnda da daha nce grdmz ayn davranlar dikkate alrsak, gn geldiinde M T hem grevini yapm oluyor, hem de hibir ey yapmyor.

Aman, bir rnek daha, ama ne rnek!

Gne, "Bir rnek daha," dedi. imdi greceksiniz, gerekten ok somut bir rnek. Neler olabilir ya da oluyordu Trkiye'de. ok ak bir rnek: "Bir gn," dedi Gne, "bakanln yabanclar dairesi ba-

Dorulayc bir rnek

imdi bir rnek verecekti Gne. "Msr Bykelilii'ni, Filistinlilerin basmasndan ok nceydi," diye balad: "MT'ten bize bilgi verildi: Birka Filistinli Trkiye'ye gelecekti. Ad ' M ' ile balayan Ankara'daki bir otelde kalacaklard. Bunlar, srail Bykelilii'ne eylem yapacaklard. "Aylarca aradk. Btn otelleri gzledik. srail'in sefaret binasn sk gzetim, kontrol akma aldk. Sonu kmyordu. MT'e bavurdum. 'Daha ne kadar yeni bilgi varsa hemen gn318

kanlndan yal, imdi ise emekli, Avni Oskay diye biri vard, o geldi makamma. Yadrgarm ben, biraz da laubali biimde-, '"ocuunuz oldu,' dedi. sluba biraz bozuldum, neymi syle bakalm, dedim. Anlam-. Adana'ya drt Arap gelmiti. Denizden sandalla girmiler Trkiye'ye. Suriyeli olmalan, oradan da Trkiye'ye kamalar ihtimali fazlayd. "Derhal yakalayp, pasaport yasasna aykr hareketten savcla teslim edin, dedim. Sonra sordum: Bilgi nereden? "'Servis'ten,' dedi. MT'in ad bakanlkta 'servis'ti. MOSSAD'n Arap lkelerinde kurduu rgder vard. Baz elemanlar deifre oluyor, bize kayor, sonra ABD'ye gnderiliyorlard.
319

Avni, 'Servis'cen geldi, bunlan korumalyz,' dedi. "O zaman tepem at. Ne demek, diye kar knm. Bu adamlann ve olayn ne olduunu biz biliyor muyuz? En azndan pasaport yasan ihlal etmiler. Hemen adliyeye sevk edilsin, dedim yine ve kesin kararm aklam oldum. "Avni, duraan bir sesle, ekinerek, 'Babakan'la bir konusanz,' diyordu. "Babakan Ecevit'i telefonla aradm. Olay anlattm, drt adam adliyeye sevk ettiimi syledim. Ecevit, 'Aman durun,' dedi. Hemen Babakantk'a gelmemi istedi. Bindik arabaya. Avni, arka koltukta oturuyor, kucanda dosyalar. Onu da gtryorum. Babakan daha geni bilgi isterse diye. Aynnnl bilgi Avni'de. "Babakanlk'a girdik. Ecevit sordu: 'Nedir olay?' "Sandalla Trkiye'ye giren ajanlar, anlalyor ki, Suriye'de deifre olmulard. imdi, bizim zerimizden ABD'ye karlacaklard. Dinledi ve unutamadm u cmleyi syledi: "'Yapmazsak,' dedi, 'Ban, dnyay bamza ykar.' "Sonra ekledi: '"Bu adamlar burada CIA'ya teslim edeceiz. Hep yaplyor, angajeyiz.' "Babakan'a adamlann adliyeye evki iin emir verdiimi, bu emri geri alamayacam syledim. Emri geri almay bakanlk otoritemle badatramyordum. Olayn biimini iime sindiremiyordum. Ama Babakan dilerse baka yoldan, mesela adalet bakan kanalyla emir verir, drt ajann tutuklanmasn engelleyebilirdi. "Sonra... Herhalde bir yoldan adamlar karlrd."

mem. Telefonla Adana'y arad. Savcya, adamlar ifadelerini aldktan sonra salvermesini syledi ve... yle yapld." "Eee?" "Buraya Ankara'ya getirildiler. A B D Bykeilii'nin biraz ilerisinde bir gmen brosu vardr, oraya teslim edildiler." "Gmen brosu?" "Canm, oras CIA'nn Ankara'da gmen brosu ad alanda alt yer. Adamlara 'geici sreli birer pas' verildi. Uakla Frankfurt'a, oradan da ABD'ye gittiler herhalde." "Onlar ermi muradna?" Gne olay zincirine son halkay balad: "Bu olay, MT'in CIA emrinde, MOSSAD'la birlikte i grdnn ak kann deil midir?" diye soruyordu. Filistinlilerin baskn dzenlemek iin Ankara'ya geleceini aylarca nce kim bildirmiti? Gne'in toparlayabildii bilgiye gre, bilgi CIA-MOSSAD takmndan gelmiti. Aldklar ilk bilgi srail Sefareti'ni basacaklarn gsteriyordu. Sonradan srail Sefareti'nin deil, Msr Bykeilii'nin baslacan renmiler, tabii arkasn brakmlard. MT, "Kaynak sustu," diyor ve yabanc servislere bamlln "ceremesini" hkmete ektiriyordu.

Deneyimli bir baka iileri bakan

Gne, srekli yaknlrken MT'e el atp dzeltilememesini bir trl anlayamyordu. Herkes gibi, yllardr tartld gibi. Gne'in MT'te alan albaydan dinledii -kukusuz-

C1A ajanlarnn

"mutlu sonu"

dorulanmas bugn olanaksz bir olay vard. O albayn anlattna gre, bir ara MT, Ecevit'e suikast yaplmasn planlam, Ecevit, Kkesat'ta bir yerde, yoku banda bir evde oturuyor. CHP'nin eski bir arabas var, frenlerle hafif oynanm. Ecevit bi321

Yzdk, kuyruuna geldik. Sonucu syledi Gne: "Adalet Bakan Mehmet Can geldi. imdi dorular m, bil320

necek, fren tutmayacak, yoku aa hzla inecek araba ve duvara, bir yere vuracak. Ne var ki, Ecevit herhangi bir nedenle o gn arabaya binmemi, i yanm kalm. MT'in, CIA ve KGB benzeri, siyaset adamlanna kar byle "slak iler" dzenledii grlmedi, iitilmedi. Kandanmad iin Gne de olay "rivayeten" anlat yordu. Ecevit'e zmir ili Havaalan'nda suikast giriimi yapldnda kimi kukular ortaya atld. Orada kald, kandanmad. MT konusunda hayli geni deneyimlere sahip, son CHP hkmetinin ilk iileri bakan emekli Orgeneral rfan zaydnl da, "MT'ten hemen hemen hi yardm alamadklarn" syledi. "MT'ten o sralarda da duyarl blgelerle -Gneydou- ilgili raporlar geliyordu. Fakat bu raporlarda daima sol rgt tahrikleri yer alyordu," diyordu. Demek ki, tek yanlyd raporlar. "zellikle Gneydou'da hayli gl rgt olduu bilinen MT'ten, Kahramanmara olaylarndan nce olaylarn padak verecei, hi deilse gnyle bildirilmedi mi. " ararak yzme bakyordu, sonra glerek, "Bildirilseydi hemen tedbir alrdk, deil mi.7" dedi. "Evet, bilgiler geliyordu, Fakat tahriklerin blgede nasl gelime gstereceini tahlil edip sonuca varan raporlar yoktu," diyerek srdrd: "Tahriklerde sadan sz edilmedi." "MT'ten yararlanmak iin giriimde bulunmadnz m.7" "Elbette. Bakan olur olmaz M T Mstean -Ecevit atamt- Adnan Ersz Paa'y davet ettim. Emniyet Genel Mdrl ileri gelenleri ile toplandk. Karlkl yardm konulann grtk. Bilgi aknn ve dayanmann nasl salanacan gsteren bir 'protokol' hazrladk ve karlkl imzaladk." "Sonra?" zaydnl'nn konuk odasnda gerek, bir kez daha dile geldi: "Hibir ciddi, verimli sonu alamadk." Adnan Ersz, orgenerallikten emeldi olduktan sonra, 1978
322
7

79'da Ecevit tarafndan MT'in bana getirildi. 12 Eyll'den sonra, askerlerin kurduu Danma Meclisi yesiydi. Mahir Kaynak'n bir ansn anmsamadan geemiyor insan: "Tandoan alannda bir miting vard. Uzaktan izleyeyim diye arabamla gittim, bir ara sokaa park edip dinledim. Mitinge katlanlarn bir blm, 'Adnan Paa, MT'e,' diye banyordu." Kaynak, glyordu.

MT'te yeni kadro deyince...

"MT'ten hem ikyet etti, hem de el atmad." 1979'larda, "hibir ey yaplmad m MT'te?" Yaknma ve el atmama savndan kukulanarak... Akla gelen soru bu, ama yant ak: "Yaz ayyd. Cumhurbakan Korurrk, Horya'da. MGK toplannlar orada yaplyor," diye balad Gne: "Bir kezinde isteyen bakann Mrtet'ten kalkacak askeri uakla, dileyenin T H Y uaklaryla stanbul'a gidebilecei bildirildi. Ben askeri ua yeledim. Askeri uakta -belki bilirsinizdrt koltuk ikierden karlkl dzenlenmitir. Ortada da kk bir masa. Pencere tarafndaki koltukta Babakan Ecevit, karsnda ben oturuyorum. Yanmzdaki koltuklarda da, Ecevit'in yannda Genelkurmay Bakan Kenan Evren ve benim yanmda da Babakan Yardmcs Faruk Skan. Skan yandaki kolaklardan birinde oturan Evren'in ei Sekine Hanm'la konuuyordu, galiba eker hastasyd. Skan da doktor. "Bir ara Ecevit, Kenan Evren'e, 'MT'le ilgili deiiklik hazr m?' diye sordu. Genelkurmay Bakan da, 'Hazr,' diye cevap verdi. Bana dnd Ecevit, 'MT'te deiiklik yapyoruz. Recep Paa ktaya kyormu. Yerine Blend Paa gelecek,' dedi, bana da bilgi vermi oldu. 'Ne dersiniz?' diye soruyordu, 'Gereke ne323

dir?' diye sordum. Ecevit'in yerine Genelkurmay Bakan Evren cevap verdi: '"Recep Paa sa grl ve beceriksiz,' dedi. "Ecevit de Blend Paa'y tandn, Kbns harekt srasnda birlikte alaklann sylyordu. imdi soracaksnz, 'Blend Paa ne getirdi?' yeni dzenleme olarak diye. Hibir ey getirmedi." Gizli servisle ilgili anlar zor alnyor, ama alnyor. Gkdeniz anlatmt: nemli ler mdr iken Hatay blgesine kan ajanlar saptamlar. Kovalamlar "ii", taa Lapseki'ye kadar uzanyor. Orada Sovyeder'in denizaln barnaklan yaptna kadar istihbarata inilmi. am'a uzanm. Emniyet Genel Mdrl "mkemmel bir operasyon yapyoruz" sevincine kapld srada... MT, "Bize devredin," demi, devreden karm Emniyet Genel Mdrl'n. Gereke? "Emniyetin operasyon yapmaya hakk yok!"

verin,' dediler. Orta boylu, esmer, ba alndan arkaya don kabak bir insann tarifini yapom. Ekranda birok ad belirdi. Ekale uygun isimler. Sonra bilgiyi daha daralttk. Sivasl dedik. Adlarn says daha azald. Daha baka bilgiler ykledik ve sonu geldi. Adyla, iyeriyle, gemii ile, 'Sol eilimlidir,' yazyordu ekranda. Eylemini veriyordu: Ad belirlenen, Tandoan alannda yaplan bir sol mitinge katlma! "Dnebiliyor musunuz?.. Mitingi izlemesi eylem oluyor, sol eilimli olmasna yetiyor ve M T arivine giriyor. "Dndm: Baz kereler ben de bu trden mitingleri izlerdim. Konumalan dinlerdim." Bir sigara daha. Gne, "yi ki kendi adm vermemiim," diyordu. Bir sre sustuk. Bu acmasz rnek karsnda glecek miydik, yoksa oturup alamak m gerekiyordu? Daha baka anlara doru aldk: Gne, "Sayn Evren dn neyse bugn baka grnebilir,"

u M T arivi nasl bir ey kil

" M T ' i grmek istediimi bildirdim ilgililere," dedi Gne: "Yenimahalle'deki tesislere gittik. Biliyorsunuz, orada oturanlar M T telsizleri yznden televizyonu pek net izleyemezler. Kocaman bir alana yaylm binalar. Alann tm evresi 'elektronik duvarla' evrili. erde modern bilgisayarlar, aralar alyor. Hepsi Amerika'dan, tabii CIA kanal ile getirilip monte edilmi (rnein Mahir Kaynak, msteara burada almak istediini bildirmi. Montaj srasndaki bu istek reddedilmi. Ona gre, aralarla gereleri Trk teknisyenler monte etmi). Bana orada; "'Bir ad veriniz. Size bilgi verelim bilgisayardan,' dediler. Dndm, kendi adm vereyim. imdi ters bir ey kar, ters bir grnt doar diye vazgetim. Ad vermem, dedim. 'Bir ekal
324

diyordu. Ban Almanya'y ziyaretinde Trkiye'de komnist partisi kurulmas gerektiini syleyince pek ok evre "Evren'deki olumlu deiimi" yazar izer olmutu. Bu sralara rasdyordu syleinin bu blm: "Bakan iken, bir gn bana telefon etti Evren Paa. Bana, 'Alaehir'de bir amir var. Bizim partilileri bilirsiniz, bir trl adam beenmezler, alnmasn istiyorlarm grevden. Ltfen orada kalsn,' dedi. Braknk adam yerinde. "yle yakn grnyordu ki Ecevit'e, CHP'ye, 'bizim partililer' diyebiliyordu. "Yaknlna ramen darbeden sonra ald Ecevit'i, Hamzakoy'a gnderiverdi." "Kiisel gvenliini salamak iin konuk ettiini syleyerek," dedim.
325

Baktk. Konuyu daha amadk, orada kaldk. 9 Aralk 1988'de Gne'le ikinci kez grtk. Meclis koridorlar sakindi, kimsecikler yoktu. Ara sra tek tk yanmzdan gelip geen oluyordu. Gne'e, Filistin Kurtulu rgt brosunun Ankara'da almas, CIA'ya kar sergiledii tutumun "bir tertibe kurban gitmesine neden" olup olmadn soruyordum. Kararszd. nk elinde eidi varsaymlar glendirip yargya dntrecek ne bilgi vard, ne de belge. "Zaten," dedi, "Filistin Kurtulu rgt'nn burada bro amas, Msr Elilii basknndan nce, Bakanlar Kurulu'nda ele alnd. Rahmedi Orhan Eybolu, o toplannda, terr eylemlerinin daha belirgin hale geleceini ne srerek, broya iddede kar ka. Dorusu, da ha organize eylem fikri yznden, ben de Eybolu'na kanlyordum. Sonra ikna ettiler. Bro alrsa eylem harekederini daha kolay kontrol edebileceimizi sylediler. Bronun almas kararladrld ve Arafat'a bildirildi. Hl, Msr basknnda bro almasnn pazarlk konusu yapldna inanlr, ama yle deildir. "Msr Elilii basknnda, Kaddumi'yi ardk. zel uakla gelirken am'a urad, yanna aykaclarla konuabilecek birini de ald. Baskn yapanlarla srdrlen konumalarda Kaddumi sadece organizatrd. Eylemcilerle konumad, yannda getirdii adam temas etti."

"Konumas ve ierii hemen bildirmesini syledim. Vali Aydemir Ceylan' aradm. Amerikal'y kontrol akna almasn ve konuk etmesini bildirdim. "Amasya Belediye Bakan'mz beni arad ve zarfn stne ald nodan okudu, o zarf da bana gnderdi sonra. Peck, meraklyd: "Amasya'da Snni-Alevi ve sol-sa anmas zerinde soru
1

lar soruyor ve 'ne zaman, hangi lde bir anma kabileceini arannyordu.' Vali adam, bir devlet kuruluunda misafir etmiti. "Nedense misafirhanede rahat edememi Peck. Sabah erkenden kahvalt etmek iin Saraolu tesisleri diye anlan, bize gre MHP'lilerin merkezi bir yere gitmi. Peck'i izledik. Daha sonra Karadeniz kysna gitti. Hep ayn sorulan soruyordu. 'Bir kvlcm nerede padama yaranr' arannyordu. "Bir polis ldrlmt. Samsun'a gittim. Galiba Milliyet muhabiriydi, gz ak bir gazeteci, Peck'in orada faaliyetlerini syledi, haberimiz olup olmadn soruyordu. Konuyu da ok iyi biliyordu. Adatmak imknszd, 'Biliyor ve izliyoruz,' dedim. Beyanat gazetede kn, tabii biliyorduk, peine taknmz adamlar, nereye giderse izliyordu Peck'i. "Beyanat ka gn, kyamet koptu. A B D Bykelilii ayaa kalka. Bykeli benimle grmek istiyordu. Ne demekmi A B D Bykelilii grevlisini izletmek.7 "Gndz kn'e gittim, anlattm. Peck, CIA ajanyd. M T ve baka kanallar CIA ajan olduunu bildiriyordu. Kbns'taki CIA istasyonuna balyd. "kn, 'Bykeli ile ben konuaym,' dedi. Bykelilie, zaten Dileri Bakanlmzla temas halindeyiz, diye cevap veriyordum. "kn eliyi ard. Sonradan eliyle aralarnda geen konumann tutanan bana gnderdi. Neler olduunu daha salkl rendim.
327

C I A elemanlar lkede geziyor mu? Buyurun bir rnek/

"1979'da Amasya Belediye Bakan Gndz Trem, imdi SHP II Bakan, telefondayd, 'bir Amerikalnn geldiini, grmek istediini,' bildirdi. Amasya duyarl bir kent, MHP'liler orada iyi rgdenmilerdi. Adamn ad Peck'ti, ABD Bykelilii'nde grevliydi.
326

" A B D Bykelisi, diplomatik dokunulmazl olan bir elilik mensubunu nasl olup da izlettiimi anlayamyormu, h kmeti adna 'iddetle protesto etmi.' kn ise, benim verdiim dosyadaki bilgileri sakin bir sesle bykeliye aktarm. 'ileri Bakan, Peck'in istenmeyen adam ilan edilmesi iin kabinede lobi yapyor,' diye eklemi. "Bykeli uzun boylu, sarn bir adamd, adn hatrlamyorum." Ama ben, ok iyi biliyordum. Ronald I. Spiers'n. A B D D ileri Bakanl'nda "istihbarat daire bakanl" yapan "parlak diplomat!" Gne glerek sonucu syledi: "Lobi szn iitince Bykeli yelkenleri suya indirdi. kn'e, 'Ne tavsiye edersiniz?' diye sormu. O da, 'Geri ekin, olsun bitsin,' demi. "Peck, gitti." Gne, sonradan Peck'in "profesr" sfayla Trkiye'ye ye niden geldiinin ve MHP'de konferanslar verdiinin MHP iddianamesinde yazldndan sz edildiini syledi.

"Siz mi yazdnz iddianameyi?" "Ben kaleme aldm, soruturmaya kanlmadm," dedi. "d dianameyi yazarken sizlere devletin istihbarat birimleri -MT'i sylyordum- yardmc oldu mu?" "Hayr. Arkadalarmdan biliyorum. Trnaklarmzla iddi- . anameyi hazrladk. Kimse yardm etmedi." Tuhaf! Tunga dedi ki: "Hatrlamanz gerek. Bir kokteyl partideydik. ddianameyi baaramadmzdan sz etmik size. 'Getirin, biz basalm,' demitiniz (O zaman Hrriyet'te alyordum). Ama biz, siyasi istismar olur kaygsyla neriye yanamadk. O haldeydik ki, iddianameyi basmak bile meseleydi." pin ucunu yakalyoruz, nerelere kadar uzanyor. MT, sa parti olunca -askeri dnemde- ipe un seriyordu. Olaylara devletin tarafsz gzyle bakmay ne zaman renecekti? Sol parti ya da solcu olunca, raporlar, bilgiler grla gidiyordu. "Bakan dren olayla" kapamak istiyordum perdeyi. Gne olaslklardan, varsaymlardan sz aa: "u olabilir: Ben ie giriince Trke, rgte imzasyla bir ramim yapa. Silahlar kaldnn, rgt faaliyetlerini durdurun, diye. Bu metin elimize geti. Balarda komnizmle mcadele etsin,

Bak m Kele!
MHP iddianamesini yazan ve bugn avukadk yapan Enis Tunga'y aradm. lknce anmsamad, sonra telefonla arayp bilgi verdi: "MHP iddianamesi, sayfa: 186," dedi. 7 Haziran 1976 gnk ajandada MHP Genel Sekreteri Necati Gltekin'in u notu var: "... ABD Bykelilii'nden Robert telefon etti. Amerikal bir politika bilimcisi gelip konuma yapacak..." Peck ortaya kmam, ama baka bir gerek anlalma. Tunga'ya sordum:
328

diye bir tedbir gibi kurulan dernekler rgdenmeye gemiti. lkc adyla balama. Ama sky grnce geri ekiliyorlard. Bu, bir. kincisi: ABD, benim sa ortadan kaldrarak sola tam anlamyla iktidar yolunu amamdan rahatsz olmu olabilirdi. Anlatam CIA gezilerinin amac belki de bunu saptamak iindi." Sonra, bir kant, olaslktan destekleyen bir any sis perdesinin arkasndan kararak aktard. stanbul'dan "haber" gelmiti, Enerji Bakanl'nda alan birine. Gne'e bir "tertip yaplacak" diyordu. Bilgiyi alan emrinde ahn bakana gidip anlatma. Fakat Gne'in kabine arkada o bakan ald mesaj Gne'e iletmemiti.
329

Bilgiyi Gne'e gtrmeyen, Enerji Bakam Deniz Baykal'd. 1988 Aralk'nda bu syleiler yaplrken Hasan Fehmi Gne, SHP stanbul milletvekiliydi. Deniz Baykal da partinin genel sekreteri.

Olay!..

Anlatacamz olay ve ayrndan, bir gizli servisin trelerini, geleneklerini, servise zg kurallar, "baka servislerle" ve MT yksek dzey elemanlar arasndaki ilikileri yansnyor. Olay, birka ynden nem tayor: Bat gizli servislerinde olduu gibi, M T elemanlarnn da birbirini nasl izlediini gsteriyor. MT'te de zaman zaman, "kstebek" araylann ve sonulann somut biimde sergiliyor. Olayn ieriindeki kimi bilgiler MT'in alma dzenini aydnlanyor. Sanki masals bir yk. Gizli servis yklerini byk ustalkla yazan John Le Carre'nin bir yerde dedii gibi: "Her habercinin arkasnda elinde eki tutan bir meslekta bulunmal... Fazla ileri gittii zaman ekile bana vurabilsin." Olayda hem "eki vuruluyor", hem de gizli servisin alma dzenini, "teki servislerle" ilikilerini kandayan bilgiler aktanlyor. 10 Aralk 1977 Pazar gn, MT'te istihbarat dairesi bakan yardmcl yapan emekli Kurmay Albay Sabahattin Savaman, Jusmat'ta alan Amerikal birinin evinde, CIA'nn MT'le ilikilerini salayan Williams adl bir baka Amerikalya "ok gizli baz belgeleri" verirken yakaland. Reit Galip caddesindeki binann d kap numaras 52 idi. Binann drt numaral dairesinde ABD'nin Jusmat'nda alan Onsager adl bir avu oturuyordu. Savaman zili ald, ieri girdi. Olayda ad yalnzca Willi ams diye geen, CIA'nn MT'le irtibann salayan Amerikal
331

ile, Onsager'in evinde bulutu. Savaman'n anlatmlarna gre, masum amal bir ziyaretti. teden beri olunu Amerika'da hangi okula gnderebileceini saptamak iin Williams'tan ricalarda bulunmutu. Maddi olanaklar elvermedii iin bu istekten vazgetiini sylemeye gelmiti. Savaman "o gn" yle anlatyordu: " 1 0 Aralk 1977 gn, Mamak'ta askerlik grevini yapmakta olan damadm okula brakacaknk. Kendisini 17:15'te okula braktk. Dnte doktor tavsiyesine gre her gn yapmakta olduum yry yapabilmek iin her zaman olduu gibi arabadan belirli bir mesafede inip yaya olarak eve dnmeyi planlamtm. Yanma da yry srasnda giymek zere yamurluumu ve apkam koyduum antam almtm. "Onsager'in evinin nnden geerken urayp olumu d lkeye gndermekten vazgetiimi syleyeyim diye dndm ve saat 18:00'de eve uradm. "Tesadfen Williams da orada idi. Bana Christmas -Noel- tatili dolaysyla gideceini, bu sebeple Onsagerlere baz ileri iin uradn syledi. "Onsager'in evinde ylba hazrlklar yaplm, am sslenmiti, kendilerine gelen hediyeler ve kartlar da am aacnn dibinde bulunuyordu. Beraber oturmu, mzik dinliyorlard. "Ben olumun durumunu sylemitim ki, yani oraya girdikten be dakika kadar sonra kap alnd, kapy Onsager at ve kapda..."

1988 yl Aralk aynn souk bir gnyd. nl " M T ra porunu" yazan M T Kaaklk Dairesi Bakanl'ndan Mehmet Eymr'le syleiyorduk. MT raporu ubat 1988'de padad. Raporda yatan gerekleri, perde gerisinde kalan olaylan hemen herkes aratryordu. Dikkati eken bir baka nokta vard. "Olaylan insanlann kiiliklerinden soyudamak -bana gre- olanakszd." M T raporunda da incelemeler, sorup soruturmalar bir yere varyor, ancak MT'teki insancl ilikilerle gelien olaylar iinde gemi gnlerden kaynaklanan kimi ilintiler n plana kyordu. M T raporunun padamasndan nceki yllara kayan kimi kiisel ilikiler nem kazanyordu. Bulgulara gre, M T raporunda ad geen st dzey M T yneticilerinin serviste birlikte olduklar zamanlardaki ilikilerini de -olaylann ak iinde- incelemek gerekiyordu. Hiram Abas'a bugn de sorsanz, "Sabahattin Savaman'n CIA'nn MT'teki adam" olduunu syleyecek. nk, Savaman operasyonunu hazrlayan, Savaman'n CIA ile ilikisinden kukulanp sonuca giden, o srada MT'te "kar casusluk"ta alan Hiram Abas'u. Msteara ok yakn konumda olan Nuri Gnde ise, MT'in nemli birimlerine "kendi adamlann" kaydryordu. Eymr, "Mesela," dedi, "Mstear Hamza Grg Paa'y etkileyerek Mehmetali Kaklar' personel dairesinin bana getirdi." Kaklar'n byle bir makama getirilmesi serviste tepkiyle karland. Kaklar daha sonra servisten ayrlp nl holdingler sahibi Erdoan Demirren'in yannda almaya balad, ama bir sre sonra oradan da aynld.

Baskn
"... Ama birden kap ald, biri ka. Biz ister istemez ieri daldk. Oysa baskn yapmak niyetinde deildik, istenmiyordu da," dedi Mehmet Eymr.
332

Gnde'in "belirli yerlere adamlann getirmesi, M T mstearlna oynad" izlenimini veriyordu. te tam bu sralar Savaman olay padad. 10 Aralk 1977 gn Onsager'in evine baskn yapan ekibin banda M T Ankara Blge efi Sleyman Eilmez'le Mehmet
333

Eymr vard. Eymr 1977'de 35 yandayd ve MT'te "takip ve gzedeme memuru" idi. Babas Mazhar Bey yllarca MT'te hizmet vermiti. ocukluu MT'in -rnein stanbul'da- lojmanlarnda gemiti. renimini bitirdikten sonra "baba mesleini" seti. Ya babasyla yaad havann etkisinden ya da gizli ilere veya polisiye olaylara merakl doasndan kaynaklanan drtlerle servise girdi. Alt kademelerinden balayarak hep MlT'te alt. 1983'te kurulan kaaklk dairesinin bana gelinceye kadar aama aama ykseldi. Darda grseniz "iimizden biri" diyeceiniz bir grnt sergiliyor. imanca, gzlkl, bykl, esmer tenli, yz gle, espri kavram olan, "ar cesur insan" izlenimi veren gen biri Mehmet Eymr. Girdii savam alanlarn kolay kolay brakp gidecek bir karakter yaps sergilemiyor. MT'ten ayrldktan sonra bir bro kurmu, "ticari ilere 'akl' erdirmeye alyor" ama, gnl ve kafas ocukluunda iine girdii gizli serviste. Ve... Hiram Abas, Savaman'n bir "CIA kstebei" olduundan kukulanyordu. "Savaman'n alma dzenini, servisten istedii bilgileri, raporlar, belgeleri alt alta koyuyordum. Sonuta ilgili olmamas gereken 'gizli belgelere' ok yakn ilgi duyduunu gsteren bir manzara kyor, bu da kukularm glendiriyordu," diyor. O yllar Mahir Kaynak da MT'te grevliydi, syleilerimizde Savaman olayna deinirken bana, "Hiram Abas, kukularnda haklyd," diyecekti. Hatta "Savaman operasyonuna 'bir lde' yapt katky da" anlatacako. 10 Aralk 1977'de yaplan basknda, Onsager'in evindeki masada yabanc paralar, Savaman'n antasnda da "MT'e ait ok gizli kimi belgeler" kmn. Eymr doruluyordu: "Savaman, birimlerden grevi gerei istememesi gereken
334

bilgileri, raporlan istiyordu." Mstear Hamza Grg Paa'ya Savaman'dan duyulan kukular anlatlma. Grg Paa ilk balarda duraksamalar geirmiti. Sonra, "Savaman'n takibe alnmasn" buyurmutu. zleme grevi Mehmet Eymr'e verilmiti. "ok dikkadi izlemek zorundaydk," diyordu Eymr. "Nazik bir operasyondu 'ieriden birini' izlemek. Sonu alnmazsa?" M T bnyesinde byk bir skandal kacakn. "lk izleme. Bir gece servisten kn. Birlemi Milleder'de grevli bir diplomatn Gvenevler'deki konutuna gitti (Belgelere gre, Savaman'n gittii evin sahibi Mr. Seely). ngiliz gizli servisinden biri ile bulutu. ok kukuluydu. Servisten kyor, srekli arkasn kontrol ediyordu. Makam arabas ile evine gidiyor, apartmana giriyor, dairesine girmiyor, araba ayrlr ayrlmaz hemen kyordu. Gvenevler'deki konuta da byle gitti. Gvenevler'deki ile daha sonra gittii konudar, ngiliz servisi ile ClA'nn kulland safehouse'lard (Gizli servis dilinde, 'gvenli evler'). "kinci izleme: Yine bilgiler istemi Savaman, hepsi verilmiti. "Bir 'yalan belge' hazrlad. Gya KGB, MT'e ibirlii teklif etmiti. Eer MT, K G B ile ibirliini kabul ederse C I A ajanlarnn hepsini adlanyla bize verecekti." Mahir Kaynak, "Savaman'n istedii belgeyi Dileri'nden aldk," dedi. 1977'lerde Trkiye, Sovyeder'le bir anlama imzalam. Savaman, ekonomik kimi yeni ilikileri ierdii sylenen anlama nn metnini Kaynak'tan istemiti. Kaynak, metni alabilmek iin Dileri'ne gnderecei elemana araba veremeyeceini syleyince, "Savaman 'kendi arabasn' Kaynak'a 'tahsis etmiti." Oysa, byle bir davran serviste ender grlen olaylardand. Kaynak, "Tabii, Savaman'dan gelen istei Abas'a ilettim ve..." dedi. Ve... Dileri Bakanl'ndan gerek belge alnm gibi
335

Kaynak'a bal birim dzmece bir metin hazrlam, Savaman'a vermiti. Eymr izliyordu: "Yine evine gitti, sonra Jusmat'taki bir ABD'li avuun konutuna urad. Safehouse'a." Tamamlayc ara bilgiler. "Bu takipten nce Hamza Paa'nm bakanlnda toplant yaplmt. Gnde, 'baskn' istemiyordu. Savaman' aralm, 'bakanlar toplantsna, sktralm, gerekli aklamalan alalm,' diyordu. Biz aksini savunuyorduk. Baz cereddderimiz yok deildi. Savaman, ngilizlere gidiyor, daha sonra CIA'ya. Demek ki diyorduk, iki tarafa da alyor." te son gn, "kap alnd, Onsager aa ve M T ekibi" ieri girdi. Eymr kapy almamt. Kap alm, biri km, ieri dalmlard: "Savaman, M T ekibi ieri girince saa sola komu. Belki de kamay dnm. Ama kaacak yer yok, konut yksekte, adamas zor. 'Bizim ocuklar Savaman' kskvrak yakalamlar.' Belgeleri, para olan antay toparlamlar. Williams'n zerini aramak istemiler, 'Diplomanm,' diye direnmi. Bo verip kmlar, Savaman'la M T merkezine. Gnde bu 'baskn' kendine kar bir hareket diye nitelemi. Savaman, MT'teki sorgusunda 'bir dostunun' son gn servisten karken, 'Sabahattin, antan eskimi,' diyerek uyarmak istediini, ancak uyary alglayamadn sylemi." Kimilerine gre, Abas ile Nuri Gnde'in ayr kutuplarda ilk srtmesi... Sabahattin Savaman, savunularnda, "MT'te ikence ile ifade verdiini" syleyecekti. Eymr ise, "Niye ikence yapalm. Yakalandnda psikolojik adan zaten kmt. Konuuyordu. Geceleri Savaman' alr, ehirde gezdirirdim. Rakl masalar hazrlanr, yle konuurduk," diyordu.
336

Savunu mantkl olabilir, ama..

Savaman ve avukatlarnn savunulan ana temeliyle akla ters dmeyen manta oturtulmutu: Kaln izgileriyle sylenirse savunudaki ana ilke uydu: M T i l e CIA i ieydi. MT'in CIA'dan saklad hibir bilgi yoktu. MT'in toparlad bilgiler belirli kademelerde szgeten, analizden getikten sonra rapor haline getiriliyor, MT-CIA anlamas gerei, bir kopyas ayn gn CIA ve M T arasnda kpr grevi yapan Amerikal elemana veriliyordu. CIA'dan gizli hemen hibir ilevi olmayan bir serviste CIA'nn bilmedii belge ve bilgi zaten olamazd. CLA-MT arasndaki ok yakn ibirlii ve organik balannlar byle olunca, bir M T elemannn, CIA'ya "gizli belge ve bilgiler vermesi" mantk dyd. Savaman masumdu! Avukadanna gre, CIA'nn MT'teki temsilcilerine belgeler verildii bir an iin kabul edilse bile, olay istihbarat bakan ve genel koordinasyon dairesinin "adanmas suretiyle bir usul deiiklii yaplm olmasndan" teye anlam ifade etmezdi. Nitekim Savaman'n avukatlan savunmada, "Mvekkilimizin antasndaki dokmanlarn olay yerinde bulunuu, aksi rasdant ve unutkanlk eseridir," diyorlard. Ama, ne rasdant?.. Bu genel karakterse, Savaman'n savunmasn yaparken syledikleriyle belirginleiyordu. "imdiye kadarki maruzatmda da belirtmeye altm gibi," diyor ve gerekeler sralyordu: " 1 . Olay, bir casusluk olay deildir. Ortada Trkiye aleyhine alan, Trk milli menfaaderi aleyhinde alan bir ajan ve ona bilgi verme gayreri iinde bulunan bir eleman mevcut deildir. "2. Olay, ikence ve zor kullanlarak irade d yazdnlm ifadelere istinat ettirilmek istenmi, bunlar kandar nitelikte delillere istinat ettirilmemitir.
337

" 3 . stihsal ettiim iddia edilen dokmanlarn hibirisi zel maksadarla gizli kalmas iin saklanm bulunduklar yerden alnmam, istihsal edilmemitir. Hepsi grevimin icras iin zerinde alntm evrak ve dokmanlardr. "4. Odamda kilidi karteks dolabnda bulunan dokmanlar grevimin icab her zaman kullanmak zorunda olduumuz dokmanlardr. Bunlann hibiri dahi odadan dan kanlmam, hibir yetkisiz kiinin bu dokmanlar grmelerine msaade edilmemitir. " 5 . Olay yerinde aksi bir tesadf eseri antamda bulunan dokmanlarn hibirisi Trkiye'nin gvenlii asndan gizli kalmas gerekli bilgileri ihtiva etmemektedir. Hepsi herkes tarafndan bilinen ve basnda yaymlanm bilgileri kapsamaktadr. " 6 . Temas ettiim kiiler, esasen resmen birlikte alamz kimselerdir. Kendileri ile grmem srasnda onlara herhangi bir bilgi verilmemitir. "Btn bu hususlar, iddia edilen suu ilemediimi gstermektedir. "Anayasa'mzn yksek yarg organlarna vermi bulundu u zayfn kuvvediye, ferdin devlete kar haklannn korunmas, grev ve yetkilerinin kullanlarak, haksz yere drldm maduriyetten beni sadece yksek mahkemenizin kurtarabileceine inanyor ve tahliye edilmemi talep ediyorum." Savaman, casusluk ve vatana ihanet sularn reddetti, ancak mahkeme 16 yl hapisle cezalandnlmasna karar verdi. Savaman'n savunular manta uygun grlebilirdi. CIA, iimizdeydi, biliyorduk. CIA, MT'le "ok yakn 'dost' ilikiler" iindeydi, biliyorduk. MT'in ClA'ya her trl bilgiyi aktardn, iki servis arasndaki ilidl ilikiyi -uzun yllar dileri bakanl yapanlar bile aka sylyordu- biliyorduk. Mantk, Savaman'a hak verir gibiydi, ama gerek byle miydi?
338

Ama, ana bir nokta anmsanmalyd: CIA, MT'le i ieydi, ancak CIA'nn "ok ilgilenecei baz belgeler," rnein KGB M T ilikisini gsteren yazlar M T vermeyebilirdi. Sovyet-Trkiye yaknlamasn ieren bilgiler CIA'dan saklanabilirdi. Ola ki M T kimi bilgileri saklayabilirdi. CIA niin bir "kstebek" yaratmasrid?

Bir aratrma
Nisan 1988'de bir gn... ... Bir gn darbelerle gizli servislerin ilikilerini incelemeye, saptayabildiim lde bilgi derlemeye karar verdiimde, Savaman olayn yukardaki mannk erevesinde ele alp aranrmaya giritim. Savaman ortalkta yoktu. stanbul'da oturduu, hatta ABD'ye yerletiinden sz ediliyordu. Savunma avukadar deerli kaynakt. Kzlay'daki ihanlarndan birinde Savaman'n avukadar Mnir Tfekiba ile Sreyya Uysal'n brosunda, aradklarm bulabilirdim. Avukatlarda "Savaman dosyas"yla ilgili iddianameyle ekli belgeler olabilirdi. Savaman'la avukadarn savunma metni, ok nceden dosyalarnda vard. 1978'lerde "posta ile" gnderilmiti. Mnir Tfekiba, grme isteimi -telefonda bir neden sylemediimden, hakl olarak- baka trl yorumlama. Cumhuriyette alanlar tanyor, seviyordu. Bana alan bir davada avukatlm almam isteyeceimi sanma. "Hayr," dedim Tfekiba'ya: "Savaman dosyasn incelemek istiyorum." Kalkt, masasna gitti, bir defter getirdi. Bir fihrist. elik dolaplarda saklad sdendii btn davalar, mvekkillerinin
339

adlaryla harf srasna gre yazlyd. "Bakn," dedi. Baktm. Savaman davas, dosya numaras: 56. Elimin altndayd dosya.

mu, adli bir hata diye niteledii olayn yeniden ele alnmasna almt. O srada Deniz Kuvvederi Komutanl'nda ikinci komutan konumunda olan eski kuvvet komutan, eski senatr -emekli- Oramiral Hilmi Frat'n eiyle Savaman akrabayd. Ona gitti. , Amiral Frat, Ecevit'in MT'in bana getirdii emekli Or-

Aklamalar iyi de, ya sonra?..

Tfekiba aklamalar yapt: ddianamenin hazrlanmasnda M T Hukuk Dairesi Bakan -Trke'in akrabas- ahap Homri almt. Biri MT'ten be kiilik bilirkiiye gidilmi, ancak yeni belgeler ve bilgilere sra gelince, ikinci kez bilirkii heyeti kabul edilmemiti. stihbarat dairesi bakan, General Necip Yusufolu idi. Yardmcs Savaman, nc adamd MT'te. Tfekiba'na gre, Savaman tipi davalara "ajan harcamas" deniyordu. Savaman hakkndaki savlar ve sonular sralad: 1. Suriye Genelkurmay Bakan'nn gezisinde A B D lehine bilgileri verdii iin bir yl yemiti. 2. Kbrs'taki Trk askeri varln ve ekonomik durumu aklayan bilgi ve belgeleri CIA'ya vermekten 15 yl. 3. Odasndaki masann gznde ilgili yerden alp iade etmesi gereken "kozmik" bilgileri dar karmt. Bunlann bazlan Ege'deki askeri trmanla ilgili "ok gizli" Genelkurmay bilgileriydi. Tfekiba'nn yorumuna gre, demokratik solun gelitii ortamda "Trkiye'de sol iktidar olamayacan" sergilemek iin Savaman, mahkemeye srklenmiti. Tfekiba, 1970-74 arasnda Genelkurmay Hukuk Dairesi bakanyd. " A B D ile MT'in i ielii bilinirken A B D lehine casusluk iddiasna akl erdirememiti." Dava sonulandktan sonra da kimi giriimlerde bulun34o

general Adnan Ersz' arad. Ersz'le Tfekiba Ankara Orduevi'nde bulutu. Tfekiba dosyay anlatt. MT Mstean Ersz, "Sizi aranm," dedi, ayrldlar. M T Mstear Ersz "bir daha aramad!" Tfekiba'nn tand kimi komutanlar -rnein Necip Yusufolu- Tfekiba'nn brosuna kadar gelmiler ve Savaman' sulamlard. Ortak istek: "Brak bu dosyann peini!" Savaman ise, avukadann direnli sorularyla karlam. Ancak "tutuklandktan sonra Bahelievler'de sorguevine gtrldn, ikence grdn ve 'itirafa' zorlandn, sorgucularn her istediini" yazdn sylyormu. Avukadarna, "Eer bata istediklerini yapmasaydm 10-15 gn sonra yapnracaklard. Bilirdim yntemlerini. O nedenle syledim istediklerini," diyormu. Tfekiba'nn anlattna gre: Basknda 1.000 dolar bulunmu, bir de paralara ilitirilen "yapanz hizmeder karl" yazl pusula. Savaman ise, parann baskn srasnda M T ekibince antasna konduunu ne sryormu. O gne dek toplam 2.500 dolar alm CIA'dan. Tank gstermek iin Williams' aramlar. Olaydan sonra yitmi. "Ne varl kabul ediliyordu, ne de gittii," diyor Tfekiba. Ama MT'teki belgeler Williams'n CIA adna MT'le 'irribat kurduunu' gsteriyor. "Savaman ile ilgili giriimler 1980'den sonra srd," diyor Tfekiba. 12 Eyll'den sonra Savaman'n aklanmasn ' salamak iin yeniden muhakeme edilmesi amacyla Milli G34i

venlik Konseyi Genel Sekreteri Haydar Salnk'a bavurulmu. "zel bir aftan" sz edilmi. Tfekiba'na gre, "zel aff kabul etmek, affa snmak suu kabul etmek olacandan reddet mi"ler. Savaman, zmit Cezaevi'nde yatm. 1985-86'da meruten tahliye edilmi.

"Bu bir muamma," dedi. Yzne baktm. Kukuyu paylayorduk: Gizli bir el dosyay gizlice yok etmiti. Muamma=bilmece=giz! szck, 8 Nisan 1988 gn saat 16:00'da Kzlay Soysal Han'daki 114 numaral brodan karken kafamda dans ediyordu.

"Yok oldu!"
"Dosya elimin altnda," diye dnyordum. Bir yandan da, Tfekiba'nn verdii bilgileri not ediyordum. Fihristi yine uzam, "Bakn," dedi. Baktm. Savaman davas, dosya numaras: 56. Elimi uzatsam alacaktm. Alamadm. Tfekibai; "Dosya yok oldu," dedi. "Dosya yok mu oldu?" diye sordum. Hayreder iinde kukuyla. "Evet, yok oldu dosya," dedi Tfekiba, "kocaman klasr yok ortada. Belki ortam Sreyya Uysal'dadr diye ona sordum. Uysal da dosyaya ne olduunu bilmiyordu." Tfekiba, kukularm sezmi gibi; "Bakn," dedi, "eer dosyay Sabahattin Savaman istemi olsa ve ben ona verseydim, fihristte yanna, 'S.S.'ye verildi,' diye not derdim. Bakn, mvekkillere verilen her dosya iin fihristte byle not var." Tfekiba, Savamana haberi yokken vermitir belki, diye Uysal' yine sktrm. Uysal, olu pilot, kanserden yitirmi, ok geiriyor o sralar, "Anmsamyorum," diyormu. Uysal'la yazhaneyi birlikte aramlar, hibir iz bulamamlar. Kapya kadar geldi Tfekiba, her adan nezaket gsteriyordu, yardmc olmay istedii akt:
342

343

hiptirler. Bazen bir delil fabrikas gibi alnklan olur. Ellerinde

Servise dair

bu delilleri yapabilecek her trl teknik ve parasal olanaklar mevcut olduu gibi, yeterli zamanlan da vardr. Teyp bandarnn monte edilmesinden fotomontaj yaplmasna, hedef ahsn gizlice evine girip delil olabilecek unsurlar yerletirilmesine, olay yerinde bulunmu gibi birok delil fotoraflar ekilmesine kadar

Sabahattin Savaman ve avukatlar 19 ubat 1977 gn savunmalarn yapnlar. Baskn olaynn stnden iki ay bile gememiti. CIA ajan olmakla sulanmasn MT bnyesindeki "makam ve menfaat anarisine" balayarak kendini savunan Savaman'm kimi aklamalar, hem MT'in hem de CIA-MT ibirliinin zerine rten perdeyi kaldnyor. Kimi yerde bu aklamalar "kii savunmasnn gerektirdii eler" olarak nitelenebilir. Ama ilgin: "MT'in operasyon elemanlar 644 sayl kanunun MT'e vermi olduu gizli faaliyederde bulunma yetkisini istedikleri zaman kendi istedikleri istikamette rahadkla kullanabilmektedirler. nk; "a. Faaliyederini gizlilik perdesi arkasnda yrtebildikleri iin hedef ahslan tamamen ahitsiz ve savunmasz brakabilmekte, bunu salamaya da ok nem vermektedirler. Hedefi kendi arzu ettikleri yer ve zamanda bulunduruncaya kadar almakta, ahitsiz kendini mdafaa edebilecek aralardan yoksun hale getirip kendilerinden birok personelin bulunduu durumlar meydana getirerek olay sadece kendilerinden kiilerin ifadeleriyle ahidendirmeye almaktadrlar. Olay yerinde bir ekip halinde bulunmakta, birbirlerine hiyerarik ynden maa, izin, tahsisat ve sicil gibi kiisel menfaaderle bal bu ekip personeli, rahatlkla amirlerinin istedikleri gibi ahidik yapabilmektedirler. "b. Bu operasyon elemanlar, hedef ahs aleyhinde kullanlmak zere her trl delilleri tertipleyebilmek imknlarna sa344

eidi teknikler kullanmaktadrlar. "c. Hedef ahs kendi gizli sorgu yerlerinde istedikleri planlara uygun olarak konuturup, ellerine verdikleri yazl metinleri, kendi ifadesi imi gibi okutturarak teybe kaydetmekte ve hedef ahslara kendi el yazs ile istedikleri ifadeleri yazdrabilmektedirler... "... Hibir devlet yetkilisinin girmesine izin verilmeyen sorgu yerlerinde en iptidaisinden en modernine kadar ikence aletleri mevcuttur... "... Bu metodarn uygulamalar 12 Mart olaylarnda ok grlmtr. Birok misalleri mevcuttur..." Tabii Savaman, bu yntemlerin uygulandn ancak kendini savunurken sylyor.

likilere rnekler
O tarihlerde "Etiyopyal bir mlteci" ile Sovyet subay Topalov'un Trkiye'ye ka olaylanna deinerek M T ve teki gizli servisler arasndaki ibirliine rnekler veriyor: " M T esas itibariyle genel olarak bu tip mltecileri ya Alman servisine ya da Amerikan servisine teslim eder. Onlar da bunlar kendi lkelerine gndererek istihbarat ve sorgu ilemini yaparlar. Nitekim 1977 yl iinde Erzurum blgesinde Sovyet Rusya'dan iltica eden Rus stemeni Topalov, bizde sorgusu yapldktan sonra, evvela Ankara'da Alman servisine teslim edilmek istendi, sorgu raporlan onlara verildi. Alman servisi Topa345

lov'u kabul etmek istemeyince sorgu raporlar Amerikan servisine verildi. Amerikan servisi Topalov'u kabul etmek istedi ve onlara teslim edildi."

lesi iin eidi zamanlarda resmen bulutum. Bu hususu MT de dorulamaktad r. "

CIA'nm Her ey bilinerek

Savaman'a gre: "Williams, bir CIA 'ajan' deildir. Williams, Amerikan stihbarat Servisinin (CIA) Trkiye'deki heyetinin bakan yardmcsdr. CIA'nn Trkiye'de M T ile ibirlii yapan, 20 kiinin zerinde eidi personeli bulunmakta ve bu personel M T ile muhtelif alanlarda ibirlii yapmaktadr ve ayn zamanda MT'e yardm ederek M T ile mterek operasyonlar yrtmektedir. MT, 1950 yllanndan itibaren CIA ile esasen i ie almaktadr. MT'in kullanm olduu btn teknik aralar CIA tarafndan temin edilmi, birok M T personeli CIA'dan kurs grm, M T okulu CIA tarafndan kurulmutur. Yllarca M T personeli, bir CIA personeli gibi yurtiinde ve yurtdnda CIA hesabna alm, CIA'ya hizmet etmitir. "Williams, byle kalabalk bir CIA istihbarat grubunun CENTO'da alan bir Amerikan diploman olarak grnr. Bu durum MT'e bilinmektedir. "Ben Williams'i, MT'ten gizli olarak tanm deilim. Williams dier yksek seviyeli personeline olduu gibi bana da resmen M T tarafndan tantlmtr ve Austos 1977 tarihinde kendisine Marmara Kk'nde (Gazi Orman ifdii'ndeki Atatrk'e ait bu kk, MT'e verilmi, kkn evresi yksek tel rglerle evrilmiti. Bahede kimsenin ieri szmamas, hatta yaklamamas iin kurt kpekleri gezerdi) verilen bir kokteyl ile tannrma resmiyet kesbetmitir. "Bu tarihten sonra da ben Williams ile istihbarat mbade346

"kstebek"e gereksinimi neden olmazm!

Savamann sylediklerinden yola karak: "... Williams'in -baka adlardaki teki CIA elemanlarnn- gizli istihbarat yapmaya ihtiyac yoktur. Zira: " 1 . Williams her zaman M T ile beraber alan bir grubun banda olarak onlardan elde ettikleri bilgileri almakta ve MT'in st dzeydeki personeli ile yapm olduu ibirlii ve temas sonucu her trl bilgiyi elde edebilmektedir. (Bugn deien ne olabilir?) "2. M T esasen CIA ile yaplan anlama gerei mterek operasyonlarda elde edilen bilgilerin birer kopyasn haber ve istihbarat raporu halinde Williams'in (tabii imdi kim varsa onun) banda bulunduu ofise en ksa zamanda vermektedir. " 3 . Teknik operasyonlar esasen beraber yrtlmekte ve elde edilen bilgilerin birer kopyas Williams'in (imdiki CIA istasyon efi kimse onun) eline gemektedir. " 4 . Bunlarn dnda Trkiye ile ilgili bilgilere de Willi ams'n (bugnk istasyon efinin) ihtiyac yoktur. nk Amerikan Sefareti'nin ilgili personeli bu bilgileri almaktadr. " 5 . Braknz btn bunlan, Amerika Birleik Devlederi'nin Trkiye hakknda bilgi toplamak iin ClA'y kullanmaya ihtiyac var mdr? "a. TSK'nn NATO'ya dahil btn kuvvederi hakknda NATO kanal ile en kk teferruanna kadar her eyi bilmektedir. Trk Deniz ve Hava Kuvvederi'nin tmnn, Kara Kuvvetleri'nin sadece karargh ve baz eitim birlikleri hari, hepsinin
347

NATO'ya dahil olduu hatrlanrsa, bu imknn genilii zerinde kolaylkla hkme varlabilir. "b. Savunma andamalanmz gereince, savunma ihtiyalarmzla ilgili her trl bilgiyi elde edebilmektedirler. "c. I M F ve Dnya Bankas'na verilmesi gerekli raporlar, bu teekkllerin Trkiye'de tetkikler yapan uzmanlar vastas ile her trl kritik bilgileri renebilmektedirler. "d. Bunlarn dnda, Jusmat Northeast Karargh, Deniz Kuvveden Komutanl iindedir. Jusmat irtibat heyeti Genelkurmayn iindedir. Esenboa'da, Mrtet'te, ncirlik'te Amerikan Hava Kuvvederi birlik ve tesisleri Trk Hava Kuvvederi ile i iedir. "Trkiye'de mevcut 26 Amerikan ss, btn Trkiye yzeyine yaylm bulunmaktadr. NATO'ya ait tesisleri ile beraber Trkiye'de 10 bine yakn Amerikal bulunmaktadr. Bunlardan her biri en az iki kii tamsa 20 bin Trk ile temas etmeleri her zaman mmkndr. "e. Btn bunlarn dnda Trkiye'deki Amerikan irketlerinin de gayet geni muhideri vardr. "f. Trkiye'nin askeri haritalar dahi Amerikallarla mterek yaplmakta, mterek usuller kullanlmaktadr." Savaman'n "iimizdeki CIA ve Amerika" ile ilgili yukardaki irdelemeleri kukusuz dn ve bugn iin geerliydi. Ne var ki, bu denli i ielie karn bir lkenin "kendine zg ok gizli kimi belgeleri" de olabileceini gz nnde tutmak gerekiyor. Hiram Abas'a, Savaman olay sorulduunda bir CIA ajan olduundan kuku duyulmayacan yineliyor. Amerikallarla ibirlii yapnn kandamak iin "dzenlenen 'yalan belgelerin' hepsinin CIA'nn ilgisini ekecek konulardan olduunu, MT'in KGB ile ibirlii yapacan gsteren belge, ya da Savaman'n istedii dzmece Sovyet anlamasnn antasndan kmasn belirgin kandar olarak" gsteriyor. Nitekim Savaman da "MT'in... mahkemenin sormas

zerine... baz dokmanlardaki bilgilerin 'dezenformasyon' mahiyetinde bilgiler olduunu, yani doru bilgiler olmadn teyit ettiini..." sylyor. Abas ise, "hatta dezenformasyon belgelerin bir ksmnn mahkemeye gnderilmediini" belirtiyor. Kukusuz savclk biliyordu. Ve: "Olay yerinde antada bulunan dokmanlar 'maalesef byk bir talihsizlik ve pek aksi bir unutkanlk' sonucu olay yerine 'bilinmeden' gtrlmtr," diye savunma yapyordu. Duyarl belgeleri "bilinmeden" gtrmek, "maalesef byk bir talihsizlikten ve pek aksi bir unutkanlktan" sz etmek, nemli bir grevde, hem de istihbarann banda bulunan bir gizli servis insanna yakmyor. Daha dorusu doyurucu aklama olmuyor.

likilere baka rnek

Savaman, hedef olarak Hiram Abas' semiti. MT'te bana orap ren "cuntann banda" Abas' gryordu. "Abas izgileri "ni vermesi asndan syledikleri ilgin gelebilir. "Hiram Abas, Odesa'da, Atina'da ve Beyrut'ta ayn ekilde yaplan mterek operasyonlar srasnda, o ehirlerde bulunan C I A ajanndan cret ve talimat alm, yalnz olarak ikili temaslar yapmnr." Aratrmalar Abas'n Odesa'da grev yapp yapmadn gstermiyor. Ancak Abas'n Batum'da -MT'le anlama gereiCIA'dan servisin ald paralarla alnn ortaya koyuyor. Hiram Abas, Atina'da da bir sre alm. "Deifre" olunca, merkeze durumu bildirmi, bir gece yars oradan hemen uzaklannlm, hatta "kanlm." Gizlilik iinde yaayan bir dnyada neler oluyor? Suriye Ge-

nelkurmay Bakan Mustafa Tlas'n Moskova ziyareti ile ilgili bilgiler, Fransz gizli servisinden MT'e geliyor. Fransz veriyor ve "MT'ten bu ziyarede ilgili bilgileri soruyor." MT, Savaman'n savn kabul etmiyor. Hangi bilgi gizlidir, ya da deildir tanmas aldnda Savaman, bu olay dayanak yaparak savunmasnda "ilikileri" anlanyor. "Bu bilgiler bizim tarafmzdan elde edilmi ve istihsal edilmi bilgiler deildir. Yabanc bir istihbarat servisinin yine yabanc lke hakkndaki bilgileridir. Bu nevi bilgileri, hatta bundan ok daha gizli ve ok gizli gizlilik dereceli bilgileri MT 'normal' olarak her zaman CIA'ya, ngiliz, Fransz, talyan, ran ve srail servislerine verir... "... Mterek operasyon yaplan Alman, ngiliz ve Amerikan servislerine verilen haberler evvela o servislere 'doruca' verilir. 'Sonra' kymedendirme iin istihbarat bakanlna gnderilir..."

teyller tertiplenir, birlikte ikili, mzikli gazinolar dahil her trl elence yerlerine gidilir', yani yabanc istihbarat servisinin elemanlar ile yalnz olarak da temas edilir."

Temsilcilikler
MT'in ran'da, srail'de ve Almanya'da bu lkelerin temsilcileri ile ibirlii yapan personeli vardr. Bu personel daima nezdinde bulunduu yabanc lke temsilcisi ile yalnz olarak temas eder... Tahran'da ran servisi nezdinde T D , NK, OB ve ben er yl kaldk. srail servisi nezdinde KA ve HG kaldlar. M T kendine has alma ekli olan bir kurumdur. Yksek dzeydeki personeli, ibirlii yapt istihbarat servisi personeli ile daima temas etmitir ve etmektedir... MT'in elinde bir bulumada neler grld ve ne ya pldn tespit edebilecek eidi imknlar ve aralar mevcuttur..."

"l" en akrak toplantlar

"MT'in yabanc servislere bilgi vermesi bunlarla da kalmamaktadr. birlii yaplan yabanc servislerle bu arada ran, srail servisi ile 'periyodik' olarak l mzakereler yaplr. eidi seviyelerde M T mensuplar bu servis personeli ile grr. Bu grmelerde Trkiye'deki solcu faaliyeder, ykc faaliyeder, anarik durumlar zerinde ikili ve l grmeler yaplr. "Alman servisi ile her ayda bir yine Mnih'te ve Ankara'da istihbarat teatisi temaslan yaplr ve bu temaslarda btn dnya devlederi hakknda elde edilmi olan haberlere istinaden hazrlanm bulunan muharebe istihbarao, stratejik istihbarat, ekonomik-sosyal ve siyasi istihbarat raporlan onlara verilir, bu raporlar zerinde mzakereler yaplr. "Bu temaslar srasnda sosyal faaliyetler de yaplr, 'kok35

Bir yazgnn balangc

Gnmzdeki geerli deyimle 1977'deki "kstebek" olayndan sonra MT'te hangi gelimeler gzlendi? M T Mstean Hamza Grg Paa, CIA ve ngiliz gizli servisine "ac ve ar birer mektup" yazp gnderdi. CIA Bakan'ndan zr dileyen bir yant geldi. Hatay kabul ediyorlard. CIA "Dost ve mttefik bir lkenin dost servisinde 'operasyona' girimeyi hatal buluyordu." "Dost servis" siperine giren klasik "teselli mektubuydu." Oysa, CIA "kstebek" numaralarn srdrecekti. stanbul'da A B D Konsolosu CIA elemanna Turan alar'n "bilgi" verdii saptanacakn. MT'te alanlar A B D Bakan'ndan da ayn izgide bir mektup geldii351

ni "duymulard," ama bilgi kesin deildi. Daha baka bir "ey" kesinlik kazanacakn. Savaman olay, M T bnyesindeki "klik anmalan"nn belirgin biimde su stne kmasna yol an. Emekli olduktan sonra nl Kemal Horzum'un yannda almaya balayan Mstear Yardmcs Mustafa Arda, Hiram Abas'n MT'ten ayrlmasn nerdi. Bunlar Savaman olayna MT'te baka baka bakldn gsteren gelimelerdi. "Merkezden" uzaklatrlan Abas, Ankara MT blge bakanlna atand. Hiram Abas-Nuri Gnde zdamas, burada noktalanmayacakn. 1980'den sonra yine sahneye girecekti. Yeni blmde ayrntlann greceiz. Abas, 11 Eyll 1980'de MT'ten ayrlmak istedi. 12 Eyll darbesi geldi. Bir sre daha - ay- serviste kalmas istendi. Kald, sonra aynlp stanbul'a yerleti. adam Halit Narin'in bir irketinde ynetim kurulu yesi oldu. Bir eit "gvenlik sorumlusu" grevi yapu. Sonra tekrar sahneye girdi. Nuri Gnde-Hiram Abas ekimesi, Abas'n 1986'da M T mstear yardmclna atanaca haberinin duyulmasyla yeniden canland. nl M T raporunda yeniden biimlendi ve "dramatik biimde sonuland." Gnde-Abas ve buna benzer kiisel davranlarla rlen uzun bir yk, canl ve arpc renklerle sslenerek gizli servis MT'i kamuoyunun nne karacako. Hibir dnemde servis bu denli btn plaklyla gzler nne serilmemiti. Mehmet Eymr'n yazd ve MT raporu diye nlenerek yllar boyu srecek ykde ubat 1988 ncesi gnlerde MT'te geen ve ubat 1988'den sonraki aylara uzanan olaylar bir zincirin halkalan gibi birbirini kovalayacakn. Ama, ne olaylar?
352

uradan buradan bir tartma

7 Temmuz 1966 gn, Tabii Senatr Haydar Tunkanat, Cumhuriyet Senatosu'nda gndem d konuma yapmak iin sz aldnda, Trk siyasal yaamn gnlerce oyalayacak bir konuma yapacan, Milli Birlik Grubu dnda hemen hi kimse bilmiyordu. Tunkanat'n anlattna gre, "Bir gn Milli Birlik Grubu'nun dinlenme odasndan karken kapda, grup bakan emekli Orgeneral Fahri zdilek ve Tabii Senatr Mehmet Ozgne'le karlamt. zgne yle diyordu: '"Paa'm, ben bunlan incelemedim, iinde nemli bir ey yok!' diyerek zdilek Paa'ya bir zarf uzatma. Tunkanat merak nedeniyle; "'Paa'm unlar bir de ben grebilir miyim?' demi, Paa' nn uzatn zarf alma. Zarfn zerindeki adres yleydi: "Sayn Fahri zdilek - Cumhuriyet Senatosu - ehir "Zarfin ii: ok gizli, Ankara, 1 4 / 0 6 / 1 9 6 6 " M B K Grubu Bakanlna "'Sayn Bakan...' diye balyor ve belgeleri Cumhurbakan'na da yolladn bildiriyordu. Zarfn iinde ngilizce yazlm ok gizli damgal belgeler vard." Tunkanat'n anlaamlanna dayanarak, yknn yle gelitiini gryoruz: O gece tm belgeleri Trkeye evirdi. Ertesi gn, M B G toplansnda sz alarak durumu aklad. Grup belgelerin nemini kavrayarak nce, belgelerin evirisinde bir hata varsa onlann dzeltilmesini, sonra belge zerindeki imzann asl ile kar353

laanlmasn, en sonra da Cumhurbakan Cevdet Sunayla grlerek, onlarn da bu belgelerle ilgili olarak neler yapmay dndklerinin ya da yapaklarnn renilmesini ve sonulan alnncaya kadar konunun gizli tutulmasn karara balad. Cumhurbakan megul olduu iin, Tunkanat, Genel Sekreter Cihat Alpan Paa ile grt ve durumu konutular. Belgelerin onlara da geldiini, henz zerinde bir ilem yaplmadn rendi. Alpan Paa'ya, bunlann ok nemli belgeler olduunu, imzann sahte ya da gerek olduunun Cumhurbakanl'nca kolayca ortaya karlabileceklerini hatrlatt, "Siz 15 gn iinde bir sonu alrsanz ltfen bize de haber veriniz. Biz 15 gn iinde hazrlklanmz bitirmi olacaz," dedi. Tunkanat, belgeleri Senato'da aklayacaklarn syleyerek Kk'ten ayrld. "En nemli sorun, belgedeki imzayla, Trk makamlarnda bulunan imzasnn bulunup karlatrlmas ve bir uzman tarafndan birbirine uyup uymadnn saptanmasyd. Bu da sresi iinde tamamland ve geriye sayma ilemi balad." 7 Temmuz 1966, aklama gnyd. Cumhurbakanl Genel Sekreteri'yle yaplan, "temaslarda belgelerle ilgili herhangi bir gelime olmad renilince, gndem d bir konuma ile belgeler Senato'da, Tunkanat tarafndan akland." Tunkanat, "Her Trkn ulusal onurunu ve gururunu derinden yaralayacak, ok ac, fakat gerek bir durumu aklayan baz belgeleri gzler nne sermek" iin sz aldn belirtiyor; "iilerimize kar tertiplenen planl mdahaleleri ve bunlarla ibirliinde bulunan yerli komplocularla, yabanc diplomadann imzal belgeleri ile, bunun yrtlme mekanizmasn aa vuracak belgeleri, yce Senato'nun ve Trk kamuoyunun takdirlerine sunmak bizim iin yaplmas zorunlu bir grevdir," diyordu. "Milletimizi d karlarn kirli ve kanl oyunlanna sahne olan dier baz lkelerle bir tutmaya yeltenen d evrelerin ve onlarla ibirliinde bulunan yerli ortaklarnn planlarn aa
35*

vuran bu belgeleri" Tunkanat, krsden okuyordu. "ok gizli" belgelerden birincisi, bir Trk tarafndan, EM kodu kullanan Amerikal bir CLA subayna 28 Aralk 1965 tarihinde verilen rapor, ikincisi, ilk elde etkisiz braklmas istenen 50 kiilik bir listeydi. ncs ise, EM kod ad kullanan Amerikal'nn, Ankara'daki Amerikan Askeri Ataesi Albay Dickson'a yazm olduu 5 Ocak 1966 tarihli "ok gizli" ibareli mektuptu. Srasyla, birinci belgenin metni: "Seimlerden sonra ortaya kan ve sizi ilgilendiren baz glkler aadaki koullann bir sonucudur: " 1. Dier baz hususlarla birlikte 27 Mays hkmet darbesi, ekonomik sorunlar, i ve d politikada muhalefede olan ciddi gr ayrlmz byk glklere neden olmaktadr. Mehur af ve seim yasasnn deitirilmesi ile ilgili sorunlar bize kar bir birlemenin mmkn olduunun belirtileridir. "'etin ceviz' beklendii zere, eskiden yapn gibi 'Atatrk'n ulusal politikas' ikili anlamalar, sler ve benzeri can skc sorunlan tekrar ortaya atmaya alarak hkmete kar entrika ve saldrlarn artrmaktadr. "Bu nedenle, herkes mttefiktir ki; bu tehlike, muhalefetin yava yava paralanmasn, sol ve solcu eilimlerin benzeri bir birlik yaratmalarn nlemek ve arzu edilmeyen sonulanyla birlikte boulmasn tahrik eder ve hatta bizi buna zorlar. "Dier yandan ok etkili, tarafszlatrma (Neutralisation) abalannn daha baar ile uygulanmasnn mterek gayrederle salanmas gerekli grlmektedir (iliik listenin bu maksada yardmc olaca kabul edilmektedir). " 2 . Tartlmaz bir gerektir ki; lkenin politik hayaonda ordu her zaman rejimin istikrarn tayin eden, birinci derecede nemli bir faktr olmutur. Hkmet darbesinden sonra binlerce subayn ordudan kanlmas bizim askeri evreler iindeki et355

kinliimizi ciddi surette azaltmtr. "Mevcut subaylann byk ounluunun reform psikozunun etkisi alanda, inn'nn kr krne hayranlar ve Adalet Partisi'ne dman olular rejim iin potansiyel bir tehlike an eder. Seimlerden hemen sonra mevcut durumu deitirmeyecek gibi grnmek iin ordunun politik hayaca mdahaleden kanmas hususunda, General Tansel'in emrinde verilen teminat her ne kadar lehte ise de, hkmet iin bir garanti tekil etmez. "Ayn zamanda, btn devlet cihaz maalesef muhalefete bal kimselerin elindedir. Muhalefet bu koullan abartp ve spekle ederek hkmetin ordu tarafndan desteklenmedii ve devlet cihaznn dengesiz, tutarsz ve hkmetin politikasnn kararsz olduu izlenimini yaratmay amalamaktadr. Bu durumdan kurtulmak iin izlenecek politikann, emir ve kumandann tekrar kurulmas, devlet mekanizmasnn, muhalefet taraftar elemanlardan temizlenmesi ve NRP'nin alederi olan baz hasm kurulularn zararsz hale getirilmesi olduuna herkes inanmar. "Buna bal olarak, baz hkmet tedbirlerinin hazrlanmasna ve uygulanmasna paralel olarak, rejime sadk olmayan devlet memurlan ve subaylardan en tehlikelileri, bir program dahilinde tasfiye edilmek zere saptanmaktadr. imdiye kadar yaplm olan deiikliklere kar gsterilen tepki muhalefetin zayflnn bir gstergesi olarak deerlendirilmektedir. "Kukusuz, sizin de bildiiniz gibi, bu politika ve yukarda bildirilen tasarruflar ok nce, Mr. M.P. tarafndan teklif edilen gvenlik tedbirleri ile uyum halindedir. " 3 . 27 Mays'n getirdii Anayasa'nn baz maddeleri, tabii senatrlk messesesi ve benzeri dier sorunlar gibi, yasal sistemin baz hukuki ayknlklannin dzeltilmesi, usul ve imknlar da, rejimin gelecekteki gvenliini garanti edecek bir tedbir olarak dnlmektedir. Benim soruturma ve iskandillerimin so356

nucu olarak ikili anlamalar ve lser problemlerini yle sapta dm. Amerika ve NATO ile birlik olmamz gereini haardan karmayarak; ki, bu karlkl anlamalar olmadan mmkn deildir, halen mevcut durumu etkilemeyecek baz deiiklikleri kabule istekli durumunuz yapc olarak kabul ediliyor. Dier yandan bu muhalefete de uygun gelmi olacakor. "4. Cumhurbakam'nm bozulan salnn yeni problemlere neden olaca akar. Tedavi fikri hl taralmaktadr. "Eer durum yeni bir cumhurbakan seilmesini zorunlu klarsa, genel kanaate gre bugnk koullar alanda en uygun olan Bay Urgpl'dr. "Geri ordu komutanl bizim lkedeki gerek etkimizi kabule balamtr ama, askerler adna baz mdahalelerde bulunulmas gzden uzak tutulmamaldr." kinci belgenin metni: (Etkisiz hale getirilmesi istenenlerin listesi.) " 1 . Kemal Satr 2. Turhan Feyziolu 3. Orhan ztrak 4. lhami Sancar 5. Blent Ecevit 6. Feridun Cemal Erkin 7. Lebit Yurdolu 8. Suphi Baykam 9. Orhan Kabibay 10. Orhan Erkanh 11. Selim Sarper 12. Hasan I k 1 3 . Stk Ulay 14. Cokun Krca 15. efik nan 16. Osman Koksal 17. Sadi Koa 18. Hsn zkan 19. Celal Erikan 20. Rafet lgenalp 2 1 : Refik Tulga 22. Cemal Tural 23. Necdet Uran 24. Fahri zdilek 25. Mucip Atakl 26. Nuri Arslanta 27. Ahmet Yldz 28. Mustafa Ok 29. Feridun Akkor 30. Numan Esin 31. Alparslan Trke 32. Rfat Baykal 33. Ahmet Tahtakh 34. Burhan Apaydn 35. Ahmet kr Esmer 36. Cihat Baban 37. Nadir Nadi 38. Fethi Naci 39. Ecvet Gresin 40. Refik Erduran 41. Mustafa Tazman 42. Erol Simavi 4 3 . Prof. Dr. Dervi Manizade 44. Prof. Bahri Savc 45. Prof. Muammer Aksoy 46. Prof. Dr. Edip elik 47. Do. Dr. Osman N.Kotrk 48. Dr. Trkkaya Atav 49. Ahmet Gryz Ketenci 50. Ycel Aknc"
357

nc belgenin memi: "Sayn Albay Dickson, "Bu raporun nemi, yalnz kaynaka (ki kompetan grnyor) tahlil ve deerlendirmeleri kapsamasnda deil, ayn zamanda hkmet ve Adalet Partisi'nin yenmek zorunda olduu glklere de k tutmasndadr. "Tekilanmzdaki adamlarmzn grevlerini ve durumdaki en son gelimeleri dikkate alnca, kanaatimce; biz alma yntemlerimizi gelitirmeli ve muhalefede ilikilerimizde daha ll ve holanacaktan bir davran gstermeliyiz. Hele subaylara kar bu hususta daha hassas olmalyz. "Bu notta belirttiim grlerin ilgili makamlann dikkaderine ulatrlacan mit eder, bu konudaki grlerinizi bana bildirirseniz mteekkir olacam. Sayglarmla, E. M."

Savclk soruturma amn. Tunkanat' -telefonla- anyor, o da gitmiyordu. ktidarla arasnda gider gitmez taramalan boyudanmt. Haydar Bey, etkisiz hale getirilmesi istenenlerin listesini aklaynca, A B D Elilii bunu da yadsd. Aklamay ilk gn vermeyen Hrriyet, -gazetenin manetinde o gn Bayar'n aff haberi vard- daha sonraki gnler tek stunluk haberlerle olay izlemeye almt. 14 Temmuz'da Bykeli Parker Hart, Dileri Bakan alayangil'e geldi, uzun sre konutu. ABD'nin Trk hkmetine belgeleri yadsyan bir rapor verdii renildi. Bu arada hkmetin, Trk uzmanlara belgeleri incelettii de renildi. 18 Temmuz'da Hm'jet'in o tarihte tek sorumlu adam, patronlara kar her sorumluluu yklenen ve gazetenin yayn politikasn izen Genel Yayn Mdr Necati Zincirkran arad. Belge olay yeni bir aamaya girmiti. Belgelerle ilgili iki rapordan sz edildiini, oysa A B D ve Trk uzmanlannn raporiann ya da ieriini gazetelerin bir trl ele geiremediini syledi. Haydar Bey olaynn yksn anlatacak, ayn zamanda iki raporun ya tam metnini ya da zn ierecek bir haberi ertesi gne

Vay benim kse sakalm!

Tunkanat'n Senato'daki konumasndan sonra ortalk kart. CLA belgeleri "iimizdeki yabancnn marifederini" gsteriyorsa, daha nemli bir yan vard. ClA'ya Trkiye ile ilgili raporlar, listeler verenin eski bir Demokrat Partili, ama o tarihte iktidardaki AP'nin yneticilerinden biri olduu "sans" tartmay ok ynl hale getiriyordu. 8 Temmuz'da hemen btn gazeteler -Hrrryet'te yoktuolay geni lde yanstmt. ABD Bykelilii resmi szcs, belgeleri yadsyan bir aklama yapt. Bata basn, muhalefetten gelen "gerein ortaya kmas istekleri" ile i politika kaynar kazana dnmt.

kadar hazrlayp vermemi istedi. Tam metin olanakszd. Ama olay batan beri -bir gazetecinin sorumlu grevi olarak- zaten izliyorduk. Alabildiimiz bilgileri geniletebilirsek, haberi verirdik. Necati, "Fakat metin alamazsak, saptanan bilgileri madde madde haberde srala, arpc olur, bizim usul," dedi. Raporlarla ilgili bilgi, drt kiideydi. ki devlet bakan; Cihat Bilgehan'la Rafet Sezgin ve alayangil ile Babakan Demirel. vnme pay karmaya altmz "zehabna" kaplmasn kimse, demokrasinin tm canll ile iledii o dnemde, iki byk siyasal partinin -CHP ve AP'nin- nde giden kadrolanndaki herkesle ya partilerinde ya bizim broda ya da herhangi bir yerde sk sk buluur, grrdk. Her iki devlet bakanndan el-

deki ksd bilgileri soruya dntrp daha geni, birbirini ta marnlayan bilgiler almak iin saaderle urank. Klasik gazeteci yntemi: Bilgehan'dan alnan bilgileri Sezgin'le konuurken, Sezgin'den alnanlan Bilgehan' sknnrken soruya dntre rek raporlann zlerini yakalayabildik. alayangil bilgi vermez. Ama hi deilse sorarsan yalanlamaz. Demirel ise, tahminlerin tersine susar. Ona da sorular yneltirken, daha salkl bilgiler aklanmaz ya da salayamazsak bulabildiklerimizi haberletireceimizi syledik. 19 Temmuz'da haberi yazdk, 20 Temmuz 1966'da yaymland. Haberde olayn yksn anlatan blmlerden sonra, Tunkanat'n yllar sonra zerinde duraca blm uydu:

s birbirini tutmamaktadr. " 5 . Kopyadaki 'OK'un yazl tan, Amerikan usullerine ay krdr. " 6 . Bir evrakn havalesinde sadece bir ' O K ' ile imza olmaz. Havalenin ekilleri ve belirli tanlarn gsterecek nitelikle ri vardr. "Bykeli Parker Hart'n imzasn tayan ve zerinde 'secret' yani 'gizli' ibaresinin bulunduu bu raporlu mektubun sonlarnda, 'Birleik Devleder'in, hibir zaman ve hibir ekilde Trkiye'nin iilerine kanmad' kesinlikle ifade olunmakta, Amerika ile Trkiye arasndaki mnasebederin, 'Halktan halka deil, hkmederden hkmedere' tanzim olunduu sarahaten aklanmaktadr. Parker Hart, Dickson'un elilikte bulunan tatbik imzasnn bir asln da Dileri'ne sunmutur. Bu olaylar olurken, Dickson bir vapurdadr ve Amerika'ya doru yola kmtr."

Amerikan Elilii'nin Raporu

"... Birleik Amerika Devletleri Bykelisi Parker Hart, 14 Temmuz 1966 gn Dileri Bakan alayangil'e gelerek, tam saadik bir grme yapm, gazetelere getii gibi, 'Drt sayfalk bir raporu bu konunun teknik bilgisi' olarak vermitir. Bugne kadar aklanmayan rapor, Amerikan teknik uzmanlarnn vard sonular kapsamaktadr ve u noktalar belirtmektedir: " 1 . Amerikan Elilii'nde fotokopisi verilen evrakn asllan yoktur. Bu ynde bir ilem grlmemitir. " 2 . Kopyada 'ok gizli' anlamndaki 'top secret' sz daktilo ile ve kk harflerle yazlmtr. Amerikan Elilii i bnyesindeki yazmalarda (top secret) daktilo ile deil, lastik damga ile vurulur. " 3 . Elilik bnyesinde alan bir Amerikal, stne bir resmi yaz yazarken asla ' E M ' gibi rumuz kullanamaz. Ayrca, bir Amerikal resmi bir yazmada, kopyalarda grld gibi bir ifade kullanamaz. " 4 . Tetkikler sonucu, kopyalarda bulunan 'Dickson' imza
360

Trk

Uzmanlarn

Tespit

Ettikleri

"Hkmet, bu arada, temin ettii kopyalann hem metnini hem de Dickson'a ait olan imzann gerekliliini inceletmeye balamnr. ok gizli tutulan inceleme, 1 5 Temmuz 1966 gn sonulanm ve bir raporla durum, hkmete intikal etmitir. Bu incelemede, herhangi sahte bir imza ve vesikay tespite yarar l btn modern imknlar ve uzmanlar kullanlmtr. "Raporu iki ksmda grmek mmkndr. lk ksmda, EM'in yazd ve Dickson'un imzalad bildirilen vesika metninin gerek olup olmad incelenmitir. Bu inceleme, eitli aralarla, bilhassa vesika metni olduundan daha kltlmek suretiyle yaplmnr. Uzmanlarn imzal raporunda bu konuda varlan sonu udur:
361

"'mzal belgedeki kdn ve daktilo yazlarnn kltlm bulunmasna ramen, imzann, esas imza gibi normal ebatta olduu grlyor.' "Vesikalarn daktilo yazlar kld halde, imza bir trl ayn nispette klmeye yanamyor, denmek istenmektedir."

"Bu, kim adarsa adastn, kim padarsa padasn, ortaya kanlmaldr. Aynca, bu yle meseledir ki, resmi inceleme yapldktan sonra, durum kimin aleyhinde olursa olsun, bunu hi kimse, hibir hkmet saklayamaz. Saklamak kudretinde de deildir..." in iine -hele o srada- i siyaset girdi mi, nedense gazeteciye "haber szdrlr", ama atgzl kullananlarca gazetecinin abasna hi deer verilmezdi. yle de oldu. Dokundurmalar -bata Haydar Bey'den- geldi. Devlet Bakan Rafet Sezgin 21 Temmuz 1966 gn Senato'da konuya deinirken "gazetecinin yazd bilgilerin doruluuna raporlar hkmet aklaynca kamuoyunun karar vereceini" syledi. Konu Senato ve mecliste gnlerce tartld. Sonra baka olaylar geldi. Gndemdeki ilk sradan dt. Ancak hkmet Haydar Bey'in savcla gitmesini resmi yazyla Senato'dan istemedi ve aklayacan ilan ettii raporlar aklamad. 1966'dan 1987 sonlarna dein belgeler olay, CIA marifetleri dosyasnda bir yaprak olarak kald. Ta ki Haydar Bey, yapran stndeki tozlan silkeleyip olay -bir baka amala- yeniden sahneye srnceye dek. Amerikan emperyalizmi ile CIA'nn yntemlerinden arak herkesin bildii, sradan kitaplarda geen bilgileri aktardktan sonra, sz 1966 belgelerine getirdi. Hrriyet'te kan haberimizi ele alarak, her iki raporun zetini kaln izgilerle veren maddeleri bir bir irdeliyordu. Her maddeye kar grler sralyordu. Bir insann iini yakan konuda bir haberin maddeletirdii zeti ele alarak kar grler sralamas, kendine zg yandar ne srmesi doal hakkyd. Sonras da vard. 1966'dan sonraki CIA yanls kimi yaymlar -rnein CIA kanallarndan ald bilgilerle kaln bir kitap yazan John Barron- Tunkanat'n KGB'nin hazrlayp nne srd "ya-

Vesikalar bir fotomontaj m?

"kinci ksmda Dickson imzasnn, elilik tarafndan verilenle ayn olup olmad incelenmitir. Sonuta u vardr: "'Kopyadaki Dickson imzasnn, K ve N harfleriyle asl tatbik imzasnn K ve N harfleri birbirini tutmamaktadr.' "Raporda, imzayla ilgili dier nemli bir noktaya gelinerek yle denmektedir: "'Orijinal bir imza ile bir belgenin kanlm fotokopilerinin birletirilmesiyle fotomontaj dzenlenebileceinden, fotokopi belgeleri tetkike esas alnamaz.' "Bylece, uzmanlar imzalarn daha dikkade ve kesin bir incelemeye tabi tutulabilmesi iin, vesikann 'aslndaki' imza ile eliliin verdii imzann karlannlmasn uygun grmlerdir."

Tunkanat Neden Savcla Gitmiyor?

"Tunkanat, 'Hkmet bu ii uyutmak, adaletin himayesine girip konuulmamasn salamak iin savcy harekete geiriyor,' gerekesiyle, savcla gitmemektedir. Savclk tezkerelerini braknz, Senato'ya Adalet Bakanl'nn yazd yazy da dikkate almamnr. Tunkanat'n kopyalan, varsa asllan savcya vermesinden sonra ortaya kacak olan gerek neyse, milletin nne 'resmi dille' serilmelidir.
362

lanc belgelerin oyununa geldiini" ilemiti. Bu trden "aldanlm ihtilalci ve siyaseti" savma kar kmak da doald. Her ikisi de Haydar Bey'in sorunuydu.

beri yazanla, yaymlayan gazete de CIA ile ibirlii yapmt. Kah rolsn ajanlar, boynunuz kinisin ibirlikiler! stada bir de kant gerekmez mi? Bu manta gerekir. CIA uzman George Harris'in 1967'de yaymlanan Sarslan ittifak kitabnda olaya deinirken, "Baz gazeteciler mektuplarda ciddi tek-

Alis'in harikalar diyar

Kukusuz burada yllardr gncelliini koruyan nl ocuk yaptinn zetini verecek deiliz. Ne var ki, bu ykden esinlenerek "mantkszln harika diyarnda" kk bir gezinti yapabiliriz. 21 yl dnp tandktan sonra Haydar Bey, haberdeki eleri irdelerken yer yer Hrriyet'i ve beni "CIA ibirlikisi, Amerikallar hizmetimizle memnun edenler," diye suluyordu. Byle bir sulamay dsel bir mantn rn de olsa, kemali ciddiyetle milyonlarca kez sahibine iade ederiz. Bylesi bir kurgu mant tanmlayacak, zengin Trkemizden, daha eddeli szckler de her zaman bulunabilir. Gerekmez. birlikilik savn ne sren manna topluca gz atmak yeter de artar bile. A B D Bykelilii, Dileri'ne verdii drt sayfa tutannda olduu sylenen raporda belgelerle imzalann sahte olduunu sylemi miydi? Sylemiti! Hkmete verilen Trk uzmanlar raporunda belgelerin, imzalann sahtelii teknik kimi irdelemelerle yazlm myd? Yazlmt! A B D raporu ile hkmetin hazrlatt uzman raporu kout eleri kapsyor mu? Kapsyordu. Demek ki, Trk hkmetiyle ABD, ibirlii iinde... Mademki, CIA'nn hazrlad A B D raporu ile Trk uzmanlann raporunu benimseyen hkmet ibirlii iinde, demek, raporlann zetini "szdran" ya da zellikle "szdrlan" ha364

nik hatalar olduuna iaret ettiler," cmlesini bir gzel alrsn. Bu cmleyle ilgili dipnottaki " 2 0 Temmuz 1966 tarihli Hrriyet'te -bana ait- dokmanlardaki hatalan belki de en aynnnl biimde akladm" cmlesini de aktardn m, kr varsaymlar pnii kandam olursun. Gelgelelim, son bir iki yldr gazetecileri "ajanlkla" sulamak moda. arm mannklara zg harikalar diyarnda gezenlere, nlerinde apka kardklar kimi yazarlara bulanrlan komedi trnden amurdan ykleri anmsatsak m acaba? Yararlanan kar diye yine de bir iki noktaya ufaktan deinelim. Zincirkran'la yllardr aynyz, o Gnaydnda yazyor. Ocak 1989'da neye yarayacan sylemeden Necati'ye o gnleri sordum. yky de anlattm, balad glmeye, -yaa kk olmasna karn bana olum der- "Bo ver olum," dedi, "devrini, misyonunu kapamn. O tarihte yeni bir dnem balamn, ihtilalcilie soyunan da o kadar oktu ki." Ama ilk bata ilgi gstermedii, o eski yky anmsayarak; "Tabii," dedi Necati, "o zaman Hrriyet'in klasik yayn politikas uydu: Herkesin yazdna nem vermemek. Kideleri ilgilendiren olaylara, Hrriyet okuruna hizmet veren yaymlara arlk vermek. Hele adaynca es gemek. Gn gelir de patm yapan olayn yeni tarafn yakalarsak, manetten yeni olaym gibi vermek. Bilmiyor gibi bana m soruyorsun?" Biliyorum da, gazeteci cemaatinden olmayan birine gazeteciliin gemi tarihini anlatmak zor. Ocak 1989'da alayangil'e de sordum: "O srada Tunkanat bir eyler sylyordu, bizimkiler de bir eyler. A B D Elisi gel365

di 'yalan dedi. Raporu verdi. 'Bundan sonra hkmetiniz ne dnrse dnsn,' dedi. tkn, gitti," dedi. Demirel'e gittim. Raporlar verse enlik olsun diye yaymlayacam. "Her ey ispatland o srada," dedi, sanki bin yl ncesini anmsatmm gibi. stelik, zaman ve dnem deimi, Trkiye yeni oluumlardan geiyor, sen hl koyduum yerde dyorsun gibi bir davran sergilemez mi? Ne yapsam, ne etsem de Haydar Bey'e yararl olabilsem! 21 yl zerinde dnp, yeni bir eyler yazabilmesine yardmc olabilmek iin u raporlarn tam metinlerini szdran nerede bulsam, kzgn yreine nasl serin sular serpsem? Eski bakanlarn, babakanlann yakalarna m yapsam? Yoksa John Barron'u bulup bir gzel dayaktan m geirsem? Ya da kuruyan insaf pnan grl grl aksn diye gerekd itiraflarda m bulunsam? Dostlar ne yapsam ne etsem? Dosdardan arlarma yant gelmedi. Ne var ki, Cumhuriyet gibi -rnein CIA ile savamda- ilkelerine smsk bal bir gazetenin Genel Yayn Mdr Hasan Cemal'e resmi bir yaz gndermek grevimdi. 2 Kasm 1987'de grevi yerine getirdim, Hasan Cemal'e unu yazdm: "tenlikle sylyorum. Senin, ok deer verdiim dosdanmn bu savlar deil gerek kabul etmesi, en kk bir kuku duymas bile gazetedeki konumumla yakndan ilgilidir. Eer Cumhuriyet'te almasaydm gler geerdim. Ancak Cumhuriyetin ilkelerine ters denlerin sderine den grevi yapmalar gereini hep savundum. Ltfen en ksa zamanda dncelerini bana ilet" 1987 Kasm'ndan bu yana 14 ay geti. Hasan Cemal'den de yant alamadm. Onurlu bir gazetede, inandm yolda, onurla almay srdryorum. (Ocak 1989 itibariyle) Haydar Bey'in nemsenmez trmalaynn yks, ite bu kadar.
366

Biraz da letafet gerekmez mi? Mantkszln harika diyannda rakamlarla kk bir gezinti yapmaya ne dersiniz?

7665 gn dnmek

ve

"evrekal"

Bir iki sayfaya sacak yky uzattk. Gzel gzel baladtk, vurduka tozdu. Biraz da "letafet" gerekmiyor mu? Bana ve Hrriyet't ynelik sulamalar, olayn getii 1966'dan 21 yl sonra kda dklm, tarihi 1987. Tam 252 ay... Tam tamna 7665 gn sonra... Hrrret'teki haber ile ilgili irdeleme blmlerinde "benden" alna 168 saar. Sulamalar ve analizler ise 256 sanrda geiyor. 256 saar sulama iin Tunkanat 7665 gn dnm, tanm, yorumlar yapm, manak dizisi hazrlam. Yazmdaki bir saann 30'da birine bir gn dyor. Saate vursak 183.960 kacak, hesap daha uzayabilir. 21 yl bekledikten sonra, 21 yl nceki bir olay zerinde dnmek, ibirlikilik sulamalar bulmak ve de, istihbarat mannn alarmak iin tam 7665 gn! Mthi bir ey! Bakasnn ne harcdr, ne de yetenei! nl heykelora Rodin "Dnen Adam" heykelini acaba ka ylda, ka ayda ya da gnde yapa? Letafeti daha da srdrelim. Byklere gereklerden kaynaklanan masallardan bir demet sunalm: "Darbeler, 'ku-de-ta'lar' yaayan" lkelerden birinden isteyenin inanaca istemeyenin inanmayaca bir yk...

367

Anlan yazdran drt

Eski "Director del la Polizia" nndeki nodan kandrd. Ad Hambre de Mar'd. Gerekten bir "hambre"ydi, evresinde "erkek adam" diye tanmlanr, sevilirdi. Bir zamanlarn nemli polis mdr... Ama arnk yalanma. Bir keye ekilmi, olup biteni izlemekle yetiniyordu. Kendisine grkemli anlar ykleyen gnlerden gemiti. Hambre de Mar, imdi anlarn yazyordu. Bir ihtilal, iki hkmet darbesi yaama. Her birinde polis mdr olarak grev alm, daha dorusu almaya zorlanma. Avrupa ve Kuzey Amerika demokrasilerine hayrand. Fakat Gney Amerika'nn siyasal ve toplumsal yapsnda demokrasi kavram "darbeler demokrasisi" ile yer deitirmiti. nk ordunun kendi yapa, hibir kurumdan geirmeden bir anayasa maddesine dntrd kurala gre, lkesinde "darbe yapma zgrl" vard. Bu zgrlk asla ksdanamazd, yaln demokrasi anlayna zt olduu asla ne srlemezdi. Zaten yasalara darbe yapmann yasakland yazlsa ne olacaka, ne deieceka ki!.. Darbe yaplr, sonra daha ok Kuzey Amerika'daki byn basksyla seimlere geilir, bir sivil hkmet kurulur, aradan bir sre geerdi. Bu arada "darbe yapma zgrlnn" verdii gle, sivil hkmetin darbecilere, halka abuk sabuk gelen kimi eylemleri gzlenir ve... Bir lezeri (arak sabahn erken saaderi de beklenmiyordu) tanklar klalanndan kar, anayollar tutar, radyo ve televizyon binalann basar, hkmet yelerini toplar, parlamentoyu kapatrd. Hambre de Mar, alknd. Tanklann palet grltleri uzaktan duyulmaya balaynca polis mdrlndeki grevliler Hambre'ye hemen "sesleri" haber verirlerdi. O da iini eker, "Yine mi?" diye sormaz, alma masas368

nn bir gznde duran beylik tabancasn cebine koyar ve "Hangi kuvvet?" diye sorard adamlarna. Ald yanta gre, gidecei yeri bilirdi. Otomobiline adar, darbedeki arlkl kuvvetin, ya kara ya deniz ya da hava kuvvetleri kararghna ynelirdi. Genelde kimi greceini de bilirdi. Bir general aramazd. Darbe zgrln daha ok albaya kadar rtbede olanlann kullandn renmiti. O kuvvetin kurmay bakanna gider, rabancasn masaya brakrd. Bu, yllar yl byle olmutu. Albay, ban kaldnr ve Hambre de Mar'a; "Nedir bu?" diye sorard. "Tabancam." "Ne yapaym bunu, bizde daha mkemmelleri var. te yaramaz," derdi albay. Hambre, "Polis mdrym, teslim oluyorum, ola ki ihtilal ynetimi benden de hesap sormak ister, ya da yerime bakasn atamay dnebilir," diye aklard. Albay yzne bakar, biraz akn, "Bana bak Hambre," derdi; "kanc kezdir bu ileri gryorsun, hepsinde de grevini srdrdn. Gemiini biliyoruz. Drst hizmet edeceinden kukumuz yok. Hadi al tabancan, git bakanla, grevini srdr." Hambre hi ses karmaz, tabancay cebine koyar, iileri Bakanl'ndaki odasna dner ve hemen ilk buyruunu verirdi: "Btn sendikaclan, renci temsilcilerini, gazetecileri, sanatkrlar toplayn," derdi. Hambre bilirdi ki, darbeyi yapan hangi silahl kuvvetten olursa olsun kimi gruplar toplayacak ya da iktidardaki siyasal partinin bakent La Paz Anka'daki btn nemli kiilerini, milletvekillerini, hkmet yelerini tutuklayacak. Ya da tutuldamayacak. Hambre'yi ilgilendirmezdi. Hambre, anlann tarihe bir belge kalsn diye yazmyordu. Biraz elence katmak istiyordu ihtilallere, darbelere. Askeri yne

timde yer alan subaylarn gazetelerde kan resimlerine bakarak halk her birini kahraman gibi grr, alklard. Oysa Hambre yllarca bu ortamlarda yaadktan sonra, akll, bilge ve gerekten lkesine cann verecek olan ihtilalci ya da darbeciler iinde yleleriyle karlama ki, o gne dein hibir yazar, nedense bu trden olanlarn yaratt olaylar arannp yazmamn. Emekli olduktan sonra Hambre son bir mdahaleden sonra darbecilerin gazetelerde kan resimlerine bakm, iinden, "Bunlardan acaba hangisi, halka hibir zaman yansmayacak ne eit bir aptallk yapacak," diye dnmt. u ince uzun yzl esmer olan m, yoksa bykl, sert bakl u stsubay m? ite o srada kafasnda birden k yanm, Hambre grd darbelerden sonra yazlmam, ama isteyenin inanaca istemeyenin inanmayaca kimi gerek ykleri bir araya getirmeye karar vermiti. Bu abann hem yaran olacak, hem de emeklilik gnlerini dolduracakt.

de "var" diye dndrebilsin. Uzun uzadya baka resimlere. Her birini inceledi, onlarla ilgili anlarn tazeledi. Sonunda bulmutu. Teiente Coronel Bobo Dar del Hay! Bir "aviador." Havac. Yarbay... Uzunca boylu, sarn, salan hafif dklm, gzleri akrenkli, souk bakl. Kimliinin yan sra, ilgin bir kiilik.

Aklnla adnla bin yasal

Bobo Dar del Hay, yabanc lkelere gnderilmi, mesleini gelitirmesi iin oralarda kurslara kaalma. Bir Londral gibi konuuyor, bir ekspir kadar yazmay beceriyordu ama, kla yaamnda, genliin verdii hzla gece gezintilerinde ngilizceyi kapma. Daha ok havaclkla ilgili teknik szckleri ezberlemi, jete bindiinde yanl bir dmeye basmamak, yanl bir kolu evirmemek iin zellikle bunlarn ngilizce yazllarn gece gn-

Sandktan kan isim

Usta ellerden km byk tahta sandn am, iinden yaad darbelere katlanlann fotoraflarn kanp masasnn zerine yayma. Tabii birinci darbeden ie balayacaka. O, dorusu darbe deildi, toplumu sarsan ihtilal niteliindeydi. nde gidenlerin her birinin 8x13 ebadndaki fotoraflann sraya koydu. Ayaa kalka. Yukardan her birini teker teker yeniden inceledi. lerinden yle birini semeliydi ki, onun hakknda kamuoyunda oluan bilge, akll, zeki gibi yarglar, anlataca tek bir olayla tersyz edebilsin. Daha nemlisi, Hambre, adamnn stn budalaln tek olayla sergileyebilsin. lerinde byleleri
37o

dz yzlerce kez yazarak iyice bellemiti. Her insann bakasndan zayf ve stn grd yetenekleri, meraklan vardr. Bobo Dar del Hay'n merak da -sonradan bu stn niteliiyle iftihar edecekti- gizemli, gizli ilerin iyzn renmek, bir bulguyu Gney Amerikal vasat zeksyla manak dizilerine balayarak teoriler retmekti. General olmay aklna koyduundan, askeri akademide fotoraf ekmeyi reten iki saatlik kurslara, istihbaraan nasl yaplacan gsteren saadik bir baka kursa, otomobilin nasl onanlacan anlatan bir saatlik bir kursa gitmiti. Zaten generalliin kapsn aan o akademiden mezun olanlar, bu kurslan izlediklerinden fotoraf ekmede, istihbaratta, otomobil onanmnda kendilerini, iin ustalarndan daha ok bilgili ve becerili sanrlard. Bobo Dar del Hay zellikle istihbarat, hele gizli istihbarat
37

konusunda kendisini herkesten stn grrd. Bu yeteneini kefetmesine d lkelerde bandan geen kimi olaylar -zellikle birisi- neden olmutu. Aklna geldike kvan duyduu "hangar olay" rnein. O ingiliz nedense tam ay Bobo Dar del Hay'a uan motorlarn hangi dmenin altrdn bir trl gstermemiti. Baka ktalardan gelenlerin bilgisiz kalmasn isteyen Avrupallann o mthi kskanlnn yol an bu davran, Bobo Dar del Hay, tam ay sonra kefetmiti. Bir gn, Bobo Dar del Hay, ngiliz'i izledi. ngiliz hangara girdi, kaplan skca kapad. Bobo Dar del Hay hangarn kesinden synld, grlt karmamaya zen gstererek kapya geldi, eliyle yoklad, aamad. ngiliz'in yine kskanlk damadan kabarma. Fakat Bobo Dar del Hay "tedbirli" gelmiti. Trpy ceketinin i cebinden kard. Hangarn anahtar deliine soktu ve tam on dakikada delii geniletti. Ceketinin teki cebinden gemici drbnn kard, delie soktu ve gzn drbne dayad. ngiliz'in girdii pilot kabini olduu gibi, sanki on santim nndeymi gibi gznn nndeydi. Bobo Dar del Hay neredeyse sevinten uacak, bir zafer naras atacaka. Ama yzne -yaam boyu yitmeyen- o souk izlenimleri veren soukkanl doasn asla yitirmemeliydi. Sustu ve bekledi. ngiliz, motoru alman dmeye elini uzam. Bobo'nun gzleri bir fotoraf makinesinin objektifi gibi o an yakalad. Dme, gzlerinden gl belleinin zengin hazinesine akverdi. Ne are, o srada mthi bir grltyle hangarla kaps sarsld, ingiliz pilot motorlan alarma. Bobo Dar del Hay srtst dt. Hemen kalka, cep kitaplannda okuduu casuslann kvrak, sessiz admlaryla koo, teki binaya geldi, kapy aa, tuvalete girdi. Kapy kapad, derin bir soluk ald. Yzn ykamak iin lavaboya gitti ve aynada yzyle karlasa.
372

Sol gznn evresi simsiyaha! ngiliz pilot motoru altrm, jet benzinin kard egzoz duman hangarn kapsna olan ca gcyle arpm, Bobo'nun genilettii anahtar deliinden sol gznn evresine simsiyah byk bir yuvarlak resmetmiti. Bobo Dar del Hay, ngiliz pilotu nasl yendiini ieren yky arkadalanna anlaar, nedense sz, sol gzn evreleyen o siyah lekeye gelince yknn o blmn hep adard. Ama polis mdr Hambre de-Mar, arkadalarnn zel syleilerde Bobo'yu biraz "poldi" diye tanmlarken anlattklar bu yky batan sona bilirdi.

Bobo'nun gerek yks

Bu yk Bobo Dar del Hay'n gemiinden, belki de fantezi kan bir yapraktt. Hambre'nin yazmak istedii yk, daha yakn gnlerie ilgiliydi. Daha canl ve btnyle gerekti. Bobo'nun fotorafn karsna koydu, bir sigara yaka ve sonra yazd. Her ihtilal ya da hkmet darbesiyle ibana gelen askeri yneticiler, halk indinde manevi glerini pekitirmek, mdahalenin haklln kandayabilmek iin devirdikleri iktidarla ilgili sylene sylene azlarda eskiyen, ama gazetelerin, muhalefetin bir trl resini belgelerle ortaya karamadklar olaylarn stne giderlerdi. Keyfi idareyi zaten halk bilirdi. Dikta heveslerinden rnekleriyle haberliydi. Anayasann nasl hie sayldn, renci harekederinde zorbaca davran ve eylemler dzenlendiini halk grrd. Sivil yneticilerin yolsuzluklar ayyuka kard. Siyasal kandardan ok, bata yolsuzluk olaylarnn tm plakl ile gzler nne serilmesi darbecilerin nde giden grevleri olurdu. Bir de kadn kz ilerini saptamak gerekirdi. sa'ya inanan ynlann arpk baz seks ilikilerine merak, zaman olur ki, siyasal irdele-

373

meleri basonrd. Darbe bir kadroyu safd brakuysa, halk o kadronun iinde be kiinin darbenin simgesi olduunu bilir, darbeciler de geni kadro yerine, simgeleen bu be kiinin ipliini pazara karmaya urarlard. Bobo Dar del Hay'm iinde bulunduu Consejo, "Konsey", sivil ynetime indirdii darbeden sonra, halkn doal mantna uyarak kiiyi gzlerine kestirmiti. Babakan, iileri ve Dileri Bakanlan. Dileri Bakan Desgraciado Zor de Lurt't. t siyasette onu mahkm etmek, Babakan ve iileri Bakan'yla ayn kefenin iinde sulamak hayli zordu. D siyaset ise?.. Daha zordu. lkenin ana d politikas E.E.U.U. ile kouttu. D politika Esta dos Unidos'n (Trkesi A B D ' n i n ) fazla dnda saylmazd. Ne var ki Consejo, Dileri Bakan Desgraciado Zor de Lu rt'le ilgili sylentileri, haftalk dergilerde yazlanlar biliyordu. Zor de Lurt'n "lke karlarna aykn iler evirenlere hkmetteki nfuzunu kullanarak yardm ettii" yazlp izilmiti. Fakat bu sulamalarn daha nemli bir sonucu kulaktan kulaa fsldanm, hatta bunlan yazanlara da rasdanma: Dileri Bakan Desgraciadc, vasad iler evirenlere yapt nemli yardmlar karl olar-k "por ciento 10" alyor ve bu paralar Suiza'da (svire'de) bir bankada adna atrd gizli bir hesaba yanryordu. Bu yzden Desgraciado'nun halk iinde ad, "Bay Yzde O'a" kmt. Darbe, Bay Yzde 10'un marifetini kandayabilirse, bu her adan byk bir basan olacaka. Hem yolsuzluklann boyutu aklanm olacak, hem de Dileri Bakan Desgraciado'nun d politika anlaynn iplii pazara kacaka. Consejo konuyu zenle ele ald. Ne var ki Consejo'nun yeleri -Bobo dndaki teki yeleri- byle ciddi bir konunun, ciddi belgelerle kandanmasndan yanaydlar. nk darbeci su37+

baylar, lkeyi gerekten iine dt amazlardan karmaya, yeni bir seim yaplncaya kadar pisliklerin olanca drsdkle saptanarak temizlenmesinden yanaydlar. Dileri Bakan Desgraciado'nun Suiza'da (svire'de) bir bankada gizli hesab ve byk paralar varsa, bunlar uluslarara s kurallara uygun biimde resmi yazmalarla ortaya karmay yeliyorlard. Ancak, Suiza bankalar "gizli hesaplan" sahibinin . ya da yasal varisinin izni olmadan aklamyordu. Suiza'ya resmi yazlar yazld. Suiza'daki bykelilik olanca gcyle uraa. Nafile! Suiza bankalar Bakan Desgraciado'nun ne hesabnn varln kabul ediyor, ne de bu hesapta topland sylenen dolarlann miktann bildiriyordu.

"e" talip oluyor

Gnlerden bir gn, bakent La Paz Anka'da Consejo toplanalanndan birinde, Bobo Dar del Hay sz isteyerek, Desgraciado'nun Suiza'daki gizli hesab ve paralan konusunda dorudan grev almak istediini bildirdi. teki ihtilalciler cin gibiydiler. Bobo'nun gizemli ileri nemsediini, isrihbarat bilgisinin enginliine duyduu gveni bildiklerinden, "ne yapmay tasarladn" sordular. Bobo, souk baklarn arkadalannda gezdirdi. Edi dudakl kk azn hafif alayla bzd. Dklmeye yz tutan san ince salann eliyle dzelttikten sonra, "Bana sre tanyn, Desgraciado'nun gizli hesaplarn resmen size kandayacam," dedi. Olaya kapanm gzyle bakan tekiler, ihtilalin henz stnden bir iki ay gemiken, rasdann eseri aralanna Consejo'ya aldklar Bobo Dar del Hay' krmak istemediler. Bobo'nun Suiza'daki hesap konusuyla ilgilenmesini kararlatrdlar.

375

Bobo,

"adamn" buluyor

may yapacak, gerekirse Suiza'ya gidecek, lke iinde uraacak ve kandan bulacaka. Bobo Dar del Hay, adamn gven veren konumasna ve davranlarna bakarak sonunda olumlu yant vermiti. Yalnz Don Estafador'un ufak bir ricas vard: Bu iler para gerektirirdi. Gereksindii paray verirse Bobo Dar del Hay'a ksa zamanda istedii bilgileri sunacakt. Bobo iin o srada parann nemi yoktu. Sonunda i, bir devlet iiydi. Dk yneticilerin ipliini pazara karmak sorunuydu. Verdirdi "peetalar" Don Estafador'a.

Bobo Dar del Hay, kollan svad. Sylenenleri, yazlanlar yeni batan gzden geirdi ve sonunda "Bu gizemi, bu nemli srn baka yollardan zmeye" karar verdi. nk Bobo'nun arkadalanna aklamad bir "dayana vard." Desgraciado'nun Suiza'daki gizli paralannn varl kamuoyuna gazeteler araclyla yansdktan sonra -kerata nereden renmise- Bobo'nun gizli ileri zmedeki maharetini kefeden Don Estafador adnda biri ziyaretine gelmiti. Don Estafador ksaya yakn orta boylu, hafif ince bykl, siyah gzleri fildir fldr, k giyimli, gzel konuan biriydi. Her ne kadar Estafador adnn szlk karl "sahtekr, hilekr" idiyse de, grnyle, konumasyla adam hi de byle bir izlenim vermemiti Bobo'ya. nk, yle eyler sylemiti ki, Bobo Dar del Hay, zevkten dn ke olmu, belki de lkeyi gnlerdir uraman "en byk srn" ortaya karacan bir anda kavrayarak Don Estafador'u dikkade dinlemiti. stelik Don Estafador sze gzel bir spanyolcayla balam, Bobo'ya, "Excelencia," diye hitap etmi, "que estecha su mano," diye devam ederek "sayglann sunmutu." "Muy ilustre seor (pek muhterem efendim). Sizin Dileri Bakan Desgraciado'nun Suiza bankasndaki gizli hesabn kandamaya altnz rendim. htilale naizane bir hizmette bulunmak istiyorum. Ben, ihtilalden nce bu adamn ve zellikle Suiza'daki ilikilerinin iinde bulundum. Eer izin verirseniz size bakann Suiza'daki hesabnn resmi belgelerini bulabilirim." Bobo Dar del Hay, kudredi kiiliini ve iinde kabaran heyecan gstermeyen soukkanll ile Don Estafadora souk souk bakm, "Nasl?" diye sormutu. Ksa, kestirme konuurdu. Don Estafador'a "nasl" sorulmayacako. O, gereken al376

Bobo, detiyor
Don Estafador, aralkl srelerle La Paz Anka dnda bir kentte Bobo Dar del Hay'a uruyor, almalan hakknda bilgi veriyor ve Bobo Dar del Hay'dan "gereken zorunlu masraflar iin olduka ykl paralar istiyor" ve gidiyordu. Bobo Dar del Hay giditen ok, ama ok umuduydu. Zaferi yakalamak zereydi. stedii ykl paralan ekinmeden, kuku duymadan hemen detiyordu. Kaz gelecek yerden tavuu esirgeyecek kadar enayi deildi Bobo Dar del Hay! Bobo bu arada Don Estafador'dan ald bilgilerle Consejo'nun atad ileri Bakan ve bakanln istihbarat rgt ile La Paz Anka'da gazetelere szmasn nledii toplantlar yapyordu. Director del la Polizia Hambre de Mar, yazd anlar bu noktaya gelince durdu. Bir sigara daha yaka. skemlesine dayand, bir sre dnd ve glmseyerek yazmay srdrd: Gnlerden bir gn Hambre, ileri Bakan'nn odasna anszn giriverdi. erde hem bakan, hem de Bobo Dar del Hay'la teki baz istihbarat elemanlan vard. Toplana yapyorlard. Ama Hambre'nin anszn odaya girdiini grnce derhal ko377

numay kesmi, beklemilerdi. Hambre, ieride herkesten gizlenen nemli bir olayn konuulduunu anlad, fakat sormad da, syleyeceini bakana bildirdikten sonra hemen dan ka. Hambre, yazlarnn arasna "gizli toplana"y koyduktan sonra yine Bobo Dar del Hay'n almalanna dnd. Ancak Consejo, hayli sre gemesine karn Bobo'nun almalarndan bir sonu kmadn gryordu. Gn geldi, Bobo Dar del Hay'a arak "sonu getirmesi" zamannn geldii anmsatld. Bobo Dar del Hay hemen teki byk kente ua. Durmadan para verdii, almalarn destekledii Don Estafador'u ard, kan ve souk sesiyle; "Don Estafador," dedi, "arak zaman geldi, belgeleri istiyorum." Don Estafador, "Excelencia," dedi, "buyruunuz ba stne. gn bana izin." "Verdim," dedi Bobo Dar del Hay, sonutan kuku duymayan, bir st adam, bir kudredi ihtilalci olarak. Don Estafador hemen gitti. Bobo ise, ikinci byk kentin devlete malzeme almyla uraan Sociedad Anonima'snda (anonim irketinde) beklemeye balad. Sociedad Annima, La Paz Anka'dan bu i iin geldiinde alma merkezi olarak sei, kentin gzden uzak yerindeki bir binayd. gn sonra... Tam zamannda Don Estafador kageldi. Bobo Dar del Hay hemen kabul etti. Estafador antasn aa. Bobo'nun nne kimi belgeler koydu. Hepsi bir Suiza bankasnn antedi kdar, resmi dekontlanyd. Bunlarda Dileri Bakan Desgraciado Zor de Lurt'n bankadaki hesap numaras, adna yaarlan parann -bir tarihe
37

gre- bir byk miktar yazlyd. Soukkanlln bozmad Bobo Dar del Hay, Don Estafador'a dnd. Teekkr etti. Don Estafador hemen yitti, gitti. Bobo Dar del Hay, uaa adad gibi hzla bakent La Paz Anka'ya dnd. "Zaferini" arkadalanna anlatt. imdi yaplacak tek ey vard: Eldeki dekondar Suiza'daki bankaya gndermek, resmi isteklere karn bankann vermedii belgeleri lkenin resmi makamlannn ele geirdiini bildirerek kafasna arpmak, arak her ey gn na kana gre, Dileri Bakan Desgraciado'nun evirdii ilerden edindii yzde 10'lann ram miktarnn ihtilal ynetimine bildirilmesini istemek! Bobo Dar del Hay'n teki ihtilalcilere fark atan becerisiyle alnan sonucu pekitirmek iin Don Estafador'un getirdii belgeler de eklenerek Suiza bankasndan "gerek" soruldu. Ksa sre sonra Suiza'daki bankadan yant geldi!

Hambre,

"kefediyor"

Hambre de Mar, Bobo Dar del Hay'la ilgili yknn sonuna gelmiti arak. iileri Bakan'nn odasnda Bobo Dar del Hay'n da kaald toplanadan kaktan sonra, dndm: Ben ieri girince niin susmulard? Demek ki nemli hizmeder gren benden saklanacak bir iin peindeydi Consejo yesi Bobo Dar del Hay. Devletin iinde nemli bir noktada grev yapan birinden devlet iinde yrtlen kimi nemli ilemler asla sakl kalmazd. Ne kadar gizlerseniz gizleyiniz, bir yer vardr, bir veya birka kii, mutlaka neler olduunu sezecek konumdadr. Oras iileri Bakanl idi yani benim plm. Adamlanm beni bilirdi, severdi. Ufak bir tur yapam bakanlk iinde.

nand, arkadalara "toplanann ieriini" renmelerini syledim. ok, gemeden bilgi geldi. "Nedir gizli toplanann, hele Bobo'nun kanlmasyla daha ok ilgi eken bu toplanann mahiyeti?" "Dileri Bakan Desgraciado'nun Suiza'daki banka hesabn kantlayacak birini bulmu Senor Bobo Dar del Hay." "Kimmi bu becerikli adam?" "Don Estafador adtnda biriymi, deniz kenarndaki teki byk kentte." "Neyin nesi bu Estafador? Araann." Bir sre geti gemedi, adamlanm yine geldi yanma. "Syleyin bakalm." "ileri Bakanlndaki arive gre; Don Estafador, ktnn biri. Bir sahtekr, bir hilekr." "Neee?" diyecek oldum, sustum. Mademki Bobo Dar del Hay, bizden sakl araarmalar yapyor, adamlar buluyor, ona inanyor; herhalde La Paz Anka'nn dndaki byk kentin polis arivlerinden Estafador'un gerek kimliini sormutur. Buna karn bildii bir ey vardr. Akll adam. Sonra ihtilalin yneticilerinden biri. "Karmayn bu ie," dedim adamlanma. Hakl deil miydim? Bobo Dar del Hay ii yrtt. Belgeleri alm. Suiza'ya gndermi. Bizim dmzda istihbarat yaparak, adamlar bularak ileri zme becerisini kandamak istiyordu. Varsn tepe tepe kullansnd!

Banka, bu dekondann kendi dekondar ve dekondarda yazl bir hesap numarasnn bankada mevcut olmadn bildiriyordu. Rezaletti tabii. Rezaletin teki perdesinde Bobo, kimliini aranrmad sahtekr Don Estafador'a aralklarla ii yapmas iin nemli oranda para da demiti. Sonradan rendik ki, Don Estafador, Bobo Dar del Hay'n arak belgeleri getirme zamannn geldiini sylemesinden sonra hemen bir matbaaya gitmi, Suiza'daki bankann adn tayan sahte dekondar baarm. Gerekli yerlerini daktiloyla doldurmu, bir de Desgraciado'nun adna kayd imi gibi hesap numaras. Getirmi Bobo Dar del Hay'a vermi. Hepsi sahte! La Paz Anka'nn dndaki byk kentte, byk gizlilik iinde iler yrten Bobo Dar del Hay'n aklna La Paz Anka'da ya da o kentte polis arivlerinden Don Estafador'un kimliini inceletmek de gelmemiti. Sorsa, syleyecekler. Ama gizlilik, nemli bir zafer kazanma tuticusu, engin istihbaratlk hayali! Sonra bir sahteknn oyununa gelmek! Hambre de Mar, any kapanyordu. "imdi inanlmaz bu yky okuyanlar, 'Peki, Don Estafador'a ne oldu?' diye sorabilirler," dncesiyle son bir paragraf an: "Bobo Dar del Hay, iin byle sonula balandnn ortaya kmasn elbet istemezdi. Kukusuz Consejo'daki onunla yazg birlii yapan arkadalar hi istemezlerdi. Kapatnlar. Ama Bobo Dar del Hay, hemen uaa atlad, La Paz Anka'dan sonraki ikinci, ama nfusuyla birinci nemde kente gitti. Sociedad Anonima'ya Don Estafador'u getirtti. Bir gzel dayak. Sonra, 'Defol buradan,' dedi, 'bir daha ortaya kma!' "Don Estafador, -o zaman byk enflasyon olmadndan- byk miktarda paray lplemi, stne dayak yemi, ne kar. Bobo da, adam mahkemeye verdirip kamuoyuna, halka kendini gldrecek deildi ya!"
381

Bobo nasl oyuna geldi?

Hambre de Mar, Bobo'yla ilgili ansnn son saariann yazd: Bobo Dar del Hay'n belgelerine Suiza'dan yant gelmi.
380

Yllar gemi aradan. teki ihtilalciler Bobo Dar del Hay'n bu esiz servenini bugn anmsamak bile istemezler. Ne de olsa arkadalar. Ama Hambre de Mar, ounluu akll, saduyulu, yrekli ve itenlikleri kesin ihtilalciler arasnda ite, byle "isminin anlamna yarar bir Bobo Dar del Hay" olduunu yazmann hem keyif vereceini hem de bu trden stn niteliklerle hl salna salna aramzda gezen ne akl evveller olduunu gstermek iin, yazmlanna bir gldr anyla balyor. steyenin inanaca istemeyenin inanmayaca ilgin bir yk deil mi? "Bir darbeden ibaret kalmak istemeyen ve tam bir despotik rejim kurma niyetini de tamayan bir askeri mdahale, zorunlu olarak iki hedefe ulamaya ynelecektir: 1- Mdahaleyi zorunlu klan, acil politik ve sosyal sorunlann zlmez hale geldii nceki politik yapnn birden sona erdirilmesi, 2- Gemiin hastalklann geri getirme tehlikesi olmakszn, mdahalenin getirdiklerini devam ettirecek yeni bir anayasa sisteminin gelitirilmesi. Bask, yani polis ve gizli polis metodan kanlmaz olmakla beraber, yapc tedbirlerle tamamlanmal ve sonunda polis metodan yerini yapc tedbirlere brakmaldr. Belli cins politik faaliyeti kanund sayan ve kovuturulmasn ngren eylemlerin yan sra, belli cins politik faaliyeti de cesaretlendiren tedbirler alnmaldr. rnein rejimi destekleyen bir siyasal partinin ya da kide rgtnn kurulmas gibi... lk aamada bask tedbirleri kanlmaz bir ncelik tar. yi organize edilmi bir istihbarat servisinin varl, yalnzca bask eylemlerinin etkinlii iin deil, yapc bir iktidar temelini doru tahlil edebilmek iin de mudak bir zorunluktur. Ama, her trl rgdenmi politik faaliyeti datmakla yetinmeyip, her trl ykc ve blc eylemi de kanund klmaktr. Bunun metodan kanun gcnde kararnamelerdir. Bu kararnameler ynetime yeterince geni takdir hakk kalmas iin genel ifadelerle kaleme alnmaldr. Btn toplu yryler izne balanmal, sokak gsterileri yasaklanmaldr. stihbarat, tm gvenlik sisteminin sinir merkezi gibi almal ve bir rgtte toplanmaldr. Basn kontrol alanda tutulmaldr. Politik faaliyet tekelinin verdii avantaj, askeri mdahalenin mirass olan siyasal
383

uradan buradan...

383

partinin, anayasa sistemi iinde tek egemen parti olmasn salama yolunda kullanlmaldr." (The Game of Nations, Miles Copeland) "Bizi ilgilendirmeyen ilere biz karmayz Bana, partiyi kur, dediler, ben de kurdum. Tekilat iin memleketin drt bir yanndan talep var. abuk kurulur. Seimlere gelince; o benim meselem deil. Onu beni buraya getirenler dnsn." (MDP kumcusu emekli Orgeneral Turgut Sunalp) "ABD eski dileri bakan Alexander Haig, Ankara'ya beklenmedik bir ziyaret yapt. Haig, Evren'le grtnde, zal'n seimlere katlmasnn art olduunu ve A B D ynetiminin isteminin bu olduunu Evren'e iletti." (Gazeteler) "Cumhurbakan olsun ya da olmasn zal'n yerini kim doldurabilir? "Gazeteci Cneyt Arcayrek, Amerika Birleik Devlederi ynetiminin bu soruya cevap olacak bir aray ya da deerlendirme abas iinde bulunduunu bildiriyor. "Arcayrek, Ankara'nn deneyimli gazetecilerinden biridir. Kulislerde konuulanlar iyi izler, havay iyi koklar. "Ald bilgileri 'kulis istihbarat' olarak sunan Cneyt Arcayrek, ABD'nin, zal'n yerine Dileri Bakan Mesut Ylmaz ile Milli Eitim Bakan Hasan Celal Gzel ve stanbul Belediye Bakan Bedrettin Dalan' deerlendirdiini yazyor. Bu deerlendirmeye gre, Mesut Ylmaz yeterli grlmemi. Hasan Celal Gzel de milliyeti-muhafazakr akmlarla fazla ilintili bulunduu iin ans yokmu. Bir sre nce yapti A B D gezisinde olaanst ilgi gsterilen Bedrettin Dalan'a daha fazla ans tannyormu.
384

" A B D ynetimi gerekten 'zal'dan sonra Trkiye'nin siyasi lideri kim olabilir' aray iinde mi? Kulis istihbaran gerei ne kadar yansdyor? "Byle haberlere ya da kulis sylentilerine insan kulan kapatamaz. nk ABD, Trkiye'nin iilerine kanmaya ok merakldr ve bu konuda ok sabkas vardr. "Emekli orgeneral Turgut Sunalp 12 Eyll dneminde Kanada Bykelilii'nde grev sresini tamamlayp stanbul'a dnd. Henz siyaset almam, Cumhurbakan Evren, Sunalp Paa'ya parti kurma grevini vermemiti. Baz yakn arkadatan dnda hi kimse Sunalp'n siyasete girebileceini dnmyordu. " 1 9 8 2 yaznn sonunda bir gn Amerikal bir diplomat randevu alarak Sunalp Paa'nn evine geldi. Konu Trkiye'nin siyaseti ile ilgiliydi. Amerikal diplomat, Paa'ya parti kurup iktidara geldii takdirde A B D ile ilikilerinin nasl olacan sordu. Hkmet ABD'nin politikalarn destekleyecek miydi? "Turgut Sunalp soruyu genel ereve iinde cevaplandrd. Syledii szler diplomat memnun etmedi. Amerikal, 'Partiniz muhalefette kalrsa tutumunuz ne olur?' diye sordu. Sunalp, henz parti kurma kararnda olmadn sylemekle birlikte, yapc bir muhalefet anlayn benimsemek gerektiini bildirdi "Amerikal diplomat bir kez daha Sunalp Paa'nn stanbul'da Moda'daki evini ziyaret etti. Aradan uzun bir zaman getikten sonra Sunalp bu diplomatn Amerikan Merkezi Haber Alma Tekilat'nm (CIA) adam olduunu rendi. " 1 9 8 3 bahar ve yaz Trkiye'de siyasi tekilatlanmann en youn olduu dnemdi. Necdet Calp Halk Partiyi, Turgut zal ANAP', Turgut Sunalp Milliyeti Demokrasi Partisi'ni kuruyorlard. Esas rekabet ANAP ile MDP arasnda idi. ki sa partinin oylar blecei ve kasm aynda yaplacak seimden gl bir iktidar kmayaca endiesi vard. Bu deerlendirme385

ler en fazla Milli Gvenlik Konseyi'ni etkiliyordu. "Cumhurbakan Evren'le arkadalan, zal hakkndaki tereddderini sakl tutuyorlard. ANAP'a yeil k yaklmayaca sylentileri yaygnd. Konseyden iyi haber alanlar, iin sonuna doru Ozal'la ilgili bir raporun piyasaya srleceini bile sylyorlard. Konseyin, parti kuruculann ve adaylar veto dahil geni yetkileri vard. Nitekim bu yetki kullanld ve smet Paa'nn olu Erdal nn'nn genel bakan olduu SODEP seime sokulmad. " ' M D P seimi nasl kazanacak?' diye sorulduunda, 'ANAP kapatlacak, oylan MDP toplayacak,' deniyordu. "te o gnlerde Beyaz Saray ok nemli bir adamn Washington'dan Ankara'ya gnderdi. Alexander Haig, drt yldzl general olarak NATO'da bakomutanlk yapm, daha sonra dileri bakanlna gelmiti. ABD'nin eski dileri bakan olarak arl vard. NATO eski bakomutan olarak da Cumhurbakan Evren'le tanyordu. "General Haig Ankara'da Evren'le konutu ve Avrupa zerinden dnd. Bir sre sonra, Beyaz Saray'n bu nemli adamn neden Ankara'ya gnderdii anlald. "Alexander Haig Trkiye'den dnerken Frankfurt'ta Alman sosyal demokradaryla konutu. General Alman siyaset adamlanna u aklamay yapt: "'Benim Ankara'ya gidi nedenim seimlerle ilgili... Son zamanlarda, zal'n seimlere sokulmayacana, onun engelleneceine dair bize raporlar geliyor. Ben Cumhurbakan Evren'e Amerikan ynetiminin ricasn ilettim. zal'n seimlere girmesinde bir engelleme olmamas gerektiini, bunun demokrasi asndan art olduunu syledim.' "ok ilgintir. General Haig, ANAP'n seimlere sokulmasnn demokrasi asndan art olduunu sylyor, ama SODEP ve Doru Yol iin ayn tavsiyede bulunmuyor. Tabii, Washington demokrasi aramyor. Byle endieleri olsa, seimden nce si386

yasi yasaklan kaldrn, derlerdi. "ABD'nin Trkiye'nin iilerine mdahalesi sadece bu olaylardan ibaret deildir. Beyaz Saray, Trkiye'de iktidar deitirmek, iktidarlar ynlendirmek, baz Amerikan yanls kiilerin nemli yerlerde grev almasn salamak konusunda bir hayli sabkaldr. Bunu anlamak iin 1960-1983 arasnda Trkiye'de gelien siyasi olaylar ve iktidar deiikliklerini haurlamak yeter. "Beyaz Saray, sadece Trkiye zerinde deil, askeri ve ekonomik yardm yapt, ittifak ba ile bal bulunduu tm gelimekte olan lkelerde gizli ya da ak biimde olaylara mdahalede bulunmay kendisi iin hak sayar, "Bu gerekler bilindiinden, ABD'nin, ileride zal'n yerine kim gelebilir, kime yanrm yapmak gerekir, eklinde bir arayn iinde bulunduu yalanlanamaz. ABD'nin Trkiye'nin iilerine karmasn en aza indirecek tek yol demokrasinin iyi ilemesidir. Ekonominin ABD'ye en az muhta olacak duruma getirilmesidir." (Muammer Yaar) ANAP'n seimlere katlma iznini Cumhurbakan Kenan Evren'den eski NATO Bakomutan ve A B D Dileri Bakan Alexander Haig'in ald eklindeki deerlendirmelerin gerekleri yanstmad bildirildi. Cumhurbakanl Basn Danman Ali Baransel bu konudaki bir soru zerine Cumhurbakan Kenan Evren'in Alexander Haig'i 13 Mays 1982 ve 12 Eyll 1983 tarihlerinde olmak zere iki defa kabul ettiini hatrlatt. Baransel yle dedi: "Halbuki ANAP 25 Temmuz 1983 gn alnan 99 sayl Milli Gvenlik Konseyi karan ile 30 kurucu yesini tamamlayan MDP ve HP gibi, seimlere katlmaya hak kazanmtt. General Haig ise bu tarihten yaklak 1,5 ay sonra Sayn Cumhurbakan'mz tarafndan kabul edilmiti. Bu durum karsnda General
387

Haig'in Sayn Cumhurbakan'mzdan ANAP'n seimlere lcanlmast iin ricada bulunmas dnlemez." (5 ubat 1989) "Her ordu komutanlnn en kk taburuna kadar bir istihbarat subay vardr. 1960'tan itibaren gelitirilen bu yntem, ilk balarda d glere kar kurulmutu. Ancak zamanla, ordu politikaya kanka, ister istemez toplumun nabzn dinlemek iin de kullanlr olmutur. Toplanan bilgiler Genelkurmaya yansulrd." (Mehmet Ali Birand) "Madanolu'nun syledii gibi Amerika 27 Mays'tan sonra kurulan iktidarlar zamannda orduya kzmaya balamnr. Amerikan yardm dolaysyla Trkiye'ye gelen yardm kurullar, alaylara kadar tayin edilen askeri mavirler ve memleketin her tarafna danlan gnll hemireler vard. Amerikallann tutumuna kar, kau tavr alan bizim gibi bir ksm general de tesir edilerek emekli edilmilerdir." (Faruk Gventrk) "Yabanc adamn elinde imkn var, girmi iime, entifitne benim iimde. A B D bir albaylar cuntasyla istediini yapnrabiliyorsa, albaylar cuntas A B D iin biilmi kaftandr. Eer A B D bir Erirh hkmetiyle haha menettirebilecekse, Trkiye'nin layk olduu idare Erim hkmederidir. 12 Mart'ta CLA vardr, hem de byk lde vardr." (hsan Sabri alayangil) "Batur'un (Muhsin) sz konusu toplana srasnda ABD'de yapa temaslann nasl bir hava iinde getii yolunda sorduumuz soruya verdii yant bir bakma ok anlaml idi; 'Benim

onuruma verilen bir kokteylde, Orgeneral Ryan (ABD Hava Kuvvederi Komutan) ile ba baa olduumuz bir srada bana Trkiye'deki olaylar hakknda baz sorular sordu ve sz getirip, siz askerlerin bir mdahalede bulunmasnn ram zaman olduunu dnmyor musunuz, gibi bir niyet yoklamasnda bulundu. Ben de ak vermeyen bir mukabelede bulundum.' Orgeneral Ryan'n bu sorusu bize ok garip grnmt. ABD'nin nl ve gl CLA rgt ile kukusuz Trkiye'de ve Trk Hava Kuvvetleri Komutan ve Silahl Kuvveder'imiz iindeki etkinliklerin ortak lideri durumunda bulunan Batur'a imada bulunacak derecede bir askeri mdahale yaplmasna da istekli miydi? Belleim beni yanltmyorsa, 12 Mart muhttrasnn veriliine n alan hafta (ya da haftalar iinde) CLA Bakan Richard Helms Tel-Aviv'den lkesine dnerken aklanmayan ksa bir ziyaret iin Ankara'ya uram ya da baka bir deyimle Ankara'dan gemiti. Sonradan rendiimize gre -tabii bunu dorulamak olanana o gn sahip olmadmz gibi bugn de sahip deiliz- grt ilgililere bir liste vermi, vakit geirilmeden orduda ekarte edilmesi gereken subaylardan sz ermi, ancak byle bir tasfiye operasyonunun kamuoyunda yapaca alkann dikkate alnarak, listede adlan yazl ama en st dzeyde bulunan komutanlann imdilik yerlerinde kalmalan gerei vurgulanma." (12 Mart'ta emekliye sevk edilen General Celil Grkan) "12 Eyll'den ksa sre nce -darbe, dnnde hemen yaplacakt- Hava Kuvvederi Komutan Tahsin ahinkaya'ya, A B D Milli Gvenlik Uzman Paul Henze yanat. 'Umarm Trkiye'de durumun kontrolden kamasna izin vermezsiniz?' "ahinkaya geni glmsemesiyle Trke yandadi: 'Merak etmeyin..."' "Paul (Henze), seninkiler nihayet yapular (Your boys have done it).
389

'"Kim bizimkiler.'

'"Senin generaller Trkiye'de darbe yaptlar.' "'yle mi, ok memnun oldum.' "Derin bir i ekti. Sekiz aydr bekliyordu bu an." "Henze'nin Beyaz Saray'a sunduu rapordan: "Askerler yeni Anayasa ile bakanlk sistemini gelitirip cumhurbakannn yetkilerini artracaklar. Yeni seim ve parti kurumlanyla da eskisi gibi byk partilere ounluk verici bir sistem oluturacaklar. TSK'nn bu mdahalesi desteklenmelidir." "Paul Henze'nin Trkiye'de pek sevilmediini sylyorum. Aydn Yaln, 'Henze tam manasyla bir Trk dostudur,' diyor. 'Dileri'ne soruyorum, sefirle konuuyorum. Henze'nin ne kadar Trk dostu olduunu onlar da sylyorlar.' Henze'nin Yeni Fomm abonesi olduunu da Aydn Yaln'dan reniyorum." " M T raporu, Babakan'n iidir. Bu rapor, referandumu baarsz klmak iin zal tarafndan hazrlanlm ve sonra da basna szdrlmur. Belge elimizdeydi, sustuk." (2000'e Doru dergisi, 11 Aralk 1987) "Bu rapor, Uru'un ankaya yolunu kapama plandr." (Emekli Orgeneral Turgut Sunalp)

Bir pazar gn... "Perde alyor?

Bir pazar gn, 7 ubat 1988'de 2000'e Doru dergisinin yaymyla nl M T raporu yaama gzlerini at. Birbirini tamamlayan olaylar, gelimeler art arda geldi. Devleti ynetenlerin, hkmetin btn abalarna karn, M T raporu artk fren tutmuyordu. 7 ubat'ta kamuoyu zeminine yuvarlanan kartopu, hzla a dnyordu. Dnt. Bu sanrlarn yazld srada M T raporu ve raporla alan byk tartmalar olanca hzyla sryordu. Hemen hemen bir yl geti. hzla yol alyor, kurumlan, kiilikleri ezip geiyordu. 9 Ocak 1988'de, daha sonraki gnlerde M T raporunun daha kimleri, hangi kurum ve kiilikleri olanca plaklyla ortaya serecei ve raporla balayan olaylar zincirinin ne zaman kapanaca belli deildi. Rapor akland zaman "yazan" kamuoyunda henz bilinmiyordu. Bir sis perdesinin arkasndayd. Kimi adlardan belli belirsiz sz ediliyordu. Raporun aa kmasndan 20 gn, bir ay sonra MT'te yeni bir "tasfiye" olay gzlendi. Babakan zal'n M T mstear yardmclna "byk umudarla" getirdii sivil kkenli Hiram Abas ile Gvenlik ve Kaaklk Daire Bakan Mehmet Eymr ve kimi M T grevlileri ya emekli edilmiler, ya da MT'te pasif grevlere atanmlard. Sis hafiften dald. Gazetelerde raporu yazann ad biimlendi: Mehmet Eymr. Bir sre geti gemedi, Mehmet Eymr basnla dorudan iliki kurdu. Daha sonraki gelimelerde Mehmet Eymr artk bilgi pete-

390

391

inin bir numaral ad oldu. Ocak I988'de bu konumunu srdryordu. Ortaya anlan her yeni olayda MT raporu ve yazar Eymr adeta "mihver"di. Kimdi bu, Mehmet Eymr? Gizli servis zrhndan syrlyor, aydnla kyordu. Yaamyks bir yerde M T raporunun ierii ile birleiyordu. 1943 ylnda stanbul'da dodu. Muhabere subay olan babas Ulusal Kurtulu Sava'na, Krt isyanna kalm bir "gazi" idi. Albaylk rtbesine kadar ykselen babas meslek yaamnn byk blmn milli emniyet hizmederinde geirmiti. 1965'te M T stanbul ve blgesi merkez efi iken ya snrndan emeldi oldu. 1971'de ld. Ortarenimini Ankara'da tamamlayan Mehmet Eymr, Trk Eitim Dernei Koleji'ni bitirdikten sonra stanbul ktisadi ve Ticari limler Yksekokulu'na girdi. Yksekrenimi srasnda Turizm Bakanl'na bal bir irkette memur ve sertifikal tercman-rehber olarak ala. te bu srada, yksekrenim grrken Ocak 1966'da stanbul'da MT'e girdi. MT'te -kendi anlatmna gre- "en zor grevlerden biri olan 'Takip ve Gzedeme' memuru olarak meslee" balad. Yedeksubaylktan sonra 1970'te MT'te almay srdrd. "Meslek hayatm," diyor Eymr, "ksa faslalar hari, hep aktif grevlerde geti." 1971'de Mahir Cayan ve arkadalannn stanbul zrhl birlikten kayla ilgili somturma heyetinde grevlendirildi. "Bu dnemde gerek ka olaynn aydnlatlmasnda, gerekse Trkiye apndaki THKP-C rgt mensuplarnn yakalanmasnda en faal grevlere kanld." Sivil-asker yzlerce kiinin yakalanp sorgulanmasnda ve adalete evkinde grev ald. Fndkzade'de Ziya Ylmaz ve arkadalannn yakalanmas, Arnavutky'de -Hiram Abas'n makineli ile ieri dalp ar yaralar ald- Ula Bardak'nn l olarak ele geirilmesi ve Kzldere'de Mahir ayan'la
392

arkadalarnn l olarak "elde edilmesi srasnda silahl aamalara" kanld. Hiram Abas ile arasndaki "kader ba" daha o tarihlerde kuruldu. 1973'te stanbul Skynetim Komutanl'nn silah ve uyuturucu kaaklaryla ilgili -bilinmez, kanc kez- "Babalar Operasyonu'nda" grev yapa. "Birok silah ve uyuturucu madde kaaksnn yakalanp sorgulanmas ve skynetim mahkemelerine tevdii konularnda ala." 1975-80 yllar arasnda Ankara'da tren soygunu faillerinin saptanp yakalanmalar, El-Saika rgtnn Trkiye'deki "illegal" almalannn saptanmas ve silah-padayc depolannn ortaya karlmas, Sabahattin Savaman'n "sust ve sorgulamas gibi nemli operasyonlarn sevk ve idaresinde" bulundu. 1980-82 yllar arasnda yurtdna atand. Bulgaristan'da grev yapt. Burada "kaaklk dahil eidi operasyonel faaliyetleri yrtt." Yurda arld. Mardin'e verildi. Orada "terr, casusluk, sabotaj ve kaaklkla ilgili yze yakn kiinin sorgulanarak mahkemeye evkini idare etri." 1983'ten sonra M T "kararghna" dnd, kaaklk konularna baka. Sylediine gre, terr olaylanyla yakn ilikileri bulunduu savyla gzalnna alnan "nl babalarn", Dndar Kl, Behet Cantrk'n ve "birok ahsn yakalanp sorgulanmasnda, adalete teslim edilmesinde bizzat yer ald." Mays 1986'da M T t e "terrle ilgili bir nitenin bana atand." 7 ubat 1988'de M T raporunun padamasndan sonra emekliliini istedi, ancak olayn bir numaras olmasna karn Babakanlk'a "bnyede" brakld ve M T Araorma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Bakanl yeliine getirildi. Evli, 1972 doumlu bir erkek ocuu var. Bir de grkemli bir Alman kurt kpei. ankaya'da oturuyor. Eymr, "drst olmaya, iini ciddi yapmaya alam" vur393

glyor. "Bu yzden zaman zaman 'engeller ve problemlerle' karlann" sylyor. rnein -daha nceki blmlerde anlanlan- 1979 ylnda, bir grev srasnda, "CHP Erzincan Milletvekili Nurettin Karasu'nun olunu tartakladn" ve... "1985'te kaaklk ile ilgili 'sorgularn baz arzu edilmeyen' kiilere ulamas..." ve de 1988'de M T raporu yznden pasif grevlere atandn ne sryor. Yaamyksnn olumlu hanesinde -sylediine gre- iki takdir yazs, drt teekkr, drt takdirname ve dl yer alyor. "Btn menfi gelimelere karn," diyor, "grevini en iyi ekilde yapana inanan bir devlet memurunun huzuru iindeyim." Bir istei var ki, sras ya da yeri geldiinde hep yineliyor: "Devleti soyanlar ortaya kmal!" Herkes istiyor, ama!..

"Sayn komutanm," dedi, "bu konular son derece karmak. Hasbelkader bu konularda grevliyim. Olay baz st makamlara kadar ulayor. Zaman zaman mitsizlie dyorum. Kendi kendime niye ve kime hizmet ettiimi soruyorum. Ama mademki arzu ediyorsunuz, bir hazrlk yapp bu konular size' arz edeceim." Terrle ilintili kaaklk ve yerala dnyasyla ilgili bilgileri, mstearn renmeyi istemesi doald, hakkyd. Ama mstearn, "tahterevallinin iki ucundaki adamla" ilgilenmesi, hele mstear yardmcl yapan yakn "mesai arkada" Hiram Abas'la ilgili bilgiler istemesi acaba nedendi?.. Eymr, ndl'n isteini hemen Hiram Abas'a yansm. Serviste "patron" diye tanmlanan Hiram Abas glmsedi: "Bo ver! Mstearn istedii istikamette al," dedi Mehmet Eymr'e. Abas, Ekim 1988 balarnda MT'teki birimlerin koordinasyonunu salyor ve... Undl Paa'dan daha sk, Babakan Turgut zal' gryor, konuuyordu. Ya emekli olup MT'ten aynlan Nuri Gnde? Gnde, M T Mstear Undl Paa ile -serviste yadrganyordu- sk sk gryordu ama?.. Eymr almalara hzl girdi. Mstearn buyruu zerine gerek belleinde yer eden, gerekse M T arivinde bulunan bilgilerden yararlanarak nodar kard. Bir haftay geti gemedi mstear ndl'n huzurundayd. sterse hemen, dilerse "geziden dndkten sonra 'konuyu' arz edebileceini" bildirdi. ndl; "imdi msait deilim," dedi, "sana uzun zaman ayrmam lazm. Ben sana haber veririm." Eymr baka. Mstearn kk bir defteri vard. Konularn sonularyla ilgili nodarn buraya yazard. Defter almad. "Konunu, yanna 'grldn' gsteren bir arp iareti konmad."

Rapor "smarlanyor"
Eyll sonu ya da Ekim 1988 balannda bir gn, M T Mstear General Hayri Undl, Mehmet Eymr' odasna ard. Eymr'n anlaamlarna gre: "Tahterevallinin bir ucunda Hiram Abas (MT mstear yardmcs) dier ucunda Nuri Gnde (emekli d istihbarat bakan), Bir o kyor, bir dieri. Nedir bu konular? Sen bu konular iyi biliyorsun. Bu Dndar Kl olayn, Nuri Gnde'i filan bana etraflca bir anlat," dedi. Msteann istei kesindi: "Ben seyahate gidiyorum. Dnnce seninle u yandaki odaya kapanalm. Kapy kapatalm, akama kadar oturalm. Bana bu konulan izah et," diyordu. Msteardan birden gelen istee belki Eymr, ilk anlarda sasrd. ndl'e;
394

395

Bir olayn iki yz

knda, toplatma fermann kartnrvermiti." Banker Bako'nun "daha sonra greceimiz siyasal olaylann balangcnda nemli yeri" olduunu anmsatarak ayn yazdan

Eymr'n "notlan" hazrlad gnlerde basnda Banker Bako olay gnceldi. "Servis 'dndaki' kirni elemanlardan Bako ile ilgili bilgiler MT'e intikal etmiti." Bako olayyla ilgili grlerek stanbul evik Kuvvet ube Mdr Necati Altunta, birden Urfa emniyet mdr yardmclna atanmt. Oysa Altunta, Eymr'e "olaylann perde arkas ile ilgili bilgiler" vermiti. Yalanlanmayan Altunta olaynn iyz M T raporu padadktan sonra Dou Perinek'in 2000'e Doru dergisinde (7 ubat 1988'de) yer alacakn. Bu yayma gre: "Hrriyet gazetesi Genel Koordinatr etin Eme'i, 12 Eyll'n koyduu siyasal yasaklann kaldrlmasnn onayland referandum gn yatandan frlatan telefon Babakan'dand. zal, bir kez daha protokol bir yana iterek biraz zgn, biraz da tehditkr bir ifadeyle 6 Eyll gn Hrriyet'yer alan Banker Bako ve sahte devlet tahvili soruturmasyla ilgili iki haberi hanr lanyor ve, 'Unutmayn Bako ile sizin de kannnz Mazda ii var,' diyordu. Ayn gn Hrriyet ve Gnaydn gazeteleri mahkeme karan ardndan gelmek zere toplanlyordu. Hrriyet'in toplanlmasna yol aan ilk haber sahte devlet tahvili soruturmasnda ihmali grlen eski stanbul mali ube mdr Cevdet Saral'n Bingl'e atanmasn konu alyor ve bu atama, 'Bu ne tela?.. Srpriz tayin... Saral, sanklan yakalayp adalete teslim etmekten baka ne yapabilirdi?' szleriyle eletiriliyordu. "kinci haber ise, Babakan'n Bako olaynn zerine gidilmesini sanki kardeine ait (Korkut zal'a) Hak Yannm'n (500 milyon dolaynda) dolandrlmas nedeniyle istedii izlenimi veriyordu. "te referandum sabah bu haberleri okuyan zal dayanamam, bir yandan Hrriyet'i ararken, bir yandan da gazete hak396

alnnlan srdrelim: "Banker Bako ya da nfus kdndaki adyla Baki Cengiz Aygn... 17'sinde fabrikatr, 19'unda banker ve tasfiye kurulundaki 'borlan uruna' 20 yanda assolist olan bu parlak delikanl... En yakn dostlan Hsamettin Cindoruk ve -nl suriucuCenk Koray'n deyiiyle 'iyilik yapnn m kymet bilen, fevkalade nezakedi, yoksullara yardm elini uzatan, her cuma namaz klan, her perembe oru tutan, inanl ve bir terbiyeli adam...' 28 yandaki bu yetenekli gen, kendi ifadesiyle bankaclara ve st dzey brokradara kadn bulan, lemler yapan bir 'yumuak insan...' 6 milyarlk sahte devlet tahvili olaynn kahraman ve referandumun yldz olan bu delikanl, yle iler becermiti ki, polis iindeki amalan ayyuka kartm ve ikinci zal hkmetinin yapn atamalarda etkili olmutu. Bu delikanl, Emniyet Genel Mdr Saffet Arkan Bedk'n stanbul valiliini engelleyen, sekiz yldr stanbul valilii yapan Nevzat Ayaz'n ileri Bakanlndaki gizli protokole gre tenzili rtbe ile zmir'e gitmesine sebep olan, zal'n yanndan ayrmad eski devlet bakan Ahmet Karaevli'yi bakanlk koltuundan eden, Yusuf Bozkurt zal'n has adam emekli kontrgerillac ve eski DPT mstear yardmcs Blent ztrkmen'i kzaa aldrtan, 'artk stanbul emniyet mdr' olduunu aklamakta bir saknca grmeyen eski stanbul emniyet mdr yardmcs Mehmet Aarn denetimli bir protokol makam saylabilecek Ankara emniyet mdrlne 'terfien' atanmasn salayacak bir dizi gelimelerin de fitilini atelemiti. "Babakan Turgut zal, Hrriyet gazetesi Genel Koordinatr etin Eme'i bouna aramamt. Hrriyet gazetesinde referandum gn yer alan eski mali ube mdr Cevdet Sara'la il397

gili haberin nasl hazrlandna 'vakf olmutu, zal'a sunulan M T raporuna gre, Cevdet Saral'la ilgili atama emri, stanbul polis tekilannda bomba gibi padamn. Bunun zerine Beylerbeyi Polisevi'nde bir 'istiare' toplanns yaplm ve bu toplantya u isimler katlma: stanbul Emniyet Mdr nal Erkan, Emniyet Mdr Yardmclar Mehmet Aar ve Tayyar Seven, Mali ube Mdr Cevdet Saral, Narkotik ube Mdr Sarper Baltacolu ve bir de Hrriyet gazetesindeki polis muhabiri Kasm Gence... Yaplan toplant sonunda Saral'n atanmasnn arkasnda 'takunyallann' olduu 'saptanm' ve bu dorultuda bir haber de kaleme alnma. Haber gazeteye verilmi ve gazetenin prova basksn almakla da stanbul evik Kuvvet Mdr Necati Altunta ile Hurrryet'teki polis muhabiri Kasm Gence grevlendirilmiti. " M T raporu zerine alan gizli soruturma sonunda stanbul Valisi Nevzat Ayaz, Beylerbeyi'nde haberin hazrland iddia edilen saaderde (sonra Edirne valiliine atanan) nal Erkan ve Mehmet Aar'n kendisiyle beraber olduunu, byle bir eyin sz konusu olmadn syleyince, 'kabak' prova basky gazeteden almakla grevlendirilen evik kuvvet mdrnn banda padama! Nitekim, evik Kuvveder Mdr Necati Altunta, Urfa'ya srlm ve bir dostuna, 'Beni kurban ettiler,' diye yalanma." Evet, oysa Alanta, Eymr'e muhtelif grmelerinde "olaylann perde arkas ile ilgili bilgiler" vermiti. "Tertibin iinde" olamazd. Eymr'e "bir oyuna getirildiinden ve harcanlacandan" yaknyordu. Bu dncenin etkisiyle "haksz yere cezalandracandan korktuunu" sylyordu. Ricalarda bulunuyordu. Eymr, Altunta'n ricalann krmayarak, Emniyet Genel Mdr Saffet Ankan Bedk'e gitti. Altunta'n anlataklann iletti. Bedk, ilgileneceini syledi. Bedk baka bir saptama daha yapyordu:
398

stanbul Emniyet Mdr nal Erkan ile yardmcs Meh met Aar kendisine, 6 Eyll 1987 tarihinde Hrriyet'te kan "Emniyet rgtnde Takunyal Kavgas" balkl yazyla hibir ilgilerinin olmadn eref ve haysiyederi zerine yemin ederek sylemilerdi. Vali Nevzat Ayaz da tanklaryd. Eymr de direniyordu. Bedk'e, "Altunta aksini sylyor. nal Erkan tarafndan kendisinin sadece Kasm Gence ile Hr rryet'e giderek gazeteyi almakla grevlendirildiini bildiriyor. Hatta yazy nal Erkan, Mehmet Aar, Cevdet Saral ve teki mdrlerinin Gence'ye hazrlattklarn, asl sulularn olay zerine yknklarnda direniyor," diyordu. Gizli servis-legal polis kapmasn resmeden madalyonun teki yzndeki ilk izgiler bunlard. Eymr ekime su zerine kaktan sonra, Bedk'le yapt grmeyi bir kez daha anmsatt. Emniyet Genel Mdr, Blent ztrkmen ve Devlet Bakan Karaevli'nin "baz ilikilerinden" de sz etmiti. (Blent ztrkmen, Ticaret Bakanl ve DPT mstear yardmclna atlamadan nce MT'te alrken, bir ara " T " dairesindeydi. Bu dairenin grevi M T mensuplannn gvenliini salamak ve "otokontroln" yapmakn. Fuat Dou'dan sonra Nurettin Ersin dneminde serviste kiileri hedef alan imzasz mektuplar yaygnlama. Bu mekaplar kimler yazyordu? Herkes birbirini suluyordu. Elbet, ztrkmen'den de sz edenler ka. Kimin yazd kandanmad, ortaya karlamad.) Bedk ANAP Milletvekili Mustafa Taar'n kardeinin bir bankadan birka milyarck "edindikten sonra" ortalktan kayboluuna deinmi, "biraderin yerini saptamak iin Eymr'den ve MT'ten yardm" istemiti. MT, bu konuda bir alma yapm, Mustafa Taar'n biraderinin "stanbul'da bir yerde saklandn renmi, ancak istihbarat fos kma." Mstear ndl gezideydi. Eymr anlanyor: "ntikal eden son bilgileri" mstearn buyruuyla balad rapora ekledi.
399

Banker Bako olay gnceldi, re yandan Dndar Kl'la ilikiliy di. Mademki mstear raporu, "st makamlara verecekti", yley se drt ba mamur olmalyd. Sonra... 1966'dan beri yaad olaylar, dorudan geirdii deneyimleri, ariv bilgilerini ve yeni gelen "eleman haberleri"ni bir araya getirdiinde bir de bakn ki, "ilgin bir tablo" ortaya kyor. alma genilemi, nl M T raporu yeri g sarsacak, devlette ok nemli makamlara gelmi-gitmi birok kiiyi iine alacak biime girmeye hazr, bekliyordu. M T ve polisle ilgili olaylar kapal kaplar ardnda da geliip serpilirken, eyll banda -ve onu izleyen kasm aynda siyaset dnyasnda prltl gnler yaanyordu: 2 Eyll 1988 sabah siyaset ve basn dnyas Trkiye gazetesinin byk balklanyla uyand. Babakan zal, Trkiye gazetesinin bayazar (np fakltesi mezunu, doktor) Yaln zer'i kabul etmi, "ok nemli" bir deme vermiti. Demecin nemi uradan kaynaklanyordu: 6 Eyll 1988 Pazar gn siyasal yasaklann kaldrlmas halkoyuna sunulacakn. Babakan zal, propagandann kesilecei 5 Eyll gn "ok nemli" aklamalar yapacan duyurmutu. "ok nemli" olan neydi, kimse bilmiyordu. Basnda dikkati eken yaymlar vard, Bako gibi olanlar arpcyd. Fakat zal'n kamuoyuna daha arpc hangi olay getirecei bilinmiyordu. Demokrasiden sz ederek demokrad ile srekli vnen zal'n siyasal yasak aybnn kaldrlmasna kar kesin vaziyet almas zaten yadrganyor, eletiriliyordu. Bir de "nemli aklama" sz kmn. Kimileri zal'n televizyondaki son konumaya dikkatleri ekebilmek iin "nemli aklamalar" szn yaygnlatrdn ne sryordu. Fakat baka izlenimler de vard. Israrla sylenen bir baka kan: zal, halkoylamasnda hayr oylannn ounlukta olmas iin aram taram, zellikle Demirel'i halkn gznde canevinden vuracak "bir eyler" bulmu olabilirdi. Ama neydi? Kimse bilemiyordu. Ama Trkiye gazetesi Bayazan Yaln zer, zal'dan ald400
401

Sahne renkleniyor: Babakan'n elindeki "belgeler"

 demele "bilinmeyenin" ne olabileceine k tutuyordu. Bu demele zal'n "esrarl aklamas" belki tam kefedilmiyordu, ama nemli ipulan veriyordu. Gazete ilk byk balnda, "Babakan Turgut zal, gazetemize, 5 Eyll'deki konumas hakknda aklamalarda bulundu," diyor ve byk manet, zal'n heyecanla beklenen aklamasndaki z veriyordu: "Elimde belgeler var!" Tamamlayc nitelikteki teki byk balklarda da zal yle diyordu: "Bir belge zerinde daha duruyoruz. Eer, onu da temin edebilirsek, nemli bir eyi ispat etmi olacaz. "Biz devletten 800 ksur milyon lira alyoruz. DYP 50-60 milyon lira alyor. Bizden daha fazla para harcyorlar. Bunlann gerisinde birtakm gler var." Bu balklar, zal'n "Demirel'e ve DYP'ye kahredici bir darbe vurma hazrl iinde olduunu" kandamaya yeterliydi. Belgenin "bal" belli deildi. Ne var ki, Babakan zal demecinde belgenin ieriini daha sonraki kimi cmleleriyle belirgin lde ayordu: "Yeraln dnyasnn, 197 7'den 1980'e kadar silah kaakln desteklediini, terr ve anariye finansman bunlann saladn biliyoruz. Biz bunlann kar iin kullandklar yollan kestik. imdi 'bizim karmzdakileri finanse eden gler' bunlardr." DYP'nin hazineden ald yllk parann azln vurgulayarak szlerine balayan bir babakan, DYP'nin harcad byk paralara deiniyor, sonra yeraln dnyasna geiyor, "imdi bizim karmzdakileri 'finanse eden gler...' " diyerek, siyasal bir par ti ile yeraln dnyas arasnda organik kpr kuruyordu. 3-4 Eyll gnleri, 5 Eyll akama kadar merak ve heyecan doruktayd.
402

Srpriz
Bababn zal, bu demeci verirken elbette ciddi bir dayanaa sahip olmalyd. Yoksa bir Babakan uluorta elinde belgeler olduunu syle mez, yeralt dnyasn siyasal bir partiye balayan bir izgide "karsndakileri finanse eden karanlk dnyalardan" sz etmezdi. Mehmet Eymr'e gre, nl M T raporu eyll sonunda ya da Ekim 1988'in balannda ndl Paa tarafndan smarlanmn. Bu bilgilere kar Babakan, en ge l Eyll'de, Trkiye gazetesine konuuyor, deme 2 Eyll gn yaymlanyordu. M T ten nce zal'a acaba baka bir yerden, sonradan M T raporunda da daha geni yer alan "baka bir bildirim" mi gelmiti? Bu nokta ok ilginti ve uzun sre st kapal kalan noktayd. M T dndan "baka bir kaynan Babakan'a MT raporundaki bilgilerin bir 'blmn' daha nce ilettii" kansn glendiren, bir de tarih sorunu vard. M T raporu, kasm aynda kda dklp son biimini almt ve Babakan zal'a kasm aynda iletilmiti. Ya da MT'teki kaaklk dairesine kout grev yapan ileri Bakan Kaaklk Dairesi'nden de MT raporuna gre ksd ve belirli bilgiler, Babakan zal'a aktarlm myd? Abas ve Eymr bugn red mi ederler yoksa gelimelerin varaca son durakta baka davranlar m gsterirler, kukusuz bugn bilmemize olanak yok. Ancak, aranrma yaparken bu nokta zerinde uzun sre durduk ve u sonu kt: "Babakan zal, Eyll 87'de Bako olaynn ieriini, elbet renmiti. nk mfettiler aracl ile Bako-tahvil sahtekrln ieren geni bir rapor Babakanlk Mstear Ahmet Seluk tarafndan kendisine verilmiti." Bu raporda o tarihteki DYP Genel Bakan Hsamettin Cindonk ile Banker Bako'nun tahvil iindeki birlikteliinden,
403

Oysa, elinde belgeler olduunu irdeleyen zal'n demecisahte tahviller tezghlanarak DYP'ye halkoylamasnda harcayaca milyarn salanmas olaslndan dem vurulmu olabilirdi. Deme verdii gn zal'n elinde belki "belge yoktu," ancak belgenin "gelmek zere" olduuna inandran "Bako raporu" vard. Trkiye gazetesine byle konumutu. nin yaymlanmasndan nceki gnler basnda kk kimi haberler grlmt. Banker Bako, hapishaneden, ili Savcl'na gtrlmt. Savclk binasnn evresi polis kordonuna alnm, ieriye ku uurulmama. M T raporunda da Banker Bako olayyla ilintisinden sz edilen Hsamettin Cindoruk'la yaptmz syleilerin birinde, "Bako'ya bask yapalar. Hem de bedensel bask. Bako'dan sahte tahvil iinde benimle birlik olduunu sylemesini istediler. Eer Gelgeldim Babakan zal, 5 Eyll'de, yani yasaklar kaldracak halkoylamasndan bir gn nce bir belge veya belgelerle sanlp sarmalanm "bombay" padatamad. Kamuoyu duyarlyd, zal, baka bir bomba zerinde alt. Halkn nabzn tuttu. Gazetelerin halkoylamas sonularyla ilgili anketlerini zenle inceledi. Kendi "kaynaklarndan" gelen bilgileri deerlendirdi. Halkoylamas sandklannn kapand saatte, 17:00'de bir basn toplanas dzenlendi. 29 Kasm 1988'i erken genel seim tarihi olarak ilan ediverdi. Dorusu siyasette kurnazl simgeleyen bir davrana. Hal koylamas sonular, bir be yl daha ban dinlendirebilecei yeni bir iktidar dneminin almas olana verebilirdi. Yasaklar, yz binle ifade edilen kk bir farkla kalkma. Demirel'in, Ecevit'in, Trke'in ve hele Erbakan'n siyasal yasaklarnn kalkmasn istemeyen kide duygusall ar basm, yzde 49,5'a varan hayr oylarn zal, ANAP hanesinde kabul ederek genel seime girmiti. 29 Kasm 1988 genel seimleri ANAP'a yzde 49,5 oy getirmedi ama, yzde 36 oyla 292 milletvekillii kazanmasn, zal'n yine tek bana iktidarda kalmasn salad. Seim atmosferi "eldeki belgeleri" ve alanda yatan siyasal gelimeleri unutturdu. Seim kampanyasnn "hayhuyu arasnda" Banker Bako ve Hsamettin Cindoruk'la ilgili sulamalar kaynad gitti. Oysa?..
405

Hedefine

varmayan

kurun

sahte tahvil iinde Cindoruk'la ibirlii yapan, Cindoruk'un sahtekrln iinde olduunu yazl ifadeyle kabul ederse, cezasnn azalalmasna alacaklarn vaat ettiler," diyordu. Cindoruk'a gre, "Bako direnmi, istei geri evirmiti." Cindoruk; hukuk bilgisi, siyasette ok nemli yeri olan krs hitabeti, kulis konumalar ve becerisiyle zal'n "yzn grmek istemedii" talihli birka kiiden biriydi. Cindoruk'u Bako araclyla keye sknrmak, DYP'nin yerala dnyasndan engin maddi olanaklar saladn kandayarak "yasaklar"a ilikin halkoylamasnda Demirel'i ve Cindoruk'u bir daha kalkmamak zere yere sermek, ANAP iktidannn ve lideri zal'n tek hedefi olduunu ortaya kanyordu. zal'n Cindoruk'un sahte tahvil olayndan nce bir ara avukadn sdenmesinden kp belge bularak, Banker Bako rampasndan "karsndakilerin" stne adamaya ala anlalyordu. yknn vard bu noktadan, 29 Kasm 1988 genel seimlerine daha ok zaman vard. ki aya yakn bu srede daha neler olacak, yeni bir yaraa giren rmak, nerelere taacakn kimbilir... yknn bu blmnde raporla "bir btnlk an eden eski tarihlere" dnlebilir, 1973 yl, Eymr'n yaamyksyle anlaalabilir.

Kutunun kapa bir kez alrsa..

1973 yl... O tarihteki Skynetim Komutan Orgeneral Faik Trn bir plan hazrlamt: Babalar operasyonu. Eymr ve MT'ten birka eleman, Trn'n istei zerine istanbul'a gitti. Yeraln dnyasnn nl kiilerini toplayacaklar, sorgulayacaklar, mahkemeye verilmelerine alacaklard. M T ekibi, o tarihteki Emniyet Mali ube Mdr Vural Yener ve arkadalanyla birlikte almaya balad. Uurlu, Bezal, Mirza gibi "nl" ailelerin bireylerini, Zihni pek'i, Suriyeli Muhammet Akil ubuku'yu, birok uyuturucu ve silah kaaksn topladlar. Bu kiilerin ev ve iyerlerinde aramalar yapld, "birok st dzeydeki brokrat ve subayn, gece kulplerinde babalarla birlikte ekilmi fotoraflanyla, mektuplan, kartvizideri" bulundu. "Bunlardan bir tanesi o tarihlerde Beikta Askerlik ubesi'nde grevli olan Hamsi Fuat diye anlan Fuat Diner'di." "Fezlekeye geirdikleri bir baka husus, 1. ube'den stanbul emniyet mdr muavinliine getirilen kr Bal'yla ilgiliydi." Eymr byle anlanyordu. Skynetim Komutan Faik Trn, bir gn, soruturmay yrten ekiplerin bandaki kiileri I. Ordu Komutanl'na ard. -Gazetelere de geti- "Soruturma ekibi nderleri Trn'n makamna girerken gazinocular kral diye tannan Fahrettin Aslan yannda gzel bir hanmla Trn'n makamndan kyordu." Oysa Eymr'n, Aslan'la ilgili bilgileri, polisteki fii "olumsuzdu." Trn, ekibi scak karlad. Gelimeleri sordu, anlamlar. Sz, kr Bal'ya gelince, Skynetim Komutan, Bal'nn
406

milliyetiliini, sola ve terre kar mcadele ile tannm bir kii olduunu syledi. Eymr'e gre, "Trn byle bir konunun mahkemeye intikali halinde ar solun ypranc propagandasna maruz kalnacan, o nedenle bu hususu ifade ve fezlekelerden karmalarn rica etti." Komutan, Balc hakknda idari soruturma yaparak cezalandmlacan sylyordu. Eymr, yle dndn sylyor: "Ben terre kar mcadele ile hret yapm bir emniyet mdrnn Bulgaristan'dan getirilen silahlarla ilgili kiilerle ilintisi olmasnn nasl bir milliyetilik duygusu olduunu anlayamyorum." Bu yargy bir "ancak" ile balyordu: "Ancak ordunun en st rtbesine gelmi bir komutann ricasn emir telakki ettim ve herhangi bir ey sylemedim. Neticede yzlerce sayfa ifadeyi ve fezlekeyi yeniden tanzim ederek sulular mahkemeye sevk ettik. Her biri 30-40 seneyi aan hapis cezalar talebiyle yarglanp mahkm oldular ve sonunda 1974 affnda serbest brakldlar. Babalar operasyonu daha geni kapsaml dnld halde altndan baz kark ilikiler ka iin yanda kestirildi."

65 bin gulden mi, yoksa dolar m?

Eymr'n anlatmlarndan: "1980'de yurtdna gnderildi.. Bulgaristan'a. Oradaki nemli grevlerinden biri Trkiye'ye ynelik 'ideolojik kaaklk faaliyetlerini' izlemekti. Orada Oflu smail diye anlan smail Hacsleymanolu ve onunla ilikili kimi Trk ve Ermeni kaaklarn 'ilerine szd.' Yannda, ekinmeden ilerini konuuyorlard. Bir demirperde lkesinde bellerinde silahlan, aldannda lks otomobiller. 'Krpe yataki Bulgar ve Rus sevgilileri ile lks
407

otellerde ve villalarda yaayan bu kiiler'le zaman zaman dalara, ssz yerlere gidiyordu. rendiklerini MT'e bildiriyordu." Gizli servis ajan Eymr, Bulgaristan'da "diplomat" grnmndeydi. Oflu smail'e "bir pasaport iinde yardm ederek sokulmutu." Ocak 1989 balannda nl Dndar Kl, be yl hapishanede yattktan sonra "kant yetersizliinden" beraat edip km, MT'te ikence grdn aklam, Mehmet Eymr' sulama. Eymr, "Dndar Kl'n son beyanlar, kanunlar hie saydnn ve devlete meydan okuduunun ak kanndr," deyince Bulgaristan olaylarna deinen aklama Dndar Kl'tan geldi: "Ne diyor, ne anlaayor bu adam? arm bu adam, arm. Bu adam gnahlarndan arnmak iin envai eit yalan uyduruyor. Ne anlaayor? Bunlar anlatacana, Bulgar st yneticilerinden birinin kzna lokantada yapa sarknnl anlatsn. Daha sonra gidiyor, evinde de sarknnlk ediyor. Bulgarlar karar veriyor, ldrecekler. Eymr zannederek gen bir yzbay ldryorlar. Bunun yznden gencecik adam kahpelerin elinde lyor. Bunlan anlatsn." Eymr sanlarak bir bakasnn ldrld gerek. Eymr de olay anmsyor. Dndar Kl'n asl sulamas Oflu smail'le Eymr "ilikileri" zerine: "Bulgaristan'dan kaarken, Oflu smail'den 65 bin gulden ald. Onu anlatsn. smail bunun ldrleceini reniyor orada. Milli eyleri, hisleri yznden bunu kurtanyor. Gulden veriyor. Onu anlatsn. svire'de seyahat eklerini hangi gazete patronundan aldn anlatsn." Eymr'le Dndar Kl arasndaki sz dellosu, 7-8 Ocak 1989 gnl gazetelere geiyor. Bu arada stanbul'da bir gazeteciden telefon: "Oflu smail'in para verdiini kendi sesinden duymak istiyor musunuz?"
408

"Evet" "Pekl. Teyp bandn postalyorum." O banaa Oflu smail bir Avrupa ehrinde. Gazeteci ile telefonda konuuyor. Soru stne sorudan sonra Oflu smail, Eymr'e para verdiini sylyor. Gizemli iler... Teyp band dosyaya... Fakat Eymr'n kimi dnceleri var. Bulgaristan'da iyi alp, "karargha" - M T ' e - bilgi gnderiyor. "Sonra, birden kararghn ilgisinde bir dme seziyor." Eymr yaknyor: "Sonuta yurtdndaki grev srem dolmadan 1982'de Trkiye'ye ekildim ve Mardin'e tayin edildim." "Dnmde gerek kaaklk, gerekse dier konularda verdiim bilgilerin ounun ileme tabi tutulmadn rendim. O tarihte mstear yardmcs General Mustafa Arda'yd. Sonra emekli olup Kemal Horzum'un yannda alan Mustafa Arda'y, o tarihlerde psala Gmrk Mdr emekli Astsubay Harun Grsel'in tekilata - M T ' e - gelerek zaman zaman ziyaret ettiini rendim. Hann Grsel daha sonra Matarac davasnn sanklar arasnda yer ald. Mstear yardmclna atanmadan nce Kean'da tmen komutanlnda bulunan Arda'nn, Grsel'i bu grevinden tand syleniyordu. Ayn tarihlerde Edirne'de bulunan tmen komutan da birka kiiyi vurup intihar etmiti. Sylentiler iin, kaaklk ve rvede ilgili olduuydu." Mehmet Eymr, M T raporuyla noktalanan grevine 1983'te balad. Kaaklk stihbarat ubesi'nin bana getirildi. "Greve gelmeden nce Genelkurmay'da toplanalar yaplm ve M T tarafndan, Dndar Kl'la ilgili alma yapmakla grevlendirilmiti." Eymr'e gre: "Dndar Kl'n senelerce nce bir olaydan dolay verilmi mahkmiyet karan vard. Ancak Kl salk raporlan alarak ad4.09

li tbba tasdik ettiriyor ve eidi yollardan yararlanarak infaz erteliyordu. U ay sre ile hapis yatsa infaz tamamlanacakt. O tarihte 'Cumhurbakanlndan stanbul skynetim komutanlna ve valiliine zel emir verildiini duymama karn, infaz ilemi' yaptnlamad."

"Beni iyi tanmas lazm. Allah Allah, demek talimat vermemi," dedi. Semerci Paa'ya gitti Eymr, anlam. Paa kzd, tepki gsterdi. Kl'a kfretti. Adnn kartmlmasndan rahatsz olmutu.

; ,..!

Olacak ey deil! bavuru

Kl'n sorgulamasna deinen bilgileri dinlediim zaman, kafamn bir kesinde bir ad kmldad. Bir sre nce buna benzer bir ad okuduum duygusuna kapldm. Evdeki dosyalar karnrdm. Yanlmamtm. M T raponnu gn na karan Dou Perinek, dorusu 2000'e Doru dergisinde ubat aynda yeni gazetecilik rnekleri sunuyordu. Raporu "deifre" etmesinden hemen sonraki hafta dergi, Dndar Kl'n sorgulama bandanndan bir blmn yaymla d. 2000'e Doru o saysnda, "Dndar Kl'n, Mehmet Eymr, Attila Aytek ve -Cumhurbakan Evren'in damad, Kk'teki M T grevlisi- Erkan Grvit tarafndan alnd ne srlen ifadesinden blmler" aktaryordu. Blmler, M T Mstearl'nn, Ankara Skynetim Savcl'na yollad resmi bant zmlerinden alnmt. Bantlar savcla, 8 Ekim 1985, says: 01.10-11.02.254/241095-119849 tarih ve numaral yazyla gnderilmiti. Yaz yleydi: " 2 5 Mart 1984 tarihinde ifadesi alnan Dndar Kl'la ilgili ses bandan ve bant zederini havi liste iliikte sunulmutur. Arz ederim. mza: Mstear adna Tugeneral Hilmi engn." Magazin deil, resmi belge: Sorgulayc- Daha nceleri Emel Saynla,

Genelkurmaya

"1983'te MT, Genelkurmay Bakanl'na bavurdu. Dndar Kl, Behet Cantrk ve Abuzer Uurlu'nun M T tarafndan sorguya alnmasn, haklannda yasal ilem yaplmasn nerdi." Genelkurmay Bakanl'ndan gelen yant, "olumluydu." Bu kii hakknda MT'in yargs yleydi: Devletin otoritesini sarsan olaylarn, ideolojik ilikilerin ve kaaklk faaliyetlerinin iindeydiler. Haklannda sorgularna yetecek bilgi ve eitli ihbarlar vard. Abuzer Uurlu o srada hkmlyd. Bulgaristan ilikileri, Aca konusu, lkclerle yaknl, kaaklk faaliyetleri, MT'le olan ilikileri ok karmak olan Uurlu sona brakld ve... yurtdna kaacana dair emareler bulunan Dndar Kl'tan ie baladlar. Kl' sorguladn Eymr saklamyor: "Dndar Kl ilk sorguya alndnda kendinden ok emin ve adeta birka gn sonra serbest kalacana inanm haldeydi. Sorguyu yapanlara kar, kstaht. Tehditkr bir hava iinde konuabiliyordu." Eymr'e, "En st kademelerden, paalardan size talimat verilmedi mi?" diye soruyordu. Eymr, glyor, karlk vermiyordu. Ayn szleri tekrarlad bir gn, "Kimler talimat verecek bize?" diye sordu. "Sizin amirleriniz," dedi Kl. Biraz daha kurcalaynca Mstear Yardmcs Sedat Semerci'nin adn vererek;
410

Semiramis

Pek411

kanla dost hayat yasayan Abdi ipeki sonralar bu yaantsn arkc Hmeyra ile srdrmeye balamtr. Byle bir ey var m? Dndar Kl- Vallahi hi duymadm efendim. Sorgulayc- Bu ilikiden haberdar olan Hmeyra'nm kocas kimdi? Fikret Hakan m? Dndar Kl- O da ...nin biri efendim. Sorgulayc- Hafi... istanbul mafyas diye adlandrlan mehur kabaday, DndaT Kl a durumu iletmi ve Abdi Ipeki'nin ldrlmesini istemitir. Bu nedenle Abdi ipeki, Dndar Kl'n adamlar tarafndan ldrlmtr. Dndar Kl- Vay anasn, imkn var m efendim? Sorgulayc- H?.. Dndar Kl- Efendim yle bir konu var. Beni bir para tanyorsunuz, biz bu tertip eylemler yapabilir miyiz? Biz her eyden nce aile ocuklaryz. Sorgulayc- Tabii gerekesine bal bu... Dndar Kl- Yok efendim. Sorgulayc- Belki iin bu kadar byyeceini dnmeden. Dndar Kl- Yok efendim... Belki vatanm iin, vatana bir ktlk yaplr da byle gvendiimiz insanlar derse ki, o insann ortadan kalkmas lazm, belki imza koyarm... Yoksa Semiramis'le konumu, btlmemkimle konumu bunlar i deil. Sonra efendim byle bir konu olsayd, duyulurdu. O zamanlar Emel Sayn evli idi efendim. Sorgulayc- Bunlarn evliliine bakma, sen de bilirsin. Dndar Kl- Tabii efendim. Sorgulayc- Onlarn Kayatlann anlamak g yle deil mi? Dndar Kl- yle efendim. Sorgulayc- Evli, kocas kendi gtryor teslim ediyor diyorlar ondan sonra. Bu konuma Dndar Kl'n 1-25 Mart tarihleri arasnda
412 413

yaplan sorgulamasnn "13-B" numaral bant kaydannda yer alyor. Sorgulayc szcnn rtt kii kim? Kii deil, daha dorusu kiiler? Dndar Kl' Mehmet Eymr ve Attila Aytek'in sorguladn Avukat Burhan Apaydn Ankara 4 Nolu Askeri Mahkemesi'ne bildirmi. Konuyu bilen evreler arasnda' ad geen nc sorgucu ise, Erkan Grvit Son M T raporunun nl isimleri yani. MT'in ve polis tekilatnn nde gelen yetkilileri. Abdi peki cinayetinin aydnlanlmas konusundaki yaklam dikkat ekici tabii. Ancak devletin istihbarat tekilannn meraklar dikkat ekici. M T sorgucusu Emel Sayn, Semiramis Pekkan ve Hmeyra ile balam sorguya. imdi ise ilginin odak noktasnda Banu Alkan bulunuyor. Bant numaras "6-A." (Banu Alkan, Kl hapishaneden knktan hemen sonra, "Ayp ettin, Dndar Aabey" diyecek). Sorgulayc- Banu kim? Dndar Kl- Banu, Banu Alkan'dr efendim. Sorgulayc- Bilmiyorum, herhalde o? Dndar Kl- Banu Alkan' yle ahsen tanrm erendim. Sorgulayc- Nereden tanyorsun? Dndar Kl- Film artisti. Sorgulayc- Var m bir eyin, mnasebetin? Dndar Kl- Yok yok. Mnasebetim yok. Ben hi yle kadnlarla iliki kurmam efendim. Sorgulayc- Niye? Dndar Kl- Onlar tehlikeli olur. Sorgulayc- isimliler yani. Dndar Kl- Zararl onlar efendim. Sorgulayc- Ne zarar olacak yani? Dndar Kl- Olur olur efendim. Sorgulayc- Koparrsn kafasn olur biter, zararl oldu mu? Bunlarn da ii oluyor mu byle? Banu'nun manunun T sra

Yahya Ahi'nin oluyor mu? Dndar Kl- Yahya Ahi'nin filmi var ya efendim. Mesela bu Yahya Abi Kemal Sunal'la film yapar senede tane. Btn kadn artisder Kemal Sunal'la oynamak ister. Kemal Sunal yani Trkiye'de byk i yapar. Devletin MT'i, devletin bandarna ve kdanna, devletin sorgulayclarnn byk emekler harcayarak devletin sannn azndan topladktan bylesi bilgileri kaydediyor, yazyor ite. imdi sorguculann objektifi Ajda Pekkan'a yneliyor. " 5 B " numaral bant: Sorgulayc- Erdoan DemTren'in var mdr, yle dolambal ileri? Dndar Kl- Vallahi hi duymadm, inanr msnz? Sorgulayc- Bak iyi istihbaratn var yani? Dndar Kl- Onun gazetede resmi kn efendim. Sorgulayc- H?.. Dndar Kl- Fena bir adam deildi. Terbiyeli, hrmetkar bir adam. Sorgulayc- Ajda Pekkan'la m geziyormu ne yapyormu? Dndar Kl- Evet yle efendim. imdi kim var srada? Buyursunlar Muazzez Abac. "5-A" numaral sorgu bandn dinliyoruz: Sorgulayc- Muazzez Abac ile tanlyorsunuz herhalde? Dndar Kl- Tanrz efendim. Sorgulayc- imdi kinden yakyor, ne yapyor? Dndar Kl- Vallahi bilmiyorum, birisini bulmutur. Sorgulayc- Bulmutur di mi? Dndar Kl- Tabii... Serpil akmakl ve Trkan D u r u ise "17-A" numaral bantta:
14

Sorgulayc- Mert akmakly tanyor musunuz? Dndar Kl- Tanyorum. Sorgulayc- Onun yeeni Serpil akmaklnn kocas. Dndar Kl- Serpil akmakl'nn kocas m? Sorgu/ayc- Hee... Dndar Kl- Ben yalnz o Ylmaz Duru'nun bir akrabasyla o eyin ablas Ylmaz'n ablasyla ileri vard. Sorgulayc- Trkan Duru, smet Bey'in tutulduu cadn. Dndar Kl- Trkan Duru? Sorgulayc- smet Bey'in ayn gamanda metresi. Dndar Kl- Evet evet, dedik ya bir yerden biliyorsun bunlan. Sorgulaycnn derin kltr Dndar Kl' bile hayrete d sryor. Cinsel syleinin sorgulayc ile sorgulanan arasnda oluturduu scak iliki ayrca arpc oluyor. Sohbetin getirdii senlibenlilik bir anda Dndar Kl' soru soran konumuna ykseltiyor, sorgulayc ise bilgi zenginliinin tadn karyor. Yorulan sorgulayclar "11-A" numaral bantta, anlalan M T usul dinleniyorlar. Kulak verelim: Sorgulayc- ... Daha ho eylerden bahsedelim, yorulduk biraz, bu artistlerden kimleri tanyorsun? Gnl Yazar tanrsn bir kere? Dndar Kl- Hepsini tanrm efendim, fazla samimiyetim olmaz. Sorgulayc- Biz yle samimi tandndan ey olup kimleri tanyorsun? Dndar Kl- brahim Tadses'i tanrm. Sorgulayc- Ne yapaym brahim Tatlses'i, ben diyorum yle Emel Sayn, Ajda majda filan? Dndar Kl- Hi grmedim ki. Sorgulayc- Hangisini tanrsn? Dndar Kl- Grmem onlarla.
415

Sorgulayc- He... Dndar Kl- Hi grmem. Sorgulayc- Hani zamparalk ara sra var diyordun, bunlardan yok mu? Dndar Kl- Bunlar sade ov yapard. Sorgulaycda Emel Sayn saplanas olduu ok ak. "7-B" numaral bantta Sayn'n eceresi aratrlyor: Sorgulayc- Reat Sayn? Dndar Kl- O da benim arkadam. Sorgulayc- Ne i yapar? Dndar Kl- Ithalat-ihracat yapar. Sorgulayc- Emel Sayn'la biT eyi var m? Dndar Kl- Yok yok... Sorgulayc- Bu Emel Sayn neTeli? Dndar Kl- Sivasl efendim.

baka ynlerine eilen basn evrelerinden t kmyor. Anayasa kurallar, yasaklayc hkmleri zerinde kimse durmuyor. Bir babakan -zal- kyor, telefonlarn dinlenmesini "cart curt savlar" diye niteleyebiliyor. Cart curt demokrasi, cart curt bir basn! rneklere baka anmsamalar yardm ediyor: Ekim 1979'da ileri Bakan Hasan Fehmi Gne'in Aynur'un evine gideceini Hafta Sonu dergisine "bir erkek sesi" bildiriyor. Matarac'nn bir kadnla ilikisi yine "bir erkek sesiyle" ihbar ediliyor. 1 Ocak 1980'de Hafta Sonu eski devlet bakan Metin Musaolu'nun ei ve sevgilisi ile ayn evde oturduunu yazyor. Tahliye olaca gn Dndar Kl'a soru: "Sorgulamada Cumhurbakam'nn damad Erkan Grvit var myd?" Kl'n yann: "Gzlerim kapalyd. Hibir ey grmedim. Bask yaparak konuturdular beni. "Cumhurbakam'nn damadn da kandrarak Konsey'i su-

nal'n "cart curt" dedii

2000'e Doru'nun irdeledii gibi, "ok sayda insan hakknda ileri srlen iddialann tek sanrna" kanlmak olanakszd. "Yaanan ortam, nasl bir ortam?.." Belgelerle saptanan durum, tyler rpertici. "Kendilerini her eye muktedir sanan, her eye kadir olduuna inanan birtakm sorgucular, insanlan ad vererek aalyorlar. Bunlar tutanaklara geirilebiliyor. Gtrp yargcn nne konabiliyor. Bilirkiiye incelettirilebiliyor. in korkun yanv kimse kp bunlar ne, bunlarn kaaklkla, milli gvenlikle ne ilgisi var, diyemiyor, demiyor." "lkede kimsenin gvenlii yok!" Ya dinlenen telefonlar rezaleti! Ocak 1989'da MT'in dinledii telefon konumalannn metinleri basnda yer alyor. in
416

ikast olayna alet etmek istemilerdi." Baka soruya, baka yant: "Bakn benimle ilgili tek kantlar yoktu. Bunca yldr mahkemelerde ve hapishanelerde neyle rttler, biliyor musunuz? M T ifadesi ile. MT ifadesi ile sulanan tek kii ben oldum." Bunlar syleyen adamn 21,5 yl hapishanelerde gemiti.

Sorgulamadan

bir rnek daha

Sorgucu- Narkotik demisin 61 93 95? Kl- Narkotik. S- Ha. K- (sim var m efendim?

S- Yok. K- Evet. S- Narkotik ubenin herhalde. K- Evet, evet efendim. S- Ne oluyor, yani isiniz olmuyor mu narkotikle? K- Hi olmaz efendim. S- Niye bulunduruyorsun? K- Orada isim var m efendim? S- Yok, isim yok. K- Evet S- Ne eyiniz oluyor, ne mnasebetini?: narkotikle? K- Hi! Mdr bile tanmam. Ahmet Bey diye birisi derler. S- Hu. K- Hi tanmam efendim. S- Uur vard orada onun iin mi aldn? K- Uur Gr m efendim? S- Hu. K- Onun efendim hi tutunacak dal yok, onu hibir ey yapmaynz Allah akna. Onun kadar irkin insan gelmez yeryzne. S- Sen onunla ne gamandan beri kestin, eyin hesabn? K- Cezaevinden kaktan sonra hi gelmedi yanma. S- Ne saman yani? K- senedir (izildi) efendim. S- Sen cezaevinden ktktan sonra? K- Evet, ben Kabakoz'da yaram. S- Ha, o gamandan sonra? K- O zamandan sonra. S- Niye? K- Ben efendim... S- O dn anlattn, kr Balc? K- Evet onlar aldrmlar bizi. S- H... O ite de ok para dnm Kabakoz'dan kmada?
418

K- Yok yok efendim, yok. S- Haa. K- Vallahi yok.

Sorgucuya gre sorgu nedir?

Eymr'e gre: "Sonuta Dndar Kl'n hayan, ilikileri, faaliyederi en ince detayna kadar incelendi. Hibir sulu kendini ipe gtrecek bilgileri vermek istemez. Bu bakmdan her trl psikolojik yaklam ve etki yaplmak suretiyle yerine getirilen en mkemmel bir sorgu faaliyetinde dahi yzde yz tam bilgi almak mmkn olmaz." Eymr'n sorgudan edindii kesin izlenimler: "Birok konuda bilgi veren ve itiraflarda bulunan Dndar Kl, zaman zaman kendisini bir zavall gibi gsteriyor, kendisini MT'te sorguya aldrtan gcn Erol Simavi ve ank Tara olduunu kesinlikle bildiini sylyordu. Dndar Kl'a gre gzaltna alnmasnn nedenlerinden biri, sahibi bulunduu Cem reklam irketinin Hrriyet gazetesine olan borcu ile ilgili ihtilaft. Dndar Kl sorgulama sresi uzadka mitsizlie dmeye ve baz nemli aklamalar yapmaya balad. Bu aklamalardan biri Emniyet Mdr kr Bal'nn Fahrettin Aslan ile birlikte gayri Mslimlerden milyarlarla ifade edilen yksek meblalarda hara almas konusuydu. Sorgucular ilknce Kl'n 'sorguyu saptrd dncesiyle' bu konunun zerinde durmadlar. Ancak Kl'n srarla bu konuyu gndeme getirmesi zerine, konu ile ilgilenmeye baladlar. Kl, kr Bal'nn bu faaliyeti s tanbul Skynetim Komutan, stanbul Valisi, stanbul M T Bakan ve Merkez Komutan'nn bilgisi dahilinde yaptn belirtiyordu. Anlattktan arasnda Konsey yesi Tahsin ahinka ya'nn Beikta'taki sarn sevgilisinin olu (veya kz) ile Fahret419

tin Aslan'n yeeninin evlendii ve bylece yaknlk kurulduu gibi hususlar da vard. Esasnda Dndar Kl baz eyler anlatmak istiyor, imalarda bulunuyor, fakat bir noktaya gelince konumu olmaktan korkup susuyordu."

"Tandm

Dndar Kl"

"Hakknda tahliye karar verilip cezaevinden kakn sonra yapa aklamalar ve ortaya ata iddialarla, bir anda adndan yine sz ettiren tannm kabadaylardan Dndar Kh'a, TEMPO dergisi son saysnda geni yer verdi. Bu yazda Hrriyet gaze-

Sorgu aa kyor
Bunlar sorgulamann perde gerisiydi. Kl, stanbul'da hapishane yerine yata hastaneden kar kmaz, aralarnda ank Tara, Arala Aytek, Mehmet Eymr ve Hrriyet gazetesi sahibi Erol Simavi'nin de bulunduu birok kii hakknda "iddia ve tehdider savurdu." "Kl kendisiyle yaplan bir syleide, Hniyet gazetesine de saldrarak yle konumutu: 'Hrriyet gazetesi ile ticari bir ilikimiz vard. Senede iki milyar tutarnda reklam veriyordum Hrriyet'e. Bu reklam veren kurulular iflasn eiine geldiler. Geici olarak yzde 50 indirim yapmalarn istedim. Amacm adamlar iflastan kurtarmakt. Yani biz de, kazancmzn yarsn feda etmek kaydyla istedim bunu. Bunlar biz yapamayz dediler. Biz de -Mehmet Ali Ylmaz'n sahibi olduu- Gne gazetesi ile anlap bu ilanlan Gne'e verdik. Bu yzden bize dman oldular. ndirim konusunda Hrriyet gazetesinin sahibi ile konutum. Ama yanamad. 10-15 sene sren bir ticari ilikimiz vard. Bir defa kendisiyle gazetesinde de yz yze geldik. Orada teklif etmitim ilan fiyanndaki indirimi. Ama yok, olmaz, dedi.' "Dndar Kl, daha sonra Deniz Harp Okulu ihalesinin Mehmet Ali Ylmaz'a verilmesinden sonra, kendisinin Ankara'ya ikyet edildiini ileri sryor ve Enka {ark Tara), Ulusoy gibi irkederin yan sra Erol Simavi'yi de ikayetiler arasnda sayyordu." (Tempo dergisi, 8-14 Ocak 1989, say 2)
420

tesi imtiyaz sahibi Erol Simavi, Kl'n baz geliigzel iddialar konusunda gr belirtti, Konumasnn banda 'Dndar Kl' tanyor musunuz?' sorusuna, 'Evet, hem de iyi tanyorum,' karln veren Erol Simavi, nasl tanaklarn yle anlatt: "- Bundan 20 yl kadar nce, Talk gazinosunun kapal ksmnda oturuyordum. Garson bana bir kart getirdi. zerinde, Dndar Kl yazyordu. Arkasnda da nefis diyebileceim bir kaligrafiyle kaleme alnm, 'Muhterem Beyefendi, zaalinizle grmek istiyorum' yazs. Yann akamzeri, saat 18:00 gibi Divan'n bannda bulualm, diye haber yollatum. "- Kl randevuya geldi mi? "- Evet, dediim saatte geldi. Zaten gazetelerdeki fotoraflarndan tanyordum. 'Aabey, benim bir kere adm km, ama yardma ihtiyacm var. Yine kr yola dmek istemiyorum,' de-, di. Kartn arkasndaki kaligrafiyi sordum. 'Benim yazm,' dedi. O sralarda, klasik eserler basan Varlk yaynlarnn kitaplarn muntazam okuyormu. Bakam adam, baya mnevver bir kabaday. 'Ne istiyorsun?' diye sordum. 'Msaade et, ufak tefek oyun da oynatabileceim bir kahve aaym,' dedi. Byle bir ey, benim emrimle olsa tamam, ama... "- Yardm ettiniz mi kendisine? "- Trk Ykseltme Cemiyeti'nden bir tandm vard: stanbul Polis Mdr, Muzaffer alar. Kendisine telefon ettim. 'stadm,' dedim, 'gelin; byle cemiyete zatan dokunma ihtimali olan kiiyi kurtaralm. yi bir adama benziyor, alarak yaasn.' Dndar'a da, iki art kotum: nce, silah tamayacaksn,
421

bugn, silah tamak enayiliktir. Devir eski devir deil. 'Tamam,' dedi. ikincisi oradan buradan hara alyormusun, bundan vazgeeceksin. 'Sz veriyorum,' dedi. Muzaffer alar da, ancak kumar saylmayacak oyunlar oynatmas sarayla, kahve amasna msaade etti. "Erol Simavi, Dndar Kl'n, alar'n sarana uyup uymad konusunda ise o ksmn hanrlamadn, ancak daha sonra kahvenin kapaaldn ya da kapandn belirterek, Kl'n yeniden kendisine geldiini ve i istediini ifade etti. Erol Simavi, bu konuda yle dedi: "- Ona, 'Sana bir reklarn ajans kuralm; gazino reklamlar senden gesin,' dedim. Adn bile ben koydum: Cem Ajans, baz grafikerler aldrttm. Gazinolar dnda da reklam alabileceini syledim. Zamanla Kastelli'yi filan da ald. Kastelli katnda 60 milyonumuz da gitti beraber. "Erol Simavi, reklam ajansnn baanl olup olmad konusunda da, burun gazino reklamlannn onun kanalyla geldiini, tek istisnann Fahrettin Aslan olduunu, ikisinin arasnn iyi olmadn, ancak sebebini bilmediini syledi ve, 'Sonra ben, bunlar bartrdm. Fahrettin Aslan'n da reklamlan Dndar'dan gemeye balad,' dedi. "Hrriyet'te elence reklam fiyatlarn nceleri ucuz ruttuklann, ancak 1980'den sonra kdn pahalanmaya baladn, elence reklam fiyadarnn, kd bile karlamad gerekesiyle, tenzilann kaldnlmasn istediini syleyen Erol Simavi; srasyla, Osman Kavran'n, Fahrettin Aslan'n gelip zel tarife istediklerini; ancak onlara, 'Size zel tarife yaparsam, teki de duyacak; o da benim mterim. O da benim ahbabm, zel tarifeyi kaldrdm,' cevabn verdiini belirtti. Sze yle devam etti: 'Fahrettin Aslan, Osman Kavran'n olu Mahmut Kavran, yani kanl bakl iki rakip, ilk defa birleip beni terk ettiler ve Gne'e getiler, Gne, bunlara muazzam bir tenzilat yapt. Beni terk ettiler ve
422

ben, bayram ettim, gittiler diye.' "- Dndar Kl, sizden tenzilat istediini, baz mterilerinin banmak zere olduunu sylemi, doru mu? "- Yok canm, ne o benden indirim istedi, ne de mteriler g durumda. Kl geldi. 'Aabey, bu ajans bana sen kur-, drttn emret u gazinoculann dersini vereyim. Tekrar size dnsnler,' dedi. 'Hayr, rica ediyorum dokunma. Oraya vermeye devam etsinler, dedim, Bylece bana iyilik yapm olursun...' "Erol Simavi, Dndar Kl'la, ondan sonra hi grp grmedii sorusunu cevaplandrrken, aabeyi Haldun Simavi'nin olu Sleyman'n Hali kprs zerinde trafik kazas yapan, yal bir kadna arpaktan sonra kaan, o srada aabeyinin Amerika'da olduunu ve sorumluluu kendisinin stlendiini, raporlarn ocuun lehinde olduunu, tutuksuz yarglanmas iin saa sola, bu arada Eyp savcsna bavurduunu, sz verildii halde, ismi byk diye tutuklanmasna karar verdiini belirterek unlan syledi: "- Benim canm ok skld. Yine bir gn Divan Oteli'ndeydim, bakam Dndar geldi. Beni dnceli grnce, 'Ne var aabey?' diye sordu, Yeenim Samalclar Hapishanesi'ne giriyor, bir kaza yznden. Aabeyim burada yok, ben karar vermek zorundaym, dedim. Dndar kalka, telefonun bana geti, bir iki numara evirdi. Karsna kana neredeyse emir verir gibiydi. Bir eyler syledi ve bizim olan derhal revire kaldrrt, odasna televizyon koydurttu. 'Kfte yapn pirzola yapn' diye talimat verdi. ki isteyip istemediini sordu, imez dedim. ocuk susuzdu, ksa bir sre sonra da kt. te Dndar'n byle bir iyilii oldu. "- Demek yle yanlan var? "- Evet, bazen dnyann en bonkr insan olabilir. "- Bir de Deniz Harp Okulu ihalesinden sonra, kendisini ikyet ettiinizi sylyor.
423

"- Bu adamn uyuturucu kullandn sanyorum. Ceza evinde iken, muhtemelen uyuturucu bulamad iin dengesiz leti. 12 Eyll dneminden sonra hapse girdiinde verdii ifadelerde, herkese bir ey anyor; Erol Simavi, Haldun Simavi, Ko, ark Tara, adn anp bu ilerde benim ortaklanm diyormu. Demiler ki, 'Sen deli misin? Bu adamlarn seninle ne ilgisi var?' Demi ki, 'Bunlar mehur adamlar; ieri derlerse, bunlar kurtarmak iin herkes urar, bu sayede biz de karz.' "Erol Simavi, Deniz Harp Okulu ihalesi konusuna da deinerek unlar syledi: "- Ben ne mteahhitim, ne de komisyoncu. Zannedersem, beni Mehmet Ali Ylmaz'la karnrm. nk Deniz Harp Okulu ihalesi, Mehmet Ali Ylmaz'n zerinde kalma. stelik Ylmaz, onun hemerisi; hem dosa, hem de fabrika iinde ortayd. Yine dediim gibi Dndar'n evreye tutarsz iftiralar herhalde uyuturucu kullanmasndan ileri geliyor. Ama unu da syleyeyim, ben Dndar'n eroin ii yapabileceine ilk gnden beri inanmadm. Eroin ii, byk zek ve para iidir. "- Dndar Kl tutuklandktan sonra size haber ya da mesaj gnderdi mi? "- Hayr, ama bir gn Dndar'n kz kageldi. Babasnn serbest braklmas iin benden yardm rica etti. 'Ne olur uradan bir telefon edin de serbest braksnlar,' dedi. 'Kime?' diye sordum. 'Evren Paa'ya,' cevabn verdi. Kzm sen deli misin? Brak ki ben, bu tr telefonu edemem, mahkeme srerken, Evren Paa bile olsa ne yapabilir; ama sana yardm etmek isterim, dedim. Onlar ertesi akam Prof. etin zek'le grtrdm, Avrupa'ya hareket ettim. Onlar beni Avrupa'da buldular ve etin zek'in dosyay iade ettiini, davaya bakmak istemediini sylediler. Bunun zerine ben de ii daha iyi takip edeceini dndm Burhan Apaydn' tavsiye ettim. Apaydn'la fazla samimiyetim olmad iin, gidip bizzat Burhan Apaydn'a m-

racaat etmelerini syledim. Apaydn tek kuru talep etmeden davaya girdi. Ve sonunda Dndar Kl' kard. Arada kz, kocasyla ziyareme gelirdi. 'kar kmaz, babam eve bile uramadan gelip ayaklarnzdan pecek,' diyordu. Ben de yapt-, mz bir ey yok ki, diyordum. imdi bu adam konuuyor, herhalde ald uyuturucunun etkisiyle, bir syledii, dierini tttmuyor. "- Dndar Kl'n Emniyet Genel Mdrl Kaaklk Dairesi eski bakan olan Arala Aytek ile Mehmet Eymr'e ynelttii sulamalar var. Onlann komplo kurduklarn ileri sryor. Bu kiileri tanyor musunuz? "- Hayaamda Attila Aytek'i ve Mehmet Eymr' ne grdm, ne de onlarla konutum. Yalnzca Attila Aytek, bundan bir, bir buuk yl nce Ankara Matbaa Mdr'mz Melih Yalman'a, yaknda Dndar Kl'n cezaevinden kaca, ilk i olarak Erol Simavi'yi vuraca haberini iletti. Buna, hibir mana veremedim. Gldm, getim. Sonra dndm. Adam beni niye vursun? O srada kardei brahim ve olu Cem'le birok defa Etap Oteli'nde karlatk. Onlar bana hep saygl davranyorlard. Mehmet Eymr'e gelince, onu da tanmyorum; ama kendisiyle tanmak istiyorum. Neden mi tanmak istiyorum? M T raporunu batan sona okudum. Fahrettin Aslan da okumu. Bu raporda kendisinin de adnn gemi olmasna ramen dedi ki, 'Erol Bey, adamn yazdklar A'dan Z'ye doru. Bir tek yanl var: Ben Necdet ru'a Emel Sayn' getirmiim. Adam bunu isteyecek tipte deil; stelik Emel Hanm benim gelinliimi yapa, olumla evliydi. Bunun dnda M T raporunda yazlanlar A'dan Z'ye doru.' Onunla tanmak isteyiim eski genelkurmay bakan, emekli Orgeneral Necdet ru meselesinde bu hatay neden yapa merakndan kaynaklanyor." (Hrriyet, 8 Ocak 1989)

425

"Tertip dava"
Kl'n avukat Burhan Apaydn ise, nl kabadaynn susuzluunu anlaynca, "ilk durumada M T hakknda soruturma almasn" istediini sylyordu. Kl gibi nl birinin davasn neden sdendiini, Apaydn yle aklyordu: "Dndar Kl, 1984 ylnda gzetim alana alnd, 7 Nisan 1984'te Ankara 4 No'lu Askeri Mahkemesi'nde, hakknda idam istemiyle dava ald. 1985 Mays aynda, Kl'n istei zerine ailesi bana gelip davay almam istedi. Dava dosyalan 50 klasr buluyordu. Alo ay sreyle gece gndz, dosyalar tek tek inceledim. Olayn tertip olduunu, Kl'n masumiyetini anlaynca davay aldm. "lk durumada M T hakknda soruarma almasn istedim. Mahkeme heyeti konuma hakkm be dakikayla snrlad. Mahkemeyi, Genelkurmay Bakanl ile Milli Savunma Bakanl'na ikyet ettim. Mahkemenin kaldrlmasn istedim. 1986 ylnda, Ankara 4 No'lu Askeri Mahkeme kaldnlarak, btn davalar Diyarbakr Askeri Mahkemesi'ne gnderildi. Bu memleket, tertip davalardan ok zarar grd. Dndar Kl davas da bu ynyle tarihe gemitir. Bir tertip dava, adaletin elinde parampara edilmitir."

Emlak Bankas genel mdrlne zal'n dardan ithal ettii Kbrs kkenli Blent emiler'in Horzum'un Kaya Erdem'le ilikisinden sz ettiinin yaygnlamas, Babakan Yar dmcs Erdem'in, iki ayda bir salk denetimine ABD'ye giden Turgut zal'a sert biimde, "Ya o, ya ben," diye rest ekmesine kadar uzand. emiler yerinden alnd. Ama Erdem'in karsna karld. Bankalarla ilgilenecek Babakanlk badanmanl grevine arand. te tam bu srada, basn kulisine bir M T raporu daha rnga ediliyordu. MT, telefon dinliyordu ve Horzum'un brosuna dayanan kulaklar Avrupa'da bulunan birisi ile yaplan konumada Kaya Erdem'in adnn getiini de duymutu. M T raporlarnn yazlmas yasa gerei yasaka. Biz, haberi aldmzdan beri zal'n aklama yapmasn diliyorduk. Erdem de Cumhuriyette kan yazmzdan sonra, telefonla aram, "Babakanlk'a telefon dinlenmesi olaynn doruluu derecesinin saptanp kendisine bildirilmesi" iin yazyla bavurduunu sylemiti. Olay, henz bu aamadayd. Oysa "ok gizli" kayd ile Hor zum'la ilgili dzenlenen bir M T raporunda, bu telefon konumas yer almt. Horzum, Kaya Erdem'le greceini sylyordu. M T raporunun ieriini ve "nasl szdn" aratran Kudu Sava bakanlnda kurulan komisyona Mehmet Eymr'n "telefon konumasnn zlen metnini" verdii bildiriliyordu. Ksacas, Babakan elini uzatsa bu raporlan grebilir, Horzum'un, Kaya Erdem tarafndan kabul edileceini gsteren M T bilgisine gre kandar arayabilirdi. Hatta buyursa MT, bu raporun hem ses bandn hem de zlen metnini gnderirdi. Erdem'in isrifasndan sonra zal'n davran ne olacak diye bekleniyordu ki... 1 Ocak 1989, yeni yln ilk gn, Hurriyet'te Mehmet Eymr'n, Milliyet'te Eymr gvenlik dairesi bakanyken yardmcl grevini yapan, "zel Harp Dairesi'nden" MT'e aktarlan arkada Korkut Eken'in "ayn ierikte" deme
427

Dmeye

baslnca

Eymr'n kaleme ald nl M T raporu, ubat 1988'den Ocak 1989'a dein ksa aralklarla byk, orta ve kk iddette depremlere neden olacaka. Bu depremlerin sonuncusu 1989'un ilk aynda yaand. Raporda nemli lde yer alan Kemal Horzum'un bankalarla ve brokrasi kaandaki ilikileri dne dolaa Babakan Yardmcs Kaya Erdem'in istifasna kadar uzanacakn.
426

leri kt. "Kaya Erdem'in Kemal Horzum'u tanmadn sy meine, her iki MT'i, armlard." Eymr bir derece dal ilerideydi. " M T raporu ile daha ok canlar yanacakn." "Olay gazetecilie" soyunan Uur Dndar beni anyor, te fon konumas zerine giden yazlarn "anahtar" niteliinde < duunu sylyordu. Biraz abartl, biraz da "hkmeder devi cek gte gazeteci" konumundaki ses tonuyla, Kaya Erdem'in tne niin gittiimi de soruyordu. Benzerlerini ok grdm yaadmz bu alml gazetecilik tavrlanna yant sadeye MT'te telefonla ilgili metin, ses band varsa, bunlara ilkn babakann doru veya yanl demesi gerekirdi. Doru derse or gre yazlabilir, deil derse yantmz baka olabilirdi. emiler' svire'de Horzum'u kovalayan Uur Dndar -sanki o telefo konumalarnn metinlerini Mehmet Eymr'den daha nce mam gibi- "anahtar yaz" vgleriyle emiler'e kar Erdem vurmaya yarayacak ara m gryordu bizleri, buras pek anla myordu. Oysa, biz ne emiler'in, ne de Erdem'in yanndaydk. En lak Bankas'nn merkez binasnn nerede olduundan bile h. berli deildik. Erdem'le ilgili telefon grmelerinin "gizli" di zenlemelerle alnmasna anayasal adan yaklayorduk. Bir iktidarn anayasay pervaszca inediini gstermeye o lefon konumalan olaylar kadar somut bir rnek olamazd. "Haberleme hrriyeti. "Madde 17- Herkes, haberleme hrriyetine sahiptir. H; berlemenin gizlilii esastr. Kanunun gsterdii hallerde, hakin tarafndan kanuna uygun olarak verilmi bir karar olmadka, b gizlilie dokunulamaz." ( T C 1982 Anayasas) Bu madde de MT'e ayrcalk tanmama. Maddede, "D: ledii zaman diledii kiilerin telefonlarn, yatak odalarn din ler," diye bir fkra yoktu. "Kanunun gsterdii hallerde, ancak mahkemeden alna
428

cak karardan" sonra, bu "gizlilie" dokunulabilirdi. unu soruyorduk: Babakandan izin alnm myd, sonra mahkeme karanna gidilmi miydi? Sorun, Horzum'u ayordu (Bu sandan ya-, zarken de evdeki telefonun yine dinlemeye alndndan kukumuz yoktu). Bu trden dinlemelerden sonra, raporlar nasl hazrlanr-, Horzum gibi "devleti dolandrd savyla mahkemeye gidenlerin dnda kalan" aydnlarn, gazetecilerin, siyasetilerin bana gelenleri ya da gelebilecekleri dnerek, bu olay ele alp "yaray" demeye alyorduk. Mehmet Eymr aktan deme veriyordu: "Evet," diyordu, "Kemal Horzum'un evi, iyeri tam yl boyunca yani kendisi yurtdna gidinceye kadar dinlemeye alnd. Bu konuda ciddi bir komisyon kurulursa btn bildiklerimi sylerim." Tank bizzat MT'tendi. Anayasa'ya karn mahkeme izni alnmadan telefonlann dinlenmeye alnd, arak yadsnamaz llerde ortadayd. Erdem'le ilgili dinleme, yaray demeye ram firsam. Nedense basn, telefon dinleme olayna kar duyarszd. Eline bir M T belgesi geiren, hangi cephede savayorsa onu destekleyeceine inand bir "rapor" bulan herkes zafer lklanyla stunlara oturuyordu. Eymr'n -ki telefon konuma metnini daha nce ok iyi biliyordu- "Kaya Erdem'in Horzum'u tanmadn sylemesine aont" sylemesinden bir hatta sonra, 8 Ocak 1989, yine bir pazar gn Erdem adnn getii telefon konumas stunlarda an endam eyledi. Dinleme yasaka, M T belgelerinin yazlp aklanmas yasaka, yle bir tarladan geiyorduk ki, yasann koyduu yasaklan anmsatmak bile yasaka! Horzum-Kaya Erdem'in istifas olaylannm Meclis're araanlmasna nayak olan abalar srp giderken, ksd bir evre,
429

telefonlar dinlemeye alma aybnn stne gidiyordu. el SHP Milletvekili Fikri Salar, Babakan'n yandamasn isteyerek Meclis'e bir nerge veriyor, "a) Erdem'in telefonlan dinlendi mi? b) Dinlemeye alnd ise bu emri siz mi verdiniz? c) ktidarnzda gvenlik gleri hangi yetkiyle, kimlerin emriyle telefonlar dinlemeye ald?" diye soruyordu. Bu srada stanbul emniyet mdr iken "takunyal olay" ile Edirne'ye vali atanan nal Erkan da ortaya kmn. Ad MT'in telefon raporunda geiyordu. Erkan, "Benim yasalar dnda hibir davranm olmad," diyordu. Bilim evrelerinden ise sadece iki k geldi: Trk Hukuk Kurumu Bakan Prof. Dr. Muammer Aksoy, telefonlarn dinlenmesi konusunda u deerlendirmeyi yapm "1961 Anayasas'nn 17. maddesinin 2. ve 3. fkrasnda aynen yle diyor: "2. fkra: 'Haberlemenin gizlilii esasnr.' " 3 . fkra: 'Kanunun gsterdii hallerde hakim tarafndan karara uygun olarak verilmi bir karar olmadka bu gizlilie dokunulamaz.' "1971 ve 73 deiikliklerinde eitli hrriyeder bakmndan gecikmesinde saknca bulunan hallerde kanunun yetkili kld merciin mahkemenin yerine geebilecei, karar verebilecei yolundaki eidi deiikliklere ramen bu maddeye dokunulmamtr. Fakat 1982 Anayasas'nda 2. maddede gecikmesinde saknca bulunan hallerde kanunun yetkili kld merciin hkimin yerine geecek karar verebilecei yani telefon dinlenmesi yolunda bir hkm getirilmitir. "22. maddenin (2.) son fkrasnda resmi kurulular veya messeseler hakknda kanun ile haberleme hrriyeti bakmndan istisna ngrlebilir." dare Hukuku Doenti Dr. Metin Gnday, ayn konuda unlan syledi:
43o

"Konunun iki yn var. Birincisi haberlemenin gizliliinin ihlali durumu. Bilindii gibi anayasaya gre haberlemenin gizlilii esastr. Bu gizlilik yarg karart ile kaldrlabilir. Bu telefon dinlenmesinde byle bir karar olup olmad ortaya karlmaldr. kincisi de dinleme yolu ile elde edilenler istihbari bilgiler ise ve bu bilgiler yetkili merciin elinde ise bunun yaymlanmas da yasal deildir. nk bu bilgilerin kamuya aklanmas olanakszdr. Bu tr yaynlar yasalarn ihlali anlamna gelir." Siyasetilerimiz mi? Milletvekili Salar'n dnda ana muhalefet partisi SHP'de t yoktu. Oysa, bir yl kadar nce Erdal nn, partideki kapal toplantlarda geen konumalann "ksa sre iinde ANAP'a gittiini" resmen aklamn. "Gizli kulaklardan" sz ediyordu. Kukusu haklyd. nk SHP'nin ald bir karar daha aklamadan, ANAP'can ya da hkmetten benzer ierikte aklamalar yaplyordu. DYP lideri Sleyman Demirel, ksaca "haberleme zgrlne" deinerek; "Ayp olan telefonlann dinlenmesidir. Hani Trkiye'de haberleme hrriyeti? O kiilerin (Erdem'i amalyor) telefonunun dinlenmesi ok aypnr. Ve artk Trkiye'de telefonu eline alan 'devlet dinliyordur' diye endie iinde olacak. Bu insan haklarnn ihlalidir" diyordu. Demirel bu ksa aklamay soru zerine yapmt. Som neydi? "Kemal Horzum'un dinlenen telefonlarnda bir 'beyefendi' laf geiyor, acaba siz misiniz?" Basnmzn maallah vard! Bat demokrasilerinde tm lkeyi ayaa kaldracak nitelikte bir olay, telefonlann dinlemeye alnmas gibi byk bir olay, ite bu kadar yzeysel irdelemelerle ele alnyordu. Anayasa falan filan... Telefonlann dinlemeye alnmas ka43'

muoyunun duyarsz davranlaryla doal, olaan, kanlmaz bir ilem haline gelmiti. nsan ve kii haklanyla zgrlklerinden bolca sz edilen bir lkede... Hem de Avrupa Topluluu'na ye olacana inanlan bir lkede... M T in ya da Emniyet Genel Mdrl'nn gz kapal diledii telefonu dinlemeye aldnn resmen aklanmasyla alan yaraya, Babakan Turgut zal, her zamanki nemsemez tutumuyla bolca tuz serpti. Horzum ve Erdem'in istifasyla alan siyasal tarnmalan nlemeye yneldi. Hukuksal grn "aratrma nergesinin, Horzum davas srerken ele alnmas anayasaya aykrdr," diyerek aklad. ANAP grubunda konuan Babakan zal, "telefonlann dinlendii yolundaki savlan" daha sonra basna yle yandyordu: "Telefon dinlenmesi olay olmusa skynetim devrinde. Tarihlere (MT'in telefon raporu ubat 1984 tarihli) iyi baksanza, acaba o da doru mu bilmiyorum. Tahkik ettiriyorum. Sylenen (yani gazetenin yazdna gre demek istiyor), 1984'te grlyor." Ve ardndan siyasal edebiyat szlne yeni, fakat insan artan bir deyim getiriyordu: "Cart curt ediyorlar, brakn Allah akna. Zamannda hi seslerini karmazlar, demokratik bir iktidar gelince konuurlar." lezeri sylenen "cart curdar" ertesi gn basnda zenli kelerde yer alyor, ancak... Evet, ancak bir babakann telefon dinleme olayn bu kadar hafife almasn eletiren tek satr grlmyordu. Daha tesi, Babakan grupta gazeteleri "dedikodu" yapmakla sulamt. Aranrma dairesi zerinde muhalefetin Meclis gruplarnda, siyasal kulislerde sylenenler, i sayfalarda "dip soutucuya" atlarak yaymlanyordu. Alanacak halimize glse miydik?
432

Babakan, 1984'te skynetimlerin srdn, "telefonla nn askerler tarafndan dinlemeye alndn" syleyerek anayasal sulamalardan kanyordu. Oysa "skynetim kurumu" babakanlarn, hkmetin buyruunda, sorumluluundayd. 1984'te zal, bir yldr iktidardayd. Skynetimler dorudan ona balyd. Skynetimler buyruk verip telefonlar dinlemeye alm olsalar bile, uygulamann getirdii sorumluluk dorudan babakannd. Hibir olayda, olay ne olursa olsun hi kimse yasa buyruklann ineyemezdi. Ne are Ocak 1989'da, bu gerei anlatmann olana yoktu. Herkes kapnrm kendini, alm ban, raporlar denizinde snaca u ada senin, bu ada benim dolap duruyordu. MT'in, ya da baka devlet organlarnn telefonlart dinlemesine artk almalydk. nk Babakan zal'a sorumluluk dtn, anayasann inendiini hi kimse anmsamyordu bile.

Duyarszlk
Dinlenen telefonlar sorununa duyarszlk zaten daha nceki aylarda balama. lk haber, Sabah gazetesinde yer ald. "Telefonlar dinlemenin ok pratik yollarn bulan" birinin servenleri anlanld. Fakat asl nemli aklama SHP lideri Erdal nn'den geldi. nn, dikkadi, szckleri kuyumcu terazisi ile tattan bir siyaset adam. Kolay kolay ve birdenbire SHP'nin "kapal toplannlarnda neler olup bittiini neredeyse dakikas dakikasna ANAP'n renip hemen yant verdiini ya da kar nlemler aldn syleyecek" insan deildi. Ama bir gn syledi. Babakan zal -bermutat- hemen tepki gsterdi. Onun babakanlnda hi byle servenler olur muydu, telefonlar din433

lenir miydi? Kant gerekti, kant! nn, "Bir gn delil yakaladm zaman gsteririm," diyordu, "Ama imdi delil yakalamak iin gizli ilere giriecek deilim. nk elimde bu ile uraacak bir gizli servis yok." Aka MT'in SHP odalann, telefonlarn iktidar-hkmet hesabna dinlediini sylyordu. Dokundurma, sulama akt. nn, Babakan'n "yok" demesine de kesin davran gsteriyordu. "Pekl yoksa yok, ama var," diye direniyordu. nn iktidann olayn zerinde durmak bile istemediini sylyor, "byle bir kanaate niin vard m yolunda resmi kanallardan bana herhangi bir soru sorulmad," diyordu: "Demek ki hkmet bu meselenin zerinde durmak istemiyor. Ben de durmak istemiyorum. nk elimde gizli servis yok bu ile, uraacak. Onlarn elinde gizli servis var. Fakat onlar gizli servisin ne yaptn kimse bilmesin istiyorlar." Ana muhalefet lideri, aka, kesinkes "gizli servisin telefon dinleme marifederini' sergiliyordu. "Gizli meselelerle uramak iin iktidara gelmek gerektiini" vurgulayan nn, 26-27 Nisan 1988 gnlerinde, nemli bir yaraya parmak basm oluyordu. Yaray ortaya karyordu da, ne oluyordu? Hkmet zaten umursamyordu. Ya kamuoyu, ya dinlenen telefonlardan ba derde giren ya da girmesi olas yazar izerler? Onlarda da bir suskunluk, bir bo vermilik grlyordu. Ne are, gizli servis MT'in telefonlar dinledii, MT raporu ve sonrasnda btn aklyla yine ortaya dklecekti. M T ve Emniyet Genel Mdrl'nn diledii zaman, istedii kiilerin telefonlann aylarca, yllarca dinlemeye ald piyasaya srlen M T raporlarndan izlenecekti. Anayasa, ceza yasas, gizli servislere vz geliyordu. Dinlenen telefonlarn yol aaca daha boyudu olaylar bakalm ne zaman padayacak, kimlerin ban yiyecekti?
434
f

Toplumdaki duyarszln faturasn elbet gn gelir yine o toplum derdi.

Acaba?..
Mehmet Eymr'n anlatmlarndan yeni blmler: "Kl'n sorgusunda illegal faaliyederin yan sra MT'i ilgilendiren hususlarn zerinde de durduk. stanbul Daire Bakan Nuri Gnde ve baz M T elemanlarnn MT'in bilgisi, dnda 'baz' ilikiler iinde bulunduunu rendik. renilen dier bir husus, Gnde'in akrabas Hac Ali Arslan'n, Ankara'dan yollanacak bir ekiple yakalanaca haberini Kl'a bildirmesiydi." Eymr bir kez daha "d krklndan" sz ediyor: "Bu hususlarn ortaya kmasyla birlikte MT'te en st kademelerde kendisine kar 'menfi' bir tutum hissetmeye balad. Ona kimi bilgiler yanstlmt: Nuri Gnde stanbul'dan arlarak, sorguda alnan bilgiler okutulmutu. Ayrca Gnde konusunda Kl'a bir ey sorulmamas hususunda -o sradaki- Mstear Burhanettin Bigal Paa'nn emirleri iletilmiti. Gnde'in hazr bulunduu sorguda, bu husustaki ifadelerini hafifletecek ekilde sorular sorulmu, sonuta sresi de bittii iin Kl'n sorgulamasna son verilmiti." M T bnyesinde kansz bouma sona ermeyecekti. "Bu olaydan sonra Nuri Gnde 'terfian' Ankara'da d istihbarat bakanlna getirildi. Kl'n ilintilerinden sz ettii dier personel eidi yerlere atand. dari bir soruturma bile almama." Byle bir sonutan sonra akla iki olaslk geliyordu: M T st kademesi, Kl'n sorgulamada sylediklerine inanmam, Gnde'i "terfian" yeni bir greve getirmiti. Ya da daha gl sesler, Kl'n ne srd savlarn st435

n rtmeyi baarmlard. Hangisi doruydu, geni bir soruturma amadan ortaya karabilmek olanakszd. Birok giriimimize karn bizimle grmekten kanan Nuri Gnde'in olaya ve olaylara bak asn saptama olana bulamadk. Eymr, kovalamay srdryordu: "Mustafa Ercan, hem mstearla, hem de cumhurbakanlna giderek Gnde'in faaliyederi hakknda aklamalarda bulundu, istanbul'a dner dnmez evinin nnde saldnya urayarak dvld. Keza kimi personelin yasad faaliyederi ile ilgili bilgi veren Alpan Atikkan isimli 'biri' stanbul'a dnnde Mali ube Mdrl'ne ekilerek fena halde dvlmt. Bu akl almaz olaylan 'yaz ile st makamlara arz ediyor', fakat sonu alamyordu." "Yaz ile st makamlara" yaplan bavurulann metinleri, MT'te duruyor mu? Tabii, soru geliyor: "Neden?" Acaba st makamlar nemli sorgulamalara soktuktan elemanlara m inanyorlard? nanmyorlarsa MT'te neden tutuyorlard? Ya da gizli servis mannna akl ermez deyip geecek miydik? Ayn sorulann geerli olaca baka bir saptama: "Mevcut bilgilerin/bir zetini karp yetkili makamlara vermeyi dnd. Bu zette Balc 'yla ilgili, eitli yerlerde ve Ordu stihbarat Okulu'nda ifadesi alnan kaaklarn verdii bilgiler de bulunuyordu. Mstear Burhanettin Bigal yazy gndertmedi." 1984 ylnn ortalannda meydana gelen bu gelimelerden sonra Eymr, 1985'te Adana'ya atand.

turucu ve silah kaaklyla sulanan Behet Cantrk. 1987'de ABD'de son yllarn en byk mafya tutuklamas yapld. Cantrk'n MT'e verdii ifadeler nterpol'e geirilmiti. Tutuklamalar svire ve talya'da balad, ilk k noktas buydu. Cantrk'n verdii bilgilere gre, ABD'ye eroin deniz yoluyla giriyordu. Hammadde bir gemiye ykleniyor, gemide kurulan laboratuvarda eroine dntrlyordu. Eroin yaplrken yayd koku ak denizde yitip gidiyordu. Cantrk, ebekenin Avrupa yakasna dair ipular vermi, svire'den talya'ya uzanan aranrmalar, tutuklamalarla ABD'de "pizza connection" kod adl operasyonu salama. Eymr'e gre "Keza Cantrk'n verdii bilgilerden Krtlk ve Ermeni faaliyeti ile ilgili birok operasyon yaplma. Bu operasyonlan ok daha geni ntmak olanaklyken, bata MT'teki ilgililer ve birok kii olay bir 'kaaklk faaliyeti' ieriinde ele almlar, ideolojik ynne gerekli arl vermemilerdi." Yoksa MT'in st dzeyi "kaaklk faaliyederine bulamak istemiyor muydu?" Eski MT'ilerde, zellikle Fuat Dou ekolnde ayn kannn varl syleilerde kyordu.

ahinkaya "rapora" nasl girdi?

ubat 1988'de Perinek'in patlatt raporda, 12 Eytl' yneten Milli Gvenlik Konseyi yesi, Hava Kuvvederi eski komutan, 1983'ten sonra Cumhurbakanl konseyi yesi Orgeneral Tahsin ahinkaya geni yer ntuyordu. ahinkaya ile ilgili irdelemelerin kkeninde 1984'te yaplan sorgulamalar yattyordu:

Pizza

connection

"Cantrk'n sorgusunda da birok kamu grevlisi ile ilgili bilgiler alnd. Bu konudaki nemli bilgilerden biri de Cumhurbakanl konseyi yesi Tahsin ahinkaya ile ilgiliydi. Bu ifade-

Kl'tan sonra MT, ikinci bir "babay" sorguya ald: Uyu436

437

lerde ahinkaya Paa'nn baz mteahhiderle yakn ilikilerinden sz ediliyor, bu ihalelerden komisyon ald ne srlyordu. "Behet Cantrk'n sylemedii ancak onun ortaklk yapn bir baka silah ve uyuturucu kaaklndan sulanan Selahattin Delidere'nin iddia ettii hususlar arasnda ahinkaya ad vard. "Selahattin Delidere'nin Diyarbakr'da gzalnnda olduu srada sylei biimindeki bir konumada banda alnan (o band dinledik), iddialara gre, (Gnaydn gazetesi sahibi Asil Nadir grubunun koordinatr) eski emniyet genel mdr Fahri Grgl ve Tahsin ahinkaya, Avrupa'da yaayan San Avni (Ad: Avni Musulluolu) ve orta Behet Cantrk'n en yakn adamlaryd. Delidere, San Avni'nin ahinkaya'ya yurtdnda villa aldn (bir-iki yl sonra Times dergisinde ahinkaya ile ilgili 'en zengin general' diye yaz ka yaygnlaa, derginin bu says saptanamad, bulunamad) ve San Avni ile Cantrk'n anta ite ahinkaya'ya para gtrdn sylyordu. "Diyarbakr'daki grevliler ekinmi ve Delidere'nin bu szlerini ifadeye sokmamlard." Eymr ne yapa? Bandn bir kopyasn M T Mstearl'na bilgi vererek "resmi bir yaz" ile mahkemenin yapld Ankara Skynetim Komutanl'na gnderdi. Bir baka kopyasn Cumhurbakan Evren'in damad, Kk'te M T temsilcisi Erkan Grvit'e verdi. Kopyay Erkan Grvit'e gtren, o tarihte Kk'te Grvit'le birlikte alan Bedri zdemir'di. Bu konuda "sonra" ne gibi gelimeler oldu, bilinmiyordu. Elbette kimse bilemezdi. Ne var ki, Cumhurbakan Evren yurtii gezilerinde zaman zaman "Konsey arkadalarn sulayan mihraklardan" sz ediyor, aynnal bilgi vermiyor, adn koymad "mihraklan" sula8

yarak konuuyordu. Grvit'in "cumhurbakann ok sk gren ankaya grevlisi" olduu biliniyor. Kukusuz, MT'ten gelen bu bilgileri Grvit cumhurbakanna "an etmiti." Baka nemli olaylarda uygulad yntemi ileterek Grvit "teki kanallardan da 'ihban' inceletmi" olabilirdi.

...'dan ... karsa, geriye bir kii kalnr

MT'te baka bir gelime daha oldu: MT'te kaaklk niteleri, 6 Ocak 1983'te Milli Gvenlik Kurulunun ve ona dayal Bakanlar Kurulu'nun 237 sayl karanyla kurulmutu. Bu niteler "devlet yararna faaliyet gstersin" diye kurulmutu. 1985 yl ortalarnda yurtii niteleri, sonradan 1988 yl balannda da Ankara'daki merkez nitesi kapaald. Merkez nitede zaten, yalnzca "bir kii kalma." nitelerin kapaalmasndan birka ay Sonra Eymr, Adana'ya atand.

39

lann aknda kukularn odak noktas Evren'in damad Erkan

Rapor olaynn rgsnde "insan manzaralar"

Grvit olacakn. Oysa, M T raporunun ortaya kna kadar Abas Eymr ve Grvit "cancier dost, srekli ibirlii yapan birer 'meslekta'. ve nemli gizleri paylaan yakn alma arkada" idiler. Eymr'le Grvit arasnda sonradan yakn dosdua dn-, en iliki, Eymr'n kaaklk nitesine atanmasndan hemen sonra balama. Gerekte ikisi de M T bnyesindeydi. Grvit'in meslek yaam "kararghta ve yurtdnda geinden" Eymr, daha nce damad tanmyordu. Grvit'le birlikte alan Bedri zdemir araya girmeseydi, belki de Eymr ile Grvit arasnda "zel ilikiler balamayacaka." Kaderin alar... Tanmadan sonra Grvit-Eymr ilikileri "zele ve ok yaknlamaya" dnecek, ama bir-iki yl sonra, bu dosduk M T bombas ile havaya uacaka. Ne Eymr Grvit'i grmek isteyecek ne de Grvit Eymr'n elini skacaka. Gizli servis doas bir kez daha ileyecekti. Cumhurbakannn damad olmas Grvit'i atein ortasndan ekip karrken; Eymr ve Abas, hem dosduktan, hem de gizli servisten dlanacakn. Oysa sylediklerine gre, gvendikleri da, ankaya'yd. Eymr'n elinden kan senaryoda, Emniyet Genel Mdrl Kaaklk Dairesi Bakan Attila Aytek de nemli bir yer alacaka. Grvit'le genin bir kenar izilmiti. teki kenarnda "grevden doan ibirliinin getirdii Eymr-Aytek ilikileri" yer alyordu. Eymr ve Bedri zdemir, Arala Aytek'i Erkan Grvit'e tannrd ve "yaknlk kurmasn" salad. Bu l "zaman zaman zel syleilerde bir araya geliyor, gelimelerden, kayglarndan sz ediyorlard." Grvit, "Eymr-Aytek ikilisine 'her zaman destek olacaklarn' duyuruyordu." Kk'ten gvence alanlar kendilerini daha rahat hissederek almalann srdryorlard. Bu destek " M T
44i

Dnme dolap, hzla dnyordu. Adana'ya atanan Eymr, dilekeyle szl olarak Mstear Burhanettin Bigal'ya bavurdu. Atama, peki ama neden? Bu arada Kk gibi nemli bir etken de devreye girdi. Cumhurbakan lnda M T sorumlusu -resmi sfatyla ankaya gvenlik ileri sorumlusu- Evren'in damad Erkan Grvit de atamann durdurulmas iin Bigal'yla konutu. Nafile! MT mstear "gereke gstermiyor, atamada direniyordu." Eymr'e gre, mstear, "daha st makamlardan emir alm ve belki de istemeye istemeye atamay yapyordu." Bakalar hakknda idari bir soruturma almyordu. Birden atama buyruu ile ortaya kan elikiyi mstear ve yardmcs ile birok kez grt. "Ailevi nedenler" gsterilerek "kararghtaki" MT okuluna gnderildi. ubat 1988*de aklanan M T raporunun ierii zerinde geni tartmalar, yorumlar, haberler yaplrken, byle bir skandala kimin ya da kimlerin meydan verdii sorusu ortaya anld. M T gizli bir servisti, ileri, ilevleri, uygulamalan hep gizli yrrd. Ama M T raporu, yazmndan hemen sonra birdenbire "nemli kiilere postalanm," daha sonraki bilgiler MT raporunun gizliden stanbul emniyet rgtne "szdnldn" gstermiti. Raporu kimin 'szdrd" birden gnn sorusu haline gelmiti. Gzler ister istemez birka kiinin zerine evrildi. Eymr, Abas ya da MT'te olas "bir kstebek." Ama tarih srasyla olay440

raporuna kadar srd." Kk gvencesine gereksiniyorlard ama; "Yeraln dnyas ile mcadele pek kolay i deildi. nsann yaknlarn etkiliyor, karalamalar yaplyor, armaanlar yollanyordu. Btn bunlara kar koymak zor iti. Byle bir grevde Trkiye'nin en st makamna yakn olmak ve desteini kazan mak nemli bir etkendi. Zaten en ok Cumhurbakanl maka mna gven duyuyorduk." Gn geldiinde ne kadar yanldklann anlayacaklard. Ne are, o zaman kprlerin altndan ok sular akm olacakt. Burada, Cumhurbakanlnn Erkan Grvit araclyla MT'le ne denli i ie olduu beliriyordu. Olaylar geliip Eymr'n aleyhine bir yol izlemeye balaynca, daha nce inand kimi gereklere, kimilerine yine ayn inanla bakyor muydu acaba? Kukulu. Gizli serviste grev yapmasna karn, Eymr, Kk'le ilikileri bata yanl deerlendirmi olabilirdi: "Cumhurbakanltndaki MT grevlileriyle ilikiyi hibir zaman M T dnda bir 'irtibat' olarak dikkate almama. Zira Kk'te MT'ten 4-5 kiilik bir nite bulunuyordu ve balarnda da yine M T kadrosundan Erkan Grvit vard."

ya da herhangi bir ileme sokmadan Grvit'e gnderiyorlard." Cumhurbakanlannn MT'ten bilgi almas doald. Fakat, Evren dnemine kadar MT'in "kararghtaki niteler arasnda olduu gibi hibir ileme tabi tutulmayan" bilgileri, raporlar acaba grlm myd? Daha nemlisi hibir dnemde MT'in ankaya'da bir "brosu olmamt." MT'ten bir eleman Kk'te grev yapar, MT mstearlar cumhurbakanlanna bilgi "arz ederdi." Fakat Erkan Grvit, ankaya Kk'nde bilgisayarlarla donanlan byk bir bro kurdu, MT'ten elemanlar getirdi ve orada bir "eit ayr bir istihbarat, deerlendirme brosu" oluturdu. Bu bronun ald bilgiler, yapa deerlendirmeler kukusuz damad kanal ile -hemen her gn Evren'le grebiliyorduCumhurbakan'na aktarlyordu. Hatta bir ara Erkan Grvit, ankaya Kk ile M T arasnda "kablo balantts" kurmak istedi. Kablo balanns M T i n bilgisayarlanndaki bilgileri Grvit istedii an Kk'teki terminallere aktaracaka. Fakat bu istek, gereklemedi. ankaya Kk'ndeki bilgisayarlarda nemli belgelerin, kiilerle ilgili bilgile rin sakl olmad nasl ne srlebilirdi? M T raporunun hmna urayanlardan biri sonradan

M T ile Kk ilikisi ve ileyii

"Birok nemli konu mstear imzas ile not veya resmi yaz yazlarak Cumhurbakanl makamna yollanyordu. Bunlann yan sra MT'in dier niteleri arasnda olduu gibi, herhangi bir ileme tabi tutulmadan rapodar Kke yollanyor veya alnyordu. -Eymr'e gre- Grvit drst, namuslu, Cumhurbakanlnn ismini ve olanaklarn kullanmamaya zen gsteren gvenilecek bir kiiydi. "Gerek Dndar Kl, gerekse Behet Cantrk'n sorgulan srasnda ve sonra, elde edilen nemli bilgileri resmi yollardan
44

"Kk'te ayn bir istihbarat rgt olmas yadrganr olaylardand," diyecekti.

Kk'teki "MT" nasl alyor?

Erkan Grvit'in engellenemeyen istihbarat imparatorluu, ite byle kurulmutu. Kk'te her trl "bilgi hazinesi" elinin alandayd. Telefonu amas, bir dmeye basmas yeterliydi. Cumhurbakannn damad olmas, MtT-Kk ilikilerini
443

kurmakla grevli saylmas, MT'ten olanca olanakla Grvit'in yararlanmasna yol at. Erkan Grvit, "tek kanaldan" yararianmyordu. Cumhur bakanl Kk gibi bir otorite, Emniyet Genel Mdrl istihbarat hizmederini de diledii gibi kullanabiliyordu. 1980-1983 arasnda, MGK'nn mudak iktidar srasnda Kk'teki "ba istihbarat brosu", nemli kararlarn alnmasnda, gereklemesinde birinci derecede rol oynad. 1402'lilder listesi Kk'teki ba istihbarat brosunda son eklini ald. Byk Trkiye Pamsi'nin I983'te kapanlmasn salayacak ayrnnl ve gizli btn bilgiler Kk'teki ba istihbarat brosunda topland. SODEP'in seime sokulmamas ve hatta ANAP'tan, MDP'den kiilere vetolar... 1983 seimlerine gidilirken Trkiye dzeyinde "nabz yoklamas" yapld. Kk, MT'i kullanarak yurt dzeyinde partilerin seim ansn aratrd. Emekli Orgeneral Turgut Sunalp'a kurdumdan MDP'nin iktidar ansn yitirdiini, hem MT'in, hem de Emniyet Genel Mdrl'nn antenlerini kullanarak ba istihbarat brosuna saptatt. Btn bunlar Kk'teki MT'i anlatyor. Bu rnekler, Emniyet Genel Mdrl ve M T istihbarann tek elde toplayp deerlendiren Grvit buyruundaki bronun almalarndan -bize yansyabilen- birka tanesi... Anlanldna gre, Kk'teki ba istihbarat birimi yle alyordu: Brokrasiye atanacaklar dahil, gelen btn kararnameler hemen "szgece" alyordu. Kiilerin 25 yllk gemii iki kanaldan szgeten geiriliyordu. MT'e soruluyor, bilgi alnyor, ancak bununla yerinilmiyor bir de Emniyet Genel Mdrl'nden bilgi isteniyordu. Bu bilgiler harmanlanyor ve cumhurbakanna sunuluyordu. "Sakncal kiiler"le ilgili kararna444

me, tornistan! Geri gidiyordu... Bu trden "kiilik aranrmalanndaki" 25 yl gemie uzanan ynteme daha sonra "istihbarat birimlerinden direnmeler" gelmeye balad. rnein, 25 yl nce okul sralarnda bir kiinin solculua yatkn olduunu gsteren bilgi gelirse duraksamalar balyordu. Adamn genliinde ya gerei bir-iki k, geleceini sndrebilirdi. Sonralan, 25 yl ncesinden balayan "sz- ' ge" 15 yla indirilecekti. Deien bir Trkiye'den, deien cumhurbakanndan sz edilen lkede bir insann 25 yl, 15 yl ncesine ait bir izgi, o kiinin geleceini allak bullak etmeye yetiyordu. 1402'liklerin her biri Kk'n marifetli ara gerelerinden alman bilgilerle listeye girmilerdi. Cumhurbakannn atayaca bakanlar bile, bir gn nce ankaya'ya bildiriliyor, ba istihbarat szgecinden getikten sonra, kabine listesinde kesin yerlerini alabiliyordu. Cumhurbakan Evren'in, zellikle 1980-83 arasndaki nutuklannda kulland belgeler, bilgiler, ayn kanallardan nne getiriliyordu. Cumhurbakan Cevdet Sunay, istihbaran ankaya'da rgtlememiti, ama mstear kanalyla MT'le ok yakn ilikideydi. Cumhurbakan Fahri Korutrk, MT'e souk bakard. Grevi gerei MT'le grr, ancak bir ilidlla, kesinlikle meydan vermezdi. Korutrk bilirdi ki, zellikle Moskova Bykelisi iken MT'e oradan verilen kimi bilgilerle yaamna nemli etkilenmeler yaplmn. MT'in ve teki istihbarat birimlerinin ankaya'da brolamas Cumhurbakan Kenan Evren dneminde balanld ve srdrld. rnein Dndar Kl ve Behet Cantrk'n sorgulan, tam metin Kk'teydi. Daha nceki yklerde grdmz nal Erkan'n stanbul emniyet mdrlne atanmas sz konusu ol445

duunda MT'ten giden resmi yazda neler yer alyordu? Buna karn atama niin yaplmt? Bunlar Kk'n, eidi istihbarat birimlerinden ald bilgileri kendine zg yntemlede deerlendirdiinin kant deil miydi? Adalet Partisi'nin srgiti Byk Trkiye Partisi, eski siyasetilerin, bata Sleyman Demirel'in, hepsinin gittikleri her yerde yaptklar zel konumalar dinlendi. Her istihbarat biriminden gelen bilgiler Kk'teki ba istihbarat brosunda deerlendirildi. SODEP'in seimlere sokulmamas, ayn deerlendirmelerin sonucuydu. Trkiye'nin sosyal ve siyasal yapsnda bugn izlerini srdren ikilemlerde Kk istihbara baroldeydi. Tabii olanak bulunup sorulsa, yant, bro devlete gereken hizmeti veriyor, olacakt. Devlet iinde, devletin istihbarat birimlerinin stnde kudret sahibi bir bro! Mantkl her aklamaya karn yadsnlmas zor bir gerek!

Karanlktaki insan tipleri

Asker kkenli bir aileden gelen sivil kkenli gizli servis adam Hiram Abas... 1985 sonlannda, be yllk bir aradan sonra gizli servise dnmt. Orta boylu. Krlam ksa salar... Aranran, kimi anlarda, kukucu, siyah gzler. Glmseyen bir yz. Ksk ses. Azndan eksik etmedii, sk sk snen pipo. Giyimine zen gstermeyen d grn. Romanlarda, filmlerde izlenen tipik bir gizli servis adamn anmsaayor. Gizli servis, Abas'n tutkusu. Servisten ayrlyor, "iyi kazanyor", ufak bir iaret, her eyi bir yana anyor, gizli servise kouyor. M T mstear yardmclndan ayrldktan sonra, stanbul'un "orta yerinde" byk bir apartmann ikinci katnda yine "iyi para kazanyor." Abas' sevmeyenler, baarlann kabul edip yine de eletiri oklarn Abas'a saplamak isteyenler, brosunun kapsndaki byke pirin levhada "Fevzi Gandu" adn gsterirler. Gandu, bir Lbnanlym. Silah iinde Abas'n iinde bulunduu irket, fzeden her trl silaha kadar baz ngiliz ve Amerikan firmalannn temsilcisi. Anlaml dokundurmalar silah-Lbnan-Gandu ve Hiram adlann yan yana getiriyor. Yaam boyu gizli servis labirenderinde gezmi bir insann, hele bugnk Trkiye'de illegal bir ile, hem de bu kadar aktan uramas olanakl m? Yasal yoldan silah ve benzeri ilerle urayor. Hele peinde dolap alaca kokuyla Abas'n ocana incir dikmeye alan onca insan varken. "Ak yoldan" ayrla-

446 447

can dnenin enayi olmas gerek... imdi servisin dnda... Kafas orada. Akl orada. Para bir yana, yine servis... Gn gelir, devran deiir, bakarsnz Hiram Abas' bir zaman sonra tutsa olduu o gizemli odalara yine irmek isteyenler kabilir. Ya da daha doruklarda, anlarn ses verdii kayalk noktalarda st dzeyde gizli servis benzeri grev yapmasn isteyenler olabilir. Doasna yatkn kesin bir tepki: "Ben eylem adamym. Masa ba ie gelemem." Acaba? Bakalm. Her ey kiilerin tiplerine, doalarna bal. Fakat Trkiye'de insanlar, umduklaryla deil, bulduldaryla yayorlar ou zaman; siyasette de, brokraside de, herhangi bir serbest meslekte de... Bir yazg: C I A kstebei Savaman'n yakalanmasn salayan operasyonu planlayan ve yrten Hiram Abas, 11 yl sonra MT'teki son grevi mstear yardmclndan ayrlrken CIA ajanl ile sulanyor. Gizli servisler arasnda kimi gn gelir kucaklamalar, zaman olur kurt sava. Malzemesi hep insan ilikileri. Ama gizli. Gizli servis adamlarnn kendi elleriyle izdikleri bir yazg belki. Belki de, gizli servis adamlarnn yaamlannda onurlu biimde oynanmasna olanak olmayan kimi roller. Kafasnda gizli servisi nasl biimlendiriyor? Bir sr! 1987'deki "gelecei iaretleyen kimi haberlere" baklrsa; sivilletirilmi, demokradam, yeri geldiinde kamuoyuna daha ak, ama parlamentonun, hkmetin buyruunda bir gizli servis dledii sylenebilir. Yarn "yap" deseler, koa koa gidecek. Kafasndan geen belki de yle cmleler: "Her dakika eii ykseltmelisin. Bir kez dizginleri elinden kartrsan, bir daha asla ele geiremezsin diye dnme."
448

Dizginlere tam el atmken, MT raporu serveni eii ykseltmesine engel olmu. Sorsanz syler mi? "Hadi hadi," diye balayp, "fazla yalanmadan bu uurda lelim," diyebilir mi? Servisin tepe noktasnda, servise yeni bir ierik verme ateiyle yanp tutumak! Hl Hiram Abas'n d, yaam, tutsa olduu hedef. Gizli servis adamlanyla konuurken diken stnde oturuyor insan. O gizliliin i rperten eli zaman zaman yreinde, gvdesinde geziyor insann. nl Mbarek Eldemler'den bir anne, 100 byk Trk listesine giren Trk mzeciliinin kurucusu Hamdi Bey, amca. Fransz okulunda renim. Paris'te siyasal ilimler. Paraszlk. Yarda brakp dn. Siyasal Bilgiler Fakltesi. Okulda kavgac. Kavgacl srecek yaam boyunca. Dost kazandracak, dman kazandracak. Lehinde aleyhinde konuulacak. Bir ideal. Dilerine girecek, diplomat olacak. Yl 1957. Demokrat Parti dnemi. MAH'n -o zamanki M T ' i n - banda Babakanlk Mstear Ahmet Salih Korur. Baba dostu. "Bize, dil bilen, yksek tahsil gren insanlar lazm. Servisi yeniden byle insanlarla kuracaz." Ahmet Salih Korur'un istei ve araclyla Abas'n iinden kopamad gizli servise ilk adm. lk grevi stanbul'da. Gizli servise askerliini yapmayanlann girmesi yasak. Abas'a ruhsat stihbarat iin "danya" gidecekleri yetitirenler arasnda. Sonra? "zellii" gndemde. spiyonaj ve kontrispiyonaj. Casusluk ve kar casusluk. "Yaamnn en baanl operasyonu sayd Savaman" olaynn dnda, Batum servenleri. Moskova'da elilikte grev... Moskova'da dinlenen telefonlar. Tedirgin, kukucu bir bykeli. Yunanistan. Amerika'nn Yunanistan'a verdii askeri malzemenin ince aynnnlann bir Yunanl subay "angaje" ederek toparlama. Subayn "deifre" olmas. Abas'n bir gece yars, merkeze ektii ksa telsiz. Ka... Yunanl subayn 12 yl hapse hkm giymesi. Hapishane bir parmak uzakta... Subayla birlikte "bir Trk casusu, Atina'da" yakalanabilirdi.
449

Beyrut'ta drt buuk yl. Merkeze gelip gitmeler. Beyrut'ta ksa sreli grevler. Filistin Kurtulu rgt'nn, Kuzey Kbns'a silah evkini nlemek iin Eymr'le Beyrut'ta bir serven daha. stanbul'da Ula Bardak operasyonunda karnndan giren kurunun, boynundan k. nanlr m, inanlmas zor. Deerlendirmede "not hanesinde bir yerin bo" braklmas... 197071 'lerde yakalanan ya da ldrlen sol rgt yeleri, "Ayakta kalsalar, yaasalar belki deil mudak, iyi birer siyasal lider olabilirlerdi. Yetenekliydiler. Sorgularnda bulundu, yleydiler. nsana ok gemiine dalarak, evriminin son anda artk geriye bakmadtn hesaplayarak, 'onlarn' baanl insan olmalanna engel olunmamalyd." Kukusuz kiinin gemiini kanurarak yllar sonraki konumunu karalamann geersizliine iaret eden bu irdelemeler scak gelebilir. Ne var ki, devletin mayasndaki rk tutumunun deieceine ya da birilerinin -rnein Abas'n- gn gelip de deitirmeye yneleceine yrekten inanmak zor, ok zor. Rzgrlar eser, gizli servise buyruk veren nce asker, sonra sivil devlet politikalar dlerde kalr. Dndayken yrekli grnen szleri servise girdiinde alp gtrr. Demokradam gizli servis, galiba hep dlerde kalacak!

ye alnd. Bu, Hiram Abas'a. Abas protokolde beinci srada yer alyordu. Gezi boyunca, uakta ya da otel lobisinde Abas, Ozal'a "refakat eden" gazetecilerle yakn iliki kurdu. Her soruyu yandad. MT'teki bilgilerin neler olduunu syledi, basn kullanmak istemediini her hareketiyle belli etti. Gezide babakandan, sonra ilgi eken ikinci adam, Hiram Abas'. Hele Abas'n, MT'in asl grevinin "solcu av" olmadn sylemesi, daha nemlisi Babakan zal'n Abas'a deer verdiini duyumsatmas, geziye kanlan, zellikle zal'dan gelecek harekederi desteklemeyi grev sayan yazarlarn Abas yanls geni ve olumlu yaynlar yapmasna yol an. O kadar ki, Sabah gibi, olaylara "deiik" gzle bakan bir gazete bile, 17 Temmuz 1987'de " M T Msteannn am'da Byk ovu" baln atyordu. Yazlanlara gre, Abas, Apo'nun -Abdullah Ocalan'n- am'daki dairesini bile biliyordu. Hiram Abas, 1978'de Aydnlk gazetesinin yaynlaryla ilk kez kamuoyu sahnesinde grlmt. Gazete, Abas'n Marmara gemisi ile Eminn araba vapurunun banrlmas gibi sabotajlarn ve frtna operasyonlarn arkasndaki beyin olduunu yazmn. 1980'de emekli olduktan sonra Halit Narin'in bir irketinde ynetim kumluna girmiti. 1965'ten sonra baz M T grevlileri CIA'da eitildiler (Da-

Abas

zerine eitlemeler

ha nleri de ayn yntem uygulanmt). Hiram Abas da Dileri siyasi memum kimlii ile birok kez yurtdna kt. CIA okullarnda drt yl eitim grd bildiriliyordu. Sorgulama, sabotaj ve provokasyon konularnda uzmand. Abas, 12 Mart'tan sonra Faik Trn'n stanbul'daki ordu kararghnda grevlendirildi. Kimilerine gre ikence yuvas nl Ziverbey Kk'nn nde gelen elemanlarndan biriydi. 2000'e Doru, Austos 1987 saysnda Hiram Abas'la ilgili olarak unlar anlaoyordu: " M T mensuplannn grevi olmad halde, operasyonlara
451

Hiram Abas ad, gazete kulislerinin yabancs deildi. M T raporunun ortal enlendirmesinden ok nceki aylarda, Ozal'n MT'i sivilletirecei, bu amala Abas' servise atad sylentisi yaygnd. Fakat Abas' basn piyasasna sren de yine Babakan zal oldu. Suriye gezisinde MT'ten bir st dzey yetkilisi resmi liste45o

kendi isteiyle kanlyor, silah kullanyordu (Abas'n silaha merakls olduunu yalanlan da saklamyor). "1972'de Fndkzade'de Ziya Ylmaz'n yakaland operasyonda yaraland. zel bir hastanede 'albay' olarak tannlarak tedavi edildi. Abas, silaha ve ikence seyretmeye dknl ile tannyor. 12 Mart'ta Erenky'deki ikence kknden geen birok sank Abas'tn azndan duyduklann anlanyorlard."

- Masonluk gibi istihbarat da uluslararas balantlan olan bir konu. Bu adan, MT'te masonlarn younlamas dnlebilir mi? - Karde kardelere yardm etmek zorunda. Ulusu ne olursa olsun. Uluslararas ilikilerde, masonlarn n plana kmas ok doal. Bildiim kadaryla ClA'nn bakanlarndan hemen hemen hepsi masondur. Masonluk kilidi kaplar amada mthi kolaylk salyor.

Bir uzman gazetecinin bilgisiyle

Gazeteci-yazar, dost lhami Soysal, "Dnyada ve Trkiye'de masonluk ve masonlarn uzman. Kaln bir kitab var. MT'te ve emniyet servislerindeki masonlarla ilgili sorulan, daha rapor aklanmadan aylarca nce yandyor: - Masonlarn MT'te younlamasyla ilgili grleriniz? - Masonlar, kilit noktalar tutuyorlar. stanbul Valilii, byk ehir valilikleri, emniyet mdrlkleri... Ta Merutiyet'ten bu yana istihbarat rgderinin bandaki adamlar masondur. M T tarihini incelediimizde, kilit noktalanndaki adamlarn, Tevfik Karasapan'dan Sermet Suavi Karasu'ya, Selk'a dek nllerin mason olduu grlr. Yalnz M T deil, emniyet de ayn. nn dneminin Emniyet Genel Mdr Ahmet Demir, Menderes dneminin nl polis eflerinden Vedat Sokullu, Orhan Hanerliolu... ileri Bakanl iin de ayn durum sz konusu. Masonlar daima st kademedeki adamlan tutmak gibi bir politika gtmlerdir. - Masonlar aras dayanmann, yksek mevkileri tutmasnda ve ykselmesinde bir etkisi var m? - Elbette. Bunlar birbirlerine "birader" diyoriar. Biradeder biradederi daima kotlar. z kardeten nce gelir. Mason olan birinin, birtakm mevkilere trmanmas doaldr ve ok mmkndr.
452

ar
1985 ylnn sonlanna doru, Hiram Abas'n kapsn stanbul emniyetinden bir memur aldnda "bekledii haberin geldiine" mi inand, "anyt" bekliyor muydu? O gnler evresinde olan "eski dosdar"; bir holdingin otomobil pazarlamas yapan irketini yneten gen zenginin odasnda toplandklarnda, MT'e mstear yardmcs olarak kimin seileceini tartmyorlar myd acaba? Abas da dosdanyla, eskiden gizli serviste alanlara yannda grev vererek Trkiye'nin nabzn tutmaya hevesli gen iadamyla "Kim? O mu, Abas m?" sorusuna gnlerdir yant aramaya almyor muydu? Abas, MT'te ikinci adam olmay istemiyor muydu? stiyordu kukusuz. Pat diye gelmedi haber. Tutkusunu doyuracak sondan bir nceki durakn bu grev. Son durak: M T mstearlyd.

Ozal'la buluma zal'dan MT'e by-pass: Hiram Abas

stanbul emniyetten gelen haber, Babakan Turgut

zal'n Hiram Abas' falan gn, filan saatte Ankara'da Baba453

kanlk Konutu'nda beklediini duyurdu. Abas tipinde ve yeteneinde bir gizli servis adam MT kulisinde dnen sylentilerden habersiz olabilir miydi? Hele, babakann MT'in ynetim kadrosuna bir "sivil aradn" duymamas akla yakn deildi. Hele hele babakann kendine zg aranrma yntemlerine taklanlar arasnda "kadn-erkek" Abas'n dosdar olduuna gre... Ayrca Abas gizlilie alk, gizlilie bal. Ankara'ya Ozal'n aratrmalanndan "habersiz" geldi! zal, "Size grev vereceim" dedi Abas'a. Kazanc yerindeydi. M T mstear yardmclna "talip" olmadn syledi. Babakan "devlet hayatnda bazen fedakrlk yaplmasndan" sz etti, nerisinde direndi. Abas, gizli servise dnyordu. Ozal'la Abas arasnda gizli servisle ilgili hangi "fikir alverileri" olduu karanlkta. zal'n niyederine, MT'le ilgili projelerine k tutacak tek cmlesi u: "Gl kuvvetli bir M T yapacaz!" zal baka bir ey sylemese bile bu cmle, Babakan'n yava yava, zamant ve elbette "zemini kollayarak" gizli servisi kafasndaki ze evireceinin nemli kannyd. zal, Abas' hemen brakmad. Arabasna ald. ankaya'dan Meclis'e indiler. Babakan'n Meclis'te kimi grmeleri vard. Abas stanbul'a dnd ve... Bekleyi balad. M T mstear yardmclna atama kararnamesinin ne zaman kaca beklentisi... Kesin gerei yadsmayalm. Babakan zal, bir sivili, Hiram Abas' M T mstear yardmclna getirirken M T bnyesinde aka -gizli servisler deyimiyle- by-pass tabir edilen operasyonu yapyordu. "Kalbe" kendisiyle balannl bir damar ekliyordu. MT'le organik iliki kuraca bir damar yapnryord. Bu, ilk admd. Sonras nasl gelecekti, "zamana brakyordu." Babakan'n, Hiram Abas'a kendisini MT'e getireceini
454

bildirmesinin zerinden aylar geti. stanbul'da gizli servisin eski elemanlar, MT'te kader birlii yapn -bir gizli serviste ne kadar dost olunursa o oranda- dosdaryla Abas, kararnameyi izlemeye balad. Tam drt ay... Abas, Babakan'n dnda bir baka geree inanyordu-. Yllar nce serviste tand kendi halinde, Abas'tan yaa kk, gmen, bir gen adam, lisan derslerinde yardm ettii yeni bir eleman, imdi Kk'teydi. Abas, zaten Kk'n yabancs deildi. Yabancs deildi, nk Hiram Abas, 12 Eyll'den bir gn nce uzun bir yazyla MT'ten aynlacan bildirmiti. Askeri ynetim ilerin hzl ve scak olduu gnlerde Abas'n aynlmasna kar kt, ay daha kald. Sonra stanbul'a yerleti. Halit Narin'in holdinginde gazetecilere gre "bodygard", "gvenlik sorumlusu" grevine balad. Kimi ticari giriimlerde de bulunduu sylenir. Bu, Abas'n d grntsyd. Hiram Abas, gizli servisin dndayd, ama gizli servislere zg "zel ve nemli grevler yapyordu." Kimin iin? ankaya Kk iin! "Yurtdnda devlet hesabna devlet iin -ne olduu renilemeyen- grevler sdeniyordu." O gen adam, Abas'a sayg ve sevgi duyan MT eleman Erkan Grvit'ti. Zaman zaman Abas'n "Kenan Evren'le konutuu" da oluyordu. Abas'n M T mstearl kapsn zorlamadan amas iin iki nemli etken, yanndayd: Kk ve Babakanlk. Dorulanmas zor. Zor ama, ciddi kaynaklarn sylediine gre, MT'in sivilletirilmesi fikrini zal, ankaya'ya anktan bir sre sonra Cumhurbakan Evren, Genelkurmay Bakan Necdet ru ile konuyu grt. MT'e yaplacak atamalarn grlp tartld MGK'da "askerlerin arl tartlmazd." MT'te askeri kesimin egemenlii ve denetimi yasayla perinlenmiti. ru'la da yakn ilikisi olan bir dost, M T raporunun padamasndan aylarca nce "ister inan, ister inanma," demiti, "Cumhurbakan Evren, Orgeneral
455

ru'a zal'n MT'le ilgili tasavvurunu anda Genelkurmay Bakan 'servisin partizan amalarla kullanlabileceine ilikin' kaygsn" dile getirmiti. O srada Abas ad "ykseklerde" geziyor muydu, kesin bilgi yoktu. Gelgeldim, Abas'n MT mstear yardmclna gelmesini istekle bekleyenler, greve aday sivil bir ikinci adam konusu ortaya geldiinde armlar, ama yadrgamamlard. Nuri Gnde de neriliyordu. Soruyorlard: Acaba Abas' atayan kararnamenin drt ay "Babakann masasnda beklemesindeki asl neden, 'Abas-Gnde' ikileminden mi douyordu?" Abas kesimi, gecikmeyi byle yorumluyordu. Oysa Gnde'i tuttuu sylenen Orgeneral ru, Hiram Abas'a hep nazik davranm, kar olduunu gsteren hibir iaret vermemiti. Yine de Abaslar, hatta bizzat Abas, orgeneralin Gnde'i yelediine inanyordu. (Madalyonun teki yzn grebilmek iin Nuri Gnde'le -bir dostu araclyla- bir grme yapma giriimlerimiz olumsuz sonulandndan) Abas yandalanndan gelen bilgileri aktarma zorunluu douyordu. Onlara gre, youn bir kulis balama. Nuri Gnde ve evresi Ankara'da partilerdeki tandklaryla -belki Kk'le iliki kurmu- Abas'n MT'e varmak zere an yolu nkamaya almlard. Abas ve evresi ise, Gnde'in etkili olmay istedii evrelere Abas' drt olumsuz niteliiyle tanttn ne sryorlard. a) Ataktr, b) gem tutmaz ve denedenmez, c) kincidir, d) masondur. Drt niteliin arasna Abas'n "apknl" da yeri geldiinde sknrlyordu. Oysa, "Hiram Bey mason deildi, bykbabas masondu. Fethi Okyar enitesiydi. Adn bykbabas koymu, Hiram adyla masonlua balanyordu." Cumhurbakan ve Babakan istiyordu. Askerlerde durum?
456

Asl direnme M T Mstear General Burhanettin Bigal Paa'dan geliyordu. General mstearn direnmesi Genelkurmay'a balanabilir miydi? Atamann yaplmas iin Bigal'nn evet demesi gerekiyordu. Abas ar basa. 1985 yl sonlarnda mstear yardmclna getirildi: "Cumhurbakan'ntn, Babakan'n ve... Burhanettin Bigal'nn imzalanyla." Ve atama haberini dost bir sesten duydu: Byk holdingin otomobil pazarlayan irketinde, gen iadamnn brosunda bir gn telefon ald: "Eski dosdar" yine bir aradayd. Arayan Erkan Grvit'ti. "Kararname imzadan ka, her ey tamam. Buyurun Hiram Abas, M T mstear yardmcl makamna" diyordu. Abas, evini, eini stanbul'da brakyor, uaa adad gibi gizli servisin kapsn amak zere Ankara'ya geliyordu. Scak ilikiler o derecedeydi. Gizli serviste bir ynetici, bir gruba gre olumlu not alr, bir baka gruba gre olumsuz. Ama Bigal Paa, Hiram Abas'n geri eviremedii atamas gerekletikten ve Abas'n kamuoyuna korku salan M T odalanna, koridorlanna girmesinden sonra, yeni yardmcsn ard. "Tayinine kar kmam. Arak bunu brakalm. Unutalm ve birlikte alalm," dedi. MT'e "geici" bir ban dnemi gelmiti.

Bigaldan,

Undl

dnemine

Ancak Burhanettin Bigal Paa, MT'te kalc deildi, aynlmak, ordudaki fiili bir greve atanmak, ordu komutan olmak istiyordu.
457

MT'in tepe noktasna bir sivilin oturtulmas iin zamana gereksinim vard. Hkmet -tabii dorudan Ozal- MT'te bir sredir alan Burhanettin Bigal'nn yerini koruyup korumayacan aratran nabz yoklamalar yapyordu. Austos yaklayordu. Ozal'a kimi "telkinler" yaplyordu: "Mstearlar gelip gidiyor. Tam ilerinden biri servisi kavramken ayrlyor. MlT'te Bigal Paa'nn yerini korumas bu adan yararl olacak" gibisinden. Bu "telkinler" serviste duyuldu. Bigal Paa fena fkelendi. Babakandan grme isteinde bulundu. "Gitti" ve austosta ordu komutanlna geti. MT'in bana bir korgeneral geldi. Gizli serviste Hayri ndl dnemi balamt. Hayri ndl Paa dnemi, 1988 Austosu'nda Milli Savunma Bakanl mstearlna atanmasna kadar srecekti. nl MT raporu, ndl dneminin arpc rnyd. Rapor, kimi nl kiileri Bako'dan yeralt ilikilerine balayan, hatta eski genelkurmay bakann irkin biimde sulayan boyudardayd. Servisin nasl ynetilecei konusunda General ndl ile Hiram Abas arasnda bir sre sonra yntem ve gr aynl kendiliinden ba gsterdi. ndl, servisin askeri hiyerari dzeninde ynetilmesinden yanayd. Oysa, Hiram Abas daha baka bakyordu alma yntemlerine. MT'teki birimlerin koordinasyonu Abas'a balanm. M T raporunun ortal allak bullak etmesinden iki ay kadar nce Hayri ndl Paa serviste yeni bir dzenleme yapa. Abas'n koordine ettii birimlerin dnda msteara dorudan bal olan iki birim vard. Personel leri ile Hukuk Servisi. ndl Paa kendine dondan bal olan birimin saysn e kard: -Abas'n "ocukluundan beri tand"- Mehmet Eymr'n banda olduu "gvenlik birimi" dorudan msteara baland. Bu dzenlemeden iki ay sonra, ubat 1988'de rapor kamuoyuna "gnaydn" dedi.
8

Yeni "patron" Hiram Abas'n babakanla ilikileri dikkati ekiyordu. Bu ilikiler Abas'n, ndl'den sonra M T mstearlna getirilecei varsaymlann glendiriyordu. Bu ilikileri gzleyen ndl Paa, belki psikolojik nedenle, belki'de gerekten askeri hiyerariden yana olmasnn etkisiyle birka kez Hiram Abas'a, "Babakan ard zaman gitmeseniz," gibisinden dokundurmalar yapa. Abas, dokundurmann amacn anlyordu. Babakanla dorudan msteann grmesi gereini anmsaayordu ndl Paa. Bir baka olaslk daha vard: ndl Paa, mstear adanarak, yardmcsnn babakanla bu kadar sk "temas etmesini" hem protokol, hem de hiyerari asndan iine sindirememi olabilirdi. Abas, Paa'ya, "Babakann armas halinde gitmemezlik edemeyeceini" sylyor, durumu bir gerekeye balayarak anlatmaya alyordu: "Babakan baz eyleri, olabilir ki, msteara sylemeyi istemiyordu. Abas'a sylyor, onun aracl ile MT'e, size." Askeri hiyerariye dkn olan, "Komutan gider babakanla konuur" ilkesine bal grnen ndl Paa'nn ise bu gerekelere ne lde olumlu gzle baka bilinmiyordu. Babakanla "ok sk gren" Hiram Abas, ubat 1988'de baka bir d knklna urayacaka. M T raporunun kamuoyunu sarsa gnden sonra Abas'a kar Babakan'daki eski scaklk, sk grme istei kalmama. ubat aynda emekli olup MT'ten ekildii gne kadar Abas, zal' pek gremedi. Hemen brn babakanlarda grlen gizli servislere kar ekingenlik, iine kapanma Ozal'a da sinmi miydi.' Pek anla lamad. Hayri ndl, "Tahterevallinin birer ucunda oturan Abas ile Gnde hakknda bilgi edinmek iin Eymr' niin grevlendirmiti?"

4 5

459

renin beli knlvermiti. Olay yle geliip serpilmiti ki, Abas'n Bu soru, 1989'un ilk aylarnda gizemini koruyordu. Bir varsayma gre, MlT 'te "hl Gnde'e bal bir kk grup kalmt." teki varsaym ise Abas'n ayan kaydrmak isteyenler, "mstear yardmcsnn bir an yakalamak istiyorlar" dorultusundayd. Hiram Abas yks, genin nc kenarn iziyordu. tasfiyesine Genelkurmay'n kar knn kimse syleyemez durumdayd. Hibir "itme" yaplmam olsa bile, en azndan "seyirci" kalnma. ' Rapordan ve tasfiyelerden sonra M T , "duraan" bir dneme giriyordu. Artk sivillemeden sz eden de yoktu. 1989 bt esi komisyonda grlrken MT'in zaten "sivillerin, ar baa" bir servis olduu vurgulanma. Komisyonda yaplan aklamalara baklrsa, M T kadrosunun sadece yzde 3,5'i "askerdi." tesi, hep sivildi. Evet, sivildi. Yzde 90' "emekli asker!"

Yorumlardan kan

"olaslklar"

arpan deiik grlerin dnda kalan iin uzmanlan, ndl Paa ile Hiram Abas arasndaki ynetim aynmn baka trl yorumluyorlard: Onlara gre, hiyerarinin yan sra babakanla, mstear atlanarak yaplan "sk grmelerin" kukusuz etkisi olmutu. Fakat asl aama, MT'te "mstear rotasyonuna" son vermek eiliminin giderek glenmesinden kaynaklanyordu. MT, pk askerlerin kta hizmetine dnmt. Bir korgeneral geliyor, gidiyordu. Yerine bir tmgeneral geliyor, iki yl hizmet veriyor, tam gizli servisin gereklerini renirken o da gidiyordu. Ayrca hem yap, hem de alma asndan MT'te bir "revizyon" mudaka yaplmalyd. "Revizyonisdere" gre, gizli serviste almak, "profesyonel" bir iti. Bu trden srgit atamalarla MT'i gerek rayna oturtmak olanakszd. Gr ayrlnn kkeninde statkoculuk, tabii askeri evrelerin egemenliinin srmesini isteyenlerle profesyonellie ynelmek isteyenler arasndaki atma yatyordu. Ne lde salkl olduu tartlacak baka bir yoruma gre, M T raporunun padamas "revizyon" isteini simgeleyen Abas'n "tasfiyesi iin" Genelkurmay'n nne kanlmaz bir frsat karmn. "Kurmay deerlendirmesi" belirli sre iinde ilemi, Abas'la birlikte, zal'n MlT'e getirmeyi dledii yeni eh-

461 460

Birka gn sonra stanbul'a giden Mehmet Eymr, Nuri

Sahnede yeni adlar, olaylar

Gnde'in yemek ansn kabul etti. Yemekte Mehmet Aar konusunu an. Gnde, ilk balarda stanbul'dan byle bir yaznn mstearla gitmediini syledi. Sonra yazy buldurdu. "Okumadn imzalamm," dedi, zntsn itenlikle gsterdi. Gnde, bizzat mfettilerle grecekti.

Eymr, Abas, Grvit, ndl'den sonra rapor frtnasnda salam bir tekneye kmay baaran bir baka ad, imdi sahneye giriyor: Mehmet Aar. "1983'te Eymr, kaaklk ubesinde greve baladktan sonra eskiden birlikte alO, MT'ten aynlan Aydn Torunolu adl bir arkada ziyaretine geldi. stanbul 2. ube Mdr Mehmet Aar, ocukluk arkada idi. Mehmet Aar'n bir M T raporuyla 'takibata maruz kaldn', oysa Aar'n stanbul M T rgtne ok yakn olduunu, her trl faaliyetine yardm ettiini ve MT'ten, 'byle bir darbe gelmesine fena halde zldn'" syledi. Aar'a, Eymr'n telefon numarasn verebilir miydi? Verebilirdi. Telefon eden Aar da aa yukan ayn eyleri syledi. Mfettilerden biri MT'in hakknda rapor dzenlediini sylemiti. M T kararghnda arad. Gerekti. stanbul Blge Daire Mdr Nuri Gnde imzasyla yaz, mstearla gnderilmiti. -Yanl anmsamyorsa- yazda (Ecevit'in son hkmetinde AP'den aynlarak alma Bakanl'na getirilen Hilmi tgzar'n davasnda ad geen) Kemal Derinkk ile ilgili bir infaz iinin 'savsaklanmas' iin Mehmet Aar'n Derinkk iin arabuluculuk yapan (filmci) Berker nanolu'ndan rvet ald yazlyd. Mstearlk olay, Cumhurbakanl, Babakanlk ve Genelkurmay Bakanl'na birer yazyla bildirmi, bu yazdan sonra mfettiler soruturma amlard.
462

Mehmet Eymr-Mehmet Aar dosduu, ite bu olayla balad. "ok ilerledi." kisi de genti ve genliin olaan servenlerini yayorlard. Ama, M T raporunda Eymr, Mehmet Aar'n "baz servenlerini" yazacakt. "O tarihten sonra, Aar srekli Eymr' telefonla arad. Haann sordu. stanbul'a gidilerinde havaalannda karlad, dnne kadar onu yalnz brakmad. 'Modern, kltrl, sempatik bir polis mdr izlenimi veriyor, Eymr de yeni arkadan dorusu seviyordu.' O kadar yakn arkada olmulard ki, Aar Ankara'ya gelilerinde artk bekr yaayan Eymr'n evinde kalyordu. Eymr'e baklrsa, Aar', sk sk kulana gelen ve ya grd yanllklarndan tr 'dosta ikaz' etmiti. 'Ayn dnyalann adam' olduunu anladktan sonra Aar'la dosduu yava yava azaltmn." Bir gece bir evdeki yemekte Mehmet Aar'la karlaan. Nitelemeler doruydu. Aar, modern, kltrl ve sempatik bir "izlenim" veriyordu. Ankara emniyet mdryd. Elinde -belin de tabanca var myd, bilemiyorum- telsiz arac. Az konuuyor, telsizi ok dinliyordu. zal'a suikast giriiminden sonrayd. Suikast srasnda ve Byk Ankara otelindeki l cinayet gnlerinde "bilgi almak iin" Aar' sk sk aramam. Polis-basn ilikilerini iyi biliyordu ve dorusu, yanlac bilgi vermemiti. Aar'a; "Msait bir gnnz saptasanz, sizinle grme olana bulsam," dedim.
463

M T raporunda ad olduka renkli geen kiilerle ilgili kimi eyler soracaknm. Bu arada -belki- Aar'n kiilii zerinde izlenimler de edinirdim. M T raporuna can veren gizli servis insanlan ile polis yetkililerinin "kiilikleri, doalar" ok ilgilendiriyordu beni. Davran zellikleriyle kiilikleri doru saptamadan olaylann iine imlemeyeceine inanyordum. Siyasal yazlarda da byle deil miydi? Bir siyaset adamnn karakterini, kiiliini yaratan eleri ne denli iyi bilirseniz, birden nnze kan siyasal bir olayn zmn o kadar kolay yapabilirdiniz. Sz verdi. Bir hafta sonra elverili zamann saptayp beni arayacakn. Aa yukan aln aydan fazla bir sre geti. Aar, "sorulmas olas sorulan sezmi" olacak ki, aramad. Karlanm evde de, daha ok suskun, izleyen baklanyla durgun bir grnt sergilemiti. Polisler ok konumazlard. Szmz Mehmet Aar'dan dar: Dverler, sverler, konutururlard. nsan rglerini srdrelim (Eymr'den anlarla): M T raporunda stanbul eski emniyet mdr nal Erkan'n da ad geiyordu. Eymr'e gre, Kemal Horzum'un araclyla -tandnal Erkan'n stanbul'a atamas yaplmadan, "st makamlar" tayine konu olanlar iin bilgi istemiti, M T de gndermiti. "st makamlar" bu trden yklerde ok geen bir deyimdir. Eymr'e sorsanz "st makam" denen, ankaya Kk, yani Erkan Grvit nal Erkan'la ilgili "bilgiler" oraya aktarlm, ama atama sonra km. Erkan'n stanbul'a atanmasndan sonra Eymr, Mehmet Aar aracl ile yeni stanbul emniyet mdr ile tant. "nal Erkan'n, M T i n hakknda 'menfi' rapor verdiinden haberi
464

vard." (Devlet daireleri de elek gibi maallah. "st makamlara" giden, herhalde "gizli" damgas yiyen her yaz, sahibini hemen buluyor. Bir de bu gerek kyor ortaya. Babakanlk gazetecilere haber verenlerin azn kapayacana, yazy ilgili kiilere gz ap kapayncaya kadar iletenlerin nne geebilse. Daha doru bir i grm olmaz m, a benim canm efendim?) Eymr'le, nal Erkan zaman zaman grtler. Polisler arasndaki kudret savamnn ilk ucu, ite bu srada bir saptamayla kendini gsterdi: "nal Erkan, Attila Aytek'in (Emniyet Genel Mdrl Kaaklk Dairesi Bakan'nn) stanbul'da faaliyet gstermesini sindiremiyordu." Eymr'e yaknd anlalyor. Ama Eymr'e gre, bu yaknma fazla hakl deildi. "nk Aytek, hangi kaaklk olayn alsa, alnndan mudaka bir stanbul balants kyordu." "stanbul polisine havale edilen iler ise ya ynn deitiriyor ya da iki kelime ifade alnarak kapanlyordu." Besbelli Eymr ile Aytek arasndaki sk ibirliinden kaynaklanan bir yargyd bu.

Bar ubuu
imdi, sahneye "iyi niyet" sergiledii savyla, bir baka gelime geliyor. Gizli-ak, polis efleri bir araya gelip "ban ubuu" iecekler. Eymr, yanna Attila Aytek'i alarak stanbul'a gitti. Bir masann evresinde toplandlar. nal Erkan, Mehmet Aar, Necati Altunta ve Attila Aytek. Yemee "onlardan yal, sayg duyduklan bir aabey" Hitam Abas da kanld. Bir "byk reis." Abas, henz M T mstear yardmclna gelmemiti. "ki
465

taraf da tanyordu. Polis rgtnde blnme olmasn istemiyor, dargnlklarn bitmesini arzuluyordu." Hiram Abas, bar ubuunun yaklmasnda birinci dereceden bir rol sdenmi miydi acaba? Anlanma gre, evet! Ne are, nal Erkan ubuu itti. "Olumsuz bir davran sergiledi. Aytek'i sulayan konumalar yapn. Bir adm atlamad." "Mcadelenin znde" kiisel drtler mi vard? MT raporunun yazan, "mcadeleyi yerala-yerst kavgas" diye niteliyordu. Ankara ekibi, "nal Erkan ve arkadalarn grevlerinin verdii avantajlan kullanarak sa ya da sol basnda aleyhlerinde yazlar yazdrmakla suluyorlard. MT'e ve Kaaklk Dairesi'ne bilgi veren M T d 'muhbir vatandalan gzalt ediyorlar, M T ve emniyet kaaklk daireleri aleyhinde kullanmak zere ifadeler alyorlard." Daha telere srayan sulamalar yapyorlard: Erkan ve ekibinin bu trden ifadeleri deifre ettiini, "MT'e yaknl ile tannan basn mensuplann sindirip ilerinden atnrdklanm" ne sryorlard. Soru yapp kalyor: Basnda kimi zaman grlen "kymlann" aknda ne srlen bu savn ilevi var myd? Gizli ya da ak polisler bile izlenmekten, telefonlannn -hele istanbul'a gidilerinde- dinlendiinden yaknyorlard. Bu sulamalan renince "dinlemeye alnan telefon olaynn bir kanser gibi" toplumu sardna insann inanas geliyordu. Bu arada Austos 1987'de -Abas arak MT'te yeni patrondu- mstear yardmcs aleyhinde 2000'e Doruda bir yaz yaymlanmt. "stihbari" kpekbalklan hemen ak denize salnmn. MT, bu yazy kimin yazdrdn, bilgilerin dergiye kimden geldiini aranryordu. Gizli servisle polis arasndaki gerilimli dakikalar arak balamn. Eymr'e ve MT'e gelen haberlerden, yayna stanbul Emniyet Mdr Muavini Tayyar Seven'le Nuri Gnde ve Cengiz Abaolu'nun neden olduu kansna vanld. Ankara'daki ekip ve MT'te, "artk kendileri iin
4.66

tehlikeli bulduklan mstear yardmcsna kar harekete geildii" yargs egemendi. Silahlar hazrlanrken duyulan akrt iitilmeye balamn. 200"e Doruda kan bilgilerin doruluu ya da yanll stne, neden hi kimse bir eyler sylemiyordu?

Silahlar

dolduruluyor

M T ekibi, stanbul ekibinin kendilerine bir kurun daha sktna, yeni bir olayla inand. 4 Kasm 1987'de Hrriyet'te "rperten tiraf, Devlet Uyuyor mu?" balkl bir haber yaymland. Yayn drt gn srd: " M T ve Kaaklk Dairesi'nin ajan olan Timur Hanolu btn kaaklara, Mehmet Ali Aca'ya sahte pasaport dzenlemi, bu adamlan yurtdna karma." Timur Hanolu, "gerekten de MT'in kayd elemanyd." 1975'ten beri MT'e hizmet veriyordu. Terrist ve kaaklarla ilgili binlerce bilgi vermi, birounun yakalanmasna yardm etmiti. MT, bu bilgileri polise aktanyordu. 1987'de ileri Bakanl yeni pasaportlar hazrlama. Bu pasapordardaki fotoraflann deitirilmesinin olanaksz olduu syleniyordu. Timur Hanolu ise, tersini ne sryordu. Eymr, Hanolu'nu yanma ald. Emniyet Genel Mdr Saffet Ankan Bedk'e gtrp bir "gsteri dzenledi." Tanklar da odaya alnd. stihbarat Dairesi Bakan Beyhan Ertrk, Pasaport Daire Bakan Turhan Gen ve bakalar. Hanolu sa kurutma makinesiyle yanm saatte yeni pasaportun fotorafn kard, yerine bakasn yerletirdi. Gsteriden sonra Hanolu, Bedk'le alma arkadalarna "sahtekrlk ve alnacak kar nlemler konulannda" gzel bir nutuk ekti.
467

Bedk, grmeden memnun kalm olacak ki, "Hanolu'nu parayla taltif etmiti." stanbul, -Ankara ekibinin ifadelerine greHanolu'ndan rahatszd. Gazete yaynyla, "hem Hanolu'nu 'deifre' etmiler, hem de MT'le karde rgt Emniyet Genel Mdrl Kaaklk Dairesi'ni 'kk drmlerdi'." Fakat servisler aras istihbarat kran krana alyordu. Yaynn yaplacan Eymr bir gn nce rendi. Bir M T grevlisi stanbul Mali ube'de saat 18:00'de yaplan toplanny grmt. M T ajanna gre, Mali ube Mdr Orhan Uzeller, eski mali ube mdr Cevdet Saral, Merkez Valisi kr Balc, Emniyet Mdr Yardmcs Tayyar Seven ve Tercman gazetesinden rfan lk birlikteymiler. Haberi yazan Kasm Gence yokmu. Peki ama, byle bir haberi rfan lk neden kapmam, yazmam, bomba gibi haberden neden yoksun kalm? Bilgiler arasnda bu noktaya rasdanmyordu.

lahlarn karlkl doldurulduu sralarda, "Eymr' evinde ziyaret" ediyor, "stanbul'da tek bana grev yapmadn, eer 'bir suu varsa' bunu o tarihte grevde bulunan dier 'st kademe yneticilerinin' de bilmesi gerektiini, gerekirse onlan da mahkeme huzuruna karacan" belirtiyordu. kr Balc -Kasm 1988'de sorduumuzda- sylediklerini doruluyordu. Eer ne srlenleri yapttysa, o zamanlar buy- ruunda olan st kademelerin de bilmesi gerektiini anlatmaya alma. Kavga uzayp giderken dallanp budaklanyor, yk saadi bombaya dnyordu.

Birinci perdenin sonu

Btn bu olaylar M T raporundan ok nceleri geiyordu. Fakat MT'le polis arasnda srekli birbirini sulama ve izleme, buluup tartmalar srp gidiyordu. kr Balc, ABD'den stanbul'a dndkten sonra mlkiye mfettileri "ok aynntl soruturmadan sonra" hakkndaki soruturma metninin bir kopyasn stanbul Cumhuriyet Savcl'na vermilerdi (Balc alan davada beraat etti). Garip syleiler yaplyordu. Birbirini sulayanlar bir araya geliyor, dosta syleiyorlard, rnein Bal'y ABD'den dnnde grkemli trenle karlayan Mehmet Aar, Eymr'e baklrsa, "stanbul Skynetim Komutanl'na Bal'nn 'himaye edilmesi iin ifahi emir verildiini' sylyordu." kr Balc ise, gizliden gizliye si468 469

Abas: "Kadn ileri fazla abartl"

Birok nemli sulamalar raporun aa kmasndan sonra bir yana aald ve daha ok "bu konu" geni yanklar yaram. Mstear yardmcs da Eymr'e raporda "kadn ilikilerini fazla abarnh" bulduunu sylemiti. Demek Abas da ru'la ilgili bu blmn rapora girmesinden yana deildi, yleyse ru ad rapora gitmeyebilirdi.

Mstear Hayri ndl geziden dnmemiti. M T raponnun yazm, 10 Kasm 1987'de sona erdi. ndl'e, Hiram Abas veklet ediyordu. Mehmet Eymr, raporu Hiram Abas'a gtrd. Abas, ald raporu ve " gn" okudu. Deerlendirdi. Sonra Eymr'e; "Rapor 'gelitirilirse' yararl olabilir. Raporda 'kadn ileri' fzla abartl," dedi. Raporun kenarna "Msteara arz" yazd ve ndl'n dnn bekledi. Oysa Hiram Abas, msteara veklet ediyordu, isteseydi raporu "ileme" koyabilirdi: "Koyabilirdi. Ancak mstear ksa sre sonra dnecekti. Bir on gn daha bekleyemez miydiniz, diye sorabilirdi." Mstear yardmcsnn raporu "bir sre okumasn" Mehmet Eymr; "Mstear yardmcmz bir hafta sonra raporu bana geri verdi. Bir sre MT'ten uzak kald iin bu konular ona da yabancyd, ilgisini ekmiti (Eymr hl yle diyor). 'Etd' msteara arz etmemi ve mstear tarafndan uygun grlrse st makamlara yollanmasn emrettiler," diye yorumluyordu. Raporu Abas'n grp incelemesinin zerinden bir hafta kadar zaman geiyor. Rapor arz edilmiyor. "Seim tela balam -ki M T neden bu 'telala' ilgili- Eymr bir ameliyat geirmi ve izne km, 'ett' msteara gitmiyor." Eski genelkurmay bakan Necdet Uruun ses sanats Emel Sayn'la "ilgisi" M T raporunda olduka geni yer alyor.
470

"Girerdi" dedi, "Necdet ru'un ad yine geecekti. kr Balay himaye ettii savlan, kr'nn mafya ile ilikileri, Vali Nevzat Ayaz, Dndar Kl'n sorgulamada syledikleri... Bu nedenlerle ad yine geecekti. Hatta olunun hayali ihracat ilikileri... Fakat dikkati eken nokta, raporda o kadar deiik iddialar olmasna ramen, Necdet ru, kadn meselesini ele alarak dava aa, harekete bu nedenle geti. Acaba neden?" Orasn bilemezdik, elbet bir nedeni vard. Fakat teki savlann doruluuna kimsenin inanmayacan biliyordu. Kadn sorununun, kamuoyunda bir kiinin, hele genelkurmay bakanl yapm bir insann kiiliinde ok derin izler brakacan dnm olabilirdi. Eymr, Dndar Kl'n sorgulamada hep "nemli bir eyler syleyeceini" ne srdn, sonunda sylemesi istendiinde Necdet ru ve Vali Nevzat Ayaz adlarn verdiini yineliyordu. Fakat bu savlar, Dndar Kl'n yazya dklen sorgu metinlerinde yoktu. Neden? "Ama devletin bu kadar st makamndaki kiilerle ilgili iddialan 'fezlekeye' geirmedik, ekindik." 1984'te Necdet ru, genelkurmay bakan idi. Ama sorguculann grevi, ifade metnini "aynen" yazmak, st makamlara gndermek deil miydi? Eymr'e gre, "yazp st makamlara -msteara- versek zaten ya kanlr ya da mahkemelere tmyle gnderilmezdi."

471

"Kadn"

konusunda

"yandg"

geldi." Burada bir "durum saptamas" yapmak gerekiyor: Erkan Grvit, son gnlerde Mehmet Aar ve nal Erkan'la bir hayli yakn mnasebet iindeydi. Attila Aytek'le pek grmyor, gyabnda ona kar olumsuz iradelerle konuuyordu. Kk'teki konumada konu, Mehmet Aar ve nal Erkan'a geldi, Eymr, hazrlad "rapordan sz etti." Grvit, "Ver" dedi. Mehmet Eymr kard, verdi. Grvit, "hi ara vermeden ve herhangi bir konuma yapmadan okudu. Bitirdiinde, ok iddial bir rapor," dedi. Eymr yandad: "Olabilir. Ancak bu, baz kaynak haberlerine dayandnlarak hazrlanan bir istihbarat etd. Bu konularn devletin st kademelerince bilinmesi gerekir. st makamlar raporu okuduktan sonra, uygun grrlerse aynnnl biimde soruturma yaplabilir." Grvit "tatmin" olmamt: "Rapordaki ifadeler Attila'nm ifadelerine benziyor," dedi. Eh, ne de olsa Grvit, Attila Aytek'le yakn dosduk yapma, ondaki bilgileri, eilimleri biliyordu. "Attila'nn hibir katks yok," diye yant verdi Eymr. "Ben 1973'ten beri bu ilerin iindeyim." Grvit, "brak etd -raporu- bana," dedi Eymr'e. Eymr "Tek nsha bu," dedi. "Ekleri de var. Henz hibir makama verilmedi. Brakr veya verirsem st makamlardan azar iitebilirim." Grvit sinirlendi. "Benden mi gizleyecekler. Zaten Hiram nasl olsa bana bahseder," diye ka, srar etti.

Abas'n, Eymr'e, "gelitirilirse raporun daha yararl olacan" sylemesi de ilginti. Kukusuz Abas, "gelitirmekten" sz ederken, kimi olaylar daha somut, kandarla rapora almann yerinde olacan sylemek istiyordu. Nitekim, Hiram Abas da, Mehmet Eymrde, "Necdet ru'un ses sanats Emel Sayn'la ilikisinde" byk yanlgya dtklerini "daha sonra, raporun byk yanklar yaratmasndan sonra renip anlayacaklard." iten gemi olacakn. Bugn Eymr'n ya da Abas'n bu "hatay" aktan ve resmen kabul etmeleri kukusuz olanakszd. Yanll kabul etmek demek, hem kamuoyu, hem de yasa nnde suu benimsemekti. Ama hl o evrelerin "baka bir generalin, hem de ook, ok st dzeylerde birinin bu trden ilikisini" daha sonralar saptadklan syleniyor. Fakat bu denli "byk bir hata", genelkurmay bakanl yapm bir kiiyi kamuoyunda kk drecek byle bir yanllk -incelenmeden, araarlmadan- nasl yaplma? "Bir otel kuu" rmt. Kendine M t T ajan ss vermekten holanan, hatta MT'e bilgi veren bir "kaynak"tan gelmiti bu haber. Abas ve Eymr, "kayna biliyorlard, imdi istanbul'da hangi resmi kuruluta altn da."

Tartmal

konuma

Eymr, Kk'n MT'le ilikilerini ve gcn biliyordu, "raporun bir fotokopisini ekerek ertesi gn gndereceini" syledi. Erkan Grvit'in akl raporun ieriindeydi: "Burada yazlanlar doruysa" dedi tam kapda, Eymr giderken: "Ben Saffete (EmniyetGenel Mdr Bedk'e) bunun he sabini soranm!"
473

oka yazld, ama yky tarih srasyla canlandrmak gerekiyor: 2 Aralk 1987 gn, akamst Mehmet Eymr, ankaya Kk'ne ka ve Erkan Grvit'le "baz i konulann" grt. stanbul'daki bir operasyonla ilgili bilgi veriyordu. "Sz maryaya
472

"Ertesi gn -3 Aralk 1987'de- bir personelim, etd ve eklerini kapal bir zarf iinde gtrp Erkan Grvit'e teslim etti." Fakat -Eymr'n kansna gre- Hiram Abas, deneyimli bir insand. Raporun daha msteara verilmeden Erkan Grvit'e teslim edilmesini yadrgad ya da eidi olaslklan dnerek Eymr'e; "yi yapmamsn. Vermemeliydin," dedi. Daha sonra Abas yle dnecekti: "Ben istersem raporu Abas'tan da alabilirim diye dnen Erkan Grvit, istanbul'daki telefonumu da biliyor, oradan da beni arayabilir, konuabilirdi, acaba neden yapmad?" Raporun kimden ve nasl szdnn aratrld gnlerde, yalnzca basn deil, kukusuz M T de ayn aratrmay yapmaya balama. "MT'ten km, szm olamazd. ok dar ereveli bir kadro biliyordu. Eymr'n yan odasnda oturan sekreteri, Abas ve bir-iki kii daha. erden 'szma' olanakszd." "Ama Eymr, elbette Abas, 4-5 Aralk 1987 tarihlerinde Mehmet Aar'n Ankara'da olduunu ve Erkan Grvit'le grtn saptamlard." Hatta Eymr'e gre, "stanbul Valisi Nevzat Ayaz da Ankara'da imi." Aralk balarnda Hiram Abas, kznn dn iin stanbul'dayd. 12 Aralk gecesi, dnde bir "kavga" yaand. nal Erkan, Mehmet Aar, Necati Altunta bir masada oturuyorlard. Eymr, selamlaa, ayn masada oturdu. Dnde Eymr'n kulana -kim olduu bilinmiyor, ama Abas da olabilir- bir "yakn" sinirlenmesine yol aan bir bilgi fsldad: "ABD'de hem gz ameliyan, hem de salk denetimi iin bulunan Babakan Turgut zal'a bir rapor gnderilmi, bu raporda; Hrriyet gazetesinde kan 'Alan kaakl' ile ilgili yaz dizisindeki bilginin Eymr ve Artila Aytek tarafndan gazeteye verildii bildirilmiti."
474

Babakan M T raporunu ne zaman rendi.7

imdi yeri geldi. Babakan ubat 1988'de padayan nl M T raporunu daha nce ald m, aldysa ne zaman? Babakan Turgut Ozal, M T raporunu 29 Kasm 1987 ge-, nel seimlerinden bir gn nce, 28 Kasm 1987 gn ald. Raporu, M T Mstear Yardmcs Hiram Abas gtrd. "Babakan raporu aldnda yalnz deildi, ei Semra zal da yanndayd. Fakat bu kadar uzun bir raporu hemen okuyamayacan, esasen gzlerinden rahatsz olduunu, A B D dn inceleyeceini ve... Babakanlk Konuoj'ndaki kasaya kideyeceini syledi." Demek ki, M T raporu, ortaya kmasndan en az iki ay bir hafta nce Babakan'a verilmiti. ABD'den dndkten ve raporun aklanmasndan nce raporu inceleyecek bol bol zaman bulmu olabilirdi. Raporu Babakan'a 28 Kasm 1987'de verip vermedii sorulduunda, Hiram Abas, tek cmleyle yandyordu: "Ben byle bir ey sylemiyorum." Ve... Orada "stop" ediyordu. Byle bir ey sylemediini yineliyor, ancak Babakan'a raporu aa kmadan iki ay nce vermediini de sylemiyordu. Raporun Babakan'a ok nceden verildii anlalyordu. Belki de "mfettilerin hazrlad Bako raporu" srasnda MT'ten bilgilenmiti. Bu noktada "taraflar susuyordu." MT raporunu soruturan Kudu Sava komisyonu, bu "noktay" acaba araanyor mu, gerek neyse aklayacak m?

Dnelim renkli saatlere

ABD'de bulunan Babakan'a, Eymr ve Aytek hakkndaki raporun stanbul Emniyet Mdr nal Erkan, Mehmet Aar ve ANAP l Bakan Eymen Topta tarafndan yazldn
475

yine o dost sylemiti. Eymr, nal Erkan'n masasna gitti. Ayn masada oturan Aydn Torunolu, Necati Altunta ve eleriyle konutu. nal Erkan ve Mehmet Aar ayaa kalkp Eymr'n elini sktlar. Aar, masa ziyaretini "incelik" diye niteledi, "Bizi mahcup ettin aabey," dedi. Eymr, "Seninle bir konuda konumak istiyorum," dedi Aar'a. Bir keye ekildiler. Eymr'n niyeti "ABD'ye gnderilen raporu" sormakt. Fakat Aar daha atik davrand: "Aabey bizim hakkmzdaki raporu elin nasl vard da yazdn?" diye sordu. Eymr, ard: "Ne raporu? Benim altnda imzam olan bir rapor mu buldun?" diye sordu. Rzgr tersine dnmt. Eymr bir raporun hesabn sormaya gitmi, ama bir raporun hesabn verecek du ruma dmt. "Ankara'dan bir dostumuz u 20 ksur sayfalk raporu yollad, dedi Mehmet Aar. "Sen benim aabeyimsin, aabeylik lene kadar kalr. Sen yazmasan bile MT'in byle bir rapor yazmasna neden izin verdin?" diyordu. Eymr, "Seni birok kez uyardm, aabeylik ve dosduk yaptm sana. Hatalarn ok fazla," dedi ve konuyu "teki rapora" kaydrd: "Babakana rapor gnderiyorsunuz. Bu iftira kampanyas daha ne kadar srecek? Neden btn yalan evreme yalan reterek beni kclyorsunuz?" Aar inkr etti. Basnda "dnde kavga" diye nitelenen, ilgililerine gre "tatsz bir tartma" olan olay, bylece sona erdi. Eymr masasna dnd. Dikkati eken bir nokta: MT raporunu Aar ve stanbul'daki teki ilgili polisler reniyor, tam o srada ABD'de olan Babakan'a, Mehmet Eymr hakknda bir rapor gidiyordu. Gizli servisle emniyet arasndaki sava, bu lde boyudanmn. yle anlalyordu. Dn, dnd. Orada bulunan Erkan Grvit'le Saffet An476

kan Bedk bu tanmay uzaktan izlemilerdi. Daha sonra Hiram Abas, kavga edenleri de yanna ard, birlikte resim ektirildi. Kavgal dnn ertesi gn akam uayla Eymr, Ankara'ya dnyordu. Aydn Torunolu geldi yanndaki koltua oturdu. Toruno lu, "iki taraf" da tanyor ve seviyordu. "Aar ve nal Erkan, yazdn raporu bana gsterdiler," dedi. Uzun olduu iin raporun tmn okuyamam. Eymr raporun, iinde "adlar belirtilenlerin" eline getiini ite, o zaman kesinlikle anlad. Daha sonraki gnler, Kk'te grevli Bedri zdemir, raporun "dnden bir hafta kadar nce" Mehmet Aar ile nal Erkan'n eline getiini syleyecekti. Mehmet Eymr, gizli servis mannyla olaylan sraya koydu ve bir yargya vard: Erkan Grvit'e vermesinden bir-iki gn sonra "rapor, stanbul emniyetinin elindeydi." Bir iki gn durgun geti. Fakat 17 Aralk 1987 gn Erkan Grvit, Eymr' telefonla arad. Grvit, dnden sonra (Hiram Abas da on gn stanbul'da kalacakt), stanbul'da bir-iki gn kaldn belirterek, Aar ve Erkan'la, "Oturup konutuk. Ett zerinde durduk. Onlar bu metinde yer alan birok konuyu rttler. Raporu senin, kastl ve irkin bir ifadeyle kaleme aldn dnyorlar," dedi. Ne oluyordu? Grvit, stanbul'dakilerin, zellikle Aar ile Erkan'n avukadn m sdeniyordu? Oysa raporda daha nemli kiilerle ilgili savlar yer almt. Bunlar bir yana brakyor, Aar'la Erkan' savunuyordu. Grvit, neden herhangi bir incelemeye ynelmiyordu da, raporu kmseyen ifadeler kullanyordu? Grvit'le Eymr telefonda yanm saat kadar taratlar. Eymr, "Kemal Yazcolu ile grsene... stanbul'da olup bitenleri iyi bilenlerden biri de Yazcolu," dedi. Grvit sinirlenerek;
477

"Ben o herifle ne diye greyim. stanbul'da kadn kz, elence hayatna dalm. nal bana anlata," dedi. Souk bir hava esiyordu, "sonra yine grme dileiyle" telefon kapand. Eymr'de, "szmann kayna" arak biimlenmiti. Grvit'le yapa telefon konumasndan bir-iki gn sonra, yine bir dnde Grvit'in Kk'teki yardmcs MT'ten mer Zafer et'e "raporun 'patronu' rarafindan szdrldndan kuku duymadn," syledi. zgnd. Gizli M T raporu arak devletin belirli st dzeylerinde gidip geliyor, yazmalara yol ayordu. 21 Aralk 1987'de olaya "resmen" Emniyet Genel Mdr Saffet Ankan Bedk de kaald, M T ' e resmi bir yaz gnderdi. Yazya raporun bir kopyas da eklenmiti. Rapor oalalmadan nce kimi yerlerin ala izilmiti. Kimi yerlerde Bedk'n krmz kalemle nodan da vard. Raporun devlet kademeleri arasnda yazmaya dklmesi, nne geilmesi zor kimi olaylarn balangtc olabilirdi. Hiram Abas, kznn dnnden sonra bir sre daha kald stanbul'dan dnmt. Eymr duyurmutu, Bedk'n yazsn ald, Babakan'a gitti. Durumu anlatt. zal, "resmi devlet daireleri arasnda mat verdi. Ozal'n istei, Bedk'e duyuruldu. Emniyet Genel Mdr, "yaz ekinin, yani raporun yanllkla gnderildiini belirterek geri istedi." stihbarat servislerindeki bilinen kurallar yine ala-. "Emniyet Genel Mdr'nn yazsnn, gnderdii rapor ekinin MT'te fotokopileri alnd ve Mstear Yardmcs Abas'a ondan sonra teslim edildi." Emniyet Genel Mdrl de "raporu 'illegal' yollardan elde ettiini ifade ederek raporun kaynan saklamaya" alma.
478

Aralk 1987'de MT'te ve teki istihbarat servislerinde raporun "danya szaca" varsaylmyor, taraflar "daha st dzeydeki bir arpmaya hazrlanyorlard." 20 Aralk'n sonra iki gelime oldu: Hiram Abas'la Erkan Grvit, bir gece buluttlar. Erkan Grvit'le Hiram Abas, ailelerini de alarak Bursa'ya gittiler. Uluda'dan balayalm: Eymr'n yllk izin gnleriydi. 23 Aralk 1987'de Uluda'a ka ve Erkan Grvit'le orada karlasa. Bir haftay birlikte geirdiler. Fakat Erkan Grvit, rapor konusunda tek szck etmiyordu. Oysa Eymr, Grvit'in raporla ilgili konuma giriiminde bulunacan umuyordu. Grvit'in yardmcsna ve Hiram Abas'a, "raporun stanbul ekibine Grvit tarafndan verildiini irdeleyen dncelerini ak ak beyan" etmiti. Fena halde bozuluyor, Grvit'in olduu yere, lokantaya bile gitmek istemiyordu. Ei ise bu "davrann doru olmadn" Eymr'e sylyordu. Souk da gnlerinde, souk iki adam...

rapor konusunun yazmaya dklmesini

onaylamad" ve "syleyin Bedk'e alsn yazsn geri," diye tali-

Grvit-Aar-Abas

geni

Abas, Ankara'ya geldikten sonra Erkan Grvit, onu ailesiyle birlikte bir akam yemeine ard. Kk'teki lojmanda buluacaklard. Abas'n ei daha nceki saaderde Grvidere gitti. Abas'la Grvit telefonlalar: "u Mehmet Aar' ar," dedi Hiram Abas, Grvit'e, "O bir devlet memuru. Sorarsan raporu kimden aldn syler sana." Abas, Grvit'e bask yapyordu. Raporun kimden szdn renmenin tek yolu, Abas'a gre, buydu. Abas yle dnyordu:
479

"stelik Aar, raporu kimin szdrdn Grvit'e sylemek zorunda. Bizi yasa yoluyla syletmeye zorlamasn. steyerek sylesin. Eer Aar sylemezse, o zaman aa alnr." Grvit, M T Mstear Yardmcs'na Aar' ardn ve yemekte buluacaklar gnn akamna doru bir saatte Aar'la Kk'teki brosunda konuacan bildirdi. Abas, hemen; "Ben de geleyim, birlikte soralm Aar'a," diye neride bulundu. Grvit olumsuzdu: "Yok," dedi, "sen gehne. Belki senin yannda konumaz." neriyi geri evirdi. Ge vakit MT'ten kt Abas. Kk'e, Grvidere gitti. Bir saat Mehmet Aar'la brosunda konuan Erkan Grvit, kageldi eve ve Abas'a; "Sylemiyor, konumuyor Aar," dedi. Abas, "Olacak ey mi?" diye ard. Bir olaslk aklna taklyordu. Grvit, Mehmet Aar'a, "azn sk tutmasn" sylemi olabilirdi. Raporu, Aar'la nal Erkan'a szdrd ise, herhalde ikisinden birinin konumasn istemezdi. Hiram Abas'n ii buland ve bu olaslk giderek pekimeye balad kafasnda. Daha sonraki gnleri anmsayacakn Hiram Abas. "Raporun nasl szdn, MT gibi eidi olanaklan olan bir gizli servisin soruturmas gerekmez miydi?" "ndl Paa'ya birka kez Hiram Abas, szdrmay saptamak iin soruturma almasna, aratrma yaplmasna izin vermesini nerdi. ndl Paa, bu srarl istekleri geri eviriyordu." "Ne diyordu?" "zin vermiyordu." "Acayip, ama bir neden sylemi olmal." "Abas'n araarma isteklerini 'raporda senin de adn geiyor, olmaz' diye reddediyordu." teki kimi olaylar, bir gizli servis adamnn yine kendine
480

zg mantn iletmesine yol ayordu. ndl Paa byle sylyor. Erkan Grvit, "stersem Hiram'dan alrm," diyor Eymr'e. stanbul'dayken Abas'n telefonunu biliyor, ama hi aramyor. Aar'la birlikte konuma isteini geri eviriyor. Bir yandan da'MT'in sivilletirilecei kamuoyunun gndeminde. Ba ekecek insan Abas grnyor, gsteriliyor. Soruyordu Abas: "3 Aralk'la 12 Aralk arasndaki srede ne oldu, szma nasl gerekleti?" Sonra bu olaylar zincirini dnyor ve szmann Grvit'ten gerekletii noktasna taklyor. Abas'a baka istihbari bilgiler geliyor. Aar'n, raporu ilknce Hrroet'e gtrd, gazetenin yaymlamamas zerine, baka yerlere kayd... gibi! Abas, raporun bir yerde duvara arpacan hissediyordu. "Hayri ndl, yoktu. sterse muameleye koyard raporu. Beklemiti Hayri ndl u. Rapor padadktan sonra da stn rtebilirdi. 'Dezenfbrmasyon,' derdi. i bitirirdi. Yapamad." "Niye yapamad?" "Yapamazd. Tam bu dnceler iindeyken, Cumhurbakan Kenan Evren'le dou illerinde gezide olan Erkan Grvit'in Ankara'ya 'dnnce her eyi gzden geireceini' syleyen bir demeci basna yansd. rtme ii, yato."

Rapor

Genelkurmayda

m!

Baka bir istihbarat daha yaplma: Hayri ndl Paa, raporu, yaymlanmasndan nceki gnler, Genelkurmay'a gtrmt. Rapor orada "incelemeye" alnma. Belki de Genelkurmay, raporun varin Kk'ten, yani Grvit'ttn renmiti. ubat 1988 balarnda olaylar bu yolda akp gidiyordu. "MT'te ve teki servislerde" tam bir kargaa sryordu.
481

3 ubat 1988 gn Eymr, Uluda'dan Ankara'ya dnd ve Mstear Hayri ndl ard, "Nedir bu ett meselesi?" di ye sordu. Bu kez Eymr arma. Byle bir etdn hazrlanmasn bizzat mstear, geziye kmadan nce smarlamn. Oysa Paa imdi habersiz grnyordu. Anmsatt Eymr, ndl defterini kard, "unutmu," dorulad. ndl Paa; "Necdet ru Paa ile Nuri Gnde mthi tepki gsteriyorlar. Cumhurbakanl ile bana bavurdular" diyordu. Eymr, mstear paaya bir aklama borluydu: "Etdn bir nshasn Erkan Grvit'e vermiti." 4 ubat 1988 gn, M l T Mstean Hayri ndl, Eymr'den raporun tam metni ve eklerini alyordu. gn geti. 7 ubat 1988 sabah, M T raporu aylar, yllar srecek lklarla piyasaya srlmt. 7 ubat 1988 Pazar gnnden balayarak, gizli servislerin zel deyimlerine gre tanmlanan kovalamacadaki kavramlar yer deitirecekti: M T ya da istihbarat servisleri hep "avc"ydlar. nsanlar, hep "av!" Ama 7 ubat' izleyen gnlerde M T ve istihbarat servisleri "av" olacaka. "Avc"lar ise, gazeteciler, politikaclar... Ksacas "av" arok "avc"y kovalyordu.

7 ubat 1988'den Eyll 1988'e adarsak

7 ubat'ran sonra kprlerin alandan ok sular akacakt. Aradaki olaylara ksa bir dinlenme pay tanyarak, 7 ubat'tan Eyll I988'e adamann birok yarar var... nk, 9 Eyll 1988 gn, emekli Orgeneral Necdet ru'un Dantay'a Babakanlk aleyhine att 200 milyon liralk tazminat davasna Babakanln gnderdii savunmada Mehmet Eymr, raporu "hibir makam ve ahstan emir almadan kiisel takdiri ile hazrlamakla" suland ve raporun "hibir istihbari deeri" olmad bildirildi. Bu nedenle davann Babakanlk aleyhine deil, "su ileyen" Mehmet Eymr'e almas isteniyordu. Daha nemlisi raporu Eymr'n "darya szdrd" aklanyor, Necdet ru'un ad evresinde dolaan "istifhamlarn orradan kaldnlmas gerektiine" Babakanln inand yazlyordu. ru'un urad zarar nasl karlanabilirdi? Babakanlk bunun da yolunu bulmutu: "ru'la ilgili olarak M T raporunda yer alan iddialarn gerekd olduunun kesinlemesi ve gerein kamuoyuna aklanmas suretiyle." Babakanlkta soruturma yrtlyordu. Sonulan hem ru'a, hem de kamuoyuna duyurulacaka. Ve... aylardr kaynayan kazandaki sulamalar birden sona erecekti. zal da, Babakanlk da, M T de tm sulan Eymr'n stne ykarak tereyadan kl eker gibi olaylarn iinden synlacaklard. Ayn gn, Mehmet Eymr de konutu ve Babakanla kar karak; "MT'teki btn almalar gibi bu rapor da resmi nitelik

48a 43

tamaktadr. MT'te Gvenlik Dairesi Bakanlnca hazrlanan bir raporun gayri resmi diye nitelendirilmesi mmkn deildir. Eer ben sulu isem, Babakanln hakkmda o zaman bir soruturma amas gerekirdi. Byle bir soruturma alm deildir," diyordu. Eymr, Babakanln yazsnda kendisinden "ajan" diye sz edilmesine fena tutulmutu. Raporu da savunuyordu: "Raporda yer alan konular belli yerlerden toplanan bilgilerden olumutur. Bu olaylar bizlere eidi evrelerden ve eidi yollardan intikal etmitir. Hibiri hayal mahsul deildir." Ancak, Mehmet Eymr'n aklamas bu kadar deildi. Eymr, Babakanln "suu" zerine ykan grd saat, daha nemli ierikte bir aklama hazrlad: Bir "basn aklamas." Bu aklamay Hiram Abas'a okudu. inde kimi olaylara ok deiik gzle baklmasn salayacak nemli noktalar olan bu aklamay Hiram Abas, "Bize yakmaz, bu aklamay verme" diyerek engelledi.

mr, "Babakana ayn konularda ka rapor verildii" konusun da nemli bilgiler ekliyordu: " 3 . M T etd ve ekleri 28 Kasm 1987 akam sayn M T Mstear Vekili Hiram Abas tarafndan ankaya'daki konutunda Babakan Sayn Turgut zal'a verilmitir. Ayn ett 3 Aralk 1987 gn Cumhurbakanl M T temsilcisi Erkan Grvit'e gnderilmitir. "Ayn mealde hazrlanan 12 Ekim 1987 tarihli ve 10 sayfalk bir ett ise, MT mstear vekilinin bilgisi dahilinde zamann iileri bakanlna vekalet eden sayn Ahmet Seluk'a gnderilmitir." imdi ortaya kan gerek: 1. Babakana, mfettilerce hazrlanan, Banker Bako olayn irdeleyen birinci rapor, Austos 1987 sonlannda verildi. zal, bu rapora dayanarak 2 Eyll 1987'de Trkiye gazetesinde, zellikle DYP'yi hedefleyen, siyasetilerin "babalarla" ilikisini duyumsatan nl demecini verdi. 2. Eymr'n aklamasna gre, "son MT raporu mealinde" on sayfalk ikinci rapor, 12 Ekim 1987 tarihinde M T Mstear Vekili (Hayri ndl gezide olduundan yerine bakan M T mstear yardmcs) Hiram Abas'n "bilgisi dahilinde" anayasa gerei seim ncesi iileri bakanlna getirilen Babakanlk Mscean Ahmet Seluk'a gnderildi. Babakanlk mstearnn on sayfalk " M T raporu mealindeki" ikinci raporu Turgut zal'a vermedii ya da en azndan duyurmad dnlemez. 3. nc ve son nl M T raporu ve ekleri, 28 Kasm 1987 akam M T Mstear Vekili ( M T mstear yardmcs) Hiram Abas tarafndan ankaya'daki konutunda Babakan Turgut zal'a verildi. Siyasal olaylarn tarihi de yle: 6 Eyll 1987'de yasaklann kalkmas iin halkoylamas. 29 Kasm 1987'de erken genel seim.
485

Babakana bir deil " adet rapor" verildi

Eymr'n hazrlad, ama basna verilmeyen aklamas bir buuk daktilo sayfasyd. "Babakanln 2.8.1988 tarihinde Dantay BakanlVna verilmi bulunan 11.102. 6552-31990 sayl cevab dilekesinde ' M T raporu' olarak adlandnlan ettle ilgili olarak gerekleri yanstmayan bir ekilde sulandm renmi bulunduumdan, sayn basnmz aracl ile baz aklamalar yapmay gerekli grdm" diye balyor ve be maddede M T raporunun hazrlan biimini yineliyor, "szma" olayna ki mi yeni eler getiriyordu. Fakat basma verilmeyen bu aklamann 3. maddesine Ey

Bu arada "ayn mealde" rapor ve de Babakan Turgut zal'da. Babakanla - M T mstear adanarak- "sk sk konuan" M T yetkilisi Hiram Abas, "28 Kasm 1987'de bir akam vakti" raporu zal'a verip vermedii sorulduunda "Ben byle bir ey sylemiyorum," diyor. Ama rapor, zal-Abas arasnda sk sk grmeler... Grmelerde raporlar ya da baka neler konuulduu "mehul." Abas'n nc raporu bizzat zal'a verdiini dorudan yalanlamamasna kar, Mehmet Eymr, ak seik "Abas'n adn vererek raporlan tarih srasyla doruluyor." Sregelen olaylann en nemli yan...

sz eden yazsna, idareciler derneinin alnda karlatklarnda Babakan, "yalan senaryolar" diye kar kmt. Mumcu ise "iinin senaryolar dzenlemek deil, yazmak olduunu" Babakan'n yzne sylemiti. , Oysa 1988'de -sannm 20 Aralk gnyd, saat 14:10'du, baz noktalan aklamas iin Eymr'n brosuna uradmdabana Semra zal'la yap grmeyi ve srgit gelimeleri -srarl sorularm zerine- anlata: "Semra Hanmefendi beni ilk kabul ettiinde gndeliki terzisi Mberra ile sekreteri -ad galiba Sevin'ti- de orada idi. Benimle konuan -o sradaki iten izlenimime gre- bir babakann ei deil, yrei kznn gelecei iin arpan bir anneydi." Mehmet Eymr, Semra zal'n sylediklerini dinledi. Bu konuda yapabilecei fazla bir ey yoktu, zaten durumu "st dze-

Bir anann

strab

ye" yanstacakn. Oradaki karara gre belki bir eyler yaplabilirdi. rnein mstakbel damadn alt yerlerle konuulurdu, Zeynep zal'dan uzak durmas istenebilirdi. Mehmet Eymr, 22 Temmuz 1985 gn, Babakan'n ei ile yapa konumay M T Mstean Burhanettin Bigal'ya anlam. "Dilerse - M t T kurallanna gre- konumay yazya dkebilirdi." Bigal Paa'nn onay zerine konuttaki "konumalan" yazya dkp msteara verdi. M T yazlarn yaymlamak yasak, o nedenle szl anlaumlara topluca bakalm: "zal ailesi kzlar Zeynep'in gazetelerde de yer alan baterist Asm Ekren'le evlenmesi konusuna ok zlyorlard. Evlilie iddede kar idiler. Semra Hanm unlan sylemiti: 'ocuklanmz iinde bir tek Zeynep problem oldu. Bunda tek kz olmas ve babasnn ona kar yumuak davranmasnn da etkisi var. Daha nceki evliliinde de problemleri olmu, kendisiyle uzun sre konumamnk. Hatta, aabeyinin dnne de armamtk. Sonradan piman olmutu. Bu deneyimine ramen yeni bir maceraya anlyor. ocuk deil, 30 yanda. lk defa bize kar487

Eyll 1988'de Babakanlka sulanan Mehmet Eymr, oysa... Temmuz 1985'te ankaya'daki Babakanlk Konutu'na gidip gelen gvenilir bir M T yetkilisiydi Eymr. stanbul Kadky Belediye Bakan Osman Hzlan, gnlerden bir gn, Mehmet Eymr' arad. Semra zal'n "can ok sklyordu." Kz Zeynep'in, Asm Ekren'le evliliinden nceki gnlerdi. Acaba Eymr, Semra zal'la gidip konuabilir miydi? Eymr, babakann sayn eini tanmadn, dorudan aramasnn uygun olmayacan syledi. Osman Hzlan, "Ben bir ey ayarlanm," dedi ve konuttan telefon geldi. "Konuttan telefon geldi ve ben, MT'teki ilerim bittikten sonra akamzeri konuta gelebileceimi syledim ve gittim," dedi Eymr. Olaya ilk deinen gazeteci-yazar Uur Mumcu'ydu. Zeynep'in evliliini durdurabilmek iin baz "engellemelerden"
486

 vaziyet ald. Trkiye batsa, baterist Asm'la evleneceim, diyor. Bizim teredddmz evlenmeyi dnd bateristin sosyal durumu deil. Asm Ekren'in evresinde bulunanlar. Zeynep'i Asm'la tanranlar Yksel Uzel ve Atik Berberolu, bir de m zisyen Garo Mafyan var. Asm'n ilk kars da Ermeni. Nereli bilemiyoruz. Mali durumu iyi deilmi. Geen gn Zeynep'i mehur bir Ermeni kuyumcunun dkknna grm, Zeynep'e 1,5 milyon liralk Caran D'ash takm alm. Merak iindeyiz. Herhangi bir ekilde bask m yapyorlar? (Baka isimler de geiyor. Baka nl bir arkcnn, einin isimleri. Semra zal'n arnk tabanca tadn ne sren baz anlanmlar da. Ama asl sorun "bir anann strab." ykye bu noktadan balayp srdrmeli, "dedikoduya gerek yok!") "Turgut Bey'in icraatndan dolay menfaaderi bozulan kimseler bizi devaml ypratmaya kalkyor. ank Tara'ya devaml tehditler geliyor. Bunlar siz iktidara getirdiniz, leceksiniz, cezalandrlacaksnz, gibi tehdider. Basn bu konuyu diline dolad. Ne yapacamz ardk.'" Semra Hanm'n anlatmlar bitince, Babakan zal gelmi. Fakat "o konuya hi deinmemi." Baka konulan, ANAP icraat ile sigara kaaklnn nlendiini, akn kaakln da Merkez Bankas kanal ile yaptklar ithalada durdurduklarn anlatm. Keza mcevherat ve krk ithalini serbest brakarak kaakl nlediklerini belirtmi. zal'a gTe, bu, devlet kasasna takriben 500 milyarlk bir ek gelir. Bugne kadar bu yoldan bu kadar byk para kazananlar imdi ne yapacaklar? Tabianyla bata babakan olmak zere hkmeti ypratmaya alacaklard (Zaten Babakan zal bu irdelemeleri halk nndeki, Meclis'teki konumalannda da yapyordu). zal'dan nceki hkmetler zamannda baz gazetelere taviz verilir, faizsiz byk krediler salanrd. ANAP, bunu da nlemiti. Basndaki yaygarann bir nedeni
488

de buydu. Yoksa kda yaplan zamla ilgisi yoktu. Zamm, gazeteler ftyadanna yanstmlard. Kayplar yoktu. zal'a gre, M T Mstearl devletin ulvi ve nemli bir organyd. Bu sebeple, "Bu tekilata hibir ekilde siyasal tesir ya plmamasna azami dikkat gsteriliyordu." Baz nedenler dolaysyla tekilat ziyaret programn ertelemiti, ihmal etmiti. En ksa zamanda ziyareti gerekletirecekti. Babakan'n davrannda ailevi bir konuyla MT'in ilgilenmesini dorudan buyuran hibir ey yoktu. Olsa olsa Mehmet Eymr, konunun incelenmesinin yararl olacana Babakan'n inand izlenimini alm olabilirdi. Mehmet Eymr, zal ailesine yaknlyla tannan Kadky Belediye Bakan Osman Hzlan'n dncelerini de renmiti: "Hzlan'a gre, Zeynep deneyimsiz, saf ve dik kafalyd. Gece hayatna karmas hem kendini, hem de ailesini ypradyordu. Turgut zal'n 40-45 gn nce bu yzden eiyle aras da almt. 18 Temmuz 1985'te stanbul'da Turgut zal, bir baba olarak Zeynep'le sabahlara kadar konumutu. Evlilie karyd, izin vermeyecekti, bu yzden -bir babann duygular konuunca- babakanlktan bile ayrlabileceini sylemiti. Buna ramen, Zeynep ertesi gn Asm'la evleneceini bildirmiti." M T Mstear Korgeneral Bigal, "konunun ok dar erevede tutularak mutemet personelce aranrlmasn ve elde edilen bilgilerin kurye ile gnderilmesini" austos banda, stanbul ve blgesi M T daire bakanlna bildirmiti. "Araurlacak balca konular" Mehmet Eymr'n Semra zal'dan ald ve M T mstearna szle ve sonra yazyla aktard bilgilerdi. Mehmet Eymr, bir-iki kez daha konuta ka. Hatta bir kezinde Konsolos Bilge Erol da oradayd. "Zeynep olayn" anne ile grt. Ne yaplabilirdi? Gazinocu "babalara" Asm' bu sevdadan vazgeirmeleri rica edilebilirdi. rnein "baba" .. ve benzerle
489

M-1

TTen

"

y a a n l ^

t a b a n C a l a r l a

Am'n

calt, ^

Kanallar patiaynca

-onund.As.rn la evlendi. Zeynep "za!" Ekren oldu Unlar km kerevetine.

7 ubat'ta 2000'e Doru'nun yaym, 8 ubat 1988 gn gazete manederindeydi. Tabii, rapordan n plana alnan bilgi, Eski "genelkurmay bakan Necdet ru'un kadnlara kar zaaf, arkada gazinocu Fahrettin Aslan'n kendisine Emel Sayn' ikram ettii bildiriliyor" ifadeleriyle byk apta veriliyordu. Kanlmaz ileyi balad. Necdet ru, ilk tepkisini, "Bu rezilane bir mizansendir," diyerek ortaya koydu. Bir eski asker, "baz evrelere" krgnln dokunduruyordu: "Elbette bunca sene dirsek dirsee hizmet verdiimiz, kendimizi vatanmza, milletimize adadmz, gereinde de birbirimizin kucanda can verecek arkadalar olarak birbirimizin haysiyetini konmak vazifemizdir." ru'un amalad kii belliydi: Cumhurbakan Evren. O gn baka gelimelerden habersizdik. nk, Necdet ru 20 Ocak 1988 gn Gztepe'deki evinin posta kutusunda nl M T raporunun kopyasn bulmutu. Kim getirmi, posta kutusuna kim koymutu, belli deildi. Ancak Necdet ru, hemen harekete gemiti. MT'i Nuri Gnde de ad raporlarda mafya ilikileriyle geenlerden biriydi. ru, Cumhurbakan Evren'e bir mektup yazm -Eymr ve Abas'taki bilgiye gre- Gnde'le Ankara'ya gndermi, mektup, 26 Ocak'ta Cumhurbakanl Genel Sekreteri Sedat Paa'ya iletilmiti. Sonra 7 ubat "vakas" geliyordu. Hkmet ne yapacaku.7 M T Mstearl dorudan Babakan'a balyd. "Hkmet szcs" bir aklama yapn, klasik hkmet davranlanndan birini sergiledi:
4-91

"Haftalk bir dergi ile buradan alna yapan gnlk bir gazetede (Sabah) yaymlanan M T raporu ile ilgili bilgi ve haberlerin ilk incelemeler sonucu aslsz olduu anlalmor. Yaynlarda iddia edildii gibi, M T tarafindan byle bir rapor hazrlanmamtr. Dolaysyla Sayn Cumhurbakan'na, Sayn Babakan'a ve Sayn Genelkurmay Bakan'na sunulmas sz konusu olamaz." Bu denli ciddi sulamalar kapsayan bir raporu, Dou Perinek'in uydurduu elbette dnlemezdi. Nitekim Perinek, bir basn toplanns yapyor, sonu kmayacan bile bile u hakl soruyu yneltiyordu: " M T raporunun gerek olduunu kamuoyu ksa zamanda renecektir. Ancak u sorunun cevabnn imdiden verilmesi gerekmektedir: Raporun gerek olduu btn plaklyla ortaya ka zaman hkmet isafa edecek midir?" Perinek, demokratik bir devlette, ciddi hkmet anlay olabilecei varsaymndan yola karak, bu soruyu ortaya getiriyordu ve doal olarak... nemli birok olayda olduu gibi, M T rapomnun gerek olduu ortaya kt zaman da istifa bir yana, yle baka gelimelerle karlayor, karlayorduk ki... Ya ankaya ne yapyordu?.. O srada damat Grvit'in 3 Aralk 1987'de raporu ald henz ortaya kmama. Cumhurbakannn raporun varln Necdet ru'un mektubuyla rendii de duyurulmamn. Hkmet dorultusunda bir baka aklama da ankaya'dan geldi: "Byle bir raporun Cumhurbakanlna ulamad" bildirildi. Hele Babakanmz yine ayakst ciddi konular irdeleyen sorulan yandyor, "Byle bir rapor yok. Nasl km, ne olmu? Byle bir raporun olmad akland," deyip geiyordu. Yalanlamalar barac eden Tercuman'di: " M T raporu aslsz ka." **, Fakat, "teki basn" olaya sahip kma. Bayazlarda "aydnlanmaya" gereksinim duyulduu vurgulanyordu. Raporun
492

varln yadsyan yoktu, tersine "iddialar doruysa, felaketti." ndl de raporu ok nceden ald haberlerine karn, Genelkurmay da M T raporunun varln "eski askerleri koru yan slupla" tmyle reddederek yalanlama kervanna katlmt. Babakan zal, Genelkurmay'n aklamasn hemen kapyordu, "aklama doru, sylentiler yanla." Peki ama, doru olan neydi? 9 ubat'ta Necdet ru basard. ru, raporun "ok gizli" damgas tayan bir kopyasnn kendisine gnderildiini aklad. Cumhurbakan'na bir mektip yazarak Devlet Denedeme Kumlu veya kuvvet komutanlarndan birinin bakanlnda oluturulacak bir kurulun soruturma yapmasn istedi. Devlet Denedeme Kurulu, anayasa gerei dorudan Kenan Evren'in elindeydi. Evren, "eski silah arkadana" telefon eoni, raporda sz edilen savlardan znt duyduunu sylemi, "ortada dolaan sylentileri ciddiye almamasn, znt duymamasn, konunun kendi istei dorultusunda arannlacam" bildirmiti. ru, M T msteann da arama. Nuri Gnde de, Hayri ndl'e gidip konumuru. M T Mstean, ru'un "arkadayd. Yannda yllarca alma. ru'a 'Ben bu raporu yazar mym,' demi, 'benden bunu nasl umuyorsun?' diye gzyalanyla konumutu." Oysa Mehmet Eymr'n kesin aklamasna gre; "3 ubat 1988 gn -yani raporun aklanmasndan drt gn nce- Mehmet Eymr, Bursa'dan Ankara'ya dnm, Mstear ndl onu ararak 'etd' sormuo. Habersiz grnyordu. n'un Cumhurbakan'na yazd mektuptan sonra, Kk'e anlm, o da rapordan haberi olmadn Evren'e sylemiti. Eymr, Paa'ya geziye kmadan nce 'smarlad bilgiyi' anmsaap defterine bakmasn syleyince, ndl Paa'nn bellei canlanma. Ama Kk'ten, ru'dan tepkiler gefiyordu. Tek nsha etdn bir kopyasn 4 ubat'ta mstear da alyordu."
493

Hatta ndl Paa-, "(Eymr'e) Olum Kk'e niye verdin raporu?" diye krgnln ifade etmiti. ndl Paa'ya Eymr, rnein Krt sorunu ve benzeri nemli konularn raporlann ve baka bilgileri Kk'e ilettiini, bilgi "alverii" bu durumda olunca "raporu vermekte bir saknca grmediini" sylemiti. Bu durumu resmi bir yazyla ndl'e sunmutu. Habersiz grnnce, konuyu bizzat smar lad sylenmi, sonra ndl am defterini "doru, konunun yanna arp iareti koymamm," demiti. Hatta ve hatta, Cumhurbakanl ndl'e, MT'teki btn kopyalarn yok edilmesini buyurmutu. "Yok edildi mi?" "(Gld) ndl Paa, 'Kaldrn hepsini kasaya,' dedi. Yok etmedik. Sonra rapor olay padaynca Kk, raporu alp gelmesini istedi ndl'den." "Ama yok edilmesini istemiti?" "(Gld) ndl Paa raporu alp Cumhurbakan'na gitti." Rapor basnda padaynca, M T iinde ve MT'e egemen olan evrelerde de devinimler balad. zal, raporla ilgili olanlara, Babakanlk Mstear Ahmet Seluk araclyla haberler gnderiyordu. "Merak edilmesindi, sorun zlecekti." Hiram Abas, "bir kk ihtarla geitirirdi." (Nedense Babakanlk evrelerinin "yanarc devinimleri" daha sonralar da srd. Hiram Abas, MT'le ilgisini kesip stan bul'a yerleti. Abas'n byk bir merubat yapmcs holdingle ailece dosduklar vard. Ayn holdingin sahibinin ei de "papatya lardand" ve konuttan ayn dorultuda yanarc, herhangi bir hareket yapmamasn neren 'telkinler' bu kanaldan geliyordu.) Bir yandan raporun ierii, kimden szdrld araanlyor, te yandan da yeni grler ortaya anlyordu. lgin olan grlerden biri, emekli orgeneral ve ru'un yakn arkada Turgut Sunalp'ran geliyordu: ru'un cumhurbakan olmas sz konu494

suydu, bu "tertiple" n kapanlyordu. Ama, kim kapanyordu? Ozal' amalyordu kukusuz. Zaman geecek baka yorumlar da gelecekti. Daha sonralan yaplan bu yorumlara gre, Cumhurbakan Evren, bile bile raporu daha nceden ele almama. Evren'le ru arasnda daha 12 Eyll darbesi yaplmadan gr ayrm Delirmiti. ru, parlamentonun kapaulmasn istememiti Bu yorumdan kaynaklanan sorular Orgeneral ru tam anla'myla yadsmad. "Gn gelince konuulacan" syleyerek bir bakma dorular gibi durdu. Kk'n ru'a kar iki operasyonda yer ald da ne srlyordu: ru, 2 0 0 0 ylna kadar genelkurmay bakanlna gelecekleri saptayan plan, daha grevinden aynlmadan nce yapm, ilk nce Kk'e "arz ermi", oradan onay alm, ancak bir de Babakanla konumas istenmiti. Orgeneral ru, plan zal'a gtrm, onun da onayn aldktan sonra aa kmasnda beis gr memiti. Bu plandaki sraya gre, ru'dan sonra Orgeneral Necdet ztorun genelkurmay bakanlna gelecekti. Her ey onaylanan plana gre hazrlanm, davetiyeler baslm ve "son dakika" zal, Kk'e karak hkmetin ztorun'u istemediini, yerine Necip Torumtay' getireceini bildirmiti. Askeri st dzeylerdeki atamalarda birinci derecede sz sahibi olan Evren, zal'n isteine uymutu. Neden? ru gidecek, yerine "daha radikal" olan General ztonn gelecekti. ztorun ise, Necdet ru'a balyd. Emekliye aynld. kinci ve daha nceki yllarda yaanan olay, 12 Eyll'n "felsefesini" srdrecek bir devlet partisinin kurulmas aamasn da yaanma. Necdet ru, MGK'nn genel sekreteriydi ve on, on be kiilik "emekli generaller arasndan" Turgut Sunalp'e byle bir grev verilmesinde nemli lde etkili olmutu. Bir sre sonra, M T i n yurt dzeyinde yapa nabz yoklamalar da gz nne alnarak Evren'in Sunalp'ten stynld gzlenmiti. Bir ik495

cidar partisi lideri Sunalp'le genelkurmay bakanlna gelmekte olan Orgeneral ru arasndaki "ok sk dostluun bir ibirliine dnmesi" olasl da Kk' rahatsz etmi olabilirdi. Sunalp'n ksa aklamasnn iyznde, belki bu trden gemiteki kimi nemli olaylar da yaayordu. Hsamettin Cindoruk, "Bu rapor kesinlikle Babakan'n iidir. Babakan'n bilgisi dahilinde hazrlanmtr. zal, referandum ve seimler arasnda ok nemli eyler syleyeceim demiti. te o nemli eyler bunlard," diyordu. Yaklam abartl deildi. Sa basn ise, bir alemdi. Raporun ieriine, nasl szdna eilecekleri yerde, raporu bularak gn na karan ve bu yoldan gazetecilik grevi yapan 2000'e Doru dergisine, Perinek'e saldmyorlard. Hedefleri zm yemek deil, bacy dvmekti! Gazeteler biraz aylmlard. rnein Milu'jet'teki bir yorumda: "Seim ncesinde gazetecilere Banker Bako olayn demelerini salk veren Babakan zal'n kendisine bal istihbarat tekilatn da bu olayla ilgili olarak bizzat harekete geirmi olmas byk olaslk tayor," deniyordu. ankaya Kk, szc Ali Baransel araclyla bir aklama yapa: "Sayn Cumhurbakanmz byle bir raporun varln, ilk defa eski genelkurmay bakanlarndan emekli Orgeneral Necdet ru'un 28 Ocak tarihinde kendilerine yazdklan mektupla renmilerdir. Sayn Cumhurbakanmzn bu mektuptan nce, rapor hakknda bilgileri olmad gibi, kendilerine Cumhurbakanl dahil hibir kii ve kurulu, byle bir belge hakknda yazl ya da szl bir arzda bulunmamtr." 2 Aralk'ta mektubu okuyan, 3 Aralk'ta metni ele geiren Kk'teki M T grevlisi, Cumhurbakan ile sk sk gren Erkan Grvit, tam iki buuk aya yakn sre, byle nemli sulama lann yer ald raporu, Cumhurbakan'na sunmamt, ya da szn bile etmemiti.
496

Grvit, "Neden.7" sorusunu yandtyordu: "Cumhurbakan'na sunulacak deerde grmedim, bir keye kaldrdm." Bu szler, hemen h e r evrede "eyann tabiatna aykr" diye nitelendi. Hatta Eymr'le Abas'n 1988 yl sonlarna doru", kimi yarglan daha da pekimiti: "Cumhurbakan raporu hemen grmt. Grvit, Cumhurbakan'n daha olumsuz polemiklere sokmamak iin 'fedai' roln sdenmiti. O kadar ki, Evren'in raporun padamasndan ok nceleri baz konuklarna 'elde baz bilgiler' olduunu syleyerek MT raporunu gsterdiine dair bilgiler almlard."

Savunma

ve Abas'a sulamalar

Grvit, "szdran eleman" olmay bir trl kabul etmiyord u . Nedense Cumhurbaknn Evren de -damad da olsa- nemM i n . ek byle bir raporu kendiline "zamannda getirmedii" iin f'rkan Grvit'i Kk'teki grevinden, asli karargh olan MT'e nde etmiyordu. Devlet kannda bakalar sz konusu olsa "balmz kusur" olarak nitelenip cezalandrlacak bir olay karsnl., ( Cumhurbakan d a m a d n "yerinde" koruyordu, d a h a sonra-

lur MT'te daire bakanlna terfi etmesini salayarak, Grvit, raporu szdrmadn kimi gazetecilere sylyordu, ama dorudan konuarak olayn akta kalan birok sorusuna yant vermekten kanyordu. Bir pazar gn, 29 Mays 1988'de, Grvit'le grmenin olanakszl ortaya kaktan sonra, "ankaya Kk'nde etkin grevi olan bir 'kaynakla' bulutuk" ve ondan ankaya'nn olaya bak asn renebildim: "Eymr, M T mstearna gitmi ve elde baz bilgiler var, demi ve anlatm. Bunlan aratracam, demi. Mstear da aratrmasna izin vermi. Raporda stanbul-Ankara polisleri
497

arasndaki anmalar yer alyor. Szdrma ne zaman olmu? Tam Mehmet Aar'n Ankara emniyet mdrlne getirilmesi srasnda. "Neden hazrland rapor? Abas' mstear muavinliine getiren Grvit. ok yakn arkadalar. Abas'n atanmas, MT'in sivillemesi iin ilk adm. imdi ise Grvit'le Abas kavga halinde. Bunun da nedeni var ve Grvit yle diyor: 'MT'in sivillemesi baka, bir partinin emrine girmesi bambaka ve kabul edilemez.' "Bir nemli noktada Abas'la Grvit birbirinden ayrlyor. Grvit, MT'in devletin, Abas ise hkmetin emrinde olmasndan yana. Abas, Bako ile ilgili bilgileri aktaryor, zal, siyasi hasmlarn (DYP'yi) yemenin, Abas ise Babakan'n tam destei ile MT'in tepesine gelmenin peinde... "Babakan Trkiye gazetesine, baz partilerin yeraln dnyas ile ilikisi olduunu ve elinde belge bulunduunu 2 EylPde sylyor. Ama Bako'ya yaplan basklar ie yaramyor, elinden itiraf alnamyor ve belge bulunamyor. Drt gn nce belge aklayacan syleyen Babakan, duruyor. "Aratrma sryor. "Demirel'le Cindoruk'a rapor Kasm 87'de geliyor, sonra ru'a. Szma balyor ve Hrrryet'e verilmek isteniyor. (Abas, 'verilmek istendiini' deil 'verildiini' srarla sylyor imdi.) Hrriyet koymuyor. Gazeteci rfan ZOO'e Doru'ys gidiyor, oradan Ankara'ya MT'e gelip nodar alyor ve olay padyor. "Grvit neden Cumhurbakan'na vermiyor: 'Hibir muamele grmemi, msteardan geip normal dalm yaplmam bir raporu nemsemiyor ve kasaya alyor.' "Abas-Eymr ekibine kar Aar. Mehmet Aar Ankara emniyet mdrlne getirilince Abas grubu ok geiriyor ve Eymr raporu szdnyor."

Gelimelerin vard noktada Kk

Ayn kaynak anlatmay srdryor: "Szma olay ok kark. Fakat sonraki gelimeler ilgin. Babakan terse dyor. Olayn stn rtmek istiyor (Abas da ayn'kanda o srada. Dezenformasyon deyip iin iinden klmasndan yana). zal istiyor ama, olmuyor. Necdet ru ba-s tryor. Babakann sonnrmay geciktirmesinin nedeni de, rtmek. " dallanp budaklannca Sayn Cumhurbakan, Babakan'a baaryor. zal'a ne yapp yapp bu iin stesinden soruturma ile gelinmesini istiyor. zal zorunlu, sonnrmay anryor. Ancak buraya dikkat! Abas' da harcamak istemiyor. Hakknda bu kadar ar sulamalar olan bir insan, Abas', Turgut zal, niin 'Babakanlk mavirliine' aramak istiyor? Eymr'e de baka grevler neriyor. Neden, ama neden? Eer bu insanlar sulu ise, Babakan'n derhal uzaklanrmas gerekmez mi? Eer Cumhurbakan basrmasa olaylar byle de sonulanmayacak, tasfiyeler olmayacak. Abas, ihtirasnn ceremesini ekiyor sonunda."

498

499

Hkmette aylma

rendike, izledike pekien bir yarg: Gizli servislerde olaslklar bitmez!

MT'le ilgili aranrma nergesini (8 Mart 1988) reddettirecek gerekeleri sralamakla grevlendirilen Devlet Bakan Meh- met Yazarn Meclis krssnden syledikleri ilginti ve gizli ser-, vis konusunda zal'n grlerini yanstyordu: "Adana Milletvekili Sayn Cneyt Canver ve arkadalannn,

Tasfiye
Bir baka sahne:

sahneleri

16 ubat 1988 tarihli Meclis aranrma nergesini, Sayn Babakanmz adna, cevaplandrmak zere sz alm bulunuyorum. "Konuya gemeden nce grmelere mesnet tekil etmesi bakmndan, 2937 Sayl M T Yasasnn 4. ve 7. maddelerini hatrlatmakta yarar gryorum. Bu maddeleri aynen okuyorum: "Madde 4; Milli stihbarat Tekilaa'nn grevleri unlardr: "a. Trkiye Cumhuriyeti'nin lkesi ve milleti ile btnlne, varlna, bamszlna, gvenliine, anayasal dzenine ve milli gcn meydana getiren btn unsurlanna kar, iten ve dtan yneltilen mevcut ve muhtemel faaliyeder hakknda milli gvenlik istihbarann devlet apnda oluturmak ve bu istihbaran, cumhurbakan, babakan, genelkurmay bakan, M G K genel sekreteri ile gerekli kurululara ulaormak. "b. Devletin milli gvenlik siyaseti ile ilgili planlann hazrlanmas ve yrtlmesinde, cumhurbakan, babakan, genelkurmay bakan, M G K genel sekreteri ile, ilgili bakanlklann istihbarat istek ve ihtiyalarn karlamak. " c . Kamu kurum ve kurulularnn istihbarat faaliyederinin ynlendirilmesi iin M G K ve babakana tekliflerde bulunmak. "d. Kamu kurum ve kurulularnn istihbarat ve istihbarata kar koymak faaliyetlerine teknik konularda mavirlik yapmak ve koordinasyonun salanmasnda yardmc olmak. "e. Genelkurmay Bakanl'nca silahl kuvveder iin lzum grlecek haber ve istihbarao, yaplacak protokole gre Genelkurmay Bakanl'na ulatrmak.
501

Raporun patlamasndan ve bilinen gelimelerden sonra, Hiram Abas, emekliye aynlacan bildiriyor. Eymr, Babakanlk Mstear'nm yannda. Ahmet Seluk, Eymr'e "baka bakanlklarda grevler semesini ve devlet hayanndan aynlmamasn" sylyor. Eymr direniyor. O zaman Seluk, "Anlyorum. MT'ten aynlrsan tabanca da tayamayacaksn," diyor. Eymr ise, MT'ten baka yerde alamayacan sylyor. Mstear ndl ise, Abas'n emeklilik dilekesini hemen ileme koyuyor. Eymr'nki gelince, "Bu ocua ne oluyor?" diye hayretini gizlemiyor. Eymr, emekli olmuyor, M T aranrma kurulu yeliine, yani kzaa alnyor. "Tasfiye" snrl tutulacakt. Birden Babakanlk Mstean'ndan, Babakanln istei geliyor. Gidecekler unlar: stihbarat Bakan Emre Tanyar, Kontrkomnizm Daire Bakan Miktat Albay (sonradan Adana'ya atanyor), havaalanndaki Kaya lgen (Eymr-Abas ekibinden saylyor), Hiram Abas, Mehmet Eymr ve yardmcs Korkut Eken, gvenlikten memur brahim ve bir kii daha. Korkut Eken, zet Harp Dairesi'nden alnm. Komando eitimi grm. Ermenilere "kar harekeder" yapacak timde, MT'te grev alyor. Bir-iki yerde de "baarl operasyonlar" yapyor. Sabotaj uzman. ki yl polisleri eitmi.
500

"f. MGK'da belirlenecek dier grevleri yapmak. "g. stihbarata kar koymak. Milli stihbarat Tekilan'na bu grevler dnda grev verilemez ve bu tekilat devletin gvenlii ile ilgili istihbarat hizmetlerinden baka hizmet istikamederi ne yneltilemez. Milli stihbarat Tekilat birimlerinin grev, yetki ve sorumluluklar, babakanca onaylanacak bir ynetmelikle belirlenir. "Madde 7: MT mstear 4. maddede belirtilen grevlerin yerine getirilmesinden babakana kar sorumlu olup, babakann dnda herhangi bir kii veya makama kar sorumlu tutulamaz. "Bu maddelerden aka grld zere, Milli stihbarat Tekilanmz devletimizin varl iin son derece nemli ve deerli bir kuruluumuzdur. Yalnz babakana bal ve ona kar so nmludur. Devlet gvenlii ile ilgili her hususta istihbarat yapar. Bu ama dnda grev yapmas sz konusu olamaz. "imdi de, msaade ederseniz, nergeye gemek istiyorum. nergede M T raporu olarak ifade edilen ve gazetelerde ksmen yaymland belirtilen metnin, M T bnyesinde yaplm bir n alma ile ilgili olabilecei dnlmektedir. Szn ettiimiz n alma gerekli ilem ve kademelerden geerek bir resmi MT raporu hviyetini kazanmamr. Bu bir M T grevlisinin n almasdr. Bu alma kurulu bnyesinde incelenmemi, kontrol edilmemi, deerlendirilmemi ve gerekli mercilerden gememitir. Teknik tabiri ile bir n dokmandr, bir etttr. Bu sebeple de metin bir resmi MT raporu hviyetinde ve deerinde deildir. "Bu tip almalar, kurulun bnyesinde kalmak sarayla her zaman ve grevi ile ilgili her konuda yaplr. Byle almalar yaplmasna yasal bir engel yoktur. "Anarist ve blclerin, kaaklarla dayanma ve ibirlii iine girdikleri ve byk lde mali destek saladklan grnden hareketle, 1982'de zamann idaresi M T bnyesinde bir kaaklk ubesi kurmutur.
502

"Sz edilen metin, baz dokmanlardan ve MT'teki ariv bilgilerinden yararlanlarak hazrianm, resmiyet kazanmam, gizli istihbarat bilgilerini ihtiva eden bir almadr. Bu almann yaplmas iin M T dndan bir istek ve emir sz konusu de.ildif. M T raporu hviyetini kazanmadan darya szdrlmnr. "Szdrma fiili tekilat yasasna gre sutur. Bu olayda ncelikle zerinde durulacak husus budur. Szdrmann neden, nasl ve ne amala yapld tahkikatn sonunda akla kavuacaktr. Tahkikat devam etmektedir. Szdrmann fail ve msebbipleri belli olduunda, haklannda gerekli kanuni ilemlerin yaplaca aikrdr. "Bu tip tekiladarda gizliliin hayati nemi vardr. Yasalar da bu maksada gre dzenlenmitir. Bununla beraber, btn lkelerde byle olaylara rasdanmaktadr. "Bizde tekerrrne mani olmak iin ek birtakm tedbirlerin alnaca tabiidir. "Sayn Cumhurbakanl makamnn aklamalar da da hil, btn aklamalarda resmi bir M T raporunun olmad ifade edilmitir ki, bu dorudur. Zira, sz konusu metin batan beri arz ettiim gibi bir n almadr. Resmi raporla n alma arasndaki fark gz nne alndnda ilgili makamlann beyanlarnda bir elikiden bahsedilemez. "Bata Cumhurbakanl makam olmak zere, devletin yce m a k a m l a r hakknda ima yoluyla da olsa rencide edici ifadelerde bulunmann doru olmayacana inanyoruz. "Byle bir n almada 'neden bu vard, neden u yoktu' gibi birtakm eksik ve fazlalar zerine yorum yapmak gereksizdir. Hatta, bu zorlamalarla birtakm siyasi sonular karmaya almak, yanlnr. "Bu durum karsnda, MT'in siyasi amalarla kullanld, tarafszln yitirmi grnts verdii eklindeki ifadeler, bolukta kalmaktadr. M T tarihi boyunca devletimize kymedi
503

hizmetler yapmtr. Yapmaya da devam edecektir. Nadir olaylar ve mnferit kusurlardan dolay btn bir messeseyi rencide et mek doru deildir. Tarafsz ve her zaman devletimizden yana olmu byle kurululanmzn zedelenmesinden hepimiz zarar grrz. "Takdir edeceiniz gibi, metnin muhtevas ile ilgili bir deerlendirme veya yorum yapmamz mmkn deildir, doru da deildir. Devletin gvenlii asndan ilgili merciler kendilerine den grevi elbette yaparlar. Ayrca, kiilik haklan, kanunlarmzn himayesi ve teminat akndadr. "Yukandan beri arz ve izah ettiim gibi, olay tamamen idari ve adli mercilerin yetki ve sorumluluklanna braklmar. Tahkikat devam etmektedir, olay siyasi aratrma mekanizmalar ile aydnlatlacak nitelikte ve zellikte deildir. Esasen bu safhada buna ihtiya da yoktur, Elbette neticeden yce Meclis'e bilgi arz edilecektir. "Bu itibarla, bir meclis aratrmasna gerek olmad kanaatimi saygyla arz ederim." Ve aranrma nergesi reddedildi. Olayn arannlmas bir kez daha zal'n diledii gibi kullanaca olanaklara ve gerekler servisin karanlk koridorlarna terk edildi. Gizli servislerde olaslldan, varsaymlar, manaksal aklamalarla kucaklayan teoriler bitmez. Bitmeyecek! 17 Ocak 1989 gecesi televizyon haberlerini izleyenler, Necdet ru'un Dantay'da an davann sonucunu merakla beklerken, ara bir kararla, Babakanlktaki soruturmann "seyri" hakknda bilgi edinilmesi kararyla karlatlar. Ama Babakanlk direniyordu: Rapor, Eymr'n kiisel almasyd. Tek bana, herhangi bir resmi buyruk almadan yaplan bir alma, bir rapordu. Demek ki, yaplan aranrmalar sonunda Babakanln elinde, MT'te amk Eymr' yalnz brakan somut sonular vard. Tannlann istedii kurban yaknda aklanacakt! Zaten, " M T ' t e bir 'kstebein' varl", Cumhurbakan Kenan Evren tarafndan 16 Mart 1988 gn, stanbul Harbiye Orduevi'nde, gazetecilere aklanyordu. Evren, Orduevi'nin 2 1 . kannda ayla balayan gazeteciler toplannstnda Erkan Grvit'i savunma siperine ekerken, M t T raponyla ilgili grler sralyordu: "Raporla ilgili mektubun, muhtelif tarihlerde yollandn tespit ettim. nce, baz kiilere yollamlar. Baz gazetelere teklif edilmi. Oralarda diledikleri sonucu alamaynca, eski genelkurmay bakan Necdet ru'a gndermiler. in kokusu, o zaman kn. Bana gelen ilk mektup bir buuk sayfalko. Ba tarafna, ru'la ilgili ksm ilitirmilerdi. Daha sonra, eski M T ileri gelenlerinden Nuri Gnde tarafndan, bizim genel sekreterlie elden teslim edilen 23 sayfalk raporu grdm. M T Bakan Hay504 505

MT'te "kstebek"

ri ndl Paa'y ardm, ona gsterdim. ok hayret etti, 'Biz hazrlamadk,' dedi. Onun zerine, ru'u aradm. Merak etmemesini, iin takipisi olacam syledim. Nuri Gnde, eski bir MT'i olarak, ' M T azyla yazlm,' diyordu. M T Bakan, kendilerinden kmadnda srar ediyordu. Ama drt-be gn sonra geldi, 'Maalesef bizde hazrlanm,' dedi. Hazrlayann da, Mehmet Eymr olduunu syledi. Eymr, bakana 'Siz bana bu tr bir hazrlk yap demitiniz. Ben de, arivdeki bilgilerden derleme yapnm, bir nsha da Erkan Grvit'e verdim,' demi... Bunun zerine, damad Erkan Grvit'le grtn belirten Evren, iki raporu karlanrdn, kendisindekinin baz sanrlarn altnn izili olduunu, oysa Grvit'in elindeki raporda, onun dt nodann olduunu ve raporu alnca, "Eymr' arp haladm," dediini belirtti. "Neden raporu bana vermedin?" eklindeki sorusuna da damadnn, "Babakan'dan gememi, hatalarla doluydu ve ciddi deildi," dediini, ama olaya zldn syledi. M T mfettilerinden sonra, imdi mfettiin daha olayla ilgili soruturmay srdrdklerini syleyen Evren, daha sonra yle konutu: "Kim emir vermi? Dan nasl szdrlm, hl belli deil. Alanda birok oyun da yatyor olabilir. Aslnda, M T raporu haline de gelmemi. nk, alanda bakann imzas yok. Nitekim M T Bakan'nn istifas da yalan. mzasn da, gayet basit bir dille yazlm olan dilekeye monte etmiler..."

m olacandan kayg duyuluyor. Bizde de, Hamza Paa (Grg) dneminde oldu. Paa, emekliydi; MT'in bayd." Cumhurbakan, ayn gn, gazetecilere bir yerde yukardaki dnceleri de sylyordu. "Bu tr rgtlerin ba, askerdir." Olay bitiyordu. Biz neyin savamn yapyorduk? Darbelerden siviller nce haber alsn, bunlar "falan filan-' di." Haber vermeyeceklerini "baka lkeler mazereti" ile nmze koyuyorlard.

Bir adamn evresindeki ykler srer, srecek

Mehmet Eymr, Ocak 1989'da ABD'ye gitti. Kaynvalidesi kanserdi, ameliyat geirmiti, ei oradayd, onlarla bulua. Bir sre geti gemedi, Eymr'n "ABD'ye kaa" yazld. Olaylann ak yle bir noktaya geliyordu ki, uzun sre aklamalanyla, verdii bilgilerle kamuoyunda bir numaraya yerleen Eymr'n lkeden kaa ve hatta "ABD'de 'i* arayaca, arad" sylentile ri bile yaylmaya balad. "Gelenekleri bir yere bal bir gizli serviste oluum yllan balaynca hem ate, hem de atei kannran maalar olacaka." Babakanln, ru davasnda savunduu gre gre, rapor hukuksal adan Babakanl ve babakan balamazd. "Kstebek" -en gizli bilgilerle g ilerin iine szabilen- kii ise, raporu "hi kimseden buyruk almadan" Eymr kendi bana ha-

"Biz" hep akntya krek...

"MT'in sivilletirilmesine gelince; ngiltere'de, Almanya'da ve sannm Fransa'da, bu tr rgderin ba, askerdir. Asker hviyeti daha fazla gven veriyor... Aksi halde iktidann ada506

zrlamsa, demek ki MT'in arivlerine girebilecek yetkideydi. En azndan Eymr'e, yetkisini aarak gizli bilgilere el ata, bu bilgileri "kimseye sormadan rapora geirdii" ve daha tesi "devletin nde gidenlerini kimi sulamalarla birbirine katt" iin daha 8 ubat 1988 gn soruturma almas gerekmez miydi?
507

Kamuoyundaki yarglar, henz kesinlik boyudanna ulam deildi. Ancak Babakanln rapor padad gn "yok" demesinden, sonra "etdn vadn" kabul etmesinden, giderek "eitli bask gruplannn arlyla" bir soruturma kurulu oluturmasn dan yola klrsa, yalnzca Eymr'le deil, topluca o sradaki st dzey yneticilerinden de balanmas gerekiyordu. MT'te bir kiinin yapt ilerden hem M T ynetiminin, hem de dorudan bal olduu Babakanln sorumluluk tamas, mannk gereiydi.

nn onuru?- kracak boyuttayd. Abas ve ekibinin tasfiyesinden sonra Tmgeneral Teoman Koman, M T mstearlna getirilmiti. MT'teki Koman dnemini gizli servisi izleyenler "skunet ve operasyonlardan elini ekme" dnemi olarak niteliyorlard. Bir baka gerek uydu: Babakan zal'n MT'i "siville-. tirme'amac" geni bilgiye sahip olduu son olayla artk tmyle gndemden karlmn. zal, teki babakanlar gibi, "oyunu yitirmiti." Bir baka bak asna gre, askerler bir kez daha kazan-

Ya

bakalarnn onum?

mlard! ru'un avukadan M T belge ve bilgilerinin gizli olduunu, n'a kadar bu gizliliin korunduunu ne sryor, "Bu bilgi ve belgelerin gizli kalmas kimsenin zaranna yol amaz. M T bu tr almalar -neden?- yapar, ancak 'bu bir M T almasdr' diye karmza kamaz" diyorlard. Demek ki, ru da aa kanda yadsnan kimi almalann srekli yapldn, kimi bilgi ve belgelerin -gn gelince ya da bu amala kullanlmak zere- depo edildiini kabul ediyordu. Gn na kmad srece "idarenin -yani Babakanln ve M T ' i n - sorumluluunu gerektirecek" bir durum sz konusu olamayacakt, olamazd. Babakanlk avukan Sabriye Kprl ise, "Sz konusu M T almas ile Babakanln herhangi bir ilgisi bulunmadn" savunuyordu. Kprl'ye gre, "Trkiye Cumhuriyeti'nde ilk kez M T teftie tabi tutulmutu. Bu tefti de -halen- devam etmekteydi." Demek ki olayda Babakanln tek vnc "ilk kez soruturma" anrmakn. Oysa Babakanln M T raporu ile "herhangi bir ilgisi olmad" sav, MT'in Babakanla balln vurgulayan yasa kavramyla hukuksal adan nasl aklanabilirdi? ru'un avukadar Babakanlka suun Eymr'e yklenmesi eilimine kar kyorlard:
509

Dantay'daki karardan nceki son durumada, 17 Ocak 1989 gn, ru'un avukat Zeki Gngr, bir " M T mensubu tarafndan hazrlanan ve batan sona irkin iftiralarla dolu olan raporun, MT'in bir yzkaras olarak daima anlacan" sylyordu. ru'un amacnn, Babakanln, MT'in ve mensuplannn "itibarlan ile oynamak olmadn" anmsauyor ve "Biz mvekkile -ru'a- yaplan saldnya olduu kadar, MT'in itibarnn drlmesine de zldk. Babakanlk acilen nlem alarak MT'in onurunu kurtarmaldr," diyordu. Avukadar bir noktay gzden karyorlardi: Eymr'n yazd raporla, ilk kez MT, kamuoyu nne kyordu. zerinde ilk kez ciddi ve "hain" eletiriler yaplabiliyordu. Daha nceki yllarda M T raporlanyla ka kiinin onuruyla, hatta yaamyla oynand gereini, acaba ru'un avukadar neden unutuyorlard? M G K genel sekreteriii ve genelkurmay bakanl yapan Necdet ru, "vakti zamannda" byle olaylarla kiilerin "madur" olduklann imdi anmsyor muydu? Doru olan uydu: M T tartmaya alnca -Avukat Zeki Gngr'n szn ettii- MT'in itibar ilk kez tartlyordu. MT'in kamuoyunda ald not, MT'in onurunu -ya bakalar508

"Bu durumda Eymr'n o greve atanmas yolunda ar bir hizmet kusuru ortaya kar. Ayrca Eymr'n M T arivine girme yetkisi olmad da Babakanln savunmasnda ortaya kyor. Bu durumda Eymr'n arive girmesi de ar hizmet kusuru oluturur." Unutmamak gerekiyordu. Eymr, herhangi bir M T eleman deildi. Gvenlik ve kaaklk gibi dorudan M T mstearna bal bir dairenin sorumlu bayd. Nitekim Dantay Basavc Yardmcs lkmen Osman Aaolu da ayn kandayd: "Kaaklk olaylar MT'in grev alanna giriyor. Belirli bir yetki ve sorumluluk dzeyine ulam bir kiinin, hizmetin gerektirdii ara ve gerelerle byle bir almasn, yetki verilmedii eklinde savunmaya katlnamaz." Basavc yardmcsna gre, " M T almasna ilikin gizliliin korunamamas ve hizmetin gereklerine uymayan bir personelin grevde tutulmas dorudan hizmet kusuru" idi. Gazeteci kulisinde kimi hukukular, tazminata hkm giymesi halinde Babakanln, bu tazminat miktann eski M T daire bakan Eymr'den isteyebileceini sylyorlard. Babakanlk MT'in resmi memun Eymr'den tazminat geri isteyecekti! ru'un Dantay'a dava amas, her adan yerinde bir davran olmutu. Hem kiisel onurunu korumu, hem de M T raporuna Babakanln nasl baktn sergilemiti. Babakanlktaki soruturma komisyonu almasn bitirince daha kimbilir neler ortaya kacakt?

M T belgelerini yaymlamak yasakn. Oysa daha sonralar birok M T raporu gazetelerde grlecekti. Byk bir bunalma yol aan M T raporunun aklanmasndan sonraki olaylar gz nnde tutarak raporu kim iyi deerlendirebilirdi? Mehmet Eymr, bilgisayarn nne geti. Bir yanna M T raporunu koydu, teki tarafa raporun aklanmasndan sonra gazetelerde kan haberleri. Uzun bir dkm yapn, bilgisayarn beynine geirdi. Rapor da ad geenlerie ilgili gazete haberleri ve rapor, ilgin bir deerlendirmeyi sergiliyordu. Eymr'n bu almasn grdm, istedim, bilgisayardan kan metni verdi.

M T raporunu kim en iyi biimde deerlendirir?

Savclk, M T raporunu aklad iin 2000'e Doru dergisi aleyhine dava an.
5"
510

plmas tabiidir. CIA bakan ile konuulan konular arasnda ne-

Nokta!..

lerin olduunu sylemem mmkn deil. Kamuoyuna aklanmas gereken konu olursa aklanz. Grmelerdeki konulann devlet istihbarat ile ilgili olduu aknr" demekle yetiniyordu. " 1 9 8 0 ylnda Ronald Reagan'n seim kampanyasn sde-' nen ve 1981-1987 yllar arasnda C I A bakanl yapan Casey,

1950-1988: Darbeler ve gizli servisler... ... Ve nokta! Oysa, M T olaylanna, raporla gelien son srece, gizli servislere, iimizdeki ClA'ya nokta konmas olanaksz. ykler srecek, bilinenler ise yeni ayrntlarla semirecek. Yatay istihbarat almas ve dikey istihbarat. MT'teki sistem, dikey. Komutanlardan aaya doru. Bamza raporlarla inen. ykler bitmez, srecek. C I A ile kucak kucaa "dost hayan" srdke.

sonradan kendi devrinin zgn tanmn yapacak olan Reagari ynetiminin 'd politika emellerinin' oluumunda byk rol oynamt. Washington'n g merkezleri evresindeki manevralarla Casey'e bo saha yaradlm ve rgtn 40 yllk gemiinde Casey'in belki de en gl CIA bakan olmas salanmn. Ald gvenceye dayanarak rahata bakann ve ulusunu yeni ve hayli yaygn gizli ilikilere ve rtl savalara sokuverdi Casey. Reagan'la birlikte, dnyaya yeniden biim vermeye alan bir ikiliye dntler." Gazeteci Bob Woodward, Nikaragual kontrlar (kontrgerilla), terrizm, ran ve Libya zerinde Reagan-CIA Bakan ikilisinin oynad kimi yerde cinayet, rvet, ihanede rl oyunlann anlanrken bir baka gerekle iliki kurmamza yardm ediyordu.

Deimez
CIA marifederine duyarl olan kesimler, 12 Eyll rejiminin babakan Blend Ulusu'nun bir basn toplantsnda anlatt "memleket gereklerini" bir yana brakyor, rnein Cumhuriyet, 17 Ekim 1982 Pazar gn William Casey'i byk manette veriyordu. William Casey, nl CIA'nm bakanyd nk. CIA Bakan Casey, Ankara'ya "uram", resmi grmeler yapmta. Ulusu, Casey'le neler konuulduunu "aklamyordu." "Her dost ve mttefik lkeyle eidi konularda ibirlii sz konusudur. Haber alma ve istihbarat konusunda da ibirlii ya512

William Casey, birka kez Ortadou'ya gelip gitmiti, kuku yok ki, Ankara'ya byle bir geziden dnerken "urama." Eski Babakan Ulusu'nun 17 Ekim 1982'deki szleri, byle bir ziyaretten sonra kamuoyuna duyuruluyordu. Fakat, o tarihte CIA'nm bilinen yntemleriyle Trkiye'yi kannracak yeni planlara gereksinimi yoktu. "Your boys have done id" CIA'nn "darbe" ile ilgili bu nl anlaamnn Trkesi, "Seninkiler nihayet yapalar"d. Askeri rejimin babakan da arak "dosdar" arasnda "haber alma ve istihbarat konusunda ibirliini" aktan sylyordu. rangate olay padadnda ran'a Trkiye zerinden gnderilen A B D silahlanma geii iin C I A belgelerinde "Babakan5i3

lk ofisinden yetkili biri" ile konuan CIA'nn Ankara istasyon efinin ald "baanl sonutan" sz edilmiti. CIA, yine iimizdeydi. Bu kez, A B D politikasna ve isteklerine uygun admlar atan Trkiye'de bir "dostun" kazanaca ve kazand basanlar belgelenecekti. Babakan Turgut zal'n, 1983'te iktidara geldikten bir sre sonra, MT'i "daha glendirme" planlan hazrlad anlalyordu. Fakat bu glendirme hangi ynde olacako? Buras sezilebilirdi, ancak hibir zaman belli olmad. Bir gizli servisi -Reagan gibi- her trden politikalar oluturmada birincil ara m gryordu, yoksa gizli servisi demokratik bir yapya m kavuturacakn? Hiram Abas' MT'te ikinci adamla getirerek, gizli rgte bypass yapan bir babakann, zaman geldiinde MT'te btn ipleri elinde tutmay dledii de varsaylabilirdi. Babakan Turgut zal'n yasayla Genelkurmay'a tam baml hale gelen MT'ten umudunu keserek bir "zel M I T " yaratmak istedii, M T raporundan ok nce yaygnlama. Hatta -o sralarda zal'la arasnda su szmayan eski millet meclisi bakan Necmettin Karaduman'n bu ile grevlendirildii ne srlmt. Karaduman'm, eski M T mstear Fuat Dou ile tankl vard. Valilii srasnda Adana'da grev yapan Dou ile tan, grt syleniyordu. Bir "kaynak"n verdii bilgiye gre, Karaduman, eski M T mstear ile grmt. Fakat arad "zel bir M T " kurmak deildi. MT'in yeniden nasl organize edileceini aranyordu. M T raporunun gnlk grltleri arasnda, 9 Haziran 1988 Perembe gn Eymr'n "Trkiye'de M T dnda istihbaratla uraan birimler" olduunu aklamas, "zel M T " olasln yeniden gndeme getirdi. Oysa Eymr, istihbarada uraan "baka birimlerden" sz ederken, Genelkurmay stihbarat Dairesi ile Emniyet Genel M5H

drl'n amalyor olabilirdi. Aklanmadan nce raporun M T dndaki bu iki istihbarat biriminin elinde olduu bilindi ine gre, Eymr'n raporu kimin szdrd yolundaki tartma lara yeni boyut getirmek istedii varsaylabilirdi. Nitekim Temmuz 1988'de verdii demelerden birinde Mehmet Eymr; "Raporun mahiyeti aklanmadan evvel ordudan bir tepki olduunu zannetmiyorum. Orduya kar bir faaliyetmi gibi dnld sanyorum," diyordu.

5i5

Savunu cephesinden saldr

Erkan Grvit

1989 yl Ocak aynn son, ubat aynn ilk gnleri (not defterimden): "Gizlice tek bana gelen birine gafil avlanmak istemiyorsan, kapnn arkasna gizlenme. Yoksa bir daha dan kp aydnla kavuamazsn," dedim. lk bata kukuyla duraksadlar. Bu kez; "Kutuyu ap neler var neler yok, birlikte grsek, daha iyi olacak," dedim. Anlayla karladlar.

25 ubat 1988 Perembe gn, Cumhurbakanl Kk'nn geni bahesinde kmelenen iki kad, krmz boyal yaplardan birinde, k giyimli, ksa beyaz sal, orta boylu, uknaz bir adam alma masasnn bana geti. nne bir kt koydu. Yak sigaradan bir nefes ekti, bir sre dnd. Sonra yazd. Mektup yazan adamn ad, Erkan Grvit'ti. Cumhurbakanlnda gvenlik ilerinden sorumluydu ve gizli servis MT'in ankaya'daki temsilcisiydi. Cumhurbakan Kenan Evren'in de damadyd. nl MT raporunun aa vurulmasnn zerinden iki hafta gemiti. Bu iki hafta, Erkan Grvit'in yaamnda aylarca srecek alkantnn balang gnleriydi. Erkan Grvit, "eski dostu" Hiram Abas'a, bugne dek aralanndaki yaknl anmsanyor, ama 7 ubat 1988'den beri yaanan olaylardan sonra "bu dosduun srmesine olanak brakmayan gelimelere" deiniyordu. Arak bir araya gelip scak ilikilerini srdremeyeceklerini belirtiyordu. "Bir silah, dosduklarn, arkadalklann simgesi", Hiram Abas'n armaan colt tabancay da mektupla birlikte geri gnderdiini bildiriyordu. Bu mektupla, Erkan Grvit'le Hiram Abas arasndaki resmi ya da gayri resmi btn kprler anlyordu. Yllardr M T t e birlikte olduu, hele 1980'den sonra ankaya'daki etkili konumuyla her seferinde Abas'n yannda yer ald bilinen Grvit, dahas MT raporunu kendisinin yazd sylentileriyle yaynlanndan sonra, bir tabancayla simgelenen dosduun sremeyeceine inanyordu.

516

517

Erkan Grvit, evresiyle yapa zel syleilerde zenle belirttii gibi, ankaya'da "hasbelkader" etkili ve ok da duyarl bir greve gelmiti. 1939'da dodu. Zengin bir ailenin ocuu deildi. stanbul Hukuk Fakltesi'ni bitirdi. Amac hakim olmakn. Yl 1965. Ancak o tarihlerde hakimlie geebilmek iin iki yl staj yapmas, bir sre kura beklemesi, askerliini bitirmesi gerekiyordu. Belki de maddi olanaklan, faklteden sonra bu kadar uzun bir dnem geirmesine elverili deildi. Bir drt yl daha uzun bir sreydi. Avukadk stajna balad. 1967'de, Saint Joseph'de okumu eski bir arkadana rastlad, birlikte arkadann evine gittiler. "Arkada" Devlet Planlama Tekilau'nda alyordu. O gece, "arkada" ald, anlatt. DPT'deydi, ancak M T adl rgte balyd. Grvit'e, MT'e girmesini neriyordu. M T yasas 1965'te kmtt. Banda Fuat Dou Paa vard ve Dou, MT'e niversite mezunu dil bilir gen elemanlar anyordu. Grvit, bata itiraz etti. M T adn yeni duyuyordu, fakat gizli servis oluu tepkisine yol ama. Arkada Grvit'e, " M T ' i n sanld gibi bir kurum olmadn, orada 'kimi deerlendirmeler' yapldn, gen insanlann yeteneklerinden yararlanldn" sylyordu. Grvit'i "ikna etti" ve 1967 ylnda Grvit, MT'e girdi. Bir daha da ayrlmad. 12 Austos 1977'de yurtdnda greve gnderildi. 1981 Austos'una kadar darda kald. Yurtdna gitmeden nce, Hiram Abas'n anlannda yer alyordu. Genti, yetenekli grnyordu, Hiram Abas "ona sevecen gzle" bakyordu. Grvit'in yabanc dil renmesini kkrtyor, kurslara gidip gelilerinde kk snavlardan geiriyordu. Yalyd Grvit'ten, gizli serviste daha deneyimliydi. Abas, 1958'lerde MT'e girmiti, Grvit 1967'de. 1970'lerde "silah kullanmaya merakl, atak" Hiram'n Trk gizli servisinde grlmeyen kimi eylemlere girime518

si, yaralanmas, M T iinde kendine zg bir karakter izmesine yarama. Kar casuslukta -tabii MT'teki kiilere gre yarg deiiyor- baanlan ayr bir hava veriyordu Abas'a. M T iinde "sivil kanadn adamlan" olmalar, yllar sonra yazg birliine vara-, cak birlikteliklerini pekitiriyordu. Asker arlkl kadro iinde, asker kkenli gizli servis yneticileri arasnda sivil Hiram Abaa, bir ekirdek kadronun nde gelenleri arasndayd. Grvit, 25 ubat 1988'de Hiram Abas'a "dosduk, arkadalk ilikilerinin arak sona erdiini" yazdnda, bir baka kararn ncesindeydi. "Hasbelkader" ankaya Kk'nde 1981'den beri nemli konumdayd. 1989 Kasm'nda kaynpederi Kenan Evren'in grev sresi bitecekti. Grvit, daha nce 1967'den 1989'a kadar aralksz hizmet verdii MT'ten ayrlacak, emekli olacaka. alma dnyasna gzn an MT'ten, son M T raporundan sonra ayrlmaya belki duygusal nedenler, belki de yreindeki ballk iplerinin zayflamasyla karar vermiti. Fiili 20 ksur yllk hizmet sresi, M T yasasna gre 32 yl saylyordu. MT'ten ekilecek, "belki yneticilik yapacak, belki baka bir ie girecekti." Ama Grvit, ankaya Kk'nde Evren'in damad olmasyla btn dikkaderi zerine eken grevi sdendikten sonra da, "Kk dndaki her trl olana ayaklarnn alana serecek olanlarla hibir iliki kurmama." Zaten, M T raporundan sonra alma arkadalannn kimisiyle dosduk, arkadalk balan kopmu, ama onlann hibiri, Grvit'in "drsdne" ilikin tek sz sylememilerdi.

Austos

aynda

cepheler

savaa

girerse

M T raporunun aklanmasnn stnden 11 ay gemiti. lk gnlerdeki grltl, paaral, krgnlklara, kzgnlklara yol
5i9

aan ortam durulmu gibiydi. Raporu kimin yazd belirlenmiti, ama raporu kamuoyuna szdran henz karanlktayd. Ocak I989'un son gnleri, Grvit kzn safrakesesinden ameliyat ettirmeye gtrdnde, soruturmalar sonucu "raporu szdrmadnn anlaldndan" kuku duymuyordu. Fakat, bu olayn "tmyle kapandna da" inanmyordu. Dantay'da emekli Orgeneral Necdet ru'un Babakanlk aleyhine an tazminat davas sona erdikten, pek ok kesimde beklendii gibi, Mehmet Eymr' sulayacak hkmleri ieren karardan sonra, "ortalk kanacakn!" Eymr zor durumda kalacak, Babakanlk isterse tazminatn denme ilemini Mehmet Eymr'e evirebilecekti. Grvit'e, gelecek gnlerde de aralanndaki kprlerin anld Hiram Abas'la Mehmet Eymr'den "yeni salvolar" gelebilirdi. te o zaman? Hele austos aynda emekli olduktan ve Kk'le ilikisini kestikten sonra, o da kar salvolar iin kendini hazrlama. Gizli servis adamlannn bir cmlelik dokundurmalanndan kan anlamlar, Grvit'in 1989 Austos aynda Kk'le ilgisi kesildiinde "rahata konuabilecei" bir dnemden "evreye" sz eder olmas, yeni ve byk bir kapmann olas iarederini veriyordu. Hiram Abas da, Austos I989'da "konuacaku, hem de ne konuma!" Sulayaca hedef, kukusuz Grvit, belki de Kk olacaka. Arak "eski dosdar, yeni dman" kardelerdi. Abas'n yapsna kout "klanna", Grvit'in eli kolu bal, suskun kalaca sanlmamalyd. Abas' kimi noktalarda tam can evinden vurabilirdi. Hem de elinde "pek az kiinin bildii saldr silahlar" olabilirdi. ubat 1988'den iki- ay sonra Grvit, "kabuuna ekildi." Kamuoyunda srekli tanlan konunun odak noktalarndan olmay yelemiyordu. Hem kiilii, hem de oturduu sorumlu koltuk, hele Kk gibi daha ok tarama dnda kalmaya zen gsteren bir makamn yakn olmak, Grvit'i "konumayan, ama
520

suskunluunu yreinde tayan gibi" bir duruma itmiti. rnein, M T raporunu konu alacak bir sylei yaplabilse, Eymr'n 2 Aralk 1987 gn, "bir i dolaysyla ziyaret ettii" Grvit'e rapordan sz ettii, srarl istekleri karsnda memi ertesi gn "MT'ten gvenilir bir personelle Grvit'e gnderdii" sav sylense; Erkan Grvit, sesinin yettiince "Yalan!" diye haykrabilirdi. Yalan diyecekti, nk Mehmet Eymr raporu Grvit'e 3 Aralk'ta bizzat kendisi getirmiti. zerinde tartmlard. Eymr, Grvit'in brosunun ikinci kanndaki alma odasna nee iinde girmi, ram karsndaki koloa oarmutu. Eymr, raporu kendisine uzattn, memi okuyan Grvit, belirli noktalarda kukularn dile getirmiti. "Mesela, raporda Mehmet Aar'n 18 evi olduunu, bunlar daysnn kars stiine tapuladn yazyorsun. Tapu dairelerinden incelendi mi, gerek bu mu, doru mu?" diye sormutu. Eymr, "Hayr, tapuya bakmadm," diye karlk vermiti. "Mafya ile ilikilerden sz ediyor, suluyorsun. Nasl ispat edeceksin bunlar?" diye sormutu, Grvit. Eymr; "spat ederiz," demekle yetinmiti. Grvit'in raporun ieriiyle ilgili baka kukulan da vard. Eymr', Abas' tand kadar tanmyordu. Sonradan MT-Kk ilintileri nedeniyle, Kk'te grevli Bedri Bey araclyla tanma. Ne var ki, M T ile Kk arasnda bireyler aracl ile dostluk zinciri ksa zamanda kurulmutu. Grvit, Hiram Abas, Eymr ve sonradan zincire kaalan ileri Bakanl Kaaklk Dairesi Bakan Attila Aytek. Grvit, o tartmal gnde; "Sen sansasyon peindesin. Rapor afaki birtakm iddialan kapsyor. Ben grmemi olaym," demi, sonra, "Msteara gsterdiniz mi?" diye sormuo Eymr'e. Eymr'n buna yann, "arz edeceiz" olmutu. Ama Eymr, raporun ieriindeki bilgilerin doruluuna
52i

ve kantlanabileceine inanyordu. Grvit'e; "Niye senin hakknda byle eyler sylenmiyor. Yz kiiyle konutuk. Neden senden hi bahsedilmiyor?" demiti. Tartmann sonu gelecek gibi deildi. Grvit, yargsn ve kararn Eymr'e yinelemiti: "Sakn kimse grmesin bu raporu." Fitili atelenmemi dinamit lokumu gibiydi rapor. Olay padadktan sonra yapn aratrmalarda Grvit'in akl bir noktaya takl kald. 3 Aralk 1987'de rapor Eymr tarafndan nne konduu, ona "kimsenin grmesine olanak salanmasn," dedii srada, "An alan skdar' oktan gemiti." MT'in her odas, "ayn bir kompartman gibiydi. Yandaki oda, bu odada ne yapldn, neler konuulduunu asla bilemezdi. Gizliliin gereiydi bu dzen." Grvit'in uyansna Eymr yant vermedi. Eymr' son gr 3 Aralk'n, bir daha yan yana gelmediler. Gnler geecek, M T ve Kk'teki dosdar arasnda onca olay akp gidecek, 7 ubat 1988'de rapor deifre olunca Grvit, odasnda bir aa bir yukar gezinirken dnecekti: "Raporu benim yazdm sylyorlar, yazyorlar. Datan, szdran da Grvit! Yeni Asr'da Muammer Yaar ' M T raporunda Grvit sulu' diye manet ekiyor." Hay Allah! Niye alma Eymr'den u raporu. Bak, imdi neler geliyordu bana. Yeni Asr'daki maneti grnce tepesi atma. Dava aacaka. Yargtay'a dana. sterse dava aabilirdi. Ama yzde bir ans olmad yamayla karlama. Tam bir ikilem iinde yzyordu.

aramaya uran soru buydu. Olaslklar sralad: Bir koldan rapon alan basn, bir koldan Babakanlk ve son olarak da Grvit + Cumhurbakanl raporu benimseyecek ve "salam bir 'lobi' oluacaka." O zaman yazlanlarn gereklii daha da glenecekti. Grvit, raporun tmne "iltifat edince," elbette Cumhurbakan'na da kacak, ieriindeki bilgilere yan ntacaka. Sonunda: "stanbul Valisi, Emniyet Mdr, Necdet ru'la ilgili kulise Grvit de kaalm olacak, rapor tam hedefine varacaka." lk gnlerdeki varsaymlarndan, sonra vazgeti. Yanlma. Raporun szdrlmasyla ilgili bir baka varsaym, kimi bilgileri ve belgeleri topladktan sonra benimsedi. Gazeteci rfan Tatemur, 1 Aralk 1987'de Stad otelinde kalma. Otel faturasyla uak bilederinin konimento kaydan elindeydi. Gazeteci, daha nce, 1 Ekim'de de Ankara'ya gelmiti. te, dosyasnda bilgileri kantlayan belgeler yer alyordu. Sonra, evet sonras vard. Eymr'le "hamburger ziyafetinde" buluan Tatemur'un Hrriyet gazetesinden arkada Bedir Seferolu, Eymr'n yardmcs Korkut Eren'i sivil olmasna karn, rtbesiyle seslenecek kadar tanyor, samimi davranyordu. Demek ki gen birbirini daha nceden tanyordu. rfan Tatemur ise, raporu nne koyduklann, notlar aldn aklyordu. Kimden? O gn sylemiyordu, ama anlalyordu: Mehmet Eymr'den. Fakat gazeteciler o srada, raporun tmn alamamlard. Alsalard, sonradan OOO'e Doru dergisine geen rfan Tatemur, rapordan kimi blmleri deil, tamamn yaymlard. Raporu Eymr'n szdrdndan -"son tahlilde"- Grvit kuku bile duymuyordu: Eymr, raporu -hem de gazetecilere-

Analiz
Rapor aklanp tartmalar giderek boyudanrken, oturdu dnd: Raporu, Eymr neden ona getirmiti? Kafasnda yaman
522

szdrmn. Bir gn ortaya kacan biliyordu. Szdran asl kaynak kendisiydi. Ksa zamanda saptanacaka "kaynan" kendisi olduu. Raporu yaygnlaararak kaynan Eymr olmadn kandama yntemi arad. 3 Aralk'ta Grvit'e getirdi. "Szdran" sorusu gndeme geldiinde iaretparman Grvit'e uzatt. Rapor,
523

Grvit'te vard ve Grvit, stanbul polisiyle baz kiilerin avukatln sdenmiti. Bu gr kandayacak benzeri kimi belgeler arnk elindeydi. Daha sonra raporun tam metni teksir edilerek piyasaya srldnde, Eymr'n getirip brakn metinle ve "hemen kasaya kilitledii rapor metni" arasnda en ufak benzerlik olmad da ne srlecekti. Bu yolda aklamay Cumhurbakan stanbul'da gazetecileri toplayarak, yapacakn.

ortaya kmasndan" sonra byk bir kargaa yaanyordu. Hiram Abas, Kk'teki tek dayana Grvit'i ite bu yzden "Bouluyoruz burada, hemen Ankara'ya dn," diye yardma anyordu. Yangn Grvit'le sndrebilirlerdi. Abas'n sonradan syledii gibi, M T mstean ileri gizli servislere zg yntemlerlertmekte becerisiz davranma. Abas'a gre, rapor olay "MT'te yapld aklanacak bir araarmadan sonra 'yalan ve dzmece bir belge' diye nitelenerek" kapatlabilirdi. Erkan Grvit, belki daha bir sre stanbul'da kalabilirdi:

"Bouluyoruz, acele dn"

Dosdar arasnda dramatik olaylar birbirini izlemiti. Ocak 1988'de Uluda'da kzyla on gn kayak yapaktan sonra stanbul'a geen Erkan Grvit'i, Ankara'dan Hiram Abas telefonla arama. Tarih 3 ubat 1988, bir aramba gn. Raporun aa kmasndan ram drt gn nce. Hiram Abas, Grvit'e; "Bouluyoruz burada" demiti. Telalyd ve "hemen Ankara'ya dn Grvit," diye eklemiti. Olan bitenden haberi yoktu. 30 Ocak'ta stanbul'a gelmi, hana orada iken Eymr'n daysnn ldn renmi, arkadalaryla Bebek camiindeki cenaze trenine girmiti. Ankara'da olanlan bilse byle davranabilir miydi, habersizdi. Oysa, Cumhurbakanl szcs Ali Baransel'in daha sonra akladna gre emekli Orgeneral Necdet ru'un mektubu 26 Ocak 1988'de ankaya'ya ulam, kamuoyunda padamalar balama. Cumhurbakan Evren, M T msteann Kk'e arm, "Nedir bu rapor?" diye sormu, General Hayri ndl "bilmediini" syleyince, iler daha da kanmt. ndl, Eymr' anyordu. Nitekim 3 ubat 1988 gn Eymr, M T mstearna "raporu ekleriyle teslim ediyordu." MT'te, cumhurbakanndan gelen bask ve raporun "szdnn
524

ru'un mektubundan, Evren'in M T Mstean'yla yapa grmeden habersizdi. Yakn arkadan "boulmaktan kurtarmak" iin acele dnmesine gerek grmeyebilirdi. Fakat, o gnlerde Msr Devlet Bakan -bir lkeden dnerken- Ankara'ya ksa bir ziyaret yapacakn, Grvit grevi gerei dnmek zorunluu nu duydu ve... 4 ubat 1988 gn, 3 Aralk'taki raporla ilgili dramatik gelimeleri rendi. Raporun ru'a gittiini de... Bu arada baka bilgiler edindi. M T Mstean ndl, Grvit yokken Kk'teki brosuna telefon ermi, Grvit'in yardmcsna "raporun Kk'te olup ^olmadn" sormutu. Bir aranrma! Grvit'in yardmcs, "Ben bilmiyorum, Erkan Bey'e sorun," diye yandama. Oysa, Eymr'den ald raporu Grvit Kk'teki yardmcsna teslim etmi, o da -yeminli ifadelerinde syledii gibi- "raporu kasaya kilidemi, Erkan Grvit raporu ikinci bir kez kendisinden istememiti." 3 ubat'ta sonunda raporu ekleriyle Eymr'den teslim alan M T mstean bir kou ankaya'ya gelmi, cumhurbakanna "habersiz olduu raporu Eymr'n yazdn, bir kopyasn da Grvit'e verdiini" bildirmiti. Cumhurbakannn Ankara'ya dnen Grvit'e, "rapordan kendisine niin sz edilmediini" sormas zerine; "O kadar safsata ve yalan doluydu ki, size an ermeyi dnmedim. Ama bu konuda btn sorumluluu zerime alyo-

rum," demiti Grvit. Hsn Mbarek gelmi ve gitmiti. 5-6 ubat 7 ubat gn, rapor padamt!

bandan ubat 1988'e dek geen srede Grvit'le Abas arasndaki ilikiler henz kopma noktasna gelmemiti. Dn ay aral bir yana brakrsak, en azndan Ocak 1988'in ilk 20 gn "rapor konusuna deinmi olmalar" manak gereiydi.
I

artmaca tarihler lk deerlendirmede taraflar

Madalyonun bir yzn anlattmza gre, daha nce belirttiimiz bilgilerle elien teki ynden de ele almak gerekiyor. Abas'n sylediine gre, 3 Aralk'ta raporu Eymr'den alan Grvit, 12 Aralk 1987'de Abas'n kznn dnnde bulunmak zere, stanbul'a gelmiti. Raporun "szd" da o gece renilmiti. Abas, 20 ya da 22 Aralk'ta Ankara'ya dndnde, Grvit'i aram, Grvit'e Mehmet Aar' armasn, raporun nereden ve kimden szdn "bir devlet memuru" olduuna gre sylemeye zorlamasn istemiti. Grvit, o gn Aar'la konumu, ama Aar'n konumadn sylemiti. "Kabuuna ekilen, polemiklerden zenle kanan" Gr vit'e olay anmsattlr ve sorulabilirse kesin sesle; "Bu da yalan!" diyecekti. Oysa, rapor tarih srasyla nemli aamalardan getikten sonra gn na km, yaymlanma. Resmi bilgilere gre, 10 Kasmda "son yazm tamamlanm," 17 aralk 1987'de ekleriyle birlikte son biimini alma. Her ne kadar Abas, "Ben sylemiyorum," diyorsa da, Eymr'e gre, M T mstear yardmcs raporu Babakan zal'a genel seimden bir nceki gece, 28 Kasm 1987'de konutta teslim etmiti. 3 Aralk'ta Grvit alm, Abas'a gre 6 Aralk'ta rapor stanbul polisinin eline gemi, 12 Aralk'ta da dndeki nl kavga yaanma. Abas'n raporu gn okuduktan sonra, "kadn kz ilerine fazla girilmi," deyip, kenarna "msteara arz" yazarak beklemeye ald sralarda Grvit, raporu reniyordu. Aralk 1987
526

Ama Grvit, Aar'la konuma olayn Abas'n anlamalarna karn yadsyabilir, "Bu da yalan," diye sert bir kla karlayabilirdi. Oysa... 7 ubat 1988 Pazar gn, ankaya Kk'ndeki lojmannda Erkan Grvit'in telefonu ald. Arayan Hiram Abas'a: "Dergiyi grdn m. " diye sordu. Hayr, grmemiti! Abas, ksaca anlam: "Hemen bir 'deedendirme' yapalm," diyordu. Grvit'in evinde konuklar vard. ankaya Kk'ndeki brosunda bir araya geldiler. Kk grevlilerinden Bedri zdemir de gelmiti. Abas, "Mehmet Eymr, yaynla ilgili bir 'deerlendirme' yapm, istersen onu da aralm" nerisinde bulundu. Grvit geri evirdi. "Brak Mehmet Eymr'," diyordu. Abas direniyordu: "Dinle beni, Eymr deerlendirmeyi getirsin." Grvit inat ediyordu: "Hayr, Eymr getirmesin, gelmesin." Kk'teki yardmcsn ard. Eymr'e gnderdi ve "dosyay getirtti." Dosyada, dergi ve rapora deinen deerlendirmeler yer al yordu. Eymr, "derginin rapordan blmler almasna dikkati ekerek, tam meonin derginin elinde olmadn" sylyordu. Ama gazeteci rfan Tatemur raporu okumutu, bu blmleri yazmu. Grvit bir noktaya zenle eildi. Tam metin yokru, ama "rapordaki blmlerden bazlar dergide aynen yer alyordu."
527
7

Raporu kasadan kardlar. Dergideki blmlerle karlanrdlar. Tpanp aynyd, sadr sanr doruydu. Birisi, "Raporun can alacak blmlerini dikte etmiti!" Grvit, Abas'a dnd: "imdi sana baz blmler okuyaym, yan odaya ge ve kelime kelime aynsn yaz" dedi, "tabii yazabilirsen." Bellei ne denli gl olursa olsun, bir insann okunan zenle dinledikten sonra sanr sanr yazmas olanakszd. Mankl olan uydu Grvit'e gre: "Demek ki rapor bir yerlere gitmi." Abas, "mknsz!" diyordu, "kim verecek?" Grvit, "Serviste kim biliyorsa, dikte ettirmi olabilir," dedi. Pazar gnnn telal, olduka sert geen deedendirmelerinden sonu kmad. Grvit'e gre, "l ortada kalm, kalkmamt." Bir sonraki pazar, gazeteci rfan Tatemur "hamburger ziyafetini yazyor, MT'e nasl gittiini, raporu nasl okuduunu aklyordu. Grvit'in ilk varsaymndan vazgemesine bu aklama neden oldu. zm ortadayd. Bir gazeteci, Bedir herkesi atlatacak bir haberi duyuyor, ama nedense rfan'a veriyordu. Raporun "nihai tarihi" 10 Kasm'd. Elden ele gezen raporun kopyalann da rendikten sonra Grvit'in yargs pekiti: Rapor birka kez yazlma, hem dedeiik daktilolarda! 7 ubat'taki yargs iyice pekiti. MT'te rapor "dikte ettirilmiti." Bu srada Grvit, Cumhurbakan ile dou gezisindeydi. Derginin son yaynlanna diyecei olup olmadn soran gazetecilere, "stme gelmeyin," demiti, "Ankara'ya dnnce bakar ve ne olduunu anlarz." zerinde kmelenen kara buludar giderek younlayordu. Hele raporu yazan olduunun ne srlmesi, raporu szdrdnn sylenmesi, Grvit'i ileden karyordu. Bir basn toplants yaparak bildiklerini, olaylarn gelimesini anlatmay dnd, sonra vazgeti. 19 ubat'ta iki gazeteciy53

le konumay yeledi. Ne diyordu: "Rapor 'birilerine yaranmak' iin yazlma. Ert deildi, bal gibi rapordu ve MT'in tarihinde bir yz karasyd." Ardndan "dosduk nianesi" colt tabancay da pakedeyerek, 25 .ubat'ta Abas'a arak her trden ilikilerinin "sona erdiini" ieren meknpla gnderdi.

Szdran kaynak ve kimi nedenler

7 ubat'ta Grvit ile Abas arasndaki dramatik grmeden sonraki aklamalar, Grvit'in son varsaytmn glendiriyordu. Grvit, raporu "MT'te birilerinin 'dikte' ettirdiinden kukulanyordu." Nitekim, gazeteci rfan Tatemur, "hamburger ziyafeti" aklamalannda ad vererek kayna bildirmemiti. Ancak daha sonra baka bir olayla ilgili bilgi almak iin gittii MT'te, hem de Kasm 1987'de, "bizzat raporu yazanlar bile kendileri ortaya kandan" kayna aklamakta saknca grmeyerek, 23 ubat 1988'de, raporu gsterenleri sralad: " M T Kaaklk Daire Bakan Mehmet Eymr, Emniyet Genel Mdrl Kaaklk Dairesi Bakan Attila Aytek, askeri temsilci diye tanalan Yarbay Korkut ve M T Kaaklk Dairesi'nde ube Mdr brahim," dedi. Daha nceleri kaynan adn vermedii aklamalannda Tatemur, MT'te drt saat raporun nnde kaldn, diledii gibi not aldn, sonradan aklad kiilerin "neleri not aldna fazla dikkat ermediklerini iaredemek iin bir odada yalnz brakldn, drt saat sresince zaman zaman'odaya girip sorusu olup olmadn sorduklarn, 'bunlar doru mu,' diye sorduunda 'uzun almalar sonunda kesinlik kazanan bilgiler' yantn aldn" sylemiti. Yazan ve raporu szdran bulmak iin Babakanlka yr529

ciiler soruturmada, tek grg tan olan rfan Tatemur'un ifadesine bavurulmamas da garipsenecek olayd. Grvit'te, "raporun kendisine getirili nedeni" pekimiti: Birka kez yazlan rapor polisteki dman kamplar savayd. Rapordan blmler ilknce Hmijet'e gitmi, oradan 2000'e Doruya gemiti. Raporun "yakn bir tarihte piyasaya decei belli olunca" yazarlar yle dnmlerdi: "Rapor ortaya kanda bize 'nakise' (kusur, ayp) bulunmamas iin legal olarak birine verelim. Savunmada yeri olsun." Diyecekleri uydu: "Erkan Grvit'e verdik, sonra ayaa dt!" Laf laf, sonra tabakay aar. Ama MT, zellikle Mehmet Eymr, Dndar Kl'la tekileri "ieri alp sorgulama yapma" iznini Genelkurmay'dan alma. Grvit, olayn btn ynlerini incelemiti, yant hazrd: Byle bir istek karsnda ne diyecekti Genelkurmay? MT, bu adamlar silah kaaksdr, dediine gre, Genelkurmayn byle bir istei geri evirmesi olanakszd. ki gn Kl' skrmlard. O da Nuri Gnde'e silah armaan ettiini, saat verdiini sylemiti. "Anasnn gz adamd." Hemen balanu kurulmu, Nuri Gnde Kl'tan armaanlar ald diye M T Mstean Bigal Paa'ya klma. Kl'n bu yndeki ifadeleri "tamamen gizli servisteki i ekime rnyd." Bigal, Gnde'i artm, sormutu. Gnde alayarak ne saat, ne de baka bir ey aldm, demiti. Eymr ve ekibinin asl amac; raporun ortaya kmasndan sonra aleyhlerinde olabilecek giriimleri karlarken, "ok byk iler yapyorduk. Mafya ile mcadele ediyorduk. nlediler ve ilahlar bizi yedi" demekti. Grvit, hemen her gn Eymr'n neden kendisine gelip raporu verdiini dnyor, eline geen bilgi ve belgelerle bu sonulara varyordu.
53o

Yine de olaya insafla baka oluyordu. Kendi dndaki kimi tanmalar kulana geliyordu. rnein Bedri zdemir'le Attila Aytek, aralk aynda raporun szdnn anlald gnlerde aralannda konuyu tartmlar, Aytek, "Erkan Aabey byle bir ey yapmaz," demiti. Eymr'n, Grvit'i sulayan anlaamlannda 3-4 Aralk 1987 gnleri stanbul Valisi Nevzat Ayaz'la, 2. ube Mdr Mehmet Aar'n Ankara'da olduu ve Grvit'le grtkleri zenle belirtiliyordu. Bylece rapon Grvit'in adlar geen bu iki devlet grevlisine szdrdn kandamak istiyordu. Grvit, bu irdelemeyi duyduu zaman Kk'te; "Tvbe!" diye yantdama. 6 Aralk'ta raporu ele geirenler, nasl szdn bileceklerdi. Grvit, ikisiyle grt. Mehmet Aar: "Korkuyordu. Kaynak hakknda hibir bilgisi yoktu. Sadece stanbul Emniyet Mdr Erkan, 7 8 Aralk'ta stanbul polis eflerini toplam 'bir olumuz oldu,' diyerek raporu gstermiti. Bildii bu kadard." nal Erkan ise sorulan; "Bizim de dosdarmz, sevenlerimiz var. 'Kular' raporu gnderdi, rendik" diye karlyordu. Oysa her ikisi de "devlet memuru" idi. Basna haber kaynan sylemesi iin yasal zorlamalar getirilip iletilirken bylesine yaamsal bir konuda her iki devlet grevlisinin bu trden yandarla "kayna" sylememeleri garipsenebilirdi. Grvit, 7 ubat 1988 Pazar gn, Mehmet Aar' sknr mti: "Olayn ivisi kt. Devlete yardmc ol ve raporun nereden geldiini syle," demiti. Aar, nal Erkan'dan rendiini sylemi, baka bilgisi olmadnda direnmiti.

531

Dnden

deiik

manzaralar

koyduu gerekler Grvit'in yaam biimiyle badamyordu. Grvit'in stanbul polis efleriyle yapa grmede, nal Erkan aka tavr alma: "Bu raporu, Emniyet Genel Mdr'ne gndereceim ve hakkmzda onca iddia var, soruarma amasm isteyeceim," demiti. 17 Aralk'ta, stanbul'daki olaylar ve grmelerden sonra Ankara'ya dnen Erkan Grvit, telefonla Eymr' arad. stanbul'daki polis eflerinin raporda yazlan birok konuyu rttn syleyerek; "Sen utanmyor musun? Kany tanttrtyor, evini veriyorsun ve sonra bunlan rapora yazyorsun," dedi. Grvit, arac bir yant alma: "Demek yazdklanm doru," demiti Eymr glerek.

Szmadan nceki dnemde grltnn ayyuka ka yer, stanbul Harbiye Orduevi'ndeki dn salonuydu, Eymr'n anlatt crttmaiar dnda Grvit'in tank olduu bir baka sahne daha yaanmt. Ge vakitti, karalar hayli dumanlyd. Grvit, orduevinde kalyordu. Aynlmak zereyken bir masada nal Erkan'la Mehmet Aar'm, evrenin duyaca lde yksek sesle "Mafya ha! imdi biz de baka kelleler drrz," diye aralannda konutuklann iitti. Yanlanna gitti. Baka bir masada Babakanlk Mstean Ahmet Seluk'la Emniyet Genel Mdr Saffet Arkan Bedk oturuyordu. Grvit, stanbul Emniyet Mdr'ne; "Ne oluyor yahu?" diye sordu. nal Erkan am azn yummutu gzn. "imdi ok kelle uacak," diye baryordu. Grvit, anlad ki rapor stanbul emniyetinin eline gemiti. "Skunet" tavsiye etti, ama "yarn mudaka konualm," dedi. Ertesi gn, nal Erkan ve arkadalar raporun metnini getirip nne koydular. Baz olaylan ele alp grlerini aktardlar. rnein raporun bir yerinde nl Behet Cantrk'n adam Vekil Aktan'n, Erkan'la Aar'a ev tuttuu, kirasn dedii yazlyordu. nal Erkan soruyordu: "Diyelim ki Vekil Aktan bizim adammz, dostumuz. Peki ama Hiram Abas'n kznn dnnde dn akam bakede ne ii vard?" Raporda Aar'n YY adl bir artisde yattndan sz ediliyordu. Aar, "YY ile yattn kabul ediyordu." Ancak bir baka eklenti yapyordu: "Bana YY'yi 'onlar' tannrd, Eymr'n -o srada bekrm- evinde yattm, doru," diyordu. Bir i ielik, bir yozlama kanser gibi "dosdar" sarmt. Aklamalarn nne
532

Plan - cephane - kaptan kprs

Nitekim, nal Erkan'n Emniyet Genel Mdr Saffet Ankan Bedk'e raporu gnderdii anlald. 21 Aralk 1987'de Bedk, "raporun illegal yollardan kendisine gnderildiini" belirterek MT'e bir yaz gnderdi. Yazya raporun bir fotokopisini eklemiti. Eymr'e gre, "baz yerlerin ala oalalmadan nce izilmiti." Kimi yerlerde de Bedk'n el yazsyla krmz mrekkeple yazlm nodar bulunuyordu. Eymr'e gre "bilahare yaz ekinin yanllkla gnderildii belirtilerek geri istenmiti." Grvit, bu bilgileri aldnda yznde alayl izgiler belirdi, gld. Oysa olay yle deildi. Bedk'ten yaz gelince, Abas hemen Emniyet Genel Mdrl'ne komu, " M T arivinden bilgilerin kmas iin Babakanln emri olmasndan" sz etmi, bunun ise eidi sakncalan olabileceini, raporun da henz resmiyet kazanmadn sylemiti. Bedk'n yazy geri almas, Baba533

kan'n "resmi yazmalar yaplmasn" emrinden ok, bu gr meden sonra salanm. Bedk'n yazs Abas'a teslim edilmi, o da geri gndermiti. Uluda'da 21 Aralk'ta Eymr'le yan yana geldiini elbet anmsyordu Grvit Rapor konusunda aralannda hibir konuma gememiti. Zaten Eymr'e artk, souk bakyordu ve ne konuacaka Eymr'le? Sonra stanbul'a gemi, cenaze trenine katlm, Ankara'ya gelmi ve 4 ubat'ta ru'un mektubunu, MT'teki teki gelimeleri renmiti. Kendisiyle ba baa kald saaderde hep soruyordu: "Yahu ne i bu? M T mstean hep gezide miydi, gnlerce yok muydu Ankara'da, bu rapor bir trl makama arz edilmedi?" in iinden kamad sorulardan biri buydu, tabii Kasm'n 10'undan 3 ubar'a kadar raporun msteara "an edilmemesinde ince bir hesap" olduunu dnyordu, Grvit'in varsaymlannda younlaan noktalardan biri Abas'la ilgiliydi. Mstear yoksa, MT'te "tek sorumlu ve karar sahibi insan Abas'n." Abas rapor nne geldiinde "reddedebilir, ortadan kaldrabilirdi, yetkisi vard." Ama byle yapmam, msteara arz edilmesini raporun kenanna yazmn. Bu irdeleme Grvit'i olaya daha geni ayla bakmaya zorluyordu: "Plan kim yap? Hiram Abas! Cephaneyi salayan kim? Mehmet Eymr!" Buna karn Abas, smarlayan mstearsa, rapor ona an edilmeliydi, diye dnyordu. Maln sahibi beklenmeliydi. Abas da yorumlann baka bir benzetmeyle kapatabilirdi: "Kaptan kprsnde Erkan Grvit'le mstear vard. Bize makineleri aldrmak dt." "Mevcut bilgilerden harekede etdn nasl szd"n araran Eymr'e gre; Grvit, raporu Bedk ya da nal ErkanMehmet Aar ikilisine vermi, "bu hareketi bir ikaz mahiyetinde
534

yapm, douraca sonular dnmemiti." Bunu iittiinde, eldeki bilgi ve belgelere dayanarak iin iyzn renen Grvit, "Brakn Allah'nz severseniz, manam samal ortada," demiti. Daha 27 Aralk'ta, henz bombann padayp etraf darmadan etmedii gnlerde, Eymr "szdr- . ma ve'szmadan sonra ortaya kabilecek olaylan hesaplayarak", yine bir dnde karlan Grvit'in ankaya brosunda g-. revli MT'ten yardmcs mer Zafer et'e "Raporu Grvit'in szdrdn" sylemiti. Grvit'in yardmcs kar km, "imknsz, olamaz," diye terslenmiti. Eymr'e "Grvit benim amirim, byle bir ey yapnndan kukulansam itimadm sarslr birlikte alamam. Gel, Grvit'in yzne syle bunlan. Ben de reneyim, vicdanm rahadasn, hemen yanndan aynlnm," demiti. Aynlrlarken Eymr; "Bu konuma aramzda kalsn," diye ricada bulunmutu. Oysa tana gre, Grvit raporu aldktan hemen sonra kasaya kilidemesi iin yardmcsna vermi, o da gereini yapm, Cumhurbakanna zaman geldiinde sunulan "arzdan sonra" rapor mhrlenmi, bir daha hi almama. Zaten ne zaman teksir edecekti? Grvit dnyordu: "Abas, raporun 6 Aralk'ta istanbul polisinin eline getiini Sabah gazetesinde aklyor. O gn pazar. Bir gn nceleri cumartesi ve cuma. Rapor bana 3 Aralk'ta gelmi. Kasaya kilitletmiim. Ne zaman alm ve o ksa srede gizlice fotokopi ekip stanbul'a iletmiim? Manaa smyor."

Bir teknik saptama, bir telefon bilgisi

"Etd ilk ele geirenin baz yerlerini izdiini, daha ok Aar'la, Ser'le, Uru ve Emel Sayn'la ilgili saariarda bu izgile535

rin grldn, Grvit'in elindeki nshada da baz nodar alnd n" ne sryor Eymr. Bu yoldan szmay Grvit'e balyordu. Cumhurbakan Evren, olaya el anp, olayn Grvit'le ilgisini zmeye alnnda "Postalanan surette baz cmlelerin altnn izilmi ve iaredenmi olduunu grmt. Oysa Erkan'n kasasnda saklad metinde bunlann hibiri yoktu. Onun elin deki metnin baz blmlerine 'bunlar safsata, yalan' eklinde nodar dlmt." Ama Cumhurbakan, "Nuri Gnde, eski bir MT'i olarak raporun M T azyla yazlm olduunu sylyor," diyordu. Sylenti de buradayd. ru'un mektubunu Nuri Gnde, elden getirmi, Kk Genel Sekreteri Sedat Gneral Paa'ya vermiti." Grvit bu noktada bilgisizdi. Ankara'da deildi. "Olabilirdi, ru gibi dikkadi bir asker nemli mektubu elden gndermi olabilirdi. Evren'in Gnde'le ilgili szleri ise, ru'la yapn telefon konumasnda emekli genelkurmay bakanndan anlaomlannn akrarmasyd. ru'un Gnde'le -ki raporda onun ad da sk sk geiyordu- skynetim komutanl srasnda alma birlii vard. Gnde o srada M T stanbul blge efiydi. liki doald. Evren, Gnde'le hi grmemiti." Raporun nasl yazld; elden ele dolamas ve kimin szdrdn Babakanlk Tefti Kurulu Bakan Kudu Sava inceledi. Bu, birinci soruturmayd. Daha sonra ru'un Babakanl dava ermesiyle birlikte raporun ierii zerinde Kudu Sava uzun srecek yeni bir soruturmaya balayacakt. Kudu Sava, ilk raporunu ksa srede hazrlad. "Somut isim var myd raporda?" Kudu Sava, elbette konumu ve grevi gerei soruya ak yant verecek durumda deildi. "Rapor sahibine -Babakana- teslim edilmiti." Ancak raporda "saptamalar yaplm, yarglar belirtilmiti.'* Fakat Kudu Sava, nem ve zenle "ne srld gibi

Grvit'in raporu szdrp szdrmadn" aratrd. Kukusuz, devletin nemli odak noktalarna Sava raporunun vard sonular aklanmad. Alnan bilgilere gre, gnlerden bir gn Kudu Sava'n stanbul'da olan Grvit'i arad, "Uzmanlar konuuyor arak," dedii renildi. "Uzmanlar konuuyor ve piyasaya kan raporla sizin elinizdeki rapor teknik adan tmyle birbirinden ayn metinler." Eymr'den ald metni Grvit'in piyasaya szdrmad, ince araarmalardan sonra, ortaya km oluyordu.

537 536

Bu ileyi Kk'e geldikten sonra, MT'ten aynca gelen bir yaz

Kk-MT ilikileri

"peygamber buyruu" gibi kabul edilemezdi. Babakanlk, g venlik soruturmas eklerinde "atamaya saknca tekil edecek" bir vurgulama yapmadna gre, "ender haller dnda" tersine bir direnmeyi, bir baka M T yazsn neden gstererek sergilemek, tersi uygulamalara gemek olanakszd.

M T raporu skandalna kadar Grvit-Abas, bylece ankaya-MT ilikileri "scak bir dnem yaama." Yadsnamayan gerek, bu ilikilerin yasalarn buyurduu llerin dnda evredeki elemanlarla daha bir geniledii, yaylp serpildii idi. Zaten Abas'la Grvit arasndaki yakn ilikiler, sonradan da kaalsa, Eymr'n Kk'le, dolaysyla Eymr-Grvit ve Attila Aytek'in ilikileri olduka geni, sk ibirliinden gemiti. Yasa gerei, MT'in Cumhurbakanlna, Babakanla ve Genelkurmaya raporlar vermesi ya da bu kanallardan smarlanan incelemeleri yapmas doald. Fakat doal olmayan, M T raporundan sonra ortaya kan insan ilikilerindeki scaklktan tr yadrganan, bu ibirlii ann gereinden te snrlara dayanmasyd. Nitekim bu ilintiler ilgili kiiler arasndaki kprler anldktan sonra kimi rneklerle ortaya kma. Eymr'n savna gre, nl Kemal Horzum, stanbul emniyet mdrlne nal Erkan'n atanmasna alyordu. Oysa, MT'ten Kk'e, nal Erkan'n Krt dris'le yaknln, dris'in Horzum'la ilintisini gsteren bir yaz gnderilmi, atama istemine olumsuz gzle baklmas bildirilmiti. Ama atama yaplma. Elbette, Grvit'in M T yazsna karn atamann yaplmasndan sonra, ne srecei bir gereke olabilirdi. Kk, deerlendirme yeri deildi. Hele atamalarla ilgili kararnameler gelirken, Babakanlk "gvenlik soruturmasn" yapm olurdu. Hem MT'ten, ilerinden, hem de Jandarma Genel Komutanlndan kiiyle ilgili on yl geriye giden gvenlik soruormastna ait yazlar da atama kararnamelerine eklenirdi.
53*

Fakat, belirli halkann ibirlii daha nemli aamalara girince, rnein Dndar Kl'n, Behet Cantrk'n banda alnan, deifre edilip metin haline gelen "sorgu ifadelerinin" de Kk'e gitmesi olasl yadsnamyordu. Her ne kadar Kk'e "MT'ten bu trden sorgulamalarn 'rezmesinin' geldii" bildiriliyorsa da, M T raporu ncesi scak iliki gnlerinde daha aynnal raporlar, tam metin, hatta kimi ifadelerin ses bandannn -rnein Diyarbakr'da sorgusu yaplan Selahattin Delidere'nin ifade band Bedri zdemir araclyla- Kk'e gnderildii kesin dille reddedilmiyordu. Tabii "ola ki, byle bandar, ifade metinleri Kk'e gelmiti. Oradaki deerlendirme ne yazard?" Oysa, o bantta Tahsin ahinkaya ile ilgili savlar yer alyordu. Kk'e gre, MT'ten gelen her yaz "bir tabu deildi." Zaten Erkan Grvit'in kargaal ay, ubat 1988'de Dndar Kl'n sorgusunda hazr bulunduu yolundaki savlar da kabul edilmi yordu. Grvit bir kez sorgulama yapma. Havaalan terrizmiade yakalanan Leon Ekmekciyan'n biriki sorgudan sonra hemen mahkemeye verilip "aslmas" gibi klasik slubu deitirtmiti. ay Ekmekciyan'n sorgusunu bizzat yapm, Ermeni odaklarna ait yeni bilgiler elde edilmesi iin abalama. Kaald ve bizzat yrtt tek sorgulama, buydu. Grvit, evresine "Kk'teki greviyle konumunun fazla abartldndan" yaknrd. Kk'te bir bro kurmu ve burada bilgilerin bilgisayara gemesini salama. Ancak bilgisayarlar sanldnn tersine sadece "devletin emniyetiyle ilgili kesin bilgileri" ieriyordu. Gelen btn kesin bilgiler beyne ileniyor, "her ay
539

bilgisayardan kda dklen ayrnnlar ilgili yerlere gnderiliyordu." Gneydouda PKK'ya kar Olaanst Hal Valilii kurulduunda, Kk'n bilgisayar uzman Grvit Diyarbakr'a gitmi, orada olaanst hal valisinin kurmaya al bilgisayar siste mini ay iinde gerekletirmiti. Kk'n gvenlik sorumlusu ve M T temsilcisi olarak, her akamzeri saat 18:00'de MT'ten, Emniyet Genel Mdrl ile Jandarma Genel Komutanlndan gelen bilgiler, Cumhurbakan'na ya da be sayfalk bir rapor halinde sunuluyordu, dosyalanyordu.

Bu ilkeden sonra yardmcla adam arayan Babakan zal'a, eski M T i , zal'n yalan Blent ztrkmen Hiram Abas adn nerdi. Hatta daha sonralar Semra Hanm, Abas'a "Sizi, sizin gibi yaralanan, inandmz bir arkadanz tavsiye etti," diyecekti. ztrkmen'e gre Abas'ta, MT'i ekip evirecek meslekten yetimenin verdii tm yetenekler vard. Babakanlk Konuru'nda sz edildiinde, Abas adndan ankaya Kk'nn henz haberi ve bilgisi yoktu. 1985 Austos'unda, Erkan Grvit Ayvalk'ta MT dinlenme tesislerinde tatil yapaktan sonra, stanbul'a geldi. Cumhurbakan da Florya Kk'ndeydi. Abas, eski tand, dost bildii Erkan Grvit'i Horya'da

Abas'n atanmasnda ilk hamle: H. C. Gzel'den

Rapor yksn renklendiren olaylardan biri, kukusuz, Hiram Abas'n M T mstear yardmclna nasl arand idi. Abas'a gre, "Bir gn stanbul emniyetinden biri gelmi, Babakan'n kendisini beklediini sylemiti. O da Ankara'ya gelmi, konutta zal'la konumu, baz direnmeler nedeniyle atama drt aya yakn srncemede kalma. Atamann z buydu." Acaba? Yoksa iddedi sanclardan sonra, Grvit'in eli atama kararnamesine ne lde demi, eidi engeller nasl alp, Abas -ok istekli olduu- M t T mstear yardmclna gelmiti? Henz ortada bir ad yokken, devletin tepe noktalan, ankaya'da Cumhurbakan Evren'le Babakan zal, bir konuda anlamaya varmlard. MT'i "sivilletirmenin ilk admn" atmak gereine inanyorlard. Cumhurbakan'na gre, MT'e bir asker mstear olarak geliyor, bir-iki yl alyor, tam reniyor, ama sonra ya ktaya kyor ya da baka greve alnyordu. Grevde sreklilik aksiyondu. MT'i sivilletirmeye gidilmeliydi. Ancak "ilk adm" olarak mstear yardmclna "bir sivil" getirilecekti.
54.0

buldu ve grme isteini bildirdi. Grvit'le Abas'n dosduklan eski M T mstear yardmcsnn gizli servisten 1980'de ayrlmasndan sonra da kesilmemiti. Bu ilikiler "Kk ve devlet adna Abas'n 1980'den sonra d lkelerde grev yapmas" ile srmt. Fakat, Kk, Abas'a "bir kez, o da bir iin sorururulma-. s iin aylk bir grev vermiti, o kadar." U aylk grevin ierii aklanmyordu. Ama Abas raporlarn bu srede Grvit'e vermi, sylediinin tersine Evren'le hi konumamti. Florya Kk'nde, Abas anlara: " - O srada- babakanlk mstear olan Hasan Celal Gzel Abas' aram, sizi M T mstear yardmclna dnyoruz, ne dersiniz?" diye sormutu. Maddi durumu iyiydi Abas'n, ama gizli servisin tepe noktasna gelmek, son basamaa -mstearla- bir adm daha yaklamak, dlerinde yaata olayd. Abas kabul ettniti grevi, Hasan Celal Gzel de "Pekl, realize ederiz," demi, telefon konumas sona ermiti. Ksacas "dmeye baslma." Ne var ki, eyllde Abas'a hem M T bnyesinden, hem de dardan tepkiler gelmiti. Gnde, aramaya karyd. Ekim ay geldiinde, ", tamamen amaza girmiti."
541

te bu srada Erkan Grvit devreye giriyordu. imdi belki de pimanlk duyduu bir atlm yapyor, Cumhurbakan Evren'e, "Abas' vyor, mstear yardmclna gelmesinin zorunlu olduundan sz ediyor, telkin ediyor, etkiliyordu." Tutumu "arkadalktan gelen duygusal bir davrant, ama cumhurbakann -imdi hayflanyor olabilir- etkilemiti." Bu arada Hasan Celal Gzel, Grvit'i anyor, atamann srncemede kalmasna deinerek, "Olay boyumuzu at, yardmc olun," diyordu. Grvit, bir baka anlm daha yapt. Be yldr babakanlk yapan Turgut zal' kez grmt. Kalp ameliyat geirdikten, suikasn adattktan sonra ksa gemi olsun ziyarederinde bulundu. nc kez aradnda Hiram Abas iin bir randevu istedi. Hiram Abas, saptanan gn Ankara'ya geldi. Grvit olaya girmiti ya, bu kez Abas' otomobiline alp konuta bizzat gtrd. Grme saati I4:30'du, Babakan I5:00'te Meclise gitmek zorundayd. Abas' takdimin sonunda Grvit, zal'a; "zin verirseniz, ben kaym, ba baa kalp grn," dedi. zal, gerekiydi: "Nasl olsa yanmdan ayrldktan sonra size neler konutuumuzu Hiram Bey anlatacak. Kalabilirsiniz," dedi. Glmsedi Grvit, Babakan'n dokundurmas "hemen her eyi" ieriyordu. Buna ramen, "olsun, ben kaym," dedi ve aynld. Babakan yarm saat sonra Meclis'e gidecekti. Abas' arabasna ald, Meclis'e kadar konumay srdrd. Grvit, Bab a b n ' n kortejine, Abas Meclis kapsnda "akta kalmasn" diye bir de otomobil takmn. Babakan Meclis'e girdi, Abas gnderilen arabayla ankaya'ya, Grvit'in yanna dnd. Ne var ki, Abas'n yardmcla gelebilmesi iin yasa gerei Mstear Korgeneral Burhanettin Bigal Paa'nn kararnameyi hazrlayp gndermesi gerekiyordu. Bigal Paa ise direniyordu!
542

Kk'e yansyan bilgiye gre, "Bigal Paa, Abas'n sicilini incelemi, byle bir grevi sdenmesinde kimi sakncalar grd" iin atamaya kar kma. Nitekim "direnii" nceden sezen Grvit, zal'n yanndan gelen Hiram Abas'la o gn uzun uzadya konumutu. "Ukuruna hakim deildir, atakar, dik kafaldr" gibi nitelemeler zerinde tartmlar, Abas "hibirinin gcV rlmeyeceine sz vermiti." Grvit, Cumhurbakan nezdinde bir kez daha devreye girdi. "Duygusallktan uzak olmayan 'yanlac' bilgi verdi." Bigal zorland ve Abas'n kararnamesi Kk'e geldi, "Abas, sevinten etekleri uarak M T mstear yardmclna oturdu." Tabii, olayn bir de Bigal cephesi vard. Sonra...

"Ama, Evren, zal'a niye siyasi bir koz versin?"

Grvit'i sinir eden sylenti denizinde "Kk'n damad kurtarmak iin Babakan nezdinde 'bask' yapa" savlar da nemli yer tutuyordu. Necdet ru'un mektubu ile raporu renen Cumhurbakan, M T Mstean'ndan yazann Eymr olduunu, msteann bilgisi dnda hazrlandn, bir kopyasnn da Grvit'te olduunu duyduktan sonra damad ile grmt. Grvit "tm sorumluluu da kabul etmiti." O gnlerde Babakan devreye girdi. Olay rtbas edilmek istenir, resmi demelerle yalanlanrken Kk, soruturma istiyordu. Kk un kans uydu: Eer o srada MT'te drtba mamur bir soruturma yaplsayd, tarama aylara yaylmaz, bugnk duruma gelmezdi. "Himaye" savlarna manakl bir soruyla yant veriliyordu: "Cumhurbakan, iin rtbas edilmesi iin Babakan' niin skarsn? Evren, Babakan'n eline bylesine nemli bir si543

yasal koz verir miydi?" Kk'n dikkatinden kamayan kimi vurgulayc nemli eler vard: Bako raporu ile M T raporunun ortak bir yan, her iki rapordaki koutluktu: Bako sorunu! M T raporunda, ilk Bako raporuna uygun "baz faraziyeler kuruluyordu." Bako, eski DYP il bakan Keeli ve Cindoruk! Ama tabii, Demirel'e uzanyordu. "Babakana yaranmak iin ite neden," deniyordu. Zaten MT, Bako olay ile hi uramama. Ama M T raporunda ina edilen bina, Bako konusuyla kuruluyordu. Bylece siyasal bir amaca hizmet etme drts kuvvet kazanyordu. Sonra?.. Kl ve Canrrk, MT'te Eymr tarafndan sorguya ekilmiler de ne olmutu? kisi de beraat etmilerdi. Bu sorgularda sylenenleri gereken makamlar isterse kantlama yoluna gidebilirdi. Ama M T deil. Daha dorusu MT, bir duyurum yapar, kandamak, belgeleri bulup savlan desteklemek grevi MT'in dnda kalan devlet kurululanna derdi. Grvit'in evresinden "Kl'n sorgusu ve Eymr'n kimi eylemleri" ile ilgili duyurumlar da geliyordu: Eymr, sorgu srasnda geceleri arkadatan ile Bakent gazinosuna giderdi. Grvit, onu uyarma. Bir M T elemannn an pahal gazinolara gitmesi dikkaderi ekerdi. Fatura 50 bin yerine 5 bin gelse bile... Daha tuhafa! Kk'n MT'le diyalogu kanlmazd. Ama bu, bir yasal gerek olmasna karn MT'te ne oluyorsa, M T ne biliyorsa Kk'n haber almas anlamna da gelmezdi. rnein, 1402'liklerin Kk'te saptand sav... Grvit o srada Kk'te deildi. Siyasal partilerin kapalmas, veto edilmesi olaylan... O srada bu karadar Konsey'in Meclis'te yapa toplanalardan geiyor ve "Konsey'in bu ilerle uraan 'aranrma biriminin' banda da Hava Generali Sadi Ergven Paa bulunuyordu." Kk'e gre, toplumda derin izler brakan bu olaylarda Grvit ve brosu devre dndayd. Kukusuz nmzdeki gnlerde karlkl yeni sulamalar
544

balarsa, M T kaynakl kimi irdelemeler yaplacaka: "Kk hep istedi, verdik. Sonra 'yukarda' harcandk." Eymr imdiden sylemiyor muydu: "En byk gvencemiz ankaya idi, ama..." Daha imdiden kulise bilgiler akyordu. Bir kaynak yle, bir yorum yapa: "Daha teye bir sonu kmaz. Olayn iindekiler birbirine mteselsil ve mterek kefil. Eymr harcand, harcanr." Ama Grvit, Babakanlktaki soruturma kurulu armad halde, kendi isteiyle gidip olaylar anlatma. Soru sorulmasn istememi, ancak "bildiklerinin hepsini sylemiti." Austos 1989'da balaalacak savaa, hazrd.

Hayri

ndl Paa

Bir gizli servisin banda olan kiinin, rgte "egemen olmas" balca ve kanlmaz bir zorunluluktu. Ne are, olayn aknda arpc bir "sakat nokta" Hayri ndl Pa'ya olumlu puan getirmiyordu. Rapor, 10 Kasm'da bitmi, 17 Kasm'da son biimini alm, ndl Paa ise, bu raporu Cumhurbakan 'ntn, ru mektubuyla kendisini armasyla bilgilenmiti. Tarihler arasnda 83 gn var, servisin tepe noktasnn, bir basamak alanda sren bu youn almalardan haberi olmuyordu. Hele "mstearn gezide olmas nedeniyle raporun bir ld arz edilememesi" ayrca dikkaderi eken nemli nokrayd. Hayri ndl Paa "yeni polemiklerin iine girmeyi" asla istemiyordu. Ancak "rapordan, gerekten ancak 26 Ocak'tan sonra haberi olmutu." Ya hep gezide olduunu ne sren mazeret: "Kendi amalan dorulusunda (Kim? Kukusuz Abas ile Eymr' sylyordu) raporu hazrlamlard. Amalann ancak kendileri biliyodard. Msteardan saklamlard."
545

Eymr'n, msteardan Ekim 1987 banda mafya ilikile ri, Abas-Gnde tahterevallisi ile ilgili buyruk ald sav da "t myle yaland!" ndl byle bir ett ya da rapor istememiti, ifadeler ortadayd, biliniyordu. Niin hazrladklann da hl bilmiyordu ndl Paa. Zaten, M T bnyesinde alan soruturmada da ndl'den "byle bir emir almadklann" sylemilerdi. MT'te yaplan idari bir soruturmayd. O soruturmada da asl ama renilemedi, "bilemezdik." MT'teki soruturmada Eymr'n msteardan byle bir alma iin buyruk almadn ifade etmesi, aknlk yaratacak olayd. ndl'e gre, MT'in Banker Bako ile ilgilenmesi ve inceleme yapmas grevi snrlan iinde de deildi. Babakanlk Tefti Kurulu'nun yrtt son derin soru turmada ndl Paa'nn bilgisine bavurulmas gerekirdi, vapl mamn! Neden? Fakat aklanmas zor son olay, ortal karnran bir rapor yazdn kabul eden, eidi demelerle olayn genilemesine katkda bulunan Mehmet Eymr'n -tekiler emekliye gnderilirken- neden M T bnyesinde, pasif de olsa bir greve atandyd? Suluysa, sulu! Gereken yaplp, servisle ilikisinin kesilmesi gerekmez miydi? "Eymr'n uzaklatrabilmesi iin Babakanln izin ver mesi gerekiyordu. yle bir izin gelmedi." 23 ubat 1988'de ndl Paa; "Abas ile her konuda mutabkz," diyordu. Aynca "Eymr merttir. Sknnlsa gerei syler"di. Bir baka -ad bizde sakl- kaynak ise; "Hiram, ocukluundan beri tand Eymr'n yannda vaziyet ald. Grvit'e kar Eymr u tuttu. Her ikisi de harcand," diyordu. Bir de "fatura olaydan" vard ki, hem gln, hem de kabul edilebilir nitelikte deildi.
546

Burhanettin Bigal Paa

"Serginin gc"
Orgeneral Burhanettin Bigal'nn yaam boyunca tek hedefi vard. 1938 ylnda askeri ortaokula girmi, tam elli yl niformay srtndan karmamt. Yaam hedefi, askerlik mesleini orgeneral rtbesini alarak tamamlamakt. Adana skynetim komutan iken, 1981'de M T mstearlna getirildiinde, gn gelince mudaka orgeneral olacan umut ediyordu. Eer hkmetin, gizli servis bnyesindeki geni bir kesimin istedii gibi MT mstearln tercih etseydi, ideali olan orgenerallii bugn gremeyecekti. O tarihteki sfatyla Devlet Bakan Orgeneral Kenan Evren, Burhanettin Bigal'y arp: " M T i ele alp dzeltmek lazm. stediin kiileri de yanna al, MT'i yeni batan bir dzelt," demeseydi, Bigal Paa, daha baka grevlerden geerek belki bugnk grevine yine gelecekti. Bigal Paa, devlet bakanna: "Ba stne!" dedi. Ama zamana ihtiyac vard. Evren: "stediin kadar zaman sana," dedi. MT'te Korgeneral Bigal dnemi byle balad. Be ay ala ve bir " M T reform plan" hazrlad. Raporu MGK'ya, Babakanla ve Genelkurmaya sundu. Personelden balayarak ara gere, modern kimi sistemleri ieren tesislere kadar her ey bu raporun iindeydi. 1983'te kanlan M T yasas da bunlar arasndayd. Ynetmelikler hazrland. alma brolar berbat durumdan karld. MT'e yeni arabalar alnd, "sorgu teknii" gelitirildi.
547

Bigal Paa, MT'e drt ana kural genelgeyle duyurdu: a) Rejime sadakat ve Atatrk ilkelerine ballk, b) Faziledi ve ahlakl olmak, c) Asdar sderine saygyla, sder asdanna sevgiyle bakacak, -askerlere zg- tam bir disiplin uygulanacak, d) M T adn kullanarak menfaat salayanlar hakknda derhal ilem yaplacak, byleleri servisten hemen uzakladrlacakn. lk bakta bu kurallara uymayanlar "tasfiye edildi." rnein devlet istihbarad, devletin yaamsal konularyla ilgili haber almada yeni eler iletildi. D lkelere gidenler, bir vitrinde gr dkleri rnein Ermeni, ya da Krt sorunu ile ilgili en basit yaz, pankart ya da dvizi aynnlanyla merkeze bildireceklerdi. D lkelerde greve gidenlere kurslar ald. Devletin ana siyasetiyle ilgili konularla sorunlar retildi. Hatta Babakan zal'a, kabul edilen kimi nerileri gtrld. Basit bir ticari anlamayla ilgili mzakerede bile "kar taraftaki heyetin aralannda yapaca grmeyi "dinleyebilirdi." Ona gre, ertesi gn kar nerilerle gelebilirdi. Gizlilie bal kalnmas, her adan ok yararl ve zorunluydu. Bakn, ABD'liler Reagan'n zirve grmelerinde bir gn sonrasna bilgi szmas, grmelerin dinlenmesi olasl karsnda "adrdan dzenlemeler iinde" hazrlanyorlard. Bykelilie atananlara da MT'te brifingler verildi. Bigal bir kararn daha bildirdi: "Yasa gerei, mstearn haberi olmadan hi kimse hibir makama gidemez, bilgi veremezdi." Sonradan Hayri ndl'n yaknaca durum -grevinin son aylannda da olsa- Bigal'nn bandan gemeyecekti. Abas, diledii ve "arld zaman" sk sk, Bigal Paa dneminde mstean adayarak Babakan zal'la bir araya gelmedi. Yl 1984't. Eymr'n MT adna istei, Genelkurmay'n izniyle Dndar Kl ve Behet Cantrk "sorguya alndlar." Eymr'n ne srdne gre, zellikle Kl, bata Nuri Gnde, Cengiz Abaolu, Haluk Suter, Mustafa Ercan gibi M t T eleman548

larnn "baz ilikilerinden" sz etmiti. Bigal Paa, Gnde'e yumuak davranlmasm Eymr'e duyurmu, hatta Gnde, Kl'n sorgusunda bulunduu srada yumuak sorularla geitirilmiti. Ordu istihbarat okulunda alnan ifadelerde kr Balc ile ilgili bilgileri ieren resmi yazy Bigal Paa "st makamlara gnderememiti." Yani bu kiiler "gizli eller tarafndan korunuyordu." Aynca Gnde, terfian d haberler bakanlna getirilmiti. Savlar, her adan nemliydi, bir eit sulama kokuyordu. Ama Bigal Paa'nn savlar ortaya dkldkten sonra nasl davrand anlatlmyordu. Dndar Kl'n verdii ifadelerde Gnde ve teki MT mensuplanyla ilgili sulamalan Eymr, Bigal Paa'ya getirdi. Bigal'nn koyduu ilkelere aykr davranmlard. Krk almlar, saat ve tabanca gibi armaanlan kabul etmilerdi. Bigal bir soruturma kurulu oluturdu. Olay incelenecek, ad geenlerin ifadeleri alnacak ve durum bir raporla msteara bildirilecek, gereken yaplacakt. Soruturmadan sonra Bigal Paa, bata Gnde olmak zere sulanan herkesle ayr ayn konutu. inde en kk kuku kalmamalyd. Gnde, karsna oturmu, sulamalan dinlerken alyordu. Bigal Paa, sonunda "Nuri Gnde ve grubuna kar Eymr'n 'nyargl davrand' izlenimini" edindi. Sonra Eymr' ard. Karsna oturttu: "Bak evladm," dedi, "bu elemanlar hakknda bana sorguda edinilen bilgileri getirdin. Soruturma kurulu rapor verdi. Ben de hepsiyle konutum. kna edemedin. Bu adamlar MT'e hizmet etmilerdir. spat da edemiyorsun sylenenleri. Kant yok. Eer Dndar Kl'n iftiralarn kandayan belgeler bulunsa, hepsini hemen mahkemeye veririm." Bigal, Eymr'n durumuna geti: "Sana tavsiyem: Vazge bu ilerden, polisiye ilerle urama. MT]te ykselmek istiyorsan kendi sahanda alarak, yksel," dedi.
549

Zaten MT'in grevi, Bigah'ya gre, kaaklk ilerine byle kanmak deildi. M T dosyalan dzenler, kaaklk ilerinin izlenmesi ileri'ne baldr, oraya gnderirdi. Gizli yazyla giden dosyann akbeti onlara ait olurdu. Nitekim Bigal, MT'te kaaklk dairesini kaldrd, niteleri datt, MT, yalnzca terrle ilgili kaaklk ilerine bakacakt. Bir sre sonra, Bigal Paa, Eymr u Adana'ya atamaya karar verdi. Eymr, Bigal Paa'ya atamay durdurmak iin gittiinde yine: "Polisiye ilere merakl olduunu anlyorum, brak, grevinde yksel," nasihati ile karlat. Bigal, Eymr'e devletin istihbarat birimleri arasndaki uyumun snrn iziyordu: MT, Emniyet Genel Mdrl ve Jandarma ile teette buluurdu. Her birinin grev alanlan birer daire ise, bu daireler teet geerdi birbirine. Ama daireler i ie girerse karmakank bir dzen kard ortaya. Eymr'n gemiinde "baanl iler" vard, ayn yolda almay srdrmesi iin Adana M T bakan yardmclna atyordu.

1985 tarihli olay anmsamyordu. Ama "kzn evlendirecek anann soruturma isteini yerine getirmeyi fazla yadrgamyordu." O blmn bal gibi, "bir anann strab" zetinde bakyordu. Acaba, MT'in byle bir soruturmas, Eymr'n konut ilikileri yasasna uygun muydu? Nuri Gnde ise -notlar yanltmyorsa- d istihbarat dairesine bu olaydan nce atanma. Serviste bir adamn 16-17 yl ayn yerde grev yapmasnn sakncal olaca dnlm, ayn dzeyde bir grevle Gnde, stanbul'dan Ankara'ya alnmt. Abaolu da Bursa'ya gnderilmiti. Bigal Paa, grev dneminde Abas'la Gnde arasndaki ekimenin ieriini anlayamama. Belki uzun yllar stanbul'da birlikte ahtklanndan, belki baka bir nedenden, belki de Savaman olayna kadar uzanan ekimelerden. Bigal dneminde de "Kk'e bir-iki sayfalk raporlar gnderilirdi." Yasa gereiydi. Kimi zaman uzun olanlar da gitmiti. Fakat Bigal, bu trden raporlann altna "hibir hukuki mesnet olamayaca, savlann hukuki belge haline gelebilmesi iin belgelenmeleri gerektiini" gsteren bir not koyduruyordu. Bu yntemi Bigal balatma. "Bu raporlarda elbet kimi yarglar sylenebilirdi. Ama balanalarn bulmak gerekirdi. Savlar alt alta dizilebilirdi."

Himaye kanadn Grvit geriyor

Eymr'n de kabul ettii gibi, bir-iki gn geti gemedi, Grvit sahneye girdi: "ocuu var, ailesinden yeni ayrlm," diyordu Bigal Paa'ya. "Ltfen Ankara'da kalsn." Bigal, Grvit'e de ayn eyleri sylyordu: "Polisiye ilere merak var, imbatn kesmeliyiz." Grvit, atamann durdurulmasnda direndi. Bunun zerine Eymr, M T kararghnda pasif greve alnd. "Zeynep olay" daha nceki blmlerde ayrnnlaryla anlanlmt. Bigal Paa,
55o

Bigal, Abas'n yardmcla aranmasna neden kar km, hangi nedenlerle direnmiti? Atama istei Cumhurbakan ile Babakan'dan gelmiti. Abas adn Babakan nereden iitmiti, bilemiyordu. Ancak Blent zojrkmen'in zal'a duyurduunu sonradan rendi. O srada korgeneraldi. Harta bir yl uzatmal bir dnem geiriyordu. Orgenerallie terfi etmesi Genelkurmay'n elindeydi, tabii Babakan'n. Ama buna karn, Abas'a direndi. Bu direnme MT'in Genelkurmayla ilikisinden kaynaklanan doaya gre, Bigal Paa'y orgenerallikten edebilirdi. Bigal, hem Cumhurbakanna, hem de Babakana: "Hiram Abas' tanmyorum. zin verirseniz aranraym,"
551

demiti. Aratrma bir aya yakn srd. ankaya'ya ve konuta, "Sonu menfi," dedi. Abas, yardmcla gelemezdi. sterlerse servisin iinden ok deerli arkadalar bulabilir, adaylar sunabilirdi. Abas'la ilgili nemli vurgulamas (sanki gelecei grm gibi) yleydi: "Abas ileride servisin ban derde sokabilir. Gazetelere der MT." Bigalnn szlerini Cumhurbakanna Babakan "dinlediler." Bir ey sylemediler. Bylece Abas'n atanmas "dalgalanmaya kalyordu." Nasl bir doa izgisi? Abas' engelleyen, gemiinden kalan hangi nodar? "Atak, sz dinlemez, bana buyruk, silah sever ve benzeri nodar." Bigal, ayn kanlar "yukan kadara" birka kez sylediinden, Abas olayna kapanm gzyle bakyordu ki... Bir gn M G K toplannsndan karken, Genelkurmay Bakan Orgeneral Necdet ru, "Burhanettin Paa, acaba bir-iki dakikalna bana urar msnz?" dedi. Bigal, orgenerali ziyaret etti: "Sayn Cumhurbakan Hram Abas' istiyor. Sizin iin 'Alsn yanna, yetitirsin,' diyor," dedi ru Paa. Bigal, kar kmasndaki nedenleri Necdet ru'a da anlatt. "Bilmenizi isterim, Abas' neden atamak istemediimi siz de renmelisiniz," dedi, "ama mademki Sayn Cumhurbakanmz emrediyorlar, ba stne," diye ekledi. Orgeneral ru sordu: "Btn bunlar Cumhurbakan ile Babakan'a sylediniz mi?" Bigal, "Evet," dedi. Orgeneral ru, "Kardeim senden gnah gitmi, atamay yap," dedi. Zincirin halkalar tamamlanm, Bigal yitirmi, Kk, Babakanlk ve Abas kazanmt. Orgeneral ru'un Bigal ile yapt konumann zerin552

den ne kadar sre geti ki?.. M T raporunda Necdet ru ad onuruna byk darbeler indiren sulamalarla geiyor ve raporun yazmnda Hiram Abas, M T mstear yardmclnda bulunuyordu. Fakat Bigal Paa, "hi kimsenin onurunu zedeleyecek" bir davran yapmamaya zen gsteren bir asker olarak, M T ra- poru olaynda nemli rol sdenen iki kii hakknda "sezgi gcn" herhalde bugn anmsyordu.

Encie

buyurmayn ama...

"Emredildi, tayininizi isteyeceim," dedi Bigal. Karsnda oturan Abas'a bir zet yapyordu. Ancak ileride atanmasna kar kan Abas, bakalarndan duyarak "muber" olabilirdi. "Hakknzda," dedi, "yetkili makamlara unlan syledim." Ve hepsini sralad. "Servisteki bir adam kendini geri ekmesini bilmeliydi. Abas uzun sre sivillerle alm, byk sermaye evrelerinde i grmt." Bigal, "Benim alma prensiplerime uyarsanz himaye kanadanmn altnda olacaksnz," dedi Abas'a. "Endie buyurmayn," yantn ald Abas'tan. M T mstearl boyunca, cumhurbakan ve babakanla Bigal adanarak hi kimse konumad. Yurtdndaysa ya da tatilde, o zaman "hizmet gerei, yardmcs o makamlara gidebilirdi." Ve Bigal, 50 yllk meslek yaamnda ideal noktaya eriti. Babakan zal, Bigal'ya "emekli olmasn, MT'in banda kalmasn" nerdi. Korgenerallikten emekli olmak! Hayr, diyordu Bigal. Orgenerallie terfi ettirilsin, MT'te bu rtbe ile grev srdrsn, ite bu olabilirdi. Yllardr, bir sivil bakann buyruunda milli savunma bakanl mstearlna orgeneraller getirilmiti. M T neden bir "istisnayd?" Bu kurumun bana da bir orgeneral atanabilirdi. zal, Bigal'nn nerisini kabul etme
553

di. Ama sonra ilk kez Milli Savunma Bakanl mstearlna bir korgenerali, MT'ten ayrd Hayri ndl' getirdi. Bigal, orgeneral oldu. Jandarma genel komutanlna geti rildi. Kk'te ve Genelkurmay'da "salam paa" diye anlyordu. nk itendi, ak yrekliydi, tam bir "grev adamyd." Bir-iki yl daha sonra, elindeki maddi olanaklar bir araya getirerek bir ev sahibi olabilecek miydi? Kukusuz son yllarda bu hesab yapyordu. nk "paras yoktu."

"lahlann istedii kurban myd" Eymr, yoksa kendi eliyle olaylara gebe gnlere mi srklenmiti? Ya da kramayaca devlet zinciri iinde bir gn yazgsyla ba baa kalacak myd? Ya Hiram Abas! Austos aynda veya daha erken gnlerde, ne ya paa kn? Yapamz son araarmalarla nehrin teki sahilinde olan. lardan kaynaklanan bilgilerle M T yksne ikinci bir nokra daha koyuyoruz. Grevimiz, "savunu cephesindeki saldnlan" da aynntla-

ikinci kez, bir nokta koymak

Bu arada, M T raporunun nemli konusu Necdet Uru davasnda, Dantay ald bir kararla "Babakanlktaki soruturmadan karan etkileyecek bilgiler" isteminde bulunmutu. Tefti Kurulu Bakan Kudu Sava, "Rapor ve ekleri var. Soruturmay srdryoruz. Ne zaman biter, bilmek olanaksz," diyordu. ubat 1989'un ilk gnleri Sava, "Yapamz ilk nce kendimiz beenmeli, aynca soruturma sonucunun ikna edici olmasna zen gstermeliyiz," diye ekliyordu. Doruydu, rapordaki konular hem eidi, hem de etrefildi. Zamana egemen olamyordu Kudu Sava. Fakat Dantay, Uru davasnda karara varabilmek iin Babakanlktan "istedii bilgilerin ya da mudaka bir yaman gelmesini" bekleyecekti. Babakanlk henz soruturmann srdn bildirirse, Dantay 10. Dairesi'nin yeni batan bir karar vermesi gerekecekti. 1 ubat 1989'da durum buydu. Karar kaktan sonra "seyreyleyin gmbrty," diyen evreler, acaba ne demek istiyorlard? Zaten, Babakanlk avukadan savunulannda Mehmet Eymr' sulamlard. ru'a denecek tazminatta karara vanlrsa, Babakanln dentiyi Eymr'e evirip evirmeyecei ayn bir soruydu, konuulan son konulardan biriydi bu.
554

ryla anlarmaka. Yerine gearildi. Noktay mikroskobun alana koyduunuzda, kiiler, anmalar, servis iinde ekimeler, siyasal baklar... Hepsi birdenbire daha canl, daha deiik ve renkli izgiler veriyor. Bilmem okuyucu da byle dnecek mi? Son syleyeceimiz u: "Darbeler ve Gizli Servisler, 1950-1988" ilikileri btn kaplar zorlanarak alnan bilgilerle sergilenmeye alld. Konuabildiklerimizden aldmz bilgilerin olduu gibi ak anlmasna zen gsterildi. Gizli servis, insana buz stnde plak ayakla vuruyormu gibi bir izlenim veriyor. Gerei yakalamaya alrken sapnlan bilgilerin ttzana dme tehlikesi insan rpertiyor. Okuduunuz saarlar, darbelerle i ie yaayan gizli servis marifederine tmyle, en ince ayrnalarna dek yaklald savn sdenmedi, yineliyoruz: Gen kuaklara kk bir hizmet vermekti ama. Baardn syleyen karsa, sa olsun. Baaramadn syleyecekler olursa, balarken de sylediimiz gibi, onlar da sa olsun! Ankara, 5 ubat 1989

555

Son darbelerden bir rnek

Gece yarsn geceli ok olmamn. Hava scak, rutubetli. Afrika kylan. Hayli eski byke gemiden inen adamlar omuzlarna, srtlanna vurduklar ar silahlarla bodara doldular. Sessizce krek ekmeye baladlar. Ky uzakta, beyaz kumlarn ltsnda bir izgi gibi grnyor. Bylesi operasyonlara pek ok kez katlmlar, korkuyu kanksyorlar. Paral asker olmann bedeli ldrmek. Yllardr tandklan, hemen her "grev alnda" birlikte savanklan "Binba"nn salam para deyeceinin bilincindeydiler. Konumak yok! Kyya vardklannda bodardan adadlar. Plan gerei srnerek hafif tepeye trmandlar. Ta ileride asfalt yol, elektrik direkleri ve daha tede asl hedef, ay nda geni duvadar iinde Bakanlk Saray grnyordu. Hibir engelle karlamadan ilerlediler. "Binba" nden yryordu. Bakanlk Saray'nn ana kapsna geldiklerinde bir slk sesi duyuldu, ar ve byk kap ald ve... iddedi atele karlatlar. "Binbay Londra'da bulup istedii creti pein deyen bakana darbeyi planlayanlarn parayla sadn ald 'dost'un ihanetine mi uramlard?" Dnmeye Ekim 2002 vakit yoktu.
559

DEEN DNYADA GELEN GZL SERVS

Bahenin iine daldlar ve iddedi atee ayn iddette cevap vermeye baladlar... ... Bakan beyaz rtler iinde simsiyah yznde korkuyla kapy krarak ieri giren batan aa silahl insanlara bakyordu. Yannda metreslerinden biri... Korkuyla alyordu. Bakan sadece "ldrmeyin" diye kekeleyebildi... Tam o srada... 2. Yukandaki dsel sahneler; "Binba" roln Richard Bureon'un sdendii bir filmde izleniyordu. Amerikan yapm filmin konusu, olduka akla yaknd. Bir ngiliz firmas Afrika'nn yoksul, ama sosyalist bir bakan tarafndan ynetilen bir lkesindeki deerli maden cevherini ele geiremiyor. Bakan emperyalist ngilizlere gereksindikleri madenleri iletme iznini vermiyor. ngiliz firmas son are olarak Afrika'da ve baka lkelerde benzeri olaylarda adn duyurmu, oktandr "isiz" olduunu rendikleri "Binba"ya bavuruyor. Pazarlk sonucu binba daha nceleri beraberinde "alan," hem paraya hem de servene dkn "adamlann" topluyor, eski bir geminin kaptan ile anlamaya vanyor ve... Afrika'nn ky lkesinde "bir darbe"yi gerekletiriyor. J. 1990'larda, Sovyeder Biriii'nin dalmasndan sonra "faaliyederini baka alanlara evirmek zorunda kalan" CIA'nn kimi lkelerde askeri darbeler dzenledii habederine artk rastlanmyor. Fakat yllar nce izlediimiz Burton'un barol oynad dsel filme tpatp benzer darbe olaylar, Aralk 2001 tarihinde Af560

rika'nm gneydousundaki Madagaskar Adas ile Afrika'nn dou kylanndaki Mozambik arasndaki 4 5 0 bin nfuslu Komor Takmadalan'nda yaand. U adadan; Moheli, Anjouan, Byk Komor adalanndan . kurulu bir federal slam Cumhuriyeti olan Komor, 1975 ylnda Fransa'dan bamszln kazand. lke paral askerlerin 17 kez darbe giriimlerine sahne oldu. Son olarak Aralk 2001 'de Afganistan'da A B D harekn tm hzyla srp giderken, Amerikan askeri olduunu ne sren 1520 maskeli ve silahl adam Komor adalarnn birini ele geirmeye kalkta. Gvenlik glerinin srat botuyla adaya kan szde Amerikan askerlerine mdahale etmesi zerine be darbeci ldrld. A B D pe pee darbelerin yaand Komor'daki son gelimelerden haberdar olmadn aklad. Olay 20 Aralk 2001 sabah erken saaderde balad. Maskeli ve silahl adamlar Komor adalannn en k olan Moheli adasna ktlar. Saylan nce 100 olarak bildirilen silahl adamlar A B D askeri olduklann, 11 Eyll saldrlan sonrasnda terre kar balatlan harekt erevesinde hareket ettiklerini, Bin Ladin ile El Kaide yelerini aradklarn iddia ettiler. Ancak silahl adamlann szcs aksansz Franszca konuuyordu (Balannda darbelerin birouna kanld bilinen Fransz paral asker Bob Denard'n bulunduu sylendi). lerinden birinin de Romanyal olduu renildi. Sahte A B D askerleri ksa srede Komor polis ve askeri merkezini denetim altna aldlar. Adann telefon hadan kesildi. Gvenlik gleri ana askeri s olan Kandani'den tarifeli uakla Moheli'ye gidip darbeye mdahale etti. Hkmet gleri jandarma komuta merkezini yeniden ele geirdi. Pentagon'dan bir yetkili Komor olaylarn soran gazetecilere "bilgisi olmadn" syledi. "Politikamz erevesinde sren
561

operasyonlar konusunda yorum yapmyoruz," dedi. 4. Komor baskn (darbe giriimi) Afganistan ve global terr olaylarnn boyudand bir dneme rasdadndan olacak, bir gn haber oldu, sonra unutuldu. ClA'nn ya da Pentagon'un Komor'daki darbe giriimiyle ilgisi olup olmad irdelenmedi, zerine gidilmedi. Fakat Nisan 2002'lerde Venezella'da Devlet Bakan Hugo Chavez'e ynelik baansz darbe hazrl srasnda ABD'li bir subayn da darbecilerle birlikte olmas bir rasdan sonucu muydu, bir yaktrma haber miydi? Venezellal bir yetkilinin, Yarbay James Rodgers'in darbeciler pes edene kadar onlarla birlikte kaldn sylemesi acaba sadece ABD'ye kar duyulan fkenin sonucu muydu? Trkiye'deki darbelerde ABD'nin (tabii tetikisi ClA'nn) rol her zaman tartld. Bellekleri tazelemek amacyla ksa bir anmsatma yapmakta, daha nce yazlanlar yinelemekte yarar var: 1960'taki mdahalede ABD'nin parma tartma konusu yapld ama, A B D , Ankara Bykelilii'nden ald raporlara gvenerek Trkiye'de askeri bir mdahale olamayacana ylesine inanyordu ki; 27 Mays sabah Washington'dakiler ordunun ynetime el koyduunu rendikleri zaman herhalde hayli arm olmallar. Fakat, AP hkmederinin deimez dileri bakan hsan Sabri alayangil'in akladna gre, "CIA iimizdeydi."

12 Eyll mdahalesini ClA'nn, dolaysyla A B D Ankara Bykelilii'nin bildiini yadsmak abesle itigal. Babakan Demirel de 12 Eyll'n gelmekte olduunu biliyordu. Zira zamann genelkurmay bakan Kenan Evren, babakana yaknln bildii siyaset adamlanyla "MSP'nin Kuds nergesiyle Dileri Bakan Hayrettin Erkmen drlecek olursa" hkmetin hemen istifa etmesini Demirel'e iletmiti. Bu bilgileri; ankaya hesaplamalarn konu alan iki kitabmzda yer alan aynnnlan yinelemekteki asl ama, babakanl srasnda Demirel'in iki kez karlat askeri mdahalelere -nceden renmesine karn- kendine zg nedenlerle "hibir ey yapamamasyd." 6. Trkiye'deki darbelerde (imdilerde kimbilir hangi baka alanlarda) rol oynayan ClA'nn marifederi sadece i kaynaklardan edinilen bilgilere dayanmyor. rnein 11 yl ClA'da alan Philippe Agee, rgtn kirli amarlann yle aklad: "Yunanistan, Gney Kore, Filipinler, ran, Portekiz, Endonezya'da CIA duruma mdahale edip faizmin zaman zaman yer lemesini salamtr. Askeri darbe konusunda CIA kadar uzman bir rgt bulunamaz. "CIA istedii zaman bir lkede byk bir huzursuzluk yaratr ve bunu finanse eder. Bu da tm silahl kuvvederin darbe yapmak iin arzulad ortamdr. "Askerler her zaman lkenin tam bir kmaz iinde olduu ve sorunu ancak kendilerinin zebilecei bir atmosferin yaratlmasn isterler. Bu da ClA'nn grevidir." Fakat askeri darbeler ieren "grevini" CIA arak kullanmyor. Sovyeder'in kmesinden, globalleme dneminin giderek
563

5.
ClA'nn Trkiye'deki oyunlarn yadsmak olanaksz.
562

etkinlik kazanmasndan sonra CIA yntemleri de deiti. Bir lkede istedii ynetimi getirmek veya istemediini deitirmek istedii zaman ABD'nin CIA kanalyla kargaalk kararak askeri darbelere olanak salamasnn modas geti. Askeri mdahalelerin yerini, ekonomik basklar veya olanaklar ald. Bir lkeye dilediince egemen olabilmek iin A B D , imdilerde IMF'yi. I M F ile birlikte Dnya Bankas'n kullanyor. 2001'lerde yaadmz krizlerden sonra birden devreye giren Dnya Bankas'nn, ekonomi bakan olarak Kemal Dervi'i salk vermesinin ardndan yaananlar ABD'nin lkemizi diledii gibi ynlendirdiini gstermiyor mu? Ekonomik dayatmalan birer birer hkmete, TBMM'ye kabul ettirdii gibi, ekonomiyi "belirsizliin derinden etkilediini" ne srerek bir an nce seime gidilmesi ya da seim tarihinin saptanmasn Dervi'e syletti ve 3 Kasm seimlerinin n bylece ald. 1991 ylnn kasm aynda bir gn: CIA'nn yn, yz ve ierik deitirecei rgtn Langley'deki merkezinde yaplan bir trende akland. CIA'nn eski bakan, o srada A B D Bakan "baba" George Bush, yeni CIA Bakan Robert Gates'in ant ime treninde yapt konumada rgte yeni hederlerini gsterdi. Bush, "Varova Pak'nn dalmas ve Kremlin'deki serdik yanls komnisderin tasfiyesiyle birlikte, eskiden Sovyeder Birlii ve Dou Avrupa gvenliine 'szmak iin' kullandmz malvarlklann (casusluk yntemlerini) baka alanlarda kullanabiliriz," diyordu. A B D Bakan aka "komnizmin (Sovyeder'in) knden sonra CIA'nn 'eski dmannn' artk varolmadn" sylyordu. Bakana gre CIA'nn yeni hedefleri unlard: ... Terrizm, uyuturucu kaakl, kide imha silahlannn yaylmas ve ekonomik anlamalara uyulmamas... Sovyet-Amerikan ilikileri uzman olan CIA'nn yeni patronu Gates ise, "Gnmzdeki dramatik deiim ortamnda, gelecee dnk sorunlann yandann kimsenin bilmediini, rgt olarak insanlann kar ve gereksinimlerine ncelik tannacan," syledi. Ama George Bush'un gsterdii hedeflerde yer alan terrizmde CIA'nn ne denli baansz olduu 11 Eyll'de New York'taki kulelere ve Penragon'a saldn ile kandand. stihbarat gcyle dnyada n salan CIA, Usame Bin La564 565

. Yeni CIA: Deiim

7.

din'in yerini bir trl bulamad gibi, lp lmedii konusuna da - 2 0 0 2 ylnn sonlarnda- hl aklk getirememiti. Ne var ki, Bakan Bush, 1991 ylnn kasm aynda yksekten konuuyordu: "Ancak yanl anlalmasn," diyordu, CIA merkezindeki konumasnda. "Gardmz drecek deiliz. Sadece 'yeni gereklere' uyduracaz." 8. "Yeni hedefler'e neden gereksinilmiri? CIA iin SSCB'de yaanan zlme sonrasnda "yaplacak ok i kalmam gibi" gzkyordu. rgtn belirsizlik gsteren geleceini onarmak gerekiyordu. Hzla deien bir dnyada kendini yenileme aamasnda olan ClA'nn zerine ynelen an ilgi doal olarak beraberinde deiiklik taromalann da gndeme tad. ClA'nn kar terr operasyonlar eski blm bakanlanndan Vincent Cannistraro, rgt artk "ilevsiz bir ara" olarak tanmlyor ve ClA'nn ilevini Ulusal Gvenlik Ajans'nn yrtebileceini iddia ediyordu. rgt i bnyesinde de yeni grev hedeflerine deiik bak alar konuuluyordu. Pek ok kiinin ortak gr rgtn "yeni ilgi alannn ciddi askeri harcamalar olan kk ve orta byklkteki lkeler olmalyd." Bunun yan sra -Bush'un direktiflerine kout olarak- terrist gruplar ve uyuturucu kaaklar konusunda da faaliyederini younlaarabilecei syleniyordu. Fakat ClA'nn asl grevi haber almakt. Haber toplanmasnda kullanlan ve kullanlacak olan yntemlerde gr ayrlklar sz konusuydu.
5&6

Bir yandan uydu fotoraftan, elektronik haber alma gibi teknik konulara arlk verilmesi sz konusuydu. te yanda haber almann arlkl olarak "insana ynelik" olduunu ve klasik casuslar, bilgi toplayclar, muhbirlerle srdrmenin gerektiini savunanlar... Uydu fotoraflarna ncelik verenlerle insana ynelik haber almay n plana almay isteyenleri birbiriyle badanran rnek, Kennedy'nin ldrlmesinden sonra bakanla gelen Lindon Johnson dneminde yaand. Johnson'un Paris'i ziyareti srasnda in'de Kltr Devrimi yaanyordu. Cumhurbakan De Gaulle'n Bakan Johnson'a u soruyu ynelttii sylenir: "in'de Kltr Devrimi'nde olup bitenlerden bilginiz var m?" Johnson'un yanu ilgin: "inlilerin tuvalete gidilerini bile uzaydan saptayabiliyoruz ama, Kltr Devrimi nedir ne deildir, renemiyoruz." Casus romanlan yazan nl John Le Carre, bir syleide insana ynelik insanla yaplan haber ve bilgi toplamann asla ortadan kalkrhayacan sylyordu. 9. Nitekim "yeni hedeflere" karn, CIA'da grev alan "yeniler," geni eitim srasnda "dil okullanna" gnderildi. John Le Carre'nin romanlanndaki casuslara gereksinildii iin rnein Japonca renmelerine gerek duyuldu. "Yeni hedefler"in aklanmasndan yaklak bir yl sonra (ubat 1992'de) gelip geen zamann akl almaz deiiklikler yaatt bir kez daha anlald. CIA, "taze kan" arayndayd. nl Newsweek dergisinin yaymlad "ClA'nn Yeni Nes567

li" balkl yazda "Sovyeder Birlii' nin tarihe karmasyla Washington'un casusluk biiminin 'deiime' urad ve... insann n plana ka" belirtildi. Yazda ClA'nn son kuak casuslarda istedii zellikler yle sralanyordu: Yabanc bir dili ok iyi bilmek - Yetenekli dilbilimcilerin yan sra bilim adamlan ve iletmeciler - Nkleer teknolojiden anlayan fizikiler ve bu konudaki belgeleri, bildirileri deerlendiren iadamlar - Uyuturucu kaakl, terrizm, ekonomik ishbarat ve nkleer silahszlanma alanndaki casusluk. Uydularla elektronik harikalar, souk sava dneminde elbette ok yararlyd. Fakat arak tehdider ok deiken. Gzlem ve kantdara gereksiniyor. Son ylda casus saysnn gizlice artt itiraf ediliyor. rtl operasyonlar iin mmkn olduu kadar ok kiinin CIA'da grev almas amalanyor. 1992'de rgt, yeni yaplanmann meyvelerini "be yl sonra alaca"na inanyordu. 10. Bir yandan da -ClA'nn gndeminde- "effaflama" yer ald. "Deien dnyaya ayak uydurabilmek iin biz de rgtn yapsn deitirmeliyiz" sloganyla greve balayan yeni Bakan Robert Gates, yllardr gereksiz yere "ok gizli" kalan (aralarnda Bakan John F. Kennedy'ye kar giriilen suikasda ilgili bilgi ve belgeleri de ieren) dosyalar aacaklann aklad. Aklanaca bildirilen dosyalar arasnda 1954 ylnda Guatemala'da gerekletirilen darbe, 1961 ylndaki (baansz) "Domuzlar Krfezi karmas" ve 1963'teki (Trkiye'yi yakndan ilgilendiren) "Kba Krizi" bulunuyordu.
568

Ne de olsa CIA, CIA'yd! Gates, effafla geilirken "Ancak," diyordu, "yine de meru gizlilik derecesi bulunan srlarmz olacakar."

li.
Bu srlarn banda hi kuku yok ClA'nn "baka lkelerde, zellikle Rusya'da gz ve kulaklarnn varl" geliyor. Aksini dnmek bile abes. Yoksa S S C B bakan iken Mihail Gorbaov Austos Darbesi kitabnda "Darbe tehlikesi konusunda Bakan Bush beni uyarma," diyebilir miydi.7 Darbeden bir sre nceki bir konumada, A B D Bakan, Gorbaov'u darbe tehlikesi konusunda "uyarm," ancak Rus lider ona "Merak etmenize gerek yok," demi. 12. New York Times gazetesinde 1991 ylnda yaymlanan bir habere gre, A B D ynetiminin Saddam'a darbe hazrlklanna o yl balad anlalyor. Bu saarlarn yazld srada takvimler 2002 ylnn eyll ayn gsteriyor. Demek oluyor ki, tam 11 yldr Saddam'a darbe hazrlklan bir trl somudaamyor ve sonu alnamyor. CIA'da ve Beyaz Saray'da bakanlar deiiyor, Saddam Hseyin kolaundan drlemiyor! Neu> York Times'n ilgili haberi "Washington'daki kaynaklara" dayanyor. Ya gizli servisleri ve eylemlerini yakndan izleyip yorumlayan Taha Kvan'n (Fehmi Koru'nun) yazdklanna ne dersiniz: "Alman istihbarat Servisi BND'nin haftalar ncesinden 'Ortadou kkenli birilerinin silah gibi kullandktan uaklarla Amerikan ve srail khrnn sembollerine saldtracaklan' yolunda CIA ve srail'i uyard 14 Eyll tarihli Frank/urter Allege569

meme Zeitung (FAZ) gazetesinde yer ald... ... 12 Eyll'de hvestia gazetesinde yer alan bir habere gre, Rus istihbarat, nemli hedeflere saldrmak zere 25 kiinin pilotluk eitimi grdn Amerikan ynetimine bildirdi. M S N B C n i n 15 Eyll gn konutuu Rus Devlet Bakan Madimir Putin, 'Rus istihbaratna, havaalanlar ve hkmet binalanna saldr olacan Amerikan ynetimine mmkn olan en kesin ifadelerle aktarmas emrini verdiini' aklad..." 13. Ciddi kaynaklann bilgileri, gazeteci aratrmaclarn yazmlan, yorumlar CIA'nn hemen hibir dnemde stten km ak kak olmadn kandyor. CIA konusunda deerli aranrmalar ieren Gizli Ordular CIA (Emperyalizmin Gizli Orgderi Dizisi: 8, Sorun Yaynlar, Ekim 2001) kitabn yazan, rgtn eidi alanlardaki "marifederini" irdeleyen Halid zkul, hemen balarda "... Gnmzde de yaadmz iktisadi baskya yan destek olarak; CIA faaliyederi, 'yerli gerici glerin ve blgesel gerici glerin' destei ile hizaya getirme senaryolar ise, bir deiiklie uramayacaktr... Aksine, 'insan haklan' ve 'evrecilik' temalannn perdesinde 'Yeni Dnya Dzeninin' sreklilii iin aranlr ve kabul ettirilmi bir gerekli mdahale olarak doallatmlacakar..." Bu bilgi, CIA'ya bal Graham Fuller'in Trkiye'de "lml slam" tezini dorulamyor mu? zkul, ayn kitabnda CIA'nn saysz "karde rgderinin" yan sra bir aabey rgt diye niteledii elektronik an yrten National Security Agency'de - N S A - (Ulusal Gvenlik Ajans) analist olarak hizmet veren eski zel ajanlardan Wayne Madsen'n, "Prenses Diana'nn maynlara kar sava amasnn A B D politikalanna ters dtn bunun iin 'izlendiini'" do57o

ruladn yazyor. Madsen, "... A B D ulusal karlarna ters den Rahibe Teresa'nn yan sra Greenpeace, Uluslararas Af rgt gibi ku rumlann dinlendiini... cep telefonu konumalann takip ederek Carls, Abdullah calan ve Dudayev'in izlendiini..." yazd. Gizli Ordular - CIA kitabnda dikkati eken bilgilerden almalar yapmak gerekiyor. te kimileri: "... NSA'nn ABD'nin Maryland eyaletindeki merkezinde 22 bin personel alyor. Signet ad verilen ileri teknoloji ile kurulan a sonucu dnyadaki rtim telefon, faks, cep telefonu, e-mail, uydu telefon konumalar ve yazmalar izlenmekte. Bu sisteme Trke dahil 66 yabanc lisan ve iveleri balanm... "... CIA'nn 1986-1992 yllan arasnda bilinen 2 5 0 endstriyel casusluk faaliyeti yrmjdr... "... CIA btesi 1980'lerde yzde 2 0 0 ara gstermitir. O dnem 30 milyar dolarlk btenin yzde 30'u Sovyeder Birlii ile ilgili bilgi roplama ve casusluk faaliyederine harcanyordu. Bu oran 1992'den itibaren yzde 50'lik bir kna ngrmtilr. 1996 mali yl iin ise 28 milyar dolarlk bte oluarulmuar. Sovyet blm askeri istihbarat analiz grevlilerinin te biri baka blmlere transfer edilmilerdir. Sovyet Analizler Brosu (SOVA), Slav ve Avrasya Analizleri Brosu (OSE) olarak ad deitirmitir... "... Gizlilik ve Demokrasi adl kitabnda Carter dneminin C I A bakan Amiral Turner, Reagan ynetiminin dnyann baz yerlerinde CIA'y gizli ve kirli ilerde kullanma abalarn sert bir dille eletiriyordu. Gerekten de US News and World Repon, 'milyoner iadam William J. Casey'in CIA'nn bana gemesi ile CIA, A B D siyasetini ynetmeye balad, kuruluunun gc dnya apnda byk lde arta,' diye yazacaka. "Watergate skandalna ad karan Beyaz Saray eski dan57'

martlarndan Howard Hunt, 'Amerikan Merkezi Haber Alma rgt'nde aln srece grevinin yabanc hkmederi devirmek olduunu' sylemitir. CIA'da 25 yl alan Mc. Ghee, 'Bence ClA'nn gizli hareketleri dnyann her yerinde demokrasilerin yklmasna yardmc olmutur. ClA'nn askeri ya da baka alanlardaki giriimlerinin asl amac, hedef alnan lkelerin ulusal kaynaklarnn A B D kkenli okuluslu irkederce kendi karlar adna kullanmndan baka bir ey deildir,' diyecek kadar ak yreklilik gstermitir..." Mc. Ghee'nin aklamas Trkiye'de oynanan oyunlar anmsatmyor mu? Son iki yldr IMF'nin dayatmalanyla kimi bankalann yabanclara sanmnn gerekletii ya da gerekletirilmek istendii yazld. zellikle Amerikan basksyla ttn gibi ulusal deerlerimizi gzden karan uygulamalardan sz edildi. Ekonomiden Sonmlu Devlet Bakan Kemal Dervi'in hkmeti tehdide varan dayatmalanyla ulaorma bakanl grevinden alnan Enis ksz, dnyann 13. byk firmas olan Telekom'un "yok pahasna peke ekilmeye allmasnn" iyzn aklad. 2001 ylnn Temmuz aynda Dervi'le bir ksm medyann youn basksyla bakanlk grevinden aynldn syleyen Enis ksz, 2002 Eyll ayndaki aklamalannda "her tarafta vck vck bir ahlakszlk, dzenbazlk kyor... I M F ve bor sknalar nedeniyle 'ekil Trkiye'nin nnden' manederi anlyordu... Dervi Telekom'u ne bilecek? Ama IMF'ye (Telekom konusunda I M F ' n i n istedii ynde) niyet mektubu imzalayabilmitir... Dervi'e birileri dikte ettiriyor, not ettiriyor... nsanlara deiik ekillerde komplolar kuruluyor. Basn mensuplan tarafndan, politikaclar tarafndan, birtakm evrelerden eidi ekilde gzda vermeler oldu... 15-20 gn iinde bu i bittnezse Trkiye batacak, mahvolacak diye balk aup bangr bangr banyorlard, hkmet iinden ve basndan birok evre..."
572

Gizli Ordular - CIA'dan devam edelim: ... Philippe Agee "Yoksul lkelerdeki Amerikan irkederinin, hisse senedi sahiplerinin kayma yemelerini srdrebilmelerini salamak iin politik barajn szmalarn kapatmak zere gece gndz alan CIA, Amerikan kapitalizminin gizli polisinden baka bir ey deildir ki: Yoksul lkelerde C I A baarsnn anahtan, nfusun kayman ounu yiyen yzde iki ya da lk (Trkiye'de yzde 5) ksmnn bulunmasdr... imdi ou lkelerde (Trkiye'de) bu snfn geliri 1960'tan sonra daha da artm, ancak bir kenarda braklan ve (bizde olduu gibi) nfusun yzde 50 ya da 70'ini tekil eden snflarn gelideri ise (stelik 2001 'lerde iki ekonomik krizden sonra Trkiye'de) daha da azalmar... "... Her ne kadar CIA 'sanayi casusluu yapmayacan' ilan etmi ise de bu aklamay yapa zaman 5.500 zel irkete zel birer mektup yollayarak, 'elinde ok iyi sanayi casuslannn' olduunu bildirerek her biri ekonomi, jeopolitik, dil ve silah uzman olan masa ba grevlisi 1.650 C I A ajannn isiz kalmasn nlemitir... Souk sava sonras 20 bin kiilik personelini 16 bine indiren CIA, 1998 yl sonlarnda 'ulusal dzeyde reklam kampanyalanyla nemli personel alm' balatma... (U-be ylda askerden arndnlan M T de geen yllarda gazetelere ilanlar vererek, rgte dil bilen, niversite mezunu, nitelikli gen elemanlar ald.) "... CIA yerine gre Castro'nun sakalnn peine dm, onun karizmasn sarsmak iin sakaln dkecek tozlar peinde komutur. Berlin Duvan'n ykacak sihirli kimyasal maddeyi bulmak iin milyonlarca dolar harcamtr. Komedi casus filmlerine ta kartacak mizansenlere girmekten kanmayan rgt, 'inliler hep beraber zplarsa Amerika'da deprem olur mu?' sorunsal ile ciddi ciddi uramttr. A B D iinde Nbcon'a yaran mak iin adam karma senaryolanna bile karmnr. te yandan imaj tazelemek iin eski 'kahramanlk'lann da piyasaya sr573

meyi ihmal ermemitir. "Temsilciler Meclisi stihbarat Komisyonu ilk bakan ve eski CIA grevlilerinden Porter Goss'un aklamalarna gre, 1960 ve 70'lerde gizli operasyonlann, 'lkelerin seimlerini, nc lkelerin siyasi parti, ii ve niversite liderlerini etkile mek' zerinde younlatrmtr. "1980'lerde uyuturucu ve terrizm ile mcadele ad alanda yapaklar hl soruturma konusu olmaktadr. 1990'larda ise Irak ve Libya'nn ithalat ve ihracat mallarn, Kuzey Kore, ran ve Irak'n askeri araarma ve gelitirme almalann sabote etmek, kara para transferlerini bilgisayar teknolojisi ile rakip ermekle uramtar..." 14. "... Rusya Federasyonu'nda 1995 yl iinde 18 bankacnn ldrlmesi zerine alan soruturma sonucunda, Beyrut-Moskova-KKTC geninde oluturulan bankalar zinciri ile Vatikan'n kara paralarnn akland ne srlmtr. KKTC'de yaplan operasyon sonucunda da kara para aklama iine ala Vatikan grevlisinin adnn kant tespit edilmitir. "Vatikan ve Rus mafyas ibirlii ile 10 Aralk 1993'te Kbns'ta kurulan Kbns First Merchant Bank'a 5 milyar dolarlk aktarm yapld tespit edilmitir. "Bu pazarln kilit isimleri arasnda Civangate olayna ad kansan Moneytron irketinin ortaklarnn bulunduu (Uur Dndar'n ynettii) Arena' program ararmaclan tarafndan tespit edilmitir. Genel Mdr Dr. Hakk Yaman Naml olan bu bankann yzde 40 hissesi (MT mensubu olduu gazete haberlerinde aklanan, bir cinayete kurban gittii kukusu hl ge erli olan) Tark mit, yzde 60' Rus mafyasnn adam olan Vladimir Koubarev ve Elena Tolsraid'e aittir."
574

Yazar Halid zkul'un bu bilgilere koyduu nottaki "iddiaya gre": "Gneydou Anadolu'da Vatikan'ca balaalan 'Krte n cil' kampanyasnn ve misyonerlik faaliyederinin giderleri bu fondan salanmaktadr..."

15.
CIA'nn "kirli ileri" kuku yok dn de vard, bugn de. Gizli servislerin marifederini kitaplardan, gazete haberlerinden, hemen her trl kaynakn yararlanarak zaman zaman Ta ha Kvan takma adyla yazan ve yaymlayan gazeteci-yazar Fehmi Koru, 2 0 0 2 ylnn Austos aynda "lmlerden lm Been" balkl makalesinde CIA ile ilgili iki olaya dikkat ekti. unlan yazd: "Gerilim roman tr bir balangt sayacaksnz, ama olsun: CIA bakanlndan emekli William Colby, 1996 baharnda ld. Einin olmad bir gece yazlk evinden km, spor amacyla kulland kayna adam ve kendisinden haber alnamama. Cesedi nehirde bulundu. Gece dar kan, hele spor yapan biri deildi. Colby ne zaman kaya binse can yeleini mutlaka takard. "Colby'i hanrlamamn sebebi bir baka CIA mensubunun bana gelenler; CIA'da alan bir bilim adamyd Frank Olson. 1953 sonbahannda New York'ra kald orelin 10. kanndan dtii ve cesedi kaldrmn zerinde bulundu. CIA, 'Bunalmdayd, intihar etti,' diye aklad olay. "Herkesin unuttuunu ariv unutmuyor. (Bakan) Gerald Ford zerine araarma yapan profesr Kathryn Olmsted belgeleri elden geirirken Frank Olson dosyasyla karlasa... "lerine gz atanda bugn, biri savunma bakan (Rumsfeld) , dieri de bakan yardmcs olarak (Cheney) grev yapan ikilinin, 25 yl nceki rtbas faaliyeti ortaya ka...
575

"... C I A namna alan bilim adamnn psikiyatrisc olu Eric Olson, babasnn devlet tarafndan ldrld iddiasnda... Olson ClA'nn Guatemala'da kulland bir 'suikast el kitab' ele geirmi. 1950'lerin banda hazrlanm olan kitapta 'en etkili suikast teknii' olarak 'ldrlecek kiiyi, 25-30 metre yukardan sert bir zemine atmaktr' deniyormu... "... Frank Olson CIA'da alan bir bilim adamyd, iinin kaldrmad eyler grd iin ayrlmak istedi rgtten; yle anlalyor ki, ortadan kaldrld. "Onun dosyasn kapatan William Colby ClA'nn eski bakanyd, bir gece spora gitti, ertesi gn nehirde cesedi bulundu... "Rumsfeld ve Cheney Irak'a sava amaya hazrlanyorlar..." 16. Haber u; "Rusya Parlamento Bakan Sergei Stepain, CIA Bakan Robert Gates'in ksa bir sre iinde Moskova'ya gelerek Rusya gizli servisi ile ibirlii grmelerine katlacan aklad. "Virginia CIA merkezi szcs Mark Mansfield, kural olarak bakann gezilerine kanmayz, derken, Rusya gizli servis szcs Yuri Kobaladze, C I A Bakan Gates'in Moskova grmeleri hakknda bilgisi olmadn syledi. "Stepain, Gates'in ziyareti ile ilgili kesin bir tarih vermedi, ancak 'CIA ile K G B arasnda daha nce uluslararas terrizm ve uyuturucu kaakl ibirlii anlamas imzalandn' belirtti." Bu haber kimi alardan nem tayordu. Sovyeder'in kne kadar birinci dman kabul ettii KGB ile amansz yntemlede savaan CIA, Rus gizli rgtyle "dosduk temelleri" anyordu. Gizli servislerin birbiriyle "yardmlan, haber alveriinde bulunduu" artk bilinen bir gerek. Ne var ki, bu dosduun, yardmlamann belirli bir kural var:
576

Bir ataszyle zedemek gerekirse; "elini verip kolunu kapurmamak" kouluyla. Gizli servislerin yardmlamasnda "kuku, baka bir rgtn oyununa gelmemek, dezenformasyon dedikleri yalan bilgilerle aldatlmay akldan karmamak" n planda gelen bir kural!' Globallemenin genilemesinden sonra rnein Akdeniz lkeleri kendi aralannda bir ibirlii emberi kurdular. Trkiye -daha sonra greceimiz gibi- Rusya gizli servisleriyle ibirlii yapan anlamalar imzalad gibi, tahminlerin aksine, Yunanistan ve Rusya gizli servisleri ile M T -rnein calan olaynda- srekli bilgi alveriinde bulundu. Bakan "baba" Bush'un Gorbaov'u darbe yapdaca konusunda uyard gibi; ClA'nn elbette Rusya'dan ald bilgilerle Sovyetler Birlii liderinin 1992 ylbana kadar grevinden olacan Beyaz Saray'a bildirdii de bir gerek. imdi Sovyeder'in knden sonra KGB'nin geirdii deiimlere ve yeni Rusya gizli rgderinin Trkiye ile ilikilerine geebiliriz.

577

Ad deiir ama huy ve kimlik deiebilir mi?

soruturmasn" yapmakla grevliydi. Fakat bir sre sonra "devletin dmanlann" yakalama, tu tuklama ve "ortadan kaldrma" grevini de sdendi. sava (1918-20) srasnda grev alan geniletildi. eka zel bar yap kazanarak glenmeye balaynca, Bolevik ynetimi (1922) almalann vd rgt dam. eka'nn yerini G P U (Devlet Siyaset Dairesi) ald ve ba-

J7. CIA ile ilgili bilgiler, aklamalar hemen her gn gazetelerde yer almasna, ABD'nin bu gl rgtyle ilgili eletirel veya eletirel olmayan kitaplar yaymlanmasna karn; K G B (ve hatta bugnk Rus gizli servisleri) hakknda ender olarak kimi bilgiler uluslararas kamuoyuna yansd. Gnmzdeki Rus gizli servislerinin anlatmna gemeden nce, KGB'nin kurulmadan nceki ve kurulduktan sonra "yok olmasna" kadar geen dnemi genel olarak yanstan zet bilgiler vermekte yarar var: K G B (Rusa: Kpmitet Gosudarstvennoi Bezopasnosti) genel anlamda Sovyeder Birlii'nin dnyaca bilinen "istihbarat ve kar isahbarat"la grevli rgtnn ksaltlm ad. Grevleri arasnda: Sovyet liderlerinin korunmas, zel i gvenlik Didiklerinin kullanlmas, snr birliklerinin gzetimi, askeri ve devlete ilikin srlarn korunmas, "bozguncu ve ykc" eylemlerin nlenmesi, sansr gzetimi, Sovyeder'e giri ve klann denedenmesi yer alyor. Sovyet devriminden sonra 1917'de eka adl rgt oluturuldu. eka ad; Tm Rusya Kardevrim ve Sabotajla Mcadele Olaanst Komisyonu anlamna gelen ksaltlm Veeka'dan geliyor. eka balarda kardevrimci eylemlerin ve sabotajlann "n
578

na Polonyal Feliks Dzerjinski getirildi. Kardevrimleri bastrmakla grevlendirilen rgte O G P U (Birleik Devlet Siyaset Dairesi) ad verildi. rgt Kronsradt ve Antonov ayaklanmalann basnrd. Menevikler ile baka "ykclarn" yarglanarak saf d edilmesini salad. Kendi askeri birliklerini oluturdu. 1934'te O G P U , ileri Halk Komiserlii NKVD'ye baland. Geni yetkileri vard. Bu yetkiler arasnda "soruturma ve yarg" bata geliyordu. Stalin 1930'lardaki "Byk Temizlik" hareketinde bu rgt kulland. Bir sre sonra NKVD'nin bana getirilen Beria; kinci Dnya Sava'nda Karaayllan, Kalamuklar, een-ngular, Krm Tatarlarn, Balkdan, Volga Alnanlarn topraklarndan srd. 1934'te devlet gvenlii NKVD'den alnarak, Devlet Gvenlik Halk Komiserlii NKGB'ye devredildi. Sava boyunca N K G B eidi casusluk ve kar casusluk eylemlerini, sava kamplarn, silahl kuvvederin "siyasal denetimini" yrtt. Genel olarak i gvenlik sorumluluunu sdendi. 18. 1953'te Stalin ld ve... kanl diktatrn tetikisi, silah Be ria, yeni ynetim tarafndan grevden alnd, idam edildi.
579

Bu tarihte ilk ii Beria yanllarn tasfiye etmek olan, Komnist Partiye sk skya bal, K G B kuruldu. 1960'larda Komnist Parti gdmnde giderek daha etkin duruma gelen KGB'nin parti ve hkmet evrelerinde gc ve etkisi bykt. stihbarat ve d istihbarat (casusluk), i gvenlik gibi balca konularla ilgilenen "bamdrlkler" rgtn 17 birimden olumasn salyordu. KGB ajanlan hemen her lkede "diplomatik misyonlar iinde" yer ald. Banl istihbarat servisleri KGB'nin - C I A dn da- hemen btn gizli servislere szdn kabul ediyorlard. Oysa KGB'nin CLA'ya "szd" bir zaman iinde renilecekti. 19. CIA'y konu alan pek ok haber, yaz ve yoruma karlk, KGB ile ilgili magazinsel bilgiler daha ok Sovyetler'in knden sonra -yabanc haber ajanslarndan alnan- kimi haberlerde yer almaya balad. rnein 2002 ylnn bir yaz gn okuyucuya sunulan KGB haberi yleydi: KGB'nin ilk kurulu gnlerinde kadn ajanlar ikinci plandayd. Bond filmlerinin vizyona girmesiyle Sovyeder Birlii de "kadnlann silah olabileceini" grp derslere balad. Ne ki bu bilgi ile sonradan aa kan kimi kadn ajanlann grev tarihleri birbiriyle eliiyor. ABD'de 200, ngiltere'de 105 K G B ajannn ie balad tarih 1960. 1972'de rgtten aynlan Hola kod adl Melita Norwood, Londra'daki grevlerinde vcudunu K G B uruna erkekle re sunduunu yle anlatt: "rgderin bir kural vardr. Bir kadn, bilgi alaca erkee k olursa, onun ii biter. Ama ben profesyoneldim." Profesyonellii tartlmaz, nk Hola, "kontaklan" saye580

sinde 1930-1972 yllar arasnda Moskova'ya ngiltere'nin tm nkleer almalarn fakslama! Vera kod adyla kaleme alnan bir kitapta rgtn kadn ajanlara seksi nasl bir silah gibi rettii anlaulyor. rgt ileri gelenleri ilk derste kadn ajanlara seks teknikle ri retiyorlarm. Hana utangalklarn zerlerinden atmalar iin kadn ajanlarn toplu seks yapa iddialar arasnda. Vera, seks dersi ald gnleri yle zediyor: "Kendimizi asker, vcudumuzu da silah gibi grmemiz retildi. Derslerin sonunda herhangi bir erkekle yatabilecek ve on dan istediimiz bilgileri alabilecek konuma gelmitik!" KGB'nin nl "kadnlar" da akland: Melita Nonvood, ngiliz. KGB'ye 1930'da katld. 1972'de emekli oldu. ngiltere'nin atom enerjisi programn Ruslara sam. Londra'da kk bir evde oaran Norvvood, KGB'den ald paralarla rahat bir yaam srdrdn 1999'da itiraf etti. Hede Massing, Rus. 1950'li yllarda KGB'ye damgasn vuran kadn ajan. Sonulandrd dosya says bilinmiyor. Tek bilinen Komnist Parti yesi Massing'in cazibesi sayesinde dnyann her yerinde grev yapa... 20. Baal kaynaklara gre, KGB'nin bavurduu ilk yntem antajd. Kadn ajan bilgi alaca erkekle birlikte olur, bunu kameraya alr. Ardndan da kaseti eine veya al nemli daireye gndermekle tehdit ederdi. KGB'nin homoseksellerden de ayn yntemlere bavurarak yararland biliniyor.
581

Tabii kimi gldrc kimi trajikomik ykler de yaymlanmaya balad. rnein Endonezya'nn eski lideri Ahmet Sukarno'yla ilgili olan yk hayli elenceli: Moskova'ya giden Sukarno'yu hostes klmdaki kadn ajanlar karlad. Sukarno'yu davet ettiler. Kameralarn kendilerini grntlediinden habersiz "hosteslerle" birlikte oldu. Bir gn sonra tehdit edilen Sukarno, kasetleri izledikten sonra, "Kaset gayet gzel. Bir kopyasn bana verin, lkemdeki sinemalarda halkma izlettireceim," dedi. Tabii KGB'nin planlar altst oldu! Kadn ajanlarn hedefleri arasnda; rnein 1970'li yllarda Singapur'un Moskova Bykelisi J.F. Conceicao, ngiltere'nin eski bakanlanndan homoseksel Tom Driberg, Moskova adna 15 yl alan eski FBI ajan Robert Hanssen gsterilebilir. 21. Gizli servisler, tabii casusluk ykleri bitmez. Bilinenlerin yan sra binlerce, on binlerce bilinmeyen ykler. CIA ve K G B arasndaki savama rnek olacak olay, 2002 yl Nisan'nda padad. A B D (George W. Bush) ve Rusya (Putin) devlet bakanlar arasndaki zirveye sayl gnler kala iki lke ilikileri yeni bir casusluk skandalyla gerginleti. Rusya Federal Gvenlik Servisi, -eski K G B - Amerikan Merkezi Haber Alma Tekilatnn - C I A - Rus ordusunun gelitirdii yeni silahlarla ilgili gizli bilgilere ulamaya alan bir operasyonunu engellediini aklad. Rus gizli servisi casusluk olayna kannklann iddia ederek, Moskova'daki A B D Bykelilii'nde grevli Yunju Kensinger'le David Robertson adndaki iki Amerikaly sulad. Konsomolskaya Pravda gazetesinin uzun haberine gre,
582

Bond filmlerini aratmayan CIA operasyonu Rusya Savunma Bakanl'na ait gizli bir tesiste alan -soyad aklanmayan- Nikolay adnda birinin ABD'deki yaknlannt bulmak iin yardm talebiyle A B D Bykelilii'ne bavurmasyla balad. Gtzete, Nikolay'n grevini renen diplomat Robertson'un kendisine istediklerini yapurabilmek iin bellek ve irade yitmesine yol aan ilalar verdiini ne srd. Bir garda kendini bilmez halde bulunan Nikolay, polis tarafndan gzakna alnd. Sonra Rus gizli servisi devreye girdi. Nikolay' tedavi ettirdi ve... ... Casusluk oyununda denetimi ele geirdi. C I A tuzaa drld. Nikolay'n evinde zel bir mrekkeple yazlm bir mektup bulundu. Kt suya barldnda gizli mesaj ortaya kt. ABD'li ajanlar, Nikolay'n aln tesislerde retilen silahlarla ilgili bilgi istiyordu. Mektupta Nikolay'n bilgileri brakaca yerin adresi ve emas da vard. Nikolay, Rus gizli servisinin verdii sahte belgeleri adrese gtrdnde iinde 10 bin dolar bulunan bir zarf buldu. Zarfn iinde aynca, ok zel bir banyo gerektiren filmde yeni talimatlar vard. CIA, Nikolay'dan silahlarn fororaflann ekmesini istiyordu. Talimad yerine getirmi gibi davranan Nikolay, ABD'li ajan Robertson'la bir grme daha yapo ve sahte resimler karlnda 15 bin dolar daha ald. Ruslar, CIA'y tuzaa drmlerdi. Rus gizli servisi oyunu bir yla yakn srdrd ve Nisan 2002'lerde, Bakan Bush'la Putin'in bulumasndan ksa sre nce aklad. 22. Hasan Pulur "Olaylar ve nsanlar" kesinde televizyonda
583

izledii bir programdan sz eder. ngiltere'ye snan K G B ajan lya Dzhirkvelov'un (Ankara'da T A S S ajans muhabirlii de yapan bir KGB ajan) Moskova'daki bykeliliimize kimi gizli belgelerin fotoraflarn ekmek iin bir gece giren K G B ajanlannn gerekeni yaptklarn anlatrken "...Trk Elilii'nin birok yerinde dinleme cihazlar bulundurduklarn..." sylyor. Buna karlk Ylmaz Tekin'in yaymlad kitapta Trkiye Bykelilii'nin KGB ajanlarnn "ziyarederinden" haberli olduunu, byle bir giriime hazrlkl olduklarn ve "kasalar sahte ve gereksiz bilgilerle doldurduklarm" alayl bir dille anlatyor. Bu yazmlar TC 6. Cumhurbakan Fahri Korutrk'n daha nceleri Moskova Bykelisi iken yaad ykleri (olaylan) anmsatt. 1973'te ad cumhurbakan aday olarak belirlenince-, Koru trk'n Moskova bykelilii srasnda sinirsel bozukluklar geirdiini, hatta dilerindeki raporlara gre, zaman zaman yatak alnna girerek saklandn ieren sylentiler yayld. Korutrk, Sovyeder'in bykelilii "dinlediinden ve gzedediinden" kukulanyor, hatta KGB'nin byle ilem ve giriimlerde bulunduuna inanyordu. Yatak alana girdii yolundaki sylentiler hibir zaman dorulanmad. Ama, Korutrk'n bykelilik mstean rahmedi Semih Gnver, bana Sovyeder'in "sefareti dinleme cihazlan ile dinlediini" dorulama. Haaa, "Bykelimiz Korurrk ile kimi nemli ve gizli kalmas gereken sorunlan binada konumaz, baheye kar orada grrdk," dedi. Sovyetler Birlii'nin k, bugne kadar kurulan en salam, en kuvvedi kuruluun, KGB'nin yok olmasna yol aa. Grevi genel anlamda; "ieride" Sovyet nfusunu denedemek, "danda" Marksist-Leninist rejimi yaymaka. Ba kaynaklan KGB'yi "Sovyeder'in klc ve kalkan" diye tanmlyordu. Geni bir personel kadrosu, limiciz maddi olanaklar KGB'ye ieride ve danda saysz yetenekler kazandrd. D istihbarat blm darda, Rusas 1. Badaire anlamndaki PGU diye anlyor, Dileri bakanlarndan Boris Pankin'e gre, rnein bakanln ABD'deki grevlilerinin yzde 50'si KGB hesabna alyor. Amerikallara gre bu rakam abarftk Yzde 25! Darda grevli K G B grevlileri ok iyi maa alyor, iyi konudarda oturuyor, iyi alma olanaklarna sahip oluyor. Bu ve daha baka nedenlerle 1. Badaire'nin KGB iinde zel bir yeri var. Sovyeder'de "dman" lkeler nezdinde "sayg gren" bir blm PGU! Sovyeder'in nem verdii hemen her lkede PGU grev ald. Bulunduu lkenin Sovyet rejimini kabule ne lde hazr olduunu saptamaya aln gibi; eer bir lkede A B D varl varsa o lke ile daha ok ilgilenmeye, o lkede almaya zen gs teriyor. O lkede snf mcadelelerini kkrtyor, kullanyor.
584 585

"Yeni KGB'ye gemenin zamandr"

23.

P G U bulunduu lkedeki emellerini yerine getirebilmek iin "ideolojik dosdar" arad. Kullanlabilir "aznlklar" ve etnik evreleri hedef ald. "Karde Komnist Partilere" maddi yardmda bulundu. Varova Pakn lkelerinin gizli servisleri KGB'ye yardmc oldu. rnein Moskova Olimpiyadan'ndan nce tm Varova Pakn istihbarat servislerini bir araya toplayan bir sistem kurdu. Bu sistem Sovyeder'e dman kii ve rgderle ilgili bilgi toplad. Fakat KGB'nin almalarndan memnun olmayanlar da yksek sesle konuabildiler. Tabii bunlar, K G B bakanlan idi. Vadim Bakatin, "Bugne kadar K G B raporlannda ne okuduysam hemen hepsi Hr Radyo'dan (Radyo Liberty) aldm bilgi ler kadard," diyecek kadar eletirel sylemler yapyordu.

Primakov, Gorbi'nin kabul edebilecei bir isimdi. Ne ki, daha sonra bakanla gelen Yeltsin'in kabul edemeyecei bir isim! Yeltsin'e gre, Primakov ve birlikte alt K G B ileri ge lenleri "kan komnist ve eylemci" idiler. Yeltsin haklyd. Primakov ve birlikte alt K G B ileri gelenleri yaamlar boyunca Sovyetler Birlii idealleri iin alnlar. Sovyetler Birlii'nin dalmasndan nce Sovyet Cumhuri yederindeki KGB, bulunduu yerlerde kendi rgtn kurmaya giriti. Bakatin'in sylediine gre PGU'da 12-15 bin kii alyordu. Gorbi'ye darbeden sonra PGU, iki yeni rgte blnd: Merkezi stihbarat Servisi (TsRS) ile Federal Gvenlik Tekilat (AFB). TsRS'nin ad 18 Aralk 1991'de deiti: D stihbarat Servisi (SVR). Yeni rgt Yeltsin dorudan kendine balad ve... Bir hafta sonra Sovyeder Birlii ortadan kalkt! 25. Primakov, Bakan Yeltsin'e gitti ve sordu: "Yeni reformlan kim yapacak?" Primakov'a scak bakmad bilinen Yeltsin, "Sana gveniyorum," dedi gizli servislerin bu nl adamna. Yeltsin Primakov'a SVR'nin iinde "yanl bir eyler oldu unu" sylyordu. Nitekim, Yeltsin 26 Aralk 1991 'de SVR liderleriyle grmek zere rgtn karargh niteliindeki Yasenova'ya gitti. 40-50 kiiyle grt. Sze "Sizler cesur insanlarsnz," diye balad, "bana Primakov hakknda samimi grlerinizi syleyin," Konuanlarn 12'si Primakov'u destekledi ve Yeltsin 316
587

Primakov dnemi balyor

24. 1991 Austos'unda Gorbi'ye darbe giriiminden sonra PGU'ya dokunulmad. Zira, PGU Bakan General Leonid Shebarshin kadrosuna darbe srasnda anmalardan, kargaalardan uzak durmalan emrini vermiti. Grevini srdrd. Darbeye kar kan Bykeli Pankin, dileri bakanlna getirildi. Diplomasi arknda ok fazla olan K G B personelinin azalnlmasn istedi. Shebarshin istifa etti. Bir akademisyen; (1995'lerde MT'le "karlkl yardm anlamas" imzalayan ve Cumhurbakan Sleyman Demirel'le gren, bir sre babakanlk grevinde de bulunan) Yevgeniy Primakov KGB'nin bana gelecekler listesinde ilk sradayd.
586

no'lu kararname ile Primakov'u atad. Primakov ilgin bir adam. Greve gelmeden nce Trkiye'de grev yapm Aleksy Savich Vskobay ve Vladimir Nikolayevich Fdoriv ile, ABD'deki Dimitri tvanovich Yakushkin ile grt. Primakov General Zaytsev ile birlikte Beyrut'taki i savata (1976) grev yapn. General Gurgenov'la birlikte Krfez Sava srasnda stlendii grev, Saddam Hseyin ile yapa grmeler Primakov'a ABD'nin kukuyla, hana "bozuk" bakmasna neden oldu. 26. Primakov Sovyeder'in kme srecinde SVR'yi kurtarmak iin hemen her cephede savat. ngiltere Savunma Bakanl'nda grevli Gordon Bennett, geni bilgi ieren Rus gizli servisleri zerine yazd 2 0 0 0 tarihli raporunda Primakov'u yle tanmlyor: "Brokrasi ile nasl baa klacan bilen, her dzeyde maniplasyonlar ve d ilikiler uzman, ok renkli etkin bir gemii olan ve... D lkelerin siyasi-askeri liderleri ile konuabilen... D ilikilerde agresif imajna karn lml, sabrl alma dzeniyle anlalabilir bir adam!" Rusya Federasyonu D stihbarat Bakan Primakov, 17 ubat 1995 gn 9. Cumhurbakan Sleyman Demirel tarafndan kabul edildi. 27. MT'le scak ilikiler kurmaya gelen Primakov'u ankaya'ya Mstear Snmez Koksal getirdi ve ikili grmede bulundu. Demirel, Primakov'a "gerek Ankara'nn gerekse Mosko va'nn iyi, dzgn ve uyumlu ilikiler iinde olma arzusunu" di588

le getiren bir giri konumas yapa. ki lke arasndaki ilikilerin altyaps olduunu, pek ok alanda da ilikilerin gayet iyi gelitiini, 1992'de Moskova'y ziyaretinde, Bakan Yelcin'in stanbul'a geliinde Trk-Rus ilikilerini gelitirmek iin alan bir frsat olutuunu syledi. TrkRus ticaret hacmi zerinde rakamlar verdi. "Arzum," dedi Cumhurbakan; "ilikilere hibir ekilde glge dmemesidir." Tabii sz dnd dolaa, Moskova'nn duyarl konusu olan eenistan olayna geldi. Demirel konuya ustaca, Trkiye'nin gerek grn yansttn gsteren ifadelerle yanaa. "eenistan olay Rusya Federasyonu'nun bir i meselesidir ve bu ko nu Rusya'nn toprak burunluu erevesinde mtalaa edilmelidir," dedi. Tabii, btn dnyada sorunlarn kan dklmeden zm isteinin egemen olduunu ekleyerek... Primakov bir diplomat gibi yant verdi. Demirel'in dile getirdii "nemli hususlar st ynetime aktaracan" syleyerek balad. "Bu erevede" eenistan olayyla ilgili kimi "mlahazalan" aktarmak istediini syledi. Dudayev'in ikili grmelere "bamsz devlet" olarak kanlma isteini kabul etmelerinin olanakszlna deindi. "Trajedi byle balama." Siyasi zm anyorlard. Uzun uzadya eenistan'daki gelimeleri anlam. "Trk-Rus ilikilerini glgeleyebilecek her alrl davrantan zenle kandklarn" vurgularken, Grcistan ve Ermenistan'da bulunan Rus askerlerinin Trk-Rus ilikileri ile baland olmadn belirtti. Primakov szlerini, Demirel'in "kiisel planda Trk-Rus ilikilerinin gelitirilmesi yolunda oynad 'byk rol' de bildiklerini," syleyerek tamamlad. Demirel bir rnekle Trk-Rus ilikilerine yeniden deindi. 1965 ylnda 20 yl geri kalm ilikilerin gelitirilmeye alld srada zamann Sovyet babakan Kosigin'le arasnda ge
589

en bir konumay rnek olarak anlatt. Kosigin, Demirel'e "Trkiye ile Sovyetler arasnda on tane sorun olabilir. Bunlann yedisinde anlaamayabiliriz. Ama zerinde almaya balayalm. Daha sonra brlerini zmek iin zaman ve imkn bulabiliriz," demi. Bunun zerine Demirel, arkadalarna Kosigin'in hakl olduunu sylemi. O zaman yle bir zamand ki, bir Sovyet uann istanbul'a inmesine bile izin verilmiyordu. Oysa bugn (1995'de) 1.166.000 Rus turisti Trkiye'ye geliyordu. Moskova'nn kukulanna kar bir de gvence verdi Demirel: Trkiye'nin eenistan'la ilgili "resmi politikasnn dnda bir politikas olamazd." 28. Bu noktada bir anyla birka konuya aklk getirmek gerekiyor: lki Sovyeder'in dalmasyla ortaya kan zellikle Orta Asya'daki Trk Cumhuriyederi ile Trkiye'nin yakn ilgisi. Moskova ne kadar bamsz olsalar da Orta Asya Cumhuriyetleri'ni "kendinden bir para sayyor", Ankara'nn buralarda sk grnmesine ve ilgisine bozuluyordu. Bir ara Demirel'in "Adriyatik'ten in Seddi'ne kadar Trkl" sk sk yinelemesi Moskova'nn tepki gstermesine yol ama. Ankara, ilikileri zora sokmamak iin gerekli zeni gstermeye balad. eenistan'a Trkiye'nin veya Trkiye'den "yardm yapld veya Trkiye'de yerleik eenlerin savamak zere eenistan'a gittiklerini ieren haberler" iki lke arasnda gerginlie neden oldu.
590

Rusya'nn Trkiye'nin topraklannda bamszlk arayan eeniscn'a yardm ettii haberleri zerine; Moskova PKK sorunuyla (dolaysyla Krt olas devleti ile) ilgilendiini gsteren politikalar izlemeye balad. Moskova'daki "Krt Evi"nin bu politikann bir sonucu ol duuna inanlyor. Kosigin zamannda Trk-Sovyet (Rus) ilikilerinin birden srama gstermesindeki parlak rnekler; Demirel'in Trkiye'yi hl bir tanm lkesi grmek isteyen politikalar izleyen ABD'ye kar Sovyeder'in "makul koullarda" Trkiye'de kurduu drt byk tesisle ilgili (1965-70). skenderun demir elik - Konya alminyum tesisi - Marmara dolaylannda slfrik asit fabrikalan ve zmir'deki Aliaa rafinerisi. Gemi bir gn (zamann babakan) Demirel'den dinledim: "Aliaa'da yapm ileri bir trl istediimiz hzda iledemiyor. Oradaki sorumlulan ardm. Sordum ilerin ar aksak hatta durma noktasnda olmasndaki nedeni. 'Efendim,' dediler, 'biz Amerikan rafineri sistemine uygunuz. Rus rafineri yntem ve aralan bize uymaz.' "Bunlara 'Bakn,' dedim, 'Ruslar bizde yapnklan rafineri tesisleri ile gnde u kadar milyon ton akaryaktt rafine ediyorlar. Sylediiniz mazeret mi imdi? Derhal i bana; Aliaa kararlaonlan tarihte bitirilecek.' Bitirildi ve (bunlan anlattktan sonra glmeye balad) Aliaa alyor, petrol rafine ediyor. Memleket hizmetinde." Bir baka olay skenderun demir elik tesislerinin yapm srasnda yaand. Yapm bir trl ilerlemiyordu. Babakan Demirel sordu soruturdu. Ald yant hayret vericiydi: skenderun'a tesisi.kurmaya Rus mhendisler gelmiti. Rus
591

mhendisler komnistti. skenderun'da komnizmin yaylmasna alabilirlerdi! Tabii gereken yapld, yapm zamannda bitirildi. Hatta bir zaman sonra tesisin daha da bytlmesine geildi. Kosigin "tesisin tevsi edilmesi" trenine geldi, Babakan'la skenderun'a geti ve... skenderun'da yaan yamur aldnda konumasn dinleyen binlerce insan hayrede izledi. Konya'da alminyum tesislerinin temel atma treninde bulundum. Sovyet Bykelisi gelecek ve trende bir konuma yapacaka. Elinin gelmesinden nce yerel bir ynetici mikrofonu ad, tribnleri doldurmaya balayan halka yle seslendi: "Gelen Rus konuumuzdur ve buraya i, a yaratacak bir tesisin temel atma treni iin geliyor. Sakn ola, aleyhte bir tezah- rat yapmayn, szle banp armayn!" dedi. Seydiehir Konyallan Sovyet Bykelisi'ni konumaya gelirken ve oradan aynlrken alkladlar. Primakov'un acil ve byk grevi KGB'den ayrlmak isteyen ve ayrlan personeli rgtte tutmakn. Yeltsin'i ikna etti ve giden veya gitmekte istekli olan personelin dilerine aranmasn salad. Aynca dileri deneyimi SVR'in stratejik bakn deitirdi. 1994 yl, Primakov'lu SVR'de dnm noktas saylabilir. SVR'de reformlar yap. kinci nemli dnm; ABD'deki ajanlan Aldrich Ames yakaland. Ames'in yakalanmasndan sonra Yeltsin, 800'e yakn S V R personeline konutu. Askeri btenin ksdand bir dnemdi, istihbarann nemi artt. Yeltsin konumasnda "uluslararas ilikilerde gizli diplomasinin amkok fazla kullanldna" deindi ve "Bizim dmzda olan biteni bilmeliyiz. Bu nedenle iyi almalyz," dedi. 1991'de SVR btesi yzde 30-40 indirilmi; ABD, sve, Almanya ve talya gibi lkelerdeki ajan says azaltlmn. 1990'l yllar SVR'yi kurtarma ve etkileyici duruma getirme yllaryd. Yeltsin Yasenova'dan hemen her gn bilgi alyor, Primakov devlet bakanna her pazartesi bizzat bilgi sunuyordu. Daha nceki yllarda devlet nde gelenleri Lubyanka'dan (KGB'den) haftada bir rapor alr, K G B kimi bilgileri bu raporlara geirmezdi.
593

Dnm noktas

29.

Bu yeni dzene; S V R ile Devler Bakanl arasndaki ilikilerde -eskiye oranla- byk deiiklie karn Primakov, Yelt sin'e yakn deildi. Yakn olmak iin aba gstermedi. Sovycder'deki kme ve finansal kaynaklardaki sorunlar nedeniyle Rus gizli servisleri Rusya adna dnyadaki kar alanlann daralttlar. Az nemde grdkleri lkelerden ekildiler. Orta Asya'daki Trk Cumhuriyederinde ve Varova lkelerinde yeniden rgdendiler. Rusya'nn Orta Asya'da -eskiden- kendine bal cumhuriyederi "ncelikli kar alanlan" arasna alnd. Moskova, bu lkelerde denetimi yitirmekten "gayri memnundu." Rusya'nn Orta Asya'daki kayglannn banda an slamc akmlar geliyordu. Dier kayglar arasnda dman hkmederin tutumu, yabanc askerlerin o lkelerdeki etkileri ve dier kimi lkelerden (rnein Trkiye'nin Sovyeder'in kmesinden sonra bu lkelere an ilgisinden) rahatszlk ba sradayd. O kadar ki, Rusya, CIA Orta Asya Cumhuriyederinde 15'er ajan grevlendirdi diye ABD'yi sulad. D stihbarat Servisi Basn Sekreteri Tatyana Samolin'in Nisan 1992'lerde akladna gre, Orta Asya lkelerindeki gizli servislerle S V R "birlikte -rnein operasyonlarda- nasl alacaklarn" ieren temel bir anlama yapt. 30. 1989'da Gorbaov'un ABD'yi ziyaretinde KGB, CIA tarafndan "iyi karland." Souk sava srasnda ABD'nin "en nemli dman" diye niteledii KGB'ye kar C I A "daha dosta" bir yaklam sergiliyordu. Servisin ad deimesine, daha lml bak alanna karn, iki servisin liderlerinde hl "anti-Amerikan, anti-Rus, anti594

Bat stratejileri" egemendi. rnein, CIA, Primakov'a bir trl snamad. Rus gizli servis efinin 1991'de Krfez Sava srasndaki -Irak'taki- faaliyetlerini bir trl unutamyordu. Yaknlama srd. 1992'de CIA Bakan Robert Gates Moskova'ya geldi. CIA ile S V R arasnda bir dizi grme yapld. 1993'te iki rgt uyuturucu, organize sular, silahlann azalolmas gibi konularda ibirlii yapmakta anlasalar. Ne ki, ABD, Rusya'y ishbaraa younlatrd diye eletirmeye devam etti. Haziran 1993'te yeni CIA Bakan James Woolsey, Moskova'ya geldi, ama ayn ayda Tiflis'te (Grcistan) CIA istasyon efi ldrld. Gezi ksa srd. 31. Aldrich Ames'in ubat 1994'te yakalanmasndan gn sonra CIA'dan iki kiilik bir heyet antalarnda kimi taleplerle Moskova'ya geldi. Ruslar kzgnd. Oysa Ames, yakalanmadan nce C I A talepleri konusunda Moskova'y uyarma. ki kiilik heyet yant alamad. Kimi baka ajanlann yakalanmasyla CIA-SVR ilikileri gerginleti. Bu arada (1991-92'lerde) S V R ile ngiliz MI6 ve Almanya'nn gizli servisi B N D (Bundes Nachrihten Deutschland) arasnda ilikiler balad. rnein, SVR'nin eenlere yardm ettiini ne srd MT'le de bu dnemde yaknlama -hatta kimi anlamalarlailerlemiti. Bu dnemde SVR'nin nde gelen grevleri: Yabanc servislerle mcadele - eski Varova lkelerinde ahmalann younlattnlmas - A B D niyetlerini saptamak - medyay maniple et595

mek diye zetlenebilir. SVR, alnacak personeli Moskova'daki Uluslararas Devlet Enstits'nden seiyordu. 22-35 ya arasndaki "salkl" erkekler st eitimden geiriliyordu. Operasyon - dil - felsefe - sosyoloji - ekonomi - psikoloji - enformasyon teknii - silahsz dv gibi dersler gryorlard. Sonradan devlet bakanlna getirilen Vladimir (Volodya) Putin, uzunca yllar hizmet verdii KGB'ye lise rencisi iken seilmiti. Bu enstitde eitim grmt. 33.

Ajanlktan devlet bakanlna

Vladimir Putin'in ilgin bir yaamyks var. Lise rencisi iken KGB'nin dikkatini ekmi, rgte alnmak zere seilmi, uzun yllar KGB'nin d istihbarat servisinde (Almanya'da) altktan sonra ilerlemi, Yeltsin'in gvenini kazanm ve Yeltsin'in ynlendirmesiyle bugnk konumuna ykselmi. Basit bir aileden geliyor. Dedesi Stalin'in as. Yaamn anlatt rportajlarda; " K G B hakknda tasavvurlarm, gizli rgt elemanlar ile ilgili okuduum kitaplardan sonra olutu. Abartsz sylyorum, beni, Sovyet insannn vatanseverlik terbiyesinin baarl bir meyvesi kabul edebilirsiniz," diyor. Ykseliindeki ilk adm anlanyor: "... Babakan Stepain'in grevden alnmas arifesinde bir sabah, Gorki'de Bakan Yeltsin'in yannda olmam bildirildi. "Gorki'de drdmz; Boris Nikolayevi Yeltsin, Stepain, Aksenenko ve ben beraberdik. Cumhurbakan Yeltsin, Babakan Stepain'in grevden alndn aklad. Benim durumumu dnn. Stepain'in arkadaydm. Ne demem gerekiyordu? 'Sergey' zaten seni grevden alacaklard.' Bunu yksek sesle sylemem olanakszd. Vedalatk. O kadar. "Daha sonralan grtmzde Stepain'in krgn olduunu hissettim. Genel bir krgnlk! Grnrde grevden alnmasn gerektiren bir hata yapmam. Yeltsin bunu biliyordu ama baka trl dnyordu. "Daha nce Yeltsin beni arm, bana babakanlk gre597

Yemlenme
32. Ekim 1997'de S V R Bakan Trubnikov yle konutu: "stihbarat rgderi arasnda atma hibir zaman bitmemitir. Souk sava beklentilerin aksine daha da younlamar. Rusya'nn her nerede ulusal kar varsa, S V R orada vardr." K G B ve SVR ile ilgili raporunda ngiliz Savunma Bakanl'ndan Gordon Bennett ilgin bir "analiz" yapyor: "Yeltsin zamannda dokuz yl Rus ekonomisi neredeyse yerinde sayd. Putin ise abalanyla Rusya'y daha mreffeh ve daha gl yapacaktr. Putin'in baz harekederi Bau'y rahatsz edecektir. Zira Baa'nn kartan Rusya'yla, Rusya'nn karlan Ban'yla akr, "Rusya komulann igal etmeyecektir. Ancak NATO'nun snrlanna dayanmasndan sonra SVR ve GRU'yu (askeri haber alma) NATO ve NATO'ya aday lkelerde daha aktif hale getirecektir. Rusya'nn dier kurumlar zayflad iin Putin SVR'yi daha ok kullanacaknr. S V R dnya gizli rgderi arasnda hl bir numara. Putin eski bir istihbarat. SVR'yi nasl kullanacan ve yrteceini gayet iyi bilir."
596

vini vermek istediini, ancak nce Stepain'le grmesi gerektiini sylemiti. Yeltsin, babakanl kabul edip etmeyeceimi sormad bile. "Daha sonra Cumhurbakan benimle ilgili kararn ak larken 'ileride cumhurbakan olmam olasln' dile getirdi. Medya araclyla cumhurbakanlm btn lkeye ilan etti. Ve sonra medyann soru yamuruna tutuldum. Basna, 'Mademki' dedim, 'Cumhurbakan byle syledi. Bana syleyecek bir ey kalmyor.'" 34. Gorbi darbesine kanmad. KGB'den ayrld, gerekiydi. rnein Berlin Duvan'nn yklmasn "kanlmaz" bir gelime gryordu. Ama "Sovyeder'in Avrupa'daki konumunu yitirmesine zlyordu." Bir ans ilgi ekici, pek ok adan dikkat ekici. " A B D eski dileri bakan Henry Kissinger'le bir grmem oldu. Yabanc yanmlan Petersburg'un gelimesine ynlendirmek iin bir komisyon kurulmutu. "Kissinger iki kez geldi Rusya'ya. Bir seferinde onu ben havaalannda karladm. Konuta gidiyorduk. Yol boyunca benim nereden geldiimi, ne i yapnm sordu. Her eyi merak eden bir ihtiyard. Sanki uyuyormu gibiydi. Aslnda her eyi gryor ve duyuyordu. evirmen araclyla konuuyorduk. Bulunduum grevde (Petersburg Belediyesi) oktan beri alp almadm sordu. Yaklak bir yl, dedim. Nerelerde alam sordu. Belki syleyeceim Kissinger'i zecekti. 'Biliyor mu'sunuz' diye baladm, 'ben KGB'de alyordum,' dedim. "Yurtdnda alanz m, diye sordu. "alam. Almanya'da, dedim.
598

"'Dou mu, Ban m, diye sordu. '"Dou, dedim. Kissinger birden hi beklemediim bir eyler syledi: 'Btn nemli insanlar ishbarattan balamlardr. Ben de,' dedi. "Kissinger'in istihbaratta alan bilmiyordum. Syledikleri bertim iin beklenmedik ve ilginti. yle devam etti: '"Sovyeder'e kar bakanlm zamanndaki turumumdan dolay beni imdi eletiriyorlar. Sovyeder Birlii'nin Dou Almanya'dan bu kadar abuk kmamas gereine inanyordum. Biz dnyann dengesini ok abuk deitiriyoruz. Bu da istenmeyen sonular dourabiliyor. Bu yzden de bugn beni suluyorlar. te, Sovyeder Birlii ekip gitti. Her ey yolunda. Ama siz bunun mmkn olamayacan hesap ediyordunuz, diyorlar. Gerekten bunun mmkn olamayacan hesap ediyordum.' "Bir sre dndkten sonra ekledi: 'Akas Gorbaov'un Almanya'dan neden ekildiini bugne kadar anlam deilim.' Kissinger'e o gn sylediimi bugn de yineliyorum. Kissinger doru sylyordu!" Bir baka yaamyks Oleg Blocki adndaki gazetecinin Vladimir Putin: ktidara ilerleyi adndaki kitabnda yer ald. Gorbaov'a kar 1991'deki darbe giriimi srasnda KGB'den istifa ettikten sonra, kendine "darbecilerin baanl olmalar ve beni hapse armamalar halinde ailemin ihtiyalann nasl karlayacam sorduunu" ve Dou Almanya'da KGB bnyesinde alrken sann ald otomobille "taksi ofrl yapmay dndn" sylyor. K G B (SVR) blm bu renkli anlarla kapanyor.

599

anlp anlmad m, bilmiyorum. Ama ben, Demirci'den "yeni

MT'le ilgili genel bir deerlendirmenin yeri geldi

bir ey" renmitim. 1965 ile 2002 arasnda M T byk bir evrim geirdi. lk ve nemli deiim MT'in medyaya ve bu kanaldan kamuoyuna yaklam ile ilgili. Byk lde -tabii grevinin elverdii lde- "effaflaa." Gemi yllarda M T merkezine gitmek, M T ileri gelenle-.

35.
1965'te Adalet Partisi'nin tek bana iktidara gelmesinden sonraki bir yl: Genel Bakan ve Babakan Sleyman Demirel, bir syleimizde Suat Hayri rgpl'nn babakanlnda kurulmasna n ayak olduu, ancak milletvekili olmad iin hkmette babakan yardmcs grevini sdendii gnlerden kalan bir ansn -glerek- anlatma. 40'l yalara henz giren iei burnunda bir siyaset adam. Babakan rgpl'nn biraz da devlet arknn ileyiine tank olsun, kimi zelliklerini -babakan olmadan nce- rensin di ye nemli kimi kurumlarla grmeyi ve ilikiyi yardmcsna braktt gnler... Demirel, Babakan adna o zamanki adyla Milli Emniyet efi Ziya Selk' da kabul ediyor. "Bir-iki derken bakam Selk sk sk yi shhatte olsunlarda bir ey yok,' diyor. "Ben Devlet Su leri Genel Mdr'yken devleti renmitim, bilirdim. Ama bu, iyi shhatte olsunlar neyin nesiydi, bir trl kestiremiyordum. "Selk'a sormaya da utanyordum. Fakat bir gn... Bakam olacak gibi deil, merakm tatmin etmenin tek yolu var: Selk'a iyi shhatte olsunlarn ne demek olduunu sormak! "Sordum. Selk tek kelimeyle yant verdi: 'Askerler!'" "yi shhatte olsunlar" kod adyla askerler daha sonralar
600

ri ile konumak ya da bir konu etrafnda soru sormak, yant almak olanakszd. Son mstear enkal Atasagun kalplam ve gereksiz "gizlilii" yine grevin elverdii lde kaldrd. Daha nceki mstearlardan Korgeneral Fuat Dou'nun MT'i (bata teknik adan) Batl sfndardara uygun bir rgte dntrme, hatta da ama abalan; MT'e ald Atasagun zamannda nemli lde geliti, gerekleti. 1970'ten nce Babakan Demirel, bana Fuat Dou Paa'nn Amerika'dan "tedarik ettii" ada iletiim aralanyla MT'i donatmay ngren abalanndan vgyle sz etmiti. Atasagun, MT'teki gelimeleri, daha sonraki zamanda MT-medya ilikilerini anlatmak, sorulan sorulan "kaynak verilmeden yazlmak kouluyla" yandamak amacyla gazetelerin yazarlar ve yneticileriyle yemekli toplanalar dzenledi. Sra Cumrmrrjfet'e geldi, Mstear Atasagun'u dinledik. MT'i "danya amay" ok dndklerini sylyordu. Orgeneral Koman Paa'nn mstearl dneminde gazetecileri toplu halde armak yolu denendi. Baanl olmad. Daha sonra bykelilikten gelen Snmez Kksal'n mstearl srasnda gazetelerin ynecileriyle muhabirleri arld. Bu defaki toplan olarda anlatm vard, soru sormak olanakszd. Bu da istenen sonucu vermedi. Sonunda bu ilikilerin "yz yze yaplmas" kararlannld. Biz, beinci gazeteci gnbuyduk. Mstear ve ekibi anlatacak, ga601

zeteciler istedikleri soruyu soracaklar. Gazeteciler MT'in sylediklerini, verdii bilgileri "benimseyecek" olurlarsa, "kendi dnceleri olarak tabii ki yazabilecekler "di. Ama MT'in kamuoyundaki korkulan, ekinilen, gizemli iler yapan, hatta Banl deyimiyle "kirli ilere" bulaan "imajn" deitirmekti. Atasagun'a gre "galiba bu sonu yava yava elde ediliyordu. 36. rnein, devlet ve grev kaps olarak MT, 7. veya 8. "tercih" olmaktan kmt. 3. sraya ykselmiti. M T greve aldklarna "iyi para" veriyordu. Yeni balayan biri -d'rt yl nceki rakama gre- 300 milyonun zerinde maa alyordu. Atasagun sadece basn araclyla MT'i aranlr, grev alnabilir bir kurum yapmaya almad. O gnlere dein olmas olanaksz kimi giriimleri gerekletirdi. rnein CIA, Amerika'da gazete ilanlan vererek "eleman anyor"du. M T ayn yolu kulland. Bir baka yenilik, M T internet sitesi kurdu ve buradan "zellikle dil bilen, niversite mezunu yetenekli genlere" anda bulundu. Bir kezinde yenilenmesi nedeniyle internet sitesindeki "sunu" blmn deitirdi. Atatrk'n emriyle MT'in 75 yl nce kurulduunu anmsatan Atasagun, her devlet iin istihbarat oluturmann kanlmaz olduunu belirttikten sonra unlar yazd: "lk internet sayfamzda lkemizin son derece enerjik, bilinli genlerine, istihbarat mesleini tantmaya almnk... Kurumumuza niversitelerden mezun, iyi seviyede lisan bilen ve bu
602

meslein zorluklarn aabilecek yeteneklere sahip genlerin mracaatnda byk ara olmutur." Daha nceki yllarda MT, Genelkurmay emrinde bir kurulutu. ' Bu durum doald. Zira genel olarak bir general MT mstearlna atanyordu, rgtteki personelin byk blm askerdi. Asker bir mstearla genelde asker personelden oluan bir rgtn Genelkurmay dorultusunda olmamas olanakszd. MT'in sivilletirilmesindeki zorunluluk uzunca bir sre tartld. Basndan siyaseti kadrolara dein geni bir ember "sivillemenin" yannda yer ald. Bu gereksinim zellikle Babakan Turgut zal dneminde doruk noktasndayd. Daha sonraki yllar; babakanl ve cumhurbakanl dneminde Demirel'in de ayn kanya, hatta yargya katlmad sylenemez. Zira Demirel, (bu kitabn kimi sayfalannda grld gibi) MT'in sivil babakandan ok, askerlere hizmet vermesinden; rnein 12 Mart ve 12 Eyll darbelerini "bildirmemesinden" iddede ikyetiydi. Ho (12 Mart'ta M T mstean olan Fuat Dou'nun da iaret ettii gibi), bir babakana darbenin gelmekte olduunu MtT'in bildirmesine gerek yoktu. Sokaa, basna, devletin nemli kurumlanndan kaynaklanan gncel sylenti ve sylemlere, terre yeterli nlem alnamamasndan kaynaklanan halkn yaknmalanna (hatta 12 Mart ve 12 Eyll ncesi politikaclann genelkurmay bakanlanna -askere- anlanna, hatta ve hatta rnein 12 Eyll'den nce Babakan Demirel'e yakn politikaclar araclyla Genelkurmay Bakan Kenan Evren'in ilettii 'geliyoruz'u duyumsatan mesajlara), yle bir bakmak veya anmsamak darbelerin zaten gelmekte olduunu alglamaya yeterliydi. Bu blmde -nceki blmlerde grlen- eski MAH (Mil603

li Amale Hizmet) ile ilgili bir any yineleyebiliriz. 14 Mays 1950'deki hr seimlerde CHP'nin iktidar DP'ye teslim etmesinden nceki yllard. Babakan emsettin Gnaltay'd. (O tarihlerde bugnk gibi grkemli, kalabalk brolar yoktu.) Vatan'n Ankara muhabiri Sabahattin Snmez'in meziydim. Bir haber padad. DP milletvekillerinden Reat Aydnl, Babakan'a "darbe ihbarnda" bulunmu ve yargya teslim edilmiti. Snmez Aabey mahkemeyi izlememi istedi. Reat Bey tabii durumada hazr bulunuyor. Savc "ihban kantlayacak, kocaman bir ses alma aracn mahkeme bakannn nnde masaya yerletirdi. Dmelere basld. Bouk bir ses duyuluyor ama Babakan Gnaltay'n duyulan net sesine karn, ne are muhbirin ne dedii anlalmyordu. Reat Aydnl aracn stne eilmi, sa eliyle sa kulan araca dorultmu, dinlemeye alyordu. Sonradan mahkemede akland: Babakan, DP'nin "bir darbe yapaca" ihbann alnca Reat Bey'i makamna arm. O zamanki rgt, masann nne iekler arasna mikrofon yerletirmi, ne var ki, muhbirin syledikleri ilkel dzenlemeyle kaydedilmemi... Bir yn bouk ses, anlalmaz szckler... Bugn gen muhabiderin etinde, evinde ses alma gerelerini dnrseniz; gizli servislerin nereden nereye geldiini kolaylkla anlayabilirsiniz! 37. MT'in 75. yldnmnde internet sayfasnda ilk kez ya ymlad bilgilere gre, rgt personeli iinde subaylarn oran yzde 2.3 gibi dk bir dzeye inmiti. Bugn bir-iki personel hari, M T tamamen sivilleti. M T personelinin "eitim dzeyi" ykselmiti; yksekre604 605

nim yzde 64.4, lise yzde 27.8, ilkrenim yzde 5.5 ve askeri okul yzdesi (rgtn 75. ylnda) yzde 2.3, rgtte alan kadnlarn oran yzde 19.4. M T sitesinin bteyle ilgili blmnde "1998-2002 M T btesi" tablo halinde verildi. Tabloya gre, Babakanln "Tasarruf Tedbirleri Genelgesi" uyarnca 2000 yl btesinden top-, lam 20 trilyon lira tasarruf saland. 2001'de toplam 11 trilyon 302 milyar lira tasarruf edildi. 2001 'de hibir tat alnmad. Makine ve tehizat almlan yzde 52, yap ve tesisat onanmlar yzde 27 orannda azaldld. Personel says emniyet tekilannn 40'ta biri. Polis rgt 170 bin, 2002'lerde belki de daha fazla. Ne var ki M T say vermiyor. Vermiyor ama, "mensuplanntn 15-20 kiiden oluan kendi haber a" olduunu kabul ediyor. 38. Atasagun'un (22 Mart 2002'de) MT'i ziyarete giden T B M M nsan Haklan nceleme Komisyonu bnyesinde kurulan "Telekulak Komisyonu" yelerine verdii bilgilerde ilgin blmler yer ald. Mstear enkal Atasagun, "MT'i Meclis'in denedemesini" istedi. Milletvekillerini bizzat bilgilendiren Atasagun, rgtn effaflama ynndeki eilimlerini u aklamayla ortaya koydu: "Demokratik Ban lkelerinde (rnein ABD'de CIA, Kong re'nin) istihbarat birimleri parlamentonun denetimi alandadr. Biz de effaflayoruz, bu anlamda Meclis denetimine ak ve hazm. Meclis bizi denedeyebilir. Milletvekilleri ile MT'in iinden seilen kiilerin oluarabilecei bir denedeyici kuruL MT'i denedeyebilir. Senede bir ya da iki kez yaplan almalar, operasyonlar dahil bu kurul denetim grevini yapabilir. Ama milletve-

killeri mutlaka devlet ileyiini iyi bilenler arasndan seilmeli." Atasagun yaymlandnn ertesi gn haberi dorulad. Tabii kimi noktalara dikkat ekerek; gelimi Banl lkeler de grld ekilde, hukuki altyaplarn oluturulmas ve eitli istismarlan nleyebilecek denetim mekanizmalannn kurulabilmesi halinde... MT, Meclis denetimine ak olmaktan memnuniyet duyacakn. M T mstearlna atanmann kendine zg bir yntemi var: Adaylar saptanyor, MGK'dan geiyor ve ancak ondan sonra yasal gereken ilemler balaalyor. Bu, bir hkmetin herhangi bir bakanla mstear atamasna benzemeyen bir ilem. 39. M T rakamlarna gre, istihbaraun yzde 85'i medya, istatistikler, resmi aklamalar, ders kitaplan ve akademik makaleler gibi ak kaynaklardan, yzde 5'i elektronik istihbarat denen uydu da dahil eidi dinleme yntemlerinden ve ancak yzde 10'u halk deyimiyle casusluktan, yani kapal kaynaklar elde ediliyor. MT'in tarihine ksaca gz atalm: Osmanl mparatorluu d istihbaratta casuslan, i istihba raunda da muhbirleri ok sk kullanrd. Ancak gelen bilgiler istihbaraun klasik drt aamas olan "snflandrma, deerlendirme, yorumlama ve yaymlama" gibi ilemlerden gemiyor ve dorudan padiah ya da sadrazama veriliyordu. Bilinen anlamda ilk Trk istihbarat rgtn 5 Austos 1914'te ttihat ve Terakki Frkas (Partisi) nderlerinden Enver Paa, "Tekilat Mahsusa" yani "zel rgt" adyla kurdu. Bu rgt Mondros Mtarekesi ile 30 Ekim 1918'de datld. TBMM hkmeti 3 Mays 1921 'de Mdafaa-i Milliye adyla ilk merkez istihbarat rgtn kurdu. "Mim Mim" gnbu denen rgtn almas 5 Ekim 1923'te stanbul'un kurtuluuyla sona erdi.
606

Atatrk'n karan ve Genelkurmay Bakan Mareal Fevzi akmak'n 6 Ocak 1927'deki emriyle kurulan Milli Amale Hizmet (MAH), bugnk MT'in kkenini oluturuyor. MAH harfleri, ad 22 Temmuz 1965'te Milli stihbarat Tekilat olarak deitirilen ve 1 Ocak 1984'te yeni bir yasaya .kavuan MT'in gayri resmi ambleminde ve M T binalannn girilerinde bugn de yerini koruyor. MT, yasa gerei elde ettii bilgileri cumhurbakanna, babakana, genelkurmay bakanna, M G K genel sekreterine vermekle ykml. rgt (internet sitesindeki bilgilere gre), devletin milli gvenlik siyaseti ile ilgili planlarn hazrlanmasnda ve yrtlmesinde ad geen dn nemli devlet katnn istek ve ihtiyalann karlyor. Ayn sitedeki anlaomlara gre telefon dinleme yarg karan ve yasa ile snrlandrlm zel durumlarda bavurulan bir uygulama. Hangi hallerde: "TC'nin lkesi ve milleti ile btnlne, varlna, bamszlna ve gvenliine, anayasal dzenine ve milli gcn meydana getiren btn unsurlanna kar iten ve dtan ynetilen faaliyederde bulunma... Ya da yabanc lkelerin istihbarat kurululannn ana dme hallerinde..." M T telefon dinliyor. Atasagun MT'in dnyann sayl rgderinden biri olduuna inanyor. Son yllarda (rnein calan'n derdest edilmesinden nce ve o srada) Yunan gizli servisi ile ibirliini salayan anlama, CIA ile yllanm ibirlii ve Rus istihbarat servisi ile 1955'teki anlama, M O S S A D ile Akdeniz lkelerinin aralanndaki ilikileri dzenleyen ortak anlaya katk ve son olarak MtT'in Orta Asya Trk Cumhuriyederi gizli servisleriyle kar lkl yardmlama ve ibirliine n ayak olan almalar, rgtn gcn kandayan rnekler. N. Tabii gizli servisler iin unutulmayacak ve srekli geerlili607

ini koruyan kural, M T iin de geerli. Baka rgderden gelen bilgilere srekli kukuyla bakmak. Daha kaln izgileriyle sylemek gerekirse; elini vermek, ne ki kolunu kaptrmamak! C I A ile Rus S V R gizli rgtyle ilikilere genel olarak daha nce deindik. Yunanistan gizli servisi EYP'nin calan'n yakalanmasndan sonra bakanlna gelen Pavlos Apotolidis, Vimagazino adl Yunan dergisine verdii demete, "Trkiye ile imzaladmz terr ve rgd sula mcadele anlamas erevesinde MT'le ibirliine hazrlanyoruz," diyordu. Ancak, Trk-Yunan ilikilerinin sorunlu olduuna deinirken bir ek yapyordu: "Birbirimizin niyederini renmek ve istihbarat toplamak iin EYP de M T de almalar yapyor." Bu szler bir baka genel kural anmsatyor: Devleder arasnda dosduklar kurulabilir. Ama istihbarat servisleri arasnda asla! Bir rnek: Milliyet'in Washington muhabiri Yasemin ongar, "salam haber kaynaklan" olan bir gazeteci. Austos 2001'de yaymlanan yazsnda ClA'nn kimi marifederine deindi. Amerikan basnnda, Trkiye ile ilgili kitaplarda "dost" aramamak gerektiini, rnein Amerikan gazetelerinin Trkiye'ye gnderdikleri muhabirlerde aranan ilk zelliin "Trk dostu" olmamalar olduunu belirttikten sonra unlar yazd: "Dikkadi bakarsanz 'Trk dman' yaynlar arasnda, Amerikan devletinin parman grebilirsiniz. armayn. A B D aslnda dostumuzdur, blnp paralanmamz istemez, ancak Merkezi stihbarat Tekilan (CIA), Amerikan devleti iinde bana buyruk hareket etmesiyle nldr ve emin olun ki, Trkiye konusunda, ABD'de yaplm her eletirinin ucu ClA'ya uzanr." 40.

16 Eyll 1998

Gney (Suriye) snnmzdaki askeri birliklerimizi denetime giden Kara Kuvvederi Komutan Orgeneral Atila Ate, btn lkeyi ve dalga dalga btn dnyay sarsacak nitelikte nemli bir aklama yapa. Orgeneral Are'in szlerine aklama denemezdi. Genelkurmay Bakanl'nn, tabii btn komuta heyetinin ortak karann Suriye hkmetine, gney komumuzdaki tek egemen insan Hafz Esat'a, bildiriyordu. am* yllardr Trkiye'yi Abdullah calan konusunda kelimenin ram anlamyla oyalamn. Babakan Demirel am'a gitmi; calan'n am'daki konut adresini, telefon numaralarn bir dosya iinde Hafz Esat'la babakanna vermi, ileri bakanl srasnda smet Sezgin de ayn (adresli) giriimde bulunmu... Trkiye her giriimine am'dan, calan'n Suriye'de bulunmad yaman alma. Kara Kuvvederi Komutan Orgeneral Ate bir eit ltimatom niteliindeki konumasnda unlar syledi: "Btn iyi niyet ve gayretlerimize ramen, baz komularmz, zellikle ismini aka sylyorum, Suriye gibi komularmz iyi niyet ve gayrederimizi yanl tefsir ediyoriar. Apo denen ekyay destekleyerek Trkiye'yi terr belasna bulaandlar. Trkiye iyi ilikiler konusunda gerekli abay gsterdi. "Eer gerekli tedbirleri almazlarsa biz Trk milleti olarak her trl tedbiri almak zorunda kalacaz...
609

608

"... Artk sabrmz kalmad..." Trk istihbarat birimleri calan'n am'da, Bekaa vadisinde stelik hayli grkemli bir yaam srdrdn, PKK'nn kanl eylemlerini am'dan ynettiini biliyordu. Tuncay zkan'n Operasyon adl kitabnda yazdna gre; am'n tutumu karsnda calan'a ynelik "aktif operasyonel" almalara 1993 ortalannda baland. 1994 Nisan ayna kadar eidi lkelerden "taeronlar" kiraland. Trkiye'nin taeronlara bavurmas d bir lkede operasyon yapmann zorluundan m yoksa d lemde byle bir operasyonun iyi karlanmayaca kaygsndan m kaynaklanyordu, dorusu karara varmak zor. Ama byke creder karlnda kullanlan taeronlardan sonu alnamad. calan kanl eylemlerini srdryordu. 1994 sonlanna doru operasyonlarda "arlk olarak" M T elemanlan kullanlmaya baland. 1993 ylndaki bir MGK toplanasnda M T "pasifize" olmakla sulannca (acaba devleti ynetenler eylem emri verselerdi M T pasif kalr myd?) rgt calan konusunda harekete geti. M T calan' adm adm izlemeye ald. Nereye gitse harita zerinde sapnyordu. 41. Cumhurbakan Demirel'in badanman olduum gnlerden bir gece: Kk'te yabanc bir konuk onuruna verilen bir akam yemeinden nce ayakst syleilere olanak tanyan kk kokteyl srasnda Babakan Tansu iller yanma geldi. undan bundan sz ettik. Konuma dnd dolat, olas bir genel seime geldi. iller elbette -zellikle Demirel gibi kariz6o

matik bir liderden sonra- ilk genel seimi kazanmay istiyordu. illere birden, "Seimi kazanmak istiyor musunuz?" diye sordum. Abes bir soruydu. Ama arkas gelecekti. iller yzme do.1

nuk baklarla bakfi: "Abdullah calan' derdest edip Trkiye'ye getirin, seimi' aln," dedim. iller hayret mi, aknlk m, kestiremediim bir davran gsterdi ve yant vermeksizin yanmdan hzla uzaldan. Belki de iller -ankaya'da yaayan, Demirel'e badanmanlk yapan benim- bir eyler bildiim sansna ya da alay ettiim gibi bir kukuya kaplma! Oysa hibir ey bilmiyordum. calan' i siyasette bir koz olarak kullanmay kafasna koyan iller'in -Tuncay zkan'n yazdna gre- dnemin M T mstean Snmez Kksal'a her frsatta "Bana calan'n kellesini getirin," diye bardn nereden bilebilirdim. 42. Snmez Kksal'n Babakan iller'le aras "iyi deildi." M T Mstean Cumhurbakan Demirel'e ikyet demeyelim ama Babakann kimi davranlarndan yaknyor, kendisini kabul etmediini, gereken kdar Babakanla braknn ve... hatta devletin gizli yazmlarn ei zer iller'in okuduunu yana yakla anlaayordu. MT, iller'e eriemeyince zer iller kanaln kulland. Birka kez Atatrk'n Gazi ifdii'ndeki Marmara Kk'nde MtT'in karargh olarak kulland binada yemek yendi. Tabii bu yemekler bir eit i yemei idi. MT'in st dzey yneticileri kanlyor ve zer iller'e geni bilgi veriliyordu. Acayip bir uygulamayd ve MT-zer iller grmelerin
6

de devletin zel ve nemli bilgilerinin hibir sorumluluu ve resmi grevi olmayan birine verilmesini Demirel "uygun" bulmuyordu. Ama, MT'le iller arasnda "yaknlamay" salamakm! Devlet ciddiyetine yakmayan bir yntem... Oysa iller, MT'le deil emniyet genel mdrlne getirdii Mehmet Aar'la "i grmeyi" istiyordu. stihbarat ilerini calan'dan ufack bilgisi olmayan emniyet rgtyle gtrmeye zen gsteriyordu. zer iller "olay" M T iinde etin tartmalara yol an. Snmez Kksal'n hibir resmi sfaa olmayan zer illere "en gizli bilgileri" vermesine daha sonraki mstear enkal Atasagun kar kn. 1995 yl balarnda M T bnyesinde Genelkurmayla Emniyet Genel Mdrl'nn kattlmyla "Mterek Faaliyet Grubu" kuruldu. zkan, kitabnda nedense siyasilerin zerinde durmad, Meclis'te aratrma soruturma komisyonu kurulmasna n ayak olunmayan ok nemli bir "duruma" parmak basyor: "calan'm yakalanabilmesi veya ldrlmesi amacyla rtl denekten pek ok uyuturucu kaaks ve mafyacya paralann kanld, srail'e calan'la ilgili alnan bilgiler karlnda milyonlarca dolann dendii, bu paralann byk ksmnn ortadan kaybolduu sonradan ortaya kn." iller'in siyasal manevralannda vurucu bir silah olarak kullanmak istedii calan'la ilgili bu karmak dnemde "ilgili ilgisiz kiilere rtl denekten datlan" parann miktan 50 milyon dolar! M T tamamen devre dyd. Snmez Koksal durumu haftalk mutat grmelerinde ankaya'ya anlanyor, fakat Kk, msteara "sabrl olmasn" salk veriyordu. Tuncay'a gre, mstear "zer iller'e yaklayordu."

43. Seim geldi, iller iktidarnn zerinden geti. M T rahat lad. Yeni Babakan Mesut Ylmaz, MT'e calan'la ilgili operasyonlar yapma iznini verdi. Bir dizi brifing. Cumhurbakan'na, Babakan'a ve Genelkurmay Bakan'na. Arak kzgnlklara, duygulara, amalara yer yokru, gayri resmi kiilerin sz sahibi olduu dnem sona ermi; devletin arballna ve ciddiyetine yarar yeni ve verimli bir dnem gelmiti. Ne var ki, "verimli dnem"in meyveleri rat verici olmaktan ok uzak kalacakt! Devletin tepe noktalan calan'a kar, calan' "imha edeceini" bekledikleri operasyonlan ve sonucu zenle ve merakla izliyordu. lk operasyonun kod ad "Mercedes"ti. calan'la ilgili bilgiler derlendi. Yaama biimi, nerede ne zaman olduu saptand. PKK efinin sk sk kald mekn am'n gneyinde Basatin semtindeki bir iftlik eviydi. Krsal alanda uzun telefon konumalann eba kyndeki Mahsun Korkmaz Akademisinden yapyordu. Mays aynn balarnda bir gn 500 kiloya yakn C-4 patlaycyla ykl bir minibs snrdan Suriye'ye geti. Aratakiler arasnda Yeil kod adl Mahmut Yldnm da bulunuyordu. am'a ulaa minibs, Suriyeli kaaklarla planland gibi eylemi uygulamaya giriti ve... calan'm gelmesi beklendi. calan akademiye geldi. Trafik polislerinin denetiminden korkan Suriyeli kaak, iinde uyuturucu olduunu sand arac saptanan yerin 100 metre uzana park etti. Byk bir padama evreyi sarsa. am'dan duyuldu, Ankara'da heyecan yaram.

612

613

calan ldrlmt! Oysa ksa sre sonra calan yine telefonla konutu. Hazrlk talimann iller vermi, Mesut Ylmaz'n babakanl srasnda gerekleen operasyon baarl olamam. Tarih 6 Mays 1996. Anayol koalisyon hkmeti operasyondan tam bir ay sonra, 6 Haziran 1996'da zld. iller'in dileri bakanl grevini yrtt Refahyol hkmeti zamannda MT'in calan' "bertaraf etme" giriimlerinin ikincisi PKK'nn kurulu tarihi olan 27 Kasm 1996'da uyguland. M T ekibinden ayn olarak Yeil (Mahmut Yldrm) 23 Kasm'da stanbul zerinden Beyrut'a gitti. Bekaa vadisindeki -calan'n- evinde padama olmad. Zira evde bir-iki kii vard. 44. Suriye'ye gre, calan am'da yoktu. Yalancnn mumu arnk yadsya kadar da yanmyordu. Amerikal profesr Michale Gunther am'da (Suriye hkmetinin kendine tahsis ettii dayal deli iki villadan birinde) calan'la 10 saat sren bir grme yapma. Cumhurbakan Demirel'in 1 Ekim Meclis'i a konumasnda "ban kemie dayandn" sylemesi, TC'nin calan konusunda arak ne kadar ciddi olduunu, Suriye ile savaacak kadar olay nemsedii gereini dnyaya duyurdu. Askerler atei yakmlar, bata cumhurbakan, devlerin nde gelen btn kurumlan atein evresinde toplanmt. Emekli bykeli, eski dileri bakanl mstear kr Elekda, 26 Ekim 1998'de "Askerin 75. yl armaan" balkl yazsnda "askerin hakkn askere" veren yazsnda yle diyordu: "nisiyatif askerden geldi: MGK'nm asker ve dileri kanat614

lan tarafndan hazrlanan Suriye dosyasnn kurulda ele alnp tarlarak bir eylem plan oluturulduu ve bu almalar nda da Babakan Mesut Ylmaz'n rdn, srail ve Filistin'e gerekletirdii ziyaret srasnda ve sonrasnda am'a uyanlarda bulunduu bjliniyor. (Ara not: Gerekten Ylmaz'n szleri vurucu nitelikteydi: 'Suriye sadece PKK terrne deil ok eidi terr rgtlerine kucak am bir lkedir. Ortadou'nun terr merkezidir. Terr elebalannn yarglanmak zere bize verilmesini istiyoruz.') "Ancak, Suriye ile krizi balatma senaryosu iin dmeye basan Genelkurmay oldu. (Ara non Senaryonun ksa bir sre nce genelkurmay bakanlna gelen Orgeneral Hseyin Kvrkolu'na ait olduu haberleri alnd, ancak dorulatma olana bulunamad.) "Hkmet, Kara Kuvvederi Komutan Orgeneral Atila Ate'in Suriye snrndaki Hatay-Reyhanl snr karakolunu ziyareti srasnda am'a ynelik ok sert mesajndan birka gn sonra krizin srade nrmanacan beklemiyordu. (Ara not: Elekda'n yargsnda gereklik pay byk. Zira devlet -bata Cumhurbakan Demirel, hkmet- Orgeneral Ate'in sert kndan sonra 14 gn sessiz kald. Her konuda sca scana konuan Demirel, ancak Ate'ten 14 gn sonra TBMM'de konuya ayn serdikte deinebildi. Hkmet ise ekim aynn ilk gnlerinde.) "Nitekim, kriz doruk noktasna doru nrmanr ve Suriye'nin Ankara'nn taleplerini kabul etmemesi halinde Trkiye tarafndan bir askeri harekta giriilmesi gndeme gelirken, Babakan (Mesut Ylmaz) New York'ta Birlemi Milletler toplanasna kanlyordu. "Ancak, gerginliin nrmanmaya balamasyla birlikte Dileri devreye girdi ve kriz ynetiminde etkili olduu gibi mzakereleri de yrtt. Bu noktadan itibaren pekien asker-sivil ibirlii ile de baarl sonuca eriildi." Elekda yaznn sonuna bir "kssadan hisse" koymutu.
615

"Ortadou'da, ne kadar stn yetenekler oluturulursa oluturulsun, d politika dayand askeri gten daha kuvvedi olamaz," diyordu.

29 Eyll'de TSK'nn Suriye snnna ynak yapn haberleri alnd. nemli gelimeler bakent Ankara'da izlendi. Msr Cumhurbakan Mbarek'in am'dan sonra Ankara'y ziyaretinde calan'm Suriye'de olmadn sylemesi hayli elendirici bir olayd. Mbarek, am'n yllardr Trkiye'ye syledii masal dinlemi, inanm olmal ki, bu masal anlatarak Ankara'y silaha bavurmaktan vazgeireceini sanmn. ankaya'daki grmelerde calan'm Suriye'de olmadn syleyen Mbarek'in nne "kap gibi deliller" kondu. Haziran 1995'te Almanya Federal Anayasay Koruma rgt Bakan Grnevvalt, Temmuz 1998'de ngiliz parlamenter, Eyll 1998'de talyan Komnist Partisi'nden iki milletvekili am'da calan ile grtklerini aklamamlar myd? te am'daki adresleri, Bekaa'daki konudan, telefon nu maralar... Mbarek, beraberindeki Msr Dileri Bakan ile lkesine dnte am'a urayacan syleyerek ayrld. Herhalde am'a Ankara'nn "gerekeni yapmadklar takdirde" zerine deni yapacan, yani sava yoluyla zm arayacan duyuracakn. Ankara'ya egemen olan yarg buydu. O sralar Ankara'ya gelen ran Dileri Bakan, "Suriye'nin calan' snn d edeceini," syledi. Ankara sz deil, icraat bekliyordu. 47. 7 Ekim'de bakentte olaanst harekedi saader yaand. Basna yansyan haberlere gre, Bakanlar Kurulu'nda, 45 gn sonunda am ynetiminin terr beslemeye devam etmesi halinde "diplomatik giriimlere son verilip gereinin yapl6i7

45.
Elekda'n yargs doruydu. nl dergi iane s Def ence Weekly uzmanlannn gzyle, iki ordunun durumu: Trkiye kusursuz. Suriye dklyor. Derginin yneticisi Clifford Beal iki orduyu yle karlatrd: Kara Kuvvederi; Trk ordusu: En modern silahlara sahip. Personel ve donanm tam. Eitimi mkemmel. Disiplinli. Bl genin mudak hakimi. Tatbikadarla srekli bilgi ve eitimini yeniliyor. Hem yurtiinde hem yurtdnda her zaman greve hazr. Suriye ordusu: Silahlar eski. Yedek para bulamyor. Donanm ve eitimi yetersiz. Disiplin eksii var. srail ile 1973'teki son savatan bu yana ama yaamad. Hava Kuvvetleri; Trk ordusu: Eitim, uu bilgisi, tecrbe ve yetenek asndan ok stn. Uak bakm ve yedek para deimesi byk titizlikle yaplyor. Suriye ordusu: Pilodar deneyimsiz. Rusya'ya borlann deyemedii iin uaklar bakmsz ve yedek para sknts ekiyor. Sonu: Sava uzun srmez. Trkiye ilk vuruu yapar. Baz hedefleri bombalar ve uluslararas giriimler sonucu atekes ilan edilinceye kadar hedeflerine ular. 46. 1-10 Ekim 1998 gnleri Suriye ile savan olmak veya olmamak gnleriydi.
616

mas grnde" birleildi. Belirlenecek nemli lkelerde diplomatik ataa geilmesi de karara baland. Kmlda Babakan Ylmaz, zellikle sorunun imdi birden neden alevlendii yolundaki sorulan yanriarken, "Suriye'nin diplomatik ve uluslararas alanda en zayf dnemini yaadna" deindi ve bakanlar kimi nemli grlerde birleti. Uluslararas terrizmden hemen btn devlederin usan getirdii zerinde durulurken, "terr rgtnn ba Trkiye'ye teslim edilmedike Trkiye'nin geri adm atmayaca, diplomatik giriimlerden olumlu sonu alnamazsa her yolun denenmesi" kararlannld. Ayn gn T B M M ' d e Babakan Ylmaz'm Suriye krizine ilikin verdii bilgiden sonra, tm siyasal partiler tek vcut halinde birlik ve beraberlii gsteren bir tablo sergilediler. Babakan sava karmaktan yana olmadmz, ne ki, Trkiye'nin yaamsal yararlarn sonuna kadar savunacamz sylerken, "Birinci nceliimiz budur. Hi istemiyoruz ama gerekirse yce Meclis'e izin iin bavurmak zorunda kalabiliriz," dedi. Suriye arak karanlk oyununa son vermek zonndayd. TBMM'de irtifakla alnan karann metni tarihsel bir deer tayor: "Suriye, Trkiye'nin btn iyi niyet ve olumlu yaklamlarna kar hasmane tavrn deitirmemi, iyi komuluk gereklerine uymay reddetmitir" cmlesiyle balayan karar metni, "komumuz Suriye Trkiye'ye kar ilan edilmemi, kendisi iin sfr maliyedi bir sava yrtmektedir... Byk sayda ocuk, kadn binlerce insanmz Suriye destekli terrn kurban oldu... Trkiye'nin kendini savunma, kuvvet kullanmaktan itinayla ekinmesi, gsterdii byk sabr, kar tarafa yanl anlalm, neredeyse faaliyederi artrc tevik unsuru olarak grlmtr... Bu hal devam edemez..." diye sryordu.
618

T B M M , Suriye'yi uyaryordu. Topraklarndaki terr yuvalanna son vermezse: "... Neticelerine kadanmas kanlmaz olacakd." A8. Bir dizi nemli gelimenin yanklar geni oldu. Die Welt (Almanya): "Ylmaz Suriye'yi son kez uyard." Le Ftgaro (Fransa): "Yeni ihtar Ylmaz'dan." Washington Post (ABD): "Trkiye, Suriye'ye son uyany yapa." BBC (ingiltere): "Trkiye, Suriye'ye bir dizi talepler sunarak, kararlln gsterdi." Financial Times (ngiltere): "Msr Devlet Bakan Mbarek'in arabuluculuk grevi baanszlkla sonuland." Kurier (Avusturya): "Trkiye Suriye'yi savala tehdit ediyor." 49. New York'tan yansyan haberler ABD'li Ortadou uzman larnn Trkiye ile Suriye arasndaki -savaa uzanmas olas- gerginlik nedeniyle eidi senaryolar gelitirdiklerini bildiriyordu. Suriye, calan konusunda "olumlu bir adm atmazsa Trkiye'nin balataca 'giriimin' kapsamn hesaplamaya alyorlard. Vardklan yarg yleydi: Eer Trkiye operasyonu sadece PKK'y hedefleyen bir erevede ararsa ve buna zen gsterirse, alaca tepki de o denli snrl olur." Washington Instittite for Near East Policy'deki Trkiye uzman (ABD yneminde danman, CIA balannl) Alan Makovsky, ABD'nin byle snrl bir operasyona itiraz ermekte zorlanaca kansndayd. "Bu operasyon Suriye'nin iinde olduu Ortadou ban srecini zorlanraca iin Washingtonn houna gitmeyecektir. Ama fazla tepki gelmesi de zor olacakar," diyordu.
619

nl The Economist, "sava ihtimali var," diye yazd. Olaslklar sralad: 1. Trkiye, Suriye'yi ve Bekaa'daki PKK kamplarn bombalar. Sava asla kazanamayacan bilen Hafz Esat, son are olarak kimyasal balkl fze kullanabilir. 2. Trkiye ile Suriye arasnda kacak olas bir sava, blgenin dier lkelerini kapsayacak ekilde geniler. Yunanistan, Amerika ve ran da savaa karr. 3. slam lkeleri, srail'in Trkiye'ye Suriye ve PKK ile ilgili istihbarat verdiini dnyor. Trkiye-srail ittifaknn dengeleri altst etmesi Mbarek'in korkulu ryas. Ya Suriye hangi havalardayd? Hkmetin yayn organ ElBaas manetten verdii haberde "Trkiye'nin ekonomik durumunun mevcut krize neden olduunu" yazd. unlar da yazda yer ald: "Trkiye kendi problemlerini rtbas etmek iin kriz yaranyor. Trk ordusu gerek basn gerekse halk zerinde bask kuruyor." Bir baka gazete, El-Thawle ise halka moral pompalyor; btn Araplarn Trkiye'ye kar birletiini, Suriye'nin Trk tehdidini gsleyebileceini ieren haberler veriyordu. Suriye acaba hl Trkiye'deki kararlln farkna varmam myd? Ya da Hafz Esat, ald duyumlardan sonra "gereken nlemleri alrken" Suriye halkn uyutmann peinde bylesi yaynlar yaptnyordu. Ekonominin ve politikann nabzn tutmakla nl Wall Street Joumai'da Washington enstits uzman Daniel Pipes, ABD'nin am Bykelisi'nin u ilgin, yeterince ak grne yer verdi: "Trk ordusunun muhtemel bir savata am'a girmekte gecikmesinin tek nedeni yolda verecei bir ay molasdr."
620

Ayn yazda daha baka gerekler de yer alyordu: Trkler sava rahata kazanacakt. Muhtemel bir sava nce Trk uaklannn hava saldrsyla balayacak, eer am hk meri tutumunu deitirmezse, Trk ordusu fazla bir direnile . karlamadan Suriye topraklarnn iine ilerleyecekti! Kuku yok, Suriye ynetimi basnndaki havaya uygun dav- ranr, "gereken nlemleri" almaz ise: Trk ordusu yabanc basnn yazd gibi... Suriye ilerinde ilerleyecek... Yolda verecei bir ay molas nedeniyle am'a girmekte gecikecekti!

50.
Suriye copraklannda ilerlememize, ay molasyla am'a gir mekte gecikmemize gerek kalmad. Terrist ba katiller katili Abdullah calan 9 Ekim 1998 gn Suriye uayla "k yapd." Dnya.kamuoyunun kimi yerde alayl, kimi yerde gereki yaynlar, Trkiye'nin kararll karsnda, Hafiz Esat ynetimi yllardr kulland ve koruduu calan'a yle bir forml nerdi ki... Ya Trkiye ile Suriye arasnda sava kacak ya da biz seni Trkiye'ye teslim ederiz. am, Trkiye ile savamay gze alamadna gre... calan'a nerinin ikinci blmn yelemek kalyordu: am'dan nereden ve nasl biriktirdii bilinmeyen 2 milyon 2 5 0 bin dolann 50 binini alarak, korunacan, rahata gizleneceini sand Moskova'ya kafi. 2 milyon 200 bin dolar bir arkadana brakarak, Yunanca bilen bir kadn yanna alarak... Uzun ka servenine ilk adm att.

621

51. Ve... Trkiye'nin (MT araclyla) elindeki btn kozlar kullanarak Ocalan' izleme serveni de balad. Moskova, calan'm Rusya'da hele Moskova'da olduunu kabul etmeye yanamyordu. Oysa, Trkiye "Ocalan' bulunduu lkede adm adm izliyordu." CIA'nn -NSA araclyla- elindeki teknik olanaklarla calan 'm nerede olduunu saptyor -Babakan Ylmaz'n sylediine gre-, MT, telefonkolik calan 'm Amerikallardan ald koordinadann Babakanla veriyordu. Ruslar yadsya dursunlar; Babakan Mesut Ylmaz -Sabah 'n Ankara temsilcisi Tayfun Deveciolu ile konuurkenMT'in ok gizli raporunu am, renkli bir haritada bir noktaya parman basnrm, "te burada," demiti. Yer Moskova'nn hemen bansndayd, yerin koordinadan da yazlyd: "55 derece 40 dakika kuzey ve 37 derece 18 dakika dou." Babakan MT'ten ald bu rapor zerine Rusya'nn Ankara Bykelisi Lebedev'i ard. calan'm Moskova'da olduunu syledi, bykeli nce reddetti. Ancak Ylmaz, elindeki btn bilgileri Lebedev'in n ne serince terrist bann Moskova yaknlannda olduunu kabul etmek zorunda kald. Hkmetiyle konumak iin 24 saat sre istedi. Fakat 19 Ekim'de szl olarak calan'm Trkiye'ye veril mesi istemini ileten hkmet, sonu kmaynca bu kez yazl ola rak istemi yinelemeye hazrlanyordu. -Ylmaz kaynakl aklamalara gre- Hkmet calan'm Moskova'ya nasl gittiini renmiti. Trkiye snrna ok ya kn ok kk bir kent olan Kaml'dan uakla hareket etmi, sonra -bir syleme gre- Kbrs'ta stop yapm ve ardndan d
622

Moskova'ya umutu. Bu bilgiler calan'm yakalandktan sonraki ka yklerini dorulamyor: Trkiye'ye bir tabanca menzili kadar uzakta olan bir yerden, Kaml'dan, burnumuzun ucundan kamn. Tek motorlu bir uakla. nce Larnaka'ya gitmi, oradan Cyprus Airlines'n Airbus 3 1 2 tipi SU 5 0 8 sefer sayl uayla 3 saat 25 dakikalk bir yol culuktan sonra Moskova'ya ulama. teden beri topraklarnda sinek usa bilgi sahibi olan Ruslar, Moskova'ya inen Ocalan ' grmemiler, hele kara yoluyla Odineovo'daki snaa gidiinden haberleri olmama! Rusya'nn terr ban Trkiye'ye iadesi olasln Babakan Ylmaz yandad: "Yzde sfr!" 52. 22 Ekim 1998 gn Krgzistan Elilii'nin resmi kabulnde Rusya Bykelisi Lebedev, calan'm Moskova'da olup olmad ile ilgili hkmetinden bir yant almadn, ama "Eer calan Rusya'da yakalanrsa bir gn bile kalmasna izin vermeyeceklerini," syledi. ade konusuna gelince, Lebedev, "ki lke arasnda adli yardm anlamas onaylanm deil. Bu nedenle calan'm Trkiye'ye iadesi hukuki bir tammay gerektirir," diyor, terrist bann Rusya'da her kesimde "dosdan" olduunu szlerine ekliyordu. Ama Trk hkmeti calan'm Moskova yaknlanndaki yeni ikametghn delilleriyle bildirmiti. Bykeli bu bilgileri derhal merkeze bildirmi, sylediine gre, hkmeti bilgileri "ok ciddiye alma." Rusya'ya nasl girmiti? Elinin yama ilginti: "Bizdeki duyumlara gre," diyordu, "bu kii birok sahte
623

kimlik ve pasaportu yannda tayor. Rusya'ya girerken diplomatik pasaport kullanm olabilir." 53. Bu arada Adana'da Suriye ile Trkiye arasndaki grmelerde alnan sonular tutanaa geirildi ve kamuoyuna akland: Aklamaya gre: 1. calan u anda (20 Ekim 1998 tarihi itibariyle) Suriye'de deildir ve kesinlikle Suriye'ye girmesine izin verilmeyecek tir. 2. Dardaki PKK unsurlarnn Suriye'ye girmesine izin verilmeyecektir. 3. PKK kamplar u andan itibaren faaliyette deildir ve kesinlikle faaliyete gemelerine izin verilmeyecektir. 4. Birok PKK'l tutuklanm ve adalete sevk edilmilerdir. Listeleri mevcuttur. Suriye bu listeleri Trk tarafna tevdi etmitir. Tutanakta Suriye ile "baka hususlarda da mutabk kalnd" yazl: 1. Suriye, topraklanndan kaynaklanan ve Trkiye'nin g venlik ve istikrarn bozmaya ynelik hibir faaliyete karlkllk ilkesi erevesinde izin vermeyecektir. Suriye, topraklar zerinde, zellikle PKK'nn silah, lojistik malzeme ve parasal destek teminine ve propaganda yapmasna msaade etmeyecektir. 2. Suriye PKK'nn terrist bir rgt olduunu kabul etmitir. lkesinde dier terr rgderi meyannda, PKK ve tm yan kurululannn btn faaliyederini yasaklamtr. 3. Suriye lkesinde PKK'nn eitim ve barnma amal kamp ve dier tesisler oluturmasna ve ticari faaliyederine izin vermeyecektir. 4. Suriye PKK mensuplannm nc bir lkeye geileri
624

iin lkesini kullanmasna msaade etmeyecektir. 5. PKK terr rgtnn elebasnn Suriye topraklarna girmemesi iin btn tedbirleri alacak, snr kaplarn bu yolda talimadandracaknr. 'Bu tutanak Suriye'nin yllardr ne kadar yalan sylediini ve bu tutanakla tkrdklerini yaladn gsteren, kandayan bir belgeydi. 54. Babakan'a gre, calan konusunda Amerika, batan beri C I A kanal ile devredeydi. Doal olarak M T kanalyla ilikiler yrtlmyordu. calan Moskova'ya gidinceye kadar srail, Tr kiye'ye yardmc oldu. Hatta Mesut Ylmaz, Birlemi Milleder toplants iin gittii New York'ta srail Babakan Natanyahu ile grerek yardmc olmalarn istedi ve salad. M T Mstear Tel Aviv'e gitti.

625

imkn hazrlanmas, calan'a kar gruplann glendirilmesiydi."

Yakalanla ilgili saptamalar

Nitekim bu plann gerekletiini ve 2 ubat 1999'da, "calan'n bir yerde 'kilidendiini'" sylyordu. calan'n 12 Ekim 1998'de Suriye'den ayrldktan sonraki maceralarn zedeyen Atasagun, "Gittii lke var," diyordu: "Yunanistan, Rusya ve talya. Yunanistan ve talya'da kala-

55.
M T Mstean enkal Atasagun, 2 ubat 1999 gn kimi gazetecilerle (rnein Sedat Ergin'le) konuurken iki gn sonra, 4 ubat 1999'un Trkiye'ye tarihsel bir gn yaatmann eiine getiren gelimeler iereceini acaba tahmin ediyor muydu? Ya da o gne kadar uluslararas istihbarat servisleriyle yapmakta olduu grmelerin, bir bakma ibirliinin ylesine tarihsel bir an nne getireceini dnebiliyor muydu? Msteann duygusal durumunu saptamak olanaksz. Ama bilinen bir ey varsa, o da calan'n Suriye'den ayrldktan, hatta ayrlmadan nce her hareketinin M T tarafndan neredeyse saat saat izlendiidir. Kendi olanaklar ya da "dost kimi istihbarat rgderinin" yardmyla... Bir ara MOSSAD'n, bir ara Yunan gizli servisinin, ou zaman, calan Kenya'da derdest edilip Trkiye'ye getirilinceye kadar ClA'nn... 2 ubat'taki aklamalarnda M T Mstean Atasagun, bir pazar gn "ok gvendiimiz, bizim iin ok deerli olan, ok iyi korumamz gereken bir kaynaktan calan'n Rusya'dan ayr larak talya'ya geeceini rendiklerini" anlanyor ve terr bann uann talya'ya inip inmediini, uan tipi gibi sorular yantlamaktan ok baka ynde irdelemeler yapyordu: Atasagun'a gre nemli olan bu somlar ve yandan deildi. nemli olan "calan'n harekederini istihbar edip Avrupa'da slenmesinin nlenmesi, bunu salayacak giriimlerin yaplabilmesine
626

mayaca arak anlalmnr. am'dan ktnda kafasnda Avru-' pa projesi vard, ancak bu proje tutmamnr. Biz artk herhangi bir Avrupa lkesinde barna bileceine ihtimal vermiyoruz." Yunanistan ve talya konularnda syleyebildikleri yle: "rnein Yunanistan'da calan'n Suriye'den knda ona yardmc olan bir ekip var. 100'n zerinde parlamenter imza toplayarak calan'n Atina'da kalmas iin hkmeti ok zorladlar. Ancak Simitis hkmeti calan'n lkelerinde kalmasnn tehlikesini grd. "talya'da konaklamas bizim amzdan faydal oldu. Bu olaydan nce Avrupa kamuoyunun kalabalk kesimi PKK konusunda tarafszd. Bu kesim calan' ve PKK'y yakndan tand ve ne olduklarn grd. imdi talya'da PKK'llarn kmelendii ve ortal karnrd yerlerde halk 'bunlar buradan atn' diye gsteri yapyor. Biz isteseydik bunu bu kadar organize edemezdik." MT Mstean'na gre, calan lm psikozu iindeydi. Bir yandan kendisini emniyete almak istiyor, br yandan uzaa gidip rgde ban koparmak istemiyordu. Konumay ok seviyordu. U gn konumasa sknaya girerdi. Fakat MT'in aa vurduu yakn, Rusya ile ilgiliydi.

56.
calan, Rusya'da bir aya yakn sre kalm, Moskova MT'in her trl bavurusunu calan'n "orada" olmadn syleyerek yandamn. Atasagun:
627

"Glk Rusya'daki -o srada- kargaadan, iplerin kimin elinde olduunun tam olarak bilinmemesinden kaynaklanyor," diyordu. Bu konudaki sylemlerine gre, Rusya'da PKK karsnda nasl bir tutum izlenmesi gerektii konusunda iki ayn eilim vard. Aslnda ounluk calan'a karyd. Ancak onlann da duruma tam olarak egemen olduklan sylenemezdi. br kanat (siyasal bir ara), Ocalan' Trkiye'ye kar kart olarak kullanmak istiyordu, Trkiye'ye baklanndaki faktr ar basyordu. Gemite Trkiye'deki kimi kiilerin (ahsiyetlerin) eenistan konusunda sergiledikleri tutuma misilleme yapmak isteyenler de vard. Zaten gemite Ruslarn, een konusunda dikkat edilmezse PKK kann kullanaca konusunda ak uyanlan olmutu. Bu saptamay Cumhurbakan Demirel'den de dinlemitim. Kimilerinin eenistan'a yardmc olmalar, siyasal adan een hareketine destek veren aklamalar srerse Rusya, Krt kartn PKK araclyla oynayacakt! Bu uyanlann giderek artmas, Moskova'da Krt kulbnn almas, hatta PKK'nn Rusya'da himaye grd izleniminin alnmasndan sonra Ankara'nn een politikasnda deiim balad. Demirel'in Primakov'u kabulndeki konumasnda da grdk. kili konumann z eenlere, Trkiye'nin ayrlk eenleri desteklemedii, desteklemeyecei zerine oturmutu. Trkiye "sorunun kan dklmeden zmn" istiyordu!

Yaamnn byk blmn KGB ajan olarak geiren, daha sonra rgtn d kanad yerine geen SVR'nin bakanln yapan Primakov, calan-Rusya ilikilerinde her adan nemli ba aktrd kukusuz. ' M T Mstear Rusya'nn taknd tutumdan honutsuzluunu gizlemedi: "Biz calan'm Rusya'ya gideceini zaten nceden istihbar etmitik. Ama Ruslar belge, bilgi vermemize karn calan'm lkelerinde olduunu kabul etmediler," diyordu. rnein, Ruslann bize kar doru olmadn basit bir irdeleme ile kantlyordu. calan 12 Kasm'da Rus havayollanna ait bir Aeroflot ua ile gitmiti, bu, Ruslarn gerei sakladklarnn arpc kann deil miydi? "e mdahil olduklarn gizlemek iin" Ocalan' gizlice zel bir uakla da talya'ya yollayabilirlerdi. Fakat Atasagun, "Rus servisi S V R ile ak bir diyalog iinde olduklarn" kabul ediyordu. yle yorumluyordu Ruslann tutumunu: "Elimizdeki bilgileri aktardmzda bize maymunlan oynadlar. Yani 'grmedim, duymadm, konumadm' yntemine bavurdular. Bir tr Suriye'nin gemite (yllarca) bize kar oynad oyunu oynadlar. Biz de her seferinde kendilerinin yzne, gerei sylemediklerini anlattk."

57.
calan Moskova'da iken Rusya Babakan Yevgeniy Primakov'du.
628 629

Dnm noktas: Bir gece!

gzleri grnen mavi gzl Amerikallard, oraplan beyazd. Asilrrk yle diyordu: "Trk polisi beyaz orap giymez!" Oysa, calan Kenya'dan Hollanda'ya zel bir uakla gnderileceini sanyordu. nlemler buna gre alnm, calan kuku lanmasn diye uak kapsnda terrist ban mavi gzl bir Trk ajan karlamt. calan kukulanmadan ajan selamlam ve uaa girmiti. Kimine gre Trkiye tarafndan derdest edildiini anlaynca baylm, ne ki ciddi yazmlara gre hemen yakalanarak "dinlenmesi" salanm, Cavit alardan 200 bin dolara kiralanan uak havalanma. Beyaz orapl irdeleme daha sonra baka biimlerde, stelik 2002'lerde calan'n yakalan ile ilgili muhalefet sytemleriyle srd. Haber veya sylenti doru muydu? M T kaynaklar: Amerika'nn calan'n ldrlmemesi, sa olarak Trki ye'ye gtrlmesi diye bir koul ne srmediini srarla yineliyorlar. Ama gereki anlaamlar byle bir koulun varln, ne ki yazl deil szl olarak Trkiye'ye iletildiini gsteriyor. Bu nemli nokta calan'n yakaland gnden itibaren zaman zaman gndeme geldi. Doru olan uydu: C I A Ankara istasyon efinin M T e getirdii kd grenlere gre, ngilizce metinde calan'n ldrlmemesini isteyen tek sanr yok! Ne var ki, Amerika'nn ne srd koul yleydi: "Operasyonlan Amerikan ve Trk ekipleri gerekletirecek. Ancak ne olursa olsun calan Trkiye'ye 'sa' olarak getirilecek, mahkemede adil olarak yarglanacaka." Yazl ktta, ABD'nin CIA kanalyla ilettii ktta calan'n ldrlmemesini isteyen tek saar yoktu ama: "Szl olarak" Amerika, calan'n "herhangi bir kazaya
631

58. Yatan gnleri ieren bu anlatmlar zorlu admlan zediyor. Oysa, calan konusundaki dnm noktas, Atasagun'un anlatmlannn kamuoyuna yansmasndan tam bir gn getikten sonra yaand. 4 ubat 1999 gn MT'le zaten ibirlii yapan ClA'nn Ankara'daki istasyon efi, Mstear enkal Atasagun'a geldi. calan'n Kenya'nn bakentinde Yunan Bykelisi'nin evinde olduunu, ortak bir operasyonla yakalanarak Trkiye'ye getirilmesini neriyordu. Atasagun'a tek sayfalk bir kt uzara. Ktta, ClA'nn Kenya'da yaplmasn nerdii ortak operasyonla ilgili gereken aklamalar vard. calan alan bir tabak iinde Trkiye'ye sunuluyordu. CIA' nn (ABD'nin) calan'n teslim olunmasndan sonra ldrlmemesini istedii yaygn bir sylentiydi. O kadar ki, o zamanki muhalefetteki Fazilet Partisi, calan'n Amerika tarafndan yakalanp bize teslim edilip edilmediinin aklanmasn hkmetten istedi. Partinin G K yesi ve Malatya Milletvekili Ouzhan Asiltrk, terr rgt elebasn Kenya'da yakalayp uaa bindiren lerin Trk olmadn savundu. Adn vermedii bir Amerikal diplomaon uyarsyla nereden nasl karma bu sonucu? Aklamalanna gre, gsterilen filmlerde calan'n ellerinde kelepe vard. Yanndakiler sadece
630

uramamasn" zenli biimde MT'e, tabii M T kanal ile hkmete bildirmiti. M T kaynaklarna gre, C I A (Amerika) sadece Trkiye'ye teslim edilecek olan calan'm "adil bir yargya ve bamsz bir yarg srecine tabi tutulmasn" istemiti. Nitekim, calan'm Kenya'da M T ajanlan tarafndan 15 ubat gecesi derdest edilip Trkiye'ye getirildiinin 16 ubat'ta Babakan Ecevit tarafndan aklanmasndan iki gn sonra (18 ubat 1999) Bakan Clitton ynetiminin kararn, ABD Dileri Bakanl szcs James Foley, calan'm "insan haklan kurallarna ve uluslararas normlara uygun biimde yarglanmasn beklediklerini" syleyerek aklad, O zaman bu aklama A B D hkmetinin klasik "bir dilei gibi" algland. Oysa, -bana gre- ABD'nin CIA-MT kanal ile Trk hkmetine calan'm teslim veya teslim operasyonuna yardmlar karl ne srd bir kouldu. Foley, "Babakan Ecevit'in 'bu yndeki vaadinin gerekleemeyeceine inanmalar iin henz bir neden bulunmadn' da" sylyordu. Bu szler elbette Trkiye'nin calan'm "bir kazaya uramadan adil biimde yarglanaca" ve "ldrlmeyecei" gvencesini ABD'ye verdii biiminde de yorumlanabilirdi. nsan Haklan zleme rgt de adil yarg ansnda bulundu. Hkmet calan'm adil biimde yarglanacan birok kez aklad. Fakat 4 ubat gn MT'in CIA'dan ald yazl bilgi ve neriden sonra gece yarlanndan sabahn erken saaderine taan nemli gelimeler yaand. MT Mstear, CIA'dan gelen neriyi ieren yazyla birlikte Babakan Ecevit'e ulat. Babakanlk Konutu'nda Atasagun ile gren Ecevit, dunmun nemini kavramakta elbette gecikmedi, ama konunun ve durumun Cumhurbakan Demirel'le konuulmasna, uygun grecei bir toplantda mzakere edilmesine karar verdi. Demirel -ou gn olduu gibi-, youn bir gn geirmiti. Ne var ki, Babakan'm telefondaki ksa aklamalarndan sonra gece yansna bir saat kala, Kk'te Genelkurmay Bakan Orgeneral Kvrkolu ile M T Mstean'nn da katlaca bir toplann yaplmasn istedi. Dorusu elverili bir saatti. Bakent uyuyotdu. Gazeteciler uyuyor, bakanlar uyuyor, devletin hemen her kademesi uyuyordu. Uyumayan kii, gnlerdir ayakta, uykudan yoksun M T Mstean Atasagun'un verdii bilgileri dinlediler. ki noktada duraksamalar olmad deil, oldu. Ocalan' "bertaraf etmek" iin ok para harcayarak dzenlenen operasyonlar baarl olmamt. Acaba bu kez? Kenya'da
633

4 ubat: Gece yars

59.

olduunu Trk istihbaratnn da bildii nl terrist, ocuk ka tili calan yakalanacak myd? Amerikallar, Ocalan' birlikte yapacaklar bir operasyonla teslim etmeyi nerdiklerinde iki koul ne srmlerdi. Birincisi calan'm sa ve salkl biimde Trkiye'ye getirilmesiydi. teki koul ise, terrist bann adil bir yarg srecinden geirilmesiydi. Bu iki kouldan kan anlam gayet akt: dama hkm giyeceine kesin gzle baktklar calan'm ipe ekilmesini istemiyodard. ki koulu Trk devletinin, devletin birinci derecede nemli kiilerinin kabul etmesi, Kenya operasyonunun gerektii sre iinde balayp baaryla sonulanmasnn nn aacakt. M T Mstear o nazik anda devletin nde giden bynn yzlerinden bir anlam karmaya ala m, almad m, renmek elbette olanaksz. Ama Atasagun, anlattklarndan sonra -elbette hakl olarak- kimilerinin basan ansn ltn veya baanszla yakn kimi olaslktan kafalanndan geirdiini hissetmi olabilirdi. Olabilir ya da olmayabilirdi ama devlet u veya bu olaslktan ya da kukulan dikkate alarak byle bir neriyi geri eviremezdi. Denenmesine izin vermeliydi. Dramak 4 ubat gecesi, belki sabaha doru M T Mstean Atasagun, CIA'nn istasyon efine devletin karann akard: Trkiye CIA'nn nerisini kabul ediyordu. calan Trk gizli servis adamlannca "yurduna" sa getirilecek ve Trk mahkemelerinde adil biimde yarglanacakn. MT'le C I A arasnda bu koullan ieren kk bir protokol yazld. Hazrlklara baland.

Trk ajanlan tarafndan getirilmesi sadece Trkiye'de deil, dnyada bomba etkisi yapn. PKK'llar lgna dnd. stanbul'da kimi eylemlere giriti ler. .Fakat asl panik, terrie uyuarak Ocalan' himaye eden Yunanistan, Hollanda, Almanya gibi lkelerdeydi. kardklar olaylar, bu lkelerin PKK'nn kanl yzn tanmalanna yol aa. " Baa'da PKK'nn estirdii iddet rzgr, Bat medyasnda feryadann ykselmesine neden oldu. En masum haber-yorum, "Krder aamalann Avrupa'ya ihra ettiler," diye balyordu. PKK yandalarnn giritii iddet olaylarn ok saal Alman gazetesi Bild, "Yetti arak" bal alanda duyuruyordu. Trkiye'nin ve Trk halknn yllardr ektii terr eylemleriyle PKK cinayederine, Baa bir gn olsun dayanamama. Kimi ilgin nodar Babakan Ecevit'in azndan yazmak gerekiyor: "4 ubat'ta CIA'dan gelen bilgiyle calan'm yakaland tarih arasndaki 12 gn, Trkiye'de 'hi haber szdrmadan youn bir hazrlkla' ge. Genelkurmay'n da ok byk kadas oldu." Babakan o gnlerde de son zamanlarda da calan operasyonu ile ilgili aynnal bilgi vermekten zenle kand. ubat 1999'da, "Ayrnalara giremem," diyordu: "Baz ayrntlar ben bile bilmiyorum. Sormak da istemiyorum. nk muhataptan n g durumda brakr." 29 Austos 2002'de .3 Kasm seimi zerindeki sorulan yandarken de ayn titizlii gsrerdi. Soru fHaber-TTk'nJ gayet aka ve yllardan beri tanlan bir soruydu: "Ocalan ' Kenya'da Amerikallar m teslim ermilerdi?" Ecevit, yine "aynnalara giremem," diye yandad soruyu. Fakat ubat 1999'da calan'm yakalanmasndan sonraki gnlerde kimi aklamalannda bir baka soru -bugn olduu gibi- gndeme geldi. "Trkiye'nin operasyona yardmc olan nc lkelere te635

60.
calan'm Kenya'da derdest edilerek Trkiye'ye stelik
634

ekkr edip etmediini ieren bir soru ile" tabii bata A B D veya Yunanistan ve Rusya'nn ibirliini renmeyi isteyenleri de ayn biimde yandad Ecevit: "Bunu aklayamam. lke ismi veremem. Bu ie kimler ka r, bunu hem syleyemeyiz hem de birounu zaten ben de bilmiyorum. Amerikan istihbaraunn (ClA'nn) kanp karmadn da syleyemem," diyordu. ibirlii yapamz servisler ve lkeler konusunda, Babakan Ecevit, MT mstear veya bir M T sorumlusu kadar ketum davranyordu. calan'n ele geirilmesinden bir ay sonra askeri istihbarann bir deerlendirmesi medyann bir blmne yanstld. Deerlendirmenin bir yerinde Yunanistan'la ilgili ilgin bir saptama yaplyordu: "Yunanistan'n amacnn, calan'la Trkiye'ye kar bir koz elde etmek olduunu net olarak grmelidir. "Fakat calan PKK'nn sadece Yunan karlar iin Trkiye aleyhine kullanlmasna kar kmnr. calan liderliindeki bir PKK'nn kendi karlan iin ok byk anlam tamayacan dnen Yunanistan, sinsi bir plan yaparak calan'n Trkiye tarafndan ilenmi izlenimi verilen bir cinayete kurban gitmesini tezghlamr. Bundan da amalar Trkiye'de calan'n lm zerine byk bir ayaklanma olmas ve bunun sonunda byk olaylarn kmasn salamakt. Ancak bu plan calan'n Kenya'da Yunan Bykelisi'nin konuanda olduunun tespit edilmesiyle bozulmutur." 61. Tartmal birinci konu-, calan'n yakalanp getirilii sadece MT'in baans myd, yoksa terrist ban CIA yakalam, uaa kadar getirerek M T ajanlarna teslim mi etmiti? MT'le ClA'nn ibirlii yapn, ancak operasyonun yrtlmesinde MT'in baans yadsnamazd. Hkmet yetkililerinin MT'in baansndan sz etmesi belki bir kvancn eseri gibi grlebilir, kabul edilebilir. Ne ki, operasyon batan sona baaryla sonulandktan sonra, zamann CIA bakan, Mstear Atasagun'a bir mektup gnderdi ve: MT'in calan'n yakalan ve Trkiye'ye gtrlme sre cindeki stn baansn vd. Bu gereklere karn, ClA'nn Kenya operasyonundaki konumuyla ilgili tartmalar aksamadan srd. Bu tartmalara A B D basn da geni lde kanld. New York Times gazetesi Amerikan yetkililerine dayanarak Washington'un "PKK lideri Abdullah calan'n yakalanmas iin tam drt aydr Trkiye'ye yardm ettiini" yazd. M T kaynaklar da CIA yardmn ve ibirliini zaten reddetmiyorlard, bu nedenle Netu York Times'n haberinde bu noktada bir yenilik yoktu. Gazete haberin devamnda: ABD'nin (nedense New York Times kaynak olarak CIA'y gstermiyordu) calan'n Kenya'da Yunan Bykeliliinde saklandn belirlediini, Ankara'ya
636 637

Yava yava gndeme iki baka ama nemli sorun giriyor

haber verdiini ve yakalanmann Kenya'nn ibirlii sayesinde gerekletiini belirtiyordu. CIA hakknda kitaplan bulunan Tim Weiner'in yaymlad yazya gre, calan'm yakalanmasnda " A B D kilit rol oynamu." Kilit aamalar yleydi: 100'den fazla Amerikan istihbarat ve polis grevlisi, Kenya gvenlik yetkilileri ile birlikte 1998 Austos aynda Nairobi'deki Amerikan Bykelilii'ne dzenlenen bombalama olayn soruturuyordu. Bu ekip, calan'm lkeye giriini haber ald, att her adm izlemeye balad. Siyasi kiilerle cep telefonuyla yapn konumalar saptad. ABD -yazya gre-, calan'm Rusya, Avrupa ve Afrika'da aranma abalar srasnda da devreye girdi. Amerikan diplomadan ve istihbarat kaynaklar, calan'm ka yollarn kesti... ... Yunan Bykelilii'ndeki iki gergin haftadan sonra calan'm Hollanda'nn Amsterdam kentine uabilecei sylendi. calan bir Kenya gvenlik grevlisinin kulland cipe bindi. Kenyal ofr Ocalan' Trk komando ekibine teslim etti. Amerikan basnna gre, calan'm Kenya'dan getirilmesi operasyonuna byk katk salayan ABD, terrist bann burnu kanamadan Trkiye'ye teslim edilmesini istemiti... (Yazlmas gereken bir not: M T grevlileri Eyli-Ekim 1999'da gazete temsilcilerine geni bilgi verirken "calan'm Kenya'da Yunan Bykelilii'nden nasl alndn sormamalann istediler.") 31 Ocak 2002 tarihinde bu konuda yeni ayrntlar renildi: ABD basnna gre "Terr rgtnn ba calan'm yakalanmasndan iki yl sonra karanlkta kalan kimi sorularn yandar yava yava bulunmaya baland," diye balyor ve devam ediyordu: Bu erevede calan operasyonundaki birinci ismin dnemin A B D bakan Bili Clinton olduu belirtildi. Clintonn o dnemdeki danman olan Tony Blinken'in
638

aklamalarna dayandrlan haberde, "yakalayn emrini" Clin ton'un kartt ne srld. Clinton bu konudaki gelimeleri srekli olarak izleme ve koordine etmesi iin danman Blinken'i grevlendirmiti.
1

Bakan operasyon hakknda srekli bilgi alm ve adm Danmana gre, Dileri Bakan Madeleine Albright da

adm izlemiti. Bakan'la birlikte calan konusunda bilgilendirilmiti. Bu haberin doruluundan yola karsak; calan'm yaka lanmas ve Trkiye'ye teslim edilmesi emrini Bakan Clinton verdi. Bu mannk yadsnamaz bir sonucu ortaya koyuyor: Bakan Clinton calan'm "sa salim, bamsz yarg nne karlmas" koulunu da CIA ve M T araclyla Trk hkmetine bildirmi olmalyd. Nitekim, baka veriler olayn bu yzn dorular nitelikte: calan'm yakalanmasndan sonra Babakan Ecevit resmi bir ziyarette bulunmak zere Washington'a gitti. Beyaz Saray'da Bakan Clinton tarafndan kabul edildi. ki lke heyederinin bir araya geldii grme srasnda eidi so runlar ele alnrken Bakan Clinton'un Gvenlik Danman Sandy Berger, Ecevit'e "calan'm yakalanndaki A B D yardm lann" anmsatt. 62. Bu arada calan'm yakalanmasnda baar hangi kuruma aitti, sorusuna yant arayan AG Araarma irketi'nin anketine gre halk, "Ecevit ve Ylmaz hkmederinin katksn kabul ediyor, ancak baarnn tamamen Ordu ve M T gibi devlet kurumlarna ait olduu grnde birleiyordu." Oysa, operasyonun zerinden aylar getikten sonra, M T kaynaklan "calan operasyonunun batan sona rgtn dzen639

ledii, yrtt ve baard bir operasyon olduunu" srarla belirttiler. Kesin bir dille sylediklerine gre, Kenya'ya giden yetitirilmi elemanlann hepsi M T personeli idi. Uakta tek asker vard, doktordu. calan'n yurda getiriliinde gereksinilmesi olas bir doktor. O kadar! Yksek dzeydeki bir MT yneticisi, calan'n yakalanp yurda getiriliini M t T i n mi yoksa askerlerin mi salad yolundaki tartmalar srerken Cumhuriyet yazarlanna u aklamay yapm "Babakandan (Ecevit'ten) ricamz u oldu: Ordu, 15 yldr terrle mcadele ediyor. Bunda onlann pay gz ard edilemez. calan olayn 'birlikte' baardmz aklaynz. Babakan ricamz krmad." M T -resmen aklanmamasna karn-, tarihsel bir olaydaki baansn paylamak istemiyor.

Bu irdelemeyi dorulayan aklama 19 ubat 1999'da Milfiyet'e konuan zamann cumhurbakan Sleyman Demirci'den geldi: Cumhurbakan da "olayn seimi etkileyeceini" syledi: "Olay seimleri etkilemez, denemez. Hangi istikamette ne lde etkiler bilinemez. erde danda nasl geliecek olay, ona bakmak lazm. Ama etkiler. Hangi derinlikte etkiler, bilemem!"

calan
63.

kimi

kazandrd

calan, Ecevit'in 18 Nisan 1999 genel seimlerine giderken dardan destekle kurduu aznlk hkmeti zamannda yakaland. Ecevit'in genel bakan olduu DSP'nin seim ans zerinde fazla iyimser tahminler yoktu. Fakat: calan'n yakalanp Trkiye'ye getirildiini aklamasndan sonra Ecevit'in ve partisinin n birden ald ve 19 Nisan 1999'da DSP, Trkiye'nin birinci partisi konumundayd. Kuku yok, calan, DSP'ye nemli lde katkda bulunmu, seimde ipi birinci olarak gslemesine byk yardm olmutu.
640 641

dam!

ri eylem yapmazlarsa hantallarlar. PKK'nn ekilme karar almas, eylemlerine ara vermesi rgt pasifletirir. Sonra da soru iarederi balar. "imdi rgtn Avrupa ayayla dadakiler arasnda bir ekime var. Dadakilere, Avrupa'ya gidince her ey ayanza gelecek. Krallar gibi karlanacaksnz gibi vaader olmu. Bir de da

64. 1 Ekim 1999 Cuma gn; MT ileri gelenlerinin gazetelerle yapt "bilgilendirme" toplannlanndan sonuncusuna kanlan Cumhuriyet yazar ve yneticilerine, bir st dzey ynetici ilgin bir aklama yapn: "Cezaevinde, lm korkusu iinde yaayan bir calan 'bizim iimize' gelir. Bir terr rgt lideri cezaevine dt m etkinlii de azalr," dedi. Bu sylem, ocalan ' mral'da yarglayan yarglann idam karan vermelerinden, ne ki kalemleri krmamalanndan hemen sonra balayan tartmalann zn ieriyordu. Zira, M T ve M T gibi dnen "evreler", calan'm aslmasnn "lkeye yarar salamayaca" gTn savunuyor, "adam bir kez ldrrsn, ama hapishanede her gn lr ve her gn canl calan'dan yararlanma olana salanr," diyorlard. Hkmetin eidi bakanlanna, hatta koalisyon orta DSP ve ANAP'a ayn kannn giderek egemen olduu syleniyordu. calan idama hkm giydikten sonra almal m yoksa almamal m tanmas medyann, siyasetin ve elbette toplumun hemen her katinin ilgilendii giderek sorunlaan bir ierik ald. M T kaynaklan Ocalan' asmayarak yararlanlmas grn savunurken ne srdkleri gerekenin ana hadann da aklyorlard: "Bizim endiemiz," diyorlard, "calan'm yerine gl bir liderin kacak olmas. Allah'a kr bu olmad. Terr rgde642

dakiler Avrupa ayan tand, onlann yaam tarzn grd. "imdi ekememezlik var aralarnda. SKP'nin (srgndeki Krt parlamentosunun) kendisini feshetmesinin nedeni de bu. rgt iindeki ikiliklerin derinleebileceini dnyoruz. rnein Yaar Kaya neredeyse infaz edilmesi gereken kii haline geldi. Kaya'y kmsememek gerekiyor. Avrupa'nn pek ok lkesinde PKK'nn terr rgt deil de baka trl tannlmasnda nemli etkisi oldu. "Bizim hesaplanmza gre calan 'ekilin' ars yapmadan nce dalarda 1800-2300 silahl adam vard. 400-450 kii buna uydu, u anda 1400-1800 aras kii var. teki lkeleri de katarsak rgtn Iran, Irak, Suriye, Rusya'da 5 bin dolaynda adam var."

65.
Bu bilgilerle calan'm aslmamasn savunan gereke, 1 Ekim 1999 gn iin elbette geerli ve yeterli bilgileri ieriyordu. Ancak zaman geti, calan'm idam edilmeyeceini Ecevit hkmetini oluturan partinin liderleri (13 Ocak 2000 tarihinde) bir araya gelerek kararlatrd, kamuoyuna aklad. calan, T B M M riin kabul ettii AB lderine uymay he def alan yasalar gerei idam cezasndan kurtuldu. Ne var ki, idamdan kurtulan calan'm "mral'dan rgt ile srekli" iliki iinde olduunu partili 57. Hkmet'in Babakan Ecevit, daha sonraki bir tarihte, Austos 2002'de, bir-iki kez ekranlardan kamuoyuna aklad.
643

Babakan, "terr rgtnn calan'dan ald direktiflere gre hareket etmekte olduunu" sylyordu. Zaten, Avrupa'daki terrist Krtler PKK adn deitirip KADEK'e dntrrken, calan' bakomutan ilan etmilerdi. 3 Kasm, seim gn olarak Meclis'te kabul edildikten sonraki bir konumasnda Babakan Yardmcs ve MHP lideri Devlet Baheli, gney snnmzn hemen karsndaki Kuzey Irak dalannda 4500-5000 silahl PKK'l bulunduunu aklad. Bu bilgiler, devlete ait btn ciddi ve resmi bilgileri gren, bilen hkmet adamlan tarafndan aklanyordu. stelik snrlanmza yakn dalarda kmelenen, hemen her gn yeni silahlar sann alabilen bir rgt, her an Trkiye'ye girebiliyor, zaman zaman yine kanl eylemler yapyor, Avrupa'da da terr rgt olmaktan ok siyasal bir kimlik kazanmaya abalyordu. Kuzey Irak'taki iki Krt airetinin aralarndaki anlamazlklara son vererek Ulusal Krt Parlamentosu amaya karar vermelerinin arifesinde, Babakan Ecevit nemli bir aklama daha yapt. Duyurduuna gre, Kuzey Irak'ta zellikle Barzani'nin egemen olduu yrelerde bir devletin remel kurumlan oktan yaama geirilmi, geriye "bamsz Krt devletinin 'resmen' ilan edilmesi" kalmn. Krt devletinin resmilemesine Trkiye elbette seyirci kalmayacaka. "Btn nlemleri alyordu" Trkiye. Tabii askeri nlemler aldmz sylemiyordu Babakan Ecevit, ama d basnda, zellikle A B D medyasnda bu szleri, Krt devletine Trkiye'nin askeri harekt yapaca biiminde yorumland. Krt devletine doru admlar; Bakan Bush'un Saddam' yok etmeyi hedef alan kararn uygulamaya koyacan duyurduu gnlerde hzland. ABD'nin Kuzey Irak'taki Krt airerierini "himaye ettiini" ne sren iareder, hatta kandar teden beri biliniyordu. ncirlik ssnden kalkan 38. paralelin kuzeyini denetim alnnda tutan
644

A B D uaklarnn Krt airederini koruma amal uular yapa, ABD'nin bu yreyi trl yardmla besledii biliniyordu. Ankara, A B D operasyonundan sonra Irak'n blnecei ve Krt devletinin bu aamada hemen yaama geirilecei kaygsn tayordu. Ama ne olursa olsun; dost dman hemen her devlete ve evreye Trkiye'nin bylesi bir oluuma asla izin vermeyecei duyuruldu. PKK-KADEK frsattan yararlanarak Trkiye ve tabii TSK'ya kar harekete geeceini gsteren hazrlklara giriti. Kuku yok, mral'daki, devletin uzunca bir sre "ocuk katili" diye tanmlad terrist bann bilgisi ve izniyle... 66. "stihbarat birimlerinin", daha dorusu ou kez benzeri bilgileri medyaya duyuran askeri istihbaraan bildirdiine gre, 2 Ekim 2O02'de PKK-KADEK, Hakurt ve Kandil da blgesinde uaklara ve helikopterlere kar etkili SA-7 tipi gdml fzelerinin saysn artryordu. rgtn snra fze yerletirmesi "blgeye ynelik operasyonlar iin ciddi tehlikeler" oluturacaka. Btn bunlar rgtn yurtiindeki eylemlerini azalttn, fakat burnumuzun dibindeki dalarda TSK'ya ya da calan'dan buyruk alr almaz masum halka saldrma dzeyinde olduunu gsteriyordu. Kuku yok, calan'n infaz edilmemesini ieren toplum vicdann rahatsz etmekten kaynaklanan tartmalar dn de vard, bugn de, yarn da var olacak. 67. calan'n idam edilmesine kar kan ierideki irdelemeler
645

d dnyadan da destek grd. ABD'nin infaza kar olduu, birlikte Kenya operasyonu ncesi CIA kanalyla MT'e ve hkmete ilettii koullardan biliniyordu. Clinton'un calan'm sa salim Trkiye'ye gtrlmesini ne srmesindeki nedenleri -ibirlii koullar aklandktan sonra- hibir devlet otoritesi aklamad. Babakan Ecevit'in "idam cezasna DSPnin 'teden beri' kar olduunu" aklamas infaza kar kan evreleri cesarcdendirdi. nceleri idamn ad bir uygulama olduu yolundaki tartmalar, daha sonra idam cezasnn TCK'dan kaldrlmasna dnt. Avrupa Birlii'nin idam cezas kaldnlmazsa siyasal ltlerle ilgili dayatmalann yerine getirilemediini kabul edeceini ne sren aklamalar medyada yer almaya balad. AB koutunu ne srerek calan'm infazna kar kan siyaseti, ANAP lideri Mesut Ylmaz'd. O srada AB dnem bakan Portekiz'di. Portekiz'in Avrupa ilerinden sorumlu bakan Francisko Seixas de Costa, terr rgt ba "Abdullah calan'm idam edilmesi durumunda AB ile ilemlerin 'ktye' gideceini" Paris'te Fransz meslekta Pierre Moscovici ile birlikte dzenledii basn toplannsnda aklad: "AB tarafndan Trkiye'ye alan kapnn, Trkiye'nin idam cezas sorunu konusunda aklc bir tutum benimsemesi artn da ortaya koyduu aktr. Trkiye'nin AB ilkelerine kar bir tutum taknmas durumunda Trkiye ile yaknlama abalannn da ktye gideceini dnyorum," diye konutu Portekizli bakan. 68. Genel izgileriyle anlattmz calan'm infaz ile ilgili gelimelere Avrupa nsan Haklar Mahkemesi bir kararla kanld.
646

nfazn calan'la ilgili grmelerden sonra alnacak karardan sonraya ertelenmesini istedi. Bu yeni durum terrist bann lehine balaalan gelimeleri daha da pekitirdi. Bir yandan AB'ye girme d, AB'den gelen basklar, te yandan dorulanmayan, ama ABD'ye verilen sz; ieride idam' cezasna kar (tabii Ocalan' ipten kurtarmaya ynelik) giderek gelien harekete AHM'in "erteleme" koulu eklenince... Hkmet ortaklan; Babakan Ecevit, Babakan Yardmclan Devlet Baheli ile Mesut Ylmaz, Adalet Bakan Hikmet Sami Trk, Dileri Bakan smail Cem, nsan Haklanndan Sorumlu Devlet Bakan Mehmet Ali rtemelik, Baheli'nin kurmay sfatyla Sanayi Bakan Kenan Tannkulu'nun katlmyla 12 Ocak 2000 Perembe gn yedi buuk saat sren tartmal bir toplana yapa. Toplana medyada tabii, "tarihi" damgasn yedi. Koalisyon ortaklar terrist ba calan'm idam kararn ieren dava dosyasn TBMM'ye gndermemeyi, Babakanlk'ta bekletmeyi kararlaardlar. Beklenen bir karard. Hkmet dosyay Meclis'e gndermek iin AHM'nin kararn bekleyecek. Ancak, bu "erteleme", bir iki yl srebilecek dava srasnda Trkiye aleyhine kullanlmaya allrsa, hkmet idam srecinin devam ermesi ynnde karar verebilecekti. Liderler zirvesinde MHP lideri Devlet Baheli ile MHP'li Sanayi Bakan Kenan Tannkulu dnda calan hakkndaki bamsz yargnn verdii infaz kararnn onaylanmak zere derhal Meclis'e gnderilmesini isteyen kmad. Tersine (medyaya o gn yansyan bilgilere gre), dosyann Babakanlk'ta tutulmasn Babakan Ecevit'le Babakan Yardmcs ANAP lideri Mesut Ylmaz savundu. Fakat Ecevit'le Ylmaz'n savunulanna dayanak olan grler, Cumhuriyet yazar ve yneticilerinin M T kaynaklarndan
647

Ekim 1999'da bir gece dinledikleri grlerle rtyordu. Babakan Ecevit'le yardmcs Ylmaz ve onlara kanlan (aralarnda ola ki Adalet Bakan Trk'n de bulunduu) kimi bakanlar: "... calan'n lsnn, dirisinden daha tehlikeli olacan, Trkiye'nin 'elindeki calan' bir koz' olarak kullanmasnn daha isabedi olacan..." sylediler. Basnda kan haberlere gre; Babakan'la yardmcs ve kimi bakanlar "bu konuda M T raporunu dayanak yapmlard." Ayn bakanlar idam dosyasn bekletmek iin en iyi yerin Babakanlk olacan da savunmulard. Kar gr savunan Baheli ile Tannkulu ise calan konusunda verilecek dnn "Trkiye'nin egemenlik haklarnda gedik aacan ve bu dn baka dnlerin izleyeceini" ne srdler. Uzun sren "gr alverilerinden" sonra liderler "ortak bir nokta zerinde anlasalar." Yanl anlamalar nlemek iin karan yazl bir meu haline getirmeyi kararlanrdlar. calan'n infazn isteyen MHP iin talihsizlik bu noktada balad. Zira MHP'nin 18 Nisan 1999 seimlerinde eidi vaatlerinin banda iktidara geldiinde calan'n mudaka aslaca vaadi yer alyordu. calan'n idamn engelleyen gelime daha sonra kanayan bir yara halini alacak, ama AB'ye girmeyi yzyllk bir dn gereklemesi olarak niteleyen siyasetilerle medyann nde gelenlerinin oluarduu dnya, bu nemli konuda MHP'yi yalnzla mahkm edecekti. 3 Kasm 2002 seimleri yaklarken, MHP, mzakere ncesi ve srasnda AB'ye uyum yasalarnn kimilerine, rnein idam cezasnn tamamen kaldrlmasna kar ka. Hatta calan'n infazn yeniden gndeme getirdi.
64.8

Ne var ki, muhalefet evreleri, MHP'ye ve lideri Baheli'ye, calan'n dosyasn Meclise gndermek yerine Babakanlk'ta sakl tutan, alanda imzas bulunan tutana anmsattlar. Babakan Ecevit, iki orta ile birlikte dzenledii basn toplansinda hkmet karann ieren ortak bildiriyi u cmlelerle aklad: "Koalisyonu oluturan DSP, MHP ve ANAP'n genel bakanlar, bugn Babakanlk'ta yapaklar toplanada, AHM'in terrist ba Abdullah calan hakkndaki kesinlemi idam cezasnn infaznn bir sre ertelenmesine ilikin ihtiyati tedbir kararn ayrnttlar ile deerlendirmitir. Bilindii gibi Trkiye'nin yarg yetkisini kabul etmi olduu AHM'in Trk yargsnca verilmi kararlar deitirmesi hibir ekilde sz konusu deildir. Anayasamzdan ve uluslararas taahhiiderimizden kaynaklanan sre tamamlandnda, dosya gerei iin ivedilikle TBMM'ye gnderilecektir. Genel bakanlar, hukuka sayg iinde aldklar bu kararn, terr rgt ve yanda evrelerce milleti ve devleti ile Trkiye'nin yksek menfaaderi aleyhine kullanlmak istendiinin deerlendirilmesi halinde, erteleme sreci kesilerek infaz srecine derhal geilmesi hususunda gr birliine varmlardr." ... Erteleme sreci hibir zaman kesilmedi, kesilemedi. AB'ye uyum yasalarnda idam cezasnn tmyle kaldnlmasndan hemen sonra Babakanlk, Abdullah calan'n idam dosyasn idam kararn veren 2 noiu DGM'ye iade etti. Ve... Sonra, 3 Ekim 2002 gn 2 no'lu D G M idam kararn -idam kaldran yasaya gre- yeniden gzden geirdi ve karan dzeltti: calan'n idam cezasn mr boyu ar hapse dntrd. calan'n af ve sard salvermeden yararlanmamasna ve mr boyu hapis cezasnn lnceye kadar devam etmesine karar verdi. Karar oybiriii ile alnd.
649

69.

Ve... sonra

Hkmetin kararndan sonra eidi haberler ve yorumlar, bar yank ehit analannn feryad doal olarak stunlarda, ekranlarda grld, izlendi. rnein, hemen ayn gn 9. Cumhurbakan Demirel "Trkiye'nin Avrupa hukukuna uymamas halinde 'ada devlet olma niteliini yitireceini' ne sren" bir konuma yapn. Demirel'e gre, zorluklan aacaktk. "Zorlanmalara manz kalacaz diye eer byle bir dnyann iine girmezsek ada bir devlet olma vasfmz kaybedecektik." Ama, eski cumhurbakan "niter btnlmz ve laik devlet formumuzu muhafaza etmemizi de" belirgin bir koul olarak ne sryordu. Toplannda MHP lideri Baheli, "ok ynl basknn Trkiye'nin egemenlik hakknn istisman olduunu" sylemi, bu durumdan byk rahatszlk duyduunu vurgulamt. calan'm idam konusu siyaseten ve hukuksal adan rafa kaldnld.

70. DGM kararyla calan'm idam cezasndan kurtulmasndan drt ay nce Fehmi Koru 17 Haziran 2002'deki ke yazsnda, o gnlerde pek oumuzun katld grleri ieren uzunca bir yaz yaymlad: "... Eer calan," diyordu, "lkemize gerekten 'sard' teslim edilmi ise, u sralarda 'idam' iin nafile nefes tketiyoruz demektir. MHP tek bana iktidar bile olsa, Ocalan' sard teslim alm bir lkenin iktidar olarak, bu idam cezasn uygulayamaz... "... O halde, Trkiye'nin karlanna daha fazla zarar vermeden tartmay tadnda brakmak gerekiyor. "Bugnk hkmetin (57. Ecevit hkmetinin) kurulabilmesini salayan 18 Nisan 1999 seimleri sandk sonucu, hemen herkesin kabul ettii zere, Abdullah calan'm 'yakalanmas' ile ilgili hassasiyeti yanstmasyd. "Ocalan' Trkiye'ye teslim edenler, bilerek veya bilmeden, sandktan bugnk hkmetin kmasn da salam oldular, ocalan' 'artl' teslim alan hkmetin ba (Ecevit), MHP ortaklnda kurulmu bugnk hkmette de babakan; dolaysyla, MHP de, iinde yer almad bir hkmet tarafndan yaplm olsa bile, 'artl teslim anlamas' konusunda 'taraf durumunda. "Son seimin sonucunu yakalanmasyla belirlemi calan, galiba fazla uzak olmayan bundan sonraki seimin de (o srada tarih belli deil, ama 3 Kasm erken seiminde) biimlendiricisi olacak... Tabii, muhalefet 'sard teslim' ynn tartmaya aamazsa..."

650 651

Amerika'nn Bir iki kn dnda muhalefet, rnein SP ile zaman zaman DYP, calan'm idamnn neden gerekletirilemediini soruturdular, araarma, aklama istediler ama... Bu clz giriimler sonu vermedi. Ankara, 4 Ekim 2002

Kba'daki Guantanamo askeri kampnda

CIA'nn Orta Asya, Ortadou ve kimi Avrupa lkelerinden terrist diye toplad yzlerce insana -Irak'taki tutukevlerinde olduu gibi- ikence yapldn ngiliz ve A B D medyas aklad. 11 Eyll'den sonra terrle mcadeleye yeni bir boyut getiren CIA, kukulu grd kiileri yakalayarak zel uaklaryla naklediyor, yurtdndaki tesislerine ya da anlama salad nc dnya lkelerine grrerek sorguluyordu. Bu byk olayda balca rol Amerikan Merkezi Haber

71.
2000'lerin ilk aln ylnda dnyay sarsan olay oldu: 11 Eyll 2001'de New York'un nl kiz Kuleler'ine saldrld. Olay, ABD'de panik yaram. ABD'nin dokunulmazl sona erdi. Daha nemlisi Amerika gibi her adan korunan bir lkeye yaplan bu saldny ilgili gizli servisler (ncelikle Amerikan Merkezi Haber Alma Tekilau CIA) nasl olup da nceden saptayamam? kinci byk olay Irak Devlet Bakan Saddam Hseyin'i devirmek amacyla Bakan Bush'un kinci Krfez Sava'n balatmasyd. A B D , Irak' 20 Mart 2003'fe bombalamaya balad. 9 Nisan 2003'te Amerikan askerleri Badat'a girdi. ABD, harekete gemeden nce sava salam kimi nedenlere balyordu. Saddam Hseyin terrizmi destekliyordu. lkesinde kide imha silahlar retiyordu. Dnya iin tehlikeydi. Beyaz Saray'n ne srd sava nedenlerini dosyalar halinde Bakan Bush'un nne koyan rgt; CIA idi. nc olay 11 Eyll kiz Kuleler'e saldryla balanal. Bu olay da dnyay sarsn ve A B D irkin yzn bir kez daha dnya kamuoyuna sergiledi.
652

Alma Tekilaa, C I A oynad. 72. C I A ile ilgili bilgi almak isteyenler herhangi bir kaynaa bavurduklannda: CIA'nn drt mdrlk halinde altn ve bu mdrlklerin; Haber Alma Mdrl, Harekt Mdrl, Bilim ve Teknoloji Mdrl, Ynetim Mdrl adlanyla faaliyet gsterdiini renebilirler. Haber Alma Mdrl her trl haber alma atac ile bilgi toplama, casusluk faaliyederini yrrr. Gizli olarak yaplan istihbaraa deerlendirir. Uydular dahil havadan ekilen resimleri, radyo, telefon, televizyon, telgraf, telsiz gibi iletiim aralar ile toplanan bilgileri deerlendirir. Bu deerlendirmeleri rapodar halinde ilgili makamlara (Bakanlara) gnderir. Harekt Mdrl gizli operasyonlan yrrr. Bilim ve Teknoloji Mdri, tekilat elemanlann son teknolojik gelimelerde eionek, kullanlan aralar gelitirmek, yaplan operasyonlara bilimsel ve teknik destek salamakla grevlidir. Ynetim Mdrl tekilat personelinin, toplanan bilgilerin, tesislerin gvenliini salar ve... CIA, baka lkelerde operasyonlar dzenler. Hatta suikast653

lar dzenleyerek kimi devlet bakanlarn veya ileri gelenlerini ldrtr. Kimi lkelerde de etnik gruplar kkrtarak karklklar kanr, hkmederin devrilmesini salar. Trkiye'de iki kez, 12 Mart ve 12 Eyll'deki askersel mda halelerde ClA'nn parmak izlerine rastland gibi... Kimi zaman baarszlkla karlar, kimi zaman baanl da olur CIA. Bu kadar geni ve onaylanmas olanaksz faaliyederi yrtebilmek iin ok geni bir kadroya sahiptir. Tahmini kadro 16 bin. Tekilat yneticileri greve gelmeden nce -CIA'y srekli denedeyen- Senato'nun onayn almak ve A B D Kongresi'ndeki istihbarat komitelerine ClA'nn faaliyetleriyle ilgili dzenli bilgi vermek zorundadr. Fakat tek bir kii, A B D Bakan, CIA'y diledii gibi kullanma hakkna sahiptir. Bakana tannan bu hak, zellikle Irak savanda kullanld. Ancak kiz Kulelere saldrdan sonra Bakann sorumluluu tartlmaya baland. 73. Beyaz Saray-CIA ilikileri ilgin geliimler gsteriyor. Birincisi; Irak savan balatabilmek iin Bakan Bush'un CIA'y "kulland" hl tartma konusu. Buna ilikin sadece savlar deil, kimi kantlar ortaya srld. kincisi; kiz Kulelere saldryla ilgili. Kimi kandar, aklamalar; ClA'nn 11 Eyll'den nce Beyaz Saray' ve A B D ynetimini, Bin Ladin ve El-Kaide terr rgtnn Amerika'da eyleme geeceine ilikin raporlarla uyardn ve fakat, uyanlar Beyaz Saray'n nemsemediini gsteriyor. Bu iki saptamaya gre, CIA olaylan nceden tahmin etmeye alyor; ne ki dnyay artan olaylarn gerekleme olasln deerlendirmekte ou zaman tam ve istenen lde baanl olamyor.
654

74. Langley'deki CIA merkezinde 20 yla yakn sredir antiterr merkezi bulunuyor. Bu merkez bir gizli istihbarat servisinin gereksindii ara ve gerelerle donatld. Kuku yok, bu merkezde terrle ilgili bilgi sahibi, uzmanlam kiiler de alyor. Kimi yazmlarda, kitaplarda da sz edildii gibi; antiterr merkezinde sadece Usame Bin Ladin'le ilgili almalar yapan ay r bir blm de bulunuyor. Bu denli ayrnnl alma dzeni kurduuna gre; ClA'nn, zellikle Usame Bin Ladin'in nasl bir bela olduunu bildiini yadsmak olanaksz. Tekilata uzun sre bakanlk yapan George Tenet, A B D Kongresi'ne terrizm ve kide imha silahlaryla ilgili tehdit ve tehlikeleri ieren raporlar verdi. Afganistan'dan dnya leinde bir terr rgtn yneten Usame Bin Ladin hakknda da bilgilendirdi. Thomas Pov/er'in istihbarat Savalar kitabnda yazdna gre; CIA Bakan George Tenet, 11 Eyll'de kiz Kuleler'e saldrdan bir yl nce Senato stihbarat Komisyonu'na, ABD'ye ynelik "en ciddi ve yakn tehdidin Usame Bin Ladin olduunu" syledi. Demek ki; A B D ynetimi, CIA, Bin Ladin tehlikesi karsnda uyarlmn ama... I i Eyll sabah Bin Ladin'in aylarca nce ABD'ye sokmay baard El-Kaide'den 19 adam iki havalimanndan hibir engelle karlamadan getiler. Drt ua ayn zamanda karmay baardlar. Bu adamlar kardklar uaklarla binlerce lye, yaralya, milyarlarca dolar zarara neden olan kiz Kuleler'e saldry gerekletirdiler.
655

Saldn dnyada ve doal olarak A B D halknda derin izler braka. Dnya grd ki; byk, dokunulmaz Amerika da terrizm karsnda ayrcalkl deildir. Amerikan halk anlad ki; byk ve dokunulmaz dedikleri A B D de terrizmden darbe yiyebiliyor.

Fakat bir yerde ip kopuyordu. CIA'nn, Bin Ladin'in kurduu El-Kaide rgtn nasl ynettiini yeterince izlemedii, bu nedenle tehlikenin Amerika'ya giri yapmasn da saptayamad ve ynetsel bu rahadk iinde havaalanlarnda veya gerekli olan her yerde nlem alnamad ortaya kyor. Thomas Powers diyor ki; C I A hibir zaman hata yapan kabul etmez! Kant da sunuyor. CIA Bakan Tenet, saldrdan bir gn sonra, 12 Eyll'de tekilatta alan 16 bin kiiye yle seslendi: "... Son korkun saldrya engel olamadysak bile sizler gemite terrizmle savamak iin ok ey yapanz..." Kim kimi sulayacak? Belgelere gre CIA, A B D bakanlannn istekleri dorultusunda almak, hareket etmek ve aklamalar yapmakla grevli. CIA'nn Bakan'n dorulrusunda Bakan'a hizmet verdiini veya Bakan'n CIA'y kullandn kinci (Irak) Krfez Sava kandyor. Ve fakat.. Bakan'n CIA'y kullanmasna kar klmyor, eletirilemiyor, denedenemiyor!

75.
Suudi Arabistan'daki Amerikan birliklerine, Dou Afrika'da A B D bykeliliine, Aden limannda bir Amerikan sava gemisine yaplan saldrlarn El-Kaide rgrnn ii olduundan kukulanlmasna karn; tkiz Kuleler'e saldr gsterdi ki CIA, 1966 ylndan beri izledii Usame Bin Ladin'in, El-Kaide'yi disiplinli bir terr rgtne dntrdn gzden karma. Dnya liderini titreten bu adam, kimdi? Suudi kkenli. Zengin bir mteahhidin olu. Babasnn brakn miras 50-300 milyon dolar arasnda. 53 kardeli. inaat mhendisi. Afganistan'da Sovyeder'i lkeden kovmak iin savaan Mcahit'lere yardmc atanm. Bir bakma orada ABD'nin yardmn grm. Sudan'da radikal slam El-Kaide'yi kurmu.

77.
Bakan Clinton ve "baba" Bush dnemlerinde Beyaz Saray'da terrle sava konusunda grevli diplomat Richard Clark'n savma gre; Beyaz Saray, 2001 yaz boyunca CIA'nn pek ok uyarsna karn, El-Kaide'nin saldr olasln ciddiye almad. Ya da Beyaz Saray 11 Eyll ncesi El-Kaide'nin nasl bir tehlike olduunu kavrayamad. Beyaz Saray'n -Bakan Bush'un- dikkati El-Kaide'den Saddam Hseyin'i silahszlandrmaya evrildi. Beyaz Saray Saddam Hseyin'le urarken El-Kaide'ye terrist eylemlerine ivme kazandrma olana yaram.
657

76.
Bush ynetiminin bu denli gaflete nasl dt, saldny nceden neden nleyemedii 11 EylTden sonra tartlan balca konulardan biriydi. Bu tartma hl devam ediyor. Bu konudaki sorulan hakl klan, kimi bilgilerdi. C I A Bakan George Benet, Beyaz Saray indinde farkl bir brokratt. Hemen her gn Bakan Bush'la gryordu. Bu grmelerde Senato'ya terrizm ve Bin Ladin'le ilgili aktard bilgileri, belki de daha genileterek Bakan Bush'a veriyordu.
656

ngiltere'nin bu gre kanlmasyla birlikte aylarca srer kampanya balanld. Amerika ve ngiltere'de sava davullar Sad dam Hseyin'i bertaraf etmek iin almaya balad. Bush'un CIA'dan ald raporlar, Saddam'n kide imha si lahlan rettiini gsteriyor ve Bakan da bu raporlara dayanaral Afganistan'dan sonra, terrizmi destekleyen ve kide imha silah lan reten Irak Bakan Saddam' -ve sonra terrist Suriye'yi v nkleer silah retmeye alan terrist ran'- hizaya getirmenit dnyay tehlikeden anndracan ilan ediyordu. Uluslararas Atom Enerjisi Kurumu'nun (bizzat kurumu bakan Baradey'in) Irak'taki denetimlerinden sonra; lkede kil le imha silahlannn yapmna ok nceden giriildiini, ne k sonradan bu uratan vazgeilerek kurulan tesislerin, laboratu varlann tamamen kapandn sylemesine karn; Baka Bush, her frsatta aksi inanta olmalann salayan kesin bilgiler dayandn, Saddam' devirmek ve Irak'a demokrasi getirmekt kararl olduunu aklad. Bush'un sava hazrlayan gerekesindeki yegne inandrc blm; gvenli bir dnya yaratmay amalayan blmd. Bakan'n inandmc olmasn salamak iin ClA'nn ant terr blmleri hani hani alyordu. Uzaydan gelen fotorafla da grdkleri ve imha silahlan asndan kukuyla baktkla TIR'larn "mahiyetini" kefetmeye alyorlard. rnein bu TIR'lar Irak'a kaak akaryakt yklemek iin g den yiyecek ykl Trk TIR'lan olabilirdi. Bush-Blair uzlamasnn bir paras olan uyumlu alma CIA ile ngiliz Gizli Servisleri arasndayd. Ayn trky r yorlar, Saddam Hseyin'in kide imha silahlarna sahip oldu nu ve rettiini her frsatta dnya kamuoyuna aklyorlard. rnein bir ara, Saddam'n Nijer'den atom bombas yap mnda kullanmak iin uranyum sann aldn ieren palavra bi haber piyasaya srld. ngiliz gizli servisleri A B D Bakan il
658

Babakanlannn Irak'la ilgili sulamalarn desteklemekte o den li kararlyd ki; ellerinde Saddam'n uranyum aldn kanmayacak belgeler olduunu ne srdler. Belgelerin daha sonra sah-. te olduu anlald. Mart 2003'te Irak sava balayana kadar geen srede.CIA ile ngiliz gizli servisleri arasndaki grmelerin tutanaklan-aklanabilse, bu ve buna benzer inandrc olmayan, ancak dnya kamuoyuna sava nedeni gsterilerek doru diye yutturulan pek ok uydurma olayn iyz ortaya kacak. 78. Sava nedeni olarak aklanan, sahte belgelere dayal baka olaylar da yaand. 11 Eyll'den sonra A B D Savunma Bakanl'nda kurulan bir blme Amerika'nn Irak'taki "adam" Ahmet elebi'den kide imha silahlanyla ilgili, ama uydurma bir yn rapor geldi. Thomas Powers yer ve tarih gstererek bu raporlan Savunma Bakan Donald Rumsfeld'le Dileri Bakan Colin Powell'n kullandklarn yazyor. Dn de bugn de sorulan soru. Bakan Bush, bu kadar dzmece CIA raporuna dayanarak Irak'a kanl sonular veren, bu lkeyi ve insanlar birbirine dren sava neden an? Bu soruya yant iki szckl: Irak saplanos! Bu sav ne srenlere gre -biri de Richard Clark- Bakan Bush, 11 Eyll saldnlarndan sekiz ay nce bu saplantya kapld. " A B D ynetimi Bin Ladin ve El-Kaide'den haberi olduu bir srada, Irak' igal etmeye oktan karar vermiti." Ne are, Irak'a alan savan nedenlerini araaranlara gre, Bush'un Irak' igal etmeye 11 Eyll'den nce karar verdiini "dorulayacak, kandayacak belgeler elde yok." Bakan Bush'un Irak'ta kitle imha aralarn ne srerek sava hakl
659

gstermeye ne zaman ve neden baladm, sava karann mttefikleriyle, rnein ngiltere'yle ne zaman ve nasl taroan, Irak'n ele geirilmesiyle Bush'un neyin peinde olduunu aklayacak belgeler de... Yok! Ne ki, u gerek yadsnmyor: Bakan Bush CIA'y kulland. Sava makul ve mazur gsterecek nedenleri yaratmasn CIA'dan istedi ve istediklerini ald, aklad. Dnyaya inandrd. Fakat A B D Irak' igal ettikten sonra bir CIA heyeti, yerin de yapa incelemelerde sava balamadan nce kide imha silahlaryla ilgili sylemlerin palavra olduunu saptad. Ne are, Bakan CIA'y kullanm, sava balatma. Halkn; Bakan Bush'un, babas Bush'un yanda braka seferi tamamlamak amacyla Irak'a sava aan ne sren grne kim inanr? 79. Rezaleti ilk olarak Washington Post gazetesi duyurdu. Gazeteye gre CIA, terr zanllarn gzalanda tutabilmek iin kimi lkelerde gizli merkezler kurmu ve bu merkezlerde ikence aralan kullanma. Bu lkeler arasnda Trkiye'nin de ad geiyordu. Washington Post'un haberi byk bir dalgalanma yaram ve bilgiler birbiri ardna haber merkezlerine dmeye balad. CIA, d lkelerde kimi havaalanlann gizli gzaln merkezleri olarak kullanm, o lkede terre kananlan zel uaklara alarak kimi merkezlere, kimilerini de Guanranamo'ya gtrmt. CIA'nn Avrupa'da kimi lkelerde gizli gzala merkezleri bulundurduu ynndeki savlar, Avrupa Birlii tepkiyle karlad. Kabineden uzaklatnlan ngiltere Dileri Bakan Jack Straw -bile- savlardan habersiz olmal ki; AB adna Washington'dan bilgi istedi.
660

Uluslararas

Af rgt

yapo

basn

aklamasnda;

"CIA'nn teslimadar iin kulland aln uan yaklak 8 0 0 uu yapan ve rlanda'nn Shannon havaalanna da 50 ini yapa n" aklad.
1

Bu bilgi, CIA uaklarnn terrist toplad savlannn orta-

ya srlmesinden bir hafta nce A B D Dileri Bakan Rice'm rlanda Dileri Bakan Ahern'e, stelik Shannon havaalannda, "istenmedik" amalar iin ya da terr zanllar iin bu alann bir transit noktas olarak kullanlmadna dair verdii gvencelerie eliiyordu. Bakan Rice daha sonra yapa aklamada, tutuklularn bir lkeden baka bir lkeye yasal ilem yaplmadan transfer edilmesinin uluslararas hukukta yeri olduunu ne srecekti. Bu, WasKmgton Post'un onaya kard olay dorulayan bir ifadeydi. CIA'nn "teslim ald kiilerin" ikence grdne ilikin haberler yaygnlaa. Rice, ikence veya kt muamele grebilecekleri lkelerden tuttiklulara iyi muamele edilmesi konusunda gvence isteklerini de sylyordu. Trk havaalantanna ini yapaklar savn Ulanrma Bakan Binali Yldrm yalanlyordu. Ancak bir seferinde Azerbaycan'dan kalkan bir uan yakt almak zere Ankara Esenboga havaalanna indiini sylyordu. 80. Avrupa'nn en st dzey insan haklar kurumu olan Avrupa Konseyi tarafndan grevlendirilen svireli ye Dick Marty, sunduu raporda; "ABD'nin ikenceyi taeronlara havale ertii" konusunda pek ok kant olduunu aklad. Raporda, "Avrupa'da insanlann karld, zgrlklerin661

den mahrum edildii ve ikence grdkleri lkelere nakledildii kandanmar. Zaten bu iddialar hi reddedilmedi," deniyordu. isvireli milletvekili raponnda u ayrndya da yer verdi: Son ydlarda 100'den fazla kii karld ve baka lkelere gtrld. Marty Trkiye'yle ilgili bilgi verdi: "Hangi lkenin A B D ile su ortakl yapnna dair yargya varmak iin erken. Derin soruturma gerek. Trkiye'ye ikiden fazla uu yapld. Drt veya be diyemem. Trkiye de pek ok lke gibi bu olgunun iindedir." Amerikan ynetimi, terr zanllarnn Avrupa lkelerinde gzaltna alndn dorulad. Bylece ABD'nin, CIA araclyla insan karmak, ikence grecei lkelere nakletmek gibi insan haklarna aykr bir dizi olayn "faili" olduu ortaya kt. AB, ClA'nn gizli ikence merkezlerini ve esir nakillerini soruturduktan sonra yaymlad raporda, savlann "gvenilir" olduunu aklad. ngiltere'nin, mttefiki A B D gibi "terr zanllan transferi" yapnn saygn The Times gazetesi ne srd. D istihbarat servisi MI6, 7 Temmuz'daki Londra'daki bomba olayndan sonra Yunanistan'da tutuklu Pakistanl 28 kiiyi kanp psikolojik ikenceyle sorgudan geirmiti. A B D ynetimi C I A hapishanelerinin varln uzun sre yalanlad. Dnya ve A B D medyas, zellikle Avrupa lkeleri medyas, konuyla ilgili srekli yaynlar yapa. Bu yaynlar karsnda A B D Bakan George W. Bush, dnyann eidi lkelerinde gizli CIA hapishaneleri olduunu dorulad. Bush ClA'nn "gzalanda" ottuu az sayda kiinin 1998'de Kenya ve Tanzanya'daki A B D bykeliliklerinin ve 2 0 0 0 ylnda Yemen'deki A B D sava gemisinin bombalanmas olayiannn zanllan olduunu bildirdi. Bakan Bush 11 Eyll'n planlaycs olduu sanlan El-Ka662

ide'nin numaral ismi Halit eyh Muhammed'in de aralarnda olduu 14 "st dzey" terr zanlsnn CIA hapishanelerinden Guantanamo ssne transfer edildiini aklad. Bush "bu kiileri, gizlice ortulup uzmanlar tarafndan (tabii ikenceyle) sorgulanacaklar ve elverili ise terrist eylemleri nedeniyle kovuturulacaklan yerlere gtrmemiz gerekliydi," dedi. Bush, burada kullanlan sorgulama teknikleri konusunda aynna vermedi ama, ikenceye bavurulmadn da savundu. 81. Byk ban byk derdi olduu sylenir. Bu sz anmsamaya, Beyaz Saray'n iki badanmannn kann "casus" skandali vesile oldu. Skandal bir biimde kutu iinde kutu oyununa benziyor. Skandal, emekli bykeli Joseph Wilson'un 6 Temmuz 2003'te Neu; York Times gazetesindeki bir yorumu ile gndeme girdi. Wilson'un savlan daha nceki blmlerde sz edilen savlara benziyordu. Irak'la savatan nceki istihbarann "iirildiini" ve hatta ishbarat bilgileri zerinde "oynandn" ne sryordu. Hemen her iletiim olanan kullanarak savlarn yineleyen Wilson'un einin CIA'da kide imha silah uzman olduunu, bamsz alan gazeteci Robert Novak ortaya kard. Bilgi, gazeteciye Beyaz Saray'dan szdrlma. Bykeli'nin savlan elbette dikkate alnacakt. Zira Saddam'n Kuveyt'i igali srasnda Badat maslahatgzaryd. WiIson, ubat 2002'de Irak'n zenginletirilmi uranyum almaya alu veya ald savlann aranrmak iin C I A tarafndan grevlendirilmi, Nijer'e gnderilmiti. Bir hafta Nijer'de kald, araard ve uranyum savnn doru olmadn rapor etti.
663

Ne ki, Blair hkmeti Eyll 2002'de Saddam Hseyin'in Nijer'den uranyum almaya altn aklad. Bakan Bush, ngiliz hkmetinin bu aklamasndan sonra 28 Ocak 2003'teki bir konumasnda ayn savlara yer verdi. Mart 2003'te de Irak'ta sava balad. Wilsonn Neu> York Times'taki aklamalarndan sonra; CIA Bakan Tenet, Nijer'le ilgili savn Bush'un konumasnda yer almamas iin itiraz ettiklerini syledi. Sz konusu (Nijer'le ilgili) sav-, Bush'un konuma metnine iki Beyaz Saray eleman Libby ve Stepnen Hadley'in giriimleriyle girmiti. Irak sava ncesi ve srasnda Ulusal Gvenlik Badanman Condoleezza Rice'n yardmcs olan Hadley'in, Eyll 2002'de talya istihbarat bakan Nicoli Pollari ile grt ve bu grmenin ierii ortaya kt: Nijer'den uranyum almyla ilgili ngiltere'nin gsterdii bilginin kayna talyan istihbaratyd! Sonradan ngiltere ve ABD, ayn ayr yaptklar incelemelerde uranyum haberinin doru olmadn saptayp akladlar. stifasn sunan Hadley'i Bakan Bush Ulusal Gvenlik badanmanlna atad. Bykeli Wilson'un einin CIA ajan olduu bilgisinin szdrlma nedeni ise u biimde akland: Ama ei sayesinde Nijer'e gnderildiini yaymak ve Wilsonn yapaca aklamalan nlemekti. Wilson, einin adnn basma intikam iin szdnldn syledi ve Valerie Plame kod adn kullanarak grev yapan CIA uzman einin adnn kimin tarafndan szdrldnn soruturulmasn istedi. Aralk 2003'te soruturma iin zel bir savc, Patrick Fitzgerald atand. 22 ay ala. Yzlerce kiiyle konuru, kimileriyle birka kez. Bilgisine bavurulan Pulitzer dll gazeteci Miller, kay664

nan aklamaktansa hapis yatmay yelediini syledi. Medya onu destekledi. 85 gn otuklu kald. 30 Eyll 2005'teki durumada kaynann izniyle savcyla ibirlii yapacan syledi. Kiisel nodarn savcya teslim etti. Fakat bir baka gelime yaand: Miller'm olayn bandan beri kaynandan izinli olduu, gazetesine de yanl bilgi verdii ortaya ka. Bir baka yn olayn: Miller'n savatan nce Irak'ta kide imha silahlar bulunduuna ilikin birok bilgiyi dorulatmadan gazete haberlerinde kulland anlald. Bylece, biroklan gibi Irak savayla ilgili "psikolojik savaa" katkda bulunmu oluyordu. Miller'n tahliyesinden sonra basn zgrlyle ilgili tartmalar sona erdi. C I A ajannn adnn szdmlmas Beyaz Saray skandalma dnt. ki isimden biri, Bakan Bush'un konumasna Nijer konusu yerletiren Libby'nin baka abalan gndeme girdi. Baka marifederi arasnda rakl istihbarat elemanlarndan Muhammed Atta ile Prag'da grt yalann Dileri Bakan Povvell'e yutturmak istemesi, ama baaramamas vard. Savunma bakan yardmcl yapan, imdilerde Dnya Ban kas bakan olan Paul Wolfowitz'in talebesi ve gzdelerindendi. Beyaz Saray'n gl brokrad Libby, hakknda dava almasnn ardndan Beyaz Saray'daki grevinden istifa ederek aynld. Fakat ABD'de yldr gndemde olan "Ajangate" skandali birden zmlendi. stelik beklenmedik biimde. Dileri bakanlnn eski "iki numaral adam" Richard Armirage aylarca sustukran sonra (8 Eyll 2006'da) Valeria Plame'nin kimliini "istemeden ve yanllkla" iki gazeteciye verdiini aklad. Kr amala deil, ama korkun bir hata yapan sylyordu. Plame'nin CLA'daki grevinin "rtl" olduunu bilmiyor du. Plame'nin kocas Joseph Wilson'a kar dzenlenen bir komplonun da vadndan haberi yoktu.
665

82. ABD'nin, konudaki irkin yzne son yllarda bir baka olay eklendi... Olayn ad: ABD'nin Kba'dan kiralad, Pentagon'un kulland ve adn 2004, 2005 ve 2006'l yllarda dnya kamuoyuna duyuran nl Guantanamo ss. Aklad insan haklan raporlarnda birok lkeyi -Trkiye'yi- ikence olaylanyla sulayan ABD'nin -btn yadsmalanna karn- bu ste ikence uygulad ark biliniyor. ABD, 11 Eyll'den sonra igal ettii Afganistan'dan, eidi uluslardan 800 kiiyi Guantanamo'ya getirdi. BM rapodan burada insanlara psikolojik ikence yapldna arak kesin gzle bakyor. Bu ssn kapanlmasn isteyen kimi devledere verdii yantta ABD, Guantanamo'nun varln kabul etti. Fakat inanlmaz bir yzszlkle, "varln kabul ettii ssn bir amaca hizmet verdiini" sylyordu... Amerika'nn ikence savlannn varln yadsyan aklamalannn yalan olduunu Austos 2006'da yaanan bir olay kandad. ABD'nin terr phelilerini tuttuu Guantanamo ssnde aylarca tutulan Murat Kurnaz adndaki gen adam, ailesinin yaad Almanya'ya getirildi. Ancak nce Almanya'daki Ramstein A B D ss'ne getirildi. Avukat Bernhard Docke, basna verdii bilgide; "Murat insan haklannn ayaklar alnna alnd Guantanamo'da cehennemi yaad. Elleri ve gzleri kapal, uan zeminine zincirlenerek getirildi," dedi. Adapazarl bir ailenin olu olan Murat Kurnaz, 2001 ylnda Afganistan'da Taliban militan olduu kukusuyla tutukland, ABD'nin Guantanamo ss'ne gtrld. Onca abalardan sonra ancak 2006 ylnda zgrine kavutu. Her lkeye, zellikle son zamanlarda Ortadou lkelerine demokrasi dersi veren Amerika, dnya kamuoyunun basklarna
666

karn insanlk d yntemlerle Guantanamo ss'nde tuttuu 500 yakn insan mahkemeye karmyor. A B D ynetimi lke iinde Guantanamo'ya kar beliren muhalefeti de umursamyor. Guantanamo A B D dnda, Kba'da olduu iin, burada, olup bitenlere Amerikan yasalan gzyle baklmas ve bu yasalann uygulanmas da olanaksz. ABD'nin sav ise dikkat ekici. ste tutulanlann (tutsaklann) dman savalan olduu ynndeki savlan reddediyor; B M ' n i n buradaki tutuklulan derhal mahkemeye karmas arsn dikkate bile almyor. BM gibi uluslararas bir rgtn ve dnya devlederinin anlann umursamyor, ekya-byk devlet rol oynuyor. Hangi ikence yntemlerinin uygulandn, dnya kamuoyu, Guantanamo'dan kurtulanlarn anlaamlarndan rendi. Bir tutuklu, ste zincirlenerek saaderce demir parmaklkl kafeslerde tutulduklann, bozuk yiyecek ve su ile beslendiklerini anlam. Time dergisi de steki ikence olaylanna geni yer ayrd. Bir tutukluya enjeksiyonla bir sv alandktan sonra sorgulayan lann nnde kpek gibi havlamaya zorlandn yazd. Tutuklular dvlyor, kulaklannda sigara sndrlyordu. Pentagon, Kba ssnde -bildirmedii nedenlerle- 23 tutuklunun 2003 ylnda toplu intihar giriiminde bulunduunu aklad. O kadar. A B D ynetimi ne srlen savlar dikkatle incelediklerini aklad ama: Bakan Yardmcs Cheney araclyla dnya kamuoyuna Guantanamo'nun kapaolmayacan duyurdu. 83. Birok marifedi ilerde ngiliz gizli servisi MI6'y da grdk.
667

Ocak 2006'da Ruslann bir aklamas MI5'in de masum olmadn ortaya koydu. Rusya stihbarat Servisi FSI, Rusya'daki yabanc servis ajanlarnn Sivil Toplum rgtleri'ne mali yardmda bulunduunu aklad. Tass Ajans, F S B Szcs Sergey gnatenko'nun yapt aklamada, Moskova'da dzenlenen zel bir operasyonla yabanc istihbarat servis ajanlanyla Sivil Toplum rgderi arasndaki ilikinin ortaya kanldn sylediini duyurdu. Sorumlulardan birisi ngiltere'nin Moskova Bykelilii'nde ikinci katip grevindeki Mark Doe idi. Bu trden yardmlara Trkiye de yabanc saylmazd. Banl eidi vakflarn Trkiye'de kimi derneklere ve hatta sendikalara kimi konularda araarma yapmalar ad altnda para gnderdii eidi vesilelerle akland. Parasal bu "yardmlarn" en nls hi kuku yok, AB Bykelisi olarak Ankara'da bulunurken Karen Fogg adndaki hanmn "Karen Fogg ocuklan" diye nlenen Trk gazetecilerine ve bu arada Kbns'ta istedikleri ynde zme yanamayan Rauf Denkta' ynetimden uzaklanrmak iin hem KKTC basnnn bir blmne ve hem de kimi partilerden birisine parasal yardm yap saptand ve akland. 84. MI6'ya dnersek, dnyaca nl bu gizli servis halka almaya karar vermi olmal ki; - 2 0 0 5 ylnda- ilan vererek, "baka lkelerin kltrlerine ilgi duyan personel" aradn bildirdi. nternet sitesinden yaplan duyuruda, "kresel eriim yeti sine sahip bir istihbarat servisi, kresel bak asna sahip insanlara ihtiya duyuyor," deniyordu. Ksa duyuruda James Bond filmlerinin unutulmaz replikle668

rini andran ifadeler de yer alyordu: "ngiltere'nin karlar iin bask alnndaki durumlarda iyi hesaplanmam kararlar almaktan korkmayacak kiiler" aryordu M16! Bond filmlerinde ad ve ilevi uzun yllardr gemesine karn ngiltere Ml'nm varln nihayet 1994 ylnda resmen kabul etti. Ml'nn resmi ad Gizli stihbarat Servisi (SIS) ve bakanna da (C) deniyor. (C), Bondvari iler grdrmek iin eidi yabanc diller bilen, bilgisayardan ok iyi anlayan, yurtdnda yaamaya elverili kiileri anyor. Bizde de M T , topluma ald yllarda bilgisayarda bir site kurdu, halktan gelen sorulan bu sitede yandad gibi tekilat hakknda kimi haberleri de buradan duyurmaya balad. Fakat MT'in yeni eleman arayan ilanlannda Bond tipi i ler grecek olanlara yer verilmedi.

85.
M16 ile MI5, dnyann drt bir yanndaki gizli servislerle kurduu ilikiler sayesinde -Austos 2006'da- Londra'da dzenlenen operasyonlarla uaklara bombal saldrlar nledi ve bylece byk bir faciann nne geti. Gazetelerde kan bilgilere gre; M16 ve M I 5 , yaklak bir yldr CIA bata, Alman, Pakistan ve kimi Kuzey Afrika lkelerinin istihbarat servisleriyle iliki halindeydi. Alman Bild gazetesi, uaklara saldnyla ilgili plana ilikin kimi nemli bilgilerin srail tarafndan Lbnan'da srdrlen harekt srasnda ele geirildiini ve srail gizli servisi M O S S A D tarafndan MI5'e bildirildiini ne srd. Gazeteye gre MI5-MI6, "Overt" adn verdikleri operasyonu 2 0 0 5 ylnn bahar aylannda Pakistan'da yakalanan bir El-Kaide yesinden elde edilen bilgiler nda balatmlard.
669

El-Kaide'nin uygulayaca saldry planlamas iin Usame Bin Ladin; eski Sovyeder Birlii'nin biyolojik sava kurumlarnda alan bir kimyageri grevlendirmiti. Gazetelere yansyan sylentilere baklrsa; olayn M O S S A D ayanda hayli ilgin ykler yaanma. israil ordusu ald bir istihbarat zerine gya Lbnan'da bulunduu sylenen Bin Ladin'in byk olu Saad bin Ladin'i ele geirmek iin Baalbek kentinde bir operasyon dzenlemiti. Saad bin Ladin ele geirilemedi ama, askerler terrist militanlara ait bilgisayar bulmulard. ncelemeye alnan bilgisayarlardan ngiltere'de faaliyet gsteren 20 terr hcresine ait bilgilere eriilmiti. Daha sonra MOSSAD'a Pakistan bakenti slamabad'tan El-Kaide'nin ngiltere'de yaayan Pakistanl yelerine, ngiltere'den ABD'ye uan yolcu uaklarn padaona emri verdii bilgisi gelmiti. M O S S A D edindii bilgileri ngiliz gizli servislerine iletti ve Londra'da operasyonlar balad. ngiliz gazetelerine gre, operasyonu baka bilgilerin nda deerlendirmek gerekiyordu: Londra ve evresinde yaayan 29 kiiden oluan saldn ekibi, yaklak bir yldr pheli faaliyederi nedeniyle MI5 tarafndan izleniyordu. CNN International TV kanal daha ileri gitti; Ml5'in ekibin iine bir muhbir szdrdn ne srd. CIA da operasyonlara kana; yapaklar her hareket, her konuma izlemeye alnan saldrganlarn evlerinde yaplan araarmalarda United Airlines Havayollan'na ait 16 Austos tarihli biletler bulundu. stihbarat yetkilileri ngiltere'de radikal slam'n etkisine girmi ve intihar saldrgan olmaya aday yaklak 1.000 Mslman ngiliz bulunduunu sylyorlar. Yakalananlar da bu gruptan.
670

86. Her yerde her olayda adndan sz ettiren CIA gibi rgderle ilgili ykler dnya medyasnda yer alrken; 2005 ylnn M a ys ay balarnda MT'te beklenmedik bir gelime oldu. Sekiz yldr tekilaan mstearln yapan ve drt yl daha bu grevde kalma hakk olan enkal Atasagun, emekliliini istedi. 5 Mays 2005. Bu istemin nedeniyle ilgili ne tekilattan ne de dorudan Atasagun'dan bir aklama geldi. lem sessiz sedasz, grltsz paarsz, fakat arkasnda nedenler niinlerle balayan birok soru brakarak sonuland. Atasagun, MT'te yararl ve baanl hizmeder grmt. Fakat gizli servislerin yazgsnda vardr. bnyede ekimeler, ayak kaydrmaya alan uralar eksik olmaz. Dnyada ne kadar gizli servis varsa bu kural hepsinde geerlidir. Acaba enkal Atasagun byle tertiplere dayanamayarak m, yoksa iktidardaki AKP hkmeti ile uzlama zorluu ektii iin mi emekliliini istemiti? Hl bu sorunun yama alnm deil. Daha nceki mstear Snmez Koksal'n balatt tekilau askerden anndrma, sivilletirme giriimini enkal Atasagun tamamlad, tekilaa yzde yz olmasa bile buna yakn oranda sivillerirdi... Tekilata yetenekli gen elemanlar almaya ala, nemli lde baard. Hatta ngiliz gizli servisleri gibi, ilanla eleman arama yoluna gitti. nternet araclyla halka almaya ala... Atasagun adn Trk halk, Abdullah calan'n Kenya'da Amerikallardan teslim alnarak yurda getirildii gn duydu. Zamann babakan Blent Ecevit; calan'n derdest edilerek yurda getirildiini TV'lerde aklad srada yannda ne bir babakan yardmcs ne de emniyetten biri vard. enkal Atasagun Ecevit'in hemen yanbandayd. Atasagun calan'n yurda getiriliinde birinci derecede rol
671

oynad. C I A temsilcisiyle konuan, calan'm teslim koullarn mzakere eden ve bunlan Babakan Ecevit'e bir gece yarma doru bildiren... calan'm "salkl biimde" Trkiye'ye gtrlecei ve "adil biimde yarglanaca" szn hkmet verdikten sonra CIA ile teslimin nasl olacan grp planlayan ve de uygulayan Atasagun'du. Gazete temsilcileriyle zaman zaman ve tabii gereksinildii zaman konutunda akam yemeklerinde buluarak ya belirli bir sorun ya da genel olarak lke sorunlar zerinde grmeler ve aklamalar yapan mstear, Atasagun'du. calan'n yarglanmasna kar kan yoktu. Fakat yarglama sonunda mudaka idam karar kacana ve uygulanacana inananlar terrist bann ipe deil Imral Adas'na gnderilecei haberini sindiremiyorlardt. Kamuoyunda da genel kan buydu. calan almalyd! Atasagun gazetelerin temsilcileriyle bir dizi grme yapn. calan'm neden idam edilmeyecei konusu zerinde konuuldu. CIA araclyla Bakan Clinton ynetimine calan'm "sal zerinde titizleneceimiz" sz verildiini kamuoyu aynnlanyla bilmiyordu. Atasagun, sorunu zd: dam edersek calan kahraman olacakt. Sa kalrsa calan'dan yararlanabilecektik. PKK rgtn paralamaya veya terr olaylannda etkinliini yitirmesine olanak bulabilirdik. Geen srede devlet mi calan'dan, calan m devletten yararlanmtt? Soru henz yandanmad... 87. Ban'daki gizli servislerde grld gibi; Atasagun kamu672

oyunun merak ettii kimi konularda gazetecileri davet ederek aklamalarda bulundu. Kuku yok, ilgin konularda ilgin aklamalar yaparak deiik bir portre iziyordu. rnein Kasm 2000'lerde srekli tartlan bir konu ze ; rinde drt gazetenin drt temsilcisine konutu: Fla haberdi syledikleri. Gneydou'daki vatandalara ulaabilmek iin devletin Krte TV'yi kullanmas dncesin deydi. O zamanlar Krte TV'ye izin verilip verilmemesiyle ilgili etin tartmalar yaplyordu. "Trkiye, PKK'nn calan'm yakalanmasndan sonra girdii eylemsizlik dnemini iyi deerlendirmelidir," diyordu: "zellikle Silahl Kuvveder byk gayret gsteriyor. Adam (calan) iki senedir burada. Ama yaplmas gerekenlerin ou hl yaplamad. Hatalarmzn nedenlerini hep danda, bakalannda aramak alkanlndan arak vazgemeliyiz. Hatalarmzn nedenlerini biraz da kendimizde aramalyz." MlT, calan'm yakalanmasndan sonra 25 ubat 1999 ta rihindeki MGK'ya yeni dnemde neler yaplmas gerektiine ilikin bir rapor sunmutu. Kltrel alanlarda nlemlerin de ngrld rapor MGK'da skna yaratma. (Krte yaynlara, TV'lere izin gibi ierikteki) Bu rapor Kurul'da "Bunlan nasl sylersiniz," diye tepkiyle karlanma. Atasagun gnn koullarnda bir bakma haklyd. Ama ncelikle dikkat ve ilgi eken bir giriimde bulunuyordu enkal Arasagun'la yardmcs Mikdat Albay. Bu aklamalarla; espiyonaj, kontrespiyonaj ve terrle mcadelede etkin istihbarat yapmakla grevli olan MT, deiik bir kimlik sergiliyordu. "Vatanda kazanmak istiyorsanz derdinizi anlatmanz lazmdr," diyorlard. "Derdinizi neyle anlatacaksnz? arede mi? Hayr adamn
673

ana dili Krte. Trkiye Cumhuriyeti'nin kar iin calan' nasl kullandysak Krteyi de kullanabilmeliyiz. Kimi aranrmalara gre blgedeki analarn yzde 60' Trke bilmiyor. Analar kazanabilseydik sorun zaten bugnlere kalmazd. Bunu yllarca yazdk, ama sonu alamadk." Syledikleri byle zedenebilirdi. Bu aklamalar yle basite alnacak, hele M T gibi bir ku rulutan gelirse gz ard edilecek aklamalar deildi. Soruldu: "Krte TV konusunda esnek bak ieren bu grn M T devletin ilgili birimlerine aktard m? Hkmet bu konuda MT'in grn sordu mu?" Atasagun, "Soruldu," diye yandadi: "Biz de size imdi akladmz bu kanaatimizi kendilerine bildirdik. Benzer ekilde calan'n idamna da kar ktk, bu grmz de hkmete bildirdik." bandaki Ecevit hkmeti Krte yaynlar konusunda gelien bir tutum izledi ve... calan (MT'in CIA'ya-ABD'ye) verdii sz gerei... Aslmad. mrah'da yatyor. PKK belasn ortadan kaldrmak iin terrist bandan ne kadar yararlandmz (veya onun bizden ne kadar yararlandn) elbette aranrmaclar saptayacak... bir gn! 88. Her devlette adlan ve ilevleri bilinen gizli servis says deiir. Kiminde iki, kiminde bir. Bu bilinenlerin dnda her devlette ad bilinmeyen ama ilevleriyle nemli grevler yerine getiren, varl bilinmeyen rgdenmeler vardr. Trkiye'de M T kendine zg bir istihbarat tekilandr. Ak istihbaraon kayna Emniyet Genel Mdrl'dr. Ancak, rnein asker kendine zg istihbarat almalar
674

yapar. Genelkurmay' bilgilendirir, kimi olaylarn ncesini sonrasn aratrr. Askerin uzunca bir sredir Kuzey Irak sorununu ok dikkatli izledii biliniyor. Ancak medyaya yansyan haberler Trkiye'nin Kuzey Irak siyasetini zediyor. Kimi haber ajanslannn verdii haberler Kuzey Irak'taki gelimeleri kamuoyuna duyunyor. Bu haberlerin bir blm yanl olabilir. Kimileri amaldr. Ama Kuzey Irak gibi Trkiye iin son derece duyarl olan bir konuda askerin istihbarat da son derece nemlidir. Cumhuriyet gazetesi "terr rgt PKK'nn Irak'n btn blgelerinde srdrd faaliyederle ilgili" askerlerin -kendi istihbaradanna dayanarak- hazrlad bir raporu aklad. Rapor "AB'li yetkililerin terr rgt ile srekli temas halinde" olduunu vurguluyordu. unlan yazyordu rapor: "Irak Krdistan Demokratik Partisi Bakan Mesut Barzani ile Irak Cumhurbakan, Irak Krdistan Yurtseverler Birlii Bakan Celal Talabani, Irak'ta hedeflerine (bamsz Krdistan'a) ulamak iin PKK'nn baanl olmasn istiyor." Raporun tarihi 9 Austos 2006. Ankara'nn nmzdeki dnemde terrle mcadele iin yapaca hazrlklara k tutacann yazld haberde u saptamalar da yer alyordu: "ABD'li yetkililer (resmi btn yalanlamalara karn) terr rgt ile srekli temas halinde. Binba ve daha st dzey rtbeli Amerikal askerierin PKK ile yapklan grme says ylbandan bu yana 100' geti. "Terr rgt elemanlan A B D ile AB lkelerinin Trki ye'yi PKK ile masaya oturtmay hedefledii grnde. Bunu Irakl deiik dzeylerdeki yetkililere de uygun zamanlarda iletiyorlar. "PKK'nn son alo aydr Trkiye'de yapn eylemler provo675

katif amat olup, masaya oturtma stratejisinin bir paras olarak uygulanyor. Terr rgt bu eylemleri iki hedefti olarak planlad. Birincisi Trkiye'yi zor durumda ve aciz durumda brakmak. Trk halknn, ne olursa olsun, terr bitsin, noktasna gelmesini salamak. kincisi ise Trkiye'deki Krderin ayaa kalkmasn salamak. "PKK bu eylemleri yapabilmek iin Irak'ta her trl olanaa sahip. Talabani ve Barzani, Trkiye-lrak ve ran topraklarnda bir Krt devleti kurulabilecei hedefini gelitiriyorlar. "Suriye'deki Krtlerin bu hedefin bir paras yaplmasnn u aamada zor olduu deerlendiriliyor. Buna ulamada kendilerine en ok ABD'nin yardmc olacan dnyorlar. "Terr rgt kadrolar, bu plann nemli bir paras olarak ngrlen Trkiye'deki Krderin ayaa kalkmas konusunda ise baarsz olunduunu dnyorlar." Bu, bir askersel istihbarat raporu. Birbirinden ayn, birlikte grev yapmayan iki istihbarat... ve, sivil kurum MT'in ayn konudaki raporu askersel istihbaran dorulad. Cumhuriyet, askerlerden sonra MT'in MGK'ya sunduu raporu da aklad. Bu rapor; "ABD'nin terr rgt PKK ile 'silah brakma' pazarl yaptn, bunun karlnda PKK ile Trkiye'yi masaya oturtma sz verdiini" yazyordu. MT'e gre; ABD'li yetkililer ile terr rgt temsilcileri zaman zaman Irak'n deiik yerlerinde gryor ve karlkl deerlendirmeler yapyorlar. ABD, PKK ile griitn "resmen" yalanlad. 30 Austos'ta A B D Dileri Szcs Tom Casey, terr rgt ile grtklerini kesin bir dille yalanlad. Raporun can alc blm A B D ite PKK arasndaki diyalog: A B D - Silahlan brakn ve Trkiye ile masaya oturun. Irak'taki gelimeler nda en salkl durum bu.
676

PKK- Bunu kabul etsek bile Trkiye kabul etmez. 20 yldr yaananlarn ardndan Trkiye bizimle masaya oturmaz. A B D - Bunun alt yapsn biz salayacaz. Siz silahlan brakn tesi bizim iimiz. ok ciddi almalarmz var. PKK- Trkiye kesinlikle bunu yapmaz. Biz silahlar brak- tmzla kalrz... M T raporu ilgin kimi baka saptamalar ieriyor.' ABD'nin bu lde temas kurduu rgte ciddi zarar vermeyeceine, terr rgtnn grnr gelecekteki amacnn Trkiye'yi zor durumda brakmak olduuna deiniliyor. A B D diledii kadar yalanlasn: Bu iki rapor Trkiye'de MT'in dnda istihbarat rgderinin varln kandyor. 89. Devletin nem srasnda dier kimi kurumlarla birinci srada yer alan MT'in, Atasagun'dan sonra da kimi nemli sorunlarn zmnde grev aldn yeni M T Mstear Emre Taner'in Kuzey Irak'a yapn -tabii gizlenen- bir gezi aa kard. Mstear Taner'in -sonradan edinilen bilgilere gre- bu ok nemli gezisi Trkiye'nin yllardr zmeye alt bir numaral sorunu PKK ile yakndan ilgiliydi. Trkiye Kuzey Irak'ta Kandil danda yuvalanan terr rgtn dorudan, askersel bir operasyonla yok etme olanandan yoksundu. ABD, Trkiye'nin Kuzey Irak'a bu biimde bir mdahalede bulunmasna hibir zaman izin vermedi. Hatta Irak savann balangcnda Trkiye'nin Kuzey Irak'a mdahalesine izin vermediini sert aklamalarla duyurdu. Bir sre sonra Kuzey Irak'taki Krt airetleri de Trk askeri harektna silahla kar kaaklarn akladlar.
677

Fakat iktidardaki A K F nin Terrle Mcadele Yasas'nda askerlerin ve polisin istedii deiiklikleri yapmaktan kanmas, askerlerin ve polisin terrle savam hzn kesiyordu. Kandil dalarndan inerek Trk snrlann geen terrisder hemen her gn ya askeri ya da polisi veya sivili ldrmeyi srdryorlard. Genelkurmay Bakan Orgeneral Yaar Bykant Kara Kuvvetleri komutan iken; dalarda ve ieride be bine yakn te rrist bulunduunu ve bunlarn plastik bombalarda saldrlan arlk verdiklerini aklad. ABD, terrist ilan ettii PKK'y ortadan kaldrmak iin he men her yl yeni bir politika ile Trkiye'yi uyutmay baard. rnein ilk nceleri askersel bir mdahalenin Kuzey Irak Krt airederinin Trk askeri ile savamasna yol aacan sylyordu. Bir sre sonra, daha sabrl olmamz, PKK sorununu mut laka zeceini syleyerek Trkiye'yi oyalad. Daha sonra, "sabrmz tkeniyor" slogan alnnda ABD'yi sknracain sanan AKP hkmetine. Kuzey Irak'a mdahale nin onarlmaz sonular douracan ne srd. Bir operasyon fikrinden geri durmasn bildirdi. Ya yle ya da byle bir takm gerekelerle Kandil da'nda PKK yerini muhafaza etti. Hatta kimi elemanlarn iftilik yapmalar iin ovaya indirdi. Bu arada kan dkmeye devam etti ve A B D de ayn sylemlerle Trkiye'nin nne koyduu engelleri ni srdrd. 90. A B D ' nin Trkiye'nin nne koyduu zmle ilgili soe neklerden nde geleni, genel af ilan edilmesi, terrisderin Trk ye iinde rahata yaamalarna olanak >a|anmasyd
67

Genel af, calan'n da zgrle kavumas demekti. Hibir Trk hkmetinin gerekletiremeyecei bu neri medyaya yansd gn kamuoyunda byk grlt koptu... Ayrnlara girmeden zetlediimiz bu gelimeler izlenirken; Trkiye'de ngilizce yaynlanan The New Anatoliart gazetesi sahibi tlnur evik'in bir yazs yaymland. lnur evik sadece bir gazeteci, bir gazete sahibi deildi. Ayn zamanda bir iadamyd. ok nceki yllarda, zal ve Demirel dnemlerinde Kuzey Irak'taki egemen kiilerle yakn ilikiler kurmu, airet reislerin den Talabani'nin dosduunu kazanma. Talabani blgesinde eidi yatrmlann -bu arada bir havaalan inaaann- mteahhitliini stlenmiti. Gazetesinde yazd yazlar ilgi ekiyordu ve ite bu kimlikle 22 Kasm 2005'te Kuzey rak'n Erbil kentinden yazd yaz byk yanklar uyandrd. evik; M T Mstean Emre Taner'in, yannda iki M T eleman ile ekim aynda Mesut Barzani'yi ziyaret ettiini yazyordu. Buluma Barzani'nin Bakan Bush tarafndan kabul edilmek zere Washington'a gitmesi arifesinde gereklemiti. stelik M T Mstear'nn Barzani ile grmeye gittii srada Trk hkmeti - A B D ve ngiltere'nin tavsiyeleri zerine- Kuzey Irak Krtleriyle yaknlama olaslklar zerinde du ruyordu. Grme Selahattin kentinde Barzani'nin Seriray merkezinde gerekleti. tlnur evik grmenin hayli uzun srdne deiniyor, Mstear Taner'in Barzani'nin yanndan ayrlrken; "George Bush'a grmenin ieriini anlatmasn" rica ettiini yazyordu. Bu grme aa kmadan nce Washington'a giden Mesut Barzani'nin Bakan Bush tarafndan "Sayn Bakan," diye karlanmas Trkiye'de tepkiyle karland. Hatta (protesto et679

mek iin diyemiyoruz) bilgi almak iin A B D Maslahatgzar Dileri'ne arld. 91. Olay birka adan ilginti. M T artk sadece gizli bir istihbarat servisi grevini yerine getirmiyor. Gerei duyulduu zaman devletin nemli sorunlarnn zmnde yardmc ve nc olmak amacyla devreye giriyor. Fakat devletin onca kurumu varken MT'e Kuzey Irak airederiyle PKK sorununun zmnde iliki kurmak grevi veriliyordu. Mstear Taner'in ziyaretiyle ilgili Ahmet Erhan elik imzal uzunca bir haber-yaz yaymlayan Tempo dergisi kimi sorulan yandad. Dileri elemanlan dorudan Barzani'yle temas etse bu iliki devlederaras resmi dzeye tanm olacaka. Oysa MT'in ilikisi, "devlet gvencesi tayan ama gayri resmi kabul edilen bir iliki" idi. Taner'in yelenmesinin bir baka nedeni vard. M T Mstean mesleki kariyeri boyunca Barzani ile yedi kez grmt. Grme scak balad, scak srd ve Barzani TC'den res mi isteklerini Emre Taner'e aklad. Barzani'nin drt maddede zededii "nerileri" -bunlara PKK'ya kar mcadele edebilmek iin ne srd koullar da diyebiliriz- MT Mstear dinlemekle yetindi. Barzani'nin nerilerine devlet adna evet veya hayr diyebilmek olanana sahip deildi. Dergide sralanan maddelere gre Barzani; T C , Trkiye snrlanna tamamak kaydyla Kuzey Irak'taki Krt oluumunu kabul edecek... Irak kapsnda neden Irak bayra yok, demeyecek...Trkiye ve Irak Krtleri arasndaki yakn akrabalk dikkate alnarak sk geli gidileri kolaylaarmak iin her iki lke vatan680

dalanna ifte vatandalk olana... renci alverii salanacak ve Trkiye Krt Harp Okulu'nu gerekletirecek! M T Mstean'nn tek bir koulu vard: "Kuzey Irak'taki Krt otoritesi" Trkiye ile ibirlii yaparak . PKK'yi yok etmek zere harekete geecek ve Barzani, PKK karu ibirliini rgt tmyle silah brakp yok oluncaya kadar g-, rreceklerini ilan edecek! PKK'ya kar ibirlii yapmak iin Barzani'nin ne srd koullar Trk hkmeti nasl karlad bilinmiyor. Zira bu yaynlardan sonra resmi hibir aklama yaplmad. MT-Barzani grmesi de yalanlanmad. Ne ki, -bir sylentiye gre- M T lnur evik'e, grmeyi aklayarak bir uval inciri berbat ettin, diye tarizde bulunmu. ABD, 2006 ylnn Austos aynda PKK sorununun zmlenmesi amacyla Trkiye-Irak arasnda ibirliini salayacak bir koordinatr atad. PKK evreleri ABD'li koordinatr olayn olumlu karlad. Bylece Amerika'nn PKK'y tand kesinleecek ve eit koullarda, stelik silah brakmadan Trkiye ile masaya oturmalar .salanacakt.

92.
Bugn casusluk eylemi kiilere bal olmaktan kmtr. Bu durumu teknik aralarn ok gelimesi yaram... 762 sayfa, ok kapsaml, geni araurma ve emek rn 21. Yzylda Gvenlik ve stihbarat balkl kitabnda Dr. Sait Ylmaz, teknik gelimeleri ok ayrnnl biimde ilemi. Burada gizli servislerle ilgili kimi paragraflardan kimi irdelemeleri zedeyerek aktaracaz: Dr. Sait Ylmaz, rnein "istihbaratlarn iini sokaklardan masa balarna, daha ok bilgisayarlarn tadn" yazyor. Inter681

" .. zede ifade etmek gerekirse, ileri teknolojik istihbarat netin yeni dnyay bir rmcek a gibi saran sanal a bilgisayann tek bana "elektronik istihbarat" retiminin ortaya kmasnda en ciddi kaynak yarattin geni biimde anlatyor. u sandan (sayfa 609) birlikte okuyalm: "Elektronik ortamda her ey dinlenir veya okunur, bunlar manyetik bandara kaydedilir ve buradan da tercme, analiz ve kymetlendirme iin ilgili merkeze gnderilir... Bu bilgisayar sis temlerinin ierii, gleri, uyumluluklar, esneklikleri ve dahas uydular gibi iletiim a balannlar reknik istihbaratn bir par asdr... "Gnmzde global (kresel) iletiim alanndan yararlanan gizli servisler, neredeyse istedikleri btn kapal veri banka larna girerek gizli ve zel bilgilere ulaabilmektedirler... Firmalar, bankalar, telefon irkederi, maliye ve salk daireleri, sigortalar, trafik kurumlan, emniyet gleri birbirlerine elektronik ortamda balanan ve devlet adna alan uzman casuslara kar ge nellikle ok az korumaya sahiptirler. nk uzman casuslar ya bir kod zcye ya da ayr bir giri kanalna sahiptir. "Bilgisayarlara szan kiiler gizli servisler tarafndan profesyonelce kullanlmaktadr. Dnem artk bilgisayarlarla casusluk dnemidir... "... Alman Der Spiegel dergisinde (sayfa 610) yer alan bir haberde, Alman Silahl Kuvveden ve Dileri Bakanl'na ait ok yksek sayda gizli belge, veri, yazma ve grlerin Microsoft iinde alan NSA'ya ( A B D Ulusal Gvenlik Ajans'na) bal bir sistem tarafndan ele geirildii akland. Bu casusluun Microsoft program iindeki gizli ifreyi kullanarak Amerikan istihbarat rgderi tarafndan gerekletirildii ortaya kmtr... "... Elektronik, teknolojik, uydu-bilgisayar istihbarat sistem leri modern an casusluk vastas olarak kullanlrken, bu tr istihbarat sistemleri zerindeki bilgilerin bize yansyan yzleri son derece snrldr...
683 682

kullanmlarnn, aralan da yntemleri de hal ok ack deildir Cou kez kullanlan yntem ve aralardan ziyade olaylar eliyle' yaraman sansasyonlar arka odalardaki almalan gizlemektedir..." 93. Kitap biter... Gizli servislerle ykleri bitmez. Ankara, Eyll 2 0 0 6