T RKLERi N

ADLE AYDA
iL K ATALARI

o
>-

w
-I
o

c
.-
a.
CII
-
a.
:::1
...
AdiZe A.yda ilk ii ./jrcnimilli Berlin. I1C Pnris'te,
,-tr! 1' (' liec fjrcnim i lst unbul'du . Notre Dame de
"iuIl Frunsiz l i...esi nde A nkara 111t1w k Fa-
hii!tesi Jl i tntirdcten sour. lI.'Inm. Dit re T/l r i h Uoq-
;It.l,lfll F(Il,'iilte8i ni n F ra nsI::: Dil ; n : Edebi ytl h B l -
/lJiil ld CiI meZ1Hl 15 !lI l uilren ukndemik, ZO
/111 tu-e n diplomati k h"a ry ri ra nhr,
Tiif/;ilje'l/in i U.. ku din diploilw t l olm! Athle Ayda
HiiJliil.:di lifl t' t er]i edcceJii mu!u. Z{l ma1!W Cumlusr-
/'[I:;,k1lill tarainulan Kont ewjan Senutiirii seilcrck .
.l;/dumati k J.:fll'yerindfil ay n l olllj t l"r .
('ii: ii lll {wklcyn! pruhlf'lII/crt: mem", ohm Adil c
.-Iyda . 1%8 y llu/(lall beri. " Et rs ,, es vur ", YUlli E t -
riis1:lt vin etJl ik iizerilll1c 198fi
dl [rans ieca olurul.. "Les Htrunou es
taic llt des Tu rcs . Preunes" ( E lriisk l er TUr k uii. De-
7illrr ) !I/UI cseri t'e mw ta mll mla yan Im eseri i le Et -
ril.slcl l rin lIwll,'ici prtl lJlnni tli ke,'n olarak zmii.:; ve
Til!" k tnlune parlak bir fa sll eklemisti v,
,l!iile- Ayda, E l r iiskl cr n izin i lctk ip et/erken,
Turt.Ic nn utul armu ec fJ/L:j ka k urdeslerine de
Fe t ari l de yelli {' Ilda r ll m1$tl r .
Fia tI : 4.8110 TL.
Ankara
1987
I.
' _

ADLE AYDA
ttalyan Decleiinden
IAya"kat sallibi
TORKLERN
iLK ATALARI
Ankara
1987
-
](op-ya. cviri ue adap fasyon lui kla ri Iahfuzdur.
r o r x n e n r r. u n
n s z
G/R/ $ ...
1
9
I
T tirklet-in ijk atalnri
A - Pel asglar 19
B - Iski tier ... . .. .. 28
C - Konumuala i1gili baska kavimler . .. 44
II
Etrskler
A - Et r sklerin gler i 60
B - It alya' da Et,iisk aij-J 75
C - Tarihi aydmlatacuk yepyeni al k! _
rnal ar ve yorumlar ,.. ... ... . 124
161
207 ........................... ......... ..
Resirnler
Kitnba SUil vertricen
EK
1 - Pelasglar kim idiler ? 165
2 - i s ki tl erle Et rfi sklcr a rasuidaki
ben zerll kler 186
J - Tarihin safugmda i ki Trk Devlet i 202
Ay ydtz Maf baast A .$'.) Ankara
b
[]lZ
1971 de, adl sera olan "Les Etrusques
taient -i ls des TUTcsf " (Etrslder Trk m wiler?)
diye [runsizca biT kk ki tap AThk
bugn, 16 Yll et in uruttrmalardan sonra,
bu kitaba "Etrskler Tilrk idiler" adlm koyma7, su-
rct iylc, keui i sorumu cevaplandtrabilecegim kcnna-
t indeyim.
Elb ette ki , "Etriiskler Proto-Tiirlc idiler"
olsa idim, daha ilm biT dey im olurdum.
Fakat ger ek TTk trki, qerelc TUrJe dili zaman tme
(jyl e bir siirckl i l i tc gstcrmi lerdir lei, sadece Y zY11-
lara degil, Binsjtllara meydan
Etrs klerin Tiirkiye Trklerini n dogrudan dog-
Tuya atalan oldu klanm sylememi z phesiz mm-
kien degildir , Bnnunla Iiercuer, Etrskierle biz im
-miisterel; ataZara sahip oldugumuz da muhakkaktlT.
Bcigi Oria Asya 01an bu miiste rek: afaZara ben bu
l.: ita ptr: "Eetci Tiirkl er" tuinn eerdim . BelirtC1jim le i,
sijz konu su. Eski 'I'rkl er ok: ok e:ski T'iirklerdir,
Onl ar m. dili Alman t rkol oglarmm ' la!f tr ki sch" di -
'!Je adl al1 dlrdlklan di lin ekl ini henz ulnumusti , $u -
1
tilt da syleyim ki, Anglo-sakson tlirkolo larm kul-
Zandtgl, ne idg belirsiz "Turkte" kelimesini ben
dogrudan dogruya yok jarzediyorum.
Etrskler zerind ek! incc1emelerim"in daha ba-
m a, Fransiz etrskologu Raymond Bloch'un biT
gr beni ok etkiledi. Herleesi n urkeolojiye ve
t.apit gt bir smul a, bu bilgi n aagldaki
tsabetlt sozlen sylemek cesaret ini gsteriyordu .'
":" kartsik ni telikteki tarih problemlerle kar-
zam an, arkeolojinin sagladlgl bilgileri
yoru mlamak ancak Iengistik gibi, din ler tarihi
gi bi bili mlerin ya rdr rm He mmkn clmakt adir. Su
veya hu kavmin zel1iklerini ve baska kavimler He
belirtmek iin din ve dil 'alanmda ki bilgi-
blrincl derecede nemlidir" (t'L'anci enne civilisa-
SIOn des Etrusques", !ngilizceye evirisi , s . 71).
Etriisklerle Eski Trkler ara slnd.:! yapft glm kar-
l1aJitrmalt incclemeler s irasmda, yukarldak i sattr-
lar bana cut . Incelcmelerimin sonucu ola-
ra.k meydana gelen bu kitap iki blme aynlmt::>ftr :
Dm He ilgili bZm, Dil He ilgli blm.
Eitaba bir de sanat ile ilgili iinc bZm ek-
iisl.bunda olan Etrsk senatv Heayni
us lupt akz Orta Asya, zellikle tstcit sancti arasmdaki
ar plcl benz erligi ortaya koymak byiik ist eimdi.
ld tabtmm yaymlmlmas lmn gecikebi-
lecegt boni bu is tcgimi yeriJte getirmekten
al zkoydu.
Onun iin, bu lJnszn ilk satz rlarmda sz
su edilen kk kitabm 1974 de fTkeyo
2
I
t
evirisinin sonunduki resimleri bu k ita ba da, kieo a-
tklamalarla bulunuyorum. Bununla beraber,
konu: ile ilgi lenenler e u i ki eseri t aVl'Jiye t mek is-
t erim .' Etrsk sanatf. t in Raymond Bloch'... n liL' Art
des Etrusques' adlt es erini (11 Parnasso, Milano
1965), Tilrlc sc nati iin de, Grnd Kitubevi t araj m-
dan yaymlanmt bulunan "Le Tr sor des .'k y t hes"
(Paris 1969) adlt esert.
Etriisklerin Trk soyundan olduklar111u daiT g-
ril::> yeni degildir. Y ani bu griiii ilk e! or/ aya atan
asla ben degilimdir. Tarih ve tarihi ara Jftrmalara
merakt bulundugu ierkese bilinen, Cumhuriyet imi -
zin kUT11CUSU Atatiirl..: Etrsklerin Tiirk S01J undan ol
dul..:lan gr$iinde idi.
Faket bu gr$, yani bu t eert k daha eski
dnemlere dayantr. Sz k onusu tcor! Oncl okuzuneu
yzyllda Bahh bilgin1er tcrajmdati o'rtay ,'1 atl1mt-
txr. gariptir kt, diinyamn Etrskol( ji uzman-
lan bu bilg inlcr in ad1artnt da, eserlerini de anmamak
tin byk zen gsterir1er.
Etrslclerin Tiirk soyundan oldul.:1ar ilw inanan
BaftZt ta rihiler bir tane il..:i tane de (kgil(!:r. Ben bu
rada aralan ndan bir Ingilizi, bir Fransun, biT de bir
Avusturyallyt zil.;;retmekle yetinecegim.' "Etruscan
researches" adlt eserin yazan / saac Tai/lor, "La lan-
gue trusque" i n yazan Baron Carra de Vaux, bir
de " Die Herku71j t der Etrskler"'in yazan l Vilhelm
Brandenstein.
9
tW 1l
kabul etmel; lzwultr ki, Trk
olduklaruu sylemi olan bil ginlerin clayandt klan de
3
lilIer her zlman pek saglam degi ldi. Ozellikle Zen-
gi3tik deliller ya yetersizdi} ya da yar.ll)J bilgilere
dayanmakta idi, Mesel, baskaca ok aydmlatlC1 kar-
;ulatrrmalar yaprnl olan l saae Taylor etTSke ile
tii rke kelimeleri ka r11atlrmaga kaU,hgl zaman.,
dogrusu zaYII ka1lyordu. nk arada biT} trkelcg-
mi olmakla beraber asb aTapa olan kelimeleri, bi-
Ter trke kelime imi gibi } ne srmek hatasma d-

Evet, dedigim gibi, btt kitapta savundugum f ez
bana ait degildir. Ancak bu tezi isbatlamak iin i1en
sTdgiim delillerin hepsi bana aittir l..enimdiT Bun-
lar sablrl1 arafzrmalartn ee yogun T-
1ldr.
Ru eserde Etrsk adlt PToto-Trklerin !talya-
ya ne zaman, nas ee ka dalga halinde geldikleri
SOTtltlUnU bir taraja blrakmagt uygun grdm. Hu
sorun, Allah mr cern-se, bundan eonraki eserimin
k011USU olacakhr. Bununla berabcr, imdiden syleye-
bilirim ki , Etrsklerin ltalya'ya g dalga larmdan
biri Ege lC1ytlartndan ve Ege adalarmdan gelmitiT.
nk Orta Asyalt oZan gebe Proto-Til rkl er, l tel-
ya'ya gclmeden nce biT ka nesi l boyunca Pelas,
Turhan veya Turhan-Pelasq adlan yl e oTalarda ya-
?amtlardIT ( PauIy ve lVissou:a Ansi7..1opedisine ba.
kllsm) .
Hu kitabtn yaztlmasl iTe sonulanan
ll1T1m slTasmda, bazi artlar bana yardmwi olmutuT.
BWllann bO$ltcaSl, ayni zamanda tarilu:i, clilci vc hu-
l:ukll olan t'e Et riiskler inrelcmek iin
Sonro italyanca yrcllmefje rulrmctli baOOm
4
Projcsr Sadri MakS1ldi Arsafm} sonulanmamt)J
aratzrmalarznda} kullanmaga niyetli oldugu. mctodn
bilmemdir.
lIirbirinin zuldt diyebilecegim iki Trk lellesi-
ni} modern Tiirkiyc'nin dili olan lelle He Kazan lell-
{csini protik olarak bilmem de
tsr, Elbctte kt , baka Tiirk lehelerini de incelemeg6
ijzen gstermi ee Yckut, avu} Uygur} KlrglZ sss-
lklerini didik didik etmiimdir.
D rt Bah dil inden bQ.ka} latince ce italyanca
bilmem de, allmalanm sirasmda ok yararlt ol-
mu.,tttr. Etrskler llakkmda Jtalyan. dilinde ne ya
Qagr yukan gzden
Dtileri grevlisi olarak l talya'da gairdigim
drt Yll iinde Etriisklerle ilgiU olarak grlecek ne
varsa grdiim, gczilecek 'I1eresi t'arsa gczdim.
Etriiskolojil-;o-trkolojik alrmalanm onalh YII-
dan bcri srmektedir.
Bu: kitabl yazarken ektigim en byk sllmrh
istedigim bazi ldtaplan el altmda bulunduTamamnk,
ba vurmak istedigim bazi eserlerden yararlanama.
mak Ankara He l stanbul'un hem ktpha-
neleri, hem kitap: magazalart EtTslcoloji gibi ko-
nular balclmmdan jak irdiT.
Dlan dan k itap getiTtmek ise} lkemizde hem
ZOT, hem de masrafltdlT. Allah'tan Roma lcent inin
zengin ktpllanelerinde al!ttgtm s!ralarda, bol bol
not alml1m ve isabet ki, Roma kitapdann-
da Elrsklerle ilgiZi olarak ne satm al

5
BUTada bu ayrmt2lardan e z ediyorsam} bu,
mond Bloeli. Jacques lIeurgon gibi Frans tz etrsko-
loglarmm cserlerinin orijinalinden degH de} ingilizce-
ye veya italyancaya evirilerinden yararlanmt 01-
mamdan z'r di1emek iind ir,
$imdiye kadar apayn iki dnya olan Btreko-
loj i ile Tiirkoloji uilimlerini bu eser, 7wnusu icabl}
yakm1a$tlrmakta} birle#irmektedir. unk UTaSt biT
gerekNr ki , t rkolog1ar qenelikle eirskoloji ile
ilgilenmezler} etrskolog1ar da, is tisnalar biT t araf a
btrakl 1trsa, dnyada frko loji diye bir bilim bulun-
dugunu bilmezler. Bundan dolaytd2T ki, k itapta de-
lil1erimi sunarken, yaptlgzm bazt alklamalar her i k i
alanm uzmanlan iin gereksiz gibi grlebilir. Her
iki tarafm sabzT ve hogTsnil Tica ederim.
Ekim 1984
Yuka Ttdaki satular 1985 y21t1'!m ba$tnda tkan
[mneizca ki tabtm iin (jnsz'n t rk e'1j e
aynen evi risidir. Bundan sonra ki sahr1aT ise ki ta-
bm evtri si sirasmda, fasll ve blm1erde
gelen llegiiklikl erin sebebini anlat mafjt amaltyor.
Franstzca kitap tkhgt zaman) [ronsizca bildik-
lerini t ahmin etliim bazl dost ve tantdtklara birer
tane Aldlgtm t-"C tebrik mek-
tuplarzndan ve reaksiyonlard!ln anladtm ki ,
Tiirk aydznt Etrskler hakkmda hi bir
yor. Sadece aydmlarmt? Universite Profesrleri de.
.'
I
I
i
Zamammtzda uzmanlama f eli ket haliYli alml.
Tarih profesr1eri uzmam olduklart dnemle
ilgileniyor, 0 almuIa allime kesiliyor, f ak at diinya ta-
rihini, insanlik tarihini bilmiyorlar. Bu to-
rihi perspektijten mahrum oluyorlar.
Bu gzlem imin et7dsi He} k itabtmm tiiTj';eye
evirisine Etrs kleri, onlarm medeniyetini ve mede-
niyet tarilundeki roter ini tamtem ve alkl aycm bilgi-
Ier eklemesie kaTar verdim. Bu bilgileri iine alun
fa81zn olsa olsa olabilird'i. Niteki m yle oldu.
Adt "Les Etrusques taient des Turcs (Pl'euves) "
01an tronsizca Icitabmn 1I1aY1s 1985 t e t orlanacak
olan Etrskoloji Kongresine yetitirmek iin acele
Ki tap biT an evvel lksm 116 bir an ev-
vel bczi bilginlere da{j1ttlabilsin d-iye, delil ni teligind8
olmayan her bir yana O" un
dir lei, Onszde diyordum :
"Bu ese rde Etrsk adh Prot o-Trkler in Ital -
ya'ya ne za man, na erl ve ka dal ga halinde geldik-
lui sor ununu bir t arafa biraki yorum. Bu sorun, Al-
lah mr verir se, bundan sonr aki es er imi n konusu
olacaktrr".
Aradan zaman getL. BiT az dalu
Kaderin bana 0 kitabl yazmaga ve bas tirma-ja [trsa t
vermefeceii inden korkmaija Bu sc'f- f'>['7e sz
konusu k itap iin ytllar boyunca top :adtgtm not1an
ue bilgileri zetl eyerek} bunlara ki tabm tr7' esinde
ver vermege 7mrar verdim. Bylece On-bil.1i1er b-
lmii ortaya lkh. Bu bZm Birinci BZm yaphm.
Bu Onsze son vermeden nce, a.klamada
bulunmaga ihtiya duyuyorum :
7

1967 ytltnm sonunda, grevli olarak Roma'ya

gnderilip de, orada turistlerin nassl, eur gelmez,
EtMk mezarltklarma kotuklanm, na.sll Etrsk m-
zelerinde Btriislc sanat eserlerini seyretmege doya-
madsklanm grnce, u zinci rleme es
duygular geti iimden :
Batihlar Btrektere byilk deiier veriyorlar..
Bat i hlar Trklere l deger vermiyorlar...
Ah, Etrsklerin Trk olduklan isbat edilebilse!
, Grlyor ki, Etrsk zmege ee
kuiemli diplomat ikcn, etrs7wlog olmafia karur ee-
risimde ilm meraktan ok milli duygu, etkili olmu-
tur ,
Ancak metodumun, kayna7claTlmtn, delillerimin
ilm olmasma byk zen gsterdim.

Etrsklerin mensei, asrl adi ve dili konusunda
Etrskoloji bilginleri arasmda fikir ayrrhklarr bulun-
dugu halde, bir noktada hepsi ayni grstedlrler :
o da, Etrsklerin medeniyet tarthinde nemli yeri
oldugudur. Gerekten, bugn ltalyan mzelerini, Lou-
vre Mzesini, British Museum'u dolduran Etrsk
sanat eserleri yksek bir medeniyet seviyesini gste-
ren, Inceligi, miikemmelligl He gz kamastiran eser-
ler dir .
8
Eyl! 1986
Adile Ayda
(
I
Bilindigi gibi, Bah medeniyetinin temelleri Yu-
nan ve Roma medeniyetleridir. Roma medeniyeti Ise,
bugnk tarih ve arkeolojik incelemelerin leesin
olarak isbat ettlgtne gre, pek ok unsurunu Etrsk-
lere borludur. Misal olarak baza alanlardaki Etriisk
tesirine isaret edelim :
Romaltlar siyas ve idar kumlus sekillerlnin
l;ogunu Etrskicrden alnuslardrr. Meset , nce Eski
'I't-klerdckl "Aksakalhlar Meclisi" gibi bir Damsma
messesesl olup, daha sonra yasama yetkileri ka-
aanmis olan SENATO (Yashlar Meclisl) Romahlara
Etrsklerden gemlstir.
9
Romahlar hem Idart, hem ASKERI TE$K1LT
modelini Elriisklerden almislardrr. Onbasrhk. yzba-
sihk, binbastlik grev ve unvanlan Etrsklerden Ro-
mahlara, Romahlardan da baska bah milleti erine
gemlstir.
Romahlardan evvel Etrsklerin Italya'da YOL-
LAR ve KPRLER insa etmls olduklarr bilinmek-
tedir.
Batakhklarr kurutma ve TOPRACI SULAMA
teknigini Romahlarm Etriisklerden grenmi!} olduk-
lan ortaya lkmH} bulunmaktadn-I').
oC-"'-- c Dk ... ;J.L-
Baea l(}J:I,t an 'k11AAma:-ve----WPRAGI--SW..::n\:MA
lekRigifl i RomaWfH'tft--EtroskleFden [;Fenmil; aldYk-
tirdikleri sanat hazineler i He t anmmakt adn -l ar. Ra-
ma kurulduktan sonraki ilk yIllarda Roma'yi, mey-
danlar-mr, binalarrm, tapmaklanm hep baska Etrsk
sehirlerinden getlrtilmis sanatilar salemislerdlr.
Romahlar- kuyumculugu Etriisklerden grenmh}-
Ier ve daha sonra Bah mill etlerine
Avrupanm es it l! mzclerinde bugn seyredi lebilen
Etrtia k mcevherle r ini n gzelligi ve inceIigi insaru
hayran ve saskm birakmaktadrr; Franstz et rako-
logla rmdan Raymond Bloch di yor ki :
(1) H,H, Scullard, "The Etruscan cruee und Rome", Tha-
mes and Hudson, London 1967, 8, 62.
(2) Otlo J, Erende1, "Etruscan art" Pengum Hooks N ew-
York 1918, ' ,
10
"Bunlann ei bugn yapllamamaktadlT, Bwqiln-
kil kUYllmcular Etrsklerin bu inceligi eldc etmegi
nasll ba*arabildiklerine akll erdirememektedi ler"(J; .
Yukandaki bilgilere sunlarr da eklemem yeri n-
de olur ;
Eski agm Homeros'tant"I senraki en byk
airi Vir j il' dir (Vergili us) . Virjil bi r Etrsk idi(S).
Eski agm en byk matematikciai olan Pi t a-
gor'uD bir Etrsk oldugu syleniyordu (6).
(3) Raymcnd Bloch, ' 'Tbe Etruscans", 'rnames and Hudson,
Londen 1965, S. 184,
(4) Homeros'un da soy bakrrrundan blr pelaag v TrI>
yah ola bllecek lni vardrr; Eu asa-
l:1dakl sebeplere dayamr:
I , Hemeros Ilynda epepestede Pelasgla rdan da'me sem-
pat! ve hatta byk hayranhkla s6z ecer. Onlar
" nhl " eiretun k ullamr,
2. Yunanhlar1a Troyahlar arasmdak! saVa!fl a: te u r k en .
Troyalllann hepain! as ruhu, cesar. eev mIl gs..
t er tr . Yunanhlar tee, sinst, kurnaz, entrikacr yalanCl-
du-la r , Troyahlan silh ve sevas guc e {,,,, t il , bile
ve yalan e ederter.
llu cpopeyt bl r Yunanhmn yazdlg-ma lnanmak gU ,
H trra geUyo r k t, !fair ok iyt yunanca bllen bl r
Musyalt, Lukyah, Karyah da otmue olabilir ,
(5) J acques Beurgon, "La vit a quotidlan a deg ll tct ruscbt-'.
11 Sa gglnt ore, xranc 1967, S, 78,
(6) Al a ln Hua, "Les Etrusques, pcuplc secret -', lt alyancaya
cvtr tst, 1959, S, 187,
Pltugor- ayni zamanda Yunanhlarm re; desinden
ok farkh, tasuvvura kaan btr felsefeye sahlp bir d -
IJIUnr ldi,
11

Bize gre Pitagor ltalya Etrskl erinden de-

gil di, 8isa m adasmda dogmus ol duguna gre, blr
pelasg Idl. Fakat bu aym hesaba gellyor. nk
Etrsklerle Pelasglar ayrn dili konusuycrlardr .
Bugn Avrupa mzeler inde ese ri er inin canhh-
gl He Phldiae'tan ve Praksi t eldcn daha ok hayran-
11k uyandrran beyk eltr as Vulka bil' Etrsk idi (7).
Vulka'nm eserlerini seyrettikten sonra Phidias'
inkilere gz atmca, insana yle geliyor ki, bu hey-
kel terin temall ettlgi yaratIklar uykudadrr.
Etrsklerln medeniyet ve kl t r seviycs lni gs-
terrnek iin, zanneder sem, yukarrdakl mi saller ye-
lcrlidir .
zetle, Etrskler Byk Atatrk'n Onuncu
YI1 nutkunda s ztinii ettigi "TRK'ttN UNUTUL
MU:;; BY l{ 1lEDENI VASFI VE BYl{ MEDE-
N! KABIL1YE T1" nin mkemmel temsilcil cridirler .
Degerli et rskolog Christopher Hampt on "The
Etruscans and the s urvival of Etrur-ia" adh eaer in-
de s yle der:
"Btr iislc milleU lmemi'tir. Klt Tnn yok
edili?ine, bu lcztre Romaltlar taraf:il.dan sahip t
Bu bize sunu hat n-latr yor kl, baznarma gre. Yuna-
nrstan'm 7 filozof (" les sept sages de la
Grce" j arasmda Trk vcya proto.rrrk oklultlarlnt Is.
bat edecegtmt a I sktcr dcn otan Anacharsls de vardi.
(7) xasstrno F a llotl no "Etruscologfa", HocpIl, Mllano 1968.
e. 291.
k ilnuisnui ve onyedi onsekiz yzytl mddetle unuiul-
muluguna ramen, bugn art!k Roma medeniyeti-
nin -perdesi arkasmda, gerekte baka bir millet in
bulunduguna dair emare ve deliller ortaya lkmaga
baslads. Bil, mill et vas t! vc karakteri baklmmdan Ro-
maltlardan ( Ltinlerden) tamamiyle [arldi idi. Ro-
malslar Yzmanl zlardan ne kadar farkl! iee, 0 kadar
[crkls,.. Etrsklcr Romaltlarm ijtiralanna, toplum
iinde horlanmularvna, Roma /mparat orlugu bir
Hrist iyan Devlet olduktan sonra lu kimee t arai m-
dan nemscnmemeterine ve kenderi ile ilgili b!n
tarihi. ve edeb metinlerin yok cdilmi$ olmasma rag-
men, hayat iyetl erini
Hampt an'un "Etrsk milleti lmemist fr... Et-
ruskier hay at iyetlerini korumuslardrr" dernekten
rnaksadr sudur :
Milddan se nraki Binyihn ort as ind an itiba ren
Avrupa iizerine ken Ortaag karanugmdan, tkinci
BinyI1m bas mda ilk SIYITlhp rkan Et rskler olmus-
tur, Daha dogrusu, baska isimle, onlar m torunlarr...
Baska Isim dedim amma, ashnda baskahk yok-
tur, bazulma, def orme olma dururnu vardu- artada.
Yani t elffuzun dcgismesl.
Ltinler Etrsklere TUSKt derlerdl (Ltince
yazrhst Tu SctL Ortacag yzyrllarr iinde. t optan
Ltln di li bozulur ken, "Tuski" kelimcsi TOSKA 01-
mus vc ay rrca sonunn bir N harfi gehnistir. Byl ece
Et rskler in torunlarma TOSKAN denmis vc Tos-
kanlarm oturduklan eograf ala na TOSKANA adr
(8) Victor Gollancz Ltd, Londen 1969, s. 248.
13

verilmisfir. Biz trkcde Toskanlarm yasadrklzrr bl-

geyi esas alarak, I talyanl arm "Toskan i" dedi klerl ve
"Toscani" yazdrklarr kelimeye TOSKANALI diyo-
ruz .
Iste ltalya' da ve bt n Avru pa'da Ortaag u-
yusuklugundan ilk uyananlar Toskan ahl ar olmus t ur.
ttalyan Rnesansrm baslatanlar onlardrr. Baska de-
yimle, 1talya' daki Prol o-Trkler veya T rkl er L-
ti nleri yal ruz bil' defa (Eski agda) cahillikten ve
Ilkellikten ekip rkarrrus ve medenilestirmis deg il-
Ier , bunu Ortaagm sonunda, ikinci defa yaprmsl ar-
drr .
Ortaag yilzyrllarr iinde Italya' mn baska bl-
gelerdekt sehirlerf birer kasaba haline ge lirkcn, Tos-
kana'daki Etrsk sehi r lerl medeni seviyelerinl koru-
mus lar du- ve hatt , Toskana'da bazr eskl nemsiz !je-
hirler geliemege baslamietrr : Mescl, Flcranaa.
M.S. XIII. yzyrlda Floransa hem 'I'oskana'mn,
hem Italya'nm kl t r merkeal idi. Rnesans hareke-
ti Fl or ansa' dan btn Italya'ya, daha sonra bt n
Avrupa'ya yayrlmi st rr. Rnesans agmm basmda ye-
ti..sen hilyilk satr DANTE Floransahdrr, yani Etrtlsk.
Sa dece Rnesans dneminin degil , bt n zaman-
lar m en ' byk heykelt r asi M!KELANJ Floransalt-
drr.
Btn za ma nlarm en byk ressami LEONAR-
DO DA VINCI Flcransahdrr;
Hosap edilmis ve gdriilmilstr ki , ttalyan R-
nesansmdakl salr, yaznr ve aanatilarm yzdc dok-
14
sam Tosk an ahdrrl ar. Toskana'da ve dzellikle Fl or an-
sa'da medeniyet yeniden dogup gellairken, bil harabe
halinde olan Roma'da hulk Papal arm sefi"i dikta-
trlg altmda inli yordu.
Toskan ahlar arasmda, sanat ve edebiyat ala-
rnmn drsmda da byk adamlar yett smlstir.
NAPOLYON'a "Sen ki Korsika hsm..." dendigi
zaman, ok krzarmis. nk aslen 'Toskana' hdrr.
Ailesi Flcransa'dan Kor sika'ya g etmilJ(9J.
Napolyon 'un ftihligi ve Cihan Hkimiyeti ide-
al ine tutkun clusu acaba damarlarmdaki T rk ka-
rundan mi geliyor du ? (10)
Sunu hat rrl at al rm ki, Floransa bugti n de, bi l'
bakrma ttalya' nm kltr merkezidir ; nasil kl Tr-
kiye'nin kltr mer kezi Ankara deg'il, Iatanbul 'dur.
tn san dsnyor : 1985 yihrun basmda Fl or anaa
ile !st anbul'un ik iz sehlr iln edi lmesi bi r tesadf
eser imidir, yoksa koll ektif s uuralt i denilen seyin iki
tarafh tecell lst mi ?
(9 ) "Encyc lopaedia llritannlca", 1970, c t 3 e. 8D8.
( 10) K an ekmia olacak ItI, Napolyon bl r ar ah k Osmantr
P adl gnhmi n hlzmetlne gf rmegf dsnrns ve buna t eeeb-
ba de ctrnts, p' ak at 0 sn-ada parts'to cerey an eden
baar otaytar kendlstnl bu t asavvur-dau vaz
15

n Bllgtler
Trk rrkt, varhgun s rdrcbilmek iin glere
basvutma k zorunda kal drgmdan . en es ki zamanlar-
dan beri kollara ayr rlnust rr . Bu kol larm he r bir-i,
sapma kadar Tr k kalmakla beraber, aYTI blrer
ad alnust rr .
Bu suretle, hem dini Inama ve trcler . hem
dilin zelli kle r i koJlar a rasmda ve dag11.
rrustrr. Bi r kolun bagh ka ldlgl belir li t r e bl r bas-
ka kol t araftndan t er kedilmi s . falan ea kolun leh-
est nde dipdiri kal an s u veya bu ke rirne bir baska
kolun dilinde unutulmustur,
Eize gre, esas gvdeden t arih ncesi bir d-
ncmde ayr tlmis bir da l olan Etrakler da ha son-
raki dnemde bu g vdeden ayrrlrrus gruplardan du-
ha zengin din ve dil mirasma sahiptiler. Bu se-
beple, kar s rlastrrmalartrmzda, Et r-iis kh-r in karsier-
BiRiNCi BLM
na t arihte ve cograryada bilinen btn T rk zm-
relerini ikarmarmz gerekecektir.
Arkeoloji k kazIl ar sayesi nde git ti ke tarihl-
Iesen t nrih-ncesi dneml er de, Orta Asya ve G-
ney Sibirya gibi tcden bcri Tr klerin yasadiklar r ve
bugil n bile daglar mm ve rrmaklarmm T rk ach t asr-
drklarr bIge lcrde, CllitI i se killerdc ad landmlrms kl-
t r ter gelis mistlr : CEYTUN, ANAU, NAMAZGAH,
KELTEMINAR, ANDRONOVO ve baskal art.
Bugiin Sovyet biIgin ve arkeologlarmm bu kl-
tr lerin 0 zamana gr e olgunlugu ve incelig;. karsi-
smda, gzlerini n kama.!]tIgJ grlmcktedi r . Bunlar-
"dan ikisini n grsler tni sunuyorum :
". " Dyl e anla"ltyor ki, Akemell id
lan orooa (Orta Asyada) ok bi r
yetle Gerekt en oralartn yerli
trleri, bir c rolsk, biT seviyeye yksel .
miyii r"o
Bu hayranhgrn sebepl erf ni anl ayabilmek iin
Allm-t epe deniIen yerde yaprlmra kaz rlarm so nu-
lar ma dair asagrdaki satIr lan okuma rmzda yar ar
vardir :
...., Altl1l -tepeni n dogu t araiv r efah izleri t aJ1-
maktadtT... sokc klcr k cn drt keli bloklara
ma k tadsr..o cvler iki oturma odcr.-SU1dan} iki veya
ck odadan, bir holden ce bir mut/aldan oluuyor ....
(Jyl e kil Tun dev rinin ortosma dOgTU
olan bu illsanlar Kopet Dagmdan akan sel -
leri kullanarak trlalan suluyorlardl ... Genelli kl e el
sanatlan tie zellikle seramik sanah Z,uralarda en
11
16
yksek geli?me noktaszna Tun Devr i nhl ortas'mda
ykselmi{>tiT... Eu dnemde, aym blgede, madenci-
lik de bylc 0 zamanlar ba.
klTa ile arsenik r;Idugu da on.
la*llmaktadlT... oltm ile gm, dahil olmak iaere,
btn ktymetli madenIer kullanl1mlt IT.. esit eJit
mcevhcrter ve ss imal oldugu da
grlmektedir. En ok alttndan olmak iizere, yzk.
Ier, 1/uvarlak ve hafif e konkavel aynul an, bilezik-
Ier.." (11)
... Drt kseli mahalleler... topra3'1 sul ama usul-
leri... el aynalari... mcevherler... btn bunlar et.
rskologlara pek yabanci gelmemest gereken
dir, zannedersem.
Ve dsnn ki. burada sz konusu olan dnem
Milddan nceki tkinci BinyI1dJr.
(11) V. Masson and v.r, ,sarianldl, "Central Asla" Thamea
and Hudson, Londra s. 11, 11:'.i _122.
I
Trklerin ilk atal an
A - Pelasglar
Bazr aydmlarImIZ1D, bu kitaha. belki adim bi-
le duymadIklart Pclasglardan
yacaklarrm tabmin ediyorum. Onun im,
haklundaki incelemcleri min ilk asamalart Uzen nd.e
birao: durmam gerckiyor :
Bende Etrsklere kanji ilgi uyamp da, w bu
ki millet hakkmda arasurmalarrma
es bl ..k hayret iinde kaldim. ..nk bugn-
zaman, uyu
k t arihiler in sadece Etrii:sk veya bu adm
J Tyrrh
en diye adlandirdiklarr tarihJ
nancasu 0 an
milletin eski Yu nan yazarlarmm pek eser-
Ierinde 'I'yrrhen-Pelasg veya Pelasg-Tyrrhi'n
zikredil dikleri ni grdm. Bu Pelasg adi veya mil-
leti de nered en rkryordu ?
18
.
19
Eu sorunun cevabrm Almanlarm Eski ag
He ilgili en ciddi ve nemli Ansikl opedisi olan Pauly
ve Wi ssova'da buldum. Bu Ansiklopedide deniyor ki:
ua zamanluT, byk lde, Tyrrhenl erle Pc-
lasglar bi r i bi rler iyle kan$hn l1rlardl" ( 11J.
. Bas ka deyimle, Eski ag yazarlan nm ogu
Tyrrhenlerl e, yani Etrsklerle Pelaaglart bir tutu-
yor , onIan ayni millet sayryor larmts.
Ansiklopedilere gre, Pelasglardan sz eden
ki Yunanh yazarlann basheelart sunlar dir- :
Hezyod, Hekate, Herodot, Tsidid, Hellanik,
Kallimak, Strabon, Bizansh Stefanf")
Fransrz ve lngiliz yazarlan, nedense, Pelasglar-
la pek Ilgflenmemil erdir. Italyanlar daha ok Pe-
lasg diye bir kavmin tarihte bulunmadrgmr, bunun
Yunan hl r m bir uydurmasr oldugunu iddia etmek
Iin Pelasgl ardansz etmlslerdir. Pelasglar tizerin-
de ciddi eserler vermi s Alman bilim adaml armm
bashcal ar r ise sunlardn- :
Beloch. Fick , Treid1er, Meyer, Ehrlich.
Eski Yunan tarihilerinin ve Alman erastm-
cil armm eserlerinde Pelasglar hakkmdu buldugu-
muz bilgi ve. neticeler sunlardrr :
(2) Pauly und Wis sowa, "ReaIenc ycIopaedla der Altertums.
wtseene cbert'', Stuttgart 1949, csn VII A 2, B. 1909.
US) Bu a dl ar m Irnlsr almancada baljka , r r eneiacede OOlj ka
lln bunla n t rke okunugla rma g re ya.zmatt
uygun E"rdUm,
20
1) Pelasgl ar kuzeyden gelip Yunanist an'da
yerl esmis bir kavim idi.
2) Eu kavim durmadan yer degh;tirirdi, yani
gebe Idi.
3) Pela sglar oturduklan blgenin veya kendi -
lerini ynet en nde ri n adma gr e, kol ayen ad degi l}-
tirirlerdi.
4) Pelasglar Insaatr ve Imaror bir mill et idi.
Yunanistan'daki bir ok meshur eski kentleri onlar
kurmusl ardir.
5) Pela sgl ar M.O. 3000 civan nda Yunanistam
tettl edip, oranm esltll blgelerine yerlesmislerdir;
Yukartdaki bel] noktaya t arihiler tarafmdan
Isaret cdilmeyen, fakat dil ciler in keain bir sekilde
isbat ettikleri su geregi de Ilve edelim :
Etrskeye ok benzeyen pelasgca
RUPALI OLMAYAN, agglutinatif bir dil idi,
Pelasgl arm Trklerde de bulunan yukandakl
zellikler ini grondfkten sonra, onlar hakkindaki in-
cel emelerlmi derlnlestlrmek lzumunu duydum. De-
rlnlestlrdike de bu kavmin Prot e-Trk bir kavi m
olduguna yeni deliller karsima rkt t. Mesel, Limni
adasmda, Pelasglar tarafmdan birakilrms, Hint-Av-
rupah olma ya n ve etriiskeye ok ber.zeyen yaz rtla-
n n bul unmus olmas t... Ve, mesel , L t ln bilim adami
Varron'un "Pelasglar m dili nde kk dagterm adr
TEPAE 'dir" dernis olmasrf"),
( 14.) Jaaac Tayl or, "Etruscan res-earches", Ma cmilla n and
Co" Londen 1814" s. 330.
21
!
I
Yukarrdaki sebepl erle, 1970 yrlmm MaYJs aym-
da Rama Arkeoloji Enstits nde verdigim Konfe-
ranste Pelasglar zerinde nemle durdum,
On yrl sonra, 198D'de, Belleten dergisine ver-
digim "Pelasgl ar kim idiler?" bashkh yazr , byk
gecikme ile, derginin Temmuz 1982 tarihini tasr-
yan aayiemda yayinlandi, Sz kon usu yazr bu ki t a-
bin sonunda okuyucuya aunulmustur.
1985 yihmn Mayrs aymda. Ankara'da toplan.
mts ola n "Tariht e Trk Devletl eri" Sempozyu.mun-
da okudugum "Tarfhin iki Trk Devleti"
adh bildirimde de. kaynaklar gstererek, Pe lasglar-
dan sz ettim. Bu bildiri de ki tabm somma eklen-

Pek t abii olarak, "Trk DevletIeri" sempozyu,
mundak i bildirim ok kisadrr ve zetlenmis bilgil er
vermektedir. Belleten'de ikan yaztm ise , da ha kap-
samhdi r. Okuyucu bu fash okumaana ara verlp, SZ
kon usu yazryt okursa, satrrlari dah a iyi
anlayacaktrr.
Pelasglar, yukartda da belirttlgim gibi,
yukan Milddan 3000 yrl nce, Orta Asya'dan ge-
lip, Yunantst an ' r Ist etmislerdir-, NasII ve hangi
yolla rdan geerek? Daha sonraki dnemlerde Hun-
(15) Sempozyum'un dilzenleylcllerl, gelnen ban
Prof cs rl er dc yaygm blr ejtl!lm olan ANADOLUCULUK
sebeblyle otsu gerek, t utanaklann ba snmasr errasmda,
benlm blldJrimin metDlni yn-tip atmaktan
lerdir .
22
lar, Avarlar, Humanlar, PecenekIer Balkanh:. ra gel -
mek iin hangi yollardan gem}lerse, 0 yollardan
gcerek... ( 16).
Pelasgl
ar m
Yunanistan'a Vardar nch, .in ki -
yrlarmi takip ederek gtrmie olduklan anl aeihyor .
nk ilk yerlc!}tikl er i bl ge Tesalya'dlr, yam bu-
gn Selnik sehr inin bulundugu havali.
esitli kaynaklara gre Pelasglar, daha .sonr a,
blgel eri iegal etmislerdir t Beotya, Argo' Is, At-
t ika ve Arkadya. Arkadyahlarm Pelasg oiduklanru
Her edot da s yler ,
Bili ndigf gib i, Yu nanist an' m hemen kuzeyinde
Makedonya vardir. Makedonya'ya cs ki Yunanhlar
Pela (s ) gonya dertermis. yani Pelasgla r ...
Ie anlasthyor kj, Pelasglarm bir kisnu Yunanist an a
gi rip yerlesirken, bir kramr da Makedonya'da kal-
mistrr ( IJ) .
Pel asglar Yunanist an' a geli rken etbettc ki, tek
bir onderin, tek bir sefin kumandasr altmdn idiler.
Bunun netices i olarak, Yunanistan'a yerlestlkten
aonra da merkezi bi l' idareye bagh hulunmug 01-
disnmek tabi dir. Her odet'un " Bir za-
d "rdi " (" ) k
manlar Yunani st an' a PELASGIA em !]e
(16) a) Rcn orcusset. "L'Emplre des steppes".
b) Mn rqunrt, "Obe r das Volktum de r x cmenen''.
(17) 0 Makedonyu k l, orada Bilyilk tskender dotaca k ve
Yunanlilarla sa vas rp. onlan estr haltne gettr ee ek tf r ,
(18) "Hcrod ot us ", tra nsl a t ed by J . Enoch pcwe, cicrencce
P r ees, oxrcrd 1949. CUt I . 8. 75.
23

Iindekl ifadcs i ise, Pelasglarm siy asi bakrmdan Yu-

na nis tan' m tarnarnma, hem de uzun yzyrl lar boyun-
ca, hkim olmus olduklarrm g stermektedi r . Bu se-
beple, bir Pclasg devl etinden sz edehi ldiglmiz gi bl,
bu devletf tarihteki ilk Trk Devl etl olarak kabul
cdebllecegi miz de s pheslzdir.
Eu konuda bir ttalyan bilim adamr, bakimz , De
diyor :
" Yunanlllar bu ta rihi blgelerc geldiklerinde,
ken dine mahsus dini olan ve DEVLET OLARAI(
ORGAN/Z E OLMU?, .rk t an ola nlarla (Pe-
las glarla)
Zira, M.. 2000 civarmda, Yunanistan'a yine
Kuzeyden, He Uenler gelir. Hellenler Pelasglarm bes
brrakt rklar r yerl er e yerles rler. Eu Isgal in savaesia
ol mus cldugu aannedllmektedi r .
He llenier medenlyet bakimmdan Pelasglardan
ok etki lenmialerdir. Atinahlar, zerinde henz kur-
ban kes mege mahsu s bir tastau baska bil' sey yok-
ken, Akropol ' n etrafma duvar rdrmek lat emis-
Ier, bu nun iin Pelas g mteahhitlere basvurmuslar-
mr . Bu duvann bir paras l ha1 yerinde durmakta
ve t uri stl er t ar afmdan grlebllmektedir .
Pelasg dilinden HellenIerin diline pek ok ke-
llmc gemiatir Hint-Avrupah olmaya n hu ke lime-
Ier -i bugnk Batrh dilciler ne yapacaklarmi bilerni-
(19) Otorgte P asqu alf "r' agt ne meno strevage ntt" , Lans out
ccttor o, Firenzc 1935. s. 157.
24
yorlar. Baska are bulamaymca, bu kelimelere uygu-
lamak iin, "pr-he llnique" (Hellen-ncesi) , "medi-
terranen' (AkdenizIi) , "asi anique" (Anadolu' lu?) ,
"egen" (egeIi) gibi acayip ve anlamsrz sifatlar icad
etmislerdir.
"EgeIi" srfatmt lead eden Albert Severyns adh
Belika'h bil im adarmdir. Severyns, kullandigt bu an-
Iamsrz s rf at a ragmen. bizim grsmllz dogrulayan
sabrlarm sahibidir :
" Yunanlllar, kendilcrindcn daha kiHtiirl ii olan
Egcl il cr dcn br onz, kalay, kursum- dcmir ce tut
"mc..dcn' anlamuulaki kelimeleri
Alb ert Severyns bu kelimelerin Hint-Avrupa'h
olmadigrm syl emekten de ekinmiyor.
Ayrrca, "cgeli" stfatmdan arada bir vazgeip,
Paul Kretschmcr'in 1925 den ncekt g r sllne katr la-
rak, "plasgi que" sifat mi kullandrgr da oIuyor. Ve
etrsk enin Pelasg dilinin blr Ieheai olabilecegtni ka-
bul cdi yor (2 I ) .
Hammerstrm, Devot o, Charskin gib i dil bil-
ginleri Yunan di lindeki Hint- Avrupah olrnayan ke-
etriiske kelimelerle karsrlastrrmtslar ve bil -
yk benzerlikler bulmusl ardtr t' "). Hat t , baai saf
(20) "Grce et Proene _ Grient avant Homre", P re ssoa
tjntvcrst tetres de Bruxell es ( ikinci baskn , 1968, s . 41. 42.
( 21) Ayn i csc r . a. 43, 44 .
(22) A ,J, Ctiarsktn " Zur Deutung et rsk tscher Spr uchdcnl c-
maeler", 5. 18.
25
araatrrmaerlar bundan Etriiskler in Yu nanlt olduk-
larr neticesini bile .ikarmaga kal krmslardi r- I) .
Yunan dilindeki Hint-Avrupah olmayan kell-
melerin hepsi pelasgca'dir, yani pr ot o-trkedir.
Bazr etrskologlar, mesel J acques Heurgon p-) ,
Etruria'nm gneyinde Etriisklerle kavnasmarma bir
Pelasg toplumunun yasarme oldugu nu haber verir..
Ier. Bunlar elbette Yunanistan'dan veyn Ege adala,
zindan gelip, Pelasg Iehesini konusanl arl a bir ara.
da t ercih edenlerdir . Ktrtm'dan gelen
Tlirkleri.'1 Eskisehir'de oturmagr, Rumeli'den gelen..
lerin Adapazar'ma yerlesmegi tercih etmeler-i gibi ..
nk pela sgca He et r tiske arasmda bir leh e far-
kr bulunmus oldugu sphesizdir. Fransa fransizca..
SI ile Kanada fransrzcasr, Bavyera almancaa r ile
Hamburg almancast arasmdaki far k gibi,
Toplu bir Pc lasg gnden ne tariht e, ne de
efsanelerde bir kayit bulunmmasr gstertyor ki, Pe-
lasglar ttalya'ya ai le veya aileler, hatt t ek ha-
linde; teear gemileri Ile gelmislerdir.
Bu ki tabm nc Blmnde, dah a Roma ku-
rulrnadan. Yunanistan'm Arkadya blgesinden It al-
(23) Pir onti adh blr Jnln 1934' de, "Ifalla letterar ia" (Edebt
J tulyaj de rgfalnde yaymladrgr "11 declf ramento de tt'et-
rusco'' ba hklJ yazrsr billm edaml arr arasinn tam bir
tartrsma nrtmast ("polemlca et ru sc a-'] kcparrmet re,
'I'cskanahler Yu na nh olmak Ist ernty cr-lardr,
(24) "La vita quotl diana deg-IJ E truschi" 11 sagglator e, 111-
Iane 1961, s. 46.
%6
ya'ya gelip yerl esmia EVANDER adl; ok klte-
l hir Pelasg karsrmtza rkacakt rr.
Ilerfd e yine Pela sglardan sz etmek zere, bu
fasIla son vermeden nce, Bat rh bili m adamlar mm
gelmcyen bir sr syledlg'i iin, hi bi l'
zaman adr amlmayan veya kendisine ift ira atrlma k
iin ani lan, Ondokuzuncu yiizyrl et rsl..ologlar mdan
Fransiz Nocl des Verger s'den bir cmle aikredece-
gim:
"Gerek ltalya, gerek Yunanistan halckmda edi -
ttebildigi miz en eski bilgiler gstcriycT k i, bu i ki
lke1J i.. ilk zamanlarda mil
Pelaslardir" (21) .
"L'Etrurle et les Etrusques", F ir mln Dldot. Paria 1864,
8, 109 (dlpn otL

B- Iskitler
Batth t ari hiler Iakit lerin aneak hir blm-
ne Saka (Sace) dedlklerinden, bu kavim iin , sim-
dilik, tskit admi kull anmagi uygun grdm. nert-
deki sahifelerde "lskit" kelimesi tahlil edilecek ve
bu kelimenin gerek yz ortaya rkacaktrr.
l skitlerin meneet meselesi Batr h bilim adam-
Iart arasmda uzun tartismalara yol amistrr. Bu
kavmi Inceleyenlerderi biri olan Ellis H. Minris
s yle der:
"Et nograf ya ilo ilg ili Iu bir -mesele de
l s7dtlcrin SOYU pToblemi kaMT
Bununla beraber, l skitlerin lranh olduklartm
ds nen Batrh tarthell er ogunlugu olusturmak-
tadrr .
Batrh t arihiler fskitler konusunda ge kal-
durumdadirlar. Hal bundan yz YII nceki
bilgil eri tekrarlayip duruyorlar. Iski tl erin Harad-
ni z s ahillerini lsgal ettikler i dnemden kalma ya-
zltlarm Fars dilinde yazlh olmasl ve !skitlerde bir
(26) "S cy thinns nnd Greeka ", Untver s tt y Prees, Ca mbri dge
1913, s. 35.
28
Ale!? tanriasmm bulunmasr gibi rk delill ero
taknip kalmislardrr.
franhl ardan baske milletlerde atese tapma 01
madrgmt zannetmek safhk ve bilgisizIiktir. Iskitler-
den kal ma Fars dilindeki yazrtlara gelince :
Konya Seluklularrndan kalma az nu farsa
beIge vardir ? Buna dayanarak. Sel uklulan lranh
mt sayacagia ? l skitler, Milddan nce yalruz Orta
Asyayr degil, Kk Asyayi da iine alan bir s a-
haya yayrlrmslardr. Onlara tbi mil letler araamda
azmhklar ve bu arada lranh azmhklar da, elbette,
bulunacakti,
Batih tarihilerdeki, lskitleri Iranh sayma is-
r ar ve inadi Sovyet bilim adamlartri m bile dikka-
tini ekmist.ir. ttalyan tarihi Mario Bussagli sy-
Ie der :
uSOV1J Ct bilim adamlan Bahlllardaki lRANJZMl
hem. Zsz, hem temelsiz bulmaktadlTlar"(17).
Nitekim Mikhall Gryaznov adh Sovyet bilim
a dammm Wjagldaki aatrrlarr kendisinin 1skitl eri
pek Iranh saymadigmi gstennektedir :
"Eski l"unanhlar Karadeniz klyt lannda ve Or
ta Asyatda hepsine lskit adwl verir-
16rdi. tmnutar ise, sadece bizim "Snees" dcdiklerimi
ze' degil, tanui lklan btn l gebelerino Saka der-
Ier. Bllgii,nk bilim adamlartntn da deyimler
kullandlklan griUmekt edir: Altay Sakalan. Altay
l skitl er-i, Bah l skitl eri ve saire...uCZ') .
(27) "Culture e ctvt lt e de.I' Asia Central e", 'rormc 1970, s. 82.
(2 8) "Sibrfe du Sud", E d.ttons Nagel. Genve 19159, 11. 135.
29
Batrh tar lhiler- in, "1ranizm"leri yznden, bir
sr liskilere dstkler lnt gnnek deta eglenee-
lidir. Mesel, "J kavimleri" udh eserinin bir ye-
rtndef" ] "Sarmatlar da Iakitler gibi ranhdn -l ar" di-
ye n Avusturyah bilgi n KarI .lettmar' m, daha 50n-
r aki sahifelerde, kendi iddiasrm rten eatrrlarun
g! mscmeden okumak mmkn dcgild ir.
Evet, durumda komi kJik vardIr : tskitierin her
esidine ISarmat, Sace, Messaget) Saka adrm veren
ve "Sakal ar bizden degildir , onlar Turanhdu-" diyen
1ranh tarihiIere Batrh taribilerin "Hayir. hayir,
onlar sizdendir, Iranhdn -l ar -" demesi eidden hostur.
Iakitlerfn T rk oldu kJar ma bir delil Homeroa',
un Ilyada'smda bile vardrr. Bu epopenin XIII. Bl -
mnde, tann Zeus, a.'laglya bakarak. Troya savasr-
rn seyrederken, bir arahk bu manzaradan brkrp, da -
ha telere, "At-st, ienler' 'in lkesine bakar.
Fransiztann Gallimard Yaymevlnin IIyada Cw
virisini yapan R. FIacelire, Notlar blmnde, "At,
st ienler" kelimest iin ~ u aiklamada bulunuyor :
Iskit kabileler-i ~ .
Biliniyor ki , kisrak stnden yapilan KUD.lZl
de, yogurdu da Trkler iead etmislerdir.
Su halde, en basit mubakeme ile anlasrlryor ki,
Homeros zamamnda Hippomolg denen ve Flaceli-
re'In tskit adIOI ver digi mil let Trklerdi.
(29) l talyanca ya evlrisl : -r Pop ol! dell e Steppe". 11 Sag-
gt etcre, Milano 1964, S. 57,
(30 ) e. 925.
30
TIp iIminin kurucusu saytlan Hippokrat da,
havarun ve iklimin Insan saghg,. ilzerl nde ki etkisi
ile ilgili bir eser inde, Iskttlerden uzun uzadrya sz
etmlstt rt") .
tskitl erin Trk soyundan olduklartna da ir de-
liller Bizans kaynakl armda da vardrr. Hu kaynakla-
nn en nemlisi, Bizan s Imparator-u Ikinci J ratlnua
tarafmdan, M.S. 568 de, Bat! Gkt r k Imparatorn-
na Eli olarak gnderiIen Zemarkos'un yolculugunu
ve T r k lmparatoru tarafmdan kabul edilisl ni anla-
bon t arihi Menander'in eseridir.
Fr-ansrz bili m adarm Edouard Chava nnes'In.
bu kaynaktan yararlanarak, Bah Gktrkler i hak.
kmda yazmrs ol dugu ese rde, Iakitl erle 'I'ilrkler in aY4
ni kavi m olduklarmr Bizanshlann gayet iyi bildi k-
lerini gsteren ciimleler vardi r. Bunlardan ikisini
mi sal gstermekJe yetineyim :
I - Zemarkoa. Bizansa dndkte n sonra kendi
lmparatoruna sunlari syler :
UBugn Trk adlm verdigimiz millete (: ,ykiden
l skit denirdi
u

2 - Trk Hakarunm Orhon harfleriyl e yaz-

m l ~ rnektubunu 1mparatoruna sunarken de, Zemar-
kos syle der:
(31) Oerek Herodnt'un, gerek Hlppokr at' m bkltl in rt
ve ccnert hakkmda a yledi kler t bugn Orte Asya4
da yeaaye n bazr 'rrkterrnktne tipa tip ben . me kte.
d ir . Hu aebepledl r- kl , Batrh bll ginler. mmku oldutu
kndar, zel1lkle Hlpp okrat'tw:i sz etmemege gayre t
ederter.
31
"Bu mektup Jskit lzartleriyle yazllmt,tlr" ( 12 ).
Batrhlarm l skitleri lranh gibi gst erme gayret-
leri yanmda, bil' de Ru slarm t skitleri kendi atalerr
gibi gsterme ab ,J arl vardir. Bu bakJmdal1 en
(32) "Dccurnents SUl' Jes Tou-ktue ooctdcntnux", Mai sonneuve ,
Parf s, s. 235. 240 237, 238.
Burada, tamamen konu dll olmasmn r agmen.
Blzans Elisi zemarkos'un Trk lkes inde grdilkIerine
da tr Chavanncs'm bi.' ka sat mm zikretmekten kendirnl
e temevecagrm :
"zemarxcs Dizel:ul'un (TUr k Hakarnmn ) yanma
vardrgmda, onu ota3mda , atnn bil' t a ht zert nde bu ldu...
oteg { adtr) r eng r enk ve gilzel ipekU k umaql ar-l n, In.
ce bil' zevke uygun sekttde ss enrrustt... daha
gUnleI' Romahlar (Bizans hlar ) huzu ra kabul srrasmda
gr me terd tr : a dn-larm bt rtnde heykeller, ze-
rlnde Hakanm uzar: n:l bulundugu al tmdan karyol a ...
s onra , a.ltmda n vez c ar, Ibrlkler. (lllar : b il' ba!Jkll zt-
yarette Ise, a lt m kapb s tuntar, altmda n drt tuvue
ku:una dayah, enm'a sslenmts ka ryola : a drrm g!ri -
ljinde altln vc kap' arla dolu el e rabata n, ki bu
I kaptarm Blzansta g rtnecerden kall r teren
yo ktu."
...Blzanshlar, Rumlar, Yunanhlar der-ken ,
netlces lnd e, h!lzamda uy an an b il' htlr ayt burada
kaydctmejr ts te r tm :
1959 y ul nda, Aune'a. Dnya Kadmlar B1rIJ(;"1
Kongres l t opt en er . TUrk del eg usyonu yelert araeinde
ben de vardim Btze csk lden kal ma ti-r a tk hava ttyat ,
r osu nda t emall ver-lldl, P1yes Arlstofan'm blr komedtst
tdi. f ste bu plyeste, b k it rolnde ohm aktrlcre
e" MOmkndUr kt, bu, eskl Yunanh ya.
zarlar tn piyeslerl nde de yap ll ma kt adlr .
Demek Istl yor um kl, tskJtl cr:ln TUrk oldukla n ka-
naat! veya bllg isl Yunanhlann bugn bUe
ya!;lI.mnktadl r.
32
. bal}t a Samokvasof' un ismi aikredilmelidir. Bil' de,
ok kimsenin lngiliz zannettfgi. bil' tngilizle evli Ru s
kadr m vardu- : Tamara Talbot Ri ce. Bu ya zar 1957
de "The Scyt hians" adh bil' eser yay.nlarms ve bu
eserlnde. gayet sins i ve dolamba h yoll ardan, Iskit-
Ier-in Ruslarm at alar r olduklan kanaatlui uyandtr-
maga ea hs rmst rr. Bunun iin de, Ru sJarm giizel s a-
na tl ar ala mnda l skitlerin vartelen olduklarr f ikrfni
tel kin et mege gayre t etmistfr : yok Rusyamn f ll n
blgesinin halkr hugn bil e, t skit motiflerini rtler
ve ha vlular zerine tslerlermls, yok falanea vil ye-
tin k yle rinde, Rus kyl1eri, t skit sanatmr devam
et t re n tahtadan oyuneaklar yaparlartme..,
Bur ada, "Etrskler" fashmizla da ilgi si olan
ok nemli bi l' aiklamada 511'a gel-
misttr :
Bil' ok sanat tarihisinin farkmda olmadigt
su gere k vardrr ki, tskit sanat r, Batl dnyasmm
hayran oldugu ETRSK SANATI Ile trpatrp ayni-
dir. Dikkat edilirse, "benzi yor" demiycrum. "ayni"
diycrum. Fakat uzmanlasma bel sr yznden tv}. ne
etrsk ologl arm bundan haberi vardrr. ne de lskit sa-
natt uzmanl armm... Tahminime gre, bazr Ru s bil-
ginlerinin haberi vardir aroma, onlar da susmagr uy-
gu n grmekte dirler .
(33) Bu konuda degert t t artbet Yrlmaz atuna 1jyl e der :
"AsrlmlzlD tarihilik "Kompozisyon ta_
r lhi\igl" idi. Tari hin yamnda !:lek ok ,!':ey bilmek vc
hu bllgilcrle kompozJsyona gitmck ge reklyord u.
gnn "Monografl t arihillgl" deglldi. Bil' devleti n
ya t mlD on yJlhk dneminln lindc dn p dola::jlp, bu
dnemin nceslnden vc sonrasmdan haberslz olmak
gild i" gazetesl. 4 A:-allk :986) ".
33
!
I
I
1I
El bctte ki , Et rskler, politik bagimsrzhkl ar rm
kaybettikten som-a , sa nat alamnda da hagl ms lzlIk-
lanm kaybetmege ve Yunan sanatindan et ki lenmege
baal armslardu- ("hellnistiquc" dncm) . Fak at 0 d-
nemde Ltinler de , her al anda, Yunan hl ar m etkisin-
de idilcr.
Evet, Etriisk sanatr He tskit sanatr aynidir :
Ayni "Hayvan tlsl bu", ayni konular, ayni motlfl er;
ayni teknik, ayni reali zm, ayni canlthk...
Bu, Etrsklerin Prot o-Trk olduklar ma en -
nemli delillerden bi ridir. nk artrk Trk oldukla-
rma sphe olmayan Hunlarm sanat r 1skit sanat r-
run devamrdrr.
Gar-i p bir tesadft r ki, Onsekizinci yzyrh n ba-
smda. ttalyu'du Etrsk sanatr lncelenmege basl a-
dl gl srr ada, ar Biri nci Petro'ya, Orta Asya'da ve
Sibirya'da, ii hazine dolu mezarlarm bulundu gu
haberi verillyordu. Avrupa mzelerinin Etrsk sanat
cse r lcriyle dolmajja sirad. Pet craburg' da-
ki Ermitaj mzes i de tsktt sanat eserleriyl e zengin-
Iesmege baslamrstrr.
Simdi Sovyet ler bu hazineleri, drt bel] yilda
bir , Avrupa ba skentlerinde ve Amerika'da sergilc-
mekt e ve !skit adi verilen Proto-Trklerin cser le-
r inden dolayr t ebrik ve alkis toplamaktadrrlar;
lta1yanlar ise, 1985 yrhm Etriisk yih Iln et
mek ve mzel er drsmda. el]itli kentlorde
dze nlcmekle, astronomik !de Turizm geli ri sag-
Jarmslardn-I"I.
(3-1) B'alm 'rurtem Bnkanlarnma da Tu r izm g elirl sng-Iamal:'n
Bunu ye pa rken politi k gell.'cel; imlz i tebu-
34
Bilindigi gibi, Bizans lmparatorlugunun baal an-
gt t aki adr Roma t mparat orlugu idi. Bu Impar ator-
luk Etrii sk-Ltin karr srrm bi r mill et tarafmdan ku-
rulmus olan Roma j mparat orl ugu nun ikiye bln-
mesinden meydana gelmist i. Dogu Roma traparat or-
lugu Bizan s tmparatorlugu adi m al drkt an sonr a da,
bu t mpar at orlugun ynet iciler i kendilerine Romalt
demege devam Arapl ar ve Faral ar Ana-
dolu' ya Roma kelimesinin kisaltrlnusr olan "Rum"
adrm veriyorl ardl. Mevlna' ya verften Cellettin Ru-
mi adi "Anadolulu Cel 1ettin" manasrm if ace edl-
yordu.
Trkler ilk zamnnlar An adolu'ya "Rum... .l" de-
misl er. tstanbul fetbedildikt en sonr a. Ege deniztnin
tcsind c fe t hedi len t opraklara bu ad ver-ilmis.
Yunanistan'da yasayan Yunanhlara Yunanll de-
di gimiz balde, Anadolu'da yas ayanl ara "Rum" de-
mlaiz.
Anadolu'da Eski Yunanhlardan kalma pek 51-
mrh sayida sanat eseri bulundugu ve kazl1arrl an 1.'1
keye koyuyorlar. Neden " UnkU seu dUnyaswd3kt
her ortaokul ccugu. esasen. Anadolunun Eski 'ag-dakl
cotrafyaSlnl da, t art hlnl de eeberuycr. Ez rled Lk-
ce de. gzUode Tilrkler "ga sbcd lci" btr klmlik kazam-
yor. Ya klD kom1julanmlz\n ve bl UcUlerln t aaHyeti de
eklenlcce ..Anadolu 'yu TUrklerden ger l a lmak" bl r o k
Ballhnm ' l;l uu ralt mda blr eljit ldeai otuycr.
TOr klyc'd en fi:ok TUr kl ert tamtmak lzl mdlT Turtzm
pr opagandaslDlD emacr maddt mentaattlr, kr.-! JT, ya.n1
tIc arettir. Maddl l kaJlar Iin poli tik lkar salt Jmama.-
uei r .
35
b
karflan eserlerin pek ogu Romahlara ait oldug'u hal-
de, Batih aydm, YunanlIlann etkisi ile, Anadolu'yu
es ki Yunan topragt zannetmege srklenmistdr. Hal-
buki Eski agda, bir Iki Yunan kolonist drsmda,
Anadolu' da YunanlI olrnayan kavimler yasamr slar-
di r ,
Ne olursa ols un, bugn An adolu soven Yunan-
hlar tarafmdan da, Batrh aydmlar- tarafmdan da
'I'iir klere ok gdrillmektedir, l skitler meselesinde bu
durumun da etki si vardir. Sebebi de sudur :
l skitlerin Trk olduklan kabul edilirse, Trkler
lehinde, Hukuk dilinde "mktesep hak" deniIen ~
dogmaktadrr . nk Yunanh tarihil ere ve zellikle
Herodot'a gre, M'. VII. yilzyrlda Iskitler Anado-
Iu'yu Iethetmis ve 28 YII boyunca ynetmielerdh-I") ,
28 YIJ epeyce uzun bir zamandrr. Acaba arke-
ologlar trmz miinasip yerlerde kazt yaparak, Anado-
lu'da hkiim s rmtls Iskitl cr'dcn Ialer bulamazlar-
nuydr ?
Aslmda, M.. VII. yzyIl ok yakm bir t ari hti r .
Geriler e giUike, Hcrodot'un szn ettigi iatilnm
ilk tskit Istilsr olmadtgr grlmektedir; Mesel, Yu-
nan mitolojisinde bir "Amazonlar ef sanesi" vardrr.
Gya bunlar t oplumlarma, dev1etl erine er kek sok-
mayan savas ci kadmlardt.
Bu efsane gittike efsaneli kte n rkr p tartbles-
mektedir. Yani , bugn Amazonlar hakkmda mitolo-
(35) "Herodotus'', trnnslated by J .E , P owell. Vo l, I , Clarcndon
Press , Oxrord 1949, :'J, 54_55,
jide s ylenenler i efsane saymayrp, birer tarihl olay
sayan ve Amazonlan tarrh konusu yapan bilim a-
damlan vardrr . Misal ver eyim :
1986 yihrnn Eyll aymda, Ankara'da t oplan-
mrs Onuncu Trk Tari hi Kongresine sunula n bildi-
r ilcrdcn birinin adr s yle idi : "AMAZNLAR ile
Jusli nianus arasrndaki dncm arsmdan Pontus bl-
gesi iin bir arkeoloj ik atlas t asansi. " Bu ad bile,
bildir i sahibi Gilbert Argoud' nun Amazonlann tari-
bi niteliglne inandrgrm gstennektedir.
Bundan yetmla su kadar YII nce yayml anrms
"The Amazons in Antlquity and modern times" adh
eser in yazar t Guy Cadogan Rothery de Amazonlar-
la il gili syIenti yi efsane saymamalrta. Amazonla-
rm t arihi hviyetini kabul etmekte idi . Rothery'ye
gre, bu savasr kadmlarm as tl vatani Kafkas dag
Iarmrn dogusunda olmakla beraber, cnlar An adolu'
nun bat rsma kadar gelmis ve Efes ile 1zmir sehi r-
lerini kurmuslardu- P') . I
Amazonlarm tarhiligine inanan, yukanda ad-
lan anilrma bi r i Fransiz, biri IngiIiz iki tarihiden
sonr a, bi r Avusturyah bilim adannndan , \ Vilhelm
Bandenstein'dan sa edelim :
Brandenstein, Atatrk zamanmda, Ikinci Trk
Tarihi Kongresine katrlrms bir etrskologdur. Bil -
dirisinin adi 'lEtTSk meselesinin simdiki durumu"
' di (17)
1 Brandenstein, Amazonlan lskit degiI, Et-
(36) F. Griffilhs, London 1910, S 54 55
(3 7) 1ltincl Trk Tar! hi J';: ong res !' zabl tla;l, 3. 311,
37
rek sayryoraa da (ki bizim Ii n her ikisl ayni rnana-
ya geliyor) , zaman ve yer baktmindan degerli bil-
gil er vermektedlr- Ona gre, Amazonlar Ikinci Bin-
yihn basmda, slmdi Kara'rn bulundugu havaliden
ycla ika r ak, Anadolu'nun Batisrm fetih ve isgal et-
mislerdir. Izmir"i Murina adh Amazon kralieal kur-
mustur.
Baska kaynaklardan hiliyoruz ki, Izmir'e adi -
JU veren de sz konusu kraliedir (tz-Myri na) .
Amazonl arm devletini olusturan t oplum, elbet -
te ki, Yunanhlann masallarmda oldug u gibi, sadece
kadmlard an ibaret degfldi. Aralarmda er kekler de
vardi . Yoksa bu t oplum bil' nesilde tkenir, yok 0-
lur du, Halbu ki Amazonlar devleti uzun yrll ar-, bel-
kj yzyillar yasamrstn-,
Amazonlarm devleti iinde erkekler- ikinci de-
ree ede bil' mevki'e sahip idiler. EgemenIik, yani
devlet ba.5kanhgl, ordu kumandan hgr kadirilarm Idi.
Tahminimize gr e, Amazonl ar devletind e, erkekl erin
vaz ifeleri ekonomik niteIikt e idi. Mesel , hu vazife-
lerden bir avcihkt r. ocuklarr ana doguruyor-, ba-
ba doyuruyordu.
Amazonlarda ail e babanm etrafmd a degil , an -
neni n et r afmda t oplamrdr . Baba nemIi degil, anne
ne mIi idi . Bas ka deyimle, kadmm bil' estt haremi
vardi .
Bu kitabm Ileridekl fasIllnnnda g rlecektlr
ki , bizim kanaatimize gre, ok eski za ma nlarda
(belki Milddan nce bes inci, altmor BinyJllarda)
Pr oto -Trkler sosyal bakrmdan Ana Egemenli g-i
38
(Matriyar kat) rej imi altmda idil er. Bunun bazr de-
lilleri vardir.
t ste Amazonlnr Prot o-Tr kleri n yle bil' kolu-
dur ki , her han gi bil' sebeple ( belki Erge nekon gib i
bil' vadide arkisrp kalmak yznden) te ki kollar
Baba Egemenlgi ne (Patriyarkat) ge t ikleri halde,
Ana Egcmenlfgini muhafaza etmlstlr.
Bizim ii n nemIi ol an Amazon adh Prot o-Trk
Devlet i iindeki sosyal r ej im ve ail e hayatr deg il-
dir. Amazonlarm daha Ikinci Binyrhn ba smda Ana-
dolu'nun Batr suu ele geirip, er aarm Trk t opr ag t
olma larrdrr .
lskitl erI e ilgili olaylar , nas Yunan efsaneleri -
ne ve mitolojisine malzeme sagtanussa, Iranl ilarm
da tar ih r ivayetlerine ve hatt edebiyatl arma da
konu olmustur. Firdevs , Sehnamesi ni yazarken, ok
cs ki kal mis r lvayetl erden ve efsane-
Ierden ilham almis r .
lranhlardaki efs ane ve sylent ler iinde. zel-
li kle Is kit hiik iimdarr Afrasyab ile ya prla n sa' 3..91ar -
la ilgili olanlar meshurdur. Iranhlar iin, sa .csrlan
millet Turandir ve bu mil letin lkestn n aur Tu -
ran' drr ,
l s kitler in Trk veya Pr ot otrk olduklanna yu-
kanda gste r digi m delillere bil' delil daha ek leyec e-
g im. Bu, Etrskl er zerindeki kii t phane al. smala-
rtm sirasmda geirdigim en heyecanh dak: al arm
hik yeai olaca kt rr .
Roma'dan ayrrlmama yakm gnl erden bil' gn,
Vatikan Ktphanesi nde, "fie hie r" dedikleri katalog
39
,
b
kutularr ru karistrrrrken, su adr t asryan bil' eser rk-
tr karsnna: MAGNI TAMERLANIS, SCYTHORUM
IMPERATORIS VITA.
Ltince olan bu es er in admm t rkesl syle :
"lskitl eri n Imparatoru Timurl enk'In hayatr". Ta-
bi eseri hemen Is t edim. Petrus Perundinus adh biri
tarafmdan 1553 yrhnda yazrlrms, yani 400 su kadar
yrl nce! 0 zamanki t skenderiye Patrigtne Ithaf edil-
mis. Okumag a baluymca, gr dm ki, kitapta Timur-
Ienk'e ve onun milJetine baze n iski t, bazan 'I'artar
daniycr. Nasrl ki, Yrldirtm Beyazid'e ve onun mil -
letine bazen Ottomani, bazen de Tu r ci (Tur ki} ad!
veri liycr . l skit adr ile de !'t'l ogollar veya baska mil-
let degil, Ort a Asya Trkleri kastediliyor. Bunun
delili ki tabm 10 uncu aahi fesindeki cilmledlr :
"TEM/RUS GUTIILUS t ui t appellat us, quae vox
Scytllica lingua. [ort unai gladiu. exprimit"
Bu cmlenin t rkcsi : "Ona Kutl u Temir den-
mistir- ki, bu tSKIT DiLINDE Kutlu IlI sahibi an-
larrum if ade cder vf'' ) .
Kitap Timurlenk iin bil' medhye oImaktan
uzuktrr . Piraat dil stke, onun zulmnden, acima-
siahgmdan sz ediliyor
Fakat Petrus Perondinus'un bu l tince cseri bi-
zim iin. her se yden nce. su bakrmdau neml ldir :
Onaltmci yzyIl Batrhlarma g re , Orb. Asya Trk-
( 38) Tlirlderdcki "I<utlu Klll" kavrnmmdan, ilcride, "Din
ile Ilgill DelilIer" blmUne sz edilect'kt ir,
40
lerinin adr t skit Imis. Kitap bunu sphe gtrmez
bir se kilde isbat et mekt ed r'{" }.
Avrupa'da "aryanizm" veya Hlnt-Avrupahhk
kavrarm ve ta assubu dogduktan sonradrr ki, bu ger-
ek glelenrnege baslanmrstrr.
. . . t skitl er zerinde fazlaca durdak. nk bu
kitabm ikinci Blmnde, di n! delillerimizi sunar-
ken, l skitlerl e Etriiskler arasmda kiyaslamalar ya-
pacagi z. Eu bakimdan, lskitl erin Trk olduklarrru 0-
kuyu cunun bilmest gerekiyordu.
As hnda hu ge r egi , Trk Hukuku Tarihi uz-
mam clan Sadri Maksudi Arsal, daha 1930 da,
en ilm delillerl e isbat etmis (40) ve Trk Tar ihini ts-
(39 ) Bu kt tabm hnyr-ctle okudugum bir santrest de 19 uneu
sahifcsidir, Buruda Y drr rrn Boya zfd'In I st a n bul' u
zaptetme tercbbetennuen VC 0 dnemdekt I at a nbul'dan,
yaut Biznns'tnn sa edildi k t en som-a, 'rti eodorus
Spandugfnus adlt bir Bizansh yazat-m kt t atana geiliyor
v e bu kttabm Domi nf cus Lud ovi cus tarafmdan EmSK_
EYE cevrf lerek bast mrmrs cldugu sylenyordu, Bu
ne demekti? 0 dnemde otr skce bin kadar yildan
berf t bt r- dil [dl. Ace ba XVI , yzyJida ha ngi dill
etr skce sayryorlard r ? El bet t e Petrus Perond lnu s' un kl-,
tabr rrausiacaya ve al mancayn fal an evt rn mts olmnh
Idi, Eu ccvtntcrr n dlpnotl nrmda phcsiz bu k onuda bil-
gl vert tmtstr, Ne yazt k kl , buntarr arasnrmaga vakit ve
Imk n bulamadrm" Bunu Trk iye' de vct tsecex et r sko,
log larm y apacaklanm umanm.
( 40 ) (No. 5, s, 1- 23 ) Sadrt Maksudl Arsa l'm hu d ege rll y aztsr
Trk Ta ri hl Tctkilt Ceml yet! taranndan, " Trk Tarihi -
nin nna hntlaruun msvedde lert" ereves! !indc , slmri l
saYlda old u[ru lln, bugn tamnma makta,
ok u n ma ma k t ad l r ,
41
kitJerden baslatmak gerektigf zer inde durmustu (41).
Tarihi Zeki Velidi Togan da, "Umum Trk
'I'arihine Gir il}" adh es er inin bir ok yerinde tv}, 15.
kitJeri bir Trk kavrni olarak kabul ettigini arka
belli etmist .ir.
Ibrahim Kafesoglu Isc, "Reeft Rah meti Arat
iin (armagan) " adh ortak eserde, l skitler in t tlrk-
(41 ) Sadd Maksudi' nin s z konusu yazrsmda Ilert sr tmq
olup, benim delill eedirdigim bi l' t eortyl s unaym :
ukraruemar, henz l sl miycti n lke!eri ne ula .srna ,
mllj otdugu bil' dnemde, Bulgarlar gibl, Or t odo ks dtnlnl
kabul etmte ve bu ya den SLAVLA.$MI $ !SKtTLE R-
DtR Hl degils e, !Skltlerin bil' bdl mdr-ler; DeJiIle r!
de sunard rr :
1) H i bh' Uk r-a ynah Rusl ar-a karljl sempatt VI'
y akm'r k duymaz. Bunu dipl omat ik hayatrm au-asmda,
Rusya dl1j!nda ya.ja ya n Ukraynahlarda da grdm,
New-Ycrk' t a, fii rl e1jmil] MiIl etler' e delcge e ta r a k gelen.,
Ier-de de...
2) Uk r nyna lL r-om an crl nrm eser1erinde, k ahruman.,
Ia rrn ko nuemaannus, rus a He il glsl olmaya n, t rkeye
beneeven ve ya t rk cntn tipkun o' an keltmet er geer.
Eu te ert gereglnce , Rusya'nm ekirdegi clan Kiev
Prcnsligi !skltlerin t orunlarr tarann an kurulmuq bil'
dcv let ol mu!j olmast gerekiyor.
'I'amaru Talbe t Rce'fn Isk t t san at tm y esat en Rus
blgelen olurak gst e r diki yorfer hep Ukt-a ynn'da va
Dnieper nehrj ctv a r tnda drr KazJlan nettccstne ! skit
csenerf bul an Danilevskt'ntn kaar yertert de Ktcv erve-
rindadtr ("The Scythians", Thame s and Hudson, Lo nd on
1958, s. 189 - 1rlO). Bylece, Sadrl Ma ksudi Arsa l'm
tcorisl Ta'bet Ri ce":n tddialanDl do. olu) or.
i42) Zeki Velidl Togan'm !skitlcrJn til rk1gi!ne da ir ka naa.
Uni y ansltan sahifeler unlardlr: 20, 21, 23, 26, 33, 34,
36, 405 , 40 6. 407, 408, 409.
42
lgne inancnu ifade eden asagulak i cmle1cr i kul-
lannnstn-:
u Eski Iskitlerle il gili bulunan Sak'larm biT
Tiirlc kclu: oldugunu kabul etmek icap eder..,
Tasyab'm bir Trk hkmdan oldugu gibi
griinmektedir.., Selukl u ailesi de
lanmokttuur, AfTusyab adlt l!k .mdartn ., b.yk
biT Tiirk batlbugu oldugu ortaya tkmaktadlr"('JJ.
Fakat bugnk tarihilerimiz, Batih tar ih ile-
rin ctkisi altmda bulunduklart ndan, Trk Tarihini
t skitIerden baslat maga henz cesaret edemernekte-
dirlerf"} ,
(4:i ) "Ta r ihte Til llt adt", Tii r k Ktt r c Ara:;tlr ma tcnst tt ,
s y aymlarr, Anka ra 196 6.
Ne yazrk ld , xnrcsogtu, on YIJ aonra . gerct e dahn
o k ol maai geraktr -ken, " TUr k MUit x tt r "
adh esertnde ge ril.cmi!} ve s yle cumte'er kullannnst rr :
" 2. B1nin uaetannoa Or t n Dol1'U' da g r l en Sa kala rm
Tr kl k o i!gi si bul unmayo.n H tnt - Avr upa h k uet er
otd ugu nl da belirtelim" s. 52 (dlpnotl,
(4.1) Bu cesarctsteltgm t tpik r negl deker!i mes1ekda . m Ka..
mu r an Or n'n durumudur Yaxnrm, "Tilrklcr ve Tr k
Dev1et1crl 'I'a r th l" adh ese r -inde I sk ttl crle il gi li etara k
Imll nndl lP her c ll mIe, ve rdijtl he r m isal kendl::linln t s-
kitl erln Tr klilgiine yll zde yilz Inandl g-IDI gs !cnnek-
t ed ir. GeJgel clim, Bnhh blllm a damlanr:' Ian e.
l in, kitablDl ! sld t1cr den (; L arctlnl
bulamamaktn.dlr.
43
4
-
C - Konumuzla ilgili
kavimler
Burada, elbette, btn Trk kaviml erinin list e-
.' unacak deg iliz. Fukat Etriisklerle karsrl astrr-
Sl UI S . k T k
malarlIDlZ sirasmda, kendilerinde n sz edilece r
kavimlerini bi l' iki kelime ile tamtmarruz yararh ola-
cakt rr. . .
'I'arntmamtz gereken Trk
HUNLAR'dlr. Hu nlar, Trk t arlhtnc .
an bekl edil er Osrnanh dncmi tar-ih ileri,
uzun zarn . . ti '1 b la
bil' zamanlar, Trk tarihini Kayr as ire 1 1 e .
trr lardr . Ancak Yirminci yzyllm baarndan
dl ki Deguignes gib i bazi drst Bat th tari hile-
et tisi He, Hunl ar Trk t arihileri tarafmdan da
atahga kabul edildile r .
in kaynakl an Hunl ara Hsyung-Nu vcya
Hyung-Nu der. Hunlar Milddan veya kadar
yrl nce yoktan var olmus veya t nrih sahnes ine lk-
bil' mill et degil , isim tSKITLER-
DlR(") .
{45 1.N it ek o;n deterU Tiirk sanab tarihl sl
11 Bahh tal"ihi1erin " tsk lt sanatl" dedlklerine Hun
e;natt" demcktcdt r ( "Hun saneu-'. Devlet )<ltnplan.
lstanbul 1972 ).
inlil er iD scddini, M.O. lIl. yilzyrhn basmda ,
Hunlann sal drr rlarmdan korunmak iin yapmislar-
dir.
.M.. 209 yrlt nda Hun Devletinin basma geen
Met e veya BAGATUR C-t'J} ndh bUy k Hun hkmdarr
Volga nohrinden hemen hemen Pas ifik denizine ka-
dar uzanan bir lmparatorluk kurmustur. Bu ASYA
HUN lMPARATORLUC:U gerek asker, gerek Ida-
ti ve hukuk alanda srki bir disiplin ve teskilta
bagh idi(" ) .
Bagatur Han kuvvetli ki!jiligi ve tarihi rol se-
bebi yle, Trk milletinin hfrzasmda yer etmis ve
Oguz Han CCI ) ad r He destanlara konu olmust ur. e-
(46) inlll erin ya za ve Iml:sl kelimelerin e:j' ltli eekill e rde
okunusuna 11k slnolog la r btiytik Hun h-
k mdurtnm adrm METE olarak ok umus lken,
MAOTUN ljcklinde okumaga eg-lIIm gst er mektedt r.
Su son adm, ttirkedeki BAGATUR kelt mestnn io
a tzl ve Imlsr tara!mdan boaulmug .i2 ekU oldugunda
yok tur, BugUn blle bu kelime BATIR
baat Trk Iehelertnde cesur, veya kah ra man anl arnm-
da kulfamlmaktadir ; A bdUlk adlr Inan ' m "Cultur a tu r -
ctca' da (yll 1966, sayr 2, s. 166 ) yaymlanrmg yaaist
bu konuda ay dmlat.ictdn-,
((1) Sadrl Mnksudt Arsal'1n " TUrk Ta!'ihi vc Hukuk" adh
cserl nln M sahlfcll k bltimU (192 den 226 ya ) Asya ve
Avrupa Hun DcvlcUcr lnl n t arihi ne ve t ei'jkllt1na uy-
rrlrmsttr [Ismatl Akgn mat baas r, 1947),
H.8) Han belk! de, baetangrcta. yaut destanm szlQ
serhesmda, "oguetan n Ham" ztk redlltyord u.
Bu unvan daha SODra HaD edma
EfsaneniD far-sa verslyonunun bul undugu cmr.t- te -
verui-te sz konusu efsanenln adr ' 'Thr ih-i Og-uzan -l"
Trk:lo"dlr.

I
f;'iitli dil ve lehelerde Oguz-narnelor vardir : uygur-
ca, ag at ayca, farsa. Elbette k, tarih oIaylan en
iyi yansitan Uygur lehcsinde, Uygur harflerlyle
yaarlrma olandrr. Ash Parig MilIi Ktphanesinde
. bulunan hu Oguanams, Dr. Rrza NUT t arafmdan fran-
aizcaya eviril mi'5tir.
tslamiyetten sonrn yazihms clan Oguznameler-
de, mesel Residddin tarafmdan ozet lenmis Iars-
a versiyonda pek ok uydurma ve anakronik olay-
lar vardrr" : Ogua Han yalmz bil' ftih ve devIet
adamr degUt ayni zamanda miIletini hidayete erdr-
dirmek isteycn bil' din ef'tir-, tek tanrrh di nin, ya-
ni Islmm. misyoneridir. Annesinin ve knrtlarmm
illki "Ihls" sureaini okumalarrm is ter. Onun gi_
bi bil' ...
Oguz efsanesinden, Ileride, hem Etmsklerin sa-
vas tanrrsr, hem Tages adh Peygamberleri dolayrsry-
Ie tekrar sz edilecektir.
Miladdan nce Asya'da byk Imperatorluk ku-
ran Hunlar-, Milddan sonra da Avrupa'da ok bil-
yk bir- lmparatorluk kunnU$Iardlr.
AVRUPA HUNLARI da, Asya Hunlar-i gibi ,
isim lskitlerdir, yani SAKA'lardJr ve
Asya Hunlarrum tonmlarIwrlar. Bunlar, bi r ka za-
man sonra, yi ne isim ve bir blm
VOLGA BULGARLARI adnu a1acalmr.
46
Bah Hun ftihl crinin en ilnlii s ATTt LA'.
dlr(l) .
Fransralarm Resimli Kiitlk Laroussc adh sz-
lkl cri Volga nehrindeu hemen hemen Atl antik De-
nizine kadar uzanan bir Imparator-luk kurmus olan
Atti1.5.'nm asker basararuu !?U krsa cilmle He zet-
Icmektelir- :
" Hem. hem Bate Roma
TInt. yenilgiye ugratmtJttr".
Yendigl lmparatcrluklardan biri kendis inc 950
kilo, teki 350 kilo altm olmak ilzere, yilhk hara
demekte Idiler.
Attil, GaJlya'nm, Almanya'mn ve Italyu'nm te-
rhlcrinde, efsnnelerlnde, folklorunda, mimnristnde,
sanatmda derin izler lnrakrmstrr. Bah dn, as mda,
Attil'nm zulmndcn s a edilerek, ona "Tanr -inin kir-
bact" denmi s ise de, 0 aslmda, dhi bir asker oldu-
gu kadar, yufka yrekli, eentilmen bir ins andi.
M.S. 451 yilmda, Gallya'nm Troyes sel -ri civa-
rmda, Romalt general Aetius'a kaI91 vereceg savas-
tan ncc, sz kon usu sehrin Lupus adh Pis 1 opos'u-
(49) Att n adnun blr t akma a d oldugunu ve "au' keU-
mesinden geldJgini vnrdn-, Unkti Iyi ata
biner ve atrm ck sev erdf F akat baar 1fac r t rko,
logl a nna g r e, Attila ac h Vo lga 'm n esk t t t-ke ad)
ohm ATIL keIlmesinden gelmektedir. nk J AttilA
Volga nehrt c1van nda Daar Ar a p ve F a rs
kaynaklarmda "Nabr- i-t'u r an", yent TIU< NE HR!
dlye ztkre dtlen Volga ve lJa valisl, Attili\ doE: lugu nda ,
blr ikl yz yrl dan heli Hunlar taranndan t et he dllml!]
bulunuyordu.
47
4
nun yalvarmalan zerine, Tr oyes' yi yagmalamaya-
cagllla SZ vermis ve sznde durmustur.
452 de, Roma zerine yryerck. Bat! Roma Im-
parat or lugunun bu baskentini zapt et mek zere iken,
Papa Birinci Leon'un ayaklar ma kapanmast zcri-
ne, sehr es tr gemis, or adak i medeniyet eserl er ini or-
dusuna tahrip ett tr mege kiyamannstrr.
Bir arahk da, Attil, ordusu ile, Gallya iinde
iJerl erken, 0 dnemde Lutetia adim t as iyan Paris'e
yolu dse r. BUyk ftih sehr e yaklastrke n. karsrdan
gele n ok gzeJ bir kadm atmm ayaklarr alt ma ken-
dini atar. Attil'nm durmasr zerine de, Pari s'e ug-
ramadan yoJuna devam etmesi iin yalvarrr. Attil ,
adi Oenevive olan bu gzel kadirun r-icaerm geri
evirmege ktyamaz, Paris'e girmeden yoluna devam
eder.
Katolik kilisesi Pi skopoa Lupus'u da, Papa Bi-
rinci Leon'u da. Genevive'i de, diplomatik basara-
larmdan dolayt, aziz ve azize iln etrnlstlr.
Atti1'nm centtlmenligtne bir rnisal daha vere-
yi m :
Roma lmparatonmun z kardesi Prenses Ho-
noria, AttiHi.'ya uzaktan s ik olup, ona yzgn
gndermek sureti yle, evlenme tekli finde bulununca,
Attila Prensesin onurunu krrmamak iin, bu t eklifi
kabul eder gtiinerek , sanki evlenmeyi Imparator
engcl liyormus gibi, durumu idar e eder .
nk Attila kendi si, OTIum ve mil letinin hay-
si yeti konusunda ok hassastr. Burada bir parantez
48
amak Is t .iyorum. nk tskitler'in Trk olduklan-
na dair bir delilimi buraar iin saklamistim.
Frnnerz tari his i Amede Thierry'nin "Hist oire
d' Attila" adh eserinde su olay anlatrlmaktadir :
Attila ltalya'da, Milno'yu zaptettikten eonra,
bir t urist gibi, sehri gezmege kar. Sokaklan do-
Ias irken, bir bina zer inde bir resim dikkatini eker.
Buradan itibaren Thier ry' den ahnh yapiyorum:
"Tcblo, strtlartnda al cbbeleri oe balann
e
d-a talan i Ic, aUm ta7d lara kurulmu iki
ratoru(!JO) tem sil ediyordu. Onlann ayaklan dibinde
ise, J8K1TLER... savata yenilmiler de merhamet
diliyorlarmt gibi, yerlere kapanmUj halde uWer.
Attil bI' kstaka tablonull derha l imha
. ui ce yerine yle biT tablo yapdmastnl emreder:
. Attild kendisi, biT tahta ot urmu olacak, Roma tm-
'Paratorlan is e, aUm t orbalaN ile ykl
dugu holde, Attila'nm ayaklan dibine altm dker
durumda olacaklardlr"(5I) .
A. Therry bu bilgi iin kaynajhm aiklamiyor .
Fakat eser inin pek ok yerinde Vizigot aarlh Ltin
t arihisi J ornandes'i zfkrettigf iin, burada da kay-
nagmin ayru oldub'1l diisilniilebilfr.
(50) Par amn devarr n bun lann Do[;u Rcma Imparatcru He
Ba h Roma I mpnratoru oldulkurrm gsteriyor .
(51) Th ier ry'nin kit abmdaki bu pa r a "Hlstoir es et Lg'end es
de la n eme nnt ique" adh eser e ahnrmstt r (Tchou diteur,
Paria 1969, e. 217, 218 ).
49
j
b .:...... _
'"
I
I
I .:'
'1
Yukandaki par a gsteriyor ki, Attila zama-
mnda Hunlar' a, Avrupalrlar ca Iskit deniyordu. Muh-
temelen, Hunlar da kendilerine Saka diycrlard r.
Attil 'da n pek kisa zaman sonra, Orta Asya'da
yeni bil' Trk Impartorlugu doguyor, Bumin Han
t arafmdan kurulan bu Imparator-luk GKTORK tM>
PARATORLUGU'dur. Gk-Trk' ler isim de istlre
TRI{ adma kavus mus atalarmuzd1l1ar.
ok s kr -, bu atalartrmz milli hayatlarmm bi l'
blm hakkmda Yeni seyl ve Orhon nchirlerinin kr-
ytlarmda, di kili taslar zerinde yazrtlar birakmrs-
lardrr. Onun iin, Gktrkler hakkmda, in kaynak-
lar r gibi sogu k, donuk. telffuzu bozuk bilgilerden
pH'1.I p I!'11 Tiirk kaynaklarmdan da ya rarfa-
nahilmek mutluluguna sahibz.
Tt -k yazrtlarr bizim iin yasayan, hayat m SI"
eakhgtm tasi yan kaynaklardrr. Dnlarda sadece as-
ker vc polit ik olaylarr deg il, Gktrlt adh atalari-
rmzm ruhunu, kalbini , atan nabzmi , henz yabancr
kelimclerin istiIsma ugramarms Trk dil ini 'I'anrr
birligi inancina vaktas mis dinni ve Trklere mahsus
r uh zellikleri buluyoruz : anaya, babaya, amcaya
saygl, kardealer ar asmda sevgi, en zeli smls sekll
ile miIl duygu... . I:)
Gktrld er konus u "Onlar Trk m idiler? De-
idiler ?" gibi pro blemier iin ve gerek
Trk gerek yabancr trkol aglar tarafmdan
hilindigi iin, zerinde fuala durmayaea-
gaz.
50
Bu kitabm es t li b!ml erinde ALTAY TORK-
LERl ile Yakutlardan sz etmemiz gerekecekt ir . Al -
tay daglarr , denebilir ki , a!]agl yukan 'I'ilrklern ot ur -
duklan blgeleri Mogcllarm oturduklan bolgelerden
ayrran bir dag sil siIesini olust urur. Bugn eralar-
daki Trkl er olduka ilkel bir hayat srmekt edirler.
Bunlarin bizim bakimrrmzdan neml eri sundan
t-i geliyor ki , bu 'Trkler, Islmiyetten nceki Tilrk
dininin bugnk kl t r seviyelerine inmis bi r sek-
ne bagh bulunduklan gib i, en eski Tr k diIine ya-
km bil' di ldo konusmaktadrrlar.
YAKUTLAR' a geIince, bu kit apta onlarn nem-
ti yer vertlmistir. Sebebi de sudur : Cograf dururn-
lar r dolayisryle, t el miyet kcndilerine ulasamadrgm-
dan, bu Trklerin dig er Trkler ile Iliskai kesilmis-
tir. Yakutlar, Altay Trkl eri gibi, Rus bilginlerinin
Bamanizm admi verdikler'i Uk Trk dini ne bagh kal-
nnslardir. Diger Tr kl er den ayrt kalmalarmm bi l'
eonucu daha olmustur : Dill eri Trk dilinin en eski
unsurlarrrn ve zellikle zengin keIime hazinesini mu-
hafaz a etmistir-, Bu sebeple, Yakut Ieh est rin, gra-
mer ve fonetik bakmundan bozukluklar geste rme-
sine ragmen. Trk dilinin tari hte n nc eki en e-ski eek-
Uni temsil ettigi sylenebilir. Bu bakrmdan ct rsko
Ile karsrlastrrtlmaga elverlslidir.
Esld aglll en meden mill etlerind en bb-l clan
Etrtlsklerfn. Yakutlar gibi Ilkel bil' etnik topluluk
He karsrlas trr ilmas r, insana garip gelebilh-. Fakat
bugn bili m adamlarr gittike daha ok sunun far-
kina varryorlar ki , Yak utl a r , bil' zamanlar Heri blr
51
b
p1.l.>deniyete ve gelismls bir din edeb lyata sahip
[misler. Cografl ve tarihi sartlar onl arm kltriin
gerHetmi.!jtir. Trpkr Romahlann, yani Ltinlerin, Bil-
yk Glerden ve ltalya'mn yabancr kavimler ta-
rafUldan Istl l edilmesinden sonra, medeniyeUerini
kaybedip, okur yazardan da mahrum kal arak, Orta
agm karanhk dnemini yasamalar r gibi.
Son arkeoloj i ahsmalart ve baska alanl arda
yaptlan arasurmalar meydana koymustur ki, Ya-
kutlartn as vatam sl mdikt vatanlartmn ck giine-
yinde Imis. Onl ann atalan alfabe ve yszlya sahi p
imisler. Bugiin bile her kavrarru i!adeye elvertsli bir
dile ve Bhtlingk, Okladnikof gibi bilim adamlan-
Dm hayran olmaktan kendilerini al amediklarr bir
milli epopeye ve sif ahl edebiyata sahi pti rl er .
Bu dedikl erlmizl rnatematik bi r sekllde isbat et-
mek iin, Chadwick'lerin bi r ' eserinden bir iki sattr
alahm :
u Bir okudufju fiir ve ildllilerdeki ke-
timeT""';n toplamv 12.000 kadar tu tor... IIalbuki ayni
giinlk hayatuula kuUandtg-s ke:limelerin sa-
Y181 olsa olsa 4.000 kadardlT"(").
Yakutlann yanmda, bir de uvAi;;LAR' l zilt
r etmeliylz. Bunlar Ural dagl armm batismda
yan bir Trk zInI' esidir, diger TI'kler
ile ka.nJiiomaj'l p, tamamen ayn bir toplum halinde
(5:!l H. Munroe Chadwick and I{. Ke rshaw Chadwlck, '7h,e
or Uterature", Cambrldge 1940. Vol. n I. , 8. 199.
52
yasamalarr dini sebeplerden ileri gelmektedir. n-
k t arihin ak rsr onlara l s1.miyeti kabU1 etmege Irr-
aat vermedigt gibi, vatanlannm Ruslar tarafmdan
zaptedilmesi nden sonra, hrtatlyanhga kabul etmege
de zor ta nmrslardrr. Bununla beraber, uvester bu-
gn resmen hristiya ndir amma, eski T rk dinind en
pek ok inams ve det muhafaza etmislerdir. Bil-
tn bunlar uvaslarm Msl man Trk zmreleri He
temaslartmn kesilmesine sebep olmustur. Bunun ne-
ti cesindc de. dillori donmus kalmrst rr. Yani bu dilin.
daha dogmsu Iehenintvj gellsmesl durmustur. Bu
eayede, uvas leh esi , Yakul lehesi gibi, en es ki
t rkeye yakmhgr m korumustur. Hatt. Gombocz gi-
bi baar dil cilere grc. uvasa ana-trkeyc en ya-
km ola n lchedir. Fakat uvasa Milddan drt bel?
bin yl1 nceki ana-t r keni n, yakutadan far kll dog-
rultuda bir da..1.lru. t emsil eder. Yakuta ile
(53) Blze gare RC'ilt RahmeU' nin ve onun olan dil
bl lgtnlerfmlzfn eklindeki eimnendrr-
mast gerek durumu yaneitmayan, TUrki ye' cin bugtln-
kil co[raO simrlarmr esas atan, s un 'r bir smrandrr ;
ma dir , Mescl:, Orta Asya 'daki bazt lehel er Anadol u' -
dak! bazr daha ok biriblri ne yakmdr r, Hem
'I vc Ile ntJ,z bhaseu t et rruz He i1gill eylel'dlr . sem-
net t in Surru "!jIve" keltmest li n yl e der: "tere, tevrr .
stp , erveI Ilsao, naz, teve, eda "ilj\' ei dllbe r ".
G1JrtlldUg-U glbl, l Urkein in b y k uet esr s tvc IlOln
"l che ntn bil' dnh' demlyor. "!)Ive-i_lb an" bu r ada kc.,
ausma t c rar de mek tl r. Leh e gramer He, erve fonetl k
lIe Ilgllld ir . "AkIz" tso, len gutsti k a rsmdan ljlve ke ,
lImes inin torkesldJ r .
UIT. TUrk dUinl n bti gUnk bUt Un dl\lIa n nn lehe de.
terclh edlyoruz.
53
, .
"
)
,
uvasan m msterek kkl erinin, arast rrm alar
pthraa, etrskede bulunabil eceginl zannet mekt eyi m.
BaZI tarihilerin, zellikle dilcilerin Tiirklerle
karisttrdrklari lIfOCOLLAR hakkmda da burada bir
ka sz sylememiz yerinde olur.
Trklerle Mogollar biribirlerinden tarnamen ayn
iki millettir.
Etnik bakimdan Fransrzlarla Almanlar arasmda-
ki iliski ne ise , T rklerle Mogollar arasindaki Iliski
de odur . Bilindigi gibi, Fransizlarla Almanlar- aras in-
da irk birl igi yoktur, aroma, aralar-inda ortak clan
bir vardu- : gerek fransizc a, ge re k ahnanca Hint-
Avrupah dill erdendir. Aym sekilde, t rke He mogol,
ca arasmda ortak olan sey , her iki dil in Ural- Alt ay
dill erinden olmasrdrr. Byle bir dil ailesi var ise...
Son zamanlarda "Alt ay diller-i" etiketi al tmda
trke ile mogolca yi bir lest .ir mek moda olmustur.
nk Altay dag larmin bir tarafmda Trkler, bir
tarafmda Mogollar yas ar . Eu fransr zea ile ispanyol-
cayr "Pireneli di ller " etiketi altinda blrlestirmege
benzer.
Yzyillar- boyunca lromsu halinde yasamis ola n
Tih'kl erle Mogollar ar as mda, pek tabi ol arak, kltr
iliskiler] olmustur. Fnkat bu Iliskiler hemen her za.
man t ek ynl idi. Trklerin kltr her d nemdo
daha yksek ol dugu ii n, 1-1ogollar durrnadan dil , dln,
det, efs ane alanlarmda Trklerden kltr unsurlarr
asrrrmslardn-,
54
Fransrz trkologl anndan Jean-Paul Rou:", "La
Religlon des Tur cs et des Mongols" adh escr' ide hu
konuda syle der :
f41t1DfjDlI ara geli nce, ,.. ontor Tukyu'lann ( Til r k-
lerin) esos dini i nam$lunnt alm2$lar ve muhajaza
yani kend il enne mol et mi slerdir , Or ta-
daki arp lm benzerl ikl er kar$!smda, iiphe!Je yer
kalmamakttuhr... Mogol di ni haline gelen Til Tk dini
Mogollar tarafmdan dilnyaya tnntldt ... Lengi s tik
incc!cmeler ba')an iIe isbat ediyor lei, amanizm
Mogollara Tr l:'Ierden qemistir, Cveyni bu dinin
Uygurlarda ok: re lIJogollarm Uygu rlur-
dan ots etkilendilder inl 'sy Ierken, bunu demek is
tiyor. lI1ofjollar Uygurla rdan pek olc $ey ee I u are-
da alfabelcrini de almzJlardlr"(S4).
Mcgollar ile iIgili olarak, Iki karrsrk konu veya
meeele vardrr. Bunlarm birincisi, bir Mogol ka bilcai-
nin admm yanhs t el5.ffuzu ola n "Tatar-'{t") k ' imesi -
nin, Mogol yayrlmasmdan sonra, halls Trk zmrele-
rine bulasip kalmis olmast . bu kelimenin celara ad
olarak verilmi s bulunmasr dn-. Bu talihsiz ve man tik-
SlZ olaym iyzn Inghlzlerin Britannica All .lklope-
disi s yle atkhyor ;
(64) Payot, P aris, 1984. s 35 , 6t.
( 55 ) Batrh tarihiI er hu k eumeyr, "bar-bar': k elim -Ine uy-
sun diye, "rarta r': sekno aokrnusla rdn- , TIi z a r mc
gre Ise, xntctojrcto Cchennem tn ad ! elan "Tal la r " ke-
urnest hu dercrmasyonua etktlt olmustur Mo[;"dlar Av-
r up ahj ardn k crku ve dehset uyandrrdrktaer l ln. " Ce-
benn emden lkml-1" sayrlrmsf ardn-,
55
"(Jyle ki, buo ad yzytlda,
Mogolist anm ku zey bat 'LSmda ymlayan TATA veya
DADA 'lcabilesinin admdan gel mek t elliT. lhtHlden
llce bu ad Ruslar tara/mdan, Rus tnipamtorluinm-
dft ya$ayan TUrk ka vi mlerinin o!wu!., Aeerbeucan
ue Kaf kasyadakilere bile, verilirdi. Hatt . Tatar adl
Rllsyada ya$ayan biUUn MiisWma nlar iin kullam-
llrdt ... Eskiden Tat ar denilen katJi mlere urt tlc bu ad
vcri lmiyor ve yle unla$zl1yor lei, bu kavi mler esa-
sen ke ndilerine bu adl vermemilerdiT" ( 56 ).
Mogollarla ilgili bir baska mesele Cengiz Han'm
soyu mesel esidir. Eserlerinde Cengiz Han'm adim
bile anmayan t arihilcrimiz bulundugu g.bl , bu Mo-
gol tmparato runun aslmda bir T r k oldugunu isbata
ahsan tarihilerimiz de var drr . Her iki tar af bir t a-
kim delillere dayanmakt adrr.
Ben, meseleyi bambaska ardan elc alacajhm.
(!jG) Ansi klopedlnln 196-1 haskisr,
arlar dnemindeki Trk medreselerinde , der-a prcg,
rnmlarmdn, dtnt bll gt tcr l n "yamnda, u dill eri n r ent-
mi ye r al rrrruq : Arabi, Farlst , TUrk!.., Yanl, Rusya
'rrktcrt k endl unt cr tne TRK t ee r termts ... Fal mt Rus-
Iarm zc lliklc Kt rtm vc x aacn -rrntcrtno tsrrrtla Ta-
ter demelet l ve hu adm [dart dilde. yan! RESM t YA
kullumlmasr sonueundn, K n-im v e K a-
zan T9 r kl et i, maet eser, kendilerf de, bu adr kabuIlen
mislerdlr.
Bu acaytp ve aujamei z dururn ::luna ben zer : GU-
nn blrinde Almart t opraklannm p'ransratar terar m-
dan l!jgal edildltini farz eder ek, Almanlann Fransl z-
lar t ara fmd an, k-endl1eri iin kul1andlklan
"Bochc " a<:hm, "Beseh" !j('klind(' kuli nnmag-a. rnZl ola -
bileecklcr inl t asavvur et meg-c,.
56
M,S. XIII . y1;yI1a kadar Mogollar, adi dnyada
duyulmarms bir mill et.ti. Derken, Orta Asya'nm hayli
dogueunda yasayan bir Mogol kabilesi iinde Tt:MU-
tN adh biri rkrycr, etra f mdaki, kendi dilini konusan
kabil eleri bir- a ra ya getirdikten sonr a, bir- kurultay
t oplayarak, bu kurultayda bir trke ad ile bir trke
unvan scip, kendisini CENGIZ HAN( U) iln ettiri-
yor. Ondan sonra baslryor, nce Trk lkelerini, daha
sonra baska illkel eri fethetmege... 0 zamana kadar
r..rogdlarda grlmemis bir dinamizm Cengiz Hanm
ogullarmda ve t or unlarmda da kendisini gsteriyor.
Hepsl birer ftihtir. Fakat bir iki ncsil iinde bu aile
t kenince, Mogollarm dinamizmi de tkeniyor. Dn-
yorl ar, mill ete, eski uyusukluklarma. Aral armda ne
yeni bir ftih yeti aiycr, ne de herhangi alanda Ismi ni
dnyaya duyuran mllletl erarasi bir sahs iyet ...
Diger t ar aft an, Trkler, Met e, Attila ve Timur'
dan baska. qesi tli dneml crde , iki elin parmak-
Iaimn sa yamayacagr kadar ok f tih ve Imparat or
yetlstirmisler dl r. Osmanhlardan ncekiler, Osmanh
dnemindekil er: Osmanl ar, Orhanlar, Muratlar, dn-
ya tar ihinde yeni ag aan tkinci Mehmetler, Muhte-
Sle ymanlat-, Yavuz Selimler..,
Denebilir ki, Ft ihlik ve tmparatorl uk Trklere
has bir meslektir.
(57) Cengiz f'skl tilrkedekl "tengi z" kc mestnr n mcgoca
t el ffuzudur-, "Tenglz" Is e "denl z' keli me si nln esld

(SS) Bazi larl T1murlenk'l Mog-ol znnnedcr. OnkO kendlsi de
eng lz Han'ln og-lu He akrabahk Iddia
tlr. Tl mur zamamnda. he n7. Mog-olla rm itiban yUk-
seMi,
57
c
J
!

,
l

Hem Trkler sadece askerlik alamnda degil,

baska a'anlarda da milletlerarnsr sahslyetler, dhiler
yetistfrmislerdir- : Farbi'Ier, Ibn Sina'Iar, Ulug Bey'
Ier , Mevlna'Iar...
Btn bunlar-i hatr rlaymca, Cengiz Hamn dama r.
larmda (rnesru veya gayrl mesru yoldan gelmis I
TURK KANI bulunmus olduguna, kendisinin, ya km
veya uzak, bir TORK ATAYA sahip bul und uguna
nasil hkmet meyelim?
Esasen, Cengiz Han'm atalanmn, "kocastz bir
kadmdan gelmis " (59) olduklarr bilinmiyor mu ?
Cengi z Hamn damarlarmda Tr k kam olmamis
olsa idi, evlt ve torunlarr bu kadar abuk ve kolay
t rklcslrlerml idi ? Hindistan fti hi Bahilr Sah gibi ,
htiralartm yazmak isteylnce, kendi dilini r.egiI, Tr k
dilinl kul lanmagr tabil bulacak kadar...
Batrhlarm "Byk Mogol" diye andtklarr Babr
f5ah. ruhu ve bedeni He, yzde yz turklesmis bir In-
sandi, yzde yz Tr k't.
Mogollan gklere ikaran Alman tarihi Wal t her
Heissig, Cengiz Han hakkmda syle der:
'I. biT kabileden bir sper-deiqet !karan '1:6
bilinen dnyanm yaTJ3l m hkm alt 111 a alan
adam...'(GO)
(50) Bahaeddin Ogel, "T Urit kUltil rnn gcliljDIC n,tlul'l",
Kmen yaymtan, Ankara 1919, Iktnct Baskl, s. 189.
(60) "The Mcngob recnsccvered- tetmancadan evlrl) TIUl-
mes and Hudson, Londen 1966, s. 21.
E vet , amma hangi ordularla?
Mogollar kalabahk ve ogalan bir millet l az
nfuslu blr millett.ir'{"} . 1Iogollarm baslangrt aki er-
hz ordularr Tr k illkelet-i ele geirilip, 'I'ilr kler kattl-
drktan sonra glendi . Mogol ordularmdu b... .l. 1I n-
surlar da bulunmakla beraber, Mogollar her zaman
azmlikta, Ti irkler ogu nlukta I di .
Hindlstan'm kuzeyini fetheden Mogol ordusu
tiirkce konusurdu . Onun Iindir ki, bugn Pakistan'
da konusul an di le "Ordu" dili deniycr lw) .
z"l ogoUar , yarrdan f azlasi T rklerden olusan or-
dularla, yani Trk ordu lar r He dnyayr fethettiler.
Denebilir ki, Cengiz Han Asyanm Napolyon 'udur.
Napolyon F'ransrz olmadrgr hulde. bir Pransiz Impa-
ratorlugu kurdu. Cengrz Han (bize gre) Mogol 01-
halde bir Mogol jmpara t orlugu kur du.
(Gl) Bugn ycryzndckl T rklcr 100 mllyon kadur- oJ.duk_
Iarr halde Mo,tollar drt hel} mllyond::m tazla degi ldl r.
(62) Tabli, bu dile zamanla, pek ok arapee. farsoJ. ve hln-
duca keumet er
59
b
II
Etrskler
A - Et rskle rin gleri
"Pelasgtar" f aslmda bulunduk ki, eski
Yunanhl arm gznde Pelasglarla Etrskler ayni mil-
let idi. Yunanhlar bu millete bazen Pelasg, bazen
'I'yrrhen, ogunlukl a da Tyrrhen-Pelasg derI erdi. Bu
baktmdan, E trskl erln t arihi Pel asglann tarfhinin
devammdan baska bir degildir( C3).
Yukarida grldg gibi , M.. 3000 civannda
Pelasgl ar- Yunani stan'i istil edip, hu yat-imadada
egemenli kler ini kurmuslardr. M.O. 2000 civarmda
da , Hellenier gelmis ve Pela sglarm boa brraktiklarr
bolgelere yerlesmislerdi.
Amazonlar mnasebetiyle yukarrda adrm andi-
g l mlZ Avusturyah etrskolog \Vilhelm
(63) Hugh Heneken Eskl YunanlJlara grc, Etrskler le
r'ctc sgtann AKRABA olduld armr ansca syler
( "Tarqulnia and Etruscan orlgtns'', s. 142).
60
-In'in, l kinci Trk Tarihi Kongresinde okudugu bil -
dirinin yine bir blmn ahyorum:
"Mchul sebepler dolaYlsl ylc} Etrskler bura-
dan (Orta Asyadan) Anadoluya geldiler. tln-
cii. BinYl1m sonlan na dogr1l buralara gelip, Ram -
denizin arlc sahiline ekilmilerdir. A:1agl yukan
[kind Bin in balarmda, yani Hit itlerin Anadoluya
girmeleri dolayt-style husul e gelen 0 vakitki kavim-
Ier g yznden olsa erek, Etrskler biT az qor-
ba, takriben bugnk Samsun civan na gelmiler-
dir, BiT iTd yzytl scurc, yeni hdiseler Etrskleri
bUraSlnl da terlee i cbar ediYOT. Bu l uueket, zaman
baktmmdan, Hitit lmparatorlugunun kmesiyle aIa-
kader olsa erek, Btrskler garba dogru g etme-
ge devam etmiler. Kartuieni sahili boyunca il eri-
ley erek, Anado11mun garp sahillerine
dJr(Il).
Bu, Proto-Trkler tarafmdan Anadolunun, zel-
likle Bat! Anodolunun, tarihteki ikinci fet hedlllsidi r :
Malazgirtten Bin yil nce! Blrtnclsl, yukanda
grdgmz gib i, Amazonlar zamanmda clmustu. .
Brandenetein' In szn ettig Etrskler Ana-
doluya naar l gelmislerdi ? Denizden mi, yoksa Kaf-
kaslari aaarak rm?
Anlasilan ikisi de degil. Orta Asyadan gelen-
Ierin henz denizci bir millet clmadrgma hukmet-
mek gerekiyor. Yoksa, Samsun'dan Ege sahillerine
( G4) TI, TUrk Ta rl hi KonKresl za brtl arr , sahlfe 211 den lti ba-
ren,
61
denizn kenarmdan yil ryerek dcgil, gemilere binc-
rek gel irlerdi. Anadoluya gelmeleri de ayru sektlde
olmua olsa gcrek: bugn Batum'un bul undugu sa.
hili takip ederek...
M.. 1200 civar mda Yunanis t an Hllenl erin 50-
yundan clan Deryenlei- tar af mdan Istfl edilir. Bu
tst Yunanis t an'da hayli g i ~ i k l i k ve karr sikhk-
lar meydana getirir. Bu dnemd e bi r krsi m Pelasg-
Iarm da , Yunanistam birakip Anadolunun Batrsma
g ettikleri zannedmcktedlr ,
lki nci Binyrlm l kinci yarrs r Egc'dc ve Akde-
niz'de nemli olaylarm getigi, har ekefli bir d-
nemdir.
lkinci Binyilm sonuna dogrudur ki , Akalarla
Troyahlar arasmda on yil allre n saves cereyan ede r .
Bu cavas m ba slangrr olarak baai tarihiler M..
1200 YIJml, bazrlarr 1250 yr hm g ster ir ler,
Ik inci Binyilm sonuna dogrudur ki, Girit me-
deniyeti doruguna rkar ve Miken meden iyeti gellai r.
Bir de xt . . XII I. yz yilda, biz im bakrmuma-
dan nernli bi r olay ol ur: Pauly ve \ Vissowa An-
slklopediaine gre, Karadenademvj , muhtemelen
Krrrmdan gelen yeni bir Proto-Trk dalgas t Ege
ve Akdeniz dnyasma ge lip ar par, Gelen kavlm,
bazr Akdeniz kavimler i Ile- bh-les ir- ve hep birlikt e
MIsl r' a saldrrn-l ar, Bu saldrrr Mrsrr'Itlarm yazrh bel-
(65) "Realencyclopa edla". Stuttgart 1948, e, 1009, " Tyrrhcn"
maddesl.
62
gelerinde "Deniz kavimler-inin saldn-isr" adr He ka-
yi t hdir. Karadenizden gelen kavimin adrm hazr bil -
gi nlet- "Teren", ogunluk ise "Tursha" okur akta-
drr .
Dcniz kavmlerinin saldmsr Mrs rr 'hler ta rafm-
dan pskrtlncc, teki deniz kavimleri Akdeniz-
deki vatnularma dnerl er. Tursha' lar ise, gidi p Ba-
h Anadolu sahille rine yerlesl rler
Frunsrz bilgini Ren Dussaud Tur sha'I ar la E t -
r iisklerin ayni millet clduguna Inanmaktadrr C") .
. Batida Etriiskler hakkmda yaztlan kitapl ur ge-
ncllikle Italyadaki Et rskler in menseine dai r
tcorinin anlatrlmasr Ile baslar. Bu teor iler :;' 1 g-
rsleri sergiler :
1 - Etrskler hi bir yerden gclmc n.istir.
Onl ar It al ya'mn yerlis i olan bir kavimdir .
2 - Etrsk mi lleti hi bir yerden gelrueyi p,
Italya topragt ilzerinde olusmustu r.
3 ,- Etrskler baska yerden veya yer lerden
gelmlsler ve 1talya'da yerlesmislerdir.
Bu e; grsn birincisi, yani "yerlili k" eor isi
Mildda n nz ncc Roma'da yas arms Yunanh t arihi
Hali karnash Di onysos t ar afmdan ifade edl lmis t lr-,
Bu t ar ihi nin it imad edilmcge Iyrk, dr st bi r bil-
( 66 ) "Prt yd lens, Hitti tea, Ach ens", ruttons P a ul Coet her ,
P a r is 1958, S, 21.
63
ft-
gi n olmadrguu bu kitabm sonundaki "Pelasglar kim
Idiler?" baehkh yazrmda isbat et mis bu lunuyorum..
Bugti n Dionysos'un grsn tam olarak kabul eden
et rskolog yok ise de , he r biri Dionysos'un adiru
mutl aka alk reder.
lkinci grs, yani "Olusma teorisi" bi rinci teo-
rinin hemen hemen aymdrr ve Masslmo Pallotino
gibi soven ltalyan bilim adamlanmn yaztlarmda ve
eserlerinde if ades ini bulmustur. Buna gre, Etrsk-
' lel' ltalyadaki eljiitli etnik bil' araya gel-
mesl s onucunda olus musla r drr. Hem Etrsk milleti
nemll degildir. nemli clan Etrsk medeniyetidir.
Bu bugn ltalya'nm r esmi grediir. Oluama
teorisini yabaucr etrskologlar arasmda, Alman
Franz Altheim dismda, hemen hemen ciddiye alan
yok gibidir. Ancak, ltalya'da kaar yapabilmek iin,
ttalyan Hiikilmetine hos griinmek gerektiginden.
bu gre kabul eder gibi davrunmak mOORSl etrs-
kol oglar arasmda yaygmdir.
Etrsklerin ltalya'ya baak a yerden veya yerler-
.den g ctmls olduklarma dair nc grtla bugn
et rskologlan n benmsedikleri grstr . Fakat bu,
grs tl kabul ede nler arasmda da, !JU konularda tar-
tr sma vardn-: -Etrskler ltalya'ya Adriyatik yolu
gelmi slerdir- Hayir, Tiren Denizi yclu He... -Iki
si de yanhs ; Etrskler Italya'ya, Alp daglanm asip,
Ku zeyden gelmi sl erdir...
1 - Birinci G
XIX. yzyihn ortalar ma kadar, etrskologl ar
Etrs kl erin t arihini M.. VIII. yzyilda baslatryor-
Iardt. Daha nockl dnemlerde gcmis, Etrsklcrl e
ilgili olnyl ar cfsane olar ak kabul cdi liyordu. E trsk-
lerin yasadrklarr cogr af alan olarak is e, Orta It al-
ya'daki Tiber ile Arno nehirleri arasmda bulunan
alan gsteriliyordu.
Derken, 1853 de, ttalya'run kuzcyindeki Bolon-
ya kcnt ine yakm olan Vill anova kas abasmda. Et-
rsklertnki ne ok benzeyen sanat es er leri kaarl ardan
karil dr. Bunl ar M.. VIII. yzyIldan daha ncesinc
aitti. Sz konusu aanat eser ler ini brrakanlarm Et-
rskler olabileceg inc ihtimal vermeyen etrskolog-
lar bu yksek sanat ve medeniyetin sahi pler tne Vil-
lanovah (Vill anovien) dediler.
Gelgelelim, bir mddet so nr a, daha da eski d-
nemlere a it sanat ese r ler i ortaya ikt t. Bunlarr ya-
ratanlara "Pre-Villanovien" veya "Proto- Villancvi-
en" dendi. Onlarm. Alpleri as arak, kuzeyden gel-
diklerine inamldr. Baai et rs kologlara, mesel, Hugh
Hencken' e gre , VillanovalIlar Macar ovasmdan ge-
erek Italya'nm kuzeyine gelmislerdir. Buna bir t a-
krm delill er vardir '"}.
Bugn etrskologlar m ogu VillanovalIlarm
E tr s klerd en baskaai olmadrklarma inanmaktadr r -
lar. Pal loti no bile s yle der:
(61) "Tarquinla and E t r uscan Or ig ins ", Thames occ Hudson.
Nijmeg en 1968, s. 74, 75
65
" Villanovaltlar dedi klerimizin, tarih
agtndaki Btriiskl er olduklarmJ kabul et memek artsk
mmkn defjildir"(" ).
Bu dolambah cmle acaba E trskler in 1taly a-
nm Kuzeyinde clustuklar r anlamma m t geliyor ? R.
Blcch'un VilIanovahl ardan "Prcto-Etrskler" diye
sz etmesi ve, H. Heneken'in "Etrskler Vil-
lanovahlarm devamtdn-' demesi (r a) ise, Kuzeyden
gelen gn It alyaya gelen ilk t oplu g oldugu ma-
naanu ifade etmektedir . Aneak etr skoloji uzman-
larmm ogunun bu gr se aykm deen kronolojik
bilgiler verd iklerini sylemeliyim.
VilIan ovah denilen Etrsklerin nemi zellikle
sundan Iler-l geli yor ki, brraktrklarr eserler arasmda
demirden eeya da vardir ve bu esyarun bulundugu
yerle sim al anl armm yakmmda Isletmls demi r ocak-
larr bulunmustur.
Krsacasr, Villanovalt Etrskler t talya'da De-
mil' agml basla t rmslardn-, Billndgi gi bi, Orta As-
yada Demr agl Ikinei Binyi lda baalarmstrr.
Dernek isti yorum ki , Villanovablar, hi sphe-
sta, Orta Asyadan rkrp, gelenekeel g ycllaruu ta-
kip et mls ve bir az daha ilerl eyince, Alpl ere gelip
dayanmi s ve bu sira daglarrm da asmaktan ekin-
mernis Proto-Trklerdi.
( 68) "The Etruscans", Penguln hooks 1975, S, 84.
(69 ) "'i' he a nct ent ot t he Etruscu ns" Nagel ,
Geneva 1969, e. 71. '
(70) " Tar qui nla and Etru':can crtgtns'', Thames an d H udeon,
London 1968, s. 25.
66
2 - Iklnci G
"Tarihin babasr" unvamm kaaanmts
rodot'un nl eaerinde, bir baska gn
yer almaktadrr, Hi kye syle :
Anadolunun Lydia adh blgesinde, kral Atys'in
aamamnda, bir ar ahk slddetli ahk bas gat erlr.
Kral, aha linin ahktan krrrldrgtm grerek, I rillefini
ku r'a He iki ye aYlr lr ve Tyrrhenos adh oglunu agl.
np, meald e k onusur-: "Ahga karsr gt e'l baska
are kalmadr. Sen ahalinin yarrsmi ahp g ede-
eek, baska bir vatan arayacaksm. Bylece, burada
kalanlarr doyurmak daha kolay olacak". Tyrrhe-
nos, baba sz dinl eyip, ahaIinin yarr stm ahr, on-
larla temtr'e gider, orada lzumu kadar gemi Insa
edip, denize arhr; Kafile Adriyatik yol u ile Ital-
ya'mn dogusundaki Umbriyamn sahillerine yanasrr
ve gmenler or ada yerlesirler.
Herodot, hikyesine su bilgiyi de ekliyor-: Lid-
yahlar Ital ya' ya varmca, Lidyah adirn bIraklp, ken-
dilerine nderlik etmi a olan Tyrrhenos'un adrm be-
nlmsemlslerdir ve bylece onlara "Tyrrhen-i" den-

Burada bir atklamada, daha dogrusu hatrr-
latmada bulunmamtz gerekiyor:
Dogru kunusu LUDYA olan ve bugnk Tr-
kiye'nin yukarr Manisa ve 1zmir illerinden iba-
(11) "Herodotus", t re nstet er by J, Enoch PoweU, ei e r enden
Preas, Oxford 19tD, S. SQ.
b
rct bulunan Lidya, ancak krat Lydua'tan SODrR bu
ach almistrr. Daha nceki adi Meoni a di. Bu blge
tarihte arrasryla yonyahlarm, Kimerlerin, Iranlila-
rm, Romahlarm isgaline ugranus bir geelt ye ri,
bir koridordur. Bir Lidyah milleti ve Lidyah di li
yoktur. Geri Lidyada hkm srms bazr slle-
lerin ve hkmdar larm adlan bilinmekte, f akat bun-
larm hangi rrka. hangi mil lete ait olmus oldukI an
bilinmemektedir.
nt dilci Georges Dumail syle der:
lei, Lidyali adl 4lhittitlemi"
eski Anadolu ahalisi ile IIint-Avrupaltlann istil-
stndan noesine ait dilleri hal ktan
biT verilen etiket idj ,,(r, ).
Bize gre, Li dya "b ir- zamanlar kral Lydus 'un
ynetmis oldugu cografi blgc" demektir; 0 kadar.
Onun ii ndi r ki, bizce, Her odot 'un szn et-
tigi dnemde Lidya'mn Proto-Trklerin egemenligi
altmda bulunmus oldugu sllphesizdir. Eski agm
nl yazar larindan Pltark da, esasen. "Romls'n
hayatr" edh eserinde, E trsklerin, ltalya'ya gelme-
den nce. bir mddet Lidyada olduklarmr
yazar. Yani , szn ettigimiz Etrsk g ile ilgili
kaynaklar bi ri bi ri ni tutuyor.
Hem unutmayal un ki, yukanda grdgmili;
gibi, Proto-Trkler, Pelasg, Amazon, Tursha, Tyrr-
hen adlan He, Lidya'nm bulundugu Bah Anadoluya,
es it l! dnemlerde geli p yerlesmislerdi.
(72) "La Rell.gion remerna archalque", Payot, Pat-la 1966, 8.
600.
Etrsklerin Li dyadan Italyaya geli i hangi yz-
yIlda olmus olabili r? Villanovahlara Proto-Etrsk
dendigine gre, bunun kuzeyden gelen gten sonra
olmus olmaai gerekir. Bununla beraber, hu g ola-
ymm tarihini M.O. XIII. yzytl olarak gsteren bil-
ginler de vardrr I") .
Surasr bir gerektir ki, Romaltlar Herodot'a
yzde yz inamyor ve Etrsklerin Lidya' dan Ital-
ya'ya gn bir tarihi olay olarak kabul ediyorlar-
dl . 0 kadar ki, baai Ltin salr ve yazarlar eserle-
rinde ttalya'daki Etrsklcr iin bile "Lidyah" adrm
kullanrmslardir.
Etrsklerin bi r ka nesil Anadoluda yasadrk-
tan aonra ltalya'ya gelmis olduklanm antropolojik
incelemeler de isbat etmektedlr.
Carleton Stevens adh Amerikah Antropolog'a
gr e, Etrsk mezarlarrn dan ikarrlmis kaataslarr
Akdcnizin Dogusunda, yam Anadolunun Batrsmda
yasarrus inaanlartn kafataslarr Ile benzerlik gster-
mektedir (Ho)
Kan t aWili bakimmdan da bugiin Toskana'da,
yam eski Etruria' da yasayanlarm durumu Toskana
dtsmdaki korusu halkin durumundan f arkhdir , fa-
(73) Raymond Bloch, " '!'he enetent cfviUzatlon ot tne
Et ruacana", Nagel, Genve 1969.. s. 185.
(74) A.W. B1jwank, "La provenanee anatollcnne dee
Etrusqucs" (Bcljlncl TUrk Tarlhl Kongreslne sunulrnue
blldln), 'I\.itanaklard.l s. 167.
69
r
--
I;,
-1,
.
. I
kat Anadoludaki bazi blgeJerde yasayanlarin duro-
muna
3 - Unc G
Roma hlarda su ciddl inams var di ki, Troya sa-
vasr sonunda, yenilgiye ugt-ayan Tr oyahl arm bir
krsmr, Enea adh soyI u bir kumandanm Idarest al.
tmda ltalya' ya, Tir en denizi yol u He geli p yer'lea-
mil? ve nemli sehirler kurmus lardn-, nk Enea
efsanesi denilen hu efsane genellilde bir Ltl n ersa-
nes! sayrlmaktadn-, Fakat Ltinler, Etriisklere ai t
her seyl gibi, bu efsaneye de sabip
ikrmslardn-, Yani, Lti nler Troyahl ari kendiler inin
atalara yaprmslardrr.
Halb uki arkeolojik kazrl ar- sayesinde, Troya ef-
sanesinin bir Lti n efsanesi degf l, bir Etrsk efsa-
nes i oldugu geregi kesin bir sekilde ortaya ik-
rms trr. Etrsk blgeleri nde yapilan kazrlarda, Enea'.
Y1 t emall eden heykelci kler , el aynalarrrun ar kasmda
Ene a efs anesi ile ilgili r esiml er bulunmustur;
Bugiink etriiskoloji uzmanlan Troyahlann ve
Etrilsklerln etnik menset konusunda ellakiler- iin-
dedi rl er. Bir bakarsmiz onlarr ayrr millet, bir bakar-
81111Z aym millet sayarlar,
(75) Clba l1 nrmeeinm da byte Ince lemeler yapbrdJg-l bi.
linmektedlr. 1958 de "Me dical an d Etr uscan
or lglns" konulu bl r- S",mpozyUm d(Jzen lemlJjtlr (Masshno
"Etruscolugla", Heoplt, Milano 1968, s. 88)
70
,
Etrsklerle Troyah lar r aym millet sayanlar-
da n Bulgar bilim adarm Vladirnir Georgi cv syle
der:
"Bnea ile TroyaIllar, lta!ya'nUt battsma yana1p,
orada Titus-Livius'a gre, uYeni lcurdular,
/ta lik' kavimlerden hangisi bah ltalya'da yerIe.Jmi .,
t ir? Her holde Ltin ler veya Osko-Uml,"- iyalllar
degil. Unk onlann bah A?wdolunun
t ii riuui en tamamen [arkli idi. Burada ancak Etriisk-
ler sz konusu olabili r. iinkii. Herodot , Stratum, Ser-
-oi us, Seneka, Sol inus , Tacitus, Pltark, Fcstus ve
baskalan onlarm Rah Anadolu men.yeli 01dlLk1annl
Romaltlar, zamanla, Etrskleri eri tt i-
Ier ve onlarni ile ilgili olarak efsa Jede Ver
alan geregi kendilerine mietter. (B/ma ra men)
ekena gi bi, SEZAR GIBI soy1u Etrsk uilelerin-
den gelen ailamlar ekinmcdcn, sO'lJwuian 01
4
du.klarmt syleyebiliyor1ardl.
Enea efsanesi Vi rjil'in ve Titus- Livills' un uy-
durtluklar i bir ejsane degildir. Ru etsene onlardan
ok evvel e$itl i Y unanll yazarlar t aralauLm zi kre-
dilmi stir... Ru arada Lesbos' lu Heaniko Roma'y a
uYeni Troya" adlm verdigi gibi, Romah1an Troya -
hlann torunlan ... Ru e/sanenin iindo
nem bir tarih geregn ekirdegi ya tmaktadlT :
Etr3klerin TrO'l Ja'dan gelmi olduklartntu hatlTa--
8'''(
6).
(7 6) "Trocr und Etr us ke:- (Der historische Kern der E nea.:!
sage) )", wteebadea , gcnd cr druck aua Band 116 ) .
71
Bilindigf gibi, Sezar Galli a'mn, yani bugnk
Fransa' rnn ftih idlr-, F'ransialar m Mcne dedikleri
Mekcna ise, Ba trhl arm dil inde adr bil' genel ad ha-
Ene gelmis olan entereaan bir tiptlr. Daha dogrusu,
millet ine ihan et etmts bil' adamdrr. Kendisi bir Et-
rsk oldug'u halde, Etrtlsk dsmam Imparator Au-
g"ust 'un E triiskl er aleyhindekl polit.ikasmu hizmct et-
mist.ir. ok zengin, fakat ck haris oIan bu adam tm-
pa r at or a dalkavukluk ederek, Kltr Bakanhgr gibi
bi l' greve getirildikten sonr a, zamamnm eair ve ya-
zar larma bol paral ar dagr tarak, onl arm ahsmala-
n m August'un stedigi dogrultuda ynet mls t ir Bu-
g n Batr dill erinde bir "sanat ve edebiyat hmisi"
demek iin bir Mcne denil mektedir.
Gnmzde adr "Mesen" sekllnde okunan Meke-
na'nr n. kendisi gibi bir Etrsk olan VirjiI zerinde b-
y k et kisi olmus t ur. Mesel, tmparator August Vir-
j il' e, Enen efsanesini bir Ltln efs anesi haline so-
kar ak, Homeros'un Jlyada'sr He yarrsabilecek ve Ro-
ma' run sevketini yii kseltecek bir epope yazmasr m
tc klif zaman, Mekcna sarin t er eddtlerini
yenmek iin eIinden gelent yaprnll}, lmparatorun ar-
zusunu bil' emi r saymasr gerekfigi zerinde durmus-
t ur. Bylece, Virjil onbir ytl ahaarak ve bol maas-
la vc armagan lar la beslenerek, sl par la edil en epope-
yi , "Eneid" adr ile meydana geti rmistlr.
Ancak, hayatmin somma dogru, ese r ini tamam-
ladlkta n sonra, mill vicdan azabl duyarak, onbir
YIIIm verdigi bu eseri yakmaga kalk ml fj'ltJr . Yakm-
larJnlll buna engel oJmal arl zerine de, henz o-
ve tek nsha h:inde olan epopenin im.
72
ha edilmesini vasiyet etmistfr. Durumdan haberdar
edilen Imparat or, tabii, bunu eng'ellemi str ( 77).
Evct , Georgiev' e gr e(78), E trskl erl e Troya-
hlar aym mill et Idiler. 1talya'ya aym yerden CJP) ,
fakat ayn ayn yollardan gelmislerdi. Romahlar da,
Enea cfsanesini, bir efs ane olarak degil, . bir tarih
oIay oIar ak kabul ediyor lardr.
(17 ) Brttanntca 1970, CUt 23, B, 35.
(78) Vladi mi r Georgiev, sen zamantarda baska teernor de
or t uyn utrrugt tr ; Meset , etr ske He hitti t enin aym dil
oldukianna dai r bir garip t eort yf... Hittit dUlnin bfr Hint.
Avrupah dil crdugu, Etrtisk dili nln tee, Hint-Av rupah 01_
madl(;l. blllndigine g re , Gco rgiev'in bu g ren pay-
Iasmak mmkn deg ildir. Yok, Bulgar bugtm Hittit deg! !
de, HA'IT!'l er dcn s a etmek is Uyor sa , i turnamiyle
de gimektedi r. Bilindigi gi bi M. . 2000 yr li nda Anadol uyn
g el mi olan Htttt tter Hint-Avrupah bil' rniliettir. enter,
dan nce, Ort a Ana dol uda Ha t t iler var-di Hit t ltl er
Ha t t fler tn medeni yetine konmusl ar du-, Oecrgtev Hitttt ;
Ha t U aymrmm yapuuyor. Bizim htttitologlarrrrnz oe,
varsa yoksa, Htt t tt terl c ilgileniyor ve ugra sryor ta r .
Ha ttilerl e ugra.']maga gerek grmyorla r . Hattiler hangl
soydandr j Dillerq ne fdi? Bu problemler onlar iin nem-
li degildl r. o eorgtev'tc 'I' roya Ile HUUt diller-t aresmeu
g rd Ugii yakmhk hakkmdaki gr.'] bilsbiltUn sama ota ,
maya ca gma g r e, bentm eeneen uklrma gelen udur:
Htttitt er Hattilerden , baqku rneden iyet unsurta.n arasm,
da, elbette dil unsu- Iart , yani kelimeler de alrmslar-dr.
Georgiev 'in 'I'r oyn dll-ndek! kell mel erl e ve
aruta nnda benzerlik buldu gu kclimele r sakIn bu r:lnr
OlmaslD... Bu ihtirnal gz nUnde tutularak, nr at1r ma_
la r yapllmasl g ereknu.ktedl r ,
(79 ) Lldyahlnr g ibl , Troyahl a nn da , lzmir limamndan denlze
atlnu olrnalnn mmkilildUr.
73
Jll:'il
I
TroyalIJar hakkmda baska sylenti ve gorus-
Ier de vardrr. Mesel, bazr kaynaklara gre, Bizans-
h aydmlar- ve biIginl er Trklerin Troyahlarin to-
runlar-i olduklarma Inamrlarmis.
lbrahim Kafesoglu'nnn "Tarihte Trk adr" bas-
hhh yaztsmda cmleleri okuyoruz:
uBizans literatrnde, Trklerin eski Troyah-
larIe; mnasebete getirilmi olmas'l dikkat ekicidir.
Bc husus, lstanbuZ'un fethinden sonra Jtalya'ya gi.
den Bizanslt Th , Oazes ile Jtalyan hiimanisti F.
Filelfo arasmda tcali edilen mektuplarda grZ-
YOT. Bu mektuplardan lei, XV. MIT 'I'ilrk-
leri eski TT01Jalllann nes linden saytlmaktadlT,' Trk-
Ier Bizans zaptetmek suretiyle, Troyays
hile ile ete geiren Greklerin lorunlarmdan atala-
rmm intikmmm alm1},>lardlT" e D).
Rest Saffet Atabinen'in de Troyahlar konusu
ile Ilgilenmis cldugunuf e} ve Moravczik'in eserle-
rlnde Bizanshlardak! rivayet ile iJgili ayrmtrlar bu-
lundugunu bilmekteyiz.
Ancak ben sahsen bu meseleyi esash sekilde
incelemek rrrsat ve Imkmm bulamadrgrm iin, bu
konuda herhangt bir !;iey sbyleyemeyecegim, Benim
ahsmalarmu devam etttrecek olan gen bilim adam-
lartrmzrn Etrtlskolojintn bu yan meselesini derlnle-
mesine inceleyeceklerini mid ediyorum.
(80) "Re!t Rahrnetl Iiu", TtIrk rctrnu eraeurme
EnsUtusU yaYlnlarmdan, Serl I , sayr A 2, Ankara 1966.
a. 312 ve 314,
(81) "Tilrk1erln Av r upnhlar1a Trays. mCDelerl et.
sanesl Ozerlnde 1stanbul 1951.
74
B - Italyada Etrsk agl
Itnlya'da Etrsk agl ne zaman baslar. ne za-
man biter ? Yukanda da grdgmz gibi, etrtlsko-
loglar gler keain tarihler
bizim de Italya'daki Etrsk agmm baslangiet rm
bir tarih gstermemiz mmkn degildlr.
Bununla beraber, tarihilerin Lidya'dan gelen-
Ier iin, az ok emin clarak, gsterdikleri t ari h XIII.
Yilzyrldir (U) . Troyahlarm ttalya'ya gelsinin ayni
yiizyilda olmus olmast gerekiyor. nk, bil iniyor
ki, onlar Bah Anadolu'dan Troya savasmdan sonr a
ayrrlmislardrr. Kuzeyden gelen tsttlcarm gel ta-
rihinde pek kesinllk yok ise de, !talya'daki Etriisk
agrm M.O. XIII. yizydan baslatabileeegimizi zan-
nediyorum.
Sz konusu agm eonuna gel'nce, bunun iin gs,
termemiz tabii clan tarih Romahlarm son bagimsiz
Etrsk sehr! olan Volsini'yi yenilgiye ugratIp yiktrk-
lar! M.. 265 tar-ihidir. Yani, M.. m. yiizyrld. r . es-
rldg gibi, Italya'daki Etrtlak ag,. Bin yrh kap-
sayan bir dnem olusturmektadr.
(82) Raymond Blooh, "The anctent ctvtzetton ot the Etrtl3_
cans", Nagel Publlshers, London 1969, IJ. M. 11.
75
I - Byk Etrsk Devleti
Etrilsk agmm basmda, ttal ya'mn ne halde 01-
ciugtJnu nlii Fr nnsiz tarihi si Andr Piganiol'n asn-
ipd a ki cml csi a rk a gs te rmektcdir :
""Etruria' d.a, VAJU)! va FAI1.lR yer li Iukni ya-
tzmda) Tuna cvurmdan gelmi:j is tiliictlar, bir de iki
dalga halinde, lkelerden gelip orada yer-
l cmi olanlar vardl"(U) .
Bu taraftan gelen gmenler bi rbirleri nc kar-
!?l nastl davrandilar ? Savast rlar mr ? Yoksa iki bin
kadar ytl sonra, Mnazgirt' ta clacagr gi bi ( H), ay-
ui dili konustuklarmi gr erek, blr bulusma, knrdese
kavu!}ma havasr ve sevi nci Iinde kaynastrlar mi?
Etrskleri n kendi mill hayatlarr hakkmda yaz-
mts olduklar r ve Ltinlerin "Tuscae historiae" adi m
verdikleri kitaplar August ve onda n sonr a gelen Im-
paratoriar t arafmdan irnha edilmie olmasa idi, yu-
kart daki sorular a kolayca cevap verilebilirdi.
Girie Iaslnmzda zikr ettigtmiz Christ opher Hamp-
ton' un szlerinden de a nl astldi gt g ibi, L.tin Im-
parat or lar t arafmden, Etrsklcrin t arih kitaplan da,
vekayinameler i de yok edilmlst ir . Imparatnrlarm br-
raktiklar im da, daha s onr a , Papal ar yakrrnatrr. n-
(83) "La ccnqute r omame'', P r essea tjmverettatr es, P arig
1940, s. 61.
(84) pusmen ordusu zannettiklerl orduda kendl dill erl nln ka-
nusutdugunu gren Ku manl ar ve peenekte r, Dlzans or-
dusunu brrakrp karl terara gemIlerdi r.
76
Papalar da, Etrskl erin dine dayah sosyal kural
ve dat ler-inin Hr latiyanhgm yayilmasrm engelleyebi -
lecegi korkusu vardi. .
Bu arada, Ltin yazarlar t ar afmda n yazrldigr
hal de, .Etrsklerin di ninde n s a eden kitapl ar da
yaki lrmstrr. Mesel , nl bil gin Varron'un, adrm
"Etrskl erin t anrrlar- hakkindaki Inamslarr' diye e-
virebilecegimiz eser i de, Etrsk kaynaklarma da-
yandigr iin, Kilise tarafmdan imha ednmtettr l") .
Burada ilgi ekici bir durumu zikretmeliyim :
Roma Imparatortugunun ok karreik bil' politik
dnmlnde, Roma'mn Yenierileri diyebilecegfmiz Sa
r ay muhafI zlan, Claudius adh bir ini sc ip lrnpara-
torluk t ahtma oturtur1ar (M.S. 41 de). Claudius bil'
Etrsktr. Hem de milli suur s ahibi bil' E triisk...
Devl et Isler ini yar drmcilar rna brr akrp. oturur 20 b-
lmden olusan bir "Etrtlsk tarihi" yazar. Her helde,
kendisinde gizIi olarak ahkonulmus "Tuscae histo-
riae" de vardi.
Suetonius'a gre, CIaudius zamanmda, onun yaz-
rms .oldugu t arih kl tabr, tskenderiye'nin meshur k-
tphanesinde, konferans !}eklinde, yrlda bi r defa, bir
ka seferde, basmdan sonuna kader , halka okunur -
mu:](f6).
Bugn Claudiua'a "tarihteki ilk etrskolog" n-
vam vert lmekt edr ,
(Stil J ames Wellard, "The sear che tor the ztruscens'', Tho-
mas Nelson and sens lt d, Londen 1973, s. 1540.
( 86) Christopher Hampton, zikredilmlf eser. 8. 253.
77

2
C
.
,
1
h..... _

Gelgelelim, Claudius tr lmez, onun escrt de
ortadan kaldmlmrstn-,
Alman etrskologu Ot to-Wilhelm von Vacano' -
ya gre, ttalya'daki Etrskler arasmda ortak olan
vardr : "dil, yazl ve kutaal bir idar i teskllta
sahip olma kanaat ivt").
Ne idi bu idari teskil t?
Bazr Ltin yazarlann, sonradan imha edilen Et-
riisk Tarih kit aplaruu okuyup da, 0 kitaplardan ken-
di eserlerine aktardiklart parala r ve cmleler saye-
sinde, Et rskler in sosyal hayatr ve idari teskilt r
bakkmda bugii n bir seyler bilinmektedir.
Etrsk devleti ttalya'om kuzeyinde, ortasmda
ve giineyinde olmak zere, 12 ser boydan Ibaret
Boylar Birliginden olusan bir Demokralik Federal
Devlet idi.
Massimo Pallotino'ya gre, Etriiskl er de 12 sa-
yrsmm dini bir anlarm ve nemi vardr. Ashnda bu
saYI es ki ag milletlernn ogunda k.:.tsal dl. Yahu-
diIer 12 kabil e idiler. Yunanhlarda Dodekapoli s adh
12 siteden olusan aiteler birligi vardi, Olabilir ki ,
bu, kosmik b.r sebebe bagh idi. Bi r yrl iindc av 12
defa klp bydg iin, belki 12 sayratmn 'Tan-
rmm setigi ve begendigi bir sayi oldugu
Ird.
EtrUsk devletindcki Kuzey Boyl ar Bi rligi Po
nehrinin vadisinde bulunuyordu. Merkez
(87) "Tbe Etr uscans In the Ancten t w ced- tatmeacadae
evj ri ). 1ndlana Onlverslty Press, Hl65, . -U.
78
Boylar Birligi Arno nehri He Tiber nehri ara mdaki
blgede Idi, Gneydeki Boylar Birlgi ise, Ka n"pan ya
ad! ver-ilen cografl alam Isgal ediyordu.
Insan, later Istemea, bu dururn ile Etrsk1crin
lta1ya'ya ayrr g halinde gelmis olmal arr ara-
smda bir kur ma k egilimini du yuyor. Fakat kay-
naklarda byle bir mokiyi isbatlayacak bilgi yokt ur.
Sunu da ekleyelim ki , eldeki saglam bilgiler zellik-
Je, Arne He Ti ber arasmdaki Boylar Birligi hakkm-
dadrr. Kuzeydeki ve Gneydeki Boy Birli kler i hak-
kmda pek bir bilinmiyor. "Etrtrrla" kelimest kul-
lamldlgl za man, genelli kle, ortadaki BoyJar Ei rligi-
nin Isgal ettikleri blge kaat edilmektedir. B nunla
beraber , etrii skologl ar "Po vadisindeki Etru rta",
"GDey Et rur ia" gib i deyimler de kullanmaktadir-
Iar t'").
Her Birlikteki boylar, yrlda bir kere, ortak me-
seleleri grsmek zere, Kurultay halinde t oplanrr-
Iardi . Kurult ay si rasmda, dini trenler yaprhr , dua-
lar okunur, ' kurbanlar kesilir ve sonunda at yaM.!}"'
lart , gre ler , aenlikler, ziyafetler dzenlenir i.
Yrlhk Kurultaylar drsmda da, gerektigi n e, me-
sel yeni bir Birlik Baska rn. yani yen! hilk mdar
semek iin , Kurult ay t oplamrdr. H kmda r halkrn
oytarr He t aht a lktIgl iindir ki, yukarrda
dev lcti ni Demokrati k Devlet diye nit eledik.
.Et rskler de hkmda n n {kral m) askeri ..e lda-
ri yet ki ve grevlerinden di ni g rev leri de
(BS) Mnss imo Pallotino, ' 'The Etruscans". P engu ln booka,
1975, s. 97, 127.
79
Boyl ar Birligi iinde 12 sayrsr nasil korunuyor-
du? Yani, biri rkrp, arkadas ve adam topl ayarak 13.
bil' boy kur amaz mi idi ? Ya da, boyl ar arasmdu sa-
vas rkrp, bi l' boyun baaka bil' boyu kendi egemenligI
altma al maar aonucunda, Birlik Iinde ki boylarm sa-
YI SI onbire dse mezmiydi ?
. Bu konul arda kaynaklarda somut bilgiler yok
rse . ersene ve sylentilerden pularr rkan-
B,lr kere, boylarm, Ilcride grecegtmtz gibi,
blr er- sehir -devlet oluet ur dugu dnemde kurulrnakt a
olan sehi r -devlet iin Tarkinia t arafmdan bil' "va-
si.!?ehir ':. veya "abla-s ehir" (o'!) t ayin edildigi anlasr-
hyor. Byl ece, kurulan sehi r- ile ona kurulmagu yar-
dim eden sehr ln bir mddet iin bir idar btn clus-
turdugu dsnleblllr.
Roma Etrslt sehrl ol arak kuruldugu
s rr ada, Veyi sehr inin bu yavru sehir e her bakrmdan
yardrmcr ? Id.ugu, mimarlar, heykeltraslar, din adam-
larr, hatt byatro oyu nculari gndermis oldu b-
l k di . gu 1
te Ir. Hos Roma, sonralar r, nankrlk gat er-
mistlr ya ....
Bo.yl.ar . aras mda rkan savas veya dil sman sal-
dIrI.SI gfbi bi : sebep netleesi nde bir boy merkezi olan
yrkrldrginda ise, her halde, kurulmakta veya
geliernekt e ola n bil' sehir anun yerini ahyordu.
vardt. Kr al , ayru zaman da Basrahlpti. Ayrrca, ze-
r inde adll yet ki ve grevler de vardr. Eski yazar lar -
J an Macrobius' a grc, Etrsk krah, haftada bir
gUn, daval ara ba kar- I' ") , hkm ve-
rirdi.
Etrilsk krah basma ta giyer, cli ndc bir as
bull1 ndur ur ve bir t aht zerinde ot uru r du ('>0') .
Bir de, kral yolda yilrilrken, nnde, kuru dal-
lardan yaprlrms bir demet tasryan 12 koruma gr ev-
lisi y rrd ki, bunl ardan herbiri ayri bir boy ta-
rafmdan seilip kendisine gnderilirdi. Bu grevli -
Ier boylar da n her birini krala baglayan birer bag
gibi idiler . Titus - Li vtus'a gre , btii n bun'ar, Et-
j-tlsklerden Romahlara da gemi stir-F"} . Krala, yne-
t imde ya r drmc r ola n "Yashlar Mecli si"de yl e...
Kral , Kurultay tarafmdan seilmekle, E truria'-
daki 12 boyu ynetme yetkisini kazamyordu. Bu yet-
din nitel .kt e idi ve ku tsaldi. nk krala , halk ara-
ile, Tanrr t arafmdan ver -ilmisti . L tlnlere,
yani Romahlara olan ' !j> u demokratik
slog an Etriisklere alttir : : "Vox Populi vox Dei"
(Halkm sesi Tanrmln ;esidir ) . Etriisk krahmn kut-
saf "Ynet me yetkisi " Imper ium adr ile Ramahlara
da gee cekti.
Etruria'nm baskanti TARQUlNlA eehri idi. Ri-
va yet e gre , bu sehir Etrskl erin bir kisrmm ltaIya'-
ya olan Tyrrhenos t arafmdan kurulmu9tu,
(89 ) Pallotino, "The Et r uscans ", a. 129,
(90 ) Bu t a ht Os manh dncmtnde zengIn evl erlnde kullamlan
dns ten, se der kakma koltuk idl.
(9 1) Livy, "Th e early hlstory ot Rome", p cnguin Boolul ,
1960, s. 26.
80
( 92)
Burada "aba'' kcl imest nl kufl a nrgrrmn se bebt baa r ya-
aartarm "Lavinlum" chrl lln Boma'nm "enne.annest'
Bel kl bu, l t tncedekt "Urbs" (ehi r) ke-
limesmm, gramer bnkl mmdan, w1 blr kelime oJu un-
dan dolaYldlr .
81
bn....... ....;.... ----2
I 1
83
Trk p sndon bfrinin neen bacagma tckme
glni, k ahrolarak grmljmdr... ! si zIige are imJ!
!:;lsizJik Fra n,;u'da, !ngiltere' dc de vard ir. F ra./lSlzIar,
tngiliz1cr ge lip Al manlara kl e oluyorlar ml?.. HiikU
metlerimiz 'rrklere 'rrklyc'de i !2 saglamah, dovlz i de
YCl'den bulmahdular,
leri idiIer. Onlara aileler ve toplum iindeki en aglr
Isler grdriilrd. Bunlar sava sta lmle
gelmis ve lmden kut -tulmus insanlar
ses rkarmadan, her yapmaga hazrr Idiler . hole-
Ier ah a verla konusu , yani satihk mal idiler.
Etrs k toplumunda kadmin yksek mevki i var-
dl. Etrsk kadtm eve kapanmrs bil' yaratIk degildi.
Din trenlere, yarrslara, temsillere, ziyaretlere, ko-
cast He birlikte giderdi. Buna baska milletler, mese-
la. Yunanhlar, ok saserdi.
Etriisk t oplumu iinde din, gzel aanatlar, mil-
l tre byiik r ol oynardr. Bununla beraber, E t r sk-
ter , madd hayat bakimmdan da , akla
celiklere sahip idiler. Mesel mayah hemuru
kaba rtmak ii n, hamur tekneai nin kersisme geip
flt alarlardl.
Etrsk boylar-i arasmdaki baglar bazr dnem-
lerde gevsems, bazr dnemlerde, zellikle tehli-
ke ol dugu zamanlar, srkrlasmiatrr. Esasen, ok son-
ra feodalite sonunda da olacagr gibi , M.. VIn. ve
vil, yzyIllarda, btn dnyada SiTE,
medeniyeti geli smistir. Etrsk boylarr da, hi r sehir
etrafmda toplanmislardn-, Bylece, VIII. yilvyrld a,
Rcma'nm kurulacagi srrada, Etrsk Devleti Tar ki-
Etrsk toplumu Byk Ail e zerine kurulu Id.
Byk Ail eleri n yaslilari genis otorite sahibi idiIer.
Bunlar a Baba veya Soy Bast denit-dif " }, Bu Baba-
lar veya soy baalart "Yashlar- Mecliai" yesi idiler.
Onlar m evltl arma "babaogullarr" denr di fw}, Yani,
Etr skler de bir eait soylu armfr vardt. Soylul ardan
sonra halk srmfr gelirdi ki , bu snuf zgr vatandas-
lard an olusurdu. HaIk, krah secmek gibi, baar politik
haklar a sahipti. Ett-iisk toplumunun en alt basama-
gmda da, 0 dnemde he-r toplumda oldugu gibi,
SIUIfl va rdr . Kleler genel1ikle saves estr-
(93) Livy, zik redilm!l) eser, e, 27,
(94) Ayni e3er, aynl saure
(95 ) Burada, Trkll, ljUurundan v e gururundan dogmu' clan
bu kitupta, ocuklu,tunda y aban ej egemenligfnin daya;
mlma:;:; aCISlDl t nt mis bil" Insan slfatiyle, l irnde yara
olan bil" konuya egtomeoen cdemeyccegim; Tarihte
Att'nm, Kanunj Sl eyman' m ordulan, EFEND! 01_
mak Iin Avrupa' ya g itmiljler dlr. Bugiln tse, "gurbeti"
admi ver cngtmta vat andaslanrmz "klelik" etmegt g_
ze al nrak Avrupa'ya gi t mektedirler, Evet, ondokuzun,
cu yzYllda scna or milj olan kl elik rejtmtnr blz
men Yu na nlIla r , I t alya nla r - !spanyollarla birlikte) dl;
bulunuyoruz, Avrupahlar, zellikle Almanlar,
plk, sp rctk, maden li;iligi, tuvalet t emla le,
yiomgl gibi "aljaglhk" ileri yapmak istemeyecek kadar
kibarlamllardlr, Bizim gurbetiIer ise, para, DVlZ
hatrri Iln bu Isler-I kabul etmektedirler. !in
aCI tarafl, TUrk vatandaljlarmlll bu lijlerl y npmasmdan
ok , Al man patronlarl tarafmdan kle muamelesi gr-
meler i ve bu mua meleyi s ineye ekmeleridi r.
\ Vallraff'm ideoloji si ne ol ursa olsu u, "En alttakJ.
Ier " adll ki tabmda bJr g eregi yansltmlljtlr. Ben ken_
di m, :M:nJch ga n nda, aralarmda trke lId
82
l .
I
'J
: -,
I !I
,
nia kralma tabi ker e 12, yani 36 zengin sehlrden
veya ilden olusuyordu. Otto-Wilhelm von Vaca-
na Etriisk boylarr arasmdaki din, polltik. kil ltrel
ve idar BtRLtK zerinde zel1ikle durmakt adrr (:"}.
nl hatip vo Katort da sylc der :
"Hemen btn ltalya Btrsklerin egemenligi al-
imda idi " (J1 ) .
Etriisk devlctl S.. VI. ve V. yzyrllarda, Ak-
deniz d nyasmda, iki stiper-devlett en biri idl . Etrsk
Devl eti milletlerarasr mevkiini deniz gcne borIu
idi. tngiliz bilim adarrn J ames Wellard'a gre t"},
Etrskler- Akdeniz'In Batr kismma Demir agmdan
beri egemen Idiler. Yani, lkinci Binyihn sonundan
ber i... Yunanhlar kendi ticar et gemiler ine yo1 amak
Iin, Etriisklerin bu egemenllgini yikmak azminde
idiler. Iste ugral?lp da, bu ege menligi yrkamadikl arr
s rr alardadrr ki, bir cestt midi kesme sonuc unda ols a
gerek, Yunanhlar, Akdeniz'i n Batrsma Tyrrhen yani
Etrsk Denizi adim koymuslardrr. Esasen, Akd eni-
zin Dogusu do. bil' Et rsk Iimam olan Adria' dan adr-
m almakta idi.
Yunanhl arla E t rsk ler arasmdaki deniz SaVa!}I
yzyIllarca s tlrmstr . Eu savas, 0 dnemde her yer-
de oldugu gibi , daha ok korsanhk soklinde cere -
yan ede rdi. Etrek donanmasmin bashen grevi ken-
di ticaret filolarIm korumaktI .
(ZG) "rne Etruscans in the Anctent wcrrd'', a. 3S.
(B7) Maeslrnc Pallotino, ztkredllmlg eser, s . 91.
(98) "Tbe seru-eh f or the Etnruacana", Thomns Nelson and
ons, Lo nden 1973, s . 109.
S4
Etrsklerle Yunanhlar arasmdaki deniz savasr
. bazen bil' t arafm, bazen t ekl tnrafm zaferi He 50-
nulamrdi, Bu arada Etrsk gemileri !spanya'mn
gney sahillerine kadar uzanrms (\19) ve beni m tah-
minime grc Cebel -Ilt-Tarrk bogazrm do. geip, At-
las Okyanus'una kadar varrruslardrr. Bana bunu d-
sndren sudur : Sz konusu bogazr geer gemez,
Fas'm Bah s ahilinde, bizim Tanca dedigimiz bil' li-
man vardu-, Bu limanm admi Fransizlar "Tanger "
yazarlar, "Tanje" okurlar. Milddan nceki VI. yz-
yrla ait cogr af l durumu gsteren bazt hari t al ar-
daPOO) , bu liman T1NGlS adi ile g sterllmistlr. Es-
ki Trklerd e, Yunanhl arm TINGtS eeklinde iitmi?
olacaklarr TENG1Z kelimesi hem gl, hem deniz, hem
de Okyanus anlamma gelirdi.
Bugn Etrsk adrm verdigfmiz Proto-Trklerin,
Okyanusun kryrainda kurdukl arr Iimana TENGIZ
ednu vermis olmalarmda sasilacak bil' :;;ey yoktur.
Peki, "Tengiz" kelimesi senralart nasrl "Tenger"
veya "Tanger" kelimesine dnsmstr? Bunu da
ancak Trk f onetigi aiklayabilir . n k Trk dili-
nin t arihinde R'l erin Z'ye, Z'l erin R'ye
ok defa grlmetr.
Bu fonetik geregi, bil' tarihcimiz syle ark - :
hyor :
(99) Ma aslmo Pallotlno, zfkredflmts eser, s. 83.
( 100 ) MC' scld, "Atlas historique" (Libralrie Stock, P arta
1968, s. 34 ), meset , italyanea "Atlante atcrtco" (Nl;
cola zeatcheut entere. Bologna 1966, s. 7).
85
"OgUT adl, her halde, lrkedeki Oguz' dan ba-
ka biT tjey degildir. Unk Gney Rusya Trkleri Z
luirjini , szlerin snlarmda, R'ye eviri yorlar ve y-
Ie sylyorZardt. Ni tekim Orta Asya tiirkesindeki
H6kz" Tcclimesi onlarda ulJkr" eTdine
Bugn bile bu Trk agztnt konuan Rusyal-t Trkler
haM (JDJ) .
Tahmin ediyorum ki , Tengiz'i Tenger veya Tan-
ger'e evirenler de, Italya'da bin yrl yasarms olan
bizzat EtriiskIerdir.
Fas'm Ankara Bykeli liginden aldrgim bil-
giye gre, 'I'anca' nm Eski agdaki adimn T NGt S
oldugunu Fas'ta her kes hil irmis, nk bu, okul ki -
taplannda yazrlt iml s.
Etrsklerin Yunanhlara karsr en nl Deniz za-
feri M.. VI. yiiaytlm iki nci yartsmda kazamlan Ale-
ria zaferidir p o:! ) . Bu zafer scnucunda Etrskler hem
El ba adaama, hem Sardinya' ya , hem de Kornika'ya
egemen oluyorlar.
Etriisk devletinin sehr-devletlerden olustugu-
nu, bu sehir-devletl erin de Takinia kr ahna tbi ol-
dugunu yukanda g r dk. Yunanhlarla deniz savasr
sn-asmda Et r sk devletinde, siki bir merkez idar e
bul unmu oldugu anlasihyor. Yoks a, g1 bir Et-
( 101) Bahaedd ln get, TUrk xtnt rnn geIlme agl an",
Krnen yaymt a n, lkinci baskr, 1979, s . 154.
(lC2). Ba ar t a r ihiler buna "Ala l la earert-' der. Tarlh ota .,
rak da, baarla r r M.O. 535 i, bazrlarr tse -"I.O. :)40 1
gstertr.
86
rsk donanmasr olabilir miydi? Esasen, deniz aava-
l}1ll111 ok klZll}tIgI sirada, Baskent Tarkinia Kuzey-
deki Boylar Federasyonunu da, Gneydeki Boylar
Federasyonunu da ha rekete gcirmisti. nk her
ik i Fe dcrasyon veya Birli k Merkez Etruria'ya t bi
idil er. Nasrl ki, Bin su kad ar yrl sonra, Gktrkler-
de(103) , Istemi Han'm ynettlgt Bah Boylar Birll gi
Bumin Han'm ynettfgl Dogu Boylar Birllgtne t abi
olacaktrf!"} .
(l03) "Gktrk" k emestn n ynnh btr ad otcugunu edyl e,
ye n nt trkologla r vardir : Or hon y aaitl arr m czen
'rhomscn gib i , Radloff gibi....
Bununla beraber , bu kel tmeuln Ifade mana,
dneml de k ap sadrgmdan kultanr jmusmda blr r enet,
hk vardrr
( 104.) Sadrl Maksudl Arsa i. 'TUrk - Tarihl ve Hukuk" . ts-
tanbu! Untversttea! Huk uk FakiHtesl yaymlarmdan,
Iat anbut 194-7, s. 236, 231.
87
...
2 - Roma'da Etrsk krallarr
Roma kim tarafmdan, nasrl kuruldu ? Her iki
soruyu cevaplandrmaga ahsahm :
ROMA' NIN KURULU:;;U hakkmda bug nk
etrskologlarda da, onlarm dayandklarr eski tat -ih-
i1er de de, 0 kadar ok eliski vardn- ki , bunlarin
iinden rkmak meseledir
Niin? nk Etrtlskler tarafmdan yazalrms
t ari hleri n yok edilmis olmaar yetmiyormus gibi,
August dnemindeki tarihiler in ogu, lmparat or u
memnun etmek ii n, Roma tarihi ni bile biIe
t irmisler, bu tarihe uydurma olaylar eklemislerdir.
Bu hazln geregi Christopher Hampton J:]yle
arkl ar :
"Roma devlct inin ve .,erefini yiikseltme
gayreti ile, Romah tari hi oe propaanducilarvn
KA8DEN yaptan TAHRIFLER yznden, Roma
t orihi, yzYll1ar boyunca, Y bilinmi,
t amnm1.t t r" (1-4 ) .
F'ransrz etrskologu Alain Hus ayni geregi
syle ifade eder :
u (Btrsklerin.) epopeZeri, eisaneleri, qelcnekle-
ri Romah tarihiler toraiman Romaltlara maledil
miti r"
(1C3) Zikredilmi!j' eser ; s. 21.
(106) "Gll Etruschi, popolo segreto- (esern rransizca an
Italyancaya evir isi) . 1959, s . 137.
Romanm en eski tari hi hakkmda bilgi veren es -
ki tarihiler sunlardrr : Halikarnash Di onysos, He-
r odot , Tukidid , Sirakuzah Antiokos, 'Ttmeos, Katon.
Polibius, Eski Plinius ve Servjus. Faket bu konuda
klsi k sayilan es er Titus-Livius'un eseridi r.
Bugnk bazr t ari hiler Halikarnaah Diony-
sos'a nem verir amma, ben sahsen bu t ar ihiye
gilven duymuyorum. Sebebini de bu kltabtn eonun-
daki "Pelasglar kim idile r?" bashkh yazmda an-
lat t rm.
Titus-Livius'ta da hayali , uydunna oIaylar bu-
lunmakla ber aber, dogru oldugu hiseini veren deger -
. Ii bilgiler de bulmakt ayrz Bu tarihide, konumuzla
ilgiJi oIarak, su satIrlan okuyorua :
"Enea 1,.'e adamlan... sahile yana;np... karaya
tktnca, istiWcllardan kendilerini korumak isteyen
s ilhlt yerlilcrle ... llikyenin bUTastnda
l ki ri vayet vard1T: Bi rine gre, iki t araj arastnda
sava, oluyor ve. yerlilcrin kralt Liitinu-s yenilgiyc
ufjruyor... (Held rivayete gwe ise, dalia sava
lamadan, Liitinus En ea'ya dogm yryerek, 011.'1 ue-
tama lekli! ediyor, ay n ca yabancl sete ktZ:m eer-
megi vadediyor..."
Bir iki eatrr atalyip, okumaga devam edellrn :
u/ki tara! aras..nda baTt.J yaptldl. ...
Troyalllar kendileri i in biT ycrleim yeri (yani e-
hir) kur mafja baladzIar. Bn ea bu eeture karun La-
vinia'nzn admdan dolaYJ, La vinium #admt 'kOydu. ok
gemeden, bu culilik t en bir erkek ocugu dogdu. Bu
ocua da Askan (ius) veri kli .. Troyalarla
c
?
:

C
,

- - - - - -----.- - - - - - - - - - "1
I
Ld tinler, bu mnuia, kendilerini, mterek bir d.,-
mana karsi sava buldular. Bnea gel meden
nce, Ltinus'un k!Zl Lat'inia Riitiil milletinin kra-
lt Tiirns ile ni$anlanmt.J bulunuyordu. Trniis,
kendisine bir yabancwm tercih edilmi oZmaslnt ha-
karet sayarak Enea' rttn da, Lctinus'un da ordulartna
saldtNrutl .. BiT de, zengin ve gl Etriiskleri n km-
11 Mezentius'un yardtmlnr i st emi sti. TT01J alzlan n kUT-
duklart chrin geliymesinden tiC TToyal ll ar !n ordu-
sunun gillenmesinden endise duyan Uezent ius te-
Tf',ddiitsii.zce RtUerin yardtmma komutn ... Bu
tehlikeli durum karztsuuia, ENEA, ycrlilerin 001
otan LAT/N adlm KEND/ M/ LLET/ NE DE VER-
DI.. tie bylece, ok gl olan Etrs k mi llet ine 8a1-
dt rn ak: cesaretini buldu" (1") .
Yukan daki sahrlan baait bir tahlilden geire-
lim ve Virjil'in Eneid'i ile karsilast rralrm. Geri T-
tus-Liviua'u n eser i bi r tarlh, yan i bilim es er i olmak
idd iasmdadir, Virjil' in eseri ise, bir edeb eserdlr.
Edeb eserde hayale genis hak t anmrr . Fakat yapa-
cagmnz karsrlasttrma baza neml i gerekleri ortaya
crkar acaktrr .
1} Bil' kere, Ltinlerin krahrun, tam da Enea'
nm geldigi strada , Ltinus adh olmast hu adm uy-
durma oldugunu gstermektedir. Bu uydurma adi
Virjil'de de buluyoruz.
2) 'I'it us-Livlua' un rlvayetlerden biri olarak
g sterdlgl oIay, yani Troyahlar m Lt lnl er le saves-
(107) eser, s. 20.
90
I
rms olmasr, besbellidir ki, tarlh gerekth . Titus-
Livius hu savast yarim cmle iIe geistiriyor,
3) Buna karsrlrk, Livius Troyalrlar r Et rsk-
lcrlo dvs t ril yor. VirjiI 'in ise, 'I'royahlar i .::: t r l.i ::; k-
lerle dvstrmege gnl razr olmuyor ve ustaca
bir are bularak, onlar t sadece Etrsk krah ile
dvstryor . Bu syle oluyor: Vi r jil farzediyor ki,
Etrsklerin krah zal im bir diktatrdr . Etrsk mil.
leti cnun zulmne uzun ytllar tahamml ettikten
sonra, isyan etmis ve krah Ikeden kovmustur. Me-
zentius da Rt llere sl gmmll} ve Rtl ordus unda
vazif e almistrr. Iste Virjil'in es er inde, Troyahlar hu
krala karijl dvs yorl ar . Et rsklerin yeni kr ah ise,
Vir j B'e gre, TARKHON'dur.
4) Enea'run Lavinia'dan dogmus oglunun ad!
Aakanius olamaz. nk Enea'n m, daha Troya'dan
ayralmadan, Askariius adh oglu vardi. Bu ocugun
anncsi ve Enea'mn ilk kar rat olari Kreusa Troya
yangt m srrasinda ka yhcl must u. Virj il Askaniu s'u
Enea'nm. Troya' dan gelmis oglu saymaktadrr. Ti-
tus-Livius da, zaten, daha sonraki sahifelerde, As-
kanius konusundaki kendi eli skilerinin fatki na var -
maktadrr
5) Titu s-Li viu s'daki Troyalr larm Lt in admr
almagr kabul ettiklerine dair- iddia, her halde m-
parntor'un veya Mekena'nm i1ham veya t avaiyest-
ni n sonucu idi. 'I'itus-Livius bunu savasm bas ma
koymus. Virjil 'de ise, ayni Iddiayr savasm ve hat-
t a ese rin sonunda buluyoruz, Baska f ark : Titus-
Livius bu nu E neanm bir karart olarak, Vir j il ise,
t anrra .Junon'un, gerekl esip gerekles mcyeccgi
91
belli olmayan arausu ve di leg i olarak gstermektc-
did
1 0
' ) .
6) Virjil' de, 'I'itus-Livius'ta bulunmayan ba,-
ka bir' 'gey vardu-: Vi rjil farzediyor ki ,
der lke ve or du sahibi bi r kraldrr. E n:a Rtllere
kar:;l ver digi s uvasta onun
der de- bu yardimr vadeder. stehlt Virjil Evander I
hir Yunanh ol arak kabul etmektedi,r, .Halbulti 0
peloponez' jn Arkady a blgesinden, bir isyan suu
sonucunda, lcaarak, tek basma (daha dogrusu bir
khin ve ya kadm eaman olan annesl Karmenta ye
birlikte) gelmi sf ir P
M
) . Evander bir Yunanh degIl ,
bir Pelasg' dlr. Herodot Arkadyahlan n Pel as g rr-
kindan nlduklarrru atk a rk syler (I"tO).
Evander ne Ar kadya'da iken . ne de ltalya' ya
geldikten sonra, kr-al f al an degildi. Titus-Li vius' ta
Evander hakkmda su satrrlarr bulu yoruz:
"0 Brander, 0 blgede sz geen
biT adamdl . Peloponcz'den gelen biT gmendi. to-
rit eet gcnden olc nfuzundan ileri
geli yoTdu." ('I I) .
(lOS)
(1 09 )
(110)
( 11 1 )
92
- --- - ---
HatIrlatnhm ki , Troyahlann iorumarunn t or unte rm-
da, Sezar zamanmda, yanl bin YII sonr a ene. 'I'rcya h
oJma \luru vcr r.
Azra Erhat "Ovl dius ' un Fast! alU, escrt nde du alar".
"I{I Aslk a r ast rrmateri' dergIst, 1910-1941, Dil
ve 'rarih-Ccgrarve F ak Uit es l ne ljriyatI, s, 6Q5.
Zlkr cdllmllj cser, S. 7"5.
Ll vy , "'Tbe early hIstury of Rome", Penguin hoOks
1960, s. 25.
Hem Virjil kendisi de, Evander mnasebetiyle,
"f akir " kelimesi ni kul1anmaktadlr: "burasr Evan
der 'in fakir ikametghr -tdl vf v").
E neid' de di kkati eken bir nokta da, iki de bir-
de, 'I'royahlardan "Fr'ikyah" diye sz edilmesidi r .
7) Isin tuben sudur kl , trpki Homer os 'un
Hyada'amda oldugu gibi, hem 'I'itus-L vius'un ki -
tabmda, he m Virj il'in Eneid'inde, 'I'rcyahlardan ve
Troya'nm gemisinden byk saygr ve hayranhkla
sz edilmekte, ' Yunanhlara Ise, hi nem verilme-
mekt edir. Hatt, srraema gr e, onl ar hakkmda o-
lumsuz s rfatlar kullarulmaktadrr. Mesel . "hain
Mycnes" denilirken (113), bur ada "Mycnes" keli me-
si ile Troyaya saldrrmra btn Yunanhl ar kasdedil-
mektedtr- I' w).
(112) Mau r lce Rat cevtrt et, VITI . Bl fim.
(113) Eneld, VQ Blm
( 114- ) "Tbc loom of Hlstory- adh eser tn yaznn Herbert
Mul ler, bl r ad l 1L olan (Dk ek i blr Yu,
nan ekldir) bu gnk U blr Uirnizi c usturea ve Yu-
nanh la rla dvti:;mU!j' bunm an TRlA'ya E skl akda
Hcmercs'un hayranlannm gsterdtlde rr il giy1 beo
llrtiyor :
"11 (ium) Iln yenf d nem Juli us Sezar 'dan soo-
ra Homcr oe'u n ve Byk Iskender'In ha-
raretri hayram ol an Sezar, enestntn Enea'nm og-lu
Yul' dan {Aa kan-Iu s'dan j g eldi f!; ln l iddla ediyordu. Se-
zar (Ftoma tmparct crugunun blr para st olan ) Tro-
yaya verdtg1. gi bi, onu verglden de muaf
t utt u. Ha.tt, bi r arahk, bu k ent! btn Ro ma l mpa-
Baljkentl yapmag,. dUljndU. Sonunda,
(baklmslZ ve harap bir hale ge!rni!j olan) Tror a, ka.
Uk de oIsa, blr "site" olahUdi (Troya LX). Daha
93
VirjiI' in epopesinde, Enea Rtllere kaI"91 zafer
kazandiktan ve Trns' kendi eliyle ldrdkten
soera, eser sona erlyor.
Titus-Livius'ta ise, Enea Etrsklere kar et za-
fer kazanryor ve ok gemeden kendi de lyor. As-
kanius'un 0 srr ada tahta gemek iin henz ok k-
k oldugunu syledikten sonra, Titus Livius su
sempatik ve namusluca emleyi kullamyor :
"Bu benim szn ettigim Askanius mu idi,
yoksa Troya'ntn yagmalanmaslndan nce, (Enea'
mn ilk kaTtSt Kreusa'dan) dogmW} olup, yanmakta
olan ehirden ka tsklar s'lrada babasm1n yamflda
bullwan Askanius mu f ..."
Hangisi olursa olsunfv"}, tarihiye gre, bun-
lardan biri,. Lavinium sehrini idare etmegt annesine
(115)
94
som a , Augustus, Troyadaki Atena t apr nagim yeni
bast en tnea etttrmek sure ti yle, bu k ente serer verdl.
Sonraki d nemler de, lyl kalpl1 H ad r fan'dan a hl kslZ
caraccua'va ka dar- bir ok Roma Impar atcru KUT.
SAL zlyaret etmtslerdlr. Caracall a Dof;u t a -
rarterma bt r serere rkmadan nce, BUyk Is jrender'I
taklid ede r ek, Troya eenr ine (blr tanrr gibi) kur-
banlar sundu, Bu t arlhten krsa zamau sonra. Troya
oner terarmdan Fakat.o BOyOk
Konstantin, TrcyaYl lmparat orl uetJnun Bnljkenti yap-
mag-a kara r ver tp, ehrl tmar etmege basladi. Noden
eonra t stanbul'un bu i!J lln da ha oldutu
nu
lstanbul' da yerlcmet';'e karar vcrdl"
(Mentor Books, New_York 1961 , s. 121)
Tu hafhr k l, Vlrjll hep Askanlus diye Enen'nm Tro.ya-
dan ge1ml!i oglu ndan sz eder. Bazen de , zelhkle
BABA-GeUL sz konusu oldutu zamnn, olla
YUL adlD.l verl r .
(veya vey annes lne ) brrakrp, Lavinium'un ku ruln,
sundan 30 YII sonra, gider, baska bir seh r kur aj-,
Uzunca bir dagm srr t mda kuruldugu iin bur .I, Lzun
Alba, Alba Longa denmistir'. Askanius bu : ehir de
yerlesir. oluk ocuga karierr.
On onbes nesil sonra, s yle bir durum olur :
Amulius He Numitor adh iki kardes taht kavgasr
halinde iken, Amulius t ekinin Remus ve Romulus
adh ikiz torunlarrm Tiber nehrine attrrrr. Nehrin
sular mm ekilmeai ve bir dlsi kurdun kendileri ni
beslemesi saycsinde, ikiz bebekler kurtulu rlar-P' "}.
Byynce, lmege bu-akrms olup da kurtulmala-
rma sahne olan yerde, yeni bir sehir kurma heve-
sine kapilan ikizl er bir t akrm arkadaslarrm ve bas-
ka cesur delikanhlan peelenne takip yola ikarlar
ve bugtin Roma'nm kurulu bulundugu yere geli nce
de orayr begenirler. Ancak yen! sehrt kurmak iin
kardealerden biri bir t epeyi, teki baska te peyi be-
genir. Kardesier- tanrrlarm fikrini almaga, yani kus
falma bas vurmaga karar verfrler. Her bi r begen-
tepcye rkip, termlardan mcsaj bekl er. 0 srra-
da , Remu s'a 6 ku s, Romls'e 12 kus grnr . By-
Ieee, Romls yet-i seme ve sehri kurma hakki m
kazanrms olur,
Burada bir an durahm. Bu fa slm basmd l , ken-
di kendimize sormustuk : Roma kim tarafmdan ku-
ruldu? diye. Gryoruz ki , Titus-Livius' 2, gre,
(Plt ark'a gre de) Rama Troyahl arm t orunlanmn
(116) Burada ayrmtJlar da vnrdlr nmma. bu nl ur "D in
He Ugili DcHlIer" blilmtlnLle a nla t lla caktlr,
95
temeye istemeye ifade ettigi gibi, 'I'royahlarm l-
DEClL, anlann ETRtlSKLEI;lTlCl netlee-
sini... Ya da, esasen Etrsklerle TroyaIIlarm aym
n-ktan iki millet olduklarrm..,
Roma NASIL kuruldu? Bu konuda PItark'ta
ok nemIi bilgiIer bulmaktayrz, Tarihi diyor ki :
"RomZs.... bundan sonra, chrin kurulu?U He
ilgili llcrle oldu, Bunun iin ETRURJA'DAN
. adamlar GET1RTM1:)TJ. Bunlar Romls'e, ehri
kurarken uyulmasl gereken formlleri tie yapllmast
gereken trenleri (J(} RETTJLER" (1ilJ).
bildirmeyen Agnes Carr Vaug-
han'm Etrtisklere dair kit abmda ise, degh;k, fa-
kat daha da nemIi bilgtlcr vardrr.
Kit apt aki satrrlar :
"Torkinga krab .. kendisinin. .. (Ro ma'nm ku-
konusuruia} F1KRJNJ ALMAGA GELEN bir
heyeti memnunuretle hueuruna kabt et t i : Taht ec-
ri nde bir tunri heybetiyle oturam krala, heyetin ez-
cs yeni bir ehi r leurmak istediklerini ee ehir
kunna ile ilgili usul ee kurallarm kendilerine grf?
t ilmesini dilediklerini syledi"(' U).
Eu crnlelerde sadece usul grenme deg'il, 1ZtN
isteme havasi da var drr. Ayrtca, Tarkinya'ya bagh
bir Etrsk sehrl kurma is tegi de sezilmektedir.
tcrunu Romls tarafmdan kurulmus oluyor. ste
hur -ada , yukarrda szn ettlgfmiz elt skilerden bi -
ri ni n karaismda bulunmaktaytz, nk belli bash
at rskc loglar "Roma 'I'royahlar tarafrndan kurul-
du" demiycrlar. Ya ne diyorlar? zikredilen
szler i syltlyor'lar :
Alain Hus:
"Roma, BJR ETRVSK i}EHRJ ii
re yilzytldan daha uzun bir zaman iinde de bun-
dan baka bir ey degildi"(ll7).
Rayrnand Blaeh :
"Etriisklerin Roma'sl- Gncy Etruria'daki di -
geT ETRVSK i}EHIRLER1NDEN FARKSIZ !Dr'
(JU).
H. H. Seullard :
"Rome bir Etriisk: ellri saYllabilir"(1I1).
Christopher Hamptcn :
"Gerekte, 250 ytl l lk 11k dneminde, Roma BIR
ETRVSK i}EHRJ JDl"C''').
Pek! bundan ne netice rkarabifirlz ? Zanneder-
sem 'I'itus-Livius'un iddia ettigi gib i ve Virjil'in is-
(117) "GU El ruschl, popolo segretc' (franslzcadan evlrl)
s. 149.
(118) "OriglDfi of Rome", Il a ggt etcre, Mll ano 1961, S. 17.
(119) "The ratruseen cttt cs end Rome", Th.ma and Hud-
son, London 1967, s , 241.
(l20 ) Zikredilml!j eser, S. 30.
96
(121)
(122)
(123 )
"Htst otrcs et lgendcs de la Rome anUque ", a. 39.
BeJkl Ha ltharnnsf Dtcnysos'tur
"Those mysterieus E t r uscans-' Robert B ale London
1963, 122- 123. '
97
Attilio Gaudio, "Les Etrusquee, une civilisat fon
r et r ouv e" adh kitabmda, Roma'nm VI. yzyilda,
Tarkinya'nm hkimiyet i altmda bi l' sehir olmus ola-
bilecegini sylemektedh-I ' v'}.
Tit ua-Li vius'un Roma'mn nasrl kuruldugu hak-
kmda bi l' sey sylememesi tabiidir. Syledigi ve
anlatugr takdirde, onun kit abnu yazdlgl dnemde,
her kes : "Aa... bu Et riisk ueul dr" diyecekti, Hal-
buki Livius Romls'n atalar mi Et r skler e d9-
man gstermist l.
Eski t ar-i hiler de, bugnk trskologlar da
Roma'run "ETRUSCO RtTU", yani "Etrsk t r esl-
ne gre" kurulmus oldugu nu itiraf etmek meeburl -
yetindedi rler.
Peki, Roma kurulurken, Et rsk treslne gre,
nel er yapildr ? nce kurulacak sehrln merkezi belir-
t .ildi Burada derin bil' ukur kazrldr ve bu ukura
yeraltr taurtlart iin est ll armaganlar at rldi. u-
kurun agzi dua ve t renlerle kapatildrktan sonra,
bu ukur merkez sayilarak, kurulacak sehrln SlUIr
larr izilmege baslandt . Bunun iin, bronz bil' sa-
pa na bil' kz He bil' Romls t a-
rafmdan genls bil' daire iziIdi. izgi zer inde
ileride sehrin su rlar r bulunacaktr. Etrsklerde SI -
nu-lar ve sm-lar kut saldi . Onun Iindir ki, ka-
pmm kutaalhgr olmadgmdan, ileri de sehrin ka-
ptlarmin bulunacagr yerl erde sapan havaya kaldm-
Iarak. sonr a tekrar indiriIiyordu. Sadece smrr izgi-
si deg"il , sapan tarafmdan kaldirrlan toprak da kut-
fl U ) Ge ra rd et co, Verviers 1969, S. 160"
98
1
sal idi. Onun iin , srmr izme trenine katrlan halk.
sapan getike kabaran t opragt . belirli dualari m
rrldanarak, si nmn i tarafma atrycrdu.
Iste bu srrada RomuIs'n kardesi Remus t -
reye aykrrr bil' yaptyot-: Kaptlar iin brr ak ilan
ycrden dcgll de , izgini n s t nden, ieriye dog.ru at-
layr ver-i yor. Romiils buna 0 kadar ..
crkta kardesint ldryor ve su meshur soz u syl-
yor : "Bu srmrlara kim saygrsrzhk gster ir-
se, byle lecektir",
"Roma' nm kurulus YIh kesin olarak belli degil-
se de(1zs), kurulus gn bllidir' : 21 Nisandrr.
Rcma Papahgm da Baskent.lig! vazif esini gr-
diig iin, Kilise, Ortaag dneminde, 21 Nisani kut-
sal gn ilan etmstl r Bugn Roma Belediyesi de,
her vi l, 21 Nisan gnn, Kurulus gn olarak, bt-
yk t renlerl e kutlamaktadrr,
ETROSK KRALLARI, M.. 753 den M.. 509
yrlma kadar, yani 244 )'11 Roma'da hkm arms-
ler dir
Elbette ki, bu kr all arm ad larr Ltinler t arafm-
dan deforme edi lmi s, ltinlestir'ilm s, bunun iin de
sonlur ma US veya S ekleri ilve edi lmlatir'. Ayrrca,
Roma tarl hinde, Romltls drsmdakl krallarm adla-
r-ma, bil' ikinci ad veya Ikap ekl enml st.ir ki, bun
larm ogu Itncedir.
(125)) 'M.O. 747 y rhnr gste r en tartheller va r tee de,
luk M.O. 753 yun k abul ctmektedlr.
99
c
...
Roma'nm, ayni zamanda kurucusu olan Birinci
kralmm admt ele alahm. Eu ad Ltinlerden eonra
da bozulmaga devam otmlstlr. Bi r kere, biz 'I'iirk-
Ier, Fransralara uyarak, bu krala Romls demi -
nk fransrzcada U sesi iin bir harf yoktur;
U harfi is e, okunmaktadir; Ltinler bizim Rom-
ls dedigfmiz adr Romulus tel ffuz edcrlerdi. Bu
ad in sonundaki S harfini atarsak, kahyor RMU-
LU. Fakat Etrsklerde O harfi ycktu. Buna gre,
Roma' nm kurucusunun Etrsklerdeki se kli her hal-
de, RUMULU idi. 1talyanlar bu krala ROMOLO der-
ler .
Burada baska bir mesele vardrr: Titus-Livius
t ahml n ediyar ki, Rama sehrl adrm kurucusunun
admdan almistar. Biz bunun tam ter sini ds nilyo-
ruz. Bize gre, , Roma'nm kurucusunun dalia nee
baska adi vardi da, Roma'nm kurulusundan sanra
kendisine Rumulu Ikabr verllmistir. 'Zamanla da,
asrl adi unut ulmustur.
NasII ki, ancak Istanbul'un fethinden sonra
Ir. Mchmed'e Ftih l kabr verilmistir. Zamanla aSli
adm yerini Ikap almistrr, Mehmed ' deme-
ge gerek grmeden, Sultan Ftih veya sadece F-
t ih diyoruz.
"Rumulu" admm "Romah" kelimesinin 2.250
yil nceki T rkler tarafmdan tel ffuz ediIen sekli
olmas l mmkndr (1:)6) . Tarihteki Trklerde de: bu-
(126) Etrtiskologlar etrskodc "Roma'hv demek lln "Ru.
makh" dcndi,ginl tahmtn cdiyorlarsa da, ok cra 01-
dugu gibi, yamlrnalarr mmkilndil r (Massimo Pallot!-
no, es er, S, 31).
100
gnk Trklerde de grlen bazi fanetik egilimler-
den Ilerideki sahifclerde sz edilecektir.
Yukaridaki aiklamalar gerekli idi. Fakat biz,
dil ahskanhgt ile, 3l]agldaki satu-larda, Roma'nm
birinci kralmm da, senraki krallarmm da gelenek-
sel ad lanm kullamnaga devam adecegiz.
Spheeiz ki Roma , kuruldugu srrada, bt r ka
yz kisiden olusan ufak bir ky veya kasaba Idi.
Ne var ki, 0 dnemde, kk byk her de\' let- I]e-
hirin yneticisine kral denirdi .
Roma'nm birinci kralmm karakterindeki bazr
zelliklcr Roma sehr-l ni n ve devletinin kaderini et-
kilemist.ir.
Gen kral ok zeki. cesur ve enerjik idi. Ayni
zamanda magrur, baskasmi krrmaktan, dsman ka-
zanmaktan ekinmeyen, kimseye damsmayan, bildi-
gini yapan bir insandi. Geri gelenege uyup hir Da-
msma Meclisi (Yashlar Mec1isi) kurmustu amma.
bu Mec1ise pek darustrgt yoktu,
Roma'yi kur duktan ve ahalinin barmacagt hir
iki kul bo yaptmp, taurtlara kurban sunarak, di-
n grevlerini y rlne getirdikten sonra, gen Ra-
m l s 'n ilk isi, baska Etrsk sehirlerinin krallart
gibi, basma ta geirip, krrrmzi kenarh cbbeye b-
rnmek vc eline kralhk assrm almak oldu. Bu ara-
da, Tarkinya kralrm krzdrran bir fjey yapmaktan da
ekinmedi : Yryslerlnde. baska sehir-devletlerin
krallan gibi . bi r tek karuma grevlisi kullanmakla
101
yetinmeyip, Tarkinya krah gibi , 12 komma grev-
lisi kullandt (>21) .
Bildigimiz gibi, Roma Etrsk det ve leur alla-
rma gre, "etrusco t -itu" kurulmus bir sehi r- idi.
Kurulusu s tr asmda Federasyon Baskam olan
Tarkinya kralnun fikri almmtatr. Elbette ki , su veM
ya bu sekilde bir anlasma da yapilmt str. Roma'mn
gen kr ah bu anlaarnaya uymak konusu na da nem
vermedi.
Rom1s'n som-alart beklenmedik sonular- do-
guran bir hatasi da 9U oldu: smrrIartm izdigi yeni
sehir-devleti abuk ahali He dolmus grme sabir erz-
lIgl icinde, gelip Roma vatandasr olmak isteyen her
kese SIGINMA HAKK! {asyl-urn) t amdi grm iln
etti. Geri Slgmanl ar, Roma dismda, zel bil' ycrde,
kar anti naya ahmyor-, hastahklarr olup olmadigma
bakihyordu. Fakat Romls'n "sigmma hakkr"
iln etmesi sonuc unda, Roma Ltin ve Sabin apul-
cularryla dcldu, Bir iki yz ytl sonra Roma'da
E trskler azmhkta kalacaktt. E trsk, Ltin gibi
millet adlan da kalkacak, her kea Romalt olacak-
t r (1:!8).
Bununla beraber; Romls kendisiyle bit-likte
gelip, Roma'mn kurulusuna yardimct olanlara bi l'
ayricahk tamdi Onlara KURUCU (Quiris) (RU-
RUCULAR = Quir ites ) nvamm vrdi . Bil' de, seh-
(127) Bunun politik anlammr yulcarrda grmstk
(128) Bu, btn s'ra nsiztara "Pariali" dernek gibi manasiz
ve rnantrksrz bir eydl.
102
rin merkez bir- yer'inde, yalmz E t r s klerin otur a-
blecegi bil' yeri ayirdi , Bu ar-ist okratik mahalle, t m
par atorluk dneminde bile , Ltinler t arafmdan
"Tuscus victus" diye tammyordu.
Roma'mn nfusunu ogal t mak arzus u Rom-
ls'e bil' yanhs daha yapti rdr. Romls' zcn du -
rum su idi: AJba Longa'dan kendisine katihp ge -
len arkadaslari da, s igmma hakkindan yarar la mp
Roma'ya yerlesenler de, bekr Idiler. Roma ahalisi
bil' nesilde tkenecek, yok olacaktr. Rom1s, ok
parl ak buldugu bil' fikri uygulamaga karar vcrdi :
Ba ZI mi lletlerde, bu at-ada Pelasglarda ve Iakitl er-
d e 1 z ~ bazen uygulanan "toptan krz karrma" dc -
tini hilirdi. Bu na bas vurmagt altlma koydu. Bi r di -
n bayranu nrsat bilerek, en yakm bil' komsu mill et
olan Sabinleri, ziyafet ve gsteriler olacagmi bildi -
rer ek, ai lelez-lyle bit-likte davet ettt. Ziyafet boyun-
ca Romah del ikanhlar- begendikleri Sabin kralan
gzlerine kestirdiler. Ziyafet eonuna dogru is e, bun-
larm her bit-i, 'ani den harekete geti ve begend igi
kiza kucaklaytp evine gtrd. Neye ugrachklan m
easiran ana-baba tee. Roma'mn disma tkarrldi Pe k
tabit olarak, bu olay yiiznden Romaltlar ile Scbln-
Ier arasmda savas iktr . Fakat savas sona er dikt en
sonra bi le, Sabin kadml ar hall er inden memnun ol
duklarmdan, ailelerine dnmege razr olmadt lar.
Fransia trajedi yazari Corneille, "Horace" adh ese-
rinde hu olaydan Ilham alrrntrr.
(129) Yunnn tarihinde Brauron-dakt t opten krz kairma era-
YI rnoghurdur, Baar Yu nanh tarlhllere g re, bunu
yapanlll.r Pelasglar idi , bazllariDa gre lskitler dl .
103
,
s on-
kral
Sabinlerle savasi baska komsu milletlerle sa-
""la r t akip et t i. Romls'n kralhk et ti gi 37 yil
\ ''-'' -
' il1de Roma baraa yz grmedi. En sonunda, Se-
yani Yashlar Meclisi yeleri Romls',
sidde t li blr Irrtma srrasmda ldrtp, cesedini yok

Romls'n meziyetleri de yok degildi. Sinsi ve
Ikl yzl degil, ii bir clan bi r Insandr. Yap-,
t lklufl lll iyi niyetle yapryordu. Sonra, demokratti.
Meclisine pek darustrgr yok tu aroma, hal-
kl SIk SIk toplayrp, ona damsrycrdu. Onun iin halk
da, or du da ke ndisine t apiyordu,
Yashlar Meellei yele ri, haIk iinde spheler
uyanmaga basladtgmr grerek, Romls'n lmn-
den bir iki gn sonra, Proklus adh birini s yle
konust urmuslardrr- : "Bu sabah, gn dogarken. Ro-
ml s. gkten Inip, benim karsirna iktt ve benimle
konustu. Sialere selmr var. Dedi ki, ben gkte, tan-
ri lar ar as mdayim. Gn geleeek. Roma sadece ttal- ,
ya'nm degil, diinyanm baekentl olacaktrr".
HaIk inandt veya inamr grnd (13") .
Roma'mn !kinci kralma gemeden nce, Titus-
Livius'un da, modern tarihilerin de garip bil' tu-
turnuna Isaret etmek istiyarum: Roma'da hkm
erms krallar arasmda, nerede snk veya sevim-
(I30) sa'nm ltimUnden epey sonra, a em yolunda, fee He
k onustugunu iddia eden Tarsuslu Sal {S al nt - Paulj
beJki de hu oIaydan Ilh am a rmstr.
104
f
siz kr al varsa, onlara gre Etriisktr, nerede bas e-
r-il t, es er -bir akrrus kral varsa, Ltin veya Sabin-
dir.
Ist e onun Iin , Roma'nm Iki nci k1'311 NUMA
Pompili I-us ) da Sabin sayilmaktadir-, nk iknci
gruptandtr-, Seildigf andan It ibaren, Etrsk det-
lerinin uygulanmasmda Israr eden, E triisk dinine
son derece bagh olan ve Roma krah olduktan s en-
ra, baska Etriisk sehirlerinden yeni Eltrsk det le-
rt , yeni Etrsk kurallarr getiren bu kralm bir Sa-
bin clduguna delil ne Imls ? Kendisinin bir Sabin
sehri olan Kures'de oturmasi .... Tarihiler unutu-
yorlar ki, Numa'nm kral seildigi srrada, Etrtlsk-
lede Sabinler arasmda bil' Dostluk ve l}birligi anlas-
masi vardi Yzlerce Sabin Roma'ya tasmnustr. Bil'
Etriisk'n Sabi n topragmda bir ev begenip satm
almis olmasmda bi r anormallik olabilir miydi?
Hem Numa, hal k tar afmdan "oybirllgt ile" se-
ilmisti. Kcndisi bil' Etrsk olmas a idi , Romadaki
Etrskler ona oy verirlermi idi?
Al lahtan, geregi g re n. tarafsrz tarihiler de
vardrr. Alman etrskologlarmdan Otto-Wilhelm von
Vacano, "Eski ag dilnyaamda Etrskler" adh ese-
rtnde syle der :
"Numui .... t ipik bir Etrsk idi"(l3-l) .
Aslmda Numa, Romls ldkten hemen
ra seilmemi?tir. ,Et r s k gelenegine gre, bir
(131) (Eseri.n Ingilizcey(l cevrrten In diana Un tvc rstty Press
BIoomin gton 1960, s , 50. ' ,
105
':
Ittn ....:...... _
J
"

'\
lnce, ancak bir yil sonra yeni kral scili rdi. Bu
det in, kim bili r, belki de s iyas ve ps ikolojik yarar-
Ian vardl.' .
Yeni kr al seilinceye kader , Yashlar Meelist
yeler! nbet les e Is leri yiir t r lerd i.
Numa, Roma halkr tarafmdan krul se ilince, se-
imin t anrilar t arafmdan onaylanmasnu istedi. Eu
mnasebetl e, bil" Etrtlek r ahibl taraf mdan, Etriisk
dinine ve gelenegfne gre yapilan, mesaj
is teme t renini. Tit us-Livius btn ayrmt rlarr He au-
Iatmaktadr r.
Halkin arausumin "G(;N ARZUSU" oldugu
anlaerldikt an scnra, Nu ma bil" yandan kralhk va zi-
feler tni yerine getirirken, bil' yandan da Roma'mn
dini teskil t mda bi l' t akrm r ef ormlar- yapmaga bas-
lar.
Numa'mn dsnccslne g r e, Roma kurulur ku-
rul maz savasa gi r il?ti gi iin ve yi llarc a savast tgr Iin,
bil' bam}, bil' ncfes alma dnemi ne ihtiyaci vardr.
Savasta, zaptedil en sehrln yagmalanmasr gibi du-
rumlarm maddilestirdigf kabal astrrdigr Roma va-
tandasmm medenilesmeai, manevilesmes i Iazrmdi.
Onun imdir ki Numa. korusu milletlerl e iyi geln-
mege , barrsr koru maga ve Romahlarda dini duy-
gularr glendlrmege nem ver di. Bu maneviyat r
kr al, bask a Etrsk aehi r ler indeki rneklere uyarak.
Roma' nm din kuruluslartna yenilikler geti rdi. Bu
arada, ates, ocak ve aile tanrr asr olan Vesta 'ya
nem verer ek , Roma'da onun kiiltnii ynymak iin
aba gs t er di. 43 yrl stlren kralhgl dncmi nde hi
s avas rkmadr. Roma'da fik ri vc din hayat gcli!?t i.
106

Numa'nm lmnden som-a, yi ne bi l' ,}'11 bek.

Iendi. Da ha som-a, Sabinlerl e saves srras mda biiyii k
shret kazanrms bil' generalin torunu olan Tullus
Hostilius kr-al seildi, Bu kr ahn etrske adt sphe.
siz TULLU idi,
Yeni kral , Numa'nm aks ine, savasr seven bir
gen adamdr. Fakat dsmamm isabetsiz yerds
set i : Yoktan bi l' sebeple, Roml s' n atalar nun
sehr i ola n Uzun Alba'ya saldrrdt.
'I'i tua-Livlus , bu mn as ebetl e, s yle der :
"Romalllar da, Alballlar da TROYALl idiler.
Lavin ium T royahlar tarajnulan, Alba is e Lavi nium'
lular t arat mdon Roma'nm kuruculars
da, krallannm neslinde n ider. Romal1lar ile Alba-
hlar arasnulaki baba He ofiul arasmdaki bir
gibi olacalct ",
Roma krah Albal rlarr yen ilgiye ugrat tr. Alba
ahalis ini Roma' ya t asmmaga zcrladr. Alba' yr yer le
bil' ettt .
'I'it us-Liviua, bu mnasebetle dsncesint s y-
Ie if ade edi yor:
"Drt yiiz Vllm csers olan Alba biT saat ii n
de yok edildi ".
Tu llus , Albahlarda n som-a, Sabtnl cre s aldtr di .
Onl ara karsr da zafer kazandr. Fakat btn bu
zaferlcr- kendisi ne ugurlu gelmedi . nce Roma 'da
korkun bil' salgm hast ahk rkt r. Kral kcndisi de
hastal an dr. Daha som-a, Sarayma y rl dn-rm dst .
Bina ya nmaga basladi. TulJus al evl er- iinde ca n
vcr-di. 32 yi l hkm erms t.
107
Yine btr yI1 beklendi kten sonra, kralhga Nu-
pla' nm br torunu olan ANKU(s} Martlus seildi.
.AJ1
kus
'un kil}iliginde, Livi us' un deyimi iIe, " Numa'
ya benzeyen t araflar da, Romls'e benzeyen taraf-
tar da vardr".
Ankua daha ok Lt.inlerlc savast r. Onun za-
man mda ekonomik alanda bazr geli smeler oldu,
Ticar et iin Ostia Iimam kuruldu. Tuz
deki alismalara !uz verildi. Ankus'un kralhgl 24 yil
srd.
Ankus' dan sopra haik TARKHU1N(us ) Pria-
kus adh birini kralhga getirdi (13:).
"Tarkhuin" kelimesi , hi epbesiz. T r klerde
nemli bir nvan clan ve in kaynaklarmda da "Ta-
kan" seklinde zikr edi len "Tarkhan" kelimesinin E t-
rskl er dnemindeki telffuzundan baska bir sey
dcgildir. Onun iin, "Tar khu in" adh Etriisk kral-
lanna di lirnizin daha altsik oldugu "Tarkhan" ad-
TIl vermekte bi r sakinca grmyorum.
Birinci Tarkhan bir Romal t degildi. Tarkinya' .
dan gellp. Roma'da yer leemistd. Babaai ise, daha
uzaklardan 1talya' ya gelmisti. Adr DEMARAT(us)
idi , Tar ihiler bu adami Yunanh sayarlar ; nk
Yun antst an' ui Korint sehr-inden Tarkinya' ya gel-

'.
(132)
108
Ash na halkan seirnl Ya shlar- Mecli sl t ararmcen da
onayl anrnah il. Eu MecUs, her zaman, halkin se-
lmlne saygr gstermit1r.
. Dil bilginleri ise, Demarat adr run yunanca bir
ad olmadgmr syl erler. Hatt, bu kelimenin Hint-
Avrupah bir kelime olmadiguu da ilve ederler.
Dlger taraftan, Yunanistan'daki ve Anadolu'-
daki yer adlara arasmda tNT, INT ekleri ile son
bulan(1 33 ) t oponimik kelimelerin de Hint-Avropah
olmadrgi bilinmektedir.
Btn bu bilinen seylerden sryrrhp ortaya r-
kan ve karisik grnen tablo bizim iin apaiktir.
Kor int sehrl Pelasglar taraimdan kurulmus bir
sehir idi. Demarat (belki Demirat) bu sehirden kal-
kip Tarkinya'ya gelmis ok zengin bir Pelasg
Ogl u Tarkhan, Tarkinya'dan gelip Rcma'ya
yerlesince, lkramlarr ve bolca daglttlgl hediyeler sa-
yesinde, pek ok dost edinmis, kralm bile doatlu-
gunu kazunrmstr. Onun . iindr ki, 'I'arkhan, An-
kus'un lmnden sonra, gelenekset bekleme md-
deti geince, kralliga adayhgmr koymaga cesaret et -
mistlr. '
(133) BilInlgl glbl, TUrk dlllneki KIRiNTI, SERP1NTI
glbl kclimclerln sonunda g'r dgmz ek iin Or hon
yazrsmdu nyrt bit harf blle vardtr
(13!) Atattlrk dnem t a r h ller tnden Yusuf Zlyn. Bey bu
gereklert bulamk blr 'ckllde sezinleml!]tl r, F akat ka-
fasmdak lnl "Yunanhlar TUrk Idt' sek tinde ifa de edtn,
cc , Tilrit a yrlrmn da tepki uyandrrmig ve "YUNANLI-
LAR TORI{ 1SE, BEN TORI{ OLMAK l STE:r.tlYO-
RUM" dedl l'tml!]t1r , BugUnkil aydmlarda grdgma
ETR SKLERE KARo$I bunun payt var.
dn-,
109

j
(
j
(
Fakat Roma'da dogmus bir vatandas olma-
dlgl iin, kendi propagandasim kendi yapmaga da
Jzum grmstr. Titus-Livi us 'a gre, 'Tarkhan, se
imden nce, bir meydanda miting dzenleyip, hal-
km karsrsmda konusma yapan ilk kraldrr, yani Uk
kralhk ad ayi.; .
Burada, Tarkhan ile karieimn, Roma'ya geldik-
leri Ilk gn, baalarmdan gemla bir 01aY1 anlat ayim:
Kan koea, ark bir arabada, sehrl dclasrrlarken, bir
kartal, havadan aJjagl ini p, bunlarm arabast
na dogru gel mis ve Tarkhan'm t epcsindeki baJjhg,.
kapip t ekrar havalanrms, f akat bir az sonra, yine
inip Tarkhan'm t epeaine yerlest lrmlstir.
Tarkhan'm Tanakvil adh kans! Tar kinya'nm
soylu bi r ai lesiuden olan, yksek grenim grma
bir kadmdt. 0 dnemde yksek okullar da gret ilcn
en nemli bilgiler dini bilgiler ve claylarr yorumla-
yarak, geleeegt kesfetme sanatr idi.
Kartal olayi zerine, Tanakvil koc as ma s yle
demlst ir :
"Kartal Tanrmnt t emeilci sui ir, Se1lin iepende-
lei yani seni ge l1cartp ind irdi, Ru, Tann-
nm eeni krat yapacagzna i}'?aretUr".
Bilindgi gi bi, Orkhon yazrtl ar mda Tanrr hep
Kaganlarl, tepel erinden tutup, t ahtm zerine otur -
tuyor.
Bu mnasebetl e, okuyucuyu bir az gldnnek
iin, bir t arihimizin es erindeki sahne bir cmleyi
(veya cmleleri I burada zikredeceglm:
"Tilrkler uzun btraklrlardt. Tann 1l.Teri.,
Kagan ile Hatununu ykselti rken, onlann ( Ta tepete:
rinden tutmustu, Amma TanTimn onlarzn salann..
dan m I J yoksa balanndan mI t uttugun u
J
.abii DIa.
'ta k , i yice bilemiYDTUz" .
Safhgm bir azr se rapat ik bi r seydlr amma, bu
kadarr...
Konumuza dnelim: Tar kban' m kr alhga aday-
hgml kcymasmda, kartal olayi m nasebeti yle kan -
SInIn sylediklerinin de siipheslz et kisi ol mustur.
'I'i tus -Li vius'a gre, Tarkhan se imi "ldyk o-
gunlukla" kazandr.
Birinci Tarkhan'm Bk seferi Ltinlere karsr 01-
must ur. Seferden 0 kadar ok ganimet iIe
t r k , zafer mnasebet iyl e, halkin gzn
r an senli kler di izenlemis t fr . Halkm bunlar dan ak
hoslanmasr zerlne, her yrl by!e senlikler -i-t dilze n-
lenmesine karar vermiatir-, Oyu ncular-, g'iiresiler,
hatt atlar hep Etrsk sehirle r inden geti rt iliyordu.
Romahlarm yzyrllarca gurur duymal arma se-
bep olmus blr ok meshut- binalarm temcller i Bi.
rinc i Tarkhan zamanmda atrlrmstrr, 38 YI1 bkm
sren ve btiin mr boyunca sansh ve mutlu olan
bu kralm lm etrafmda esrar perdeel vardir, 'I'i-
Lus-Liviua'un dediklcrinden rkarrlabilecek verslyon
sudur-:
Daha nceki kral olan Ankus 'un ogullan b-
yiimsler vc kralhgrn verasetle degil , se lmle elde
edi ldigini unutarak, 'I'arkhan'm kendileri ni n hakla-
111
rirn yediglni dsnmege baslarmslardtr. Iki genein
krala dsmanhgr giUike artmis ve Ikl adam bulup,
Tarkhan'r ldtlrtmiisler di r .
Osmanh tarthinde de, bazen oldugu gibi, Tark-
han'm lm halktan gizlenir. Daha dogrusu, bir
Ksem Sultan olan kralie Tanakvil buna ge-
re k grr.
Bir yandan da, Sarayda bymila ve kendai-
nin manev evldr sayiligl Servlus Tullius adh bir
gene; adarm aglrtlr ve onu tahti isgal etmege ik-
na eder.
Fakat eait li haberler duyan halk sokakiara
dklmstr . Heyeeanli dalgal an malar, hat t atre-
rnalar olmaktadrr. Bunun zerine, Tanakvil Sarayin
en st katma rkar ve peneereden halka, yu-
kan s yle hitap eder : "Kral ok ha/ij yaralanml-
tw. Fa7cat lnzla iyileymc7d edir. Hepinize seldmlart,
sevgileri var. Kendisi i.yHeinceye kadar, ok itimad
ettigi biri olan Servius Tullius'un i$leri yrtmesi-
ni kbul etmenizi riea cdiyor".
Bylece, Birinci Tarkhan'dan sonra Servlus
Tullius kral olur. Kendisinin kralhgt ancak bi r md-
det sonra halkin onayma sunulur. Ve byk cogun-
lukla onaylamr.
Birinci Tarkhan'dan sonra Roma tahtrm isgal
eden bu kralm birinci adi siiphesiz bir Ltlnce lkap
idi. nk bu kelimenin ltincedek "servus" (esir)
kelimesi He ilgisi oldugu danlyor. Kendisinin et-
112
rske admmf''") Tulli veya TULLU oldugu tahmin
edilebilir. Bu bakrmdan kendisine Ikinci Tullu dernek
de mmkndr.
Grldg gibi, Tarkhan'm kralhgl He 'ullu'.
nun kralhgr arasmda geen dnem karrsrk, karan-
hk bir dnemdir. Bu dnemde geen olaylar hakkin-
da estli seyler bilinmekte, fakat kesin ol arak hi
bir bilinmemektedir. Bu sebep1e ben, Tullius hak-
kindaki hem efsaneleri , hem bilgileri asagrda srrala-
makla yetinecegfm.
,Efsaneler :
1) Tullius bir krahn ogiu idi. Romahlann
krah Tarkhan bu kral He savasti. Tullius' un babasr
savesta ldrld. Fakat annesi, savae esiri ola-
rak, Roma'ya getirildi ve pazarda satilmayip, Sara-
ya almdt. Kadm hmile idi, Tullius Sarayda dogdu
ve Sarayda .byd. Kralie Tanakvil ccugu ok
sevmisti.
Tarkhan'm yaptrgt saveslar arasmda 'en etin
ve uzun olam Ltinlerle yaptIgl savas oldugu iin,
pek tabi olarak, Tullius'un bir Ltin prensi oldugu
akla geliyordu ve Ltin tarihiler bunun byle 01-
masrm Istiyorlardt.
2) Tullius'un annesi, koeaai ldrldg SI-
rada, h mile falan degildi. Roma'da savas esiri ola-
(135) Tullius admm etrskeden geldig-ini hlliyoruz Bak:
Dictionnaire tymclcgque de la angue tattne-' (A.
g.rnout ve A. Meillet tarafmdan), Editlens xnncksteck,
Parig, J979, s. 706).
113
z



rak bulundugu kra! saraymda, bir g n, ocagin ate-
si ni seyretmege daldrgr si r ada, alevlerin liiilgmdan
hmle kal dr ve Tullius sarayda dcgdu.
Bili ndigf gibi, Orta Asya'da de, rstktan hmile
kalma efsaneleri vardr. Mesel., Mogol tar fhnde,
Alankova adh bir kadm ay Il}lgmdan hmile ka-
hyor-P'"}.
Bilgiler:
1) Etrsk soyundan olup, bir Etrsk tart-
hi yaarms olan Imparator Klaudius'tan yukarrda sz
et miet lk, Onun zamamnda Roma Imparat orlugunun
bir parasr olan Gallya'mn (Fransa'mn) Lyons seh-
r inde, bu Jmparatorla ilgili bir belga bulunmustur-:
Bu, zeri nde yaztlar bulunan bir bronz tabletfir.
,
yIe anl asrhyor ki, Klaudius, Imperatorjuk iin-
de yaptIgl bir gezi etr asmda, bir rivayete gre do-
gum yeti 01&..'1 Lyons (6 zamanki adi He Lugdunum)
sehrine de ve orada bir konusma yapmis-
t rr. Lugdanum' Iular bu konusmayr bronz t abletlere
kazdirrmslardrr, Iste bulunan beIge bu tabletler-
den blridir; yanl Kl audius'un konumasmm bi r b-
Imdr. Konusmanm bu blmnde, Klaudius, ne-
dense. Servius TulIius 't an sz et mekte ve onun bir
Etrsk oldugunu, gerek admm MASTARNA oldu-
gu nu sylemektedir. /
2) XIX. yiizyI1da, Vulki adh Etrsk sehrln-
de ka arlar yapihr ken, ok zengi n ail e bu-
Iunmustur. Bunlardan bi r lni n duvar-larr fresklerle
(136) Bahaoddin gel, "TOr k Mitolojlsi " s. 132.
114
ssldr. Bu fresklerde bir -yandan mitoloj ik sah-
neler, bi r yandan da Vulki sehrinin gemisi ile il-
gili sahneler vardar. Bunlardan biri bi r saves . daha
dogrusu dvsme sahnesidir: Bir tarafta bi r , onun
karsismda olmak zere, drt kisi kihla dvs-
yorl ar. Fresk zerinde bu 4 kisinin, Etrsk harfle-
r iyle adlarr yazahdir. Tek olanm adi "Tarkhunies",
olaniardan birt "Avle Vipenas", ikincisi "Kalle
Vipenas" , ncs MAKSTRNA.
Roma'nm eski dnemleriyle ilgili efaanclerde
ve hatt bazt yazarlarm eserlerinde, Roma'yr zap-
tetmege ahsrrns "Vibenna kardesler" in adi geer.
Ya onl arm yanmda Makstrna'nm Isi ne idi? nk,
elbet te, buradaki Makstrna Klaudius'n szn et-
tigi Mastarna'dan, yani Tullius'dan baskast degildi .
Kral Tarkhan'a dtlsman preneler-in bulduklart ka-
tilIer Vibenna kardealer miydi? Bu preneleri n ar-
zusu kral olmak degildi de, sadece Tarkhan' dl"n in-
tikam almakrmydi ? Prensier Vibenna'lara: "Tar k-
han'r ldrn de, kimi kr al yapacaksaruz yapm" mI
dedi ler ? Vibenna'lar da hemsehrilerl, yani VuIki' li
Makstrna'yr mi setiler? Tarkhan,' reslmde, Roma
ordusunu temsil eden, sadece blr sembol mdr?
Vibenna'larm, girlaimlerinde basarth oldukla-
n sundan bellidir ki , arkeolojik kaztlar sirasmda.
Veyi adh bir EtrBk ehrlnin bi r tapmaginda, bir
vazo pareeer bulunmus, 0 para zerinde, bu veeo-
nun Vibenna kardealerden biri t araf mdan s uuul an
bir skran armagaru oldugunu gsteren yazt grl-
matr.
115
Buna gre, Servlus Tullius Roma tahtma krali-
e 'I'anakvil'In himayesi ile degtl, silh giic He mi
oturmust u ? Bu acruya da, yukaradaki teki sorula-
ra da cevap vermek bugiin iin mfunkn degildir.
IJ. Tullu'nun ilk if;)i Toprak Refonnu yapmak
olmustur. Kral baskalaramn, yani zcnginlerin top-
r akl arrru ielet en iftilere t opr ak dagrtrmstrr. Bil"
de, Romada Nfus Sayirm yaptrrrrns, bunun sonu-
cunda, M.. 577 yrhnda, Romada, 800.000 zgr va-
t andas PSt) bulundugu anlaailrmstrr.
Tullu zgiir vatandaslart, servetlerine gre bes
sIDa aytrdt ve buna gre, savasta da, bartsta da
denecek dil bil" vergi koydu. Ordu yeni bastau
t eskiltlandirtldt. Zenginlerin, kendi maeraflarim
kendi grecekleri sekilde svarl b!klerini olus-
tur acakl arma, orta hallilerin ve fakirlerin, piyade
olacakl artna ve onlarm masraflarrm devletin gre-
cegfne karar verildi .
Roma'nm sokaklarma, Uk defa, Tullius zama-
mn da kaldmm d senmistir. Roma'nm smu-lart genis-
Ietilmis ve yeni bastau surlar insa edilmistir. Eu sur-
larin bazr kistmlarrm, bugn bile, Roma'nm su veya
hu k aesinde henz grmek mmkndr. lkinci Tul-
lu'nun kralhk dnemi 14 YI! srmstr. Bu ytllar
hakkmda Titus-Livius syle der:
"Eu dnem iyi bir dnemdi . TuIlius'dan sonra
ki m qelse, yapacaklan balomundan, onunla yan.?a-
1naZdl".
(137) Est rler rnsan saytlmazdr
116
IT, Tullu'dan sonra, Roma tahtma, Roma'nm
. son krah olan IT. Tarkhan geldi.
Bu kral Ltinler tarafmdan tahtmdan Indirtlip,
Roma'dan kovuldugu iin, Ltin tarihiler onu ka-
ralamagr vazife bilmislerdir. Bu tarihilerin iftira
kokan sulamalarma inanmamagr tercih ediyoruz.
Ancak kendisine hangi sebepten dolayi Magrur Tark-
han denmis oldugunu arklamagr gerekli buluyoruz.
'I'itus-Livius'a gre, IT. Tarkhan, daha nce im-
aalanrms bil' anlaamarnn uygulanmasr He ilgili me-
seleleri g rsmek zere, Ltin byklerini Roma
dismda bil' yerde toplantrya agIl'ml?b. Ltinler gel-
mis, Roma krah gecikmisfi. Bekletnekten sinirleri
boaulan Ltin seflerinden biri 'I'arkhan'r ekistir-
mge baslar ve syle der: '
"BWyormusunuz ? Busus mancue yapiYor. Bizi
kk grdgn belli etanek iin;,. Kendini been-
mi?, MA(lRUR TARKlIANI"
_ 0 gnden scnra, Ltlnler ondan hep Magrur
'I'arkhan diye sz etmisler. Lkap, dahe sonr-a, bal-
ka da yayilrms,
Bir de, halkin krala karsr ayaklanmaanun se-
bebini, daha dogrusu buna yoI aan bahaneyi anlat-
mahyim,
Bahane kralm kendisinin degil, ogl u Sekstus'.
un ;;ledigi bil" sutur: Gen prensin bil' kadirun if-
fetine tecavz etmia olmast.
Il. Tarkhan'a karsi komployu hazrrlayanlar 0 -
nun ailesini Iekelemege karar vermislerdi. Bunen
117
"
rm krahn ailesinden de bazr ki ms elerin yardmum
saglamJ$lardl. Yakm hedef olarak, krahn Dglu Preris
Sekst us seilmisti.
Dsnn ki , kadmm koeast pr ensin karsrsma
geip, su szleri sylyor : "Yer yiiznde benim
karrm kadar gzel kadm yoktur Hel e yatak odasm-.
daki halini bil' grsen! $u1'a81 eyte gzel , burasi
byle g zel.;",
Koea prenain kartsim yak mdan grmesini de
sagtar. Ondan sonr a, kadirn evde bil' iki estr kadm-
la yalmz bir akrp, kendisi sehrin drama ikar. Pren-
sin bunu bilmesi iin, icabma bakar. Eh, bil' geee
prens kadmm evi ne gelir ve cl an olur. 0 zaman da
rezil koea, komployu hazu'Iayanlarla birlikte, Ra-
ma'yr velveleye veri r.
a strada ordusu Be, Roma'nm dismda bul unan
kral, dndgnde, gehrin kapilan m kapah bul ur.
nk Yashlar Meclisinde bi l' Lt in ogunluk elde
edilmls ve Meelis kral hakkmda ergn karart ver-
mistfr (138) .
H. Tarkhan, Roma'da, 25 yil kralhk etmistir.
Etrsk kralma karsi tuzagr t ertipleyenler g -
rnse gr e Ltinlerdir-, Fakat asrl tertipiler bas-
kadir.
(138) Tarkhan'm getenege, hukuka, Devletin mesru Meelt-
sine ve zamanm Anayasasr dernek ohm T r eye gs-
terdigl saygrya dikkati ekerim; Treye gre , bi t-
rin kendi or-dusu senrtn iine giremezdi. Tarkhan , ba,
smda bulundugu aaker'lerje Rcma'nm kapia rim zor-
layabillrdL 'I'reyt ignemekteIUle, btr bagka I!."'trUsk
senr-devrettne ter cih ettf
118
Proto-T rklerin ve 'Irklerin, bu arada
rsklerin ezel dusmam olan Yunanhlann, ft alya',
nm gneyinde Kume adh bir kol onileri vardr. Bun-
lar , bi r- Etrsk sehri olan Roma'nm btlymcsln.len,
gelismesinden rahatsrz olmakta idiler. GizIi dils-
manliga ragmen. Roma He Kume arasmda ti car ilis-
kiler vardi. Yunanhl ar t ccar ki rnl igi He ' Roma' ya
giri p ikiyor, entrikalar evirmege imkn ve frrsat
buluyor lardi . Etrsk kr ahnm ailesini lekeleyip, ken-
disini Roma'dan kovmak Iin hazr r lanan pln, el-
bette, Troya ah fikrinin de sahi bi olan Yunan!I1a-
rm kafasmdan rkmist t,
Komployu Yunanhlarm fi nanse etanis oldukla-
ri muhakkaktrr, Byl e durnmlarda det oldugu iize-
re , bir gzeI kadm da kull anilrmstrr.
Bu geregi, genellikle, t ar lhi ler pek ort aya
koymazlar. Onlara gre L t inler mil1 bir du ygu
iJe (138) veya Cumhur iyet r ej imi Tark-
han'i Roma' dan kovmuslardn-,
Fakat geregi bilen ve syleyen tarhiler- de
vardir. Mesel, Attilio Gaudto, su ifadeyi kullamt- :
"509 da, YUNANLILAR TARAFINDAN des-
t eklenen biT nasyonalist Lctin ayak lanma Etrisk-
lere Roma' yz
(139) Meeera Framnz etrliskologu Alaln Hua'e gr e.
(140) Mese l, F'ranaiz y az a rr Fustel de ecurenges-a t, >re.
(14 1) eser s . 34.
119
3 - Etrsklerin mlrasi
Roma'yr kut-mus, anli bytms, gelstirmis
olan Etrsk krallari ayrildiktan sonra de, her alan-
da, Etriisklerin etkisi yilzyrllarca srd.
Bir kere, 0 dnemde, Etriisk all elerlnin ocuk-
lart gibi, Ltin ailelerinin ocuklarr da Etriisk okul-
Iarma devam ederlerd.i. .
BeS' yz yrl sonra, 'I'itus-Liviua eyl e diyecek-
ttr :
"(0 zaman) gen Romalllar ETRUSKE OKU-
Y UP YAZMAGI grenirlerdi. Na.stl i, bugn gen-
leri mi z yunanca okuyup grenmektedir-
ler"(1u ).
Roma'mn ve Roma mparatcrlugunun tapr-
naklarmda, yiizyI11ar boyunca, Etrsk din adamla-
rr , ETRSK DINI'ne gre, IEt rsk dilinde dualar
okuyarak, grevlerini yerine ge tirmege devam etti-
ler_
MDZ1K, Etriisklerin hayatmda byk rol oy-
nardi. Etriiskler hem mzige ok dilakiin idiler, hem
de mzikten bir ok alanlarda yararlamrlardr. M-
zigin mutfakta ne Ise yaradrgrm daha nce anlat-
mi st arn. Romahlar, Etriisklerden mzikten avda da
grendiler. Hayvanlar mzigin etkisi
ile kendilerinden ge ip inlerinden crkiyor ve kolay-
ca yakalanablliyorlardif':") .
(142) Jacques Heut-gon, "La vita quotidiana degll Btruschl"
11 Saggtatore, Mi lanc, 1967 , s, 322.
(143) otto - Wilhelm von Vaano, "The Etruecana in the
Anctent Worl d", Indiana U.P, 1965, s. 5.
120
Zengin Etriisklerin verdikleri byk yemek zi-
yafetlerinde mutlaka algicrlar ve danszler bulu-
nurdu.
Din musikinin ve din raksm da yeri baaka idi.
Etriisk mezarlarmm duvarlarmda pek ok dans sah-
nel erine rastlanmaktadrr.
Etriiskler, ok dindar bir millet olmakla bera-
ber(H4), iyi yiyip imegi, dnya nimetlerinden fay-
dalanmagr da severlerdi. Yksek bir refah seviyesine
er-lsmislerdi ve yasamalarmda incelgi, ki barhgr
ararlardi.
Meshur Sicilyah Diodor onJar hakkmda hayret-
Ie eunlan yazar :
"Etrskler gnde iki deta iekli sofra rt-
leri iieerine; en moe bir zevke uygun :;ekilde, mR
kelle/ eoirotar kurdururlar ve sotrco kendilerine,
bi r si l rii esi r hiernet eder.. Eu hiemetloirler biribirin
R
den degi:;ik ve lezzetli yemekleri, giim:; kap ve ta-
baklar sojradakilere J.
Hayat seviyesi, lks, iht isam bakrmmdan, Et-
riisklerin M.. VI, yzyih Osmanhlarm Kanun dR
nemi He kiyaslanabilir,
. Etrsklerin GnZEL SANATLAR, Resim, Bey-
kel cilik, Kuyumculuk gibi ustahgmdan
(144) s 'rans ie etrskologu Al ain Hus diyor ki, Eskl ag ya -
zarlanna gre, E tTskler dUnyanm en dindar millet-
Ierinden biri idi ("Gli Etruschf, popalo se greto ", s. 206).
(145) J. Heurgon, cs er , a, 61.
121
h .... _

"Eu hayat dolu mizacm derinuuie bir hayat f el .
sejes vardz... bu danslarm arkasmda bir dnya grii.
ve hattd bi r eonatv gizZi idi. Et Tskl6'r'n
Beren. ve bu Evren iinde i nsana aynlm1 ytT ee
rol hakkmdaki onlan olmu:a y rleri ile
ya:;amaga it iyordu"(J4.l').
bu kitabm bir ka yer inde sz et tik. Bu uatahklar-
dan baz rlarr. bugiin biIe, Toskanada, devam et mek-
t edir ..
Etrsklerde SAHNE SANATLARI da ok ge-
Iismlsti. Roma kurulduktan senraki ilk dnemler-
de, sahne oyuncularr hep Etrsk sehir'ler'inden ge--
tirHirdi. Bunu Titus Livius bile yazar.
ttalyanlardaki, Trk rta Oyununa benzeyen
"Ccmmedia dell'arte" tarsi onlara Et rskler den mi-
ras
1talyanlann sahne t ipIerinden ARLEQUlNO,
Etrsk tlyatrosundan kalma, si vri bashkh, Etriisk
kiyafetinde bir tiptir(147).
eait leri de Romalr1ara Etrsklerden mi-
ras kalmrst n-, Etriiskler en ok At yarislari Ile O-
rese merakh Idiler. Her dini ve mil l Bayramda at
yari slart ile gresler yapihr ; bunlarm sonul arr bil-
yk birr mill olay sayrlrrdi.
"Etriisk1eri n Dnyas i" adh eserin sahibi Aldo
Massa syle bir deyim kullamr :
"Etr8k minetinden .. (m).
" .:
" ,
\ .
-...' 1
\.; ': fngtliz romancrlarmdan, Etrsklere tutkun olan
D. H. Lawrence'm "Etruscan Places" adh eserinde
de satrrlarr okuyoruz : .
(146) Jacques H eurgon, ztkredflmla eser, s . 290.
(147) Aynl eser, s. 288.
(148) Edltion.s Minerva, S.A., <?enve 1973, s 65.
( 149) D.H. Lawrence, "Etruscan Places", Penguur Books,
1971, s, 14&.
122
123
c - TARIHI AYDINLATACAK
YEPYENi AIKLAMALAR
VE YORUMLAR
Kitabmnzm spheslz en nemli fash oIan hu
fashnda FoNETtK OLAYLAR' dan sz ed ilecektir.
Dnyada insarun damagr . dieleri, dili ve du dak-
larr He ilgili bir takm gerekler vardrr ki, ins an
hayatmm her yn Be ilgi lenmesi gereken tarihiler
bu gereklere gereken nemi vermezler. Esasen. uz-
manlasma denilen sey yznden, tarih bilginleri Fo-
netik diye bir bilmezler. Di lcile r ise. Sesbilimini
l ari he uygulamagt dsnmezler .
Halbuki, fonet ik olaylara deger verilip, bunlar
ele ahndlgt ve Incelendlgi zaman, ok nemli eo-
nu lar elde etmek mmkndr.
'I'rpkr elJya gibi , milletlerin dill erindeki seeler .
harfler , kelimeIer de, zamanla asmrr, solar, eskir, de-
linir.
124
Bazr milletler in aglZ yapi sr bazi harfleri t elf-
(uz edebilecck durumda degildir, inliler R'li , Yu-
nanhlar S'Ii kelimeleri syleyemezler.
Biz Trkler kelime veya hece basmda yan yana
yer alan iki s es eiz harfi t elffuz edemeyiz. Fransiz-
lardan aldrgrmta "s t ation" kelimesinin basma bi r
t getirip, "Istasyon"
Orta Asya Trkleri, Anadolu haik, ve Fransiz-
lar hece sonlarmdaki N harfini NG ' gibi, nazal ola-
rak (burundan) sylerler: Senin(g) atan (g) , Niye
gelmiyon( g) ?, Un(g) bon(g) garon(g).
Bir de egilimIer vardrr. Ruslar O'Ian A'ya e-
vtrmege eg ili m duyarlar : . Komnist'e Kamnist,
Komit et' e Kamit et, Bols oy'a Balcy der ler .
1ngili zler bazen A'Iarr E'ye dnstrrler: Ha-
rum anl armndaki Lady' nm okunusu Ledi, tembel
anlammdaki Lazy'nmki Leai, bebek anIanundaki
Baby'ninki de Bebi ' dir. Bu yukandaki kelimelerin
eskimes i degil de nedir ? .
Dogrusunu sylemek Iiznn gelirse, bugtin In.
gi liz Iml si ile telffuzu ar asmda bir .illskl
kamamrstrr, 1ngilizler "Rusaa' . yaztlan kelimeyi
"Rse", "cough" yazIlan kelimeyi. de "koaf okurlar.
(150) Bazen de, iki sesstz harIm arastna bir eesu barf' s lkI.
n rma, Trkede Spr- k elimesi Sper yazrhr- aroma,
'rrmertn yzde doksaw bunu "rpor' telffuz eder.
125
"
-.
.,
"

i
.
.
\.
Baar Trk lehelermde de A'lan O'ya evlrme
egilimi griilmektedir. Mesel, Yakut Trkleri Kay-
maga Koymokh, derier; zbek TiirkIeri de mem-
leketlerine derler.
Bazr mill etIerde O'lan U'ya dnstrme egi-
limini g ryoruz.
tngilizler "Iyilest lrmek" anlanundaki "Improve"
kelimesini (ki bir zamanlar, her halde, "improv"
diye te1!fuz ederlerdi) bugn "impruv" sekllnde
sylerler. Bazr Trk lehelerinde "orman" kelimesi
"urman" telffuz edilir;
Ltinlerin C harfinin basma gelen pek acayip
olaya da delinme diyebiliriz. Bu hart Mil ddan
nceki dnemde her zaman K sesini verirdi. B-
yk Gler ve Ortaag'm kartsik dneminden sonra
C harfi dejenerelik gstererek, bazi hallerde gre-
vine ihanet etmege basladi, ki, bugn bu hart
A, 0 ve U'dan nce eskisi gibi K sesini verdigi hal-
de , E, t ve Y den nce, franstacada S sesini, italyan-
cada sesini vennektedir. Bunun sonucunda, Roma-
IJ hukuku ve hatip KlKERON'un adr, Ortaag yilz-
yrllarmdan berl, Fransizlar tarafmdan SISERON,
ltalyanlar tararindaa IERON olarak bilinmekte-
dir(1!t2).
Y hartinin de eski aglanlaki fonetik meeera-
larr enteresandtr.
(151) Alexandre Benntg'sen et Chantal r.emerctee.quetquejey,
"Le sou'n et Ie commtsstre'', (Les confrries rnusu-
rnanee en URSS) EdJtlons du Seull , Parls 1986. B. 214.
(152) B1zm "kMte" "orte" ctmuetur.
126
I
4
BiJin&igi gibi, Yunan medeniyeti Yun ani stan'da
degil, Bah Anadolu'da dogmuJ]tur. Yunan odebiyat i,
nm ilk byk eserleri Yunanhlarm Bat! Ar: t dolu' da,
ki kolonilerinde yazrlmist ir, Yunan mee':
Atina'da gellsmesi, Etrsklerin ttalya'ya . ..... rmaam,
dan yedi sekiz yiizyrl, Roma' nm kurulusundan Ikl
yiizyrl sonradn-.
Eski Yunanhlar ayn leheler konusan ayn
gruplar olusturuyordu. Bah Anadolu'da kolonil er
kurmus olanlara tYONYALI
Yunan dili tarihilerine gre, Yunan alfabes t.
ni kullanan ilk YunanlJ gruplarda Y hartinin by-
g de, kg de U sesini verirdi(1$4).
Atina Yunanhlarr, bu harfln ' harfini kuy-
ruklu oIarak, kk harfini Ise, kuyruksuz olarak
alfabelerine aldrlar; Ancak Atinahnm agzInda bu
harf hemen dejenere olmega basladi, K1sik aga,
yani V. yzyrla dogru artik bu harf U aesini degil,
sesini veriyordu. Yunan alfahesinde PSt1.0N adi-
Dl bu harfin grev degi!jtirip, U degil
(153) Baskn rumet ter Yunanhlara GREK veya HELLEN
dl kleri halde, blz. Araplara uyerak, Yunanh
Araplar Yunanfstan Yunanhlanndan nce, cogTafI
kinlik dolayrstyle ! yony ah Grekleri t enmusla r va
!YONYA kcllmcslnden, kendt dlllerlnin kurunarma
re YUNAN keltmestnt lkarmllardlr.
(15-1) Ben vakttyle bu meseeyf Bellet en dergfalntn 155. sa'
yrsmda, nyrmtr He enatrmetim,
(155) Yunan alfabesinde her harfin bfr udr vardar- i ndeel
. harfln a dr ALPHA. 1kinef harfln adl BETA drr, Bu Ikl
121
de, sesrru vermege baslamaar aertne, hu sefer
Atina Yunanhlarr, U yazmak gerekt igf zaman Op"
silon'un nne bir 0 getirmege mecbur olmu slardir.
Nasi l ki , bin su kadar yI1 sonra, Fransrzlar' ayni fi'eyi
ya pac aklardrr.
. .. Y harfinin macerasr bu kadarcrkla kalmt-
yor.
Etrskler millet olarak erimege, yok olmaga
basladiktan sonra, M.. IT. yiizyilda, Romaltlar Ati"
na' yi da ele ge irirler. Yunan kltrii ile yakmdan
temasa gelince, bu kltr e byk hayranhk duyar-
lar ve vakit yle Etrskleri taklid ett ikl eri gi bi , bir
ok alanlarda Yunanhlan taklide baslarlar. Bu ara-
da Yunan dilinden kendi dillerine bir ok kelime
de aktarirlar.
Alman kelimeler arasmda bazalarr psil on ile
yazilan kelimelerdir. Ltln alfah esi nde ise, bu barfi
karsrlayan, yani sesini veren harf yoktur. Alfabede
harfi olmadrgt gibi, L tin dilinde de sesi yok-
tur. Yunancadaki psilon'u oldugu gibi alsalar? Fa-
kat bu harre benzer bi r harf zaten Lt in alfabesin-
de vardtr. tjstelik bu harf iki ayn grev yer ine ge-
tinnektedir : Hem U sesini veriyor, hem V ses ini.
Blr de nc bir grev mi zerine alsm?
Fakat Ltlnlerin dil bil ginl eri biliyorlardr ki,
vakt yle, bazt Yunan gruplannda, psilon'un yalruz
harffn ad mm blrleljmesind en ALPHABET keumeet dog_
muet ur . N as kt, arapa da kl ELtF ve BA kellmele-
rinin btri esmcsm en EL1FBA kelt mest dogmust ur.
128
byg (Basharf olam) dcgil, kg de kuyruklu
ili (Y-y ) . Geri bunlar U sesini ver iyordu. Fak at ni-
in bunlar r niyetine kabul etmemeli? Nitekim et-
ti ler.
Problem de 0 zaman basladr. Niye ? nk La-
tinlerin aglz yaprsr 0 sekilde idi ki , ne zaman Yunan-
hl ar dan ahnmrs kelimelerdeki psllon' u tel ffuz et-
mek istcseler, ag lzlar mdan yerine I sesi tkrycrdu.
Mr- sel. "su" denen seyin sairane adi olarak kabul
ett ikleri ve Yunanhlarm Lmfa telffuz ettikleri ke-
limeyi "Lyrnpha" yazdtlar , fakat "limfa" t el ffuz
ett tler .
Preblemin katmerlesmesi ne > Fransrzlar sebep 01-
du. Bili ndigi gibi, F'ranarzlar, Romahlarm egemcnli-
gi srrasmda kendi dillerini Insmen kaybedip, Itln-
ce konusmaga basl arrus ve bu l tinceyi de deforme
etmis, Franklarla kan sik Gallyal ilardrr . harfi ni
m kemmelen telffuz edebilmek te idil er. Buna ra g-
men, Ltinleri n Yunanhlardan aldiklart psil on'Iu
kelimeleri franstzcaya nakIederken, szkonusu har -
fi Lolarak naklet ttler. stelik alfabelerde, iml d a,
tariht e bin bir karrsrkhklar. . yanhshkla r , anlasmaz-
hklar doguracak olan bir eeyi yaptIlar : Y harfine
YUNAN I's! (t grec) dedil er. Bu, koca bir yalandr:
Y harfi Yunanhlarda hi bir zaman 1 olmannebr, an-
cak Lti nlerde t telffuz edllrnistir. Bu yalan veya
yanhs if ade yiiznden, az rm tarfhinin. az mi dilci-
nin kaf ast karrsrms, az nu yanhs tarfh, lengistik,
edebiyat ki t apl armda ve s zlkl erde yer alrmstir.
129
4
Yukanda bazi fonetik oIaylar hak kmda bilgiler
verdik. Bu bilgilerin llJlgmda, bizi ilgilendir en bazt
adlann ve kelimelerin, deforme olmadan nceki sek,
Iini , yam A8LINI bulup rkarmaga ahsalrm. r
1 -
Biz Trkler, bu kelimeyi ne Fransralardan, ne
de AJmanlardan al rmarz. Franstzlar keli mey "Scy-
thee" yazarlaj-, bildigfmz sebept en dol ayr SIT okur-
lar. Her konuda Ilm olmaga ahsan AJmanlar bu
adi "Skythe" yazarlar, SKT okurlar p -cj
Biz kelimeyl SlUT clarak belki Araplat-dan al -
rmsrzdrr. Bel ki de hem franarzca, hem almanca bi-
Jen bil' tat'ihimz, hem Franslzlardan, hem Almen-
lar dan yararlanat-ak, bu melez kelimeyl uydurmus .
tur. Zamanla da, "iatasyon" da oldugu gibi, biz bu
melez kelimenin basma bil' t getirmiaizdir.
skitIer hakkmdalti en eaki t at-ih belgeler Yu -
nan dilinde olduguna ve bu mil leto ilk defa Yunanh-
lar ad koyduguna gre, bu ad ncmlidir. Yunanh
tarihiler, Hcrodot ve digerlerI, skitlerden han-
gi adla sz ederIer? El imizdeki yunanca Herodotta,
Yunan harfleriyle yazilmrs u sekli buluyorua :
SKTHA. (lo7) .
Klsik ag yunancasmda da, bugnkf yunan-
cada da l skitler anlamma gelen bu kelimcyi tahl
edelim Kelime blmden olusmakt.adu- Birinci
hece, SK, kelimenin kkdr. Sondaki A! eki yu-
nanea ogul ekidir. Ya ortadakl TH harfi (yunanca,
da t ek harf) nedir? 0 da, telffuzu kolayl astrrmak
iin, kelimcnin iine eikistmlnus bil' harf, bil' e-
git motor yagrdrr . nk Skii-ai seklindeki bil'
limenin telffuzu gtr.
"Skthai" kelimesini olueturan unsurdan en
nemlisi, bizim iin, kelimenin kk clan "Skil" dr .
Burada kelimenin ashru, yani en eski eek lini ara-
digumza gre, bir ncktayr hatrrlamarmzda yarar
vnrdrr : Bil iyoruz ki , yunancada sesini veren Up-
silon dalia nce bil' U Idi. Su halde SK';Yi cski sek.
linde yazmak Istersek, s yle yazmahyrz : SKU.
Evet Yunanhlarm Iskitlere, en eski zamanlar-
da verdiklet-I ad "Sku" di. Ancak burada bit- nok-
tayi daha hat rrlatmam gerekiyor : Heredor skitle-
rin hepsine "Skthai" demiyor, bir blmnc
KA! diyor. Bu kelimeyi Fransizler, L t i nl crin ara-
Cl lI
o
1 ile aldiklan Iin, "Saces" yazarlar, "Sas" okur-
lar.'>Almanlar ise, dogrudan dogt-uya Yunauhlardan
aldiklarr Iin "Sak. en" yaz ar lar- ve "Sak-en" oku r-
lar.
TH'In temsil etttgt ses pek az mllletin dilinde var -
dir": Bizim bildigimize gre, yunancada, a i-apada ve
ingilizcede. Yunancada oldugu gibt, arup a da da., b u
ses iln z el harf va r dir.
"Sku" kelimesini incelemoge devam edelim :
131
---- ..
Iugtltzler kelimeye btr ek eklemegi ny gun g"rmler_
dir: "Scytht a n yazrp, S!TYIN olnu-lar-,
(157) Tab alfabemizde TIi'in kaq l]Jgl ota r nk tere harf ol-
madlgmdan, yunancadald 801;i verrnctc Jin lki ha r f lml-
]umyor uz, Yunancada hu 'ses i;n t ck haJ'f vardi r ,
130
Yukarrda A'larm O'ya, O'Iarm U'ya dnsme
cgiliminden sz etmlstik, Baai sesli harflerin yutul-
maar i8C, her dilde grlen olaylardandrrf"'"}.
Simdi, dol ambah yollara sapmadan, sz uzat-
rnadan. nemli BULU$UMUZU ortaya kcyahm :
Yunanhlarm SKU'su SOK'nun, Soko da SA-
KA' nm bozulmu sundan baska bir sey degtldir.
A'I art A tel affuz eden lskitler, yani SAKALAR,
ken diler ini Yunanhlara tamtirken (bclki de s ag el-
Ier -i He ggstenne vurarak) : BEN SAKA demisler.
Yunanhlar bunlara SAKA! aduu vermisler. Lt in-
Ier kelimeyi SACAE, Fransizlar- da SACES (SAS)
yapmislar dir .
A'Iara 0 telffuz eden Iskitler, yani SAKALAR
i 8C, kendilerini t an rtirken, "BEN SOKO" demisier.
ck kapalt bir 0 kullandiklar r iin, Yunanhlar bu-
nu "BEN SUKD" eeklinde Isi tmisler. "Suku" adiru
oguI1a?hr mak isteyince, nce daha son-
ra SUKUTI-iAI demisie r . Derken, birinci U kaybol-
mus , kclime SKUTHAi sa klinde kalmts . U harfinln
dejener e clup, 'ye dn smesi iizerine de, kelime
SK -TH-At hali ne gelmistir.
Simdi SKTHAi kel imesinin kkn olustur an
SK veya SKU'nun SOKO'dan geldigini bizzat He-
rodot'tan bulup ikar di grm bil' delil ile isbat ede-
ceg tm. Bunun Iln bil' az Fonet ik bilimini bil' t ar af a
birakip, Paikoloji biliminin yardimmdan f aydalan-
rna mi s gerekccektr
(lCS) "S tt as" kel tmes ind en bozma "S-Iavda iki scs
harf brrden yutul mus t ur;
132
. .. Biz, bugiink insanlar tar ih eahsiyetlert de.
eski tarihil eri de gzmzde byiityor, onlarr
olaganst varhklar olarak kabul ediyoruz. Onlar-
da da insan za aflar bulunabilecegf, yamlmak, unut-
mak, bos> bulu nmak, dalgmhk gstermek gibi I]ey-
let -i n, t rpk r bizim gibi, onlarm da basma gelebilecegi
akhrmzd an bile gemiyor. Halbuki onlar da insandr..:
. . . Biliyoruz ki , Herodot , !skitler hakkmda bil -
gi t oplamak iin, ahaliainin yartst Yunanh, yartsr
Iakit oldugu, Olbia adh SlUIr sehrine kadar gitmisti.
Elbette ki orada, ya yunanca bi len Sakalardan, ya
da sakaca bilen Yunanhlardan bilgi aldr. Olabilir ki ,
bunlarm t er cmanhgt ile, nesilden nesle gemia sz-
lil mill tarihi bil en yaah ve bilgili Salralarr konus-
t urdu ve aldlgl bilgileri unutmamak Iln, (ne zeri-
ne yazdi Ise, ne He yazdr is e) bil' takim noUar al di .
Btn bunlarr ni in mi anlahyorum? Hero-
dot'un kitabmm bil' sahifesindeki ik i satrrcrk mna-
sebetiyle anlatiyorum : Herodot, e5iitli skit grup-
larrm siral adiktan s onra, s yle der:
"Ve hepsinin birden SKOLOT'duT. Halbuki
Hellenier onlan STcthai diye
En ufak sphe yoktur ki , Herodot'a bilgi veren,
A'lan 0 t elffuz eden Saka ona syle demistfr :
(159) a) "Herodotos" erktrt von Hctnrtch s t ein, ' wetd.,
man ns che Verlagsbuchhandlung, Berlin 1963, Zwei-
t er Band, Buch IV. s, S-9.
b) "Herodotus", translated by J. Enoch Powell, ere-
rendon P r ess, Oxford 1949, Bo ok IV. a. 275.
133
h, _
,..
. ,
}<..
.,
..
..,

I ' "I
\ ... : I
I
I '
"Hepimiz tn birden adirmz SOKOLOR'dw:"
Herodot ya yenlis isltti , ya da kel imeyi ya.I1I]
not etti.
Her halde, lskit diye de, Seythes di ye de, Sk-
thai diye de bir kavim yoktur. SOKD-lor , y ani
SAKALAR vardir.
2 - CHOU
"Chou" kavminin, bu kitabm konusu olan Et-
rsklerle dogt-udan dogt-uya ilgisi yoktur. Fakat Et.
rsklerle Chou'Iar arasmda su benzerlik vardrr ki,
nasil E trskler !talya'ya MEDENYET denilen sayi
ge tirmisler se, Chou'Iar da in'de medeniyet i basl at-
I111'91ardlr.
Bu kavim hakkmda nl Alman sinologu Wol-
fram Eberhard'm "Geschichte Chinas" adh eserinin
bir ka nemli satrrrru trkeye evirerek asegrye
ahyorum :
"Daha n..cek i Bhang sllesi ( Jo'Q) dnemi ndeki
klirde) in medeniyeiinin tipik saytlan
bazt eyler henz ekeikti . Her felJden euvel) oe sis-
temi daha sonraki in medeniyetini.n zelligini oIu.J-
turacalc olan Baba eqemenliiii rejimine kuvu-$?nam1,<;-
t i: inUlerin dini de, baei z'lt tesirlerin izini ta;nmak-
la be'mber, her evvel bir t amm ve bereket
dini idi. Feodal sistem tee, geli,<nncsinin henz bas-
(160 ) in'in brrmet sl l cat,
134
,
laauncmda idi. Btn bu eksikler Ohou s'41esi za.
tamamlandt .... Chou'lar, aha Shr ng slo:'"
lest zamanmd a, Batuia Shensi blgesinin or t a lel
mnul c, 7ck bir deolet kurmuslard... M. D. XI.
kat:imlerin, belki de Trk ka..
baskisi ile, Chou,'lar Dogu Sh'en.,,: i.'ye Uil-
?ls alar erektir.. lIem anla$zy or ki, Chou s.
laleSl, beri bir TURK SULALESI iJi.. . M.i!.
1050 Ytnda Ohou'lann HSava$z kral" lkabtn, i a-
Wu-wang (?) adl: ba.:}buglan Dofjuya yneL
mi,<; ve Orta Hon an'a kadar ilerlemi$ti r... Bhang h-
kmdan'iH y akalam'l ve onu ldrmil'<'1 t r. Bulece '
i'
Chou sllesi lcurulmutur. Biz in'in gerek t ari-
hinin bundan sonr a bW}ladlgmz kabul etmekteuie...
Ftihler in'in aile h(l,yahna kendi toplumlarmda
uygulanan Baba egemenligi rejimini ve Gk dinini
gelirmi;llerdir... Eu din TURK KAEtLELER1NtN
DIN! ile pek ya7cm akraba idi ve menei onlara a-
yanmakta idi... Chou'lar 'insan kurban et me idet-ini
reS1nen ... Bu slle zamamnda,
de, l kat,'imlerine maheue, iepecik e7cUnde meZUT-
lar yaP'tlmthr" (161).
Grldg gibi, iu'i bir Devlet halfne getirip.
in medeniyetinin temellern at anlarm Tr kl er 01-
dugunu .Eberhard ark ark syl emekt edir . in zc-
----- - - -- - - - - -
(161 ) Wolfram Eberhard, "Gcschlchte Chtnas " t Von de n
Anfaengen bis zur- Oegenwartj , Alfred Krner Ve rl a g.
Stuttgart 1971, s. 28, 31, 32, 34,
r-indc egemenlikleri uzun yzyillar sren bu 'I'rkle-
re , Alman bilginin vcrdigf ad CHOU'dur(1-62).
Simdi bu adi tahlil edelim :
Bende, Chou'lar hakkmda bilgi s ahibi olduktan
sonr a, uyanan izlenim su olmustur ki, bunlarm adi
Yunanhlarm eski zamanlardaki SKU'sunun
rrusrdrr : S yumusamrs, C olmus ; K yumuaamre, H
olmus : U da OU diftonguna dniisms
Yukartd aki cmlem, belki de kr onoloj ik bakim-
da n yanhstrr. nk Sakalara "Sku" diyen Yunan-
hlar- M.. Birinci Binin basmda, onlar a "Chou" di-
yen inliler Ise, daha ncc , 1L. Ikinci Binin 80-
nunda yasarmslardrr. Buna gre, yukarrdaki cmle
tersine mi evriImeli? Yani, S sesi C sesine dnile-
ms degil, t ersine. C sesi S sesine mi .dnsmiis, de-
meliyim? Yunanhl arla inliler arasmda hi bit- kar-
;;; llIkh etki olmadl gl iin, haYlr! Fakat, her halde,
(162) n imlsr eitu t elffuzlara elveri!jli ordugu iin,
E berhard'm szn et tig i kavrnln a dr , Bah dillerinde,
ba!jka !jckiller de nlmaktadu-, Mes et , p'ransiz' Iurm
Stock yaymevinin "Atlas htstor-lque" ' tcoo 'l'CHEOU
yazthgma rastlamaktaYlz (Paris 1968, s . 37). Bizde bir
sinclog snyilan Bahaetttn gel kurarsrzdir. " Tr k Mf,
to1ojisi" adh esertnde i htlya t ll avr a nnus , "Iudclrs"
blmnde cav, metinde ise CHOU tmlasuu uunannue,
u r . Eu sebcpte ben, sz konusu adm OkUllUU hakktr::da
uzu n zaman t er edd t etmiqimdir ; Chou kelimesl
trke imi!j gibi mi okunacak, Y01;:53 Pransiz'Iarm I-
hanasi gibi mi? I3ereket versin, Eber ha r d' m "in Ta.
r ih" nin son basktlanndan brr-inde, bu konuda bUg l
ver-ilmekte ve CHU kelimesinin trke gi bi
okunnca gi
136
I
s yl e demem geregi yansrtacaktir : in'e medeniyet
getiren Trkler de kendilerine SOKO diyen Sakalar-
dl, Yunanhlarm kemausu olan Trkler de ke ndil cri-
ne SOKO diyen Sakalardi. Yunanhlarm SKU' su i le
ir..lilerin CHOU'su arasmda biri digerini dogurma
iltskisi degil , ayn i kaynaktan, SOKO' dan dogmus bu-
Iunma. bu bakimdan da esdeger- olma Hiskisi var -
drr :
s = C
K H
U = OU
Evet, t skitler gibi, Chou'lar da Sakalardi.
3 - YAKUT
yle anl asrhyor ki , Eski agda ve Ortaagda,
tarih ve cografya bakimt ndan Yunanhlardan etkile-
nen bazr milletler (Jermenler, Slvlar ) Yunanhlar m
Sakalar iin kullandiklart SKTH;At adrru kullan-
mislar. kull anmaga uzun zaman devam etmi slerdir .
Belki Yunanhlarm ogul eki olan Al'yi kaldmp,
kendi ogul eklerini koymuslardrr. Zamanla bu kc-
time, bu milletlerin dili nde asmnustrr....
nk S harfi He baslayan kelimelerin, bazr
milletlerin agzmda asmmasr olayma Fonetik tari -
hinde rastlanmaktadrr : S harfi 1., Y veya iE harfine
dnsr.
Mesel, Trk dilindeki YER kelimesinin en es-
ki sekli SIR lmis nce "yir" olmus, daha sonra
"yer".
137
,.--------- - - - - - - - -:--- - - - - - - - - - "tI!
lngiJizcede SP1NACH, al mancada SP1NAT sek,
linde olan, "ispanak" anlanundaki kel ime, fr-ansiz-
cada asimp. EP1NARD clmustur.
Ya, bazi milletlerin, Yunanlrlardan ahp Saka-
larr adlandirmak iin kullandiklarr Skiithai veya
SKUT kelimest nas asmrrustir ? yle anlasrlryor ki,
nce YIKUT, daha sonra YAKUT 'l}ekIini alarak....
Ve... Kmm'dald, Dogu Avrupa'daki, Orta As-
ya'daki Sakalar, yani Trkler, yeni yenl adlar al-
diklan iin, eri diler, yok oldular zannedilirken, de-
ferme bir ad cl an Yakut adi, nedense, sadece ok
ok Kuzeye ekilmis veya Itilmis olan Sakalara ve-
ri lmistir .
Zira, Yakut Trkleri kendilerine asla Yakut de-
mezler, SOKO derIer , Onlara Yakut diyenler Rus-
lardrr.
4 - BASK
Bask milleti Fransa'nm Giineyi He Iapanya'run
Kuzeyi arasmda srkismts, Hint-Avrupah olmayan,
bagrmsrzhkt an yoksun bir mil lettir.
Bask'larm dilint eaitli milletlorden bi l' ok
lim adarru, neti ce almaksiztn, yani herhangi bir di l
ail esine bagl ayamaksizm, incelemisler dir .
Trkler arasmda Bask'Iar ile Ilgilenmi, onla-
r m dili ni incelemis clan bilim adanu tarihi ve ar-
keolog Hmit Zbeyir Kosay'dir .
l 38
H.Z. Kosay'm, bu konuda eaitl! tarihl erde ya.
ymlanmis yazrlart sunlardrr :
a) "Bask dili He trke arasmda n nasebet,
Ier" (163).
b) "Dil mukayeselerine gre Basklar la Trk,
lerin temaslarr, g yellart ve zamaru hakkmda" PH).
c) "Diinyada bil' Bask davaai var"(leS).
d ) "Tr k dili He ilgili prehistorik izler"(l(-<i ).
Hmit Zbeyir Kosay, Bask dilinde 100 den
fazla trkeye benzeyen veya trkenin aym olan
kelime bulmustur. Bir iki misal verelim :
baska trke
bel' bir-icik
dei demek
hel gelmek
ktakin kiagm
oiher aykm
Bu son kelimeyi Kosay'm yazilarindan hirin-
de okurken, zihnimde simsak akti : Sakm Basklar
da A 'tan 0 telaffuz edenl erden olmasm ?... Ve, E o-
say'm yazrlarmi tarayarak, fikrimi gii lendiren bir
sr misal buldum. Bunlarm n ahyo-
rum:
(163) "Trk Yur du" de rgfsf 1954, S, 205
(164 ) " Bell et en" dergisi, E k im 1007, s . 521.
(165) "naaya" dergrst , 1970, S, 1.
(1613 ) "Belleten" d er-g-i st , Oca k 1912, sa)'! 141, S, 7-.
139
( 167)
(168)
(169)
(110)
140
baeka
sogir
zori
sokor
tr7ce
sagu-
sart
slglr(lG7)
blqesimde, Trklerle bir arada y aadlklan svm da-
onlardan aynlmllardl.r. A?ag1, yukar1, 17 yz-
ytl boyunca o, artale aralannda tema olmam'lt2T,
BasklarIa Trkler M.S. UI, yzytlda biribir-
lerinden ayrm1,?lardlr, Eu incelememize esas ol an
Bask ee Tr7c dilleri arasmdaki MV?TEREK KELt-
.MELER en az 2000 ya!}1,ndadlT. Bunlar e$itli Tiirk
kavi.mlerinin lehelerinde bugn de kullanmakta-
dsr".
Ve H.Z. Kosay yukaridaki satrrlara ok nemli
buldugumuz as agidaki cmleyi ekliyor:
"Benim {l ahs?' egilimim udUT ki, Basklarm
menei mcselesinin zm t SKt TLERt N men$ei
meseles i Zie Y AKINDAN BAtlLANTILIDIR".
H.Z. Ko:;;ay, gerek Belleten'deki yazrsmda, ge-
re k "nasya" dergisindeki yazrsmda, asagrdaki
cmlesi Ile , bize ok nemli bil' isl.m kaynagrn var-
hgll1l da hube r vermektedir-:
".Mesudi Nurucii El-zehep-'te, Is panyanm Eu-
ecuinde Araplarla mcadele eden kunimlevdcn. bir
bZmnn 18K1TLER oldugunu kaydcder" .
Burada stmu sylemcliyim ki, nastl Yakutlar
kendilerine Yakut demiyorlarsa, Basklar da kendi-
lcrine Bask demezler-Iv"}. Basklarm, kendl dillerin-
(171) Buradan tu beren Hmit Zbeylr Kosay'm Bask mese,
Iest nrlek t mt ka tkrsn sona ermckte, ben.rn eanst a ikla;
ma ve vorumien m bnslamnktadrr
141
harfi de,\V harf i de, k
0.
de konusurken, kendilerine verdikleri ad EUSKO'-
dur f-").
Bu kellmeyi tahlil ederek, ashm bulmag'a a-
Irsahm :
Yukanda, H.Z. Kosay'm verdigf bilgilerden ya-
rarlanarak, Bask milletinin (Isttsnalar bulunmakla
beraber} A'Iari 0 telffuz eden bil' millet oldugu
netlceaini nastl ikardigirrn anlatnus ve grsm
destekleyen misaller vermietim.
satrr lar bu bulusumun dogrulugunu
isbat edeeek yeni bir misal ve delili karsimiza t-
karacaktrr.
Basklann kendileri iin kul landiklarr EUSKO
adi baaka milletlerin agzmda Bask seklini veya
baska sekilleri nasrl alnustn-?
Basklarm en yakin komsularr, daha dogrusu
efendilerf olan Ispanyollar onlara Bask demez, V
CO (Vasko) derler. Griilyor ki , Basklarm bnsk-
a adlarmm sonunda cldugu gihi, !spanyolca adla-
rmm sonunda da bil' 0 vardar. Bu 0 baska millet-
lerin Basklat-a verdi kler-l adlarda kaybolmuatur;
Alrnanlarm Basklar iln kullandikl an ismin
basmda da V sesi vardir. Almanlar bu ses iin,
zrda, ogunlukla VV harfini kullamrlar-: Wask.
(172) Bu ad ba zen EUZKO de yaznn-, Fukat sunu
eklemehyim ki Ispa nyol oad a Z hzu'f'I Z scsrnt vcrmcz,
Ingfltz'lerm "bath" I banyo) kcl tmcsmrn sonundnkl TH
gibi bir scs vcrtr
142
Difer tarartan V
layhkla U ya dniiaiir.
Ltin yazismda, V im de, U ii n de, aYlU,
had kullaruhrdr. Ing'ilizler- se, "su' al, .nu na ge.
len kelimeyi "Water" yazarlar amma "UATER,"
okurlar-.
Dernek istiyorum ki, "Eusko" kelimest "Bask''
a dnsrken, geirdigi seklllerden biri I,'phesiz
UASK Idi. UASI{ ise, kolayoa DESK seklna gi re-
bilir. nk ,E sesi ashnda A'nm kgdr,
nrza az aarsaruz E oluyor, ok aarsaruz A oluyor.
Bu son sekle evvclce kaybolan 0 yu ekl er aek,
UESKO kelimesini elde ediyoruz.
Basklarm kendiler-ine vardiklert EUSKO adi
ile UESKO kelimaai arasmda ne fark vardtr-? Bas-
taki ik! scsli harf, kelimelcrden bit-inde EU, t e-
klnde DE srralanmistrr. Yani, te n, yz du-
rumundadrrlar, '
Kelimeler iinde harflerin yer de visfirmesi
Penetikte ok rastlanan bil' olaydrr. Bu olaya len-
giiiatik ilminde "mtathse" derr.
nylcce EUSKO Itclimesinin hangi nsamalar -
dan gcip BASK haline geldigini, asagrd.m yuka-
rrya eikmak suretlylo, grma olduk.
Simdi su soruyu kendi kendimize s crabilirfz :
Bugn Basklarm kendilerine verdiklet-i EDSKO adi
y zyillar nce de ayru rru idi?
143
Mantik. sezi ve ilham birlesip bana diyorlar
ki: Hayrr, aym deg'il, bugnk klms, bzlms
seklinden farkll idl .
Ya nastldi ? Kelimenin or-tasmda hir harf, 0
harfi vardi :
EUSKO = EUS(O) KO EUSOKO
Bu kelimenin iki ayrt unsurdan olustugu gze
arpmaktadn':
EU-SOKO
Birinci Kiamm eski baskada hangi anlama
geldigini bilmemiz, tabi mmkiln degildir. Fakat
biliyoruz ki, SOKD demek SAKA demekt.ir.
Su halde, Bask mecclc sini Iskit meselesi He
"baglarrtih" gr en H.Z. Kosay'm nsezi si yer-i nde
imis. Basklar SOK 'la r dlr , yani SAKA'lar, haska
deyimle Trklerin kardeslct'L,
5 - PELASG
!ngilizlerin "Bt-itannica" nsiklopedisindeki
"Pelasgians" maddesini n yazarma byk mi nnet
bor cum vardir; nk, bilmeyerek ve sphesiz is -
t emeye rek, bir gcrege gzm acti. Eu bilim ada-
mi, maddenin sonunda, ke llmen in yunanca eekli
olan " Pclasgoi"yi ikiye ayrrr p, G' yi K'ya evirmese
idi, bu satrrl art yazamazdtm.
Bt-it annica'daki "Pclasgians" maddcsi nin sonu-
na dog ru. su cml eyi okuyoruz :
144
u filologlur tarafnulan} PELAG-SKOJ eti-
lengistik aieuuian, mmkn oldugu
deri
. Madde yazannm kelimeyi aymsma gre, ikin-
Cl klSIDJ olusturan SKOI hakkmda tereddde yer
yoktur: Yunanca ogul eki olan 01 rkarrldiktan
sonra kalan SK hi s phesi z SAKA'mn kis al tilmi si,
bzlmsdr. '
Baska deyimle, Pelas glar da SAKALAR idi.
Fakat Pela(173) einsinden Sakalar Idl ler. Nastl ki
Basklar EU einsinden Sakalardr.
Pelasglar tarihte bilinen en eski Sakalar-, yani
en eski Trklerdi r.
Nitekim, !sa'mn dogumu siralarmda yasarms
olan Bi zansh ccrayaci ve tarihi Strabon onlar
hakkmda syle der:
"Her kesin [ikrine gre} Pelaslar, biT zaman-
lar btn Yunanistana [aka: zellikle Te-
salyada OK ESKt BtR IRK veua minet
idi" ( m ).
Aym Strabon'un kitabinda su satrlan da oku-
Yz:u,z :
(173 ) Eskt Yunanh tarlhtler araamda bir gtn teert varen:
Szdc PelaegIar gcbe olduklarr iin, Yunanhlar enla .,
rr lcy lckle re benzetmlalerdir-, Yunancada leyl ck
"Pelargos'' dur . Apaiktrr ki , bu eor akt, temersta
ve cl ddlyetalz bir grstr,
(174 ) "Ooga-apnte de Strabon", traduetton nouvelle par
Amcde Ta r dieu, Hachctte, Par ig 18i7, s. 366.
145
I
<'
c.
" '1
:"'
" )
kanaatin gre, LJMNJ ee
JMROS adalanyle 0 C'ivardaki adalarz igal
edcp, oralarda lLK DEFA olanlar Petae-
lard-lr"(176J.
Bilindigi gibi, 1885 yrhnda Limni adasmda,
Pelasg dilinde yazrtlar bulunmustur; Gerek bu ya-
zttlarda kullamlmta harflerin, gerek metindeki di-
lin etrskeye ck benzemesi bilim dnyastru sasrrt-
mistir,
_ Sz konusu yaait lar m Pelasg adh Sakalara,
yani Proto-Trklere ait oldugu ap aik iken, Pelas g-
Iarm Yunanh olmaamt Isteyen baai etrskologlar
Limni yazrtlarma Etriisk yazrtlart demekte israr
etmektedirler (177).
Yukarrda g rmst k ki, Herodot'a gre, bil"
zamanlar Yunanistana "Pelasgia" denirdi(118).
Pelaeglar Yunanistandan ve Ege adalarmdan
baska, Batr Anadolunuri bazi blgelerini de Isgal et-
mis ve oralarda yzy1l1ar boyunca egomen olmus-
lardir.
Tarih Pelasglarm 1talyaya bit- toplu gn
kaydetmiyor. Fakat Pela-Sakalarm ufak gruplar
halinde .!talyaya da g ettikleri
(170 ) Esld ag y azar -lart ndan,
(176) es er, s 367.
(177) 1986 yihnda, bir Iatanbul gazetestnde Lirrmt yuzrtlart
hakkmda brr ka hafta sren brr tart u-ma ormus vc hu
tarbS!muya a:;:l1acul{ kadar bilgb;z Uni vcr-s jt e hoentart
katrrnsti,
(178) "Herodotus", transrated by J.E, Powcf Clarendon Press,
Oxror 1949, s, 136,
146
Mesel, senralara Caere admi alarak, Et rsk,
Ier-in en byk limanlarmdan biri olacak olan Agylla
(Agulla) nm byle bil' Pelasg kolonist taraf rndan
kuruldugu bilinmektedir.
.Etr-iisklerle Pelasglar aym dilin, yani proto-
t tkenin biribirine pek yakm iki lehesini konus,
t uklarmdan, eski YunanlIlarm onlari birfblrleriyle
kartstrrdiklarnu daha nce de sylemtstlm.
Bu bakrmdan, Strabon'un, baska Yunanlr ya-
aarlar tarafmdan Lydiah diye nitelenen Prot o-Trk-
led Pelasg diye nitelemesi bizce ok nemli dir.
Strabon sdyle der:
"Sylendigine gre, Pelasglar craenuian. Atys
ofjlu Tyrrhen adlt biri kendisine bir takzm
arkedaslar bulmue ve onlarla birlikte ltalyanm yo-
lunu tutmuturv,
Bu, bildigfmiz efsanenin hayll bh sekli-
dir. Bu sekil tezimizi zayrflatmiyor; aksine giilen-
diriyor-: Lidyadan kalkip 1talyaya gelenlerle ilgili
oIarak su gergek ortaya eikmis bulunuyor:
1ster Etrsk denain, ister Pelasg, Lidyahlar
Proto - Trklerdi, Ve, her halde, Pelasglar SAKA-
LAR idi.
6 - TUR
Trklerin bir adi Saka ise, bil' adr da Tur 'dur .
Bu adm getigi ilk tarih beIge lranhlardaki
Zerdst dininin kutsal kitabt Aveata'drr. Sunu ha-
H f
trrlatah m ki , Zerdst'n yasadrgt dnem M.. VIII.
vey a Vff. yzyildrr, yani Herodot'tan ok ncedir. Bu
dnemde artik iki komeu millet olan tranll1ar ile,
bunlarm TUR(lM) veya TURA diye adlandirdiklarr
Trkler arasmda iliakil er baslarrustr. Bu Iliskiler ds-
manca Idi. Yani iki millet devamh savae halinde idi.
Bu savaalarden bazalarmi Firdevs :;tehnamesinde
anlat nust rr.
Fransiz bilim adaml armdan J. Blochet "Revue
de l'Orient Chrtien" dergisinde PSI) yaymladigr "Le
ncm des Turcs dans l'Awesta" bashkh yazisr ile
Avesta'da geen Tur ve Tura kelimelerinin Trk
anlamma geldigint Isbat et mts bulunmaktadrr.
Marquart adli n! trkologa gre, Ilk defa
kendileri ne Tura admi ver enler lskit (Saka) men-
seli Messaget 'lerdir . 0 Messaget'ler ki , Batrh ta-
r ihileri n ogu Iranh sayarlar. Tura veya Tur adi
ok daha eski dnemlerde de vardr .
M.S. XV. yiizyl1 Bizans aydmlarmm zannet-
t ikleri gibi, TroyalI1ar Trk Ise, Etrsklerin Tra-
ya sehrine vermis olduklan TRUlA adt ile PU) Iran-
(l80) F arsa 'da TURAN he m "rurte r'', hem de "Turlarm UI.
xest" dernektir-,
(181) Yl l 1927. sayr XXVI, Sahife 138- 200.
(182) Etrllsk mezarlannda butunmua baza sanat escr tcr t ze-
r-lnde, E t rsk harrtert He yaatlmrg ve Troya anlarrnnda
oldugu apark oren TRU!A a di okunmalallr .
f
lilarm Trklere vermts olduklarr TURA adt ara-
sjnda bi r Hiski olmus olabillr- P ' ") ,
Biz "Tur" kelimesinin "Tr k" kelimesinin de
kk ol dugu kanaatindeyiz. "Trk" kelimesinin
ikinci harfinin uzak gemiste bir U olup, daha sen-
ra ''ye dnsm s cldugu dsnceslndeyz.
"Trk" kelimesinin menset hakkmda teorfler
ileri sren trkologl ar unutuyorlar ki, Trkiye Ieh-
esi drsmdaki bt n Trk lehelerinde, bu kelime
iki hece halinde t eJffuz edilir: TRK veya T-
RK ('lM). Bu adm en eski telaffuzu sphesiz TIJ.
RUK i d i p s ~ .
"T rk" kelimesinin menseini bulmak iin TUR
kelimes ine eklenmis UK veya OK ekinin ne oldu gunu
aramak Izrmdtr. P SU).
(1&) TURA'nm TRU!A'ya nsmestnde hem "mtathse",
hem "e pent hse" (yenj blr- ha rfin uraya s iki smasr j de .
nilen ronettk olaylarm yer al rruq olmast milmknd r.
Nitekim rranerzca Islm Ansiklop edisine g re ("Turan"
maddestj Avesta'nm XVII. Yast'inda gecen, TUrk an,
lammdaki TUlRYA airatr zertnde bu t iir l fonettk
olaylarm Izl er t grlmektedir.
(184) Biz! ve adrrmza ok esktden ben bflen Macarlar da btze
byle der.
(185) U'nun 'ye dnsmeslne misal ler- grdlik, daha da se-
recegt z.
(186) Biz, lsrar etmek st atn, bunun kabile . anlanunda oan
"ok" (uk) kelimest orabecegtnr telkin etmek Isteriz,
149
r:
,1
,. ,
' 1'
.''
"
" .
7 - TYRRHEN
"Tyrrhen" kellmesi, Ltinlerin Yunanhlardan al-
dt klart Upsilon'Iu kelimelerden biridir. Ltinler, ken-
dileri Etrskler iin baska ad kullandtklan halde,
"Tyrrhen" admr da, Etrsk.1eri adlandirmak iin al-
magr uygun grmsler, fakat baska "y" li kelimeler-
de de oldugu gibi, bu hii yiiz1erine gzler ine bulastrr-
mrslardir.
Yukarrda gr dk ki eskiden U olan ( 181) ve daha
sonra tr 'ye dnsen psilonu Ltinler, niyetine al-
diklart halde, tel ffuz edemiyor lardi. AguIanndan
yerine 1 ikrycrdu. Nctice s u idi ki, Ltinler
Etrskler iin kullanmak istedi kleri ad i TlRHEN
telffuz edlyorlardi. Halbuki Yun auhlarm Etrsk-
Ier Iin kullandkl ar r ad bambaska idi. Bu ad veya
kelimenin yazrhsr TORREN, telffuzu ise TRHEN
idi. Nedcn'?
nk Yunan fonetiginde s ylc bil' kural vurdrr
ki, bir kelimede iki R yan yana gellrse, ikinci R sanki
(187) Bunu blldig1 Itndlr kl, M.S. IX. yzyrlda Sl d" millet-
Ier-i nr-asmda Ortodckstugu yaymak arnacr He, onlar Iin
bil' alfabc yapan Selniklf pnpaz Cyrill (Kurll) Y har-
f ini I olaruk deg-n, U olarak k ubul ctmiljtir. Bugn
Ruslarm, gtrptarm ve Bulgar-larm Sirillik dlye ad.1an-
diruan alfabelerinde Y harrt U okunur,
Eizim 1928 de k urulan Hart Enc(tmenl ya bUDU
bilmiyordu, ya da biliyordu ds. Franslzlaro, Ingtltzlera
uymag-J. uygun grd
150
H i m i ~ gibi okunur ve bu ikinci R'ye nef sl! R de.
nirpu).
Dikkat edilirse, Ltinler "Tilrren" klimesinl
aln-ken, bir yanhs da burada yaprmalar-: sanki yu,
nanca kelimede yan yana R varmts gibi, hem iki
R, hem de bir H kul lanrmslardir.
Her ne ise, Ltinlerin dili de, iml ve telffuz
yanhslart da bizi dogr-udan dcgruya ilgilendinniyor.
Bizi, Etrliskler dolaytsiyle ilgilendiren, 'I'ih-ren adi-
run cski seklidir, ashdu-.
Yukanda dedigimiz gibi, yunancada TORREN
yuzLlan kelimenin telffuzu s yle idi
TRHEN
Fakat biliyoruz ki , klsik agdan sonra tel af-
fuz edil en Upsilon daha nceki dnemlerde U tel f-
fuz ediliyordu. yle Ise, dzeltelim;
TURHEN
lkinci hecedeki E de yozlasmrs bit- har f tir. tln-
k Yunan alfahesinde iki trl E vardir. EPSt LON
~ t eeryen krsa E, ETA adm tasiyan uzu n E(m ) .
Yunan clili tarihileri bize diyorl a r ki, uzu n
E'lcrln hepsi eski A'Iardn- : defonne olup, E'ye do-
nsmilslerdrr.
(l88) Adolphe Kaegt, 'Grammaire abrge la la ng ue grecque",
EditIons vreter Atttnger, P a r-is, s. 3.
1189) zercr Tashkltog-Iu, "Eski yunancada Uk ad rmlar-", tg..
tanbul Universttest Edebiyat Fakltesi Yayi nlarindan,
1948, s. 2.
o h alde, eski seklini aradrguniz ke1imeyi dzel-
telim :
TURHAN
Evet Yunan dilinin tarihine dayanan ilmi tahlil
ve gst eriyor ki, Yunanhlar m Et rii skIere
verdiklori en eski ad "Turhan"idi.
Vardigtmiz neticeye gre, Etriiskleri Anadolu-
dan ltalya'ya gt ren prensin admm "Turban" cl-
mus olmast gerekmektedir. Bu lider bir prens olma-
yabilir de. Yukanda Strabou'dan yaptlgmuz
onu, blr Kral oglu olarak degil, haik iinde yellij=
bir sef olarak gste riyor .
Herodot, Etrii sklerin l talya' ya vardiktau sonra
Tur han admi alrms olduklarmr zannediyor. Bu mu-
bakkak degildir. Eger sahi den ttalya'ya gidecek clan-
lar iin kur' a qeldlmis ise, daba kur' a ekilmesi su-a-
smda, Turhan'm pes toden gi decek olanlara: "Bunlar
Turhan'mkiler" denmis olabilir.
Kur 'a ekilmemisse bile, hayli uzun s rms 01-
mast gereken gemi insa et tirmc ve sefcr e hazrrhk 81-
r asmda, g edeeek olanlara yine "Turhanm' kiler"
veya sadece "Turhanlar" denmis olabilir.
Her halde, Etriisklere, daha ttalya'ya varmala-
rmdan nce henz Anadolu'da bulunduklarl eu-ad ,
Turhan olduguna ernareler vardir.
Beu sahsen, yalmz ttalya' ya g edenler e degil ,
Ege' de kalanlara da Tu r ban denmts olduguna kaniim.
. Nede n? sebeple
,
Homeros zamanmda tahmin edil digi
iin, "Homer oa sttrlert" (Pomes homriques) deni-
iensiirlerden birinde, Turhanlardan sz edil mekte ve
onla r Ege Denizinde dehaet saan korsanlar olarak
gsterilmektedi rler'P' ") .
da var ki, Homeros dnemi M.. IX yilzytldir.
Batr Anadoludakl ' Turhan larm l talya'ya gelilili ise.
ok daha nceki bir dnemdedir.
TURHAN kelimesi It al yadaki Etrsklerin bir
ok efsa nelerlne, deforme sekiller alarak, karrsnnatrr.
Bakmiz, Strabon ne diyor :
"TtJRHEN( JPl) ltalya sahillerine Ay
nl blge iinde oniki ehir kUTdu. Eu blgeye TUR-
HENtA dendi. TURHEN bu oniki ynetimini
biT tek (krala ) uetii , Eu ad. TARK1WN
idi : Eu ad, sz konusu oniki biri olan
TARKH/NJA adlna benzemektediT, TARKHON ad-
11 e/ , daha ocukken, akUlzhgl ile efra/uu
fig. iin, efsanede beyaz sala gosterilmek-
tedir '( m) .
(190) P aut y ve Wisslwa Ansikl opedlslne gre (Tyr rhen mad,
dee t) , en eski Yunan1l1arm EtrUsklere verdUtlerl ad,
rene etere gre, eu 4 !,j'ekU ahyordu: Turhen Turhan
Tu rsen, 'rursan, yt e anl asthyor kl, nasi bu&ilnl{
nentur $ harfini S t etrrua edjyortarsa, 0 za man da
bazt Yunanlilar S t elAffuz edertermts.
(191) Burada bu adt Strabon'dakl Imlya gr e yazayorum.
Fakat ortave koymug bulunduk kJ, bu adm aslt TUR-
H.N'du-, Onun lln bundan sonrakl sahllelerde, dokrU-
dan dogt-uya TURHAN JjekUnl .
(l9Z) ' 'La Gographle de Strabon", Hachette, Pa.r1B 1861, B.
363.
153

;ll
1,/
o -
'..
..-
".
". .,.
. J.
l
1
nl jtalyan tar -Ihi Luigi Pareti'ni n "Le origini
degIi Etruschi " adh kitabmda, Isl erdaha da kartsik-
tn-. 'I'arihi , beyaz sala dogan ve bizim fransrzca
kitabumzda TARKHET (Tages) adi ile SZll et-
t igimiz efsane kahramarn zerinde uzun uzadrya
durdukt an sonra, syle der: :
HBiit'n bunlara par allel olarak, Telefo OOlt bi-
Tinin oglu olan TARKHON ile ilgili meunter de
dir, Eu Tc rkhon Bizansh Stefana gre
Y A ehrine tulmi Yi ne bu Tarkhon Vir-
jil'e grc, Etrsklerin Lidya ejidir oe Enea'-
mn miJttefc;idirj Likojronos'a re, 0 Enea'mn ag-
dat olmokla beraber, TURHAN'm do, kardCidir ve
Herkl'n ioruruuiur; TzeIze'ye gre Tarkhon
BAN'm kardesi, Telejo'nun otu, Herkl'n
dirj Katon'un dayandtg1 bir kaynaga re,
TURI-IAN'1n ojjludur ve Pisa ehrinin
Gallius'a gre, Etruria krahdtTj Scr oies' .. qre..
TURHAN'm kardeidir ve ilIaniua ehrinin kttTUCU -
sudur..."(193).
Pareti bylece devam edip gidiyor. Pareti'nin de-
diklerine biz de sunlart ekleyelim :
a) Romamn Etrsk krallarmdan ikisinin adi ve-
ya l kabr TARKHUJN idi.
b) 'trkt ar ihi nin esitli dnemleri nde TARKM
HAN diye bil' ida r unvan kullamlrmetrr.
c) Trk tarihinin bazr dnemlerinde TURHAN
adh sahsiyet lere r aatl anmaktadir.
(193) Bemporad er.o, Frrenze 1926, s. 15,
154

I
Bid biline bonzeyen yukandaki adlartn Iki UUM
eurdan olust ugu meydan dadi ri l .) TUR veya TAR ;2)
KHAN. KHN, KHUN veya KHUiN eeklinde bir
kelime veya hece.
TUR Trklerin geleneksel bir adidir. TAl a d-
nilsmils olmas t veya dnsmcsi mmkiinm? Yoksa
TAR ile baslayan ad veya unvanlarda "Yer, t oprak".
anlanuna gelen tr ke kelime mi sz konusu? Bu iki
sor uyu burada cevapstz brr akmamin daha drst bir
davrarus olac agnn dsniiyorum. nk bu konuda
bil' neti ceye ve karara degill m.
8 - HUN
Grldg gibi, Pareti'nin kitabinda s rr alanan
bir ibir lne beuzel' adlarm ikinci hecesi KHAN, KHON,
veya KRUiN seklindedir.
Trk dilinde KAN, KAGAN, HAKAN sekillerini
de alabilen bil' kelime var du- ki, hkmdar, kral, efen-
di anl amlar ma gelir.
Tarihte Trkler, bil' aralik Saka adiru brrakip,
HUN adi m ahrlar. Veya baska rnilletler onlara bu a di
veri r'ler. Belki "de Trkler bu mi11etler Iizerl nde ege-
menlik sahibi olduklarr iin, kendilerine EFENDt ma-
nasrnda HUN denmistir. nk kanaatimce 'Irk di -
linin M.. altmci, besinci yzytllardaki asamasmda
BAN kelimesl KHUN scklinde idi. Bugn uvae
Trklerinde lt.l 0 sekildedir. Martti Ra sn'In
"Versuch ein cs et ymologischen Wrterbuchs der
'I'rksprachen' adh szlg ne bakllsm(l9t).
\194) Helsinki 1969, 'S. 230. (Kan m add aslnde j ,
155
Evet, bu da buluslarumzdan biridir : Hun kelt -
mesi Han kelimesinin degi !]ik te1ffuz1armdan biridir.
9 - TURSHA
Turaha'Iar M.O. Ikinci Binyrlm ikinci yarismda
Mis rr' a saldirrms, Mrsrrhlarm Deniz kavimler i de.
dikleri kavirnlerden biridir. Adlarr Mrsrr- belgelerin-
de gemektedir . Tarihilerin ogu bunlann Etrsk-
lerIe akraba olduklari kanaatindedirler.
Batih bilginlerin TURSHA eeklinde okuduklarr
adi tahlil et mege kalkmayacagtm. nk eski Mrsrr
dili ve Misrr yazlsl hakkinda bilgi sahibi degtlim. An-
cak bildigfm bir gey vardu-ld 0 da sudur ;
Tursha adi ikiye ayrrlmahdir : TUR + SHA.
Birinci lusrm Tilrklerin (onIara Irnnhlarm da ,
Yunanhlarm da verdlgl) gelenekeel addrr. !kinei kt-
si m ise , SAKA kelimcsinin karsihgrdrr (SHA =
SKA = SAKA). Yan i Tursha, Tursaka'run deforme
bir geklinden baska bir fjey degildir.
Eski Mieu- dilini ve yazismr bil mediglm halde,
burada sunu vurgulamaktan eldnmeyecegim: M1srr
yazasrnda SH'nin kaqnhgl t ek harf veya Isaret ise
bile, 0 harf S ve K'nin birlesmest rndr.
Bunu syleyebilmek iin de eundan eesaret al -
maktayrm: Iranlilarm kutaal kitabt Avesta, sanskrit-
eye evirildigi zaman , eviride, Avestadaki Tur adi -
mn kal'!}lllg,. olarak, TURUKA kelimesi kullanilmts-
156
tlr (1'93). Eu gsteriyor ki, belirli bir zamanda Hintli-
Ier 'de Sakalara Tursaka demislerdlr.
Her hal de, Ister aym dnemde olsun, ister ayn
dnemlerde, "Tursaka" adim hem Misrrhlarda, hem
de Hintliler iin yazilrms bir belgede bulmaktayiz;
greeegiz ki, Trklerin iki gelenekeel
admi birleatiren "Tursaka" adi daha da yaygmdt.
Her halde, Misn-a saldimus Deniz kavimlerinden
clan Tur aha'I ar-Pw) A'lari A telffuz eden SARA-
LAR'danw.
10 - TUSC
Tuse yazalan, Tusk oktman krsacik kelime Ltin-
lerin Etriisklere vermis olduklan addir, Erkek
Etrsk: Tusc-us. Kadm Etrsk: 'Iusc-a. Etriiskler:
Tuec-L
Etrtiskler Italyada yzyillar ca bu ad tesmuslar,
onlardan Ltln edebiyatmda bu ad ile sz edilmi-
tir'{t' ") .
Aneak I}U var :
Umbriyanm Iguvium denilen yerinde,
kan y:zyIl kadar nce bulunmul bronz tabletlere da-
( Hl5 ) "Encyclopdie de I'Islarn", 1934 baakiei, Turan mad,
desl , s. 925.
1(196) Dahu a ce de sdyedfgimlz gib!, Tursha'lar, xrerr'a ne,
treeere snldu-idan sonra, geldlkler; yere dnmezler-, Ban
AnadoJuda ycrlesjrler. JrL. tkiRCI Binin ikinei yansm,
da, P roto -Ttlrkler- Ba t! Anadoluda tika basa de lu tdtle r.
(197) Ltin yazm-lar m ve zellikle seirtertn, bazen Lydialt
veya 'Tyrrhen adl armr da jrul landrklarim daha nce
soylamit im.
151
b _
c:
. ;,.
" 1
:"
III
,'-
'"
,"
".
" .
.
.,'"
yanarak, za maninuzm et r'ilskologlarr isbat ediyor lar
ki, E t r iiskler Adr iyatik yolu ile Umbriyaya gelince,
yerliler onlara TURSC-! (Tursk-i) demislerdir-Iwe}.
Grlyor ki , L ti nler kelimedeki R harfini yok
etmisler , yutmuslardir. Bu bakrmdan, denebilir- ki,
inliler gibi davranmislardir.
Fakat... tam olarak belirleyemedigim bir tarih-
te (199), Etrsklerin Itinlealp, dillerinl kaybetmeleri-
ne yakm bir sirada, iki dogrultuda gelisme olmakta-
dir. Bir yandan, Ot-ta talyadaki Etrsk blgesinde
oturmakta clup, dillerini unutmak zere olanlarm
adina AN eki eklener ek, onlara TOSCAN(i) deniyor.
BiT yandan da tarihte gmiil kalmis. yani Toskan-
Iarin atalarr olanlar rn adlarmda da bir gelisme olu-
yor. Vaktiyl e Ltinler- tarafmdan atrlmts R, nereden
dnyorsa dnp geliycr ve TUSC kelimesinin iine
yeniden yerlesiyor. Fakat yanhs yere... Evet, eski-
den oldugu gibi U harfinin segma oturacagma, solu-
na ot uruyor. Gemis zamanlarm Etrskler] oluyor:
TRUSC-i (1)lrusk-il ('"').
Bu kelimenin basmda iki sessiz harfin yanyana
gelii Ltinler de veya Etrsklerde (Toskanahlar,
(lV8 ) W. Deecke, "Etrsldsche Forschu!i:gen", vtertes H eft,
Stuttgart 1883, s. 184.
(199) Her halde, Milddan soma.
(200) Buna teneer rcnctc olaylaru sik r ast tarnr. Eugnkil
Bursa chri Brtjnyanm Baskentt Iken PRUSA idi, 03-
manhlar tarafmdan fethedildikten sonr'a, Osmanhlarm
ag-zmda ot du: BURSA.
158
da) CWt) telffuz g1g yarattrgmdan dclayt aIsa
gerek, ok gemeden, tarih Etr s klere verften bil
ad in basma bil' E kendil tg -inden gelip kl \'(!
bu ad gekli ahyot-: ETRUSC-l (EtI u sl-: -iJ ,
Mil ddan nce I. yiizytlda yar;>aml
9
clan Stral)oIJ.
bu a di bu sekli He zikrediyor.
Fakat biliyoruz ki, bundan senraki bil' dne mde,
Ltinlerin C harfi (! den nce geldigi zaman K sesi-
ni vermekten vazgeip) S sesini vermege ba
91I
yor.
BIl' are bulunmazsa "Et ru sei" yazilan kelirm,
"Etrussi" okunacak. tste 0 zaman , akilh olan biri
C nin sagma blr H yerlestiriyor ve dilini
kaybeden milletin adi oluyor: ETRUSCffi. Bu ad buo
gn Italyanlarda da byledir.
Frunstzlar- bu adr Italyanlardan ahp ETTtUS-QUES
krhgma sokmuslar ve U harfini telaff uz et misler-
dir. Biz de, her zamanki gibi, Fransielara uymusua
Italyayi fethedip, erada biiyilh bir medeniyet krmus
olan Prcto-Trklere ETRSK demlsiz.
Sunu da Ilve edelim: Etrsklerin, b-r zamanlar
, . , dil
btn Italyayi idare ettikleri halde, zel li kle ken 1 e-
r'inin cturduklart blguye Ltinler- TUSL:tA di yor-
Iardi. Eu ad TUSC'dan farkh deg smeler den ge mis'
t !r: nce ETRUSIA, daha sonra ETRUJUA olm"
tur(202) .
r
EtrskJer ve 0 zamankl 'rcskenaute
da, he ee barmdakt iki scssrz harfi terarrca edemlyct'
lardi. . .IJ
(202) A Ernout et A. Mctllet, "Dlcti onnai r e t ymologlque (1
la' Iangue I tfne" , EdlUons KHncksicck. P arts 1979, ;;.
709.
Grms bulunuyoruz ki, Etrsklerin bugnk
ad! as mmalari n boz ul malann rndr. Bu adm
en az bozulmus sekli, sphesiz etriiskologlann
l GUVlUM (Gubbio) tabletlet-inden ikardiklarr
TURSC ('Ii.1rsk) seklidir . Ya bunun ash nedir?
Daha ncckl aiklamalarmun etkisi ile, okuyu-
cunun syleyecekJerime hazrr oldugunu seziyorum.
Evet, Etrskler de, Chou'lar gibi, Basklar gibi,
Tursha'lar gihi SAKALAR idiler: TURSAKALAR.
Esasen TURSK adimn TUR8HA admdan
pek fazla arkr da yoktur. Olsa olsa K sesi Misrrhlar-
da, inlilerde cldugu gibi, yumsanus, H'ya dns-
mstr. Esasen. Tursha'larm Misir'a ile
Tursk'larm Italyaya g etmesi yukan ayru d-
nemdedir.
A' Ian A telffuz eden Sakalardan olduklarr an-
lasdan TURSAKALAR da adlarmda T rklerin
iki gelenekeel admi hirlestirmekt e Idiler.
nk Tursaknlar TURK IDILER.
Yukandaki ilm gerekler hemen hemen ytrmi
yI1 arastirmalarm ve yogun danme-
leri n rndr. Bat min bilim adaml arr (belki bizim-
kiler de) hu gerekleri ge ve g Ilerine aindi recek-
lerdir. F ak at sonunda sindireceklerdir ve Trklgn
tarihteki nemini ve sammkabul edeceklerdir.
(203)Bir Balkan mlctt va rdtr k l, bug nk Tr kl er l in bll e
TURSAKA'mn klEo:a1lilml3 ;;eklini k ull a nmaktadrr,
Evct, Sirpier 'I' r k'lc r e TURSK{!) demcktemer.
160
Kit aba som, ver r ken
()nszden anla.:jzlacay't ZeTe, bu kitap 1985' de
yaymladtgtm "Les Etrusques ta-ient des Turcs
( Preuves )" adlt. traneisco lcdabimvn: trkeye eoi-
risi otocota. Ancak, lciiabvn bama bir yeni BWm
ekleneceh:N. Yiice Tanrt bu plam degitirdi .
Bir -miuklct nce geirdigim cidd..biT safjltk km-
zi sebebiyle, dok torlar "tam dinlenme" tavsiye et ti-
Ier. Bask" falan ile ugrCZ17U1-, prova dzelt me gibi
bile yasak edildi.
Bereket versin, eviriye ek: olacak olan ve es-
lmda yepyeni bir eeer oluturan BZmn basllmas l
gibi UZi.
Frunsizc k i fabtmUl evirIsi ni (ki adin: "Et-
rskler Tiirk: idil er ( 100 delil )" koyacak f'l.m) bas-
tt nnag'l- ileriye veya varislerime bralcaralc,
161
.!

"
.
"
BZm ayn 7ci tap halinde tkarrnaga karar oerarm.
Buna mecbur oldum. Bunda da oordir elbet,
nk nemli buldugum bilgileri ve bu1ulan
iine o,1o,n bu Bliim) yani kitap) konu
bagzms1z niteliktedir.
Ek blmndeki yazara geZince) bunlardan Ici-
tabm metninde sz edildigi ve aYTtea sunulacag'/. bil-
dirildigi iin) iIve edilmeleri gerekiyordu. lJnszde
sz geen Reetmier iin de ayni sylemeliyim-.
"Tiirklerin ilk atalan ') adm'/. koydugum) Trk
tarihinin geriye dogm szmrlarzm geni:;leten bu 7d-
tap Trk aydznlan na ve Tiirk tarihilerine oldugu
kader, irkologlara da hitap etmektedir. Fakai
Trkleri sevmeyen lrkologlara degil, nk yles-i
de var .. Ve Tiir k iarihinin Orhon i1e
zanneden tarihilere degil.
Eu kitaba bugn eer -oerilmeee bile) ileride)
biT gnJ byk e er verilecegini kesin olarak bil-
digim iin) milletime, soyuma) irksma hizmet etm
olma duygusu ve vicdan rahatltgt iindeyim.
162
EK
b
Pelasglar kim idiler?
(Bolleten'in Tenvue 1982 saytsmda yaz't)
Son yiizylarda yapilan arkeolojik kaarlar Eski
aga mensup yazarlarm ve zel1ik1e Herodot'un il-
mi deger'ini azaltmak syle dursun, tersine, onla-
rm anlattrklarrm teyit etmis t ir . Grlmstr ki, 0
agm gerek tarihilerinin, gerek sairlertnin yazdrk,
lar i, nemsiz ayrmt tlar bir tarafa birakrhrsa, sasila,
cak derecede t arihi gereklere uymaktadir. Yzytl -
lar bcyunca efsanev ve hayal bir sehir- bilinen Tro-
ya'nm kesfediliai SchJiemann'm Homer'e olan gve-
ninin yerinde oldugunu g stermistir.
Bundan dolayrdir ki , bngnk tarihiler iin
Eski aga ait kaynakIar degerlerint kaybetmemis-
tiro Hele Hcr odot, zellikle t ran'm t ari hi ve MUnT'In
rf ve detleri bakimmdan det a incil gibi kabul
edi lmektedir.
Bununla beraber, bu durumun bir iatisnasr var-
drr : Herodot'un "Pelasgoi" adrm verdigi , eserlnin
bir ok yerinde szn ettigi, glerini anlattigt,
rf ve detlert hakkmda bilgi verdig'i bir mill cti
hugnk tarihiler ve zeIJikle Ltin lkelerin t a-
165
-
.--
..-
')
'l
:l',
t
..l
rihil eri yok farzetmek hususunda s zbirligi etmis
gibidirler.
Zamarumrzda Yunanistan'm tarihi de, tarhn-
cesi de, Pelas glardan sz ed ilmeden yazIlabilmekte-
dir. Sadece baza szlklerle bazi ansiklopedilerde
onlar hakkmda bir iki aatrr bulab iliyorsunuz. Stock
Yaymevinin 1968 de yaymladrga "Tarih Atlas" gi -
bi bir eserde, Pelasg kelimesinin ne metinde. oe de
Notlarda grlmemesi bug nk tarihi1erin tutumu-
nu olduka iyi yansrtmaktadir
Bir yandan bu dururn varken, bir yandan da,
surada burada, Luigi Paret! P). Massimo Pallcti-
no (') , l talyan Ansiklopedisindeki Pelasg maddesi -
nin yazan (J) gibilerin Pelasg mi llet inin ta.rih var-
hgml inkr eden sesleri yil kselmektedir. Bunlar es-
kj yazarlart geri-zekh gi bi g stererek. onlann Pe-
lasglar hakkmda s amaladrklarmr, yer isimlerindeki
benzerlikler yznden aldandiklaram, yanhs muha-
kemelere, katmer li faraziyelere ve "Yunanhlara mah,
sus f anteziler e" kapilarak " Pelasg mitini" yarat-
mis olduklarmi iddia edebilmektedi rl er. Soguk kan-
bhktan bu derece yoks unlugun ve ilm objekti fli k-
ten bu kadar uzakhgm sebebini insan kendi kendi -
ne soruyor . yle aaniyorum ki, okuyucu bu gara-
beti n sebebini yazamizm scnuna dogru anlayaeak-
nr.
(1) Luigi P a ret i, "Le Orlgill. l degli E t ruschl", Bemporad EI
tigllo, F '[renze 1926, sahi!e 23.
(2) Masslmo Pallotfno, ''Etruscolog1a.'' , Hoepli, 1nta.no 1968,
sahife 92, 94-
(3) "E nc lclopedia ftaneae" Roma 1935, CUt XXVI. :o.ahltlJ
sos, 609,
166
Simdllik bugnk t ari hileri bir tarafa b.r akrp,
eski t arihileri serin kanhhkla inceleyelim. Fakat
asil tarihilere gemeden nce, belki de Homer d-
nemindeki Yunanhlara gre Pelasglann nas tl bir
millet oldukl armi ve tlyada yazannm onl arn .:.:'-gi
gzl e baktiguu ortaya koymak faydah olacak trr.
Byk s ai r eserinin TI inci Blmnde. es ki Xs-
gos sehrinden sz ederken, bu sehri "pelasgik" (t )
diye nit elemektedir. Elbette ki, bunu "Pelasglar t e-
rafmdan kurulmus" anlammda kabul .etmek gerek-
mektedir. Homer daha sonra, Yunanhlar ka r stam-
da yer almr s olan Troya ordusunun "katalcgunu"
yaparken, "Lari ssa sehrinn beslemie oldugu, sag-
lam sngl Peasg kabilelerinden" sz ederf-). Bil-
digimiz gibi, Larissa Tes alya blgesine ai t bi r ~
birdir.
tlyada'nm X uncu Blmnde Pelasg ke.tmesi-
nin ~ g d k i claylarm hikyesinden sonra zikredil-
digini gryoruz: Troyah kumanda n ve kahraman
Hekt or , Troya karaismda yer alrms Yunan donan-
masmm durumu hakkmda bilgi edinmek zer e, Do.
Ion adh birini kesfe gnderi r . Ad am Yu nanhlar ta-
rafmdan ya kalarur ve sorguya ekilir. Is te 0 zemen
Delen, Troya 'nm mttefiklerini sayarken, Pelasg-
Jan da zikreder, fakat dikkate deger nokta sudur
ki, bu adm yanma "t armsal " srratmi ekler, Bunun
pelasg sefler inden birinin szde il h torunu olusun-
dan ileri geldigini sanmak yeterli olmasa gcrek.
( -f.) ' lllla de.Odysse", Edition de la P t lude (Ga lUmard,
Parig 1965, sahlfe 121.
(6) Ayru eser , a. 132,
161
XV inci Blmde Yunanh kahraman Akhillos
arkadasr Patrokl'u savasa gnderirken, onun sag
s alim dnmesi iin dua eder. Duasmi hangt tanrtya
hitaben et s e hegenirsiniz ? Syleyelim: Pelasglarm
Bastanrtsma. Yam, YunanlIlarm dsmam 'I'royah-
Iarm mttefiki olan Pelasglarm tanrtsma... Bunun
yorumu ancak iki aekilde mmkndr: Ya 0 d ~
nemdeki YunanlIlar her alanda Pelasglann stn-
lgn kabul ediyorlardi veya YunanlIlarm meshur
kahr amam Pelasg s oyundan idi.
Odysse-a'da Pelasglarm ach Girit adasmda otu-
r an miUetler arasmda yer ahr. Burada da Pelasg-
lar "tarmsal" diye ni telenmetir'{"} . Homer'in Pe- ,
las glara derin hayranhk besledigt muhakkak gtbl
griinmektedir.
~ l da belirtmeliyiz ki, Ilyada'mn elimizdeki
Pliade baskrsmm Nct lari nda ve arklamalarmda
bazi elis kiler vardir. Mesel , cildin tamarmrun En-
deksinde Pelasglar kelimesinin tarifi syledlr: "Bir
Anadolu kavmi". Odyssea kismmm imzasrz olan,
Iakat sphesiz bir Eski ag uzmam tarafmdan
yazrlrrns bulunan nsznde ise, su satrrlarr oku-
yoruz: "Naueit hooa'un ttalya'dan Skerya'ya dntls
daha senr aki bazt yazarlarm szn ettikleri olay-
lar er eves inde ele al mmahdrr. Bu yazarIar ltalya-
ya git mis olan Pelasglarm bir krs munn Ege diin-
yasma dnme olduklarim belirtmektedirler" (1) .
( 6) Aym escr . s, 808.
(7 ) Ayru cser, a, 989,
163
Simdi de Herodot'un Pelasglarm dili, din, g-
lri ve saire hakkmda dediklerine bakahm:
1 _ DtL :
Herodot'a gre, "Tyrihenlerin yukansmdakl
Kreston sehrinde... ve ayrica anakkale Bogazr ei-
varmda, Plakya ve Skulaka sehirlerinde oturan Pe-
lasg kalmtier ahalinin diline bakihrsa, Pelasglar
bar bar bir dil konusurlardt" (8). Herodot dnemin-
de Yunanhlarm dilinde "barbar" kelirnesi, bilindigi
gibi, yunanca olmayan demcktir.
Herodotun bu cmlesi mnasebetiyle, Eski ag
uzmanlart arasmda bitlp tkenmez bir tartrsma bas-
Iarrust rr ve bugn de devam etmektedir. Yok Kres-
t on sehri ashnda Kroton sehr i degilmi Imis ? "Tyrr-
henlerin yu karismda" tabiri Yunanistan'daki 'Iyrr-
henler tem mi, yoksa italya'daki Tyrrhenler, yani
Etrskler iin mi kullamlnue .; Bizi btn bun-
lann pek ilgfl cndirdig'i yok Bizi ilgilendiren Pelasg-
Iarm yunancadan baeka dil kullanrms olmalaridu-,
nernli bu ldugumuz bir nokta da, Herodot'un Kres-
t on'daki Pelasglarla anakkale'dekilerin, yani ayrt
ayrt cograf bIgelerde oturan bu iki grubun aym
dili konustuklarim sylemesidir.
Tarihi nc bir grup olar ak Atinah Pelaeg-
lardan da sz eder, ki bunlar BOY bakirrundan Pelaag
olduklar r halde, Yunanhl arla yakm korusuluk dola-
yisryla, yunanca konusmaga baslamislardrr, Su h al-
(8 ) "Herodotua ", transl ated by J, Enoch Powen, Clarendon
Preas, Oxford 1949, sahlfe 28.
169
de, bu grubu olusturan Pelasglar, Roma hkimiyeti.
altma gi r dikte n sonra Ltln dilini kabul etmls Da-
ya'hlar, yani Romanyahlr gibi veya Trk soyun-
dan olup, adlan da bir Trk adi olmasma ragmen.
ortodoks olduktan sonra slavea konusmagu baala-
yan Bulgarlar gibi idiler.
2 DiN :
Pel asglar m dinl hakkmda Herodot sunlari sy,
Ier : "Eski zamanlarda Pelaeglar kurban kesme t ,
renlerinde tenrilar a dua eder ler-... fakat bu tanrila-
ra ad veva l kap vermezlerdlvtv)
Su halde, en eski zamanlarda Pelasglarm dinl
bil' eslt Animizm idi. Bilindig'i gi bi, bil' ok mil let-
lel' tarih1erinin ilk dnemi nde t abiat kuvvetlerine
tapmislar ve tanrilarma "dag tanrt ai" , "orman t an-
rISI" , "sabah tanrtasr", "Gecenin ruhu" "esigi n ko,
ruyucusu" gi bi adlar vermisler dir, eski
dininde Romahlarm Penat'Iari ve Lar'I an, Araplann
ci nleri, Ortacagm periler i gibi yart -tanrrlarm da bu-
Iunmus oldugu diisnii lebilir-. Esasen Herodot, Pe-
lasglarm dini t ar ihi ile ilgili olar ak, bir baska d-
nemden de sz eder kl, bu Mrsirhlarla t emaea gel-
meierinden sonraki dnemdir. Herodot syle der:
"... Fakat ok sonr a, onIar Mtsrr hl ardan t anrtlar rn
adlartm gr endiIer... ve bu tanrt adlarr hakkmda
Dodona'daki kutsal f al cmm fikrini sordular... fal cr
IPelasglara) bu tanrrlarr benimseyebiIecekIerini sy-
ledi. 0 gnden sonr a, onlar kurban kesme trenle-
(9) Aym es er , B. 134.
170
r inde bu tanrrlarm adlarim kullandtl ar ve daha sou-
ra bu tanrrlarr YunanhIar PeIasgIardan aldilar".
S _ GilLER ,
Herodot, eserinin Birinci BImnde, met ne ek-
ledigi bil' notta, Yunanistan'da bir YunanlI , digeri
PeIasg olmak zere, iki rrk bulundugunu, birincisi,
nin vat anmdan hi ayrrlmadigrru, ikincisinin ise g-
ebe oldugunu s yler P'' }. Su halde, Pelasglar ge-
be bil' millet idil er . Bunlarm sadece beIirli bil' las-
rruru ele alacak olsak bile sunu gryoruz : Samot-
rake adasmda ot ur an Pelasglar nce Attika'ya g
et mi sler tr' ) , Sonra, oradan kalkip Himet daguun
etegindeki toprakiara gi di p yerlesmisler. Da ha SOI1-
ra orayr da bu-akrmslar, Ege Denizi adatarmdan
Limni adasma gidip, bu adaya yerlesmisler.
Fakat M.. 510 de, Gener al Miltiade'nin zaf er i iize-
riee, kendileri de adadan ayrimlak zorunda kal-
mislar.
Pelas gl arm eir asma gre daha uzak diyarIara
dogru macer aya atilmaktan ekinmedi klerini yuka-
rrda grdk. Tarihte Pelasglara l talya'da da, Ana-
dolu' da da rastlanmaktadrrf'") ,
(10) Aym eser, s. 25.
(11) yoktur kl g ectcntcrtn pc,'}l.ndcn gttrn-vtp
kada kalanlardlr k t, dm en nt unutup yunanhlasrsuglardrr,
{12 ) Herodot, Kzer kses'rn Anadolu seferinl ve Troya bare-
be ter tn e dop-u y rysn anlahrken, "Ant a ndroa" dtye
bir eent r den 3Z ede r ve ou gehr-ln p etasgjare a lt oldu-
gunu syler.
171
....
4. _ YVNAN1STAN'1N nsm ADI :
Hcrodot'ta Pelasglar hakkmda buldug'umuz bil-
gil eri n en nemlisi sphesiz sudur :
Bir kadmin esir olarak sataldigr yerden sa
cdilen bir cmlede, Heredot kendi zamanmda Yu-
na ni stan (Grekya) olarak bilinen iilkenin daha n-
ceki adimn "PELASGtA" ( l3) oldugunu syler. He-
ro dot ' un bu cilmleai biz e asagidaki ne ti cel eri eiker-
maga bak vermektedir :
a - Pelasglar Yunanistarun ilk ahalist ve ilk
sahiplertdi rler .
b . Pelasgl ar yer yer btn Yunanistam Isgal
etmlslerdlr..
c - Her odot'un Yunanistan'm eski admm Pe-
lasgi a oldugunu syleyis t.arzmdan, bu geregin 0
dne mde hcrkesco blindigf anlasrlmaktadir.
5 _ PELASGLARIN YUNANLILAR nZEutNDE K
ETKlst
Yukanda Yunanhlarm bazi tanri adlarrm Pe-
lasglardan alnus olduklartru .grdk (ki, Pelasglar
kendileri de bunlart Mtsu-hlardan alrruslardi}. He-
r odot ayrtca, Yunan mitclojisinin Heziyod ve Homer
tar afmdan Pelasglardan almmts t anrrlar dan yarar-
laml arak olusturuldugunu sylertv) ,
Pelasglarm sadece din al anmda degil, mimari
al amnda da YunanIIlar a hocallk ve nclk ettigi
( 13) Ayni eser , e. 136.
(14 ) Aynl eser, s: 135.
172
anlasrhyor. Herodot esennm VI nel Bliimnde
Akropol'n etrafrm duvarIa evirmege
karar- verince, bunun iin Pelasglara bas Jvu rmua
olduklanm far ihi Hekateos'u kaynak g s ter er ek
syler. Pelasglar da yle bil' saglam duvar
lar ki, bunun bir parasi "pelarjik duvar' adi He
bugn, 20 nei yilzyrlm s onunda bile yerinde dur-
makta ve ttrri atl er- tarafmdan grlebilmektedir.
Herodot'a gre Yunanhlar byk millet ha-
line gehula olmayr da Pelasglara borludurlar.
Tarihi Yunan milletinin aslmda "zayrf blr :
millet" oldugunu, ancak barbar millet let- ve "bil-
hussa Pel as glar la kunstikten sonra byk millet ha-
line geldigini" syler-P"},
Herodot'tan senraki tarlhilerin eserlerinde dik-
kati eken nokta bunlarm aika veya zamnen Pe-
lasglarla Etriiskleri aym millet saymalart 'We is im
deg;,iklilderine glerin s ebep oldugunu sylemele-
rtdir;
Mesel, Hellanikoa'a gre Pelasglar 1talya'ya
yerlest ikten sonra Tyrrhen (Etriisk) adiru almrslar-
dIT. Lesboslu Myrs iIos' a gre is e, TyrrhenIer vatan-
lar mdan ayrtldt kt an sonra Pelasg olmuslardirf"}
He kateos'a gre Brauron'da Atinall kadmlan kar-
ranlar Pelaaglardrr, Philocoros'a gre Ise, Ty'rrhen-
1erdi r(") . Bu sebep1e, Ari stofan gibi, Sofokles gibi
(15) "H er odot us ", translated by Powe, sahife 26.
( Ui ) NOOl de s Vergers, "L'Etrurie et les mt rusquee'', Ftrmin
Di dot, Parts 1862, P. 109.
(17 ) r'auv.w tssowe, Rea lencycloplidie der kfasslschen Al-
t ertumswtssenshert, Stuttgart 1948, sahife 1910.
173
, !

' I
1
"
l
~
,.1
~
.l
yazarlar Pelasg-Tyr-rhenler saklinde bir birlesik ad
kullanmagr daha pr atik bulmuslardn- p e),
Btn bunlar Pelasglarla Tyrrhenlerin, yani
Etrsklerin aym dili konustuklaruu ve aym rf ve
detlere sahip olduklartru YunanWann aika gr-
melen neticesi olmayrp da ne olabilir? Tek geerli
izah budur.
yle zannediyorum ki, bazilarimn Palasglara
kal'l allerji duymalarmin sebebini okuyucu anlama-
ga baslarmstrr. Pelasglar Tyrrhen, Tyrrhen'ler de
Etrsk olunca, Etrskler in Italyanm yerlisi oldugu-
na dnyayi Inan dirmaga ahsan etrskologlarm du-
rumunu denn! Pelasg diye bir mil1etin hi bir za-
man mevcut olmadigmr iddia etmekten baska ar elerl
varmr t
Burada bir parantez amak mecburiyetini duyu-
yorum. nk bazi etrskologlarm byk deger ver-
dikleri, fakat ttalyarun eski tarihini ekinmeden ve
bile bile kartsik hale getiren bir tarihinin eserleri
yil ztinden, ortada dolasan -bazr fikirlerin yerli yerine
konmast gerektlgtne kaniim. Kendinden sz etmek is-
tedigim tarihi Halikarnaah (Bodrumlu) Dionysos',
tur. Dlonysos YunanlI oldugu halde, Romada, fmpa-
rator August'n himayesinde, Saray evresinde ya-
aarmstrr. Greko-romen di ye niteleyebllecegimiz bu
zat, tsa'nm dogusundan bir iki yI1 nce "Rama an-
(l S) H.H. Scullard, The Etrusean cues and Rome", Thames
and Hudson, London 1967. sahife 35.
I
tikitesi" adr De bir eser yaymlamrst ir, Eserin ad!
"Roma tari hinin eski dnemi" saklinde anlasil malr,
dir. Tarih gerek ai smdan ziyade politik ml h aza,
larla yaarlnns olan bu eser bugn bile baz. turi hi-
leri etkiai al tmda birakmakta ve bir taknn yanhs fi-
kirlerin yayilmasma sebep olmakt adir.
Dionysos iin t ek nemli !}ey imparato r en g z-
ne girmek ve Mekena'nm aracihgi He ltuf larmdan
faydalanmaga devam etmekti. Imparator August ise ,
Roman m kudret ve azameti fikri ile dolu bir hkm,
darm. En byk politik amacr da Roma hkimiyeti
altmda bulunan milletleri eritmek, Itlnlest ir mekt i.
Bu milletler arasmda dzellikle sanh bir tarihe sahip
olan Yunanhlarla Etrsklerin mll l gururl a -mi ki r -
mak emeli idi. Romahlarin medeniyetlerini bu ikl
millete borlu olmalarr August'un cumm sikryor-
du (19).
Su halde, August'n hcsuna gitmek iin yapila-
cak i ~ Romahlarm ve ltalik kavimlerin gemisini
Etriisklerinkinden ve YunanlI1armkinden dalia sa nlr
gstermekti. Dionysos Iki ycldan bu amaca varabile-
ceglni dsnmsttir :
a - Etrsklerm Ifalyanm yerlisi oldugu nu Iddia
ederek. onlarr Latinlerin hemen hemen kardesi gibi
gstermekle,
b - Yunanistandaki hkim Romahlarla mahkm
Yunanh..larm aym atalarm torunlarr olduklarrm, bu
atalarm Pelasglar oldugunu ileri ermekle.
(19) Etrilsk al te davlettert OgUs t devrinde ortadan katdm t-
mllj ve "Blge" adi ue Romamn Idart cercevest ttne atm,
mlljbr.
175
b
lki bin yI1dan beri pek ok tarihi Halikarnash
Dionyscs'un ard niyetli iddialarma safa inanmislar-
dir. Bil' kisnu da, Islerine geldlgt iin inanmis gibi
grtinmslerdir. Fakat, bilhassa Anglo-sakson ya-
aarlar arasmda Dionysos' un samimiyetsizligini sez-
mis clanlar vardrr. Londra niversitesi Eaki ag
'I'arihi Profesr H.H. Scullard'm asagulakl satrrla-
rtm buna misal olarak gsterebiliriz :
"Merkez ttalyamn Pelasglar tarajmdan istild
edildigine dair geleneksel sylenti Holikarnasls
Dionysos iin BIR PROBLEMTE$KtL EDtYORDU.
Bir yandan Etrsklerin otokt on ve Pelas glarm Y u-
nanlt olduklanna inandtgma gre(1O) Etrsklerle
Pelasglann ayrn millet olduklarvni lNK.A.R ETME-
(JE MECBURDU. Diger terattan, Pelasglarm rol-
n kmsemek de t$tNE GELMtYORDU. Sebebi
de .Ju idi ki, Roma'nm gemi.J1.1w duir eserini yaz-
rnalaki MAK8ADI Roma devletinin barbar bir
devlet aslen Yunanlt bir devlet oldufjunu
GtJSTERMEKTt. nk' Roma'nm eeki ahalis i ko-
dar "eski ve yunanlt biT milleti dnyada bulmak
mmkn degildir" cklinde iddialar ileri srmekt e
idi ... Dionysos'un Etrs7derin ctokton bir
kavim olduguna dair iddmst ba7m baktmlardan t or-
tt1labilse bile, her halde Pelasglar hakkuulaki hik.
yeleri hu iddiaya inamrl1k tcaeovuiirmomoktadsr.."(n)
"Encyclopedia Americana"nm PELASGLAR
maddesini yazan bilgin de, Halikarnash Dionysos'un
(20) Bizc gre, inanmaktan ziyade ah1yordu.
(21) Dip Not 18 de zikrcdilen eser, sahife 37-38.
176
Ilrn degi l, politik otdugunun farkma Va.rmJJ}-
tir. Ansiklopcdide sunlarr okuyoruz :
uOnun bal1ca amact Roma'mn hkimiyetini V6
boyunduruunu Yunanlara gstermek ve Yu-
nanistam fethedenlerin :jylc iyi, byle iyi insonlcr
olduunu ispat etmekti"(Zl) .
Bu biraz da Halikarnasl1,Dionysos'un kendi mil-
letinin duygulanna ihanet etmekten oi-
dugu geliyoT.
Iste adam byle bil' adamdl. Bununla berabet-
eaerlnin her satrrt bil' takrm hesaplara dayanan bu
adam, istemeyerek bizim tezimizi kuvvetl endir en bir
geregi agzmdan kairrmstir. Bu sdyle olmustur:
. Herodot'un bil' parasi vardrr ki, her et r skoloj i
kIta?mda muhakkak zikredilir. Heredot bu parada
L?,diaya hkim bil' krahn Tyrrhenos adh og'lllnun ne
sar-tlar- neticesinde, 1ke ahalisinin yansi He blr-
likte Italyaya g et tigi nl anlatrr. Halikarnash
Etrsklerin otokton oldugunu iddi a ettigt,
ne gore, Herodot'un hi k yesini kabul etmesi mmkn
degfldi. Bu hikyeyi \"eya olayi r eddedebilmek iin,
tarihi, He r odot'un bahsettlgt Lydiahlarm
ile dnemj arasmda 1300 yrl gemla 0]"
dugunu dikkate almayarak, kc ndi zamanmdaki
dili iIe Etr sklerin dilini karsilastirrna-
ga kalkiyor. Ve iste 0 zaman syle diyor: "Etrsk-
lcrin dili Lidyahlarm dilinden daha ok Pelasglarm
.diline renziyor" (2'03) . Bize lzJ.m clan da bu idi.
(22) 1970 basklsl, Cnt 21, sahife 482
(23) Denys d'Halicarnasse, "Antiquits romaines", FranoLs
de Jay evirisi, Paris h-WCCXXII, s. 30.
177

pr:
ifH

.. .
'
.....
.
"I
'I
f
,i1
1 :(1

Bu yaz mn bashgrm "Pelasglar kim idiler-?' sek-
linde koymus bulunuyoruz. Evet, Yunanhlarm Etrsk-
lerle kartstirdrklarr bu Pelaaglar kim idiler ? Onlarm
etnik asillarr ne idi? rnsan irklarmdan hangisine
mensup ridiler? .
Eski t ari hiler sayesinde, onlar haklunda elde
et ti gimiz bilgiler-i zetleyelim :
a - Pelasglar m dili yunancadan farkh bil' dildi.
b - Pelasglar Yunanistana kuzeyde n gelrnislerdi,
c - Gebe idiler; \
d - Yerlesik olduklarr dnemt erde de en sevdik-
Ieri insaat yapmak, selur kurmakt r (Argos, La-
rssa., pel ar jik duvar )
Pelasglarm ctnik menseint tayin edeb.lmek iin
yukandaki dr-t arta uygun bil' millet bulmak za-
r undayrz. Bu drt aarta tekrar ele alahm :
1 Pelasglarrn dili yunancadan farkh bil' dil idi.
Eskilerin verd:ti bu bilgi ye bugnk Iengistl er I}u
hueusu ekliyorlar kl, 0 da pelasgcarun hint-avrupah
bir dil olmadigidrr. .
nk hayl zamandan beri pclasgca bil' metin
bilginlerin eline gemls bulunmakt adir. 1885 YI-
lmda Atina'daki Fransra Okulu (Enstits) nun
gayretleriyle, Limni adasmin Kamina adh ky ei-
vannda bil' "ste'" bulunmua ve bunun iizer.nde ka-
bartma br resimle blrlikte, et rskologlarm etrsk-
eye ok benzadigini s yledikleri 'bil' dilde yazrtlar
grlmstr. Faala olarak, bu yazrtlarm M.. VU nci
178
ylizytla ait olduklarr t esbit edilebilmiatir- ki, 0 dnemde
Limni adasa Pelasglarm elinde idi. Adamn Yunanh,
larm eline gumesl M. . 510 yilmdadrr.
Limnt'de bulunan pelasgca yazrtlar- hakkinda
Raymond Bloch adh byk etrskolog s unlarr sy-
lel': " ... Kamina yazrtlart gerek morfcloji, ger ek lek-
sikografi bakurundan etrskeye ok yakm zellik-
lel' t aaimaktadrr. Bur ada grdgmz keli me sonla-
nndaki ekleri, ke limelerin yapihsmdak] ekilleri ve
hatt beli rli tabh-let-i aynen bizce bili nen etrsk me-
tinlerinde de bulmaktayiz't t'")
Bir de su var: Dilcilere gre Etrsk dili Avrupa
dilleri gibi "bkiiml" (tasnif) clmayrp, "bit is ken"
(iltisak) bil' dildir ve ses uyumu kanununa aik
egilim gstermektedirf"}.
F akat gerek bitlskenlik, gerek ses uyumu Ural-
Altay dillerinin :;>u halde, Pe-
lasglarm kim olduklanm anlamak .iin sx konusu
dillcrl konusan milletlerden birine bakmarmz gereke-
eektir (26).
( 24) Raymond Bloeh, " Les Etrusques", Pressoa Unrverajtatr es,
Paris 1968. sahife 17.
(25) Aym yaaar, "The mtruscans", Thames a n :::l. Huds on,
London 1965. sahife 75. Massimo Pallotjn o, yukarr dn
zikrcdilen eser, sahife 3D1. \
(26) Lcngrstue He yakmdan Ilgtlenmcmlg okurla r Iln as a -
E;1da. bkml ve bitiken diller hakkmda ba za bil gl ve
misaller verlyoruz :
1. Blclrnl diller Iaimtertn veya fllllerln ekl m l g1bl hal -
Ier-de kelimeleri bkerek bozuyor-lar, F t a naiz lnran
179
Bu dillen konusan . milletler arasmda seim.
k nlarrrruz sinirhdrr . Tunguzlarla Samoycdleri bir
tarafa birakiraak, elimizde kalan millet1er
Macarlar, Finler, Mogollar ve Trk1er.. milletlel
arasmda hem lengistik sartr, hem diger sar-tlart
dolduran mill et Trklerdir. ki :
KG Uk Larousee salgndc, lengGisti k
HB kehme
"btlkm" ol uyi hakkmda Unlarl okuycrua: Ir
nin, cmle itnde oynadlg,. role gre, s ou necet enne g e-
irdig-i deg-l;7ikliklerin toplami" Mis a.ller.
2 - Pelasglar gibi Trkler de Akdenize Kuzeyden
gelIp.4>, hem de bir def a degil , tarihte bil' ok defalar,
esitli adlar altmda gelmis bir millettir.
3 - Trkler tarihte liep oradan or aya g ms ler
ve bugn bile, gerek rta Asyadaki, gerek Anado-
ludaki Trkler mevsim gebeliginde bulunmakta,
yani yazm yaylaya ikmaktadirlar.
4 - Trk1erin imarci bir millet oldugunu hatrr-
lamak Iin Bizanar esitli mimar eserl eri ile ne ka-
dar gzellestirmis oldukl anm hatrrlamak yeterlidir.
2 diller tsmlerln veya rnenn ekimi veya
yapuTU lin, kementn bozmadan ex;
Ier-i ke lmeye blt.istfren dillerdlr-, Kk .k o.-
nuda yle der: "(bu diller) cme iindeki
kilerf liade ctmek l in, keljmeleri bozmayip Urat-Ajtay
dillerlnde oldugu g ibi , k kler l e eklerr yan yaua guth-en
dillerdlr". Misa1ler :
Etrilskede :
Burada etriiskologlan n nezdlnde bGyiik ragbette
ctan bjr misalf al ahrn: "Takhnalthi" kchmeslnt.. Uz,
manlar-a g re bu kelime " Ta r kinyada" anlamma geHyor.
"Tarkhnal" Etruryamn BakenU clan Tar-kinyarun
etrskesf "thl" ekf de trkcdeki de, te, da, t a eklerinin
kaTlhi';1dlr (Raymond Bloch "les E trusq ues" Prcsscs
universitafres, sahtre 59. ve Massimo P a ll ot in o, Etrus;
col ogja'' sahtre 403).
Halbukf bilindlgi gibi, tr k edeki de , te eklertnjn
etrskedekf "thl" ekrntn anlamim vermek Iln Hlrrt ;
Avrupa dilleri k elimen in nne bfr baska ke1lme g'etlr-lr.
MeselA, "Parlste" demek lin
Fransizca A Paria
l'ngillzce In Paria
Rusa V P a rlji
Faraa. Der Paria denlr.
g'ransizca
Ingntzce
Alruanea
Arapa
,
Le trav.a
Le s t r av-aux
v.entr
je v.jeudrat
the g-oosc
the g-eese
to br.dng'
I br.ougnt
der xn.opr
die KD-pfe
d-enken
!eh d-achte
yaum
ayyam
takkallum
mutakkaillm


geimek
gotccegtrc
kuz
kaalar-
gct.trmek
getirdim
dtlgme
c gmeter
s umek
dendm
gn
gntcr
korrugmak
konusan
TGrkede g z
gz. ter
gel-mek
gel - dim
b
180
181
.
. }
iil
Ya btn Anadoluyu ve hatt btn Orta Do-
guyu dolduran Trk mimari esertcri t. Orta Dogunun
Baskent ler ini gezen turistler szlerimin manasinr
ok iyi anlayacaklardir.
Su halde, tarih ve Iengistik gerekler kadar
saf mantik da bizi :;iu neticeye gtryor. Pelauglar
Proto-t rk idiler ve baska ey olmus olmalart mm-
kn degildir,
Biliyorum ki, bir Batilnun kafast iin bu netree
tatsiz bil" paradoks gibi gelebilir. Bunun sahst t ee-
rbeme dayanan bil" delilini sunmak isterm. Benim
1971 yilmda "Etrskler Trk mi icli7" adh fransrzca
ldtabrm eiktikten sonra bundan bil" tane degerli
etrskolog Mr. Christopher Hampton'a da gnder-
mistim. Mr. Hampton uzun ve nazik mektubunda U
itirafta bulunuyordu :
Uogumuz Trhleri IsI&miyetin ve Muhammed'-
den sonraki Anadolu tarihinin erevesinde
riie, I-Ialbuki sizin teziniz onlarut aiolori He ilgilidir."
Yukandaki satrrlar isbat ediyor ki, Batrda. sa-
dece orta aydmlar degil, bilginler bile, Islmiyetten
neeki Trkler hakkmda ok az f]'BY biliyorlar. Bu
sebepl.e, PelasglarmProto-trk olduklarr hakkmda yu-
karrda ifade ettigim geregi dudak bkerek karei-
Iayacak okuyueuyu Dnya t arihine gz atmaga da-
vet ediyorum.
nk, Tiirkler veya Proto-Trkler Yunanistam
tarih-ncesi devirde Pelasg ad! ile istil etmek1e ye-
tinmemisler, bunu daha sonraki devirlerde de, bir ok
defalar yaprmslar dir.
182
i
. Tiirklerin Yunanstam Osmanh adr altmda
edip, 15 inci yzyl1 ile 19 uncu yzyrl arasmda 400 yil
boyunca idare etmis olmalartm haydi saymayahm.
Fakat daha nce, baska baska Isimler tasmu -; b ulu-
nan ve bugiink Trklerin atalarr olan yan!
Hunlarm, Avarlarm, Kumanlann, Peeneklerin Yuna-
nistanm kuzeyini isgul etmis olduklan gereg'ini unu-
tabilir- miyiz ?(27)
Fizik cografya bakimmdan, yer yuvar lagmm
yapisi, yani daglar. vadiler, geitler son drt veya
bel] bin yil iinde pek degimediginden ve 'I'isr kl erfn
de mizacr ve onlarr Orta Asyadan kau-an ik limle il-
gili sebepler- hep aym oldugundan, tarihin akisi iin-
de Trk kabilelerl veya ordulart, ikide birde Yuna-
nstanm kuzeyine, dalga halinde geli p arprmstrr.
Aym sebepler aym neticeler-i dogtirmus ve tari h tek-
rarlanrmsur.
Hazar Denizi civarmda yaeayan veya er adan
geen Hunlar, Avarlar, Kumanlar, Peeneklcr hep
ayn; yolu taloip etmisler- ve Yunanistanm ku-eyine,
yani Trakya ve Mekedonya'ya ge1ip dayanmislardrr ,
o kt, eski Yunar-hlar- ona Pela(s) gonia,
yam Pelasglarm lkest derlerdi.
Pelasglar Yunanistam ne zaman tst vc Isgal
etmislerdir- ? "Larousse du xx i me sicle" adh
lopedi'ye bakrhrsa bu M.. 3000 yrlma dcgru olmus-
(27) Ren Orousset, "L'Empire dos Steppes" V6 MaJ:'qnart,.
""Ober das Volktum der Kornanen" BerlIn 1914.
183
tur r" ). Bununla yukan mutabrkrz. Su hal de,
Pelasglar Yunanietam Yunanll'lardan bin yl kadar
nce iegal etmislerdir. Yunanhl ar geldikten sonra da
Yunan yarrmadasimn bil' satranc t ahtasr haline
geldigi, yani Yunan kabile gr uplar i ile Pelasg kabile
gruplaruun yan yana yerl estigt ve
YiUlad1il anlasilmaktadir. Bu durum tarlh devirlera
kadar devam etmlstfr. nk "Dicti onary of Ancient
Gre ek civil ization" adh szlkte dikkate degel' bil'
aiklama oulmak t ayiz. "Larissa" maddesinde (ki,
Homer sayesinde bunun bil' Pelasg sehri oldugunu
biliyoruz) sz1k ljyle der: "Larisaa tarihi dev irle r -
de Tess alya' nm en nemli sehri idi ve Al euadae sl-
lesini n hkm srdg blgenin bagkenti idi. Pinda-
ros, Hi ppocr at es ve Plat on gi bi bazt meshur adam-
lar -bu sehirde, yan barbar prenslerin misafiri ola-
rak kalrruslardir" P9).
Burada " Yan barbar" tabirnl tahlil etmemiz ge -
rekiyor. Barbar kelimesi "yunancadan baska dil ko-
uusan" anlamma geldigine gre, "yan barbar" oisa
olsa "ana dili olarak yunancadan baska bir dil konus-
tugu halde, yunancayi da konusabilen kimse" anla-
rmm if ade edebilir.
Su balde, Platon' un zamanmda bile, yani M..
IV. yiizyilda, henz Yunanistanda, Pelasglann hki-
miyeti altmda bulunan blgeler vardi. Ve demek ki,
bu b1geler in prensleri. yani hkmdarlan Yunan
(28) !:jphcsiz k l Orta Asyadan Anau rrurkmntstam kfi l_
turfu Un unsur'lartm getlriyor lar dI.
(29) l-iethuen and Co. Ltd. Londen 1970 , sahl.!e 264.
184
dnyasmm kltrel har eketlerini taki p ediyor ve ya-
ymlanan gerek edebi, gerek Ilm eserlerden haberdar
oluyorlardi. Yoksa, bu hkmdarlar neden Pindaros
gibi bir- sairi, Hippokrates gibi bir bftgtnl ve Platon
gibi bir fil ozofu yakmdan tarnmak ve onlarr misafir
et mek arzusu nu duysunlar?
Burada Meiliet Ile Cohen tarafmdan yazilnns
"Dnya Dilleri" adh eserden bir cmleyi zikretmeniu
tam srrasrdr. Bu eserde syle deniyor :
"Pelae dili M ,O. 5 nci yzytlda bile, Trakya
3ahiUerinde, ProponUd'in(39) gneyinde ve l mros ile
Limni adalar mda konuulmakia idi"(3I) .
Ne yaz1k ki, bu cmle Pelasglari hayal bir mil-
let sayan t ar ihileri n ve etrskcloglartn gzne Ilis-
memietir !
Pelasgtarm tarihi bil' mill et olduklartm Atina'-
daki duvar parasr , Limni'de bulunmus yazrtlar ve
birok eski tar'i hini n yazJla n is bat etti'gi' gl bi, onla-
rul Trk oldukJanm da, aynca, bir Romall bilginin
brraktrjh lcngistik delil tartrsilmaa bil' sekilde isbat
et mekt edir. Ad! Varron clan bu byk bilgine gre,
TEPAE kelimes! Pelasg dilinde TEPE demektlr'{"}.
Trkede oldugu gibi... T r kedeki t epe kelimesinin
man asun ise. dnya arkeologlaruun hepai iyi bilirler :
Altm-t epc.Ikiz-tepe, Kara-tepe, Kl-tepe yznden...
(30) Yani x a rma ra Denlzl
(31 ) Parts 1924. sahife 48.
(32) I saac Ta ylor, "Etruscan researches" , :M:nc Mman and
Co., Lo ndon 1874. sentre i30.
185
iskitlerle Et rskler
arasmda benzerlikler
(Eu yaz, 1976 yihmn Ekim aymda Ankara'da toplam-
olan VlIJ. Trk Tarihi Kongresine
sumulnuce bi-ldirinin
Etrskler deyince bir Batihnm zihninde, Rome-
WaI1n medeniyetini dogurmus, veya hi degi lse bu
medeniyetin dogmasma katkrda bulunmus ince bir
medeniyete sahip bil' millet kavrarm Bunun
ak sine, Iskitler deyinc-c ok kimsenin aklma ilkel rf
ve detle:e sahip, pa rbar bil' millet gclir-, Buna ragw
men, eski Yunanh tar ihilern merak ve ilgisini ek-
mis olan Ilkaga ett bu iki millet arasmdaki or-tak
yanlan araatmnak bana ekici ge1di.
ktyaslamada (1), objektif ve tarafsra
bir,,$ekilde, iki millet arasmdaki mense, giyinis, rf
ve adetler, sanat ve din baklmmdan benzerlikleri or-
(1 ) Etrsklerin me nset hakkmdaki fikrimzi "Etriiskler
TUrk m idiler?" adh k k kjt abirmzda ifade etmtstnc
(Trk Kttr n Arastuma Ensts yaymlarr, An,
kara 1974)
186
I
I
I
1
tuya koymaga ahst rm. Bylece, iki millet arasmda
20 noktada benzerlik bulup rkardim. Bu nektalarm
her bir] bil' yazl konusu olacak uitelikte oldugundan,
hepsi hakkmda kisa bilgiler sunmakla yetiniyorum.
1 - :
Gerek Iskitlerin, gerek Etrsklerin menset 50-
runu bilginlei- arasmda uzun zamandan beri tar t isi-
Ian ve bugn de tar-tisrlmakta olan bil' Ilm sor un dur.
lngiliz tarih bilgini Ellis Minns Iskitler hakkin-
da sunlari syler :
"Etnografya biliminin belki ki biT meselesi 18-
kUlerin etnik akrabahgt meselesi kadar tc rtuntmo-
mtJtzr"(l) .
Gerekten, tarihiler nyargl1arma veya kapris -
lerine gre, Iskltler iin bi rbirinden uzak ve en bek-
lenmedik menseleri gsterirler. Mesel, Isldt'er Miil-
Ienhof iin Ir-anhdirlar, Neumann i.in Mogol, Sarnok-
easor iin Slav, F'iesel iin J ermen, Geza Nagy iin
Trktrler,
Etrsklere gelince, biliniyor ki onlar, Arnavut-
lardan tutun da Hititlere varmcaya kada.r akla ge-
lebilecek her milletle akraba gsterilmisfir. Bil' tn-
giliz bilgini durumu syle zetler :
"... gerek eski, gerek yeni tarihilerin heps'i Bt -
riieklerin hangi rlctaai ve hangi lkeden geldikleri
hakkmda ayn fikirdedirl cr ve uzmanlardan her biri,
(2) Ellis H. Mlrma, "Scythians and Greeks", Unverst t y
Press, Combridgc 1913, s, 35.
181
[ilcirlerini ifade ettikt en: sonro, sonu olarolc btn
tartiemalarui lii notdada bulundugunu Uiraf etanek-
tedirler" (l ).
2- A D
I skitlcr -de, Etriiskler de kendilerine, baeka mil-
Ietl crin onlar iin ku llanmadiklarr adIar verir'lerdi. !8-
ki ll er e Yunanhlarm vcrdigi Isim SKUTHA! idi. Fa-
kat Herodct'a gre, onlar- kendilerine "SKOL T" (-4.)
diyor lar di.
Diger- taraftan, bilindigi gibi, Etrsk1ere Roma-
War TUSe!, Yunanhlar- ise Tyt-rhenoi veya 'I'yrseno
diyor lar d. Halbuki tarihi Halikarnash Dionysos'a
gr e, onlar kendilerine RA8ENNA diycrlardi.
3 - TARtli SAH... "'JEsLvE :
Bir millet iin dogmak veya tarih sahnesine tk-
mak bir edeb metinde veya vekayinamelerde zikre-
dilmek demektir. 1skitler ile Etrskler Ise, ayni za-
manda, hatt, dencbilir ki , yanya na t arih sahnesine
qikmrslardir . nk Jskitlerden ilk defa Yunanh salr
Hezyod'un "Isler ve gnler" adh eserinde sz edil-
mekt edir. (S). Etrskler de, Uk defa olarak, "Tyrse-
noi" ach ile ayni eserde zikredilmislerdir (6).
James Wellard, "The Search for the E truscans" Thomas
Nelson and sons, Londen 1973, s. 21.
(4) "Hcrodotus" Translated by J . Enoch Powell, Clarendon
P resa, Oxford 1949, Vol. I, a. 275.
(5) La Grande Encyclopdic, cut. 29. S. 851.
(6) H.H. Scuard, "Etruscan ctties and Rome", Th ames
a nd Hudson, London 1967, s. 34.
188
4, - P OLlTIK GV VE rUEDENYET :
Iskit lerin asker ve politik gleri M.O. VII. yz-
yrlda zinresine rlnyor. Anadolunun Kuzeyini 28 yI1
boyunca Isgal etmeler i _bu dneme tesadf ediyor.
Onlarm medenlyet ve sanat bakunmdan en ok yk-
seldikleri yzyl1 ise, M.O. VI. yzyrldu- I"}.
Digcr taraftan, Etrsklerin Italya'daki hkimi-
yeti ve Etrsk sitelerinin gelismesi M.. VII. yzyil-
da kendim gstermektedir. (8) . Etrsk eanatmm en
ok gel:itigi dnem se, M.. VI. yzyildn-t") .
halde, bu iki milletin dogusunda da , bymesinde de
sasilacah bir pa r alellik vardir.
5 - ORTAK :
skitlerm de, Etrsklerin de tarihlerinin ilk d-
neminde ve h att t arih-ncesi dnemlerde rakipleri
ve dsmanlarr Yunanhlardt. Bir ok eski tarihiye
gre. Yunanhlar tari hlerdnin :;:afagmda Isldtlerle e-
tin savaslar yaprrualardrr. Sonralarr, efsane ve mi-
tcloj i konusu halini alacak olan bu savaslar bazen
"Cent aur e' tlar -a, bazen de "Amazan"lar a karsr idi.
Halbuki "centaure' lar ilk defa grdkleri atlr Iskit
askerleri idl (H'), "Amazon"lar ise, t skit soyundan
olan Kadmlar ordusu idi (11).
(7) "Les Trsors d'art des Scythes", Grtlnd, Prague 1968, e.
13.
(8) Attlllo Onudto, "L es Etrusques, une civilisatlon
retrcuve, Editlens Gir ar d et Co, Verviers 1969 , s. 141.
{9) Raymond Bloeh, "L'art des Etrusques", n Parnasso,
Mil ano 1965, s. 28.29.
( 10) "L' Ar t bar bare Scythe" EdiUons Cercle d'Art, P aris
1971, s. 97. .
{11) Guy Ca dognn Rot hery, "Tbe Amazons in Antlqui ty",
Loridon 1910. s. 9.
189
Cl
:lil
Diger t araft an , eaki t arihiler gerek Yunanistan
Yunanhlarmm, ge rek Ege Denizinde yerlesmis YUR
nanhlarm Tirhen (Etrsk) korsanlan He savaslarnu
anlatrr dururlar. Bu korsanlar cesaretlerini 0 nokta-
ya vardirmtslardr kt. gnn bit-inde Yunanhlarm tan-
t'iei Dionyzos'u bi'a karrmaga cesaret etmislerdi (l:!).
Bu 'I'irhenler, ban esld ve yeni tarihilere gre ttalya
Etrsklerinin Ege Denzl kiyrlarmdaki atalart idiler.
Fakat efsane dnemine alt bu karsihkh kor -
sanhklart bil' tarafa brrakacak olsak bile, Italya'daki
Etriisk1erin Yunanhlara karsi savaslarnu grmemez-
likten gelemeyiz. Bu iki millet arasmdaki mcadelenin
iki nemli noktast Etrsklerin M.. 535 de Foa Yu-
nanhlarma karsi Aler-ia savast ve M.. 474 de Sim-
kuza Yunanhlarma karsr Cumee savasidrrf '''}.
6 - CORAFYADAKI lZLER ;
Etriiskler gibi lskitler de, Cografya terimlerin,
de siyas hkimiyet lerinin izlerini birakrrnslardir. Bir
zamanlar- "Iskit Okyanus"u denilen b.r dentap-) ,
"! ski t krfezi" denilen bil' krfez l") vardi. Diocletien
zamanmda lee, Roma Imparatcrlugunun bir vilye-
tine "Kk Iskitya" adi verldigi g.bi, Filistin'in bir
sehrine "Scythopolis" (lskit kenti) denirdi.
(12) Pauly, ' 'Rea lencycl op die der klassischen 'Al t er t ums ,
wtssenschart".
(lS) Werner KeIler, "Dann ste entzndetcn das Licht "
Drmer, Mnchen-Zrich 1970, s. 160, 214, 215, 216 .
(14) Laroussa du XX e sicle, Vol. VI. s. 263.
(15) Talbot Ricc, "'111e Scythians" Thames and Hudson,
London 1961, s. 35.
190
,
Diger taraftan, bugn bile cografyada Lir Ti ren
Deniz., yani Etrsk Denizi bulundugu bilinmektedir .
7 -
Iskitlerle Etrsklcrln drs gorunus balemindan
benzerlikleri, gerilere gittike daha ok dikkati e-
ker. Mosel, lskit erkeklerinin uzun sah ve ge nellikIe
s akalh olduklarmi billyoruz I"}. Arkaik dnemde
Etrskler de yle idilerf"}. Sz konusu benzerligin
farkma varmak iin Cervetet-i'de bulunmus marmer -
den tabut zerindeki sefkatli koea He Kul-Oba'da bu-
Iunmus meshur vazodaki diz kms diiyi karsi-
lastirmak yeterlidir.
8 - :
Iskitler tepesi sivri ve kulakhklarr clan bir bas-
11k giyerlerdi. Kulakhklar ck defa enenin altmda
blrleetlollp baglamrdi. Bunun delilleri sadece Pa-
zmk'ta bulunmue giyiru eayasi ve vazolar zer indeki
resimler degi l, ayni zamanda Peraepolia'teki kabart-
ma heykellerdir de. ok ilgintlr- ki, .bt n Bat ih t a-
rdhiler l skitlerin bu baehgmdan sz eder ken, aynen
bu t r ke kelimeyi kullamrlar, fakat bunu t:ir rusa
kelime zannederler ve "bashlyk" scklinde yazarlar.
Etrsklere geltnce, bilinlyor ki , onlar da, Os-
manhlarm ve klahma beuzel' t epesi slv r i
(16) Ellis H. Minus, zfkredilrnia eser, s. 57.
{17} Massimo Pallotino, "Ett-uscologta':' Hocp'lf Mi::lDO 1968,
s 339.
{IS } .racques Heurgon, "La 'v te quotidienne chez Ie" Etrusqu
4
es", Ltalyancaya evtrtet, 11 a gg ta t orc Milano 19 67, a. 43.
191
bir bashk giyerlerdi. Romahlat- buna "tutul-us" admr
verdrlcrdif"}. Benim bildigtme gre, bu bashgm e-
nenin altmdan baglandtgma hi bil' Romalt yazar
isaret etmemiatir, Bununla berabcr, bi liyoruz ki, Et-
rsklerin geleneksel ve hi bil' zaman Yunan moda-
sindan etkilenmemis luyafeti "augu r 'Iarm ve "ha-
ruspist'lerin kryafetidir. Etrsklcrl n bu t am ma na-
siyle mil l ve sphesiz ok eski zamanl ar dan kalma
kiyafetini bugn Vatikan mzesinde bulunan kk
bil' bronz heykelcikten grp anhyoruz. Bu heykel-
cigi talyan etruskologu Massimo Pallotino" Etrus-
cologia" adh eserinde eyle tamtIyor :
"Karakteristik kryafeti ile bil' haruspis'i t emsil
eden, bronzdan heykelcik" (:19) . Bu heykelcigin s ivri
b3.lIgmda da ene altmdan baglanan bir kisim var -
mr. 'I'tpkt lskitlerinki gibi. Esasen, ene altmdan bag-
lanan baslik giymis "augur"larm resmini Etrak el
aynalartmn arkasmda da grmek mmkndr (ZO).
(19 ) Massimo Pallotino, zlkredilmi eser. Tuvola XXXI.
(2 0) Agncs Carra Vaughan, "Those mystertous Etruscans:',
Robert Halo, Loridon 1966, s 81.
(21) "Herodotus' J. Enoch Powell evtrtst, eierendon Press,
Oxford 1949 , s. 290.
192
Yunanh tarihinin ki tabuun IV nc blmn n
bil' ok yer inde de lskitIer hakkmda "yenilmesi
g ", "yenilmez" deyi mleri geer.
Dlgcr- yandan, M.. Birinci yzyI1da yasarms
olan Sici ly ah Diodorus, E trsklcrin eski d nemlerde-
ki askcr meziyetlerini su sekilde ver :
'Btriiskler son ereoe ccsnr idiler. Onlar byk
taNk millettir..." ( 2Z ).
, 10 - POL1TIi IiNTu SONUCUNDA KEND1Nt
SALIVERl\1E .1
1'Iill hayatlarmin sanh dneml erinde gl, ha-
rcketli ve evik clan Iekitler zamanla tembel ve ha-
yatm k k zcvkleriyle yeti nen hantal a darn1ar ha-
Iine gelmisle r dir. Hippokr at es'I n dedigine gre, onlar
yemek, iomek ve dans sah neleri seyretmekle vakit-
Ierint geirirlerdi ( 23 ) .
Sicil yah Dioderus da Etrtlskler h akkmda hemen
hemen ayni seyleri sylyor:
" ... onlar eekuien diUere destan olan gler'ini
kaybetmif}lerd'ir.. Bunun sebebi bitip tiikenmcz z ~
yatetler V6 erkekleri kadmlattran cinsten zevklere
d;1cnlk idi
H
(24) .
(22) Al uin Hus, "Les Etrusqucs, pcuple secret" Ltalyancaya
evtr tst e. 175.
(23) Talbot Rice, "Tbe Scythlans" s. 63.
(24) J . Heur gcn, z jkrudllmlg eser, s . 45, 61.
193
~
Ir
Cl
"I
lil
....
,;.>.. '
,......
11 - SANATIN VASU'LARI ,
Iskitl erin de, Etr sklenin de sanatr "hayvan ils-
Ibu" den ilen iisluptadir.
Iskitle rin sanatmi sovyct bilgini M.t. Artamanov
ayle vasaflandirrr :
"ALTAY blgesinin eslci sanat mda grZen se-
leyici moti jler gen';$ Zde 0 blgedelci hayvanlann
gerek esinlenm'itir,. , Eu eekiller va
hasnxmlarvn dvmesni gsteren sahneler KARA-
DENiZ schillerinde yaayan !skUlcTin de kullaruhk-
lari hayvan slubu ile gstermek t edir" (' Z).
Raymond Bloch ise, "L'art des Et rusques" adh
gzel eserinde Etrsklerm sanati hakkmda sunlart
syler : '
"Et rskleri n sanatta hayvanlan t emsil et me
egilimi genelUkIe hi bir zaman kaybolmamtttr. He-
men lU T yzy'llda meydana get irmi{' (daha nceki
giN tasten degil) bronzdan ve baltktan aheserler
bu arfinal egHimi n parZak' delilleridir"(26).
iki milletin sanati a rasmdaki benzerlik hakkin-
da fikir edinmek isteyenIere su karsrlastirmayi yap-
malarun tavsiye ederim: Karl J ettmar 'm "Bozkir
kavimleni" adh esernde r esimleri ni grmck milmkn
clan altm Ievhalar- zerindeki hayvan dvsleri He
Raymond Bloch'un "The Ancient civiEzation' of the
(25) "L'ar-t bar bare s cythe" Edi ti ons Cercle d' art, Paria
1971, s . 12.
(26) ti Parnaaso, Mila:c.o 1965, s, 53 .
194
Btr us cans" adh kit abmda det aylart griUcbilen mes.
hUT Etrsk t ripodundaki hayvan dvsl erini... (21 ) .
,12 _ KUYlJl'lfCULUK
Bili ndigi gibi, l skitl er her tr1 miicevher e ds-
kn idiler'{"'}. 1975 de Sovyetlerin Pariste "Iski t leri n
altim" etiketi al tmda dzenledikleri sergideki csyamn
byk kisrm "Leningrad'm "Ermitage" mzesinden
ikartlrms ve ok incc isilik rn olan m cevberler-
den fbaretti. Iskitler zellikle "granulation" denilen
sanatin byk ustasr idiler.
Et riiskIer e gelince, burada onIar hakkmda da
Raymond Bloch'dan bir iki satrr almakla yetinece-
gim :
UFiligran ve granlasyon cdli i7ci e$it sanat oa-
Iar a ( E trskZere)J 0 azam.an da, bugn de baka mil-
let ter tarafuulan seviyesine eri{lil ertwmi ustolet o
kuyumeuluk rnleri yarat ma imkamnt

13 - EL AYNALARI :
Giyim kusama dskn milletlerin kendilerini ay-
nada seyretmekten hoslanmrs clmalari tabidir .
(27) a ) teert Jettmar, "I Popoll dene steppe", 11 Sag'g'iatore.
Mjlano 1964, B. 199, 203.
b) Raymond Bloch, "The Anctent ctvfzatt on of ie
Etruscans", Resimler: 12, 13.
(28) Ellis Mlnns, zkredilml!j eser, s . 6263.
(29) "111c Btruacana", Thames and Hudson, Londen l G65,
s.184.
195
16 - D1N1 F ALCILlK :
15 - ATALAn, KOLT ;
takitlet-in de, Ettiisklerin de manev ve din ha-
ya tlar ma h kim unaur- "atalar klt" Idi.
gre Iskitlarln krab ldanthyrsos'un
Pers Ierln krah Dara'ya gnderdigi bir c .- 1
dir . evap e-
"Bizi savunma savatna i ten atalanmtztn mezar-
lari ve trlouruem btraktlgt izletdir"(32).
.. Diger- taraf'tan, Etrsklerin dininde atalar klt-
nun ne kadar byk yeri oldugu bilinen bil' ev-
dir (3:3 ) . Bil' Rmls'n, bil' Sezar'm lmleri:d:n
bu kltn sayrsrz tezahrlo-
rinden bir.idir. En nemli belirtisi de mezarlarm insaa-
t ma gsterilen zendir. '
, Biliyoruz ki , Iskitlerin dininde din falcihk nem-
Ii yer tut uyordu. lskitlerdeki din falerhgin sekilleri
pek ok aynnti buluyoruz.
gre Iskitlerin din falcI.1Ik.la grevli rahiple-
nmn adi ENARES di(")
, 1 ' . Eu kelimeden yunanca
bir- ek clan son iki harfi rkarusak kahr.
. Etrsklerin dininde de din falclIIgm ok n'emli
yen vardI. Bununla grevli r ahipleri n adl AUGUR
Perugta''
(32) Herodotus, ese r , s. 322.
( 33) Mary A. .roncston "The E truscan life in
Ols chk i, Florence 1964,
(3:1) "Herodotus" zik r edUmi l1 eser, s. 291. 298.
(30 ) ''L' art barbare scythe", 5. 94.
(31) Talbot-Ricc, "The Scythlans" s. 135, 128.
iskitl erin madencilikteki byk ustahgmi Here-
dottan gr eniyoruz. Tarihiye gre bazr Iski t kabile-
leri yalruz bronz zerinde ahsrrdi. Bazilart ise de-
mirt -de kull arur di f' }. Arkeolojik kaailar Herodot'un
dediklerini dogrulamiatir. .Demirin Minusinsk'te M..
1100 den beri ialendigi bilinmektedir.
Etrskl erle az ok Ilgilenmia herkes bilir ki ,
Etrsklerde madencilik ok bir sanatu..
Jski tl er hakkmda, koenman bir eser ola n "L'art
barbare scythe" de sunlart okuyoruz :
"iskit mezarlormda b.ulunmu el aynalan. son
de rece ssldr. Fateet ae insam fey bun-
larni Va merale uyandtran nokta 00, bu.
el aynalanmn eodcoe kOOm mezarlarvnda: defjil, er-
leek mezarlarznda da bulunmastdtr.."(!IJ} .
Bu son sz1er hize lskitlerde aynalann din bir
manast ve nerru olmus olabllecegt flkrini vermek-
te dir.
Aynanm Etrsklerdeki nemi ve Etrsk blgele-
rinde yapilnns kazilarda meydana ikan el aynala-
rtmn byk sayrsi herkese bili nen bir scydir. Eu ko-
nuda, zellikle Alman etruskologlan tarafmdan ya-
bir ok eser var drr . Eu bilglnler Etrsk yna-
larmm din bil' mana tasidiklarr sonucuna varmislar-
dir.
14 _ MADE NClI..1K. .1

J..
197
I
196
b ......;.... _
"
(ES) di. lik baktsta "Enar" He "Augur" kelimeleri
birblrlnden ok far kh gibi grnr. Halbuki her-
hangi dilciye sorulur sa, diyecektir ki, bu Iki kelime
arasmda akr-abahk vardir. nk lengistikte aesli
harfler birbirinin yerini almakla kalmaz, N harfi de
NG den geerek G harfine dnilsebilir- (ENAR -
ENGAR - UNGUR - AUGUR)
17 - TANRI :
Herodot' a gre Iskitlerin en nemli tanrisi
TAB1Tt idi . Tari hi bunu Yunanhlarm ates tanrJ.a-
SI HESTIA'ya benzetmektedir.
Blllndigi gibi, Romaltlar at es tanrtasr VESTA'Yl
Etrsklerden alnnslardir. Fakat bu t ann anm etriek-
ge ad! sphesta baska idi . Hi bir kaynak Vesta'nm
EtTskl erde en nemli t anna oldugunu sylemiyor.
BununIa beraher, Roma devletinin protokoltinden bu
man a ikmaktadir. Ltin kaynaklarmdan gremvo-
ruz ki , Veeta tannasmm Vestal adim taaryan ra-
hibeleri din ve itima hlyer arsi iinde, kr aldan eon-
ra en ykse k mevkiye sahip idiler. Bu rahibeler-in
sahip olduklan ayrtcahk gsteriyor ki , bir zamanlar
Et rsklerin Veeta'si da !skitlerin "Tahiti' si gibi, en
neml l tanrta idi.
Bugfin bazi yazarlarm ztrke olarak, "mabud"
yerine TAPIT kelimesini kullandiklartm hatrrlamak
(ja yerinde oIur.
(Si'S ) "Herodotus" ztkredtlmjg eser , s. 294_295.
198
1
18 - KIUCA TAPMA :
Iskitlerde savar;; tannsrm yere akilmrs blr kI1l
temsil ederdi ('16). Bu kih'a ktrm ortasmda tapcluLen,
ne glbi haztrhklarm yapildtgmi Heradat uzun uzadt-
ya anlatmaktadir.
Diger taraftan biliniyor ki , Romahlartn Et rsk-
ler den aldrklarr savas tanrasr Mars iin tapmaklar
daima sehir dis mda Insa edilmis ve ayrrea ktrlar da
Mars'a adanmis bir alan bulundurulmustur. (Champ
de Mars).
Ir;; bununla bitmiyor. Meshut- Pltark "Komil-
ls 'n hayati'' adh yazrsmda s yle bir climl e sarfet -
mektedir ki, Iskitlerle olanlara manaia
gelebilir.
"Bstciler Regia binaemda saklanan bir sn-
g-ilye Mars tulins verirlerdi". DinIer tarihi uzmaru
.Georges Dumzil'in dayandrgr kaynaklara g -e ise :
"Ba,,>lang'1ta t unrc Mars bir sngiiden ba}ka biT
degildi"(
7
) .
Sylemege lzum yoktur ki, kih, sng, haner
ayn ayn silhlar olmakla beraber, sembolik ve mitik
actdan ayni manayi tasimaktadtrlar-,
18 - KAHRA!'tlAN ATA VE EFSAJ.'Ij'"E KAlIRA MA.... VI :
Herodot bildlriyor- ki, Iskitlerin efsan elerine g-
re onlarm atasl t ann Zeus'den ve tanna YER'den
(36 ) Herodotue, e, 296.
(S7) " La Religion romaine archaique", Payot, Paria 1966, e.
37,
199
dogan bir kahramandi. Pek aikt rr ki, t arihi burada
Zeus kelimesini GK yerine kullanmaktadir. Su hal-
de, skitlerin atasr GK tanrrsmin hamil e brrakt igt
YER'in kar nmdan ikrmstr. Daha sonra Gk t orun-
larma baai faydah hediyelcr de gndermisti ki, bun-
lann arasmda altmdan sapan da var di .
Aika grlyorki, Iskitlerde 11k Ata'mn ve
ocuklarmm htrrasr TARll,/[ k avramma bagh idi.
Sz konusu ata'mn adr da TARGiTA-OS idi (3S) .
Simdi Etrsklerdeki duruma bakahm :
Onlarda Ltin kaynaklarrmn Tages aduu ver-
dikleri bir efsanev kahraman vardi ki, etrske adi
TARKHET idi (s{'). Bu kahraman, bir Etrsk iftci
tarlaauu srerken, YERDEN idi. Tarkhet
Etrsk mi llefine hem din esaslart, hem de 'I'arnn' m
sirlan gibi faydah bilgiler gret mi
9
ti .
zo. - UNUTULUP TEKRAR TARlH
,
Bu iki milletin Iraderindeki san paralellige de
isaret edelim.
Her ik.i mill et tat-ih sahneslnden a:)a0 yukan
aym zamanda ekilip, yzyl1lar boyunca urmtulmus
olar ak kahyorlar. ! lerinde aakladrklart hazineler ba-
(3S) "H erodotos" cnnrt von Heimich Stein, 'wetdmannschc
Buchhandlung; Berljn 1896, Z,v'etter Band, s, 7.
(39) Otto.wrlhelm von Vacano, "The Etruscans in the
Anct ent World", I ndtanu Uruvcrstt y r'rcss, Washington
1965, s . 45
200
I
kumndan birbirlerine ok benzeyen Is kit ve Et rak
mczarlan btn Ortaag boyunca mezar- soyguncula-
rma yem olduktan sonra, modern agl arda aydm ld-
silerin dikkatini ekmege bashyor . Isklt meza rlarm-
dan ikarrlrms hazi neler Byk Petr c' ya sunulur-
kcn t'") Avrupada sanat amatrleri ar asmda "Etrsk
vazosu" ilgi konusu olmega ba ahyor . Nihayet, 19
uncu yzyrlda, gerck Iskit mezarlar r, gerek Et rsk
mezar'lart, arkeologlar t arafmdan aihp Incelenince,
ayni inamslara ve ayni sembollere da yanan birbi r i-
ne benzer Iki medeniyet ortaya iki yor.
(40) Mikhail Oryaznov, "Slbrie du Su d" , Editions Nagel,
Genve 1969, s, 15-16.
201
:X:
.
I
I
I

Tarihin afagmda
iki Trk dev/eti
May'tS 1985 tarihinde Ankara'da toplana-n
Tu.rk Devletleri Sempozyumunda olcunmu bildiri)
.. Ben Eski aga ait iki Trk veya Prcto .
Trk devletindan sz edecegim: Bunlarm birincisi
bazi Batrh tarihilerde allerji uyandiran Pelasg dev-
leti, ikincisi ise, baza Trk tarihilerinde allerji uyan-
dn-an Etrsk devletidir. Her Iki devlet tarih-ncesi
ile t ari hin baslangiet arasmda yasarms giil devlet-
lerdir. Pelasg devleti M.. 3000 civannda bugnk
Yunanistamn topragt zerinde kurulmustur. Etrsk
devletine gelince, hu devleti M.. 1300
He 1000 arasmda Italyaya bil' ka dalga halinde g
eden Proto-Trkler kurmuslardir,
Tarih-ncesi d nemde bircr- genie ve giil dev-
let olduklarr bit- ok delillerden anlasrlan bu iki dev-
leti t arihi n aafagmda sitelere, devletiklere bln-
ms olarak grmekteyiz.
202
Batrh tarjhiler Pelasglara karsi niin allerji du-
yarlar? Hint-Avrupa ovinizminden dolayt olea ge-
re k. nk Pelasglarm Hint-Avrupah ol madiklar r
anlastlnustir. 1885 ytlmda Limni adasuur; bi l' k-
ynde bulunmus bil' dikili tasm zerindeki yazrt is-
bat etmist.ir ki, Pelasg dili Hint-Avrupalr diller den
deg'ildir. Bu dil Hint-Avrupah diner gibi "flexionnel" ,
yani bklen degil, "agglutinant", yani bi ti sken bir
dildir.
Bugn Bat111 tarihilerin cogu Yunanist amn ta-
rihini yazarken, Yunanistana Yunanhlardan 1000 yIJ.
ce gelip yerlesmis ve or ada hkimiyet s rms olan
Pelasglardan sz etmezler.
Peki , ben Pelasglan nereden bulup ika rdrm?
Bizzat Eski Yunanhlarm byk sari Homeros' tan ve
tarihilerin piri sayilan Yunanh tarihi Herodottan...
Homeros Ilyada adli eserinln bil' ok yerinde
Pelaegl ar dan, daima olumlu olarak sz eder. Her o-
dot is e, meshur eserinin hemen hemen drtte hirinl
Pelasglara ayirrmstrr .
neml t bil' nokta zerinde duracajhm ld, 0
de sudur: Eski Yunanh yazarlar eser ler-n de hep
Pelasglarla Etrsklerl birblrleriyle karrsttr- .slar , bu
iki rrulleti kardes millet, hatt ayni mille: saymis-
lardrr. Alman Ansiklopedilerinden Pauly ve Wiss wa'
run meshut- "Realencyclopaedia der .klassischen }' .J-
ter-tumswissenschaft" adh eseri bu bakrmdan mi-
sallerle doludur.
Yunanh yazarlann Pelasglarla Btrfisl.Ieri ayni
millet saymakta hakh olduklarmi gsteren delil de
203
yi ne bir az nce szn ettiglm, Limni adasmda buo
lunmus, M.. Vfl. yzyI.1a ait dikili tastrr . 0 dnemde
Li mni adasr Pelasglarm egemenligl altmda idi. n-
k adamn aneak M. . 510 yihnda Yunanhlarm eline
getigi bili nmekt cdir.
Biltti n Etrskologl ara gre, Limni'de bulunan
dikili tasin ze ri ndek i yazrtm dili ile etrske ara-
smda ok byk benzerlik var dir. Ar adaki fark bir
Iehe farkr
Pelasg dil inin bir Tr k veya Prot o-Tr k dili cl-
duguna tee, kesin ve r eddedilmez bir delil var du-: L-
tin yazar lanndan Varron, eserl er inden biri nde, Pe-.
lasglann kk daglara 'rEPE dedikleri ni syler . Bu
bilgi yi t saac Ta ylor'un "Etruscan r esear ches" adli
eserinde bulmakt aytz.
Simdi geellm Etrsk devleti ne. Bu devlet si te -
lere blnmeden nce 0 kadar gii l bir devletmis ki ,
Fenikelil erle birl eser ek, uzun zaman Yunanhl ara Ak-
den izde nefea aldmnarmstrr. Akdenizin Bah kisrm
bile Tirhen, yani -Etriisk Denizi adun tasrmktadir.
Buradaki TiRHEN kelimesi Etrsklerin yunanea adi-
dir ve dogru ckunusu TURBAN'dIr. nk eski yu-
nancada Y harfi U tel ffuz edili r ve okunurdu. Ba-
trhlat- kelirneyi bozmm}lardU'. ,
Burada Etrtiskler hakkmd a syleyeceklerim, is-
ter istemez, 1985 yhmn basmda yaymlanrms fran-
SIZca kitabtmm zeti olacaktrr. Bu kitabnrun adr
"Les Etrusquea taient des Turcs. Preuves'' dir.
Yarii: "Etrsk1er Trk idiler. Deliller"
Kitabimda ortaya k oydugum delill erin yarisr
DIN ile, yarlsl DIL He ilgilidir. Kitapta yukan
100 delil srralanmrstrr ; Bunl ardan size bir ikisini
s unmakla yet inecegm :
Etrsklerin Proto-Trk clduklarmn kesin de.
lillerden biri hem Etriisklerde, hem Eski Trklerde
kurtla ilgili efsaneIerin bulunmasrdrr . Bu milnase-
betle ?1!DU syleyeyim ki , Roma kurdu denilen mes-
hur- antik heykel hi de Roma Kur du degildir : Bugn
Romanm Kons ervat rler Mzesinde bulunan bu hey-
kel Romal tlar tarafmdan savas ganimet i olarak bir
Et rsk sehrinden Romaya geti rilmiatir-, HeykcIi ya-
pan Etrsk heykeltrrasrn adr bile bilinmekt edir.
Eski Trklerde hem erkek kurtla, hem disl
kurtla ilgili efsaneler var -dr. Ayniyl e, Etrsk lerde
(vc hemen btn medeni yet ve kltr unsurlariru
Et rsklerden alnus olan Ltin Romahlarda ) hem er-
kek kur-tla, hem di si kurtla ilgili efsaneler var di .
Romamn kurulusu Ile iIgiIi efs anelerden birinde
Tiirklerin Oguznamesindek] Gk-br veya Bozkurd'a
biIe rastl anmakt adlr. Yani , orduya kI1avuzIuk eden
bir kurda...
Baska bir mi sal , yani dlil gstereyim :
Bugn Trklerin eski dini oIan emanizme bagl1
kaldr klart iin, l sImi yetten nceki btn Trk ef-
sanelerini muhafaz.a etmis olan Yakut 'Irkl erlnln
Milli Destammn bir yerinde syle bir olaydan sz
edilir: Byk yararhklar gstermis olan bir kahra-
mam mkfatlandrrmak Iin. bir tanrra ona, emsin
diye, iplak sag memesini uzattr.
205
b _
f
I
t
r:
..,
Ister inarun, ister inanmaym, bunda n 2500
kader yrl nce Etrskler bu sahneyi bir deg'il, bir ka
el aynasmm arkasmda resimlendirmisler-dir, Reaim-
teri Alman et riiskologu Gerhard' m "Et rskische
Spiegel" adh eserinde grmek mmkndr.
... Tariht e T rk Devletl eri saythrken, Proto-Trk.
Ier tarafmdan Yunanistanda kurulmus Pel asg Devletl
de, Italya'da kurulmus Etrsk Devletj de sayilmah-
dir. Bu, Trk Tarihinin geriye dogru suurlariru genis -
letecek, geml simial zengl nlestirecektir,
206
RE Si M LE R

"" "",
., . '

, .
Bugnkii. !(lrYIZ re Baktrt klynfellerine lJenzeyen en
e8ki Etl'iisk h:lyafctleri. Louvre Milze8i) Porie.
209
J... _
- - - - - - - - - - - - - - - - '1
Kul -Oba Jmzl1an nda lmhuimU;'i hit ultm vazo ii zer i nde
yrillen klyajet (Bu\'ihk Etrsk ralnbnunlci yibi IW R
lakl cla t tturuhnstur), Ermit uj Id iizesi.. Leninrtul-
Rtri1 sk rohibinin gelcl/l,'ksel klljll fctiJli y{jtda(3 /1 brc nz
hcykcl. Greqoricno Mik es!) ROn/a,
210
211
Vkenlerle Etrsk raz(Jsu . M.. FIl .
!fIl . T'nrouinin Mzcsi. ttuiuo,
212
Uckenlerlc olujl. esl.'i 'f iiTk yurdlou1u J1li -
Jl1l8si IIS/ ,) /111111 HIn 1/,;:; roeo. Ennitlfj ]lhi8fSi .
fJelliil !!I'III/ .
iJi,' Etriisk mubedini sii s1eyen ift at (ba,'" re ayak -
larm dikkut) 111, . IV. Y zy ll . T((l'(lll illia
Jli2:fsi. ifalyu.
Alla, yla rti:l bir altni kemel' iczer uuiek i if i
at (ba; t-e (l!Jak l ar m durusnc na dil. kat) . ill .. vt. Yiiz
Y11 . Erm ifa j Mii zesi. L eni nnvad,
s
Etrelclere 7\lIt8((7 stI.lJ1I((Jl ke iye an. In r brcme hey-
i.. JI .{j. FT. Yii:Yl1. Ftcna nu, /I r kro loj i Jliizesi.
216
KulJan'da bulusmuis bir kei b ~ (Yedi.lude:;le.r
tcazusnulo, .] nc I(urgan). Ermita.j Mzesi,
Leninqrod,
217
"
; '
Bir Etrsk leemcri ueernuie, sru. luinde arslanlor,
M.O. VII. Yzyll, Villa G-iulia Mzesi , Noma.
218
Kaeak ietan'da bulu.nrnue bir kap iczeri ndek i sr lw--
linde ursdu nlar. l rm it uj lIfiizes! . !,cninyn/(l.
219
Etriceklerde kuf sal sayll an leusl ar. (Bir fres7d en)
M. . V I. riisyll. Turqu inia, tiulua,
220
88111 Tiirklenle }{ uZar (i pc7d i serinc i lemc) M..
1'. ccun FI. ,1!iizYll . Paztr ilr. Aftay. Brmitaj .I11zcsi}
[ ,eJl ll qr w!.
221
...._----------------- - - - - - -
E tr sklerrle griffon" deul en lWYl/ti lw y van ( Bi l'
menner la/Hi t eerinde) , Tcrouinin Mzes i, Jtalya.
222
Kul- O/m' da Inr va:w (::eri rult:ki
"grif/nu" Iur.. (Bi r oogaya saldm!j hclinde) , Erm.itnj
Mzesi , LeHingrwl.
It riiskt cnl c uai. M.. Vl. YiiZY11. Floranui
oloji Mii z'C8i.
Kclc vmcedc Im!unlllwj nl tin saph bali c/. Birillci Kur-
RlHir'(fj }}J::; csi, L eJlillynul.
Btriiskierde uuna. Grecoriano Mzesi, v atikan.
226
Eski Tiirklerrle au na. M.. V . t:eYi! Vl. Yiizyll, Altay.
Pazan k ll , EIYlitaj Miize.'ii. Leninymd.
/Ju JJi
9
i, Kurt. hcykdi Inlgn Itcnnu'u.. J{apilol tenest
ii 8pri n(/eki Kcmecrvut rler Mii zcsindr: rJII!IIJ11110ktar/lr .
228
Huna{a I'rslH i yiiriil f'1I re ,IIUlIl u; ()la mk "Ronia
j'1.u rdu" diye to nman Di :;;i Kurt heykeliniJl Roma 7le
tnc tnr ilqisi uokt.ur,
"T'u r lc Deoletlen" sempozywnunda yaptlgull
I,(J/I/i.';;III((da /wliTUifjim tliN. eslci 'I'iirk: eeanei erm-
dcki I IUII Ata: lcurdu. , hem onlllYo, uol gsterc1/ Boe-
tcurdu, hem de inean yavrnsu emziren Diyi, Kurdu.
ayncH Etriisk ejsanelerinde de ImlmaldaY'12'. Eu et .
saneieri, hi plwsiz, Orta Asya'dan dofjradaT? dog-
Tuya gelmi re kendslerine Villanovalt wh t'e ri lmi
y
ohm Pr oto _Trkler ltalya'Y(J get i rmilerdir.
Kcnseroairier .Mzcsindel mesnur Di:;;i. Kur t
heykdi. L tin. dneminde. bil' Etrsk eehrinden, 8(1-
l" l/$ grlll imcti olorolc Roma'ya qetirilmiet.i: M.. 295
Yllmda, }wkiki bir leurt say esinde bil' sava,m kaza-
w1)1)(.'31 iizerine, tnr cz maniiksvzca otarak, Dii Knd
tieukelinin. ali.ina: Rcmuslar t ara/mdCHt llcms re
RO/ll.iiliis'iin hculcelleri ilav e udilm i{! ti r . Buqun lleykc1
bu i/edenl ell crrnnuetn.
22H
Fruns izcu :
Racinc et I' Inconsci ent (1951 )
L'inf.uence de V. Hugo SUl' S. Mallarm (1953 1
Le dramc int ri eur de Ma llarm (1955 )
Les sourees d'H r odi ade (195HI
Les E t r usq ues t aient ils des Turc s ? (1971 J
Les Etrusques t aicnt des Turcs. Preuves ( 1985)
'I'urke :
Gilnes _kral nezdindc bil' Trk diplomatt ( 056 )
Yahya Kemal'In kendi agzmdan fiktr-ler-i ve sanat
grsleri (1962)
Yahya Kemal'in fi ki r ve siir dnyasr (1979 )
Byle iclilcr yasarken (1984 )
Gazctc ve det'gilerde yayi nlannus 100 den fa zla yazr.

"Les Etrusques taient des 'I'ures. Preuves"

adh fransrzca kitabm
l1NDEKlLER
nsz
G i r i ~
smrxcr BLM
Dln ile ilgi li deliller
I
Evrenin yaplsl
(Reki Turklerdc de) Etrsklerde de) Ggn ve Yeral-
ttmn koqnei sayan deUklerin varl1,gzna i nanlld1,gt an-
latllmaktadIT)
TI
Dilnyanm dogWiu
(Gerek Etr.sklerin, gerek E1ski Trklerin inan1tnG
re, Dnya Gtc, Deniz veToprag'tn birbirinden ay-
r masc ile meydana gelmi$fi) ,
. ~