KOCAEL NVERSTES MHENDSLK FAKLTES METALURJ ve MALZEME MHENDSL BLM

FZKSEL METALURJ Toparlanma ve Rekristalizasyon

(25.09.2013)

Yrd. Do. Dr. . Hakan ATAPEK

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Yeniden kristalleme (Rekristalizasyon), alamlarn yapsn kontrol etmemizi salayan bir kat-kat faz dnmdr.
Souk ekil deitirmi taneler iinde yeni tanelerin ekirdeklenmesi (t1)

Plastik deformasyon sonucu tanelerin uzamas

Yeni tanelerin hzla byyerek tm matriksi kaplamas (t1-t2) Tm/2 derecesinde bir scaklkta stma ve tutma Yeni tanelerin daha dk hzda byyerek nihai tane boyutunun eldesi (t2-t3)

ekil 1.1. Toparlanma-yeniden kristalleme-tane bymesi sralanmasyla gerekleen olaylarnn ematik gsterimi.
NOT : t1 zamanna kadar k mikroskobunda hibir deiim gzlenmez, ancak atomsal boyutta birok olay gerekleir.
. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Toparlanma Yeni gerinmesiz tanelerin ortaya kmasndan nce oluan tm tavlama olaylardr.
http://metallurgyfordummies.com/recrystallization-phenomena/

Rekristalizasyon Yeni gerinmesiz tanelerin ekirdeklenmesi ve bu tanelerin bymesi ile souk ekil deitirmi matriksin srekli olarak tketilmesidir. Souk ekil deitirmi bir metalin tavlanmas sonucu oluan prosesler 3 alt blme ayrlr; Toparlanma

Rekristalizasyon

Tane bymesi
. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri tici g?

Toparlanma ve yeniden kristalleme (souk ekil deitirmi matriksin depolad enerji)

Bir metal plastik olarak deforme edildiinde nemli miktarda enerji harcanr. Bu enerjinin ou sya gider, ancak kk bir miktar metalde depolanm enerji olarak kalr. Bu enerji toparlanma ve rekristalizasyon aamasna kaynak oluturur. Artan deformasyon ile toplam depolanan enerji artar, ancak depolanan enerji oran giderek azalr.
2013-2014 Gz Yaryl

Tane bymesi (tane snrlarnn bkm)

ekil 1.2. Cun deformasyonu srasnda depolanm enerji miktar.

. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri itici g depolanm enerji atom bana Gibbs serbest enerjisi (kimyasal potansiyel*)

G = H-TS G = E + PV TS G = E + PV TS (P, T) sabit

Ee gre kk terimler

G = E = Es = Depolanm enerji

*) Kimyasal potansiyel; bir element ya da bileiin atom veya molekl (veya mol) bana den Gibbs serbest enerjisidir, yani bykle bal olmayan (younluk, scaklk gibi) bir zelliktir.

. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Enerji depolama mekanizmalar Elastik gerinme (ekil deiimi)
Eer bir kafes miktarnda ekil deitirirse, birim hacimde 2E/2 kadar gerinme enerjisine sahip olur. Bu enerji depolanm enerjinin sadece %5-10u kadardr.

Kafes hatalar
Plastik deformasyon hatalar retir. kristal kafesinde

Herbir hata tarafndan retilen depolanm enerji hata younluuna baldr (oda scaklnda retilen balca hatalar dislokasyonlar ve boyerlerdir). Depolanm enerjinin %80-90 dislokasyon retiminden kaynaklanr.

http://softimage.wiki.softimage.com/xsidocs/deforms_Lattices.htm

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Eer dislokasyonlar deformasyon scaklnda dk hareketlilie sahip ise geliigzel bir dizin halinde yer alrlar. Ancak eer dislokasyonlar apraz kayabilirlerse dmlerde younlamaya balar ve alt taneler oluur ve ilave tavlama ile snrlar belirginleir.

Dislokasyon younluu dk alt tane veya hcre

ekil 1.3. Aluminyumda tane yaps ve alt tane yapsnn ematik gsterimi (OM: Optik Mikroskop, TEM: Transmisyon Elektron Mikroskobu)
. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri

Bestmann & Prior, 2003.

Schematic model to show the development of new grains within the porphyroclast with increasing strain. (a) Gradual lattice bending around a specific rotation axis. (b) Recovery of dislocations into subgrain walls during ongoing deformation. (c) Subgrain rotation. (d) With increasing input of dislocations into the existing subgrain walls, the nature of the boundary changes. Ongoing strain may involve diffusion accommodated grain boundary sliding of the newly developed grains. As a result, the new grain loses its geometrical relationship to the host grain. Thick grey lines in the lower row show lattice orientations (schematically).
2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Depolanm enerjinin (Es) miktarna etki eden deikenler

Saflk

Saflk azalrsa Es artar.

Emprite atomlar dislokasyon hareketini engeller ve dislokasyon younluu artar.

. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Depolanm enerjinin (Es) miktarna etki eden deikenler

Deformasyon

Kompleks deformasyon prosesleri Esi artrr.

Dislokasyon kesimeleri sklar, dislokasyon younluu artar.

. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Depolanm enerjinin (Es) miktarna etki eden deikenler

Scaklk

Dk scaklkta deformasyon Esi artrr.

Hatalar arasndaki etkileimi azaltmak iin daha az termal enerji vardr.

. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Depolanm enerjinin (Es) miktarna etki eden deikenler

Tane Boyutu

Klen tane boyutu ile Es artar.

Tane snr ve tane snrdislokasyon etkileimi artar.

. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Tavlama srasnda depolanm enerjinin serbest kalmas Souk deforme metal Kyaslama stma Es serbestlemesi tavlanm metal

souk deforme metal

Teknik

Eit hzlarda her iki numunenin scakln arttrmak iin gerekli olan g fark, Pyi lmek!

ekil 1.4. tip enerji serbestleme erisi.

. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Tavlama srasnda depolanm enerjinin serbest kalmas Her bir durumda yeniden kristallenmi taneler birincil olarak byk g piklerinin ilk knda grlr. Toparlanma srasnda verilen depolanm enerjinin bir ksm A tipi iin kk ve C tipi iin byktr. A tipi eriler saf metaller iin, B ve C tipi eriler ise katkl metaller iin elde edilir. Emprite atomlar yeniden kristallenmi tanelerin ekirdeklenmesini engeller, bu nedenle toparlanma srecinde daha fazla Es aa kar (B ve C erileri).

. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Tavlama srasnda zelliklerin deiimi

ekil 1.5. Toparlanma ve yeniden kristalleme srasnda eitli fiziksel zeliklerin deiimi
. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Tavlama srasnda zelliklerin deiimi

Callister, Fundamentals of Materials Science and Engineering, Wiley, 2000.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Tavlama srasnda zelliklerin deiimi

Elektriksel diren Alt tane boyutu

Sertlik

Younluk

Toparlanma srasnda deiim az! Sertlik azalan dislokasyon younluu ile azald iin rekristalizasyon srasnda der.

Noktasal hatalar elektron akn azaltr ve elektriksel direnci artrr. Toparlanma srasnda noktasal hatalar azalr, diren der.

Boyerlerin retimi ile kafes geniler, younluk der. Toparlanma srasnda noktasal hatalar azalr, younluk artmaya balar.

Alt taneler dislokasyon younluunun dk olduu blgelerdir. Rekristalizasyon ile boyutlar artar.

. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Toparlanma mekanizmalar Scaklk Dk Devreye giren mekanizmalar Noktasal hatalarn sinklere (tane snrlar,dislokasyonlar vs) g Noktasal hatalarn kombinasyonu Etkin mekanizma : Boyer hareketi Dislokasyonlarn dmler iinde yeniden dzenlenmesi Dislokasyonlarn yok olmas Alt tane bymesi Etkin mekanizma : Dislokasyon hareketi (trmanma hari!) Dislokasyon trmanmas Alt tanelerin birlemesi Poligonizasyon Etkin mekanizma : Dislokasyon hareketi (trmanmal!) Tablo 1.1. Toparlanma mekanizmalar.
. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

Orta

Yksek

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Toparlanma mekanizmalar alt tane bymesi

Deformasyon sonras, dislokasyon dmlerinin olumas ile dk dislokasyon younluu olan blgeler izole olur. Bu hcreler birbirine gre birka derecelik oryantasyon sapmas gsterir ve 0.1-1 mm aras bir boyut dalmna sahiptir. Tavlama ile snrlar keskinleir, dislokasyon younluu hcre iinde azalr. Toparlanma sonlarna doru bu tanelerin boyutlar artmaya balar

Dislokasyon younluu dk alt tane veya hcre

ekil 1.3. Aluminyumda tane yaps ve alt tane yapsnn ematik gsterimi (OM: Optik Mikroskop, TEM: Transmisyon Elektron Mikroskobu)
. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Toparlanma mekanizmalar alt tane bymesi Baz durumlarda alt taneler arasndaki snrlar toparlanma srasnda yok olur. Ak olmayan bir proses ile iki komu tane arasndaki oryantasyon uyumsuzluu ortadan kalkar. Bu durum trmanma dahil arayzey dislokasyonlarnn hareketi ile baarlmaktadr.

ekil 1.6. Alt tanenin dnmesi ile alt tane birleiminin ematik gsterimi.
2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Toparlanma mekanizmalar Poligonizasyon X-n analizi kullanlarak bir tek kristal biraz eildiinde ve sonra tavlandnda kk tek kristal blokcuklara ayrld bulunmutur. Bu poligonize olmu bir yapya iaret eder.

ekil 1.7. (a) Bir eilmi tekkristal ve Laue spot paterni ile bants (b) Poligonize olmu kristal ve Laue spot paterni ile bants.

. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Toparlanma mekanizmalar Poligonizasyon Tek kristalin eilmesi ile birlikte ar pozitif kenar dislokasyonu retilmitir. Tavlama sonucu bu kenar dislokasyonlar kk al tilt (eim) snrlarnda st ste dizilir (bu hem kayma hem trmanma gerektirir!)

ekil 1.8. (a) Eme ile retilen ar kenar dislokasyonu, (b) poligonizasyon sonras kenar dislokasyonlarnn izgisel olarak sralanmas
. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Toparlanma mekanizmalar Poligonizasyon Poligonizasyon ar miktarda kenar dislokasyonu gerektirir.

Poligonizasyon

Sadece daha yksek toparlanma scaklklarnda retilirler; (dislokasyon trmanmas)

Dislokasyonlarn dmlenerek hcresel younlamas ile retilen alt taneden kabaca on kat daha byk alttane retir.
. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Toparlanma mekanizmalar Poligonizasyon / rnekleme

Zhang et al., 2000.

TEM micrographs showing (a) new recrystallized gamma grains and (b) recovered grains observed in the BD areas and (c) polygonized subgrains formed in the remnant gamma laths after heat treatment at 1100C for 10 min followed by air cooling. The angles marked in (c) are the misorientations between the subgrains with respect to subgrain A. (d) BSE micrograph showing fine equiaxed grains developed in prior BD areas and coarse lamellae formed in prior RL areas after heat treatment at 1100C for 2 h followed by air cooling. TiAl alloy
2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Toparlanma mekanizmalar Poligonizasyon / rnekleme

Barber et al., 2010.

Etch-pits marking the emergence sites of dislocations in halite: (a) Slip bands in a bent single crystal with glide polygonization in the bands (i.e., alignment perpendicular to the slip direction). The crystal was etched before and after bending; the larger etch-pits define where grown-in dislocations emerged at the surface. (b) Mostly tilt sub-boundaries formed by the annealing of a bent single crystal. The apices of the vees are aligned along the neutral axis of the bar (Barber, unpublished data).
2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Toparlanma kinetii Toparlanma kinetiinin analizinden toparlanma mekanizmas ile ilikili bilgi edinmek mmkndr. P : toparlanma aamas srasnda baz fiziksel zeliklerdeki deiim olsun! Bir fiziksel zellii (diren gibi) ele alalm ; P = Po + Pd Po = zelliin deformasyon ncesi deeri Pd = Deformasyon sonras retilen hatalar sonucu oluan art P = Po + sabit.Cd (1)

Cd = Hacmsal hata konsantrasyonu Fiziksel zelliin zamana gre deiim hz (toparlanma srasnda) nemlidir.
. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Toparlanma kinetii

dC d d ( P Po) (2) = sabit . dt dt dCd = K (C d ) n e Q / kT (3) dt d ( P Po) Q / kT = Ae dt (4) n ( P Po)

(5)

Hatalarn azalma hz

Problemi kimyasal reaksiyon hz teorisi olarak ele aldmzda bu eitlik yazlabilir (1), (2) ve (3) nolu eitlikler birletirilir

(4) ve (5) nolu eitlikler toparlanma srasnda fiziksel zelliklerin deiiminin zamana bamlln tanmlar.
. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Toparlanma kinetii ekil 1.9. a) Zn tek kristaller iin kayma gerilmesi-ekil deiimi bants, b) Toparlanma srasnda akma mukavemetinin zaman-scaklk deiimi

Zn tek kristali saf kayma sonucu ekil deitirmitir. Bu durum akma mukavemetini o deerinden maxa artrr (ekil 1.9 a). Toparlanma akma mukavemetinin tekrar maxdan oa dmesine neden olur. Bu dn hz ekil 1.9 bde grld gibi zamann ve scakln fonksiyonudur.
2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Q ln t = sabit + kT
Sabit bir t deeri iin geerli eitlik, buradan Q hesaplanabilir
. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Toparlanma kinetii genel sonular

1
Toparlanma genellikle zaman ile eksponansiyel olarak oluur.

2
Kinetik datann doru analizi ile baz durumlarda Q belirlenebilir.

3 Genellikle birden fazla toparlanma mekanizmas devreye girer; bylece Q sabit deildir.

ksa srelerde boyer g uzun srelerde dislokasyon trmanmas

. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Rekristalizasyon iin ekirdeklenme mekanizmalar Rekristalizasyon iin ekirdeklenme mekanizmas klasik ekirdeklenme mekanizmasna uymaz. nk burada kabul edilen kritik boyutlu cluster yapap deneylerde belirlenenden ok daha byktr. Metalin cinsine ve deformasyon derecesine bal olarak rekristalizasyon iin 2 ekirdekleme mekanizmas gzlenmektedir. Deforme olmu metal deformasyon sonucu 2 tip arayzey ierir : 1) nceden var olan tane snrlar 2) Deformasyon sonucu oluan alt tane snrlar ekirdekleme bu iki snrdan birinin ani bymesi ile oluur.

. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Rekristalizasyon iin ekirdeklenme mekanizmalar (nceden var olan tane snrlarnn ani bymesi ) ekil 1.10. (a) Bir arayzeyin yksek dislokasyon younluklu tane iine ani bymesi, (b) Bu ekirdekleme olayn aklayan model.

Yksek dislokasyon younluklu orijinal tane ile dk dislokasyon younluklu orijinal tane arasndaki snr, ekil 1.10 ada gsterildii gibi aniden da doru (yksek dislokasyon younluklu taneye doru) byr. Buradaki ekirdekleme olay aslnda bir byme olaydr. Modele gre bir arayzeyin bymesi iin Es > (2/a) olmaldr ve mobilitesi (B) yksek arayzeyler gereklidir (yksek al tane snrlar, akma snrlar vb.).
. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Rekristalizasyon iin ekirdeklenme mekanizmalar (Alt tane snrnn ani bymesi) Genelde 2 mekanizma bu tip bymeyi oluturur!

1
lk olarak alt taneler byr (birleme ya da alt tane snr g ile). Sonu olarak Bsi yksek hareketli arayzey oluur (yksek al tane snr) ve bu arayzey Es > (2/a) olduu durumda byr.

2
Daha karktr. Yksek derecede deforme olmu metallerde gerekleir. Yksek al alt tane snrlar deformasyon sonucu oluur. Alt tane snrnda atomik konumda dzenleme oluur, varolan yksek hareketli snr modifiye olur ve byme gerekleir.

. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu

Toparlanma ve Rekristalizasyon - Giri Rekristalizasyon iin ekirdeklenme mekanizmalar (Genel sonular) Tanelerin ekirdeklenmesi yksek derecede hareketli snrlarn ani bymesi ile oluur. Bu snrlar aada verilen snrlar olabilir: 1. Orijinal yksek al snrlar 2. a) Yksek al alt tane snr (alttane genilemesi mekanizmas ile oluan) 2. b) Yksek al alt tane snr (bilinmeyen bir atomik dzenlenme yolu ile modifiye edilen) 1 ve 2a mekanizmalar hafif deforme edilmi metallerde, 2b ise yksek deforme edilmi metallerde geerlidir. Bu tarz bir ekirdeklenme olay bir byme fenomeni gibi gzkr ve bu nedenle bymeyi etkileyen deikenler ayn ekilde ekirdeklemeyi de etkiler. Klasik ekirdeklemedeki gibi yeni tanenin ekirdeklemesi aniden olmuyorsa da rekristalizasyon dnmnn hala ekirdekleme ve byme basamaklarndan olutuunu kabul ederiz.
. Karagz, Fiziksel Metalurji Ders Notlar, KO, 2004.

2013-2014 Gz Yaryl Fiziksel Metalurji Ders Sunumu