Weiee (e] ep ubyebueyety ZAC eos Cla Wa Pe-velovt (er CORIO ec aht ee eho Raion tonincnse fatSanpete ‘Yoke Gtnat Alpi Cob et Cb ena sien at so rata Youle eae ta scoparia aches ase peaeel ALAFRANGALIGIN TARIHi Gelenafin Tastee! ya da Yerlden Uretiimest Hii Yavuzlun vavu, tn Yr, 95 mb dou a a a ed Lis bil od ‘nde Ha ue kd 195-1957 plas sands tn pce bile 1962- 16 ade daar ude hart ‘tease 9 yi Plan hale Dye ited eee Seow iedaepts Mens uel br oe lg BOC Rep ge ‘rink eye 4390s Ullal alge ‘ena mas yer oii un Dlg Gomis pie (Gem Al Hime isn Mile penne apes nena Yet (ran geste de fe yan Yr Vanya Mi (rience nde Uy Ta ea la "es eat oltre ot Gn Ree eke pave ‘Zaman goed ey ute In f(A Hee Ga ne) eit ‘eto Olean wr, Sia oe edd etna a 96H. Or. el til C9) ise 078) rite, nl pie (858, suman ges! (98, Nani We la se {896g is 0970p pt 200, ge OD eo ier 07 Se bpd op ii ‘ln aye” Col tier eeu sede op pe 21589) dl, eyo ae dda ‘op tenn yes bee, 2086 yh Boyne al Fak Ronen 97, Hale Or’ 19475 oon Dn (38%, Deere x Donn 680, i (991 el Ye (991 Oa a (ie, eam 02) Cn ee 0 ra kn, ‘Yetta (99, et Hyatan Kiet (200, ‘uta Ke CD02) Kis Ging! Sinn Gl (203, Bln Defer? DS, a ve ae ‘nine Yan’ 094i Bu Dyson Di mys COU ve vee (2036 ah pte Inu De Ct Sa ine re Mina esa Cnn 3) yuna we pei Sek ae Petros ble! a Ups Ton Tome Bc Git CO) oa (Ogden yn aoe 1990, Hem Kn Ape CS Has 198 oa ee 1978 Yi Aain aa ee 97S Sir Boye Fst Okun‘ Sn Aa OO} lk god ls ined dele Neel Ein OIG pir Pate Ro {oj yom dy, Nesan sraTusk'e cv mine 2064 Combai a en Mad wd Aedntneane Te ‘alana Net? yen, Ba-Du Katee Ore ‘dela Fay oi ‘ipl Ung Kai Rayenite eer Daya Bye ‘Ait Gabe “Tusk Medenteiosi orem Sel ‘Gaerpnte ‘opto vera Matenlsne yee Soe snare deine a 1pm ‘ul Topline Main Maden Ronan Melee im Mente Aydin Pr me ont yeep By oyk One ipa Modern ey Rone ep et Mio Ye nl Aa Cpetdien toil Option ve Hei Ligeembigmetery ye ged Oran esha ‘lyn: Del ryan Onanisterne fst syn ve Rew Otten Zana ye Oyen ‘Sin Tolman Sk ora ai ‘Asroa Oa Brey ima? ‘Avra Med Pree Orpen emp ei Ano Nth ean Os, omg eaeSunug, Alefred Teri, ais tren bir tah tabs de: (Osmarlidan Cumburiyete dintgiim srecinde ve oboe te Camhuriyetten sonra alatrangahic, bir tar (meses, Recaizade'nin Arey Seodufedaki Buz Bey tipinde oruldig gibi) zupplik olarak defi dogrudan dogruya odornlgrenin sihntaskaplaran yeniden nga cine hag Jaminda Oi “kavram tanh olarak ele ainmaktadi, Bu Litalin yazanna gi latrangalit” kavraminn tari modetnleme, Oryantalizn, rasyonalite (ve dolayisiyl, Aydinlanma) kavrambnnin alanis bicmfer ile st- beieteni (werdeterined) Ui tare ve Osmanl-Tork lafrangaigran bu dp ternelkoyuc kavramun kar Igkllerinin belitedigi ir problematk olarak okummest erekir Kitabonvan teri, kusacn gudur: Alafrangahic ryan olarak alamlanp teelluk edi olan (Bas) ‘modernimin(n),rasyonel ve Ayéinlanmac bir dong oldugun zaraetinektenibaretbir yang bilinglere' ei. (teri kantlayabie mi? Bilmen-ama her zaman sb ledigu gi, gayretbizden tevik Allan Aynspasa, 5 Eyl 2009, imi YavuzAydinlanma Necir? “ayéuntanma nee? Inmangel Kant’ sorusubuydu veo ‘Aydinlanma'nin‘insaninergin olmayis darumudan gk ‘me akin yol gistriciiginebasvurmastanlamna gel {ini Dleiiyordu. Aydinlanme “Akl Gapr'ya, evet ame hang aa? [gar Movivin Amr, Pass, Sagece (Age, Site Bgl) ‘abun “iigit baplared “tasyenalie’ ve rasyonall :asyon’ kavinmlorina gai) aiklamaloe bu ken ii ‘nem. Morn, Du st kavrarm Ditacinden ayicarak ie baslyor ‘Rasyonaliesislemle siylemin obj araanda- ‘a upaygunlaga ataguae ve bu upuygualag dogrulac [Morin mek vermiyor ma biz lem, soylemin objes rasindaki ypaygunlugan enples bir olgu oldugunw fortaya Loyabiiiz. Mesela.“djanda yagmar yagiyor” (oylem) lle dganda geryekten yaBiar yapyor olmas Gayleninobjsi bie upuyguniukolmalicke. Bu upuygune gu da goelerate(empink carat) aragane ve dogruan. “Rasyonalirayon’ ise, belki de Freud'un tarumya bir tie “dellik'te:Deneysel(empodl yada gexgek dcnyada olup Diente lisklendielerek depil ama kurwculannin kate salleuraay Gael) 0.0 ie Migiewteneh goto madi 1 Waar Morn Aik. i Bgl Om Yavin, starbul199,Kuphusue, bu ski Raveamin abil Cao) ie isi var, Morin, Ayhnlanma'nsn ‘all kavranumi son derecebelir- siz it ora sung Konwsindac: Bie yando cyte litt), kushuew bir rasyonalite (mest Vltate'in, Dideroenun ‘ah kavran); ote yandayan, Robespieeein kllsindigi neredeyse doginalastudbic Tange Aka Aayela :asyonalizasyor! kincsne yars Roborpierre'n dite tetris tirdon‘aki’a ber, Jakoben a’ ciyorum. Ama ister clei al, serJakoben ala clean, aI (rye) olmays hibir zaman akiigin (asyondienin) slr ve Gan sor elerhen yoyle der “Rasyonalizasyon dunyart ‘ivanl ve gvenilir ilar, ama éunyaysanlam lone” Turner, modernizasyonan bie’anla. erczyonuin da Bi Tite gotedigini belitgi bu Sunes yazneda, bUrckeate taliniytin alam: fastamalann (Weber er kas Fpriarei allarsyordu) ve daayarin‘halpiz ve cubs insarlac afindan denctlermesii, moermite ile bite oradankan yada bayaggiga cin) als yep lmasins Gene gsteriyor. asyonalizsayonun Aonyayt adam larnamas,termelde ‘Neberino go bilinen deyse’ddnyanss baystinn ge filmes (entsauberung) ie igi. Anthony Giddersy, Mts Meter Dugunasinde Sige ve Sogou ad, ls ama cok orcs galymasnd rsyenaizasyonun Wieder taraindan ‘bry igi ucolgu Kamesia kapearak zane hella digi soyler ve Kimelerden birndsininmabteli hee er powitt taraindan entelekttaizacyon, sega tarlit~ Fe ipa Taree Thi of Menta Pano, See Pubteations London 127 1 anne as Ans Weber Diese Sieet x Sx, omc Vd Vy Arka 208. ddansa ddnyanin baystinan gidenimest (outnaberng!” “tcugun bide, Gergen de moderndesme (moderlik epi) ddnyayt nerdy sadece ala (e hin) kav than bir reaneye aéndgtieae Yale dmyayt ma elbette nats da. Modem proesi Ayéinlanma geenegl icine eniden aretierek metrriymoye dnagi. Gee isan ot dipinda esi vara, simnden yoksun berakmays, onelik kuru tir entlehtliznin toriht Aydinlanma ile ‘gla egileir;Sokrates ve Paton getene, br bala Apdinlanma’nin tathorcesidic Nietzche, bu kuru ents: Fektiallzmin oe demee geld os tanuraz Sgt)" le cok enceden gormuste. Sokrate'shgelenogin insant {Yea sac voit ytemis br wh yoksuriugu He Trail ik kez alle getirenin 0, yani Nitesche oldu nc until? {hte tam brad Tarns‘n ‘ccnyann Kalpsiz ve eubsuz inesnla’trafindan denetleniyor omast onward ys “anion, kilerter ve Niowechw'nin yatlag ie Dstkte, ‘daha da devinlesen bir anlam kazanuyr. Dazen ve given igh sredaniga ak, daygs ve run roksurluguna donds- tren bie rasyonalizasyonun dunyayt ania Kalmest Tumutablie mi? Elbete hayiet Kuskuouz Wore, racyonel- fepmenin veontelktializasyonunigi bu kertede ti ruh ve fanlam malaliyetine varduocagias Sngirmag.clamazd Tors, G. Stauth ve Bryan S. Tumerin Nietzsche Dunstnda® belicinen gibt Weber, rasyonalizasyon ve entllaalizosyon Gnesi giindelikhayatin femelle rin diizentenmesine ve yeniden retilmesine yénelik ikl ti geile (nets) de baglontlandhemast ve ansamin 15 BS Rath Brn amar Mein Dango, Mm fag iim ve ane Yd, Arkara 1985danyseina, maneviyatina yoneik ‘bu gleligi de gd lic dizer pati zorniubekanx nse slam hy lanyl’ishlendiyord, Ama dye olmadl: Kapital ‘ily insain ‘rufus ee. Dayan bayusunin ge mes Protsian Gleiiginin kuru cateektalisttarafmn inset biunee hakimiyet karginnea Weber'n engordaga amaca ulasamadiG, Stauth ve Bryan. Tumerin deyisiy- le -Desne ales, dnyanin sen trea gcillodiimesinin ve toplumsal yagamin rasyonelepme ve entelektualzm islet torafinan dizenlermsinin tarihael bie corwew’ ‘lds, Datyanin buyasundn giderimesitastamam, akin we bikin, yagamin on git deviniblerinde ye en dlam- bagi yuzeylennde bie hukumterma elary at oynatan tir povitviom anlamina gelmeye bajlad Kisaea, anlam ve fuh poaitvizme, duayaran baydiden anwiintmast adina erik ig Ne yank Sekileroso dyleyse insarin manevt yssaminn alla ‘ye ain hakiyet le emutenditeblecegkonusundaki rmoderrlemeci2aftan kaynaklaran bie sapmayt iriver Sapma, eve, gnkGi Weber‘n ackilelegmeden asladift povitvizm degil Bir kez daba belirteyim: Modern “Aydanlanme geleneg igedsinde kendiniyeniden rotor. ‘int inkieedivor. Modeclik prose bir tr pzitivizm saymiktIgle shadanhgia, kalpsie ve rukow:incanlann bhakimiyetinin ve abet aniam erozyoaunun neden. Tumer hak Rasyonslizasyon dnyay dzenli ve given lie ikl ame anlaml:alarsnds Kapitalizmin ‘ab, nse snr exc. 2 Giddens jvm Abt Cie, nya bien [ilesimatns yon ntonubonmg, “soldier” Aye All Gelenaginin fast Bilge Korast 6lémiinden sonra Fisun Akath larafindan lozenlenerek yayima hazilanan Oud! Metile'inde®, Albetio Moravia'dan tir ality yapar. Moraviaan, Pasolini sland Gzerine Epes deglsne veri bie emecten yepis bir abnndie bul Moravia gayle der “Pasolini, akin Iiznetetneaiin,adla Mize eildigid ubucak losfetmist. Ve de yainizea eigen. isin ‘dogrulanmasin sagldigin.. Akl yorutnek aon ‘aiskivedigmokse,Kiisl.” Movavia'nin ba seri, deden bert Gecind oguind {gam ir meseleyt min acktigiys germemi sagled, CGorgokten dl, Avrapsun ontelktel tari kin hint cetmeaigint ama ona hizmetecildigin’apaghcgesteren bie tare Desearie’s dogtnelim soe golgt Desearies. uy Jacinta alga (dak etigimi) obpktit (7) Feno- rmerler even le tstamam driijecck bir evren moder ~innimizde inga edebileceimii ve bunu da, dikkat ei fin, ln yOnoti ign Sngdedo ga Kurla uyoroa, ger ‘eklestrebiecegimie soylayordu. Bw kuallarabagvanul rmadan ing ecilecek (eer eden, elbot) bir even rmocelinin, Descarts'a ge, higbie defericlmayacakt Blige Koraoe, Ort Metin, ae. Flsun Akathy Metis ayn endo 198egal: od Direstoncm ingens (Aklin YOnctiri gin ‘Kuralla.. Descartes’ kitabnun ad buy [Atl yeti icin kuralar koymak, ‘akin yolu bier “anlanuna gellc AKin yolunumn birden gok olabilocogini ‘iisinmel, veal ve dayabimis olan burallann digi, bayka yollay bayha paikalar olabilecegini dughnmrck lomekti. Ama atl buyurgan ve despot al, culculu- {u Kabul etmez. Aveupo'nun eateletel tari, buyer ‘gan ak kendi kurallaen koyup davattif bit ‘anh = bitkas bstsnas dipinda elbet: Giambattist Vico ve Nietasche pi Vico, insan zihninin imgeye dayaran ‘sleyisinin,aklin ‘yonetii gin konutnuy olan Kurlan diginda gorse ‘eilecoginksavunayordu. Hegel, akin yo gastricligint Inktr eden ne vers, hepsi birden ‘harafe’ diye agape yan Ayéonlanma digtrecsinin,bizatinsan akan lece- rmesinde yetrsic kaldigau dgGnyerdss Aydintonms ile birlkte, Hegain terimlerini kullanarak sOylerek, aat “ete olmust, insane “kile't Alki egemeniginden _gunsla siz eden bir enteleltuelgelengin asin br ak espetiznianlamuna geldigcdancak Nictzsche fark ede oot lode Insann tek’ yarn gerebiimek inNietasche'yt beklemek gerekmigtir ~ XIX. yazyil! Ve ebette Sokeates “Encsinin, hon ali 'egemeniaden yada akin yone= tum igin Ongorulen huralandan s6z eileen ‘rk nemine déarek gerekmisr. Niezsche'nin Apotion’a “otante Dinos ca cles ggodenae yoni nent Disbinden ayramadife bilirdigi bie donerndi ‘trae denen Ve Nieizche, Aydinlanma‘nin alternatifini Dionysosta blue: Coskunar, hendinden gegmenin, vee slakangatga tit in Olu tanmmaziginat Yang aniagimasin diye bate yim lotiyorum: Apolion’ar-olan da bit iggiditir Netwsche’ye gore ogulvldk ve dengeliik igedusid Apellowescian. All geleney, Nietzsche gibi soylersok, Ieseey! bastan gags yalana bogmus, iggudalese (kh ian bir Segnd var he Nietsshe'ye gore) lanetien nig ve ROU gorulmes'ac leads vag olan insandir “sti isan Basa dondlim. Moravia. “eiskilenir igiigin dognalan rmasty saglayan’ demi. Dogrudat, Noravi'nun desig aii ‘ail yritmek anonimei:clskiye dismekse kis- ‘el Akin egemenlig“ddayarunayoa/nd yoleetsigg0 ler gelipkler. ényarglar yok say! Onyanglan ete lacken, onyarplora kar, éoyargit davrands (Cadamer siylayor bune!. Payiden, geliskleden, onyargilardon, inanglandan arn, tatss tases bie days! ALn iki nayle egemen olduga beyle Bir dunya; - bir Diz clu Witigenstein’in Zelle'de betimledigi bus Bla Suramenin olmadigh, dumduz, nevedeyse lal bie emit Feyerabendin Francois [aroW’éan akan gibi larbiomekik ve éonukluk teil altinda olmak!” Akt Ibuyumgant gm bai geviip baka yer ite bu buz ct cola. Yazyt Kegectiade Iizet Moan (Tanpinacin da gok ) © gizelinbeytni nara iteyim: is Heart Mec iale ele Hak Serinde dr Irae baer halRasyonalite ve Din “Tancimatin, Osman entclehtGe! layatindald yeralajn etkleri dzerine solenecek cok sey var. Ama bunlardan tiny Tanzimattan bu yen daha da derslgipafilogarak, bbugtnekadar gel: Dinlerasyonaizmin uzlaymasina asa imkan bulunmayen, bible éteymez, iki ayn alan ‘ldugu! Dive ve vakye at olan ne vasa hepsin ala-ds kabul eden topianes ve sakim bic anlar! 1799 Franz Deion ences! Aydilanmacianran,asnikta en son ker lepine vanhiimig raxyoralzaleriniy MSW huktmiered ‘ldugune gSseren, ritzmin bir pein hoki. eenen blirtmek yar olacaktve Bs anlyiin bie tain ince var. Kadim Yonan’da “kos logos veye dine yanin mitoslann iginden Kaveamp agkianvasindan lim ‘dagincesine enaalak edeces olan logos duyncrsine gel sin dtgginconin tarda bir dopiglike geroklestgin fine sarerler olmustur;- Maurice Cornond gibitCorntor, bu dings, aad: Gregan! bir gine tain an, yani ‘mitowtan aki (asyona) bor dugunce tarana, ogo ges bisiinds oldu: giisindedin. Ope, <éiyor Comford,rteloik dugunce,butonayle api! elbuki dnyay agiklyan ve temellendiren hig agua coierayonel olamaz Rasyonalte, biinsel dastnce ile bie ‘veayn yey dei hi. Mitoljinin de, bysndn do nin Ae, blinseldayance ie tem IegieIihis! clas bie, tatyonealmadilarsSylonemer. Comnford nal mitla- ln alitdgy oldugunw one sarayor idiyse, Evans Ptchar da Aran yeeierinin byt peatiklrinebaka- ra, bayanan alas oldugunu One strayordu Bilan verasyonalitenin ayniaye seylerolduklannn raked meyiginden KaynaNlonan vam bir yanighh! Halbuki hem mitasun hem de biytinin Kendilerine gre birrasyo- nailer wards ve by bliin casyonaltesipl etagetyor oli bile. mitoslan da byinin de zen mesos ‘masinaimkdn tnyan bi asyonalitecir.. in Franz Aydinlarmast ean tevaras eth vs: vonalit kaveam, Camhuryetl bielkte ath bilimie _ynflegtiren Li pozlivizme dnopt, Cornford un mits lar glaminda, Evans Psithard’n aye baglaminda abl logos veya Ulinve ayrtestemeen gibi, Cumhuriyet res iden dedi baglamunda aki bilimleayatestirmis: erin ait bir easyonalitesiclmasina ragenen flan, agktan aga soylenmase de, bilims. dolayisiyl akl- Ain oldage gordg@. yaygnlaguntmaya salgihngt, Die Aydinlarma cogan benimsenecekse, bu slogarun(Kantn ‘Aplin Neti? as tilesinin Mlavac ik) “Hayatta en hokiki mirsk, akléx” olmas. geekirken, Aydinlcena'nin pextvist yorumuna temellak ile, “Vayattaen bak mars limeir”de kararklinmisolma- si bu buflamda, bar fevkalade manidar gbronyer: Prof, De Seif Main, rasyonalizmin bil ile ayn lesttilmesinde, radi cizziyye messesinin dnl bic rol spiral shane Ginkala Opes bir ny yet {BEE Evans Price, Omdesand Magic CLacendon‘abiata batunaye hakim olmay!distinmetenabikoyae ve hee geyeen Once, insann tbat Gzeringeht‘korealunen snr’ olduuns bikie Mardin syle dyer “Bu kava srun lade’ ye Laveen, HL) inva abit ae rinde epemen kilan Ronesans disinessinden ve daha sone Bas'da oraya gar sasyonalizm akimnnn havasin dan ne kadar urak oldugunu hatirlarsak,bizzat dgtnce album na gorye i ir kuwver olarak toe gated finanianz”™ Prof. Mardintin bu gorttne katimadigums bildiemek urumundayim Rasyonalien, “ade klliyenin toma yok sayilmasr larak yorumlayanbu anlays Ort olarak, bilime rasyonaliam’ aynilegtirme maracina gel Dolayyla sans iradet cuziyye ile siastayen dinin, ‘eadeskaliyeyi Allan baka igi, asyonalizm ales fun havasindan ne kadar vzak’oldiganu htiatmak ve bunun“gerve ic bir er ldugina One sire. ob sa, PROG Manin‘, fakanda olmadas postvist seyle- min tuzagina dsm ofmes ie izah edited. Prof. Mardin. Tanzimat déneminin tek rasyoralistnin Sinast oldugunn. soylayor, Baul degerted batsnayle Dbenimseyen birick aydin odur Prof. Mardi’ gore: “enastin daunda Aveupalrn eesyoralzm akira kat lakilenesn sais, tia Il. Mesrtiyeindanindan sonra bile yok densork kadar ard. Abdallah Cevdet gibi bie sun burn istsnalorindan brn tel eee” Pek vie, Sinasinin ve onutakip edenlerin,rasyoraliz~ nin ieade 1 kaliysnin red anand Bethe diem ve ‘Meizm olarak yorumlanabilecefi Konusunda sorgulanea 1 Pol Dr Serif Mardin, Tsk Madenloed sgin Youn, anu 1. abiangtgn tant 5s lan geliyor mu id? Nigin Bayle releprisdekomeey olmadi? Olmads; cinks Taekise'de Awupe ve ebette Frans, “Aydaelanras, aoyoraitey (lle) biim daydncsi ile bir veayngey olarak teri etmitirde onan. Halbake ig unutmamenee genken bir sey vaee Aychlanma’nun temelkoyvcu kavramy, bili didi; - asl! Kent, Was iat Agplaerons? (Aydilnins Ned) adh vzaedinde “insaun kendl faba ylanden iene dugmes olfuge duramdan kortulupeigtinGipatetmesiin ae ellan ‘maya baglamas ile momkin olduguns’ bildie, ‘Aydinlagmainn logan “Alda kancinkallanmak coma tii gister dir apere aud) -yoksa ‘blimsel doganmecesa tin gee degilt DDaha bree do yatdhne Akin yol, bir die! Varsayl bir olsa hile; bu yo, bliin 7olu hi dele XVL. ve XVIL yeayln aya bliss dovrimlorinden Calioe an eple'den, Koperikustan, Iyho Brache'den ve Newton ‘dan cones, Avrups insaririn ail ile bili arseinda bi ayrayet olduguna varsayayerolmasintolygan Kalama _geelir Alli in arazindaki bu ayniet, nedoowalik {itige, crust ligksinina prior bir ak ikestolduga var- sxyimuna dayanie Cage XVI yey Bayle Bie ‘Devrimynden bu yan, deyisyerineyse, kepraten alan ddan gok eular ais bilinyor. Ernest von Asterin Bg Tost we Mantita® beet ib, Kantin anladih i tiple nedenaeife kannnun “doguan yada prio ‘ola, br all tkes olmadig, 2¢ktr: “Doga bliminin cn yeni gelismelerinde de. bu ikeni. gecen tg yizyie [BE Besa von Act Big Tor we Menge Mack Cte, Sovyal Yes 1898sani gibi gosohten béylosinehesnlbe goer laile- cxginden saphe edimeyebaslanmst.” Von Aster he il iin yolgistrc olarak; hedine tee ald ol umu soyler ve bu tkelere ‘gore’ (a, mean a pict am oe Bunun anlam guar Blimloin Kenorine st vey ben derine orga ve bu anlamda gorece, brtakim ikelen yar Greve ba, hoe bili igi fark rasyenalitobrn oldugur ‘gostei Kisic,blimle ce aklin you bir deg. DDahasneenselik ket bi ak est 59 tet iheyt ‘adoce ve save bili dastncesine asus ne he oar a kabul edemeyiz. Ora Ing: anropolegu JG. Frazer, ‘Alt, ald, byanan bir te ikel ya da yanks bin ‘lun belive dikhateisin,“Bayanon dayandigs ikeles modern biinkinin ayn bay C4pkt iim ‘ala gibi HLY) ayn nedenlesin ara sonuslon degursce- ‘na inane” der Kisaa, nederslli Kanu bili ign ‘oldu kadar, bia protigt ign de gest Bayan ve genelde yaban dsuincnin, Lvy-Bralt'tn soyleigi gibi, enege ye ‘da doney- ve glalem yoluyle yengleneoy ‘ear rbot (inpereebl) ola yztnden istnen sont Ihiyeinn ayru deoeyekealemalta bir safanca gormemes, her pean sbiimn ve buyin) eden ve sons ilihisiny fk yoladan da ola esse almada birlestklerin gost. co vermese bi Bu mesele de tz, tek br ‘esyonalte'den soz etmekcenst, fark rasyonaltelei gbe Sntnde tetmaya gine ‘Yuhanla calito: er iimin cence st bi rasyens- Iti old gibi mesa mits ib. by gibi ve elbete BLE rey Atm Dg Mehmet Dajan, YY tan, Es staan ta ‘dn git pratikern de kenilerineait rasyonaieleri var a br tos kesine ica edilomerer Geek dog Dilumters, gerekse bi ssyal biim olarak artropooi, iz “cogalemyonaitee'le karst karsyagetiryorian Hal le sken, br ek rasyonaliteolduguy ve buna daXVE, XVI ve XVII yinyllardak bilim konsepsinin rasyonaitesn ‘den ote ie gy olmadign, poztivs bir dayatmayla Meo lojk resmilestimeye ts tutmak Tek mederalesresinin en Nahin: haalanndan bide Bugun yayanmakia ola rmadernlegme krilevinin temeinde bu vari Sim de Ayehndanmatnin Hristiyanhic Heol ish ‘akalim. Acaba,Hursiyarik Aydilenma'ran (poatvist) tksye all iyo da rrsyond ialinhalne mi gel? Epette Hay! Osa ols, cen Geidman’in Apdotanne Fleges'nde® sisligi gi. Ayinlanm, “Hinstiyanik aleyhtan hat yapilar’ Oye gikmasina ve Hososyan inancmn ‘esi dissal yaplesiinde degigmesine!yolacan scnyal bir stregir: Buyss, Allan doge hanunlare ‘daalede bulunabilmes!ihimalirin ortadan Kali: 2 ve buitiali ucjuvs ayatin nem br ala dan ve dinya tasarimundan’ekartipatas ile sonal fan bir depighlkcr Kisses, Hiristyaaligy deze deny ren birdedisikik! Ve Lucien Golémann, Firstyanlin, ste astamam bole ari bie deizme denugerck rasyonel lestigin’ dine staayor athuki lst’ deizme disismes ihtimalinden 562 ei emer bile! Allan Stinnella’s (loge Karuna) her verde veher raman midahale odbilmes. Islam dokten- in vargeslimer kclerinden bind. Gazalénin sigan 7 acer Gada, Alm Fesefse gov Emwe Ash Dork ayia, 1556 rs yavse bir salabetle ing tig episemolinn temelkoyuce tke Ista oliarsa ola! gctd ‘Tork ayctanmasian akik koraeptinin, tele Islam’ dest bie dine démgtirmek gibi idk bir 1germest yar ‘mya, onu biker. Ama Bunun mGmkGn olmad finn selaigo samyorum Bu durumda, Hrk moder: Sininradikalleynesi hagas elugtar: Deizme dénis: Aeerek rasyonellestiremetikien slam’ kal-dsia anal! Lathign siyeseldegi ava entleeo! arka plac baile sme dayanyor: lam’ deizme ya da terasyonaliteye ica ceonek! Biller he apm i gorirmyor. Buroxrasi: Tutucu mu, Deviimei mi? ‘Osmanit Imparaconlg, Bisenstad'n deyisiylbie“birdk- ‘atk top’ dur ve yine onun o ald yap The Kise aud Fal ofthe Histria! Buruacratc Sei’ Ae bali igt aibi bu toplumlarda buokras, syasa sistem igerisinde Samana ai bic Geer Kazan. Bap Saori, devle- fin barokrasi le ézdeslesmesi anlamana gelmistir ve (Osmania ‘hal item, dogradan dogeuya burkrasivi igoret el Sultanin’ alla Fatih Sultan Mehmed def ukuka bagimis ald birokratlndi: Orit hukak, bir nad Eeenstade’ soca Rl, “apt Sesh tab esata tah ee ir yp Kazan Biranlamda, eve, inka brokratikyenetimin Osmania Sultandan baska hig kinseye hesap verme durumande folmamas, dlayssyla da burokeatik “kul” sisteminin Sultanin dgiada herbangi bir denetime tabi twtslamam ‘1 demektr Bu, Prof De Serif Mardin de beitogi gb. Bat dak buruvacd ile profetaryaarasrdaki sual cg ‘marin yerine, Osmank’da ve Turkiye'de burokrast ile oy arasndaki giogarun hare eilebilecegi anlamana elit. Bu eatsmada ‘simorucu burokratih. grup, mr Tas hiplardr ve atyeoal gy daima biralracinin olinde colmugiu 28 GR Fiat, Te Rie a Fal ofthe Hive! Beret Sooes The Fre Press, New Yor, 1968Prot De Metin Heper Hseuak Yeti Glee” baht IMinodlemesinde ‘Onan Tark devletinde burokasinin siyesal hayatadalma duel korumasinn yan sit 22 like iki yuz ys gecen modieriesmecabalan toyune, bu rece (moderaepme’ strecng 1.) geniySlgoe ye de veriginden! de sz der. Bu nedenle de “alka ragmen, halk iin’ slegeninin, Torkiye'deki Karuce birokratik i tin temelkoyucn kes lug da yadugemana geek (Mekimu fam Kablinden Inace sbyleyeyim: Tarkyede devlet cert, sivil ve asker burokrssi demektit. Zaman zaman, medernlegenin yo dagelenefin hikes honuenda ‘one Gkis, tuokrabik sinrar inde gerceklegmstic. © rnedonte de, TOrkiye'de ve Osmanifda barokrasinin ‘modernist, casyone levi Die “idea! ip” olarak ‘ohumlamak (Weber'ei yablgem) mimbin olduge gibi. _gelenekgligin muhafezakar ve engelieycbuyurganbgm, dy ketasiyeciik larak olumsurlamak mimkin obtl- mektic ‘Curunyee Turkiye barokrasinin ba bibs gl- lun’ olusturdugu siylenemez. Ama saninm, su kadar siylenebilie. Politik toplum, Comank’éa cebernat devet ‘larak ne kertede zerlamaya (coercion) bagvaruyorsa erin devet olarak dso kertede olmacs bil, yine de bit Kandirma ve onagmaya (ous) bayvarmak dasurnnda ie Siynsal tophuman ‘kerim devlet maj. bir yandan ‘eeck br sivil topluman isevleviai, yar ayegdan yak ‘dora ethin bie tavalt dnlerker, ote yandan da yine jedan yukan dogeu eign bir twnralitdeoteblemek te, pekipirmektedir Kandirma ve onagmanin Osman {oplurmnila lath ghd basedoc + gibt thin ‘B Anion en aa Vales Nevzat Tandon, san sok Re sayledigh ga sor anak ger burda “Bu theye enim gery enu ca bz gtiSul Toplum ve Serf Mardin Torkiye'de ‘svil toplum’ Konusunda teorik duzlemde tomelloyuct incelemeleri, Pref. Dr. Serif Nardin gal malarinaborgluyuz. Mardin, zelike Dine Iecoy¢aliy- rmasinin Quon hnpoatorlgn’nd Yop ve Kt bg kl bolomunde, ‘medenttoplam’ meselesin ele air (Manin, Din Heo, ‘ceil society” aris clara ‘medent volun’ kavramorekullanmg ama daha sorrak yaziann- 4a’medenitoplum’ yorine ‘iil tophiy's serch erg) ‘Osman ephinunda ‘meen tepluny dan soz elileme- yecegini belie. Ona gore. ‘Osmanh Devi. hem Machiavelli hem de Mostesquiew’at, Do inital ile Bat feodalizmi arasindak ays meydana gotiiyorcive rolls ‘ca tabokalon‘dan yoksun‘due, Siylemek bike faala belki Barada temas edilen ‘aa tabakalar‘dan ‘svi loplum’ kastedlmekiedie Prof Mardin, Ust/da ‘svi ‘oplunun onkosellarmun, XI ytzakan itibaren ‘geht Finsiyasthayatina bikie tcc oligarierie haan {im oysa Ostranh toplumunds, Koprdla ve Inakak'n XVL ylsyida varhgndan bz etkleri‘zengin tsarlor zumes'in“higbie Zaman Bat’ aki gibi gebirern ticart hayanina hakien Rieear ligaplod meydana gotrmesible- fin bide ve Daw tle Osman arasinaak farKlar} bburadateplafeigural one sure. {Pro De ea Marin, Dinveitay,A 0.58.5, Arca 199 atengangn tae 1 Prof, Mardin, 1968 yilinda cle geting bu gieigles, daha soara, “Turtete Topurs ve Siyst” (Mailer 1° ads itabinda derledigi, Sil Tplon, Sigal Kali 20 Scayil Yapt baghklt makaleerinde de. tekrariamusti. Mardin, bu itapta yr lan Si! Tp baghkyaznada ‘ne Osmanli Imparaterlugu'nda, ne de Combunyet ‘Trhiyei'ndogohilerin éerMilleinin} Banda oldugu sib glismeldiginy vurgular; ama bu defa Osman Yop- Feamundan ‘svi toplumtsn yoklafunu o kertede kesinle- yici bir dle oraylemaz; - syle der: “Osmanh Inparstorlagu'ada bie Doge despotin gorenern gria- ‘un garantiledigi bir &zel malkiye! alanum gézden kacir- dhikles oranda, enlann taifine uyan bir ‘svi toplum’ Ainariginin lism meveudiyetinen hahsedebilir. Genel Geel hayatia Ort Sultan den ea, bic git masaniyetle kKorunmusolarakcereyan ctmesiacsindan’siviltoplurun vera One srebiii.” Prof, Marea, ‘sivil plum’ kavramamn, Batya XVI vizyildanitbaren ‘yeni bir ebsen’ kazaa da bli ‘ey! thmal cimez. Bu ‘ehsen Prof. Manin’ gore, “ite ieisim aralanonn golignesi ve bu golgmenin ayinlaia _Brup rteligint veetsintgin degstmesiyeiguicie” Mardin bu’ yen ekseialyansiyaseilimeisi Gianfranco Pogei’ain ‘a public’ kaveemuna bagvururarakagilar Poggi fk rdnterinin hie iletisim araglaryl yaylmas- fin bie kau yol agugiw ve ba kat, ‘kanucyt ‘avraminin ‘daha beingin ve alu cz ie sekilde mes- ruiyet haynes heline gelancoiak wBlaldgi? ew se Maréin,‘kamuoyu’ kavranuney ‘devletilerinin devtotia evil Mardin, Tiese Topi ve Sys! Wleder 0, Teton Yaidan, tbat 180.Neti yan ign tga bie soyur gergeveignde trtgimas n= ‘in aldian blir ki bu, ‘kamwosu’ éolayinanda ‘Sv toplum{un ‘poliize olmest ve politihays Kontolu alsa amas’ demekti, Prof: Mardin, Turk Tplumane ince Arecr Olerak ‘Sind ‘ipa’ basil ioodemesind, ‘vil toplum'y, oztnkie Islamiyet baglarunda ele aliyor. Gere Ilan karsoy, serebseTslamtsermayenin thingie dikatler ekg bt yansinda Mardin, ‘tankal silat ve yatalan ile Taek ‘oplumunee’sviltoptuny kurveuolaraktnsmlajnabiecek} ‘bs yeni yapllanin aan vadede zamanmmds Kemlistler farafindan deg kat dindar Mdslumanlar taatindan 2aptodiimi oldubdanjea}'d blir, hore ladag‘zap- ‘etme’ 9b, bureda pekyerindekullalmsscmasa dl ‘Tak Tolman Inclome Aract lara ‘Sol Tplan asl bu yarn, yamimiyorsam ilk defa Fransizca olarak Jea Paul Sartr/an‘kurueus’ oldu Les Temps Mens der- ‘shin “Tarkiye Oeel Says nda yapamlanmntr (Temiae Agasios, 1980. ‘Yanslmyorsan’ dey'simin nedeni. Les “Tops Moderes'deki yazan alunda, mein lngitzoeder Franszeaya Tugrul Arturkal tarafidan gevrldiginin Delicetmis clase; - dolaysiyla, bu mein daha once, Ingilizc olarak a yaymlanos ola Prof, Maedi, bu maaan ill fs Tse olarak simi ne yazak bi, yayinna son vermis olan Defer dergsinde® yaymlads ve dahs sonra, dorgide yayimlandi rmiyle Purdie Loplam ve Sac (aalder 1) ad itab- fa ads, Aneak, Pranezcadan Taskgeye abtansken Prot, Nawdivin baa degishlitter yapuge de goclemlenivor (6 Deer Aral Ocak 1987, Alatenonkve w 98 Yezat, bee kere makales (zerinde ileal gibi asor- ru edebilr ye hic kimsenin buna bir diyeceiolamzz! ‘Ancak, Prot Mardin“n yaptg, ence son derecedikkete deer) bir deyisikkten sz etmeden gecemeyece¥in, Franstce makolenin sonanda Prot Mardi, elle Ase Saidet uygulamasima anita buluranak Tark halk, John Stuaet Milf okuduiclan ign del de Islam’ ggg {eri dotayisiyia modern demekrasy dsteblediginibeirt- imighen (Paradovalement est al cause de ce pase Islamigue et non parce qu eles auraient lu}. Mil que las master tures soutionnent In démoceaie moderne’), Turkge metinlerde bu cumleye yer vermemisi, Oysa lala, demokrasi vesivl tephin aiklorinde, bance et, ok agklayir ve atin age: bir vei tarusmaya yolaga- bileel bir tlie bt ve ieride chimes gerekiModemogme vo Romantzm Tirk mademlesmenin @zellicle Cumhuriyeto bie, XVIIL yazyilAydinlanma daancesinin yo gostenaigin- de gerceklestiilmeye calsldig, Aydinlanma’a, “Moderiegme projet olarak harmasal ve dz) hayata gest ‘ime istendigii biliyoruz. Kemalizm, bie Aydinianma devin! Oye sByleniver, Modemlegme, Avrapsblayna ys da daha gene! enacla Babinagma ise, Avrupe meceniveti, cnun sadece XVI. ‘ykzyihmi igoren Aydinlanma ile bie wutslamer. Aerupa Imeceniyet tnhinin be pargasdir Aydhnlanmay - evel, ‘lei ama Avrupa Medeniveti dil, Avrupa meden yeti, nun bie pargat olan Ayeinlanma'ya seca edilemer Parga, batindin yerine kenulamaz buada, Aydinlanma, ‘Aveupa mederayetiad te bagna tems edemer Sebebi bast. Avrupa medeniyetnin, Ayéintanma sonst ‘omer (ki. asaa‘romantizm’ dye andes XIX yiry- psa), Aycinianma dasdncesine taban teban ayia ‘ari igri: Rommantizm, alin yo! gdtericigni onay- ynaz. Din karla sOslemin mit sekdlaeizmini onayl- smuz: kisica Aydinlanma‘rin espaisin’ onaylamaz. Dakis, ceaplanasnak bir mm, on olenouclat ve banat Aydinlanma‘run tam karsinda yer ae ‘Tanzi, Avcupacdghncesinin bu ik arg ili (ak ‘1 Aydinlanma ile sezgic romantiz) elle cals ola. abangaton tort bokamidan, dey yevindeyse, Avrupa ruhune onan dale jk Karakterii gok daha sabi olarak temelitk.eder Romantizmia Tarzimat entcliansijeat torafindan all rs tara, onan (omantizmin) edb etheryle sir kalrus sbi gixtindyer, ama bu etlilerin dahe kagotis olduklanny pekdlaine smmek de murmkurdt Narak Keral deni dls yola hake. Bie ana geenekgi ve cindaedir Naru Kemal: - upkt ik donem Transz romaniKleti gil Aydinlawnaun ail in, aa! huhu (veya dog huksk) ‘veal devlet gi Universalist yaKlamuna kara lslamdini- ive Islam hukuhuau ve Islam devin’ savunarak yer loki) kale: Romariizmin ede ethlerine tai koymaz- en Aydhnlanma‘un polit etkdes Kenesunda segclir Nauk Kemal. ‘Tanvimat sonra modemlesmesine ise, Namwk KemaYin yenlarna le romntizm acasrda engorged bu teig ‘wlasmac tavn olumsualayacsk; kamusal ve bzel alanda Ayeunanona’y, Tark mestecnleytes gin tek Omnekalaeak hie Cumburiyet modernlesmes le Tarzimat modemles- scsi arasrlah fark bucadade Tansienats XIX. yizysn romantik dinya giristnd, onun dineauhk veren yarns 0 and euneden Aydinlonma’ya eMlealemeyi projeler dirmeye kalksan bir tellikti. Camhuryet modems mecle iginse, Bau‘un tarksel anlama, Ayeinlanna’da {ever sadece Aydialana'da) iceimist. Kisaa onlar gin Bau, Aydialanma’dan sbaretie: Tanzimarin comartik Kalinin, radibal bir seklerlegme ii tasfiye emis ve modeenlegmeadece ve sadeve Ayehelanta projsi olarak Aosam ormiste Modiernlesme, Tanzimatin Bat’y:temellak eigini tase yorne, ont yeniden deetocok, yani Aydilannailereman- tzani (yada, gergek anlamda, Avuparuhunu) wif edesek5 ra jae ickanizmalar iat edebilocek olsay, durum, bugtinktin- den cok farkt olan. Bugoran yasanan moderalesae eis yasanmazds herhalde Modemlegme ve Bim Tork medernlegmes, Aydilanmtnun alt éne cikaran ‘ave, aklia yerne bit Koyarak abtard bel de ter iim et’ dome daha dogs. Dalaysayla, Ayal akin yot gestericiig,, modern Turkiye'de aki mgt ml’ dat 1g phe yak, iim aya da aa matomatik dogs bilimlen melody, Turk moderriejmesirin cenek alcig: XVII yxy Aydinlanma dgtincsinin temelhoyse ile leviair Anca, binnn otkanin yerine gegmes, akin bili ral tereime dimes’, Aydinianma dugincesigle bag dogma. Dahas, Ayinlanma'ran flseft kat ak deg Jakobentorin dogmatik ablin ilke edinmis oldugu sin ‘rk modrnlesmest, akin yerine oydugu bi de dog- malegtemakta goskwmonigie Bilin rasyenaites, alla Gadeglesiciins: bilmsel rasyonalterin diginda, baska aeyonaitelr bardndyl sal-dap cayilmmgte: Mosea din ‘nsela baya gi trakim pratker,tnlinea olduklan ‘sin raeyonel prtibler olarak gorilmemislondi.Kicsea Dilim-aise demek,ala-digt demekir onlar iin. Modern Tarkiye'de skileregmerin bu kadar gedit. ane ve problemi olmasin, bana gore eles, asl sebebi budur Dinirasyone! br pratk kabul etmemek’ Bu durum, mese- la Mavtecilekelamann Tark Meoiimanlginda hegemonie bie Helam doktent alin getirmeye gaba sat ede Neo-sabatarin icin sonugeus kalmaya mahkim ‘oldugunuan da. gerekgesktit. Neo-Mu‘tezililor istadikien kadar vabiy ie okt bine hart olmadgia, vahyin ‘sayonel eclugunu iddia etsinler, rasyonaliteyi bile ‘asyonaliteye ica eden ‘est kleolf’ din rasyonel bie Pretik saymayacaktir nals. Oysa akin yolu bie det. Cog! bir resyonateler din as sr Konusudur ve bilinsel rasyonaltein yon sin ‘eld pratillerin (din, biiya) de rasyonatiteltinden ai Sitebili-eimektedt Blinn asyonatesini ck rasyo. halite olarak dayaimanis, Turk modernleymesi baglanyn, ci cdl igermeleri vad vo burlarn en bapa Dimi ‘pla Jakeben akal sii, dogmalaghnimas: gelmehtedin Tarkiyede ‘bilim’ kavramunin alimlang bigimi, aki Jntobenletsitmesine, dlaysiya dogmalaguriip bc ft, tes donisirdlmesine pecalel bir seyirilemigi Franot: Devt ninJakobeneri ali nas Alle yorme Koydularea(Robespierin dese miso (annga ala) oan ‘a hatrlayalm), Tork Jokobenler de bilini, onunkinden tvks bir rsyonaitenin kabul edlmedii bln, fly. tirmekte gecikmemislerdie [i fettestrmonin br meg, YOK On akademikkaryer- oe lesleyeblimek icin. yur dina nse! yay yapmna mulalleyetn’ geticmip olmaside. Bilimsel gabgmalan Déylece akademik yitselmeye endeksenmls: dopant he Profesor olmak gn ‘tilimsel’ yaya yaplmays by. taamustr. YOK igindnemi olan, yaptan yayiin aig ys