Fayik Bulut - Islamci Örgütler

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane
pagina 1 van 148
''retimiz Dogma Deil Eylem Klavuzudur'' Sosyalist Kitaphane > ARATIRMA > Aratrma Nickiniz Nickiniz
Beni hatrla Giri
Faik Bulut - slamc rgtler - 1

''MARX - ENGELS''
ifreniz
LinkBack 21-02-2011, 01:22
Seenekler
Stil
#1 (permalink)
Sosyalist
Administrator
Faik Bulut - slamc rgtler - 1
Faik Bulut
slamc rgtler - 1
Faik Bulut _ Ortadouda slamc rgtler FAK BULUT ORTADOU'DA SLAMCI RGTLER SYASETLER EYLEMLER ELETRLER Altnc Blm: A SLAMI............................................ ............325 A) LBNAN............................................ .............................. ..327 B) RAN.............................................. .............................. .......356
http://www.sosyalistkutuphane.com/arastirma/2234-faik-bulut-islamci-orgutler-1-a.html
7-4-2013
pagina 2 van 148
O IRAK............................................. .............................. .....370 Yedinci Blm: ASYA'DA SLAM............................................3 87 A) AFGANSTAN........................................ ...........................389 B) ORTA ASYA.............................................. .........................407 C) TRKYE........................................... .............................. ....421 Sekizinci Blm: BATIDA SLAM............................................4 45 A) ABD............................................... .............................. ........447 B) FRANSA............................................ .............................. ...458 C) NGLTERE......................................... .............................. .460 D) BOSNA-HERSEK............................................ ................. 461 E) ULUSLARARASI SLAM............................................. .. 467 Dokuzuncu Blm............................................. .............................. ....473 a) fundamentalizm, radikalizm ve islami uyan............................................ ...................475 b) islami gre ilginin toplumsal temelleri................................'........ ......501 c) modernleme ve islam..............'............................52 0 d) dnyada dinsel uyan........................................523 e) islamn dnemi............................................ ........533 f) islamclarn program var m ?.......................547 g) dini profesyonellik var m ?..............................549 Onuncu Blm: SONU............................................. ................553 OK YNL BR RDELEME........................:................. ....555 SUNU Cazibesine kaplarak uluhiyet semalarnda ylesine utular ki, birden kendilerini Beyaz Saray ve Pentagon'da izilen Yeni Dnya Dzeni'nin savunucu koltuklarnda buldular. Kimi, klasik milliyeti (Kemalist, Nasra ve Baas) syleme sk skya yaparak, beylik "rtica" deyiminden baka bir ey bulamad. stelik bu "irtica" kavramn, klk kyafet dzeyinde ele alarak indirgemeci bir mantkla hareket etti. Ad geen "irtica tehlikesi" ne kar bu kesimin son sma, zinde kuvvetler, yani ordu oldu. Darbeyi, herhangi bir ilticaya tercih edenler kt. Tunus, Cezayir ve Trkiye'de olanlar budur. Kald ki, bu milliyeti sylem, Islam ideolojik ynden deil; basklar yoluyla engellemeyi dnd hep. Trban ile uraarak slam' trban iine hapsetmeyi dnd. Oysa bizzat bu yolun, yani demokrasi eksikliinin, slam'n ok sevdii bir byme alan olduu unutuldu. nc bir kesim, Islamn ykselii karsnda korku ve hayranlkla kark bir siniklik ve gerileyi iine girdi. Kendi i dnyasna kapanarak, "slami ideolojiye dokunmazsam, hatta onu zaman zaman versem, durumu idare ederim. Toplumun her kesiminde saygnlk kazanrm" mantyla hareket etti. ' Drdnc bir kesim, zellikle baz sosyalistler, ran'n anti emperyalist cephe siyasetlerinden fazlaca etkilenerek, ia slam ile sosyalist devrim arasnda kprler kurmaya kalkt. Hatta genelde slam, zelde ia slam deolojisinde "hikmet ve keramet" aramaya koyuldu. Beincisi ise, ran'daki devrim ile birlikte tmyle akn bir hayranlk ve hatta platonik bir ak iinde,"slam'da karemet" aramaya koyuldu. Bunu daha ileri gtrp imarla gelenler olduu gibi, platonik aklar gibi slamiyet ile sosyalist devrimcilii birletirmeyi deneyenler de oldu. Aydn sorumluluunu tayan ok az bir kesim ise, meseleyi, ok ynl ele alarak ideolojik bir mcadele iine girdi. Bu kesim ok iyi izlenip bir okuyucu kitlesi bulmasna ramen, lkenin demokratiklemesi ve aydnlanmas iin fazlaca yanda bulamad. Meseleye Batl aratrmaclar asndan bakldnda ilgin bir tablo ortaya kt. yle ki; Batl slam uzmanlaryla arkiyatlar, ounlukla Souk Sava dneminin kuandan gelmeydiler. Dolaysyla slami, Sovyet yaylmaclna ve komnist ideolojiye kar bir barikat olarak ele alp incelediler. Burada siyaset, ideolojinin nne geti. Bu balamda ok sayda slam uzmannn komnizm dmanlyla tannmas ilginti. Bu bakmdan bir Trk sivil kuruluu olan TSES'in Kasm 1992'de stanbul'da dzenledii slam ve Demokrasi adl uluslararas konferansa katlanlarn ounun materyalist olmay dikkate deer. O halde "Souk Sava bitmesine ramen, slam uzmanlar hala Souk Sava zihniyetindeler" demek abart olmaz. Bundan da te, ran slam Devri-mi'yle birlikte, slam'n iktidara gelmesine ok aran ayn slam uzmanlar, Ortadou'daki genel slami Ykselii gzlemlerken de meseleyi ideolojik derinlii iinde ele almadlar. Siyasi kayglardan hareket ederek sorunu, siyasi-sosyolojik temelde incelemeye koyuldular. Burada da Bat asndan sorunun aranan acil cevab uydu: slam iktidara gelirse Bat ile savar m yoksa uzlar m? slam, iktidara gel.11 10 deiik kalemlerden yorumlanmas, okuyucuya sadece nesnel bir bak as
7-4-2013
pagina 3 van 148
kazandrm olmayacak, ayn zamanda slam alglamada yardmc da olacaktr. slami dncenin tarihsel ve kltrel arka plann siyasi ve felsefi ynden irdelerken, esas olarak materyalist bir tutumu k noktas aldk. Ama yzeysellikten ve sulamadan kandk. Durum ne ise, rnekleyerek ortaya koyup kantlamaya altk. Bunu yaparken, slamclarn, "laikler ve marksistler slam' hep sularlar, stelik slam da ne incelerler ne de doru dzgn alglarlar" yolundaki ifadeleri aklmzdan kmad hi. Bu nedenle gerek kaynak gsteriminde gerek ifade ve kavram kullanmnda gerekse slam hakknda bir yargya varrken gereklere dayanmaya azami gayret gsterdik. Daha da nemlisi, toplum bilimin gereklerine uyduk. slam'a vg dizmedik, ama onu gereksiz yere sulamadk da. Fikirsel mcadelemizi de unutmadk. nk ama, kimi slamc aydnlarn da artk kabul ettii gibi, talam mevcut siyasi yapy,gerek halk demokrasisine gtrmek ve dzen kartl zemininde tartma yoluyla belli konularda ortak zmler retmekse, biz de buna bir katk olsun diye incelemeyi kamuoyuna sun-duk.Yine de, kimi kesimlerin bizi eletirmeyecei ve . hatta sulamayaca anlamna gelmez bu. Her eye ak olduumuz gibi, bunlar gsleyip kantlaryla birlikte cevaplandrmaya da hazrz. slamclarn programlar var nu, gelecee ilikin projeleri nasl? slamclar mevcut sistemlerle uzlayorlar m yoksa bu sistemlere karlar m? slamclarn anti emperyalistlikleri ve anti kapitalistlikleri nereye kadar geerli? slamiyet edebi ve cihan mul ilahi bir risale mi yoksa zaman zaman gerileyen, zaman zaman hamle yapan eski/eskimi bir ideoloji mi? Sanrm btn bunlarn cevabm, yaznn ak iinde ve her lke ya da rgtn dncesinin sergileniinde grp, kendiniz karar vereceksiniz. Kukusuz bu inceleme, btnlkl ve esasta doru olmasna ramen, kusurlan ve hatalar da ierecektir. zellikle de rgtsel anatominin ortaya karlna ilikin bilgilerde eksiklikler mmkn. nk slamc radikal rgtlerin bir ksm illegal. Ayrca bu rgtler, hedef saptrmak iin de bir gn kullandklar ad ertesi gn baka bir biimde ilan edebiliyorlar. Bu zellik, ayn zamanda slamc hareketlerin kitlesel/ askeri alandaki rgtlenme yeteneklerinin ne derece ileri ol-. duunu gsterir. Buna karlk toplumsal projeler ve siyasi programlar szkonusu olduunda, ayn eyi syleyemeyiz slamalar iin. Bunlar da tartmaya aktr. zellikle de slamc aydnlarla fikirsel diyaloglar ve tartmalar yoluyla slamiyet'i, daha bilimsel ve bastmz zeminde anlalr klabiliriz. Faik Bulut stanbul, 25 Ocak 1993 15 14 BRNC BLM MARB LKELERNDE SLAM MARB LKELERNDE SLAM a-Genel Tanm El Marib El Arabi, Bat Arap lkeleri anlamna gelmi olup Libya, Tunus, Cezayir, Fas ve Moritanya'y kapsar. Cezayir'dekini saymazsak bu lkelerde balayan slami hareketlerin fiili tarihini, '70'li yllara uzatmak mmkn. Kukusuz Marib lkelerindeki slami akmlar da merkezi Msr'da olan Mslman Kardeler ya da ihvan hareketinden etkilenmilerdir. Ancak zellikle Tunus, Cezayir ve Fas'taki hareketlerin zgn nitelikleri de var. zellikle '70'li yllardan balayan ve '80'lerde trmana geen Marib slami hareketinin en belirgin noktas, gen olmasdr. Bu lkelerde zaten gen olan nfusun ou, Arap sosyalizminden ve ekonomik bunalmlardan bkarak aresizlik iinde slam'a yneldi. Neydi Arap sosyalizmi? Gerekte devletilik ya da karma ekonomi diye tanmlanabilecek, kurtulu ve bamszlk yUannda Arap milli burjuvazisinin zlem ve beklentilerine cevap vermeye, daha ak ifadeyle devlet eliyle "milli kapitalistler" yaratmaya ynelik bir programdan baka bir ey deildi. znde zengin ya19 ratmay amalayan bir devlet kapitalizmiydi. Buna, yeni bamszlna kavumu, ekonomik rezervleri olmayan, yeterli teknik kadrosu ve bilgisi bulunmayan, dnya kapitalizm merkezinden ekonomik bakmdan tam anlamyla kopamayan, snfsal adan kkl toplumsal devrimler yaratmaya ynelmeyen ynetimleri katarsanz, Arap sosyalizminin baarszlk nedeni kolayca anlalr. Arap sosyalizmini, balatan Cemal Ab-dulnasr yukarda anlatlan nedenlerle, baarl olamad. nk milli burjuvazi, karakteri gerei, balatlan demokratik devrimleri sonuna kadar gtremez. Cezayir'in "petrol sosyalizmi" de Msr, Suriye, rak ve Tunus'ta uygulanan trl eitli "Arap sosyalizmi" nden bir parmak daha ileride olmasna ramen, aslnda milli brokrasinin kurban oldu; abuk yozlat. Zaten Cezayir'in ilk lideri Ahmed Bin Bella dneminde bile (1964) "slam-Arap-Sosyalizm" erevesiyle snrl kald ki; slam ideolojisinin etkisi hi silinmedi bu lkede. rnein bir yandan kendine "sosyalist" diyen, bu alanda neredeyse Mao dnemindeki "in modeli" ni kendine rnek alan Cezayir, te yandan anayasasna, "devletin resmi dini slamdr" ibaresini rahatlkla koyabiliyordu. Devletin resmi ya da gayri resmi bir dini olamaz. nk devlet, soyut bir kavramdr; cansz bir aygttr. Marb lkelerinde Islami ideolojinin kkenlerini ararken bu tr noktalar gz nnde bulundurmak gerek. Yine Libya lideri Muammer Kaddafi, in'in devrimci lideri Mao Zedung'un Kzl Kitap'na zenerek yazd Yeil Kitap'ta hem, kapitalizmle sosyalizm arasnda nc Yol' savunuyor hem de slam'n gerek anayasas durumundaki Kur'an' zgn biimde tercme ettirip yeniden yorumlayarak, szde Suudi Arabistan gericiliini din ve slam yoluyla yenmeyi hedefliyordu. Oysa bir Arap atasznn de belirttii gibi, bu, "suyu, su ile aklamak" anlamna gelir. Yani dine kar din ile mcadele vermek; sonu olarak slam dngs iinde kalmaktr.
7-4-2013
pagina 4 van 148
Ksacas ekonomik baarszlklar, feodalizmin tmyle tasfiye edilememesi, emekilerin siyasi iktidar denetleyememesi, ekonominin de halkn ihtiyalarna tam cevap verememesi ve bu arada ideolojik adan geleneki slam ideolojisinin bir eit reformcu yorumuyla yetinilmesi de, mevcut ynetimleri halkn gznden drd. Yaanan baarszlklarn tm faturas, milliyetilik ve sosyalizme karld. Klasik komnist partiler de eski Sovyet lideri Nikita Kruev'in nc Yol ve anti-emperyalizm tezleri erevesinde mevcut iktidarlara destek verince, toplumda alternatif muhalefet oda domad. Doanlar da slam adna ortaya karak kitlesel bir karakter kazand. Dou Bloku'nun 1970'lerdeki hatalar(rnein Afganistan'n igali), baarszlklar ve nihayet Dou Avrupa'daki iktidarlarn k de slam'n g toplama ansn arttrd. b- Marib slamclarnn Ortak zellikleri Bat Arap ya da Marb lkelerindeki slamc hareketlerin birok ortak zellii var. Sralarsak; 1) Hemen btn hareketler ayn kltr ve kaynaklardan yararlanmakta, benzer kavramlar alglamakta; din, kanun, eitim, siyaset ve toplumsal prog. , " 21 20 ramlar gibi konularda benzer eyler dnmektedirler. 2) slamc hareketlerin tm de, iktidara gelerek slami ynetim kurmay amalamaktadrlar. Bu durum, Msr'daki ana rgt olan hvan'm iinde bulunduu durumun tersidir. c- Farkllklar A) Fakat ayn zamanda slami hareketlerin hemen hepsi, meseleleri son derece basite indirgeyerek, byk sorunlardan yzeysel ve kolay karsamalar retmektedirler. Bu alanda eitli slamc akmlar arasndaki farklar, elikiye varacak kadar eitlilik arzeder. Kukusuz Marib lkelerindeki slami hareketlerin geliim izgisi, siyasi ve toplumsal deneyimi, nderlik gc de farkldr. Yine de toplumsal gelimenin tahlili, rgtsel deneyim, aamal taktiklerin retimi, iktidar ile mcadele, dier siyasi ve toplumsal hareketlerle ilikilerin deerlendirilmesi... her slamc parti ya da hareket arasndaki farkllklarn ana nedeni. B) Baz dini ve fikri konular ele al tarznda da Marib lkeleri arasnda farklar bulunur. rnein Avrupa ya da genel anlamyla Bat ile ilikiler, Bat kltr ve siyasi kurulularna kar tutumlarda da gr ayrlklar kabiliyor. C) Marib lkelerindeki slami hareketler arasndaki en nemli gr ayrl, byk meselelerde bal bulunduklar blgelere ilikin durumun tahlilinde (rnein; Marib lkelerinin- birlii, Krfez Sava, Ortadou'da srailFilistin atmas, Cezayir ve Tunus'taki iktidarlarn devrilme yntemleri vs) ortaya kmaktadr. Mevcut ynetimlere kar ortak tutum taknabilen Marib slamclar, ynetimlerin deimesi karsnda 22 alnmas gereken tavrlar konusunda da gr ayrlna dtler. Cezayir'de slamclara kar bask uygulayan eski lider Hawari Bumedyen'in lmnden sonra, slamclara greli serbestlik tanyan ezli Bin Cedid'e ya da bundan sonra gelip bir sre nce ldrlen devleti Muhammed Budiyaf'a kar tutum, Tunus'ta laik tavryla tannan Habib Burgiba'y devirip slamclarla uzlamaya alan Zeynel Abidin Bin Ali'ye kar taknlacak tutum gibi... D) Marib slamc hareketleri, sk sk znelci (sub-jektivizm) hatalara dtklerinden, bir blok gibi grnseler de, ayrntlarda boulan ve ortak bir gelecei olmayan bir grnm sunmaktadrlar. Batl uzmanlar, Marib lkelerindeki slami hareketlerin ykseliinin belli bir sre daha devam edeceini, belki de hzl bir trman gstereceini savunuyorlar. Bunun dnda slami haraketlerin geliimine verimli bir zemin hazrlayan ortamn srprizlerle dolu olmasnn drt ana nedeni daha var: I) Bu lkelerdeki slamclarn hemen hepsi gen ve dinamik. nderler dahil, ortalama ya 17-40 arasnda. Bu ya ortalamas, ayn zamanda dinamizmi ve iddet yoluyla toplumsal deiim isteini de beraberinde getirir. Atlm, kararllk, verimlilik, fedakarlk ve gz karalk bu yatadr. Ancak ayn zamanda gen olmak, slamc hareket asndan olumsuz bir noktadr. nk planl progamh bir iddet yerine, babo bir eylemlilik ve deneyimsizlikten kaynaklanan yanl atmalar da szkonusu. stelik devlet aygt gibi yllarn deneyimini barnda toplayan bir mekanizmayla atmaya girmek, gen slami akmn bann abuk 23 ezilmesine, hemen her trl baskya maruz kalarak bir sre sonra yapt ilerden tr pimanlk duymasna da yol aar. Snfsal konum asmdan yoksul kir ve kent emekileri.olan slamc genlik, ideolojik olarak kk burjuva ve orta tabakann etkisi altndadrlar. Pespektifleri ve zmleri de snrldr. Kald ki Islami ideolojinin kendisi, bir sre iin dinamizm gibi grnse de, znde eski bir ideolojiyi ya da tarihsel olarak dinamizmi bitmi bir ideolojiyi temsil ettiinden, ister istemez, snrl kalmak ve devletle btnlemek du: rumundadr. "Yeni slami rejim" ya da "yeni adil dzen" adyla kurulsa da bu toplumsal zm ileriye ynelik deil, geriye dnktr. II) Marb lkelerinin ekonomik ve toplumsal durumlar giderek ktlemekte olduundan, dolaysyla kaynaklarn paylam meselesi egemen snflarn lehine, geni halk ynlarnn aleyhine olduundan, orta tabaka giderek iine kapanmakta ve yoksullap ezilmektedir. Bu durum, mevcut toplumsal dengenin bozulmas ve sarslmas tehlikesini hep iinde tayarak slamc hareketlerin ne kmasna yol aabilir. Bu tr kmazlarn neden olduu kiilik blnmesi, en ok genler ile toplumdan tecrit olmu kesimleri etkilemektedir, slami hareketlere mensup olmaktan sulanarak mahkemelere kanlanlarm byk ounluunun retim grevlisi, memur, reni,esnaf ve mhendis vs olmas rastlant olmasa gerek. Bir baka ynyle 15 yldan beri mevcut kltrel, ahlaki, siyasi ve ekonomik kargaann kurbandr bu kesimler.
7-4-2013
pagina 5 van 148
nc Dnya lkelerinin alt basamaklarnda yer alan Marb lkelerinin, d ve i basklar sonucu, halk olmayan, tersine halkn karlarna kar ekonomik paketleri uygulamak zorunda kalmas da, zmszlk ve dolaysyla umutsuzluk iindeki kitlelerin zm olarak islam'a sarlmas da bir olgudur artk.Bu da ad geen lkelere slami hareketin yaygnlamas ve srpriz bir atlm yapmas olarak yansyabilir. III) Ekonomik etkenin tayin edici olmas gerei bir yana, slami hareketlerin yetiecek ortam bulmasn sadece ekonomik etkene balamak yanl olur. Kltrel ~ve ahlaki yozluk, zm diye sunulan toplumsal ve siyasi projelerin baarszl, dnya apndaki ters gelimeler, milli aydn kesiminin iflas, toplumsal dejenerasyon ve zellikle kitle iletiim aralar kanalyla dayatlan Bat yaam tarz, en kk dayanmay bile yok sayp, sper bireycilii savunan modern kapitalist ideoloji, geleneksel zihniyetin kmesine karlk herhangi alternatif bir mekanizmann oluturulamamas da slam ideolojisinin n plana kmasn salad. IV) Marb lkelerine zgn bir neden daha: Av-rupa'daki siyasal, ekonomik ve toplumsal deiimlerle birlikte nc Dnya ile dayanmay ve halklarn kardeliini isteyen sosyalist akmlarn greli gerilemesi ve bunun yerine ar milliyeti ve rk akmlarn boy vermesi. Bu akmlar, nc Dnya lke insanlarn kk grp, Avrupa'dan kovmay amaladklarndan, slami hareketleri gelecein en byk tehlikesi olarak grdklerinden, tepkisel bir durum ortaya kyor. Emperyalist kltr, baski ve smrye kar kn kabuu slamclk olarak somutlayor bu durumda. 25 24 A) CEZAYR Cezayir slami hareketi, smrgecilie bir tepki olarak gelien milli kurtuluu fikirlerle birlikte, Fransa'ya kar ok ynl (siyasi/ekonomik ve kltrel) geleneksel direniin geni cephesi iinde olutu ve geliti. Bu geliim izgisi, ou zaman, toplumsal ve siyasal altst olular, ayaklanmalar, devrimler srecinde somutluk kazand. Genel ereve ise Cemaat, Cemiyet ve Parti gibi kurulular idi. Alternatif dncelerin henz bulunmad 1800'l yllardan balayarak direnie yn veren ideoloji esas olarak slam idi. Prens Aldlkadir Bakaldrs (1830-1871), Tarikilerin Direnii ve Cezayirli Ulema Dernei Direnii (1931-1956) ve hatta Fransz smrgeciliine kar destans bir direni gsterip lkeyi bamszla kavuturan Cezayir Kurtulu Cephesi mcadelesi (1954-62) de byk oranda slam ideolojisinden beslendi.Cezayir slam alimlerinden Malik Bin Nebi (1903-1973)^ de, Kufan ayetleri yoluyla nefsin slah edilerek slam'a kazanlmasn, smrgecilik yznden duyulan korku ve kayboluun slam ile son bulacan ileri srenlerdendi. Ona gre; kii deiimi dnmeli, deiimi istemeli ve deiim iin harekete gemeli- ki insan kalbine ve nefsine en yakn olan Kr'an ayetlerinin slah edici zellikleri tecelli etsin. Bin Nebi; ilk islam toplumu ve uygarlma dn mucizesinin Kur'an'da bulunduu iddiasmdaydi. Yine slam toplumu iin, sadece dinsel fikir yaama bir anlam kazandrabilirdi. (El Hayat, 11 Ekim 1992) rnein bamsz Cezayir Devleti'rn ilk Bakan Ahmed Bin Bella, slam Sosyalizmi sylemini ortaya att. Yannda yresinde ok sayda Trokist danman bulundurmasna ramen, Cuma namazlarm kard grlmedi. O dnem Trokistlerin byk oranda umut balad Bin Bella, anayasaya, "Cezayir'in resmi dini slamdr" ibaresini koyduran kiidir.Bin Bella, asker kkenli Huwari Bumedyen tarafndan devrilip yllarca hapis hayat yaarken, dine daha fazla baland. Bu-medyen'in lmnden sonra yerine geen ezli Bin Cedid, kendisini serbest brakp srgne gnderirken, Bin Bella artk slami bir ynetim tarz isteyecek kadar sosyalizm dncesinden vazgemiti. Huwari Bumedyen, "petrol sosyalizmi" denen, arpk bir devlet kapitalizmini yrtmeye alrken, tek muhalif odak henz billurlamayan slami akmd. slamclar, iten ie kanayan toplumsal yaraya ve giderek ktleen ekonomik duruma bakarak, ad sosyalizm kendisi kapitalizm olan Cezayir ynetim sistemine kar karak ideolojik anlamda g topladlar. Bumedyen'in bu oluuma tepkisi, daha fazla slamc'nm zindanlara konulmas oldu. 1970'li yllarda Bumedyen lp, yerine daha liberal ezli Bin Cedid geince, milli kapitalistler ve lkeyi yneten yiyici brokratlar, artk palazlanm bulunan Cezayir burjuva snf, milli kabuunu yrtarak dar almak is27 26 tedi. Bat, zellikle de Fransa rnek alnarak da alma siyaseti ve yeni kalknma modelleri uygulamaya konuldu. Bunun anlam Dnya Bankas, IMF reetelerinin uygulanmas idi. Serbest piyasa kurallarna gre, neredeyse tek tip retim yapan, daha doru ifadeyle salt petrol satna dayanarak dev projeler gerekletirmeyi hedefleyen Cezayir, ar bir ykn altna girdi. Dnya Bankas ve IMF reeteleri, halk asndan yokluk ve alk demekti. slamc oluum bu durumu iyi kulland. Liberal ve yiyici brokrat kesimin, daryla balantlar kurmak isteyen burjuvazinin temsilcisi ezli Bin Cedid'in siyasi adan liberal admlar atmas da slamclarn atlm yapmalarnda byk rol oynad. Ekim 1988'de Cezayir halk ynetime kar ayaklanmaya balad. Muhalefetin bam ise slamclar ekiyordu. Hkmet, taviz vermek zorunda kald. Tek parti ynetiminden, ok partili bir dzene gemenin kaplarn aralad. Siyasi partilerin almasn salayan kanunun kmasyla birlikte slamc akmlar, 1989 da " slami Selamet Cephesi (El Cebhe El slamiye Ll nkaz) kurdular. El Munkz (Kurtarc) adyla bir gazete kararak 1991'de yaplan yerel seimleri ezici bir ounlukla kazandlar. 28 Aralk 1991'de ordu duruma el koymasayd slamclar genel seimlerde iktidar alabileceklerdi. slami Selamet Cephesi1 nin Kk
7-4-2013
pagina 6 van 148
slami Selamet Cephesi'nin tarihi, lkenin Fransz smrgeciliine kar direni tarihine denk der. nk milliyeti Cezayir Kurtulu Cephesi iinde hemen her trl akm ve gr vard, islamclar, o 28 dnemde direni savana fiili olarak katlm, dalarda belli sler de kurmulard. Ancak slamclar, yine direni gnlerinde nemli bir hata yaptlar: Dar dogmatik kurallardan hareket ederek, kurtulua yakn gnlerde, silahlarn "marksist ve sosyalist kafirlere" evirdiler. Kimi komnistleri, geleneki ve banaz bir yntemle, dalarda koyun kurban eder gibi, boyunlarndan kestiler. Bir sre sonra, milliyeti nderliin gcn kmseyerek, iktidar istediler. Bu, Fransz ordu gelenekleriyle yetimi laik Cezayir subaylarnn byk tepkisine neden oldu. Ayrca dnem, slami ykseli dnemi deil, tersine ilerici yurtseverliin egemen olduu ulusal kurtulu dnemiydi-ki sosyalizmden nemli lde etkileniyordu. slamclar bu noktada kaybettiler. Yine de slami Cephe'nin kk, milliyeti Cezayir Kurtulu Cephesi iinde hareket eden Ulema Cemiyeti ya da kurtulu sava yllarndaki ok bilinen adyla Hareke-tul Ulema (Din Alimleri Hareketi) adl harekete kadar uzanyor. Milliyeti Cezayir Kurtulu Cephesi'nin 1962'den beri "Arap sosyalizmi " adna ynettii, ancak toptan iflas ettii bir lkede, slamclar daha ok kltrel ve siyasi elikileri kullanmay bildiler: Ynetimin bir trl karar veremedii kimlik sorunu ( Arap m Berberi mi?), eitim (Fransz dili mi yoksa Arapa m?) ve ynetim biimi (Arap sosyalizmi mi yoksa liberal ekonomi mi?), slamc muhaliflere yarad. nceleri uluorta yaplan eletiriler, cami ve dini mekanlarda daha derli toplu yaplmaya baland. Ardndan dini cemaatler toplu grler sunma abasna girdiler. Derken ynetimden honut olmayan genlik slami ciddi muhalefet gr olarak 29 benimsedi, tslami fikirler, niversite genlii arasnda yaygnlat. Zaten lke nfusunun ounluunu oluturan genlik, "mutlu dnyay" Cami ve Cemaatler evresinde aramaya koyuldu. Derken klasik dini cemaatler, kitlesel bir nitelik kazanp genletike, klasik Cemiyet olmaktan karak siyasi rgt ve hareket oluturmaya baladlar. Cemaatler camiileri sokaa dkerken daha ok halkn maddi taleplerinden yola ktlar. Szgelimi "Ekmek Ayaklanmas" diye bilinen ve 1984-87 arasnda gerekleen birok kitle gsterisi gerekletirdiler. Bu gsteriler, slama akmlarn soyut ideolojik muhalefet izgisinden ayrlarak pratikte siyasi ve rgtsel muhalefet oda olma ynnde nemli bir dnm noktas oldu. Kukusuz ezli Bin Cedid'in, sosyalist ve komnist muhaliflere kar, islamclar kullanma taktii ile daha nce yasaklanan slami akmlarn serbeste rgtlenmesine izin veren yasalar kartmas da slamclarn sokaa dklmelerinde nemli bir etken oldu. Ana Ynelim Suudi Arabistan yanl El Mecelle dergisi, Cezayir slamclar'm inceleyen bir yazsnda slami Selamet Cephesi, HAMAS ve El Nahda adl ana hareketten sz eder. (12118 Austos 1992). Cezayir'de uzun yllar yaam rakl yazar Muhammed Ali Al Nairi ise Cezayir slamc rgtlerini ana ynelim evresinde topluyor: , Birinci Blm: slami Selamet Cephesi: Bu cephe, Ulema Cemiyeti'nin mirass. 1954'lerden beri gelien bir akmn temsilcisi. slami Cephe'de ifadesini bulan tarihsel slam dncesi, "Reformcu izgiyi" atn, iktidarla mcadelesinde sert ve kat davrandm, henz belirginlememekle birlikte toplumsal sorunlara slami bir projeyle yaklatn ve nihayet ak ak slami Devlet Kurmay telafuz ettiini de gstermi oluyor. Cephe, iktidar ele geirmek iin Cezayir ortamnn elverili olduu grnde. Birok slami evrenin eletirilerine maruz kalan Cephe, iktidar alma grnde srar ediyor ve halkn kendisini desteklediini ileri sryor. kinci Ynelim: eyh Ceballah'm liderliindeki El Nahda (Uyan) ve eyh Mahfuz Nehnah liderliindeki HAMAS bu eilim iinde deerlendiriliyor. El Nahda ile HAMAS, siyasi adan daha lml ve iktidar almaya daha az hevesli, ama kltrel ve toplumsal alma ynnde daha fazla aba gsteren iki hareket. Cezayir hkmetiyle direkt atmalara girmeden rgtsel kazanmlarn korumak isteyen iki rgtten biri olan HAMAS, timai rad (toplumsal ynlendirme veya yol gsterme) grevini, merkezi grev olarak alrken, El Nahda fikirsel kktendincilik konusunda younlayor. Her ikisi de, siyasi almalarda daha ardan almay ve temkinli davranmay tleyen Msrl dini liderlerden eyh Muhammed El azali'ye daha yakn bir konumdalar. HAMAS ve El Nahda'nm bu tutumlar, Devlet eski Bakan ezli Bin Cedid ve iktidardaki Cezayir Kurtulu Cephesi ile makul ilikiler iine girmelerini salamt. nc Ynelim: Bu eilim 1973 ylnda vefat eden slam alimi Malik Bin Nebi'nin nderlik ettii cemaat akirtleri tarafndan temsil ediliyor. slamm siyasi pratiinden ok fikirsel ve "kltrel ynne arlk veren, 31 30 her eyden nce toplumun altyapsna ilgi gsterilmesi, genlerin tslami hayat tarzna hazrlanmas, slami projenin yeniden formle edilmesine ncelik tannmasndan yanalar. Bu eilimdeki insanlar, din alimleri ve mctehidlerinin tslami hayat tarznn propagandasn yapmak yerine, politikaclarn peinden komalarna kar bir tutum iindeler. Bu gr sahiplerine gre, "Ulema, siyasi iktidarn hkmnde deil, bu iktidarn stnde bir konumda olmalrr." Malik Bin Nebi, Arap slami hareketinin nc ve nderlerinden saylyor. Ancak hibir zaman partilemeye ve iktidar almaya ynelmedi. Londra'da yaynlanan 4 Eyll 1992 tarihli El Arab gazetesine yazan Cezayirli
7-4-2013
pagina 7 van 148
Muhammed Hallub ise, ynetime bakaldran slami Cephe'nin, btn slamc rgt ve akmlar denetleyemediini, lkede zaten teden beri bamsz nitelikte birok cemaat ve rgtn bulunduunu belirtiyor. Gazetede yaynlanan bilgilere baklrsa zellikle iddet yanls slami rgtler, srekli ad deitirerek deiik izlenim verebiliyorlar. Yine-de saptanabilen bu rgtlerden, Msr'daki adana benzeyen Nureddin El Sadiki nderliinde El Tekfir vel Hicra, Ab-dulkadir El abuti bakanlndaki slama Silahl Hareketi (El Hareketul slameyi-tul musellehe). Bu hareket Cezayir'de karakol ve jandarma merkezlerine kar silahl eylem yapan bir rgt. El Saqandi liderliindeki El Kitab vel Sunne Cemaati (bu cemaat, devlet tarafndan tutuklanan slami Cephe yneticilerinden Abbasi Medeni ile Ali Beac'in iktidar hedefleyen izgisini benimsiyor.) slami Cephe nderlerinden eyh El Haimi El Seh-nuni'ye gre ezli Bin Cedid dnemindeki ilk yl 32 < ' iinde slam'n geliimi iin elverili bir ortam vard. Daha sonra sertleen hkmet, baz silahl islamclarn ortaya karak 5 yl boyunca devlete direnmesine yol at. Bu arada silahl mcadeleyi seen birok gizli rgt tredi. Bunlardan biri de,bakentin Belkur semtini kurtarlm blge olarak ilan eden Davet ve iddet (El De'va vel Unf) rgtdr. Buna karlk gizli olmalarna ramen siyasi yn ar basan iki cemaat var: eyh Mahfuz Nehnah nderliindeki ve Msr'daki ihvan hareketinin uzants durumundaki HAMAS (islami Toplum Hareketi) bunlardan. Yine Muhammed El Said nderliindeki El Cezzara Cemaati ya da slami Enternasyonalizme Kar Blgesel slam da ayn izgide (El vasat dergisi, 17 Austos 1992). El Sehnuni'nin bizzat mensubu olduu ve Ali Bel-hac'n ban ektii Selefi akm ise tebli, terbiye ve davet erevesinin dna kmak istemiyor. Seimlerin iptali ve ardndan lke ynetiminin askerlere havale edilmesinden sonra, islami Cephe yneticileri tutuklanarak llerdeki toplama kamplarna gnderildiler. Cephe'nin yasal varl sona erince, bunun yerine illegal faaliyetlerde bulunan Kriz Hcresi, bakent Cezayir'de baz binalar kiralayarak, islami akmlar arasnda ibirlii ve gbirlii yapma yoluna girdi. Gizli yaynlanan bildiri ve benzeri yaynlarn ayr ad var: Cuma Mihrab, Cuma Minberi ve topluluk anlamna gelen El Nefir .(El Arab gazetesi, 4.9.1992) Ancak Lbnan El Nahar gazetesi, Kriz Hcresi'nin, drt bir yana dalan zellikle de yurtdna kan silahl islamc rgt ya da' hareketlerini toparlamakta 33 baarsz kaldn yazyor. Avrupa zellikle de Fransa'da yeniden rgtlenip atsn atmak isteyen slamclar, Cephe'nin feshedilmesinden nce bu lkede kurduu Cezayirli Kardeler Cemiyeti (Cemiyetl hva El Cezairiye) evresinde toplanmak istiyorlar. Musa Krawisi, Cafer El Hiwari ve Enver Hed-dam nderliinde kurulan Cemiyet, slami Cephe faaliyetlerinin legal bir rts. Fransz, Alman ve Avrupa' daki dier lke polislerince sk biimde izlenen slamclar, yine de bu lkeleri kendi faaliyet merkezi seebiliyorlar. Szgelimi ngiltere'de Arapa yaynlanan El Ratd (nc) adl gazete, daha nce Cezayir'de kan ancak askeri ynetimin talimatyla kapatlan Cephe yayn organ olan El Munkz (Kurtarc) adyla yeni bir gazete yaynlamann koullarn hazrlyor. Bu arada, yine Lbnan El Nahar gazetesinin haberine gre, slami Cephe'nin Basra Krfezi'ndeki Arap lkelerinde (Kuveyt, Suudi Arabistan, Katar, Birleik Arap Emirlikleri, Bahreyn, Umman vs) faaliyet gstermesini hedefleyen abalar bir sonu vermedi. Szgelimi Hac mevsiminde Suudi Arabistan yetkilileriyle, Krfez lkelerinde slami Cephe'nin ataelik ve temsilciliklerini ama meselesini gren Cephe yetkilileri henz baarl olamadlar. Buna karlk, Suudi Arabistan'da yaayan Cezayirli bir slamcyla grmemizde Suudi yneticilerini Selamet Cephesi aleyhinde yaym yaptklarn syledi. slami Cephe'de Ayrlklar Cezayir'de toplumsal bakaldr zirvesindeyken, 20 Haziran 1991'de resmi yayn yapan TV, ynetime kar 34 mcadele eden slami Cephe'nin tannm nderiyle srpriz bir grme yaparak herkesi artt.Bunlar eyh El Hami El Sehnuni, El Beir El Faqih ve Ahmed El Marrani idiler. El Sehnuni 1977'de slami faaliyetlere, ynetimin izni dahilinde irad ve vaaz veren biridir. Daha sonra Afganistan'da Ruslara kar arpan Cezayirli slamclarn (Afganlar diye biliniyor) gelip yerletii Kabil Camii evresinde faaliyet gsterdi. slami rad ve vaaz almalar srasnda Kasm 1982'de tutukland. O srada hukuk rencisiydi. O srada ilk slami eyleme katlarak niversite sisteminin mer-keziletirilmesi ve bu yerlerde mescidler kurulmas yolunda taleplerde bulundu. Ayn yl laik ve demokratik rencilerle slamc renciler arasnda ilk atmalar balad. Her de, slami Cephe'deki gelimeleri tahlil edip, Cephe'nin bir numaral nderi ve iddet yoluyla iktidar ele geirmeyi hedefleyen, askeri ynetimin ibana gelmesinden sonra tutuklanp toplama kamplarna gnderilen Abbasi Medeni ile gr ayrlklarn TV ekranlarndan akladlar. slami lider, muhalif olarak dzerii bir erevede hareket ettiklerini, ancak Abbasi Medeni'nin iktidara gz diktiini grnce hareketten koptuklarn anlattlar. Bunlardan El Beir El Faqih, daha da ileri giderek "Abbasi Medeni'nin Cezayir'deki slami hareketin dman olduunu" aklad. Ahmed El Marrani ise "Cephe nderliini, ileri doru atlmak ve maceraclk yapmak, sonu olarak Cephe saflarn blmek" ile sulad. Bunun zerine slami Cephe, El Beir El Faqih ile Ahmed El Marrani' nin, hemen rgtten ayrlmasn ve El Haimi El 35
7-4-2013
pagina 8 van 148
Sehnuni'nin ise zr dilemesi gerektiini kararlatrd. Ancak karar reddedilince de tslami Cephe'den kovuldular. Cephe lideri Abbasi Medeni'yi "slamm ba dman" ilan edip en sert tutumu alarak ayrlanlardan, El Beir El Faqih bir trafik kazasnda ld. Ahmed El Marrani ise, Cezayir eski Babakan Ahmed azali'nin slamiyet ve Diyanet tleri Danman olarak atand (ubat 1992). Cephe ve Abbasi Medeni'nin Bilinmeyen Yan Bir muhalefet hareketi olarak Cephe'nin durumu, ko-numu, geliimi, faaliyeti ve amac neydi? Ne olmutu da, iktidarn eiindeki tslami Cephe, sallanan bir ynetime ynelmi; merkezi nderliini kaybetmi, blk prk muhalefet odaklanna dnm, en nde gitmesi gerekenlerin saflardan uzaklamasna yol amt? Cephe'nin slam dnyasnda ve konuya ilgi duyanlar nezdinde bilinen ve bilinmeyenleri, olum-1't<iV: ve olumsuzluklar nelerdi? ngiltere'de kan, Arapa yaynlanan El Vasat adl haftalk dergi, 17 Austos 1992 tarihli nshasnda , konuyu aratrp, bizzat slamc nderin azndan aktard. \bned El Marrani: "Abbasi'yi Azlettik" . ayasa'3a gerekli deiikliin ardndan Mart ^ rda kurulan slami Selamet Cephesi (ksa adyla Cephe), balangta ak hedefler saptamt. Ama, slami hareketin siyasi hayata katlmasn salamak ve mevcut dzenin siyasi, toplumsal ve ekonomik alanda erbat ettiini dzeltmekti. Buradan da anlald .zere, iktidar almak diye balbama bir hedefi yoktu 1 etvi"nm.Hatta iktidar alnsa bile, reform ve yine re- 1 form (dzetlme) iin ara olarak kullanlacakt, iktidar ele geirmek deil, iktidara ortak olmak diye bir amacmz vard. Ancak bir yl sonra, iktidan almak "reform yapma" mantnn nne geti. Cephe'nin nceden saptanm hedeflerinden ilk sapma da 1990 Nisan aynda balad nk Abbasi Medeni, kendi nderliini, islam'n genel karlarnn zerinde grd.Bu amala 20 Nisan 1990'da Cuma namazn takiben, cemaati peine katarak Bakanlk Saray'na doru yrd. lkedeki demokratik almn ilk gnlerinde provakatif ve bireyci bir karard bu. Bu tr yryler, kimi zaman parlamentoya, kimi zamanda hkmet binasna doru yaplmaya baland. Ancak Cephe nderliinin ortak bir karar deildi. Tersine, tek bana alnan kararlar, Cephe nderlii iinde sert tartmalara yol ayordu. Szgelimi slami Rabta (El Rabta El tslamiyye) adna hareket eden eyh Ahmed Sehnun ile Islah ve rad Cemiyeti (Cemiyet-tul slamve Irad) temsilcisi eyh Mahfuz Nehnah bu karar dinlemediler. Hkmet, bu kitlesel yrye kar daha byk bir yry dzenledi ki, neredeyse halk birbirine krdrla akt. Aramzdaki ilk ayrlk byle kt. Ancak ii bytmedik. Cephe'nin bu ilk i sarsnts, 1990 Mays aynda yaplan yerel seim kampanyas srasnda ertelendi. 12 Haziran 1990 tarihindeki seimlerden alnan sonu, beklenenin tesindeydi. Bu yzden Abbasi Medeni nderlii, bu durumu iine sindirebilecek ve altndan kalkabilecek bir rgtlenmeye sahip olamad. Burnu byd. O gn, birok nder, Abbasi Medeni ile bir atmann kanlmaz olduunu grd. nk ok bi37 reysel hareket ediyor; nemli kararlar tek bana alyordu. 2 Austos 1990'da, Cephe'nin ura Meclisi, Abbasi Medeni'nin bireyci ve provokatif konumunu grmek zere topland. ounluk, Abbasi Medeni'nin Cephe nderliinden ayrlmasn kararlatrd. Medeni buna kzarak, bir hafta evine kapanp kimseyle grmedi, bundan etkilenen kimi Cephe yetkilileri (rnein eyh Ali Belhac) saflarda birlii korumann hatr iin sorunun aamal olarak zlmesini nerdi. Bu neri genel kabul grd ve Cephe nderlii 1991 Nisam'na kadar askda kald. Bu tarihte ura Meclisi toplanarak u karar ald: "Mec-lis'in onaylamad hibir ey yaymlanamaz ve Abbasi Medeni de artk Cephe szcs deildir." Cezayir basn yayn organlarnn yaynlad bu karar, Cephe'nin haftalk yayn organ El Munkz'da yaynlanmaynca kyamet koptu ve Genel Mdr grevinden ayrld. Sivil syan ve Sonras 27 Haziran 1991'de seim yasasna ilikin iki kanun tasla parlamentoya sunulunca, Abbasi Medeni, top-yekn Sivil syan balatma karar alarak, halk meydanlarda oturmaya, sokaklarda yrmeye ard. 10 gn sren ve yer yer kanl atmalara dnen Sivil isyan (iilerin grev yapmaya zorlanmas da cabas) Haziran 1991'de skynetim ilan edilmesine yol at. Hamru bakanlndaki eski hkmet dt, Ahmed Gazali liderliinde yeni hkmet kuruldu. Hkmet, Sivil syan'm durdurulmas iin slami Cephe ile diyalog kurmaya balad. Grmeler sonucunda 38 Cephe'nin baz istemlerinin (erken seimlerin ete-lenmesi, devlet bakannn halk tarafndan seilmesi gibi) yerine getirilmesi karlnda Sivil syan'n sona erdirilmesi kararlatrld. Uzlama istemeyen Abbasi Medeni, Babakan ile grmemek iin elinden geleni yapt. Balangta hkmetten herhangi bir grme teklifi almadn syledi. ortaya knca bu kez, Babakan Gazali ile grmemek iin bahaneler uydurdu. Neyse ki somut istemler yerine getirilince Abbasi Medeni, Sivil syan' durdurdu. Ama bir yandan bu karar alrken, te yandan slamc Belediye bakanlarn toplayarak, "elinizden geldii kadaryla eylemi trmandrn" diye tek yanl alttan alta talimatlar verdi. Bu ifte tutum nedeniyle o gne kadar 25 olan kurban says 70'e ykseldi.Nihayet karar gn yaklat: 25 Haziran gn ura Meclisi, Cephe nderlii meselesini zmek iin topland. Bu toplantdan biraz nce, "slami Belediye" sloganlarnn yazl olduu pankartlar skmeye gidecek gvenlik glerine engel olunmamas yolunda talimat verildi. Buna ramen Abbasi Medeni yandalar, bu pankartlar sktrmemek iin askerlerle atmaya girdiler. ok sayda insan ld ya da yaraland. Toplant gelip attnda Abbasi Medeni yandalar, "kardelerimizin kan
7-4-2013
pagina 9 van 148
akarken biz nasl Cephe nderliini tartrz?" diyerek, ordu ve polisi knayan bildiri yaynlanmasn istediler. Bunun zerine ura Meclisi'nde sert tartmalar kt. Kimi nderler toplanty terketti. Kimi nderler de (El Beir El Faqih gibi) hkmete giderek, "slami Belediye" pankartlarnn indirilmemesi ve gzaltna alnan, tutuklananlarn ser39 en >a p.* 3 t- e" re Is re cn p * ^Si 3 t s? er. S", re re ^ cn 1! Sia sr 5 er 3 re re O sr " ti 3 < 9re r |fJf ^ < is C^ re 12. - ^ 3 2 ' P->3 >- re o) 3 3 Cg X S-^p s 3 -t/ & p. S. i S EL-^2 3 re 2.P 2 I ti NJ L T S. 3 >- 3 Medeni'nin yetkilerinin belirlenmesi amacyla yaplan toplantda, sonradan Cephe'nin itz, ynetmelii ve disiplin sorunlar,. Yrtme Brosu ile bakannn yetkileri de tartlmaya baland. Tam da bu srada 25 Mays'ta genel greve yol aan Seim Yasas gndeme getirildi. Bylece Cephe ii kriz ertelendi. Balki de, mevcut yneticiler, Cephe'nin tartmalarla kendi kendini bitirmesi, tzksz, programsz, ynetmeliksiz bir rgt olarak kalmasn istedikleri iin Seim Yasas'n lke gndemine soktular ve Genel Grev yapmaya zorladlar slami Cephe'yi. Aralk 1991'de Genel Seim kampanyasna katlan slami Cephe'nin, "slami Devlet" kurmaya ilikin herhangi bir program yoktu. Daha ok, hkmet ve ynetime sorular sorarak, yneticileri sorgulayarak, programszlmz gzden kayryorduk. Uzun vadeli bir planmz da yoktu zaten. Yneticilerin kar nlemleri de bizim kusularmz rtyordu. rnein 25 Mays Genel Grevi, Sivil syan'a dnmt. Cephe Birleemez Bunca olaydan sonra slami Cephe'den sz etmek artk olanaksz. nk nderliin yars hapiste yars eve kapanm. Hapisten kanlarla konuuyorum. nderlik ve hemen herkes hakknda sylentiler, dedikodular yaylyor. Her yerde gven bunalm ve karalama var. Bu Cephe, bir daha bylesine birleemez. Faaliyetler srer ama, Cephe'nin toparlanmas yllar alr artk. nemli olan temelin canl olmasdr. Byk bir olay yaadk, tehlike atlattk ve hayal krklna uradk. Bir ey daha: Binba (veya Yzba) Bu zze, Abbasi Medeni'yi byk lde aldatt. zellikle Cephe'y 42 kar ordunun tutumuna ilikin yanl bilgiler verdi. Abbasi Medeni'nin divanna gelip, "Ordu Seninle" diyenlerin szleri bo kt. Bu olay, 1992 Eyll aynda grtmz Cezayirli slamc bir aydm tarafndan da doruland. slami Cephe Nereye? Bir gr yle: "Cezayir toplumundaki byle bir ortamda, slamclar yol ayrmmdalar. Ya iktidar alacaklar ya da iktidarla uzlaacaklar. "(El Hayat gazetesi, 26 Austos 1992) Suudi merkezli islam'dari yana El Mecelle dergisi deiik bir yorum yapyor: "Cezayir slamc hareketin iktidar almas asndan en zayf halka. Ancak tarihi adan lkenin kurtarcs roln stlenen ordu ile halk arasnda byk uurumlar olmad iin, Cezayir'de slamclarn ordu iine szp bu kurumu etkilemeleri, byk oranda zor. Ayrca gl olan ordu, iktidar slamclara teslim etmemekte kararl." Biz, bu grlerin bir ksmnn doruyu yanstmad kansndayz. Dorudur; ordu. her kurum gibi iktidarn elinden kmasna gz yummaz. Hele Cezayir gibi bir lkede kar gruplarnn merkezi olan askeri brokrasi, bu men-faaetlerinden kolay kolay vazgemez. Ancak, eski bir subay olan Muhammed Buyidaf in, getiimiz aylarda bir subay tarafndan ldrlmesi ve ordu arasnda slamclara
7-4-2013
pagina 10 van 148
habire bilgi aknn olmas, slamclarn orduya szmayaca yolundaki grlere ters dyor. Yine ordu kurtulu savama nclk yapt ve halk nezdinde grntsnn olumlu olduu yoludaki gr de bir yere kadar doru. Ancak unutulmamaldr ki, ayn ordu, Ekmek Ayaklanmas denen 43 olaylarn yaand 1980'i yllarda halka silah skm; birok kiiyi ldrmt. Derginin u grne , katlabiliriz: Cezayir slamclar, u anda iktidar ele geiremezlerse bile, gelecekte iktidar alternatifi olmaya devam edecek ve hkmet asndan en byk potansiyel tehlike olarak kalmay srdreceklerdir. Bu bir yana, Cezayir'de iddet yanls olan birok gizli rgt, dalara snarak ve krsal kesimlerde faaliyet gstererek zaman zaman polis ve jandarma karakollarna basknlar dzenleyebiliyor. "Kendi silahn, dmanndan al" sloganyla hereket eden bu hareketlerin amac iktidara yrmek deil, daha ok devlet glerini ypratarak gzden drmek. Ayrca silah kaynaklar snrl olan bu rgtlerii, slami Cephe ile balantlarn bilmek olanaksz. Bununla birlikte iddet yanls silahl hareketlerin, tannm slamc nderlerden Hasan El Turabi'nin perde arkasndan ynettii ve Afrika'da slam'n yaylmas iin ran ile birlikte hareket eden Sudan ynetiminden gizli /ak destek aldklar yolundaki haberler Arap basnnda yer alyor. Arap basnna gre bu hareket mensuplar, zaman zaman Sudan'daki "zel kamplarda ran Devrim Muhafzlar ve askeri uzmanlarnca eitiliyorlar." Afganistan'da arpm ranl uzmanlar, Cezayirli slamclarn yan sra Msr, rdn, Libya, Tunus ve Fas'taki kimi slamclar da eitiyorlar. Her trl maddi ve manevi destei salyorlar. Sanrz abartmalara ve devletleraras sulamalara ramen, bu iddialarda belli oranda gereklik pay var. Sulamalar ve Savunma Srp giden iddet ve kundaklama eylemleri dizisine Cezayir Huwari Bumedyen havalanndaki byk patlama da (Eyll 1992) eklendi. Hkmete gre, bunu islami Cephe yanllar yapt. Bu varsaymdan yola kan devlet gleri ok sayda slamcy ldrd, yaralad ya da tutuklad. Hatta tutuklananlar arasnda Cephe'nin nde gelenlerinden Hseyin Ab-dulrahim de vard. Abdlrahim'in ifadesine gre kundaklama olay, eyh El Haimi El Sehnuni ile El Zub-de Bin Azuz ve benzerleri tarafndan planland. Ancak her iki slamc lider, Haziran 1991'deki olaylardan sonra Cephe lideri Abbasi Medeni ile anlamazla dtklerinden Milli ura Meclisi yeliinden ve Cephe'den ekilmi; yaptklar TV konumasnda Abbasi Medeni'yi, "slam iin tehlikeli" olmakla sulamlard. Bu bakmdan, tutuklu Cephe liderinin bu sulamay niin ynelttii merak konusu. (El Hayat, age) te yandan El Vatan El Arabi dergisine gre ise patlamann arkasndaki beyin bizzat Abbasi Medeni. Durum ne olursa olsun; Cezayir televizyonunda ak itiraflarda bulunan Hseyin Abdlrahim unlar syledi:" slami Cephe, yasal faaliyetlerde bulunduu srada silahl birimlerini kurdu. Bu birimler, o dnem Cephe'nin karar mekanizmalarnda bulunan eyh El Haimi El Sehnuni ile El Zubae Bin Azuz gzetiminde oluturuldu. Dzenli toplantlarla silahl birimleri ynlendiren El Sehnuni, El Tekfir vel Hicra rgtnn 'ruhani lideri' saylyordu. Her iki lider ayrca Abdlkadir Lunis adl bir kiiyle daha irtibat halindeydiler. Ayrca Ebu eyh Melyani ile de balant kuruldu. nk bizzat silahl birlikleri kuranlardan bi45 44 riydi. El Zubde, slami Cephe'nin komutan ve Bakan Yardmcs sfatyla ran, Libya ve Sudan ile ilikiler kuruyordu. lk kurulan silahl birimler Melyar'nin silahl birlikleriyle ortak eylemler yapacaklard. Genel seim sonularnn iptal edilmesinden sonra btn silahl birimler yeraltna girip gizli faaliyetlerde bulundu. Bu arada slami Cephe'nin legal nderleri, rgtn yasaklanmasndan sonra bizim gibi silahl bi-. rimlerle grtler. Ayrca Cemaat- Qamer bize silah satm almay taahht etti. Buna ek olarak Fransa'da da silahl bir birim kuruldu." slami Cephe'nin Siyasi Komite Bakan ve Szcs Rabh Kebir, yurtdna katktan sonra urad svire'nin Bern kentinde devletin sulamalarn yalanlayarak; "Sabotaj olaylaryla ilgimiz yoktur. Hkmetin bunu kantlamas gerek" diyerek meydan okudu. Bat ile Uzlama Yollan Szc Kebir, 22 Eyll 1992 tarihli El Hayat gazetesine verdii demete; yurtdna ka nedenini, " Cephe'nin sesini dnyaya duyurmak" olarak aklad. Ama ayn zamanda "Bat ile uzlama yollar aradna" ilikin nemli ipular verdi. O kadar ki, "baz Cephe yetkililerinin Bat aleyhindeki demelerinin rgt temsil etmediini, kimi Batl siyaset adamlarnn Cep-he'yi anlamaya baladklarn" da syledi. Kebir, 11 Ocak 1993 tarihli ayn gazeteye, "Alman ve Fransz siyaset adamlaryla da grtklerini" aklad ve Fransa'nn slamclar dolaysz destekledii yolundaki iddialar dorulamad. 25 Kasm 1992 tarihli El Hayat gazetesinde, konuya vakf bir gazeteci tarafndan kaleme alman makalede, "Fransa ile Amerika'nn Selamet Cephesi heyetleriyle grtkleri, bu dzlemde heyet bakan Enver Haddam'm Msrl Cihad liderlerinden olup ABD'de bulunan Dr. mer Abdurrahman ile karlat" yazlyd. siyaset dzleminde ise Cephe szcs Kebir , Suudi Arabistan yanls siyasetlerden yana olan Cezayir Dileri eski Bakan Ahmed Talib El brahimi gibi milliyeti cephe iler} gelenleriyle grmeler yaptklarn da belirtti. Kebir'e gre mevcut Cezayir hkmetinin ekonomik program ile slamc program arasndaki en nemli fark udur. "Hkmet, zengin ve fakirlerden ayn lde fedakrlk beklerken, slamclar bunalmdan kurtulmak iin zenginlerden daha
7-4-2013
pagina 11 van 148
fazla fe-dekarlk isteyecek." ki Cezayirlinin Anlatmlar lkedeki durum hakknda iki farkl grten Cezayirlinin zet deerlendirmelerine bavurduk: Eyll aynda grtmz Cezayirli bir slamc, silahl rgtler hakknda nemli ipular verdi. kincisi ise devlet adam olmas hesabyla, Cezayir ynetiminin iinde bulunduu durumu, 20 Kasm 1992 tarihli El Vatan El Arabi dergisine deerlendirdi. Birincisinden balayalm: Abdlkadir Sabbuti ile Ebu eyh Melyani genelde Afganistan'da eitim grm Mcahid kmelerine nderlik ediyorlar. Bu arada Mustafa Bu Yali (ld) nderliinde kurulan iddet yanls rgt yandalarnn faaliyetleri sryor. Ama bu rgtten ok sayda insan tutukland. Bu rgtler balangta slami Cephe ile diyalog halinde deillerdi. Sonradan ilikiler balad. lkede hemen her gn ldrme olaylar mey47 46. dana geliyor. Ordudan firar eden subay says 1500' buldu. slami Cephe imdi gizli bir radyo ve TV istasyonu kurmak zere. slami Cephe'nin hkmet tarafndan kolayca kapatlmasnn nemli bir nedeni daha var. Cephe'den kopan slami nderlerden El Marrani, rgtn srlarn ve devleti devirmeye ynelik planlarn da hkmete teslim etti. Bylece Cephe'nin plan deifre oldu. u anda Cezayir'de byk bir ikilem yaanyor: Bir yandan yklm bir hkmet; te yanda tecrit edilmi slami Cephe var. Batllar da hangisiyle temasa geeceklerini ve kime yardm edeceklerini bilemiyorlar. nk hkmete yardm etmek, gelecek asndan tehlikeli. Szgelimi yatrmlar ve yardmlar, bir iktidar deiikliinde heba olabilir. kinci isim " Sper Mstear" lakabyla bilinen ve Cezayir'in Enformasyon alannda tek adamr.Ahmed Fettani. Ayn zamanda kriz sonras Devlet Bakan General Belaid Abudulselam ynetiminin siyasi ve ekonomik beyni ve slamc Cephe'ye kar mcadele veren Franszca yaynlanan Liberte gazetesinin sahibi olan Fettani unlar sylyor:" Kukusuz Selamet Cephe'sinin biricik gl rakibi ordu. Asker olmasayd, Se-lameti'ler iktidara varp, lkeyi dev bir mezarla evirmilerdi bile. Sokaa dklen Selamet Cephesi, Humeyni'nin izinden yryerek iktidar almak istiyordu. u anda, bir zamanlar lkenin kurtuluuna nclk etmi efsane isim Cezayir Kurtulu Cephesi diye bir ey yok. Bu Cephe, tarihi mesajna ihanet etti. Kurtulu Cephesi'nin imdiki yneticileri olan Ham-ru- El Mehri klii, tmyle halktan kopmu. Halkn gznde hi bir meruluklar da yok. Gzden den gi48 diyor, yerine bir baka kt isim geiyor. Eski Bakan ezli Bin Cedid ise, kiisel olarak yiyici miydi, pek bilemiyorum. Ama evresi lkenin servetini yamalayp durdu. Ayrca kendisi de iyi bir ynetici deildi. Hseyin Ayt Ahmed'e gelince, o eski bir efsaneydi. lkeye dnp aa gerekle karlanca yeniden yurt dna kt. Onun partisi zaten sekinler partisi. Onun da bys bozuldu. Bana Afganistan'a gidip dnen Cezayirli slamclar sormayn. nk adresleri bellidir, saylar 400' emez.Bakentin Haydar Kprs denen nl kprsnn altnda iren ilerle urayorlar. Afganistan'daki sava yllarnda bunalm geirip, burada kenara atlmlar. Sefilleri oynuyorlar: Elimizdeki gvenilir bilgilere gre, %80'i bulak, amarc ve a olarak alyor. Bir ksm daha pis ilerle megul. Kadn Mcahit diye bilinenler ise, vcutlarm satyorlar. ou uyuturucu bamls kesilmi." rgtsel Anatomi 3 Kasm 1992 tarihli El Hayat gazetesinin Cezayir muhabiri, Selamet Cephesi'nin feshedilmesinden sonra, ortaya kan iddet yanls illegal rgtlerin, slami Silahl Hareket (El Haraket-ul slamiyet-ul Musellehe) ad altnda faaliyet gsterdiklerini yazd. Gazetede kan makaleye gre, Cezayir basn tarafndan duyurulan bu isim, ilk gnlerde ciddiye alnmad. nk Selamet Cephesi'nin bu tr iddet olaylaryla ilikisi olmadna inanlyordu. Fakat iddet olaylar arttka, Cezayir iletiim aralar yeniden konu zerinde younlatlar. Resmi yorumlarn gereklik derecesi tartlsa da, yakalanan baz slamc nderlerin de iti49 raflanyla desteklenen bilgiler u gerei ortaya karyor: "slami Silahl Hareket, lkenin alt blgesinde scak mcadele veriyor. Btn birimlere emir veren, eyh Abdulkadir El abbuti askeri kumandan olarak n plana kyor. Her birimin ba (Ce-hewi egdmcs) , ayrca kendi emrinde ayr egdmcden sorumlu. Bunlar; 1) Blge Sorumlusu, 2)Tebli Sorumlusu, 3) Mali Sorumlu olarak ayrlyorlar. Bir numaral sorumlu, Silahl birimler ya da El Kewakib denilen ve 5-7 arasnda yeyi kapsayan birimlerin yetkilisiyle balant iinde, tki numaral sorumlu, slami yayan Teblici (propaganda ve ajitasyon) birimlere siyaseti ve propagandann genel erevesini aktaryor. numaral sorumlu ise, silah dahil hemen her trl maddi ihtiyac karlyor." Fransz Le Point ise son zamanlarda lkenin bat kesiminde yakalanan illegal bir direni rgtnn ayrntl anatomisini verdi: "Blge Egdm So-rumlusu'nun emrinde il ve ile birimleri bulunuyor. Sorumlularna Emir ad veriliyor, bunlar da kendi aralarnda alt komiteye (ynlendirme, salk, silahl, siyaset ve propaganda, para toplama, toplumsal iler ve dayanma) ayrlyor. htimal imdi ne olacak sorusuna baka bir yant da Selameti Cephesi szcs Rabh Kebir/den geldi. Kebir, s Bonn'da yapt bir aklamada, Belaid Abdulselaml hkmetinin yeni programn, "halk desteinden yoksun" olarak niteledi ve "Babakan'm kendi blgesinden! bile seilemeyecek kadar gsz olduunu" ileri] srd, t'slami szc, "Generaller ynetimine kar sa
7-4-2013
pagina 12 van 148
va srdreceklerini" aklayarak, Cephe olarak milli akmn temsilcileriyle (islami eilimler iinde olan ve Suudi Arabistan'a yaknlyla bilinen Dileri eski Bakan Ahmed Talib El brahimi'nin ban ektii) diyalog kurduklarn syledi. Ancak slamclarn diyalog iin artlar da var: Bastrlan halktan zr dilenmesi, tutuklu slami liderlerle din adamlarnn serbest braklmas, hkmetin halka verdii zarar ziyann tazmin edilmesL.vs. Diyalog henz yakn deil. Bununla birlikte, sorunun zm iin eitli dzeylerde ayr gelime yaanyor: 1) Hkmet, slamc kesime kar, dier muhalif kesimleri (Berberiler, Kurtulu Cephesi Partisi vs) kazanmaya alyor. Bu arada milli dzeyde siyasi ahsiyetlerin n plana kmas iin abalyor. Bylece eitli kesimlerin ynetime katlmasn hedefliyor. 2) lkeyi 1960'lardan beri yneten milliyeti Kurtulu Cephesi Partisi bunalm karsnda ayr akma ayrlm: lkini Devlet eski Bakan ezli Bin Cedid ile eski Babakan Hamru temsil ediyor. Bu akm, slamclarn ynetime gelmesine itiraz etmiyor. kincisini Ahmed Talib El brahimi temsil ediyor ve Selamet Cephesi ile diyalog iin ok hevesli. nc akmn banda yine Dileri eski Bakan Abdlaziz Buteflika bulunuyor. Bu akm, slamclar ile diyaloga kesinlikle kar. 3) Toplam nfusun yzde 25'ini oluturan Berberi temsilcileriyle sosyalist evreler Selamet Cephesi'ni tmden reddedip, slami ynetime temelden kar kyorlar. Ayrca oulculuk ve demokraside srar ediyorlar. Sosyalist Gler Bakan Hasan Ayt Ahmed, 51 50 slamclar gelirse "Cezayir'den bamsz bir Berberi Devleti kuracan" sylyor. Cezayir ordusu da gler dengesinde bu sylemi destekliyor. Ayrca Hasan Ayt Ahmed'in arkasnda (slamclara gre). Batl lkeler de var. Btn bunlar gznne alndnda, Cezayir'in bilinmeze doru yol aldn sylemek mmkn. Ama ayn zamanda gelecek ayn tayin edici olduu da ok ak. Ya hkmet silahlanm slamclar bastrr. Ya da slamclar, bir sre daha direnilerini srdrerek hayatta kalmay baarrlar-ki bu da lkede ekonomik bunalmn artmas ve sermaye ile teknokratlann yurtdna kmas demektir. (El Vatan El Arabi, 30 Ekim 1992) Amerikan New York Times ise, mevcut dzenin bir yl iinde yklmasnn muhtemel olduunu ve slamc/ milliyeti bir koalisyonun kurulabileceini ileri sryor. 52 B) TUNUS Tekrarlanan Me d ve Cezir Senaryosu Tunus'taki slami hareket, batsndaki komu lkelerdekinin tersine, ihvan kaynakl olarak dodu ve bandan beri partileme srecine girdi. Cezayir'deki slami Cephe'nin tersine, birok akm birden kucaklayp potasnda eritmeyi baard. Ksa bir sre sonra, Tunus'un yerei zelliklerini kazanarak, deyim yerindeyse Tunuslat; lkedeki en byk muhalif partiler arasnda yerini ald. Hemen belirtilmeli ki, Tunus slami hareketinin en nemli iki nderinden biri Raid El ennui, Msr'daki Mslman Kardeler rgtnden feyz aldktan sonra Tunus'a gitti. Bydke hedefleri byd ve rakip gleri korkuttu. lgintir; Austos sonlarnda Tunus Devlet Gvenlik Mahkemesi'nde "Devlet Bakan Zeynel Abidin Bin Ali'ye suikast dzenlemekten (bindii uaa Stringer fzesi frlatld ne srlmt) ve mevcut anayasal dzeni ykmaya almak'tan sulanan El Nah da (Uyan) hareketi mensuplarnn ou, 1981de yar ganp serbest braklan ve 1986'da ikinci kez yar-glamp yine serbest braklan slami nd-rSeidendi. Bu ayn zamanda devlet ile slamc kesim arasnda '70'li yllarn ortalarndan balayp gnmze kadar uzanan gelgit (med ve cezir) olayna benziyordu. Her zaman ayn senaryo yineleniyordu: nce gerginlii trmandrma, ardndan kar karya gelme, sonra kapma , yarglanma, daha sonra arabuluculuk ve gizli diyaloglar, izleyen aamada basklar ve nihayet tutuklamalar ya da firarilerin genel aff. Hemen belirtilmeli ki, islamc El Nahda mensuplarnn bu nc yarglanma aamas, dier ikisinden farkl noktalara iaret ediyor. rneklersek; Bir; Tunus devlet gleri, ilk kez, slamc El Nahda rgtn zmeyi ve paralamay baardlar. yle ki, kktendinci hareket, aylar sren tutuklama operasyonlar karsnda kendini koruyamaz ve devletin hamlesine kar koyamaz oldu. ki; sivil muhalefetin gvdesini oluturan demokratik kurulularla geni halk kitleleri, slami harekete destek vermekten vazgetiler. Bu topyekn vazgeiin bir ksm, dar rgtsel karlardan; bir ksm da ilkeli tutumlardan kaynaklanyor. Oysa El Nahda, 1981 ve daha az oranda olmakla birlikte 1986'da toplumsal muhalefetin ncs durutnundayd. ; El Nahda ikiye ayrld. Bir kanad hareketin nderi eyh Raid el annui'ye bal kalrken, dier kanat gsterie merakl bir avukat ve Suudi Arabistan eilimli Abdulfettah Moro'yu destekledi. ki ismin, '70'li yllardan beri El Nahda kurucularndan olduu biliniyor zaten. Grtmz Tunuslu slama bir gazeteci ise bu blnmenin yapay ve gstermelik olduunu ileri srd. El Nahda'mn nemli Hatas Drt; El Nahda, geni kitleleri kapsayan ve temsil eden byk rgtlerdeki nc konumunu da kaybetti. rnein lkenin en byk ii kuruluu olan Tunus alanlar Genel Federasyonu ynetimi seimlerinde slamclar, sendikac Ali Seyyid Ramazan kanadna oynadlar. Ancak genel sekreterlii kazanan ismail El Sehbani adl kii oldu. slamalar, ayr liste karmakta srar ederken, kazanan taraf iktidar partisi ve sosyalistlerin ittifakna oynad.
7-4-2013
pagina 13 van 148
Benzer ey, renci hareketi iinde tekrarland: El Nahda, kendisine zg bir renci dernei kurmaya (Tunuslu Talebeler Genel Birlii) alrken, zaten mevcut olan Tunus renciler Genel Federasyonu ile rekabete girdi. Sonu da, slamclarn kurduu renci birlii kapatlrken, ikincisi varln srdrd. Tunus nsan Haklarn Savunma Birlii (THSB) iin de ayn ey sylenebilir. Ancak Dernek Yasalar gereince kapatlan bu Birlik,1985'te hkmetle "balay" yaad bir dnemde pek ok hata yaptndan, slami kesimin dndaki insan haklar savunuculan tarafndan eletirildiler. Szgelimi, o dnem devletle ibirlii yapan islamclar, yedi yl nce THSB'i, "islam eriat kaidelerine uymamakla" sulam ve bu kurulula ittifak yapmaktan kanmlard. Buradan yola karak, El Nahda'nn yarglanma olayn basit bir adli vak'a saymak yerine, belki de bu hareketin '70'li yllardan beri yaratt siyasi ve rgtsel birikimin, siyasi bakmdan idama mahkum edilmesi olarak kabul etmek daha uygun olabilir. Fransa'da yaayan Muhammed El Heddad adl Tunuslu 55 54 gazetecinin deerlendirmesine gre, El Nahda, bundan 15 yl nce, devlete ve sisteme kar gl bir toplumsal kutup iken, imdi merkezka kuvvetin kskacna yakalanmtr. (El Hayat, 13 Temmuz 1992) Suudi yanls El Mecelle dergisi ise, "bu hareketin bozgun derecesinde gerilediini, ancak tamamen yo-kolduuna ilikin grlerin yanl olabileceini" belirtiyor. Dergiye gre, bu hareket, daha nce de mahkemelerde yarglanp kertilmiti. Ancak yeniden kendini toparlamasn baarmt. Bununla birlikte El Mecelle, El Nahda'ran 4/5 yldan nce kendisini toparlayamacam ileri sryor. (12-18 Austos 1992) ki Hayati Seenek Ancak Tunus'taki durum iin sorulacak soru udur: Kktendincilerin siyasi arenadan ekilii, bu toplumsal muhalif kutbun krlna yol aar m? Durum buysa, demokrasi , adalama ve kalknmay destekleyebilecek yeni bir siyasi akm kp gerek roln oynayabilir mi? Yoksa ynetim, slamc muhalefeti ezdikten sonra iktidar tekelini eline almay m hedefler? Aslnda Tunus demokrasisinin gelecei, iki nemli seenekle kar karya. Kukusuz iktidar, bu iki seenekten birinin tercih edilmesinin tek sorumlusu olmayacaktr. Birinci seenek; Zeynel Abidin Bin Ali'nin, 7 Kasm 1987'de lkenin tarihi lideri Habib Burgiba'y devirip iktidara getikten sonra grece demokrasiye alan toplumda ve zgrleen bir ortamda, yasal muhalefet, imdiye kadar gzle grlr bir basan gstermedi: Faaliyet yntemlerini zengiletiremedi, Tunus nfusunda ok nemli bir yere sahip olan ve doal muhalif kay56 nak olabilecek genlii kucaklayamad. Gen topluma, alternatif tezler ve zmler, ak programlar gtremedi. Oysa bu, iktidar ile kartlar, hkmet ile muhalefet,ounlukla aznlk arasndaki dengede her modern sistemin olmazsa olmaz koullarndan biridir. ikinci seenek: Bu alternatifsizlik ortamnda, devletin frsat yakalayarak iktidar tekelini ele almas ya da kendi kanatlan arasnda denetimli bir oulculua doru ynelmesi veya tam tersi bir mecraya girerek iktidar tekeline daha sk sarlmas. Bu ayn zamanda, slamc muhalefeti de douran eski sk/ kat ortama geri dnlmesi anlamna gelir. El Zeytuniyye Medresesi Gelenei Kukusuz Tunus'ta daha nce geleneki temelde slamc akmlar vard, ihvan bunlarn bandadr. Ardndan sayca az olmakla birlikte birok kesimde varln hissetiren, u ya da bu biimde adn duyuran, ama izledii yntemler nedeniyle gizli bir cemaat niteliinde olan Filistin kkenli kurucu Takiyeddin El Nebehani'nin (vefat etti) fikri nderliindeki Hizb-i Tahrir yandalar, yine Pakistan kl El Tebli ve El De'vaa, ile Sufi, Selefi gibi akmlar gelir. Ancak El. Nahda yer yer bunlan da kapsayan en by ve en radikal olan. Tunus'ta islamc akm, durup dururken gelimedi. lkedeki '60' ve '70'li yllarda uygulanan kltrel ve siyasi bask olmasayd, bunu gzel yntemlerle kullanp VA'cesel bir nitelik kazanan siami akm da ge-%*neyecekti. Tunus ynetimi, "devlet sosyalizmi1* ve ardndan "devlet liberalizmi" ( siyasi zgrlkler olmadan uygulanan serbest piyasa ekonomisi) si57 OD -33 2 2 Felsefe Eitim Tarz' n terkedip, yerine Arap-slam Eitim Metodu'nu uyguladBu yllarda, retmenlerin grevine katlmay reddederek, grevin sapknlk olduu yolunda fetva verdi. Bu tutum, o dnem egemen akma ters bir tavrd. '70'li yllarda El ennui, El Zeytuniyye Medresesi mezunlarndan ve kendini tslami hayat tarzna adam Abdulfettah Moro ve benzer kiilerle tant. Grld kadaryla iki nemli ismin biraraya gelmesinden sonra slami bir rgtn ilk ekirdei 1978179 arasnda balad. Ad slami Cemaat olan ( El Cemaa El slamiyye) rgtn emirlii( genel sekreter ya da bakanla tekabl eder) El ennui'ye verildi. O tarihte, Msr'daki ihvan liderlerinin kitaplar henz yasak deildi Tunusta. Msr nderliiyle kavgal olan Tunus lideri Habib Burgiba, Msrl islamclarn nemli iki liderinden biri olan Seyyid Kutbun idam edilmesini knayan bir bildiri bile yaynlamt. 1979'da, slamclar, "Hz. Muhammed'in Mekke'den Medine'ye Hicreti'nin 15. yzylna girildii bir tarihte, ani ve byk kltrel bir hamle yaptlar. El ennui ynetmenliinde El Marife (Marifet) ile El Muctem'a (Toplum) adyla kan iki dergi siyasi meselelere dokunmaya balad. Ayn yl El ennui ve Moro
7-4-2013
pagina 14 van 148
ile birtakm renciler, slami faaliyetler ve rgt yeliinden tr ksa bir sre iin tutuklandlar. rgtlerinin kefedildiini anlayan El Cemaa El slamiye nderlii, 31 Mays 1981'de yasallamaya k*-rar verdi. 25 kii, slami Yneli ( El tticah El slami) adyla yasal bir hareket kurulduuna ilikin bu aklama yapt. Kurulu bildirisine gre, hareketin fa 60 aliyetlerini ynetmekle grevli bir Yrtme Brosu kuruldu. Bro u isimlerden oluuyordu: Raid El ennui (Bakan), Abdulfettah Moro (Genel Sekreter), Zahir El Mahcub (Sayman), Benissa El Dehni (Siyasi ilikiler ve ynlendirme sorumlusu) ve Habib El Mekni (enformasyon/ halkla ilikiler). Programsz Tepkisel Kurulu slami Yneli'in kurulu bildirisine bakldnda, planl ve programl bir siyaset grmek mmkn deil. Burgiba ynetimine kar tepkisel yan ar basan kurucular, bildiride u noktalara deiniyorlar: "Bugn slam Dnyas ( ki Tunus bu dnyann bir parasdr) en iren yama ve kendisine yabanclama olayna tank olmaktadr. Bat asndan vurulmas gereken hedeflerin banda slam bulunmaktadr. Burgiba, aamal olarak, kimi zaman ok cretkar biimde slami tecrit politikas izledi. slami kendi toplumumuzun gerekliinden koparmaya alt. slam Dnyas'nn bir paras olan Tunus, '50'li yllardan balayarak zellikle I960' ve '70'li yllarda kkl bir toplumsal bunalma sahne oldu ve bu, lkenin toptan kalknmasnn durmasna yol at. Anayasa Partisi (iktidardaki) tek parti ynetiminde btn kitle rgt, ku-lu ve kurumlarn egemenlii altna ald. stelik plansz programsz ekonomik ve toplumsal seeneklere yneldi....." (El Hayat, 27 Austos 1992) lk atma lk Yarglama Devlet ile slamc hareket arasndaki ilk ciddi atma 1981 ylnda meydana geldi. Bakenteki Bilim Fakltesi Dekan'nn rehin alnmasndan balayarak 61 ykselie geen eylemler dizisi, aktan aa toplumu devlete kar isyan etmeye aran gazete ilanlaryla trmana geti. O dnem, islamclarn yayn organ durumundaki El Habib gazetesi, devlet tarafndan atanan imamlarn tecrit edilerek slami Yneli yandalarnn camiilerde grevlendirilmesini istedi. slamc yaynlara kar resmi basn yeni bir kampanya balatt. Bu kart kampanya sonucu Tunus'ta slamc nderlikten ve orta dereceli kadrolardan ok sayda insan tutukland. ; Ayn yln 27 Austosu'nda, kktendinci hareket mensuplarn yarglamak iin ilk Yksek Mahkeme oturumu balad. snad edilen su uydu-.zinsiz rgt kurmak, Devlet Bakan'na hakaret etmek, yasal olmayan bildiri datmak... Grld gibi bu sulamalar, imdiki sularla karlatrldnda (devleti ykmak ve devlet bakanna suikast vs) gayet hafif ithamlard. lk yarglamada yakalanan 107 kiiye 7 ila 11 yl arasnda hapis cezas verildi. Suskunluk Dnemi Bu yarglamann ardndan slamclardan uzun bir sre ses kmad. nk Muhammed Mzali bakanlnda yeni hkmet kuruldu ve slamclar lehine birtakm dzenlemeler yapld. Mzali, aslnda slamclara en yakn kiiydi. Dolaysyla babakan olmas, mahkum edilmelerine ramen slamclara verilen ilk tavizdi. Ancak suskunluk ve durgunluu, sadece i etilenlerle aklamak yeterli olmaz. D etkenler, rnein ran slam nkilab'nm da genelde Ortadou lkeleri, zelde slami hareketlerin youn olduu Arap lkeleri zerinde etkileri oldu. ran'da iktidarn alnmas, bizzat slamclarn siyasetinde kkl bir dnmn ve dolaysyla ayrlklarn yaanmasna da yol at. tedenberi, Msr ihvan hareketini ve ideolojisini kaynak alm btn slamclar, toplumsal dnm iin Davet/Tebli yntemini benimsiyorlard. Bir bakma, evrimci gelime izgisiydi bu. Oysa ran Devrimi, slamclarn sadece Davet ile yetinmemelerini; sokaa taarak kitlesel hareketlerin nne gemelerini, mevcut iktidara kar gl ve eylemci bir muhalefet oda yaratabileceklerini gstermi oldu. slamclar, 1981 yarglanmasnda tutuklanp cezaevlerine konulmalarna ramen ynden kazanl ktlar: 1) Basn, zellikle devlet yanls gazeteler, yargnn her aamasn ve btn oturumlar birinci sayfadan ve ayrntlaryla veriyorlard. yle ki mahkemenin yanklar, karar verildikten sonra da yllarca srd; zerinde yazld izildi. Lehte ya da aleyhte konuuldu. Btn bunlar, slamc akmn, halk nezdinde n kazanmasna, nderlerinin efsanelemesine yol at. Tartmalar, yarg platformundan kp, bir dini partinin yasallap yasallamamas zeminine kayd. Ki bu da slamc akmn lehine bir puan oldu. 2) Kendi dar kabuunu yrtan slamc hareket, halk nezdinde hret kazand oranda, toplumdaki dier muhalefet odaklarna ulat, eitli ittifaklar iine girdi. yle ki, sekinci olan toplumsal muhalefet, parlamento seimlerinde slamc akm yanna ekebilmek iin yeni siyasetler retmeye balad. Muhalefeth sempati ve destei olmasayd, mahkum edilip cezaevinde bulunan slami nderlik serbest braklamazd. 63 3) Bu gelimejslamc harekeli, kendi dnce tarz ve rgtsel durumunu yeniden gzden geirmeye itti. Szgelimi slamclar, biri illegal biri de legal olmak zere iki farkl nderliin oluumu zerinde durdular. Legal olan nderlik, gnlk siyasi ve toplumsal hayatn iine girerken, gizli nderlik, yanda militan bulmak, gerekli mali kayna temin etmek, karate/ tekwando trnden yar askeri eitim merkezlerinde militan eitmek ve silahl eitim kamplar aarak buralarda younlamak grevini stlendi. Devlet ile Balay Dnemi 1983'te devlet ile slamc hareket arasndaki ilikiler yeni bir dnemece girdi. Devlet Bakan Habib Bur-giba'nn lmnden sonra yerine gemeyi amalayan
7-4-2013
pagina 15 van 148
Babakan Muhammed Mzali, seimlere hile kartrlmas sonucunda muhalefetin desteini yitirince, slamc hareket ile yaknlama politikas izlemeye balad. Fakat, Mzali, Ekim 1983'te dini siyasal bir parti kurulmasna kar kacan syleyince siyasal bomba patlam oldu. Yine de Babakan, krd potu tamir etmek iin unlar syledi: "Ben slamc kardelerimin grlerine sayg duyuyorum. Onlarn iyi niyetli olduklarn dnyorum. Bununla birlikte, slamclarn slahat isteyen bir hareket/cemiyet olmak ya da Kuzey Afrika'daki btn Arap lkelerini kapsayacak boyutta bir parti olmak ve de Allah'a gvenmekten baka seenekleri yok." Mzali, ayn konumasnda slamclar ile hkmet arasnda yepyeni bir iliki balatldn da ilk kez aklayarak yle dedi:"slami Yneli hareketine mensup bazl kardelerimize dedim ki, iki yol64 dan birisini tercih etmelisiniz: Ya ak seik siyasi bir dil kullanarak programnza gre hareket edip; mslman ve kafir ayrm yapmazsnz; ya da reformcu ve edilgin bir dini slahat ngren; grevini insanlara iyiyi gstermek, ktden uzaklatrmak ve sadece yol gstericilik ve tebli grevini stlenerek dini siyasete kartrmazsnz." Babakan'n bu aklamas, slamclar arasnda blnmeye yol at. Bir kanat, hkmetle uzlama yapmaya ve Babakan Mzali kozunu oynamay savundu. Bu kanadn temsilcisi, tutuklu iken dier arkadalarndan daha nce serbest braklp Babakan ile birok kez temas kuran Abdulfettah Moro idi. Moro, ayn zamanda, slamc hareketin ierdeki nderliinin temsilcisi sfatn tayordu. D nderlii ve sertlik yanls kanad temsil eden Hamadi El Cebali, Fransa'nn bakenti Paris'te oturuyordu. " nderlik - d nderlik" sorunu iyice su yzne knca, hareketin beyni durumundaki Raid El Gennui, duruma mdahale ederek saflar yeniden birletirerek rgte hakim olmasn bildi. Ama bu arada, lml ve sertlik yanls olmak zere ifte nderlik de ortaya km oldu. Hkmet ile slamclar arasndaki temaslar, yazmalar, grmeler bir yl boyunca srd. Ocak 1984'te lkenin toplumsal muhalefeti kendiliinden patlak verip Ekmek syan diye bilinen olaylar dizisi balaynca, i rndan kt. Hkmet sarsld. nk Mzali, i Sendikalar ile de byk bir atma iine girdi. Bu durum, Mzali'nin slarn kozuna sarlmasna yol at. Babakan,. slami Yneli hareketiyle bir eit ittifak kurarak, lkenin en byk isi sendikas olan 65 Tunus alanlar Genel Federasyonu'nu ezmek istedi. Hkmet, kaybettii halk desteini (temel gda maddelerine yaplan zamlar ekmek fiyatlarnn artyla barda taran son damla olmu; Ekmek syan denen kitlesel bakaldrya dnm, duruma mdahele eden devlet gleri halka atklar ate sonucunda birok kiiyi yaralayp ldrmlerdi) kazanabilmek iin areyi slamclara sarlmakta bulmutu. Mzali'nin nerisiyle kendisini Byk Mcahid diye adlandran Burgiba, doum gnn gereke gstererek, 3 Austos 1984'te hapiste bulunan slami Yneli mensuplar iin zel bir af kard.Serbest braklanlar arasnda El ennui de vard. Sonradan anlaldna gre hkmet ile slamclar arasnda gizli bir uzlama olumutu. Koullar unlard: Bir; slamclar, bundan byle, iddete bavurmaktan kanacaklard. ki; slamclar; kadn haklarna sayg gstereceklerdi. ; slamclar; btn d balantlarn, zellikle de ran ile ilikilerini keseceklerdi. Bu koullarn yanmdajslamclarn Tunus niversitesi'ndski renci hareketlerini ve iddet eylemlerini nlemek, hkmet ile ii sendikalar arasndaki | mcadelede tarafsz kalmak gibi konularda da sz ver- I dii anlalyor. 1 rgt Toparlanyor El ennui cezaevinden kar kmaz, blnml yaayan hareketi toparlamak iin youn aba har-cadl. li\k Isiami Yneli "i akm d akm, lml ka-j nat sert kanat" diye blnm; tannm birok ahsiyet rgt terketuii'tju Basn, blnme haberini ele alm; habire yazp duruyordu. 1985 Temmuzu'na gelindiinde, El ennui, hkmete verilen "Hayr Cemiyeti veya Siyasi Parti" olma arasnda bir seim yapmak konusundaki szn tutmad. rgt, kuruluunun drdnc yldnm mnasebetiyle, bir basn toplants dzenleyerek yeni bir Siyasi nderlik Brosu kurulduunu aklad. Buna gre; El ennui (Bakan), Moro (Genel Sekreter), El Cebali (Siyasi likiler)ve El Habib El Siwaysi (Halkla likiler) olarak seildiler. El ennui, ayn toplantda, "bundan byle, halk szn sylecektir" deyince, slamclar ile hkmet arasndaki balay da bozulmu oldu. slamc nderlik, kadn haklarna sayg gsterilmesi ve iddet eylemlerinin knanmas yolundaki szlerini tutmad. rnein Ramazan ay boyunca kahvelere basknlar dzenleyip oru tutmayanlar tartaklayan, dven, tehdit eden ya da bu tr kahvelerin kapatlmas iin eitli basklar yapan genlerin eylemlerinin knanmas istenince, El ennui bunu reddetti. Bu dnemde, sadece hkmet ile slamclar arasndaki ilikiler bozulmad. Ayn zamanda, slamclara ait olan gizli bir belgenin ortaya karlmasyla bu hareketin toplumdaki muhalif kesimleri ele geirme taktikleri gtt anlalnca, muhalif kesimlerle slamclarn aras da ald. slamc nderlik, bu belgelerin varln inkar etmesine ramen, o dnemdeki eitli tutumlar, byle bir ynelim iinde olduklarm gsteriyordu. Yukarda da belirtildii zere, bu dnem, slami Yneli hareketinin, kendisini toplumdan soyutlamaya iten siyasetlere yneliinin balangc saylr. Mevcut
7-4-2013
pagina 16 van 148
67 66 ii sendikalarnda ikilik yaratmak, sendika ile hkmet arasnda hkmeti desteklemek, Tunus nsan Haklan derneklerinde aznln yannda yer almak, bu kurulu ile hkmet arasndaki atmada (risan haklar rgt tslami eriata uymuyor gerekesiyle) hkmetin her trl basksn destekleyip mazur gstermek, 15 yl boyunca lkedeki zor gizli artlar altnda mcdele eden ve tarihi kkenleri olan Tunuslu renciler Genel Birlii'ne kar slamc bir dar rgt kurmak, slamc rencilerin kart grten insanlara kar, zellikle tannm sol ahsiyetlere kar kullandklar iddet yntemlerini u ya da bu biimde desteklemek ..vb gibi siyasetler slami Yneli nderliinin tecrit olmasnda byk bir rol oynad. Kader Dnemeci Tunus, 1986/87 arasnda nemli bir dnemece girdi. Burgiba yalandndan, lke ynetiminde boluk dodu. Bu boluu doldurmak isteyen iktidardaki eitli kanatlar arasnda byk bir rekabet yaand. Devletin eitli kademelerinde bulunan dinciler, bu dnemde, amalarn gerekletirmek iin atele oynamay bile gze aldlar. Burada da iki gr ortaya kt: Bir kesim, iktidar ele geirmek iin Burgiba ile yaknlama, Qndan alnacak olaanst yetkilerle kktendincilere cepheden yklenme siyaseti nerirken; kilit mevkilerdeki radikal slama kesim de, byle bir frsat yakalayarak mevcut dzeni topyekn ykmay tasarlyordu. Derken, iddet eylemleri yayldka yayld. Herkes kendi yntemiyle lks otel ve eletce yerlerine kar 68 sabotaj dzenledi. At izi it izine kart. Tunus toplumu dipten sarslmaya balad. slami Yneli hareketinin yasal nderlii eylem yapmaktan vazgetiini ilan ettii bir srada, illegal nderlik devlet glerine kar tek tek ya da toplu suikastler ve yryler dzenledi. Olaylar bu minval zerine devam ederken Mzali hkmeti deiti/yerine Raid Safad hkmeti geldi nc hkmete bakanlk eden Burgiba'nn manevi olu ve ok yakn Zeynel Abidin Bin Ali zamannda iddet eylemleri ve olaylar biraz durulur gibi oldu. Devlet, tam da bu dnemde (1986/87) slamc harekete byk bir darbe daha indirdi. Ancak Burgiba'mn evresini saranlar, slamclarn daha fazla ezilmesini isteyerek, devleti tehlikeli bir macera noktasna doru ittiler. slamclar ise, nderlerinden bir ya da ikisinin, zellikle de El ennui gibi nl bir kiinin devlet tarafndan idam edilmesini temenni ediyorlard. nk, buna gsterilecek kitlesel tepkiler, sistemi toptan ykma gtrecekti. Ayn zamanda, slamclarn illegal kanad, devletin en hassas mevkileri olan emniyet ve ordu tekilat iine ylesine szmlard ki, toplumsal bir altst oluta, bu, slamclarn iktidar ele geirmelerini byk oranda kolaylatracakt. Bin Ali Dnemindeki Atekes Bunu idrak eden Babakan Zeynel Abidin Bin Ali, manevi babas ve kendisine ok gvenen, ancak mrnn son demlerini yar bunaklk iinde yaayan Burgiba'ya kar darbe dzenledi. Kukusuz, slamclar, darbenin gerekletirilmesinin tek nedeni deil, ana etkeniydiler. 69 Yeni ynetimin ilk gnlerinde; devlet btn siyasi akmlarla, bu arada slamclarla, siyasi diyalog ve uzlama balatt. iddet olaylar nedeniyle tutuklanan slami Yneli nderlii, bu arada bir simge haline gelmi El ennui herkesten nce serbest brakld.Cezaevinde kalanlar, sadece slamclarn "askeri kanat" mensuplar olup, adlar eitli iddet eylemlerine karanlar idi. El Gennui, zgrlne kavuur kavumaz Bin Ali'yi ven demeler verdi. Bu arada ad slami Yneli olan rgtn ismini deitirerek El Nahda adn ald. Ad deiiklii, din ve rk temelinde parti kurmay yasaklayan Tunus yasalarna uygunluk asndan yapld. Bylece 1988-90 aras, aadaki noktalarda belirlenen bir atekes dnemi olarak n plana kt: Bir; slamclarn hkmet zerine bask yapmak amacyla tercihli olarak kullandklar niversite ortamnda kurulan slamc rencilerin Tunus Genel Federasyonu, hkmet tarafndan bir kurulu olarak tannd. Bylece gnler, haftalar ve aylar boyunca boykot nedeniyle kapal kalan niversiteler olaan renim mecrasna girdi. ki; Hkmet, yeni kurulan El Nahda hareketinin ] keVdi adna El Fecr (afak) yayn organn karmasna 1 msaade etti. Bylece, slamclar belli konularda ak i demeler vermeseler de hkmete ilikin siyasetlerini ve tutumlarn bu yayn organ araclyla dile getirmi oldular. ; El Nahda mensubu birok slamc ahsiyet, hkmetin de destekledii yatrmlara ortak edil-di,yeni bir Anayasa oluturulmas gibi hayati konulardaki hazrlk komisyonlarna katld. Bt konuda, 70 El Nahda yeleri arasnda byk tartmalar kt. Drt; hkmet ile El Nahda arasnda diyalog kuruldu. El Nahda hareketinin (slamc ad anlmakszn) siyasi bir parti olarak kurulmasna izin verildi. Buna karlk El Nahda'run siyasi bir parti olarak Anayasa'ya ball gvence altna alnd. Be; El Nahda, bu zgrlk ortamnda kendi elemanlaryla serbeste iliki kurup faaliyet gsterebildi. Bu yolla, kendi saflarn ve rgtsel konumunu yeniden dzenledi. Alt; El ennui kendi rgtn elikletirmek ve zor gnlere hazrlamak iin alrken, hkmet de slamclar arasnda boluklar ve gedikler yaratma abasmdayd. Devlet, El Nahda partisinin, birden fazla slami rgt ve akm
7-4-2013
pagina 17 van 148
kucakladn, her konuda ayn biimde dnmelerinin ve birlikte hareket etmelerinin imkansz olduu tahlilinden yola karak, slamclar blecek yumuak siyasetler retiyordu. Yedi; El Nahda yeniden kitlesel olmaya ynelirken halk ynlar iindeki eitli kesimlerle ittifaklar kurma abasna girdi. Ancak, gemite slamc kesimden kaynaklanan istikrarsz ve devlet yanls tutumlar nedeniyle, toplumsal muhalefet El Nahda'ya fazla yz vermedi. rnein Tunus ii sendikalar iinde byk baarszla urad slamclar. Sekiz; El Nahda, ncelikle kendisinin siyasi bir parti olarak kabul edilmesini tutulacak merkezi halka olarak saptad ve burada younlat. Dokuz; 1989 parlamento seimlerine bamsz listelerle katlan El Nahda, iktidar partisi Demokratik Anayasal Blok Partisi'ne oranla kk saylsa da, dier muhalif kesimlere oranla hatr saylr bir oy toplad. 71 Yeniden Kapma Ancak atekes uzun srmedi. 1990 sonlarna doru hkmetle El Nahda arasnda gerginlik yeniden trmanmaya balad. Yeniden kapma ve yeni bir tutuklama furyas ald yrd.Aslmda yapay olan kapma ve tutuklama deil, gerekletii sanlan atekes idi. nk iki farkl mantkla atekes yaplmt: Kktendincilerin mant uydu: Bunca tutuklamadan sonra saflar yeniden dzenlemek ve ksa bir sre iin nefes almak, i rgt salamlatrmak, ifte nderlii (legal ve illegal) gvenceye almak gerekir. Bizzat El ennui'nin ban ektii kanat, Msrl slamc nderlerden Hasan El Benne'nin yntemini izleyerek toplumu ieriden fethetmek, aamal olarak ynetimin kilit mevkilerini ele geirmek ve salanan atekesi yeni bir atlm ve taarruz iin kullanmak amacn gdyordu. Buna karlk hkmet ise atekes yapmakla unu hedefliyordu: Kktendincileri serbest brakp nlerini amakla, sisteme ne kadar sadk ve ne kadar gvenilir olduklarn snamak, legal konuma geip serbeste faaliyet gsteren slamclar izleyerek devlet mevkilerinde yuvalanmalarn ve iktidar kademelerini ele geirmelerini nlemek, baka siyasi hareketler iinde erimelerinin yolunu amak. Bu nedenle El Nahda'mn siyasi parti olarak kurulmasna izin verilmesi, mevcut x sistem karsndaki tutumunu snamak iin bir yemden baka bir ey deildi. Kapmann ilk iaretleri, El ennui'nin Tunus'u terkederek yurtdna" kmasyla verilmi oldu. El 72 ennui, yurtdnda olduu srede yurtiinde aklanan tutumlaryla elien demeler yeriyordu. Bu elikili demeler, El Nahda nderliinin blnmesine de yol at. El ennui yandalaryla Ab-dulfettah Moro yandalar arasnda kopma balad. Durum yle bir noktaya vard ki, Moro, El Nahda hareketinden ayrldn aklayarak, El ennui'nin izledii iddet politikasn aktan aa mahkum etti. ok sert eletirilerle El ennui'yi gzden drmeye alt. Moro, daha ok Suudi Arabistan gibi lkelerle balant iindeydi. El ennui ise, daha radikal bir izgi izliyordu. Aadaki tahlillerden yola karak yurtdnda bulunduu srada hkmete ve devlete kar cephe amyordu: I) Irak'n Kuveyt'i igal etmesiyle birlikte Ortadou'yu sarsan apta byk bir bunalm balamtr. Bu kriz ortamnda Tunus hkmeti, gvenlii salayamaz; en azndan 1986'da yapt gibi, sert tedbirlere bavuramaz. Ortadou apndaki bunalm byk dnmleri de birlikte getirir. II) Cezayir'deki slami Selamet Cephesi, iktidar almann eiindedir. El ennui, bu amala Cezayir'e gidip oradaki durumu bizzat inceledi ve Selamet Cephesi lideri Abbasi Medeni'yi iktidardaki Cezayir Kurtulu Cephesi ile ittifak yapp, Sudan'daki slamc tecrbeyi izlemesi (ynetime ortak olmak veya iktidar arkadan ynetmek) iin ikna etmeye alt. III) Sylenti ve hareketsizlik nedeniyle Tunus'taki muhalefet odaklar, blnerek slami rgte gelecekti. Bu da nderliin slamclara geerek iktidara yrmesini salayacakt. 73 Ancak El Gennui, bu tahlillerinde hakl kmad; bahsi kaybetti. Son olarak Devlet Bakan Zeynel Bin Ali'nin havalanmakta olan uana kar Stringer fzesiyle yaplan suikast giriimi gereke gsterilerek hemen btn nderlik tutukland. rgtn belkemii krld. El ennui de bu arada Avrupa'nn eitli lkelerine, sonradan da Sudan ynetimini perde arkasndan yneten slamc hareket nderi Hasan El Tu-rabi'nin yanma gitti. Sudan hkmetinin diplomatik pasaportunu tayan El ennui yznden Tunus ile Sudan hkmetleri arasnda sulamalar ve iddetli polemikler balad. 74 C) LBYA Mslman Kardelerin merkezi ya da anayurdu olan Msr'a komu Libya'da da ihvan rgtnn tarihi eski olmasna ramen, faaliyeti Libya lideri Muammer Kaddafi'nin Kral Sunusi'yi devirdii yllarda (1969) balar. Bir ara Kaddafi ekibiyle ihvan arasnda Sawra-tul Fetih ( Libya'daki devrim/ darbenin zgn ad) konusunda uzlama salanr. Bu durum, ihvan arasnda eitli gr ayrlklarna ve tihad'lara yol aar. slamclarn bir ksm, Kaddafi ynetimiyle uz-lap; bu sistemi kendilerine yarayacak biimde kullanmay isterler. kinci ksm ise, ilk kar karya geli ve atma anndan itibaren Kaddafi ekibinden ayrlp kar tutum iine girer. nc bir kesim ise, mevcut sisteme silahla direnmeyi nererek, Kaddafi'nin her trl rakibi ya da dmanyla ibirliini mubah sayar. Drdnc bir kesim de kendi ideolojik ve rgtsel kimliklerini korumay yeterli
7-4-2013
pagina 18 van 148
bir mcadele biimi sayar. Beinci bir grup, cephesel bir yap iinde slamc ynn deil milliyeti ynn n plana karlmasn savunarak Kaddafi'yi bu cephe araclyla devirmeyi dler 75 - p.^ n' a"< >_. &. cT tn P P3 Ill 3 k"< re co re-^rsr-: - c i p '8 EB a3l 00 ^&o ' p. L L O I- O 3 ? gD) FAS Arap lkelerinde olagelenlerin tersine, Fas'ta da resmi din ok kkl olmasna ramen, radikal slami akmlar gelime gsteremediler. Bu biraz da Fas Krallk rejiminin zgnlnden kaynaklanmaktadr. Her eyden nce Fas Krall, dini, kendi siyasi amalar iin ok iyi kullanyor. yle ki, siyaset ile dinsel ve siyasal erki kendi ahsnda toplayabiliyor Kral II. Hasan. Tarihsel kkenlerine dayanarak Krall, din ile kutsamasn ve monarik dzenine ilahi bir kutsallk vermesini becerebiliyor. Bunun alt balamnda, halk, siyasi ve dini kltrle besleniyor. Ayrca dnyadaki egemen siyasi gelimeleri nceden grebilen Kral II. Hasan, geleneksel toplum, dinsel deerler ve modern siyaset lemesini ustaca kaynatrabiliyor, esen rzgara gre atad hkmetleri "dinci" ya da "sosyalist" veya. "kapitalist" boyasyla boyamasn biliyor. Kral Hasan'n bu becerisi, Marb lkelerinde ykselie geen, zellikle Cezayir'de trmanp iktidar aday olabilen slam radikalizminin, kendi lkesinde gelimesini nleyebiliyor. 7% Fas'taki slamc akmlardan El Islah vel Tecdid (Reform ve Yenilenme) rgt szcs Muhammed El Yetim yle diyor: " Fas'taki sorunumuz, slam devleti kurmak deil. nk anayasal adan ve teorik olarak bu devlet zaten slami bir devlet. Dini adan da meru grlyor. Ayrca eriat da anayasaca kabul edilmi. Burada laik bir partinin ynetimi yok ki, kar kasm. Ama asl sorunumuz, zaten anayasada kabul edilmi slami devlet ve eriaf in iini doldurmak, eriat kurumlarn gelitirmektir." ( rgtn yayn organ El Raye gazetesi, 18/23 Mart 1992) Bununla birlikte Fas genlii, komu lkelerdeki adalar gibi, slam teorisyenlerinden Hasan El Ben-ne, Seyyid Kutub ve Mevdudi'nin kitaplarn cokuyla alp okudular, buradan yola karak ilk radikal slami rgtleri kurmaya giritiler. '70'li yllarda slami Genlik adyla kurulan rgt, iindeki illegal eilim yznden, toplumdaki birok rgt ve sendika ile mcadele etmeye balad; atmaya girdi. Yer yer iddete bavurdu. 1975 ylnda toplum ileri gelenlerinden birini ldrd. Bu eylem, genlik rgtn siyasi ve rgtsel krize soktu. slami Genlik iinden El Islah Vel Tecdid (Reform ve Yenilenme) karak 1983 ylnda yasallama bavurusunda bulundu. Fakat gnmze kadar bu talebi ne reddedildi ne de kabul edildi. Buna paralel olarak, Sufi hareketinin merkezinden eyh Abdulselem Yasin adl bir nder karak 1974 ylnda Kral II. Hasan'a "slam ve Tufan " balyla bir ak mektup gnderdi. Bu nedenle iki yl hapis cezasna arptrld. ki yl sonra serbest braklan Yasin evresinde slami bir ekirdek olumaya balad. Bu 79 ayn zamanda ilk slami rgtlenme anlamna geliyordu. Ad da Cemaa-tul Adi vel hsan (Adalet ve yilik Cemaati). Bu rgt, Krfez Sava'na kar karak 3 ubat 1991 gn dzenledii bir kitle gsterisiyle herkesi artt. Onbinlerce insann katld gsteride Cezayir'deki slami Seamet Cephesi'ne benzer biimde Kr'an tutan eller havaya kaldrlarak protestolar srdrld. Bu ayn zamanda, Fas'ta siyasi slamclk'in balangc olarak kabul ediliyor. El Islah vel Tecdid (ikinci grup) rgt yaymt organ El Raye unlar yazyor:" Fas slamclar, tecrit olmu 1 konumlarndan kmak istiyorlar. Yakn gelecekteki slam'm zaferi iin slam'n siyasemesi gerek." Fas'ta slami hareketin gelime potansiyeli hem var hem de yok. zellikle niversite genlii arasnda yaylan slamc fikirler, okullardaki sosyalist dncelerle atyor. Bu da renci kavgalarna dnyor. Fas'daki slamc hareketlerin gelimesi byk oranda Cezayir'de slami hareketin gelimesine bal. E) MORTANYA Yaam dzeyi bakmndan ok yoksul lke snflandrmasmdaki Moritanya siyasi sahnesi genel , anlamda asker, komnist ve Baas yandalarnn faaliyet alan oldu. slamc akm bu sahada kendisine uygun gelime zemini bulamad. nk lkedeki egemen kltr sadece geleneksel slam deil, ayn zamanda kabile geleneklerinin baskn olduu Afrika kltr, l gerleri olan Bedevi ve Berberi kltrnn de bir rn. Krsal kesimden kentlere doru gelindike, eitim retimin slami ereveye ters dmeyen biimde yapld orta dereceli ve yksek okullardaki genlik, slami akmdan etkilendi.
7-4-2013
pagina 19 van 148
Bu gelime, slamc Hizb-ul Umme adl slamc bir partinin yasal erevede kurulmak iin bavurusuyla somutlat. Ancak hkmet, partiler yasasna aykr olduunu belirterek Hizb-ul Umme'nin kuruluuna izin vermedi. r ./ 80 81 KNC BLM AFRKA BOYNUZUNDA SLAM I A) SUDAN Sudan'da slamiyet 7. yzyln sonlanndan itibaren yayld. Msr, Afrika ve Marb lke tccarlarnn byk Sudan pazarlarna gidip gelmesi sonucunda burada slamiyeti benimseyenler de doal olarak yalnz ticari ilerle uraanlard. Aslnda, islamiyet'in temelinde ticaret var. 11.yzyldan sonra Sudan'n eitli eyaletlerinde slamiyet yayld. 1076 ylnda ise Murabtlar Sudan'n slamlamasnda nemli rol oynadlarsa da, slamiyetin ilerlemesi 15. yzyln sonu ile 16. yzyln bana rastlar. 17. ve 19. yzylda ise slamiyet genel bir yaylma gsterdi. 1821 ylnda Kavalah Mehmet Ali Paa'nn Sudan' istilasyla balayan durum 1880'lerde ingiliz ve yabanc glerin igaline dnnce, slam/Arap milliyetilii temelinde imam Mehdi direnii balad.Kendini Mehdi olarak adlandran Muhammed Ahmed bni Abdullah, Kzldeniz'den Orta Afrika'ya uzanan blgede bir slam devleti kurarak, izleri hala sren ok etkili bir hareket ortaya kard. 1881 ylnda ingilizlere bakaldrd; 1884'te bakent Hartum'u ele geirdi. 85 Mehdi, geleneki, biraz da kabile zellikleri tayan slamc mesajlarn vermeyi srdrd. Msr din adamlarnn, kendisine bal olmasn isteyerek, "Bana itaat ederseniz, Allah'a itaat etmi olursunuz. nk dini. dzeni kurmak iin Allah peygamberinin zerinde Islam kuvvetlendirmek istiyorum" diyordu. Mehdi, amalarn gerekletiremeden 1885'te ld. 1924 ylnda da Mehdi taraftarlaryla Tasavvuf i yan ar basan Birliki Parti yandalar, ngiliz emperyalizmine kar ktlar. Ancak Mehdi hareketi ngilizler tarafndan bastrld. Sudan 1956'da bamszln kaznnca, Mehdi yandalarnn tabann oluturduu mmet Partisi, 1958'de seimleri kazand. Ancak slamclar yeterli rgtlenmeden yoksun olduklarndan, darbelerle iktidardan uzaklatrldlar. El Mehdi Gelenei ve El Ensar Bir sre iin Mehdi ynelimli mmet Partisi ile Birliki Parti'nin siyasi mcadelede ibirliini gryoruz. Nitekim 1965 seimlerini mmet-Birliki ibirlii kazannca, adaylar smail El Ezheri Cumhurbakan seildi. 1966'da Babakan Ahmed Mahcub'un devrilmesiyle birlikte, mmet Partisi'nin lideri ve Mehdi Ailesi'nin geleneksel reisi Sadk El Mehdi Babakan oldu. ki partinin ibirlii 1967'de bozuldu. 1969'da Cafer El Numeyri askeri darbeyle iktidara gelince, Mslmanlar ile blgenin en gl partilerinden olan Komnist Partisi arasnda ittifak yapld. Daha sonra El Ensar, Birliki Parti ve hvan arasndaki ittifakn liderliine de Sadk El Mehdi seildi. 86 El Mehdi ve El Ensar hareketlerinin 1970-71 ylndaki bakaldr giriimleri de fikirsel anlamda slami bir ideoloji temelinde gerekleti. "Arap Sosyalizmi" iaryla darbe yapan, 1970'lerde ise srtn El Turabi'nin nderliindeki islamclara yaslayp lkeyi eriat'a gre ynetmeye kalkan Cafer El Numeyri'ye kar '70'li yllardaki en nemli iki muhalefet kaynandan biri Komnistler dieri ise tasavvufi yn ar basan Birliki Parti idi. Fakat daha nceki slamc oluum 1968'de de slami Berat Cephesi adyla ortaya km; mmet Partisi ve dier slami gruplarla slam kurallarna dayal bir anayasa kampanyas balatmlard. "Gney Sudan (ani-mist ve hristiyan kesimin youn olduu) iin zerklik, siyasi konuma ve ibadet zgrln garanti edecek bir slami Anayasa" nerisi vard orta yerde. Despot ile birliine Doru Yine 1969'da iktidara gelen Cafer El Numeyri, "Arap sosyalizmi" erevesinde geni apl kamulatrma faaliyetine balaynca, bundan zellikle zarar gren El Ensar, Birliki Parti, Mslman Kardeler ve dier Sudanl gruplar; Austos 1973'te kitlesel bir ayaklanma giriiminde bulundular. Ayaklanma bastrld. Bununla birlikte az "Komnist Parti Darbesi"nden yanan El Numeyri, areyi slamclara sarlmakta buldu. Bu siyaset, ayn zamanda slami muhalefetin bir kesimiyle uzlama ve slami Cephe'yi blme taktiiydi. Bu ynde siyasetler izleyen El Numeyri, geleneki slam ile tarikat liderliini elinde bulunduran Sadk El Mehdi ile 1977'de nl bulumasn yapt. Bunun ad Milli Uzlama idi. 87 I Komnistler, o zaman srtlarn dayadklar Moskova'dan tevik grerek El Numeyri aleyhine darbe yapnca, Libya lideri Kaddafi duruma mdahele etti. Darbe bastrld; Komnist Partisi ezildi. Bylece ortada tek muhalefet oda kald: slamclar. El Numeyri, giderek younlaan tepki karsnda ' mmet Partisi lideri ve geleneki slamc Cephe temsilcisi Sadk El Mehdi'yi kendine ekme siyaseti denedi. 1983 ylnda verdii demete yle dedi: "Sadk El Mehdi, bu gnlerin Sudan'nda doan bir yldzdr. Ama, giderek artan dinleyici kitlesini kazanmaktr." Sadk El Mehdi'nin kendisiyle ittifak halinde olan Mslman Kardeler (ihvan) hakkndaki grleri de u biimde zetlenebilir:" 1949'dan 1978'e gelinceye kadar Mslman Kardeler bizim ittifakmz iinde ve bizimle tamamen anlama halindeydi. Ben, bizzat Ih-van'n milli politikalar ierisine atlmalarna yardm ettim. nk Mslman Cephe'ye g kazandrmak istedim, lk kez, onlar/
7-4-2013
pagina 20 van 148
mmet Partisi rehberliini izlediler. Fakat 1978'e doru esasl bir ayrlk oldu. Biz, El Numeyri ile uzlamaya baladmzda, onlar bizden farkl bir tutum aldlar. 1978'de ise, El Numeyri Msr-srail arasnda yaplan Camp David Anlamas'n destekleyince, biz kar ktk; ihvan (Msr'daki merkeze uygun olarak-FB) El Numeyri ile anlat. Biz, El Numeyri'nin slam kullanan despot, cahil birisi olduunda karar klarken, ihvan farkl olarak Onu destekliyordu." (Sudan Dosyas, Adil Doru, Akabe yaynlan, s.77-78) El Mehdi ile El Turabi Fark El- Mehdi, o dnemde ihvan lideri Hasan El Turabi'nin, gz kapal ya da frsat biimde despot El 88 Numeyri'yi desteklemesini eletirirken ilgin bir noktaya daha deiniyordu: " Onlar despotla gitmeyi tercih ettiler. Sudan' ynetmek iin, El Numeyri'ye kaytsz artsz destek verdiler. El Numeyri, Falaa'lar (Siyah derili kabile Yahuderi-FB) srail'e nakletmede, srail devletiyle ibirlii yaparken bile, sadece El Numeyri'yi desteklediler. Baktk ki, El Numeyri'nin slamlama hareketi tam bir felaketti. Sudan'da slam'n esas gereklememiti." (age.) El Turabi de, El Mehdi'ye bal mmet Partisi ya da El Ensar kesimi ile Birliki Parti'yi "klasik olarak" niteleyip kendi hareketini ve dnce tarzn yeni/ yeniliki (tecdid/mceddid) olarak tanmlyor. Geleneki ve tarikat bir lider olan Sadk El Mehdi'nin despot El Numeyri ile uzlamasndan ne elde ettii de ayr bir sorudur. Fakat El Mehdi ile eletirdii El Turabi arasnda siyasi ittifaklar abuk deitirmek ve bu konuda istikrarszlk, iktidar uruna eitli frsat ve ilkesiz tavrlar alma bakmndan byk farklar gremiyoruz. Ayn biimde her ikisinin de dolayl ya da dolaysz biimde ynetimde sz sahibi olduu dnemlerde, kesinlikle halk yararna programlar uygulamadklar; kendi dar karlarn dndkleri, lkeyi bunalmdan kurtarmak bir yana; lkeyi daha da bunalml bir ortama srkledikleri de sylenebilir. Bununla birlikte El Mehdi ile El Turabi arasndaki temel fark, birincisinin daha devleti ve pratik zmlere bavurmasnn yannda, ikincisinin daha programl ve ayrntl; sinsilik derecesine varan zekaya sahip olmasdr. 89 rgtler 1) Birliki Parti:Byk olmamakla birlikte tedenberi muhalefette aranan bir yeri olan Birliki Parti, tasavvufi yan ar basan bir kurulutur. Birliki Parti, niversite ve yeralt faaliyetlerinde younlat. Bu arada El Numeyri ile aralar bozulan rak ve Libya'dan destek almaya balad. 1970'lerde Londra'da El Dutur adyla, rak sermayesinin desteinde bir yayn organ kard. Bu Parti faaliyetleri 1982 Kasm aynda youn renci protestolarnda somutlat.El Numeyri'nin devrilmesinden sonra, mmet Partisi gibi, o da birka paraya blnd. ana kola ayrld: Demokratik Birlikiler, Milliyeti Birlikiler ve Nil Vadisi Birlik Partisi. Parti'nin geleneksel velinimeti ve El Hatemiye Sufi tarikatnn reisi Seyyid Muhammed Osman El Mirini, Genel Sekreteri ise erif Zeynel Abidin El Hindi'dir. Parti arasnda hiziplemeler ve tartmalar hala srmektedir. El Mehdi liderliindeki El Ensar hareketiyle mezhep ve tarikat temelinde, siyasi tarihsel kartl olan El Hatemiye nderlii, imdiye kadar ses karmad Omar El Beir ynetimine kar son-gnlerde bir tutum iine girdi.Ynetime kar Komnist Partisi ile ittifak halindeler. 2)Mslman Kardeler: Mslman Kardeler rgtnn halka ak adyla tslami Misak Cephesi (Cephe-tl Misak El slami) 1964'te, tarihsel nderi Hasan (Abdullah) El Turabi tarafndan kuruldu. Partileme srecinde, Felsefe doktroru Cafer eyh dris ile hukuk doktoru Muhammed Salih Omar'in muhalefetine kar kt. Her iki retim yesi de hvan'm siyasi parti, kurmak yerine, bireysel eitim (tebli ve 90 irad) yoluyla toplumu slami hayata kazandrmak is-tiyorlard.Bu dzlemde epeyce taraftar da topladlar. Ancak ihvan'm 1969'da (El Numeyri'nin darbesinden biraz nce) yaplan kongresinde, partilemeye kar kanlar, El Turabi'yi liderlikten uzaklatrmak istediler. El Turabi, o dnemki ihvan nderliine biat etmeyi reddediyordu. Kendisine gre, biat etmenin eriat ynnden mesnedi yoktu. Bunun zerine Msrdaki ihvan merkezi, Sudan'daki ihvan hareketini blmeye alt. zellikle El Sadk Abdullah liderliindeki bir kanat, Msr'daki merkezden maddi ve manevi destek alarak 1986 seimlerine katld. Hemen ardndan Ih-van'n "uluslararas bir rgt" olduu ilan edildi ve "El Turabi kanadnn bu rgtten ayrld" akland. O dnemde El Turabi nderliindeki islami Milli Cephe, daha nce destekledii despot El Numeyri'ye kar yaplan darbeden sonra kurulan hkmete de katlmay kabul edince, Msrl ihvan bu konuda temkinli davrand. Fakat rakiplerini bozguna uratan El Turabi, hem ihvan hem de islami Cephe bakan seildi. Bylece grnte iki ayr rgt olan slami Cephe ve ihvan hareketi tek liderlik altnda birleti. 1986 da ise ad deitirilerek slami Milli Cephe adn ald. Cephe balangta Cafer El Numeyri ynetimine kar kp silahl direnie geti; bu nedenle Ihvan'n eski nderlerinden ve El Turabi'nin rgtsel rakiplerinden Dr. Muhammed Salih Omar ldrld. Ancak ok gemeden El Numeyri ile uzlama gerekleti. 1976'da yeniden iki taraf arasnda silahl atma meydana geldi. Yeniden uzlamaya varld. Msr ihvan geleneine balyken, aada belirtilen nedenler yznden bu gelenekten kopma eilimi 91 gsteren El Turabi liderliindeki ihvan, siyasi nedenlerle Sudan'da Mslman Kardeler adn kullanamamaktadr. Belki de ana neden, Sudan'n ok farkl dil, din ve rklardan olumasdr, (age, s.80) ihvan yerine slami Milli Cephe adn
7-4-2013
pagina 21 van 148
kullanan rgtn liderliini Hasan El Turabi yapmaktadr. El Turabi gemite, Sudan'n despot lideri El Numeyri'yi destekleyip eriat' onaylad. El Numeyri'nin devrilip yerine El Mehdi'nin hkmet ettii El Ensar ya da mmet Partisi dneminde, halktan gelen tepkiler yznden kabuuna ekilmek zorunda kald. Ancak, El Mehdi'nin General Omar El Beir tarafndan devrilmesinden sonra, El Turabi btn arln bu ynetimi desteklemeye verdi. Ihvanclar, El Numeyri gibi bir despotu neden desteklediklerini zetle yle ifade ediyorlar: " N nehrine 5 milyon dolar deerinde likr dkld. Sudan Ceza Hukuku'na eriat yasalar konuldu." El Turabi ise unu belirtiyor:" nanyorum ki uzlama iki ey getirdi. Birincisi yeni atmosfer. kincisi reform program. Daha da nemlisi El Numeyri'nin lkede gelien slami harekete kar olumlu bir tavr takmmasdr. Mesele El Numeyri'nin kiisel adan samimi olup olmamas deil, slami yapnn oluturulmasyla ilgili bir meseleydi. Sudan'da tek parti olan Sudan Sosyalist Birlii iine girmemizde sakncalar vard. Fakat, birlie girdiimizde baz eylerin dzeleceine, islami adan baz eyleri gelitirebileceimiz baz alanlar bulacamza inandk. Bu nedenle cesaretle hareket ettik." (age, s.85-86) El Turabi'nin despot El Numeyri ile ittifakn, "uzakgrl bir lidere yakan tutum" olarak ni92 teleyen Suudi El Mecelle dergisi (14/20 Ekim 1992) Ih-van'n kazanlarm yle sergiliyor:" 1) rgtn renciler arasnda yaylmasn salamak iin, devletin gc ve yetkilerinden yararland. 2) slami mali kurulular kurmak iin, devletin parasal kaynaklarndan yararland. 3) Siyasi hile ve manevralar kmsemeden, kukulu olsalar bile baz kimse ve evreleri rgt bayra altnda toplayarak cepheyi geniletti. Bylece, El Numeyri, slamc harekete byk hizmetlerde bulunduktan sonra devrildi. slamclarn genlik iindeki en byk rakibi olan Komnist Par-ti'nin beli krlm oldu. slami Cephe, okullarda ektii dinsel fikirlerin meyvelerini devirmeye balad. Devlet yardmyla kurulan slami mali kurulular da genileyip yayld. O kadar ki El Turabi liderliindeki Cephe, 1986'da yaplan seimlerde nc parti oldu. El Numeyri'nin devrilmesinden sonra yerme gelen Sadk El Mehdi hkmetinin yl sonunda devrilmesinin ardndan, slamclar esas g haline geldiler." Ihvan-Numeyri Bozumas ihvan, aslmda salt iktidarda kalmak iin bir sosyalist bir slamc maskesi taknan El Numeyri'nin kiiliini iyi tanyorlard. Despot ve ikiyzl niteliini de iyi biliyorlard, buna ramen, bile bile iktidarla ibirlii yaptlar. Szgelimi; Mslmanlara kar tavizler veren El Numeyri, " slami bir devlet bnyesinde, Devlet Bakan olarak kendisi gibi birinin olamayacan tahmin edemeyecek kadar dini konularda cahildi. Mutlaka boluk doacak ve bunu Mslmanlar dolduracaklard. Bat da bunun farkndayd." (age,s.89) Demek ki, 93 nemli olan iktidard; geride halk ynlar, slamclarn destekledii bir diktatrlk tarafndan ezilmi olsa bile pek farketmiyordu. kmaza giren El Numeyri, elini verdii slamclara kolunu kaptrm; bu arada lkedeki genel bunalm yznden Bat'ya da muhta olmutu. areyi, Batl lkelerin de telkiniyle, slamclardan kurtularak rnek ald Msr Devlet Bakan Enver Sedat gibi Bat ile iyi ilikiler kurmakta buldu. Bu nedenle slamclarn kendisine kar darbe giriiminde bulunurken yakalandklar yolunda bir haber yayd. Bakent Har-tum'da kendi eliyle dzenledii eriat Konferans'na katlan baz delegelerin "Mslman Kardeler deil eytani Kardeler olduunu", kendisini devirmeyi planladklarn syleyerek ipleri kopard. Bu sulamalar belki de gerei yanstyordu. nk El Tu-rabi, tekin bir lider deil. Derken 1983 ubat -Mart aylarnda 140 kadar ihvan mensubu 300 kadar da rgtsz slamc tutuklanmt. El Numeyri, bir sre daha ihvan mensuplarn, karmak sulamalarla sulad. Sonunda askerler tarafndan devrildi. Siyasi bakmdan gayet esnek olan El Turabi, eriat ad altnda halkn ezilip mrlmesinin faturasn El Numeyri'ye ykleyerek, sorumluluktan syrld. Hatta, El Numeyri diktatrlne verdii destek nedeniyle halkn hmna urad iin, darbe sonrasnda bir sre kabuuna ekildi. Yukarda da anld gibi, ihvan, 1954'lerden beri eitli siyasi akmlarla zellikle de mmet Partisi ile ittifaklar yapt.. Fakat zaman zaman onlardan koptu. 94 slami Davet rgt 1992 Eyll sonunda Sudan'n bakenti Hartum'da slami Davet rgt ( Munnamazatul De'va El is-lamiyye) Genel Sekreterleri Meclisi'nin 13.Kongresi yapld. ok sayda Arap ve Afrikal temsilcinin katld Kongre, Sudan', faaliyet merkezi olarak kullanyor. 1980 ylnda kurulan rgt Bakan, 1983'de despot El Numeyri'yi devirip darbeyle iktidara gelen Askeri Gei Meclisi Bakan Mareal Abdurrahman Suvar El Zeheb. rgt, daha ok zengin Arap lkelerinden akan petrodolar ile Sudanllarn maddi faaliyetlerinin bir rn. Ama Afrika lkelerinde slami faaliyetleri yayp gelitirmek. Bu nedenle Tanzanya, Mozambik, ad, Orta Afrika, Nijerya, Gambia, Etiyopya ve Uganda gibi lkelerde brolar at. Krfez Sava'nda Sudan'n Irak'tan yana tavr almas, ye kimi Krfez lkelerinin (Suudi Arabistan, Kuveyt, Katar vb) rgt'n almalarna katlmamasna yol at.Bu da, yllk btesi 100 milyon dolar bulan rgf mali krize soktu. Ne var ki, bu Kongre, Krfez bunalmndan sonra toplantlar boykot eden kimi lkelerin yeniden katlmn da salad. rnein Umman Sultanl, Birleik Arap Emirlikleri, Suudi, Yemen, rdn gibi temsilcilerin yannda Kenya, Nijerya ve Uganda temsilcileri de Kongre'ye katldlar. rgt Bakan, slam
7-4-2013
pagina 22 van 148
temsilcileriyle grrken, Sudan'm Afrika'da slamiyetin yaylmas asndan konumu ve nemi zerinde durdu. (El Arab gazetesi, 1 Ekim 1992) Bu da, Sudan'n Afrika'daki islami hareket, akm, rgt ya da faaliyetleri hakknda fikir veriyor olsa gerek. 95 Sulanan Sudan slamclar Sudan slama hareketi ve resmi diplomasisi, bugnlerde genelde Batl, zelde ise kktendinci akmlarla sorunlar olan Msr, Tunus, Fas ve Cezayir gibi Arap lkeleri tarafndan youn eletirilere hedef olmaktadr. Batl ve Arap yorumcular, Sudan Devlet Bakan Omar El Beir ynetiminin arkasndaki temel gcn Hasan El Turabi liderliindeki slamc hareket olduu yolunda tahliller yapmaktalar. Kimi daha da ileri giderek, ran'n Kzldeniz ve Kuzey Afrika'da radikal slam yayabilmek amacyla Sudan ile ibirlii yaptn, bu amala Sudan'da askeri eitim kamplar aarak komu lkelerdeki radikal slamclar eittiini ileri sryor. Kukusuz Sudan bunlar yalanlyor. Somut bir rnek: Msr Devlet Bakan Hsn Mbarek, basn aklamasnda, ran slam Cumhuriyeti'ni, "Msr,Tunus, Cezayir gibi lkelerde, Islami terrn arkasndaki devlet" olarak sulad.Cezayir ise ran', "lkesindeki slamc kesimin gerekletirdii iddet hareketlerini desteklemek" ile sulad, bu yzden Cezayir'deki ran bykelilik mensuplarnn azaltlma-sm istedi. Msr ve Cezayir basn, " yurttalarndan 1000 kadarnn ran'da eitildiini ve birok Arap kkenli slamc militann da ran ile ibirlii yapan Sudan'da eitilip beslendiini" ileri srd. (El Arab ve El Hayat, 19 Kasm 1992). Buna karlk ran'n Ruhani lideri Ali Hameney, Hsn Mbarek iin, "cahil" sfatn kulland. Dileri Bakanl yayn organ Tehran Times ise, "ran, kimsenin iilerine karmyor. Ancak Mslman halklar ran slam devrimine ilgi duyuyarlarsa, kimsenin yapaca bir ey yoktur" (age) diye yazd. Grtmz Tunus Ve Cezayirli slamclar da, 96 olaym bu boyutta olduuna ilikin kukularn dile getiriyorlar. Bununla birlikte kktendinci slamclar arasnda ahlaki, siyasi ve yer yer rgtsel bir dayanma olmas ok olaan. Ayrca Tunuslu slamc lider Raid El ennui'nin Sudan diplomatik pasaportuyla gezip dolat da sr deil artk. Ancak Msrl yetkililerin, "Sudan ynetimi Msrl slamc militanlar eitiyor ve silahlandryor" yolundaki iddialar, buna karlk veren Sudan ynetimiyle diplomatik krize yol aan sulamalara dnt. Msr, Tunus, Cezayir arasnda konum farkllklar olmasna ramen lkenin Sudan'a ilikin tutumlarnda ortak noktalar gze arpyor: Birinci nokta; Msr'da sistemi hedef alan El Cihad, Cezayir'in slami Cephe ve Tunus'un El Nahda's gibi hareketler iddet yntemlerine bavurmada ciddi mesafeler kaydetti. Zaman zaman devlet gleriyle silahl atmalara varan bu iddet hareketleri lmlerle sonulanrken, Avrupa lkelerinde karlkl psikolojik bir savaa ve basn bombardmanna da dnt. Bu' durum, her lkeyi, kendilerine kar "slamc akmlarn dardan desteklendii" yolundaki syleme itti. zellikle ran ve Sudan'n kktendinci hareketlere yardmndan sz edilmeye baland. rneklersek; Msr, '80Ti yllar boyunca Afganistan'da Rus birliklerine kar arpan kendi yurttalarnn, ynetime kar mcadele erevesinde Sudan'a geerek silahl eitim grdklerini iddia etti. Vine El Cihad rgt lideri Dr. mer Abdurrahman'in ABD'ye gemeden nce Sudan'a snarak ynetimin bilgisi dahilinde lkede kald; diplomatik pasaport alarak baka lkelere gittii (Pakistan ve Afganistan) de ileri srld. 97 00 irs /ffSI'ti 3 a-.!~ s 3 So 5*5*- ftj L (t / hi i ro ^ H. Spjtofop. atof4-j gi & s*! **\3i|likli!.!: > td to (D S zayir ve Etiyopya gibi lkelerdeki slami faaliyetlerin planland eylem merkezlerine dnt." slami dzeni benimseyen Omar El Beir ynetimiyle slami lider El Turabi arasndaki uyum derecesi nedir? Kimine gre darbenin hazrlanmas, desteklenmesi ve gerekletirilmesinden balayarak gnmze kadar gelen bir srete El Turabi, hep Devlet Bakam Omar El Beir'in arkasnda oldu. Dorudan ynetime katlmad. Ama El Beir/i arkadan ynetti; akl hocas oldu. El Turabi'ye sorulursa cevab udur:" Sudan'n imdiki ynetiminde hi bir rolm yok. Bununla birlikte zorunlu hallerde genel fikirler erevesinde bir rolmden sz edilebilir." (El Arab, ags) El Beir ise son zamanlarda El Turabi ve bakan olduu slami Milli Cephe'yi "cahil dostlar" diye eletirdi. (El Hayat, 22 Eyll 1992) lk atmann iaretleri mi? Daha doru ifadeyle, getiimiz Kasm aynda lkede topyekn eriat Dzeni ilan ederek, kadnlarn giyimine kadar her eyi denetlemeyi isteyen, slami nitelii olan (Diyanet leri gibi) Kltr ve rad Bakanl, Savunma Bakanl ve Devlet Bakanl'n tekeline alan Omar El Beir ile onu destekleyen El Turabi arasnda 1977-83 arasnda despot El Numeyri ile kendisini destekleyen El Turabi arasnda benzer bir tecrbe mi yaanacak? nce ittifak, sonra tam destek, ardndan birbirinin kuyusunu kazma ve nihayet
7-4-2013
pagina 23 van 148
karlkl tasfiyeler. Msr-Sudan ilikileri, basnn da krklemesiylp telli bir gerginlik yaarken, glgede kala^ Tunus-Su^dn ilikileri ok daha gergin bir noktaya geldi. S^gî Tunus'un, "Sudan, El Nahda militanla-m saklyor', 100 eitiyor ve kolaylklar salyor" trndeki sulamalarna karlk olarak Sudan, bu lkedeki bykeliliini geri ekti. Sudan ynetimine gre, Tunus, "lkede yaayan Sudanl yurttalara kt davranyor; Tunus basn lkesi aleyhine byk bir kampanya balatyor." Tunus da buna Hartum'daki bykeliliini geri ekmekle karlk verince, ikili ilikiler tmden koptu. Tunus basn, lkedeki El Nahda'nm Sudan modelini izleyerek iktidara yryecei yolunda speklasyonlar yaparken unu vurguluyordu:" Sudan slamclar, ynetime srtlarn dayayarak, halkn btn kesimlerini ezmekteler. Sudan modelini izleyen El Nahda hareketi de iktidara gelirse Tunus halkn bask ve zulmle ynetecektir." Buna karlk veren Sudan basn ise, "Liberal ve demokrat olduunu ileri sren Tunus ynetimi de El Nahda mensuplaryla dier slami kesimleri kovalyor, bask yapyor ve yarglyor." Btn arabuluculuk giriimlerine ramen Sudan-Tunus ilikileri dzelmedii gibi, giderek ktleti. El Nahda mensuplarnn Tunus'ta son yarglanmasnn da ikili ilikilerin bozulmasnda rol oynad sanlyor. Aslnda Tunus-Sudan ilikilerinin gerginlemesinin tarihi iki yl ncesine rastlar. nk slamc desteiyle ayakta durmaya alan Sudan ynetimi, El Nahda nderlii ve zellikle Raid El Gennui'ye evsahiplii yapt. Ancak El Nahda'nm nemli elemanlarnn Fransa, ngiltere ve Cezayir gibi lkelere gemesi durumu, kurtardysa da El Gennui'ye Sudan diplomatik pasaportu verilmesi ilikileri yeniden gerginletirdi. Cezayir slami Cephe'nin iktidara ok yaklat gnlerde El ennui, gerek bu tecrbeyi yakndan iz101 lemek gerekse Tunus'taki rgtne corafi bakmdan yakn olmak zere Cezayir'e geti. Fakat slami Cephe, bozguna uraynca, El Gennui ngiltere'ye snmak zorunda kald. U lkenin sulamalarna karn, Sudan'n elinde byk bir koz vard: Ortada, slamclara yardm yapldna ilikin herhangi bir kant yoktu. Sulayan lkeler de iddialarn geerli klacak kantlar ileri sremediler. t Turabi-El Gennui zel likisi Dorusu, Hasan El Turabi liderliindeki slami Milli _ephe'nin ynetimde resmi bir sfat yoktu. O, sadece ynetimi arkadan destekliyor; gizli "akl hocah" yapyor.Birinci nokta.budur. . Ama daha da nemli bir nokta var: Sudan sami Cephe ile Tunus El Nahda hareketi arasnda tarihsel bir iliki bulunuyor. Bu nedenle, iki slami rgt ilikisini belirli siysi kalplara oturtmak yanl olur. Blgedeki kktendinci islamc hareketlerin arasndaki ilikilerini gizil (esrarl) deilse bile kendine zgn (sui generis) olduu sylenebilir. Durum byle olunca da Sudan slamclarnn ilikilerdeki rol de gizemini ko. ruyor. Tunus-Sudan slami ilikisine dnersek, her eyden! nce iki lke slamc lideri El Turabi-El Gennui zeli ilikisine deinmekte yarar var. nk her iki slamc,* geleneki slam'dan, fikir ve yntem dzleminde farkl, dnerek birbirlerine yaklayorlar. rneklersek; Arap dnyasndaki slamc hareketlerin byk ounluu, Msr ihvan hareketinin bir uzants olara! 102 . . dodu, ihvan, balangtan beri, tznde de yazld zere, ubeler ama ve merkez tarafndan ynlendirme kuraln hayata geirdi. Bu durumda, Merkez ya da Ana Hareket, Msr'daki ihvan rgt oluyordu, ihvan itzndeki metne gz atalm:" Merkez, Arap ve slam ya da baka lkelerde kendine ubeler ve kollar aabilir. Koullara ve ortama uygun biimde Ana rgt ile kollan arasndaki ilikileri dzenleyebilir. Genel kongrelerine, bu ube ve kollardan gelecek temsilcileri katar; alman kararlar yerlerine iletir." te El Turabi ile El ehnui'yi birletiren ortak nokta, Ihvan'm bu bak asna kar ktr. El Turabi, kendisini "yeni akm" diye niteler. Her ikisi de, ihvan 'hareketi ve slami nderlik iindeki "ikinci kua"' temsil etmektedir, ihvan fikirleriyle bym her iki ndere gre, Mslman Kardeler rgt Msr'da urad bozgunlar sonucunda-, rgtsel bakmdan gerileyip blnd; tarihi nderlii idam edilip; safd brakld. Dolaysyla Ihvan'm siyasi stratejisi snrldr. Ne ldrr ne de ondurur. . Bu nedenle El Turabi ve El ennui, siyasi'sezgilerle hareket ederek gemiten dersler alp; dnemin gerekliliklerine uygun daha esnek siyasetler izlemeye baladlar. Birden fazla seenek zerinde durmay denediler. Bu, Ihvan'm geleneki ve nispeten donuk siyasi yntemlerinde bir dnme tekabl ediyordu. El Turabi'nin Ihvan'dan Fark Soru u: El Turabi, Ihvan'dan farkl m? Msr'n nl El Ehram gazetesi Aratrma Blm grevlisi Nebil Abdulfettah, "slam dini ile slamclar arasnda 103 bir ayrm yaplmasndan", daha doru bir ifadeyle "slamiyet teorisiyle slamclarn arasnda aynm yaplmamasmdan" yana. Buna karlk u ya da bu biimde "kktendinci slani hareketler (Sudan'daki slami Cephe, Lbnan'daki Hizbullah vs), siyasi slamc rgtler arasnda fark olmadn" savunuyor. Msrl bamsz slamc ahsiyetlerden Dr. Mu-hammed Ammara ise esas olarak "hem ihvan hareketinin hem de Cezayir ve Sudan'daki slami Cep-he'lerin
7-4-2013
pagina 24 van 148
oulculuu tandklarn" savunuyor. Sudan'daki "islami Milli Cephe'nin ise etnik,dini ve kltrel bir mozaik oluturan Sudan gibi bir lkede oulculuu kabul ettiini" sylyor. Bununla birlikte Dr. Ammara, El Turabi'nin, "ihvan'dan farkl olarak, Halk Kongreleri yntemiyle milliyeti ve slamc dier kesimlerle ittifak yaptn" da belirtiyor. slam konusunda uzman Msrl yazar Fehmi Hu-veydi ise, "Sudan ihvan hareketinin kurucusu Sadk Abdullah Mecid'in Msr'dakinin uzants olduunu, fakat Sudan'da iki ayr akmn gelitiini" ifade ediyor. Huveydi'ye gre ihvan'daki iki ana akm, sadece Sudan eski Devlet Bakan Cafer El Numeyri ynetimine katlp katlmama konusunda deil, esas olarak mereb ve menba ( kaynak alman ideoloji ve kken ) ile rgtlenme konusunda da ayryorlar, ihvan, kendisinin asl kken olduunu ileri srerken slami Milli Cephe Sudan'daki zgnln gznne alnmasn istiyor; Cezayir'deki slami Cephe'nin "Cezayirlemesi " taktiini izliyor. (El Vasat dergisi, 7 Eyll 1992) El Turabi, ihvan'dan farkl esnek bir politikay Su-\ dan siyaset arenasnda yllarca denedi. O kadar ki, fikr 104 ve dini "ictihad" bile, Msr'daki ana rgt olan Ih-van' bktracak dzeye geldi. Buna karlk El ennui, El Turabi'nin bu "itihad'larn byk oranda beendi. O'nun yaratc dncesini, uslubundaki esneklii, karar mekanizmalarn ierden fethetme ve dardan hasm bitirme ya da dman arasndaki elikileri yakalayp birinden yararlanma gibi taktiklerini benimsedi. Neden? '80'li yllarn banda, birinci yarglama sonucunda cezaevinde bulunan Tunuslu El ennui, devletin ilk darbesine dayanamayan kendi rgtnn ikiye blnmesi tehlikesiyle karlat. nk; 1) rgt mensuplar, devletle ilk kapma sonundaki yenilginin, rgtn zayfln kantladn, bu kapmay balatan El ennui ve nderliin bunda byk sorumluluu olduunu ileri sryorlard. 2) rgtn orta ve alt kadrolar, mahkeme tutanaklarn ve yarglamalar srasnda, nder kadro arasndaki tartmalar ve o zamana kadar tabandan gizlenen siyasetlerin tutarszln grp gven bunalm iine girdiler. 3) rgt mensuplar arasnda toplumsal farkllklar bulunduundan, kimi yeler tutuklanma , cezaevlerine girme ve bulunduklar mevkileri kaybetmeyi gze alamad. 4) nderliin tutuklanmasndan sonra rgtsel boluk dodu.nk slami rgtlenme emasnda hi-yerarik bir yap vardr. Emir'in (Genel Bakan ya da Genel Sekreter) bu hiyerarideki konumu son derece nemli. Tutuklular yannda, kap kurtulmay baaran nderlik arasnda da olaanst ortamda yaplmas ge105 reken faaliyetlere ilikin byk gr ayrlklar kt. El ennui'nin hapiste karlat bu rgtsel bunalm krkleyen nemli bir d etken daha vard: ihvan hareketinin ran nkilab karsndaki tavr, ihvan, Arap ve slam lkelerindeki geleneksel nderliini ve konumunu korumaya alrken, ran kendi devrimsel tasarlarn. bu lkelere aktarmak, bu amala Ortadou'daki kktendinci hareketleri kendine ekmek iin eitli yollara bavuruyordu. rgtsel s blnme karsnda, El ennui'nin mensup olduu kanat, tartma belgelerini cezaevinden darya aktarmay baardlar. Bu belgeler ve ynlendirmeler, deiik kod adlaryla eitli yollarla , baslp datld. El ennui'nin kayda deer grlerini, kapsayan ilk kitabn ad Gr Farkll Ilakkt ve. Saflar Birletirme Grevi ikincisi Yolun Ba,'ncs slami Faaliyetin Birlii iin Teorik ve Pratik Temeller. El ennui Muaz El Sabr kod.adyla ilk iki kitab yazarken, Hasan El Sudani takma adiyle nc kitab yazarak Ihvan'm geleneki taktiklerine kar kendi grlerini ve kendi taktiklerini dile getiren ise Sudanl slamc lider Hasan El Turabi'den bakas deildi. Sz esnek taktiklerden almken, El ennui, Yolun Ba adl ikinci kitabnda, Filistin Kurtulu rgt ve lideri Yaser Arafat ile yaknlamak amacyla, daha nce aleyhte olan grlerinde baz deiiklikler yapmt. Birinci kitapta ise, kendini bozgundan sorumlu tutanlar eletirerek, bizzat bozgunun zorunlu bir tarihi aama olduunu u rnekleri vererek yantlad: Birinci aamada dman size ilgisizdir. kinci aamada 106 dman sizinle alay eder; sizi kmser. ncsnde dman size kfreder ve iftirada bulunur. Drdncsnde size bask yapar. Sonuncu aama zaferinizle sona erer. El ennui'nin dalmak zere olan nderlii u szlerle uyard da grlr: "Birlik olursanz, dier slami rgtlerle salam ilikileri kurarsnz. Yoksa tersi olur...". Bu ayn zamanda, o tarihte rekabet halindeki ran ile ihvan hareketinin Avrupa kanadnn, Tunus slami nderliim yanlarna ekebilmek iin cazip yardm tekliflerinde bulunduu bir dneme rastlar. El Turabi Yntemi El ennui'nin kendi rgtnde karlat zorluklar, kendisini, hayran olduu Sudanl El Turabi'nin yntemlerine daha fazla yaklatrd. Bir bakma E Turabi, El ennui'nin bavuru kayna (El Marcaiyye) oldu.zellikle El Turabi, yukarda anlan yazlarn yazarlarndan biri olarak, daha nce karlat rgtsel ayrlklar ve bunalmlar, somut deneylere dayanarak nasl zdn formle ediyordu. rgt gevek bir rgtlenmeden karp elikletirmenin yolunu yordamn retiyordu. Bu El ennui iin hayati bir deer tayordu. Ve bu,
7-4-2013
pagina 25 van 148
ayn zamanda, Ihvan'm ksr stratejisini aan, ran'n izledii devrimci slam yntemlerine bavurulmakla birlikte Tahran'n ykmll altna girmeden yaplmas dnlen eylem stratejisini de ieriyor. Bu durumda; El Turabi sadece Tunuslu slamc liderin hayran olduu ve yntemim benimsedii deneyimli Sudanl bir slamc deil; ayn zamanda btn bir blgeye alternatif slamc yol ve yntemler neren, 107 ihvan hareketinin krk yldan beri neregeldii ama hep baarszlklarla sonulanan klasik yntemleri dlayarak, dneme uygun siyasi taktik ve stratejiler izen bir nder olarak gndeme geliyor. Szgelimi El Turabi, Msr'daki ihvan hareketinin kuruluundan beri deyim yerindeyse "slam en-ternasyolizmi" (uluslararas slam) giriimlerini ele alarak birok ynden eletirel yaklamlarda bulunuyor. rnein unlar yazyor: "Msr'daki ihvan hareketi, "Sembolik Biat" deyimini kendi itzne yazdrd. Bu, eitli lkelerdeki slamc hareketlerin Msr'daki ihvan merkezine ball demektir. Genel Merkez'in kurulmas, baka hareketler zerinde bir egemenlik ve hatta tasallut anlamna gelir ki, Arap lkelerinde var olan bugnk slamc rgtlerin bulunduu konum ile badamamaktadr. Her eyden nce, Kahire ile eitli Arap lkeleri arasnda balar kopuktur; slamc rgtler arasnda balantlar ve iletiim de kopukluklar yaanmaktadr. Nitekim 1971 ylnda ihvan, Uluslararas apta bir konferans dzenleyerek kendi ube ya da kollar durumundaki hareketlerin temsilcilerini biraraya getirdi. Ama, her yana hakim olmay baarabilen 'birleik bir nderlik ile kollektif organik bir rgtlenme biimi yaratarak, uluslararas apta tek bir cemaat halinde birlikte haraket edebilecek rgtsel birlik yollar bulmakt.' Ancak ad geen konferansta iki ayr gr ortaya kt. Birincisi, byle bir birliin hemen kurulmasnda acele ederken, fiili varln da emrivaki olarak karara balamak istedi. Msr ve Suriye'deki ihvan ilikileri buna model olarak gsterildi. kinci gr ise,nerilen birliin imdilik mmkn olmadn, slami ha108 reketlerin birletirilmesini zamana yayarak ve ortamn koullarna uydurarak; mevcut hareketlerin aralarndaki fiili ilikilere bal biimde mmkn olabileceini nerdi." zellikle Sudan (El Turabi'nin de arasnda bulunduu) ve Irak'taki ihvan temsilcileri ite bu ikinci gr savundular. El Turabi Ihvan'a Kar Konuya ilikin bir inceleme yapan Tunuslu yazar Muhammed El Heddad'a gre, 1971 ylnda ihvan mensuplar arasnda ikinci bir uluslararas konferans daha yapld. Sudan hvan temsilcileri bir k daha yaparak btn slamc rgtlerin Ana rgt durumundaki Msr Ihvan'ma alternatif bir rgtlenme ve iliki yntemi nerdi. Ad "Gelitirilmi Egdm" olan bu neri paketi El Turabi'den geldi. Fakat, iddetle reddedildi.Msr ihvan rgt, Merkez'deki Genel Mrid'e biat edilmesTJ istsverek ubelerin ana rgte bal olduunu bir kez daha vurgJ<Lm oldu. (El Hayat, 20 Austos 1992) Ayn mesele, bu kez 1973'te yeniden gndeme geldi. Genel Mrid Hasan El Ifeeybi (vefat etti), sorulan yantlarken, "hakkn^ fazla bir ey bilmedii ve bu-*unduu oi+û deerlendiremedii rgtler hakknda k'lum verip vebal altnda kalmann mmkn olmadn" syledi.Bunun zerine Sudan, Msr ve Irak'taki temsilcilerin katld bir komite oluturulmas karara baland. Buna gre seilen komite, rgtler arasnda yeni bir iliki biimi saptayacakt. neriler arasnda, kollektif bir Merkezi ura oluturularak, rgtleraras egdm ve iletiim 109 salanmas da vard. Buna gre, snrl baz konularda salt ounlukla alnacak kararlar balayc olacak, dier baz konulara ilikin kararlar ise tavsiye niteliini tayacakt. Fakat bu kararlar hayata gemedi. nk Msrl Genel Mrid Hasan El Hudeybi'nin vefatndan sonra ihvan, dier rgtlerden, "yeniden biat ve tam bir ballk" istedi. Grld kadaryla El Turabi, Ihvan'n uluslararas rgtlerim, Msrl lider Hasan El Benne'nin izdii sembolik Biat erevesini amaya ikna edemedi. nk ihvan rgtlerinin ou, Msr'daki merkezin olduu gibi kalmasndan yanaydlar. Fakat gelimeler bu ereveyi zorlamaya balad. El Marib lkelerindeki slami hareket kendiliinden ve ihvan erevesi dnda olumaya balam; bu arada ran Devrimi, verileri deitirdi. Szgelimi ran gibi devletleen bir slam hareketinin, henz yasal bir konumda bile bulunmayan Msr'daki zayf bir merkeze balanmas pek makul deildi. Bu gelimeler, Ihvan'a kar, El Turabi'nin konumu glendiriyordu. Bu frsat iyi deerlendiren El Turabi, Msr ihvan rgtnn mutlak biati dayatmasna karlk, slami hareketler arasnda Gelitirilmi Egdm ve birlii nerisini aka ortaya att. El Turabi'ye gre, bundan byle malub olmu mamlara (slam hareketlerinin merkezi nderlii /nderi anlamnda) biat etmek yok. nk ortama teslim olmu bir nderlik yerine, fitne ve fesadn hakim olduu toplumda daha aktif, daha esnek ve daha eylemci bir nderlik slamclar nesnel biimde birletirip kendiliinden nderliim kabul ettirebilir. Yine El Turabi'ye gre, zafer kazanm, ke'ndi slami 110 projesi erevesinde slami devletini kurmu (ran gibi) Galip mam'lar, slam dnyas asndan merkezi bavuru kayna olabilirler. Bu durumda bile, egdm seenei bir fikir ve pratik temelinde geliirse ncelik tar ve daha yararl olur. Bu balamda ele alndnda, El Turabi'nin sadece Sudan kktendinci hareketi
7-4-2013
pagina 26 van 148
lideri olduunu sylemek yetmez. Tersine o, uluslararas slam'n da nderliine oynayarak bir yandan ran ile radikal slam hareketleri arasnda, dier yandan Avrupa'daki kktendinci hareketlerle Arap lkelerinde bulunanlar arasnda balant noktas oldu. Fakat bu slam enternasyonalizmi, artk hiyerarik bir yapya gre deil, Gelitirilmi Egdm'e gre oluturuluyor. te bu noktada Tunuslu lider El ennui, Sudanl El Turabi'nin en sadk izleyicisi ve destekisi durumundayd. Bu gr Sudan'dan karak Tunus, Fas, Cezayir ve Msr gibi lkelerdeki radikal slamc hareketler arasnda rabet gryor. Yine slamclar arasndaki bu yeni dayanma ve balant yntemi, Arap lkelerinin "slamclar, Sudan'da eitilip silahlandryor" yolundaki sulamalarnn ana nedeni. Yeri gelmiken, El Turabi'yf inceleme altna alan ve yukarda ad geen Amerikan raporu, ihvan ile ran'n slami stratejileri arasndaki fark yle sunuyor: "Gerek Seyyid,Kutub yanls Msrl ihvan grskse ran dinsel ideolojisi, dnya apnda birleik bir slami devlet kurulmasn amalyorsa da her iki akmn yntem farkllklar bulunuyor. Kutupu akma gre, slam fevrimi'nin ilk aamalarnda tek bir lkeyi temizleyip slami ina ettikten sonra, uluslararas dzeye sramak gerekir. Oysa Humeynici strateji, mslmanlarn bu111 lunduu her yerde slami Devrimi gerekletirmeyi ngryor." El Turabi'nin "Yeni Taktii Sudanl slamc lider; son olarak yeni proje gelitirdi. Bir ynyle slamc hareketin daha kit-leselllemesi ve smrtesine tamas iin, yeni siyasi taktiklere bavuruyor. Cami avlularndan sokaklara tarlan slami harekete, (ran ynetimiyle gizli/ak ibirlii ve fikirsel yaknln da etkisiyle) yeni bir yz kazandrmak istiyor. Tunuslu slamc bir yazara anlatklarma (El Hayat gazetesi, 29 Ekim 1992) baklrsa El Turabi'nin projeleri yle: "Bir; slamc hareket partileme dnemindeki son biimiyle (slami Cephe erevesi) rnek model olabilecek Sudan Toplumu'nu yaratmaktan ok uzaktr. nk byle bir Sudan toplumu; her eyden nce slami yaar, slami esas alr ve tevhide inanr. Oysa bu gereklememitir. Yapmamz gereken ey udur: Yepyeni bir slami giriim ve faaliyet iinde olmalyz ki; bizim gerekletirmek istediimiz hedefleri gerekletirebilecek en geni kesimleri de hareketimize ksfibilmeliyiz. Ortak hedef milli birlik, ekonomik kalknma V yurucu bamszlk olmal." "nk, dar particilik ve parti erevesinde skm siyasetler, son zamanlarda Sudan toplumuna bir ey kazandrmad. Bu nedenle imdiye kadar feshedilmi partileraras ittifak, zellikle de El Ensar ve El ttihad gibi slamc hareketler arasndaki ibirliine yeni bir pratik anlam kazandrlmal. Milli birlik iinde ulusal ina abasnda eski dar rgt ve partilerimize yapp 112 kalrsak; hedefe ulaamayacamz aktr. Bu nedenle El Ensar, El ttihad, kabile reisleri, Sufi hareket liderleri, geleneki btn liderleri kapsayacak yepyeni siyasi oluumlar yaratmalyz" I "iki; tek bir merkez ve yetkenin denetimi altnda lke apnda iblm yaparak; toplumun btn kesimlerini harekete geirmek. rnek slami toplumda, lkenin inas ve kalknmas herhangi bir siyasi gcn tekelinde olmamal. Hkmetler, iadamlar, tccarlar ya da aydnlar bu ii tekellerine almamal; tersine iblmne gitmeliler. ; slamn uluslararas alana almas ve dnya apnda tebli grevini stlenmesi gerek. Msrl din alimlerinden Muhammed El Gazali ise, bu yntemleri, "Nasr dnemi Arap milliyetilerin ve sosyalizan hareketlerin giritikleri slam'a uymayan frkaclk ve hizipilik " olarak gryor. (El Hayat, 14 Austos 1992) El Turabi, dnya apnda slam'n tebli edilmesinin, baka lkelerin iilerine mdahale anlamna gelmediini ileri sryor. Buna ek olarak unlar sylyor:" Daha ok, Batl lkelerle diyalog ve temaslarn younlatrlmasn kastediyorum. nk ngiltere, Amerika ve Kanada'da yaptm temaslardan derinden etkilendim. Bu lkelerde grtm akademisyenler, slam' anlamay ok istediklerini ifade ettiler. Kanmca Amerika-ve Avrupa'daki saysz insan, slam' anlasa, bu dini hemen benimser. Bu nedenle Bat ile diyaloga girerken iki eye dikkat etmeliyim. Bat'mn dmanln ekmemek. Akllarna ve* gnllerine hitap etmeliyiz. ana kalrsa slam, dnya halklarna ulamaya elverili a?k bir dindir." 113 Anlalaca zere; El Trab st kapal biimde imdiye kadar Sudan'da uygulanan slami yntemlerin baarszln st kapal biimde kabul ediyor. Ayrca halk kitlelerini yanma ekmek iin, yepyeni topyalara bavuruyor. Bu arada dier parti faaliyetlerinin yasaklanmasndan istifade ederek, dier kesimleri kendi liderlii altna almak istiyor. Daha da nemlisi, teorik olarak kar ktklar ve bu ynyle g topladklar Bat dmanlna son vererek "Byk eytan" ile ibirliine yneliyor. Ve nihayet, uluslararas dzlemde, zellikle slam dnyasndaki slamc akmlara yardm edeceine deiniyor. El Turabi'ye Halef Aranyor Suudi El Mecelle (14/20 Ekim 1992) dergisine gre, Sudan askeri ynetimi lideri General Omar Hasan El Beir darbesinin nc yldnm kutlanyorsa, bu El Turabi'nin destei sayesindedir. Gerekten de, 1989'da yaplan darbenin mrnn birka ay olaca sanlyordu. Ancak slamclar, frsatlk ve devletin gcnden yararlanma gibi pragmatizm temelinde, El Numeyri gibi bir despottan sonra yeniden baka bir askeri despot olan Omar El Beir/i destekleyerek ayakta kalmasna alyorlar. Zaten darbe gerekletii gnlerde bile,
7-4-2013
pagina 27 van 148
"Askeri ynetimin Manevi Babas ve Akl Hocas Hasan El Turabi'dir" yolunda grler belirtiliyordu. Fakat El Turabi fikirsel ynleriyle bir askeri rejimi ynlendirse bile, ya gerei fazla etkin deil. Dolaysyla bugnlerde yerine halef aranyor. Soru udur: slami Milli Cephe'ninyenibakan kim olacak? 114 . Kukusuz birok isim var listede. Birka isim verelim: lkeyi yneten askerlerle sk ilikileri olan Ali Osman Muhammed Taha. Hareke-tl Tahrir-l slami'nin (slami Kurtulu Hareketi) 1950'lerden beri kurucusu saylan; Arap ve slam lkeleriyle iyi ilikiler kuran Muhammed Yusuf Muhammed. Kusuru ise ticareti sevip bu ie nem vermesi. Yasin Omar El mam da halef olabilir; ancak ak kalp ameliyat geirdi. Aslnda El Turabi'nin yerine geip lider olmak iin btn yetenekleri ve zellikleri ahsnda toplam biri var: Ahmed Sleyman. Fakat slamclarn gzndeki tek ayb, eskiden Komnist Parti'nin liderlerinden biri olmas. Sorunun karl tam verilmese de, diktatrleri desteklemesi yznden birka ay nce gittii Kanada ziyareti srasnda yaplan saldr sonucunda El Turabi'nin sakat kalmas sonucunda imdilik pratik bir zm bulundu: Drtl Meclis, slami hareketi ve dolaysyla askeri ynetimi perde arkasndan ynetiyor. Fakat son alnan haberlere gre, bu Meclis yeleri arasnda, kimin El Turabi'nin halefi olaca yolunda sren gizli rekabet giderek ak srtme ve atmaya dnyor. (El Hayat, 18 Kasm 1992) slamclarn Teori ve Pratiine Eletiri Halid El Mbarek, ngiltere'de yaayan Sudanl dindar bir aratrmac. 30 Haziran 1992 tarihli Lbnan El Hayat gazetesinde "Teori ve Pratik Asndan Kktendinciler" balyla bir makale yazd. Makale esas olarak Sudanl slamclarn gerek El Numeyri gerekse imdiki El Beir ynetimiyle olan ittifaklarn ele alyor; slam adna faaliyet gsteren4slami hareketlerin 115 I Sudan'daki pratiklerini eletiriyor. zetini verelim: "El Turabi liderliindeki slami Milli Cephe iinde iki ana akm var. Birincisi Dinci ve metafizikiler. kincisi Yaratc ve catlar. kinci akmda El Turabi'ye yakn aydn, iveren, tccar ve askeri kesim var. ki akm da gl ve aralarnda gerginlik sryor. 1989'da Omar El JBeir liderliinde yaplan darbe sonrasnda eriat benimsendi. Bugne kadar uygulanan pratiklere bakalm: slamclar, ynetime gelmeden nce bir cennet va-adettiler. Fakat halka bask ve zulm asndan, durum 1983'teki diktatrl aratmayacak hale geldi. 'Kur'an Anayasamz' sloganyla balayan slamclar, kendilerinden baka hibir politik kurulu veya gce hayat hakk tanmamaya karar verdiler. Halkn azn kapatmak iin en kk bir itirazda bile, 'Biz Allah'n ulu buyruunu yerine getiriyoruz. Bu Allah kelamdr, Kur7 an kelamdr' gerekesiyle, kendi grlerine kar kan herkesi, 'Allah ve Kur'an'a kar kmak' ile suluyorlar. Bu ayn zamanda fikirsel bir antajdr. 1983'te (El Numeyri) diktatrl ve sonrasndaki ynetimde de etkili olan slamclar dneminde, eriat erevesinde yurttalarn elleri ve kollar kesildi. Daha da kts, ellerinde 'ilhi zm' olduunu iddia eden slami Cephe, sorunlara bask, smr ve zulmden baka herhangi bir zm bulmakta tmyle aciz kald. Bylece bocalama ve rpnma dnemi balad. Bu siyaset, en fazla 'yergi bunalm' diye bilinen alanda kendisini gsterdi. rnein Kur'an'in 'vergi deil zekat verilmesini emrettii'sylendi. slamclara gre vergi, smrgecilik ve emperyalist smr sisteminin bir rnyd. Bunun zerine despot El Numeyri, vergileri iptal edip zekat toplamaya balad. Fakat bir sre sonra, devlet hazinesinin tamtakr olduu grld. Yeniden vergi sistemine dnld. in ilgin yan, vergi bunalm srasnda Arap slamclar, eitli yerlerde kitlesel kongreler toplayarak hemen her konuda akllarna geldikleri gibi fetvalar vermeye baladlar. 1989 darbesinden sonra da pragmatizm her eyin nne geti. Kur'an'a gre ynettiklerini iddia eden slamclar, eitli komiteler kurup saysz yorumsal kitapklar . kararak iktidar temize karmak iin youn bir aba iine girdileri Baarszlk annda da 'bizler de beeriz, hatalarmz olacak' denecek noktaya kadar gerilediler. Ekonomik alanda plansz programsz, kara dzen ve hatta srf gsteri iin yaplan uygulamalarn mantn anlayamadk. Szgelimi dviz ticareti yapanlarn, hi bir aklama yapmakszn uluorta idam edilmesi hangi manta sar. Ardndan herhangi bir nlem almakszn Sudan dinarnn devale edilmesi, daha sonra da nce haran olduu ilan edilip elinde bulunduranlarn idam edildii bir dnemde, bu kez dvizi helal ve mubah ilan etmek neyin nesidir? Hem sonra adil dzenden ve kardelikten yana olduunu iddia eden slami bir hkmet, neden Gney'de halkn byk desteine sahip olan isyan hareketiyle masaya oturmuyor? Dahas, islam'da ikence ve eziyete ilikin dini bir sened var mdr? Yoksa, cezaevlerine tklan onlarca siyasi suluya yaplanlarn anlam ne? rnein, su imek isteyen tutuklulara bir bardak su yerine, gardiyanlarn diklemi cinsel organlarnn sunulmas hangi kitaba sar? Ksacas, slamclar, bizleri, 'grlerimiz Allah'n kitabna uygundur' diycsusturamazlar...." Yusuf Nur Awad da ngiltere'de ikamet eden Su-diT/ti bir akademisyen. 25 Kasm 1992 tarihli El Hayat 117 116 gazetesinde yazd makalede, El Turabi liderliindeki islami Milli Cephe'nin destekledii General Omar El Beir bakanlndaki askeri ynetimi,"Sudan Oligarisi" olarak niteleyen Awad unlar yazyor:" Sudanl genler, lkenin Gneyinde srmekte olan ve halkm karlarna ters den savan srdrlmesinin mantn anlayamyorlar. Bu nedenle, Gney'deki ayaklanmaya kar yrtlen savaa katlmay reddediyorlar. Hkmet, Gney'de savunmasz insanlarn ldrlmesi pahasna sava srdrmek isteyebilir. Fakat kendini parlak gelecee
7-4-2013
pagina 28 van 148
hazrlayan genler, buna alet olmay, bir hi uruna lmeyi istemiyorlar. Ne var ki, ynetimin ba destekisi slami Milli Cephe, kendi yandalar ve kadrolarm bu savaa srmyor. Gney'deki ayaklanmay askeri yollarla zmekte srar eden slami Cephe, kendi kadrolar yerine, kendi muhaliflerini savaa gnderip krdrtyor., imdiki Sudan oligarisi, sadece lkenin en deerli aydn ve. dnrlerini yurt dna srmedi. imdi de, genlere el atp savan alevleri iinde eritmek istiyor. Oysa byle bir askerlii reddeden genler, kafileler halinde Avrupa lkelerine kyorlar. lke, en deerli evlatlarndan boalyor." 118 B) SOMAL Somali'de, El ttihad El slami El Somali (Somali slami Birlik) adyla 1981 ylndan beri faaliyette bulunuyor. rgtn kurucusu ve manevi lideri Ali Hiwarasamiye. lke ynetiminde sz ve iddia sahibi olan drt byk kabileden El shaki mensubu. Resmi szcs, Mahmud Osman, 29 Kasm 1992 gn, rgtn ilk kongresinin toplandn aklad. Kongre alnda rgtn siyasi program tartmaya sunulurken, Batl lkelerin iddetle eletirildii gzlendi. Snr boylarn iyi tutan, iddiaya gre ran ve Sudan'dan nemli lojistik destek gren El ttihad El slami, Amerikan birliklerinin Somali'yi igal etmesi zerine, Deniz Piyadeleri'ne (Marins) kar byk eylem planlan hazrlad. Ancak Amerikan ynetimi, Sudan'n bakenti Hartum'a giderek, slami Birlik ile ibirlii iinde olan Sudan ynetimi ve onun arkasndaki beyin Hasan El Turabi'yi ciddi biimde uyard. Silah kaakl tekelini elinde tutan slami Bir-lik'm Ogadin lnde askeri eitim kamplar bulunduu syleniyor. Ayrca Islanl Birlik'in, Sudan slami MiEi Cephe ve Afganistan'da eitim grm Arap* slamclar ile "ortak eylem birimleri" kur119 duu da basnda kan haberler arasnda. Yine bu rgtn Kenya'da faaliyet gsteren "slam Cumhuriyeti Gizli rgt" ile gl balantlar olduu syleniyor. Merke kentini s olarak seen bu rgt, Somali'nin yoksul semtlerinden "Mustazaflar Mahallesi "nde rgtlenerek bakent Mogadiu'ya hakim olmaya alyor. (El Vatan El Arabi, 25 Aralk 1992) rgtn Arap lkelerindeki szcs eyh Mu-hammed Nur Qawi'nin 22 Ekim 1992 tarihli El Hayat gazetesine verdii demece gre, rgtn hedefi slami teblii topluma ulatrmak. Bu amala kurulduu yldan beri; Kur'an Kurslar'nn oalmasna ve ca-mlerde vaazlar yoluyla slam'n yaylmasna alyor. rgt daha rahat hareket ederek faaliyet alann geniletmek iin Mogadiu'da bulunan merkezini, bakentin birka km. uzandaki Merke kentine tad. nk bu kent, slami faaliyetlerin youn olduu bir yer. 11 Kasm 1992 tarihli Fransz Le Monde gazetesine gr belirten Somalili bir uzman, "Somali halk aslnda banaz deil. Ancak aln belasndan ok eken kitleler, ister istemez yaamak iin slam' benimseyerek zengin Arap lkelerinden yardm almay amalyorlar." diyor. lkedeki dier slamc rgtlerin adlar da yle: Geleneksel Selefi rgtler olan Snnet Cemaati ile Ih-van'm yan sra Maam slam. savan ykt ve aln kol gezdii bu lkede, slami Birlik savan nemli taraflarndan biri olan General Adid'in ittifak arsn kabul etmeye hazr. Somali ayn zamanda Sudan-ran ekseni evresindeki ra120 dkal islamclar ile Suudi Arabistan evresindeki ee-lenek Islamalarn arasnda nemli bir mcadeL alam. Her taraf, bir tekini, Somali'ye egemen olmak iin sinsi faaliyetlerde bulunmak ile suluyor 121 C) ERTRE slami Cihad Onlarca yl Etiyopya'nn egemenlii altnda kalan Eritre, getiimiz yl zgrlne kavutu. Kurtulu mcadelesinin ncln yapan rgtler, esas olarak milliyeti ve marksist nderlikler altndayd. O dnem Sovyetler Birlii'nin destekledii Etiyopya hkmetine kar mcadele eden Eritreli kurtulu savalar, ounlukla Arap ve slam lkelerinden destek alyorlard. nemli merkezleri Msr'n bakenti Kahire, Sudan'n bakenti Hartum ve Suriye'nin bakenti am ile Irak'n bakenti Badat'ta bulunuyordu. Suudi Arabistan Eritreli rgtlere yardm etmekle birlikte, ortada slama saylabilecek rgt yoktu. rgtlerin genel ynelimi Arap milli sosyalizmi (Baas Partisi ideolojisi) ile marksizmin bir karmyd. Ya da bir kesim yle, bir kesim de byleydi. Etiyopya-Sudan atmas sonucunda, birincisi Sudan'n gneyinde mcadele veren ammist ve hristiyan kesimin ncln yapan John Guaiang hareketini desteklerken, ikincisi de Eritre kurtulu hareketleri iin bakentte brolar at. Despot Cafer El NumeyrA dneminden balayarak lkede eriat uygulamaya alan ynetim de srtn slamclara, zellikle El Turabi nderliindeki slami Milli Cephe'ye dayyordu. Doaldr ki; Eritre kurtulu hareketleri de bu islamlama ortamndan etkilendiler ya da Sudan'dan destek allarnn bedelini dediler. Daha diplomatik dnrsek, Sudan slamclarnn Eritreli rgtleri denetlemek iin bu hareketler iinde slamc nveler yaratmalar, eyann tabiatna aykr deil. zellikle 1980 ncesi bu alanda Sudan-Suudi ibirliinin ipulan vard. Sovyetik yapnn k ve ardndan Moskova'ya srtn dayayarak Etiyopya diktatr Magnestu Haile Meryem de ykld. Dnya apnda sosyalist dncenin gerilemesi ya da kapitalist kitle iletiim aralar kanalyla yle gsterilmesi sonucunda ynlar, emperyalist/kapitalist smr dzenine kar "Tek kurtulu
7-4-2013
pagina 29 van 148
yolunun slam" olduu biimindeki syleme sarldlar. Eritreli kimi siyasi kesimler, zellikle iktidar yolunun gzkp dar kar atmalarnn n plana kt bir dnemde, iktidara oynamak iin ya da ideolojik nedenlerle slam'a sarldlar. te Eritre slami Cihad Hareketi de yukarda anlatlan gelimelerin rn. Hareketin lideri Osman Sa-aduddin unlar anlatyor:" Hz. mer dneminde fethedilen Eritre blgesi, Batllarn Afrika'y igal etmek iin kullandklar bir atlama kprs olmutur. Peygamber Efendimiz, Eritre'den Ard-ul Sdk (Sadakat Topra) diye szeder. Eritre, u anda Etiyopya'nn bir paras. slam'n ilk yaylma yeri ve Necai lkesi olmas sebebiyle, smrgeci gler ve Dnya Kiliseler Birlii buraya gzn dikmilerdi. Bunun sonucu ola123 122 rak Eritre, Etiyopya'ya baland. Osmanl dneminde bu topraklarda hutbe okunurdu. Osmanl yklnca kafir gler, btn kuvvetleriyle buraya saldrdlar. Etiyopya'da yaayan 45 milyonun % 75'i mslman. Ama hkmet lkeyi tmyle hristiyanlatrmak istedi. Bunlarn oyunlarm bozmak iin Eritreli mslmanlar, Rabta adl bir cemaat kurdular. Daha sonra bu Cemaat iine komnist ve hristiyanlar szd. Cemaat gerek kimliini kaybetti. Mcahitlerin Afganistan'da Ruslar dize getirdiini gren Eritreli mslmanlar, 1981 ylnda, herkesin katld bir toplant yaptlar. Arafa Ahmed Muhammed bakanlnda cihad hareketini balattk. Eritreli btn mslmanlarm tek vcut halinde hareket etmesi yolunda karar aldk. slami okullar atk. Amacmz bir slam devleti kurmak. Komnistler ile Hristiyanlar, bize alternatif olan Halk Cephesi'ni kurdular." (Zaman gazetesi, 17 Kasm 1992) Hareketin Suudi Arabistan'daki temsilcisi Mu-hammed Ahmed brahim, marksist Eritre Kurtuluu in Halk Cephesi'ni, "lkedeki slamc varl tasfiye etmeye almak" ile sulayarak iki rgt arasndaki farkll yle aklad: "Aramzdaki fark ideolojiden kaynaklanyor. Bizler slamayz; slam dzeninden bakasn istemiyoruz- Oysa Halk Cephesi laik bir rgt.Bizim medreselerimizi kapaiiy'of, topraklarmz snfsal temelde hristiyanlara datyor. Eritre'de kilise yapmna izin veriyor. Mcadeledeki rolmz mtevaziydi. Biz, mcadele eden gerillann ahlak durumlaryla ilgileniyorduk. Ancak Halk Cephesi liaCP Afurki in'e gidip askeri eitim grdkten sonra, Erit-re'ye snfsal mcadeleyi soktu. Baktk ki bu rgtle 124 birlikte yryemeyeceiz, kendimize ait askeri ve siyasi tekilatmz kurduk. lk ortaya kmz 13 Haziran 1989 tarihinde oldu. Hedefimiz slam toplumu ve dzeni. slam devleti egemenliinde slam, Hristiyanlk ve Yahudilik birarada yaasn istiyoruz "' (El Hayat, 13 Kasm 1992) 125 r NC BLM ARABSTAN YARIMADASINDA SLAM A) SUUD ARABSTAN Vahabilik ve Amerikanc islam 1745'de bir din alimi olan Muhammed bni Vahhab ile Arabistan merkezindeki Need ovasnda kk bir toprak paras Emiri (Prens) Muhammed bni Suud, daha sonralan Vahhabiler diye tannacak olan slamc gr yaymak iin glerini birletirdiler. Bu akmn temel ilkesi, slam dnyasnn Snni yorumu ile (radikal ya da lml) aynyd: slam'n temel kayna olan Kur'an ve Snnet'e dn, slam evliyalarnn trbelerinin kutsailatrlmas, tek olan Allah'a ibadetten alkoyan her trl bid'at'n (sapknlk) reddedilmesi. (Rentz, Wahabism and Saudi Arabia, s.55/ 57) 18.yzyl sonu ve 19. yzyl banda Vahhabi merepli Suudi Hanedanl, Arabistan yarmadas, Suriye ve rdn topraklarn ele geirince, durumdan kayglanan Osmanl birlikleriyle att. 1891 ylnda ise Suudi Hanedanl, ammar kabilesi Raid kolu tarafndan yenilgiye uratlnca, El Saud slalesi Ku-Veyt'e g etti. Ancak Need ovasnn egemenlii, 1902'de yeniden El-Saud ailesinin eline geti. Birinci 129 Dnya sava ncesinde Dou Arabistan'n byk ksm, ngilizlerle ibirlii yapan bu hanedanlk tarafndan ynetiliyordu. 1916'da Osmanl mparatorluu'nun yenilii, ngilizler ile El Saud ailesinin Suriye,rdn ve rak'a kadar uzanan ortak egemenlikleri, bu aileye, devletin glendirilmesi iin ncelikle gerekli olan orduyu kurma grevini ykledi. Bu ordu, devletin doas gerei, tek bir kabileden deil, kabile ba ve gerilimlerini aan bir yapya gre oluturulacakt. Karar 1902'de verilmiti: El Saud ailesi tarafndan, ihvan (Kardelik Tekilat) adyla bir birim ku-rulacakt.lhvan ya da Kardelik Tekilatlan'nm zendirilip yaygnlatrlmas iin, bunlarn mensuplarna tohum ve toprak verilerek belli yerlere yerletirilmeleri ngrlmt. Ayn zamanda bu milis kuvvetlerine silah, mhimmat ve tehizat da verilip, alimler araclyla Vahhabi selefiliinin temel ilkeleri de retiliyordu. Bylece El Saud hanedanl iin hem ifti hem de kutsal savalar (Mcahitler) yetitirilecekti. bni Saud, 1924-25 arasnda hvan sayesinde btn Arabistan yarmadasn ele geirdi. (Henry Munson Jr. Ortadou'da slam ve Devrim, Akademi Yay,s. 97) Ancak hvan, selefi reti nedeniyle banaz slamc milislere dnmt. O kadar ki, 1926'daki Hac mevsiminin al iin, Msr'dan getirilen askeri bandoya "slam'da mzik haramdr" diyerek saldrdlar. Talanan Msrllarn bir ksm ldrld. Bu banaz silahn, El Saud ailesinin ba destekisi ngilizlere de dnebileceini hesaplayan bni Suud, ihvan'm diri zlemlerini ve banazln dizginlemek zorunda
7-4-2013
pagina 30 van 148
kald.Bu nedenle El Saud ynetimi ile ihvan arasnda anlamazlk bagsterdi. ihvan liderleri, 1926'da bir konferans dzenledi, ihvan liderleri El Saud ynetimini u noktalarda eletirdiler: Bir; bni Suud, olunu, Hristiyan ngilizlerin igali altnda olan yani "sapk mslmanlarm ikamet ettii" yani Vahhabi olmayanlarn bulunduu Msr toprana gnderdi. ki; bni Suud, olu Faysal', kafir diyar olan ngiltere'ye gnderdi. ; Suudi ynetimi Hristiyan bid'atler (sapknlklar) ve eytan icad radyo, otomobil ve telgraflar kullanyor. Drt; Hicaz ve Need'deki kabileleri vergilendirdi. Be; gerek mslmanlarm (Vahhabiler) topraklarnda, yeni kurulan rdn ve Irak gibi lkelerden gelen kafir kabilelerin (Vahhabi olmayan mslmanlar) srleri iin otlaklar verdi. Alt; Kuveyt ve Kuveytlilere ticareti yasaklad. Yedi; Dou Arabistan'daki iileri, gerek mslman olmaya (Vahhabi) zorlamad. bni Suud, ihvan'in bu meydan okumasna, ihvan ve Ulema tarafndan Ocak 1927'de dzenlenen bir konferansla karlk verdi. Orada kan mesaj uydu: "bni Suud, slam'n sadk bir hizmetisidir." Bir ay sonra da Need Ulemas, Ihvan'n isteklerinin bir ksmn desteklerken, dier bir ksmn reddeden bir fetva yaynlad. "slam eriat'nn btn Arabistan'da geerli olmas, Puthane haline gelen evliya trbelerinin yklmas, iilerin Vahhabilik'e dndrlmeleri..vs", Fetva'da kabul edilen eyler arasndayd. Buna karlk, Cihad ka131 130 rarnn, sadece El Saud ynetimince alnabilecei, Suudi ynetimi baz hatalar yapsa bile ihvan'm buna isyan hakk olmad, teknolojik icatlann kullanlmas gerektii... gibi eyler de Fetva'da vard. bni Suud, grnte bamsz olan ama znde kendi ynetimini kuvvetlendirip ihvan'in konumunu zayflatan "bu Fetva'ya uyacan" ilan etti.(age,s.99) Buna ramen, ihvan, Irak-Suudi snrndaki baz ii kabilelere saldrp yamalamay srdrd, ihvan ile Suudi ynetiminin aras ald. Ancak ngiliz uaklar, Suudi ynetimi adna, ihvan milislerini bombaladlar. Nihayet, ayaklanmay yattrmak iin 1928'de Ri-yad'da dzenlenen toplant, baarszlkla sonuland, ibni Suud, 1927'deki ayaklanmay bir ertesi yl bastrmay denediyse de baaramad. 1929'da ise ayaklanma liderlerinden Uteybe kabile mensubu bni Bicad, baz rakip kabile mensuplarn ldrnce, isyan kabileleraras atmalara dnt. Bu nedenle bni Su-ud'a binlerce sava veren rakip kabileler, 1929'daki El Sabila savanda ayaklanmay bozguna urattlar. Suudi yjnetiminin destekisi ngilizler ise, ihvan liderlerini Kuveyt'te yakalad. syan yer yer 1930'a kadar devam etti. Ancak, milisler Suudi ynetimine katldlar ve bir daha da Kral'a bakaldrmadlar.(age,s.lOO) Petrol le Bulaan Amerikanclk 1930'larda petroln bulunmasyla balayan Suudi-Bat ibirlii, ayn zamanda Batl petrol irketleriyle kar evrelerinin dorultusunda, Ortadou'da giderek ykselen ulusal kurtulu hareketlerine kar bir tutum iine girdi. Sovyetler Birlii'nin kuatlmas gibi McCarty doktrini erevesinde, Suudi Arabistan; slam ideolojisini yayma, blgedeki milliyeti ve anti emperyalist iktidarlara kar ierdeki slamc muhalefete destek vermenin merkezi oldu. Dolaysyla, 1953'te kurulan Arap-Amerikan petrol irketi (ARAMCO) ile nlenen mali merkezler araclyla, zellikle Arap lkelerindeki Mslman Kardeler ve benzeri Selefi hareketlerle Hizb-u Tahrir gibi akmlar destekledi.O tarihten balayp gnmze kadar sren Bat, zellikle Amerika gdmnde ynlendirilen Amerikanc slam ya da resmi slam'dan sz edilebilir. Amerikanc slam'n uluslararas alandaki simgesi, Rabta (Rabta-tul Alem El slami) dr. Suudi Arabistan'da yaayan bir Cezayirli slamc ile grmemizde, bize, "Suudi Arabistan, Rabta ve ihvan" slam alemindeki gericiliin l sacayaklardr." demiti. Buna karlk, zellikle Nasr dneminde, Arap milliyetileri Suudi Arabistan ynetimine kar muhalif laikleri desteklediler. 1950-70 arasnda Suudi ynetimi, daha ok alanlarn (memur/ii) grevleri trnden laik muhalefetle karlat. Ayn dnemdeki dini muhalefet ise daha az rgtlyd. Bu arada 1960'l yllarda kz okullarnn almas ayaklanmaya neden olurken, Mekke Radyosu'nda bir kadn sesinin duyulmas da geleneki Ulema'nn Kral Faysal'a protesto gndermesine yol at. 1965'te ise televizyon istasyonu kurulduunda, bizzat bni Suud'un torunu tarafndan ynlendirilen banaz bir grup, Riyad TV istasyonunu igal etme giriiminde bulundu. Mekke'nin gali Cuheyman El Uteybi, 1970'lerde Selefi bir akmn onclerindendi. Suudi rejiminin artk k dnemine 133 132 girdiini syleyip, lkenin her tarafndan propaganda yapmaya balad. 1928/30 ihvan syan nderlerinden Uteybe kabile mensubu olan Cuheyman, geleneksel olarak sakaln uzatp ksa cbbeler giyerek atalar gibi ; kendini ihvan olarak adlandrd. Gezici vaiz olmadan 1 nce 18 yl nce Suudi ordusunda hizmet vermi olan 1 Cuheyman, evresine eitli din medreseleri ve ilahiyat fakltelerinde eitim gren yandalar toplad. Cuheyman, 1970'li yllar boyunca, Suudi yneticileri, unlarla sulad: Kur'an ve Snnet'e gre lke ynetilmiyor. Ahlakszlk iine girmi olan El Suud Ailesi, kafir hkmetlerle ibirlii yaparak ierde ve darda zulm uyguluyor. Cuheyman, Selefi akmn nde gelen isimlerinden olan Suudi Fetva kurumu yetkililerinden eyh Abdlaziz Bin Baaz' ise, "rejime uaklk etmek" ile
7-4-2013
pagina 31 van 148
sulad. Dorusu, Baaz, ynetimin adamyd. Ancak "dnyann gne etrafnda deil, gnein dnya evresinde dndn" syleyecek kadar banaz ve Selefi bir gr tayor; 1978'de ise Cuheyman ile 98 izleyicisinin ynetim tarafndan affedilmelerini (rejimi ykmaya teebbsten yarglanmlard) salamt. (age,s.lO3) Iran slam devriminden de etkilenen Cuheyman ile birka yz kadar yanda, 20 Kasm 1979 sabah Mekke'deki kutsal mescidi bast. Cuheyman, enitesi Mu-hammed Abdullah El Kahtani'yi, "dnyay felaket ve adaletsizlikten kurtarmak iin gelen Mehdi" olarak ilan etti. syan, Suudi kart Araplar arasnda destek buldu. O tarihte Abdlaziz Bin Baaz, Ulema'dan biri olarak, sulad isyanclar hakknda, "teslim olmadklar taktirde kendilerine kar zor kullanmann mubah ol134 duu yolunda" fetva kard. ki haftalk beklemeden sonra Cuheyman ve yandalar, sa olarak ele geirildiler. 9 Ocak 1980 gn Cuheyman ve 60 kadar yanda, balar kesilerek idam edildiler. dam edilenler arasnda 41 Suudi Arabistanl,! 0 Msrl, 6 Gney Yemenli, 3 Kuveytli, 1 Kuzey Yemenli, 1 Sudanl ve 1 Irakl vard. iiler ve Iran Cuheyman isyan bastrldnda, petrol bakmndan zengin Suudi Arabistan'n bat blgelerinde yaayan iiler ayakland. ran devriminden etkilenen ou ii olan Katif kasaba Ulemas, resmi yasaa ramen, "Ker-bela ehidi mam Hseyin'in ehadet yldnmn kutlayacan" aklad. Bu amala, 28 Kasm 1979'a rastlayan Aura gn dzenlendi. Kutlamalar, mezhep (Sunni-ii) ayrmclna son verilmesini isteyen gsterilere dnt. Gstericiler" yama eylemine giritiler. Ynetim duruma hakim oluncaya kadar 17 kii lm, onlarcas yaralanmt. Humeyni'nin ran'a dnnn birinci yldnm mnasebetiyle ayn blgede dzenlenen gsteriler de Banka ve borsa basknna dnt.Sonuta drt kii ld.(age,s.lO4) Suudi nfusunun %6'sn oluturan iiler, Krfez'e yakn olduklar ve petrolyataklarndaki yrelerde yaadklar iin, politik ve ekonomik etkileri daha byktr. Bu ise, Snni slam temelinde iktidarda olan Vahhabi kesimin iilere kar ekonomik ve politik basks iin yeterli bir neden. Zaten slam'n kendisinden kaynaklanan "blclk/frkaclk" Suudi Arabistan'da Vahhabi-ia atmas biiminde srer. Szgelimi Vah135 s -Si Is? rc- OJ (T> ^ cl *- *- 3 era _ n> ?c w ti re f m" ^ i 52. sil 3-pi fD a W fD fD 3^ Crgc TO aS 53 w o> S o 1/1 C/i ?r^ 5 3: g.f ^^ -3- PL CO ~S S O ^ P rio >^ crac fD fj<5 b3 S- v - 3- C N 3^ 1*1 S11 m o 3 3. ^ o 3 >-l ? Cj & & 3 ' & ^ " *S S P.: < r^ J~i R rs i-t IB a. fD 3' 2. 3 P' ~- ... ST & 3 3 3^ . 3 5 51 A) >- ^V Hr* "TQc P nj fD
7-4-2013
pagina 32 van 148
iff!** s^ ^ S r^ 5" ! 3 Co>3 psa fD 3 N 7* a<j en no v; S ro c - ^ p !r _ 3 >i CO O: 3 3^ 4-^ CLCLa>i-hOjuco kingn pena^m___ lkelerde "iktidar olmas muhtemel dzeru amu... glere destek vermektedir. Bizzat yetkililerin akladna gre, Suudi Arabistan 73 kadar slamc rgte parasal ve siyasal destek veriyor. slami Rabta zgn ad slam Dnyas Birlii (Rabta-tul Alem-ul slami) olup, 18 Mays 1962 tarihinde Suudi Arabistan'n Mekke ehrinde kuruldu. Hac mevsiminde binlerce davetli alim ve dini ahsiyetin katlmyla gerekleen kurulu toplantsnda Rabta'nm amalar yle akland: "Dnyann drt bir yannda yaayan 1 milyar mslman arasnda blnmeler balam, birounun yreine anlamazlk tohumu ekilmitir. Mslmanlar biribirine balayacak herhangi bir rgt yoktur. slami tevhid'i (birlik) gerekletirmek, mslmanlarm kar karya kaldklar her trl komplo ve entrikayla baedebilmek, zellikle ykselen sapkn dncelerle ateist (tanrtanmaz) fikir akmlaryla mcadele edebilmek iin..." (Suudi El ark El Avsat gazetesi, 13 Austos 1987). Anlalaca zere Rabta rgtnn birincil amac, o dnemde ykselen sosyalist ve komnist idelojiye kar fikirsel bir barikat kurmaktr. Ayn zamanda Birlemi Milletler bnyesinde resmi olmayan kurulularla edeer tutulan Rabta, BM'nin .birinci dereceden yesi olduu gibi UNESCO ve Dnya ocuk Fonu'nun da yesidir. Rabta, kurulu bildirgesinde kendini yle tanmlyor: "Hkmetlere bal olmayan kitlesel bir sivil kurulutur. slam dncesinin ykselmesi ve slam'a dman fikirlerin yokolmas iin alr. slam iinde olup slamiyet'e aykr fikirlerle mcadele eder. Tebli ve Irad yoluyla slam dininin yaylmasna alr. Bu amala btn slami kurulularla slam hkmetlerini kendisiyle ibirlii yapmaya arr." (age) Rabta'nn bir de slogan var: " slamiyet Olmadan Dnyada Bar Olamaz.." Rabta, yasama organ durumundaki Genel slami Kongre, yrtme organ olan Genel Sekreterlik ve kuruluun genel siyasetleriyle ynelimlerini saptayan Kurucu Meclis'e sahiptir. Bunun yan sra slamiyeti yayma amacyla birok lkede camii ve mescid yaptrmayla uraan 6.5 milyon Suudi riyali tutarnda yllk btesi olan Dnya Mescid Yaptrma Meclisi, yllk 15 milyon riyal btesi ve 1000'in zerinde profesyonel gezici grevlisi olan Davet ve Dua Meclisi, Kur'an Aratrma Enstits, ylda 4 milyon adet Kur'an bastrp bedava datan Kur'an Datma Heyeti gibi kollar bulunuyor. Rabta, Suudi siyasetleri dorultusunda faaliyet gsteriyor. 139 138 B) YEMEN Suudi Destekli ihvan Kuzey ve Gney Yemen'in birleme karan almasndan sonra Yemenli slamclar da ketdi aralarnda birleme karar aldlar. nk, teden beri Kuzey kesiminde arl olan slamcln veairetilim dengesi bozuldu. Milliyeti, demokratik ve sosyalist gler siyaset sahasnda arlk kazand. Bu nedenle Haid kabilesi reisi eyh Abdullah Bin Hseyin El Ahmar, lkedeki ihvan hareketi lideri eyh Abulmecid El Zindan ile biraraya gelerek 1989'da Islah iin Yemen Ktle Partisi'ni (Hzb-ul Tecemmu-ul Yemeni Llslah) kurdu. Henz birlemi ve siyasi adan gei aamasnda olan Yemen gibi bir lkenin nazik dengelerinde, slamc lider eyh Abdullah, "siyasi hareketin ritmi" olarak tanmlanyor. Krfeu Sava'nda Batl lkelerin blgeye mdahalesine' kar kan Yemen ile ABD mttefiki Suudi Arabistan'n aras iyice gerginleti. Bunun iki nedeni bulunuyor: 4 Bir; siyasi adan Yemen komu lkelere gre daha demokratik ve katlmc. Bu, geleneki slamclarn 140 ? ynettii feodal krallklar rktyor. ki; Amerika'dan g alan Suudi Arabistan, yaylmaclk peinde. Bu nedenle "petroln kt topraklar bana aittir" bahanesiyle, Suudi ynetimi Yemen ile anlamazl trmandryor. Her iki neden de Suudi Arabistan'n Yemen'deki slamc parti ve akmlarla iliki kurmas iin yeterli saylr. Bu balamda Yemen Evlatlar Birlii direkt olarak Suudi Arabistan'a bal. Yemen Ktle Partisi ise, Suudi sermayesi ve siyasi desteini arkasna alarak i siyasette faal rol oynamaya alyor. Szgelii bu partinin, ierdeki istikrar bozmak iin, u anda lkeyi ynetmek zere bir eit birleme koalisyonu yapm olan Gney Yemen'deki sosyalist kesimlerle Kuzey'deki demokratik milliyetilerin liderlerine kar su-ikastler dzenledii; lke ekonomisini kundaklad iddia ediliyor. Abdullah El Ahmar yalanlamasna ramen, bu iddialarn ard arkas kesilmiyor. (El Vatan El Arabi, 29 Eyll 1992). Parti liderinin anlatmlarna baklrsa, lkedeki her siyasi hareket yada
7-4-2013
pagina 33 van 148
partiyle diyalog ve ibirlii yapmas ngrlyor. Ancak bunun iin balca art, eriat dzeninin kabul edilmesi. O kadar ki, hareketin teorisyeni Abdulmecid El Zindani, "tvbe etmeleri ve eriata uymalar artyla Gney Yemen kkenli komnist ve sosyalistleri balayabileceklerini" syleyebiliyor. (Suudi El Muslimun gazetesi, 14 Austos 1992). Yemen Kitle Partisi iinde dini ahsiyetler, ulema, kabile reisleri, tccarlar bulunuyor. Yine, Suudi Arabistan'n da zorlamasyla lkede seim yaplmasn en 141 T vT/l SU (D 3cr C) KUVEYT 1940 ila 196O'l yllar arasnda Ortadou'daki Arap lkelerinde slam akmlar iinde u veren, ama zellikle rdn ve Kuveyt'te gelime gsteren El Hizbi El Tahrir El slami (slami Kurtulu Partisi) ya da ksa adyla Hizb-u Tahrir,birok slam lkesinde gdk kald. Kukusuz geleneki ihvan ve kat Selefi akmlara oranla daha aykn, daha esnek ya da doru bir ifadeyle daha az dogmatik olan bu hareket, belli oranlarda Ortadou'daki tek egemen g olan ngiliz ynetimiyle de dirsek temas iindeydi. Bu nedenle gerek aykr tutumlar gerekse ngiltere'nin blgedeki nfuzunun azalmasyla birlikte Kuveyt'te etkin olan Hizb-u Tahrir hareketi de geriledi. Ama Kuveyt Emirlii, zaten slami kurallar erevesinde kurulduundan ve lkede eriat geerli olduundan, resmi slam'n yannda birtakm slam dernek ve kurulular da ncelikle toplumsal, giderek siyasi alanda boy gsterdi. Klasik Snni geleneki ve Selefi akmlarn yannda, Mslman Kardeler rgt (ihvan) ile ii mezhebinin grlerini dile getiren rgtler de siyasi ve toplumsal 144 alana ktlar. Kuveyt'de eitli kiiler tarafndan temsil edilen be ayr Ihvan'a ait be ayr cemaatten sz edilebilir. Bunlarn banda da Ihvanclarn yrtt Ce-miye-tl s!ah-l timai (Toplumsal Islah Cemiyeti) gelir. Ayrca,Filistin Kurtulu rgt (FK) lideri Ya-ser Arafat, lkesinin srail igaline kar mcadele zemininde ilk rgtsel temasn Msr'daki ihvan ile kurmutu. Arafat, daha sonra Kuveyt'te mhendis olarak alt gnlerde de bu lkedeki ihvan ile balarn korudu. Ama temasn boyutlar hakknda ortada fazla bilgi yok. Ihvan'n gnmze uzanan akmlarna gemeden nce, ran slam Devrirni'nden etkilenen eylemci ii radikalizmine deinmekte yarar var. Bu hareket, 1980'li yllarda Kuveyt'te iddete bavurdu; bata Kuveyt egemen snflar olmak zere evreye dehet sald. Kuveyt hkmeti, ran tarafndan gizli/ ak biimde desteklenen radikal hareketlerin bir ksm, bu zengin petrol'lkesinde ama zellikle lkedeki ii mezhebinden olan ranl, Kuveytli ve Irakllar ile smaiiyye mezhebine bal Asyallar (Pakistanllar) arasnda geni apl faaliyetlerde bulundu. Silahl eylemler ve iddet hareketleri, Kuveyt hkmetince bastrld. Ama bir yandan da, ayn dnemde Ortadou'ya "devrim ihrac" isteyen iran'dan korkan Kuveyt hkmeti, ia hareketinin ve bunu destekleyen Caferi mezhebinden kitlenin stne fazla gidemiyordu. Gerek Kuveyt'teki tutuklamalar gerekse ran-rak Sava sonras gelimeler; rnein Haimi Rafsancani liderliindeki grece lml kanadn iktidara egemen olmas, bu arada Irak'a kar balatlan Krfez Sava sonras olgular; szgelimi 145 ran-Kuveyt yaknlamas ve Kuveyt'in Filistin'deki slamc hareketi desteklemesi (FK'nn Saddam'a desteine karlk) lkedeki radikal slama akmn geliimini durdurdu. Yurtdnda bulunan ve lkeye girmesi yasaklanan ynetim kart kk Snni ve ii radikal slamc yaplar saymazsak, imdi Kuveyt'te yasal zeminde faaliyet gsteren slamc hareket var: 1) Kuruculuunu ve ncln smail El ati'nin yapt slami Anayasal Hareket ( El Hareke El Dus-turiyye El slamiyye). Bu hareket daha nce Msr'daki hvan hareketine bal alrken, bu merkezden koparak kendine zg gelimi bir program hazrlad. Msr'daki ihvan ile slami Anayasal Hareket arasndaki son gr ayrl ve kopu, Krfez bunalmnda gerekleti. Kuveytli hvanclar, "Irak lideri Saddam'm lkelerini igalini knayp" Batl Mttefikleri desteklerken; Msrl ihvanclar, "Saddam'a destek vermemekle birlikte Batl glerin mslman bir Arap lkesine saldrmasna" kar ktlar. Ekim ay banda ise Msrl ihvan liderleri, Kuveyt Devlet Bakan'na bir kutlama telgraf ekerek, eski tutumlarnn zeletirisini yapp Kuveyt ynetimiyle yeniden uzlatlar. Mslman Kardelenin parlamento zemininde oynayan kanad olan slami Anayasal Hareket, 1981'de iki 1985'te ise miletvekili sokmutu Meclis'e. 1992 Ekim aynda yaplan seimlerde alt milletvekili kard. Ayrca , bamsz slamc adaylara yardm ve destek verdi.Bu hareket sol ve milliyeti blokun oluturduu Demokratik Platform'dan sonra ikinci 146 byk g saylyor. slami Anayasal Hareket, katlamad seim blgelerinde ii Halk slami plok'a oy verdirmedi. 2) Gler dengesinde nc srada Milli slami Koalisyon var. Daha ok eylemci ia gruplaryla ran slam devriminden etkilenen slamclardan oluan bu Koalisyon, Kuveyt kentinin dou kesimindeki ia ynlar arasnda faaliyet gsteriyor. 1985'de kazand milletvekilinden birini koruyup ikisini kaybeden bu hareket de be milletvekili kard3) Halk slami Blok ise geleneki. Selefi akmn temsilcisi. Bu ynyle de
7-4-2013
pagina 34 van 148
Ihvan'n bir uzants durumundaki slami Anayasal Hareket'in daha ok toplumsal alandaki yansmas gibi. Zaten partiden ok hayr cemiyetleri araclyla faaliyet gsteren slami Blok, birok hayr kuruluunu yneten Folkloru Yaatma Cemiyeti'nin araclyla meruluk kazand. Seime bu hareket de katlacak. 147 D) BAHREYN 1975'ten beri feshedilen anayasadan sonra, Yeni Dnya Dzeni ve Amerikan birliklerinin Arabistan yarmadasna yerlemesiyle birlikte hafif de olsa esen Bat tipi demokrasi samyeli; bir yerde Kuveyt, Suudi Arabistan ve Bahreyn gibi lkelerdeki liberalleri et-kiliyebiliyor. Nitekim son zamanlarda Danma Meclisi kurulunca, y.sal olmasa bile teden beri fiili faaliyette bulunan Bahreyn slami Birlik (El Tecemmu El slami El Bahreyni) hareketi de, hkmetin ada ltlere gre hareket etmesini, btn baskc yasa maddelerinin iptalini ve daha fazla demokrasi istiyor. Her eyden nce genel seim yaplarak anayasal dzene geilmesi de bu partinin istekleri arasnda. Ayrca lkede devrim yoluyla iktidara gelmeyi amalayan Bay ren'in Kurtuluu irt slami Cephe adl bir rgt daha bulunuyor. ran'a yakm bir sylem iindeki bu radikal rgt, dier demokratik rgtlerle ortak bir bildiriye imza atarak Ocak 1993'te lkede demokrasi istedi. 148 DRDNC BLM AM DYARINDA SLAM A) FLSTN slami hareketin tarihi de, Arap lkelerindeki slami hareketin tarihi gibi, Msr'daki islami akmn gelime seyrini izler. Fakat ayn zamanda Filistin ile Msr arasnda zel bir ba var. Msr'da ihvan Cemaati biiminde rgtlenen slami hareketin liderleri,1930'lu yllardan balayarak dini saikler (drtlerle) sonucunda ngiliz emperyalizmi ile Siyonist smrgecilie kar, Filistinlilerin yannda mcadele ettiler. zellikle 194O'l yllarda Msr ihvan Cemaati'nin lideri Hasan El Benne ile arkadalar, Sina l ve o dnemde Msr'n egemenliinde bulunan Gazze eridi'nde srail Hagana etelerine kar birlikte silahl mcadele yrttler.Hatta Hasan El Benne, yine o dnemde Sina llerinde srail ile savaan ordu komutanlarndan olup daha sonra Msr ve Arap dnyasnn bir numaral milliyeti nderi haline gelecek olan Cemal Abdulnasr ile birlikte katlmt silahl mcadeleye. slami ihvan ile Abdulnasr ve General Necib gibi baz ordu komutanlar arasnda, o tarihte lkeyi yneten Kral Faruk'un devrilmesi ko-iysunda istiare (gr alverii) yapld da 151 en 3 $ tlllpflflf = * a " g > E^;'3 s fD $ v; Q* tfl T tsHtiyf"5 s (j2. fo p-g/3 3*^5. 3 I.? &.2T ^ S2: JL-ffi. *a p ffi 5T tt> o*. -t o >XJ p; 5* l\ g "--w. sr ? s s ? o. M < fD 3 en I l-t fO S S. - S &fD ro 3 & Bi- 3' a fr g ^ OT & CO CD = s. ft . fO v< 5 , | ^: 3 CL fD 3 fD fD . P- *fl n o su n fD crcrt? cr on CK) fT L
7-4-2013
pagina 35 van 148
fD *=- >-! S- 2 S mcadelesine fiili bir katlmla nclk yapp srail-ngiliz smrgeciliine kar direnmek belki de her iki halk, hi olmazsa birini, kurtulua gtrebilirdi. ki; Komnist Partisi, "anti -emparyalizm" sogan altnda srarla, Filistin halknn nderliini milliyetilik ile suluyor; geni perspektiften yoksun, mslman din ideolojisiyle (slamc deil) ynlendirilen, aresizlik iinde Alman emperyalizminden medet uman Filistin nderliini, "emperyalizm ibirlikisi Arap gericilii" diye niteliyordu. Bu sulamann da doru olmad tarihsel olarak ortaya kt. Oysa Filistin nderlii, geici olumsuzluklarna ramen, esas olarak ykselen ulusal kurtuluu potansiyeli, nesnel olarak antiemperyalist ve anti-smrgeci bir akm temsil ediyordu. Blgedeki komnistler ve Komintern, bu potansiyeli ve kalc olan yn grmek yerine, Avrupa merkezli ii (proleter) ideolojisinin etkisiyle, kylln devrimci potansiyelini gremediler ve geici olumsuzluklar (din temas, Alman emparyalistlerinden medet umma vb) n plana kardlar. Bir de, yine blgedeki komnistlerin, zellikle de Avrupa'dan Filistin'e gm Yahudi komnistlerin, "oryantalizm ve Avrupa merkezli "Beyaz Adam" teorisinden etkilenmesi nedeniyle (bu bak as klasik marksizmde, yani Sovyet toplumu kurulmadan nceki marksist bak asnda da belli bir oranda vard) esas olarak Dou Avrupa (Polonya, Beyaz Rusya, Romanya, Yugoslavya vs) lkelerinden giden nl Bond rgtnn srail'e giderek kihoz/'sohz irihideR, biimde sosyalist, zde kapitalist kooperatifler olar Kibbutz kurma faaliyetlerine olumlu baktlar. Bu tr konyalist (baka bir halkn toprana igal yoluyla ya 154 da zorla yerleme siyaseti), smrgeci siyasetler, "Ara llerinin yemyeil cennete dntrlmesi" ya da " proleterya dourup, sosyalizasyonun Ortadou'da filizlendii merkezler" gibi sunuldu. Dolaysyla "pinti, tembel ve gericilik merkezi Arap toplumlarna gtrlen uygarlk" olarak algland. Bu nedenlerle Sovyetler Birlii'nin o dnem Birlemi MiUetler'deki temsilcisi Andre Gromiko (daha sonra uzun yllar dileri bakan olup, Gorbaov zamannda grevden alnd) 1948'de srail'i tanyan ilk iki kiiden biri oldu. 1950'li yllarda ise srail ile Sovyetler Birlii arasnda neredeyse balay yaand. Bu siyasetini gnmze kadar srdren srail Komnist Partisi, Dou Av-rupa'daki sistemin kmesinin ardndan hemen btn Arap yelerini, giderek ykselen slami akma kaptrd. Sosyalistler asndan ibretle incelenmesi gereken bu dersi, ayrca "Ortadou'da komnist partiler ve milli mesele" ad altnda incelemeyi dndmzden ve u anda yersizlik nedeniyle burada kesmek durumundayz. slamclarn K Uykusu Yeniden slama akma dnersek, Filistin direnii, 1948'de srail devletinin kurulmas ve bunun Birlemi Milletler rgtnce kabul edilmesinden sonra, uzunca bir durgunluk dnemine girdi. Msr'daki slama hareket de Filistin'den elini eteini ekerek, Abdulnasr ve iktidar meseleleriyle uramaya koyuldu. Dolaysyla bu hareketten ilham alan Filistin'deki slami hareket de, zellikle u anda srail igalinde bulunan o dnem Msr egemenliindeki Gazze eridi'nde uzun bir k uykusuna yatt. 155 1967 Arap-srail Sava'mn altnc gnnde Arap dnyasnda maddi ve manevi adan byk bir bozgun yaand. srail, btn Filistin topraklarna ek olarak Msr'n Sina, Suriye'nin Golan blgesini tmyle igal etmiti. Bu toplumsal ruh hali iinde, din yeniden kurtarc gibi gsterilmeye ve grlmeye baland. Bozgunun nedenlerini aratranlarn ou, "Allah', peygamberi, dini ve imam unuttuk. slam'a srt evirdik. Bu yzden kyamet koptu; bamza ta yad. Bunlar hayra alamet deil. Tez elden dine, imana sarlmalyz.." yolunda bilimsel olmayan tahliller yaptlar. Bu arada batl inanlar oald. Mekke ve Medine'den sonra slam aleminin en nemli kutsal kenti saylan ve Hz. Muhammed'in bu kentten ykselerek gkyzne k efsanesini ieren Mira Gecesi'ne konu olan "Kuds zerinde Meryem Ana'nn dolat, beklenen Kurtarc Mehdi'nin geldii vs " yolunda sylentiler dolayordu. O kadar ki ABD'de yaayan Filistinli bir profesr, bu yorum ve batl inanlar eletiren, Arap toplumundaki bu ad bak asn yerden yere vuran bir kitap yazmak zorunda kald. Ksacas, 1967 bozgunu, Filistin toplumunda dini zemin yaygnlamasn hzlandrd; ama bu aktif deil pasif slam idi.Yani dnya ilerinden elini eteini ekerek daha ok ibadet etmeye daha ok yakarta bulunmaya ynelik bir abayd. Ancak, tam da bu dnemde ortaya kan Filistinli rgtler, dinin bu mistik arrm emberini yrtmaya baladlar. Bir zamanlar Msr'daki ihvan hareketiyle dirsek temas iinde bulunan Filistinli renciler de, 1970'lerin banda t'rmana geen milliyeti/yurtsever harekete katldka pasiflikten kurtuldular. Szgelimi 156 1950'li yllarda Msr'n bakenti Kahire'deki Filisti renci Birlii iinde yeralan imdiki FK lideri Yase Arafat ve sa kolu Abu Cihad (Halil Vezir, ldrld), Msr'daki ihvan ile temas halindeydiler. Birka yl sonra Arafat, Kuveyt'te mhendis olarak alt sralarda ihvan cemaatiyle kurduu temaslarn henz kaybetmemiti. Ancak, milliyeti lider Cemal Abdulnasr'a kar slamclarn suikast giriimi, Filistinli renci liderlerinin Ihvan'dan souyarak milliyeti akma ynelmelerine yol amt. 1970'li yllarda Filistin yurtsever direni hareketine olan youn ilgi ve kitlesel katlm, FK iinde mi-liyeti/yurtsever rgt olan El Feth'in,
7-4-2013
pagina 36 van 148
slamclar ve dini ahsiyetleri (bu arada bir ksm marksistleri de ) bnyesine almasn salad. Birok slamc, El Fetih yesi sfatyla gerek srail igali altndaki Filistin'de gerekse yurtdnda (Lbnan, Suriye, rdn, Suudi Arabistan, Kuveyt vs) eitli rgtsel faaliyet ve eylemlerde bulundular. Kimi yakalanp ieri atld. El Fetih rgtne youn slami katlm, teden beri Filistin direniinin youn olduu Akdeniz kys ile Sina l arasnda kalan Gazze eridi'nde yaand. srail'in Gz Yumduu slami Gelime 1950-75 arasnda Filistin slamc hareketi, hemen hi bir faaliyette bulunmad. Kulukaya yatt. Frsatlar bekledi. Gazze'deki ihvan, gn yzne kmaktan ve herhangi bir faaliyet yapmaktan kand uzun sre. Su-riye-Lbnan snrna yakn Kuzey srail blgesindeki El Mselles ( El Celil ya da Galile) blgesindeki kylerde ise, slami hareket daha ok srail'e yarayan bir tutum iine girdi. 157 1967-80 arasnda srail hkmeti, slam' yaamak isteyenlerin toplumu pasifize eden ynlerini iyi deerlendirdi. Filistin toplumunu Hristiyan, Drzi, Mslman diye ayrd. Ardndan srail Radyosu'nun Arapa programlarnda her sabah dini yaynlar yapt. Kur*an okumayla balayan programlar, eitli dinsel mnasebetlerdeki kutlamalara (mevlid, mira kandilleri gibi) dnt. Kur'an'n Yahudi-slam uyumuna ilikin ayetleri okunmaya baland. Arapa karlan gazetelerde din propagandas yapld. Arap milliyetiliine ilikin tm kitap, roman vs trnden yaynlarn yasak olduu bir dnemde slam dini ve tarihine ilikin kitaplarn basm ve yaymna kolaylklar gsterildi. slami gr benimseyenlerin rgtlenmelerine ve cemaatler kurmalarna gz yumulup izin verildi. Camiilerdeki vaazler zellikle halka duyuruldu. Benzer kolaylklar srail hapishanelerinde yaayan, ounlukla Filistin direniinden umudunu keserek, kendi anlatmlaryla "slam' yaayarak huzur bulmak" isteyen Filistin Fedayyileri'ne de sunuldu. Cezaevi ynetimine kar insani talepler iin verilen mcadele ya da Filistin halkna kar ilenen eitli soykrmlar (Lbnan,rdn ve Filistin'de) protesto amacyla 1970-80 arasnda yaplan btn eylemlere srt evirdi hapisteki slamc fedayyiler. rnein alk grevi hakknda, "Bu orutur. Biz sadece slam'da emredilen orucu tutarz" trnden sudan gerekelerle mcadeleden katlar. Bu arada rgtlenmeye baladlar. rgtlendike, cezaevi ynetimiyle yaknlaarak Filistin direniileriyle aralarna mesafe koymaya baladlar. Belli bir sayya ulatktan sonra, "dnya ilerine "srt evirip", srail'in hapisteki kk 158 apl retim faaliyetlerine ( Filistinliler asndan bunlara katlmak ulusal onuru kltc bir davrant katldlar; buna karlk hapishane ynetiminden mes-cid, dini trenleri kutlama, daha ok dini kitap okuma trnden telaperde bulundular. Filistin direniini krmak iin bu frsat karmayan srail ynetimi, yurtsever ve marksist Filistinlilere tanmad imkanlar slamclara tand. Bilimsel ve siyasi kitaplarn yasakland ortamda, insanlar dini kitaplar okumaya zorland.Ynetim ile Filistin yurtseverleri arasndaki uzlamaz elikiler, bu kez slama Filistinliler ile yurtseverler arasndaki elikilere yansd. Yer yer iddet kullanmna yol at. Bu durum, 1979'daki ran slam Devrimi'ne kadar srd. Gelinen noktada srail ile slamc hareketler, zelde HAMAS-srail ilikisi nasl? FK lideri Arafat, bu rgt, Gney Afrika Beyaz ynetimiyle ibirlikilik yapan nkatha/Zulu kabilelerine benzetti. El Fetih'in Gazze blgesindeki liderlerinden Tevfik Abu Hawse, "srail, HAMAS ile gizli ibirlii iinde bu rgtn gelimesine gz yumuyor" diyor. Bu konuda bamsz aratrma yapan bir ngiliz aratrmac unlar sylyor:" Dorusu srail-HAMAS ibirliinin somut kantlarna rastlayamadm. Bu sulama, rakip rgt El Fetih'in kara almas olabilir. Ama u bir gerek: srail, HAMAS rgtnn kitle temelini oluturan camii ve mescid yapmna aka gz yumuyor ve gerekli ruhsat hemen veriyor." (El Vasat, 30 Kasm 1992) 11 Ocak 1993 tarihli El Arap gazetesi "HAMAS rgtnn kurulmasna msaade eden kiinin, srail 159 hkmetinin Gazze'deki askeri valisi olduunu" yazyor ve asl hedefin FK'y blmek olduunu ileri sryor. Yine de bu 415 slamcnn srail tarafndan srgn edilmesi gereini gizleyemiyor. Ihvan'daa Kopu * slami hareket 1970'lerin ortalarnda uzun k uykusundan uyand veya kabuundan kmaya balad. Ihvan'a bal baz genler, "siyonist dmana kar askeri eylemlerde bulunmak" iin kendi nderliklerini ikna etme abasna girdiler. Ancak geleneki ihvan nderlii, "uygun bir frsat ortaya kncaya kadar askeri eylemleri durdurduunu" bir kez daha vurgulad. Bu tutum, kimi slamc genleri ikna etmeye yetmedi. ran'da Ayettullah Humeyni nderliinde bir slam nklab gerekleince, Ortadou'daki slami hareket genel anlamda, olumlu ya da olumsuz biimde, bundan etkilendi. Filistin'de de benzer ey yaand. rnein srail igali altnda bulunan Gazze blgesindeki ihvan Cemaati nderlerinden Dr. Fethi El kaki, ran modelini rnek alarak, Ihvan'n da bu modeli benimsemesini istedi. Bu tutum, ihvan nderlii ' iinde sert tartmalara yol at. ihvan nderlii, neredeyse Dr. Fethi El kaki'nin slamc oluundan, phelenmeye balad. Buna aldrmayan Dr. Fethi, ayrlmay da gze alarak kendine zgn br birim oluturdu. Sonunda ihvan'dan ayrld. Dr. Fethi'nin ayr bir slami rgt kurma arsna ilk olumlu yant verenlerden biri de eyh Abdulaziz Awde idi. O dnemde Birleik Arap Emirlikleri'nde alan bir Filistinli olan eyh Abdulaziz, Dr. Fethi ile ittifak kurarak yeni bir
7-4-2013
pagina 37 van 148
slami rgtn altyapsn oluturmaya koyuldu. 160 1980'lerin bana gelince, ihvan, Filistin'de askeri bir rgt kurulmasn kararlatrd. Ancak ok gemeden bu gizli rgt ortaya kartld. Sorumlularndan eyh Ahmed Yasin, 1983'te tutukland; 1985'de Filistinlisrailli esir deiimi gereince serbest brakld. Sonradan yine tutukland. Arafat'n Yetmeyen Tavizleri Filistin'de slami hareket gelitike, bu unsurlar en ok barndran Arafat liderliindeki El Fetih rgt, taviz stne taviz vermeye balad. rnein nceleri la-ik,devrimd ya da sosyalist ierikli sylemlere bavuran Arafat, o tarihten itibaren Filistin mcadelesinin bir "Cihad" olduunu savundu. Konumalarna "bismillah" ile balad ve sylevlerini Kur'an'dan ayet ve hadislerle ssledi. Fakat bu tutum, El Fetih iindeki slamclar tatmin etmedi. Arafat'n slamclarla slam dinini temel alarak rekabete girmesi, esas olarak slamc akma yarad. Nitekim Mnir efik, Abu Hasan ve Abu Hamdi gibi slamc kanat temsilcileri, yan-dalanyla birlikte El Fetih'ten ayrlarak "slami izgi" evresinde toplandlar. Yeri gelmiken belirtmeden geilmeyecek bir nokta da udur: ran, zellikle Mnir efik araclyla FK sahasna girmi oldu. Mnir efik,- bal bana ilgin bir kiilik sergiledi.Filistinlilerin anlatmlarna baklrsa, Kuds kentinde Hristiyan bir yazar iken, 1980'lerin ortalarnda birdenbire ia mezhebi tefelinde mslrnar seti. ran devriminin Filistinliler iindeki siyasi itibarnm yksek olduu bir dnemde, r/an lehine propaganda yapt. zellikle igal Atndaki Bat eri'a ve Gazze topraklarnda, ran yanls 161 radikal slamclarn olumas iin alt. Daha nceki yllarnda komnist grleri benimseyip, ardndan daha radikal bir izgi olan Mao Zedung grlerini seen efik, marksist Filistin rgtleri yerine yurtsever milliyeti bir rgt olan Arafat liderliindeki El Fetih'e ye olmutu. O kadar ki, FK iinde Maocu izginin temsilciliini yapyordu 1970'li yllarda. Naci Allu adl siyasi bir nderle aralarnda bir rgt kurma planlar baarl olmaynca Mnir efik, sonunda ayrlmaya karar verdi. Tam da bu dnemde ran devrimi ortaya knca, efik rotasn ran'a evirdi. ran, Lbnan'daki Filistin kamplarnda, efik araclyla bir Hizbullah kurulmasn nerdi. Ancak proje yeterli bir zemin bulamad. (El Mecelle, 2 Aralk 1992) Arafat, son bir hamle daha yaparak birtakm bamsz slami ahsiyetleri FK'nn eitli kurum ve kurulularnn bana getirdi. Szgelimi en yksek yetki organ olan Filistin Ulusal Meclisi Bakanlna Kuds eski Mfts eyh Abdulhamid El Sayih seildi. Fakat slami akm ayrlmaya ve bamszln ilan etmeye kararlyd. Hamas'a Giden Yol Beklenen oldu: El Fetih'ten ayrlanlarla ihvan'dan kopanlar 1986'da Seraya El Cihad El slami (slami Cihad Alaylar) adyla bir rgt kurdular. Bu rgt, 1982'den beri eylemlilik derecesi sfr olan bir dnemde, Filistin Fedayyi hareketine kinaye olarak 1986'da Kuds'deki hassas bir blgede ok sayda srail askerinin lmne yol aan bir eylem yaparak sesini duyurdu. Eylem, Filistinliler arasmda byk yank buldu; ok sayda gencin slamc kesime ynelmesine yol at. 162 1 Giderek kitlesel bir karakter kazanan slamc hareket 1987'de Filistinli bir iinin srail istihbaratna bal tatn altnda ezilmesine tepki olarak dzenledii gsteride sokaa dklmeye karar verdi. Yoksulluk, yirmi yllk igalin yaratt ulusal kin ve fke, Gazze blgesinde uygun ortam bulunca birden patlad. Tam da bu ortamda 14 Aralk 1987'de Hareke-tl Muh-kaveme-tul slamiyye (slami Direni Hareketi) ya da ksa adyla HAMAS kuruldu. HAMAS, tam ne zaman kuruldu? Bunun cevabn hareketin ilk kurucusu ve manevi lideri eyh Ahmed smail Hasan Yasin'in polis ifadelerinden izleyelim. El Vasat dergisi, 30 Kasm 1992 tarihli nshasmda, Filistin ve Arap kaynaklarna dayanarak ele geirdii bu gizli ifadelerini yksn yle anlatyor: "Haziran 1989'da tutuklanp ikence gren eyh Yasin, zaten felli biriydi. Gnlerce ikence grd. Bu arada olu Amdlhamid'in, hergn gzlerinin nnde srailli cellatlar tarafndan kamlanmasna dayanamad ve kt.tiraflarn yle sralad: "Aralk 1987 balarnda HAMAS haraketini, Gazze blgesinde kurmaya karar verdim. lk elde, igale kar bildiri datp afi yaptracaktk. eitli kiilerle (eyh Salah ehade, Mhendis sa El Near, Dr. brahim El Yezari, Dr. Abdlaziz El Rentissi vb) grtkten sonra bu ie koyulduk. Aralk 1987'de ilk bildirimizi yaynlayarak ntifada ile birlikte eylem takvimini akladk. Ocak 1988'de ise igal altndaki Bat eria'dan ihvan mensubu Cemil Hemami adl bir kii de, HAMAS'n kendi blgelerinde kurulmasn istedi. Kabul ettik. Bat eria ile Gazze arasndaki balantlar gizli mektuplar, ifreler ve camiilerdeki buluma nok163talarmdaki araclar kanalyla salanyordu. Ayrca Londra'dan, bir HAM AS sorumlusu da devreye giriyor, bize mali yardm da aktaryordu. Her sorumluya bir numara vermitik ki, yakalanma annda kimse kimseyi ele vermesin." Peki ya askeri rgtlenme? Yine eyh Yasin'in ifadesine bavuralm:"1987'de ama ntifada'mn balamasndan iki ay nce, hapisten tandm eyh Salah Sehade ile oturup konutuk. rgtn askeri ve gvenlik girimini kurmamz gerekliydi. lk hedefimiz, igalci srail askerlerine direnmek olacakt. Gvenlik ve asayi asndan ise; srail ile ibirlii yapanlar, slami rf ve adetlere uymayanlar, iki ve uyuturucu kullananlar, fahielik yapanlar doru yola getirmek iin iddet kullanacak birimler faaliyet iinde olacakt. Aslnda askeri rgtn ilk temelini 1982'de attm. O zamanki ad Filistin Mcahitleri idi. Hedefi ise gelecek iin gerekli silah bulup toplamakt. Gvenlik biriminin ilk ad Cihad ve Davet Grubu (Mecmua-tl Cihad vel Deva adnn ksaltlm olan MECD) idi. En
7-4-2013
pagina 38 van 148
nemli grevi dman hakknda bilgi toplamak ve yukarda deindiim toplumsal ahlkszl iddet kullanarak nlemekti." (ags) 1983'te igal altndaki topraklarda askeri bir slami rgt kurma fikri, 1986/87 yllarnda dank biimde ve dman artmak iin u rgtler kurularak somutlat: slami Kavga Hareketi, Esirler Toprana Bal Kalanlar, slami Direni Hareketi. rgtn emasna ilikin yle bir tablo sergilemek mmkn: a) Seferberlik, rgt ve Asayi Birimi:grevi, hareketin gvenliini korumak ve istihbarat toplamak. 164 b) Askeri Birim: grevi, askeri eylemlerde bulunmak c) Olaylar Birimi: ntifada'y izleyip katkda bulunmak d) Siyasi Birim: grevi, hareketin st dzey siyasetini belirlemek. e) Enformasyon ve Cezaevi Birimi: Tutuklu rgt elemanlar hakknda bilgi verip onlarla dars arasnda balant kurmak. HAMAS, ura Meclisi denilen 24 yelik st dzey bir kurul tarafndan ynetiliyor.lk aamada belirlenen bu say, her ortama gre deiebiliyor. rgtn nc Meclisi 7 kiiden oluuyor ki; alt blmnde gvenlik, siyasi ve askeri komite sorumlular yer alyor, (ags) Hemen belirtmek gerekir ki; HAMAS kurulmadan nce, rgtn, Cezayir'deki Milli Kurtulu Cephesi gibi, milli ve dini sylemleri iereren, her kesimden insan kapsayan grece liberal bir rgt olmas dnld. Bu yzden HAMAS'n ana rgt olar ihvan iinde iki ana akm vard. Birincisi Filistin'de sami Cihad akmyd ki; "ncelikle Filistin'de slami bir devlet ve toplum temelinin yaratlmasnda srar ediyordu. Ci-had'm bu amala ilan edilmesinden yanayd." kinci akm ise eyh Yasin'in ban ektii HAMAS idi ki; "ncelikle igalcilere kar Cihad ederek, mcadele iinde slami bir devlet ve topluma varmay ngryordu." (ags) ihvan iinde Hamas Tartmas Kiesellik HAMAS nderliini artt. Uzun ârdan sonra sokaa dklen HAMAS, ne kadar ye165 tersiz ve tecrbesiz olduunu da grd. Yeni durumla baedecek gibi deildi. Tam da bu srada sokaa dklmek ve kitlesellemekten ekinen ihvan nderlii, yeniden ortaya kt ve HAMAS'm kendisiyle ilikisinin boyutunu gndeme getirdi. Gndemdeki soru uydu: HAMAS, iinden kt ihvan'a bal olarak m alacak yoksa kitleselletike bamszln kazanacak bir rgt m olacak? iki ayr gr vard orta yerde: Birincisi; HAMAS'm askeri bir kanat olarak ihvan Cemaati'ne bal olmasndan yanayd. Bu gr, ayn zamanda HAMAS', yllarca mcadeleyi durduran ve bu nedenle Filistin direni mcadelesinin gerisinde kalarak halktan soyutlanan, hatta yer yer halka kar srail'e yakn tutumlar alan ihvan hareketinin kir temizleyicisi olarak gryor; HAMAS araclyla yaplacak yz aartc eylemlerin, ihvan'in hatal gemiini unutturmaya yarayacan bylelikle bu rgt temize karmay da amalyordu. kinci gr ise, HAMAS'n ihvan'dan bamsz, kitlesel ve hemen herkese ak bir rgt olmasn savunuyordu. Hamas, ihvan'dan Ayrlyor Youn tartmalara ramen ounlukta olan birinci gr kazand; HAMAS'm, ihvan Cemaati'nin "kanatlarndan biri" olduu yazld i tzkte. Ancak bu durum uzun srmedi. HAMAS giderek bamsz bir rgt gibi hareket etmeye balad. HAMAS sadece rgtsel bakmdan Ihvan'dan ayrlmad. Siyasetler ve zihniyetler asndan da gi' derek radikal tutumlar ald. Szgelimi geleneki ihvan (Msr ve rdn'deki) Cemaati, parlamentoya' girmeyi 166 bir ama olarak bellerken, HAMAS, Filistin Ulusa Mec-lisi'ne girmeyi reddetti. Suriye'deki ihvan, FK ile lideri Arafat', Filistin halknn tek meru temsilcisi olarak tanrken, HAMAS buna kar kyor. HAMAS'a gre FK, Filistin halknn meru temsilcisi olmakla birlikte, laik ve demokratik bir dzeni savunduundan byle bir rgtn ats altna girmek eriat asndan caiz deildir. Bununla birlikte HAMAS siyasi edebiyatnda "FK'nn Filistin halkn kurtarma hedefiyle HAMAS'n benzer yndeki hedefi akmaktadr." ibaresi yer alyor. Yine Suriye ve Libya, ihvan asndan pek sevilmeyen lkeler olmasna ramen, HAMAS bu lkelerle ibirliini mubah gryor. Krfez Sava srasnda ihvan genelde Bat'ya kar Saddam' kerhen desteklerken, HAMAS direkt olarak Saddam'a kar kp Kuveyt ile Suudi Arabistan'a yatrm yapt. Krfez Sava srasnda esasta tarafszln koruyan ancak siyasette srail ve ABD ile ayn cepheye dmemeye zen gsteren FK lideri Arafat, Kuveyt ile Suudi Arabistan'n cem gazabn zerine ektiinden, her iki lke FK'ye inat, HAMAS' para ve baka yollarla desteklediler. Bu slamc rgt zellikle srail igali altnda mcadele veren Filistin Birleik ntifada nderlii'ne kar kkrttlar. Bu kkrtmalar sonucunda kan atmalarda birok masum direniinin kan dkld. atmay her iki taraf da krklemesine raen, tarafsz bir gz, HAMAS'm srekli saldran durumda olduunu derhal far-kedebilirdLHAMAS, her eye ramen FK'de "babamz, kardeimiz ve"amcamz var; bir akrabalk hukukumuz var." sylemini ne sryor. HAMAS glendike/ FK ats altmda yer almak 167 iin artlarn kapsayan ilk yazl belgesini Nisan 1990'da sundu. Buna gre, Filistin Ulusal Meclisi'ndeki toplam sandalye saysnn yzde 40-50'si kendisine verilirse ,HAMAS bu kuruma girmeyi kabul edecekti. FK, bu art, dayatmaclk olarak niteleyip reddetti. Kimi kaynaklara baklrsa, HAM AS, Filistin halknn % 15-20'sinin desteine sahip. HAM AS ise bu orann 40-50* olduunu iddia ediyor, (ags) Bu arada biri Filistinli dieri ngiliz aratrmac olmak zere iki kiinin ortak gzlemini aktaralm: "HA-MAS, kendi deyimiyle ahlaksz toplumu slami yola
7-4-2013
pagina 39 van 148
getirmek gerekesiyle halka kar kulland yerli yersiz iddet yznden, giderek destek yitiriyor." (ags) HAMAS, bu tutumun bir sonucu olarak, igal altndaki Birleik ntifada nderlii'ne de katlmad. Dier Filistinli rgtlerle, zellikle tabann kazanacan umduu milliyeti/yurtsever bir rgt olan El Fetih ile dar bir rekabete girdi; atmalar sonucunda baz masumlar ldrld. Son gnlerdeki Ortadou Bar Grmeleri'ne ilikin tutumunda giderek sert tavrlar alan HAMAS, Arafat nderliini "teslimiyetilik " ile sulayarak, "Filistin'in bar grmeleri yoluyla deil, sonuna kadar mcadeleyle" kurtarlacan aklad. HAMAS, srail ile bar masasna oturan FK nderliine kar, esas olarak Suriye'de bulunan marksist, Arafat kart ve Suriye yanls Filistin milliyetisi ve slami 10 rgt tarafndan kurulan Filistin Selamet Cephesi iinde yer alarak, grmelere muhalefet ediyor ve bu Cephe altnda igal altndaki Filistin topraklarnda genel grevler dzenliyor ve ntifada ars yapyor. Bu arada "Filistin'in tek kur-' tulu yolunun slami Cihad olduunu" sylyor. " Hamas'n Para Kayna HAMAS rgtnn mali kaynaklan konusunda elikili ifadeler sarfediliyor. Bir ksm "hi bir yabanc evreden (Arap lkeleri dahil) tek kuru yardm alm deil. Yabanc lkelerden yardm ald yolundaki szler, temelsiz sylentilerden ibaret." diyebiliyor. Ancak uzmanlar tersini savunuyorlar: HAMAS'n* baz Arap lkeleriyle, kimi kurum ve kurululardan yardm aldna ilikin bilgiler sunuluyor. Krfez Sava srasnda Kuveyt, Suudi Arabistan ve baz Krfez lkelerinin HAMAS'a parasal yardm yaptklar artk biliniyor. (El Mecelle, 17-23 Haziran, 1992) HAMAS'in hapisteki eyh Yasin'den sonra fiili lideri Dr. Abdulaziz El Rentisi ise, "HAMAS, devletlerden deil ama Dnya slami Hareketi'nden mali destek alyor." diyor. Ama bu demeci yaynlayan 30 Kasm 1992 tarihli El Vasat dergisi, hem zel kaynaklarna hem de srail'deki Mantini dergisinin verilerine dayanarak, "HAMAS'n bir ylda ran'dan 30 milyon dolar yardm almak zere anlatn" yazd. Yine ayn dergi HAMAS manevi lideri eyh Ahmed Yasin'in polis kaytlarna gemi ifadesinden u alnty yapyor:" Austos 1988'de rdn zerinden elime geen para miktar 100 bin dinard. Daha sonra toplam aldm para 500 bin dolar buldu." (ags) Bu dzlemde El Fetih'in Gazze sorumlularndan Tevfik Abu Hawse, "HAMAS'n aylk geliri yarm milyon dolar kadar.." diyor, ancak HAMAS yetkilileri bunu reddediyor. HAMAS kendi mali kaynaklarn ikiye ayryor: Bir; ana kaynak olarak Basra Krfezi'ndeki islami tccarlar, âdamlar, kurum ve kurulularyla, yardm fonlarndan gelen balar. 169 168 ki; mali yatrmlar. Yukarda ad geen kaynaklardan toplanan yardm ve balar, dzenli ve devaml bir gelir getirmesi amacyla mali yatrmlar biiminde deerlendiriliyor. Bu yolla baz Arap lkelerinde yaayan kimi Filistinli ve Arap tccarlara yatrm imkanlar salanyor; bor veriliyor; kazanca ortak olunuyor. \ Hamas nderleri \ brahim oe: Filistin'de domu mhendis. 1950'lerde Msr'da ihvan ile temasta bulunan Filistin renci Birlii yesi.l970'lere kadar Kuds'te kald, igalden sonra rdn'e geti. Mhendisler Sen-dikas'mn yneticiliinde uzun yllar alt. rdn'deki ihvan ile gvenilir balar var. HAMAS'm szcs seilen Goe, FK ile Arap lkeleri ve HAMAS arasnda kpr grevini stlenen geleneki bir nder. Dr. Muhammed Sayyam: Gney Filistin'de dodu. 1950'lerde Kahire'deki slami El Ezher niversitesi mezunu oldu. Arap dilinde master unvanm kazanan Sayyam, bir sre Gazze'de retmen olarak alt. Kuveyt ve Suudi Arabistan'da yksek lisans renimi grdkten sonra Gazze slami niversitesi retim grevlisi oldu. 1980'lerin banda srail tarafndan yurtdna srld. Itnad El lmi: HAMAS'in gen nderlerinden. skenderiyye niversitesi Mhendislik Fakltesi mezunu. 1985'te Gazze'deki Mhendisler Sendikasnn yneticiliini yapt. HAMAS'm enformasyon ve halkla ilikiler sorumlusu olan El lmi, 1988'de tutukland; 1991'de ise yurtdma srld. 170 Muhammed Nezzal: rdn doumlu Filistinli gen nderlerden. Pakistan'da renim grd yllarda Arap renci Birlii arasnda etkinlik gsterdi. HA-MAS'n kitlesel ve herkese ak bir rgt olmasndan yana. Filistin'de slami rgtler 1)E1 Tekfir ve El Hicra : srail igali altndaki Gazze eridinde slenen rgtn ok sayda eleman var. Msr'da ayn adla kurulu rgt ile ilikileri ve benzerlikleri var.1985-1991 arasnda bir hayli faaldi. lk kez adm 1988'de duyurdu. Sylentilere baklrsa bu rgtn Mrid'i (nderi), HAMAS'm kurucusu ve manevi lideri eyh Ahmed Yasin'e en yakn kiidir. Yasin ile 1989'da tutuklanan Mrid, aslnda HAMAS iinde askeri bir kanadn sorumlusu olup, yreye gre zerk bir rgtlenme iine girdi. (El Vatan El Arabi, 1 Ocak 1993) 2) El Tebli ve El Davet: Tarihsel adan merebi, blgedeki slam haTeketlerinkinden farkldr.Pakistan merkezli dini bir hareket, ihvan'dan sonra ikinci byk rgt olduu syleniyor. Askeri eylemleri HAMAS kanad altnda yaplyor. Gazze blgesindeki camii ve mescidlerde faaliyet gsterirken ntifada ile birlikte erevesini gelitirerek bnyesine yeni ve aktif elemanlar ald. Kendi adna bildiri yaynlamaktan kamyor.
7-4-2013
pagina 40 van 148
3) El ihad El slami: Gazze eridinde faaliyet gsterir.l986'lardan beri ad blgede dolaan rgtn kkleri, El Kuvvet El Tahrir El aabiyye (Halk Kurtulu Gleri) adl bir harekete kadar uzanr ki; aslnda yeleri eskiden Ihvan'a bal olarak alrlard. Bu " 171 slami Cihad hareketinin vurucu gleri arasnda El Mustakllun (Bamszlar), El Tayyar El slami (slami Akm) ve Snni HizbuUah adl rgtler de bulunuyordu. Bir bakma dinsel banazlk ile ar mi-'liyetiliin bir karmyd. lk elde Gazze blgesinde bulunan slami Topluluk ile slami Cemiyet adl iki hayr derneine el atarak taraftar kazanma yoluna gitti. Ardndan srail'in de scak bakt Camii Yaptrma Dernekleri kurma ve ocuk Kreleri ama gibi etkinliklerde bulundu. Kurucusu ran devriminden etkilenen mhendis Ahmed Mhne 40 yalarnda. Ancak ilk kurucusunun o yllarda hapiste yatan Cabir Ahmed olduu sylenir. Birok kez srail tarafndan tutukland. kinci adam Fethi El kaki olup Austos 1988'de srail tarafndan Lbnan'a srgn edildi.Bu arada Cura-t ems merkezinin Cihad eylemleri iin byk bir karargah olduu, yine bu rgte ilk srail istihbarat ajan szmasnn gerekletii de yazlanlar arasnda, (age) 4) Hizb-ul Tahrir: 1952'de Kuds kentinde yaayan Takiyyeddin El Nebehani tarafndan kurulduktan sonra 1967'de merkezini rdn'e tad. O zaman szcln Mhendis Ata Abu El Reste yapt. nemli isimlerinden biri de Bekr Hawalide. 5) HAMAS: Yukarda HAMAS hakknda anlatlanlara ek olarak rgtn zzeddin El Kasm Mfrezeleri, Mescid-l Aksa Alaylar ve Filistin Hizbullah' adyla askeri nitelikli vurucu gleri de bulunuyor. 6) Filistin Hizbullah: zellikle sami Cihad liderlerinden olup Lbnan'a srgn edilen Fethi El kaki tarafndan kurulup gelitirildi. lk kuruluunu 172 25 Austos 1989 gn ran'n bakenti Tahran'da gerekletirdi. Kurulu bildirgesini de ran'n Filistin topraklarna ynelik yayn yapan Kuds Radyosu verdi. ran'n desteiyle Lbnan'daki HizbuUah ile eylem birlii iine girdi. ran -FK Rekabetinde Hamas Filistin slami hareketi, Arap lkelerindeki slamalar arasnda, ran slam devrimine destek veren ilk hareketlerden saylr. nk bata Humeyni olmak zere, ranl Ayetullahlar, ynetime gelir gelmez ah'n politikalarndan kkl bir kopu gstererek (en azndan biimsel ynyle) srail ile ilikilerini kestiler. ' srail bykelilii yerine Filistin temsilciliini kurdular. O dnemde FK lideri Arafat ile Humeyni arasnda, grnte su szmyordu. Bu tutum, Arap lkelerinin bile, Filistinlilere srt evirdikleri bir dnemde, Filistin halk arasnda byk bir sempati yaratt. yle ki; hemen her Filistinli "Allahu Ekber, Humeyni Rehber" slogann atabiliyordu. Bu bir benimsemeden ok, sempati ifadesiydi. Filistin-rari ibirlii sadece Tahran ile snrl kalmad. ranllar, "kutsal ehir Mescid-l Aksa'run bulunduu Kuds'n srail igalinden kurtarlmas iin" siyasi propaganda yapyor; lke iindeki Devrim Muhafzlar'ru (Pasdaran) Kuds'n kurtuluuna hazrlyordu. Bu hazrlk erevesinde FK ile ran arasnda, Pasdarlarn eitimi iin Gney Lbnan'da kamplar ama yolunda anlamalar yapld. Buna gre; Filistinliler, ranl Pasdaranlar ile Lbnan iilerini îteceklerdi. Karlk olarak, ran bir yandan FK'ye siyasi ve mali destek verirken, dier yandan Lbnanl iileri FK'ye yneltecekti. Genel ereve bu idi. 173 Bu genel sempati ve balay ortamnda Filistinli slamclarn ran ile balantlar kurmalar ok doald. Fakat, ran-lrak Sava, ran'n Filistinlileri tasfiye etmek isteyen Suriye ile ittifak, ran devriminde ia mezhepiliinin ar basmas gibi olaylar, Filistinli slamclarn ran'a ynelik ilk sempatilerini snrlad. Yine de Filistin ihvan hareketi iinden kan bir akm, ran slam Devrimi modelinin benimsenmesi, ran ynetiminin kabul edebilecei bir slami rgt kurulmas gerektii yolunda grler ne srd, ihvan ile anlaamayp slami Cihad Hareketi adyla ran yanls ilk rgt kuranlar, Tahran'dan hemen her trl destei aldlar. Ayn dnemde Filistinlilerin youn olarak yaad rdn'deki Filistin kkenli eyh Esed Biyud El Temimi de ran ile balant halinde ,rdn slamclarn harekete geirerek slami Cihad Hareketi/ Beyt-ul Mukaddes adyla bir rgt kurdu. ran-lrak Sava bittikten sonra, ran, Filistin rgtleri arasnda yeniden taraftarlar aramaya balad. O tarihte ihvan iinde tartmalar, zellikle 1987'de HAMAS rgtnn kurulmasyla sonulanmt. ran, HAMAS ile temas noktalar arad. nk slami Cihad Hareketi'nin (ran'n bandan beri destekledii) iindeki tartmalar ayr akmn daha domasna yol amt: a) Birinci Kanat: Fethi El kaki, hareketin asl adna sahip karak slami Cihad Hareketi'ni kurdu ve rgt merkezini Suriye'ye tad. b) kinci Kanat: eyh Esed Biyud El Temimi liderliinde Cihad slami/ Beyt-ul Mukaddes adl rgt olup, merkezim rdn'n bakenti Amman'da kurdu. 174 i c) nc Kanat: brahim Serbel nderliinde Cihad Hareketi/ Mescid-l Aksa Mfrezeleri adyla kurulan ve Amman'da bulunan rgt. Hemen hatrlatalm; brahim Serbel, u anda bir Arap lkesi (muhtemelen Libya ya da Irak) istihbaratyla ibirlii yaparak Yakup Qr ve Leys ubeylat ile birlikte gizli slami bir rgt kurmaktan sulanarak tutuklu bulunuyor. Filistin Hizbullah'nn Douu
7-4-2013
pagina 41 van 148
ran'n, rdn'deki slami Cihad Hareketi'ne bel balamamasmn bir nedeni, rgt lideri El Temimi'nin 180 derecelik dnleri. Szgelimi El Temimi, ran-lrak sava srasnda ran' desteklerken, Saddam' "kafirlik ve hyanet" ile sulamt. Ancak Krfez bunalm ncesinde Irak lideri Saddam Hseyin'e tam destek vererek Kuveyt'i igalini onaylamt. slami Cihad' desteklemekte karlalan bu olumsuz durum, ranl yetkilileri, Filistin'deki tek bir rgt desteklemek yerine, birok slamc rgte birden "mavi boncuk datma siyasetini" izlemeye yneltti. Szgelimi ran, HAMAS ile de scak ilikiler kurmaya balad. Ama ayn zamanda, Lbnan'da en ok gvendii "Hizbullah" trnden bir rgtn Filistin'de de kurulmas iin alt. Nitekim bunda baarl oldu. Filistinli Ahmed Mhne liderliinde Hizbullah/ Filistin adyla bir rgt kuruldu. Ahmed Mhne, eski bir El Fetih yesi. gal altndaki topraklarda birok Fe-dayi Eylemi'ne imza atanlardan. Bu nedenJe srail'de tutuklanp mebbet hapse mahkurn edildi. Cezaevi ydlarnda slamc grleri benimsedi. Ancak 1985'te 175 srail ile FK arasndaki esir deiiminden yararlanarak serbest brakld. slami Cihad rgtne ye oldu. 1988'de srail tarafndan yurtdna srld. 1990 ylnda ise slami Cihad lideri Fethi El kaki ile arasndaki gr ayrlklar nedeniyle rgtten atlan Ahmed Mhne, ran ile temasa geerek Lbnan'daki rgte benzer bir Hizbullah kurdu. Filistin Hizbullah rgtnn kurulmasyla ran ile daha nce balant halinde olan slami Cihad arasnda soukluk balad. slami Cihad lideri Fethi El kaki, kendi rgtnn de askeri eylemlerinden sorumlu Ahmed Mihne'nin kurduu rgtn gelimesinden korktu. nk slami Cihad'm nemli isimlerinden Seyyid Brke de rgtten koparak Filistin Hizbullah'na katld. Panie kaplan El kaki, direkt olarak ran'n dini lideri Mrid Ali Hameney ile balant kurarak, Seyyid Brke'nin , slami Cihad'a dnmesini salad. Ancak Hizbullah lideri Ahmed Mhne bamsz olarak faaliyetlerini srdrd. Arafat'a Kar slamc Seenei ran, son zamanlarda Filistin HAMAS rgt ile yeniden balant kurarak; FK'ye alternatif bir hareket yaratma amac tayor. HAMAS, 1991 Ekimi'nde, ran tarafndan bakent Tahran'da dzenlenen slami temelde Filistin ile Dayanma Kongresi'ne katld.O zaman HAMAS heyeti brahim oe, Muhammed Nez-zal, Muhammed Sayyam ve Imad Ilmi'den oluuyordu. Filistin heyeti, trensel biimde ran ruhani lideri (Murid) Ali Hameney, Cumhurbakan AH Haimi Rafsancani, Dileri Bakan Ali Ekber Velayeti, Meclis Bakam Mehdi Karrubi gibi st dzey 176 yetkililerle grt. Grmeler sonucunda ran', HA-MAS'a maddi ve manevi her trl destei vermeye hazr olduu belirtildi. Aynca bakent Tahran'da Filistin Devleti bykelilii bulunmasna ramen; ran, HAMAS rgtne de trenle byk bir temsilcilik verdi. Bu olay, ran'n FK'y blme, "FK, Filistin halknn tek yasal temsilcisidir" yolundaki form-lasyona kar kma siyaseti olarak yorumlanyor. bununla da kalmad; ran, 8 Ekim 1992'de Tahran' ziyaret eden HAMAS heyetine 30 milyon dolar, lojistik destek ile HAMAS mensubu 3000 militana askeri eitim verme nerisi de gtrd. O kadar ki, ran, askeri eitim kamplarnn kendi topraklarmn herhangi bir yerinde, Lbnan veya Sudan'da olup danaya cana karar verilmesini bile HAMAS temsilcilerine brakt. Ayrca ran, HAMAS'a, Lbnan'daki Hizbullah denetiminde bulunan blgelerde, radyo ve TV istasyonlar ile film yaplacak stdyolar kurmay ve Gney Lbnan'da ranl Pasdaranlar denetiminde bir HAMAS temsilcilii amay da vaadetti; HAMAS'm*, merkezi Suriye'de bulunan eitli eilimlerden (marksist, sosyalist ilerici ve milliyeti), 10 Filistin rgtyle birlikte, teslimiyeti srailFiistin grmelerine kar kan cephede yer almas da ran' cesaretlendiren bir ortam yaratyor. (E Vatan El Arabi/ 23 Ekim 1992) Arafat'n Kar Ata Kukusuz ran, blgede byk bir g olmak istiyor. u nedenle 1990'dan itibaren Lbnan,Filistin ve Urdn'deki slami hareketler zerinde younlayor. 177 rnein, daha nce Suriye ve Libya ile iyi ilikiler iinde bulunan ve merkezlerini am ile Trablusgarp'ta kuran Filistin Kurtuluu in Halk CephesiGenel Kumandanlk lideri Ahmed Cibril, artk karargahm Tahran'a tam. Cibril, ran'n blgedeki slamclar ile balantsn da oluturuyor. rdn'deki slami Genler Topluluu erevesinde gizli ve iddet yolunu benimseyen bir rgtn kurulmas, bu rgt liderlerinden Leys ubeylat ile Yakub hr'm Tahran-Badat-Amman-Kdus hattnda illegal faaliyetleri sulamasyla tutuklanmalar da bunun bir gstergesi. ubeylat ve Qr, bu erevede birok kez ran'a gi-- derek yetkililerle grmeler yaptlar (age.). Ayrca ran 1990 ylnda Ahmed Cibril'in yan sra Filistin'den slami Cihad Hareketi, slami Alaylar ile Lbnan'daki eyh Said aban liderliindeki Tevhid ile Hizbullah; rdn'de oluum halindeki slami Kurtulu Cephesi- Muhammed Ordusu'nu biraraya getirdi. 8 Ekim 1992'de Tahran' ziyaret eden Filistin HAMAS heyeti, ran Devrim Muhafzlar Komutan Muhsin Rzai, ran'n dnyadaki slamc hareketler ile ilikilerini salayan rad ve Kltr Bakam Ali Laricani ve Dileri Bakan Ali Ekber Velayeti ve Cumhurbakan Raf sanca ni ile grt. Grme sonucunda HA-MAS militanlarnn Tahran'm kuzeyindeki mam Ali askeri merkezinde Kuds Kuvvetleri adyla zel Kuvvetler tarafndan eitilmesi kararlatrld. Bu yl ki toplantlarda Lbnan Hizbullah ile Filistin HAMAS arasnda, yine HAMAS ile rdn'deki dier rgtler arasnda ittifak kurulmas konusunda gr
7-4-2013
pagina 42 van 148
birliine varld, (age) 178 Fakat HAMAS, rdn'deki szcs brahim oe'nin azndan, ran'n kendisine yardm yapt yolundaki iddialar, "El Fetih rgt ve Arafat tarafndan karlm sylentiler" diyerek yalanlad. (El Arab ve El Hayat gazeteleri, 18 Kasm 1992) Bu faaliyetler, deneyimli rgt lideri Arafat'n gznden kamad. Arafat, srail ile ban grmelerinde kendisine kar tutum iine giren 10 Filistin rgt yznden zaten zor durumda. ran, Arafat'n bu durumunu bildiinden, FK'y paralayp ona alternatif olarak slami HAMAS ve mttefiklerini getirmek istiyor. Bunu sezen Arafat ise, HAMAS' ran'n elinden kurtarmak iin, bu rgtle Sudan'n bakenti Hartum'da bulumay denedi. Sudanl slamc lider Hasan El Turabi'nin abalaryla HAMAS ile grmeyi baard. Ancak teden beri FK'ye kar uzlamaz bir tutum taknan HAMAS, ran'n desteini de kazandktan sonra, ya byk taviz koparp uzlama yapar ya da Arafat'n yerine oynar. nk ran'dan dner dnmez HAMAS, "srail'e kar lmcl bir silahl mcadele, FK ve Arap rejimlerine kar devrimci iddet" sloganyla yola kt. Nitekim 1990 ylna kadar Filistin Mcahitleri ad altnda gizli askeri eylemlerle srail'i sarsan HAMAS, daha sonra ad deitirerek mhendis brahim oe komutasnda zzeddin El Kasm Mfrezeleri adyla 30 kiilik bir vurucu g oluturdu. Gz kara eylemler yapan bu Vurucu G, ayn zamanda El Fetih ile rgtsel rekabette de kullanld. El Fetih'in Kara Panterler ve ahinler adl vurucu gleriyle kanl atmalara da girdi. Arafat ile ran arasndaki bu rekabetin kayna ne179 dir? Aslnda iktidar mcadelesi. nk ran, 1987'de balayan Filistin ntifadas'm frsat bilerek, igal altndaki topraklarda slami rgtleri sahiplenme ve FK'y bu slamc rgtler kanalyla yola getirme ya da denetim altna alma siyaseti gtt. Bugne kadar gnl Selefi akmlardan yana olan FK lideri Arafat ise, olaya iktidar meselesi olarak bakt. Nitekim ntifada'nn ilk gnlerinde, ranl yetkililer, "Filistin ntifadas slami kkenlidir"1 der demez, Ara^ j fat, ran'n niyetlerini alglayp tehlikeyi sezmiti: ran^l FK liderliine oynuyordu. Arafat, bu nedenli ranllarn oyununa gelerek "Filistin ntifadas slami ynelimlidir" diyen Tahran Temsilcisi Salah El Ze-fafi'yi geri ekti. Bu kez Iran, Arafat'tan kukulanmaya balad. Sonraki gnlerde ise kukular, karlkl gerginlie ve mcadeleye dnt. Arafat, ran'n Filistin slamclarn desteklemelerine misilleme olarak Tahran ynetimine muhalif ran Kurtulu Hareketi, ran Milli Cephesi, ran Milli Direni Hareketi ve birok muhalif ranl aydn ile balant kurdu. Arafat'n temasa getikleri arasnda ynetime muhalif din adamlar da vard: rnein byk Aye-tullahlardan El Tabtabai El Qumi, Murisi El Necefi, Kelbaykani ve Ruhard bunlardand. Bu ruhani liderler, ran'n blc tavrlarna kar, "FK'nn Filistin halknn tek yasal temsilcisi olduu" yolunda bildiri bile yaynladlar. zleyen gnlerde, Pasdaran Komutan Muhsin Ri-zai'nin adamlar, Hcettlislam Fethallah Nece Aba180 di'nin evinde, "Arafat'tan yazlm ve ran halkn ynetime kar kkrtan bir mektup yakalandklarn, dolaysyla bu din adamn tutukladklarm" akladlar. (El Mecelle ve El Vatan El Arabi, Ocak 1989) Yine ayn tarihlerde Humeyni'nin halefi seilen "Ayetullah Muntazari ile Arafat arasnda ynetime kar bir ittifak olduu " ileri srld, (age) ran, bu tarihten sonra Arafat'a kar faaliyetlerine hz verdi, Bu nedenle HAMAS ile FK arasndaki tm uzlama abalarn boa kard. 1990 ylnda Gney Lbnan'da Hizbullah ile Nebih Berri nderliindeki liberal ii hareketi EMEL arasndaki atmalarda, FK, mecburen EMEL tarafn tuttu. Sudan'daki slamc lider El Turabi'nin giriimiyle HAMAS-FK diyalogu balamasna ramen, Arafat-ran-FK-HAMAS elikisi bilinmeyene doru gitmektedir. 181 denetleniyor. ura meclisi'nin Yrtme Kurulu'nu fes-, hetme ve yelerini azletme yetkisi bulunduu gibi, Kurul yeleri de her drt ylda bir deitiriliyor. te bu-rgtsel tzk ve ynetmelik, ihvan'm her yeni! dneme gre nasl deiebileceinin tipik bir belgeseli. (ags) 1950'lerden beri Siyonizm tehlikesi var gerekesiyle hkmete kar uzlac ve destekleyici tutum alan slamclar, lkede istikrardan yanaydlar. Ayn gerekeyle 197Q'de Filistin rgtleriyle rdn hkmeti arasnda kan atmalarda (Kara Eyll) 30 bin Filistinlinin Kral'a bal Bedevi birlikleri tarafndan katledilmesine gz yumdular. "lke iddet zeminine kaymasn" gerekesiyle Krfez Sava srasnda da resmi tutumu benimsediler. yle ki, rdn hkmeti, esasnda lml ve hkmetle uzlaan dini bir ahsiyet olan, ancak yanl grnt nedeniyle radikal bir slamc grnen Ahmed Newfel'i, radyo ve TV'de konuturarak, Krfez Sava srasnda galeyana gelen halkn isyan duygularn yattrmada kulland. Blgesel ve uluslararas ortama gre iyi manevra yapmasn bilen ihvan, i dengeleri korumada da iyi taktikler uygulayabiiiyor. Szgelimi hristiyan cemaatiyle srtmelere meydan vermiyor. Komnist ve milliyeti akmlarla ortak tutumlar alabiliyor, (ags)
7-4-2013
pagina 43 van 148
Filistin halknn hemen yarsnn rdn vatanda olarak yaamas, 1970'li yllarda Filistin rgtlerinin devrimci/sosyalist sylemlerle Halk Sava stratejisi evresinde toplanmas, Arap dnyasnda ykselen yurtsever milliyeti akmn rdn'deki askeri kesimle Filistinliler arasnda yaygnlamas da , zaten Ortadou genelinde kabuuna ekilmi slami hareketin bu 184 . lkede de inisiyatif gelitirememesine yol at. nisiyatif gelitiremeyen ise, ncl kaybeder. 1950'li yllarda rdn'de Hizb-u Tahrir ve Ih-van'dan baka ortalkta kayda deer slamc akmdan sz etmek olanaksz. rdn slami hareketi, 1960'lardan uluslararas alanda ve blgedeki gelimelere kar resmi tutumu benimsediinden dikkate deer bir gelime gsteremedi. Ancak ran slam nklab, Filistinlileri etkiledii gibi, hemen yambandaki rdnlleri de derinden etkiledi. stelik rdn'de yaayanlarn yars zaten Filistinli olduundan, Filistin direni rgtleri iindeki gerileme, sosyalist ve yurtsever kesimin duraklamasna ve slami kesimin silkinip ayaa kalkmasna da neden oldu. Bu silkini, Filistin'deki HAMAS akmnda somutlat. Ama ayn adla rdn'de gizli kurulan harekete de srad. rdn resmi raporlarna gre geleneki ihvan, srail igali altnda bulunan Filistin'deki HAMAS'a her alanda tam destek verirken, Dar-ul Kur'an adl Sofi akmn sonradan giderek siyasi bir nitelik kazanan ve radikalleen nemli isimlerinden Leys ubeylat ile Ya-kub Qr, daha ok Filistinlilerin at rgt olan FKCyy desteklemekteler. Her ikisi de ran'a scak bakp, Irak ynetimiyle yakn iliki iindeler. Buna karlk ihvan, alttan alta Suudi Arabistan merkezli slama gre daha yakn, ihvan, Krfez Sava srasnda esas olarak Bat saldrsn knamakla birlikte, Kuveyt ve Suudi Arabistan ile aray bozmamaya alt. Aka Saddam'a kar kan Filistin HAMAS rgt araclyla bu lkelerden dolayl destek ve yardm al-may srdrd. Hatta ubeylat Ve Qr, ihvan', srail 185 igali altndaki Filistinlileri birbirine drmekle sulayp, HAMAS'n FKCVye saldrlarnn nesnel olarak israil'e yaradn sylemekteler. Yakub Qr, gemite El Fetih hareketi iindeki slamclardan olup, israil igal blgesindeki rgtsel faaliyetlerinden tr cezaevinde yattktan sonra rdn'e srgn edilen biri. Yine son zamanlarda kktenci islam rgt erevesinde rdn'de yakalanp sorgulananlarn bir ksmnn, gemite El Fetih rgtyle balant halinde olduklar da ortaya kt. Filistinli HAMAS'n tersine yasal kurum ve kurululara, zellikle de parlamentoya girmeyi amalayan rdnl slamclarn ilk byk baars, yaklak iki yl nce yaplan seimlerde gerekleti, islamc adaylar, youn bir propagandayla hemen btn airet ve milliyeti adaylar geride brakarak, Kral Hseyin'in isteine ramen 80 kiilik parlamentoda 32 milletvekili (22'si ihvan mensubu, 10'u . eitli slami evrelere bal) oluturdular. rdn par-lementosundaki Meclis Bakanl, neredeyse Kral Hseyin yandalarnn deil, slamclarn eline geecekti. Ancak milliyeti, aireti ve sol milletvekillerinin birlemesi sonucunda zar zor ka-zanlabildi Meclis Bakanl. Krfez Sava Sonras Radikalizm rdn slamc hareketi, 1990 Austosu'nda balayan Krfez bunalm ve bunu izleyen sava gnlerinde, bandan beri Saddam Hseyin ynetimindeki Irak' desteklediler. Gnlerce kitlesel gsterilerle Bat emperyalizmini tehir ettiler; yer yer gnll birlikler kurarak Irak'n yardmna komaya altlar. Arap 186 lkelerindeki Amerikan slamclnn merkezi durumundaki Suudi Arabistan ve Kuveyfe sert eletiriler ynelttiler. Birlemi Milletler'in Irak'a kar uygulad ambargoyu delen eylem ve giriimlerde bulundular. O kadar ki, bu faaliyetler, rdn Kral Hseyin'i, Batl mttefikler ile Arap alemine (zellikle Suudi Arabistan ve Kuveyt) kar tavr almaya zorlad. Kral Hseyin ikilemle kar karyayd. Ya Bat kart bir siyaset izleyecek ya da slamc hareketin, dolaysyla rdn ve Filistin halknn gazabna urayp, belki de devrilecekti. En iyimser ihtimalle lkede byk kargaa kacak ve ok kan dklecekti. Kukusuz, rdnl slamclarn birlik beraberlik iinde Bat'ya kar bylesine ortak bir tutum almasnda, o dnemde iten ie Irak' hakl bulan, en azndan srail'e kar Irak' destekleyen Filistinli rgtlerin rdn'de youn propaganda yapmalarnn da etkisi oldu. rdn islami hareketinin Krfez bunalmyla balayan iki yllk sre iinde radikalletii, iddet yoluyla zmlere varmak istediini syleyebiliriz. slami hareket bu dnemde kk blnmeler de yaad. Szgelimi milletvekillerinden Fuad El Muhelhfat, Ih-van'n Saddam' destekleyen tutumunu hakl grmeyerek, aka eletirilerde bulundu. Bu, Fuad El Muhellfat'n rgtten ayrlmasna yol at. (El Vatan El Arabi dergisi, 28 Austos 1992) te yandan rdn'de austos ve eyll aylarnda ilgin gelimeler yaand. 27 Austos gn rdn polisi, lkede gizli rgt kuran bir slama milletvekiliyle 10 kiinin yakalandn duyurdu. Yakalananlarn iddet ve terr eylemleri iin hazrlk yaptklar da resmi aklamalar arasnda yer ald. (El Hayat,28 Austos 1992). 187 Gizli rgtn ad slami Genler Topluluu (ebab El Nefir El slami) olarak kayda geti ve "bir Arap lkesinin amalar erevesinde eylem planlad" belirtildi. rdnl slamclara "yardm eden Arap lkesinin Libya olduu" yolunda haberler basnda kt. Gazetelere gre Libya, Suriye destekli ve am'da oturan Filistin'in Kurtuluu in Halk Cephesi Genel Komutanlk lideri Ahmed Cibril araclyla slamalar destekliyor. Ancak gerek Libya gerekse ran, konuya ilikin iddialar yalanlayan aklamalar
7-4-2013
pagina 44 van 148
yaptlar. Daha sonra tutuklanan milletvekilinin Yakub Qu olduu, her durumda Yakub Qr'm silahl mcadeleye balamak amacyla slami Genler 'Topluluu'na nclk ettii ileri srld. . Bu arada slami Genler Topluluu ile, ynetime kar bildiri datp, iktidar almak iin silahland iin rdn polisince 150 yesi yakalandktan sonra 8 nderi idama,mahkum edilen Muhammed Genlii arasnda bir ibirliinin olup olmad da aratrlyor. (El Vatan El Arabi dergisi, 11 Eyll 1992). Yaplan geni apl operasyonlarda yeraltndaki betonarme bir cephanelikte sakl toplam 140 otomatik silah ve 50 kadar el bombas ve gizli rgt mensubu olduu ileri srlen ok sayda slamc gzaltna alnd. Bunlardan 9'unun Filistin'deki slamc hareket HA-MAS ile yakn ibirlii iinde ve rdn'de ayn adla kurulan HAMAS yesi olduu da ortaya kt. Polis raporlarna gre ele geirilen silahlar, ihvan listesinden milletvekili seilen Leys ubeylat'm arabasyla igal altndaki Filistin topraklarna karlyordu. Dokunulmazl nedeniyle rahat hareket eden Ley 188 ubeylat'm, rgtn gizli liderlerinden olduu ileri srlyor. Seri operasyonlar sonucunda rdn'deki Zerqa Belediye Bakan Yardmcs ve ihvan mensubu Memduh El Muheysin'in evinde 13 otomatik tfek bulundu. Ayr bir operasyonda ise Mescid~ Aksa Mfrezeleri (Ketaib-ul Aksa) adl bir siami rgt lideri brahim Berberin yakaland da duyuruldu. (El Arab gazetesi, 10-12 Eyll 1992) Suudi dergisi El Mecelle'ye gre, bu son olaya ad karanlar ihvan mensuplaryd. Hkmet, radikal ve tehlikeli grd slami Genler Topluluu'nu, ihvan'dan ayrmak iin, yukarda ad geen Muhammed Genlii yelerinin silah bulundurmas olayn adi su kapsamna alp siyaset d brakt. (18/24 Kasm 1992) Yine yaplan operasyonlar erevesinde slamclarn bylesine youn silahlanmas, rdn toplumunu ve hkmeti tedirgin etti. Ancak silahlanmann gerek amacnn, "lkedeki iktidar devirip slami iddet uygulamak m. Yoksa srail'deki Filistin slami direniine yardm etmek mi?" olduu henz aklk kazanmad. Devlet, Filistin'e yardm bahane edilerek rdn'de muhtemel bir iktidar deiiklii iin hazrlk yapld kamsmda.slamclar ise, Krfez Sava sresince halkn youn biimde silahlandrldn, yakalanan silahlarn gizli deil; daha nce devletin bilgisi dahilinde temin edilen silahlar olduunu ileri sryorlar. Bu gr ileri srenlerin ban eken slami Hareket mensubu milletvekili brahim Harisat, yakalanan milletvekillerinin serbest braklmas iin slamc milletvekillerinin parlamentoda birlikte hareket etmesini istiyor. slamclar, son operasyonlarn, Meclis aritmetiini deitirmeye 189 ynelik ok ynl bir devlet operasyonu olduu grndeler. Bir yoruma gre ise, olay aslnda gsterildii kadar byk deil. Ama siyasi partilerin rolnn giderek bymesinden korkan iktidar, milliyeti, sol ve slamc partilere sopann ucunu gsterdi. Bu nedenle sulanp nce idam sonra mebbed hapis cezasna arptrlan her iki milletvekiline, milliyeti ve sosyalist parlamanterler de destek verdiler. (El Mecelle, ags) Eyll sonunda konuyu grmek zere acil toplant yapan rdn Parlamentosu, Yakub Qr' sulu bulurken, Leys ubeylat'n susuz olduunda gr birlii iinde. Aynca ubeylat' savunmak iin nl avukatlar devreye girerken, hemen hi bir avukat Qr'n savunmasn stlenmek istemedi. Leys ubeylat Ve Yakub Qr Davas rdn Gvenlik Mahkemesi Savcs Binba Mihend Hicazi, ad geen iki milletvekilini idam cezasna arptrmadan nce, kendi ifadelerine dayanarak aadaki iddiay okudu:" Daval Leys ubeylat ve Yakub Qr, 1985'ten beri balant halindeler. Her ikisi de eyh Hazm Abu Gazale nclndeki Sufi azli Dawqavi Tarikat'nm Dar-l Kur'an cemaati yesidirler. Ancak iledikleri baz hatalar nedeniyle bu cemaatten ayrldlar. Tarikatn kurallarna aykr biimde siyasi faaliyetler iine girdiler. ubeylat, 1990 ylnda ran'n bakenti Tahran'da yaplan slami ntifada'ya Destek in Uluslararas Kon-ferans' katld. Konferans srasnda eitli lkelerden gelen slamclarn, ran'n bakanlnda biraraya geldiler. Filistin Kurtuluu iin Halk Cephesi-Genel Ko190 mutanhk rgt Bakan Ahmd Cibril, Cihad Hareketi, Cihad Alaylar (Filistin), Hizbullah, Tevhid Hareketi ve slami Kurtulu Cephesi (Lbnan) gibi rgtlerinde katld bu zel toplantlarda, aralarnda rdn'n de bulunduu srail'e komu Arap lkelerinde slamc rgtlerin kurulmas, mevcut dzenlerin yklmas amacyla faaliyete geilmesi, ran slam devriminin model alnmas gibi konular grld. Ayrca 'Allah uruna Cihad ve igal edilmi topraklarn kurtarlmas' gibi sloganlar araclyla, halkn harekete geirilerek kurulmas tasarlanan hareket ve rgtlere katlmlarnn salanmas da ele almd. Bu balamda, ubeylat, yakn arkada Qr ile birlikte slami Genler Topluluu ad altnda bir rgt kurarak rdn'deki mevcut dzeni ykp yerine ran modeline benzeyen slam devleti getirme konusunda alman kararlara uydu. Buradan hareketle ran'n, kurulacak rgte para yardm yapmas ve birincisi rdn'de (sorumlusu ubeylat), ikincisi Filistin'de (sorumlusu Qr) olmak zere iki ana koldan oluan slami Genler Topluluu adyla bir rgt kurulmas konusunda gr birliine varld. rgte paralar, Ahmed Cibril kanalyla ulaacakt. Yine yaplan iblm gerei ubeylat rgtn gizli nderi olurken, Qr ak faaliyetler kanalyla hem igal altndaki Filistin hem de rdn topraklarnda , stelik Filistin Kurtulu rgt ile temaslar yaparak taraftar toplamaya alacakt. Ahmed Cibril, ubeylat ve jr, 1991 banda bakent Amman'da biraraya gelerek
7-4-2013
pagina 45 van 148
tasarlanan rgt fiilen kurma almalarna baladlar. Yakub Qr bakanlnda kurulan rgtn nemli kurucularna 191 1500-200 dinar (4500-6000 dolar) arasnda aylk verilmesi kararlatrld. rgt kurucular, gerekten de birok taraftar ka zandlar. Bu aamadan sonra da ateli silahlar satr; alnd, rgt elemanlar patlayc maddeler konusunda eitildi. 1992 Eyll aynda ise daha fazla silah ve patlayc madde alnarak belli merkezlere tand. Ayrca Qr, ayn zamanda bakan olduu slami Kurtulu Cephesi ile Muhammed Genleri adl bir baka rgtle balant iinde olup, silahlarn saklanmasn temin ediyordu. Bu arada ubeylat, parlamentodaki eitli konumalarnda, Meclis'in itibarn gzden drmek ve zan altnda brakmak iin kkrtc szler syleyip, milletvekillerini ve dzeni hem tahrik hem de tahkir (aalama) ediyordu....... Derken, 17 Austos 1992 tarihinde gvenlik glerinden alman duyumlar, her iki sann da pheli davranlar iinde ykc faaliyetlere baladklarn....." gsteriyordu. (El Mecelle, ags) uras bir gerek: rdn slamclar (ihvan dahil) Krfez Sava'n frsat bilerek ellerine aldklar silahlar brakmak istemiyorlar, ihvan'in-zaman, zaman illegal altna ve kimi radikal slamclarla ilikisine dair ipular da var. Devletin operasyonlar ve youn tutuklamalar, slamc kesime hatta dzeni zorlayan btn partilere gzda vermek amacyla yapld. rnein ihvan, Eyll sonunda bir bildiri yayiniayarak slamclara kar bir tezgahn dzenlendiini ve milletvekillerinin serbest braklmas gerektiini aklad. u anda, bata ihvan olmak zere kimi slamclar, geri ekilme ve mevcut dzene teminat verme siyaseti 192 gdyor.Geleneki Dar-ul Kur'an Cemaati nderi geyh Hazim Abu Gazale, kendi muridlerinin de kart son olaylar, "lkeyi i savaa srkleyebilecek byk bir maceraclk" olarak niteledi ve "Dar-ul Kur'an olarak dinin fikri ynyle megul olduklarn" da aklad. Abu Gazale,, "her iki milletvekilinin kendi Cemaafinden atldn" da szlerine ekledi. rdnl Cemaat lideri, ayn mnasebetle, "Cezayir'deki slami Cephe ile Tunus'taki El Nahda hareketlerinin iktidar hedefleyen eylemlerini, hedefi belli olmayan riskli hatalar" olarak da deerlendirdi. (El Hayat, 19 Eyll 1992) Mantar Gibi oalan rgtler 1950'lerde sadece iki ana slami akmn bulunduu rdn, son yllarda her tarafta mantar gibi treyen slami rgt, grup, dernek, kurulu ve hareketlere tank oldu. O kadar ki, hangisinin tekinden ne kadar farkl olduunu ve iki ayr cemaat arasndaki ince ayrm noktasn saptamak adeta imkanszlat.Aslmda rgt ya da akmlarn saysn tam olarak belirlemek de zor. nk bir ksm yasal ve halk tarafndan iyi biliniyor. Buna karlk zellikle iddet yoluyla sistemi ykp yerine slami dzen kurmak isteyen bir ksm illegal alyor, yasal grnen bir ksm da ok ketum (az sk) davranyor. Yine de rdn'de faaliyet gsteren slamclar u rgtlere ayrmak mmkn: 1) ihvan: lkedeki en byk rgtlerden, kimine Sre ise ana slami rgt. Ihvan'n merkezi Msr'dan ikilendi, ancak bu etkilenme Filistin zerinden Serekleti. 1948 ylnda Msr ihvan cemaatine bal 193 olarak kuruldu. imdi hayatta olmayan Abdullatif Abu Quwra tarafndan kurulan hvan, daha sonra kurucusunu Filistin'in Dou eria (imdi srail igali altnda) kesiminde Genel Murakb seti. Ardndan Muhammed Abdurrahman Halife, 1952'de rgtn delici vuaMu eu ve g-mumuz-c Naudi uu ureviu srdrmekte. ihvan, rdn'n eitli yerlerinde hayr ileriyle uraan slami Merkez Cemiyeti (Cemi'yet-tul Merkez ul slami) adyla kurdu. Bu Cemiyet, ayn zamanda toplumsal, ekonomik ve eitim alanlarnda da faaliyet gsterip kendine bal kiiler yetitiriyor, ihvan, gelimesine bal olarak Zerqa kentinde Camia-tul Ehliye (Ehiller niversitesi) ve ticari irketler kurmaya balad. ihvan, son seimlerde 45 kiilik parlamentoda 22 milletvekili karabilecek gce eriti. ihvan, kurulduu tarihten beri rdn ynetimiyle "sessiz ve centilmence" bir anlama iine girdi. Krk yl boyunca dzenin istikrarna katksndan tr taraflar arasnda uzlama, atmann nne geti. (El Mecelle dergisi 16122 Eyll 1992) Fakat son zamanlarda, ihvan iinde iki ayr akm ortaya kmaya balad. Her akmn kendine zg fikirsel slubu, platformu ve simgesi olutu. imdilik ayrlmasalar da iki ayn platformdan sz edilebilir artk. Aslnda ayrlk noktas udur: "Evrim yoluyla slami hayat tarzn egemen klmak" ya da "iddet yoluyla slami dzeni gerekletirmek." Msr ihvan nderlerinden Hasan El Benne ile Seyyid Kutub'un izdii geleneki slami izgi olarak adlandrlabilecek iddet yanls akm, son zamanlarda baz blgelerde 194 basan kazand. Son ksmi seimleri kazanan Dr. Hem-mam Said ve Muhammed Abu Faruk bunlardan. Ihvan-a egemen olan reformcu kanat ise, halen Ce-inaat'in Yrtme Brosu'nu ynetiyor. Bu akm rdn ve dnya apndaki gelimelere, Msr ihvan liderlerinden aktanlan klasik nermelerle yaklalmasm istemiyor. Bu akmn temsilcisi Ayan Meclisi yesi shak El Ferhan. rdn ihvan hareketinin dardaki slami rgt ve oluumlarla ilikisi daha ok biimsel. El Marca'iyye temelinde kurulmamaktadr bu ilikiler. Yine Ihvan'n yurtdndaki slamclarla rgtsel ilikisi, balayc kararlar dayatmayan,
7-4-2013
pagina 46 van 148
rgtten ok klp ilikisine benzemektedir. (El Mecelle, 16-22 Eyll, 1992) ihvan, lkenin birok yerinde ok sayda eitim kurulular, salk merkezleri ve hayr cemiyetleri kurarak salad gelirleri, kendi amalar iin kullanyor. Zekat Komiteleri'nin toplad balar ve gelirlerin bir ksm rgtn kendi yatmmlarna tahsis edilirken, bir ksm da yoksullara datlyor. 2) Hizb-u Tahrir: 1950'lerin banda o tarihte rdn egemenliinde olan Filistin'in Kuds kentinde, ihvan hareketinden 1952'de ayrlan eyh Takiyyeddin El Ne-bahani tarafndan kuruldu. O zaman Hizb-u Tahrir ile ihvan kesimi arasnda yle bir gr aynl vard: Tahrirciler, toplumsal deiikliin tepeden tabana doru yaplmas grn savunurken, ihvan byle bir deiimin tabandan tepeye doru yaplmasna inanyordu. Tepeden deiiklik isteini ne sren Hizb-u Tahrir Mensuplaryla rdn ynetimi arasnda 1950 ve '6O'l yular boyunca sren atmalar, '70'li yllara kadar 195 srd. Libya, Cezayir ve Msr gibi lkelerdeki Hizb-u Tahrir mensuplaryla ynetim arasnda da atmalar oldu. u anda rdn'deki Hizb-u Tahrir'in szcs durumunda olan kii, Mhendis Ata Abu El Reste. Hizb-u Tahrir, iddet yanls bir siyaset izledii, ynetimin nerileriyle uyumad ve mevcut siyasi durumu toptan reddettii iin, ynetimin basksna maruz kalarak tecrit olma tehlikesiyle kar karya. Hizb-u Tahrir, dini ve siyasi Fkh'ta "Sultani Ahkam " (El Ehkam El Sultaniyye) ilkesine dayanmakta, siyasi edebiyat ve yaynlarnda bu ilkeden alntlar yapmaktadr. Son aylarda, Tahrir mensuplarndan bir ksm (liderleri durumundaki Bekr El Havalide de dahil) , rdn hkmetince, gizli rgt kurma gerekesiyle yakaland. Ancak delil yetersizliinden dava beraat ile sonuland. 3) Dar-ul Kur'an : Fazla bir siyasi faaliyeti olmayan Sufi bir akm olarak bilinir.l972'de eyh Hazim Abu Gazale tarafndan kuruldu. Abu Gazale, btn slami evrelerle atmamaya zen gsteren ve bundan tr kabul gren; ancak siyasi anlamda bir slamc lider olmaktan ok, tarikat eyhi durumunda. Dier birok Sufi cemaat gibi , kenarda kalm bir kurulu olarak bilinir. Ancak son zamanlarda birden ortaya karak siyasi sahada boy gsterdi. rnein Leys ubeylat ve Yakub Qr, cemaat adna milletvekili seildiler; Leys ubeylat, inaat mhendisi ve evresinde drst bir insan olarak tannyor. Babas nceleri bakanlk ve bykelilik yapm. Kkl bir ailenin ocuu olarak biliniyor. 1964 ylnda Beyrut'taki bir Amerikan 196 niversitesi'nden mezun olduktan sonra yksek renimini ABD'de yapt. Milletvekili seilince rdn'de bir hayli yaygn olan rvet olaynn stne stne gitti. yle ki, eski babakanlardan ve Kral Hseyin'in akrabalarndan Zeyd El Rifai'nin rvet suuyla tutuklanp yarglanmasn istedi.sra'i, "amansz ve imha edilmesi gereken dman" olarak belleyen ubeylafn, ran modelinden etkilendii syleniyor. Polis kaytlarna gre, ubeylat uzunca bir sre Tahran'da kalm Krfez bunalm dneminde Badat'a birok kez gitmi. Ayn ubeylat, ran-Irak sava srasnda Tahran' sert biimde eletiren bildiriler yaynlayp, ranl yneticilere protesto telgraf da ekmiti. ngiltere ve Amerika'da yaayan Irakl srgn muhaliflerden ve 1992 Ekim sonunda Irak Krdistan Selahaddin kasabasnda yaplan, Irak Milli Kongresi tarafndan kurulan Geici Irak Hkmeti Bakan Ahmed El Celbi ile kukulu ekonomik balantlara giren ubeylat, bu balantlar sonucunda rdn'deki El Betra Bankas'nn iflas edip lkeye 600 milyon dolarlk zarar vermesinin de msebbibi saylyor. (El Mecelle, 24 Kasm 1992) Yakub Qr ise ubeylat'm yakn arkada. rdn kamuoyunda Yakub iin "ubeylafn glgesi" deniliyor. Tannm bir ailenin ocuu olmasna ramen, ticari hayatnda "gvenilmez biri" olarak biliniyor. "Karlksz ek vermek" suundan, miletvekillik sfatnn drlmesi ve dokunulmazlnn Aldrlmas ynnde basklar var. (El Vasat dergisi, 7 Eyll 1992) Polis raporlarna gre ikisi, "ran'dan para ve Hak'tan silah alarak gizli rgt" kurdular. Ayn 197 kaytlara baklrsa ran, kendisiyle iyi ilikiler kuran Suriye denetimindeki Filistin'in Kurtuluu iin Halk Cep-hesi-Genel Komutanlk adl rgt lideri Ahmed Cibril araclyla Ortadou'daki birtakm slami hareketlerle balant kurdu. Ahmed Cibril, Suriye yanls Arap milliyetisi olmakla birlikte, uzun sreden beri, iddet eylemleri erevesinde radikal slamclarla temasa geip eitli ittifaklar yapabiliyor. ran'dan alnan para ve silah yardmnn bir ksmn bu hareketlere aktarabiliyor. (El Vatan El Arabi, ags.) Ayrca, rdn slamcaryla Cibril arasnda "ortak eylem zemini" iin Filistin'de srail'e kar direni diye bir olgu da var. Yukarda da belirtildii gibi her ikisi de, slami Genler Topluluu adl, silahl mcadele veren, iktidar ykmay hedefleyen, Filistin'deki HAM AS hareketiyle gizli ibirlii yapan bir rgtn nderleri olmakla sulanp tutuklandlar. Hatta rgte ait silahlarn Leys ubeylat tarafndan temin edilip gerekli yerlere datld iddia edildi rdn polisince. Yakub Qirs'm da evinde silah yakaland akland. Ancak Qirs'm ei Fatma (eskiden Hristiyan olup sonradan mslmanl kabul etti), silahlarn polis tarafndan evlerine tandn ve TV ekimi srasnda bir komploya kurban gittiklerini aklad. (El Mecelle, age). Devlet Gvenlik Mahkemesi de her iki milletvekilini siyasi sulamalar nedeniyle mr boyu hapis cezasna arptrd. (El Hayat, 10 Kasm 1992). Fakat Kral Hseyin, lkede hatr saylr bir siyasi gc olan slamclarla kar karya gelmemek iin mahkeme kararndan 48 saat sonra ubeylat- ve Qr
7-4-2013
pagina 47 van 148
hakknda af kard. (El Hayat, I4 Kasm 1992) Aslnda olay rdn polisinin aklad^ gibi deil. Tahminler, Meclis'te arlkta olan slami 198 dengenin bozulmas ynnde ynetimin yapt kar bir hamlenin eseri olduu eklinde. Ynetim, gl ve kendisiyle uzlama iinde olan Ihvan'a ynelemeyince, kurban olarak daha kk bir rgt temsilcisi olan ubeylat ve jr'a yklendi. Bu arada, kendisinden bakasnn gelimesini istemeyen ihvan, zellikle radikal tavrlar alarak kendisini mkl duruma sokan, hele hele Darl Kur'an'dan ayrlarak Filistin slami hareketine yardm eden ve bu amala slami Genler Topluluu adyla silahl bir rgt kuran ubeylat ve Qr' ynetime kurban olarak sunmu olabilir. Bir yoruma gre, Yakub Qirs'm tedenberi ihvan ile aras ak. Birok kez, hvan ile Qr ve yandalar arasnda kavgaya varan sert tartmalar kmt. Qr, ihvan cemaatini, "FK dmanln krklemekle sulamt." (El Vasat dergisi 7 Eyll 1992) 4) slami Cihad: iddet ve Cihad' faaliyetlerinin merkezi haline getiren bu hareket eyh Es'ed Buveyd El Temimi tarafndan kuruldu. Ancak El Temimi, sk sk tutum deitirdiinden, slamc evrelerce pek gvenilir bulunmuyor. Ayrca rgtn faaliyet alan kstl olduundan fazla taraftar yok. Daha ok nderi El Temimi'nin kiiliinde siyasi faaliyet gsteren slami Cihad (Hareke-tul Cihad El slami), son dnemde bir ayrlk yaad. brahim Serbel nclnde ayrlan bir grup, Hareke-tul Cihad El slami/Ketaibul Aksa (slami Cihad Hareketi/ Mescid-l Aksa Mfrezeleri) adyla bir rgt kurup, ran yanls radikal bir siyaset izlemeye balad. Krfez Sava sresince Irak yanls siyaset izleyen forahim Serbel, birok kez Badaf ziyaret etti. Son gnlerde gizli rgt kurmak ve ruhsatsz silah bu199 lundurmak suundan evine baskn yaplan brahim Serbel de tutukland. slami Cihad lideri El Temimi ile Mescid-ul Aksa Mfrezeleri lideri Serbel arasndaki esas gr ayrl, ran ve Irak'a baklarndan dodu. 5) Mu'tezile Cemaati: Gr ayrlklar ve ictihad konularndaki farkl dnceler nedeniyle Hizb-u Tahrir'den ayrlan bu Cemaat'in imdiki nderi eyh Emin Zeyyab. Cemaat, esas olarak bakent Amman'da slenmesine ramen, lkenin eitli yerlerine dalm durumda. Ancak yandalar snrl. Mu'tezile, ikna ve fikir gelitirilmesi felsefesinden hareket eder. Baka evrelerle fikirsel diyalog kurar, sessiz ve barl tartmalar yoluyla istenen amaca ulamay hedefler. Bu izgi, Cemaat lideri eyh Zeyyab'm, iddet yoluyla deiiklik isteyen Hizb-u Tahrir'den ayrlmasna neden oldu. eyh Zeyyab, birok fikirsel tartma toplantlarna katlmasna ramen, Cemaat'in, rdn siyasi ve hatta dini sahasnda fazla etkinlii yok. 6) Dier: Bunun dnda Pakistan meneli ve merebli El Dava ve Tebli ile Selefiler gibi dini cemaatler de bulunmakla birlikte, hkmetle uzlama iinde olduklarndan herhangi bir siyasi faaliyetleri gze arpmamaktadr. Partilemeye Doru rdn'de yeni siyasi partiler kanunu knca birok slami rgt, kurulma ya da partileme iin bavuruda bulundu. Bir ksm ise bunun hazrlnda. u ana kadar partileme iin bavuran ilk ve tek hareket slami alma Cephesi (Cephetul Amel-ul slami). Geici Genel Sekreteri shak El Ferhan. Aslnda bu partinin ana gvdesi ihvan'dan oluuyor. Cephe'nin kurduu 200 Yrtme Brosu'nda 22 kii bulunuyordu ve bunlarn 16's ihvan Cemaati'ndendi.Kurulu bavurusunda 300 kiinin ad yer ald. Fakat kuruluundan ksa bir sre sonra, Cephe'den kopmalar oldu. Bir takm cemaat temsilcileri, Cephe'nin ana kanadn temsil eden Ih-van'm tutumunu eletirerek baka bir parti kuracaklarn akladlar. (El Arab, 29 Aralk 1992) Yine, Dua Hareketi adyla yeni bir slami parti kurma almalar var. Ancak Mune Abu Acemiye nderliindeki bu hareket, daha ok ailesel bir yapya sahip, stelik rgt adma satn alnan bir gnlk gazete de halk tarafndan fazlaca benimsenmedi. Usame Aknan'n nderlik ettii slami Yenilenme Partisi (Hzb-ul Tecdid-ul slami) de kurulma aamasnda olmasna ramen pek yanda yok. Usame Aknan, gemite El Fetih rgtnde alt yllarda yine kendi adma bir hizip kurmak isteyip baaramayanlardan. 201 C) SURYE Suriye'de ihvan tekilat, 1940'lann sonuna doru bir cemiyet olarak ortaya kt. Bu bakmdan 19.yzyln ortalarnda Arap dnyasnda ok sayda kurulan cemiyet tr rgtlenmenin geleneksel bir devam saylr .lgintir; slam geleneinde de varolan bu cemiyetler, Arap aleminde Hristiyan Protestan ve Cizvit misyonerleri tarafndan korundu ye hemen tamam, Avrupa modeline gre rgtlendi.rnein bu tip bir cemiyet 1847 ve 1850'de ilk kez Lbnan'da ortaya ikt.(Johannes Reissner, Suriye Mslmanlarnn deoloji ve Politikas,s. 80) Mslmanlar cemiyet kurma modelini Avrupa'dan almakla birlikte, gerek smrgecilie ve gerekse dinsel elikilerin doal bir sonucu olarak Bat hayran Arap Hristiyanlarnn kurduu cemiyetlere karlk,deiik bir cemiyet kurdular. Toplumsal dayanma temelinde daha ok hayr cemiyetleri olarak ilk kurulan cemiyet, Osmanl devlet adam Ahmet efik Mithat Paa tarafndan 1878'de Beyrut'ta slam Sosyal Yardmlama Cemiyeti (Cemiye-tl Makasd-l Hayriye-tl slamiyye) kuruldu. Bu cemiyet,sosyal yardmlamann 202 yan sra kltrel ve siyasi bir ama da gdyordu. (age,s.83) Hayr cemiyetleri ve benzerleri ksa zamanda Lbnan, Filistin ve Suriye topraklarnda yaygnlat. Aratrmac Riessner, bu cemiyetlerin amac hakknda unu yazyor: "Eitim yoluyla sosyal devrim gerekletirmek. Gl bir slam eitim yoluyla toplumu kalkndrarak Avrupa boyunduruundan kurtaracana
7-4-2013
pagina 48 van 148
inanlyordu." (age,) Bu nedenle, ihvan hareketinin, kimi reformcu Osmanl Paalar tarafndan Bat'nn tahribat etkilerine kar bir "dalgakran" olarak kurulan bu tr slam hayr cemiyetlerinden kaynaklandn sylemek pek abartma olmaz. Osmanlya kar uyanan Arap milliyetiliinin bilin sramas aamasnda, cemiyetler giderek siyasi bir nitelik kazanarak Hizb (parti) deyimiyle anlmaya baladlar. Arap milliyetiliiyle rekabet halinde olan slam hayr cemiyetleri, doalar gerei Osmanl'dan tam bamszlk deil de Ademi merkeziyetilik istediklerinden, milliyeti haraketler farkl dini kesimlerin iinde de rgtlenebildiler. Aslnda uyanmaya balayan Arap burjuvazisinin nclk yapt siyasi nitelikli; slam mmeti sylemiyle renklendirilmi Arap milliyetiliinin gelime ans daha fazlayd. ki farkl eilim; yani geleneki slamc cemiyetler ile ilerlemeci siyasi partiler (hizb) arasndaki rekabet 1950'lere kadar milliyetilerin lehineydi. nk gelien Arap inteligantia's ile burjuvazisini temsil ediyordu. O tarihlere kadar slam gelenekiliinin snfsal tefelini ise dalan pazardaki karlar bozulan tutucu Orta tabaka ile smrgeciliin ifte boyunduruu altnda ezilen yoksullar oluturuyordu. 203 Alman aratrmac Reissner de, Suriye ihvan hareketinin temelini orta tabakaya dayyor. Msr Ihvan' Nil vadisinin yoksul kylleri arasnda yank bulurken, Suriye Ihvan' Frat boylarndaki krsal faaliyetlerinden olumlu bir sonu alamad. Yine Suriye ihvan rgt, Msr'dakinin tersine ordu iine szmay da amalad. Ancak ordunun yaps kark din ve etnik kkenlerden oluduundan, bu hedefe ulaamad. (age,s. 85) ihvan Hareketi Suriye'deki slamc gruplar, Snni temelde ve tam oturmam bir biimiyle 1930'larda balad. Byk oranda Msr'daki ana rgte benzese de, Suriye ihvan hareketini Msr'dan "ithal edilmi bir rgt" saymamak gerek. Bu nedenle Suriye ihvan rgtn, yukarda anlan cemiyetlerin bir konfederasyonu gibi alglamak daha yerinde olur. Msr Ihvan', 1920'li yllardaki olumsuz koullarda ve im-| kanszlklar iinde faaliyet yrtrken, Suriye ihvan hareketi daha gl ve daha hazr imkanlarla ie koyuldu. 1945-46 arasnda bir din alimi olan Mustafa Si-bai, bu cemiyetlerin ounu Ihvan'n Suriye kolu olarak birletirmeyi baard. Kendisi o zaman rgtte en yksek sfat olan El muraqib El Em (Genel Mfetti) grevini stlenmi; ayrca am'daki tekilat Msr'daki merkezi rgte balayan bir komite kurmutu. (Suriye Dosyas, mer Faruk Abdullah, Akabe yaynlar, s.107) ihvan, kurulduu gnden itibaren Suriye'nin toplumsal ve politik yaamnda byk rol oynad:Bu grubun adaylar, 1949'da, parlamentodaki sandalyelerin' 204 yzde 3'n, 1954'de ise yzde 4' ve 1961'de ise 6'sndan azn kazand. Kent kkenli bir hareket olarak kurulan ihvan, krsal kesimlerden beklenen destei kazanamad. 1954'de Msr'daki Ihvan'n Nasr ynetiminin ar darbesine maruz kalmasndan sonra, Suriye ihvan hareketi, Arap ve slam dnyasnda bir sre iin merkez gibi ilev grd. (age,s. 109) Ancak 1958-61 arasndaki Suriye, Msr milli ittifak boyunca, Nasr'n istei zerine ihvan rgt datld. Fakat Baas Partisi'nin 1963'teki darbesinden "sonra Msr-Suriye birleme anlamas bozulunca; ihvan, potansiyel bir muhalefet oda olarak gcn yeniden kazand. (Batatu, Syrian Muslim Brethren, s.14-19) Ihvan'n o dnem rakipleri Baas ve Komnist partileri idi. ihvan, hem politik parti hem de cemiyet zellii tadndan ikili bir faaliyet iindeydi. Ama bunu kabul etmeyip, slami hayat tmyle yaamay amalayan geni bir hareket gibi davranyordu. Hitabet sanat gl Mustafa Sibai, 1947'deki camii,mescid, ar ve pazar gezilerinde sk sk unu vurguluyordu: "Bizim hareketimiz ne politik bir parti ne de cemiyettir. Bizimkisi slam mmetini kapsayan bir ruhtur. Bu yeni bir devrimdir." Sibai, slam Dzeni (Nizam-ul slam) diye adlandrd programnda, Bat ve Dou < kapitalist ve sosyalist) sistemlerine kar kyor; "geni kapsaml ve ileriye dnk gerek sosyal reformlar yoluyla genel refah ve adaleti salayacan" ileri sryordu. (Reissner, age,s. 137-147) 1950'lerde "devlet iinde devlet olma" yolunda ilerleyen Ihvan'n programnda dikkati eken bir ey 205 vard: "Ekonomi milli olacak ve tor ak mlkiyetine snrlamalar getirilerek, kyllerle i-êre geim kayna salanacakt." (Suriye Dosyam, age,s.H3). Sanrz ihvan, toprak mlkiyetini snrlama meselesini, rekabet halinde olduu devleti Bas ile kamucu Komnist partilerinin programlarna kar bir denge unsuru olarak koydu. Bu nedenle demagojik deilse bile, geici ve istisnai bir durumdur. nk slami hareketler, imdiye kadar toprak mlkiyetine nemli snrlamalar getirmediler. Pakistanl slamc teonsyen Ebul Ula El Mevdudi, "toprak mlkiyetinin snrlandrlmasn slam'a aykr" bulur. ran devrimi de toprak meselesini ele almad ve topraksz kyller lehine zmedi. slam dirili ve siyasi faaliyeti n plana karan ihvan, Sufi gelenekten de kopmad. Tersine, tasavvufa tam sayg duyuyor; sufilii gelitirmeyi ve dinde derinlemeyi savunuyordu. Bu nedenle slam toplumu iin ilerleme, adalet ve refahn ilk art olarak da slami uur, alma ve mcadele (cihad) gibi noktalara vurgu yapyordu. (age,s.H4) Snni temeldeki kk dini tartmalara bo verip; esas olan Tevhid'de birlemeyi savunan ihvan lideri, "Teslimiyeti tevekkl' reddediyor, Allah'a kesin ballk, gven ve teslimiyet anlamndaki aktif tevekkl iin" arda
7-4-2013
pagina 49 van 148
bulunurken yle diyordu:" Bizim mesajmz Cihad ve mcadeledir. Bu felsefi deil, slami bir mesajdr. slam ise amel (aktif faaliyet) dinidir. Cidal (bo tartma) dini deildir.." (Reissner, age, s. 132-136-220) Mustafa Sbai 1915 ylnda Suriye'nin Hums kentinde dnyaya gc 206 le Mustafa Sbai'nin kkl olan ailesinden he:a komnistler hem de slamclar kt. Bu yzden ideolojik ayrlklarla politik kavgalar aileyi ikiye bld. Ailenin Mustafa kolu, daha ok slamc eilimiyle tannr. lkesinde ocuk yatayken slam eitim alan Sibai; Msr'n bakenti Kahire'de dnyaca nl El Ez-her slam niversitesi'nde okuyup 1949'da hukuk doktoru unvann ald. O yllarda Msr ihvan tekilat ile temaslar balad.Doktora tezi: Snnet ve slami Kanunlatrma Srecindeki Yeri. lk kez 15 yanda Batllar tarafndan kurulan misyon okullarna kar faaliyetiyle politik hayata girdii sylenen Sbai, Fransa'nn Fas'taki smrgeci politikasn eletirdii iin o dnem lkesini igal eden Franszlar tarafndan 1932'de hapse atld. Politik eylemcilii 1933'de gittii Msr'da da srd.O yllarda ihvan kurucusu ve lideri Hasan El Benne ile ok yakn bir dostluk kurdu.Msr'da ngilizlere kar faaliyetinden tr 1934'te, Irak'taki ngiliz dman Raid Ali Geylani hareketine verdii destek yznden de 1940'da Kahire'de tutukland. Serbest brakld dnemde dnd Hums kentinde Muhammed Genlii (ebab Muhammed) adyla ilk slamc rgt kurdu. Bu nedenle lkedeki igalci Fransz ynetimince tutukland. 1943'te serbest kaldnda Sbai'nin sal nemli lde bozulmutu. 1957'te fel oldu. O yllarda slam Medeniyeti (Hadara-tl slam) isimli bir dergi karp ynetti. Arap dnyasnda sosyalizmin ok itibar grd bir ortamdan etkilenerek yanda toplamak x.in slam Sosyalizmi isimli bir kitap yazd. Ayrca islam ve Laik Hukukta Kadn adl karlatrmal bir 207 kitab daha var. almalarn aralksz srdren Sbai, 3 Aralk 1964'te ld. Issam El Attar ihvan hareketinin siyasi eilim ve rgtsel ter-j cinlerini nemli lde etkileyen Sibai, 1957' di rgtn liderliini am doumlu ssam El Attar'a dev retti. El Attar, 1958-61 arasnda ynetimin en ok bask uygulad bir dnemde rgt liderliini yrtt. Su riye, 1961'de Msr'dan ayrlnca, ihvan 10 sandalye il< Meclis'e girebildi. El Attar, o srada lkenin en ilgin si yasi ahsiyetlerinden biri oldu. Baas 1963'teki darbeyi iktidar alnca El Attar, srgne gnderildi. Ertesi yi Hac ziyareti iin Mekke'ye gitmesine izin verildi anca] geri dnmesine msaade edilmedi. El Attar da o ta rihten itibaren Almanya'mn Aachen kentine yerleti.1 Srgnde rgt ynetmeye alan El Attar'n izledii! politikalar, ihvan nderliinde anlamazla yol at. Nihayet 1970'de liderlikten uzaklatrlp yerine bugnk nderlik getirildi. rgt iinde kalmasna ve byk saygnlk grmesine ramen, ynetimde sz sahibi olamayan El Attar'n am'daki yandalar, o tarihten beri ihvan nderliine souk bakarlar. Bununla birlikte 1980 sonbaharnda slami Cephe kurulmas almalar srasnda El Attar/m destei saland ve gr ayrlklar nemli oranda giderildi. (Suriye Dosyasvs. 120-123) am'da bir lise retmeni daha sonra Arap edebiyat uzman olan El Attar, siyasi bir lider olmakla iyi bir hatip olmay birbirine kartrrd. rgtlenmeyi ihmal etti. Kitleleri harekete geiriyor, fakat rgtleyemiyordu-Kriz anlarnda, hayali biimde kitle destei bekliyordu. 208 1962'de halkn anlk ayaklanmalarndan yanl so-nUlar kanp; topyekn bir ayaklanma yoluyla rejimin evrilebileceini sanm ama yanlmt. Oysa slamclar iktidar beklerken, Baas derbeyle iktidar koltuuna sramt bile.Yine El Attar, Sibai'den farkl olarak Se-lefi'ydi. Yani slami anlamada ve yaamada ilk kuak mslmanlarn izindeydi. El Attar ve yandalar, Selefi olmalarnn sonucu, Kur'an ve Snnef ten sapmalar olduunu syleyerek geleneksel mezhepleri reddettiler ve hatta geleneksel Sufizme (slam mistizmi) kar ok sert tavr takndlar. Bu yzden, El Attar, kural olarak gleneksel mezheplerden birine bal olan Suriye Ulemas ile yakn iliki kurmad.(Reissner,s.393) Burada parantez ap belirtmek gerek: Daha nce de belirttiimiz gibi, "slam'da ura Meclisi demokrasiden daha ileridir ve slam bir hogr dinidir; zgrlk salar" trnden iddialar, El Attar'n Selefi grnde de grld zere, geersizdir. nk islam, znde en kk bir gr ayrln bile sapknlk (kfr) sayar. Bu yzden mezhepler ve tarikatlar eklinde disipline edilen eitli grler; aslnda baskc slam'a kar, yreye ve geleneklere gre yorumlanm slam grnts altndaki muhalif grlerin bir ifadesidir. El Attar, silahl mcadeleyi ve bu anlamda Cihad' desteklemedii iin 1970'lerde ok eletirildi. Deitirilmesinin ba nedeni budur. Liderlik Bunalm, Blnme 1967 Arap-srail Sava'nn sonucunda Suriye, bir topran srail'e kaptrnca, Baas iktidar ciddi siyasi bunalm iine girdi, ihvan, bu durumdan pro209 paganda asndan yararlanarak; "Suriye'nin dankl d erevesinde srail'e yenildiini" ileri srd. Yine de, bu karmaa ortamnda, ciddi bir muhalefet oda olamad.(Henry, Munson Jr. Ortadou'da slam ve Devrim, Akademi Y, s.125) ihvan arasnda liderlik bunalm 1963'te balar. Ancak 1969'da doruk noktasna kar. Suriye ynetiminin bunalmn ve mevcut durumu grmek zere gizlice toplanan ihvan'm kritik bir oturumunda, El Attar, toplantya bakanlk etmek zere kendine yakn am kanad yelerini nerir: Matematik Profesr Dr. Muvaffak Dabul, Halepli Emin Yeen ye Lazkiyeli
7-4-2013
pagina 50 van 148
Adnan Said. Toplantda rejime kar mcadele yntemi tartlacakt. Silahl mcadele anlamnda Cihad fikrini Hama ve Hums, Halep kkenli kuzey kanad desteklerken, am kanad bu fikre kar kt. El Attar ikinci kanattan yanayd. Bu arada ihvan, lkenin kuzeyinde bulunan ve dzene kar silahl mcadele (Cihad) ilan etmeyi neren militan grup ile, bakent am'da bulunan lml kesim arasnda ikiye blnd. mcadele 1971'de yaplan gizli seimde, militan kesimin kazanmasyla sonuland. Doal olarak lml kanat lideri El Attar yerine, radikal Adnan Saaddettin getirildi. am'da ok sayda yanda olan El Attar, yeni militan liderlikle uzlamay reddetti. Blnme 1970'li yllar boyunca srd. (age,) Kuzey blgesindeki Hama ve Halep'teki ihvan tekilat, Hama yaknlarnda grece varlkl ve pamuk yetitiricisi bir ailenin ocuu olan Mervan Hadid tarafndan ynetiliyordu. Gen bir tarm uzman olafl 210 H, 1960'h yllarda eitim grd Msr'da, ihvan liderlerinden Seyyid Kutub'un fikirlerinden etkilendi; jvlsr Ihvan' ile temaslar kurdu. Msr ynetimi 1965'te tutuklanmasna karar verince, Hadid, Ketaib-u Mu-hanuned (Muhammed Mfrezeleri) adl bir grup kurmak zere Hama kentine dnd. Bu grup, pek yaylmayan ancak genler ve renciler arasnda pek tutulan bir hareket yaratt. Hadid, 197.6'da tutukland hapishanede ld. lm, kitle grev, gsteri ve daha sonra silahl iddete dnecek kitle eylemlerine dnt. (age,s.l26) Baas -ihvan atmas Baas Arap milliyetiliinin pozitif ynyd. Ancak, btn milliyeti ideolojiler gibi, zamanla olumsuz bir nitelik kazand. Dirili anlamna gelen Baas Partisi'nin slogan vard: Arap birlii, Arap milliyetilii ve Arap sosyalizmi. Aslnda Baas program; siyaseti, snfsal temeli, ideolojisi ve pratii asndan Nasr milliyetiliinden farkl deildi . Hatta Nasrclk siyaset alannda daha ak ve grece banallik tarken; Ba-aslk daha entrikac ve darbeci fikirler zemininde siyaset yapyordu. Belki de bu nedenle "erken kalkan Suriye'de darbe yapar" deyimi siyasi literatre girmiti. Bu yzden Msr'da olan gelimeler (iktidarn halk muhalefeti zerindeki basklar, brokratik militarizm, demokrasi yokluu, tek parti ynetimi, sosyalizm adna yaplan devletletirme ve kamulatrmann bir yerden sonra gerileyip baarszla uramas, kurtulu sonras emperyalist/kapitalist sistemden kkl bir kopu gstermedeki kararszlklarn dourduu toplumsal ve ekonomik krizler, lerici Ulusal Cephe bayra altnda 211 toplanan sosyalist ve komnist partilerin Baas vesayeti altnda yaayarak muhalefet olma ilevlerini kay-betmeleri...vs) Suriye'deki gelimelere benzer. Dolaysyla Suriye'de toplumsal ve siyasal muhalefetin tek yasad oda haline gelen ihvan, Msr'daki ana rgt ile dayanma halinde ve ona benzer yntemlerle, slami temelde ezilen ynlarn muhalif sesi olma yolunda belli bir zemin yakalad. Zaten var olmann biricik yolu da buydu. Ayrca o- dnemde Sosyalist Kamp. ile Emperyalist Kamp arasndaki kutuplamada, Suriye Ihvan', Ortadou'daki benzerleri gibi, "Allahsz ve kafir komnizm ile sosyalizme kar" dnyadaki ve blgedeki temel mttefiklerine yas-land:Bata Amerika olmak zere Bat Avrupa ile: rdn, Kuveyt, Suudi Arabistan gibi monarik islam/ Arap lkeleri. Bat hegemonyasna kar kan, servetin mil-liletirilerek yemden blmn isteyen grece laik Baaslar ile islami bir toplum isteyen; bu nedenle laik ve kavmiyeti (milliyeti) Baas iktidarna kar kan ihvan arasnda atma kanlmazd. Baas ile ihvan arasndaki anlamazlk noktalan yle zetlenebilir: a) Baas, milliyeti ideolojiyi savunuyordu. Bu ise neredeyse zde hale gelmi hatta slam karakterinin Arap karakterine ar bast mmet toplumu isteyen Ihvan'a ters bir grt. b) Suriye'de Snni ounluk yayordu. Nfusun %5:"si Snni Arap; %14' Hristiyan, %12'si Alevi, % 3' Drzi ve % 2'si smaili idi. Buna ramen laik Baas liderliinde iktidarn blm, Snni dengeyi bozacak nitelikteydi. Oysa ihvan, "btn mslmanlar birlesin 1" sloganna ramen, Snni bir Arap hareketi 212 niteliindeydi. Sloganlar itibaryla Alevi, Drzi ve smaililer, ihvan'dan uzak durdular. Kald ki; slam toplumunda da Arap zelliine vurgu yaptndan, gunni fakat Arap olmayan Krtler (nfusun %9'u kadar) ile Trkmenler (% 3) de kazanlamad. (Van Dam, The Struggle for Power,s. 15) c) 1966'ya kadar devletin nemli kademelerinde Snniler arlktayd. Darbeler yznden sk sk deien ynetimlerdeki Alevi oran, 1966'dan sonra hzla ykselmeye balad. zellikle mlki ve askeri kesim, neredeyse tmyle Alevilerin eline geti. Bu nedenle ihvan ile Baas arasndaki iktidar kavgas, bir ynyle de Sunni-Alevi grnmn ald. (Batatu, Some Observations, s. 333/334) Bu mnasebetle eklemek gerek: Irak ile Suriye yayn organlar, srtme dnemlerinde, birbirlerinin yneticilerini, "mezhepsel zmrenin ezdii halkmz" diye sularlar. rnein Alevi olan Suriye lideri Hafz El Esad ve yandalar, Irak yayn organlar tarafndan, "Mslman halkmza musallat olmu Alevi zmresi" diye sulanrken, Suriye kitle iletiim aralar da Irak lideri Saddam Hseyin iin "ii mslman halkmzn bana bela olmu Snni Tekriti zmresi" ifadesini kullanrd. d) Ekonomi politik adan; Baas, kapitalizm ve feodalizme kar mcadelesinde 1963'te bankalar dev-letletirdi. Memurlarn maalarn da %25-40 arasnda azaltt. Yaygn isizlik ve yksek enflasyonla birleen bu nlemler, pusuda bekleyen ihvan iin byk bir fosat oldu. Oldum olas ihvan hareketinin gl
7-4-2013
pagina 51 van 148
merkezlerinden Hama kentin 'eki rencilerin geni apl tutuklanmasyla balayan protestolar, 1964'te ayak213 lanmaya dnt. rencilerin kabahati, retmenler tarafndan tahtaya yazlan BAAS slogann silmekti. Bu yzden camii imamlar, Cuma hutbelerinde, renci tutuklamalarn protesto ettiler. Gsterici rencilerden biri polis tarafndan ldrlnce, Hama tccarlar ke-, penk kapatma eylemi yapt. Hama camii ve mescidlerindeki tm hoparlrlerden., "Ya slam ya da slam !" sloganlaryla ayaklanma arlar yapld. 14 Nisan 1964 gn duruma mdahele eden askerler, rencilerin snd El Sultan camiini bombalad ve onlarcas ld. (Rabinovich, Syria under The Ba'th, s. 111/117) Caminin bombalanmas, lkede geni tepkilere yol at. ihvan, "Allahsz" diye niteledii Baas ynetimine kar dmanlk krkledi. lke apnda her kesimden insann geni apl eylemlerine (grev, boykot, yry vs) neden oldu. Bu eylemin arkasnda ihvan vard; ama lkenin tek parti ynetiminden oulcu sisteme gemesini isteyen kesimler de katlm gsterdiler. Hkmet tutuklamalar srdrd. Bu arada demokratikleme iin baz szler de verdi. Ayaklanma Mays 1964'te sona erdi. Yine de Ihvan-Baas atmas baka biimlerde devam etti. e) 1965'te sanayii sektryle d ticareti milliletiren devlete ihvan ile Ulema kesimi kar kt. Tccarlar kepenk kapatt. Ticaret Odalar protestolara balad. Ancak Ulema, ihvan ile tccarlara yeterli destei vermeyince, isyan giriimi kolayca bastrld, (age) Burada bir saptama yapalm: ihvan, ynetime kar mcadelesinde, Msr'daki merkezi rgtn tersine bir siyaset izleyerek; mezhepilie (Snni) vurgu yapyor ve orta tabakann yan sra ticaret ve sanayii bvfl 214 juvazisine dayanyordu. f)196t'da Baas, gemi ideolojilere kar mcadelesinde bir bildiri yaynlad. zetle yleydi:" Bugne kadar Arap halklar Allah'n evresinde dnp durdular. Bu, islam ve Hristiyanlarn eski deerlerine bamllktan baka bir ey deil. Bu deerler feodalizm, kapitalizm ve gemi alarn dier sistemleri zerinde kurulmulardr. Bu deerler; Araplar, bo yere kaderci, boynu bkk, perian ve 'Allah'tan baka g yoktur' szn durmadan tekrarlayan baml insanlar haline evirmitir... Allah, din, feodalizm, emperyalizm ve tarih ncesi toplumlara ait btn deerler, artk, tarih mzesindeki 'mumyalar' blmnde yerlerini alacaklardr. Gerekte tek bir realite vardr: Bizim tasavvurumuzdaki yeni insan...." (Carre et Mic-haud, Les freres musulmans, s. 133) Resmi bir dergide yaynlanan bu makale, Suriye'deki slamc kesimler arasnda geni tepkilere yol at. Mslman ve Hiristiyan kesimler protesto furyas balattlar. Bu nedenle makale yazan, nce mr boyu hapis cezasna arptrld, sorradan sessizce serbest brakld. am Radyosu, 7 Mays 1967 tarihli blteninde, bu "gnahkr makalenin CIA, srail ve mlteci Araplarn bir komplosu olduunu"nu ileri srd. (Lewis, Return of slam,s.25). Bizzat bu makale evresinde olagiden gelimeler, Baas Partisi'nin feodal kltr ve ideolojiye kar verdii kltrel mcadelenin mihenk ta olmas asndan son derece reticidir. Kukusuz Suriye Baas Partisi, milliyeti ve grece laik dncenin dorukta olduu gnlerde, laiklii eni-ne boyuna tartt. Suriye parlamentosundaki bir 215 tartmada "Madem her yerde Allah var7 diyorsunuz. Elimdeki kibritte de var. O halde bu kibriti yakyorum ve Allah yanp bitip kl oluyor." diyecek kadar ateli ve demagojik konumalar da yapld. Ancak bu laiklik anlay demokratik kurallar iinde deil, tek parti ynetiminin basks ve erevesinde yapldndan, verilmek istenen mesaj yerine ulatrlamad. Dahas, aslnda Arap sosyal demokrasisi ya da Arap devletilii, daha dorusu milli kapitalizm anlamma gelen 'Arap sosyalizmi', ideolojik olarak feodal toplum ideolojisiyle sonuna kadar mcadele edecek bir kararlla sahip deildi. Yeterli ideolojik cephanelii de yoktu zaten. Bu nedenle bir yerden sonra islam ile uzlamak zorunda kald. Nitekim, laik Suriye anayasasnn, "genel slami ku-rallarca belirlendii" ibaresi konuldu. Sonraki yllarda, Devlet Bakam Hafz El Esad, slamclarn sert eletirileri karsnda, gecenin bir vaktinde am'daki nl Emevi Camii'sine giderek Snni din alimleri nnde "mslman" oluverdi. Bu vaftiz treni de resmen duyuruldu. Anayasa'da slam Kavgas Kasm 1970'de Suriye Hava Kuvvetleri Komutan General Hafz El Esad, askeri bir darbeyle ynetime el koyunca, lkedeki askeri ve sivil brokrasi Alevi kesimlerce igal edildi. Bu ayn zamanda iktidardaki Baas Partisi'nin iki kanada blnmesiydi. Esad; milliletirme, kamulatrma ve anti em-paryalizm gibi sloganlara yer vermekle birlikte, Snni i evrelerinin egemen olduu, zel sektrce getirilen kstlamalar azaltt. Bat Ve 'gerici feodal' diye ni216 telenen Arap lkeleriyle de pragmatist temelde ilikilerini yeniledi. Zaten, o yllarda milliyetilik ve ulusal kurtuluuluk doruktan inie gemeyi bekliyordu. Esad'n yeni siyasetleri, Nasr sonras Msr'daki Enver Sedat'n politikalarna ok benziyordu. (age,s.l26) Tek fark, dengeleri son derece iyi gzleyen Esad'n, ska eletirdii Sedaf 110 yl geriden izlemesiydi. ihvan ile Esad ynetimi, 1973'te ilk kez kar karya geldiler.Neden, yeniden
7-4-2013
pagina 52 van 148
dzenlenen anayasada slam hakkndaki bir ibareydi: "slam hukuku, yasama iin ana kaynaktr" ibaresinin yer ald Anayasa, ne Hristiyanlar ne de ihvan ile Ulema'y memnun etti. ihvan ile Ulema, "Devletin resmi dini slam'dr" maddesinin konulmasn itiyordu. lkenin nde gelen din adamlanndan Said Havva, Snni alimlerce desteklenen bir bildiri yaynlayarak Anayasa'y sert biimde eletirdi. Bildiri imzaya alnca her zamanki gibi Hama kentinde balayan destekleyici kitle gsterileri, devlet kurum ve kurulularna saldrlarla birlikte isyana dnt. Esnaf da olaya kart. Hkmet, Snni eletirilerin bir ksmn gznne alarak yeniden Anayasa metinlerinde baz deiiklikler yapt. Ancak bu Ihvan' memmun etmedi ve kargaa 1973 ylna kadar srd. "Anayasa Krizi" sonrasnda, ou kez "kurnaz tilki" lakabyla da anlan zeki devlet adam El Esad, Snni kesimde egemen olan "Aleviler kafirdir", imajn ykmak iin, Alevilerin pratikte hi katlmad Cuma namazlarna katld. Bu ise Alevi dinci liderlerin, "Oni-ki ia temel inanlarn paylayoruz. Bize yaktrlan slam'a aykr fikirler, dman icaddr" biiminde bil217 diri yaynlamalarna, bir ynyle "Aleviliin is-lamclatrlmas"na yol at. Ayrca resmi evrelerle iyi ilikilerini her zaman koruyan Msr El Ezher din alimleri ve Suriye Snni Ulemas, kendilerine nazik davranan ve iltifatlarda bulunan, El Esad hakknda "olumlu fetvalar" verdiler. rnein "Esad, Suriye'de slam'n ruhunu canlandrmak iin, Cihad savas ve kutsal dinimizin savunucusudur." (age) ihvan, Esad'n mslmanlk taslayan davranlarn "aptalca" bulmakla birlikte, Snni tccarlara tavizler vererek konumunu salamlatran Suriye lideri, 1970 ortalarna kadar, ihvan yandalarndan ciddi bir muhalefetle karlamad.. Ayrca petrol zengini ve slam'n ekim merkezlerinden biri olan Suudi Arabistan da Suriye'ye hatr saylr mali yardmlar yapyordu.(age) Mezhep atmasndan Katliama Bununla birlikte ihvan, 1976'dan balayarak devletin nemli kademelerindeki Alevileri ldrmeye balad. Bu dnem, ayn zamanda, Suriye'nin Lbnan'a askeri mdahalesinin balangcdr. Lbnan'da Suriye'ye di; renen dnemin hareketleri (Snni mslmanlar, FK vs) Esad ynetiminin muhalifi ihvan ve Snni mslmanlarla gizli ittifaklar kurmulard. 1970'lerin sonlarnda ran devriminin ortaya k ve Suriye'deki ok ynl sorunlarn zmszl, muhalif slamc kesimi, rejime kar daha kararl mcadeleye yneltti, ihvan ve benzeri slamc rgtler, Alevi yneticilerle devlet kurulularna kar suikast, sabotaj gibi eylemlerini trmandrdlar. Barda taran 218 son damla, Halep Topu Akademisi'nde okuyan 83 Alevi rencinin ldrlmesiydi.(age,s,129) Ynetim, denetimi altnda bulundurduu Snni Ulema araclyla katliam knad. Ardndan ihvan ile balantl olduu sanlan 15 kiiyi idam etti. Bu arada yaygn rvetilie kar kampanya at. Ancak btn bunlar, atmalar engellemedi. Olaylar 1979 yl boyunca da srd. Austos aynda bir Alevi din liderinin ldrlmesi, Akdeniz'e kys olan Lazkiye'de ounluu oluturan Alevilerle Snniler arasnda kitlesel atmaya dnt. 1980 balarnda Halep'teki slami faaliyetler gnlk olaylar haline geldi. Bu arada lkede bulunan Rus askeri uzmanlarn ldrlmesi de, milli gleri harekete geirmek iindi. Ayn zamanda Halep'te kitle grevleri ve gsterileri balad. Halepli tccar grevleri, bakent am dndaki btn kuzey kentlerine yayld. Okullar kapand, memur ve serbest meslek kurulular alma boykotu yaptlar. Ortak istek: demokratikleme, siyasi sulularn serbest braklmas ve iktidar zerindeki alevi tekelinin braklmas... Hemen her ey, Suriye'nin ran tipi bir siyasi kargaaya tank olduunu gsteriyordu. Ancak Esad, Mart ayaklanmasna ok sert karlk verdi. Hkmet kuvvetleri, Halep'in gneyindeki bir kasabada 200 kiiyi ldrd. Halep askeri kuatma altnda ev ev arand, Hama'da da benzer bir operasyon yapld. Meslek kurulular kapatld. Devlet duruma hakimdi. Fakat iddet olaylar srd. 26 Haziran 1980'de Esad'a baarsz bir suikast giriimi zerine hkmet yzlerce ihvan mensubunu tutuklatt. Temmuz 1980'de 219 ise ihvan mensubu olmak, idamlk su derecesindeydi. Rejimle mcadelesinde kitlesel destei kazanmada, nemli bir mesafe kaydettiini gren ihvan, 1980 Sonbahar'nda yeni bir ittifak kurdu: slami Cephe. iddet olaylarnda da onlarca kii ld. Ocak 1982'de hkmet, Ihvan'n kalesi olarak deerlendirilen Hama kentinde, slamclarn kkn kazmaya karar verdi. ubat aynda askeri operasyonlar balatlnca, 2 ubat 1982 gecesi, cami hoparlrlerinden dzene kar "Cihad" ilan edildi, islamc militanlar hkmet binalar, karakollar, kla ve cephanelikleri basarak silahlandlar. Hkmet ve Baas yetkilileri olay yerinde kurulan slam Mahkemeleri tarafndan yargland. 40 kadar grevli idam edildi. slami Cephe ulemas, Sunnilerin birleerek isyana kalkmasn isteyen bir bildiri yaynlad. Suriye buna tank, top, uak ve helikopter bombardmanyla karlk verip; Hama kentini yerle bir etti. Katliam srasnda 5000-10000 arasnda insan ldrld. Lazkiye ve Halep'teki ufak apl tepkiler dnda, Hama isyan Suriye'de destek bulamad.(age,s.l33/134) ran ve islamclar Hama ayaklanmas hafta srm ve bastrlmt. lgin nokta, ran slam Cumhuriyeti, Ortadou apnda stratejik denebilecek bir ittifak yapt "laik ya da kafir" Suriye ynetimine kar, Ihvan' desteklemedi. Tersine, slam ayaklanmasnn bastrlmas yolunda, Suriye'ye maddi ve manev (dolayl dolaysz) destek verdiinden bile sz edilebilir. Bu husus, bata
7-4-2013
pagina 53 van 148
Trkiye'dekiler olmak zere birok slami hareket " arasnda derin tartmalara ve gr ayrlklarna' yol 220 at. Denilebilir ki; zaten doalar gerei ia ran'a mesafeli davranan Snni radikal kesimler, Hama olaylarndan sonra ran'a iyice souk bakp Tahran'dan uzaklatlar. ran ynetimine sert eletiriler yneltenlerin says da az deildi.ran'n Ihvan'a kar Suriye ynetimine destek vermesine karlk, Suriye de Irak ile savaan ran' destekledi ve Lbnan'daki ran yanls ii hareketleri koruyup kollad. slami Cephe Suriye'deki slami Cephe'nin (El Cephe El slamiyye Fi Suriye) oluum hazrlklar 1979'larda balad halde 1980'in sonlarnda somutlat. Eksenini ihvan oluturuyor; evresinde ise birok slamc grup ve akm yer alyordu. Esad'm slamclar tecrit siyasetine kar kitleler arasnda yaylmay ngryordu. Nihayet 10 Ekim 1980'de bir bildiri yaynlayan slami Cephe, Esad ynetimine kar Cihad yaplmas arsnda bulundu. Muhtemelen Mekke'deki haclar arasnda ve Ihvan'n Suudi Arabistan'daki kanallar araclyla lkeye sokuldu bu bildiri. (Suriye Dosyas^. 140) ihvan yayn organ durumundaki Nezir dergisi, bildiriyle birlikte genel kalkmann ynetimi ve stratejisine ilikin ayrntlar da ierdi. Kendi arasnda slami Cephe Misak (Cephe Anlamas) imzalayan Cephe mensubu rgtler, "ama, Suriye'deki farkl itihad ve grleri birletirmektir" diye aklama yaptlar. Cephe, iki nemli noktadan hareket etti: Ortak savunma ve halk destei kazanma. Birleme ars, ayn zamanda Ihvan'n dier slamc gruplarla birlemek iin yeterli aba sarf etmedii yo-' 221 lunda bir zeletiri olarak da kabul edilebilir. Buradan yola kan ihvan, "halkn Suriye Ulemas peinden gi-" deceini dnerek, sonunda ipe gitme bile olsa sorumluluu slamiletirmek" taktii gtt. Bununla birlikte katlanlar asndan, Cephe'nin nitelii yeterince ak deildir. Szgelimi Halep din alimlerinden ve Cephe Genel Bakan olan Muhammed Ebu Nasr El Beyanuni, banda bulunduu rgt, "ulusal ve Baas gibi mezhepi olmayan bir cephe" olarak yorumlarken, ihvan liderlerinden Adnan Saaddeddin ise "yklmaz bir slami Cephe" den sz etmektedir. Ayn zamanda Cephe'nin belirli bir politik grubun tekelinde olmamasna dikkat gsteren Saddeddin, "bu at altnda eitli kesimlerden slamclar ve dini ahsiyetlerin yan sra avukat, doktor, siyaset adarn gibi meslek sahipleriyle Suriye silahl kuvvetler' n en az yarsnn da bulunabileceini" syler. (age,s. *7-150) Bu ynyle ihvan, rakibi ve ba dman Baa;i gibi orduya ve darbeye oynamaktadr. Cephe ats altnda u rgtler topland: Din Alimleri Birlii (1946), Ulema Cemiyeti (1973), Asiller Cemiyeti, islam Medeniyeti Cemiyeti, Ebu Zer Cemiyeti. Bu sonuncusu Cihad ve slami prensipler iin askeri eitim grd. Ama, eitli silahlar kullanmasn bilen gl bir gen kuak oluturmakt. Cephe ats altnda birleme ars da esas olarak bu cemiyetin neriiydi. Ebu Zer Cemiyeti, Esad ynetimine kar uzun sre silahl mcadele vermesiyle de tannr. Ayn zamanda bu Cemiyet ile ihvan arasnda programlardaki ortak noktalar daha fazlayd-(age,s.l53) 222 Beyanat ve Misak'taki slamc zm Dr. Mustafa Sbai liderliindeki Suriye Ihvan', topluma slamc bir program sunmak amacyla, gelimeler ve cephesel rgt tartmalar srecinde ortaya km iki kapsaml yayn kard. Birincisi Beyanat dieri ise Misak idi. Her ikisinde de ran slam Cumhuriyeti Anayasas modelinin glgesi var. Toprak, bankaclk, para politikas, askeri hizmet, halk seferberliL.gibi gnmzde bir slam devletinin kurulmas iin temel meselelere deiniliyor. (age,s.l59) rnein ihvan geleneinden farkl olarak, programda, toprak mlkiyetine snrlamalar getiriliyor. Ne var ki; nesnel ve ada bir gzle bakldnda grlen udur: ihvan gr ve zm nerilerini sistematik biimde derleyip disipline edememi, geni kapsaml kalc bir programa dntrememiti. Suriye halkna birinci planda ulamak istedii hedeflerini ve bunun yntemlerini, aralarn iyice aklayp sunamamt. Beyanat'da u ibare yer alr: "ihvan rgtnn Arap lkeleri, Hindistan ve Pakistan gibi lkelerle, slam dnyasndaki karde rgtlerle ilikilerini srdrr," (age,s.l61) Bir ynyle blgesellii aarak benzerlerinden ayrlan bu program, dier ynyle genellemelerle yetiniyor. Yine Beyanat, iktidardaki Baas Partisi'nin toprak reformu ve sanayii alanndaki basanlarna dikkati ekerek ii ve kyl kitlelerinin grece refaha kavutuunu kabul ediyor. Bu arada slam toplumunun modern, ada ve an gereklerine uygun biimde kurulacan dne dne vurguluyor. Ayrca, "mevcut dzenin yklmasyla, Suriye'de hemen bir slam toplumu kurulmasn dnenler yanlrlar" ibaresi de yer 223 alyor. Bunun yannda "slam bir milli ve devlet dinidir" diye ifade edilen ihvan programnda, "iktidar ele geirilince slam'n kabul iin halk oylamasna ba vurulaca" yazl. Biz bu yntemin ille de salkl sonulanaca kansnda deiliz. Nitekim ran'da yaplan halk oylamas, mevcut iktidarn maddi ve manevi basks, en azndan ynlendirmesi altnda getiinden, iktidarn belirledii adaylar ve programlar kazand hep. Bu arada, halka, hemen refah ve kalknma da vaad edilmiyor: "ktidar sonrasndaki pratik zorluklar, yoksul ve zenginler arasndaki derin uurum, mslman lkeler arasndaki yapay politik ve ekonomik ayrlklar devam ettike, slam ekonomi sistemi hemen baarl sonu vermez" deniliyor.(age,s.l69) ihvan, oulculuu savunuyor; "tek grup ve zmre tekelindeki ynetimin kanlmaz olarak zlm ve baskya yneleceini" vurguluyor, ihvan mezhepi olmadn da ileri sryor ki; yukardaki alntlarla bunun byle olmadn
7-4-2013
pagina 54 van 148
belirtmitik. Ancak Suriye Ih-van' banaz bir mezhepi olmayabilir. Reformlatrlm Kapitalizm Tm bunlardan anlalaca zere Suriye Ihvan', gnmz- ortamnda gerekletirilemeyecek ve baarlamayacaklan ortaya koymakta gerekidir. Aslnda ihvan program, islami zm denilen eyin, mevcut kapitalist sistemin reforme edilmi bir trevi olduunu gsterir. Zaten ihvan hareketi de bu programyla, Bat'daki herhangi Hristiyan demokrat bir partiden farkl deil. Zaman zaman "karma ekonomiden yana, kimi zaman enflasyonun varln kabul eden" bir tutum (age,s.202/203) sergiliyor. 224 ihvan programnda ngrlen Zekat Fonu ise, kurulacak slami toplumda zaten yoksulluu peinen kabul etmek anlamna gelir ki; gnmz Suudi Arabistan Krall'nda var. Trkiye'de ise zal hkmetinin kurduu smr sistemi iindeki Fakir Fukara Fonu (FAK FUK FON) kadar dzeltme yapabilir. "Zekat Fonu, sosyal sigorta yerine geer" demek de, toplumsal kargaa ve patlamalarn nasl engelleneceini gsterir. Fakire be kuru vererek susturmaktr iin z. Ihvan'da Yeni Blnme Hama ayaklanmasnn bastrlmas, slami Cephe'yi ykma gtrd. yle ki; bu Cephe, Mart 1982'de toplanan Suriye'nin Kurtuluu in Milli ttifak toplantlarna katlmak zorunda kald. (age,s.l33) Bu katlm ihvan arasnda yeniden blnme yaratt. Adnan El Ukla nderliindeki militan kanat, byle bir milliyeti bayrak altnda toplanmay reddetti. El Ukla, ayrca lml ihvan lideri Adnan Saaddeddin'i, "emperyalist sper devletlere kar hoa giden tutum almak ve kapitalizm zerinde kafa kartrmak" ile sulad. Buna tepki duyan lml kanat lideri Sa-addettin, "El Ukla, slami Cephe'den kovulmutur." diye deme verdi. 1985'te ise El Ukla ve yandalar, hkmetin kard Genel Aftan yararlanmay kabul ettiler. Daha ok Fransa,Almanya, rdn ve Irak'ta bulunan Suriye ihvan mensuplar, u anda lkede yeni bir kitle hareketi yaratacak durumda deiller. Jhvan liderlerinden Adnan Saddeddin, Trki-ye deki geleneki slamclarn dnya siyaseti eriyle ilx 225 gilenen ilk aylk dergilerinden Dtf Politika'nm Mart 1988 tarihli nshasnda yaymlad rportajda , ihvan liderlerinden olup kendisinden farkl dnd iin ayrlan Gudde'nin "Suriye ynetimiyle grmesinin bo bir aba olduunu sylerken, kendisinin Irak ve Trkiye ile ilikilerini" de inkar etmiyordu. Bunun yannda ihvan, Trkiye ve dolaysyla Krfez Sava ncesinde ABD ile zel ilikiler iine girdi. Szgelimi Trkiye, topraklarnda PKK'ye kolaylklar salayan Suriye'nin bu tutumuna karlk, snr boylarndaki Trkiye topraklarnda Mslman Kardeler rgtne barnma ve eitim kolaylklar verdi. Trk istihbarat, Ceylanpnar, Mersin, iskenderun ve Yalova gibi yerleim merkezlerinde ihvan mensuplarnn barnmalarn ve askeri eitim yapmalarn salad. Snrdan gei kolaylklar yannda Trkiye gizlice bu rgt mensuplarna lojistik destek verdi. Buna karlk ihvan mensuplarndan PKK faaliyetleri hakknda is-tihbarati bilgiler ald. Trkiye'de istihbarat kesimleriyle ilikisi iyi bilinen Hrriyet gazetesi, 20 Ekim 1992 tarihli bir haberinde, ihvan mensuplarnn Trk istihbaratna yle bir neri gtrdn yazd: 'Trkiye'de tutuklu baz mensuplarmzn serbest braklmas karlnda, size PKK lideri Abdullah calan'n kellesini getirelim." Balantl olarak belirtmek gerek: Trkiye'deki slamc Refah Partisi'nin st dzey ynetimindeki nemli bir isim, PKK'ya kar Suriye ihvan rgtyle Trk istihbarat arasnda anlama ve ittifak zemini hazrlamak iin, birok kez Suriye'ye gidip ilgililerle temas kurdu. 226 BENC BLM MISIR MISIR Msr'daki slamc akmlar incelemeden nce Msr toplumunun birka temel zelliine dikkat ekmek gerekli. rnein; 1) Msr halknn byk ounluu Snni mezhebinden olduundan, mezhepleraras atma szkonusu deil. Bu tek dzelik lkedeki slami hareketin gelime ve srekliliini salayan temel unsurlardan birisi olagelmitir. (Salih El Verrani, Msr'da slami Akmlar, Fecr Yaynevi, s. 17) Irak'taki ia- Snni, Suriye'deki Alevi-Sunni, Trkiye'deki Sun-ni-Alevi ve Lbnan'daki ia-Sunni atmas Msr'da grlmez. Bu anlamda Msr slam hareketi iinde mezhepilik yoktur. Ama dini ideolojinin egemen olduu hemen btn toplumlarda olduu gibi Msr'da slami kesimlerle Hristiyanlar (Kiptiler) arasnda srekli bir atma vardr. lkenin Asyut kentindeki iddet olaylarnn bir parasn da Mslman/Kpti atmas oluturur. Devletin mdahalesi olmazsa, dinsel atma Lbnan'daki kadar iddetlenebilir. 2) Msr ortamnn bir baka nemli zellii de, halkn, engellere aldrmakszm, slami hareketten etkilenmeye yatkn oluudur. slam'a ynelik bu gl il229gi, aslnda Msr toplumunun bir zaafdr da. Bylesine youn bir ilgi slam'a ynelebildii gibi, din silahn kullanabilen devlet yararna ve dolaysyla slami hareketlere kar da ynelebilir. Msr'da Mslman Kardeler ( Arapa El ihvan El Muslimun ya da ksaltlm adyla ihvan) deneyimi, ihvan saflarnda toplanabilen milyonlarca kiinin, bir saldr ve hesaplama annda rejimin yanma geerek slamc Mslman Kardeler hareketine kar saldrya geebileceini gstermitir. Nitekim Msr halknn slam'a olan bu ilgisi nedeniyle, lkedeki hemen btn partiler ( eski marksist El Hizb-ul Tecemmu dnda), gerek seim propagandalarnda, gerekse dier siyasi faaliyetlerinde islamc sloganlar ve sylemler kullanmaya balad. O kadar ki, 1919'larda kurulan ve ngiliz
7-4-2013
pagina 55 van 148
ynetimine kar mcadele veren Bat yanls aristokrat ve komprador burjuvalarn laik partisi El Wafd bile, seim barajn aabilmek iin eriat devleti isteyen ihvan ile ittifak kurdu, ortak listelerden parlamentoya milletvekili soktu. 3) Msr'daki slami hareketin en nemli unsuru lmllktr. lkenin yapsal ve geleneksel karakterinin bir esi olan lmllk, kendi erevesinde etkinliklerini srdren slami akmlara yansmakta; mevcut dzen ve ynetime kar ar tavrlar iine girmesine engel olmaktadr. u ya da bu din ileri geleninin camiilerde devlet ve ynetim kart vaazler vererek halk galeyana getirdii ve ardndan tutukland ok grlen olaylardandr. Ancak dini ahsiyetler, dzen ii dndklerinden ve .iddet yoluyla slami bir iktidar gerekleebileceine inanmadklarndan, halk dzen ile kar karya getirmekten kanrlar. 230 4) Tarih boyunca istikrarl bir izgi izleyen Msr'da, silahl atmalar ve iddet yok denecek kadar az arlm; siyasal alkant ve devrim gibi olaylar nadiren meydana gelmitir. 5) Yzyllar boyu yabanc smrge idaresi altnda yaayan Msr toplumunda ynetim boluu domu, ynetme acizlii gibi bir durum ortaya kmtr, ynetimin en gl olduu Kavalal Mehmet Ali Paa ve Cemal Abdulnasr dneminde bile/ynetme acizliine ilikin sorunlar bitmemi; Enver Sedat dneminde ise, lke yeniden ve daha gl biimde yabanc devletlerin siyasetlerine baml klnmtr. Bunun halk zerindeki psikolojik etkileri, kendi iktidarn kurma ve kendi kaderini belirleme gibi temel konularda olumsuz rol olaca aktr. 6) Msr halknn cokulu ve an duygusal olduu da bir gerektir. Herhangi bir cokulu nutuk, kitleyi ksa bir zaman dilimi iinde saman alevi gibi harekete geirebilir. Ancak kendiliindencilik bu hareketin ileri gitmesini engeller (age,s.l7-20) 7) Msr halk ile ynetim arasnda hemen hi bir ideolojik ba kalmamtr. ki taraf arasndaki tek ba, ekmek badr. Bu da ynetimin en zayf noktasdr. slami akmlar bu zayf noktay iyi yakaladlar. Belli bir yere kadar halk kendilerine ektiler. Ancak slami kesimin iki temel eksii vard: Bir; program yokluu. Sadece ynetime ilikin genel eletiriler vard. Ama ortada slami bir program ve zm yoktu. "Tek Yol slam" ya da "zm slam'da" gibi sloganlar ekici olmakla birlikte ii bo laflardan ibaret kald. ki; genel de slamc akmlar zelde ise ihvan, zaten dzen ii dnyor ve smr toplumunun emberini kracak 231 sylemler ileri sremiyordu. "Faizsiz bankaclk" ya da "adil dzen" trnden sylemler ise, aldatc kl reklamlardan te bir ey deildi. Neden? Bunu aada ir-deleyeceiz.Yani anti tez olarak, Msrl slamclar, dzene kar, ak bir cephe alma grne sahip olmamtr. (age,s.22) Ekonomik Etkenler Msr'da slami hareketi etkileyen, adeta ekillendiren etkenlerden biri de, ekonomi faktrdr. Msr halknn yaad onca yoksulluk, sknt ve umutsuzluk, bir ara Abdulnasr dneminde(1960-70)) dzelir gibi olduysa da, bu tarihten sonra yeniden ktlemeye balad. Bu ortamda gelien bir hareket yoksul olmak, bu yoksulluk durumunu n plana karmak durumundadr. Msr'daki slami hareketlerin dzen ii olduunu renmenin bir lt olarak u soruyu sormak gerek: slami hareket gerekten yoksul mudur? Soruyu yle yantlayabiliriz: Ar derecede zenginler ve ar derecede yoksullar var slamclar arasnda. Komnistlere ve miliyetilere kar bir denge unsuru olsun diye eski Msr lideri Enver Sedat tarafndan hogr gsterilen ihvan, Sedat'n Bat tr liberalleme ve serbest piyasa ekonomisine geiine paralel biimde ekonomik alanda yllarn birikimini de kullanarak byk bir srama yapt. Bu atlm iinde filizlenen mslman milyarderler, esas olarak ihvan cemaati iinden kt; byk ticari holdinglere, otel ve bankalara sahip oldu. Mslman Kardeler arasndan milyarderler snfna katlanlarn says bir hayli kabark. 232 ' Zenginlikte ikinci sray alan eitli anonim irketlere sahip bulunan ve ticaretle uraarak zenginleri bnyesinde toplayan Selefi akm oldu. Bu zenginler, Ortadou'daki slami ykselie denk der biimde, dinsel kitap ve kltr ticareti yaparak ve benzeri retim faaliyetlerde bulunarak n plana ktlar. slami hareketin yoksul kesimini ise ran slam devrimi fikirlerinden etkilenen radikal El Cihad El slami, El Tekfir vel Hicra, El Cemaa el slamiyye gibi sonradan gelien gruplar temsil etmektedir. Msr'daki slamclarn ounu oluturan zenginler, servet toplayabilecek dzen ii alanlara ynelirken, yoksul kesim snfsal konumu gerei dzen kart tutumunda srar etti. (age, s.33) Bir ynyle kabuu slam ve z snfsal olan bu mcadele de taraflar, snfsal konumlarna gre mev-zilenip kar karya bile geldiler. yle ki; a) Zengin slamclar, yani ihvan Cemaati ile Selefi akm, elde ettii muazzam serveti, fakir kesim zerinde denetim kurma> bu kesimi etkisi altna alma amacyla kulland. Yoksul kesimden orta tabaka yaratmak iin eitli projeler reterek bu kesimi dzenle btnletirdi. b) Zengin slamclar, programl bir ekilde ve maddi teviklerle, yoksul slamclara yaklaarak, bu akm mensuplarn kendi saflarna ekmeye alt, alyor. c) slam'a ilgi duyan, zmszlk ve karamsarlk ortamnda slam' zm gibi grerek deiiklik isteyen Msr mslman halknn, toplumsal devrime ynelik enerji ve abalarn, ekonomik sahalarda tketmeye alanlarn banda yine slamc zenginler gelmektedir. (age,s.34) 233 d) slamc zengin tabakann, "faizsiz bankaclk" ve "adil dzen" ad altnda
7-4-2013
pagina 56 van 148
son yllarda ii iyice vurgunculua dktklerinin en somut rnei El Reyyan Menkul Deerler firmas skandalmda yaand. Trkiye'de Banker Kastelli Olay'na benzer bir izgide seyreden El Reyyan bankerlik sistemi Msr'da yaygnlat, Kbrs Trk kesimine kadar ulat. Sonradan bu kesimin halk aldatt, faiz dahil her trl piyasa ve borsa speklasyonuna adnn kart ortaya kt. Basm bunu tehir edip sorumlular tutuklannca, slamclarn tek savunmas u oldu: "Kapitalist Bat bankalar bizi ekemediler.." te bu ekonomik durumu yrtmak iin bir k yapan radikal Cihada akm da, yine programszlk ve ok dolayl biimde dzen ii dnd, daha da nemlisi geleneki Msr slamclnn erevesini kramad iin fazla ilerleyemedi. 1970 ortalarnda balayp bir ara durulan ve son zamanlarda yeniden trmanan iddet eylemlerine ramen bu hareketin de fazla baarl olamad grlyor. Gerek iddet olaylarnda ldrlen gerekse bu nedenle tutuklanan mensuplarnn okluu ya da srekli biimde hkmetin basklarna maruz kalmas yznden hareketin yurtdna kamas, Cihadc akmlarn halk desteinin giderek erimesine yol ayor. Bir rnek, son zamanlarda slami iddet yanllarndan sadece Asyut kentinde tutuklananlarn says 360' buldu. Neden? Gelenekiliin Egemenlii nk Msr halknn benimsedii slam'daki egemen unsur gelenekiliktir. Aslnda genelde her dindeki 234 temel unsurlardan biri olan gelenekilik, katlk ve dogmatizm Msr'daki slam'da daha belirgindir. Toplumsal deiiklik isteyen ya da neren hareketler asndan gelenekiliin byk bir engel ve tehlike olduu aktr. Msr'daki geleneki karakterin bir baka zellii de, dzenin ierdii elikiler, olumsuz grntler karsnda, slamclar hemen psikolojik bir savunma iine girerler. Toplumsal bozukluk ve eksiklik de slamc bireyin iman ve vicdannda titreimler ya da sarsntlar meydana getirir o kadar. Msr'daki slam'n en byk kamburlarndan biri, esnek olmamas ve toplumsal deiime uygun tavrlar iine girmemesidir. Bu durum, slamc olmayan evrelerin, geleneki slami hareketleri, "gerici" olarak nitelemesine de yol amaktadr. Pasifize edici zellikleriyle, slami hareketin kimliini de gizlemeye neden olan ve dzen karsnda uysal bir hareket durumuna sokan geleneki karakter, slamclarn kendilerine gven duygularn kaybettirmektedir. Msr'daki en geleneki akm olan Selefiler'e kar dmanca tutumun kkeninde, hvan'm geleneksel ka- . rakterin balarndan kurtulma ve olaylar karsnda esneklik kazanma abas yatmaktadr. Ancak ihvan, artk siyasi olarak ezilen ve ekonomik adan hor grlen bir akm olmaktan kp zenginletike katlaan, dzen ii dnen bir konumdadr. Msr'daki bu gelenekilik, kat din kurallarna greli olarak hogrl bakan El Hizb El Tahrir El slami (klami Kurtulu Partisi ve ksa adyla Hizb-u Tahrir) ile de geinememektedir. rnein sigarann haram olduu konusunda fikir birliine varan Msrl slamclar, 235 sigara imeyi mubah sayan Hizb-u Tahrir/in slamclndan phe etmektedirler. Hizb-u Tahrir mensuplarnn Msr'da az bulunmalarnn nedenlerinden biri de budur. Msrl mslmanlarn tutumlarna yansyan geleneki karakter, ran slam devrimine kar tutumlar zerinde de etkili olmutur. Selefi gelime ve ortamdan devirilen kltr birikimi sonucunda, Msr'daki mslmanlar, ran ia dncesine kar dmanca bir tutum iine girdiler. Dolaysyla ran slam Devrimi ia mamlar nclnde gerekletirildiinden, devrime pheyle bakmaktadrlar. Geleneki tutum yle yerlemitir ki, szgelimi tannm bir siyasi din alimi sakaln kestiinde, hemen itibar der; halk tarafndan szleri dinlenmez olur ksacas defteri drlr. Geleneki yap Msr slamc hareketini u noktalarda olumsuz etkilemitir: I) Geleneki karakter, dzene kar feraseti (ngr) ve esneklii salayacak zelliklerden yoksundur. II) Geleneki yap, siyasal slam kimliini belirsiz klar. III) Dzen kart hareketleri ksa yoldan hedefinden saptrp, basit meselelerle uratrr. IV) Deiiklikler karsnda, hareket stratejisini do-nuklatrr. Geleneki ereveyi yrtmaya alan Cihadc akm, "devrimci slam" teziyle "evrimci sam" geriletme iddiasyla ortaya kmasna ramen, hem beslendii dini ideoloji (slam), hem de bu dini ve feodal ideolojinin bir uzants olan geleneki karakterden etkilenmesi nedeniyle Msr'da fazla ilerleyemez. 236 Dini Cemiyetler Msr'da kurulu 9000 hayr cemiyetinden 1500' dini temeldedir. Bu cemiyetler, dolayl yollardan slami bir rol stlenirler. slamc akmlarn yetitii esas merkez El Cemiyyetu El eriyye (eriat Cemiyeti) ve Ensar ul Sunne ( Snnet Ehli) dir. Msr'daki dini cemiyetler, Vakflar Bakanl'ndan daha fazla camii ve mescide sahiptir. Geleneki slamclarn hemen tm, (El Tekfir dnda) hkmete ait camiiler yerine dini cemaatlerin camlerinde ibadet ederler. El Tekfir ise, bu cemiyet camiileriyle devletinkilerini Mescid-ul Drar (Hz. Muhammed zamannda mslman kart mriklerin, taraftar kazanabilmek iin atklar sahte camii) ilan ederler. Msrl dini ahsiyetler ve ulema kesimi de, ou zaman, resmi camiiler yerine dini cemaat ve cemiyetlerin camlerinde tebli ve irad konusunda vaaz verirler. Gnmzde El Cihad, slami Cemaat (El Cemaa El slamiye) ve Selefi gibi akm ve hareketlerin bizzat idare ettii ve hitabetini ynettii camiiler bile var. ihvan ise Drt Halife (El Hulefa El Raidin) ve slami Davet (El Dave-tul
7-4-2013
pagina 57 van 148
slamiyye) ile ad bilinmeyen birok cemiyetlerde almalarn yrtyor. Bu cemiyetler, zaman zaman yasalarn belirledii snrlar anca ya da dnemin siyasi ynelimlerine gre artar veya oalrlar. rnein Msr Devlet eski Bakan Enver Sedat, "solculara kar bir denge unsuru olsun" diye izin verdii dini cemaatler endie verici boyutlarda oalnca, devlet asndan "kurulu amacyla eliiyor ve siyasi faaliyetlerde bulunuyor" gerekesiyle birok cemiyete snrlamalar getirdi. nl di237 ni ahsiyet eyh Hafz Selame liderliindeki El Hidaye El slamiyye (slami Hidayet )bunlardand. Ancak neredeyse her sokak ve cadde banda bitiveren, stelik dini cemaat ve rgtlerin sahipliinde bulunan bu tr yerlerin devlet tarafndan denetim altna alnmas gleti artk. Devletin resmi kurumu olan ve teden beri resmi slami savunan dini El Ezher niversitesi ulemasna olan gvenin kaybedilmesi, halkn devlet ca-miilerinden uzak durmasnn en nemli nedeni. Ancak bu camii ve mescidlerden uzak durma, Msr slamclar arasnda youn bir siyasi faaliyeti de beraberinde getirdi. Camii ve mescidler slami siyasetin yapld merkezler haline geldiler. zellikle "Manassa Olay" sonucunda kan iddet olaylarnn ardndan yaplan tutuklama ve soruturmalar, radikal El Cihad akmnn bu tr camii ve mescidlerde silahl eitim yaptklarn da ortaya koymutur, (age, 40-41) Hasan El Benne Ve Seyyid Kutub Msr slam hareketi tarihini incelerken, bu tarihin ok nemli bir aamasna .damga vurmu ihvan kurucusu Hasan El Benne ile hemen ardndan daha radikal bir tutum iine giren Seyyid Kutub'dan sz etmemek olanaksz. Gnmzde Hasan El Benne, esas olarak, ihvan cemaatinin geleneki stratejisine bal yal kuak tarafndan temsil-edilirken, Yoldaki aretler isimli kitabnda savunduu dnce ve grlerden tr sevilip saylan Seyyid Kutub'u ise yeni kuak temsil eder. Ihvan'n pasif, dzenle uzlaan evrimci fikirleri, siyasi deiimlerle birlikte kuluka dnemine girince, 238 bunun altndan Kutubu akm kt. Kutubular, kendilerini tehlikeli gren ihvan'dan ayrlarak, bamsz ve aamal bir dneme girdiler. Bnyelerine gen kua kabul ettiler, ihvan, barndan kan grece iddet yanls ve kktendinci Kutubu akma kar basn yoluyla byk bir saldr balatt. ihvan ile Kutubu akm arasndaki anlamazln gerek nedeni, dzene kar tutum noktasnda younlat. Ihvan'a gre mevcut dzen tmyle bo-zulmadmdan, sisteme kar taknlan slaha ynelik evrimci tavr aynen devam ettirilmeli. Kutubulara gre ise dzen btnyle bozulduundan slah mmkn deildir. Devrimci iddet gereklidir. Hasan El Benne'nin yaynlad temel kurallarda beliren ihvana grte, dzene kar lml bir tavr szkonusu. Seyyid Kutub'un Yoldaki aretler, Fi Zilal-ul Kur'an ve dier eserlerinden anlald zere, iddete talip olan bir gr egemendir. * Ancak gr ayrl, Kutubularm ihvan'dan kp-puuyla kalmad; ufukta yeni birtakm akmlarn domasna da neden oldu.Kutubu bnyeden kan El Tekfir vel Hicra akm bunlardan. Balangta ihvan elemanlarndan biri tarafndan ynetilen hareket, daha sonra o zatn Ihvan'a geri dnmek zere liderlii brakmas zerine, yeni bir lider olarak beliren kri Mustafa tarafndan ynetilmitir.(age,s.46) Bylece 196O'l yllara gelindiinde slami hareket ana akma ayrlm oldu: a) ihvan akm b) Kutubu akm c) Tekfir akm Hemen belirtilmeli ki, btn uzlamac tutumuna ve 239 yllarca devlet basks altnda kalmasna ramen, Msr ve Arap lkelerinde oynad tarihi rol asndan; sahip olduu kitle, siyasi ve parasal nfuz ynnden ve bilinen lider kadrosuyla sreklilik gsteren biricik cemaattir ihvan. Tekfir ise o dnem cezaevlerinde faaliyet gsteren snrl bir hareket olarak kald. ihvann Hatalar Ve Kkl Kopu slami rgt mensuplarnn cezaevlerinden kmad 1970'li yllar durgunluk dnemi diye adlandrlabilir. Bununla birlikte ihvan, bu durgunluk dneminde geni bir sahaya pasif yaylma diyebileceimiz biimde yayld. nk kkl bir gemii vard. Kendini tantabilecek propaganda gc vard ve halkn Ihvan'a ilgisi sryordu. Fakat, ayrntl bir aratrma yaplmadan balatlm bir hareket olan ihvan, bu dnemde nne kan frsatlar iyi deerlendiremedi. Devlet iinde yuvalanma, kilit mevkileri ele geirme gibi pasif eylemler yznden iki seneyi gemeyen bir zaman dilimi iinde, radikalizmi ve iddeti savunan, kitlelere dzene alternatif bir politika neren (biimsel adan ve lafta kalan) El Tekfir gibi kktendinci akmlar karsnda zorlanmaya balad. 1974'deki Askeri Teknik Olay da El Cihad gibi bir akm dourarak, Ihvan'a kar bir hareket olarak ortaya karmtr. Ihvan'm dzenle ibirlii ve lml tutumu, grece kat Selefi akm da bu cemaate kar tutum almaya yol at. Selefi akmn taknd bu sert tutum da bir ekilde El Tekfir akmnn gelimesini hzlandrd. yle ki, niversitelerde bile Ihvan' yakndan izleyen bir akma dnt. 240 ihvan mensuplar tutukluyken, slama ynelen genlik, henz ihvan ile Kutubu akm arasndaki ar ayrlklarn kavram deildi. Zaman getike genlik, doas ve istemleri gerei, zor ve iddeti gndeme getiren Kutubu akma ynelince, ilk balarda ihvan da Kutubu akma benzer yntemler denemeye koyuldu. Ancak oyunu dikkatlice oynuyordu.. ihvan, radikal El Tekfir akmn karsna, "Kad Deil Daveti" isimli kitap ile
7-4-2013
pagina 58 van 148
kt. Kitapta radikal eyler savunuluyordu, ihvan nderleri, benzer izgiyi (iddet ve zor kullanmay savunma) sertlik yanls Selefi akma kar polemiklerinde de kulland. Ancak bu oyun istenilen sonucu vermedi. Fakat gelimesinin bir duranda El Tekfir, dini ahsiyetlerden eyh Zehebi'yi karnca, rgt byk lde sarsnt geirdi. zellikle akmn lideri kri Mustafa ile drt kii idam edilince, El Tekfir ldrc bir darbe yedi. Bundan sonra kk gruplara blnerek taraftar kaybetti. Ne var ki El Tekfir'in paralanmas Ihvan'n yararna olmad. nk rgtten kopanlar, beklenenin tersine, Ihvan' deil, lmi Selefi akm tercih ettiler. Askeri Teknik Olay ile adn duyuran ve gelimeye balayan El Cihad akm ise, henz ekirdek halindeyken, 1979:daki bir operasyon srasnda hareketsiz brakld. Bu akmdan doan yeni gruplar olutu. Ama etkinlii belli deil. Dini rgtler 1) Ihvan- Muslimin : Anlam Mslman Kardeler lan rgt, saf haldeki slam'a dne ardndan 241 Selefi bir davettir. Snni retileri benimsediinden Snni bir yoldur. Hayra ynelik ilerde Allah iin sevmeyi, gerektiinde Allah iin insanlara yz evirmeyi, bu arada i/yrek/ kii arnmasna nem verdiinden Sufi bir harekettir.slami esaslarn egemen olduu bir mmet toplumu iin altndan siyasi bir tekilattr. Kuvvetli mminin zayf mminden daha hayrl olduunu bilerek beden eitimine nem verdiinden sportif bir cemaattir. slami ideolojiyi farz kldndan kltrel bir cemiyettir. slami erevenin iinde kalmakla birlikte, bu reti temelinde ticareti ve kr hkmlerini (serbest piyasa) benimsediinden ekonomik bir irkettir. slamc zmler nerdiinden toplumsal bir fikir sistemidir. te; hareketi 1927'de smailiyye kentinde kuran Hasan El Benne'nin ifadeleriyle Ihvan'm tanm budur. (Kongre Risalesi..) Ihvan'm faaliyet program aamada tasarlanr: a) Propaganda ve tantma aamas b) Oluum ve Ensar, yenin seimi. c) Uygulama ve eylem aamas. Aslnda bu aamalar hemen her siyasal/toplumsal hareket iin geerli. Hasan El Benne ise, srekli biimde, "dmanlara kar" elden geldiince kuvvet hazrl yaplmas gereine Kur'an'dan alntlar yaparak iaret etmektedir. Ama tartma konusu, bu kuvvetin, "ilk mi yoksa son are mi olduu"dur. El Benne'ye gre, devrim kuvvetin en iddetli grntsdr, ancak temkinlilik gereklidir, ihvan herhangi bir devrime kalkmay dnmedii gibi, byle bir hareketin olumlu sonular vereceine de inanmamaktadr, (age) Yine ihvan, dev242 let idaresinin slami kurallara gre olmasn kabul eder. Fakat ihvan, hibir zaman lkeyi ynetme arzusu tamaz. slami bir ynetimi gerekletirebilecek kiiler karsa, ihvan onlara yardmc olur. nk slami grlerin halka anlatlp benimsetilmesi iin zamana ihtiya vardr, (age) "Mslman Karde" diye balayan mesaj ise elikili. Bir yandan toplumsal deiimin bireyin davran ve grlerini deitirmekten baladn belirten El Benne unlar sylemektedir: "Her lkenin, gcn slam eriat ile Kur'an'dan alm ve slami fkh kurallarna uygun bir kanunu vardr." (Kanunun Islah, El Arab, 30 Temmuz 1992) te yandan El Benne stratejisini yle formle etmektedir:" Sadece dini fikirler temelinde faaliyet gstermekten kanmak, slam iin mcadeleyi siyasi alana tamak. Burada Selefi fikirlere sarlarak, Hilafet rejimini canlandrmaya almak. nk Hilafet, rgtsel ve siyasi blnmelere kar slam birliinin simgesidir. Bu arada modern anlamda parti ve ok par-tililik fikrine kar karak Hareket'in (Ihvan-FB) hedefini gerekletirmek iin Cihad fikrine sarlmak. Mcadelede aamalar gzeterek hedefe adm adm yaklamak, slama uymayan btn rejimleri zalim kabul ederek buna kar direnmek. 'Mnkir ile mcadele' sloganyla toplumu, davranlarn deitirmeye almak." (El Arab,agy) Grld gibi bu belirsiz ifadelere uygun olarak ihvan kendine bir yn izememi; Hasan El Benne'nin dncelerinde Cihad konusu akla kavuamamtr. (Cihad Risalesi) Bir yandan silahl Mcadele ve iddet toplumu deitirmek iin 243 bavurulacak bir yntem olarak ngrlp yedekte tutulurken, dier yandan iktidarla bark yrmek, gndemin nceliklerinden olmutur. Burada bir zgnle dikkati ekmek gerek: Ihvan'rt askeri kanad hep zel Dzen (Nzam-u Has) ad altnda illegal bir rgtlenme temeline dayand. Bu zel Dzen'in kendince yelik kurallar ve itz vard. Silah tamaya elverili ve askeri eylemlere hevesli, yetkin her gen bu zel birimin yesi olabiliyordu. Ancak ihvan, siyasi ve dini yapsyla bu askeri kanadn ykseliini ve faaliyetlerini denetleyemez hale geldi. Ayrca askeri kanat kendi iinde blnmeler yaad; neredeyse her biri kendi bildii yolda yrd. Bu baboluk, iktidarn zel Dzen denen gizli askeri kanada yklenmesine ve byk darbeler vurmasna neden oldu. O kadar ki; birimin st dzey sorumlular, bu iten yakalarn syrp askeri kanad feshedecek ya da atl brakacak kadar gerilediler. Arlk siyasi faaliyetlere verildi. Bylece 196O'l yllarda zel Dzen adl, Ihvan'm illegal askeri kanat tecrbesi baarszla urad. Baarszlk; Ihvan'n mevcut iktidar karsnda susmasna yol aarken, Seyyid Kutup gibilerinin sadece rgtsel dzeyde deil, ayn zamanda fikirsel dzeyde de iddeti savunmalarna neden oldu. te 1970 ve daha sonrasnda Msr toplumunda mantar gibi biten radikal eylemci slamc gruplarn ortaya k nedenlerinden biri de budur. Bu balamda 196O'l yllar, slamc kesimde iddet ve kktendinci hareketlerin kuluka dnemi olarak alglanabilir. zellikle genlerin ncln yapt eylemci izgi, ayn zamanda Ihvan'a bir
7-4-2013
pagina 59 van 148
tepkinin de rn. (El Hayat, 28 Temmuz 1992) 244 . ihvan lideri, slami bi'at rknleri (ballk esaslar) olarak 10 temel kavram belirleyip, yandalarnn bunlar ezberlemelerini istemitir. (Biat Risalesi) Bunlar: 1) Anlay, 2) ihlas, 3) Amel, 4) cihad, 5) fedakrlk, 6) itaat, 7) kararllk, 8) soyutlama, 9) kardelik, 10) gven. Hasan El Benne, Msr toplumundaki uygulamaya bakarak, siyasi partilerin kt izler braktn ve ihvan hareketinin savunduu parlamento ve milletvekili sisteminin, mevcut sistemden farkl alglandn ne srmektedir. Ihvan'm, siyasi partiler konusunda ilk dnem anlayn yanstan bu grler, Sedat dneminden beri deiiklie uram; ihvan, mevcut dzendeki sistemi benimseyip kabul etmitir artk.Szgelimi daha nce kar kt aristokrat/ komprador burjuvazi karm El Vafd (1984) partisiyle birlikte seimlere katlp 10 milletvekili karm; 1987'de ise El Ehrar (Serbest Parti) ve El Amel (alma Parti) ile kurduu seim ittifak sonucu 34 milletvekili kazanmtr. Ihvan'm 1970'lerdeki lideri Omar El Tlmisani, (vefat etti) parti fikrine kar olmadklarn, yasal bir siyasal parti olarak meydana ksalar bile Hasan El Benne'nin izinden yryeceklerini, ancak hedefe gtrc parti yntemlerine itiraz ettiklerini syledi.(El Mecelle El Saudiyye, 19 Aralk 1984 ve El Muhtar El Island 1984) Bir zamanlar Ihvan'm gizli bir hcresinde alrken 1952'de darbe yapp kralla son veren Hr Subaylar Hareketi lideri Cemal Abdulnasr, Arap milliyetilii temelinde feodalizm ve slamclarla hesaplamasnda polisiye nlemlere bavurdu. Milliyetiliin ve ulusal kurtuluuluun ykseldii, antiemperyalist ha reketlerin her taraf sard, slamc hareketlerin, eitli nedenlerle (kendi faaliyetleri, yabanclarla ibirlii, ilerici hareketlere kar tavr almalar, gerici ideolojiyi savunmalar vs..) emperyalizm ibirlikisi olarak nitelendikleri bir ortamda Cemal Abdulnasr, balangta ynetimini tehdit eden ihvan ile direkt bir hesaplamaya girdi. Baarsz bir suikast giriiminden sonra da adeta slamclara kan kusturdu. Liderlerini, idam ettirdi ya da ar hapis cezalarna arptrd. Abdulnasr, dnyadaki g dengelerinde ABD ve Bat'ya kar Sovyet, in ve Balantszlar eksenine dayand. Bu nedenle ierdeki mttefikleri de demokrat, ilerici ve sosyalist kesimlerdi. O kadar ki, Kruev'in nl nc Yol (ne kapitalist ne de sosyalist ama an-tiemperyalist milliyeti) tezinden destek alan Msr Komnist Partisi, kendini feshederek Abdulnasr/m Sosyalist Birlik'ine katld. Nasr ile Kapmadan Sedat ile Barmaya Nasr'n lmnden sonra ynetime gelen Sedat, v Sovyet ekseninden uzaklap Bat, zellikle ABD eksenine kaynca; ierdeki g dengelerini de deitirdi. Aslnda Sedat, iktidara geldikten hemen sonra Sovyet yanls sosyalist ve ilerici diye tantlan kesimleri tasfiye etmiti. Ama sosyalist ve yurtsever gleri iyice ezmek iin, slamc ve feodal gleri kulland. Nasr/n ezip hapislerde rtt slamclara verilen zgrlk, tam da bu dnemde gerekleti. slamc bir yoruma gre Sedat, "Truva at" yntemiyle Ihvan'a yaklaarak, Msr'da bu rgt araclyla slami faaliyetlerin ayrntlarna nfuz etmek istiyordu, ihvan ise, Sedafn niyetlerinden gafil 246 ve errinden emin biimde, iyi niyet lleri ierisinde Sedat ile ibirliini srdryordu.(Salih El Verdani, age, s.60/61) Bize kalrsa mesele, dzenii ve sistemii dnmekten kaynaklanyor. Yoksa Sedat ile ibirliini gaflet ve delalete balamak doru olmaz. Bununla birlikte kukusuz ihvan, doas gerei, Sedat'n verdii tavize siyasi bir tavizle karlk verecekti. Nitekim srail ile Msr arasnda imzalanan Camp David bar anlamas nedeniyle, Arap dnyas ve Msr kamuoyundan tecrit olan Sedat, en byk destei Ih-van'dan ald. ihvan, bu destekte ylesine ileri gitti ki, elindeki tm imkanlar kullanarak Sedat'n bekledii grnty vermeye alt. Bata rgtn yayn organlarndan El Deva (Davet) olmak zere kitleye ynelik konferans, vaaz ve yaynlarnda iddet ve arlktan uzak olduunu, buna kar mcadele eden Sedat'n desteklendii anlatld. rnein ihvan lideri El Tlmisani unlar yazabiliyordu:" Halk, zellikle genleri slam ilkelere gre eitimek, stratejimizdir. Biz, slam'a uygun bir bar istiyoruz..." (El Deva, Mart ve Kasm 1978) Yine unlara dikkat ekiliyordu:" Biz yneticileri niyetlerinden dolay itham etmiyoruz; sadece uygulamalar tenkid ediyoruz...Bizim dmzdaki grup ve cemiyetler sizin ynetiminize kar kmakta ve sizi, bulunduunuz yerden uzaklatrmak istemektedirler, ihvan ise, gnlden gven dilekleriyle size yardmc olmak istiyor.... ihvan, niversite dzeyinde Sedat rejimine kar akmlar karsnda etkin bir rol oynad ve uzun sreli olmasa da, niversite bnyesindeki ar eilimli dernekleri ynetti, ihvan tekilat, Nasrcla ve sosyalist akmlara kar mcadele bayra amtr. 247 Msr'da slam eylem sahasnda ortaya kan ar akmlara kar kan bildiriler yaynlam; El Zeviye-tl Hamra olaylarndan sonra da rejimle yardmlamay ngren; kardelik ve milli birlie dayanan beyanatlar yaynlamtr." (El Deva, Austos 1978) iddete kar kesin tutum alan ihvan, Eli Tlmisani'nin azndan, "Sedat'n Amerikan istihbarat] tekilatnca ldrlen bir mazlum olduunu" aklayabilmitir. (El Verdani, s. 69). Buna ramen Se-j dat'n radikal slamclar tarafndan ldrlmesi olaynn kovuturulmas srasnda birok ihvan men-1 subu tutukland ve eyh Kemal El Senaniri gibi bilinen isimler de ikenceden ld. O dnemde kktenci slamc akmlara kar byk bir devlet terr estiren ileri Bakan El Nebevi
7-4-2013
pagina 60 van 148
smail'in "beyin ykama" toplantlarna ihvan lideri Omar El Tlmisani de katlm, Sedat'n yerine geen Mubarek'in desteklenmesi yolunda yaz yazmt.( age,s.66) Benzer biimde ihvan nde gelenlerinden Mu-hammed El Seyyid Habib, ihvan cemaatinin drt nderinin hkmet yetkilileriyle biraraya gelerek lkeyi bunalma srkleyen slamclarn iddet hareketlerini grtn aklad. Habib, "kmaza giren gelimeler karsnda sorumluluk alarak inisiyatif kullandklarn ve iddet hareketlerinin azaltlmasn amaladklarn" syledi, ihvan ile devlet arasnda 21 yldan beri gerekleen bu ilk toplant srasnda hkmet, Ih van', radikal slamclara kar kullanmaya alrken ihvan da imdiye kadar tannmayan siyasi varln iktidara kabul ettirmi oldu. (El Arab, 19 Kasm 1992) -248 Ihvan'n dzenle bark olmas yeni deildir. Kral Faruk, ihvan lideri Hasan El Benne'yi ldrme komplosunu hazrlad halde, bu hareket liderlerinden Hasan El Hudeybi, Muhammed El Gazzali, Abdurrahman El Benne (Hasan El Benne'nin kardei) gibi bir ksm gnmzde yaayan liderler, 14 Kasm 1951'de Kral Faruk'un doum yldnmn kutlamaya gidebiliyorlard. (El Verdani, s. 65) ihvan, mevcut Arap lkelerinde iddet yerine tebli ve davet (evrimci barl arlar) yntemini esas alrken, Suriye ynetimine kar mcadele eden Mslman Kardeler rgtn Cihad'a (iddet kullanma ve devrim yapma) armtr. Ancak, Suriyeli ihvan nderleri Hasan El Benne yerine Kutubu gr benimsediklerinde, ihvan, eski desteini ekip Suriyeli Mslman Kardeler ile ilikisini kesmitir. (age, s. 67/68) ihvan, 1960 ve 1970 yllarnda rgtsel rekabet nedeniyle frsatlk yaparak zaman zaman yayn organlarnda dzene kar iddeti benimser grnmtr. Bununla birlikte esas siyaseti barl, dzenle bark olmaktr. Kukusuz bunun maddi bir zemini de bulunuyor: ihvan/milyarderler snfna giren birok mensubu ile korkun maddi imkanlara sahip bir tekilattr. Muazzam ekonomik silah, genleri ihvan hareketine (dzenii konuma-FB) ekmek iin kullanyor. "(age,s.68). Bu ynyle ihvan ile Trkiye'de Necmettin Erbakan liderliindeki Refah Partisi arasnda byk benzerlikler kurulabilir. Buna ramen, ihvan, kendi grlerine ters den hi bir yazy, yayn organlarnda yaymlamaz. Kutubu gre youn ilgi nedeniyle, yer yer Seyyid Ku249 tub'un Fizilal adl eserinden alntlar yaymlamsa da, bunlar, Ihvan'm temel grlerini temelden sarsmaktan tamamen uzak olan, seilerek alnm yazlardr. (age,s.68) Yukarda saylan nedenlerle geni radikal slamc kesimler arasnda itibar kaybeden ihvan; Selefi ve Cihada akmlarn glenmesine dolayl katkda bulunmutur. (age,s.69) 2) Kutubular: Hareketin lideri, Yoldaki aretler isimli kitabyla k yapan Seyyid Kutub. Yandalarna Kutubular denilir. 1950'de ihvan hareketine katlan Seyyid Kutub, Hasan El Benne ile karlamam ve dnemine yetiememitir. nk El Benne'nin lm haberini, 1949/51 yllar arasnda aratrma iin gittii ABD'de rendi. 1954'de yakalanan Kutub, 12 Austos I960'da idam edildi. Kutubu akm, Nasr dneminde El Kanatr cezaevinde tutuklu bulunan hvan mensuplar arasnda, "dzene kar iddet kullanp kullanmama" konusunda kan youn tartmalarn fikri ayrla dnmesinin bir rn. (El Arab, 30 Temmuz 1992) Msr lideri Cemal Abdulnasr, 1965'te Yoldaki aretler'i incelediinde, Kutub'un bu kitabndaki grleri, "iktidar elde etmek iin hazrlanm mkemmel rgtsel grler" diye nitelemekte haklyd. (El Hayat, 2 Austos 1992) Seyyid Kutub, Ihvan'a girmeden nce kendisini slami alanda iyi yetitirdiinden, rgt ona, tezlerini kabul ettirecek durumda deildi. Bu nedenle, o tarihte ortaya att grler ihvan grleriyle uyumuyor; . yer yer eliiyor zaman zaman atyordu.Kutub, parlamenter sisteme ve rejime sahip kp savunmay 250 tmden reddediyordu. Kutub'a gre, mevcut partilerin benimsedii milli meselelerin benimsenmesi, slamclara, sahip olduklar stn ideolojiyi kaybettirebilir, asl sorumluluklar olan akideye (ilkeye) sorumluluklarn zayflatabilir ve Ihvan'a olan gveni sarsabilirdi. Kutub, milli meselelere sahip kmay reddetmiyor ama her eyden nce L ilahe illallah prensibine sk skya balanmay vazgeilmez art olarak gryordu. lkenin esas alnmas fikri, Kutub'un slami eylemciliinin temel tadr. Kutubu Grn zellikleri Kutub'un derli toplu fikirlerini Yoldaki aretler adl kitabnda bulmak mmkn. Kutub, mevcut toplumlar, uurumun kenarnda gryor ve toplumun ilerlemesini salayacak deerler asndan tmden iflas etmi buluyor. Alternatif olarak da yeni deerler sistemini sunabilecek; ayn zamanda bunu kkl, yapc ve gereki bir yntemle uygulayabilecek kkl, gereki ve yapc bir liderlie olan ihtiyac vurguluyor. Kutub'da hakimiyet tezi; egemenliin kaytsz artsz Allah'a ait olduu sylemine dayanr. Bu olmakszn; dinin vicdanda, akide ve din olarak kalmas dolaysyla slami eyleme temel oluturmas da imkanszdr. Buna gre vicdandaki akidelerin yannda dinin bir sistem olarak temsil edilmesi mmkndr. (age.s.75) Yani zm ve alternatif slam'dr. zel ve toplumsal yaamda hakimiyet, Allah'n eriatna ait olur. Allah'n kanunlarn egemen klmadan uluhiyet iddias olamaz. Ynetimde karlalan bir konuda Kur'an nass' (metni) yoksa, Allah ve Resl'une uyu251 larak ictihad yaplabilir. Hakimiyet Allah'a ait olduu gibi hkm de O'na aittir." (age.s.76.)
7-4-2013
pagina 61 van 148
Kutub, mevcut dzeni, "kullarn kullara kar brnd Rab'lik(efendilik) sistemi" olarak niteleyip; "slam, buna kar bir devrimdir" diyor. Bu alanlarda, her trl zulme kar bir devrimdir. Emperyalist, kapitalist ve sosyalist sistemlere dmanln sert biimde aklayan Kutub, birey, snf ve devletin zulme kar kmasn savunuyor ve byle bir kar koyma srecinde, slam'n mkemmel ve yaygn devrimiyle yol alabileceini ileri sryor.(age,s.78) Kutub, slam hayata yeniden balamay, Allah'n mutlak egemenliini kabul etmekten sonra gelen ikinci nemli akide ( kural) olarak kabul eder. Kutub'un Cihad anlay, emperyalizme olduu kadar nefse (ze) kar mcadeleyi de ieren, geleneki bir anlaytr ki; bu konuda Hasan El Benne'den (daha mulak olmakla birlikte) farkl deildir. Kutub, ayn zamanda bireyin bireye, toplumun topluma veya devletin ynetimi altndakilere zulm gibi her trl hakszla kar mcadeleyi ngrr.(age.s.82) Kutub, o zamana kadar bylesine kkl Cihad aklamas yapmayan Ihvan'm nne geer, geleneki Cihad anlayndan koparak mevcut sistemi devirmeye ynelik bir Cihad anlay gelitirir. Szgelimi "Ke-limetullah (Allah'n kelam ve hkm) iin almayan btn dzenler kafir ilan edilmeli" denilerek; bu dzenlerin glgesi ve nderliindeki btn Cihad ekilleri reddedilerek unlar sylenmektedir:" Yalnz Allah yolunda cihad ve O'nun yolunda lm olmadka; ne cihad, ne ehadet ne de cennet vardr..." (Fi Zilal-ul Kur'an) Yine, "Biz slami Cihad hareketini, 252 bir savunma hareketi olarak isimlendireceksek, o taktirde savunma kavramn deitirip, hrriyet ve zgrl kstlayan btn engellere kar bizzat insan savunma olarak ifade edebiliriz. Bu engeller, ada Cahiliyyede grnt ve varlklar devam eden; rksal,snfsal ve ekonomik engellere dayal siyasi olabilir." (Yoldaki aretler) deniliyor. Kutub'un yaptlarnda Cahiliyye kavramna sk sk rastlanr. Arabistan yarmadasnda slam ncesi anari ve yozlam kabile toplumunu ifade eden bu dzen, Kutub'un yazlarnda, gnmzde slam'n egemen olmad tm siyasi sistemler iin geerlidir. Hatta bugnk sistemler, o zamanki Cahiliyye toplumundan daha beter bir konumdadr. slamc teorisyene gre Cahiliyye toplumundan iki trl kopu mmkn: a) uur alannda ayrlk, b) Eylem plannda uzaklama. Bu dzlemde hem teorik hem pratik bamszla vurgu yaplr. Seyyid Kutub'da Dar-ul Harb ve Dar-ul slam kavramlar yle aklanr: Mslmana inanc yznden sava aan, onu dininden alkoyan ve slami prensiplerin ilevinin geersiz olduu her yer (isterse kendi ailesi, akrabas, toplum, mal bulunsun) Dar-ul Harb'tir. (Yani slami dzen iin savalmas gereken mutlak dman sistemdir). Mslmamn kendi inancn yaad, dinin hkim olduu her yer ise Dar-ul islam'dr; isterse orada ailesi, arkabas, toplumu ve ticareti bulunmasn..Vatan; Allah dininin hakim olduu yerdir. Milliyet kavram da mslmamn akidesi ve hayat yoludur... (Yoldaki iaretler).. Grld gibi Seyyid Kutub, gnmzdeki btn toplumlar savalmas gereken toplumlar olarak 253 gryor. Bu uurda, aile, akraba, toplum ve mal ball tanmyor. Aka slami devrimi hedefleyen Kutub, "dirili abas" dedii ayaklanma ile ynetimi ele almay hedefliyor. Ancak Mslman toplumun varoluunu ve ortaya kn uzun bir zaman dilimine yayyor, (age.) El Benne-Kutub Fark zetle sunduumuz Seyyid Kutub'un fikirleri, ihvan lideri Hasan El Benne'nin dnceleriyle atmaktadr. Ayrlk noktalarn sralarsak; a) Dzene Kar Tutum: El Benne, dzene kar bir tutum iinde deildir ve iddet hareketlerini be-nimsememitir. Abdulnasr gibi bir lidere kar suikast giriimi rejim ii kiisel saldrlardr, ihvan liderinin yazlarnda Cahiliyye Toplumu ve Dar-ul Harp gibi slamc iddeti gndeme getirip, dzen deiiklii ngrlyor. Kutub ise ynetime kar iddet kullanmaktan, en azndan mevcut ynetimden kopmadan yanadr. Dzen, slami kurallara izin verdii lde, slamclar dzenle ilikide bulunabilirler. b) Ynetenlerle likiler: ihvan nderi gerek Kral Faruk gerekse Abdulnasr ynetimleriyle bark yaamtr. stisna suikast olay ve kar devlet terr bir yana braklrsa, El Benne hkmetlerle uzlama iindedir. El Benne, hi bir ynetime aka "katr" demez. Seyyid Kutub ise iktidarlarn kafirliini ilan ederek, onlarla barmamay temel almtr. c) Cihad Konusu: Hasan El Benne, Cihad zerinde aka durmam ve bu meselede gelenein dna klmam; buna karlk Kutub, Cihad kavramn iddet ve mcadele temelinde ayrntl olarak aklamtr. 254 d) Eylemlilik: El Benne, tebli ve barl ar yoluyla kamuoyu oluturarak, slam toplumu yaratma ynnde her trl frsat deerlendirmeye nem veriyor. Kutub ise barl ar ve kazanma yerine, belirli yntemlerle slami temelde bir toplum yaratmay hedefliyor. El Benne, sorunlara geleneksel yollarla zm bulma ve sonuca varmay amalarken; Kutub, dzenleyici, ynlendirici ve ktrtcdr. El Benne'nin fikirleri, yasal partilerle dernek ve cemaat yapsna uygun olmakla birlikte, Kutub'daki grler gizli rgt yapsna daha yatkndr. Ama her durumda, ne El Benne ne de Kutub'un grleri iin, bir toplumsal zmler manzumesi ola-rak sistemden kopuk ve sistemd diyebiliriz. Szgelimi Kutub, bunca sert grlerine ramen hvan iinde yer alabilmitir. Son tahlilde, her ikisinin grleri de dzeniidir: Ne dnya kapitalist sisteminin dayand smr ve kr gdsnden kkl bir kopu var; ne de slam ideolojisinin dayand ticari mantktan ayrlma. Kutubu Akmn Douu
7-4-2013
pagina 62 van 148
Soru udur: El Benne'den sonra Ihvan'a katlan Kutub neden bu rgte eki dzen vermedi? Kendi fikirleri dorultusunda harakete geirmedi? Teorik bakldnda, Ihvan'mn dzeltilmesi mmkn iken (age,s.9O) ve 1960'larda ikinci kez tutuklandnda, eylemci fikirlerini kabul edenlerin saysnda art grlrken neden Kutub, ilk elde bamsz bir rgt oluturamad? Pratikte ihvan, btn kilit mevkileri elinde tutarak gizli/ak biimde Kutub'un fikir ve yandalarna kar 255 uzun mcadele verdi. Seyyid Kutub da, bu mcadele karsnda ayr rgt kurmaktan srekli kand, (age). 1954 ylnda Ihvan'm yaynlar blmnde sorumlu iken, devlet tarafndan gizli rgt kurmakla sulanmasna ramen, bu, gerei yanstmaz. Ancak ihvan, Kutub'u, genler arasna Tekfir dncesini sokmak ve ve saflar blmekle sulad. ki slamc kanat arasndaki gr ayrl yle geniledi ki, ihvan, Kutub('il?~ kkrtc olarak niteliyordu. Kimi ihvan mensuplar da, I960'da infaz odasna gtrlen (22 Austos) Kutub iin "Ceheneme kadar yolun var" diye barabildi.(age.92) Kutub'un idam, slamc genler arasnda itibarn kat kat arttrd. Bu ayn zamanda Kutubu akmn meydana kmasnn balangc saylr. Geri 1960-70 arasnda hkmet basksndan ve ihvan rekabetinden dolay bir varlk gsteremedi. lk Kutubu rgtlenme, daha nce tutuklu bulunup, Sedat dneminde ihvan ile birlikte serbest braklan slamclar ile oldu. Balangta snrl bir akmd. Bu akm siyasi alma, gizlilik esaslar ve eylem plannda kendilerine uygun insanlar semesiyle nldr. Bugn Msr'n baz ky kesimlerinde varlk gsteriyor. eitli biimlerde yorumlana yorumlana yanl anlamalara kadar gtrlen Kutub'un grlerini temsil edebilecek belirli bir ahsiyet yok. Ancak kk kardei Muhammed Kutub bu eksiklii gidermeye almsa da, uzun yllar Suudi Arabistan'da bulunuu ve tecrbesizlii nedeniyle bu iin stesinden gelemeyerek grevi brakt, ihvan gibi kendine zg tekilat ve bamsz kurulular olmayan Kutubu akm iin, "ihvan cemaatinin dnda varl 256 szkonusu deildir" diyenler hakllk kazanyorlar. (age.s.95) Kutubu fikirler eylemci olmakla birlikte, bu dnce sistemini kabul eden herkes Kutubu olmad gibi rgt eleman da deildir. 3)Selefiler: inan, yaant ve grntleri nedeniyle geleneki slami akm iin kullanlr, Selefi deyimi. Bu, geleneki kltre ar bal ve Selefilik ahsiyetine brnm kiiyle, geleneki kltre bal olmakla birlikte bugne dnk hogrl bir bak as arasndaki fark yanstmas bakmndan da nemli. Selefi akm Suudi Arabistan ve Krfez lkelerinde yaygn olmakla birlikte, Msr'da merkezi bir konumdadr. Ahmed Bin Hanbel'in balatt bn Tey-miyye ve rencisi sn El Kayym'm srdrd Han-beli mezhebinin bir devamdr. Bu akmu,1700'lerde gndeme getiren lider Muhammed bin Ab-dulvahhab'dr-ki Suudi Yarmadasn bid'at ve sapklklardan temizlemek zere harekete gemitir. Msr'da ise 1950'lerde iman meseleleri konusunda kan gr ayrlklar nedeniyle El Cemiye-tl eriiye (eriat Cemiyeti) tekilatndan ayrlan Anasrul Sune-tl Muhammeddiye (Muhammed Snneti Yandalar) cemaati, bu hareketin tohumlarn atmtr. Bu cemaatin en nemli ve temel kayna, Ebu Cafer El Tehavi tarafndan meydana getirilen El Akide-tl Te-haviyye isimli eserdir. Bu kitab, Mutezile, Murcie, Cehmiyye, Muattla ve Kaderiyye tarikatlar arasnda tartmalara yol amtr. Msr'daki Selefi cemaati, zel camii ve mescidler aip yaynlar kartarak faaliyetlerini srdrrken, pa-rasal kaynaklarm Suudi Arabistan temin etmektedir. 257 Bu Cemaat, Nasr dneminde tasavvuf inanlar gerei, dnemin kutsal mekanlarndaki sapklklarla (din d davranlarla) uramtr. Cemaatn bu kat, ve donuk; gelimeler karsnda zihinleri amayan tutumlar nedeniyle/genlik Selefi akmdan ayrlarak daha radikal hareketlere ynelmitir. rnein niversite evresinde Selefi grle derlenip toparlanan mslman renci dernekleri, daha sonra ihvanla iliki kurup; slam Cemaat kurdular. Buradan da te giderek, Cihada grleri benimsediler. (age,s.l46/147) Selefi akm Tevhidi (Birlik) esas alr.Allah'n sfatlarndaki birlii esas alan Tevhud-ul Sfat; Her eyin yaratcsnn Allah olduunu bildiren Tevhid-ul Rububiyet ve Allah'n orta olmadn kabul eden Tevhid-ul Uluhiyyet Ayn akmn baz grleri de yle sralanabilir: Haram saylan eyleri aka helal kabul etmeyen hi kimse, iledii gnahlardan tr kafir ilan edilemez. Byk gnah ileyen mslmanlar bile, sonsuza kadar cehennemde kalmazlar. nsan, amelinde zorunlu deil; hrdr. Aka bid'at ileyip yalan syleyen kii; imam olamaz. Allah'a isyan etmedike, zalimler konusunda bile ulul emre itaat arttr. Ulu-1 Emrin nderliinde hac ve cihad, mslmanlar iin kyamete kadar geerlidir. Allah'n hkmleri dndaki hkmlerle ynetenler kafirdir. Bununla birlikte bu akmn nemli kutuplarndan biri saylan Abdul Rahman Abdulhalk,Msr'da retim grevlisi olarak alp, uzun sreden beri Kuveyt'te oturmaktadr. Yazd kitabnda nemli meselelere k tutmasna ramen, Selefi akm, ikili bir tutum sergiliyor. Szgelimi bu Cemaat'n ok nem 258 verdii Suudi Arabistan ynetimi, ABD ile gizli ak balantlar yapt ve bu ynyle Selefi izginin dma kt halde; Selefiler hala o lkeyi slam lkesi olarak kabul etmektedirler.Abdulhalk dzenle birlikte almay, devlet,ordu ve niversitelerde grev al-may,halka almay benimseyen bir izgi izler. Bu nedenle Arap yarmdasmdaki Selefi akma mensup olup Mekke'deki Mesci-dul Haram basknn dzenleyerek iddet kullanan Cuheyman El Atibi, dier Selefiler
7-4-2013
pagina 63 van 148
tarafndan ok eletirildi'.Bu cemaat iin, "Onlar Selefi deil, Haricidir" deniliyordu. Yine bu cemaat hakknda "dinden ktlar" diye fetva verenler de, Suudi ynetimiyle bark Arabistan alimlerinden Ab-dulaziz bin Baz ile bn Sebil gibi alimler de Selefi imamlardr. Hatrlatalm ki, Abdulaziz Bin Baz, son zamanlarda, Amerikan askerlerinin lkede bulunuunu da gereke sayarak, halkn ynetime katlmas ve benzeri siyasi almlarda bulunmas iin Suudi ynetimine protesto niteliinde dileke verenlerin banda bulunuyor.Bu rnek, Selefi akmn dzenle nerede bar iinde olduunun, ABD ile nerede ibirlii yaptnn belirsizliini gstermesi bakmndan ilgintir. Oysa Cuheyman kendi mant erevesinde zgn bir Selefi idi. O, tmyle, slam'n ilk dnemine dn istiyordu. rnein Beklenen Mehdi fikrini benimsiyor; fotoraf kullanld iin kimlik,pasaport, para tamak gnah ilan ediliyor; kafir saylan lkeleri gezmek, televizyon seyretmek ve eitim kurumlarna gitmek haram kabul ediliyordu. Akide'yi (teorik kurallar ve zgn prensipleri) esas aap, davete (slama ar) arlk veren Selefi akm, mevcut dzene kar iddet kullanmna kardr. 259 Yneticilere her trl saldrdan kanlmaldr. Abdulhahk Selefi akmn belli bal kavramlarn yle zetler: 1) Allah ve O'nun elisi tarafndan bildirilen yol, tek yoldur. 2) Allah kitab ve Hz. Muhammed snnetine ters den her inan batl olup, akideyi ortadan kaldrana kadar savalmas gerekir. 3) Allah'a daha fazla yaklamak ve nefsi slah etmek gayesiyle, dinde yaplan her fazlalk ve noksanlk knanm bir bid'attr. slam davetileri tarafndan ortaya konulmu olsa da, reddedilir. 4) Cin, feyz, kesf veya gkten haber alma yoluyla Allah kitab ve Resul snnetindeki gayb ilmini bildiini iddia eden kii, dinden km bir yalancdr. 5) Alimlerin din hakkndaki grleri hatasz kabul edilmeyerek, Kitab ve Snnef e gre deerlendirilmeli. 6) Peygamberin arkadalar Sahabe'lerin yolu izlenmeli. Bu akmn Suudi Arabistan'daki lideri Abdulaziz Bin Baz, hakimiyet konusunda unlar syler: Allah ve Resul'nn emrettii hususlardan biri, Allah'n dinini otorite kabul edip, hkm asndan ona bavurmaktr. nsanolunun hkmnn, Allah'n hkmnden daha hayrl veya edeeri olduuna inanan kimsenin iman yok saylr.(age,s.l53/154) Selefiler, mevcut toplumlar ynetenlere kar Cihad konusunda, "Aranzda namaza ikame ettii mddete.." sahih hadisinin hkm gereince, iktidara kar Cihad dncesini benimsemez. Rus igaline kar Afganistan'da cihad' caiz gren Selefi akm, Suudi Arabistan tipi slamc ynetimlerin safnda kalmay 260 da Cihad saymaktadr. Selefi gr, cihad fikrini, bir Halifenin veya mam'n mevcut oluuna balamakla birlikte, byle bir mam ya da Halife'nin bulunu koullarn akla kavuturmu deildir. Szgelimi Suudi bayra altnda Cihad caiz midir sorusuna doyurucu yant verememektedir. Cemaat ve rgtlenme konusunda n plana karak ynetimin dikkatini ekmekten kanan Selefiler, nce dini meseleleri renip sonra cemaatlemeyi savunduklarndan, slami alanda faaliyet gsteren dier cemaatlere kukuyla bakarlar. Selefilik Ilml ve dzenii anlaylar nedeniyle radikal slamclarn iddetli eletirilerine hedef olan Selefiler, bilinen partileme anlamnda herhangi bir siyasi rgtlenme iinde deildir. Bu durum, ounlukla lml tutumdan yana olan Msr halknn tutumuyla akmaktr. Dolaysyla Selefiler iin, Ihvan'dan sonra, lkedeki en kitlesel akm denilebilir. Selefi akm temel alanda faaliyetini srdryor: a) Hadis lmi: zellikle zayf hadislerin belirlenmesi ve snrlandrlmas. an hadis alimlerinden Nasreddin El Elbani, Msr Selefilerini nemli lde eitmitir. Msr ve dier slam lkelerindeki ada Selefi aknm kutuplarndan biridir. b) Ehli Snnet: Anlayn belirledii sahih akidenin ortaya karlmas; bid'at, delalet ve bu yoldaki ada akmlara kar koyulmas. Buradan yola kan Selefiler, gemite Sufiyye tarikatn amansz bir dman kabul ederken, gnmzde ia mezhebinden olanlar eletirilere maruz kalyorlar. Bu nedenle Msr'da ia 261 mezhebi aleyhine yaynlanan ok sayda eser Hindistan | ve Krfez lkelerine gnderilmitir. c) Fkh: Fkhi meseleler, ibadetler, mslmanm gnlk yaamndaki haram ve helal eyler; kadnlarn rtnmesi, namaz, evlilik ve boanma gibi konularla urar. Selefi akmlarn mensuplar arasnda ok sayda niversite rencisi ve gen bulunur. Islami alanda uzman ve tecrbeli kiilerle yetikinler bu akm benimsemezler. Seiefiler, dini tefsir ve eylemdeki arlklar nedeniyle Cihad akmn byk dman kabul ederler. (age,s.l59) Bununla birlikte iddet olaylar nedeniyle tutuklanp mahkum edilen radikal slamclar arasnda yeniden Selefi akma dn gzlenmektedir. (El Hayat, 13 Kasm 1992) Genellikle ksa gmlek, beyaz pui ve benzeri geleneksel giysileriyle dier slamclardan ayrlan Seiefiler, sakal brakp kadnlarnn pee takmasyla da mevcut ynetimle aralarna biimsel bir mesafe koyarlar. Dnyevi konularda zhdleriyle (zahitlik) tannan Seiefiler, evlerini sadece zorunlu ihtiyalara gre dzenlerler. Ancak ticareti ve mal severler. Nitekim akm men" suplar arasnda anonim irketlerde hisseleri olanlar;
7-4-2013
pagina 64 van 148
uluslararas apta dinsel kitap ticareti yapanlar oktur. Suudi hkmetinin bu akma parasal destei de gzard edilmemeli. Zaman zaman hkmetin slamclara ynelik tutuklama kampanyalar srasnda mensuplar ieri alman ve resmi raporlarda saldrgan diye nitelenen Seiefiler, aslnda iktidarlarla bark haldedirler. (age,s.l58/160) 262 3) El Tekfir ve El Hicra: 1960 ortalarnda Abdulnasr ynetimince tutuklanan mslmanlarn serbest braklmas amacyla, ounluunu niversite rencilerinin oluturduu bir kesim, protesto gsterileri yapt, ihvan slbunu kullanarak Nasr/a saldran yaynlar datan bu kesim, iinde ihvan mensuplarnn da bulunduu birok islamcnn yeniden tutuklanmasna neden oldu. Sonraki dnemde kri Mustafa adl Ziraat Fakltesi rencisinin bu bildirileri kaleme ald anlald. Asyut kentinin muhafazakr ailelerinden birine mensup olan kri Mustafa, srekli olarak ihvan diliyle yazlar yazmaktayd. Makaleleri nedeniyle tutuklanan kri Mustafa, cezaevi yllarnda fikirlerinde kkl deiiklikler yaparak, cezaevinde oluturduu El Muslmun (Mslmanlar) adl rgt, 6 yllk tutukluluk dneminden sonra serbest brakld 1971'de kurdu. El Tekfir ve El Hicra (El Tekfir Ve'1-Hicre Cemaat, Msr polisinin kulland bir tanmdr-FB). Aslnda kri Mustafa'nn cezaevi yllarndaki fikirleri, pasif kalan ihvan ideolojisine de bir eit isyandr. Bu isyan, balangta ad El Muslimun adl bir rgt kurarak somutlatrd. 1977'de ise Vakflar Bakan eyh Hseyin El Zehebi'yi karp yarglayarak ne kavutu. kri Mustafa'nn henz baslmam 19 kasideyi kapsayan iir koleksiyonu, nce cemaat sonra da basn tarafndan yaynlanmtr. iirler, Cemaat mensuplar arasnda dolamakta ve Mustafa'nn baz dncelerini de aklamaktadr. (age,s.97/98) Mustafa'nn dnceleri, slami Cemaat ha-reketininkileriyle akmaktadr. zellikle her iki cemaat de slam dnyasnn radikal fikir adamlarndan 263 Msrl Seyyid Kutub, Pakistanl Mevdudi ve ranl Ali ; eriati'nin dncelerinden derinden etkilendiler. (1 ; Hayat, 28 Temmuz 1992) Bununla birlikte, hcresel rgtlenme yoluyla ge- ] lecein rnek slam toplumunu yaratmak zere harekete geen El Muslimun, kendini, "kafirler deryasnda kk bir damla" olarak gryor, "bu deryann elikilerinden ve muazzam gcnden yararlanmak zere bir strateji gelitirmeyi" deniyordu. Bu strateji aamadan oluacakt: lk elde davet, tebli ve irad olacak; ikinci basamakta hicret dnemi yaanacak; son evrede ise kuvvet yoluyla iktidar ele geirilecekti.(El Arab, 30 Temmuz 1992). kri Mustafa bu dnceleriyle dier radikal gruplardan, zellikle de Askeri Teknik Okul (Muhammed Genlii) rgtnn hzl ve acil eylem izgisine kar kyordu. Acele edilmemeli, hedefe adm adm yak-lalmah, kendi deyimleriyle "Kafir topraklar kar kar fethedilmeli"ydi. (El Hayat, 28 Temmuz 1992) rgt benzerlerinden ayran bir ey daha vard: yeler akraba, e ve dostlardan seiliyor, dolaysyla daha dar bir erevede kalyordu. kri Mustafa, bu aamal devrim stratejisi ve biraz da rgtsel rekabet gerei devlet ile hesaplamaya girdi. Ancak 1977 ylnda meydana gelen eyh El Zehebi olayndan sonra tekrar tutuklanarak, idama mahkm edildi. Mustafa, tutukland 1965'te Kutubu akma mensuptu. Seyid Kutub ile birlikte idam edilen eyh Ab-dulfettah smail'in kk kardei Ali smail'in nderliinde, baz ihvan mensuplarnn hapishanede El Tekfir akmnn tohumlarn attklar srada, kri 264 Mustafa hemen bu akma katld. Akmn temel gr Abdulnasr/n "kafirliini" ilan etmekti. Sonradan bu "kafirlik" kavram genileyerek Mslman Kardeler cemaatini kapsad; ardndan da Mustafa'nn grlerine muhalif olan herkesi kapsayacak biimde geniletildi. Cezaevinde birka kiiden oluan El Tekfir, balangta Ihvan'n sert tepkisi ve mcadelesiyle karlat. yle ki, El Tekfir'in kurucularndan eyh Ali smail bile Ihvan'a geri dnmek zorunda kald. Fakat Mustafa ve birka arkada Dil, Tefsir, Hadis ve Fkh kitaplarn tarayarak kendi fikirlerini destekleyen hkmler karmaya alt. Mustafa'nn sert kiilii ve rgt zerindeki etkisi, hapishanede ihvan ve Kutubu akmlar arasnda skntlar yaratp her iki akmla kendisi arasnda saysz problemin kmasna yol amt. O tarihten sonra gittii her yerde benzer sorunlarla karlamt. rnein yandalarnn, tek bana namaz klma; bilinen ve herkese kabul edilen vakitlerden ayr, zel zamanlarda oru tutup iftar etmeleri gibi davranlar vard. (age,s.99) Mustafa, evresindeki her eyden ikayet eden, her eye muhalif, evresindeki her eyin yanl olduuna inanan; "nndeki btl yok etmek ya da yok olup gitmek" gibi karakter ve tutuma sahipti. (age,s.lOO) ihvan, El Tekfir akmna kar yrtt ideolojik mcadele rnleri, Dut l Kudt (Kad Deil Daveti) adl kitapta yaymland. 1965/71 yllar arasndaki tutukluluk dnemi, Mustafa'ya, fikirlerini gelitirme frsat verdi. 1966'daki bir iirinde "Ben yakalandm/ bilmediim halde Allah'a 265 hicret yolunu setim.." diyordu. 1968'de yaynlanan El Avde (Dn) kitabnda, Mustafa sava kavramn e ayryordu; 1) Aile ve gelenekler konusunda, kiinin kendisiyle! sava. .2) Sava meydannda bir dava adamn terkedenlerj ile ; zellikle de, daha nce iinde yer ald, sonra] Hak yolundan ayrlp bizi unutup giden ihvan Cemaati j ile sava. 3) Msr'da kafirlik ve nderleriyle sava. (age,s.l01) Mustafa, El Tekfir fikriyatn oluturan 4 bin sayfalk eitli yazlar yazd. Eserlerinin giriinde Deliller adl yazs, btn fakihlerin itihadlarm btl
7-4-2013
pagina 65 van 148
ve geersiz ilan eden bir derlemedir. El Israr7da gnahta srar edenin kafir olaca, El Hicre'de hicretin vacib olduu; El Halife de ise dnyann sonunda hakk tutan bir msl-man cemaatin halifeliinden bahseder, (age, s.114) El Tekfir Akmn Grleri Bu akmn grleri e ayrlr; a) Gemie ve gelenee kar tutumlar: Bu akm, gemiteki slamc fikir ve hukuk birikimlerinin hi brini tanmaz; buna karlk kendisinin ortaya koyduu itihad ve grleri, kuku duyulmayacak tek gerek gibi kabul eder. Buradan hareketle slamc fakihlere de uyulmas reddedilmekte. Mustafa'ya gre, bir mslman, herhangi bir ilim ehlinin yardm olmakszn da Ki tab ve Snneti (sla mm kurallarn) renebilir. Bu yzden fakihlere uyan biri slam dininden kar. Mustafa yle der:" Doru yolun esas ve sahih slami anlay; kavramlar dini (Kur'an) kullanmlara 266 dayandrmakla mmkndr. Bu kavramlar anlamlarnn dnda kullanlnca, denge ve l btnyle bozulmu olur...Nitekim dini kavramlarla atan garip bir takm terimlere slam Fkh ad verilmitir. rneklersek; Fkh dilinde fsk mslman tabiri, dini isimlendirmenin dnda bir kav-ramlatrmadr. Gerekte fsk ve fsk kelimeleri kafir ve kfre delalet eder. Fakihler, 'zalim mslman' deyimini kullanmaktalar. Oysa Kur'an anlamda zalim sfat, kfir iin kullanlmaktadr...." (age,s.lO4) Buradan yola klarak slam'da bulunan irk, cemaat, cihad ve mescud ..gibi kavramlar sorgulanyor. Ayn biimde Mustafa; Mekke, Medine, Kuds gibi yerlerde mslmanlarca genel kabul gren drt ca-miinin dndaki btn mescidlerin, takva (dine ballk) kastyla tesis edilmedii iin, iinde namaz klnacak kutsal yerler olarak grmemektedir. slam klasiklerini (Amidi, Ebu Zehra, bn Ke-sir,Buhari vs) inceleyen Mustafa, adalarndan sadece Seyyid Kutub'un kitaplarn okumutur. Mustafa kimsenin yazmasna ve itihad yapmasna kar deil; ancak Hz. Muhammed'in sustuu konularda; bilerek, kendisine gre ahkam kesmesine iddetle itiraz eder. Buradan yola karak tihad'm "sadece ve sadece nass bulunduu zaman caiz olduunu" kabul eder. Mtehid'in hkm karrken kulland prensip ve yntemlerin hi birini kabul etmez. Bylece kyas, icm gibi ltleri de reddeder. Mustafa'ya gre zina yapan, iki ien; yani gnah srekli ileyen kimseler kfirdir. irk blnmez; kfr'dr. Bu gryle btn slam fakihlerinin icma'sna muhalefet eder. Yine kendilerine davet (tebli) ulamayan kimselerin 267 mslmanlna hkmedilmez. Tebli sonras inanrsa mslman; inanmazsa kfir olur insan. (El Tevakkuf ve El Tebayyun) Bu nedenle tebli ulancaya kadar kii hakknda hkm verebilmek iin tevakkuf etmek gerek. (age,s.lO7) b) Uzlet: Dzenle ilikiye girmeme ve olaylar karsnda edilgen tutum taknmadr.Bu akm dierlerinden ayran en byk zellik, hkmetle atmak, orduya hizmet etmemek ve niversitelerde okumay reddetmektir. Bu gr ayn zamanda El Tek-fir'i toplumdan ve dier slamc rgtlerden uzak-latrm; sonuta bu rgt, dier slamclarn tmyle kfir olduklar yolunda bir inanca gtrmtr. an rn ve olanaklarndan tmyle uzak durmay benimseyen bu rgt, tecriti ve iddet politikalarn benimseyerek; "gerek kuvvet, kl kuvvetidir" grn savundu. Bu yzden de klcn dnda silah (modernleri dahil), at ve deve dnda binek arac kullanmay reddetti. Ezildii (mustad'af) iin Cuma namazn klmay reddeden Mustafa, sadece gerek bir slami cemaatin ortaya kmasndan sonra, byle bir farizay eda edeceini belirtir. rgtn benimsedii El Hicra (Hicret) gr ise, eski alarn zlemiyle mevcut topluma pasif bir direnii simgeler. Bu ilke temelinde, El Tekfir mensuplar, 197O'in balarnda El Minya lnn bir blgesine gp orada yaamak istemiler; ancak varlklar saptandktan sonra tutuklanmlardr. Bu olaydan sonra Mustafa, yandalarnn Yemen, Suudi Arabistan ya da daha gvenli olabilecekleri herhangi bir yere hicret etmelerine izin vermitir. 268 c) El Tevassumat: Akmm en nemli stratejisini belirler. Anlam, hadislerin bildirdii dnyann sonu (kyamet) ile ilgili nass'lardan (Ku?an metinleri) yola karak hareketin stratejisini belirlemektir. kri Mustafa, Hz. sa'nn yeryzne inmesini ve hristiyanlarla mslmanlar arasnda kacak bir sava olayn beklemektedir. Bu hak ile btl arasndaki tek atma ekli olup, mslmanlarm bunu bekleme diye bir vacipleri vardr.Dnyamn son gnnde kacak bu savata kullanlacak tek silah, kl olacaktr. Bu nedenle, o gn gelinceye kadar, slamc hareketlerin dzenle atmalar doru olmad gibi Ci-had fikri de doru deil. Ayrca gnmzde slam devletinin kurulmas gerekmiyor. Bu nedenlerle, her ne olursa olsun, hatta bir lke yabanc ordular tarafndan igal edilse bile, El Tekfir mensubu hi bir mslman siyasi ve aktif bir faaliyette bulunamaz. El Tekfir'in Bugnk Durumu 1970'li yllarda ortam elveriliydi. Genlik Kur'an metinlerinin ekiciliine kapld. slamc radikal akmlarn gayretli almalar sonucunda, El Tekfir de hzl bir yaylma gstermitir. Ancak dar ve tecriti politikalar yznden, rgt kendi kendini kuatm; nne beklenmedik sorunlar kmtr. Belki de bu nedenle kri Mustafa yandalarn yurtdna (zengin Arap lkelerine) almaya gndermi, rgt almalarm kamufle edebilecek olanaklar elde etmitir. Bu. almalar, bir sre iin, kendisine avantaj salamsa da siyasetlerinin darl El Tekfir iin sonun balangc olmutur.
7-4-2013
pagina 66 van 148
269 Akm tehdit eden gr ayrlklar balaynca, rgtii kan dkme olay gndeme gelmitir. Bu arada rgt toparlamak iin dnemin Vakflar Bakan eyh Hseyin El Zehebi'nin karlp ldrlmesi, yine rgtn kurduu zel vurucu birimlerin kendilerine kar olan slamc cemaatlere kar eitli saldrlarda bulunmalar, El Tekfir akmn, izgi dna itti. 1977'de balayan askeri mahkeme bata kri Mustafa olmak zere 14 kiiyi idama mahkum et-ti.l981'de ise, hkmetin slamclara kar youn siyasi propaganda kampanyasna, El Tekfir'den bazlarnn katlp kri Mustafa ve rgte kar grleri beyan ettikleri de grld. ldrme olaylaryla kitle tabann yitiren El Tekfir, eski moda bir akm haline gelmekle birlikte, 1984 ylnda, nceki taktik ve siyasetlerinde deiiklik yaptlar. Szgelimi yandalar artk sakal brakmayp tra olabiliyor, kadnlar pee takmayp yzlerini aabiliyor ve bir ksm da hkmette grev alabiliyordu. Kendi durumlarn gizlemek iin bavurulan yollar, rgte belli bir esneklik kazandrp, dier islamclarla ilikilerinin dzelmesinieyol amtr. Bugn akm elemanlarnn ou Suudi Arabistan, Irak ve rdn gibi lkelere yerleerek, almalarn sadece ekonomik sahaya hasrettiler. Bu balamda Msr, artk bu akmn merkezi olmaktan km saylr. Msr'da kri Mustafa'nn fikirlerini yrtenler, belirlenen izgiyi de aarak radikal eylemler yapan iddet yanls birok kola ayrlm durumdalar.Bu akm yandalarnn ounluunu, ar-pazar esnaf oluturmaktadr. (age,s.H2/115) El Tekfir vel Hicra yelerini, eylemci izgi temelinde toparlamaya kalkan eyh Abdullah El Se-270 mavi (Taha El Semavi) baanl olamad. Ancak bu akm mensuplar video kulb, sinema, meyhane, birahane gibi birok yere saldrlar dzenlediler. Bu, cemaat arasnda eyh Fermavi yandalar da vard ki, sadece kendi glerine gvenerek br Heyma blgesinde nispeten dnyadan kopuk' biimde yaamaya baladlar. (El Arab, 30 Temmuz 1992) 4) slami Cemaat (El Cemaatl El Islamiyye): Esas olarak niversite genlik hareketi niteliinde olup, yukarda anlan akmdan daha nce gelimeye balad. lk ad Dini Komite olup rencilerin akademik faaliyet ve haklar iin oluturuldu. (El Hayat, 28 Temmuz 1992). Fakat ayn zamanda akm da iinde barndryordu: Birinci kanat,Ihvan'a yakn Kahire ve skenderiyye niversiteleri evresiydi. kincisi El Said niversitesi evresinden olup Cihad akmna yaknd. ncs de daha az olmakla birlikte geleneki Selefi akmn skenderiyye'deki temsilcileriydi. (El Arab, 30 Temmuz 1992) 1970 balarnda baz slam projeler erevesinde; kamplar, konferanslar ve seyahatler dzenledi. Kz renciler iin eitli toplantlar, zel giyecekler, Hac-Umre ziyaretleri ve niversite evresinde toplumsal, kltrel ve sportif faaliyetler gerekletirerek taraftar toplad. Bu dnemde faaliyetler "dini cemiyetler" ismi altnda yrtlyordu.(El Verdani, age,s.l21) lk dnemdeki bu faaliyetlerden sonra, Dini Komiteler, bildiriler yaynlayarak bireysel ve toplumsal ahlak zerinde younlad. Davran biimleri erevesinde eletiri ve yol gstericilik yapt. Kz-erkek rencilerin birarada okumasna kar kan tutumlar sergiledi. 271 1970'lerin ortalarna gelince siyasi ortamn da uy-gunluundan yararlanan bu akmlar, niversitedeki renci dernek ve federasyonlarnn ynetimlerine gz diktiler. Bu alanda Nasrc Arap milliyetileri, sosyalist ve marksist akmlar ve geleneki slamclarla rekabete girdiler. Bu rekabet ortamnda radikal slamclar giderek sertletiler. rnein niversitelerde dzenlenen kokteyl ve parti tr elence yerlerine saldrdlar. slami kurallara gre giyinmeleri iin kz rencilere kar iddet ve zor kullanld. Yine Hristiyan rencilerle atmalara girildi. Datlan bildirilerde kilise ve hristiyanlk dinine kar tavrlar sergilendi. zellikle Asyut, El Munya, Sohac, Kanal blgelerinde gelitirilip trmandrlan bu slamc eylem izgisi, giderek siyasi bir nitelik kazanarak mevcut siyasi partilerle, dzenin reddi temeline oturmaya balad. Szgelimi srail ile Msr arasnda 1979'da imzalanan Camp David anlamasna kar bir dizi eylem yapld. Bunu, ran devriminden sonra Msr'a srgne giden ah Rza Pehlevi'mn kabul edilmemesi iin yaplan eylemler izledi. Bu arada ran slam devrimine kar bir sempati de geliti. Yine 1979-1981 arasnda lkede geerli olan yasalarn deitirilerek slam eriat'nn tatbiki amacyla baz eylemsel taleplerde bulunuldu. "Ayp Yasas "nn metinlerinin slam'a uyacak biimde yeniden dzenlenmesi istendi. Gelimelerden tr ok sayda eylemci renci ve nderleri tutukland. Bu noktada Cihad rgtne zemin hazrland.(El Arab ve El Hayat, ags.) Ayn dnemde slami Cemaat yesi renciler, ihvan'a kar sert ve eletirel fikirleriyle tannyorlard. 272 renci dernekleri, ihvan', "dzenle ibirlii yapmak" ile suluyorlard. zellikle Asyut ve El Said kentlerindeki renci liderlerden Kerem Zuhdi, Naceh brahim, Issam Drbale, Asm Abdulmedd ve Ali erif, Ihvan'a kar kampanyann bam ekerek renci derneklerinin radikal Cihad rgtyle birlemesinin kaplarn atlar.(El Arab,ags) slami Cemaat'in grleri, dnemin Kahire niversitesi rencisi ve Tp Fakltesi renci Birlii Bakan Dr. Halid Fikri tarafndan 1988'de yle zetlendi:" slami Cemaat, slam iin alan, Allah'n dinini seven tm rencileri (erkek/kz) bnyesinde bulunduran bir cemaattir. Faaliyeti hem niversite iini hem de dn kapsar. Gayesi genlii Allah'a itaat zere eitmek, Kur'an ve hadisi retmek. Yntemi; iki, Msr bankalarndaki faizle ilgili ilemler ile, toplumun siyasi ve itimai meseleleriyle ilgili eitli konularda, konferans ve toplantlar dzenlemektir. slami gerekleri aklayc
7-4-2013
pagina 67 van 148
eitli yaynlar ile dini retilerin renci kitlelerine anlatlaca yllk yaz kamplar dzenlemektir..."(El Verdani, age,s.l22) Grld gibi slami Cemaat balangta, program olmayan tepkisel ve geleneki Selefi bir nitelie sahiptir. slami Cemaatn Gelimesi Msr niversite genlii, aamadan geerek radikal slamc rgtlerden biri olan slami Cemaat'i kurup gelitirmitir. a)Geleneki aama: 1970 balarndan ortalarna kadar geleneki-selefi akmn btn slamc akmlara ege-nt olduu bu aamada, daha ok mevcut sistemin 273 tm kurum ve kurulularna duyulan tepki dile getiriliyor; reddiye tutumu n plana karlyor. rnein, "Mslman babalara, Allah'a itaat" iin ar yaplyor. "Mslman kardeten, Kur'an ezberlemesi ve uygulamas" isteniyor. Kart cinsler arasndaki ilikiler ile kadn/erkek okutan karma eitim kurumlar gndeme getiriliyor. Basn/yayn organlar iddetle eletiriliyor. Basn; yalan haber, ahlkszlk ve yoz-latrcln kayna olarak nitelendiriliyor. b) Tercihler aamas: 1970'lerin ortasndan itibaren, zellikle de yasakl bulunan ihvan, Tekfir ve Kutubu akmlarn serbest braklmas sonucu, slami Cemaat birbirleriyle atan gr ve yntemler arasnda bu-luvermitir kendini. Her akm da slami Cemaat'ten elemanlar kendi bnyesine kazanabilmitir. Bu nedenle kendi tutumunu ve davrann belirlemek zorunda kalmtr. O tarihte Kutubu akm etkin olmad ve Tekfir akm da uzlet (kendini tecrit etme) mant gerei niversite evresinden ekildii iin slami Cemaat en ok ihvan karsnda zorland.Nitekim o dnem El Tekfir ile slam Cemaat arasnda yer yer kan atmalarn yan sra fikirsel mcadele temelinde slami Cemaat yayn ve aklamalarna damgasn vuran sylem, Ihvah'mkine ok benziyordu. Szgelimi 11. Mslman renciler Kongresi'nde Gerekler ve Davranlar adyla bir bildiri yaynlayan slami Cemaat, slamn temsilcisi olmann yan sra vatanperverlikleriyle vnerek unlar ileri srebiliyordu:"....ar dini kavramlar.., dini siper edinmeler.., ve benzeri hareketler..., basnda, Dou ve Bat radyolar araclyla bir kamuoyu oluturdular ve 274 bunlar gazetelerimize yansd. ..Msrl mslman renciler, El Tekfir vel Hicra gibi yapmack ve iren hareketlere kardrlar.."(age,s.l27) Ayn akm, 11. Kongre dolaysyla, dnemin Devlet Bakan Sedat'a, slama yeniden dnlmesi ve eriatn egemen klnmas isteini ieren bir belge sundu. 1977'de iktidardaki Msr Partisi tarafndan byk polemik konusu yaplan slami Cemaat, kendine ynelik resmi eletiriler ve yasaklar karsnda, sadece ikayetlerini dile getiren demeler veriyor. Bu tutum, dzenle bark ihvan hareketinin tutum ve dav-ranlarma uygundu. Zaten ihvan, El Deva (Davet) adh yayn organnn sayfalarn, 1970 Haziran ayndan itibaren slami Cemaat fikirlerine am; yer yer bu rgt, slam'a davet, irad vb almalarda kullanmt. Bir ynyle slami Cemaat, Ihvan'n Genlik Kolu grevini gryordu, ihvan, tatil kamplar ve konferanslar iin mali kaynaklar salyordu. Buna ramen ihvan, ounluu muhafazakr olan slami Cemaat mensubu rencileri tmyle etkisine alamam; ipin ucunu karmtr. Ancak slami Cemaat arasndaki arlk o tarihte eyleme dnmeden fikir dzeyinde kalmtr. Bu ayn zamanda tercihler aamasnn sonudur. c) Belirginleme Aamas: Akmn fikirleri 1979'da billurlamaya ve bamsz bir netlik kazanmaya balad. lk iaretleri, bu akmn kard eitli yayn organlarndaki sylemlerinde grlr. Maddi kaynaklarnn kurumasndan korkan slami Cemaat, Ih-van'dan hemen kopmad. Ama ihvan, gidiattan memnun deildi. Ihvan' huzursuz eden skenderiye niversitesi evresindeki -275 slamclar deil; iddet yanls eylemlerin cazibesine kaplarak Cihadc slam Cemaat adyla, Port-Said niversitelerinde kurulan akmlard.Bu akmlar, ihvan hareketini hkmet karsnda zor duruma dryordu. Kukusuz, Cemaat'in ihvan tarafndan parasal destek alan kanad, hem niversite ynetimi hem de hkmet yetkilileri ile iyi ilikiler iindeydi. (age,s.l31/132) Buna ramen Port-Said kanad, eylemci bir izgi izleyerek hkmet gleriyle atmaya varan bir noktaya girdi. Ynetim tarafndan tehlike olarak alglanan ve Ihvan'n bir trl bnyesine alamad bu kanat, Minya olaylarna da karnca Sedat'n boy hedefi haline geldi. Port-Said Cihadc slam Cemaat, hem blgedeki Kpti mezhebinden hristiyan rencilere saldrd hem de Sedat', "slam'n nnde engel olmak" ile sulad. Msr', "Allah'n lkesi" ilan edip, hiristiyanlanndan intikam alnmasn istedi. ( age,s.l34) Aslnda hkmetin, mslman-hnstiyan atmas yaratma plan, beslendikleri ideoloji gerei bu akmlarn tuzaa dmesine yol at. e Ayrlan Akm slami Cemaat; Kahire ve skenderiyye niversitelerini merkez alarak ihvan sempatizan, Port-Said niversitelerinde stlenen iddet yanls Cihadc akm ve Selefi izgiyi benimseyerek skenderiyye niversitesi evresinde kk bir grup oluturan ana kanada ayrld. Birinci kanat, lkenin eitli yerlerinde boy gsterip, renci dernek seimlerine katlp skenderiye ye Kahire gibi yerlerde birtakm mevziler kazand. 276 Tannm dini ahsiyetlerden eyh Muhammed El Gazali ve Dr. Yusuf El Kardawi bu kanada sk sk konferanslar verir. Cihadc kanat ise, bata Port-Said olmak zere varln sistematize edebilmek, niversite sahasn ap genlik kesimini ekebilmek iin, ynetimle atmay ve Cihad meselesini gndeme getirdi.
7-4-2013
pagina 68 van 148
Sedat'n ldrlmesiyle birlikte balatlan furya srasnda tutuklanan (1981) Cihadc slami Cemaat, tutukevlerinde fikirlerini sistemletirme frsat buldu. O zamana kadar Ihvan'a sempatilerini srdren akm, manevi nderi Dr. mer Abdurrrahman, bata bn Teymiyye olmak zere btn eski slami alimlerin fetvalarna dayanarak Cihad meselesini ve benimsedikleri Selefi akmn btn meselelerini kabullendiler. Dr. Abdurrahman, yneticileri kafir, zalim, fask ve bidat diye ksmlara ayrmaktadr. Bu nokta, ayn zamanda Cemaat ile ynetime kar kmay reddeden Selefiler arasndaki nemli bir ayrm izgisidir.Yine Cihadc slami Cemaat, bilgisizlii nedeniyle kafirlii gerektiren herhangi bir eyi yapan kimsenin mazur grlmesi (El Uzru bil Cehl) ve tekfir edilmemesi gerektiini ilan ederek, byle bir mazereti kabul etmeyen dier slamc akmlarla gr ayrl iinde. Bu kanat arasndaki atma; Cuma ve Bayram namazlaryla, yllk anmala" srasnda iyice gze arpar. Sokaklarda, halk her kanada ait camii ve mescidlerde namaza davet edip deiik sloganlar atan kii ve brorlere rastlamak mmkn. Sedat'n ldrlmesine ilikin soruturmalarda Cihadc slami Cemaat ile liderliini Muhammed Ab-dulselam'in yapt Cihad rgt arasnda ibirlii olduu ortaya kmtr. (age,s. 136) 277 1984 ylnda Cihad rgtnn davasndan yarglanan 300 kiiden aklanan 190 kiinin ou slami Cemaat mensubuydu. Serbest braklanlar, o tarihten itibaren, slam hukuku halka benimsetmek amacyla eitli toplantlar dzenleyip yaynlar kardlar. Bu akm, srail-Msr arasndaki Camp David anlamasna da kar kmt. 1986'da hkmetin sert nlemler almasyla birlikte devlet gleriyle Cihadc slam Cemaat arasndaki sertlemeler atmalara dnmtr. Gerek hkmet basks gerekse rgtn iddet eylemlerine bavurusu sonucunda, Cemaaf in dnce yapsn oluturan tek insan ve lider Dr. mer Abdurrahman Sudan zerinden ABD'ye kap orada ikamet ediyor. 5) Askeri Teknik Okulu (Muhammed Genleri): Balangta 250 kiiden oluan bir grubun ilk gerek ad Muhammed Genleri (ebab Muhammed) idi. Fakat Askeri Teknik Okulu'na 1974'te grup halinde yaplan baskndan tr, basndaki ad Askeri Teknik Okulu hareketi olarak kald. lk eylem, skenderiye kentindeki Askeri Teknik Okulu'nun 120 kii tarafndan baslmasyla gerekleti. Hareketin lideri Filistin kkenli, Irak ordusunda subaylk yapm, daha sonra ihvan ve Hizb- Tahrir hareketine katlm ardndan FK ye Arap Birlii'nde alm Dr. Salih Srriyye olup, man Risalesi adyla 60 sayfalk bir kitap yaynlamtr. Askeri Teknik Okulu plan, asken kanattan sorumlu Talal El Ansari ile Kahire'deki sorumlusu (Emir) Kemal El Anadoli ve rgt Genel Bakan Dr. Salih Srriyye tarafndan hazrland. (El Arab, 30 Temmuz 1992) Plana gre; hkmet yeleri toplant halindeyken Okul baslp silahlar ele geirilerek, radyo kanalyla eylem halka duyurulup isyan ars yaplacakt. atma srasnda 11 kii ldrld 27 kii de yaraland. Eyleme katlanlarn tm de yakaland: rgtn o dnemki siyasi stratejisi slam devleti kurmak amacyla silahl mcadele temelinde Cihad yapmakt. rgt anatomisi yleydi: En stte ana kanat bulunacakt. Her kanadn bir sorumlusu (emir) olacak ve sadece bunlar Genel Bakan ile balant kurabileceklerdi. Bakandan alman talimatlar, daha alt birimlere bu sorumlular tarafndan iletilecekti.rgt ii iblm uyarnca Talal El Ansari skenderiye sorumlusu, Hasan El Halawi Kahire sorumlusu, Kerem El Anadoli ise Askeri Teknik Okulu sofurnisyd. Her kanat da kendi arasnda birok hcre ve birime blnmt. Her hcre 6 kiiden oluuyor ve yeler sorumluya kar mutlak ballk ve itaat ile ykmlydler. ok sk bir gizlilik esast. yle ki, her ye ,bal bulunduu hcrede bir kiiden fazlasn tanmyordu. Her yenin kod ad vard. ki ayr hcre arasndaki balant liderler araclyla kuruluyordu. rgt elemanlar iki ana yoldan temin ediliyordu. Bir; tapnma yerlerindeki (camii ye mescid) genlerle uzun sreli dostluklar kurularak. ki; El Ezher gibi devletin dini kurulularndan deil, niversite gibi eitim kurulularndaki slamc genler arasndan. Yaplan bir aratrma, bu rgt yelerinin orta ve hatta yoksul kesimlerden gelen ok gen kiiler olduunu gsteriyor. (El Hayat, 28 Temmuz 1992) rgtn gizli nderi Filistinli Dr. Salih Srriye, stratejinin teorik erevesini belirledi.Bat ve batl 279 deerlere ar dmanlyla tannan Srriyye, mevcut yneticileri "Bat'nm Msr'daki uzantlar" diye niteledi. Filistinli olmas hasebiyle Dr. Srriyye, Cihad stratejisinin nemli bir ayam, Arap-srail (Mslman/Yahudi) atmas temeline oturttu. Ayrca daha nce Irak ordusunda subay iken ihvan hareketine katlan, sonradan Hizb-u Tahrir rgtnde bulunan Dr. Srriyye, kurduu rgte, daha nce iinde yer ald ayr rgtn fikirlerinin sentezini de tad. Yani Askeri Teknik Okulu ya da Muhammed Genlii rgtnde hem iddet yanls eylemci fikirler, hem Ih-van'm geleneki ve dzenle bark dnceleri hem de Hizb-u Tahrir'in tecriti ve reddiyeci fikirleri vard. 6) Cihad rgt : Bu akm, Seyyid Kutub'un Yoldaki aretler adl kitabnda ne srd radikal grler ile 1960/70 yllarnda devletin slamclara ynelik youn basklarnn rn. Aslnda, bu rgtn kurucularndan olup u anda Msr'daki Tarra Mezra Cezaevi'nde tutuklu bulunan Hasan Abdullah El Suheymi'nin anlatmyla, bal bana Cihad diye rgt kurulmad. Cihad, dzeni deitirip bir slar devleti kurmaya ynelik genel bir eyle.mci izginir addr. Daha sonra Cihad adn alan rgt, btn yanj dalarm ihvan iinden bulup rgtlemilerdir. Ih-; van'n pasif bir rgt olduu kanaatine varan 120 ka-< dar gen, ilk eylemini Sedat dneminde Askeri Teknik Okulu'na baskn yaparak ierdeki subaylarla birlikte isyan karp, bir sonraki dmda TV ve radyo
7-4-2013
pagina 69 van 148
istasyonlarn ele geirmeyi hedefledii iin, polis raporlarndaki tanmlar, "Askeri Teknik Okulu rgt" dr. (El Hayat, 13 Kasm 1992) 280 Bu akm, ayn zamanda daha sonra oka iitilen ve dallanp budaklanan Cihad adlandrlmasnn da ana kaynadr. nk dzeni deitirmek iin kt nokta ve kulland yntemler; genel anlamda rgt stratejisi, zor ve iddeti ierir. Askeri Teknik Okulu eylemini yapp gizlice evine dnen hareketin lideri Dr. Salih Srriyye, tutuklularn verdikleri ifadeler sonucunda sulu bulunmu; Kerim El Anadoli ve Talal El Ensari ile birlikte idama mahkum edilmitir. Bu eylem, slamclarn deerlendirmesine gre, iddet eylemlerine henz hazr olmayan Msr toplumunu sarsmtr. Hkmetin itibarm drmtr. Ancak iddia abartldr. nk eyleme katlm olup ou ocuk denecek yataki tutuklularn says 91 kii olmakla birlikte dava yznden sadece 31 kii ceza almtr. (El Verdani, age,s.l66) Bu da, eylemin katlan kiilerce de benimsenmediinin nemli bir kant. Bu ilk giriimin byk darbe yemesinden sonra, Cihad fikri yeni hareketleri dourmutur. rnein 1977'de Yeni Cihad adl gizli bir rgt kurmaktan yakalananlarn ounun, daha nce Cihad'n balatt Askeri Teknik Okulu eyleminde yer aldklar grlmtr. lk kurucular arasnda, 1974 tutuklamalarndan kurtulmay baaranlar arasnda rdn uyruklu El Ez-her niversitesi rencisi Salim El Rehhal ile Hasan Helwa , adlarnn bulunmas rastlant deil, iskenderiyye kentinde Cihad adyla kurulan rgtn 1977 Austos aynda ortaya karlmasndan sonra, Kahire niversitesi mezunu 24 yandaki Kemal El Sa'id Habib ynetimi ele ald. Cihad adyla kurulan bir baka rgt ise Muhammed Abdulselm Farac (27 281 yanda ve elektrik mhendisi) tarafndan kuruldu. 1979'da iki rgt arasnda yaknlama balad ve Ab-dulselam Farac, rgtn kurucusu ve teorisyeni kabul edildi. El Farida-tl Gaibe, (Kaybolan Fariza) adyla bir kitap yazan Farac'm fikirleri ayn zamanda Cihad hareketinin fikirsel bir belgeseli niteliinde., Farac, Msr'da kaldrlan Hilafet'ten sonra (1924), "ynetim ve yneticilerin kafirleip, slam'n ilk yllarndaki Tatarlar kadar tehlikeli olduklarn ve dolaysyla katledilmelerinin farz olduunu" yazar. slam topraklarnda yaayan yneticileri dman ilan eden Farac'm kurtulu iin gsterdii tek yol Cihad etmek, dier adyla iddet yntemine bavurmaktr. Bir yl sonra ise Msr ordusunda askeri istihbarat grevlisiyken rgt eleman olan 30 yandaki Abud Abdullatif El Zumer Cihad rgtne katld.l981'de Sedat'n ldrlme plan dahil, El Zumer, rgtn askeri eylemlerinde byk bir rol oynad. (El Hayat, 28 Temmuz 1992; El Arab, 30 Temmuz 1992) Ayn dnemde silahl mcadele vermeyi amalayan bir rgt iin almalara balanm; ok gemeden dalmtr. Bu hareketin banda Yahya Ham vard. 1977'de dalk blgelere snmaya alrken devlet glerince ldrld. , 1979'da, Cihad olarak tannan yeni bir grup daha yakaland. Cihad, rgt temelini geniletmek iin, Said ve As-yut gibi ky kentlerindeki niversitelere el att. Daha nce Dini Komiteler adyla rgtlenip sonradan slami Cemaat adyla kurulan renci dernekleriyle balant kurdular. zellikle eylemci renci liderlerden Kerem Muhammed Zuhdi ile temasa 282 geildi. Ve 1980'de Cihad'n kurduu ura Meclisi adyla bir egdm organ yaratld.Bu Meclis, eriat ve yrtme alanndaki grevleri yerine getiren yan komiteden sorumluydu: Hazrlk, Davet ve Ekonomi komiteleri gibi..Bu arada Meclis yeleri, Asyut niversite Din Bilimi krssnde grevli ve m olan eyh mer Abddurrahman', yksek nderlie setiler. Ama, daha sonra Cihad rgtnn yapaca eylemlere dini adan meruiyet kazandrmakt. nk Dr. mer Abdurrahman, nazik ve hassas konularda fetva verme yetkisine sahipti. Nitekim ok gemeden Abdurrahman, slam lkelerini ynetenleri dman ilan edip bunlara kar Cihad'n her trlsn mubah sayd.Tek tek yneticiler hakknda "lm fermanlar ile kafir diye nitelendirilenlerin mallarnn elinden alnp helal klnmas" na ilikin fetvalar da eyh Abdurrahman tarafndan karld. Cihad hareketinin daha ok ky kesimlerinde etkili olduu gze arpar. nk Kuzey'deki sahil blgeleri siyaset ve dnsel gelimelerin merkezidir. Buna karlk Gney, srekli ihmal edilmi; bu gelimelerden yoksun braklmtr. 1980 balarnda slami Cemaat'in eylemlerini balatmasna kadar, hi bir Cihad rgtnn etkinlii grlmedi. slami Cemaat'in ortaya kmasyla imekleri zerine eken radikal slamclar, 1981 Eyll'nde tutuklama kararlarnn hedefi oldular. Bu arada Yeni Cihad adl bir rgtn kuruluu ilan edildi. Dr. eyh mer Abdurrahman Msr El Cihad rgtnn manevi lideri 54 yandaki Dr. mer Abdurrahman, u anda ABD'nin New Jer283 sey ve New York kentleri arasnda mekik dokuyor. slami erevede siyasi ve kltrel faaliyetlerde bulunuyor. Msr kaynaklarna gre, hem Amerika'daki radikal slamc hareketlerden bazsn, hem de zellikle Msr'da iddet eylemleriyle tannan slami Cemaat ve Cihad gibi rgtleri uzaktan ynetiyor. Bazen saatleri bulan telefon konumalar, ifreler ya da kasetler yoluyla radikal slamclar ynetiyor, (age) Verilere gre asl ad mer Ahmed Abdurrahman. Msr El Daqhilliye ili 1938 doumlu. Yoksul bir ailenin ocuu olmasnn yan sra, doumundan birka ay sonra bir hastalk nedeniyle m (kr) kald. slam aleminde nl El Ezher niversitesine bal ilk ve ortaokulda eitim grerek, cami ve mescidlerde eitli mnasebetlerle vaaz verdi. Bu arada ihvan hareketinin yesi oldu. Daha sonra El Ezher'de yksek lisans alarak ayn kurulutaki Usul-ul Din Fakltesi'nde retim grevlisi oldu. Abdurrahman, 196O'l yllar boyunca ihvan hareketine ynelik bask ve kovuturmalardan nasibini ald. "Abdulnasr'm ahsna hakaret etmek ve onu kafirlikle sulamak"tan tutukland. 1967'de serbest brakld ve El Ezher'e
7-4-2013
pagina 70 van 148
dnmesi saland. 1970'de tutuklanp Enver Sedat'n slamclara yaknlama siyaseti temelinde 1971'de serbest brakld. Bu dnem, ayn zamanda sosyalistlerin, nasrclarn ve marksistlerin Msr iktidar mekanizmalarndan temizlenmesi dnemidir de. 1971-1978 arasnda Abdurrahman, yurtdna karak grevini baka Arap lkelerinde srdrr. O yllar, ayn zamanda Abdurrahman'in kendi dncelerini gelitirdii ve giderek Cihada izgiye yaklat 284 yllar olarak bilinir. slamc grlerdeki radikalizm Msr eitim kurulularnda yaygnlamaktadr. 1982'deki El Cihad Davas'na bakan savc Dr. Abdurrahman hakkndaki u szleriyle nlendi: "slami ilmi hayr iin deil gnah ve er iin kulland. Mslman toplumda fitne yaratmak iin abalad. Cihad ve hkmete kar mcadele verdi". Enver Sedat'n ldrlmesi iin fetva verdi mi vermedi mi? Bu bir hayli tartmal. Kimine gre dorudan bir fetva vermedi. Kimine gre ise verdi. Ancak Abdurrahman, RP lideri Necmeddin Erbakan'n davetlisi olarak Trkiye'yi ziyaret ederken (1987) yanndaki mminlere, "Evet Sedat'n ldrlmesi iin fetva verdim" dedi.Bununla birlikte Sedat iin, "kafirlikten dnmesi iin mhlet de tannd." Sedat'n ldrlmesinin ardndan iki eyle suland: Bir, yasad El Cihad rgtn kurmak. ki, El Fiyum blgesindeki halk yakp ykmaya ve devlet glerine kar kmaya kkrtmak. Ancak her ikisinden de beraat etti. lgintir; eyh Abdurrahman bu davalarda avukat istemedi. Kendi davasn slami adan ve eriat kurallar erevesinde savundu. Savcnn kantlarn rtt gibi, slami adan yaptklarnn doru ve mubah olduunu da kantlad. 1980'li yllarda El Cihad'n manevi lideri artk asayi, gvenlik ve siyasi adan tannm bir kiiydi: Faaliyetleri kstland ve mecburi ikamete tbi tutuldu. Camiilerde vaaz vermesi de yasakland. Giderek nlenen Abdurrahman, radikal slamclarn simgesi haline geldi ve onlara slami propaganda alannda kullanacaklar ok sayda malzeme de verdi. Bu malzemeler arasnda zellikle El Cihad rgtnn programnn temelini oluturacak slami 285 Amel Misak da vard. El Cihad, Abdurrahman'm sylev ve demelerini alarak, "Onun kararl bizim kararllmz, onun gveni bizim gvenimiz, onun derinlii bizim derinliimiz" diyerek kendisini vd. Abdurrahman ayrca slami hkmlerin eitleri ve maddelerinin tefsiri hakknda yazlar, slam eriat'n uygulamay engellenlere kar mcadelenin kanlmazl ve Abdurrahman'in davalar srasndaki savunmasn ieren Kelimetul Hak adl kitabndaki konular, El Cihad programnn temelini oluturdu. Bu konuda Abdurrahman'm fikirleri, El Cihad nderlerinden olup El Ferida El aihe kitabnn yazar Muham-med Abdulselam Farac'n fikirleri bir bileim oluturdu. Ortaya yle bir formlasyon kt: "Kafir devlete kar srekli Cihad en byk farzdr. Cihad, her sadk mslmann biricik yoludur. Klla Cihad etmek, Cihad'n biricik yoludur. Partiler yoluyla Cihad yapmak, korkaklk olup slami zafere ulatrmaz." El Cihad rgtnde Blnme 1980'li yllarn sonunda El Cihad nderliiyle bu rgtn manevi lideri Dr. Abdurrahman arasnda gr ayrlklar belirdi. nderlik iinde atlaklar ve ayrlklar kt. Bunalm neredeyse Abdurrahman'n nderlikten karlmasyla sonulanacakt. zellikle El Cihad iinde yer alan evki El eyh ve yandalar hareketten ayrlarak evkiciler adyla yeni bir rgt kurdular. Ardndan Sedat'n ldrlmesi nedeniyle tutuklanan El Cihad nderlerinden Abud El Zumer, cezaevindeki nderliin ban ekerek m eyh Ab-durrahman' hedef alan "Kr insann fetva verme 286 yetkisi ve velayeti yoktur" diye bir bildiri imzalad. Bunu duyan Abdurrahman, kar hamle yaparak "cezaevinde tutsak ve esir olan kiinin fetva vermeye yetkili olamayacan" ilan etti. Ayrca Abdurrahman, Abud El Zumer'in, "rgtn siyasi ve genel velayetini stlenemeyeceini, sadece askeri konularda yetkili olabileceini " de ne srd. Fakat bu srtme ok srmedi; Abdurrahman, ksa zamanda dardaki El Cihad saflarn derleyip toplad. zellikle Abdurrahman, hapisten firar etmek isteyenlerin grn kabul etmeyerek de puan kazand. nk firar, planlayan nderlik baarszla urad. Firarn baarszl da bir dizi kukulu soruyu ieriyor. Abdurrahman, nderlii denetimine alnca, bu kez radikal fikirlerini uluorta syledi ve basna aklamalar yapt. Bir ksm muhalif basnda da takma adlarla makaleler yazp "halk, Cihad'a davet etti" ve siyasi gndeme ilikin grlerini aklad. Derken El Cihad rgtnn askeri kanadnn en temel unsurlarndan bir ksm mahkumiyetini bitirip dar knca, Abdurrahman yeniden eylem planlar yapmaya balad. Bunlardan bir ksm, Afganistan'a gnderilip Mcahidlerle birlikte sava eitimi grp askeri alanda yetkinletikten sonra gruplar halinde dnd. zellikle gerilla sava taktikleri gelitirildi. Abdurrahman'n grleri, kasetler yoluyla toplumsal muhalefetin her kesimine ulatrld. 1990'da ise fiili iddet eylemleri balad. Bu arada Abdurrahman'n nemli adamlarndan biri yanllkla, kundaklama esnasnda ld. Abdurrahman bunu, devletin kendilerine ynelik askeri hamlesinin bir iareti sayd. Oysa bir sre nce ileri Bakan Rafet El Mahcup ile 287 arasnda eylem yapmama konusunda bir centilmenlik anlamas yaplmt. Ancak bu olay zerine, El Ci-had'm manevi lideri, ileri Bakan'run ldrlmesi yolunda fetva verdi. Hemen ardndan Nil yoluyla Sudan'a kat. Uluslararas slami rgtler/in
7-4-2013
pagina 71 van 148
merkezlerinden biri olan ve El Turabi'nin sorumluluunda bulunan Sudan'daki baz yerlerde kald. Orada bulunan, Arap dnyasnn radikal slamc rgtleriyle grt. Sudan'da slamclara mali kaynak ararken Krfez bunalm srasnda Badat'a giderek Irak yneticileriyle grt, Badat zerinden Pakistan'a ulaan Abdurrahman, orada ve zellikle Afganistan'daki Msrl slamc mcahidlerle grmeler yapt. Ayn yl ABD'ye hareket etti. Malcolm X cemaatinden ayrlan Bilali denen ve "Hz. Muhammed'in siyah tenli olduuna inanan" ve sabah,le ve akam namazlarnn dnda namaz klmayan Amerika'daki siyah mslmanlar tarafndan korunmaya alnd. Bu arada oradaki slamc liderlerle grt. Ayn cemaatten olduu sanlan siyah bir kadnla nc evliliini yapt. Birincisi Msrl Aye olup yedi ocuk dourdu, kincisi ise 1982'deki El Ci-had Davas srasnda kendisine hayran olan ve El Said blgesindeki radikal slamc nderlerden Kerem Zah-di'nin kzkardeiydi. Abdurrahman nc evliliini inkar ediyor. Abdurrahman, Amerika'daki zgrlk ortamndan yararlanarak New York ile New Jersey arasnda mekik dokuyor; hemen her slami faaliyete ve etkinlie katlyor. Sert ve radikal demeler veriyor. Ka-set,telefon gibi teknik olanaklar yoluyla Msr'daki rgte talimatlar gnderiyor. Bu arada Amerika'da 288 toplad paralar da Msr'a gnderebiliyor. Polis raporlarna gre bu yl 130 bin dolar gnderildi. Msr hkmeti, Abdurrahman'm lkesine geri verilmesi yolunda giriimlerde bulunuyor. ABD Gmen Dairesi ise, Abdurrahman'm turist olarak lkede kaldn ve vizesini srekli uzattn belirtiyor. Yetkililer El Cihad liderinin Msr'a geri verilebileceini de sylyorlar. Cihadn Fkhi Temeli Cihad rgt, teorisyenlerinden Muhammed Ab-dulselam'm yazd El Farida-tl Gaibe (Kaybolmu Farz) adl kitapta grlerini sergiler. Bu kitapta o zamann yneticisi Enver Sedat'n kannn helal olduu ve hkmete kar Cihad ilan etmenin farz olduu yolunda grler ileri srlmt. Bu kitapta; a) Mevcut iktidarlara kar cihad farz klmyor; bu konuda ihmalci davranan din alimlerinin tehir edilmesi isteniyor. b) slama dn iin tek yolun kuvvet kullanmadan getii belirtiliyor. c) slami devlet kurulmasnn kanlmazl ve bunun imkansz olduu yolundaki grlerin reddedilmesi , neriliyor. d) Mevcut ynetim yasalarnn kafir yasalar olduu ve yneticilerin de slam'dan saptklar anlatlyor. e) Dzenin emirlerine gre toplanp resmi izgide yryen Mslman Genler ile El Ezher Cemiyeti gibi dernekler reddediliyor. f) Devletin reform yoluyla deil,- iddet kullanacak 289 ncler yoluyla devrilerek, yerine slami dzenin kurulmas fikri ileniyor. g) Cihad'a zarar veren toplumdan uzaklama (uzlet) fikri kabul edilmiyor. h) Emperyalistlerin lkedeki karlarm temsil eden yerli yneticiler ba' hedef seiliyor. Cihad, bu kitapta, bn Teymiyye'nin tmrtedler hakknda verdii lmle cezalandrma hkmlerine dayanarak yneticileri ldrmeyi fkhi adan gerekelendiriyor. Bununla birlikte ad geen kitap, Cihad akmnn ilk' kitab deil. nderleri Salih Srriyye'nin daha nce yazd man Risalesi, Kaybolan Fariza kitabndan daha aklayc, siyasi temelleri daha salam ve daha esnek bir eserdir. Ayrca siyasi ve dinsel birikimi bakmndan Salih Srriyye, geleneksel bir kltrn etkisinde yetien Muhammed Abduiselam'dan tmyle farkldr. Szgelimi, Dr. Srriyye, slam toplum iin gerektiinde devlet grevlisi olma, brokratik kademelerde alma, seimlere katlma gibi konularda esneklik gsterirken; bu tezler, M. Abdulselam ve Chad hareketi tarafndan genel olarak reddedilmitir. Buna ramen, Kaybolmu Fariza, artlarn gerei Selefi tez ve fikri bakmdan daha fazla itibar grrken, aslnda daha derinlii olan Dr. Srriyye'nin kitab man Risalesi, Askeri Teknik Olay'nm grltsnde kaybolup gitmitir. (El Ver-dani, age,s.l72/173) man Risalesi'ndeki nemli fikirl^1" igg yle zetlenebilir: " Mevcut yneticiler kafir ve ynetilen lkeler ise Dar-ul Harb'dir. Tauti (zalim) rejimlerin devlet kademelerinde almak ve meclis seimlerine katlmak 290 kfr'dr. Ancak kfr devletini sami bir devlete dntrmek amacyla devletin her kademesinde almak, seimlere katlmak, parti almalarna katlmak mubahtr. Bu uurda tauti bir bakan bile olunabilir. Cihad, slam devletinin kurulmasnn tek yoludur. Ynetim iini kafirlere brakmak veya onlara sayg gstermek caiz deildir. Bunu yapanlar ka-firdir.slami ynetimi kurmaya alanlara kar devleti savunarak lenler kafirdir. slami hareketlere kar kafir devletin emirlerini yerine getirenler de kafirdir. Yine bir mslman aday varken; komnist, soysyalist, milliyeti vs.bir aday seen de kafirdir. Bayrak, mehul asker antna selam ve sayg, halka selam gibi davranlar cahiliyye adetlerinden olup; irk'in grntlerindendir. slam iin siyasi mcadeleye kar kanlarn tm kafirdir. slam'n esaslarndan birini toplum olarak ter-ketmek kfrdr." Cihad Akmnn ekirdei Cihad, Enver Sedat'n ldrlmesi olaynda Halid El slamboli'yi vurucu tim olarak kullanan gruptur. Gerek suikast, gerekse eylem plann bizzat Muhammed Abdulselam ynetmitir. Nitekim rgt; a) hazrlk, b) ekonomik, c) davet kurulu diye blme ayrd. lke olarak Sedat'n suikast gibi bir olayla balayp devlet glerinin ldrtmesiyle iddet stratejisini youn biimde gndeme getiren Cihad, 1980'lerde ihvan gibi dier slamclarn dikkatini ekmeyi baard. Nitekim Cihad, insan kaynan Ih-vart'n egemen olduu niversite ve Ezher gibi dinsel
7-4-2013
pagina 72 van 148
okullardan salam; bylece renci hareketi zelliini kazanmtr. Ancak yarglamalar srasnda 291 ok sayda eleman tutuklanmtr. Dava'da esas su; "devletin anayasasn ve cumhuriyet rejimini silah zoruyla deitirip yerine islami bir dzen kurmak" idi. Cihad, 1981'lerden balayp gnmze kadar, eitli adlarla her trl iddet eylemine bavurmu; yer yer de bireysel terre sapan faaliyetler yapm; zaman zaman tam bir alma duygusu iinde tek tek polis ya da devlet grevlisi ldrm; kimi radikal slamclarn deyimiyle "ii hrszla kadar " vardrmtr. (El Hayat, 13/14 Kasm 1992) 70 Radikal rgt Suudi destekli Lbnan gazetesi El Hayat, 13 Kasm 1992 tarihli nshasndan balayarak, Msr'n nl Tar-re Cezaevi'nde eitli iddet eylemlerine katlan farkl gruplardan kimselerle drt gnlk bir sylei yapt. Ama, Msr'da iinde 40'tan fazla radikal olmak zere toplam 72 slamc rgtn bulunduu lkede sradan gnlk olaylar haline gelen eylemlere k tutmakt. in ilgin yan, 1981'de slamclar tarafndan vurulan Enver Sedat, 1946'da Emin Osman'a suikast suundan ayn cezaevinde yatmt. Bu nedenle Devlet Bakan olduu zaman, cezaevinin yklmas yolunda emir vermi; ancak kendi eliyle yollarn at slamclarn iktidar hedeflemeleri zerine, slamclar, yeniden yaptrd Tarre Mezra hapishanesine koydurtmutu. El Hayatn drt slamc militana , zellikle Cihad nderlerinden Hasan Abdullah El Suheymi'ye dayanarak verdii habere gre radikal gruplarn tm de geleneksel izgiyi izleyen ihvan iinden ktlar. 1970'lerden sonra zellikle Cihad akm olarak n pla292 . , na kanlar; daha sonraki eylemlerine gre adlandrlarak Askeri Teknik Okul rgt, El Tekfir vel Hicra, Ateten Kurtulanlar, Cihad, Yeni Cihad, slami Cemaat, Kutubular, Muhammed Genlii, evkici-ler, Nezir grubu...gibi adlar altnda rgtlendiler. Bu ok fraksiyonlu rgtlenme, polis snflandrmasnn sonucundaki adlandrmalardan doduu gibi, radikal. rgtlerin devlet glerini yanltmak iin kurduklar kk kmelendirmelerin konumundan da kaynaklanyor. Genellikle Cihad ya da Cihad olarak bilinen bu gruplar, esas olarak bu ad kullanmyor; tersine daha kapsayc ve genel olduu iin slami Cemaat deyimini daha uygun buluyorlar. slami Cihad-evkiciler: Msr'n El Fiyum kenti, turistik bir merkez. 1979'a kadar da tanma uygun, barl ve sakin bir dnem yaad. Ancak slami Cemaat nderlerinden Dr. mer Abdurrahman'm ortaya kp ateli konumalar yapmasyla birlikte, El Fiyum vilayeti, devlet ile Cihad rgtnn atma alan haline geldi. Dr. Abdurrahman zellikle Cuma namazla-rmdaki konumalaryla halk galeyana getirdikten sonra yakn ky ve kasabalara kap gizleniyordu. Krsal kesimleri gizlenme ve eylemci sler haline getiren Cihad'n almalar sonucunda ayn ile bal Sa-nurs, Kehk, Abusuway gibi kyler iddet hareketlerinin merkezlerine dntler. iddet hareketleri Cihad'n El Fiyum kentindeki nemli elemanlarndan El-eyh evki'nin eylemci izgisiyle zirveye vard. Ama ayn zamanda bu Cihad iinde fraksiyonel bir" blnmeye yol at.Kendisiyle birlikte gelenlere evkiciler ad verildi. Bu arada Cihad ile evkiciler arasndaki silahl atmalar sonucunda 33 kii ld. 293 Polis raporlarna gre Cihad ve zellikle evkicilerJ 19'90/92 arasnda El Fiyum blgesinde 100 iddeti olayna kartar.Yine polis raporlarna baklrsa,! evkiciler, kendilerinden ayrlanlar ldryorlar. So-" hac kentindeki ldrmeler buna rnek gsteriliyor. Ateten Kurtulanlar: rgt, slami Cemaat iinde yer alp El Tevakkuf vel Teayyun adyla bilinen bir akmn uzants.Bu rgt, adm, Hasan Abu Paa ve El Nebevi smail adl iki iileri eski bakanna suikast eylemiyle duyurdu. nc kurbanlar ise Gazeteciler Sendikas yneticisi Mkerrem Ahmeu Muhammed oldu. Her eylem de polis nezdinde iddetli tepkilere yol at. yle ki devlet ile dini kesimler ( zellikle El Ezher evresinden eyh Muhammed El Gazali ve Yusuf El Bedri ile ihvan nderleri), "dini terr" knamak ve remek iin ibirlii yaptlar. Siyasi suikastlerin izini srdren devlet gleri, radikal slamclar safnda daha nce hi sabkas olmayan sicili mazbut, ok gen ve tecrbesiz elemanlar kefetmeye balad. Yakalanan rgt elemanlarnn itiraflar sonucunda ortaya kt ki; aralarnda birok gazeteci, sanat ve yazarn da. bulunduu lm listelerine gre suikastler yaplyordu. Szgelimi.Msr'n tannm laik aydnlarndan olup slamclar eletiren Farac Fuda (ldrld), Enis Mansur, Musa Sabri, Ali El Rai ve Salah Muntasar gibi 35 kii de kara listedeydiler. Bu rgt de Cihad'dan kopmu; dier slamc fraksiyonlar eletirip, kendilerini "Cehennem ateinden kurtulan tek cemaat" olarak niteliyor. El Ezher lahiyat niversitesi'nin rgt hakknda hazrlad bir aratrmada unlar yazl: "Bu cemaat, teorik ilkelerini 294 ve eylem planlarn slam'da Eylemci Yntem adl kitaptan alyor. Kitapta, mevcut ynetimlere kar Cihad ilan edilmesi tevik ediliyor. nderleri (Emir) Medd El Safti olup; ura yntemiyle seilerek Msr toplumu hakkndaki fikirlerini yayyor." 1992'de bu akm mensuplarnn grlen davasnda 33 kii vard. Savc devletin messes nizamn ykmay amalamaktan idamlarn isterken, salondaki asker ve polislere saldrlar oldu. Dier Fraksiyonlar: 1990 yl polis raporlarna gre El Fiyum, Beni Siyuf ve Asyut illerindeki Cihad rgtnden ayrlan islami akmlar Yeni Cihad, El Tekfir vel Hicra, Yeni Tekfir vel Hicra, El Nezir, Yeni Hilafet, Hareketiler
7-4-2013
pagina 73 van 148
(nderleri Husam El Batuci) gibi fraksiyonlara blndler. Selsebil irketi ve Trkiye'den yeler Cihadc kesim Selsebii irketi ad altnda 1000 kiiyi kapsayan yasal olmayan bir rgt daha oluturdu. Bakanln Mhendis Muhammed Hayrat El atir'm yapt irketin Genel Kurulu, ura Meclisi olarak akland. Ihvan'n inkar etmesine ramen Msr polisi, bu hareketin de radikal slamclarla ibirlii iinde olduunu syleyerek, Ortadou apnda gizli ekirdei olan sami bir rgt faaliyeti yrtmek iddiasyla 17 ihvan mensubunu tutuklad. Grnte bilgisayar program sat yapan rgtn, Selsebil irketi unvann' kullanarak El Umme Bilgi Merkezi ile ibirlii yapt da ortaya kt. (El Vatan El Arabi, 27 Kasm 1992) Buna bal olarak slamc rgtlerin mali kaynaklarna ilikin yaplan bir soruturmada ise ihvan de295 netiminde olan kimi meslek kurulularnn (Tabibler Sendikas, Eczaclar Birlii ve Barolar Birlii) Bosna Hersek iin toplanan balar, Ortadou'daki yanda rgtlere aktardklar saptand. Bir rnek: Son Barolar Birlii seiminde 20 milyon sterlin harcayan ihvan, byk ounlukla ynetimi kazand.( ags) Polis soruturmas sonucunda ortaya kan tabloya gre, ura Meclisi adyla irketi ynetenler, aralarnda Afganistan, Trkiye, ran, Pakistan ve iki ayr Arap lkesinin de bulunduu sekiz ayr lkeden 300 ye kaydetmiler. Mali Kaynaklar Nasl Salanyor ? Soruturma sonularndan biri de yle: Cihad rgt mtfs ( sorumlusu veya eylem iin fetva vereni) durumundaki Dr. mer Abdurrahman, hesabna yatrlan yarm milyon sterlin (yaklak 7 milyar TL) tutarndaki mebla, Msr'n Kahire kentinden daha gvenli bir yer olan Sudan'n bakenti Hartum'a aktard. Bu hesap aktarm, ad geenin banka hesap numarasnn polis tarafndan kefedilmesi ve El Fiyum kentinde yakalanan einin zerinde 50 bin dolar (yaklak 400 milyon TL) bulunmasndan sonra, Cihad kesimince alman bir gvenlik nlemi olarak deerlendirildi. Ayrca Dr. mer Abdurrahman'in geici olarak yaad ve imamlk yapt Amerika'dan "Cihad rgtn ynettii" de Eyll ayndaki polis raporlarnda kaytl. Ayn raporlara baklrsa Dr. Abdurrahman sadece Amerika ve Kanada'daki slami cemaatler arasnda ba toplamakla kalmyor. Cihad rgtne mali kaynak bulmak amacyla dviz alm296 satm . merkezleri kuruluyor, Afganistan'daki, mcahitlere katldklar iin Pakistan'daki Dava Par-tisi'nden hatr saylr miktarda para alanlardan balar toplanyor, Kahire'de birtakm kuyumcu ve mcevherat dkkanlar soyuluyor. (Ancak Cihad rgt, halkn gznde daha fazla tehir olmamak iin bu tr eylemlerim mmkn olduunca ya gizli yapyor ya da son zamanlarda olduu gibi, giderek azaltyor.) El Said blgesinde yapld gibi, kimi zaman da zenginler haraca balanyor; camii ve mescid inaatlar rgtleniyor, yoksullara aevi trnden poplist merkezler kurularak ar-pazardan bir eit slami vergi/ zekat toplanyor. Msr polis raporlarna baklrsa, son gnlerde Cihad ve benzeri kktendinci slamc akmlar, komu lkelerden d yardm da aldlar. Balangta resmi aklama yapmaktan kanan Msr, (El Hayat, 10 Eyll 1992) sonradan Sudan'n Msrl slamclar ran'n yardmyla eitip silah aktardn, bizzat Devlet Bakan Hsn Mbarek araclyla dile getirdi. (El Hayat,19 Kasm 1992) iddetin Bilanosu slamc akm mensuplar Dirot, El Said, Porsaid, Kahire, Elfiyum, smailiyye, Asyut ve Sohac gibi kentlerde son zamanlar ok sayda iddet olayna katldlar. Msr polisiyle slamclar, zellikle Cihada kesim arasnda kanl atmalar oldu. Bir ksm yurtdna zellikle Sudan'a kaarken, bir ksm tutukland. Eyll balarnda 10 kadar nder kadro polise teslim oldu. Devlet bir yandan slamclar kovalarken, te yandan Msr Devlet Bakan Hsn Mubarek'in banda bu297 lunduu iktidardaki Milliyeti Parti blge yetkilileri. Cihada kesimle resmi olmayan grmelere oturdular. Fakat iddet olaylar srdnden bu tr grmeler ikinci planda kald ve ou zaman da yarda kesildi. Resmi aklamalara baklrsa, bir zamanlar Afganistan'da arpm Msrllar tarafndan kurulan Afganistan Devrimcileri rgt bnyesinde iki ayr rgt alarak intiharvari eylemler yapabiliyor, ar ve hafif makineli silah kullanabiliyor. Radikal slamclar, dzeni deitirmek amacyla Sudan'daki 38 askeri kampta eitim gryorlar..(El Mecelle, 25 Kasm-1 Aralk 1992) Polis kaytlarna gre son ylda yaklak 120 atmada 100 kadar insan ld ve yaraand.Son bir ylda ise 100'den fazla slamc ldrld. 5000 kii gzaltna alnrken, Mart 1992 itibaryla tutuklu says 608 idi. bunlardan 95'i yabanc uyrukluydu. Son aylarda rgt mensubu olarak tutuklananlarn says 400'n zerinde. Sadece.El Huceyrat adl bir kyden tutuklanan slamc says 20' buluyor. 1990 ylnda devlet gleriyle slamclar arasnda 53 atma yaanrken, bu oran 1991'de 55'e 1992'nin ilk on aynda 40'a ulat. Turizm alanndaki sabotajlar yznden Msr'n 1992 yl kayb 150 milyon dolar buldu, (age,) te yandan, radikal kesimin youn olduu dolaysyla devlet gleriyle slamc militanlar arasnda iddetli arpmalara ve Hristiyan-Mslrnan atmasna sahne olan, Asyut kentindeki Kpti mezhebinden Hristiyan cemaat ileri gelenlerinin ldrlmesi, devletin Cihadc hareket zerine yrmesine yol at. Bir Emniyet yetkilisine gre, "Ci298 had elemanlar, tek tek ldrme olaylaryla hem dini bir atma hem de devletle hesaplama amacndalar." Devlet glerinin radikal slamclara ynelmesi, lm ve tutuklama demek.
7-4-2013
pagina 74 van 148
rneklersek, 9 Eyll 1992 gn kentte yaplan bir operasyonda 29 tfek 12 tabanca yakaland bildirildi. Eylemler Asyut ve Dirot kentindeki ticari faaliyeti tmyle ^ durdurduundan, esnaf durumdan honutsuz. Sohac kentinde ise Cihad rgt askeri kanadnn kent sorumlusu ssameddin Farali Heridi'nin yaknlar ve birtakm retim grevlileri tutukland. Polis aklamalarna gre, Cihad rgtnn Kanal blge sorumlusu Bedr Mahtsf da tedhi eylemlerinden tr aranyor. Bedr Mahlufun son gnlerde rdn ve Sudan'dan Msrr'a gizlice giden ve tutuklanan 62 kiiyle ilikisi olduu sanlyor. Msr'a szan slamclarn sahte Sudan pasaportu tamalar da ve Kahire, Dirot, Lksor ve benzeri kentlerde iddet eylemleri iin hazrlk yapmalan da dikkat ekici. Bu, bir ynyle, Arap lkelerindeki radikal slamc akmlarn kendi aralarnda eylem birlii kurduklar, iddet iin kullanacaklar elemanlarnn srekli yer deitirerek bir ehirden dierine, bir lkeden tekine getikleri ' gzleniyor. Msr'daki slamclarn Trkiye'dekilerle iliki kurmalar ve eylem birlii temelinde ittifak yapmalar da ayr bir konu. (El Hayat gazetesi, 11 Eyll 1992) Tutuklu slamclarn Anlatmlar Yukarda da belirtildii zere Lbnan El Hayat gazetesi, Tarra Mazre adyla nl Msr'daki cezaevinde 299 tutuklu drt ayr fraksiyona mensup drt ayr slamc ile eylemci izgi, akmlar arasndaki farkllar ve amalar zerinde syleti. zgnlk asndan zet deerlendirmeleri yle sunabiliriz: a) Hasan Abdullah El Suheymi ( Askeri Teknik Okulu basknndan dolay 18 Nisan 1974'te tutukland ve ayn ad tayan rgtn elebalarndand): Eylemci slamc rgtler, ihvan hareketinin pelerini altnda byyp ortaya ktlar. Radikal rgtlerin okluu ve adlarnn eitlilii cezaevi yllarndan kalmadr. Birtakm eylemci rgtler tmyle darmadan oldu; kimisi de topluma ksp kin duymaya balad. kri Mustafa'nn El Tekfir Vel Hicra cemaati bunlardand. Baz cemaatler de tmyle siyasi faaliyet alanndan ekildi. Bir bakas iddet izgisinin kmaz olduunu grd ve ncelikle barl yollarla toplumu slam'a davet etme gereini kefetti. Cihad mensuplar hem slami toplumu iddet yoluyla kuracaklarna inanyor hem de barl evrim yoluyla yrrlerse halkn kendilerine daha fazla destek olaca grn savunuyorlar. ou da slami hayat tarznn herkese benimsendiini sanyor. Oysa hala halkn geni kesimleri asndan eriat toplumu, el ayak kesme ve kamyla cezalandrma gibi alglanyor. u andaki Cihad yeleri rgte mali kaynak bulmak amacyla kuyumcular bile soymaya baladlar. slam'da hrszlk ve soygunculuk var m? u andaki Cihad akm iine, islami anlamayanlarn fikirleri girmitir. Cihad nderlerinin ilerine geliyor byle eyler ya da katlan genler ok tedbirsiz. Hangi Cihad rgtnden sz ediyorsunuz? ylesine oaldlar ki; eskisi var yenisi var... rnein bir ksm, Cihad ad yerine daha kapsaml ve genel bir 300 ad olan slami Cemaat ismini vermeyi yeliyor. Zaten mevcut devleti ve yneticileri de kafir ilan etmiyor. Devletin ve dzenin, baz reformlarla slamlaabile-ceini ngryor. Kahire'deki Cihad ise toplumu ve yneticileri kafir ilan edip; 'bu devlete ait btn mallar ve canlan helal ilah ediyor; dolaysyla soygun yapp insan ldrebiliyor/ El Tekfir vel Hicra cemaati yandalar ise hem akldan hem de dinden yoksunlar. nk 1400 yllk slami kurallar tersyz ediyor. Asyut olaylar ise halkn iddet yanls slami cemaatleri destekleyip; meydana gelen her olayn sonularna (tutuklama, arama, kan dklmesi vs) zldklerini gsteriyor. Neden? nk o blgedeki radikal cemaatler, kendilerini kk grup ve fraksiyonlara ayryorlar. Her fraksiyon bir blgeden sorumlu olup halk iinde alyor; onlara hizmetler sunuyor. Diyelim ki baz mallar piyasa fiyatnn ok ok altnda satyor. Bylece yanda topluyor, halktan destek alyor. Ancak bu cemaatler, kolaylkla yerel yneticilerin kkrtmalarna kaplp yanl izgiye ekilebiliyorlar. Bu dzlemde halkn byk bir ksm yoksul. aresiz; yaknnda bulduu ve slam toplumunun ilk ekirdei ya da modeli grd bu tr radikal cemaatleri rnek alyor, sempati duyuyor. Kutuplamann esas yoksullama ve ekonomidir oralarda. Biz Askeri Teknik Okulu cemaati olarak toplumu iddet yoluyla deitirme fikrinden 15 yl nce vazgetik. nk birka tfek ya da silahla dzen yklmaz. Cezaevinden ok ey rendim: Anladm ki, slam toplumu bir anda kurulamaz ya da genler topluluu, byle bir dzeni gerekletiremez. Yzyllarca sren bir rejim kolay kolay yklmaz. 301 Szgelimi Sedat ldrld ama rejim deimedi. u anda Msr'daki olgun mslmann benimsedii fikir, Selefi fikridir. b)Yaser Faruk Sleyman ( Cihad mensubu olarak tutuklanan, Tarre cezaevinde bulunan 22 .yanda bir gen): Msr'da rgt diye bir ey yok. Dini cemaatler vardr.( Aslnda drt ayr tutuklu da rgt adm anmaktan kamyorlar. nk bu ceza alma nedeni. Oysa Msr'da radikal eylemci rgtler, bizzat bu tutuklamalarn yesi olmaktan sulanp yarglandklar cemaatler-FB) Bu cemaatler de birlik halinde deiller, iki nder durumundaki kii gr ayrlna dnce, her biri topluyor evresine birka kii. Yeniden bir cemaat ya da grup kuruyor. Biraz zel hatta kiisel cemaatler oluyor bunlar. Her dini cemaatteki temel gr ayn. nk tm de slam devleti kurmak istiyor. Ancak bir ksm; kafiri bilek yoluyla yani iddet kullanarak yola getirmeyi ngrrken, dieri davet ve barl yollarla slam toplumu kurulmasn istiyor. Bir ncs de mevcut devletin zaten sami bir devlet olduunu ve yneticilerin, zamanla gelime gstererek hidayete ereceklerini dnyor. Neden bunca arlk? Kanmca slamc cemaatlere doru yolu gsterecek toparlayc ve gerek bir Mrid yok. Msr'n problemi ise batan beri yle. Halbuki, doan ocuk kklnden beri dini eitimini alsa, belki de byle arlklara
7-4-2013
pagina 75 van 148
kaplmaz. Kkler ve genler manevi boluk; dinsel alk iinde. Bir de toplumda ykseltilmeye allan deerler var. Sadece yiyip ien ve uyuyan bir genlik yetitirilmeye allyor, ite eliki burada douyor ve arlk buradan balyor. slam devletinin kurulabilmesi iin halkn her eyden 302 nce kendi dinini renmesi gerek. Burada iddet ve zor devreye girince, iler terre dnr. inden klmaz bir hal alr. Ama halk slam isteyince, devlet kolaylkla kurulur. Mesela Cezayir'de halk slam dzenim seti. Msr'daki mevcut demokrasi ve partiler slam toplumu getirmez; tersine faydadan ok zararlar var. Yine devlet bizimle barmak iin, kendi memurlarndan ve dzenle bark kimselerden setii din adamlarn cezaevine gnderip tartma ve diyalog ortam yaratmak istiyor. Ancak bunun faydas yok. nk bizler ierde tutuklu; onlar ise darda serbest. Eitsiz koullarda diyalog ve tartma olmaz. Olsa da salkl sonular alnamaz." c) Rabi Ahmed Abdulani (slami Cihad-evkiciler davasndan tutuklu,30 yanda): Msr'daki cemaat (dinsel rgt) okluunun nedeni, kanaatler. Bir kere birisi bir eye inand m; kardakilerin fikirlerini btl ve geersiz ilan ediyor. Bu nedenle cemaatler oaldka, aralarndaki gr ayrlklar hem geniliyor hem de eitlilik kazanyor. yle ki, halk kimin ne sylediini, neyi savunduunu tam olarak anlayamaz hale geliyor. slami Cemaat ise btn slamc cemaatleri kapsayan bir isimdir. Dr. mer Ab-durrahman'm da benimsedii bir isim. Ama nereden ktysa, Cihad rgt ad ortaya atld. Belki de hkmet bu adlandrmay yapt. evkieiier tanm po-jis tsrSiiftdan verilmi bir tanmdr. Cihad, toplumu slamlatrmanm yolunun bilek gcyle, yani iddet kullanmaktan .getiini inanyor.Hapiste rgtleraras tartmalardan sonra una kanaat getirdim ki; bu slami Cemaat falan deil tersine ayrlk fraksiyonlar ki, ben bunlar Tevhid Cemaati olarak niteliyorum. nk ne 303 yol ne yordam ne yntem ne de grte birleme var. Hep ayrlk hep fraksiyonculuk. Bu arada belirteyim ki cezaevleri, slamc genlerin daha da arlamasna yaryor. Bu nedenle devletin bizim beynimizi dinsel adan ykamas da sonu vermiyor. Zaten El Ezher kl din adamlar, , radikal cemaatler tarafndan 'ibirliki ve hain' olarak grlyor, verdikleri dini fetva ve hkmler eriat'a aykr bulunuyor." d) smail Abdulhamid (Ateten kurtulanlar rgt mensubu 40 yanda): Biz rgt falan deildik. Ancak zamann iileri bakanna ynelik suikastlerden sonra rgt olarak nitelendirildik. Ateten Kurtulanlar ( El Nacun Minel Nar) adn kimin taktn, verdiini bilmiyorum. Tutuklanmadm. Farknda olmakszn rgtl bir arkada saklamaktan arandm ve teslim oldum. slami cemaatler arasndaki gr ayrlklar ze ilikin ve temelden deildir. ou kiisel ve fraksiyonel ayrlklardr. Szgelimi X rgtnn kendisince bir itz ve hiyerarisi var. Kendine gre bir Emir (Bakan) seiyor ve grev blm yapyor. Ayn rgt iinde gr ayrl knca, ayrlan kendisine gre ayr bir rgt kurup yanda topluyor; baka bir adlandrmayla ortaya kyor. Eski rgte reddiye diziyor. Baz kimseler de bizzat kendi adlarn rgte veriyorlar. Buna uygun teori ve pratikler sergileniyor. Sornutlarsak evkiciler, Cihad lideri Dr. mer Ab-durrahman' kafir ilan ettiler. Onun bayra allnda toplananlar da kafir olmu oluyor. ok rgt ve saysz insanla yaadm; tarttm. Syledikleriyle yaptklar arasnda byk fark ve elikiler var. Mesela Cihad mensuplar; devleti, hkmeti, polisi ,orduyu veya devlet kademesinde alanlar kafir ilan etmiyorlar; 304 hepsini de 'mslman kardeler' olarak gryorlar. Ama ayn zamanda kimi Cihad mensuplar polisi ve askeri vuruyor. Kimi, zamanlar bu ldrme olaylarn /zulm ve baskya misilleme' olarak aklayp kitabna uyduruyor. Zaman zaman i o hale geliyor ki; artk intikam her eye egemen oluyor, kiisel alma duygusu, rgtsel ve siyasal konumun stne kyor. Bir devletten bir onlardan...... Yine El Tekfir vel Hicra adl rgt, kendisi dndaki btn slamclar kafir ilan ediyor. Neden? nk dier slamclar, o rgte yz vermiyorlar. Bu mantkla El Tekfir vel Hicra'ya yz vermeyenler, slam asndan kafir ilan ediliyor. O halde ldrlmeleri vaciptir trnden gln eyler ne srlyor. Hkmet, slamclarn partilemesine izin vermiyor. Ho, yasal olsalar bile radikal rgtlerin elinde siyasi programlar yapacak kadrolar bile yok. Devlet bizimle, din adamlar kanalyla barmak istiyor. Ancak o din adamlar, memur. Para karl grev yapyorlar. Yoksa slami temelde tartma deil onlarn ki. Aratrmaclara gre Msr'da slama ve cemaatlere bylesine ilginin kkeninde yoksulluk, toplumsal boluk, kiilik aray ve sahipsiz kalma duygusu yatyor. Bir gen dnn; niversiteyi bitirmi, i bulacak, evlenecek ve ev geindirecek. Ancak yer demir gk bakr. Ama karda dinsel cemaatler var. Olanaklar geni; o genci alyor, besliyor, bakyor. Dahas ilk kez, devletin hakaret edip yz vermedii o gence, insan muamelesi yapyor. Bu gen ne yapmaz ki!" 305 Kktendinci Akmlarn Ortak Noktalan Msr'da 70'i aan slamc rgt, hareket,akm ve cemaatn k noktasnn ayn olduu sylenebilir. ada sorunlara yaklamlar ve zmlerinde benzerlikler grlr. Ayrlk noktalar ise daha ok taktik ve pratiklerde (eylemin yolu yordam, zaman, yeri, hedefi vs) younlar .Ortak noktalar yle sralanabilir: 1) Ynetime Kar Tutum: Mevcut rejimler, laik diye nitelenip kafir ilan ediliyor. slami Cemaat, slami Eylem Kural adl yaynnda, "Nefret edilen laiklik, bize zorla kabul ettirilmi olup, Allah eriatn eytan kanunlaryla deitiren Cahiliye rejimlerince benimseniyor" diyor. Cihad rgt ise, "Msr'daki toplum Cahiliye dnemi yanls ve kafir olup, laiklii ynetim biimi olarak semitir." diye yazyor.
7-4-2013
pagina 76 van 148
Buradan yola kan her iki akm da ynetici ve sekin kesimi, "Al Taife El Mumtenia (yani eriat hkmlerinin uygulanmasn engelleyen kesim) olarak tammlyor.Yneticiler ile sekinler, ayn zamanda "slam dnei" (mrted) olduklarndan "vurulmalar vaciptir." Cihad'm bir brorne bakalm: "Her mslman, iktidardakilerle gcne gre mcadele etmezse, gnahtan kurtulamaz." Dr. Abdurrahman, "slam tef-sircileri, Ulul Emre itaat edilmemesi ve kafirlere kar kma konusunda gr birlii iindeler" diye fetva veriyor. (El Hayat, 30 Temmuz 1992) 2) Dzenin Biimi ve Demokrasi : slam, hangi dzene dayanmal ve demokrasiden ne anlalyor? Kktendinci kesim bu konuda da fikir beyan ediyor .yle ki; "Mevcut yneticiler, Allah yasalar yerine beeri yasalarla hkmettiklerinden kafirdirler. Oysa bir top306 lumda tmyle Allah'n hakimiyeti olmal." (Cihad yaynlarndan) slami Cemaat de ayn grte. Dr. mer Abdurrahman ise, "ithal mal kanunlar getirip slam lkelerini ynetmenin bizzat kafirlik olduunu ve hi bir pheye yer olmakszn sapknla gtrdn" syler. slamclar, demokratik dzeni mutlak biimde reddediyor ve demokrasinin tevhidfikri ile badamadn ne sryorlar: "Demokrasi halkn ve ardndan insann egemenliidir. Oysa bu Allah'a irk komaktr. Tevhid fikri, ile demokrasi arasndaki ayrmc izgi, vahdet ve Allah'n yasalarn tanyp stn klmaktr. Buna karlk demokrasi halkn iktidar olup halkn karma iler. Demokrasi insan eseridir. Oysa Tevhid, Allah yasasdr. Dolaysyla demokrasi, Allah'a irk(ortak) komaktr. nk yasama yetkisini Allah'n elinden alp kitleye ve halka vermitir." (Cihad) Buradan yola kan slamclar, demokrasi kurallar iinde faaliyet gsteren siyasi partilere katlp halk meclisine katlmay reddederler. nk; ortada partiler yok, sadece iki parti vardr: Hizbullah (Allah'n Partisi) ya da eytan'm Partisi. Birincisi, Allah'n izniyle slam toplumunda kurulmas emredilmitir. Buna karlk eytan partisi byle bir toplumda yasaktr. Yine demokrasi slami dzenden saylmad gibi, ikisi arasnda en kk bir ba yoktur. Demokrasi ile slami ura arasnda da herhangi bir balant yoktur." (Cihad yayn, El Hayat, ags.) 3) Dzenin Deimesi: Mevcut kafir dzenler nasl deiecek? Tm slamclarn ittifak halinde syledikleri ey; bu dzenin zor ve iddet yoluyla deieceidir. 307 Cihad diyor ki; " Cahiliye (zorba ve zalim) rejimleri, slami devrim yoluyla, yani iddet kullanarak deitirilecektir. Burada ksmi deil, topyekn ve kkl zmler szkonusu." Cihad liderlerinden Abud El Zumer ise , "Dinin bir ksm Allah'a, bir ksm bakasna' diye bir kural olmaz. Dinin tmyle Allah'n olmas iin silah kullanmalyz. Belirlenen saat geldiinde Cihad edilecektir." slami Cemaat de ayn grte:" Fitneyi ezmek, irki yoketmek ve Allah eriati'n yceltmek iin, Cihad farz klnmtr. Kafirleri kknden skp atarak Hilafet kurmann yolu da budur.slam ordular bu ii baardnda, dier krallk ve imparatorluklar, Kur'an ve kl yoluyla slam'a aracaktr." slami Cemaat burada yol izliyor: davet (barl an), Emr bil maruf ve nehiy an-l mnkir (iyilii emret ktlkten uzakla uyars) ve cihad. yilii emredip ktlkten uzaklamann kural nedir? slamc cemaatler burada, toplumu iyilie ekip ktlkten uzaklatrmak iin iddet ve zor kullanma yntemini benimsiyorlar.rnein; " Biz iyilii emredip ktlkten uzaklamaya muhtacz. nk ktlkler bizi kuatr ve abalarmz boa gider. Bu eriat vacibinden kanmak mmkn deil ve burada cihad ilan etmek durumundayz. nk henz aznlz ve bask altndayz." (slami Cemaat) Dr. Abdurrahman'a, iyilii emredip ktlkten uzaklatrmak hedefiyle "bir otomobilin kasden tahrip edilmesi ve sarhoun dvlmesi caiz midir?" sorusu sorulduunda, yle yantlamt: "Evet, caizdir. Hatta bu ii yapanlarn, toplumun deitirilmesi ynnde 308 1 kuvvet kullanmalar vaciptir. Burada yetkililerden izin almak da gerekmez." Bir de pratikten rnek verelim: Portsaid kentinde Cihadc akm mensuplarndan alnan ifadeler dorultusunda . yaplan aratrmalarn sonucunda unlar ortaya kt: Cihadc kesim, "mnkiri zorla deitirme" sloganyla birok elence yerini bombalayp kundaklad, slami rtnmeye zorlamak iin birok gen kz sokak ortasnda tehir ede ede dvd. Cihad rgt lideri Abud El Zumer de, "Cihad deyimi, bizde sadece laftan ibaret deilse ve eer eylemimizin eksenini oluturuyorsa, davet, irad ve iyilii emredip ktlkten uzaklatrma srasndaki faaliyetlerimizin de bir yolu ve erevesidir."(El Hayat, ags) 4) Hilafet ya da islam Dzeni: Her iki akm da slam toplumu ya da Hilafet kurulmasn, rnek ve biricik hedef olarak gryorlar. Ancak Hilafet, gnmze kadar anlalan biimiyle sunulmuyor ve ayrntlara girilmiyor. Sadece Hulefai Raidin (Drt Halife) dnemindeki yol ve yordamn izlendii bir slami hayatn kurulmasndan sz ediliyor. Cihad, byle bir toplumu kurmay kendisi iin farz ilan ederken; slami Cemaat , "biz de Hilafef ten bakasna raz olmayz" grn savunuyor. (El Hayat, ags) 5) Gncel Sorunlar: Gnlk ve ada sorunlar slamc kktendinciler nezdinde nemli yer tutuyor. zellikle de Bat uygarl, srail-Arap anlamazl ve ran slam devrimi en ok tartlan konular. Bat uygarl, kktendinci slam edebiyatnda tmyle eletirilip reddediliyor. Kafir dzen, zalim dzen, dizginsiz maddiyat dzen ve gnahkr ide-
7-4-2013
pagina 77 van 148
309 oloji gibi sfatlar kullanlyor. Batl kapitalist dzenler iin. Bu balamda Bat'daki insan haklar, dnya bar, zgrlk, eitlik ve kardelik gibi sloganlar "sahte" diye nitelendirilip, Bat iin "son nefesini vermekte olan hastamn hrltlar" ibaresi kullanlyor. Cihad, Bat-slam mcadelesinin kkenleri slam-Cahiliyye kapmasna kadar uzanr. Bu nedenle "slam toplumunu hedeflemek, ayn zamanda Cahiliy-ye Bat toplumundan syrlp alternatif bir dzen kurmaktr" diyor. Bununla birlikte, slamclar, Bat'da icat edilip kullanlan eylere kar deiller. Szgelimi, "Biz, gerekletirilmesine ortak olduumuz Bat uygarl hakknda idam karar vermiyoruz. Ancak bu maddi uygarl, maddenin, ahlk kalkanyla korunacak biimde ilahi bir ynteme balamak istiyoruz." slami Cemaat de benzer bir tutum iinde. Bat uygarln "sahte,fitneci ve zalim" diye tanmlyor. Arap-srail anlamazl dini eksene kaydrlp, Ya-hudi-slam temeline oturtuluyor. Bu dzlemde "Yahudilik ile mcadele, tayin edici bir kavga olup cihad etmekten baka yol yoktur. Arap-srail anlamazl, igal edilen topraklarmzn geri alnmas iin srdrlen 40 yllk mcadele sonunda, baarszln kantlad. Yahudileri yenmek, sadece ve sadece onlarla olan anlamazln z ve kavramm deitirmekle mmkndr. Gerek kavram, YahudiIslam anlamazldr." deniliyor. Buradan yola kan slamclar, srail ile hemen savamaya yanamyorlar. nce slam toplumu kurup ardndan cihad ilan etmeyi dnyorlar:"slam eriatnn uyguland bir devletin bayra altnda Yahudilere kar Cihad mmkndr." 310 Bu balamda, gnmzde srail-Filistin bar grmelerine ve Filistin sorununun imdiki zm yntemine kar bir tutum iinde slamclar. ran slam Devrimi nedir? Radikal slamclar asndan , kurulmas dnlen slam toplumunun "ideal ve parlak devrimci bir modelidir "ran. Burada, ran'n ia mezhebinden kaynaklanan baz uygulamalarna erhler koyan kktendinciler, yine de "ran slam devriminin desteklenmesi ve rnek alnmas" gerektii grndeler. (El Hayat,ags) slam Din Alimleri Konuuyor Msr, slam alimi yetitirme ynnden dnyann en bereketli topra. slam aleminde geleneki grlerin simgesi haline gelmi nemli isimlerden birisi de eyh Muhammed El Gazali'dir. ihvan kurucusu Hasan El Benne'den feyz ve ilim aldn syleyen El Gazali, (El Hayat , 14 Austos 992) slam ve gncelmeseleler hakknda 45 kitap yazd. slamn yaylmas iin birok Arap ve slam (Suudi Arabistan, ran, Cezayir vs) lkesini dolaan El Gazali, 1989 ylnda slam'a stn hizmetlerinden tr Suudi Arabistan eski Kral Faysal dl'n ald. Cezayir ve Pakistan'dan kendisine verilmi iki ayr madalya daha var. El Gazali, esas olarak dzenle bark yaamdan yana. Bu nedenle uzun yllardan sonra 1992 kasm aynda hkmet ile biraraya gelen ihvan heyeti iinde yer ald. Diyalogun asl amac, kktendinci slamclarn iddet hareketleriyle eylemlerinin nasl nlenecei idi. El Gazali, ayn zamanda Cezayir'deki Selamet Cep-hesi'nin dzeni sarst gnlerde, kktendinci slamclara kar lkenin resmi slamc sylemlerine 311 fetva vermek amacyla hkmetin davetlisi olarak Cezayir'e gitti. Hemen belirtelim ki, El Gazali belli bir sreden beri hvan'dan ayr davranyor. Bununla birlikte El Gazali, slam toplumu kurma perspektifiyle hareket ettiinden ve ynetime kar Islami kesim nezdinde, radikal slamclarn iddet eylemlerinin yaratt yanklardan ve istikrarszlktan yararlanmak istiyor. rnein diyor ki; "slamclarn faaliyete gemek iin saylmayacak kadar neden ve haklar var. Kitleler demokrasi, toplumsal eitlik ve uygarca kalknma gibi haklarndan mahrum kaldka, islamclarn eylem yapmaktaki hakllklar daha da artmakta. Birok Arap lkesi geri kalm; halklarn ezmektedir. Bu nedenle harekete geerek eylem yapmak, konumak vb inkar edilmez haklarndan saylmaldr. Amerika'daki yurttaa verilen tm hak ve zgrlkler, neden slam lkelerindeki insanlara verilmesin? Cezayir'i ele alalm. Selamet Cephesi seimlere katld ve kazand. Fakat hkmet seimleri iptal edip Cephe'yi kapatt. Bu duumda Cephe tepkisel davrand. Sanrm, Cephe'nin yasaklanmas olay, Cephe'nin davranlarna isnad edilen kusurlar rtecek kadar byktr." (ags) Msrl din alimi, "Siz mevcut iktidarlarn bask ve zulmnden sz ediyorsunuz, ancak Sudan'daki askeri hkmet/slamc Milli Cephe'den destek alyor. Sudan'daki ynetim, sizin slam alemi iin nereceiniz bir model olabilir mi?" sorusunu yle yantlyor:" Doru, Sudan'da olan oldu. Fakat unutmayn ki, ayn askeri ynetim Gney'deki ayrlk hareket (Sudan'daki milli ve slamc dini baskya kar kan John Guarang nderliindeki Hristiyan ve animist hareket312 FB) ile mcadele etti. Askeri ynetimin nedeni, Gney'deki o ayrlk ve banaz asilerdir. Bizim, slamclar tarafndan o lkede yaplan bask ve zulmler konusunda zr dilememiz gerek. zr geicidir. nk demokratik seimler yaplmas gerekir. nk slamclarn bir ksm ura'nn anlamn iyi kavrayamadklarndan, demokrasiye bilinsiz ya da az bilinli bakmaktadrlar. Dolaysyla demokrasiye, 'asi zgrlkler manzumesi' olarak bakp, bu dzene dman kesilmektedirler. Oysa demokrasi, halkm yaratc yeteneklerinin snrlarn aarak mmet toplumu uruna hizmet sunmaktr. Demokrasiyi, asilerin hakk olarak alglayan grler samadr.Biz bu grlerle mcadele ederiz." (ags) Bununla birlikte El Gazali, slam demokrasisi ya.da slam uras diye adlandrd erevede, dinin mutlak biimde tartma d braklmasn istemektedir. Sudanl slamc lider Hasan El Turabi ve Tunuslu lider Raid El ennui'den
7-4-2013
pagina 78 van 148
farkl grler tadn syleyen El Gazali, yine de ayrntlarda deil, ama her ikisiyle de esasta (slam toplumu kurma) birletiklerini belirtiyor. Msrl kktendinci akmlara kar olduunu sk sk vurgulayan El Gazali, ran slam devletinin "hatalar ve sevaplar" olduunu da szlerine ekliyor, (ags.) Mustafa Mehur Msr'daki ihvan hareketinin Mrid (Yce Rehberi) yardmcs Mustafa Mehur, 1938'den beri hareketin yesi. Hareketin yayn organ El Deva'da srekli yazlar kar. Ayrca slam Bayra ve El Amel Partisi yayn organ El aab gazetesinde srekli makaleler yazar. . 313 Mehur, radikal slamclara kar . Ancak ortamn istikrarszlndan yararlanarak siyasi kazanmlar elde etmek isteyen ihvan hareketinin, eskisi kadar iddet hareketlerine kar kmad gzleniyor. Hatta son dnemdeki iddet olaylarna kansan ihvan mensuplarndan sz ediliyor. Bu, hareketin dzenii konumdan dzen kart bir konuma gemesi gibi yorumlanamaz. Sadece geici bir tavr olup; ihvan, umutsuzluk iinde iddet hareketlerim onaylayan kitlelerden soyutlanmamay amalyor. Ayrca devletle hesaplama izgisinde kaybetmesi muhtemel eylemci slamclara, malubiyet sonras efkatli ana kuca amay da hedefliyor bu siyaset. nc olarak da, radikal slamc faaliyetlerin yaratt nesnel sonulardan yararlanarak; iktidar, slam hayat tarzn benimsemek ya da bu yolda nemli tavizler vermeye zorlamak trnden bir siyaset izlemektedir. Nitekim Mehur; "Biz inkilap, devrimci, yakp ykc deiliz. Ancak halkn yzde 95'inin mslman olduu bir toplumda, iktidar ounluun istekleri dorultusunda hareket etmelidir" diyebiliyor. (El Hayat, 25 Austos 1992) ihvan liderine gre, ran'n sevaplar var. ki, kumar vs gibi yozluklar yasaklamas gibi sevaplar olmakla birlikte, ran slam toplumunun model lkesi deil. Sudan da yle; darbeler ve inklaplar yoluyla slam gereklemez. Ancak her lkenin kendine gre koullan var. Cezayir'deki Selamet Cephesi de, dier radikal slamclar gibi, btn halkn arkasnda olduunu sanarak yanld. Oysa seimde verilen oylar, slamc liderlerin tutuklu bulunmalarna bir tepkiydi ve kitleler bir k yolu aryordu. Fakat Cezayirli 314 slamc lider Abbasi Medeni, acele ederek birden iktidar almak istedi. Halbuki slam toplumu eitim yoluyla ve uzun erimli bir itir. Model islam toplumu ise Snni slam'n yol gsterdii toplumdur." (ags) Memun El Hudeybi ihvan hareketinin szcs Memun El Hudeybi de, 27 Temmuz 1992 tarihli haftalk El Vatan El Arabi dergisinin kendisiyle yapt syleide, "parti deil cemaat olduklarn ve iddet hareketlerine kar ktklann" vurguluyor. Ancak, slama eylemcilerin kullandklar iddeti isim vermeksizin, "biz bireysel ya da kolektif iddete karyz" demekle birlikte, esas olarak iddet kullanmnda devleti sulu bulan ifadeler kullanyor. rnein unlar sylyor: "iddete iddetle cevap verilmesi, devletin asli vazifesini unutarak taraf olmasna kar kyoruz. (Burada, devletin bilimsel tahlili yanl. nk devletin asli vazifesi bask ve zor uy-gulamakhr.Bizzat devletin varl iddet anlamna gelir. Ayrca devlet halk katmanlar ile egemenler arasnda hakem deil, sadece egemen snflarn eitli kesimleri arasnda hakemdir-FB) iddet olay, yoktan var olmad. Krk yllk bir zemini var. Devlet, bunca yl sadece slamclarla mcedele etti. slamc genlere bask yapt; tutuklatt ve ikenceden geirdi. Laik yazarlarn slamclara fikirsel saldrlarda bulunmasna izin verdi.Basnda slam irtica diye sulad.(Bu sz de gerein sadece bir ksm, Nasr dnemi iin doru. Ama Sedat dnemi tersini yapt. rnein Msr basn sosyalizme kar resmi slam silahna sarld. Son olarak lkenin en byk gazetesi El Ehram, her grten slamc lidere sayfalarn aarak, meselenin 315 yaylmasna katkda bulundu.Msr radyo ve TV'leri her gn Kur'an ayetleri okunarak resmen al ya da kapan yapyor.-FB) Gali kri, Farac Fuda (slamclar tarafndan ldrld) ve Ahmed Ab-dulmuti gibi laik yazarlar ise slam eriat'n sorgulayacak eyler yazyorlar ki; biz^ buna kar kyoruz." (ags) Radikal slamclarn grlerini okumaya deer bulmayan ihvan szcs, hareketin lideri "Hasan El Hudeybi'nin grleri bize yeter "diyor. Szc; "slami Milli Cephe'nin arka kt Sudan askeri cuntasn desteklediklerini, Allah'tan bu ynetimi baarl klmasn dilediklerini" sylyor. 194O'l yllarda ihvan hareketinin ngilizlerden 500 sterlin gibi byk bir mebla yardm olarak aldklarn aka kabul etmemekle birlikte inkar da etmeyen El Hudeybi, ancak "bu para zaten Svey kanalnn pa-rasyd, Msr'n parasyd. Ayrca onlara boyun emedik; amalarn gerekletirmedik" diye konutu. (ags) slam'n Msr'da Geliimi Yzylmzdaki Msr toplumunda dinin geliimi ana evreden geer. Birinci evrede; daha ok smrgeci Bat'nn smrge lkelere kar topyekn saldrsnn etkisi grlr. Bu evrede bir takm fikir adamlaryla din adamlar, slam lkelerinin Bat karsndaki gerilemesini bilimsel adan bir trl aklayamazlar. Burada da iki ana akm grlr. Birinci akm; geleneki slamc akmdr ki; nemli lde Bat'dan etkilenir. Bu akma gre slam'da belirli reformlar yaplrsa, Ba|U 316 uygarlk ve toplum dzeyine yetimek mmkndr. Bu, slam'n modern, daha ok da zorlama bir yntemle gncele uyarlanmasdr. Oysa, aslnda slam ya da herhangi bir din, gnmz toplumlarn ve toplumsal dzenlerin yol gsterici ideolojisi olmaktan ok uzaktr. Toplumsal ve siyasal zmszlklerde geici zmler olabilir ya da serap zellii tayabilirler. nk feodal an ideolojisidir.
7-4-2013
pagina 79 van 148
Bu nedenle kendi dnemine denk gelen siyasi sistemleri (ran, Arap, Trk) ilerletmitir. Buna karlk gemiten bugne kadar, kendi konumuna denk dmeyen toplumlar, szgelimi Krtleri ve erkezleri geriletmitir. Ayn biimde Hristiyanlk ta Asurileri geriletmitir. srail'in kurulmas ise Yahudilik sayesinde deil, tersine smrgeciliin sosyalist ve Yahudilik sylemiyle n plana karlmas; dahas emparyalist kapitalist dzenin dayatmas sonucunda kuruldu. Nitekim birok banaz ve zgn Yahudi cemaatleri, bugne kadar srail devletini tanm deil. kinci akm ise milliyeti grler tayor ve toplumsal gelimenin nnde slam' engel gryordu. Birinci akm zerinde younlarak, Msr toplumunda I. Dnya Sava yllarndaki slam'da reform akmnn geliimini yle zetleyebiliriz:" Sava yllarnda, Msr niversiteleri, Milli Eitim Ba-kanl'na balanmadan nce, ok ynl faaliyetlere tank oldu. renciler, retim grevlileri, din adamlar ve aydnlar hummal bir alma iindeydiler. eitli siyasi, toplumsal ve bilimsel tartmalar ortamnda genler n plana ktlar. eyh Muhammed Abdu gibi din adamlar bile niversite kampsndeki panel ve konferanslara katlp gfu belirtiyordu." (Charles Adams, Msr'da slam ve Tecdid) 317 Muhammed Abdu ekol Msr'da tutmaya balad. Bunun yannda 1906'da Saad Zalul'da smrgecilie kar uzlamac bir tutum iinde reformcu fikirler ne sryordu. Zalul, Msr halknn smrgecilie kar kurtulu mcadelesinde aristokrat ve komprador kesimin bir temsilcisi olarak, smrgeci ingilizlerle ibirlii yapnca, o dnemde niversite genlii arasnda pek makbul saylan siyasi ve toplumsal reformculuun ekseni Muhammed Abdu'nun dini arlkl fikirlerine kayd. Msr'n Aydnlanma Dnemi'nde Abdu'nun fikirlerinin nemli bir kutup oluturduunu kabul etmek gerek. Bu noktada Msr'n Arap ve slam toplumu, her alanda (method, yasa, edebiyat, hayat tarz vs) Bat toplumuna yaklatrlmaya alld. Reid Rda, Taha Hseyin, Tahtahi, Cemaleddin Afgani gibilerinin yaptklar slam'n laikletirilmesiydi. Bir ynyle slam'da Tanzimat Dnemi neriliyordu-ki bu mmkn deildi. Ne var ki; varmak istenilen toprak kendi z topraklar deildi. Deyim yerindeyse "Hristiyan mahallesinde seccade" satyorlard. (Cemal Sultan, El Hayat, 24 Eyll 1992) kinci evrede; Osmanl mparatorluu yenildii iin slam dnyasnn nderlii (Hilafet) bo kald. Ayrca Cemalleddin El Afgani, Muhammed Abdu ve Reid Rda'nm balattklar, slam'da Reform ve Tan-zimatlk ise, doal geliimin bir sonucu olarak, ncl Msr milliyeti akmna kaptrd. te burada Msr ihyan hareketi devreye girdi. 1930'lardan balayarak slami bir toplum yaratma amacyla rgtlendi, mcadele etti; iktidara gelmek iin birtakm faaliyetlerde bulundu. (El Hayat, 26 Eyll 1992) 318 . 1952'de milliyeti akm iktidara gelince, ihvan, tepkisel bir tutumla suikastler de dahil birtakm yasad faaliyetlerde bulundu. O dnem iin son kozunu oynayarak kaybetti. 196O'l yllar, ihvan hareketinin bask ve zlm karsnda gerileme dnemidir. 1970'li yllar ise Nasr'm lmnden sonra milliyeti akmn gerilemesi, sol kanat milliyetilerle sosyalist kesimlerin iktidardan tasfiye edilerek ibirliki byk burjuvazinin ynetimi ele alma dnemidir. Bu dnemin tipik temsilcisi Enver Sedat, blgesel ve uluslararas dengeleri gznne alarak, Nasr'm bask altnda tutup hapiste rtt slamclara oynad: Sola kar slam. Oyun nce tek parti ynetiminden ok partili ynetime gei, demokrasi ve da alma sloganlaryla sergilendi. Toplumun siyasi haritas yeniden ekillenmeye balarken, bizzat Sedat ynetiminin meruiyeti sorguland. "yi ynetici mi, cazibesi olan ve kitlesel tabana sahip, seimle bakan seilebilecek kadar sevilen bir lider mi?" trnden sorular balad. Panie kaplan Sedat, iktidarnn meru olduunu kantlamak iin hem g dengelerine oynad hem de geleneksel yntemlere bavurdu: Sedat'n burada dayanmay umduu tek hazr g ve ideoloji slam idi. Gerek rejim gerekse toplumun meruiyeti iin, Sedat, slam' kulland. Szgelimi Msr'n demokrat grnen gerek despot lideri Sedat, 1981 Anayasas'nn yasama yetkesinin temelini slam eriat zeminine oturttu. Bylece demokrasi ve alm hareketi ad altnda Sedat tarafndan balatlan toplumsal dnm, kaynan bizzat slam'dan ald iin, doal mecras olan dine kayd. Siyasi hayatn merkezinde islam vard artk. 319 Ama ayn zamanda sorun iktidar sorunu olduundan, ynetim, dayand slam'n partilemesine izin vermiyordu. Sedat solcu ve demokratlara kar ittifak yapt ihvan ve benzeri slamclarn yasal parti kurmalarna izin vermiyordu. 1987'de kan siyasi partiler yasas; orta sol, merkez ve orta sa akmlarn partilemesine msaade ediyordu. Ancak yasaklama bir ey getirmiyordu. nk ykselen g slam'd.Uzlamac ihvan cenderede tutulunca, stten ve alttan gelen bask; radikal slam'n ortaya kmasna yol ayordu. nk eliki burada dmleniyordu: Hem slam adna konuan, ayet ve hadis okuyarak gnlk hayata yn vermeye alan Sedat, hem de kulland slam'dan ok korkan bir devlet ve Sedat. Dinsel trman, Msr'daki dzenii siyasi mcadelenin nne gemeye baladnda, iktidar sorunu yakc biimde gndeme geldi. 1980'li yllarda devlet ile kktendinci slam'n kar karya gelmeleri de bu noktada balad.Msr nc aamaya giriyordu artk. nc aama 1980'leri 199O'l yllara tayan stratejidir. Devletle hesaplama aamasdr. Burada slamc hareketlerde hem patlama hem de ayrma gzlendi. Nihai ama aynyd: slam devleti kurmak. Ancak bu amaca ulaacak taktikler ve
7-4-2013
pagina 80 van 148
eylem biimleri farklyd. Radikaller mevcut dzenle herhangi bir ekilde ibirlii yapmay reddedince, iktidar, lml slamclara (ihvan) yasal izin vermese de, bunlarn dier yasal partilerle birlikte (El Vafd, El Amel, El Ehrar) gibi muhafazakr ve slamc eilimi olan yasal partilerle seim ittifak kurarak parlamentoda temsil edilmelerine gz 320 yumdu. Nitekim ihvan bu seim ittifaklar sayesinde birincisinde 10 (1984), ikincisinde (1987) 34 milletvekili kard. 1992 Kasm yerel seimlerinde de % 15'lik bir baar kazand. Ynetim lml slam'a yeil k yakarken, rakidal slamclarla kesin bir hesaplamaya girdi. nk siyasi ve toplumsal istikrar iin en yakn tehlike bu akmlard. Msr toplumundaki slam egemenlii, sadece parlamentoya girmek isteyen kk siyasi partilerin ihvan gibi slamclarla ittifak yapmalarn getirmedi. Ayn zamanda bata iktidar partisi olmak zere, lkedeki tm partilerin seim programlaryla, siyasi literatrne ve dnce tarzna da yansd. Siyasi sylemlerin ekseni oluverdi. Dahas sivil toplum kurum ve kurulularnn da ( kzlay, baro, mhendisler odas, renci dernekleri...vs) duvarlarm ierden ykt. Bylece Sedat dneminden balayarak gnmze . kadar sren slamclara taviz politikas, zaten znde dzenii olan ihvan gibi slamc akmlar durdurmaya yetmedi. Tersine nfuz alanlar geniledi. Ayrca lkenin hemen her yerinde slami temelde Kur'an kurslar, camii, mescid, okul, han, ticaret merkezleri, bankalar...vs kuruldu ki; bu da Msr toplumunun belkemiini oluturan orta tabaka ile isizlikten malul genlii kazand. (El Hayat, 27 Temmuz 1992) Turizm Haram m Helal m? Turizm haram m helal m, gnah m mubah m? Bu soru son zamanlarda slam kesiminde, zellikle de Msr kamuoyunda byk tartmalara yol at. nk slamc militan, 21 Ekim 1992 tarihinde, lkenin turistik ky kesiminde bir arabaya bomba att.ngiliz tu321 ristlerden biri ld biri de yaraland. Milli gelirin byk girdilerinden olan turizmin sekteye uramamas iin Msr polisi acil nlemler ald. Devlet glerinden kimi turist kyafetiyle koruma ve gzleme grevine soyunurken, kimi de devriye helikopterler araclyla bu tr kundaklama olaylarn havadan denetlemek zere harekete geti. Radikal slamclara kalrsa, ABD'de yaayan eyh Dr. mer Abdurrahman, turizmin "haram olduu"na ilikin bir fetva verdi. (El Vasat, 14 Arralk 1992) En azndan resmi aklama bu ynde. Radikal slamclar; turizmin kendisine deil de, gelen turistlere kar olduklarn syleyerek yle diyorlar: "nk turistler, slam diyarna, Bat'nn yoz deerlerini ve ahlk bozucu geleneklerini sokuyorlar. Dviz karlnda slam toplumunu yozlatryorlar." Buna karlk kimi din alimleri de, turizmin, "haram ve gnah olmadn" u gerekelerle sylyorlard: "Bizzat Peygamtfer (AS) Efendimiz, yabanc lkelere eli ve ulaklar gnderirdi, Onlardan eliler kabul ederdi. Seyahat balbama alverie dayanan ticari faaliyet olduundan, slam'da mubahtr. Ayrca slam imamlar, eskiden beri srekli biimde insanlar seyahat etmeye tevik ederlerdi. Bu konudaki zdeyileri bile vard: Gezin ve grn ki; seyahatin kendisinde yedi byk fayda var. stelik 'kafir' diye tanmlanan turistler, 'bize saldrmadka dmanz deil' yolunda bir hkm bile var." (El Arab, 23 Kasm 1992). Benzer olaylar Lbnan'da Bekaa Vadisi ve zellikle de ran yanls Hizbullah rgtnn denetimindeki Ba-albek yresinde yaanmt. Ayn zamanda lkenin turistik bir yresi olan Baalbek'te, Hizbullah yandalar, 322 bomba ve benzeri patlayclar kullanarak turistleri karmlard. Ancak olay Msr'daki kadar yank bulup tartlmamt. Yine de "slam toplumunu kurup Allah hkimiyetini salamak" iddiasnda olan islamclarn zmesi gereken konular arasnda nemli bir yer tutuyor turizm. 323 ALTINCI BLM A SLAMI A) LBNAN Hizbullah Fikriyatnn Kkeni Hizbullah zihniyeti, Hz. Muhammed'in lmnden sonra kimin halife olaca konusunda Hz. mer ile Hz. Ali ekimesine kadar uzanr. Aslnda iki gr arasndaki ayrlk urada dmleniyor: Giderek feodal bir imparatorluk halini alan slam devleti iinde, bu mekanizmann gereklerini yerine getirerek halklar ezmek, topraktan daha fazla rant almak iin daha fazla smr ve ganimet toplamak m; yoksa slam'n ilk birka ylnda grece srdrlen kabile demokrasisine bal kalarak devlet ile kabile toplumu arasnda belli bir uzlamay salamak m? Topyekn bir devlet mekanizmasyla btnlemek mi; yoksa bu mekanizmadan grece bamsz, sivil toplumla iyi ilikiler iinde olan belli bir ruhban tabakasnn konumunu korumak m? Bu iki izgi mcadelesi, Hz. Ali dnemindeki slam ynetimiyle kabile demokrasisinde srar eden Hariciler (ve alt trevleri) ve sonraki dnemde ortaya kan iiler ile iktidarlar arasnda srp gidecektir. Hizbullah fikri, tarihi kkenlerini, Arabistan 327 yarmadasnda sonradan bozulan Cahiliyye dnemi kabile toplumu ile slam ordular ve ideolojisi karsnda yenilen Mezopotamya ve Zaros halklarnn slam' benimserken bile bu dine kar eski kltr ve gelenekleriyle (Mecusi, Zerdt vs) direnmelerinden kaynaklanr. ia'nn Arabistan yarmadas ve llerinde deil de, ilk tek tanr fikrinin doduu (Zerdtlk) yine ilk soyut dncenin (gkyz ve gk tanrlar, burlar, yldz fallar vs) gelitii
7-4-2013
pagina 81 van 148
Mezopotamya ve Zaros'un yer ald Irak,ran, Suriye ve Anadolu topraklarnda bunca yaygnlk kazanmasn, ancak byle aklayabiliriz. slam hogrden yle yoksundu ki, mslmanl benimseyen siyasi gruplar, slam' slam'a kar kullanmaya altlar. Bu dine kar kanlar; slam benimsedikten sonra itihadlar yoluyla mezhep ve tarikatlar yarattlar. Devletin Snni ve Hanefi yorumuna kar, bir ynyle grece sivil toplumcu ia, Alevilik ve alt balamnda tarikatlara (Mevlevilik, Bektailik vs) sarldlar. Hatta ilah iradeyi uygulamak adna, dzenin kendisine ve zne deil de, biimine ve tek tek yneticilerin davranlar babndan, zaman zaman u ya da bu devlet adamna kar yaplan suikastlerin balatcs olan ve ran'n Kum kentinde yaam bulunan Hasan Sabbah da, Hizbullah fikrinin balatclar arasnda saylabilir. Hasan Sabbah, sadece bir fakih ve ilahiyat doktoru olmakla kalmayp, slam dininin ii-smaili mezhebinin, bir eylem dini olduu kararma vard 1090 ylnda.(Amir Taheri, Hizbullah, Sel Yaynchk,s.47) Sabbah yandalar, Hal Seferleri'ne kar direnilerinde de, halkn gznde "slam kahramanlar" 328 olarak alglandlar. Humeyniciler ve zellikle de Snni mslmanlar, bu gerei yadsyarak, Sabbah zihniyetiyle aralarna mesafe koyarlar. Yanltr. Oysa Sabbah fikriyat, gnmzde Bat'ya tepki duyup eitli eylemlerde bulunan; rnein, Batl rehineleri kafran Hizbullah fikirlerin de tarihsel kaynadr. Yine Hizbullah fikriyatnn kkeni, 1030'larda ran'n bir kynde doup ia kesimince kutsal Necef kentine feyz almak iin giden ve "slam iin mutlaka bir eyler yapmay" dnen, daha sonra bireysel suikastlerde baarl rnekler veren Muhammed Seyyid Nevab Sa-favi'nin eylemlerine de uzanabilir. nk Safavi, slam'n kitle hareketleri zerine ina edilemeyeceini; tersine Hz. Muhammed'in "az saydaki mminlerin bana geerek dnyay fethetmeyi baardn" ne sryordu, (age.,73) "Artk tebihlerinizi brakp silah almann zamandr. Tebih sakinletirir, silah ise dman susturur "diyen Safavi, "Ktlerden iyinin tarafna gemelerini isteriz. Olmazsa ktnn adamlarn yok etme yoluna gitmeliyiz" grn savunuyordu. Be tabanca alp, Necef te medrese aan Safavi'nin nl ziyaretileri arasnda, sonradan ran'n dini lideri olan Ayettullah Ruhullah Humeyni de vard. 194O'l yllarda slamiyeti, "uygarlk ncesi dnemin barbar ve gebe Arap toplumu iin uygun bir din" olarak tanmlayan ran'n nde gelenlerinden ve laikliin militan savunucusu Ahmed Kasravi'ye, Ayettullah Humeyni tarafndan sert eletiriler yneltildi; kendisine,yer yer kfrler (oruspu ocuu,inek pislii, aptal, pi gibi) ve tehditler savruldu. Kasravi, bu mesaj iyi alglayan Seyyid Muhammed Nevab Safavi'nin 329 kurduu kk "Allah'n Askerleri" grubu tarafndan ldrlen ilk laik kiiydi.(age,s.77) Bu olaydan sonra, daha fazla gizlilii koruyamayacan anlayan Seyyid M. Safavi, yeni rgtn adn, "slamn Fedaileri" olarak deitirdi. Yok edilmesi gereken dier kafirlerin kara listesi de karld. Bu arada rgtn ye says, 1944 yl sonunda, 70 kiiyi bulmutu. Bunlardan bir dzine kadar, "Allah'n iradesinin uygulayclar" olarak seilmi, her birine kod ad verilmiti. 194050 arasnda slamn Fedaileri, aralarnda Babakan Abdlhseyin Hazir ve General Raz-mara, Eitim Bakan Ahmet Zergene gibi birok devlet adamn da ldrdler. (age,s. 77/79) in ilgin yan, Msr'daki ihvan hareketi Mttefiklere (ngiltere, Fransa, ABD) kar Mihver (Almanya, talya vs) devletlerin desteini almalar gibi (age, s.62), slam Fedaileri de, ran'daki Rus nfuzuna kar kan ngiltere'nin desteini almt, (age, s.79) Bununla birlikte, ngiltere karlarna kar kan zamann Babakan milliyeti Musaddk ile bir sre iin mttefik oldular. Hizbullah, slam'a kar kanlar susturmak iin atlan o ilk kurunun da mirassdr. Msrl Ihvan'm tersine, Hizbullah, hiyerarik yani piramitsel bir yap oluturmuyor, islamn Fe-daileri'nin birbirlerine yatay olarak bal bir dizi hcresi vard. Bir Yce Rehber yoktu balarnda. Safavi bile sradan bir militan gibi davranyordu. nk, grece eitliki ia geleneinde despota hkmetmek gnaht. Kabile demokrasisi trnden geleneksel liderlik ve deneyimin ne getii ortak danma mekanizmas vard. (age,s.81) Fakat, gnmz ran 330 ynetimi de dahil Hizbullah rgtsel yaplar, giderek daha fazla oranda hiyerarik bir ema ve Yce Rehber'e yer veriyorlar. slamn Fedaileri, gnmz slam dnyasndaki Cihada ve Hizbullah akmlarn tersine, bireysel gnahkrlara kar iddet kullanmadlar. rnein oru tutmayan dvmediler, pee takmaynm yzne kezzap atmadlar. (age,s. 83) ah'n Adam Musa Sadr Lbnan'daki Hizbullah olaynn babas mam Musa Sadr'dr. 1967'de ran'n ia Ulema merkezi Kum'a gidip Byk Ayettullah'a veda ederken "Benim iin dua et. nk ben Sava ehri'ne (Dar-ul Harb) gidiyorum" diyen gen bir molla idi Musa Sadr. Talebe yaamn Necef ve Kum gibi ia din merkezlerinde geirdi. Kendi deyimiyle "Hakk'm hizmeti iin" yabanc bir lke olan Lbnan'a gitti. Neden Lbnan? nk, ii nfusun en youn olduu Arap lkesinden biriydi. Ayrca Musa Sadrn atalar, 1500'l yllarda Lbnan'n iiletirilmesi iin yaplan seferlerle birlikte giderek Lbnan dalarna yerlemilerdi.(age,s.85/87) Sadr, Lbnan'n bakenti Beyrut'a 1961 ylnda varmt. Lbnan, dinsel ya da milli egemenliin tam kurulamad tek Arap lkesiydi. Bu yzden Ortadou lkeleri, kendi siyasi rejimlerini, ideolojilerini, politik ve ekonomik nfuzlarn ithal etmek iin hep Lbnan' seiyorlard.
7-4-2013
pagina 82 van 148
ran da, blgede byk oynama siyaseti erevesinde, ii younluun bulunduu lkelere bir takm yatrmlar yapyordu. Bu yzden Musa Sadr Lbnan'a 331 gitmeden nce, Lbnan'daki iiletirme projesini ah dneminin dnyaca nl istihbarat rgt SAVAK'n liberal efi General Hasan Pakravan'a aarak onun tam desteini salad. SAVAK, Musa Sadr'n faaliyetleri iin her yl 5 milyon Lbnan liras (700 bin ngiliz sterlini) vermeyi kabul etti. Anlama 1972 ylma kadar uyguland. O tarihten sonra Musa Sadr, ah rejimiyle tm ilikisini keserek, Hurrieyni de dahil olmak zere ynetim kartlarn desteklemeye balad. (age,s.87) Musa Sadr Olay Sadr, toplantlarna katlmamakla birlikte ran'daki gizli slamc rgt olan slamn Fedaileri rgtyle iliki kurmutu. Daha sonra Sadr'n bir yeeni Humeyni'nin olu Ahmed ile evlenince, Humeyni'ye akraba oldu. Sadr, ihtilalci deildi. ia'nn geleneksel yoldan, yani ah'in sarayna nfuz etme kanalyla iktidara ulaacan sanyordu.Bu nedenle ah Rza Pehlevi, Musa Sadr' severdi.(age.s.88) Sadr Lbnan'a yerleir yerlemez, ii kesimi zerinde ok ynl aratrmalar yapp, gnlk yaamlarn inceledi. zlemlerini saptamaya alt. Sadr, ya byk toprak sahipleriyle uzlaacak ya da yoksul ia. kylsne gidecekti. O ikinci yolu seti; resmi Molla olmad. lk bakta ii ideolojisiyle sslenmi kyl isyanclnn zn kefetmekte gecikmedi. e rgtlenmeden balad: Hayal ad verilen grev kmeleri kurdu. ran'daki gizli/ak muhalif rgtlenme modeline benzeyen bir rgtlenmeyi srdrrken, 1968'de Molla iken imam unvann stlendi. Hzla yeni rgt modelleri gelitirmeye yneldi. Sadr, musta'zaf (kendi kendilerine dini konularda karar veremeyen ezilenler) ve mustakber (zengin ve 332 gller) gibi dini kavramlara, gnn durumuna uygun anlamlar ykledi. Buna gre Lbnanl yoksul ii kitleler, haklar ellerinden alnm. Musta'zaflar olutururken, egemen kesimler de kurallar dayatan Mstakber'lerdi. Bylece Allah ve eytan, iyi ve kt ayrm tamamlanm oluyordu. mam Musa Sadr, bundan byle, eytan'm glerine kar ilan edilen Ci-had'da Iyi'lerin lideriydi. Adm Adm Hizbulllah lk rgtl bakaldr da Hareke-tl Mahrumin (Yoksunlar Hareketi) eklinde ortaya kt.lgintir; balangta hareketin liderlii, eitim grm zengin aile ocuklarnn elindeydi. Ama bu, Gney Lbnan'daki Bekaa vadisinin en yoksullar olan kyllerle, Bat Beyrut'un gecekondularmdaki yoksullarn Mahrumlar Hareketi bayra altnda toplanmasna engel olmad. Musa Sadr, cami ve Kur'an okullarnda cezbedici sylevler veriyor, yoksullar kendine ekmesini biliyordu. Acmasz smr ve dinsel ayrmcln ar yk altnda ezilen yoksul kitlelere, Ortaa Dervileri ya da Sofular gibi, kardelik, dayanma, eitlik ve dindarlktan sz ediyordu. Lbnan'n egemen tabakas olan Hristiyan ve Snni mslman liderler, Musa Sadr'n, sadece iilere hitap edip onlar harekete geireceini sanyorlard. Oysa Sadr, ksa zaman sonra", 1970'te "Hakk'n Silahl. Bekileri" olacak gnlllerin yetitirilmesi yolunda emir verdi. (age,s.88/89) Bu, Lbnan'daki" Hizbullah akmn ilk ekirdeiydi. Lbnan'da yaayan tm kesimlerin (Snni mslman^ milliyeti Arap,Hristiyan Maruni ve Fi333 listinli vs) silahl birimleri ve milisleri vard. iilerin youn yaad srail'e snr Gney Lbnan ise silahl atmalarn odak noktasyd. Beyrut varolar da yle. Musa Sadr, o dnemde kendine daha yakn bulduu Filistin rgtlerinden silahl eitim iin yardm istedi. Marksist (George) Haba liderliindeki Filistin'in Kurtuluu in Halk Cephesi, 1972'de lkenin kuzey kesimindeki Nahr El Bared mlteci kampnda, Sadrn ii yandalarna askeri eitim vermeyi kabul etti. Fakat Haba, iilerin silahl eitim aldktan sonra Gney Lbnan'a giderek, oradaki Filistin Fedayyi'lerinin, srail'e ynelik eylemlerine kar ktklarn ve o blgeyi tamamen denetimleri altna alm Filistin gerillalarn daha geriye srp onlarn yerlerini almay planladklarn anlad. Bu yzden iilere verdii askeri eitimi kesti. Bu kez, rgtsel rekabet ve Lbnan'da destek aray iinde olan El Fetih lideri Yaser Arafat, Sadr taraftarlarna askeri eitim vermeyi kabul etti. 1970 ortalarnda ii militanlar, komando eitiminde yetkinlemi ve Musa Sadrn emrine girmeye hazrlanyorlard. Ancak ah ile hala iyi ilikilerini korumak isteyen Sadr, tereddt iinde bekliyordu. Musa Sadr, ran'n Beyrut'taki bykelileri araclyla Tahran ynetimine balyd. Ancak 1972'de Sadr ile Beyrut Bykelisi Kader arasnda kan anlamazlk, ah'a saygszlk olarak rapor edildi. Bu nedenle ran'n Sadr/a gnderdii paralar kesildi. Ama Sadr, Lbnanl iiler tarafndan hala sevilen ah ile ilikilerini bozmaya yanamyordu.(age,s.90/91) ran'n Beyrut bykelilii, ah'a bal ama Sadfa muhalif rgtlere destek vermeye balamt bile. Kesin kopu 1972'nin sonunda gerekleti.Bykeli Kader, Musa Sadrn ran pasaportunu yenilemedi. Bu-334 na tepki duyan Sadr, ran'n o dnemde byk dman saylan Suriye ve ah'm byk muhalifi mam Humeyni ile temasa geti. Sadr, ah'in adn anmadan "Dou'nun eytan hkmdar" sfatn kullanmaya balad. (age,s.91) Sadr/n ah'a kar klar, Avrupa ve Amerika'nn eitli niversitelerinde okuyan birok muhalif ranl rencinin ilgisini ekti. Bunlar arasnda ABD'nin California San Jozsef niversite rencisi Mustafa amran Sahevi da vard. amran, Trokizm ile slam sentezinin propagandasn yapan ranl dnr Muhammed
7-4-2013
pagina 83 van 148
Nahab'm yandayd. 1964'te bir aray iinde olan amran, Nasr dneminde Msr'a gidip gerilla eitimi de almt. amran, gelecekteki mcadelenin askerlerini yetitirmek amacyla Taayu Sorkh (Kzl iiler) adl gizli bir rgt kurarak, yaknlaryla birlikte at talimleri yapt. Kzl iiler/e daha fazla eleman kazandrmak amacyla 1968'de Amerika Mslman renciler Bir-lii'ni kurdu. Byk ilgi gren dernein militanlar arasnda 1979'da Humeyni'nin Dileri Bakan brahim Yezdi de vard. 1971'de ABD'den ayrlp askeri eitim iin Lbnan'a tanan amran ve yandalar, Gney'deki Sur kentine yerletiler.. Gerilla faaliyetlerini gizlemek iin iilere ak bir teknik okul atlar. Orada o dnem Sovyet ve Suriye yanls marksist Nayif Havvatme nderliindeki Filistin'in Kurtuluu iin Demokratik Cephe'den destek aldlar. 1973'te Batl lkelerde rencilerden oluan alt byk dernei birletirip 700 (ou ranl ve Afgan) ye edinen amran, ingiltere ve Almanya kollaryla te335 masa geip, Lbnan'a gnll kz ve erkek militan gndermelerini istedi. 1975'te ok sayda eitimli ranl vard Lbnan'da. Genelde Filistin rgtlerinin yardm ve desteklerini alyorlard. 1979'da FK sorumlusuna gre, 10 bin kadar ranl militan yetitirilmiti. (age,s.93) 1974'te patlak verip 1975'te hzlanan Lbnan i sava boyunca silahl olan eitli siyasi ve dini kesimler, iilerin aradaki boluu yakalayp Emel (Umut) ad altmda silahl bir milis kuvveti olarak ortaya ktn farkettikleriride ise i iten gemiti. mam Musa Sadrn kurduu ve Mustafa amran'n elinde bir sava gce dntrlen ii Emel rgt, Amerika'dan gelen ok yetenekli genleri de bnyesine almt: Si-era-Leon doumlu avukat Nebih Berri (ki daha sonra EMEL rgtnn lideri olacakt) ve Hseyin el Hseyni (ki daha sonra Parlamento Bakanl yapacak ve 1992 seimlerinde kaybederek yerini Nebih Berri'ye brakacakt). Dier kesimler birbirlerini boazlarken iiler habire glendiler. Lbnan'da kan olan hemen her yabanc gcn (srail, Suriye, ABD, Fransajran vs) desteini aldlar. Sadr, frsattan istifade ederek, Filistinlileri Gney'den atmak istiyor ve srail'in desteini alyordu. Suriye ise Msr yanls Snni mslmanlara kar Sadr'n ii gcnden yararlanyordu. (age,s.93) 1976'da ise iiler artk silaha egemen olmu, askeri eitimlerini tamamlamlard. Sur kenti yaknndaki El Reidiyye Filistin kampnda ise Humeyni'nin iki olu Mustafa ve Ahmed Filistinlilerin nezaretinde eitiliyorlard. 336 Sadr Kayboluyor Musa Sadr, Lbnan'da byK ve ortam gerei hileli oynuyordu. Kendisini eiten Filistinlilere kar srail ile, Gney'deki egemen g olan Snni mslmanlara kar Hristiyan Falanjistlerle, o zaman dost olduu Suriye'nin kendisini brakmas ihtimaline kar da Libya ile iliki kurdu. Islamiyetin de kaynaklk ettii Ortadou'daki ark kurnazl ve kaypaklnn, ia deyimiyle Takiyye yapmann (esas gerei aklamayarak iinde saklama) Hizbullah fikriyata yansmasyd bu. Libya lideri Muammer El Kaddafiise gerek Lbnan gerekse ran muhalifi ii gruplar zerinde yatrm yapyordu. Kaddafi, ksa zamanda Muhammed Mun-tazari ve Ayettulah Humeyni ile balant kurdu. Ancak ne mam Sadr Kaddafi'yi ne de Kaddafi ii mam Sadr' severdi. Sonuta 1975'te Sadr, Kaddafi ile grmek zere Libya'ya davet edildi. Ancak eitli nedenlerle bu ziyaret, 25 Austos 1978'de gerekleebildi. kisi arasndaki grme gergin balam; iyi sonu vermemiti. Dn uana binen Musa Sadr birden srra kadem bast. Kimse akbetini ve gerei renebilmi deil.imdiye kadar harcanan abalar da sonu vermedi. Resmi sonu aklanmaynca, Lbnan Yksek ii Meclisi Bakanl, sresi 1986 Eyll aynda dolan Sadr'n yerine hala bir bakas seilemiyor. Sadr'dan sonra EMEL rgt ikiye ayrld. Nebih Berri'nin ynetimindeki ana grup ile bundan ayrlp Hseyin Msavi liderliinde kurulan slam Emel. Birincisi ran ile mesafeli Suriye'ye daha yakn. kincisi ise daha sonra Hizbullah adn alacak olan koyu ran yanls. Ama Emel'in her iki kolu da, siyasi iddet ha337 reketlerine siyasi klflar hazrlad. Lbnan', bir iddet ve kan glne evirdiler. yle ki, EMEL lideri Nebih Berri bile "her an ldrleceini hesap ederek vasiyetini yazp mhrledi." Sadr/m kayboluunun ardndan* dini liderlik de ikiye blnd. Biri tutucu yapda Yksek slami Meclisi ve onun ilahiyat doktoru olan lideri eyh Muhammed Mehdi emseddin. 1978'de Bakan Yardmcs seilmesi hem ran hem de Suudi Arabistan'a gz krpan Musa Sadr'n siyasetine denk dyordu. Buna karlk Ayettullah Seyyid Muhammed Hseyin Fad-lallah ise ayn zamanda Hizbullah'm ruhani lideri oldu. (age,s.lOO) Ayrca 1992 ubat aynda srail tarafndan ldrlen Hizbullah lideri Hseyin Musevi'nin yerine geen Hasan Nasrallah iin de, srail'in zel bir ldrme plan yapt ortaya kt. (Amerikan Miami Herald gazetesi, 26 Kasm 1992) Hizbullahlk "slamiyet, Hristiyanla benzemez. slamiyet; bir heyecan, ihtilal, kan, zgrlk ve ehitlik dinidir" diyen kii ranl din adam eyh Murtaza Matahari'dir. Yukarda anlatlanlarla birlikte ele alndnda bu, Hizbullah fikrinin temelini oluturan bir ifadedir. Bununla birlikte adyla sanyla Hizbullah rgt, 1973'te ran'n Kum kentinde Ayettulah Muhammed Gaffari tarafndan kuruldu. Hapiste ikenceden ldrlen Gaffari, "Bir tek parti vardr; Allah'n Partisi....". Polis kaytlarnda, o tarihte Gaffari'nin kurduu Hizbullah'm bir tek yesi vard.Bugn ise ran'da Hizbullah yesi bir milyondan fazla insan var. Hindistan, Pakistan, Arap, Avrupa ve Amerika gibi lkelerde ise 338 .
7-4-2013
pagina 84 van 148
eizli ak onbinlerce Hizbullah yesinden sz edilebilir (age,s.l01/102) Hizbullah, klasik anlamda siyasal parti deil; bir yaam tarz, yar gizli bir siviller ordusu, Cennet ile Ce-hennem'e gidecekleri birbirinden ayrmakla grevli bir takas odasdr.(Yolumuz, Hizbullah bror, Tahran 1982) Elindeki silah gece gndz yanndan ayrmayan Gaffari'nin Hizbullah'nda, ne merkez komitesi ne po-litbro ne de parti kongresi bulunur. Kurucusunun deyimiyle, "Hizbullah ruh gibi bir rgttr; her yerdedir ve hi bir yerde deildir." Daha sonra Hizbullah liderliini stlenen gen Hucettlislam Hadi Gaffari, "telefonu kaldrdm anda yarm milyon insan sokaa dkebilirim" diyebiliyordu. Gerekten de Tah-ran'daki Hizbullah brosu, her yatan ve her cinsten onbinlerce insan ile ocuklarn ehadet gnlls yazdran kara arafl annelerle, siyah sarkl mollalarn girip kt bir halk karargh gibiydi. Hizbullah ideolojisi, "iyi ve kt" temeline oturtulacak kadar basit olduundan, kasaba ve kentlerdeki yoksul kesimlerle, mevcut dzene tepki duyan fazla bilgi sahibi olmayan kimseleri kolayca etkileyebildi. lahi toplumunun kurulabilmesi iin eytan'm her yn, gerekirse zorla ortadan kaldrlmalyd. (Amir Taheri,age, s. 103) O halde, "eytan'n evredeki varl belliyken, slamclar gzlerini kapatamazlard." (eytan Partisi Allah Partisi, Tahran, 1984) Hizbullah, 1979'da (devrim sonras) mollalarn Tahran sokaklarnda siyasal dmanlaryla atmasn salamak iin, Humeyni tarafndan yeniden can339 landrld. Balangta ellerinde bak, zincir, kibrit ve asit gibi malzemeler olan Hizbullah yandalar; muhalefet szclerini ldrerek, hkmeti eletiren gazeteleri atee vererek, peesiz kadnlara asit ve jiletlerle saldrarak n, kazandlar. Tahran'n gecekondu kesimlerindeki isiz ve ezilmi sulular tarafndan seilip toplanan bu militanlara, devrimci faaliyete katlmalarnn karl olarak haftalk 2000 bin riyal deniyordu, (age,) Bu kesim, ksa srede slamc ynetimin halk kanadn oluturdu ve 1981'e gelindiinde, Humeyni ynetimine muhalif Maoculardan liberallere kadar btn muhalefeti ezmeyi baard, (age) Bizzat bu rnek bile, "slam'n znde demokrasiden daha mkemmel bir sistem (ura) oluturup, barl arlarla slamlatrmay hedefledii, dinde zorlama olmad ve insan haklarn her eyden stn tuttuu" yolundaki slamc iddialar yalanlamaya yeter. Ayrca bizzat bu rnek, yanl ynlendirilen yoksul kesimlerin kendilerini kurtaracak snfsal ideolojilerden ne denli uzaklaabileceklerini gsterir. Yine ayn rnek ve slam egemen toplumlar iin "ia ,sistem ve dzenddr dolaysyla hep zgrlkten ve kurtulutan yanadr. Bu anlamda devletle arasnda bamllk ilikileri yoktur" trnden grlerin geersizliini de kantlar. rneklersek ran'daki Ulema, 19. yzylda iktidarda olan Kaar hanedanln destekledi. Ky kkenli Babi hareketinin bastrlmasnda nemli rol oynad. Ttn konusunda halkn deil, iktidarla ngilizlerin yannda yer ald. 1906-1911 anayasa Devrimi'nde Ulema blnd. Tutucu Ayetullah'lar ise hep ah' (1941) desteklediler. Aslnda her snfn ve kesimin bir ideolojisi 340 vardr. Bu da iktidara gelince, kendini dayatmaya kadar gtrr. 1981'de "Tahran'n her santimini igal ettik" diye vnen Hizbullah lideri Hadi Gaffari, 1982'den sonra Hizbullah'n daha sistematik biimde rgtlenmesini planlad. Humeyni, devrimden nce faaliyet gsteren 25 eylemci rgte, Hizbullah ats altnda birlemeleri talimatn verdi/Tek Parti Hizbullah, Tek Lider Ruhullah" slogan altnda birleen rgt ve liderleri unlard: Hedefiyye (sfahan), slamn Fedaileri (daha sonra Devrim Mahkemelerinde muhalifler hakknda seri idam kararlar veren Ayetullah Sadk Halhali), slam Mcahitleri (Behzad Nebevi ve Muhammed Ga-razi), Fecr Inkilab (Devrim afa), slam Milletler Partisi, El Mav'ud (Randevu), slami Kurtulu Partisi... Hizbullah rgtlenmesi Hizbullah. rg t yaps, yerel camiilere (Takiyye) dayanyordu. 'Muharrem aylarnda genellikle bir Mol-la'nn ynettii bu Takiyye'lerdeki sorumlulara Mes'ul /denilirdi. Mes'ul evresinde ise bir grup gnll olur ve bunlar, yelerin Hizbullah ile balantsn salard. Eski ynetimin bask ve zulm yznden ldrlen kiilerin ksz ve yetimleri (ey-tan'm zulmne urayan) arasndan seilen bu gnlllerin ilk grevi, Takiyye yetki alanna giren herkesi, Cuma namazna armakt. Byk kentlerde Takiyye yetki alan iine yaklak 3000 kii girer. Yardmclar Takiyye alanndaki ev, iyeri, apartman vs girip; gelime ve bilgileri Mes'ul'e rapor ederler. Haftalk toplantlar srasnda alman bu raporlar, Mes'ul tarafndan, genellikle Humeyni'nin atad Ne341 madiye mam (mam Temsilcisi)lara sunulur. Bu Tem-silci'lerin lke ve Ortadou apndaki sorumlusu ise Hcet-l slam Hadi Gaffari (Hizbullah lideri) dir. (age,s.l04/105) Hizbullah rgtlenmesinde iki kilit anlaytan biri liderliktir. Ayettullah Humeyni, kelimenin basit anlamyla siyasal lider deil; mutlak irade ve gc temsil eden Allah'n yeryzndeki temsilcisidir. Buyruklar resmi parti hiyerarisi araclyla deil, radyo ve TV. mesajlaryla iletilir. Bunlara annda ve gz kapal itaat etmek gerekir. Humeyni (Yce lider) mesaj hakknda ayrnt vermek zorunda deil; ima yoluyla da anlatabilir. Gerisi mam Temsilci'leri ve Mes'ulTerin iidir. Szgelimi Humeyni, 1983'te, Amerika'nn Lbnan'daki utan verici igaline son verilmesini isteyince, Beyrut'taki patlayc ykl kamyonun infilak etmesi sonucu, 241 Amerikal ve 58 Fransz asker lmt. kinci nemli kavram ise ehitliktir. slam, intihan yasaklad iin, hak
7-4-2013
pagina 85 van 148
yolunda ldrmek ve ldrlmek n planda tutulur.Bu balamda "ehitlik, Allah tarafndan bahedilmi zel bir fazilef'tir. ehitler Ev-liya-ul Allah (Allah Dostlar) sayldndan, Mes'ul'ler en heyecanl militanlar arasndan seerler ehitleri. Humeyni'ye gre 20 yan zerindekiler, eytani uygarln rml iinde kirlendiklerinden, ehitler 20 ya altndaki genlerden seilmeliydi. (age,s.lO6) Msr, Cezayir, Tunus, Filistin ve Lbnan'da ocuk denecek yatakilerin silahlara sarlmas da, bu Hiz-bullah zihniyetten kaynaklanr. nk slam'da yaam blen tek izgi, Temyiz'dir: Yani doruyu yanltan ayrabilme yetenei. Kzlarda dokuz, erkeklerde ise 16 ya esastr. 342 Dnyaya adalet getirmek iin Kutsal Sava'a (Cihad) katlp mam (Humeyni) ocuu olarak grevini yerine getireceine yemin eden her Hizbullah yesi, zel eitim kamplarnda gerekli siyasi ve askeri formasyondan geirilir. Bu sre sonunda mezun olanlara ehadet Gnlls ad verilip, alnlarna krmz ehitlik band taklr. Bu eitim programmi hazrlayan rgte ise Baseyc (Seferberlik) denir ki, Hizbullah'in yan kuruluu gibi faaliyet gsterir. 1986 rakamlaryla, ran ynetimi, 2 milyon kiinin bu eitim kamplarna katldn saptamt. Oysa hedeflenen say 20 milyon insand. 1982'de, Baseyc tarafndan yetitirilen bu gnll ocuklar, Devrim Muhafzlar'run (Pasdaran) rehberliinde Irak-ran cephesinin mayn tarlalarna srlmlerdi. mam'm ocuklar srler gibi srldkleri tarlalarda paralandka, Tahran'da siyasi ve toplumsal sarsnt dodu. Bunun zerine, Hizbullah, demagojik yolla savunmaya geerek "ehadet Gnllleri, kendilerini feda ettiler" dedi. (age,s.lO8) Kukusuz bylesine kalabalk gnlller ordusunun ortaya kmas, sadece askeri ve ideolojik eitimden kaynaklanmyordu. in maddi mevvikler yn de vard. Mesela ran ynetimi, ehadet Gnlls ailelerine parasal ve benzer mali yardmlar yapyor; buzdolab, diki makinesi ve stc ev aletleri bile veriyordu. Yine bu ailelere, 2 milyon riyal tutarnda faizsiz kredi alyordu. Srf bu nedenle ciddi bir mali kriz yaayan hkmet, kredi uygulamasn kesti, (age.) Darya Ynelik Kuvvet 1986'daki askeri eitimlere katlan 75 bin gnll arasnda seilenler ise nihai eitimden geirilip, rejim 343 muhaliflerine kar ierde ve darda Vurucu Kuvvetleri oluturdular. "ntikam Alan Allah" fikri, ilk kez Eyll 1979da Sadk Halhali tarafndan yazl olarak ortaya atlm, Humeyni de ciddi olarak bunu 1980'de dnmt. Daha sonra bu zel kuvvet Ani Darbe Birimi adyla rgtlenip,dinsel terimlerle aniandrlan eitli kollara ayrld. Iran, 30 Temmuz 1981'de Pasdaran arasndan setii ve ok zel olarak eittii 150 kiiyi, "mezuniyet gnnde mbarek " unvanyla ereflendirip, ;/mam'n hizmetine tamamyla hazr" hsle getirdi. Bu militanlar vasiyetnamelerini yazp imzalamlard. Bu zel birim, ynetim muhaliflerini (Beluci, mark-ist, Krt, liberal vs) temizledikten sonra, slam dev riminin blgede yaylmasna da katkda bulunacak "fa aliyetler de balatacakt. Birim sorumlularndan ve Lbnan'daki Hizbullah kurucularndan Mustafa amran'm yakn arkada Mahallati, 1985'te esrarengiz biimde ortadan kaybolunca, yerine Humeyni'ye ok bal ve ekici bir kiilii olan Hcet~l slam Mehdi Haemi geti. te bu Haemi slam devrimi iin, "Arap ve slam lkeleri kurtulu ordularnn ncl" grevini stlendi (Le Figaro, 11 Ocak 1986) Mehdi Haemi, yldz parladktan sonra "slam Dev-rimi'ne kar darbe plan yapmak" ile sulanp idam edildi. Bu adamada ran, ikinci srama noktas olarak Lbnan' seti. nk bu lkede ilgin bir Snni-ii kktendinciler koalisyonu balamt. Tahran, bu slami ittifak, "Ha'a tapanlarn Lbnan'daki egemenliklerine son vermek iin halk harekete geirecekti." Bu tahlilden sonra ran, kendi topraklar dnda silahl birimler bulundurduu iki lke olan Lbnan ve 344 Suriye'ye de yatrm yapt. 2200 kadar Devrim Muhafz, Suriye'nin bakenti am yaknlarndaki Zey-nebiyye ile Lbnan'n eyh Abdullah ve Bekaa va-d isindeki Baalbek kamplarna yerleti. Bu birliklerin komutan Mahmud Kanaani, Tahran'daki Devrim Muhafzlar Komutan Muhsin Rizai ile dorudan balant halindeydi. Muhsin Rzai ve Hizbullah lideri Hucet-l slam Hadi Gaffari de bu kamplar sk sk ziyaret ederlerdi. Bu kamplarda, Lbnan ve dier slam lkeleri iin devrimci yetitirmek amalanyordu. Nitekim o tarihten sonra da, Ortadou'nun birok lkesinde ran yanls saysz rgt ve hareket ortaya kt. Lbnan'daki slamc hareketler de, esas olarak ran'a bal olmakla birlikte, Suriye ile ran, FK ile Suriye arasnda oynamaya baladlar. Ortam ve zamana gre deien dengelerde, slamc hereketer, ran ile Suriye'nin Bati nili kl ilikilerine bal olarak etkileri gnmze kadar sren, Batllar karma olaylarna imza attlar. srail'e kar direni ve eylem planlarna youn biimde katldlar. Filistinliler ile iiler arasndaki atmalarn faal taraflar oldular. Gnmzde bile Suriye, bir yandan seimler yoluyla denetim altnda tuttuu Lbnan hkmetini Bat'ya kar kalkan olarak kullanrken, Hizbullah' da srail ve ABD'ye kar mzrak gibi kullanmaya alyor. Hizbullah'in bu yn herkese iyi bilindiinden zerinde fazla durmuyoruz. Hizbullah Parlamentoda nemli olan Lbnan gibi iddetin kol gezdii bir lkede, Hizbullah'n, dier lkelerdeki benzerlerinin 345 tersi bir tavr taknarak yasal seimlere katlp ilk kez Hizbullah adyla parlamentoya milletvekili sok-masdr. Bu ilgin deneyi Hizbullah liderleri yle ge-rekelendirdiler:
7-4-2013
pagina 86 van 148
eyh Seyyid Muhammed Hseyin Fadlallah (Hiz-bullah'm manevi lideri): "Siyasi olarak faaliyet gsteriyorsanz, ebedi billah havada uamazsnz. Ayanz yere basmanz gerek. Bu topraklar zerinde yaayan herkesle temasa gemeli, sizi hedefe gtrecek her kapy almahsnz. Pratikte olumsuzluk olmaz; tersine olgulardan kamak, sizi olumsuza iter. Eer slamclar, slam'n hayata egemen olmasn istiyorlarsa (ki liberaller ve sosyalistler de kendi grlerinin gnlk hayata egemen olmasn isterler), bu pratii yaamallar. nk bu pratik, daha byk alanlarda oynamaya ve mcadele etmeye giden kprdr. slamclarn sadece kltrel veya ibadet ortamnda kalp kendilerini tecrit etmeleri gerekmez. slamclar, siyasete de oynamallar. Darya ve hayata almalar gerekir. Kukusuz byk siyasi alanlarda almak ve vermek, yani pazarlklar vardr. Ama biz slamclar, her eyden nce bu hayatn insan olmalyz. Baknz, rzgarlar bile zaman zaman frtna halini alr; zaman zaman ilkbahar nesimi oluverir kimi zaman da samyeli olurlar. Kii, bu ortamda hem kendisi hem de bakasyla birlikte vardr. iddet de yle; belli bir dzeyi yakalamak zorundadr.iddetin tmyle kt olmas gerekmez. Yoksa cerrahi ameliyatlar, ulusal kurtulu hareketleri ve zulme kar isyan olmazd. Biz mslmanlar, genel slami izgide darya az; ama ayn zamanda ayrdedici bir hat zerinde yryoruz. 346 Mutlak hayat olmad gibi inandmz deerler de mutlak deerler deil. Ancak bunlar olgularn deerleri. Szgelimi slam'da yalan haramdr ve olumsuz bir deerdir. Ancak doru sylediinizde bir kiinin lmne neden olacaksa, yalan mubah ve olumlu bir deere dnr. htiyalarmz, hedefimizde gizlidir; hedeften vazgemiyoruz, aralar deitiriyoruz. Hedef, arac temizlemi oluyor. Burada Makyavelci bir tutum alp 'hedef her ey, ara hi bir ey' demiyoruz. Olaylara iki ynl bakyoruz. Yalann olumlu, dorunun ise olumsuz deeri olabilir. Savan olumlu, barn ise olumsuz bir ilevi de olabilir. Varmak istediiniz byk hedef nemlidir." (El Vatan El Arabi, 28 Austos 1992) Fadlallah, "Lbnan ekonomisi piyasa ekonomisidir. Bu sisteme kar tavrnz nedir? " sorusunu da yle yantlad: "Doru, serbest piyasa kural geerli. Lbnan liberal ekonomiyi uyguluyor. Ancak bu sistemin paralara blnp gereken yerinden istifade edilmesi gerekir." Lbnan ii lider ayn dergide kan demecinde, Irak lideri Saddam Hseyin'in devrilmeyi nedenini, "Bat ve ABD, henz Saddam'n varlna muhtatrlar" diye aklad. Hasan Nasrallah (Hizbullah lideri): Seimlerde, beklentilerin tersine, kazandk. nk kendimize gveniyorduk ve halk bize gveniyordu. Baalbek-Hermel blgesindeki kazanmz srpriz deildi. nk kiltesellik, Cihad eylemcilii, hizmet ve kltrel ynden halk bizi tanyordu. Devletin bile yapmad hizmetleri halka sunduk. Ayrca seimlerde iyi altk, youn gsteriler yaparak kitleleri etkiledik/Seimlere neden katldk' diye soruyorsanz, yantm hazr: Her 347 eyden nce, biz gnlk yaammza giren ve sren eylemciliin gerei, bir direni partisi ve direni hareketiyiz. Bu grevimizi bitirdiimiz an, kutsal grevimize de son vermi oluruz. Parlamentoya girmemiz, direni partisi olma zelliimizi yok etmez. Biz parlamentoya, btn Lbnan'n direnii olmas iin giriyoruz. Mesela yetkililer, srail topraklarmzdan ekilmedii zaman, devlet ile milletin direnii olacaklar' yolunda sz verdiler.Ayrca Gney. Lbnan'da direnen halk da siyasi, ekonomik, kltrel ve toplumsal gereksinimler duyuyor. Kald ki, lke apnda ekonomik geim sknts diye bir ey var. slam insanlara hizmet ve mazlumlarn kurtarlmas olduundan, ezilenlere elimizi uzatmak zorundayz. Bu nedenle lke apnda siyaset yapyoruz. lke apnda esas sorun mezhepiliktir. Bu mezhepi sistemin iptal edilmesi iin Meclis'e girdik. nk mezhepilik Lbnan'da i sava demektir. Biz toplumsal ve siyasal eitlik istiyoruz. Neden Hristiyan Maruniler hep cumhurbakan veya Merkez Bankas mdr oluyor da bir Drzi, bir ii, bir Ortodoks olamyor? Buna are aryoruz.Bu anlamda mezhepi deiliz. Lbnan slam Cumhuriyeti kurma projesine gelince, hi bir zaman bunu nermedik; gndeme getirmedik. Ne yazl ne de szl. Buna karlk bu mezhepi sistemin zalim ve bozuk olduunu ve deimesi gerektiini syledik. Alternatif sistem ise, Lbnan halknn belirleyecei bir sistem olmas.nemli olan eitlik, adalet, bar ve huzur getirmesidir. Bu dzlemde Komnist Partisi bile, 'byle bir dzeni sadece ve sadece marksizm salayabilir' diye bir sylemde bulunabilir. Yeter ki dediini gerekletirsin. Biz onlarn seimine sayg duyup 348 yardmlarna koarz. Ama bize gre de Lbnan'n sorunlar, sadece slami temelde zlebilir. Biz zor yoluyla slam devleti kuramayz Lbnan'da. lkenin doas buna aykr... ran insani ve ahlaki ynden Lbnan'daki ezilenlere ve Mcahitlere her zaman yardm elini uzatmtr. Ancak biz, Lbnan'daki ran Cemaati deiliz; onlarn uzants deil, bu topran direniileriyiz. Aslnda Lbnan Hizbullah', srail'in bu lkeyi -1982'de igal etmesine tepkisi sonucunda dodu. ran'daki atmosferden etkilenip yararlandk. Bu direniimizi de srdryoruz... 'Akll olun' diyenler var. Akll kimseler hep siyaset yapt ve lafla ii yrttler. Oysa deliler savap mcadele ederek basan kazandlar. Batl rehineler olaynda Hiz-bullah'n parma yok. Bunlar defalarca akladk. ster inanrlar ister inanmazlar."(El Vatan El Arabi, 11 Eyll 1992) slamda nc Yol mu? Hizbullah'n Lbnan'da parlamento seimlerine katlp milletvekili karmas, ayn zamanda radikal slamc kesimde "parlamenter sistem iinde oynamak caiz mi deil mi?" tartmasn gndeme getiriyor. nk kktendinci slam, mevcut sistemleri kafir ilan edip, modern Cahiliyye diye niteledii iktidarlarn ynettii topraklan "Dar-l Harb" olarak grerek Ci-had yaplmasn istiyor. Dolaysyla mevcut dzenin hibir kurum ve kuruluuyla herhangi bir biimde balant kurmuyor ya da ibirlii iine girmiyor.Irak ynetimine muhalif slamc
7-4-2013
pagina 87 van 148
(ii) yazar, Muhammed Abdulcabbar, "Lbnan Hizbullah Hareketiyle Sessiz Tartma" balkl yazda bu konuyu yle irdeliyor: " 349 Hizbullah, Lbnan'da slam devleti kuracan ilan etmiti. slam devleti, Allah'n topyekn hakimiyetine dayanr. Bu ise slam'n btn ynleriyle uygulanmas anlamna gelir. Sormak gerek: herhangi bir nedenden tr slam devletinin kurulmas mmkn deilse nasl bir tutum taknlmak? Burada iki izgi var: Biri, mevcut durumu tmyle reddetme ve doal olarak iddete bavurma. kincisi ise mevcut durumdan yola kma. Daha nce karlatm Hizbullah Genel Sekreteri (o zaman henz deildi) Abbas Musevi'ye sormutum: Hizbullah'n siyasi projesi nedir? Musevi yantlamt: slamiyet ve direni. Ancak Hseyin Fadlallah (Hizbullah'n manevi lideri-FB) 31 Ocak 1989 tarihli konumasnda bu fikri sert biimde eletirip, Hizbullah rgtnn, 'Lbnan'n gnlk siyasi hayatna ve halkn i meselelerine yeterince ilgi gstermemekle ve mevcut durumla ibirlii iine gitmemekle byk bir hata yaptn' syledi. Fadlallah'a gre bylesine elverili tarihi bir frsat yakalanmken, dars asndan olduu kadar ierisi- asndan da nemli siyasi projeler gelitirilerek asl amaca varlabilir ki, bu da mevcut durumu kabul etmek ve ona gre davranmakla balar. Mevcut kurumlarla ibirlii yaparak dzene muhelefet etmek, bylece hedefin nndeki engelleri kaldracak baz slahatlar (reformlar) gerekletirmek gerek. Fadlallah, 1988 Haziran aynda yapt bir konumada ise/slam devletinin kurulmasnn imkansz olduu bir durumda, bakalaryla birlikte nsan Devleti kurulmasn' neriyor. Son parlamento seimlerim de alrsak, slamclarn nndeki nc bir seenekten sz etmek mmkn. yleki; slami devlete varmak iin, ille de iddet kullanmak ge350 rekmeyebilir.Halkm gnlk yaamndan ve mevcut kurumlar kanalyla dzene muhalefet etmek,bylece slami topluma varana kadar imdiden engelleri reformcu yollarla ortadan kaldrmak." (El Hayat, 16 Austos 1992) Bununla birlikte Lbnan Hizbullah rgt iinde, parlamenter sisteme katlma konusunda gr ayrlklar kt. eyh Subhi El Tufeyli nderliindeki bir kanat, parlamenter sisteme katlmann "Lbnan'daki mevcut siyasi oyuna katlma anlamna geldiini ve bylece sistem erevesinin benimsendiini" ileri srerken, konuya ilikin gr ayrlklarn gidermek iin ran'n bakenti Tahran'a giden Hasan Nasrallah ise unlar syledi:"Biz, srail ile snr boyunda eylemlerimizi arttrdk. Bizim sadece politikaclara dneceimizi dnen dmanlarmz yanlyor.Dostlarmza da u gvenceyi veriyoruz: Biz hala slamc bir direni hareketiyiz." (El Vasat, 30 Kasm 1992). Nasrallah, ayn grmede, ran'n maddi ve manevi desteini ald. Ancak Rafsancani, kk biraderi Hasan Nasrallah'a iki d birlikte verdi: "Hem eylemlerinizi artrn hem de seimler ncesi duruma dmeyin. Yani mevcut siyasi ortamdan ekilmeyin ve parlamentoda bulunun!" Lbnan'da rgtler 1) Emel: Kitle temeline sahip mezhepsel rgtlerden biri olan Emel, 1978 ylnda Libya ziyaretini yaparken esrarengiz biimde kaybolan ran kkenli ii lider mam Musa Sadr tarafndan 1974'te siyasi bir hareket olarak balahld.Lbnan'n ii kesimine siyasi bir kiilik kazandran Emel, Hareke-tl Mahrumin (Yok351 unlar Hareketi) adnn ksaltlm. Siyasi olarak politik arenaya kan bu rgt, lkenin i sava koullarnda hzla silahlanarak milis hareketine dnt ve ksa srede byd. Silahl Emel'in gerek kurucusu ise ran-lrak. savanda 1984'te Kuzistan blgesindeki atmalar srasnda len ranl milis komutan (Basic) ve Mehdi Bezirgan hkmetinin Savunma Bakan Dr. Mustafa amran. Lbnan i savandan beri liderliini Nebih Berri'nin yapt Emel'in temelinde ran harc var. Fakat rgt 1975'ten beri Tahran yanls Hizbullah rgtnn tersine, ran ile Suriye arasndaki dengeleri korumay srdryor. Hatta zaman zaman Suriye ynetimine daha yakn duruyor; yer yer de srail ile geici gizli ittifaklar kurabiliyor. 1986'dan balayp bir yl kadar sren ve Kamplar Sava diye bilinen Gney Lbnan'daki Filistin-Emel atmasnn ardnda hep bu srail ile ittifak yatar. Emel rgtnn, geni bir taban olmas nedeniyle iinde eitli eilimleri barndrd ve eitli istihbarat rgtlerinin (srail, ran, Suriye, Amerika vs) rgt iine szarak kanatlar meydana getirdikleri syleniyor. (Cengiz andar, Tarihle Randevu, Yaln Yaynlar, -s. 18) Bern, bu kanatlararas rekabet yznden Filistin direni gruplar, Hristiyan milisler ve ran yanls Hizbullah rgtyle dnem dnem atmalara girmitir. Lbnan'da 1992 Eyll seimlerinde kazanp, geleneksel ii nderliini deviren Nebih Berri, yakn arkada Parlamento eski Bakan Hseyin El Hseyni'nin yerine Meclis Bakan oldu. Amerika'da benzin istasyonlar ve Gney Afrika'da elmas ti352 carethaneleri olan Berri, gnmzde Batl lkelerle uzlamac bir izgi izleyen Suriye'nin mttefiki durumunda. 2) Tevhid: Lbnan'nn Kuzey kesimindeki Trab-lusam kentinde, ran'a sempatiyle bakan Snni eyh Said aban nderliinde kuruldu. grubun (Snni Ihvanc kesimin iindeki Cundullah ya da Allah'n Askerleri adl slamc hareket, Suriye Baas Partisi kart Halk Direnii ve FK'nn ana kanad El Fe-tih'in) oluturduu Tevhid, Lbnan i sava srasnda Trablusam kentini tmyle denetim altna almt. eyh Said aban, Msr El Ezher slam niversitesi mezunu, 60 yanda bir din adam. Daha nce pek tannmayan aban, 1980'li yllarda, camiilerde "1000 yl nceki gibi gnmz Hal ordularna kar koymamz gerekiyor" yolunda vaazlar verince n artt. ran ile Ortadou dzleminde balant kurup Tahran' ziyaret edince blge apnda iyice nlendi. Tevhid, komiteler yoluyla Trablusam'n her mahallesine (Alevi semti Baal Muhsin dnda) yayld. Her komitenin banda genellikle militan bir Snni din adam
7-4-2013
pagina 88 van 148
bulunuyor. slamc temelden yola kan Tevhid, ksa bir sre sonra tm rakip siyasi ve ideolojik rgtleri tasfiye etti. rnein, i savata Hristiyan milislerine kar ilerici Mslman cephede saf tutan Lbnan Komnist Partisi milisleri de kentten kovuldu. (age,s.25O) Ayrca, kentte yaayan ama atmalarda pratikte tarafsz kalan Rum kkenli Hristiyanlar da kentin dna srld. Bu, ayn zamanda radikal slamc rgtlerin iktidar kazanmalar halinde lkede nasl bir ynetim kuracaklarnn ve ne tr bir demokrasi uygulayacaklarnn kk bir modeli olmas bakmndan uyarcdr. , 353 Tevhid lideri Said aban yle diyor: "Yce Allah tarafndan kurulan tek ve mkemmel (siyasal) sistem olan slam'a kar demokrasiyi reddetmeliyiz. Yrmz balamtr ve bu yry, Avrupa ve Amerika'nn fethedilmesine kadar devam edecektir. Umutsuzluk iindeki dnyann kurtarlmas iin elde kalan tek yol slam olduu iin, btn dnyaya kurtuluu getirmek bizim grevimiz. Kimsenin rya grdmz dnmesine izin vermemek de..." (Bugnn Douu, Beyrut, Ekim 1983) 3) slami Cemaat: Lideri Dr. Fethi Yeken. 1945'lerden 1960'lara kadar Lbnan'da rgtl olamayan ihvan, ilk nce Rahman'n Kullar sonra da slami Cemaat adyla, arlkl olarak 1975'ten sonra toplumsal ve siyasi alana girdi. Msr ve Suriye'deki ihvan ile yakn ilikileri var. Daha ok lkenin gneyindeki sahil kenti Sayda'da younlayor.Son parlamento seimlerine katlp Meclis'e milletvekili sokmay baardlar. 1992 Kasm aynda Lbnan Cumhurbakan lyas Hirawi'ye kar giriilen baarsz bir suikast planna adlar kart.(El Hayat, 25 Kasm 1992) 4) slami Hayr Projeleri Cemiyeti: 1930'da eyh Nazar Halebi bakanlnda kuruldu. imdiki lideri ie siyah derili olduu iin El- Habei adyla nlenen eyh Abdullah El Harari olup, ortalkta gzkmeyi pek sevmeyen bir din bilginidir. 1992 seimlerinde parlamentoya iki milletvekili sokmay baaran cemiyet, lmlyla tannyor ve ABD, Rusya, Avusturalya, Tayvan gibi lkelerde toplam 33 ube am bulunuyor. Cemiyet, ihvan akmn Haricilikle suluyor. Bu arada Ulema Cemiyeti ve Hizb-u Tahrir gibi kk apl cemaatler de Lbnan'da bulunmakla bir354 likte, dierleriyle pek geinememekteler. zellikle Hizb-u Tahrir, radikal sylem ve geleneki slam'a aykr gelen davran ve bildirileriyle tepki topluyor. 355 B)RAN Eylemci slam Merkezi ran slam nkilab, sadece ah ynetimini devirmekle kalmad. Asrlar nce slam egemen snflar arasnda balayan (Ebubekif, mer,Osman ve Ali) arasnda balayan daha sonra Kerbela Olay ile kitlesel bir gelenee dnen gr ayrlklarn da, kendince zmek istedi. Cihan- mul slam (Dnya slam ya da slamn evrensel karakteri ve mesaj) iddiasndan hareketle Krfez, Ortadou, Afrika Boynuzu, Kuzey Afrika ve Orta Asya lkelerinde ok ynl faaliyet iine girdi. Dnr Alvin Toffler "Dnyann rekabet ye ilgi oda Orta Asya, Uzakdou ve Pasifik'e kayyor. slam da bu yne doru yaylma gsterecek." diyor. (Sabah, 14 Aralk 1992) Biz bylesi bir iddiann peinde deiliz. Ancak ran'n, Orta Asya'da devlet karlarnn olduu ya da dnyadaki boluktan istifade ederek blgesel yaylmac bir siyaset izledii inkar edilemez. te yandan u da bir gerek: Humeyni, Hz. Ali'den balayp Caferi mezhebi olarak sistemleen slamc grleri; tarihsel, siyasal ve toplumsal bir boyutuyla 356 irdeleyip; slam'n Snni ve Hanefi yorumuyla tarihsel bir hesaplama iine de girdi. Bu ayn zamanda ran'n ideolojik adan blgede bir denetim kurmay hedeflediini de gsteriyor. Deiim iin iddeti art koan radikal slam ideolojisi ve bunun ia yorumu, slam Cumhuriyeti'nin kurulu srecinde, hedefleri ne kadar gizli olursa olsun, blgede askeri bir denetim kurmayamalyor. Bu amala ran, ncelikle Hizbullah fikriyatn irdeledi. Hizbullah yntemiyle kendi topraklarndaki muhalifleri (ya da rejim dmanlar/i dmanlar) nce denetim altna ald, sonra da imha etti. Derken ardndan Devrim Muhafzlar (Pasdafan) araclyla, devletin kitleler iindeki acmasz denetim mekanizmasn kurdu. Ynetimin kitleler iindeki ayaklarn oluturan birka nemli rgt sralayalm: slam Devrim Komiteleri, slam Devrimi Muhafzlar Kolu, Yardm Komiteleri, Cihad- Sazendagi, Seferberlik rgt, Mustazaf (Ezilenler) Fonu, ehadet Fonu...... (Mesih Muhaciri, Halklarn Kurtuluu ve slam Devriminin Dinamikleri, Akadami, s.90/104) Bu olayn i boyutu. Bir de olayn d boyutu var. ran d siyasetini yle tanmlar:"...siyasi, kltrel, ekonomik alanlarda slam'n temel prensiplerinin yerlemesi, ayn zamanda ezilen uluslara yardm etmek, zgrlk, adalet ve gerek yolunda mcadele eden zgrlk hareketleriyle ibirlii, ilah ve slam bir grev saylmtr." (age,s.l29) Yine ran slam Cumhuriyeti Anayasas'nn 154. maddesinde "u halde baka milletlerin iilerine karmaktan tamamen saknmakla birlikte, mus-taz'aflarn (ezilenlerin) mstekbirlere (ezenlere) kar 357 hak arama mcadelesini, yeryznn her noktasnda destekler." diye formle edilen bir ifade yer almaktadr. Kukusuz teorik olarak makul karlanabilecek bu siyaset, pratikler srecinde anlam kazanabilir. ran'n, aralarnda slamc olmayan rgtlerin de bulunduu Ortadou'daki birok siyasi hareketi destekledii de inkar edilemez. Bu nedenle gerek blgedeki monarik Amerikanc slamc gerekse Batc laik ynetimler, ran
7-4-2013
pagina 89 van 148
iin "Ortadou'nun Kbas" deyimini kullanrlar. 2/8 Aralk 1992 tarihli Suudi dergisi El Mecelle bu tanm kapak konusu yapmt. Ayn dergiye gre, ran'n; Pakistan, Lbnan, Afganistan ve baz Arap lkelerindeki devrimci faaliyetler iin 1990'da harcad para miktar 120 milyon dolar buldu. Ayrca gerek basn yayn organlarnn yayn ve datm gerekse eitli uluslararas fikirsel/siyasal (konferans, panel, sempozyum) faaliyetler iin harcanan para ise milyonlarca dolar buldu. 1991 btesinde devrimci rgtler iin ayrlan fon % 20 orannda arttrld. Krfez lkelerindeki slamc rgtlere olan ran yardm, belli azalmalar gstermekle birlikte (ran ynetiminin bu yndeki iddialar yalanlamasna ramen), hala srmektedir. zellikle bu yardmlar, ehadet ve 15 Haziran messeseleri erevesinde yrtlmektedir. Yine Humeyni'nin olu Ahmed ile Parlamento Szcs Hcetl-islam Ali Ekber Natk Nuri vev Yksek Yarg Kurulu Bakan Muktadai'nin bu yndeki demeleri, Cumhurbakan Rafsancani'nin "biz 'blgedeki rgtlere yardm etmiyoruz" trndeki resmi sylemine kar kantlar olarak gsterilebilir. Hemen belirtelim ki, ran ynetiminde de konuya ilikin iki farkl tutum vardr. 358 , Tahran'da lk Toplant . ran'n blgedeki devrimci ya da kktendinci (slamc ya da olmayan) rgtlerle ilikisinin teorik dzlemini yukarda zetlemitik. Bunun pratii nasl gerekleti? 1980 ubat aynda ran'n bakenti Tahran'da yaplan Uluslararas Ulusal Kurtulu Hareketleri ve Devrimci rgtleri Konferans balang saylabilir. Bu konferansta genelde srail siyonizmi ve Amerikan emperyalizmi aleyhine sloganlar atlarak, hem sol kesimlere hem de slamclara ar yapld. Humeyni iktidarndan bir hafta sonra, FK lideri Ya-ser Arafat, daha nce rgt El Fetih tarafndan eitilen ranl muhaliflerden olup Devrim sonrasnda nemli grevler stlenen Ahmed Muntazari (Ayet-tullah Muhammed Muntazari'nin olu) ve Celal El Farisi eliindeTahran'a gitti. Arafat, Tahran'da, resmi ve halk dzeyinde muhteem bir ekilde karland. Artk ran, blgedeki devrimciler ve deiiklik isteyen rgtler iin yeni bir cazibe merkezi haline gelmiti. iran'n arsna icabet edenler oaldka, Tahran'da Kurtulu Hareketleri Dairesi adyla bir blm oluturuldu. Bakanlna da Sudabe Sadifi adnda bir bayan getirildi. Sadifi, Humeyni'nin Paris gnlerinde evirmeni, sonradan eski Cumhurbakan Beni Sadr'm dostu olan adanfarbur/un eidir.(ags) Ad geen Konferans'a katlan rgtler unlard: * Abu Cihad lakabyla bilinen Halil El Vezir (srail ajanlarnca Tunus'ta ldrld.) bakanlnda tm Filistin rgtlerini temsilen bir heyet, * Aralarnda Nasr milliyetiliini savunanlar da bu359 lunmak zere eitli Lbnanl rgtler, * Irakl ii muhalif rgtler, * Msrl radikal slamc rgtler, * Tayland "Fettani" rgt, * Kuzey Afrikal (Fas,Tunus,Cezayir,Libya) slamc rgtler, * Sudan slamc hareketleri heyeti, * Pakistanl ii rgtler, * Filipinlerdeki slamc Moro hareketi, Bunun yan sra, ad san bilinmeyen irili ufakl onlarca rgt de katlanlar arasndayd. Konferans'a katlp bakan seilen FK nderlerinden Abu Cihad, salonda maskeli olarak oturan ve nnde rgtn (hayali?) adn tayan tabeladan baka birey bulunmayan insanlar grnce duruma itiraz ederek, "ya maskelerini karrlar ya da ekilirim !" tehdidinde bulununca iin rengi de deiti, (ags) Tahran'daki Amerikan bykeliliini basarak iindekileri rehine alan ranl radikalleri destekleyen bu rgtler, Tahran ynetiminden yardm ve dayanma sz de aldlar. Konferans'n ardndan kurulan Kurtulu Hareketleri Dairesi'nin Sadifi'den sonraki bakanlna Mehdi Haemi (Muntazari'nin akrabas) getirildLEmrine de geni maddi ve manevi olanaklar verildi. rgtler imparatorluu Mehdi Haemi ilgin bir tiptir aslnda. ah ynetiminde, radikal slamc tezlere kar kan As-fahan din adamlarndan emabadi, ei ve bir yaknm ldrmekten tutuklanp yargland. 1976'da yarglanp idama mahkum edildi. Ancak ran'n nl istihbarat 360 rgt SAVAK araya girerek hayatn kurtard. Hu-meyni ynetiminde ran stihbarat rgt eski Bakan Hcetlislam Muhammed Reyehri'nin mahkemede akladna baklrsa, Mehdi Haemi, o dnemde SAVAK iin alan bir elemand. ran devrimiyle birlikte cezaevinden kan Haemi, 1985'e kadar lkenin nde gelen isimlerindendi. Ancak Muntazari/Rafsancani rekabetinin yandalarndan biri olarak tutukland. O srada tutuklama nedeni, "devrime kar' darbe hazrlamak" diye akland. Gerek neden ise iktidar kavgasyd. nk radikal kanad temsil eden Haemi, ABD ve srail'in gizlice ran'a silah sat diye bilinen nl rangate Skandali'ra yabanc basna szdran kiiydi. Haemi ve Muntazari pragmatistlerle olan iktidar kavgasn kaybettiler ve Haemi,1986'da idam edildi. Kurtulu Hareketleri Dairesi'nin neminin artmasyla birlikte Haemi'nin.de yldz parlad. yle ki, Daire bamsz bir bakanlk, Haemi de bir bakan gibi hareket ediyordu. 90 milyon dolarlk bir btesi vard 1981 ylnda. Daire, bakent yaknlarnda askeri eitim kamplar aarak blgedeki radikal rgtleri buraya arp siyasi, askeri ve iedolojik adan eitiyordu. 1983'te birok Arap ve slam lkesinden getirtilip eitilen kadn says birka bini bulur. Eitim; uak ve adam karma, kundaklama, sabotaj, suikast ..vs zerine
7-4-2013
pagina 90 van 148
younlayordu. 1982 sonras ran'n Suriye Bykelisi olan Ali Ekber Muhteemi bile bizzat bu eitim kamplarna nezaret ederek kendine bal Dnya Devrimci Meclisi'ni oluturmak istiyordu. Muhteemi, ayrca tatil yapmak zere Lbnan'a giden rdn ve Krfez lkelerindeki genlerle iliki kurarak ran'a gnderiyordu.(ags) 361 Bu dzlemde ran aadaki rgtlerle u ya da bu ekilde iliki kurdu: Hizbullah (Lbnan), slami Cihad (Filistin), slami Devrim iin Yksek Meclis (Irak), Caferi Fkhn Uygulama Hareketi (Pakistan), Hizbullah (Krfez ve Kuzey Afrika lkeleri), slami Vahdet Partisi (Afganistan), Mslman Ulema Bloku (Lbnan), slami Kurtulu Cephesi (Bahreyn), slamc Genler Hareketi' (rdn), Hicaz Ulema Bloku (S. Arabistan), El Nahda (Tunus), slamc Milli Cephe (Sudan), slamc Selamet Cephesi (Cezayir), Cihad (Msr), slami Camaat (Msr), HAMAS (Filistin), slami Tev-hid Hareketi ( Lbnan)......... Bu arada belirtelim ki ran, slam dnyasndaki slamc rgtlerin merkezi saylan (en azndan 1950/80 arasnda) Msr ihvan hareketiyle de iliki kurdu. rnein ran'n Vatikan eski Bykelisi Hcetlislam Hadi Husroahi, lmnden biraz nce (1986) svire'deki bir hastanede bulunan ihvan nderlerinden mer El Tlmsani ile grmt. El Tlmsani, o tarihte, ran'n Irak'a kar savan desteklemi ve eriat ynetimini vmt. Ancak El Tlmsani, ia geleneinde varolan Velayet-i Fakih ilkesine kar kmt, (ags.) Bu durum ran-Irak Sava'nn bitimine kadar srd. 1988'den sonra pragmatist Rafsancani ile radikal Ali Hameney arasnda gr farkllklar, ran'n blgedeki rgtlerle ilikilerine de yansd. Bu arada Krfez Sava srasnda, blgedeki Amerikanc slam lkeleriyle Batl laik lkeler de, ran'da slam Devrimi iin atlan radikal sloganlarla, uluslararas diplomaside deneyimli Pers/Sasani siyasetleri arasndaki fark kolayca grdler. Tahran'dan ynetilen nl Acem dip362 lomasisi, parlak ve akl elici slamc sloganlara stn tutuluyordu. ran zel Birimleri Kukusuz ran, uluslararas alandaki rgtleri desteklemekle kalmyor; bu rgtleri kendi siyasal amalan iin kullanyor ya da kendi zel birimleri araclyla belli lkelerde faaliyetler gsteriyor. ran'n diplomatik kurumlan (elilik, konsolosluk vs) araclyla belli bir lkedeki slamc akmlara dolayl/ dolaysz yardmlarda bulunduu bilinen bir gerek. Son zamanlarda Msr, Cezayir ve Tunus, daha nce de Fransa gibi lkeler, bu yzden ran diplomatlarn "persona non gratta" (istenmeyen adam) ilan etmilerdi. Yine ran, 1979-1982 arasnda uygulad bu yntemler sayesinde, Dileri Bakanl'nn bnyesinde "balant kurma ve lojistik destek merkezleri" kurdu. Daha ok ilgili lke hakknda bilgi ve istihbarat toplama birimleri gibi alan bu merkezler, ayn zamanda szkonusu lkedeki slamc ya da muhalif hareketlerle iliki kurarak, bir ekilde ran'a gitmelerini salamakla ykmlydler. O tarihte ran'n Trkiye, Tunus,ve Sudan bykelilikleri stratejik neme sahiptiler. Szgelimi Trkiye'deki bykelilikler daha ok ran'a muhalif kesimleri bastrma, sindirme, karma ve tasfiye etme gibi yollara bavururken, Tunus'taki temsilci Ahmed Kenani (eski Pasdar eflerinden) hem slamc El Nahda hareketini maddi ve manevi ynden desteklemek hem de Avrupa'daki faaliyetleri ynetmekle grevliydi, (El Vatan El Arabi, 27 Kasm 1992) 363 Dileri Bakanl bnyesinde Hovansari bakanl-l ndaki nc Daire ile Drdnc Daire, Arap ve Afrika lkelerindeki kktendinci hareketleri izlemekle ykmldr. Her iki dairenin bnyesindeki isimleri dikkat ekici: Rafsancani'nin kk kardei Mahmudj Haemi (rdn slamc kesiminden sorumlu), Muhammedi (Cezayir, Fas ve Tunus slamclarndan sorumlu) Ayrca Kltr ve rad Bakam Muhammed Hatemi de zellikle Krfez blgesindeki slamc faaliyetlerden sorumlu. ki yardmcsndan biri ran'n dini lideri Ali Hameney'in danmanlarndan Teshiri.(ags) 1987 tarihli Dileri Bakanl blteninde u ibare yer alr:" slamCumhuriyeti'nin uzak erimli hedefleri erevesinde Devrim'in snrtesine tarlmas, kurtulu hareketleri, toplumsal kesimler ve halk tabakalarndan ahsiyetlerin desteklenmesi amacyla Dileri Bakanl, d siyaset alannda hkmetin eitli birimleriyle gerekli uyum ve ibirlii iine girer." Bu dzlemde baklrsa; ran Dileri Bakanl ile Kltr ve rad Bakanl'nn yurtdnda faaliyet gsteren stihbarat Bakanl'na bal olduklar grlr. Rafsancani, Bakan Ali Felahin araclyla bu bakanlklarn faaliyetlerini izler. stihbarat Bakanl da, kendi bnyesinden bamsz biimde, kurulan Kuds Kuvveti adl birimin yurtdndaki faaliyetlerine baldr. Gerek yurtdndaki slamc rgtlerle bilgi alverii gerekse eitli eylemler temelinde somutlaan | faaliyetleri yrten 8 ayr alt mdrlk ise unlar: DIrak, 2) Filistin, Lbnan, rdn, 3) Trkiye, 364 _ 4) Afganistan,Pakistan, Hindistan, 5) Avrupa ve Amerika, 6) Kuzey Afrika (Msr,Libya,Tunus,Cezayir, Fas) 7) Krfez lkeleri, 8) Orta Asya cumhuriyetleri. ddiaya gre, Trkiye'deki slamclarla ilgilenen iki ayr mdrlk olduu gibi, bu faaliyetin merkezi'de stanbul'dur. Trkiye'deki birim sorumlusu, direkt olarak Devrim Muhafzlar Bakan Muhsin Rzai'nin yardmclarndan Kemal Hidayet'tir. Trkiye'den so- -rumlu birimin eitim merkezi de Urmiyye olarak biliniyor, (ags)
7-4-2013
pagina 91 van 148
Ayn derginin 4 Aralk 1992 tarihli nshasnda da unlar yazl:" Sudan zerinden ran-Msr-Afganistan ve Amerika balants kuruluyor. rnein Sudanl slamc liderlerden Hasan El Turabi, 8 ubat 1990'da iinde her trl modern elektronik cihazlar donatlm bir bro at. Bu bro, uluslaras alanda slamclarla balant merkeziydi. Cihazlar Tahran'dan alnmt. El Turabi haftalk aralklarla Tunuslu slamc Reid El ennui, Msrl Cihad nderlerinden olup u anda New York ve New Jersey kentlerinde (ABD) oturan Dr. mer Abdurrahman, yine Msrl radikal slamclardan olup Afganistan'n Peaver kentindeki Arap Mcahitleri rgtleyen Muhammed Abdulselem El slamboli ile temas kurmaktadr. Ayn bro, Aralk 1991'de Sudan'n bakenti Hartum'da birinci kurulu kongresini yapan Uluslararas slamc renciler Blo-ku ile de ilikiye geti. Yine ayn amala kurulan Uluslararas slam Birlii de Arap dnyasndaki mesleki sendikalarla yakndan ilgilenecek. nce blgesel (Ortadou) apta oluacak bir federasyon, daha sonra 365 merkezi Amerika'nn bakenti Washington'da bulunan slami Fikir in Uluslararas Enstit'ye balanacak. Bu Enstit'nin merkez seili nedeni de ABD'de zgrce faaliyet gsterebilmesi.." ran ile ittifak erevesinde Sudan'da kurulan askeri eitim kamp saysnn 13 olduu ileri srlyor. Bu kamplara Afganistan'da savatktan sonra lkelerine bir biimde dnmek isteyen 900 kadar Arap slamc mcahidi, Karai-Tahran-Ankara havayolu hattn kul-/ lanyor. 3 milyon dolar tutan yol masraflar da ran tarafndan karlanyor. Yine Sudan'da eitim gren 300 kadar Msrl slamc'nn yan sra 210 kadar Cezayirli slamc (Murad adl rgte bal) da, yine Ankara-Tahran-Karai hattn izleyerek Pakistan Dava Par-tisi'ne katldlar, (ags) Snni Bir Mslmamn iran'a Eletirisi Daha nce Trkiye'de milliyeti/ islamc Milli Trk Talebe Birlii ile slamc Aknclar Tekilat yesiyken, 1980 askeri darbesinden hemen sonra ran'a giden Ali Naci Daholugil, Trkiye'ye dnnde radikal-slamc bir dergi olan AkZhufnn Temmuz 1991 tarihli nshasnda, slami adan ran' deerlendirdi. Kendi deyimiyle "ran istihbara tnn lm tehdidine" ramen yaad 11 yln bilanosunu yapt. Dergi, bu anlatm "Dnya Basnnda lk Defa" st balyla sundu. zeti yle: "slami oluundan dolay ran'a olan muhabbetimiz; ay gibi aikar olmasna ramen, grmemiz gerekirken hayal dnyamzdan tr baz hakikatleri grmememize, grmek istemememize sebep oldu...Acaba biz t ran'a nasl bakalm? ran bize nasl bakyor? imdi el366 hamdllillah, biz bir Ehli Snnet mslman olarak meseleyi bu noktadan almak zorundayz: ran'a vardmzda duyduumuz ilk sesler, ran mes-cidlerinden yaylan ezan sesleri ile bizim snnet diye bildiimiz ezanmza eklemeler olduunu mahade ettik. Caferiyye mezhebinin Ehli Snnet nslmanlanna bak as noktasnda, onlarn koymu olduu Kelime-i ehadet'in gereklerine (Ve ehed enne Aliyyen veliyullah, ve Aliyyen hccetullah) uymadmz iin, en bata saf d kalm oluyoruz; yani onlara gre, kafir-i mutlak oluyoruz. ran slam nkilab'na, Ehli Snnet mslmanlar olarak dikkat ekmek istiyoruz. ran'n, hilafet deil mamet esasna ynetilmesi dikkat ekicidir. Hilafet, nbvvet yoluna uygunluu tavsif edilen (Hz. Mu-hammed tarafndan-FB) 30 yllk halifeler dnemi. mamet nedir? mamet Caferi mezhebinde Usul-i Din kaidelerindendir. Yani imann esaslarndandr. Bu Ehli Snnet itikadna aykrdr. mam- Gazali imann esasn zikreder: Tevhid, Nbvvet ve Mead.. ran'n resmi mezhebi ia, sna Aeriyye ve Caferiyye'de iki iman esas daha var ki, bunlardan birincisi Adalet, ikincisiyse mamet'tir. Yine, haa, kimi dese ki, 'Allah'n zat, sfatlarndan ayrdr'; mriktir. Ama ia inanlarnda Allah'n zat sfatlarndan ayrdr. Ehli Snnet'e gre Kur'an kelamullahtr. Oysa ia Kur'an'm mahluk olduu inancndadr. mamet meselesi, Caferiyye mezhebine gre memuriyet ( intisab) usulne dayanr. Ve bunlarn itikadine gre, mamlar, ismet (gnahszlk) sfatyla sfatlandrlmlardr. ran'daki ia mezhebine gre, Humeyni, kendisinin de syledii gibi, hem son peygamberden sonra ismet 367 (gnahszlk ) sfat var hem de peygamberlerden daha stn mukkarreb meleklerden...Yine Humeyni'ye gre ilk Halife (Hz. Ebubekir, mer ve Osman) de Msr Firavunlar kadar zalim... Ayrca Hz. mer, haa, Hz. Fatma'ya (Hz. Ali'nin ei) sarkntlk yaparak ocuunu drmesine sebep olmu; ayrca haa, Hz. Aie'ye zina isnad edilmektedir.....slam'da faiz haram olmasna ramen ran bankalar %14 orannda faiz veriyor. Gidin grn. Biliyorsunuz slam'da ptuluk haram. Tamam; Humeyni geldi, putlar ykld. Kimin putlar? ehinah'n putlar. Gidin girin; Firdevsi meydannda ya da devlet dairelerinde ah'n yklan putlar yerine aldan yaplm ve kabartma halinde (Humeyni) putlar bulunuyor. Resmi gnlerde Humeyni' nin 2-3 metrelik portresinin nnde ordu selam vaziyetine gemekte. ran'da tek partili sistem; istibdat ve despotizm var. ..Amerikan Temsilcisinin Mehrabat havaalannda Devrim Muhafzlarndan Seyyid Mehdi Haimi'nin adamlarnca karlandn bilmiyor musunuz? Hani Amerika'ya karyd ran?..Humeyni'nin Mut'a Nikah'n ( cinsel iliki iin geici evlilik -FB) kaldrdn iddia edenler; Humeyni'nin devrimden sonra muta nikahyla ald hanmn, u anda Tahran milletvekili olduunu biliyor muydunuz? ran'da kabir ziyaretlerinin 'ok mhim bir yeri var. Yani kabir ziyaretleri, hac farizasndan daha mhim yer igal eder, ran'n genelinde ne kadar dul kadn varsa, oraya hcum eder. Dul kadnlarn kabir ziyaretleri yapmas fkh kitaplarnca yasaklanmasna ramen, ne kadar dul kadn ve ne kadar zampara varsa, Mehed'e gider; kabir ziyareti ad altnda 'bir eyler yaparlar'; i biter, onlar da geri dnerler...Dahas var; ran
7-4-2013
pagina 92 van 148
basks 368 ' jCur'an'da falclk iin msait sayfalar var. Falclk yaplr bunlarla. slam'da resim haram olmasna ramen mescidlerde peygamber, Hz. Ali ve Humeyni resimleri asl.. Krt asll Snni mslman Ahmed Mftzade, ran'da 9 yldr tutuklu ve hala zindanda. Krdistan'da Humeyni'nin temsilcisi makamnda bulunan Mustafa amran, 'Krt milletinin btn mal, can, rz ve namuslar helaldir 'demek suretiyle; Krt kzlarnn namuslarna bile ellerini uzatmtr. Gidin; Azerbaycan'daki Darlak katliamnn iyzn renin. Mslman Krt halkna kar uygulanan katliam renin. ran'n bu halk tankla, topla, tfekle krma hareketlerinin adn ran, devrimcilik, mslmanlk, inklaplk koyuyor.,." . 369 C) IRAK ia Hiyerarisi ve Maraciul Taklid El Seyyid Ebul Kasm Bin El Seyyid Ali Ekber Bin El Mir Haim El Musevi El Hoyi El Necefi, ii dnyasnn en byk alimlerinden ve Maraciul Tak-lid'in en st mertebesindeki yetkilidir. Ksa adyla Aye-tullah El Hoyi olarak bilinen din alimi, ran Azerbaycan blgesi Hoy kentinde 19 Kasm 1899'da dodu, 18 Austos 1992'de ld. lm, ran ve rak arasnda siyasi polemik ve rekabet konusu oldu. Her iki lke de, topraklarnda milli yas ilan ettiler. Irak, cenaze merasiminin grkemli olmasna dikkat ederken, El Ho-yi'nin naam, el abukluu marifet hesabyla karp gmd. Badat ynetimi, Iran-Irak sava boyunca El Hoyi gibi bir din adamnn, "ran mollalarnn fanatizmine kaplmayarak, Irak'n yannda yer aldn" ileri srd. Buna karlk ran ynetimi, Badat', "El Hoyi'yi, bask altnda mecburi ikamete zorlamak ve antaj yoluyla Irak'ta kalmasn salamak" ile sulad. in aslna baklrsa, ran uyruklu ama Irak yurtta (Necef'te ikamet ediyordu) El Hoyi, sava boyunca ne ran ne de Irak yanls bir izgi izledi.lm gn olan 370 18 Austos'un, ayn zamanda Irak-ran savann bitimine denk dmesi de ho bir rastlant olsa gerek. El Hoyi, slam aleminin ii kesiminde Maraciul Taklid denen dinsel hiyerarinin en tepesindeki din alimiydi. Bu yzden de siyasi polemiklere ve dnya ilerine fazla karmamas gerekirdi. Bu nokta ayn zamanda Ehli Snnet demlen slam'n Snni yorumu ile Ehli Beyt denilen ayn dinin ii yorumu arasndaki geleneksel ama nemli bir ayrmdr.Neden? nk, yzyllar boyunca slam Halifelii ve slam Fetva'mn rol eitli aamalardan geti. Mslman din adamlarnn, Kur'an', zahiri olarak ya da nass (yazl metin) olarak aklamalar ve drt mezhep (Hanefi, Safi, Hanbeli, Maliki) imamlarnn bu yorumlan kendilerine gre gerekelendirmeleri, slam din kurumunun, o dnemdeki siyasi kurumlardan (devlet yneticileri ve brokrasisi) grece bamszlk kazanmalarn salad. Devlet adamlar ile din alimleri arasndaki uzlamazlklar, zaman zaman Ulem'mn, ou zaman da siyasilerin stnlne yol at. Fakat slam ayn zamanda bir din devleti ya da .devletin ideolojisi olduundan,Ulema'hm u ya da bu yneticiden bamsz bir kiilik kazanmas, saray ile arasna mesafe koymas, geici ve istisnai bir durumdur. slam'da bir eit fikir altrmalar ve tartmalar yoluyla, elbette din ii kalarak, ama zaman zaman slami ereveyi de batini/zmni biimde zorlayan bu faaliyetler btn tecdid, itihad....vs diye adlandrld. Belki de Arabistan yarmadasnda basit bir l devletiyken, hatta bir Arap kavim diniyken, darya ynelerek koskoca bir imparatorluk haline gelen slam 371 iin bu tr tihad'lar gerekliydi. gal edilen onlarca etnik topluluun adet, gelenek,grenek, toplumsal ve siyasal sistemleriyle dini inanlar arasnda ortak bir bileke bulmak; igal edilen halklarn slam'a ideolojik ve kltrel direni kalelerini bu tihad'lar yoluyla ykmak; en azndan halklarn slam'a tepkilerini mass'etmek ( emip yumuatmak) iin de gerekliydi bu tr tihad'lar. Fakat ok gemeden, drt byk mezhep nderleri, tihad'm belli bir birletiricilik ilevini de aarak ayrlklara yol aacan grerek bu kapy kapadlar. nk slam'a kar, bizzat slam yoluyla gizli ideolojik bir direni balamt.Irak'taki mam El Hoyi Messessesi Bakan Abdulmedd El Hoyi'nin deyimiyle "Mezhepler oalp ve gr ayrlklar da artnca Drt Byk Mezhep, tihad'm zirvesi kabul edilerek bu kap kapatld." (El Hayat, 6 Kasm 1992) Bu durum gnmze kadar sryor. Dolaysyla izlenilen yol ise udur: eriat mertebesinin st basamanda bulunan din alimi, bulunduu lkenin durumuna gre, drt mezhepten birine dayanarak fetva verir ve dini konularda gr belirtir.. Osmanl mparatorluu'nda bu grevi eyhlislam yerine getiriyordu. nk Osmanllar, Halifelik kurumunu devralmlard. Ancak bu imparatorluun paralanmasyla birlikte birok devlet ya da devletik treyince, bu kez fetva kurumu da her devlete gre biimlendi; fetva'ya ilikin grler de farkllap deierek oald. Bunu frsat bilen her siyasi ynetim de kendine uygun dinsel kurum ya da gr benimsedi. rnein Trkler, Hanefi mezhebini benimsediler. "nk mam Ebu Hanife, drt byk imam iinde, Arap ol372 yayanlara hatta Arabistan yarmadasndaki nl El Kurey soyundan gelmeyenlere (El hri) Halifelik kurumunu caiz gren" tek din alimiydi.Bu da Osmanllara Hilafet kapsn aralad, (ags) Durum byle olunca, Fetva kurumu zedelendi: slam devletlerinde, bir yandan ynetenlerle Kad ve Ulema arasnda, te yandan kadlar ile ulemann kendi arasnda elikiler, gr ayrlklar da srp git-ti.Nitekim Osmanh-ran savalar, ran-Irak savalar, Krfez Sava dnemlerinde slam ulemas hep
7-4-2013
pagina 93 van 148
blnd. Ayn blnme, bugnlerde eitli Arap lkelerinde radikal slam, geleneki slam ve siyasi muhalefet gibi dzlemlerde yaanyor. Bu balamda sormak gerek: Fetva kurumunun yetkinlii ve merkezilii nedir? Fetva verenin kimlii ve itihad derecesi nedir? Fetva vereni kim tayin ediyor ve ynetimle ilikisi nedir? Fetva verenin seildii siyasi ortam ve karlar nedir? ia Gelenei te ia, bu noktada Snni kesimden ayrlyor. nk ia Maracul Taklid ya da El Marcaiyye El Di-niyye (herkesin izleyip uyaca en yetkin dinsel bavuru makam) 12 mam hkmlerinden sonra Fetva Kurumu halini ald. Kukusuz Snni slam'da da kurumlama ve hiyerari var. Ama devlet ile ilikiler asndan ia kurumlar, daha mesafeli daha zerk ve daha gelenekiler. ia kurumunun kkeni 1000 yl ncesine kadar uzanr. Grece siyasetten uzak, en azndan siyasete fazlaca bulamadan gelime gsterdi. Balangta hadis rivayetilerinin anlatmlarna dayanarak halkn gnlk hayat iindeki meselelere veso373 runlara zm bulmak, bu arada hadis ve Kur'an hkmlerindeki yenilikleri grerek zm yollarnda dneme uymak gayretleriyle hareket eden din adamlar, belli bir aamadan sonra dini ilim havzas( alim yetkinlii) sahibi olabiliyorki bu da Irak'n Necef kentinde ia alimi eyh El Tusi tarafndan kurumlatrld. El Tusi'nin ilim havzas olarak temelini att ia din sistemi, kendini gelitirerek gnmzde dinin en yksek makam olarak kurumlat. Bu makama kan kii ia aleminin en ulu din adamdr. Bunun ad El Marcaiyye El Diniyye'dir. Alt balamnda lim hav zalar, dier ulema, itihad ve mtehid sistemi ve d bir yana dalm vekiller (mrid,akirt..vs) bulunur. Bir bakma, El Marcaiyye kurumu, Ehli Snnet simindeki Fetva kurumuna kar, halk Ehli Beyfe ekmek iin kuruldu.(ags) Bir ynyle de El Marcaiyye^ siyasi ve milli snrlan aan ruhani bir nderliktir. Bu, ayn zamanda eitli lkelerdeki siyasi ve toplumsal basklara kar, ia El Marcaiyye kurumunun elde etttii grece serbestliktir, (ags) El Marcaiyye, yzyllar boyunca yabanc igale ve dini savalara (Hal seferleri gibi) kar siyasi hayata karp belli bir ynlendirmede bulundu. Ancak bu ilevi ikincildir. nk ynetimlerin dolaysz aralar olmamak iin, El Marcaiyye yetkilileri, elverdiince siyasi hayattan uzak durmulardr. O halde nedir El Marcaiyye? Grece zerk olan; siyasetler, ynetimler,partiler ve devletlerst olduu sylenen El Marcaiyye, hkmetler tarafmdan atama yoluyla seilmez (Msr'daki Ehli Snnet iin fetva veren El Ezher Ulemas'nda olduu gibi). Ayn zamanda Vatikan'da kardinallerin Pa374 pa seimine de benzemez. El Marcaiyye, Osmanl dnemindeki eyhlislam kurumu gibi tek kiiden de olumaz. Ayn dnemde birden fazla din alimi, eitli lkelerdeki El Marcaiyye kurumunun eitli yerlerinde bulunabilirler. (El Vasat, 31 Austos 1992; El Mecelle, 2 Eyll 1992) Yine bu mertebe, miras yoluyla babadan oula gemez. Bir istisnaya iaret edelim: ia geleneinde sadece smaililer, Aa Han Cemaati, miras yoluyla nderlik ederler. Oysa Snni gelenekten olan Mevlana tarikatnda,, miras yoluyla ya da vasiyetle postniinlik verilir. Sufilerde postniinlik tarikat eyhinin vasiyetine gre belirlenir. El Marca mertebesindeki kii, biraz da air ve yazarlara benzer. Bu tr sanatlar atama yoluyla olamayacaklar gibi, halk tarafmdan seilerek de yaratlamazlar. Yine rnlerinin benimsenmesi, okunmas ve dolaysyla ne kavumas da seim, atama vs gibi yollarla mmkn deil. Her eyden nce kiinin yaamnn ileri dnemlerine uzanan zincirleme bir hiyerari szkonusu. Bu bakmdan en st mertebedeki insann uzun mrl (80-90100 yl) olmas gerek. Ayrca ia alemi, en azndan byk ounluk, vefat etmi bir mam'n fetvalarna pek itibar etmez. Gnlk yaamn hassas konularna ilikin fetvalarn geerli olmas iin, Maracul Taklid mertebesindeki alimin; hayatta olmas, din bilimi ve imanda benzerlerinden stn olmas gerekir. Bu aamalardan gemesi iin de, Fkh ve Usul halkalarndan gemesi, bu konular iyice bilmesi gerek.Bu meziyetleri kazanm her talip (din rencisi) gnlnce semek ve ok istemek kaydyla iihad derecesine 375 ular. Fkh konularnda yeni irdelemeler yapp baz tezler ne srebildii lde, yan konular ve ikincil meselelerde baz grler ileri srer ve kimi mesajlar verebilir. Bu tez, gr ve mesajlar, Talib'in mderrislerine ve stadlarna (bunlarn Maracul Tak-lid mertebclerindeki kiilerden olmalar art) sunulur. Titiz bir incelemeden sonra, Talib'in hazrlk ve ilim derecesi llm olur ki, karar verilmesi halinde, din derslerinin bir st aamasna geilir. Bu arada nefsine sahip olma, genel anlamda ahlk gibi kiisel zellikler de gznne alnr. Bunlardan emin olunduktan sonra, Talib'in ortaya att tez, gr ve fikirler onaylanr. Bu, biraz da, niversitelerdeki doktora tezlerine benzer. Burada en zor aama, tihad mertebesine ulatktan sonra balar. itihad aamasndan El Marca aamasna gidi, ince uzun, zikzakl ve helak edici bir yoldan olur: Her eyden nce dini medreselerdeki hocalarn ve yksek alimlerin onay ve destei gerek. zellikle Ulema ve Fkh uzmanlarnn destei nemlidir. kinci olarak; bu mertebeye ykselen kiinin geni halk kitleleri tarafndan benimsenmesi ve hakknda iyi eyler sylenmesi gerekir, (akll, zeki olmak, alak gnlllk, kklere iyi muamele, sade yaam, bilgi genilii..vs). nc olarak da, El Marca mertebesinin muhtemel rakiplerden arnm olmas gerekir ki; bu da bir mr boyu beklemek demektir. nk mevcut bir Maracul Taklid kurumunun bandaki alim, genelde kitlelerce ok tutulup
7-4-2013
pagina 94 van 148
benimsenen biridir. Bu nedenle onun fetvalarna itibar edilir ve o makama bavurulur. Yeni alimin izlenmesi, itibar ve kabul grmesi uzun ne376 . fes ister. Byle bir durumda en iyisi, mevcut Maracul Taklid mertebesindeki kiinin, eceliyle vefat etmi olmas ya da skandalvari bir hata ileyerek (dinsel sapknlk) ya da delirmek gibi amansz bir hastala yakalanmas gerek. El Hoyi, ia dnyasnda biricik El Marca (bavurulan kii) deildi. Ama yaa en by olduundan, birok ardl brakt. Bu da ayn zamanda byk boluk demektir. Szgelimi u an El Marca olmak iin srada bekleyen 18 alim var. Bunlardan ncelikle seilebilir: Ayettulah El Celbecani, Ayet-tullah El Mirisi el Necefi, Ayettullah El Araki. Humeyni, El Hoyi Anlamazl Kukusuz ia maml asndan El Marcaiyye, dinsel nderlik anlamna gelir. Toplum, bu dini nderlik araclyla ruhani adan ynetilir. Peki, El Marcaiyye yetkisinin snr nedir? Alimler arasnda bu konuda gr ayrl var. ncelikle iki ayr gre bakalm: Bir; El hbariyye ya da El Muheddsun ad verilen aznlk, vefat eden El Marca'larn (bavurulan alimler) fetvalarnn izlenmesinde zarar grmez. ki; ounluk ise vefat eden El Marca'nn yerine en ksa zamanda yaayan birinin gemesini art koar. Bu iin bir yandr. Dier ynnde ise El Marca'nn yetkilerinin snr tartlmaktadr. Szgelimi ran'n siyasi ve dini lideri Ayetullah Humeyni, El Marca'nn," snrsz yetkilere sahip olduunu" savunurken, El Hoyi buna kar kyordu. Humeyni ile El Hoyi arasndaki bu ayrlk, ran'daki sistemin siyasilemesiyle birlikte Humeyni'nin ayrca Velayet-i Fakih kurumuna baka bir ilev yklemesine yol at. 377 Humeyni, Velayet-i Fakih erevesinde, bir dn aliminin, ayn zamanda toplumdaki btn meselelere mdahale edebileceini; siyaset ê ekonomiye ilikin fetvalar da verebileceini syle,. Bu balamda Humeyni, Velayet-l Amme (Top! mun genel veliliini stlenme) kurumunu da yaratr oldu. Oysa El Hoyi, Velayet-i Fakih'in, sadece erkt' (dini hkmler ve konular) kapsadn; bu arala yetimlere yardm, vakflar gibi Velayet-ul Hassa ad verilen ikincil toplumsal konular iin de geerli olabileceini savunur. Aslnda ia geleneinde din alimleri arasndaki anlamazlklar Humeyni ve El Hoyi ile balam deil. Tersine ok frtnal ve bunalml bir dnem yaamtr ia dnyas. rnein 19. yzyldaki Ttn Hareketi srasnda yksek rtbeli Ulema, kyl isyanlarna kar devlet ve ngilizlerin yannda yer aldlar. Bu Ulemann nde gelen ismi Ayetullah Behbehani idi. 1940'larda ise Ayetullah Burucerdi, Rza ah ynetimini destekledi. ran'da Anayasa bunalmnn olduu El Meruta dneminde, bu merutiyet hareketini destekleyenler ile kar kanlar arasnda byk dini kavgalar kt. Ayetullah eyh Fadlallah Nuri merutiyet hareketine kar kp aleyhte fetva verince; Anayasa taraftarlar, kendisini yakalayp astlar. Nuri, ayn zamanda Kaar Trkmenlerinin henadan olarak kalmasn istiyor ve ynetimden yana tavr alyordu. Zaten El Hoyi ailesinin ran'dan Irak'n Necef kentine g etmesinin ana nedeni de, din alimleri arasnda ran'daki merutiyet zerine kan kanl kavgalard. El Hoyi, aileden gelen tecrbeye dayanarak srekli olarak siyasetten uzak kalmaya alt. lmnden sonra ise, Necef'teki lim Havzas 378 byk darbe yedi. Kald ki; ran siyasi nedenlerle nce Ayetullah Muntazari'yi El Marca seip, sonradan yine bunu siyasi nedenlerle geri ekince, byk oranda itibar kaybetti. Keza, imdiki ruhani lider Ali Hameney de, geleneklere pek benzemeyen daha ok siyasi gdlerle, ad konulmasa da, El Marca'ya benzer bir konuma getirilince, bu ayn zamanda ran ile Irak arasnda siyaset arlk dini rekabete dnt. (El Mecelle, El Vasat, ags) Etkileim' Teorik bakldnda, El Marcaiyye kurumu, siyasetten ve siyasi ortamdan uzak; daha ok din ileriyle ve gnlk hayatn eriat ilgilendiren ynleriyle urar. Ama pratikte bunun geerli olduunu sylemek her zaman mmkn deil. yle ki; 1) Devlet ve Siyasi Ynetimin Etkileri: ran'da gemi siyasi gelimeler erevesinde alimler arasnda kan kanl kavgalara deindik.Bu ayn zamanda siyasi ortamn ve devletin dinsel kurumlan nasl etkilediinin tipik rnei. nk mevcut sistem bir btndr ve eitli kurumlar arasndaki balant diyalektik biimde iler. Kurumlar hem etkilenir hem de etkiler. zellikle de bir devlet ideolojisi olan slam'n bu gibi nfuz ve etkilerden uzak kalmas mmkn deil. Ortadou gibi henz tam laik olmam ya da sivil kurumlarla devlet kurumlar arasnda ak ayrmlarn yaplmad, demokrasinin yerlemedii, tersine despot devletin btn aygtlaryla sivil toplumu tam egemenliine almak istedii lkelerde, din" ile siyasetin youn karlkl etkileiminden sz edilebilir. zellikle 379 ideolojik bakmdan yzeysel olan ve bir yere kadar srp biten ideolojiler ( Kemalizm, Nasrchk, Ba-ashk..vs) yzyllarn kkl ideolojilerini benimsemek durumundadrlar. Ortadou'da sistemin yol gstericiliini ise slam yapmakta; zellikle kimlik bunalm ve araylarnn olduu dnemlerde, kitlelerin nne Trk-slam, Arap-slam, ran-slam sentezleri karlmaktadr. Bu dzlemde bakldnda devletin dini resmiletirmesinin yan sra, dinlerin de devleti etkiledii grlr. ran'daki Velayet-i Fakih'in Humeyni ynetimiyle birlikte yepyeni bir ilev kazanarak devlete yol gstericilik yapmas bundandr. Humeyni'nin ardl seilen Ayetullah Muntazari, 10 yl sreyle El Marcaiyye iin
7-4-2013
pagina 95 van 148
hazrland. ok gemeden Rafsancani ile ters dt ve iktidar kavgasn kaybetti. Bu nedenle yeniden El Marca olmaktan karld. Humeyni lnce bu kez, devlet ile El Marcaiyye birbirinden yeniden ayrld. (El Hoyi Messessesi Bakan Abdulmecid El Hoyi,ags). Muntazari'nin seimi, yukarda anlatlan ia geleneine gre deil, dnemin siyasi tercihlerine gre yapld. O kadar ki, baz din adamlar ilerini glerini brakarak, eitli alimlerden ve halktan, Muntazari'nin El Marca olmas iin imza bile toplamaya baladlar. Bu, hkmetin, dini kurumlan ynlendirmesinin bir sonucuydu. Din ile devlet birbirine gemi; etr kilenmilerdi. Benzer ey, El Hoyi'nin Irak'ta lmn ardndan meydana gelmeye balad. Gerek Irak hkmeti gerekse ran ynetimi, dini ve siyasi rekabet iinde, El Hoyi'nin yerine El Marca olabilecek kiiyi deil, kendi 380 tercih ettikleri kiileri setirmek iin her trl siyasi yola bavuruyorlar. Mali ve siyasi destek vaadediyor ya da tersi durumunda eitli basklar uyguluyorlar, (ags) 2) Siyasi Hareketlerin "Etkisi: 1950'lerden itibaren slami hareket, partileme srecine girerek si-yasilemeye balad. O tarihten beri bir ksm slamc parti, akm ve hareketler; slam bir toplum yaratmak amacyla iktidar hedeflediler.Kimi din alimleri bu hareketlere kar tutum alrken, kimi de destekleyici tavr taknd. Ynetimin basklar sonucunda bu hareketler toplumsal muhalefeti de arkasna alarak, siyasi ataa getiler. Msr'da ihvan (1950-60), yine Msr'da gnmz radikal akmlar, Irak'ta El Dava (1960-90), Suriye'de ihvan (1960-80). slamc hareketler, topluma, slami bir model sunarken, tartmalara da yol at: Byle bir toplumun snrlar, gerekleme imkan, gnmze uygulanabilirlii irdelendi. Bu neriler erevesinde, islamc hareketler mevcut dinsel kurum ve kurululardan yararlanmaya, kimi din adamlarn yanlarna ekmeye, saflarna katmaya ve dzene kar mcadelede ne srmeye baladlar. Ancak bu dinsel partiler, din adamlarndan yararlanaym derken, byk lde mevcut din alimlerinin nderliklerini de kabul ettiler. Onlardan byk lde etkilendiler. Toplumsal meruluk asndan onlarn kanatlar altna girdiler. zellikle de ia geleneindeki din adamlarnn etkileri, siyasi partilerin nderliklerine egemen oldu. Lbnan'daki eyh Fadlallah'm Hizbullah rgtnn simgesi haline gelmesi ve Tevhid hareketinin eyh aban Said'in nderliini kabul etmesi byle yorumlanabilir. 381 Irak zelinde ise El Baqr ailesinden sz etmek gerek. 1967'lerden beri ynetime muhalif ia akm halinde ortaya kan slama hareket, 1970'lerde El Dava gibi siyasal bir parti halini ald. Her ne kadar "gizli faaliyete balad" sylense de, zellikle ii kitleler arasnda yaygnlama ve propaganda temelinde pek gizli deildi El Dava. El Marca olan El Hoyi'den farkl bir yol izleyen Mu-hammed Baqr El Sadr, siyasete nem verdi. Felsefi ve siyas alanlarda birok kitap yazd. Ekonomi konusuyla urat. Hatta anayasa zerine almalar yaparak Arap dnyasnda n kazand. Bu almalar M. Baqr El Sadr', birdenbire Irak'taki siyasi arenann n planna kard. Kendi Mrid'i Muhsin El Hekim'in 1970'te vefat etmesiyle birlikte, Irak'taki siyaset sahasnda tek yetkili bavuru makam oluverdi. O tarihten itibaren de Badat ynetimine kar muhalefet balatt..Bu nedenle birok kez tutuklanp cezaevine konuldu. Ancak Baqr El Sadr'm n, meslekta ve arkada Ayettullah Humeyni'nin ran'da iktidar almasndan sonra artt. Daha sonraki tutuklamalarnda kardei Bint-ul Hude ile birlikte idam edildi. El Sadr', rakibi Saddam'dan ayran temel zellikten biri; son derece halka ak olmasyd. Hemen her meseleyi tartmaya aard. Muhalif olup g kazanmaya ihtiya duyduundan bavurduu bu yntem nedeniyle, yer yer "liberal" olmakla da suland.Ayrca ikna yntemine bavurur, "devrimci .iddet"ten holanmazd. ii younluuyla tannm G ey Irak kesiminden olduundan, "blgecilik" yapmakla nlyd. Klasik bir parti anlayna sahip olmamakla birlikte El Dava partisini bir ara olarak ne 382 , srmesini bildi. (ible El Mellat, slam Fkh ve Ortadou Yasalar aratrma Merkezi Bakan, El Hayat, 23 Kasm 1992) 1992 ylma gelince, El Dava drt ayr akmdan oluan siyasi bir partiye dnt. Belki de Irak topraklarnda bu isimle blok bir partiye rastlanmaz. Ama El Dava, sadece slamc bir muhalefet olma geleneini balatmak bakmndan nldr.(ags) Yeri gelmiken belirtmek gerekir ki; Krfez Sa-va'nn hemen ardndan, yurtdnda bulunan zellikle de ngiltere, ran ve Suriye ve Lbnan'da stlenmi olan irili ufakl ok sayda Irak slam muhalefeti, Gney'deki ii kesimin youn olduu Basra'da ayaklanma balatt. ok rgtl olmayan, kendiliindenci bu ayaklanma, Saddam'n acmasz birliklerince bastrld. Irak slamc muhalefetinin iki byk akmndan biri olan Yksek slam Devrimi Meclisi lideri Muhammed El Baqr El Hekim, hala ran'da oturup dier bamsz dini ahsiyetlerle birlikte Tahran'm ynelimlerine gre Saddam'a kar siyaset belirliyor. El Dava ve daha liberal ii muhalifler ise, zellikle Irak Krt muhalefetiyle birlikte, bata ABD olmak zere ngiltere ve dier Avrupa devletleri, bu arada Trkiye, Suriye, Suudi Arabistan gibi blge lkeleriyle oportnist ve pragmatist bir iliki iindeler. Suudi Arabistan, ran'la rekabet halinde ve baz Snni din alimlerini de kullanarak Irak ii muhalefetiyle balant kurdu. Amacn biri Saddam' devirmekse, dieri de ii muhalifleri denetim altna alarak ran'dan uzaklatrmaktr. Bu noktada u belirtilmeli: ia geleneinde ve genel
7-4-2013
pagina 96 van 148
383 anlamda siyasi partileme sreci, din evreleri ve El Marcaiyye byk paralanmalara yol amtr. 3) Uygarlk ve Parann Etkileri: El Marcaiyye kurumu, daha nce ruhban snf gibi, kendini izleyip destekleyenlerden belli oranlarda vergi; yardmlar alarak bamszlklarn koruyabiliyor ve maddi skntlarn gid erebiliyo rla r d . Gnmz toplumlarnda, bu tr kurumlar, hem uygarln gelimesindeki yan etkilere maruz kalyorlar hem de ia kitlelerin bilinlenme srecinde, sivil toplumdan gelen maddi yardmlarn kayna da giderek azalyor. El Hoyi zamannda grece kurumlamaya yz tutan El Marcaiyye, mevcut tplmn eitli sivil ve ada kurum ve kurulularyla ilikilerini de dzenlemek zorundadr. Uygarlktan, teknolojiden olumsuz ynde etkilenen bu kurumlarn aralarndaki elikiler de giderek artmakta, olumsuzluklar n plana kmaktadr. (ags) Irak'taki ia slam> bize iki ey gsteriyor: Bir; ia gelenei (teori ve pratii), her zaman radikal ve bamsz olur" trnden bir gr doru deildir. Nitekim Necef teki Maracul Taklid ve zellikle Aye-tullah El Hoyi'nin onlarca yl sren yaam lmllk ve gelenekiliin tipik bir rnei. Yine, ran tarihinin dnm noktalarndan biri olan 1878-1950 arasndaki tm siyasi alkantlar srasnda da, ia Ulema, birlii salayamayp srekli blnmtr. iki; "ia gelenei ve zellikle de slam,znde anti emparyalisttir" sylemi de zorlamadr. slam, bir feodal toplum ideolojisinin iine kapal zelliklerini de tadndan kendi bnyesinin dndaki eylere kar 384 olabilir; bu anlamda yabanc dmanl ve yabanc kartlndan szedilebilir. Ancak bunun illa da anti kapilatist ve anti emperyalist olmas gerekmez. Birka rnek verelim: slam dnyasndaki geleneki akmlar, antisiyonizm slogan altnda, Yahudi dmanln krklerler. Yer yer rk antisemitizme varan bu dnceler, geleneki Suudi Arabistan tarafndan da cilalanp piyasaya srlr. Ama Siyonizm dmanl yapan Msr ihvan akm, emperyalist ngiltere ve Almanya ile flrt etmekten (1940'lar) ekinmedi. Suudi Arabistan da, bata ABD olmak zere Bat ile i ie yayor artk. Hatta onlarn destei olmadan yaayamyor. Bu arada Siyonist srail'in ba destekisi Amerika ile Bat, bugnlerde Suudi Arabistan ile srail arasndaki ilikileri balatan lkelerdir. 1986'da ABD'ye "Byk eytan" diyen ran, gizlice srail ve Amerika'dan silah ald. rangate Skandali ran'la balad. Rus birliklerine kar savaan Afgan mcahitlerinin ba destekisi de yine emperyalist Amerika'yd. yle ki baz mcahit nderlerin kpek mamalar bile Amerika tarafndan gnderiliyordu. Afgan Mcahit liderlerden Muhammed Nebi Muhammedi bizzat Amerikan-Pakistan istihbaratlarnn projelerine gre rgt kurdu. Irakl iiler de, Krfez savandan beri ABD ve ngiltere ile iyi ilikiler iindeler. 385 YEDNC BLM ASYA'DA SLAM A) AFGANSTAN slamclarn Vietnam 1973'de Kral Zahir ah' deviren Davud Han, 1978'de Abdulkadir tarafndan devrildi. Bu sonuncusu da, ayn yln 27 Nisan gn Sovyet yanls subaylarn darbesini yedi. O tarihten itibaren Afganistan'da iki nemli siyasal ve askeri gelime yaand: Birincisi, Moskova yanls ynetimce kurulan hkmetlere destek vermek bahanesiyle lkeyi igal eden Sovyet ordusuna kar, dini ve milli temelde balayan direni- ki sonradan Mcahit Direnii adyla nlendi. kincisi de, Mcahit direniiyle birlikte Afganistan, meselesinin iki kutuplu bir dnyada, ABD ile Sovyetler Birlii arasnda rekabet ve nfuz alanlarndan biri haline gelmesi ve Sovyet ynetimi iin bir eit "Vietnam sendromu"nun yaanmasyd. Vietnam, deyim olarak sadece igal eden lke iin bataklk ve kmaz anlamna gelmiyordu. Ayn zamanda bulunduu blgeden dalga dalga evreye yaylan bir devrimci direni ile ideolojik ve askeri ekim alan anlamn da ieriyordu. ran slam devrimiyle birlikte Afganistan'daki Mcahit direnii, Ortadou'daki slamc akm, rgt ve 389 hareketler iin yeniden uyann ilk iaretleriydi. Dnsel uyanla birlikte iddet kullanlarak toplumu deitirme, slam toplumu kurmak iin gerekli askeri ve ideolojik eitimden geme gibi aamalar da gndeme geldi. Yaklak 10 yl sren direni boyunca Mcahitler, hem slami temelde daha fazla kitleselleip rgtlendiler hem de komu lkelerdeki slamc hareket ve akmlarla ilikiler kurup gelitirdiler. Pakistan, bu bakmdan Afganistan slam Cihad'mn dnyaya alan penceresi gibiydi. Hemen her eit ele-, man (Cezayir, Fas, Tunus, rdn, Filistin, Trkiye, Msr...) slami Cihad'a katlmak zere Pakistan zerinden Afganistan'a gidiyordu. Her mslman, direni srecinde neredeyse serbest bir ortamda slami toplumun ilk rgtlenmesinin teori ve pratiine tank oluyor, buna katkda bulunuyor, etkilenip etkiliyordu. Bu arada Mcahit nderleri, Batl kitle iletiim aralarnn da desteiyle, uluslararas alanda nemli propaganda olanaklarna kavuuyorlard. Yine Sovyetler'e kar cephe erevesinde aralarnda Trkiye, Suudi Arabistan, Kuveyt, Msr, ran ve Pakistan'n da bulunduu slam lkeleri Mcahit hareketlerine kaplarn ayor; eitli mnasebetlerle bu Mcahitleri arp konferans, sempozyum, panel trnden etkinliklere katyorlard. Trkiye, ran, Suudi Arabistan ve Pakistan gibi lkeler, Mcahit gruplarna maddi ve manevi destek de veriyorlard/Suudi Arabistan Hizb-i slami lideri Gulbeddin Hikmetyar'a aka para ve silah yardm yaparken, ABD ile Pakistan, o dnemde kendilerine yakm Hikmetyar'a en iyi silahlar veriyorlard. Keza
7-4-2013
pagina 97 van 148
390 Cemaat-i slami lideri lml Burhaneddin Rabbani de Batl mttefiklerden destek alyordu. Trkiye ise, daha 'ok, zel Harp Dairesi emeklileri arasndan setii subaylar Pakistan'a gnderip siyasi propaganda yapyordu. Yksek rtbeli Pakistanl bir istihbarat subayna gre Trk Milli stihbarat Tekilat, bir keresinde, Mcahitlere bozuk silah bile satmt. Pakistan'n amac daha bakayd; Hikmetyar kanalyla btn Mcahitleri denetimi altna alarak gelecekte Af-ganistan-Pakistan birliini salamay dlyordu. ABD ise yakm mttefikleri Trkiye, Pakistan ve Suudi Arabistan araclyla, "Amerikanc bir slam" yaratmak istiyordu blgede. nk oradan hareketle ve Yeil Kuak Projesi erevesinde o zaman hala "Sovyetler'in zayf halkas" diye bilinen Orta Asya mslman cumhuriyetlerine srama yapacakt. ran da, kendine yakn ve 7 ii hareketi biraraya getirerek, Afganistan yoluyla Orta Asya'da etkinlik (siyasi ve ideolojik) salamak niyetindeydi. Denilebilir ki; Afganistan olaynda en krl kan lke srasyla ran, Suudi Arabistan ve Pakistan oldu. Suudi Arabistan ile Pakistan'n kazanlar siyasi prestij ve Bat desteiyle somutlat. Grd ryalara gre yasalar karp talimatlar verecek derecede Pakistan'n "mmin mslman" lideri Ziya l Hak, eriat hkmlerini Amerikan destei sayesinde uy-, gulayarak diktatrln srdrd. ran'n kazanc ise daha bakayd; Tahran, kendi devrimiyle birlikte Afganistan direniinin ok iyi propagandasn yapt, islam dnyasnda g ve sempati toplad. Ayrca kendi ideolojisine arka kan ve kendi siyasi modelini kurabilecek ok sayda rgt, akm ve hareketle balant kurmay baard. 391 Sovyet birlikleri geri ekildikten sonra, ynetimdeki son adam Necibullah ok dayanamad. Sovyetik yap ktkten sonra Hindistan'a kat. Kabil'deki bolua Mcahit gruplar atld. Orta Asya'daki islamiyet, ran'dakinin tersine, srf ideolojik ve slami toplumu kurmaya ynelik deildi. Daha ok feodal paralanmlk erevesinde kalan, dzenii denilebilecek derecede, ama d mdahale ve smrgecilie direni temelinde ykselen, yer yer milliyetilikle zdelemi bir kktendinciliktir. Pakistanl Profesr tiyaq Ahmed'in deyimiyle "Afganistan'da slamclarn etnik ve milli kkenleri, slami yanlarna ar basar. Bu nedenle Mcahitlerin, slami temelde birlemeleri ve uzun sre lkeyi birarada ynetmeleri mmkn deil." (zgr Gndem, 3 Aralk 1992) te bu feodal milliyeti kktendincilik, hem dini hem de etnik nedenlerle bir trl birleip, slami dnrlerce idealize edilen "slami devlet ve slami toplumu" kuramad. Tersine yaklak bir yldr; daha nce Geici Hkmet Bakan seilen Sibgetullah Mceddidi, makamn brakmamak iin eitli yollara bavurdu. Bu kez, Mceddidi'yi makamndan indirmek iin, Hikmetyar-Rabbani ittifak gndeme geldi. Snni Mceddidi, iktidarda kalabilmek iin zbek milisleri komutan General. Abdulreid Dostum ve ran yanls Hizb-i Vahdet lideri Abdulali Mzrai ile ittifak kurdu. Mceddidi grevinden zorla alnp yerine Rabbani getikten sonra kendisinin dlandn gren Hikmetyar, bu kez ok nefret ettii ii milislerle ittifak halinde Snni Rabbani'ye kar savamaya balad. Derken Petun etnik kkeninden gelen Hikmetyar ile 392 _ iilere kar Snni mtefiki Tacik kkenli Ahmed ah Mesud arasnda srtmeler ve atmalar balad. Ahmed ah Mesud karsnda direnebilmek iin tutum deitiren Hikmetyar, bu kez hi yz vermedii zbek ve ii milislerine yanat. Afganistan'n nndeki en nemli glklerden biri, hi kukusuz eitli slami rgt ve cemaatlerin ayr ayr faaliyet gstermesi. Hepsi de Mcahit olan, yani slami bir toplum deilse bile slami bir ynetim isteyen bu islamc cemaatler neden birlemeyip ayrlyorlar? (D Politika, 2 Temmuz 1988) Teorik ve pratik adan bakldmda,ayrlklar u noktalarda toplamak mmkn: 1) Yntem Farkllklar: Hizb-i slami nderi Hikmetyar, balangtan beri silahl mcadele (Cihad) ile baarya ulaabileceini savunurken, Cemiyet-i slami lideri Rabbani, silahl mcadeleye balamadan nce geni bir eitim ve program ile halk Cihad'a hazrlamay dnyordu. Geri bu mesele, Hik-metyar'm lehine zld. Ancak iki lider arasndaki gr ayrl, rgtlenme ve alma tarzlarna da yansyarak gnmze kadar sryor. Yine tmyle slami yol ve menfaatlerle sonuca varmak isteyen, bu anlamda kktendinci ve banaz Hikmetyar, Rabbani, Sayyaf ve Mevlan Halis ile Gey-lani, Mceddidi ve Muhammed Nebi gibi daha liberal yollardan ve Bat'yla yardmlama yoluyla hedefe varmak isteyenler arasnda ayrlklar vard, (age) 2) slami hareket ok erken bir dnemde yurtdna gmeye balam, deneyimsizliin getirdii pratik sonula? yznden de birbirileriyle anlamazla dmlerdi. Eski ynetimin devrilmesinin ardndan 393 da bu kez, nlerinde iktidar gibi yepyeni bir sorun vard.(age) Kald ki, silahl Cihad konusunda baarl olan bu hareketlerin, lkeyi ynetebilecek genilikte uygulanabilir bir programlar da yoktu. Bunda hareketin balangtaki kadrolarnn Davud ynetimi tarafndan tasfiyesinin rol de vard.(age) 3) Afgan toplumu kltrel ynden ok zayf olduundan, bu olgu, Mcahit gruplarna da yansd. Meseleleri anlamakta zorluk eken nderliklerin sk sk anlamazla dmeleri ok olaan.(age) 4) Yukarda da belirtildii gibi feodal miliyetilik ve airetsel etnik ballk, slamclarn da kabul etmek zorunda kald bir ayrlk nedeni, (age) 5) Mektepli -Medreseli ekimesi ve bu arada mezhep etkeni de, slamclarn saydklar anlamazlk nedenlerinden, (age) Sava zaman cephe gerisi olarak adlandrlan blgelerde (Pakistan'daki Afgan mlteci kamplar ya da lkedeki sivil halkn yaad yerler) anlmaya deer dinsel elikiler ve srtmeler szkonusu. rneklersek; "Selefiler, koyu Hanefi
7-4-2013
pagina 98 van 148
olan Afganistan halkn kendi akidelerine gre ynlendirmek isteyince byk bir fitne kmt. Afgan Selefiler de ayr bir grup olarak sahnede belirmilerdi. Bu durum, siyasi alandaki ayrlklar akide (dinsel ilkeler) alanna tard."(age) D etkenler arasnda, Batl lkelerin her cemaatle olan balantlar ve karlarna gre gdlen siyasetlerin Mcahitler arasndaki yansmalar saylabilir. rnein; saylan 50'ye varan Batl yardm kurulularndan bir ksm, Peaver ve evresinde faaliyette bulunarak, aka Hristiyan misyonerlii ya394 parken ,dierleri de Batl fikirleri Mcahitler arasna tadlar. Afganistan'a Kar Propaganda Ba arada Trkiye, Pakistan, Suudi Arabistan ve ABD, daha nce kendilerine yakn bulduklar Snni kktendinci Hikmetyar'a yz evirdiler. nk Hik-metyar, Krfez Sava'nda daha nceki can dostlar Suudi ve Amerika'ya ters den siyasetler izledi. Hikmetyar'a kar zbek lideri Abdulreid Dostum'u desteklemeye, i sava krklemeye baladlar. (zellikle Trkiye ve ABD) ran ise taraftarlarnn iktidarda %25 orannda temsil edilmesi iin, hemen her trl yola bavurdu. Bakent Kabil'e indirilen ii milisler, hemen her gn atma kard. Son durum ve ittifaklar erevesinde ran yanls gruplarn nemli mevkiler elde ettii ve Hizb-i Vahdet lideri Abdulali Mzari'nin de Babakanlk istedii belirtiliyordu. Bu, ran'n nereye kadar kazandn da gsteriyor. Sovyetik yap kene kadar Afganistan iin "Ruslarn Vietnam" arksn syleyen Bat, Krfez Sava ile birlikte, kktendirtdleri "dman" olarak belirleyince, Afganistan'dan Ortadou lkelerine ne kadar slamc militann gittii, bu lkelerdeki mevcut dzenleri nasl deitirecekleri gibi hesaplar yaplmaya baland. Ama i iten gemiti. Afganistan, Batl ynetimler tarafndan Frankestein olup kmt artk. Tam da bu balamda, Afgan Mcahitleri'ne vgler yadran Batl kitle iletiim aralar, Afganistan somutunda alehyte yayn bombardmanna baladlar. yle ki; ABD, daha nce kendi yararna kulland 395 slam kozunun iplerini elinden karmt. Cici slam, artk c grlyor; tehlike ve istikrarszln kayna olarak deerlendiriliyordu. Bu amala ABD ve Bat u nlemlere bavurdu: a) Afganistan'da istikrarl slami bir ynetim gereklememesi iin, Mcahit nderliklerini denetim altna almak. b) Bu rgtlerin mali kaynaklarn tekelinde bulundurmak, c) Mcahit gruplarnn silahlandrlmas meselesini denetlemek. . d) Bu silahlarn nitelik ve niceliklerinin denetlemek. e) Afganistan meselesinin siyasetim kontrol etmek. f) slam ve Cihad gibi sloganlarla mcadele eden Mcahit gruplar arasna Bat yanls laik, eski komnist ve demokratlar sokmak. zellikle de bu rgt nderliklerinin ikinci ve nc kademesini bu tr elemanlardan oluturmak. (El Arab, 15 Aralk 1992) Belirlenen amalar, imdiye kadar grece gerekletirildi. Bu da yetmedi. p elden kanca, bu kez Afganistan'dan Bat'ya uzanan uyuturucu kaakl gndeme getirildi. Kukusuz, slami bir toplum yaratmak isteyen kktendincilerin, slamiyet tarafndan da "haram ve gnah" saylan uyuturucu kullanmna bir biimde katkda bulunmalar, siyasi ve ahlki adan eletirilin elidir. Szgelimi Mcahit komutanlardan Nesim Ahunzade BBC'ye verdii bir demecinde, "Madem ki Bat bize yardm etmeyi kesti biz de komnizme kar mcadelemizde haha reteceiz; lkemizi ve dinimizi kurtarmak iin, her 396 imkan kullanacaz." diyerek haha retimi ve satmna meruluk kazandrd, (age, 10 Ocak 1993) En radikal slamc grnen Hikmetyar'n denetledii blgelerde haha ekimi,satm ve uyuturucu imalathaneleri de gerek kendi deerleri (slamiyet) gerekse toplumsal deerler balamnda kabul edilemez. Ama Bat'nm yaygaras bakadr. "Altn Hilal denilen blgede byk bir slami bomba vardr" yaygaralar, artk tehlike grlen slami kktendiniliin, Pakistan ve Afganistan'da Bat tarafndan kuatlacann ilk iaretleridir. Nitekim ABD, pek gvendii dostu Pakistan' bile "terrizmi destekleyen lkeler" listesine sokmaya ve "muhtemel atom bombas reten tehlikeli lke" diye tanmlamaya balad. Dorusu ABD daha da ileri gitti: "Biz mali kaynak salamak iin haha ekip afyon retip satarz" diyen Nesim Ahunzade malum bir cinayete kurban gitti. Ahunzade'nin kendileri tarafndan ldrldn ima eden Malvin Leftsky (Uyuturucu lerinden Sorumlu Bakan Yrd.) "Ahunzade'nin kan daha kurumad; bu bir derstir" dedi. (Pakistan Mslim gazetesi, 3 Mart 1990) Ek olarak Ortadou Masas eski efi Graham Fuller, Orta Asya'ya ilikin bir deerlendirmesinde, "Afganistan ve Pakistan'dan kopacak paralarla birlikte Petunistan kurulabilecei" yolunda tahmin bile yapabiliyor. (El Hayat, 26 Kasm 1992) Bat'nn yaygaras, Altn Hilal'den gelen ikinci byk tehlikenin uyuturucu olduu yolunda. Batl verilere gre Avrupa ve ABD'ye en ok ihra edilen uyuturucu Afganistan, ran ve Pakistan'da retilip imal edilmektedir. Oysa bu veriler yanltr. nk 397 dnyadaki aratrma sonularna gre Ahri gen denilen Burma,Laos ve Taylan'dan ihra edilen toplam miktar 600 tondur. kinci srada Altn Hilal ad verilen Afganistan, ran ve Pakistan'da retilen toplam 1015 tonluk miktar var. Bunu Ortadou ve Latin Amerika, toplam 144 ton ile izlemekterdir. (El Arab, ags) Grld gibi, mesele tmyle siyasidir. Ama Afganistan rnei de "slam
7-4-2013
pagina 99 van 148
birletiricidir, slam'da zorlama yoktur, islam tek zmdr. slam bar ve kardeliktir" tr sloganlarn gereki olmadnn tipik bir gstergesi. Afganistan deneyimi, slam'n, brakn btn dnyay birletirmeyi, tek bir yrede ve kendi iinde bile (nk ayn partiler bile kendi aralarnda birok hizip, kanat ve gruplara blndler.) birlii salayamadnn somut kantdr. Sonlarken imdiye kadar irdelenmemi bir konuya daha deinmekte yarar var: Afgan igaline kar direni ortamn istismar eden Afgan Eroin Aalar ile zellikle Pakistanl Haha Lordlan balangta silah ticaretinden byk kazanlar elde ettiklerinden, bar deil sava isteyip CIA ajanlaryla ibirlii halinde sava kkrtcl yapyorlard. Sovyetik yap kp yeni uyuturucu pazarlar alnca, bu kez Afganistan'daki savan abuk bitmesinden yana tavr aldlar. stelik kuatlan Afgan kentlerinin yiyecek maddesi ticaret tekeli de bu tcarlarm elinde olduundan, Mcahitlerin krlardan kentleri kuatma taktiklerine kar kyor; uymayanlara besin ambargosu uyguluyorlard. Afgan rgtleri slamc dncenin temeli ok eskilere dayanr. Feodal toplumun bir paras olan airet kurallaryla 398 ynetilmesi ve duraanl, Afganistan halknn, dier muslman halklara oranla slami kimliine daha fazla sahip kmasna neden oldu. ngiliz igali' dneminden balayarak gelien grece Aydnlanma ve bunun getirdii slam'da reform dncesine kar tepkiler, etnik ve airetsel temelde varlklarn koruyan Afgan slamclardan gelmitir. Bu nedenle devletleme aamasndaki sre iinde reform yoluyla slamn bir-letiriciliini savunan Emir Habibullah ve olu, grece Batllama ya da Trkiye'deki Tanzimat ile Kemalist reformlar rnek alan reform paketini uygulamaya giritiler. Geleneki tepkileri sert biimde ezmeye altlar. Ne ki Emirullah Emanullah, slami tepkilere direnemedi. O tarihten beri slam cemaatleri ve g odaklar, iktidara kar toplumsal basknn ve muhalefetin ban ektiler. 1930'larda baa geen Zahir ah, uzun sre hareketsiz kald. Bu durum 1950'lere kadar srd. Zahir ah, 1953'te Serdar Davud'u babakan olarak ataynca, Afganistan'da demokrat ve ilerici dnceler yeniden gelime ortam buldu. Babakan, Savunma ve Dileri Bakan olan Serdar Davud, o dnem dnyann sper bir lkesi olmaya aday Sovyetler Birlii ile iyi ilikiler kurdu. Sovyet yardmlarna kar, sosyalist ve komnist fikirlerle fazlaca uramad. Bu arada birok Afgan subay eitim iin Moskova'daki akademilere gnderildi. Davud, belli llerde nc Dnya lkelerinin de rnek aldklar Sovyet toplumsal rgtlenmesini rnek alarak, Vihzelmayan (Bilinli Genler) adl rgt kurdu. Vihzelmayan ile 1965'te Terakki tarafndan kurulan Sovyet yanls bir izgi izleyen sosyalizan mil-399 liyeti Afganistan Halk Demokratik Partisi, okuma yazma oran ok dk olan Afgan eitim kurumlarnda kk salmaya baladlar. Bu, ayn zamanda eitim alannda geleneki ve slam tedrisatnn arlkl olduu medreseleri savunan slamclar ile modern eitim kurumlarnn olumasn isteyen sosyalist, demokrat ya da Bat yanls kesimler arasnda kltrel bir mcadelenin da balangc saylr. Halkn %80'nin okuma yazma bilmedii, ezici ounluun krsal kesimde yaad bir lkede bakent Kabil'de niversite ve liselere devam edenler, bir ynyle halktan kopmu sekin tabaka da saylabilirdi. Olayn ilgin yan, Sovyet yanllarnn da Politeknik gibi okullar yoluyla lkede yanda kazanmaya alt Kabil niversitesi, ok gemeden ihvan geleneinden gelen retim yelerinin abalaryla slamc akmlarn da dou noktas oldu. (Mahmut Osmanolu, D Politika, 2 Temmuz 1988) Nitekim 1969'daki ilk renci seimlerinde baarl olamayan slamclar, Kabil niversitesi'nin ikinci ve nc seimlerini kolaylkla aldlar. Buna tepki duyan dnemin Sovyet Bykelisi, "Bu lkenin gelecei mslman genlerin olacak" demiti.niversite evresinde rgtlenen Cevanan- Mselman (Mslman Genlik), siyasi bir adm daha atarak ahlk rejimi yerine slami bir rejim isteiyle ortaya kt, (age) Sosyalist genlie kar Cevanan- Mselman ortaya knca, bildik renci kavgalar balad.Kavgalardan birinde sosyalist genlik nderlerinden biri ldrld. Mslman Genlik, Kabil niversitesi ile yetinmedi, lke apnda rgtlenmeye girdi. zellikle de 400 Pakistan/Afganistan- snrndaki tekilatlanmaya arlk verdi. Pakistanl slamclarla youn temaslar kurarak, oradan lke iine yayn organlar ve silahl gruplar sokmaya baladlar. O dnemde Petunistan meselesi yznden bozulan Pakistan-Afganistan ilikileri nedeniyle Pakistan ynetimi, Afganistan'da kargaa kmasna yarayacak hareketleri destekledi. slamclarn Serdar Davud ynetimine kar ilk silahl isyan 1974'te Logmen, Penir ve Celalabad'da gerekleti. Ancak daha nce istihbarat alan hkmet, bakent Kabil'de isyan kmasn nledi. Ynetimin askeri nlemleri ve youn propagandas sayesinde isyan baarl olamazd. Bastrlan isyan, slamc hareketin kendi iinde blnmesine yol at. Ama ayn zamanda silahl ayaklanma ynnde slamclarn ilk kn da kantlam oldu. 1) Hizb-i islami: Cemaat mensuplarna gre, Hizb-i slami, Afganistan'n Kabil niversitesi kampsnde, slam iin her eyini feda etmeye hazr 12 kii tarafndan kuruldu. Cevenan- Mselman'm bnyesinde toplanan bu 12 kii arasnda Ha ece Mahfuz Gulbeddin Hikmetyar da var. Bunlardan li, kendi inanlar uruna ld. Hizb-i slami, 1973'teki ynetim tarafndan engellendi. Hikmetyar, 1.5 yllk bir tutukluluk hayat yaad. Cezaevinden kan Hikmetyar, ynetime kar dzenli bir faaliyetin sonucu olarak Pakistan'a gitti. Zamanla Cevenan-i
7-4-2013
pagina 100 van 148
Mselman, Hizb-i slami'ye dnt. Sovyet igali srasndaki direni srecinde gelime gsteren ve birok grupla kez ittifak kuran Hizb-i slami'nin geici liderlii, 1978'de Gazi Muhammed Emin'e verildiyse de, Hik401 metyar srekli bakan oldu. lkenin gneyindeki Petunlar arasnda gl olan Hizb-i slami'nin Genel Sekreteri Mhendis Ubeydullah, Siyasi Komite Bakan Abdlkadir ve Komite Bakan ise Dr. Enver'dir, (age) Bir iddiaya gre Pakistan'n len lideri Ziya l Hak ynetiminin nemli adamlarndan General Fadlan Hak, Hikmetyar ile birlikte uyuturucu iini yapyordu. Batl basna baklrsa Fadlan Hak uyuturucu ekimi, retimi ve satmn rgtleyen uluslararas bir kuruluun ileri gelenlerindendi. Amerikal gazeteci Simon Harsh'n yazd "Seenek: Shimshon" adl kitapta anlatlanlara baklrsa, Hikmetyar ile srail istihbarat MOSSAD arasndaki balanty kuran Fadlan Hak idi. Uyuturucu patronu General, kitabn yaynlanmasndan sonra 1992 Sonbahar'nda ldrld. 2) Cemiyeti Islami Afganistan: 1957 de Kabil niversitesi profesrlerinden Gulam Muhammed Niyazi tarafndan temeli atld. Msr'daki ihvan ile yakn ilikisi olan Niyazi, lkeye dnnde eitim evrelerinde eitli faaliyetlerden sonra 1972'de daha geni bir program ve rgtlenme evresinde toplantlar yapt. Bu toplantda Burhaneddin Rabbani emirlie (Genel Bakan), Niyazi de onun yardmclna seildi. Davud ynetiminin darbelerine hedef olan Cemiyet-i slami, illegal alt. Tutuklananlar arasnda daha sonra nlenecek olan Abdlrabresul Sayyaf'n dnda kimse sa kamad. Niyazi ise, Sovyet yanls ynetim srasnda ldrld. Rabbani tutuklamalar srasnda Pakistan'a kat. 1974'teki silahl slam isyan sonrasnda, Hizb-i 402 slami ve Cemiyet-i slami arasndaki ayrlklar giderme abalar boa kt. Anlamazlklar baka baka gruplamalar ve saflamalar da dourdu. Balangta silahl mcadeleye scak bakmayan ve davet yoluyla toplumu slamlatrmaya alan Cemiyet-i slami, Rus igaliyle birlikte bu fikrini terketti. lkenin kuzeyinde gl olan bu hareket, Hizb-i slami'ye gre daha yumuak ve lml. Cemiyet yandalar daha ok Farsa konuan Tacikler. Rabbani'nin yan sra Muavin stad Tavana, Seyyid Nurullah mad, Siyasi Komite Bakan Dr. Necibullah ve Mali Komite sorumlusu stad Sait var. 3) Hareketi nkilabi slamiye Afganistan: Byk umutlarla kurulan ama sonu hi de yle olmayan bir rgttr Hareketi nkilabi slamiye. ama iin kuruldu: Hizb-i slami ile Cemiyet-i slami arasndaki ayrl gidermek. Medrese eitimli Ulema ile mektep eitimli slamc aydnlar arasnda birlii gerekletirmek. Geleneksel Ulema yanls halk kit-leleriyle modern eitim grm slamc liderlerin yandalar arasnda bir kaynama salamak. Bu amalarla, rgt, 5 Eyll 1978'de Pakistan'n Ku-vetta kentindeki bir camiide grevli din adam ve Afganistan eski Milli Meclisi yelerinden Mevlevi Muhammed Nebi Muhammedi bakanlnda kuruldu. Ancak Ekim 1978'de dald. Birleme salanamaynca Hareketi nkilabi de bir rgt olarak ortaya kt. Bunun yan sra birlik abalan srasnda yeni bir ayrlk sonucu Hizb-i slami'den kopan Mevlevi Halis de, Hizb-i islami Halis adyla yeni bir rgt daha kuruyor. 403 Hareketi nkilabi'nin kadrosunu, Afganistan'da "hoca" demek olan Mevleviler oluturuyor. lkenin nc byk partisi durumunda olan Hareketi nkilabi, gneyde Petuca konuanlar arasnda daha etkin. rgtn ynetim kadrosunda geleneki din alimleri var. Bat yanls politikalar izleyen rgt, ttihad slami Berayi Azadiyi Afganistan ve ttihad slami Mcahidini Afganistan adyla yeni birlikler oluturdu. Ama ayn zamanda Hareketi nkilabi, blnmelerden nasibini alarak etkili liderlerinden M. Mansur ile Mevlevi Mezzin'in nderliinde ayrmalara uramtr. rgt, daha az rgtl ve daha liberal bir slami devlet istemektedir. 1 Ocak 1993 tarihli Irak yanls El Arab gazetesinde Afganistan ve Uyuturucu balyla bir dizi yazan konusunda uzman Mustafa Emin u noktaya aklk kazandryor: "Me vlana.Muhammed Nebi Muhammedi, Sovyet birliklerinin Afganistan'dan ekilmesinden ksa bir sre nce ortaya kt. Amerikan-Pakistan ortak planna titizlikle uyulan bir erevede hareket etti. 70'lik bu din adam, Zahir ah'a balyd ve bugnk mevkisiyle servetini ona borluydu. Askeri bilgisi ok kt olmasna ramen Mcahitlerin kurduu Geici Hkmet'in Savunma Bakan oldu. Kukusuz Amerika ve Pakistan sayesinde oturduu bakanlk koltuuna, birde asker yardmc gerekliydi. Muhammedi'nin bir Afgan subay yaveri vard. Ancak "uyuturucu satarz" diyen Nesim Ahunzade bakan yardmcs olarak arld. Fakat Ahunzade, yukarda belirtilen uyuturucu nedeniyle katledildi. lgintir; Muhammedi yardmclna ard Ahunzade'nin cenazesine bile gitmedi." 404 4) Hizbi slami Halis: Mevlevi Muhammed Yunus Halis kendi adyla 1978'de kurduu rgt, gnmze kadar ynetiyor. Halis, daha nce gazeteci ve yazard. Bir olunun hapse atlmas ve kendisinin izlenmesi nedeniyle 1975'te Pakistan'a snd. Bara'da imamlk yaparken ailesinin yanma gitmesinden sonra, direni saflarna katld. Bir sre Hizb-i slami saflarnda alt. Mcahitler arasndaki birlik almalarna scak bakmayarak kendi rgtn kurdu. Daha ok Petun arlkl yrelerde etkili olan Halis'in rgt, siyasi olmaktan ok askeri bir nitelik tamaktadr. Ynetimde geleneksel din alimleri de bulunan rgt lideri Yunus Halis, yandalarnca "Baba Halis" olarak biliniyor ve slami geleneklere sk skya bal. nemli ahsiyetler arasnda Host'un mehur kumandan Mevlevi Ce-lalddin Hakkani Muhammed ile Askeri Komite Bakan Mutiullah Han ve Kabil Kumandan Abdlhalik var. 5) ttihadi slamiyi Mcahidini Afganistan: Bu cemaatin nceki ad, ittihad slami Berayi Azadiyi Afganistan (Afganistan zgrl in slam birlii).
7-4-2013
pagina 101 van 148
1979'da Ruslarn Afganistan'a direk mdahalesinin ardndan bamsz alan birok cemaat birlemek zorunda kalnca, yeni bir birlik aray gndeme geldi. Birlik almalarna Hizb-i slami, Cemiyet-i slami, Hizb-i slami Halis, Hareketi nkilabi slamiyye Afganistan, Cephe-i Necati Milli ve Mehaz Milli katldlar. almalarn 18. gnnde Hizb-i slami birlie katlmayacan aklaynca, geriye kalan be cemaat, ttihad'm Emiri Abdurrabresul Sayyaf 405 nderliinde birlemeye karar verdi. Ancak birlik uzun srmedi. Bu arada Sayyaf, kurduu ttihad ile yeni bir rgt olarak boy gsterirken Mevlevi Nasrullah Mansur da Hareketi nkilabi slami'den ayrlp ayr bir kanat oluturdu. Yeni ttihad almasna 21 Mart 1981'de balad. ttihad,Kab'in Pogman ilesi ve Pakistan snrndaki birka cephede etkindir. 6) Cepheyi Necati Milliyi Afganistan: mam Rabbani soyundan geldii sylenen ve tarikat yoluyla halk zerinde etkin olan Sbgatullah Mceddidi tarafndan 1978'de kuruldu. Olduka kozmopolit bir yap sergileyen Cephe, Zahir ah yanllarnca destekleniyor. Gney vilayetlerinde ve Afganistan'n orta kesimlerinde etkili. 7) Mehazi Milliyi Afganistan: 1979 ylnda, tarikat kanalyla halk zerinde etkisi olan Pir Seyyid Ahmed Geylani tarafndan kuruldu. rgt ii ilikileri daha ok eyh-Mrid temeline oturtan Geylani, Batl lkelerle iyi geiniyor, (age) 406 B) ORTA ASYA Sovyetler Birlii dneminde ABD, Orta Asya ile ok yakndan ilgilendi. zellikle Trkiye, Suudi Arabistan, Iran ve Pakistan gibi mttefikleri araclyla Orta As-ya'daki mslman cumhuriyetler zerinde younlat. Souk Sava boyunca eitli projeler gelitirildi: Verimli Hilal, Yeil Kuak gibi. Kurnazl ve kirli diplomatik oyunlar sevmesi nedeniyle Gnmzn Me-ternich'i olarak adlandrlan ABD Dileri eski Bakam Henry Kissinger, Carter dneminde Ulusal Gvenlik Danman ve koyu Sovyet dmanlyla tannan Zgibniew Brzezinsky ve daha sonra CIA ajanlarndan Graham Fuller, slam ve Orta Asya zerine bir hayli kafa yordular. Ne ki, Sovyetik yap, bu diplomasi kurtlarnn "zayf halka" diye tanmladklar Orta Asya cumhuriyetlerindeki faaliyetler nedeniyle kmedi. Tersine Avrupa'ya komu yerlerden, (Baltk lkeleri) dahas SBKP iinden, yani Kremlin'den balayan rme sonucu kt. Her durumda, Sovyetik yapnn k, ayn zamanda dnya apnda dinsel uyana (slamiyet, Hristiyanlk ve Yahudilik) denk dt. Blge zelinde 407 ise, 10 yllk bir gemiiyle ayakta duran ran slam Cumhuriyeti ve Orta Dou ile Asya blgesinde slami kltrn yeniden canlandrlmas faaliyetleri balad. Bu faaliyetlerin arkasnda olan ABD destekli Suudi Arabistan, daha ok petrodolar gcyle dini kitaplar gnderip datma, Kur'an kurslar ve camii ama, hac adaylarn Arabistan yarmadasna arma ya da dini medreselerde okuyacak rencilere burs verme gibi alanlarda alyor. Rabta (Rabuta-tl Alem-l slami) araclyla dinsel kurum ve kurulular denetim altna alarak Amerikanc slam' egemen klmak istiyor. ran'n yaklam daha ideolojik ve siyasi. ran, Orta Asya'da Trkiye ve Suudi Arabistan ile rekabet edebilmek iin etnik (Tacik), kltrel (farsa) ve dinsel (ia slami ve radikal slam) trden hemen her trl frsat kullanyor. Trkiye de Amerika ve Bat'run da kutsamasyla, laik slam, Trki dilleri ve Trkistan gibi kozlara oynuyor. 55 milyonluk Orta Asya Cumhuriyetleri, byk bir rekabet ortamnda akn fakat kendince bir yol izlemekte. htiyatllk, diplomasi, ark kurnazl ve aknlk gibi etkenlerin ynlendirdii Orta Asya Cumhuriyetleri, snama yanlma ve hemen herkese mavi boncuk datma yoluyla imdilik ileri idare etmeye alyorlar. nk; bu mslman.cumhuriyetler teker teker ele alndnda, birindeki slamiyet ya da mslmanlk kavram dierine uymuyor.Yetmi yllk Sovyet laik kltrnn etkisi bir yana; alt cumhuriyetteki halklarn gznde slam, bir din olmaktan ok "toplumsal boyuttan ar basan gelenek ve grenekler btn" dr. Sovyet dnemindeki laik kltrn kazandrd en 408 nemli ey, mezhep ayrlklar ve atmalarnn yok denecek kadar az olmasdr. Szgelimi "mslmanm" diyenler, ayrca hangi mezhepten olduklarn sylemiyorlar. slam dini o lkelerde daha ok folklorik zellikler sergiliyor: Evlenme, nikah, snnet, lm trenleri gibi. Yine dini faaliyetler de camii, medrese ye benzeri kltrevleri amaktan te bir anlam tamyor. (El Vasat, 12 Kasm 1992) Bunun yan sra, her cumhuriyetin slamiyet'e bak da farkl. Szgelimi slam etkisinin en gl olduu Tacikistan'da bile slamclar, demokratlarla birlikte hareket ettiler. Farsa konuan Taciklerin Trki komular ise Snni (hanefi). Ve Tacikistan'daki islami hareket, kendisine kltrel yaknl olan ran'dan ok, Afganistan'daki slam'dan etkilendi. Ama Tacikistan islam modeli, artlarn da dayatmasyla, Afganistan'dakinden daha liberal olmak zorunda kald. zbekistan'da ise gl bir slami hareket olumak zere. Kazakistan ve Krgzistan'daki slamiyet, tarihsel ve antropolijik nedenlerden tr daha farkl. Gebe toplum zelliklerini tayan her iki lkedeki slam, daha az etkili. (Orta Asya Aratrmalar Dernei grevlisi Mary Broxup, Cumhuriyet, 6 Aralk 1992) Yine Kazakistan'da dinin devlet ilerine kartrlmamas da lkeyi ikiye ayrm durumda. zbekistan lideri slam Kerimot, Suudi Arabistan' ziyaretinde bile "dinin devlet ilerinden ayrlacan" syleyebildi. (El Vasat,ags)
7-4-2013
pagina 102 van 148
Kukusuz bu veriler nemli iaretler, ancak uzun erimde belirleyici olmayabilirler. ran ile gl ekonomik balar olan Trkmenistan'da Snni ounluk yayor. Geleneki Sufilik etkili 409 olduundan, radikal slam'n etkili olmas imdilik uzak bir ihtimal." Btn bunlar bir yana, Orta Asya'daki slami uyantan sz ederken, bunu Ortadou'daki kktendincilikten ayrmak gerek. Birincisi imdilik kltrel bilinlenmeyi, bu yolla kimliim bulmay hedeflerken, ikincisi dorudan iktidar hedefliyor. Kukusuz slami uyan ile iktidar hedeflemek arasnda ince bir ayrm var ve son tahlilde byk bir fark yok. Nitekim Tacikistan'da grlen de bu oldu. Ama esas ynelim bu. Ayrca Orta Asya Cumhuriyetlerindeki slam, sadece dinsel deil, smrgecilikten ve milli baskdan kurtulmann getirdii toplumsal etkenleri de ieriyor. Bu ynyle bakarsak, Sovyet Cumhuriyetlerindeki islam'n, kendini milliyetilikle zdeletirdiini, milliyetilikle edeer grldn syleyebiliriz. Bu ran'daki gibi slami devlet ve toplum yaratma yerine; kendi kimliini,tarihini ve kltrn yeniden renme anlamna geliyor. Bunun bir nedeni de Pan-trkizm ve Pan-islamizmin fazlaca i ie gemi olmas. (Maty Broxup, age) Kukusuz, Batllar, "Trkiye, Orta Asya iin en iyi modeldir" derken, ayn zamanda bu cumhuriyetlerde, kendi karlarn zedeleyecek radikal slamclarn nn keseceklerini de aklam oluyorlar. Bu nedenle, bata C1A ajan Graham Fuller olmak zere hemen her Batl uzman, "Suudi Arabistan, bir yandan Orta Asya Cumhuriyetlerindeki slami uyana destek olurken, dier yandan bu Ci'mhuriyetlerin radikal slamclarn ardna taklmalarm da nlemeye alyor. ran modeli, Orta Asya'ya uygun deil. En iyisi 410 Trkiye" diye gr belirterek ynlendirme de yapyor. (El Vsat,ags) Tacikistan stisnas Tacikistan'da tedenberi gl bir slamc akm olduu zaten biliniyordu. Bu akm, 70 yllk Sovyetik rejime ramen feodal airetciliin unsurlarndan da yararlanarak, demokratlarla ittifak halinde bir iktidar oldu. 1992 Nisan ve Mays aylarnda kitlesel grev ve protestolara mdahale etmek isteyen gvenlik gleri, halka ate at. Bakent eski belediye bakan, Sovyet dnemine ait heykelleri kaldrmak isteyince devlet yeniden mdahale etti. Bu kez, Lenin heykelini ykma karar kartan Duanbe belediye bakan tutuklannca, halk saraya saldrd. Kitleleri nlemek isteyen Na-biyev yanls milisler, muhalefet glerine sempati duyan Tacik generali Abdlrahim ve emrindeki birliklerle attlar. Kaybettiklerini anlayan milisler, Kulab vilayetine snarak yeni ynetime kar silahl faaliyetlerinin merkezini burada kurdular. Nabiyev, bunun zerine muhalefetle diyalog kurup belli dnler verdi. dnlerle birlikte glenen muhalefet, Eyll 1992'de yan kollarndan olan Fuanbe Genlii'ni harakte geirip, Nabiyev'i istifaya zorlad. ok gemeden, ayn airet balarn kullanan Nabiyev yanllar, Rus birliklerinin yardmyla yeniden iktidar ele geirdiler. Biz iin bu yn zerinde ok fazla durmuyoruz. Ama ksa dnem srecinde slamc akmn lkeye ne getirip ne gtrdn yakndan izlemek istiyoruz. Nahda Partisi Farsa karl Rastahz olan El Nahda, Arapa bir kelime olup uyan anlamna gelir. Orta Asya cum411 huriyeflerinde etkili olduu sylenir. Daha nce bir darbe giriiminde bulunan Hizb-ul Nahda yasak olmasna ramen, demokratlarla birleerek NabiyeVi devirmekte gecikmedi. Ancak geni kabile desteine sahip Nabiyev yanllar, bir sre sonra yeniden iktidar ele geirdiler. Hizb-ul Nahda hakknda kan grlerden ikisini bulabildik: Birincisi, Trkiye'de gelenekiliiyle nl byk bir tarikatn yandalarnca yaynlanan Zaman gazetesinden alntland: "Yurtdnda ok az tannan Hac Ota-Olu, Hizb-ul Nahda lideri. Ota-Olu, her ne kadar partisinin 15 yllk bir gemie sahip olduunu sylyorsa da, kurulu karar 9 Haziran 1990 gn Astrakhan toplantsnda alnm. Daha sonra Moskova'da resmen tescil edilen parti, Tacikistan ve zbekistan'da faaliyetlerine balam. Ancak Hizb-ul Nahda, zbekistan'da hala yasak. Parti lideri Ota-Olu grlerini yle aklyor: 'Halkmz 70 yldr slami eitim almad. imdi bunu salamaya alyoruz. slam nedir, bal olanlardan neler istemektedir? Halkmzn bunlar renmesi gerek. Nahda Partisi, slami retmek iin medreseler ve ders halkalar oluturmak istemektedir. Nahda, slami anlamda siyasi bir parti. Bu anlamda Bat'nn politik geleneinden uzaktr.slam'n geleceine ilikin endiemiz yok. Mcadele bizden, tevfik Allah (cc) tandr.' (aktaran Mustafa zcan, Zaman, 27 Ekim 1992) Dou Avrupa ve Sibirya Mfts Talat Taceddin'in ise, Hizb-ul Nahda konusunda baz ekinceleri var. "Bu partinin Suudi Arabistan'da para yardm aldn" ne sryor, (age) 412 kincisi de, Londra'da Arapa yaynlanan 9 Kasm 1992 tarihli El Arab gazetesinin Moskova'daki muhabiri Abdulvahab El Hean tarafndan kaleme alnd: "Perestroika sonras Tacikistan'da kitlesel bir zellik kazanan Rastahz (Nahda/uyan), lkenin demokratiklemesine doru yol almas iin alyor. Ancak iktidar elinde bulunduran bu Parti; lkeyi kaplayan terr, kargaa, yasad ilerle baa kabilecek durumda deil. Kukusuz iktidar alrken Parti lideri Tahir Abdulcabbar ile aydn takmndan yandalarnn niyeti bu trden bir kargaa va anari ortam yaratmak deildi. Fakat Komnist Partisi, Austos Darbesi'nin okunu henz atlatabilmi deildi. Bu yzden ne tr bir muhalefet yrteceini de bilemiyordu. Fakat ok gemeden Nabiyev yanllar toparlandlar. Komnist memurlarn ou muhalefet cephesine getiler. Demokratik Parti ise
7-4-2013
pagina 103 van 148
geen Mays aynda son nefesini verdi. nk eski yeleri Hizbul Nahda (slamc parti) ve Darul Qada (slami bir kurum) ile ittifak kurdular. Bu ittifak, toplumdaki dier kesimlerle de ibirlii yapt. Leninabad blgesi sanayii bakmndan gelimi ve zenginlerin younlat bir blge. Buna karlk Tacikistan'n Gney kesimi yoksul. Bu nedenle geen Mays aynda bakent Duanbe'de toplanan halk, Leninabad aleyhinde sloganlar att. Hizbul Nahda ve din adamlar bu frsat karmadlar. Gney'deki yoksul halk kkrtarak iktidar hedeflediler. Ancak Qaliyab blgesindeki halk, slamclarn bu aldatc tutumlarna kanmadlar. stelik slamc muhalefetin tehlikesini yakndan grerek iktidarn yannda yer aldlar. nk slamc muhalefet, daha o dnemde kendilerine 413 katlmayanlara diz kertmekle kalmyor, bir ksmn da kurunlayarak ya da a brakarak ldryorlard. slamclarn tekelindeki Tacikistan TV'si artk kimsenin ilgisini ekmiyor. nk sabah akam ran kaynakl haberler yaynlanyor ve slamclarn kuvvet gsterileri sergileniyor. in ilgin yan, TV binasnda alan slamclar bile slami kurallara uyabilmi deiller. Dorusu, slamclar gereklerden korkuyorlar. Tacikistan'da Sar Sultan'm bile duyduu haberler, TV'den yaynlanmyor. Halkm baka yerlerden gerei renme ihtimaline kar btn TV kanallar kapatlm. 28 Ekim 1992'de de bakentteki Rus TV binas kapatld. Bundan drt be ay nce kime sorsanz, Tacikistan'n en byk ahsiyati din alimi Hac Tur-gunzade'dir' diye yant alrdnz. lkedeki slamclarn ruhani lideri Turgunzade, kurt bir siyaseti ve son derece kurnaz. Basma verdii demelerine asla itibar edilmez. Bu bakmdan 'slami bir devlette herkes bir arada yaar' diye deme veriyorsa da, 'slami devlette mslmandan bakas olamaz" trnden ifadeler kulland da biliniyor. Turgunzade, Afganistan'daki Hizb-i slami lideri Gulbeddin Hikmetyar ile balant iinde. Bu iin bir yz. teki yznde ise u yar: El Qada Bankas, tmyle Turgunzade'nin tasaruffu altnda. Kendisine ait zel milis bile kurmu. Tacikistan'daki hemen btn basm-yayn aralarn da tekeline alm. Turgunzade'nin bu tr davranlar, Tacikistan'daki birok kesimin tepkisini ekiyor. zellikle Mays aynda Duanbe'deki olaylardan sonra gelen Austos Darbesi'nin ardndan Qilyab yerlileri, Turgunzade'yi 414 ldrmek zere ant itiler. Bu nedenle Turgunzade, srekli ev deitirerek gizleniyor. in garibi, Turgunzade, iilerin youn olduu Bedhen blgesine snyor. Bylesi bir karmaa ortamnda Hizbul Nahda, daha ok kyllere dayanyor.Partinin yetkin teorisyenleri ve milisleri de var. Bu parti, iddet kullanmaktan baka bir yol bilmiyor. nk slamclar, iktidar ele geirmek iin zor kullanmaktan baka bir kar yol olman dnyorlard. Bu amalarna ulamak iin, toplumda cani ve katil diye bilenen kesimlerle ibirlii yapmaktan ekinmediler." Tacikistan'da "en byk Kad" unvanna sahip Turgunzade, Dar-l Qada ve slami leri Bakam. Bu haliyle hem slam Fkh hem de siyaset adam olma zelliini koruyor. rdn'deki eriat Fakltesi mezunu olan Turgunzade, organik anlamda herhangi bir parti yesi deil. Bununla birlikte lkedeki btn slami cemaatlerin manevi lideri saylr. Mays ayndaki ayaklanma srasnda Nabiyev, olaylarn durdurulmas iin Turgunzade ile grmek zorunda kalmt. Turgunzade, 4 Kasm 1992 tarihli El Mecelle ile syleisinde grlerini yle aklad: " Tacikistan'n yeni bir Afganistan olaca yolundaki iddialar Bat propagandas, slami gler, Meclis yoluyla kendilerini kantladlar. Bundan byle slami El Nahda Partisi de dier partilerin yannda lkenin siyasi sahasndaki yerini alacak. Tacikistan u anda, slami Cephe'nin bulunduu biricik Orta Asya lkesidir. Bu Cephe, El Nahda, Darl Qada, Sufi hareketleri ieriyor. Ulema Meclisi ad altnda birletik. Bu Meclis sayesinde rnslnanlar arasndaki anlamazlklar grp 415 zyoruz. u anda Kulab blgesindeki komnistler, ne kadar slamc ve demokrat varsa, oradan kardlar. Bahar Devrimi'nden sonra oluan hkmet, muhalefeti temsil eden bir hkmet deil. slami glerin Mec-lis'teki oran %25. Hkmet esas olarak El Nahda Partisi, Rastahz Partisi ve Demokrat Parti'den oluuyor. El Nahda'nn hkmette sadece iki bakan bulunuyor. Toplumu slamlatrmann ilk -aamasnda, slami kiilii eitmek istiyoruz.Ardmdan eriat uygulamasna geeceiz." 1992 Ocak ayndaki atmalarda Nabiyev yanllar bakenti ele geirince bata Turgunzade olmak zere hemen btn slamc liderler Duanbe'den kamlard. Hkmet Turgunzade ye-dier slamclar aryordu. Cemaat-l Tebli : 1927'de bu adla doan gizli bir rgt niteliindeydi. Kurucusu Muhammed lyas, Hindistan'daki Mslmanlarn, "toplum tarafndan kirletilmesinden kayg duyarak" harekete gemiti. Ona gre, yeniden canlanma gereklemezse, Mslmanlar dier insanlardan (Hintli Budist ya da Hindu) ayrdetmek mmkn olmazd ve slamiyet yok olmaya mahkum olacakt. Bu sindirme yntemiyle mcadele etmek iin kurulan Tebli Cemaati, "Mslmanlar ile yolunu armlar arasndaki kaim izgiyi" ekti. Bu lt konulurken bile Hz. Muhammed'in davranlar rnek alnd. Sofu Mslmanlarn gznde Hz. Muhammed, her eyden nce "slam erdemlerinin yeniden canlanmasn" ifade ediyordu. Her Mslman, yapabildii lde, Pey-gamber'e benzemeye almalyd. Dnme ekli taklit edilebilir, gnmz savalar iin CXnun siyasi tak416 tiinden ilham alnabilirdi. (Siyasi eylemlerinin modelini Medine'ye kata ve Mekke'ye zaferli yryte gren devrimci slam militanlarnn yaptklar gibi). Tebli Cemaati, ikinci yolu seti. Mridler, davranlarn, nanh Dindarlar Bahesi adl gizli bir el-kitabndaki retiler dorultusunda dzenliyorlard.
7-4-2013
pagina 104 van 148
Bu elkitab, Hz. Muhammed ile ilgili hadisler, kutsal metinlerdeki ayet ve nass'lardan derlenmiti. Nasl giyinmeleri gerektiini renmek iin, szkonusu kitabn "kyafetler" blmne bakyorlar; Peygamber'in beyaz giyindiini, u uzunlukta trban baladn vs okuyorlard. Tebli yesi, tek mahfuz hissesi olan bu modeli ok titizce taklit ederek, hayatnn btnln yeniden dzenliyordu. Toplumun hukuki rgtlenmesinde, bu ana rnekten farkl olan her ey, gnah ve ahlk bozukluu saylarak reddedilmeliydi. 1920'li ylarn sonunda, Hindistan'da slamn bozularak kaybolmas tehlikesi, Hindulara mal edildi. Yarm yzyl iinde, Tebli Cemaati, dnyann her yerinde geliti. Bu arada Pakistan'n 1940'larda Hindistan'dan ayrlmasyla birlikte Tebli'in faaliyet merkezi de zaten slam temelinde kurulan ve gnmzde bile eriat yasalarnca ynetilen Pakistan'a kayd. 1980'li yllarda ise uluslararas alanda nemli bir slamc akm haline geldi. Kaybolma (Dalal) tehlikesi, zamanla, hi de Peygamber'den esinlenmeyen modernliin tm grnmlerine brnd. slam topraklarna uyarlanm deiik milliyetilikler ve sosyalizmler, bu durumun tipik simgesiydi. 1970'li yllardan itibaren, mslman kkenli topluluklar Avrupa'ya yerlemeye baladklarnda tuhaf bir ekilde 417 Tebli Cemaati, Hindistan'daki balang halini kefederken kendilerini bir tecrit ortamnda buldu. Tebli ve benzeri hareketler, doktriner boyutun da tesinde, toplumsal nitelikli bir talebe cevap ve-riyorlard. evrelerindeki toplumla ve dinsiz temellerle ilikilerini kesen gerek inananlarn oluturduklar ce-maati gruplarn yaplanmasna nclk ederek; mo-demliin basksndan, krsal gten ve geleneksel da-yanma alarnn yklmasndan etkilenen toplumun ] sarsntlar arasnda bir iz, bir yol bulamayanlara ko- '' runma alan saladlar. (Gilles Kepel, Din Dnyay Yeniden Kefediyor: Tanrnn ntikam, letiim \ Yaynlar, s.46/47) Azerbaycan slam Partisi Dnyadaki slami ykseliten etkilenen lkeler :< arasnda Azerbaycan da var. Sovyetik yapnn knden sonra bu lkedeki milli ve dini uyan hzland. Ayrca Azerbaycan siyasal adan Trkiye ile ran arasnda tam bir rekabet alan. Dinsel adan da rekabetin nc taraf Suudi Arabistan. ii ounluun yaad bu lkede Trkiye'deki Diyanet leri ile Suudi Arabistan'daki slami Rabta rgt, Azerbaycan'da lml ve Snni slam'n egemen olmasn istiyorlar. Bu ynde Amerikan desteini de alarak daha ok, nceden varolan dinsel kurumlar (medrese, mftlkler, camii cemaatleri vs) destekleyip, bata Kur'an olmak zere birok dini kitabn datmn, dini medreseler iin genlerin eitimini stleniyorlar. ran ise daha radikal ve ia sylemini savunuyor. ok sayda ranl Dai (din propagandacs) Azerbaycan'da eitli faaliyetlerde bulunuyor. 418 u anda lkede resmen kurulmu dini organn sorumlusu ve tm Kafkasya Mfts Hac Allah kr Paazade var. Bu dini ahsiyet, lkede slam'n yaylmas ve eriatn hakim olmas iin alyorsa da lml bir profil veriyor. Buna karlk daha ok ran ile fikirsel yaknlk iinde bulunan ve ia sylemine arlk veren Azerbaycan slam Partisi de faaliyete geti. Trkiye'deki radikal slamclarn bir kesimi tarafndan karlan aylk Dnya ve slam dergisi, Bahar 1992 tarihli nshasnda Azerbaycan islam Partisi (AP) konusunda yetkililerden Hac Hac Aa adl bir parti yetkilisinden u bilgileri ald: "P'in oluumu 16 yl ncesine dayanr. Fakat resmi kurulu tarihi 2 Eyll 1992. AP'in temel amac, 'Hz. Muhammed'in getirdii dini ve onun kitab Kur'an ile Ehlibeytin getirdiklerim halka ulatrmak' olarak belirlendi. Ayrca AP'in 10 maddelik bir faaliyet plan var. Buna gre Azerbaycan Cumhuriyeti yasalar erevesinde hareket edilecek, slami hedefin gerekletirilmesine allacak, lkenin tam bamszl dorultusunda faaliyet gsterilecek. slam aleyhinde bulunmamalar artyla her parti ve cemiyetle iliki kurulacak. Dnyann dier mslman rgtleriyle ilikiler gelitirelecek. AP, parlamenter bir parti olduunu sylyor. Tek lider yerine 11 kiilik bir Yksek ura seen AP, kadnlarn rtnmesinden yana. Ayrca bir kadn tekilat olan AP, 100'den fazla il ve ilede rgtlendiini ileri sryor. lkede eriat uygulanmas iin alan AP'in resmi yayn organ yok. Ancak hem gazete hem de TV kurmay amalyor. Mezhep ayrmcl yapmadm ileri sren AP, ii sylemle n plana kyor. u anda slam leri Ba419 kanl oluturulmas iin dier mslman cemaatlerle ibirlii halinde. Devletin elindeki Mftlk ve vakflarn slamclarn denetiminde olmasn istiyor." si 420 C) TRKYE Trkiye'de slami akmlar ve slam fikrinin geliim tarihini sergilemek balbana bir inceleme konusu. Kald ki yerli ve yabanc aratrmaclar, bu konuda ok farkl incelemeler yazdlar. Bununla birlikte biz birka noktaya deinelim: 1) Milliyeti Kemalizmin mmeti slamiyet ve feodalite ile hesaplamas temelinde kurulan cumhuriyet, esas olarak tek parti ynetimi dneminde slami faaliyetleri yasaklad ve bu faaliyetleri kltrel boyutta srdrmek isteyenleri de bask altna ald. 2) Cumhuriyet ideolojisi ile slam ideoloji arasndaki mcadele, bir ka yerel isyan dnda, esas olarak kltrel ve kurumlar zemininde srd. Bir ksm ise biimsel ama simgeseldi. Arap harflerinin kaldrlp yerine latin harflerinin konmas, tarikatlarn kapatlmas, ezann arapa okunmasnn yasaklanmas bunlardand.
7-4-2013
pagina 105 van 148
3) Tek parti ynetiminin doas gerei ve cumhuriyetin kurumsallamaya olan ihtiyac, nedeniyle, slam uzun sre siyasal alanda devred brakld. Siyasal temsil olana bulamayan slam, bir yerde kserek kendi kabuuna ekildi ya da yurtdna kt; Osmanl geleneinin kltrel birikimini yeni devlete aktarmayarak intikam alma yolunu denedi. 421 4) Bunu, gizli ama kltrel temelde kurulan cemaatlemeler izledi. Gelecein muhalefet odaklar olmas bakmndan bu tarikat ve cemaatleme olay dikkat ekici olmal. 5) slam, aralkl olarak ama dolayl biimde birtakm yasal siyasi partilerde faaliyet yrtmeye alt. Ancak zellikle o dnemdeki Krt isyanlarndan eyh Said ve benzeri ayaklanmalar, ayru zamanda slami kesimlerin de hrpalanmasna ve bask altna alnmasna yol ayordu. Burada hemen belirtmek gerek: slam, ynetimin basks altnda olmasna ramen, devletin Krtleri asi-mile etmesi erevesinde Trkiye Cumhuriyeti'nin amalar asndan olumlu, Krtler asndan olumsuz bir ilev grd. 6) ok partili dneme gei, slami odaklarn, Demokrat Parti evresinde toplanmalarna yol at. Trk slamc aydnlarndan mit Akta u saptamay yapyor: "1950'deki Demokratik Devrim sistem asndan da radikal laiklik srecini tersine evirecek; giderek daha lml bir politika izlenecektir slam karsnda... Demokrat Parti gelenei, o gne dein sistem muhalifi olan bir ksm slamc gruplarn sisteme eklemlenmesinde ve mslmanlarn aktel politikaya katlma geleneinin balatcs olmutur." (Yeni Zemin, Ocak 1993) 7) 1960'larda DP'nin devam olan Adalet Partisi, yine tarikatlara tavizler temelinde oy ald. Trkiye'de mam-Hatip okullar ve Kur'an Kurslar'mn furya halinde almas, o dneme rastlar. Bu furya, 12 Eyll dneminde devam ettirilmitir. AP ve lideri Sleyman Demirel, o tarihlerde ykselen sosyalist ve devrimci 422 harekete kar dini ve banaz kesimleri kullanyordu. Fakat siyasete katlan ilk slamc gruplar, "rkek ve mahcup" davrandklar iin "ucuz oy potansiyeli" idiler ve "slamc siyaset teorisine bir tartma boyutu ka-zandramadlar." (age) 8) 1960 sonlar ve 1970 balar, AP iinden kan tara burjuvazisi ve mutegallibe temsilcileri, slami sylemleri henz ok belirsiz, sradan insanlarn gnlk hayatta kullandklar dinsel lafzlar tekrarlayarak ortaya ktlar. O zaman bile Amerika'ya ok yakn duran iktidar partisi AP ile daha sonra slamc kesimin lideri durumuna gelecek Milli Nizam Partisi arasnda ne din ne de milli dzlemdeki ayrlklar net deildi. 1968'de Odalar Birlii Bakanl'n kazanan Necmettin Erbakan'n AP listesinden milletvekili olmak isteyip, bu teklif Demirel tarafndan reddedilince, Erbakan muhafazakrlyla nl Konya kentinde bamsz aday oldu. Dnemine gre 40 bin gibi ok yksek saylan bir oy alnca dikkatleri zerine ekti. Bunu iyi kullanan Erbakan, sonraki yllarda slami sylemleri giderek daha aka telaffuz etmeye balad. in ilgin yan; Milli Nizam Partisi'nin oluumuna yol aan AP'den kopma srecinde, ayrlk noktas din ve slamiyet zerine deil, Anadolu sermayesi ile metropol sermayesi zerineydi. Akademisyen Ali Yaar Sar Bay'a gre sanayileen Trk toplumundaki ilevsel bu blnmeye ramen; basn ve kamuoyu, bu partiyi, siyasal yollarla Trkiye'de slamiyetin destekleyicisi olarak niteledi. (Trkiye'de Modernleme Din ve Parti Politikas, s. 99) zellikle "Nur Talebeleri" olarak bilinen kimi slami evelere gre, Erbakan'n AP'den ayrlmas ve 423 bamsz bir aday olarak ortaya kmas, d destekli idi. Ayn d destek, Erbakan'in Milli Nizam Partisi'ni kurma ve AP'den adam ayartma srecinde de srd. Bu bakmdan, Erbakan'in bu faaliyetlerine teden beri kukulu bir giriim olarak baklyor. in ilgin yan uydu: Demokrat Parti ve AP kanalyla sisteme eklemlenen bir ksm slamclar, paradoksal biimde, daha geleneki bir sylemi stlenerek, MSP'yi, "laik partilerle birlikte dini siyasete alet etmek" ile suladlar. (mit Akta, agy) 9) 12 Mart faizmi, grnte "hem sosyalist ihtilalcilere hem de slamc mrtecilere kar askerin ilerici klcn" temsil ediyordu. Ama o ortamda, slamclar akll bir geri ekilile saflarn yeniden dzenleyip, ok gemeden yeniden siyasal' arenada Milli Selamet Partisi olarak boy gsterdiler. Burada bir noktaya dikkat ekmek gerek: 12 Mart darbesi srasnda 163. madde gereince Anayasa'ya aykr bulunan Milli Nizam Partisi tzk ve program, 1974 ylnda normal dzene gei srecinde, Milli Selamet Partisi'nin ayn tzk ve programn oluturunca, iktidar evreleri, zellikle darbeyi yapan ordu evresi, buna ses karmadlar. Tersine, o dnem, grnte darbecilerin irtica'ya kar olan en sert kanadn temsil eden Orgeneral Muhsin Bat ur ile devletin "elik ekirdei" nin temsilcisi Orgeneral Turgut Sunalp, svire'ye giderek oraya snm bulunan Erbakan ile grmeler yaptlar. Kendisini ikna ederek Trkiye'ye dnmesini saladlar. slamc kesimler, bizzat Refah Partisi iinden gelen kimi insanlar, bu noktann da "bir hayli karanlk" olduunu belirtiyorlar. Milli Nizam ve Milli Selamet Partisi nderlii, ikinci kuak 424 mslmanlann sistem muhalifliinden sisteme eklemlenme srecini balatacak; o gne kadar rejim muhalifi gleri (zellikle Nakiler) aktel Trk siyasete soktu. Devrimci ykselile birlikte slamc temelde radikal rgtlenmeler, 1970'lerin ortalarnda balad. Bu arada slamclar, ilk kez, kendilerini ar milliyeti lkc kesimden ayrarak, Ortadou'daki eitli slami rgtlerle uluslararas balantlar iine girdiler. O gne kadar tecrit olduklar dnyay yeniden alglamaya ve tanmaya baladlar.
7-4-2013
pagina 106 van 148
10) Eyll cuntas, tm siyasal parti ve rgtleri kapatrken, slamclar da bundan zarar grdler. Ama toplumda maya tutmu, kurumsal temelleri ve uluslararas balantlar, devletle girift ilikileri slamclarn gerilemesine deil, gelimesine yol at. Her eyden nce tkanan Kemalist devlet, diktatrln srdrebilmek iin, Trk-slam sentezi erevesinde slami ideolojiden yardm ald. Bu dzlemde toplumsal muhalefeti sindirebilmek ve uyutmak iin, slami dalgakran olarak kulland. Krt mcadelesine kar da dini bir birletirici ve kurtarc olarak kullanmaya alt. Btn bunlarn bir sonucu olarak tarikatlar, laik cumhuriyet sistemine ters biimde, su yzne ktlar. Devletin nemli kademelerinde sz sahibi oldular. Devletin en tepesindeki kii bile Nakibendi gibi bir tarikatn mensubu oluverdi ki; resmiyet asndan bakldnda, bu cumhuriyet tarihinde grlmemi bir eydi. Radikalleme ve Sonras Ayrca dnya genelinde dini bir uyan szkonusuydu. stelik blgesel alanda ran devrimi ve 425 Afganistan direnii, slamclarn "slam devleti ve toplumu" kurmalar yolunda gzlerini at. Bu moral ve ideolojik berraklama bir yana, ran ve Afganistan, Trkiye'deki mslmanlarm, zelikle iktidar perspektifiyle hareket eden radikal kesimlerin, 1980-1990 arasnda ran, Pakistan ve Afganistan'a giderek askeri ve ideolojik eitim aldklar, deyim yerindeyse Cihad yaparak Mcahitletikleri bir dnemdir. Gidenlerin tmnn rgtl olduu ve belli bir plan erevesinde hareket ettiklerini sylemek gereklerle badamaz. Bununla birlikte gruplar halinde ya da bireysel gidi ve dnler, 10 yllk bir srede Trkiye'de irili ufakl yaklak 300 radikal slamc grup/cemaatn domasna ve 15 bin kadar Mcahid'in yaratlmasna yol at. ran ve Afganistan'da ( ok az da olsa Lbnan'da) eitim gren slamclarn bir ksm, zellikle stanbul'da yayn ve rgtsel faaliyetlerini srdrrken, Krt mcadelesinin srd Krt blgelerinde Hizbullah adyla yeni rgtlenmeler ortaya kt. Toplumsal temeli olan, zellikle Gneydou'nun baz blgelerinde (Silvan, Batman, Gerc, Nusaybin, Diyarbakr, Kzltepe) gibi .yerleim blgelerinde Hiz-bullah-PKK atmas balad. Devletin gizli eli kont-rgerilla ok eitli biimlerde bu frsat deerlendirdi. Hizbullah denen kesinlikle tek merkezli olmayan, tersine her yreye gre bykl ve kkl deiebilen, grece bamsz hareket edebilen bu gruplar, PKK ile atmalarnda eitli nedenlerle (antaj, rgte szma, nderlerin satn alnmas, kkrtma, parasal yardmlar, karanlk iler) kontrgerilla ile ibirlii yapt, sonra da bu karanlk rgtn kapkaranlk bir 426 paras haline geldi. Bu arada Trkiye'deki dier radikal slamc rgtlerin bir ksmyla, bu nedenle, aras ald.Bir ksmnn ise fikri desteini ald. Bu arada Trkiye'de laik tutumlar alan Kemalist Prof. Muammer Aksoy, SHP milletvekili ve lahiyat Fakltesi eski retim grevlisi Prof. Bahriye ok, Trkiye'nin en yetkin slam uzmanlarndan, eski din grevlisi, aydnlanman materyalist yazar ve 2000'e Doru ke yazarlarndan Turan Dursun ile Cumhuriyet gazetesi ke yazar Kemalist aratrmac Uur Mumcu eitli aralklarla "faili mehul" kiilerce ldrldler. Tmnn ortak yn, slami bir topluma kar olularyd. Ama slamc dnceye kar tutumlarnda deiik fikirleri vard. Szgelimi Muammer Aksoy ve Uur Mumcu, daha ok dinin, devlet eliyle bastrlmas gibi klasik Kemalist yntemleri savunuyor, bu balamda "slami bir devlet olacana zinde kuvvet diye tabir edilen orduyu grev bana aryorlard." Bahriye ok ise, resmiletirilmi, reformcu ve dileri sklm bir devlet dininden yanayd. slamc fikirlere kar fikirle mcadele yolunu benimsiyordu. Turan Dursun daha farkl bir konumda, biim asndan pek katlmadmz son derece sert ve radikal sylemlerle slamclara meydan okuyordu. "Ben yzyllarn karanlndan kan bir m " diyerek slamc dncenin aklarn sergiliyor; dinin evresindeki ilahi haleyi ve sihri bozuyordu. Ad geenleri ldrenlerin kimlii hakkndaki soruturmaya ilikin, devlet ciddi bir aba gstermedi. Kamuoyundaki yaygn kan, bu laiklik yandalarnn, slamc militanlar tarafndan ldrldkleri yolunda. Zaman zaman, bu cinayetlerin arkasndaki glerin 427 ran'dan ya da radikal slamc evrelerden geldiine ilikin ipular verilip yaynlar yaplyorsa da, devlet bu konuda yeni yeni gr belirtiyor. Her durumda, zellikle Turan Dursun'un ldrlmesinden sonra, "slamc kesim ideolojik bir rakibinden kurtulmu oldu. " Nitekim Dursun'un ldrlmesinin ardndan "Ohhh oldu... belasn buldu.." diye balk atp yorum yapan slamc yayn organ says az deildi. Snfta Kalan slamclar Aslnda Trkiye'deki slamc akmlar, bundan birka yl ncesine kadar, gerekten iktidarlarn yannda durdular ve mevcut sistemin savunucular olarak varlklarn srdrdler. Nurcular, mridleri Saidi Nursi'nin tavsiyesine uyarak DP-AP iktidarlarn desteklediler. Trkiye'deki en byk tarikat durumundaki Nakibendiler, manevi liderleri M. Zahit Koktu'nun vefatndan sonra Prof. Esat Coan'm nderliinde, sonra zamana ve zemine gre tavr alarak btn gerici iktidarlara oynadlar. Son olarak ANAP'm yannda durdular. imdi biraz mesafeli davranp kendilerine zg bir parti aray iindeler. Adm Sleyman Hilmi Tunahan'dan Sleymanclar, teden beri devletle bark olup hem destek verdi hem de destek aldlar. Nakibendi tarikatlnn Krt trevi, Adyaman ili Menzil kyndeki eyh Rait denetiminde zellikle cuntac iktidarlarn imdadna yetiti. Dier Krt tarikatlar, asimilasyon politikas erevesinde Trk-slam sentezine uyan tarikatlara dntler. Devlete ve sisteme yaknl,, komnizm ve Krt yurtseverliine kar sert tavrlaryla bilinen Fetullah Glen li-
7-4-2013
pagina 107 van 148
428 derleindeki Fetullahlar da farkl bir tutumda deiller. 196O'l yllarda devletin siyasetleri erevesinde sosyalist ve komnist fikirlere kar ideolojik mcadelede de iktidarn yannda yer aldlar. Trkiye'de slami kesimlerin devletle ibirlii halinde, 196O'l yllarda toplumsal kalknma ve ilerlemeyi belli bir gelime program savunan ilerici ve sosyalist fikirlere kar kn en iyi ifade eden grleri, Nurcular olarak bilinen (Krt kkenli din alimi Said-i Nursi'nin fikirlerini ve onun Krt kkenli yandalarn da slami grler erevesinde Trkletirme projesi erevesinde hareket eden) kesimin nde gelenlerinden olup 1989'daki blnmede ANAP iktidarnn yannda yer alan Avukat Bekir Berk'in sylediklerinden alntlayarak zetleyelim. Bekir Berk, 1960 Anayasas'na gerici maddeler eklemek iin Komnizme Kar Mcadele erevesinde 1965'te Meclis'e sunulan Anayasa Nizamn Koruma Kanun Ta-sans'm eletiriyor. nk bu Tasar, Anayasa'nn drdnc maddesinin (b) bendini yle deitirmeyi ngryor:" Trk veya yabanc, yaayan veya l, herhangi bir kiinin yaym olduu doktrin, ideoloji veya grleri gereince hareket edildii taktirde, bu kanunlar TCK'nin 125 ila 143, 146 ila 155, 162, 163, 168, 169,171 ve 172. maddeleri ve Askeri Ceza Kanunu'nun 34. maddesinde gsterilen sulardan biri meydana geliyorsa, doktrin ve ideolojilerinde grlerinde yer alan amalar iin bir kiinin giritii; yahut doktrin ideoloji veya grlerinde yer alan amalara ulaabilmesi iin gsterdii; tavsiye veya telkin ettii fiil ve hareketleri veyahut bu maksatla ortaya kan ahslar 429 venler.....Bir seneden be seneye kadar ar hapis cezasyla cezalandrlr." Avukat Bekir Berk, bunun zerine, slamc kesimlerin yayn organ durumundaki ttihad gazetesinin 4 Mart 1965 tarihli nshasnda u grleri dile getiriyor:"...Bir mslman, bir komnistle bir tutan, slamiyeti komnizm gibi su gsteren, komnizme kar tek messir (etkili) mcadele kuvveti olan ve komnizmi durduran dini de thmet mevzu haline getiren; Hz. Muhammed'i (AS) maznun (sank) sandalyesine sevketmek ve Kur'an' Kerim'i msadere ve imhay netice verebilecek; hayatn slam'n zaferi iin mcadeleye vakfeden ve slam'n btn hakikatlerini kainata ilan eden, slam'n stnln haykran ve haykracak olan gelmi gemi btn slam alimlerini, btn slam mcahidlerini, din adamlarn, dini hizmette alanlarn susturmak isteyen ve onlardan bahsetmeyi su haline getiren, mslmann eline, diline, gzne, kulana ve kalbine zincir vurmak isteyen bir kanun tasarsdr....Komnizmi durdurmak ve ona kar tedbir almak iddias samimiyse; tek are dine sarlmak, slam'a kuvvet vermek... mslmanlarn ellerindeki ve ayaklarndaki zincirleri zmek ve onlar serbest brakmak gerekir...Hakikaten bu kanun tasars, bata Peygamber (AS) olmak zere, slam'n hkmlerini tebli eden, slam'n icablarm yerine getirmeye davet edenjslam'n zaferi iin mcadele eden btn Veliler, din alimleri, mcahidler, hocalar ve din adamlarksaca btn Mslmanlar, Trk vatanda olsun veya olmasn, hayatta bulunsun veya bulunmasn, sulu haline getirecektir.. Ayrca 163. madde ile slam'n ksas, r, zekat, miras, nikah, mehir, talak, 430 tesettr, zina hakkndaki hkmlerini, faiz hakkndaki yasann tatbik edilmesini istemek su saylmaktadr." Sadece bu kadar m? Deil elbette; zellikle slami kesimden gazeteci ve fikir adam M. evket Eygi'nin yazl kkrtmalar ve devletin tertibi sonucu, 1969'da istanbul'da yaanan ve birok ilericinin lmyle sonulanan "Kanl Pazar/' da, slamclarn hanesine yazlan olumsuz bir puandr. Bunu izleyen yllarda sosyalist devrimcilerin Filistin, Vietnam gibi uluslararas meselelerdeki destekleyici tavrlarna kar kanlarn bir ksm yine bu kesime mensuptu. Son olarak Trkiye'nin en canalc sorunu Krt meselesinde de, slamc kesim bir tavr gelitiremedi. Birka radikal derginin yaz dzeyinde kalan ve demagoji kokan tutumu saylmazsa, Krt meselesindeki Hiz-bullahi tutumlarn da, Krtlere deil; bu halka kar ate ve kanla bastrmaya alan devletin en karanlk kesimlerine yarad. Sonu olarak slamclar, yer yer olumlu klarna ramen, yurt ve dnya meselelerinde baarl bir snav veremediler. Snfta kaldlar. Bu arada belirtmek gerekir ki; Trkiye'deki Krt mcadelesi, slamc kesimi de yakndan etkileyerek blnmelere neden oldu. Szgelimi zaten Krt kkenli slam alimi Said-i Nursi'nin akirtleri srf bu kimlik (Krt) yznden ve "stad'n Trkletirilmesine" kar karak blndler. u anda Said-i Nursi'yi zgn ad olan Said-i Krdi diye anarak onun eserlerini Krte yaynlayan bir kesim var. Ayn blnme RP iinde de yaand. Radikal slamclar da clz kalan birka giriimden sonra, 1990'dan itibaren giderek inie geen bir seyir iz431 liyorlar. nk radikal slam ile eletirilen Hizbullah rnei, olduka ge bir dnemde; tehlikeli bir zaman ve zeminde (12 Eyll dnemi) yaplan bir ka clz giriimden teye gemeyip, rejimin yedeine girdi. Buna paralel olarak ve deien yurt ve dnya koullarna uygun biimde, slamc kesimdeki aydnlar, "toplumda oulculuk ve diyalog"tan yana bir tutum iine girmeye balyorlar. Kukusuz tarihsel, kltrel ve toplumsal bakldnda, slamiyet ve devletin yaknlamasnn ortak zemini vard. Nitekim 1924 Anayasas, "bu devletin dini slam dinidir" diye balyordu. Ek maddesinde "reit olan herkes dinini semekte hrdr" ibaresi ise, byk ihtimalle Trkiye'deki dini aznlklarn haklarn gvence altna almay amalyordu. Trk anayasasna ilk laik maddelerin 1937'den sonra girdiini, 1960'lar-dan balayarak slamiyet lehinde baz dzenlemeler yapldn da belirtmek gerek. Laik TC bununla da kalmam; bizzat dini ve dinsel faaliyetleri gvence altna almtr: rneklersek;
7-4-2013
pagina 108 van 148
175.Madde yle der: Her kim, devlete tannm olan dinlerden birini tahkir maksadyla dini ilerin veya ibadet ve ayinin icrasn men veya ihlal ederse, bir aydan alt aya kadar hapis ve 30 ila 200 lira ar para cezasyla cezalandrlJDin ve mezheplerden birini tezyif ve tahkir yolunda neriyatta bulunanlar ise 1 ila 6 ay arasnda hapis cezasna arptrlrlar. 176.Madde: Her kim, devlete tannm olan dinlerden birini tahkir maksadyla mabetlerde bulunan eyay ykar veya bozar, dier suretle zarar verir ya da ruhani memurlar hakknda iddet kullanrsa ya da onlara hakaret edip dil uzatrsa 3 ay ile 3 yla kadar hapis 432 cezasyla cezalandrlr. 12 Eyll askeri ynetiminin yapt 1982 Anayasas Balang blmnde "Kutsal Trk Devleti" ibaresine yer verilerek devlet'e uluhiyyet atfediliyor. islamclar Refah Partisi'ni Deerlendiriyor Refah Partisi'ne kadar gelen srete, Erbakan'n liderlik yapt Milli Nizam Partisi ve Milli Selamet Partisi'nin ksa bilanosunu slamc kesimler de deerlendirmeye tbi tutuyorlar. zellikle Mridleri Said-i Nursi'nin akirtleri olan Nur Talebeleri, kendi liderlerinin "APye destek verin" yolundaki tavsiyesine uyarak, gnmze kadar AP'ye yakn durdular. Kiminin deyimiyle, "kr krne bu partiyi desteklediler". Bu nedenle AP'yi zayflatacak her trl kopmaya slami sylemle kar ktlar. Kimi slamalara baklrsa, Erbakan'n APye kar k ve ardndan Milli Nizam Partisi'ni kurmas, ieriden CHP destekli dardan ise Bat destekliydi. nk CHP, AP'nin glenmesini istemiyordu. Ayrca devletin sahibi grnen ordu, DP dneminden beri giderek modern eitim grm dindar kadrolarn devletin kilit mevkilerine ykselerek karar mekanizmalarna oturduklarn gryordu. Bu nedenle bu kadrolamay ieriden bozmak ve paralamak iin Milli Nizam Partisi'nin ortaya kn tevik etti. te yandan ABD, her ne kadar AP'yi destekliyor idiyse, zayf iktidarlarn her zaman daha kolay yola getirebileceini dnerek APden dinci kopmaya gz yumdu, belki de tevik etti. Bu noktada bir rnek de veriliyor: "Nurcu kesimin o zamanki drt nderiyle bir 433 ka aydn, AP dnda yeni bir parti oluturmak iin 27 Mays 1960 askeri darbesiyle devrilen eski Cumhurbakan Celal Bayat'a giderler. Bayar, kendi mirasn devralmasna ramen AP lideri Demirel'e pek scak bakmadndan, bu oluumu sevinle karlar. Ama bu arada unu da syler: 'Dinci ve aydn kesimlerin yam sra, bu oluuma bir tane de Mason koyarsanz baarl olursunuz." nc noktada ise sermaye evreleri, devletten ok yararlanarak kazan saladklar dnemde bile, karlarnda az diren gsterecek zayf hkmetler grmek istediklerinden, AP'nin paralanma srecini belki de mali ynden destekleyerek sessiz bir memnunlukla karladlar. Aym evreler, Erbakan etkeninin ortaya kyla birlikte slami kesimlerin blndklerini ve uzun yllar kendi aralarnda kaptklarn da belirtiyorlar. Szgelimi 1980 ncesi MSP dneminde, Erbakan, kendine oy veremeyen slami evreleri ve zellikle de Nur Talebeleri'ni "Yahudi olmak" ile suluyordu. Buna karlk veren Nurcular ise, "MSP darbeci generallerin eseridir". sulamasnda bulunuyorlard. 1983'te MSP varisi olan Refah Partisi'nin kuruluu, Parti ile radikaller arasnda, daha ok Kur'an ve Snnet ekseninde sregiden bir yn tartmay krkledi. Ancak MSP, bu dnemde bile slami siyaset olgusunu tarihsel balamndan kopararak aktel bir zeminde yeniden te-orize etmeyi beceremedi. (mit Akta, agy) Kasm 1992'deki yerel seimlerde RP'nin stanbul gibi bir metropolde beklenenin stnde oy almas, islamc kesimler arasnda eitli deerlendirmelere de neden oldu. Nurcularn devletle barmayan bir ksm, 434 RP'nin, "daha fazla slamc sylemle faaliyete getiini syleyip, slamclar kucaklayabilecek bir potansiyel kazandn, dolaysyla bu noktadan sonra byk bir yol ayrmnda olduunu" sylyorlar. Bunun tersi gr savunanlarn bir ou ise, bir ekilde RP'nin iinde alan kadrolar ya da daha nceki Refah'lar. Szgelimi deien dnyaya ayak uydurabilmek, hogr ve oulculuk zemininde sorunlar tartabilmek amacyla Ocak 1993'te yayn hayatna balayan, slamc aydnlarn ynetimindeki Yeni Zemin dergisi, bir zamanlar radikal slamc sylemlerle tannan Krt kkenli Mehmet Metiner, RP'nin Krt illerindeki rgtlenmesinin sorumlusu Krt kkenli slam aydn Altan Tan, yine RP'den milletvekili aday olan Abdurrahman Dilipak, RP st dzey yneticilerinden Bahri Zengin, slamc aydnlardan Ali Bula ve Osman Tun "RP'de Deiim Sanclar" balkl ak oturumda aadaki grleri dile getirdiler: Abdurrahman Dilipak: "RP'nin (stanbul'daki yerel seim zaferi), genel bir slamlama ynelimiyle desteklenen bir konjonktr ierisinde ve zaten RP'nin ansl olduu blgelerde ortaya kan bir zaferdir. RP'nin oylarna dardan baktmz zaman unu grrz: ok dinamik, ok gen, stanbul'a dardan gelmi ve yerlemi insanlar. Byk kentten pay almak isteyen, mcadele eden, ocuunu okutmak isteyen, Tahtakale gibi i piyasasna girip kmak isteyen insanlar bunlar. RP, bir yanda kentle uzlamayan insanlar, br yanda da sosyal demokratlarn zerinde siyaset yapt insan topluluklarn etkilemeyi baard. Sosyal demokratlarn brakt boluk, RP'nin 435 iini kolaylatrd. RP'nin bu baars, stanbul'a zg ye konjonktrel...RP'nin seim kazand blgeler, stanbul'da Krtlerin de youn olduu blgeler. Son g dalgasndan (Krt illerinden-FB) etkilenen insanlarn yarlna dikkat ekmek gerekiyor. RP'ye ynelim, slami imaj evresinde oluan bir btnleme, dzene bir tepki niteliindedir. Eski dzene tepkinin simgesi
7-4-2013
pagina 109 van 148
solculard, imdi slamc aydnlar ne geti. slamc aydnlar, her ne kadar kendilerini Refahtan say-masalar da, tm aktivitelerinin sonular, RP'nin kr hanesine yazlyor. RP'ye yeni gelen unsurlar ynetimden pay isteyecekler. ok ilgin; ynetime hem fiilen katlmak isteyecekler hem de fikirleriyle kendi sorunlarna pratik zmler talep edecekler. Bunun da gelecekte RP iinde ok ciddi yeni oluumlara sebep olacan dnyorum. RP'deki hzl byme, her zaman salk iareti saylmayabilir. Altyaps ve sistem iyi kurulmadysa, RP bu arlk altnda ezilebilir. RP'nin basan trendi geri tepebilir. Merkezden akland: 'Mustafa Kemal (Atatrk) bile RP'ye oy verirdi' diye ve buradan balayan Antkabir'de ilk hazr duran lider Erbakan imajna kadar geni bir perspektif, partinin kendi tabannda tartlyor. Bir yandan RFnin milliyeti memleketi sylemleri, yani lkenin birliine ve btnlne ilikin sylemleri, br yandan da dzen kart sylemi. Bir yandan sistemin btn iinde varolmay, onun kurumlarn ynetmeyi kabul eden bir brokrat anlay var RP iinde. RP'nin taban da varlk sebebi de, yani balang noktalar da bellidir. Dolaysyla RP'nin, doal geliim sreci dnda bir mecraya sapmas, eitli tartmalar ve ayrmalar beraberinde getirebilir." Bahri Zengin: "Biliyorsunuz bir ara RP camii etrafnda kilitlenmiti. Daha nceki MSP hareketi de camii cemaat etrafnda kilitlenmiti. Oysa camii cemaatinin dnda baka topluluklar da vardr. Bu kesimlere RP'yi amak gerekiyordu. Bunun iin deiim gerekiyordu..... RP'nin stanbul'daki baarsnda zellikle kadnlarn pay byktr. Anlayta deiiklikler var. Yntemde, slupta ve davranlarda deiiklikler oldu. Yarglayc ye sorgulayc slup yerine, daha sevecen bir slup benimsendi. Eer bu deime eilimi btn Anadolu tekilatlarna yaylabi-lirse, zannediyorum btn Trkiye'de RP'nin oylarnda gzle grlr bir art olacaktr...RP'nin syleminde deiiklik olmutur. imdi artk sadece mstehcenlik, fuhu, Ayasofya (mzesinin camii yaplmas istei) gibi dar kalplardan klm; sosyal ve siyasal ierikli syleme geilmitir. nsan haklan, zgrlkler, temel haklar gibi konular artk RP'nin sylemi iinde yer almaktadr. stanbul'un gbeinde Halk Meclisleri yntemiyle halkn dorudan ynetime katlm salanm; halk denetleyici ve hesaba ekici bir rol stlenmitir. Elbette btn bunlar d konjonktrn yan sra, RP iinde her alanda balayan deiim srecinin seim sonularna yansmasn beraberinde getirmitir. RP dnda da slamc aydnlarda ve slamc kesimde iki farkl anlay giderek geliiyor. Bunlar tarihten miras aldmz kltr birikimini, sorgulamadan kabul eden ve bunlar uygulamaya alan geleneki kesim. Birisi de bunlan sorgulayan, bunlan ayklayan ve Peygamber dnemindeki dorulan n plana eken anlaytr. Bu iki anlay, RP iinde ve dnda birer olgu olarak mevcut. te RP klasik ve geleneki an437 lytan, daha ok yeniliki anlaya kayd, yani kendisini deitirdii lde daha byk baarlar elde etmeye aday bir partidir." Ali Bula: "Krtler, tarallar ve geleneksel msl-man kesimler. RP'nin bu tabanla da ilikisini ok iyi kurduunu sylemek ok zor. (Ar milliyeti ve Krt dman MP ile) yaplan ittifakla RP byk yara ald ve Krt tabann geni lde kaybetti. Acaba RP Krtlerle tekrar iyi bir diyaloga girdi mi? Bundan emin deilim. PKK'ya ynelik Trk ordusunun dzenledii operasyon, aslnda RP iin iyi bir frsatt. nk bu operasyon sonrasnda blgede ve Krtler arasnda byk bir boluk ortaya kacaktr. Bu srete Krtler tekrar kimliklerini, taleplerini ve mcadelelerini slami bir ideoloji ile ifade edebileceklerdir. RP, tabanyla merkezka konumunda. Fakat tavan merkez konumunda. Yani bugn Trkiye'de sistemin iinde yaad elikiler, bir de RP'nin kendi ierisinde yayor. Halk, srekli olarak RP'yi deiim isteyen bir parti olarak alglyor. Yeni ufuklar,' yeni vaatlerde bulunan bir parti. Halk ile direkt diyaloga giren kadro, zellikle gen kadro byle bir mesaj veriyor. Yani srekli halkla temas halinde olan aktif gler, dzenin deiiminden yana olduundan buna merkezka denir. Fakat piramidin tepesine doru ktmzda, sylemin giderek merkeziletii ve sistemden farkl politikalar retmediini gryoruz. Somutlatrrsak, RP, Balkanlarda, Kafkasyalarda ve Ortadou'da hzla gelimekte olan etnik atmalara, milliyeti savalarn artmasna kar zm getirecek bunlar durdurabilecek evrensel zmler getiremedi. Tam aksine, milli ve dini kimlii baaryla birletiren, bir 438 parti grnm verdi. Bu nedenle Trkiye'yi merkez gren milliyeti grlerin de RP'ye kaymas mmkn ki, bu da ciddi bir durum. Uluslararas ve toplumsal deiimlerde, Refah'n rettii projeler somut deil. Yani nasl bir deiim, bunun hukuki, siyasal ve kltrel modelleri nelerdir? Szgelimi "Adil Dzen" kavram var. i bo ve her adan komik. Bir dnya cennetine atf olarak ortaya kyor. Oysa partinin ierisindeki mekanizmalara baktmzda, deiimleri yukarya tayabilecek kanallara sahip grnmyorlar. Somut olarak CMUK (Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu) tartmalarnda Refah'n en bata bunu desteklemesi lazmd. Ancak bunun tersine; Refah, DYP ve ANAP ile ibirlii yaparak yasann asli haliyle kmasn nledi. Yine RP, Genelkurmay Bakanl'nn Milli Savunma Bakanl'na balanmasna kar kt. Devleti ve merkezci ar bir sylem kulland. - Dolaysyla RP'yi slami hareketlerin dnda tutmuyorum, ama slami hareketlerle zdeletirmiyorum." Altan Tan: RP'nin stanbul, Trkiye ve baka blgelerdeki imajlar birbirinden farkldr. stanbul'daki RP, bir solcu yazarn da tespit ettii gibi, Sosyal Demokrat Refah Partisi'dir. nk RP, apak dini bir sylem kullanmad. Yalan, talan, hrszlk, rvet, hizmetin gtrlmemesi, sistemin tkankl, yani daha nceleri sol kesimin oy ald sylemlerle politika yapld. RP'nin sadece parlamento grubunda deil, vitrininde de slama aydnlar gzkmyor. RP taban mevcut iktidarn deil, dzenin alternatifidir.Baskc, diktatr, asilimeci,
7-4-2013
pagina 110 van 148
jakoben ynetim anlayna bir tepkinin bilekesidir. Ama RP Genel Merkez ynetimine baktmz vakit, bunun tersini grrz. Dolaysyla 439 RP, bir mddet sonra dnya ve Trkiye'deki deiimleri kendi tabanna izahta zorlanacaktr. RP'nin giderek daha merkezci politikalar izlemesi manidardr. imdi bir ayrm noktasnda ne olur? ok tehlikeli eyler olabilir. RP taban da komple deitirebilir. Oy oran deimez. Milliyeti, sac, muhufazakr, devleti ve statkocu bir kesim RP'ye ynelebilir. MP ve DYP'ye oy verenler RP'ye gidebilir. RP'nin merkezci ve devleti syleme kaymas halinde, parti Trk ve Almanc bir izgiye oturur. RP'nin merkez politikas, dnydaki Alman faktrne toz kondurmamak ta dr. (Altan Tan, burada Erbakan'm Almanya'nn adam olabilerp'^- \ma eden szler sylyor.-FB) D politikada slamc- mmeti bir perspektiften ziyade, milliyeti bir politika takip edilmektedir. Eski Sovyet kalnts Orta Asya cumhuriyetleri liderlerine "kardeimiz" diyen RP merkez yneticileri, gstermelik bile olsa meclisini (Irak Krdistan Meclisi) Kur'an' Kerim okuyarak aan Mesut Barzani ile grmemekte, onu 'Amerikan ajan ibirliki' diye nitelendirmekte. Bu elikidir. nk Trkiye'nin Krtler ve Krt devleti diye bir sorunu vardr." Osman Tun: "Byk kentlere geden insanlarda bir ruh bunalm, bir kimlik krizi bagsteriyor. Tabii bu insanlarda iktidarn sunduu resmi ideolojilere gvenmeme hali var. Bu yeni bir arayn kapsn amtr.Yeni alan aray kaplarndan biri de RP olmutur. RP, balangta btn toplumu kuatan; rk olmayan, mmeti bir temele dayanan, uurlu bir evrensel sylemle ie balamt. Ama belki de kendi iinde konjonktrn gerektirdii bir zorlamayla, giderek milliyeti ve merkezci bir konuma kendini itmeye balad." 440 Cemaleddin Kaplan ve Refah Partisi Radikal kesimden sz etmiken, Trkiye kkenli bir cemaatten daha sz etmek gerek. Adana eski mftlerinden Erzurumlu Cemaleddin Kaplan, u anda Almanya'da siyasi mlteci. Trk basnnda "Kara Ses" olarak tantlan Kaplan'n, Almanya'da 10 bin kadar yanda olduu ileri srlyor. Son aylarda Trk televizyonlarndan birinin konuu oldu. nk byk bir kongre dzenleyerek slam Cumhuriyeti kurduunu ilan etti. "Toplumsal adan Bat Avrupa'daki gettolarda yaayan, dk statl ilerde alan ve uzun sredir issiz olan, bulunduklar lkelerin toplumsal katmanlamasnda en alttakileri oluturan Trkiyeli iler arasnda rgtlenen Kaplan grubu, slam temelli rgtler arasnda kk bir cemaat niteliinde. Trkiye'de gl bir taban yok. Fakat grubun zellikle gen yelerinde gzlemlenen radikallik, grubun silahl mcadeleye karar vermesi durumunda yank uyandracak eylemlere kolaylkla dnmesi ihtimlini de birlikte getiriyor." (Dr. Fulya Atacan, Kara Ses, Kimin Sesi, Cumhuriyet Aralk 1992). Avrupa'daki rglenmesi "slan Cemiyetler ve Cemaatler Birlii" adyla gereklemi. Kaplan grubu, ran devrimine scak bakyor. Daha nce Tahran'a birka kez gidip toplantlara katlm, ran ynetiminden maddi ve manevi destek de alm. Birtakm balantlar iine de girmi. Ancak sn dnemlerde Tahran ile aralar bozuk. likilerin bozulmasnn ideolojik cephesinde mezhepilik yatyor. Bu grup, ayrca Afganistan'daki banaz Sunniler-den Hizb-i slami lideri Gulbeddin Hikmetyar ile balant halindeler. Ilikmetyar zaman zaman Ce441 maleddin Hoca'y ziyaret etmekte. Kaplan yandalarnn bir ksmnn Afganistan'da silahl eitim grmeleri muhtemel. Kaplan grubu ayrca Lbnan'da ran yanls Hiz-bullah, Msr'da Sedat' ldren Cihad ve Filistin'deki HAMAS gibi slamc hareketleri de destekliyor. u anda Bosna Hersek meselesine de scak bakmaktadr. (age.) Gerek RP'nin Almanya'daki bir kolu durumundaki Milli Gr Tekilat gerekse slamc aydnlar, Kaplan'in, zaten ran slam Cumhuriyeti Anayasas'ndan evirerek derledii slam devleti programna scak bakmyorlar ve Kaplan' gereki olmamakla eletiriyorlar, (age) Buna karlk geleneki ve (kimilerince Amerikanc) slam diyebileceimiz kesim, zellikle Refah Partisi, her trl frsat kullanarak ve siyasi oyuna bavurarak parlamentoya nc byk parti olarak girdi. Mevcut iktidarn aresizlikleri ve zmszlkleri karsnda demagojik ve ajitatif yollarla biricik muhalefet partisi roln oynamay srdryor. Son yerel seimlerinde ise stanbul gibi modern bir kentte oylarn 100 bin arttrarak birok belediye bakanl kazanrken, dikkatlerini stne ekmeyi srdryor. Bu baarsyla kitle iletiim aralarnn da ilgi oda haline gelen RP, iktidar hedeflerken toplumda yerleen imajn tersi grntler vermek iin liberal bir profil izmeye dikkat ediyor. Szgelimi Atatrk'n lm yldnmn kullanarak iki yasa getirtiyor, artk Antkabir ziyaretlerine gidiyor, propaganda afilerinde ba ak kadn portresi kullanyor ve futbol turnuvalar dzenliyor. te yandan da, 442 T TBMM iinde, toplumun slamiletirilmesi hedefiyle, aralkl olarak ve eitli mnasebetlerle slama uygun yasa deiiklii nerileri sunabiliyor. Bu parti, slam dnyasnda genelde geleneki slamclar zelde ihvan tekilatyla kltrel, siyasal ve parasal ilikiler iine girmitir. Ayn zamanda Suudi Arabistan'dan maddi ve manevi destek almaktadr. Faisal Finans ve Al Baraka, Kuveyt-Trk Bankas gibi slami bankalarn ynetim kademelerinde yandalar olduu gibi direkt mali balantlar da var. ran ile varolan st kapal ilikilerinin derecesi de bilinmemektedir. Sonu olarak yaklak 85 kadar yaynevi ve baz gnlk gazeteler ile dergiler evresinde toplanan islamclar kltrel etkinliklerin yan sra, tarikat, cemiyet, vakf gibi toplumsal kurululara egemen durumdadrlar. Bu toplumsal bask odaklarnn oluturduu st kapal siyasi lobiler, perde arkasndan
7-4-2013
pagina 111 van 148
mevcut iktidarlarn siyasetlerine yn vermede belli bir etkinlik iindeler. Mali durumlar bir hayli gl olan bu kesim, zellikle orta tabakalara dayanmakla birlikte, son yllarda ihracat ve ithalatla uraan ticaret burjuvazisini de barndan karmay baard. Bu dzlemde mslman kesimi derleyebilecek bir iadamlar dernei bile kuruldu. Ayrca ran, Pakistan, Azerbaycan ve Suudi Arabistan gibi baz slam lkelerinde ki zel imtiyazlardan yararlanarak hazr giyim ve kltrel ticaret zerine ' younlamaya balad. Trkiye'de byk altst olular yaanmazsa, geleneki slam daha ar basacaktr. Bu nedenle Ame443 rikan yetkilileri, Orta Asya ve dier yerler iin alternatif islam ya da "radikal slam"a kar "terbiye edilmi slam" yaratma projesinde, Trkiyeli slamclar ile ibirlii aray iindeler. SEKZNC BLM BATTDAK SLAM 444 A) ABD Dnyann birok yerindeki slam din alimleri, slam uzmanlar ya da slam aydnlar sk sk Batl lkelerde bulunurlar. Drt nedeni var: Bir; alma amacyla yurtdna gitmi ve bulunduu yerde ya slami grleri benimsemi ya da zaten daha nceden benimsedii slami grler dorultusunda oralarda eitli siyasi ve dini faaliyette bulunanlar. Trkiye'den Almanya ve Fransa gibi lkelere almak amacyla giden ii ve ailelerinin oluturduklar din merkezli kurulular (Milli Gr Tekilat vs) bunlardandr. Benzer ey zellikle Fran-sa'daki Cezayirli ve Tunuslular ile ngiltere'deki Pakistan ve Hindistanllar iin de sz konusu. ki; lkesindeki siyasi faaliyetler nedeniyle yurtdna kmak zorunda kalan, bir bakma siyasi mlteci durumundaki slamclar. Almanya'da siyasi faaliyetlerini srdren Trk kkenli radikal slamc grleri benimseyen Cemaleddin Kaplan, u anda turist sfatyla ABD'de yaayan Msr Cihad rgtnn manevi lideri Dr. mer Abdurrahman, yine ABD'de yaayan ve radikal grleriyle tannan Filistin slami Cihad hareketinin manevi lideri eyh Abdulaziz Awde, svire 447 ile Almanya arasnda mekik dokuyan Cezayir Selamet Cephesi szcs Rabh Kebir ve ngiltere'de bulunan Tunus El Nahda hareketi lideri Raid El ennui bunlardan. ; esas olarak lkelerinde bulunan slami aydnlarn zaman zaman Bat'daki slam kurulu ve rgtlerinin davetlerine uyarak katldklar konferans, panel ve sempozyumlar erevesindeki ziyaretler. Drt; slami konularda uzman ancak mevcut iktidarlarla anlaamayp (siyasi veya mali nedenlerle) ABD, ngiltere, Fransa ve Almanya gibi lkelerdeki retim kurumlarnda grev alan kiiler. Trkiye'den erif Mardin, Pakistanl istiyaq Ahmed, ranl Seyyid Hseyin Nasr...vs. Bunun yan sra son zamanlarda radikal ve anti emperyalist sylemleriyle dikkati eken birok slamc aydn ya da hareket liderinin ABD'ye ziyaretleri de gzden kamyor. rdnl ihvan akmndan Dr. Ahmed Newfel, Sudan slami Milli Cephe lideri ve Afrika ile ran arasndaki kktendinci slamclarn simgesi durumundaki Dr. Hasan El Turabi gibi. El Turabi tedavi amacyla gittii Amerika'da baz Kongre yeleri nnde bir konuma yapt. Ayrca Kanada'y da ziyaret etti. (El Vatan El Arabi, 19 Temmuz 1992). Bu ziyareti srasnda Msrl radikal Cihad rgt manevi lideri Dr. mer Abdurrahman kendisine elik etti ve yaplan konumalar srasnda "radikal ifadeler" kullanld. Kafirlere kar Cihad ilan edildi. (El Vasat, 14 Aralk 1992) Bir ksm Arap basnn bir gzlemi u: "Byk eytan" olarak ilan edilen ve "kafir devlet" diye nitelenen Amerika'da, slamclarn faaliyet alam 1980'den beri giderek geniliyor. Ortadou'daki slami uyanla birlikte zemin bulan radikalizm, ekonomik ya da toplumsal nedenlerle gen ii, renci ve retim grevlileri araclyla Bat'daki slamc kurulular da yakndan etkiliyor. in ilgin yan, bu radikalizm erevesinde giderek toparlanan slamc akmlar, ABD'nin de belli eyaletlerinde younlayorlar. Szgelimi California, New York, New Jersey, Virginia, Florida, linoi, Arkansas, Massachusset, Michigan, Oklahoma bunlardan. Hayat pahallna ragmen California; Filistin, Sudan, Avrupa ve Ortadou'dan giden slamclarn derlenip toparlandklar bir merkez haline gelmi. Ayn zamanda slam ahsiyetleri, alimleri ve aydnlarnn da zaman zaman giderek konferans, panel trnden etkinliklerde bulunduklar bir yer oluvermi. Bu blgelerdeki cokulu slamc genler, bkmadan usanmadan Amerikan halkna slami aklamaya ve anlatmaya alyorlar. Bu dzlemde Amerikan kitle iltiim aralarnn kt gstermeye altklar slamiyet gereini anlatmak iin abalyorlar. Baarl olduklarn da sylemek gerek. (El Vatan El Arabi, ags) Hemen belirtelim: ABD'deki dini faaliyetlere tannan geni yasal olanaklar sonuna kadar kullanan slamclar, hala milli temelde (Trk, Arap, iranl, rdnl, Pakistanl vs) dernek kurup, kendi soydalarndan olan slamc aydnlar konferans ve panel gibi etkinliklere aryorlar. Mslman Arap Genler Birlii California'dan sonra ikinci merkez olarak Texas eyaleti geliyor ki, orada daha ok radikal slamc 449 rencilerin younluu var. Bununla birlikte, slamclar destekleyip koruyan kurum, kurulu, rgt ve dernekler olmadka, bunlarn bylesine glenmeleri olanakszlard. _ rnein ounluunu Msrl ve rdnllerin oluturduu Mslman Arap Genlik Birlii (Rabta-tul ebab-ul Muslim-ul Arabi), Ortadou lkelerindeki birok slam alim ve ahsiyeti ABD'ye arr; gezilerini rgtleyip finanse eder. Ad geen Birlik'in 1991 Aralk aynda yaplan olaan kongresine, eitli
7-4-2013
pagina 112 van 148
yerlerden onbinlerce slamc ile bata Msr, rdn, Irak, Yemen olmak zere farkl lkelerden onlarca tannm slamc dnr, aydn, alim ve ahsiyet katld. Katlanlarn ou, Ortadou'daki ihvan mensubu. Arizona eyaletinde yaplan 1992 Aralk ayndaki kongreye katlanlar arasnda u nl isimler vard: slamabad Siyasi Aratrmalar Enstits Mdr ve Msr kkenli Dr. Kemal El Hel-bawi, Msr ihvan nde gelenlerinden Dr. sam El ryan, rdn ihvan yesi ve milletvekili Dr. shak El Ferhan, Msrl din adamlarndan Yusuf El Kardawi, Tunus El Nahda mensubu olup ngiltere'de bulunan Prof. Muhammed El Haimi El Hamidi, Irak slami hareketi nde gelenlerinden olup Birleik Arap Emirlikleri'nde oturan Prof. Muhammed Ahmed El Rad, Kuveytli Dr. Nasr El Sanu, rdn slami Hareketi yayn organ El Rub at Yayn Ynetmeni Kemal Reid, eyh Yusuf El adaban, Msrl slamc El Amel Partisi yayn organ EZ aab Yayn Ynetmem Prof. Adil Hasan, (ags) * Ek olarak davetliler arasnda olup bir ekilde Kong-re'ye katlamayanlar da vard: slami Milli Cephe lideri Hasan El Turabi (Sudan), Raid El Andai, (?) slami 450 Blok Hareketi (HAMAS) lideri eyh Mahfuz El Neh-nah (Cezayir), Ahmed El Qattan ve Casim El Muhelll (Kuveyt).....(ags) Mslman Arap Genler Birlii (MAGB) ynetim kurullarnda bulunan isimlerin, Amerikan toplumunda belli bir unvan sahibi olarak saygnlk kazandklarna dikkat ekmek gerek. ABD'deki bir niversitede Tp renimi gren Dr. Usame Qandil, Oklahoma niversitesi'nde dari Bilimler dalnda doktora hazrlayan Prof. Nebil El Sadun bunlardan. El Sadun, kuruluun amacm, " Mslman genleri slami kkenlerine balamak, Mslman Arap genlerine dnya ilerinde yardmc olmak, Amerikan toplumundan soyutlanmamak iin gereken ilikileri gelitirmek" diye tanmlyor. El Sadun, bu kurulu ats altnda biraraya gelenlerin herhangi bir siyasi amalarnn olmadn da ileri sryor. ABD ve Kanada Filistinli slam Federasyonu ise 1979'da slamclar tarafndan kurulmu. zellikle de HAMAS yanllarnn denetimindeki kuruluun siyasi ve ideolojik faaliyette bulunarak Filistin'de srail igaline kar mcadele veren HAMAS program uyarnca etkinlikler dzenledii gze arpyor. Fe-derasyon'un, Mslman Filistin (Filistin El Muslime) adyla yaynlanan aylk bir dergisi de var. Daha ok akademik bir dzey yakalamaya alan dergi, dier akmlar eletiriyor ama szl saldrlarda bulunmuyor. Buna karlk ayn Federasyon'un kard El Zey-tune adl dergi daha dar kapsaml ve daha siyasi. ABD'deki Araplara bedava datlan bu dergide slami olmayan her eye ar saldrlarda bulunuluyor, 451 eletiriler yaplyor ve alayl izgiler yer alyor. HA-MAS, kendine yakn slamc ahsiyetleri ararak ABD'de dzenlenen eitli konferanslara katyor. ntifada'nm 3. ylnda dzenlenen enlie, igal altndaki Gazze blgesinden davet edilen HAM AS'a yaknlyla bilinen Dr. Mahmud El Zahar ateli konumalar yapt. Bunun zerine bir ksm Filistinli, El Zahar/, "israil basnn kullanarak Filistin yurtsever hareketiyle slamc hareketin arasn bozmak" ile sulad. in dikkat eken yan uydu: El Zahar, ABD'deki konumalarnda, elverdiince igalci srail'i eletirmekten kand. Yine ABD'nin Filistin'in igalindeki olumsuz rolne de deinmedi. Buna karlk FK nderliini iddetle eletirdi, (ags) Federasyon, benzer bir daveti de rdn niversitesi grevlisi, ihvan mensubu ve "rdn islami hareketinin dinamosu" diye adlandrlan Dr. Ahmed Newfel'i ABD'ye ard. Konumalarnda hayli sert, polemiki ve populist olan Newfel, FK nderliine islami cepheden saldrd. Arafat' "hiyanet" le sulad. Dahas, srail ile bar grmelerinde Filistin heyetinin szcs Hristiyan bir aileye mensub Dr. Han-nan Asrawi iin "Mslman Filistin halk, Mihail adn tayan bir babann soyadn tayan Hristiyan bir kadna, kaderini nasl temsil edebilir?" diyerek din ayrm bile yapmaktan ekinmedi. Bylesine radikal slamc konumalar yapan Newfel'in her yl kez "Byk eytan" ABD'yi ziyaret etmesi de anlaml deil mi? (ags) Filistin slami Birlii tarafndan ABD'ye davet edilenler arasnda HAMAS nderlerinden Dr. Muham-med Sayyam ile Cemil Hemami'yi de saymak gerek-(ags) 452 El Vatan El Arabi, btn bunlardan sonra ortaya aadaki sorular atyor: "Dorudur; Amerikan anayasas, dini inanlara ve faaliyetlere geni zgrlkler tanm. Fakat ayn Amerika, kendi ulusal ve uluslararas karlarna ters den faaliyetlere uzun zaman tahamml edemez. Kald ki, Amerikan istihbarat, slamclarn faaliyetlerini geni biimde gzleyip izliyor. Haklarnda dosya tutuyor. zellikle de bu slamclar, Amerika ve siyasetine dman olduklarn aka sylyorlar. Belki de Amerikan ynetiminin bu dmanlarna kar alabilecei en basit nlem, lkeye girmek iin (slamclara) gerekli olan vizeyi vermemek, genel karlarn tehlikeye drebilecek gsteri yapmalarn ve konferans dzenlemelerini engellemek olacakt. Ancak Hasan El Turabi'nin ABD'yi ziyareti srasnda akla gelebilecek ilk soru u olmalyd: 'ABD'nin slami hareketlere kar siyasetlerinde ne tr bir deiiklik oldu ki, daha nce vize verilmeyen El Tu-rabi, birden vize alarak Amerika'ya gitti?' El Turabi ABD'de ilk konferansn verdikten sonra, kendisini yakndan tanyanlarn gznden kamayan bir nokta daha vard: Amerikan siyasetlerine sert ve radikal eletiriler ynelten El Turabi, srail'e destek veren ABD'yi neden eletirmekten kand ve neden emperyalizmi eletirmedi?" Bu arada Los Angeles Times adl Amerikan gazetesinin Ortadou muhabiri Kim Murphy, El Turabi'nin ABD'yi ziyaretinden biraz nce, Sudanl bu slamcliderin kiilii ve ideolojisinin boyutlarn, kiisel yeteneklerini, zor durumlardan kanabilme gibi esnekliini, kendi lkesindeki siyasi olgularla yaama beceresini irdeleyen bir yaz kaleme ald. Murphy, Eti- 453
7-4-2013
pagina 113 van 148
yopya'daki siyah derili Yahudilerin (Falaa) srail'e karlma operasyonu srasnda slamc El Turabi'nin, srail ile yapt ibirliini, yine FK lideri Arafat ile iyi geinirken ayn zamanda Filistin slamc HAMAS hareketiyle de salam ilikileri oluturmasn, bu arada Arap dnyasnda Cihad fikrini ileme kabiliyetini de sergiliyor. Murphy ayn makalesinde u sonuca varyor: "El Turabi, banaz ve kktendinci slami bir teorisyen. Ama ortamdan yararlanmasn ve frsatlar kendi karlar iin kullanmasn iyi bilen bir pragmatist. Ortama uyabilen, istemlerinden vazgemeden atekese raz olan kiidir. El Turabi, kendi akirtlerine, bakalaryla birlikte yaama olana bulan kktendin-ciliin baka bir yntemini retiyor. Kendi fikirlerini korurken tecrit olmalarna yol aabilecek gelimelere hzla uyum gsterebilme yntemidir bu." Zaten linoi'de El Turabi'yi dinleyen Kongre'deki ilgili komite yeleri, "El Turabi'nin tutumu, sahibinin deha ve kurnazlm gsteriyor" diyerek beenilerini dile getirdiler. slamclar Amerika ile Uzlayor mu ? Aslnda El Turabi'den nce de, Sudan slami Milli Cephe nderleriyle Amerikan yetkilileri arasnda bir takm grmeler balamt. zellikle de Amerikan istihbarat elemanlaryla bakent Hartum'daki hassas devlet kademelerindeki slamclar arasndaki diyalogdan sz edenler vard. Gzlemciler, El Turabi'nin Amerika ziyaretinin, kiisel olmaktan te bir anlam tad yolundaki gr paylayorlar. Belki de radikal slamclarla Amerika arasndaki diyalogun ilk admlar.(ags) 454 Hemen hatrlatalm ki, Cezayir'deki slami Selamet Cephesi temsilcilerinden bazlarnn, 1992 Kasm aymda ABD ile temas kurduklan da Arap basnnda yer ald. Bu Cephe'nin Almanya'daki szcs Rabh Kebir, "Alman siyaset adamlaryla gryoruz, ama adlarn veremem" derken, Arap ve Fransz basn, Fransa'nn "Cezayirli slamclar desteklediini" yazyor. Trkiye'deki RP lideri Erbakan da, 1991 yl sonunda "slami daha iyi anlatmak iin" ngiltere zerinden ABD'ye gitmi; resmi olmayan eitli temaslar yapmt. Bu arada hatrlatalm: Batl lkelerde snmac olarak kalma, alma, akademik ve siyasi erevedeki ziyaretler, yetkililerle grme ve temaslar hemen u sonuca gtrmez: Szkonusu rgtler veya ahsiyetler, Batllar ile uzlayor, ibirlii ya da ittifak yapyorlar. Bu indirgemeci bir mantk olur. * * Yeri gelmiken bir polemie de deinelim: Trkiye'de yeni yayn hayatna balayan dzenden yana olmayanlarn, zellikle de Krtlerin ve sosyalistlerin bir platformu haline gelme abasndaki zgr Gndem, 28 Haziran 1992 tarihli nshasnda, islamclarn giderek Amerika ile uzlatna ilikin bir haber yaymlad. Haber iinde ad geen Trkiyeli islamc aydnlardan Abdurrahman Dilipak da, 1 Temmuz 1992 tarihinde ayn gazetede yaymlanan cevabnda; "slamclarn, iddia edildiinin tersine, Amerika ile uzlamadklarn ve uzlaamayacaklarn" ileri sryor, haberde yer alan baz imla ve isim yanllklar yznden, bizleri kmseyen bir eda ile "Sizler bu it bilmiyorsunuz. Derya iresiniz ama derya bilmezsiniz ! He sakally babanz sanmayn.." Oysa biz, haber ve yorum kaynaklarmzdan emindik. Kald ki, bir takm. isimlerin basm hatalar nedeniyle yanl yazlmas, bizim slam dnyasn bilmediimizi ortaya koymaz. Nitekim bilmeseydik, bu inceleme somutlamazd. Ayrca slamclarn tipik taktiidir: Esas zerinde sizinle tartmazlar. Ayrn-tlardaki bir takm isim, tanm ve benzeri yanllklar zerinde younlaarak, hem sizi esas konudan uzaklatrmaya alrlar hem de siz bu ii bilmiyorsunuz" demeye getirerek moralinizi bozmak isterler. Kald ki, sadece slamclar deil; kim olursa olsun, biz emperyalizme kar olan, onunla uzlamayan her eyi olumlu bulur ve des-tekleriz.Dolaysylaslamclann Amerika ile uzlamasna sevinmeyiz, 455 Yine de biz; El Turabi somutundan rnekler verelim. Fas'ta oturan Sudanl bir yazar El Turabi'nin ABD ziyareti hakknda 24 Eyll 1992 tarihli El Hayat gazetesine u deerlendirmeyi yapt:" El Turabi, Amerikan Kongresi'ndeki Afrika Komitesi nnde yapt konumada kendi slamc ideolojisine ters den bir profil sundu. Her eyden nce, and ime anlamnda el hareketi yaparken parmaklarna slami geleneklere gre deil, Bat geleneklerine gre biim verdi. Ayrca Komite nnde defalarca liberalizm modernlik ve modern elit (sekin) kesimden sz ederek gelenekilik, enternasyonalizm, kiisel hak ve zgrlkler ile sosyalizm tr ifadeler kullanmaktan zenle kand. Hatta, slamclarn bile genelde reddetikleri fundamentalizm deyimini, nazekat babndan ve bolca kullanarak bunun korkulacak radikalizm trnden bir ey olmadn; tersine, slam'da uyan ve tecdid anlamna geldiini syledi. Daha da ileri giderek kktendin-ciliin Avrupa'daki Aydnlanma'ya denk den Renaissance anlamnda kullanldn bile ileri srd. Bu dzlemde fundamentalizmin toplumda slah ngren ama orta yerde byle bir ey varsa, bunu saptamak durumundayz. Zaten bu inceleme kapsamnda verdiimiz rnekler de kimin kimle nereye kadar ve nasl uzlatn somut biimde gsteriyor. Aslnda siyasete soyunduunuz anda, dnyadaki glerle ilikiye gemek zorunluluu var. Bu temaslarn ideolojik, fikirsel, kltrel yani sistem ii mi yoksa sistem d olup da geici pratikler mi olduu mu sorusuna verilecek cevap tayin edicidir. Bizzat sayn Dilipak 1990 ylndaki Sosyalist Parti'nin bir panelinde "ben tek tarafl bir anayasa ilan ediyorum ki; Krt'n, Trk'n, mslmin ve gayri mslmin her trl hakkn koruyacam, her trl zulme kar kacam" demesine ramen RP-MP ittifaknn aday oldu. 456 slami fikirde tecdid ve teceddd'e tekabl ettiini, geleneksel toplumlardaki kat dogmalar iermediini; dolaysyla irticai ve muhafazakr bir nitelie sahip olmadn bile syledi. slami fikirleri bireylerin kiisel kimlik araylar biiminde yorumlayan El Turabi, slamc kktendincilie siyasi bir
7-4-2013
pagina 114 van 148
zellik vermekten kanarak onun kltrel niteliini n plana kard. slamc fikirlerin toplumu deitirmekten ok slah etmeyi amaladn belirten El Turabi, hedeflerden birinin de Bat'ya almak ve Bat uygarlna yetimek olduuna iaret etti. El Turabi ayrca, slami ekonomi programnn znde liberal olduunu vurgulayarak, bu dzlemde Bat ile slam arasnda ortak noktalar bulunduuna, her ikisinin de sosyalizme kar olduuna deindi. Sudanl slamc lider, slam'n milliyetilik gibi snrlarn kapatmadn ve snrlarnn Bat'ya ak olduunu da aklad." Genelleme yapmasak da, sanrz, kimi radikal slamclarn "biz hi bir zaman Bat ile uzlamayz" diyerek slam dnyas adna konumalarnn ne kadar yersiz olduu, bu rnekten kolayca anlalabilir. Ayrca Bat ile radikal slamc diyalogu hemen balamaz. Balad srada da dz ve ykselen bir izgi izlemez. Zikzakl, gerginlikler, yer yer atmalarla dolu olarak seyreder. Son rnei Somali'ye Amerikan karmas. Afrika boynuzunun Batllarca igal edilmesinin bir nedeni de ran-Sudan ittifak erevesinde blgede slamc faaliyetlerin embere alnmasyd. 457 B) FRANSA Fransa, Avrupa lkeleri arasnda saysal bakmdan en ok mslman barndran lke olarak biliniyor.Bu lkedeki mslman yarlnn tarihi 1850'ye kadar uzanr. Fransa'daki slamc rgtler Federasyonu (F)1980'li yllarn banda dodu. 1982'de yasal hazrlklar yaplrken 1983'te de resmen ilan edildi. O zamana kadar lkede 13 ayr slamc dernek vard. F, gnmzde 150 dernekten fazlasn bnyesinde toplam bulunuyor. F'n, farkl etnik kkenden, farkl kltrlerden ve eitli kesimlerden 6.5 milyon mslmann (2.5 milyonu Fransz mslman) ounu temsil ettii ileri srlyor.imdiki Bakan Abdullah Bin Mansur. Daha ok slam dininin kabul edilmesi, gereklerine uyulmas, camii ve mescid yaplmas, Kur'an kurslarnn dzenlenmesi, imamlarn dalm, slami nikah, mslmanlara zg hastane, mslman mahkumlarla iliki gibi toplumsal ve kltrel temelde faaliyet gsteren F, ayn zamanda Fransa'daki mslmanlarn yazp rettikleri dinsel ve fikirsel rnlerin basm,yaym ve datmn da stlenmi du458 rumda. F, resmi dzeyde Fransz hkmetiyle ilikileri dzenleyen bir temsilci heyete de sahip. Bu arada, alan dini medreselerde mslmanlara "dini eitim veriliyor ve Arapa retiliyor." F, ba toplayarak ya da Fransa'daki mali kaynaklarn seferber ederek Yugoslavya (Bosna Hersek) ve Dou Av-rupa'daki mslmanlarla balant halinde. eitli yollarla ad geen yerlerdeki slami kurulu ve elamanlar destekliyor. F, hemen her kesime hitabedebilecek (genlik, ocuk, kadn, erkek) ayr ayr dergiler yaynlyor. 1993 iin 50 bin adet slami takvim datlmas planland. 1975 ylnda Fransa'da toplam 200 olan camii ve mescid says gnmzdeki F ynetiminde 1300'e ykselmi bulunuyor. Daha nce Trk, Tunus, Fas, Cezayir vs kkenlilere zg camiiler, F ynetimi altnda birletirildi. Fransa'da Yahudi lobisine kar slami lobi oluturmay hedefleyen F, bu lkede yarglanan mslman ailelere yardm edeceklerini de sylyorlar.( El Muslimun gazetesi,) slami uyan, son yllarda Fransz kamuoyu ve basnn iyice megul etti. ncelikle Trkiye'de yanl biimde trban olarak adlandrlan slami rtnme biimi, oka tartld. Kamuoyunda yaplan bir anket sonucunda Franszlarn %53' kadnlarn slami rtnmesine kar olmadklarn syleyince, tartmann seyri biraz yavalad.(El Arab, 2 Kasm 1992) 459 C) NGLTERE ngiltere ve rlanda'da 185 dernein birlemesiyle slami rgtler Federasyonu adyla kuruldu. Son zamanlarda ingiltere'nin bakenti Londra'da toplanarak Bosna Hersek olaylar konusunda , Avrupa'ya nemli bir mesaj ilettiler. Bu arada Irak'a uygulanan ambargo, ngiltere'de yaayan slami kurulularn hkmet tarafndan tannmas gibi gncel olaylar da gndeme geldi. (El Arab, 21 Eyll 1992) 460 D) BOSNA-HERSEK Dou Avrupa'daki brokratik kapitalist sistemlerin k sonrasna denk den dini ve etnik boazlamalarn en nemlilerinden biri de, dnyaya "yeni bir dzen" vaadeden Avrupa'nn ortasnda kt. Orta yerde toplama kamplar, katliamlar ve etnik temizlik var. Lbnan, Ortadou'daki blgesel ve uluslalaras glerin hesaplama arenasyd. Dalan Yugoslavya ise, blgesel ve uluslararas glerin kozlarn paylama alan haline geldi. zetle ifade etmek gerekirse Almanya doal Cermen imparatorluunu kurmak iin Orta Avrupa'nn bir uzants olan Hrvatistan'n bamszln desteklerken, hem rakibi hem de Birleik Avrupa projesindeki orta Fransa Srbistan ile iyi geinmeye bakyor. Buna karlk Makedonya cumhuriyetinin kurulmasndan ciddi zarar grecek; belki de toprak kaybna urayacak Yunanistan, imdiki Ka-rada-Srbistan ortaklna dayanan yeni Yugoslavya'y destekliyor. Yunanistan ile srtme halindeki Arnavutluk, Kosova'daki Arnavutlar nedeniyle Yugoslavya'ya kar Trkiye ve Bulgaristan ile ittifak yapyor. Gerek Makedonya gerekse Bosna Hersek si461 yasi oluumunu destekleyen ve tarihi yaylmaclk gdlerini de bu temele dayandran Trkiye de hem Balkanlar hem de uluslararas alanda insancl ve slami sylemlerle askeri mdahale de dahil eitli giriimlerde bulunuyor. Bulgaristan ise "Makedonya'dan bir para koparr mym ?" dncesiyle Bat ve Trkiye ile ibirlii iinde. te yandan Romanya ve tedenberi Srp ynetimiyle iyi ilikiler iinde olan srail, Yugoslavya'y destekliyorlar. ADB'deki Yahudi lobisi, Amerika'nn Srbistan'a mdahale etmemesi konusunda vargcn kullanyor. Derken NATO ve Avrupa'nn, ksa sre iin bile olsa, Srbistan'a
7-4-2013
pagina 115 van 148
mdahalesi gndeme geliyor. slam dnyas i&e, meseleyi, bir "HristiyanMslman" ya da "Kafir -Mslman" erevesinde ilemeye devam ediyor. slam lkelerindeki eitli slami rgt ve kurulular, Bosna Hersek iin ak/gizli yardm kampanyalar balattlar. Ayn yardm kampanyalar erevesinde Trkiye gibi lkelere getirtilen Bosna Hersekli ocuklar, tarikatlarn himayesi altna alndlar. Bir ksm slam Mcahidinin Bosna Hersek'te arpt sylendi. islami Manifesto Btn bu kargaa ortamnda Bosna Hersek ne yapyor? Siyaseti nedir? Nasl bir dnya tasarlyor? Bosna Hersek lideri Ali zzet Begovi, 1970'te slami Manifesto adn tayan bir kitap yazarak grlerini dile getirdi. 1990'da Sarayova'da baslan 120 sayfalk ve iki blmden oluan kitabn ilk blmnde herhangi bir isim ve imza bulunmuyor. Ancak ikinci blmde Ali zzet Begovi'in, 1983 ylnda Bosna'da "lkedeki anayasal dzeni ykacak siyasi faaliyetlerde 462 bulunmak" sulamasma karlk yapt savunma metnini ieriyor. Birinci blmde slami Manifesto baln tayan ve Bismillahrrahmanrrahim duasyla balayan ksmda, "Bu Manifesto, pratik iin ilham kayna ve bir program olutursun" temennisi yer alyor.Kitapta balklar halinde unlara yer veriliyor: "Mslman halklar ve slam iman iin yntem tektir. Hedef: Mslmanlarn slam'a dndr. Sloganmz-.man ve Cihad." Begovi'in kitaba yansyan grlerini yle zet-leyibiliriz:" slam alemi 1970'ten nce byk bir paralanmlk iindeyken slam birlii fikri, yeni bir ey deil. Fakat madem ki kardeiz; bylesi bir birliin gerekletirilmesi, sadece rgtlenmeyi gerekli klmyor. Ayrca slam birlii iin Cihad, cesaret ve fedakrlk gibi kavramlar da gndeme getirip ruhuna uygun davranlar gstermek gerekiyor. nk slam Um-meti'nin kaderi ve gelecei ortaktr. slam dnyas imdilerde deiim ve doum srecini yayor. Deiimlerin sonu ne olursa olsun, bundan byle slam dnyas imdiye kadarki durumundan farkl bir konumda olacaktr. Bat ve Dou, askeri olmayan yollarla slam dnyasn kullanarak kendi amalarn gerekletirmek ve bu dnyay geri brakmak iin alyor. slami Cihad'm kkenleri tarihi derinliklere kadar uzanr. Cahiliyye dneminde slam toplumun gerekletirmek iin onlarca ehit dt. Gnmz slam dnyas da, salam bir birlik oluturmak iin zorunlu her trl sorunun stesinden gelecek fedakrlklar gstermelidir. nk Mslmanlarn, 'geri kalm, yoksul ve bakalarna gvenen' diye tanmlanan ksr 463 dngden kurtulmasn istiyoruz. Her eyden nce, kendi efendimiz olalm. Eski yaratlcmz yeniden yakalarayak Sratl Mstakim'i izleyerek zlenen o hedefe yaklaalm: slam, hayatn her alannda; birey, aile ve toplumda, kuralm. slam akidesine egemen klalm. Kur'an' Kerim'e dayanalm. nk Kur'an' Kerim sadece dinsel bir kitap deil ayn zamanda mslmanlarm gnlk hayata geirdikleri bir yol ve yntemdir. Mslman, hi bir zaman yok olmayacak bir uygarln kayna olan Kur'an' Kerim'i okumak-szm eitim yoksulu saylr. Fas'tan Endonezya'ya uzanan devasa bir slam toplumu yaratalm. Gnmz slam lkelerinden bazlarnn geri kalmlnn nedeni, slam'dan uzaklamasndan kaynaklanyor. Szgelimi Trkiye, slami gelenein aleyhinde bir davranla srf Bat'ya yamanmak iin Kur'an harflerini deitirdi ve kaybetti. Trkiye'nin geri kalmasnn esas nedeni Atatrk'tr. Atatrk'n Trkiye'ye getirdikleri/yzyllar boyunca Trklerin yaayp ve yaattklar kltr ve geleneklere yabancyd. Ayrca Atatrk'n Trkiye'ye getirdikleri slam dnyasn da 'bld ve Kur'an temelinde birlemesini olanaksz kld. slam dnyasnda muhafazakrlar ve yenilikiler (mceddid) gibi tanmlamalar bir artla mmkn: nsanlarn din konusunda cahil kalmalarm nleyecek her trl faaliyette bulunmalar. slam alemi parampara, ama ne yazk ki, mslmanlar buna kar ilgisiz davramyorlar. Mslman halklarn ortak kaderde birlemeleri iin slami uyan ve bilince ihtiya var. Ama slami birlik iin arlklara saplmamas gerekir. nk slam akidesini ar biimde kullanmak, yarar yerine zarar getirir. Gerek slam'a ballk nedeniyle 464 mslmanlar idealist olarak tanmlanyorlar. Ancak Kur'an ilahi bir fikir olup, her dnemde kendini yenilemektedir. Tam da bu nedenle Mslman, muhafazakr ya da mceddid, her dnemde kendini, Kur'an'da belirtilen slam' korumak iin mcadele etmelidir. slam birlii iin her eyden nce 'birleik din ve birleik toplum' gerekir. Uluslararas toplum iin noktada younlamak gerek: 1) Uluslararas bir toplum iin en iyi ve tek sistem, slami dzendir. 2) Byle bir sistem darya ak olmal; bilimsel grleri kabul etmeli, insanln zirvesini iermeli ve islam dini ile bilim arasndaki ilikide drst olmal. 3) Byle bir sistem, ayn zamanda din ile bilim, siyaset ile ahlak, birey ile toplum, maddiyat ile maneviyat arasndaki ilikinin dorulanmasdr. slam bu alanlarda ok yaratcdr, nk bunlarn btnn iermektedir. Buradan yola karak denilebilir ki; slami toplum, sadece ekonomik ve siyasi ilikiler temelinde deil, ayn zamanda maneviyat zemininde de ykselerek bireyi topluma balar. Ayrca slami toplum eitliki ve adil bir toplumdur. slam'da kardelii savunmal, zmde tek yolu slam'da grmeli. slami gelime, dini temelden baka bir temelde gereklemedii gibi slam devrimi olmakszn da mmkn deildir. slami uyan iin yeni bilin ve yeni muhabbet gereklidir. slami uyan erevesinde iki noktay hatrlamalyz: Bir; bir kavim kendisini deitirmezse Allah o kavmi deitirmez. ki; Hz. Muhammed'in slami toplum iin mcadele ettii ve kav465 ga verdii gerei. Sonu babndan sylenebilir ki; Islami uyan bizi hedefe
7-4-2013
pagina 116 van 148
gtrebilir. Ancak bunun iin fedakrlk gerekir. slami uyan, slami hkmler olmadan mmkn deil. slam devleti vatanda, her eyden nce mslman, mmin ve mcahid olmal. Pakistan'daki slami devlet tecrbesi, temeline oturduu kavram dzleminde, baarl deil, nk tmyle slam hkmlerini yerine getirmedi. Halk slami hedef erevesinde eitmedi ve slam alemini cezbedebilecek bir kutup da oluturmad." (El Hayat, 16 Eyll 1992) 466 E) ULUSLARARASI SLAM ngiltere'de Arapa yaynlanan haftalk El Vasat dergisi 16 Ekim 1992 tarihli nshasnda, gvenlik konusunda uzman st dzey bir Arap yetkilinin anlatm ve belgelerine dayanarak, radikal slamclarn blgesel ve uluslararas faaliyetleri konusunda ilgin bilgiler yaynlad. Derginin pek ilgilendii radikal slamclara ilikin bilgilerin ou, Arap resmi kanallarndan ya da istihbarat kaynaklarndan derlenerek 14 Aralk 1992 tarihli nshasnda bir dosya halinde yaymland. Buna gre, slam dnyasndaki radikal slama rgt ve hareketlerin faaliyetlerini kordine etmek zere Yksek rtibat Komitesi (Lecne-tl rbitat El Ulya> kuruldu. Bu Komite (YK) Sudan slami Milli Cephe lideri Hasan El Turabi, Tunus El Nahda hareketinin lideri olup imdilerde ngiltere'de bulunan Raid El Gannui, Cezayir slami Selamet Cephesi'nin lkede tutuklu lideri Abbas Medeni, Filistin HAM AS hareketi temsilcisi ve Msr El Cihad hareketi manevi lideri ve u anda ABD'de bulunan Dr. mer Abdurrahman tarafndan kuruldu. Gerek YK yesi rgtler gerekse YK ile dier slami hareketler arasndaki egdm de ranl baz yetkililer salyorlar. 467 YK kurulmasna ilikin projenin ana maddeleri yle sralanyor: a) Hasan El Turabi'nin formle ettii slami Proje erevesinde "radikal bir cephe" oluturulmasna karar yerilmi olup, Arap dnyasndaki iktidarlara muhalif slamc kesimleri kapsamay hedefler. b) Arap dnyasnda iddet yanls slami cemaatler arasnda balant kurmay amalar. c) Birok lkedeki slamc hareketlerin nderliine ykselebilecek ve slamc muhalefeti harekete geirip ynlendirebilecek elemanlar hazrlamay amalar. d) Radikal hareket ve akmlar, ihvan hareketi kkeninden gelmelerine ramen, kurulacak slami muhalefet nderliklerine ve eylemlerine ihvan mensuplarnn alnmamas tercih nedenidir. Her hareket, taktik ve hedeflerinde bamszln koruyabilecek. Bu cephe iinde yer alacak olan btn hareketlerin ran devrimini rnek model olarak almalar gerekir. nk ran deneyimi, alnmas ve uygulanmas gereken bir modeldir. YK iki alanda younlamay hedefliyor: Bit, ak ve yasal biimde slamlama arma uyabilecek her trl faaliyet ve etkinlikte bulunmak. ki, gizli ve illegal bir rgtlenme balamnda, iktidar hedefleyen bir iddet izgisini benimseyerek buna uygun askeri ve milis rgtlenmesi iine girmek. Uzmanlar ve yetkinler gzetiminde silah kullanmak, iddet eylemleri ve suikaster gerekletirmek, illegal almaya uygun ifreli haberleme a kurmak, eylemcilere kod adlar takmak ve yasad olan, ama islami adan meru her yola bavurmak. Bu arada toplumsal kargaa karmak iin de sk sk 468 yasalar ihlal eden davranlarda bulunmak, lkedeki hedef kitleyi harekete geirmek zere kart cemaatlerle (Hristiyan ,Yahudi ve laikler v.) srtmeler yaratmak, mallarn helal klmak, zengin iyerlerini soymak, resmi evraklar tahrif etmek, sahte belgeler kullanmak, slami akmlarn okluunu ve yaygnln gstermek ve devletten kaabilmek iin sk sk deiik rgt adlaryla ortaya kmak (Mcahidler, Devrimciler, Cihadclar, Hizbullahlar..vs) YK projesi erevesinde ana alanda younlama isteniyor: 1) Mslman kitleleri kazanmak ve ilk temas kurmak iin en ideal yerler camii ve mescidler. Buralar, ayn zamanda slamclarn ilk mesaj yerleri. 2) Mevcut ynetime aktif protesto merkezleri olarak niversite ve okullar. nk slamclarn taban kitlesinin en faal olanlar, genler ve zellikle renciler arasnda bulunuyor. Rejime kar en hzl ve etkin tepki merkezleri de niversiteler. 3) ktidar mekanizmas iinde ya da dnda yer alan bask gruplar ile sivil toplum kurulularna (sendika, meslek kurulular, dernekler, yerel ynetimler) ynelerek, buralardaki rgtl kadrolarn slami hareketlerle temas kurmalarn salamak. Arap dnrleri ve siyasi evreleri YK hakknda ilgin grler ileri sryorlar: Msr ileri eski Bakan Hasan Abu Paa, "El Turabi, Ihvan'n geleneki kesiminden geliyor. mer Abdurrahman ise daha ok iddet eylemleriyle tannan El Cihad rgtnn nderi durumunda. kisi arasndaki ibirliinin uzun sreceini sanmyorum. Bununla birlikte YK'in arkasnda uluslararas bir rgt ve yap var." diyor. 469 Sosyalizan El Tecemmu Partisi Genel Sekreteri Dr. Rafet El Said, "YK, din maskesi altnda ran etkisinde blgede kurulmaya alan 'slamlam bir enternasyonalizm' anlaynn rndr. Kendi grlerini benimsetmek iin zor kullanarak ve Islamiyeti bahane ederek ran egemenliinde yaplar oluturulmak isteniyor. Balangta lml olan Tunuslu lider Rad El ennui, devlet bakannn uana fze ile saldr plann rgtledi. Hasan El Turabi, nceleri parlamento yoluyla iktidar hedeflerken, 1989 askeri darbesiyle birlikte pek savunduu demokrasiyi bir tarafa brakarak, 'demokrasi konusundaki fikirlerini deitirdiini' aklad. Dr. mer Abdurrahman ise, ne yazk ki, 'eytan' diye niteledii Amerika'ya giderek faaliyetlerini srdrd. Dolaysyla' YK, hem demokrasiye hem de temel insan haklarna ve slam'a aykr bir oluumdur."
7-4-2013
pagina 117 van 148
yolunda gr belirtiyor. Mslman Kardeler rgt ise, "iddet yanls rgtlerle ilikimiz yok. nk slam eriat iddet yntemleriyle uyumuyor. Ayrca El Turabi'nin, iddet kullanmaktan sz ettiine tank olmadk. Dr. mer Ab-durrahman'm ise terrist eylemler yapmaya aran kitaplarna rastlamadk. Yine de ihvan, ar ve sapkn grleri benimsemiyor. Kimsenin kannn dklmesinin helal olduunu sanmyoruz". diye aklama yapyor. Ayn tarihli El Vasat dergisi "Kktendinci mparatorluu" diye tanmlad YK oluumu hakknda Hasan El Turabi'den u aklamay ald: " Benim, 'kktendinci bir imparatorluk' kurma abasnda olduum yolundaki szleri iittim. Bu szler, Sudan' embere alp kuatmak isteyenlerin kardklar laflar. ran-Sudan 470 ilikileri ise Msr' tehdit edecek boyutta deil. Bizi ran ile birletiren ortak ey, devletin slamlatrlmas srecindeki deneyim ve kazanmlarmzdr." Benzer sulamaya muhatap olan Tunuslu slamc lider Raid El ennui, "uluslararas slami bir hareket kurduklar" yolundaki iddialar kabul etmeden unlar sylyor: " Resmi olarak orta yerde slam enternaszyo-nalizmi, diye bir ey yok. Ancak slamclar arasnda sempati ve tanmalar var. slamclarn birbirlerini yakndan tanmalar, birbirleriyle balant kurmalar ve saflarn birletirmeleri deen doal haklar." DOKUZUNCU BLM A) FUNDAMENTALIZM, RADKALZM VE SLAM UYANI Batllar, ksa ve z deyimlerle konumay pek severler. Buna, bir eit slogan konumacl ya da sloganlarla ifade etme de denilir. Bu tr az ve z ifedeler tarihsel ve toplumsal geliim szgecinden getii iin, kukusuz ilerici zellikler tarlar. Bu balamda dikey olarak deil de yatay olarak ok zengin Arapa (szgelimi deve iin 700 szck aslan iin 400 szck kullanlr.), slamiyeti de anlam ve kavramlar btn asndan nemli lde etkileyerek, yzyllar boyu zaman zaman karmaa yaratacak tartmalara da neden olabiliyor. Arap dilinin bu zenginlii karsnda, nl bir siyasi fkra bile anlatlr: "Neden Arap siyaset adamlar bylesine tutarsz? " sorusuna u yant verilir: "nk Arapa, siyaset adamlarnn kaypak szckler ve deyimler kullanmalarna yarayacak kadar ince farklar ve ayrntlarla doludur." Kukusuz Arap dnyasnn toplumsal, ekonomik durumunu gznnde bulundurmadan sadece Arapa zerine kurulacak teoriler byk yanllara gtrr. Buradan yola karak bir kavram tartmasna girmek istiyoruz. Batllar, kapitalist tketim ekonomisini 475 ve kapitalizmin nl otomatizasyonu asndan, hem kitlelerin beyinlerini sloganlarla bombardmana tbi tutmak hem de smrye ayracaklar zaman fazla harcamamak iin, ksa ve z deyimler kullanmaya pek zen gsterirler. Reklam ve ilan yaplan her. maln, artk bir sloganla tantlmas da bunun belirgin bir rnei. Siyasi adan bakldnda da, Bat'nn slam radikalizmi ve kktendincilii iin sloganlatrd deyim ise Fundamentalizm'dir. Oysa gelenekisinden radikaline kadar hemen btn slamclar(Msr ihvan szcs eyh Memun El Hudeybi ve Lbnan Hiz-bullah manevi lideri eyh Fadlallah gibi), Fundamentalizm deyiminin, Batllar tarafndan kendilerine yneltildiini, bu deyimin biraz aalama biraz da c gsterme anlamnda kullanlarak btn slam dnyasnn, thmet altnda braklmaya alldn sylerler. Nitekim bu gerei kabul eden Amerikal slam uzman Bernard Lewis, "fundamentalizm szcnn ok titiz bir deyim olmadn; zaman zaman birbiriyle elien ve ok eitlilik gsteren dinsel militanizm anlamnda alglandn" ifade eder. (Libaration, 6 Ocak 1993) Bu nedenle Latince'de Fundamentalizm olan kk-tendinciliin Arapa karl olan El Usuliyye szc, slamclar tarafndan kullanlmaz. Arapa anlamyla El Usuliyye, kke dnmeyi; aslna rucu etmeyi ifade eder. slamclar asndan toplumsal arlkl siyasi (bir ksm meselenin siyasi ynne vurgu yapyor nk) bir kavram olarak da, Hz. Muhammed'in yaad Asr- Saadet toplumuna dnmeyi ya da ona benzer bir toplum kurmay amalar. Kukusuz slam fun476 damentalizminde, zellikle geleneki yaklama gre, gnmzdeki toplumlarda uygulanan siyasetler yoz-latrc bir zellik tar. Dolaysyla, bunun yerine daha kapsayc olan; kltrel, toplumsal, siyasal ve rgtsel alandaki nesnel canlanmay da ieren slami Uyan ya da slami Yceli anlamna El Sahwa El slamiyye deyimi tercih edilir. Hatta ayn anlam tamakla birlikte daha ok milliyetiliin afandaki Aydnlanma kavramna daha yakn olan El Nahda (Uyan, Dirili) szc bile kullanlmaz. slamiyet aratrmaclarndan Lbnanl Taha Aluli her iki kavram yle irdeler:" El Sahwa (Uyan), basit bir ifadeyle, tm slam mmeti'nin uyan, gkkubbe altnda ve yerkresi zerinde yaayan tm mslmanlarn silkinii; tembellik, hmbllk ve kusurlarndan kurtularak uygarlk, ilerleme ve srekli ada gelimeyi yakalamas anlamna gelmektedir. Buna karlk El Usuliyye (fundamentalizm) ise u demektir: Tek bir slam mmeti'nin ayrlp blnmesi; eitli rgtler, akmlar, hareketler ad altnda paralanarak sre iinde ahs adlarn tayan kanat, hizip ve gruplara dnmesidir. yle ki; her grup, kendisinin en doru, dierlerinin ise byk sapknlk iinde olduunu ileri srer." (El Hayat, 31 Aralk 1992) Bu tanmdan sonra Fundamentalizm deyiminin nasl ortaya ktna bakalm: Tanmn ABD'de halk arasnda kullanlmas 1920'lere rastlar. ABD'de 1910'dan itibaren yaymlanan ve modernlikle her trl uzlamaya reddeden Protestan Tanrbilimcilerinin 90 ayr makalesinden oluan 12 ciltlik The Fundamentals (Temeller) serisiyle ortaya kt. ki karde iadam tarafndan fi477
7-4-2013
pagina 118 van 148
nanse edilen The Fundamentals milyondan fazla kiiye parasz datlyordu. Ancak Fundamentalizm terimi, esas olarak Scopes Olay'ndan ile tartmal bir anlam kazanp Amerikan gndelik diline girdi. Tenesse eyaletindeki bir lisede biyoloji retmeni olan John. T. Scopes, canllarn ge-liimleriyle ilgili bir kitab dersinde okutarak, "insann yce yaratln yadsyan teorileri" yasaklayan eyalet yasalarn inemiti. 1925'te yarglandnda, davas Amrikan fundamantalist alt-kltrnn davas haline gelmiti: Olay, Scopes'e kar olanlarn kaba delilleriyle glnletirilmeye alld, ne var ki bilim adamlar ve entelektellerin Scopes lehine tanklk etmeleri bunu nledi. Protestanlarca ifade edildii gibi, "modernizm ve liberalizme kar" kendini gsteren fundamantalizm, ilk olarak ncil'in yanlmazlna mutlak inanc gerektiriyor; yeni Gerek'in (zellikle ahlaki ve etnik zorunluluklar siyasitoplumsal buyruklar ieren her ey) esas anlamna geiyordu. kinci olarak ise sa'nn yceliine, yaamla lmn yararl etki(leim)ine ve isa'nn diriliiyle ruhun selamete ereceine inanyordu. (Gilles Kepel, Din Dnyay Yeniden Kefediyor, Tanrnn intikam, s.133/135) slam dnyas iin Fundamentalizm deyimi, 1979'da ran devrimiyle gndeme geldi. Dou Avrupa'daki sistemlerin k ve ardndan ABD nderliindeki Bat'nn, Yeni Dnya Dzeni erevesinde, slami uyan (Batllarn deyimiyle slam fundamentalizmi), muhtemel dmanlardan biri olarak tanmlamasndan sonra, yeniden ve daha ok da siyasi anlamda gndeme girdi. 478 Batl "dnrlerden Fred Halliday, ran modelinden hareketle Fundamentalizm deyimini irdeliyor. rnein diyor ki: "ran Devrimi'nin yenilii konusunda uygun bir vurgulama, karlatrmal bir uyar ile dengelenebilir. yleki, ran'da ortaya kan durumun her ynyle esiz (sui generis) olmad ve biroklannm ne srd gibi dardan kavranlmas g bir olay olmad ne srlebilir...ran Devrimi hala sonucuna ulamaktan olduka uzaktr. Devrim, an-cien regime'in (eski dzenin) ykl olarak dnlebilecek dar anlamyla tamamlanmtr; ama devrim ncesi rejimden devrim-sonras rejime gei olarak dnlebilecek geni anlamyla, sre halen tamamlanm olmaktan uzaktr....Bu nedenle, eer zmleme kendisini ancien regime'in yklya snrlayacak olursa, ran Devrimi'nin yenilii, ilk olarak bu devrim srasnda dinin oynad rolle ve zel olarak da genel anlamda dinci fundamantelizm veya gelenekilik terimleri balamnda yerli yerine oturmaktadr. Modern tarihte (yani 1789'dan beri) ilk olarak, egemen ideolojinin, rgtlenme biimlerinin, ynetici kadrolarn ve aklanan amacn tmnn de grnte ve dncede dinci olduu bir devrim gereklemitir. Bu olgu kendi bana, ran Devrimini, modern adaki dier devrimlerden ayrmaktadr. slamn, toplumsal yaamn tm alanlarn yasalarla dzenleme arayna girdii grm verilmeye allan bu durum, aslnda dinci basklarla ran'da yasa, kltr, idare biimi ve sosyal etkinlikler asndan MS 7. yzylda yaanm olan bir modele uygun decek bir dnm salama abalarndan baka bir ey deildir....ilk zellik, ranllarn gelime fikrini reddetmeleridir: Ayettulah Humeyni, ak seik bir biimde sosyal ve siyasal etkinlikler asndan gemite yaanm olan bir modele geri dn savunmakta ve ada dnyada kabul gmm olan hemen her eyin reddedilmesini ner-mektedir.ran'daki bu durum, btn devrimci programn temelini oluturmaktadr. En uygun deyimiyle, ran Devrimi, bu niteliiyle kapsaml bir reaksiyoner (tepkisel) devrimdir. Bunun sonucu olarak ikinci bir zellik ortaya kmaktadr: ran Devrimi'nde ekonomik ve maddi etmenler ile ayrca yksek amalar rol oynad halde, nderler bunu anlamakta isteksizdirler ve maddi gelime fikrini reddetme eilimine girmilerdir. nc olarak, ran Devrimi hak arama ve reddetme gibi milliyeti temalar ortaya karm olmasna ramen, evrenseldi bir din adna devrime el konulmu ve ulusal bir birlik olarak ran'a grece daha az nem verilmitir. Bunu izleyen drdnc bir ideolojik zellik, tarihin reddedilmesi olarak tanmlanabilir. Dier devrimci ve milliyeti hareketlerin yneldii daha nceki kuaklarn kahramanlarn ve direniilerini vme tavrnn tam tersine, Humeyni, ister laik ister dinci olsun, ran'n gemiteki direnilerinin hemen hemen tm nderlerini, 7. yzyln slami nderleri olan Mu-hammed peygamber ile ii tarikatnn (mezhep-FB) kurucular zerine kurduu kendi meruiyetine kar bir engel olarak grr gibidir. Bu dinsel meruiyet ran Devrimi'nin beinci ideolojik zelliini aklar: Bir kitlesel ayaklanma srasnda gereklemesine ramen, bu devrim demokratik bir devrim olarak kabul edilemez. Humeyni'nin yazlar 480 ve slam Cumhuriyleti anayasas, nihai gcn, tm seimle gelen organlar ineyip geebilen ve inananlara grlerini dikte ettirebilen, ilahi ilhama sahip dinsel otoritenin, yani Fakih'in elinde olduunu aka ortaya koyar. Yine de bu fundamentalist dinci nitelik, stelik grnte bile, sanld kadar her alana yaylm deil. nce, Humeyni'nin grleri her eyi kutsal metinlere dayanarak aklama iddias nedeniyle fundamenta-listtir, ama bundan yola klarak Humeyni'nin bak asnn gemiten miras alnd sonucuna varlamaz; bu anlamda Humeyni'nin grleri fundamentalist veya geleneki deildir. Gerek bu grler, gerekse bunlarn siyasal ve toplumsal etkileri, aka atfta bulunulmasa bile, ada toplumsal koullardan ve ada siyasal tartmalardan kaynaklanan ve bunlara dayanan yeni olgulardr. ikinci olarak, herhangi bir dizi radikal gr kitlesel bir destek grdnde ve tarihsel bir etki gsterdiinde, ortaya kacak olan sorular, tartlabilir sorulardr. Hangi toplumsal gruplar bu grleri desteklemi ve hangi nedenlerle bunu yapmlardr? Hareketin gerekli olduu anda glerini toparlamay baarmasn salayan sz konusu lkenin tarihindeki belirleyici faktrler nelerdir? Bu muhalefetin kurulu dzeni ykabilmesi neden mmkn olabilmitir?Onun baarsna ne tr toplumsal ve siyasal deiimler elik etmitir? slam devrimcileri, bu sorulara, ou zaman Allah'n hikmetine
7-4-2013
pagina 119 van 148
balayan cevaplar vermektedirler. Bir an iin dinsel niteliinden soyutlayarak ele alacak olursak, ran Devrimi bize anlalabilir grnr: Bu devrim, desteini devlet memurlarnn ve esnafn mu481 halif kesimlerinden ve yoksul krsal nfusun byk blmnden klan, geni apl bir toplumsal gruplar ittifak tarafndan baarlmtr. Bu insanlar, diktac bir siyasal rejime kar karizma tik bir nder ve bir devrimci meruiyet ideolojisi ile seferber edilmilerdir. Bir baka deyile, ran Devrimi, baka birok nc Dnya lkesinde poplist hareketlerin ortaya kt dzlemde belirmitir. Hatta tarihsel bak asndan devrimin dinsel nitelii bile, pek de ei grlmemi deildir. Tarih, lml yneticilere kar Tanr adna - kafa tutan isyanc hareketlerle ve bu tr hareketleri rgtleyen ruhani nderlerle doludur. Dnya zerinde kutsanm bir dzen kurma istei, ortaadaki Avrupa, Ortadou ve 19. yzyldaki in'de ( bu arada Anadolu'da Baba shak ve eyh Bedrettin isyanlar gibi-FB) hep var olmutur. ran'daki ayaklanmann benzersiz oluu, onu n plana kan zelliinin geleneksel oluundan kaynaklanyorsa, bunun tam tersi bir nedenden dolay da ayn ekilde bir esizlik (sui generis) szkonusudur: Olayn modern nitelii. ran Devrimi ynelim asndan dinci olan ilk modern rnek ise de, o ayn zamanda imdiye kadar gerekleen ilk modern devrimdir de. Bu modernlik drt adan sz konusu: 1) Devrim sosyolojisi asndan 1917 Rusyas ve 1949 in'de olduundan daha fazla gelimi bir toplumda ortaya kmtr. Devrimi yapanlar sansculotte'lar (baldr plaklar) deil, hzl bir kapitalist modernleme srecindeki ekonomik olarak kar salam insanlardr. 2) Sava sonras dnemdeki tm nc Dnya dev482 rimlerinin tersine, ran Devrimi kentlerde gereklemitir. Devrime katlanlarn ou kyl (yani krsal kkenli) olsa bile, bu olay 1970'lerde belli bal kentlerdeki koullarn bir sonucu olarak ortaya kan kentsel bir olayd. 3) ran ayaklanmas silahl atmalarla deil, siyasal tartmalarla baarlmtr. 4) Eski rejimin ykl, normal olarak otoriter rejimlerin ortadan kalkmas iin gerekli olduuna inanlan dsal atmalarn kendisini gsz brakmas nedeniyle olmamtr. slam devrimcilerinin geliimine ne savataki yenilgi ne ciddi bir uluslararas ekonomik bask yardmc olduu gibi, kendileri de kayda deer bir d yardm almamlard. Bu nedenle devrimin zgnlnn, ne onun geleneksel ne de modern zelliinden deil, ama bu ikisinin etkileiminden kaynaklandn sylemek mmkndr. (ran Devrimi, Din, Anti-emperayalizm ve Sol, Belge Yaynlan, s.11-18) Biz yukardaki grlere esas olarak katlmakla birlikte baz ynlerden farkl dnyoruz. Farkl grlerimizi daha sonra aklamak zere, canalc bir noktaya dikkat ekelim: ran Devrimi, Msrl nl yazar Muharnmed Hasaneyen Heykel'in de doru biimde tanmlad zere, "d kabuu asndan slami, z bakmndan toplumsal bir devrimdi." ran Devrimi ile Afganistan direnii, slam dnyasna, Bat'dan kaynaklanan Fundamentalizm deyiminin yan sra, slama grlerin dar ve iine kapal pasif cemaatler olmaktan kp, sokaklara dklen aktif muhalefet ve iktidar hedefleyen hareket ve akmlara dnmesine yardm ederek slami radikalizmide kazandrmtr. 483 Nedir bu radikalizm? Msrl slamc aydnlardan Yusuf El Kardawi, radikalizmi ya da arl yle tanmlyor: "Arlk, ortann tesinde bir yerde bulunmaktr. Bu haliyle, tehlikeye daha yakm ve gvenli olmaktan uzak tutumdur. Grnts ise, kiinin grnde banaz olmas ve karsndakinin fikirlerini kabul etmemesi, halkn karlaryla sradaki insann amalarn anlamakta zorluk eken bir dogmatizme dmesidir. Kukusuz slam, bylesine abartl bir tutumu sevmez ve bundan saknr. slam yntemindeki en nemli ey; muamele, inan ve yasamada orta yolu izlemektir. Bu yntem, Allah'n Sratul Mustaqim diye adlandrd yoldur. Davet; muamelede iddet, sertlik ve kabala yer vermez. Ayrca radikalizm bakalarnn masum olduunu varsaymaz, onlarn canlarn ve mallarn helal klar, Mslman kitleleri slam'dan km sayar ki, bizzat bu yntemleri uygulayanlar hariciler (slam'dan sapmlar) dir." (El Arab, 24 Aralk 1992) Fundamentalizm-Reform lintisi Batl slam uzman S, R. Humphreys'e gre fundamentalizm, "deimi bir êvreye hitap etmeye alr... (ancak) deiimin geleneksel deerler dorultusunda gereklemesi gerektiini savunur." derken J. O. Voli iin fundamentalizm, "akln tersine zgnl, eitliliin yerine birlii, Allah'n eya ile i ie olmasnn aksine O'nun akmlm vurgular." Lbnan'daki ar sac Hristiyan (Maruni) Falanjist Partisi yayn organ El Amel Yayn Ynetmeni, gazeteci ve yazar Jozef Abu Halil ise Fundamentalizm'e baka bir boyut kazandryor:" Fundamentalizm bir meseleye 484 cevap ya da zm olmaktan ok, o meselenin zn anlamaktaki aresizlie cevaptr. Yaadmz dnyada, sadece camii ve mescidlerdeki slamc fundamentalizminden deil, ayn zamanda kiliselerdeki Hristiyan fundamentalizminden de sz edebiliriz. Bu fundamentalizm, her alanda ve tmyle Allah kelamna teslimiyete yakn bir eydir. Bunun banda da Allah'n gerek olduuna iman etmek gelir." (El Hayat, 28 Aralk 1992) Trkiye'deki slami kesimden bir akademisyen olan Prof. Dr. smail Sreyya Srma kendi asndan olayn tarihsel geliimini ve kavramn ieriini u szlerle irdeliyor: "19,yzyl, hatta 20. yzyln balarnda dahi, mslmanlar arasnda bu tabire (fundamentalizm) pek rastlamyoruz. Mslmanlar, szkonusu dnemde
7-4-2013
pagina 120 van 148
daha ziyade megul eden kavram, reformizm kavramdr ki, mslmanlar arasndaki ad Selefiye'dir. Selefiye ise, slam'n ilk dnemini rnek alarak yaamak demektir. slam tarihinin eitli dnemlerinde Selefi ha-raket gndeme gelmi; Mslman aydnlar, ierisine dtkleri skntlardan, ancak ilk dnem slam'na dnerek kurtulabileceklerini, dolaysyle ilk kaynaklara gre slam' yaamak gerektiini anlatmlardr. Bilindii gibi, bu hareketin 19. ve 20. yzyldaki temsilcileri Cemaleddin Afgani ile talebesi Muhammed Abdu'dur. Ayn grleri paylaan Hoca ile rencisi, 1883 ylnda Paris'te Yeni Selefilik diyebileceimiz hareketi balatarak, bu konudaki grlerini El Urve-tul Vuska adndaki neir organlarnda yaymaya balad-lar.Aslnda zellikle 19. yzylda gerileyerek Bat'nn smrgeleri olmaya balam btn mslman aydnlar, bu dn sebepleri zerinde kafa yoruyor, hal 485 areleri aryorlard. Nitekim Hindistan'daki Selefiye hareketi de bu tarihlere rastlar." (Yeni Zemin aylk ; dergi, Ocak,1993). Burada kk bir tanm yanll zerinde durmak gerek: Sreyya Srma, hem slam'da kktendincilik yerine Reformizm'in gndeme geldiini belirtiyor hem de bunu Selefiye diye adlandryor. Oysa ikisi, kavram ve hedefler asndan farkl anlamlar ierir. Szgelimi Arapa El Islah El Dini olarak adlandrlan dinsel reform, daha ok Bat kapitalizmi ve uygarl karsnda gerileyen slam dnyasndaki aydnlarn, Osmanl dnemi Tanzimatl (1838), ran'da Meruta Ana-yasas(1906/1908), Msr'da Zalul hareketi (1906-1919) tarznda balattklar reformlar, Bat gdml ve dolaysyla arpk bir aydnlanmadrki yer yer milli fikirlerin uyanyla rtr. Hedef, slam'da ada dzenlemeler yaparak Bat uygarlna ulamak, slam dnyasn da Bat gibi gl ve kalknm yapmaktr (tecdid). Selefilik ise, yukarda tanmland zere, 7. yzyl slam toplum hayatna, Ortaa toplumunun ilk dnemlerine dnmeyi amalar. Burada slam'da reform szkonusu olamad gibi, tersine nass'lara (dogma) biim ve z asndan mutlaka uyulmas zorunludur. O kadar ki, zellikle radikal Selefiler olarak adlandrabileceimiz kesimler unu ileri srmektedirler: " Donmu olan slam deil, Snnilikte ald ekil, sistemlemi teoloji, sosyal savlardr. Modernizmin yaygnlamas, slm'da reformun sonsuz olarak ileriye braklamayacan anlatan bir ihtardr. Dini aa uydurmak isteyenler, slam dncesini verimli alanlara yneltmek yle dursun, onu romantik hayallere daha sk bir ekilde balam ve tarihin, yaanlan ann ka486 ' ~ rarsz itilerine gre anlamlandrlmasm tevik etmilerdir....'^ HAR, Gibb1949, Les Tendances Nodines de L'slam'dan alntalayan A. Faruk Yanarda, age) Biz, yine .S.Srma'ya dnelim: "Bu Selefi hareketi baz mslmanlar elitirdiler/eletiriyorlarsa da, kanaatimizce bu zevat sulamak, fevkalede yanl bir hareket olmutur. Maalesef, bu tutum, baz evrelerce bugn de devam etmektedir. Afgani de, Muhammed Abdu da birer beerdiler. Haberleri olmadan, kafalar laik kltrle yorulmu olan ve masonluu pheli olan Afgani'ye kfrle*, zndklkla karalayan kalem sahipleri, gnmzde masonluklar ayyuka km laik liderlere kul olurlarken, hi mi hata yapmyorlar? Be-diuzzaman Said-i Nursi'nin de beendii Afgani'nin grleri, o zaman slam dnyasnn her tarafna yayld. Muhammed Abdu'ya gelince, ngiliz igaline urayan Msr'n bu durumuna son vermek iin Londra'ya gitmi, kimse ona iltifat etmeyince, o kinle Paris'e geri dnmtr. Emperyalizm gereiyle kar karya kalan Abdu, midsizlie dm ve Bat kaynakl fikirleri bir yana brakarak, Bat emperyalizmine kar ancak uurlu hocalar yetitirebilecek biimde dinde slah yaplmas kanaatine varmtr.... slam dnyasndaki aydnlar, her gn biraz daha kendilerini yok etmekte olan Bat emperyalizmine kar yrtlecek stratejiler retmeye balam; Hindistan'da M. kbal, daha sonralara Muhammed Hamidullah ve Ebul Ula El * ldrlen iranl din alimlerinden ve slamc teoirsyenlerden Mur-taza Mutahhari, Cemaleddin Afgani konusunda farkl dnyor. Ona gre Afgani, Mslmanlarn batllamasna kardr. ngiliz mparatorluuna kar mcadele edip; Bat hayranl yerine z slam mmetine dayanarak mslman milletlere gerek kimlik' kazandrmtr. (slam Devrimi, Akademi Yaynevi, s. 53-54) 487 Mevdudi, Msr'da Hasan El Benne ve Seyyid Kutub, Cezayir'de Malik Bin Nebi, Afganistan'da Haydar Bammat ve Trkiye'de Mehmet Akif, Said-i Nursi ve Mustafa Sabri....(Biz bu konudaki ekincelerimizi ayrca belirteceiz-FB).. Bu zevatn hepsi, slam iin olmular, yerli ve d kaynakl emperyalistlerle canlar pahasna mcadele etmilerdir..Hepsi slam tavizsiz ve eksiksiz uygulamak isteyen kktenci, yani fundamentalist mslman aydnlardr. Bugnk slam dnyasndaki fundamentalizm anlayna gelince: Kanaatimiz odur ki; Mslmanlar iin kullanlan bu tabiri en iyi anlayanlar, dinsizler/laikler; onu anlamayanlar, ya da anlamak istemeyenler de mslmanlardr. Yukarda bir nebze bahsettiimiz gibi, 'dini fundamentalizm'; dini, asl kaynaklarna dayanarak ve de (hi bir ekilde inanta olsun amelde olsun) taviz vermeden yaamak istemektir. Laikler/ dinsizler bunu ok iyi anlyor...Drt- be yl ncesine kadar radikal diye adlandrlan bu slam' tavizsiz yaamak isteyen mslmanlara, bir ka senedir; fundamentalist denmeye baland. O halde mslman-larm dndakiler, onlar, fundamentalistler diye tanmlarken, slam en mkemmel ve mmkn olduunca tavizsiz ve eksiksiz yaayan mslmanlar' demek istiyorlar. Mslmanlarn bir ksm ise, bakalar tarafndan kendilerine fundamentalist denildiinde, bunun ne anlama geldiini kavryamamakta; meseleyi idrak edemediklerinden, Allah'n kesin emrine ramen, haklarnda konutuklar mslmanlara ilgili hi bir ciddi aratrma da yapmadan, onlar, fundamentalist tabirini kullanarak sair mslmanlar yannda sulu gibi kavrayabilmekte ve indi hkmler verebilmekteler." (age,s.74) 488 Kimi radikal slamclar, hem kendilerini hem de slam alimlerini (Seyyid Kutub,
7-4-2013
pagina 121 van 148
Mevdudi, Ali eriati gibi) fundamentalist olarak adlandrabilmektedirler. (age,s.74) Her durumda, slamclar arasndaki i tartmalar asndan, fundamentalizm biraz da radikal ve devrimci iddeti benimseme ve hayata geirme dzleminde "tavizsiz slam" anlamnda kullanlmaktadr. Bir rnek daha:" Radikalizm ile fundamentalizm, di-ni-siyasi kktenciliin addr ve dini akmlar iin kullanlan bir adlandrmadr. ...Fundamentamlizm, Trkiye'de radikalizm ile ou eanlaml olarak kullanm alan bulmu ve daha ziyade dini ierikli siyasal syleme bulam gruplar ayrd etmek iin kullanlmtr. Garip bir ekilde radikal slamclar, pejoratif ykl bu kavrama pekala sempatiyle yaklam ve kendilerini bu ekilde tanmlamaktan da holanm-lardr..." (A. Faruk Yanarda, Yeni Zemin, Ocak,1993) Kahire niversitesi Arap ve slam Aratrmalar Fakltesi retim grevlilerinden Msrl Prof. Dr. Zey-neb Rdvan, Dini Hareketler ve Arln Kimlii adl incelemesinde, radikalizme baka bir yorum getiriyor: "Olaylar ruhsal adan ele alanlar, arlk ya da radikalizm olgusunu kiilerin bilinaltnda yatan bastrlm duygularna; dnce ve davranlarna yansyan psikolojik etkenlere balyorlar. Meseleye sosyolojik adan yaklaanlar ise, toplumdaki elikilere dikkati ekerler. Bu dzlemde slami dirilme hareketi, genelde toplumun uygarlk bunalmna dt dnemlerde kendini gsterir ki, ounlukla kltrel ve dinsel yanlar bulunur. slam diriltme hareketi, kme tehdidiyle 489 kar karya bulunan toplumu, iindeki durumdan kurtarma abas olarak saylabilir. Ancak slam tarihi incelendiindejslam diriltme hareketlerinin bir defaya mahsus olmadklar grlr ki, bu da izlenmesi gereken birok etkeni de beraberinde getirir. zellikle de slam dirilteme hareketinin, toplumun karlat bunalmla birlikte gndeme gelmesi dikkati ekiyor. Szgelimi slam toplumlarndaki laiklik, o zamana kadar egemen olan slami kltr ve deerlerle att. slami deerleri derinleen bireyler, laiklik'e tepki gstermeye baladlar. Yine (Sedat dnemindeki Msr'da) 1970'lerde izlenen Da Alma Politikalar (Siyasetl nfitah) sonucu, Msr'da, ftursuzca tketim toplumu deerleri yerleti; snflar arasndaki kazan farkllklar artt, o zamana kadar grlmemi asalak zengin bir snf ortaya kt. Snfsal farklar ve elikiler ok ak biimde belirince, bu olgu, grece sosyal devletten yana olan dini deerlerle att. Bylesi bir ortamda, dinsel olmayan ve sol muhalefetin zayf olduu durumlarda, muhalefetin slami olmas ve slamc hareketlerin tepkisel toplumun n saflarna frlamalar ok olaan. zellikle de mevcut ynetim ve iktidarlarn, bir yandan dini cemaatlerin ideoloji ve siyasetlerini telaffuz edip sergilerken, te yandan reddedilip tepki duyulan bu toplumsal olgunun her trl grntsn korumaya ynelik abalar gstermesi, dinsel grup ve cemaatleri, alternatif araylara srkler. Bu da, genellikle, reddedilen toplumun deitirilmesi ynnde iddet kullanmay gndeme getirir. Bunun yan sra, slami diriltme hareketi barl yollardan da mmkn. Yeter ki, dinsel - sekinlere kendilerini ifade etme imkanlar tannabilsin. 490 Sonu babndan, toplumlarn tarihsel tecrbeleri de radikalizme ve iddete bavurulup bavurulmama-smda nemli bir rol oynar. slami dirili hareketi belli bir dnemde hedeflerini gerekletirmekte baarsz olduka, gerginlik ve huzursuzluk da artar ki, bu da sistemden umudun kesildii noktada iddete dnr." (age) islami cemaatlerin fikri temelini oluturan ideolojik kaynaklar da, radikalizmde ba etken olabilir. rnein Msr'da lmllyla tannan ihvan cemaati iindeki eitli fikirsel tartmalar ve ayrmalar da, tarihsel olarak, Ihvan'm iddete bavurmasna ynelmesinin ve dolaysyla "suskun arlk" denilen bir konuma gelmesinin ba etkeni saylabilir. Benzer biimde slam dnrlerinden bn Teymiyye ve Pakistanl Ebul Ula El Mevdudi, Msrl Seyyid Kutub'un "zor ve iddet kullanma", slami deyimle sylersek "Cihad' yorumlama" ynndeki itihadlar da gnmz radikal slamc rgtlerin iddete bavurmasnda nemli drtlerden biridir. Tarihsel gelime temelinde dnlrse; Ihvan'n 1948'deki birinci yenilgisi, 1954'ten sonraki ikinci yenilgisi de sonraki slamc kuan ar tutum almasnda rol oynad. zellikle ihvan tarafndan, gzel szlerle toplumu yola getirme abas; bu arada ortam ve koullan farkl deerlendirerek giriilen baarsz suikastler, slamc cemaat nne u soruyu getirdi: Gerekten mevcut ynetimlere slam diyebilir miyiz? slam lkeleri, gerekten Dar-l slam m? teden beri Mslman diye tanmlananlar, mslman toplumu mudur? Yoksa mslmanlar ihvan gibi islamc rgtler mi? 491 Belirtilmeli ki onyillar nce tartlan bu meseleler, o dnemde Hindistan'a bal Pakistan kkenli El Mev-dudi'nin kurduu slami Cemaat bnyesinde daha da younlat. Kurucu Hasan El Benne'nin yokluunda ise Msr'daki ihvan arasnda tartld. Bir de Msr toplumundaki iddet olgusuna ilikin aratrma verilerine gz atalm: 1952-1987 arasnda dini cemaatler ile niversite rencilerinin yaptklar gsteri says 51. Belli blgelerdeki iilerin bavurduu iddet olaylarnn says 13. Ayn dnemde 12 ofr grevi gerekleti. Bu arada biri Sedat dieri de din alimi eyh El Zehebi olmak zere iki nemli kii suikast sonucu ldrld. Devlet gleri ise kar bir hamle olarak 5 byk operasyon dzenleyerek ok sayda slamc, renci, Hristiyan militan, aydm, siyasi militan ve iiyi tutuklad. Son iki ylda hemen her gn meydana gelen silahl atmalar da saymyoruz. Radikalizme Bir Eletiri Trkiye'de gelenekiliin dna kmaya alan slami kesim tarafndan yaynlanan aylk Yeni Zemin (Ocak 1993) dergisinde yazan A. Faruk Yanarda,
7-4-2013
pagina 122 van 148
Trkiyeli slamclarn pratikleri somutunda radikalizmi eletiren bir makale yaynlad. slam dnyasn-dakine uyarlanabilirlii asndan nemli grdmz yazy yle zetlemek mmkn:" (Trkiye'de mevcut sistem her kesim tarafndan etkin ve ok ynl tartlmakta ve alternatif neriler sunulmaktadr.FB)...Peki, slami evrelerden, toplum gndemine sunulan herhangi bir model ya da siyasi proje var mdr? Bildiimiz kadaryla sayn Ali Bula'n (bamsz bir slam aydm-FB) uzun sre zerinde alt ve byk 492 mesai sarfettii Medine yesikas-Bir oulcu Toplum Projesi adl almasndan baka elde derli toplu bir alma yok. Gariptir, bu ve benzeri almalar srdren slamc aydnlar, almalar dolaysyla tevik ve takdir grecekleri yerde, slamc radikal evrelerden ok sert eletiri ve tepkiler almaktadrlar. Bir siyasal hareket olarak slam'n, yaanlan sorunlara . ciddi ve kkl zmler nerme iddias var mdr? En azndan mevcut haliyle bu akmn, toplumda bir mit ve gven kayna haline gelmesi imkan ve ihtimal dahilinde midir? Ben bu sorulara kendi adma kocaman bir 'hayr' diyerek cevap veriyorum. Radikalizm, aslnda bir siyasal tutumun, bir tavr aln, bir duruun ifadesidir ve bu haliyle hi de slamclara zg bir olgu olarak deerlendirilemez..... Kanaatimce, radikal slamcln tkenip tkenmediinden ziyade, onun byme snrlarna ulap ulamad nemli. Niin radikal slamclk, toplumda siyasal adan ciddi bir iddiann sahibi olamamtr? Bu soruya verilecek cevap, 'radikal slam'n byme snrlarn' gstermeye yetecektir. Radikal slam'n ulaabilecei azami snr, sahip olduu karakteristik zelliklerle belirlenmitir.Bunlar; a) man-Bilgi zdelii: Sorun temelde zihinseldir. Radikal slamcln zihinsel problemlerin banda man-bilgi zdelii yer alr.slam dnyas artk tarih olmu uygarlnn zirvesine, pheci dnme yntemiyle varm; zihinsel sramalar bu sayede gerekletirmitir. kn balangc ise, bilginin putla-trlmas, pheciliin terkedilmesi ve man-bilgi zdeliinin benimsenmesinden sonradr. Farkl iddialarna ramen, radikal slamclk da bugn ayn tu493 tumu benimsemi grnmektedir. 1980'li yllar boyunca gndemi uzun sre megul etmesine ramen, kaynaa dn hareketinin salt bir.gelenek dmanl ile sonulanmas bu bakmdan olduka anlamldr...Bir yaam boyu srmesi gereken bilgilenme sreci, belli bir noktada kesilmekte ve o zamana kadar edinilen bilgi, radikal slamcln sabitleri haline gelmektedir. Artk bilgi ile iman ayn eydir. Asl felaket bundan sonra balamaktadr. Salkl ve verimli bir tartmann zemini yok edilmitir. Bu, zellikle farkl dncelere ve nerilere gsterilen hrn tepkilerle kendini belli eder; Radikal slamc, kendisini 'hakikatin temsilcisi' olarak grrr ve o 'mutlak hakikatin tek temsilcisi benim' iddiasndadr. man ile bilgiyi ayrmayan, onu ayn ey sayan dnce tarznn gelip varaca nokta hakikati arayanlar sulamaktr. b) Kutsanm Totaliter deoloji: Radikal slamc akm, ideolojiye ar derecede nemser ve btn hadiseleri bu ideolojinin snrlar iinde alglar. Radikalizmin ideolojisi bir nyarglar demetinden oluur. Her eyi ihata etmeye alr. Totaliterdir. Konjonktrel verilerden kurulan bir ideolojiye yneltilen her eletiri ( ki ou zaman hakl eletirilerdir) slam'a yneltilmi eletiriler olarak alglanr; fkeli tepkiler gsterilir. nk artk olan olmu, ideoloji din gibi ilev grmeye balamtr. Kutsallk kertesine ulam her ideoloji tehlikelidir. (Bu zaten kendine kutsallk atfeden slam ideolojisi iin ok daha geerli-FB) Bu konuda radikal slamc akm tam bir tkanma halindedir. Gelenee kar menfi tavr almas nedeniyle de radikalizm nev zuhur (yeni tredi-FB) bir ideolojiyi temsil etmektedir. c) Koyu Muhafazakrlk: lk bakta radikal slamc akma muhafazakrlk yaktrmas garip karlanabilir. 494 Ama meselenin ilk bakta grnd gibi olmadn ve o radikalizmin arkasnda gl bir muhafazakrln bulunduunu gstermeye alacam. Radikal slamc akm politik radikalizmine ramen, sosyal meselelerde olduka muhafazakrdr. Bu muhafazakrlk, en ok da sosyal mnasebetlerde kendini gstermektedir. ou radikal tutumun geri plandaki ynlendiricisi, geleneksel deerlerdir. Bugn aka ortaya kmtr ki, radikal slamc akm, ehir kltr ve yaam tarz karsnda bir gerileme iindedir. ehirli insana aktarabilecei ne siyasi bir ufuk ne de nerebilecei bir toplumsal iliki tarzi vardr...slamclar, topluma almak yle dursun, kendi iine dnk, aireti iliki biiminden kurtulamamlardr. d) Dini nhisarclk: Dini tekelcilik, iman-bilgi zdeliinin bir doal sonucu olarak ortaya kar. Radikal slamc, mutlak hakikati yalnzca kendisinin temsil ettii inancndadr. Halbuki kimse mutlak hakikati temsil edemez. Bu tutum, dini inhisarcln domasna ve yerlemesine kadar varr. Radikal akma gre, dini konularda herkes fikir beyan edemez. Dinin yorumlanmas kendilerine aittir. Bu tutumun dourduu sonulardan en nemlisi, Trkiye'de dini dncenin giderek fakirlemesi olmutur. yi eitim alm deiik formasyonlara sahip kiiler, din zerinde kafa yorduklarnda, hi de olumlu tepkiler almamaktadrlar. Bir eit afaroz messesesi harekete geirilmekte, farkl grler aklayanlar ar ithamlar altnda biraklmaktadr. e) Sekincilik: 1980'li yllarn radikal hareketleri tamamen elitisit bir grnmdeydi. Bugn de durum pek farkl deildir. Radikal hareketler; halk ve top495 lumcu sloganlara ramen, siyasi fikirleri itibariyle halka kar bir tavr iindedirler. 'nc Mslmanlar' vb argmanlaryla halka tepeden baktlar. Halkn sosyal yaantsnda dinin, davranlara ne lde yn verdiini derinlemesine analiz etmeden kesin yarglarda bulundular. Bu yzden de dindar
7-4-2013
pagina 123 van 148
kalabalklar, kendi halinde vatandalar, ou yanl ifade edilmi siyasi sloganlarla rkttler. Halk, inanlarn ve yaantlarn dzeltilecek ynlar olarak grdler. Ve amaca siyasi g kullanarak, politik topluma el koyarak, cebr yoluyla ulamay hedeflediler. Radikal slamclar, hi bir zaman bugne ilikin bir ey sylemediler; hep gelecek vaaddettiler. ktidar devraldklarnda, halka ramen i yapp yapamayacaklar konusuna aklk getirmeye yanamadlar. f) Politik Mecburiyet: Politik obligasyona, ar si-yasallaan sosyal gruplarda olduka rastlanr. Her hadiseye kar tavr alma, her konuda gr sahibi olma zorunluluu diye tanmlayabileceimiz bu kavramn Trke tam karl 'politik mecburiyet'tir. Politik grnm daha ok, 'vatan,devlet, millet ,din kurtarma' eklinde ortaya kar. 'Askerlerin devlet elden gidiyor' endiesine kaplarak darbeye teebbs etmesiyle kimi radikal evrelerin 'din elden gidiyor' diyerek ortaya kmas ayn eydir. Radikalizm, bal-bana bir politik mecburiyet halidir." Bizim bu eletirilere ekleyecek fazla szmz yok. Ancak eletiri sahibinin de paylat genel ideolojiyi sorgulamalyz: Acaba, yukardaki eletiriler sadece ve sadece Radikal slam fikriyat ve zihniyeti iin mi geerli, yoksa slam ideolojisinin zndeki eylerden mi kaynaklanyor? Ya da daha hafif bir ifadeyle, slam 496 , ideolojisinin, geleneki slamclar (radikal olmayan slami akmlar) zerindeki etkileri, yukarda belirtilen eletirilerle ne oranda zdelik gsteriyor? Bizce iki akm arasnda nemli lde fark yoktur. zellikle de balangcndan beri, zellikle iktidarda olduu dnemlerde geleneksellik kazanan, ve resmileen slam, eletiri yneltilen gnmz radikal slamc akmlarn teori ve pratiklerden pek farkl deildir. Sufizm, Mehdizm ve Modernizm slamclar arasnda modernizm ve gelenekilik, bunun alt balamnda Sufizm de ok tartlan konulardan biri. Kimi slamclar, modernist hareketi, "nsann Allah'tan uzaklamasnn kabul" olarak yorumlar. (Abdulvehap El Efendi, Dnya ve slam, Bahar 1992, s. 89) Bunlara gre Cemaleddin Afgani (1839-1897), modern slami aktivizmin ncsdr. nk slami ihya (canlandrma) hareketlerinin ilgi alanlarn tamamen bu dnyaya yneltenlerden biridir. Gemiteki geleneki dini hareketler, maddi zenginlii ve baary amalamadlar. stelik maddi refaha ulap bu nedenle bozulan rejimlere kar ayaklandlar. Modernist mslmanlar ise, bunun tam tersine slam'n,mmetin bu dnyadaki refahn ve baarsn istediler. nk mmeti mevcut zilleti ve fakirliinden kurtarmann tek yolu olarak bunu grdler. Bu nedenle slamc modern aktivistlerin ou, yazlarn, slam'a ya da herhangi bir dine inanmayanlara hi-tabedecek biimde kaleme almlardr, (age) "Tarihin Sonu" ve akln stnlne dair post-Hegelci sylemler, slamclar arasnda da tartlyor. Gnmzde "din sonras dnemi slami" diye bir ifade 497 kullanlyor ki, bu slamiyet'in kendini yarattna ilikin bir anlayn rn. Bu anlayn temel mant udur: Hz. Muhammed son peygamberdi. O'nun vefatndan sonra Allah, bir daha insanla yz yê gelip hitap etmeyecektir. Dorudan hitap dnemi bittiine gre, gkten (semavat'tan) mesaj artk gelmeyecektir. Modernist ve hmanist bir anlay temsil eden bu gr, giderek dinin hayatn dna itilmesi kehanetini kabul eder. (age) Bu balamda, slamalar arasnda kitleleri harekete geirmek iin kullanlmas gereken dil ve sylem de deiiklik arzediyor. Szgelimi Cezayir yerel seimlerinde (Haziran 1990) baz camii imamlar, Islami sylemi n plana karp, bu dnyada hibir ey vaadetmediklerini, "Allah'n vadettii mkafat mjdelediini" sylerken, daha lml ve modern slamc nderler, kendilerini bu tr yaklamdan uzak tuttular. Buna karlk daha banaz ve geleneki slami gruplar, Allah'n sesini duyabilecekleri gne umutla baktlar. "Mistikler" diye tanmlayabileceimiz bu kesim, kalplerini ve kulaklarn, Allah'tan gelecek mesaja ak tuttu. Kimi daha da ileri giderek, sk sk bu mesaj duyduunu hissetti. Fakat Sufi mistiklerin ou, bu "mesajlar" kiisel olarak algladlar. Ebu Hamid El Gazali (1111) bu mesajlar almay "olumlu bir gnah" olarak dnmt. (El Murtkz Minel Dalai, 198U, s. 140) Bu tr byk Sufi aktivistlerin sonuncusu Sudanl Mehdi (l. 1885) Muhammed Ahmed idi. O tarihten beri Mehdilik inanc zayflad. slami aktivizmin yeni-Sufi dalgas olan Mehdizm, bir anlamda son noktasna erimi; dayanaklar daha ok bu dnyaya ynelikti ve mminlerin ruhuna hitabetmekten te bu dnyadaki 498 hayatlarm etkilemeye alyordu. Ayetullah Hu-meyni, ortaya koyduu yaklamyla, bu eilimi tersine evirmi saylabilir. Aslna baklrsa Humeyni'nin sylemleri ve tavrlar, gnlk yaamdaki uygulamalara kaytsz kalma derecesinde ruhanilii yanstyordu. nk Sufi geleneinde irfan konusunda bir otorite idi. (age) Fakat bu hususta Hu-meyni, ruhani Ayetullah', hem kendi iinde hem de ran Devrimi iinde soyutlad. Adeta hapsedip "slam siyasettir" diyerek dnyevi yn n plana kard. Yine de siyasi temalar bile Mehdizm halesine brndrlebiliyordu. Dnyevi hayata olan genel eilim, modern islam aktivizminde u noktalara, iktidar kavgalarna ve zaman zaman saray entrikalarna vardrlarak; Mehdilik inancnn bu genel eilim iinde kaybolup gitmesine yol ald. Ilml siyasi aktivizmi hesap edenler hemen hemen ortalktan silinirken, Mehdilik Halk slam'nn temel ama hi gereklemeyen umut esini oluturdu. John Voll'e gre slam'n yenilenmesi ve ihya edilmesinde iki farkl yaklam var: Bir; mesaj eilimli olup insan arka plana iterek Kur'an ve Snneti vurgular. ki; lider eilimli tarz olup, yenileme srecinde insann karizmasn (cazibesini) daha ok vurgular. Bunu slamc aktivizme uygularsak unu grrz:
7-4-2013
pagina 124 van 148
Vahye aklc yollardan yaklaan ve vahyi daha geni (ve dinden uzak) insan topluluklarna entegre etmeye alan aktivistler, genellikle mesaj eilimli kesimde yer alrlar. (age) Ancak bunun istisnalar vardr. rnein ran lideri Humeyni, lider eilimli tarz iindeydi. Buna karlk Msr ihvan lideri Hasan El Benne (1906-1949)'nin 499 nclk ettii hareket, Pakistanl Ebul Ala El Mev-dudi'nin (1903-1979) kurduu Cemaat-i slami hareketine gre daha Mehdivari bir akm temsil eder. Kukusuz iki hareket arasnda zaman fark (ihvan, 1928; Cemaat, 1941) olduu gibi o dnem ngiliz smrgesi altndaki Pakistan, Bat kltrnden daha fazla etkilenerek zelliklerini deitiriyordu. Bu durum, her iki harekette de "rasyonalistlerin" n plana kmasn salad. ki hareket arasnda nemli bir fark daha vard: El Benne'nin eilimi, aamal bir yntem uygulayarak, hareketini toplumda tamamlayp toplumu iten deiterme ynndeydi. El Benne mzran sivri ucunu, Batl aydnlara ve yabanc destekilerine (bu arada iktidardaki sekin gruba) yneltti. Mehdi inancna sahip Sufilerden geriye kalm kii olarak, Sufi iyimserliini tayordu. Ama bu arada (zellikle de lmnden nceki dnemde) dnyevi ilere karmaktan geri kalmyordu. Buna karlk Mevdudi, mevcut toplum hakknda ok ktmserdi. Seyyid Kutub gibi, toplumu Ca-hiliyye toplumu olarak niteliyor; toplumdan ayr bir cemaat kurup iddet yoluyla deiim istiyordu, (age) B) SLAMCI GRE LGNN TOPLUMSAL TEMELLER Msr'n dnyaca nl gazetelerinden El Ehram Stratejik ve Siyasi Aratrmalar Merkezi grevlisi Ziya Rvvan, 2 Austos 1992 tarihli Lbnan El Hayat gazetesinde, slami iddetin siyasi iktidarn deiimin-deki nemi zerine bir yaz yazd. Riswan'a gre, Msr gibi tek parti ynetimi geleneinden (Krallk ve Nasr dnemi) gelen lkelerdeki biimsel adan demokratik ve ok partililik, iktidarn el deitirmesine, yani oulcu sistem iinde bir partiden dierine gemeye imkan tanmyor. ktidarn el deitirmesi ya da yazarn deyimiyle "ktidarn dolam" gereklemeyince, bu kez "iktidarn deitirilmesi" gndeme geliyor. Bu da o an en diri ve en rgtl g olan muhalefetin siyasi programn oluturuyor. Msr'daki muhalefet, gerek uzun mcadele gemii gerek beslendii ideoloji gerekse rgtlenerek iktidar alma perspektifinden hareket etmesi asndan, gnmz slamc hareketlerin btnn kapsyor, iktidar derken, ister istemez, evrimci yol devrimci yol; ya da yazarn deyimiyle iddet kullanp kullanmama gndeme geliyor. 501 Devlet, ynetim zemininde meruiyeti gzetmeyince, yani iktidarn dolamn salamaynca, bu kez slam'n iktidar zorla deitirme gibi yasal olmayan yntemi, sadece bu ii yapanlarn gznde deil, tersine toplumun gznde de hakl ve meru klabiliyor. Meruluk ile yasallk arasndaki bu atma, olaand olmaktan kp Msr toplumunda olaan ve makbul olaylar haline gelebiliyor. Dolaysyla her iki taraf da ister istemez, iddeti birbirleriyle temasn merkezine oturtuyorlar. Siyasi mcadelenin ekseni zor ve iddetten oluunca, atmann sradanlamas da kolaylayor. Kukusuz bu atmann siyasi, toplumsal, kltrel, blgesel ve uluslararas boyutlar vardr. Yazar daha da ileri giderek unlar^syleyebiliyor: "Mevcut dzenin aydnlar, gnmzdeki islam olgusuna klasik ve dogmatik yaklamlar iindedirler. Basmakalp szler ve beylik tanmlamalarla 'irtica' trnden tanmlarda bulunuyorlar. Oysa pratiklerden yola kp devlet ile slam arasndaki kopukluk, slamc kesimin yneticilerden uzaklamas, slam devleti, slam toplumu uruna iktidarn zorla deitirilmesi olgusunu yakndan incelemek gerek. Toplumdaki sekin aydnlar zmresi, bylesi olgular incelemeyediinden, 'laiklik' deyip durmaktadr. Ama ne o ok dayandklar topluma ne de gnn bunalmlarna zmler getirebiliyorlar. Dolaysyla da sekin aydnlar zmresi, her eyden nce kendisi ak bir perspektife sahip deil. Kendi iinde tutarsz ve elikilidir. Toplumu ve gelimeleri yorumlayamamaktadr. kinci eliki, bu sekin zmrenin, iktidarn dolam ya da el deitirmesi gereini yeterince kavrayamamasdr.Yani znde demokrasi ve oulculuu kavrayamamasdr. De502 mokrasinin tarihselliini ve boyutlarm unutmasdr. nc eliki de, bu sekin zmrenin arasndaki gr farkllklar. Gr ve zm nerilerinin bir bilekeni yoktur. Drdnc eliki ise, mevcut dzenden yana olan sekin zmrenin dayand fikirsel zeminin yzeysellii ile iktidar deiiklii isteyen kesimin (slamclar) dayand zengin tarihsel birikim arasndaki derin farkllktr. Sekin zmrede grler net deil, dierinde hedef aktr." Rwan, sekin zmreye ar eletiriler yneltmekle birlikte, iktidar deiiklii isteyen slamc radikalizmin de, iddeti sadece devlete kar deil, ayn zamanda toplumun belli kesimlerine kar kullandna da dikkati ekiyor. rnein, kktendinciler, Msr'n ky kentlerinde zellikle Hristiyan Kpti cemaat mensuplarna saldryor ve slam-Kpti atmasn krklyorlar. Aratrmacya gre, temel neden, radikal slamclardaki iktidar perspektifinin ve siyasi mcadele programnn yeterince ak olmamas. Biz, kktendinci slamclarn ak, kapsaml ve aamal siyasi bir programlar olmad yolundaki gre katlmakla birlikte, baka dini cemaatlerle atmann taktiksel yanllklardan deil, bizzat temel alnan dini ideolojinin (slam) znden kaynakland kansn tayoruz. Toplumsal Nedenler Kukusuz, mevcut ynetimin zmszl, siyasi ve toplumsal sonular dourur. Msr gibi bir toplumda siyasi, ekonomik, toplumsal sorunlar bunalma dntke, hkmetler slam'a sarld. slam da bu hkmetleri kollarna alarak, iktidar hakedenin ken503
7-4-2013
pagina 125 van 148
dii olduunu ifade etmeye balad. Bu kez yneticiler, iktidar isteyen slam'a kar, iktidar istemeyen ama devlet iinde yuvalanmay esas olan slam yaratmaya alt. Bu amala birok camii, medrese ve benzeri kurulu ald. Ancak radikal slamclar, yaratlan bu kurululara itibar etmeyip, hakl olarak, sahtesinin yerine gereini kurmaya baladlar. slam'a ilginin byk bir nedeni daha var: Ekonomik bunalm. Msr toplumu giderek yoksullamakta. Bu da toplumsal deiimi dayatyor. Deiim isteyen gler ise, "slam tek zmdr" gibi demagojik bir sylemle ortaya kmaktadrlar. Somut rneklere bakalm: 1) iddet hareketlerine katlanlarn byk ounluu, kk denecek kadar gentir. Esas olarak renci olan bu kesim, ya gecekondu ya da krsal alanlardan kentlere gen yoksul kitlenin ocuklardr. 2) Askeri Teknik Okulu'na saldran (1974) Dr. Salih Simyye'nin Muhammed Genlii adl rgt elemanlarnn %90' Kahire, skenderiye ve Delta'nn yoksul semtlerinden gelen gen rencilerdi. 3) El Tekfir Vel Hicra adl rgtnn %80'i gen renci ya da esnaft. 4) Msr Cihad rgtnn yzde 7'inin ya ortalamas 21-30 idi. 5) Cezayir Selamet Cephesi'ndeki gen oran ise %65. 6) Filistin slami Cihad elemanlarnn tm, 7) HAMAS rgtnn ise yarsndan ou genlerden oluuyor. 8) Fas'taki slami Genlik rgt (1969'da ve Ab-dulkerim Mutia nderliinde kurulan) tmyle; 504 9) Tunus'ta slami Hareket akmn tm (Reid El annui'nin deil) gentir, slam'a ilginin dier nedenleri arasnda mevcut hayat tarzna ayak uyduramama yatyor. "Ykselen deerler sistemi" denilerek kiiye ve topluma dayatlan kapitalist/emperyalist kltre yabanclama, insan yerine konmama, devlet tarafndan ezilme, ar ekonomik koullarn yk'altnda ezilme..vs saylabilir. Tketim toplumu sadece kapitalist Bat'nn dayatt bir olgu deil; ayn zamanda Msr gibi yoksul lkelerden zengin Arap lkelerine giden iilerin; kazandklar petrodolarlar sayesinde Amerikana slam kanalyla tketim ve seks manyaklarna dnmeleri de, toplumdaki issizler asndan tepki topluyor ve giderek radikallemelerine yol ayor. Ksaca petrdolar toplumu ahlki adan yozlatrdka, gemie zlem; radikal Selefilik geliiyor. Radikalizmin slam'dan kaynaklanmadna somut bir rnek daha: Esasen lml ya da halim selim diye bilinen Msr gibi bir toplumda, toplumsal iddet tarihinde grlmedik boyutlara ulaabiliyor. Cinayetler (erkekleraras kavgalar nedeniyle) ya da kar-koca cinayetleri trmanyor. Kz karmalar, tecavzler ve fid- ye karl adam karma olaylarnda da ykseliler meydana geliyor. (El Arab, 4 Eyll 1992) Ksacas, ivisi km bir toplumda korumasz ve zmsz kalan birey, aresiz slam'a sarlyor. Toplumsal- Siyasal Bir rnek mbabe semti, Msr'n bakenti 11 milyon nfuslu Kahire'nin 1 milyon 250 bin nfuslu bir banliys. Oysa 1967'deki nfusu 150 idi ve kendi halinde krsal 505 zellikleri ar basan bir belde olarak biliniyordu. Tek n, ihvan hareketi kurucusu Hasan El Benne'nin 1950'lerde bu semtin eski bir mahallesinde oturmu olmasndan ileri geliyordu. 1970'lerin ortasndaki Da Alma Siyaseti'nin yan etkilerinden biri olarak krsal kesimlerden kentlere gn younlamas sonucu, bakent Kahire'de arpk bir yerleme balad. mbabe ve El Munira gibi yerleim blgelerindeki toplumsal ortam (yoksulluk, altyap tesisleri ve belediyecilik hizmetlerinin bulunmamas, toplumsal ihmal edilmilik vs) siyasilemi dini hareketlerin buralarda yerleip gelimesine yarad. Her eyden nce Kahire'nin bu gibi gecekondu semtlerinde devlet diye bir ey yoktu, islamc hareketler, ba toplamakla ie koyulup muhta kimselere yardm ederek faaliyetlerini srdrdler. Derken halkn arasndaki anlamazlklarda, arabulucuk ve hakemlik roln oynayarak devletle halkn balarn mmkn olduu kadar azalttlar. Bu aamadan sonra siyasal rgtlenme ve radikal muhalefet olmak hedeflendi. slamc cemaatler mantar gibi ortaya karak yoksul semtlerin hemen her kesine egemen oldular. Hemen her evin bodrum katmda bir mescid yaptrlarak devlete ait camiilerde halkn namaz klmas nlendi. iddet, slamc cemaatlerin tek yntemi haline geldi. zellikle ana cadde (Elaksar, El timad ve El Bas-ravvi) tmyle slamclarn denetimindeydi. Sal gnlerindeki akam namazn izleyen hutbelerde, caddeler binlerce kiinin devlete kar slogan att mekanlara dnyordu. Denetim altna alman semt ve mahallelerde, video, 506 meyhane, birahane, tiyatro ve benzeri elence yerlerinin kapatlmas ya da dini ierikli yaynlar ve faaliyetlerde bulunulmas iin basklar yapld. Bylece stanbul'da Fatih/aramba semtindekine ya da banaz Yahudilerin oturduu Kuds'teki Mea Sarim ve Tel Aviv'deki Beni Burak semtlerdeki gibi, Kahire'nin Yeni ve Eski mbabe, El Munira, ve Varak El Arab semtleri "slamclarn Kurtarlm Blgeleri" olu7 verdi. Kimine gre, bakent Kahire'de slamclarn denetiminde "Bamsz mbabe Cumhuriyeti" fiili olarak kurulmutu. yle ki, slami Cemaat'm mbabe'deki nderlerinden Yahya Ali, "Devlet mabe'ye girerse bu semt kan glne dner. Btn bir mntkay havaya uururuz "diye konutu. Bununun zerine, Msr ileri Bakan General Mu-hammed Abdlhalim Musa, "Uzlama yok. Arlar mutlaka cezalandrlmal" eklinde sert bir deme verince, 1992 Aralk ay ortasnda 14 bin asker 800 subay ve onlarca zrhl ara mbabe'de byk operasyon yapp, yer yer atmalardan sonra 250 slamcy
7-4-2013
pagina 126 van 148
yakalad. (El Mecelle, 29 Aralk 1992) Neden slam ? slami Cemmat'n blge emiri (nderi) eyh Cabir (Cabir Reyyan), mbabe'nin gerek kral ve hakimi saylyordu. Halkn gznde ise efsane durumundayd. Hkmet onun peindeydi ve bir trl yakalayamyordu. Nihayet, Msr televizyonu, yayn keserek "mbabe Hakimi olarak bilinen an kktendinci Cabir Reyyan'm, einden boanm bir kadnn evinde yakaland" diye haber verdi. 507 25 Aralk 1992 tarihli El Vatan El Arabi ise konuyu yle ayrntlad: "Cabir Reyyan'n, nc evliliinden sonra drdnc kez slam nikahyla evlendii Fatn, einden boanm bir kadnd. Kendisini brakp zengin Arap lkelerine giden kocasndan olan ocuklaryla baa kamayncada, devletin olmad bir yerde bavuru merci olarak slamc lider Cabir Rey-yan' grd. Cabir, Fatn'm sorununu zm srecinde kadnn kendisiyle evlenmesini istedi. Cabir, operasyon srasnda bu kadnn evinde yakaland. Ayn Fatn'm, daha nce El Cihad blge sorumlusu mad Mutevelli'ye bavurduu ve onun tarafndan aldatld da mahalle sakinleri arasnda ok bilinen bir hikaye." Sorgulama srasnda Cabir'in verdii ifade zeti yle:" Blgede 1000 kadar slamcnn mensup olduu hareketin Gvenlik Komitesi'ni ynetiyorum. Emir'imiz olan Muhammed Abdlmecid'den talimat alyordum. Tahsil grmedim. Daha nce bir mzik grubunda davulcuydum. Sonra tvbe ederek slami Cemaat yesi oldum." (El Mecelle, 29 Aralk 1992) El Vatan El Arabi baka ayrntlar da verdi:" Balangta mzikhollerde ve elence yerlerinde darbukac/davulcu olarak alan Cabir, slamiyeti setikten sonra, zellikle radikal slamc nderlerin kuryeliini yapt. Cesareti ve gzpeklii sayesinde ksa zamanda ykseldi. Gvenlik birimi sorumlusu olarak El Seko-Seko adl vurucu bir birim kurdu. Bu birim karate ve teakwando yannda ldeki bir yerde askeri eitim de grd. yle ki, semt iinde makineli tfek, RBG roketleri ve mitralyz kullanabiliyorlard. Balangta slami _ toplant ve konferanslarnn 508 1 gvenliini koruma grevini alan birim, daha sonra eyh Cabir sayesinde 200 kiiden oluan gnll ocuklar birliine dnt. Her ocuk, devlet glerinin hareketleri hakknda getirdii bilgiye karlk ama yama gre 50 ila 25 kuru arasnda para alyordu. Koruma grevi, giderek esnaftan hara almaya dnt. rgtn birinci dereceden sorumlusu mad Mtevelli, bir kza tecavz etme suundan grevinden azledilince, rgtn birinci Emiri eyh Cabir oldu. O gnden sonra, her sal akam, slami uralar toplanyordu. evresinde toplad her yatan ocuk ve ergenler ordusu sayesinde halk terrize etmiti. eriat hkmleri gereince devletle ibirlii yapanlar, uluorta cezalandrlyorlard. rnein halkn gzleri nnde ibirlikilerin, ellerine kam ya da sopa vuruluyordu." mbabe'nin arka sokaklarndan gelerek siyasete bulaan ve iktidar hedefleyen siyasi slam'n nemli bir mevzisinde grev yapan eyh Cabir'in anlattklar, ayn zamanda slamc grlerin niin kitlesellik. kazandnn bir zeti saylr: Toplumun ve mevcut dzenin ok ynl bunalm ve zmszlk. Bu dzlemde birok uzman, toplumsal ve ekonomik olgularn, anormal biimde kentlere eklemlenen krsal kkenli gecekondulular arasndaki radikalizm ile balantlarna dikkat ekiyorlar. Kukusuz radikal islamclarn bu tr semtlerde barnmalarnn nedenlerinden birisi, bu blgelerin devlet denetiminden uzak ve gvenli yerler olmas. Ancak, toplumsal sefalet, bireyin aalanarak kent toplumunun dna itilme, yabanclama ve yozlamann dourdru kimlik bunalm bu semtlerde daha be509 lirgin. Birlemi Milletler rgtnde grevli Msrl Sosyolog Dr. Nadiye Farac, yoksul semtlerdeki yoksulluk orannn yksek olmasyla radikal duygularn geliimi arasnda paralellik kuruyor. zellikle de genliin slamclar tarafndan rgtlenmesi, byle bir ortamda daha kolay. siz genler ile gnbirlik alan iiler de radikalizme rabet eden kesimlerden. Kahire'deki Yksek Sosyal Hizmetler Enstits kadn grevlilerinden Prof. Dr. kbal El Emr/m aratrmalarna gre, mbabe semtindeki 87 bin gencin ya ortalamas 25'ten aa ve 77 bin kii ise 15 yann altnda.Okullara gitmeyen ya da bu tr kurumlardan kaanlarn oran El Mnira semtinde % 71, semt sakinlerinin %86's ise geim durumlarndan ikayeti. Devlete baklrsa, radikal slamclarm %90' tasfiye edildi; geriye kalan sadece % 10 gibi bir aznlk. Ancak uzmanlar ve Msrl aydnlar, bu grn doruluundan kukulular.Szgelimi Msrl aydnlardan "yazar. Enis Mansur, "lkedeki dinsel arln ykselie devam ettiini" sylyor. Mansur'un verdii rnekler yle: 1974 ylnda radikal slamclardan yarglananlarn says 91 iken bu oran iki yl sonra 258'e ykseldi, . 1981'de ise 578'i buldu ve 1992'de 620'ye frlad, (age) Bunlar, sulan sabit grlp yargya sevkedienler. Bir de devletin kefedemedikleri var. Aydnlar, "bakalarn sulama kolayllndan kanlmas" gereine iaret ederken, "slamc terr ezdik ve belini krdk" trnden resmi aklamalarn yarataca iyimserlie kaplmamaya zen gsteriyorlar. Nobel dll yazar Necib Mahfuz, slam radikalizminin toplumsal ve ekonomik nedenlerden kaynaklandn belirtirken, "d mihraklarn bylesine kit510 lesel bir olaya neden olamayacaklarn" savunuyor. Mahfuz'a gre, yabanc devletler, sadece varolan radikalizmi kendi karlarna alet etmek isterler; yoksa onu yaratamazlar. Bu nedenle "terr" olgusunun nedenlerini darda aramak yerine ieride aramak gerek. Radikalizmi ne yaratr? Mahfuz yantlyor: "Toplumsal yozlama, yarma gvensizlik, istikrarszlk, ekonomik zorluklar,
7-4-2013
pagina 127 van 148
yasalara ve devlete gven duygusunun sarslmas, devletin insan haklarn youn biimde ihlal etmesi ve toplumu bask altna almas. Yasal kanallarn tkanmas." Msr'n ve Arap dnyasnn en nl gazetelerinden El Ehram Yayn Mdr Selame Ahmed Selame ise ; unlar sylyor: "iddet olaylar d kkenli' trnden 1 basit ve ucuz sylemlere kanmamak gerek. Ayn i biimde 'dnya alem mslmanlara kar ve birliimizi istemiyor' gibi dncelere de kolay teslim olmamalyz. Buna inanarak u sonuca varabiliriz: Biz, baa kamadmz byk glerin komplolar ile kar karyayz! Oysa toplumdaki iddet ve terrn toplumsal, kltrel, ekonomik, siyasi ve uygarlk ynnden nedenlerini aratrmalyz." (age) Kahire niversitesi Siyasi Aratrma ve nceleme , Merkezi Mdr Dr. Alladdin Hilal, Msr'daki slami iddet olaylarn drt nedene balyor. "Bir; Afganistan'da eitim grp dnen genlerin askeri bilgilerini gnlk hayata uygulamalar. Bylece slam'n silaha sarlarak iktidar hedeflemesi gndeme gelmi oldu. ki; Cezayir'de slamclarn zaferi kazand genel seim sonularnn iptal edilerek, yasal kanallarn kapatlmas, radikal slamalarda 'bu i parlamenter yolla olmaz' dncesini dourdu. ; slamclar, 511 hkmetin askeri zmde srar etmesine ramen bu yola bavurmaktan ekinmesini, devletin zayflna balayarak ciddi bir tahlil hatas yaptlar. Drt; siyasi radikalizmi douran ar ekonomik ve toplumsal koullar, devletin yasaklad politik faaliyetlerle birleince, genlik kendi zmn kendiliindenci yollarla aramaya koyuldu ki, nnde slamc seenekten baka yol yoktu.. lkede byk bir siyasi bunalm vard; iktidar ve muhalefet partilerinin, zmsz halka sunacaklar herhangi bir programlar yoktu. Apo-litizim , ister istemez, islamc kesime yarad. Bunlarn yan sra, devlet, sregiden iddetin gerek nedenlerini kavramaktan aciz kald. slamc iddeti kmsedi. Devlet, iddetin ciddiyetini Austos 1992'de kavrad. zellikle Kpti cemaatinden 12 kii slamclar tarafndan ldrlnce, hkmet iin dnm noktas oldu bu." ' Bylece u sonuca varabiliriz: Hemen herkes, slam dnyasndaki slami Uyannn ve slam radikalizminin kkenlerini, nedenlerini, amalarnn aratrlmas konusunda ayn grte. Ancak slami uyan nasl ve nereden irdelemeli? Daha nce blm balklarnda ve her lkenin zglnde eitli mnasebetlerle konunun ekonomik, toplumsal ve siyasal boyutlarn irdeledik. Sosyal Dinamikler a) renciler ve Eitilmi Genlik: 1970-80 ve hatta 1990'a uzanan zaman diliminde slami hareketler hakknda yaplabilecek en iyi genellemelerden biri, niversite mezunlaryla rencilerin, bu hareketlerin aktif destekleyicileri olmalar'ynndeki saptamadr. 512 ran'da lise ve niversite rencileri, 1978-79 devriminde hayati bir rol oynadlar. Suudi Arabistan'daki ayaklanan Cuheyman'n izleyicilerinin ou Medine slam niversitesi rencisiydiler. (Henry Munson Jr, Ortadou'da slam ve Devrim, Akademi yaynlar, s. 135) Msr'daki slamc liderlerin bazlar teknik Sovyet yksek okullarnda eitim grmlerdi. Afganistan'dakier de politeknik okul ya da Kabil niversitesi mezunuydular. Gnmz Trkiyesi'ndeki niversitelerde, trban mcadelesinden uluslararas slami sorunlara uzanan konulara (Filistin, Bosna Hersek, Azerbaycan) ilgi gsterip siyasal gsteriler dzenleyenler, yine slamc rencilerdi. Trkiye'nin Krt illerinde mcedele eden PKK ve Krt yurtseverlerine kar mcadelede slami bir unsur olarak kullanlan Hiz-bullah yanllarnn ou da lise rencileri. Siyasete ilgi, slama rencileri arasnda daha fazla. 1970'lerde Msr'da hapsedilen slamc gruplarn 34 yesinden 29'u (985) niversite mezunu ya da renciydi. Suriye'deki ihvan iinde yer alanlar da yle. ou, laik okullarda eitilip mhendislik, tp ve ziraat gibi bilimsel alanlarda renciydiler. Grece medrese talebeleri bile, ran ve Suudi Arabistan'da aktiftiler. (age,s.l36) Bylece, slam'n, genlii kefetmesine tank oluyoruz ki, bu toplumbilim asndan incelenmeye deer bir olgu. Ama te yandan, bu hareketlerin ounun rencilerden olumas, slamc eylemciliin renciler tarafndan yapld anlamna gelmiyor. Tersine, okullardaki laik, demokrat, sosyalist ve liberal rencilere kar saldrlar (el ele tutuanlara ve oru tutmayanlara saldrlar gibi) renci kitlesini, slamalardan uzak513 latrd. Ayrca renciler, esas konular brakp yan meselelerle (trban, slami kyafet..vs) uranca herhangi zel bir politik gndemle megul olamadlar. Kald ki, marksist ve milliyeti akmlar da niversitedeki varlklarn, azalarak da olsa, srdrdler. Bunu baka bir biimde de ifade edersek, renciler, kendi kitlelerinden ok yoksul halkn ve zellikle'orta tabakalar ile kr kkenli kent gecekonducular denilebilecek yan kyl yan kentli kitlelerin dikkatini ektiler. Bu kesimden taze kan aldlar ve militan buldular, (age). Kktendinci rencilerin toplumsal ve snfsal kkenleri nedir? Henry Munson Jr, bu soruyu yle yantlyor:" Tipik olarak geleneksel burjuvann, baka bir deyimle kk maaza ve dkkan sahibi ve sanatkrlarn ocuklar. ran'da ise, radikal slamclar, daha ok tccar ve ulemann ocuklarydlar. Msr'daki-ler ise daha ok yeni orta tabaka denilen bir temele dayanrlar...Eitim grm genlerin yannda, slam dnyasndaki orta snfn daha yal mensuplar da slami hareketlere katlmtr. Bunlarn bir zamanlar niversite rencileri olduklar dnlebilir. Mesela Msr'da 1940'tan 1980'e kadar hvan'm destekleyicileri iadamlar, iiler ve hkmet brokratlar idiler. (age,s.l38139) 1970'lerden sonraki radikallemeye ramen, ihvan mensuplarnn ou,
7-4-2013
pagina 128 van 148
uluslararas alanda (en azndan slam dnyasnda) byk oynamaya balayan bankerler, iadamlar, ihracat-ithalat firma sahipleri, tccarlar, hizmet ve kltrel alanlarda ticaret yapanlardan oluuyor. Suriye'deki hvan'm temelim de daha fazla liberallemek ve Bat ile ticari iliki kurmak isteyen iadamlar ve sanayiciler oluturuyor. Trkiye, Pakistan, Msr, rdn gibi lkelerde "faizsiz bankaclk" sloganlaryla Faisal Finans, Al Baraka, Kuveyt Bank trnden Bat sermayesiyle iice gemi, bu nedenle kurulu merkezleri ve hesaplan Suudi Arabistan yarmadasnda deil de kapitalizmin vergi cennetlerinden olan Bahama, Karaib gibi uzak okyanus adalarnda bulunan tefeci petrodolar bankalar erevesinde slam/Arap sermayesinin dnya apndaki ortaklan, Msr ve rdn ihvan mensuplan, Pakistan'da Tebli cemaati yandalar ve Trkiye'de ise geleneki slamalarla radikallerin bir karm olan yasal Refah Partisi mensuplardr. Trkiye'deki geleneki tarikat evresi de, kendince orta takabay ilgilendiren yatrm alanlarna younlamakta, Vakf gibi yollarla da mali bakmdan pek gze arpmayan nemli bir alanda faaliyet gstermektedir.Ayn evrelerden bazlar, slam'daki demagojik sylemlerinin tersine, borsa ve faiz/tefecilik alanlarnda da faaliyet gstermektedirler. Kk apl atlyeler (hazr giyim, dericilik vs) slamclarn etkin olduu sektrlere girer. zellikle ran, Pakistan,Azerbaycan ve Afganistan ile yeni bir umut gibi grlen Orta Asya cumhuriyetlerinde hayli geerli olan "mslman olmann" avantajlarn kullanan, geleneki birok slamc, bu lkelerde yatnmlar yapmtr. 20. yzyln bitiminde slami hareketlerin, tccar ve esnafa yneldii ileri srlr. Bu snfn, modern ran'daki slami hareketlerde aktif olduu doru. Suriye'deki dkkan sahipleri, Pakistan'da Cemaati slami'yi destekledikleri gibi Msr'da Ihvan' da desteklerler. (age,s.l39) s B) Snni Ulema: Snni ulemann tersine, ia ulema, 514 515 son yllarn en nemli kktendinci hareketlerine nderlik etti. nk ia ulemann muazzam dini otoritesi vard. Yine de lmllna ramen Snni ulemann ou, Snni lkelerdeki lml kktendinci hareketlerin aka desteklemitir. (age,s.l40) Aznlkta da kalsalar, Snni ulemann bir ksm, ran devrimi modelini savunarak iddet yoluyla iktidar hedeflemektedir. Trkiye'de baz dergilere nderlik eden slamclar, Almanya'da Trk kkenli Cemalleddin Kaplan, Msr'da Cihad lideri Dr. mer Abdurrahman, Lbnan'da Tevhid lideri eyh Sait aban, Cezayir'de Selamet Cephesi lideri Abbasi Medeni bunlardandr. c)Emekiler ve iler: slam dnyasnn ii ve emekileri, 1970-80 arasndaki ran Devrimi'ne katlm dnda, genellikle slami hareketlere katlmadlar. (age,s.l41) Bu dikkat ekicidir. Bununla birlikte Msr zglnde bir zamanlar ad i Partisi (Hizb-ul Amel), Trkiye'de Hak- Sendikas, Cezayir'de Selamet Cephe iindeki baz kk ii gruplar, Tunus'taki tek ii federasyonu iinde belli bir dnem kanat olarak rgtlenip seimlerde kaybeden aznlk dnda fazla rnek bulunmaz. Bununla birlikte, iiler de, zaman zaman slamclarn demagojik biimde ortaya attklar "Adil Dzen" gibi erdemli bir topluma sempati duymaktalar. d) Kr Doumlu Kent Yoksullar: Dzensiz, evsiz barksz ve isizler ile eitim ve kltrel ynden yeterli bir dzeye ulamam krdan gm yoksullarn, g sonucu kaybettikleri gven duygusunu yeniden kazanmas vesilesi olarak slami hareketlere katld ne srlebilir. Bu iddia belli llerde dorudur. (age,s.l42) Nitekim Trkiye'deki byk kentlerin kenar semtlerindeki krsal kkenli etnik gruplarn (Krtler), durumlarndan memnun olmayan cemaatlerin (tarikatler), ekonomik konumlarndan szlanan kr kkenli kk esnafn Trkiye'de RP'ye (Kasm 1992) oy vermesi dikkat ekicidir. Bu olguya ramen, kyl ve airet mensuplarnn slami hareketlere youn katlmlar gzlenmedi. Afganistan'daki istisna ise o lkenin feodal milliyeti, etnik ve dini zelliklerinden kaynaklanmaktadr. Daha ok, tara kenti, kasaba ve belde sakinlerinin slami hareketlere katlmlarnn younluu, daha gereki bir tahlil olabilir. Msr'daki slamc militanlarnn %74'nn kamu grevlileri ve esnaf ocuklar olduu tezi daha dorudur. Militan slamclarn % 62'si, kyde ya da kk kasabada doup niversitelerde okuyan renciler arasndan kt. (age,s.l42) ran Devrimi'ne katlanlar ve iktidar sonrasnda kurulan Devrim Muhafzlar (Pasdaran) da gecekondu ve kenar mahalle ocuklarydlar. Trkiye'de Konya, Sivas, Adapazar, Erzincan, Erzurum, Bingl, Elaz, Urfa, Tokat gibi kentlerde geleneki slamclarn (RP) gl olmas, metropollerde ise radikal slamc sylemlerin geerli olmas da dikkate alnmas gereken bir gstergedir. e) Ordu: ki istisnann dnda, slam dnyasnda ordu daha ok slami hareketlere kar koydu. Ama ayn zamanda slam ideolojisini kulland. ran Devrimi srasnda ordu slam'a kar olmakla birlikte, esas olarak tarafsz kalmaya zen gsterdi. Devrim arafesinde ise dald. Cezayir'deki islami Cephe, ordu iinde baz unsurlara sahip olmasna ramen, nc Dnya 516 517 lkelerinde tarihsel olarak iktidar orta olan ordu, slamclara kar sert ve kesin bir tutum ald. Tunus'ta ordunun komutan General Bin Ali, bizzat Burgiba'ya kar yapt darbeyle, slamclarla atma zeminini yumuatt. ktidar salamlatrnca ve bu arada yeni bir atma kamlmazlamca, ordu slamclar bastrd. Libya'da ordu zaten ynetimde ve slamclara kar. Msr'daki ordu da radikal slamclarla scak atma halinde- Her eyden nce Devlet Bakan Hsn Mbarek, eski bir ordu mensubu. Fakat ordu, resmi slam',
7-4-2013
pagina 129 van 148
gnmzde att radikal slam'a kar ska kullanyor. rdn'deki ordu, dorudan Kral Hseyin'e bal olduundan, son zamanlardaki radikal slamc kprdanmaya kar bizzat gzda veren bir kurum oldu. Trkiye'de 12 Eyll darbesi, slama ideolojiyi uygulayp slamc faaliyetlerin yaylmasna katkda bulundu. Ancak ideolojinin gerek sahipleri olan slamalar, iktidar isteyince, ordu burada slamclar bask altna ald. Trban olaynda olduu gibi, meselenin zyle deil biimiyle uraarak slamclarn ykseliini engellemeye alt; ya da kendi bnyesindeki slamc kadroyu (subay/assubay, askeri renci) tasfiye etti. Pakistan ve Sudan'da ise, tersi bir durum yaand. Ryasnda, "lkeyi kurtarma yolunda Allah tan buyruk aldn" ileri srerek sosyal demokrat Babakan Ali Butto'yu devirip idam ettiren Ziya l Hak, daha sonralar, islam eriat ile lkeyi ynettti. Bu despot, dnyann hemen btn slamclar tarafndan desteklendi. 1990'da iktidara gelen Benazir Butto, yine slamclar tarafndan desteklenen ordunun desteiyle grevinden alnd. 518 Sudan'da 1969'da "sosyalist" bir darbeyle iktidara gelen Arap milliyetisi Cafer El Numeyri ise, halk destei azalnca, lkede bir hayli gl olan slamclardan (ihvan, Islami Milli Cephe) destek istedi. , lkede eriat ilan edilmesine kadar vard. Daha sonra slamclarla aras bozulan ve onlar "sahte mslmanlar, gerek kafirler" diye sulayan El Numeyri, kendisine kar yaplan askeri bir darbeyle devrildi. slamclar bu iktidarla da uzlama yollar aradlar. Derken 1989'da Islami grleri benimseyen General mer El Beir, yeni bir darbe yaparak iktidar koltuuna oturdu. eriat uygulamasna geti ve btn partiler feshedilmesine ramen, slami Milli Cephe yneticilerinden destek ve akl almaktadr. 519 C) MODERNLEME VE SLAM Yukarda saylan nedenlerin dnda, slamclarn teknolojik ve ekonomik modernlemeye kar kmadklarn belirtelim. nk, ne kadar tersini syleseler de, kendileri de sistem ii bir ynetim nermektedirler. Ama toplumsal anlamda modernleme, sadece eskiyle yeninin yer deitirmesi deil; din, aile ve cinsiyet gibi doutan gelen zelliklerin insanlarn toplumsal ve hukuki statlerini tespit ettii bir toplumdan, insanlarn kendi abalaryla toplumsal ve hukuki statlerini belirledikleri bir topluma dnm demektir. Bu dzlemde modernleme, bireyin hayatnda olmasa bile, toplum ve devlette dinin ilevinin azaltlmasdr. (age,s.l52) Kapitalist retim tarz, zaman daha verimli kullanmak iin geleneksel topluma bylesine hogrl davranamaz. Ayrca yabanclama olgusu da, o zamana kadar sregiden deerler sistemini altst ediyor. Kald ki, doludizgin kapitalist modernleme, hatta nc Dnya lkelerindeki arpk kapitalistleme, toplumdaki kltrel ve ahlaki deerlerde onarlmaz tahribatlar yaratmaktadr. Bu nedenlerle slam kktendincileri, modernlemeye ve laiklemeye kesinlikle kardrlar. 520 Modernlemenin ykc etkilerinden biri; hzl ekonomik bymede somutlasn Yeni toplumsal gruplar ve snflar doar; zellikle yeni orta snfn gerekleemez istekleri belirginleir ve dayanlmaz arzular halini alr-ki bu da geleneksel toplumsal balar kemirir (age,s.l56) ; dayanma azalr, orta snf giderek yok-suilar. Krsal kkenliler, kentlerin varolarnda toplumsal yozlamaya maruz kalrlar. Krdan kente g; bireyleri geleneksel yaamlarndan zmnen kopard gibi devrimci hareketlere duyarl hale getirir. Bu da modernlemenin ykc etkisi saylr. (age,s.l57) Buradan hareketle, krdan kente g, bal bana modernlemenin yaratt ykc sonulardan biridir diyebiliriz, ancak bu olguyu genelleyenleyiz. Modernlemenin sonularndan biri olan eitimin, kktendinci hareketlere katlmnda gten daha can alc bir etken olduu dnlebilir. Geleneksel mslman aileler, Bat tarz modern bir eitime maruz kalnca gten ziyade bu kesimde yabanclama konumunu n plana karrlar. ster kent isterse kyde olsun, modern eitim alan renciler, iki farkl kltr arasnda kalarak bocalarlar.(age,s.58) Milli meselenin olduu (Krt, Filistinli, Belci, Azeri) yerlerde bu eitim inkar temeline dayandndan, daha da paralanm bir kiilik ortaya kar.Kent yoksullar da, krdan g edenler gibi, byk bir kltrel bombardmana maruz kalm olurlar. Ani ve ynlara ynelik modern eitim, ksa vadede ve eitli derecelerde siyasi dengesizlie neden olabilir. Bu tip eitim, rencileri ve eitim grenleri, daha nce sorgulamaya cesaret edemedikleri deerlerle korktuklar siyasi iktidar sorgulamaya itebilir. Bu eitim sa521 yesinde, eitimsiz yoksullar, hi bir zaman duymadklar oranda, devrimci siyasi ideolojilerin etkisine ak hale gelir. (age,s.l59) Modernlemenin getirecei kentleme ile eitimin kitle iletiim aralarna dnmesi, kolektif retim temelinde, mevcut iktidarlara siyasi katlm istei ve bilinci yaratabilir- ki, genelde slam dnyasndaki siyasi iktidarlar, bu tr katlmcla kardlar. Yasal kanallarn kapal olmas, toplumu radikal yollarla iktidara sahip olma arayna itebilir. Kapitalist ya da bu sistem erevesindeki arpk modernleme, belli llerde ekonomik gelimeyi salamakla birlikte, kitleler nezdinde byk umut ve beklentilerin domasna yol aar. zellikle milliyeti sylemlerle, ulusal kurtulu sonras smrge toplumlarnda iktidara gelmi kesimler, "byk ve mrreffeh , snfsz, imtiyazsz ve kaynam bir toplum "(Mustafa Kemal modern Trkiye iin byle sylyordu, Baas ve Nasrclk da benzer yoldaydlar) yaratmay amaladklarm syleyerek halk byk bir beklenti iine sokarlar. Hzl bir ekonomik sreci izleyen kt ekonomik durumun, nceki gelimenin ortaya kard beklentilerin suya dmesi sonucu devrimler doar. Bu dzlemde
7-4-2013
pagina 130 van 148
Tocgueville yle der: "Grnte kanlmaz olan felaketlere sabrla dayanlr. Fakat bir kez bunlardan kurtulma midi ortaya knca, artk ekilmez olurlar." 522 D) DNYADA DNSEL UYANI slamclar, dnyadaki slami Uyan sk sk n plana karrlar. Hemen her yaz ve makalede bu konuya vurgu yaplr. Gerek slamc kesimlerin kard fikirsel, kltrel ve siyasi dergilerde gerekse kimi zaman poplist, ounlukla gnn moda eilimlerine gre asparagas haberler yapan bulvar gazetelerinde sk sk u balklara rastlarz: "Gzel Anne slami seti... Hans Mslman Oldu.". Bir zamanlarn komnist dnr Roger Garauday ile ngiliz arkc Catt Stevens'in slamiyeti benimsemeleri, Trk ya Arap basnnda hemen her nl ahsiyetin slamiyeti setii yolunda aslsz bir propagandaya da yol at. Szgelimi Amerikal astronot Armstrong ile Fransz aratrmac Kaptan Causteau'nun da, uzay ve denizalt dnyasnda karlatklar ama zemedikleri tabiat srlarnn cevaplarn Kufan' Kerim'de bulunca slamiyet'i benimsedikleri yolunda dzmece yazlar ve hikayeler kaleme alnd. Bu gerein altn kaim izgilerle izmek, sadece slamclarn cemaat bencilliinden kaynaklanmyor. zellikle de" ilmi- siyasi" yaynlar yaptklar iddiasyla ortaya kan birtakm slami dergiler, dnyadaki 523 genel bunalmn sonucu fikir boluu iinde bocalayan genleri bu biimde saflarna katmay amaladlar. Bu propagandalar o denli etkili oldu ki, 1983-89 dnemine kadar Trkiye'nin slamlamasna kol kanat geren ANAP hkmetinin ard sra gelen Milli Eitim Bakanlar, aslnda dinle kark efsane ve batl inanlardan oluan mistik bir dnyann blk prk grlerini yanstan bu tr Tarikat szcs dergileri; ilk, orta ve yksek dereceli okullarda "faydalanlmas gereken bilimsel kaynaklar" diye tavsiye etmekten ekinmediler. TC tarihinde ilk kez aka Nakibendi tarikatna mensup ve namaza giden (aln secdeye gelen) bir Cumhurbakan'run annesi, (tarikatlarla devlet ilikisinin yasak maddelerinin zel bir kararnameyle deitirilerek,) bir tarikat eyhinin yanma gmlebiliyordu. Buna kar deiliz; sadece bir saptama yapyoruz. Burada soru udur: Acaba, dnya halklarnn dine ilgisi, slamclarn ounun iddia edildii gibi sadece islamiyet'e midir? Ya da yerkrede sadece slami Ykseli mi yaanyor? Bir kere, dnya halklarnn tm ayn dine inanmadklar iin, orta yerde sadece slamiyet'in olmas mantk d.kincisi, mesele, insanlarn durup dururken slamiyet'e yneliinden deil genel olarak dinlere yneliinden kaynaklanyor. Neden? Bu cevab, kendimce, somut olarak Trkiye ve Msr'daki sanatlarn (tiyatro,sinema, ses) "niin slama uygun rtndnz ya da slami yolu setiniz?" sorusuna yantlarndan ok zl biimde kavradm: Siyasi ve toplumsal bunalm ortamndan fikirsel boluk. Szgelimi eskiden sosyalist olan bir tiyatro sanats "Yksek bir apatrmanmn balkonundan aa 524 bakyordum, o an her ey bombo ve anlamsz geldi bana. Byk bir boluk grdm. Hemen karar verdim ve slami hayat setim/'diyordu. te iin z. Bu szler, ayn zamanda Fransz Devrimi'yle balayan din/devlet ayrmnn ve daha ncesine tekabl eden Aydmlanma'mn, 1970'lerdeki din-politika ilikilerinde beklenmedik deiimlerin yaanmasyla bir dnm noktas oluturduunun gstergesi. Avrupa'da zel ya da ailesel alanla snrlanan, toplum dzeninde ok dolayl bir yoldan gndeme gelen din, (Gilles Kep"el,age,s.7) kapitalist teknolojik gelimenin yaratt yabanclama sonucu, dinin yer ve kltrlere gre deien bir eri izmesine ve yeniden yukarya doru trmanmasna yol at. 1960'lara kadar din ile ehir dzeni arasndaki balar, papazlar kayglandracak kadar gerileme iindeyken, (age)1970'lerde yeniden umut olmaya balad. Bu durum, Msr'da 1830'larda Kavalah Mehmet Ali ve brahim Paa ile balayan 1919'da Muhammed Ab-du ve Taha Hseyin'lerle sregiden 1952 Nasr ve 1960'larda Baas milliyetilii ile dorua trmanan Arap Aydnlanmaclmn, 1967 Arapsrail savanda Arap dnyasnn bozgunuyla sona ermesinde somutlat. Ayn ey Tanzimat ile arpk biimde stanbul'a giren ; 1980 Merutiyet, ittihad Terakki ve Kemalist Devrim (1919) ile ykselie geen bir izginin, 1925 eyh Said Ayaklanmas ve 1940'lara kadar sren 27. Krt ayaklanmasn kitlesel katliamlar yaparak bastrma harekatlar srasnda krlma noktasna var iin de geerlidir. Ama somut biti, 1980'lerde askeri cuntann devleti ve cumhuriyeti kurtarmak iin yapt darbeyle gerekleti. 525 Dolaysyla Hristiyan aleminde Papa bakanlnda toplanan II. Vatikan Psikoposlar Konsili'nde L'agi-ornamento gerekleti; yani kilise gn na kmt. Benzeri durumlar, Protestan dnyasnda, hatta slam modernletirme anlayndaki Mslman aleminde de grld. 1975'e doru bu gelime tarz kmeye balad. Toplum dzenini, gerekirse bu dzeni deitirecek laik deerler yerine, kutsal bir temele oturtmaya ynelen yeni bir dinsel yap olutu. Bu gr, tm baarszlklar ve amazlar Tanr'dan uzaklalmasna balyordu. Artk sz konusu olan ag-giornamento deil, Avrupa'nn ikinci kez hristiyanlatrlmasyd. (age,s.9) Gnmzdeki Islamiyeti yerinde incelemek iin 10 yln vemi Gilles Kepel, bu olayn (dini ykseliin) sedece Mslmanlk alemine zg nedenlerden kaynaklanmadn sylyor ve ekliyor:" Baz Hristiyan ve Musevi hareketlerinin de Mslman hareketlerle arpc benzerlikler gsterdiini farkettim. brani (Yahudilik, Hiristiyanlk, slamiyet) olmayan dinlerden Brahman ve into dinleri de son zamanlarda gelime gsteriyor...slam dnyasmadaki olaylara Paris ya da New York'tan bakldnda, entegrizm ve fun-damentalizmin Katolik ve Prteston dnyasnda doan kategoriler olduu dnlmeden, 'Mslman en-tegrizmi ya da Mslman Fundamantalizmi' olarak nitelendirilmesi mmkn. Ben aksine, bu tr
7-4-2013
pagina 131 van 148
dncenin basite indirgeyici ve olaylar hakkndaki bilgilerimizi kstlayc olduunu dnyorum." (age,s.9) Benzer bir gr, dolayl biimde de olsa, baz slamc kesimler tarafndan da paylalmakta:" zellikle sosyalizmin k ile birlikte kendini ak bir 526 ekilde gsteren modernizmin iflas ve bu iflas paralelinde btn toplumlarda grlen gelenee dn abalar, bu sreci hzlandracaktr. srail'in 3000 yllk Yahudi ideallerini devlet politikas haline getirdii, Hindu fundamentalizminin btn dehetiyle uyand, Rusya'da kutsal arlk ideallerine dnn canland, Vatikan'n katolik liderlii etrafndan yeni politik rollere soyunduu, Alman milliyetiliinin yeni Kutsal Roman Germen imparatorluu abasna giritii, Amerikan rklnn sembol KKK rgtnn su yzne kt bir dnemde, slam toplumlarn modernist reetelere bal tutmaya almak, hem gnlk siyasi pratie hem de tarihi gereklere uygun dmez. (Dr. Ahmet, Davutolu, ktisat ve Dnyas, Kasm/ Aralk 1992) 1977, 1978, 1979: Bu yl boyunca Musevi, Hristiyan ve Mslman dinleri sarsnt geirdiler. Mays 1977'de, srail Devleti'nin tarihindeki seimlerde ilk kez i Partisi'ne hkmet kurma izni kmad ve Menahem Begin babakan oldu. Uzun sredir ortadan silinmi Siyonist hareketler, bu frsattan yararlandlar; zellikle igal altndaki topraklarda Musevi yerleim blgelerini arttrarak, Tanr ile 'Seilmi Halk' arasndaki zel anlama adna, olaanst gelime gsterdiler. Birok srailli Musevi kimliinin anlamn tartmaya balad. Antisiyonizm-den, ultra-ortodokslua (haredim) uzanan dini partiler, geni duyarlk yelpazesi oluturarak, Museviliin basit bir aidiyetle tanmlanmasn reddediyorlard. (age,s.l2) Ekim 1978'de, Kardinaller Meclisi, Katolik Kilisesi Papalna Polonyal Kardinal Karol Wojtyla'yi getirdi. Bylece kurul sonras skntlarna son verilmi olundu. 527 Bu dnemde, anlayamadklar doktrin ve kurallarn "gnma kmasyla" ynlerini kaybeden birok Katolik, kimliklerini sorguluyorlard.Oysa laik toplum, 1968 hareketiyle, kendini dlanm gryordu. Ayn dnemde, Amerikan Hristiyanl iinde gelien ka-rizmatik gruplar, yal ktaya yaylmaya baladlar: 19801i yllar boyunca Kilisenin bilinci kabul edilen Cat-ho de Gauche (Sol Katolik) akmn zorlayarak, Dou ve Bat Avrupa'da ykselen bir g oluturdular. Mslmanlk iin hicretin 15. yzyl saylan 1979 yl, Ayetullah Humeyni'nin ubat aynda Tahran'a dnmesiyle balad. (Gilles Kepel, age,s.ll-13) stersek bu sralamay uzatabiliriz. 1976'da Amerikallar Watergate gnahndan kurtarmak iin ahlaki ve dini inanlarn ne karan inanl bir Babtist, Jimmy Carter ABD bakan oldu. 1980'd e rakibi Ronald Reagan'm bakanla seilmesi ise, 1979'da kurulan Moral Majority (genelde ynetimlerin politikalarn destekleyen muhafazakr kurum, rgt ve evreler) gibi dini- siyasi kurulularn inanlar dorultusunda ilerleyen ve iki rakaml enflasyon oranyla zayflam, Tahran'daki ABD elilik personelinin rehin alnmasyla kk drlm bunalml bir Amerikan iin, yeni bir Kuds yaratmak isteyen Evanjelik ya da Fundamentalist semenlerin eilimlerine balanabilir. (age,s.l4) Bu ynyle bakldnda dnyadaki dinsel canlanmada u ortak zellikler grlyor: ABD'de Evanjeliklerin kurduklar fundamentalist niversitelerde tanrbilim, bilim-iman erevesinde eitim gryordu. srail'de Zebur enstitleri alrken, benzer durumlar islam dnyasnda Kur'an Kurslar ve tarikat yurtlarnn pei sra kurulmas biiminde kendini gsterdi. Trkiye'de, eitim kurumlarnda, bu arada aznlk okullarnda da "mecburi din dersleri" ad altnda slamln uygulamal retilmesi devlete dayatld. Pakistan ve Sudan'da ise ilan edilen eriat program erevesinde zaten devlet eliyle resmi Islamlatrma balatlm oldu. Bilim ve tekniin yannda slam dnyasnda ilimiman zdelii yaratld. 1979'da Amerika'da yasallk kazanan "inan kenti"ndeki mucizevi iyiletirme ile tp arasndaki ilinti kurma, Trkiye'de zakkum'un kanseri nledii ya da TV programlarnda da gsterilen efsun yoluyla iyiletirme programlaryla gndeme geldi. , Dinlerin siyasete girmesi, Amerika'da Cumhuriyeti Parti'yi, Avrupa'da hristiyan demokrat partileri hristiyanlatrma ynnde etkilerken, Trkiye ve Msr'da, bata iktidar partileri olmak zere genel anlamda merkez sa ve sol partileri etkileyen de slamiyet oluyordu. O kadar ki, pek laik olduunu syleyen DSP lideri Blent Ecevit bile, slamiyet'in ilk dnemi Asr- Saadet iin "gerek adil ve eitliki toplum" tanmn kullanabildi.Laiklemenin ncs ve slami kesimce sevilmeyen Mustafa Kemal adna stanbul'da Atatrk Camiisi ina edildi. Komnyon ve Kurtulu gibi Hristiyan kurulular, "laik" talyan aydnlarn mevcut kltrel konumlardan yoksun brakarak; yerine "Hristiyan bir alternatif" koymak isterken, rdn, Msr ve Trkiye'deki geleneki slam, nergeler yoluyla parlamentoda eitli eriat yasalarnn kmas iin mcadele veriyorlar. Ya da bir "oulcu Toplum Modeli" form-lasyonu erevesinde, henz iktidara gelmeyen fakat 528 529 Hicret dneminde farkl dinlere mensup kavimlerin oturduu Medine toplumunda Hz. Muhammed nclndeki Mslmanlar ile dierleri (Musevi, Putperest, Hristiyan ) arasnda imzalanm "geici birlikte yaama belgesi" olan Medine Vesikas, Trkiye'de gelecein bir toplum modeli olarak sunulabiliyor. Trkiye'deki "sivil toplumcu aydnlar", biraz da dnyadaki dinsel ykseli akmna kar ideolojik adan direnemeyen kesimler ve neredeyse "laik" olduklar iin utanr hale geldiler.
7-4-2013
pagina 132 van 148
Gerek Amerikan Protestanl iindeki yeniden Hristiyanlama hareketleri gerek Avrupa Katoliklii gerekse yeniden slamlama hareketleri, krsal kesimlerden kentin modernliine geen cahil ailelerin niversiteye giden ocuklarna ulayorlard. slam dnyas ile Amerika'daki koutluklar, tuhaf biimde, bu noktada anlam kazanyor. (age,s.l69) Ayn biimde banaz Yahudilik ise, genelde alt-kltr ve katmanlar oluturan; ounluu Arap lkelerinden srail'e g etmi Doulu Yahudileri (Sefaradim) arasnda ok daha rabet buluyor. Dinin siyasete kart yerde; Msr'da Enver Sedat, ABD'de Jimmy Carter ve Ronald Reagan, Trkiye'de Kenan Evren ile Turgut zal ve srail'de Menahim Begin gibilerinin iktidara gelmesi pek olaan ortak bir noktayd. Avrupa'da Hristiyanlama, slam lkelerinde slamlama ve srail'de Teuva (Musevilie dn) ile ayn paralelde ve benzer zaman dilinimdeydiler. Aidiyet meselesi, Yahudi dnyasnda "Musevi olmak", ran'da ia kimlii, Trkiye gibi lkelerde ise "kimliini haykran Alevilik" olarak kltrel dzlemde 530 sergilenmi oldu. Bu konuda ok eitli kitaplar yazld. Musevi dnyasnda Haskala (aydnlanmadan etkilenerek belirginleen kltrel toplumsal bir akm) ortaya karken, Trkiye'de "yeni Osmanlclk" olarak ifade ediliyor. slam dnyasnda Cihad, slami Cemaat, Hizbullah erevesinde rgtlenen slamclara karlk, Msr'da militan Kpti cemaatilii, Lbnan'da ki mezhepsel Ma-runi ovenizmi, srail'de Araplara kinleriyle tannan Gu Emunim (nanllar Bloku) rgtlenmeleri yaratlm oldu. slam dnyasnda laik ynetimlere kar verilen trban ve slami kyafet ya da tesettr mcedelesi, srail Musevileri arasnda tef filin (dua barts), kippa (Yahudi takkesi) pataugas ya da tzizit (dua psklleri) takma biiminde gndeme geldi. slam dnyasnn bir Seyyid Kutub, Mevdudi ve Ali eriati'sine karlk, Katoliklerin Papa II. Paul', Yahudilerin Moe Levinger, Meir Kahane ve Rav. Z.Y. Kook'u vard. 1981 Ekimi'nde Sedat' ldren slamc grup ile Kuds'teki Mescid-l Aksa'ya kar komplo dzenleyerek srail'i kmaza sokmak isteyen radikal Museviler arasnda ideoloji ve sosyo-kltrel aidiyet dzeyinde benzerlikler vard. Her iki durumda da ar yeniden Musevileme ya da yeniden Mslmanlama hareketiyle kar karyayz: Devletin diiimini hzlandrmak iin simgesel bir hedefe kar iddet bavurma. Musevilerde szkonusu olan, "Kurtulu" yolunun bulunmas ve srail Krall'nn domas; Mslmanlarda ise, dinsiz toplumun ya da Cahiliyye ykntlar zerine slam devletinin kurulmasyd. 531 (age,s.2O9) Hindistan Babakan ndra Gandi'yi ldren Sih militanlar ile Babri Mescidi'ni ykan Hindus militanlarn da bu kategoriden sayyoruz. srail'de ya da Msr'da, her iddet olaynn ortaya karlna kar, din adamlarnn tepkileri ayn oluyor: Otantik ve tannm Kutsal Metin yorumcular olan hukuk adamlarn komploculardan (eylemciler-FB) ayr-ryorlar; komplocularn katliamlar dorulamak iin Kutsal Metinleri ve Kilise'nin Tefsir geleneini saptrdklarn, Tanr szlerini ve bundan doan hukuksal demeti kendi balarna yorumlamaya haklan olmadn belirtiyorlard. (age,s.21O) 532 E) SLAM'IN DNEM Dnya byk bir deiimden geerken, bunun alt balamn oluturan slam alemi daha da alkantl siyasi srece tank olmaktadr. nk 20. yzylda slam siyasasmn geirdii deiim sreci, hem slam teorisini hem de tarihi pratiini yakndan etkilemitir. slam medeniyetinin tarihi birikiminin getirdii siyasi kavramlar ciddi muhteva deiikliine uram; siyasi kurumlar, batllama akmnn tekelci hakimiyeti ile ya terkedilmi ya da sembolik llerde korunmutur. Bu durum bir taraftan, kitlelerin siyasi kltrleri ile kurumlama arasndaki atma alanlarn genileterek siyasi sreklilik ve istikrar zaafa uratmtr. (Dr. Ahmet Davutolu, ktisat ve Dnyas, Kasm/Aralk, 1992,s.4) slam siyasas, 20. yzylda drt ana aamada incelenebilir: Birinci Dnem: 19. yzyln ikinci yarsnda teorik ve pratik kaynaklarm bulan ve 1924'te Hilafet'in kaldrlmasna kadar sren dneme denilir. Bu dneme damgasn vuran, esas olarak slam dnyasnn halifeliini de stlenmi Osmanl mparatorluu'dur. Osmanl Devleti'nin uluslalaras sistem iindeki yeri ve 533 gc, smrgeci Bat gleri karsnda, smrge mslmanlarnn hamisi konumunda olmasndan kaynaklanyordu. Bunun iindir ki, Osmanl mparatorluu'nu paylaarak yoketme konusunda rekabet halinde bulunan Batl smrgeciler asndan ilk ve ncelikli hedef, bu ilikiyi dinamik bir tarzda salayan (ve zaaflar kutsallk halesiyle rtl) Hilafet kurumuydu. zellikle Hilafet kurumunun baskc gcn Hindistan ve Msr smrge politikalarnda hisseden ngiltere, Osmanl Devleti'ni, uluslararas bir g oda olmaktan yerel bir bir kk devlet olmaya zorlamann yolunun hilafetin ilgasndan getiini farketmekteydi.( age). Ama ngiltere ya da herhangi Batl bir smrgeci devletin ideolojik bakmdan ve prensip olarak bu tr bir kuruma kar kt yoktu. nk ngiltere bile, kendi bandaki monarik krall atamamt. Kald ki, zellikle Birinci Dnya Sava yllarnda, ayn ngiltere, bu kez slamiyet'i, Osmanl'ya kar kullanp Arap halklarnn hamiliine soyunarak Hseyin erifi Arabistan'a kral atayacakt. Bu durumda, mesele, prensipten ok, konjonktrel bir siyasetin sonucuydu ve o anki g dengelerine balyd. Bu uluslararas siyasi pratik, slam siyasasnn o aamadaki temel ynelilerini de belirlemitir. Buna karlk, slam siyasas, geleneksel kurum, kurulular ile mevcut kltr koruyarak; eitli reformlar yapmay denedi. Tanzimat bunun bir rndr. Siyasi deiimin odak noktasnda, pragmatik anlamda idari ve askeri
7-4-2013
pagina 133 van 148
gc artracak b,rokratik deiiklikler bulunmaktayd. Bu dnemde yapsal/brokratik siyasi reform ile teorik/brokratik reotorik siyasann iki ayr yzn oluturdu. slam siyasasnn deiik kanatlan, 534 bu mesele etrafnda farkl tablolar ve inili-klar izmitir. II. Abdlhamid yeni bir eitim anlayna dayal yapsal/brokratik yenilenme ile slam Birlii teorisini uzlatrmaya alarak, uluslararas sistemin zelliklerini, siyasi kltr iinde sregelen teorik ve kurumsal gelenei ve idari sistemdeki deiimin gerektirdii insan unsuru ihtiyacn optimize etmeye dayal bir politika oluturmutu. Bu farkl ve hatta elikili hedeftir.... Bu eliik hedefleri uzlatrma abalan, dier unsurlarda da kendini gstermitir. (age) Islam alimlerinden Bat reformlarn rnek alan Ce-malleddin El Efgani'nin slam Birlii fikrinden slam dnyasndaki milliyeti hareketlere kadar yaylan eliik etki sahas, Tunuslu Hayreddin Paa'run geleneksel kurumlar iinde nerdii brokratik reformlar, II. Abdlhamid'in merkezi idaresine kar ura'ya dayal siyasi idareye katlm arttrc deiiklikler teklif eden ve bu noktada ttihad -Terakki ile yaknlaan slami muhalefetin ncleri olan Mehmet Akif ve Said-i Nursi gibi modern slam siyasasnn nemli isimlerin, daha sonraki dnemde kar karya kaldklar dogmatik Batcln basklarna olan tepkileri, ttihad-Terakki dnemi sadrazamlarndan olmasna ramen slam temelli siyaset ve deiim teklifi getiren Said Halim Paa'nin yaad teori ve pratik atmas, bu olaanst siyasi ve kltrel konjonktrn bir yansmasdr, (age.s.5) O dnem de slam siyasas iin mesele, dier dnemlere gre daha berrak idi: Dar-l slam, Cihad, Hilafet, Biat, ura gibi geleneksel kavram ve messeseler, sosyal kltr iinde hayatiyetlerim srdrmekte 535 idi. Bu. da siyasi sekinler (elit) ile toplum kesimleri arasnda ciddi bir kpr oluturmaktayd. Siyasi konjonktrn getirdii problemler ve yaratt elikiler, bu kpr yoluyla alabiliyordu. (age) Ayn dnemde batllama hareketini sistematik bir yapya kavuturma abalarnn ncs olan, yeni entelektel hareketin mensuplar da pratik siyaset szkonusu olduunda bu geleneksel evrenin temel unsurlarna balla dikkat etmilerdi. Paris'te bulunduu dnemde II. Abdlhamid aleyhine youn yayn yapan ve Pozitivizmi slam doktrinine (akide) tercih eden Ahmet Rza, 15 Temmuz 1908'de kinci Merutiyet ilanndan hemen sonra, II. Abdlhamid'e bir reform paketi sunarken "Efendimize..." hitabyla balamtr, (age) ikinci Dnem: Hilafet'in kaldrlmasyla balayan ve II. Dnya Sava sonrasndaki ulusal kurtulu savalarnn patlak verdii tarihe kadar sren bu dnem, slam toplumlar asndan sadece bu an deil, ayn zamanda btn bir slam medeniyeti tarihinin en radikal deiikliklerinin yaand bir dnemdir. Ulusal bilincin uyanmas ve ilerlemeci milliyeti dncelerin ykselie gemesiyle birlikte; slam lkelerinde domaya balayan milli burjuvazinin gemile, ya da snfsal ifadeyle sylersek, gelecei kurmak iin gelimeyi kstekleyen feodal kurum ve kurulularla , zamana ve zemine gre deien hesaplamalar iine girmesi nedeniyle geleneksel btn siyasi kavram ve kurumlar (zellikle slam'a ait olanlar), pratikte geerliliklerini kaybettiler. Bu adan ikinci dnem, kimi slam yazarlarnca yle tanmlanmaktadr:" slam medeniyetinin Mool istilasndan sonra yaad belki 536 de ap itibariyle ondan daha geni boyutlu bir fetret dnemini temsil etmektedir." (age) Dnya apmda bakarsak, bu dnem, ulusal kur-tuluuluun yannda sosyalizmin de itibar kazanarak ykselie getii bir dnemdir.Yaygnlk ve hukuki adan devrimci sosyalist ve ulusal deerler, toplumda egemen deerler haline gelirken, "slam dnyas, bu gelimelerden u ya da bu biimde etkilenmitir. Uluslararas hukuk asndan Trkiye, ran ve Afganistan dnda bamsz slam lkesi yoktur. Bu lkelerden de ran ve Afganistan, yar-smrge bir yap iinde bocalarken, Trkiye kendisini slam kimlii ve tarihinden soyutlama (ve hesaplama-FB) abas iindeki bir siyasi elit tarafndan ynetilmekteydi." (age) Hilafetin kaidifilmas, uluslararas kapitalist sistemin i yaps ile bir btnlk arzetmektedir. "Siyasi adan, zaman zaman zor durumlara dmesine ramen, hi bir ekilde kesintiye uramam Hilafet'in kaldrlmas, slam siyasasnn gerek uluslararas sistem iinde gerekse slam dnyasnn i bnyesinde kenara itilerek marjinallemesinin de bir ifadesiydi. Bu bakmdan Hilafet'in sonu, bir dnya sistemi dzleminde Dar-l tslam kavramnn sonu deilse bile, mulaklamas anlamna geliyordu. Bylece slam siyasas, dier dnya sistemleri karsnda farkl olmamn temel bir dayanam yitirmi oluyordu.Sonu olarak slam dnyas, ilk kez, dnya siyaset dzleminde odak ya da eksen olmak yerine, iddiasz bir evre unsur konumuna indirgeniyordu." (age) Bu durum, izleyen onyllarda, slam inancnn bireysel dzeydeki gl kimlik duygusu ile, ulusal ve uluslararas dzeyde marjinallemesi arasndaki konumundan kaynaklanacak olan psiko-sosyal gerginliin de temelini oluturmaktadr.slami ideoloji sadece d alanda deil, toplumlarn i bnyelerinde de marjinalleti. Yine bu marjinalleme sadece siyaset alannda deil, gnlk hayatn btn cephelerinde de gerekleti, islam ciddi bir ypranma srecine girdi. Bu olgu, slam ile hesaplaarak iktidara gelen siyasi/ kltrel bir sekin zmrenin, aydn tekelciliini oluturmasna ve toplumsal iletiim an denetimi altna almasna yol at. Batllma hedefiyle hareket eden bu elit zmre, bat uygarl ile slam toplumlar (Trk, Arap, ran,Afganistan vs) arasndaki varolduunu saydklar btn eliki unsurlarn yok ederek tam bir medeniyet deiimi (ya da tam bir burjuvalama ve kapitalistleme) gerekletirmeye almaktaydlar, (age, s.6) Ki genellikle eliki noktasn slami dnemden kalma geleneksel alt ve styaplar
7-4-2013
pagina 134 van 148
oluturmaktayd. Bu tablo, slam siyasas ile ilgili temel teorik ynelileri de etkilemitir. Bu dnemin teorik ve pratik ynlerini iki ana grupta incelemek mmkn: 1) Hilafet kurumunun tasfiyesini yorumlama ve yeni siyasi yaplanmaya ilikin yaklamlar. Bu meseleyle ilgili temel akmlar ahsiyet evresinde ana yaklamda zetleyebiliriz: Bir; Hilafet'in temelini oluturan slam'n siyasi mesajn ve belirleyiciliini tmyle reddeden yaklam ki, bunun en nemli simgesi Msrl Ali Abdrrazzk'm El slam Ve Usul-ul Hkm adl eseridir. Bu yaklam ortadaki elikiyi yoketmenin yolunu, tarihi pratik ve teoriyi reddetmekle bulmutur. (age,s.6) Trkiye'deki ncs ise Mustafa Kemal ve Kemalist uygulamalar teoriletiren Kadro (evket Sreyya Aydemir, Yakup Kadri, Falih Rfk, Rueni vs) evresidir. 538 . ki; bata Hilafet olmak zere olmak zere slami kurumlar reforme etmek gerektiini esas alan yaklamdr ki, Reid Rza'nm Hilafet adl eseri bu yaklamn tipik bir rnei. Hilafet'in kaldrlmasnn hemen ertesinde yazlan bu eser, bir yandan Trkiye'deki yeni rejimin saltanat hilafetten ayrmasn haksz bir sultann iktidarn snrlamak olarak grrken, dier yandan geleneksel kaynaklara bavurarak bu tr bir kurumun baz reformlarla birlikte varlnn gerekliliini vurgulamaktadr. (age,s.7) Msrl eyh Muhammed Abdu daha titiz bir ifadeyle Taha Hseyin de bu grteydi. ; siyasa meselesini genel felsefi /teorik erevenin iinde ele almakta ve prensipte bir yenilenmeyi n plana karmaktadr. M. Ikbal'm Mam'da Dini Dncenin Yeniden inas adl eserinde yapt Cumhuriyeti Ruh'un -cma metodu ile gerekletirilebilecei tarzndaki yorumu bu yaklama tekabl eder. (age) Bu dnem, ayn zamanda, slami oluumlar ile devlet arasndaki organik btnln ortadan kalkmasna paralel olarak, islami evrelerin devlete kserek dar anlamda bir sivil toplum seenei olarak kendi toplumsal sorumluluklarn devralmak, belki de ileride yeniden devlete hkmetmenin bir n adm olmak zere cemaat rgtlenmesine gitmeleridir. Bylece, slam tarihinde ilk kez, hem de devlete ramen, slamclar teorinin yol gstericiliinde farkl kitlesel rgtlenme biimine yneldiler. Bir yandan smrgecilii kar miliyeti/ islamc bir sylemle Cihad (Afganistan, Fas, Cezayir/Tunus, Filistin, Irak) mcadele misyonunu stlendiler, te yandan ulusalc iktidarlarlara (Msr ve Suriye'de ihvan hareketi, Trkiye'de Nur Talebeleri 539 ve Nakibendiler, Pakistan'da El Mevdudi evresinde toplanan Cemaat-i slami) kar toplumsal bir muhalefet oda oluturdular. Bu toplumsal rgtlenme, daha sonraki donemde, dier slam lkelerinde siyaseti dorudan etkileyecek dzeye gelecekti. Aym dnem iin, kenara itilen slam'n kendi kabuunda cemaatleme deneyimini yaamas ve bir hamle yapmak zere gelecee hazrlanmas dnemi diyebiliriz. nc Dnem: kinci Dnya Sava sonrasndan balayarak 1980'lere kadar sren bir zaman dilimini kapsar ki, konumuz gerei her lke zglnde slami akmn geliimini kitabmz boyunca ele alp inceledik. Bu dnemde, zellikle Asya ve Afrika'da bamszlna kavuan lkelerde, slam siyasasnn temel meselelerinde ciddi bir deiim gzlenmitir. Budeiim, ulusdevlet oluumu esnasnda uygulanan sosyo-po-litik stratejilere bir tepki olarak ortaya kmtr(age/s.6) ki; slam siyasasnn uzun muhalefet dnemi olarak da adlandrlabilir. slam, bu dnemde, ynetimlere ve uygulamalara tepkisel yaklamaktadr. Ama ciddi bir muhalefet yapamamaktadr. nk elinde insan malzemesi yok denecek kadar az; veya siyasi deyile kadrosuzluktan maluldr. Dolaysyla iktidar, smrge dneminde modern eitim alan ve genelde Bat yanls siyasi elitin elindedir. Cezayir bunun tipik bir rnei. Kald ki, szkonusu lkeler siyasal bamszla ka-vumalama ramen, ekonomik ve kltrel ynden Bat'ya balydlar. Genel anlamda kresel dzeydeki kapitalist sistemden kkl kopuu gerekletireme-diler. Bu bamllk ve smr ilikisi, yneticiler ile 540 halk arasnda ok ynl atmalara (toplumsal, siyasal, kltrel) neden oldu. "Arap sosyalizmi, Trk milliyetilii, Arap birlii ve sosyalizm, slam sosyalizmi, Ak Devrim" trnden sylemlere ramen, iktidarlar halk nezdindeki meruiyetlerini giderek kaybediyorlard. Bu'farkllama, halkn siyasi katlmn asgaride tutmak konusunda ortak bir zellik sergiliyordu. Kltrel kimlik asndan ise 1930'larda balayan yeni bir aidiyet sylemi ortaya kt. (age,s.7) Trkiye'de Ziya Gkalp'm Trklemek,islamlamak, adalamak tezleri erevesinde slam ncesi Anadolu kimlii (Hitit/Eti), Nasr dnemi Msr'da Arap/ Afrika/slam kimlikleri, Sedat dneminde Firavun kimlii, Lbnan'da Finikeli kimlii, Irak'ta Babil kimlii n plana karlmaya alld. Bu dnem, hem ortaya karlan kimliklere uygun kltrel ve tarihsel tezlerin ne srld hem de slam gelenek ve birikimleriyle uzlamann gndeme geldii bir dnem olarak da gze arpar. zellikle bu gelime, Pakistan tecrbesinde gzlemlenebilir. M. Cinnah, ngiliz siyasetleri sayesinde Hindistan'dan ayrldnda zaten slam ve corafi temel zerinde vatandalk (siyasi kimlik ve yaplanma) tanmn yaparak, "slami unsurlarla modern siyasi yaplanmay uzlatrmaya alan bir izgi ortaya koydu. Ulusal yap iindeki ilk slam siyasi yaplanma olarak da dikkat ekicidir Pakistan; " {age) Bu deney, slam'n cemaat kabuundan karak devlete egemen olma ynnde ilk hamleyi yapmas bakmndan da dnm noktas saylr. Nitekim o tarihten sonra, slam lkelerindeki mslman cemaatler, ilk kez bir seenek olarak "slami Devlet/slam Devleti" kavramn slam 541 siyasetinin merkezine oturtmasn bildiler. Bylece klasik slam siyasetinde temel kavram olan Dar-l slam, siyasi otoritenin slamiletirilmesinden ok,
7-4-2013
pagina 135 van 148
sla mi ol-, duu varsaylan siyasi otoritenin yayld alan ve fkhi uygulama sahasn tanmlamak zere gelitirilmiti. Bu dzlemde Dar-l slam iinde farkl siyasi otoritelerin olabilecei, son dnem Fkh alim-lerince de kabul grmt. Yine Dar-l slam, ulusal devlet sistemin bir unsuru olmaktan ok bir alternatif iyidi. (age) Bu nedenle ulusal devletlerin oald bir ortamda, slamclar yeni bir kavramlatrma gerekliliinden hareket ederek, varolan devletin (zorla ya da evrimci yoldan ele geirilerek) slamilestirilmesini gndeme getirdiler. Bu da "slami Devlet" slogannda ifadesini buldu. Nitekim Pakistanl Ebu-ul Ula El Mevdudi, Msrl Seyyid Kutub, ranl Ali eriat gibi dnrler bunun teorisini yaptlar, (age) Mevcut iktidarlarn yeni bir meruiyet zemini oluturmaktaki baarszlklar, slam toplumlarna kar ifte satandartl tepkileri, slami zm araylarnn kitle taban bulmasna da yol at. Daha geni dnrsek, 1969'da srail igali altndaki slam dnyasnn ikinci kutsal merkezi Kuds'teki Mescid-l Aksa'nn, banaz Yahudiler tarafndan yklmasnn ardndan Fas'n bakenti Rabat'da gerekletirilen slam Zirvesi'nin balatt sre iinde kurulan slam lkeleri Konferans da, Hilafet'in kaldrlmasndan sonra dnya apndaki slam kurumsallamasnn gerekletirdii ilk ciddi adm saylr.(age) O kadar ki laik olduunu syleyen Trkiye bile; Kbrs, Afganistan, Filistin ve Bosna Hersek gibi meselelerde slam dnyasndan g ve destek almaya alyor. 542 Bu dnem, slam siyasetinde ikinci nemli, siyasi teori ve pratik nderlikteki muhteva deiikliidir. Dnemin ilk yarsna kadar genelde medrese kl din alimlerinin yapt nderlikler, 196O'l yllardan balayarak modern okullardan mezun olan yksek "eitimli aydn kesimin eline gemitir. Bu bakmdan eski Fetva esasna dayal siyasi zmlemeler, yerini daha sistematik, i tutarllk asndan daha dayankl ve btnlkl araylara terketmitir.(age,s.8) Daha nce marjinalletirmeye itilen slam siyaseti, bu kez, iflas eden milliyeti iktidarlar karsnda gl iktidar alternatifi olarak ortaya kmtr. Ayn dnemde kendi ilerine kapanan slami cemaatler, toplumda i dayankll ve btnl son derece kuvvetli olan alt-sistemler kurmaya ynelten faktrlerle tantlar. "Kukusuz en nemli etkenlerden biri, mevcut iktidarlarn bu cemaatlere ynelttii baskc ve ok ynl iddet politikalardr. Trkiye'de 'halka ramen halk iin' diye ifade edile siyasetlere kar k, ran'da zalim ah'n devrilmesi, Afganistan'da d istilaya kar Cihad temelinde direni, Filistin'deki igale kar ntifada gibi kitlesel rgtl tepkilerde somutlamtr, Artk slam deiime ve yenilenmeye oynamaktadr." (age,s.8) Meselenin bu yann unutmamakla birlikte, slamclarn gzden karmaya alt bir yn daha var. Dnya kapitalist smr sisteminden kopamayan milli/milliyeti iktidarlar, byk amazlar karsnda tkandklar noktalarda, doalar gerei geleneksel yaplar ile uzlarlar ve zaman zaman bu geleneksel kurum ve kurulular imdada arrlar. slam dnyasnda bu, slam ideolojisinin milliyeti dncelerle har543 manlanmasdr. Trkiye Trk-slam sentezi, Arap dnyasnda Arap-slam sentezi, ah ran'nda Fars-slam sentezi bunun somut rnekleri. Trkiye'deki btn iktidarlar, sosyalizm ve komnizme kar slami dalgakran olarak kullandlar. 12 Eyll askeri darbesi ise ayn dalgakran Krt halk mcadelesi karsnda kulland. Msr'da Enver Sedat ayn eyi yapt. Sonuta slamclara verilen tavizler yetmedi. nk yzyllarn birikimini barndran bu ideolojinin gerek sahipleri, "Madem bizden medet umuluyor, en iyisini biz yaparz. Sahtesini deil gereini sein !" sylemiyle iktidara talip olunca, i rndan kt. Drdnc Dnem: Gnmz slammm yaad dnemdir ki, 20. yzyln ilk yarsyla karlatrldnda daha deiik bir grnt vermektedir. Smrgeci ve milli yaplarn getirdii psikolojik drtler etkisini yitirmi, slam kimlii gl bir kendine gven duygusu ile pekierek her kesimden mslmann gnlk hayatn etkilemeye balamtr. Tm dnyada bir yandan ekonomik globalleme (kresel btnlk) dier yandan siyasi idealin ye-relletii ve ciddi medeniyet bunalmnn grld bu evrede, slam siyasas daha yeni ve geni boyutlu almlara ynelebilir. (age,s.8) Kresellemenin ani hz kazand ve modernist dnemin siyasi birimi olan corafi snrlara baml ulus-devlet fenomenin ok ciddi bir kriz sreci iine girdii bu yeni dnemde, slam aleminin temel siyasi meselesi, belli corafi snrlara baml ulus-devlet temelli slamilemehin teorik esaslarn tartmakla birlikte, ulus-devlet sisteminin gerekletiremedii dzen ve adaleti salayacak alternatif bir dnya sisteminin tartma gndemine getirmek olacaktr. 544 Kimi slami yazarlar, yerel islamilemeye paralel olarak slami deer sistemine uygun evrensel mekanizmalarn bir dnya-sistemi erevesinde ifade edilmesinin kanlmazlndan sz etmektedirler, (age) Bizce bu geici bir ara dnemdir ve uzun vadede sla-mn evrensel mekanizmalara dnmesi kukuludur. Yine de ulus-devlet olgusunun ciddi bir ypranma ve kriz iine girdii sylenebilir. Bulgaristan Trklerinin Trkiye snrna dayanmas, Bat Trakya'daki aznlklarn gizli/ak g, Filistinlilerin Kuveyt'te vahi uygulamalara tbi tutulmalar, Irakl Krtlerin Trkiye ve ran'a snmalar, Kafkasya'dan eitli ynlere balayan g, Karaba'da Azeri-Ermeni atmas bunlarn bir sonucudur. Ama krizde olan sadece ulus-devlet olgusu deil, ayn zamanda dinleraras boazlamadr. Filistin'de slami HAMAS ile banaz Yahudi Gu Emunim'lerin zellikle Bat eria ve El Halil kentindeki boazlamalar Msr'da Hristiyan Kiptiler ile radikal slami cemaatlerin atmalar, Irak'ta ii-Sunni atmas, Suriye'de Alevi-Sunni atmas, Lbnan'da Hi-ristiyan-Sunni-ii atmas, Trkiye'de Alevi-Sunni atmas Bosna Hersek'te Mslman-Hnstiyan, Yugoslavya'da Katolik-Protestan atmalar bunlarn birer rnekleri,
7-4-2013
pagina 136 van 148
Ortadou merkez kuann , statkocu, dogmatik/ totaliter ya da statkocu/monarik rejimler araclyla kontrol altnda tutma siyaseti iflas ettiine gre, imdilik ortada grnen alternatif slami hareketlerdir. (age,s.9) Fakat slam dnyasnn, nemli potansiyel imkanlar olmakla birlikte, byk amazlar vp elikilerle kar : 545 karya olduu da aktr, (age) Bu amazlarn banda eitilmi insan/kadro eksiklii gelmektedir. Toplumsal dinamizmin ivme kazand kitlesel hareketler deil, belki de dikey kalite unsuru olabilecek bilimsel dinamizm ve nderlik ise slam dnyasnn en byk amaz.(age) Kald ki, btn iddiasna ramen, son dnem slam'n rnek olarak sunabilecei bir toplum/ toplumsal modeli ve program henz belirlenmi deil. Suudi Arabistan, ran ve Afganistan'da somutlaan modeller ise, idealist olarak rneklenebilmekten ok uzaktrlar. Radikal slamclar, Suudi Arabistan', "Amprikarsr telam" HivP t-anmlavaraV hpp-pnmeZPT"ken, gerek geleneki gerekse radikal kktendinciler asndan ran, "Ehli Snnet modeli" deildir. Afganistan'daki slam ise, btn iddiasna ramen, slami cemaatleri bir araya toplayp "Tevhid" fikrini bile hayata geirememitir. Bu da znel deil, bizatihi slamn yapsndan kaynaklanan nesnel bir durumdur. F) SLAMCILARIN PROGRAMI VAR MI? Ortadou'da gelien kktendinci akmlar, bu olguyu aratrp sorgulayan birok aratrma merkezinin kurulmasn da beraberinde getirdi. zellikle Arap kktendincilii inceleniyor. nk kimi lkelerde iktidarda (ran), kimisinde glge hkmet gibi (Sudan) kimisinde ise nesnel adan iktidara ok yakn(Cezayir). Aratrmalar deiik noktalarda younlayor. yle ki; * 199O'l yllarda Arap dnyasnda siyasi yaamn ana grnts haline gelen politiklemi slamn ne srd iarlar, sloganlarnn tarihsel kkenlerinin saptanmas. * Baz slam alimlerinin ne srd grlerin kaynaklk ettii slam kktendincilii ile ideolojisinin yasallatrlmas ve gelimesi potansiyelinin denenmesi ya da demokrasi veya dinsel ura kavram iinde snrlandrlmas. * slami devlet ad verilen nesnenin kimliinin saptanarak, buna kart olan Kfr devlet kavramyla karlatrlmas. * slami cemaatlerin konumlarnn aratrlmas. Szgelimi slami Cemaat ile Mslman Cemaat kav546 547 ramlan arasndaki farkllklarn ortaya karlmas; ada devlet anlaynda buna tekabl eden kavramlarn irdelenmesi, radikal dinci kesimlerin demokrasi iinde modern devleti reddedi nedenleri (yasamada ounluun gr, iktidarn mevcut toplumsal gler arasnda el deitirmesi ya da ok partililik ilkesi ve oulculuk). * Eski Islam deyim ve kavramlarn yeniden yorumlanarak, bilinen anlamlarnn dnda anlam ve ilevler yklenmesinin nedenlerinin aratrlmas. slami direni kltr, Hilafet, ura, slam devlet, Kfr devleti, devrimin askeriletirilmesi, szel kltr, devletin k, deien iktidarn kltr, siyasi aklama, enternasyonalizmlerin ve ideolojilerin k, slami enternasyonalizm... gibi (El Hayat, 15.9.1992) 548 G) DN PROFESYONELLK VAR MI ? Bu balamda slam profesyonellik kavram da ok tartlan konulardan. Byle bir ey var m? Arap aratrmaclarndan Emin El Mehdi, Dini Profesyonellik adyla bir kitap yazd. zetle unlara deindi: a) slam'da, dinsel reti metinlerinde (nass) ya da mantksal adan, profesyonel din adam ya da din meslei kavram yoktur. slam bu ynyle Yahudilik ve Hristiyanlk'tan ayrlr. b) (mparatorluk snrlar iindeki) bir vali, yetki alan iindeki bir din adamn para karl atayp grev verince, slam'da profesyonelizm de balad. Ancak bu olay. profesyonellik deyimi yerine slam'da Dinsel Kurum olarak adlandrld. c) Ayn dzlemde; tihad kaps kapanp, slam'da tecdid (yenilenme) ve yaratc dnce aamas sona erince, daha tehlikeli bir gelime ortaya km oldu. d) Dini profesyonellik, siyas istibdadn (despotluk) bir grnts olup; devletin zayflamas, dinsel kurumlarn egemen hale gelerek kimlii kaybolmu d destekli bir aygta dnmesi ve hi bir ehliyeti (yetkesi ve yetkisi) olmad halde fetva veren birtakm din 549 1 alimlerinin ortaya kmas anlamna gelir. Tam da bu ortamda birok din alimi ile fakihler arasnda gr ayrlklarnn balamas ve hayattaki meseleler hakknda karmak fikirlerin ne srlmesi mmkn olur: rnein banka faizleri, sigorta polieleri, Ramazan aynda hilal'in ortaya kma zaman. Bu durumda geneli ilgilendiren fetvalar (dini hkmler) kiisel gr ve bak alarndan kaynaklanr. e) Dini profesyonellik, dinsel alanda (eriat, fkh, kelam vs) yetki sahibi ve egemen olmadan karak yaamn ve gnlk hayatn her alannda denetim kurmaya doru yol alr. Bu kez yaamn pratiklerinden kaynaklanan yeni deyimler tretilir: slam tbb, slam ilim, slam spor ve basketbol sahasnda Kur'an' kaldrarak selam verme vs...... Geerken belirtelim; Emin El Mehdi'nin sralad grlere genel anlamda
7-4-2013
pagina 137 van 148
katlmamak elde deil. Ancak yazar, genelde devlet/din; zelde ise slam ve devlet ilikisini doru yere oturtamadndan, aklama yetersiz kalmaktadr. Her eyden nce slam', insan eli dememi ve mkemmel kutsal ilahi bir emirler manzumesi olarak grmekte. Dini de bu anlamda yorumlamakta. Oysa Iran lideri Humeyni'nin de bizzat syledii gibi; slam, siyasettir. Dorudur; Kur'an nass'larnda aka profesyonel dinden sz edilmez. nk slam deyimle "Kur'an toptan inmedi"; bize gre ise Kur'an bir anda yazlp derlenmedi. Bir anda yazlsayd bile devlet olgusu ortada yoktu. Devlet hiyerarisinin (brokrasi) olmad yerde, profesyonellikten sz edilemez. Devlet, Hz. Muhammed'in gnlk pratikten kard teorik yol gstericiliiin nda adm adm kuruldu. Zaten 550 toplumsal devrimlerde profesyonellik, amatr ruhu ve pratii de iinde tar. Deyim yerindeyse profesyonel devrimciliktir bu. Dolaysyla Sahabeler ve slam'a davet iin drt bir yana dalan eliler, Kur'an' ezberleyen Kri'ler ve slam propagandas iin eitli lkelere giden/gnderilen Dai'ler (duac) bir anlamda dinsel profesyoneller idiler. Balangta devletten ayr bir ruhban snfnn olmamas, bizzat slam devletinin bamda bulunan din nderlerinin (Hz. Muhammed ve sahabeler) yetkileri kendi ellerine alarak gnlk hayta yn vermelerin-dendir. nk devralnm bir devlet gelenei ve aygt (brokrasi vs) yoktu. Profesyonel din adaml, ise devletin artk iyice oturmasndan ve mparatorluk kurulmasndan sonra gndeme gelir. Yukarda belirtilenlerden yol karak denilebilir ki; Hasan El Benne, mer Abdurrahman, Salih Srriyye, kri Mustafa, Muhammed El Gazali, Celal Kek, El Mahellavi, Mtevelli aaravi gibi radikal ya da lml din adamlar arasnda kar ve taktiksel atmalar olmakla birlikte, uzak erimli hedef ortaktr: slam devleti kurmak. Bu dzlemde konuursak; artk slamiyet, Profesyonellik aamasnn teorik erevesini de am; yani "Ruhban Snf" olma zelliini de aarak kktendinci cemaat ve hareketlerin faaliyetleriyle pratik eylemcilie ve iddete dnmtr. Camii ve mes-cidlerde silahl mcadele ve toplumu zorla dntrme yolunda vaazlar verilirken, bizzat eylemci hareket liderleri, "Cihad" ve ya "slam devrimi" iin ajitatif arlar yapmaktadrlar. Ruhban snf ya da profesyonel slamclar, camii avlularndan dar karak sokaklar denetim altna almay amalamaktadrlar. ' 551 ONUNCU BLM SONU II OK YNL BR RDELEME slam dnyasnn bu tablosundan sonra, fikirsel altrma babndan ve dnmeye tevik etmesi bakmndan bir takm kkrtc soru sormak ta yarar var: Msr'daki slamc rgtlerin bizzat Misr ynetimi, zellikle Enver Sedat tarafndan yaratld doru mu? Trkiye'deki slamc hareketlerin 12 Mart ve 12 Eyll'n birer yan etkilerinin rn olmasna ne dersiniz? Trkiye, Cezayir, Msr ve Tunus'taki radikal slamclarn geleneksel slam'n (Msr'da ihvan, Trkiye'de tarikatlar ve MSP, Tunus'ta Zeytuniyye medresesi evresi) silahl milisleri olduklar yolundaki gre nasl bakarsnz? Dini radikalizmin, ekonomik zmszlkler ortamndaki fikirsel bolua balayabilir miyiz?.... Her eyden nce belirtilmeli ki, u ya da bu slam lkesinde genelde toplumun zelde genlerin iine dtkleri krizin evrensel boyutlar var. Kklerini de 1968'e kadar uzatmak mmkn. nk bu tarihte, Kuzey ve Gney Amerika'dan Avrupa'ya, Hindistan'dan Japonya'ya kadar hemen her yerde benzer gelimeler yaanmt... Ortadou'da ise Msr, Tunus, Trkiye ve Lbnan 1968 kuann nemli hareket merkezleriydiler. 555 flP^^" Burada nemli olan, mevcuf dzenin ve kurumlarn, dnya apnda siyasi sarsnt geirmesiydi. 1970'lerde ise, mevcut sistem, zellikle kapitalist olan, "genlik ayaklanmasn" massetme ve yumaatp zmseme" becerisini gsterebildi. Geriye kalan kk bir kesim ise, sistem dna itilip "terrist, eylemci, iddet yanls" olarak damgaland. Japon Kzlordu, Alman Baider Meinhoff, talyan Kzl Tugaylar, Trkiye'de THKO ve THKP-C geleneinin alt trevleri bunun rn. lgintir; o dnemde slami merepten olup genlik kuanda rejime kar kma cesareti gsteren tek genlik rgt Msr'dan kt. Nereden geldi bu rgtler? Dnya kapitalist sistemi, genlik ayaklanmasn massedip yumuatmasn ve hatta bunlardan ders alarak, genlerden aldklar taze kanla, tkanan kanallarn amasn da bildi. Szgelimi ABD igal ettii Vietnam'dan ekildi, o gnk anlamyla halklara yaral Kuzey-Gney ve Arap-Avrupa diyaloglar balad, Avrupa Ortak Pazar uluslararas bir somutluk kazand. in gibi bir lke BM'ye girmeyi baard. yle bir ortam yaratld ki, alar boyu srebilecek bir istikrar yaanacak grnts verildi. Ekonomi uzmanlar, eski olumlu anlamyla ve ezilenler yararna olmas dnlen Yeni Dnya Dze-ni'nden sz etmeye baladlar. lgin olan ey; eski Yeni Dnya Dzeni'nin, dnya apnda "toplumsal adalet" salamay ve ilerleyen Bat ile gelimekte olan lkeler arasnda "denge oluturmay" amalamasyd. Ne var ki, Yeni Dnya Dzeni, kendine teorisyen bulamad. Oysa 1960'larn bunalm kendi teorisyenlerini yaratmt.. 1970'teki kmaz ise, "yeni mark556 istler" ve "yeni sa" gibi yanl araylarn kskacnda kilitlendi. nk, mevcut bunalma, doru cevaplar verebilecek durumda deildiler. Doru soruya yanl cevaplar veriliyordu. Dolaysyla Yeni Dnya Dzeni iin Bat'da en fazla yaplan ey, "geri kalm lkelerle adil ilikiler" syleminde donup kalyordu. nc Dnya dnrlerinin yapabilecekleri en ileri nerme de "Adil Deiim"den (hammadde ile gelimi teknoloji arasnda) teye gemiyordu. Bu dzlemde 1970'li yllara damgasn vuran eyler unlard:
7-4-2013
pagina 138 van 148
* Geri kalm lkelerden, zellikle Arap lkelerindeki petrol enerjisinden elde edilen pet-rodolarlarn Bat finans kurulalarna yatrlmas-ki '*v Gilles Kepel, Arap petrol boykotunun da, "Arap halklarnn yoksullamasnda byk rol olduunu" sylyor. *Buna karlk Bat'da delice gelien bir teknolojik gelime yaanyordu. * Uzay, ulam ve kitle iletiim aralarnda teknolojik bir altst olu vard. * Msrl ilerici (Nasra) sol kanat dnrlerden Gali kri'nin ok yerinde bir saptamasyla, "Batl kapitalist emperyalist lkelerin, nc Dnya lkelerini ok ynl istila etmesi (zellikle askeri alanda) dzleminde 'bir eit okulusluluk ya da enternasyonalizm' yaanyordu. O kadar ki, 'terrizme kar ortak eylem' gerekesiyle Fransz, Alman, talyan, Amerikan ve srail uzmanlar ayn karargahta plan yapyorlard." (El Vatan El Arabi, 21 Austos 1992). Yine Fransa, Zaire ynetimini kurtarmak iin aktan aa sava ua gnderiyordu. Bu zihniyet, Krfez Sava'nda 36 lkenin biraraya gelmesinde zirveye trmand. 557 Bylece 1960'larn derslerinden yararlanan Bat, Yeni Dnya Dzeni erevesinde, 68 ayaklanmasn kesin baarszla mahkm etmek, dolaysyla demokrasiyi de dumura uratmak iin stratejik bir atlm iine girdi. Bu dzlemde, Yeni Dnya Dzeni'nin en nemli olgusunun "demokrasi yokluu" olduu sylenebilir. ili'de Pinochet diktatrl, Trkiye'de 12 Mart ve 12 Eyll darbeleri, Pakistan'da Ziya l Hak'n efsunlu darbesi, Kbrs'ta Trk igali, Lbnan'da srail'in ilk igali ve Arap dnyas iin dnsel bir altst olu anlamna gelen srail-Msr yaknlamasn gerekletiren Camp David anlamas. .* Ayn dnem Arap yllaryd. nk Arap dnyasnn bir numaral simgesi Abdlnasr ld. rdn'de 30 bin Filistinlinin katliam ve Filistin rgtlerinin srgnyle son bulan Kara Eyll olaylar meydana geldi. Enver Sedat Msr'da devlet bakan oldu. 1973 Arap-srail sava meydana geldi. Resmi slam'n szcs grevli bir din adam, "bu savan mbarek olduunu ryamda grdm" eklinde fetva bile verdi. Bu ortamda nokta pek nemliydi: 1) 1967 Arap-srail savanda Araplarn urad bozgun, sadece Suriye, rdn ve Msr'n yenilgisi olmakla kalmad. Tersine Arap dnyasnn ve mevcut rejimlerin bozgunu olma zelliini korudu. Bu ayn zamanda oka istenen Arap Birlii topyasnn da yedii bir darbeydi. 2) Ayn dnem, demokrasi asndan tm Ortadou lkelerinin snfta kald bir dnemdi. Kukusuz bunun ekonomik, toplumsal, kltrel ve siyasal olumsuz sonulan da olacakt. 558 3) Ortadou'daki muhtemel kapmalarn balangc olarak ayrma dneminin de ilk k noktasyd. O kadar ki, 1967'ye geldiinde Ortak Arap Evi, zaten kmek zereydi. srail'in darbesi sadece bu d hzlandrp somutlatrm oldu. Bu Ev'in k, Msrl Kavalal Mehmet Ali Paa'dan balayp 1919 Zalul hareketinden geerek 1960'larda Nasrclk ile dorua trmanan Arap Aydnlanmas'nn da sonu anlamna geliyordu. Bu darbe, ayn zamanda Batl em-paryalist burjuvaziyle yatp kalkan kompradorlar ile feodal mtegallibenin, modernlemeyi reddederek, yabanclarn lkedeki ajan olmakla feodal ve gdk bur-juvalama arasnda bir zm bulma araynn da rnyd. Batl emperyalistlerin, arpk burjuva snf gdmnde Ortak Arap Evi projesini engelleyip; her bir paray bir blgeye ayrma isteiyle, siyasi adan her Arap corafyas arasnda snr izme pratiinin de rnyd bu. Bir yandan Arap ve slam dnyasnda modernlemeyi nleyici nlemler, dier yanda toplumsal, kltrel ve ekonomik geri kalml ebedi klma planlan Bat nazarnda devlet olma, sadece memurlara maa veren bir brokratik mekanizma, uygarlk ise "tarmsal uygarlktan" baka bir ey deildi. Eski retim ilikilerinin srmesi ise, kaamlmaz olarak demokratik deil despot ynetimleri iktidara getiriyordu. Denklem burada kuruluyor: slam ile batllama arasnda uzlama denklemi -ki yukarda bunun rneklerini grdk. Msrl din adamlarndan Mu-hammed Abdu, Abdurrahman El Kawakibi, eyh Ali Abdurrezzak, Halid Muhammed Halid slam'da slah 559 dncesini ortaya attlar. Bu reform szc bile Bat'dan alnm bir kavramdan baka birey deildi. slam'da reform ise, en basitinden, Bat uygarln yakalayabilmek iin, tihad kapsnn (oktan kapanm olan) yeniden alarak uygun tefsirlerle slam'n yo-rumlanmasyd. Tam da bu noktada, slam ve Bat kavramlar birbirleriyle hem uzlatlar hem de attlar. Batllama yanls kesimler ibana geldiinde ikisi arasnda uzlama varken, iktidardakilerin Bat ile elikileri knca atma noktas n plana kt. Burada belirtelim: 1919 Msr Devrimi baarsz klnmca,ardndan slam dnr eyh Ali Abdrez-zak, yazd Mam ve Usul-iil Hkn adl kitaptan tr yarglanmaya baland. Yarglayan makamn geleneksel slm'n temsilcisi Ulema ve El Ezher kesimindeki din adamlarndan olumas daha da ilginti. Kitap toplatld ve yeniden basmna izin verilmedi. Benzer biimde yazar ve slamc dnrlerden Taha Hseyin de 1926'da yazd Cahiliye Edebiyat kitab nedeniyle yargland. Birinci kitabn z (otokrasi ve ilahi ynetimlere kar), demokrasiyi ven ve toplumsal szlemeyi n plana karan eylerden oluurken, ikincisi "nass'lara bal kalmak yerine aklcl" savunuyordu. Her iki yarglama, artk burjuva Aydnlanma dneminin bitiini simgeliyordu. Msr'daki Ihvan'n tam da bu noktada 1928'de ortaya k da dikkate deer, (age) Aydnlanma'ya kart ilk kvlcmlar, burjuva aydnlanmasnn kurduu denklemin zlmesi sreci iinde yani Bat ile slam arasnda uzlama srecinde olutu.
7-4-2013
pagina 139 van 148
Msr'da ihvan lideri Hasan El Benne, bu denklemi bozmak zere "sadece slam" sylemini kulland. 560 (age, 28 Austos 1992) Ancak El Benne, "temiz ve an slam" telaffuz ederken, tihad kapsn amad. Bat'nn slam denkleminden uzaklatrlmas, o kuak iinde yank buldu. nk burjuvazi, liberal zeminini yitiriyordu. Dzene alternatif ii oluumlar da ylesine clzd ki, kendi fikirsel yapsn kuramad. El Benne buradan yola karak kyllere, eski memurlar ile krsal alanlardan gelip ordu ve niversitelere katlanlara seslendi, (age) Trkiye'de ise devlet, Hilafet ile hesaplama srecinde, askeri gcn din sylemli Krt ayaklanmalarna kaydrd iin, telaffuz babndan dini evrelerle Krtler genel anlamda "rticai unsurlar" olarak tanmland. znde ayr olan her iki kesimin liderleri fiziki tasfiyeye uradndan, cemaatler devletten kserek kabuklarna ve yeraltna ekildiler. Devlet her iki kesimi ezerken, 1925-1928 arasnda ilk krlma noktasn yaad. Bu krlma noktas, 1937'lerde Anayasa'ya konan laiklik ilkesiyle giderilmeye allrken yeni bir alternatif oluumun zeminini de 1940'larda yaratm oldu. 1919'da Trkiye ve Msr, 1925'te Suriye milli de-mok-ratik devrimlerinin ykseli dnemleri, ierisinde slami hareketleri da barndrarak Trk ya da Arap kimliklerinin n plana kmasna tekabl eder. Gzlemlenmelidir ki; 1936'ta Msr burjuva liberalizminin iflas ve Trk burjuvazisinin 1940-50Terdeki liberalizminin baarszl,slami akmlarn kabuklarndan kp; ykselie ilk admlarn atlarnn da tarihidir. Burjuva rasyonalizmi, slam'n "pir- pak olma ve arnma" arsna dayanacak gte deildi nk. 561 I i1 Msr'daki ihvan'm, Trkiye'deki slami sylemlerin (Krt ayaklanmalar biimde ya da frkalar yoluyla), 193CM0 arasndaki faizme zenenler karsnda, kitlelere sempatik gelmesi - ve uzun erimde baar ansnn yksek olmas daha mantklyd. Ama ayn zamanda gerek Trkiye gerekse Msrl ve gerek Filistinli slamc kesimler, yer yer iktidar yanls politikalar (Nur Taleb eleri'nin DP ve AP'ye destek vermeleri, Msr'da Ihvan'm Kral Faruk'a destei) zaman zaman Almanlara gz krpmalar (Msr ve Filistin'de) zaman zaman ngilizler ve flrt edileri (Msr'daki ihvan) ile btn bu kesimlerin ilerici hkmetler ile sosyalist dncelere kar ortak tutum allar dikkatten kamamaldr. Bu nedenle Msr'da Nasrclk Suriye'de Baaslk, Trkiye'de Kemalizm fikriyat iktidar olduunda gdk ve arpk burjuvazinin liberalizmi ile slamc dnceyi epeyce gerilettiler. Bu da tarihi bir olgu olarak bir kenara kaydedilmeli. 1925'te eyh Said,1930 Ar ve 1937 Dersim Krt ayaklanmalarnda, Menemen ve Konya dinsel olaylarnda ilk krlma noktasn yaayan Trk iktidarlar, 1970-80 arasndaki iki askeri darbeyle Aydnlanma dnemini kapatrken, 1961 Suriye-Msr birlemesinin olumsuz sonularnda ilk hayal krklna urayan Ortak Arap Evi projesi, 1967 bozgunuyla birlikte tmden iflas etti. 1967'de Araplar byk bir bozguna uratan srail Savunma Bakan Moe Dayan, Arap ynetimindeki Dou Kuds'e ayak basarken, " bugnden byle inanmayanlar da artk dine inanmaladr" diyerek toplumlarn ani ykseli dnemlerinde de dini duygularn 562 ykselebileceine bir rnektir. Buna karlk 1967 bozgunu, Arap dnyasnn, ani felaketlerin de dini gelimelere uygun zeminler yaratabileceini kantlad. Kbrs igalinde koalisyon orta MSP'nin Trkiye'deki slami gelimeye katks nedir? Ya da Hindistan'a yenilerek Benglade'i kaybeden Paktistan'da Ziya l Hak'n darbe yoluyla eriat getirmesinin maddi zemini ne idi Bunlarn aratrlmas da gerekir. Msr iin u kadar sylenebilir: 1967'de srail nnde bozguna urayan Arap dnyasnda, zellikle Msr'da ilk kez slami gelime iin uygun bir zemin dodu. nk, hi uygulanmayan "sosyalizm"in bozgundan sorumlu olduu varsayld. nk uluslararas gerici glerin darbesini yiyen Arap miliyetiliinin de bozgundan sorumlu olduu dnld. nk liberalizm (Trkiye'de DP, AP, ANAP; Msr'da Sedat) Nasrclk, Baashk ve Kemalizm'e bir alternatif olarak yeniden ortaya kt. Bu karmaa ortamnda slam, o ana kadar baarsz-kalm rejimlerin Ortadou apndaki alternatifi olarak belirdi. Ama dini ykseli, sadece kendini slam kktendinciliinde (Trkiye'de MSP,RP, Nurcu, Nakibendi, Sleymanc ve Fetullahlar biiminde, Msr'da ihvan ve sonralar Cihadc cemaatler) somutlatrmad. Dini radikalizmin dier yz Lbnan'da Hristiyan Maruni cemaat ovenizminde; Trkiye'de Sivas, orum ve Kahramanmara Sunni-Alevi atmalarnda da kendini gsterdi. Hem de milliyeti fikirlerin inie getii 1970 ortalarnda. Bu noktada sadece slamclar iin "Mslman Kardeler ( dier adyla ihvan)" deyimi yerine "Snni ihvan, Alevi ihvan , Maruni ihvan , Hristiyan Falanjist ihvan, ia ihvan, 563 Kpti ihvan ve Drzi ihvan..." deyimlerini de kullanmak da mmkn, (age) Bu ynyle aldmzda Nasr modelinin iflas, sadece bir ynetimin deil Arap milli modelinin k, Ecevit modelinin k de M. Kemal ile balayan inkarc Trk milliyeti modelinin k anlamna geliyordu. Bu bolukta ,aslen Arap ve Trk bnyelerine pek uymayan Pakistanl El Mevdudi ile Hindisanl El Nedevi gibi slam dnrlerin kendilerine yeerecek zemin bulmalar pek kolay oldu. Arap milliyetiliinin ncs ve merkezi durumundaki Msr, bu kez, kendi kartna dnerek kar-devrim asndan, daha sonraki aamada ise slamlama sreci asndan Arap dnyasnn merkezi oluverdi, (age)
7-4-2013
pagina 140 van 148
Dnya, Ortadou ve slam iklimindeki deiimin slam lkeleri zerindeki (zellikle de Msr, Cezayir, Tunus, Trkiye) yanklar dolayszd. Buradaki yank, yansma anlamnda deil, etkileim anlamnda alglanabilir. nk ad geen lkeler, dnya ve slam'daki deiimleri sadece alan basit "alclar" olmadklar gibi, slami cemaatler de daha ncekilerinin birer kopyas deillerdi. Arap lkeleri iin 1967 bozgunu, askeri adan deil ama yakn ve uzak tarihin birikimlerinin patlama noktasna gelmesi asndan bir dnm. noktasyken, Trkiye'de 1980 askeri darbesi ve 1984'te bunun kofluunu ortaya koyan Krt mcadelesi de rmeyi aa karan ayna idi. Toplumlardaki ezilmenin yan sra, etnik ve dini temelde yabanclama ve blnmenin de balagcdr her iki tarih. 564 . Nasrclm ve sosyalist dncenin de gerilemesi anlamna gelen 1967 Arap bozgunu, bizzat Nasr hkmetinin giriimiyle; stelik de bozgunun ertesi gn 7 Haziran'da ve bizzat Msr'n bakenti Ka-hire'nin El Zeytun mahallesinde "Bakire Meryem Ana'mn yeniden grnn kutlama" gibi pek batl inantan medet umdu. Devlet yayn organlar bu "mu-cize"nin haberini verip "Msr/m, Hz. sa tarafndan kurtarlacan mjdeleyecek" kadar aptallk gsterisinde bulundular. Artk din, kendi tahta geip egemenliini yaymaya balamt. Sadece sradan insanlarn beyni deil, bozgun sonrasnda dini bir moral arac olarak kullanmak isteyen yneticilerin de beyinleri de "ilahi bir tahakkm" altndayd artk. Tam da bu ortamda, 1968 Kasm'nda lkenin en gelimi kentlerinden biri olan skenderiyye'de dini cemaatlerin zuhur edii rastlant olmasa gerek. Yine bylesi bir ortamda Nasr'n ardl olarak seilen Enver Sedat, slamc cemaatlerin 1960'larda tutuklanmasn byk bir hata olarak aka telaffuz edebildi, (age, 4 Eyll 1992) Bu kadar da deil; Enver Sedat, yine bylesi bir ortamda, her naslsa ilk adlarndan birinin Muhammed (Hz. Muhammed'e gnderme olarak) olduunu kefederek, ynettii devletin "bir man devleti, kendisinin de bir mmin" olduunu belirttikten sonra, Msr Anayasas'na "slam eriat, yasamann ana kaynadr" ibaresini koydurarak, o dnemin yasama organ durumundaki ttihad- tiraki (Sosyalist Birlik) Meclisi'nden, kendisine "Altnc Halife" unvann verilmesini (age) isteyecek kadar dine taviz verdi. 12 Eyll cuntasnn ba Kenan Evren ise, bu kadar 565 ak yrekli davranmad. Ancak ynetimi boyunca gezdii her iUle ve kyde ayet ve hadislerden paralar okuyarak Trk-slam sentezine uygun davranlar iine girdi. Alevi kylerine camii yaptrma mecburiyeti koyacak, Alevi ocuklarn Snni tarikatlerin eline ya da mam-Hatip okullarna teslim edecek, Hac'a giden ilk Cumhurbakan unvann alacak, aznlk okullarna bile mecburi din dersi(slarrtiyet) koyduracak kadar ileri gitti. Sng zoruyla kabul ettiren 1982 TC Ana-yasas'na ise "Kutsal Trk Devleti..." ibaresi koydurulup Trk-slam sentezi pekitirildi. Sosyalistlere kar tarikatlere' taviz stne taviz verdi. Bu arada biimsel ynden, Trban gibi bo ve aslnda ok gereksiz yasaklamalarla "laiklik"i korumaya alt. Sedat dneminde ttihad- tiraki krssnden "ba dmanlarmz srasyla solcular, Kiptiler ve Ya-hudilerdir" konuan "Mmin Bakan"a yakn kiiye karlk, Evren solcu ve devrimcileri yldrm hzyla idam ettiriyor; bu arada "asmayacaz da besleyecek miyiz?" trnden laflar ediyordu. Tunus'ta ise ayn grevi Hadi El Nuveyra ve Muhammed Mzali hkmetleri stleniyorlard. Sedat, Suudi Arabistan'a yaklatka Ihvan'a tavizler verirken, ihvan da Sedat'n "liberalizm ve Bat'ya alma" ynndeki hemen her admn destekliyordu. Bu arada petrodalar bankalar (Faisal Finans, Al Baraka vb) da Msr'da ube stne ube ayorlard. Evren de tarikatlerin desteine mazhar o^rken, yurtdndaki din adamlarnn Rabta'dan maa almalarna izin.veriyor, gizli kararnameleri Faisal Finans ve Al Baraka gibi bankalan Trkiye'ye sokuyordu. Tunus'ta "laik" Burgiba, Komnistlere kar 566 ardndan M. Mizali'yi babakan yapt. Suriye'de ise "laik ve Alevi" Hafz El Esad Emevi Camiinde "Snni Mslman" oluverdi. Tm bunlar Bat'ya alma ve liberalleme siyasetleri erevesinde gerekleiyordu. Bylece slam ynetimlerinde (zellikle Pakistan, Trkiye ve Msr'da) dincileme ile toplumsal yozlama birarada yryordu. Bu da slami cemaatlerin iine yaryordu. Nitekim, gerek 1970'ten sonraki Msr'da gerekse 1980 sonras Trkiye'de slami cemaatlemenin yan sra yayn organlarnda artc bir art vard. Sosyo-politik Bir Yaklam Max Weber "sosyolojide, 'yazkt' demeye gerekecek bir ey yok" der. Acaba? Determinist adan baklrsa kabul grebilecek bu gr, diyalektik olarak da etki/tepki yasasna girebilir. Yine de Bat toplumlaryla Dou toplumlarndaki gelimeleri daha zgn bir zeminde incelemek gerek. Szgelimi Bat'daki fikirsel geliimin eitli evrelerindeki siyasi dnce ekollerine bakacak olursak, "iddet/zor/ terr" olarak tanmlanabilecek eylemlere, byk siyasi grlerin (marksizm,anarizm, nihilizm, bakuninizm vs) elik ettiini grrz. Buna karlk, Dou toplumlarnda ayn fiillerin din olgusuyla zdeletirilip akland gze arpar. Bu Trkiye, Arap dnyas, Pakistan, ran'da slam; Lbnan'da Hristiyanlk; srail'de Yahudilik olarak tecelli etmektedir. Neden? nk Avrupa'daki Hristiyanlk, Aydnlanma a'nda doygunluk derecesinde kkl bir eletiriye urad. yle ki, burjuvazinin yeni retim ilikilerine 567 uygun bir yaplanma iine girerek Kilise'den bamsz felsefi ve siyasi yol
7-4-2013
pagina 141 van 148
tutmasna olanak verdi ki, ounlukla burjuvazinin bu siyaseti ve felsefesi, Hristi-yanlk'a kar bir sylemdi, incil'deki metinlerden Hz. sa'nn szlerine kadar hemen her kutsal ey tartma konusu oldu. Bylece Hristiyan syleme kar, eitli siyasi dnce ve felsefe akmlar, toplum ve fikir mcadelelerinin laik alternatifi oluverdiler. Oysa Ortadou toplumlarnda slamiyet'in bylesine bir kkl eletirisi olmad. slam'n ilk dnemlerinde komnal bir yaam tarz neren Karamiti'ler, geride kalm ilkel komnal toplum zlemiyle hareket eden Harici'ler, tihad dnemi imamlarnn grleri, Osmanl toplumunda eyh Bedrettin sylemi ile Arap ve Trk aydnlanmasnn tm, aslnda Kur'an nass'lar iinde kalm yorumlard. Yani Kur'an metinlerinin erevesini aabilmi deillerdi. Olsa olsa geleneksel kurumun izdii emberin bir ya da iki adm tesine taabilmi tihad'lard. Kald ki toplum, tmyle slam'n glgesinde yayordu. Ykseli dnemlerinde, aklcla arlk veren bn Rd, Farabi, bn Haldun gibi slam alimleri ktysa da, gerileme dnemlerinde "terr ve zorbalk" her zaman kendine bir uygulama zemini buldu. O kadar ki slam kurumlarna kar bakaldran radikal grup, cemaat ve kitleler, vahi biimde bastrld, (age) Trkiye, Mustafa Kemal ile birlikte Osmanl ynetiminden grece demokratik dzene geii, Imparatorluk'un kne denk den en sancl bir dnemde yaad.Bunun doal sonucu olarak din, Kemalist ynetim tarafndan "kmseme ve aalama" ile zdeletirildi. Ksa vadede Trkiye bunun yararn 568 grd; ancak Arap lkeleri, emperyalizmin oyunlar sayesinde slam ncesi Cahiliyy e dnemine benzer bir ortamda yalnzla terkedildiler. Yzyllar boyu kendilerini yneten Osmanl, kendi kabuunu ekilip; sadece Anadolu'yu kurtarmakla meguld. Arap milliyetilii koskoca Arap alemini birletirecek bir ileve sahip deildi henz. Bylece ortada kala kala slam'n kapsayc (en azndan grnte) emsiyesi kald. Bu ortamda baz fikir prltlarnn ortaya kmasyla birlikte, "her yerde hazr ve nazr slam" adna terr kullanlmas da kanlmazd. rnein Osmanl, Anadolu'da tarihe gmlrken kendi kar iddetini de iinde getirmiti: Kemalist hareket. Ya da ttihad Terakki'den Kuvay-i Milliye'ye uzanan jakoben bir izgi. Bu arada slam teokrasisinin toplum iindeki dokular, Osmanl sonras Arap lkelerininin kltrel ve toplumsal yapsna egemen olurken, modern Arap dnyasn igal eden emperyalistlerle ortak bir noktada bulumu oldu. Kukusuz Osmanl mparatorluu deminde beliren gdk Arap burjuvazisi, ne yeni retim ilikilerinde he de yeni bir felsefede nclk yapabilecek gteydi. Toplumdan bylesine soyutlan, Bat uygarl ile (siyaset, felsefe ve fikir akmlaryla birlikte) slam uygarl ile arasnda giderek alan mesafeyi kapatacak durumda olmad gibi, slam uygarlnn olumluluklaryla Arap milli kimlii arasndaki balanty da kuramad. Osmanl Halifelii yerini modern Trk Cumhuriyeti'ne brakrken, M. Kemal grnte slamiyeti milliyet ile yani dini, ulus ile deitir^. Ancak hem kendine (daha az oranda) hem Arap ulusuna (byk lde) nesnel bir zarar da dokundu. nk Trkiye; kabile, airet ilikileri te569 melinde orta yerde duran muazzam bir "Cahiliyye "deryas" ile kuatlm "milli bir ada" gibiydi. Arap birliinden sz etmek yerine, Arap mmeti'nden sz edilebiliyordu. te yandan Osmanl Halifelii, slam . "bayra altnda" blgesel paralanml da pekitiren bir rol oynad.. Bunun doal bir sonucunu yakalayan smrgeci gler de ada "Bat uygarl" bayra altnda blnmle ebediyet kazandrmak istediler. Arap burjuvazisi, hem slam hem de adalk adna yanl olan her iki bayra kapma yarma girerek, slam ve smrgecilikle kutsanm blnmlklere siyasi biim kazandrd; Arap corafyasnda 20 kadar devlet ve devletik kuruldu. Grld . gibi, Aydnlanma denkleminin bir tarafnda hep slam vard. te yannda taht kurmaya hazr olan ise smrgeci Bat'yd. Bylece Arap dzeni, ( ne kadar laiklik ve demokrasiden dem vurulursa vurulsun) z itibaryla dine dayal bir teokratik bir rejim olarak kalrken, ok eski slamiyetin birletirdii Arap dnyas paraland; eski slam uygarlklarnda neredeyse tabanda bir gelenek halini alan ynetime kar bakaldr grenei silinmeye yz tuttu.(age) Yukarda belirtilenlerin nda u sylenebilir: Trkiye'de son zamanlarda treyen Neo-Osmanllk iddia edildiinin tersine, birletirici olmak yerine blgesel paralanmlklar getirebilir. Ayrca zaten zmni anlamda Bat'ya dayanarak blgesel yaylmacl da ieren Yeni-Osmanllk smrgeci grlerle slam'n bir sentezi olmaktan te bir anlam tamaz. Bu yzden denilebilir ki; Arap Aydmlanmas'mn azami dzeyde yapabildii ey, Ortaa'daki Ka570 ramiti'ler ve Mutezile'ler ile slam alimlerinin ti-had'larnn .asgari program kadardr. Eski Yunan, Hint, Fars ve Sryani felsefeleriyle tanp etkilenen slam tihad'n, "Kur'an' yaratmak, aklc vahiy" konularndaki ileriye dnk tezlerini sadece fikir altrmalar olarak alglamak yerine, toplumsal/ulusal tezlerin tartlmas olarak alglamak daha yerinde bir davran olur. Aslnda bu kapnn kapanmasyla slam'n gerileme ve k dnemleri arasnda, yine slamiyet'in yayl ve k dnemlerinde srekli bavurduu zorbalk/iddet unsuru arasnda sk bir balant vardr. Yukarda saylan nedenlerle, Bat'daki iddet olgusuna elik eden siyasi ve felsefi akmlar, Dou toplumlarnda dini kendine korunak yapt. nk genel toplumsal dzenler, dinden bakasna kaplarm amadlar. Bunun doal bir sonucu olarak da, slam dnyasnda, "iddet, zor ye hatta terr", tihad ve diyalog kaplarnn kapal olduu toplumlarda, yepyeni bir tihad trevi ortaya kt.(age) Sadece bu kadar da deil; din katkl liberalizm, din katkl sosyalizm, din katkl milliyetilik ve hatta din katkl marksizm.....de
7-4-2013
pagina 142 van 148
gndeme geldi slam lkelerinde. nk zellikle Arap Aydnlanma dneminde, slam dier fikir akmlar arasnda sadece bir akm olarak belirmedi. Tersine, belkemiini tarihin derinliklerinde kllenmi toplu bilincin halk ideolojisinin oluturduu toplumsal bir doku olarak da kald. yle bir doku ki, yneten de ynetilen de ondan taze kan alabiliyor ve hayatiyet bulabiliyor; mevcut siyasi iktidar da toplumsal ilikiler de onu ayn zeminde ve birlikte tayabiliyorlar. Bu dokuyu sadece slam'da 571 aramak da doru deil; daha tesine giderek yani slam ncesi Yahudilik ve Hristiyanlk'n k ge-rileyi dnemlerinde halk, klelie ve zulme teslim olmaya ynelten isyanc/devrimci halk menkibel erine kadar uzanabiliriz, (age, 11 Eyll 1992) Din ve Demokrasi Siyasi zorbaln (resmi ya da sivil, rgtl ya da bireysel) slam lkelerinde din ile kamufle edilmi olmas veya siyasi iddetin dine snmasnn en nemli nedenlerinden biri, bu lkelerde demokrasi geleneinin yokluudur. Kukusuz, biz sadece serbest piyasa sisteminin ne srd burjuva demokrasisinden sz etmiyoruz. Kald ki demokrasi sadece kapitalist sistemin, daha doru ifadeyle serbest piyasann olmazsa olmaz (sine qua non) deildir. Ayn demokrasi yokluu, Ortaa Avrupas'nda Kilise ile zorbalnn (dini terrizm) da nedenidir. Papalk ile Krallk tahtlar arasndaki ittifakn doruk noktas, "lahi hak" adna halka uygulanan diktatrlk, bask ve zulmde so-mutlayordu. lahi talarn her mcevheratnda insanlarn eti, kemii ve.kan vard, incil'in dili ise sadace ruhban snfnn konutuu, buna karlk halka yasak olan Latince idi. nk halk, "Allah'n kelam"m (ruhban snfna gre) aza almaya layk deildi. Alman Luther'in ruhbanlk pelerinini yrtyla balayan reform hareketi, liberal ekonomiyle sonulanrken, yaamn dnyevi yan n plana kt. Bununla birlikte Hristiyanlk kendi iinde eitli kanatlara ayrld. Bir ksm, maddi hayattaki gelimeleri grmemezlikten gelerek "bu gelimelerin zaten ncil'de var olduunu" ileri srd. Kimine gre ise bu ge572 meler kyamet alametleriydi. Bu sonuncusu, kkene dn "tek kurtarc yol" olarak ne srd. Bununla birlikte Hristiyanlk, toplum iindeki bireylerin genel vicdanna dnerek liberal demokrasi erevesinde mcadele eden fikir akmlarndan sadece birini oluturdu. Daha sonraki dnemde Hristiyanlk komnist ve faist ideolojiler tarafndan ideolojik bask altna alnacak oranda geriletildi. Faizmin Avrupa'da bitii ve Kruev'in Sovyetler Birlii'nde iktidara geliiyle de yeniden kendini toparlamaya balad. Ancak kurumsal olarak halklarn hayatna girme arsnda bulunmad, (age) Bu iin bir yandr. te yandan Kilise; spanya'da Franco faizmi, Portekiz'de Salazar diktatrl ve Latin Amerika'daki despot dzenlerle ittifak iinde demokrasi tekerleini geriye evirmeye alt.Buna ramen, halklarn demokrasiye doru atlmlarn nleyemedi. Oysa slam lkelerinde gelimenin seyri daha bakayd. Osmanl mparatorluu'nun egemenliine yer amak iin kanl diziler halinde ke giden Arap islam devletlerini be yzyl boyunca boyunduruu altna alan Osmanl'nn tahakkm iin bavurduu asl adreste ise bask, zulm, despotluk ve zorbalk ve terr vard. Hem de slam adna. Bu da dinlerin toplumsal tarihinin bir cilvesidir. nk Dou'daki slam, Bat'daki Hrstiyanlk'n ok ynl kartdr. Burada unutulmamas gereken bir nokta daha var: Demokrasi yokluu, Arap devletlerinin, slam adna onlara hkmetmeye giden Osmanl'nn nndeki yklnn nedenlerinden biridir. Ayn denklemi, bu kez, Osmanl'nn dier halklar tahakkm altna ald yzyllar boyunca grecektik. 573 Blnmlk deolojisi ve Kltrel Blnme slam lkelerine genel bir bakta; din, teknolojik gelime, sosyalizm ve milliyetilik gibi kavramlar bi-rarada bulmak mmkn. Msrl dnr Gali kri, bu kavramlar "ayn anda hem var olan hem de olmayan kavramlar" olarak tanmlayarak una iaret eder: "Olan ve olmayan, toplumsal tarihsel bir ilemde ykma ve yapma gibidir. Sadece iktidara bal deildir. Ayn zamanda btnsel toplumsal/kltrel bir ina olaydr. Nasrc Msr, Birleik Suriye, Devrimci Cezayir ve benzeri lkelerin neredeyse topyekn radikal slamc akmlarla kuatlmasnn siyasi liberalizm denilen eye tekabl etmesi ilgintir. Arap toplumlarndaki bozgun, dinin yokluundan deil, tersine sosyalist yntem ile ulusalc fikirlerin toplumsal dokuya ileyememi olmasndan kaynakland. Siyonizmin Arap lkeleri karsnda esas zaferi, bozgundan sonra Arap rejimlerinin birbirine benzer yanl eye ynelmesiyle balad: Dine dn, li-baralizme dn ve Bat teknolojisine dn. Burada ilk byk paralanma yaand. kinci byk blnme ise, 1967 bozgununa ramen eski toplumun olgularna yapanlar ile dinsel, teknolojik ve liberal alternatiflere ynelenler arasnda idi. Ancak ikinci blnmenin ilkinden yntem olarak fark, birincisinin eski ile yeni arasnda blnmesine karlk; ikincisinin znde eski ile eski arasnda blnm olmasyd. O kadar ki, eski sosyalizm ve ulusalclk kavramlar yerine slam, demokrasi ve uygarlk (Bat'daki iki kavram olarak) arasnda kavramsal denklemler kuruldu.Somutlarsak Abdlnasr, yeni deerler adma Arap dnyasnn ilk 574 blnmesine neden olurken; Enver Sedat o dnemde 'yeni deerler' diye anlandnlan ancak bir sonraki aamada eskimi deerlere dnen, Nasr'n yaratt deerlerden uzaklama adna ikinci blnmeye yol at. kinci blnmenin balangc 1967 askeri boz-gunuyla balarken, 1970'lerin ortasndan itibaren srail ile uzlama ve da alma siyaseti temelinde sona erdi. Burada
7-4-2013
pagina 143 van 148
nc blnme yaand: Sedat'n 1978'de srail'i ziyareti. Bylece Arap devrimi, kendi iinde tad kar devrimi Sedat'n kiiliinde somutatrarak, kar hamle yapt. Bu dnem Arap dnyasnn toplu intihar dnemi olarak da adlandrlr ki; slam, liberalizm ve teknoloji lsnn k noktas saylr." (El Vatan El Arabi, 5 Haziran 1992) Bu hamle nasl balad ve kuvvetini nereden ald? Dzen yanls muhafazakr, Arap-slam tezinin savunucularndan nl yazar Tevfik El Hekim, 1983 balarnda Msr ve Arap dnyasnn nl gazetelerinden El Ehram gazetesinde yaymlanan "Allah ile Sohbetler" bal altnda bir dizi kaleme ald. Fakat lkedeki Fetva kurumunun nde gelen din adamlarndan ve Sedat ynetiminin Vakflar Bakan eyh Muhammed Mtevali El Saarawi, "Allah sadece peygamberlerle konuur, sradan insanlarla deil" diye aklama yapnca, camii ve mescidlerdeki mminler arasnda kyamet koptu. Gazeteye ylesine tepki gsterildi ki, dizinin bal "Kendimle Sohbetler" olarak deitirildi. Nasr yanls ve Sedat kart Muhammed Hasaneyen Heykel, Gazab Sonbahar adyla ngilizce yazp yurtdnda baslan bir kitabnn baz blmlerini El Ahali adl muhalif bir Msr gazetesinde yaymlaynca, ynetim ayaa kalkt ve yazan mahkum 575 etti. Dzenle slam adna konuanlarn demokrasi d ortak hamlelerinin balangc saylr her iki olay. Aslnda ilerlemeci ve demokratik dnceye kar dzen ile slam'n ortak hamlesinin tarihi daha eskiye dayanr: 1970'lerde ise Arap aratrmaclarndan Muh-yeddin Bin Arabi'nin Mekke Ftuhatlar adl kitab, devlet basm evlerinden birinde baslp piyasaya srlnce kzlca kyamet koparld. nk sekiz yzyl nce Mekke'de doan bir slam ahsiyetinden nesnel bir dille ve ilk kez ilahi bir sfat kullanmadan sz edilmiti kitapta. Yine nl Msrl yazar ve dinde reformu savunan Taha Hseyin'in Cahiliyye iiri adl eseri, bizzat Msr Halk Meclisi, tarafndan "kafirlik alyor" gerekesiyle toplatld. Yine Abdurrahman Bedewi, Mamda Ateizm (Kafirlik) Tarihi adl eserinde bir tanrtanmazn adn simgesel olarak aklad iin, yine saldrya urad. Benzer biimde Arap Dilindeki Fkhn nsz zerine adl eseri de sansre takld. Trkiye'de ise 1950-70 arasnda Kemalist yazar Cemil Sena'nn Hz. Muhammed 'in Felsefesi ve Tanr Fikrinin Evrimi adl kitaplar, yazar bizzat aklc bir mslman olduunu srarla savunmasna ramen, "kafirlii yayc eserler "olarak damgaland. 1980'lerde slam'a esasl eletiriler ynelten Turan Dursun'un; sulama, karalama, tehditlerden sonra ldrlmesini hi saymyoruz. Tm bunlar, kaynan slam'dan alan yneten ve ynetilen (iktidar ve sivil dinsel kurumlar) arasndaki ortak bir zihniyetin sonucundan baka bir ey olamaz. Yasa dna kmak ile slam nass'lar dna kmak; kanunlar ihlal etmekle dinsel kurallar ihlal etmek arasnda fark olmadn gsteren tipik olaylardr bun576 lar. (age, 26 Haziran 1992) nk dzen, gcn slam'dan alyor ve slam adna konuarak "ilim ve iman devleti" slogann ileri srdke, slamclar daha fazla oranda Sedat' destekliyorlard. Sedat iki elikili noktann ortak yzyd: bir yandan Selefi geleneine yaparak din, rf, adet ve anane ile slamiyet'e yapmak, te yandan Bat ile Siyonistler nnde eilmek. Bu olgu Trkiye'de Nakibendi tarikat mensubu ilk cumhurbakan ve Amerikan hayran Turgut zal'da cisimleti. Nicelik farkyla daha deiik bir trevini ise Libyal Kaddafi'de gzlemleyebiliriz. Sosyalizm ile kapitalizm arasnda "nc Devrimci Yol"u seerek Kzl Kitap'a karlk Yeil Kitap yaymlayan Muammer Kaddafi, "Suudi Arabistan'daki Kur'an sahtedir, gerei bizdedir "diyerek kendi lkesindeki ulemaya tefsir ettirdii Kur'an'm basm ve dnyann drt bir yanna datm iin cmerte para harcad. ktidar mcadelesi nedeniyle slamclara kan kusturan Kaddafi, bizzat "halkn maml"na soyundu. Krfez Sava'nda ise Saddam Hseyin, birden namaz kefederek; Irak bayrann stne "Allahuekber" ibaresini yazdrd. Ama her ikisi de, Bush yerine Clin-ton'un seilmesini, havaya kurun skarak kutlayp Washington'a kutlama mesaj gnderdi. Ancak sylemleri, Sedat ve zal'inkiler gibi gerici ve Bat hayran kiiliksiz bir sylem deil, grnte devrimci bir sylemdi. Kaddafi, slam ile Hristiylanlk'n kutsal ittifak iin ciddi ciddi uluslararas konferanslar bile dzenleyebiliyordu. Kaddafi, Arap dnyasnda slam ve Bat lehine bozulan Nasrc denklemin son izidir. 577 Islam islam'a Kar Trkiye, Cezayir, Msr, Tunus, Libya, Suudi Arabistan ve benzeri lkelerde yaanan slam' da birbirinden ayrmak gerek. Ad geen lkelerde (her ortama gre) sreleri deiebilen slamc akm ve hareketlerin yokluu, kukusuz slami fikirlerin yokluu anlamna gelmiyor, ihvan hareketinin siyasi sahnede henz grnmemesi, Msr ya da Suriye'de slam fikriyatnn olmamas anlamna gelmedii gibi; laiklik ilkesine uygun olarak Halifeliin kaldrlmas, tekke ve zaviyelerin kapatlmas, hatta 163. madde uyarnca eriat yasann konulmas da Trkiye'de slamc dncenin yokluu demek deildi. nk toplumlarda byk aidiyetler ve kk aidiyetler olgusu vardr. nk toplumlarn hafzalar ve bellekleri vardr. Ancak bir halkn ya da ulusun hafzas, mutlaka yneticilerin siyasi tarihi anlamna gelmez. Tersine halkn/halklarn ortak tarihi demektir. zerinde yaanlan topran , paylalan ve kullanlan deerlerin, kltrel birikimin, yaratlan sanatsal faaliyetlerin, retilen dncelerin, ahlakn ve estetiin tarihidir bu. (age, 24 Temmuz 1992) Szgelimi Hitler faizmi srasnda Avrupa halklarnn en korktuklar eylerden biri de, tarihi eserlerin, barbar Nazilerin elinde yok olmasyd. Bu toplumun ortak hafzasn karp mahvetmek gibiydi. Bu balamda toplumsal bellek, yazlm bir ya da ciltler halinde derlenmi ansiklopediler deildir. Bu bellek, zaman tnelinden gemi anonim trklerden
7-4-2013
pagina 144 van 148
ve artk bir folklor halini alm krsal lirik airlerden yeni yaplan modern bir filme kadar uzanan duygu ve dncelere hitap eden her eydir. 578 Ayn zamanda ortak bellek, olaylar dizisinin yaratt birikimin toplumsal akln i szgecinden arta kalan tortusudur ki; yaam devingen olduundan, sadece canl tarih ksm aklda kalabiliyor. Canl tarih, ayn zamanda halklama ve uluslama ya da mmetleme srelerinde, egemen gler tarafndan kamuoyu deilse bile ortak "toplumsal dler" adna datlp si-likletirilmeye allr.Bu da, toplumlarn canl tarihlerini unutmasn hedefler ki, bir yerde tarih sahnesinde kimliksiz ve kiiliksiz braklmakla edeerdir. Burada slam'n imdada yetitiini grrz. Ulusal kimlii yok edilmeye allan Krtlerin, kendilerini slam ile ifade etmeleri ve feodalitenin yan sra tarikatlar ve medreseler yoluyla varolma mcadelesi vermeleri, bu bakmdan anlamldr. Fakat boluu dolduran slam fikriyatnn da sadece tek tip olduunu sylemek hata olur. Kurumsal slam yani iktidarn slami ile halkn slami arasnda, yneten ile ynetilen arasndaki kadar byk bir mesafe vardr, (age) nk slam, kitlelerce paylalan bir ideoloji olarak, toplumsal bellek'in bir akmnda istikrar kazanmaz. Tersine ok yzer gezer bir zellik gsterir. Dolaysyla toplumsal deiim ve dnm srelerinde, denklemin nemli bir yamn oluturan ilerici/ devrimci (Aydnlanma) akmlar, (Nasrclk, Kemalizm vs) slam lkelerinde toplumsal dzeyde pek ekici ve kuvvetli olmalarna ramen (retim ilikileri balamnda ve ekonomik anlamda ) fikirsel dzeyde clzdrlar. slam'n, byk altst olu dnemlerinde (yengiler ve yenilgiler) yeniden ortaya kmn bir nedenini de burada aramak gerek. 579 Bylesi altst olu dnemlerinin bir zellii de udur: Fikriyat olarak halkn gzndeki slam ile resmi islam arasnda kpr kurabilmek iin, "dini reform / dinde slahat" abalar gndeme gelir ki Msr'da Mu-hammed Abdu, Muhammed Halefallah, Ali Abdrrezzak, Halid Muhammed Halid, Emin El Huli fikriyat ile Trkiye'de Sait Halim Paa, Mehmet Akif Ersoy, tarikatlar7 dan (Nurcular, Nakibendiler, Sleymanclar, FetuUahlar) balayp Refah Partisi geleneini ieren slam fikriyat ve Suudi Arabistan'da Selefi Vahabilik'ten sapan El Saud zmresinin gdmndeki slam fikriyat bunlarn trevleridir. Bu fikriyat, kurumsal (resmi) slam ile halk slam arasnda kpr kurmakla kalmyor, bu kpry yerli burjuvazi ile Bat arasndaki szlemelerin meru (ulu-hiyet halesine brnm) yolu olarak da gsteriyor. Bu balamda halk slam, ok derinlerdeki bir deiim isteini yanstan bir ideoloji (toplumsal snfsz toplum topyas) olmaktan kp kurumsal slama dnme srecinde, su yznde gezen amandralar kadar kof ve hafif oluverir. O kadar ki Nasr dneminde "sosyalizmin ok iyi bir toplumsal kurtulu yolu olduu ve siyonizme kar mcadeleden baka bir yol olmad" biiminde fetva verirken, Sedat dneminde "btn belalarn ba sosyalizmdir, srail'e gitmek eriata caizdir" yolunda fetva karr. Benzer biimde Trkiye'de Kemalist dnemde "Atamz, ordumuz, milletimiz, milli birlik ve btnlmz iin" Cuma hutbelerinde halk toplu dua etmeye arrken, Bayar-Menderes-Evren-zal dnemlerinde sylemi fazla deitirmeden, zellikle "Krt asilere" kar milli btnlk vaazlarnn dozunu ykselterek "komnizme kar$ tek 580 yklmaz kale olan slam' tmyle yaamaktan ve hayata geirmekten" sz eder. Benzer hutbe ve dualar Hafz El Esat'n Suriyesi ile Habib Burgiba'run Tunus'unda okutulurdu. Hem de "laik" denilen bu liderlerin kendi adlarna!.. Krfez Sava'nda ise Suudi Arabistan'daki "Kutsal topraklarda Batl askerlerin girmesi, slam asndan caiz" grlecekti. Bu ayn zamanda bir dnemin gerileyi (ilerici devrimci milliyetilik, sosyalizm) srecinde hamle yapan slam'n, kavmiyetilik ile son hesaplamaya girmesidir. Sedat dnemindeki Msr'da bu, Batl gler, liberalizm ve slam ls tarafndan Panarabizmin, zellikle de Nasr milliyetiliinin nclk yapt ilerici yurtsever milliyetilie kar ortak fikri, siyasi ve askeri hamlesinde somutlat. Trkiye'de, 1980'lere kar Atatrklk, Bat ve slam lsnn saldrd ilerlemeci glerden sonra, Krt mcadelesi yine bu lnn ba hedeflerinden biri haline geldi. lgintir; slam, Bat ve Kemalizm; Krtlere kar Trk milliyetiliini savunur oldular. Bu aslnda slam ile Bat'nn, Trk yurtseverliiyle bir hesaplamayd. Yine Sovyetik yapnn kyle birlikte , ykselen iki akmdan biri olan Trk milliyetilii (MHP gelenei) slamc syleme yanama srecinde IDP ve MHP (Muhsin Yazcolu kanad) ortaya kt. slamla birlemeyi savundu. Buna -karlk daha da ykselip iktidara yrmek amacyla slamc akmdan birinin yasal temsilcisi Necmettin Erbakan, ar Trk milliyetisi Alpaslan Trke'in partisiyle seim ittifakna girerek Krtlere kar bir cephe oluturdu. Kafkasya ve Orta Asya'daki cumhuriyetlerin zgn durumu nedeniyle resmi dzeyde Trk-slam akm ykselie getiinde 581 ise, mslman Erbakan slamc ynn trpleyerek milliyeti sylemlerle n plana karak anti Krt tutumlaryla ilerici yurtsever glerle hesaplama iine girdi. Bu noktada, ne resmi devletin slami'ndan ne liberal batclktan ne de emperyalist Bat'dan farkl tutumlar ald. Nitekim Krfez Sava'na bakacak olursak, grnenlerin yan sra, unu saptayabiliriz: Krfez Sava, emperyalizm ile Arap milliyetilii arasnda bir hesaplama olduu kadar, gerici ve ibirliki Arap lkelerinin sk skya sarld slam kurumlaryla, emperyalizme teslim olmak istemeyen Arap milliyetilii arasndaki lmcl hesaplamadr da. Tam da bu noktada halk slami, kurumsal slam'a gvenini kaybederek ilerlemeci milli demokratik devrimlerin, kazanmlarm, kar devrimle (serbest piyasa, yatrmlar, zelletirmeler, Bat hayranl, emperyalizme tmyle teslim olma, da alma, milyoner yaratma vs) silip sprmeye kalkan iktidarlarn
7-4-2013
pagina 145 van 148
(Menderes-Bayar, Demirel, Sedat, Kral Hseyin, Kral Fahd, El Sabah zmresi) tm icraatlarm ve fikri temellerini slam'a dayandrmalar rastlant olmasa gerek. Bu aldatmaca noktasnda ve gvensizlik ortamnda, halk slami (toplumsal zdeki deiim istei) siyasi slam'dan baka dayanacak baka bir ey bulamaz, (age, 10 Temmuz 1992) nk dinde slahat baarszla urad. nk kurumsal slam artk gven vermiyor. nk slam'n ykselii karsnda ilk app kalanlar; sosyalistler, sivil toplumcular ve aydnlar oldu. O aydnlar ki, Amerikanc slam uzman Bernard Lewis'in 5 Ocak 1993 tarihli Fransz Li582 beration gazetesindeki makalesinde belirttii gibi, "kendilerini ncelikle dnyadan ardndan ulusal sorunlardan ve daha sonra faaliyet gsterdikleri alandan da (dolaysyla kitlelerden-FB) soyutlayarak; ok dar, hatta neredeyse da vuramayacaklar kadar cesaretsiz ya da ikircikli davranp fazlaca isel dnmeye baladlar." Daha da ileri bir noktada u bile sylenebilir: Aydnlar, minnack dnyalarnda slam'a hayranlkla bakarak, slamiyet'ten zr dileme noktasna geldiler.Bu sadece fikirsel ve siyasal oportnizmden kaynaklanmyor; ayn zamanda ortal sprp^ gtren akmdan korkmaktan da kaynaklanyor. (Gali kri, age) Hani birileri "gel de slami yaa " dese, "hayr" demeyecekler. slam lkelerinde devrimci sosyalist ya da ilerici milliyetilik iktidara geldiinde, gemile hesaplamasnda, iki snf karlarnda buldu: Komprador burjuvazi ve mtegallibe ile daha alt dzeydeki kk burjuvazi. Bu kk burjuvazi, devletilik ve KiT'lerin olduu, gmrklerde ikame duvarlarnn buhmduu bir ortamda, daha ok bavul ticareti gibi ykte hafif pahada ar yollarla milli kabuunu yrtarak darya almak isteyen "tccar snfn" oluturdu. slami ideoloji zaten buna bir kutsal meruiyet de vermiti: Ticaret sevaptr. Bu nedenle Msr gibi toplumlarda ilk slami hareketler, pratikte ortaya ktklar 1967 bozgunu sonrasnda, emekilere dayanmyordu. Tersine artk kabuuna smayan bir tccar snfna yani zenginlere dayanyordu. Trkiye'de ise, ilk slami oluumun fikri temelde deil de, ticaretin merkezi durumundaki Odalar Birlii'nde Erbakan Hoca'nm bakan seilmesinde ortaya k 583 rastlant olmasa gerek. Bu nokta , ayn zamanda siyasi slam'n halk Islam'ndan ayrma noktasn da oluturur. nk siyasi slam, her zaman denileni yapmaz; kendilerini kabul edecek kitleleri bulamaz.in kts siyasi slam, kendisini kabul etmekten aciz bir resmi slam ile yzyze gelince iki tutumdan birini benimsemek durumunda kalr: Ya devlete ve resmiyete teslim olmak ya da iktidara kar kmak. Genelde slamc akmlar birletirici tek yolun iddet olduu (Msr'daki gibi) dnlrse, siyasi slam'n neden izgi dna kp mevcut nass'lar (kutsal metinler ya da yasalar) ihlal ettii kolayca anlalr. iinden klmaz bu durum, sanlandan daha kar-' maklk ve eitlilik arzeder. nk Bat ile mttefiki yerli iktidar,daha nce ekonomik, toplumsal ve siyasal ynden mahvettikleri eski denklemi, fikirsel dzlemde ortaya sremeyeceklerinin bilincindeler. Bu durumda "ilim-iman" zdeliinde bir denklem kurulmas denenmeye balanr. nk iman, yeni denklemin bir tarafn oluturmuyor; tersine bilim'in yerini alan iman, altn yaldzl bir slogan halini alyor ki, halkn gvendii slam ile siyasi slam kendisine (Bat ve iktidara) cezbedebilsin. Bu durumda her ikisi de kar devrime hizmettir. Dahas; kurumsal slam'a bakaldrma srecine giren siyasi slam'n, kart ideolojilere vurmas murad edilir. Ancak siyasi slam, bozulmu eski denklemde yoktur. Yeni denklemde yer almak iin de zel bir istei ve abas yok. nk kendi kendine yeterli olduunu dnmektedir. slam adna konuanlarn, slamiyet ekseni evresinde dnp dolaanlarn konularnda yetersiz, slam'a yabanc birtakm asalaklar olduu kansndadr. Bununla birlikte 584 gerek kar devrim denkleminin esas yanndaki Bat ile gerek buna pek tene olan serbest piyasa gerekse uluslararas slam, "ilim ve iman devleti, ilim-iman zdelii"syleminde birleebiliyorlar. Olaan baklrsa, Siyasi slam'n halkn vicdan ve bilincindeki zlemlere daha yakn olmas gerekir. Fakat siyasi slam, ( zellikle de radikal olanlar) gelecee ilikin projelerden tecrit edilmi olduundan, tarihsel olarak sistemin zne dokunmadan, Bat tarafndan yaratlm o ucube kar devrimi idam etmekle grevlendirilmitir. Tarihsel ilevi budur. Szgelimi Sedat' kurunlayp ldrd iin idam edilen radikal slamc Halid El slamboli, halkn hafzasnda bir kahraman olarak kalacaktr. nk siyasi slam'n mantnn i bnyesini aan bir eylemde bulunarak ilk iareti verdi. Fakat kuruntunun sisi abuk dald; znde kar devrimi idam eden slam'n, bizzat infaza olabilecei ve pek gerici projelere imza atabilecei Msr pratiinde ortaya kt, (age) Arap dnyasnn tannm din alimlerinden Msrl Dr. Muhammed Ammar, siyasi ve dolaysyla radikal slam kavramn ok iyi aklyor:"Halkn siyasileme srecindeki byk dnemete slami Uyan var. slam esas olarak lml ve orta yolculuk demektir. Bununla birlikte slamc hareketler, gemiten bugne ylesine bask altnda yaadlar ki; radikal slamclar, 'slamiyet'in keskin dileri ve yrtc peneleri' olarak adlandryorum." (El Hayat, 4 Ocak 1993) Amerikan Princeton niversitesi Ortadou Aratrma Enstits profesr Bernard Lewis ise, reformcu islam /radikal islam ilintisini u gzel rnekle aklyor:" Orta Asya'daki mslman cumhuriyetler 585 bloku, artk eskisi gibi deil. Ortadou'daki birok lke tarafndan harekete geiriliyorlar. Suudi Arabistan, kendi pratiine uygun olan slamiyetin en geleneksel ve en muhafazakr tefsirinden yola karak, Orta Asya'da slamln canlandrlmas iin cmerte para harcamaya devam ediyor. Fazla para yardm yapamayan ran ise, bu kusurunu, koyu slamc ve sadk mmin sylemlerle gidermeye alarak ve Orta Asya'ya corafi yaknln da kullanarak; slamiyeti en radikal, en mitilan ve en Bat kart sylemlerle ssledikten
7-4-2013
pagina 146 van 148
sonra bu lkelerde faaliyet gsteriyor. Belli lde u sylenebilinSuudi Arabistan, istemese de, ranllarn iini kolaylatryor. nk laik ve modern msmanlar, genelde ran propagandasna kaplmazlar. Buna karlk geleneksel slami eitim alanlar, ran propagandasna duyarl ve aktrlar. Bylece Suudi Arabistan'n dinsel faaliyetleri, bir anlamda, slamlama srecinde ran'n nerdii yksek dereceli okula gidebilmek iin ilk dereceli okul ya da hazrlk snf konumundadr." (Liberation, 5 Ocak 1993) Sonu babndan, dine atfedilen uluhiyyet (kutsallk halesi) rtsn kaldrdmzda, slamiyet'in anlalmaz gizemli ve korkulacak bir ideoloji olmadn grebiliriz. Yeter ki, biz bu ideolojinin tarihsel, toplumsal ve kltrel kklerini iyi inceleyelim. Kald ki slam, eskisinden ok daha dnyevidir. nk Suudi Arabistan'da uygulanan ve giderek bozulan tarihsel bir gereklik olmasnn yan sra, gnmzde ran'da en radikal biimiyle Sudan'da ise ikisinin ortasnda bir yerde hayata geirilmektedir. Devrimsel adan en iddial konumdaki ran'n 13 yl sonra geldii yere bir gz atalm: Enflasyon oran, resmi olarak % 30 ama 586 gerekte % 50; kira fiyatlar astronomik biimde ykselirken isizlik veba gibi yaylyor. 1977'deki bir ailenin geliri imdilerde yarya indi. Nfus hzla oalyor. Cumhurbakam Rafsancani, karma ekonomiden giderek uzaklayor ve serbest piyasa ekonomisine doru yol almak iin gemile balarn kopartmaya alyor. lk elde % 80 orannda devlet tarafndan kontrol edilen sanayii sektrnn hzla zelletirilmesi planlanyor. (Liberation, 6 Ocakl993) Ayn gazete daha nceki bir makalesinde de, Humeyni tarafndan "kltr devrimi" niteliinde konulan slami kurallarn ve anlaylarn giderek bir ypranma srecine girdiini; zellikle kadnlarn yer yer balarn aarak ve haklarn isteyerek sokaklara dkldklerini, genlerin bat sinema ve kltrne hayranlk duyduklarn, gizlice bu tr eyleri dinleyip seyrettiklerini de yazd. 1990 ylnda Suudi Arabistan'da araba srebilmek iin kadnlarn yaptklar gsteri ve verdikleri dileke eylemi, Suudi ynetimince sert biimde bastrld. Afganistan'n yeni ynetiminde, slami benimsemeyenlere her trl devlet memurluu yasakland. Amerikan Wall Street Journal gazetesine bir deerlendirme yapan ranlnn sylediine gre, "lke bylesine bir yoksulluk yaamad." Sudan ise 1986'dan beri lkede al, isizlii yenemedi. Ne ran ne de Sudan milli meseleye bir zm getirebilirdi. Sudanl slamc lider Hasan El Turabi, slam ve Bat ekonomik sistemlerinin ayn olduunu syleyebiliyor. Pratiklere bakldnda, slam'n, toplumlar nereye kadar ileri gtrp gtrmedii de kolayca gzlemlenebilir. slam, dnyadaki btn siyasi akmlar ve ideolojilerin daha kkl ve daha tarihi bir ben587 zeridir. Ama nitel bir farkllk deildir bu. Hatta devrimci sosyalizm/komnizm gibi gelecee ilikin kapsaml projeleri olan ideolojilerin yannda, miadm doldurmu ve toplumsal ve siyasal projeler asndan iddiasz bile saylr. Burada slam ve Afganistan uzman Olivier Roy'un, Politik islam'n Baarszl adl kitabnda u deerlendirmesine gz atalm: " slam, sosyolojik olarak bakldnda, modern bir harekettir. Ancak iktidar snavnda baarsz kalmtr." (Liberation, 9 Ekim 1992) Deerlendirmenin doruluu konusunda birinci blm iin ayn fikirde deiliz. Modern zamana uymu bir slam'dan sz edebiliriz ki, bu genelde "eriat art elektrifikasyon" olarak sloganlatrlm. Yani Bat uygarlna yetiebilmek iin mevcut tekniklerden yararlanmak. Teknik adan zaten slam, teden beri byle bir eye kar kmamt. Fakat toplumsal kalknmann teknik yn ile ideolojik perspektifi birbirine kartrmamak gerektiini de belirtmeliyiz. Sosyolojik adan modernlik, toplumun altyapsndan ok styapsn yakndan ilgilendirir. Bu ynyle "slam modern bir harekettir "demek, fazla abartldr. Ama u yzeysellie de dmemek gerek: Din halklarn afyonudur. Aslnda Marks, bu zl ifadeyi ok doru biimde kullanyor. Fakat tarihsel bir eksii vard: Marks, zellikle Hristiyan ve Yahudi ideolojilerini inceleyerek bu doru sonuca vard. Ama slamiyet'in zgnln incelemedi. Ayrca din hakkndaki bu zl ifade, zellikle de Feurbach' inceleyen Engels tarafndan pekitirildi. Fakat Feurbach ilkel topluluklardaki aratrma sonularyla Avrupa toplumlarndaki din fikrini inceleyerek bu sonuca. 588 varmt. Oysa Marks ve Engels Dou toplumlarndaki, zellikle slam corafyasndaki din olgusunu byte altna almadlar. Dolaysyla slamiyet ya da din hakknda varlan (halklarn afyonudur) yarg da, biraz Oryantalist yani biraz Avrupa merkezlidir. kinci ey ise, Marks sonras devrimcileri de din olgusu zerinde fazlaca kafa yormadlar. Orta Asya cumhuriyetleri gibi byk bir slam corafyasn Sovyetik yap iine alan Sovyetler Birlii Komnist Partisi'nde, ka teorisyen ve uzman, slam irdeleyip ideolojik olarak rtebildi. Ya Trkiye'de slamclarn karsna kmaya bile cesaret edemedii slam uzman Aydinlanmaci Turan Dursun gibi ka kii kt? Son yllar saymazsak; Trkiyeli sosyalistler, 1930'larm Ke-malistleri kadar bile slam ideolojisiyle mcadele etmediler. Kemalistler "din ile milliyet" arasnda bir tercih yaparak "din yok, millet var" dediler. Fakat Kemalistler sylem ve yntemde byk yanllar yaptlar. in siyasi ynne arlk verip ideolojik yn ihmal ettiler. Basky n plana kardlar. Sovyet arkiyat uzmanlarnn ou, ii gc brakp materyalizm/ idealizm ya da Allah'n varl yokluu gibi daha soyut eylerle uratlar. Dahas, iin kolayna kaarak dini yasakladlar. Szgelimi Arnavutluk lideri Enver Ho-ca'run resmen "ateist" ilan ettii lke, kten sonra youn olarak slamc tarikatlerin kucana dt. Sovyet rneini taklit eden slam lkelerindeki devrimciler de, zgn aratrma yapmadan dine kfretmeyi ve dini kmsemeyi devrimcilik saydlar. Ya da din "halkn afyonudur" kolayclna katlar veya "din iktidar sonrasnn iidir"
7-4-2013
pagina 147 van 148
gibi ertelemeci bir tutum aldlar. 589 nc dzlemde soyut dnrsek, aslnda her ideoloji iin , kandrma (ikna etme ve akl elme ) anlamnda "afyondur" yargsna varabiliriz. nk kitleleri birden coturuyor ve yer yer histeri dzeyinde taknlklara vardrabiliyor. Kafkasya ve Balkanlar'daki etnik atmalarla milli boazlamalar sadece d etkenlere balamak doru olur mu ? Buradan hareketle slamc veya dini syleme kar ters bir almda bulunmak istiyoruz. Tek bana kitleleri harekete geirdii ya da yzyllar sonra iktidarlar alaa ederek slami bir devlet kurduu veya anti emperyalist tutumlar sergiledii iin gnmz slam dncesinin devrimci olduunu sylemek de tarihi adan byk yanlgdr. nk devrim, ayn zamanda styap ve altyapda gerekleen niteliksel bir sramayla, toplumu mevcut durumundan ileriye gtrmektir. Yani ilerlemeci devrimciliktir. Yoksa basit bir ykma ve devirme olay deildir. Aksi taktirde Af-rika'daki iktidar deiikliklerini, szgelimi Panama ve Haiti'deki diktatrlere kar Amerikanc sylemlerle ayaa kalkan muhalefeti, Irak'taki ii ve Krt ayaklanmasn da ilerlemeci devrimcilik olarak adlandrabiliriz. Oysa bu tr ayaklanmalarn hi birinde, zellikle toplumsal ve dnsel adan, daha ileri bir topluma doru niteliksel bir sramann damgas yoktur. Yine Dou Avrupa'daki brokratik kapitalist sistemlerin, youn kitle hareketleri yoluyla yklmas da, ideolojik ve toplumsal adan, ilerlemeci devrimci deil. Tersine devleti kapitalist bir sistemden serbest piyasac bir kapitalist rejime dn vardr. Dou Avrupa'daki toplumlar ilerlememi; gerilemilerdir. 590 Tek basma kitleleri harekete geiren fikirlere devrimci fikirler demek, zellikle ilerlemeci devrimci fikirler demek, yeterli deildir. Aksi taktirde Avrupa'y 20 yl kasp kavuran merkezi Almanya olan faizm de, talya va spanya'da kitleleri harekete geirdi; iktidarlar devirip ynetimi ele ald. ran' zaten saymyoruz. nk kitleler ayaa kakt; ah devrildi, anti emperyalizm ykseldi. Bunlar devrimciliktir. Ama toplumsal ve fikirsel ynden, ran toplumunu, daha geri b}r konumdan alp daha ileri bir konuma getirmemi; tersine ou yerde eski dzenin payandalarn salamlatrm; esasen ran toplumunda gze arpan kkl deiiklikler yapmamtr. Mevcut snflar korumu, daha da kts, mevcut egemen snflara yeni birini; Ruhban snfm (Mollalar), daha eklemitir. deolojik ynden gz ileriye deil, 1400 yl nce kurulmu ve devlet olmann ilk tohumunun atld slam toplumuna dnktr. Aydnlarn, slamclarn ve sosyalistlerin bu konuda daha iyi dnp tartmalar sadece bizler iin deil, Ortadou halklarnn gelecei asmdanda salkl olacaktr. **** 591 PETER ALFORD ANDREWS TRKYE'DE ETNK GRUPLAR Trkler Yrkler Trkmenler Tahtaclar Abdallar Azeriler Karapapaklar Uygurlar Krgzlar , Kazaklar zbekler Tatarlar Balkarlar Karaaylar Kurtluklar Gmenler Dastanllar Sudanllar Estonlar Yahudiler Krtler Yezidiler Zazalar Ossetler Ermeniler Heminliler Arnavutlar Kazaklar Molokanlar Polonezler ingeneler Rumlar Almanlar Araplar Nusayriler Sryaniler Keldaniler erkesler Grcler Lazlar ANT YAYINLARI t mzamanl arya y incilik
7-4-2013
pagina 148 van 148
/ Cihat ve Hizbullah akmlar. SBN-975 7350 05-2 slamc rgtlerin anatomisi, ili II111 || M I hcre rgtlenmeleri, eylemleri, III II11 III I alna tarzlar ve liderleri. li l 11 || I I islamc ykseliin toplumsal, si-9 789757350057 yasal ve kltrel nedenleri? slam radikalizminin anlam. slamclar fundamentalizm! nasl tartyor? slamclar, Bat'ya ve demokrasiye nasl bakyor? Trkiye mslmanlarnn zgnl ve Refah Partisi'nin bilanosu. slamclar ve uyuturucu sorunu. Hem ok gncel, hem zamanlar tesi; hem yakc, hem de kllenmi sorunlar. Dn sorgulayan, bugn irdeleyen, yarn ngren bir aratrma. slamclarn siyasal, eylemsel, kltrel ve ideolojik muhasebesi.__
Haberi Payla Facebook del.icio.us StumbleUpon Google
nceki Konu | sonraki Konu
Konuyu Toplam 2 ye okuyor. (0 Kaytl ye ve 2 Misafir)
Yetkileriniz Konu Acma Yetkiniz Yok Cevap Yazma Yetkiniz Yok Eklenti Ykleme Yetkiniz Yok Mesajnz Deitirme Yetkiniz Yok BB code is Ak Smileler Ak [IMG] Kodlar Ak HTML-Kodu Kapal Trackbacks are Ak Pingbacks are Ak Refbacks are Ak Forum Rules
Benzer Konular
Konu Sait Faik Abasyank - Semaver Sait Faik Abasyank Alemda'da Var Bir Ylan Levent Toprak slamc Sermaye ve Fethullah Glen Cemaati Konuyu Balatan Sosyalist Sosyalist2 Sosyalist2 yk yk Aratrma Forum Cevaplar 0 0 0 Son Mesaj 05-04-2011 23:52 19-11-2010 17:53 15-11-2010 16:57
00:34
-- Trke [ TR ]
Bize Yazin
Sosyalist Kitaphane
Ariv
Kullanm szlemesi
Yukar git
Powered by vBulletin Version Kapal Copyright 2000 - 2013, Jelsoft Enterprises Ltd. SOSYALSTFORUM | Forumstar
7-4-2013

Fayik Bulut - Islamci Örgütler

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fayik Bulut - Islamci Örgütler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 1 van 148

Beni hatrla Giri

Faik Bulut - slamc rgtler - 1

LinkBack 21-02-2011, 01:22

Faik Bulut - slamc rgtler - 1

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 2 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 3 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 4 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 5 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 6 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 7 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 8 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 9 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 10 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 11 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 12 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 13 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 14 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 15 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 16 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 17 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 18 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 19 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 20 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 21 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 22 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 23 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 24 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 25 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 26 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 27 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 28 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

pagina 29 van 148

Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane