Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter

2013, p.2787- 2805, ANKARA-TURKEY

ESK ANADOLU TRKES AISINDAN GERMYANLI (KTAHYA) ARLERN YER VE KTAHYADAK YAZMA ESER KTPHANELERNN NEM* Emek ENMEZ**
ZET Anadolu Seluklu Devletinin dalmasyla Anadolu corafyasnda eitli beylikler ortaya kmtr. Bu beyliklerden birisi de Bat Anadoluda Ktahya payitahtl olarak kurulan Germiyan Beyliidir. 1283 ylnda kurulan Germiyan veya Germiyanoullar Beylii (12831428) ok sayda air ve edip yetitirmitir. Anadoluda Ouz Trkesinin edeb yaz dili olarak ortaya kmas ve gelimesinde Germiyan airlerinin ayr bir yeri ve nemi vardr. ni, Ahmed, Hamzav, Hzr Paa, eyh, Celleddin Ergun elebi, Burhaneddin lyas elebi, eyholu Mustafa, Ahmed-i D, Ceml, Kasm Izr, eyh lh gibi airler 13-14 ve 15. yzylda Germiyanda yetimilerdir. Germiyan Beyliinin bakenti olana Ktahya ehri yazma eserler asndan da olduka zengindir. Bugn iin Ktahyada tane yazma eser ktphanesi vardr. Bunlardan birincisi Ktahya merkezde bulunan Vahit Paa il Halk Ktphanesidir. Bu ktphane Osmanl devlet adamlarndan Vahit Paann Ktahyadaki srgn yllarnda (1809-1811) kurulmutur. l Kltr ve Turizm Mdrl binasnn nc katnda yer alan Yazma Eserler Ktphanesi Trke, Arapa ve Farsa olmak zere ok sayda yazmay bnyesinde barndrmaktadr. l merkezinde bulunan dier yazma eser ktphanesi Belediye Mustafa Hakk Yeil El Yazmas Eserleri Ktphanesidir. 1905 ylnda Ktahyada dnyaya gelen Mustafa Hakk Yeil tarafndan kurulan bu ktphaneye Trkiye ve Trkiye dndan ok sayda kurum talip olmutur. Hatta Chicago niversitesi bu kitapln ak ek karlnda kendilerine verilmesini istemi ama Mustafa Hakk Yeil bu teklifi reddetmitir. Ktahya ilindeki bir dier yazma eser ktphanesi ise Tavanlda bulunan Tavanl Zeytinolu Ktphanesidir. Zeytinolu ailesi tarafndan oluturulmu ve iinde ok sayda nadir eser bulunduran nemli bir ktphanedir. Bu almada Eski Anadolu Trkesi balamnda Germiyanl airlere ksaca deinildikten sonra Ktahya ehrinde bulunan yazma eser ktphaneleri ve buradaki Trke yazmalarn durumundan (say, katalog, eriim imkn vs.) bahsedilerek bu ktphanelerde bulunan (13-15 yy) yazmalar zerinde durulmutur.
*

zerinde baz ekleme ve deiiklikler yaplan bu yaz, TDK ve Trk Dili ve Edebiyat Blmnn ortaklaa dzenledii Uluslararas Eski Anadolu Trkesi altayna (1-2 Aralk 2010 stanbul.) bildiri olarak sunulmutur, sz konusu altayn bildiri kitab henz yaymlanmamtr. bu almada verilen bilgiler, 2005-2007 yllar arasnda Ktahya Dumlupnar niversitesinde grev yaptm dnem ve 2010 yl yaz dneminde (30 gn) Ktahya Ktphanelerindeki yazma eser tetkiklerinden ibarettir. almann esasn Ktahyadaki Vahit Paa, Mustafa Hakk Yeil ve Zeytinolu (Tavanl) ktphanelerindeki Trke yazma eserler oluturmaktadr. ** Dr, KURUMTrk Dili-ada Trk Leheleri, El-mek: fahemek@gmail.com

2788

Emek ENMEZ Anahtar Kelimeler: Eski Anadolu Trkesi, Germiyan Beylii, Mustafa Hakk Yeil Yazma Eserler Ktphanesi, Vahit Paa l Halk Ktphanesi, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi.

POETS OF THE GERMIYAN AND MANUSCRIPTS LIBRARIES IN KUTAHYA FOR THE OLD ANATOLIAN TURKISH
ABSTRACT The Anatolian Seljuk State, several states have emerged after the dissolution of the geography of Anatolia. This is one of the states in the Inner West Anatolia, founded in Ktahya Germiyan state governed. Founded in 1283, or Germiyanoullar Germiyan state (12831428), poet, and whether a large number of educated. Oguz Turkic languages in Anatolia as the emergence of literary writing and the importance of development and has a special place in Germiyan poets. ni, Ahmedi, Hamzavi, Khidr Pasha, Sheikh, Ergun Celaleddin Celebi, Burhan Chalabi Elijah, eyholu Mustafa, Ahmed-i Dai, Jamal, Kasm Izr, 13-14 and 15 of poets such as Sheikh Divine Germiyan century showed activity in the State. What is the capital city of Kutahya Germiyan Principality is very rich in terms of manuscripts. There are three manuscript libraries in Ktahya for today. The first is located in the center of Ktahya Vahid Pasha provincial public library. This library is in exile in the Ottoman statesmen Ktahya Vahid Pasha (1809-1811) has been established. Provincial Directorate of Culture and Tourism building, third floor of the Library of Manuscripts in Turkish, Arabic and Persian writing incorporates a large number. In the center of the other manuscript libraries in the Kutahya a library of Mustafa Hakk Yeil Manuscript. Mustafa Hakk Yeil was born in Ktahya in 1905, founded by Mustafa Hakk Yeil in Turkey and outside the library, a large number of these institutions has been a candidate. In fact, this library is the University of Chicago wanted to give them in exchange for blank check, but refused the offer of the Mustafa Hakk Yeil. The other manuscript libraries in the province of Kutahya in the Tavanli, Tavsanli Zeytinoglu library. Zeytinoglu created by the family and important in a library containing many rare books. In this study, in the context of Old Anatolian Turkish city of Kutahya Germiyanl poets after briefly addressing the Turkish manuscripts in the state where the number of manuscripts and libraries (number, catalog, access, opportunity, etc..) Will be discussed. This is in libraries (13-15 century) manuscripts and their importance will be discussed. Key Words: The Old Anatolian Turksih, State of the Germiyan, The Manuscripts Library of Mustafa Hakk Yeil, The Library of Vahid Pahsa, The Library of Zeytinoglu.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013

Eski Anadolu Trkesi Asndan Germiyanl (Ktahya) airlerin Yeri ve

2789

GR Trkistan blgesinden Anadolu topraklarna eitli nedenlerle g eden Seluklu Trkleri, kurmu olduklar devletlerin resm dili olarak Trkeyi kullanmamlardr. Gerek Byk Seluklu Devleti (1038-1157) gerekse Anadolu Seluklu Devletinin (1077-1307) resmi dilleri Farsa olmutur. Bunun sebebi olarak Trkistan blgesinin siyasi ve etnik yaps ve iktidar sahibi devletlerin resm dilleri gsterilebilir. Nitekim Byk Seluklu Devleti, Samanoullar1 (875-999) himayesi altnda kurulmutur. Benzer ekilde Gazneliler (961-1186) iin de ayn durum sz konusudur. Yakup elebi (II. Yakup) ve lim Adamlarn Himayesi Yakup elebi (II. Yakup/1388-1429) Germiyan beylerinden Sleyman ah (1363-1388)n oludur. Saltanat sresi siyasal mcadele ve alkantlarla gemitir. Yldrm Beyazd Han tarafndan esir alnarak psalada hapsedilmitir. Daha sonra bir yolunu bularak deniz yolu ile ama gitmi o srada burada bulunan Emir Timura iltica etmitir. Ankara Savanda Emir Timur maiyetinde Osmanlya kar savamtr. Neticede Osmanlya eyiz olarak verilen topraklar Timur yardm ile yeniden alan Yakup elebi (II. Yakup) bir nevi Osmanldan almtr. Timurdan nemli lde destek grmtr. Hatta Timur Ktahyaya geldiinde ehrin havasn sevmi bu nedenle burada bir ay ikamet etmitir. Yakup elebi dneminde baslan bir gm sikkede Timurun ad yer almaktadr (Uzunarl 2011: 53). Anadolu Seluklu Devletinin siyasi birliinin zayflamas ile ortaya kan Anadolu Beylikleri Trkeye nem vermi onu resm devlet dili haline getirmilerdir. Anadolu Beylikleri iersinde Trk diline en ok nem veren devlet Germiyanoullar desek ileri gitmi olmayz. Germiyanoullar sadece kendi beylikleri ierisinde yetien air ve ediplere Trke yazmalar konusunda tesir etmemi; dier Anadolu beyliklerine de bu konuda nder olmutur. Hatta Osmanl sultanlarndan II. Murad dahi Germiyan kltr ve edebiyatndan etkilenmitir. Bunun en ak delili sultan II. Muradn Kabusnameyi tekrar tercme ettirme yoluna gitmesidir. Yine Germiyan beyliinden ayrlarak bamsz beylik olan Aydnoullar, Saruhanoullar, nanoullar da Trke yazma geleneini devam ettirmilerdir. Germiyan Beyi Sleyman hn bir halk airine sde yazmas ve anlalr ekilde sylemesinden dolay, ihsnda bulunduu, air eyhnin yazdklarndan bir ey anlamadn sylemesi bir gerektir. Germiyan Beylerinden ah elebi ad ile bilinen Sleyman ah ve olu II. Yakub Bey zamannda, kltr itibariyle Ktahya beylikleri ierisinde birinci sray igal etmitir (Uzunarl 1932: 45). Sleyman hn ilme ve ilim adamlarna verdii nem ze rine Ahmed, Ahmed-i D, eyholu Sadrddin Mustafa gibi devrin lim ve airleri meclisinde hazr bulunuyorlard (Uzunarl 1932: 46). Sleyman hn emri ile Marzubannme ve Kabusnmeyi Farsadan Trkeye tercme eden, hatt Trke hakknda fikirlerine yer verdii Huridnmesini Sleyman h adna kaleme alan eyholu, eserini onun lm zerine damad Yldrm Byezde takdim etmitir. Yine ayn ekilde skendernme adl eserini eyholu gibi Sleyman h adna yazan Ahmed de Onun lmnden sonra eserine Dsitn- Tevrh-i l-i Osman ksmn da yazarak, Yldrm Byezdin olu Sleymn elebiye sunmutur (Uzunarl 1932: 46). leymn hn vefatndan sonra (h. 970 m. 1388) yerine geen olu II. Yakub Bey de babas gibi meclisinden lim ve airleri eksik etmemitir. Sonradan Osmanllar devri Trk Edebiytna temel tekil edecek olan eyholu Mustafa, eyh Sinan, Ahmed-i Di Yakub elebinin lim ve airlerinden idiler (Uzunarl 1932: 51). Buna ilveten Germiyn Beylii hkimiyetini tanyan Ladik (Denizli) beylerinden nan Bey (lm. 1334)in olu Murad Aslann (lm. 1390) emriyle yazlm hls Tefsirinden bahsetmek gerekmektedir. (Bkz. Milli Ktphne nr. 754 t 3/68). Ayrca bu bey adna Ftiha ve hls Tefsiri de yazlmtr (Uzunarl 1932: 56).

Samaniler Buhara merkezli ve resm dili Farsa olan bir devlettir.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013

2790

Emek ENMEZ

Germiyan Beylii (1283-1428) Germiyan kelimesi, eskiden Trk kavminden olan boylardan birine verilen isimken, daha sonra bir aileye isim olmu bu aile kurduu beylie bu ad vermitir. Kesin bilgiler olma makla beraber Anadolu'da ilk defa Malatya civarnda grlen, Germiyan Trkmenlerinin, Harezm hkmdar Celleddin Mengberdi ile gelen daha sonra da Seluklerin hizmetine girenler olduu tahmini ar basmaktadr. Selukiye komutanlarndan Kerimddin Aliirin Muzafferddin'in oludur. Germiyan oullar l276'dan nce Ktahya ve havalisinde grlmektedir. 676/1277'deki Cimri hdisesinde, Germiyanoullar isyanc Cimri'yi tutmu ve 3. Gyasettin Keyhsrev'e teslim etmilerdir. Ladik, imdi ki Denizli blgesi, Selukiler ve Germiyanllar arasnda bir mcadele alan olmutur. Kerimddin Aliir, 699/1299'da 3. Aladdin Keykubat zamannda Anka ra'da Seluk Emiri olarak grdmz Yakup bin Aliir'in babasdr. Bu emirin mntkasnn Yakup li denildii gibi Krehir'de bu hududlar dhilindedir. Germiyan Beylii kurucusu bu Yakup Bey olmal ve lhanllar hkimiyetini dier Anadolu Beyliklerinin tand gibi kabullenerek senelik vergisini de muntazaman demitir. Yakup bin Aliir; Karamanoul'larnin peinden Anadolu'daki en kuvvetli beyliktir. Talimli ve mkemmel askeri olduundan yan bandaki beylikler kendisinden ekinirlerdi. "Cmi-i Dvel" adl eser, baehirleri olan Ktahya'dan baka Tavanl, Gediz, Erigz (Emed), Simav, Eme, Kula, Sirke ve Selendi, Gre, Banaz ile Ikl, Baklan, Honaz, Dazkr, Geyikler, eyhler, Denizli, Gkyk, aranba ve dier beldeler Germiyan Beyliine tbi idi. Yakup bin Aliir; imdiki Denizli ilinin Buldan ilesinin dou cihetinde ve imdi yenice ky yaknnda bir harabe olarak mevcud olan o dnemki ad Tripolis olan blgeyi ele geirmi, Filadelfiya (Alaehir)'i muhasara etmitir. Bizans mparatoru, Katalanllar yardma arm Yakup Bey'i yenmilerse de Yakup Bey, Filedelfiya'y sktrmaya devam etmi, bunlarda haraca raz gelerek, elinden kurtulma yoluna gitmilerdir. Kumandanlarndan Aydnolu Mehmed Bey'i bat Anadolu istikametine sevk eden Yakup Bey; Birgi ve Ayasulu (Seluk)'u eline geiren Aydnolunun mstakil bir beylik kurduu haberini, daha sonra alacaktr. Bu sralarda yni 1314'lerde lhanllarn beylerbeyi olan Emir oban, itaatlerini yeniletmek iin Anadoluya gelip biat alan Emir oban'a balln Yakup Beyde bildirenler arasndadr. Yine bu dnemde Hz. Mevlna torunu, Sultan Veled elebi olu, Ulu Arif elebi, Yakup Beyi Denizli taraflarnda bulmu hayli vakit grmlerdir. lhaniler; Anadolu Beyliklerini ortadan kaldrma ilemine Demirta adl genel valisiyle balamt. Erefoullaryla, Hamidoullar beldelerini zapt edip hkmdarlarn ise ldrmt. Oradan kendisi Denizli zerine yrrken, emrindeki Eredna adl komutan Afyonkarahisar'a (Karahisar- sahip) gnderip, zapt etmek istedi. Bu esnada Ebu Said tarafndan Demirta'n kardei ldrldnden, Anadolu genel valisi tekrar dner. Yakup Bey'in lm kesin olarak bilinmemekle beraber, 707/1307'lerde baslm parada ad Han- Germiyan olarak getii gz nne alnrsa bu trihden sonra ld dnlmelidir. Bunun torunlarndan Adil ah elebi; Karamanolu'nun I. Murad'n kzn almasndan, kendi hudutlar asndan rahatszlanarak, istikbal vaad eden Osmanlya kendisinin de akrabaln temin iin kzn, Yldrm Bayezid'e gelin olarak namzet etmi ve eyiz olarak da, Ktahya, Tavanl, Emet ve Simav'la Gediz'in verileceini bildirmitir. Sleyman Adil ah, Kula beldesine ekilmitir. 790/1388'de burada vefat etmi Grhane medresesine defnolunmutur. ah elebi'nin vefat sonrasnda yerine 2. Yakup elebi geti. Bir yl sonra Kosova sahrasnda ehit den Murad Hdavendigrn ardndan Yldrm Bayezd Osmanl tahtna geti. Yakup elebi; babasnn kzkardeinin eyizi olan topraklar geri almaya balaynca, Rumeli topraklarndaki ilerini dzene sokan Yldrm, 1390'da Anadolu yakasna gemek suretiyle kendisini karlamaya gelen Yakup elebi ile vezirini tevkif edip, Rumeli cihetindeki psala kalesine hapsetti ve Germiyan Beyliini Osmanl idaresine balad (1390). Yakup elebi; bir yolunu bulup, psala kalesinden kat ve kapa am'a att. Orada bulunan Timur'un temsilcisi Demirhan'a kendi durumunu anlatt ve Ankara sava neticesi sonuna kadar bunlarn yanndan
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013

Eski Anadolu Trkesi Asndan Germiyanl (Ktahya) airlerin Yeri ve

2791

ayrlmazken, beklemenin fa-idesini grd. nk Timurlenk Anadolu beyliklerinin sahiplerine iade ettiini Germiyanolu Yakup Bey'e de yapt. Yakup Bey, Osmanl ehzadelerinin taht kavgalar esnasnda, elebi Mehmed'in tarafn tutarak doru bir i yaparken, Karamanolu bu tutumu yznden Germiyanolu topraklarna tecavzlerde bulunmutur. Mehmed elebi zafere erdikten sonra Yakup Bey rahatlamtr. Daha sonrada erkek evld olmamasndan dolay, beyliini Sultan 2. Murad'a vasiyet etmitir. 832/1429'da vefat eden Yakup Bey; Ktahya'da Gkadrvan denilen mescidin mihrab nnde, hanmnn yanna gmlm ve vasiyet yerine getirilmi, Germiyanolu Beylii trihe karmtr. Germiyanoullar izelgesi Aliir - Muzafferddin - Kerimddin Aliir - 1. Yakup Bey -Mehmed Bey (aadan)Sleyman ah (ah elebi) 2. Yakup Bey - Musa elebi 14. yzyl Anadolunun siyasal ve toplumsal adan kark olduu bir dnemdir. Seluklu Devletinin yerine Anadolu Beylikleri olarak bilinen Menteeoullar, Germiyanoullar, Osmanoullar gibi adlarla anlan Trk Beylikleri kurulmutur. Bu dnemde dil ve kltr asndan Arap ve Fars dilinin ar etkisi kendisini gstermektedir. Anadolu Seluklu Devletinin inkiraz ile birlikte Trke ne kmaya balamtr. Anadolu Beyliklerinin bakentleri yeni kltr ve sanat muhiti olmulardr. Karahanl ve Seluklu gelenei devam ederek bilim adamlarn, air ve yazarlar koruma gelenei devam etmitir. Anadolu Beyleri air ve yazarlar Trke eserler vermeye tevik etmilerdir. Bilhassa Arap dilinden Kuran ve sure tefsirleri Fars dilinden de eitli tercmeler yaplmtr. Bu dnemde telif ve tercme ok sayda eser Trk diline kazandrlmtr. Anadolu beylikleri ierisinde Trke asndan Germiyan beyliinin ayr bir yeri ve nemi vardr. eyhi, eyholu, Ahmedi, Ahmed-i Dai, Hatibolu gibi airler Germiyan topraklarnda yaamlardr. Germiyan Beyliinin hkm srd yllarda ok sayda Trke telif ve tercme eser yazlmtr. Eski Anadolu Trkesi iin Germiyan Beylii ve meras zel bir yer tutar. Nitekim nanoullar, Saruhanoullar gibi beyliklerin de Germiyan merasndan olduu bilinmektedir. Bat Anadoluda kurulan bu beylikler zamannda Trke nemsenmi ve yceltilmitir. Nitekim Ktahya, Manisa, Alaehir, zmir, Birgi, Denizli, Mula, Kula gibi ehirlerde Trk diline nem veren beyler, devlet adamlar, air ve edipler yetimitir. 13-15. Yzylda Germiyanda Yetien airler Ana hatlar ile Germiyanl airlerin kronolojik tablosu aada gsterildii gibidir: XIV. YZYIL N AHMED BURHANEDDN LYAS ELEB CELLEDDN ERGUN ELEB HAMZAV HIZIR PAA EYH EYHOLU MUSTAFA

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013

2792

Emek ENMEZ

XV. YZYIL AHMED- DA CEML KASIM IZR EYH LH XVI. YZYIL FRK ABDURRAHMAN ELEB GUBR HARM BRAHM BEY HASB RET KABUL KALENDER GERMYN KARA FAZL KEF MAKL MEM PR AHMED BER EFEND RAHM RA SRC ERF VSL MEHMED EFEND YAKUB EFEND XVII. YZYIL

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013

Eski Anadolu Trkesi Asndan Germiyanl (Ktahya) airlerin Yeri ve

2793

ARF EFEND ARF MEHMED EFEND ASKER CENB DERV HSAM EFEND FAR ABDRRAHM HIBR AL EFEND HSAM EFEND MAHV NS ABDLLATF EFEND XVIII. YZYIL ARF EFEND ASAF MEHMET IK SIRRI AZB MUSTAFA EFEND ESF MEHMED SITKI FATIMA HANIM FENY AL EFEND FEYZULLAH EFEND GAYB SUNULLAH HALS AHMED DEDE MUHY NASIR ABDLBAK DEDE NECP AHMED EFEND NUTK AL DEDE SAKIB MUSTAFA DEDE

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013

2794

Emek ENMEZ

SEYYD EBU BEKR DEDE YAYHA EFEND XIX. YZYIL AHMED EFEND AHMED VASF EFEND ARF ASIM YAKUB EFEND IK HASAN DEDE IK MER BEDR PAA DELLBAI TALB PAA HAYDAR EFEND SMAL HAKKI EVLYAZDE KAML KNH ABDRAHM DEDE HACI NUR BEY PESEND HACI AL DEDE EYH SALH EFEND TALP PAA XX. YZYIL A. NECAT KARAA NECAT AIRICI TARHLER BELL OLMAYANLAR ASAF AZZ AZM
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013

Eski Anadolu Trkesi Asndan Germiyanl (Ktahya) airlerin Yeri ve

2795

DVER HASAN TAHSN EFEND MUD SAAT SENAY AH ELEB YETM ZEYNEDDN

Ktahyadaki Yazma Eser Ktphaneleri 1. Vahit Paa Ktphanesi 2. Tavanl Zeytinolu Halk Ktphanesi 3. Mustafa Hakk Yeil Ktphanesi 1. Vahit Paa Ktphanesi Vahit Paa Ktphanesi Ktahya merkezde yer almaktadr. 19 . yzyln ilk yarsnda yetimi nemli bir devlet adam olan Kilisli Vahid Paa, Reis'l -kttab iken azledilerek Ktahya'ya gnderildii 1809-1811 yllar arasnda vakfiyesini de el yazmas olarak hazrlad ktphaneyi kurmu ve hafz- ktplne Fikri Abdlbaki ve Mehmet Efendileri getirerek 1812 ylnda halkn istifadesine amtr. Daha sonra kapanan Mollabey Ktphanesi ile Mevlevihane'nin el yazmalar da koleksiyona katlm, Vahid Paa l Halk Ktphanesi Trkiye'nin sayl yazma eser ktphanelerinden biri olmutur. Bugn ktphane yazma koleksiyonunda 2.561 cilt Arapa, 192 cilt Farsa, 427 cilt Trke, 1cilt dier dillerde olmak zere 3.181 yazma; 1.975 cilt Arapa, 192 cilt Farsa, 3.294 cilt eski harfli Trke, 1 cilt dier dillerde olmak zere 8.644 eski harfli basma kitap vardr. Yazma eserlerin tamam Kltr ve Turizm Bakanlndan gnderilen deneklerle 2006 ylnda dijital ortama aktarlm olup eserlere ulamak iin aratrmaclarn, Kltr ve Tu rizm Bakanl Ktphaneler ve Yaymlar Genel Mdrlne veya Ktahya Vahid Paa l Halk Ktphanesine mracaat ederek, Resmi gazeteden yaymlanan telif creti karlnda istedii eserin mikrofilm veya CD veya DVD'lerini alabilirler. Vahid Paa l Halk Ktphanesi Yazmalar ve Basmalar koleksiyonunda 3181adet yazma eser, 5462 adet basma eserle birlikte toplam 8643 adet yazma ve basma eser bulunmaktadr. Yazmalar ve basmalar koleksiyonu; Arapa, Farsa, Trke ve dier dillerden e serler ihtiva etmektedir. Tarih, edebiyat, astronomi, hendese, tebabet, mantk ve dini konularda eserlerin bulunmasyla birlikte, bu eserler sanat asndan da nemli deerlere sahiptir. Yazmalar koleksiyonunda Seluklu ve Osmanl dnemine ait cilt rnekleri bulunmaktadr. Cilt sslemesi ve tekniinde kullanlan emse, bordr, mkleb, serteb, kebent, iraze ve kapak iinde ebruli ssleme rnekleri ieren ciltlerle birlikte, baz eserlerin ilk sayfas en gzel tezhip rnekleriyle bezenmi olup, nesih, rik'a, talik, divani vb. hatlarn en gzel rnekleri bulunmaktadr2.
2

http://www.kutahyakulturturizm.gov.tr/web/kutuphane.aspx

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013

2796

Emek ENMEZ

Ktphanede bulunan yazmalarn byk ounluu genellikle din ierikli eserlerdir. ok sayda Kuran nshas mevcuttur. Bunlara ek olarak eitli sure tefsirleri, besmele tefsirleri, haiyeler, fetvalar mecmuas, Kuran- Kerimin btn olarak tefsirleri, muhtasar tefsirler, seme hadisler mecmuas, hadis-i erbain erhleri, hilyeler, tasavvuf risaleleri, tasavvufun adap ve erknn anlatan eserler yekun tutmaktadr. Ktphanedeki yazmalarn istinsah tarihleri ortalama Hicri 1000-1100 arasnda deimektedir. Faruk Kadri Timurta 9 Kasm 1961 tarihinde Son Havadisteki bir yazsnda Germiyan Beyliinin eski merkezi olan Ktahya ehrinde ilk devir edebiyatmzn nemli isimlerinden Ahmedi, eyholu, Ahmed Dai, eyhi, Cemali gibi airlerin eserlerine tesadf edemediinden yaknmaktadr (Timurta 1997: 210-211). Bu durumun sebebi hakknda kesin gr bildirmek zordur. Germiyan Beyliinin Osmanl devletine ilhak sonucu ilk dnem air ve yazarlar da Osmanl sarayna intisap ettiklerinden dolay olabilir. Zaten yazlan eserlerin snrl sayda istinsah oluyordu. Bu nshalar ise genellikle padiaha veya dier devlet byklerine sunuluyordu. Bu sebepten dolaydr ki Germiyan Beyliinin Osmanlya ilhak ile air ve edipler de Osmanl sarayna ynelmilerdir. Bu ve benzeri nedenlerden dolay Ktahya ktphanelerinde ilk devir airlerinin eserlerinin bulunmamas aslnda ok doal bir durumdur. Ayrca Vahit Paa sz konusu ktphaneyi 19. yzyln balarnda kurmutur. lk devir airleri ortalama 13-15. yzyllar arsnda yaamlardr. Bu nedenle Vahit Paa Ktphanesi iindeki yazma eserlerin ge tarihli olmalar yadrganmamaldr. Bir gerein de altn izmek lazm ki ktphanedeki yazma eserlerin says gnden gne artmaktadr. Yazma eser tespit fiine yeni yaplan eklemelerin kayna henz tasnif edilmemi olan yazmalardr. Austos 2010 tarihinde ktphaneye yapm olduum on gnlk alma ziyaretinde beni hayrete dren ey yzlerce yazmann kayda girmemi olmas idi. Yazma eser sorumlusunun verdii bilgilere baktmz zaman ktphanede yazma eser uzman kiilerin olmadn rendik. Yazma eserlerin sakland blmde kayda girmi yazmalarn en az drtte biri kadar kayda girmemi yazmalarn olduunu grdm. Vahit Paa Ktphanesinde Germiyan dnemi airlerinden eyhi, eyholu, Ahmedi gibi airlere ait yazmalar mevcuttur. 2. Tavanl Zeytinolu Halk Ktphanesi Tavanl, Ktahya merkezine yaklak 50 km uzaklkta bir iledir. Zeytinolu Halk Ktphanesi ile merkezinde bulunmaktadr. Germiyanolu kzn ehzade Beyazta verdii zaman bu kentin anahtarlarn da Osmanlya vermitir. 1381 ylnda gerekleen bu hadisede Germiyanolu Sleyman ah, kz Devlet Hatunu Yldrm Beyazta vermi ve Tavanly da eyiz olarak Osmanlya sunmutur. Zeytinolu Halk Ktphanesi Tavanl ehir merkezinde yer almaktadr. Zeytinolu ailesi tarafndan kurulan ktphanedeki kitaplar genel olarak satn alma yolu ile elde edilmitir. stanbul sahaflarndan alnan kitaplarn yan sra mzayedelerden de satn alma yolu ile ok sayda yazma ve basma kitap elde edilmitir. Tavanldaki Kaifi dergahndan da ok sayda yazma eser ktphaneye devredilmitir. Yunan igali srasnda ktphanenin yamaland da zikredilmektedir. Esasen bir halk ktphanesi olan bu yerde yaklak 5000 basma eser mevcuttur. Ktphane ierisinde 1266 adet yazma bulunmaktadr. Yazma eserlerin 778i Arapa 390 Trke 98 tanesi de Farsadr. Latin harfleriyle basl 19243 kitapla birlikte, 2006 sonu itibar ile ktphanede toplam 24896 adet kitap bulunmaktadr. Yazma eserler ierisinde feraiz kitaplar (slam miras hukuku kurallarndan bahseder), tefsir ve hadis kitaplar, tarih kitaplar, slam hukukuna ait fkh kitaplar, dil ve edebiyat kitaplar, slam kurallara, Allahn varlna ve mezheplere ilikin bilgiler ieren akaid kitaplar, fetva kitaplar, tasavvufa ait kitaplar, tp kitaplar, Kurann doru okunmas iin yazlm ilm-i kraat kitaplar, eitli risaleler ve divanlar yer almaktadr (Acar 2007: 34).

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013

Eski Anadolu Trkesi Asndan Germiyanl (Ktahya) airlerin Yeri ve

2797

3. Mustafa Hakk Yeil Ktphanesi Ktahya Belediyesi bnyesinde yer alan bu ktphane merhum Mustafa Hakk Yeil tarafndan kurulmutur. Daha nceden belediye kltr merkezi binasnda hizmet veren bu ktphane ehir merkezinde yeni yaplan binasna tanmtr. Ktahya ktphanelerinde genel anlamda yazma eser uzman kiilerin olmay yazma eserlerden istifadeyi de zorlatrmaktadr. Mustafa Hakk Yeil ktphanesindeki yazmalarn ne yazk ki henz bir katalog defteri oluturulmamtr. Yeni binas ierisinde yazmalar iin ayr bir oda ve sistem kurulan ktphanenin yazma eserleri iin yeni bir kayt defteri oluturulmaktadr. Mustafa Hakk Yeil kitap hayran biri olarak tannmaktadr. Daha nce Vahit Paa Ktphanesi mdrl de yapan Mustafa Hakk Yeil Ktphanesinde yaklak 1000 adet yazma eser bulunmaktadr, bunlardan yaklak 100 kadar Trke, 40 kadar Farsa geri kalan ise Arapadr. Ktahya Ktphanelerinde Bulunan Baz Mhim Yazma Eserler Vahit Paa Ktphanesi 26 numarada kaytl bulunan Bahrl-Hakyk adl eser Germiyan airlerinden Hatiboluna aittir. Hatibolu 15. yzyl air ve mesnevi yazarlarndandr. Hatibolu, Ahmed ve eyholu gibi dier Germiyan airlerini de kendisinin ah olarak grmektedir. 17. yzyl airlerinden Cevri elebiye ait Hilye-i ehar- Yr-i Gzin talik hatla yazlm bir eserdir. VP3 338 numarada kaytl bulunan bu eser 4 varak 29 satrdan ibarettir. Cevri elebi daha ziyade hattatl ile n salmtr. Germiyan airlerinden eyhinin tesirinde olan air Mev levi olarak tannmaktadr. Vahit Paa Ktphanesi 27 numarada kaytl bulunan bir baka eser ise Tercme-i Sevakbdr. Nesih ve talik krmas hat ile yazlan bu eser 235 varaktan ibaret olup 21 satr zere ina edilmitir. Kayt defterinde eserin mellifi eyh Ahmed Eflak olarak gsterilmi mstensih olarak da Dervi Mahmud ad gemektedir. Mevlnnn hatralar ve menkbeleri, veftndan sonra olu Sultan Veled ve torunu Ulu rif elebinin Ahmed -i Eflkye telkinleriyle toplattrlm ve Farsa olarak yazlmtr. Sonra bu ve emsali toplamalar ayn dilde ksaltlarak Sevkb- Menkb (Menkabelerin Yldzlar) adl bir eser meydana getirilmitir. Farsa yazlm eser Trkeye Mesnevhan Mahmud Dede tarafndan XVI. asrda ak ve gzel bir dil ile tercme edilmitir. Kuran tefsir ve tercmeleri Ktahya ktphanelerinde azmsanamayacak lde Kuran tefsir ve tercmeleri yer almaktadr. sfendiyar Beyin olu brahim Bey (II. Muratn kayn babas) adna yazlan Cevahirl-Esdf (15.yy) adl Kuran tefsirinin Tavanl ve Ktahya ktphanelerinde nshalar mevcuttur. Yine mehur din limi Ebulleys Semerkand tefsirinin Trkeye tercmesi olan Tercme-i Tefsir-i Ebul Leys es-Semerkand adl eserin gerek znik gerekse bn Arap aha ait olan tercmeleri mevcuttur. Vahit Paa ktphanesinde bu eserin btn olan drt cildi mevcuttur. Fakat ktphane kaydnda bu eser yanllkla Ahmed -i Dai adna kaydedilmitir. Yine Germiyan topraklarnda yetien Birgili Muhammed Efendiye ait Vasiyetname adl eserin onlarca nshas da Ktahya ktphanelerindeki yerlerinde saklanmaktadr. Zeytinolu Ktphanesinde 721 numarada kaytl Tefsir-i Kuran adl eserin kim tarafndan yazld belli deildir. Benzer ekilde kim tarafndan yapld belli olmayan Enam Tefsiri, Tefsir-i erif, Yasin tefsiri, Mustafa Hakk Yeil Ktphnesinde bulunan ve yazar belli olmayan Ayetel Krsi Tefsiri, Yasin ve Baz Sure Tefsirleri, Kuran Tefsiri, Tebareke ve Fetih suresi tefsirleri nem arz etmektedir. Dini muhteval eserler arasnda XVI. Asr Osmanl melliflerinden Knalzade Ali elebiin Ahlak- Alai adl eserinin ok sayda yazma nshas, XV. yzyl mutasavvflarndan Yazczade Mehmed Bicann Muhammediyyesi, kardei Yazczade Ahmed Bicann Drr-i Meknunu ve Acaib-i mahlukat adl eseri, Abdinin (15. yy?) Glen-i Raz tercmesi, Sleyman elebiin Mevlidi, Vast'nin 773'te (1371) kaleme ald "Tezkiret'l Mttkn ve Tebirat'l
3

Vahit Paa Ktphanesi.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013

2798

Emek ENMEZ

Muktedn" adl Arapa menkbnmedir. Eserin Menkb- Tc'l rifn Seyyid Eb'l Vef adn tayan mtercimi mehul Trke tercmesi, mellifi belli olmayan Razname (istinsah 1089 H.), Muhiddinin Hzrnamesi, XV. yzyl mutasavvflarndan Ahmed emseddin Marmaravye (Yiitba-Fetel-Fityan, Ebl-fityan) ait Camil-Esrar, yazar belli olmayan, Feraiz Risalesi, Siraciyye Tercmesi, XVII. Yzyl Osmanl limlerinden smail Ankaravye ait Camil Ayat, XVI. Yzyl melliflerinden Hakanye ait Hilye-i Hakani, Okuzade Mehmede (XVI. yy) ait Ahsenel-Hadis, Niyazi Msrinin erh-i Kaside-i Yunus Emresini sayabiliriz. Edeb eserler ierisinde XIV. Yzyl Germiyan airlerinden eyholu Sadreddinin Hurid Ferahad adl mesnevisi, XIV. Yzyl airlerinden Daririn Halep naibi Emir olpan adna Ebu Abdullah Muhammed bin mer bin Vakdnin ayn adl Arapa yazlm eserinden serbest tercme yolu ile oluturduu ve Hz. Ebu Bekir (ra) ve Hz. mer (ra) devrinde slam ordularnn am ve evresindeki fetihleri anlatan Tercme-i Fthu-am (1393), Sle Fakihin Yusuf u Zleyhas, XV. yzyl airlerinden Cem Sultann 10 yanda iken babas Fatih Sultan Mehmed adna Selman- Saveciden tercme ettii Cemid Huridi, mmi Kemaln Makalat, kime ait olduu bilinmeyen Tezkiretl-Evliya, Gelibolu Alinin Mihr Mah, Uzun Firdevsinin II. Bayezide sunduu Sleymannamesi, Seyyid Battal Gazi Menakb (tarih ve yazar belli deil), Talcal Yahyann Yusuf u Zleyhas, XV. yy sonu XVI. yy ba Mevlevi airlerinden ahidi Dedenin Glen-i Vahdeti, XIV. Yzyl mutasavvflarndan eyh Abdurrahman bin Aksaraynin, Mevlana Abdulaziz Farisi tarafndan yazlan Umdetl-slam adl eserden tercme ettii madl slam, Nabi, Osmanzade Taib, Nadiri, Yahya, Sururi, Sabit, Erzurumlu brahim Hakk, Mnif Mustafa gibi airlerin Divanlar da mevcuttur. Tevarih-i Al-i Osman, Pezdavi Tarihi Tercmesi, Ayasofya Tarihi, Hoca Sadettinin Tact-Tevarihi Ktahya ktphaneleri arasnda yer alan kitaplardr. Lgatler 16. yzyl Osmanl limlerinden Vankulu Mehmet Efendinin Tercme-i Shah- Cevheri, Arapa-Trke szlk olan erh-i Lugat- Feriteh, XV. yzyl sonlarnda Kad Ltfullah bin Ebu Yusuf el Halim tarafndan erh edilmi olan arihin kendisinin kaleme ald erh-i BahrulGaraib szlnde Farsa szlerin Trke karlklar verilmitir. arih ncelikle Bahrul -Garaib fi lgatil-Furs adl kitab manzum ve nesir ekilde tasnif etmi ama iin zorluu karsnda El Kaime adl erhi kaleme almtr. Bu eseri iki defter olarak tanzim etmi brinci defterde szle ve ikinci defterde aruz, kafiye ve belagata yer vermitir. Tantmn yaptmz nsha sadece birinci defteri kapsamaktadr. Yani aruz, kafiye ve belagata ait bilgilerin bulunduu ikinci defter bulunmamaktadr. Bu eserde Farsa iirlere sahip Trk airlere zenle yer verilmitir. arih stanbulda Osmanl ehzadelerinin eitimiyle megul olmu ve bu kitab H. 882/M. 1477 -78 senesinde Fatih Sultan Muhammede takdim etmitir. Bu eserin tam nshas Britanya Mzesi Ktphanesinde bulunmaktadr. Nimetullah bin Ahmed bin Kad Mbarek Rum Sofyev mahlas Renzade (lm. H.969/M.1561-62) Konusu: Lgat (Farsa-Trke(Osmanlca)) Kum-Mara Necef Ktphanesi No: 199 Mellif: Abdlkadir bin mer Badad Msr Konusu: Lgat (Trke-Arapa) Balang: ..elhamdulillahi Rabbil-alemin hazihi kelimetul-arabiye emlaha eyhuna ve ustazuna lisanul-mtekellimin huccetul-nazrin Cemal.. Devam: ..her kim: kullu men, ilerse dua: yecudud-dua, ide maherde: yefelu filmaher.. Nsha: ahid mahlasyla iirler yazan brahim Dede bin Salihin Tuhfe -i ahid adl eserinin erhi olan bu yapt Trke-Arapa szlk niteliindedir. ahid daha ok Mevlanann
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013

Eski Anadolu Trkesi Asndan Germiyanl (Ktahya) airlerin Yeri ve

2799

Mesnevisindeki Farsa manzum szleri Trkeye evirmi ve bu eserin arihi de bu eserdeki Trke manzum szleri Arapaya tercme etmitir. Hat: Nesh K.Tarihi: 5 Sefer 1102/M.9 Kasm 1690 Varak: 72 Satr: 19 Metin: 8,5*16cm. Cilt: 15,5*20,5 cm. (kahverengi muamba ve kenarlar koyu kahverengi deri cilt) Tp Eserleri Ktahya ktphanelerinde bulunan tp kitaplarnn byk ounluu Tavanl Zeytinolu ktphanesinde bulunmaktadr. mer ifa tarafndan yazlan Mfredat- Tbb, XV. yzylda Cerrah Mesud tarafndan kaleme alnan Hulasa, Osman Gazinin silah arkadalarndan Aykut Alpin torunlarndan Kara Timur Paa (beyler beyi) nn olu Umur Bey (Germiyan beyi II. Yakuba eli olarak Sultan II. Murat tarafndan gnderilmitir) adna Geredeli shak bin Murad tarafndan kaleme alnan Edviye-i Mfrede4 (1378-14. yy), XV. yzyln balarnda bn erif tarafndan kaleme alnm ve yine Kara Timur Paa olu Umur Bey adna yazlm olan Yadigar- bn erifin iki nshas, kim tarafndan yazlm olduu bilinmeyen bir Tp Lgat, yine yazar bilinmeyen Emraz- Dahiliye ve Cildiye adl hacimli tp eseri, Aydnl Hac Paann (Celaledddin Hzr bin Ali) Teshil adl eseri Ktahya ktphanelerinde yer alan tp kitaplarndan bazlardr. Yazar adna gre yazma eserler: Okuzade Mehmed, Ahsenl Hadis, 1031 Hicri, 192 varak 17 satr, nesih, Mstensih: Ahmed Efendi, Vahit Paa Ktphanesi: 72. Mustafa Bin Ahmed, Menasik-i Hac, 1197 (telif 1111) Hicri, 114 varak-13 satr, nesih, Mstensih: Hafz Abdullah Bin Abdulmmin, Vahit Paa Ktphanesi: 134. lm-i Hal, 36 varak-9 satr, sls- harekeli, Vahit Paa Ktphanesi: 174. Ali Efendi, Feteva-y Ali Efendi, 397 varak-25 satr, talik, Mstensih: Dervi Mustafa, Vahit Paa Ktphanesi: 222. smail Ankaravi, Cami-l Ayat, 201 varak 21 satr, talik, Vahit Paa Ktphanesi: 251. Mehmet Akkirman, rade-i Cziye, 24 varak 17 satr, talik, Vahit Paa Ktphanesi: 303. Hakan, Hilye-i Nebev, 1007 Hicri, 15 varak 29 satr, talik, Vahit Paa Ktphanesi, 337. Cevri elebi, Hilye-i ehar- Yr- Gzin, 4 varak 29 satr, talik, Vahit Paa Ktphanesi, 338. Hilye-i Nebevi, 10 varak 29 satr, talik, Mstensih: Arif, Vahit Paa Ktphanesi, 339. emseddin Marmaravi, Camil Esrar, 16 varak 21 satr, Mstensih: Yiit Paa Ahmed, Vahit Paa Ktphanesi, 382. Knalzade Ali elebi, Ahlak- Ala, 1125 Hicri, 309 varak 21 satr, talik, Mstensih: Ahmed Bin Zeynel Abidin, Vahit Paa Ktphanesi, 718. Knalzade Ali elebi, Ahlak- Ala, 1081 Hicri, 363 varak-19 satr, nesih krmas, Mstensih: Muhammed ah b. Zeynel Abidin El Fenri, Zeytinolu Ktphanesi, 972.

Mustafa Canpolat, XIV. Yzylda Yazlm Deerli Bir Tp Eseri Edviye-i Mfrede Trkoloji Dergisi V, 1979, s. 2149.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013

2800

Emek ENMEZ

mmi Kemal, Kemal mmi Divan, 1201 Hicri, 83 varak 15 satr, nesih, Vahit Paa Ktphanesi, 628. Lami-i Bursev, Hsn Dil, 957 Hicri, 95 varak 17 satr, talik, Vahit Paa Ktphanesi, 635. Hac Paa, Tezhil, 5 varak 19 satr, talik, Vahit Paa Ktphanesi, 800. mer ifa, Mfredat- Tb, 55 varak 17 satr, nesih, Vahit Paa Ktphanesi, 801. Cerrah Mesud, Hlasa, 58 varak 15 satr, nesih, Vahit Paa Ktphanesi, 805. Akemseddinzade Hamdi, Yusuf u Zleyha, 784 Hicri, 232 varak 14 satr, talik, Mstensih: Ahmed Rum, Vahit Paa Ktphanesi, 815. Veys , Habname, 1140 Hicri, 26 varak 21 satr, Vahit Paa Ktphanesi, 827. Veys , Siyer-i Veys, Vahit Paa Ktphanesi, 826. Selimname , 122 varak 19 satr, nesih, Mstensih: shak Bin brahim skb , Vahit Paa Ktphanesi, 834. Cevahirl Esdaf, 968 Hicri, 498 varak 17 satr, nesih-harekeli, sfendiyar Bin Beyazd adna, Vahit Paa Ktphanesi: 1066. Cevahirl Esdaf, 1012 Hicri, 504 varak-17 satr, sfendiyar Bin Beyazd adna, Vahit Paa Ktphanesi, 1623. Cevahirl Esdaf, 576 varak 13 satr, divan, Vahit Paa Ktphanesi, 1691 Molla Beyden geme. Cevahirl Esdaf, 351 varak-15 satr, nesih, Vahit Paa Ktphanesi: 2505 Molla Beyden geme. Yazcolu Mehmed Bican, Muhammediyye, 1092 Hicri-stanbul, 275 varak 17 satr, nesih, Mstensih:Mustafa Bin Yusuf, Vahit Paa Ktphanesi, 1127. Yazcolu Mehmed Bican, Muhammediyye, 24 varak-15 satr, rika, Mstensih: Sleyman b. Cafer, Vahit Paa Ktphanesi: 2624. Ahter-i Kebir 996 Hicri, talik, Mstensih: Dervi b. Abdullah, Vahit Paa Ktphanesi, 1159. Yusuf u Zleyha, 127 varak 217 satr, divan, Mstensih:Mustafa b. Ali, Vahit Paa Ktphanesi, 1292. Lamii Mahmud b. Osman, Maktell mam El Hseyin, 938 Hicri(763 negl), 100 varak 14 satr, Vahit Paa Ktphanesi, 1311. Sinan mm, Divan, 68 varak 17 satr, nesih, Mstensih:Mehmed Sadk, Vahit Paa Ktphanesi, 1315. Tercme-i Kabusname, 1117-1154 Hicri, 150 varak 17 satr, rika, Mstensih: Nazmizade Hseyin, Vahit Paa Ktphanesi, 1323.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013

Eski Anadolu Trkesi Asndan Germiyanl (Ktahya) airlerin Yeri ve

2801

Kaygusuz Abdal, Delil-i Budala, 29 varak 15 satr, nesih, Mstensih: Ahmed, Vahit Paa Ktphanesi, 1346. Name-i Firak, Sultan Murad, 93 varak 12 satr, talik, Mstensih: Kad Hasan b. Ali, Vahit Paa Ktphanesi, 1357. Sleyman elebi, Mevlid, 4 varak 15 satr, nesih-harekeli, Vahit Paa Ktphanesi, 1376. Muhiddin , Hzrname, 1027 Hicri, 90 varak 11 satr, nesih, Mstensih: Dervi Osman b. Sleyman, Vahit Paa Ktphanesi, 1459. Lami , erh-i Dibace-i Glistan, 910 Hicri, 70 varak-17 satr, talik, Mstensih: Azmi, Vahit Paa Ktphanesi, 1555. Rumi, irin Perviz, 38 varak-13 satr, nesih, Vahit Paa Ktphanesi, 1616. Kutbeddin znik, Mukaddime, 879 Hicri, 249 varak-15 satr, rika, Mstensih: Seydi Mehmed b. Sungur, Vahit Paa Ktphanesi, 1648. Cem Sultan, Cemid Hurid, 996 Hicri, 124 varak-21 satr, nesih, Vahit Paa Ktphanesi, 1666. ehri v Gli, Mirek Mehmed Nakibendi, Vahit Paa Ktphanesi, 1595. Birgili Muhammed Efendi, Vasiyyetname, 52 varak-13 satr, nesih, mstensih: Ali b. Sleyman, Vahit Paa Ktphanesi, 1868. Birgili Muhammed Efendi, Vasiyyetname, 1088 Hicri, 60 varak-15 satr, Vahit Paa Ktphanesi, 2364. Birgili Muhammed Efendi, Risale-i Birgivi, 1066 Hicri, Vahit Paa Ktphanesi, 1418. Birgili Muhammed Efendi, Vasiyyetname, 1129 Hicri, 52 varak-13 satr, harekeli-nesih, Vahit Paa Ktphanesi: 2757. Birgili Muhammed Efendi, Vasiyyetname, 64 varak-11 satr, harekeli-nesih, Vahit Paa Ktphanesi: 2772. Birgili Muhammed Efendi, Vasiyyetname, 1012 Hicri, 44 varak-15 satr, harekeli-nesih, Vahit Paa Ktphanesi: 2774. Birgili Muhammed Efendi, Vasiyyetname, 43 varak-13 satr ve 15 varak-17 satr, harekeli-nesih, mstensih: Ali b. Salih, Vahit Paa Ktphanesi: 2903. Yusuf u Zleyha, 170 varak-19 satr, nesih, Vahit Paa Ktphanesi, 1900. Edviye-i Mfrede, 792 Hicri (Molla Beyden geme) 64 varak-15 satr, nesih, Vahit Paa Ktphanesi: 2042. Ahmed Bican, Acaib-i Mahlukat, 1180 Hicri, 45 varak-13 satr, Vahit Paa Ktphanesi: 2180. Seydi Ali Reis, Miratl Memalik, 998 Hicri, 77 varak-13 satr, nesih, Vahit Paa Ktphanesi:
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013

2802

Emek ENMEZ

2242. Kadn Hakknda Risale, 14 varak-13 satr, Vahit Paa Ktphanesi: 2178. blis Hakknda Risale, 16 varak-13 satr, Vahit Paa Ktphanesi: 2179. Seyid Battal Gazi Menakb, 200 varak-13 satr, nesih, Vahit Paa Ktphanesi: 2483. Tercme-i Tefsir-i Ebul Leys, 971 Hicri, 311 varak-21 satr, nesih-harekeli, mstensih: brahim b. Mehmed, Vahit Paa Ktphanesi: 2497/1. Tercme-i Tefsir-i Ebul Leys, 971 Hicri, 320 varak-21 satr, nesih-harekeli, mstensih: brahim b. Mehmed, Vahit Paa Ktphanesi: 2497/2. Tercme-i Tefsir-i Ebul Leys, 971 Hicri, 203 varak-21 satr, nesih-harekeli, mstensih: Hattat Sleyman b. Murad, Vahit Paa Ktphanesi: 2497/3. Tercme-i Tefsir-i Ebul Leys, 971 Hicri, 372 varak-21 satr, nesih-harekeli, mstensih: Hattat Sleyman b. Murad, Vahit Paa Ktphanesi: 2497/4. Tercme-i Tefsir-i Ebul Leys, 424 varak-33 satr, nesih, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 18. Tercme-i Tefsir-i Ebul Leys, 1200 Hicri, 355 varak-33 satr, nesih, mtercim: bn Arabah El Hanefi Ahmed b. Muhammed, mstensih: Mehmed Emin skdar (batan sra suresine kadar), Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 19. Davud Bin Muhammed El Kars, Ament erhi, Vahit Paa Ktphanesi: 2885. bn erif, Yadigar- bn erif, 177 varak, rika, Vahit Paa Ktphanesi: 3076. bn erif, Yadigar- bn erif, 166 varak-21 satr, nesih, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 410. erh-i Sohbetl Ebrar, 1035 Hicri, 161 varak-25 satr, talik krmas, emi, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 65. Ahmedi, Rind-i Ahmedi, 1250 Hicri, 191 varak-15 satr, nesih, mstensih: Hasan b. Mustafa, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 239. Yazcolu Ahmed Bican, Drr-i Meknun, 1126 Hicri, 159 varak-17 satr, nesih, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 337/1. Yazcolu Ahmed Bican, Enverl Akn, Vahit Paa Ktphanesi: 3141. Yazcolu Ahmed Bican, Drr-i Meknun, 1148 Hicri (Ilgn), 58+11 varak-25 satr, nesih, mstensih: Abdullah b. Salih, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 339. kpaazade Ahmed, Tevarih-i Al-i Osman, 243 varak-17 satr, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 337/2. Emrez-i Dahiliye ve Cildiyye, 471 varak, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 400.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013

Eski Anadolu Trkesi Asndan Germiyanl (Ktahya) airlerin Yeri ve

2803

Tp Lgat, 13 varak-15 satr, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 405/1. Glzar- Hakayik, 857-1108 Hicri, 90 varak-2 satr, nesih, mstensih: Dervi b. Ali, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 522/1. Rafeddin Kubbetl slam, Kenzl Meani Tercmesi, 1108 Hicri, 113-159 varak-17 satr, nesih, mstensih: Hasan b. Sefer, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 522/4. Tevarih-i Pezdavi Tercmesi, 989 Hicri, 273 varak20 satr, talik, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 527. Ali Efendi (948-1009 h.), Mihr Mah, 968 Hicri, 35 varak-17 satr, talik, mstensih: brahim b. Abdurrahman, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 587. Firdevsi-i Rumi (Uzun Firdevsi), Sleymanname, 72 varak-15 satr, nesih, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 689/1. Tefsir-i Kuran, 242 varak-51 satr, talik-metin krmz yazl, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 721. eyholu (Cemal), Hurid Ferahad, 78 varak-14 satr, nesih, (mellif: eyhi El Germiyan, mtercim: Cemal-eyholu-holu, eserin sonu noksan), Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 925. Gelibolulu Ali Efendi, Mihr Mah, 968 Hicri, 35 varak-17 satr, talik, mstensih: brahim b. Abdurrahman, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 587. Tefsir-i Kuran, 242 varak-51 satr, talik, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 721. Hoca Sadeddin, Tact Tevarih, 382 varak-23 satr, talik, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 757. Enam Tefsiri, 86 varak-9 satr, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 762. Darir, Tercme-i Ftuhu am, 319 varak-25 satr, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 1039. Tefsir-i erif, 1066 Hicri, 192 varak-21 satr, harekeli nesih, mstensih: Mahmud b. brahim, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 1042. Glen-i Raz, 961 Hicri, 99 varak-15 satr, nesih, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 1067. brahim Tennuri, Glzar- Manevi, 246 varak-15 satr, nesih, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 1073. mmi Kemal, Makalat, 937 Hicri, 114 varak-13 satr, nesih-manzum ve harekeli, mstensih: Ahmed b. Abdurrahman, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 1089. Tezkiretl Evliya, 261 varak-13 satr, talik-ba sonu eksik ve harekeli, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 1092. Feridun Ahmed, Miftah- Cennet, 1073 Hicri, 133 varak-13 satr, nesih, mstensih: Veli Hoca, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 1104.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013

2804

Emek ENMEZ

Abdurrahman b. Yusuf Aksarayi, madl slam, 281 varak-18 satr, talik krmas, ba sonu noksan, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 1122. Latifi, Tezkiret uara, 980 Hicri, 178 varak-17 satr, nesih, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 1138. Yasin Tefsiri, 1111 Hicri, 21 varak-16 satr, nesih, Tavanl Zeytinolu Ktphanesi: 1143/1. Ayetel Krsi Tefsiri, Mustafa Hakk Yeil Ktphanesi: 24299. Yasin Tefsiri, Mustafa Hakk Yeil Ktphanesi: 24279. Tebareke Tefsiri, Mustafa Hakk Yeil Ktphanesi: 24360. Kuran Tefsiri, Mustafa Hakk Yeil Ktphanesi: 24387. Mevlana Subhi, Hsrev irin, Mustafa Hakk Yeil Ktphanesi: 24338. SONU Anadolu Seluklu Devletinin dalmasndan sonra Bat Anadoluda Ktahya merkezli olarak kurulan beyliklerden biridir. Germiyan Beylii balangta Anadolu Seluklu Devletine bal olup Anadolu beylikleri iinde Karamanoullarndan sonra ikinci byk beylik olarak gelmektedir. Balangta Malatya civarnda yerleen bu beyliin Ktahya taraflarna ne zaman nakledildii bilinmemektedir. Anadolu Seluklu, Moollar, Karamanoullar, Osmanoullar ile mcadelelerle hayat sren Germiyan Beylii Timurun Osmanly yenmesi neticesinde eski topraklarn tekrar elde etmitir. Siyasi destek ve devletinin varln srdrme maksad ile Yldrm Beyaztla kzn evlendiren Sleyman ahtan sonra Osmanl ile akrabalk olumutur. Yakup elebi (II. Yakup) ise alkantlarla dolu uzun saltanatnn ve mrnn sonlarna doru Edirneye giderek sultan II. Murad ile grm ve Germiyan Beyliinin Osmanlya dahil olmasn talep etmitir. Nitekim vefatndan sonra Germiyan Beylii Osmanl devletine dahil olmutur. Nitekim alan zerine alma yapan aratrmaclardan merhum Prof. Dr. Faruk Kadri Timurta, Ktahya Vahit Paa Ktphanesi iin 9 Kasm 1961 ylnda Son Havadis gazetesinde bir yaz kaleme almtr. Prof. Dr. Faruk Kadri Timurta bu yazda byk umutlarla geldii Ktahya Vahit Paa Ktphanesinde Germiyan Beylii dneminden kalma ok sayda eser olmas gerektiini belirtir ve grd manzara karsnda hayal krklna uradn syler (Timurta: 1997: 210). Germiyan Beyliinin bakenti olana Ktahya ehri yazma eserler asndan da olduka zengindir. Bugn iin Ktahyada tane yazma eser ktphanesi vardr. Bunlardan birincisi Ktahya merkezde bulunan Ktahya Vahit Paa Ktphanesidir. Bu ktphane Trke, Arapa ve Farsa olmak zere ok sayda yazmay bnyesinde barndrmaktadr. Bugn ktphane yazma koleksiyonunda 2.561 cilt Arapa, 192 cilt Farsa, 427 cilt Trke, 1cilt dier dillerde olmak zere 3.181 yazma; 1.975 cilt Arapa, 192 cilt Farsa, 3.294 cilt eski harfli Trke, 1 cilt dier dillerde olmak zere 8.644 eski harfli basma kitap vardr. l merkezinde bulunan dier yazma eser ktphanesi Ktahya Belediyesine bal olarak faaliyet gsteren Belediye Mustafa Hakk Yeil El Yazmas Eserleri Ktphanesidir. 1905 ylnda Ktahyada dnyaya gelen Mustafa Hakk Yeil tarafndan kurulmutur. Mustafa Hakk Yeil Ktphanesinde yaklak 1000 adet yazma eser bulunmaktadr, bunlardan yaklak 100 kadar Trke, 40 kadar Farsa geri kalan ise Arapadr.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013

Eski Anadolu Trkesi Asndan Germiyanl (Ktahya) airlerin Yeri ve

2805

Ktahya ilindeki bir dier yazma eser ktphanesi ise Ktahya merkezine yaklak 50 km uzaklkta yer alan Tavanl ilesindeki Tavanl Zeytinolu Ktphanesidir. Zeytinolu ailesi tarafndan oluturulmu ve iinde ok sayda nadir eser bulunduran nemli bir ktphanedir. Ktphane ierisinde 1266 adet yazma bulunmaktadr. Yazma eserlerin 778i Arapa 390 Trke 98 tanesi de Farsadr. Sz konusu bu yazma eser ktphanesi, gerek Ktahya ehri gerekse Trk dili ve edebiyat bakmndan olduka nemlidir. Ktphanelerde Germiyan Beylii airlerinden veya Faruk Kadri Timurtan deyimiyle Germiyanda yetien ilk devir edebiyatmzn byk simalarndan olan Ahmed, eyholu, Ahmed-i D, eyh, Cemlye ait olan eserlerden kalmam olmas Germiyan Beyliinin Osmanl devletine ilhak olmas neticesinde o devride yazlan ok sayda Trke eserin de Osmanl ktphanelerine ilgili ediplerle beraber gtrld fikrini ilk nce akla getirebilir. Bunun yan sra o dnemde Germiyan Beyliinin dier beylikle rle olan mcadelesi, Ktahyann Yunanllar tarafndan igali sonrasnda ehrin uzun mddet igal altnda kalmas gibi etkenlerin amil olduu sylenebilir. Cumhuriyetin ilan sonrasnda yaplan inklaplar neticesinde tekkelerin kapatlmas, medreselerin tek at altnda toplanmas vb nedenlerden dolay da tekke ve medreselerdeki pek ok yazma eser ilgili Vahit Paa ve Zeytinolu ktphanelerine devredilmitir. Ayrca Ktahya Vahit Paa Ktphanesi (1815) bata olmak zere Mustafa Hakk Yeil ve Tavanl Zeytinolu Ktphaneleri ge dnemde kurulmutur. Btn bunlara ramen mezkur ktphaneler Eski Anadolu Trkesi almalar bakmndan yadsnamayacak lde kymetlidir. Ktphanede kaytl olan eserlerin ou Mevlevihaneden ve muhtelif tekkelerin, camilerin ktphanelerinden getirilmitir. Ayrca ahslar tarafndan ktphaneye verilen yazmalarn says da azmsanamayacak derecede fazladr. Gn getike de ktphanelere eitli ilelerden, halk tarafndan getirilen yazmalara rastlamak mmkndr. Nitekim Vahit Paa Ktphanesinde vatanda tarafndan hibe edilmi ve henz kayda girmemi yzlerce yazma eser bulunmaktadr. zellikle Mustafa Hakk Yeil yazma eserler ktphanesi aratrmaclar iin son derece nemlidir. nk buradaki yazmalarn pek ou yeni kayt altna alnm olmakla birlikte pek ok yazma da eitli nedenlerden dolay tasnif edilmemi ve kayda girmemitir. Bu ktphanelerde yer alan ve Eski Anadolu Trkesi devrine ait dil zellikleri tayan Trke yazma eserlerin pek ou Kuran ve sure tercme-tefsirlerinden mteekkildir. Ayrca din-tasavvuf ierikli ok sayda yazmann yan sra ldin nitelik tayan eserler de mevcuttur. Tp eserleri ve szlkler de Eski Anadolu Trkesi almalar bakmndan nem arz eder. zetle ifade etmek gerekirse Germiyan Beyliinin eski merkezi olan Ktahya ehrindeki mezkur yazma eser ktphanelerinde yer alan ve Eski Anadolu Trkesi dil devresine dahil edebileceimiz sz konusu yazmalar dil ve edebiyat tarihimiz asndan son derece nemli bir yer tutmaktadr.

KAYNAKA ACAR M. inasi, Tavanl Zeytinolu Halk Ktphanesi, Zeytinolu Eitim, Bilim ve Kltr Vakf Yay. stanbul, 2007. CANPOLAT, Mustafa, XIV. Yzylda Yazlm Deerli Bir Tp Eseri Edviye -i Mfrede Trkoloji Dergisi V, 1979, s. 21-49. ZKAN Mustafa, Trk Dilinin Gelime Alanlar ve Eski Anadolu Trkesi, Filiz Kitabevi, stanbul, 2010. TMURTA K. Faruk, Sanat-Edebiyat Dnyasndan (Haz. Mustafa zkan), Alfa Yay., stanbul 1997 UZUNARILI smail Hakk, Ktahya ehri, Devlet Matbaas, stanbul, 1932. UZUNARILI smail Hakk, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 2011.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013

2806

Emek ENMEZ

VARLIK etin, Germiyanoullar Tarihi, Ankara, 1974.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013