T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

KMYA TEKNOLOJS

KMYASAL MADDELER DEPOLAMA

ANKARA, 2009

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 05.09.2008 tarih ve 186 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. KULLANILAN KMYASAL MADDELER DEPOLAMAK ........................................... 3 1.1.Kimyasal Maddeleri Depolama Kurallar ...................................................................... 3 1.2. Katlar ve Svlar Depolamak ..................................................................................... 6 1.2.1. Kimyasal Maddelerin Snflandrlmas ................................................................. 7 1.2.2. Tehlikeli Maddelerin Kullanlmas Srasnda Dikkat Edilecek Kurallar ............... 8 1.2.3. Kimyasal Maddelerin Etiketlenmesi...................................................................... 9 1.3.Gazlar Depolamak ...................................................................................................... 13 1.3.1. Gaz Tplerinin Etiketlenmesi .............................................................................. 13 1.3.2 .Gaz Tplerinin Tanmas.................................................................................... 14 1.3.3.Gaz tplerinin Depolanmas ................................................................................. 14 1.3.4. Tehlikeli Gazlar ve zellikleri ............................................................................ 14 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 16 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 18 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 20 2.KATI VE SIVILARI DEPOLAMAK ................................................................................. 20 2.1. Petrol Rafinasyon rnleri ......................................................................................... 20 2.1.1. Trkiyede Petrol rnleri Datm Sektr ....................................................... 21 2.2. Kat ve Sv Maddeleri Depolamak............................................................................. 22 2.3.Gazlar Depolamak ...................................................................................................... 23 2.3.1. LPG...................................................................................................................... 23 2.3.2. LPG nin zellikleri ............................................................................................ 23 2.3.3. LPG Tanklar ....................................................................................................... 24 2.3.4. LPG Tanklarnn Yerletirilmesi ......................................................................... 24 2.3.5. LPG Depolama Tanklarnn Kurulu ekli.......................................................... 25 2.3.7. LPG Tesisatlarnda Dikkat Edilecek Konular ..................................................... 27 2.3.8.Depolama Srasnda Gaz Kaann Saptanmas .................................................. 27 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 30 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 31 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 33 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 35 KAYNAKA ......................................................................................................................... 36

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK retimde kullanlan ve retilen maddeleri depolamak Genel Ama Gerekli ortam salandnda, kuralna uygun olarak retimde kullanlan ve retilen kimyasal maddeleri standartlara uygun olarak depolayabileceksiniz. MODLN AMACI Amalar 1. retimde kullanlan kimyasal maddeleri depolayabileceksiniz. 2. retilen kimyasal maddeleri depolayabileceksiniz. Ortam Snf, depo, atlye, laboratuvar, iletme, ktphane, ev, bilgi teknolojileri ortam ( internet ) Donanm Snf ve blm kitapl, VCD veya DVD, tepegz, projeksiyon, bilgisayar, televizyon Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra verilen lme aralar ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modln sonunda lme arac (test, oktan semeli, doru-yanl vb.) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirileceksiniz. 524KI0108 Kimya Teknolojisi Petrol, petrokimya, petrol, rafineri Kimyasal Maddeleri Depolama retimde kullanlan ve retilen kimyasal maddeleri standartlara uygun olarak depolama bilgi ve becerisinin kazandrld renme materyalidir. 40/16

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Gnmzde laboratuvar almalarnda okulda veya iletmelerde gvenlik, ncelikli olarak dnlmesi gereken bir konudur. Toplum ve evre salnn korunmas amatr. letmelerin laboratuvarlarnda alan elemanlarn bireysel davranlar, bilgi ve becerileri ok byk nem tamaktadr. Kimyasal maddelerin depolanmasnda ve laboratuvarda alanlarn laboratuvar gvenlii ve kimyasal maddelerin depolanmas konusunda aldklar eitim, kazalarn ve ekonomik kayplarn nlenmesi bakmndan ok nemlidir. statistiklere gre insan hatasnn neden olduu kazalarn fazla olmas, bilgi yetersizliinden kaynaklanmaktadr. Laboratuvarda kullanlan kimyasal maddelerin kullanm, depolanmas ve atklarn imhas ile ilgili dzenlemeler her zaman standartlara uygun ve bir plan kapsamnda olmaldr. retim srecinde kullandmz birok kimyasal madde, tehlikeli madde zellii tamaktadr ve ambalaj zerinde bulunan eitli iaretlere ve her maddeye ait gvenlik bilgi formlarna dikkat ederek kimyasal maddelerin depolanmasn salamalyz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1

AMA
Gerekli ortam salandnda, kuralna uygun olarak, retimde kullanlan ve retilen kimyasal maddeleri standartlara uygun olarak depolama bilgi beceri ve deneyime sahip olabileceksiniz.

ARATIRMA
Depo ve laboratuvarda bulunan kimyasal maddeler nasl snflandrlr? Aratrnz. Depo ve laboratuvar gvenlii ile ilgili nasl bir plan hazrlanr? reniniz. Tehlikeli Kimyasallar Ynetmelii: Resmi Gazete 11.07.1993 tarih 21634 sayl ynetmelii okuyunuz. Kimyasal maddelerin gvenlik bilgi formlarn inceleyiniz. Gvenlik bilgi formlarnn dzenlenmesine ilikin usul ve esaslar Resmi Gazete 11.03.2002 Tarih ve 24692 Sayl Ynetmelikten okuyunuz.

1. KULLANILAN KMYASAL MADDELER DEPOLAMAK

1.1.Kimyasal Maddeleri Depolama Kurallar
Kimyasal maddeleri standartlara uygun olarak depolamak, gvenlik kurallarnn en nemlisidir. Laboratuvarda bulunmas gerekli donanm unlardr: Havalandrma ve eker ocaklar Kimyasal depolar Laboratuvar musluklar Vcut ve gz dular Yangn sndrme cihazlar

Bunlarn bakm ve onarm standartlara uygun olarak alt ayda bir gerekletirilmelidir. Genel havalandrma laboratuvarda rahat alma ortam salar. Ancak eker ocaklar kesinlikle kullanlmaldr. eker ocaklarn kullanm koullar vardr. Yangn sndrcler alt ayda bir kontrol edilmelidir. letmelerde ve okullarda bulunan tm laboratuvarlarn kimyasal maddelerin topland bir depo alan vardr. Depolarda bulunan kimyasallarn snflandrlmas, kurallara ve standartlara uygun depolama yaplmas gereklidir. Bu depolama kurallar aada verilmitir: 3



Depodaki tm kimyasallar alfabetik olarak deil snf kodu ile etiketlenmelidir. Maddeler uygun bir snflandrma ile ayrlr. Kimyasallarn yerletirilmesinde birbirleri ile temas etmemesi gerekli maddeler dikkate alnarak yerletirme yaplmaldr (Tablo 1). Kimyasal maddelerin yerletirildii raflarn tahta olmas tercih edilmelidir. Kimyasal maddelerin depoland raflar duvara skca tutturulmaldr. Tm raflarn n ksmlar koruma seti ile evrelenmelidir. Kimyasal maddeler yer dzeyinde veya ulalamayacak kadar yksekte olmamaldr. Raf ykseklii 2 myi gememelidir. Depoda bulunan tm kimyasallarn kaytl olduu bir envanter sistemi olmaldr. Ciddi bir izleme gerekletirilmelidir. Depoda duman dedektr ve benzeri yangn uyar sistemlerinden birisi bulunmaldr. htiya kadar madde saklanmaldr. Maddelerin etiketleri okunacak ekilde bulunmaldr. Depoda bulunan her kimyasal maddenin etiketlenmesi zorunludur. Etiket zerinde kimyasal maddenin ad, tehlike snf, zarar verecei hedef organ, satn alma tarihi, kullanlmaya baland tarih ve son kullanm sresi bulunmaldr. Peroksit oluturma zelliinde olan kimyasal maddelerin etiketleri satn alnma tarihi ve kullanlmaya balad tarihi iermelidir. Bu kimyasal maddelerin etiketlerinde kullanlmaya balad tarihten itibaren 3 6 9 aylk veya 1 yllk bir srede imha edilmelidir.aklamas bulunmaldr (Tablo 2). Dzenli olarak son kullanm tarihleri izlenmeli ve gn geen kimyasal maddeler atk depolamaya gnderilmelidir. zellikle yanclar iin zel olarak tasarlanm buzdolaplar kullanlmaldr. Krom (VI) oksit, nitrik asit, alkoller, etilen glikol, perklorik asit, peroksitler, permanganatlar Amonyak (gaz veya zelti ) Asetilen, amonyak ( gaz veya zelti) Gliserin, etilen glikol, benzaldehit, slfirik asit Flor, klor, brom, krom (VI) oksit, sodyum Asetilen, hidrojen peroksit Amonyum nitrat ve dier amonyum tuzlar Metanol, etanol, asetik asit anhidriti, buzlu asetik asit, benzaldehit, karbonslfr, gliserin, etilen glikol, etik asetat, metil asetat, furfurol Gm, cva Asitler (organik ya da mineral) 4

Asetik asit

Hidrojen florr yot Potasyum permanganat Hidrokarbonlar (btan,propan, benzen) Bakr Sodyum nitrit Sodyum peroksit Okzalik asit Peroksitler



Asetilen Aseton Aktif kmr Alkali metaller

Amonyak (gaz) Amonyum nitrat Anilin Arsenikli maddeler Yanc svlar Brom Karbon tetraklorr Kalsiyum oksit Klor Kloratlar Krom ( VI) oksit Hidrojen peroksit Perklorik asit Fosfor Cva Nitrik asit ( deriik) Nitritler Slfrik asit Slfitler Hidrojen slfr Gm Yanc svlar

Klor, brom, flor, bakr, gm, cva Konsantre nitrik ve slfrik asit karmlar Kalsiyum hipoklorr, oksitleyici maddeler Su, karbon tetraklorr, halojenli alkanlar, karbondioksit, halojenler Cva (rnein; manometredeki cva), klor, kalsiyum hipoklorr, iyot, brom, hidrojen florr Asitler, metal tozlar, yanc svlar, klorat bileikleri, nitratlar, kkrt, ince tanecikli organik veya yanc maddeler Nitrik asit, hidrojen peroksit Tm indirgen maddeler Amonyum nitrat, kromVI oksit, hidrojen peroksit, halojenler, nitrik asit, sodyum peroksit Amonyak, asetilen, btadien, btan, metan, propan, hidrojen, petrol benzini, benzen, metal tozlar Sodyum Su Amonyak, asetilen, btadien, btan, metan, propan, hidrojen, petrol benzini, benzen, metal tozlar Amonyum tuzlar, asitler, metal tozlar, kkrt, ince tanecikli organik veya baka yanc maddeler Asetik asit, naftalin, kamfer, gliserin, petrol benzini, alkoller, yanc svlar Bakr, krom, demir, metaller ve metal tuzlar, alkoller, aseton, organik bileikler, anilin, nitrometan, kat ve sv yanc maddeler Asetik asit anhidriti, bizmut ve alamlar, alkoller, kat, odun Kkrt, kloratlar gibi oksijenli bileikler Asetilen amonyak Asetik asit, anilin, krom (VI) oksit, hidrojen siyanr, hidrojen slfr, yanc sv ve gazlar Asitler Potasyum klorat, potasyum perklorat, potasyum permanganat Asitler Dumanl nitrik asit, oksitleyici gazlar Asetilen, oksalik asit, tartarik asit, amonyum bileikleri Amonyum nitrat, kromik asit, hidrojen peroksit, nitrik asit, sodyum peroksit, halojenler

Tablo 1.1: Birbirleri ile temas etmemesi gerekli kimyasallar

3 Ay kullanm sresi olanlar Butadien ( sv) Kloropren ( sv) Divinil asetilen Isopropil eterler Potasyum, metal Sodyum amit Viniliden klorr 6 Ay kullanm sresi olanlar Asetal Akrolein Akrilonitril Primer alkoller Sekonder alkoller Btn eterler Btadien Siklohekzan Siklohekzen Dietil eter Ketonlar Metil asetilen Metil butil keton Olefinler 1 Yl kullanm sresi olanlar Butadien (gaz) Vinil asetilen Kloropren (gaz) Vinil asetat Stiren Vinil klorr
Tablo 1. 2: Peroksit oluturma zelliindeki kimyasallar

1.2. Katlar ve Svlar Depolamak

Kimyasal maddeleri depolamada ncelikle kimyasal maddelerin snflandrlmas gereklidir. Kat ve sv maddeler birbirlerinden ayrlarak alfabetik snflandrma yntemi kesinlikle tercih edilmeden (sadece zararl olmayan tuzlar, ekerler ve dier baz organik kimyasallar kendi ilerinde alfabetik olarak ) sralanabilirler.

1.2.1. Kimyasal Maddelerin Snflandrlmas 1.2.1.1. Alev Alabilen ve Parlayabilen Maddeler

Bu kimyasallar kaynama ve alev alma noktalarna gre gruplanrlar (Tablo 1.3). Parlayc katlar, havayla temas ettiklerinde, baka hibir enerji transferi olmakszn alevlenirler. Su ya da nemli hava ile iddetle parlayc gazlar verirler. Alev alma noktas Kaynama Noktas Alev alma potansiyeli Youn kullanlan baz kimyasal maddeler 1A snf <230 C <380C ok fazla yksek asetaldehit Benzol peroksit Etileter Pentan Metil format 1B snf <230 C > 380C ok yksek Aseton Etanol Butilamin Petrol eter Metanol Isopropanol Yksek Amilasetat Btanol Klorobenzen Turpentin Ksilen Orta Formaldehit Hidrazin Kerozen 1C snf 23-380C IIsnf 38-600C

Tablo 1.3:Kimyasal analiz laboratuvarlarnda kullanlan alev alabilen ve/veya parlayabilen kimyasallar

Kendi kendine tutuabilen maddeler; ak havada kaldnda kendi kendine tutuurlar ve kuvvetli ekilde yanarlar. Uygun ambalajlarda havasz ortamda saklanrlar. rnein: Beyaz fosfor, sodyum, potasyum, kalsiyum fosfor bileikleri.

1.2.1.2. Kararl Olmayan Kimyasallar

Normal koullarda (baz durumlarda scaklk ykselmesi ve basn etken olabilir) saf hlde iken polimerize ve okside olabilen kimyasallardr. Bu gruba giren peroksit oluturma zelliindeki kimyasallar ve raf mrleri tablo 1.2de verilmitir.

1.2.1.3. Korozif ve Tahri Edici Kimyasallar

Temas edilmesi durumunda cilt, gzler, akcierler, mide gibi organ ve dokular yakan, tahri eden yap malzemelerini ve metalleri andran kimyasallar bu grupta yer alr. Yaygn olarak kullanlan korozif zellikteki kimyasallar aada verilmitir. Glasiyel asetik asit, sodyum hidroksit, bromr, hidroklorik asit, slfirik asit, klor (sv), nitrik asit, hidroflorik asit, florrler, potasyum hidroksit, asetik anhidrit.

1.2.1.4. Andrc Svlar

Deriik asitlerin seyreltilmesi ve kat alkali hidroksitlerin zlmesi srasnda ar miktarda s aa kaca iin dikkatli olmak gereklidir. Asit iine su dklmemelidir. Bazlar gz ve cildi asitlerden daha fazla tahri ederler. Asit ve bazlar ntralize edilmeden giderlere verilmemeli, ntralizasyon, eker ocak iinde gerekletirilmelidir. 7

1.2.1.5. Zehirleyici Sv ve Kat Maddeler Bu maddeler solunduunda veya deriye temas sonucu zararl olan maddelerdir. Anilin, arsenik, metil bromid, inko fosfit, talyum tozlar, kurun bileikleri magnezyum ve kalsiyum kloratlar, cva bileikleri, dimetil slfat, baryum slfr, metil alkol

1.2.2. Tehlikeli Maddelerin Kullanlmas Srasnda Dikkat Edilecek Kurallar

Tehlikeli maddelerin kullanm srasnda retici firma tarafndan verilen kullanma talimatndaki dozaj kurallarna uyulmaldr. Madde ve rnn depolanmas herhangi bir dklme veya sznt annda zararsz duruma getirilmesi ve imha edilmesi ile ilgili gvenlik bilgi formlar okunmaldr. Ate kaynaklarndan uzak tutulmal, sigara iilmemelidir. Kanalizasyona dklmemelidir. Gz, deri ve kyafetlerle temastan kanlmaldr. Tabanda teknik olarak havalandrma yaplmaldr. Kaplar skca kapal tutulmaldr. Basnl sprey kutular 50 0C zerindeki scaklktan ve gne ndan korunmal, aleve kar pskrtlmemelidir. Andrc maddeler ciddi yanklara neden olacandan koruyucu eldivenler gzlkler kullanlmaldr. Patlama tehlikesi olan maddeler darbe, srtnme, ate veya dier ate kaynaklarndan dolay patlama tehlikesi gsterirler. Bu nedenle sdan ve darbeden uzak tutulmaldr. Kimyasal maddeler kesinlikle gvenli bir depolama alan iinde olmal ve etiketlendirme zelliklerine gre uygun ekilde yaplmaldr. Maddeler, raflara etiketleri okunacak ekilde yerletirilmelidir. Yanclar iin zel olarak tasarlanm buzdolaplar kullanlmaldr. Kimyasallarn sakland buzdolaplarnda asla yiyecek saklanmamaldr.

Resim 1.2: Reaktif/toksik madde depolama dolab(havalandrmal/havalandrmasz )

Resim 1. 3: Gvenlik sembol ieren etiketler Resim 1.4:Gvenlik sembol ieren pisetler

1.2.3. Kimyasal Maddelerin Etiketlenmesi

Resim 1.5: Etiketleme

Depoda bulunan kimyasal maddelerin etiketlenmesi srasnda u kurallar nemlidir. Ad(ksaltmasz) Tehlike snf Zarar verecei hedef organ Satn alma ve kullanm tarihi

Resim 1.6:Kimyasal etiketin anlam

retici firma bu etiketlerde reticinin ad, adresi, maddenin kimyasal ve kapal forml, rnlerin ticari ad, amalanan kullanm alanlar, tehlike sembolleri zel tehlikelere kar dikkat ekici ok iddetli parlaycgibi uyarlar risk ve gvenlik nlemleri hakknda bilgiler vermekle ykmldr. Bu bilgiler, maddelerin kullanlmas ve depolanmas iin gereklidir. Depolama srasnda, depolanan maddenin oluturabilecei zarar gz nne alnarak, gerekli s, izolasyon, yldrmdan korunma havalandrma, alarm, yangn sndrme gibi sistemlerle donatlr ve amaca uygun malzeme ile ina edilir.
AAS ACS ADR AF NOR AMG AOX ASTM BAT BET BG BOD BRN BS BP BPC CAS C.I.No. COD DAB DAC DEV DFG DGR DIN DSC EC ECD EOCI Erg B FAM FBras FCC FIA FIA FID FIP FO Atomik Absorpsiyon Spektrometre Amerikan Kimya Topluluu Karayollarndaki Tehlikeli Madde Tamaclna likin Anlama Fransa Standartlar Topluluu Alman Tp Kanunlar Adsorplanabilen Organik Halojenler Amerikan Standart Test Metotlar Biyolojik Maddelerin Tolerans Deerleri Brunauer, Emmet ve Tellere Gre Yzey Tanmlanmas Pil Snflandrlmas Biokimyasal Oksijen htiyac Beilstein Kayt Numaras ngiliz Standartlar ngiliz lalar Kitab ngiliz Eczaclk Kodeksi Kimyasal Maddelerin Uluslararas Kayt Numaras Renk ndeks Numaras Kimyasal Oksijen htiyac Alman la Kodeksi Alman Eczaclk Kodeksi Alman Standart Analiz Metotlar Alman Aratrma Topluluu Tehlikeli Mallar Dzenlemesi Alman Standart Enstits Diferansiyel Taramal Kalorimetre Enzim Komisyonu Elektron Yakalama Dedektr Ekstrakte Edilebilen Organik Klorrler Alman lalar Kitab Ekleri Alman Mineral Ya ve Fuel Standartlar Komisyonu Brezilya la Kodeksi Gda Kimyasallar Kodeksi/USA Floresans ndikatr Analizi Ak Enjeksiyon Analizi Alev yonlama Dedektr Uluslararas Eczaclk Federasyonu Fiber Optik

10

FU g GC GLP GMP GPC GR HDPE HIC hPa HPLC HPTLC HS IATA IC ICAO ICP IMDG-code IR ISO IUPAC JP kg l LBK LBN LC LD LLC LLPC LSC LSC M m m3 MAC MAK mbar mg mL MOS MS NF NBS nm NMR

talya la Kodeksi Gram Gaz Kromotografisi Faydal Laboratuvar Uygulamalar retim Tekniinin Gerektii Miktar Jel Nfuz Kromotografisi Garantili Kimyasallar Yksek Younlukta Polyetilen Hidrofobik Etkileim Kromotografi Hektopascal (1hPa= 1 mbar) Yksek Performansl Sv Kromotografisi Yksek Performansl nce Tabaka Kromotografisi Uyum Salam Sistem Uluslararas Hava Tamacl irketi yon Kromotografisi Uluslararas Sivil Havaclk Organizasyonu ndktif Elemi Plazma Tehlikeli rnler iin Uluslararas Denizcilik Kodlar nfrared Spektoroskopisi Uluslararas Standartlatrma Organizasyonu Uluslararas Temel ve Uygulamal Kimya Birlii Japon lalar Kitab Kilogram Litre Korozif gazlar iin gaz tpleri (lecture bottle) Korozif Olmayan Gazlar in Gaz Tpleri (lecture bottle) Sv Kromotografisi ldrc Doz Sv-Sv Kromotografisi Sv-Sv Blmeli Kromotografi Sv Parldama Sayc Sv-Kat Kromotografisi Molar Hacim Mikrometre ( 10-6 m) Metrekp Maksimum zin Verilen Konsantrasyon Maksimum allabilecek Konsantrasyon Milibar (1 mbar = 1hPa) Miligram Mililitre Metal-oksit Yar letken Maddeler Ktle Spektroskopisi Ulusal Formller Ulusal Standartlar Ofisi Nanometre (10-9 m) Nkleer Manyetik Rezonans Spektrometre

11

NNR NT NTU PA Packing Cat. PAH PAX PCB PE Ph Belg Ph Eur Ph Franc Ph Helv Ph Ned Ph Nord pl PLC PND ppb ppm PTFE PVDF R RFA PI RP S SLSI S.No. SPU SRM TCD TISAB TLC TOC U ULSI USP UV UV/VIS VbF VLSI WGK WHO

Yeni ve Resmi Olmayan Kanuni Yollar ok Kk Boyutlu Teknoloji Nephelometrik (bulankllk) Trbidite Birimi Poliamid Paketleme Kategorisi Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar Yolcu Ua Poliklorlanm Bifeniller Polietilen Belika la Kodeksi Avrupa la Kodeksi Fransa la Kodeksi svire la Kodeksi Hollanda la Kodeksi Norve la Kodeksi zokritik Nokta Preparatif (n ilem) Tabaka Kromotografisi Fosfor Nitrojen Dedektr Milyarda bir ksm (1:109) Milyonda bir ksm (1:106) Politetrafloretilen Polivinilen Diflorr Risk Kodu X-Ray Floresans Analizi Refraktif ndeks Ters-faz Kromotografisi Gvenlik Kodu ok Geni Skala ntegrasyon Schultz Renk Tablo Numaras rnek Hazrlama Birimi Standart Referans Maddesi Termal letken Dedektr Toplam yonik Kuvvet Ayarlama Tamponu nce Tabaka Kromotografisi Toplam Organik Karbon Enzim Aktivite Birimi Ultra Geni Skala ntegratr Amerika la Kodeksi Ultraviyole Spektroskopisi Ultraviyole/Grnr Blge Spektroskopisi Alevlenebilir Svlar Ynetmelii Geni Skala ntegrasyonu Alman Su Kirlilii Risk Snflandrlmas Dnya Salk rgt

Tablo1.4:Depolamada kullanlan ksaltmalar ve anlamlar

12

Btn kimyasallarn depolama snflandrlmas, tehlike boyutuna gre belirlenir. Aadaki snflandrma Alman Kimya Endstrisi Federasyonu tarafndan Almanya kanunlarna gre yaplmtr. Depolama Snflandrmas 1 Patlayc maddeler (2nd Alman Explosives Act: Storage groups 1.1-1.4) 2A Sktrlm, svlat rlm znm gazlar 2B Basnl gaz ieren kutular (aerosol) 3A Parlayc sv maddeler (Fp 55Cnin altnda) 3B Parlayc svlar (German VbF Hazard Class: A III) 4.1A Parlayc kat maddeler (2ndGerman Explosives Act: Storage groups I-III) 4.1B Parlayc kat maddeler (EC Method A 10) 4.2 Kendiliinden yanc maddeler 4.3 Suyla temas hlinde parlayc gaz oluturan maddeler 5.1A Ykseltgen reaktifler (German TRGS 515 group 1) Depolama Snflandrmas 5.1B Ykseltgen reaktifler (German TRGS 515 group 2+3) 5.1C Ykseltgen reaktifler (German TRGS 511 group A-C) 5.2 Organik peroksitler 6.1A Alevlenebilir toksik maddeler 6.1B Parlayc olmayan zehirli maddeler 6.2 Bulac maddeler 7 Radyoaktif maddeler 8 Korozif maddeler 8A Parlayc korozif maddeler 8A Parlayc olmayan korozif maddeler 9 n.n. 10 Parlayc svlar (3A ve 3B olmayanlar) 11 Parlayc katlar 12 Parlayc olmayan paketlerde parlayc olmayan svlar 13 Parlayc olmayan paketlerde parlayc olmayan katlar
Tablo 1.5: Kimyasal maddeleri snflandrma rnei

1.3.Gazlar Depolamak
1.3.1. Gaz Tplerinin Etiketlenmesi
Gaz tpleri kolaylkla kmayacak bir etiket ile etiketlenmelidir. Etiket zerinde ak ve net bir ekilde tpn ierdii gaz cinsi belirtilmelidir. Gaz tpne balanacak bir kart zerine retici firmann ad adresi, dolum tarihi, bulunduu laboratuvarn numaras, kullancnn ad ve kullanm sresi not edilmelidir. erii belirsiz olan tpler zerine erii bilinmiyor eklinde yazlmaldr. 13

1.3.2 .Gaz Tplerinin Tanmas

Gaz tpleri yere yatay konumda zel tayclar zerinde tanmaldr. Gaz tplerini tamadan nce zerlerindeki reglatr karmak ve gvenlik baln takmak gerekmektedir.

1.3.3.Gaz tplerinin Depolanmas

Gaz tpleri drlme veya arpma sonucunda patlayabilirler. Bu nedenle skca bulunduklar zemin veya duvara monte edilmelidirler. Gaz tpleri su veya zgen buharlarnn youn olduu , korozif maddelerin bulunduu yerlerde depolanmamaldr. Tplerin depoland yer daima havalandrlmaldr. Tp depolar dorudan gne na maruz kalmamaldr. Dolu ve bo tpler karmalarn nlemek amac ile ayr blmlerde depolanmaldr. Yanc gaz ieren tpler oksijen ve azot oksit tpleri ile ayn ortamda depolanmamaldr. Gaz tpleri ak aleve ve yksek scaklklara (50 0C ) maruz braklmamaldr. Gaz tpleri devrilmelerini nleyecek ekilde zincir ile sabitlenmelidir. Gaz tpleri tp tamak amac ile zel olarak tasarlanm tayclar ile tanmaldr. Gaz tpleri tama esnasnda veya kullanlmadklarnda kapaklar kapal tutulmaldr. Gaz tplerinin balantlar laboratuvar teknik elemanlarnca yaplmaldr. Bo gaz tpleri iaretlenmeli, laboratuvar ve depo ynetimine bilgi verilmelidir. Balant hortumlar, reglatr gnlk olarak kontrol edilmelidir.

1.3.4. Tehlikeli Gazlar ve zellikleri

Basnl gazlar: Btn gazlar basn altnda depolanr ve tanr. Dolays ile potansiyel fiziksel patlama tehlikesi olutururlar. Yanc gazlar: Kapal hacimde tm yanc gazlar kimyasal patlama tehlikesi oluturur. Hepsinin alt(LEL) ve st(UEL) patlama snrlar vardr ( LPG, hidrojen, asetilen gibi). Yanc ve zehirli olmayan basnl gazlar: Sadece fiziksel patlama tehlikesi olan gazlar(azot, argon gibi) ve yakclk tehlikesi olan gazlar (oksijen gibi)dr. Zehirli ve boucu gazlar: Oksijenin dndaki btn gazlar boucu etkileri nedeni ile zehirli kabul edilir (Karbondioksit, fosgen, hidrojen florr gibi).

14

Resim1.5:Gaz silindirleri

Gaz silindirleri her zaman zincir ile sabitlendirilmeli kullanlmad zaman kapaklar kapatlmaldr.

Laboratuvarlarda ve iletmelerde kullanlan tm kimyasal maddeler iin retici Gvenlik Bilgi Formlarnn Hazrlanmasna likin Tebli kapsamnda gvenlik bilgi formlar hazrlamaldr. Bu formda rn ad, firma ad, bileimi, ilk yardm bilgileri, yangn sndrme, depolama, kiisel korunma, fiziki ve kimyasal zellikler, nakliye, ekoloji, imha bilgileri ayrntl olarak yer almaktadr.

Resim 1.6: Tehlikeli madde iaretleri

15

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar Malzemeleri hazrlaynz. Laboratuvar nlnz giyiniz. evre gvenliini salaynz. Depolanacak malzemeleri katlar, svlar ve gazlar olarak ayrnz. neriler

Svlar ayrnz.

Bir arada bulunmamas gerekli malzemeleri belirleyiniz.

Katlar ayrnz.

Dikkatli ve zenli alnz. Bir arada bulunmamas gerekli maddeleri ayrnz.

16

 Tahta raflar veya dolaplar hazrlayp kimyasallar snflarna gre yerletiriniz.

Dikkatli ve titiz alnz. Kimyasal maddeleri yerletiriniz.

Tehlike sembolleri ve ikaz iaretlerine dikkat ederek yerletiriniz.

Tehlikeli madde sembol ve uyar iaretlerini inceleyerek depoda bulunmasn salaynz.

17

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru kelimeleri yaznz. 1. 2. 3. Kimyasal maddeleri standartlara uygun depolamak .. kurallarnn en nemlisidir. Yangn sndrcler . ayda bir kontrol edilmelidir. Gaz tpleribulunduu yerde depolanmamaldr. 4. ve 5. cmlelerde verilen yarglar doru ise ( D ), yanl ise ( Y ) yaznz. 4. ( ) Kimyasal maddeler alfabetik olarak snflandrlr. 5. ( ) Kimyasal maddelerin yerletirildii raflar tahta olmaldr. 6. Korozif ve tahri edici maddeler aada bulunan maddelerden hangisidir? A) NaOH B) HCl C) Asetikanhidrit D) Hepsi

7. ( ) Depoda bulunan tm kimyasallarn kaytl bulunduu bir envanter sistem olmaldr. 8. Kimyasal maddenin etiketi zerinde neler bulunmaldr? A) Ad C) Satn alnd ve kullanlmaya baland tarih 9. Gazlarn depolanmasnda snflandrma nasl yaplr? A) Yanc B) Yanc ve zehirli olmayan C) Zehirli D) Hepsi Laboratuvarda kullanlan andrc svlar nelerdir? A) Asitler ve bazlar DEERLENDRME Yukardaki teste verdiiniz cevaplar, cevap anahtar ile karlatrnz. Eksik konularnz varsa bu eksikliin neden kaynaklandn dnerek arkadalarnzla tartnz. retmeninize danarak, tekrar bilgi konularna dnp eksiklerinizi gideriniz. 18 B) Tuzlar C) NaCl D) eker B) Tehlike snf D) Hepsi

10.

UYGULAMALI TEST
Kimyasal maddeleri depolamada okulda veya iletme laboratuvarlarnda dikkat edilecek kurallar ve standartlar inceleyiniz ve raporunuzu yaznz. lemlerden sonra aadaki kontrol listesini doldurunuz. Cevab Hayr olan sorular retmeninize dannz. DEERLENDRME LTLER 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. Laboratuvar nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi? Depolanacak malzemeleri katlar, svlar ve gazlar olarak ayrdnz m? Kat ve sv maddelerin snflandrmasn yaptnz m? Snflandrmaya gre gruplandrarak depoda uygun yerler hazrladnz m? Kimyasal maddelerin etiketleri hazrlanrken dikkat edilecek noktalar incelediniz mi? Etiketler dzgn m? Depoda bulunan maddeler iin envanter sistemi hazrladnz m? Birbirleri ile temas etmemesi gerekli maddeleri incelediniz mi? Tehlikeli madde ikaz iaretlerini inceleyerek depoda bulunmasn saladnz m? Depoda bulunan raflar gvenli ekilde sabitlenmi mi anma var m? Andrc sv maddeleri kimsenin arpmayaca ekilde gvenli bir yerde depoladnz m? Gaz silindirleri s kaynaklarndan uzakta depoladnz m? Ar maddeleri alakta depoladnz m? Kullanm tarihi bitmi olan veya bozunan maddeleri ayrdnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME Bu yeterlilik srasnda bilgi konularnda veya uygulamada anlamadnz veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Kendinizi yeterli gryorsanz dier renme faaliyetine geiniz. Yetersiz olduunuzu dnyorsanz retmeninize dannz. 19

RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2

AMA
Gerekli ortam salandnda, kuralna uygun olarak petrol rafinasyon sanayisinde retilen kimyasal maddeleri standartlara uygun olarak depolama bilgi ve becerisine sahip olabileceksiniz.

ARATIRMA
Petrol rafinasyonunda retilen rnler nelerdir? Aratrnz. lkemizde bulunan rafinerileri ve bu rafinerilerde elde edilen rnlerin depolanmasnda uygulanan TSE standartlarn ve dier kurallar aratrnz?

2.KATI VE SIVILARI DEPOLAMAK

2.1. Petrol Rafinasyon rnleri
Ham petrol karld zaman hemen hemen hi kullanlmayacak durumdadr. Ham petrol kullanlabilecek duruma getirmek iin yaplan ilemleri balca iki ana grupta toplamak mmkndr. Bunlar: Ayrma ilemleri (destilasyon, absorbsiyon, adsorbsiyon, extraksiyon) Dnm ilemleri (kraklama, polimerletirme, alkileme, hidrojenleme reformlama, izomerleme, klorlama esterleme)

Ham petrol kullanlabilir hle getirmek iin yaplan bu tasfiye ilemlerinin tmne rafinasyon denir. Ham petrol oluturan hidrokarbonlar birbirinden ayrlarak ok eitli rnler elde edilir. Gnmzde ham petroln rafinasyonu iin ok eitli modern yntemler vardr. Rafinerilerden aadaki eitli rnler elde edilir. Gaz rnler: Propan ,btan ve her ikisinin karm LPG. Beyaz rnler: Nafta (benzin hammaddesi), benzin, jet yakt, gazya, motorin, mineral ya ve solventler. Kat ve siyah rnler: Parafin wax, hafif-orta-ar fueloil, asfalt ve kkrt.

Petrol rafinasyon rnleri depolanrken dikkat edilecek kural ve standartlar TSE tarafndan belirlenmitir. Depolamada scaklk, basn ve tank zellikleri nemlidir. 20

Ham petrol ve petrol rnleri, dorudan tketiciler tarafndan tketildikleri ve ikamesi zor olan ara rnler olarak kullanldklarndan dolay stratejik nitelikli rnlerdir. Petrol rnleri pazarlama zinciri; rafineri, datm, ana datm irketi-bayi ve nihai tketiciler biimindedir. Rafinerilerde retilen veya ithal edilen petrol rnleri; benzin, gaz ya, jet yakt, fuel-oil, kalorifer yakt, motorin gibi akaryakt grubunun pazarlanmas, ana datm kurulular ve bayilik tekilatlar araclyla yaplmaktadr.

2.1.1. Trkiyede Petrol rnleri Datm Sektr

Trkiyede 1940 ylna kadar petrol rnleri(akaryakt rnleri) yerli ve yabanc zel irketler tarafndan pazarlanmtr. 2000 ylnda toplam 14 ana datm irketi faaliyet yrtmekte iken sektrn serbestletirilmesi ile birlikte bu say, 50nin zerine kmtr. Ancak faal durumda 21 ana datm irketinden sz edilebilir. Petrol rnlerine olan talep srekli arttndan depolama tesislerinin blgesel ve sektrel talebi karlayacak ve gvenli stok dzeylerini salayacak kapasitede kurulmas gerekmektedir. Trkiye, toplam 5.024 bin m petrol rnleri depolama kapasitesine sahiptir. Petrol sektr faaliyetlerini dzenleyen 1954 tarih ve 6326 sayl Petrol Yasasna gre; Ana datm irketleri sata sunacaklar akaryakt rnlerinin %60n yurtiinde yerleik rafinerilerden almak zorundadr. Ancak 01.01.2005 tarihinde yrrle giren 5015 sayl Petrol Piyasas Yasasna gre zorunluluk art kalm olup, ithalat ve ihracat serbest hle gelmitir.

Resim 2.1: zmit rafinerisi

21

2.2. Kat ve Sv Maddeleri Depolamak

Petrol rafinasyon rnleri depolanmasnda elde edilen kat ve sv maddeler birinci renme faaliyetinde grld gibi yine zelliklerine gre snflandrlarak depolanr. Petrol rafinasyonu sonucu elde edilen zclerin (solventlerin) ou, yanc uucu kolay buharlap ortama zehirli patlayc karmlar verebilen zellie sahiptir. zc ieren rnler 11.07.1993 Tarih ve 21634 Sayl Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle giren Tehlikeli Kimyasallar Ynetmelii kapsamndadr. retici gvenlik bilgi formlarnn hazrlanmasna ilikin tebli kapsamnca gvenlik bilgi formunu hazrlayarak alc, kullancy ve depolaycy bilgilendirmelidir. Bu rnlerin depolanmasnda renme Faaliyeti 1de bulunan snflandrmalar geerlidir.
RNLER (1000 Ton) LPG NAFTA KURUNSUZ S. BENZN S. BENZN JET A-1 GAZYAI MOTORN KALORFER YAKITI CLARIFIED OIL FUEL OIL 6 ASFALT MAKNA YAI EXTRACT WAX KKRT HVGO TOPLAM RETM LENEN HAMPETROL 2003 313,5 376,0 1.306,7 276,2 726,9 49,5 3.179,4 371,4 11,1 1.740,5 249,7 279,7 28,3 38,9 18,0 -39,1 8.927 9.703 2004 303,9 511,0 1.201,8 186,1 728,1 19,3 2.911,5 306,5 12,4 1.798,7 242,5 291,6 23,1 44,2 14,8 61,8 8.657 9.337 2005 359,7 486,9 1.533,7 148,4 888,1 14,1 3.246,4 277,9 9,1 2.332,0 296,3 341,5 34,5 66,9 15,9 47,6 10.099 10.739 2006 402,8 611,6 1.758,6 -2,0 972,7 6,3 3.183,0 253,9 16,4 2.458,2 351,6 327,7 36,4 63,8 33,1 98,7 10.573 11.128

Tablo2.1: zmir rafineri mdrl ham petrol ileme rnler ve miktarlar

22

2.3.Gazlar Depolamak
2.3.1. LPG
LPG, btan ve propan gazlarna verilen addr. Bu gazlar tp ve tanklar iinde basn altnda sv hldedirler. Pratikte LPG iki ekildedir: %100 propan gaz daha iyi zelliklere sahip ve daha pahal bir LPG cinsidir. Propan + Btan karm ise karm gaz olarak bilinir ve daha ucuzdur. Genellikle kullanlan LPG karm gazdr. Hafife sktrldnda, atmosferik scaklkta sv hle ve bu basncn kaldrlmas ile tekrar gaz hline geebilir. Tama asndan bu zellik LPG iin byk bir avantaj salamaktadr.

LPG, 7 barlk bir basn altnda sv hle getirilmitir, bundan dolay kk bir alanda byk miktarda enerji depolanabilmektedir. Dnyadaki LPG retiminin % 60 kadar doal gazn ayrtrlmas ile % 40 kadar rafineri almalar ile elde edilmektedir. Uzun sreli retimi ise benzin ve dizel kadar gvence altndadr.

2.3.2. LPG nin zellikleri

LPG propan ve btan gazlarnn belli oranlarda karmndan oluan ve ngilizce Liquefied Petroleum gasae (svlatrlm petrol gaz) kelimelerinin ba harfleri ile ifade edilen bir petrol gazdr. LPG renksiz ve kokusuzdur. Gaz kaaklarnn belirlenmesi iin sonradan kokulandrlr. Temiz bir yakttr. Depolama kolayl bulunmaktadr. LPG basn altnda depolandrlr, kaln elik tank ya da borular ile tanabilir. LPG yanc ve patlayc bir gazdr. zerindeki basn kaldrldnda hava ile hacimsel olarak %2-9 orannda kartnda patlayc bir gaz hline gelir. LPG havadan ar olduu iin kaak durumunda su gibi akar ve en derin yerde birikir. Dk scaklkta buharlamas nedeni ile sv gazn insan vcudu ile temas sonucunda ciddi deri yanklar oluur. Is arttka basnc artar. Kritik scaklk ve basn iinde bulunduu tankn patlamasna neden olabilir. LPG ya ve boyay zer. Mkemmel yanma zellikleri vardr. Yksek sl deerine sahiptir. Doalgazn ulaamad yerlerde nemli bir potansiyele sahiptir.

LPG tketimini tpl ve dkme LPG olarak ikiye ayrmak mmkndr. Ev ve iyerlerinde LPG tketimi tple olmaktadr. Geleneksel kullanm alan da budur. LPGnin %75'i evde, %25'i sanayide kullanlr. Trkiye'de kullanlan standart tp boyutlar ve kullanm oranlar yledir: 12 kg'lk ev tp %75 2 kg'lk piknik tp 45 kg'lk sanayi tp %14 %11 23

2.3.3. LPG Tanklar

LPG tankalar aadaki ksmlardan olumaktadr: Tanklar : Depolar, parlak boya ile ar snmaya ve gne nlarnn etkisine kar korunmaldr. Kapasite hesaplanrken en az bir aylk bir tketim esas alnr, bylece gerekli ikmal skl azalacaktr. Byk kapasiteli sistemlerde ise ikmal merkezine uzaklk ve dier risk etkenleri gz nne alnr. Emniyet ventili: Uzman bir kii tarafndan sv gaz tank zerine yayl emniyet ventili (gaz tehlikesiz bir yerden darya atar) yerletirilir. Emniyet ventili k ve gaz atma hatt su dolmas gibi tkanmalara kar korunmaldr. Manometre : LPG tank zerinde grlebilir bir yerde olmaldr. Uygun iletme st basnc iaretlenmi olmaldr. letme srasnda test yaplmaldr. Sabit seviye purjr : Bir elle ayarlama yaplabilmelidir. Otomatik ar doldurma gvenlii : Ar doluma kar bir gvenlik sistemidir. Doluluk Oran % 85 % 85 % 90

Tankn Bulunduu Yer Toprak zerinde ve kapal hacimlerde Toprak seviyesinin 0,5 m altnda Toprak seviyesinin 1 mden fazla altnda

Tablo 2.2: Tanklarla ilikili uygun doldurma snrlamalar

2.3.4. LPG Tanklarnn Yerletirilmesi

Tankn bulunduu blge ve meknlar ak bir ekilde sv gazn ad, tehlike iareti ve sembol ile iaretlenmelidir. Svlatrlm gaz tanklar u ekilde yerletirilebilir veya depo edilir. Toprak zerine Toprak altna akta Yar toprak iinde akta Kapal bir mekn iinde

Resim 2.2: Gml LPG depolama tanklar yapm

24

Resim 2. 3: Gml LPG depolama tanklar yapm

2.3.5. LPG Depolama Tanklarnn Kurulu ekli

23 Aralk 2000 tarihli Resmi Gazetede yaynlanan tebliin 22. Maddesine gre; 5 m'den daha yaknnda herhangi bir kanal ve/veya kanalizasyon girii ve benzeri ukurluklar bulunmayacaktr. 3 m yaknna kadar yanc madde bulundurulmayacak ve bu mesafedeki kuru ot vb. kolay tutuabilen maddelerle gerekli mcadele yaplacaktr. Bulunduu sahaya, yerden en fazla 20 cm ykseklikte ark szdrmaz (ex-proof) en az bir LPG dedektrne sahip gaz alarm sistemi konulacaktr. evresi, tank d cidarnn en az 1 metre uzandan itibaren en az 180 cm yksekliinde tel rg, it vb. ile evrilmi olacaktr.

2.3.5.1. Depolama seenekleri

Tesis ve terminallerdeki LPG depolama tanklar genellikle basnl yatay silindirik veya kresel biimli tanklardr. Bu tanklar ou zaman yerden ykseltilmekle beraber, baz hllerde zemin zerine yerletirilmi ve stleri kum veya toprak ile rtlm olarak da saklanmaktadr. 500 tondan daha byk kapasiteler iin kresel tanklar kullanlmaktadr. ok byk tesisler soutma sistemleri veya maara eklinde depolama sistemlerini ierir. Ancak bunlar antrepolar ve boru hattyla datm merkezlerinde bulunmaktadr.
Resim 2.4: LPG tanklar

25

Depolama tanklarnda yangnn nlenmesi ve yangnn kmas hlinde de evre tanklara sramasn engelleyecek bir takm tasarm kurallar standart ve ynetmeliklerce ortaya konulmaktadr. Genel olarak incelendiinde, bu standart ve ynetmelikler be ana balk altnda toplanmaktadr: Tank yerleim kurallar Tank sahalarnda yangn gvenlik nlemleri Tanklarn, boru hatlarnn, pompa ve kompresrlerin, basn reglatrlerinin mhendislik tasarm kurallar Elektrik ve elektrostatik tehlike nlemleri Tank inas ve tanklarn operasyonu esnasnda uyulmas gerekli kurallar

2.3.6. Akaryakt Depolama ve Dolum Tesisleri Genel Kurallar Genel Kurallar

yeri dolum tesisinin bulunduu yerde olup her trl yer st ve yeralt depolar ile ana bina sundurma vb. cephe hattnn karayolu izgisine olan mesafesiyle, beki kulbesi varsa akaryakt pompalar ve kaideleri, cephe hattnn karayolu snr izgisine olan mesafesi mevzuatnda n grlen llerde olmaldr. Gvenlikle lgili Kurallar Akaryakt dolum tesisinin gvenlii bakmndan evre aydnlatmas yeterli dzeyde olmaldr. Elektrik tevzi kutusunun yanna bir adet 4 kglk (BCF) tipi sndrc konulmal, tanklarn bulunduu yerde 20 kglk arabal iki adet sndrc bulunmal ve tplerin hepsi TS 862ye uygun olmaldr. Elektrik tesisat ve buatlar TS 3385e uygun e tipi artrlm emniyetli, korumal tip olmaldr. Kullanlan btn elektrik kablolar TS 3165e uygun petrol rnlerine dayankl ve alev geciktirici zellikte olmaldr. Topraklama tesisat elektronik kontroll olmaldr. Elektrik akmn kesen alter, kolay ulalabilen yerlerde olmaldr. Kum dolu kovalar, kanca, merdiven, gvenlik halat vb. tehizat kolayca ulalabilecek bir yerde hazr bulundurulmaldr. Akaryakt dolum tesislerinde mutlak suretle paratoner tertibat bulunmaldr. Tesiste yangna kar her trl nlemin alndna dair tesisin bal bulunduu belediyeden alnan itfaiye raporu olmaldr. Tesiste kullanlacak su iin DSden kullanlabilirlik raporu alnm olmaldr. Tesiste aadaki tbbi cihaz ve malzemeler bulunmaldr. o o o Byk sarg bezi (5x10) cm Kk sarg bezi (5x5) cm drofil gaz (Siterilize kutu iinde) 26

o o o o o o o o

Tendrdiyot (Cam, Kapakl ie iinde) drofil pamuk (100er gramlk paketler hlinde) Saf alkol (70 derecelik) Oksijenli su Kan durdurma iin lastik tp veya sarg Yara tozu Penisilinli pomat Ecza dolab

2.3.7. LPG Tesisatlarnda Dikkat Edilecek Konular

Sanayi tpleri depolama ve kullanma srasnda dik tutulmal, kesinlikle yatrlmamaldr. Tpler dmemesi iin zincir ve benzeri gerelerle balanmaldr. Tplerin cihazla balantsn salayan hortumlar gazdan etkilenmeyen cins ve zellikte (TS1846) standardna uygun olmaldr. Hortum balantlar mmkn olduunca ksa ve balantlarda kelepe olmaldr. Bina ierisinde LPG tesisatlar LPG kullanlan yere kadar sva altndan deil, duvar st elik veya bakr boru ile yaplmaldr. Tpler sanayi tesisler ierisinde zel blmler ile ayrlm yerlerde muhafaza edilmelidir. Bu blmlerin havalandrmas olmaldr. Tpler bina dnda depoland ya da kullanld zaman direkt gne nlarndan, yamur, kar gibi atmosferik etkenlerden korunmak amacyla yanmaz malzemeden (demir konstrksiyon-eternit vb.) yaplm sundurma altnda bulunmaldr. Bu zel yerlerde depolanan tplerin bulunduu yerlere ikaz levhalar (sigara iilmez, atele yaklama, yanc ve parlayc madde, vb.) konulmaldr. Tplerin depoland yerlere sorumlulardan bakasnn girmesini engelleyecek nlemler alnmaldr. Depolama ve kullanma srasnda tplerin en az 3 metre yaknnda kolayca tutuabilecek malzemeler (ot, tala, mazot, benzin, tiner, boya, oksijen, stb, kat, vb.) bulundurulmamaldr. Kaynak yaplan yerlerde kullanlan tpler tekerlekli aralarda zincir ve kelepe balanlarak muhafaza edilip kullanlmaldr. LPG/oksijen reglatr ve aluma hortum balantlarnda mutlaka alev geri tepme emniyet ventili kullanlmaldr. Aksi hlde yksek basntaki oksijen, LPG tp ierisine girerek tpn patlamasna neden olabilir. En az iki adet 12 kg'lk kuru kimyevi tozlu TSE'ye uygun yangn sndrme cihaz bulundurulmaldr. Tplerin depoland yerlerdeki elektrik anahtarlar ve prizleri zeminden en az 2 metre yksekte olmaldr.

2.3.8.Depolama Srasnda Gaz Kaann Saptanmas

Yaygn olarak bilinen patlayc gazlarn banda, doal gaz, evlerde kullanlan tp gaz(LPG) ve kaynak ilerinde kullanlan hidrojen ve asetilen gazlar gelir. Bu gazlar hava ile kartklarnda patlayc hle gelirler ve herhangi bir tetikleme ile (kvlcm) patlayabilirler. 27

Patlama hava ile karm oranna baldr. Karmn bir alt ve bir de st patlama snr vardr. Gazlarla ilgilenenler, alt patlama snrnn ngilizce ksaltmas olan LEL lmnden bahsederler(LEL= lower explosive limit). Tm dnyada LEL tabiri kullanlmaktadr. LEL deeri, alnacak nlemler iin ok nemli bir veridir ve gazlarn tehlike derecesini (patlama kabiliyeti) belirler. Ayn ekilde gazlarn st patlama snr UEL olarak adlandrlr(UEL= upper explosive limit) Yanmakta olan gaz patlamaz. Kapal hacimde btn yanc gazlar alt (LEL) ve st patlama snrlar (UEL) arasndaki oran kadar biriktiinde en ufak bir kvlcmla ~10 barlk bir basnla patlarlar. Patlama anndaki basn ortam scaklnn 600 700 oCye ani olarak kmas ve yanma tepkimesinden kan rnlerin girenlerden fazla olmas nedeniyle olumaktadr. Buna kimyasal patlama denir. LPG patlamas diye duyulan olaylarn byk ounluu bu patlamadr. Yemein tamas ile snen ocaktan szan gazn yeterli miktarda biriktiinde tekrar yaklmak iin aklan akmakla patlamas sk karlalan bir durumdur. Ayrca mutfak tipi tplerin kauuk hortumlarnn TS 2179da yldan fazla kullanlmamas gerektii bildirildii hlde satclar ve tketiciler buna dikkat etmemektedir. Hortumlar sertleip krlmakta ve szan gaz felaketlere sebep olmaktadr. Hortumlar LPGnin buharlama entalpisi nedeniyle soumasndan dolay deforme olmaktadr ve en ok ylda bir deitirilmelidir.
Grafik 2.1. LPG ve doalgaz alt ve st patlama snrlar YANICI GAZ ADI LPG DOALGAZ HAVAGAZI HDROJEN ASETLEN KARBON MONOKST KKRT KARBONAT ALT VE ST PATLAMA SINIRLARI (% HACM) LEL UEL 2,3 9,6 5 15 4 40 4 75.6 1,5 82 12,5 74 1 60

Tablo 2.1. Lpg depolamada en nemli veri olan LEL ve UEL deerleri

28

Gaz kaann tespitinde kullanlan dedektrler LPG (Btan+Propan) Detektrleri: LPG; btan ve propan karmndan oluan hidrokarbon trevi, patlayc gaz snfndandr ve havadan ardr. Bu sebepten, kaak esnasnda gaz, yer seviyesinde toplanacaktr. Bu durum gz nnde bulundurularak, detektrler yerden 15-25 cm yukarya ve gaz kaynann yatay olarak 1-2 m uzana monte edilmelidir. Gaz kaa %20 LEL (alt patlama snr) seviyesine gelmeden, LPG detektrleri sesli ve grsel olarak alarm vermektedir. Kombine LPG (Btan+Propan) ve Karbonmonoksit Detektrleri: LPG (btan+propan) ve karbonmonoksit gazn ayn anda alglayabilen gaz detektrleridir. Detektrler yerden 15-25 cm yukarya ve gaz kaynann yatay olarak 1-2 m uzana monte edilmelidir. Arl yaklak olarak havann arlna eit olduundan, karbonmonoksit gaz, tm ortama yaylr. Bu nedenle yerletirme LPG gazna gre yaplr. LPG younluu %20 LEL seviyesine gelmeden veya karbonmonoksit konsantrasyonu 50 ppm seviyesine ulatnda, kombine LPG ve karbonmonoksit detektrleri sesli ve grsel olarak alarm vermektedir.

Resim2.5: En kk gaz kaan saptayacamz gaz alarm cihazlar ve dedektrler

29

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar LPG gaz bulunduran tpleri kurallara uygun depolaynz. Laboratuvar giyiniz. nlnz neriler

evre gvenliini salaynz.

Laboratuvarda veya depoda gaz kaan sabun kp ile kontrol ediniz.

Gaz kaa kontrollerini daima sabun kpyle yapnz.

Gaz alarm cihazn devreye sokunuz.

30

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki drt cmlede bo braklan yerlere doru kelimeleri yaznz. 1. 2. 3. 4. Ham petrol ile kullanlacak duruma gelir. Gaz kaaklar .. ile saptanr. Ham petrol kullanlacak duruma getirmek iin yaplan ilemler gruba ayrlr. Petrol rafineri gereklidir. rnleri depolanrken .standartlarna uygunluk

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 5. LPG nedir? A) Propan ve btan gaz karm C) Etan gaz 6. B) Etan ve propan gaz karm D) Propan gaz

LPG depolamada tanklarn doluluk oran ne olmaldr? A) %60 C) %50 B) %48 D) %80

7.

LPG tanklar nasl depolanr? A) Toprak zerine C) Yar toprak iinde yar akta B) Toprak altna D) Hepsi uygulanacak temel ilemler aadakilerden D) Destilasyon

8.

Ham petroln hangileridir?

rafinasyonunda

A) Ayrma ilemleri

B) Dnm

C) Ayrma ve dnm

Aadaki cmlelerde verilen bilgiler doru ise ( D ), yanl ise ( Y ) yaznz. 9. ( ) Petrol rafinasyon rnleri ve dier kimyasal maddelerin reticileri rnlere ve maddelere ait gvenlik bilgi formlar hazrlamaldrlar. 10. ( ) Alt patlama snr LEL, st patlama snr UEL ile gsterilir. DEERLENDRME Yukardaki teste verdiiniz cevaplar, cevap anahtar ile karlatrnz. Eksik konularnz varsa bu eksikliin neden kaynaklandn dnerek arkadalarnzla tartnz. retmeninize danarak tekrar bilgi konularna dnp eksiklerinizi gideriniz 31

UYGULAMALI TEST
Gaz kaa kontrol yaparak gaz alarm cihazn devreye sokunuz. DEERLENDRME LTLER 1. 2. 3. 4. 5. Laboratuvar nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi? LPG gaz bulunduran tpleri kurallara uygun depoladnz m? Laboratuvarda veya depoda gaz kaan sabun kp ile kontrol ettiniz mi? Gaz alarm cihazn devreye soktunuz mu? Sonular rapor ettiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Bu yeterlilik srasnda bilgi konularnda veya uygulamada anlamadnz veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Kendinizi yeterli gryorsanz Modl Deerlendirmeye geiniz. Yetersiz olduunuzu dnyorsanz retmeninize dannz.

32

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki cmlede bo braklan yerlere doru kelimeleri yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Alev alabilen ve parlayabilen maddeler .. gre gruplandrlr. Depolanacak kimyasal maddelerin zerinde ieren etiketler bulunmaldr. Gaz tpleri yksek scaklklara maruz braklmamaldr. Kimyasal maddelerin bulunmaldr. Petrol rafinasyon rnleri depolanrken kullanlan standartlarda uygunluk gereklidir. LPGnin en nemli zelliklerinden birisi kk bir alanda .. miktarda enerji depolamaktr. LPG havadan . olduu iin kaak durumunda su gibi akar ve en derin yerde birikir. LEL deeri depolamada alnacak en nemli . . LPG gaz kaa kesinlikle .. ile saptanmaldr. Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 10. LPG tanklara depolanrken aada bulunan hangi kurallar nemlidir? A) evresinde derin ve ukur yer olmayacak. B) Yaknnda ot gibi kolay tutuan maddeler olmayacak. C) LPG ye duyarl gaz alarm sistemi olacak. D) Hepsi

DEERLENDRME Yukardaki teste verdiiniz cevaplar, cevap anahtar ile karlatrnz. Eksik konularnz varsa bu eksikliin neden kaynaklandn dnerek arkadalarnzla tartnz. retmeninize danarak tekrar bilgi konularna dnp eksiklerinizi gideriniz.

33

UYGULAMALI TEST

DEERLENDRME LTLER 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. Laboratuvar nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi? Depolanacak malzemeleri katlar, svlar ve gazlar olarak ayrdnz m? Kat ve sv maddelerin snflandrmasn yaptnz m? Kimyasal maddelerin etiketleri hazrlanrken dikkat edilecek noktalar incelediniz mi? Tehlikeli madde ikaz iaretlerini inceleyerek depoda bulunmasn saladnz m? Depolanacak petrol rnlerini patlayc, parlayc, ykseltgen, andrc radyoaktif snflandrma ile birbirinden ayrdnz m? Deponun elektrik donanmn incelediniz mi? Depolanan petrol rnnn patlama, yanma deerlerini biliyor musunuz? LEL ve UEL deerlerini incelediniz mi? Gaz tplerini etiketlediniz mi? lk yardm malzemeleri bulundurdunuz mu? Gaz silindirlerin az kapal ve birbirlerine bal m? Depoda gaz alarm cihaz bulunuyor mu? Depoda gaz kaan saptayan dedektrler var m? Petrol rnleri depolama ile ilgili TSE standartlarn biliyor musunuz?Bu standartlarn laboratuvarda bulunmasn saladnz m? Depoda bulunan maddeler iin envanter sistemi hazrladnz m? Sonular rapor ettiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME Bu yeterlilik srasnda bilgi konularnda veya uygulamada anlamadnz veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Kendinizi yeterli gryorsanz dier modle geiniz. Yetersiz olduunuzu dnyorsanz retmeninize dannz. 34

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. gvenlik 6 Andrclar Y D D D D D A

RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Rafinasyon Kpk iki TSE A D D C Doru Doru

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. KAYNAMA VE ALEV ALMA GVENLK SEMBOL AIK ALEV GVENLK BLG FORMLARI TSE BYK AIR VER KPK D

35

KAYNAKA KAYNAKA
Fen retiminde Gvenlik, YK/Dnya Bankas,Hizmet ncesi retmen Eitimi, Ankara, 1997. HAN brahim, Madeni Yalar ve Petrol Ofisi rnleri, stanbul, 2002. Kimyasal Hijyen Plan, T Kimya Metalrji Fakltesi, stanbul, 2003. TSE Hizmet Yeri Belgelendirme Kriteri, 2002.

36