!

Sokrates ve Felsefe Alan 485 Protagoras (485-415) Sofizmin kurucusu, Sokrates'a kar. nller sz "nsan her eyin lsdr". Bu sz kuramsal olarak etik'le deil, insan idraki ile ilgilidir. Atom fikrini ortaya karan Demokrit dodu. Heykelci Sophroniskos ve . 5. yzyl'da Atina 490 Atina'nn Perslere kar Marathon Sava'nda zaferi. (Bakomutan: Miltiades) 480 Kserkses Seferi; Thermopylen'i Persler ele geirir; Salamis Deniz arpmas (Bakomutan: Themistokles) 479 Plataiai arpmas; Mykale Burnu Deniz arpmas. 479-78 Themistokles Atina'y yksek duvarlarla evirtir-bunun zerine Sparta ile tartma. 477 Perslere kar Atina Deniz Kuvvetleri'nin kuruluu; Atina'nn Ege'deki ada ve liman kentleri bir araya toplanr; Devlet kasas Delos'a tanr. 472 Aischylos'un "Persler"i sahnelenir. 471 Themistokles kska altna alnp Atina'dan srlr. Miltiades'in olu Kimon bakanlnda aristokratlar partisi baa geer. 467 Aischylos'un Theben'e Kar Yedi eseri 465 Kimon, Peleri Eurymedon'da yenilgiye uratr. 464-55 Sparta'daki Helotenin ykselmesi (3. boy lme sava) 461 Kimon'un Atinal danmanna politikay braktrr. Buna kzan Atinallar tarafndan Atina'dan srlr; Radikal Demokratlarn zaferi. Ephialtes ve Perikles'in anayasa reformu. Areopag kurulur, 500 kiilik konsey hkmet ilerini stlenir. Gndelik grev listesinin hazrlanmas. 459 Themistokles Pers kralnn tmar adam olarak Magnesia/Anadolu'da lr. 458 Aischylos'dan Orestie 457 3. snftan bir kentlinin, en yksek hkmet kat Archontat'a getirilmesi 457/6 Ege'de kapitlasyon; Atina'da mal ve deniz ticareti rekabeti, 454 Atina ve Pire ibirliiyle nl Uzun Duvarlar tekrar ina edilir. 450 Sophokles'den Aias 450 Kbrs'a sefer, Kimon'un lm 449 Perslerle bar anlamas 447 Porthenon'un inas 446/5 Atina ve Sparta arasndaki "Otuz yllk" bar son bulur, 443 Perikles Atina hkmetinin bana geer; Sanat (Phidias), tiyatroyu (Sophokles), tarihilii (Heredot), felsefeyi (Anaxagoras, Protagoras) destekler. 442 Sophokles'den Antigone* 440 Samos'a kar sava alr. 431 Peloponezya Sava'mn balang nedeni: Atina ve Sparta arasnda nderlik meselesi; Perikles'in tavsiyesi zerini Atina sava denizde yrtr ve ehir savunmasz kalr.

470 470 kars

ebe Phainarete'nin oullar Sokrates dodu. Sokrates'in genlii, geleneksel mzik ve jimnastikte alt. nisiyatif, geometri ve astronomi alt, Zamanndaki kltr ve fikir akmlaryla ilgilendi, Sokrates'in ii. Heykeltra olarak balad. .S. 2.yy'a kadar Akropolis sokaklarndan birinde zarif bir almas yer alm. Sokrates'in evlilii. Xantippe ile. Huysuz olduu anlatlr, ama iyi geinmiler, Aristoteles'e gre oullar tembel ve aptalm. 447 gibi. Sofistlerin sahneye ilk k, rencilerine yaygn kanlara boyun eip, siyasette ykselmelerini tavsiye ederlermi, nemli szleri: "Tanrnn doasnn anlalmas zordur" ve "Glnn hakk doadan verilmitir". 444 Sofist Protagoras aa talya'da yeni kurulmu Thurioi ehrinde yasa dzenleme iini kabul eder. 439 Sokrates'in rencisi ve biyograf Xenophon dodu. 437 Perikles'in dostu heykeltra Phidias, Athena Partenon heykelinin kalkanna Perikles ve kendisinin portrelerini yaptn iddia ederek dinsizlikle suland ve srgn edildi. 432 Perikles'le arkada olan Anavagonas da dinsizlikle sulanarak srlr.

90 Dakikada Sokrates Yeni Seri: 16 90 Dakikada Filozoflar: 2 Almanca'dan eviren: Mehmet Ukul Tantm amal ksa alntlar dnda yayncnn yazl izni olmakszn hibir yolla oaltlamaz. GendaA.. Birinci Basm Ekim 1997 ISBN 975-7809-29-2 Editr Adnan zer Kapak Tasarm Murat Bozkurt Dizgi Era (512 36 76) Kapak ve Bask Perspektiv Cilt timat Mcellithanesi Genda A.. ataleme Sk. No: 19 Caalolu-stanbul Tel-Fax: (0212) 520 82 12 - 527 10 20

nsz

Balangta dnya vard ve hakknda gerekten pek bir ey bilmiyorduk. Buna ramen hayatta kalabildik. lk filozof dnya hakknda fikirler retmeye alan akn, ta devrinden kalma bir insand: Neler olup bitiyordu? Olup bitenler ne demekti? Binlerce yl boyunca insanlarn bu sorulara bulduu cevaplar felsefeyle pek ilgili deildi; temelleri daha ok batl inanca, efsanelere ve dine dayanyordu. Btn bu sorulara yaln bir felsefi cevap bulan, Anadolu'da yaam eski bir Yunanl olan Milet'li Thales'tir. Thales, .. 6. yy.'da yaamtr

ve

ilk

gerek

filozof

olarak deil,

anlr. kendi

m ve bize tm zamanlarn en byk filozofunu sunmutur. Bunlarn ilki kak Sokrates'tir. Felsefe yapacam diye Atina'nn sokaklarnda dolamakla o kadar ok zaman harcamtr ki, bir eyler yazmak iin zaman bulamamtr. Onun retilerini mehur en rencisi nemli Platon'dan tanmamzn

Aklamalar

mitolojiye

gzlemlerine dayanr. Bu, iddialarnn geerli veya hatal olup olmadn tespit edebilecek eletirel bir kontrol olanakl klar. Thales'in en nemli teoremi btn varlklarn znn su olduudur. Bu yanlgsyla Thales gelecekteki tm felsefe iin ynledirici olmutur. Thales'ten sonra felsefe hzl bir k yaamtr. Filozoflarn says artm ve hepsi de dnyann z ile ilgili farkl aklamalar sunmutur. Buna gre varln znn su deil, hava, ardndan ate ve sonunda k zerrecikleri olduu dnlmtr. Bu yeni dn biimi doumundan sadece yzyl sonra altn an yaa-

nedeni bundandr. Bunlar ayklamak ise bal bana bir sorun olmutur ve hangi fikrin kimden ktna karar vermemiz bu nedenle zordur. Sokrates olduka saldrgan sluplu bir sorgulama metodu gelitirmitir. Bu yntemle rakiplerinin foyasn ortaya karmakla kalmam, geree ulama yolunu da bulmutur. Platon nl diyaloglarnda bu konumalarn

Kendisi ise srekli olarak neyin dindarlk, neyin dinsizlik, neyin gzel, neyin kzlas, neyin adil ve haksz olduu, arballk ve lgnln, cesaret ve cesaretsizliin nereden kaynakland, bir devletin, devlet adamnn, hkmet ve hkmdarn nasl olmas

gerektii ve kendi fikrine gre bilgili bir insan iyi yrekli ve asil yaptna inand daha pek ok eyden sz

ruhunu yakalamtr. Bu arada Platon'un daha geleneksel i anlay ve hayat tarz, felsefeye nihayet saygnlk kazandrmtr. Ancak Platon da byk yanlglar iine dmek gibi felsefi bir gelenekten kopmamtr. rnein gerek dnyann idealardan, iinde yaadmz dnyann ise glgelerden olutuuna inanrd. Bu gerekd anlaya ramen birok insan, Platon'dan beri btn felsefi klliyatn onun eserlerine ancak bu dipnot tekil bir edebilecek bir birikimin tesine gidemedii kansndadr. kandr. boutuumuz Elbette pek abartl temel Ancak gnmzde ok halen felsefe

Platon'un rencisi Aristoteles'tir. yi bir eitim grm olan Aristoteles, ustasnn felsefeyi ilgin diyaloglar biiminde amlama abasna iddetle kar km, bunun yerine saysz aratrma kaleme almtr. Bu aratrmalarn ou daha sonra vefasz ar-kalar ve rencileri tarafndan kaybedildi. Aristoteles'in mantk ve kategori sistemi ondan sonraki iki bin yln felsefesinin ve biliminin temel talarn oluturur. Bunlarn ne lde eri br durduunu sadece birka yzyl nce fark ettik. Aristoteles de her geni kapsaml aklamann eninde sonunda yanl olabileceini herhalde Antik biliyordu Yunan ama bu onu aklamalar bulma yolunda durdurmamtr. Dnyas'nda doan ve

sorununun ilk kez Platon tarafndan dile getirildii bir gerektir. Filozof lsnn nc eleman

yzyllar

boyunca felsefe

Yunan

karakterini bugn ol-

En azndan kendimiz, baka birinden, mkemmel bir konumacdan baka konumalar duyunca bundan kimse... fazlaca etkilenmez. Lkin birisi senin veya herhangi birinin bu konumay yaptm duyarsa... hepimiz kendimizden geer ve cokulanrz.
(Platon)

koruyan

olmasayd,

duumuzdan farkl olurduk. Doa bilimlerimiz olmayacak ve gerei bulmaya ynelik kalacakt; Filozof iler araylarmz tpk ve acs temelde hayal politika, gcmzden ve geici heveslerden ibaret gnmzn psikoloji ve ekonomisinde olduu gibi. teologlarn durum yzyllardr sararp uramasna ramen etik deerler de bu ierisinde solmakta. Ahlki adan bugn, iki bin yl ncesinden hibir ekilde daha iyi deiliz, aksine nasl olmamz gerektii konusunda artk bir fikrimiz bile yok. Yirmi be yzyldr srp giden yanlglar filozoflara sonuta yanlglarnn hibir rol oynamadn gster-

mistir. nemli olann felsefe yapmann kendisi oldular. olduu Bylece konusunda felsefe, hemfikir arap tpk

Ebelik sanat anneme ve bana tanr tarafndan verilmitir, ona kadnlar iin, bana ise gzel ve asil olanlar iin.
(Platon, Theatetos)

uzmanl veya vergi kaakl gibi, bir bo zaman doldurma ura oldu ve sonular veya yararlar felsefe da benzer baderecede elikilidir. nsanolunun retmeye lamasndan bu yana ilk kez, felsefik bir sistem (yani zgn bir felsefe) bulmann gereksizliine miras inanlmaya balanmtr. tantmay "90 Dakikada" adl dizi bizlere bu deerli brakan insanlar amalamaktadr. Zira bunlarn bazlar imdiye kadar yeryznde yaam en dahi beyinlerdir.

Sokrates Hayat, retileri

Ne yazabileceimi bilmiyorum.
(Sokrates'e atfedilen bir sz)

Sokrates .. 470'de, o zamanki Atina'ya yirmi dakikalk yry mesafesi uzaklkta, Lykabettos'un eteklerindeki bir kyde dnyaya geldi. Babas ta ustas, annesi ise ebeydi. Balangta Sokrates, gelenek olduu zere babasnn yannda raklk eitimine balad ve gnmzde doru olmadn bildiimiz bir sylentiye gre Atina Akropol'ndeki esvap kuaml zarafet tanras onun eseridir. Daha sonra ilk Atinal filozof Anaxagoras'n rencisi olduu sanlyor. Bu filozof daha sonra gnein Mora Yarmadas'ndan bile byk, yanan

bir

kaya

olduunu

iddia

ettii

iin Daha

rencileriyle

entellektel

bir

ilikinin

tanrtanmazlkla sonra Sokrates

sulanmtr. filozof

tesinde baka eyler de yaayan Archelaos hibir takibata maruz kalmamtr. Gen Sokrates erken dnem felsefesi yannda matematik ve astronomi eitimi almtr. Felsefenin henz yz yllk bir gemii vard ve o zamanlar gnmzde nkleer fiziin oynad rol oynuyordu. Varln znn su, ate veya k zerrecikleri olduuna inanan filozoflarn dnyas geree ancak modern nkleer aratrmalarn benzedii "elementer oumuz lde esneyerek gndelik paracklar" hayatmza Bizlere ancak. dendiinde benziyordu. glmseriz

Archelaos'un

yannda renime balad. Archelaos, .. 3. yy.'da yaam olan biyografi yazar Diogenes hislerle" gnmzde Laertius'un sevdi. Dou Antik Akdeniz szckleriyle Yunan'da, blgesinde sylemek gerekirse, Sokrates'i "ok fena

olduu gibi, ecinsellik kabul edilebilir bir deiiklik olarak grlrd. O zamanlar sradan bir ey olarak alglanan bu tr cinsel ilikiler ancak Hristiyanln Bylece douundan itibaren darkafal retiler nedeniyle ayplanr olmutur. Anaxagoras, rencilerine gnein alevden bir yldz olduunu rettii iin Atina'dan kamak zorunda kalrken, -

Eski Yunanllarn da kendi alarndaki en yeni keiflere benzer bir ilgisizlikle kar-

Benim ebelik sanatm pek ok noktada onunki ile ayn; benimkini onunkinden ayran, kadnlara deil, erkeklere doum yardm salamamdr ve doumda bedenlere deil, ruhlara yardmc olmamdr... Ve dier alardan da ebelere benziyorum: Bilgelikleri ben yaratmyorum... nk Tanr (Apollon) doum yardmn yerine getirmemi istedii kadar, dllenme yetisine sahip olmam da engelledi.
(Platon, Theaitetos, 1550 b-c)

lk verdikleri phe gtrmez. Dnn: Birileri onlara dnyalarnn aslnda bir Japon Bal kavanozu, bataklk bir alan veya hava fiek gsterisi olduunu sylyordu. Sokrates'in, dnyann kayna hakknda gelitirilen kuramlarn insanla hibir fayda salamadn anlamas uzun srmedi. Ona gre dnya zerine deil, kendimiz nedenle zerine Delphi'li dnmeliydik. kahinlerin eski Bu bir

szn benimsemitir: "Gnothi Seauton" (Kendini tan). Sokrates felsefesini nceleri antik Atina'nn agorasnda uygulamtr. Bu pazar yerinin kalntlarn gnmzde Akropol'n altlarnda grmek mmkndr. En sevdii yer, satclarn mallarn sergiledikleri Zeus Ele-

utherios Stoa'smn glgeli kemer altlaryd. Stoa'nm temellerinin kalntlarn bugn de grmek mmkndr. Ne var ki kalntlarn kuzey ucu Ati-na-Pire arasnda inaa edilen met-ro'ya kurban gitmitir ve harabelerin huzurlu sessizlii, onlar sadece bir tel rg ile ayran yanbalarmdaki Monastiraki bitpazarnm insan uultular, grltc Buzuki mzii ve baran satclar tarafndan bozulmaktadr. Gnmzdeki bu karmaa ve kalabalk ortam, Sokrates'in oralarda dolap felsefe yapt zamann ortamndan herhalde pek farkl deil. Sokra-tes felsefk uran gnmzn pazarlk jean satclarnn, evreye Zorba'nn dans mziini yayan cep

11

radyolarnn ve yer fst satclarnn alamakl barlarnn antik adaki kartlarnn tam ortasnda srdrmekteydi. Yine de tm bu grltye karn onu iiten insanlar vard. stelik Sokrates Atina'da bir hayli ses getirmi olmal, zira otuz yama geldiinde Delphi'li kahinler kendisini tm insanlarn en bilgesi olarak tanmlamlardr. Sokrates buna inanmann kendisine zor geldiini dnyormu gibi yapar ve drst davranmayarak, hi bir ey bilmediini iddia eder. Ancak yine de kehanetin gerei syleyip sylemediini aratrmak iin Atina'nn dier bilginlerine danr. Amac, onlarn Sokrates ne bildiini aptalca renmektir. gevezeliklerin foya-

sn ve insanlarn yanlglarn ortaya karmakta tam bir ustayd. Hibir ey bilmediini iddia ederek, karsndakinden kendisinin ne bildiini aklamasn isterdi. Sohbet arkada bu istee uyarak aklamaya giriince ilzyonlarn zekice gelitirdii itirazlaryla birer sabun kp balonu gibi patlatrd. Sokrates'e bou bouna "Atina'nn at sinei" demiyorlard. Onun soru teknii ilk bakta grndnden ok daha titizdi. Tartmay akla kavuturmak iin sorunun esasna inerdi. Bunun iinse ncelikle sohbet arkada tarafndan dile getirilen dncelerin dayand kelime ve kavramlar tanmlamak gerekirdi ki, elikiler ortaya karlabilsin ve dncelerin sonular netlesin. Bu-

12

nun tesinde Sokrates'n insani zaaflar ortaya yetenei duruma karabilen vard ve keskin bir gzlem gln rakiplerini

du. Geri Sokrates kendisine aklc ve devrimci bir yntem edinmiti ama birok bakmdan o hl zamannn ocuuydu. Birok Delphi'li eyle dalga getii halde, tanr kahinleri konuturann

drmekten

ekinmezdi.

Kaynaklara gre Sokrates'in beceriklilii, ustal ve kurnazl sohbet arkadalarn ileden karacak denli tahrik etmitir. Onun bu bilgilik taslayan ukalaca tarz ona phesiz pek ok dman, ama bunun yannda arasndan kendisini bir izleyen de genler hayran sr

olduunu dnyordu. Tanrlara batl inanlarla tapmyordu ve mitoloji kendisi iin komedya'nn tesinde bir ey deildi, ancak Sokrates bir tanrnn var olduu inancna sk skya balyd. Buna kant olarak herkesin tm herhangi hayatn bir tanrya insanlar koparmaya inand eklinde bir inan gelitirmiti. Sokrates'in mantksz dncelerden

kazandrmtr. Ksa sre sonra Sokrates Atina'nn szm ona bilge adamlarnn, tpk kendisi gibi, ok da fazla bir eyler bilmediklerini kefetti ve sonuta kahinlerin hakl olduklarna karar verdi. Gerekten de hepsinden daha bilgeydi, nk bir ey bilmediini biliyor-

almakla geirdii dnlrse, bu hayli ilgin bir yaklamd.

13

Bunu duyunca kendi kendime sordum: Tanr bununla ne demek istiyor? Sz nereye getirmek istiyor? Gayet iyi biliyorum ki, ne ok bilge ne de ok aptalm. Peki yleyse en bilgesi olduum iddiasnn altnda yatan gerek nedir? nk, o, yalan syleyecek deil elbet; bunu yapamaz. Uzun sre neyi kastettiini kavrayamadm; sonunda meseleyi u ekilde aratrmaya karar verdim. Kahinlerin kehanetlerinin yanl olduunu ispatlamak ve "bu adam benden daha bilge, ama sen tersini iddia ettin"

diyebilmek iin bilgelikleriyle nlenmi adamlardan birini karma aldm. Adam incelemeye balaynca - adn vermeye gerek duymuyorum, politikaclarmzdan biriydi - yle dndm, ey Atinallar: Onunla konuurken bu adamn baka pek ok insana bilge grndn ve zellikle de kendi bilgeliine inandn ama gerekte bilge bir adam olmadn kefettim. Bylece ona gerekte bilge bir adam olmadn gstermeye altm. Kendisi ve bu sahneye ahit olan pekok insan bundan hi holanmad.

14

Sokrates, Perikles dneminde yeti-

Giderken bu insandan gerekten de daha bilge olduuma karar verdim. Her ikimiz pek parlak olmayabiliriz, ancak kendisi byle olduunu dnrken, kendim byle olmadma kanaat getirdim. Bu adamdan birazck dahi olsa daha bilge olduum grnyor: Bilmediim eyleri bildiimi dnmyorum nk. Ardndan, birincisinden daha bilge olduu sylenen birine gittim ve yine ayn eyleri yaadm. Bu yzden onu ve birounu kendime dman ettim.
(Platon, Apoloji, 21b-3)

mitir. Helenistik dnyann hibir devleti o dnemde Atina'nn gc ve kltryle boy lememitir. Bu dnemin gelimeleri insanlk tarihinin tm akn deitirdi. O devirde felsefe olgunlua eritii gibi "demokrasi" kavram ortaya kt, matematik ve dier alanlar iin bilimsel metodlar gelitirildi. Dram sanat dodu (stelik tek bir kuak iersinde genelde dinsel nitelikteki Tragedya'dan), heykeltralk altn an yaad ve mimarlk byk gelimeler kaydetti. Bu devir bizlere Atina'nn Akropol' Parthenon'u ve Milo'lu Vens' armaan etti. Yirminci yzyl'da insanlar phesiz daha ok belirleyici gelimeye tank olmutur, ancak bunlar antik-

15

Yunan dnyasnda saysz alanda yaanan nitelikli gelimelerle kyaslanamaz. Greceli huzurlu Perikles dnemi .. 431'de balayan Mora Sava'yla sona erdi. Dmanna gre daha demokratik olan liman devleti Atina ile sanatsal Sparta zevklerden yoksun militarist

ynelik aray, deeri urad ve gvensizlii t, iinde bulunduumuzu hayal etsek bize hi de yabanc gelmeyecek olan bir zamana rastlamaktadr. Mora Sava patlak verdiinde Sokrates bir "Hoplit" olarak askere alnd (ar silahl, nc snf, kl ve kalkan donanml). Sokrates'in hayat hakkndaki belgeler ksmen ok elikilidir ancak herkes irkin tek bir noktada hemfikirdir: Clz ve Grn olarak Sokrates Atina'nn en erkeklerinden biriydi. arpk bacaklar, top gibi gbei kll bir ensesi, ayn durumda omuzlar ve kel bir kafas vard (Sylentiye gre kafatas ynla kk iliklerle doluydu). Geni ve kalkk burnu herkes tarafndan bilinirdi,

arasndaki atmalar 25 yl boyunca devam etmi ve bundan Atina'nn devlet yaps byk zarar grmtr. Sava ve onun politik sonular Sokrates'in hayat zerinde belirleyici olmutur. Bugn bize belki de skc denebilecek oranda makul gelen felsefesinin, hayatn yobazlk, keyfiyet ve korku tarafndan belirlendii bir zamanda gelitirildiini unutmamalyz. Sokrates'in gerei bulmaya

Biliniz ki, ey Atinallar, uzun zaman nce devlet ileriyle uram olsaydm eer, oktan lmtm ben de, ve ne size ne de kendime faydam dokunurdu. nk sizler veya baka bir halk kitlesi iin devlet ierisindeki hakszlklara ve yasal olmayan ilere engel olmaya alan hibir insan varln koruyamaz.
(Platon, Apoloji)

isteyen kii, ksa bir sre iin varln srdrmek sz konusu olsa dahi, gzlerden uzak bir yaam srmelidir, kamuya ml olmu bir yaam deil.

gzleri hafif ne eimliydi ve dudaklar iikti. Sokrates sadece filozof gibi grnmyor, ayn zamanda bir filozof gibi giyiniyordu da. Yaz veya k olsun eski psk dizst pelerininin altna daima ayn giysiyi giyerdi. Ve hava ne ekilde olursa olsun daima yalnayak dolard. Meslek arkada sofist Antiphonos'a gre "onun gibi yaamak zorunda olan bir kle mutlaka kaard". Buna ramen Sokrates muhtemelen iyi bir askerdi. Kendisine ait bir fikri olan irkin aydnlar orduda pek sevilmez, ancak Sokrates o kadar garip ve komik bir adamd ki, asker arkadalar ksa sre sonra onun etkisinde kalm olmal. Bulgar dalarndan sert rzgarlar

estiinde ok souk olabilen Kuzey Yunanistan'daki Potidaias kuatmasnda yer ald. Silah arkadalar onu itimalara buz ve kara ramen yalnayak, byleyici ksa gmlei ve en sevdii peleriniyle geldii iin hayretle izlemilerdir. Atinallarn ordusu k aylarnda rengarenk bir yn grnts verirdi. Askerler bulabildikleri krklere brnrler, ayaklarna keeden bezler sararlard. Yunan vazolarnn zerinde savarken tasvir edilen alml ve gen plak erkeklerle yakndan uzaktan hibir benzerlikleri yoktu. Sokrates'in silh arkadalarn en ok etkileyen ey, onun dnd zamanki grnyd. Ayn kuatmaya katlan Alkibiades Sokrates'in

bir problem zerinde dnmek iin bir sabah ok erken kalktn, kendilerinden uzakta durarak, btnyle dncelerine gmlm olarak dn-ya'y unuttuunu anlatr. Yemek vakti geldiinde Sokrates hl kmldamyordu. onun ne Bu arada baz askerler grnnden kadar ylesine

Yzlerden anlayan bir yabanc Atina'dan geerken Sokrates'in yzne kar onun bir hilkat garibesi olduunu ve tm gnahlar ve ehveti iinde tadn syler. Ve Sokrates sadece yle der: "Baym, siz beni tanyorsunuz !"
(Nietzsche'nin "Gtzenddmmerung" adl

etkilendi ki, geceyi darda geirerek Sokrates'in grmek geirir, sabah getirir. Sokrates'in derin transa girme alkanlyla ilgili daha birok hikye var. Bir dizi yorumcu bu nedenle kendisinin bir tr katalepsi'den, yani kadayanabileceini O, afak zere anlatlar.

sknceye dek btn geceyi dnerek ardndan kendine gelerek bir duas syler ve hibir ey

olmamasna ykmllklerini yerine

eserinden alnt, Sokrates'in Problemi, 3 )

'6

36

sl kalarak d uyaranlara cevapsz-lk'dan ikayeti olduunu tahmin etmektedirler. Bu durum onun aklndan phe etmemize neden olabilirdi, zira kendisinin "bir takm sesler" iittiine dair kantlar var. Ne var ki salkl bir insan aklna ve dengeli bir kiilie sahip olduuna dair birok kant ar basmaktadr. Hatta bazen Sokrates'in tm felsefesinin ustaca tatbik edilmi (Yunan kurnazl ve bir para ironi ile harmanlanm) salkl bir aklcln tesinde bir ey olmad izlenimi uyanmaktadr. Etrafndakiler askerlik yaantsnn tm zorluklar ve can skcl altnda ezilirken derin bir transa geebilen bu adam, gerektiinde byk cesaret rnekleri de sergileyebiliyordu.

Alkibiades, Sokrates'in kendisini sava meydannn yatarken kendisini ortasnda yaral bunun stnde olarak zerine alarak grdn, omuzlarnn

telasz bir ekilde ar silahlarla arpan dman askerlerinin arasndan syrldn ve hayatn kurtardn anlatr. Platon, gen Alkibiades'in Sokrates'e nasl ak olduunu anlatr. Buna inanmak zor, insann aklna Alkibiades'in gzlerinin bozuk olabilecei geliyor. Ancak buna dair herhangi bir kant mevcut deildir. ana Alkibiades'i kalbimi dinleyelim:...Firikyal sesi kadar

tanra Kibele'nin rahiplerinin dans bile onun iddetli arptramyor". Bu szler kolayca etki altnda kalabilen ve Sokrates'in bilgeliine

20

hayran bir delikanlnn szlerini artryor. Ama hayr. Eski a Filolojisi renimi gren renciler tarafndan ok sevilen (doentlerinin ise sansrlemekten holand) bir blm vardr ki, Alkibiades burada Sokrates'i batan karma abasndan bahseder. nce ortam Sokrates'le btn gn babaa szn geirebilecei sevilenin ekilde ayarlar. duygularn Btn umudu sohbetin bir yerde deiip, sevenle paylamas konusuna gelmesidir. Ama Sokrates felsefe konusunda kalr. Bylece Alkibiades
(Platon, Phaidros, 22)

Eskilerin aktarmlarna gre ilhi bir delilik sradan insani bir anlaytan daha mkemmeldir

ona

kendisiyle

jimnastik sorar. O

alanna olanlar gelitirir-

gelip

gelmeyeceini bir

zamanlarda bu alanlarda erkekler ve gen soyunuk ekilde vcut

lerdi. Alkibiades Sokrates'in kendisiyle oraya gelmesi daha olmal. durumunda kolay Sokrates'i alannn amacna top gibi ulamann dnm haliyle bu ulaabileceini

se onun eline su dkemezdi. Buna ramen onu ge saatlere kadar evinde oyalamay baarr ve Sokrates geceyi arkadann evinde geirmek zorunda kalr. Platon'a gre Alkibiades durumu yle anlatr: "Akam yemei srasnda da uzanm olduu ve benimkinin yannda duran yataa uzand, odada bizden baka kimse yoktu". Karanlkta Alkibiades Sokrates'in yanna sokulur ve kolunu ona dolar. Sokrates yine de isteksiz davranr ve sonunda her ikisi uykuya yenik derek "karde gibi" kolkola uyur. Devrin gelenekleri ve treleri gz nne alndnda, Sokrates'in Alkibiades gibi yakkl bir gence kar koyabilme yetisi nerdeyse insanst bir diren ve ekingenlik olarak deerlendirilebilir.

gbei, clz, arpk bacaklar ve kel kafal jimnastik ortasnda eden hibir rlplak dururken bir hayal edin. Ancak hertrl romantizmi alaa durum Alkibiades'in cesaretini

ekilde kramamtr. Tam aksine, alanda yalnz kaldklarnda Sokrates'i kendisiyle gremeye ikna eder. Yine de aralarnda hibir ey gelimedi. Bylece Alkibiades Sokrates'i evine akam yemeine davet etmeye ve onu sarho etmeye karar verir. Ama onu sarho etme konusunda da baarl olamamtr. Sokrates sk bir iiciydi ve bu konuda kim-

Sokrates

hibir

ekilde

dnyann

nimetlerinden uzak yaayan biri deildi, zaten grnm ve gnmze aktarlan belgeler koyuyor. de yle olmadn bolluk ortaya de Ancak iinde

unu unutmamalsn ki delikanl, sevenin dostluu lutfkr deildir ve yemein cinsine gre ve doymak uruna olduunu, tpk kurdun kuzuyu sevdii gibi. te byle sever aklar delikanllar.
(Platon, Phaidros, 18)

yaamamtr. almay reddettii iin para sknts ekerdi. Yaamnn her dakikasn tanr tarafndan kendisine verilen grevi yerine getirmeye, Atina'l hemehrilerine bilgisizliklerinin boyutunu gstermeye harcamak isterdi. Babasndan kendisine bir miktar para kalm olmal ve nfuzlu arkadalar onu ska yemee davet ederdi. Sylenenlere gre Sokrates ok elenceli, sabaha dek sohbet etmeye hazr ve imesini bilen bir konuktu. Bu yemekli davetlere genelde sade-

ce erkekler katlrd, ancak bunlar kesinlikle ecinsel bulumalar deildi. Kimi zaman kadnlar arlr ve Sokrates de snrsz yemek ve ikinin yannda sunulan her eyi zevkle kabul ederdi. Diogenes gre Atinal retorik agorann verirdi. baz dersi snr Eski Laertius'un anlattklarna ksmn Bu enformatik Sokrates zamannn bir delikanllara vermekle tandaki pazar

da bir yn kundura ivisi ve 5. yy. ait olduu saptanan ve stnde "Simon" yazl bir su kab bulunmutur. Arkeologlar tesadf eseri Sokrates'in ders verdii dkkn Temelin bulmulard. ierisindeki Bir alan yl ltm nce ve Atina'daydm ve o yeri grmeye gittim. dkkann sadece drt arp drt admlk bir alandan ibaret olduunu tespit ettim. Dkknn iinde tam bir altstlk yaanm olmal, zellikle de Simon'un ieride altn ve ara sra mterilerin gelip gittiini dnecek yapmtr. kurnaz olursak. Byle ve Kukusuz mteriler dkknn durumu hakknda insann tutespriler olduka koullar altnda ders verebilmek iin olmas

geirirdi.

dersleri Simon adl bir ayakkabcnn dkkannda bu snr yerinin

tanda gnmzde bile halen u yazy grmek mmkndr: "Ben agorann snr taym". Bu snr ta, kk antik bir binann yan tarafndaki Altml duvarda durmaktadr. yllarda burada

yaplan kazlar-

dinleyicilerinin ilgisini srekli olarak canl

Asil, iyi yrekli ve eitimli kafadarlarn bir araya geldii yerde hibir flt, dansz ve tefiye rastlayamaz, kaba akalar ve glmeler duyamazsnz; aksine onlar sohbet ederken grrsnz. Hepsi kimi vakit kendi sesleriyle konuur, kimi vakit dinlerler, tamamyla oturakl inanlardr, bol miktarda arap

mas gerekir. Saydm bu iki vasf ne yazk ki filozoflarn uzun zamandan beri sahip olmadklar bir ey. Ancak Sokrates'in byk bir oyunculuk yetenei vard. Syledikleri rencileri tarafndan onaylansn veya onaylanmasn, dersleri daima amatal geerdi. O, felsefenin tartlmaz alternatif komedyeniydi. Peki, Sokrates, "kendini tan" sznden baka neler retirdi ? Sokrates bir insann gerek gre benliinin ruh, onun ruhu olduuna inanrd. Kendisinden nce gelen filozoflara beden hareket halindeyken uyuyan ancak beden uyurken uyank olan "hayatn daimi nefesi" idi. Baka bir deyile, bir eit lmsz bilindlk. Bu dnce Jung'un gnmzdeki retisi-

ne pek de yabanc saylmaz. Sokrates ruhta daha ziyade aptal veya

.... Sorgulanmayan bir hayat yaanmaya deer deildir...

(Plato, Apoloji, 38 a )

akll, iyi veya kt olabilen bilinli bir kiilik grrd. Baka bir deyile, ruh, ahlki adan sorumlu olduumuz bir eydi. Ruhumuzu tanr gibi oluncaya dek terbiye etmemiz gerektiini dnrd. Peki ama neden? Sokrates tm insanlarn mutlu olmak iin abaladklarna inanyordu. balyd. ama nsanlarn insanlarn iyi olmayan mutlulua iyi huylu eylerin iyi eriebilmeleri ise ruhlarnn durumuna Ancak olmamas, iyi olduklar izlenimini veren gerekte peinden kaynaklanyordu. olduunu kefetsek, srklenmelerinden Gerekte daima neyin iyi huylu

olurduk. Bylece insanlar ne kendi-

51

leriyle ne de toplumla kavgal olurlard... Belki de sadece elli bir filozof buna Duruma Xanthippe olmal. baklrsa birbirine sk ok sk frtnalar ve olmu ve inanabilecek kadar saf olabilirdi. Sokrates yama geldiinde Xanthippe ile evlendi. oven tarihiler Xanthippe'yi "huysuz bir kar" olarak tasvir ederler, ancak Sokrates'le geirilen bir hayat gerekten de kolay olmasa gerekti. Zamann sokaklarda insanlarla tartarak geiren, eve bir kuru dahi para getirmeyen, arkadalaryla srekli imeye gittii iin (hala zrt bir ekilde) evine dzensiz saatlerde gelen ve tm filozoflar gibi komular tarafndan alay konusu olan bir insanla birlikte yaadnz dnn. Sokrates'i bir tartmada alt eden tek kiinin Xanthippe olduu sylenir. yaanmasna ramen Sokrates yakn olu oldu

Sokrates'ten

oullarnn hibiri babalarndan pek bir ey renmemitir. (Rivayetlere gre gayet normal bir hayat srmler.) Xanthippe Sokrates'e srad farknda srekli sylenmi evli ve onun yaam tarzn eletirmi olmasna ramen, bir insanla olduunun sadk olmutur. Ona daima

kalm ve destek olmutur. Sokrates lme mahkm edildiinde hibir ey onu teselli edemedi. Mora Sava Atinallar iin utan verici bir malubiyetle sonulandnda Sokrates 65 yandayd. Savan galibi Sparta'l bakomutan Lysander

%*} si

gemileriyle Pire "Otuz Tiran"

limanna olarak

yanar

ve

anlan

Sparta ynetime

Birisi Sokrates'a evlenmesine gerek olup olmadn sorar ve ald cevap yledir: "Cann neyi istiyorsa onu yap, zira ne yaparsan yap, sonunda yaptna piman olacaksn!"
(Diogenes Laertius, nl Filozoflarn Yaantlar ve Fikirleri, Cilt 2,33)

sempatizan

hkmetin

gelmesine bekilik eder. Ardndan korku dolu karanlk bir dnem balar. Toplu tutuklamalar, politik mahkumiyetler yaanr, mal rakipler birbirlerinin

varlklarna el koyarlar. Bu dnemde pekok demokrat insan Atina'dan kaar, ancak Sokrates kalmay tercih eder. artc ama, zaptedilemez bireyciliine karn Sokrates bir demokrat deildi. Demokratik ynetim biimi o ada henz emekleme dnemini yayordu ve ara sra uygulayclarnn yetkilerini amalarna ve zalimce taknlklar yapmalarna tank oluyordu. (Plus a change...) Atina'da Komutanlar bile genel bir oyla-

28

mayla seilirlerdi ve bu yntem gnmzde uygulanan, onlar subaylar tarafndan seme ynteminden bile daha anlamszd. Savan kt ynetilmi ve bunun uram felsefi sonucunda Atina'nn btn yani hezimete suu ahlki olmasnn nedenlerden, dolay mutsuz iyi olan

miz gibi Platon onun bu dncesini gelitirmitir ta kendisidir. lgintir, Otuz Tiran'dan biri Sokrates'in eski bir rencisi olan Kritias'd. Ancak Kritias uygulamalaryla genliindeki yanlglarn, yani eitimini, oktan geride braktn herkese hissettirir. Sokrates'i unuttuundan deil elbet. Tam tersine, Atina'nn sokaklarnda felsefe yapmay yasaklayan karar zellikle Sokrates'i dnerek verilmitir, nk Sokrates'in kelimelerle oynayarak durumu kendi lehine evirme konusunda ne denli usta bir kii olduunu ok iyi biliyordu. Kritias bu tr muzipliklerle uraacak durumda deildi. Bu nedenle Sokve sonu olarak ortaya kard ideal toplum biimi kbusun

demokratlara yklendi. Ancak Sokrates prensiplerinden bilincinde ayn demokrasiye birer ruh

karyd. ou insann gerekte iyi olann olmayan olduunu iddia ederdi. Bu nedenle oylarn ekilde gerek konusunda insanlara yanlgya dm

veriyorlard. Tek bir "iyi"nin bulunduuna ve bu "iyi"nin sadece kendi felsefesi araclyla bulunabileceine dair inanc tehlikeli sonulara giden yolu amtr. Grecei-

rates'in uran, adna felsefe densin veya denmesin, kesinlikle yasaklad. Bazlar kararn Sokrates'm onun Atina'da kalma zalimlerin ynetimini

ma ve isimdi ki, Tiranlarn onu kurban sememesi imkanszd. Bir gn onu ve baka drt Atina'ly makamlarna ardlar. Tiranlarn verecei bir grevi yerine getirmeleri istenir. Demokratik partinin eski yesi olan Leon adnda biri Salamis adasnda yaamaktadr, kendisini tutuklayp Atina'ya getirmeleri emredilir. Byle bir tutuklama kanuna aykryd ve Leon Atina'ya getirildiinde muhtemelen ldrlecekti. Ancak Sokrates hareketinin douraca sonular dnmeden bu kanuna aykr emri yok sayarak evinin yolunu tutar. Beklenmedik bir dizi gelime gereklemeseydi bu hareketi byk bir ihtimalle canna mal olacakt. Kritias ldrlr ve ksa bir sre sonra Tiranlar Hkme-

onaylad biiminde yorumlad. Ancak Sokrates, daha sonra patlak veren i sava srasnda, politikaya katlma konusunda hibir istek duymadn herkese gsterdi. O, prensiplerin adam olmay tercih ediyordu. .. 5. yy'nin Atina'snda, bugnn tersine, politikadan uzak durmak neredeyse imknszd (byle bir ey iin ya kadn ya da kle olmak gerekirdi). Tiranlar imrenilecek bir durumda olmadklarn biliyorlard ve bu nedenle mmkn olabildiince ok Atina'ly su orta yapmaya abaladlar. Sokrates kentte ylesine tannan bir si-

Oo

O zaman Kriton yle der: Sokrates, bana yle geliyor ki, gne hl dalara vuruyor ve henz batm deil. Biliyorum ki bakalar da ok ge vakit iti ve bu arada iyi yiyip iyi itiler. Hatta aralarndan bazlar canlar ektiinden yanlarna gzeller ard. Bu nedenle acele etme, nk henz zamann var. Bunun zerine Sokrates dedi ki: Bahsettiin kiilerin ou elbette byle yapyor Kriton,

nk bir eyler kazanacaklarn dnyorlar ve ben elbette byle yapmayacam. Zira biraz daha ge ierek bir eyler kazanmayacam biliyorum. Sadece kendime gln olurdum. Zaman kazanmak iin bir eyin kalmad hayata yapm olurdum. imdi git, dediimi yap, bana kar gelme. (Platon) Sokrates zehir i/neye mahkm olduunda ve zehir kabn istediinde kendisiyle Kriton arasnda geen konuma.

31

ti drlr. Ardndan baa demokratlar geer, ama onlar da Sokrates hakknda takibatlarda bulunur. Ne var ki i savan yaralarn sarmak amacyla genel af ilan edilir ve Sokrates imdilik kurtulmu gibi gzkr. Sonra, .. 399 ylnda, devletin tanrlarn yok saymak ve genleri saptrmak suuyla mahkemeye verilir. Sulamann ardnda politikada nfuz sahibi demokrat Anytos duruyordu. Anytos'un yllardan beri Sokrates'le grlecek bir hesab vard. Olu bir zamanlar Sok-rates'in rencisiydi ve Sokrates gen adam, aile iletmesinde almaktansa "felsefi bir hayat" srmenin daha iyi olaca konusunda ikna etmiti. Sokrates'e atfedilen sular aka

birer bahaneydi, ancak cezas lmd. Sokrates, prensip icab gncel olmayan ilerle uraan her aydn gibi, sevilmeyen biriydi. Ama bunun iin lm hakketti mi? stelik yetmi yanda bir adam olarak? Sulamalar ve takibindeki olaylar muhtemelen asla zlemeyecek , bir bulmacadr. Sr deil, bulmaca diyorum, nk Atina'da herkes asl gerei biliyordu. Sokrates hakknda yksek mahkeme nnde kurayla dava alr. Mahkeme 500 heyeti belirlenen hakimden

oluuyordu (bunlar 600 bamsz adam arasndan seilmitir). Davaclarn vekili aslnda Anytos'un kuklasndan baka bir ey olmayan Meletos'tu. Meletos kendi asndan baarl bir tragedya yazaryd uzun sa-

l, seyrek sakall ve karga burunluydu. Karamsar, alayc ve ineleyici bir adam olduu tahmin edilmektedir. Sokrates Bu iin vasflaryla hazrcevap

mesi

istenerek hl

kulaklar

ona

evrildi. Kendisine

Ancak o, davay ciddiye almamak konusunda srarlyd. yneltilen sular glnt ve Sokrates bunu biliyordu. Kent devletine yapt hizmetlerden dolay cezalandrlmas deil, tersine taktir edilmesi gerektiini syler. lm cezas yerine, Atinal kahramanlarn cret demeden yemek yedii Prytaneion'daki kutsal salon'da kendisine daimi bir yer tahsis edilmesini ister. Mahkeme salonunda lklar ykselir. Ykselen bu protesto lklarn gz nne alan Sokrates, fikrinden vazgeerek sahip olduu parann ancak bir mine olduunu (o devirde bununla ancak bir srahi arap satn alnabilirdi) syleyerek kendisine bu

biilmi kaftan bir hasmd. Meletos iddianameyi okur ve lm cezasn talep eder. Artk sra sann savunmasndadr. Grnen o ki, Sokrates durumunun ciddiyetini maalesef kavrayamamt, zira mahkeme heyetine ders verdii retorik snflarndan biri gibi davranmtr. Baz heyet yeleri bunu komik buldu, ancak ou bundan holanmad. Sulu olup olmadna karar verecek birinci oylamada 220'ye kar 280 ye lm cezas ynnde gr bildirdi. Sra tekrar Sokrates'e geldi ve kendisince uygun bulduu bir ceza se-

servetiyle doru orantl bir para cezas

Hayatm alrsanz, sizlere tanr tarafndan adeta terbiye edici bir ara gibi sunulan daha iyi birini bulamayacaksnz... Uyuklayann sinee vurduu gibi vuruyorsunuz bana, geriye kalan hayatnz uyuyarak geirmek iin.
(Platon, Apoloji)

verilmesini nerir. Salonda tekrar lklar ykselir. Bu arada arkadalar Sokrates'in makul olmas iin ona yalvarrlar. O da biraz duraksayarak 30 mine'yi uygun bir ceza olarak deerlendirdiini syler. Bu olay mahkeme heyetini iyice sinirlendirir. kinci oylamada 140'a kar 360 oyla lme mahkm edilir. Sokrates'in dava srasndaki ok m tutumu zorlar ansn olmutu. ciddi olsayd gereinden

Hakimlerin "deerini anlayp" onu serbest brakacaklarna (Srgn inanyordu nermi ekilde? Yoksa lmeye mi kararlyd? edilmeyi mahkeme bunu kesinlikle kabul ederdi ve arkadalar da ona srgnde uygun bir ekilde destek olurlard). *

yle grnyor ki, Sokrates kendisi bile tam olarak farknda olmadan kahramanca bir lm arzuluyordu. Normal koullar altnda mahkeme Sokrates'i gtrr ve karar derhal infaz ederdi. Ancak davann grld gnden bir gn nce kutsal kadrga her yl olduu gibi Atina'nn 150 km. anda, Ege denizinde bulunan Delos adasna gitmek zere infaz demir almt. Bu Adet nedenle gereince Sokrates kadrgann dnne dek idam cezalar edilmezdi. zincire vurulup kentin zindanna atld. Bu zindann kalntlarn agorann yz metre kadar gney batsnda bugn de grmek mmkndr. Engebeli bir arazide temellerin ve eski talarn arasndadr. Sokrates'in tutuklu bu-

lunduu

hcre

ve

zindann

kaplcas

girite hemen sadadr. Son gnlerini burada gelip giden arkadalaryla birlikte geirmitir. Bu sefil alanda (alt arp alt adm) antik Homeros'un edeer edebiyatn eserleri tutulabilecek ve ve saylan tragedyalarla

aheserleri

Platon'un en iyi Diyalog'larna konu olan konumalar geer. Bu Diyalog'larn kahraman kendisine son anma dek sadk kalmtr. Btnyle insancl, bilge ve hayranlk uyandrc, tpk olmak istedii gibi. Bir keresinde arkada Kriton kendisini kamas konusunda ikna etmeye alt ve bunun iin gardiyanlara rvet verdiini anlatt. Ancak Sokrates arkadann szlerine kulak asmad ve byle bir davrann savunduu

ilkelerle badamadn syledi. Sokra I es ynlsalar bile kanunlarn stnlne

Zehri imeden nce ykanmam ve kadnlar l bedenimi temizlemekten kurtarmam yerinde olur herhalde.
(Platon, Phaidon)

kesinkes bal bir insand. Sonunda limana arkadalar hcresinde durumda kutsal kadrgann Sunion burnunda grld haberi gelir. Yaknda yanaacaktr. ve bir ar kars araya gelir. Sokrates'in Xanthippe Sokrates sinirini

karsn eve gnderir, nk byle bir duygusallklar bozmaktadr. Xanthippe giderken isyan eder: "Ama sen susuzsun". Bunun zerine Sokrates'in verdii cevap tam onun gibi bir insann verebilecei trden: "Be kadn, sulu olmam m yelerdin?" Sokrates arkadalaryla (mritleriyle desek daha doru olur) lm ve lmszlk hakknda bir sohbete giri-

Bizi hedefe gtren bir patika vardr (lm). Bir bedene sahip olduumuz ve ruhumuz bu ba belasyla urat srece asla zlemlerimize ulaamayacaz ve, ki bu konuda hatrlarsanz hemfikirdik, gerek olan budur. Beden bizleri aralksz olarak gerekir koturur, ve nk beslenmesi hastalklara birtakm

ya zorlar, zira ona birer kle gibi hizmet etmek zorundayz. Bu nedenle felsefeye zamanmz kalmamaktadr. Ama en kts, beden bizi bir an iin de olsa rahat braktnda ve bizler bir eyler aratrmaya yneldiimizde onun bizlerin dikkatini datmas, huzurumuzu karmas, kafamz kartrmas ve gerei kavrayamamamz salamasdr. Bylece u sonuca vardk: Bir eyi bir kere olsa dahi gerekten ak bir ekilde anlamak istiyorsak, bedenimizden ayrlmal ve eylerin zne ruhumuzla bakmalyz. Ancak lmmzden sonra zlem duyduumuz ve sevdiimizi iddia ettiimiz eylere, yani bilgelie ulaabileceimizi rendik bylece. nk eer bir bedene sahip olduumuz srece hibir eyi yaln bir ekilde anlayamayacamz doru ise, bizlere ancak iki seenek kalr: Ya

yakalandnda gerei bulmaya ynelik araylarmza engel olur. ehvetle ve iddetli arzularla, korku ve birok abes dncelerle ve de ocukluklarla doldurur bizi; yle ki, bizlerin de daha nce tespit etmi olduu gibi, bir eyi hibir zaman gerek anlamda anlayamamamzn suu gerekte de ona aittir. Zaten sava, i sava ve muharebeleri de bede-ne ve onun arzularna borluyuz. nk tm atmalar para ve mal mlk iin yaplr. Bedenimiz bizleri para kazanma-

72

mm5

bilgelie hibir zaman ulaamayacaz, ya da ancak lmden sonra. Zira o andan itibaren ruh kendisiyle babaa, bedenden syrlm olacaktr, daha evvel deil. yle grnyor ki, yaadmz srece bilgelie en yakn olabileceimiz an, bedenimizle, ok gerekli durumlar dnda, ilgilenmediimiz, bedensel hazlar ve onun grnm tarafndan tanrnn kendisi ynlendirilmediimiz,

ir. Platon bizi bu sohbeti derinden etkileyici ve ok ayrntl bir ekilde anlatr (stelik kendisi o anlarda zira orada o olmamasna ramen, Platon

"gnlerin gn"nde ateler iinde hasta yatanda yatmaktadr). Nihayet ceza'nm infazna gelinir ve Sokrates'e zehir kab uzatlr (Atina o dnemde bir "Do-it-yourself' infaz sistemi

bizleri ondan ayrana kadar ondan uzak durduumuz anlardr. Bylece bedenin zayflklarndan insanlarla syrlm ve arnm ve z birer ruh olarak muhtemelen ayn trden birarada olacaz benliimiz araclyla her eyi olduu gibi greceiz. Ve ite gerek olan da herhalde bundan baka bir ey deildir.
(Platon, Phaidon, 66b-67a)

uygulamtr). lmne dek kendisine sadk kalarak Sokrates tekrar bilgisiz adam oynar ve gardiyana sorar: "Syleyin bana, saygdeer adam, bunun en iyi yntemi nedir?". "tikten sonra", der gardiyan, "bacaklarn arlancaya dek dola, sonra yataa uzan. Zehir etkisini gsterecektir". "Peki bu iecein bir ksmn tanrlara

38

sunabilir miyim?" "Ey Sokrates, biz yeteceini dn-

Artk gitmemizin zaman geldi, ben lmek iin, sizlerse yaamak iin. Ancak aramzdan kimin daha iyi yola saptn tanrdan bakas bilemez.
(Platon, Apoloji, 42a)

dmz kadar hazrlyoruz ancak." Sokrates kab bir yudumda boaltr. Arkadalar kendilerine daha fazla engel olamayarak feryat ederler. Sokrates onlar uyarr: "Ne oluyor size byle? Byle sevimsiz sahnelere engel olmak iin kadnlar hcreden gnderdim. Duydum ki birisi lrken sessiz olunmal. Dolaysyla sessiz kaln ve metin olun." ' Ardndan Sokrates deine uzanr ve bedeni "Ey ayaklarndan Kriton, Asklepios'a balayarak bir horoz hissizlemeye balar. borluyuz". Bu onun son szleridir.*

39

*Asklepios'un Epidauros'daki tapnanda has talar uyutulur ve bu uykudan ifa bulmu birer in san olarak uyanrlard.

Bylece "Atina'nn atsinei" lr. Sadece birka gn sonra Atinallar yaptklarnn korkunluunu kavrarlar. Kentte resmi yas iln edilir, okullar, jimnastik salonlar ve tiyatrolar kapanr. Meletos idama mahkm olur, Anytos ise srgn edilir. Daha sonralar Sokrates'in Lysippos tarafndan yaplan bronz bst ie yaramazlarn o en yce temsilcilerini ziyaret edebilecekleri Pompeion'a konur. Tm bunlar vgye deer eylerdir ve grne gre Atinallar bununla gurur duymaktadr. Ancak bana yle geliyor ki, Sokrates sadece politik bir satran oyununun piyonuydu. Her eye ramen zafer yine de Sokrates'in olmutur. Aksi taktirde olmazdk. bugn onunla ilgileniyor Bir zamanlar yle bir hikye duydum: Msrda Naukratis'de Theuth adnda yal bir tanr varm. Saylan, hesap yapmay, ayrca geometriyi tahta ve

astronomiyi,

zerinde

oynanan oyunlar, zar oyunlarn ve nihayet yazy icat etmi. Theuth devrin Msr kral olan Thamus'a giderek ona yeni icatlarn tantr...Kral ise

kendisine bunlarn ne gibi yararlar

olduunu hakknda sorar. Theuth Yaz n n yle yararlar der: "Yaz

sanat, kralm, Msrllar daha bilge yapacak ve

40

hafzalarn kuvvetlendirecektir." Kral ise yle karlk verir: "Ey sanat zengini Theuth... buluuna duyduun sevgiden dolay bu sanatn etkisinin tam tersini syledin. nk renenleri hafzalarn ihmal edecek duruma

getirecektir. Yazya gvenerek, eyleri onlar edindikleri iin deil, onlar bir takm iaretler araclyla

hatrlayacaklardr."

(Platon, Phaidros, 274c-275a)