/-/er Qfa3'nd\u'ie/?

sen

0/)up

o/tarf

halar-

le-ollarrj OAuO ^dVit^ciauVerN

L

l^ulo-^

Esla4eA ^ T v ( u ^ ^ M o M a V W .

b V

k&lift ise ^aAece. ^ y ^

nvwRukk b U m r s H

omja

kadn c\>rc^i yaynlar

.K.

jte mtahfi

JULIET MITCHELL
Simone de Beauvoir

rmisriM
Alice Schvvarzer'le Konumalar

SMONE DE BEAUVOR

FeMiHiSr
Arada bir kar 1. Say 8 Mart 1987 Fiyat: 3 5 0 TL (KDV dahil)

KADIN EVRES YAYINCILIK A. adna Sahibi ve S o r u m l u Yazileri M d r H a n d a n Ko Adres: Klodfarer Caddesi 4 1 / 3 6 Servet H a n Caaloglu - STANBUL Bask: Ayhan Matbaaclk

BU DERG IKARKEN
KONUULANLAR TARTIILANLAR NERLENLER
Dergi karken en ok tartlan konulardan biri isimdi. Feminist, aslnda bir yldr dnlen bir add. Ama buna muhalefet edenler eitli isimler nerdiler: Cariyeniz, Oklava, Cad, Elimizin Hamuru, Feministo, Ayba gibi. smin altna yazlacak ibareler konusunda da eitli neriler geldi: Hormonal Dengesi Bozuk Feminist Dergi gibi. Bunlar arasnda en ok tutulan "Belki Arada Bir kabiliriz" oldu. smin yanna amblem olarak vajina izilmesi de nerildi. Ama bu, teknik ve grsel bir sr zorluk ortaya karacakt. Derginin biimi konusunda da bir sr neri oldu. Herkesin birletii nokta, farkl ve k bir ey yapmakt. Teknik olanakszlklar nedeniyle gerekletirilemeyen nerer, derginin zmba yerine kurdeleyle tutturulmas, kenarnn fisto eklinde kesmesi, kapan kesekdmdan olmasyd. Btn yazarm elyazsyla yazlmas fikri ise okuyan yoraca gerekesiyle rabet grmedi. Grubun ounluu dergiye bir bayaz ya da karken yazs koymaya karyd. Ama yine de bu konu uzun uzun tartd. Dergiyi hazrlarken, kartrdmz btn muhalif dergerde "irtica" konusu vard. Bu yzden, bir ara, derginin bana "Bu dergide irtica konusu yok" diye bir ibare koymay dndk. nk gruptan bazlar bu "Bu dergide ya trban olur ya ben" diyerek kesin tavrlarn ifade etmilerdi. Herkesin aklna yatan Ninem Korkut kesi ve srekli erkeklere acmaktan vazgemeyen zgn feministin kesi ise yazan kmad iin imdilik gereklemedi. Grup gevezelik etmekten o kadar keyif alyordu ki, sonunda derginin kmas bakalar kadar bizi de artt. Zaten her ey bir gn birisi "Hadi bir dergi karalm" diye nerince balamt.
AYE

FEMNZMN
Feminizmin lkemizdeki ilgin serven balad balayal bu konuda sz reten herkes "feminizm"i. kendine gre "ta(h)rif" etti, sonra da kendi tarifini eletirdi. te bu yzden feminizmin ne olduu konusunda -ayrdedici yann vurgulayarak- bir saptama yapmak istiyorum. Dnya varolal beri erkek ve kadn yoktur biliyorsunuz. nsan denen canl tr ortaya kp da bir insan dier bir insanla birlikte y a a m a y a balad andan itibaren toplumsal iliki diye soyutladmz ey iin iine girer. Yani "insan biyolojisine zg" diye bildiimiz her ey, ayn zamanda toplumsal bir anlam kazanr. "Erkek" ve "Kadn" diye cins ayrm yaptmzda, bedensel yap farkllklarna ilikin m a s u m a n e bir betimleme yaptmz s a n m a k yanltcdr, kadn-erkek ayrm ile, dii v e eril olarak baka canl varlklarda da grlen ve biyolojik reme fonksiyonlarn ayrtran betimlemeler farkl eylerdir. Birincisi, bir toplumsal cinsiyet kimlii farkna iaret eder. Toplumun bireylerini, daha doacaklar anlald andan itibaren, doduktan sonra nasl yaayacaklarn kurallara balayarak belirleyen kimliklerdir bunlar. ocuklarn giyim, konuma, oyun. szck daarc ve oturular, grecekleri iler, stlenecekleri sorumluluklar, karlaacaklar tehlikeler, girmelerine izin verilecek ve verilmeyecek ilikiler, balanacak ve balanmaycak davranlar kz ya da erkek ocuu olmalarna gre hep farkl olacaktr. Doumdan lme kadnn ve erkein dnme/yaratma eylemleri, korkular, sevgileri, grevleri d e yle.... Bizi ilgilendiren, bu ilikinin taraflarndan birinin (yani erkeklerin), bu farkllk sayesinde toplumsal yaamda, retim faaliyetlerinde, siyasal-ekonomik rgtlenite stn ve belirleyici konumda olmalardr. Kadnlar evlerde ev ve ocuk bakm ile itigale yneltilip, kentte darda ("dardaki i"te), kyde tarlada vs. alrken d e yine evii grevlerini srdrmeye zorlanrlar. Demek ki, bir toplumsal kimlik farkll var; bu fark nedeniyle d e bir cins, tekinin yaad ayrcalklar yaayamyor; stelik tekinin yapmak istemedii ileri d e (yani evjleri, ocuk bakm vs.) stlenmek zorunda kalyor. Bu durumun gen, yal, evli, bekr, ocuklu, ocuksuz, kyl, ii, ev kadn, i kadn, yoksul, zengin toplumun tmne yaylm genel bir durum olduunu grmekle balayan sre, btn dnyada, byle olduunu ve bilinen yazl tarihin byk blmnde de byle olduunu renmeye gtryor kiiyi. Ben, byle bir renme srecinde feminist olmu bir kadn olarak, yazmda feminizmin, toplumsal rgtlenmede varolan bir cins-cinsiyet sistemini (yani erkekten yana cinsiyet ayrmcl gden bir sistemi) ve bu sistemin varln srdrmesini salayan cinsiyeti ideolojiyi radikal biimde sorguladn/sorgulayabildiini anlatmak istiyorum. Cins-cinsiyet sistemi dedim. Birincisi yani cins, biyolojik bir kavram. Dii cins bu haliyle ancak biyoloji veya tp kitaplarnda "kimliksiz" bir kas ve kemik yn olarak karmza kar. zerine bir ey giydii ve konutuu andan itibaren baka bir kavram, "kadn" (yani cinsil kimlik) szkonusu olur. mdi, bir sistem varsa bunun nasl ileyebildiini. bir cinsin dierine stnln hangi aralarla srdrdn aratrmak gerekir. Biliyoruz ki, toplumsal rgtlenme eitli kurumlar eliyle yrtlr. Kurum deyince d e s a d e c e koca koca binalar ya da devlet dairelerini anlamamak gerekir; daha somut kurumlar da vardr, mesela aile. Neden bir kurumdur aile? nk kendisini oluturan bireylerden grece bamsz olarak varolan, onlara sunulan bir yaps vardr ve bu yap,

iine giren bireyleri belli y a a m v e davran biimlerine zorlar. nk tbi olunan kurallar vardr; ayrca resmen tannm v e yasalarla korunmutur. Cinsiyeti sistemin temel direi; -aktr ki- iki cinsin birer yesini eitli kurallara gre biraraya getiren v e iinde bulunduumuz toplumda bu biraraya geliin tek meru ve yasal biimi olan evlilik ile kurulan ailedir. ine 'doduumuz andan balayarak ailenin hiyerarik bir yap olduunu biliriz. Yasa ile d e belirlendii gibi, baba ailenin reisidir. Onun altnda kadn ve en altta da ocuklar vardr. Aile, kadnn "ana", " k a n " v e "kz" kimliklerini birlikte yaamasn salayan tek kurumdur. nemlidir, nk kadna tam v e tm bir y a a m sunmaktadr. Baka hibir retici ya da yaratc faaliyette bulunmakszn s a d e c e kz-kar-ana olarak bir yaam "dolu dolu" yaamak, aile iinde mmkndr. Ailenin, tarih iinde, retim faaliyetlerinden h e p kopuk olmadn, tketici ailenin kapitalizme zg bir aile biimi olduunu biliyoruz (ekirdek aile denen bu biimin ortaya kmas iin retim yapld m e k n yani fabrika vs. ile emek-gcnn yeniden retildii alan olan ev'in ayrmas gerekti; bu da kapitalizmle gereklemi bir y a a m biimidir). Kadnlar tarih boyunca bir cins olarak ikinci srada yer almann yan sra, kapitalizmde art-deer retim mekanizmalarna her girite smrye d e maruz kalyorlar. (Sosyalist lkelerde d e kadnlar belli kazanmlara ramen ezilmeye d e v a m ediyorlar. Bunu baka bir yazda ele alacam). Ama bu, yapacamz cinsiyetilik tahlilinde belirleyici deil, nk biliyoruz ki emek-gcn satan herkes, kadn-erkek tm iiler iin d e geerli bir durumdur bu. Biz burada, yalnzca ve yalnzca "kadn" olduklar iin ezilen bir cinsin sorunlarndan sz ediyoruz. Cinsiyeti sistem, hem tek tek hem d e genel olarak erkeklerin lehine ileyen bir sistemdir. Ayrca toplumsal bir snfn da (burjuvazinin) lehine, iler, ama iin bu yan 150 yldr yeterince ilendi, akland; bir d e bizim sylememize gerek yok. Kadnlar stne sz sylenirken (trl kuramlar oluturulur, kadnlara neyi nasl yapmalar gerektii

vahyedilirken) erkeklerin yararna ileyen bir sistem tarafndan ezildikleri hi vurgulanmad; taa ki kadnlar, "cins olarak" ezildiklerinin farkna varana dek... Her kadnn evinde tek tek yaad ve yalnz kendisinin yaadn sand sorunlarn kendi kusurlarndan, evliliindeki uyumsuzluktan ya da kocasnn kiiliinden kaynaklandna inand bir dnya... Bu d n y a d a kadnlk, tc bir varolu biimi: Evde gnbegn tekrarlanan bulakta, amarda, temizlikte, y e m e k piirmede. Korkutucu bir varolu biimi; Gece, sokaklarda,.erkeklere ait alanlarda, kahvede, stadyumda.

Aalanm bir varolu biimi: Cinsellikte. kinci snf bir varolu biimi: Meslekte, iyerinde, devlet dairesinde, fabrikada, tarlada. Dlanm bir varolu biimi: Siyasal, ekonomik, askeri karar organlarnda, bilimde, teknolojide, felsefede, sanatta. Listeyi uzatmaya gerek var m? Yaygn bir eilim, kiilerin belli ileri yapamama, "belli bir yere g e l e m e m e " nedenini kiisel yeteneksizlik, aklszlk, isteksizlik ile aklamaktr. Kadnlar dlayan bir sistemin yrrlkte olduu grmezden gelinir. Kadnlar ezildiklerinin bilincine vardka, tm tarihe, dnyaya, hayata bu ezilme konumunun gzlnden bakarak bakaldrnn szn oluturdular. Feminizm bu szdr ite. Cinsiyeti sistemi anlamaya, bu sistemi tahlil ederken kullanlacak kavramlar oluturmaya alrken birok kadn farkl grler ne srd; eitli feminizmler ortaya kt ama temelde feminizmin ayrdedici zellii
<

tartlmyor artk: Kadnlar bir cins olarak eziliyorlar. Bana sorarsanz zerlerindeki bask da iki "egemen"in iine yaryor: erkeklerin ve burjuvalarn. Size yaznn bandan beri anlatmakta olduum ve ok ak seik dorular gibi s u n d u u m kavramlarn ve feminizmin sorunlar, amazlar olmadn iddia etmek b e y h u d e olur. eitli feminizmler arasndaki elikiler bir yana, tarihe yeni bir "kadn bak as" ile b a k m a abas srasnda karlalan zorluklar, dier ideolojilerden dn alnan kavramlar ve reddedilen rgtlenme biimlerinde varolan iktidar ilikilerinin bizzat feminist rgtlerde yeniden retilmesi gibi amazlar feminist hareketin ciddi sorunlar. Henz yolun banda olduumuz ok ak. Dnyada bir gerileme dnemine giren feminist hareketlerin durumu bir yana, lkemiz gibi byk ounluun (dzen yanls ya da muhalif farketmiyor) antifeminist olmay feminizmden nce rendikleri bir lkede iimizin zor olduunu biliyoruz. A m a dnyann neresinde ve hangi zgrlk(ler) kolay kazanlmtr ki? SEDEF

HM^tfttAftv;,

K n u ^ * .

KM*.***.,

VC-VM

UM 4 6

VWn
. . . . I

AYE

bir imkn

abii kj bir ey oluyor. Bu tkank yerde. Bu domuz homurtularyla dolu ve karartlm yerde. Ama bir ey lsa da, olduuna deil, oluyormu gibi yapldna inanlan bu clz corafyada. Sahicilikten phe ediliyor. Hi nedir bilinmedi. ok az yerde. Bazan. Buna tufunuyoruz. Oluyor -ite. Ama korkuyorum. Dnrken. Beynim cretkrl da kryor, kendini sarmalayan kemikleri. Kadn kafalarndan kan sorunlarn boyutlarn seziyorum, dayanlmaz keskinliini. Tozu kaldrn. Kt kokular. Ktln dibini. Eskiden de sylenmesi zor dorular vard,.onlarn bedelleri vard, bilirdik, derdik -tamam, ama imdi bedeli bilinmiyor. Sua yeni kalkyoruz nk. Azyoruz. Ve kadnlar, biz. Anszn ortalkta bir pervaszlk, evet. Sert, estetik, cinsel, biraz kak ve etkileyen bir hava. Kflenmi, yorulmu, miskinlemi, kanksam bir kltrn iine doru. imdi. Zaten yle -birdenbire yaptmz syleniyor hereyi. Anszn dank eder ve ileri giderlermi -bizler. leri giderler. Ve bunda hep bir yarar vard. Byle yazlmasna da alkn deiller biliyorum, biraz fazla deil mi bu ton, biraz fazla kaptrm deil misin... onlara herey fazla geliyor, nedir byle beyinlerini korkutan, rperten bilmem, bana herey az geliyor. -be kadnn kalkt bu serseri, cesur, hznl, ocuka, belki bouna ey iin yazabildiklerim bile. Aykr kaacak bu. Rotatifler, kadnlar, erkekler, turnikeler, kasalar... ok byk, ok kocam bir TEKRAR ' retmeye dnerlerken hergn. Btn vardiyalarda bu -yeniden yeniden yeniden her gn- milyarlarca gndr. Kadnlar manavlara ayn cmleyi kurarlarken ve kovalan, bezleri ve ruhlarnda birikmi ukdeleri, bedenlerinde, milyarlarca gn srm ok uzun bir hakaretten. Ayn uyan. Ayn uyku. Ayn kokular. Ayn perdeler. Ayn bak. Ayn sofra. Ayn dokunu. Ayn spikerler. Ayn grntler. Pencere. Sehpa. Ekran. Tabak. Dolap. Mutfak. Leen. Yatak. Ayn sokak. Ayn akam. Ayn sabah. Ayn gazete. Ayn ifreler. TEKRAR n hergn elbirliiyle yenilenen dokusu. Dncelerinde yolcu, dncelerinde kahraman ayn uyurgezerler. Duru.... develer geiyordu kydan, hrglerinde aldrmazlk dolu, ar, acelesiz, umarsz develer... ...aykr kaacak bu. Birdenbire tanrlar boazlamak. Vahi hayvandan kamazsan, ona saldrmazsan o da seni paralamaz. Paralamaz. Yanbanda, her an seni yutabilecek gibi yrr, sen de hizada durursun. Hizada durursun. Ta ki iinde cehennem zebanileri tepinmeye balayana kadar. Tepiniyorlar ahaliSize bundanbir imkan belki, bir ihtimal? DEFNE SANDALCI

BABALAR/
Kendini, kendine ilikin dorular anlatamayan, bilinlendiremeyen, yksek sesle adlandramayan, ,-j

yazya dkemeyen, bakalarn d anlatamaz.

Anlatmak iliki kurmaktr.

Anlatmak duyulmak

sesleri sze

szleri dile dntrmek

konumak

duymak,

anlamak, anlalmak...

Sarlar diyanndaki hastaln ad suskunluk... Suskunluk karanlk, korkular ykl.

a kmak istiyorum, korkutuyor.

Seimimi yapyorum. Titrek, kk admlarla koyuluyorum - kendime giden yola

a m a inatla

en uzun yola

Actyor.

DARDR
Babam saygn, baarl bir iadamyd, a n n e m gzel bir kadnd. ocukluumda babam ne ok severdim. Oyun anda ve daha sonraki ilkokul yllarnda iyi iki arkadatk. Oturduumuz apartmann dar uzun koridorunu iman vcudumla amak zor gelirdi de, ekimeli futbol malarmz srasnda ayn m e s a f e d e deli danalar gibi lk la koardm. "Komular Rahatsz Etmeden Yrmek" retileri annda unutulur, ii tkz bir topla kar kaleye gol atmak adna kap-duvar aa indirilirdi. Muzip kahkahalar kulamda hl. Masallarn s a d e c e dinlemez, yaardm da... Bir tren havas iinde sedire uzanr, balard anlatmaya. Artk karl havada kulbemizi eviren kurtlarn ulumalar m, yaan yamurun esen rzgarn uultusu mu, frtnaya yakalanm gemimizin yalpalanmalar m... Bu canl anlatma kendimi kaptrr giderdim, heyecanlandka da sokulurdum ona. En ok dalgal denize kaplrdm -oldum olas tutmutur deniz beni. Azck aklm ermeye baladnda okuduklarmla ilgilendi; olaylar ve davranlar karsnda "Bak Minucan..." diye dikkatimi nemli olana yneltti. Hep sabrl ve sevecen oldu benimle; olan beklerken kz kmama, drt yanda yataklara d p iki gzm a kalkmama ramen. Ortaokuldayken evin havas deiti, sessizlikler uzad, gerginlikler olaanlat; yaam, kaplar kapal bir ev haline dnt. Hastayd o sralarda. Son dnemlerde sk sk zc olaylar patlak verirdi. Ev ahalisini, -tmmz kadndksilindir gibi ezip geen olaylard bunlar. Yldrmlar bana hi raslamad ama ocuk

gnlm ezikliklerden, i katlklarndan nasibini ald. Bana tm gzelliklerin yolunu aan bu a d a m a zaman zaman inanlmaz bir fke v e kin duydum. Bir seferinde bu duygumu belli d e ettim; alad. Liseden e v e d n d m bir gn komada buldum, geceyars ld. Bir nceki gece, s o k a a kmak iin annemi beklerken, ok eskilerde yapt gibi, benimle akalamaya balamt, kendimizi itiip kakr buluvermitik, kahkahas kulamda... Kimsenin sevgili kz, kimsenin kars, kimsenin annesi OLMAK STEMYORUM. MN

Yazaym ben d e dedim. Skp kaldm szcklerin arasndan syrlp kocaman harflerle yazaym. Yazmak deyince aklma h e p bir gzel dostluk, bir scaklk gelirdi, a m a dostluun bir deeri var myd bu dnyada? Peki ya ben bundan byk bir deeri yaam mydm hayatmda? O zaman yaynlanr m, yaynlanmaz m, iyi yazmak gerekir mi gerekmez mi kayglarn brak bir yana ve yaz dedim kendince. Aclar yaamadm m? Yaadm, a m a onlar her zaman daha sansasyoneldir ve deer tar bazlarnn gznde. Hatt, ac ekmiliin kraliyet madalyasna, profesrle yakn payeler ykledii bile olur insana. Bense, diyebilirim ki daha abuk unuttum onlar. Oysa bu tatl ey, bana y a a m suyu veren bu scaklk hep iimde durdu ylece... Bu scaklk bir kk kzd; ellerini a p a p rpp arklar syleyen, cokusu yan sokaktan tap evimizin iine dolan bir kk kz... 12 yamda el sktm onunla, yrek sktm. Sonra da yllarca birlikte el rptk. Hayatta marmaktan, gururlanmaktan ekinmediim tek konu da bu oldu; Elifle dost olmak. Gerekten, profesr, bilgisayarc, mhendis olmak falan deil, tek bir ey vard gururlandm, bu dostluu yaamak. istek formlarna, referansm Elif diye yazmak istedim, "kendisinin Ko A.. grubuyla bir ilikisi yoktur ama ko burcundandr." Neyse, biz bu arada dnya diye bir gezegende yaamakta olduumuzdan, etrafmzda da srekli " a m a sizin iyiliiniz iin, sizin iyiliiniz iin" diyen birtakm insanlar vard. Sevenlerimiz ok olduundan, ocukluumuzda, genliimizde, yaantmzn siyasi, siyasisiz (hani evlilik gibi ok zel!) btn aamalarnda iyiliimiz iin rpndlar. Yllarca, "siz birbirinizi geriletiyorsunuz" dediler, zelsiz-apak bir dostluktan daha gelitirici birey olabilirmi gibi... Bazlar iinse, evlenmeli, duvarlarmz rmeliydik, onlar yle yayorlard, bu aykrlksa sinirlerini bozuyordu. mr billah iki kadn deil, bir adamla bir kadn hayat paylard, tarih byleydi. ki

yeniden balamak

kadndan dost, bir a d a m d a n post olmazd, faland, filand... Eh o da oldu, yani istedikleri gibi Elif evlendi, duvarland, koltukland... Kt bir tankl yaadm 5 yl boyunca. ok sosyalist bir hocas (pardon kocas) vard. Yemekler piirirdi, spanann tadna doyulmazd. "Ah bu a d a m ne iyi byle, h e p yemekler piiriyor" diye

dnrdm. Kalori hesaplar yapard, malzeme alrken. Elif sucuu pek sever, kahrolas sucukta da kalori yokmu. Hep kalorisiz eyleri severdi kafir kadn, msr patla, dondurma filan. Hi gereki deildi hi, zaten hep bu romantik kalori anlay yznden kaybetti hayatta. Neyse, sonra sonra anladm, niye yemekleri h e p bu hocann piirdiini. Maksad, yllarca yemeklerin iine koyduu "sen anlamazsn", "sen yapamazsn", "sinek gibi siliksin (ilikilerin g ve gsz olmaya gre belirlendiine binaen. Hayvanlar alemi ans, shf. 345.)", "senin arkadalarn zaten", "ayrca Lenin'de yle demiyor" baharatlanyla baharlamakm Elif'i. Baard da... Bense oralarda dolaan, arada vzldayan bir sivrisinek olarak, tank oldum sevdiim, gzel bir insann, nasl kendine gvensiz, hereyi yanl yaptn sanan biri haline gelip, deerlerini kaybetmeye yz tutuuna. Bu arada payma deni de aldm. Ben zaten evli bir kadnn, nasl oluyorsa hl sk sk grt, glmeleri en ok yaad bir dostu olarak batan kaybetmitim tarih nezdinde. Ama yine d e srarla tekrarlyordum "tarih bizi hakl karacaktr" (her ne kadar, szkonusu olan cinsiyetilik ve kadnlar olunca tarihten sra almak biraz zor oluyorsa da...). Tarih bizi ne yapt " t a m a m " m dedi yksa " b u yzyl yine doluyuz, siz biraz bekleyin, gelecek yzyla da sizi hakl karacaz" m dedi bilemeyeceim ama Elif boand. E, akraba v e yaknlar aaah ah, biz uzaklar da ooh ektik. Elif 'eski kimliimi kaybettim, hkmszdr, h k m m yoktu geen yllara' diye ilan verdi. Yeni kimlii ise ok ama ok yakt, sancl oldu, zor bulundu ama gzel oldu. Benim ocukluk arkadamd, byklk arkadam da olacakt, nasl irkin olsundu... yleyse dedim, kald yerden arksna herkes balamal. (Drtlk:

Melisa Grpnar)

FLZ.K.

kadnlarn tarafn tutmak btn dnyaya baka trl bakmaya yolaabilir

dnyaya kadn olarak gelince, erkeklerden farkl yaanyor, bunun sebebi biz kadnlarn erkeklerden deiik olarak daha az tyl, , daha-ufak tefek olmamz; memelerimizin, vajinamzn. rahmimizin olmas deil, bu anatomik farkllklar, hayatlarmza s a d e c e bundan kaynaklanan farklar katyor ve herey bundan ibaret kalyor olabilirdi, ama reisinin erkek olduu ailelere douyor olmamzn, samzn uzun aklmzn ksa olduunun iddia edilebiliyor olmasnn, bize atfedilen btn zelliklerin dnyada makbul/verili deerler asndan daha aa olmasnn sebebi, doa olamaz. biz kadnlara var olan toplumsal yapda sunulan rol ncelikle anne ve e olmak, hayatta birisinin kars ve birilerinin annesi olmak dnda eyler istediimizde, karlatmz dnya erkeklerin dnyas. toplumsal hayat, .ekonomi, kltr, sanat, bilim baka zelliklerinin yansra, erkek de. d n y a d a bugne kadar birok eyin nasl olduundan, nasl deitiinden sz eden tarih d e (resm ya da eletirel anlatmlaryla) erkeklerin tarihi, tarih, ama galipler olarak, a m a maluplar olarak kahramanlarnn erkekler olduu bir sre, savalar, mtarekeler, krallklar, hkmetler, ekonomik krizler, felsefi tartmalar, bunlar ve byle birok ey kadnlardan hi sz
12

etmeden anlatlabiliyor. dnya nfusunun en az yarsn oluturduumuza, bilebildiimiz tm zamanlar boyunca, btn insan topluluklarnda biz d e olduumuza gre, burada nicel bir yokluktan sz edilemez. ben, tarihin nesnesi olan alanlar h e p erkek alanlar ve tarih asndan kayda deer btn faaliyetler erkek faaliyetleri olduu iin, durumun byle olduunu dnyorum, yle dnebiliriz: byk toplumsal iktisadi dnmler olurken, kadnlar bir yerlerde sessizce ocuk dourmakta, amar ykamakta, yemek yapmaktadr, onlardan bahsedilebilmesi iin mesela srtlarnda ocuk kahramanca mermi tamalar, devrim annda cezaevine doru yrmeleri, nemli bir grev yapmalar gerekmektedir, bu etkileyici klarnn ardndan onlar yine sessiz, grnmez faaliyetlerine dnmektedirler. bu yok saylmaya kar karak, tarihte, biz d e vardk, biz d e rettik, biz d e savatk, bizim d e sanata ve bilime katkmz oldu d e m e k mmkn, bundan sonra da hayatn her alannda biz de varolmak istiyoruz diyebiliriz, ama bunu istemek bize durumu kkl bir d n m e uratma olana sunmayacaktr, bizler biz de bu tarihin kahramanlarndanz d e m e k deil,

AYE

kahramanlklarn tanmlarn deitirmek isteyebiliriz, biz s a d e c e kadnlara ait olan alanlarn, mutfaklarn, doum odalarnn, diki kutularnn, genelev odalarnn dahil olduu yeni bir tarih isteyebiliriz, bylece, ok uzun zamandr, hakk yenmi, iktidar altna alnm olan insanln yarsnn, hak ve iktidar istekleri deil," bu erkek tanml iktidarlar reddedileri g n d e m e gelecektir, bir cinsin bak asyla sunulmu olan tarihle aramzdaki-bu ilikinin

sorgulanmasnn s a d e c e kadnlar asndan deil, insan faaliyetlerinin btn alanlarn yeni batan rgtlemek isteyen muhalif perspektifler asndan da anlaml olduunu dnyorum.

bylece mulak bir insanlk tarihinden deil ya da salt snflarn tarihinden deil, yallarn, ocuklarn, kadnlarn, erkeklerin, beyazlarn, beyaz olmayanlarn, delilerin, tarihinden; herbiri iktidar ilikilerine yol aan zelliklerle blnm bir insanln tarihinden sz etmek m m k n olacaktr. handan

"ben kendime radikal feminist diyorum"

" B e n K e n d i m e R a d i k a l F e m i n i s t D i y o r u m " adl yazy gail chester yazm ve yaz ilk olarak 1979'da, F e m i n i s t Pratik: O n u n c u Yldan Notlar (l) adl bir kitapkta yaynlanm, ben yazy " G e r i y e D n Yok-Kadn Kurtulu H a r e k e t i n d e n Yazlar" 1975-1980 (2) adl bir derlemede okuyup evirdim, gail chester hakknda ne yazk ki hi birey bilmiyorum, ancak yeni feminist hareketin ilk on yln deerlendiren bu yazsna kendimi ok yakn hissettim, bunun bir nedeni benim de kendime benzer sebeplerle radikal feminist demem, ayrca yaznn gevek, "konudan konuya atlayan" slubunu da ok sevdim, bu arada yazda feminizm, devrim, rgtlenme gibi konularda nemli tartmalara yol aabilecek eylerin sylendiini dnyorum, kadnlar snflara blp kadn hareketinin bir ksmn kendi emsiyeleri altna ekmek isteyenlerin gail chester'n marx zerine sylediklerine bozulacaklar ak ama, feminist teori/pratik zerine dedikleri bence baka muhalif grup ve eilimler iin de anlaml olabilir, tabii fedakrlk zerine syledikleri de. lkemiz, biraz da kltrel miraslarn etkisiyle muhaliflerin, halk- ya da onun temsil etmek istedikleri kesim ve kesimlerini- kurtarmak iin trl fedkrlklara katlandklar bir lke olagelmitir, oysa biz kadnlar bakalar iin deil kendimiz iin politika yapyoruz, nk szn ettiimiz basky dorudan yayoruz, son olarak yazda geen birka kavramla ilgili bireyler sylemek istiyorum, emansipasyonu trkeye zgrleme olarak evirmek mmkn, ancak bu terim henz yerlememi olduu iin olduu gibi braktm, kadnlar bu sz varolan dzen iinde "zgr" olmak anlamnda kullanyorlar, buna ynelik haklarn talep edilmesi iin mcadeleyle yetinmek de politik bir eilim, yani emansipasyonizm. "kurtulu", yani liberation daha radikal bir zgrlemeyi, dzenin tamamna ynelik bir mdahaleyi ieriyor, bir de bilin ykseltme gruplar var. bunlar, yazdan da anlalabilecei gibi, az sayda kadnn biraraya gelerek kendi znel kadn olma durumlarn politik bir balamda irdeledikleri gruplar, bu gruplarn kalc olmalar beklenmiyor, baka kimi muhalif gruplarn ve bu arada anti-cinsiyeti erkeklerin (inanr msnz byle erkekler de var, kadnlar kurtaracak bir mcadele yerine, kendi ezen olma durumlarn sorgulamay tercih ediyorlar) bu alma biimini feministlerden dn aldklarn biliyoruz, gail chester'n bu gruplar ve genel olarak feministlerle ilgili olarak sylediklerinin doal ki, yaad lkeye, ingiltere'ye ilikin olduunu akldan karmamak gerek, yoksa burada yazl olanlar her lkeye, her kadn grubuna nerilecek bir model deil, bu arada yaznn 1979'da yazlm olduunu da yeniden hatrlatmak isterim. aye
d) Feminist Practice: Notes from the Tenth Year, Theory Press Pamphlet 1979. (2) NO TURNING BACK Writings from the Women's Liberation Movement, 1975-1980.

'

14

"Ben kendime Radikal Feminist diyorum." Bunun anlam nedir? Balangta Kadn Kurtuluundan olduunu sylyordun, kendine feminist diyordun, iki terim eanlamlyd. Sonra modern feministler tarihimizi aratrmaya baladlar ve tarihteki ikinci feminist dalga olduumuzu kefettik. lk Dalga 1848 Seneca Falls Konvansiyonu ile balam ve yalnzca oy hakknn kazanlmasna younlaana dek znde radikal kalm. Oy hakk kazanldktan sonra bile, birka feminist d o u m kontrol hakk, krtaj yasas reformu, kadnlarn kimi mesleklere girebilmesi gibi kadnlar ilgilendiren konularda aktif olmular. T ki, kadn kurtulu hareketi ortaya kana dek. Kadnlarn Kurtuluu gelitike, kendimizi feminizmin (gerek tarihsel gerek ada) reformist/emansipasyonist/liberal kanatlarndan -onlar da kendilerine hakl olarak "feminist" adn veriyorlarayrtrmamz gerektii aa kt. Kadn kurtuluular bunu kendimize radikal feminist diyerek, emansipasyonun yeterli olmadn savunarak ve devrimci perspektifimizi vurgulayarak yaptlar. Zaman geip, alan Kadnlarn Haklan ya
15

da Ulusal Krtaj Kampanyas gibi erkeklerin katlmna da ak olan rgtler kp "kadn hareketi" gibi daha geni bir bayrak altnda toplanabilme hakkn talep edince, radikal feminizmin feminizmden baka birey olduunu vurgulamak daha da nem kazand. Bugn feminist olmak, genel olarak kadnlarn toplum iindeki konumuyla ilgilenmek olarak tanmlanabilir a m a bu konumun nasl deiecei zerine kiinin sahip olduu grler hakknda hibir ipucu vermez ve ayn zamanda kurtuluumuz iin aktif olarak mcadele etmeyi de ifade etmez. Kadn hareketinden "kurtuiu"u' karmak mcadelemizi liberalletirmenin, bylece kendilerinin d e feminist olduunu gnl rahatlyla iddia edebilecek olan erkeklerin toplumsal olarak kabul edebilecekleri birey haline getirmenin yoluydu. Bugn feminist olmak artk kadn kurtulu hareketinden olmakla eanlaml deil Kendimi kadnlarn kurtuluu iin gl ve otonom bir devrimci harekette faal olarak tanmladm v e byle bir hareketin gerekliliine inandm iin radikal feminist olduumu sylemeye d e v a m ediyorum. Bylece ikinci feminist dalgann ilk aamalaryla -kadn kurtuluu hareketinin

ykselii- olan -tarihsel bam ortaya koyuyorum. Sylemek istediim feminizm kavramnn kendi bana radikal olmad deil, hatt bunun tam tersi. Kendime sosyalist feminist ya da devrimci feminist d e m e k , (radikal) feminizmin sosyalist ya da devrimci olmadn sylemek olurdu. Benim iin kadnlarn kurtuluu hareketinde ifadesini bulan radikal feminizm her ikisidir de. Ama bunlardan fazlasdr da. Radikal feminizm, toplumumuzun hibir unsurunun erkek-tanmlamas dnda olumadn farketmektir, yle ki radikal feminizmi pratie geirmek hayatmzn daha nce normal/verili/standart/kabul edilir olarak grdmz her bir cephesini sorgulamak v e gerektii yerde -ki bu hemen her yerde anlamna gelir- ileri yapmann yeni biimlerini bulmak demektir. Bu nedenle dil crkek-tanmidr. Bu baz kadnlarn onu ok iyi kullanmad anlamna gelmez ama u andaki yaplanm haliyle dil erkek-egemen deerler zerinde temellenir, nk patriyarka Saksoniarn zamanndan ok nce denetimdeydi. 2 Erkek dilde derdini ifade edebilmenin karsnda deilim -u anda elimizde olann en iyisi o- ya da patriyarka v e erkek-tanmlamasnn kalc, deimez biyolojik unsurlar olduunu sylemek istemiyorum. Btn d e m e k istediim u ki, radikal feminizm, birok kadna dnce biimlerimiz/dilimizde nemli kavramlarn bulunmadn v e bunun erkeklerin basksnn baka bir silah olduunu syleyene kadar, birok kadn kendi varolu koullarn tarif edecek kelimeleri bulamadklar iin kendilerinin aptal, ifadeden aciz, aa olduunu dnyorlar/hissediyorlard. Kimi dierlerimiz d e d a h a nce elde bir deste gl grdmz varoluumuzun dier alanlarna baktlar. rnein, baz insanlarn baz eyler hakknda daha fazla ey bildiklerine inanmak ve bu nedenle nlara uzmanlar adn verip daha yksek cretler demek, kendimiz hakknda yanl olduunu bildiimiz eyler sylediklerinde onlara karlk v e r m e m e k gibi. Bu uzmanlarn ounun erkek olduunu hatrlayn. Radikal feminizm zellikle kolektif olarak hareket ettiimizde erkeklerin stesinden gelmenin v e kazanmann m m k n olduunu bize retti. Bir d e unu rendik, u uzman ad

verilen adamlarn sahip olduu bilgiler iinde iimize yarayacak olanlarn ounu renmek, bir kez kendi yeteneimize olan gvenimizi kazandmzda olduka kolaydr. "Bilgi", "bilim", "rasyonellik" gibi kavramlar srekli yeniden deerlendirilmektedir. Ayn ey devrimci strateji iin d e geerli. Artk, neyin devrimci olup olmad konusunda, gerek ne istediimiz gerekse, raya nasl varacamz balamnda erkek tanmlarn kabul etmek m m k n deildir. Marx birok nemli ey syledi a m a hepimiz gibi o da iinden geldii evrenin rnyd bir ondokuzuncu yzyl, kentli. Bat Avrupal, Musevi entelektel erkek. Btn bunlar ve b a k a eyler onun bir yirminci yzyl ve/veya kyl ve/veya Avrupal-olmayan. ve/veya feminist devrim iin doru olmayan birtakm nerilerde bulunmasna yolamtr. Das Kapital 'e ncil, Marx'a da uzman muamelesi yapmak erkek-tanml tavrlardr. Ama Marx' bu ekilde deerlendirmenin en zararl ve erkek-tanml yan, devrimci bir teori gelitirme konusunda bize verdii tavrdr. Eer Marksizmi model haliyle ya da en azndan son yllarda pratie geirildii haliyle zmsersek, devrimci pratikten ayrlabilir, devrimci teori diye bireyin varolduunu kabul ederiz. Bu teori, stne stlk, izlememiz gereken pratii bize syleyecektir ve teori gelitirmenin yeterli bir devrimci pratik olduuna inanmaya ynelebiliriz. Bu sylediklerim, radikal feminist teori diye bireyin olamayaca ya da olmamas gerektiini sylemek iin deil-stelik patriyarkal dnn tuzanda olanlarn hatas da Kadn Kurtuluunda eskiden beri radikal feminist bir teorinin olmadna inanmaktr. Radikal feminist teori, teorinin pratii izledii ve pratik olmayan yerde teori gelitirmenin imkansz olduudur, nk teorimiz, pratiimizi pratie geirmenin teorimiz olduudur. Eer bu semantik bir ip atlamacaya benziyorsa zr diler ve ben salam bir rnek bulmaya alrken sizi nceki cmleyi yeniden okumaya davet ederim. Mesele u ki. radikal feministler iin teori v e pratik ayr insan gruplar tarafndan yaplan eyler olmayp, son eylemimizde neyin yanl olduunu tecrbeyle kefederken

AYE

pratiimizin srekli bir arndrlmasdr. Radikal feminist teorinin baz kadnlar tarafndan farkedilmemi olmasnn nedeni pek fazla yazlmam olmasdr. Bu bir noktaya kadar bizim zaafmz olarak grlebilir a m a eer teoriniz pratiinizde biimlenmise, o zaman politik olarak hareket etme biiminizin tpk kitap yazm gibi ciddi bir ifade olarak grlmesini isteme ansnz vardr. Varolmay neyin oluturabildii konusunda patriyarkal kavramlara bal kalrken radikal feminizmin yokluunu kantlayan ey d e feminizm zerine yazdmz eylerin greli azl oldu. stelik d e biz kendimizi aklamak zere ortada grnmezken bakalarnn yanl yorumlarna ak olduk, devrimci teoriye katkmz yazlabilir ve yazlmtr da. Kk grup radikal feminist teori/pratiinin iyi bir rneidir; pratik alternatif tedavi tekniklerinden dn alnp sonradan dntrlmse de, devrimci bir ara olarak bilin ykselme (BY) radikal feministler tarafndan gelitirilmitir. Kadn kurtulu hareketi baladnda -batan otomatik olarak bilin ykseltmek iin kk gruplara blnmedik- kimilerimiz yetmi kadnlk geni toplantlarda oluan heyecan ve dinamii hatrlayabilir; bu bazen yeniden yakalanabilmesi iyi olacak bir duygudur. Kk gruplarn rgtleni biimi -bunlarn hepsi bilin ykseltme gruplar deildi, bazlar tamamen bir iin yaplmasna ynelikti- yani byk gruptan ayr olarak toplanmak dier "kadnlarla eitli dzeylerde t e m a s halinde olmann ve ayn zamanda bilincimizi deitirmenin iyi bir yoluydu. Sre iinde bir yerlerde biim v e ierik kart ve kk bir grup olarak toplanmak Kadn Kurtuluunun alameti farikas haline gelirken grubun iinde ne olduu pek fazla sorgulanmad gibi genellikle bir kk grupla dieri arasnda pratik bir ba yoktu. Kk gruplar halinde toplanmann politik nemini anlamadan bu rgtlenme biiminin korunmas bize hibir yarar olmayan, "kemiklemi bir pratie yolaar. Kadn Kurtuluunun btn yelerinin balangtan itibaren bir BY grubu iinde olmalar gerektii ve kendilerini kadn kurtulu hareketiyle birlikte tanmlamaya d e v a m ettikleri srece bunu srdrmeleri bizim teori/pratiimizin nemli bir paras

olarak kald. Ama imdi hayatlarnda hi BY grubunda bulunmam ve bunun tesine getiklerini hisseden bir sr kadn var-bu hi katlmadm bir konu. Yine de, eer bilin-ykseltme fikrine katlmayan bu kadnlarn genel pratiklerini inceleyip kendimizinkiyle kyaslayabilirsek bu teori/pratiimizin salkl bir gzden geirilmesi olur ve bunun zerine bilinykseltme srecini yeniden inceleyip gerekirse dntrebiliriz. Ondan sonra teori/pratiimizde bir deiiklik gerekebiiiryeniden gzden geirmemiz gereken faaliyetlerimizi nasl ynlendirdiimiz hakknda karar kolektif olarak verilmi olacaktr. Radikal feministler teorimiz ve pratiimiz arasnda bir ayrm grmedikleri iin hayatmz deitirmek konusunda olumlu eylemlerde bulunmamzla devrimin imdiden balayabileceini syleyebilir. Bu. bir kadnn hayatn deitirmek iin yapt her eylemin devrimci olduunu nermek deilse de, btn hazrlklar tamamlandktan sonra uzak bir gelecekte gerekleecek bir devrimi ina etmek olan erkek-tanml devrim kavramna gre ok daha iyimser ve yumuaktr. Biim v e ekline asla gznn nne getiremediin ve kendini tanmlayamayacan bir ey iin doru hazrlklar yapp yapmadna nasl karar verebilirsin? Devrimci deiiklii m m k n olann alanna tamak radikal feminizmden rendiim en nemli tavrlardan biridir-btn deiikliklerin benim hayatm srasnda gereklemesi ihtimali olmasa da benim katkm olan ufak aamalar baz insanlar v e en nemlisi benim iin hayat daha iyi klacaktr. Bir radikal feminist olarak rendiim en temel politik ders devrimin nemli bir paras olduumdur. Bask altnda olduuma gre baka kadnlarla birlikte hayatm deitirmek iin mcadele edebilirim ve bu yzden belirleyiciyim. Fedakr ya da Kadnlardan h e p beklenildii gibi verici v e sevgi dolu olduum iin kadn kurtulu hareketinde deilim, kendi hayatm ve b a k a kadnlarn hayatnn deitirilmesi gerektiine inandm iin buradaym. Btn mesele bu.
1) liberasyonu (aye) 2) b u r a d a kastedilen dil ingilizce olduu iin saksonlardan szediliyor. (aye)

AYE

Niye bakyor bu insanlar bana, stmde bir acayiplik mi var acaba? Yoo grnrde bir ey yok. Yoksa yakam m ok ak, biraz k a p a s a m m...Hayr ak filan saylmaz, bana yle geliyor olmal... Peki niye bakyorlar yle grmemiler gibi? Acaba suratmda bir gariplik mi var? Yok canm olamaz, daha evden yeni ktm, ne olabilir ki suratmda... Belki d e bana baktklar filan yoktur, yine kuruntu ediyorum kendime, ileri mi yok bana bakacaklar... Off.. yeter a m a kuruntu filan ettiim yok, bal gibi bana bakyorlar ite. Ne y a p s a m acaba? flk durakta insem mi?.. Niye inecekmiim, inmeyeceim ite, bakarlarsa baksnlar, her ne gryorlarsa suratmda... Dik durmalym, evet, evet dik durmalym. Hi bir ekilde boyun emeyeceim onlara, benim de onlar kadar bu otobse binmeye hakkm var. Ne vard bu bluzu giyecek, daha- kapal bir ey giyseydim keke... Ne yapaym yani canini bunu giymek istedi, stelik hava da ok scak. Ne yani istediimi giyemez miyim? Onlar darack pantolonlarndan kabartlarn gururla sergilerken ben gslerimden mi utanacam, utanmyorum ite ne derlerse desinler, u m u r u m d a bile deil... Hay allah, bu a d a m da nerden kt imdi, biraz daha geride duramaz m, sanki stme yklacak. Ne kt kalpli bir kadnm, otobs tklm tklm, ne yapsn adamcaz, ayakta duracak yer yok. Ama biraz geride durabilirdi... Yine fesatlk yapyorum, o da benim gibi bir an nce evine varmay dnyordur, otobs d e kalabalk, ne yapsn yani adamcaz... Aaaa... yeter a m a gittike zerime geliyor, bu kadar da olmaz, ben nasl duruyorsam o da yle dursun, nerdeyse oturanlarn stne deceim. Yooo sylemeliyim artk, serte ikaz etmeliyim ki bir daha byle bir e y e

ilmek
AYE

kalkmasn. Ya syleyince inkr ederse, bu defa ben rezil olurum... Ya da bakalar karmaya kalkarsa, al bana belay gece vakti bir d e kavgaya neden ol. Hep bu bluzun yznden, bir daha giyersem... Hh sanki g i y m e s e m byle davranmayacaklardf, akllar balarnda deil ki, erkekliklerini kantlamakta. Ne , zevk alrlar ki byle, hi anlamam. Aman canm niye byle dnyorum ki.. Kimbilir nasl bir bask altnda bymtr, bir sr cinsel problemi vardr, o da bu ekilde yanstyordur dar... yi ama biz d e sorunsuzlar lkesinden gelmiyoruz, stelik daha kt basklar yaadk, eh bizim de problemlerimiz yok saylmaz yani, biz niye kimseyi sktrmyoruz?.. Bu kadar iyiniyetli olmann anlam yok, sylemeliyim artk. Yoo avazm kt kadar barp aalk bir yaratk olduunu haykrmalym suratna. Evet en iyisi bu. bylece bir daha kolay kolay kimseyi rahatsz edemez, dier erkeklere de iyi bir ders olur. Evet... dik dur, kendine gvenmelisin, bunda utanacak bir ey yok utanacak birisi varsa bu kii o olmal. Hazr msn... 'Bakar msnz, ... ey... biraz teye gidebilir misiniz ltfen, buras biraz skk da... teekkr ederim...'...Sen bir budalasn... hayr hayr bir kadnsn... ve barmay da bir gn mutlaka reneceksin... Siz barabiliyor musunuz? SERPL

"Kadehimi kaldrp bir yudum aldm. Hi bakmyorum ama aklm sende. Ya sen? Sen benimle ilgileniyor musun? Demin iirlerimle ilgili birey sormutun, -unuttum imdi, neydi?- ite o zaman gzlerindeki apkn prlty farketmedim sanma. Eer iirimi anlayabilirsen beni de anlayabilirsin gzelim. Sana gzelim diyorum. Gzelsin evet... Farketmedim deil. Ama acaba olgun bir erkein hem de olgun bir airin kymetini bilecek kadar duyarl msn? nk bugne kadar duyarsz kadnlardan ok ektim yavrum. Bam gsne dayayp doyasya anlatmak isterdim. Sonra da beni teselli etmeni. Sana bakyorum. Yanndaki gzlkl tfl olana bireyler anlatyorsun. Bluzunun st dmesi alm, farknda deil misin allahakma? Yoksa sen iki erkei birden idare eden yeni moda: kaltaklardan msn? Eer yleysen, yleysen yine isterim seni ama hibir iz brakmadan geip gidersin hayatmdan. Hayr bu ikon yze sahip kadn byle birey yapmayacak kadar lekesiz olacaktr. Ben senin iirini yazmak istiyorum yavrum. Doru, hayatmdan ok kadn geti. Hepsi de bende bireyler brakt, hepsine bireyler karaladm. Ama sonra grdm ki bana onlar yazdran o kadnlar deil, benim kendi iimdeki iir. rnein karm olacak cad. Geri ona her zaman sayg duydum.

ocuklarmn anasdr. Ama evlendiimizden bu yana birgn beni anlamad, birgn olsun mutluluu benim mutluluumda aramaya almad. Hep ben onun istediklerini yapaym, onun kalplarna gireyim diye urat. Bu koca air yrei bir kadna, bir memuriyete hapsolabilir mi hi? Nitekim hapsolmad da gzelim, hapsolmad da... Oysa onu ilk tandmda Felsefe nc snfta okuyan ince, zarif bir kzd. Hemen krlverecek

kadar alyordum. Bylece iirlerime almak iin btn bir leden sonram kalyordu. O gnlerde karm ilk ocuumuza hamile kald. Korunmay bilmeyecek kadar beceriksiz olmas beni iin iin kzdrdysa da ses etmedim. Hamilelii ok kt geti. Sanki analk ona kadnln unutturmutu. Arkadalarla bir yerde birka kadeh ieriz, eve gelirim. Bunu bilecek kadar tecrben var m bilmem yavrum ama o durumda erkein cam scak bir kadn

iki
gibi. O inceliinin altndaki direnci bana kar kullanacan nereden bilebilirdim? Daha evlenmeden Yenikap sahilinde kaamak gezdiimiz gnlerde ona Nazm Usta'nm, "O mavi gzl bir devdi/minnack bir kadn sevdi" diye balayan dizelerini okuduumda, benim minnack kadnmn byk iler iin yaratlm ellerimle bahesinde ebruli hanmeli aan bir evin kapsn amam isteyeceini ummamtm hi. Sanki gzleri, ben seninim, baka hibir eyin nemi yok, diye yemin eder gibiydi. Evlenmek iin onun okulunu bitirmesini bekleyemedim. 0 memuriyete girdi, ben de bir yaynevinde imdi dzeltmenlik mi diyorlar- yle bir ie. lene
20

ister. Karn burnunda bir buz ktlesi deil. Tam hamileliin son aylaryd, beni ge kaldm bahanesiyle iten attlar. Sebebi belli ki toplumcu tannan baz ozanlarla dostluk etmem. te

byle yavrum, benim kuam ok badireler atlatt. Neyse ben iin iin sanatma ayracak zamanmn artmasna sevinirken, karmn, o maddiyat yaratn suratn astn farkettim. te o gn iimde bir dal krld. Benim air yreimi yklenecek kadn bu muydu? Bir de patronlarla az birlii edercesine 'geceleri eve o kadar ge gelmeyip sabah ie yetiseydin ya' demez mi... te bunlarn kinini mrmn sonuna kadar iimde

aralar bir kadnn, gerek bir kadnn desteini ok aradm yavrum. Bir yandan sanatmla geinmeme izin vermeyen Babali patronlar dier yandan souk bir kadn, geceleri ise viyaklayan bir ocuk. Karm artk . bir makinadan farksz. Sabahlar kalkyor, ocuklar

bir

yerde
hazrlamamtr. Hatta ocuklar alp da defolunca eve huzur gelir. kiyi sevdiimi bilir, bir akam olsun erkeimin nne iki meze koyaym dememitir. Yatakta ise yllardr o kadar souk davranyor ki bana, bazan adm lekeleyecek bireyler yapyor olmasndan endie ediyorum. Beni hi sevmedi, bana hi deer vermedi. Yam krka gelip de deerim bilinmeye balanp, n kazannca bile. Ben de yazlar Gneydeki evimde geirmeye baladm. Seni de beklerim oraya. Karmn admn bile atmasna izin vermedim. Ne o, kalkyor musun o tf olanla, ulan var m yle gsterip de vermemek llk..." Aye

ikonuma
tayacam. Doumdan sonra ondan iyice soudum. Artk hi evde durmuyor, gndz Babali'de kap kap gezip iirlerimi pazarlamaya alyor, akam da arkadalarla biryerde bireyler tiiyorduk. Dn gzelim, benim gibi bir adam iirlerini pazarlamak zorunda kalmt. Edebiyat dergilerinin yneticileri de sanki ne kadar skdm anlyor ve bundan zevk alyormuasna telifleri ge ya da az dyorlard. Bu arada ikinci kzmz da oldu. O nereye brakyorsa brakyor < oradan da gnde sekiz saat alt o fare deliine -gidiyordu. Dn yavrum benim air yreimin yannda gnde sekiz saat alan bir makina. Artk mdr m ne olmutu stelik. Hatta gen bir air arkadan ii mi ne dm de soyadndan tanynca, 'Evet maalesef karym' demi. ocuk ezilerek anlattyd. Dn, adm bile tamaktan utanan bir kadn. nanr msn birgn bile bana bir kahvalt
21

ERKEK DMANLIINDAN

KORKMAMAK
kadnlarn kurtuluu, feminizm ve bunlara balantl olarak kendi yaamm zerine d n m e y e ilk baladm sralarda bana " a m a feministler erkek dman, sen d e yle misin?" diye soranlara kar kendimi savunuyordum, "byle birey yok, biz tek tek erkeklere deil, erkek e g e m e n dzene karyz, hem bu dzende erkekler d e eziliyor" falan gibi eyler syleyerek bu iten syrlmaya ve kendimi s a v u n m a y a alyordum, kadnlarn kurtuluu ile ilgili olarak tartmaya, okumaya, d n m e y e d e v a m ettike o gnlerdeki tavrmn yanl olduu kansna vardm, artk yle dnyorum: evet, kadnlar tek tek erkeklere de d m a n olabilirler, evet, erkekler d e kadnlarn fkesini, nefretini v e dmanln kazanacak tavrlarda bulunuyorlar. dmanln hangi boyutlara kadar ulaabileceini ya da birisine d m a n olduumuzda ne yaptmz ya da yapabildiimiz konusundaki tartmalara girmeden -bence her kadn hiddetlendii, d m a n olduu erkee kar farkl davranabilir, kimisi s a d e c e o erkekle bir d a h a hi konumaz, kimisi kafasna odun atar, kimisi o rnekten yola karak btn erkekleri dman ilan eder ve hi bir dman ile grmez- benim bu konuda sylemek istediim baka birka ey var. iinde yaadmz dzen kapitalist v e erkek egemen, bence feministlerin esas meselesi bu dzenin erkek e g e m e n olmas. kadnlarn kadn olduklar iin uradklar hakszlklardan, bask altna alnmalarndan, ikinci cins yerine konuyor olmalarndan sz ederken karmza h e p tek tek, somut erkekleri almak zorundayz, gen kzken en yaknmz olan babamz, sevgilimiz, evliysek gene en yaknmz olan kocamz tarafndan hakszla urarz, a m a belki d e istisnasz biz btn kadnlar iin bu kadar yakn olduumuz erkeklerle uramak, onlara hiddetlenmek -ya da hiddetlenip tavr koymak- onlara dmanlk y a p m a k olduka zordur, oysa btn insanl bask altnda tutan, yasalaryla, kurumlaryla yalnz kadnlar deil, btn toplumu ezen bir dzene kar kmak, onu d m a n ilan etmek, ona kar mcadele etmek daha kolaydr, bunu sylerken b e n c e btn kadnlar en yaknlarndaki erkeklere d m a n olsunlar d e m e k istemiyorum, ancak bu kadar yaknmzda olan erkeklerin d e -ne d e olsa erkektirler-

AYE

yaptklar cinsiyetilii, bizi ya da baka kadnlar aalamalarn grmeli v e tavr belirtmeliyiz diyorum. gazetede o k u d u u m u z ya da yakndan bildiimiz bir d v m e olaynda, karsn dven a d a m a kar tavr belirlemek o kadar zor deil, stelik bunun iin feminist olmak da gerekmez, insanlara uygulanan iddete kar kan herkes bu rnekteki kocaya kzar, ancak ayn iyerinde altmz ya da okuldan tandmz diyelim ki dnya v e insanlk durumu stne dnen, aratran hatt teoriler reten bir erkek arkadamzn ne srd gerekeleri dayak atan erkekten farkl da olsa- kadn ve feminizm konusuna yaklam kmseyici ya da alayc olduunda ona kar tavr almamz d a h a zor oluyor, oysa iki erkein d e davranlarna baktmda bana birincisininki ikincisininkinden daha kt gelmiyor; ikisi d e erkek egemen davrann devam v e ikisi d e kadn aalyor. ayn ekilde boyal basn denen gazete benzeri yayn organlarnda kadnlarn aalanmalarna kzmak iin feminizm ve kadn kurtuluu konularnda uzmanlam olmak gerekmiyor; ancak her konuda

ciddi olduu bilinen tek renkli bir gazetenin ciddi bir ke yazarnn kadn resmi basarak deil d e satr aralarnda kadn aalayarak, feminizmle dalga geerek yazlar yazmasna kar koymak d a h a zor oluyor. otobste bacaklarn 180 derece aarak oturan ya da otobste bir kadn rahatsz eden bir erkee kzmamak elde deildir, hatt kimimiz artk buna kar tavr da koyar, a d a m a atarz, ancak "canm s a d e c e bir fkra bu. ne var bunda bu kadar kzacak" diye anlatlan bir cinsiyeti fkray anlatana, hele de yakn arkadamz ise kzmak, kzsak bile bunu belli etmek d a h a zor. erkeklerle fek tek dmanlamak, onlar karmza almak d a h a zordur, a m a gerekli... biraz dikkatlice evremize bakarsak, her erkekte s a d e c e erkek olduu iin kadnlar e z m e ve onlar kk grme potansiyelinin olduunu fark edebiliriz. bu bile onlara fkelenmek iin yeterli. zaten kadnlarn kurtuluu, erkek deerlerimden ve erkek egemenliinden olduu gibi. biraz da baz "erkek' lerden kurtulmak olmayacak m? GL

K
Tam da "!!..Parmamda yzm, yanmda kzm, zmir yollarndaym" diye balayan bir yaz yazmay dnrken, bir anda yzksz kalverince olduka bozuldum. Aslnda duygularm s a d e c e bozulma szyle aklanabilecek hafiflikte deildi. Daha ok bir bozgun yaadm. Belki d e bir ok d e s e m daha iyi olur. Hi ummadm bir anda, stelik Bodrum 'da, yzksz kalvermek, insann baya bir sululuk hissine kaplmasna neden oluyor. Bodrum'a yzkl gidip, yzksz geri dnmenin ok deiik ve d e manal anlamlar olmal yaadmz gnlerde. Allah kahretsin! Decek baka yer mi bulamad u alyans! yle daha az kuku yaratacak, ya da hi sululuk hissine kaplmaya elvermeyecek bir yerlerde debilirdi. rnein amar ya da bulak ykarken ya da pazarda filan... Ya da ocuun altn temizlefken yuvarlanp kabilirdi yaammdan. Oysa bu d biimi hi d e affedilebilir gibi deil. Hibir aklamann kaybedii merulatrabilecek gc olmayacak. Herhalde bu yzn benimle alp veremedii vard. Bir sreden beri parmamdan karmaya niyetlendiimin belli ki farkndayd. Ve bana bir oyun oynad. Gafil avlad v e kendimi s a v u n m a ihtiyacyla b a baa brakt beni. Kendi istediim an ve mekn s e m e m e olanak tanmad. Bir kez daha koullara yenik drd beni. Oysa yle mi olacakt kendim kardmda? Her ynyle kendimi hazrlam olacaktm. stelik belki d e zayf hissettiimde kendimi, kenarlardan bir 24

yerlerden karp takabileceim yedek bir yzm bile olabilecekti. (Altn olmasa da g m ayn ilevi grebilirdi.) Zaten n almasn da yapm olacaktm s a d a solda: "u alyanslar da ne skc... Yok evliymi, yok nianlym, yok bekrm gibi kategorilere ayryor insanlar. Ben insanlar arasnda bylesi kstaslarla ayrm yaplmasn istemiyorum. Benim iin manevi deeri byk a m a o deeri d e farkl biimlerde simgeletirebilirdik yani" gibisine... Bunlarn hibirini y a p m a y a frsat bile bulamadm. Sanki insanlarn baklar deimiti. Sanki zrhm yitirmitim. O incecik alyans, m e e r s e nelere kadirmi de, farknda

olmadan, a m a iin iin hissederek, tamm onca yl. Kts, artk saygyla karlanan, n a m u s u korunmas gereken bir kadn olma gvencesini yitirmitim. Rahatsz edici erkek baklarn hissettiimde yle parmaklarm kprdatp sahibim olduunu anlatabilme olanandan yoksun kalmtm. Ayrca, alyans sahibi kadnlarn, bu yata alyanssz olan bir elin sahibesine frlataca kmseyen nazarlara da almalydm artk. Dahas, sahiplenilebilecek nitelikte bir kadn olduumu da cmle aleme duyuramayacaktm. Kolay deil!.. Bir erkek beni beenip parmama.yz geirmiti. Sayesinde stat sahibi olmutum. Yeri, yurdu, mekn, ad ve n e yapaca belli ve belirlenmi bir kadn. O nedenle de gven veren,, belki d e zararsz bir kadn. Hayatn yzn sahibine adam bir kadn. Geri, parmama taktm ilk zamanlarda da yzkl elimi ne yapacam bilemez olmutum v e ok iyi hatrlyorum, o aknlk v e tela iinde daha ok dikkat ekmiti yzkl elim. O zaman da sevimli gelmemiti, a m a karmay da dnmemitim v e kanksamtm. Baka eyleri d e kanksadm gibi. Ta ki... stat simgelerinden arnma gereini duyana dein. zellikle d e klelii vurgulayan bir halkann mutlaka karlmas gerektiine inanncaya dein. Kendi zelimde pek d e klelik ilikisi y a a m a m olsam da, yzn zerinde "klelii simgelemiyor" damgas olmadna gre, ben de bakalarnn gznde farkl deildim teki halkal kadnlardan. Kendimi teki alyansl kadnlardan farkl grmtm hep. Benim yzm s a d e c e manevi deerleri simgeliyor demitim ama, oku yaarken aklma gelenler bununla snrl kalmamt. ime sinmi, reklenmi, kafamda z m e m e karn, beklenmedik bir durumla karlatmda, ilk nce uyanan, saldrya geen, reflekslemi dnceler tekilerdi. Evet, d r m olabileceim yerleri tek tek aranrken aklmdan geenler tekilerdi. oku atlattktan sonra dncelerimi yzk tayarak sindirmenin olanakszln kavradm birden. Onun verdii rahatlk ve rehavet iinde uyuyan kanksamlklan uyandrabilmenin zorluunu kefettim. Yzksz yaayarak hem yzkllk hem d e yzkszlk halini daha iyi anlayacam galiba... S. NUR
25

Feminizm zerine lkemizde sz s y l e n m e y e balandndan bu yana, hemen h e m e n her evreden feminizme eitli saldrlar yapld. Bu saldrlarn hi beklenmedik olduunu sylemiyorum ama, en bandan her kar k politik muhatap g r m e m e k iyi geliyor bana. Bir feminist olarak kendi hayatm zerine sz sylemek istiyorum. imdi "niye feminizm gerekli 'den nce, belki ksa da olsa erkek bir d n y a d a kadn olmak nasl bir ey zerine sz sylemek gerekiyor bence. Kadn olarak erkeklerin e g e m e n olduu bir d n y a y a douyoruz. Cinsel rollerimizi/kimlikerimizi/toplumsal durumlarmz belirleyen erkek deerleri...KIZ/BAKRE gibi tanmlamalarmz oluyor, ilkin erkek (baba) soyadn alyoruz. Sonra duygululuk, zayflk, karar alamamak, kavgac olamamak, d a h a az yapl bedenlerimiz, sbjektifliimiz, y a a m a alanlarmzn evler oluu, E/ANNE kimliklerimiz vs. bize sunulan "kadnlk" durumlar. Bizlere sunulan bu deerlerin "kt" olduunu; erkeklik durumlar olan gl v e kararl olmann, uzmanlamann, zeki ve kavgac olmann, savamann, ynetmenin, daha yapl bedenlere sahip olmann, objektifliin vs. ise "iyi" olduunu belirleyen d e erkek deerleri... Yemek piirmek, yn rmek, sslenmek kadn alan; kavgac olmak, akll olmak, b e e n m e k erkek alan... Sslenmek "kt", birisine bakp tavlamak "iyi".. Hatt daha da ilerleterek erkein bir kadnn peini brakmamas onun kararlln gsterirken, kadnn ayn srarclkla davranmas onun "hafif" olduunu belirlemekte... Bu rnekler oaltlabilir tabii ki a m a bu kadaryla bile var olan durum asndan kadnlara sunulan deerlerin, erkek deerlerine gre ikincil olduunu grmek mmkn... Tm bu erkek deerler sistemini sorgulamak nemli ama, gzmzn grd haliyle bile kadnlk durumlarnn erkeklik durumlarndan daha iyi geldiini sylemek anlaml diye dnyorum. Uzun bir projede, bakldnda niye kavga etmek, savamak, hatt birisine gre daha akll olmak "iyi" diye soru a m a k gerekiyor bence.
26

niye fe
Toplum ayn z a m a n d a cinsiyetilie dayal olarak rgtl... Cinsiyetiliin hergn yeniden rgtlendii alan ise zel alanlar... Feminizm "zel olan politiktir'de ifadesini bulan kar knda, zelde yaadmz hayatlarmzn aslnda bir egemenlik ilikisi temelinde rgtlendiine ve bu egemenlie maruz kalanlarn kadnlar olduuna iaret etmekte... zelde yaadklarmz v e bunlardar hareketle toplumsal alanlar ve dnyay ayrca ve yeniden cinsiyetilik temelinde sorgulamann siyasetin alan olduunu vurgulamak nemli gibi geliyor bana... zel alanlar szkonusu olduunda ise saldrlarn bu kadar youn ve genellikle erkeklerden gelmesi artc deil tabii ki... (Egemenlikten v a z g e m e k kolay olmasa gerek). Ve stelik bana yle geliyor ki, kadnlarn zerindeki erkek egemenlii (siyasi, kltrel, fiziksel vs.) en eski iktidar ilikisi... Erkek iktidarnn bu kadar kkl bir gemii'olmas, topluma, dnyaya eitli alardan kar olunsa bile -ki bence her farkl k birbirini kapsamak/iermek zorunda deil- yzyllardr yaadmz hay atlar, toplumsal alanlar kadnlarn gzyle yeni batan, kadnlar da iine alarak sorgulamay v e deitirmeyi zorunlu klyor., Bu konuda farkl yaklamlar ortaya atmak m m k n tabii a m a benim burada asl nemsediim ey, erkek egemenliinin hergn yeniden retildii gndelik hayatlarmz zerine kadnlarn kendi hayatlarndan balayarak kar kmalar v e feminist politika retmeleri. Toplumsal ilikilerin alanlarn tmn eziyor olmas, o alanlarn kendi aralarnda farkl nitelikte baskya ve iktidar ilikisine maruz kalmadklar anlamna gelmez... Bana yle geliyor ki her iktidar kendi iinde e g e m e n olana kar -o iktidar ilikisine karmcadeleyi zorunlu klar... Dolaysyla her iktidar ilikisi farkl v e zgl sorgulama

nzm
gerektirir. Topluma tm alanlar adna y a d a snfsal adan kar kmakla, kadnlarn erkek egemenlii altnda yaadklar cinsiyetilie kar kmalar birbirini ieriyor olmasa gerek...

Kadnlarn s a d e c e kadn olmaktan kaynaklanan sorunlar var. Ve kadnlar s a d e c e kadn olduklar iin benzer sorunlar yayorlar. Evdeyken, alrken, sokaktayken, erkeklerle olan ilikilerinde, gebeyken, sevitikten sonra vs. Ve toplumsal alanlar ayn zamanda cinsiyeti yani erkek... Dolaysyla kadnlarn gzyle yeni batan bu alanlara b a k m a k kadnlarn ii/feminizmin alan. Bu platformda, kadnlarn var olan d u r u m a kar gelitirdikleri her sz/her eylem son derece nemli gibi geliyor bana... VLDAN

7"

"KADINLARIN OZGURUUGU
Geen yln son gnlerinde Yarn Yaynlan'ndan A.Kolontay'n baz makaleleri "Kadnlarn zgrl" ismi altnda yaymland. Daha arka kapan okurken insan Kolontay'n "feminist kadn hareketi"ne d m a n olduu kansna kaplabilir. A. Kolontay'n bu kitapta nedense hi sz edilmeyen b a k a makale ve yazlar da yazd bilinir.1,2 Bu ksa yazda da deinmek istediim zellikle "Yeni Ahlk ve i Snf" kitab v e onun iindeki baz makaleler. A. Kolontay b a n a gre de ncelikle bir sosyalisttir ve yaam boyunca bu yolda mcadele etmitir, kadn sorununa yaklam da h e p bu d n y a grnn bir paras olmutur. Ancak yukarda adn andm kitabnda kadn, evlilik ve sevgi zerine o d n e m d e olduka radikal saylabilecek ve yoldalar tarafndan "feminist olmakla" sulanmaya kadar gidecek yazlardr. Bu konulara olan yaklamndandr ki bugn d e ngiltere v e Bat Almanya'daki sosyalist feministler kendilerini Kolontay'n grlerine yakn bulmaktadrlar. A. Kolontay bir yandan aktif bir sosyalist olarak mcadele ederken bir yandan da edebiyatla uram bir kadndr. Romanlar v e hikayeleri yaymlanmtr. Kitaplarndan birinin iindeki "Kzkardeler" adl hikayesi zerine, -burada Kolontay bir kadnn kocasnn evlerine getirdii fahieye nasl yaknlk duyduunu anlatmaktadr- Krasnaja Nov adl derginin kadn ynetmeni tarafndan u ekilde sulanmtr: "...btn hikayeler
28

Aleksandra Kolontay ve
//

porno ve bulvar edebiyat kokuyor, devrimin altnc ylnda neden bylesi pislik eyler yaymlanyor, anlamyorum. Kar karya olduumuz komnist kadn bir feminist pisliin fazlasyla iine bulamtr... Marx toplumun tarihi ii snfnn mcadele tarihidir der, Kolontay'a gre ise belki bir d e

cinsiyet mcadelesi tarihi eklenmelidir.'' Kolontay bylesi bir sulamayla kar karya kald sralarda aslnda o d n e m d e "burjuva feminizmi" denen e y e karyd. Zaten kendisini hibir zaman da feminist olarak nitelememitir. Ancak bundan feminist dman olduu anlalmamaldr. Kolontay iin ekonomik basknn kaldrlmas cinsiyet ayrm yznden oluan basknn da ortadan kalkaca garantisini vermez. 1918'de yaymlanan "Yeni Ahlk v e i Snf" kitabnda aynen yle yazar: "Sosyal reformlar yeni ve gerek ilikiler asndan kanlmaz bir nkoul a m a onlar eer ayn z a m a n d a insanlarda sevgi ilikisini gelitirmeye yneltmezse cinsel krizi zemez." Kolontay batda bugn d e feministlerin nemsedii bir eye, zihniyetin, anlayn deiimine ok nem veriyor. Sz geen kitabn ilk makalesi olan "zgr K a d n ' d a yle tanmlyor zgr kadn: "Kadn kahramanlar -ki onlar kendi taleplerini ortaya koyarlar- kendi zel hayatlarna bal olarak devlette, ailede ve toplumda karlatklar basklar protesto ederler." Kolontay'a gre bu yeni zgr kadn kendi iinde v e d d n y a y a kar bamsz bir varlk olacak. Kolontay kendinden 50 yl sonra Shulamith Firestone'nun 3 yapt gibi yine ayn kitapta sevginin kadnlar iin ne anlama geldiini d e sorgulamtr. 1908'de Avusturyal Grete Meisel-Hess'in "Cinsel Kriz" adl kitabn destekleyerek Kolontay'n vard sonu resm evliliin de, fahieliin de, zgr ak'n d a insanlk psikolojisi iin ldrc olduudur. Kolontay'n kitabnda neden evlilie kar olduunu aklamas da yledir: Evlilik: - nsan psikolojisinin hi deimeyecei varsaymndan hareketle koparlamayacak bir ba haline getirilir, 2nsanlarda sahip olma d^ygusuna hizmet eder. Kolontay'n ii snfn cinsler aras sorunlar gzard etmekle sulamas, bugn bile sosyalist feministlerin ona yakn olmafen salarken, dier feministleri d e ondan uzaklatrmtr. Bu feministler iin cinsiyet sorunlarnn zmn ii snfndan beklemek yanltr; ii snf, mcadelesi iinde feminist hareket ile dayanma gsterebilir, ancak basknn ortadan kalkmas ancak bu baskya maruz kalan grubun

AYE

mcadelesi ile olacaktr, bu da iilere deil kadnlara der, A.Kolontay 1872-1952 yllan arasnda yaamtr. Kadnlarn zgrl (Yarn Yaynlar) kitabnn arka sayfalarnda onun bir biyografisi vardr, ancak orada yazd gibi Kolontay "bir toprak sahibinin kz" deil general Domontovitsj'in kzdr. Ayrca annesi d e (insanlarn anneleri de nemlidir, sonu olarak douran ve bakan ne yazk ki yalnzca onlardr.) Finlandiya kkenlidir ve o d n e m d e ilgin diye tanmlanan bir kadndr. General Domontovitsj'e olan sevgisi yznden eski kocas v e ocuunu terk etmitir. O evliliinden de A.Kolontay d n y a y a gelmitir. Bu yazy Yarn Yaynlar nn yaymlad kitaba eletiri getirmekten ok Kolontay' her ynyle tanmann daha doru olduuna inandm iin yazdm. GL
1) Marksizm v e Cinsel Devrim, AKolontay, Bilgi Yaynlar, 1974 2) De Nieuvve Vrouw Uitg D e q a s u s Amsterdam, 1981 3) Cinselliin diyalektii. S.Firestone Payel. 1979, Blm 6

Yaasn 8 Mart Dnya Kadnlar Gn

1910'da Kopenhag'da toplanan 33. Kadn Enternasyonali'nde biraraya gelen kadnlar, 1857'de 40.000 New York'lu kadn iinin greve gittii gn olan 8 Mart'm, Dnya Kadnlar Gn olarak kutlanmasn kararlatrdlar.Aradan 77 yl gemi olmasna ramen 8 Mart. neminden bir ey yitirmedi. nk kadnlarn durumunda deien fazla bir ey yok. Soruyoruz. - NEDEN yaammz evlere kapanarak srdrmemiz bekleniyor? - NEDEN sokaklar, kahveler, geceler erkeklere ait? - NEDEN eitimde, i hayatnda, siyasette erkeklerle "resmen" ayn haklara sahip grnsek de bu haklardan yararlanamyoruz? - NEDEN kadnn asl meslei, meslekten bile saylmayan "analk" ve "ev kadnl" olsun? - NEDEN evde tm ileri, yani bula, amar, yemei, ocuk bakmn -darda alalm almayalm- biz stlenmek zorundayz? - NEDEN cinselliimiz, bastrlmann ve yasaklanmann tesinde erkekler iin elence/zevk/saldr/aalama konusudur? - NEDEN evde, ite, sokakta, erkeklerin cinsel saldrlarna (dayak, sarkntlk, laf atina, vb.) maruz kalyoruz? - NEDEN eitli meslekler bize kapaldr? e girerken, bir i kurarken, seyahat ederken, ocuk aldrrken hukuken erkeklerden izin almak zorundayz? - NEDEN krtaj gibi tamamen bizim bedenimizi ilgilendiren bir konuda erkeklerin imzasna gerek duyulurken, doum kontrol gibi kadn ve erkei ilgilendiren bir konu sadece bizim sorumluluumuza braklyor? - NEDEN bizlere "kak dman", "eksik etek", "sa uzun akl ksa" gibi yaktrmalar yaplyor? - NEDEN erkeklerden akll ve aklc, cesur, atak, becerikli, yetenekli olmalar beklenip bu zellikler yceltilirken, - NEDEN duygusallk, fedakrlk, efkatli olmak, korunmaya muhta olmak, beceriksizlik, ekingenlik, korkaklk, gevezelik, dedikoduculuk kadnlara zg nitelikler sayarak aalanyor? - NEDEN kocamzn soyadn tamak, onun kimliiyle var olmak zorundayz? - VE NEDEN suskunluumuzu ap sesimizi duyuramyoruz?
Bu metni FEMNST'! karanlarla, stanbullu baka feministler birlikte hazrladlar. 30

MUH4L.E SurCjo^: H an o) lafj

Feriu G^f

pT-

rn.Dl

mo-fiaLbtrahlaraJL OUnuai LinlcdtfUl atlnu? u^Jut&Mj^ l^r

olan-kCtzjohL.

l&rm

dn

&/

^ok^on o ^aradA.

olarak^

itjn ilinLjen>ndLfrr kif-le&.r&er)/*^ Aml bir k&pnas) m / a ? t^N

" A i h i j f ^ r a l t f e o o u t fat' nuijdij her /)j i a n ^ j ^ (taJ-Ltcko h \ ure.n

V

h*-

Leni/xJ<

i k l t o nuur K l GIAJI

elLMemu), Bu (Un ilkLj&tdjtL^

^ i L S / f / df l f o . Ltllu {[ouraMC afadaLikrdsn

rucfoj/rtn^ hir -fotru. In^an iedujcrr Ur ?

uanhn U i f f f f a ^ y VradA

OL^nnu HaeUo kjM

(y<L

\]troUiL VlT

" E r k e L hctntj^ tnl

"cyaokr^

o)

Hnm N-Zn olarat sfCLyin ol-nA^ nuu~ <S2j 3 ) f i r e r P

J

Ko'a. Cnetinizi utydtr t o ?

Fiat-

*L\mm Mdt're-/<Sdilea ticincUnio cahili onuhj.Gtujtr Hvnuyu. j ^ / t fapar/artULjL ^tiantlarn^, sfcuj^nuj^ UUi^emu

rnjzjds) k t i J * r

cUniiii<-t

dtJOLiET/UZsi J>djjz i / /

r
AYE

un^

;
halliler farilin / i r { J } e r ^ /

Mu lPm

DINLARIN GRDKLER I KADINLARIN GRDKLER

E2ES3E

Tatmagl'n Suu Ne' filminin suu ne?

nsan bu filme giderken, ismi nedeniyle ister-istemez. bir kadnn neler yaadn, byk ihtimalle de nasl hakszla uradn, madur durumdayken nasl sank haline getirildiini anlatan bir film seyredeceini sanyor ama yanlyor. nk film, Fatmagl'n nasl hakszla uradndan ok, bir erkein, yaad eyler sonunda nasl snfnn yannda yerini aldnn filmi. Olabilir. Yapmclar ismin bizde artrm olduu eylerin filmini yapmak zorunda deiller elbette. Sorun da bu deil zaten. Sorun, filmin kocasnn snfnn yannda yerini almasyla Fatmagl'n de kurtuluunun gerekletii izlenimini vermesi. Fatmagl be erkek arkada tarafndan tecavze urar. Bu arkadalardan zengin ailelerih ocuklardr, dier ikisi de yre halkndan, tamircilik ve raklk yapmakta olan delikanllardr. te Fatmagl, snf fark gzetmeksizin bu be arkada tarafndan tecavze urar. Cezaevine giren erkeklerin kurtulmalarnn tek yolu, ilerinden birinin Fatmagl ile evlenmesidir. Zengin ve gl babalar duruma el koyarlar. Kendi oullarnn ban yakacak deillerdir elbette. Tamircilik yapmakta olan. A.Arman. Fatmagl ile evlendirilir. Fatmagl iin kabus bu evlilik ile bitmez tabii. Kocas tarafndan trl biimlerde aalanr. Fatmagl grd btn insanlk d davranilar karsnda barmaz, armaz, direnmez ve stne stlk kocasn sever. Sessizce kocasnn da onu sevip, kanatlar altna almasn bekler. Bekledii de oiur. A.Arman, kendisini istemedii bu kadndan karp kurtarmaya alan zenginmark arkadalarnn, teklifini reddeder, onlarla tm balarn koparr. Fatmagl'n yannda yerini alr ve onu artk bann belas olarak deil, "sevdii kars" olarak grmeye balar. En son karede, Fatmagl, kendisini istemeyen A./\rman' bu zor durumdan kurtarmak iin abisinin evine gitmeye hazrlanr. (Gerekten de kadnlarn gidebilecekleri yerler hep birilerinin yan olur. ounlukla gidebilecekleri kendi yerleri olmaz. Ou kadn da gitmeyip, kalp bir dolu eye bu yzden katlanr ya). A.Arman bir yandan tamirhanesini aarken (evine ekmek paras gtrecek) bir yandan da Fatmagl'e, "Buras bizim evimiz, niye gidiyorsun? Bana da su getirir misin?" (Seni karm olarak kabul ediyorum, ev kadnlna balayabilirsin) der. Fatmagl'n yznde "herey deiti, mutluluk balad" glmsemesi yaylr ve eve koar. Film Fatmagl'n yaamnn deitiinin sanmas ama aslnda deimemesi ile biter. Ne kadar mutsuz bir son! Fatmagl artk kendini seven ve ona kt davranmayacak olan. snfnn yannda yerini alm, "evinin" sorumluluunun farkna varm bir kocaya sahiptir. Bu da kurtulmak deil, yalnzca byle bir kocaya sahip olmak demektir. Aslnda bu filmin devam gerekli. Bu blmde A.Arman'n snfnn yannda yerini aln izledik. Devamnda da erkein snf bilincine varmasnn kadna bakn deitirmesi demek olmadn, bu bak snf bilincinin deitirmeye yetmediini izlemek isterdik. Ve hereyden nemlisi Fatmagl'n yaamnn deimesinin kocasnn, abisinin vs. bilinlenmesivle deil, kendisinin kadn olduu iin neler yaamak zorunda kaldnn farkna varmas ile baladn izlemek isterdik. DL

IN GRDKLER

KADINLARIN GRDKLER

KADINLARIN GR

Halkal Kle
"Halkal Kle"nin ynetmeni mit Efekan. Eser. Bekir Yidz'n "Halkal Kle" ve "Aile Savalar" adl kitabndan... Kitab sevmemitim, filmi d e sevmedim. En sonunda sylenecek sz bata sylemesem yreim daralrd. Kahramanmz, matbaada ii olarak alt sralarda acyarak "ald" karsn "uyumlu ve sakin" sanmt. lk zamanlar bakayd. Dokuz nfuslu aileye gelin geldiinde hereye. herkese yetiiyordu kadn: fedakrd, sayglyd. Sonra, Avrupa grmlk (ii olarak gittikleri Almanya kastediliyor burada), kocann yazar olmasyla kavuulan daha rahat bir ortam, kocann deyiiyle kadn "martmt" (Haa. bu arada adam insan olma bilincini kavram "entelektel-aydn" bir yazar oluyor). Oysa evini, karsn, ocuklarn dnmekten hayat kararyordu adamn, uralarna ayracak zaman bulamyordu. liklerine kadar smr-smr smrlmt. Kars yazdklarn, dncelerini, ruhundaki frtnalar anlayamamt. "Sevgi", " s e v m e k " ne kadar nemliydi adam iin. Bir dolu insan sevecek kadar "yrei" vard. Kadn ise bu "sevgi"yi de, "sevme"yi de anlayamamt. Ne yapmt da btn bunlar gelmiti kahramann bana? stelik brakmyordu kars, halkal kle gibiydi adam.

Kurtulmalyd, ne yapp edip kurtulmalyd... Tam da kendisini anlayan, dncelerinin arkada "can yoldan", gerek "kadnn" bulmuken, bu frsat karmamalyd. Bu kadar da fazla diyorsanz, merak etmeyin. Mahkemelerde ektii yrek daraltc sylevleri ile karsna kitaplarnn telif hakkn vererek kurtuluyor halkal kle. Tabii gerekte kadn m. koca m halkal kle dye geiriyorum iimden, nk btn bu iler olup biterken adamn pantalonlar hep tl, gmlekleri temizdi. ki d e ocuk yetiiyordu o aVada. stelik kadn bir d e bakml olmad iin azarlanyordu. Bir yanda bitmeyen ev ileri, bir yanda ocuklar, bir yanda bakml, uysal ve fedakr olma zorunluluu, te yanda da anlalmak ve sevilmek iin
33

bekleyen, yazar olduu iin sakin ve huzurlu bir ortam da isteyen koca. Filmde (aznda sigaras, arada bir geirdii sinir krizleri ile) irret olarak tiplenen kadn bir an bo grmek m m k n olmad... Eee, kadnz gzmzden kamyor. Beni hi olmazsa biraz rahatlatan, "can yolda" sevgilisinin (adam klelikten kurtulur kurtulmaz evleniyorlar) adam terk etmesiydi. Biraz Ohhh be!., dedirtti sonurtda. Fakat adam ylmaz, yorulmaz biri olarak bir kez daha anlalamadn grp, kendisini anlayacak kadn bulana dek " s e v m e " y e d e v a m edecekti. Yrek geniliinin bu kadarna sylenecek szm yok. Ksacas Halkal Kle, erkeklerin gzyle, erkeklerin szyle balayp bitiyor. VLDAN

DERyi SINAVCA OKuyACAS'MIZf VAR-SAyARAK BU y/>ayi 5 0 J A to^ouc. AMA S 2. OE B2JM eiei ELMZE SCOsl DERLEEJ OKIUMDANI , OCTASIMDAM, A E A S I K J D A M , ALTINDAK V E DE T E R S M D E M OCUyAMLARDAMSAMIZ. VAMDlMlZ.. DER3DE BUMDAKJ .SOMRA OKuYACAkU-AISlMIZ. >12. S I K I C I SELEBE.. MK.U BU yA2H7l BELK DE D E R I >oyUMCA D E R D M N AKLATA/W\Mlfel2uDtR DVE BURAYA <OyDUkl.
MEDEM STME E>TA_ D E YLE DERSEMZ. STLK LADKJ OSUMUT &R.ME AHA MGE. PEK YAZJ VA2MI DE2.. CADIMLAR KLEMDLERUE CZELKLERM

OLMA

D U R U M U M DAM

IAYM A K L A M A M

KOLAyiMA D E E C E M E M A K J A N J L A R D ^ N Des U Z - . E3=IL_D M B E TAHAyyiL E D E M E Y E C E M Z . K A D A R U Z U M B R 2 A M A M D A M BEE_

ALTIMA ALIMDI&IMI2A YEKJDEN MAMI Y O R U Z VE 021 UEREKARI OLDUKLARIMI A M A S I SVLEME>YE GEREK

BASICI M

y O K L,

OMLAR

KREMDt_GRM

BLRLER,
FKEMZ A M A

HALA

KUKUUJYSAKLIZ-

UL'K

SEDEFM
,

>AZLARIMA'

ei. Z A T I V E R I N ) F K E DuyuyoRuz.- S T E U K D E B U verr E R M C E D L U E M D R E M E D S M A DJ5M L T / O R U S - . H E R & 7 i M -HEREyM B U A O I D A M R C E 2 : D A H A SRULASJABL -eCESNE.

NAMIYORUZ.

EVET, EEMM&TH-, CEMD KURTULUUMUZUN YALMfeCA KENDM'ZM ELMDE OLDUSUMU, &2E KMSEDEM, -HELE BZJ EZEMLERDENJ FAYDA OLMADl&IMI foLYORUZ;. Bu DERSyi HAaRLARKEM &EV ACEMLKLERMZLE- , TRL OLANAKSIZLIKLARLA BU%TUK AMA yME J>E &0K eSLEMDK. BR SREDR KEMD E&LAALMZ. ZERME D&MMEfcLTEYDK AMA E > U DERG B2_ KEMD ^SELMZDEN SZETME CESARETM VERD. BuRSNZ. B2. peviNi&TUER Q2L OLANIM POLTK Ol_DUSuMU DN yoRUZ.. -SfcE DE TAVSyE EDEBZ., EER SOyLEYECK ORTAK SZMZ. VARSA , B C A R A Y A S E P BR EYLER yARM. BZ HER KONUDA ORTAK DMP DNMEDMZ -HENZ. BUMyoRUZ. CAHA KOMUMADI&IMIZ O KADAR EY VAR. Kj.-HBM STELK &UKIUM FA2LA DA >)R NEM YOK. , AMA EpEYCE- kok JUCA BENZER HSSETTMZ. M BR ARADAYIZ.. B U D E R S Y L E L O M S E V RGTLEME/i , Kue.TAE.MAVI DNMYORUZ A/W\ CU RTU l-U MuSJM YAL-MlZ. OLMAy/<ASI M A NAMDISIMI2. M BZfA B DNEN BAKA KDIULARIU VARUl B2J CCK MUTLU EDEE. O yZPElO KEMDMS BZE yAKlN HSSEDEREKlI^ BZ ARAMANIZI YA DA YDuDA BR.M2 ORP TAMiyMCA BR MERHABA DEMENai STERZ- . 2- KJ2J yoRSAMZ. YME DUNCELER.N2J OSREMMeC ST-EftiB. TAB AMA DE KABUL EDERSMZ. K, BUSCKLE KADAR HEP j2E_ CI2AMLAR DMOELERM K=ADE ETT&2& BR DAHA ME 2 A M A M U L A A B L R M %V\DDEM BL^')TR!JI:>

JUMK

BU

DB&MyD2eM

B R YAYN
m C r^A>A-

DER-.

^ ^

V'MS c e

SmdiUK

AYE

KADININ ADI YOK

Bu kadnn ad yok. nk nemli deil. Ama Duygu Asena kadnn adn istiyor, satr stlerine kmadan neden kadnn adnn olmadn sorguluyor. nk nemli.

DUYGU ASENA YAZDI

D U Y G U A S E N A

KADININ ADI YOK

YAYINLARI
Catalcesme Sk. Ycer Han 46/4 Caalolu/STANBUL

AFA

vurd^

a . e r t W g t \ o ' \ V ?

Vtvs.

( 2 | J>

r y .m
^
. , ^ 'f

G&com Mu
w rw <m f

-4-eAA^Uv T M

8>
ygttf A B A - -

e H

l .

^^etuAtU.

r^JfV e* ,V

^ **

VJ^ * * vj*

, CP