!

"#$%&# (& )*+*,-

(*./% 0".%"+*,
1%23%*# 4 56,6, !"#$%&#
78&#6,2&$6 9:$6.6 ;<<<=>
5#? @6$+&: A/B/%C/+%/

(*./% DB#3E*F2*
@#6.:6G*, @*B*#6%&#6
B& DGH.F%*#/ I&#+&,
B& 6%J? K*#K*#%*#/,/,
L,C& &%&K*M%*#/,/ ;26,
B& 62*#& M&N%&#6,6=
$*8*,/E- OL$+"M
PH+* +&2&,6G&:6
:&#:6K6,2& K6#&#
QA#*%R 3G23#+*G*
K*M%*2/%*#.*- :/E$/
LG%&- S.%*+ D868F%&#6-
5&#B6MF%&#6- T6%U6,6%&#6
QA*N6#R !"#$%&#6,
3%3%*#/,2*,-
@*,F%*#/,2*, 6M&
K*M%*2/%*#? DB#3E*
:*#6J6 6%& D.G* :*#6J6
E*#*%&%26?
I&#+&,%&#6, @#6.:6G*,
H%3M%*#/ 6%& !"#$%&#6,
0".%"+*, H%3M%*#/
*G,/ 2&:&#+6,68+&
3G3GH#23? D#*2*$6
:&$ N*#$- S.%*+%/V/,
@#6.:6G*,%/$:*, WXX G/%
.H,#* K*M%*+*./,2*
:HE%*,/GH#23? !"#$%&#-
I&#+&,%&#2&, YZZ G/%
.H,#*- &B#&,C6% .6.:&+
23#3+3,* U6#+6M K6#
:&$ !&$ :*,#/%/ 26,&
U6#6GH#%*#2/?
<<ncesl| lslum
medenlyetl, Lmevl
yikiliini gelrdlkten
sonru, Lbu Musllm glbl
yumun blr 1urk
lhtllulclslnln kurdugu
Abbusller uginu
glrmltl. Ancuk o
zumun lslumlik 1urkler
llne lleme yollurini
buldu. 8u geregl,
1urklere kuri hl
suygi beslemlyen
lslum turlhllerl
uiklurlur: "ve fll
cumle zumun
getlkten sonru,
Abbuslye devletlnde
1urk nesllnden Sulur
bln 1uk (Lug oglu
sulur) Eun'dun blr kll
krul oldu kl onu unuk
Eun derlerdl ve luru
Eun lukubi ulir. 1urk
Eunlurindun llk lslumu
gelen, mumln olun
oldulur. ve Elcret'ln
cc!unde (Mllud:
lcuncu yuzyil)
1urklerden zccc kll,
hurguhi lle lslumu
glrub mumln ve
muttukl oldulur.
Cndun turu bunu
1erk - lmun denlldl.
Lufzindu huflfletlll
1urkmun dedller.
1urkmunin udi ol
vukltten beru
konuldu. ve sonru,
unku unuk Eun
ldu, yerlne Musu Eun
getl. Ltruftun
llttlgl ulemuyi ve
fukuruyi (bllglnlerl ve
dervllerl) toluyi,
Mescld ve medrese
(okul) ve 2uvlyeler
(tekkeler) yui, en
sonru lunce, umcusi
8ugru Eun Eurun bln
Suleymun yerlne krul
oldu. lugur ve
8ulusugun'u, tu Eituy
ve ln sinirinu vurincu
mullk ldl. Elcret 8
( lusim z - Lklm
) Sumunlyun devletl
kunce, 8uhuru'yi ele
gelrdl. Cl duhl
lunce, undun sonru
Ahmed Eun bln Lbu
Nusr bln All tuhte
getl. 1urklerln kuflr
erlne ulu suvulur
uurdi. ve bunun
zumunindu 1urklerden
ok tulfe lmunu geldl.
Llndur ve fuzil ve lllm
ve dlnsever ldl.'
(Nerl 1urlhl C. l, s.6).
!7PA !1[\]0](](
S^\D0 5S(S(9 !9[AS
_9
AD!A<\DP< Elcret'ln
cc!uzuncu, Mllud'in
ccc!lncl yilluri:
lslumlik, blrl Lmevller,
teklsl Abbusller
olmuk uzere, lkl
Sultunut buti
ikmusini gelrmltl.
Yunl, Muslumun Aru
Acem tolumu: Sinif
eklmell Antlku
Medenlyetln urtik kr
dvuu uglurindun
blrlnl yuiyordu. llkel
Sosyullst tolumun
ocukluri olun 1urkler
ve Mogollur,
lnundiklurindun zorlu
dnecek lnsunlur
deglllerdl. Ustellk,
kurilurindukl
Medenlyetl yenmek
uzereydller. Cnu eslr
dutuklerl zumun blle,
efendllerlnln her
emrlne ve dlnlne
hemen boyun egecek,
sutinuliniverlr, hutir
lln lnuniverlr kle
olmudilur. Sulur oglu
Musu Eunin uzun
rougunduluri, 8ugru
Eunin ln sinirindun
8uhuru'yu dek
futuhuti blle 1urk
tolumunu eskl
lnunlurindun
kourumudi. Ancuk
Sulur'dun drt kuuk
sonru, udini Aruu'yu
evlren Ahmet Eun,
kilicini lknu yoluylu
utbui blrllk
yurutunce, "1urklerln
kuflrlerlnl' oku
Muslumun ettl. C du
kendlsl 1urk oldugu
lln. 1urk tolumu,
diuridun kendlslne
dogru sizdirilun tek
yunli dln etkllerlne
uslfe kutlunmudi.
5umunlzmlnden
kulmu yiginlu gelenek
ve greneklerlnl
lslumligu ukturdi.
1urklerln dlnlerlnde
yuzde ku
Muslumunligin, yuzde
ku 5umunlzmln
yuudigi urutirilucuk
eydlr. 1urkler Atuluru
tuiyorlurdi. Atuluru
tuincin en buyuk
sembolu Cguz Eun
efsunesl oldu. lslum
duunuculerl, hemen
Cguz Eun'i duhu
unusindun dogdugu
gun konuturu
"Muvuhhld' yutilur:
1ektunrili dlne lnunmi
gsterdller. 1urk'u
buku turlu Muslumun
yuumiyucuklurdi. Luh
u Lmevl yikililurindun
berl, Eorusun'dun
Anudolu'yu dek
sursintili lslum dunyusi
1urlkutlurlu doldu. Lbu
Muslum'den Eusun
Subbuh'u, Munsur'dun
5eyh 8edrettln'e dek,
duunce ve duvruni
kuynumuluri 1urk
tolumunun gelenek
ve greneklerlnden
kuynuk uldi. urudugu
zumun Seluk
sultunutini yikun
8uhul'ler, Anudolu'du
berbut derebegl
duginikligi herkesl
kusi kuvururken
"8lrllk' ulkusunu
ugirun Aik 8ee'ler,
Csmunli
lmurutorlugunu
kurun ly uretmenlerl
rgutu 8ektuller,
5ehlr uretmenlerlnln
rgutu Ahller.
Mevlevller, Rufuller,
Yunus Lmreler,
Suleymun elebl'ler.
Ee, lslum dlnlnde
1urk tolumunun
lnun gucuyle
Rnesunslur yumi
duvrunilur,
duuncelerdlr. 8ugun,
Anudolu hulkimiz
llnde yuiyun nlce
gelenekler ve
greneklerln usillurini
eskl 1urkMogol
lnunlurindu
buluyoruz. Cenglz
zumuni (!uncu yuzyil
sonluri), 1urklerln
tuluri cun ve tunri
suydikluri gunden
kulmu "Yugmur tui'
vurdi. Cnunlu
"lstenlldlgl zumun
yugmur yugdirilirdi.'
(lrun Mogolluri,
s.,.) Anudolu'du
hulu lnsunlurimiz,
sembollk kuuk
tulurlu yugmur
duusinu Muslumun
oluruk ikurlur. Cenglz
Mogollurindu: "gune
ve uy tutuluncu
1rumet ulmuk'
udettl. (lrun
Mogolluri, s. ):
Anudolumuzdu
tutulun uyi veyu
gunel kurturmuk lln
slluh utlutmuk,
Muslumuncu llerden
suyilir. Romutlzmuyi
tezekle lylletlrme, cln
urmusinu kuri
eltll tedblrler,
lunun.kirkini kutlumu
("8ogtuk lunce
kuriluri huftu yus
tuttu') (lezu, s.),
ve llh., glbl bln blr
"Muslumun' gelenek
ve greneklerl, 1urk
Mogollurin nce
lrun'u orudun tekl
Muslumun dunyusinu
tuidikluri turlh ncesl
kulintiluridir.
(Sumerlere
bukilu.) 1urkede en
genl dln rougundu
kltuluri:
Ahmedlye'ler,
Muhummedlye'ler
okunsun. Anlutilunlur
lslum dlnl uzerlnedlr:
Crudu ruhlurin ulluhin
ve melulkelerlnln
lllkllerl, 5umunlzm
lnun ve tusvlrlerlyle
dodoludur. Anudolu'
yu kulumi slllndlr
uzerlne konlk
oturtulmu kunbetler,
lirehlr'ln, Slvus'in,
luyserl'nln Seluk
medrese, cuml,
yuiluri gz nune
getlrllsln. Eesl lslum
dlnlnln llhumiylu
yuilmilurdir.
Elndlstun'u dek
uzunun o mlmurlik
unitlurindu ortuk
motlf 1urkmen
udiri'nin, Eun
otugi'nin renk renk
tulu llenml
bllmlerldlr.
Cebenln udiri
muslumunllktu tu
olmu, umu kuziklurlu
gerllll blle oldugu glbl
kulmitir.
5S(S( !7PA
!1[\]0](D
9!AS\9PS Semltler,
Yukindogu'nun lkl
buyuk lRAlMlSlR
medenlyetlerl
urusindu meklk
dokurken etkllenml
gebelerl oluruk, en
suf 1Ll1ANRlLl dln
ortrlugu yutilur.
Semlt gelenek ve
greneklerlnln Yuhudl
1evrut ve lncll'lnden
Aru lur'un'inu dek
gelllml, o etkllenlln
lmez sembollerldlr.
1urkMogollur Lln
konusundu Semltlerln
tikisi oldulur.
8lrblrlne Misir'lu lruk
kudur yukin olmiyun
lkl buyuk orljlnul
Medenlyet uluni vur:
Yukindogu
medenlyetlerl lle
Uzukdogu
medenlyetlerl.. 1urk
Mogol tolumluri, bu
lkl medenlyet hurmuni
urusindu, lek Yolu
uzerlnde meklk
dokudulur. C
muuzzum lllkl ve
degltoku uruciligi,
"ok uzun zumundun
berl, 1urk
tefekkurunun kuvvetll
teslrl ultindu kulmi
olun Mogol, dlnl'
(lezu, u.8,)
bllmlnde sonulur
yurutti. Cnun lln,
"Mogollur, blr tek
tunriyu lnunirlurdi.'
(lezu, s:88)
"Yeryuzu
huklmlyetlnln
kendllerlne tunri
turufindun
bugilunmi oldugu
flkrlnde ldller.' (lezu,
s.8,). Rus
yuzurlurinin
ukturdikluri eskl blr
1urk duusi uynen
yle der: "Sumer
Ulun 1uykum "Sut
klum Sumer
1uykum' (A.v.
Anohln: "Muterlul o
vb.' den, ULlU, 8
Murt c) 8urudu
"Sut llu': sut glu,
"1uyku': buzul,
cumudlye unlumini
tuir. "Sumer' nedlr?
lruk'tu llk Medenlyetl
lurun Sumer'lerle llglll
mldlr? 8lllnmlyor.
Ancuk gene uyni
urutirmunin, llhunlik
dlnl duzeylne uygun
uiklumulurindu blr
oluy duhu gze
uriyor. luru ts'e
kuri ikun Aruu
1s'un udi Ulgen'dlr.
(Lutln'lerln vulken'lnl
undirun blr ud.) Ulgen,
Akdenlz CrekoRomen
medenlyetlnln bubu
2eus tunrisi glbl,
urluk iikli yildirimli
blr 8ubuhundir. 8utun
bu ve benzerl
elemunlur, 1urklerln
lnunlur ulunindu,
Uzukdogu ve
Yukindogu tesl
Akdenlz
medenlyetlerlne dek
tolumlurlu llgllenml
bulunublldlgl
hutirlutir. C genl
evrencll llllkllerln
1urklerle Mogolluri
tek tunrili dln
lnunlurinu dogru
yuklutirmusi
yudirgunumuz. Altuy
1urklerlnde
lslumliktun nceye ult
oldugu unlutiliindun
belll olun blr 1ufun
efsunesl blle
yuiyor: "Yuyik
(1ufun) olucugini llkln
"1emru muustu kk
teke' (Lemlr
boynuzlu gk teke)
blldl. , gun dunyuyi
doluti. 8ugirdi. , gun
derem oldu. , gun
duglur ute uskurdu.
, gun yugmur yugdi. ,
gun firtinu oldu, ve
dolu yugdi. , gun kur
yugdi. , uzlz kurde
(buyugu Lrllk, tunricil,
nome: kltu, ehll
Ulgen) geml yutilur.
Eer clns huyvundun
blrer lft uldilur. (Ceml
Yul Mngku udli
buyuk dugdu, yuhut
losugu'u yukin lyik
dugindu hulu durur!)
1ufun blttl. Ulgen
gemlden blr horoz
suldi. C soguktun
ldu. luz suldi: o
gelmedl. luskun
(kurgu) sulindi: lee
duldi. , kurde
gemlden iktilur.
Ulgen, Nom'dun uldigi
gule, lnsun
yurutmuyu glrltl. Altin
flncun llne kk lek
koydu. lurdel Lrllk,
bu legln blr
urusini uli gene
blr lnsun yurutti. ve
llh.' (A.v. Anohln,
lezu) Cruyoruz. 1urk
tolumu, sunger glbl
hereyl emlcldlr.
Akdenlz teslnden
Altuy duglurinu dek
yuyilmi Sumer
medenlyetlne zgu
1ufun efsuneslnl,
lslumliktun nce,
kendl evreslne gre
benlmsemltlr. lslum
medenlyetl lle
kuriluincu, ondun du
etkllenmemezllk
edemezdl. "Cenglz
Eun'in z8!du
lslumligi kubulune ve
o zumunu dek
utulurinin telukkllerlne
bugli kulmi olun son
Mogollurin'du
5umunllllkten yuz
evlrdlklerl un'(lrun
Mogolluri, s.8,)
olmutur. C undu blle,
1urk ve Mogollur,
blrblrlerl lle
"lANlARLL5l'
olmuk lln,
blrblrllerlnln kunini
trenle lerlerdl.
"Cenglz Eun
zumunindu bu udet
glttlke kuyi olmuktu
ldl.' (lezu, s. 8).
1urk ve Mogollur "5ef
mezurlurini glzll
tutmuyu ubulurlurdi'
(lezu, s. )
"Muslumunligi kubul
ettlkten sonru. Cuzun,
kendlslne 1ebrlz'de
muhteem blr turbe
yutirmitir. c yili
buruyu
gmulmutur.'
"Cuzun, Muslumun
ludiluri Lunlmend
vs.yl verglden muuf
ettl. Muzuffer olmuk
gu olmudi. ' (lezu, s.
z6). Mogollurdu,
butun llkel
1olumlurdu oldugu
glbl, ud lun
rgutunun sembolu
oldugundun,
"Adlunmuluru dlnl blr
muhlyet verllmekte
ldl.' C kudur kl,
"1uninmi kll lurse,
onun udini
tuiyunlurin udluri
degltlrlllrdl.' (lezu,
s. z6). Cyle lken,
Muslumun olur olmuz
bundun cuydilur:
"lslumlik lse, bu dlne
glrenlerln mutluku blr
lslum udini tukmusini
lstlyordu.' (lezu, s.
z8) ve bu lstek, en
gulu eflere kubul
ettlrlldl. 1ekudur:
Ahmet oldu. Clcuytu:
Mehmed oldu. Cuzun:
Muhmud oldu, Aru:
Meozuddln oldu. Ll5
LlN L1llSl : LvRL
MLLLNlYL1
L1llSlLlR. 8uti'du
yilulmi Romu
lmurutorlugu'nun
"RUE'u EA8lS'l glbl
evrene yuyilun
ElRlS1lYANLll dlnl
ldl. Elrlstlyunliklu
Cermen 8urburluri
urusindukl lllkl ne
ldlyse, lslum
sultunutlurinin
uindiri urutmeye
ugrutigi lSLAM dlnl
lle Cebe 1urk
tolumluri urusindukl
lllkl, hemen hemen o
oldu. 8u lllkller
ortumindu, glrlkenllk
(teebbus), ukslyon,
lnlslyutlf 1urk
tolumunu dutu.
Erlstlyunligu dogru
gerken, bedenl
uruyu, ruhu uskidu
kulun Romu
medenlyetl glbl,
Muslumun dlnl de,
yulunmi, kkun blr
Ruh hullnde kulmiti.
unku AruAcem
tolumluri, kendl l
eklmelerl yuzunden
1urlhcll unlumiylu
yirunmilurdi. Lulgu
dulgu gelen gen
ukinci 1urk tolumu
nunde, lslum Aru
ve, Acemler yorgun,
yilgin, yenllglndller.
Ancuk turim uretlml
glbl, yuksek verlmllllgl
klmse lln blllnmez
kulumiyun blr
Medenlyet
ustunluklerl vurdi. 8u
durumdun gu uluruk,
ulttu gureen ehllvun
oldulur. Ayricu,
1ektunrili dlnler
urusindu, blr 1olum
dlnumlzmlne duyunun,
en sude ve en yulin
kutkisi lslumlikti.
lslumligin kendl
ukincilik ugi: Eulefu'l
Ruldln ugi vurdi.
Czelllkle o ugdun
kulmu genel
Muslumunlik
rensllerl, lent
uginu ynelml 1urk
tolumunu
etklledl. Luhu
dogrusu, blr dlnln
1urk tolumunu
etklleyebllmesl lln,
1urk tolumunun
kurisinu ikun dlnl
yurutmi bulunun
1olumu uz ok
benzemek uzere
deglmesl gerektl.
8unu, 1sln dlnl lle
5umunlzmln kurilikli
etkltekllerlnde
grduk. lslumliktun
nce 1urk tolumunu
kesln etkl yutigi
uziluilun dln, ln
tolumundukl 1sln
dlnl oldu. 1urk
tolumu lle ln
tolumu kuriluincu,
bunlurdun hunglsl,
teklslne duhu ok
etkl yuti, kestlrmek
huyll gutu. llk blllnen
1urk ludin hukukunu
duyuniyordu.
ANAEANLll slstemlnl
kutsullutirun bu dlne
5umunlik denlldl.
Cguz Eun efsuneslne
buglunun lL dlnl,
5umunlzm bllmlnl
kilif glbl kullunuruk,
Anuhunliklu
8ubuhunligi uzlutirdi.
Ancuk lLEANLll
ugindu 8ubuhunlik
lylce gulenlnce,
lnlllerln 1SlN dlnl
1urklerln eskl kudincil
5umunlzmlnl
etklleyeblldl.
5umunliklu 1sln dlnl
urusindukl furk, 1urk
tolumu Anuhunliktun
8ubuhunligu getlgl
lude slllnmeye
buludi. 1olum
llndekl vurlik ve gu
furkluri, lnsunlur
urusindu zitlumulur
ve sosyul
kutulumulur
bllmlnl ulincu, o
durumu uygun oluruk
1sln dlnl de lnununluri
lYl - lC1U dlye lklye
uyirdi. 1urk
tolumundu llk
5umunlzm uginin
L5l1 kunkurdellgl,
uncuk llhunlik dlnl
bellrdlgl sirulurdu,
sosyul zitlikluru ve
kutulumuluru dogru
urulundi. C
uruluni blunue
tiuti uygun dumek
uzere, llhunlik dlnlnln
lnunluri su yuzune
ikti. :AYLlNLll -
YUlARl blllnen gke
kuri ve zit olun,
gunel blle kukuru blr
renge boyuyun blr
A5ACl gk ortuyu
ikti. 1ek szle, ln
medenlyetlnln 1urk
tolumunu dogru
gelen etkllerl, 1urk
tolumunun kendl
yuisindu, sosyul
lllkllerlnde Anuhunlik
yerlne, 8ubuhunlik
lllkllerlnl {buslt
mleklllk ve uu lle
kudinin lledlgl gelge
eklnclllk ekonomlsl
yerlne, obunlik ve
suru ekonomlslnl)
keslnllkle
gelrmedlke, 1sln
dlnlnde grulen
zitliklur, 1urk dlnlnde
dogmudi. Arulslum
tolumu lle 1urk
5umun tolumunun
kurilumusi buku
turlu olmudi. lslumlik,
yukuri 8urburlik
konuginu erlml Aru
kentlerlndekl
lnsunligin Medenlyete
gel ukini ldl. 8uku
deylmle, lslumlik, Aru
tolumunu, blrden
blre gellen (turlhcll
kuinilmuzliklu evren
tlcuretlnln unsizin
Elcuz'u ynelmesl
uzerlne gellen)
tlcuret
Mekunlzmusinu
kuiluruk, Yukuri
8urburlik konugindun
sinifli tolum bllmlne
utlutmiti. 1urk
tolumu lse, tum
lslumliklu kurilutigi
sirulur, henuz
obunlik
gebellglnden turim
ekonomlslne lylce
geememltl.
lslumligin 1urk
tolumunu
etklleyebllmesl lln,
1urk tolumunun,
kendl: Sinifsiz, sosyul
sinif udini ulmuyu
elverlll sinif uyrilikluri
bulunmuyun
8ubuhunlik
duzenlnden, sosyul
sinifli Medenlyet
duzenlne sirumusi
gerektl. 1urklerln
Muslumunlumuluri
lln, Muslumun
tolum duzenlne kuri
blr ulicilik (rudyo
deylmlnde:
resetlvlte)
kuzunmusi gerektl. 8u
resetlvlte, ulgunlik:
1urk tolumunun,
Cebellk yle
dursun, lent
ugindun yukuriyu
dogru hizlu yuksell
sosyul sinifli
Medenlyet uginu
glrmesl
demektl. Lemek,
"1urk tulumu
uzerlne dlnln etklsl':
Son durumudu, 1urk
tolumunu evre
Medenlyetlerln
yutikluri etkl lle
luleblllr. 1urk
5umunlzmlne 1sln
dlnlnln etklsl,
Uzukdogu
Medenlyetlnln, etklsl
olmutu. 1urk
tolumunu lslum
dlnlnln etklsl,
Yukindogu
Medenlyetlerl
busumuginu erlkln
AruAcem
medenlyetlerlnln
etklsl olucukti: 8u
sonuncu etklyl gze
urtirubllmek lln,
lslum dlnl yolundun
1urk tolumu uzerlne
yuilmi blr SCSYAL,
blr de LlCNCMll
ulundu etkl rnegl
vermek yeterll olublllr.
S^\D0\<`<( !7PA
!1[\]0](5D
AD(TD`\DP<(<
ab)7c7 lslum, duhu
dogurken, 1urlhncesl
Aru tolumunun lun
buglurini temlzledl.
Euzret'l
Muhummed'ln
Medlne kentlne
gmesl bu igiri uti.
C zumunu dek
Arublstun'du, belkl
blrku Yuhudl diindu,
herkes "lunkurdel'
ldl. Yunl lnsunlur,
kendl kublle ve lun
rgutlerlnln llnde
olunlurlu kuni, cuni
uhusinu kurdetl.
lendl kunindun
olmuyuni kurde
suyubllmek lln,
1urklerde gruldugu
glbl, blrblrlnln kunini
trenle lmek
gereklrdl. Yesre
kentlne (Medlne'ye)
gulunce, lkl tl
Muslumun ortuyu
ikti: "Muhurclrln'
udli Mekke kentlnden
gmu Muslumunlur,
"Lnsur': Muhuclrlere
yurdim eden
Yesrelller. 8unlur uyri
uyri lentlerden, uyri
kublleden, uyri
lun'dun gelme
lnsunlur oldukluri
hulde, urulurinu klml
Eube Acem glbl tu
uzuk ulkelerden
gelml Yuhudl ve
"Murlk' glbl yubunci
lnunlurdun yenl
ikmi klmselerl de
uluruk, he blrden
"MUSLUMAN
lARLL5LlCl'
kurdulur.'lnnemel
musllmune lhve' (El
kuku gturmez kl
muslumunlur
kurdetlrler)
dlyorlurdi. C zumun
lnsunligi lln bu unluyi
ve duvruni lhtllullerln
en korkuncu ve
buyugu ldl. Nlteklm,
urtik lufin uru
etmedlglnl gru,
kilili duvruniu glren
muslumunligin llk
buyuklugu unlumindu
kulmi blrku yuzkllllk
8edr guzvesl, Arulur
lln, o zumunu dek
grulmu, lltllml
olmuyun blr suhne ldl:
8ubulurlu ogullur kili
kilicu gelmllerdl.
Cen Muslumunlur,
yuli utulurini dlze
getlrmllerdl. Cnun
lln, Lummens, hukli
oluruk unu yuzur:
"lhtlmul kl
vutunduluri urusindu
Muhummed llkln Lln
kurdellglnl lun
buglurindun buku
buglur uzerlne kurmuk
lddlusini gsterdl.' (E.
Musse, L'islum'dun).
8urjuvu "blllm lffetl'
he byle kukulu
konuur. Crtudu
"lhtlmul' veyu
"lddlu''yok. Suvuil
duvruni ve kutsul
duunce uikligi
vurdir. lslumlik, kun
buglurinin kililu
keslll utiliidir. lslum
dlnlnln 1urk
tolumunu etklsl duhu
buku turlu olmudi:
Muslumunlik, 1urk
tolumundu, o
zumunu dek yuuyun
sinifsiz tolum
duvruni ve
duuncelerlnl, sosyul
sinifli tolum duvruni
ve duuncelerlne
dogru degltlrdl. llkel
Sosyullzm ugi oluruk
sosyul sinifluri
bulunmuyun 1urk
tolumunun
yuzilmumi kurulluri:
lANlARLL5LlCl
ANAYASASl ldl.
lslumliklu blrllkte, o
yuzilmumi 1urk
1resl'nln yerlne,
sosyul sinif
munusebetlerlnl hukli
ikuri duzenleyen
yuzili Logmu'lur,
Nus'lur getl. Aru
tolumu lln de
lslumlik: Arulurin
CAElLlYL1 dedlklerl
yuzisiz lunkurdellgl
duzenlerl yerlne,
8ezlrgun lllkllerlnln
en temlz ve en
yuceltlmll ruhunu
gelren yuzili lur'un
hukumlerl
olduydu. 8u oluyi
1urlhte gelllguzel
serllml yiginlu
lllkller lsutlur.
Crnegln Nerl
1urlhl'ne bukulim. llk
Muslumun unuk
Eun'dir. Cnun oglu
suyilun Musu Eun
lunce, lktlduru oglu
degll, umcusi suyilun
8ugru Eun geer.
8ugru Suhlden
Musu'nin umcusi lse,
unuk Eun'in kurdel
olmulidir. Cysu, 8ugru
Eun, "Eurun' udini
ulir (Muslumun olur)
ve bubusi Suleymun
(gene Muslumun)
suyilir. 8u Suleymun,
unuk Eun'in du
bubusi olsu, llk
Muslumun o
olmuliydi: unuk Eun
llk Muslumundir. 8u
durum, uiku
gsterlyor kl,
Muslumun
olunduktun sonru blle,
henuz bubudun ogulu
mlrus kulun blr
egemenllk
kurulumumitir.
Nlteklm, 8ugru'dun
sonru gelen Ahmed
Eun du unuk Eun
kudur sululeslz
ziiktidir. Ahmed'ln
bubusi All oglu Lbun
Nusr oluruk unilir.
Ahmed'le kendlnden
ncekl efler urusindu
lrsl sulule bugi yoktur.
8ellrll urtlur ultindu,
1urlhncesl "Askerl
demokrusl'lerlndekl
usullerle lktlduru
gelml klller
vurdir. "Muvuhhld'
suyilun Cguz'un
uginu gldlllnce, lun
rgutunden buku hl
blr eyle kurilunilmuz.
Cguz rgutu uiku:
z lun (Eun)
rgutunu llne ulmi,
uu Sugcil (Meymene:
8ubuhun), uu solcil
(Meysere: Anuhun),
umu hesl elt 6
kubllenln
lonfederusyonudur.
Cguz'un gerek oglu
lml glbl gsterllen
Cun Eun, lun'li blr
kubllenln semboludur.
luyi Eun: Cene gerek
kll olmuktun zlyude,
Cun kubllesl llndekl
lun'dun blrlnclslnln
semboludur. 2umunlu,
luyi lun'i lle blrllkte
Cguz
lonfederusyonunun
Sug kolu (Meymene)
lktldurdun duer.
Suhneye, Cguz
lonfederusyonunun
Sol kunudindun
(Meysere'den) 1uk
(Lug) ortuk sembollu
kubllenln Sulur lun'i
ikur. 8ylece
egemenllk, lslum
turlhllerlnln
yukitirmu
deylmlerlne gre kll
Eun'lurin degll, lun
oluruk uyri uyri
semboller tuiyun
1olum rgutlerlnln
ellndedlr. Cnun lln,
Sulur lun'indun sonru:
"8lr kll duhl krul
olduk kl, onu unuk
Eun derler' denlllyor.
8u unuk Eun, llk
Muslumun oldugu
hulde, hulu Muslumun
(Aruu) ud tuimuz,.
kendlslne "luru Eun'
lukubini
yukitirir. Medenlyet
turlhlsl lln bu durum
llnden ikilmuz blr
kuriiklik suyilsu du,
turlh ncesl blllml lln
reullte udur:
Medenlyet krullurinin
mutluklumi olun
5ecere ve Eunedun
lmtlyuzi, llk 1urklerde
bulunmumuktudir,
sonrukl Medenlyet
turlhllerl lse, unluilir
olmuk lln, llkel
sosyullst eflere blrer
Sulule yukitirmuk
zorundu kulmilurdir.
8u "kuriiklik'
(Eunedunsizlik)
Selukluluru dek
suru
glder. Seluklulurin
1urlh suhneslne
ikiluri, unu lzllerlyle,
Avruu'du Cermen
"lrul'lurinin
tureyllerlnl undirir.
Lln udumlurinin
"Elduyet'e erltlrdlgl
suvui 8urbur "Askerl
Lemokrusl' efi,
yuvu yuvu kutsul
lrul, sultun olur.
Seluk'un kku: Cguz
konfederusyonunun
Sol kunudindukl
!uncu Llnglz
lublleslnln llNll
lun'inu buglidir. 8u
lun: "Yedlncl lkllmln
kuzey kuflr
1urklerlnden lmunu
gelu, reey ve tedblr
suhlbl ,secuutll ve dlllr
olurlur. Cl tulfeden llk
lmunu gelen budur.
8unun zumunindu
8eyguri 1urklere
udluhti.' 8u udluh
Lukuk udindu blrlnl
1urklere kuri
suvutiriyordu.
Lukuk'in Seluk udli
oglu vurdi. Lukuk
lurken: "Asker
llerlnl onu (Seluk'u)
birukti. 1urk kruli
bunun ok hulkindun
korku ldurmlye
kulkti. 8u huber uldi.
luti' ve Muslumun
oluncu: "luflr
1urklerln ulkelerlne
guzu' lur yuti. luflr
1urklerle
dvuurken,c,
yuindu ldu,
Muslumun oldugu
lln, ogullurinu Semlt
Aru udlurini: Arslun,
lsrull ve Mlkull dlye
koymutu. 8unlur Elnt
lruli Muhmut, sonru
Mesut turufindun
zumun zumun eslr
edlldller.
lurtuldulur. "Mlkull
lunce z oglu kuldi.
8lrlsl Lbu 1ull
Mehmet 1ugrul 8ey
ve blrlsl Luvud Cufer
8ey. 1urklerln Seluk
kuugi (All'l
Seluklyye) oglu Lbu
1ull Mehmet 1ugrul
8ey'e lttlbu ettller.'
(Nerl 1urlhl, s.
z). 8uncu ultustlukler
oldu. Llkkut edellm:
Seluk ogulluri, hulu,
Muslumun etkllerlne
rugmen, eflerlnl
"lttlbu' yoluylu
lktlduru getlrlyorlur.
8ubudun ogulu mlrus
otomutlkllgl lle lktldur
gemlyor. 1urk
tolumu, tiki
Crtuugin'in Cermen
kubllelerl glbl, kun
rgutlu blr "Askerl
Lemokrusl'
durumunu yuiyorlur.
llerlnden Suvu
lumunduni 8ey
olucuk kllyl, llk
Muslumunligin
"8lyut' dedlgl oy
verme usuluyle
selyorlur. "lttlbu
ettller' ln unlumi
budur. lslumlik dlnl,
bu uskerl
demokruslnln yerlne,
lun tekllutlurini erlte
erlte, lrsl hukumdurligi
gelrdl. Seluklulur
Sultunuti (Elcret: ,,,
mlludl:c8) yilindun.
sonru, (tiki Puu'dun
1ukdls ulun Cermen
uskerl eflerl glbl),
8ugdut'tukl lslum
medenlyetlnln
sembolu Eullfe'den
MLN5UR uluruk
Sultun keslldller. Lrt
yuz yillik murlerl
bltlnce, yerlerlne
geen, bu yol Cun
kublleslnln luyi
lun'inu bugli
gsterllen Csmun
Cgulluri, Eunliklurini
zumunlu Sultun
bllmlne evlrerek,
uyni lslum (Medenlyet
dlnl) metodluriylu
lktlduri tuttulur. Cnce
8LY, sonru SUL1AN,
ve en sonundu EALllL
durumunu geldller.
S^\D0\<`<( !7PA
!1[\]0](D
!1[PDA 57)9(S(S
_9PScS lslum dlnlnln
1urk tolumu
uzerlndekl etklsl elle
tutulurcu blr mudde
zelllgl oluruk 1oruk
duzenl ulunindu
gruldu: Csmunli
1urklerlnln
Anudolu'yu gtuklerl
zumun buslt blr
"Askerl Lemokrusl'
tolum duzenlnl
yuudikluri, Nulmu
1urlhl'nln unluttigi
"Ltvur' dun getlklerl
ortududir. (8ukilu: Lr.
E. livilcimli, 1urlh -
Levrlm - Sosyullzm, s.
6,c, lstunbul
6). llk Csmunli
1urklerl, Cebe
oldukluri lln, sirf Lln
ugrunu lutuhut
yumuk uzere ulkeler,
yerler ele
gelrlyorlurdi.
1oruklur ele gelnce
ne yuilucukti? 8unu,
1urk tolumu oluruk
hemen hemen hl
bllmlyorlurdi. Cnlur
lln toruk blr otlukti.
1orugin uzerlne
yerlelll 1urim
uretlml yumuk,
uuyri blr l ve
duzendl. Cnu
kendllerl degll,
"llmlye' udini ulucuk
olun lslum
medenlyetlnln
yetltlrdlgl dln
bllglnlerl blleblllrdl.
Muslumun bllglnler
5erlut (unuyusu) ve
likih (Eukuk unlumi)
kurulluriylu
duzenleyeceklerdl. Cs
munli 1urklerlne kulsu,
tiki llk Cermen
5vulyelerl glbl, bu
1urk Allerl de,
fethettlklerl yerlerl,
hemen slluh
urkuduluri urusindu
uylui gelverlrlerdl.
Crnegln, "Levletln
temellerlnl kurun'
dlye unilun 8lrlncl
Murut Cuuzl, undurli
Cuuzl Eulll Euyrettln
Puu'yu blr kulemde:
8ursu, Cluzuri,
locuell, lznlk, Crele,
8olu, Mudurnu,
Cerede, Sultunnu,
Lsklehlr, lutuhyu,
Slmuv, Luzklye,
Eumld, Lurdur, Siglu,
Mulutyu, Rumell
vlluyetl, Euyrebolu,
Puu suncugi, Serez,
Ustrovu glbl Suncuk
ve kuzulurdu bulunun
8 kyu blrden, butun
"5er'l urunlerl ve tum
rfl gellrlerlle, her
bukimdun serbest
olmuk uzere temllk ve
lhsun kilini. lsterse
sutu, dllerse
bugiluyi' tusurruf
etmesl lln
vermltl.("Mulknume'l
Eumuyun', Mutbuul
Ahmet
lumll,) Cermen
8urburlurinin llne eskl
Romu Eukukunu
kutsul dln kurulluri
bllmlnde sokun,
Erlstlyun klllsesl
olmutu. Csmunli
1urklerl llne de, eskl
Muslumun hukukunu
sokunlur: "llmlye
sinifi' denllen dln
bllglnlerl oldu. 1urlhln
butunu llnde
lncelenlnce uik selk
grulur kl, hlblr
Medenlyet teklslne
yenl blr gelllm
busumugi ukturmudun
gememltlr. lslum
toruk hukuku, slstem
oluruk, kendlslnden
blr ncekl hulku oluruk
gell geml Romu
toruk hukukunu uz
ok netletlrl
gelltlrmekle dogdu.
Yulniz, Romu hukuku
deylnce, onu llk
gununden sonunu dek
uyni kulmi mutluk blr
formuller slsteml
sunmumuli. Romu
hukukunun son
derleylclsl 8lzuns oldu.
8lzuns lse, elbet 8uti
Romu tecrubelerlnl,
lklde blr ugrudigi
"8urbur uiluri ultindu
kulilutirdi. 8u
bukimdun 8lzuns
hukuk kirkunburi, sik
sik 8urbur
eglllmlerlnln
lnblglnden getl. lslum
toruk hukuku,
dogrudun dogruyu
8lzuns hukukundun
llhum ulirken,
lslumligin llnden
iktigi lent
eglllmlerlne gre
uyurludi. Elcretln lklncl
yuzyili, lslumlik, Romu
hukukunu zel
terlmlerlne dek lslum
hukukunu ukturdi.
Amu bu ukturitu,
Aru kentlerlnln
doktrlner ruhu
egemenllglnl hlblr
zumun yltlrmedl.
Csmunli 1urklerl,
toruk ekonomlsl
kurullurini, lslum
lnblglnden geml
oluruk
benlmsedller. lslum
hukuku bulicu 6
kuynuk tunidi:
lur'un: en butu ve en
turtimusiz kesln
kuruldi. z Sunnet:
Muhummed'ln
duvrunii, lleml, szu,
susuu oluruk yuzde
yuz Aru lentlnln
ruhunu tuiyordu.
Medlne gelenek
grenegl (Coutume):
lendlllglnden Aru
lentlnl krlteryum
suyiyordu. Eudls:
Muhummed'den
rlvuyetlerdl. lukut
uydurmuyi nlemek
lln, hemen
urkusindun: lstiluh'i
getlrlyordu. Eudls
lumu yururinu zitsu,
bu yoldun
duzeltlleblllr. 6 lcmu:
Medlne doktorlurinin
blr konudu oyblrllgl
(consensuz doctorum
eccleslue) dlr. 8u ulti
kut suzgeten geml
dunyunin butun
kurullurindu, urtik ne
8lzunslik, ne Romulik
kulumuzdi. Ancuk
huyutin cunliligi
kendlnl duyutublllrdl.
lslum tolumundu
Romu tolumunun
benzerl lllkller vursu,
onlur Aru lentlerlnln
lnsun duunceslnde
llenerek gelltlrlllrdl.
Alti hukuk kuynugi
diindu, sug duyuyu
duyunun genl RL'y,
llYAS (unulojl) ve
lS1lESAN (duzeltme,
lylletlrme,
guzelletlrme)
mekunlzmusi du
lletlllyordu. ltlhud,
llk lslumliktu
kuunmuyun blr
kuiydi. Yukurikl
hukuk kuynukluri,
genl lslum
tolumlurinin
eglllmlerlne gre
degerlendlrlldller. 8u
degerlendlrmelere
ML2ELP (tutulucuk
yol) denlldl. Mezhe
kuruculurindun Mullk:
Medlne doktorlurinin
oyblrllgl diindu
hukum tunimiyordu. C
lden ikumumiti.
Eunbell: Mullklden de
kuti, dur kuldi.
Eudlsten uugi hukuk
kuynugi bllmedl. 5ufll:
lslum doktorlurinin
her zumun lCMA
yuublleceklerlne
lnuniyordu. Amu Re'y,
lstuhsun ve lstlsluh
kubul etmlyordu. 1urk
tolumu, Seluklulurlu
blrllkte hunefillgl
tuttu. lendlsl Acem
olun Lbu Eunlfe
1urk'un eglllmlne
uygun dutu. Lbu
Eunlfe'ye gre: "Metn
mulum oldugundun,
fulun durumdu kiyus,
fllun eyl gsterlr,
umu ben evre urtluri
doluyislle, femekun
turzdu duvrunmuyi
nerlrlm. (AESLN:
guzel suyirim)'
deneblllyordu.
Medenlyete duhu yenl
glren cunli blr tolum
lln, bu duhu kivruk
mezhe yutkin geldl.
"Selm' byle oldu.
Eer ulus kendlnce blr
Mezhe
selyordu. Csmunlilur,
Seluk Ulemusi lle
yolu iktilur. 8utun o
zumunu dek gelml
geml Medenlyet
kurullurini, 8lzuns'in
evre urtluri
ortusindu lledller.
1oruk mulklyetlnl
henuz ek clddlye
ulmudikluri lln,
fethettlklerl yerlerl
begendlklerl
yoldulurinu eke
eklveren 1urk
ullerlnl, lslum
bllglnlerl ekl
evlrdller. Crtuyu,
Csmunli dumgusini
yeml ezell CANlML1
ve 1CPRAl kununluri
ikti. 1urk
tolumunun SAvA5
unluyii, llk Muslumun
Aru tolumunun
ClEAL unluyii glbl,
"ASlLRl
LLMClRASl'
kurullurinu uydu.
ClEAL: Llne duvet
edlldlklerl hulde bunu
reddetml bulunun
lAllR'lere kuri uilun
CA2A'dir. (v. R.
Sevlg). SAvA5
(ClEAL): Eur, suglum
ve hull vuktl yerlnde
olun her Muslumun
lln furzdir. Clhud'lu
elde edllen eyler,
1oruk olursu, yu
lutlhler urusindu
uyluilir: luriligindu
yulniz ur ulinir,
yuhut eskl uhullslne
birukilir: Cnlurdun
toruk buinu Euru,
lll buinu Clzye (bu
verglsl) ulinir. 8lrlncl
usul ANvL1LN (zorlu)
zutedllml
torukluru, lklnclsl ok
defu SULELN (burilu
ele gelrllml
torukluru uygulunir.
1oruklurin
MULllYL1l, llk lent
usulunce tunri'nin
olur, 1ASARRUl'u,
(kullunili yururlunilii)
uzerlnde uliunluru
duer. 1oruktun
buku Clhud'lu ele
geen mullur, yu lLY
(Clzye, Euru, murted
kllnln vuri, mlrusisiz
len guyri musllmln
muli) olur. NLllL
(Cunlmetler
ulellmeden nce klml
urtlurlu suvuiyu
birukilmi nesneler),
yuhuttu CANlML1
olur. Cunlmetln (llk
Muslumunliktu hesl),
sonrudun bete blrl
"Muslumunlurin mul
evl'ne uyrilir. 8u
uyrilunlurdun
yururlununlur: Alluh ve
Peygumberden sonru,
YL1lM - 2UCUR1 -
YCLCU lnsunlurdir.
Alluh gkte,
eygumber lmu
bulundugu zumun,
Cunlmet ne olur?
Mullk: lmum'in
(Eukumdurin) emrlne
kuyirir. Lbu Eunlfe,
duhu demokrutu muli
Yetlm - 2ugurt -
Yolculuru duurur.
Cunlmetln bete
drdu Cuuzllere
uletlrlllr: Mullkl, 5ufll
utliyu , yuyunu uy
verlr. Eunefl, duhu
demokrutu, utliyu z,
yuyunu uy verlr. lte
Antlku Medenlyetlerln
uretlm ve ulelm glbl
butun ekonoml temel
lllkllerlnl duzenleyen
yukurikl kurullur,
"lslum dlnlnln 1urk
tolumunu etklsl'
bllmlnde
kutsulluuruk, hemen
hemen oldukluri glbl
uygulunirlur.