E S o D O S E S E R YE

KA YNAI(LARI
TRK KURUMU YAYINLARI
XX. D Z - Sa. 5
VE
I(A YNAI(LARI
evirenIer
EYUBOGLU
AZRA ERHAT
nsz ve Szlk
AZRA ERHAT
T KK TAR 1 II K U R U M U B A S i M E Y 1-A N KAR A
9 7 7
"bizimle dirilecek bir gn
Ege'nin

eskinin
BLENT
NSZ
Bu kitap hir eviri olarak oysa hir
oldu. eserlerini dilimize aktarmak, hem
hilgi ve grg hulunmak, hem de ve
yeni ufuklar aarak yeni yeni iin
gereken hir aba hundan otuz
ncesine Dnya klasiklerinin evirisi hu amala
Ama hugn eviri geride hulunuyoruz. Hesiodos
gibi hirini ve zenle trk-
hir erek
daha ve ok ynldr. stnde
Anadolu hir kltr hir
hilincine hugn: klasik denilen eserlerden hu top-
raklarda eski, l dillerin hangisi ile
olursa olsun, hu eserlerin Anadolu'da aramak
hiliyoruz O halde, hir eserin evirisini sun-
makla yetinemeyiz hundan hyle. evirinin tam
iin kaynaklar stnde. gerekli inceleme ve kar-
zorlayarak, srdrmeli
ve toplu hir ortaya. Yunan, Hitit, Smer gibi
ulam1ar, izmenin yeri yoktur kendi hinlerce
kltrmz zmsemek, henimsemek ve yeni, yn-
temlerle bulunan hizler iin. Gzmz
lara evriktir, dibinedek hir stne
hiliyoruz. Yurdun her hir gm
gn iin yatay ve
elde hulgularla gelecekte hir kura-
gerek. musal kltre hizmet ancak hu yoldan
olur. Hititler ya da ne bundan, hepsi
Trk oluverir gzelim dile getirirsek onlan ve hele
kendi dilimize hu gelecekte filiz stne
filiz vermesini Anadolu'da hirhirini izleyen
uluslar hu sreci kesintisiz olarak Trkiye szl
kalma hihir yitirmemeyi
Alt kltr Kesinti
VIII NSZ
alt st Hesiodos buna belirgin bir rnek
: nasya geleneklerinden yararlanarak kendi dili olan
ile zgn bir eser meydana Zaman bu eserin
kkenleriyle gibi grnen
belirtilerini bir zamanla toprak
gibi: yontunun grnyor,
ama gvdesi nerelere dek acaba? bunu ortaya
btnyle gz nne serer. iin de yledir : bir
blm tm grlmeli ki tam gerek
llebilsin. arkeologlar gibi Bugn
bilim bize yle ok ve olanaklar ki, hepsinden topluca
yararlanmamak bir dzeyde demektir.
bilimi, eskiden kalma -verileri yeni yntem-
leriyle ok daha ileriye gtrerek Erek, belli
bir bilim belli bir eserini tek incelemek eskide
dal budak ve kesintisiz bir gizli .bir btn
topluca kavra.mak ve .. Bu trden toplu
eskinin bir yerde bugne dek ve
da Ocak yarnyor,
ama stnde kat kat biriken kllerden gremez Kl-
leri temizlemek gerek. bu amala bir denemedir.
Azra Erhat
1977


Homeros ve Hesiodos ............................ .
2. Hesiodos'un yurdu ............................... .
3. ........................................ .
4. Bir temsilcisi .......................... ' ... .
5.
1
1
5
7
16
18
6. Prometheus - Pandora efsanesi ............. 23
7. Soylar - efsanesi ............................ 34
8. Bir felsefesi ............................... 39
9. .................................... 49
10. Kaynaklar ....... -............................... 58
ll. ve Gnler zerine ........................... 86
12. Hesiodos ve Anadolu ....................... 92
Theogonia ............................................. 103
ve Gnler ........................................ 141
Szlk ................................................ 171

Homeros Hesiodos :
"Hesiodos, Homeros'tan sonra. Yunan en byk 0-
sayan, yetki ve alan-
saptayan ve belirten, bu iki der
Halikarnassos'lu Herodotos. Bunu sylerken de, her iki
kendinden 400 kadar nce ekler. Oysa
birok yerlerde gibi, burada da olsa gerek tarihimiz.
nk Homeros ile Hesiodos yara-
da nemli bir Besbelli ki, Hesiodos bir iki yz-
arayla izlemektedir Homeros'u, ama onu de su gtrmez
bir ger<.(ek: Hesiodos, Homeros'un silik bir esini
grl griil byk yaya yryen bir mezidir."
Bu birka nce bir dergide "Theogonia"
evirisinden bir paraya olarak Sabahattin
ile birlikte evirisini Hesiodos'un "Theogonia"
ile ve eserlerini bulama-
'-
dursun diyerek bir bu eviriyi okur-
lara sunmak iin gereken incelemesini de Ne
var ki, ustamla birlikte Hesiodos'u onu durmadan
Homeros ile kendimizi: Her an her
dize de gzmze arpan bu
Homero!"tan yana bir yapmamak
s,nu, Homeros'un ozan olarak Hesiodos'tan
saptamakla Homeros'un yurdu Hesiodos'un
yurdu Boiotia'ya, zetle Anadolu'nun Yunanistan'a
v:e sanat de oluyordu.
bir yknmeydi Hesiodos'unki, bir kyl
nma bir rnek. Homeros'tan biimleri Hesi-
odos zler, ieriklerle geri, destan dili ve l-
leri ile destandan bir tr denilecek yeni bir
tre ama alan bu bugne dek geerli
tam tersine ge-
vuruyordu. Homeros ile Hesiodos
2 VE KAYNAKLARI
bir iki ara sonucuna bilim. Bu sre uza-
ya da giderek szn bir
konusunda gibi, olarak da grlebilir
iki ozan; su gtrmez bir gerek ise, Homeros ile Hesiodos'un Yunan
ilk iki ozalll Kendilerinden nce
dil yoktur. Homeros ile Hesiodos Yunan
din ve dzenini hepten ya da
demekle Herodotos. Ama yetenek ve
becerilerini ortaya seren tek birer olabilirler, yani Homeros
diye bir ve Odysseia denilen bu
elinden yahut ta Homeros tek bir adam yoktur ve
bu szl srdren birok topluca rn-
leri denebilir. Ne olursa olsun, iki ozan
iki ulu ad olarak yer
Ne var ki iki iki dnya, iki g-
daha ileri giderek iki
- evirirken izleniinimiz buydu - iki l-
lerine vuruldu mu, daha yeni daha eski, daha geleni
daha geri Homeros'tan Hesiodos'a bir gerileme ol-
sanki. Bir buuk
Halikarnas bayrak hep biliriz.
ve direncinde. Yunanistan bir
dnemi bir simgelemekteydi. Diniyle,
treleri rnleri ile de bu gerek, hele
. Atina kentsel ve kltr var-
mazdan nceki sre iin. deyimiyle Hellenistan
- o Asya diye kk yani
Anadolu'nun - silik, bir gibi grnyordu. Bu
Homeros ile Hesiodos daha iyi rnek bulunabilir
miydi? Biri br hantal, becerisi az bir
kyl
Bu toptan diyemem bugn de. Ama a-
radan zaman geti, iki evirinin iin gerekli incelemeleri yap-
bu arada Hesiodos'un kimi kaynaklara ola-
buldum, kaynaklarla
bu bana ufuk daha derine
indike daha da benzer. Diyebilirim ki - burada ileri srece-
sav beni kadar da - sa-
VE KAYNAKLARI 3
nat konusunda lleri bir yana, Hesiodos Homeros'-
tan daha onun iki destanlardan daha daha
daha Anadolu'lu Bilimselolgular bunu
riyor, duygusal diye nitelenen bir
birer diye dikiliyorlar Bu verileri ile
raya yarar neden derseniz, bu yolyntemle hem Hesi-
odos'un yeni bir boyut bylece
yerde olur, hem de bizim Anadolu
kk efsane btnlerinden ne denli
gr ve grlr.
Klasik byk stne, kendilerinden birka
sonraki daha dnemlerde bir ykleri, la-
tince deyimiyle "Vita"lar ki, -
Yunus Emre gibi bir ulu iin sylentilerin tersine - bunlar
eski vermek,
dursun, akla gerekler vermez, stelik
dnemlerin zevk bu masallarla geen
kendilerini hibir
Bunun nedenini bulmak kolay: bizim halk stne
sylentilerin iinden bu kimse
halktan iyi anlayamaz, anlatamaz, oysa ya da
byklerine ykler hep bilgi evrelerinden
Hellenistik denilen dnemden bu yana bilginlerden
dile bu konularda. Sonuta ne olduysa ozanlara
nk bilimsel ya da szde bilimsel bir evre szl rn
olan drst hele yzlerce
nceki kalmaysa bunlar, stelik de iki
lkelerinde gibi derin bir kesinti zetle diyebi-
liriz ki, Homeros kadar Hesiodos'u da anlamak daha ok bize vergidir
yahut olabilir, bu iki Anadolu'da bulundu-
szl Anadolu'da
kesintisiz gibi, bugn de dipdiri, ve bir
tr savunabiliriz bu
Hesiodos ile Homeros hi birbirine benzemez bir Ho-
meros bize bile Hesiodos ise zgn
Bkz. Homeros, ev.: Azra Erhat - A. Kadir, 3 nc Sander
1975 nsz s. 9 vd.
4 HESloDOS ESERl VE KAYNAKLARI
kesinlikle saptanabilen iki da -Theogonia ile ve Gn-
ler- kendinden sz eder, soyunu, kentini bildirir,
ve dker. yle ki,
tm bir -yani ve Gnler- kendi ortaya
bir sorunun zmn iin Gene. de biz
Hesiodos'u kendi yazarlarea kaleme yk-
lerinden ilkin. biri Homeros ile Hesiodos
daki gelen "Agon Hesiodou kai Homerou"
Bizim zellikle ukurova'da, ama Anadolu'nun
her yresinde rneklerine rastlanan bir sz konusudur.
Her bir. "agon", yani dll bir biimine sok-
maktan Yunan bu iki byk ozan iin by-
lesi bir yazmalar elimize geen bu
s. ikinci olsa gerek, nk Roma
imparatoru Hamianus'un gemektedir burda. Ne ki byle bir ya-
. drdnc da haberi var: komedya
Aristophanes oyununda . 421) bu di-
zeler Bilginler bu Atina bir
konusu olarak ileri srerler. Ola ki
dzeyine bir okul evresinden
izlenimine Beylik konular
en mutlu ya da "Troya nnde ka
gibi sorulardan hangi tr daha stndr,
destan diye girilir.
Homeros Hesiodos Geri iki ozan
halk Homeros'a vermekten ama
olan kral Hesiodos'u Nedeni de Homeros'un
konu dizeler oysa
Hesiodos dem vurarak bir savunuyor-
dnemde saptanan iki byk 0-
byle bir ama ve nedenleri ne ola-
bilir? Blgesel bir (rekabet) stn
her ynyle, en Homeros gibi bir ol-
makla beliren kltrne bir meydan o-
kuma yoksa Platon'un Homeros btn
dile gelecek bir gibi, Platon Ho-
meros'u iyi ve kt sanatta
ahlak gtmez diye Bu o kadar ileri
VE .KAYNAKLARI 5
gider ki, hyk ozana yer vermez "Devletinde". Bu tutmuyla
hizim gzmzde gln ve sevimsiz ama, ne olursa olsun, hir
ve simgecisi, szcs Byle hir
hir de Homeros ile
luyoruz. Bu konuya ilerde. hu
munun nerden zerinde durabiliriz hir sre:
2. Hesiodos'un Yurdu
Yukarda da gibi, Hesiodos ikisinde de
kendi sz eder. Gnler'de Perses'e deniz-
cilik stne hilgiler verirken der 650 - 662):
Engin: denizlere henz
Euhoia'ya gittim hir kez, Aulis'e,
Hani o koca hir ordu da
Kutsal Hellas'tan gzel Troya'ya giderken
Denizlerin hekledikleri yere.
Ordan da Khalkis' e .

Birok dller kahraman .
Herkes hilir orada .
Bir gelip
kulplu :bir ayak
Helikon onu
heni gnn hirinde
yerde.
hihir grgm
Binbir eklentili tekneler stne.
Ama yine de syleyehilirim sana
Neler deri
nk Musa'lar 'hana
Sylenmezi dile getiren ezgiler sylemesini.
Yunanistan
lan hir hyk haritaya sanki. hir
gibi hu ada, hrr Aulis, hr
Khalkis Troya'ya gitmek zere denize Aulis'te top-
orada yelleriri
6 VE KAYNAKLARI
tr yola bir trl ve Agamemnon, Akhalarm ko-
bir Artemis'e
kurban etmek zorunda Hesiodos efsanenin ycelt-
bu olaya yukardaki dizelerde. onuruna
dzenlenen gelince, kimdi bu Amphidamas, kitaplarda
onunla ilgili aramaya da gerek yok ka-
bilmek yeter: Yunan -Homeros da
bunun birok rnekleri grl,r- bir bir kral, nemli bir
lnce, cenaze treni iin oyunlar, yani agon'lar dzen-
lenebilir: araba disk atmalar ve daha ka spor
varsa; bu oyunlara ozanlar da ozanlar lye vgler,
dzer ve Agon dinsel bir grevdir, atlet
gibi da hangi sanat rnlerini bu
dinsel grevi yerine getirmek iin verir . Netekim tragedya ve komedya
belli bir Dionysos hizmetinde, ya-
Belli bayramlarda ka oyun
bir kimine birincilik, kimine ikincilik ve-
rilirdi. Her sanat ister kamu, ister zel olsun, bu
yol ve da b_yle bir
dl ok Ne var ki ne-
denlerden tr Homeros ile olamaz. sylemeden
geer miydi? kendisine esin verdiklerine
Helikon da trelere uygundur.
dl ya da sanat dzeyinde bir
tek yolu onu bir zellikle Aponon ya da
Musa'lara onun iindir ki, tarihiler Delphoi'daki Aponon
bulunan saymakla bitiremezler. Hesi-
odos'un Helikon ile ne kendi
dinlemeden nce, bu stne sz geen kaynaklarda
daha ne gibi grelim.
Ozanm yurduna anlatan yk bir macera
benzer: Yola bir szcs Hesiodos'a Nemeion'dan sa-
Nemeion'da can Peloponez'de nl
bir Nemeion o zamanlar, buraya iin
Korinthos krfezinin kuzeyine ozan, Oinoe diye bir kentte
mola zengin bir evde konuk ama gene de
evin "
erkek bir yerin orda pusuya 0-
VE KAYNAKLARI 7
sonra ldrp denize Efsanelerde yunus ozan
dostu diye gsterilir teden heri, Hesiodos denize yunus ha-
hir sr lsn ahp Lok-
ris'te karaya Tam o halk hir hayram
Hesiodos'un lsn kutsal hir trenle
ler, sonra onu ldrenleri hepsini denize atarak cezalan-
Ne ki nerede gml
yeri gizli kent, Naupaktos ile Orkhomenos He-
siodos'un olmakla ama hu
serveni anlatan yazarlar da hu konuda kesin hir hi.h:p.ediklerini
sylerler.
Bundan daha sama hir masal Hesiodos'un kendi
sylenenlerle tam hir iinde. Yukarda
para Khalkis salim dln
Helikon Musa'larma sylyor. Masah uyduran adam hunu
yoksa sz geen hir
kastediyor, helli da nk heylik masal
motifleriyle hu efsane iki kent hir onur
henziyor. Homeros'un ya da
Yunus Emre'nin hirok kentlerin sahip
Hesiodos'un kendz ile hihir olmayan hu masallar
da gibi ve zevksiz hir dnemin hayal rnle-
ridir.
3.
Gelelim Hesiodos'un kendi kendisi stne
hilgilere. Theogonia'da deniyor (Theog. 22 - 25):
Bu gzel ezgiyi onlardan Hesiodos hir gn
mu Helikon'un yamalarmda koyun gderken,
szleri sylediler bana .
Zeus'un Olympos'un ...
Ozan hurada hem veriyor, hem de ben diye hirinci
olarak Musa'lara sOnuna dek
gibi, I ve Gnler'de yntemden gerek hir
gerekse insanlara, hurada zellikle Perses'eseslenirken
8 VE KAYNAKLARI
9 - (Zeus) Dinle beni, gr beni, beni,/ Dike'den yana gitsin
'Perses'e gerekleri sylerken. 274 - 75: Ey Per-
ses, beni can dinle,/ Haktan yana ol, sil kafandan-.
270- 71: Ben de da vaz geeriz hemen
Hak grifrse Hesiodos stne (kimine
gre .Aisiodos sredursun, bsbtn ve
nesnel ve epos 'tan sonra birdenbire
bir kendi kendi ve dile getir-
mesi, tarihinde nemle stne durulacak bir yenilik, bir dev-
rimdir. Netekim Homeros'un destansal, Hesiodos'un
sonra lirik denilen bir tr Gene Ege
ve .Aiol dillerini kullanan Arkhilokhos (Paros Al-
kaios ile Sappho (Midilli), :Mimnermos (Kolophon), Anak-
reOn (Teos) gibi butrn ilk ve en parlak temsilcileri Hesiodos'un
bsbtn ve bireysel bir

Hesiodos 'un kendi stne en ilgin bilgi hi
kusuz ile ilgili ve Gnler'de Perses'e nce
sonra da denizcilikten aar.
Deniz d kopar, ama ne ki topraktan
gibi, denizden de evresinin in-
der 634 - 640): .
gibi yap sen de, koca budala Perses,
O da bir gn daha gzel umuduyla
engin denizleri
Kyme kentini,
Geldi buralara kara gemisiyle.
Bolluktan, zenginlikten, rahattan
Kr yoksulluktan
O Zeus'un insanlara reva yoksulluktan.
Geldi Helikon'un
Bu lanetli Askra'ya
Bu sert, ekilmez, kasabaya.
Bylesi bir yana yukardaki )par-
yorumlamaya Hesiodos ile Perses'in
yk bir ama bu geimini iin
VE KAYNAKLARI 9
hem yurdundan hem de meslek zorunda
Bu dizeler ok nemli tarihsel bir olgusunu belgelemektedir:
Ege g. Resiodos'un soyu Ege'lidir. Geri kendisi A-
nadolu olmasa gerek, ama dilinden tutun
da, btn zelliklerine dek Aiolya ve
Evet, Kyme'den Boiotia'ya gt babam, diyor
Resiodos. Kyme, krfezinde orda bulunan eski
kentlerden biriydi. Bugn yerinde Namurt diye bir ky bulunur, o da
bir iki kilometre Demek ki Kyme ile Pho-
kaia, birbirine kentin da birbirine .
yedinci bu kentlerin uzak lkelere gmeye
Phokaia, Anadolu'min" ticaret merkezleri
kurma Miletos'a altolup Korsika'ya ve gneyine
sonra Pers Marsilya'ya toptan bir ge
K yme iin tarihiler o kadar kesin bilgi vermezler, ama
Khalkis'ten gelme gmenlerce Napoli yresin-
deki Cumae'nin - ki Sybilla ile nlyd - ilk ana bizim
Kyme olsa gerek. Bu olaylar geri epey son-
rastlar ama Ege tarihe dnemlerden
ok nce de byle bir yeter.- Bu
gler siyasaldan ok ekonomik nedenlere Resiodos'un
gibi: "Bolluktan, zenginlikten, rahattan i Kr yok-
sulluktan bu
Resiodos'un bir ve bir yrenin ekonomik
bize ok nemli bir bilrriek isterdik,
biliyor muyuz? ve Gnler'de ozan
299): "Perses aklmdan sylediklerimi" diyor. "Perses
diye deyimin "Perse, diongenos"
tur, yam "Perses, soylu" gibi bir aslmda bu nlem
"ilahi olsa gerek. Ama ge dneminin hil-
ginlerinden - belki bu ipsiz 'uyduranlardan - bu de-
yimi "Dios'un soyundan" diye Resiodos'un
Dios Oysa top-
lumsal serveni, nemlidir. Bugn de geerli olan,
bir tutumu, bir zlemi dile getirir: Anadolu'dan Yunanistan'a g-
mek zorunda kalanlar hep daha etin ilc
lar , bir bolluk cenneti olarak grdkleri eski zlemini her
zaman ilerinde Binlerce nce de bu byleydi demek.
10 VE KAYNAKLARI
kentlerinin kolay, binbir Yunanistan'a
gelince, topraktan ile
ve Hesiodos gibi ile durumuna topra-
tr kavgalara srklenir. ozan, stnde
lanet
Geldi Helikon'un
Bu lanetli Aski-a'ya
Bu sert, ekilmez, kasabaya.
Hesiodos'un bu tutumu insan ister istemez Homeros'-
un - belki kendi yresi olan - Maionia, yani Gediz betim-
le (Il. II, 459 - 68):
turnalar,
nzun boyunlu sr sr
Asya Kaystros'un iki
sallayarak kibirli kibirli,
uarlarsa bir o yana, bir bu yana,
yere konunca terse
ylece gibi insan
Skamandros
inledi toprak.
Baharda yapraklar gibi durdu binlerce
iekli Skamandros
Gler yzl, mutlu somurtkan, aksi, etin Hellenis-
tan birbirinden derin bir uurum sanki. Ama
Hesiodos hep byle mutsuz en sevinli, en onurlu
da bize. ise Yunan tek, bir
rnek olarak yer Theogonia'nm Prooimion denilen bl-
mnde Musa'lara seslendikten sonra, kendi verir, vermekle de
kalmaz, kendisine yeri de tm
gzmzn nnde. bir Helikon
hani Askra'nm Askra ne kadar irkinse,
Helikon'u o kadar gzel gsterir ozan, nk hura
bir Esin perileri Musa'lar, koro Apollon'un
kez Olympos hora teper, ezgi
sylerler. Tesalya - Makedonya Olymps'-
tan da biri Parnassos
VE KAYNAKLARI 11
(ki onun Apollon'a Delphoi_bulunur), biri de He-
likon. bu Hesiodos'a yle yce ve gzel gsteren kendi
nitelikleri geri dem vurup
Permessos, Hippokrene, Olmeios diye da sayar bu kaynak-
larm (Theog.7), bulutlara yksel-
diklerini vurgular, ama o kadar; olarak bir kavram, grkemli
bir Hesiodos'un gznde, nesnel de, yal-
znel bir kendisinin bu ermesi nem-
lidir. Gerekten stnde durulacak bir bu.
ile yz yze getirmesi, bu
sonucunda ok alak bir dzeyde iken birdenbire
ok yksek bir dzeye Din tarihinde buna "epiphaneia"
denir, tek dinlerde insana peygamberlere
vergi bir Homeros da
grnr, ama okluk olarak, insana seslenirler, bunu
ve kendilerini elden gizlemeye
yaparlar. Oysa parada yle bir
yoktur dohra dohra sylerler syleye-
ceklerini (Theog. 24 - 34):
szleri sylediler hana
Olympos'un
"Siz ey kalkan
yz
Sizler ki hep sadece,
Biz yalan sylemesini biliriz benzer,
Ama istersek dile getiririz gerekleri de."
Byle ulu Zeus'un
Ve iek aan bir defneden
Gzel hir dal verdiler bana asa diye,
Sonra sesler flediler iime
ve yiiceltmek iin,
lmsz mutlular soyunu kutlamak iin
Ve hele ,,-mek iin kendilerini
Her ve sonunda.
Bir grm de bu yz yze gelmede, bu
mada latince deyimiyle "vates", yani szcs,
12 VEKAYNAKLARI
bir bilge dzeyine bu payenin simgesi o-
larak da kendisine defne bir verilmesi olgusunu
yorumlamaya ile
sahnelerini Homeros

insanlara grnmek iin tepelerini ya da yama-
seerler her nedense, belki gkten ya da uarak
oralara konmak daha belki de bu yerlerde grnmek
istedikleri kimseden bildikleri iin.
bayrrda kim gezer? obanlar. Grmlerin okluk
raslann Eris'in
yol Zeus gzel
Hermes'i koyar ve Paris'e gnderir
gzeller gzelini semesi iin. Ne ki, bu ilgin seriiveni Home-
r';s bize anlatmaz, renkleri, biimleriyle gzmzn
niinden bir daha silinmezdi bu tablo. olup biten
olaylar Aphrodite'nin ile Aineias'tan
gebe Ne var ki ok bu konuya II,
819 - 21): .
Dardanie'lilerin Aineias var,
Aphrodite onu
eteklerinde bir lmlyle.
Anadolu Latmos Endy-
mion da bir erer: ay Selene'dir her
gece gelip de uzanan.
iin semelerine parlak bir rnek bulunur
XIV, 283 - 351) Zeus ile sah-
nesini okumakla doyamaz insan, bizim. gzelim
gzmzde Homeros'un dizeleriyle, bugn ora-
lara zaman griirsek koca
Byle dedi, koynuna,
toprak bir imen
taptaze lotos bir serdi toprakla
safranlardan, siimbiillerden, bir
ikisi de stiine;
gzel bir' bulut,
buluttan
VE KAYNAKLARI 13
Hesiodos'un HeIikon'a znel sevgisi, Homeros'un olan
nesnel sevgisinden olmasa gerek, ozan en yksek -mer-
teheye herhalde yceltmek gtmektedir,
netekim hunu yapmaya yeltenir. Musa'lara HeIikon'a hir vgdr
ama. hem Honieros'un
hem de kendisi bir izlerinde yrmek-
tedir. Bu
Kutsal orada geen
peygamberlerin ohan olarak "ryetiyle"
kimi zaman .ile uzun hoylu en
da hu yoldan kendilerine g-
rrz. Amos, Yeremiah, Hezekiel gibi Tevrat'ta hirer
olan hep hu dekor iinde hulunurlar ile,
Bu sahnelerinen helirgini, Hesiodos'un sernvene enyakm
gelen Bap 3'te
deniyor: "Ve Musa, Midyan kahini Yetronun siirSn
gdyordu; ve sry ln gtrd, ve
Horehe geldi. Ve Rabhin hir alevillde ona
grnd; ve grd, ve ve
Ve Musa dedi: dneyim, ve hu hyk greyim,
niin tkenmiyor. Ve grmek iin Rab grnce,
Allah ona dedi: Musa, Musa! Ve o:
dedi. Ve dedi: Buraya n-
k zerinde yer mukaddes Ve dedi: Ben
ve Yakuhun Ve
Musa yzn :rtt; nk Allaha korkuyordu". Bunun
zerine Allah kavmini ve "ge-
hir diyara, st ve hal akan diyara" gtrmesini huyurur. nce
Musa kendini hu greve grmez: "Ben kimim ki, Firavuna gi-
deyim ve verir.
getirir. Musa: "Fakat, hana ve szm
dinlemeyecekler, nk: Rab sana grnmedi, diyecekler." der. O
anda elindeki ohan hir.
daha (mucizeler) helirtir. Gcnn, g-
revinin helirtisi, simgesi oluverir SyleYini de bitirir'
"Ve alametleri onunla hu eline
hyk greviDi yerine getirmek iin

14 VE KAYNAKLARI
bu skeptron Hesiodos'un yukardaki dizelerinde
de Aslmda esin perilerinin ozana defne -defne
bu Apollon'a verdik-
leri skeptron ile rhabdos ile verilme-
liydi diye bizler, nk rhapdos'u ozana zg bir asa
biliriz ve Homeros gibi epik rhapsodos denirdi. Ama bu terimi
Hesiodos, acaba kendi destan iin mi,
yoksa sylenen rhapsodos
Belki rhapsodos yoktu daha onun Neyse;
Hesiodos - Musa'lar iyice yorumlamak iin ikiye blme-
liyiz: birinde Musa'lar Hesiodos'a seslenir, ikincisinde yazma be-
cerisw ona. Bize bu szleri bir tuhaf gelir. Esin
perileri bir az sonra becerisiyle kendi alacak-
bu' niin bu denli Daha Hesiodos ken-
disini neden bu kadar alak grr, hele oban olarak iinden
kyly, yrenin ne diye yz
diye Homeros destanlarmda gibi kral soyundan
gelme de oban miydi, Tevrat'ta obanlar mi boy-
geip de onlara nder olan? ile
pek o kadar fark grmedik mi bir az nce?
Bunlar hep iyi ama Hesiodos'un derin, kemirici bir
i bir komplekse insan da su gtrmez,
boyunca grmr. Nedir bu
nedeni? Bir nedenine Hesiodos
soyunun - Aiolya yresinden Yunanistan'a gmek zorunda
olarak grr ve grmekte .
tm giUer yn bu gmenler iin, denizci iken ol-
mak zorunda Gnlk bed bereket saan bir
yreden, geri, kapkara, kasvetli, birbirlerini eke-
medikleri, trl dzenlerle birbirlerinin kuyusunu kar-
bir lkeye
dos'un olacak, Dion mu neyse, o adam. Bir
bir toprak stnde ter dkmektedir ozan niteliklerini
kendznde O toprak da nice nice dertler
bunca esin perilerinin kendisine
becerileri bile bu dertleri savmak iin
dkmek zorunda Homeros gibi
lar, Troya gibi kentler, o kentlerde gezen, oynayan,
VE KAYNAKLARI 15
devinen mutlu sylemek varken, insan
yzl, insan huylu, hem iyi hem kt, hem melek hem -daha
ne melek ne nk ou kavramlar daha
ve de .o gzelim lkelerde- g-
uyum iinde tek kural hilen o
gibi renk renk, hiim hiim varken, salt
insansal dertlerin yznden ve onlara zm hul-
mak git sen Dike - Adalet gibi soyut kavraIlll
haba Zeus'u abus hir haline getir,
hir de yeryzndeki ve hir
. yksne kork ve tiksin ste-
lik, ile insan yetkiler diye ortaya bir ikilik at,
Prometheus diye insan hir tasarla,
ama simgesi Zeus ile ayaklanan
mazlum temsilcisi Prometheus kimden yana ol-
pek helli etme ... hu hirka izgi ile Hesiodos'u
Ama daha zellikleri var, ilerde de-
onlara da. Evet, demek ozan kimdir, nere-
lidir derken ve kalmadan hir dnya g-
zmze. dikkatimizi nokta: Hesiodos Ege
hir gmendir, onca -ki karakterinin
hu kaynak olguya Anadolu'dan gen adam bir in-
ve yle
Burada gn son olan yre stnde de durmaya
Hesiodos'un Boiotia'ya Askra'ya. Bir haritaya ha-
bir de kulak verelim. Askra hir kasaba olsa
gerek, pek gemez Hesiodos'tan SOnra, Korinthos krfezinin ku-
zey - Helikon ile Kopais gl bir yerde.
gn bile Ama hlgenin
kenti Thebai durur, nl hir olan Plataia durur, Hesi-
odos'un vesilesiyle sz edilen Thespiai ve Eleut-
herai da durur. Thehai nl bir kenttir, koca hir efsane dizisinin 0-
Thehai'ya Yediler, iki Eteokles ile Poly-
neikes'in Antigone bir gen kentte
rejimine kavgalar, ldrmeler ve
hele hele hepsinin olan o korkun, o tyler
Oidipus'un dillere destan, bilimlere kaynak o hilinsiz, yz
suu, erdemle alayeden kaba glerin,
16 VE KAYNAKLARI
srklenmesi ve soyunu sopunu da
lanete bir hikayesi ki, sonu sonucu yok, su stne
su, bela, hep daha derine ken Thebai efsa-
nelerinin Nerden geliyor bu kadar ok korkun olay diye so-
racak var: Anadolu'dan
gelen Dionysos Bu yzden bir-
birini Tragedyanm Dionysos kendisini kovan
bu kentten c almak iin en reva ona.
tragedya Thebai k-
efsaneleri, nedir ki tek bir Yunan
Boiotia'nm tek Hesiodos mudur yoksa?
-Aristophanes iyice smfur bu konumu-
Boiotia kaba, ahmak, hantal, grgsz, Atina ile
Sparta, demokrasi ile Thebai Sparta'dan
birka nl komutan da ama tarih boyunca
tutucu ve gerici diye Bu izlerini Hesiodos'ta
da bulabiliriz sanki.
4. Bir Temsilcisi
dek Hesiodos stne zetleyecek olur-
sak, bir yreye bu gmen bir ni-
de ekmektedir: ozan o gne dek dile
-yani Homeros sz bir
bir temsilcisidir. oban, ifti, kk toprak bir
insana ilk kez onun Homeros kim olursa
olsun, toplumsalkkeni ne olursa olsun, stn bir soylu SlDTfmm ya-
stelik destan gibi yceitici bir biimde
krallar, kralieler, kral ve nitelikleri
gibi gsterilen, lmsz diye bilinen insanst
nerdeyse, kiminin ya da gre
kendileri de tutum ve da ona gredir,
gncel iindedirler herbiri bir ko-
ve olaylar iki dzeyde Troya
Olympos da derdi gndr, en ufak ay-
dek yneltir ve ynetir yle ki dn-
nerde biter, nerde kestirilemez,
birbirine soylular evresi nerdeyse bir . ev-
resi olur. Destansal kentler, nl kaleler, saraylar, konaklar evresi-
VE KAYNAKLARI 17
dir bu. Geri soylular daha alak
gelme yok ulaklar, szcleri,
ya kahya hizmet-
iler, ya da kral komutanlara var, ne var ki bun-
da zgr bir istemi yoktur, kledirler; efendi ya da
hepsi, netekim Odysseus davran-
diye bir dzine hizmetisini asar ldrr. bir tek
kez dile gelmeye, zgr bir gibi sylemeye yel-
tenen avamdan Thersites'in Odysseus'un kral d-
grdkt. Her bir de o
roldeki dilencisi (Od. XVIII, 6 - 393),
Andromakhe'nin talipleri onu dilenci Odysseus
ile yrekler bir oyun gzmzn
nnde. Homeros da yle bir gereklikle ki, kpek-
gibi nne etler o Evet, Homeros destan-
bir yer soylular ve
ylesine yceltilir ki bir tutulurlar nerdeyse. Avamdan in-
tek gnlleriyle
efendilerine yaranmak, bir-
likte sevinmek, Odysseus'un stninesi bir
(Od. XIX, 385 - 507) efendisini nasil
sever, o ne o, hem hem klesidir Odysseus'un,
mr ona hizmetle ama bir yoktur ki
sz edilebilsin. Bir insan glgesidir Efendisini
yara izinden onun
Odysseus'un tutumuna bir ne gaddar,ne tut-
mazsan, ses gebertiveririm seni der, buz gibi
bIT duygusuzlukla. Eh, Odysseus pek duygulu bir adam
ve gelir, ama o buradaki dav-
stninesini insandan trdr. Kle ya, insan
o. Hesiodos'un yle mi? Homeros
ne kadar sevsek, okurken ne kadar faydalansak, zevk
duysak, birka dizenin kendimiz gibi kk insan-
lara bu yan stn insariin
orta halli gncel derdi, sevinci,soruilU
ile dile getiren ilk ozan Hesiodos'tur, hem de bunlan kendi
iinde ele alarak, inceleyerek. Burada ister Yunanis-
tan'dan, nerden olursa olsun devrimcidir.
F.2
18
VE KAYNAKLARI
5.
Theogonia'nm uzun sonra, ve Gnler'in on
dizelik de ozan stne bilgiler vermektedir bize:
Ey dillere destan Pierie
Szn etmeye gelin Zeus'un,
vmeye gelin
Odur nl nsz
Zeus diledi ini dilemedi ini
Gsze g verir, gly ezer,
yceltir alak gnlleri,
Kamburu dimdik eder, dimdiki kambur
Ycelerde oturan, gklerden seslenen Zeus.
Dinle beni, gr beni, beni,
Dike'den yana gitsin
Ben Perses'e gerekleri sylerken.
Biim olarak iki nemli bir gze arpar:
geri esinini gene Musa'lardan istemektedir ozan, ama bu kez vgnn
konusu kendileri Zeus'tur. Yalan syleme-
sini bildikleri halde, ozana gerekleri ve
yceltmek iin" gereken olan Musa'lar bu-
rada bir ara gibi grnrler. Ozan onlara iki dize
sonra, esini Zeus'tan Dile getirmek gene "gerek-
ler"dir, ama besbelli ki trden bir gerektir bu kez vur-
maya Nedir bu gerek? tonundan, vgnn
ve burada ele alman
hemen ne nl - nsz, - gl - g-
sz, - alak gnll, kambur - dik, yani bir
ve olumsuz belirtisi bir yapmak, iyiyi ktden
mak, bir sz konusu. Bu Zeus'tan
tedir ozan, bunu yaparken de bir simge - kavram dikmektedir kar-
soyut bir lk, kendine bir Dike.
Dike, adalet gelir. Bu nerede ve ne zaman
ozanlar, ne denli grr, bu
sonraya da, ilkin son dize de BEN ve
PERSES diye iki
Ben Resiodos'un kendisidir, Theogonia'da ile
VE KAYNAKL..ffiI 19
bu oban. ile
ykseltilen ve nnde parlak bir bulunan. ozan..
ve Gnler'de ozan. bu yoldan. yryerek daha dalleri
besbelli. Bu kez Zeus'a Dike'yi kendine
kilavuz ne diyecektir Perses ise Bu ada
Theogonia'da Bir Perses,Titan. ifti Krios ile Eurybie'nin
olarak (Theog. 377), "bilgisiyle n salan." diye
de nitelenir. Uran.os ile Gaia'nm dlleri b-
olan. bu ve onun "bilgisi" stne herhan.gi bir
yapmaz Hesiodos, Perses'in Asterie ile evlenerek He-
kate'nin ekler (Theog. 409 - 10). Hekate tan.-
na ozan.m stn bir yer tutar, Theogonia'da bir
dizelik bir vg ona (Theog. 411 - 452); nemi
Musa'lara vgden hemen sonra gelen, Hekate'nin evrensel bir tan.-
olarak bu para stnde bilginler ok ve He-
siodos'un Anadolulu kaynaklan konusunda. yorum-
larla sonular Bunlara kada-
syliyelim ki, Hekate klt Hesiodos soyunun Kynie'den getir-
bir ozan.m Perses'e de bu yzden
olabilir. Perses'in bu hak edip de aynbir
. .
ve Gnler'dell gre, babalan Hesiodos
ile Perses'e miras olarak bir toprak Bu toprak bir
nerden gelmedir Hesiodos soyuna? Gmendi ya Hesiodos'un
olsun diye Dion diyelim Yunanistan.
Anadolu'ya, Anadolu'dan. Yunanistan.'a ne ok g dn-
var nice mutsuz insanlar oradan. oraya gmen-
ve ekmektedirIer. Bu ynden Hesiodos'a bu bii-
yk, bu .sonu gelmeyen ilk yazan olarak bir selam, bir mer-
haba akmah. Bu sonra biz de
"Mhadil", szcklerinin bir ailede
benim ilk Selanik'te koca bir apartman.a kar-
dedemin Bykada'da bir ev bile alamadan. kahimdan
Dion denilen adam da o Askra bir
toprak belki, nemli bir toprak herhalde bli ki,
hibirini ve kavgaya yol
ve Gnler bu kavga etken
Hesiodos'un kendi dinleyelim 27 - 41):
20 VE KAYNAKLARI
Ey Perses, hu girsin kafana,
Kt kavgaya olma,
Pazar yerindeki kendini.
vaktinde
Demeter'in
Nesine gerek onunla hununla
nce doyur, sonra gz dikersin elin
Sonra onunla hununla.
Bir daha zor geer hu rusat eline.
Ama gel halledelim seninle
Zeus'tan gelme
bitti, sen
hol yedirerek,
O ki hak can atarlar.
Bilmez o ki,
daha hyk olabilir htnden,
Bir tutam ehegIDecinde, hir ot
Bilmezler ne hazineler
Ozan sylemiyor, ama helli: kendisi Dion'un hyk
daha nemli hir hak ediyordu, oysa Perses
o yedirerek, gene de rahat
kavga yeni hir davaya ara-
onu hu vaz geirmek iin He-
siodos ve Gnler'i. Perses hu tutumuyla hu-
ozanm gznde 286: "Koca Perses hen senin
iin nk yedirmekten
gehnez fakir fukaraya 213 - 224):
Ama sen Perses, yana ol,
kendini ..
Biz iyi gelmez
Bykleri hile
. hela geldi mi, ezilirler
Hak yoluyla daha ok kazan savunur ozan, ama
gene de deneylerinin fazla gvenmenin de ne denli
her hir hulmak vurgular 371 -72):
hir yaparken hile
vurup hir yanma.
VE KAYNAKLARI 21
Miras gz tutarak, hir atar
ortaya 376 - 78):
Bir tek olsun haba konan
Ancak hyle evin
Sen tutar yerini.
nk deneyleri ki hem :bile gven olmaz, hem
de hu kaba kuvvet Burada. - kral-
lara seslenerek Resiodos'un mesel hu
olmak da, hayvan
Aisopos gibi hyk. hir -Aisopos B
ve de hu tr iin Anadolu'yu
anunsatmak nem 202 - 212):
hallara hir szm var,"
Ne kadar sz hilir olsa da krallar:
hiri alaca hoyunlu hlble
Ama ne zaman gklerde hulutlar
Blbl yaman penelerinde,
inlerken keskin gvdesinde, .
atmaca
"Ne he, pis
Senden daha gl birinin elindesin.
Ne kadar gzel trk sylersen syle,
Seni hen yere,
Orada ya seni
Ya da, dilersem, seni.
, Kendinden ayak direyen
eker, kepaze olur
Byle rzgar atmaca,
Yce gklerde uan
Bu masal La Fontaine'in "Kurt'la Kuzu"sunu hibir suu
olmayan krpe kuzuyu kurt yedi1.-ten sonra,. "kim daha glyse o
deniyor meselinde yukarda "kendinden daha
ayak direyen diyen atmaca gibi kaba gce' hakla,
ileri srlerek. Ne var ki,
hu Resiodos - krallara kendi
bir meselle dile getirdikten sonra, Perses'e
seslenir 213 - 18):
22 VE.KAYNAKLARI
Ama sen Perses, yana ol,
kendini.
Biz iyi gelmez
Bykleri bile
bela geldi mi, ezilirler ..
yana gidendir gzel yol,
Hak alt eder nlinde sonunda,
. eke eke gelir
diye "hybris" Yunan
nemli bir hibir dilde tani
onu biz de Trkenin ya da kavram-
larla kaynaklara vurarak
nce, Hesiodos'un bir gre-
celik var yok mu diye yani hybris krallara, gllere
- yukarda atmaca - yarar da gszlere fayda getir-
mez mi? Byle grece bir saV!. ozan; geri Perses
haddini bilmeyerek kendini, eke
eke gelecektir ve grecektir ki sonunda hak ye-
ner. Hesiodos sylyor gibidir, ama - kral-
lara vermektedir gl ya da gsz herkesin Hak'a boyun
gerek.
Yukardaki dizelerde izili kavramlar nemlidir dedik.
Biri "hybris", teki "dike", bir de bela diye "ate" sz-
ciikleridir bunlar. byk harfle de yazabilirdik, nk. herbiri
simgesel birer olan zel adlar Theogonia'da kken
ve belirtilir bu Dike, Zeus ile ada-
leti simgeleyen Themis'in Hora'lar biridir (Theog.
902); Ate (yahut Aate) Khaos Nyx (Gece) tan-
olan Eris'ten (Theog. 230). Hybris'in
soyuna sopuna Hesiodos de, yazarlar Bu kav-
Mitoloji 1 izlemelerini dileriz oku-
(Ate: s. 80; Dike: s. 113 - 114; Hybris: s. 186). En ilgin
kavram Hybris'tir, kendine gvenini, kendinden
stn yani kader ve boy varan
simgeler. Tragedya'da bir etken olarak
1 Azra Erhat, Mitoloji Remzi Kitahevi, 1972.
VE KAYNAKLARI
23
Hybris Alskhylos'un "Persler" oyununda Serhas
koca ordusunu geirmekle yasalara gelmek
suunu bu yzden ordusu tm yitip git-
Nedeni "hybris"tir, kendini bilmeme,
"bilinsizlik" diye
bir Hybris ile Ate arasmda bir ilinti
bilinsizlik ise
ve belmara srkler. Alskhylos ne szlerle dile getirir bu
kiyi! Persler tragdeyasmm 881 inci dizesini Gngr Dil-
men:
nk serpilince
Bir felaket rn biilir gz
Kelime kelime ele bu tmceyi, bir anlam yunan-
casmdan: Hybris Ate'nin ondan biilen
hasat da gz Yani lszlkten su suun rn
ise
6. Prometheus - Pandora Efsanesi
ly en byk erdemi saymakla Hesiodos
br Yunan ile Homeros da
syler, ok Sokrates de. zg l ve
izmekte, her durum ve gre saptayarak, bilgiyi bi-
lin dzeyine Yunan ilk ve bir evre
yadsmamaz. Bu Hesiodos'un bu konuda oza-
eserinde dile gelen rengi nedir diye
olursak, Hesiodos'a Yunan yazmmda kendine zg, bir yer
vermek gerekir. lsn ama bu l-
nn ne saptamaya gelince, pek az rastlanan
yeni bir olguyu da hesaba katar:
Bundan sonraki blmde bir felsefesi olarak
bu kavram, ki, Hesiodos'a zg-
dr. bir yazmmda Roma klasik
dek; bu tek rnek de Hesiodos'un zerine eserini
kendine Jqlavuz edinen Vergilius'tur. Bu gerek-
ten yol gstericidir, rehberdir, yukarda esinli bir
"vates", bir peygamberdir. Eseri de tam
24 VE KAYNAKLARI
pratik. kuramsalolmakla
kalmaz, da gsterir.
stne dinlerken, gene La Fontaine'in
gelir ifti ile Herkes hilir hunu: ift-
inin hiri lm hir define
ocuklar da
ama toprak parlak rn o
haha:
Anlatmak ki gider ayak
Define yolu 1.
Hesiodos'un tutumu da, de ve Gnler'de
298 - 316) gene Perses'e seslenerek getirir:
ki yerden
da insanlar da ar o kimseye ki
Hihir yaramadan
Bal yapmaz yahan henzer,
yer.
srleri de olur da,
sevfuirler kendilerini
olan.
ok gemez
hep gelir ..
hak, dinle heni.
gzel hilgi ya da deneylerine sy-
hir sonucu olarak ve Gnler'de
Musa'lara Eris'e bir vg dzer. Kavga -
kim bilmez, Theogonia'da Nyx'n dlleri denir (Theog.
225):
... yrekli
Bu kavga Eris de .
Birok sonradan ...
1 La Fontaine, Btn Masallar, Trkesi: Sabahattin 2 nci
1975. .
VE KAYNAKLARI 25
ve sayar bir sr olumsuz simgesel hepsi ve lmle
kili, ise sz kavramlar; bu
dkmn sonunda da Dysnomie (ki kt yasa, yani
gelir) ve Ate'nin geer. Eris'in
hibir yoktur, nerede ki! Eris'in yer
tek efsanesi Elma ve Gzeller'le ilgili
Thetis ile Peleus'un Olynlpos'ta
diye masaya bir elma atar da stnde "en
gzeline" aar Zeus'un
oban Paris'in olarak seilmesi, onun gaflete dl
Aphrodite'ye vermesi, sonra da Helene'yi ve koca bir Troya
bu Eris yznden Kinise Eris'in bir
ynn Hesiodos'tan Musa'lara Ses-
hemen sonra, Eris'i II - 26):
trl Kavga dnyada,
Biri vlmeye teki yerilmeye.
zden bu iki Kavga,
gtrr birisi,
teki daha nce
Gklerdeki oturan
zne onu.
o Kavga,
O Kavga ki eli tutmaz hile srkler.
Eris gibi, birbirine
daha ok kazanmaya da zendirir:
ift srerken, ekin ekerken,
Evini zengin olurken
Sen yerinde oturabilir misin?
Mal mlk edinen .
. bu iin Kavga!
dlger dlgere,
,Dilenci dilenciyi ozan
Perses'e bu Kavga'dan yana verirken, kt kavgadan
pazar yerlerinde
doldurmaya ve nce
26 VE KAYNAKLARI
mesini "Hak can atan"
bir sonuca vurgulayarak, atar
40 - 41):
Bilmez o ki
daha byk olabilir btnden,
Bir tutam ebegID.ecinde, bir ot
"Bilmezler ne hazineler
hazineler La Fontaine ile
Hesiodos topraktan kylnn her yerinde
yasa ve kurallan dile getfrmektedir. eseri boyunca
dkerken, hem bir grntsn izmekte,
hem de daha ileri giderek bunun de Pro-
metheus ile Pandora efsaneleri -ki iki eserinde de yer verir hu efsa-
nelere- masal geleneksel" eserini sslemek
ve destansal bir Burada Homeros'-
tan bir yol Hesiodos. "Etiolojik" bir nitelik
bu efsane "aitia" sebep, illet gre, an-
efsaneler -hepsi de, en nemlileri- bir
olguyu, bir amacim Gelenekte yer
dilden dile sylenceleri kendi gereksinim-
lerine gre zg bu y-
znden, ele efsanelerin kimi zaman ok
kimi yerde de ya da grlr.
eserinde de en ilgin efsane yorumu, nedenini
yarayan Prometheus - Pandora efsanesi ile - Soylar efsanesiili

Evet, iinde defineler insan gn
iin de tek yol iyisinden
Bu byle, ama neden byle? Neden
olsun insan? Bu soruyu sorar Hesiodos kendi ken-
dine, bulup iin de ok
hir alanda ve yapar, bu hiri
efsane, brne tarih diyebiliriz biz. Byle bir yoktur elbet
gznde, ama - Pandora efsanesi ile - Soy-
lar i efsanesi z ve yntemdeki sezmemek" elden gelmez.
Tek nokta kaynaklara dek inme Pro-
HESlODOS ESERl VE KA YNAKLA.ID 27
metheus - Pandora bir - Soylar bir srecin
denebilir.
Hesiodos kimden, nerden,
insanca dayanan simgesel
bir kken gstermek, bir izmek gtmez,
gtse de bu devi yerine getirirken evrenin
bir "kosmogonia" dzmek, simgeleyen, tm
bir var ve gstergesini onu
gz nne sermek Her din byle bir
zmser, kutsal hepsi byle bir rndr.
Hesiodos da uyar bu kurala. Yokluktan ilerle-
yerek yolu kamtlar. Dnya kuruldu,
derken nc soru: evrenin en bir gesi olan insana gelir.
insam kim Bu soruya bir yamt bulmak
kolay Hesiodos:un eserinde. Bir "Tekvin" gibi seik ko-
bu konuda. Oysa insan ok byk bir yer, yeri tutmak-
ikisinde de. insan neden-
lerini ortaya sermektedir. Bu bilir, kimi
yerde karamsar bir ve yerel', ama bu byledir der ve
neden olgulara da elden are
gstermeyi grevedinir. Evet, kim
buna ama gereklerini de-
uzun uzun niteler,
ele konu deminden beri stnde so-
runu, geim sorunu. niin
ve Gnler'in hemen bu 42 vd.):
yer besinleri:
Yoksa insan bir gn
Sonra bir
Asar ocak
zerdi iftini kzlerini.
Zeus Prometheus'a, .
Kendisini aldatan o sivri
. insanlardan,
i O bugn dertlere
Zeus gizledi insandan.
28 HESlODOS ESERl VE KAYNAKLARI
Ama gl Prometheus
Zeus'un insanlar iin,
onu narthex iinde.
Zeus Prometheus'a niin kendisini diye-
hi korkun
cezalara Tantalos, Sisyphos vh. - Bu yzden in-
sanlara vermez Prometheus da
insanlara sre hu, ama olup hiteni anlamakta
glk ekiyoruz. Zeus, Prometheus kendisini diye Promet-
heus'a ancak fkesini niye insanlara yneltip cezalan-
? Prometheus ile insan nedir ki, hu Titan
hem insanlardan yana hem. de hu
insanlardan Birinci
yoksun ediyor, ikincisinde
Peki, Pandora'dan yok muydu? tek cins
olarak Yunan mythos'unun rolndeki Pan-
dora ilk Bu sorulara hulmak Hesiodos'lID
Metin srdrlyor:
hulut Zeus, dedi ki ona:
sivri
Seviniyorsun heni diye,
Ama hil ki dert kendi h da:
hir bela,
yle hir hela ki insanlara,
Sevmeye, hu
Sonra da Pandora ssleyip psledikleri.
uzun uzun. Prometheus 'un ilk su neydi? Bunu
hulmak iin Theogoma'ya gerek. Oradaki Prometheus
blmnde deniyor (Theog. 535 vd.):
lmsz
Mekone'de o zamanlar,
O gnlerden hir gn, Prometheus yaranmak iin
Koca hir kz ikiye hld getirdi sofraya:
Zeus'u aldatmakistiyordu
kzn etler ve
derisi
.,
VE KAYNAKLARI 29
br kemiklerdi sadece
Ak kurnazca ...
Zeus bu haka hemen sezer ve Pro-
metheus'a, ama her nedense kemikli Prometheus'un dze-
nini vurur:
Ve iin iin kurmaya
lmllerin ...
Zeus ile Prometheus iten sonucunda
da denir:
bu yzdendir dnyada
kemiklerini
Duman duman sunaklarda iin.
Burada metin ve gene bir "aitia" yani neden
belirtirler: kurban tan-
iin ile br kemikleri sa-
ya, bu treye yukardaki trenin kk;e-
nini bylece. ama
Mekone'de a-
byle bir sz edilmez
ama onu da Mekone'ye Mekone Argolls yresinde,
Korinthos'un bir az Sikyon kentinin bir Me-
kone ise, gelen "mekon"dan tii.remedir, bu
ok eski ve kutsal bir kent olan Sikyon Demeter'in
elinden olmakla nk da
gibi imgelerinde grlen bir bereket Meko-
ne' deki h,u .nedeni sorunu ? Yani bet
bereket kimin elinde, diye ekonomik bir e-
olarak bu Allah allah, bunca
sonra ABD ile Trkiye sorunu
filan Tarih bir tekerrrdr
derler, m<Lfalla gerek de mi yle? Geelim, nk vermiyor
Hesiodos, veremiyor belki de. sryordu ne de
olsa. var ki, Prometheus, Theogonia'da Zeus olmak zere
Olympos soyundan gelme Prometheus bir a-
bir direnmenin simgesidir. sivri
ve dzenine boyun bir dzenin savunucusu
30
VE KAYNAKLARI
olarak dik:ili:r bir
eserde, "Zincire Prometheus"
ok daha derin anlamlarla orada Mekone ve kurban t-
resinden. sz yoktur, ama simgesidir, Prometheus a-
insanlara gemesi ise evrensel byk bir devrimin
olarak gsterilir. bilince ermesini sim-
geler (Prom. 107 - 113):
Evet, ben, ben bu dertlere soktum
iyilik edeyim derken.
Bir gn bir narthex iinde
gtrdm insanlara tohumunu.
Bu tohum btn oldu,
Btn insanlara.
Suum bu benim
. Bu yzden zincire vuruldum _ bu gklerin
Aiskhylos'un ve
bela olarak insanlara diye bir konum yoktur,
- insan ok daha bir anlamda
ama Hesiodos'un Mekone'deki "zamanlar" diye gne var-
ve o kavga (Prom. 228 - 239):
Zeus baba oturur oturmaz
her bir vermeye,
Devletinin nem koymaya.
Bu arada lm1leri
ucundan bile gemedi,
Tersine, ortadan
yeni bir soy yarat:inak istiyordu.
Bu kimse benden
Bir tek ben gze alabildim bunu
Ve nledim
yok olup gitmelerini.
bunun iin ekiyorum bugn
Bu bu grmeye
diye bana oldular.
Theogonia'da da Titanlarla
Olympos'lular bittikten, devlerin soyu yenik
VE KAYNAKLARI 31
sonra gelir o ama epey demokratik bir
yntemle bu Hesiodos'un eserinde (Theog.
881 - 85):
Mutlu bitirince bu
zorla Titan'lardan
Uydular Toprak Ana'run
Engin Zeus'a vurdular,
lmszlerin gemesini,
Olympos'un istediler ondan.
Ve Zeus geip
Yetki her birine.
kavgaya neden olup lmszlerle lm1ler derin
bir uurum aan, insanlar kendinden stn gler
dek bu gelelim. He-
siodos bUrada kendine meslek bir
- ozan roln belirginlemekte, felsefe kitapla-
kendisine yere hak fi-
ziki ilke olarak benimsedikleri maddelerden .biridir.
Ephesos'lu Herakleitos dostumuz geri Hesiodos'a yukardan hakar:
"Hesiodos, der, ki ok bilmekte-
dir, oysa gece ile gndz bile bilmez: Bir bilmez."
bir ve diyor Herakleitos. onun
znde - yasa, zdeklerin (maddelerin) birbirinden
gerektirir, en devinekli bir. zdek ise kayna-
kkenindedir. Ama da dile getirmiyor mu?
"logos" yani gre de,
sylentilere dayanarak dile getirdikleri iin by-
lesi sert J;>ir dille filozof mi kalan,
engin g;rece beceremeyen? ille de
horgrmek, ok Platon'da da tutum izlenir, oysa
ozan daha bu yndeu de
daha bir Neyse, elbette ki Hesiodos'un ol-
duka ilkel: Zeus'un elindeki Prometheus Mekone'de
yani besleyici etler!- kuru ke-
mikleri tan:mara Zeus c almaya (Theog; 562 - 67):
Ve o gnden sonra, bli oyunu
stne salmaz oldu
32 VE KAYNAKLARI
yarayan
AIna iapetos'un yaman bir oyun daha etti:
Bir iinde
pml
yunanca "narthex" denilen ii Iifli iinde
saklanmaz Masal bu, deyip gemeyelim. Halikarnas
dikkatimi ekerdi de, bir kez olsun Bak, derdi,
narthex Dionysos ellerinde bir
simgeydi, nemn simgesi, herhalde
kunun, ama Ege adlarla amlan bu
renlerde, antik kalma kentlerin bu-
yerlerde biter bugn de, bir narthex grdn m, bil ki
evresinde, yresinde bir yatar; yerde yoktur, bulunmaz
narthex. bir belirtidir bu. gerekle-
rini bulur belki de, ama dille simgeleyen kim? Ozan-
dn de yle bugn de yledir. Ozanlar simgesi
syledikleri gerek ise bin sonra da
hep gerek, somut gerek. Onun iin, ilke ne kadar
olsa da Herakleitos, bize
filozof Hesiodos'tur ..
ki, ne byk zenle srdrmeye,
katmaya Hesiodos! insanca, iine
bir dertten,
Peki niin? N edeni ne ola ki bu yrekler halin ? Ve uy-
duruyor ya da srdryor Pandora efsanesini: aldatmacaya aldat-
macadiye olarak yle
gzel de ki, Epimetheus - Prometheus ne kadarkurnaz,
sivri Epimetheus o kadar bn ve
birinin "ngren", tekinin "sonradan anla-
gelir ya-Zeus'tan alma unutup gzel
bysne. Pandora'nm iki (Theog. 570-
616 ve 43 - 105) nceki metinde
Birka dizesini birlikte gene (Theog. 585 - 89):
Ve Zeus bir nimete
Bylesine gzelbir
Gtrd onu ve onune
gkgzl Athene'nin btn ssleriyle.
VE KAYNAKLARI
lmsz ve lml insanlar
grnce bu
olan -
Bu derin, bu sonsuz by
33
bundan okumak g: tem-
ktlkten bir elinden, bir
trl hep diyor Hesiodos olacak ozan.
bu bir de merak eklenince, ama dedikleri
kpn bylece dertler, belalar dnyaya. Bu mo-
tif bize bir Priamos, Akbilleus'un l-
Hektor'un lsn geri almak iin barakasma
Akbilleus nce ihtiyar sonra
kt zerinde der XXIV,
525 - 33):
"Talihsiz lmllere kaderi dokudu:
insanlar iinde.
tane kp durur Zeus'un
biri kt, biri iyi dolu.
Zeus sunar lmllere,
de, ktsnden de
Ama bir _ adam
yoksul olur, hor grlr,
zorlu srnr toprak stnde,
insanlar dnp de bakmaz yziine."
Ama benzerlik bu Pandora ya da Prometheus'tan sz edil-
mez Horp.eros
Pandora Havva dedik, benzer- ynleri de ok:
sz dinlememesi, dik zg bu nitelikleri
iyi denebilir Hesiodos iin, giderek ve
iinde kp motifi bir elma ve motifinden
daha sanki. Btn bir sorununu dile getiriyor,bi-
reysellikten Pandora efsanesini nerden Hi-
bir izi bulunmaz Homeros'ta. Bu sorunun son-
raya da ne kadar olursa olsun, 0-
ikisine de tmeserinde
az rastlanan bir tat dikkati ekelim. de
besbelli kendisi de "o sonsuz bysne."
F.3
34
VE KAYNAKLARI
7. Soylar - Efsanesi
Hesiodos Pandora efsanesini bir yerde yetersiz buluyor
ki, srdryor 106 - 107):
bu szlere szler da,
dzenli, daha bilgince olsun sylediklerim.
Ve - Soylar mythos'u diye efsaneye.
ok ilgin bir bu, ve Gnler belki de en me-
en bir h lm. 106'dan 201'inci dizeye kadar
konusu bugne drt ya da
soy birbirini; birincisi soyu,
soyu, ncs tun soyu, sonuncusu da demir soyu-
dur ki, nc ile soylar madenle nitelenmeyen
bir kahramanlar gelir. Madenler burada bir nitelik,
bir belirtisi olarak yoksa herhangi bir soyun gerek-
ten madenle olarak meydana
madenlerin en ondan sonra gelen, tun
ten de daha az gzeli, demir ise en sert ve en az simgeler.
Madenlerle salt ls
gerilediklerini dile getirir. Soylan madenlere verilen
llerine gre bimek Hesiodos'un bir mu? yu-
karda szn parada Akhilleus Priamos'a: "Demirden bir
yrek der XXIV, 521), birok ldren
bir gelmeyi gze Homeros da,
de Aphrodite'ye takarlar, bylece tan-
nalar en gzeli, en sekini belirtmek isterler.
Hesiodos'un metnini daha izleyerek, bu
grelim: birinci, yani soy Kronos'un egemen
rastlar, bu dnemde insanlar ve dertsiz
her trl nimetten ve toprak bereketinden Bu
soyun insanlan -ne kadar gtkten sonra
birer "daimon" olurlar. Bizim "cin" diye -ki cin yunanca
daimon'un latince olan "genius" tantremedir- daimon
iyice bilinmeyen ve genellikle tannsal .
bir Homeros "daimon"
"theos" yani ile sonralan, zellikle Platon'un fel-
sefi bir ierik bu kavram kimi lmden. sonra
da bir iyiliki bir ruh olarak netekim
VE KAYNAKLARI 35
tun soylularlademir kahramanlar
ldkten soma Mutlu Adalarda
srdryorlar" 167 - 173). diye nitelenen ikinci soy
bir azmanlar soyudUr; ile soylulara hi ben-
zemediklerini sylemekle birer belirtmek He-
siodos 129)? yz bir mr ocuk olarak geiren,erginlik
gelince de ok gen bu yukarda s-
zn "hybris" yznden yok olup gittiklerini vurguluyor
ozan. Hybris'in burada tam bir da l
din grevlerini. yerme getirmemektir "hybris".
Zeus'un egemenlik dnemine olsa gerek
ki, gmyor ama da birer
cin olarak srdrdkleri belirtiliyor 127 - 142). Aca-
ba bu soylulardan Hesiodos Theogonia'da szn Ti-
kasdediyor? Bu konuya ve soy-
"Olympos'ta oturan lmszlerce" nc tun
soyunu ise Zeus'un syleniyor 143), bunlar da brleri
gibi kendilerinden ncekilere benzemez deniyor, oysa
g ve kuvette, korku salmakta daha ileri bir
geliyorlar sanki. 145) sylenen bu kor-
kun bize Theogonia'da sz geen Yzkollu devleri
145 - 151):
gleri
Bunlar ekmek gibiydi yrekleri,
Korku gittikleri yere .
. nnde durulmuyordu glerinin,
. nedir
: Grbz
1 evleri,
Tunla
.nk kara demir yoktu henz ..
Kendi elleriyle yok olup Hades'e gtkleri ve hibir ad
ekleniyor. Drdnc ara soy -besbelli ki ozan byk destan kah-
bu soylar iin-
bir yer Daha daha yrekli olarak bu
lp lmediklerinden emin gibi, onlara insan-
lardan adalarda bir 166 - 173).
36
VE KAYNAKLARI
soy Hesiodos'un kendi soyqdur. Dvniii: bu soydan ol-
bu 174 - 201). Hali
de ngrr ve ktlklerin daha da erdemIerin alt
ne kadar su ve gnah varsa hepsinin yeryzne yerle-
bu yzden de kendi kaderlerine in-
sanlardan Aidos ve Nemesis gibi ar, namus ve simgeleyen tan-
bile dnyadan ktmserin ktmseri,
bir ngryle bildirir. haber verir.
gibidir. Ne var ki burada birden keser: sz ve onanmaz gibi gster-
duruma bir are gsterir: Dike, yani Adalete bir vg dzer
202 - 285). Hem - krallara, hem de Perses'e seslenerek
dile bu belki de eserlerine bulunan
vgillerin en iteni, en lmsz bir belli
bir din ve ahlak blmde bu
uzun ve vgy.
Pandora ile Soylar efsanesini hem ince-
lemeye, hem de efsanelerle Pando-
ra'ya Theogonia'da 19 dize (Theog. 570 - 589), ve Gnler'de ise
30 dize 59 - 89) Her iki parada da
ve Epimetheus'a gtrlp verilmesi Pandora Zeus'un
Hephaistos eliyle Zeus
bu konuda dile getirmektedir: .
Hephaistos'u hemen:
Bir para toprak al, suyu dedi,
insan sesi koy, gc koy,
Bir yap ki yz lmsz benzesin,
Bedeni gzelim gen
Daha da seslenerek, bu yaratmaya sy-
ler. Theogonia'da yaratmak Hephaistos ile .Athe-
na'ya bu Aphrodite, Hermes, Kharit'ler, Pe-
itho, Hora'lar da ve her kendi yetki gre
ler verir Her iki parada da sslenmesi
beti.m1enir. Bylece hem olan nitelikleri ve ka-
rakteri ortaya hem de daha bir gzmzn
nnde. Beti.m1emede byle bir ancak .Akhille-
us'un gene Hephaistos eliyle
XVIII, 468 - 617). Nefrelle dnyada ne kadar dert ve
VE KAYNAKLARI 37
varsa hepsinin bu ne byk sev-
giyle Hesiodos, o kuru ozan, o o somurtkan
adam da Gzelin gzeli birka dizesini ya-
(Theogonia'dan):
Gkgzl Athena da urbalar giydirip
belini ve
yle bir duvak ki,
bir gzler iin.
Pallas Athena bir elenk koydu
taze imenleriyle
(Hephaistos) bir de ta koydu ...
Bu tata neler grlesi, neler:
denizlerin bir sr ...
Byl, bir iklildi bu
Canlanacak, gibi
Kharit'lerin bahar iekle-
riyle Hermes'in de yalan bu
gzele Pandora "Pandora demek btn
demekti" diye Hesiodos. Epimetheus da kar-
Prometheus'un ve da
bela
Tekvin'de sz geen Havva ise hi byle zenle yara-
Adem'i topraktan iine can fledikten, Aden
bahesine ve hayat ona bu
yemeyi kendisine sonra, ona
olarak bir meydana getirmek zere, uyutur Adem'i, kahurga
kemiklerinden birini ve ondan bir yapar. O kadar. Adem
kendisine bilir, Aden bahesinde gelir, ka-
o da yasak bir tane yer.
Bu Adem nerdedir, belli o da mudur sy-
bilinmez, ne ki mey-
o da yer. Sonra olan olur, :ikisini de kovar cennet bahesin-
den. Bu arada korkun tehditler ilerde ger-
eklerdir: ,toprak lanetli teriyle ekmek
yiyecektir, insan ve dnecektir. Hesiodos'un an-
mythos'ta cennetin gemiyorsa da, Pandora'mn suundan
38
REStODOS ESER! VE KAYNAKLARI
nce yeryznde dertsiz ve
bereket
Tekvin'le Hesiodos'un eseri ne gibi bir i1inti kurulabilir?
kaynak ve geleneklere mi ikisi de? Bu stne
ele ilerde yolunu
bir yana, Hesiodos'un tutum ve Kutsal
noktalar g-
birbirlerini izledikleri ve genel evrimde iyiden
ktye bir Kutsal ana ve
yntemle Bir benzerlik
zellikle byle bir Yunan yazuunda, hele kendinden
nce hi bir yerde gz nne Homeros destan-
tm kapsayan bir srecinden iz yoktur,
ve efsanelik pek sz gemez
biliyoruz bu destanlarda. Ama kaderi ne kadar ak ya da kara olsa
ktye giden bir iinde bile
geirmez destan yazan. al takke ver klah,
iinde mr srdkleri bir betimlemeyi amalayan ozan ekmek
diye bir bilmez, biliyorsa da ona
Ne ne iyimser, daha kendi kendi
ya da sylemez ki, bu konuda duygusal
ya da bir duysun.
Hesiodos'un kendinden sonraki ozanlara
lirik zellikle eleji bu tutumu Ne
var ki ya bir ya da
trn bir gerekesidir, bir tarih ya da dnya iermez. Ne-
tekim Hesiodos'tan sonra Yunan ya.zinmda Hesiodos'un ele
efsanelerden iz bulmak gibidir. Hesiodos'u Yunan
ok Latin srdrd diyebiliriz. Byk izinden
lerdir: Vergilius, Ovidius en parlak temsilcileridir bu Hesi-
odos belki ok felsefeyi ama o alanda da
somut rneklerle ancak bir
bulunabilir. stne stne yryen,
amalayan eylemci kimde var?
Kimsede yok. Neden yok, nk o bir daha dile Yu-
nan diyesim geliyor. Evet, Hesiodos bir kyl
felsefesini savunur ve yayar. Gelecek blmde ele
bu konuyu.
VE KAYNAKLARI 39
8. Bir Felsefesi
Hesiodos'u bir dereceye kadar: deniz,st ayak
bir br geerek topraktan
abalayan bir gmen ailesinin evresi tmyle
sevimsiz ve grnr gzne. imgelem
gcyle sslemeye bir yandan da kapkara gerekleri,
ve insan hem anlamaya, hem
de are bulmaya Yetilerinin
zorlar, ve imge kurma son kerteye dek kullana-
rak, geleneksel verilerle bylece zg bir
reti ya-
iindir ki,
bu ift ynl ancak vergisi bir esinin rn sayar, ken-
dini de bir peygamber olarak Zordur rahat-
ve her Bu nedenle
kimi yerde ve genellikle dzeyde,
Homeros'un tam tersi bir Hesiodos. Konu edin-
dnya bir ki, iki bir
olduysa gerekten, Hesiodos'a ve zgrlk d-
ln vermemek elden gelmez. Koca Homeros'un biim
bir din ve dnya halde,
bu kadar bir toplum ortaya
ayn Homeros ile Hesiodos, Ho-
meros da meslekten bir herhalde, ama betimlemeye
biri ikisini de toplum
br tannlarla ele a-
ralannda; kesin, varan bir yaparak.
bu dnyaya geldi bin
tarihinde evrelerin birbirlerini izlediklerine, tan-
gibi da ve gre
ve ilke olarak benimser. Felsefe ile,
felsefl en gelen kurucusu Herakleitos ile git-
bu ve Evrensel bir
ve ama Herakleitos lleri bi-
halde, srecine ve da
- bu ozanca bir - iin yan tut-
makta ve tam bir szcs Ne ki bu
40
VE KAYNAKLARI
tm evrene uygulamaya hir tutumdan da kur-
tulamaz: ister -istemez hir yapar insanlar
Ktye insanlar iindir, e'vrenin hu yana
da evrimler ama son hir dzene, yani Zeus ve Olym-
Bunun kt sylemesi
elbette heklenemezdi Hesiodos gibi dinsel sapa yer-
da grevedinen
hir ozandan. Tersine ikisinde de mevcut
dzeni var gcyle savunur, gze alarak ya da
hile hile gzden uzak tutarak. ne iyi
dzenin srecini iin, ne-
denlerini iin hihir esirgemez, hu yolda
gibi, yrtme hepsine vurur, s-
telik sanat yetilerinden ta kendisi
kaos'tan dzenin simgesi zellikle Zeus
ve Olympos'lular oysa tam tersine cennetten cehen-
neme yol Neden, oldu hu ve hugnk durumda ne yap-
gerekir hir dzene varmak iin yeni Hesiodos'un hu so-
iin grkemli -hir devi yklerimesi
en yksek dzeyde - niteliklerin yeter.
Kendi hetimlemeye mi yerden yere vurur ozan ken-
dini: ve son demir 174 vd.):
soyuna gelince,
o soydakilerden hiri hen,
daha nce lsem, ya da daha
Neden derseniz, pek gndzleri didinip ezilirler,
geceleri demir soylular, trl
dertlerle. Bu dertlerin da, trlerini de yeterince
stnde durmaz, hemen ynelir ve daha da ty ler
rpertici hir tablo izer 179 vd.):
Ama hir gn gelecek, Zeus, Kronos'un
Bu insan soyunu da yok ediverecek.
O zaman ak insanlar soyu gelecek ...
hununla olarak sylemek istiyor ?
Bu soy iin haba hirhirine henzememeleri,
ana haba ve yok her trl er-
VE Ki\. YNAKLARI 41
demle birlikte korkusunun da sonunda da
dnyadan ar namus ve simgeleyen iki
Aidos ile Nemesis'in de Bes-
belli ki ozan. bu kesinlikle tasarlamak
hemen kendi dnerek, gnn dertlerine birare
burada toplum felsefesi diye bir
dile getirmeyi Hesiodos.
Her gibi toplumsal dzenin ile Aile bi-
riminden erkek ve bu yana bir
yukarda da iermek-
tedir. En iyisi hi bu derde hi
Netekim Epimetheus Prometheus'un Zeus'tan
alma hie bu yzden hem kendinin hem
bela Hesiodos Perses'e yineler
373 - 75):

elmesin biri.
Gz diller dkerken sana,
Ha ha bir
Bylesi bir genelleme, bir sulama kalsak da ozan
mizojindir deyip geemeyiz. Netekim kendi de ve evlilik soru-
nuna duyar ilerde. Evet bir bela, ama
onsuz gre, bu konuda pratik ver-
de yapamaz. Her zaman her yerde sylenegelen beylik
leri bunlar Hesiodos'tan nce beylik belki kendi
ise iyi tutundular, erkek gelince kendine
bir ve ok gen ki erkek onu is-
gibi akrabadan iyidir, ama erkek ka-
seerken iyi ki rezil kepaze
i .'
Sonunda 702 - 3):
i Erkek iin en byk nimet
bir bu dnyada,
En b)'-k mutsuzluk da kt bir olmak ...
Filan ocuk bahsine gelince, Hesiodos hemen miras meselelerini
stten iin. " 376 - 80):
42
YE KAYNAKL...<\.RI
Bir tek olsun baba konan.
Ancak byle evin
Sen lnce tutar yerini.
Ama bololursa, z;eus'un da bololur.
ok ok grr, ona' gre de artar
Tipik kyl bu, bugnde de her kynde, zel-
likle Trkiye'de savunulan. evresi ile de aym tutum ve
savunur Hesiodos. ok nem verir: ve
konusunda okluk tek dizeye
dillerde, zellikle tfukede bulunan
buraya almaya 342 ile 351 dizeleri
kts iyisi bir
Ne mutlu iyi bir olana
kt olmazsa kzn lmez
Seni seveni sofrana, sevmiyeni
daha ok olsun.
dn tanesi tanesine say,
Tastamam da geri ver, mmknse
ve halk usunu, kyl
bu. Hesiodos'un geleneksel kaynaklardan
gstermekle kalmaz, ortak olan ne byk
dile de vurur.
Hesiodos kylnn tm zellik ve niteliklerini
tutucu ve tutumludur, ll,
size ve Gnler'den hirka rnek:
Seni seveni sev, sana gelene git;
Verene ver, vermeyene verme,
Verene herkes verir, vermeyene kimse vermez.
VE KAYNAKLARI
Dostuna gibi ver.
hir yaparken hile
vurup hir
Gven de gvensizlik de
Az stne az koyar, koyduka da koyarsan
O az ok olabilir.
Bir evin olsun, hir hir de kzn.
parayla al ki
yrsn kzlerin
evinde olsun,
Olsun ki
Vermedi mi, mevsim geer, yz st
Hihir ne ne hr gne.
deme hihir zaman,
Dersen, kt ona
ll ol, neyi ne zaman hil.
43
rnekleri zellikle
ve Gnler'in didaktik, tre girmesi Hesiodos hil-
gisi, ve deneyleri ile hirhirine
kendine. Ama hununla dnya ya-
zlllllllll h,ilgi hirok yerini hylele-
rinin okluk kuru ve tesinde hir etkenlik edine-
mezdi. dysa hir Hesiodos. Ba-

!
nerden hu soruna ilerde
Theogonia'da hir kral soyunun yksn Hesiodos:
ele geirmek, kralolmak iin Bu
.baha olmakta, haha tahta
nlemek iin onu trl arelerle ortadan
ise dzenini onu devirmeyi ve yerine ge-
meyi Uranos sonra Kronos
alt eder, sonunda da Zeus Kronos'u yenip gkte ya da
44
VE KAYNAKLARI
leyen Olympos 'ta kral olur ve yetkilerini ile pay-
Bu srete kaba kuvvete, kimi zaman da devler, azmanlar gibi
glerin dayanarak elde edilen stnlk belli
bir vurularak mi, mi? 0-
zanlarda byle bir ya da aba grlmez. Homeros tan-
ve olarak Zeus'un kafa
yormaz, bu neden byledir, byle iyi midir midir diye
bir soru bile geirmez. Kimi yerde Zeus'un stnde
daha stn bir g belirtse bile, Zeus'un ve br tan-
Troya duygusal nedenlerle gzel
yan ses Olup. bitenleri hibir
gtmeden gibi deyince insan akla gelir, tre,
hak hukuk, iyi kt, gzel ya da irkin insan
insanca rn midir? Bu ller
uygulanmaz destan netekim de
olarak biilir: Relene'nin diye
nitelenir, Akhilleus ya da bir denk"
diye belirtilir. herhangi bir simgesi, ta kendisi
gre, onu llere gre lmek yoluna gidilmez, gidilmez ama
onu insan gibi da nlenemez. Destan
bu .tutumu ister ister bir sonucu olsun, sonra-
sert yol Felsefe bu yzden Homeros'un iler
tutar yerini
Hesiodos'un srecinin
izlerken bir ilkellikten, bir dzensizlikten bir bir d- /
zene evrimi izler, bu evrimi insansal llere gre
dev bilir. ta Musa'lara vgsn dz-
hemen ile insan vurgular:
Zeus'tan gelmedir, ama kral ancak "hill ve yar-
zaman" de ancak bir aba so-
nucu ile elde eder. Zeus'un Musa'lar-esin pe-
rilerinin Theogonia'da Apollon ile daha ok Zeus ile ilintili gs-
terilmeleri dikkati eker - ile birer kral-
lara yolu gsteren, ozanlara gerekleri esin1eyen bir ara (bkz.
Theog. 75 - 103). Evrenin Zeus'Un kral olarak yerle
izlenen srete belli bir "isteme" gre gerek-
bu istem Zeus'tan Kronos bu istemi
ki dllerini (Theog. 461 - 465):
VK K.J\YNAK.LA:RI
Korkuyordu Uranos'un torunlanndan biri
lmszler kral olacak diye.
Gaia ve Uranos ki ona
N e kadar gller gls de olsa
Kendi yenilmekti kaderi.
Buydu nk byk Zeus'un
45
ngintir bu dizeler: ilk kral olan Uran os ile ka-
der yaparak Zeus'un - bu istem ortaya
mazdan ok nce - sz etmeleri Homeros'un tersine Hesiodos 'un Ze-
us'u Kader'den de stn Khaos'tan Gk'n
yeryz olarak grlen Gaia ise Zeus'un ve sonra
da yenmesine olmakla evrenin gizlerini bilen ve
yneten byk Toprak Ana (bkz. Theog. 479 vd.
ve 881 vd.). Gk'le Toprak Zeus'un egemen onu
kurulup ile yet-
kileri sonra da, evlenmelerini bu
Zere dzenlerler: birinci evlenmesi Metis iledir. Metis
bir ve ierir; Zeus ile ken-
dinden nceki kral - gibi kendinden sonra
lara alt Bu ilk evlenmeyi Uranos ile Gaia kral-
bunu nlemek iin Metis'i - stn gc iermek
iin yutma motifini ilerde mythos'larda da - ve onun
rn olan kendi planlarlar
(Theog. 886 - 900). Zeus bylece hemiine hem de
dan olur. evlenmesi iledir.Themis
soy bir Uranos ile
mesinden : (Theog. 135), ama hibir eylemine ka-
yalmz Zeus ile ve ona dllerle ancak ni-
telik iin Metis kadar kavramsal, simgesel bir olarak
farkla ki onu tek szckle
yasa mi, belirtisi mi, ev-
rendeki dzen mi? Zor bizimiin simge
Dllerine Hora'lar - ki bunlara Saat'ler mi - bir
zamau belirlemekle kalmazlar, madem biri Eunomia yasa-
iyisini, br Dike insan ve tfueyi, nc-
s Eirene olan Moira'lar ise insan simge-
lerler.Bu evren ve
46 HESlODOS VEK.;\.YNAKLARI
etkileyecek (Theog. 901 - 906). Hele
Dike: Hesiodos'un dzen ve toplum tmyle hu kavram s-
tne kuruludur. - Zeus simgesel hix anlam iki evlilik daha
yapar: gzellik ve sevimlilik ile Kharit'leri, yani Gzel-
leri retix, hellek Mnemosyne ile dokuz esin pe-
risini. hundan sonraki evlemneleri insan evlenmelerinden
ve ikinci
Hesiodos pek nemsemez olacak ki, hirka
dize ile sonunda.
Ama Dike nemlidir: Dike Zeus'a iten ve
zden bir ile bu 256 -59):
Bir Zeus'un Dike,
Olympos'lu' sayarlar, severler onu.
Biri etmesin ona edip,
Hemen gider oturur dizleri dibine
Zeus'un,
Ve dert yanar ona,
Ozan bu szleri kral - ihtar olarak sylemektedir:
yeyip etmekten nk Dike'nin
kalmaz, gcim uy-
denetlemek iin bir kolluk rgt em-
rine. bir dizeler, bylesi bir
Hesiodos'tan hibir oza-
rastlamnaz 248 - 272):
Ey krallar siz de bU. dzen zerine:
insanlarla lmszler
Hep gzetler dururlar o ki
insana ezdirirler,
Ve yukardan bakan
Otuz bine gzetlemek zere
Zeus 'un besleyen topraklara lmszlerin.
Bunlar sisler iinde
Kollarlar iyi kt
1 Bu okurken insan Berthold iyi oyununu
da edemez.
VE KAYNAKL..>\.RI 47
Tek ilinlerin meleklerini mu insanlar ara-
hak ve gzedemekle grevli bu lmszler ordusu?
Hesiodos byle bir nerden olabilir
mi? Yunanmythos'unda Erinys'ler, c alma perileri, su kokusu
sulunun ama bir kpek srsne benzetilen Erinys'-
lerle burada sylenmeyen, "lmsz" diye nitelenen bu
kolluk kuVveti bir ilinti gremiyorum. Ozan derin bir inan,
dinsel bir esin sonucu kendi kendine bu hak bek-
ilerini? Birka daha okursak, konu ynden daha
da
etmek kendine etmektir:
Kt yakar herkesten nce.
bilen Zeus'un gren gz
Bunu da grr, grmek dilerse,
ne varsa kentte gznden kamaz.
Burada bir ses Zeus, Olym-
destanlarda gzel ve insan-
diye boyutlar
Titan'lara, ilkel, kaba, glerine dzen
ana olan hak ve hukuk, iyilik ve
l'uluk yolunda bir olarak dikilir Zeus'un
Theogonia'da sz geen "istemi" bu utkuyu demek.
Dike ve kolluk kuvveti Zeus'un elindebirer demek.
savuran" Zeus'undan ne kadar Gcn fizik ve
fiziktesi alanda duyuran tek ne kadar geldik!
Bir tek Hesiodos Zeus'u evrende dzeni yara-
bir olan byle bir dzenin uygulamakla
grevlendiren, stelik bu yolda yryp
denetleyen bir olarak gryorsa, Prometheus efsanesi nedir?
Neden getiren bu
simgesi diye ve niin bu efsaneyi eserlerinin
ikisinde de hem hem de bu ykde
lenen su ye verilen ceza stne fikir yrtmeye hi Oysa
Aiskhylos Zeus'a Prometheus'tan tragedya-
Onun gznde Zeus kaba gc ara edinen bir Pro-
metheus ezilen kendinden glye
gze alan bir insan - kahraman. Aiskhylos da bu ku-
48 VE KAYNAKLARI
rallanna dayanarak verir. Aralarmdaki neden? Hem
Hesiodos niin Prometheus efsanesini bir sr ek ve yan sylencelerle
zanlammdan Bu blme bir
felsefesi koydu k ya, bir bakacak olursak
bu konudaki tutum ve
Hesiodos bir olabilir, geleneksel dinin
yorumlamakta kendinden nceki ozanlardan daha ileriye
bir inan ortaya ilkeve kurallara
derinden derine olabilir. Ama amatan
Peygamber - ozan pratik bir ama gder,
bilgilerini, grglerini belli bir hizmetinde kulla-
nacaktlr. Grevini belirginlik The-
ogonia'daki Zeus yorumu ile ve Gnler'deki Zeus yorumu arasmda
nemli bir sezilir. nedeni de ikinci
iyiden iyiye bir deneye dayanarak etkin bir dav-
girmek zorunda bir ktlk bu tr
ktlklerden hemcinslerine
Tm bu amaca yneliktir. .ktlk an-
etkisinde, bildirisi iinde . yo-
bu ancak.
Tam bir nesnellik beklenemez Hesiodos'tan: Prometheus'u bir
"idea" mertebesine bir lknn simgesi olarak grmesi
gstermesi ne Ama yeyip
Zeus'u bir hak hukuk bekisi olarak dikmek, sorun-
topluma konusunda uya-
rabilirdi. seslenmektedir da grdk, daha
da belli bir yrede ky kav-
gasmda bu halka olabilecek tm. bilgileri byk bir -
zenle derler toplar ve kimi yerde halkin kendi deyimleri,
szleri ile, kimi yerde de destandan esinlenerek dile getirir.
halk dilini zaman seik ve destan
dilinin inceliklerinde yer yer tkezler, anlatmakta glk
eker. Ama ne olursa olsun yeteneklerini ve beClirilerini iyi kullanarak
zgn bir da, olarak
btn
yce bir dzeyde zetleyip zmleyen bir ve bir
din ortaya .. Hesiodos'un felsefesi bu-
dur, elbette ki bir fesefesidir bu, yoktur, btn
VE KAYNAKLARI 49
kapsayacak bir zm getirmez sorununa, kuramsal
belli bir zfunreye gerek gibi belli
bir gzetir. Ama bu dzeye
genelleme Bu. tutum
ve Hesiodos felsefe tarihlerine, felsefe el
Girmeyi de hak
9.
betimleyip yorumlamaya
bu sunuyor Hesiodos? Bunu incele-
gerekiyor de. Okuyucu soyla-
dkmn yapan Theogonia bir
katalogdur, bir dizin diyebiliriz. Bu dizinin ozan ikide birde
ykler kiminle hangi ok-
luk ve kuru kuru katalogblmleri birer soy
en iyisi bizim Mitoloji gibi
bunlan tablolar, cetveller biiminde vermek olurdu. Ne var ki byle
bir gerek dizin gerekse yklerin yerlerini belir-
zetlemek, bize.
Dize l'den dize 115 e uzanan Musa'lara vg blmnden hemen
sonra konuya evrenin ya da ilke sa-
Khaos, Gaia ve Eros. gelen Khaos s-
tne ilkin, nce var
makta, yer, belirten Gaia iinse "eurystemos",
engin denilmektedir. Eros'a gelince, en
gre, unsur olarak beklenirken, "tan-
eD; gzeli", elini ile
ve grlen sevi Khaos, Gaia, . Eros,
bu belirtilmez, hemen Khaos'tan ge-
ilir. Khaos'tan iki ilkesi Nyx ile Erebos; Nyx: yery-
zndeki geceyi, Erebos ise simgeler. Nyx:'ten
de iki ilkesi .Aither (Esir) ve Hemera (Gndz).
sreci Gaia ile bu da "parthenogenesis" kendi kendine retme
yoluyla olur: Gaia ilk Uranos, Gk' Uranos
Gaia bsbtn rtecek, kadar ve Yer
tm ise, Gk de lmsz
lam yurdudur. srele Gaia yksek perilerini ve
F.4
so
VE KAYNAKLARI
sonunda Pontos'u, yani Deniz'i Derken retme hiimi de-
ile sevi yoluyla trden dev ve canavar
rer bu Kyklop'lar,. Hekatonkheir'ler. Titan
dillere, ne ki "titainein" (germek) fiilinden
ileri srlen Titan kesinlikle'
Trakya olabilir. Ozan erkek Titan ile alti Titan ad-
verir: Okeanos, Koios, Krios, Hyperion, ve Kronos (er-
kek); Theia, Rheia, Themis, Mnemosyne, Phoihe ,ve Tethys
Bu dizide Kronos son dlolarak Kyklops "yuvarlak gzl"
demek; Brontes, Steropes' ve Arges' diye gsterilen hu ' devden
herhirinin tek bir byk gz hulunur; simgeseldir: Bron-
tes: gk grlemesi, Steropes: Arges ise ile ilgi-
lidir. Uranos ile dlleri hu ilksel devi - ki: daha son-
raki hlmlerde Zeus'a gk ilintili olsa ge-
rek - Poseidon'un dlleri. Tepegzleri ile
Yer ile Gk iftinin son l dl yukarda azman:
lardan daha da heter stnde yzer elli,
dev hunlar. On iki Titan, Kyklop ve Hekatonkheir'i
ve nitelikleri ile sonra, hirinci yksne He-
siodos: ilk devrihriesini Uranos az-
manlardan rkp iine gmer. Gaia
patlayacak gibi olur, bu uygunsuz eylemini
yoluna gider ve dzeni son Kronos'un
eliyle ikinci Kronos'un,
tupanla Uranos'u etniesi, kesilen hayalardan de-
nize dklen kpklerden Aphrodite'nin, toprak stne km-
lardan. da c perileri Erinys'lerin, hir tr devolan Gigant'larm
ve perilerinin renkli, hir dile
hir hirinci hlm hurada hiter. (Theog.
116 - 210).
Ozan, soyunu kesip ara blmde tan-
dknine geer: .
i. Nyx'n (Gece'nin) tek rettikleri; hepsi olumsuz, karan-
simgeleyen lm Moros (ecel), Ker (diji
zaman Keres, yani olarak Thanatos
(lm), Moira'lar (kader Klotho, Lakhesis ve At-
ropos hilinirler); Nemesis
. ".
VE KAYNAKL.ARI 51
(c alma Eris (kavga), Lethe (unutma). ve Limos (a-
Ponos (aba, zahmet), Algos Ate
Horkos (yalan yere yemin) ve daha soyut
kavramlar (Theog. 211 - 232). .
II. Pontos'un (Deniz'in) dlleri; Pontos erkektir, ilk Nereus'u
sylenmez, ancak sonra Gaia ile Tha-
umas, Phorkys (ikisi de erkek) ve Keto ile Euryhie (ikisi de
retir. Bu ara hlmde Nereus'un dllerine gei-
lir: Nereus, Okeanos'un Doris ile
deniz retir. elli diye hilinir,
Hesiodos'un hu hlmde katalogda ancak otuz iiniin
denizin hir ya da hir durumunu
simgeleyen iki efsanede yer rn.
Amphitrite, Thetis gibi (Theog. 233 - 264).
III. iinc ara h lmde ejderler soyu hunlar Pontos'un
iki Thaumas ile Phorkys'ten
Thaumas Elektra ile ve uan
retir: Harpya'lar ve Aello ile Okypetes
(yeli simgeleyen iki
2. Phorkys kendi Keto ile hu
Graia'lar ile Gorgo'lar diye iki grup
Graia'larikidir: Pemphredo ile Enyo; Gorgo'lar :
Sthenno, Eliryale ve Medusa. Ozan yksiine geer:
Perseus'un eliyle kesilince, akan kanlarmdan Khrysaor
ile Pegasos Khrysaor, gelen
canavar, Pegasos ise hilinen Bundan sonra
Khrysaor'un dllerine geilir: Khrysaor Kal-
lirhoe ile canavarlar retir: Geryoneus
(ya da Geryon, Herakles'in eliyle" anla-
ile Ekhidna (gvdesinin
Typhon ile dlleri korkun
Orthos, Kerheros, Hydra ve Khimaira
saca ve ykleri verilir). Ekhidnahir de kendi
dl olan Orthos ile ve Phix (yada Sfenks) ile Nemea
retir. Son olarak Phorkys'iin Keto ile
den korkun hir daha meydana sylenir ama
hu verilmez (Theog. 265 - 336).
52 VE KAYNAKLARI
IV. Drdnc ara Okeanos ile Teyhys'n
dlleri :
Irmaklar (Theog. 337-345): yirmi veriliyor,
Anadolu
2. (Theog. 346 - 370): bin
halde, birinin veriliyor;
efsanede Metis (Zeus'un ilk
Elektra, Doris, ,Kalypso, Asia, Dione, Tykhe, Styx vb. Ozan
ince topukludurlar,
drt bir yandan sararlar, saarlar, beslerler de-
niyor, ama ne biimsel, ne de simgesel nitelikleri belirtiliyor.
Blmn sonunda gibi da bin
halde, bu iki grup ara-
de
V. ara blmde Soylulardan sz edilir (Theog. 371 -
450). Erkek ve Titan'lar Hyperion, Krios ve Koios
ile Theia, Eurybie ve Phoihe rettikleri bu ulama
girerler; dlleri gksel
Hyperion ile Theia Helios Selene (Ay) ve
Eos meydana. getirirler.
2. Krios ile Eurybie'nin Astraios, Pallas, ve Per-
ses Astraios Eos ile Yelleri (Zep-
hyros, Boreas, Notos), bir de retirler. Pallas, Oke-
Styx ile Zelos (aba,
kanma, zlemi), Nike (zafer) ve gc kuvveti simgele-
yen Kratos ile Bie'dir. Bu iki Zeus'a olup hem
Titan'lar hem de
analan Styx
stn bir onur yetkilerin
leminde. Tahta kendisini, kutlamaya ilk gelen Styx'
Zeus olarak Hades'e ve
bundan byle Styx stne and imelerini
3. Koios ile Phoihe iftine de Hesiodos' nemli bir yer
olur: biri Leto (ki Zeus Leto'yu onunla
';iki byk Olympos ApolIonile Artemis'i retir),
br Asterie'dir. Asterie, yukarda (2'de) geen Perses
ile Hekate'yi iin nemli bir yer tutmak-
"'.
VE KAYNAKLARI 53
Soylulardizininde. Ozan burada konudan bir
dereceye kadar Hekate'ye uzUnca bir vg dzmek-
tedir (Theog. 411 - 452). Musa'lara vgy
. bu para. Zeus, deniyor, Hekate'yi "herkeslerden
stn tuttu" ve karalarda, denizlerde ve gklerde bir yetki
ona. Hekate'ye Hesiodos pantheon'unda
nedeni bilginleri epey Homeros
sz bile edilmeyen bu Theogonia'da
ancak Ana Kybele ile evrensel bir
nitelik Burada yceltilen kimi yerde
Artemis, kimi yerde Dictynna ya da Britomartis diye
Anadolulu Ana kendisi Hesiodos'un
Boiotia'nm Thespiai bir Hekate
bu yrede bulunan ve 1. . 8 yy. o-
larak bir amfora gibi yerde,
gkte ve suda egemen bir imgesini vermektedir.
iki arslan evresinde bir
ve bulunan bu imgesi besbeIIiki "Potnia
theron" yani ecesi Ana simgelemek-
tedir. Hekate Anadolu'dan konusunda
kalmayan bilginler Hesiodos 'un
bu belki de Kyme'li gmenlerle,
zellikle soyu ile birlikte Boiotia'ya
ileri Hekate ile Kybele
gelince, Hesiodos'un bu vg, stnde
nemle durulacak bir
Bu ara blmlerden sonra, gene kral soyunun (gene-
alogia) geilir. nc kendilerinden
i
1 Hekate'nin eski Karia'da Stratonikeia'mn kuzeyinde, bugnk Yatagan'a
olanLagina'da (Lagiua en ile Turgut'tur) ok nemli bir
G. Bean'in "Turkey beyond the Maeander", London 1971,
kitabmm "Lagina and Panamara" blmnde Hekate kltnn
Karia kkehl1 ve ve grkemde olan bu
zellikle birkamm Arkeoloji Mzesine
dikkati Lagiua'daki tapIm. yerinde Hekate'nin Efes'li
Artemis'le Anadolulu Zeus ile da grlmekte ve bu ko-
tr gerek Hekate, gerekse Zeus imgeleri stne
bir gerektirmektedir. Byle bir Hesiodos'ta gizi daha aydm-
Hekate stne belki tutucu olabilir.
54
ESERt VE KAYNAKLARI
nceki (Theog. 453 - 506). Birinci
Uranos'u ikinci Kronos alt nc
da Kronos'a Zeus yrtr. Titan.'lardan
Kronos, Rheia ile dller retir.
erkek Hestia, Demeter, Hera ve Hades, Poseidon,
Zeus. Uranos gibi Kronos da dllerini yok etmek yoluna git-
mektedir; yntemi yut-
Kronos. Nedeni, Uranos ile kendisine
kendi yimilecektir. Rheia
hemen zlr ve zereyken
Uranos ile ister. Birinci iki bu kez
destek olurlar: iin Girit'in bir
gtrp saklarlar. Zeus soma Gaia Kronos'a bez-
lere bir sunar, Kronos da bunun ne anlamayarak
midesine indirir. Zeus'un Girit bymesi, sonra da
birlikte br de hir-
ka dize ile N e var ki bu eylemle elde
Kronos olan daha sonraki bir
Zeus'un Kyklop'larla
kheir'leri, Uranos'un hu iyi-
Kyklop'lar Zeus'a gk grlts, ve
Gk Zeus'a hundan sonra lmszlerle
alma
Ama bunun yksburada birden kesilirve arayaPrometheus
efsanesi girer (Theog. 507 - 616). gibi, Theogonia,
hem de ve Gnler'de hu mythos neden
bu;rada yer almakta? Geri buraya kadar on iki Titan
yks iftler Okeanos
jTethys, Koios HyperionjTheia, Krios jEuryhie, Kronos jRheia;
ile Themis kendinden
sonraki Zeus'la, yani gre, hir
helirtmek Onun da buraya
Zeus'un elde etmek iin eylem-
lerin ve serven-
lerinde nemli bir rol
Bu Titan soyunun Zeus'a her
nedense. Titan'lara zg nitelikler reme' drt
da grlr, hepsi "hybris"in, kendine ve gcne gvencin
VE KAYNAKLARI 55
olarak Klymene'yi seer.
bir efsane kolunda bu Klymene Atlas,
Menoitios, Prometheus ve Epimetheus'u retir. Drdnn de
na bela gelir Zeus elinden. Atlas ile Menoitios nedir ki,
hirinin omuzlarma gk ykler, brn de kapkara
Erehos'a gnderir? Hemen suuna ge-
ilir. Mekone'deki kurban treninde nasil anla-
bu zincirlerle bir stuna kara-
kemirmesi iin stne hir kirrtal ama so-
nunda da Zeus'un Alkmene'den olan Herakles'in
Prometheus'u bu kurtarmasma izk de
eklenir. Ancak sonra, demin szn iki su eylemi: kurban
treninde Zeus'un bile bile ve hetimlenir,
huna da yaroo ve Promethe-
us'un szn, dinlememekten suu olmayan Epimetheus'a ar-
eklenir. Para ihretle biter:
Bylece kolay hibir zaman
Zeus'un yan izmek, komak.
iyiliksever Prometheus bile
fkesinden onun,
Btn hilgileri korkun zincirlerini.
Krallar soyu son denilen
Zeus'un Titan'lara betimlenir. Theogonia'da 617'nci di-
zeden 735'inci dizeye kadar bu para ana yksn
Ozan hurada k.Uru ad vaz geip bir
slupla olanca devinimi, ile
maya elinden Blm Yzkollu devlerin
ile Zeus hu seslenip
- ki bu yntem destan yntemidir ister.
verir ve on nceden bildirilen yeri
de geer ayak belirtilir: taraf iki stnde
,Titan 'lar Othrys 'n, Olympos 'un doru-
larmda yer Yzkollu devlerin devinmesi, hir bir
fulat:ilan kayalarm gmhrts,
depremler Zeus bir yandari Kyklop'larm gksel
SaVUl'UI, sarar ve denizleri. de ka-
ozan evrensel bir izlenimi vermeye
56 ESER! VE KAYNAKLAlU
Btn hu hir zaman srecine gre de, tek tek
imgeler hiiminde verilir, sonucu da hirka dize ile he-
timlenir:
Ama n saftaki Kottos, Briareus, Gyes,
hu yz kollu devler
yeni
yz hirden
Bu . devlerin gl
Kapkara ezdiler
Yol yol
Vurdular zincire yendiklerini
Ve gkler ne kadar uzaksa topraktan
o kadar
Uranos'un dev ve azman reva hu kez
Zeus Titan'lara uygular: Tartaros'a Zeus'un istemi
hylece olur deniyor ve hlm Oysa hiz hun-
dan sonra Zeus'un
hek-
lerdik. Bu verilmiyor, daha nceki hlmlerde
tek tk onur
konusuna hir daha dnlmyor. Tartaros
olacak ki bitiminden hemen sonra lkesinin
geiliyor. Ama Hesiodos'un kendi. midir . hu
735'inci dizeden sonra gelen par-
alar hep hirer ayra hilginler hundan
sonraki dizeleri "interpolatio" yani sonradan ekleme sayarlar. yle
midir, midir? Buna karar ama
renklerle ve Titan'lar kal-
mayan hir paradan (Theog. 736 - 880) sonra
kesilen konuya dizelerle dnlmesi gerekten dikkati ek-
.
. ,
i
Mutlu hu
zorla Titan'lardan
Uydular Toprak
Engin Zeus'a vurdular,
VE K.:.4..YNAKLARI
lmszlerin gemesini,
Olympos'un istediler ondan
Ve Zeus geip
Yetki her birine.
57
Bu dizeden sonra (Theog. 881 - 885) Zeus'un evlenmeleri kuru
dizin biiminde sonradan
tam veren bir dizin daha gelmekte, burada (Theog.
965 - 1022) kimi evlilikleri, . zellikle lml insanlarla
evlenmeleri da bylece olarak sona
ermektedir.
Sonradan ekleme olsun Tartaros'la
lkesinin betimi gerekten ilgintir: Hesiodos'a zg ilgi
bir daha rastlanmayan bir serer gzmzn nne.
Antik boyunca ozan ve hepsi Hesiodos'un bu be-
timlerinden Giderek diyebiliriz ki,
bu imgesi Homeros'un Odysseia'da Hades
tablosundan daha de, hem daha daha tamam,
hem de daha somut, daha nesneldir bir yerde. Harita gibi izlenip
okunabilir. Bu yzden Vergilius'a da, Dante'ye de ilk kaynak
tur
Tartaros'un yerinin ve yeryznden ile
bu betimleme (Theog. 772) lkesinin grntleri ile
srdrlr; konut geirilir gz nnden:
Gece ile Gndz, lm ile Uyku, cehennem Kerberos,
Styx - yukarda sz geen ve nemi orada da belirtilen and
bir ve bu
bulunan Khaos'tan kalma azman ki bura-
i
larda Zeus'un Yzkollu'lara da sonunda
da son diye Typhon
simgeleyen bir devolarak uzun ve tyler rpertici bir gereklikle ta-
Zeus ile Typhon ikinci bir
Typhon'dan yellerin toprak ve deniz stn-
deki etkilerinin ile biter bu ilgin ve, ne denirse densin,
biimine de, da pek uygun olan ara blm
(Theog. 772 - 880).
Bylelikle blmleri ve ile olduk. zet
bize
olabilecektir.
58
VE KAYNAKLARI
10. Kaynaklar
Hesiodos eski Yunan da kendine zg bir sestir. Hero-
dotos, Homeros ile Hesiodos demekle
hir dile olabilir, ne var ki iki hyk yarat-
helirgin hir da gze
Homeros'unkiIere hi benzemez, hir kay-
naktan; Yunan olmayan bir kaynaktim geldikleri hemen seZilir ve
daha yam, Homeros'un temelini gelenek Yu-
nan hoyunca az ok farkla srdrlp
Theogonia'da ve
tiye kimi ge Yunan kltrnce
senmedikleri Homeros'un pek
mz ve Odysseia'dan daha nce kaynak
tr de, hu iki hir . evrim
sreciyle tek ve helli hir iin
Daha bilginler pek
hyle hir gereksinmeyi. Homeros'un kendi iinde, kendi
hinbir gizi ile zmlemeye
ve Odysseia'yakonu olan ne nede kahraman
Yunana bir olabilecekIert
Hata hi zellikle
Anadolu'nun eski kltrleri, yerel stne
gilerin ve
hilginlerinin ,iki ekledikleri hunca "scholia" (not ve
arasmda Lykia gihi nemli hir yreyi yeterince
hugn eldeld huluntulan
Yunan deyince Yu-
hitirmek biliminin dek bir
Homeros stne bunca kitap Hesiodos'un son
dek hemen de hi hunun hir sonucu olsa gerek.
Hesiodos esin gzle grlen hir
hu; ama kaynakla rn kurmak, ya' da kaynak-
hir klasik filologlar iin etin ve az e-
kici hir nk kendi gibi o bil-
giler. Ne demeli, klasik bilginleri tembelolur, nk
konular seik ve teden beri genel hir ilgi
Bir Yunandeyince akan sular dururdu, yle de akan
VE. KAYNAKLARI 59
su1ar Ta ki Ankara'da 1945 - Dilve Tarih-
rafya Hititoloji profesrii Dr. Hans. Gustav Gterbock
ile doeuti Dr. Sedat .Alp Trk Tarih Kurumu "Ku-
marbi efsanesi" diye kk bir kitap Prof: Gterbock
Hurri bu Hitite metnin eviri ve
Kumarbi Hesiodos'un kaynak
kamtlama grevini de bunu daha souraki
da Oysa dev klasik filologlara
Utanarak syleyeyim ki o zaman pek . ancak
iki metnin ne engin ufuklar griiyorum.
Bugn aradan bunca getikten sonra, dayana-
rakl Kumarbi efsanesi stne bilgilerimizi zetleyebiliriz.
Kumarbi destam Hitit bugnk
bulundu. Hitit ivi ile bu metni
Hattusas tabletleri ortaya Bil-
ginler bu tabletleri . 13'nc sonu olarak tarihlenfuirler,
nk saray o tarihten sonra dkiilen efsane ise
Hurri Hurri'ler . ve 15'inci Anado-
lu'nun gney kuzey Mezopotamya ve Syria'ya uzanan
blgede ve Hitit ile parlak
Hitit Suppiluliumas (1375 - 35) bu ulusu alt
edip ele geirince, Hititlerin Hurri kiUtrnn etkisi al-
Hitite metiu1erde rastlanan Hurri birok
ad, ve efsanelerden bellidir. Kumarbi destam
-metinde destan bu metin, kimi yer-
leri d1..-k paralar halinde elimize de, ve
bir btn olarak dillere Yukarda
Gterbock'un dergi ve kitaplarda ingilizce
olarak evirileri de 2 Kumarbi efsanesi s-
1 a) M. L. West, Hesiod Theogony, Edited with Prolegomena. and
Oxford, CIarendon Press, 1966. . .
b) H. G. Gterbock - Sedat Alp, Kumarbi Efsanesi, T. T. K.
VII. Seri, No. Ankara, 1945.
c) Mythologies classiques, Librairie Larousse, Paris 1963. - La mythologie en
Sumer, li Babylone et chez les Hittites, par Vieyra. . .
2 H. G. 'Gterbock, The Hittite Version of the Hurrian Kumarbi Myths: Ori-
ental Forerunuers of Hesiod .
.in: American Journal of Archaeology, Vol. LI!, No. 1,.1948 - Hittite :WLythology,
In: Mythologies of the Ancient World, edited and with introduction by S. N. Kra-
mer, Anchor Books, New York 1961, s. 141 - 179.
60 VE KAYNAKLARI
iline yeterli hir hilgi gibi, Hesiodos'unhu efsaneden
ne denli da saptayabiliriz.
Kumarbi
Elimizdeki para gkteki ve hir
Birok tann ve onlara denir. Bu
sonradan geecek Anu da
"Bir zaman, A1alu gkte kral idi. A1alutahtta oturur
ve hirincisi olan Anu onun nnde dururdu. Onun ayak-
ve imek iin eline verirdi." A1alu'nun
dokuz srer, dokuzuncu Anu'nun ona
onu ve nnde kaan A1alu'yu srp
sylenir. Bu kez Anu A1alu'ya kulluk ettiyse,
Kumarhi de Anu'ya kulluk eder: "Anu oturur ve gl Ku-
marhi ona iecek verirdi. Onun ve
imek iin eline verirdi." deniyor. Anu'nun da dokuz srer
ve Kumarhi de ona denir: "Anu dayana-
Kumarhi'nin gzlerine. Anu, Kumarhi'nin elinden kendini
ve Anu, gibi utu. Kumarhi ve
onu, Anu'yu ve onu gkten ekti."
Bundan sonra efsanenin can "O (yani Kumarhi)
onun (yani Anu'nun) "diz"ini ve onun (Anu'nun) (Ku-
marhi'nin) iine dkld. "Kumarhi Anu'nun iine
sevinir ve gler, ama Anu geri dner ve Kumarhi'ye ses-
lenir: seviniyorsun, nk henim yuttun.
olana sevinme. hir yk koydum." Bu ykn ne ol-
Kumarhi Hava - tannya gehe ondan
(Dicle) ve da gehe Bu korkun
iine Kumarhi hyk
hir Kan-
stne sylenir. Ama nedir, tkie-
nedir? Metin hunu hildirmez ve elimizdeki Kumar-
hi'nin fke iinde Nippur'a gitmesiyle son
Bundan Ne toplamaya
Hava - Kumarhi'nin iinde olacak, Hava-
sylenmiyor, hir ideogram'la, yani ivi hirad
helirtisi ile gsteriliyor. Gterhock hu ideogram'a Hurri Hava - tan-
verilehilir (Mythologies of' the Ancient
VE KAYNAKLARI 61
World. s. 158). Bundan sonra Ann ile Hava - hir ko';
geer. Ann ona Kumarhi'nin neresinden
Kumarhi de aloI, us diye hilinen Ea'ya gider. Ea'dan
iindeki Hava - kurtulmak iin hir m, hir hy m
ne ister. ve yakmmalardan sz edilir. Sonunda hir hy
ile Hava - olsa gerek. Derken Hava -
Anu'ya vurur: Kumarhi'nin lmn planlarlar.
oluruz: hir geer ve diye
kutsal hirinin. Burada yer gereken metinde
yitiktir. Bundan sonraki metin .
. ocuktan sz edilir, hunlar metinde geen ile
Dicle mi, yoksa Anu ile rettikleri
Bu Larousse'daki eviride ve sahneye Ea,
aLOI girer: "Ea, saymaya koyuldu: hirinci ay; ikinci
ay, nc ay geti, drdnc ay, ay, ay geti. Yedinci
ay, sekizinci ay, dokuzuncu ay geti. Onuncu ay geldi. Onuncu ayda
Yer inlemeye Yer inleyince dnyaya iki ocuk getirdi." Bir
ulak gidip haheri Ea'ya hildirir. Bunlar ile Dicle olsa gerek
deniyor. Sonunda Hava - hu h ylece gk kraI-
ele geirir.
Bu metinle Theogonia henzerlikler grlr.
zetleyip fayda Kumarhi efsa-
nesine "gkteki ele geirme mythos'u" diye hir ad
Elimize. geeni kadanyla hu efsanenin zn
hu ad. Gk hir sira izlenmektedir:
Alalu - Anu - Kumarhi - Hava Bu
zere Zeus - Kronos - Uranos uygun farkla' ki
Theogonia'da yoktUr. llerde hir ge
Byhlos'lu Philon s. 2'nci yy.) Finike
drt saptamakta, Yunan mythos'unda hu ancak
ikincisinden Ne olursa olsun,
kaynaklarla Hesiodos'un eseri henzerlikler ok ve
lidir. hir efsanesi ile konu kav-
Theogonia'da hu tek hir soyun
grlr: Uranos Kronos'un Kronos da Zeus'un
Baba geilmeden, her
kendi - ya da sonra da yerine ge-
nlemek iin yok da ne gibi are-
62

lere vurarak
efsanesinde soy' Alalu Anu'nun
nu,Anu Kumarbi'nin nu mi, sylenmiyor,
sonra,' onu alt edecek Hava - bir dereceye kadar
nk Kumarbi Anu'nun kendi
bedeninin iine. almakta ve insansal bir sreciyle
masa da, kendi. gvdesinden Yunan efsanesinde soy
tam bile daha imgelenmeyen,
bu insan
gibi da"VTamrlar. West (bkz. uot a) "family planning" yani aile plan-
sz ediyor bunlar iin. Gerekten de bu yntemi
uyguluyorgibidirler: baba ocuk istemiyor, ana korumak
iin ocuklar ise baba kurtulmaya
Aile kadar Freud'un de. bize The-
sfu:e, ama bu tr sapmadan da
birok bulabiliriz iki efsane
Her ikisinde de ana konuin retme gcnn ve genellikle o gc
simgeleyen erkeldik uzvunun kesilmesi ya da
ki ek tema olarak bunu izleyen ve
motifi iki efsanede de yer almakla birlikte, ok
Toprak bir elik
panla Kronos keser. Kesilen erkeklikten iki trl akar: kan
ve ise denize vurgular. ozan.
Kan ve grr ve toprak ile bunlardan
rudan olurlar, farkla ki toprak kan tohumunu
uzun sre korur, deniz ise Aphrodite'yi hemengn
salar. Denize dalga kpklerine benzeterek
bryerek Bu
herhaldeefsanenin de Hesiodos'a borluyuz.
Yunan kendi geleneklerine bu. efsane motifini
bu yoldan ve okuyucusuna olabilir;
yksnn daha' da iin,
stne bir "aitia" da gZnizden Tan-
"kpkten gelir, o halde
efsane demek ister okuyucusuna.
konumu Theogonia'da Uranos efsanesine bir daha ele
Kumarbi'de . ana konumile yutma,
gvdeye indirme motifine gelince, bunun Kronos efsanesinde gene
VEK...I\.YNAKLARI 63
ok hir biimde, gryoruz. kral-
ettikten sonra, kendisinin de
korkar, bunun iin yutar tiim dlleri. Mythos'un
anlam tohumdan tohumun gcn
o gc yok etmek ancak onu iinde evreden
makla, ait kimsedenkesip koparmakla ger-
netekim Kronos Uranos'u ama
ve dller memesine Kronos sanki bu
iyisi mi kendinden kendi iine
almakta Hitit efsa-
nesi ile Yunan efsanesindeki henzerlik hurada en yksek
Hemen da helirtelim ki, kesmek,
etmek Yunan mitolojisinde pek yer de - bu
motife K ybele - Attis mythosunda
Kybele ise Anadolu'ya zg bir olup, ykleri Yunan
mythos'una bir g olarak yutma motifi
epey ve bir bir insandan
c almak kesip kendisine yedirmesi konulu efsa-
p.elerde Bu konuda Tantalos - Pelops, Atreus"
Thyestes ve Medeia efsanelerini Burada dln yeme
yk eklentileri ve hezekleri ile
rthas edilmek de, kkenindeki derin anlam gene de

. . .
Bu simgesel anlam Kumarbi efsanesinde btn or-
ncehirinci kral Alalu'nun, sonra ikinci kral Anu'nun gkte
ka ettikleri kesinlikle belirtilir: herhiri dokuz tahtta
oturmakta veo srece nce Anu Alalu'ya, sonra Kumarbi Anu'a
kulluk ederler. Ne var, ki AnuAlalu'ya onu gibi,
Kumarbi ide dokuzuncu Anu'nun gz diker. Bu
nedeni belli Theogonia'da bunca zenle vurgulanan
nedenlilik 1 Hitit hi nem verilmez. Olgular
kuru bir gnlk slUbuyla Ancak Anu ile
Kumarhi bir dram
girilir. Anu'nun Kumarhi'nin gzlerine -hu ne demekse-
uar,' o anda Kumarbi Anu'yu yakalar,
gkten yere eker ve metindeki deyimle "dizini" Bu edimle A-
nu'nun Kumarhi'nin iine dklr.
sevinmek zereyken, Anu geri dnp korkun
64 VE KAYNAKLARI
larda hulunm:: Hava - gehe yk iinde,
hiri Hava - hrii Aranzah (Dicle ncs de
Hava - ilerde Kumarhi'yi alt hemen
ama Aranzah ile niin rktyorlar Kumarhi'yi hu kadar?
Belli olmuyor, her neyse Anu hu szleri syleyip utuktan sonra,
Kumarhi'yi hin gryoruz. Bir srii areye vu-
rup kusmaya hir de tkriiyor
sonunda da Kronos gibi iindekini; ama metin hm:a-
larda ok hozuk, neler olup pek kestiremiyoruz, hir
Hava - ve Kumarhi'ye onu
drdnc kral - olarak gk

Anu hurada Uranos ile Gaia gibi yapmakta,
hildirmekten de nk gelecekte kendi
cnn hilir. Kumarhi'nin hirdenbire hyk hir hayal
ancak Anu'nun
yutmakla gcne ve yetisine
kendi stesinden gelecek hir ya da gehe
fkelenir, zlr, tersine ama
Kumarhi ile Kronos efsanelerinde hirhirlerine hemen denk
hu yutma - kusma motifinin izlerine Hesiodos'ta. sz geen
efsanelerde de daha gl hir o-
cuk Metis'i Zeus hir iki demeyip yutar,
da us ve tam olarak Uranos-
Kronos Yunanistan'da Hesiodos'tan sonra ne kadar tu-
tundu, srdrld, pek hilmeyiz, nk helge yok-
tur, ama hiimi epey olacak ki heykel
de konuyu ve kent koruyucusu hu hiimde
yontmaktan geri
Hitit hoyuna sz edilmektedir: heshelli ki
gk elde etmek iin ancak sonucunda gerek-
Anu'nun Alalu'ya, Kumarhi'nin de Anu'ya
Ama hirinci ile hitmesi hir olur, Alu
hemen yenilip kaar ve yeni kral Anu yer srer onu. Ku-
marhi Anu'ya Anu da uzun zaman dayanamaz,
kaar, ama hu kez umaya yeltenirken, onu yakalar
ve dizini -diz hurada erkeklik uzvu
VE KAYNAKLARI 65
herhalde- iine Buraya dek diye bir olgu can-
daha sonra metnin ok bozuk yerlerde
Hava - Kumarhi'yi alt etmek iin bir
kutsal bu Gene de bu me-
tinde bizim biimiyle
Hitit soyut bir kavram olarak Bir tah-
atmak iin bir bir bulunulur, denince
bu herhalde. ki kral devirmeye iki
da nce, o krala kul kle olarak
grlr: Anu da, Kumarbi de gz diktikleri .Alalu'nunve
Anu'nun daha nce ve imek iin
ellerine verirlerdi" deniyor. Bu byle olunca iki sa-
de, daha ok klenin efendisine sz konusu
olabilir bizim gre. Her ne hal ise, bile
bir sre olarak ortada
dzeninde bu sreci benimseyerek, ilke bellidir. Ne-
denleri ve tm betimlemeye
ana konumu Yunan Titanomakhia
orta eserin var destan onsuz
bir sorun, zmlemeyi hi bir sorun
Hesiodos bir Kumarbi
ve ne kadar Bilgi
ve belgelerimizin bugnk durumunda da bir
ilinti kurmak gre, en ve en
inceleme yntemi iki metni ileri gidemez. Bunu
da Kumarbi'nin ana efsanesine rnek
ortaya Giderek iskeletidir denebilir, Byle bir ki
'sreci ilke diye benimsenerek stne
Byle bir hibir efsanesinde
gre da olur. Kumarbi efsanesi Hesiodos'a ne
yoldan olursa olsun, onu kaleme
derinden Bu olguyu iyice saptamak kaynak-
da olur. Bir elli ncesine
Hitit metinleri biliniyor muydu, bilinmiyordu, ola ki elli kalmaz
Hitit ile ilintiler kesinlikle saptanabilir,
ortaya N eden
F 5
66 VE- KAYNAKLARI
Ullikummi
Ama hugn hile Kumarbi'den. kaynaklar var elimizde.
Biri, Kumarbi'nin . Ullikummi'dir. "The Song
of Ullikummi", "Le chant d'Ullikummi" diye
bu destan - ezgi' diyemeyiz biz - ok uzundur. Kumarbi
ikinci olmakla birlikte, ondan ama gk-
teki ile ilintili Konu Kumarbi kral-
ele olan Hava - tann devirip yerine bir
azman olan Ullikummi'yi getirmeye yani Kumarbi'nin Hava-
geri almak iin diye zetlenebilir
btn girmeden, hemen diyehiliriz ki Theogo-
nia'da Ullikummi bir yerde Titanomakhla'nm

birinci tabletinde Kumarbi'nin sz konusu be-
lirtilir. Kumarbi bir "Kumarbi
geirdi boncuk taneleri gibi dizdi "Bunun zerine
kalkar, eline yelleri takar ve
kenti olan yola Serin Batak diyebir yere
Orada ok beklenmedik, bizi olduka bir olayolur: "Serin
Batak'ta koca bir kaya yatar, kaya eni de bir
huuk Kumarhi'nin ileriye, kaya
ile, iine, kez onu, 've on kez onu gene ...
Bundan sonra epey uzun bir grlr metinde. Kumarhi'nin
kenti olan kuzey Hurri'lerin merkezidir.
Bir sonra Kumarbi'ninDeniz'den hir oku-
yoruz. nce veziri sonra elisi kpaluri Deniz
ile uyarak Deniz'in evine gider, yer ier. Bu
vezirini Sular'a gnderir. Sular Deniz'den olsa gerek. Kumar-
bi'nin Deniz'le - nedenini bilginler
limini gsteriyorlar: Kumarbi'nin Kaya'dan olan
Deniz'le olan olan denizde bymesi
belki. BundaD. sonraki fragment ok
ama burada Kumarbi'nin her-
halde. ocuk sonra' deniyor: et-
tiler ile tannalar verdiler
onu Kumarhi'nin dizlerine. Kumarbi sevindi,
hir ad dedi." Sonra
VE KAYNAKLARI 67
"Ne ad bu bir ok gibi gvdeden bu
Ullikummi olsun gitsin dek ve
Yok etsin grkemli kenti, alt etsin Hava -
Bu szlerden sonra Kumarbi kendi kendine
lunu kime emanet ve - ile Ay -
kurar: - ile Ay - grmesin-
ler onu! Hava - gl grmesin ve ldr-
mesin onu Ninive'nin grmesin onu ve
bir gibi. Kumarbi bundan sonra ve o da
yelleri sandal gibi geirdikten sonra Kumarbi onu
gnderir, herhalde onlara emanet et-
mek iin semektedir.
Yukarda eden ebe olsa gerek.
ile diye Hititedir; Gterbock'a gre Hur-
rice Hudenna ve Kendisi eviride bu
"Fate godesses" (kader ve "Mother godesses" (Ana
diye (Mythologies of the Ancient World,
\
s. 165). ocuk Kumarbi'nin ili4erine verilir, bir in-
san gibi baba sevinir ve bir ad koymaya
Bir ara sonra ard
ocuk Hava - yok edilmesi
Kummiya ise Hava - kutsal kentidir. ulli - kummi acaba
yok edecek gelir? Kumarbi'nin dile getir-
dilekler bu olumsuz nk. - Burada bir zellik dikka-
timizi ekmektedir: Kumarbi kendi kendisiyle destan
slUbunun ikili boyunca ama iki kez Ku-
marbi'nin iinden geen kendi kendine dile Vllr-:-
gulanma,fta, Homeros - zellikle en dramatik
sahnelerde - gibi da "i (monologue inte-
rieur) d'enilen Kumarbi iin ok
nemli bir bu: greve
gre ve bela gelmesin diye Kumarbi'nin
bir grnmesidir. Elimizdeki par-
adan Ullikummi'nin nerde ama nceki frag-
mentlerden biliyoruz ki denizde ya da sularda iin
tedbir Bu kez Ullikummi'yi emanet alacak ve kara top-
gtrecek biri eli
bir kader
68 ESER! VE KAYNAKLARI
alan ya da periler metnin kendisinden ve daha son-
. raki parada Enlil'in onlan
Kumarbi'nin "bir giysi gibi bas-
syleniyor. ocuk hesbelli. Bu imge bana Xant-
hos'ta Harpya'lar Orada da Harp-
ya'lar l ruhlan kundakta birer bebek gibi olarak
gsterilirler. denilen bir Harpya
Dikkat edilirse, Homeros gibi,
haber gndermek iin bir ulak ve zel
Hermes gibi de yellerden sandallar
Hermes'in da herhalde yeli simgeler,
da Olympos'tan yeryzne ya da yerlere uar gsterilir (Bkz.
Odysseia, V, 43 vd.). - Hava -
- ile Ay - her
gren bu gidip de Hava - haber vermelerini
nlemek iindir. Netekim sonunda Kumarbi'nin olur.
Hava - da bir
gre, burada sz geen btn gk ve .bir-
birleriyle daha sonra da geecek olan Hepat
ise Babil- Akad pantheon'unun birok nemli
olan bu Hitit grmektedir
demek.
Ama biz metni zetlemeye devam
Enlil'e gtrrler: onu ve koydular EneliI'in dizleri stne.
gzlerini ve grd ki bir ocuk duruyor var-
nnde. Gvdesi diorit Enlil bu? Kader
bunu gerekten? O mu grecek byk tan-
yaman Bu salan Kumarbi'den
Hava - gibi, de bu ona
diye." bu kez Upelluri'nin omuzuna
ve Kumarbi'nin olur: byd, gl sular bytt
onu: Bir gnde bir bir ayda bir dnm poy On be-
gn geldi, Denizin stnde duruyordu, dizleri
ok gibi, duruyordu stnde direk gibi, deniz belini san-
yordu gibi; Bir kule gibi ykseliyorp-u .gk
ve kunturra'lara "Derken - bu grr,
ve hemen Hava - haber gider. Olacaklan sezer
gibidir: "Yaman .bir olacak, yaman bir gklerin
REStODOS ESERi VE KAYNAKLARI 69
stne getirecek, a susuz metinde bunun -
- oturup yemek
tann her nedense, sonra yiyip itikten sonra dner.
ve denizdeki gidip grmeye karar
ler. . da onlara, birden Hazzi
Hazzi kuzey Syria'da bir Klasik Mons
Cassius diye
Grdkleri manzara korkuntur. Hava - gz dkerek
seslenir: "Bundan byle kim dayanacak bunun
bundan byle kim aacak buna kim dayanacak bunun deh-
da eline galgaturi denen bir
koyulur. Sonra da Burada me-
tinler epey bozuktur, yle ki Titanomakbia ile
bu stne pek az bilgi edinebiliyoruz. Kutsal
sylenir, ama kendisi canlan-
Hava - yenilgiye ullikummi
devam etmektedir: "Gkleri ye titretti, (bir kule
gibi) byd ve kunturra'ya Diorit dokuz
bin dokuz bin fersaha boyu, Kummiya kentinin
nnde ykseliyordu ... " Sonra ne olursa olur, ama neticede Ulli-
kummi'nin .. Hava - yenilgisi diye
lanacak bir paradan sonra
bir dkk blfunlerle Ea ile Enlil
geer ve bizce daha ilgin yn, yok etmek
diye bir konu ortaya. szleri syleyen Ea yok
edecek ?) .. kurban kesmiyorlar
yok ederseniz, kimse kalmaz adak adayacak, hi
kimse kukban ekme@ sunmaz onlara ve de samaz Bu kez
Upelluride ve ki omuzundaki yk Ulli-
kummi'nin gcn Azmana yeniden
onlar da yreklenirler, ve Ullikummi'-
nin yenilgisi ile biter. "Ea yenidenseslendi: "nce onu,
diorit yendim. Gidin ve onunla yeniden: ok gibi dur-
artik." da sevinir, hep birden Ullikummi
son bir kez meydan okur: "Gklerde ele yok

gklerden ... " Ama istemini koyamadan elimizdeki metin
70 VE KAYNAKLARI
sona erer. Ulliknmmi herhalde ve onunla birlikte Kumar-
bi'nin gk plan suya
Bu metni zyle, tmyle anlamak kolay bizim iin.
meydana yknn en can yerlerinde
bir yana, tamam olarak b-
lmlerinde bile kesin anlama varmak gtr. nk biiminde de
bir sorunla metin ile oysa de
slUhu da bu vurgulamakla birlikte
eviride 2 metni dize dize .. Gerekten de edi-
nilen izlenim Ullikummi ve sonu olan bir btn mey-
dana" Kurgusu ana blme gre birincisi
Ullikummi'nin retilmesi ve ikincisi sonra
gznde zel nitelikleriyle betimlenmesi ve bu
uyanan tepkiler, ile br
ve bu gre
bu ana blm ne boyutta, ne ierikte bir-
birine denk nedeni ise metin olmasa
gerek. Ama biz, metni bir dereceye kadar kavramak istiyorsak, in-
celememizi byle bir plana gre yrtmek
Ullikummi'nin konumu Kumarbi'nin Hava - c
gibi, Hava - Kumarbi bir yntemle
de, kendi ve bu Bu kez
"kt bir yaratarak Hava - bir meydana
getirmeyi kurar. Kumarbi bu nce tasarlar, sonra eyleme geip
bir kaya ile yeri ve nitelikleri hem-
gibi, ka kez de bildirilir. Metin hurada
.kesilir, ama Kumarbi iine gre, ka-
gebe ve bir dl belli edilmektedir. Ku-
inarbi efsanesinde gibi, burada da bir olguyla kar-
destanm ta" h Hesiodos ile
Theogonia'da sz konusu dikkati
ekeriz: yz kollu, elli devler, tepegzler. ve daha
rastlanmayan ne var ki re-
tim konusunda tek bir ynteme yer -'-parthenogenesis, tek
retme- da ancak ta Khaos,ya da
1 In: American Journal of Archaeology, s. 133 vd ..
2 In: Mythologies of the World, s. 164 vd.
HESlODOS VE KAYNAKLARI 71
Nyx gibi ilks.el sz konusu. grlr. U1li-
kummi' de kaya ile yatma edimi ancak retilecek
istemiyle Hava - alt edebilecek
grlmedik bir azman - canavar da bu amaca
gre seilmeli; netekim durmadan byyen diorit U1likummi
zg nitelikleri daha da olarak
ncelerini anlatan blmler ok eksiktir. ken-
disi de bir gece atmosferinde ya da kaya birdenbire
bir ocuk ortaya bu
olmakta, gn ocuk ise bir insan gibi baba-
verilmekte. Kumarbi sevinir, sever, ona
ne ad koyulur. .Aile saadeti iinde yzyor
gibiyiz. Kumarbi'nin ad koyarkendile dilekler epey
olumsuz da grnse, kucakta edilen bu kundaktaki bebekten
ilerde yeri titretecek korkun bir direk
veremeyiz. Bu byle sregider: Kumarbi bi-
rini arar bir gibidir- onu Kara
gtrmek sz konusudur, Ay ya da
grmemeleri gerekir. Bir gibi iin.
Bu fazla bir anlam ama bundan
sonraki olgular da hep ereveleri iinde
bi'nin tannlar kimse,
emanet giderler.
bi'nin onlara bir stne
,kular okurda: ocuk Upelluri'nin bir ok gibi
bu ok bir gnde bir boyatacak, bir ayda bir
boy deniyor. Upelluri'ye ge!ince, Theogonia'nm gibi
bir sonradan
Ama gerek ancak Enlil'e zaman
U1likummi, gvdesi diorit bir Hava-
bir bela, bir. afet. Derken Kumarbi'nin n-
ve diledikleri hemen denizin iinde
bydke byr. bir ile betimlenir bu olgu:
Denizin stnde duruyordu, dizleri ok gibi,
duruyordu sulann stnde direk gibi,
deniz belini gibi.
Bir kule gibi ykseliyordu .
gk ve kunturra'lara
72 HESlODOS VE KAYNAKLARI
durgunluk verecek bir grnt, ama unutulmayacak can-
bir imge. ullikummi btn dikilir bundan
sonra gzlerimizin nne. Ay'm ve Ullikummi'yi grme-
meleri gereken btn br onu grdklerine hi
Buraya kadar U1likummi'nin ana dnyaya ve
Bundan sonra
onun arasmda geilir.
Ama burada bir duraklama ve izlenimIerimizi sapta-
maya kayadan boyu uzayanbir dev, su-
iinde gklere dikilen bir azman .. bu 'imgeler gzmzde can-
sanki ninelerimizden duy-
masallar bize gibidir. Bunlar mythos
sanki, mitolojiden de, masaldan
Binbir Gece Cermen kkenli rast-
bu gibi tiplere. Ama bunlar imgeleminden
gzkr bize. Mitolojiyle, daha Yunan mitolojisi
gibi bir efsaneler btnnden ilintili nk Yu-
nan'da da devler, azmanlar ama bunlar dinsel bir grevi bu- .
lunan bir btnnn iinde belli amalarla tip-
lerdir. da dinsel evrelerdir herhalde, ozanlar
kendi ve gre sslerler, Theogonia'da
gibi, ama simgesel yitirmezler. Oysa bir U1likummi'nin
simgesel nedir? Bizce pek belli Bu konuda Hitit-
Hurri mitolojisini inceleyen bilginler nedenli ileri srdler
bilmiyoruz, ama zellikle bu halk
imgelenimden ve bu yzden bir nitelik
temalar, motifler gryoruz biz.

Ullikummi'nin Zeus'un Girit gizlice dilii.-
yaya ile olur mu, Benzer nok-
talar yok nce bu konumu. Kronos son dl yerine bir
motifi ise hibir Yunan
mythos'unda Yutma motifi geri Kumarbi'de Anu'-
nun ile ilintili olarak yer ne var ki yutma
anlarda, da:,
bu konuda Hitit ile Yunan efsaneleri arasmda yadsmmaz
saptanabilir. ullikummi Zeus 'gibi c alma meydana
getirilir, c aksaroadan iin de ilkesine,
'.,.., .
REStODOS VE KAYNAKLARI 73
nem verilir. efsanenin tek tk da benzerlikler gze
Ullikummi'nin ehelik eden The-
ogonia'nm kendisinde de, Zeus'un dnyaya ile ilgili
efsanelerde sz geen ve orman
rada gzn kei st ile hesleyen Amaltheia
hyle hir peridir, Zeus'un diye yere
vurarak grltl oyunlar oynayau Kuret cinleri sahnenin
leridir. hurada efsanelere zg genel henzerliklerle
lanamaz. daha teye gider, daha derinden, kaynaktan' bir
sezilir hu iki efsane
Ullikummi'ye uyanan tepki Hitit desta-
ok hyk hir yer nce Smer - Akad panthe-
on'unun en hyk Enlil Ullikummi'nin yara-
ne hedef vurmakta, sonra araya' G-
- uzun uzun daha sonra da
hirok Ullikummi'nin duyduk-
korkuyu dile getirmektedirler. Bu olumsuz tepkiye ylesine ok
yle derin hir ki, htn
etkilenip gibidir. Theogonia'da ne Titan'lar sa-
nce, ne de sonra Olympos eyleme
grlme2i, geri hepsinin hir cenk estirdikleri" helirtilir,
ama edilgen Zeus'un Yzkollu dev-
lerin olunur. Adlaoyla yok-
turlar Hesiodos'un destanmda, oysa Ullikummi hirini
daha hoyutlu hir destan
sokmakta, gereki ve etkili hir
Kimi tm ile olanak
myor: ok bozuk olan hir parada-
ne hir Hava - gelen
Durmadan byyen dev hirhirine soy
ile ve
Hava - Hepat firsatlarda da bu kadar
Bilmiyoruz, ama huradaki aile insanlara
onca benzryen Olympos grlmez. Gnleri
ve kavga iinde geen Yunan Hitit'in hu gksel
daha bu yana Anadolu 'nun onurlu
simgeliyor yoksa? Bunu olsun diye sylemi-
yorum: Telepinu efsanesini yoktur
74
VE KAYNAKLARI
yan bir bir dille. be-
timleyen bundan bundan sevimlibir efsane yokiur. dnyada!
ama Anadolulu birlikte gibi
epey sommtkan bir yazar olarak Aisopos'un
de, daha ok Nasrettin
eviride
blmler ne ki metin' sap-
gvenihnez Eldeki ikan
izleniro blmndeki devinim yoktur
burada, buna gene destana zg bol ve burada,
diyeyim, bii: hava var; bu He-
pat damdan oluyor, zor
tutuyorlar onu, Hava - seyr etmek
iin olacak- hangi tepesine' bir sr
bu her kafadan bir ses gibidir. Boyuna ykselen
diorit kimse ne ne bilemiyor.
Omuzuna Ullikummi'nin ok gibi Upelluri bilgisizlik ve
iindedir. Bu arada Prometheusefsanesini iin
buraya nitelenen parada Kumarbi
Zeus . rolnde, yok etmek istemiyle bu
arada nemli iki motif gkle yerin bir ay-
-ki Uranos ile Gaia kavga ve bir
elik Uranos'un evrenin
yerle simgeler deniyor, ikincisi de
dile getiren "eski tannlar" deyimi. Sonra ne oluyorsa oluyor
Ullikummi ve onunla birlikte tuzak Kumarbi de ye-
;niliyor besbelli. Elimizdeki metin bir yandan' yeni
isevin te yandan son bir kez meydan oku-
ile sona ermektedir. paradan
ve metnin verilemez, Hitit des-
tanmm znde Ullikummi' besbelli Theogonia gibi kurgusu
bir elden kesin bir yntemiyle bir sanat
eseri bu bir katmak olur.
Her iki destan da yledir. ya da tarihleri
en bir gre,
Yunan'a kaynak su gtrmezbir olgu
VE KAYNAKLARI 75
Sankhuniaton
Theogonia'daki efsanesine etkisini
gemeden, Kumarbi - Kronos ilc
vurgulayan, yukarda szn Byblos'lu Philon'a
Sankhuniaton bir Finikelinin tarihini
ileri sren bu Philon sekiz dokuz kitaph bir eser
bunun da gnmze dek
Sankhuniaton bir tarihinin yoksa genellikle tarihi an-
gelir, pek belli Philon bu Sankhuniaton'un Troya
nce vurguluyor .. Bu eserde evrenin bir
hataktan ortaya sonra da ele
iin birbirleriyle Ve Theogo-
nia'da gibi Finike'nin efsane - tarihinde de drt hir-
birini belirtiliyor. Philon bu drt verirken,
Yunan da
Eliun - Hypsistos
Epigeios - Uranos
EI- Kronos
Demarus - Zeus
Malu
Anu
Kumarbi
Hava -
Hurri - Hitit efsanesindeki da bu soy
nce de gibi, Yunan efsanesindeki bir
Theogonia'da Uranos'tan nceki
Philon'un Finikeli Eliun'a Hypsistos" "en
yksek" gelen ve hibir Yunan sz
iin kendi ya da evirisi soyut bir
bu Philon' a Ras metinlerinin ortaya
gvenmedilerdi. Yani Yunan mythos 'unun
Finikeli i bir kaynaktan Oysa
bizim Arl:takya'nm biraz gneyine eski U garit kentinin yerinde,
bugn Rks - diye bir ortaya Sam al-
fabeli metinler tabletleri ile bir araya getirilip
Philon'un yabana bilginlerce onaylan-
Hi Hurri - Hitit - Finike ve Yunan efsaneleri ara-
belirgin bir kltx - gereken bir
hangisi" ve
1 Bkz. West, op. s. 27.
76
VE KAYNAKLARI
ne yoldan, hangi aralarla hilimi daha ok
Bizim hu konuda sz syleme yetkimiz
yoktur, ama zenle West'in Theogonia
dayanarak, Akdeniz evresinde Hurri - Hitit - ;Bahil -
Finike - Yunan hunca kltr
Hesiodos'un yazmak iin kaynaklardan yarar-
sylemek diye Yunan alfabe-
sinin Finike'den herkese hilinen hir gerektir. Finike-
liler Sami kadar, daha nceki Smer, Hurri, Hi-
tit ve Babil gelenek ve greneklerine olahilirler .. zellikle
denize Akdenizi enine hoyuna hir denizci ulus
da gz nnde tutulursa hu grevi gtrmez. West,
Foner hir hilginin hizce ok ilgin hir 2:
Hesiodos'un Hitit metinlerinden gel-
me dir, diyor Forrer, olarak da ileri sryor: Hitit myt-
hos'lan Phrygia'da
dos'un soyu ise-yukarda yeterince gibi-Anadolu'dan,
egemenlik yresine hem ok hem de Phrygia klt-
rnden hirok efsanelerle Ege
Yunanistan'a. Hesiodos Theogonia kaleme Ana-
dolulu miras hir olabilir. Foner'in
hu, ne var ki West huna
lerini de Theogonia'da kaynak izleri grlse
hile, hunlar tmyle g-
Yunan kavram ve Etkiler varsa da,
hunlar kaynaktan
Yunan,
zetle hunlar, hilginler Giriti, Minoen Mykenien kltrn de he-
saba katarak hu kltrn ile
roln ancak hu sorunda hihir
Biz hu
ve zetlerken, Finike ile
Homeros'un isteriz.
1 Bkz. West, op. eit. s. 28 - 31
2 H. Forrer, Eine Gesehiehte des Gtterknigstum ans dem - In:
Melanges F. Cumont, 1936. s. 687 - 713.
VE KAYNAKLARI 77
Odysseus Troya denizlerde
srndkten sonra sonunda yurdu kendini
bir dilenci domuz kulbe"sine
orada sr uydurma yok Girit'li bir
da korsanlarca orada epey
para sonra Finike'li madrabazlarca nce Finike'ye,
sonra Libya'ya kle olarak zere de param
para Finike'lilerin falan filan (Od. XIV, 287 vd.)
kez Finikelilerin sz bu masaldan sonra, gene Finike'lilerin
bir yk dinleriz Odysseia'da, bu kez oban Eumaios'un
(Od. XV, 415 vd.): Odysseus'un Laer-
tes'in kle obanm kendi yksdr bu; Eu-
maios Ege'nin Kyklad Syros'ta kral iken Fi-
nikeli bir esir gnn birinde limana gelen bir Finike'li mad-
rab az biriyle kuran bu da saraydan
kucak dolusu altm kral da alarak gemiye
Ama yolda o lnce de Finike'liler Eumaios'u
Laertes'e Odysseia'da epey yer tutan bu yky zetlemek-
ten ama, deniz servenlerinin Finike ve Finike'lilerin
ne denli nemli bir rol belirtmektedir. Bu yklerin
destan ya da efsane ile hibir ilintisi yoktur besbelli,
rudan gerek dile getirilmesidir. Bunlar
Homeros kaleme dnem konusu
olmakla birlikte . dokuZ'UIlcu - sekizinci en akla
tarihlendirme Yunan Finike ile
kendisinden yan-
bu ise bence belgeler kadar nemli belki
daha da ve gereki. Akdeniz stnde Finike ile Yunan de-
nizclleri bhnca bir dnemde masal ve
efsane geleneklerini birbirlerine de nedir?
Bu belgelerin bilimce kadar
bir konudur.
Enuma
" . "
Gelelim, Theogonia ile saptanabilecek bir
diye bu _ Babil bir des-
"Bir zamanlar yukarda" gelen "enuma sz-
ckleri ile Sami'lere zg yazmsal bir
78
ESER! VE- KAYNAKLARI
da deyimle Enuma o-
larak. bilgin evrelerinde. Enuma stne bilgi edinmek,
kalan tek t-k metinlerin evirisini yapabilmek iin yukarda yarar-
eserlerden bir de Orhan
(Remzi Kitabevi, 1975)
Y geen bu Szlkte bir bir gibi, soy
izilmesi iin de edindim.
-Enuma yedi tablet stne uzun bir
1050 dize olarak hesaplanan btnnden 910 dize elimize ge-
Bunlar ayn yerde bulunan birok paralar halinde olup
her para iin bir tarih En . 1000 su-
larmda olsa gerek, ama eserin ilk kaleme tarihi daha
eski, yani Birinci Babil . 1895 - 15.95) ait
Enuma dili West'e gre 1 destan lehesi-
dir; uzun ve ile Homeros'un destan diline
benzetilebilir: kadar metinlerden
bir nitelik ki a:u;.sel kadar siyasal bir
belge olup Babil'in Marduk'uyceltmek gtmek-
te dir. Bu yzden de din merkezlerince be-
ve resmi metin olarak. Enuma
Babil'in bayr3.mm.da trenlerde okunan bir metindi.
birka eviriden de gibi, Enuma
de birbirini izlemesi sz konusudur, bir ken-
disinden ncekini alt edip ya da elde etmek ama-
girer. Ne var ki Enuma hu
bir efsane srecini din ve trelerinde yer alan bir
meyi, bir efsaneye belgelerle
ileri gitmeden Hesiodos'un tutumuyla rneklerin ben-
dikkati ekmek isteriz: Theogonia'da Hesiodos ef-
siffielerini Zeus'un hak stne kurulu dzen
parmak basar, kendinden nceki evren ya kha-
os'un ta kendisi, ya da khaos'tan bir az ilen sistemlerdir,
daha sistemsizliklerdi. Zeus dizginsiz glerini diz-
gine vurmakla ll, dengeli _ oluyor. Hesiodos
bu sreci Theogonia'da efsanelik dile getirmekle ye- -
Zeus'un hak hukuk dzeninin kendi
1 West, op. cit. s. 22 _
'>-
VE KAYNAKLARI 79
insanlar ve Gnler'de.
Btneseri Zeus stnlklerini, belirlemek
Ama gden eser Yunan sanat ters
Hesiodos'un olmaktan te bir hizmet
da buradanileri gelmektedir belki. Bu
zelliktir bence Hesiodos'un hem de
eserinin Yunan tek . nedenlerini
Resml bir Zeus Yunan sitelerinde,. Hesiodos'un
onun hizmetinde bir kutsal kitap olarak oysa byle
bir durum hibir zanian Yunan
onun iin de Theogoma hi de ciddiye almayan
Atina Panathenaia okunan ana kitap


tur. zgrlk, bireyci izleri grlebilir bu olguda. Ama
Hesiodos'un bir ruhuyla Yunan trelerine
bir dnya simgecisi da vurur. Bu sorun
stne bilimin daha ok gerekir
Bu sonra dnelim gene Enuma bil-
giler yukarda belirtilen Birinci Babil zama-
Babil ufak bir Mezopotamya'da Asftr,
Ninive, Nippur, Ur, Urokgibi merkezler
kimisi SIDer, kimisi Asftr - Babyloniayani SamI
eski merkezlerinde, Nippur'da EnIil,
Ur'da Sin (ay - Urok'ta Anu olarak grr. Ha-
murabi . 2003 - 1961) gibi byk
Babil olunca siyasal bir de dinsel
bu da Mar.duk odak almarak
Ne :var ki EnIil, Anu gibi da
yeni Burada dinsel bir ve
et syncretisme religieux) sz Enuma
SIDer ve efsanelerin bu yol-
dan
Enuma '. zetlenebilir: "Bir zamanlar yukarda gkler
daha da bir ad
o zaman Bu ilksel sular iki cinstendir: biri Apsu (smer-
cesi Ab - zu) erkek olan yani simgeler, -
1 Gerek zet, gerekse eviriler Larousse'ta hu konuya hlm (op.
5. 68 - 71) edindik.
80 VE KAYNAKLARI
teki Tiamat ve yeryznn tuzlu simgeler O zamanlar
"daha hibir ad . ve ve
birbirlerine meydana gelir: bunlar
erkek ve birer ift olarak birinci ift Lakmu (smer-
cesi Lagma) ile Lakamu (smercesi Lagama) erkek ve birer
onlardan da gkyz ile yeryz rer;
nc adla Anu (sinerce An: gk anla-
gelir), Enlil (toprak ve Ea (yahut Enki, o da suyu sim-
geler). ve bulunan An - ve Ki - rnek-
leri, birincisi gk, ikincisi toprak ierir. Bundan sonra
reyecek olan ve simgeleyen Ea ge-
lir. Ea, Damkina bir ile
srdrecektir. Enuma bu sreci dile getiren trk-
esi
Ne zaman ki Apsu ile iinde
Lakmu ile Lakamu ortaya bir ada

ile her
geti,
Anu
ilk Anu'yu kendine
Ve Anu da Num - dim - mud'u retti, kendine benzer bir
olarak,
Nim - dim - mud efendisi oldu ...
Burada Nim - dim - mud ile gsterilen Ea, yani Enki'dir.
metinlerde Ea - Enki Anu'nun olarak
i .
:gk - toprak - su lsn grmek ve ilksel dnemlerde
i
sudan birer ad ve
ile uygar dnemlerde de su unsurundan
belirten metni zmsemektedir.
bundan sonra gen tan-
ruar Apsu ile beni
zyor, diye Apsu. Grlt gndz rahat
edemiyor, gece yok etmek, devinmelerine
son vermek istiyorum." Ne var ki yok etmeye
gnl olmaz. Apsu gene de vaz gemez veziri Mum-
mu'nun pusu kurar Ea bunun haberini
">.
VE KAYNAKLARI SI
ve hir hy yaparak "uyku dker" Apsu'nun zerine, uyurken onu
zincire vurup ldrr. Sular stne kurar.
kendine ve htngrkemiyle kurularak Mar-
duk'u retir. O Anu Yelleri salar
stne. Bu kez Tiamat da olmakta ve eski
gen Dzensiz g-
lerin Tiamat dlleri Kingu hirini seer, o-
nunla ve gen srdrmesini huyurur.-
.hir nc
nce sonra da Anu'yu ele
almaya de ekinir sonunda ve Mar
duk'u getirirler. Marduk savun-
zerine
Tiamat ile Marduk hir olur. Marduk'un Ti-
amat'a "Kral- gerdi,
onu, Kt Yeli Tiamat Yeli yutsun diye
(Marduk) diye daha da itti Kt Yeli,
yeller gvdesini
Marduk hir okla deler, sonra lsn yere sererek
stne Bundan sonra srsn" de yener ve hep-
sini zincire vurup tutuklar. nderleri olan Kingu'yu da
"l koyar. gelir Marduk Kha-
os'un lsnden kosmos'u, yani dzenli hiimlendirecektir.
hetimlenir: ile kesti
kuzey yeli uzaklara serpti oldu
gzledi ly: ikiye hlerek hir eser yapmaya karar verdi,
ikiye hld onu gibi. Bir gk-
leri "serciek" iin. ekti srgy, hekiler ve
diye verdi. Gk hlgelerini denetledi ... "
Kral i_ da uygular.
hetimlenir: "(Marduk) hir yapmaya karar verdi. Sz
alarak seslendi Ea'ya: yapmak istiyorum, kemikleri olsun
tiyorum, hir (Lullu) yapmak istiyorum, olacak,
san diye hir yaratmak. hizmet etmek ona
ki ... "
1 ekingenlik Uranos'nn dlleri grlr. Gaia onlara Uranos'u
etmelerini nerinee Kronos bu gnll (Theog. 164 vd.)
F.6
82 VE
Mezopotamya teolojisinde ok rastlanan hir
kurhan hir
Burada kurhan olarak komutam
Dingu seilir:
onu ve nne diktiler.
verdiler: kestiler

hizmetini y.k1edi ona,
Bu kurtulsun diye.
* * *
.. Theogonia ile iin hundan daha ilgin hir helge d-
nk hurada hir sanat hiimine sokarak dile ge-
hireysel ile hirok arda ve etki-
hir kltr rnyle
Enuma dinsel amalarla kullamlan hirefsaneden te,hilimsel
hir dnya ieren hir kosmogoni, hir kdsmolojidir.
lara girmeden daha ilk nemli hir fark saptanabilir iki eser
Theogonia'da hir ozan kaynaklardan derleyip top-
hilgileri kendi kafa szgeinden geirip hir hiime sokar ve oku-
yucusuna. sunar, oysa Enuma yle hu eser evresel ve
toplumsal gereklerin hir sonucu, hir rn olarak
stnde topraklardan hir hitki gibi gibidir.
aranmaz, aranamaz, onun kendisidir: hin-
lerce iki hu toprakta insan
kendisine adeta dikte gerekleri ve gereksin-
meleri dile hu eserde. konu
SU'dur, sorun su'dur Mezopotamya insam
i
yle hir lm sorunudur ki, hu sorunun geip
de gibi, ilke mi mi diye soyut
konusu yapamaz suyu. Somut gerektir, kanallar
aar, hentler kurar, toprak ve gk hilgisini, iklim deneylerini elden
gelen dek sonra, tutar hu gerek-
ycelten hir kurar, onu da dinsel
ve kullamr. Enuma hudur
hemen ekleyeyim ki, hu gibi daha hirok
Mezepotamya'da. Hepsini ele ya. Enuma
hize yeter de artar da.
. .,..
HESlODOS ESERl VE KAYNAKLARI 83
Birka dizesini okur okumaz insan Hesiodos'un bu eserden
Bu esinleme byk apta, yksek dzeyde
Hesiodos'un rnek ya da szl bir eser, bir kaynak
aramak ortada bir orman varken tek bir bulup
maya benzer. West'in bence - bilimi-
nin genel tutumunu stelik - ile Hesiodos
Yunanca bir eser aramak yersizdir .
Homeros iin de sylenebilir. Homeros besbelli ki
uzun bir srecinin rn ve sonucudur, n
ama diye yok saymak ve destah trn
Homeros ile gerekir? Yahut ta hili:min romantik
da gibi ve dizeler Homeros
ncesi szl Homeros byk
berikiler de kendinden sonrakilerin eklemesidir diyerek, metinleri
gzyle taramak szm ona bir estetik ya da geersiz bir
tarihilik yetkin eserleri kesmek, gerekir?
sik denilen filoloji bugne bugn hep kendi iinde kendi verile-
rinin zerinde dense yeridir
Yunan diye grmekte Yunan mucizesine gz bu
olguyu hep belli bir ereve iinde incelemeye, yorumlamaya
Oysa Yunan rnlerini, iinde Akdeniz evresinden
onun olan Anadolu ile Mezopotamya ile bir-
likte zen vermek daha olmaz ? Bundan byle
bir Hesiodos metnini onu Kumarbi ve ullikummi efsane-
leri, Enuma ile birlikte sunmak gerekir okuyu-
culara. West'in gibi, Hesiodos'un met-
nin iki mjsli bir ve bu
incelemeler vermek de yetersizdir. Enuma Kumarbi
ve Asfrr _i Babil elimize geen daha
ne kadar metin ve varsa, hepsi bir btnn oraya bu-
raya dillerle kaleme kltr ya da
Kimi daha uzun, daha tamam, daha din,
ya da sanat olabilir, ama hepsinin z
birdir, hepsi sylyorlar. bir-
birinden btn iin ve bu
nedenden tr hibirinin tam Akdeniz ev-
1 Bkz. nsz, 5. 18
84 VE KAYNAKLARI
resi birbtndr. Halikarnas ".Akdeniz diye z-
gn bir bu yzden .Akdeniz'e
bir gerektir. Bugn ".Akdeniz
dzenlenmesi ile sporda btnlk .bilim
nacak Btn bilim .Akdeniz bilimi diye ko-
caman, ve kimbilir ne denli bir toplu bilim
El ele versin Klasik Filologlar, n Hi-
titologlar, Smerologlar ve birok "logos" yani bilgiye hizmet
eden ve bilginler 1
Enuma Theogonia'da gibi drt a-
bir sreciyle. Ne var' ki evrenncesi khaos
hibir olmayan bir erkek ve cinsinden
bir olarak SuyUn Me-
zopotamya iin nemi stnde durduk. Yunan khaos'una
ok somut bir evren ile ilksel
erkek ve diye bir saptayan
soyut khaos'tan iin
ya bir srece (partheno - genesis) ya da beceriksizce devreye
konan bir sevi ilkesine vurmak zorunda kalan ok
geerli ve stndr. ile zaman
da Babil hemen oysa Yunan'da zaman
bir sre olarak Gece, Gndz, Saatler, lm gibi sim-
gesel halinde gsterilir, bunlar birer sokulduktan
sonra insan stndeki etkileri bir niteliklerle dona-
(rn. korku vs.). Bu yan bezeklere Enuma hi
yer Sz konusn belirtilir,
sylenmez. Bu yzden yeller
gvdesinden, ve
sz edihnesi okuyucnda beklenmedik bir etkisi yapar. izilen imge
o derecede ve ki, gzlerimiz bir ger-
. grr gibi olur. gibi" ikiye blnen, bir para-
sindan gk, bir da dnya evren oku-
bir daha evren bir imgedir. Uranos ile
Gaia ancak birer ad olarak bu Tiamat'tan kosmos yo-
rumu Geri Uranos'un kesilmesi ya da Gk-
Yer - stne inip onu dllendirmesi birer simgedir, ama
boyutuna bunlar.
Byle byk bir imgeye ancak Dante'de bir daha. ki
, ".
VE KAYNAKLARI
85
gk yrelerinin bur ve gre blnmesi Babillilerin epey
ilerlettikleri gk biJimjnjn bir
stnde nemle gereken bir nokta ad ile yaz-
birbirine ncesi zamanlarda var-
daha var nedeni, daha
daha ileri gelir. "Nomen est omen" diye
bir ataszleri bir bir
belirtir. Yuhanna
var idi, ve Kelam Allah nezdinde idi, ve Kelam Allah idi."
deniyor.
efsanesine gelince, evrenin yer ve gk diye ikiye
blnmesinden sonra Marduk'un ilk olarak ortaya
Demiillgos, bir yaratma fikrini Ea'ya
kan ve kemik diye zle biimini sonra,
da koyar: Lullu. ve grevini de saptar: hizmet edecek-
tir, dinlenmek isterler. Bu izleri Promet-
heus . mythos'unda da bulunur: Zeus'un Prometheus bu kadar
ok Mekone ile insan iin au-
ile beslemesi gerekirken, Prometheus araya
girip hem gerek besinlerinden yoksun hem de
yetisi olan de tutar insanlara gtrr verir. Kulluk diye
bir kalmaz ortada, Babil efsanesinde insan kul kul
bir sz konusu Bir dadikka-
timizi eker: Dingu'nun tretilmesi. kadar
varan bir bu: da kurtarmak iin
ileri srmekteydi, .
(vaftiz ve lm takdiste) eti ve
diye bir para ekmekle bir damla verilir sami
inan ve treleri bylece demektir.
Bu iki metni izlenirn bunca ko-
ve kaynaktan esini hemen
efsaneye evirmesi, hayal gcne tam zgrlk uydurduka
Hibir Yunan metni dinsel ya da bir treye
belki byle Demeter myster'leri
ile ilintili olanlar, ne var ki hibiri elimize Elimize
geenler bireyin elinden sanat ile biimlen-
Bu yolda elbette Yunan nemli bir
86 VE KAYNAKLARI
denebilir. Ama bu kkenleri, nerden ve neyle beslenip
giderek da hepten ve hiten bir
'mucize gzyle bu olguya, y-iizyillar boyunca
tek tekynl ve bir bilgi ki, by-
lesi birok bilgi glge iin bilim
LL. ve Gnler Uzerine
, -
"Erga kai Hemerai" Hesiodos'un ikinci Roma-
bu "Opera et Dies" diye latinceye. Kimi bi-
bu eserden sz ederken Op. diye gs-
terilir. stnde epey bilginler her nedense, nedeni de
eseri bir btn olarak ve yahut
yntemiyle ,bile budamaya "Erga"
belirtir, eserde bu var, ama "Hemerai", yani
gnler ve mevsimler Erga blmnn iinde gste-
zaten, o halde kadar dizelik blm
ne oluyor, sonradan olsa gerek, Bir
kimi da Gnler'siz Oysa Hesiodos'un
bu yle derin bir i ki, daha tu-
Bizim trke evirisi en ok ya-
Mazon nsznde bu yersiz olarak
srecini ortaya seren bir zet
kaleme bu zeti, dize
buraya yle kendi incelememe (op. cit. s. 83): "Olym-
pos Zeus'un adaletini syleyin, ya da syletin
bana; esinleyin beni, Perses'e kimi gerekleri
;lamak istiyorum (1 - 10). Dnyada iki tr kavga biri
: 'iteler, br (ll - 26) yoldan giden bi-
'rinciyi hor grr: vaktini davruarla geirip (27 - 41). Oysa
insan iin Zeus'un yasalardan ka-
Prometheus efsanesi buna rnektir.
vurmak zorunda bunun ise
gtrr: soylar efsanesi (42 - 201). Hak ve l
insan iin hayvanlar uymaz bu
kurala. Kral - ve Perses'in kpe olsun bu szler:
Hesiode, Theogonie - Les Travaux et les Jours - Le Boneller. Texte etabli et
traduit par Paul Mazon. Les Belles Lettres, Paris 1960.
HESlODOS ESERl VE KAYNAKLARI 87
yolu su yoludur, su hulur (202 - 285).
Ben sana sylyorum, Perses, topla .. Kt
yolundan dn, gel kendini ver. yolu yor-
mi, kolayolur, insana ve zenginlik
(286 - 341). Ama hilmeli insan, gel sana kendi
hilgi ve grglerime dayanarak hunu. nce genel kurallar:
iyi kur, tutumlu ve ll ol, her
yap (342 - 382); mevsimler
(383 - 617); aylar ve gnler (618-
694); evlenme da (695 - 705). Dinsel kurallara ol,
gelenek ve greneke treleri uygula (706 - 764) ve
gnleri hilerek davran (765 - 821). Byle mutlu
olursun (822 - 828)."
hir iinde hirhirine eklenmiyor mu? Tu-
htue zarar getirmeden neyi atar, neyi hurada? Ama
kimi yerde hetimlemeler ya da daha kimi yerde
daha ve gnler hilgisi yinelemelere yol aarak
hirhirine. hilginler - hugn yz tut-
tular - kendi gre yetkin bir sanat eserinin metnini sap-
tamak kendi hilim ereveleri iine
ve hilgin
sanat Her ne hal ise, hu zetten
- ki okuyucu dize gre metni denetleyip zetin
getirehilir - gibi, ve
Hesiodos tam kendine zg bir yol izlemektedir.
az rastlanan dzeyde ve yetkinliktedir. kez dnya
hir ozan gelenekle kendi
ile, bilgilerini deneyleri ile
i
ikisinin bir denemekte ve ha-
Hesiodos'un ne denli kaynaklara dek uzamp on-
lardan Theogonia'daki hirok rneklerle grdk. Ama
bu kendi gnlk dn
ile gn uygulanabilecek hir grg izmek
ile zgn bir Daha bu yolu
mekte ozarl. kimi byk, kimini daha kk sorun mu
hu? Keyfi yle Bizim grevimiz
stne herbirini dikkatle incelemektir.
88 VE KAYNAKLARI
ve Gnler iki ana blme dize
828'dir. Theogonia'nmki 1022 idi; nedir ki Theogonia
ve her haliyle belli uydurma bir \ katalog ile
biter, oysa ve Gnler tam vurgulayarak ve ilk dizesi
ile son dizesi bir kurarak bir nok-
ile Ne istiyordu ozan: yollara sapan karde-
uyarmak, ona yolu izmek; niin istiyordu bunu:
ve onun gibi iin, iin.
da bir nokta koyar ve geer. tesi bize
828 dize Homeros bir de-
niyOi', yle; ok uzun bir Theogonia da Ama
kendi iinde Theogonia'danok daha bir eserdir ve Gn-
ler. Grelim: iki ana blm dedik, birinci kavramsal bir nitelik
eserinin temelini ozan,
bilgiler verecek ama neye dayanarak verecek onu d-
ker nceleri. Bu de iki betimlenmesi ile
ll'inci dizeden 383'nc dizeye kadar ya-
par. Birinci blm budur, iine neler daha sonra gzden ge-
irir. ana blm ile Denizcilik blmn
de iine alarak ve gnlerin ile sona erer (383 -
828). Pratik bilgileri bir toplum vermek,
bir yntemidir bu, daha ne diyelim.
Theogonia gibi de Musa'lara Ama biri:ll-
cisi ne kadar uzunsa ikincisi o kadar 10 dizelik. Buna da
bilginler, hem daha
bunca Qile kendi yerel Helikon'un esin
. perilerine seslenirken, neden burada Pieria yani Olympos'un yresel
Musa'lardan medet umuyor? bir soru! Buna dayanarak bu
Hesiodos'un kaleminden diyelim? Oysa on
dizede sylyor bu btn
gibi, ilk dizeden son dizeye kadar zn de veriyor eserin. Eser, yu-
karda da gibi, bir dnya bir felsefeyi
birlikte, bir de iermektedir. Zor bir gnlk
eklerle bir he-
:ip.en eyleme dkmek Hesiodos dinsel
bir diye Zeus'tan gehne Dike, hak-
hukuk, dzen ve erdem Perses'le sr-
kavga sresince bilince Hem bu hem
, ".
VE KAYNAKLARI 89
kavga sonucu deneysel bilinci, hem de bu dersten
bilgileri kalma geleneksel, greneksel verilerle
bir dile getirmeye Kavramla
syliyecek ya, hepsini bu on dizede. Zeus'a bir
vg dzmeye ("vmeye gelin burada vlecek
Zeus da giisze g veren, alak gniilleri yii-
celten, kamburu dimdik, dimdiki kambur eden erdem Pek
bir Zeus imgesi, kendinden nceki
tahttan indiren kral - keyfine
yneticisi, ve bir
Hesiodos'un zg bir bir eserde rast-
bir Zeus.
Bu iki simgesel grlyor, biri Dike, bUr.
Eris'tir. erdem yolunda denetliyor, ynetiyor gibidir. Onlarla
bir baba' te, fizikiist bir ilintiden
soyut ve salt bu tutumu ortaya
serdikten sonra, eserinin iki ana konumunu iki ynl
Kavga ile yoluna iteleyen Adalet As-
bu iki konumla gzetmektedir. biri
ve ile simgelenen ikincisibolluk,
ginlik ve Dzenin haka insanlar
uyuma, ise ile kendisi
gibi toplumsal gtiirr. Bu giilerin, i ie gi-
hakikate iindir ki, yksek
perdeden gr bir sesle seslenmek grmektedir kendisinde, yal;;
Perses'i halk yollardan
tiireyi rgenlerini de alarak; Hesiodos'un
bu ne denli yiireklice bir bilincini
rarak ne i denli yeni, bir dile
konusu zerinde yeterince durduk. Burada' i dzenini in-
celerken ikiana konumu biimde vurgulamak isteriz:
her ikisini de efsaneleryoluyla Prometheus - Pandora ef-
sanesi de, ,Soylar efsanesi de kurulu bir dzenin
rnektir. Ne var ki bu dzenin
gler stiine kurulu olup onun insanca yorumu yani
ruluk yolunda yniine gidildimi, bile de-
elde edebilir. Netekim Soylar efsanesini
bitirdikten sonra, ktmser ozan birden bir karar verme nok-
90 VE KAYNAKLARI
bulur kendini ve ktiimserlikten kendi istemiyle iyim-
serlik yoluna sapar 270 vd.):
Ben de da vaz geeriz hemen bugn
Hak grrse
Ama bir trl inanmam
bilen Zeus 'un
Byle meydan
Bu bir dnm bu verdikten ki, ozan ef-
saneyi, arkada giderek kendi bir
yana itip gzlerini diker.
Sesi ve alarak ona
vermeye koyulur. hak yolunda gitmenin, drste a-
konu ile iyi geinmenin dkmeye.
nk, der, kaba gce vurmak hak duygusu
insanlara vergidir. Bu kesin sonra, a-
milli:, anlatmak, yaymak bir sr atasz,
konulara, alanlara bir geerek.
ikinci blm olan varmadan yz
dize tutar bu para 286 - 382). Eserde bilginlerin top-
diye niteledikleri bu ek blmler ikidir (ikincisi 695 - 764).
halk bilimini veriler saymakla birlikte He-
siodos'un diye Oysa bizim iin bir
bu paralar: Hesiodos'un tesinde binlerce n-
ceki . ve ile gnmz
ve kesintisiz bir kpr Hesiodos da o
kin tutan, karamsar adam neden, nk ken"
disi Ama bu konuya ilerde zetimize dnelim.
i
Eserin ikinci blm, nce ele Ekin
hasat mevsimine kadar bir iftinin ne gn ne en biimde
ile ve eksiksiz kz, ara-
ile bir kylnn
olanca ve ile serilir gzmzn nne. Gk bil-
gisi, yeller, ve ve ve
keileri, otu,
hepsi, hepsi Bir kural vurgu-
dizeler boyunca: mevsiminde, grmek,bil-
giyitam bir verimlilik gre ki bol rn
-".
VE KAYNAKLARI 91
nabilsin her olandan, her olanaktan. Buradan denizcilik ge-
ilir. Denize, bir yoktur baba-
gelenleri, ama ne ki ister Anadolu
ister Y ierlek yrelerinde denizden almak
yoksun Akdeniz Homeros gibi He-
siodos da denizi, bilir amalarla da olsa deniz-
cilik bilgilerini zenle uygulamaya her iki ozan da. Denizcilikte
Hesiodos'un en ok kural uyma, her
gnne, mevsimine gre yapma
blm nce ahlak sonra da din vermeyi ama-
lar. Burada da er ya da teker dizelik ve ataszleri
ile ve insanla Taduia do-
yulmaz bu yukarda rnekler verdik. Bundan sonra Gn-
ler'de geilir, gnleri sonra, birka
dizelik bir genelleme, konuyu bir toplamaile esere son verilir.
ve Gnler, bizim Hesiodos 'un iki eserini
ele bir ilgi yn sermektedir gzmzn nne. The-
ogonia ile en gerilerine. Hitit'te, Hurri'de, Finike'de,
Babil ve Asfu'da giderek kocaman ef-
sane ve destan metinlerini yan yana getirerek ufuklar
iin ters ynde bir yntem uygulamak
ve Hesiodos'un gnnden bugne ileriye bir
ilgin bir olur. Bu konuda malzeme sonsuz
gibi grnyor gzmze, nedeni de kylnn
bilmesi ve gereken bilgnerde o gn bugn pek fazla bir
ki ve Gnler'in trkesini okuyan
kimse, yrelerin ya da
hem zevk alacak, hemde
lmsz 'gereklerini bu eserde bularak birok ken-
disi yapabilecektir. Ozanm bu konulardaki geleneksel gre-
neksel verileri gibi Szl
biimine ve kendine zg diline kalarak
e;ri. Bu alanda biricik bilmem yeterince
mi? Yunan byle bir
yoktur, ya da oban Theokritos'un
eserinden az byk Latin Ver-
gilius'un Vergilius'un "Bucolica" oban
ok "Georgica" aduidaki konulu Hesiodos'un
92 VE KAYNAKLARI
siirdfur ve, hi
N e var ki bir kentsoylu Vergilius,
Roma dnemlerinde bir devlet
destek olacak dzmektir Dili ise halk dilinden uzak
uzak bir dilidir. Bu yzden bilgilerinde bir
bulunsa da, iki eserin. Teknik dzeyi konularda,
insim tutumu ve bir yapmak gereksinme-
sini duymaz okuyucu, ya da ben duymuyorum.
lim, ve Gnler'i Anadolu'nun szl ile
Ordan bekliyorum. Konu yukarda
szn ya da atasz biimindeki dizeleri ard arda
yazmak ve bizim trkedeki bulup
dizmek isterdim. Ama her bir yetki
Bu da benimkini ve Gnler evirisini
Zeki yerdim, bu konuda sz sylemeye yetkili ,
bir insan olarak onun', buraya. Bu
ile .Anadolu'nun ve
bir gerek olarak olacak
12. Hesiodos ile Anadolu 1
Atalan Anadolu'nun Hesiodos'un, sonradan
Yunanistan'a, orada Hesiodos da orada b-
Ancak ve Gnler uzun yerlerinde, onun
de, izlerini bu-
luruz bol boL. zellikle kyllerin ekip bimekle il-
uyulan gelenekler, grenekler btn
lflesiodos'un dizelerinde dile gelir.
i
Ekini bi grnce gkte
Pleiad
Grnmez olduklan zaman da
Ek 377 - 384)
Pleiad diye
lker ya da Yedi denir Anadolu
kylsnn dilinde. Yaz gz dneminde bu
. 1 Bu: blm Zeki
izin iin kendisine ederim (A.E.)
'>,
VE KAYNAKLARI 93
gorununce, btn yzleriyle ortaya biilen
ekinlerin ya-
iin uygun gnler demektir. Harman etmenin gn-
dr. inceden inceden yeller eser, ekinler sapla-
rmda iyice kurur, (saptan) duruma gelir. Geceler parlak,
serin olur. zellikle Temmuz Yedi gr-
nnce ekin toplamak iin gn gelip sa-
byle Bundan Yedi ky-
llerce, .
Yedi sisli, bulutlu
grnmez pek. Bu da gzle aylarda olur. Bu dnem
ne ok ne de kurak Ekin ekmeye,
tarla srmeye en aylar bu Ondan sonra kara
gibi kesici Anadolu'da. evle-
rinden olur. Bugn Anadolu kyls bu Yedi bakar
okluk, onun sayar.
O kaybolur gn gece
Ama durmaz dner,
Ve insanlar bilemeye
Gzkrler yeniden gkte 385 - 388)
Hesiodos 'un IDker gn gece grnmez d-
nem, Anadolu'da . gkle ilgili
ok dnemdir. Hava sisli, bulutlu, szn
iyice Yedi grnmez pek. Bu da
ekin ekmeye, ekin bimeye gsterir. Bu
dnem gep.ellikle ile Mart denk gelir. ay-
ekin gzn serin, ekin ekmeye

Bir. evin olsun, bir bir de kzn 405)
Bu dizede dile gelen de bugn Anadolu kylerinde, zellikle
ev kurmakonusunda, Bir ev kurabilmesi iin ka-
bir de kz iftin, yatakta
der Anadolu kyls. Yoksul kyller ise tek kz
1 Zeki Anadolu Koza Istanbul, 1974 s.
84 - 88.
94
VE KAYNAKLARI
besler. Tarla srerken, harman yaparken teki kz
Sonra, kendi kzn de verir. Buna Anadolu
halk dilinde "tekilik" denir. tek kz almak,
tek kz vermek gelir bu sz. da
grrse buna. tekilik derler. Bu
bir gn kendine, bir gn tekilik kimseye, gider

evinde olsun,
Olsun ki istemeyesin. 408 - 409)
Kylnn tek kz olabilir, ancak eksik
gerekir. sapan demiri, harman
kalhuru, bunlar gibi gerekli evde
gelenek Kimi yerlerde "evin bereketi gider" diye
dn ara verilmez, byle bir inan kimse
insan, hayvan (kz) bu uygundur da ara istemek, bo-
yuna, almaz pek.
dolmaz,
stne gelmez,
bela eker 411 - 413)
Burada da bir Anadolu halk sz dile geliyor: senin stne
sen stne Bugnn
iin uygun gnler bellidir, Onlara uymak, on-
gnlerde grmek
ter dktrmez olunca insana,
Zeus gz dnyaya,
Daha evik olunca kolumuz,
Seirios lmllerin stnde
Gndzden ok gece olunca,
daha az
bymesi 414 - 421)
Bu dile gelen bugn Anadolu'da de-
biliyoruz. gz denen,
yaprak bitkilerin solup dnem insanlar iin de lme
!Inemidir. zellikle veremlilerin bu dnemde
Bununla ilgili halk trkleri bile
".
VE KAYNAKLARI
Doktor dedi
Yaprak dkmn bekler.
95
Veremli bir yaprak dkm olan gz dneminde
dile gelir bu trkde. Hesiodos da bu sylyor yu-
"Seirios liimllerin stnde gezer" diyor. Bu d-.
nemde, halk gre, suyun
Suyu ekilen da kolay rmez, kurt yiyemez onu, zne giremez.
Bu dnemde daha iyi kereste ev daha
uygun Genellikle ev
lar dktkten, biraz da grdkten sonra
kesilir. iekli, kesmek de sa-
Bundan halk dilinde kesen keser" denir. Gene
bu dnemde budamr, fidanlar.
ya da dnemde kesilen ince
ince sular halk dilinde denir, buna'
yrekten stelik. konan (kereste ev
"Evinde kereste denen bir kimse
Gene halk "onun diye 'kimilerini
nrlar.
bir sap bul
En odur 429 - 430)
kolay kolaykurt
zne giremez, dokusu .. Kuruyunca kolay kolay Bun-
dan en uygun, en dkp
suyunun ekilmeye dnemdir. ambar,
ok olur. Halk dilinde kaba saha, iri
alayolsun diye odunu" denir.
odunu kmfu de ok Yaratan Toprak Anadolu, s.
193 - 201).
koyulmadan sesini bekle:
Bulutlarm gelsin her
Ekin o haber verir,
gnleri onunla
Turnalar tt m gkte,
kz 448 - 453)
96 HEStODOS VE'KAYNAKLARI
Turna halk zellikle Erzincan yrelerinde,
daha da onun bile oralarda .
.Alevilere gre turna .Ali'nin biridir. iyi
gnlerde, grnr, ter turnalar. kara
daha ekip olmayan dnemlerde turna
da Onun geinmesine uygun
gelen dnemler gnlere denk gel-
halk turna ile ekin dnemleri bir
Hazreti
Turna derler bir (Pir Sultan
dizeleri turnaya verilen nemi, .Ali ile gsteriyor. Ana-
dolu'da ona ilgi ile Hesiodos'un
kkl bir inan
Beklersin guguk ter

yz gler koca dnyada:
Zeus gn gece
kzn birka parmak sulara batar.
Ancak o zaman son gne kalan ifti
gnde 487 - 490).
Anadolu'da guguk genellikle
ekin ekmenin ikinci dnemini bildirir. Gz sonmda,
,kara ekinini ekemeyen iftiler, bahar denen ilk yaZ
1 gnlerinde guguk
gnlerin beklerler. en verimli,
'don denen dnemdir bu gnler. Guguk
genellikle iyi gnlerin keskin bil-
dirir. Onun tmeye gnler, bir inanca gre, Mart
(eski takvime gre Mart dokuzundan sonra). Halk
dilinde guguk Gugo 'denir:
Gene geldi (ilkbahar
gugolar
Ananilan babani (ananla babam)
Alsun derin kuyular.
VE KAYNAKLARI 97
Anadolu guguk (Gugo) ile ilgili Hesiodos da
hiliyor. uygun gnlerini onun
Anadolu ile helli hir inan dzeyinde
avucuna ovar durursun
Bu dizede anlattlan durUma hugn AnadOlu'da gelince gibi
derler. hilmeyen, ocak oturup duran,
heceriksiz kimselere h yle. denir hugn de ..
O zaman Pandion'un
keskin
Yenibir haber insanlara 566 - 569)
Anadolu hildirir, onun
ekinlerin bymeye, iinden
yz gsterir. Bundan
kyllerce, da
zellikle giderilmesinde etkili
vururlar
Bir damla iin
dizeleriyle halk trks bu
tarlalarda, bahelerde. ortaya da
ekinciler, iin
gsterir. Sehzeler
daha ok bu dikilir.
,
Evi salyangoz
Gkte lker grnr grnmez
Topraktan' hitkiler stne
apalama 571 - 574)
Hesiodos'un' .bu Anadolu'da salyangozla ilgili uy;a:r.
gelince, evine al,
. Bu 'ne' otuzundan ok sonra yap;.
l'{e de ok nce, o 695 - 697).
'ta evlenme ile ilgili szler de gnmz 'Anadolu gelenekle-
rine uygun! Anadolu evlenmek gereklidir; yal-
mahsustur" sz :hnu
F.7
98
ESER! VE KAYNAKLARI
gsterir. Evlenmenin helli hir onu geirmemek gerekir
halk inanlarmagre. "Er davranan yol er evlenen dl a-
tasz hunun iin . . .
evlen Jri, .
yola sokabilesin onu 698 - 699).
Anadolu da-eylenmede nem verir. Erkek
onu kendine daha kolay yola daha kolay geti-

Erkek iin en byk nimet .
hir bu dnyada. 703 - 704)
yapan der Anadolu y-
zn ak eden var ev yapar, var ev
gibi szler .evlenmede etkisini, evin. onun
nemini koyar ortaya.
En byk mutsuzluk da kt olmak,
Bir ki
Ve ne kadar gl olursa olsun,
onu, erkenden .. 703 -.705)
Bu dizelerde. dile gelen de_ Anadolu'da
geerli olan geleneklere, greneklere'l:lYgun. _ "Evin
denir.
Ayakta su dkme
Hele gn sonra sabaha kadar
N e yola ne yol
Soyunup dknsen bile,
Geceler lmsz 727 - 730)
Anadolu'da tkrmek, birinesvmek, yola
tkrmek, hir bulunmak geleneklere
gre su yapan kimsenin. bir

Yolda su dklrse diye Anadolu
yola giderken perilerin, kt
korunmak iin dua okumak 's: 106).
VE KAYNAKLARI 99
hatarken orap rlm.ez, dikilmez. Gene,
hatarken uyunmaz,
gelir. Bu tr hir olarak kut-
dnemlerdir. Nitekim. hugn .Anadolu
kimi hykler and ierken yalan demiyorum" derler
(.Anadolu s. 193 - 194).
Sonra evinde, ocak .
yerlerini gsterme 734 - 735).
Bu dizelerde duyulan da .Anadolu'da
Ocak kirli oturulm.az sonra oturul-
maz). Ocak yerlerini gsterenin
gelir. Bu eski .Anadolu dinleridir.
hir olarak gider. Nitekim
dinine da hyk gsterir, onun
bir zle (.Anadolu s. 73 78).
Cenaze ocuk deme 736)
Cenazeden sonra evde Hem lnn
ruhu tedirgin olur, hem de eve gelir, ev kt cin-
lerin Bu da eski .Anadolu dinleridir.
Eski .Anadolu Hititlerde l olan ev birsre
kt ruhlardan iin okunur, flenir, din grevlilerince
nulurdu (.Anadolu s. 168 - 170).
Durmaz akar gzelim geerken
suya sokmadan nce dua et 737 - 738) .
.Anadolu'da akar sulardan geilirken nce "hismillah" demek gele-
vardlr. Bu inan da zellikle akar
birer tanri, ya da olarak dnemlerden
Sulara olmak gerekir. "Akar su pislik diye
hir halk Bu akar duru pis
htn pislikleri, ktlkleri sylenir. "Su-
lar neler te;mizler" denir hu konuda halk dilinde. yle ki gelen
hir dilenciye evde verecek hir nesne yoksa bir hardak su verme ge-
bile hyle eskiler. Yaratan Toprak
.Anadolu, s. 156 - 161).
Kurban kesme
Hele kara demirle kuruyu 742 - 743)
100 VE KAYNAKLARI
Demir de Gk grlemeye
demiri 'Bu inan da eski
Demirciler Hephaistos ile ilgilidir.
rs kutsal Onun stne oturulmaz, ona ayakla
ona tkrlmez, svlmez. Bunu yapan demircinin. geini.
Bundan demirciler bir-
birlerine dn rs vermezler.
Ev yaparken hibir yerinde ki,
Kuzgun1ar konup tmesinler kt. kt. 746.-747)
Kuzgun, karga genellikle Bir evin evresinde karga
kuzgun terse o evde birinin Bu inan
znden kuzgundan, kargadan
Oniki bir
Kutsal stne oturtma, iyi 750 751)
Btn kutsal nesnelerin zerinde oturmak, - oturtmak
suzluktur, getirir. Bu cinler, periler arpar,
kutsal yerlerde uyumak,
su dkmek, byk
Anadolu'da -bundan ok ar-
bir yerine inme inen bir kUtsal yerlerde su
bir onu okuturlar, iifletirler,' dualar ya-
muskalar, . boynuna, giysisinin bir yerine.
Bu gibi yerleri "bizden iyi1er" diye cinlerin
Bu de denir halk- dilinde.
Kaynak
Ne de denize yerde,
Oralarda da ka:Ikma, iyi 757 -759)
Kaynaklara, yerlere kirletmek?
oralardakirli (cenahet)
getirir, inan da ile
Anadolu'da ... .
Birinci, drdnc, yedincign.
Leto Apollon'u yedinci gn
Sekizinci ve dokuzuncu de yle, .
Ama bu iki gn insan iin en
Onbirinci, ikisi" de iyidir
Hem hem' ekin ekmek iin. 770 - 775)
VE KAYNAKLARI 101
Drt yedi Anadolu'da, zellikle tarikatlerde Ay-
drdnc, yedinci gnlerinin da hundan
giin, evreui
sonra giin,dr. Burada Hesiodos'laeski
grlr. onbirinci, onikinci giin.leri ise gkteki
dolunaya okparlak hir, uitelik dnemdir.
Bugnlerde yapmak, yaz koyun (Anadolu'da
huna denir), ekin himek, teki dnemlerde ekin ekmek,
kesmek Genellikle yaylalarda, or-
gkteki en onbiri ile
ondrd koyun diye koyun-
cular yaygin hir inan Bu' da Hesiodos'un de-
gibi, giin,e denk
hir gn
dikmeye hi 782 - 783)
giin, ile grn-
Bu giin, zellikle fidan, dikme
riyle iin Nitekim
fidan dikilmez" der. Anadolu'da ayla ilgili inanlar ok
Ay yeuiye gemeden tohum ekilmez; Ay tarla hi-
ilmez; kesilmez, kesilirse kereste olmaz; 'Ay-
tarla dikilmez; ekilmez;
kuluka
eski hir holluk yle
dnemlerden kalma Bugiin, Anadolu'da
dolunay hiimine giin,e geen srelerle
ondrdne olan sre ile), kesilmeye, klmeye
sonunda giin,e
geen sreler
Hesiodos'ta 770 - 825 dizelerde dile gelen halk hugiin,
Anadolu'da gibi
Ay giin, de
iyi gelmez. 785 - 786)
Anadolu'da hu giin, aydan da kk iyi
Bu gnlerde gzel gelecek-
lerinin pek parlak mutsuz
102
HEStODOS ESERt VE KAYNAKLARI
ondrdnde bir ise parlak,
gnlerinin mutlu Bundan ondrdnc
gn, dolunay biimine gnde ocuklar erkek olursa
onlara "Bedr - Bedir", olursa "Bedriye" verilmesi bir gelenek
kimi yerlerde. yeni gn
da "Hilal" denir. Bu gn iin kimi yerlerde kimi yer-
lerde Bunda mevsimlerin de etkisi
dokuzuncu gn
btn dertlerden gndr:
Hem dikmelere iyi gelir,
Hem erkek btn 811 -
Bu gnler dolunaya ok daha byk
gnlerdir. Aynca dokuz da (gk-
lerin dokuz kat ile ilgilidir). Ekinlerin bu gnlerde eki!-
sebzelerin bu gnlerde dikilmesi iyi
Hesiodos'un dizelerinde dile gelen bugn Ana-
dolu zellikle uygulanan gnlerdir.
Bu kimini Hitit'lerde, Smer'lerde, da bulu-
yoruz. Genellikle bir koruyucu kutsal bir bolluk
ya da topluluklarda bu tr inanlar
Durum iin de byledir 1.
1 Ay'la ilgili yerler iin bkz. Anadolu s. 187 - 188;
s. 39 47 ve 4852,.
HESlODOS

. (THEOGONIA).
Trkesi: Sabahattin
Azra Exhat
"
Musalara
Helikon vmekle
mu ve kutsal Helikon
oynar durur onlar
rengi
Ve gl
ok kez de nazik tenlerini ..
Permessos, Hippokrene ya da Olmeio8
Gzelim korolar kurarlar halka halka
Helikon tepelerinde,
Sonra bulutlara
Yrr giderler gecenin
vgler okuyarak hep bir
Zeus'la . Hera'ya,
Zeus'un gzl Athene'ye,
Apollon'a, oklu Artemis'e,
yeri sarsan Poseidon'a, ,
Themis e, gzleri Aphrodite'ye,.
elenkli Hebe'ye, gzel Dione'ye,
Leto'ya, kurnaz Kronos'a,
Eos'a, koca Helios'a, saan Selene'ye,
Gaia'ya, engin Okeanos'a ve kara Gece'ye
Ve btn lmsz soyuna.
Bir gzel ezgiyi onlardan Hesiodos bir gn
mu koyun gderken,.
sylediler bana
Zeus'un Olympos'un
"Siz ey kalkanobanlar, .
yz
Sizler ki hep birer sadece,
Biz yalansylemesini biliriz benzer,
Ama isters'ek dile getiririz gerekleri. de."
Byle ulu Zeus'un
Ve iek aan bir defneden
Gzel bir dal verdiler bana asa diye,
5
,lO
15
20
25
30
106
VE KA YNAK.LARI
Sonra sesler flediler iime
ve yceltmek iin,
lmsz mutlular soyunu

iin
Ve hele vmek iin kendilerini
Her ve sonunda. .
Ama neye yarar ve kayadan sz etmek?
kesip Musa'lardan
Onlar ki koca
Olympos'taki Zeus
dile getirerek,
sesler dklr
Ve giim.hrtl Zeus'un
Glmser bu sesleriyle,
Olympos'un
Ezgileri yceltir soyunu
Ta Toprak ve Gkn
Ve onlardan htn cmert
Sonra ve insanlar Zeus'u,
En byk, en gzel
Sonra insanlar ve gl devler soyunu.
Ve byle ederler gnln Zeus'un
Olympos'lu Musa'lar, koca Zeus'un
Eleuther kraliesi Mnemosyne ..
Pieria' da
Getirdi dnyaya
unutturmak ve dindirmek iin.
Dokuz gece onunla kutsal
Engin Zeus, lmszlerden uzakta.
Gnler aylar geip hir tamam olunca
Dokuz getirdi dnyaya Mnemosyne.
Dokuz yrekli bunlar
Ezgiler sylemektir btn
hibir yoktur yreklerinde.
Olympos'un yksek tepesinde
ve gzelim
Kharitler de Rimeros da
Ykselir gzel sesleri havalarda
35
40
45
50
55
60
.65
....
VE KAYNAKLARI
Yrr dururlar Olympos yolunda,
Tannsal bir ezgi sarar drt bir
Kara toprak vg1eriyle,
Byl hir ses ykselir
Yrrken yce
O ki hkm srer gklerde
Elinde ve saan
gnden beri Kronos'u
Ve lmszlere beri
Btn yetkileri ve
byle seslenir Olympos'lu Musa'lar
Dokuz tannsal ulu Zeus'un:
Klio, Euterpe, Thalia, Melpomene,
Erato, Polymnia, Urania
Ve hepsinin Kalliope,
Kalliope'dir nk krallara eden.
Zeus'un hangi yceltirse,
Zeus'un krallardan hangisine
evrilirse gzleri dnyaya gelirken,
O diline sabah dklr,
Baldan olur her syledikleri,
Btn gz onun stnde olur
ve zaman.
Hi szler
Son verir hemen en byk
bundan

c
i yrekleri szlerle.
zaman
Bir ; gibi
salar
evresinde
budur insanlara
Musa'lardait ve oku Apollon'dan gelir
Yeryzndeki ozanlar ve
Zeus'tan gelirse krallar.
Ne mutlu insana
107
70
75
80
85
90
95
108 VE KAYNAKLARI
Bal akar onun
Bir dertsiz dert mi
zntden kan kurudu
sevgilisi bir ozan
eski
vnce Olympos'un mutlu
Unutuverir hemen dertlerini,
gider aklmdan zntleri,
onu bys.
Selam size, Zeus'un
Verin bana o byl sesinizi;
Kut1aym benim dilimden liimszler soyunu,
Onlar ki Toprak Ana ve Gk'ten,
Gece'den,
Syleyin nce
Toprak, dalgalanyla engin Deniz,
ve stiimzdeki sonsuz gkler.
Sonra onlardan
Her borlu

Ve Olympos'a,
btn ey Musa'lar,
Ta
N e hepsinden nce
Yer - Gk ve Titanlar:
i Khaos'tu hepsinden nce var olan,
.Sonra Gaia, Ana Toprak"
Srekli, tabam btn lmszlerin,
Onlar ki tepelerinde otururlar Olympos'un
Ve yol yol dibindeki Tartaros'ta,
Ve sonra Eros, en gzeli liimsz .,. .
O Eros ki elini zer ...
Ve da da ellerinden
Yreklerini, ve istem glerini.
Khaos'tan Erebos ve kara Gece
Erebos'la .
100
105
no
115
.120

.,
VE -KAYNAKLARI
Toprak bir kendine _
Drt bir saran Uranos, Gk',
Mutlu srekli, yurdunu.
Yksek sonra,
oturan
Sonra denizi ekin vermez denizi:
ien Politos'u.
Kimseyle seviip birlemeden bunu.-
Sonra Uranos'la. -
derin anaforlu Okeanos'u
Ve Koios'u, Hyperion'u,
Theia, Rheia, Themis ve Mnemosyne'yi,
tah Phoihe'yi, sevimli Tethys'.
Bunlardan sonra Kronos geldi dllyaya, .
O ard
En Toprak
Ve Kronos
Sonra Toprak yrekli,
Brontes'i, Steropes'i ve Arges'i
- ki bunlar vermitir Zeus' a - -' -
Her benziyordu bunlar
.Ama bir tek gzleri
Yuvarlak tek gzlerinden geliyordu --
Zorlu, hep
da oldu ile Uranos'un,
yaman ki korku ile '
Kottos, BHareus, Gyes, gklerde ocklar.
-,
Her birinin yz kolu __
sarkan, korkun,
Ve elli gl stnde.
koca bedenlerinin gc.
Aphrodite'nin ,
Bylesi korkuntu Toprakla i
ilk gnden onlardan,.
gll yerde

.109
130
135
140
150
155
BESiODOS ESERi VE KAYNAKLARI
Ve Uranos srdrrken hu korkun
Koca Toprak inim inim inliyordu zorundan.
Kurnazca hir dzen kuruyor o zaman
Ak abucak
Ve koca hir o elikten
.
"Benden ve hir
Sulu hir verelim,
Dinleyin heni, ne kadar da olsa hu
Odur ktlkleri ilkin olan."
Byle dedi, korktu tek ses
ard koca Kronos
syledi korkmadan:
"Ana, hen hu szm sz,
Kt hir habaya da olsa,
Ktlkleri ilk tasarlayan odur madem."
Byle dedi ve koca Toprak iin iin sevindi,
onu, pusuya
Bir verdi eline, keskin
Ve ona.
Koca Uranos geldi geceyle,
yere arzudan
hoydan hoya.
pusuda hekleyen
sol elini ve elindeki
Koskoca, upuzun, sivri
Bir anda kesti
Ve hir yere.
1.ma hir elinden savrulup giden:
Kanlar iinden
Ve hepsi gml
Ve hunlardan gehe kalan" Toprak sonra"
yaman Erinys'leri, c
Parlak uzun Devleri,
Bir de Orman Perilerini.
Ak hayalara gelince, .
denize atar atmaz
Gittiler engine uzun zaman.
160
165
170
175
180
185
190
VE KAYNAKLARI
Ak kpkler tannsal uzuvdan:
Bir treyiverdi bu ak kpkten.
Once kutsal Kythera'ya bu
Oradan da denizle evrili KIhns'a gitti.
Orda karaya gzeller gzeli. tanna,
Yrdke imenler
Narin yerden.
Aphrodite dediler ona ve insanlar
Bir kpkten iin,
Gzel elenkli da dediler ona
O iin,
da derler orda sulardan iin,
Philomedeia da derler hayalardan tredi diye.
da yrynce
Eros'la Himeros hemen
gnden bu oldu onun
da, lmszler da;
Ona cilveleri,
Sevmenin, hys.
Ama Uranos
Titan verdi onlara:
Fazla el uz atmakla
Korkun bir su nk,
Gelecek zaman c onlardan.
Gece'nin
Gece
Korkun Moros, kara Ker ve Thanatos'u,
Uyku'yu vle sr sr
Kimseyle yatmadan kendi
Gece.
Momos'u, dertler Oizys'
Sonra Hesperid'leri, Gece
Okyanus'un' tesinde oturur bu
elmalar veren hakarlar.
Sonra Kader getirdi dnyaya,
c alan
Klotho, Lakhesis ve Atropos'tur

200
205
210
215
112
VE KAYNAKLARI
insanlara her suu izler onlar
Ve sulu kim olursa olsun
fkeleri.
Sonra Nemesis'i Gece
Sonra Kara
ekilmez ve yrekli
Bu kavga Eris de
Birok sonradan:
Cefa ektiren Ponos, Lethe,
Limos, dktren Algos,

Hysmine, Makhe, Phonos, Andraktasia,

Neikos, Logos, Amphillogia,
Dzenleri hozduran, yol aan
Birhirinden Dysnomie ve Ate.
Sonra hile hile yemin hozan lmller iin
en kts olan and Horkos.
Deniz'in
Deniz szl Nereus'u
En o htn
Bahacan derler ona,
nk hem drst, hem huyludur.
hi
Hep iyiden
Deniz'in Toprak'la
Byk Thaumas, Phorkys
Sonra gzel Keto ve daha sonra
elik hir yrek Euryhie .
. Nereus'un oldu Doris'ten
Ekin vermeyen denizin ortasmda:
hu Doris'in,
Okeanos'un gzel Doris'in:
Ploto, Eukrante, Sao, Amphitrite,
Eudore, Thetis, Galene, Glauke, .
Kymothoe, Speio, Thoe, sevimli Halie,
Pasithee, Erato, pembe kollu Eunike,
220
225
230
235
240
245
VE KAYNAKLARI
Gzel Melite, EuIimene, Agaue,
Doto, Proto, Pherousa, Dynamene,
Nesaie, Aktaie, Protomedeia,
Doris, Panopeia, usul boylu Galateia,
Dilher Hippothoe, pembe kollu Hipponoe,
Kymodoke, ki 'Kymatologe ile
Ve gzel topuklu Amphitrite ile birlikte
Kolayca dindirir sisli denizde
ve
Kyme, Eione ve elenkIi Halimede,
Glmsemekten Glaukonome ve Pontoporeia,
Leagore, Augore ve Laomedeia,
Polynome, Autonoe ve Lysianassa,
Uzun: boylu, kusursuz Euarne,
by saan Psamathe,
Menippe, Neso, Eupompe,
Themisto, Pronoe ve Nemertes,
gibi Nemertes.
Nereus'un elli
Olgun olgun gren
Ejderler Soyu:
Thaumas Elektra ile evlendi"
Derin Okeanos;u.n
Elektra nce,
Sonra gr Bora ve
O ve yenen
havalanan
PhorkYs'le Keto,
Gzel yzl, ak onlar,'
lmsz tlmnlar da der onlara
y insanlar da.
Pemphredo'nun gzel, Enyo'nun tlleri
da Keto'dur.
n byk Okeanos'un tesinde,
Geceyle gndzn otururlar
sesli yurdunda:.
Sthenno, Euryale ve Medusa;
113
250
255
260
265
270
275
F.8
114 VE KAYNAKLARI
Medusa lmlyd, oysa iki
Ne lm bileceklerdi, ne.
Buna Medusa girdi
Masmavi yeleli koynuna
Bahar iekleriyle dolu taze im,enlerde.
Perseus zaman
Khrysaor'la Pegasos
Biri deniz iin,
teki elinde iin
Pegasos'la Khrysaor
Pegasos davarlar
gitti lmszlere
oturur .
onun
Okeanos'un Kallirhoe Khrysaor'dan
Geryon'u .
Gl Herakles ldrd bu Geryon'u
Paytak kzlerin
Erytheia'da.
O gn Okeanos tesi sisli otlakta
Herakles Orthos'u ve Erythion'u da,
kzlerini bekleyen ve
Ve kzleri Tiryns' e
yeniden Okeanos'un
Kallirhoe yenilmez bir ejderha da
Ne lmliilere, ne de lmszlere benzeyen.
Bir bu yrekli Ekhidna.
: bedeni bir onun,
Gzel ve gzleri
bedeniyse koskoca bir korkun,
Her benek benek bir
Yerin gizli deliklerinde kaybolan;
otururdu Ekhidna,
o)'uk bir ta dibinde,
lmliilerden ve lmszlerden uzakta.
ona o nl yurdu;
Orada, yer Arima lkesinde,
280
285
290
295
300
....
VE
kana Ekhidna
lmeden, hep gen
Derler ki Ekhidna Typhon'la
O gzl hakire
yasa dinlemez Typhon'la
Ve yrekli ocuklara gehe
Orthos'u dnyaya ilkin,
kz Geryon'un
Sonra hir canavar daha
dile Kerberos'u,
Hades'in o tun sesli, elli
O aman vermez
onlardan sonra,
Hydra' o ki
Tyler fupertir btn
O H ydra ki akollu Hera
korkun gidermek iin
Gller gls Herakles'e
Ama Zeus ve Amphitryon'un Herakles
ldrd onu
ve
da Ekhidna,
Sndrlmez fleyen
Korkun ve hyk, ve gl,
Bir yerine
Biri arslan
teki kei, teki ejderha
Pegasos geldi bu Khimaira'nm
Koca Bellerophontes'le birlikte. :
Sonra Orthos alt olup Ekhidna
getirdi dnyaya, .
Phlx'i
Ve Nemeii ki Hem, Zeus'un
iinsanlari yutan Nemeia koyaklarmda
Orda arslm
Ve hkm sryordu Treton ve Apesos
Ama gl Herakles geldi onun.
115
305
310
315
320
325
330
116
HEStODOS VE-KAYNAKLARI
Phorkys'le Keto
Son bir ocuk. korkun bir
derinliklerinde saklanan bu
koyunlara bekilik eder

Phorkys'le Keto'nun
Tethys Okeanos'a
burga burga
Nil, Alpheios, Eridanos, derin.
Strymon, Maiandros, gzel
Phasis, Rhesos, Akheloos,
Nessos, !!hodios, Haliakmon, Heptaporos,
Granikos, Aisepos ve Simoeis,
Peneios, gzel Hermos ve Kaikos,
Sangarios, uzun Ladon ve Parthenios,
-Euhenos, Adreskos ve Skamandros.
Okeanos
Tethys bir sr da
Bu besler
Apollon'un ve
Zeus onlara bu grevi:
Peitho, Admete, Elektra,
Doris, Prymno ve tanna yzl Urania,
Hippo, Klymene, Phodeia, Kallirhoe,
Zeuxo, Klytie, Pasithoe,
Galaxaure ve sevimli Dione,
Melebosis, Thoe ve gzel yzl Polydore,
Kerkeis, inek gzl Pluto,
Perseis, Akaste, Xanthe,
Sevimli Petraie, Menestho ve Europe,
Metis, Eurynome, giysili Telest.o,
Khryseis, Asia ve by1eyici Kalypso,
Eurore, Tykhe, Amphiro, Okyroe,
Ve Styx ki en gelir
Tethys'le Okeanos'un en byk
Daha bir da
335
340
345
350
355
360
-"'-
VE KAYNAKLARI
bindir bu
topuklu Okeanos
D'rt bir yandan sarar bunlar
Gzlerler derin denizleri
Bu saan
Onlar kadar da
Grl grl akan Okeanos
Yce Tethys'n
Bir lml sayamaz hepsinin
Ama bilir.
Soylular:
Theia koca
Sonra parlak ve
Yerdeki insanlar, gkteki iin parlayari.;
Theia Hyperion'la onlan.
Krios'la Eurybie, yiice
Astraios ve
Ve bilgisi ile n salan Perses'i.
Astraios'la
yrekli rzgarlan
Gkleri Zephyros'u,
ve Notos'u.
Rzgarlardan sonra
Gnn mjdecisi
Ve gklerin elenk elenk
!
StyxPallas'la
Zetos'la Nike'yi gzel topuklu,
Sonra Kratos'la Bie'yi, o yaman
Zeus nerde oturursa, onlar
Zeus nerde yrrse, onlar,
gmhrtl
Byle istedi Okeanos Styx
sa:an Zeus
lmszleri Olympos'un
Kendisiyle Titan'lara
syledi,
117
365
370
375
385
390
. ,
LLS
HESlODOSESERl VE KAYNAKLARI
hibir zaman
lmszler yerlerine,
Kronos'un pay vermediklerine de
O verecekti
Ve bylece hak. yerini
Styx ilk gelen Olympos'a
Yce uyarak.,
Zeus stn paylar verip yiiceltti onu:
Onun yemin etti
Ve kendi yiice
Zeus hepsine sz tuttu,
Benimsedi Kratos'la Bie'yi, G'le Kudret'i.
Koios'la girdi
Ve bir sevgisiyle bu
Leto'yu mavi
yrekli Leto
Olympos'ta iin salan,
da da Leto.
giizel Asterie'yi de getirdi diinyaya
Ki Perses gtrd bir gn
Ve sevgili oldu onun.
Ve Asterie Hekate'yi
Zeus herkeslerden stn tuttu onu,
verdi ona,
onun karalarda, ekinsiz denizlerde,
gklerde bile
byktr ona,
Bugn yeryznde kurban kesen her
Hekate'nin anar
Kimin iyi o
Onun elde yoktur,
Ona btn vermek elindedir,
nl Gaia ile Uranos'un btn
Kendi pay ona.
ona zor hi,
Titan yerini
Elinden Zeus hibir zaman,
Hekate'nin
395
400
405
410
415
420
425
VE KAYNAKLARI
gibi elinde.
Tek evlat halde bu
Yerde, denizde ve gkte
Tersine bol pay aldi Zeus'un onu ..
Kim giderse Hekate'nin .:
grr ondan, destek bulur onda;
Meydanlarda, iinde
Kimi isterse onu Hekate.
lm Hekate
eder,

Kurultaylarda

gcyle
Zaferi kazanan gzel dl
Ve
Binicilerden de eder,
engin denize da
vururlar Hekate'ye ve sarsan
Bereketli av soylu
Ya da tam
ellerinden cam isterse.
Hermes'le srleri retir
kzleri, keileri, ak ynl
ya da gnlnce.
tek halde
yeri byktr
Zeus
Olympos
Rheia 'un girince
evlatlar ona:
Demeter, Hera
Ve gl Hades, yerin oturan,
acuriak nedir bilmeyen
sarsan, Poseidon;
Ve temkinli' Zeus, ve
yeryzn
119
430
435
440
445
450
455
120
REstODOS VE KAYNAKLARI
Ama koca Kronos yiyordu ilk .
kutsal ta
. Dizleri stne oturduka her biri.
Korkuyordu Uranos'un biri
lmszler kral olacak diye.
Gaia ve Uranos ki ona
Ne kadar gller gls de olsa
Kendi yenilmekti kaderi.
Buydu nk Zeus'un
Onun iin gz her zaman,
yiyordu birer birer
Ve Rheia sonsuz yaslar iindeydi.
Ama Zeus 'u dnyaya gn
Toprak'a ve Gk'e
Gizli diye
c diye
Ve hain Kronos 'un btn
dinlediler
Ve bildirdiler ona Kader'in ne
Kral Kronos'a ve yrekli
Sonra bereketli Girit'te Lyktos'a gtrdler onu,
Son byk Zeus'u gn.
mu Toprak
Besleyip iin koca
gecenin
Diktos tepelerine gtrd onu,
Aigaion eteklerinde
Kutsal gizli derinliklerinde
bir onu,
Sonra koca bir bezlere
Verdi gklerin gl Kronos'a,
O da iki eliyle
ruttu indirdi midesine,
bir
dipdiri
Ve az sonra yenilmez, olmazgcyle

460
465
470
475
480
485
490
....
HEStODOS VE .KAYNAKLARI
Onu yerine
lmszlerin
Gen byd, arabuk
ve grbz bedeniyle;
Ve geince ard koca Kronos
dzenine ve gcne
Kustu birer birer ...
da son oldu.
Zeus dikti bu kutsal Pytho' da,
Parnassos eteklerinde yol yol uzanan
O da bir olarak orada
Gren lm1leri_
Sonra
Ki Uranos zincire
Bu Zeus'un:
Verdiler ona gk grltsn
Kavurucu ve birlikte;
Toprak Ana
O gnden sonra Zeus'un eline getiler
Ve Zeus
Btn lm1leri ve lmszleri.
ve Prometheus:
Iapetos Klymene'yi,
Gzel topuklu Okeanos
Girdi ve bir oldu:
Y"-fekli Atlas .
Sonra getirdi dnyaya Menoitios'u
O kendini ok
Ve cin fikirli Prometheus'u,
Sonra da Epimetheua'u,
O ki bela oldu ekmek
Zeus'un bakireyi evine alarak.
Men,oitios'a gelince, engin Zeus
Erebos'un.
Duman duman vurarak onu.
ve gc yznden
Atlas zorlu bir
121
495
500
505
510
515
122 VE KAYNAKLARI
bir yerlerde
Gzel sesli perilerinin
Dimdik durup aya1..-ta tutuyor gk
ve yorulmaz stnde.
Zeus 'un ona kader bu.
cin fikirli Prometheus'a gelince, Zeus
zlmez zincirlere vurdu onu,
Boyunu iki kat bir stuna ..
Sonra bir kartal stne
lmsz kara yiyordn kartal, ..
Ve kara geceleri byyordu yeniden
520
Gergin gndz kadar. 525
Ama gzel topuklu Alkmene'nin Herakles
ldrp
Bu
Olympos'un yce Zeus'u grd bunu
istedi nk Toprak .Ana stnde
Thebai'li Herakles'in . 530
Soylu
fkesini yendi, vaz geti duymaktan Prometheus'a
nne iin.
Prometheus'un Dzeni:
lmsz lml
Mekone'de o
O gnlerden bir gn, Prometheus yaranmak iin
:K.oca bir kz ikiye blp getirdi sofraya:
Zeus'u aldatmak istiyord
kzn etler ve
derisinin
br kemiklerdi
Ak kurnazca
Bunun zerine ve
"Ey soylusu, dedi. ona,
Hi de bir
Byle engin Zeus,
Sfusi Prometheus hafife glmseyip
saklamaya ve dedi:
535
540
545
VE KAYNAKLARI
"mular ulusu Zeus, lmez
yrek hangi istiyorsa onu al!"
Byle dedi iindey: Prometheus
Ama engin Zeus
Ve iin iin kurmaya
liimllerin
eliyle kzn ak
fke iini, ...
Grnce kzn kemiklerini,
ortaya sinsi
bu yzdendir dnyada
kemiklerini
Duman duman sunaklarda iin;
Bulutlan Zeus dedi:
"Ah en seni,
Sinsi inat ediyorsun demek, dostum."
Byle fkeyle, hi Zeus,
Ve o gnden sonra, bu oyunu'
stne oldu
yarayan
Ama yaman bir oyun. daha etti:
Bir iinde .,

Ve bulutlarda giimbiirdeyen Zeus
En derin yerinden ve
Grnce insanlann

i
Zeus'un c: PandoTa:
Ve hemen, .
Bir bela
nl topal' Hephaistos Zeus'un
bir
Athena da urbalar. giydirip
\
belini ve
ylesine bir duvak ki,
bir gzler iin.
Pallas Athene bir elenk koydu
123
550
555
560
565
570
575
124 VE KAYNAKLARI
taze iekleriyle
Bir de ta koydu ki
nl top al kendi usta elleriyle onu, ..
Zeus' a kendini.
Bu tata neler grlesi, neler,
denizlerin bir sr
Binlercesini iine Hephaistos,
Byl, bir bu
gibi _
Ve Zeus bir nimete
Bylesine gzel bir _
Gtrd onu ve onune
klZ! Athene'nin btn ssleriyle.
lmsz ve lml insanlar
grnce bu
olan_
Bu derin, bu sonsuz by
bu kaynaktan
O dediklerimizin soyu,
O lml _
bir trl
Hep bolluktur zledikleri.-
ki yerde
Hep beslerse bal
gc ktlk olan yaban
Bal her gn dek
petekleri redururken
itekiler iine
beslenirler.
bunun gibi bulutlarda
olarak
soyunu lml
O ki ktlktr gleri
ktlk onlarla.
Her kim ki, evlenmekten
derdi sarmamak
bir geldi mi
Desteksiz gnlerinde; _-
580
585
590
595
600
605
VE KAYNAKLARI
ekmeksiz kalmaz geri,
Ama lnce
Buna evlenme. olan da:
iyi bir bile,
kadar kt de gelir
Hele stelik biriyse
mr boyunca ekip hezer,
dertlere gibi olur .
. Bylece, kolay hi bir zaman
Zeus'un yan izmek, komak.
iyiliksever bile .
fkesinden
Btn bilgileri korkun zincirlerini.
Yzkollu Devler:
Briareus, Kottos ve Gyes'e gelince
bir gn onlardan,
glerini,
Vurup zlmez, zincirlere
Yol yol
Yerin br ucunda
Y azap iinde
Yreklerini kemiren korkun
Ama gr Rheia'nm Kronos'tan
Zeus ve br lmsz
Toprak Ana'nm uyarak
Gn
i
Toprak Ari.a ne
Bu yoldan ..
Devler ve Tannlar
Titan
Ki birileri" Titan 'lar, Othrys 'te,
brleri, tm nimetleri verenler,
Gr Rheia'nm
Olympos'un tepesinde oturanlar,
Uzun zamandan beri
Gl birbirlerine girerek.
125
... 610
615
620
625
630
126 VE KAYNAKLARI
Yrekleri dolup
Tam on
Bitip tkenmek hilmiyordu hu kavga,
Belli kimin
Ama yzkollu Devlere' verince
kendilerinin yedikleri
Ve kendilerinin itikleri'
Yrekleri hu devlerin.
O zaman seslendi onlara
Tekmil ve
"Dinleyin heni, Gkle Yerin yaman
geleni
Nice durmadan
kazanacak diye zaferi
Titan ve hiz
Siz bizden yana olun Titan'lara
Gsterin yenilmez gcn,
Drste dostluk gsterin hize .
Siz ki bize horlusunuz gn
Biz sizi,
Korkun
Byle dedi ve Kottos verdi ona:
ulu bilmez
Biliriz senin
lmszleri sen ecel
Senin bizi
Slsli
sen zdn, ulu
Hi hir cmertlikle.
Onun iin biz de candan yrekten
senin zaferin iin
Titan'larla
Byle dedi ve onu
Dnya nimetlerini veren
Daha yrekli
,O :gn ve hepsi
bir cenk estirdiler.
635
640
645
650
655

660
665
VE KAYNAKLARI
Hepsi, Titan tamilar,
Ve Zeus 'un gn
Glerine azgin devler.
Her hirinin yz kolu
heyhetle savrulan,
Her hirinin elli de
Gl omuz
Dikildiler Titan'lara korkun
Koca ellerinde kayalarla.
Titan'lar da
Her iki taraf gsteriyordu var gcn.
evrede sonsuz deniz
Toprak kkredi gr sesiyle,
Engin gkler inildedi
lmszlerin .
Koca Olympo8 temelinden,
hir deprem Tartaros'a kadar
korkun
Savrulan grzlerin.
yklyd atilan her
birbirine sesleri
Ykseliyordu gklere kadar,
Korkun hir dnerken
Zeus'un
Zeus da tutmaz oldu fkesini.
dolar dohnaz fkesiyle
Btn gcF ortaya.
gkten ve Olympos'tan,
Grhz elinden uuyordu
Gk grltleri par:il par:il;
saVuruyordu kutsal alevi
Gittike
Drt hir yanda,
can veren Ana Toprak,
Bar bar alan ormanlar,
ve ekinsiz denizler;
hir soluk
127
670
675
... 680
685
l
690
695
128 VE KAYNAKLARI
Koskoca alevler bulutlara;
Ne kadar gl de olsa Than
gzleri ve
almaz bir evren
Gzlerin
Gklerin yerle
Grntlere ve seslere benziyordu.
Daha byk giimbrt
Biri kerken teki stne onun.
Bylesine bykt giimbrts
Birbiriyle
Rzgarlar da bu

birbirine
giimbrtleri,
Byk Zeus'un bu
Bir yandan br yana

gmhrts bu. korkun
Ve gzlere grntleri.
Derken, herkes birbirine
birdenbire.
Titan'lann Ezilmesi:
Ama n saftaki' Kottos, Briareus, Gyes,
doymayan bu yz kollu devler
yeni
p yz birden
Bu devlerin gl
Kapkara ezdiler
Yol yol
-Yurdular zincire yendiklerini
. Ve gkler ne kadar uzaksa topraktan
o kadar gmdler
Bir rs gkten dokuz gn dokuz gece
.Ancak onuncu gn varabilirdi yeryzne
Ve tun bir rs yeryznden ancak
Dokuz gn dokuz gece sonra varabilir Tartaros'a.
700
705
710
715
720
HESioDOS ESERi VE :KAYNAKLARI
Dokuz gn dokuz gece sonra varabilir Tartaros'a.
Tuntan bir duvar
kat sarar dar
stnde kkleri
Ve ekinsiz, usuz denizin.

orda Titan'lar
toplayan Zeus'un istemiyle.
Gleri yetmez Oldan
Poseidon tun
Drt hir yanda ykselir duvarlar.
Kalkan tutan Zeus'un
Durur orda hirer beki gibi
Gyes, Kottos ve yrekli Briareus.
Tartaros:
Orda durur yan yana kaynaklar,
Btn son
Kara ve sisli Tartaros'un,
Ekinsiz denizin ve gkn
rkten pis, kfl
ylesine derindir ki hu yerler
Bir dibine
girdikten sonra.
Bora stne hora savurur
Bir o yana, hir hu yana, korkun bir
lmsz hile korkutan bir
Ve orada ykselir kara Gece'nin
Kasvetli, korkun hulutlar iinde.
Geceyle Gndz:
. O nnde Atlas
Tutmakta<4:r engin gk
ve yorulmaz stnde.
Or da Geceyle Gndz
Tuntan b-q.yk ayak hasarken.
Biri girerken teki
129
725
730
.735
740
745
750
F.9
130 VE KAYNAKLARI
hi hir arada olmaz ierde:
Hep hiri yeryznde
teki ierde, beklemektedir.
Biri ellerinde gt.riir
gzlerine
teki uykuyu
lmn Uyku'yu,
Sisli b.riil Gece.
lmle Uyku:
Orda oturur kara Gece'nin ocuklm,
Uyku'yla lm, o korkun
evirmez
Ne gklere ne inerken,
Biri ve denizin
hir huzur gtiirerek insanlara,
tekinin demirdendir
insan kurtulmaz hi elinden
Kin besler lmsz hile.
Cehennem
Orada ykselir
Gu,l Hades'le korkun Persephone'nin .
hir kpek hekler
sinsilikler hir kpek
Girenlere
Ama gireni hir daha
Pusuda hekleyip param para eder
i
iin gelenleri.
,

lmszlerin hir orda:
Styx, byk Okeanos'un,
Hep akan o
Styx uzakta oturur,
evrili
Gklere ykselen direkler
tez iris
! Oraya haber getirmeye gelir arada bir
755
760
765
770
775
780
."
VE KAYNAKLARI
Denizin engin
Ozaman bir kavga, bir
Var demektir lmszler arasmda,
Zeus demektir
yeminini saklayan uzak Styx'e
Bilmek iin hangisi yalan sylyor diye
Olympos
bir getirir
bir kayadan akan suyu,
Kutsal Okeanos'un bir koludur o su,

grl grl akan
Okeanos onda biridir o,
br dokuzuyla Okeanos
burgalarla
ve engin denizler.i.q evresinde,
sulara nce.
Bir dibinde tek
bile rkten bir o su.
Olympos'un lmszlerinden biri
Bu su stne yalan yere yemin ederse
Btn bir soluksuz
dokunmaz olur

Yatar serili sessiz
Bir koma sarar iini.
Bir sonunda mi
Daha bekler onu:
Dokuz uzak durur lmsz
Dokuz derneklere,
Onuncu yer alabilir
Olympos oturanlar
Bylesi gldr edilen yemin
akan tkenmez Styx

Kayalar orda yan yana
En ucunda kara sisli Tartaros'un,
131
785
790
795
800
805
132 VE KAYNAKLARI
Ekinsiz denizin ve gkn.
sevmez o kiifl puslu yerleri.
orada,
Bir de hi tuntan
derin temeller stnde.
Bu nnde uzakta
Oturur Titan'lar, Khaos'untelerinde.
Gmhrtl Zeus'un nl
Okeanos
Kottos ve Gyes hi
Briareus ise tr
Damat yeri sarsan Poseidon'a:
KymopoleJa ile
Typhon:
Ama Zeus kovunca gkte:g.
Ana Toprak son Typhon'u
Tartaros'la, Aphrodite yznden.
Zor iin kollan,
hilmez hu yaman
Yz ykselir
korkun kara dillerini,
Bu ejder gzler de
alev saar kara
Sesler ykselir hu korkun
donduran trl trl sesler:
Kimi zaman
seslerdir hunlar,
Kimi zaman hir
Kimi zaman hir kkremesi,
Kimi zaman kpek
Kimi zaman
Az hir o gn,
Typhon lml. ve lmszlerin;
.Ania ve insanlar Zeus
Keskin onun,
Birden grledi olanca fkesiyle,
Yer yerinden
810
815
820
825
830
835
840
VE KAYNAKLARI
Wedi kat kat gkler ve denizler,
Okeanos'un ve
Koca titredi
kalkan
da inledi onunla birlikte,
Bir rengi
Bir yandan gk gii:rlts ve
Bir yandan alevler,
Bir yandan rzgarlar ve
yer gk deniz
Drt bir yandan ykseliyordu
lmszlerin gibi dalgalar;
Bir depremdir n
Urpertiler iindeydi Hades bile,
Yokluk lkesinde llerin
Ve Titan'lar, yerin Kronos'la birlikte

Zeus var gcn,

Dikildi ve vurdu!
Birden epeevre,
Korkun
duraklayan Typhon
yere, kolu
Ve Toprak Ana inledi inim inim.
Bir alev yiyen devden,
Ykseldi sarp, kara vadilerinden
i
Diliine Etna
bir koca toprak
durduran dumanlar salarak,
Eriyordu tbprak erirse kalay
delikli dibinde,
erirse. en zor eriyen demir
Bir kemirilince,
Hephaistos'un
yle eriyordu toprak alev
Zeus'un fkesiyle byle Typhon
Yerin diliindeki koca Tartaros'a.
133
845
850
860
865

134 VE KAYNAKLARI
Rzgarlar:
bu Typhon'un soyundan gelir
Islak soluklu rzgarlar
Notos, Boreas ve Zephyros 'tan
nk bunlar
Ve byk lmlIere.
tekiler dzensiz eser denizde,
birden patlayan sisli enginde;
Allak bullak /ildeder
olurlar lmlIere.
Bir o yandan, bir bu yandan eserek
Tekneleri ederler,
lme ;rklerler gemicileri.
yle bir ki bu denizde
ne yapsa kurtaramaz kendini.
iekli topraklardan esenleri de
ekinleri yok ederler
Yeryznde byyen
Toza dumana her
Kral Zeus ve Evlenmelen:
Mutlu bitirince bu
zorla Titan'lardan
Uydular Toprak
Engin Zeus'a vurdular,
gemesini,
plympos'un istediler ondan
iV e Zeus geip
Yetki her birine.
Zeus'un Evlenmeleri:
...:. Metis: Bilge Tanna:
, Zeus ilk olarak
Metis'i, Bilge seti kendine.
Metis en ok bilendir
Btn ve lmlIer
Ama bu tam
870
875
880

.'"
,HESlODOS ESERI VE KAYNAKLARI
gzl
Zeus, ve Gkn uyarak
szlerle .
Yuttu, gvdesi iine onu.
Gaia ile Uranos bu vermekle
gitmemesini
Zeus'tan lmszlerin hibirine.
Oysa Kader istiyordu ki Metis
En stn ocuklar
Ve ilk gzl Athena olsun;
Bir da Tritogeneia olan
Ve yrek gcyle gcn de
arda kalmayan Athena.
Sonradan bir de yrekli
Bir da ki Metis
olabilecekti ve
Ama Zeus gvdesine indirdi ki onu
bildirsin ona her zaman
Nedir iyi, nedir kt olan kendisi iin.
-Themis: Yasa Tanna
Sonra Themis'le evlendi Zeus,
saan Yasalar
Bu Hora'lar:
Eunomia, en iyi
Dike, en veren
Eirene, o bereketli
Ki korur ekip bitiklerini.
Ve MOira'lb,
Klotho, Lakhesis, Atropos
Ki bilge byk
Ki verir insanlara
Mutlu ya da mutsuz
-Eurynome:. Gzeller
i
Okeanos Eurynome ile de evlendi Zeus
grenleri byleyen uyum
i
U oldu ondan, U Gzeller:
Aglaie, Euphrosyne ve Thalia.
135
890
895
900
905
910
136
VE
-Demeter: Persephone
Demeter'in de girdi Zeus,
doyuran tarlalar
Akkollu Persephone'yi Demeter,
Mdoneus
onu koynundan
Ve hilge Zeus ona.-
-Musa'lann
Gzel Mnernosyne ile de 915
Ondan Musa
tepeIikli dokuz Musa'lar,
ezgileri seven
-Leto: Apollon ve Artemis .
Leto Apollon'u
Bir de Artemis'i, ok atan
Uranos'un en gzel hunlar,
Leto Zeus'un gehe onlara. 920
Hem:
Hera grkemli son oldu Zeus'un.
ve
Hehe'yi, Ares'i ve Hera.
Athena
Ve Zeus hir gn kendi
gzl yaman
O; hirhirine katan
Q hi yoruhnadan yneten,
O cenk ve
Yceler ycesi
br Tannlar:
Hera kimseyle
fkeden ve .
nl Hephaistos'u kendi kendine.
Ve
i
Hephaistos en usta oldu
Gkler Uranos
925
".;;."
VE KAYNAKLARI
giimbrdeten Poseidon
Amphltrite . evlendi
Ve
Byk Triton gc kuvveti sonsuz,
O Triton ki dibinde
ve soylu
bir sarayda oturur
Korkular saarak evreye.
Bu arada kalkan delen .Ares'le
Aphrodite'nin
ocuk Phoihos'la Deimos,
Bozgun ve korku yaratan bunlar.
korkun bu
ordu birliklerini
.Ares'in
Bir de Harmonia bu
yrekli Kadmos 'la evlenen Harmonia.
Dev Maia da
Girdi Zeus'un kutsal
nl Hermes'i habercisi,
Kadmos'un Semele de Zeus'la
Dionysos'u o
lml lmsz
Ama bugn ikisi de.
Grbz Herakles'in oldu
Zeus'la
destan topal Hephaistos
Khdrit'lerin en genci Aglaie'yi .
Dionysos da
Minos'un .Ariadne'yi.
Dionysos'un bu
lmszlerin Zeus.
Hebe,. Zeus'la
topukIu
Grbz Herakles'in oldu.
etin grdkten sonra Herakles
Olympos'ta onunla.
137
930
935
940
945
950
138 VE- KAYNAKLARI
Yce grevini o mutlu kahraman
lmszler yerini
dert ekmek, yoktu onun iin.
Y orulmaz evlenen Perseis,
Okeanos'un nl biri,
Kirke ile kral Metes'i
Metes, insanJan
uyarak
Gl evlendi
O da Okeanos'un
Gzel topuklu Medeia bu evlenmeden;
Aphrodite'nin bys
gnln elen.
Selam size, Olympos'un btn
Selam size, btn adalar, karalar,
Selam tuzlu denizlere!
ey Olympos'un
Eli Zeus 'un
lml insanlarla evlenip

sz edin bana.
lml ile Evlenen
Yceler ycesi Demeter
kahraman
Bereketli Girit'in
Cmert Plutos 'u getirdi dnyaya.
i
Btn denizleri Plutos,
rastlar, kimin eline
Zengin eder onu, berekete
Aphrodite'nin Harmonia
Drt gzel Kadmos'a:
Semele, ak Agaue,
Autonoe, gr Aristaios'la evlenen,
Biride Polydoros'u gzel Thebai'de.
Okeanos biri Kallirhoe
Aphrodite'nin drtsyle
yrekli Khrysaor'la
955
/
960
965
970
975
980
VE KAYNAKLARI
Btiin lm1Ierin en zorlusu
Yaman Geryoneus'u
Grbz Heraldes ldrd onu
Paytak kzler yznden
Denizlerle evrili Erytheia'da.
Tithonos'la evlenen Memnon'u
tun
Bir de Emathion'u, o da gene bir kral.
Kephalos'la da
benzeri parlak Phaeton'u
Genlik saan soylu bir bu.
seven Aphrodite Phaeton'u,
Kutsal beki onu,
Geceleri bekleyen bir beki.
Zeus soyundan kral Aietes'in
Aison'un bir gn
Hep var olan
Trl etin
ve hoyrat
Korkun, bir bu.
Trl belalara sonra,
Bitirip dnd
teknesine
gzl Medeia'yla evlendi.
Medeia kral gebe kalarak
Medeios bir getirdi diinyaya,
Kheiron bytt onu
Bylece ulu Zeus'un
Denirler Nereus'un
Yceler yce si Psamathe
Aiakos'la
Aphrodite'nin bYsyle.
Thetis de
Peleus'tan, gebe kalarak
Aslan yrekli Akhilleus
darma eden
139
985
990
995
1000
1005
140 REstODOS VE KAYNAKLARI
elenkli
Kahraman Ankhlses'le

.Aineias getirdi dnyaya.
Kirke
Odysseus'la
Agrios'u bir de Latinos'u.
O yaman, kusursuz kahramanlar
Uzaklarda, kutsal
nl Tyrsen'ler lkesinin
Yce Kalypso'yla Odysseus'un sevgisinden
Nausitho<!s'la Nausinoos geldiler dnyaya.
bu lmsz
lml insanlarla giren,
benzer
ey dilli Olympos'un,
Siz, ey eli Zeus 'un
o lmsz ki ...
1010
1015
1020
HESlODOS
i LE R ve GNLER
Trkesi: Sabahattin y u h o l u
Azra Exhat

Ey dillere destan Pierie
Szn etmeye gelin Zeus'lill,
vmeye gelin
Odur nl nsz
Zeus diledi mi dilemedi mi
Gsze gii. verir, gii.ly. ezer,
yii,celtir alak gn.lleri,
Kamburu dimdik dimdiki kambur
Ycelerde oturan, -gklerden seslenen Zeus.
Bem dinle, gr bem, beni,
Dike'den yana
Ben Perses'e gerekleri sylerken.
Kavga:
trl Kavga bu dnyada,
Biri vlmeye teki yeriImeye.
zden bu iki Kavga,
gtrr birisi,
Kts, hibir lml sevmez onu,
Zorla girer bu kr
lmszlerin zoruyla,
teki daha nce
Gklerdeki: oturan
onu.
o Kavga,
O Kavga ki eli tutmaz hile srkler.
ift srerken, ekin ekerken,
Evini dzenleyip zengin olurken,
Sen yerinde otmabilir
Mal mlk
bu Kavga!
dlger dlgere,
Dilenci dilenciyi ozan
Ey Perses, bu kafana,
5
10
15
20
25
144 VE KAYNAKLARI"
Kt Kavgaya olma,
Pazar yerindeki kendini.
vaktinde
Demeter'in
Nesine gerek onunla bununla
nce doyur, sonra gz dikersin
Sonra onunla bununla.
Bir daha zor geer bu fusat eline.
Ama gei bu seninle
Zeus'tan gelme
bitti,sen
y bol bol yedirerek,
O ki hak yemeye can atarlar.
Bilmez o ki,
byk olabilir btnden, . .
Bir ebegIDecinde, bir ot
Bilmezler ne' hazineler
Pandora Efsanesi:
yer
Yoksa bir gn
Sonra bir
Asar ocak
zerdi iftini kzlerini._
Zeus Prometheus'a,
Kendisini aldatan o sivri

o gn bugndr dertlere
Zeus gizledi
Ama gl Prometheus
Zeus'un iin,
onu narthex iinde.
bulut Zeus, dedi ki ona:
sivri
Seviniyorsun - diye,
Ama bil ki dert kendi da:
bir bela,
yle bir bela ki
30
35
40
45
50
- 55
. \:.,
VE KAYNAKLARI 145
Sevmeye, bu
Byle dedi ve kah kah giild
Hephaistos'u hemen: 60
Bir para toprak al; suyla dedi,
.insan sesi koy, insan gc koy,
Bir yap ki yz lmsz benzesin,
gzelim gen
Athena, sen de ona el dedi,
Renk renk
Nur topu Aphrodite, sen de bylerinle onu, . 65
arzularla onu.
Yz gzl devi ldren Hermeias, sen de
Bir kpek - bir tilki huyu koy iine.
Byle dedi Zeus, onlar da
Koca Hephaistos, topal hemen
Bir biimine soktu 70
Athena ssl beline,
O Kharit'ler ve o gzelim Peitho
boynuna
Hora'lar bahar iekleriyle 75
Hermeias doldurdu yalan
Uzaktan grleyen Zeus'un oluyordu
Ses koydu iine o 80
ve Pandora
Pandora btn demekti,
nk btn onu.
bu
gnderdi
Hermeias'la. 85
Epimetheus unuttu Prometheus'un
Zeus'tan alma ona Prometheus,
derde
ve
bela
Eskiden bu dnyada 90
Dertlerden, uzak
Bilmezlerdi lm getiren
Pandora kutunun
F.10
146 VE KAYNAKLARI
insanlara dertleri.
Bir tek Umut
dert kutusundan.
Umut tam Pandora
Byle Zeus.
O gn bugndr dertte,'
Toprak bela doludur, deniz bela dolu,
Geceler dert doludur, gndzler dert dolu,
sessizce
lmllerin evresinde,
Derin Zeus ses vermedi onlara
Sessizce diye .insanlar ..
Gryorsun ya Zeus'un konmaz.
Soylar Efsanesi:
bu szlerime szler da,
Daha dzenli, daha bilgince olsun sylediklerim.
Sen de iyi dinle, iyi belle.
Olympos'ta oturan lmszler
lml ilk soyunu,
O zamanlar Kronos'un gkleri
gibi
rahat, dertsiz.
kmyordu stlerine,
her zaman dipdiri
Sevinip
uykulara dalar gibi
i

Toprak bereket
nimetler rahat, memnun
gidiyordu
, Bu ilk insanlar lp
Birer cin oldular Zeus'un
birer cin, ve koruyan.
Yaman bir oldular bylece.
Sonra ikinci bir soy
Olympos'ta oturan lmszler.
da, da
95
100
105
llO
ll5
120
125
VE KAYNAKLARI
ok trlyd soyluIardan.
ocuklar yz ocuk
Evde, dizinde ocuka
Byyp ergin gelince,
Pek uzun srmyordu
derde
l nedir
lmszleri
Oysa uygar bu.
Zeus onlara,
Gmd bu
cinleri oldu soyluIar.
Bunlar tekilerin.
Bir nc soy Zeus.
Bu tun soyluIar soyluIara hi benzemiyordu,
Birer ktk gibiydibunlar, gl kuvvetli; korkun,
gleri ldrmekti,
Bunlar yemiyordu, gibiydi yrekleri,
Korku gittikleri yere.
nnde duruIm.uyordu glerinin,
Yenilmek nedir bilmiyordu
Grbz .
evleri,
Tunla
nk kara demir yoktu henz.
Bunlar kendi elleriyle yok olup,
ekti gittiler br dnyaya.
i
Ve ad gittiler
Kfl Hades'in rpertili
Kapkara lm
gittiler
Toprak yeniden bu soyu da,
Bir daha Zeus, Kronos'un
Daha bereketli, daha daha yrekli olan bu soy
kahramanlar getirdi dnyaya.
bu topraklarda
Bizlerden nce gelen koca
etin yrekler
147
130
135
140
145
150
155
160
148 VE KAYNA.KLA.RI
Yitti gitti bu kahramanlarm hepsi,
Kimi yedi Thebai'nin nnde,
Oidipus srleri 'un
Kimi gemilerde, denizler tesindeki Troya'da,
Gzel Helene
rten lm
Kimilerine de Zeus,
uzakta,
Bir yurt ve bir hayat verdi mutlu ve lmsz.
Orda, o mutlu adalarda
Engin, derin Okeanos'un
O mutlu kez rn verir
iekler, meyvalar saan Toprak Ana.
soyuna gelince,.
o soydakilerden biri ben,
daha nce lsem, ya da daha
nk bu soy demir soyudur.
gndzleri didinir eZilirler,
Geceleri dururlar
trl dertlerle.
Belalarla birka sevintir
Ama bir gn gelecek, Zeus, Kronos'un
Bu lml insan soyunu da yok ediverecek.
O zaman insanlar soyu gelecek.
O zaman ne baba benziyecek,
Ne de
Ne ev bilecek, sevecek,
dost dostunu, ne bugnk gibi.
hor grlecek anababa,
Kaba kaba atacaklar
nedir bilmeyecek bu mutsuzlar,
doyuranlarm doyurimyacaklar.
Ne yeminin kalacak, ne ne iyinin,
ktlere, gidecek
HJk glnn olacak vicdan
Kt insan iyi insana,
Yalana dolana andlamu
dolanacak
165
170
175
180
185
190
VE KAYNAKLARI
kem gzleri, kem dilleri.
O zaman yeryznil Olympos'a gidecek

Ak yzl, ak .Aidos'lar, Nemesis'ler.
kalacak lmlinsanlara,
are bulunmaz olacak ktlklere
Adalet:
krallara bir szm. var,
Ne kadar sz bilir olsa da krallar.
biri alaca boyunlu blble
Blhl yaman penelerinde,
inlerken keskin gvdesinde,
atmaca bizimkine
"Ne be, pis
Senden daha gl birinin elindesin.
Ne kadar gzel trk sylersen syle,
Seni ben yere,
Orada ya seni
Ya da, dilersem, seni.
Kendinden glsne ayak direyen
eker, kepaze olur
Byle yel atmaca,
Yce gklere uan
Ama sen Perses, yana ol,
kendini.
Biz iyi gelmez
Bykleri! bile azgmhk,
'bela geldi mi,
yana gidendir gzel yol,
nnde
eke eke' gelir
Yeminler gelir
Ve Hak ykseltir o zaman sesini
Hak yiyenlere
Ve .
O ki .
Evlerinden,
149
195
200
205
210
215
220
150 VE KAYNAKLABl
,
Ama onlar ki yerliye
yoldan, 225

Mutlu kentlerinde,
besleyen gelir lkelerine
Ve engin Zeus, yce
korur
Bu haklardan yana gidenler hibir zaman 230
gibi belMara,
Bol bol yerler
zene bezene bahelerinin.
Toprak bereketli bir hayat sunar onlara,
tepesi palamut dolar,
Gvdesi
Koyunlar olur ynlerini,
benzer ocuklar analar, 235
Bolluk iinde giderler.
U zak denizlere geinmek iin,
kendi bereketli
ly kt yola sapan
engin Zeus,
Btn bir kent bazen 240
Birtek su yzfui.den.
Bela, veba, iner gklerden,
Erkekler retmez, olur,
Evler gider o zaman,
Zeus yerle bir eder, 245
i
KQca bozguna
Y da eder
Ey krallar, siz de bu dzen zerine:
insanlarla lmszler
Hep gzetler dururlar o ki
insana ezdirirler, 250
yukardan bakan
Ottiz bine gzetlemek zere
Zeus'un bizi besleyen topraklara
iinde . 255
Kollarlar iyi kt
VE KAYNAKLARI 151
Bir Zeus'un Dike,
Olympos'lu tannlar sayarlar, severler onu.
Biri etmesin ona edip,
Hemen gider oturur dizleri dibine.
Zeus'un,
Ve dert yanar ona, 260
N e ki btn halk. eker
Kt karar veren yolsuz
grn de verin, ey krallar,
Siz ki hep yer, edersiniz.
etmek kendine ktlk 265
Kt yakar herkesten nce.
bilen Zeus'un gren gz
Bunu da grr, grmek dilerse,
ne varsa kentte gznden kamaz.
Ben de, da vaz geeriz hemen bugn 270
Hak grrse
Ama bir trl inanmam
bilen Zeus'un
Byle meydan
Ey Perses, beni can dinle,
Haktan yana ol, sil kafandan. 275
Budur insanlara.
Madem hak nedir bilmezler,
Kemiredursunlar birbirlerini
hayvanlar,
:Kazan, Ye, Yedir ...
i
Ama Zeus hak duygusunu insanlara,
Buysa en verdiklerinin.
Gz gren Zeus
haktan yana 280
Ama bile hile yalan yere yemin edip de
gnaha girenler
grrler dllerinin,
Oysa yeminlerine kalan kimseler
Gn getike grrler 285
Koca Perses ben senin iin
152 VE KAYNAKLARI
kolay dmdzdr yolu.
Hemen ona,
Oysa stnlkle terini
Uzundur, onun yolu,
Zor tepesine, ama bir de
Ne' kadar zor da
Olgun adam odur ki bulur
En iyi bugn de da.
Odur insan ki szekulak verir,
Hibir yaramaz o insan ki
Ne kendi grmesini bilir, ne de sz dinlemesini.
:perses sylediklerimi:
ki yerden,
Sevdir kendini elenkli
dolduracak olan ulu
insanlara
da insanlar da o kimseye ki,
Hibir yaramadan
Bal . yapmaz yaban benzer,
yer.
Gzel kendini ki
bololsun mevsiminde.
srleri de olur, da,
sevdirirler kendilerini
olan. '
ok gemez
hep gelir.
1i senin.
gz dikmeyi da,
bak, beni dinle.
Utan yoksulun
Utan mutluluk yz akma.
Ztfnginlik kapma
Onu bize vermeli ki
tutkusu eldi mi,
Ya da yzszlk duygusunu yok etti mi,
Zorla, bilek gcyle zengin olabilir insan,
Dilini ktye kullanarik da.
290
295
300
305
310
315
320
BEStODOS VE KAYNAKLARI
Ama hemen gelir,
Evini, sulunun.
Dilenciye, kt davranmak sutur"
Bir girip gizli gizli
suu.
Yetimlerin yiyenin de yle,
bir babaya dil da.
Btn bylelerine Zeus'un kendi
onlara;
Temiz uzak tut bu sulardan.
Lekesiz ellerle kurbanlar
butlar yak, kesene gre.
Yatarken de, kutsal da
gerekeni sun ki
Senden yana olsun yrekleri.
O zaman baba satmaz,
stelik.

Seni seveni sofrana, sevmeyeni
daha ok olsun.
Kyde gelecek olsa,
hemen
153
325
330
335
340
U zaktaki dostlarsa zor gelirler. 345
kts iyisi bir hazine:
Ne mutlu iyi bir olana.
kzn

dn tanesi tanesine say,
da geri ver, mmknse 350
Byle yaptm grrsn.
Kt yoldan kazan
Kt kazan bela getirir
Seni seveni sev, sana gelene git;
Verene ver, vermeyene verme,
Verene herkes verir, vermeyene kimse vermez. 355
Vermek iyi, kapmak ktdr, lm getirir.
Gnlden veren ne kadar ok verse o kadar mutludur,
Vermek sevin getirir
154 HESloDOS VE KAYNAKLARI
yzszce
N e kadar az da olsa iini
Az stne az koyar, koyduka da koyarsan,
O az ok
ekleyen lmez.
Evinde varsa derde girmez.
evinde bulmaktan iyi ne var:
gelen
Sende yetindi mi
zlemeye iin iin, '
o felaket: bunun stne!
Ev ve -Aile:
ve bol bol i,'
Ama tutumlu ol.
Dibini bulan esirgemek sama.
Dostun a gibi ver.
bir yaparken bile
vurup bir yanma.
Gven de gvensizlik de

elmesin biri.
Gz diller dkerken sana,
Ha ha bir
Bir tek olsun baba konan,
Ancak byle evin
Se* lnce tutar yerini. '
bololursa, Zeus'un da bololur.
ok ok grr, ona gre de artar
Zengin koduDsa
yap, stne yap.
. Tarla
Ekfui bi, grnce gkte
,
Grnmez zaman' da ek
O kaybolur gn gece.
Ama durmaz dner,
.360
365
370
375
380
385
VE KAYNAKLARI
Ve insanlar bilemeye
Gziikrler yeniden gkte.
Bak syliyeyim nedir
deniz ol, ister
Dalgalardan uzaktaki bereketli ovalarda:
Demeter'in vaktinde grmek istersen
Ekerken de, kazarken de, bierken" de

yle yap ki vaktinde bysn rnlerin,
Yoksul kimseye minnet etmiyesin.
yle iin ka kez vurdun bana,
Ama benden dn bunu bil.
Perses sersemlik etme,
yap.
Yoksa gnn birine
dilenirsin.
Kimse etmez derdine,
ok ok iki kez koparabilirsin.
Ama fazla herkesi hava
Ne kadar dil dks.en
Haydi beni dinle, kurtul,
Kurtul ki da
Bir evin olsun, bir bir de kzn.
parayla al ki,
yrsn kzlerin
evinde olsun,
Olsun ki istemeyesin."
Vermedi mevsim geer, yz st
Hibirini :!Le ne br gne. "
amban dolmaz,
stne gelmez,
bela eker
i ter dktiirmez olunca insana,
Zeus giiz dnyaya,
Daha olunca elimiz kolumuz,
Sirius liimliiIerin stnde
Gndzden ok gece olunca,
daha az
155
390
395
400
405
410
" 415
""420
156 VE KAYNAKLARI
bymesi
mevsiminde yapmak istersen,
o zaman kes:
dirsek yap,
Dingilin yedi ayak oldu mu
Sekiz ayak kesersen bir tokmak da
Ona bir araba iin kes.,
bol ne var,
Ama bayrrda
bir sap bul,
En odur ...
sapan yap kendine evinde,
Biri olsun, biri
Biri tekine kzleri.
Dingil iin defne ve iyidir,
En az onlar kurtlamr,
ke iin kuru sap iin de
Gl bir ift kz bul dokuz
Bu kzlerin
en
ift srerken kavgaya

ifti srerken adam da
Sabah sabah drt izikli koca bir yemeli.
sola bakmadan, dost aramadan,
Kendini vermeli
J?aha gen oldu mu, fazla tohum atar,
havada olur,
. arar 'solda.
koyulmadan sesini bekle:
gelsin her
Ekin o haber verir,
gnleri onunla
tt m gkte,
kz
O mevsimde
kzleri
"Yer kzlerini ve
425
430
435
440
445
, 450
REstODOS ESER! VE KAYNAKLARI
Ama o da: "kzlerim diyiverir saua.
Bir araba demek dile kolay:
Ka var bir budala,
Onlan nceden evine toplamau gerek:
Ekin geldi mi tarlaya!
Efendi erkenden
Yas, kuru toprak
ki
toprak
Baharda
O zamau
Nadas getirir,
ZeUs 'una, ak yzl Demeter'e dua et
Olgun dolgun etsin kutsal
Sapanm kolunu avucuna,
Dokun
kzlerin.
Bir gelsin
Bir rtsn tohumlam stn
yem diye.
Dzenli insanlann nimeti,
Dzensiz
Gklerin Zeus'u dilerse oldurur,
yere
O zamau rmcek kurtulur
Ve sevincini .
Evinde doyunnanm. ,
Rahat alaca bahar gelinceyedek,
Gzn nialmda olmaz,
gz sende olur.
Kutsal kazmakta ge
Hasat melir
Bodur toza
demetlen yzle sepete,
Grenler haline. '
Zeus tannnm gn gnne uymaz,
neler geer bilemez lml insanlar.
ge
157
455
'.460
465
470
475
480
158 REStODOS ESERt VE K..4.YN.AKLARI
Olsa olsa hunun aresi:
guguk ter
dallan
yz gler koca dnyada:
Zeus gn gece ya
kzn hirka parmak sulara
Ancak o zaman son gne kalan ifti
gnde
Hep olsun hunlar:
Ne hahan ne de gz
gnlerinde oturakalma
ocak
tarladan
Ama yapacak evinde.
mu aha
avucuna ovar durursun.
Aylak gezip umutlar hesliyen adam
Ekmeksiz gn dert yanmaya.
Geimi yoksul
Ondan hundan hir umarak
pazar yerlerinde.
Hizmetilerine yaz syle:
Her hir var,
sokacak kulbeler
kt gnleriyle
kzlerin hirer lr,
Koruyun kendinizi
i
'l,'oprak donar Poyraz,
Atlan hol Trakya gelip
..t\llak hullak edince engin denizi,

Dar hir Poyraz,
i
Salan havada hinlerce
Koca koca serer ana stne.
O' hir ykselir htn ormanda,
Hayvanlar
hile.
485
490
495
500
505
510
BEStODOS ESERt VE KAYNAKLARI 159
Buz gibi girer da ilerine
N e kadar tyl myl de olsalar.
kzn gnn bile deler geer, 515
Keinin iri dinlemez.
bol ynl koyunlar dayamr
belini bk.en gcne.
Nazik tenli gen da
nk o evde . 520
Aphrodite'nin bilmez henz,
Krpe bedenini
Sonra gider uzamr evinin bir
Oysa bu gnlerinde kemiksiz
durur
evinde, kasvetli 525
gstermez ona,
nk o, kara insanlar lkesi stnde gezer,
Ge gelir Hellenleri
O zaman boynuzlu boynuzsuz
enelerini titreyerek 530
dere tepe.
Bir tek hepsinin:
derin bulup
gibi
Belleri iki bklm, nlerinde
G ederler ak karlardan kurtulmak iin. 535
O zaman beni dinlerseniz, kendinizi korumak iin
l:>ir urba ve uzun bir giyin,
olsun giysiniz,
ki tyleriniz diken diken 540
papular geirin
kz derisinden, ii keeli.
en gnleri gelince de,
derilerini kz dikip
bir kalkan gibi koyun, 545
i
da' bir kee geirin ki,

nk Poyraz'da sabahlar olur.
,O sabahlar bereket ykl bir sis
160 VE KAYNAKLARI
gkten iner
Ve kaplar hu dnya
Tkenmez suyunu alan hu sis
Sert hir rzgarla yerden
Kah st olup
Kah olup savrulur gkte
iterken
Bir an nce hitirip evine dn ki,
Kara hir hulut gkten stne,
Islatmasm elini kolunu, stn
o aydan
en o,
iin de iin de.
O ayda daha ok yemek isterken
kzlerin yemini indirirsin,
U zun geceler yem aratmaz
gecelerin sresine uydur
Ta ki sona erdirsin
Ve htn Toprak
Donansm yeniden trl
dnmeye yz tuttuktan sonra
Zeus gn doldurunca
Byk Okyanustan
Ve iinden ykselir.
O zaman Pandion'un
keskin
Yeni hir hahar
huda o gelmeden,
Evi gezen salyangoz,
Gkte lker grnr grnmez
Topraktan hitkiler stne
apalama
Hileyin
Hasat denizi kurutunca,
i
glgede
Sabahlara kadar yatakta
Elini abuk tutacaksm o zaman
Geimini istiyorsan.
550
.555
560
565
570
575
VE KAYNAKLARI
rn alacaksm ieri:
gnlk te birini bitirii-,
yol ilerletir,
sker skmez nice insan,
nice kz.
Deve dikenleri iek .
yaz gnlerinde
Konup bir trkye .
arparak
Keiler daha daha
daha erkekler daha.
Sirius dizlerini yakar,
Derileri yanar kavrulur
O zaman bir glgesine insan,
Byblos gzelce ekmek
Emzirmez keilerin st,
bir
Ya da yeni bir eti.
yatarsm glgeye,
Gnlnce yer iersin
Serin yellere evirip yzn
Tertemiz bir kaynaktan su
Bire katarsm
Orion gzkt m
Irgatlarma syle bir yerde
Yuvarlak bir harman stne
Demeter'in kutsal
Sonra da doldursun1ar kplere.
Sizi besleyecek taneler eve mi,
Kimsesiz bir bulun derim size,
Bir de ocuksuz hizmeti
Hizmeti ana oldu mu,
Keskin bir de olacak,
Bol bol onu ki
Gndz uyurun biri almasm.
Otu da ambara ki
Bol bol bulUnsun
kzlerinizin ve
161
580
585
590
595
600
605
F. II
162 VE' KAYNAKLARI
Bu bittikten sonra,
Kleleriniz dinlendirsinler,
kzleri de boyunduruk
Orion ve Sirius gkn tepesine gelip te,
Gl Kutup grd m,
O zaman, Perses, topla getir btn
On gn on gece tut,
gn gece de kapa stlerini.
gn zn
Doldur kplere Dionysos
Sevin ykl nimetlerini.
lker, Hyad ve Orion grnmez olunca,
Ekiniui bak, mevsimidir
Tohum ne olacaksa olsun
Denizcilik:
Tehlikeli deniz yolculuklan ekiyor seni?
O zaman unutma ki lker burcu
Orion'dan sisli denize gmlnce
Btn
Deniz kplerine dner o zaman,
Gemilerle gelmez.
Toprakta gibi.
Gemini ekersin
drt bir yanma.
Islak soluklu rzgarlardan korumak iin,
Geminin da ki
tekneyi rtmesin.
Btn derli toplu ieri al,
Gzelce katla denizci geminin
Dmeni de ocak koy kurusun,
Ve bekle deniz mevsiminin gelmesini.
Gelince sm gemini,
Ne ykleyeceksen ykle iie
karla dnebilmek
gibi yap sen de, koca Perses,
O 'da bir gn daha gzel umuduyla
610
615
620
625
630
HESlODOS VE KAYNAKLARI
engin denizleri
Aiolya'mn Kyme kentini,
Geldi buralara kara gemisiyle.
Bolluktan, zenginlikten, rahattan
Kr yoksulluktan
Geldi Helikon'un
Bu lanetli Askra'ya
Bu sert, ekilmez, kasahaya.
Unutma, Perses, her mevsiminde yap,
Hele denize ne zaman iyi bil.
Kk gemileri kadar v
Ama byk gemiye yklemeye bak:
Ykn ok oldu mu, kazancin da byk olur,
Yeter ki rzgarlar ters esmesin.
Uan gnln kazan
Kurtulmak borlardan
Ve yrekler
sana
birden gkleri tutan denizin,
Her ne kadar hibir da
Denizcilikten ve gemilerden.
Engin denizlere henz
Euhoia'ya gittim bir kez, Aulis'e,
Hani o koca bir ordu da
Kutsal Hellas'tan gzel Troya'ya giderken
Denizlerin bekledikleri yere.
Ordan da Khalkis'e
Amphidamas'm
Birok dller
Herkes bilir benim orada
Bir birinci gelip
kulplu bir ayak
Helikon onu
gnn birinde
yere.
bir grgm
Binbir eklentili tekneler stne.
Ama ben yine de syliebilirim sana
163
635
640
645
650
660
164 HESlODOS VEKAYNAKLARI
Neler deri Zeus'un,
nk bana
Sylenmezi Me getiren ezgileri sylemesini.
Yaz ortasmdaki gn dneininden sonra
Elli gece elli. gn srer
Denize mevsim.
O mevsimde gemilerin
Deniz elinden almaz.
Ama deprem Poseidon,
Ya da lmszlerin Zeus
de yok etmek istiyorsa onu, o
nk iyilikler de gelir, ktiilkIer de.
O mevsimde rzgarm nerden bellidir,
Ve deniz.
Korkma o zaman, rzgarlara gven
Sr gemini denize, ykle
. Ve bir an nce dnmeye bak yurduna.
Ne yeni bekle, ne de gz
Ne de habercisi Lodos
O Lodoslar stne getirir denizin,
Gz ve deniz olur.
Bir mevsimi daha
baharda incir tepesinde
Kuzgun penesi gibi yapraklar grdn m
denize; bahar seferlerinin
Ama vme o mevsimi, ondan.
Tam vaktini bilip zordur,
4rna insanlar yine de denize
nk grmez olur _yreklerinin gz:
Para fakir fukaranm cam
Oysa ne kt dalgalar iinde lmek.
Hadi sen beni iyi stne:
Bir geminin ykleme
karada gemiye koy.
denizde bela: .
FaZla ykl arabanm oku birden
gibi olursun iine btn yklediklerini.
ll ol, neyi ne zaman bil.
665
670
675
680
685
690
VE KAYNAKLARI
ve Cinsel
Vakti gelince evine hir al;
Bu ne otuzundan ok s-onra yap, '
Ne de ok nce, o tam
drt gen
evlenmeli.
evlen ki,
yola sokabilesin onu.
En iyisi hiriyle evlenmektir.
Ama nceden iyice
Evlenmen hir alay konusu olmasm '
Erkek iin en hyk nimet
hir hu -dnyada;
En hyk mutsuzluk da kt hir olmak"
Bir ki
Ve ne kadar gl olursa' olsUIi,
yakar onu, erkenden

Mutlu lmszlere gereken gster.
deme hihir zaman,
Dersen, kt davranamazsm ona
Ve gzel derken yalan -syleme.-
kt syler, -ktlk ederse, -
cn iki ondan.
Sonradan dostluk kurmak isterse
M dilemeye kalkarsa, kabul et.
Demek hir
'hir orda bir hurda seen.
davran, yzn olsun.
Ne konusever desinler sana, ne konuksuz,
Ne yoksul dostu, ne de hyklerfu.
--
Kimsenin yzne vurma hihir zaman,
i
Olmsz hir cilvesidir bu.
Kendini tutan dil hir insan
ll dil ise dillerin en
Kt syleyene kt syler.
Ortak surat asma: '
165
695
700
705
710
715
,'720
166 VE KAYNAKLARI
Keyfin daha byk, daha az .olur.
Gn ellerin kirli olmasm
Zeus'a da, br da sunarken.
Yoksa dinlemezler seni, dualarm gider.
Ayakta su dkme
Hele gn sonra sabaha kadar
Ne yola ne yol
Soyunup dknsen bile:
Geceler lmsz
olan melir,
Ya da bir avlu sokulur.
Sonra ev:inde ocak
yerlerini gsterme
Cenaze ocuk deme,
Bu kutsal bayram yap.
Durmaz akar gzelim geerken .
suya sokmadan nce dua et
Gzlerini dikerek,
Ve tertemiz sularda ellerini
ve ellerini geen
fkesini eker stne, dert aar.
Kurban trenlerinde kesme
Hele kara demirle kuruyu
kpn stnde
ierken, getirir.
Ev yaparken hibir yerinde ki,
konup kt kt.
nce iin kaplarda
N e yemek ye, ne yzn bu da bela getirir.
n iki bir
Kutsal stne oturtma, iyi .
gelmez o .
p. iki da olsa, sonu kt olur.
Bir suda
Bir erkek hibir zaman.
da ktlk gelir, bir zaman iin de olsa.
Kurban etlerini
kalkma:
725
730
735
740
745
755
VE KAYNAKLARI 167
Bu da pek
Kaynak
Ne de denize yerde,
Oralarda da kalkma, iyi
yap ki, insanlar kt demesinler senin iin; 760
ok kolay ktye .
Ama sonra ok zordur herkesin dilinden kurtulmak.
n kolay kolay lmez, .
Hele byk zaman.
n de bir lmsz.
Gnler:
Zeus'un gnlerini kutlamak
Syle en iyi gn otuzudur
yoluna koyup iin.
gnler
Ve ta kendisi Zeus'un gnleri
Birinci, drdnc ve yedinci gnler
-Leto Apollon'u yedinci gn
Sekizinci ve dokuzuncu gnler de yle,
Ama bu iki gn iin de
Onbirinci, onikinci gnlerin ikisi de iyidir
Hem koyun hem ekin bimek iin.
Ama onikinci onbirinciden ok daha iyidir:
U rmcek o gn rer
Gnlerin mevsimde;
bilen: kannca da o gn toplar.
o kurup
Ama onnc gn
Tohum deme
Buna dikmenin tam gndr.
gn
dikmeye hi
O gn iyidir,
Ama o gn ne ne deevlenmeli .
Ay de
iyi gelmez,
Ama
765
770
775
780
785 .
168 VE KAYNAKLARI
Koyunlara kurmaya elverilidir o gn.
Erkek ocuk. iin bire birdir:
O gn ocuk olur;
Yalan sylemesini, sever.
sekizinci gn domuzu ve
Onikinci gn edin ...
Uzun gnler mevsiminin bykyirminci gn
Bir mu cin fikirli olur.
Onuncu gn erkek ocuk
drdnc gn
O gn ellerinizi stlerine srp
yanpirik kzleri,
keskin
ve sonundaki drdnc gnler
kemiren
O gn toptan verilecek gndr.
drdnc gn bir getirin evinize,
Bu konuda sizi en iyi
sonra.
gnlerinden
gnlerdir o gnler.
Bir gndr ki
Erinys'ler Yemin
O yemin ki, olarak

yedinci gn
-; Byk bir zenle izleyin o gn-
harmana Demeter'in kutsal .
Ve oduncu kessin ktklerini.
Gemilere en uygun
Teknelerin trl
Drdnc gn gemileri donatmaya.
sonraki dokuzuncu gn "
gzelolan bir gndr.
dokuzuncu gn"
btn dertlerden gndr:""
Hem dikmelere iyi gelir,
Hem erkek btn
790
795
800
.805
810
VE KAYNAKLARI
o gnn toptan kt
Az hilir yirmi dokuzuncu gnn
Gnlerin en iyisi
amak ve vurmak iin
kzleri, ve tez
Ve srmek iin rengi denize
Dizi dizi krekileriyle
Az hilir o gnn ne gn
Drdnc gnler de aabilirsin.
gn en
Ama az hilir yirminci gnn
Gn eD:. iyi gn
Ve gn hatarken o kadar iyi
hu gnlerdir gerekten gnler
Bu dnyada iin.
teki gnler ne iyi ne kt gnlerdir,
hi de o gnler.
insan gn ver, hu gn,
Ama az hangi gnn iyi hilir :
gn hir hir veyana.
N e mutlu o ki, hilip gnlerini
lmszleri grr
Gklerin uyar ve sulu olmaz.
169
815
820
825
S Z L ~
HAZIRLAYAN: AZRA ERHAT
A
ADMETE
Bir Okeanos dize 349'da
geer. Bkz. Okeanos
AELLO
Harpya'lardan biri.
gelir. Bkz. Harpya'lar.
AGAUE
Kadmos ile Ino ile
Semele'nin Pentheus'un
Agaue, Zeus ile Semele'nin
dedikodu Semele'nin .
tann Dionysos cn ve
teyzesini kendi Pentheus'u
bir hayvan
Bu dram Euripides'in
lar" konu .
AGLAIE
"parlak" gelen Agliiie, Zeus
ile Eurynome'den Kharit tan-
biridir. Hesiodos'a gre, Aglaie
Kbarit'lerin en olup tann Hep-
haistos ile evlidir. Bkz. Kbarit'ler.
AlAKOS
Y en drst ve en dindan
geinir. ile su peris,i
ludur. Aiakos,
. Aigina kral iken
hepsi vebadan Aiakos da Zeus'a
H, yerdeki
ve bu adamlara
i
Mynnidon'lar i Aia-
kos'un iki Peleus
leus'un ve (Aias'm ba-
bir deniz olan Psamathe'den
de Phokos diye bir daha
Phokos fok gelir)
atletik hep zafer
bu yzden vey onu
bir disk Aiakos
da im suu iin iki
Aigina'dan Aiakos ldkten sonra,
Hades lkesinde Minos ile Rhadamanthys
ile birlikte llere olur.
AIDONEUS
Yeralb Hades'in bir adi.
Bkz. Hades.
AIDOS
bir kavram. Aidos, utan,
utanma duygusu, ar namus gelir.
Hesiodos bu ve Gnler'de
(d. 196 vd.) ok
kt bu yzden Aidos ve
Nemesis'in arbk yeryznden
sylyor, aynca bu kavramlan
olarak Nemesis'in soyu bilin-
halde, Aidos'a Theogonia'da yer veril-

AIETES
tann HeIios Okeanos Perseis'in
nce Korinthos'a kral olur, sonra
Karadeniz'in Kolk-
his (bugnk Grcistan)
ve orada bir kurar. Byc Kirke'-
nin ve
Aietes'in Kolkhls'te en byk hazinesi,
bir zamanlar Phriksos ile Helle'yi
lardan geiren (ki bu. yolculuk
Helle denize ve onun iin
Hellespontos, yani Helle denizi
postlu koun postudur. Phriksos
kou Zeus'a kurban ettikten sonra
metli postunu Aietes' e
Aietes posta beki olarak korkun bir ejder
Ne var ki Arganaut'lar Ko1khis' e
sefer yapbklan zaman amalan bu
174 VE KAYNAKLARI
postu Yunanistan'a gtrmekti.
Aietes'in byc Medeia
iin, ejderi uyutmak ve postu
almak yolunu bulur. Kendisi de
birlikte Yunanistan'a kaar. Theogonia'da
ve bu sefer
ile ilgili baka kimselerin halde,
Hesiodos'un bu bilmesine olanak
Y(jktur, nk elimize biimiyle
Argonaut'lar. ok daha yenidir.
AlGAlON
Girit'te bir Efsaneye gre, Rheia yeni
yiyen baba-
Kronos'tan iin Zeus'u bu
saklar ve Zeus orada
byr. Bkz. Zeus.
AIGIS .
Bkz. Zeus.
AINEIAS
Hesiodos'ta Aineias'm yi!mZ geer.
Theogonia'nin hangi tann1ar ve
tannalar hangi
meydana getirdikleri tanna
Aphrodite bir lmlyle, Troya kral soyun-
dm Ankhises ile Aineias'm
Hesiodos'un Troya
ve Homeros bir de-
rastlanmaz ne Theogonia'da,
ne de ve Gnler'de. Aineias. gibi,
Troya baka
de gese bile, buuIami en ufak
bir: ilgisi kurulmaz. Bu yzdendir ki;
Troya . efsanelerini
bilip elimizde hibir
ij,mcu yoktur. - Aineias'm ile
ilgili biri Homeros'un
hili:ii ve Aineias daha da
"Aeneis"
i ,
AlSEPOS
ile Tethys'ten
biri. Aisepos' bii: 4nadolu

AlS ON
Kretheus ile Tyro'nun Iason'un"
Tesalya'da
i'Kretheus'a ama vey
Pelias onu tutuklar, stelik
de Iason'u KoIkhis'e altni postu
almaya gnderir, nk bu tehlikeli sefer-
den bilir. Gerekten
de bir sre sonra Iason'un haberi
gelir. Pelias korkusuzca
ldrmeyi gze Ne var ki,
ierek zehirlenen Aison'u Iason'la birlik-
te KoIkhis'ten zaman byc
Medeia yeniden diriltir, stelik bir iksir
iirerek onu.
AKASTE
Bir Okeanos Bkz. Okeanos

AKHELOOS
Yunanistan'da Akainaia ile Aitolia
blgelerf arasmdaakan UZUn bir
Hesiodos'ta ve Homeros'ta geen bu
Okeanos ile Tethys'ten bin
ve
Akheloos'un .birok .<iykilleri var:
Heraldes ile bir efsaneye
gre, Akheloos Kalydon
Deianeira'ya ama
biimden biime girme, kimi zaman
kimi zaman ejder olmayetisinden korkan.
ile evlenmeyi
Bu yzden ile
bir Kar-
yeniden Akheloos birden J;:oca
bir yilan Herakles onu
tam bir
Bu kez. bir' boyuuzunu
kopararak alt
tann vaz ama
boynuzu geri almak iin Herakles'e Zeus'-
un keisi Amaltheia'nm iek ve'
bolluk bir
ykye gre, nl bereket boynuzu
VE KAYN.A:Kh4.RI 175
kendi nk yay-
topraklar, sulayan bereketin
simgesidir. Bizim. Istanbul'daki Hali'e
frenklerin "Come d'Or" Boynuz)
demeleri herhalde bu inanla ilgilidir.
AKHILLEUS
Aineias gibi da ya1mz
geer Theogonia'da. Troya ile
dem vnmlmaz, ancak kendisi-
ne nitelikler verilir: "aslan yrekli" ve
"ordulan darma eden kahraman"
(Theog. 1007). ki. eserin bu son
dizelerinin Hesiodos'tan yoksa sonra-
dan eklenti mi da bilmeyiz.
efsanesini ve
lan iin Homeros destaularma
vnrmak gerekir.

Bkz. Hesperid'ler.
AKTAIE
Nereus biri.
gelir. Bkz. Nereus
ALEKTO
tannalan Erinys'lerin birinin
"fkesi dinmez, an-
gelir. Bk. Erinya.
ALGOS
i
Gece (Nyks) i kendi kendine
meydana simgesel bir
keder" gelir. Bk. Nyks.
ALKMENE
Mykene Elektryon'un amca
Amphitrion ileevlenir ve mutlu bir
srmektedir ki, tann Zeus
Amphitryon'un\ bir gece
onun girerek gelir
bulur ve onu Herakles'e gebe
Sabaha: tann sevgilisinden
bir az sonra gerek Amp-
hitryon seferden dner ve yata-
Kan koca bir yan-
komik bir karakter
konu ok komedya
yazarlaI1..nca
ALPREIOS
Peloponez'de, Elis ile Arkadya blgeleri
akan bir Btn
lar gibi, Okeanos ile
Artemis ve nympha'lara
masal konusu Gnn b:jrinde
Artemis nympha'larla
yaparken, Alpheios onlara
mak periler de yzlerine amnr
srerek kendilerini hale
ler. Ama Alpheios su perisi Arethusa'ya
onu Sicilya'ya kadar .kovala-
Bu yk zellikle Latin
konu
AMPHILLOGIA
Nyks'n (Gece'nin) kendi balUa meydana
olumsuz simgesel
biri. gelir. .
AMPHIRO
Bir Okeanos Bkz. Okeanos-

AMPHlTRITE
Okeanos Doris'in deniz tann Nerem
ile Nereidesdiye . ai:ulan
elli Hesiodos buularm
saymakla bitiremez (dize 240 vd.),
Amphitrite de biridir. yks,
pek yoktur. Poseidon' onu'
ile birlikte kumsaldil.
ve Ama
ok tanndan ve
uzak
lkelere Poseidon bir
Amphitrite'yi
ve
mutlu bir ift
A.mphitrite bir sr deniZ
176 ESER! VE KAYNAKLARI
nm ve kpkler stnde kayan,
bir arabada gsterilir. Poseidon ile Amp-
hitrite'nin der kimi
kimine gre de Triton Amphitrite'nin
Hesiodos bu ve
Triton'un Theogonia'da (dize
230 vd) Bkz. Triton.
AMPHITRYON
Tiryns Alkaios'un Kaza ile
iin ynrdundan sr
lr ve Thebai'ya kral Alk-
mene'ye talip olnr. Uzun maceralardan
AIkmene ile evlendikten sonra Amphitryon
bir sefere O kendi
giren !ann Zeus AIkmene'yi gebe
O gece sabaha evine dnen Amphitr-
yon ile ve IphikIes'i retir.
Zeus ile olan
nince, nce ama onu
AIkmene bir gn arayla nce Herakles'i,
sonra IphikIes'i Amphitryon han-
gisinin kendi hangisinin
iin bebeklerinin
nne iki IphikIes
rker, Herakles ise oynayarak
koca bir ykye
gre, gnderen
Zeus'un
Sonradan Amphitryon Herakles'i benim-
ser, birok metinlerde de
Amphitryon'un diye gemektedir.
i

1nSan ldrme gelen simgesel
bir Nyks'n retmelerinden
Bkz. Nyks.
ANKHISES
Aphrodite'nin lmller
kendisine sevgili olarak adamlardan
biri. Ankhises, Troya kral soyundan Assa-
rakos'un onu
srlerini grr ve gkte inip
ile Ankhises nce kendisi-
ne bir gen gibi gorunen
sonra kim
gizli Aphrodite'ye sz
verir. Bu sz ve kendisi ile
gelen bu
yzden Aineias Tro-
ya kaarkim
Ankhise'si Onu
kadar ama Sicilya'da

APHRODITE
Aphrodite stne en
bilgiyi veren Hesiodos. The-
ogonia'da ona ve zellikle
uzun blm elimize geen en
kaynaklardan biridir. Bu daha
ok blgelerle
zellikle Smer - Babil efsane-
lerine ne var ki
renk katmakta ve ok
gl bir olarak
halde, uyduruIan yk-
ler pek zengin ve belirgin olmayan Aphro-
dite'ye daha bir nitelik
Theogonia 160-206'da
Uranos'un erkekIik uzvunun kesilmesi
efsanesidestanda en ykIerden
biridir. Bunun iin bkz. Uranos. Bu yk
da bir
Aphros: kpk
gre, Aphrodite de kpkten an-
gelir der Hesiodos, ne var ki bu
kaynak gsterme . kadar
belirgin - Homeros
Aphrodite'nin bir ve bu,
Theogonia'da 3000 Okeanos biri
olarak Dione'dir. Dione Zeus ile
ve Aphrodite'yi netekim
HomerOB Dione'yi
ta grrz -. Hesiodos gl
bir olarak ve Homeros gibi
ona "altm" halde,
ona
ve Khaos'tan dzene rol
VE KAYNAKL.ARI 177
oynayan Aphrodite
de Eros kabul eder. Bkz.
Eros. Aphrodite kpkten
ki, Eros ile arzu gelen
Rimeros (Bkz.
Theog. 201). Aphrodite'nin kendi
maceralan da Hesiodos fazla
hir ancak
syler (Theog. 975).
kaynaklara gre Aphrodite Ares ile
ve Phobos (bozgun) ile Deimos (korkn)
dan hir de uyum, ahenk
gelen meydana
Aphrodite'nin en irkin tann olan Hep-
haistos ile onu Ares ile
Adonis ve Ankhisses gibi lm-
llerle de tanna
ykler
APOLLON
Hesiodos'un eserinde Apollon'un pek
az geer. Oysa Theogonia Musa'lara uzun
hir Musa'lar korosunun
ise Apollon'un bulundu-
ve okluk eserlerinde
Musa'larla yani sesini veren perilerle
hirlikte Apollon'a da heklenir.
Oysa d. 94'de insanlara ve zellikle kral-
lara gzel sz syleme sz
ederken, bu verginin Musa'lardan ve oku
Apollon'dan sylenir, o
kadar. Mus;a'lar hyk tann Zeus'un
uzun kntlamr,
vlr, Apollon'a pek Ancak
eserin sonunda (d. 918 -: ki hu son
Hesiodos'tan olup da kesin
dir-) Zeus'mi Leto ile ve hu bir-
ile Artemis'in
sylenir ve denir "Uranos'un en
gzel bnnIar". - Apollon'un
Hesiodos'un hu kadar az yer
acaba bu zellikle Anadolu
olup Hesiodos'un Yuna-
nistan'da pek midir?
Olabilir. Hi Apollon ok daha
hir toplumsal
Hesiodos'un
evrede, toprak en nemli
hir ilkel toplumda pek yeri
gerektir. Apollon'un ve
efsaneleri iin oknyncu daha bilgiyi
"Mitoloji s. 54-61'de hulabilir.
ARDESKOS
Okeanos ile Tethys'un hir
gneyinde akar.
ARES
Zeus ile Ares'in
Hesiodos Theogonia'da hir kez
(d. 921), tann Zeus ile
mesinden evlat
Hebe, Ares ve Eileithyia syler.
Ares'in bundan Aphrodite ile
mesindendem vurur, hundan Deimos,
Phobos ve tersi nitelikte hir
olan hildirir.
O kadar. Theogonia bir
Titan'larla olan Zeus
Ares'e nk Olympos'lu-
o zaman. daha
Ancak. Homeros hilen
hir olarak Hesiodos'un Ares'le ilgili
efsaneleri olsa gerektir.
ARGES
Uranos (Gk) ve (Toprak) hir-
tek gzl devlerden
hiri. saan" gelen
Arges, Zeus'a Titan'larla
eden Kyklops'tnr. Bkz.
Kyklop'lar.
ARGONAUT'LAR
Argo gemisi ile Karadenizin dibine dek
sefere ve Medeia
ile Metes'i halde Argonaut'lar
seferinden yoktur Hesiodos'ta. Bkz.
Metes
F.12
. VE KAYNAKLARI
ARIADNE
Minos ile Pasiphae'nin
Girit'e Minotamos ile
Ariadne gr-
ve. ona Minotamos'un
binbir dehIizIi koca Lahyrint-
hos'ta iin onun eline bir
yumak iplik Bylece Theseus
Lahyrinthos'tan salim ve
Girit'ten de Anadne'yi bera-
berinde Ne var ki yolda: Nak-
sos Theseus o
adada uyur ve Anadne
Dionysos ordan
geecek ve Girit'li kral gzel-
onu Olympos'a
..

Anadolu'da, Kilikya
blgede (Adana-Mersin yresi)
bUlunan silsi1esinin Efsaneye
grebu iki ejder
Homeros'a gre Typhoeus'un ini
(II. II, 782), Hesiodos'a gre
de Ekhidna denilen orada kapa-

ARISTAIOS
geen bir
ApolIon ile Kyrene nympha'-
dan; Aristaios'u at-adam Kbe-
iran ve ona zeytin-
cilik, gibi bilgiler
Anstaios Auto-
noe ile evlenir ve Aktaion bir
olm. Usta bir olan Aktaion
ile. boy iin
ve k-
peklerine yem Anstaios'un
Orpheus efsanesinde. de, Odysseia'da da
geer.
ARTEMIS
Theogonia'da Artemis'in birka kez
geer, ama bu byk
bir nem vermez. Bunun bir nedeni Zeus'-
un olan son Olympos'lUlar
ile pek ilgili bu ncekini
Uranos ile Kronos ve
seruveUlerini ele bir
ikincisi de Artemis'i kendi yresinde pek
olsa gerek. nk Mitoloji
de gibi, ApolIon
da, Artemis de ok Anadolu
Hesiodos ise bu evreyi Homeros
biliyorsa da, onunla
yoktur. - Artemis Theogonia'da
oku ve Apollon'un
olarak gsterilir, bir belir-
tilmez. stnde gereken
nokta da ki, Artemis ile
bir tutUlan ya da zellikleri her iki
da grlen Hekate'ye Hesiodos'-
un ok byk bir yer (Theog.
404-450), ama iki hibir
(Artemis
bilgiiin bkz. Mitoloji
S. 69 -76)
ASIA
Theogonia'da Asia'nm Okeanos ile
Tethys'ten biUlerce Okeanos
biri olarak geer. Bir gre, Asia
Titan Iapetos ile evlenir ve Atlas, Promet-
heus, Epimetheus Bu
Hesiodos'un eserlerinde
bir rol halde, Asia
Klymene olarak Asia
Asya Kk
Asya'ya Hatta Homeros'ta bu
kavram da dar
Gediz iin (Bkz.
II, 459 vd.).
ASTERIE
Titan ifti Koios ile Phoibe'nin
Perses'in ve Hekate'nin Zeus
Asterie'ye olup onu kovalamaya
"""EKAYNAKLAR! 179
da biimine girip
habire kaar. sonunda kendini denize atar
ve bir ada oluverir.
ASTRAIOS
Krios ile Eurybie'nin Krios
ile Uranos soyundan, Eurybie ile
Pontos soyundan bir Titan. Kendisi
Eos ile
ve br retir.
da gemez efsanelerde.
ATE
Hesiodos'a gre kavga Eris birok
belili birlil..-te, birbirinde hi
Dysnomie ve Ate'yi de
dana getirdi. Bu iki da iki
simgelerler. Dysnomie, kt yasa,
bozuk dzen gelirse de, Ate'yi
modem dillerin herhangi birine evirmek
ve bu kavrama olabilecek
bir kavram bulmak gtr.
gibi grmesini, iyiyi kt-
den yetidir. Ama
gz
sa, yolu gremez olur,
gaflete ve bunun sonucunda
su gnah Bu su ve
da
c takarlar. Gaflet
diye bu simgesel
bile mu-
sallat olur, Yiman
g:z;leri kendi
anlatan oyunlar-
Ate'yi bu'.olmnsuz yznden
insanlar da da bela sayarlar.
Bir efsaneye : gre, gnn birinde Zeus
dayanamaz, Ate'yi gibi Olympos'-
tan atar, bu kt da yuvar-
sonradan te-
peye gelecek bela-
lar, da bu ile olan
dendi derler.
ATHENA
Athena'DlIi Hesiodos'un
nemli bir roloynar, bir kendinden
nceki ve
olarak grev ve nitelikleri yznden
geer Theogonia'da da,
ve Gnler de de.
(Theog. 886-
900); Zeus'un ilk olarak kendisine
Metis'i (bkz. bu ad) Metis'le
ve onun ocukla ilgili efsane,
buyzden Zeus'un kendi kafa-
almak ve oradan retmek zorunda
ve bu efsanenin simgesel
(Theog. 924 vd.), Hera zerindeki etkisi,
da bunun zerine kendi kendine'
Hephaistos'u Yunan efsane-
sinde yer ama ilk kez Hesiodos
dile motiflerdir. Athe-
na gerek Theogonia, gerekse
Pandora efsanesi ile olarak
gsterilir, sslemek, ona el
gene Athena'ya
(Theog. 572 vd, Erg. 63 vd.). Hesiodos
Tritogeneia da,
toplayan gibi da bilir. Ama
efsanesine'
ATLAS
Bu
Hesiodos'a borluyuz. Hesiodos'u
ikisinde de en ok ilgilendiren
soyu, Titan ile Okeanos
Klymene'nin Atlas
bu drt erkek gelir.
Menoitios, Prometheus ve
gibi, Atlas da olmnsuz
gl, yrekli ve
Zeus ile boy bu Titan'-
Hesiodos tuhaf bir
ve zellikle kendi evre-'
sinin btn dert ve kay-
grr. Bu yn Prometheus ve
Pandora efsanelerinde gibi,
Atlas'm da ok halde, ge-
180 VE KAYNAKLARI
yerlerde byle kt bir kaderi
gsterir Hesiodos. ta
gznde bir
Zeus'e iin
kendisine reva kt bir
kaderdir. (Theog. 507 vd.)
ATROPOS
Kaderi simgeleyen tr. ne
birden verilen ad ya Moira ya da Ker'dir.
Hesiodos Theogonia'nm bir yerinde (218)
bu Gece'den
bir yerinde de (902 vd) Zeus ile Themis'
ten syler. "geri
gelen Atropos, mr
bken Moira'lar eceli,
lm simgeler (Bkz. Moira)
AUAGORE
Nereus biri, Theogonia'da
bir tek defa geer (d. 257).

Nereus biri ve
birinin Aristaios'un Aktai
on'un

Bkz. Eirene.
BATI KIZLAR!
BkZ. Hesperid'ler.
B
i
BE1LLEROPHONTES
Bellerophontes efsanesi Homeros'ta
gibi, Hesiodos'ta da geer, ne var ki
bYk destan ozam onu Anadolu
oysa ozan daha
ok, efsanenin
glerle, yani Khimaira ile ilgilenir ve
da o anar.
Bkz. Khimaira .. Bellerophontes'in kendi
servenini bize anlatan gene de Homeros'
tur. Bkz. Mitoloji s. 9092. Bel
canavar alt
etmek iin Pegasos
Hesiodos'ta geer (Theog. 324).
BIA
G, kuvvet gelen Kratos'la
(kratos erkek cinstendir), zor,
gelen Bia ya da Bie
ve kral yetkilerini simgeleyen birer
Hesiodos'a gre,' Kratos ile
Bie Okeanos Styks ile
Titan
Kratos'la Bie Zeus'tan
bunun nedenini de Styks'n Zeus'-
ten onma bu
Titanlar sonra ilk -Olympos'a
gelir ve Zeus'tan bunun dln
sonra da, Kratos'la -Bie'nin bir
daha
ID buyurur (Bkz. Theog. 383-404). Bkz.
Styks. - Kratos'la Bie'nin epey rol oyna-
bir Aiskhylos'un

BORA
Bkz. Harpya'lar
BOREAS
trke poyraz diye geen kuzey rz-
ynne gre biz bugn bu yele
deriz. Hesiodos
Eos'un Astraios ile
syler. Boreas'm Notos
(Lodos) ve ile geer. Bkz. Rz-
garlar.
BRIAREUS
Uranos ile Gaia'nm yzer kollu ve
dev biri, Kottos ile
Gyes'in (Bkz. yz Kollular).
BRONTES
Uranos ile Gaia'nm
tek gzl devlerden biri. "grleyen"
gelen Brontes Zeus'a gk
grlemesini eden Kyklops olsa
gerek (Bkz. Kyklop'lar)
VE KAYNAKLARI 181
D
DEIMOS
tann Ares'in aynlmayan
Deimos ile Phobos, korku, panik ve
onun sonucunda meydana gelen bozgunu
simgelerler. Hesiodos'a gre (Theog 933
vd.) bu iki tann Ares ile Aphrodite'uin
bu
ordu birliklerine onlan
kamaya dilidiiklerler.
DEMETER
Homeros destanlannda kra-
lie" ya da "gzel Demeter" diye
toprak ve bereket Demeter
Ge-meter, yani toprak ana olarak
Hesiodos'a gre Kro-
nos'la Rheia'nm olup ikinci tann
ve Rheia'nm ilk Hes-
hemen Sonra
Demeter Zeus ile ve
Persephone'yi Demeter'in
en nemli serven Persep-
hone'uin Hades
- Hesiodos'un
bir efsane de Demeter'in bir
lml adama gnl vermesi ve ondan
bir ocuk Girit'li
ile ve "cmert Plutos"u
dnyaya Zenginlik
gelen Pluto s bereket simgesini
efsaneleri sim-
gesel bir nitelik Yunanistan'-
m hemen her blgesi ve zellikle Eleusis
- ki yeri ve gizli
trenlerin kenttir - Girit, Trakya,
Peloponez vfi Sicilya bereket
Demeter'i konu edinen efsaneler
Yunanistan'a zg
bir Anadolu'nun bereket tan-
Kybele lle hibir yoktur.

Bkz. Pontos.
DEVLER VE
(TITANOMAKHIA)
Devler ve sz eden
Hesiodos'tur, denebilir ki Theogonia'nm
orta olup tannlann
ve dile getiren bu
hem en renkli ve ilgin
hem de Titano-
makhia denilen blm kimin
kimden kurn
birden ve btn
. bu iin
izlenimine Titanomakhia aynca
Theogonia'da yer da
nemlidir, yz dize tutar (630-730), ondan
sonra da Titan'lar
oraya iin nemsenmektedir
sanki.
DIKE
Dike, Themis ile Zeus'un Eunomia
ve Eirene ile birlikte Hora'lann biridir.
Yunan dilinde birok anlamlara. gelir;
soyut. kavram hak,
adalettir. Dike adaletin
iin de
verilen hkm iin de; "diken
didonai" deyimiyse ceza grmek
gelir.
Dike insanlar onun
iindir ki, de, da ok
geer. Dike ne
iyice kavramak iin
Hesiodos ve tragedya yazar-
Bu Hesiodos'ta incele-
meye
Gnler"de 180 dize (202-382)
tutan uzun bir blm Dike'ye
ki bu blmde Hesiodos'un btn hayat
felsefesini bulabiliriz. Bu para
Hesiodos'un bize
orta halli bir
toplum iinde tannsal Dike
grp, nereye
nemlidir. Blm bir hayvan
182 VE KAYNAKLARI
halar (d. 202 vd); "krallara" yani
lara, o zamamn ozan hayvan-
lar dnyasmdan hir rnek getirerek hurada
kaba kuvvetin hkm ama
insanlar arasmda yle syler.
arasmda Dike Tann
Zeus'tan remi olan Dike, yani
ve
toplum dzeninin temelidir. Resi-
odos hurada tanna Dike'ye - ancak
Theogonia'daki Musa'lara seslenile layas-
lanabilecek - uzun hir vg yazar. Kar-
dei Perses'ten grm olan ve
alamayan
Resiodos'un-Dike'ye hu vgs
.olmakla kalmaz, kendilerine deyip
rvet alarak yoluna sapan krallara
da sert bir eletiri, bir ders
tema Soylar Mythos'unda da
ele (Bkz. Soylar - Mythos'u).
demire birbirini
bir cehenneme sonra,
su da yer yznde
ne kadar ktlk varsa, hepsini
sonra, bu korkun
kurtuluu Resiodos yalmz adalete gvende
grr: Dike'yi arasma almak,
her ide onu uygnIamakla insamn yitirilen
yeniden
Bu gr Resiodos'un Yunan dncesine,
en byk olmutur.
BU; anlaYlla Zeus da Kratos ile
olarak
zorba olmaktan yarar
ve iyilik getiren bir tann, yani gerek
anlamda bir tannsal oluverir. Yer
de yeni bir
stne kumlu, bir dzene, bir
insan cennetine.
I, Resiodos'un bu yce grn traged-
ya da benimser, benimseyenlerin
bUmda da ilk tragedya Aiskhylos
gelir. Ahllli her stn tutan bu
ozan
rnleri bulunur" demektedir
non, 750). Sophokles de "Elektra" tra-
gedyasmda, suun hemen
Dike'nin Erinys'lerle birlikte
ileri srer (Elekt. 472 vd).
bir tannsal olarak can-
Dike, ola-
rak gitgide soyutlaIr ve sonunda Platon'-
un birok z nitelikleri, top-
lum iinde yeri ve etkisi "to
dikaion" diye cinsiz bir felsefe

DIONE
Resiodos Dione'yi, Okeanos ile Tethys'ten
bin Okeanos lozmdan biri sayar
(Theog. 353). Ama Romeros
zellikle Dione Aphrodite'nin
olarak gsterilir. Dione Zeus ile
birleip Aphrodite'yi meydana getirir.
beinci blmnde Aphrodite
iin savaa
Akha Diomedes'in elinde
ve Olympos'a
iinde Dione de
lozmm kolundaki iyiletirir, onu
szlerle avutur V. 370 vd.).
DIONYSOS
Resiodos'un Dionysos'un
pek az geer.
(d. 940 vd) Zeus'un evlenmeleri
Semele ile
syleniyor ve Semele: Dionysos'u
o cokun (lml anamn
lmsz ama bugn ikisi de"
deniyor. Dionysos'un Anadne'yi
kendine e edip Olympos'a ve
ikisini de Zeus'un Olympos'lnlar arasma
ekliyor ozan. kaynaklarda,
zellikle Anadolu'da bulunan kay-
hunca nemli bir yer tutan
tann Dionysos'un Resiodos'un
da bu kadar az bu Anadolu'lu
o Yunanistan'da pek
Ozamn
VE KAYNAKLARI
183
diye bu gerekten de
Hesiodos'un ve bir az da
genel pek uymaz,
dar Bu
stne daha bilgi iin bkz. Mitoloji
s. 115-121.
DORIS
Okeanos'un Dom, Pontos'un
Nereus ile evlenir ve Nereus diye
Bkz. Nereus
DOTO
Nereus birinin bir tek
defa geer (d. 248).

Bkz. Oneiros.
DYNA.:MENE
Nereus (Theog. d. 228).
DYSNOMIE
"kt yasa" anlanuna gelen
soyut kavram Eris'in
ve Ate'nin, yani ve gafletin hi
sylenir (Theog. d.
231).
E
EILEITHYIA
Zeus ile Ares, Hephaistos
ve jWeithyia
lara bakan ebe
Sznden onun buyruk-
harfi yerine Hera'-
-
Leto ile AIk:ID.ene'nin - bu-
lunmamakJa Zeus'un evlilik ocukla-
engelolmaya
EIONE
Nereus biri (Bkz. Theog. 255).
EKHIDNA
Ejderler soyunu sayarken Hesiodos
na'ya uzun bir para Bu azman.
Pontos
Khrysaor ile Kallirhoe'den
odos Theogonia'da onu (d. 295 vd.)
bedeni bir gen bedeni koskoca
bir olarak Typhon ile
ve yeryziinde ne
kadar canavar varsa hepsini
Geryon'un diye
Orthos, Hades bekisi Kerberos;
Hydra,
ve sonra da kendi dl
Orthos ile Phiks ile
da
denen Kilikya blgesindelli; .
Kendisi lmsz iin
ama dlleri Herakles ve Bellerop-
hontes'in elinden can
ELEKTRA(
Okeanos ile
Pontos ile Thanmas'a
olnr. Hesiodos'a gre,
iris Harp-
ya'lar ve Aello (Bora) ve Okypetes
ga) diye iki (Theog.
266). - Bu adda daha birok efsanelik
ama onlardan Hesiodos
sz etmez. Bkz. Mitoloji s.125.
ELEUTRER
Boiotia'da bir (Theog: 54);
EMATHION
Memnon'un Tithonosile
evlenerek iki biri;
teki Memnon, Troya
bir roloynar. Bkz. Memnon.
El'i"YO
Ares'in . evresinde bnlunan
bir kaynakJar(la Ares'in:
ama Hesiodos (Theog .. 273)
184 VE KAYNAKLARI
Enyo'nun Phorkys ile Keto'nun JazIan
olan Graia,. yani .
syler. Homeros'a gre Enyo
"iller yikan" bir diz-
ginIerini elinde tutar (Bkz. II. V, 592).
EOS
Homeros'un "gl diye
ve hemen her bl-
mnn tanna Eos,
Hesiodos'a gre, Titanlardan Hyperion ile
He-
Hos ve Ay (Selene) onun
leridir. Eos Astraios ile evlenir ve Rzgar-
lan 378 vd). tanna
lmlIerIe de bnlunur,
. biri Troya kral soyundan
Tithonos'tur. Ondan, kral
olacak Memnon ile Emathion'u
Bkz. Tithonos.
EPIMETHEUS
Titanlardan Iapetos ile Klymene'nin drt
biri. Hesiodos nem-
li bir rol
zel bir kin besler. Bu soya fke ve
tiksintisi acaba nedendir diye soracak
olursak, Titan soyundan olan ve Titanlar
yeniIip kurduklan dzene
bu soy mi, bir
bir direnmeyi simgeledi-
tr m diye nk
Yunanistan'm geleneksel
dili:enine son derece tutucu bir ozan-
Iapetos'a olnmsuz tutumu Epi-
metheus sz konusu olunca bir hor
gri:ne ile dile gelir. Prometheus "cin
fikirli, sivri Epimetheus ise
nitelendirilir.
nedeni Prometheus'un
unutarak, insanlan al-
iin Pandora'-
yanma Hesiodos'un
bu olumsuz
Yunan yazmmm hibir ozanmda
bu oranda raslanmayan bir
tutumdur. her derdin, her
grr ve Epimetheus'u
elinden bir
olarak iin yerin dibine
Bkz. Pandora.
ERATO
Zeus ile Mnemosyne'den dokuz
biri. Sanatlardan lirik ve
zellikle simgeler ve esinIer.
Bkz. Musa'lar.
EREBOS
simgeleyen
ncesi bir Erebos, yeryznde
saan Nyks gibi
Erebos ile Nyks ve
meydana getirirler: Aither
(Esir) ve Hemera (Gn, Gndz).
ERIDANOS
Bugn P diye eski
Btn gibi Okeanos ile
Tethys'ten
ERINYS'LER
Kimi zaman bir, kimi zaman birok, kimi
zaman da tanna olarak gsterilen c
alma tannalan Erinys'lerin
Hesiodos Aphrodite'nin yer yzne
bir arada (Theog. 176 vd);
Uranos'un kesilen erkeklik uzvundan k-
pkler denize ak dalgalardan
Aphrodite te yandan da uzuvdan
akan kanlar bu kandan
Gaia, yani Toprak Ana gebe ve
Erinys'leri Erinys'lerIe birlikte
Devler ve Orman perileri de Hesio-
dos Erinys'leri diye sayar ve
bildirir: Alekto, Tisiphone, Megaira.
Bu peruerin ve stnde
pek durmaz Hesiodos. destanda
ve tragedyada rol iin bkz.
Mitoloji s. 131-133.
VE KAYNAKLARI 185
ERIS
Nyks'ten (Gece'den) hir
Kavga gelen Eris
aslmda simgesel hir
Karasevda ve gibi soyut kav-
sayarken onu da sayar Hesiodos.
Ama Theogonia'dan ok ve Gn-
ler'de nemli hiryer verir Eris'e (d. II vd).
trl kavga var demekle, olumlu ve
olumsuz yani ile
hirhirinden Hesiodos nemli
hir kavram ve
Bylesi hir sosyal Homeros des-
raslanmaz. Eris destanlarda
daha ok efsanelik hir figrdr. Bkz. U
Gzeller rol: Mitoloji
s. 303-304; Paris.
EROS
Eros'u - ki
ilk ve en nemli hir olarak en
sayar - Hesiodos ona hir tanndan
ok hir ilke hir
dzene gelmesi ve retim srecinin ortaya
Eros'un gcyle ne var
ki hu evrensel ilkeyi gelince,
felsefe olan, fakat felsefe
dile getirmeye gc yetmeyen Hesiodos
hu hr lirik gibi hetimler
(Bkz. Theog. 116 vd.) Bu da
Sappho'nun deyimlerine ok
"G;ene Eros, elimi kolumu zen
(hem .1j.em Eros o gelinmez
heni.'! -Ama hu
ilkelerini retimi
hir yntem
ge olarak hunu
Hesiodos byle hir
ve hetimleme iin filozof
Lucretins'u gerekecektir. Burada
dikkatimizi hir nokta da ki,
hemen soura Eros'u eyleme
soktuktan soura hile, Hesiodos dev ve
azman gibi iin "parthenoge-
nesis" prensipini, yani do-
yntemini srdrmektedir,
Nyks iin, giderek Hera iin hile (Bkz.
Hera ve Hephaistos).
ERYTHEIA
Okyanus'ta hir
ERYTHION
Geryon'un kzlerini hekleyen
Herakles hu srleri almak iin
on'u da, srlerin hekisi kpek Orthos'u
da ldrr (Theog. 292).
ETNA
Gney Etna yksn
uzun uzun Hesiodos (Theog. 861
vd) ve hu ykden hu neden yanar-
Bkz. Typhon.
EUARNE
Nereus hir kez geer (Theog. 259)
EUDORE
hir kez geer (Theog.)
EUHENOS
Okeanos ile Tethys'ten hir
Yunanistan'da akar.
EUKRANTE
Nereus hir kez geer (Theog. 243)
EULIMENE
Nereus hir kez geer (Theog. 247)
ETINIKE
Nereus hir kez geer (Theog. 246)
ETINOMH..
Themis ile Zeus'un Hora'lardan hiri.
EUPHROSYNE
sevin, gelen Euph-
rosyne hiridir. Bkz.

EUPOMPE
Nereus hir kez geer (Theog. 261)
186 VE KAYNAKLARI
EURORE
Okeanos ile Tethys'n biri.
bir kez geer (Theog. 360).
EURYALE
Hesperid'ler, yani biri.
Hesiodos bunlan diye sayar: Sthenno,
Euryale ve Medusa, ilk ikisinin lmsz,
lml syler
(Theog. 277). BkZ. Medusa, Hesperid'ler.
EURYBIE
Pontos ile
Nereus, Phorkys; Thaumas ve
Keto'nun kiz Titanlardan Krios
ile birleip, Astraios, Pallas ve Perses'i

EURYNOME
Okeanos ile Tethys'n, bini bulan
biri. Hesiodos'un
gre (Theog. 906-910). Zeus Eurynome ile
evlenir ve bu evleumeden
Bkz.
EUTERPE
"hoa giden" anlannna gelen Musa'-
lardan biri. elenkIi, elinde bir fltle
bayramlara saar.
Dionysos alaylannda da yeri Dithy-
- ki sonradan tragedya
tr bundan derler - Euter-
pernin sylenir.
i .
G
GAIA
Homeros'tahi gemeyen Gaia,Hesi-
odos'un yeri,
evrt;nsel bir ge olarak simgeler.
Bir \ ok bir
btn gelerin bulunan ana
ilkedir. Hesiodos bu yolda, ne

gibi "Btn lm-
szlerin srekli
Gaia, evreni bir dzen yntemine gre
meydana getiren ve dzensiz
sonra, nce tek sonra
- erkek yoluyla evrenin
kendisini ve Gaia
erkeksiz prensi-
bine gre, Gk', ve Denizi
(Theog. 126 vd). Sonra kendi olan
Uranos ile erkek ve Titan'lan,
Kyklop'lan ve
Bu srecinden hemen sonra
evrende egemeulik ilk belirtisi
Uranos Gaia'-
gerisin geri
gsterir (Theog. 154 vd). Son Titan
Kronos'a erkekIik nzvunu kes-
tirdikten sonra, Gaia bu kez kendi
Pontos'la ve ondan Nereus,
Thaumas, Phorkys, Keto ve Eurybie'yi
ortaya Nereus'tan da birok deniz
rer. Gaia gibi, ocuklan da
aralannda ve yersel ile gksel
birok
kimisi yel ve
gibigrlen kimisi de evrenin
yorumunun simgesel
- Gaia, Uranos'un devrilmesini
gibi, tahta Kro-
nos'un da devrilmesini nk
Kronos Uranos gibi, zorbaca dav-
ve z yutar.
Rheia Zeus'a gebe Gaia
ile Uranos'a
yutulmaktan Bu
kez de Gaia kaderi bildirmekle
kalmaz - kader Uranos'un yenil-
mesi gibi, Kronos'un da Zeus eliyle dev-
rilmesini - Kronos'u al-
arelerini de gsterir ve Zeus'un
Girit'te bir gizlice
Kronos'a da bir
yuttnrulnr (Theog. 451-507). - Gaia birinci
devrimini sonra, ikinci
devrimini de yrtr: Zeus'a ne
VE KAYNAKLARI 187
yoldan elde o
are Kronos olan Titan'lan
yenmek iin Kyklop'Ian ve Hekatonkheir'-
leri kurtanp Zeus
yaparak devlere
ve Titan'lan devirerek
dnya ele geirir. - Gaia
son olarak Tartaros ile Typhon'u
Theogonia'lara gre de,
Tartaros'tan Ekhidna bir
Poseidon ile Antaios bir
dev Genellikle devler, azmanlar,
canavarlar hep Gaia'dan
- Zamanla nemi kozmik
nitelikteki Ana Toprak yerine, Demeter
ve Kybele gibi bereket simgeleyen
lar geer. Gaia Yunanistan'da birok
bilicilik merkezlerinin esinleyicisi
Delphoi'ye Apollon ok
daha nce bilinir.
GALATEIA
Homeros ve Hesiodos'ta sz geen Ne-
reus biri, "stbeyaz"
gelir. Galateia
dallaxmda da, oban bir
roloynar: Theokritos nl
onu XInci oban yapar.
GALAXAURE
Okeanos (Theog. 351)
GALENE ;
Nereus (Theog. 244). denizin
stliman dummu
GECE
Bkz. Nyks.
GERYON
iki kez (285-90; 980-85)
sz geen bir dev. Geryoneus,
Poseidon'un Khrysaor ile Okeanos
KalIirhoe'den remedir. Erytheia
yapar. HerakIes,
zerine Geryo-
neus'u gelip bulnr ve onu ldrp
kzlerini alar. toprak
gelen Erytheia adasmm tam nerde
bilinmez, Ispanya Cebelt-

GIGANT'LAR
Gigant'lan, yani Devleri, Uranos ile
Titan'-
lardan Theogonia'da Hesiodos
Uranos'un kesilen hayalaxmdan akan
ve bir sre sonra
devlerin "parlak ve uzun
olarak ortaya (Theog.
186), sonra da sz edilmez onlardan.
Ama ve zellikle plastik
sanatlar, boyda ve gte olup,
bedenleri birer ile biten bu
konu Titan'lan
dikten sonra, Olympos bu yara-
da etmek zorunda
nk Gigant'lar st ste
Olympos'a Devleri
bir diye bir
sz bu yzden
HerakIes'e HerakIes
de Zeus ve Aigis
olmak zere, birlikte
Gigant'lan - Bu konu en parlak
bir biimde Zeus
Bergama'dan s1.iilp Berlin
Mzesine Zeus dev boyda
118 kabartmadan meydana gelir; bu
kabartmalaxm her birinde Olympos
lan ile Gigant'lar can-
Devler arslan ya da
ve kuymklu
Olympos Zeus, Leto;
Apollon Artemis, Dione, Aphrodite ve
Nyks ile Moira'lar Devlerden
Otos, Alkyoneus, Porphyrion ve daha
adlan bilinmeyen grlr. Ka-
bartmalarda, devlerin gc
ezildikleri, gvdelerinin param para olnp
kendilerinjn korkun iinde
188 VE KAYNAKLARI
an Bergama'ya
zg patetik slupla bu kabart-
malar hellenistik denilen en gr-
kemli ve durgunluk veren bir

GLAUKE
Nereus (Theog. 244).
GLAUKONOME
Nereus (Theog. 256).
GORGO'LAR
sanatlarm faydalan-
Gorgo'lar, Graia'lar gibi Phorkys
ile Bu
ikisi lmsz, Medusa lmldr.
Resiodos'a gre, brlerinin Sthenno
ve Euryale'dir. Ama en nlleri Medusa'-
(Bkz. Medusa). Resiodos Gorgo'larm
yresinde
syler (Theog. 274 vd.) Aiskhylos'a gre
Gorgo'lar onlan
gren d kopar, kesilir.
imgelerinde bu canavar kadm-
lar salan rl olarak gsterilir,
ahnlarmda yaban domuzu
elleri ve kanatlan - Gorgo
bir ses olsa gerek,
nitelikleri de korku
GK
Bkz. Uranos.
i

i
Graia'lar da Phorkys ile Keto'nun
Adlan Kocakan gelir. Resi-
odos bu ak ve
ihtiyar yazar (Theog. 270 vd.).
Resiodos'a gre birinin Pempmedo,
ikincisinin Enyo'dur, ncsnn
sylemez, mythos yazarlarma
gre onun Dino'dur.
bir tek bir tek gz ve ara-
larmda bu tek tek gz
Graia'lar hi grmeyen
ihtiyar olarak sim-
gelendirilmeleri de belki ve
lkelerde
Bu Medusa ve
Perseus efsanelerinde geer (Bkz. bu iki ad).
GRANIKOS
Okeanos ile Tethys'n tann
(Theog. 342). Bu bugn1."ii
Biga Byk bu aym
ovada Anadolu'daki ilk byk
zaferini

Bkz. Relios.

Bkz. Remera.
GYES
Uranos ile yzer kollu ve
dev biri. Bkz. Yzkol-
lular.
R
HADES
ller lkesinin Rades,
Mdoneus veya Pluton (zengin) da
"Grnmez" gelen Rades
ise hem hem de egemen
ller lkesinin iin
- Resiodos'ta lkesinden ok
sz halde, iin Rades
az grlr. Bunun nedeni de,
tann Rades'in Olympos'lular soyundan
Resiodos'unsa daha ok "Ondan
nceki Onun
stnde kavramlar
khaos'tan Tartaros, Erebos gibi,
Rades'ten nce var olan ve Olympos'lu-
larm ele iine azmanlan,
devleri daha bir
derin blgeleridir. Oysa Rades Resrla ya da
Demeter gibi, Zeus ile ocukla-
Resiodos onun yerin
HESiODOS -ESERi VE KAYNAKLARI 189
ve
nu syler (Theog. 453 vd). Hades'in tek
serveni olan, Demeter'in Persepho-
neyi da ozan
(Theog. 911 vd) Aidoneus
onu koynundanl ve bilge
Zeus ona".
binbir mev-
simlerin simgeleyen bu efsane
stnde hi durmuyor Hesiodos. Hades'i
"gl", Persephone'yi de "korkun"
diye niteledikten sonra, lkesinde
bekleyen Kerberos (Theog.
767 vd), ya da stne and itik-
leri Styks ('fheog. 397 vd) daha
ok lkesinin en
renkli Homeros'un
da bulunur (Bkz. Mitoloji s. 152).
HALIAKMON
Okeanos ile Tethys'n
Yunanistan'da akar (Theog. 341).
HALIE
Nereus (Theog. 245).
HALIMEDE
Nereus elenkli" olarak nitelenir
(Theog. 255).
HARMONIA
Bir koluna gre Harmonia Ares
ile Aphrodite'den bir dala
gre de ile Elektra'nm Hesi-
odos ile gzellik

bir de ve l"y simgele-
yen, da: o anlama gelen bir
syler (Theog. 937). Her iki
sylence Harmonia'nm
benimser. - Thebai efsa-
nelerinin olan kral
ile Harmonia'nm
larca stnde durulan bir konudur. Zeus
kendi eliyle verir
ve Thebai kalesinde btn
Olympos tannlan Geline verilen
Kharit'le-
rin bir urba, bir de
Bu Thebai kentinin
neden Thebai'ya Yediler
diye amIan ve tragedya yazan Aiskylos'un
nl bir oyununa konu olan Thebai
bu
Harmonia'nm
Semele, Agaue, Autonoe ve Oidipus
soyunun olan Polydoros. Bu ocuk-
lardan her biri korkun
bir ve herbiri bir
tragedyaya konu Acaba insan
tam ve denge
ya da en feci uyumsuzluklara
yol bir ve m sim-
geler Harmonia ile bu sylenceler?
HARPYNLAR
Adlan gelen
Harpya'lar yzl,
sivri peneli bir
Qkeanos Elektra'nm Thanmas ile
Harpya'lar. Bunlar
zaman iki olarak gsterilir: Aello
ve Okypete uan, Bora).
Bazi kaynaklarda nc bir Harpya'nm
sz geer, Kelaino diye amIan bu yarabk
nceki gk simgeler.
ocuklan ve
l ruhlan Hades'e gtrdkleri diye
bir inan Bu en iyi
ran eski Ksanthos kentinde
(bugn bulunan nl
Bu iki
her bir Harpya bebek
bir
sz sy-
lenceler de (Bkz. Mitoloji
s. 154-155).
HEBE
Hebe yunanca "genlik" demektir. Hesi-
odos'ta ondan pek uzun sz
\.,
190
VE KAYNAKLARI
gibi ozanlar da stnde durmaz,
nk sylencesi yok gibidir. Zeus ile
Hebe, Ares ile Eileithya'-
Olympos'lu
olarak grlr okluk,
hibir serveni Herakles
ile ve nl bylece hem
hem de lm-
szlerle birlikte iin Olympos'a
bilinir. Hebe'nin Hitit kay-
ile iin bkz Mitoloji Sz-
s. 155.
HEKATE
-
Hekate, Olympos ile pek
olmayan, hibir sylenceye
epey gizemli bir
Efes'li Artemis'in belli bir niteli-
ve adla amlan bir
Homeros
hi gemez, buna Theogonia'-
da- Hesiodos ona yz dizeyi uzun
bir blm (Theog. 404 - 450). Burada
yerde, gkte ve denizlerde
nemli bir roloynayan ok gl bir
da bir
grlr, ama
landan kim ve bir
olarak hele
Olympos ile hi
Bu paradan anlam
ki, Hekate Yunan panteonuna ya-
bir ve onun Olympos'lular
biimde Zeus'-
un - Hekate,
Soylulardan, yani dl-
Perses, Asterie'-
dir. Kendisinin ne bir evlenmesi, ne de
bir sz kounusudur, buna
Zeus:tan en byk onur
Gaia ile Uranos'un btn ocuk-
da g sylenir.
Zeus'.un btn korkun
cezalara halde, Hekate'ye bu
kadar ve onur vermesi neden-
dir? Belli olmaz. - Bu
bugnk bilim de
zorluk eker. Hekate da
cdr : Apollon ile Artemis'in gelen
olan "hekatos" veya "heka-
tebolos", yani "hedefi vuran" ile
grlebilir. Bu iki
olan Leto'nun
Hekate'nin Yunan din ve efsanesine
sonradan girme bir
Hekate Yunana kal-
Roma'da :
burada ay geceye ve
egemen bir by ve elinde
tutan bir kara gcler ecesi olarak
Vergilius'ta rol iin
bkz. Mitoloji s. 158.
HEKATONKHEIR'LER
Bkz. Yz Kollular.
HELIKON
ilk dizesinin ilk sozcugu
Helikon Hesiodos Helikon
seslenir. Esin perileri Musa'-
lar her zaman yce bir tepesinde
korolar halinde oynar ve syler
pozunda ama Hesiodos'un
oyun yeri olarak zellikle
Helikon'u semesi ve Helikon
seslenmesi bu kendisinin
ve blgede
bir oban olarak byyen Hesiodos'nn
"yz bir Heli-
kon lutfu ile ozan
syler. Bu gzelim dize-
lerle Musa'larla birlikte
br Olympos hepsini
tabloya par-
en en sevimli ve iten
dizelerindendir (Theog. 1-115).
RELIOS
Uranos ile Gaia'dan Hyperion ve
Theia gksel meydana
VE KAYNAKLARI 191
getirirler: Relios Selene (Ay)
ve Eos soyundan
olan Relios, Olympos'lu Apollon'dan: ayn
bir tann ya da bir g, yani
ta kendisi Relios, Okeanos ile
Tethys'n Perseis ile evlenir ve bir-
ok ocuklan olur. Relios gl kuvvetli
ve ok bir olarak can-
sa ev-
rilidir. En eski inanlara gre, Relios
arabasiyle her sabah
fak'tan hemen sonra Hindistan'dan yola
gkteki yrngesine girer ve
da Okeanos Yorgun
Okeanos
sonra, yoln gene
ertesi gn. Yeryz Okeanos'nn
stnde yzen bir tabak gibi
iin, Relios'nn gece sabah
Gk
bilimi ilerledike, simgeleyen Re-
Hos'nn nemi
REMERA
Gn, gndz, gn gelir.
Resiodos'a gre (Theog. 124), Khaos'tan
nce simgeleyen yani
Erebos ile Nyks (Gece) Erebos ile
Nyks ve kendilerine tam
retirler: Aither (Esir)
ve Remera (Gn). Gn ile Gece
gk omuzlarIf1da
ucnnda her bir an ayn-
biri
teki sisli lm ve uykuyn
yer yzne (Tbeog. 746 vd).
REPRAISTOS
Rephaistos Zeus ile Rera'nm
ama Resiodos'a gre (Theog. 925 vd),
Zeus olarak
kendi kan51 Rera
ve fkesi ve kimseyle
Hephaistos'u kendi
kendine. Rephaistos'nn irkin ve topal
sz edilmez Resiodos'nn ya-
"Usta diye bilinir.
Netekim Pandora efsanesinin
hem Theogonia, hem de ve Gnler
blmlerinde (Theog. 565 vd. - 60 vd.)
Zeus Olympos'tan insau1ara
gtren Prometheus'tan c almak iin
her Rep-
haistos'a buyurur ve toprak ve su ile
bu usta i
Bu bir hibir
vergi destau1arda. Rep-
haistos tek "yaradan" olarak grlyor.
Romeros tan-
nnm gln karakteri Resiodos'nn
hi Demirci tannnm gzel
Aphrodite ile evlendi"Oine
bir sz yok, tersine Rephaistos'nn Kharit'-
lerin en Aglaie ile kan koca 01-
duklan sylenir (Tbeog. 945).
REPTAPOROS
Okeanos ile Tethys'ten mnak-
lardan biri. Reptaporos, yedi
roma gelir ve Nil iin knllamlan
bir (Tbeog. 341)
HERA
Theogonia'nm Zeus
halde, Rera'nm burada pek
nemli bir rol yoktur. Kronos ile
Rheia'nm dlleri
geer (Restia ve Demeter ile birlikte
Titan olarak Theog. 454), sonra da
Zeus'nn evlilik Rerakles'i
alt iin canavarlar sz
konusu olnnca (rn. Rydra d. 314; Ne-
meia d. 328) Kronos'nn ynt-
ve sonradan ocuklan ara-
bulunur, Titanomakhia'ya herhalde
ama ancak Zeus'nn evlenmeleri
sz konusu olnnca, Rera'nm ile gene
salmeye grrz Tbeogonia'nm
ne var ki orada bile
Rera'dan daha nce ve Re-
ra'dan daha nemli
192 VE KAYNAKLARI
ancak Metis (Bilge
ve Themis ve daha birok
evlendikten ki, Hera
Zeus'un son olarak gsterilir Theogo-
nia'da (d. 921 vd.). Kral Hebe,
Ares ve sonra
da, birdenbire Zeus'un
kendi
kendine retme hevesine Hep-
haistos'u meydana getirir. Hesiodos
Homeros'ta gibi bu bir fke,
kin ve simgesi olarak canlan-
ne var ki llyada'da btn kusur-
irkin ynlerine gene de
cana renkli ve ilgin bir
Hera Theogonia'da bir addan
bir Onun devingen
ancak Homeros
izlenebilir (Bkz. Mitoloji s. 171-
173).
HERAKLES
Herakles,
ruya konusu olan ile
kili halde, epey bir yer
tutar Birok kez geer, bunun
nedeni de uzun ta-
azman canavar-
lardan kimisinin Herakles'ce alt edil-
mesi, kin ve
Herakles'in
Zeus ile Theogo-
sonunda evlenmelerine
blmde sylenir (d. 942), ama
ondan nce Geryon
(ya da Geryoneus)'u, Lema
ve Nemeia alt
sinden sz (Theog. 2B7, 316,
331 vd.). en ara blm-
lerinden olan Prometheus. blmnde de
geer: Zeus'un ceza
olarak bir stuna kara
bir kartala gn begn Promet-
heus bu Herakles'in eliyle
kurtulur (Theog. 526). Bu drt
ancak sz geen Herak-
les'in efsanenin
Herakles'in br dokuz
Bunlar da uzun uzun- Bu
zetleyebiliriz: 1) Nemeili
Typhon'la Ekhidna
dan bu arslan Ne-
meia blgesini
onu ve topuzuyla alt edemeyince,
ve elleriyle
Bin zorla pos-
tunu da kendine 2) Lema ej-
deri: Dokuz bir olan "hydra"
ejderi Hera Argos blgesindeki Lema
Herakles zehir saan
bir bir ve lmsz
olan da koca bir
3) Geryon'un srleri: Dn-
ucunda, Okeanos
bir Geryon dev byk
srlerini Herakles oralara
kadar gelir, geer
ve yerde bir ama-
oraya bir stun diker
Herakles
derlerdi). Ama Okenaos
glk eker, Libya lnde yrrken
fazla Helios'a ierler
ve onu tehdit eder, de
ona Okeanos'u gemesi iin
verir. bylece dev Geryon'nn bu-
adaya bekisi sr-
leri alabilmekiin nce Geryon'u ldrr,
sonra Galya, ve Trakya yoluyla
Yunanistan'a dner, srleri
verir. br iin bkz. Mitoloji
s. 173-176.
HERMES yahut HERMEIAS
Hermes'in ok az geer Hesiodos'un
bir kez son-
Zeus'un evlenmeleri sz konusu
olunca, Maia ile
bekisi Hermes'i mey-
dana sylenir, ikincisi,. ve
VE KAYNAKLARI 193
Gnler'de ilk
yaratbktan sonra, onu Epimetheus'a gidip
bir olarak gtrmesi
iin onu Hermeias'a verirler, da
bu gen gemez.
HESPERID'LER
Hesperos ya da diye
lanan Hesperid'ler, Hesiodos'a gre' Ok-
yanus tesinde, . geceyle gn-
dzn oturan ince sesli peri-
lerdir (Theog. 214 ve 275). Nyks, yani
Gece tanna, kendi kendine yarat-
Daha sonraki efsanelerde
Zeus ile Themis'in, "ya da Phorkys ile
Keto'nun olduklan sylenir. Kimi
efsanelerde Hesperid'ler Atlas ya. da
Hesperos ok-
luk peri diye bilinirler 've adlan Mgle,
Erythie ve bu son
ad kimi efsanede Hesperia ve Arethusa
diye ikiye blnr ve drt
olnr. Hesperid'ler dnyamn
Adalannm oturur-
ama sonradan bilgileri
Hespcrid'lerin ynrdu Atlas
lannm - . Hesperid'lerin
grevi, bah-
eye bekilik Tanna'
Hera'ya' hediyesi' olarak
bu bir baheye
ve Hesperid'lerden
bir de ejder
bu ceunet ezgi sylemekle ve
tann hora
tepmekle vakit
lmszlk bir He-
rakles hak
olur. motifi
Gzeller ve Paris efsanesinde de geer.
HESTIA
simgeleyen Hestia, Kronos ile Rheia'-
ilk ve Zeus ile
Poseidon ve .Apollon kendisine talip
olduklan halde, Hestia evlenmek
ve Zeus'tan mr boyunca
iin sz
ve insanlar byk
bir onur elde her
ve her nk
ocak konutlarda kutsal bir yer
br Olympos gidip gel-
dikleri halde, Hestia yerinden
bu yzden de hibir efsaneye
soyut bir kav-
ram olarak
HIMEROS
arzu, istek soyut bir
kavram, simgeler. Aphrodite, Uranos
denize k-
pkler E:ros ile birlikte
Himeros da' hemen
pos'ta Musa'lar ve Kharit'lerIe birlikte
grlen Himeros'un hibir efsaneye
' '
HIPPO
Okeanos ile Tethys'ten Okeanos
biri. bir tek, kez geer
Theogonia'da (Theog. 351).
HIPPOKRENE
At gelen Hippokrene,
Helikon :kutsal koro-
hir at Pega-
sos'un yere
Hippokrene'nin evresinde Musa'lar top-
ezgi syler, hora teperIer.
suyu ozanlan ..
HIPPONOE
Okeanos hiri (Theog.251).
HIPPOTHOE
Okeanos biri (Theog. 251).
F.
194 VE KAYNAKLARI
HORA'LAR
Hora'lar dzeni ve dengeyi sim-
geleyen Hora, latince "saat"
gelen "hora" ile bir
iin adlan "Sa1ttler" diye de evrilir. Bu
eviri hem hem nk
bu tannsal bir l, bir dzeni
zaman ltlerini de ierirler,
ama etkileri bu insansal kavramlan ok
Hora'larm teker teker ele
simgeledikleri daha iyi
oluruz : Birincisi Eunomia dzen
ve iyi yasalarla
bir toplnmu simgeler. Dike, hak ve adalet
g!llir. Bu kavramsal tanna
Hora'lar ve zellikle Hesiodos'un
iki da en ok geen Hora'
dir. ncs Eirene, yani da ok
nemli ve byk bir biilen tannsal
bir - Bu Hora tann-
Olympos
ele geiren ve kendisinden nceki
alt ettikten sonra, yeni dzeni
kuran Zeus'un, kendinden nceki
tan olup ve tannsal tzeyi
simgeleyen Themis tanna ile
sinden gsterilmeleri de-
Zeus'un Themis ile ikinci evlenme
olarak evlenmesi (ilk evlenmesi Metis
iledir) de simgesel bir anlam
ve ve adalet
stne dile getirir.-
Ayip. evlenmeden Moira'lar yani Kader
da (Bkz. Moira'lar)
i
HORKOS
And, yemin' gelen bir
Nyks'n bir rn olarak gsteri-
len Horkos insanlarm . stnde
ve itikleri tutup
denetler. bozarsa, Hor-
kos stne ullamr ve bela olur.
Eski Yunan'da yemine ne kadar byk
bir nem Theogonia'da Styks
paradanda
(Bkz. Styks.)Styks ile Horkos kav-
ramlan simgeledikleri halde, Styks'n sz
konusu uzun parada (Theog.
775-806) Horkos'un hi gememesi
dikkati ekmekte, bu sonradan
eklenti

HYDRA
ya da ejder gelen Hydra,
Typhonile ve .Kerberos,
Khimaira, Phiks gibi canavarlarm
Theogonia'da
bu
tanna Hera, pii
Herakles'e knlIanabilmek iin
Ne var ki
Herakles bu da ldrr ve okla-
zehirli ldrc

HYPERION
"yukarda' giden", yani
stnde gelen Hype-
rion, Uranos ile
Theia ile evIenerek Helios, Selene
ve Eos'u retir. Hyperion'un efsanesi
yoktur. Kimi metinlerde Helios'a Hype-
rion ya da denmektedir.
HYPNOS
Hesiildos'a gre, Nyks (Gece) tek
Hypnos (Uyku) ile Thanatos (lm)
Bu
yedi kat yerin dibinde Tartaros denilen
Hades'in' de illkede
otururlar (Theog. 758-766), yer yzne
gidip geldikleri halde, ikisini de
bir bulut sarar,
biri Hypnos insan)ara bir huzur
halde, teki Thanatos'un tuntan
bir Homeros bu tann-
ok daha sevimli bir portresini izer.
Bkz. Mitoloji s. 188.
VE KAYNAKLARI 195
HYSMINE
simgeleyen
bir Nyks'ten gsterilir,
ldrme
gelen simgesel bir arada
geen olarak (Theog.
228).
i
lANElRA
Okeanos biri (Theog. 356).
IANTHE
Okeanos biri (Tbeog. 349).
IAPETOS
Uranos ile Gaia'nm Iapetos Titan'lar
arasmda Zeus'un fkesine hedef
drt efsane kahramanmm Okea-
nos Klymene ile evlenen Iapetos'tan
nce Atlas, sonra Menoitios, sonra Pro-
en sonunda da
Iapetos Tbeogonia'-
da kahramanlar olarak sz edilir.
br Titan'lar gibi Iapetos da Zeus'un
eliyle Tartaros'a
!ASION
Zeus ile Kimi kaynak-
larda (Semendirek), kimine
gre de Girit adasmdan- olan Iasion tan-
na Demeter'in sevgisini
onunla ve ondan Pluto s
bir (Tbeog. 970 vd.).
Bereket bir lml ile
mesi ve ona Zenginlik gelen
bir simgesel bir anlain
Bir gre, Iasion
Demeter ile Kadmos ile Har-
monia'nm ve
sevgilisine gnlyle birlikte
day taneleri de
!ASON
Argonaut'lar seferinin Iason
PeIias'm bir
sr serven ve g
mak Karadenizin ucunda:
KoIkhls lkesinden gidip postu ge-
tirme da Ilison
bunun zerine Argo gemiSini ve
Karadenize Bir
bulunan postu alabilmesi ancak
kral Aietes'in byc Medeia'nm
ile lason
da alarak KoIkhls'ten ve Yu-
nanistan'a dner. Gene Medeia'nm by-
leri ile Iason ldrmek
yolunu bnlur.
". i
IDYIA
HeIios'un Aietes Okeanos
Id.yia ile evlenir ve :Idyia bu evlenmeden
Idyia'nm
geer Theogonia'da (d. 352 ve 960).
INO
Kadmos ile Harmonia'nm Semele ile
Agaue'nin yalmz
sayar, efsanesini anlatmaz
976). Ino bir deniz olur, ,'e o
nitelikle yani Ak
ahr, kpkl dalgalan simgeler.
Odysseia'da kahraman Odysseus'u kur-
tarmakta ok olumlu bir roloynar.
bir efsaneye gre de, ikinci
olarak Phriksos ile Helle'nin, yani
vey son
anda Nephele'nin
postlu bir ko ile havala-
nan iki ocuktan Helle
(Hellespontos: Helle denizi
Phriksos ise ko ile Karadenize
ve KoIkhls'te postu
. eder. Argonaut'lar seferi bu
efsaneden
196
- VE KAYNAKLARI
IOLAOS
Herakles'in vey olan Iphikles'in
Iolaos, Herakles'in
btn ve
ona Herakles ldkten
sonra da,
efsaneye - -gre, Yunanistan'dan
Sardinya orada birok
kentler
lOLKOS
Yunanistan'da bir -Iason'.nn
Pelias bu olup
Argonaut'lar seferine zorlar.
IRIS
Thaumas ile Elektra'nm
olan Iris, baba
Pontos'a, ana Okeanos'a
simgeler.
denizden gkle yeryz
daki kurar iin, Olym-
pos Iris'i de Hermes gibi ulak
ve zellikle insanlara iin
iris gk-
ince bir
tlle rtnr. Homeros iris
nemli bir roloynar, Zeus'Un ve zellikle
Hera'nm yerine- getirmek
ifu ve kendisine verileri emirleri
harfi-harfine tekrarlar.
i
1
KADER
Moira;-
KADMOS
K
Thebai
nca- ve zellikle tragedya ka:bra"
mam \1 birok
geer; Theogonia'da,
- ve -Semele,
Agaue, Autonoe ve Polydoros'un
Semele'nin Zeus ile evlenmesinden
tr Dionysos'un dedesidir. Thebai
kra:I soyu ile tragedya:Iarda da
Pentheus'un dedesi
lar Gidipus'un
Ama Theogonia'da stnde pek
geer (Theog. 936
vd.) Kadmos iin Mitoloji
s. 210.
KALLIOPE
gzel sesli gelen Ka:IIiope
dokuz Musa'lardan biridir. Hesiodos
gonia'nm Musa'lara seslenip, hep-
sinin sayarken, Ka:Iliope iin
"hepsinin Ka:Iliope" der
(Theog. 74-94). Erken Musa'-
yetki ama
zellikle hellenistik denilen d-
nemde lirik esin
perisi esin_ perisi
da sylenir.
KALLIRHOE
Okeanos ile
Medlisa'nm Poseidon'dan olan Khry-
saor ile evlenip Typhon, Geryon,
Orthos gibi canavarlar (Theog.
287-332). da gemez.
KALYPSO
Homeros'un Odysseia destanmda ok b-
yk bir roloynayan Kalypso, Theogonia'"
da Okeanos biri olarak
(Theog.359). Ancak sonunda,
nl hta:Iogunda (Theog. 1017)
Ka:Iypso'nun Odysseus ile olan
ve ondan ile Nau-
sinoos'tan sz edilmektedir. Ka:Iypso'nun
oyks iin bkz. Mitoloji s.
212-214.

yunanca Aello olan rzgar
Thaumas ile Elektra'nm biri-
dir. Elektra hep byle ve
VE KAYNAKLARI 197
Aello'nun kar-
Okypetes (Bora), Iris ve Harpya'-

KEPHALOS
tanna Eos'un evlenmeleri hep
lmllerledir. Tithonos'tan
sonra, Eos Atina Pandion'un
Kephalos'u kaw, onu Snriye'ye gtrr
ve orada bu
Phaeton'u Kephalos sonra' Atti-
ka'ya dner ve Prokris ile evlertir, ama
bu evlenmesi de geer, bir
sonucu Prokris'i ldrr.,
KER
Hesiodos'un Ker
cinsten bir lm Gece'yi
simgeleyen Nyks nce lm
olan Moros, Ker ve Thanatos'u, sonra da
Uyku (Hypnos) ve (Oneiroi) retir
(Theog. 211 vd.). Ama birka dize sama
Keres, yani lm dem
vnmlur ve bnnIar kader tannalari Moira'-
larla bir tutulur. Ker'ler
gibi insanm kader bken, gnn
birinde de kesince veren
eceIi simgeler. Bkz. Moira.'
KERBEROS
Kerberos,
birka cana'iarla birlikte Typhon ile Ek-
He-
siodos'a Kerberos elli tun
sesli, ve bir kpektir
(Theog. 310 -y.d.). Bu canavarm soyu sopu
sonra, Hades lkesindeki
yeri ve grevi bir
(Theog; 767-773). lkesini
bekleyen, ieriye giren bir lnn bir daha
yeryzne engelleyen Kerberos
efsanelerde sz edilen renkli ve
bir tiptir. okluk olarak
gsterilir. kocaman bir
da kara' dikilir.
servenlerinin hepsinde ona
Odysseuil, Heraldes, ve' daha
efsanelik kiilerin' ba! Kerberos
yznden derde
KERKEIS
Okeanos ile Tethys'n biri
(Theog. 355).
KETO'
yUnanca byk deniz
(ketos balina' demek) - Keto,
yani 'Toprak'm Pontos, yani
Deniz'le
anadan ve bahadan olan Phorkys
ile nce ve
sonra d,a bir retir. (Theog. 239 ,ve
270 vd.) , " "
KHAOS
Yunan (mythos yaZarla-
hepsine' gre, dnya var
nce khaos' Kba:os
gelen "khainein"
fiiIinden treme olsa gerek. Kbaos'tan
daha biime
gelerin
Hesiodos'un Theogonia'da (d. li6
vd.) Kbaos'tan keridi
kendilerine ortaya Kbaos'-
tan ilk nce Gaia, yani Toprak
sonra da: ve daha' sonra bu
geler ve ile evrem
ortaya He-
siodos'tan
Kbaos':an en belirgin latin
inde bulabiliriz.
KHARIT'LER '.
Kbarit'ler gze simgeleyen
nitekim da
gzellik gelen "kharis"
ile ilgilidir. Yunan mythos'unun :bn
Gzeli tann ile Okeanos' Euxy"
:Aglaie, Euph-
rosyne :ve Kbarit'ler Musa'lara
198 VE KAYNAKLARI
onlarla hirlikte Olympos
.tepesinde, ya da hir zirvesinde
oynarlar, alarlar, ezgi sylerler.
(Theog. 64 vd.) Aphrodite'nin yarundan
Rimeros ile hirlikte
Pandora'wn sslenmesine hulu-
nurlar 73). Kharit'leri Apollon'un
gibi Aphrodite'nin . da
grrz. Her sanat eserini esinIeyen
ve koruyan, insanda ve tannda
elhi-
onlar Kimi ef-
Kharit'ler ten
_
]{rouos' lle diye hilinen
at' en nlsdr.
Kheiron hir ve
derslerle hirok
Akhilleus
gibi, Asklepios. ve ApolIon gibi tannlar
da
gibi, mzik ve ahlak
zerinde de. Kheiron'un lm
Herakles'.in elinden olur. Kronos,. deniz
Philyra ile hirlemek iin hir at
hiiminegirmi, Kheiron dahu
at hedeniyle
KHIMAlRA
Khimaira, ikisi de
Typhon ile Ekhidna'wn
. hir Hesiodos
onu diye taminIar,
hiri arslan hr ,kei, ncs
de .yllan ya da ejder Hesiodos
da Khimaira'wn lmsz at
Pegasos ile Bellerophontes'in geldik-
lerini syler (Theog. 318 vd.).
.hu ldrlmesi
hir efsaneye gre
Bellerophontes Khimaira'ya, sal-
iin .Pegasos hinmekle kal-
ucUna (ya da
.oklara) kurun koytIJ.U,
rmdan . eriyen
etini korkun ejderha
da hylece can - Bellerophontes
efsanesi Anadolu'da Lykia denilen hlge
ile Antalya'wn
hulunan eski Olympos (bugn
kentinin arkasmdaki hugn hile
Khimaira efsanesi nk
orada gaz - ki hu-
gn hile yerinde yanmakta ya da hir
kihritle kolayca - Khi-
maira'um Bellerophontes'in eliyle kesi-
len dillerinden' kalma alevlerdir denir.
alevinin
yere Hephaistos
hu da yerde
kurulan sunaklardan kalmtilar grlr.
KHRYSAOR
Khrysaor, Gorgo'Iardan Medusa'wn
Hesiodos'a gre (Theog. 280 vd.)
PerseusMedusa'wn kesince, ca-
kanmdan hir Khrysaor, hir de
Pegasos Khrysaor, Okeanos
K1lllirhoe ile hu
hir kpek olarak taminIanan Geryo-
neus (ya da Geryon) Kallirhoe
sonra kendi kendine retir.
KHRYSEIS
Okeanos hiri (Theog. 359).
KIRKE
Homeros'un nemli hir rol
oynayan Kirke, Theogonia'wn sonunda
lrnllerle evlenen
listede grlr. Helios'un
ve Odys'seus ile
egemen olacak Latinos
lle Agrios'u sylenir (Theog.
1011 vd.) Odysseia'da rol iin hkz.
Mitoloji s. 225-226.
KLIO
.. kntlamak, vmek gelen
"ldeio"fminden tremI olan Kleio (ya
VE KAYNAKLARI 199
da Klio) Musa'lann biridir.
gereken nl eylem-
lerini dile iin, ona tarih
esinleyen
peri elinde boru ya da kitara
bulunur, dile ge-
tirmektedir; kimi resimlerde elinde bir
kIepsydra, yani su saati ile grlr, ki
bu da olaylann simgeler.
KLOTHO
Zeus ile Themis'in olan kader tan-
Moira'lann biri. bkmek,
dokumak anlanuna gelen Klotho, hayat
bken
KLYMENE
Okeanos ile Tethys'n Iapetos ile
evlenip Atlas, Prometheus, Epimetheus
ve Menoitios'un
KLYTIE
Okeanos biri (Theog. 354).
KOIOS
Uranos ile Titan'lardan biri.
Erkek Okeanos, Hyperion,
Krios, Iapetos ve Kronos'tur,
leri Theia, Rheia, Themis, Tethys, Mne-
mosyne ve Phoihe. Koios ile Phoihe evle-
nirler, iki olur: Leto ve Asterie.
simgeleyen gksel meydana
getiren ile Phoihe,
Olympos simgeleyen
ApolIon ile .i\rtemis'in
KOTTOS
Uranos ile yzer kollu ve
dev birinin Gyes ile
Briareus'un Bkz. yz Kollular.
KRATOS
PaIIas ile Styks'n Bia ile birlikte
kral gc ve kuvvetini simgelerler. Styks
bu Zeus'un verir,
yendikten ve ele
geirdikten sonra Zeus daStyks lannaya
stn onur verir (Theog. 383-404).
KRIOS
Uranos ile erkek Titan'-
dan biri.. Krios Eurybie ile evlenir ve
PaIIas ve Perses diye
olur.
KRONOS
Uranos ile rettikleri grup
Titan'lar
son erkek Kranos,
Yunan myt-
thos'linun en ilgi eken ok bir
T:innsal bu ok
Kronos'un btn Orta
mythos'lannda kaynak
ileri gelmektedir. Kronos Yunari
mythos'una bir ok daha
eski ve Orta efsarie-
lerden esinlenerek Yunan efsaneleri em-
berine bu tann hem Yunan
mythos'unun yer almakta,
hem de bu mythos'ta
birok efsane tema ve motiflerine
olarak grlmektedir. Bu
nitelikleri ile de Yunan mythos'unu bir
kpr gibi geerek, Latin-Roma efsane-
lerine de bir olarak girmek-
tedir. Kronos'un bu ok ynl, ,kimi
yerde bir zamanlar bilin-
meyen, son otuz ortaya
ve bylelikle
layan Babil, Hitit ve Fenikye
bilim girmesiyle
Kronos'u Theogonia'daki
yeri, rol ve nitelikleriyle incelemeye gi-
bu imgenin. Orta
ve Anadolu efsanelerinde rastlanan
bir konum diye "gk-
teki sorUnu ile
kadar, gcn ele geirmek iin
motifini, de
Kronos bu iki mythos'u
200 VE KAYNAKLARI
da en belirgin biimde simgele-
mektedir .
Theogonia'da tann
ve elde edip
ewene iin giri-
bu her birinin
kendinden bir nceki'
onu grlmektedir. Birinci ku-
Uranos ikincisi Kronos ku-
ncs de sonunda stn gelen
ve soyunun devrilmez,
kuran Zeus
Bu da temsilcileri
birer erkek yani Uranos, Kronos
ve Tann'
ve kavga Theogonia'da kimi kez
iki erkek
biiminde kimi kez de
tanomakhia, yani Titan'larla
ari oldu-
gibi, toptan bir haline
zetleyecek. olur-
sak, bu teke tek ya da topluca
eSerde . ana konu giderek
rengini, ve kendine zg
veren: konumlar ortaya
Theogonia'nm 126 nci dizesinden
layarak Khaos
Gaia'nm, . yani da tek ba,
Uranas'u, yani Gk'
Ondan sonra. da Gaia
Uranosile nce Titan'lar gm-
- ki bunlar Okeanos, Koios, Krios,
HyPerian,. Iapetos" Theia, Rheia, Themis,
Muemosyne, Phoibe, Tethys ve en sonun"'
da Kronos olmak
zere on iki - .sonra da
'Kyklop'lar; en sonunda' da: gene
grupunu gn
Baba rolndeki tann
Gk ekemez (155 vd.)
ve yer sokar bun-
dari Gaia
gelmelerini ancak gruptan
hi biri byle bir gze
Kronos bir daha retemez
hale getirmek gsterir ve 167 nci
dizeden 210 uncu dizeye dek
Uranos'un kesilmesi efsanesi
ile birinci olur. Aphrodite'-
nin deniz kpklerinden da
yer bu efsane Theogonia'ya zg,
Hesiodos'tan ok sonra da
derinden esinleyecek ve renkli bir
yl.--dr. Eserde Uranos dev-
rilmesinden sonra Kronos'un ele
hemen Titan
dklr. 451 inci
dizeye konu yeniden ele
ve Uranos'u defettikten
sonra, Kronos'un yn-
Rheia'dan yok
grlr. Bu kez her
yntup indirmekte ve
Gaia Uranos'tan gibi,
Rheia da (Hestia,
Demeter, Hera, Hades ve Poseidon) koca-
smm : yok olup
zlmektedir. 451 inci dizeden
(506'ya dek) tanna Rheia'nm bu kez
kendi ve babasi Gaia ve Uranos'un
bir
dzen sz konusudur: Zeus
onu Girit ve Kronos'a
iin bir verir.
Zeus'un gizlice ve sonra
karde-
ykS yer Ne var ki
Zeus bu eylemden sonra da bs-
btn ele olmaz, Olympos' tan-
soyunun iin
yer Kyklop ve Hekatonk-
heir ister ve byk
bir sonucu (Devlet ve
bkz. Theog.' 617-735) tek
egemen olup Olympos kendisi
olmak zere getirir.
bulunan tabletler
da ve g bela ol."1lllabilen Hitit
Kumarbi Kronos
VE" KAYNAKLARI 201
n Asya ve Anadolu bir efsane
ortaya Burada
da giderekdrt sz .ko-
nusudur ve bu tann gkteki
elde etmek iin anla-
birinci kral-tann Alalu'yu,
Anu devirir, Anu'yu Kumarbi yener
(ki Kumarhi kaynaklardan da belir-
gibi Kronos'unHitit
daha Kronos Yunan efsanesince
Kumarbi'ye bir
yendikten, devirdikten sonra da
gcn iyice sindirrnek iin
Kumarbi Ann'nun erkeklik uzvunu ko-
yutar, ne var-ki Anu'dan
bu uzuvda kendisini yenecek olan drdn-
c bir
nince, Ku-
marhi. Elde kalma tabletlerin dkk-
Kumarbi'nin gelenleri
da, Hava- tann
diye bir drdnc - ki bu
tann Zeus ile bir tutulabilir - Anu'nun n
gibi Kumarhi'yi devirecek ve
sonunda ele geirecektir. By-
lece Kronos'un n
Asya gelip Yunan myt-
hos'unda yer belli Bu-
gnedek birok
da bylece Bu
konu "Kaynaklar" incelememizde
(s. 58 vd.) ele
!
Hesiodqs'un olarak Kronos'un ki-
zel birzenle
Theogonia'daki nesnel tutumuna
ve Gnler'de bu Soy
ve olarak gster-
dikkati III vd.)
hu esinlenerek
rulan Latin-Roma efsanelerinde de Kro-
nos'un lil.tmce olan tann
nus'un iin bir holluk ve mutluluk
dneminin temsilcisi olarak
Bkz. Soylar efsanesi ve Mitoloji
s. 232-33 ve 532-35, .
KYKLOPES (KYKLOP'LAR)
Trkeye "Tepegz" diye
miz Kyklop'lar tek yuvarlak gzl dev-
lerdir. Y mythos 'unda bu
trnden sz edilir: Biri Gaia ile
Uranos'un gksel Kyklop'lar,
brleri Odysseia'da geen Polyphemos
gibi Kyklop'lar, da
Lykia'da bulunan

Birinci trden Hesiodos
sz eder (Theog. 139 vd.).
Uranos'un bu dev-
leri Yzkollularla birlikte yer-
yzne ve Titan'lara
silah olarak kiillamr.
Hades'e grnmez Po-
seidon'a da veren hu dev-
zerine efsaneler
de Apollon Kyklop'lara
kesilir, Asklepios
lmden diye Zeus'un- fkesine
ve ld-
rlr. Apollon tann Zeus'a
iin ldrmeye kal-
Zeus buna bir an Apol-
Ion'u Tartaros'a sonra
bu kadar hir cezadan vazgeip onu
bir iin olarak Admetos'un
yanma yollar. Bu efsanede Kyklop'lar
lmsz lml
olarak - .
Kyklop'lar nce Homeros'un
Odysseia sonra da
riye sz geen
Odysseia, yerlerini Ho-
meros zg kesinlikle belirtir :
Kuzey ve Sicilya ve
sz konusudur, nitekim Tepegz
oralarda ve birok yerlere
Tepegz'lerin, zellikle Odysseia'da sz
geen Polyphemos'un Bu
blgenin blgesi oralarda
toprak Tepegz'lerin de-
202 VE KAYNAKLARI
mircilikle birer cin olarak canlan-
yol Bunlar He-
phaistos'un -
(XVIII) Akhilleus'un
blmdeki gibi - demir dverler, maden
ve siIili yaparlar. Tek
gzleri kor gibi parlar,
kraterlerden onlann
rsnden
ve grltleriyle kendilerini belli ederler.
Odysseia'da bunun tam tersine Kyklop'lar
geinen, koyun ve keileri
bololan
yamyam devler olarak gsterilir. Odysseus
Kyklop'lar lkesinde ve zellikle Polyphe-
mos'un serveni en
ufak kadar (Od. IX,
105-567).
Kyklop'larsa Anadolu'da, Yu-
nanistan ve Sicilya'da iri rl-
kyklopeen denilen ne kadar sur
varsa, hepsinin Bunlar
ne cin, ne de ncesi
kalelerini ve
maz duvarlarla evirmek iin efsanelik
krallann, nderlerin emrine giren btn
bir ulustur. Efsane yand-
krallar (Tyrins
iin) Proitos ve (Argos iin)
Perseus'tur. te yandan' bu
Anadolu'nun Lykia blge-
sinden gelme olduklan, da efsanelerce
bellitilir. Btn bu bu tek gzl
Hitit kab art-
malannm gz nne
Halikarnas
um bu grmnek-
tedir: Tek yuvarlak gzl devler Hitit
profilden grlen
olabilir, ve ok iri
sayunalan Anadolu'daki Hitit
surlannm kayaya
lanabilir. ki efsane bu
devlerin Anadolu'dan gelme, kaya-
mezarlan kazmakla n
Lykia'dan gelme da be-
Bu sorunun efsane
da, Anadolu ve zellikle Anadolu-
Yunan
bir gelecekte
yoruz.
KYME
Hesiodos soyunun Ege
rmda, krfezinde bugn Namurt-
ky diye bir yer. ve Gnler'de
(d. 634 vd.) Hesiodos babasmm yoksulluk
yznden Kyme'den Yunanistan'-
da Boiotia blgesinde bulunan Askra'ya
'gmek zorunda syler. Bkz.
nsz.
KYMODOKE
Nereus biri. Theog. 252
KYMOPOLEIA
Poseidon'un bir tek kez Theogo-
nia'da geer, (d. 819) burada Po-
seidon'un Yz Kollu
devlerden Briareus'a sylenir.
Kymop'oleia "dalgalan geen" anla-
gelir.
KYMOTHOE
Nereus biri. Theog. 245
KYTBERA
Peloponez gneyinde bulu-
nau bir ada. Theogonia'da (d. 198) Aphro-
dite deniz kpklerinden
bu adaya ve bunun iin

soura onun iin
kendisine da denmektedir.
L
LAKEESIS
Zeus'la Themis'in kader
biri. kader,
anlamina gelen
ikincisidir (Theog. 905).
VE KAYNAKLARI 203
LAOMEDEIA
Nereus biri. (Theog. 257)
LATINOS
en son blmnde lml
erkeklerle evlenen sz ge-
Kirke'nin Odysseus'tan olan iki
Agrios ile Latinos
(d. 1013). Latin-Roma efsanelerinde La-
tin'lerin ilk olarak gsterilir, Troya'-
dan gen- Aineias gelince,
Latinus ona verir ve La"
tium da kahramam
getirir.
LEAGORE
Nereus (Theog. 257)
LETHE
Unutmak gelen bir fiilden tre-
olan Lethe, Kavga tanna Eris'in
Sonradan allegorik (simgesel) bir
tannanm olarak Lethe,
lkesinde bir pmar su-
yunu ien ruhlar ve
yeryznde ektikleri unutup yle
girerler ller lkesine. Platon Devlet'te
(Dev. X. 621 a) bu sz
eder.
LETO
Zeus ile evlenip Apollon ve Ar-
temis gibi ;iki byk - olan
Leto'ya
i
(d. 18) yer- bir de
Zeus'un evlenmelerini sayan dizelerinde
(d. Leto stne bilgi
. iin bkz. Mltoloji Leto, Kybele,
Apollon ve 'Artemis maddeleri.
LIMOS
gelen simgesel bir tann,
Eris'in (Theog. 227).
LOGOS
Sz ve yani aklm dile
simgeleyen nemli bir
Logos, ne var ki Hesiodos Theogonia'da
bu olarak kullamr ve Logoi,
yani sz syleme, sz
anlamina gelir. Logoi, yalanlar
(Pseudeai) ve kavgalar (Neikea) gibi
Kavga tanna Eris'ten gsterilir
(Theog. 229).
LYKTOS
Girit'te bir kent ve bir blgenin
Zeus Kronos'tan
iin Girit'te Lyktos'a gtrlr
(Theog. 477).
LYSIANASSA
Nereus biri. (Theog. 258).
M
MAIA

Pleiad biri. Maia,
Kyllene Zeus
ile haberci tann Hermes'i
(Theog. 938).
MAKHE
gelen simgesel
Theogonia'da (d. 228) olarak
ve Eris tannanm

MEDEIA
Medeia efsanenin ve tragedyanm
en gl, en
bir tiptir. ve serveni hemen her
zamanm ve gre
yorumlanarak edebiyata ve sanata konu
ve Yerine gre egzotik
ve ilkel karakteri stnde durulur, kendi
kesip yol stne
serpen, ondan da te kendi
ldrp
nne seren korkun bir byc
diye gsterilir, yerine gre de seven ve
hor grlen, kalan,
204
VE KAYNAK.LARI
duyan
bir gzmzn
nnde.
Medeia Kolkhis Aietes ile Okeanos
Helios'un
torunu ve Hekate'nin
Gne olan
Kirke ve Pasiphae gibi tyler
fupertici servenlerin Bu
servenlerin
rol ilkel bir macera
roldr. Odysseia'-
daki olaylardan daha eskilerini dile getir-
mekle ok daha yeni bir kaleme
Bunun iiu bu daha
ilk macera
renklerle izilmi,
Bkz. "Aietes, Aison, lason.
MEDElOS
Medeia"ile Iason'un At adam Kheiron
sylenir.
efsanesi yoktur (Theog. 1001).
l\mDUSA
Phorkys ile Keto'dan meydana gelen
olan biri.
Hesiodos (Theog. 276 vd.)
nn de (Sthenno,' Euryale,
Medusa) sonra,
tek lml'
ekler, buna Poseidon
ile : birlemek erefine l\Iedusa'-
Perseus kestikten 'sonra,
akim at Pegasos ile
Khrysaor Bu yzn-
den Medusa en nlsdr,
Gorgo deyince Sthenno ile Euryale
akla gelir.'
MELEBOSIS
Okelmos ile Tethys'n biri
(Theog. 354).
MELITE
biri (Theog.247).
MELPOMENE
Musa'lardan biri, okluk sim-
geler. Hesiodos
(d. 77) Musa'lara. Sesleni'te onun
drdnc olarak sayar. Bkz. Musa'lar.
MEMNON.
Eos ile Troya kral
Tithonos'un Theogonia'da lm-
llerle evlenen b-
lmde geer (d. 984 vd.). Memnon Ait-
hiopis, yani Etyopya Troya sa-
VaIDID Hektor'un lmnden sonraki
blmnde nemli bir roloynar, Troya'ya
gelir ve
Memnon elinden lr. Bkz.
Mitoloji s. 258.
MENIPPE
Nereu5 biri. (Theog.' 260)
MENOITIOS
Iapetos ile Klymene'nin ,. Atlas,
Prometheus ve Epimetheus'un
Bu Titan br gibi
ve kendini bu . yzden Zeus
onu vurarak lke-
sine gnderir (Theog. 510-15).
l\'IETIS
"a1ol, us" gelenMetis,
Okeanos ile Tethys'n yani ikinci
Hesiodos'un Theogo-
nemli bir yer tutar, Zeus'un
evlenmeleri en Metis ile
sz konusu edilir (Theog. 886-
900). ilkin a10l ve usla
mesi simgesel bir anlam
Metis'ten olan
daha gl
da iin Zeus'un
Metis'i tm
olarak da
simgesel dile getirilmesidir. Kral-
gcn elde etmek, daha elden
iin onu ya da
VE KAYNAKLARI 205
yacak olan iine alma, sindirme
motifi Kronos efsanesinde rastlanan ve
daha efsanelerde izi grlen hir
konumdur. Kumarhi mythos'unda tam
vurgulanm hu konum, hi
kusuz n Asya Bkz. Kronos.
MINOS
Zeus lle Europe'nin Sarpedon ile
Rhadamanthys'n Ariadne'nin
efsanelik Girit Theogonia'da
kez geer (d. 948). Bkz.
Mitoloji s. 263.
hellek gelen Mnemosyne,
Titan'lardan hiridir. Athe-
retmek iin simgesel hir
Metis ile esin perueri
ve sanat gn
da gibi simgeleyen hir
ile Theogonia'da
Mnemosyne'nin kez geer (d. 54,
135, 915), Musa'lara
ne'nin Zeus ile Pieria'da
Pieria ise Hesiodos'un yurdu
MOIRA'LAR
Moira, pay ya da pay veren
gelir. Efsanede olarak gsterilen Moira,
yani kader Hesiodos'ta
dzenleyenler" diye
.Je kader stne Yunan ilka-
: ana karnindan
kader onun 'mr
hkmeyekoyulur, ' Moira her
hker d=lar, gnnhirinde de
keserler, o anda insan lr.
en iin deniyor
IV, 517):1
Bitti mr o . ..
Moira denince okluk ecel, lm akla
gelir, onun iindir ki Homeros' destanla-
kader diye evrilen Moira
ve zorlu olarak nitelenir. Ne var ki Moira
Zeus'tan da daha gl ve stndr.
ona gelemez, onun

Sarpedon Zeus ikirciklidir,
sevgili geirir ak-
ama Hera kaderi ileri srerek
dikilir
Homeros'ta hir ya da hirka Moira'dan
sz edilir, ama sylenmez, Hesiodos
diye ve adla-
verir: Moira'lar Zeus'la Themis'in
Hora'larm (Theog.
905 vd.):
... Klotho, Lakhesis, tannalar
ki bilge Zeus bykstnlk
onlara,
ki onlar verir insanlara
mutlu ya da mutsuz
Burada Moira'lar mr
hir de mutluluk ve mutsuzluk
veriyor demektir insanlara. Kimi yerde
Ker'lerle hir tutulan Moira'larm efsanesi
yoktur. Onlar dinsel, filozofik
hir imgeleridir.
Platon da Devlet'in son hlmnde,
yeniden yeryzne olm ruhlarin
Moira'lara (Dev.
X, 620 d-e) :
"Btn ruhlar getikten son-
ra gene o Laklzesis'.e
Lakhesis her birine kendi perisini
bu peri boyunca ona edecek,
kadere gre onu. Bu
peri ilkin ruhu Klotho'ya gtrp onun eli
ve kirmenden geiri-
; bylece ruh kadere
Ondan sonra Atropos, Klotho'nun
kaderi llmez hale sokuyor,
sonunda ruh hi dnmeden Ka-
der'in nne gelip duruyor,. sonra te
. "

206
VE KAYNAKLARI
MO:MOS
gelen sim-
gesel Nyks'n (Theog. 214).
MUSA'LAR
bir tannsal varlik
ki ondan sz ederken her ozan her yazar
duygnlarur, sesi bir itenlik ve doku-
Bu
. Yunanca "mousa", Latince "musa" diye
adlandmhp dillerinin hepsine giren
esin perisidir. Ama Musa
esinleyen bir peri de etki
ok kkeni
eder:
"Mousa" Yunanca
gc ieren "men"
kknden gelmedir. Bu kk Zeus'un
Musa'lan iin Titan
tanna Mnemosyne'nin da grlr,
Athena'ya gebe kalan Metis'in da.
O da demektir ki, kaba gleri yenip
getikten sonra kendi
kurabilroek iin Zeus tanrmm ilk
dzenli, ve dzenli, ll olduklan
oranda olan gleri beuimsemek
Musa'lar bu gcn' rn
ve simgesidir. Bu g ise tannya
kadar da vergidir, giderek Olympos
glerinden uzak-
insana ama edindikleri
beuimsedikleri bir gtr. Musa'lar
bylece ve tann birer
olar3:k
yapar Musa'lar. Onun iindir ki
byle duygnlarur de onlardan sz
ederken.
bu tannsal her alana,
zellikle sanat olmak
bir Kurn
bir diye Hesiodos bile
Musa'lardan dem vurunca.
Hesiodos kendi ki Helikon
yamalarmda srlerini otlatan bir o-
W bir
iken Musa'lar onu gorur, iek
aan bir defneden bir
ona asa diye verir.
Homeros'un iki byk da
Musa'lara ama bnrada
ozan tek bir Musa'ya seslenir ve ona
tanna der sadece :
Syle, Peleus Akhilleus'un
fkesini syle ..
Anlat bana, bin bir dzenli
yaman
Musa'larm sevgilisi toplumda
ne kadar ve sevgi Odysseia'-
da Demodokos tipinden bel-
lidir. Bu tutum ve Homeros'la
son kadar sre-
gider. Musa'larm yetki alanlan ve
gre Genellikle bir
Kalliope, destan
ya da lirik Klio, Polhynmia,
pautomim.; Euterpe, flt; Terpsikhore,
dans; Erato, korolu Melpomene,
tragedya; Thalia, komedya; Urania, gk
bilimi.
Musa'larm kendilerine zg efsaneleri
yoktur, btn ezgi
syler, dans ederler, Thetis'le Peleus'un,

he-
men de yoktur.
N
NAUSINOOS
Kalypso ile Odysseus'un Theogonia'-
son blmnde geer (d. 1018).
NAUSITHOOS
Kalypso ile Odysseus'un (Theog.
1017)
NEIKOS
Eris'ten simgesel "kav-
ga" ve olarak knlla-
(Neikea).
VE KAYNAKLARt 207
NEILOS
Nil nehri, Okeanos ile Tethys'n ilk o-
olarak geer (Theog.338).
NEMEIA yahut NEMEA
Yunanistan'da bir kent ve bir blgenin
Efsanede Herakles'in Ne-
meia arslanmdan sz edilir. Pontos ile
Gaia soyundan Orthos kpe-
bir cana-
(Theog. 339, 331).
NEMERTES
Nereus (Theog. 262).
NEMESIS
Nemesis, hem soyut bir simgeler,
hem de bir olarak canlan-
Nyks yani Gece onu tek
peydahlar (Theog. 223). ve
Gnler'de Nemesis olarak
Soylar efsanesinin sonunda,
ve gelip getikten sonra
demir soyuna gelince iyilik
yeryznden yerlerini Aidos ve
Nemesis'e ve btn bela-
lar stne
utan, Nemesis de vicdan olarak
Nemesis insanlardan
c simgeler. Kimi zaman Erinys'-
lerle Nemesis, insan-
kendilerine olan
gvenci l!ir
Tragedya'da Ate ve Hybris ile birlikte
bir roloynar.
NEREUS ve NEREUS KIZLARI
Nereus Deniz biridir,
Pontos, yani Deniz'le
Hesiodos
onu (Thbog. 233 vd.) :
Deniz Nereus'u
En o btn
babacan derler ona,
nk hem drst, hem
huyludur,
hi
hep iyiden
Nereus Okeanos Doris'le evlenir,
Doris de, "ekin vermeyen denizin orta-
tam elli Nereus'a.
Bunlara Nereus denir ve Homeros
da, Hesiodos da
sayarlar XVIII, ve
Theog. 240-264), nk denizin kpkI
renklerini ve hallerini
simgeledikleri gibi bu efsanelerde
yer tutup roloynayan de
Akbilleus'un
Thetis bir Nereus Poseidon
Amphitrite de bir
N ereus birlikte de-
nizin dibindeki bir sarayda Bu
saray da Ege denizinde, Knidos, yani
Tekirburnu bir
Orada stnde
Nereus'un birbirinden gzel
elli Su yzne pek
Nereus kez yze beline
kadar. o zaman, elli deniz
yznde oynayan ve koro halinde trk
syleyen bir dans ve ezgi emberi, ya da
elengiyle onu epeevre. Ne-
reus gnlerini iplik dokumak,
yapmak ve sylemekle geirir-
ler, dalgalarla yunus
ve efsanelik deniz birlikte
yzp Nereus Amphit-
rite'nin yer Kimi zaman
bir olaya yeryzne geldikleri de
grlr. Akbi1leus Patroklos
luce derin bir yasa Thetis'i
o da Nereus
dert yanar XVIII, 38 vd.) :
.. , Ulu bir
inlemeye,
tekmil evresini,
denizin dibinde ne kadar Nereus
varsa .
208 VE KAYNAKLARI
(Birka dize :
Deniz dibinde daha ne kadar
Nereus varsa
doldurmu.1lar

hepsi de durmadan

Thetis'in yara yara
Troya'ya giderler ve orada
bile grlr.
Nereus, btn deniz gibi biim
yetisine sahiptir. Rerakles
Nereus'tan bahesine var-
mak iin yolu sorunca, Deniz
cevap vermemek iin bir sr hayvau
biimine girer, Nereus da
ederler ve babalarmdan
bilgileri ona.
biri (Theog. 249).
NESO
Nereus biri (Theog. 261).
J\TESSOS
Okeanos ile Tethys'ten bir
(Theog. 341). Nessos Rerakles efsanesinde
bir roloynayan bir at-adam olarak
Bkz. l'r'toloji s. 276.
i ,
NIKE
Nike zaferi simgeleyen bir
luzla uan bir olarak canIan-
Resiodos'a gre, Nike 1;'ontos'lnIar
soyundan Pallas'la Okeanos Styks'ten
(Theog. 384). Olympos
nceki halde,
kimi mitografIar onu Athena'nm orun: ar-
olarak gsterirler. Nike
Athena'nm bir ek gibi Atina'da
Zafer da Athena'nm
NOTOS
Trke Lodos diye arnIan gney
Resiodos'a gre btn rzgarlar
gibi Notos da Astraios'la Eos'un
Bkz. Rzgarlar.
NYKS (GECE)
gece gelip yeryz karan-
simgeleyen Nyks, Resiodos'un
bir roloynar.
sreci
Theonogia'da : Khaos'tan nce Gaia, soura
Erebos'la Nyks, yani ve yeryz
Nyks'le Erebos
bu Aither'le Re-
mera, Esir'le Gn, yani
Sonra Nyks kendi kendine ret-
meye koyulur, ortaya
ve lm simge-
leyen glerdir: U lm
Moros, Ker, Thanatos; Rypnos (Uyku) ve
Oneiros Resperides yani
Gece Kader KIotho,
Atropos; c Nemesis
ve kavga Er.is; bir de her
kavga katil,
simgeleyen gafIet Ate,
ve en so-
nunda "belalarm en kts olan ant tann
Rorkos". Resiodos Rades anla-
Gece'ye ve ondan var-
byiik bir yer ller
Btn bu adlara
rtl, gelin
gelen nympha sularda,
larda ve tannsal
olanlarma verilen Romeros'a
gre nympha'lar Zeus'un Olym-
pos'ta nym-
pha'lar da gelir XX. 6 vd.) :
Themis drt bir yana gidip buyurdu
tannlara,
VE KAYNAKLARI 209
gelip, Zeus'un evinde dedi.
Okeanos'tan hi bir
gelmemezlik etmedi,
gelmemezlik etinedi hi bir nymphe,
ne gzel korularda, ne dere
oturanlar,
ne de oturanlar.
Nympha'lar ikinci derecede" nemli
tannalar birlikte, ve
insanlar stne etkili ve gl bilinirler,
bu yzden de byk tannalar gibi "yce"
ve "ulu"
yerlerine "gre Dryas,
Hamadryas, Naias, Oreas periler birer
nympha Nereu5 cia denizde

ZeuS, Hermes, ApolIon,
Dionysos gibi byk
Kirke ve Kalypso gibi nympha'-
Odysseus gibi bir lm1ye gnl
verdikleri masal ve efsanelerde uzun uza-
iinde
iin erkek Pan, Satyr'ler,
Silen'ler ve Priapos'tur. Bu ciulerle trl
kurarlar, ama nympha'lar okluk
erkekten kaar, erkek perilerse
Artemis'in arasmda yer
nympha'lar ve efsaneleri iin adla-

o
i

Obriareus yahut Briareus, yz Kollu
Devlerden biri.
ODYSSEUS
Homeros ul
Odysseus'un Theogouia'da iki kez
geer, Kirke ve Kalypso ile
(Theog. 1012, 1017). Odysseus
ve Odysseia iin bkz. Mitoloji
s.282-288.
OIDIPUS
Uul tragedya Oidipus'un
Soylar Mythos'unda ile demir
yer alan Kahramanlar Soyundan
sz ederken geer 163). Oidipus efsa-
nesi iinbkz. Mitoloji s. 288-89.

bela gelen soyut kavram.
Nyks'n simgesel
smda (Theog. 214).
OKEANOS
Hesiodos'a gre, Toprak ana Gaia Khaos'-
tan kendi kendine Uranos'la
Pontos'u, yani Gk'le Deniz'i
sonra daUranos'la kucaklalp
derin anaforlu Okeanos'u'; (Tab.
1, 2). Okeanos, Gaia'mn on iki Titan
birincisidir. Ama Titan'lar
bir roloynar, tann
dnyanm
ucuna ekilip Yunan
erken" dnya gre,
yeryz ynvarlak ve bir diske benzer,
Okeanos bu diski epeevre sarar. Okeanos
bir deniz gibi. evreusel bir
ve olarak tas ar-
Derin diye. uite-
lenmesi akan bir su
dnyanm ucuna hangi ynden gi-
derse gitsin Okeanos'la Bu
dnyanm kuzey, ve gne-
yinde bir tann
Helios akam Okeanos'a batar, ertesi
sabah gene Okeanos
ykselir. bahesi Okeanos
(Herakles). Odysseus
lkesine varmak iin Okeanos
gelir. Antikleia buraya kadar
(Od. XI, 155 vd.);:
geldin, sisli
lkesine, diri diri?
insanlar kolay kolay
gremez
F.14
210 VE KAYNAKLARI
byk var arada, korkun
var:
nce Okeanos var, bir
yerini,
bir gemin yoksa
onu.
bilgileri Oke-
anos byk denizIere, zellikle
Atlantik Okyanusuna verilen ad
Hesiodos Theogonia'da Okeanos'un
Tethys'le syler.
Denizde unsuru simgeleyen Tethys'in

Okeanos'la Tethys'ten, nce btn LI-
maklar meydana gelir. Bunlann
Theogonia'da, bin
sylenir. "
Okeanos'la Tethys'ten bin
da Okeanos
Bunlann Metis, Dione, Thetis,
Eurynome, Philyra gibi ya da kah-
ramanlarla nl bulunnr.
Okeanos'Ia Tethys uzak, ken-
dilerine gre bir hayat srerler. Olym-
pos
konuk ettikleri de olur. Hera
XIV, 200 vd.) :
Gidiyorum bol 'besi veren
bir ucuna,
Okeanos'la, ana'
Tethys'i gnneye,
onlar beni
elinden,
! iyice

Aiskhylos'un Prometheus
Okeanos Zeus'a ayaklanan
Olympos
bir arabulucu rolnde kar-
Koro da Okeanos
meydana Okeanos'un
Prometheus
da abalanndan vazgeerek
dner.
OLMEIOS
Helikon bir kaynak; Musa'lara
Permessos ve Hippokrene
ile birlikte geer (Theog. 6).
OLYMPOS
,Olympos Yunanca bir kelime Bu
ve bsbtn
da, eski Anadolu dillerinden
ve genellikle yksek

gkte bulutlara ulu
konut Yunan'a
SIDer'den olabilir. Nitekim Olym-
pos diye Zeus
Olympos grlmez - ki
Olympos bir gre
Makedonya-Tesalya'da bilinir-
gibi yksek da
Anadolu'da yirmiye
varan Olympos gibi,
Girit'te, ve Yunanistan'da bu
oktur. Homeros des-
tanlannda Olympos
yapar, toplan-
aralannda sohbet ya da kavga
eder gsterilirler. Olympos daha ok gk
Zeus'un merkezidir, ApolIon ve
Musa'lar gibi oyun ve ezgiden
Parnassos, ya da Helikon
rmda
Olympos ve Olympos'lu
Hesiodos'un ge-
gibi, iki yani Titan'-
larla Zeus arasmda olan byk
da Olympos ile Othrys
geer. Theogonia'ya gre bu
Titanlar Othrys mevzi-
(Theog. 630 vd.), Olympos tan-
ise kendi olan Olympos
tepesinde. On sylenen cenk
(d. 636) Yz Kollulann araya girmesiyle
bsbtn ve gk grltleri, ile
akan koca Olympos'un
temelinden ve depr!lmin Tar-
VE KAYNAKLARI
211
taros'a kadar sylenir (Theog.
680-87).
ONEIROS
rya gelen simgesel
Nyks'n ya da
nk lm ve Uyku (Thanatos ve
Hypnos) tekil olarak halde,
Oneiros bir sr olarak betimlenir (Theog.
212).
ORTHOS
Ejderler soyundan olup Ekhidna ve
Typhon'dan bir Bu
kpek Geryon'un kzlerini beklerken
Herakles eliyle ldrlr (Theog. 293,
309, 327).
OTHRYS
Thessalia'da bir Theogonia'da
bir kez geer (d. 632) ve Titanlarla Olympos
cenJrte
Othrys tepesinden
sylenir.
P
PALLAS
Titanlardan Krios ile Eurybie'nin
Astraios ile Perses'in Pallas
Okeanos Styks ile ve Zetos,
Nike, Kratos ile Bie'yi meydana getirir
(Theog. 376, 383). -
adma eklerien Titanlar soyundan
i
bu Pallas i,le bir pek
bilinmez. Pallas Athena Theogonia'da
bir kez geer (d. 577), bu dizenin'
de sonradan samhr.
PANDION
Atina Prokne ile
Paripion, Prokne'yi Trakya
Tereus'a verir, Prokne Itys bir
ama Tereus PhiIomela
ile kurar, bunu syle-
iin de dilini keser. .
Tereus'tan c almak iin
ve Itys' kesip yedirirler. Tan-
bu korkun cinayet Prok-
ne'yi blble,
Tereus'u da htht
Pandion'un diye
ve Gnler'de bir tek kez (d. 568)
geer.

Pandora efsanesi Hesiodos'un eserinde
nemli bir yer Prometheus efsanesi
ile 'olarak Theogonia'da
(d. 570-612) ve ve Gnler'de (d.
42-105) uzun Prometheus
alarak insanlara ve-
rince, bu suuna ceza olarak hem
soyunun hem de btn
bela olsun: diye
ykde de
bir zenle ve Promet-
heus'un ahmak Epimetheus'un
belirtilir. Kadm btn
ve ile Epimetheus'a dert
olmakla kalmaz, kendisine ver"
dikleri bir kutuyn da aarak btn
ve dnyaya
neden olur. yenemeyen
son anda kutunun ka-
pamaya ama nmuttan btn
dertler, belruar kutudan
olur. Hesiodos da bu meseli yer-
yznde ne denli bir bela vur-
gulamak iin abartarak
Pandora efsanesi orta ve zellikle
Sami bir efsane olsa gerek,
nk ilk yani Adem
ile Havva efsanesinin Yunan mythos'una
bir benzer.
her her trl dert ve beliinm
grmek Yunan
uymaz, nitekim Hesiodos'tan soura bu
efsaneyi pek Yunan
yazmmda Homeros'un ve onun
iyimser, glmser dnya g-
212 VE KAYNAKLARI

kadar hor
grmeyi ve her trl ve suu
ona ykleme silip
PANOPEIA
Nereus biri (Theog. 250).
PARTBENIOS
Okeanos ile Tethys'n bir
Karadenize dklen
(Theog. 344).
PARNASSOS
eski Pytho, sonradan
Delphoi diye olan Apollon'a
kutsal kentin
(Theog. 499).
PASITHEA
Nereus biri (Theog. 246).
PASITHOE
Okeanos biri (Theog. 352).
PEGASOS
Medusa'nm kanmdan at.
Gorgo'lar arasmda Medusa lm-
lyd ve Perseus'un onun kesince,
kanmdan iki ortaya biri
Pegasos, teki Khrysaor (Theog. 281).
HeModos, Pegasos kkenini
aiidar: Pegasos, tekil olarak kaynak,
olarak sular anlamma gelen "pege-
pegai" dan Pegasos Okeanos
onun sulanndan
iin bu aynca hu at
pma:r ve bulunmaktan
Bir gn yere vurarak
Helikon Hippokrene,
yani at meydana Bel-
lerophontes'in Pegasos atma hinerek
de
Theogonia'da (d. 325).
PEITHO
Okeanos ile Tethys'n hiri
(Theog. 349).
karma" anlamma gelir ve hu
alaymda yer nitekim
Zeus, Hephaistos ile Athena'-
ya ssleme grevini verince,
Kharit'lerle birlikte Peitho da
gzel boynuna altm
geirir, hu Pandora

PELEUS
Akhilleus'un Thetis'in
lml (Theog. 1006).
PELIAS
Iason'un Aison'un vey
tahttan iin Kara-
denizde lkesinden Altm Postu
almaya gnderir onu, hu servenden
umarak. Iason kendisine
tutulan Medeia'nm Altm Post'-
la birlikte Yunanistan'a dnnce, hyc
Medeia hahanesiyle
kestirip hir kazanda
(Theog. 996).
PEMPHREDO
Phorkys ile Keto'dan Graia denilen
hiri.
layan Graia'lann anlamma
gelir (Theog. 273).
PENEIOS
Okeanos ile Tethys'in
biri, Tesalya'da akan hir (Theog.
343).
PERMESSOS
Helikon akan hir (Theog. 5)
PERSEIS
Okeanos Perseis, Helios
ile Kirke, Aietes, Pasiphae gibi
lmsz meydana getirir
(Theog. 356, 957).
HEStODOS VE KAYNAKLARI 213
PERSEPHONE
Zeus ile Demeter'in Kore, yani gen
olarak da lkesinin
Hades
Demeter'in ve sonunda Zeus'un
ay ay yery-
znde, karar
vermesi Yunan mythos'una
bereket efsanesidir. Theogonia'da
Persephone Hades'in olarak "kor-
kun" olarak nitelenir (Theog.768).
PERSES
Krios ile Euryhie'nin Astraios ile
Pallas'm Perses Asteria ile evlenir
ve Hekate'yi retir (Theog. 377, 409) .
PETRAIE
Okeanos biri (Theog. 357).
PHAETHON
Eos lle hir lml insan
olan Kephalos'un "parlak, pa-
gelir (Theog. 987):
bir gre Phaeton
de, Helios yani
Bu
hirgn .. ve kendi
Helios'un yolunu yapmaya ko-'
yulur, ama yeryznde fazla
iin dnya Phaethon da Zeus'Un
lr. Bu ef-
sane iin hkz. Mitoloji s. 311-12.
i
PHASIS
kenaos ile Tethys'ten
hiri (Theog; 340). Karadenizin Rusya
Pati ile hir tutulur.
PHERUSA:
Nereus biri (Theog. 248).
!
PHIKS
Orthos ile
canavarlardan biri (Theog. 326). Konu-
tunun Boiotia sylenen
hu sonradan Sphinks ile

PHILOTES
Kara Sevda diye (Theog.
224) Philotes Gece'nin tek
simgesel hiridir.
PHILYRA
At-adam Kbeiron'un (Theog. 1002).
Bir efsaneye gre Philyra'ya Kronos
gnl ve
iin ona at hiiminde
bu yifzden at insan
biiminde
PHOBOS
Ares ile Aphrodite'den
ve korkup simgelen-
diren Deimos'un
olarak gsterilir (Theog. 934).
PROIBE
Uranos ile Gaia'dan
lardan biri. Phoihe kendisi gibi Titan
soyundan olan Koios ile evlenir ve Leto
ile Asterie'nin olur (Theog. 136, 404).
PROIBOS
Apollon'un ek parlak gelir
(Theog. 14).
PHOKOS
fok gelen Phokos,
Nereus Psamathe (psamathe de
kumlu gelir) ile Aigina
Aiakos'un Aigina ay-
ve Yunanistan'da Phokis blgesini
(Theog. 1004).
PRONOS
Adam ldrme, katil gelen
Phonos Theogonia'da (d. 228)
ve Eris'ten olumsuz
gesel yer
214
VE KAYNAKLARI
PHORK.YS
Pontos'tan olan
biri, Nereus, Thaumas, Keto ve Eurybie'.
nin Phorkys Keto ile evlenir ve
Graia'larla retir (Theog. 237,
270, 333, 336).
PIERTA
Makedonya'da Olympos evreleyen
blgenin Mnemosyne bu yrede Zeus
ile Musa'lara gebe (Theog.
53).
PLEIAD YILDIZLAR!
'lker ya da Yedi denilen
Theogonia'da
de, ve Gnler'de geer
383, 572, 615, 619).
PLEKSAURE
Okeanos biri (Theog. 353).
PLOTHO
Nereus biri (Theog. 243).
PLUTO
Okeanos biri (Theog. 355).
PLUTO S
Demeter lmllerden Girit'li
Iasion ile simgesel
bir : Plutos zengiulik geli:r
ve bereket ile bir iftinin bir
simgeler (Theog. 963).
! .
POLYDORE
Okeanos biri (Theog. 354):
POLHYMNTA
biri, "ok ezgili, vgl"
gelir ve pantomim sim
geler "(Theog. 78).
POLYDOROS
ile Semele,
Agaue ve Autonoe'nin (Theog. 968)
PONOS
simgeler, Eris'ten
kavramsal yer
(Theog. 226).
PONTOPORETA
Nereus biri, "denizi geen"
geli:r (Theog. 256).
PONTOS .
deniz gelen Pontos,
tek meydana bir
Gaia Pontos'u rettikten sonra
onuula ve denizle ve
azman ya da olaganst olan
Nereus, Phorkys,
Keto ve Eurybie. Efsanelerde geen
azman ve canavarlarm hemen hepsi Pon-
tos soyundan remedir (Theog. 107, 132,
233).
POSEIDON
Olympos'lu denizi sim-
geleyen ve denizin mutlak hllimi
Poseidon Homeros Po-
seidaon diye .Poti-dan'dan treme
bu ad Hint-AV:rupa dillerindeki
biimiyle olnrsa, "denizin
efendisi" gelir. Hesiodos'un
P o s e i d o n, Kronos'la
olarak gsterilir; Kronos
br gibi Poseidon'u da
yutar, sonra Zeus
br kar-
kustu:runca Poseidon'a da deniz
verir. Poseidon sonra Amphit-
rite ile evlenir ve Triton'u retir. Destan-
larda Poseidon'a verilen "Enosigaios"
yani yeri sarsan, titretendir. Poseidon
elinde lyabayla
denizi altst etmekle kalmaz,
epeevre da sarar.
Gl bir Zeus 'la boy
mekten ekinmez, onun buyruklarma
gibi, br
VE KAYNAKLARI 215
larla birlik olup zincire
vurmaya bile I, 400).
keyfine gre kimi zaman
kimi zaman tutar.
Poseidon Odysseus'a dinmez bir
kin besler. Bunun nedeni de Poly-
phemos'un tek gzn kr etmesidir.
yz Yamklardan deniz
Odysseus'u bir sal stnde grr, kendi
kendine fkeli fkeli sonra
eyleme geer (Od. V, 291 vd.) :
Byle dedi, st ste
bir anda allak bullak etti denizi,
l tutuyordu elinde,
yellerin
tekmil,
denizi bulutlarla,
gklerden,
Euros'la Notos ve uluyan Zephyros,
ve koca dalgalarla gkten kopan

estiler drt bir yandan
Zeus'un Odysseus'un
ke'ye dnmesini nleyemeyince, bu kez
onu kurtaranPhaiak'lar stne
fkesini.
efsaneler
Apollon'la birlikte Troya snrunun
zerine Laomedon szle-
creti demeyince denizden bir
canavar Laokoon'un l-
mne de gene bir deniz sebep
olur. Poseidon ya da
dinler, dileklerini
hi
Birok koruyucusu iin
ve
okluk onlar\! grlr:
Atina Poseidon'un tuzlu gl yerine
zeytin seer.
Poseidon'un . da efsane konusu
Amphitrite ile denizin
altmdaki sarayda - ki bu saray Ege
ya da Tenedos'un dip
bilinir - rahat bir mr srer.
Ne var ki dller hep dev, azman
ya da Amphitrite'den
.
POLYNOE
Okeanos biri (Theog. 258).
PROMETHEUS
Resiodos'un iki eserinin de en en
ilgin ve en olan
Prometheus eski Yunan
da byk bir yer
bu stne bir incelemeyi
burada gibi vermeyi uygun grdk.
Prometheus, Titan'lar Re-
siodos'a gre lapetos'la Okeanos
Klymene'nin Bu Titan iftinin
drt olur : Atlas, Menoitios, Promet-
heus ve Epimetheus. Drdnn dekaderi
tyler rperticidir : Zeus,
ucuna dikip gk kubbesini
ykler, Menoitios'u arparak
yerin dibine Prometheus'u zin-
cirIerlebir ve
bir kartala yedirir, Epimetheus'un
salar. Neden bu grl-
medik, cezalar? lapetos
Titan soyundan iin mi?
Zeus'un lapetos ,zel bir
bu nedenini de
onlara verilen Bu
drd de kafa gcnden, pay
yana stndrler
ve bu stnlkleriyle vnp Zeus'a
yeltenirler. gcyse
Zeus'un tekelindedir, o bu gle ele geir-
dnya Bu gc
grmek dinmez bir fke
iinde. Prometheus da bu fkeyi krkler
durur : Sivri nceden gr-
me gcn Zeus'u aldatmak,
kk iin kullarur.
Burada Resiodos'un pek stnde dur-
216 VE KAYNAKLARI
.Aiskhylos'nn
bir temaya nc dev-
rimin
"nceden gren" -gelen
Prometheus ve Gaia, Kronos'a
habcr verdiyse, Pro-
metheus da Zeus'nn bir gn
bilir. .Aiskhylos'a gre Pro-
metheus, bir
Themis (Adalet) olan Gaia'nm
dur. Bu bilgiden stnlkle
Prometheus, Zeus'usfuekli bir
nnn tutar. "Prometheus"
ekseni olan bu tema Re-
siodos'ta da ;ezilir. Ancak onu gznnde
tutarsak, Mekone anla-
yabiliriz. "Theogonia" da (535-560) anla-
bu efsane etiolojik, yani bir
nitelik Kurban trenlerindeki
geleneklerin nereden bildirir;
ama iin nemi Zeus-Prometheus
bir . motif stne
Prometheus beri
insanlardan yana onlara daya-
cn almak ve Olym-
yerine
getirmek- emelindedir. Yeni
bir devrimin Zeus'u aldat-
makla onu iusanlara
dzen iin kk
cdfu. Zeus bile bile ama oldu-
bittiyi nleyemez. Bu onur c
aJni.ak iindir ki, vermeZ olur insan-
Prometheus - da -. bir daha
ve gtrr iusanlara
verir. kez kk
kaba kuvvete vurmak
: grlmedik, korkun ce- -
zalar
Resiodos'nn yksnde .Aiskhylos'nn
giderek
Prometheus yorumnnun
bile bulabiliriz: Zeus
gznde kk giiln
bir Egemenligi gerek bir gce
dayaiunaz, . nk gc
iusanlara Devrim, nc ve
son- devrim kendi
gcnn bilincine
Ona isterse tapar, isterse
hie sayar onu, gsz ya da gl
oranda tapar ya da : hie sayar.
elinde bir .
yani kendisidir;
.Aiskhylos'nn "Prometheus" nnda
belirtilir durur.
Oysa bu tragedya btn ve
de-
Prometheus temsilcisidir,
iinde olaylar da gnmzn
deyimiyle politik diye nitelenebilecek
iusan zg Ama
Prometheus ne ve
oluyor?
Prometheus ve
iusanlara 01-
dzene iin de zincire
yaman bir ceza ekmektedir.
kayadan bize seslenip,
eylemini, eyleminin tepkiyi,
kendini ve de-
Prometheus olayun bu-
gn bir tiyatro ele alsa,
bir koyar ve
bir can-
Biz de Kafka'nm
gibi inceleyeliin
"Zincire Prometheus"u. Anla-
gnmzn gzyle ancak bu
yoldan varabiliriz.
Prometheus ve ne diyor bu
kavram stnde durup
direniyor, olarak iki
kavram: Bilin ve zgrlk. Bilin ve
zgrlk iusana zg
olarak her. zaman ve uygarher toplumda

Prometheus bugn de bir
mada kamtlamaya
vuruyor: Ne diyor, bile bile
VE KAYNAKLARI 217
Eyleminin uzun bir ve
sonucu bilinli" ve istemli bir
eylem ileri srerek, bu eylemin
su olarak
btn tepkilere sonuna kadar
bildiriyor. Bu bilin hem
bir gurur, hem bir duygusu
iinde. szlerle dile getiriyor
:
Ama ben biliyordum gelecek

Bile bile, isteye isteye su
Bana gelince, ben bu ileme

ilesine lmeyi zleyen
Io'ya Prometheus der:
Benim hi
demek!
Kader lmeme de izin vermiyor
benim:
lm kurtarabilirdi beni,
Oysa benim sonu yok
Zeus
Hi bir umuda yer vermeden
ve direnen Prometheus'un bu
bilinli tutumunu anlamaz ve
gurur ya da kibir diye nitelerler. Koro
der:
Szn,
'gelen boyun sana.
i
Okeanos da
yine de diretiyorsun,
dertlerine dert katmaktan
korkmuyorsun.
Benden dinlersen, dikine gitme.
"Szn diye evirdi-
Yunan "agan eleutherostomeis"
deyimi, "dilin fazla zgr" gelir.
bilinci zgrlk
Dramln z de bu zgrlk - klelik
gz nnde
tutmakla anlayabiliriz. V.
smda klelik de, da yasalara
uygun Prometheus her-
hangi bir kle gibi "desmotes", yani
zincire byk-
zincire olmasmda
bir tann iken kle durumuna
bu kadar kt iinde
gemesindedir. Ne var ki
ve sayan bir ortamda Zeus-Promet-
heus bir sorun olarak ortaya
atmak, ve
kleden yana belirterek, zor-
btn yermek
Aiskhylos'un tek ve
nyla koca bir Traged-
yasma bir veren bu' sorunu
inceleyebiliriz "Prometheus"ta.
yenip ele
sonra, Zeus bir dzen kurmaya
Bu dzende kendine
halde, br tannlara da
egemenlik Ne var ki
btn tannlar
ynetirken Zeus'un uymak
Piyeste
hepsi bu dzeni
Zeus'un isteyerek ya da
istemeyerek yerine getirmektedirler. Tek
Prometheus'tur. Kavga Zeus'-
la Prometheus ve bir zgrlk-
klelik Evreni yneten,
ve egemeni Zeus zgrdr,
prangaya bir
dek lm-
sz iin zgrl-
de yoksun Prometheus kledir.
Ama gerekten de yle mi?
Prometheus'u kayaya Kratos
(G) diyor:
Her oktan bir kaderle

Tannlann ykml
olmayan:
"Zeus'tan zgr
218 VE. KAYNAKLARI
Olaylar da bu szn
: Sert, bir
zorba gibi keyfine gre yneten
Zeus her yzde yz
mektedir. Evren "Prometheus" tragedya-
smda Prometheus ve gibi Zeus'un
Kratos, Bia, Hephaistos'la
Hermes gibi Zeus'un ve Okeanos
gibi Zeus'un
yendikten sonra, Zeus bugn ve
da yasalanmn tekeline
benzer. Oysa gerek tam tersinedir:
Gerekte Zeus kle, Prometheus zgrdr.
Bu Prometheus ele geir-
Bnrada efsaneyi bir yana itip,
kendi egemenlik kavgalarma
bakabiliriz: Ynetimi ele nice
.iktidar sahibi ya da.partiler ki,
dikilip direnen tek tk
sahiplerini susturup yok edebileceklerini
oysa sonu umduklanmn tersine
sahipleri devrillr gider,
sahipleri yener ve
toplumunun bu bilin-
cine varan Aiskhylos onu Prometheus diye
bir efsanelik bildiriyor
bize dek: gc kaba gten stndr,
gem vnmIamaz, zgr
tutuklanamaz, susturulamaz, alt edilemez.
olaylar gelecekte
egemenlik kaba kuvvetin zgr
Aiskhylos toplnmIanu y-
hal ve. bu
bize bir
politika, dersi veriyor bu
gcnn kaba kuvveti
. izledikten sonra, gc
knmIan ynetimin akla ve zgr
elden ona
evirince, ve devrilmek
gs-
i
teriyol'. Zeus btn
dalkavuklanua bir ocuk gibi
ve aresizdir: Onu kurtaracak
tek gcnn Promet-
heus'tur. Zeus
tutukludnr asImda. Efsane, Promet-
heus'a, bilici der,
biliciye inanmaz, ama
gcyle insan-
bu hizmete kr
iktidarlanu
cezalara da bilir. Aiskhylos'un
bu okuyun, grecek-
siniz ki
Bu "Prometheus" politik piye-
sin ta kendisidir, ama Aiskhylos poli-
tika en derIDini
ne oldu-
dile getirmekle
eserin en zlsn de
insanlaravermek ne
demektir? bir efsane niteli-
teye gtremedikleri bu sembol
Aiskhylos ele
izmek gibi tiyatro
eserlerinde rastlanmayan g bir
gnlmzn
kadar derine giden
bu yazarm sanat da :
Okuyucu dikkat etti mi ki
Zeus'un Prometheus'u kaba gce
vurarak salmede, Pro-
metheus bir tek sz sylemez: Kayaya
zincire vnmImasma ve Kra-
tos'un svp saymalarma sessizce
ama tragedyanm sonunda Zeus'un casusn

ettikten sonra,
bir bir izleyip
diliyle gzinzn nnde,
dnya koroyla birlikte
gmlp yok olana dek
direnir Prometheus. Son szn syler ve
sonra lr. de kopsa son sz zgr
demek istiyor Aiskhylos.
R
'RHELA (yahut RHEA)
Urallos'la Gaia'dan , Rheia,
Gaia 'um birinci
servenin bir ikinci
VE KAYNAKLARI
219
Kronos'a olur ve onunla
nc olan Olympos'lulan
retir. Ne var ki Rheia ocuk
Kronos oulan yutar, bunun nedenini
Hesiodos (Theog. 462 vd.) :
Korkuyordu Uranos'un
biri
lmszler kralolacak diye.
Gaia ve Uranos bildirmjti ki ona
ne kadar gller gls de olsa
kendi yenilmekti kaderi.
Rheia bu durumda ok zlr ve Zeus'u
dnyaya getirmeden nce Uranos'la Ga-
ia'mn Diktos
orada Soura da
koca bir bezlere sanp Kronos'a verir;
bunun bir anlamadan
midesine indirir. Bkz. Kronos.
RZGARLAR
Efsanede drt byk geer,
bunlar Notos (Lodos), Boreas (Poyraz),
Zephyros' ve Euros'tur. gibi
Notos ve Boreas rzgarlan biraz
bizim poyraz ve lodos'a ver-
Ne var ki
sunda 34 derecelik bir kayma
Notos'a bugn Boreas'a
Zephyros yani
bizim karayel'dir, Euros ise
yani Bu rzgarlar Yunan
rinde, zellikle Odysseia:da ok nemli bir
roloynar. ve reukli
Bkz. Hom. Odysseia V,291 vd; X. 19 vd.
s
SELENE
Selene simgesidir. Hyperion'la Theia-
mn Helios'la
a Eos'un g-
tekerlekli bir araba stnde gkleri do-
gzel bir olarak
birok sevgilileri : Zeus'la
ve ondan Pandia bir
Arkadya'da Pan'la
Pan da ona bir beyaz kz srs
A,ma en nl
parmak obam Endymion'dur.
Endymion'dan elli bir efsanede

SEMELE
Harmonia'mn evlenmesinden
drt Ino, Autonos, Agaue ve
Semele. Zeus Semele'ye olur, ama
Hen onu ihtiyar bir
stuine girerek yamna gelir ve
Semele'ye, "Zeus'a yalvar da sana kendini
olarak btn grkemiyle gstersin"
der. Semele kanarak Zeus'tan bunu ister.
Zeus da ve kendisini
gsterince Semele yanar; de
karnmdaki yedi Zeus'un
Zeus
iine saklaro Vakti
gelince ya da Dionysos
Zeus'un yeniden

SISYPHOS
efsanelik zama-
yazar ve en ok
ilgilendiren biri de Sisyphos'tur Prome-
theus gibi insanlan tuttu-
Odysseus gibi insan ve kur-
bile stn
olsa gerek. Sisyphos su
onlarla boy
iin de ller lkesinde
bir cezaya Odysseia'da
Hades'te Sisyphos'u
Odysseus(Od. XII, 593
vd.) :
Sisyphos'u grdm, korkun
ekerken:
iki avucuyle kocaman bir

220 VE KAYNAKLARI
ve bacaklanyle
kayaya,
habiTe itiyoTdu onu biT tepeye
kaya tepeye varacak,
tamam,
ama tepeye tam biT
parmak kala,
biT g itiyoTdu onu tepeden
gerisingeri,
kadaT yeniden
kaya,
o da yeniden itiyoTdu tekmil
gere gere,
kopan toz toprak habire.
stnden,
o da habire itiyoTdu kan ter
iinde.
Alhert
Camus "Le Mythe de Sisyphe" dene-
mesinde Sisyphos'u (absurde)
bir simgesi diye tammlar.
ve ama bu sonsuz-
dek grmek1e yii1.-mldr Sisyphos.
Bu korkun bir gn
bile umamuz. Sisyphos umutsuz kahra-
ama nk
bilinlidir. Camus anlam-
iin.de onurunun gene de,
etkenlerin
zorunlu olan yk
bile. bile belirtir ve
i
Sisyphos'un bu korkun her
bir zevk bilincin
sevinle bir umut-
ileri
srer. Sisyphos'u da bylece
gcyle yenen insankahra-
man olarak diker. ne
yaparsa onU:
i
STEROPES
Uranos (Gk) ile (Toprak) bir-
tek gzI devlerden
biri. "parlak, ak,
gelen Steropes Zeus'a
Bkz. Kyklop'Iar.
STYKS
Styks, Hesiodos'a gre Okeanos'un
arasmda en gelenidir. Styks,
Pontos'un dllerinden Pallas'Ia
ve Zelos, Nike, Kratos'Ia
Gene Hesiodos'a gre Zeus
yenip tannIar
Styks ilk gelen
(Theog. 397 vd.).
Styks bir yeralb olarak grlr,
bu stne yemin ederler.
Yemin Olympos'ta olursa, Zeus
gnderir, Styks'i getirtiro Styks stne
yemin eden .. yeminini bozacak olursa,
korl.-un bir cezaya Bir
boyunca ne ne
koyabilir, soluk alamaz, soura da
dokuz boyunca toplanb
ve uzak durmak
Styks grl grl akan Okea-
nos'un bir kolu koca
onda biri
T
TANTALOS
Lydia Tantalos hem efsanede dal
budak lanetli bir soyun hem
ller lkesinde ceza. ile nldr.
Kendisi Zeus'la Pluto'nun
stne kaynaklarda
ama Pelops'la Niobe
genellikle kabw edilir.
, Soyu sopuyle gerek-
tiren suun ya da sulann ne
efsaneler . dile getirmez: Tantalos
Sipylos (Manisa)
ok gl ve zengin bir
suunun bu
nimetlerden gurur
ly ileri
VE KAYNAKLARI 221
srlr, Gerek neden olsa gerek:
Tantalos da br .Anadolu'lu tann ve
kahramanlar gibi, Olympos'lulann dze-
nine bir din ve efsane em-
berinin .Anaerkil bir dzeni
'.Ana egemen bir, din
simgelerler. Sipylos yamala-
rmda kayaya bir Kybele heyke-
linin Niobe efsanesinin bu
Sardes'e
buna bir din ve dzen
adma iindir ki cezaya
lanete
Tantalos hirsylentiye gre Hermes'e
vtil'memek iin yalan
yere yemin Zeus'un fkesi bu yz-
Yada sofrasma
tannlann
ya da tann
Kendisine yklenenok daha byk bir
su denemek iin Pelops'u
nne
Tantalos diye dillere
olan Homeros Odysseia'da
(Od. XI, 582 vd.) :
Tantalos'li grdm, korkun
ekerken:
Duruyordu bir gln iinde, ayakta,
yksele yksele su enesine
kadar,
ama imek iin .
: suyun,
ihtiyar ddam
i
su da ekiliyor, ekiliyor, yok oluyordu
emen toprakta,
ve bir amur peyda oluyordu
dibinde, kapkara,
ossaat bir kurutuveriyordu gl.
nnde
:
armutlar, narIar, elmalar,
incirler, tombul zeytinler

ama ihtiyar adam, diye
ellerini
bir yel geliyor,
kara bulutlara,
TARTAROS
Tartaros ller lkesinin en
derin yeridir. Titan'larla arasm-
daki deprem Tartaros'a kadar
bu yenilen da
Zeus Tartaros'a Tartaros'un en
iyi Hesiodos'un Theo-
Theog. 736'da uzun
bir parada "sisli" Tartarosbtn
betimIenmektedir. Cehennemin
byle bir tablosu bir daha ancak
Vergilius'un Aeneis'inde, yahut Dante'de
bulunur.
TElSlPHONE
Adam ldrme cn alan
Erinys'lerden biri Bkz. Erinys'ler.
TERPSIKHORE
Musa'lardan biri, ve hafif sim-
geler Bkz. Musa'lar.
TETHYS
Uranos'la Titan'lardan
sonuncusu. Denizin simgele-
yen Tethys tann Okeanos'la ve
hini Dnyanm
btn da Tethys'ten
Birefsaneye gre Tethys
Zeus'un Kronos'a
yanma ve
Hera Zeus'u bnlup onunla
kafasma kavga
olan Okeanos'la Tethys'in yanma gitmek
zere onu bildirmeye
ileri srer.
THALIA
Bitkisel
dile getiren bu ad :
222
VE KAYNAKLARI
Musa'lardan hirinin Yetki
Koryhant'-
da Bkz. Musa'lar.
2. Zeus'la Eurynome'nin Kharit'lerin
hiri. Bkz. Kharit'ler.
THANATOS
lm simgeleyen tann. Nyks'in
Uyku'nun Birhirinden
mayan Hypnos'la Thanatos
Tartaros'un derinliklerinde otururlar (Hes.
Theog. 755 vd.).
THAUMAS
Pontos'la Elektra ile evlenir
ve iris'le retir (Bkz. Harpya'-
lar).
THEIA
Uranos'la Titan'lardan
hiri Hyperion'la evlenir ve Eos, Helios
ve Selene'yi
THEMIS
Themis, Uranos'la yani
ikinci ve Titan'lar-
Hesiodos, Themis'in Than'lar
sonra, uzun sre ondan
sz etmez, ta ki Olympos Titan'-
Im yensin ve Zeus, Kronos'tan
hr yeni
dzeni Ondan sonra da Zeus
her; ve
reime yoluna gider. Metis'le-
dir; onu Athena'ya gehe
Titan Themis'ledir (Theog.
901 vd.).
Peki Themis kimdir? mevsim-
ve dzenini
layan hir lsyle
hayatla lm dengesini kurup,
kade;r ipliklerini ellerinde tutan ikinci hir
lsn hu gl
kimdir ve neyi simgeler? Themis,
ta kendisidir.
Ama gelip geici yasa dn-
da, insanlar da
mez, evrensel ve lmsz
onun insansal
yasa ise Nomos'tur.
Themis Olympos'ta top-
eder, Olympos'taki
dzeni de o korur. Homeros da
hilir onu, Hera'yla, Zeus'la
gsterir ok sz edilmez
Themis'ten, efsanesi yks yoktur. Her
yerde ve her zaman o kadar.
srdrr et-
kisini, hu da daha
gl iin, tepesinde
oturur gibidir Themis. da koymak,
oturtmak gelen
hir kkten

Bkz. Devler ve
TITHONOS
Troya Laomedon'un Priamos'un
Tithonos ok hir
onu sara-
yma Menmon'la Emethion
iki Eos'un sevgi-
lisine halde srekli

Tithonos'un hzlp hzlp
hir ekirge haline gehnesi Eos
maddesine'
TRITOGEl'I"EIA
Bkz. Athena.
TRITON
Poseidon'la Amphitrite'nin Hesiodos
hu deniz Theog. 930 vd. de ta-
mmlar.
Triton efsanelerde hyk hir rol oy-
namaz. Argonaut'lara .Akdenize
yolunu sylenir. Birok kaynak-
larda Libya'da Tritonis glnde
Pallas hir hu tanna
VE KAYNAKLARI
223
Athena'run efsanesinde belir-
tilir. Triton kimi zaman bir tannya
de, birok deniz verilen ad olur.
Poseidon tannnm yer ve
oklnk belden insan, belden
olarak imgelendirilir.
TUFAN
Tufan efsanesinden Hesiodos'un Theog-
iz bulunmaz. Oysa Denkali-
on'un, yani sular sonra
yok olmaktan kurtulan tek
diye gsterilen Pyrrha efsaneye gre
Pandora'run Soylar efsanesine ve
genellikle bunca nem
veren Hesiodos'un, ve zellikle Sami
Tufan
sine hi bir nokta-
btn bir efsane komplek-
sinin olarak alan Hesiodos
diye bilinen ve onun gibi ikinci Havva
roln simgeleyen olur da
bilmez? Bunun Hesiodos'un
Yunan pantheon'unun btn efsaneleriyle
ok Zeus ile ilgili
sylencelerine nem olabilir.
TYPHON
Typheus diye geen Typhon
Khrysaor'la Kallirhoe'nin Ek-
hidna ile Orthos, Kerberos,
Khimaira -ye Hydra gibi azmanlar retir.
Hesiodos Ty-
phon iin bu verdikten sonra,
sonradan bir parada onu ya-
olarak renklerle
Titan'lar gkten
sonra Gaia Tartaros'la son bir kez
TyPhon'u (Theog. 825 vd.).
Typhon Thepgonia'da yz
gzleri alev saan bir
canavar olarak sonra,
"Zeus ile Bu korkun sa-
sonra Typhon yerin dibine kapa-
ve Etna olarak simgelenir.
u
URANU
Musa'lardan biri. da
gibi gk simgeler. Bkz. Musa'lar.
URANOS
Gk'e komik ve ilk
erkek ve baba olarak verilen
ad. Uranos Gaia ile birok
tretir, .

Kronos'un elinden hayalanmn kesilmesi
ve bu olay zerine ikinci
gemesi Gaia, Aphrodite, ve
Kronos maddelerinde
UYKU
Bkz. Hypnos.
y
Yz KOLLULAR
Yunanca diye yz
Kollu devler Theogonia'da Uranos ile
Gaia'run olarak
"Uranosbr Titan'lar gibi bun-
lardan da yz yerin
dibine Ne var ki Zeus ve Olympos
bu azman
ortak olarak
eder ve yer
Devlerle o zaman
Hesiodos bu olanca rengiyle
sonra,
olarak yz Tartaros'ta Titan'-
lara beki olarak diker.
z
ZEUS
Hesiodos'un Theogonia ve ve Gnler
eserlerinde Zeus'un ne
byk bir yer
incelemelerden" belli Zeus
ka eserlerde de byk bir roloynar. Ancak
224
VE KAYNAKLARI
Hesiodos'un Zeus
Homeros olan por-
ne denli incele-
melerimizde belirttik. Ol.-uyncununbu
iki ayn somut
olarak grebilmesi iin, Mitoloji Szl-
bulunan ZEUS maddesini buraya
uygun bulduk.
b-
Zeus. Bu yetkiyi elde
anlatmadan nce, kkeni
ve stnde :
I. ADI.
a) Kkeni. Hint-Avmpa dillerinin hemen
hepsinde bir remedir
Zeus Bu olan
div- kk (ki aslmda 'v' ile de, en
eski Yunancada bulunup, alfa-
beden silinen 'digamma' harfiyle
Yunancada zeu- ve di- olarak iki biimde
belirir. Nitekim ekiminde de bu ifte
kkeuIilik grlr: Nom. Zeus (zne hali);
Voc. Zeu!'(ey Zeus!); Gen. Dios (Zeus'un);
D at. Dii (Zeus'a); Acc. Dia (Zeus'u).
Sanskritede, Pers ve
dillerinde, souradan da Latmce ve Latin-
ceden gelme dillerde bu kk zeu-, dyeu-,
dieu-, diu- diye belirir; eskillinte
Devas, 'die, diewas; Latincede lupiter (ya
da luppiter) Zeus Baba gelen
ama bunun gen. hali
lovis (Iupiter'in); eski Hint-
ede Dyaus-pita, Gk Baba; gene Latin-
cede deus dea divus ile
divinus dieu
divin devin
Zeus'tan gelme, gelen
dios Yunancada da nitekim
Zeus'un ve Zeus'un
Dionysos'un
da kktendir. Dios Homeros
zellikle dia theaon deyiminde
ulu, yce
gelen bu deyim, ne ki
Homeros en byk Olympos
iin Thetis, Kalypso,
Kirke gibi, Olympos
tannalar iin
b) Birok ad ve szck tre-
ten div- kkeninin gelince, ilkel
insan bununla gkn
dile getirmek olsa
gerek. Zeus gerekten
de gktr, gk gkle ilgili
glerin hepsini,
bulut, gk grlemesi,
ve Zeus'un
ne var ki Yunan evren ve
bize dil
gler gibi
insan birer simge olarak canlan-
yani Zeus daha ilkel bir
evren Uranos, Gk diye
kendisi
insan dzenine benzer bir dzene sokup,
ynetimini ele alan bir insan
Yunan mythos'unda Uranus'tan Zeus'a
dek olan evrim ve
nlp dile
efsanesini incelerken grdk (Theogonia).
II. SIFATLARI.
Bu iki trldr:
ile ilgili niteliklerini, bir de insan
olarak zelliklerini belirtir.
nephelegereta : Ho-
meros Zeus'un en
ok hypsibremetes:
Gklerden grleyen; asteropetes:
savuran; terpikeraunos: seve;
erigdoupos: Uzaklarda grleyen, uzak-
lardan grleyen, gkgrlts
uzaktan
Bir de aigiokhos geer Homeros
ukei derisinden
kalkan gelen ve Zeus'-
tan Athena iin de
bu hiz diye evirmekten
VE KAYNAKLARI
225
are Ama bu
bir yks var. Rhea, Zeus'u
zaman, ana kar-
yntan Kronos' -
tan iin Girit'te bir
Amaltheia diye bir orman
perisi de bir keiye
Helios'tan korkun
bir .bu kei, Titan denilen
devler bile onu grnce.
Zeus byyp elde iin
bu keinin derisinden bir
kalkan Titan'lara
onu, bu kalkana Athena ldr-
Gorgo
rl da Kalkan
lardan pskll olarak
deh-
iinde ps1.-rtiir her greni (Gorgo).
2. Zeus'un hemen her zaman eklenen
iki biri niyetine kullamlan
Kronos teki de Olympos'ludnr. Bn
ikincisi yksek konut
- Hellen'ler gk simgeleyen
bile gkte. gk-
lere ulu
Olympos, gelir-
bir de belli bir ve
gstermektedir.
tr; Uranos'la Kronos soylanudan sonra,
Olympos ele
ilerde Zeus bu
Olympos'ta taht karar,
Hephaistos'un
eline II, 101) ve
olarak
srdrr. gcn sim-
geleyen kime verirse o kral
olnr, btn krallar "diotrephes", yani
Zeus'tan Zeus'tan
gk grleten,
savuran Zeus'tur. yle ki
diye bir fiil
onun znesi Zeus'tur: Zeus huei (Zeus
denir XII, 25 : "Zeus da bo-
durdu"). Odysseus
tam vatan kavu-
deniz Poseidon
bir salar stne (Od. 291 vd.),
bahtS1Z Odysseus :
Zeus, engin gkyzn
da kara bulutlarla!
Allak bullak etti denizi
tekrnil koptu yellerin,
lm uurumu nmde,
besbelli!
III. ROL.
Zeus Troya byk bir roloynar,
tepesi olan Gargaros doru-
Onun istemi,
olnr ne olnrsa,
zaman zaman
yzne gler. Bu Zeus in-
sanlara vererek
insanlara
Zeus'un grevidir; onun
gre iyiye ya da ktye
yorulnr. kt Aga-
menmon Zeus babaya VIII,
245 vd.):
Byle dedi, Zeus onun gz

yok istedi ordusu, etti,
gnderdi en

bir yavru geyik
pimesinde,
kartal onu Zeus'un gzel
nne
orada Akha'lar her bilen Zeus'a,
kurban keserlerdi.
Zeus'tan grnce

doludizgin
hepsinin fikri.
Odysseus
Penelopeia ile kendini
F.15
226
VE KAYNAKLARI
ama onun. nnde bir sara-
olan, mlkn s-
mren talipleri yok etmek. Yalvanr
Zeus'a (Od .. XX, 98 vd.):
Karada, bunca
dertten sonra, Zeus baba,
istedinizse
beni
ses versin ierde uyuyan
insanlardan biri
da bir
grnsn senin!
ve byle dedi, Zeus da
dinledi onu:
stnden, saan
Olympos'un
ossaat grledi ve Odysseus da
sevindi.
Evden gelen sesi de. bir verdi,
evirmekteydi bu az
tede,
on iki
. nderi Odysseus'un
on ikisinide
evirirdi,
arpa ve insanlara
.. iyilik olsun diye.
Obr

bir bu nkgszd
. 'hepsinden.
bu durdurdu
ve dedi ki:
ve
Zeus baba,
amma da sert grledin buraya
gkten,
Bu senin olsa gerek, nk
bir tek bulut yok,
i ne olur, ben da getiriver
yerine:
Bugn Odysseus'un'
ekilecek
ne olur, talipler iin son olsun,
dizlerim. zld, tkendi
un
dilerim, yedikleri son' yemek olsun
bu.
Byle dedi, Odysseus da bu sze,
Zeus'un sevindi,
demek Zeus bu
sulardan.
Zeus'un ve rol
ile Odysseia arasmda bir
fark sanki: Zeus'u kar-
grr, eylemlerini izleriz; Odys-
seia'da ise tann
ancak sunu, dua, dilek ve
ant ime gibi dinsel trenlerde grrz
etkisini, kartalla, gk' grlts
ya da belli eder
bir g olmaktan bir
bir ilke
Zeus "ksenios" yani
yahut ele yalvaran
gariplere ve sevgi gstermesini
buyurur. Odysseus onun adma
Tepegz Polyphemos'un ama
"tre nedir, yasa nedir bilmeyen ve
kaba gcne gvenin o adam" (Od. 214)
uygarca hie
yer Odysseus'un
Bunmi. iindir ki tek gznden olmakla
.
Zeus hakka dayanan insanca bir d-
zenin kumcusu ve koruyncusu
Homeros ve in-
bu rol Hesio-
dos'un eserinde daha da kesin
belirmektedir. son
AkhiUeus, kentini
kral Priamos'a Hektor'un lsn
geri verdikten sonra, szleri
XXIV, 518 vd.) :
. , Talihsiz adam, ne

gze gemi/ere gelmeyi
tek
ESERLVEKAYNAKLARI

gze benim
gQrnmeyi?
Ben ki ldrdm nicesoylu
senin.
Demirden bir yrek
Hadi gel, otur stne iskemlenin;
ko . uyusun
Ne ok bykse,
ne yrek. donduran iniltilerden!
TaZihsiz lmllere
kaderi doku.du:
insanlar iinde.
Ama lmszlerin hi bir yok.
tki tane kp durur Zeus'un
biri kt, biri iyi dolu.
Zeus sunar
lmllere,
iyisinden de, ktsnden de

Ama kt
bir adam,
yoksulolur, hor grlr,
zorlu srnr
stnde,
insanlar dnp de -
yzne.
Ama Zeus kaderini
mi tutar, yani insan kaderinin mutlak
hakimi midir, tek
gibi? Troya uzak Lykia'dan
ordusuyle Troya iin
Sarpedon diye bir Zeus'nn
0, Zeus gz. gibi sever onu, ne
var ki Patroklos'la teke tek
Sa.r.Pedon kt duruma alt edilmek
zeredir ki,
Akha'lardari yana olan
Hera'ya XVI, 433 vd.) :
ok insanlar en ok
Sarpedon'a!
Menoitios Patroklos'un elinden
lmek onun kaderi.
limde bir o yana gider, bir
bu yana,
gz dktren geri
onu,
semiz

yoksa lsn m
elinden?
Hera da meydan
iin bnnu syler: Zeus
Sarpedon'u bir
da kendi komroak, kur-
tarmak isteyecek, dzen bozulacak, hak-
olacak. ister istemez uyar bu
ve lmne seyirci

Demek ki Zeus'nn stnde ve Zeus'tan
da stn bir "kader" Zeus'nn
bu gle ne Hektor'un
lm sahnesinde belli olur iyice. Hektor
Akbilleus'la teke tek
yaman bir bu. Hektor uzun bir
sre koyar, ama sonunda dayana-
maz, korkuyla kamaya iki
dururlar Troya
durum XXII,
166 vd.):
Seyirci tekmil,
ilkin sze

evresinde ne gryorum
byle,
gryorum bir

Hektor iin

bana ne ok budu o,
ok

Troya kalesinin stnde
. Akhilleus
onu
evresinde.
Hadi

228 VE KAYNAKLARI
kurtaracak Hektor'u lmden,
yoksa bu
alt etsin onu -:Akhilleus, Peleus -
Gk gzl Athene
-verdi, dedi ki:
Ne diyorsun, kara bulutlu babam,
ak
Kaderi oktan belli, lml bir
bu,
istersin onu canlara
lmden?
Yap ama, biz

Zeus verdi,
dedi ki:
Korloma Tritogeneia,
yrekle,
davranmak isterim sana.
Gecikme bari, yap gibi.
ovada cebelleedursun XXII,
208 vd.):
Ama yunaklara drdnc

bir terazi kurdu baba
lmn iki kodu
kefeZere,
biri Akhilleus'unkiydi, biri at src
Hektor'unki,
onasndan tuttu teraziyi,
Hektor'un kara gn,
kefe Hades'e dek.
Sonra da Athene'nin Hektor'u aldat-
mak iin kahpece dzene ve
Apollon'un Hektor'u kaderine
seyirci ve
Zeus,. kaderin elinde sadece bir
demek. Bu kader kimdir, nerede
ve duyurur mr
bken geer Homeros
sonraki metinlerde : Atro-
pos, KIotho ve Lakhesis'tir -bunlar,'ama
insan dramlannm en
bu salmede kader tannlardan stn bir
olarak knlis
IV. EFSANELER!.
a) Zeus Kronos'la
sonuncusudur Kronos
Uranos'u alt edip elin-
den Zeus da ikinci kuak
yener ve nc kuak; yani Olym-
pos tannlannm kurar. Bu
sreci Hesiodos Theogonia'da
(Theog. 451 vd.) :
b) Evlenmeleri. Zeus Titau soyundan tan-
nalarla ve kendi kardeleriy-
le birleip bir sr tannsal ret-
meye koynlur. Bu evlenmelerin tablo
biiminde ve dller

ZEUS'UN

Metis :
Themis: Hora'lar, Moira'lar
Dione : Aphrodite
Enrynome : Kharit'ler
: Musa'lar
Leto : Apollon, Artemis
Demet!'!r : Persephone
Hera: kes, Hebe, (Hephaistos)

Alkmene :
Antiope : Amphion, Zethos
Kallisto : Arkas
Danae : Perseus
Aigina: Aiakos
Elektra: Dardanos, lasion, Harmonia
Europa: Minos, Sarpedon, Rhadamanthys
lo: Epaphos
Laodameia: Sarpedon
Leda : Helena, Dioskur'lar
Maia : Hennes
Niobe : Argos, Pelasgos
Pluto: Tantalos
Semele: Dionysos
Taygete : Lakedaimon