TS500

ICS 91.080.40 TRK STANDARDI TS 500/!
ubat 2000

TRK STANDARDI

B ! R ! N C !

B A S K I

TS 500/"ubat 2000

ICS 9#.080.40

BETONARME YAPILARIN
TASARIM VE YAPIM KURALLARI

REQUIREMENTS FOR DESIGN AND CONSTRUCTION
OF REINFORCED CONCRETE STRUCTURES

TRK STANDARDLARI ENST!TS
Necatibey Caddesi, 112 Bakanlklar/ANKARA
ICS 91.080.40 TRK STANDARDI TS 500/!ubat 2000

i
!!NDEK!LER

0 - KONU, TANIMLAR, KAPSAM..................................................................................................................... #
0.# - KONU ........................................................................................................................................... #
0.2 - TANIMLAR................................................................................................................................... #
0.2.# - Basn Bloku ............................................................................................................... #
0.2.2 - Beton rts ............................................................................................................... #
0.2.3 - Burulma........................................................................................................................ #
0.2.5 - Dengeli Donat Oran................................................................................................... 2
0.2.6 - E$ilmede Uyum (Momentlerin yeniden da$lm)..................................................... 2
0.2.7 - E%de$er Basn Bloku................................................................................................ 2
0.2.8 - Etkili Boy...................................................................................................................... 2
0.2.9 - Eylemsizlik Momenti ................................................................................................... 2
0.2.#0 Faydal Ykseklik ..................................................................................................... 2
0.2.## - Kenetlenme boyu ...................................................................................................... 2
0.2.#2 - Kesit Alan.................................................................................................................. 2
0.2.#3 - Malzeme Katsays .................................................................................................... 2
0.2.#4 - Narinlik Etkisi ............................................................................................................ 2
0.2.#5 - Net Beton rts ...................................................................................................... 3
0.2.#6 - Snr Durum................................................................................................................ 3
0.2.#7 - Yapsal zmleme .................................................................................................. 3
0.2.#8 - Yk.............................................................................................................................. 3
0.2.#9 - Yk Birle%imi ............................................................................................................. 3
0.2.20 - Yk Etkisi ................................................................................................................... 3
0.2.22 - Yk Katsays ............................................................................................................. 4
0.3 - KAPSAM ...................................................................................................................................... 4
# - KULLANILAN S!MGELER VE B!R!MLER .................................................................................................. 5
#.0 - KULLANILAN S!MGELER......................................................................................... 5
#.# - KULLANILAN B!R!MLER............................................................................................................ 8
2 - YAPI !LE !LG!L! BELGELER....................................................................................................................... 9
2.# - GENEL.......................................................................................................................................... 9
2.2 - YAPISAL ZMLEME VE KES!T HESAPLARI....................................................................... 9
2.3 - !Z!MLER..................................................................................................................................... 9
2.4 - YAPIMIN DENETLENMES!.......................................................................................................... 9
2.5 - PROJE DE&!"!KL!KLER! .......................................................................................................... #0
3 - MALZEME.................................................................................................................................................. ##
3.0 - KULLANILAN S!MGELER......................................................................................................... ##
3.# - BETON MALZEMES! ................................................................................................................. ##
3.#.# - imento...................................................................................................................... ##
3.#.2 - Agrega........................................................................................................................ ##
3.#.3 - Su................................................................................................................................ ##

ii
3.#.4 - Kimyasal Katk Malzemeleri ..................................................................................... ##
3.2 - DONATI EL!&! ......................................................................................................................... ##
3.3 BETON....................................................................................................................................... #2
3.3.# - Beton Snflar ve Betonun Basn Dayanm ......................................................... #2
3.3.2 - Betonun ekme Dayanm........................................................................................ #2
3.3.3 - Betonun Elastisite Modl, Kayma Modl, Poisson Oran ve Isl Genle%me
Katsays .................................................................................................................... #3
3.3.4 - Betonun Zamana Ba$l "ekil De$i%tirmesi ............................................................. #3
3.4 - BETONDA N!TEL!K DENET!M! VE KABUL KO"ULLARI ....................................................... #4
4 - BETONUN VE DONATININ HAZIRLANMASI........................................................................................... #5
4.# - GENEL........................................................................................................................................ #5
4.2 - BETONUN HAZIRLANMASI, TA"INMASI, YER!NE KONMASI VE BAKIMI .......................... #5
4.3 - DONATININ YERLE"T!R!LMES!............................................................................................... #5
5 - KALIP VE !SKELE ..................................................................................................................................... #6
5.# - GENEL........................................................................................................................................ #6
5.2 - KALIP VE !SKELE YKLER! .................................................................................................... #6
5.3 - !Z!MLER................................................................................................................................... #6
5.4 KALIP VE !SKELE DESTEKLER! ........................................................................................... #6
5.5 - KALIP SRELER! VE KALIP ALMA......................................................................................... #7
6 - BETONARME HESABINDA TEMEL !LKELER ........................................................................................ #8
6.0 - KULLANILAN S!MGELER......................................................................................................... #8
6.# - GENEL........................................................................................................................................ #8
6.2 - YAPI GVENL!&!....................................................................................................................... #8
6.2.# - Genel .......................................................................................................................... #8
6.2.2 - Snr Durumlar Yntemi ............................................................................................ #9
6.2.3 - Ta%ma Gc Snr Durumu...................................................................................... #9
6.2.4 - Kullanlabilirlik Snr Durumu................................................................................... #9
6.2.5 - Malzeme Katsaylar .................................................................................................. #9
6.2.6 - Yk Katsaylar ve Yk Birle%imleri ......................................................................... #9
6.3 - YAPISAL ZMLEME............................................................................................................ 20
6.3.# - zmleme Yntemleri ............................................................................................ 20
6.3.2 - Ykler ......................................................................................................................... 20
6.3.3 - Hareketli Yk Dzenlemesi ...................................................................................... 20
6.3.4 - Genle%me, Bzlme ve Snme Etkileri................................................................... 20
6.3.5 - Hesap Aklklar ....................................................................................................... 20
6.3.6 - Etkili Tabla Geni%li$i ................................................................................................. 20
6.3.7 - Rijitlikler ..................................................................................................................... 2#
6.3.8 - Uyum (Yeniden Da$lm)........................................................................................... 2#
6.3.9 - Mesnet Momenti Dzeltmesi .................................................................................... 2#
6.3.#0 - Minimum D%merkezlik Ko%ulu.............................................................................. 2#
7 - KES!T HESABI (TA"IMA GC) - E&!LME VE B!LE"!K E&!LME ETK!S! ........................................... 22

iii
7.0 - KULLANILAN S!MGELER......................................................................................................... 22
7.# VARSAYIMLAR......................................................................................................................... 23
7.2 - TEMEL !LKELER ....................................................................................................................... 23
7.3 - E&!LME ELEMANLARININ BOYUTLARI VE DONATILARI !LE !LG!L! KO"ULLAR............. 23
7.4 - EKSENEL KUVVET VE E&!LME ALTINDAK! ELEMANLARIN BOYUTLARI VE
DONATILARI !LE !LG!L! KO"ULLAR............................................................................................... 25
7.4.# - Eksenel Basn ve E$ilme........................................................................................ 25
7.4.2 - Eksenel ekme ve E$ilme........................................................................................ 25
7.5 - EKSENEL BASIN VE !K! DO&RULTUDA E&!LME ALTINDAK! ELEMANLAR................... 25
7.6 - NAR!NL!K ETK!S! ...................................................................................................................... 26
7.6.# - Genel Yntem............................................................................................................ 26
7.6.2 - Yakla%k Yntem (Moment Bytme Yntemi) ..................................................... 26
8 - KESME VE BURULMA.............................................................................................................................. 29
8.0 - KULLANILAN S!MGELER......................................................................................................... 29
8.# KESME KUVVET! ETK!S! ......................................................................................................... 30
8.#.#- Genel ........................................................................................................................... 30
8.#.2 - Kesme Kuvveti Hesab ............................................................................................. 30
8.#.3 - E$ik atlama Dayanm............................................................................................. 30
8.#.4 - Kesme Dayanm ....................................................................................................... 3#
8.#.5 - Gevrek Krlmann nlenmesi .................................................................................. 3#
8.#.6 - Kesme Donats Detaylar ......................................................................................... 3#
8.#.7 - Srtnme Kesmesi.................................................................................................... 32
8.2 - KESME KUVVET! VE BURULMA............................................................................................. 32
8.2.# - Genel .......................................................................................................................... 32
8.2.2 - E$ik atlama Snr.................................................................................................... 32
8.2.3 - Tasarm Kuvvetlerinin Saptanmas ......................................................................... 33
8.2.4 - Dayanm..................................................................................................................... 33
8.2.5 - Gevrek Krlmann nlenmesi .................................................................................. 33
8.2.6 - Donat Detaylar ......................................................................................................... 34
8.3 - ZIMBALAMA.............................................................................................................................. 34
8.3.# - Zmbalama Dayanm ................................................................................................ 34
8.3.2 - Zmbalama Donats .................................................................................................. 37
8.4 - KISA KONSOLLAR ................................................................................................................... 38
8.5 - YKSEKL!&! FAZLA OLAN K!R!"LER !!N ZEL KO"ULLAR............................................ 39
8.5 - YKSEKL!&! FAZLA OLAN K!R!"LER !!N ZEL KO"ULLAR............................................ 40
9 - DONATININ KENETLENMES! VE DZENLENMES! !LE !LG!L! KURALLAR........................................ 4#
9.0 - KULLANILAN S!MGELER......................................................................................................... 4#
9.# - DONATININ KENETLENMES!................................................................................................... 4#
9.#.# - Genel .......................................................................................................................... 4#
9.#.2 - ekme Donatsnn Kenetlenmesi ........................................................................... 4#
9.#.3 - Basn Donatsnn Kenetlenmesi ........................................................................................ 43

iv
9.#.4 - Etriyelerin Kenetlenmesi....................................................................................................... 43
9.2 - DONATININ EKLENMES!.......................................................................................................... 44
9.2.# - Genel .......................................................................................................................... 44
9.2.2 - Bindirmeli Ekler......................................................................................................... 44
9.2.3 - Man%onlu Ekler.......................................................................................................... 44
9.2.4 - Kaynakl Ekler............................................................................................................ 44
9.2.5 - ekme Donatsnn Eklenmesi ................................................................................. 44
9.2.6 - Basn Donatsnn Eklenmesi ................................................................................. 45
9.2.7 - Kolon Boyuna Donats Bindirmeli Ekleri ............................................................... 45
9.3 - STANDARD KANCA DETAYLARI ............................................................................................ 45
9.3.# - Boyuna Donat Kancalar ......................................................................................... 45
9.3.2 - Etriye Kancalar ......................................................................................................... 46
9.3.3 - Hasr Donatdan Yaplan Etriye Kancalar .............................................................. 46
9.4 - DONATI BKLMES! !LE !LG!L! KURALLAR......................................................................... 46
9.5 - DONATI YERLE"T!R!LMES! !LE !LG!L! KURALLAR.............................................................. 46
9.5.# - Net Beton rts ...................................................................................................... 46
9.5.2 - Donat Aral$ ............................................................................................................. 46
9.5.3 - Demet Donat ............................................................................................................. 46
9.5.4 - Donatnn Yerle%tirilmesi .......................................................................................... 47
#0 - BETONARME TEMELLER...................................................................................................................... 48
#0.0 - KULLANILAN S!MGELER....................................................................................................... 48
#0.# GENEL..................................................................................................................................... 48
#0.2 - DUVAR ALTI TEMELLER!....................................................................................................... 48
#0.2.# - Genel !lkeler............................................................................................................. 48
#0.2.2 - Tasarm !lkeleri ........................................................................................................ 48
#0.2.3 - Donatyla !lgili Kurallar ........................................................................................... 48
#0.3 - TEK!L TEMELLER................................................................................................................... 49
#0.3.# - Genel !lkeler............................................................................................................. 49
#0.3.2 - Tasarm !lkeleri ........................................................................................................ 49
#0.4 SREKL! TEMELLER............................................................................................................. 49
#0.4.# - Genel !lkeler............................................................................................................. 49
#0.4.2 - Tasarm !lkeleri ........................................................................................................ 49
## - BETONARME D"EME S!STEMLER! ................................................................................................... 5#
##.0 - KULLANILAN S!MGELER....................................................................................................... 5#
##.# - GENEL...................................................................................................................................... 5#
##.2 - B!R DO&RULTUDA ALI"AN PLAK D"EMELER............................................................. 5#
##.2.# - Genel !lkeler............................................................................................................. 5#
##.2.2 - Tasarm !lkeleri ........................................................................................................ 5#
##.2.3 - Donatyla !lgili Kurallar .......................................................................................... 52

v
##.3 - B!R DO&RULTUDA ALI"AN D!"L! D"EMELER.............................................................. 53
##.3.# - Genel !lkeler............................................................................................................. 53
##.3.2 - Tasarm !lkeleri ........................................................................................................ 53
##.3.3 - Donatyla !lgili Kurallar ........................................................................................... 54
##.4 - !K! DO&RULTUDA ALI"AN PLAK D"EMELER............................................................... 54
##.4.# - Genel !lkeler............................................................................................................. 54
##.4.2 - Tasarm !lkeleri ........................................................................................................ 54
##.4.3 - !ki Do$rultuda al%an Kiri%li D%emeler !in Yakla%k Yntem........................ 55
##.4.4 - !ki Do$rultuda al%an Kiri%siz D%emeler iin Yakla%k Yntemler ................. 55
##.4.5 - Donatyla !lgili Kurallar ........................................................................................... 59
##.5 - !K! DO&RULTUDA ALI"AN D!"L! D"EMELER ............................................................... 59
#2 - BETONARME DUVARLAR ..................................................................................................................... 62
#2.0 - KULLANILAN S!MGELER...................................................................................................... 62
#2.# - GENEL...................................................................................................................................... 62
#2.2 - KES!T BOYUTLARI !LE !LG!L! KURALLAR.......................................................................... 62
#2.3 - DONATI !LE !LG!L! KURALLAR............................................................................................. 62
#3 - BETONARME ELEMANLARDA KULLANILAB!L!RL!K......................................................................... 63
#3.# - GENEL..................................................................................................................................... 63
#3.2 - SEH!M KONTROLU................................................................................................................. 63
#3.2.# - Genel Kurallar.......................................................................................................... 63
#3.2.2 - Ani Sehimlerin Yakla%k Hesab............................................................................. 64
#3.2.3 - Zamana Ba$l Sehim Hesab .................................................................................. 64
#3.2.4 - Sehim Snrlar ......................................................................................................... 64
#3.3 - ATLAK KONTROLU.............................................................................................................. 65
#3.3.# - Genel Kurallar.......................................................................................................... 65
#3.3.2 - atlak Geni%likleri Hesab ...................................................................................... 65
#4 - B!NA DAYANIMININ SAPTANMASI ....................................................................................................... 66
#4.# GENEL KURALLAR................................................................................................................ 66
#4.2 - ANAL!T!K DE&ERLEND!RME ................................................................................................ 66
#4.2.# - Eleman Boyutlarnn ve Malzeme Dayanmlarnn Saptanmas .......................... 66
#4.3 - YKLEME DENEY! .................................................................................................................. 66
#4.3.# Genel Kurallar......................................................................................................... 66
#4.3.2 - Uygulama !lkeleri..................................................................................................... 67
#4.3.3 - Ba%ar ltleri........................................................................................................ 67
#4.3.4 - Gvenlik nlemleri ................................................................................................. 67


vi

NSZ

- Bu standard, Trk Standardlar Enstitsnn "n#aat Hazrlk Grubunca TS 500 (1984)n revizyonu
olarak hazrlanm# ve TSE Teknik Kurulu'nun 22 !ubat 2000 tarihli toplantsnda kabul edilerek yaymna
karar verilmi#tir.

- Teknik kurul, ayrca bu standardn mecburi yrrl$e konulmasn uygun bularak ilgili Bakanl$a
nerilmesini kabul etmi#tir.

- Bu standard, 21/03/1986 gn ve 19054 sayl Resmi Gazete'de yaymlanan ilgili Bakanlk Tebli$i ile
mecburi yrrlkte bulundu$undan, bu yeni metne ili#kin Bakanlk Tebli$i Resmi Gazete'de
yaymlandktan ve bu kararda verilen gei# sresi son bulduktan sonra eski basklar geersizdir.

vii
ATIF YAPILAN STANDARDLAR
REFERENCES

TS 22-1
ENV 413/Mart 1998
imento Har imentosu, Blm 1: zellikler
Masonry Cement Part 1: Specification

TS 498/Kasm 1987 Yap Elemanlarnn Boyutlandrlmasnda Alnacak Yklerin Hesap
De$erleri
Design Loads for Buildings

TS 647/Kasm 1979 Ah#ap Yaplarn Hesap ve Yapm Kurallar
Building Code for Timber Structures

TS 648/Aralk 1980 elik Yaplarn Hesap ve Yapm Kurallar
Building Code for Steel Structures

TS 706/Aralk 1980 Beton Agregalar
Aggregates for Concrete

TS 708/Mart 1996 Beton elik ubuklar
Steel Bars for Concrete

TS 802/Ocak 1985 Beton Kar#m Hesap Esaslar
Design Concrete Mixes

TS 1247/Mart 1984 Beton Yapm, Dkm ve Bakm Kurallar Anormal Hava !artlarnda
Mixing, Placing and Curing of Concrete abnormal Weather Conditions

TS 1248/Nisan 1989 Beton Yapm, Dkm ve Bakm Kurallar Anormal Hava !artlarnda
Mixing, Placing and Curing of Concrete abnormal Weather Conditions

TS 2940/Ocak 1978 Taze Betondan Numune Alma Yollar
Methods of Sampling Fresh Concrete

TS 3068/Mart 1978 Laboratuvarda Beton Deney Numunelerinin Hazrlanmas ve Bakm
Making and Curing Concrete Test Specimens in The Laboratory

TS 3114/Aralk 1990 Beton Basn Mukavemeti Tayini
Determination of Compressive Stenght of Concrete Test Specimens

TS 3351/Nisan 1979 !antiyede Beton Deney Numunelerinin Hazrlanmas ve Bakm
Making and Curing Concrete Test Specimens in The Field

TS 3440/Mays 1982 Zararl Kimyasal Etkileri Olan Su, Zemin ve Gazlarn Etkisinde Kalacak
Betonlar "in Yapm Kurallar
Rules For Making Concrete Exposed to Aggressive Effects of Liquids,
Soils and Gases

TS 3452/ Beton Kimyasal Katk Maddeleri
Chemical Admixtures For Concrete

TS ISO 9194/Kasm 1997 Yaplarn Projelendirme Esaslar Ta#yc Olan ve Olmayan Elemanlar,
Depolanm# Malzemeler Yo$unluk
Bases For Design of Structures; Actions due to The Self-weight of
Structures, Non-structural Elements and Stored Materials; Density

TS 11222/Temmuz 1994 Beton Hazr Beton
Concrete Ready Mixed Concrete


1
0 - KONU, TANIMLAR, KAPSAM

0.# - KONU
Bu standard, betonarme yap elemanlar ve yaplarn kullanm ama ve sresine uygun gvenlikle
tasarlanmas, hesaplanmas, boyutlandrlp donatlmas ve yapm ile ilgili kural ve ko#ullara ili#kindir.

0.2 - TANIMLAR

0.2.# - Basn Bloku
Basn bloku, e$ilme altndaki bir betonarme eleman kesitinin basn blgesinde olu#an ve betonun gerilme-
#ekil de$i#tirme e$risi biiminde olan gerilme da$lmdr

0.2.2 - Beton rts
Beton rts, boyuna donat a$rlk merkezi ile en d# beton lifi arasnda kalan uzaklktr.

0.2.3 - Burulma

0.2.3.# - Denge Burulmas
Denge burulmas, kullanlabilirlik ve ta#ma gc snr durumlarnda ta#yc sistemdeki dengenin sa$lanmas
iin hesaba katlmas zorunlu olan burulmadr

0.2.3.2 - Uygunluk Burulmas
Uygunluk burulmas, ta#ma gc snr durumunda ta#yc sistemdeki dengenin sa$lanmas iin hesaba
katlmas zorunlu olmayan burulmadr.

0.2.4 - Dayanm
Dayanm, tanmnda belirtilen ko#ullar altnda o malzemenin ta#yabildi$i en byk gerilme de$eridir.

0.2.4.# - Beton Basn Dayanm
Beton basn dayanm, bakm ilgili standardna gre yaplm#, 28 gnlk, ap 150 mm ve yksekli$i 300
mm olan standard beton silindir numunenin, ilgili standardnda belirtilen hzla uygulanan tek eksenli basn
altnda ta#yabildi$i en byk gerilme de$eridir.

0.2.4.2 - Beton Karakteristik Dayanm
Beton karakteristik dayanm, beton snfn tanmlamak iin kullanlan, istatistiksel verilere dayanlarak
belirlenen ve bu de$erden daha kk dayanm de$eri elde edilmesi olasl$, belirli bir oran olan (genelde
%10) dayanm de$eridir.

0.2.4.3 - Donat Akma Dayanm
Donat akma dayanm, eksenel ekme altnda denenen donat eli$inin, akma snrna ula#t$ anda ta#d$
gerilme de$eridir.

0.2.4.4 - Donat ekme Dayanm
Donat ekme dayanm, eksenel ekme altnda denenen donat eli$inin, kopmadan nce ta#yabildi$i en
byk gerilme de$eridir.

0.2.4.5 - Donat Karakteristik Akma Dayanm
Donat karakteristik akma dayanm, istatistiksel verilere dayanlarak belirlenen ve bu de$erden daha kk
dayanm de$eri elde edilmesi olasl$ belirli bir oran olan ve donat snfn tanmlamak iin kullanlan akma
dayanm de$eridir (o tr elik iin ynetmelikte ngrlen en kk akma dayanm de$eridir).


2
0.2.4.6 - Ortalama Dayanm
Ortalama dayanm, yeterli sayda deneyden elde edilen dayanm de$erleri ortalamasdr.

0.2.4.7 Tasarm Dayanm (Hesap Dayanm)
Tasarm dayanm (hesap dayanm), karakteristik dayanmn gvenlik pay olu#turmak amacyla, 1,0 veya
1,0 den byk bir malzeme katsaysna blnmesiyle elde edilen ve kesit hesabnda temel alnan dayanm
de$eridir.

0.2.5 - Dengeli Donat Oran
Dengeli donat oran, e$ilme altndaki betonarme bir kiri#in ta#ma gcne, ekme donatsnn akmas ve en
d# basn lifindeki betonun ayn anda ezilmesi ile ula#lmasn sa$layan donat orandr.

0.2.6 - E$ilmede Uyum (Momentlerin yeniden da$lm)
E$ilmede uyum, denge alt donatl elemanlarn snek e$ilme davran# nedeniyle ortaya kan ve
momentlerin kapasitesine ula#m# kesitten ula#mam# kesite aktarlmasdr.

0.2.7 - E%de$er Basn Bloku
E#de$er basn bloku, ta#ma gc analizinde (zmlemesinde), basn blokunun yalnzca bile#kesi ve
bile#kenin yeri nem ta#d$ndan, analizi kolayla#trmak amacyla gerek basn bloku yerine kullanlan,
bile#kesi ve bile#kenin yeri yakla#k olarak ayn olan basit gerilme blokudur.

0.2.8 - Etkili Boy
Etkili boy, bir elemann iki bkm noktas (moment sfr noktas) arasnda kalan uzaklktr.

0.2.9 - Eylemsizlik Momenti

0.2.9.# - atlam% Kesit Eylemsizlik Momenti
atlam# kesit eylemsizlik momenti, atlam# kesit alannn tarafsz eksene gre eylemsizlik momentidir.

0.2.9.2 - Tm Kesit Eylemsizlik Momenti
Tm kesit eylemsizlik momenti tm kesit alannn tarafsz eksene gre eylemsizlik momentidir.

0.2.#0 Faydal Ykseklik
Faydal ykseklik, ekme donats a$rlk merkezinin en d#taki beton basn lifine uzakl$dr.

0.2.## - Kenetlenme boyu
Kenetlenme boyu, donat ubu$unun akma dayanmna e#it kenetlenme dayanm sa$layabilen en kk
gmlme derinli$idir.

0.2.#2 - Kesit Alan

0.2.#2.# - atlam% Kesit Alan
atlam# kesit alan, ekme blgesindeki beton ihmal edilmi# ve tm boyuna donat alan betona
dn#trlm# kesitin alandr.

0.2.#2.2 - Tm Kesit Alan
Tm kesit alan, atlamam# varsaylan betonarme elemann, donat kesit alan ihmal edilerek hesaplanan
kesit alandr.

0.2.#3 - Malzeme Katsays
Malzeme katsays, hesapta kullanlacak dayanm de$erlerinin elde edilmesinde, gvenlik pay olu#turmak
amacyla, karakteristik dayanm de$erlerinin blnmesinde kullanlan 1,0 veya 1,0 den byk katsaylardr.

0.2.#4 - Narinlik Etkisi
Narinlik etkisi, bir kolonda, #ekil de$i#tirme nedeniyle ortaya kan ikinci mertebe momentinin, kolonun
tasarmnda veya zmlemesinde gz nne alnmasn gerektirecek dzeyde olu#masna yol aan
davran#tr.

3
0.2.#5 - Net Beton rts
Net beton rts, en d#taki donat d# yz ile en d# beton lifi arasnda kalan uzaklktr.

0.2.#6 - Snr Durum

0.2.#6.# - Kullanlabilirlik Snr Durumu
Kullanlabilirlik snr durumu, yap elemanlarnda, a#r #ekil de$i#tirme, a#r atlama, a#r titre#im gibi,
kullanm gle#tiren ve kullanm dzenini bozan sorunlarn bulunmasn engellemeye ynelik
de$erlendirmelerin yapld$ snr durumdur.

0.2.#6.2 -Ta%ma Gc Snr Durumu
Ta#ma gc snr durumu, yap elemanlarnn ta#yc zelliklerini yitirerek gmeleri durumunda
ula#acaklar ta#ma kapasitelerinin yap gvenli$i asndan de$erlendirilmesi snr durumudur.

0.2.#7 - Yapsal zmleme

0.2.#7.# -Birinci Mertebe Yapsal zmleme
Birinci mertebe yapsal zmleme, yap ta#yc sisteminin #ekil de$i#tirmeler ncesindeki geometrisini
temel alan ve #ekil de$i#tirmeler sonucu ortaya kan i kuvvet de$i#imlerini iermeyen yapsal zmleme
trdr.

0.2.#7.2 - !kinci Mertebe Yapsal zmleme
"kinci mertebe yapsal zmleme, yap ta#yc sisteminin #ekil de$i#tirmeler sonrasndaki geometrisini
temel alan ve #ekil de$i#tirmeler nedeniyle ortaya kan i kuvvet de$i#imlerini de ieren yapsal zmleme
trdr.

0.2.#8 - Yk
Yk, kullanm sresi boyunca yapy etkileyebilecek ve tasarmda gz nne alnmas gerekli olan, e#itli
fiziksel etkilerdir (d#ey ykler, rzgar, deprem vb yatay ykler, farkl temel oturmalar, scaklk de$i#iklikleri,
snme, bzlme vb sonucu olu#an #ekil de$i#me etkileri).

0.2.#8.# - Hareketli Yk
Hareketli yk, kullanm sresi boyunca yap zerinde uzun sreli olarak kalmayacak olan yklerdir.

0.2.#8.2 - Kalc Yk
Kalc yk, kullanm sresi boyunca yap zerinde her zaman kalacak olan yklerdir (ta#yc eleman z
a$rl$, ta#yc olmayan di$er kalc elemanlarn a$rl$ vb).

0.2.#8.3 - Srekli Yk
Kalc ykler ile yap zerinde uzun sre kalaca$ bilinen hareketli yklerin tm srekli yklerdir (srekli
kalacak e#ya a$rl$ vb).

0.2.#9 - Yk Birle%imi
Yk birle#imi, bir yapy etkileyen e#itli yk trlerinin ayn anda yap zerinde olu#mas olasl$ kk
oldu$undan, nemsenebilir bir olaslkla ayn anda olu#abilecek yk trlerini biraraya getiren birle#imlerdir.

0.2.20 - Yk Etkisi
Yk etkileri, kullanm sresi boyunca yapya etkiyebilecek d#ey ve yatay ykler, zorlama #ekil de$i#meleri,
scaklk de$i#iklikleri vb gibi e#itli fiziksel etkilerin, yap elemanlarnda olu#turdu$u ve istatistiksel bir da$lm
gsterdikleri varsaylan i kuvvet bile#enleridir (e$ilme momenti, kesme kuvveti, burulma momenti vb).

0.2.20.# Hesap Yk Etkisi
Hesap yk etkisi, karakteristik yk etkisi de$erinin, gvenlik pay olu#turmak amacyla, 1,0 veya 1,0 den
byk bir yk katsaysyla arpldktan sonra uygun yk birle#imine konulmasyla elde edilen ve hesaplarda
esas alnan yk etkisidir.

4
0.2.20.2 Karakteristik Yk Etkisi
Karakteristik yk etkisi, istatistiksel verilere dayanlarak belirlenen ve kullanm sresi boyunca a#lma
olasl$ genellikle %10 olan yk etkisidir.

0.2.22 - Yk Katsays
Yk katsays, tasarmda kullanlacak yk de$erlerinin elde edilmesinde gvenlik pay olu#turmak amacyla,
karakteristik yk de$erlerinin arplmasnda kullanlan katsaylardr.

0.3 - KAPSAM
Bu standard, betonarme yap elemanlar ve yaplarn, kullanm ama ve sresine uygun gvenlikte
tasarlanmas, hesaplanmas, boyutlandrlmas ve yapm ile ilgili kural ve ko#ullar kapsar.
Bu standard, C50 den daha yksek dayanml betonlarla yaplan betonarme yaplar kapsamaz. Bu tr
betonlar kullanld$nda, yaplan hesaplar literatrden kaynak gsterilerek kantlanmaldr.

Deprem blgelerinde yaplacak yaplar iin bu standardda ngrlen temel ilke ve ko#ullara ek olarak,
Bayndrlk ve "skan Bakanl$nca hazrlanan Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik
gerekleri de yerine getirilmelidir.

Su yaplar, su tanklar, nkleer yaplar, silolar gibi zel yaplar iin, bu standardn ilkeleri esas alnmal ve
her zel yap tr iin geerli ynetmelik ko#ullar uygulanmaldr.

5
# - KULLANILAN S!MGELER VE B!R!MLER

#.0 - KULLANILAN S!MGELER
a E#de$er dikdrtgen basn bloku derinli$i, k
1
c
Fiyonglar arasndaki uzaklk
Mesnet geni#li$i
Toplam ekme donats a$rlk merkezinden llen beton rts
a
v
Ksa konsolda, ykleme noktasnn mesnet yzne uzakl$
A
s
Basn donats kesit alan
A
c
Gvde kesiti beton alan
Kiri#lerde gvde kesiti beton alan
Kolonlarda tm kesit beton alan
A
e
Kesit k#elerindeki donat merkezlerini birle#tiren snr iinde kalan alan.
Kutu kesitlerde duvar kalnl$ ortasndan geen evre iinde kalan alan
A
g
Duvarn tm kesit alan
A
n
Ksa konsolda, yatay kuvvet iin gereken donat kesit alan
a
n
Paralel kiri#ler arasndaki net uzaklk
A
o
Etriye ubu$u kesit alan
A
ot
Burulma iin gereken etriye kesit alan (tek ubuk)
A
ov
Kesme iin gereken etriye kesit alan (tek ubuk)
A
s
ekme donats kesit alan
E$ilme donats alan
A
s!
Burulma iin gerekli boyuna donat
Kiri#te, gvde donats
A
sh
Duvarda bulunan yatay donatlarn toplam kesit alan
A
st
Ksa konsolda, e$ilme ve yatay kuvvet iin gereken toplam yatay donat kesit alan
Kolon boyuna donats toplam kesit alan
A
sv
Ksa konsolda, kiri# st yznden 2/3 derinli$e kadar yaylan yatay etriyelerin kesit alan
A
sw
Kesme donats toplam kesit alan
A
t
Elemanlarda herbir ekme ubu$una d#en etkili beton alan, A
t
= 2ab
w
/n
A
v
Yksek kiri#te, ekme donatsna dik olan kesme donats kesit alan
A
vh
Yksek kiri#te, ekme donatsna paralel olan kesme donats kesit alan
A
wf
Kesme-srtnme donats kesit alan
b Duvar alt temeli geni#li$i
Kiri# tabla geni#li$i
Kolon kesit boyutu
b
1
, b
2
Zmbalama evresini (u
p
) iine alan en kk dikdrtgenin boyutlar
(b
1
d#merkezlik do$rultusundaki boyut)
b
w
Di#li d#emede di# geni#li$i
Kiri# gvde geni#li$i
b
x
, b
y
Zmbalama evresinin (u
p
) x ve y do$rultularndaki boyutlar
c En d# donat a$rlk merkezinden llen beton rts
Tarafsz eksen derinli$i
c
c
Net beton rts
C
m
Burkulmada moment katsays
d D#emelerde, iki do$rultudaki faydal ykseklikler ortalamas
d E$ilme elemanlarnda ,faydal ykseklik
d Temellerde, iki do$rultudaki faydal ykseklikler ortalamas
d
Basn donats merkezinden llen beton rts

d
m
Merdane ap
d
o
Dairesel yk veya kolon ap
E Deprem etkisi
e D#merkezlik
e E$ilme dzleminde hesaba katlacak d#merkezlik
e Kom#u iki di# arasndaki net uzaklk
e
min
Minimum d#merkezlik
e
x
, e
y
x ve y do$rultularndaki d#merkezlikler
E
c
Beton elastisite modl
E
cb
Kiri#te beton elastisite modl

6
E
cj
j gnlk betonun elastisite modl
E
cs
D#emede beton elastisite modl
E
s
Donat elastisite modl (= 2 x 10
5
MPa)
EI E$ilme rijitli$i
E
c
I
c
Kolon tm beton kesitinin e$ilme rijitli$i
E
s
I
s
Boyuna donat kesitinin olu#turdu$u e$ilme rijitli$i
f
cd
Beton tasarm basn dayanm
f
ck
Beton karakteristik basn dayanm
f
ckj
j gnlk beton karakteristik basn dayanm
f
cm
Beton ortalama basn dayanm
f
cmin
En kk beton basn dayanm
f
ctd
Beton tasarm eksenel ekme dayanm
f
ctk
Beton karakteristik eksenel ekme dayanm
f
ctm
Beton ortalama eksenel ekme dayanm
f
su
Boyuna donat kopma dayanm
f
yd
Boyuna donat tasarm akma dayanm
f
yk
Boyuna donat karakteristik akma dayanm
f
ywd
Enine donat tasarm akma dayanm
F Kuvvet
F
a
p
) iinde kalan plak yklerinin toplam
F
d
Tasarm kuvveti
Tasarm yk etkisi
F
k
Karakteristik kuvvet
G Kalc yk etkisi
Kayma modl
G
cj
j gnlk betonun kayma modl
h D#eme kalnl$
Eleman yksekli$i
Kiri# toplam yksekli$i
Kolonun e$ilme dzlemindeki kesit boyutu
H Yatay kuvvet (rne$in, zemin itkisi) etkisi
H
d
Ksa konsolda, tasarm yatay kuvveti
I Eylemsizlik momenti
I
b
Kiri#in tm kesit eylemsizlik momenti
I
c
Kolon tm kesit eylemsizlik momenti
I
cr
Tarafsz eksene gre atlam# kesit eylemsizlik momenti
I
ef
Etkili eylemsizlik momenti
I
s
D#emenin tm kesit eylemsizlik momenti
i Eylemsizlik yarap
k Kolon etkili boyu katsays
k
1
E#de$er dikdrtgen basn bloku derinlik katsays
! Duvar alt temelinin, duvar d#na ta#an blmnn geni#li$i
Hesap akl$
Kolon boyu (eksenden eksene llen)
!
o
Bindirme boyu
!
1
D#emenin incelenen do$rultuda, mesnet eksenleri arasnda kalan akl$
!
2
D#emenin incelenen do$rultuya dik do$rultuda, mesnet eksenleri arasnda kalan akl$
!
b
Kenetlenme boyu
!
bk
Kancal kenetlenme boyu
!
e
E#de$er kalnlk
!
i
i kat kolon boyu (eksenden eksene llen)
!
k
Kolon etkili (burkulma) boyu
!
n
D#emenin incelenen do$rultudaki serbest akl$
Eleman serbest boyu
Mesnet yznden mesnet yzne llen serbest aklk
!
p
Kiri#in iki moment sfr noktas arasnda kalan uzunlu$u
!
!
D#emenin uzun do$rultuda, mesnet eksenleri arasnda kalan akl$

7
!
s
D#emenin ksa do$rultuda, mesnet ortalar arasnda kalan akl$
!
sn
D#emenin ksa do$rultudaki serbest akl$
!
t
Deney uygulanan elemann akl$, d#emelerde ksa kenar uzunlu$u
"ki mesnet eksenleri arasndaki uzaklk ve serbest akl$a eleman derinli$inin eklenmesiyle
bulunan uzaklktan byk olan (Konsollarda serbest akl$n iki kat)
m D#eme uzun kenarnn ksa kenarna oran, m = !
!
/!
s

m
d
D#eme birim geni#li$ine d#en tasarm (hesap) e$ilme momenti
M
1
, M
2
Kolon u momentleri (Yk katsaylaryla arplm# zmlemede)
M
cr
Elemann e$ilmede atlama momenti
M
d
Tasarm e$ilme momenti
M
d1
, M
d2
Kolon yzndeki plak tasarm (hesap) e$ilme momentleri
M
max
Elemandaki en byk e$ilme momenti
M
o
Toplam statik moment
n Demet donatdaki ubuk says
Eleman ekme blgesindeki ubuk says, hasr donatda enine ubuk says
Kesitteki etriye kol says
N
1
, N
2
Zmbalamada, st ve alt kolon eksenel ykleri
N
d
Tasarm eksenel kuvveti
N
gd
Tasarm eksenel kuvvetinin kalc ykten kaynaklanan blm
N
k
Kolon burkulma yk
p D#eme yayl yk
p
d
Dzgn yayl d#eme tasarm yk
p
g
Dzgn yayl d#eme l yk
p
q
Dzgn yayl d#eme hareketli yk
Q Hareketli yk etkisi
q
sp
Zemin tepkisi
r Ayn kesitte eklenen donatnn toplam donatya oran
R
d
Tasarm dayanm
R
m
Snme katsays
s Etriye aral$
s
h
Yksek kiri#te, ekme donatsna paralel kesme donats aral$
S Burulma dayanm momenti
t Di#li d#eme plak kalnl$
t Tabla kalnl$
t
0
Kiri#siz d#emelerde, kalnla#trlm# d#eme parasnn kalnl$
T Scaklk de$i#imi, bzlme, farkl oturma vb nedeniyle olu#an yk etkisi
T
cr
Kesitin burulmada atlama dayanm
T
d
Tasarm burulma momenti
t
e
Kutu kesit duvar kalnl$
u Eleman evre uzunlu$u
u
e
A
e
alannn evre uzunlu$u
u
p
Zmbalama evresi (yklenen alana d/2 uzaklkta)
V Kesme kuvveti
V
c
Kesme dayanmna beton katks
V
cr
Kesitin kesmede atlama dayanm
V
d
Tasarm kesme kuvveti
V
fi
i katndaki toplam kesme kuvveti
V
gd
Tasarm kesme kuvvetinin kalc ykten kaynaklanan blm
V
pd
Tasarm zmbalama kuvveti
V
pr
Zmbalama dayanm
V
r
Kesme dayanm
V
w
Kesme dayanmna kesme donats katks
W Rzgar etkisi
W
m
p
) iinde kalan alann dayanm momenti
x, y Burulmada, tablal kesiti olu#turan dikdrtgenlerin ksa va uzun kenarlar
y En d# ekme lifinin tarafsz eksenden uzakl$
D#eme moment katsays
1
,
2
Kolon ucu dnmesi engelleme katsaylar (
1

2
)
1
Bindirme boyu katsays

8
f
Kesme-srtnme donatsnn kesme dzlemi ile yapt$ dar a
m

1
,
2
oranlar ortalamas
s
D#eme srekli kenar uzunluklar toplamnn kenar uzunluklar toplamna oran
t
Isl genle#me katsays
Kiri# e$ilme rijitli$inin, geni#li$i !
2
olan plak parasnn e$ilme rijitli$ine oran, =E
cb
I
b
/E
cs
I
s

Kolon iin moment bytme katsays
s
Kat kolonlarnn tm iin moment bytme katsays
i
Ani sehim
t
Toplam sehim
ig
Kalc yklerden olu#an ani sehim
i
i katndaki greli kat telenmesi
M Mesnet momenti azaltmas
m1
"lk ykleme deneyinde yk altnda llen en byk sehim
m2
"kinci ykleme deneyinde yk altnda llen en byk sehim
mp1
"lk ykleme deneyinde yk kaldrldktan sonra llen en byk kalc sehim
mp2
"kinci ykleme deneyinde yk kaldrldktan sonra llen en byk kalc sehim
s
Donat birim #ekil de$i#tirmesi
ce
Snme birim #ekil de$i#tirmesi
cs
Bzlme birim #ekil de$i#tirmesi
cu
Beton ezilme birim ksalmas
sm
atlaklar arasnda kalan blgede, donat ortalama birim uzamas
su
Donat kopma uzamas
Boyuna donat ap (e#itli aplar varsa, en by$)
Dairesel kesitin ap (okgen kesit iine yerle#tirilebilecek en byk dairenin ap)
e
Demet donat e#de$er ap
ce
Snme katsays
!
En kk boyuna donat ap
atlama dayanmna eksenel kuvvet etkisini yanstan katsay
Zmbalamada e$ilme etkisini yanstan katsay
m
Malzeme katsays
mc
Beton iin malzeme katsays
ms
Donat iin malzeme katsays
t
Kalc yk sre katsays
Zmbalama hesabnda bir katsay
Durayllk (stabilite) gstergesi
Kalc sehim katsays
Kesme-srtnme katsays
c
Beton Poisson oran
Kiri#te ekme donats oran, A
s
/ b
w
d

Kiri#te basn donats oran, A
s
/ b
w
d
b
Kiri#te dengeli donat oran
t
Kolonlarda toplam boyuna donat oran
max
Kiri#te maksimum donat oran
min
Minimum donat oran
tmax
Kolonlarda maksimum boyuna donat oran
s
Donat gerilmesi
atlamada, atlam# kesit varsaym ile hesaplanan donat gerilmesi
co
Kalc yk uyguland$nda betonda olu#an nominal gerilme
sr
"lk atlamada, atlam# kesit varsaym ile hesaplanan donat gerilmesi
atlak geni#li$i
max
"zin verilen atlak geni#li$i snr

#.# - KULLANILAN B!R!MLER
Bu standardda, Uluslararas Birimler Sistemi (SI) birimleri kullanlm#tr.


9
2 - YAPI !LE !LG!L! BELGELER

2.# - GENEL
Betonarme yaplarn in#aatndan nce ve in#aat srasnda uygulama iin hazrlanan her trl tasarm ve
denetleme ile ilgili belgeler, en az bu blmde aklanan bilgileri kapsayacak #ekilde dzenlenir. Bu
belgelerle birlikte temel zemini ara#trma raporlar ve varsa yapm ve bakm iin nerilen zel yntemleri
aklayan raporlar yapnn kullanm sresince zenle korunmaldr.

2.2 - YAPISAL ZMLEME VE KES!T HESAPLARI
Elle veya bilgisayarla yaplan zmleme ve kesit hesaplarnn ba#nda Tasarm "lkeleri ad altnda
a#a$daki bilgiler zet olarak verilir:
Yapnn ta#yc sistemini aklayan krokiler
Temel zemini cinsi, temel kotu, zemin zellikleri ve zemin emniyet gerilmesi
Kullanlan donat eli$i snf
Kullanlan beton snf
"lgili yk #artnamesi, varsa zel ykleme hallerine ait bilgiler
Deprem ynetmeli$inden alnan bilgiler (etkili yer ivme katsays, sneklik dzeyi, davran# katsays vb)
Yapnn maruz kalaca$ evre #artlar ve buna gre maksimum atlak geni#likleri
Yatay ve d#ey do$rultularda izin verilen yer de$i#tirme snrlar
Yap ve varsa ba$msz blmnn durayllk (stabilite) emniyet katsaylar
Yararlanlan standardlar, #artnameler ve kaynaklarn adlar

Elle veya bilgisayarla yaplan hesaplarda sistemin statik ve dinamik zmleme sonular ak ve kolay anla#lr bir
#ekilde gsterilmelidir. Analizlerde ve kesit hesaplarnda standardda verilenlerin d#nda denklemler veya abaklar
kullanlm# ise bunlar belirtilmeli, kullanlan kaynak fotokopileri hesaplara ek olarak sunulmaldr.
Bilgisayarla yaplan analizlerde program girdileri ak bir #ekilde belirtilerek hesab kontrol eden ki#inin elle veya ba#ka
bir programla sonular irdelemesine olanak sa$lanmaldr. Kullanlan programn, inceleme konusu yap iin yeterli
oldu$u yetkili kurulu#larca daha nceden saptanmam#sa hesaplarla birlikte programn kullanc el kitabndaki bilgileri
ieren bilgiler kontrole verilmelidir. Program ktlarnda her zaman sistem denge denklemlerinin sa$land$
gsterilmelidir.

2.3 - !Z!MLER
Betonarme yaplara ait tasarm al#malarnn her a#amasna ait izimler, ilgili a#amann gerektirdi$i ayrnt
ve lekte amaca ynelik bilgileri ak bir #ekilde gstermelidir. Uygulama projelerine ait kalp plan ve donat
detay izimlerinde en az a#a$daki bilgiler bulunmaldr:
Kullanlan beton snf
imento cinsi ve standard numaras
Kullanlan donat snf
Agregann en byk dane bykl$
Beton kvam
Kalp ve kalp skm ile ilgili uyar ve neriler
De$i#ik elemanlarn de$i#ik yzlerindeki pas paylar
Donat almlar ve varsa, yapm srasnda gerekle#tirilecek donat dzenlemeleri
Beton iinde braklacak deliklerin yerleri, boru ve takozlarn yer ve boyutlar
Tasarmda gz nne alnan i#letme ykleri ve in#aat srasnda olu#abilecek en byk ykler
Temel izimlerinde, zemin kotlar, zemin zellikleri, zemin emniyet gerilmesi, temel altndaki zeminde
alnacak nlemler
izimler aras ili#kileri gsteren bilgiler

Yukarda sralanan bilgiler d#nda beton dkm #artlarna ba$l olarak braklacak in#aat derzlerinde ve
genle#me derzlerindeki dzenlemeler izim ve aklama notlar ile tanmlanmaldr.

2.4 - YAPIMIN DENETLENMES!
Yapmn denetimi, yetkili teknik elemanlarca, projede ngrlen ko#ullar gerekle#tirebilecek #ekilde ve
zenle yaplmaldr.

"# yerinde, de$i#ik i#lerin yapl# tarihlerini gsteren gnlk defter tutulmaldr. Bu defterde agrega ve
de$i#imi, su/imento oran ve betonun kalitesi ile ilgili olarak, taze beton iin izin verilen kme (kvam),
agregann do$al su ieri$i, kumda llen kabarma gibi ek bilgilerle, numune alma, don olay tarih, sre ve
izleme saatleri ve gnlk scaklk bilgileri belirtilmelidir. Gnlk defter, yap sahibi veya denetleyicinin her
istedi$inde gsterilmelidir.

10

2.5 - PROJE DE&!"!KL!KLER!
Uygulama srasnda ortaya kan nedenlerle yaplmas gerekli grlen proje de$i#iklikleri, projeyi yapan
mhendis tarafndan onaylanmal ve durum imzal bir tutanakla belgelenmeli, ilgili kurulu#larn onay
alnmaldr.

11
3 - MALZEME

3.0 - KULLANILAN S!MGELER
A
c
Kiri#lerde gvde kesiti beton alan
Kolonlarda tm kesit beton alan
E
c
E
cj
j gnlk betonun elastisite modl
E
s
5
MPa)
f
ck
f
ckj
j gnlk beton karakteristik basn dayanm
f
cm
Beton ortalama basn dayanm
f
cmin
En kk beton basn dayanm
f
ctk
f
ctm
Beton ortalama eksenel ekme dayanm
f
yk
f
su
Boyuna donat kopma dayanm
G Kayma modl
G
cj
j gnlk betonun kayma elastisite modl
!
e
E#de$er kalnlk
u Eleman evre uzunlu$u
t
Isl genle#me katsays
ce
Snme birim #ekil de$i#tirmesi
cs
Bzlme birim #ekil de$i#mesi
su
Boyuna donat kopma uzamas
ce
Snme katsays
c
Beton Poisson oran
co
Kalc yk uyguland$nda betonda olu#an nominal gerilme

3.# - BETON MALZEMES!

3.#.# - imento
Yapnn ve yap evresindeki durumun gere$i olan ko#ullarda gerekli dayanm sa$layan, betonun
dayankllk (durabilite) ve dayanm kazanma zelliklerinin yeterli oldu$u deneylerle kantlanmak #artyla,
tasarmcnn Madde 2.3 e uygun olarak belirtti$i standardlara uygun imento kullanlmaldr.
imento, kullanlaca$ yere standardnda ngrld$ #ekilde getirilmeli ve zelliklerini kaybetmeyecek
#ekilde korunmaldr.

3.#.2 - Agrega
Betonda kullanlacak agrega, yapnn kullanlma #ekli ve yap evresindeki durum da dikkate alnarak,
TS 706ya uygun olmaldr.

Agrega granlometrisinin beton niteli$i zerindeki nemli etkisi nedeniyle, kullanlacak agrega ile nceden
yaplacak deneylerle amaca en uygun granlometri belirlenmelidir.
Betonda kullanlacak agregann en byk dane bykl$, kalp geni#li$inin 1/5 inden, d#eme kalnl$nn
1/3 nden, iki donat ubu$u arasndaki uzakl$n 3/4 nden ve beton rtsnden byk olamaz.

3.#.3 - Su
Betonda kullanlacak su, ilgili standardlara uygun olmaldr. Karma suyu asit zelli$i ta#mamal (pH 7
olmal); zararl etkisi olacak oranda karbonik asit, mangan bile#ikleri, amonyum tuzlar, serbest klor,
madensel ya$lar, organik maddeler ve endstri atklar iermemelidir. Litresinde en ok znm# olarak 15
g ve yzer olarak 2 g madeni tuz, en ok 2 g SO
3
bulunabilir. Yksek aluminli imento ile yaplan betonlarda
deniz suyu kullanlamaz.

3.#.4 - Kimyasal Katk Malzemeleri
Betonda kullanlacak olan katk malzemeleri TS 3452ye uygun olmaldr.

3.2 - DONATI EL!&!
Beton donats olarak kullanlacak elikler TS 708 e uygun olmaldr. e#itli donat snflarnn TS 708 de
verilen mekanik zelliklerinden bazlar, izelge 3.1 de gsterilmi#tir.

Donat eli$inin elastisite modl 2 10
5
MPa dr.

12
So$ukta i#lem grm# donat eliklerine kaynak yaplamaz. Kaynak yaplacak do$al sertlikteki donat
eliklerinde ise, TS 708 de tanmlanan karbon e%de$eri, 0,40 de$erini gememelidir.

!ZELGE 3.# - Donat eliklerinin Mekanik zellikleri (TS 708 den)

Donat ubuklar
Hasr Donat
Do$al Sertlikte So$ukta "#lem Grm# Mekanik zellikler
S220a S220a S500a S420b S500bs S500bk
Minimum akma dayanm
f
yk
(MPa)
220 420 500 420 500 500
Minimum kopma dayanm
f
su
(MPa)
340 500 550 550 550 550
32
Minimum kopma uzamas

su
(%)
18 12 12 10 8 5
32 < 50
Minimum kopma uzamas

su
(%)
18 10 10 10 8 5

3.3 BETON
Kullanc tarafndan #antiyede tasarmc tarafndan verilmi# zelliklere gre nceden belirlenmi# kar#m
elemanlar miktarlarnn otomatik tartmla harmanlanp makineyle kar#trlmasyla retilen veya TS 11222 e
uygun hazr beton kullanlmaldr.

3.3.# - Beton Snflar ve Betonun Basn Dayanm
Betonun tanmlanmas ve snflandrlmas basn dayanmna gre yaplr. Basn dayanm, ap 150 mm
ve yksekli$i 300 mm olan standard deney silindirlerinin 28 gn sonunda, TS 3068 e uygun biimde
denenmesiyle elde edilir. Beton karakteristik basn dayanm f
ck
, denenecek silindirlerden elde edilecek
basn dayanmlarnn bu de$erden d#k olma olasl$ belirli bir oran (genellikle %10) olan de$erdir.
Gerekti$inde basn dayanm, kp deneylerinden de elde edilebilir. Byle durumlarda, karakteristik basn
dayanm f
ck
, geerlili$i deneylerle kantlanm# katsaylarla dn#trlr. Bu amala, boyutlar 200 mm olan
kp iin f
ck
de$erleri, izelge 3.2 de verilmi#tir. Boyutlar 150 mm olan kp iin bu de$erler yakla#k olarak
%5 artrlr.

!ZELGE 3.2 - Beton Snflar ve Dayanmlar

Beton
Snf
Karakteristik
Basn
Dayanm, f
ck

MPa
E#de$er Kp
(200 mm)
Basn Dayanm

MPa
Karakteristik Eksenel
ekme Dayanm, f
ctk

MPa
28 Gnlk
Elastisite
Modl, E
c

MPa
C16 16 20 1,4 27 000
C18 18 22 1,5 27 500
C20
C25
C30
C35
C40
C45
C50
20
25
30
35
40
45
50
25
30
37
45
50
55
60
1,6
1,8
1,9
2,1
2,2
2,3
2,5
28 000
30 000
32 000
33 000
34 000
36 000
37 000

3.3.2 - Betonun ekme Dayanm
Betonun ekme dayanm, eksenel ekme deneylerinden elde edilen de$erdir. f
ctm
deneylerden elde edilen
ortalama ekme dayanm, f
ctk
ise karakteristik ekme dayanmdr. Betonun karakteristik ekme dayanm,
eksenel ekme eleman deneylerinden elde edilecek dayanmn, bu de$erden az olma olasl$ belirli bir oran
olan (genellikle %10) dayanm de$eridir.

Betonun karakteristik eksenel ekme dayanm a#a$da verilen ba$ntdan hesaplanabilir.


13
ck ctk
f 35 , 0 f (MPa) (3.1)

e#itli beton snflar iin bu denklemden elde edilen eksenel ekme dayanm de$erleri izelge 3.2 de
verilmi#tir. Betonun ekme dayanm, e$ilme ve silindir yarma deneylerinden de elde edilebilir. Eksenel
ekme dayanm f
ctk
, silindir yarma deneyinden elde edilen ekme dayanmn 1,50 ile; e$ilme deneyinden
elde edilen ekme dayanmn da 2,0 ile blerek yakla#k biimde hesaplanabilir.

3.3.3 - Betonun Elastisite Modl, Kayma Modl, Poisson Oran ve Isl Genle%me Katsays

3.3.3.# - Elastisite Modl
Normal a$rlktaki betonlar iin j gnlk betonun elastisite modl,

14000 f 3250 E
ckj cj
+ (MPa) (3.2)

denklemi kullanlarak hesaplanabilir. Bu denklemdeki f
ckj
de$eri, j gnlk betonun karakteristik silindir
basn dayanmdr. Darbe yklemeleri iin Denklem 3.2 den elde edilen de$erler % 10 artrlmaldr. 28
gnlk beton esas alnarak, e#itli beton snflar iin hesaplanan E
c
de$erleri izelge 3.2 de verilmi#tir. Bu
denklemle verilen de$erler, 0,4 f
ck
gerilme dzeyine kar#lk olan sekant elastisite modl tanmna
uygundur.

3.3.3.2 - Poisson Oran
Beton Poisson oran,
c
= 0,20 kabul edilebilir.

3.3.3.3 - Kayma Modl
Betonun kayma modl, a#a$daki ba$ntdan yakla#k olarak hesaplanabilir.

G
cj
= 0,40 E
cj
(3.3)

3.3.3.4 - Isl Genle%me Katsays
Hesaplarda betonun sl genle#me katsays,
t
= 10
-5
/
0
C kabul edilebilir.

3.3.4 - Betonun Zamana Ba$l "ekil De$i%tirmesi
Sa$lkl verilerin bulunmad$ durumlarda, betonun snmesiyle ilgili katsaylar izelge 3.3

den, bzlmesiyle
ilgili katsaylar da izelge 3.4 den alnabilir. Bu izelgelerde verilen de$erler, 2-3 yl gibi uzun bir sre
sonunda eri#ilecek de$erlerdir. Ksa sreler iin, literatrde verilen, do$rulu$u kantlanm# bir yntem
kullanlmaldr. Ba$l nem, beton ya# ve e#de$er kalnlk ara de$erleri iin do$rusal oranlama yaplabilir.

!ZELGE 3.3 - Snme Katsays,
ce
(Uzun Sre Sonunda)

Ykleme Kuru Ortam (Ba$l Nem %50) Nemli Ortam (Ba$l Nem %80)
Annda
E#de$er Kalnlk (mm), !
e
= 2A
c
/ u
Beton Ya# 50 150 600 50 150 600
1 gn 5,4 4,4 3,6 3,5 3,0 2,6
7 gn 3,9 3,2 2,5 2,5 2,1 1,9
28 gn 3,2 2,5 2,0 1,9 1,7 1,5
90 gn 2,6 2,1 1,6 1,6 1,4 1,2
365 gn 2,0 1,6 1,2 1,2 1,0 1,0

NOT :

!ZELGE 3.4 - Bzlme Birim !ekil De$i#tirmesi,
cs
10
3
(Uzun Sre Sonunda)

Kuru Ortam (Ba$l Nem % 50) Nemli Ortam (Ba$l Nem % 80)
Beton Bakm
E#de$er Kalnlk (mm), !
e
= 2A
c
/ u
150 600 150 600
Yetersiz 0,60 0,50 0,40 0,30
Yeterli 0,40 0,40 0,25 0,25
ce
c
co
ce
E


14
3.4 - BETONDA N!TEL!K DENET!M! VE KABUL KO"ULLARI
!antiyede betonun basn dayanm, TS 3351 de tanmlanan biimde bakm yaplm# numuneler zerinde
yaplan nitelik deneyleri ile belirlenir. Gerekti$inde kontrol (denetim) mhendisi, #antiye ko#ullarnda
saklanm# rnekler zerinde yaplacak sertle#me deneyleri de isteyebilir. Madde 3.3.1 de belirtildi$i gibi, bu
deneyler 150 mm 300 mm standard silindirler zerinde yaplr. Zorunlu durumlarda, kp numuneler de
kullanlabilir. De$erlendirmede herbiri 3 silindirden (veya kpten) olu#an gruplar esas alnr.
Nitelik denetimi amacyla, her retim biriminden en az bir grup (3 numune) deney eleman alnmas
zorunludur. retim birimi, ayn hesap dayanm istenen ve ayn gereler ayn oranda kullanlan betondan
olu#ur. Ayrca, bir birim, ayn gnde dklm# ve 100 m
3
veya 450 m
2
alan a#amaz. Bir i#te, en az 3 grup
(9 numune) alnmas gereklidir. Grubu olu#turan numuneler, standard ko#ullarda saklandktan sonra bunlara
basn deneyi uygulanr. Numunelerin her biri ayr betoniyer dkmnden veya transmikserden alnr. Ayn
betoniyer dkmnden birden fazla numune alnrsa, bunlar tek numune saylr ve de$erlendirmede
ortalamalar dikkate alnr. Deney numunelerinin alnmas, bakm ve hazrlanmasnda TS 2940, TS 3068 ve
TS 3351 e; deneylerin yaplmasnda TS 3114 e uyulacaktr.

Hazr beton kullanld$nda, retim yerinde alnan numunelere ek olarak, #antiyede de yukarda tanmlanan
biimde ve sayda numuneler alnmaldr. De$erlendirmede #antiyede alnan numuneler temel alnmaldr.
Alnan er silindirlik gruplar, aln# srasna gre, G
1
, G
2
, G
3
,.G
n
biiminde adlandrlmal ve her grubun
basn dayanm ortalamas belirlenmelidir. Birbiri ardndan gelen er grupluk partilerin herbiri, P
1
(G
1
, G
2
,
G
3
), P
2
(G
2
, G
3
, G
4
), P
3
(G3, G
4
, G
5
), . ..P
n-2
, a#a$da belirtilen iki ko#ulu birden sa$lamyorsa, beton kabul
edilmeyecektir.

a) Herbir parti ortalamas, f
cm
f
ck
+ 1,0 MPa
b) Herbir partide en kk grup ortalamas, f
cmin
f
ck
- 3,0 Mpa

Sertle#me deneyi gereken durumlarda, alnacak numuneler #antiye ko#ullarnda saklanacak ve amaca
uygun zamanda denenecektir. En az 3 numuneden olu#mas gereken sertle#me deneyinin amac, beton
bakmnn ve beton saklama ynteminin yeterli olup olmad$nn denetlenmesi ve kalp alma sresinin
belirlenmesidir.

Nitelik deneylerinden elde edilen sonular yukarda belirtilen ko#ullar sa$lamyorsa, yapnn veya sz
konusu yap elemanlarnn ta#ma gleri, yukardaki ko#ullardan elde edilmi# olan d#k beton dayanmna
gre yeniden de$erlendirilir. nemli dayanm azalmas belirlenirse, nlem alnmas gerekir.

Denetim mhendisi, gerekli grd$ durumlarda yerindeki betonun dayanmnn belirlenmesini isteyebilir. Bu
denetim, yapya zarar vermeyecek yerlerden alnacak karot rnekleriyle ve/veya tahribatsz deneme
yntemleriyle (yzey sertli$i, ses hz vb) gerekle#tirilebilir. Tahribatsz yntemlerle denetlemede, o betona
zg korelasyonun belirlenmesi zorunludur.


15
4 - BETONUN VE DONATININ HAZIRLANMASI

4.# - GENEL
Yapm i#ine ba#lanmadan nce, projede ngrlen beton karakteristik basn dayanmn (f
ck
), istenilen
kvamda elde etmek iin gerekli ortalama dayanmn (f
cm
) hedef alan kar#m hesaplar TS 802 ye gre
yaplmal, deneme kar#mlar hazrlanarak istenilen betonun elde edilebilece$i kantlanmaldr.
Gerekli kar#m bulunduktan sonra #antiyedeki malzeme ve kar#mda elde edilen beton srekli olarak
denetlenmelidir.

4.2 - BETONUN HAZIRLANMASI, TA"INMASI, YER!NE KONMASI VE BAKIMI
Beton kar#mna giren malzeme miktar a$rlk ile belirlenir, hacim esasna gre yaplamaz.
Betonun hazrlanmas, ta#nmas, yerle#tirilmesi, bakm ve olgunla#trlmasnda TS 1247, TS 1248 ve/veya
TS 11222 ye, zararl zemin suyu ve gazlarn etkisi sz konusu oldu$unda TS 3440 ye uyulmaldr.

4.3 - DONATININ YERLE"T!R!LMES!
Donat eli$i, kullanlmadan nce kir, ya$ ve yzeyden ayrlabilen pastan temizlenmelidir. Donatnn
projesindeki biimde yerine konmasnda zel zen gsterilmeli, asal donaty olu#turan ekme ve basn
ubuklar da$tma donats ve etriyelerle iyice ba$lanm# olmaldr.

Kolonlarda boyuna donat, enine donat ile sarlarak rijit bir sistem meydana getirilmelidir.
Beton dkmne ba#lanmadan nce, #antiye #efi ve kontrol (denetim) mhendisi, donatnn ve miktarlarnn
projesine uygunlu$unu inceleyerek imzal bir tutanak dzenlemelidir.

Beton dklrken donatnn yerinin de$i#tirilmemesi gerekir. ubuklarn etrafnda gerekli beton tabakasnn
sa$lanmas iin donat askya alnmal ve kalpla bunlarn arasna beton takozlar ve iki sra donat arasna
elik ubuk paralar konmaldr. Beton takoz ve elik ubuk paralar yerine, bu amala hazrlanm# plastik
elemanlar da kullanlabilir. Etriyelerin de yan tarafta betonla sarlmasna zellikle dikkat edilmeli ve d#eme
veya kiri#lerin st donatlarnn a#a$ya baslmas nlenmelidir. Donatnn betonla iyice sarlm# olmas
mutlaka sa$lanmaldr.

Donats altta bulunan bir yap eleman do$rudan do$ruya (temel plaklarnda oldu$u gibi) zemin zerine
yaplacaksa, zemin tr gz nne alnarak, en az 50 mm kalnl$nda beton bir tabaka olu#turulmaldr.


16
5 - KALIP VE !SKELE

5.# - GENEL
Btn kalp ve iskeleler iin yeterli durayllk (stabilite) ve ta#ma gvenli$i sa$lanmaldr. Kalp ve iskele
elemanlar ilgili standardlara uygun hazrlanmal, birle#tirilmeli, kurulmal ve fazla #ekil de$i#tirme ve oturma
yapmayacak #ekilde dzenlenmelidir. Ah#ap kalp ve iskele elemanlar TS 647 ye, elik kalp ve iskele
elemanlar ise TS 648 e uygun hazrlanmaldr.

Ah#ap kalplarda, kalp tahtalar, beton sk#trlrken imento #erbetinin akmasna engel olacak #ekilde
yaplmal, vibratr etkilerine kar# yeteri kadar dayanmda olmaldr.

Kalplar kullanldklar sre iinde etki yapacak btn kuvvetlerin, gvenilir biimde aktarlmasn
sa$lamaldr. Kat eklenmesi, onarm ve glendirmede oldu$u gibi, ara d#emeye veya di$er yap
elemanlarna dayanan kalp ve iskelelere zellikle dikkat edilmelidir.

"skele dikme yklerinin zemine yaylmas tekni$ine uygun olmal, rk ve donmu# zeminlerde zel nlem
alnmaldr. Yk aktarmasn ve yaylmasn sa$lamak iin dikmelerin altna sa$lam ve yerinden
oynamayacak #ekilde, dzgn k#eli ah#ap takoz konmaldr (Bu amala hibir zaman ta# paras veya
tu$la kullanlmamaldr). Bu mesnetlerin tek para yaplamad$ durumlarda, birka kat olarak dzenlenmesi
gerekince devrilme gvenli$i sa$lanmaldr. E$ik kolonlarn kaymaya kar# da gvenli$i sa$lanmaldr.

Donat dzenlenmesinde ve beton dklmesinde kullanlmak zere i# gvenli$i iskelesi yaplmaldr.

Kalp ve iskeleler kolayca, sarsntsz, tehlikesiz ve darbesiz sklebilecek biimde dzenlenmelidir. Bunun
iin de kamalardan, kum kutular, vidalar, kriko, veren veya benzeri kalp skme dzenlerinden
yararlanlmaldr.

Byk aklkl yap elemanlarnn, kalp ve iskele skldkten sonra tasarlanan biimi almasn sa$lamak
zere kalp ve iskeleye ters sehim verilmelidir.

Beton dklmeden nce, kalp ii iyice temizlenmeli, gerekti$inde slatlmaldr. Bu maksatla, kolonlarda
dipte, konsollarda k#ta ve yksek kiri#lerin altnda temizleme delikleri braklmaldr.

Beton dklmeden nce ve dklrken kalp ve iskeleler iyice kontrol edilmelidir.

Kontrol (denetim) mhendisinden izin alnmadan kalp zerine malzeme yerle#tirilmemeli ve y$lmamaldr.

5.2 - KALIP VE !SKELE YKLER!
Kalp ve iskelelerin boyutlandrlmas iin d#ey yk olarak kalp ve iskelenin kendi a$rl$, dklen ve baz
yerlerde y$n durumunda olabilecek taze betonun a$rl$, beton ta#ma aralarnn a$rl$, beton
dklrken meydana gelen arpma etkisi ve i#ilerin a$rlklar gznne alnmaldr.

Yatay yk olarak, rzgar etkisinden ba#ka, varsa halat ekme etkisi, e$ik dikmelerin mesnet reaksiyonlarnn
yatay bile#enleri vb gznnde tutulmaldr.

zellikle plastik ve akc kvamdaki betonlarda sk#trma vibratrle yapld$ zaman her kvamdaki taze
betonun yan kalplara aktaraca$ ve 25 kN/m
3
zgl a$rlktan kaynaklanan hidrostatik yanal basn etkisi
gznnde tutulmaldr.

5.3 - !Z!MLER
ok katl iskelelerin, serbest duran iskelelerin, dayanm ve duraylk kontrol iin gerekli kalplarn ve
iskelelerin izimleri verilmelidir. Ayn izimde yan kalplar yksek olan ve taze betonun yanal basncnn
kar#lanmas gerekli olan kalplar da gsterilmelidir.

5.4 KALIP VE !SKELE DESTEKLER!
Btn kalp ve iskeleler yatay kuvvetleri gvenli olarak zemine aktarabilecek #ekilde enine ve boyuna
desteklenmelidir. "skele destekleri genel olarak gen olu#turacak biimde dzenlenmelidir.

Bunlarn ubuklar, dikmelerde olabildi$i kadar e$ilme momenti olu#turmayacak biimde dzenlenmelidir.
Kolon ve mesnete yakn yerlerde, ancak saplama ve benzeri nlemlerle yakn sabit noktalara veya sa$lam
duvarlara dayatlarak hareket etmesi nlenen dikmelerde gen takviyelerden vazgeilebilir.


17
Kurulu#lar srasnda da kalp ve iskelelerin yeter rijitlikte olmalar gerekir.

Kalp dikmeleri ilgili standardlara uygun yaplmal veya ah#ap kullanlyorsa ikinci ve nc snf keresteden
seilmelidir.

Tek katl yerst yaplarnda iskele yksekli$i 5 m yi gemiyorsa ve btn ykler kesit lleri yeterli$i
nceden bilinen d#ey dikmelerle zemine aktarlm# ise, #pheli durumlar d#nda dikmelerde burkulma
kontrolne gerek yoktur. Di$er durumlarda kalp ve iskele dayanm hesaplar yaplmaldr.

5.5 - KALIP SRELER! VE KALIP ALMA
Sorumlu #antiye #efi tarafndan deney sonucu betonun yeterli dayanm kazand$ gsterilerek kontrol
(denetim) mhendisinin oluru alnmadan, yapnn hibir blmnde kalp veya dikme yerinden
oynatlmamaldr.

Beton dkm i#inin bitimi ile kalp skme arasnda geecek sre, kullanlacak imentonun cinsine, betonun
dayanm kazanma hzna, su/imento oranna, yap yknn cinsine, etkilerin bykl$ne ve hava
ko#ullarna ba$ldr.

Kalp sklmesinden hemen sonra, hesaplarda gznne alnan yklere e#it bir yk ta#mas d#nlen
yap blmlerine zellikle dikkat edilmelidir (stteki katn betonu daha sertle#meden altndaki d#emenin
veya ats yaplmaya ba#lanan yapda at alt d#emelerin durumlar gibi).

Sertle#me srasnda donma olursa, kalp alma sresi en az donma sresi kadar uzatlmaldr. 24 saat iinde,
glgedeki scaklk 0
o
C a d#erse o gn iin don olay var kabul edilmelidir. Don olay sonrasnda, zellikle
kalp almaya devam etmeden betonun prizini yaparak yeter derecede sertle#ip setle#medi$i veya sert
grnp so$uk etkisi ile donmu# olup olmad$ ara#trlmaldr.

Elveri#siz ve zellikle donma olan havalarda kalp alma sresi hakkndaki karar, yapnn betonu ile ayn
ko#ullar altnda sertle#mi# numuneler zerinde yaplacak basn deneyi sonularna gre verilmelidir.

Yedek dikmeler kalp skldkten sonra imento tr de gznnde bulundurularak yeterli bir sre daha
yerlerinde braklmaldr. Bu srelerde scakl$n +5
o
C den a#a$ d#t$ gnler hesaba katlmamaldr.

zel durumlarda kontrol (denetim) mhendisi bu sreleri azaltabilir. Ancak o anda betonda aranan
dayanmn emniyetli bulundu$u deney ile do$rulanmaldr.


18
6 - BETONARME HESABINDA TEMEL !LKELER

a Mesnet geni#li$i
a
n
Paralel kiri#ler arasndaki net uzaklk
b Kiri# tabla geni#li$i
b
w
E Deprem etkisi
e D#merkezlik
e
min
Minimum d#merkezlik
F Kuvvet
F
d
Tasarm kuvveti
Tasarm yk etkisi
F
k
Karakteristik kuvvet
f
cd
f
ck
f
ctk
f
ctd
f
yd
f
yk
G Kalc yk etkisi
H Yatay kuvvet (rne$in, zemin itkisi) etkisi
h Kolonun e$ilme dzlemindeki kesit boyutu
! Hesap akl$
!
p
Kiri#in iki moment sfr noktas arasnda kalan uzunlu$u
R
d
Tasarm dayanm
T Scaklk de$i#imi, bzlme, farkl oturma vb nedeniyle olu#an yk etkisi
t Tabla kalnl$
V Kesme kuvveti
W Rzgar etkisi
m
Malzeme katsays
mc
Beton iin malzeme katsays
ms
Donat iin malzeme katsays
Kiri#te ekme donats oran
Kiri#te basn donats oran
b

6.# - GENEL
Betonarme yaplarn yapsal zmleme ve kesit hesabnn amac, yapnn kullanm sresi boyunca kullanm
amacna uygun davranmasn sa$lamaktr. Yap ve yap elemanlar, yapm ve kullanm sresi iinde yapy
etkileyebilecek tm yk ve #ekil de$i#tirmeler altnda belli bir gvenli$i sa$layacak ve kullanm bozmayacak
biimde tasarlanmaldr.
Yukarda tanmlanan amaca ynelik hesaplarn, bilimsel kurallara, deneysel verilere ve gemi# deneyimlere
dayandrlmas gerekir.
Betonarme yaplar iin yaplan hesaplar, ancak ngrlen malzeme dayanmlarnn sa$lanmas ile geerli
olur. Malzeme dayanmlarnn ngrlenden ok de$i#ik olmas durumunda, elde edilen sonular geerlili$ini
yitirir.

6.2 - YAPI GVENL!&!

6.2.# - Genel
Tasarmda, yapnn kullanm sresi boyunca, hem yklmaya kar# gerekli gvenlik sa$lanmal, hem de
atlama, #ekil de$i#tirme, titre#im gibi olaylarn yapnn kullanmn ve zaman iinde dayankll$n
etkileyebilecek dzeye ula#mas nlenmelidir. Bunu sa$lamak amacyla, yap zerindeki yk etkileri, belli
oranlarda bytlerek, malzeme dayanmlar da belli oranlarda kltlerek tasarmda gz nne
alnmaldr. Bu oranlarn belirlenmesinde istatistik veriler esas alnr.


19
6.2.2 - Snr Durumlar Yntemi
Yukarda tanmlanan yap gvenli$inin sa$lanabilmesi amacyla, kullanm sresi boyunca kar#la#labilecek
nemli snr durumlar, (i) ta#ma gc snr durumu ve (ii) kullanlabilirlik snr durumu ayr ayr incelenmelidir.

6.2.3 - Ta%ma Gc Snr Durumu
Yap elemanlarnn herbirinin Madde 6.2.5 de belirtilen biimde azaltlm# malzeme dayanmlar (tasarm
dayanmlar) kullanlarak hesaplanan ta#ma gc de$erlerinin, Madde 6.2.6 da belirtilen biimde artrlm#
tasarm yk ile hesaplanan i kuvvet de$erlerinden hibir zaman kk olmad$ kantlanacaktr:

R
d
F
d
(6.1)

6.2.4 - Kullanlabilirlik Snr Durumu
Yap elemanlarndan herbirinde kullanm ykleri altnda olu#acak #ekil de$i#tirme, yer de$i#tirme ve
atlamalarn, Blm 13 de belirtilen yntemlerle hesaplanan de$erlerinin, ayn blmde verilen snr
de$erleri a#mayaca$ gsterilmelidir.

6.2.5 - Malzeme Katsaylar
Malzeme dayanmlarnn istatistik da$lm gznnde bulundurularak, hesaplarda kullanlacak "tasarm
dayanm" de$erleri, Blm 3 de tanmlanan karakteristik malzeme dayanm de$erlerinin "malzeme
katsays" diye adlandrlan 1,0 veya 1,0 den byk katsaylarla blnmesiyle elde edilir. Ta#ma gc snr
durumu iin beton ve elik hesap dayanmlar a#a$da verilmi#tir.

Beton: f
cd
= f
ck
/
mc

f
ctd
= f
ctk
/
mc
(6.2)

elik: f
yd
= f
yk
/
ms

Yerinde dklen betonlar iin
mc
= 1,5 alnacaktr. Bu katsay, ndkml betonlar iin 1,4 alnabilir. Ancak,
betonda nitelik denetiminin gerekti$i gibi yaplamad$ durumlarda, bu katsay tasarmcnn karar ile 1,7
alnr. Donat eli$inin tm snflar iin
ms
=1,15 alnacaktr. Kullanlabilirlik snr durumu iin hesap
yaplrken, gen ellikle malzeme katsaylar 1,0 alnmaldr.

6.2.6 - Yk Katsaylar ve Yk Birle%imleri
Yk etkisinin karakteristik de$eri F
k
, kullanm sresince bu de$erden byk de$erler elde edilmesi, ancak
belli bir olaslkla mmkn olan de$erdir. Bu standardda karakteristik yk etkileri, TS 498 ve TS ISO 9194 ile
Bayndrlk ve "skan Bakanl$ tarafndan dzenlenen "Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda
Ynetmelik" de ngrlen yk etkileridir.

Tasarmda, yapya etkimesi olasl$ bulunan tm yk birle#imleri dikkate alnmaldr. Hesaplarda genellikle
kar#la#lan yk birle#imleri a#a$da verilmi#tir.

a. Yalnz d#ey ykler iin,

F
d
= 1,4G + 1,6Q (6.3)
F
d
= 1,0G + 1,2Q + 1,2T (6.4)

Denklem 6.4 deki T, scaklk de$i#imi, bzlme, farkl oturma vb #ekil de$i#tirmeler ve yer de$i#tirmeler
nedeniyle olu#an yk etkisidir. Bu yk birle#imi, bu tr etkilerin ihmal edilemeyece$i durumlar da gznne
alnmaldr.

b. Rzgar yknn szkonusu oldu$u durumlarda, Denklem 6.3 ve Denklem 6.4 ile birlikte,

F
d
= 1,0G + 1,3Q + 1,3W (6.5)
F
d
= 0,9G + 1,3W (6.6)

c. Depremin szkonusu oldu$u durumlarda, Denklem 6.3 ve Denklem 6.4 ile birlikte,

F
d
= 1,0G + 1,0Q + 1,0E (6.7)
F
d
= 0,9G + 1,0E (6.8)


20
d. Yanal toprak itkisi bulunan durumlarda, Denklem 6.3 ve Denklem 6.4 ile birlikte,

F
d
= 1,4G + 1,6Q + 1,6H (6.9)
F
d
= 0,9G + 1,6H (6.10)

e. Ak#kan basnc bulunan durumlarda, bu basn 1,4 yk katsaysyla arplarak iinde hareketli yk
bulunan tm yk birle#imlerine eklenir.

f. Yukarda Madde 6.2.4 de belirtilen kullanlabilirlik snr durumu hesaplarnda, btn yk katsaylar
1,0 alnr.

6.3 - YAPISAL ZMLEME

6.3.# - zmleme Yntemleri
Yap elemanlarnn kesit hesabna temel olu#turan i kuvvetler, yap mekani$i ilkelerine uygun bir
zmleme ile belirlenmelidir. Bu zmleme, beton ve eli$in gerilme-birim #ekil de$i#tirme ili#kilerini temel
alan, do$rusal olmayan bir yntem olabilece$i gibi, do$rusal elastik yapsal davran# varsaymna dayal bir
yntem de olabilir. ereve kiri#leri ile srekli kiri# ve d#emelerde, do$rusal elastik yntemler kullanlarak
elde edilen i kuvvetler, gerek davran# gznne alnarak ve denge ko#ullarn eksiksiz sa$layarak Madde
6.3.8 de tanmlanan oranda de$i#tirilebilirler.

6.3.2 - Ykler
Yk etkilerinden scaklk de$i#imi, bzlme ve snme etkileri bu standardda verilmi# olup, di$erleri TS 498
ve TS ISO 9194 ile Bayndrlk ve "skan Bakanl$ tarafndan hazrlanan "Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar
Hakknda Ynetmelik" den alnacaktr. zel yaplardaki ykler kendi #artnamesinden alnmaldr.

6.3.3 - Hareketli Yk Dzenlemesi
Deprem ieren yk birle#imleri d#nda kalan yk birle#imlerinde, hareketli yk elemanda en elveri#siz kesit
zorlamalarn yaratacak biimde dzenlenecektir.

6.3.4 - Genle%me, Bzlme ve Snme Etkileri
Scaklk de$i#imleri ve bzlme etkileri gznnde bulundurularak, uzunluklar fazla olan hiperstatik
yaplarda, st yapda genle#me derzleri dzenlenmelidir. D# etkilere ak yaplarda, derz aralklar 40 m yi
a#mamaldr. Scaklk de$i#imlerine kar# korunmu# ve ularnda rijit perde bulunmayan ereve tr
yaplarda, derz aral$ 60 m ye kadar artrlabilir. Zamana ba$l davran# gznne alan hesaplarn
yaplmas veya bzlmeyi azaltan zel nlemler alnmas ko#uluyla, bu snrlar a#labilir. Simetrik olmayan
sistemlerde ve simetrik olmasna ra$men iki yannda yanal telenmeleri nleyen rijit d#ey elemanlar
bulunan sistemlerde, derzler arasnda kalan blok boylarnn daha kk tutulmasna zen gsterilmelidir.

Hiperstatik ta#yc sistemlerin zmnde, bzlme etkisi de scaklk azalmas biiminde hesaba katlabilir.
Daha gvenilir bir hesap yaplmayan durumlarda bzlmenin olu#turaca$ ksalmalar iin izelge 3.4 den
yararlanlabilir. Hiperstatik sistemlerde, scaklk de$i#imi ve bzlmenin uzun sreli etkileri hesaplanrken
elemann e$ilme rijitli$i (EI) azaltlabilir.

Snme hesab iin gerekli katsaylar izelge 3.3 den alnmaldr. Bu durumda, snme birim boy de$i#ikli$i
hesaplanrken, beton elastisite modl azaltlmadan kullanlmaldr.

6.3.5 - Hesap Aklklar
Kiri# ve d#emelerde hesap akl$, mesnet ekseninden mesnet eksenine kadar olan uzaklk olarak
alnmaldr. Bu de$er, mesnetiyle birdkm olan kiri# ve d#emelerde serbest akl$n 1,05 katna kadar,
mesnetiyle birdkm olmayan kiri# ve d#emelerde ise, temiz akl$a eleman yksekli$inin eklenmesiyle
bulunan de$ere kadar azaltlabilir.

6.3.6 - Etkili Tabla Geni%li$i
Tablal kiri#lerin kesit hesabnda, yapsal zmleme ve #ekil de$i#tirme hesaplar iin gerekli eylemsizlik
momentlerinin bulunmasnda gznne alnacak tabla geni#li$i, a#a$da gsterildi$i gibi hesaplanmaldr,
!ekil 6.1.

Simetrik kesitlerde (T-kesiti),b = b
w
+ 0,2 !
p
(6.11)
Simetrik olmayan kesitlerde (L-kesiti vb), b = b
1
+ 0,1 !
p
(6.12)


21
Ancak, gvde d#na ta#an tabla geni#li$i, herbir yanda, tabla kalnl$nn alt katndan ve kom#u kiri# gvde
yzne olan uzakl$n yarsndan fazla olamaz. Yukarda kullanlan !
p
, kiri#in iki moment sfr noktas
arasndaki uzunlu$udur. Kesin hesap yaplmayan durumlarda,

!
p
= 1,0 ! (Tek aklkl, basit mesnetli kiri#) (6.13)
= 0,8 ! (Srekli kiri# kenar akl$)
= 0,6 ! (Srekli kiri# i akl$)
= 1,5 ! (Konsol kiri#)

alnabilir. Burada !, kiri#in hesap akl$dr.

"EK!L 6.# - Tablal Kiri# Kesit Boyutlar

6.3.7 - Rijitlikler
Do$rusal elastik davran#a dayal yapsal zmleme ile ilgili hesaplarda, bu standardda aksine bir ko#ul
bulunmayan durumlarda, tm beton kesitinin eylemsizlik momenti ve izelge 3.2 de verilen beton elastisite
modl de$eri temel alnmaldr.

6.3.8 - Uyum (Yeniden Da$lm)
ereve kiri#leri ile srekli kiri# ve d#emelerde, yapnn do$rusal elastik davrand$ varsaymna dayal bir
zmleme sonucunda bulunan mesnet momentleri a#a$da belirtilen oranlarda de$i#tirilebilir. Ancak, bu
durumda, aklk momentleri de denge ko#ulunu sa$layacak biimde yeniden hesaplanmaldr.

(-') 0,4
b
ise, en fazla %15 (6.14)
0,4
b
< (-') 0,6
b
ise, en fazla %10

Buradaki
b
, Madde 0.2.14 de tanmlanm# olan kiri# dengeli donat orandr.

6.3.9 - Mesnet Momenti Dzeltmesi
Srekli e$ilme elemanlarnda, mesnet ekseninde hesaplanan mesnet momenti,
M = V

a / 3 (6.15)
kadar azaltlabilir. Burada a mesnet geni#li$i, V ise mesnette hesaplanan kesme kuvvetidir.

6.3.#0 - Minimum D%merkezlik Ko%ulu
Yapsal zmlemeden elde edilen ve tasarmda kullanlacak olan kolon u momenti ile hesaplanan
d#merkezlik, a#a$da verilen minimum de$erden kk olamaz:
e
min
= 15 mm + 0,03 h (6.16)

Burada h, kolonun e$ilme dzlemindeki kesit boyutudur.

b
w
b
1
t
b
a
n
b
w
b

22
7 - KES!T HESABI (TA"IMA GC) - E&!LME VE B!LE"!K E&!LME ETK!S!

A
c
Elemann tm kesit beton alan
A
s
ekme donats kesit alan

A
s
Basn donats kesit alan
A
s!
Kiri#te gvde donats
A
st
Kolon boyuna donats toplam kesit alan
a Mesnet geni#li$i
E#de$er dikdrtgen basn bloku derinli$i, k
1
c
b
w
C
m
Burkulmada moment katsays
c Tarafsz eksen derinli$i
c
c
Net beton rts
d Kiri# faydal yksekli$i
d
Basn donats merkezinden llen beton rts

E Deprem etkisi
E
c
EI E$ilme rijitli$i
E
c
I
c
Kolon tm beton kesitinin e$ilme rijitli$i
E
s
I
s
Boyuna donat kesitinin olu#turdu$u e$ilme rijitli$i
E
s
5
MPa)
F
d
Tasarm yk etkisi
f
cd
f
ck
f
ctd
f
yd
G Kalc yk etkisi
h Kiri# toplam yksekli$i
I Eylemsizlik momenti
I
c
Kolon tm kesit eylemsizlik momenti
i Eylemsizlik yarap
k Kolon etkili boyu katsays
k
1
E#de$er dikdrtgen basn bloku derinlik katsays
! Kolon boyu, eksenden eksene llen
!
i
i kat kolon boyu, eksenden eksene llen
!
k
Kolon etkili (burkulma) boyu
!
n
Mesnet yznden mesnet yzne llen net aklk
Kolon serbest boyu
M
d
M
1
, M
2
Kolon u momentleri (Yk katsaylaryla arplm# zmlemede)
N
d
N
gd
Tasarm eksenel kuvvetinin kalc ykten kaynaklanan blm
N
k
Kolon burkulma yk
R
m
Snme katsays
t Tabla kalnl$
V
d
V
gd
Tasarm kesme kuvvetinin kalc ykten kaynaklanan blm
V
fi
i katndaki toplam kesme kuvveti
W Rzgar etkisi
m

1
,
2
oranlar ortalamas
1
,
2
Kolon ucu dnmesi engelleme katsaylar (
1

2
)
Kolon iin moment bytme katsays
s
Kat kolonlarnn tm iin moment bytme katsays
i
i katndaki greli kat telenmesi
cu
Beton ezilme birim #ekil de$i#tirmesi
s
Donat birim #ekil de$i#tirmesi
su
Donat kopma birim uzamas

23
Durayllk (stabilite) gstergesi
Kiri#te ekme donats oran, A
s
/ b
w
d
Kiri#te basn donats oran, A
s
/ b
w
d
b
max
Kiri#te maksimum donat oran
min
Minimum donat oran
t
Kolonlarda toplam boyuna donat oran
tmax
Kolonlarda maksimum boyuna donat oran
s
Donat gerilmesi

7.# VARSAYIMLAR
Ta#ma gcne dayal kesit hesabnda esas alnacak varsaymlar a#a$da sralanm#tr.
Betonun ekme dayanm ihmal edilir.
Donat ubu$u ile evresini saran beton arasnda tam aderans bulundu$u d#nlerek, donat birim #ekil
de$i#tirmesi, ayn dzeydeki beton lifi birim #ekil de$i#tirmesine e#it alnr.
Dzlem kesitler, #ekil de$i#tirmeden sonra dzlem kalr.
Ta#ma gcne eri#ildi$inde, tarafsz eksene en uzak beton basn lifindeki birim ksalma
cu
= 0,003
alnr.
Donat eli$inin elasto plastik davrand$ kabul edilir.

yd s s s
f % E & (7.1)

Tm donat elikleri iin, elastisite modl E
s
= 2 10
5
MPa ve kopma birim uzamas
su
= 0,1 alnr.
Ta#ma gcne eri#ildi$i sradaki beton basn blgesindeki gerilme da$lm iin, geerlili$i deneysel
verilerle kantlanm# herhangi bir da$lm kullanlabilir. Ancak, hesaplarda kolaylk sa$lamak amacyla,
gerek basn gerilmesi da$lm yerine, a#a$daki zellikleri ta#yan e#de$er dikdrtgen basn bloku
kullanlabilir. Blok geni#li$i olarak, e#de$er basn #iddeti olan 0,85 f
cd
alnr. Blok derinli$i, tarafsz eksen
derinli$inin, k
1
katsaysyla arplmasyla bulunur, a = k
1
c. Bu ifade de kullanlacak olan k
1
de$erleri,
e#itli beton snflar iin izelge 7.1 de verilmi#tir.

!ZELGE 7.# - Beton Snflarna Gre K
1
De$erleri
Beton Snf C16 C18 C20 C25 C30 C35 C40 C45 C50
k
1
0,85 0,85 0,85 0,85 0,82 0,79 0,76 0,73 0,70

7.2 - TEMEL !LKELER
Yapsal zmleme, Madde 6.2.6 da ngrlen yk katsaylar ve yk birle#imleri ile Blm 6.3 de verilen
ilkelere uygun biimde yaplr. Bu zmlemeden elde edilen en elveri#siz kesit zorlamalar ve Madde 6.2.5
de tanmlanan hesap dayanmlar temel alnarak, kesit boyutlandrlr ve donat hesaplanr.

7.3 - E&!LME ELEMANLARININ BOYUTLARI VE DONATILARI !LE !LG!L! KO"ULLAR
Hesap eksenel basn de$eri a#a$daki snr a#mayan elemanlar, e$ilme elemanlar olarak tanmlanm#tr.

c ck d
A 0,1f N (7.2)

E$ilme elemanlarndan kiri#lerle ilgili ko#ullar bu blmde, d#emelerle ilgili olanlar da Blm 11 de
verilmi#tir.

Kiri# toplam yksekli$i, 300 mm den ve d#eme kalnl$nn katndan daha kk olamaz. Kiri# gvde
geni#li$i 200 mm den az, kiri# toplam yksekli$i ile kolon geni#li$i toplamndan fazla olamaz, !ekil 7.1.

Di#li d#eme di#leri, ereve kiri#i olmayan ikincil kiri#ler, ngerilmeli ve nretimli kiri#ler, kiri# boyutlaryla
ilgili yukardaki ko#ullara uymak zorunda de$ildir.

Kiri%lerde net beton rts, zel yaplar d%nda, d%taki elemanlarda 25 mm den, iteki elemanlarda
20 mm den az olmamaldr, "ekil 7.#. Elveri%siz evre ko%ullar durumunda ve daha fazla yangn
gvenli$i gerektiren durumlarda bu de$erler artrlmaldr.


24

b
w
a
t
c
c
h h 300 mm
3t
b
w
200 mm
b
w
(a + h)
d
Kolon veya perde
d

"EK!L 7.# - Kiri# Kesit Boyutlar

Kiri#lerde sra iinde veya sralar arasnda donat ubuklar arasnda kalan net aralk, 20 mm den ve donat
apndan ve en byk agrega boyutunun 4/3 nden az olmamaldr. Demet donat kullanld$nda anma ap
esas alnmaldr, !ekil 9.4. Birden fazla sra olu#turuldu$unda, stste ubuklar ayn hizaya getirilmelidir.

Kiri#lerde pilye bkm noktalar, kuramsal kesim noktasndan ileride dzenlenmelidir. Bu uzaklk, faydal
yksekli$in te birinden ve donat apnn 8 katndan az olmamaldr. Gerekli olmayan ubuklarn kesilme
noktalar ile kuramsal kesim noktas arasndaki uzaklk ise faydal ykseklikten ve nervrl ubuklarda donat
apnn 20 katndan, dz yzeyli ubuklarda ise donat apnn 40 katndan az olmamaldr.

Kiri#lerde ekme donats oran , a#a$daki de$erden az olamaz.

yd
f
ctd
f
0,8
min
'
d
w
b
s
A
'
(7.3)

Kiri#lerde ekme ve basn donat oranlar fark, dengeli donat orannn 0,85 katndan fazla olamaz.

b max
'
0,85' ' ' ' (7.4)

Ayrca, ekme donats oran, a#a$daki snr geemez.
0,02 (7.5)

Kiri#lerde boyuna donat olarak 12 mm den kk apl ubuklar kullanlamaz.

Gvde yksekli$i 600 mm den byk olan kiri#lerde, en az Denklem 7.6 ile belirlenen miktar kadar gvde
donats bulundurulur. Bu donat, gvdenin iki yznde e#it olarak, en az 10 mm apl ubuklardan ve ubuk
aral$ 300 mm yi gemeyecek biimde dzenlenir.

A
s!
= 0,001 b
w
d (7.6)

Aklktaki ekme donatsnn, en az te birinin mesnete kadar uzatlp kenetlenmesi gereklidir.

Net akl$, toplam yksekli$inin 2,5 katndan kk olan srekli kiri#ler ve 1,5 katndan kk olan basit
kiri#ler, yksek kiri# olarak tasarlanp donatlr. Bu tr kiri#lerin tasarm, do$rusal olmayan birim #ekil
de$i#tirme da$lm ve yanal burkulma gznne alnarak yaplmaldr.

25

Yksek kiri#lerde, donat hesabnda gz nne alnan faydal ykseklik de$eri kullanlarak hesaplanan
ekme donats oran , Denklem 7.3 ile verilen ko#ulu sa$lamak zorundadr. Bu tr kiri#lerin kesme
tasarm ile ilgili ko#ullar Blm 8.5 de verilmi#tir.

7.4 - EKSENEL KUVVET VE E&!LME ALTINDAK! ELEMANLARIN BOYUTLARI VE DONATILARI !LE
!LG!L! KO"ULLAR

7.4.# - Eksenel Basn ve E$ilme
Dikdrtgen kesitli kolonlarda kesit geni#li$i 250 mm den az olamaz. Ancak, I, T ve L kesitli kolonlarda en
kk kalnlk 200 mm, kutu kesitli kolonlarda ise en kk et kalnl$ 120 mm olabilir. Daire kesitli
kolonlarda, kolon ap 300 mm den az olamaz. Ayrca tm kolonlarda,

N
d
0,9 f
cd
A
c
(7.7)

ko#ulu sa$lanmaldr.

Kolonlarda net beton rts c
c
, d#taki elemanlarda 25 mm den, iteki elemanlarda 20 mm den az olamaz.

Kolonlarda toplam boyuna donat oran, a#a$daki de$erden az olamaz.

t
= A
st
/ A
c
0,01 (7.8)

Ancak gerekli donatnn en az 1,3 katnn sa$lanmas ko#uluyla, bu snr 0,005 de$erine kadar azaltlabilir.

Etriyeli kolonlarda her d# k#ede en az bir boyuna ubuk bulundurulmaldr. Fretli kolon enkesitinde ise en
az 6 boyuna ubuk bulunmaldr. Kolonlarda, boyuna donat ubu$u 14 den kk olamaz.

Kolonlarda toplam boyuna donat oran a#a$daki de$erlerden fazla olamaz.

Bindirme blgeleri d#nda,
t
0,04 (7.9)

Bindirmeli ek blgelerinde,
t
0,06 (7.10)

Kolon boyuna donats, kolon yksekli$i boyunca enine donat ile sarlr. Enine donat ubuk ap, en byk
boyuna donat apnn te birinden az olamaz. Enine donat aral$ da en kk boyuna ubuk apnn 12
katndan ve 200 mm den fazla olamaz. Dikdrtgen kesitli kolonlarda, etriye veya ayn aralkta irozla
tutulmu# olan boyuna donat ubuklar arasndaki uzaklk 300 mm den fazla olamaz.

7.4.2 - Eksenel ekme ve E$ilme
E$ilme momentiyle birlikte eksenel ekme de ta#yan elemanlarn hesabnda, eksenel ekme etkisi ihmal
edilemez.

Btn kesitin ekmeye al#t$ durumlarda ta#ma gc hesab, beton katks dikkate alnmakszn, yalnzca
boyuna donats katks ile, a#a$daki denklem kullanlarak yaplr.

N
d
= A
st
f
yd
(7.11)

Bu elemanlarn boyuna donats olabildi$ince simetrik olarak dzenlenmelidir. Btn kesitin ekmeye
al#t$ durumlarda, bu elemanlarda bulundurulacak olan boyuna donat oran, a#a$daki de$erden az
olamaz.
yd
ctd
t
f
f
1.5 ' (7.12)

7.5 - EKSENEL BASIN VE !K! DO&RULTUDA E&!LME ALTINDAK! ELEMANLAR
Eksenel basn ve iki do$rultuda e$ilme altndaki elemanlarn ta#ma gc hesab, Blm 7.1 de sralanan
varsaymlar esas alnarak ve geerlili$i kantlanm# bir yntem kullanlarak yaplmaldr.


26
7.6 - NAR!NL!K ETK!S!

7.6.# - Genel Yntem
Eksenel basn ile birlikte e$ilme de ta#yan betonarme elemanlarn boyutlandrlp donatlmas, Blm 6.2
de verilen yk birle#imleri altnda, do$rusal olmayan malzeme davran#n, atlamay, betonun snme ve
bzlmesini gz nnde bulunduran ikinci mertebe yapsal zmlemelerden elde edilen eksenel kuvvet ve
moment de$erlerine gre yaplr. Ancak, narinlik orannn (! !! !
k
/i) #00 snrn a#mad$ elemanlarn hesabnda,
a#a$da Madde 7.6.2 de verilen yakla#k yntem kullanlabilir.

7.6.2 - Yakla%k Yntem (Moment Bytme Yntemi)
Kesiti ve eksenel kuvveti yksekli$i boyunca de$i#meyen kolonlara uygulanabilen bu yakla#k yntemde,
tasarmda kullanlacak tasarm momenti, do$rusal elastik davran# varsaymlarna dayal zmlemeden
elde edilen ve Madde 6.3.10 da verilen minimum d#merkezlik ko#ulunu sa$lamak zorunda olan, en byk
kolon u momentinin bir arpan ile bytlmesiyle bulunur.

7.6.2.# - Yanal telenme lt
Yap sistemi iinde yatay kuvvetlere kar# yeterli rijitlik sa$layan perde duvar veya benzeri elemanlar varsa,
yanal telenmenin nlenmi# oldu$u varsaylabilir. Do$rusal malzeme davran# varsaym ile yatay ve d#ey
ykler altnda yaplan ikinci mertebe yapsal zmlemeden elde edilen kolon u momentlerinin, ayn
varsaymlar ve ykler altnda yaplan birinci mertebe zmlemesinden elde edilen kolon u momentlerinden
en ok %5 kadar farkl oldu$u durumlarda, yanal telenmenin nlenmi# oldu$u kabul edilebilir.

"kinci mertebe zmlemesi yaplmyorsa, yapnn herhangi bir kat iin ta#yc sistemin btn gznnde
tutularak hesaplanan durayllk (stabilite) gstergesi a#a$da belirtilen snr a#mad$ durumlarda da, o katta
yeterli rijitlik bulundu$u ve yanal telenmenin nlenmi# oldu$u varsaylabilir.
0,05
V
N
1,5 (
fi
i
di
i

!
(7.13)

Bu hesaplarda, atlamam# kesit varsaym ve F
d
=

1,0G

+

1,0Q

+

1,0E ve F
d
=

1,0G

+

1,3Q

+

1,3W yk
birle#imlerinden bulunan de$erlerden elveri#siz olan temel alnmaldr.

7.6.2.2 - Kolon Etkili Boyu
Kolon serbest boyu, d#emeler, kiri#ler veya kolona yanal destek sa$layan di$er elemanlar arasndaki
uzaklktr. Kolon ba#l$ veya guse bulunan durumlarda, kolon serbest boyu, ba#lk veya guse alt yznden
llr. Daha gvenilir bir zmleme ynteminin kullanlmad$ durumlarda, kolon etkili boyu, kolon serbest
boyu, kolon ularndaki dnmenin engellenmesi ile ili#kili olan ve a#a$da tanmlanan k katsaysyla
arplarak elde edilebilir, !
k
= k !
n
. Kolon etkili boyu katsays k yanal telenmesi nlenmi# ve nlenmemi#
kat kolonlar iin Denklem 7.14 ve 7.15 de ayr ayr tanmlanm#tr.

a) Yanal telenmesi nlenmi# kat kolonlar iin:

k = 0,7 + 0,05 (
1
+
2
) (0,85 + 0,05
1
) 1,0 (7.14)
Hesap yaplmam#sa, yanal telenmesi nlenmi# kat kolonlarnda, k = 1,0 alnr.

b) Yanal telenmesi nlenmemi# kat kolonlar iin:

m
< 2 ise,
m
m
1
20
20
k +

(7.15)
m
2 ise,
m
1 9 , 0 k +

Bir ucu mafsall olan yanal telenmesi nlenmemi# kolonlarda, k = 2 + 0,3
2
alnr.

Denklem 7.14 ve 7.15 de kullanlacak olan de$erleri a#a$da tanmlanmaktadr


27

,
_

,
_
kiri#
kolon
2 1,
I
I
)
!
!
;
m
= 0,5 (
1
+
2
) (7.16)

oranlarnn hesabnda, yalnzca e$ilme do$rultusundaki kiri#ler dikkate alnr ve kiri#ler iin atlam# kesit,
kolonlar iin tm (atlamam#) kesit eylemsizlik momentleri kullanlr. Daha gvenilir bir hesap yaplmam#sa,
atlam# kesit eylemsizlik momenti, atlamam# kesit eylemsizlik momentinin yars kadar alnabilir. Tablal
kiri# eylemsizlik momenti hesabnda, tabla da gz nne alnmaldr.

Denklem 7.16 kiri#siz d#emelere uygulanrken, !ekil 11.2 de tanmlanan kolon #eridi kiri# olarak gznne
alnmaldr.

7.6.2.3 - Narinlik Etkisinin !hmal Edilebilece$i Durumlar
Narinlik oran (!
k
/ i) de$erinin a#a$da verilen snrlar a#mad$ durumlarda, narinlik etkisi ihmal edilebilir
ve tasarmda kullanlacak moment (hesap momenti), yapsal zmlemeden elde edilen u momentlerinden
en by$ olarak alnabilir. Narinlik oran hesabnda, eylemsizlik yarap i, dikdrtgen kesitler iin e$ilme
ynndeki kesit boyutunun %30 u, dairesel kolonlar iin apn %25 i kadar alnabilir. Di$er kesitlerin
eylemsizlik yarap hesabnda, tm beton kesiti temel alnmaldr.
a) Yanal telenmesi nlenmi# kat kolonlarnda,

(!
k
/ i) 34 - 12 (M
1
/ M
2
) 40 (7.17)

ko#ulu sa$lanyorsa, narinlik etkisi ihmal edilebilir.

M
1
ve M
2
, herbir yk birle#imi iin yapsal zmlemelerden elde edilen kolon u momentleridir (M
1
M
2
). M
1

ve M
2
kolonun ayn yznde basn olu#turuyorsa (tek e$rilikli kolon), (M
1
/M
2
) oran pozitif, tersi durumlarda
(ift e$rilikli kolon) bu oran negatif alnr.
b) Yanal telenmesi nlenmemi# kat kolonlarnda,

(!
k
/ i) 22 (7.18)

ko#ulu sa$lanyorsa, narinlik etkisi ihmal edilebilir.

7.6.2.4 - Burkulma Yk

Kolon burkulma yk, Euler denklemiyle hesaplanr.

( )
2
k
2
k
E
N
!
I
(7.19)

Kolon etkili e$ilme rijitli$i (EI), daha gvenilir bir hesap yaplmayan durumlarda, a#a$da verilen
denklemlerden elde edilebilir.

( )
m
s s c c
R 1
E E 2 , 0
E
+
+
I I
I (7.20)

veya

( )
m
c c
R 1
E 4 , 0
E
+
I
I (7.21)

Burada E
c
I
c
tm beton kesitinin e$ilme rijitli$i, E
s
I
s
de boyuna donat kesitinin, eleman kesiti a$rlk
merkezine gre olu#turdu$u e$ilme rijitli$idir. Snme oran R
m
, yanal telenmesi nlenmi% sistemlerde,
d#ey yklerden elde edilen kolon hesap eksenel kuvvetindeki kalc yk katksnn, toplam de$ere orandr.

d
gd
m
N
N
R (7.22)

28

Snme oran R
m
, yanal telenmesi nlenmemi% sistemlerde ise, tm kat kolonlar hesap kesme
kuvvetlerindeki (V
d
) kalc yk katks toplamnn, hesap kesme kuvvetleri toplamna orandr.

d
gd
m
*V
*V
R (Tm kat iin) (7.23)

7.6.2.5 - Moment Bytme Katsays

a) Yanal telenmesi nlenmi# kat kolonlarnda:

1,0
N
N
1.3 1
C
+
k
d
m
(7.24)

Burada,
C
m
=

0,6+0,4(M
1
/

M
2
)

0,4 ; M
1
M
2
(7.25)
denklemiyle hesaplanrken (M
1
/M
2
) oran tek e$rilikli kolonlarda pozitif, ift e$rilikli kolonlarda negatif alnr.
Kolon ular arasnda etkiyen herhangi bir yatay yk varsa, C
m
=

1,0 alnr.

Tasarmda kullanlacak tasarm momenti, Denklem 7.26 dan elde edilir.
M
d
= M
2
(7.26)

Burada M
2
, Denklem 6.16 da tanmlanan minimum d#merkezlik temel alnarak bulunan moment de$erinden
az olamaz.

b) Yanal telenmesi nlenmemi# kat kolonlarnda:

Tm kat kolonlar iin,

1,0
*N
*N
1.3 1
1
+
k
d
s

(7.27)

Burada N
d
ve N
k
,o kattaki basn elemanlarnn ta#dklar eksenel tasarm yklerinin toplam ve kolon
kritik yklerinin toplamdr. Bu de$erler a#a$daki ko#ulu sa$lamaldr. Sa$lamyorsa kolon boyutlar
bytlmelidir.

N
d
0,45 N
k
(7.28)

Yanal telenmesi nlenmemi# kat kolonlarnn herbiri iin ayrca bireysel de$erleri de hesaplanr. Bu
hesaplarda C
m
=1.0 alnmaldr. Hesap momentinin bulunmasnda, ve
s
de$erlerinden byk olan
kullanlr (M
d
=

M
2
ve
s
M
2
den byk olan).

Ancak, serbest boy ile bulunan narinlik oran,
c ck
d
k
A f
N
35
i
>
,
_
!
(7.29)

olan kolonlarn hesap momentinin bulunmasnda, ve
s
de$erlerinin arpm kullanlr (M
d
=
s
M
2
).

7.6.2.6 - !ki Eksenli E$ilme
"ki ekseni do$rultusunda e$ilme ta#yan basn elemanlar iin her iki do$rultudaki momentler katsaylar ile
ayr ayr bytlmeli ve hesapta bu momentler esas alnmaldr.


29

8 - KESME VE BURULMA

A
c
Gvde kesiti beton alan
A
e
Kesit k#elerindeki donat merkezlerini birle#tiren snr iinde kalan alan.
Kutu kesitlerde duvar kalnl$ ortasndan geen evre iinde kalan alan
A
n
Ksa konsolda, yatay kuvvet iin gereken donat kesit alan
A
o
Etriye ubu$u kesit alan
A
ov
Kesme iin gereken etriye kesit alan
A
ot
Burulma iin gereken etriye kesit alan
A
s
E$ilme donats alan
A
s!
Burulma iin gerekli boyuna donat
A
st
Ksa konsolda, e$ilme ve yatay kuvvet iin gereken toplam yatay donat kesit alan
A
sv
Ksa konsolda, kiri# st yznden 2/3 derinli$e kadar yaylan yatay etriyelerin kesit alan
A
sw
Kesme donats toplam kesit alan
A
v
Yksek kiri#te, ekme donatsna dik olan kesme donats kesit alan
A
vh
Yksek kiri#te, ekme donatsna paralel olan kesme donats kesit alan
A
wf
Kesme-srtnme donats kesit alan
a
v
Ksa konsolda, ykleme noktasnn mesnet yzne uzakl$
b Kolon kesit boyutu
b
w
b
1
, b
2
Zmbalama evresini (u
p
) iine alan en kk dikdrtgenin boyutlar
(b
1
d#merkezlik do$rultusundaki boyut)
b
x
, b
y
p
) x ve y do$rultularndaki boyutlar
d D#emelerde, iki do$rultudaki faydal ykseklikler ortalamas
Kiri# faydal yksekli$i
d
o
Dairesel yk veya kolon ap
e E$ilme dzleminde hesaba katlacak d#merkezlik
e
x
, e
y
x ve y do$rultularndaki d#merkezlikler
F
a
p
) iinde kalan plak yklerinin toplam
f
cd
f
ctd
f
yd
f
ywd
Enine donat tasarm akma dayanm
H
d
Ksa konsolda, yatay tasarm kuvveti
h Kiri# yksekli$i
Kolonun e$ilme dzlemindeki kesit boyutu
!
n
Mesnet yznden mesnet yzne llen net aklk
N
d
M
d1
, M
d2
Kolon yzndeki plak tasarm ve e$ilme momentleri
N
1
, N
2
Zmbalamada, st ve alt kolon eksenel ykleri
n Kesitteki etriye kol says
p D#eme yayl yk
q
sp
Zemin tepkisi
S Burulma dayanm momenti
s Etriye aral$
s
h
Yksek kiri#te, ekme donatsna paralel kesme donats aral$
T
cr
Kesitin burulmada atlama dayanm
T
d
Tasarm burulma momenti
t
e
Kutu kesit duvar kalnl$
u
e
A
e
alannn evre uzunlu$u
u
p
Zmbalama evresi (yklenen alana d/2 uzaklkta)
V
c
Kesme dayanmna beton katks
V
cr
V
d
V
pd
Tasarm zmbalama kuvveti
V
pr
Zmbalama dayanm
V
r
Kesme dayanm

30
V
w
Kesme dayanmna kesme donats katks
W
m
p
) iinde kalan alann dayanm momenti
x, y Burulmada, tablal kesiti olu#turan dikdrtgenlerin ksa va uzun kenarlar
f
Kesme-srtnme donatsnn kesme dzlemi ile yapt$ dar a
atlama dayanmna eksenel kuvvet etkisini yanstan katsay
Zmbalamada e$ilme etkisini yanstan katsay
!
En kk boyuna donat ap
Dairesel kesitin ap (okgen kesit iine yerle#tirilebilecek en byk dairenin ap)
Kesme-srtnme katsays
Zmbalama hesabnda bir katsay

8.# KESME KUVVET! ETK!S!
8.#.#- Genel
Betonarme yap elemanlarnda e$ilme momenti ile birlikte etkiyen kesme kuvvetlerinin olu#turdu$u asal
ekme gerilmeleri, beton ve uygun kesme donats ile kar#lanacak, asal basn gerilmelerinin de gvdede
ezilme olu#turmayacak bir dzeyde tutulmas sa$lanacaktr.
8.#.2 - Kesme Kuvveti Hesab
Tasarm kesme kuvveti V
d
, mesnet yznden d uzakl$nda hesaplanmaldr. Ancak, mesnet olarak ba#ka
bir e$ilme elemanna oturan kiri#lerde mesnet yzndeki kesme kuvveti esas alnmaldr (dolayl mesnet),
!ekil 8.1.

b. Dolayl mesnet
Kesme kuvvetinin
hesaplanaca$ kesit
Mesnet kiri#i
(Ask donats gerekli)
Ask donats
d
d
Kesme kuvvetinin
hesaplanaca$ kesit
a. Do$rudan mesnet
d

"EK!L 8.# - De$i#ik Mesnetlenme Trleri

Tekil bir ykn mesnet yznden d veya daha az uzaklkta etkime olasl$ bulunan durumlarda da, mesnet
yznde hesaplanan kesme kuvveti temel alnmaldr.
8.#.3 - E$ik atlama Dayanm
Betonarme bir kesitin kesmede atlama dayanm, daha kesin hesaba gerek duyulmad$ durumlarda,
a#a$daki denklem kulanlarak hesaplanabilir. Bu denklemde N
d
ekmede de basnda da pozitif alnacaktr.

,
_
+
c
A
d
N
, 1 d
w
b
ctd
0,65f
cr
V (8.1)

Denklemde, eksenel basn durumunda =0,07, eksenel ekme durumunda ise

=

0,3 alnacaktr.
Gvenilir bir yntem kullanlarak ve gvde beton kesit alan temel alnarak hesaplanan eksenel ekme
gerilmesi, 0,5MPa dan kkse,

= 0 alnabilir.

31
8.#.4 - Kesme Dayanm
Kesme gvenli$i iin a#a$daki ko#ul sa$lanmaldr.

V
r
V
d
(8.2)

Yukardaki denklemde, tasarm kesme kuvveti V
d
, Madde 8.1.2 ye gre hesaplanr. V
r
kesitin kesme
dayanmdr. Kesitin kesme dayanm, beton katks (V
c
) ve kesme donats katksnn (V
w
) toplanmas ile
elde edilir.

V
r
= V
c
+ V
w
(8.3)

Genel olarak, beton katks Denklem 8.4 den hesaplanr.

V
c
= 0,8 V
cr
(8.4)

Deprem durumunda, eleman ularnda (sarg blgelerinde) Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda
Ynetmelik de verilen V
c
de$erleri kullanlmaldr.

Etriye katks Denklem 8.5 den hesaplanr.

d f
s
A
V
ywd
sw
w
(8.5)

Tasarm kesme kuvveti e$ik atlama dayanmna e#it veya ondan az ise (V
d
V
cr
) kesme donats hesabna
gerek yoktur. Ancak bu durumda, Madde 8.1.5.1 de verilen minimum etriyenin bulundurulmas zorunludur.

8.#.5 - Gevrek Krlmann nlenmesi
8.#.5.# - Minimum Kesme Donats
Betonarme kiri#lerde aklk boyunca etriye bulundurmak zorunludur. Bu,

w
ywd
ctd sw
b
f
f
3 , 0
s
A
(8.6)
ko#ulunu sa$lamaldr.

8.5.#.2 - Kesme Kuvveti st Snr
Yksek asal basn gerilmeleri nedeni ile gvde betonunun ezilmesini nlemek amacyla, hesap kesme
kuvveti a#a$da gsterildi$i gibi snrlanm#tr. Bu ko#ul sa$lanamazsa, kiri# kesit boyutlar bytlmelidir.

V
d
0,22 f
cd
b
w
d (8.7)
8.#.6 - Kesme Donats Detaylar
Kesme dayanmn sa$lamak iin bireysel ubuklar (d#ey ve yatay etriye, firkete, iroz vb) ve hasr donat
kullanlr. Kesme dayanmna pilye katks ihmal edilecektir.

Etriye aral$ kiri# faydal yksekli$inin yarsndan fazla olamaz (s d/2). Ayrca, V
d
> >> >

3V
cr
olan durumlarda,
etriye aral$ yukarda verilen de$erin yarsn a#amaz (sd/4). ereve kiri#lerinin ularnda, kiri# derinli$inin
iki kat kadar olan blgede, etriye aral$ a#a$daki ko#ullar sa$lamaldr:
s d/4
s 8
!
s 150 mm

Kolonlarla ilgili ko#ullar Blm 7 de verilmi#tir.

Mesnetlenmenin, kiri# alt yznden daha yukarda dzenlendi$i durumlarda ve di$er bir kiri#e oturan
kiri#lerde, kesme kuvvetini kiri# stne ta#yan ask donats dzenlenmelidir.

32
8.#.7 - Srtnme Kesmesi
"ki ayr malzemenin birle#ti$i dzlemlerde veya ayr zamanlarda dklm# iki beton yzeyinin birle#ti$i
dzlemlerde, kesme hesab ve donat detaylandrmas bu blmdeki kural ve ilkelere gre yaplr. Srtnme
kesmesi iin hesap yaplan dzlemde, nce bir atlak olu#tu$u varsaylr. Srtnme kesmesi iin de
Denklem 8.2 deki ko#ul sa$lanmaldr. Bu denklemdeki V
r
a#a$daki gibi hesaplanmaldr.

V
r
= A
wf
f
yd
(8.8)

Denklemde, kesme-srtnme donats kesit alan olarak (A
wf
) yalnzca birle#me dzlemine dik do$rultuda
dzenlenmi# donat ubuklarnn toplam alan kullanlmaldr. Denklem 8.8 de, ile gterilen kesme
srtnme katsaysnn de$erleri, e#itli durumlar iin izelge 8.1 de verilmi#tir.

!ZELGE 8.# - De$i#ik Durumlar "in Kesme-Srtnme Katsays

Birdkm beton (monolitik) = 1,4
Sertle#mi# beton ile yeni betonun birle#ti$i yzeylerde
przlendirilmi# yzey (prz 5 mm)
przlendirilmemi# yzey

= 1,0
= 0,6
elik profil ve betonun birle#ti$i yzeylerde = 0,7

Kesme srtnme donatsnn kesme dzlemine e$ik oldu$u durumlarda, kesme kuvveti donatda ekme
olu#turuyorsa, V
r
a#a$daki denklemden hesaplanacaktr.

V
r
= A
wf
f
yd
( sin
f
+ cos
f
) (8.9)

Kesme kuvvetinin donatda basn olu#turdu$u durumlarda, bu donat etkili de$ildir. Deprem durumunda,
donat atlak dzlemine dik olarak dzenlenmelidir. Denklem 8.9 daki
f
as, kesme-srtnme donatsnn
kesme dzlemi ile yapt$ dar adr.

Srtnme kesmesinin a#a$daki snr gemesine izin verilmez ve bu snr hesaplanrken beton tasarm
basn dayanm f
cd
, 25 MPa dan byk alnamaz.

V
d
0,2 f
cd
A
c

Kesme dzlemindeki do$rudan etkili ekme kuvvetleri varsa, her iki yandan yeterince kenetlenmi# ek donat
ile kar#lanmaldr. Bu dzlemde do$rudan etkili olan kalc basn kuvvetinin en d#k de$eri gznne
alnarak kesme-srtnme donats azaltlabilir.

8.2 - KESME KUVVET! VE BURULMA
8.2.# - Genel
Burulma, kesme ve e$ilme altnda zorlanan yap elemanlarnda olu#acak asal ekme gerilmeleri, yeterli
donat ile kar#lanmal, asal basn gerilmeleri ise, gvdede ezilme olu#turmayacak bir dzeyde tutulmaldr.

Yap sistemlerinde burulma, denge burulmas ve uygunluk burulmas olarak iki snfa ayrlr (Madde 0.2).
8.2.2 - E$ik atlama Snr
Kesme kuvveti yan sra burulma momentinin de bulundu$u durumlarda e$ik atlama snr a#a$daki ba$nt
ile belirlenmelidir.

1
T
T
V
V
2
cr
d
2
cr
d
,
_
,
_
(8.10)

V
cr
, Denklem 8.1 den alnmaldr, T
cr
ise a#a$daki gibi hesaplanmaldr.

T
cr
= 1,35 f
ctd
S (8.11)

Denklem 8.11 deki S, burulma dayanm momenti olup, daha kesin hesap yaplmayan durumlarda bu de$er
izelge 8.2 den alnabilir.

33

!ZELGE 8.2 - De$i#ik Kesitler "in Yakla#k Burulma Dayanm Momentleri

Dikdrtgen kesit S = b
w
2
h / 3
Tablal kesit S = x
2
y / 3
Dairesel veya d# bkey okkenarl kesit S =
3
/ 12
"nce eperli (t
e
< 1/5 x ise,) kutu kesitler S = 2A
e
t
e

izelge 8.2 de, x ve y, tablal kesiti olu#turan dikdrtgenlerin ksa ve uzun kenarlardr. Bu hesaplarda,
gvde d#na ta#an tabla geni#li$i, tabla kalnl$nn katndan fazla alnmamaldr.
8.2.3 - Tasarm Kuvvetlerinin Saptanmas
Tasarm kesme kuvveti, Madde 8.1.2 ye gre bulunmaldr. Tasarm burulma momenti, denge burulmas olan
durumlarda, elastik yapsal zmlemeden elde edilen de$erdir. Kesit hesabnda bu moment azaltlmadan
kullanlmaldr. Uygunluk burulmasnda ise, burulma momentinin hesabna gerek yoktur, bu de$er atlama
momentine e#it kabul edilebilir. Bu durumda, Denklem 8.17 ile verilen minimum etriyenin sa$lanmas yeterli
olur.
T
d
= T
cr
(8.12)

T
d
0,65f
ctd
S olan durumlarda burulma ihmal edilebilir. Bu durumlarda, minimum etriye ko#ulu yalnzca
kesme iin, Denklem 8.6 dan hesaplanr.
8.2.4 - Dayanm
Tasarm kesme kuvveti ve tasarm burulma momenti Denklem 8.10 u sa$lyorsa, etriye hesabna gerek
yoktur. Ancak Madde 8.2.5.1 deki minimum etriye ve boyuna donatnn bulundurulmas zorunludur. Denklem
8.10 sa$lanmyorsa, etriye hesab a#a$daki gibi yaplr.

s
A
s
A
s
A
ot ov o
+ (8.13)
ywd
c d w ov
f n d
) V (V b
s
A
(8.14)
ywd e
d ot
f A 2
T
s
A
(8.15)

ok kollu etriye dzenlendi$inde, i kollar burulma donats olarak gz nne alnamaz.
Burulmann bulundu$u durumlarda, A
e
alann evreleyen etriyenin kesit alan A
ot
den az olamaz ve burulma
iin gerekli etriyeye e#it hacimde boyuna donat bulundurulmas zorunludur. Gerekli boyuna donat Denklem
8.16 dan hesaplanmaldr.

yd
ywd
e
ot
s
f
f
u
s
A
A
!
(8.16)

E$ilme ve eksenel kuvvet iin gerekli boyuna donatlar ayrca hesaplanarak, yukardaki donatya eklenir.

Hesaplanan etriye ve boyuna donat, 8.2.5.1 deki minimum de$erlerden az olamaz.

Uygunluk burulmas durumunda etriye ve boyuna donat hesab yaplmayabilir. Bu durumda, minimum
donat (Madde 8.2.5.1) bulundurulmas yeterlidir. Ancak bu donat basit kesme iin gerekli donatdan az
olamaz.

8.2.5 - Gevrek Krlmann nlenmesi
8.2.5.# - Minimum Donat
Asal ekme gerilmeleri nedeni ile olu#acak gevrek krlmann nlenebilmesi iin, a#a$daki minimum etriye ve
boyuna donat zorunludur.

w
w d
d
ywd
ctd o
b
b V
T
1,3 1
f
f
0,15
s
A
,
_
+ (8.17)

34

Bu ba$ntda, T
d
/V
d
b
w
1,0 alnmaldr. Uygunluk burulmasnda, T
d
=T
cr
alnr. Ayrca, A
e
alann evreleyen
etriye, bu denklemdeki ikinci terimden (burulma minimum etriyesi) az olmamaldr.

e yd
e d
s
A 2f
u T
A
!
(8.18)

8.2.5.2 - st Snr
Yksek asal basn gerilmeleri nedeni ile gvde betonunun ezilmesini nlemek amacyla, zorlamalar
a#a$daki biimde snrlanm#tr. Bu ko#ul sa$lanamazsa, kiri# kesit boyutlar bytlecektir.

cd
w
d d
f 22 , 0
d b
V
S
T
,
_
+ (8.19)
8.2.6 - Donat Detaylar
Kesme kuvveti ve burulma momenti birlikte etkidikleri durumlarda, etriye ve boyuna donat iin a#a$daki
ko#ullara uyulmaldr.

Burulmann ihmal edilemeyece$i durumlarda etriye ularnn 90
o
kancal ve bindirmeli yaplmasna izin
verilmez, 135
o
kancal kapal etriyeler kullanlr ve etriye ular ekirdek iinde kenetlenir. Etriye aral$ da
a#a$daki snrlar a#mayacaktr.

s d

/

2 s u
e
/

8 s

300 mm

Burulma iin hesaplanan boyuna donat, kesit evresine da$tlarak, her k#ede ap 12 mm den kk
olmayan ubuklar kullanlr. Boyuna ubuklar arasndaki uzaklk 300 mm yi geemez.

8.3 - ZIMBALAMA
8.3.# - Zmbalama Dayanm
Snrl bir alana yaylm# ykler veya kolonlar tarafndan yerel olarak yklenen plaklarn zmbalama dayanm
hesaplanarak bunun tasarm zmbalama kuvvetine e#it veya ondan byk oldu$u kantlanacaktr.

V
pr
V
pd
(8.20)

Zmbalama dayanmnn hesabnda, yklenen alana d/2 uzaklkta zmbalama evresi ile belirlenen kesit
alan gznne alnr, !ekil 8.2.

Tasarm zmbalama kuvveti, zmbalama evresi ile snrlanan plak blmne etkiyen ve plak dzlemine dik
kuvvetlerin cebirsel toplamdr, !ekil 8.2. !ekilde gsterilen F
a
, zmbalama evresi iinde kalan plak
yklerinin toplamdr (d#emeler iin d#eme yk, temeller iin zemin gerilmelerinin toplam).

Zmbalama dayanm V
pr
, a#a$daki ba$ntdan hesaplanmaldr.
V
pr
= f
ctd
u
p
d (8.21)

Burada , e$ilme etkisini yanstan bir katsaydr. Pla$a aktarlan dengelenmemi# kolon momenti etkisinin daha
gvenilir yntemlerle hesaplanmad$ durumlarda, e$ilme etkisi a#a$daki katsaylaryla hesaba katlmaldr.

Eksenel ykleme durumunda, = 1,0

D#merkezli ykleme durumunda,
d u
W
e
- 1
1
,
p
m
+
(8.22)

1
2
b
b
1
1
-
+
(8.23)


V
pd
=

N
2
-

N
1
-

F
a

F
a
=

p

(b

+

d)

(h

+

d)

a. Kiri!siz D!eme
atlak
N
1

N
2

d
p
d/2
d/2
h
b
h+d
b+d
Zmbalama evresi

45
0

V
pd
=

N
1
-

F
a

F
a
=

q
sp
(b

+

d)(h

+

d)

b. Temel
atlak
N
1

45
0

q
sp

d
d/2
d/2
h+d
h
b
b+d
Zmbalama evresi

"EK!L 8.2 - Zmbalama Blgesi zellikleri ve Tasarm Zmbalama Kuvveti

36

Denklem 8.23, yalnzca b
2

0,7b
1
durumu iin geerlidir.
Plak kenarnda veya k#esinde olmayan dikdrtgen veya dairesel yk alanlar (veya kolonlar) iin .daha
basit olarak ifade edilebilir.
Dikdrtgen yk alanlar veya kolonlar iin,
y x
y x
b b
e e
1,5 1
1
,
+
+
(8.24)
Dairesel yk alanlar veya kolonlar iin,
0
d d
2e
1
1
,
+
+
(8.25)
Denklem 8.22, 8.24 ve 8.25 deki d#merkezlikler hesaplanrken, e$ilme dzleminde kolonun iki yanndaki
plak momentleri toplamnn %40 ve alt ve st kolonlardaki eksenel yklerin fark temel alnmaldr.
D#merkezli$in hesab, !ekil 8.3 de gsterilmi#tir.

"EK!L 8.3 - Hesaba Katlacak D#merkezlik

Yklenen alan kenarnda 5d veya daha yakn uzaklkta olan bo#luklar, zmbalama evresi hesaplanrken
dikkate alnr. Bo#luklar nedeni ile zmbalama evresinde, u
p
, yaplacak azaltma, yklenen alan a$rlk
merkezinden, d#eme bo#lu$u kenarlarna te$et izilecek radyal do$rularn iinde kalan evre uzunlu$u
dikkate alnmayarak gerekle#tirilmelidir, !ekil 8.4a.

Yklenen alan boyutlar orannn 3,0 den fazla oldu$u durumlarda h=3b varsaym ile hesaplanacak evre
kullanlmaldr, !ekil 8.4b.

Ykleme alan evresinin ibkey oldu$u durumlarda, te$et veya te$etlerle ibkeyli$in giderilmesinden
sonra elde edilen evre, hesaplarda zmbalama evresi olarak kullanlmaldr, !ekil 8.4c.

Plak kenarna yakn kolonlar ve yk alanlar iin zmbalama evresi olarak hesaplarda, !ekil 8.5a da
gsterilen iki seenekten k$ kullanlmaldr. Plak k#elerine yakn kolonlar ve yk alanlar iin ise
zmbalama evresi olarak, !ekil 8.5b de gsterilen iki seenekten k$ alnmaldr.

E$er birden fazla kritik kesit szkonusu ise (rne$in, kolon ba#nda tabla bulunuyorsa), herbir kritik kesit ayr
ayr de$erlendirilip en elveri#siz olan gznne alnmaldr.

1 2
2 d 1 d
N N
) M (M 4 . 0
e
M
d2
> M
d1
M
d2
M
d1
N
2
N
1

37

8.3.2 - Zmbalama Donats
Denklem 8.21 ile belirlenen zmbalama dayanm, geerlili$i deneylerle kantlanm# donat veya profil
dzenlemeleri veya zel elik elemanlarla artrlabilir. Ancak, zmbalama donatsnn etkili olabilmesi iin,
plak kalnl$nn en az 250 mm olmas gerekir. Ayrca, bu dzenlemelerle arttrlm# dayanm hibir zaman
Denklem 8.21 ile belirlenen de$erin 1,5 katn a#amaz.
"EK!L 8.4 - zel Durumlarda Zmbalama evresi

h
b
a 1
d/2
d/2
a 1 d/2
a 1
h/2
a 1
3b
b. Bask dikdrgen kolon kesiti
d/2
d/2
d/2
a. D !eme bo!luklar
d/2
d/2
d/2
c. "bkey evreli kolon kesiti
d/2

38
"EK!L 8.5 - Kritik Kesit Seenekleri

8.4 - KISA KONSOLLAR
Ykleme noktasndan mesnet yzne olan uzakl$n, mesnetteki faydal yksekli$e oran 1,0 veya daha
kk olan (a
v
d) konsollarn ta#ma gc hesab ve donat detaylandrlmas bu blmdeki ilkelere gre
yaplmaldr.

zel nlemler alnmayan durumlarda, konsola oturan kiri#lerde scaklk de$i#imi ve bzlme gibi olaylar
nedeni ile olu#an ksalma ve uzamalar, konsol zerinde yatay kuvvetler olu#tururlar, H
d
. Bu yatay kuvvet iin
yk katsays 1,6 alnr. Her zaman ekme olarak hesaba katlacak olan bu yatay kuvvet, 0,2V
d
den kk
seilemez. Konsolun kesme dayanm Denklem 8.26 ile belirlenen de$eri gememelidir.

V
d
0,22 f
cd
b
w
d (8.26)

Ksa konsollarda, srtnme kesmesi iin hesap yaplmal ve Madde 8.1.7 ye gre kesme srtnme donats
(A
wf
) hesaplanmaldr.

Toplam ekme donats (A
st
), e$ilme ve eksenel kuvvet (H
d
) iin hesaplanan donatlarn toplamdr, !ekil 8.6.

( )
d b
f
f
0,05
A A
3
2
A A A
w
yd
cd
n wf n s st
,
_
+ +
(8.27)

d/2 d/2
Serbest kenar
Serbest kenar
d/2 d/2
(a) Kenar kolon iin iki seenek
d/2
Serbest kenar
d/2
d/2
Serbest kenar
(b) K#e kolon iin iki seenek

39
d f 8 , 0
) d h ( H a V
A
yd
d v d
s
+
(8.28)

yd
d
n
f
H
A (8.29)

Konsolun Kiri#in st yznden 2d/3 derinli$ine kadar yaylan kapal veya ak yatay etriyelerin kesit alan
olan A
sv
, a#a$daki de$erden az olamaz.

A
sv
0,5(A
st
- A
n
) (8.30)

ekme donats akmay sa$lamaya yeterli biimde kenetlenmelidir. Bu amala, ekme donatsnn, ap en
az ekme donatsnn apna e#it bir ankraj ubu$una (!ekil 8.6) yeterli biimde kaynaklanmas veya ekme
donatsnn U-biimli firketelerden olu#turulmas gereklidir. Bu ankraj ubu$u veya firketenin taban blm
(kapal taraf), yk alannn tesine gemelidir.

"EK!L 8.6 - Ksa Konsol "le "lgili Tanmlar

8.5 - YKSEKL!&! FAZLA OLAN K!R!"LER !!N ZEL KO"ULLAR
Bir yznden mesnetlenip di$er yznden yklenen ve net akl$, faydal yksekli$inin 5 katndan kk
olan kiri#lerin kesme tasarmnda, bu blmde verilen ko#ullara ve snrlara uyulacaktr. Ayn yznden
mesnetlenen ve yklenen kiri#lerin tasarmnda Blm 8.1 ko#ullar uygulanr.
Tasarm kesme kuvveti, dzgn yayl yk ta#yan kiri#lerde, mesnet yznden 0,15!
n
kadar, tekil ykl
kiri#lerde ise, 0,5a kadar uzaklkda hesaplanr, ancak hibir zaman bu uzaklk kiri# faydal yksekli$ini
geemez. Burada, a tekil ykn mesnet yznden uzakl$dr.
Betonun kesme dayanmna katks, Denklem 8.4 ve 8.1 ile hesaplanr.
Yukarda tanmland$ biimde hesaplanan tasarm kesme kuvveti, a#a$da verilen snrlar a#amaz. Bu
ko#ul sa$lanamazsa, kesit boyutlar bytlr.
(!
n
/ d) < 2 ise, V
d
0,20 f
cd
b
w
d (8.31)
a
v
V
d
d
h
H
d
Ankraj ubu$u
Toplam ekme donats, (A
st
)
Kapal etriye, (A
sv
)
d/2
2d/3

40

2 (!
n
/ d) 5 ise, V
d
0,017 f
cd
b
w
d (10 + !
n
/ d) (8.32)

Tasarm kesme kuvvetinin Denklem 8.1 ile tanmlanan atlama dayanmndan byk oldu$u durumlarda,
kiri# eksenine dik ve paralel olarak yerle#tirilecek kesme donats, a#a$daki ba$nty sa$lamaldr. Beton
katks V
c
, Denklem 8.4 kullanlarak hesaplanr.
1
]
1
,
_
+
,
_
+
d
11
s
f A
s
f A
d
1
12
d
V
n
h
yd vh ywd v
n
w
! !
(8.33)

Denklemdeki A
v
kiri# eksenine dik olarak, s aral$ ile yerle#tirilen enine kesme donatsnn alandr. A
vh
ise,
kiri# eksenine paralel, derinlik boyunca s
h
aral$ ile yerle#tirilen boyuna kesme donatsnn alandr.
Hesaplanan kesme donats a#a$da verilenden az olamaz.
w
ywd
ctd v
b
f
f
8 , 0
s
A
(8.34)
w
yd
ctd
h
sh
b
f
f
8 , 0
s
A
(8.35)

Kiri# eksenine dik ve paralel kesme donatlarnn aral$, d/5 den ve 400 mm den fazla olamaz.

8.5 - YKSEKL!&! FAZLA OLAN K!R!"LER !!N ZEL KO"ULLAR
Bir yznden mesnetlenip di$er yznden yklenen ve net akl$, faydal yksekli$inin 5 katndan kk
olan kiri#lerin kesme tasarmnda, bu blmde verilen ko#ullara ve snrlara uyulacaktr. Ayn yznden
mesnetlenen ve yklenen kiri#lerin tasarmnda Blm 8.1 ko#ullar uygulanmaldr.

Tasarm kesme kuvveti, dzgn yayl yk ta#yan kiri#lerde, mesnet yznden 0,15!
n
kadar, tekil ykl
kiri#lerde ise, 0,5a kadar uzaklkta hesaplanr, ancak hibir zaman bu uzaklk kiri# faydal yksekli$ini
geemez. Burada, a tekil ykn mesnet yznden uzakl$dr.

Betonun kesme dayanmna katks, Denklem 8.4 ve Denklem 8.1 ile hesaplanr.

Yukarda tanmland$ biimde hesaplanan tasarm kesme kuvveti, a#a$da verilen snrlar a#amaz. Bu
ko#ul sa$lanamazsa, kesit boyutlar bytlmelidir.

(!
n
/ d) < 2 ise, V
d
0,20 f
cd
b
w
d (8.31)

2 (!
n
/ d) 5 ise, V
d
0,017 f
cd
b
w
d (10 + !
n
/ d) (8.32)

Tasarm kesme kuvvetinin Denklem 8.1 ile tanmlanan atlama dayanmndan byk oldu$u durumlarda,
kiri# eksenine dik ve paralel olarak yerle#tirilecek kesme donats, a#a$daki ba$nty sa$lamaldr. Beton
katks V
c
, Denklem 8.4 kullanlarak hesaplanr.

1
]
1
,
_
+
,
_
+
d
11
s
f A
s
f A
d
1
12
d
V
n
h
yd vh ywd v
n
w
! !
(8.33)

Denklemdeki A
v
kiri# eksenine dik olarak, s aral$ ile yerle#tirilen enine kesme donatsnn alandr. A
vh
ise,
kiri# eksenine paralel, derinlik boyunca s
h
aral$ ile yerle#tirilen boyuna kesme donatsnn alandr.

Hesaplanan kesme donats a#a$da verilenlerden az olamaz.

w
ywd
ctd v
b
f
f
8 , 0
s
A
(8.34)
w
yd
ctd
h
sh
b
f
f
8 , 0
s
A
(8.35)

Kiri# eksenine dik ve paralel kesme donatlarnn aral$, d/5 den ve 400 mm den fazla olamaz.

41
9 - DONATININ KENETLENMES! VE DZENLENMES! !LE !LG!L! KURALLAR

a Fiyonglar arasndaki uzaklk
c
c
Net beton rts
f
ctd
f
yd
d
m
Merdane ap
f
yk
!
b
Kenetlenme boyu
!
bk
Kancal kenetlenme boyu
!
o
Bindirme boyu
n Demet donatdaki ubuk says
hasr donatda enine ubuk says
r Ayn kesitte eklenen donatnn toplam donatya oran
1
Bindirme boyu katsays
Boyuna donat ap (e#itli aplar varsa, en by$)
e
Demet donat e#de$er ap

9.# - DONATININ KENETLENMES!
9.#.# - Genel
Betonarme bir yap elemannn gerekti$i gibi davranabilmesi iin donatnn betona kenetlenmesi zorunludur.
Aderansn tam olarak sa$lanabilmesi iin gerekli kenetlenme boyu, kesitteki donat ubuklarnn betonlama
srasndaki konumuna ba$ldr.

Konum I : Genel durum (Konum II de olmayan btn ubuklar)
Konum II : Betonlama srasnda e$imi yatayla 45
o
- 90
o
arasnda olanlar ile, daha az e$imli veya yatay
olup da betonlama srasnda kesitin alt yarsnda veya kesitin serbest st yznden 300 mm den daha
uzakta olan ubuklar

Herhangibir betonarme kesitinde, donatnn ngrlen ekme veya basn gerilmesini gvenle ta#yabilmesi
iin her iki ynde yeterli kenetlenme boyuna sahip olmas gereklidir. Kenetlenme, dz kenetlenme ile,
man#on ve benzeri mekanik ba$lantlarla veya kanca ile sa$lanabilir.
9.#.2 - ekme Donatsnn Kenetlenmesi
9.#.2.# - Dz Kenetlenme
Kenetlenme, donatnn gereksinme duyulmayan noktadan dz olarak !
b
kadar uzatlmas ile sa$lanabilir.
Kenetlenme boyu olarak tanmlanan bu boy, nervrl ubuklar iin a#a$daki denklem kullanlarak
hesaplanmaldr.

,
_
20
f
f
12 , 0
ctd
yd
b
! (9.1)

Dz yzeyli ubuklarda, bu de$erin iki kat kullanlmaldr.

Donat apnn, 32 mm

<

40 mm oldu$u durumlarda yukardaki denklemlerden hesaplanan kenetlenme
boyu, #00/(#32- ) katsays ile arplarak artrlr.

Denklem 9.1 den hesaplanan kenetlenme boylar, Konum II ye giren ubuklar iin 1,0 ile, Konum I e giren
ubuklar iin ise 1,4 ile arplmaldr.

Kesitteki donatnn, hesaplanan gerekli donatdan fazla oldu$u durumlarda, yukardaki denklemlerden
belirlenen kenetlenme boylar, hesaplanan donat alannn mevcut donat alanna oran ile arplarak
azaltlabilir. Ancak, bu azaltma ile bulunan kenetlenme boyu, Denklem 9.1 den hesaplanan boyun sinden
ve 20 den az olamaz. Afet Blgelerinde Yaplacak Olan Yaplar Hakknda Ynetmelikte (1997) tanmlanan,
deprem dayanmna katkda bulunan sneklik dzeyi yksek ereve elemanlarnda ve perdelerin kritik
ykseklikleri iinde bu azaltma yaplamaz.


42
Beton rtsnn donat apndan az oldu$u veya ayn sradaki donat ubuklar arasndaki net uzakl$n
donat apnn bir buuk katndan kk oldu$u durumlarda, Denklem 9.1 den hesaplanan kenetlenme
boylar 1,2 ile arplarak artrlmaldr.

Dz kenetlenmeye ancak nervrl ubuklarda izin verilir.

9.#.2.2 - Kanca veya Fiyongla Kenetlenme
Donatnn ucu bklerek kanca veya fiyong yaplyorsa gerekli kenetlenme boyu azaltlabilir. !ekil 9.1 de
gsterilen standard kancalarn bulundu$u durumlarda, kenetlenme boyu !
bk
Denklem 9.1 den bulunacak
de$erin 3/4 kadar alnabilir.
"EK!L 9.# - Standard Kanca ve Fiyonglar

9.#.2.3 - Kaynakl Enine ubukla Kenetlenme
Gerekli kenetlenme boyu ubu$a kaynaklanm# enine ubuklar ile sa$lanabilir. Nokta kaynakl hasr
eliklerde bu tr kenetlenme yaygn olarak kullanlr.

Kenetlenme iin gerekli enine ubuk saysn ve minimum boyutlar gsteren izelge 9.1 nokta kaynakl hasr
donat iin geerlidir. Dinamik veya ok de$i#en yklerin szkonusu oldu$u durumlarda izelgedeki
de$erlere bir ubuk ve 100 mm eklenmelidir.

9.#.2.4 - Mekanik Kenetlenme
zel durumlarda kenetlenme, donat ucuna kaynaklanan veya vidalanan plakalarla da sa$lanabilir. Bu gibi
durumlarda, ngrlen dzenleme bir laboratuvarda denenmeli ve projede kullanlacak ubuk hesap kuvveti,
krlma yknn %70 ini gememelidir. Bu tr kenetlenmenin kullanlabilmesi iin zel izin gereklidir.
(c)
dm
Fs
!
bk
Fs
Fs
!
bk
(b)
dm
12
60 mm
dm
dm
Fs
!
bk
(a)
a
Eleman
kalnl$ a
c
(d)
Fiyong
Boyuna donat kancalarnda, dm
Etriye iroz ve kancalarnda, dm

6
Fiyonglarda, dm
12
, a
, c

43
!ZELGE 9.# - Kaynaklanm# Enine ubuklar "in Aranan Kenetlenme Ko#ullar

Konum I Konum II
Donat
Yzeyi

(mm)
n
!
b
(mm)
n
!
b

(mm)
< 8,5 3 450 3 350
Dz
8,5 4 500 4 400
< 8,5 3 350 3 300
Nervrl
8,5 3 450 3 350

Mekanik kenetlenme zel man#onlarla da sa$lanabilir. Kullanlacak man#onun yeterlili$i bu konuda yaplm#
deneylerle kantlanmaldr.

9.#.2.5 - Demet Donatnn Kenetlenmesi
Demet donatnn kenetlenme boyunun hesabnda, Denklem 9.3 ile tanmlanan e#de$er ap
e

kullanlmaldr.

9.#.3 - Basn Donatsnn Kenetlenmesi
Basn donatsna kanca yaplamaz. Donat ubu$u btn yk dzenlemeleri altnda basnca al#yorsa,
kenetlenme boyu Denklem 9.1 den hesaplanan de$erin 3/4 ne kadar azaltlabilir.

9.#.4 - Etriyelerin Kenetlenmesi
Etriyelerin kenetlenmesi, kanca, dz bindirme veya enine ubuk kaynaklanarak sa$lanabilir.

9.#.4.# - Kanca ile Kenetlenme
Bu tr kenetlenme, !ekil 9.2 de gsterildi$i gibi 135
0
veya 90
0
lik kancalarla sa$lanmaldr. !ekil 9.2a da
gsterilen tr, dikdrtgen kesitler, kolonlar ve zellikle burulmaya maruz elemanlar iin kullanlmaldr. !ekil
9.2b de gsterilen tr ise, kanca tabla iinde kalmak ko#uluyla, ancak di#li d#eme kiri#lerinde kullanlabilir.

9.#.4.2 - Dz Bindirme !le Kenetlenme
!ekil 9.2c de gsterilen dz bindirme, deprem veya burulma etkisi altndaki yap elemanlarnda kullanlamaz.
(b)
10
70 mm
(c)
!
b
(a)
50 mm

"EK!L 9.2 - Etriyelerde Kancal Kenetlenme Trleri

9.#.4.3 - Kaynakl Enine Donat !le Kenetlenme

Etriyelerde bu tr kenetlenme ancak hasr donat ile yaplr. !ekil 9.3 de izin verilen kaynakl kenetlenme
trleri gsterilmi#tir.


44
#EK"L 9.3 - Etriyelerde Kaynakl Kenetlenme Trleri

9.2 - DONATININ EKLENMES!
9.2.# - Genel
Donatda eklemeler projede gsterilen yerde ve biimde yaplmaldr. Bu konuda yaplacak herhangi bir
de$i#iklik iin proje mhendisinin onay alnmaldr.

Donatnn eklenmesinde a#a$daki yntemlere izin verilir.
9.2.2 - Bindirmeli Ekler
Bindirmeli eklerde ubuklarn biti#ik olmas tercih edilmelidir. Eklenen iki ubuk arasnda aralk braklmas
gereken durumlarda, bu aralk bindirme boyunun 1/6 sndan ve 100 mm den fazla olmamaldr.

Demet donatda ek yapld$nda, demetteki tm ubuklar ayn kesitte eklenmemelidir. Demetteki bireysel
ubuklar iin gerekli bindirme boyu, Madde 9.2.5 de verilen de$er %20 artrlarak bulunur.
9.2.3 - Man%onlu Ekler
Betonarme yap elemanlarnda kullanlacak man#onlu eklerin, hem ekme hem de basn altnda, man#onla
ba$lanan donat ubu$u iin standardlarda ngrlen minimum arakteristik akma dayanmnn 1,25 kat
dayanma sahip oldu$u deneylerle kantlanmaldr.
9.2.4 - Kaynakl Ekler
Kaynakl ek yaplacak ubuklarn metalurjik analizi yaplmal ve eli$in zellikle karbon ieri$i asndan
kaynaklamaya uygun oldu$u kantlanmaldr. Kaynakl ekler TS 708 e uygun olarak yaplmaldr.

Kaynakla yaplan eklerden her elli taneden birine (en az 5 tanesine) ekme deneyi uygulanmaldr. Bu
deneylerde, ekli donatnn 1,25f
yk
kadar gerilme ta#yabilece$i kantlanmaldr.
9.2.5 - ekme Donatsnn Eklenmesi

9.2.5.# - Bindirmeli Ekler
Bindirmeli eklerde bindirme boyu !
0
, Denklem 9.2 den hesaplanr.

!
0
=
1
!
b
(9.2)
1
= 1 + 0,5 r

Burada, r ayn kesitte eklenen donatnn toplam donatya orandr. Btn kesiti ekme ta#yan elemanlarda,
1
= 1,8 alnr. Konum I e giren ubuklarda, !
0
, 1,4 arpanyla artrlr.

Bindirmeli ek yaplan ubuk ular kancal ise, bindirme boyu bu denklemden elde edilen de$erin 3/4 ne
kadar azaltlabilir.

Bindirmeli eklerde, bindirme boyunca sarg donats bulundurulmas gereklidir. Sarg donatsnn ap, en az
eklenen donat apnn 1/3 veya 8 olmaldr. Bindirme boyunca en az 6 sarg donats bulundurulmal
ve sarg donats aral$ eleman yksekli$inin 1/4 nden ve 200 mm den fazla olmamaldr.

Birden fazla ubu$a ek yaplmas gereken durumlarda, ek yerleri #a#rtlmaldr. "ki ekin merkezinden
merkezine llen uzaklk en az 1,5 !
0
kadarsa, ekler #a#rtlm# saylr.
( c)
3 aralk
30 cm
a
4

a
4

( b)
( a)
a
4


45

Hasr donatnn eklenmesi iin nerilen izelge 9.2, kesitte bulunan donatnn gerekli donatdan en az %50
fazla oldu$u durumlar iin geerlidir. Kesitteki donat alannn gerekli donat alanna oran 1,5 tan kk
oldu$u durumlarda, izelge 9.2 deki bindirme boylar ve enine ubuk saylar, (1,5xGerekli donat kesit
alanKesitte bulunan donat kesit alan) orannda artrlr.

!ZELGE 9.2 - Nokta Kaynakl Hasr Donat "in Bindirme Ko#ullar

Konum I Konum II
Donat
yzeyi

(mm)
n
!
o

(mm)
n
!
o

(mm)
< 8,5 4 500 4 400
Dz
8,5 5 600 5 500
< 8,5 4 400 4 350
Nervrl
8,5 4 450 4 400

9.2.5.2 - Man%onlu Ekler
ekme donatsndaki man#onlu ekler Madde 9.2.3 e gre yaplmaldr.

9.2.5.3 - Kaynakl Ekler
ekme donatsndaki kaynakl ekler Madde 9.2.4 e gre yaplmaldr.
9.2.6 - Basn Donatsnn Eklenmesi
9.2.6.# - Bindirmeli Ekler
Bindirmeli eklerde bindirme boyu, Madde 9.1.2.1 de belirtilen kenetlenme boyundan ve 300 mm den az
olamaz. Basn donatsndaki bindirmeli eklerde kanca yaplmamaldr.

Bindirme boyunca, Madde 9.2.5.1 de tanmlanan sarg donatsnn aral$ d/4 ten az olmaldr.

ap 30 mm den byk olan donat ubuklarna bindirmeli ek yaplamaz. Bu ubuklar yeterlili$i deneylerle
kantlanm# zel man#onlarla eklenmelidir.

9.2.6.2 - Man%onlu Ekler
Basn donatsndaki man#onlu ekler, Madde 9.2.3 e gre yaplmaldr.

9.2.6.3 - Kaynakl Ekler
Basn donatsndaki kaynakl ekler, Madde 9.2.4 e gre yaplmaldr.

9.2.7 - Kolon Boyuna Donats Bindirmeli Ekleri
a) Kolon boyuna donats kolon orta blgesinde ekleniyorsa, !
0
!
b
olmaldr.
b) Hibir yk birle#iminde kolon boyuna donatsnda ekme olu#muyorsa, bindirmeli ekler 9.2.6 ya gre
yaplabilir.
c) Herhangi bir yk birle#iminde, kolon boyuna donatsnda ekme olu#uyorsa, boyuna donatda kolon alt
ucunda yaplacak bindirmeli ekler a#a$daki ko#ullara uyacaktr.

Ayn kesitte boyuna donatnn yars veya daha az ekleniyorsa, !
0
1,25 !
b

Ayn kesitte boyuna donatnn yarsndan fazlas ekleniyorsa, !
0
1,50 !
b

9.3 - STANDARD KANCA DETAYLARI
Bu standardda tanmlanan standard kancalar !ekil 9.1 de gsterilmi#tir.

9.3.# - Boyuna Donat Kancalar
a) #80
o
kanca - !ekil 9.1a da gsterildi$i gibi, bu tr standard kancann donat ekseni ile yapt$ a 180
o

dir. Kanca serbest ucunda, uzunlu$u 4 ve 60 mm den az olmayan dz bir blm bulunmaldr. Kanca
i ap, d
m
, 6 den az olamaz.
b) 90
o
kanca - !ekil 9.1b de gsterildi$i gibi, bu tr standard kancann donat ekseni ile yapt$ a 90
o
dir.
Kanca serbest ucunda, uzunlu$u 12 den az olmayan dz bir blm bulunmaldr. Kanca i ap, d
m
, 6
den az olamaz.

46
c) Fiyong - Fiyong !ekil 9.1c de gsterilmi#tir. Fiyonglarn bklme i ap, d
m
, 12 den az olamaz.
9.3.2 - Etriye Kancalar
a - #35
o
kanca - Bu tr standard etriye kancas !ekil 9.2a da gsterilmi#tir.
b - 90
o
kanca - Bu tr kanca !ekil 9.2b de gsterilmi#tir.
c - 90
o
bindirmeli kanca - Bu tr

bindirmeli kanca !ekil 9.2c de gsterilmi#tir. Bindirmeli etriyelerde
bindirme boyu, Denklem 9.1e gre hesaplanan kenetlenme boyuna e#it alnmaldr. Deprem blgelerinde
yaplacak olan yaplarda bu tr etriye kullanlamaz.

Etriye kancalarnn i ap 4 den az olamaz.

9.3.3 - Hasr Donatdan Yaplan Etriye Kancalar
Hasr donatdan yaplan etriye kancalar !ekil 9.3a, b ve c deki gibi yaplabilir.

9.4 - DONATI BKLMES! !LE !LG!L! KURALLAR
Betonarme boyuna donats, ap en az 6 olan bir merdane etrafnda, stlmadan bklmelidir.
Kullanlan donat ubu$unun bklmeye uygun oldu$u TS 708 e gre yaplacak bkme deneyleri ile kantlanmaldr.

Bklm# donatnn, beton dkldkten sonra alarak do$rultulmas sakncaldr. Bu uygulama, yalnzca zorunlu
durumlarda merdane ap en az 6 olmak ko#uluyla ve yetkili mhendisin onayyla yaplabilir.

9.5 - DONATI YERLE"T!R!LMES! !LE !LG!L! KURALLAR
9.5.# - Net Beton rts
Donatya gerekli aderans sa$lamak ve donaty d# etkilerden korumak iin gerekli net beton rts izelge
9.3 te verilmi#tir (en d# donatnn d# yznden llr).
Yangnn, paslanmann ve di$er zararl d# etkenlerin szkonusu oldu$u durumlarda, beton rts gerekli
grld$ kadar artrlmaldr.

!ZELGE 9.3 - En D# Donatnn D# Yznden llen Gerekli Beton rts

Zeminle do$rudan ili#kide olan elemanlarda c
c
50 mm
Hava ko#ullarna ak kolon ve kiri#lerde c
c
25 mm
Yap iinde, d# etkilere ak olmayan kolon ve kiri#lerde c
c
20 mm
Perde duvar ve d#emelerde c
c
15 mm
Kabuk ve katlanm# plaklarda c
c
15 mm

9.5.2 - Donat Aral$
Ayn sradaki donat ubuklar arasndaki net aralk donat apndan, maksimum agrega apnn 4/3 nden ve 25
mm den az olamaz.Bu snrlar bindirmeli eklerin bulundu$u yerlerde de geerlidir.

Donatnn iki veya daha fazla sra olarak yerle#tirilmesi gereken durumlarda, st sradaki ubuklar alt sradakilerle
ayn d#ey eksen zerinde sralanmal ve iki sra arasndaki net aklk en az 25 mm veya ap kadar olmaldr.

Kolonlarda iki boyuna donat arasndaki net uzaklk ubuk apnn 1,5 katndan, en byk agrega apnn 4/3 nden
ve 40 mm den az olamaz.

9.5.3 - Demet Donat
Yalnz nervrl ubuklarn !ekil 9.4 de gsterildi$i gibi demet olarak kullanlmasna izin verilir. Demetteki
donat ubu$u says en ok 3 olabilir.

Demet donatnn e#de$er ap
e
, a#a$da verilmi#tir. Denklemdeki demet yaplan ubuklarn ap, n ise
demetteki donat saysdr.

n 2 , 1
e
(9.3)

Demet donat iin Blm 9.1 ve 9.2 deki ko#ullar aynen geerlidir, ancak yerine
e
kullanlmaldr.

47

"EK!L 9.4 - Demet Donat Dzenlemesi

9.5.4 - Donatnn Yerle%tirilmesi
elik, kullanlmadan nce kir, ya$ ve yzeyden ayrlabilen pastan temizlenmelidir. Donatnn projesindeki biimde
yerine konmasna zen gsterilmeli, asal donaty olu#turan ekme ve basn ubuklarnn da$tma donats ve
etriyelerle iyice ba$lanm# olmas sa$lanmaldr.

Beton dklrken, donatnn yerinin de$i#tirilmemesi gerekir. ubuklarn etrafnda gerekli beton tabakasnn
olu#turulabilmesi amacyla, donat askya alnmal ve kalpla bunlarn arasna beton takozlar ve iki sra donat arasna
elik ubuk paralar konmaldr. Beton takoz ve elik ubuk paralar yerine bu amala hazrlanm# plastik
elemanlar da kullanlabilir. Etriyelerin de yan yznden betonla sarlmasna zellikle dikkat edilmelidir. D#eme ve
kiri#lerin st donatlarnn a#a$ya baslmamas iin nlem alnmaldr.

Donats altta bulunan bir yap eleman do$rudan do$ruya (temel plaklarnda oldu$u gibi) zemin zerine
yaplacaksa, zemin tr gznne alnarak en az 50 mm kalnl$nda beton veya benzeri bir yaltm tabakas
ile rtlmelidir.
n=3
e
n=2

48
#0 - BETONARME TEMELLER

#0.0 - KULLANILAN S!MGELER
b Duvar alt temeli geni#li$i
d Temellerde, iki do$rultudaki faydal ykseklikler ortalamas
! Duvar alt temelinin duvar d#na ta#an blmnn geni#li$i
V
cr
Kesmede atlama dayanm
V
d

#0.# GENEL
Bu blm, st yap yklerini zemine aktaran, duvar alt temelleri, tekil temeller ve srekli temellerin tasarm
ve yapm ile ilgili kurallar aklar. zel temeller bu blmn kapsam d#ndadr.

Temel kotu ve temel tipi, genel olarak yerel ko#ullarn de$erlendirilmesinden sonra, zemin mekani$i ilkelerine
gre seilmelidir. Zeminin temel ykleri altnda yer de$i#tirmesini snrlayan ve stabilite gvenli$i sa$layan
temel bykl$ hesabnda, Madde 6.2.6 da tanmlanan yk bile#enlerindeki tm yk katsaylar 1,0
alnacaktr.

Temel elemanlarnn kesit boyutlarnn kontrolnde ve gerekli donatnn belirlenmesinde ise, Madde 6.2.6 da
tanmlanan yk katsaylar ile bulunan tasarm ykleri ve bu ykler etkisiyle temel altnda olu#acak taban
basnlar esas alnacaktr.

Bu blm kapsamnda tasarm yaplan temellerde, beton rts 50 mm den az olamaz.

#0.2 - DUVAR ALTI TEMELLER!
#0.2.# - Genel !lkeler
Duvar alt temelleri, ta#yc duvar ykn, zemine gvenli biimde aktarmak zere olu#turulan betonarme
elemanlardr.

Duvar alt temelleri, donat gerektirmeyecek biimde boyutlandrlr. Olu#abilecek farkl kme ve oturmalar
dikkate alnarak, bu temellerde en az Madde 10.2.3 de tanmlanan minimum donat bulundurulmas
gereklidir.

#0.2.2 - Tasarm !lkeleri
Duvar alt temellerinin geni#li$i, zemin dayanm dikkate alnarak belirlenir. Kesit hesabnda gz nnde
bulundurulacak kesme kuvveti duvar yznde, moment ise duvar yznden duvar kalnl$nn kadar
ierde hesaplanr.

Temel kalnl$ seilirken, tasarm momentinin homojen atlamam# kesit varsaym ile hesaplanan atlama
momentinden, tasarm kesme kuvvetinin de kesmede atlama dayanmndan kk olmas sa$lanmaldr.

Duvar alt temeli, herbir yanda, zerindeki duvardan en az 100 mm d#ar ta#maldr. Duvar alt temeli
kalnl$ ise, duvar d#na ta#an konsol akl$nn yarsndan ve 200 mm den az olamaz.
#0.2.3 - Donatyla !lgili Kurallar
Duvar boyunca her k#ede bir tane olmak zere en az 410 boyuna donat bulundurulmal ve bunlar, aral$
300 mm yi gemeyen, en az 8 mm apnda etriyelerle sarlmaldr, !ekil 10.1.


49

"EK!L #0.# - Duvar Alt Temeli

#0.3 - TEK!L TEMELLER
Daha ayrntl hesap gerekmeyen durumlarda, rijit temel varsaym benimsenerek, bu tr temellerin altndaki
zemin basn da$lmnn do$rusal oldu$u varsaylabilir.

Tekil temeller, her iki ynde ba$ kiri#leri veya plak ile biri birlerine ba$lanacaktr. Ba$, Afet Blgelerinde
Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik kurallarna uygun olarak yaplmaldr.
Tekil temelleri taban alan boyutlar, zemin dayanm ve oturmalar dikkate alnarak belirlenir. Temel kesit
hesab yaplrken, yukarda belirtilen ilkeye gre belirlenen zemin basn da$lm gz nne alnmaldr.
Boyutlandrma ve donat hesabnda, e$ilme, kesme kuvveti ve zmbalama iin ayr ayr hesap yaplmal ve
donatnn yeterli kenetlenme boyuna sahip oldu$u kantlanmaldr.

Daha kesin hesap gerekmiyorsa, kolon yzlerinden d#ar ta#an temel paralar ayr ayr, tek ynde al#an
birer konsol kiri# gibi hesaplanabilir. Bu durumda, moment ve kesme iin kritik kesitin kolon yznde,
zmbalama evresinin de kolon yznden d/2 kadar uzakta oldu$u varsaylr.

Tekil temelin planda en kk boyutu 0,7 m den, alan 1,0 m
2
den, kalnl$ ise 250 mm den ve konsol
akl$nn 1/4 nden az olamaz.
Her iki do$rultu iin hesapla bulunan donatlar, temel tabannda bir zgara olu#turacak biimde yerle#tirilir.
Donat ubuklar e#it aralkl olarak yerle#tirilebilir.

Temeldeki ekme donats oran, herbir do$rultuda, hesapta gz nne alnan kesite gre 0,002 den az ve
donat aral$ 250 mm den fazla olamaz.

#0.4 SREKL! TEMELLER
Srekli temeller, birden fazla kolon, perde, kagir duvar gibi d#ey ta#yc elemann yklerini bir btn olarak
ve yeterli bir rijitlik iinde zemine aktarabilen temellerdir. Bir do$rultuda sralanm# d#ey ta#yc elemanlar
altnda dzenlenen srekli temeller #erit temel, birden fazla do$rultuda yerle#tirilmi# d#ey ta#yc elemanlar
altnda dzenlenmi# srekli temeller ise alan temeli olarak adlandrlr. !erit temeller ve alan temelleri, kiri#li
veya kiri#siz plaklar biiminde dzenlenebilirler.
Tasarm ykleri etkisiyle temel altnda olu#acak zemin basnlarnn belirlenmesinde, st yapnn, temelin ve
yar elastik (veya inelastik) ortam durumundaki zeminin kar#lkl etkile#im ili#kileri temel alnmaldr. st
yapdaki zel rijitlik da$lmlar bir yana braklarak, temel tabanndaki ve zemin yzndeki yer de$i#tirmelerin
e#itli$inin sa$lanmas, genellikle yeterlidir. Bu amala zemin, yar elastik ortam veya daha basit olarak, yeterli
rijitlikte ve yeterli sayda, birbirinden ba$msz yaylarla temsil edilebilir. Temel ve zemin rijitlikleri arasndaki
orann belli snr de$erlerin zerinde olmas durumunda, 10.3.1 de oldu$u gibi, zemin basnc iin do$rusal
da$lm kabul edilebilir.
b
en az 4 10
!
100 mm
h 200 mm

!
/

2
en az
8/300 mm

50

Kiri#li olan srekli temellerde, kiri# yksekli$i plak da iinde olmak zere, serbest akl$n 1/10 undan, plak
kalnl$ da 200 mm den daha az olamaz. Bu tr temellerde kiri# kesitinin 8.1.3 e gre bulunan V
cr
kesmede
atlama dayanm, kolon yznde hesaplanan V
d
tasarm kesme kuvvetinden byk olmas olabildi$ince
sa$lanmaldr. Bu sa$lanamyorsa, aradaki fark olabildi$ince kk tutulmaldr.

Kiri#siz plak olarak dzenlenen srekli temellerde plak kalnlklar, 300 mm den kk olamaz. Bu tr srekli
temellerde, kolon yzndeki kesme kuvveti ve zmbalama kontrolleri, Madde 8.1.4 ve Madde 8.3.1 e gre
yaplr. Zmbalama kontrolnde donat katks hesaba katlamaz.
Srekli temelleri olu#turan btn elemanlardaki minimum boyuna ve enine donat oranlar, bu standardn
kiri#ler ve plaklar iin ngrd$ oranlarla tanmlanm#tr. E$ilme etkisindeki btn kesitlerin basn
blgesinde, ekme donatsnn en az 1/3 kadar basn donats bulundurulacaktr.

Kalnl$ nedeniyle farkl zamanlarda beton dklmesi zorunlu olan yksek kiri# ve kaln plaklarn yatay
dkm derzlerinde, kullanm srasnda olu#acak tasarm kesme kuvvetlerini kar#layabilecek ve yeterli
srtnme kesmesi dayanm olu#turabilecek d#ey donat yerle#tirilecektir.


51
## - BETONARME D"EME S!STEMLER!

##.0 - KULLANILAN S!MGELER
a Mesnet geni#li$i
b
w
Di#li d#emede di# geni#li$i
d Faydal ykseklik
E
cb
Kiri#te beton elastisite modl
E
cs
D#emede beton elastisite modl
e Kom#u iki di# arasndaki net uzaklk
h D#eme kalnl$
I
b
Kiri#in tm kesit eylemsizlik momenti
I
s
D#emenin tm kesit eylemsizlik momenti
! Hesap akl$
!
s
D#emenin ksa do$rultuda, mesnet eksenleri arasnda kalan akl$
!
sn
D#emenin ksa do$rultudaki serbest akl$
!
n
D#emenin incelenen do$rultudaki serbest akl$
!
!
D#emenin uzun do$rultuda, mesnet eksenleri arasnda kalan akl$
!
1
D#emenin incelenen do$rultuda, mesnet eksenleri arasnda kalan akl$
!
2
D#emenin incelenen do$rultuya dik do$rultuda, mesnet eksenleri arasnda kalan akl$
M
d
M
o
Toplam statik moment
m D#eme uzun kenarnn ksa kenarna oran, m = !
!
/!
s

m
d
D#eme birim geni#li$ine d#en tasarm e$ilme momenti
p
d
Dzgn yayl d#eme tasarm yk
t Di#li d#eme plak kalnl$
t
0
Kiri#siz d#emelerde, kalnla#trlm# d#eme parasnn kalnl$
p
g
Dzgn yayl d#eme l yk
p
q
Dzgn yayl d#eme hareketli yk
V Mesnet ortasndaki kesme kuvveti
V
cr
V
d
D#eme moment katsays
s
D#eme srekli kenar uzunluklar toplamnn kenar uzunluklar toplamna oran
Kiri# e$ilme rijitli$inin, geni#li$i !
2
olan plak parasnn e$ilme rijitli$ine oran,
=E
cb
I
b
/E
cs
I
s

##.# - GENEL
Bu blm, bir veya iki do$rultuda al#an, bir veya ok aklkl, kiri#li veya kiri##iz plak d#eme sistemleri ile,
bir veya iki do$rultuda al#an di#li d#emelerin tasarmn kapsar.

##.2 - B!R DO&RULTUDA ALI"AN PLAK D"EMELER
##.2.# - Genel !lkeler
Dzgn yayl yk ta#yan ve uzun kenarnn ksa kenarna oran 2 den byk olan (!
!
/!
s
>2) betonarme
plaklar, bir do$rultuda al#an plaklar olarak adlandrlr.

Bir do$rultuda al#an plak d#emelerde e$ilme donats yalnz ksa do$rultuda yerle#tirilir, uzun do$rultuda
ise da$tma donats bulundurulur. Kritik kesitlere yerle#tirilecek olan donat Madde 11.2.3 de belirtilen
ko#ullar sa$lamak zorundadr.

Plak d#emelerin kenar mesnetlerindeki aklk ve mesnet donatlar, bu kenarlardaki kiri#, hatl, kolon veya
betonarme duvarlara Blm 9 kurallarna gre kenetlenmelidir. Dz veya kancal olarak yaplabilecek olan
kenetlenmelerde, kenetlenme boyu mesnet yznden ba#layarak 150 mm den az olamaz.

##.2.2 - Tasarm !lkeleri
Bir do$rultuda al#an srekli plaklarda yayl ykler altnda olu#an momentler, mesnetlerinde serbeste
dnebilen srekli kiri# teorisine gre hesaplanr.


52
Plak mesnetlerinin kiri# oldu$u durumlarda, tasarm mesnet momenti, mesnet ortasndaki momentten
M=Va/3 de$erinin kartlmas ile bulunur. Burada, V hesap yaplan akl$a ait mesnet kesme kuvveti, a
ise mesnet geni#li$idir. Mesnet geni#li$i akl$n 0,175 katndan fazla alnamaz ve azaltlm# moment,
p
d
!
2
/14 de$erinden az olamaz. Mesnetlere serbeste oturan plaklarda mesnet momentlerinde azaltma
yaplamaz.

Betonarme kiri#ler arasnda uzanan srekli plaklarda, hareketli ykten do$abilecek negatif aklk
momentleri, kiri#lerin burulma rijitlikleri dikkate alnarak azaltlabilir.

Srekli plaklarn aklkta hesaplanan pozitif momentleri, iki ucun ankastre varsaylmas ile (serbest aklk
gz nnde bulundurularak) elde edilecek momentten kkse, kesit hesabnda ankastre u varsaymyla
bulunan aklk momenti esas alnr.

Srekli plaklarn kenar mesnetlerinde en az aklk donatsnn yars kadar st donat bulundurulmaldr.

Herhangi kom#u iki akl$nn biribirine oran 0,8 den kk olmayan srekli plaklar iin, hareketli ykn
kalc yke orannn 2,0 den kk oldu$u e#it yayl yk durumunda, momentler a#a$da verilen
katsaylardan yakla#k olarak hesaplanabilir.

Aklk Momentleri Kenar aklkta, M
d
= p
d
!
2
/ 11
" aklkta, M
d
= p
d
!
2
/ 15

Mesnet Momentleri "ki aklkl plaklarda,
D# mesnetlerde, M
d
= - p
d
!
2
/ 24
" mesnetlerde, M
d
= - p
d
!
2
/ 8

"kiden fazla aklkl plaklarda,
D# mesnetlerde, Md = - pd !2 / 24
Kenar akl$n i mesnetinde, M
d
= - p
d
!
2
/ 9
Di$er i mesnetlerde, M
d
= - p
d
!
2
/ 10

Yukardaki denklemlerde, ! d#eme hesap akl$dr. Duvarlara serbeste oturan d#emelerde bu aklk,
serbest akl$a d#eme kalnl$ eklenerek bulunur. Ancak, bu de$er hibir mesnet eksenleri arasndaki
uzaklktan fazla ve serbest akl$n 1,05 katndan az olamaz. Mesnet momenti hesaplanrken, kom#u
aklklarn ve yklerin ortalamas alnmaldr.

Tek do$rultuda al#an plaklar iin en kk kalnlk 80 mm dir. Tavan d#emelerinde ve bir yerin
rtlmesine yarayan veya yalnz onarm, temizlik veya benzeri durumlarda zerinde yrnen d#emelerde
d#eme kalnl$ 60 mm ye kadar d#rlebilir. zerinden ta#t geen d#emelerde kalnlk en az 120 mm
olmaldr.

Ayrca plak kalnl$nn serbest akl$a oran, a#a$da verilen de$erlerden az olamaz.
Basit mesnetli, tek aklkl d#emelerde, 1/25
Srekli d#emelerde, 1/30
Konsol d#emelerde, 1/12

Bir do$rultuda al#an plak d#emelerde, donaty koruyan net beton rts en az 15 mm olmaldr.

##.2.3 - Donatyla !lgili Kurallar
Tek do$rultuda al#an plaklarda e$ilme donats oran S220 iin 0,003, S420 ve S500 iin ise 0,002 den az
olamaz. Asal donat aral$ d#eme kalnl$nn 1,5 katn ve 200 mm yi geemez. Aklktaki alt donatnn,
tek aklkl plaklarda en az 1/2 si, srekli plaklarda ise en az 1/3 mesnetten mesnete kesilmeden
uzatlmaldr.

Ksa do$rultuya konulan asal donatdan ayr olarak, buna dik ynde, plak alt yznde, da$tma donats
bulundurulmaldr. Tm kesit esas alnarak hesaplanacak olan da$tma donats oran, asal donatnn 1/5
inden az olamaz. Da$tma donatsnn aral$ 300 mm den fazla olamaz.

Ksa kenar do$rultusundaki kiri#ler stnde, d#eme asal donatsna dik do$rultuda boyuna mesnet donats
bulundurulmas gereklidir. ste konulacak ve her iki tarafta ksa akl$n 1/4 kadar uzatlacak olan bu

53
b
w
100mm
t

1/10e

50 mm
d
e 700 mm
donat, asal donatnn %60 ndan az olamaz. Ayrca, S220 iin en az 8/200 mm, S420 iin en az 8/300
mm, S500 iin en az 5/150 mm donat kullanlmaldr.

##.3 - B!R DO&RULTUDA ALI"AN D!"L! D"EMELER

Serbest aralklar 700 mm yi gemeyecek biimde dzenlenmi# kiri#ler ve ince bir tabladan olu#an
d#emeler di#li d#eme olarak tanmlanr. Bu tr d#emelerde di#lerin aras bo# braklabilece$i gibi, ta#yc
olmayan dolgu malzemesi ile de doldurulabilir. Dolgu malzemesi olarak bo#luklu beton briket, bo#luklu pi#mi#
toprak veya benzeri hafif malzeme kullanlmaldr, !ekil 11.1.

"EK!L ##.# - Di#li D#eme

D#emedeki di#ler ve zerlerindeki tabla birlikte dkldklerinde bu iki eleman birlikte al#aca$ndan, di#li
d#emelerin aklk kesitleri tablal kesit olarak boyutlandrlabilir. Tabla geni#li$i olarak iki di# ekseni
arasndaki uzaklk alnmaldr.

Di#lere dik do$rultudaki #erit ykler (blme duvar vb) hesaplarda herbir di# zerinde tekil yk olarak dikkate
alnmaldr. Bu tr ykn bykl$ fazla oldu$unda, yk altnda enine bir di# yaplmaldr.

Srekli di#li d#emelerin tasarm momentleri, mesnetlerinde serbeste dnebilen srekli kiri# gibi
hesaplanabilir.

Tasarm mesnet momenti, mesnet ortasndaki momentin M (Madde 11.2.2) kadar azaltlmasyla bulunur.
Bu hesapta gz nne alnacak a mesnet geni#li$i de$eri di#li d#eme toplam yksekli$inin iki katndan
fazla olamaz. Di#li d#eme kesiti basn donats gz nne alnmadan boyutlandrlmaldr. Di#li d#emenin
mesnetlendi$i kenar kiri#inin (son mesnet kiri#i) burulma rijitli$inin gz nne alnmad$ durumlarda, bu
kiri#e, Madde 8.2.5 de verilen, minimum burulma donats konmal ve d# mesnet blgesinde aklk
donatsnn en az yars kadar mesnet donats bulundurulmaldr.

Kom#u iki akl$nn biri birine oran 0,8 den kk olmayan bir do$rultuda al#an di#li d#emeler iin,
hareketli ykn kalc yke orannn 2,0 den kk oldu$u dzgn yayl yk durumunda, momentler Madde
11.2.2 de verilen denklemler kullanlarak yakla#k olarak hesaplanabilir.

Di#li d#emelerde en byk tasarm kesme kuvveti V
d
nin, kesit kesme atlama dayanm V
cr
de$erini
a#mamas amalanmaldr. Bu kuraln sa$lanamad$ durumlarda, Blm 8 de kiri#lerin kesme dayanm ile
ilgili olarak ngrlen btn kurallara uyulmaldr.

Bir do$rultuda al#an di#li d#emelerde di#ler arasndaki serbest aralk 700 mm den fazla olamaz. Tablann
kalnl$ serbest di# aral$nn 1/10 undan ve 50 mm den, di# geni#li$i ise 100 mm den az olamaz. Toplam
di# yksekli$inin (plakla birlikte) serbest akl$a oran, basit mesnetli tek aklkl d#emelerde 1/20, srekli
d#emelerde 1/25, konsollarda ise 1/10 den az olamaz.

Bir do$rultuda al#an di#li d#emelerin akl$ 4 m den fazla ise, ta#yc di#lere dik, en az ayn boyutta
enine di#ler dzenlenmesi gereklidir. Akl$n 4 m ile 7 m arasnda oldu$u durumlarda bir enine di#,
akl$n 7 m den byk oldu$u durumlarda ise iki enine di# dzenlenmelidir. Enine di#ler, akl$
olabildi$ince e#it blmelidir.

54

Di#lerde e$ilme ve kesme donats kiri#lerdeki gibi hesaplanr. Ancak, hesap kesme kuvvetinin kesme
atlama dayanmndan kk oldu$u durumlarda, minimum etriye ko#uluna uyulmayabilir ve ak etriye
kullanlabilir. Bu durumda, etriye aral$ 250 mm yi geemez.

Di#lerin stndeki plakta, her iki do$rultuda da$tma donats bulundurulmaldr, !ekil 11.1. Bu donat herbir
do$rultuda plak tm kesit alannn 0,0015 den az, donat aral$ ise 250 mm den fazla olmamaldr.

##.4 - !K! DO&RULTUDA ALI"AN PLAK D"EMELER

Dzgn yayl yk ta#yan, drt kenar boyunca mesnetlenmi# ve uzun kenarnn ksa kenarna oran 2,0
veya daha kk olan betonarme plaklar (!
!
/!
s
2), iki do$rultuda al#an plaklar olarak adlandrlr. Ancak,
kiri#siz d#emeler (Madde 11.4.4), mesnet ko#ullarna ve bu orana baklmakszn, iki do$rultuda al#an
plaklar olarak hesaplanr.

"ki do$rultuda al#an plaklar kiri# veya duvarlara oturabilece$i gibi, do$rudan kolonlara da oturabilir (kiri#siz
d#eme).

Kritik kesitlere yerle#tirilecek olan donat, Madde 11.4.5 de belirtilen ko#ullar sa$lamak zorundadr.

Plak d#emelerin kenar mesnetlerindeki aklk ve mesnet donatlar, bu kenarlardaki kiri#, hatl, kolon veya
betonarme duvarlara Blm 9 kurallarna gre kenetlenmelidir. Dz veya kancal olarak yaplabilecek olan
kenetlenmelerde, kenetlenme boyu mesnet yznden ba#layarak 150 mm den az olamaz.

"ki do$rultuda al#an plaklarn hesab geerlili$i kantlanm# bir yntemle yaplmaldr. Bu tr yntemlerle
kritik kesitler iin bulunan tasarm zorlamalar dikkate alnarak, Blm 7, 8 ve 13 de verilen ilkelerle ta#ma
gc ve kullanlabilirlik snr durumlar kontrol edilmelidir.

Plaklarn hesabnda E#de$er ereve Yntemi, Akma izgileri Yntemi vb yntemler kullanlabilece$i
gibi, "ki do$rultuda al#an kiri#li veya kiri#siz, kare veya dikdrtgen plaklarn hesaplar iin, aklklarn biri
birinden fazla farkl olmad$ veya daha kesin hesaba gerek duyulmad$ durumlarda, bu blmde verilen
yakla#k yntemler de kullanlabilir.

Kiri#siz d#emeler donat hesab ve dzenlemesi bakmndan kolon #eridi ve orta #erit olarak iki blgeye
ayrlr. Kolon #eridi, kolon veya perde ekseninin her bir yannda ayr ayr, !
1
/4 veya !
2
/4 geni#likleri ile
tanmlanan #eritlerden dar olanlarnn birle#tirilmesi ile elde edilir, !ekil 11.2a. Kolon #eridi, e$er varsa,
moment hesaplanan do$rultudaki kiri#leri de kapsar, !ekil 11.2b.

Kolon #eritleri arasnda kalan d#eme paras orta #erit olarak tanmlanr.

"ki do$rultuda al#an kiri#li d#emelerin kalnl$ Denklem 11.1 de verilen de$erden az olamaz.

80mm h ve
4
)
1
m
20
15
h
s sn
,
_
!
(11.1)

Bu denklemde,
s
d#eme srekli kenar uzunluklar toplamnn kenar uzunluklar toplamna orandr.

"ki do$rultuda al#an kiri#siz d#emelerin kalnl$, a#a$da belirtilen de$erden az olamaz.

Tablasz kiri#siz d#emelerde, h !
n
/30 ve h 180 mm
Tablal kiri#siz d#emelerde, h !
n
/35 ve h 140 mm

55

Tasarm, Madde 11.4.4 de verilen yakla#k yntemlerden biri kullanlarak yaplyorsa, kiri#siz d#eme
kalnl$, Denklem 11.2 de verilen de$erden az olamaz.
200mm h ve
30
h
!
!
(11.2)

Kiri#siz d#eme kalnl$, olabildi$ince zmbalama donats gerektirmeyecek biimde seilmelidir. Kiri#siz
d#emelerde plak ve kolonlarn moment aktaracak ba$lantsn sa$lamak iin kolon kesitinin aklk
do$rultusundaki geni#li$i, ayn do$rultudaki eksen akl$nn 1/20 sinden ve 300 mm den az olamaz.

Tabla ve ba#lk boyutlar iin uyulmas ngrlen ko#ullar, !ekil 11.3 de gsterilmi#tir.

"ki do$rultuda al#an plak d#emelerde, donaty koruyan net beton rts en az 15 mm olmaldr.

##.4.3 - !ki Do$rultuda al%an Kiri%li D%emeler !in Yakla%k Yntem
Kiri#li d#eme sistemlerinde aklklarn biri birinden fazla farkl olmad$ veya daha kesin hesabn
gerekmedi$i durumlarda bu yntem kullanlabilir.

Moment hesaplarnda, negatif moment iin mesnet yzndeki, pozitif moment iin ise aklk ortasndaki
kesit gz nne alnmaldr.

Birim geni#li$e d#en d#eme momenti, izelge 11.1 de snr ko#ullar ve uzun kenarn ksa kenara oranna
gre verilen katsaylar ve Denklem 11.3 kullanlarak hesaplanmaldr. Denklemdeki !
sn
de$eri ksa
do$rultudaki net aklktr.

m
d
= p
d
!
sn
2
(11.3)

Denklem 11.3 ile hesaplanan momentler Madde 11.4.2 de tanmlanan orta #eritler iin geerlidir. Kolon
#eritleri iin, bulunan momentlerin 2/3 alnabilir. Akl$ fazla olmayan d#emeler iin bulunan moment,
d#eme geni#li$i boyunca geerli saylabilir.

"ki kom#u pla$n ortak mesnedinin bir tarafndaki negatif moment di$er taraftakinin 0,8 katndan az ise,
aradaki farkn 2/3 kom#u plaklara, d#eme #erit rijitlikleri orannda da$tlmal, donat hesabnda byk
olan de$er kullanlmaldr. "ki moment arasndaki fark daha az ise, tasarmda byk olan moment
kullanlmaldr. Bu yntemde mesnet moment dzeltilmesi yaplamaz.

Serbeste oturdu$u varsaylan d#emenin kenar mesnetinde, dnmenin herhangi bir yapsal dzenleme
nedeni ile engellenmesi durumunda, d# mesnetteki moment, izelge 11.1 de d#eme aklk ortas iin
verilen momentin belirli bir oran olarak alnmaldr. Dnmenin tam olarak engellendi$i durumlarda bu oran
1,0, di$er durumlarda 0,5 alnabilir.

D#emenin bu yntemle hesapland$ durumlarda, kiri# hesab iin, ykn mesnetlere da$l#, k#elerden
45 ayla izilen do$rularn kesi#mesi ile olu#an alanlara gre hesaplanr.

##.4.4 - !ki Do$rultuda al%an Kiri%siz D%emeler iin Yakla%k Yntemler
Kiri#siz d#emeler dz plaklar olarak dzenlenebilece$i gibi, ba#lkl veya tablal olarak da yaplabilir, !ekil
11.4a, b ve c. Ba#lk e$imi 45 den az ise, hesapta ba#lk olarak kolon yznden ba#layan ve 45 e$imle
tanmlanan blm dikkate alnmaldr, !ekil 11.4d.

Kolon ile d#eme arasnda tabla olu#turulmas durumunda, tabla kalnl$ t
o
, d#eme kalnl$nn yarsndan
az, tablann kolonun herbir tarafndaki uzunlu$u, o do$rultudaki d#eme akl$nn 1/6 sndan ve tabla
kalnl$nn 4 katndan az olamaz, !ekil 11.4a.

Kiri#siz d#emelerde zmbalama dayanm Madde 8.3.1 deki ilkelere gre kontrol edilmelidir. Ba#lkl ve
ba#lksz d#emeler iin zmbalama evresinin konumu !ekil 11.4 de gsterilmi#tir.


5
6

!ZELGE ##.# - Drt Kenarndan Oturan "ki Do$rultuda Donatl Dikdrtgen Plaklarn Moment Katsaylar, .

Ksa aklk do$rultusunda moment katsaylar Uzun aklk

D#emenin snr ko#ullar

!
!
/!
s
=1,0

1,1

1,2

1,3

1,4

1,5

1,75

2,0
do$rultusunda
(btn !
!
/!
s

de$erleri iin)
DRT KENAR SREKL"
Negatif moment srekli kenarda
Pozitif moment aklk ortasnda

0,033
0,025

0,040
0,030

0,045
0,034

0,050
0,038

0,054
0,041

0,059
0,045

0,071
0,053

0,083
0,062

0,033
0,025
B"R KENAR SREKS"Z

0,042
0,031

0,047
0,035

0,053
0,040

0,057
0,043

0,061
0,046

0,065
0,049

0,075
0,056

0,085
0,064

0,041
0,031
"K" KOM!U KENAR SREKS"Z

0,049
0,037

0,056
0,042

0,062
0,047

0,066
0,050

0,070
0,053

0,073
0,055

0,082
0,062

0,090
0,068

0,049
0,037
"K" KISA KENAR SREKS"Z

0,056
0,044

0,061
0,046

0,065
0,049

0,069
0,051

0,071
0,053

0,073
0,055

0,077
0,058

0,080
0,060

-
0,044
"K" UZUN KENAR SREKS"Z

-
0,044

-
0,053

-
0,060

-
0,065

-
0,068

-
0,071

-
0,077

-
0,080

0,056
0,044
KENAR SREKS"Z

0,058
0,044

0,065
0,049

0,071
0,054

0,077
0,058

0,081
0,061

0,085
0,064

0,092
0,069

0,098
0,074

0,058
0,044
DRT KENAR SREKS"Z

0,050

0,057

0,062

0,067

0,071

0,075

0,081

0,083

0,050

ICS 91.080.40 TRK STANDARDI TS 500/Revizyon

57

"EK!L ##.2 - D#eme !eritleri

!
1

!
2B

orta
!erit
kolon
!eriti
orta
!erit
!
2A

a. Kiri!siz d!eme

!
1

orta
!erit
kolon
!eriti
orta
!erit
!
2B

!
2A

b. Kiri!li d!eme
!
1
/4 veya !
2A
/4
(kk olan)
!
1
/4 veya !
2B
/4
(kk olan)
!
1
/4 veya !
2B
/4
(kk olan)
!
1
/4 veya !
2A
/4
(kk olan)

58
Kiri!siz d!emelerde, dayanm ve kullanlabilirli$in sa$land$nn kantlanmas ko!uluyla bo!luk braklabilir.
D!emedeki bo!luklar dikkate alnarak hesaplanan zmbalama dayanm Madde 8.3.1 de ngrlen gvenli$i
sa$lyorsa, a!a$daki durumlarda e$ilme iin ayrca kontrole gerek yoktur.

a) "ki dik do$rultudaki orta #eritlerin kesi#ti$i blgede, gereken donatnn yerle#tirilebildi$i durumlarda,
b) "ki dik do$rultudaki kolon #eritlerinin kesi#ti$i blgede, bo#lu$un en byk boyutunun, kolon #erit
geni#li$inin 1/8 inden fazla olmad$ ve bo#luklar nedeniyle yerle#tirilemeyen donatnn bo#luk kenarna
yerle#tirilebilece$i durumlarda.

Kiri#siz d#eme hesab a#a$daki iki yakla#k ynteme gre yaplabilir.

##.4.4.# - ereve Yntemi
Kiri#siz d#emeler, biri birlerine dik iki do$rultuda ereve olarak zmlenebilir. Bu tr bir zmlemede,
yatay e$ilme elemannn geni#li$i olarak, ereveye dik yndeki iki kom#u d#emenin aklk ortalar
arasndaki uzaklk alnmaldr.

zmlemede, her iki do$rultuda da d#eme yknn tamam alnmaldr. Kolon ve d#eme rijitliklerinin
hesabnda kolon ba#l$, tabla gibi nedenlerle artan eylemsizlik momentleri hesaba katlmaldr.

D#ey yk altnda zmlemesi yaplan katta kolonlarn uzak ular ankastre varsaylabilir.

ereve zmlemesinden bulunan momentler izelge 11.2 ye gre, Madde 11.4.2 de tanmlanan kolon ve
orta #eritlere da$tlr. Bu momentler, her akl$a ait mesnet ve aklk momentlerinin toplam sabit kalmak
ko#ulu ile, en ok t%10 orannda de$i#tirilebilir.

!ZELGE ##.2 - ereve Yntemi "in Da$tma Katsaylar

D# mesnet momenti
!erit
" mesnet
momenti
Aklk
momenti
Kenar
kiri#siz
Kenar
kiri#li
Kolon #eriti 0,75 0,60 0,80 0,60
Orta #eriti 0,25 0,40 0,20 0,40
Kenar kiri#siz 0,40 0,30 0,40 0,30 Kenar kiri# veya duvara
Paralel yarm kolon
#eriti
Kenar kiri#li 0,20 0,15 0,20 0,15

##.4.4.2 - Moment Katsaylar Yntemi
A#a$da sralanan ko#ullarn hepsini birden sa$layan kiri#siz d#emelerin hesab bu yakla#k yntem ile
yaplabilir. Yntem yalnzca d#ey yk zmlemesi iin geerlidir.
a) Her ynde en az er aklk olmaldr.
b) Uzun kenarn ksa kenara oran 2,0 den fazla olmamaldr.
c) Herhangi bir do$rultudaki kom#u plaklarn aklklar arasndaki fark, uzun akl$n 1/3 nden fazla
olmamaldr.
d) Herhangi bir kolonun ereve ekseninden d#merkezli$i, moment hesaplanan do$rultudaki akl$n 1/10
undan fazla olmamaldr.
e) Hareketli ykn kalc yke oran 2,0 den fazla olmamaldr.

Herhangi bir d#emede, aklk momenti ile iki mesnet momenti ortalamasnn toplam, a#a$daki denklemde
belirtilen o gze ait toplam basit kiri# momentinden de$erinden az olamaz.
8
p
M
2
n 2 d
o
! !
(11.4)

Denklemde !
n
hesap yaplan do$rultudaki serbest akl$ ifade etmekte olup, kolon yznden kolon yzne
olan uzaklktr. Bu de$er hibir zaman 0,65 !
1
de$erinden az alnamaz. Daire veya dzgn okgen kesitli
kolonlar, ayn alana sahip, e#de$er kare kolonlar olarak de$erlendirilebilir.
Tasarmda gz nne alnacak mesnet momenti, mesnet yznde hesaplanmaldr. Madde 6.3.8 de sz
edilen moment uyumu, basitle#tirilmi# yntem ile hesaplanan plaklarda uygulanamaz.

59

Denklem 11.4 ile hesaplanan M
o
momentinin aklk ve mesnetlere payla#trlmas a#a$daki ilkelere gre
yaplmaldr.

" Aklklarda, Aklk momenti = 0,35 M
0

Mesnet momenti = 0,65 M
0

Kenar Aklklarda, D# mesnet momenti = 0,30 M
0
" mesnet momenti = 0,70 M
0

Aklk momenti = 0,50 M
0

zmleme yaplan do$rultuya dik do$rultuda, perde duvar gibi elemanlar kullanlarak d#emenin d#
mesnedinde ankastrelik sa$lanyorsa, o akl$a ait mesnet momentleri 0,65M
0
, aklk momenti de 0,35M
0

alnmaldr.

Mesnedin iki yzndeki momentlerin farkl oldu$u durumlarda, byk olan moment kesit hesaplar iin temel
alnmaldr.

Hesaplanan momentlerin kolon #eridine da$tlmas a#a$daki gibi yaplmaldr.
a) " mesnetlerde, yukarda hesaplanan toplam mesnet momentinin % 75 i kolon #eridine verilmelidir.
b) Kenar mesnetlerde, zm yaplan do$rultuya dik kenar kiri#i yoksa, yukarda hesaplanan toplam kenar
mesnet momentinin tm kolon #eridine aktarlmaldr.
c) Kenar kiri# varsa, kolon #eridine toplam mesnet momentinin % 75 i aktarlmaldr.
d) Aklklarda, yukarda hesaplanan toplam aklk momentinin % 60 kolon #eridine aktarlmaldr.

Hesaplanan momentlerin orta #erite da$tlmas a#a$daki gibi yaplmaldr.

a) Orta #erit momentleri, toplam moment ile kolon #eridi momentleri arasndaki fark olarak alnmaldr.
b) Yukardaki yntem kullanlarak bulunan kolon ve orta #eride ait mesnet ve aklk momentlerinde en ok
t%10 orannda de$i#iklik yaplabilir. Ancak, yaplan bu de$i#iklikler sonucu d#eme pla$nn Denklem
11.4 ile hesaplanan toplam statik momentinde hibir de$i#ikli$e neden olunmamaldr.
c) Birdkm sistemlerde, d#eme mesnetini olu#turan kolon ve duvarlar, d#eme zerine etkiyen tasarm
yklerinden olu#acak momentlere kar# yeterli dayanma sahip olmaldr. Bu momentler, Madde 8.3.1 e
gre yaplan zmbalama hesabnda gz nne alnmaldr. " mesnetlerde daha kesin hesap yaplmad$
durumlarda, Denklem 11.5 ile belirlenen moment, o mesnetteki alt ve st kolonlar arasnda e$ilme
rijitliklerine gre payla#trlmaldr.

( ) ( ) [ ]
2
'
n
'
2
'
g
2
n 2 q g
p p 5 , 0 p 07 , 0 M ! ! ! ! +
(11.5)

Bu denklemde, p
g
, !
2
ve !
n
kom#u aklklardan ksa olanna ait de$erleri gstermektedir.

"ki do$rultuda al#an d#eme plaklarna her iki do$rultuda yerle#tirilecek olan donat, kritik kesitlerde, Madde
11.4.2, 11.4.3 ve 11.4.4 ilkelerine uyularak bulunan hesap momentleri kullanlarak ve Blm 7 kurallarna
uyularak belirlenir.

"ki do$rultuda al#an kiri#li ve kiri#siz d#emelerde, her bir do$rultuda 0,0015 den az olmamak ko#uluyla, iki
do$rultudaki donat oranlarnn toplam, S220 iin 0,004, S420 ve S500 iin 0,0035 den az olamaz. Donat
aral$ ise, tablasz d#eme kalnl$nn 1,5 katndan ve ksa do$rultuda 200 mm, uzun do$rultuda 250 mm
den fazla olamaz.

##.5 - !K! DO&RULTUDA ALI"AN D!"L! D"EMELER
Blm 11.3 de verilen genel ilkelere uygun olarak, iki do$rultuda al#an di#li d#emeler de dzenlenebilir.
Bu tr d#emelerin yapsal zmlemelerinde yap mekani$i ilkelerine, boyutlandrma ve donat
dzenlemelerinde ise Madde 11.3.3 de verilen kurallara uyulmaldr.

ICS 91.080.40 TRK STANDARDI TS 500/Revizyon

6
0

"EK!L ##.3 - Kiri#siz D#emede Tabla ve Ba#lk Boyutlar

0,4 !
1
h 150 mm
t
0
h
!
1
/20
300 mm
!
1
/10
h 150 mm
!
1
/10
!
1
0,4 !
1

6
1

"ekil ##.4: Kiri%siz d%emede kolon ba%l$ ve tabla

d = d!emenin faydal yksekli$i
h
d/2
Zmbalama evresindeki
faydal ykseklik = d
D!eme
Ba!lk
(b) Ba!lkl
h
d/2
faydal ykseklik = d
D!eme
(c) Ba!lksz
Etkili ba!lk boyutu
45
45
(d) Etkili Ba!lk Boyutu
h
t
0

(d+t
o
)/2
faydal ykseklik = d + t
o

d/2
faydal ykseklik = d
(a) Ba!lkl - Tablal
D!eme
Tabla
Ba!lk
d
h

62

#2 - BETONARME DUVARLAR


A
g
Duvarn tm kesit alan
A
sh
Duvarda bulunan yatay donatlarn toplam kesit alan

#2.# - GENEL
Deprem perdeleri, silo, rezervuar vb zel yap duvarlar ile istinat duvarlar gibi yapm ve tasarm zel
kurallara ba$l olan betonarme duvarlar, kendi trleri iin verilmi# olan ko#ullar sakl kalarak, bu blmde
verilen kurallara da uymak zorundadr.
Betonarme duvarlar, duvara etkime olasl$ bulunan bzlme, scaklk de$i#mesi gibi zorlamalar da dahil
olmak zere, her trl yk etkilerini gvenle ta#yabilecek biimde boyutlandrlp donatlr.
Betonarme duvarlarn boyutlandrlmas ve tasarm, Blm 6 ve 7 de verilen ilkelere uygun olarak
yaplmaldr. Bu duvarlarn donats, Blm 12.3 de verilen ko#ullar sa$lamak zorundadr.
Betonarme duvarlar iinde kap, pencere veya benzeri bo#luklar braklmas gereken durumlarda, Blm
12.3 de belirtilen minimum donatya ek olarak, bo#lu$un her bir kenarna en az 216 donat yerle#tirilmelidir.
Bu ubuklarn bo#luk kenarndan llen kenetlenme boylar 40 den az olmamaldr.
Ayrntl zmlemesi yaplmayan durumlarda, her bir tekil yk iin kesit hesabnda alnacak olan duvar etkili
boyu, tekil yklerin eksenleri arasnda kalan uzaklktan ve ykleme alan uzunlu$una duvar kalnl$nn drt
kat eklenerek bulunacak uzunluktan daha fazla olamaz. Ayrca, tekil yk altnda kalan blgelerde olu#acak
ekme gerilmelerine kar#, yk eksenine dik do$rultuda asal ekme donats bulundurulmaldr.

#2.2 - KES!T BOYUTLARI !LE !LG!L! KURALLAR
Betonarme duvarlar, planda uzun kenarn ksa kenara (kalnl$a) oran en az 7,0 olan d#ey ta#yc
elemanlardr. Betonarme duvarlarn kalnl$ 150 mm den az olamaz.

#2.3 - DONATI !LE !LG!L! KURALLAR
Betonarme duvarlarn her bir yznde yatay ve d#ey ubuklardan olu#an donat a$lar dzenlenir.
Hesaplarn daha fazla donat gerektirmedi$i durumlarda, betonarme duvara yerle#tirilecek olan d#ey ve
yatay donatlar bu blmde belirtilen de$erlerden daha az olamaz.

Betonarme duvarn iki yzndeki d#ey donat alanlarnn toplam, duvar tm kesitinin (A
g
) 0,0015 inden az
olamaz. Ayrca, iki yzdeki yatay donat alanlarnn toplam da ayn de$erden az olamaz.

D#ey ve yatay donat aralklar, duvar kalnl$nn 1,5 katndan ve 300 mm den fazla olamaz.

Betonarme duvarn iki yzndeki donat a$lar, 1 m
2
duvar yzeyinde en az drt tane iroz ile kar#lkl olarak
ba$lanmaldr.

63
#3 - BETONARME ELEMANLARDA KULLANILAB!L!RL!K

A
t
Elemanlarda herbir ekme ubu$una d#en etkili beton alan, A
t
= 2ab
w
/n
a Toplam ekme donats a$rlk merkezinden llen beton rts
d Kiri# faydal yksekli$i
E
c
f
ctd
f
yd
h Kiri# yksekli$i
I
c
Tm kesit eylemsizlik momenti
I
cr
Tarafsz eksene gre atlam# kesit eylemsizlik momenti
I
ef
Etkili eylemsizlik momenti
!
n
Eleman serbest boyu
M
cr
Elemann e$ilmede atlama momenti
M
max
Elemandaki en byk e$ilme momenti
n Eleman ekme blgesindeki ubuk says
y En d# ekme lifinin tarafsz eksenden uzakl$
i
Ani sehim
ig
Kalc yklerden olu#an ani sehim
t
Toplam sehim
sm
atlaklar arasnda kalan blgede, donat ortalama birim uzamas
t
Kalc yk sre katsays
Kalc sehim katsays
Basn donats oran
s
atlamada, atlam# kesit varsaym ile hesaplanan donat gerilmesi
sr
"lk atlamada, atlam# kesit varsaym ile hesaplanan donat gerilmesi
atlak geni#li$i
max
"zin verilen atlak geni#li$i snr

#3.# - GENEL
Betonarme yaplarda ve yap elemanlarnda, yklmaya kar# gvenlik sa$lanmasnn yansra, ngrlen
kullanm ykleri altnda elemanlarn ve yapnn tmnn a#r atlama, a#r #ekil ve yer de$i#tirme ve a#r
titre#ime neden olmayacak biimde boyutlandrlp donatlmas gerekir.

#3.2 - SEH!M KONTROLU

#3.2.# - Genel Kurallar
E$ilme etkisindeki d#eme ve kiri# gibi yap elemanlarnda, i#levi gle#tirecek, grn# etkileyecek ve bu
elemanlara biti#ik ta#yc olmayan di$er yap elemanlarnn atlamasna veya ezilmesine neden olabilecek
dzeyde sehimler olu#mamaldr. Bu elemanlarn kalc ve hareketli ykler altndaki ani sehimleri ile bzlme ve
snme etkisi ile olu#an sehimlerin hesabnda, betonarme elemann atlama durumu gznnde tutulmaldr.

Kiri# ve zellikle d#emeler sehime duyarl yap eleman ta#myorsa ve bunlarla ili#kili de$ilse, eleman
yksekli$inin akl$a oran, izelge 13.1 de verilen snrlarn zerinde kalmak ko#ulu ile sehim hesab
yaplmayabilir.

Betonarmenin davran#n gz nnde tutan ve yap mekani$i ilkelerine uygun daha gvenilir bir yntem
kullanlmyorsa, ani sehimler Madde 13.2.2 de verilen yakla#k yntemle, zamana ba$l sehimler de Madde
13.2.3 de aklanan yntemle hesaplanabilir.

!ZELGE #3.# - E$ilme Elemanlarnda Sehim Hesab Gerektirmeyen (Ykseklik / Aklk) Oranlar

Eleman Basit
mesnet
Kenar
aklk
"
aklk
Konsol
Tek do$rultuda al#an d#eme
"ki do$rultuda al#an d#eme (ksa kenar akl$ ile)
Di#li d#eme
Kiri#
1/20
1/25
1/15
1/10
1/25
1/30
1/18
1/12
1/30
1/35
1/20
1/15
1/10
-
1/8
1/5

64
#3.2.2 - Ani Sehimlerin Yakla%k Hesab
Kalc ve hareketli ykler altnda betonarme e$ilme elemanlarnn ani sehimleri, akl$ boyunca hibir
kesitinde atlamayan elemanlarda (M
max
M
cr
) tm kesit eylemsizlik momenti kullanlarak, atlayan
elemanlarda (M
max
> M
cr
) ise, Denklem 13.1 den bulunacak etkili eylemsizlik momenti kullanlarak ve mesnet
ko#ullar gz nnde bulundurularak yap mekani$i ilkelerine gre hesaplanmaldr. Bu hesapta kullanlacak
elastisite modl E
c
, Blm 3.3 den alnmaldr.

cr
3
max
cr
c
3
max
cr
ef
M
M
1
M
M
I I I
1
1
]
1
,
_
,
_
(13.1)

y
f 5 , 2 M
c
ctd cr
I
(13.2)
Kesitin atlama momenti, 13.2 denklemine gre hesaplanr. Srekli kiri# ve d#emelerde, aklk ve mesnet
kesitleri (iki mesnetin ortalamas) iin iki ayr eylemsizlik momenti, Denklem 13.1 den hesaplanmal ve iki
de$erin ortalamas, etkili eylemsizlik momenti olarak kullanlmaldr. Konsollarda ise, mesnet kesiti
eylemsizlik momenti kullanlmaldr.

#3.2.3 - Zamana Ba$l Sehim Hesab
Betonarme yaplarda snme ve bzlme etkisi ile olu#an zamana ba$l ek sehimlerin hesab, genel olarak
Madde 3.3.4 de verilen de$i#kenlere gre hesaplanmaldr. Daha kesin hesaba gerek duyulmayan
durumlarda, zamana ba$l sehimleri de ieren toplam sehim, Denklem 13.3 ten hesaplanmaldr.

t
=
i
+
ig
(13.3)

' 50 1
,
/
t
+
(13.4)

Denklemdeki .
t
katsays, kalc yklerin etkime sresine gre izelge 13.2 den alnmaldr.
, kesitte
bulunan basn donats orandr.

!ZELGE #3.2 - Kalc Yk Sre Katsays

Ykleme sresi Sre katsays
t

5 yl ve daha fazla
12 ay
6 ay
3 ay
2,0
1,4
1,2
1,0

#3.2.4 - Sehim Snrlar
E$ilme elemanlarnda izin verilebilecek sehim snrlar, serbest akl$a ba$l olarak izelge 13.3 de
verilmi#tir.
!ZELGE #3.3 - Sehim Snrlar

E$ilme eleman ve yeri Sehim nedeni Aklk / Sehim
Blme duvarsz at
elemanlar
Hareketli yklerden olu#an ani sehim !
n
/ 180
Blme duvarsz normal
kat elemanlar
Hareketli yklerden olu#an ani sehim !
n
/ 360
Blme duvarl
(*)
at ve normal kat
elemanlar
!
n
/ 480
Blme duvarl
at ve normal kat
elemanlar
Srekli yklerden olu#an toplam sehim ile
hareketli yklerin geri kalan blmnden
olu#an ani sehim toplam
!
n
/ 240

(*)
Blme duvar bulunan veya byk sehimden etkilenebilecek elemanlar ta#yan

65
#3.3 - ATLAK KONTROLU

#3.3.# - Genel Kurallar
Yaplarn grn#n bozacak veya donatnn korozyonuna neden olabilecek geni#likte atlaklarn
olu#masna izin verilmemelidir. Kesitlerinde, d# yklerden olu#an e$ilme, kesme ve burulma gibi i kuvvetler
yannda, genle#me ve bzlme gibi hacmsal #ekil de$i#tirmelerin kstlanmas veya mesnet hareketleri ile
ortaya kan ekme gerilmelerinin belli snrlar a#mas ile olu#an atlaklarn geni#likleri, elemanlarn
bulunduklar ortama gre, izelge 13.4 de verilen de$erleri gememelidir.

!ZELGE #3.4 - atlak Geni#li$i Snrlar

Ortam
max

Yap ii normal evre ko#ullar 0,4 mm
Yap ii nemli ve yap d# normal evre ko#ullar 0,3 mm
Yap d# nemli evre ko#ullar 0,2 mm
Yap ii ve d# agresif evre ko#ullar 0,1 mm

A#a$da belirtilen ko#ullarn tmnn sa$land$ durumlarda, atlak kontrolu yaplmayabilir.

Nervrl donat kullanlm# olmaldr;
Betonarme elemanlarn ekme blgelerinde, Blm 7.3 de verilen minimum donat ko#ulu sa$lanm#
olmaldr;
Zararl etkili evre ko#ullar bulunmamaldr;
Donat aralklar, 200 mm yi a#mamaldr.

#3.3.2 - atlak Geni%likleri Hesab
izelge 13.4 de snrlar belirtilen, tasarm atlak geni#li$i, , nervrl donat iin a#a$da verilen denklemle
hesaplanr. Dz donat iin bu de$er, 1,7 ile arplarak artrlr. Donat gerilmesi
s
, yk katsaysyla
arplmam# ykle hesaplanmaldr. Ancak, bu de$er yakla#k olarak 0.7f
yd
olarak da kullanlabilir.
( )
5
s
3
1
t
10 & c A 1,3 0

(13.5)

!ekil 13.1 de tanmlanm# olan A
t
, elemanlarda herbir ekme ubu$una d#en etkili beton alandr. Donat
aplar farkl oldu$unda, toplam donat alan, oradaki en byk apl ubuk alanna blnerek bulunan
e#de$er n (ubuk says) de$eri kullanlmaldr.

Elemandaki toplam ekme donats, hesapa gerekli olann 1,2 katndan daha fazla ise, atlak geni#li$i bu
oranda azaltlabilir.

"EK!L #3.# - atlama Blgesinde Donat evresi
b
w
d
h
2a
a
2a
a
b
w
c

66
#4 - B!NA DAYANIMININ SAPTANMASI

h Eleman yksekli$i.
!
t
Deney uygulanan elemann akl$, d#emelerde ksa kenar uzunlu$u.
"ki mesnet eksenleri arasndaki uzaklk ve net akl$a eleman derinli$inin eklenmesiyle bulunan
uzaklktan byk olan (Konsollarda net akl$n iki kat).
m1
"lk ykleme deneyinde yk altnda llen en byk sehim.
m2
"kinci ykleme deneyinde yk altnda llen en byk sehim.
mp1
"lk ykleme deneyinde yk kaldrldktan sonra llen en byk kalc sehim.
mp2
"kinci ykleme deneyinde yk kaldrldktan sonra llen en byk kalc sehim.

#4.# GENEL KURALLAR
Binann tmnde veya bir blmnde bu standardda ngrlen yap gvenli$inin sa$lanamad$ ku#kusu
nedeniyle gerekle#tirilen bina dayanm inceleme ve de$erlendirilmesinde bu blm ko#ullar uygulanr.
Binadaki sorunlarn yap gvenli$i zerindeki etkileri tam olarak anla#labilmi#se ve yapsal zmleme iin
gerekli olan eleman boyutlar ile malzeme dayanmlar saptanabilmi#se, yap gvenli$i analitik olarak
de$erlendirilebilir.

Binadaki sorunlarn yap gvenli$i zerindeki etkileri tam olarak anla#lamam#sa veya eleman boyutlar ile
malzeme dayanmlar saptanamyorsa, bir ykleme deneyi yaplmaldr.

#4.2 - ANAL!T!K DE&ERLEND!RME
#4.2.# - Eleman Boyutlarnn ve Malzeme Dayanmlarnn Saptanmas
Yap elemanlar kesit boyutlarnn, yap gvenli$i asndan en kritik olan blgelerde saptanmas yeterlidir.
Donat ap ve konumlar, yerinde yaplan lmlerle saptanmaldr. Ancak, yapnn e#itli blmlerinde
zenle seilmi# yeterli sayda noktada ve de$i#ik trden elemanlar zerinde yaplan lmler projeye
uygunsa, binann tm iin projede gsterilen donat ap ve konumlarnn do$ru oldu$u varsaylabilir. Yeterli
say ve lm yerleri, de$erlendirme sorumlulu$unu stlenen mhendis tarafndan saptanr.

Beton dayanmnn saptanmas gerekiyorsa, rselemeyen yntemlerle kapsaml bir al#ma yaplmaldr.
Ancak, bu yntemlerle elde edilen sonularn, ok daha gvenilir olan karot sonular ile ili#kilendirilmesi
kesinlikle gereklidir.

Yap gvenli$ini etkilemeyecek konum ve byklkteki karotlar, sorumlu mhendisin gsterece$i sorunlu
yerlerden alnr ve do$al nemini saklayacak biimde ambalajlanarak ta#nr.

Karotlar suda saklanmadan ve ba#lk yaplarak denenmelidir. Deneyden nce, sorumlu mhendis karotlar
tek tek incelemeli, her birinin uygun olup olmad$na karar vermeli ve atlak, bo#luk, donat paras vb
zellikleri not ederek de$erlendirmede bunlar gz nnde bulundurmaldr.

Karot deney sonular kesinlikle sorumlu mhendise de$erlendirilmelidir. Bu de$erlendirmede boyut ve #ekil
etkileri ile rselenmi#lik dzeyi ile ilgili dzeltmeler yaplmaldr.

Gerekli grld$nde, donatdan alnan numuneler denenerek, donat eli$inin mekanik zellikleri
saptanmaldr. zellikle donat mekanik zelliklerinin yangn nedeniyle de$i#mi# olabilece$inden ku#ku
duyulan durumlarda, bu tr deneyler kesinlikle gereklidir.

Ta#yc elemanlarn ve d#eme kaplamas, blme duvar gibi ta#yc olmayan elemanlarn boyutlar, yeterli
sayda ve gvenilir biimde llebilmi#se, yap gvenli$inin analitik de$erlendirmesinde kullanlacak kalc
yk katsays, 1,4 yerine 1,2 ye kadar azaltlabilir. Malzeme dayanmlar gvenilir biimde saptanabilmi#se,
zmlemede kullanlacak malzeme katsaylar da azaltlabilir. Ancak, malzeme katsaylar hibir zaman,
beton iin 1,3 den, donat eli$i iin ise 1,1 den az olamaz.

#4.3 - YKLEME DENEY!
#4.3.# Genel Kurallar
Ykleme deneyi, yalnzca e$ilme sorunlar ile ilgili durumlarda uygulanr. Ykleme deneyinde, baz
elemanlarda veya binada ani krlma veya gme sz konusu ise (rne$in, stabilite, kesme ve zellikle
zmbalama gibi), ok tehlikeli olaca$ndan deneye izin verilmez.


67
Ykleme deneyinde, yklenecek aklk ve d#eme gz (panel) says ile yk dzeni, yap gvenli$i
asndan en sorunlu grlen blgede, en byk sehime ve en byk i kuvvetlere neden olacak biimde
seilmelidir. Btn kritik blgeler iin bir tek ykleme dzeni yeterli de$ilse, birden fazla blgede ykleme
deneyi yaplabilir.

Ykleme deneyinde, belirlenen aklk veya d#eme gzne uygulanacak toplam yk, varolan kalc ykler
de gz nnde tutularak; 0,85(1,4G+1,6Q) de$erinden az olmamaldr.

Ykleme deneyinin uygulanaca$ kat betonu en az 56 gnlk olmaldr. E$er mal sahibi, yklenici, denetim
rgt ve proje mhendisi aralarnda anla#arak ykleme deneyinin beton 56 gnlk olmadan
uygulanabilece$ini bir protokole ba$lam#larsa, betonun ya#na baklmakszn ykleme deneyi yaplabilir.
#4.3.2 - Uygulama !lkeleri
lmler, belirlenecek sehim veya atla$n en kritik oldu$u blgelerde yaplmaldr. Ykleme yaplmadan
nce alnacak olan sfr okumalar, deney ba#langcndan en ok bir saat nce alnmaldr.

Deney yk, en az drt a#amada uygulanmal, yk basamaklar olabildi$ince biribirine e#it olmaldr.

Yk uygulama amacyla, imento torbalar, tu$la, kiremit, kum, su vb kullanlabilir. Yk olabildi$ince dzgn
yayl olmal, y$lan malzemenin kemerlenme ile yk belirli noktalara aktarmas nlenmelidir.

Yklemeden 24 saat sonra alnan lmn ardndan uygulanm# olan tm yk kaldrlmaldr. Ykn
kaldrlmasndan 24 saat sonra bir lm daha yaplmaldr.
#4.3.3 - Ba%ar ltleri
Ykleme deneyi uygulanan yapnn veya yap elemannn yeterli saylabilmesi iin a#a$daki ltlerin
sa$lanmas gerekir. Ykleme deneyi sonunda yeterli oldu$una karar verilen bir yapnn d#ey ykler
bakmndan gerekli yap gvenli$ine sahip oldu$u kabul edilir.

Denenen yap veya yap elemannda, betonun basn altnda ezilmesi, basn donatsnn burkulmas gibi bir
a#r hasar grlmemelidir.

Yklenen elemanlarda, kesme krlmasna yol aabilecek nitelikte nemli e$ik atlaklar olu#mamaldr.
Yklenen elemanlarda e$ilme donats boyunca, kenetlenme zlmesi belirtisi saylabilecek atlaklar
olu#mamaldr.

Yk altnda llen en byk sehim,
m1
ve yk kaldrldktan sonra llen en byk kalc sehim,
mp1

a#a$da verilen de$erleri gememelidir.

h
00005 , 0
t
t
1 m
!
!
(14.1)
1 m 1 mp
25 , 0 (14.2)

Yukardaki ko#ullar sa$lanmazsa, ykleme deneyinin tekrarlanmasna izin verilebilir.

"kinci deney, ykn bo#altlmasndan en az 72 saat sonra yaplmaldr. "kinci deneyde a#a$daki ko#ul
sa$lanrsa, ykleme deneyi uygulanan yap veya eleman d#ey ykler altnda yeterli saylr.

m2 mp2
0,2( ( (14.3)

Bu ko#ul da sa$lanamazsa deney tekrarlanamaz.
#4.3.4 - Gvenlik nlemleri
Ykleme deneyi srasnda, al#anlarn gvenli$ini sa$lamak iin gerekli olan nlemler zenle alnmaldr.
Deneyi gerekle#tiren mhendis gvenlik nlemlerinden de sorumludur. Mhendis deneyi srekli olarak
izlemek ve herhangi bir tehlikeli geli#me gzlendi$inde deneyi durdurmakla ykmldr.

TS500

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TS500

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ICS 91.080.40 TRK STANDARDI TS 500/!

Basn donats merkezinden llen beton rts

Kiri#te basn donats oran

Basn donats merkezinden llen beton rts

Kiri#te basn donats oran, A

Etriye iroz ve kancalarnda, dm

ICS 91.080.40 TRK STANDARDI TS 500/!ubat 2000

You might also like