DDP Yayin Rapor 2012

DOALGAZ PYASASI SEKTR RAPORU
DOAL GAZ PYASASI DARES BAKANLII
Bu raporda yer alan tm bilgi, tablo ve ekillerin her hakk sakldr. Kaynak gsterilmeden kullanlamaz.
T.C. ENERJ PYASASI DZENLEME KURUMU Doal Gaz Piyasas Dairesi Bakanl ANKARA, 2013
NSZ
Doal gazn son yllardaki ykselii, doal gaz sektrne byk bir dinamizm kazandrmakta ve bu dinamizm nedeniyle sektr hzl bir deiime ve nemli gelimelere sahne olmaktadr. Ayrca doal gaz sektrnn kresel lekteki siyasi, ekonomik ve evresel faktrlerle karlkl etkileim halinde olmas bu gelimelere yn verici niteliktedir. Sz konusu karlkl etkileim, hzl deiimler ve gelimeler ierisinde, politika yapclarn, dzenleyicileri ve piyasa oyuncularn hedeflerine ulatracak doru admlarn tespitinde kapsaml ve detayl analizlerin byk nem kazand yadsnamaz bir gerektir. Doal gaz sektr paydalarnn faaliyetlerine ynelik verecekleri kararlar hi phesiz global ve blgesel aptaki siyasi, ekonomik ve evresel gelimelerle tutarl olmal ve btncl bir yaklama sahip olmaldr. Belirtilen nitelikteki kararlarn verilmesi hususunda kresel, blgesel ve lke dzeyindeki gerekli verilerin toplanmas, bu verilerin birlikte analiz edilmesi ve raporlanmas nem arz etmektedir. Ayrca farkl bak alarna sahip tm paydalarn sektre ilikin deerlendirmelerini yaynlamalaryla oluan bilgi paylam karar srelerine katk salamaktadr. Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu olarak piyasaya ilikin tm dzenleme ve denetim faaliyetlerimizde, etkinlik ve verimliliin salanmas, isabetli ve salkl kararlar alnmas temel amacmzdr. Bununla birlikte, doal gaz piyasasna ilikin tm verilerin zamannda ve doru bir ekilde EPDK tarafndan toplanmasna, analizine, raporlanmasna ve nihayetinde ilgili tm taraflarla ve kamuoyuyla paylalmasna nem vermekteyiz. 2012 ylna dair doal gaz sektrn genel olarak deerlendirdiimizde, depolama kapasitesinin artna ynelik gereken admlarn atld, serbest tketici statsne ilikin nemli dzenlemelerin yapld, 2012 yl sonu itibariyle konutlarda ve sanayide doal gaz kullanan il saysnn 65e ulat, son ihale ilanlaryla birlikte EPDK tarafndan doal gaz datm lisans ihalesine klmayan ilimizin kalmad, ithalatta ise zel sektrn sahip olduu szleme miktarnn 10 milyar m3 seviyesine ykseldii grlmtr. Ayrca lkemiz doal gaz toplam tketimi 45 milyar m3 seviyesini gemi ve 2012 ylndaki doal gaz tketiminin dalm oranlar incelendiinde en byk payn, yaklak %48 oranla elektrik retiminde kullanlan doal gaza ait olduu tespit edilmitir. EPDK tarafndan, enerji piyasalarnda dzenli ve doru bilgi temin edilmesine ynelik otomasyon almalar tamamlanma aamasna gelmi ve doal gaz piyasasnda faaliyet gsteren lisansl irketlerin ilgili personellerine e-imza yetkisi verilerek Kurumumuza sektre ilikin belli periyotlarda bilgi ak balamtr. Bu sistem sayesinde sektre ynelik bilgi ve raporlamalarn en ksa srede ve daha kapsaml olarak hazrlanmas amalanmaktadr. Hazrladmz bu rapora gelebilecek her trl gr ve nerilere de ak olduumuzu iletmek isteriz. 2012 ylnda doal gaz piyasasndan derlenen bilgiler nda hazrlanan bu raporun ilgili tm kii, kurum ve kurululara faydal olmasn dilerim.
Hasan KKTA Bakan
NDEKLER
TABLOLAR LSTES ....................................................................................................................................................................6 GRAFKLER LSTES....................................................................................................................................................................7 GR ....................................................................................................................................................................9 BRNC BLM ................................................................................................................................................................. 11 DNYA DOAL GAZ PYASASI........................................................................................................................................... 11 1.1 DNYA DOAL GAZ PYASASINA LKN TEMEL VERLER................................................................... 12 1.1.1 Kresel Doal Gaz Rezervleri...................................................................................................................... 12 1.1.2 Kresel Doal Gaz retimi.......................................................................................................................... 13 1.1.3 Kresel Doal Gaz Talebi............................................................................................................................. 14 1.2 AVRUPA BRL DOAL GAZ PYASASI...................................................................................................... 17 KNC BLM ................................................................................................................................................................. 19 TRKYE DOAL GAZ PYASASI......................................................................................................................................... 19 2.1 RETM ................................................................................................................................................................. 20 2.2 THALAT................................................................................................................................................................. 22 2.2.1 Boru Hatlaryla thalat............................................................................................................................ 25 2.2.1.1 Szleme Devirleri....................................................................................................................... 26 2.2.2 Svlatrlm Doal Gaz (LNG) ve Spot LNG thalat................................................................... 26 2.2.3 retim - thalat Deerlendirmesi....................................................................................................... 30 2.3 HRACAT................................................................................................................................................................. 30 2.4 DEPOLAMA........................................................................................................................................................... 31 2.4.1 Yer Alt Doal Gaz Depolama.............................................................................................................. 31 2.4.2 LNG Depolama......................................................................................................................................... 32 2.4.3 Depolama Tesisleri Kullanm Usul ve Esaslar................................................................................ 32 2.4.3.1 Svlatrlm Doal Gaz Depolama Tesisi Temel Kullanm Usul ve Esaslar............ 32 2.4.3.2 Yer Alt Doal Gaz Depolama Tesisi Temel Kullanm Usul ve Esaslar........................ 33 2.5 TOPTAN SATI....................................................................................................................................................... 33 2.5.1 Boru Hatlaryla Toptan Sat................................................................................................................. 34 2.5.2 LNG Toptan Sat..................................................................................................................................... 36 2.6 SIKITIRILMI DOAL GAZ (CNG).................................................................................................................. 37 2.7 LETM ................................................................................................................................................................. 38 2.7.1 Boru Hatlaryla letim.............................................................................................................................. 38 2.7.1.1 ebeke leyi Dzenlemeleri.................................................................................................. 38 2.7.2 LNG letimi................................................................................................................................................. 39 2.8 DAITIM................................................................................................................................................................ 40 2.8.1 Datm Lisans haleleri......................................................................................................................... 40 2.8.2 ebeke Yatrm Performanslar............................................................................................................ 41 2.8.3 zleme ve nceleme Faaliyetleri........................................................................................................... 44 2.8.4 Mteri Hizmetleri ve Sektrel Rekabet.......................................................................................... 45 2.8.4.1 EPDKya ntikal Eden Bavuru ve ikayetler Kapsamnda Datm Sektrnn Deerlendirilmesi............................................................................................................................. 45 2.8.4.2 Datm irketlerinden Gelen Veriler Kapsamnda Datm Sektrnn Deerlendirilmesi...................................................................................................................................... 47 2.8.4.2.1 Abonelik ve Balant Bilgileri....................................................................................... 47 2.8.4.2.2 Tketim Miktarlar............................................................................................................ 49 2.8.4.2.3 Doal Gaz Datm Hizmetinin Durdurulmas (Geici Gaz Kesintisi)............ 53
2.8.4.2.4 Bavuru ve ikayetler...................................................................................................... 54 2.8.4.2.5 Fatura tirazlar.................................................................................................................. 56 2.8.4.2.6 Acil Mdahale................................................................................................................... 57 2.8.4.2.7 Bakm-Onarm Faaliyetleri Nedeniyle Doal Gaz Kesintisi................................ 57 2.8.4.3 Serbest Tketici Olma Snr ve Datm Sektrne Etkisinin Deerlendirilmesi.. 58 2.9 SERTFKA FAALYETLER.................................................................................................................................. 60 2.9.1 Meslek Standartlar................................................................................................................................. 60 2.9.2 Tesisat ve Servis Hatlar Sertifikas................................................................................................. 61 2.9.3 Yapm ve Hizmet Sertifikas.................................................................................................................. 61 2.10 ULUSAL DOAL GAZ TKETM VERLER.................................................................................................. 63 2.10.1 2012 Yl Ulusal Doal Gaz Tketim Deerlendirmesi.............................................................. 63 2.10.2 2013 Yl Ulusal Doal Gaz Tketim Tahmini................................................................................ 66 EKLER Ek-1 Trkiye Doal Gaz Arz Talep Durumu................................................................................................................ 68 Ek-2 Trkiye Doal Gaz Datm Haritas........................................................................................................................ 70
TABLOLAR LSTES
Tablo 1- 2011 Dnya Doal Gaz Rezervleri............................................................................................................... 12 Tablo 2- 2011-2012 Kantlanm Rezerv ve retim Miktarlar............................................................................. 13 Tablo 3- 2005-2012 Aras Tketim Verileri ................................................................................................................ 15 Tablo 4- Dnya Doal Gaz Talebi ve Tahmini ........................................................................................................... 17 Tablo 5- 2007-2012 Yllar Doal Gaz retim Miktarlar........................................................................................ 20 Tablo 6- Doal Gaz Alm Szlemeleri........................................................................................................................ 22 Tablo 7- 2005-2012 Yllar Doal Gaz thalat Miktarlar......................................................................................... 23 Tablo 8- Szleme Devir Miktarlar .............................................................................................................................. 26 Tablo 9- hracat Lisans Sahibi irketler ve hra Edilecek lkeler..................................................................... 30 Tablo 10- 2007-2012 Yllar hracat Miktarlar ............................................................................................................. 31 Tablo 11- Depolama Faaliyeti Tesis Bilgileri................................................................................................................. 32 Tablo 12- 2007-2012 LNG Sat Miktarlarnn Tketimi Karlama Oranlar...................................................... 36 Tablo 13- 2007-2012 Yllar CNG Sat Miktarlar ....................................................................................................... 38 Tablo 14- 2012 Ylnda Aylara Gre letilen LNG Miktarlar..................................................................................... 40 Tablo 15- Datm Blgelerinin 5 Yllk Yatrm Ykmllklerinin Biti Tarihleri............................................ 44 Tablo 16- 2012 ylnda EPDKya Yaplan Tketici Bavuru/ikayetlerinin Dalm........................................ 46 Tablo 17- Analizi Yaplan 60 Datm irketinin Datm Blgelerindeki Mterilerin 01.07.2011-30.06.2012 Tarihleri Arasndaki Tketim Profili....................................... 58 Tablo 18- 2009 Ylnda Yrrle Giren Doal Gaz Meslek Standartlar............................................................ 61 Tablo 19- 2012 Yl Ulusal Doal Gaz Sektrel Tketim Miktarlar ...................................................................... 63 Tablo 20- Ulusal Doal Gaz Tketim Tahmini ve Gerekleme Deerleri ........................................................ 67
GRAFKLER LSTES
Grafik 1- Grafik 2- Grafik 3- Grafik 4- Grafik 5- Grafik 6- Grafik 7- Grafik 8- Grafik 9- Grafik 10- Grafik 11- Grafik 12- Grafik 13- Grafik 14- Grafik 15- Grafik 16- Grafik 17- Grafik 18- Grafik 19- Grafik 20- Grafik 21- Grafik 22- Grafik 23- Grafik 24- Grafik 25- Grafik 26- Grafik 27- Grafik 28- Grafik 29- Grafik 30- Grafik 31- Grafik 32- Grafik 33- Grafik 34- Grafik 35- Grafik 36- Grafik 37- 2035 Projeksiyonuyla Dnya Tketim Tahmini......................................................................................16 2011 ve 2012 Yllarnda retilen Doal Gazn Aylk Karlatrmas...............................................21 2012 Yl retim Yapan Toptan Sat Lisans Sahibi irketlerin retim Paylar............................21 2012 Yl retim Yapan Toptan Sat Lisans Sahibi irketlerin Sat Yaptklar Mterilerin Paylar..........................................................................................................................................22 2012 Yl Kaynak lkeler Baznda Trkiyenin Doal Gaz thalat.....................................................23 2005-2012 Yllar thalat Kaynaklar Paylar Deiimi...........................................................................24 2012 Yl irketler Baznda Trkiyenin Doal Gaz thalat..................................................................24 thalat Miktarlarnn Aylara Gre Dalm...............................................................................................25 2012 Yl Toplam thalatta Boru Gaz-LNG Paylar.................................................................................27 2012 Yl LNG thalat Paylar.........................................................................................................................28 2008-2012 Yllar LNG ve Boru Gaz thalat Miktarlar Pay Deiimi...............................................29 2008-2012 Yllar LNG thalatn Gerekletiren irketlerin Paylar.................................................29 2012 Yl Toplam Doal Gaz Arznn Karland Kaynaklarn Paylar............................................30 thalat irketler ve retim irketlerinin Doal Gaz Arzndaki Paylar.........................................33 Toplam Boru Gaz Toptan Satlarnn Dalm.....................................................................................35 BOTA Hari Toplam Boru Gaz Toptan Satlarnn Dalm............................................................35 thalat/retim Gerekletirmi Olan irketler Hari Toplam Boru Gaz Toptan Satlarnn Dalm........................................................................................................................................36 CNG Lisans Sahiplerinin 2012 Ylnda Gerekletirdikleri Satlarn Mteri Paylar...............37 2003-2012 Yllar Gaz Arz Salanan Datm Blgesi Saylar..........................................................40 2003-2012 Yllar Gaz Arz Salanan l Saylar........................................................................................41 hale ile Lisans Alan irketlerin Toplam Yatrm Miktarlar.................................................................42 2012 Yl ller Baznda Yatrmlarn Toplam Yatrmdaki Paylar.........................................................42 Datm Blgeleri Toplam elik ebeke...................................................................................................43 Datm Blgeleri Toplam Polietilen ebeke..........................................................................................43 2012 Ylnda EPDKya Yaplan Tm Bavurularn Konulara Gre Dalm....................................46 2012 Yl Yeni Abonelik Saylar Trlere Gre Dalm.........................................................................47 2012 Yl Yeni Abonelik Saylar Aylara ve Trlere Gre Dalm.....................................................48 2012 Ylsonu tibariyle Ulalan Abonelerin Konut-Konut Harici Dalm...................................48 2012 Yl Abone Balant Anlamas Says..............................................................................................49 2012 Yl Abonelerinin Doal Gaz Tketim Miktarlar..........................................................................49 2012 Yl Abone Tketim Miktarnn Tketici Gruplarna Gre Dalm.......................................50 Datm irketinden Doal Gaz Satn Alan Serbest Tketicilerin 2012 Yl Doal Gaz Tketim Miktarlar......................................................................................................................50 Tedarikilerden Doal Gaz Satn Alan Serbest Tketicilerin 2012 Yl Doal Gaz Tketim Miktarlar......................................................................................................................51 Kanun ncesi Faaliyette Olan irketlerin Doal Gaz Sat Bilgileri................................................51 hale ile Lisans Alan irketlerin Doal Gaz Sat Bilgileri....................................................................52 2012 Yl Datm irketlerinin ller Baznda Abone Satlar Dalm...........................................52 2012 Yl Datm irketlerinin ller Baznda Serbest Tketici Satlar ve Tama Miktarlar Dalm.............................................................................................................................53
Grafik 38- Grafik 39- Grafik 40- Grafik 41- Grafik 42- Grafik 43- Grafik 44- Grafik 45- Grafik 46- Grafik 47- Grafik 48- Grafik 49- Grafik 50- Grafik 51- Grafik 52-
2012 Yl Geici Doal Gaz Kesintisi Nedenleri.......................................................................................53 2011-2012 Yllar Geici Doal Gaz Kesintisi Nedenleri......................................................................54 2012 Ylnda Tketiciler Tarafndan Datm irketlerine Yaplan Bavuru ve ikayet Konular................................................................................................................................................55 2011-2012 Yllarnda Tketiciler Tarafndan Datm irketlerine Yaplan Bavuru ve ikayetlerin Konulara Gre Dalm.........................................................................................................55 2012 Yl Tketicilerin Fatura tiraz Bavurular......................................................................................56 2011-2012 Yllar Tketicilerin Fatura tiraz Bavurular......................................................................57 2012 Yl Doal Gaz Kesintisi Dalm.......................................................................................................57 Analizi Yaplan irketlerin Datm Blgelerindeki Mterilerinin 01.07.2011-30.06.2012 Tarihleri Arasndaki Tketim Profili...............................................................58 Analizi Yaplan irketlerin Datm Blgelerindeki Mterilerin 01.07.2011-30.06.2012 Tarihleri Arasndaki Tketimleri.....................................................................59 Yllar tibaryla Verilen Yapm ve Hizmet Sertifikalar...........................................................................62 2003-2012 Yllar Aras Sertifika lemleri.................................................................................................62 2012 Yl Doal Gaz Sektrel Tketim Dalm......................................................................................64 2012 Yl Aylk Doal Gaz Tketim Seyri...................................................................................................65 2012 Yl Aylk Sektrel Tketim Dalm Seyri......................................................................................65 2012 Yl Aylk Doal Gaz Sektrel Tketim Seyri ................................................................................66
GR
Sahip olduu belirgin avantajlar nedeniyle dnya enerji kaynaklar iindeki pay gittike artan bir enerji kayna olan doal gaz, uluslararas alanda nemli ticaret akmlarna konu olmaktadr. Gelimekte olan ve enerji ihtiyac hzla artan bir lke olarak Trkiye asndan ise hzl ve srdrlebilir ekonomik gelimenin nemli unsurlarndan birini tekil etmektedir. Kurumumuzca temin edilmi olan ulusal ve uluslararas gncel doal gaz piyasas verileri, bu Rapor vastasyla dorudan ve dolayl olarak doal gaz piyasas ile ilikide bulunan gerek ve tzel kiilerin kullanmna sunulmaktadr. Raporda yer alan grafik, harita ve tablolar, byk oranda piyasada lisansl faaliyette bulunan irketlerden edinilen verilerden yararlanlarak oluturulmutur. Raporun ilk blmnde gncel dnya doal gaz piyasas verilerine yer verilerek, dnyada doal gazn yeri ve dnya doal gaz piyasas gelimeleri hakknda bilgilendirme yaplmaktadr. Bu blmde ayn zamanda Trkiye doal gaz piyasas ile dier lke ve blgelerdeki doal gaz piyasas arasnda, temel piyasa verileri zerinden karlatrma yapma olana sunulmaktadr. Raporun ikinci blm ise tamamen Trkiye doal gaz piyasasna ayrlmtr. Bu blmde doal gaz piyasa faaliyetleri ayr ksmlar halinde incelenmekte ve son olarak da doal gaz tketim verilerine yer verilmektedir.
11
1. DNYA DOAL GAZ PYASASI
12
1.1 DNYA DOAL GAZ PYASASINA LKN TEMEL VERLER

1.1.1 Kresel Doal Gaz Rezervleri Son yllarda konvansiyonel ve konvansiyonel olmayan yntemlerle retilebilecek kantlanm doal gaz rezervlerindeki art, nmzdeki 20-30 ylda kresel doal gaz arznn kresel doal gaz talebini rahatlkla karlayabileceini gstermektedir. Ancak doal gaz retim teknolojileri, yatrmlarn gerekletirilmesi gibi hususlar dikkate alndnda doal gaz fiyatlarnn izleyecei trend hakknda kesin bir belirleme yapmak mmkn grnmemektedir.1 Kantlanm kresel doal gaz rezervleri 2012 yl sonunda 2011 ylna kyasla 500 milyar m3 derek 187,3 trilyon m3 seviyesine inmitir.2 %0,3 oranndaki bu d, tarihsel veriler iinde bir ilk olma zellii tamaktadr. Ayrca, veri setleri geen yl yaplm olan tahminlerle karlatrldnda, daha nce 208 trilyon olarak tahmin edilmi olan 2011 ylna ilikin toplam rezerv miktarnn revize edilerek 20 trilyon m3 drld dikkat ekmektedir. Sz konusu d, bata Rusya ve Trkmenistan olmak zere Avrasya lkelerinin rezervlerine ilikin nceki yllarda yaplm olan tahminlerin gncellenmesinden kaynaklanmaktadr. Bu revizyon sonucunda, kantlanm rezervler sralamasnda rann Rusyay geerek 33,6 trilyon m3 kantlanm rezerv ile birinci sraya yerletii grlmektedir. Uluslararas Enerji Ajans belirlemelerine gre Doal Gazn Altn ana girilmitir. Bu belirlemenin temel nedeni ise, zelikle Kuzey Amerikada konvansiyonel olmayan yntemlerle doal gaz retiminde yaanan nemli gelimelerdir. Bu erevedeki doal gaz retimi asndan kaya gaz, kmr yata metan ve skk gaz rezervleri ne kmaktadr. Bu yntemlerle doal gaz retiminin teknolojik gelimeler paralelinde hem kartld lkelerin ithalat bamlln azaltmas hem de global doal gaz ticareti dinamiklerini deitirmesi beklenmektedir. Dier taraftan, anlan yntemlerle doal gaz retiminin evresel sakncalarna ilikin tartmalar, zelikle Avrupa Birlii ekseninde youn olmak zere, halen devam etmektedir.3 Kresel bazda, 2010 ylnda 3,3 trilyon, 2011 ylnda ise 2,3 trilyon m3 karlabilir gaz rezervi kefedilmitir. Bu erevede, randa 600 milyar ve Dou Afrikada 500 milyar m3 byklnde doal gaz rezervi kefi yaplmtr. Kantlanm doal gaz rezervleri, rezerv genilemeleri ve kefedilmemi rezervler dahil kresel lekte teknik olarak karlabilecek konvansiyonel doal gaz rezervi, 2011 ylnda 2010 ylna oranla yaklak 60 trilyon artarak 462 trilyon m3 seviyesine ulamtr. Konvansiyonel olmayan yntemlerle karlacak doal gaza ilikin rezerv miktarlar ise 200 trilyon m3 kaya gaz, 81 trilyon m3 skk gaz, 47 trilyon m3 kmr yata metan gaz olarak sralanmaktadr.4 Tablo 1- 2011 Dnya Doal Gaz Rezervleri
Konvansiyonel Skk Gaz Dou Avrupa/ Avrasya Ortadou Asya-Pasifik OECD Amerika Afrika Latin Amerika OECD Avrupa DNYA 144 125 43 47 49 32 24 462 11 9 21 11 10 15 4 81 Konvansiyonel Olmayan Kaya Gaz 12 4 57 47 30 33 16 200 Kmr Yata Metan 20 16 9 2 47 Ara Toplam 44 12 94 67 40 48 22 328 TOPLAM Trilyon m3 187 137 137 114 88 80 46 790
Kaynak: World Energy Outlook 2012, International Energy Agency 1 2 3 4 World Energy Outlook 2012, International Energy Agency BP Statistical Review of World Energy 2013 www.bp.com/statisticalreview Golden Rules for Golden Age of Gas, International Energy Agency, 2012. World Energy Outlook 2012, International Energy Agency.
Dnya doal gaz retim rakamlarnn ise kresel doal gaz talebi ile orantl olarak arttn sylemek mmkndr. 2012 ylnda 3,3 trilyon m3 olan dnya doal gaz retiminin 2035 ylnda 4 ila 5,3 trilyon m3 seviyesine kmas beklenmektedir. 2035 yl dnya doal gaz retimindeki geni marjn izlenecek enerji ve iklim deiiklii politikalarnn uygulanmasna bal olacan sylemek mmkndr. Dier taraftan, konvansiyonel olmayan yntemlerle doal gaz retiminin salad avantaj ile Kuzey Amerikann 2015-2020 arasnda doal gaz retiminde Rusyay geride brakarak birinci sraya kmas beklenmektedir. Kuzey Amerikada artan doal gaz retiminin Amerikadan yaplacak LNG ihracatn arttraca, bu durumun ise LNG fiyatlar ve global ticarette nemli etkileri olaca deerlendirilmektedir. Avrupada konvansiyonel yntemlerle doal gaz retimi d gstermekte, ancak 2020 ylnda zellikle Polonyada konvansiyonel olmayan doal gaz retiminin ylda 20 milyar m3 seviyesine ykselmesi ngrlmektedir. Dier taraftan Uluslararas Enerji Ajans, Dou Akdenizde doal gaz retim potansiyeline dikkat ekerek, son yllarda kefedilen Tamar ve Leviathan sahalarnn toplam 740 milyar m3 rezerv potansiyeli olduunu, srailin doal gaz retiminin 2020de 10 milyar m3, 2035te ise 19 milyar m3 seviyesine kmasnn beklendiini ifade etmitir. Dou Avrupa ve Avrasya Blgesinde doal gaz retimindeki en nemli artn Rusya, Trkmenistan ve Azerbaycanda olmas beklenmektedir. Bu lkelerin 2012 ylnda toplam 672 milyar m3 doal gaz retim miktarnn 2035 ylnda 850 milyar m3 seviyesine ulaaca dnlmektedir. Dier taraftan, Trkmenistandaki doal gaz retiminin ykseldii gzlemlenmekte olup, 2012 ylnda 64,4 milyar m3 olan doal gaz retiminin 2020 ylna doru 100 milyar m3e ulamas beklenmektedir. Azerbaycan retiminin ah Deniz II sahasndaki genilemelerle 2035 ylnda 50 milyar m3e kmas, zbekistann ise 60 - 70 milyar m3 aras retiminin devam etmesi ngrlmektedir. Tablo 2- 2011-2012 Kantlanm Rezerv ve retim Miktarlar
Rezerv Miktar 2011 Yl Sonu 33,6 32,9 25 17,5 8,8 8,2 6,1 5,5 5,2 4,5 3,8 3,1 3 2,2 2,1 2 1,2 Rezerv Miktar 2012 Yl Sonu 33,6 32,9 25,1 17,5 8,5 8,2 6,1 5,6 5,2 4,5 3,8 3,1 2,9 2,2 2,1 2 1,3 retim Miktar 2011 Yl 151,8 607 145,3 59,5 648,5 92,3 52,3 31,3 40,6 82,7 45 102,7 75,9 61,4 101,7 159,7 65,3 retim Miktar 2012 Yl 160,5 592,3 157 64,4 681,4 102,8 51,7 32,8 43,2 81,5 49 107,2 71,1 60,9 114,9 156,5 65,2 2011 Ylna Gre Deiim %5,4 -%2,7 %7,8 %7,8 %4,7 %11,1 -%1,5 %4,7 %6,2 -%1,7 %8,8 %4,1 -%6,6 -%1,2 %12,6 -%2,3 %0,3
RAN RUSYA KATAR TRKMENSTAN ABD S.ARABSTAN B.A.E. VENEZUELLA NJERYA CEZAYR AVUSTRALYA N ENDONEZYA MISIR NORVE KANADA MALEZYA
Pay %18,0 %17,6 %13,4 %9,3 %4,5 %4,4 %3,3 %3,0 %2,8 %2,4 %2,0 %1,7 %1,6 %1,2 %1,1 %1,1 %0,7
Pay %4,8 %17,6 %4,7 %1,9 %20,4 %3,0 %1,5 %1,0 %1,3 %2,4 %1,5 %3,2 %2,1 %1,8 %3,4 %4,6 %1,9
R/ * 55,6 * * 12,5 80,1 * * * 55,3 76,6 28,9 41,2 33,5 18,2 12,7 20,3
1.1.2 Kresel Doal Gaz retimi
13
14
KAZAKSTAN HOLLANDA AZERBAYCAN UKRAYNA NGLTERE DNYA TOPLAMI
1,3 1 0,9 0,7 0,2 187,8
1,3 1 0,9 0,6 0,2 187,3
%0,7 %0,6 %0,5 %0,3 %0,1 %100,0
19,3 64,2 14,8 18,6 47,6 3291,3
19,7 63,9 15,6 18,6 41 3363,3
%2,0 -%0,8 %5,1 -%0,8 -%14,1 %1,9
%0,6 %1,9 %0,5 %0,6 %1,2 %100,0
65,6 16,3 57,1 34,6 6 55,7
Rezerv miktarlar Trilyon m3, retim miktarlar milyar m3 zerinden deerlerdir. Kaynak:BP Statistical Review of World Energy 2013 www.bp.com/statisticalreview. (*) Rezervin retime oran yz yldan fazladr.
1.1.3 Kresel Doal Gaz Talebi 2012 ylnda da kresel doal gaz tketimindeki art, tarihsel ortalama olan %2,7 rakamnn altnda, % 2,2 seviyesinde gereklemitir. Dnya ortalamas zerinde doal gaz tketim art grlen blgeler arasnda Katar, %18,9 artla ilk srada gze arpmaktadr. 2012 ylnda, %11,1 artla Suudi Arabistan, %10,8 artla Cezayir ve %10,3 artla Japonya nemli tketim art yaanan lkelerdir. Miktar baznda en yksek artlar ise, 31,6 milyar m3 ile ABD, 13,3 milyar m3 ile in, 11,2 milyar m3 ile Japonya ve 10,5 milyar m3 ile Suudi Arabistann tketim rakamlarnda gereklemitir. Avrupa Birlii tketimi ise, 2011 ylnda gerekleen %10 oranndaki tarihi dn ardndan, 2012 ylnda da %2,3 derek 444 milyar m3 seviyesinde gereklemitir. Aadaki haritada 2012 ylnda lkeler baznda kii bana den doal gaz tketimi ton edeer petrol (TEP) cinsinden gsterilmitir.
Kaynak: BP Statistical Review of World Energy 2013 www.bp.com/statisticalreview
15
Aadaki tabloda, dnyadaki nemli doal gaz tketicisi lkelerin 2005-2012 yllar arasnda doal gaz tketimlerindeki deiim gsterilmektedir. Tablo 3- 2005-2012 Aras Tketim Verileri (Milyar m3)
ABD RUSYA RAN N JAPONYA S. ARABSTAN KANADA MEKSKA NGLTERE ALMANYA TALYA B.A.E. HNDSTAN MISIR G.KORE UKRAYNA ZBEKSTAN ARJANTN TRKYE FRANSA PAKSTAN HOLLANDA ENDONEZYA MALEZYA CEZAYR KATAR AVUSTRALYA TRKMENSTAN KAZAKSTAN AZERBAYCAN NORVE DNYA TOPLAMI AB 2005 623,4 394 105 46,8 78,6 71,2 97,8 61 95 86,2 79,1 42,1 35,7 31,6 30,4 69 42,7 40,4 26,9 45,4 35,5 39,3 33,2 31,4 23,2 18,7 22,2 16,1 9,3 8,6 4,5 2768,9 496,1 2006 614,4 415 108,7 56,1 83,7 73,5 96,9 66,6 90,1 87,2 77,4 43,4 37,3 36,5 32 67 41,9 41,8 30,5 44 36,1 38,1 33,2 33,7 23,7 19,6 24,4 18,4 9,9 9,1 4,4 2839 489,7 2007 654,2 422 113 70,5 90,2 74,4 96,2 63,5 91,1 82,9 77,8 49,2 40,1 38,4 34,7 63,2 45,9 43,9 36,1 42,6 36,8 37 31,3 33,4 24,3 19,3 26,6 21,3 8,4 8 4,3 2932,1 482,1 2008 659,1 416 119,3 81,3 93,7 80,4 96,1 66,3 99,3 81,2 77,8 59,5 41,3 40,8 35,7 60 48,7 44,4 37,5 44,3 37,5 38,6 33,3 33,8 25,4 19,3 25,5 20,5 8,1 9,2 4,3 3011,5 497,3 2009 648,7 389,6 131,4 89,5 87,4 78,5 94,9 72,4 91,2 78 71,5 59,1 51 42,5 33,9 47 43,5 43,2 35,7 42,6 38,4 38,9 37,4 33 27,2 20 25,2 19,9 7,8 7,8 4,1 2943,9 465,1 2010 682,1 414,1 144,6 106,9 94,5 87,7 95 72,5 99,2 83,3 76,1 60,8 61,9 45,1 43 52,1 45,5 43,3 39 47,4 39,6 43,6 40,3 34,5 26,3 19,9 25,7 22,6 8,2 7,4 4,1 3176,3 502,9 2011 690,5 424,6 153,5 130,5 105,5 92,3 100,9 76,6 82,8 74,5 71,3 62,5 61,1 49,6 46,3 53,7 49,1 45,7 45,7 40,9 39,2 38,1 37,3 32 27,8 21,9 25,6 25 9,2 8,1 4,3 3232,4 453,1 2012 722,1 416,2 156,1 143,8 116,7 102,8 100,7 83,7 78,3 75,2 68,7 62,9 54,6 52,6 50 49,6 47,9 47,3 46,3 42,5 41,5 36,4 35,8 33,3 30,9 26,2 25,4 23,3 9,5 8,5 4,3 3314,4 443,9 2011a Gre Deiim %4,1 -%2,2 %1,4 %9,9 %10,3 %11,1 -%0,4 %8,9 -%5,7 -%0,7 -%4,0 %0,4 -%11,0 %5,7 %7,8 -%7,8 -%2,8 %3,3 %0,9 %3,7 %5,6 -%4,5 -%4,2 %3,9 %10,8 %18,9 -%0,9 -%7,1 %2,6 %3,7 -%1,0 %2,2 -%2,3 Pay %21,9 %12,5 %4,7 %4,3 %3,5 %3,1 %3,0 %2,5 %2,4 %2,3 %2,1 %1,9 %1,6 %1,6 %1,5 %1,5 %1,4 %1,4 %1,4 %1,3 %1,2 %1,1 %1,1 %1,0 %0,9 %0,8 %0,8 %0,7 %0,3 %0,3 %0,1 %100,0 %13,4
Kaynak: BP Statistical Review of World Energy 2013 www.bp.com/statisticalreview
16
klim deiiklii politikalar asndan mtevaz beklentileri kapsayan, Uluslararas Enerji Ajansnn Yeni Politika Senaryosu kapsamnda, 1990-2035 yllar aras yaklak dnya doal gaz talebinin (milyar m3) sektrel dalm aadaki grafikte verilmitir.
6000 5000 4000 3000 2000 2000 0 1990

Elektrik retimi Isnma
2000
Sanayi
2010
2020
2030
Enerji D Kullanma
2035
Ulatrma
Ticarethane- Resmi Daire
Grafik 1- 2035 Projeksiyonuyla Dnya Tketim Tahmini

Kaynak: World Energy Outlook 2012, International EnergyAgency
Uluslararas Enerji Ajans belirlemeleri uyarnca, iklim deiiklii hedefleri kararl veya esnek olsa da elektriin doal gaz tketimindeki paynn tm politika senaryolarnda artaca ngrlmektedir. Yeni Politika Senaryosu uyarnca 2010-2035 aras dnemde elektrik retimi iin doal gaz talebinin ylda %1.6 ( toplam talep artnn %40), sanayi talebinin ylda %1.9, snma amal doal gazn ylda %1.3 orannda artmas beklenmektedir. Doal gaz talebinde 2010-2035 aras dnemde yllk en fazla artn ise %1.9 oran ile sanayi sektrnde grlmesi beklenmektedir. Uluslararas Enerji Ajans sz konusu art ise OECD yesi olmayan lkelerin sanayi retimlerinde beklenen arta dayandrmaktadr. Dier taraftan, yksek petrol fiyatlarnn etkisi ile Ajans, 2011 ylnda dnyada 15 milyon olan doal gaz kullanan ara saysnn ylda % 4.7 orannda artmasn beklemektedir. Uluslararas Enerji Ajans verileri erevesinde, blgelere ve tketimsel neme gre, dnya doal gaz talep tahminini ise aadaki tablo erevesinde deerlendirmek mmkndr. Bu kapsamda, 2010-2035 dnemi ierisinde ABD, AB, Japonya ve lkemizin de dahil olduu OECD lkelerinin toplam doal gaz talebinin ylda %0.8 orannda artmas ngrlmektedir. OECD lkeleri ierinde yer alan ABnin doal gaz talebinin ise bu ortalamann altnda yllk %0.6 orannda artmas beklenmektedir. Dier taraftan, Hindistan, Brezilya ve ini de kapsayan gelimekte olan pazarlarn dahil olduu OECD yesi olmayan lkelerin yllk doal gaz talebi ortalamasnn dnya ortalama talebinin zerinde bir seviyede %2.3 oranla artmas beklenmektedir.
1990 OECD Toplam Kuzey Amerika ABD Avrupa Asya Okyanusya Japonya OECD D Toplam Dou Avrupa/ Avrasya Hazar Rusya Asya in Hindistan Orta Dou Afrika Latin Amerika Brezilya Avrupa Birlii DNYA TOPLAM 1 036 628 533 325 882 57 1 003 737 100 447 84 15 13 87 35 60 4 368 2 039
2010 1 597 845 680 569 182 104 1 710 692 106 466 393 110 64 376 103 146 27 536 3 307
2015 1 652 898 712 550 204 120 1 963 731 117 488 514 195 75 437 118 163 30 509 3 616
2020 1 731 940 728 585 206 115 2 213 747 127 492 660 304 92 485 139 182 38 540 3 943
2025 1 796 962 736 619 214 118 2 472 777 136 508 801 390 116 538 153 203 49 570 4 268
2030 1 864 995 749 643 225 122 2 746 810 142 530 949 469 144 594 166 227 63 592 4 610
2035 1 937 1 032 766 669 236 123 3 018 842 149 549 1 111 544 178 640 176 249 78 618 4 955
2010-2035 Yllk Ortalama Byme Oran %0.8 %0.8 %0.5 %0.7 % 1.0 %0.7 % 2.3 %0.8 % 1.4 %0.7 % 4.2 % 6.6 % 4.2 %2.1 %2.2 %2.2 %4.3 %0.6 % 1.6
Kaynak: World Energy Outlook 2012, International Energy Agency
1.2 AVRUPA BRL DOAL GAZ PYASASI Hali hazrda ENTSO-G ve ACER tarafndan almalar yrtlen ve AB yesi lkeler asndan 2014 ylndan sonra balayc nitelik kazanacak bir tzk ile uygulamaya konmas ngrlen kapasite rezervasyonu, kst ynetimi, dengeleme ve ebekelerin birlikte ilerlii hususlarndaki Ortak ebeke Kodlarna ilikin almalar devam etmektedir. Bu kapsamda, aadaki tabloda yer alan sreler takip edilmek suretiyle, tm AB apnda uygulanacak ebeke kodlarna balayclk kazandrlacaktr.
Rehber lkeler ve ebeke Kodlar Kst Ynetimi Rehber lkeleri Kapasite Tahsisi ebeke Kodu Dengeleme ebeke Kodu ebekelerin Birlikte lerlii ve Veri Paylamebeke Kodu letim Tarife Yapsna likin ebeke Kodu Komitoloji Balang Tarihi 2012 Kabul Edildi 15/04-Kabul Edildi Q4/2013 Q4/2013 Q2/2014
Dier taraftan, AB doal gaz toptan sat piyasalarnn salkl ilerlii ve izlenmesinin temin edilmesini kolaylatracak uygulamalara ynelik alt yap ve mevzuat almalar da devam etmektedir.
Tablo 4- Dnya Doal Gaz Talebi ve Tahmini (Milyar m3)
17
2. TRKYE DOAL GAZ PYASASI
20
Trkiye doal gaz piyasasnn hukuki altyapsn oluturan 4646 sayl Doal Gaz Piyasas Kanunu (Kanun) ithalat, iletim, depolama, toptan sat, ihracat, datm, sktrlm doal gaz (CNG) datm ve iletimi faaliyetlerini lisans alnmasnn zorunlu hale getirildii birer piyasa faaliyeti olarak saymtr. Doal gaz retimi ile Kanunda piyasa faaliyeti olarak saylan faaliyetlere ilikin veri ve grafikler ve ardndan da doal gaz tketim verileri ve bu verilerden oluturulmu grafiklere alt balklar halinde bu blmde yer verilmitir.
2.1 RETM
Doal gaz arama ve retim faaliyetleri, 6326 sayl Petrol Kanununa gre Petrol leri Genel Mdrl (PGM) tarafndan verilen arama ve iletme ruhsatlar kapsamnda gerekletirilmektedir. retim faaliyeti Kanun gerei piyasa faaliyeti olarak saylmamakla birlikte, retim irketleri rettikleri doal gaz EPDKdan toptan sat lisans almak kaydyla toptan sat irketlerine, ithalat irketlere, ihracat irketlere, datm irketlerine, kuyu bandan olmak kaydyla CNG sat irketleri ile CNG iletim ve datm irketlerine veya serbest tketicilere pazarlayabilir. Ayrca, retim irketleri ihracat lisans almak kaydyla rettikleri doal gaz ihra da edebilirler. Bu kapsamda EPDKdan toptan sat lisans alm olan; Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl (TPAO) Transatlantic Exploration Mediterranean International Pty.Ltd. (Merkezi: Avustralya) Trkiye stanbul ubesi (TEMI) Tiway Turkey Limited Ankara Trkiye ubesi (TIWAY) Thrace Basin Natural Gas Corporation Trkiye-Ankara ubesi (THRACE BASIN) Petrogas Petrol Gaz ve Petrokimya rnleri naat San. ve Tic. A.. (PETROGAS) Petrol Ofisi Arama retim ve Sanayi Tic. A.. (POA) Foinavon Energy, Inc. (Merkezi: Kanada) Trkiye-Ankara ubesi (FOINAVON) Amity Oil International Pty. Limited Merkezi Avustralya Trkiye stanbul ubesi (AMITY) tarafndan Gney Dou Anadolu, Trakya ve Bat Karadenizde retilen doal gaz, retim blgelerinde bulunan snai ve ticari kurululara, datm irketlerine, ithalat irketlere ve toptan sat irketlerine sunulmaktadr. Toptan sat lisans sahibi retim irketlerince gerekletirilen toplam doal gaz retim miktarlar yllar baznda Tablo 5te verilmektedir.
Tablo 5- 2007-2012 Yllar Doal Gaz retim Miktarlar (milyon Sm3)

Yllar Miktar 2007 874 2008 969 2009 684 2010 682 2011 759 2012 632
2012 ylnda sz konusu toptan sat lisans sahibi irketlerce gerekletirilen retim miktar 2011 ylna gre %16,7 orannda dme gstermitir. Grafik-2de grld gibi 2011 ylnda retim miktar aylk bazda ok deiim gstermezken, 2012 ylnda zellikle Ocak ve Ekim aylarnda retim miktar aylk ortalamann zerinde seyretmitir.
21 80 70 60 50 40 30 20 10 0
2012 2011
Oc
ak
b u
at
ar
Ni
sa
s l z n s k m m ay zira mu usto Eyl Eki as ral M A K Ha Tem A
Grafik 2- 2011 ve 2012 Yllarnda retilen Doal Gazn Aylk Karlatrmas
retim yapan toptan sat lisans sahibi irketler tarafndan 2012 ylnda gerekletirilen 632 milyon Sm3lk doal gaz retiminin nemli miktardaki ksm TPAO ve Thrace Basin Natural Gas Corporation irketleri tarafndan gerekletirilmitir. Toptan sat lisans sahibi retim irketlerinin retim paylar Grafik 3te gsterilmektedir.
THRACE BASIN 26%
TIWAY TURKEY 3% PETROGAS 2% TEMI 3% PO ARAMA RETM 5% FOINAVON 2%
AMITY OIL 7%
TPAO 52%
Grafik 3- 2012 Yl retim Yapan Toptan Sat Lisans Sahibi irketlerin retim Paylar
Sz konusu irketlerden Thrace Basin Natural Gas Corporation rettii gazn %91,4lk ksmn, TPAO ise %36,5lik ksmn dolaysz hatlarla nihai tketicilere satmaktadr. Dier taraftan, kuyu bandan CNG sat irketleri ile CNG iletim ve datm irketlerine sat yaplmad grlmektedir. retim yapan toptan sat lisans sahibi irketlerin sat yaptklar mteri paylar Grafik 4te gsterilmektedir.
22
Toptan Sat irketleri 34% Nihai Tketiciler 44%
thalat irketleri 19%
Datm irketleri 3%
Grafik 4- 2012 Yl retim Yapan Toptan Sat Lisans Sahibi irketlerin Sat Yaptklar Mterilerin Paylar
2.2 THALAT
Nfus art ve sanayilemeye bal olarak artan enerji ihtiyacnn karlanmasnda alternatif bir enerji kayna olarak doal gazn payn artrmak ve baz ehirlerde gittike younlaan hava kirliliine bir zm bulmak amacyla 18.09.1984 tarihinde Trkiye ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii (SSCB) arasnda doal gaz sevkiyatna ilikin olarak imzalanan anlamann ardndan, Boru Hatlar ile Petrol Tama Anonim irketi (BOTA) ile SSCBnin doal gaz ticareti konusunda yetkili kuruluu SOYUZGAZ EXPORT arasnda 14.02.1986 tarihinde 25 yl sreli ve plato deeri yllk 6 milyar Cm3 olan bir doal gaz alm-satm anlamas imzalanmtr. SSCB ile yaplan ilk alm anlamasn, artan doal gaz ihtiyacnn karlanmas amacyla yaplan dier alm anlamalar izlemitir.
Tablo 6- Doal Gaz Alm Szlemeleri

Szleme Rusya Federasyonu (Bat Hatt) (**) Cezayir (LNG) Nijerya (LNG) ran Rusya Federasyonu (Mavi Akm) Rusya Federasyonu (Bat Hatt) Trkmenistan Azerbaycan
3
Miktar (*) 6 4 1,2 10 16 8 (***) 16 6,6
Szleme Tarihi 14.02.1986 14.04.1988 09.11.1995 08.08.1996 15.12.1997 18.02.1998 21.05.1999 12.03.2001
Sre (Yl) 25 20 22 25 25 23 30 15
Gaz Teslimatna Balanan Yl 1987 1994 1999 2001 2003 1998 2007
(*) Plato deerini belirtmektedir (milyar Cm /yl). (**) Anlama 31.12.2011 tarihi itibariyle sona ermi olup Akfel Gaz Sanayi ve Ticaret A.., Bosphorus Gaz Corporation A., Bat Hatt Doalgaz Ticaret A.. ve Kibar Enerji Datm Sanayi A.. ile Rusya Federasyonu arasnda toplamda 6 milyar Cm3/yllk yeni alm anlamalar imzalanmtr. (***) 4646 sayl Kanunun Geici 2 nci maddesi kapsamnda BOTAn 18.02.1998 tarihli alm-satm szlemesinin 4 milyar Cm3/yl miktarlk ksm devredilmitir.
23
2005-2012 yllar arasnda gerekleen ithalat miktarlar kaynak lke baznda Tablo 7de verilmektedir.
Tablo 7- 2005-2012 Yllar Doal Gaz thalat Miktarlar (milyon Sm3)

Yl 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Rusya 17.524 19.316 22.762 23.159 19.473 17.576 25.406 26.491 ran 4.248 5.594 6.054 4.113 5.252 7.765 8.190 8.215 Azerbaycan 0 0 1.258 4.580 4.960 4.521 3.806 3.354 Cezayir 3.786 4.132 4.205 4.148 4.487 3.906 4.156 4.076 Nijerya 1.013 1.100 1.396 1.017 903 1.189 1.248 1.322 Spot LNG 0 79 167 333 781 3.079 1.069 2.464 Toplam 26.571 30.221 35.842 37.350 35.856 38.036 43.874 45.922
Tablo 7 ile Grafik 5 ve 6da grld zere; lkemizin doal gaz ithalatnda byk lde Rusyaya bamll sz konusudur. Spot 5% Nijerya 3% Cezayir 9%
Azerbaycan 7% Rusya 58 % ran 18 %
Grafik 5- 2012 Yl Kaynak lkeler Baznda Trkiyenin Doal Gaz thalat
24
2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 0% 20% 40% 60% 80% 100%
Rusya ran Azerbaycan Cezayir Nijerya Spot
Grafik 6- 2005-2012 Yllar thalat Kaynaklar Paylar Deiimi
2012 ylnda doal gaz ithalat gerekletiren irketlerin paylar Grafik-7de gsterilmektedir. BOTA 2012 yl toplam ithalatnn (boru gaz ve LNG toplam) %92,25ini gerekletirmitir.
Shell Enerji A.. 0.48 % Avrasya Gaz A.. 0.95 % Enerco Enerji Sanayi ve Ticaret A.. 4,57 % Bosphorus Gaz Corporation A.. 1,27 % Ege Gaz A.. 0,48 %
BOTA 92,25 %
Grafik 7- 2012 Yl irketler Baznda Trkiyenin Doal Gaz thalat
2012 yl ithalat miktarlarnn aylk bazdaki deiimi Grafik-8de gsterilmektedir.
25 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0

Boru Gaz Spot LNG LNG
Oc
ak
b u
at
ar
n n s uz stos yll kim sm alk sa ay zira i m E E u N M Ar Ka Ha Tem A
Grafik 8- thalat Miktarlarnn Aylara Gre Dalm (milyon Sm3)
2.2.1 Boru Hatlaryla thalat Rusyayla 1986 ylnda imzalanan yllk 6 milyar m3 (plato) miktarndaki ilk alm anlamasnn ardndan, artan tketim miktarnn karlanabilmesi amacyla imzalanan dier alm anlamalar kapsamnda srasyla Rusya (lave Bat Hatt), ran ve Rusya (Mavi Akm Hatt)dan doal gaz almna devam edilmitir. 12.03.2001 tarihinde imzalanan alm anlamas kapsamnda 2007 ylndan itibaren Azerbaycandan da doal gaz almna balanmtr. Bylece mevcut durum itibariyle Trkiye, 1999 ylnda imzalanmakla birlikte henz devreye girmedii iin toplama dahil edilmeyen Trkmenistan anlamas hari olmak zere, 3 farkl lkeden uzun dnemli doal gaz alm anlamalar kapsamnda boru hatlaryla doal gaz ithalat gerekletirmektedir. Rusya Federasyonundan doal gaz ithalat yapmak zere, BOTA ile Gazprom Export Limited Liability Company ile 14.02.1986 tarihinde imzalanm olan doal gaz alm satm anlamas 31.12.2011 tarihi itibariyle sona ermitir. Bu erevede, ilgili mevzuat gereince BOTAn sahip olduu 18.04.2003 tarih ve DT/131-09/012 sayl ithalat lisans, Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu (Kurul)nun 26.10.2011 tarihli Karar ile sona erdirilmitir. Bu kapsamda, Kanunun Geici 2 nci maddesinde yer alan, BOTAn mevcut szlemelerinin var olduu lkeler ile yaplacak ithalata ilikin hkmler dorultusunda, BOTAn 18.04.2003 tarih ve DT/131-09/012 sayl ithalat lisansna konu szlemenin sona erdii tarihten itibaren yaplacak yeni ithalat szleme/szlemelerine esas ithalat lisanslarnn verilebilmesi ve bu amala doal gaz piyasasnda rekabeti bir yapnn oluturulmas temel hedefi erevesinde 05/07/2012 tarih ve 3907 sayl Kurul Karar alnmtr. 05/07/2012 tarih ve 3907 sayl Kurul Karar kapsamnda 10/08/2012 tarihi mesai saati bitimine kadar toplam 13 farkl tzel kiilik tarafndan Kurumumuza ithalat lisans bavurusunda bulunulmutur. Bu irketlerden, Akfel Gaz Sanayi ve Ticaret A.., Bosphorus Gaz Corporation A., Bat Hatt Doalgaz Ticaret A., ve Kibar Enerji Datm Sanayi A.. doal gaz ithalat faaliyeti yapmak zere gerekli tm bilgi ve belgeleri kendilerine yaplan yazl bildirim tarihinden itibaren 10 i gn ierisinde tamamlamtr. Bu erevede, 05/07/2012 tarih ve 3907 sayl Kurul Karar kapsamnda gerekli tm bilgi ve belgelerini eksiksiz olarak tamamlayan sz konusu irketlere ithalat lisanslar, Enerji Piyasas Dzenleme Kurulunun 26/11/2012 tarihli kararlaryla verilmitir. Anlan irketler 01/01/2013 tarihi itibariyle Rusya Federasyonundan toplamda 6 milyar Cm3/yl doal gaz ithalat faaliyetlerine balamtr.
26
Bylece, daha nce BOTAn zel sektre devredilen 4 milyar Cm3/yl szleme miktar ile birlikte, 2013 yl itibariyle zel sektr tarafndan sahip olunan szleme miktar 10 milyar Cm3/yl seviyelerine ykselmitir.
2.2.1.1 Szleme Devirleri Kanunda ngrlen szleme devri mekanizmas, 30.11.2005 tarihinde BOTA tarafndan 6 adet alm szlemesi iin 6 ayr ihaleye klarak iletilmeye balanmtr. Sz konusu ihalelerde, 250 milyon Cm3lk lotlar zerinden 64 lota karlk gelen toplam 16 milyar Cm3/yl miktarndaki ksm devir konusu yaplmakla birlikte satc n onay belgesinin sunulamamas nedeniyle tekliflerin bir ksm geersiz saylmtr. Teklifler iinde sadece, 16 lot iin (4 milyar Cm3/yl) ihaleye klan 18.02.1998 tarihli Doal Gaz Alm-Satm Szlemesinin devri iin verilmi olan 4 adet teklif geerli saylmtr. BOTA tarafndan yaplan en uygun teklif sralamas Tablo 8de gsterilmektedir. Tablo 8- Szleme Devir Miktarlar (milyon Cm3) (*)
Lisans Sahibi Shell Enerji A.. Bosphorus Gaz Corporation A.. Enerco Enerji San. ve Tic. A.. Avrasya Gaz A..
(*) 9.000 kcal/m3 st sl deere baz miktardr.
Miktar 250 750 2500 500
Sz konusu irketlerden Shell Enerji A.. Aralk 2007de, Bosphorus Gaz Corporation A.. 3 Ocak 2009da, Enerco Enerji Sanayi ve Ticaret A.. ve Avrasya Gaz A.. ise Nisan 2009da ithalat faaliyetine balam bulunmaktadr. Kanunun Geici 2 nci maddesi erevesinde, BOTAn Alc olarak taraf bulunduu Doal Gaz Alm Satm Szlemelerinin nc taraflara devrine ilikin yrtlen almalar kapsamnda, gaz arznn devam etmekte olduu thalat Szlemelerinden BOTAn taraf olduu Gazprom Export LLC ile 15.12.1997 tarihinde imzalanan, 16 milyar Cm3/yl miktarl Doal Gaz Alm Satm Szlemesinin 6 milyar Cm3/yl miktarlk ksm iin szleme devri ihalesine klmasna ilikin ihale ilan 13.05.2011 tarihli ve 27933 sayl Resmi Gazetede ve BOTAn internet sayfasnda yaymlanmtr. Bu kapsamda, BOTA tarafndan mevcut doal gaz alm veya sat szlemelerinin ksmi veya btn olarak tm hak ve ykmllkleri ile birlikte devredilmesi amacyla yaplacak ihaleler iin, ithalat lisans yeterlik sahibi irketlerin belirlenmesi ve ihale neticesi EPDKya yaplacak ithalat lisans bavurular hakknda alnan 22.06.2011 tarih ve 3285 sayl Kurul Karar kapsamnda, BOTAn sz konusu szleme devri ihalesine katlabilmek amacyla, istekli tzel kiiler tarafndan EPDKya bavuruda bulunulmutur. EPDK tarafndan yaplan inceleme neticesinde yeterli bulunan tzel kiiler BOTAa bildirilmi ancak, sz konusu ihaleye teklif veren tzel kii olmamas nedeniyle szleme devri ihalesi neticelendirilememitir
2.2.2 Svlatrlm Doal Gaz (LNG) ve Spot LNG thalat Doal gazn boru hatlar ile iletiminin teknik veya ekonomik adan mmkn olmad durumlarda doal gaz, -162 oCye kadar soutularak svlatrlr ve hacmi 600 kata kadar kltlen svlatrlm doal gaz (LNG) zel olarak imal edilmi tankerler vastasyla tanr. Arz kaynaklarnn eitlendirilerek arz gvenliinin ve tedarikte esnekliin artrlmas amacyla BOTA tarafndan, 1988 ylnda imzalanan alm anlamas kapsamnda 1994 ylndan itibaren Cezayirden, 1995 ylnda imzalanan alm anlamas kapsamnda ise 1999 ylndan itibaren Nijeryadan LNG almna balanmtr. 2006 ylnda Rusya ve Ukrayna arasnda yaanan doal gaz krizi sonrasnda Bat Hattndan gelen doal gazn azalmas, rann teknik sorunlar ve i tketimini karlayamad gerekeleriyle ihra ettii doal gaz k aylarnda kesmesi, yeterli depolama kapasitesine sahip olmayan Trkiyenin boru hatlarndan gelen doal gazda arz sknts yaamasna neden olmutur.
27 Tedariki ve transit lkelerden kaynaklanan nedenler ve teknik nedenlerle zellikle k aylarnda gnlk gaz szleme deerlerinin altnda doal gaz arznn gerekletii ve dolaysyla gnlk arz-talep dengesinin salanmasnda skntlarn yaand durumlarla kar karya kalnmtr. Dier taraftan, 09.07.2008 tarihli ve 5784 sayl Elektrik Piyasas Kanunu ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun ile LNG ithalat, BOTA ve dier piyasa katlmclar iin serbest braklm ve daha nce Kanun ile dzenlenmemi olan ithalat (spot LNG) faaliyeti dzenleme altna alnmtr. Ayrca, alnacak tek bir ithalat (spot LNG) lisans kapsamnda birden fazla lkeden ithalat yaplabilmesinin n almtr. Cezayir ve Nijeryadan uzun dnemli szlemelerle alnan LNG ile spot piyasadan alnan LNGnin depolanmas, gazlatrlmas ve iletim hattna gnderilmesinde kullanlmakta olan iki adet LNG terminali bulunmaktadr. Bunlardan biri, yapmna Cezayir ile yaplan anlama sonrasnda balanm olan ve 1994 ylnda iletmeye alnan BOTA mlkiyet ve iletmesindeki Marmara Erelisi LNG Terminali, dieri de Ege Gaz A.. tarafndan 2001 ylnda Aliaada kurulan ve 2006 ylnda kullanlmaya balanan Ege Gaz A.. LNG Terminalidir. Tablo 7 ve Grafik 9da grlecei gibi, 2012 ylnda toplam 7.862 milyon Sm3 LNG ithalat yaplm olup, sz konusu miktar toplam ithalatn %17sidir.
LNG 17 %
Boru Gaz 83 %
Grafik 9- 2012 Yl Toplam thalatta Boru Gaz-LNG Paylar
LNG ithalatnn %52lik ksm Cezayir ve %17lik ksm Nijeryadan uzun dnemli szlemelerle alnan LNG, %31lik ksm ise spot piyasadan alnan LNGdir. LNG ithalat pay oranlar Grafik 10da verilmektedir.
28
Nijerya LNG 17 %
Cezayir (LNG) 52 % Spot LNG 31 %
Grafik 10- 2012 Yl LNG thalat Paylar
2012 yl sonu itibariyle 32 adet ithalat (spot LNG) lisans sahibi irket bulunmaktadr. Bunlardan sadece 2 irket 2012 yl ierisinde spot LNG ithalat (BOTA ve EGEGAZ) gerekletirmitir. Geri kalan 30 adet irketten 13 adeti yurt iinden tedarik ettikleri gazn toptan sat faaliyetinde bulunmu olup bunlardan 5 adetinin ayrca toptan sat lisans da bulunmaktadr. 2 adet irket ayn zamanda ithalat (uzun dnemli) lisans sahibi de olup bu kapsamda faaliyette bulunmular, kalan 15 adet irket ise 2012 yl ierisinde lisanslar kapsamnda faaliyette bulunmamlardr. 2008-2012 yllar itibariyle toplam ithalatta boru gaz ve LNG yoluyla yaplan ithalatn paylar ve ayrca toplam LNG ithalat iinde BOTA ve Ege Gaz A..nin paylarnn deiimi Grafik-11de gsterilmektedir. 2008 ylnda toplam ithalatn %85,3lk ksm boru gaz yoluyla yaplan ithalattan olumaktadr. Boru gaz yoluyla yaplan ithalatn pay 2009 ve 2010 yllarnda azalm, 2011 ylnda 2008 seviyesine ykselmi ve 2012 ylnda tekrar azalmtr. 2008 ylnda LNG ithalatnn tamam BOTA tarafndan gerekletirilmi, Ege Gaz A.. ilk defa 2009 ylnda gerekletirdii LNG ithalat ile toplam ithalatn %1,5ine yaknn karlamtr. Ege Gaz A.. 2010 ylnda toplam ithalatn %8,1ini, 2011 ylnda %2,04n, 2012 ylnda %0,5ini LNG yoluyla gerekletirdii ithalatla karlamtr. BOTAn 2009 ylnda LNG yoluyla gerekletirdii ithalat toplam ithalatn %15,7sini karlam, 2010 ve 2011 yllarnda bu oran azalarak devam etmi, 2012 ylnda ise %16,64e ykselmitir.
29
2012
2011
2010
BOTA LNG EGE GAZ LNG BORU GAZI
2009
2008 0% 20% 40% 60% 80% 100%
Grafik 11- 2008-2012 Yllar LNG ve Boru Gaz thalat Miktarlar Pay Deiimi
Trkiyede BOTA ve Ege Gaz A.. tarafndan gerekletirilen LNG ithalat miktarlar kendi ierisinde deerlendirildiinde, 2008 ylnda ithal edilen LNGnin tmnn BOTA tarafndan, 2009 ylnda % 91,5inin BOTA, % 8,5 inin ise Ege Gaz A.. tarafndan getirilmi olduu grlmektedir. 2010 ylnda ise LNG ithalatnn, % 62,3nn BOTA tarafndan, % 37,7sinin Ege Gaz A.. tarafndan salanm olduu, 2011 ylnda % 86,2 orannda BOTA, % 13,8 orannda da Ege Gaz A.. tarafndan LNG ithal edildii tespit edilmitir. 2012 ylnda ise bu oranlar %97,2 BOTA ve %2,8 Ege Gaz A.. olarak gereklemitir. Bu durum Grafik-12de verilmektedir.
2012
2011
2010
EGE GAZ LNG BOTA LNG
2009
2008
Grafik 12- 2008-2012 Yllar LNG thalatn Gerekletiren irketlerin Paylar
30
2.2.3 retim - thalat Deerlendirmesi 2012 ylnda, toptan sat lisans sahibi retim irketleri tarafndan yurtiindeki yer altnda bulunan yataklardan yer stne kartlarak, temizlenen ve artlan daha sonra da toplama hatlar vastasyla iletim hatlarna tanan, baka bir deyile retimi gerekletirilen doal gazn miktar 632 milyon Sm3tr. lkemizde doal gaza talebin her geen gn artmas ve yurt ii rezerv ve retim miktarlarnn da bu talepleri karlamak iin yeterli olmamas, 2012 ylnda da doal gazn ithalatn zorunlu klmtr. Grafik 13te de grlecei zere, lkemizin toplam doal gaz arznn % 1,36s Trkiyede retilen doal gaz ile geri kalan % 98,64lk ksm da yurtdndan ithalat lisans sahibi irketler tarafndan deiik kaynaklardan gerekletirilen ithalat ile karlanmtr. 98,64%
1.36%
RETM PAYI
THALAT PAYI
Grafik 13- 2012 Yl Toplam Doal Gaz Arznn Karland Kaynaklarn Paylar
2.3 HRACAT
thal edilmi veya yurt iinde retilmi doal gazn yurt dna ihra faaliyeti, ihracat lisans alm tzel kiiler tarafndan lisanslarnda belirtilen lkeler dhilinde gerekletirilebilmektedir. hracat lisans sahibi irketler ile lisanslarnda belirtilen doal gaz ihra edilecek lkeler Tablo 9da grlmektedir.
Tablo 9- hracat Lisans Sahibi irketler ve hra Edilecek lkeler

Lisans Sahibi BOTA Setgaz Doalgaz thalat hracat ve Toptan Sat A.. Liquefied Natural Gas hracat Tic. Ltd. ti. Ege Gaz A.. TMAK Natural Gas hracat Ticaret Ltd.ti. Demirren EGL Gaz Toptan Ticaret A.. hra Edilecek lke Yunanistan Bulgaristan Yunanistan Yunanistan Makedonya Yunanistan
31 hracat lisanslar kapsamnda lisans sahibi tzel kiilerden hali hazrda sadece BOTA faaliyette bulunmaktadr. BOTA, lisans erevesinde Yunanistana doal gaz ihracat gerekletirmektedir. 23 ubat 2003 tarihinde imzalanan Hkmetleraras Anlama ve 23 Aralk 2003 tarihinde BOTA ile DEPA (Dimosia Epichirisi Paroxis AeriouYunanistan) arasnda imzalanan Doal Gaz Alm Satm Anlamas sonras Temmuz 2005te inaatna balanan Trkiye-Yunanistan Doal Gaz Boru Hattnn tamamlanmas ile 18.11.2007 tarihinde Yunanistana doal gaz ihracatna balanmtr. Azeri ah Deniz-1 sahasndan alnan gazn Yunanistana satlmasna ilikin Alm Satm Anlamas yllk 750 milyon Cm3lk bir sevkiyat iermektedir. BOTA tarafndan Yunanistana ihra edilen doal gaz miktarlarna ilikin veriler Tablo 10da verilmektedir.
Tablo 10- 2007-2012 Yllar hracat Miktarlar (milyon Sm3)

Yllar Miktar 2007 30,8 2008 435,8 2009 708,5 2010 648,6 2011 714 2012 611
2.4 DEPOLAMA
Gnlk ve mevsimlik deiiklikleri karlamak ve doal gaz temininin azalmas veya durmas ile meydana gelen doal gaz an gidermek ve sistemin salkl almas amacyla doal gazn yer alt veya yer stnde depolanmasna ihtiya duyulmaktadr. Hali hazrda lkemizde BOTA, TPAO ve Ege Gaz A.. depolama lisans almlardr. Ayrca 2011 ylnda gerek yeralt doal gaz depolama tesislerinde ve gerekse LNG tesislerinde depolama faaliyetinde bulunmak amacyla EPDKya yaplm lisans bavurular bulunmaktadr. Bu balamda, 5 ubat 2011 tarihli ve 27857 sayl (Mkerrer) Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren 13.2.2011 tarihli ve 6111 sayl Kanunun1 206 nc maddesi ile 4646 sayl Doal Gaz Piyasas Kanununun 4 nc maddesinin drdnc fkrasna eklenen (d) bendi gereince; Ayn Yerde Doal Gaz Depolama Faaliyetinde Bulunmak zere Lisans Bavurusunda Bulunan Tzel Kiilerin Seimi Hakknda Ynetmelik Tasla hazrlanm olup, ilgili kurum ve kurulular ile piyasada faaliyet gsteren tzel kiilerin grleri alndktan sonra nihai hale getirilen Ynetmelik Tasla, Kurul tarafndan uygun bulunduktan sonra, 21 ubat 2012 tarihli ve 28211 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Kurumumuza yaplm bulunan alt adet ( adet LNG, adet yer alt) depolama lisans bavurusundan iki adet bavuru iin 2012 yl ierisinde Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu tarafndan uygun bulma karar alnm olup, bavuru sahibi irketler tarafndan ilgili ve dier mevzuattan (ED Raporu dahil) kaynaklanan ykmllklerin sresi ierisinde yerine getirilmesini mteakip lisanslarnn verilmesi ngrlmektedir. Dier depolama lisans bavurularnn inceleme ve deerlendirme sreleri ise devam etmektedir.
2.4.1 Yer Alt Doal Gaz Depolama Yeralt doal gaz depolama faaliyeti depolama lisans sahibi iki irket tarafndan (BOTA ve TPAO) yrtlmektedir. TPAO ile BOTA arasnda, 21 Temmuz 1999 tarihinde Kuzey Marmara (Silivri-offshore) ve Deirmenky (onshore) doal gaz sahalarnn depo olarak kullanlmas amacyla Doal Gaz Depolama ve Yeniden retim Hizmetleri Anlamas imzalanmtr. Silivrideki Kuzey Marmara ve Deirmenky Doal Gaz Yeralt Depolama Tesisleri 20 Temmuz 2007 tarihinde iletmeye almtr. Doal gazn yeraltnda depolanabilirlii asndan uygun olan ve Tuz Glnn derinliklerinde bulunan tuz domlarnn doal gaz deposu olarak yeraltnda kullanm amacyla gelitirilen Tuz Gl Doal Gaz Yeralt Depolama Projesinin mhendislik almalar tamamlanm olup, yapm ihalesini kazanan in meneli China Tianchen Engineering Corporation firmas proje inaatna balamtr. 2015 ylnda tamamlanacak projeyle ilk planda Tuz
1 Baz Alacaklarn Yeniden Yaplandrlmas ile Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu ve Dier Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun.
32
Glnn altna 750 milyon m3 doal gaz depolanacak ve ihtiya olmas halinde depodan sisteme gnlk 40 milyon m3 doal gaz verilebilecektir. 2018 ylnda da toplam 1.500.000.000 m3 kapasiteye ulalacaktr. BOTA tarafndan, Tuz Gl Doal Gaz Yeralt Depolama Projesi ile doal gaz sisteminin arz talep dengelenmesi, zellikle Orta Anadolu blgesinin azami ekilerinin karlanmas, nmzdeki yllarda ortaya kacak olan doal gaz arz ana zm getirilmesi ve doal gaz boru hatlarnn alma sisteminin optimizasyonu hedeflenmektedir.
2.4.2 LNG Depolama 1994 ylnda devreye alnm olan ve halen BOTA mlkiyet ve iletmesinde olan Marmara Erelisi Terminali ile 2001 ylnda zmir Aliaada kurulan ve 2006 ylnda iletmeye alnan Ege Gaz A.. LNG Terminali; LNG gemilerinin boaltlmas, LNG depolanmas ve ithal edilen LNGnin gazlatrlarak ana iletim hattna sevk edilmesi ve doal gazn en fazla tketildii dnemlerde azami ekileri dzenleyerek talep deiimlerinin karlanmasnda kullanlmak zere kurulmu olan tesislerdir. lkemizde mevcut ve proje aamasnda olan doal gaz depolama tesislerine ilikin bilgiler Tablo 11de yer almaktadr.
Tablo 11- Depolama Faaliyeti Tesis Bilgileri

irket Ad BOTA Ege Gaz A.. TPAO BOTA Tesis Tr LNG LNG Yer Alt Yer Alt Tesis Yeri Marmara Erelisi / Tekirda Aliaa / zmir Silivri / stanbul Sultanhan / Aksaray Depolama Kapasitesi 255.000 m3 LNG (85.000 m3 x 3) 280.000 m3 LNG (140.000 m3 x 2) 2.661.000.000 m3 1.500.000.000 m3
2.4.3 Depolama Tesisleri Kullanm Usul ve Esaslar 2.4.3.1 Svlatrlm Doal Gaz Depolama Tesisi Temel Kullanm Usul ve Esaslar Svlatrlm Doal Gaz Depolama Tesisi Temel Kullanm Usul ve Esaslarnn Belirlenmesine Dair Ynetmelik 16.05.2009 tarih ve 27230 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Anlan Ynetmeliin amac; depolama irketlerince svlatrlm doal gaz depolama tesisi iin hazrlanacak temel kullanm usul ve esaslarnda yer almas gereken hususlarn belirlenmesidir. Ynetmelik hkmleri erevesinde hazrlanan Svlatrlm Doal Gaz Depolama Tesisi Temel Kullanm Usul ve Esaslar (KUE); deponun kullanm iin eit durumdaki hizmet alanlar arasnda ayrm yaplmamas, ekonomik, verimli ve gvenli iletmecilik yaplmas ilkelerine uygun genel, teknik ve ticari kurallar iermektedir. Eit taraflar arasnda ayrmclk yaplmamas ilkesi dorultusunda; LNGnin boaltlmas, depolanmas, gazlatrlmas, tesise yanaabilecek geminin ve kara tankerinin zellikleri, geminin ve kara tankerlerinin yanamas ve ayrlmasna ilikin detay bilgiler KUEde yer almaktadr. Sz konusu Ynetmelik hkmleri kapsamnda hazrlanan BOTAa ait KUE 03.06.2010 tarihli ve 2586/2 sayl, Ege Gaz A..ye ait KUE ise 03.06.2010 tarihli ve 2586/1 sayl Kurul Kararlaryla onaylanarak yrrlk kazanmtr. KUEler, gelen talepler ve piyasadan alnan grler erevesinde yaplan almalar dorultusunda gncellenmekte olup, bu kapsamda, 14.07.2011 tarih ve 3325 sayl Kurul Karar alnmtr.
Depolama irketlerince yer alt doal gaz depolama tesisi iin hazrlanacak temel kullanm usul ve esaslarnda yer almas gereken hususlarn belirlendii Yer Alt Doal Gaz Depolama Tesisi Temel Kullanm Usul ve Esaslarnn Belirlenmesine Dair Ynetmelik 04.06.2011 tarihli ve 27954 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr. Ynetmelik gereince Yer Alt Doal Gaz Depolama Tesisi Temel Kullanm Usul ve Esaslar (KUE); deponun kullanm iin eit durumdaki hizmet alanlar arasnda ayrm yaplmamas, ekonomik, verimli ve gvenli iletmecilik yaplmas ilkelerine uygun genel, teknik ve ticari kurallar iermektedir. Yer alt doal gaz depolama hizmetine ilikin olarak eit taraflar arasnda ayrm yaplmamas ve rekabetin salanmas temel ilkeleri dorultusunda; kapasitelerin rezervasyon, tahsis ve devri ile depolanan hacmin devrine ilikin usul ve esaslar, talebin kapasiteleri at durumlarda uygulanacak rezervasyon ile atl kapasitelerin rezervasyon metodu, rezerve edilen kapasitelerin kullanlmamas durumunda uygulanacak usul ve esaslar, KUEde yer alacaktr. 4628 sayl Elektrik Piyasas Kanununun Ek 2 nci maddesi ile 4646 sayl Kanunun 4 nc maddesine dayanlarak hazrlanm olan Yer Alt Doal Gaz Depolama Tesisi Temel Kullanm Usul ve Esaslarnn Belirlenmesine Dair Ynetmelik (Ynetmelik)in Geici 1 inci maddesi erevesinde 18.04.2003 tarihli Depolama Lisans sahibi TPAO tarafndan hazrlanarak EPDKya sunulan Silivri Doal Gaz Depolama Tesisi Temel Kullanm Usul ve Esaslar (KUE) tasla zerinde Kurumumuzca yaplan almalar neticesinde, 28.03.2012 tarih ve 3751/1 sayl EPDK Kurul Karar ile Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl Silivri Yer Alt Doal Gaz Depolama Tesisi Temel Kullanm Usul ve Esaslar onaylanmtr. Ayn tarihli ve 3571-2 sayl Karar ile de cari yla ilikin olarak deponun kullanma ilikin dzenlemeler ngrlmtr. Cari yl kapasite rezervasyonu sreci 20 Nisan 2012 itibariyle balamtr. Dier taraftan, KUEnin uygulamaya alnmasndan sonraki srete sistemin ileyii ve piyasann ihtiyalar dorultusunda, Kurulun 26/12/2012 tarih ve 4139 sayl Karar uyarnca, Silivri Yer Alt Doal Gaz Depolama Tesisi Temel Kullanm Usul ve Esaslarnda, deiiklik prosedr kapsamnda bir dizi deiiklik yaplmtr. Bu kapsamda, dier hususlarn yan sra, mevcut enjeksiyon ve geri retim kapasitelerinin tarafsz ve eit ekilde hizmete sunulmasn kolaylatracak ve verimliliin arttrlmasna hizmet edecek deiiklikler yaplmtr.
2.5 TOPTAN SATI

Ek-1de yer alan ekilde de grlecei gibi 2012 yl lkemiz toplam doal gaz arz 46.554 milyon Sm3 olarak gereklemi olup bu miktarn %91i BOTA, %7,6s dier ithalat lisans sahibi irketlerce (ithalat gerekletirmi olanlar), %1,4 ise retim gerekletiren toptan sat irketlerince karlanmtr.
7,6 %
1,4 %
91,0 %
BOTA DER THALAT RKETLER RETM GEREKLETREN TOPTAN SATI RKETLER
Grafik 14- thalat irketler ve retim irketlerinin Doal Gaz Arzndaki Paylar (2012 Yl)
2.4.3.2 Yer Alt Doal Gaz Depolama Tesisi Temel Kullanm Usul ve Esaslar
33
34
thal edilmi veya yurt iinde retilmi doal gazn yurt genelinde CNG, ithalat, ihracat, datm ve dier toptan sat irketleri ile serbest tketicilere sat faaliyeti, EPDKdan toptan sat lisans alm tzel kiiler tarafndan gerekletirilmektedir. thalat lisans sahibi tzel kiiler, toptan sat lisans alma zorunluluu olmadan toptan sat faaliyetlerini yrtmektedirler. Doal gaz rezervleri ve retim miktar kst olan Trkiye asndan, ithalat lisans almak suretiyle piyasaya gaz tedarik eden ve Kanun gerei toptan sat faaliyeti yrtebilen ithalat irketler ile ithalat irket, retim irketi ve baka bir toptan sat irketinden ald doal gaz piyasaya sunan dier toptan sat irketlerinin piyasa paylar, piyasann rekabet dzeyinin belirlenmesi asndan olduka nemlidir. Kanunda ngrlen liberal piyasa modeli, rekabeti dinamiklere sahip olan toptan sat faaliyeti alannda rekabetin oluturulmas temeline dayanmakta olup, bu kapsamda toptan sat faaliyeti alannda piyasa oyuncu saysnn artrlmas ve hakim yaplarn nlenmesi nem arz etmektedir. 2012 yl sonu itibariyle toptan sat lisansl 39 adet irket bulunmaktadr. Bunlardan 8 adeti doal gaz retimi gerekletiren irketlerdir. 1 adet irket (Ege Gaz A..), toptan sat lisans haricinde ayrca sahibi olduu ithalat (spot LNG) lisans kapsamnda ithal ettii gazn, LNG olarak sat yapacak toptan sat irketlerine satn gerekletirmitir. 10 adet irket lisans kapsamnda faaliyette bulunmamtr. Geri kalan 20 irketin satlar incelendiinde, 8 adetinin sadece LNG sat gerekletirdii, 10 adetinin sadece boru gaz sat gerekletirdii, 2 adet irketin hem LNG, hem de boru gaz sat gerekletirdii grlmektedir. Toptan sat lisans sahibi irketler haricinde, ithalat lisansna sahip olan irketlerce de toptan sat faaliyeti yrtlmektedir. Bu kapsamda ithalat lisans sahibi irketler incelendiinde; - 2012 ylsonu itibariyle ithalat (spot LNG) lisans sahibi 32 adet irket bulunmaktadr. Bu irketlerden 15 adetinin 2012 ylnda lisanslar kapsamnda faaliyetleri olmamtr. 2012 yl ierisinde sadece 2 adet irket (BOTA ve EGEGAZ) spot LNG ithalat gerekletirmi olup EGEGAZ ithal ettii spot LNGnin, BOTA ise ithal ettii spot LNG, LNG ve boru gaznn toptan satn gerekletirmitir. thalat (spot LNG) haricinde ayn zamanda ithalat (uzun dnem) lisans sahibi de olan BOTA haricinde 2 adet irket daha bulunmakta olup sz konusu irketler de ithal ettikleri boru gaznn toptan satn gerekletirmilerdir. 32 adet irketten kalan 13 adet irket spot LNG ithalat gerekletirmeden yurt iinde edindikleri gaz toptan sat yoluyla piyasaya sunmulardr. Bu 13 irketten 5 adetinin ayn zamanda toptan sat lisans da bulunmaktadr. - 2012 yl ierisinde, uzun dnemli ithalat szlemeleri yoluyla gaz ithalat gerekletirmi olan BOTA haricindeki 4 irket de (SHELL, AVRASYA GAZ, ENERCO ve BOSPHORUS GAZ) ithal ettikleri ve yurt iinden temin ettikleri gazlarn toptan satn gerekletirmilerdir.
Sonu olarak 2012 ylnda gerek toptan sat lisans, gerekse ithalat lisans sahiplerinden 42 adet irket boru hatlaryla ve/veya LNG formunda toptan sat gerekletirmitir.
2.5.1 Boru Hatlaryla Toptan Sat 2012 ylnda 33 adet irket tarafndan boru hatlaryla toptan sat gerekletirilmitir. Bu irketlerden bir ksm doal gaz retimi gerekletiren irketler, bir ksm doal gaz ithalat gerekletiren irketler, bir ksm ise retim veya ithalat gerekletirmeyip, doal gaz arz salayan sz konusu irketlerden doal gaz satn alarak gaz sat gerekletiren irketlerdir. Boru gaz olarak yaplan satlarn lisans trne gre miktarlar Ek-1de yer alan ekilde de gsterilmektedir. Boru gaz olarak yaplan toplam toptan satlarn %59,6s nihai kullanclara yaplan satlar, %30,5i datm irketlerine yaplan satlar, %9,8si toptan sat gerekletirmi olan irketlerin kendi aralarndaki satlar (toptan sat lisans sahipleri ile ithalat lisans sahiplerinin birbirlerine satlar) ve %0,1i ise CNG irketlerine yaplan satlardr. Nihai mterilere yaplan satlarn %92si ise BOTAn nihai satlarndan olumaktadr.
35
0,1 % 9,8 %
30,5 %
59,6 %
NHA SATILAR DAITIM RKETLER
TOPTAN SATI GEREKLETREN RKETLER CNG RKETLER
Grafik 15- Toplam Boru Gaz Toptan Satlarnn Dalm (2012 Yl)
BOTAn satlar hari tutularak geri kalan irketlerin sat tutarlarnn dalmna bakldnda ise BOTA hari toplam boru gaz toptan satlarnn %55inin toptan sat gerekletiren irketlerin kendi aralarndaki satlar (toptan sat lisans sahipleri ile ithalat lisans sahiplerinin birbirlerine satlar) olduu grlmektedir. Geri kalan %27,2lik ksm nihai satlar, %17,7lik ksm datm irketlerine satlar ve %0,1lik ksm ise CNG irketlerine gerekletirilmi olan satlardr. 0,1 %
17,7 %
55 % 27,2 %
TOPTAN SATI GEREKLETREN RKETLER NHA SATILAR
DAITIM RKETLER CNG RKETLER
Grafik 16- BOTA Hari Toplam Boru Gaz Toptan Satlarnn Dalm (2012 Yl)
36
BOTAn satlar yansra 2012 yl iinde doal gaz ithalat gerekletirmi olan irketler ile retim gerekletirmi olan irketlerin satlar da hari tutularak geri kalan irketlerin sat tutarlarnn dalmna bakldnda toptan sat gerekletiren irketlerin kendi aralarndaki satlarnn (toptan sat lisans sahipleri ile ithalat lisans sahiplerinin birbirlerine satlar) sz konusu toplam boru gaz toptan satlar iindeki orannn %38,4e dt grlmektedir. Geri kalan %29,3lk ksm nihai satlar, %32,3lk ksm datm irketlerine satlardan olumaktadr.
32,3 %
38,4 %
29,3 %
TOPTAN SATI GEREKLETREN RKETLER
DAITIM RKETLER
NHA SATILAR
Grafik 17- thalat /retim Gerekletirmi Olan irketler Hari Toplam Boru Gaz Toptan Satlarnn Dalm (2012 Yl)
thalat irketlerden ve/veya retim irketlerinden temin ettii doal gaz piyasaya boru hatt ile sunan toptan sat lisansna ve ithalat (spot LNG) lisansna sahip irketler tarafndan 2012 ylnda nihai tketicilere sunulan toplam doal gaz miktar, ulusal doal gaz tketiminin % 3,1lik ksmn oluturmutur.
2.5.2 LNG Toptan Sat Doal gazn boru hatlar ile tanmasnn teknik ve ekonomik anlamda uygun olmad yerlere kara yoluyla tanarak sat yaplan LNG, demir-elik ile alminyum eritme-ileme, dkm ve metal ileme, inaat malzemeleri imalat, otomotiv yedek para imalat, gda (unlu mamuller, tavukuluk), yem retimi gibi sanayi dallarnda ve turizm, hastane, havaliman gibi hizmet sektrlerinde arlkl olarak kullanlmaktadr. thalat irketlerce ithal edilen LNG formundaki doal gazn bir ksmnn Marmara Erelisi ve Aliaa LNG Terminallerinden LNG formunda temin edilerek piyasaya satn gerekletiren Toptan Sat Lisans Sahibi irketler tarafndan yaplan 2007-2012 yllar LNG sat miktarlar toplamnn ulusal doal gaz tketimi iindeki paylar Tablo 12de grld ekilde gereklemitir. 2012 ylnda nihai LNG kullanclarna LNG formunda gaz sat, 10 adet irket tarafndan gerekletirilmitir.
Tablo 12- 2007-2012 LNG Sat Miktarlarnn Tketimi Karlama Oranlar

Yllar Oran 2007 % 1,5 2008 % 1,3 2009 % 1,3 2010 % 1,5 2011 % 1,5 2012 %1,5
CNG lisans sahibi irketler, alm olduklar lisans ieriine gre yurt genelinde, doal gazn kuyuba, ulusal iletim ebekesi veya ehir ii datm sisteminden, tedarikilerden satn alnp sktrlmas ve basnl kaplara doldurulmas ve sat, sktrlm haldeki doal gazn zel vastalarla ehirlerarasnda tanmas, CNG sat istasyonlarndan temin edilen ve/veya retim yapan toptan sat irketlerinden kuyubanda satn alnarak tama vastas zerindeki sktrma ekipmanlaryla sktrlan ve basnl kaplara doldurulan sktrlm doal gazn iletim ebekelerinin ulaamad yerlerde basncnn drlerek satlmas faaliyetlerini gerekletirir. CNG lisans sahibi irketler, CNG dolum, tama, boaltm ve muhafaza tesislerinin mevzuatta belirlenen usul ve esaslar ile ngrlen standartlara gre planlanmas, projelendirilmesi, ina edilmesi veya temin edilmesi ve iletilmesinden sorumludur. 2012 ylnda CNG (Sat) Lisans sahibi irketler tarafndan %22,6s LNG olmak zere 56,6 milyon Sm3 doal gaz satn alnm olup, 10,6 milyon Sm3lk ksm Lisans (CNG sat ile CNG iletim ve datm) sahibi irketlere, 11,1 milyon Sm3lk ksm oto gaz olarak ve 36,7 milyon Sm3lk ksm nihai tketicilere satlmtr. CNG (letim ve Datm) Lisans sahibi irketlerce nihai tketicilere yaplan gaz sat 2012 yl iin 7,1 milyon Sm3, toplam tanan gaz miktar ise 52,2 milyon Sm3 olarak belirlenmitir. Bu erevede; nihai tketicilere yaplan toplam gaz sat miktar 43,8 milyon Sm3 (36,7+7,1 milyon Sm3) olarak gereklemi olup, CNG Lisans sahiplerinin 2012 ylnda gerekletirdikleri satlarn mteri paylar Grafik 18de verilmektedir.
Otogaz 17 %
Dier CNG Lisans Sahipleri 16 %
Nihai Tketiciler 67 %
Grafik 18- CNG Lisans Sahiplerinin 2012 Ylnda Gerekletirdikleri Satlarn Mteri Paylar
2007-2012 yllarnda nihai tketicilere yaplan CNG sat miktarlar (Otogaz dahil) Tablo 13te gsterilmektedir.
2.6 SIKITIRILMI DOAL GAZ (CNG)
37
38
Tablo 13- 2007-2012 Yllar CNG Sat Miktarlar (milyon Sm3)

Yllar Miktar 2007 29,1 2008 36,5 2009 33,9 2010 46,2 2011 55,5 2012 54,9
2.7 LETM
2.7.1 Boru Hatlaryla letim Trkiyede doal gazn boru hatt yoluyla iletimi faaliyeti, BOTA tarafndan yrtlmektedir. Kanun gerei, BOTAn yatay btnlemi tzel kiilie uygun olarak yeniden yaplandrlmas sonucunda ortaya kacak irketlerden iletim faaliyeti yapan irketin kamu niteliinin devam edecei ngrlmektedir. ebekeye nc taraf eriiminin sz konusu olmas, yani ebekenin sahibi ya da iletmecisi olan irket dndaki irketlerin iletim ebekesi zerinden gazn tatabilmeleri, piyasaya giri yapabilmeleri anlamna geleceinden rekabet yaratc bir sonu dourmaktadr. lgili AB Direktif ve Tzklerinin tesislere nc taraf eriimini dzenleyen kurallar erevesinde iletim ebekesine nc taraf eriimi dzenlemeye tabi klnm ve ebekeye eriimin reddedilmesiyle ilgili gerekeler kurala balanmtr. letim irketlerince hazrlanacak ebeke ileyiine ilikin dzenlemelerde yer almas gereken usul ve esaslarn belirlenmesi amacyla 26.10.2002 tarihli ve 24918 sayl Resmi Gazetede yaymlanm olan Doal Gaz Piyasas letim ebekesi leyi Ynetmelii, doal gaz boru hatt ebekesi vastasyla iletim faaliyeti yapan iletim irketlerince hazrlanacak olan ebeke ileyiine ilikin dzenlemeler kapsamnda yer alacak sisteme giri, tama miktar bildirimi ve tama hizmetinin programlanmas, tama miktarnn tespiti, kesinti ilemi, sevkiyat kontrol, sistem dengelemesi, iletiim sistemi, kapasite tahsisi, doal gaz teslimi ve lm ilemi gibi ebeke ileyiine ilikin usul ve esaslar kapsamaktadr.
2.7.1.1 ebeke leyi Dzenlemeleri 26/10/2002 tarih ve 24918 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Ynetmelik, iletim irketlerince ebeke ileyiine ilikin dzenlemeler hazrlanmasn ve bu dzenlemelerin sisteme giri, tama miktar bildirimi ve tama hizmetinin programlanmas, tama miktarnn tespiti, kesinti ilemi, sevkiyat kontrol, sistem dengelemesi, iletiim sistemi, kapasite tahsisi, doal gaz teslimi ve lm ilemi gibi ebeke ileyiine ilikin usul ve esaslar kapsamasn ngrmektedir. Bu erevede boru hatt yoluyla iletim lisans sahibi tek irket olan Boru Hatlar le Petrol Tama A.. (BOTA) tarafndan hazrlanan D, 17/08/2004 tarih 356/20 sayl Kurul Karar ile onaylanarak 01/09/2004 tarihinde yrrle girmitir. Sz konusu Kurul Karar, bir takm deiikliklerden geerek en son 31/12/2011 tarih 28159 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 28/12/2011 tarih 3617 sayl Kurul Karar ile deiiklie uramtr. D, Temel Uygulamalar ve letme Hkmleri olmak zere iki ksmdan olumaktadr. Temel uygulamalar ksm, temel ilkeler, tayc ve tatan ykmllkleri, kapasite rezervasyonu veya balant yaptrmak yoluyla sisteme girie ilikin bavuru artlar ve sistem giri uyumazlklarn kapsamaktadr. kinci ksm ise kapasite rezervasyonu, sevkiyat kontrol ve sistem dengeleme, tama miktar bildirim ve program, giri ve k artlar, dahili kullanm gaz, zilyetlik ve sorumluluun geii, tahsisat, lm, kalite ve basn, acil durum, zor gn ve snrl kapasite gn, bakm, mcbir sebep, faturalama ve deme, deiiklik prosedr ve dier blmlerden olumaktadr. Sistemin fiziksel olarak dengelenebilmesi iin iletim irketinin sistemi anlk olarak izlemesi ve gerektiinde sistem dengelemesi iin baz nlemler almas ve/veya baz ilemler gerekletirmesi gerekmektedir. Bu kapsamda, iletim ebekesinde fiziksel dengelemeyi salamak zere iletim sistemini kullananlara da D erevesinde ykmllkler getirilmitir. Din 16.1 maddesi gerei Kapasite rezervasyonlar, iptalleri, Tahsisler, Sistem Dengelemesine Katlm Bedelleri, Kesinti Dengeleme Bedelleri, Hizmet Kesintisi Bedelleri, Acil Durum, Zor Gn ve Snrl Kapasite Gn uygulamalar hususlarnda Tayc ile Tatan arasnda kacak ihtilaflar EPDK tarafndan zme kavuturulmaktadr. Sz konusu konularla ilgili olarak EPDKya intikal ettirilen uyumazlklarn zmne ynelik olarak gerekli almalar gerekletirilmektedir.
39
Din 21. Blm, Dde yaplacak deiikliklere ilikin hususlar dzenlemektedir. Buna gre D deiiklik nerileri ylda bir kez 1-15 Nisan tarihleri arasnda Taycya (letim Lisans sahibi irket sfatyla BOTA) sunulacak, Tayc kendi deiiklik nerilerini ve kendisine ulaan dier deiiklik nerilerini 15-31 Mays tarihleri arasnda internet sayfasnda yaymlayacak ve bu deiiklik nerilerine ilikin grleri toplayacaktr. Doal gaz piyasasnn gelimesine ve piyasa katlmclarnn eitlenmesine paralel olarak ulusal doal gaz sistemini oluturan iletim, LNG ve depolama tesislerine eriim hususundaki dzenlemelerin ve uygulamalarn piyasa pratiiyle en iyi biimde uyumas amacyla dnya rneklerinin incelenmesinin yannda, hem sistem iletmecilerinin ve hem de sistem kullanclarnn gr ve nerilerin toplanmas amacyla tm sektr temsilcilerinin de katlm ile EPDK tarafndan gerekletirilen Doal Gaz Sistem altaylarndan 2. si 02-04 Ekim 2012 tarihlerinde yaplmtr. D kapsamnda 2011-2012-2013 yllarnda uygulanmak zere, doal gaz piyasas iletim ve sevkiyat kontrolne ait tarifeler hakkndaki 28.12.2010 tarih ve 2970 sayl Kurul Karar alnm olup, bu karar ile ebekede 9 adet Giri Noktas, hracat k Noktas ve k Zonu belirlenmitir. Bunlar; Giri 1: Rusya-Trkiye Doal Gaz Boru Hatt ile Trkiyeye giri yapan doal gazn, miktarlar ile kalitesinin belirlendii Malkolar Ana lm stasyonudur. Giri 2: Marmara Erelisi LNG Terminalinde, iletim ebekesine sevk edilen gazlatrlm LNGnin miktarlarnn ve kalite deerlerinin belirlendii lm nitesinin k vanasnn k tarafdr. Giri 3: Mavi Akm Doal Gaz Boru Hatt ile Trkiyeye giri yapan doal gazn miktarlar ile kalitesinin belirlendii Durusu Ana lm stasyonudur. Giri 4: ran - Trkiye Doal Gaz Boru Hattnn Trkiye snrna girdii nokta olup teslim alnan miktarlar ve kalite deerleri ran tarafndaki Bazargan lm stasyonunda belirlenir. Giri 5: Azerbaycan- Trkiye Doal Gaz Boru Hatt ile Trkiyeye giri yapan doal gazn miktarlar ile kalitesinin belirlendii Trkgz Ana lm stasyonudur. Giri 6: Ege Gaz A.. Aliaa LNG Terminalinde, iletim ebekesine sevk edilen gazlatrlm LNGnin miktarlarnn ve kalite deerlerinin belirlendii lm nitesinin k vanasnn k tarafdr. Giri 7: TPAO Silivri Doal Gaz Yeralt Deposundan ekilerek iletim ebekesine sevk edilen doal gazn miktarlarnn ve kalite deerlerinin belirlendii lm nitesinin k vanasnn k tarafdr. Giri 8: TPAO Akakoca Doal Gaz leme Tesislerinden iletim ebekesine, doal gazn miktarnn ve kalite deerlerinin belirlenmesinden sonra, sevk edildii noktadr. Giri 9: TEM Edirne retim Tesislerinden iletim ebekesine sevk edilen doal gazn miktarlarnn ve kalite deerlerinin belirlendii lm nitesinin k vanasnn k tarafdr. hracat k Noktas: Trkiye - Yunanistan Doal Gaz Boru Hattnn Yunanistan snrna girdii nokta olup, teslim edilen miktarlar ve kalite deerleri Yunanistan tarafndaki Kipi lm stasyonunda belirlenir. k Zonu: Tayc tarafndan teslim alnan doal gazn, tatanlara veya onlar adna hareket edenlere teslim edildii tm k noktalar, tek bir k zonu iinde yer alr.
2.7.2 LNG letimi Kanun gerei iletim faaliyeti boru hatt yoluyla yaplabildii gibi, Kuruldan lisans almak artyla LNG tama vastalaryla da gerekletirilebilmektedir. Bu erevede LNG iletimi faaliyetini gerekletirmek zere 2012 yl itibariyle Kuruldan iletim lisans alm olan 19 adet irket bulunmaktadr. Sz konusu irketlerden alnan bilgilere gre 2012 ylnda aylara gre iletilen LNG miktarlar aadaki tabloda yer almaktadr.
40
Tablo 14- 2012 Ylnda Aylara Gre letilen LNG Miktarlar (milyon Sm3)
Ocak 58,9 ubat 54,7 Mart 59,2 Nisan 61,1 Mays 71,6 Haziran 81,8 Temmuz 87,7 Austos 78,0 Eyll 90,1 Ekim 76,6 Kasm 71,9 Aralk 59,7
2.8 DAITIM
2.8.1 Datm Lisans haleleri Kanunun yaymland 2001 ylndan gnmze kadar geen dnemde, Kanun ve Kanuna dayanlarak hazrlanm olan ikincil mevzuat hkmleri erevesinde gerekletirilen ehir ii doal gaz datm lisans ihaleleri ile doal gazn yaygnlatrlmas ve doal gaz datm faaliyetinin zel sektr tarafndan yrtlmesi salanmtr. Kanun gerei, ehir ii doal gaz datm hizmeti, EPDK tarafndan alan ihaleyi kazanarak datm lisans alan irket tarafndan yerine getirilmektedir. irketler tarafndan verilen teklifler, ilgili mevzuatta belirtilen usul ve esaslara gre, bir kWh doal gazn sunumu iin tek bir bedel olarak verilen birim hizmet ve amortisman bedeli zerinden deerlendirilmektedir. EPDK tarafndan alan ehir ii doal gaz datm ihaleleri sonrasnda, mevcut illerimizdeki datm blgeleri iin verilen 7 datm lisans ile birlikte lisansl datm irketi says 64e, gaz arz salanan datm blgesi says ise 62ye ulamtr. Doal gaz arz salanan datm blgesi saysnda 2003-2012 yllarnda ulalan rakamlar yllar itibariyle Grafik 19da grlmektedir.
70 60 50 40 30 20 10 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Grafik 19- 2003-2012 Yllar Gaz Arz Salanan Datm Blgesi Saylar (adet)
2012 yl sonu itibariyle sz konusu 62 datm blgesi kapsam ierisinde yer alan toplam 65 ilimizde konutlarda ve sanayide doal gazn kullanlmas salanmtr. Doal gaz arz salanan illerin saysnda 2003-2012 yllarnda ulalan rakamlar yllar itibariyle Grafik 20de gsterilmektedir.
41 70 60 50 50 40 30 20 10 0 6 10 18 30 38 57 58 62 65
2003 2004
2005 2006 2007 2008 2009
2010 2011 2012
Grafik 20- 2003-2012 Yllar Gaz Arz Salanan l Saylar (adet)
2012 sonu itibariyle hazrlanm Trkiye Doal Gaz Datm Haritas Ek-2de sunulmutur. Bununla birlikte, 2012 ylnda, Kzlcahamam ehrinden oluan datm blgesi iin gerekletirilen ehir ii doal gaz datm lisans ihalesini kazanan Koolu naat Sanayi Tarm ve Hayvanclk Ticaret A.. EPDK tarafndan lisanslandrlarak datm faaliyetine balamtr. Mula, Yataan, Ula ve Bayr ehirlerinden oluan datm blgesi iin gerekletirilen ehir ii doal gaz datm lisans ihalesini ise Akmercan Turizm Tamaclk n. Gv. Sist. Tem. ve Gda San. D Tic. Ltd. ti. kazanm olup lisans ncesi ilemlerini tamamlamasn mteakip EPDK tarafndan 2013 yl ierisinde lisanslandrlacaktr. 4646 sayl Doal Gaz Piyasas Kanununun 4 nc maddesi drdnc fkras (g) bendi ve Doal Gaz Piyasas Datm ve Mteri Hizmetleri Ynetmeliinin 5 inci maddesi uyarnca; Sinop ve Gerze ehirlerinden oluan datm blgesi; Bitlis, Bingl, Mu, Groymak ve Tatvan ehirlerinden oluan datm blgesi; Mardin ve Kzltepe ehirlerinden oluan datm blgesi, Artvin ehrinden oluan datm blgesi, Idr ehrinden oluan datm blgesi, Ar ve Doubayazt ehirlerinden oluan datm blgesi, Tunceli ehrinden oluan datm blgesi, Hakkari ehrinden oluan datm blgesi ve rnak ehrinden oluan datm blgesi iin doal gaz datm lisans ihale ilanlarna klmasna karar verilerek sz konusu ihaleler 16.09.2012 tarihli ve 28413 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr. Bylelikle, EPDK tarafndan doal gaz datm lisans ihalesine klmayan ilimiz kalmam olup katlmc firmalarn yeterlilik bavurusunda bulunduu ihalelerin 2013 yl ierisinde gerekletirilmesi planlanmaktadr.
2.8.2 ebeke Yatrm Performanslar 2012 yl sonuna kadar datm ihalelerinin gerekletirilerek datm lisans alm olan irketler tarafndan lisanslar kapsamndaki datm blgelerinde gerekletirilmi toplam yatrm tutar 3,2 milyar TL (KDV hari)yi amtr. Doal gaz datm lisans ihalesi ile lisans alan irketlerin yatrm miktarlarnn yllara gre dalm Grafik 21de gsterilmektedir.
42
3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Grafik 21- hale ile Lisans Alan irketlerin Toplam Yatrm Miktarlar (milyon TL) 2012
Kanun ncesinde doal gaz kullanan 7 datm blgesinde ise yaplan toplam yatrm tutar yaklak 5,4 milyar TL (KDV hari) olmutur. Datm irketlerince yaplan yatrmlarn iller bazndaki tutarlarnn toplam yatrm iindeki paylar aadaki grafikte gsterilmektedir. 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%
Grafik 22- 2012 Yl ller Baznda Yatrmlarn Toplam Yatrmdaki Paylar
2012 sonu itibariyle ; - Datm ihalelerinin gerekletirilerek datm lisans alm olan irketler tarafndan ina edilen elik boru hatt uzunluu yaklak 4.100 km, polietilen boru hatt uzunluu ise yaklak 32.300 kmyi bulmaktadr. - Kanun ncesinde doal gaz kullanan 7 datm blgesinde ise; yaklak 3.900 km elik boru hatt, 29.500 km polietilen boru hatt ina edilmitir. Trkiyede yllara gre elik ve polietilen boru hatlarnn uzunluklar Grafik 23 ve 24te gsterilmektedir.
bu An l ka ra Bu rs a Ko ca el i zm Ga i zia r nt ep Te ki rd K . a M ar Sa a ka r Es ya ki e hi r Ko ny a Ka ys er Ad i an a Di e r
st
an
43 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Grafik 23- Datm Blgeleri Toplam elik ebeke (km) 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Grafik 24- Datm Blgeleri Toplam Polietilen ebeke (km)
44
2.8.3 zleme ve nceleme Faaliyetleri Kanunun 4 nc maddesinin 4 nc fkrasnn (g) bendi ve Doal Gaz Piyasas Datm ve Mteri Hizmetleri Ynetmeliinin 30 uncu maddesi kapsamnda datm irketlerinin faaliyetleri EPDK tarafndan izlenmektedir. EPDK tarafndan gerekletirilen doal gaz datm lisans ihaleleri sonucu lisans alarak faaliyet gstermekte olan datm irketlerinin; kesin teminatlarnn iadesine esas olmak zere, ihale artnameleri kapsamnda 5 yllk yatrm ykmllklerinin yerine getirilip getirilmediinin ilgili mevzuat, datm lisans ve ihale artnamesi kapsamnda izlenerek tespit edilmesi almalarna ilikin sre, 29.01.2009 tarih ve 1955 sayl Kurul Karar ile balamtr. Sz konusu Kurul Karar ile; Kararn 1 inci maddesinde belirtilen artlar salayan firmalarn belirlenmesi ve yetki verilmesi iin EPDK tarafndan duyuruya klmas, duyuru sonras firma bavurularnn alnarak artlar salayan firmalarn bahse konu almalar yapmak zere Kurul Karar ile yetkilendirilmesine karar verilmitir. Bu karar erevesinde hazrlanan duyuru 28.07.2009 tarihinde EPDK internet sitesinde yaymlanm ve ilanda yer alan gerekli bilgi ve belgeler ile birlikte EPDKya yeterlilik bavurusunda bulunan irketler yeterlilik deerlendirmesine alnmtr. Yaplan deerlendirme sonucu bahse konu ilanda verilen artlar tayan irketlere ilikin alnan 18.02.2010 tarih ve 2432/6 sayl Kurul Karar ile UGETAM stanbul Uygulamal Gaz ve Enerji Teknolojileri Aratrma Mhendislik San. ve Tic. A.. ile S & Q Mart Kalite Gvenlik Sanayi ve Ticaret A.. yaplacak hizmete ilikin yetkilendirilmitir. Yetkilendirilen iki firma tarafndan yaplacak olan almalarn konusu; 1. Doal gaz datm ebekesinin her trl tasarm ve projelendirilmesi, 2. Doal gaz elik ve polietilen boru hatlarnn inaat, NDT kontrol, test ve iletmeye alnmas, 3. A ve B tipi RMS istasyonlar tasarm, inaat, montaj ve test edilmesi, iletmeye alnmas, 4. Hali hazr harita yapm, kamulatrma, altyap bilgi sistemleri ve GIS uygulamalar, 5. Servis hatt ve servis reglatr montaj, 6. Katodik koruma ve scada uygulamalar, olarak belirlenmi olup almalar neticesinde hazrlanacak raporlarn EPDKya sunulmasnn ardndan ayrca EPDK tarafndan da deerlendirme yaplmaktadr. Sreli ykmllklerin incelenmesine ilikin prosedrn belirlenmesinin ardndan 02.06.2010 tarihinden itibaren 5 yllk yatrm sresi dolan datm irketlerine hizmet almna ynelik davet yazs gnderilmeye balanlmtr.
Tablo 15- Datm Blgelerinin 5 Yllk Yatrm Ykmllklerinin Biti Tarihleri

2008 Kayseri 2009 Erzurum 2010 Uak 2011 Edirne Krklareli Tekirda Denizli Yozgat Gaziantep Kilis anakkale anlurfa 2012 Gmhane Bayburt 2013 Trabzon Rize 2015 Van 2016-2017 Geyve Ali Fuat Paa Pamukova Havza Vezirkpr Bafra Zonguldak Bartn Kzlcahamam
Konya
orlu Gebze negl atalca Bandrma
Polatl zmir Manisa Nide Nevehir Malatya
Elaz Diyarbakr Ordu Giresun Adyaman Seydiehir umra
ukurova Aydn Siirt Batman
45
Balkesir K.Mara M.Kemalpaa Karacabey Susurluk Isparta Burdur Karaman Kars Ardahan Afyon Tokat Amasya Karabk Kastamonu ankr Erzincan
Sivas Ktahya Konya Ereli orum Samsun
Aksaray Karadeniz Ereli Dzce Krkkale Krehir Gemlik Yalova
Antalya
EPDK tarafndan yaplan ihaleler neticesinde, datm lisans alm olan irketlerin artnamelerinde ve lisanslarnda belirtilen 5 yllk ykmllklerin yerine getirilip getirilmediinin tespitine ilikin faaliyetler daha nceden Kurul tarafndan yetkilendirilen UGETAM ve S&Q Mart firmalar tarafndan yrtlmektedir. EPDK tarafndan yaplan ihaleler sonucunda lisans alan irketlerden; 2012 yl sonunda 5 yllk yatrm ykmll dolan 47 datm irketi, 2013 yl sonu itibar 5 yllk yatrm ykmll dolacak olan 4 datm irketi Kurul tarafndan yetkilendirilen firmalardan hizmet almak zere szleme imzalamaya davet edilmitir. 2015 yl sonu itibar 5 yllk yatrm ykmll dolacak olan 1 datm irketi ve 2016-2017 yl sonu itibar ile 5 yllk yatrm ykmll dolacak olan 4 datm irketi de sreli ykmllklerinin dolmasn mteakip yetkilendirilen firmalar tarafndan incelenecektir. 2012 yl sonu itibariyle; EPDK tarafndan yaplan ihaleler neticesinde 5 yllk sreli ykmll dolan 47 irketten 38inin incelemeye esas raporu EPDKya ulam olup dierlerinin ise incelenmesi devam etmektedir.
2.8.4 Mteri Hizmetleri ve Sektrel Rekabet 2.8.4.1 EPDKya ntikal Eden Bavuru ve ikayetler Kapsamnda Datm Sektrnn Deerlendirilmesi 2012 yl ierisinde, EPDKya yaplan bavurularn yaklak % 57si 4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanunu erevesinde ve % 43 3071 sayl Dileke Hakknn Kullanlmasna Dair Kanun erevesinde yaplmtr. 2012 ylnda EPDKya yaplan tketici bavuru ve ikayetlerinin konularna gre dalm Tablo 16 ile Grafik 25te gsterilmektedir.
46
Tablo 16- 2012 Ylnda EPDKya Yaplan Tketici Bavuru/ikayetlerinin Dalm (%)
Balant Fatura, Saya ve Fiyat Abone Balant Bedeli Proje Onay ve Gaz Ama lemlerinde Gecikme Gvence Bedeli ve adesi Serbest Tketici Gaz Ama/Kapama Bedeli, Gecikmi Faturalarda Taksitlendirme Servis Hatt, Servis Kutusu Montaj ve Montaj Sresi Dier Konular 58,54 9,26 8,39 2,40 3,02 4,22 2,65 6,74 4,80
% 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 %0
rb es a/ tT K k F a , at p et Se ur am ic rv al a i a is rd Be Ku d a e tu Ta li su ks , G itl ec M en ik on di m ta rm i j ve e M on ta jS r es i Di e rK on ul ar is Ha tt nt Fi ya t li e l a km de Be Ba ve Ge ci Sa ya iv e nt a d es i
%58,54
%9.26
%8,39 %2,40 %3,02 %4,22 %2,65
%6,74
%4,80
l a
de
Ba
rin
Be
de l
Fa tu ra \
ne
le
em
Ab o
zA m
ve n
ce
ve
Pr oj e
na y
Grafik 25- 2012 Ylnda EPDKya Yaplan Tm Bavurularn Konulara Gre Dalm Tketiciler, gerek Bilgi Edinme Hakk Kanunu gerekse Dileke Hakknn Kullanlmasna Dair Kanun erevesinde yaptklar bavurularda, arlkl olarak ilgili datm irketleriyle yaadklar sorunlar dile getirmekte ve ikayette bulunmaktadrlar. Bu erevede tm bavurular tek tek mevzuat kapsamnda incelenip, ilgili datm irketlerinden bilgi, belge ve aklama istenmekte, hatal uygulamalar sz konusu ise mevzuat kapsamnda dzelttirilmesi salanmakta, gerekirse tketicinin sorununun zmne ynelik datm irketleriyle ifahen grlmekte ve tketicilere bilgi verilmektedir.
Se
rv
Ga
zA m
Ga
Se
47
Bavurularn konularna gre dalmna bakldnda; tketiciler tarafndan en fazla bavurunun % 58,54 orannda balant konusunda yapld, bunu srasyla olarak Fatura, Saya ve Fiyat, Abone Balant Bedeli ve Servis Hatt, Servis Kutusu Montaj ve Montaj Sresinin takip ettii grlmektedir. Balant konusunda yaplan bavurular incelendiinde; gemi senelerde de olduu gibi, gelen ikayetlerin arlkl olarak belirli datm irketlerinde younlat, baz tketiciler tarafndan doal gaz hizmetinin belediyeler tarafndan verildiinin sanld ve datm irketine bavuru yaplmas gerektiinin bilinmedii, baz tketicilerin datm blgesi ierisinde veya imarl alanlar btnnde yer almad halde, balant yaplmadna ilikin ikayette bulunduu, baz tketicilerin ise mevzuatta yer alan gerekli koullar salamad halde (balant talebinin bamsz blm maliki, binann veya tesisin sahibi ya da bunlarn yetkili temsilcilerince yaplmamas durumu) balant talebi reddedildii iin ikayette bulunduu grlmtr. Balantya ilikin gelen hakl ikayetler, mevzuat kapsamnda deerlendirilerek, datm irketlerine uyar yazs gnderilmi ve gerekli grlen durumlarda ise, konu Denetim Dairesine intikal ettirilmitir. EPDKya ulaan dier konulardaki ikayetler ve ehir baznda dalm deerlendirildiinde; balant dndaki en yksek ikayet oranna sahip olan Fatura, Saya ve Fiyat, Abone Balant Bedeli ve Servis Hatt, Servis Kutusu Montaj ve Montaj Sresi konularndaki ikayetlerin de, dier konulardaki ikayetlerle birlikte ehir bakmndan homojen dalma sahip olduu ve ikayetlerin genel itibariyle tketicilerin yeterli bilgiye sahip olmamasndan kaynakland sylenebilir. Bu erevede datm irketlerinin, datm blgelerinde bulunan tketicilerin gerek bilgilendirilmesi gerekse doal gaz konusunda bilinlendirilmesine ynelik olarak, her trl mekanizmay devreye sokarak, tketicilerin bilgi ve bilin dzeyini artrmasnn gerektii dnlmektedir.
2.8.4.2 Datm irketlerinden Gelen Veriler Kapsamnda Datm Sektrnn Deerlendirilmesi 2.8.4.2.1 Abonelik ve Balant Bilgileri 2012 yl ierisinde, datm irketleri tarafndan yaplm olan yeni aboneliklerin yaklak % 92si konut, % 5i ticarethane, % 3 sanayi, resmi daire ve dier aboneliklerden olumaktadr. Resmi Daire 1,36 % Ticarethane 5,17 % Dier 1,07 Sanayi 0,22
Konut Ticarethane Resmi daire
Konut 92 %
Sanayi Dier
Grafik 26- 2012 Yl Yeni Abonelik Saylar Trlere Gre Dalm (%)
48
2012 yl abone saylarnn aylara ve trlere gre dalm Grafik 27de gsterilmektedir.
Konut 180,000 150,000 120,000 90,000 60,000 30,000 0 Ticarethane Resmi daire Sanayi Dier
M AY IS
AN
AN
BA T
ST OS
EY L L
M AR
EK M
AK
UZ
SI KA
OC
HA Z R
N S
Grafik 27- 2012 Yl Yeni Abonelik Saylar Aylara ve Trlere Gre Dalm (adet)
2012 yl sonu itibariyle doal gaz hizmeti gtrlen 65 ilde toplam abone says 9.171.624e ulamtr. Bunun yaklak % 95i konut ve %5i konut harici olarak gereklemitir.
5%
95 %
KONUT
KONUT HARC
Grafik 28- 2012 Ylsonu tibariyle Ulalan Abonelerin Konut-Konut Harici Dalm
A U
TE
AR
AL
IK
49
2012 yl boyunca imzalanan yeni balant anlamalar Eyll, Ekim ve Kasm aylarnda younlamtr. Buna karlk 2012 ylnda yaklak 480 adet balant bavurusu reddedilmitir. Montaj yaplan saya says ise 197 bin civarndadr. 200.000 180.000 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0
OC AK L T T N N M M IS IK UZ TOS L K ASI BA AR SA AY RA AL M E Y S U R M E Z M N K M U A TE HA A
Grafik 29- 2012 Yl Abone Balant Anlamas Says
2.8.4.2.2 Tketim Miktarlar Doal gaz abonelerinin 2012 yl ierisinde aylar itibariyle gerekletirdikleri tketim miktarlarna bakldnda, konut, ticarethane ve resmi daire tketimlerinin zellikle k aylarnda ykseldii ve ubat aynda en yksek deere ulat, bununla birlikte sanayi tketiminde aylar itibariyle nemli bir deiim olmad grlmektedir. 2012 ylnda konut tketiminin en dk olduu ay Temmuz ay olarak gereklemitir. Bu durum Grafik 30da gsterilmektedir.
Konut 2,000 1,800 1,600 1,400 1,200 1,000 800 600 400 200 0 Ticarethane Resmi daire Sanayi Dier
M AY IS
A US TO S
KA SI M
BA T
M UZ
N SA
EY L L
M AR
RA
OC
EK
Grafik 30- 2012 Yl Abonelerinin Doal Gaz Tketim Miktarlar (milyon Sm3)
HA
TE M
AR A
LI K
AK
50
2012 yl ierisinde abonelerin tketimlerinin yaklak % 81ini konut tketimi oluturmakta olup, bunun % 11lik payyla ticarethaneler izlemektedir. Abone tketiminin tketici gruplarna gre detay dalm Grafik 31de verilmektedir. % 2,45 % 0,47 % 5,35
% 10,65
Konut Ticarethane Resmi daire
% 81,07
Sanayi Dier
Grafik 31- 2012 Yl Abone Tketim Miktarnn Tketici Gruplarna Gre Dalm (%) Datm irketlerinden doal gaz satn alan serbest tketicilerin 2012 yl tketimlerinin aylar itibariyle dalm Grafik 32de gsterilmektedir.
OSB DER
450 400 350 300 250 200 150 100 50 0
OC AK T BA U AR M T N SA N IS AY M H AZ RA N TE M M UZ A S TO S U L L EY EK M S KA IM A AR LI K
Grafik 32- Datm irketinden Doal Gaz Satn Alan Serbest Tketicilerin 2012 Yl Doal Gaz Tketim Miktarlar (milyon Sm3)
51
Tedarikilerden doal gaz satn alan serbest tketicilerin 2012 yl tketimlerinin aylar itibariyle dalm Grafik33te gsterilmektedir.
OSB DER
1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0

OC AK T BA U AR M T S N AN IS AY M HA R Z AN TE M M UZ A S TO S U L L Y E EK M S KA IM A L RA IK
Grafik 33- Tedarikilerden Doal Gaz Satn Alan Serbest Tketicilerin 2012 Yl Doal Gaz Tketim Miktarlar (milyon Sm3)
Kanun ncesi faaliyete balam ve halen devam etmekte olan doal gaz datm irketlerinin 2012 yl doal gaz sat bilgileri Grafik 34te gsterilmektedir.
Abone Serbest Tketici Tama Hizmeti Verilen Serbest Tketici

1600
1400 1200 1000 800 600 400 200 0
OC AK U T BA AR M T N SA N IS AY M AZ RA N T EM M UZ US A S TO L L EY EK M KA SI M A AR LI K
Grafik 34- Kanun ncesi Faaliyette Olan irketlerin Doal Gaz Sat Bilgileri (milyon Sm3)
52
EPDK tarafndan yaplan ihaleler sonucunda lisans alan doal gaz datm irketlerinin 2012 yl doal gaz sat bilgileri Grafik 35te gsterilmektedir.
Abone Serbest Tketici Tama Hizmeti Verilen Serbest Tketici

900
800 700 600 500 400 300 200 100 0 OCAK MART MAYIS TEMMUZ EYLL KASIM
Grafik 35- hale ile Lisans Alan irketlerin Doal Gaz Sat Bilgileri (milyon Sm3)
2012 yl datm irketlerinin toplam abone satlarnn iller baznda dalm aadaki grafikte gsterilmektedir.
Ankara; 17 %
3% ya; n Ko li; 3 % Kocae

Bu
Eskiehir; 3 %
Grafik 36- 2012 Yl Datm irketlerinin ller Baznda Abone Satlar Dalm
rs a
stanbul; 40 %
Dier; 28 %
53
2012 ylnda datm irketlerinin serbest tketici satlar ve tama miktarlarnn toplamnn iller baznda dalm aadaki grafikte gsterilmektedir.
Ankara 7% Bursa 8% stanbul 9%
Dier 38 %
Kocaeli 10 %
zmir 11 %
Sakarya 15 %
Grafik 37- 2012 Yl Datm irketlerinin ller Baznda Serbest Tketici Satlar ve Tama Miktarlar Dalm
2.8.4.2.3 Doal Gaz Datm Hizmetinin Durdurulmas (Geici Gaz Kesintisi) 2012 yl ierisinde datm irketleri tarafndan 1.647.176 adet geici gaz kesintisi yapld tespit edilmitir. Kesintilerin yaklak % 83nn fatura bedelinin zamannda denmemesi, % 5inin kaak ve usulsz doal gaz kullanm sebepleriyle, % 8inin ise mteri talebi zerine gerekletirildii grlmektedir. 2012 ylnda gerekleen geici gaz kesintisi nedenleri Grafik 38de gsterilmektedir.
4% 5% 8%
83 %
Fatura bedelinin denmemesi Mterinin talebi Kaak veya uslsz gaz kullanm Dier (Mahkeme veya Kurul Karar)
Grafik 38- 2012 Yl Geici Doal Gaz Kesintisi Nedenleri
54
2011 ve 2012 yl verileri karlatrldnda; 2011 ylnda kaak ve usulsz doal gaz kullanmndan dolay yaplan kesintilerin oran % 13,66 iken, 2012 ylnda azalarak yaklak % 8e geriledii, buna karn fatura bedelinin zamannda denmemesi sebebiyle yaplan gaz kesintilerinin oran 2011 ylnda % 74,8 iken, 2012 ylnda % 83lere kadar ulat saptanmtr. Sonu olarak 2012 ylnda geici doal gaz kesinti saysnda 2011 ylna gre yaklak % 13lk bir art olduu tespit edilmitir. Bu tespitlere ilikin, karlatrmalar Grafik 39da verilmektedir. 1,400,000 1,200,000 1,000,000 800,000 600,000 400,000 200,000 0
2011 2012
eb i Ta l em n nm Ku l in Ku ru l e ve ya ah ke m Ka la ra r) es i m e Di r( M az Us a k ve ya Ka ls zG
in
te r
Grafik 39- 2011-2012 Yllar Geici Doal Gaz Kesintisi Nedenleri (%)
Fatura bedelinin zamannda denmemesi nedeniyle yaplan geici gaz kesintilerinde azalma salanmas iin, fatura tahsilt olanak ve seeneklerinin eitlendirilmesi (otomatik deme talimat, farkl banka seenekleri, datm irketlerinin ok sayda deme noktas bulunmas vb.) gerekmektedir. EPDKya gelen ikyetler arasnda baz datm irketlerinin tahsilt noktalarnn az olmas nedeniyle tketicilerin fatura demede glk ektiine dair bavurularn da yer ald gz nne alndnda, datm irketleri tarafndan fatura tahsilt imknlarnn artrlmas halinde fatura bedelinin zamannda denmemesi nedeniyle yaplan geici gaz kesinti orannn decei dnlmektedir.
2.8.4.2.4 Bavuru ve ikayetler Tketiciler tarafndan datm irketlerine yaplan bavuru ve ikyetler; saya (lme hassasiyeti, arza, hatal okuma vb.), doal gaz basn seviyesi, gaz kesintisi, sertifika sahiplerine ilikin ikayetler ve eitli ikayetler olarak snflandrlabilir. Buna gre datm irketlerine 2012 ylnda toplam 133.349 adet bavuru ve ikyette bulunulmu olup, bu bavuru ve ikyetlerin yaklak % 11ini sayalar, % 26sn doal gaz kesintisi, % 3n doal gaz basn seviyesi, % 2sini sertifika sahiplerine ilikin ikayetler ve % 58ini ise dier hususlarla ilgili (faturalandrma, balant talebi vb.) bavuru ve ikayetler oluturmaktadr. 2012 ylnda tketiciler tarafndan datm irketlerine yaplan bavuru ve ikayet konularnn oransal dalm Grafik 40ta gsterilmektedir.
Fa tu
ra
Be
de
lin
in
de
55
% 10,83
% 26,21
% 3,21 % 1,81
% 57,95
Dier hususlar Doalgaz kesintisi Sayalar Doalgaz basn seviyesi Sertifika sahiplerine ilikin ikayetler
Grafik 40- 2012 Ylnda Tketiciler Tarafndan Datm irketlerine Yaplan Bavuru ve ikyet Konular (%) 2011 ve 2012 yllar karlatrldnda, tketiciler tarafndan datm irketlerine yaplan bavuru ve ikyet saylarnda yaklak % 39 orannda azalma olduu, bu azalmann ana nedeninin de say olarak gaz kesinti ikayetlerindeki ve saya ikayetleri konusundaki azalma yannda, tketiciler tarafndan, dier ikayetler balnda ele alnan balant konusundaki ikayet ve bavurularn dorudan Kurumumuza yaplmasndan kaynakland deerlendirilebilir. Bu tespitlere ilikin karlatrmalar Grafik 41de verilmektedir. 120,000
100,000
80,000
60,000
2011 2012
40,000
2,000
Saya Gaz Basn Gaz Kesinti Sertifika Dier ikayetleri Seviyesi ikayetleri Sahiplerine ikayetler ikayetleri likin ikayetler
Grafik 41- 2011-2012 Yllarnda Tketiciler Tarafndan Datm irketlerine Yaplan Bavuru ve ikyetlerin Konulara Gre Dalm (%)
56
Tketiciler tarafndan datm irketlerine yaplan bavuru ve ikyetler, bavuru yntemi bakmndan deerlendirildiinde; bavurularn % 80inin telefonla, % 11inin e-postayla, % 9inin faks veya yazl olarak yapld tespit edilmitir.
2.8.4.2.5 Fatura tirazlar Datm irketlerine iletilen fatura itirazlar; itiraz says, itiraz kabul edilen mteri says, itiraz reddedilen mteri says balklaryla incelenmi olup Grafik 42de gsterilmektedir. Buna gre, 2012 yl ierisinde dzenlenen faturalarn 78.604 adedine itiraz bavurusu olduu ve bu itirazlarn yaklak % 77sinin datm irketlerince yeniden deerlendirilmek zere kabul edildii grlmektedir. Ayrca datm irketlerinden elde edilen verilere gre zamannda denmeyen fatura says yaklak 19 bin adettir.
% 23
% 77
Faturaya itiraz kabul edilen mteri says Faturaya itiraz reddedilen mteri says
Grafik: 42- 2012 Yl Tketicilerin Fatura tiraz Bavurular (%)
2011 ile 2012 yl karlatrldnda, abone saysndaki arta ramen fatura itiraz saysnda % 15 orannda nemli bir d olduu gzlenmitir. Fatura itiraz saysnda grlen azal datm irketlerinin faturalandrma ilemlerinde hatalarn azaltlmas ynnde hassasiyet gstermekte ve tedbirler almakta olduuna iaret etmekle birlikte, fatura itirazlarnn yaklak % 77sinin datm irketleri tarafndan yeniden deerlendirilmek zere kabul edilmi olmas, faturalandrma ilemlerindeki hatalarn azaltlmas ynnde daha fazla tedbir alnmas gerektiine de iaret etmektedir.
70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 Faturaya itiraz kabul edilen mteri says Faturaya itiraz reddedilen mteri says
2011 2012
Grafik 43- 2011-2012 Yllar Tketicilerin Fatura tiraz Bavurular (%)
2.8.4.2.6 Acil Mdahale Datm irketlerine 2012 yl ierisinde toplam 555.464 adet acil mdahale ihbar gelmitir. 2011 ile 2012 yllar karlatrldnda ebeke yatrmlar ve abone saysndaki arta paralel olarak, acil mdahale ihbar bavurularnda yaklak % 18 orannda bir art gereklemi olduu tespit edilmitir. ebeke iletmeciliinin gelimesi ve tketicilerin daha da bilinlenmesi ile birlikte acil mdahale ihbar saylarnda ileriki yllarda d olaca deerlendirilmektedir. Dier taraftan tm datm blgelerinde yaklak 1600 acil mdahale personeli ve 450 civarnda acil mdahale arac bulunmakta olup, ortalama acil duruma mdahale sresi Trkiye genelinde yaklak 9,7 dakika olarak tespit edilmitir.
2.8.4.2.7 Bakm-Onarm Faaliyetleri Nedeniyle Doal Gaz Kesintisi Datm irketlerinden alnan verilerden, acil durum ve bakm-onarm sebebiyle 2012 ylnda yaplan doal gaz kesintilerinin yaklak % 5inin bakm-onarm sebebiyle % 95inin ise acil durum sebebiyle yapld saptanmtr. Grafik 44de gsterilen doal gaz kesintileri aylar itibariyle incelendiinde, bu tr kesintilerin ebeke imalatnn younlat dnemler ile gaz kullanmnn artt dnemlerde art gsterdii grlmektedir. ebeke iletmeciliinde salanacak verimlilik artna paralel olarak bu kesintilerin yllar itibariyle azalaca deerlendirilmektedir.
Bakm Onarm Sebebiyle Kesinti
3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0
OC AK T BA U AR M T N SA N IS AY M AZ RA N TE M M UZ A S TO S U L L EY EK M S KA IM A AR LI K
Acil Durum Sebebiyle Kesinti
Grafik 44- 2012 Yl Doal Gaz Kesintisi Dalm (adet)
80.000
57
58
2.8.4.3 Serbest Tketici Olma Snr ve Datm Sektrne Etkisinin Deerlendirilmesi Serbest tketici snrnn belirlenmesi almalarnda Kanunun yrrle girdii tarihten evvel alnm bir hak, belge, izin ve yetkilendirmeye msteniden doal gaz datm faaliyetinde bulunan ehir ii doal gaz datm irketleri ile EPDKnn yapt ihale sonucu lisans alm ve lisans yrrlk tarihinden balamak zere ilk 5 yln doldurmu veya 2013 yl ierisinde dolduracak toplam 60 datm irketinden alnan 01.07.2011-30.06.2012 tarihleri arasndaki 12 aylk doal gaz tketim verileri analiz edilmitir. Sz konusu veriler Tablo 17de, verilere ilikin grafikler ise Grafik 45 ve 46da verilmektedir. Tablo 17- Analizi Yaplan 60 Datm irketinin Datm Blgelerindeki Mterilerin 01.07.2011-30.06.2012 Tarihleri Arasndaki Tketim Profili
Tketim Miktar Aral (Sm3/yl) ..<2.000 2.000-10.000 10.000-50.000 50.000-100.000 100.000-200.000 200.000-300.000 Tketim Miktar (Sm3/yl) 7.172.011.893 1.740.191.097 1.499.321.710 619.372.225 416.083.243 222.832.437 Tketim Miktar Aralndaki Yzdesi (%) 61,46 14,91 12,85 5,31 3,57 1,91 Tketici Younluu (%) 91,19 7,79 0,84 0,13 0,04 0,01
Analizi yaplan irketlerin, 300.000 Sm3/yl altnda tketimi bulunan tketicilerinin, 01.07.2011-30.06.2012 tarihleri arasndaki 12 aylk gerekleen verileri kullanlarak oluturulan Tablo 17 incelendiinde; 2.000 Sm3/yl altnda tketimi bulunan mterilerin tketimlerinin 300.000 Sm3/yln altndaki toplam tketim ierindeki paynn % 61,46 olduu ve tketicilerin % 91,19unun bu tketim aralnda bulunduu; 2.000-300.000 Sm3/yl aralndaki mterilerce tketilen toplam doal gazn byk ksmnn 2.000-50.000 Sm3/yl aralnda gaz tketen mterilerce tketildii (% 27,76) ve tketicilerin % 8,63nn bu tketim aralnda bulunduu; en az doal gaz tketilen araln 200.000-300.000 Sm3/yl aral olduu (% 1,91), bunu 100.000-200.000 Sm3/yl aralnn izledii (% 3,57) ve tketicilerin % 0,05inin bu iki tketim aralnda bulunduu tespit edilmitir.
TKETM MKTARLARI (Milyon Sm3)

8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 (Sm3)
10
50
Grafik 45- Analizi Yaplan irketlerin Datm Blgelerindeki Mterilerinin 01.07.2011-30.06.2012 Tarihleri Arasndaki Tketim Profili
... ... < 2. 00 0
2. 00 1 00. 00 0
20
10
.0 00 0 -5 .0 00
.0 00 0 -1 0. 00 0
0.
0. 00 00 20 .0 00
00 00 30 .0 00
59
Grafik-45 ve Grafik-46da da grlecei zere analizi yaplan irketlerin datm blgelerinde bulunan tketicilerin tketimlerinin youn olarak bulunduu aralk 2.000 Sm3/yln altndaki tketim araldr. Bu tketim araln srasyla 2.000-10.000 Sm3/yl ve 10.000-50.000 Sm3/yl tketim aralklar izlemektedir. Datm irketinden alnan verilerden 2.000 Sm3n altndaki tketim miktarnn yaklak % 96,18inin evsel tketimden olutuu, 2.00010.000 Sm3/yl ve 10.000-50.000 Sm3/yl tketim aralklar iin ise, evsel tketimin orannn srasyla % 78,69 ve % 53,84 olduu tespit edilmitir. 100.000-200.000 % 3,57 50.000-100.000 %5,31 200.000-300.000 %1,91
10.000-50.000 %12,85 .....<2.000 % 61,46
2.000-10.000 % 14,91
Grafik 46- Analizi Yaplan irketlerin Datm Blgelerindeki Mterilerin 01.07.2011-30.06.2012 Tarihleri Arasndaki Tketimleri
Yukardaki tespit ve incelemeler sonucu, 2013 yl boyunca uygulanmak zere, doal gaz piyasasndaki serbest tketici olma snrna ilikin olarak; konut tketicileri (evsel tketiciler) hari tm tketicilerin serbest tketici statsnde olduklar ve tek sayatan llen tketim miktar dikkate alnmak zere, konut tketicileri (evsel tketiciler) iin serbest tketici olma snrnn 300.000 Sm3 olduu dzenlenmitir. Bu dzenleme sonucunda ilgili datm blgelerinde 2013 ylnda, 300.000 Sm3/yln altndaki toplam tketim ierindeki pay yaklak % 19 olan ve 300.000 Sm3/yln altnda tketimi bulunan tketicilerin yaklak % 11ini oluturan tketicinin, serbest tketici statsne geecei ve bu sayede yurt iinde herhangi bir retim irketi, ithalat irketi, datm irketi veya toptan sat irketi ile doal gaz alm-satm szlemesi yapma serbestisi kazanaca ngrlmektedir. Dier taraftan 60 datm irketinden serbest tketici olma snrnn belirlenmesine ynelik almalarda kullanlmak amacyla alnan verilerden hareketle; serbest tketicilerin tedarikisini seme oran ve tedarikilerden doal gaz satn alan serbest tketicilerin tketimlerinin toplam serbest tketicilerin tketimlerine oran incelenmitir. Yaplan incelemede ortaya kan verilerden hareketle; yksek doal gaz tketimine sahip serbest tketicilerin tedarikisini seme eiliminde olduklar, dk doal gaz tketimine sahip serbest tketicilerin ise arlkl olarak datm irketlerinden doal gaz almaya devam ettii sonucuna ulalmtr. Bunun birok nedeni olabilecei ve her bir nedenin ayr ayr incelenmesi neticesinde bir saptama yaplabilecei dnlmekle birlikte, genel itibar ile yksek doal gaz tketimine sahip serbest tketicilerin, dk doal gaz tketimine sahip serbest tketicilere oranla tedarikilerle pazarlk gcnn fazla olmas ve piyasada bilgi eksiklii veya bilgi asimetrisi vb. nedenler gsterilebilir. Bu saptamalar destekler nitelikteki bir gsterge de, 2012 ylnn ilk 6 aylk dneminde tketimi nispeten daha dk olan tketicilerin serbest tketici stats kazanmas neticesinde, serbest tketici saysnn
60
yaklak iki katna kmasna ramen, serbest tketicilerin tedarikisini seme orannn gemi yllara gre dmesidir. Bu hususta pazarlk gc ve bilgi eksiklii yannda, tketicilerin abone statsndeyken alageldikleri dzenlerinden vazgemek istememelerinin de etkisi olduu deerlendirilebilir. Doal gaz piyasasnda rekabeti piyasa ortamnn oluturulmas ve devamllnn srdrlebilmesi, ancak piyasa aklnn artrlmasyla salanabilecektir. Bu balamda serbest tketici olma snrnn drlerek daha fazla tketicinin tedarikisini seebilme hakkn elde etmesi de nemli bir aratr. Ancak piyasann arz ve talep taraflarndaki geliiminin birbiriyle ezamanl yrtlmesi esastr. Bu amala, teknik adan ihtiya duyulan yaplarn oluumu ve tketicilerin tedarikilerini seebilme hakk konusunda bilinlendirilmeleri, yani bilgi eksikliinin ortadan kaldrlmas da nem arz etmektedir. Gerek piyasann arz tarafnda ihtiya duyulan geliimin salanmas, gerekse tketicinin bilgi eksikliinin ortadan kaldrlmas ve teknik geliimin salanmas konularnda, piyasann etkin ileyebilmesi iin gerekli nlemlerin alnmas gerekmektedir.
2.9 SERTFKA FAALYETLER

2.9.1 Meslek Standartlar 1986 ylnda yaymlanan 3308 sayl Meslek Eitim Kanununun amac; rak, kalfa ve ustalarn eitimi ile okullarda ve iletmelerde yaplacak mesleki eitime ilikin esaslar dzenlemektir. rgn Eitimde yllk meslek lisesi mezunlar Mesleki Eitim Merkezlerine (eski adyla raklk Eitim Merkezi) mracaat eder, teorik ve uygulamal snavlara katlarak baarl olduu takdirde Ustalk Belgesi almaya hak kazanrlar. Drt yllk meslek lisesi, meslek yksek okullar ve niversite mezunlar ise snava girmeden diplomalar ile birlikte Ustalk Belgesini de kapsayan onun bir st belgesi olan yeri Ama Belgesine sahip olabilmektedirler. Yaygn Eitimde ise bir iyerinde rak olarak alan kii yl boyunca haftada bir gn Mesleki Eitim Merkezinde teorik bilgi alr ve nc yln sonunda yaplan snavlarda baarl olursa Kalfa olur. yl daha iyerinde kalfa olarak almaya devam eder, yine haftada bir gn Mesleki Eitim Merkezinde teorik eitim alr ve yln sonunda snavlarda baarl olursa Ustalk Belgesi alr. Kalfalk sresince teorik eitim almad takdirde, alt yl bir iyerinde (teorik eitim sresinin iki kat) kalfa olarak alr. Bu srenin sonunda snava katlp baarl olursa Ustalk Belgesi almaya hak kazanr. 131 meslek dal raklk eitimi uygulama kapsamnda olup bu mesleklerde eitim, snav ve belgelendirme ilemleri Milli Eitim Bakanlnca yaplmaktadr. Personel belgelendirmesi konusunda Trk Akreditasyon Kurumu (TRKAK) tarafndan akredite edilmi olan kurulular ile bu kurululara ait akreditasyonlarn kapsam TRKAKn web sayfasnda yaymlanmaktadr. Yabanc kkenli olup da lkemizde faaliyet gsteren ve belgelendirme faaliyeti yapan kurulular, Avrupa Akreditasyon Birlii (EA) yesi bir ulusal akreditasyon kuruluu tarafndan akredite edilmi olmaldr. Meslek standartlarn temel alarak, teknik ve meslek alanlarda ulusal yeterliliklerin esaslarn belirlemek, belgelendirme ve sertifikalandrmaya ilikin faaliyetleri yrtmek zere 21 Eyll 2006 tarihli ve 5544 sayl Kanun ile Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) kurulmutur. MYK gerek ulusal meslek standartlarn, gerekse snav ve sertifikasyon hizmetlerini, yetkilendirdii kurum ve kurululara yaptrmaktadr. Snav ve belgelendirme sistemi kapsamnda yetkilendirilecek kurulularn MYK tarafndan kabul edilecek ulusal meslek standartlar ve yeterliliklere gre TRKAK (veya Avrupa Akreditasyon Birlii ile ok tarafl tanma anlamas imzalam dier akreditasyon kurumlar) tarafndan TS EN ISO/IEC 17024 Uygunluk deerlendirmesi-Personel belgelendirmesi yapan kurulular iin genel artlar standardna gre akredite olmalar gerekmektedir. MYK tarafndan onaylanarak 25.8.2009 tarihli Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren 11 adet doal gaz meslek standard Tablo 18de verilmektedir.
01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11
Bacac (Seviye 3) Bacac (Seviye 4) Doal Gaz elik Boru Kaynaks (Seviye 3) Doal Gaz Polietilen Boru Kaynaks (Seviye 3) Doal Gaz Polietilen Boru Kaynaks (Seviye 4) Istma ve Doal Gaz Tesisat Yapm Personeli (Seviye 3) Doal Gaz Istma ve Gaz Yakc Cihaz Servis Personeli (Seviye 4) Doal Gaz letme Bakm Operatr (Seviye 4) Doal Gaz Altyap Yapm ve Kontrol Personeli (Seviye 4) Corafi Bilgi Sistemleri Operatr (Seviye 5) Toporaf (Seviye 4)
2.9.2 Tesisat ve Servis Hatlar Sertifikas Kanunun 5 inci maddesinde tesisat ve servis hatlar ile ilgili sertifikalar Kurum adna ve Kurum tarafndan yetkilendirilen resmi veya zel irketler ile ehir ii datm irketlerince verilir. hkm yer almaktadr. Halihazrda i tesisat ve servis hatlar ile ilgili sertifikalar sadece datm irketleri tarafndan verilmekte olup, sertifikay veren datm irketinin yetkilendirildii datm blgesi ierisinde geerlidir. tesisat ve servis hatlar sertifikas sahiplerinin denetimi datm irketlerince gerekletirilmekte, mevzuat ihlalinde bulunan sertifika sahipleri EPDKya bildirilmektedir. tesisat ve servis hatlar sertifikas vermek zere resmi veya zel irketlere Yetki Belgesi verilmesi ile ilgili uygulamann balama tarihi, Doal Gaz Piyasas Sertifika Ynetmeliinde yaplan deiiklikler ile 01.01.2015 tarihine ertelenmitir.
2.9.3 Yapm ve Hizmet Sertifikas 1 Ocak-31 Aralk 2012 tarihleri arasnda EPDK tarafndan; 64 adet yapm ve hizmet sertifikas verilmitir. EPDKnn 2012 yl sonuna kadar vermi olduu toplam sertifika says 1.278 adede ulamtr. Sertifika sahiplerinden gelen talep zerine 22 adet sertifika, ticaret unvan veya faaliyet konular ve kategorilerinde deiiklik yaplarak tadil edilmitir. 70 adet yapm ve hizmet sertifikasnn vize ilemleri yaplmtr. EPDK tarafndan verilen yapm ve hizmet sertifikalarnn durumu yllara gre ve 2012 yl sonu itibaryla toplam sertifika ilemleri Grafik 47 ve 48de gsterilmitir.
Tablo 18- 2009 Ylnda Yrrle Giren Doal Gaz Meslek Standartlar
61
62
300 250 200 150 100 50 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Grafik 47- Yllar tibaryla Verilen Yapm ve Hizmet Sertifikalar (adet)
121
601 1278
666
Verilen Tadil edilen Vizesi yaplan Sona erdirilen
Grafik 48- 2003-2012 Yllar Aras Sertifika lemleri (adet)
2.10.1 2012 Yl Ulusal Doal Gaz Tketim Deerlendirmesi 2012 yl iin ulusal doal gaz tketim tahmini, 26/01/2012 tarih ve 3666 sayl Kurul Karar ile doal gazn 9155 kcal/m3 st sl deeri esas alnarak, 48.500.000.000 Sm3 olarak belirlenmitir. hmal edilebilecek kk sapmalarla 2012 ylna ilikin gerekleen tketim ise 45.241.762.899 Sm3tr. 2012 yl ulusal doal gaz sektrel tketim miktarlar Tablo 19da verilmektedir.
Tablo 19- 2012 Yl Ulusal Doal Gaz Sektrel Tketim Miktarlar (Sm3)
Aboneler Tketimi (Sm3) Toplam Tketim (A+B+C+D+E+F+G) A. Dnm Sektr Elektrik Santralleri Otoprodktr Elektrik Santralleri Is ve Elektrik (CHP) Santralleri Otoprodktr Is ve Elektrik Santralleri Is Santralleri Otoprodktr Is Santralleri Dier B. Enerji Sektr Petrol Rafinerileri Yksek Frnlar Elektrik, CHP ve Is Santrallerinde yakt olarak tketilen Dier C. Ulam Sektr Ara yakt Boru hatt tamacl Dier D. Sanayi Sektr Aa rnleri ileme Alkol ve alkol rnleri Ametal mineraller (cam, seramik, imento, vs.) Demir elik Demir d metal retimi ve ileme (krom, bakr, vs.) Gda ve iecekler Gbre naat (inaat rnleri, yol yapm, vs.) Kat, selloz ve bask Kimya (petrokimya dahil) Madencilik ve ta ocakl Makine sanayi 11.240.242.381 181.197 181.197 0 0 0 0 0 0 1.400.360 559.195 0 0 841.165 327.191 0 327.191 0 270.393.485 749.630 2.875.754 25.308.910 46.873.094 6.656.074 53.093.697 1.606.993 34.368.924 6.210.736 17.260.378 3.152.096 10.073.430 Serbest Tketiciler Tketimi (Sm3) 34.001.520.518 21.635.528.333 13.229.427.203 7.949.016.542 157.782.048 42.690.721 0 255.762.482 849.338 1.381.854.548 1.261.807.950 0 119.752.652 293.946 3.021.607 2.935.036 68.821 17.750 9.761.809.548 11.388.783 27.594.274 1.137.521.259 962.373.184 553.263.655 678.273.289 793.249.364 343.469.745 130.625.080 841.718.093 110.518.258 30.100.898 Yllk Toplam (Sm3) 45.241.762.899 21.635.709.530 13.229.608.400 7.949.016.542 157.782.048 42.690.721 0 255.762.482 849.338 1.383.254.907 1.262.367.145 0 119.752.652 1.135.110 3.348.798 2.935.036 396.012 17.750 10.032.203.033 12.138.412 30.470.028 1.162.830.169 1.009.246.278 559.919.730 731.366.986 794.856.357 377.838.669 136.835.816 858.978.470 113.670.354 40.174.328
2.10 ULUSAL DOAL GAZ TKETM VERLER
63
64
Tekstil, deri ve giyim sanayi Ttn ve ttn rnleri Ulam aralar sanayi (otomotiv, uak sanayi, vs.) OSBler Dier E. Hizmet Sektr Ticarethane Resmi daire Dier F. Dier Sektrler Konut Tarm/Ormanclk Hayvanclk (balklk, kmes ve ahr hayvancl, vs.) Dier
30.015.128 264.302 4.524.413 363.566 26.996.359 1.782.842.631 1.126.037.001 519.324.981 137.480.649 8.980.777.509 8.693.421.550 73.035.101 8.017.673 206.303.185
592.416.177 18.241.340 111.338.929 2.856.323.697 563.393.524 939.737.477 231.069.823 565.698.281 142.969.373 268.171.019 154.075.810 31.892.921 49.943.397 32.258.891
622.431.305 18.505.642 115.863.342 2.856.687.263 590.389.883 2.722.580.107 1.357.106.823 1.085.023.262 280.450.022 9.248.948.528 8.847.497.360 104.928.022 57.961.070 238.562.076
Doal gaz tkemitimde en byk pay % 47,82 ile elektrik retim sektrnde olup, bunu % 22.17 ile sanayi sektr, % 19.56 ile de konutlarda elektrik tketimi takip etmitir. Dier temel sektrleri de kapsayan bu durum Grafik 49da grlmektedir. 3,06 % 1.37 %
6,02 %
19,56 % 47,82 %
22,17 %
Elektrik retimi
Sanayi
Konut
Ticarethane-Resmi Daire
Rafineri
Dier
Grafik 49- 2012 Yl Doal Gaz Sektrel Tketim Dalm (%)
65
2012 ylnda doal gaz tketiminin aylar baznda seyri Grafik-50de gsterilmektedir. Doal gaz tketim miktarnn en dk aylk deeri Mays ay deeridir. Mays aynda doal gaz tketimi 2,76 milyar Sm3 olarak gereklemitir. En yksek aylk tketim ise Ocak aynda gereklemitir. Ocak ay tketim miktar 5,01 milyar Sm3 olmutur. 2012 aylk ortalama tketim 3,77 milyar Sm3 olup Ocak, ubat, Mart ve Aralk aylarnda doal gaz tketimi ortalama tketimin zerinde gereklemitir. 6.000.000.000 5.000.000.000 4.000.000.000 3.000.000.000 2.000.000.000 1.000.000.000 0
OC AK T BA U AR M T N SA N IS AY M H AZ RA N TE M M UZ A S TO S U L L EY EK M S KA IM A AR LI K
Grafik 50- 2012 Yl Aylk Doal Gaz Tketim Seyri (Sm3)
2012 yl aylk bazda sektrel tketim dalmlar Grafik-51de gsterilmektedir. Elektrik retiminde kullanlan doal gazn toplam aylk tketim miktar iindeki pay Mays-Kasm dneminde %50nin zerinde gereklemitir. Temmuz ve Austos dnemlerinde ise %64-65ler seviyesinde olmutur. Konut sektrnde tketilen aylk doal gaz miktarnn toplam aylk tketimdeki pay Ocak-Nisan dnemi ile Aralk aynda %20nin zerinde gereklemi olup konut sektrnn aylk tketim miktarlar iindeki paynn en yksek olduu ay ise ubat ay olmutur. Sanayi sektrnde tketilen aylk doal gaz miktarnn aylk toplam tketim iindeki pay 2012 boyunca %17,5 ile %29,5 arasnda bir seyir izlemitir.
100% 80% 60% 40% 20% 0%
BA T
AK
AN
M AY IS
UZ
EY L L
ST OS
M AR
OC
N S
EK
KA
A U
HA
TE
Elektrik retimi
Rafineri
Sanayi
Ticarethane- Resmi Daire
Konut
Grafik-51: 2012 Yl Aylk Sektrel Tketim Dalm Seyri
AR
AL IK
RA
SI
66
2012 yl sektrel tketim miktarlarnn aylk bazdaki deiimi Grafik-52de gsterilmektedir. Aylk tketim deerleri itibariyle en ok deikenlik gsteren sektr konut sektr olmutur. Konut sektr tketimi Mart-Mays dneminde hzl bir d gstermi, Ekim-Aralk dneminde ise hzla arta gemitir. Sanayi sektrnde tketilen doal gaz miktar aylk bazda fazla deikenlik gstermezken, elektrik retiminde kullanlan doal gaz miktar Mays-Temmuz dneminde artan bir seyir takip etmitir.
2.500.000.000
2.000.000.000
1.500.000.000
1.00.000.000
500.000.000
0
OC AK U T BA AR M T N SA N IS AY M H AZ RA N T EM M UZ US A S TO L L EY EK M KA SI M A AR LI K
Elektrik retimi
Rafineri
Sanayi
Ticarethane - Resmi Daire
Konut
Grafik-52: 2012 Yl Aylk Doal Gaz Sektrel Tketim Seyri (Sm3)
2.10.2 2013 Yl Ulusal Doal Gaz Tketim Tahmini 2004 ylndan bu yana, mevzuatta verilen yetkiye dayanarak ulusal doal gaz tketim tahmini almalarn yrten EPDK gerek katlmclarn piyasadaki paylarn lmek ve gerekse de gemi yln gerekleme deerleri ile gelecek yln tahmin deerlerini piyasayla paylaarak yol gsterici olma niteliini korumaktadr. Ulusal doal gaz tketim tahmini almalarnda, dnyada ve Trkiyede ekonomik seyrin durumuna ilikin parametreler gz nnde tutulmakta ve piyasa katlmclarndan bilgi talep edilmektedir. BOTA ve dier ithalat irketlerin sat miktarlarna ilikin tahminleri, toptan sat irketlerinin sat ngrleri ve retim irketlerinin retim ve sat miktarlar ile ehir ii datm irketleri ve doalgaz tketen elektrik santrallerinden elde edilen veriler almalara esas alnmtr. Sz konusu kaynaklardan elde edilen veriler, derlenerek incelenmi ve almalarmzda kullanlmak zere hazr hale getirilmitir. Dier taraftan, ulusal doal gaz tketim miktarnn belirlenmesi almalarnda, lkemizdeki gemi dnemlere ait verilerin incelenmesi sonucu ortaya kan gaz tketimindeki yllk deiim oranlar da dikkate alnmtr. Bu kapsamda piyasa katlmclarndan derlenen 2013 yl tketim tahminlerinin de deerlendirilmesiyle 24.01.2013 tarih ve 4252 sayl Kurul Kararyla 2013 yl ulusal doal gaz tketim tahmini, doal gazn 9155 kcal/ m3 st sl deeri esas alnarak 47.600.000.000 Sm3 olarak belirlenmitir.
67
2004-2012 yllarna ilikin tahmini ve gerekleen tketim miktarlar, tketim tahmininde yaanan sapma yzdeleri ve bir nceki yla gre tketim miktarnda grlen deiimler Tablo 20de verilmitir.
Tablo 20- Ulusal Doal Gaz Tketim Tahmini ve Gerekleme Deerleri (Sm3)
Bir nceki Yla Gre Tketim Deiimi Tahmin ve Gerekleen Sapmas (%) -4,00% 6,00% 2,93% -2,22% -1,69% 0,63% 1,11% 12,04% -6,72%
Tketim Miktar (Sm3)
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Tahmin Gerekleen Tahmin Gerekleen Tahmin Gerekleen Tahmin Gerekleen Tahmin Gerekleen Tahmin Gerekleen Tahmin Gerekleen Tahmin Gerekleen Tahmin Gerekleen
23.200.000.000 22.272.528.240 25.800.000.000 27.348.213.942 30.100.000.000 30.982.063.980 36.200.000.000 35.394.878.230 37.500.000.000 36.865.051.313 35.000.000.000 35.218.839.390 37.000.000.000 37.411.118.370 39.000.000.000 43.697.409.192 48.500.000.000 45.241.762.899
1.334.528.240 5.075.685.702 3.633.850.038 4.412.814.250 1.470.173.083 -1.646.211.924 2.192.278.980 6.286.290.822 3.258.237.101
Tablo 20de de grld zere, 2009, 2010 ve 2011 yllar iin, 2009 ylnda bir nceki yla gre tketimde yaklak 1.6 milyar Sm3lk d, sonrasnda 2010 ylnda yaklak 2.1 milyar Sm3lk artla 2008 yl seviyesine geri dnlm ve 2011 ylnda yaklak 6 milyar Sm3lk art neticesinde, tketimdeki azalma ve artlarn bykl anlalarak 2012 yl iin tketim tahmini 48.500.000.000 Sm3 civarnda yaplm olup tketim ise -6,72 %lik bir sapma ile 45.241.762.899 Sm3 civarnda gereklemitir.
68
EK-1 Trkiye Doal Gaz Arz - Talep Durumu
thalat Lisans Sahipleri
- Satn Alnan Gaz Miktar: 125,4 milyon m3 - Satlan Gaz Miktar: 43.704,6 milyon m3 - Satlan (LNG) Miktar: 451,2 milyon m3
thalat (LNG) 7.862,2 milyon m3
thalat (Boru Gaz) 38.060,0 milyon m3
retim 632,0 milyon m3
thalat (Spot LNG) Lisans Sahipleri

- Satn Alnan Gaz Miktar: 1.328.4 milyon m - Satlan Gaz Miktar: 1.324,4 milyon m3 - Satlan (LNG) Miktar: 243,1 milyon m3
3
Nihai Tketim (LNG) 678,0 milyon m3
Nihai Tketim (Boru Gaz) 44.563,5 milyon m3
hracat (Boru Gaz) 611,1 milyon m3
Toptan Sat Lisans Sahipleri

- Satn Alnan Gaz Miktar: 3.554.8 milyon m3 - Satlan Gaz Miktar: 4.168,74 milyon m3 - Satn Alnan (LNG) Miktar: 682,2 milyon m3 - Satlan (LNG) Miktar: 678,2 milyon m3
ehir ii Datm Lisans Sahipleri
- Satn Alnan Gaz Miktar: 14.914,4 milyon m3 - Satlan Gaz Miktar: 15.009,3 milyon m3 Depo Aralk Kapan 1.980,0 milyon m3
Depo Ocak Al 1.295,1 milyon m3
CNG Lisans Sahipleri
- Satn Alnan Gaz Miktar: 53,8 milyon m3 - Satlan Gaz Miktar: 66,6 milyon m3 - Satn Alnan (LNG) Miktar: 12,8 milyon m3
EK-1 Trkiye Doal Gaz Arz - Talep Durumu
2012 ylnda; lkemizde retilen gaz miktar+ thal edilen gaz miktar+ Depoda bulunan gaz miktar= 47.849,0milyon m3
2012 ylnda; lkemizde tketilen gaz miktar+ hra edilen gaz miktar+ Depoda kalan gaz miktar= 47.832,6milyon m3
69
70
EK-2 Trkiye Doal Gaz Datm Haritas
Ek-2 Trkiye Doal Gaz Datm Haritas
KIRKLAREL BARTIN
TEKRDA STANBUL
KARABK
Havza Vezirkpr Bafra
ZONGULDAk SAMSUN ORDU GRESUN

GMHANE
KASTAMONU ARTVN ARDAHAN TRABZON RZE KARS ERZURUM ARI
SNOP
EDRNE
ORLU
ATALCA
GEBZE
Geyve A.Paa DZCE KOCAEL
YALOVA
KIZILCAHAMAM
Pamukova
SAKARYA
BANDIRMA
GEMLK
BOLU ORUM TOKAT

BAYBURT
POLATLI
ANKIRI
AMASYA
ANAKKALE ANKARA YOZGAT SVAS TUNCEL ELAZI DYARBAKIR NDE K.MARA ADIYAMAN ANLIURFA ADANA G.ANTEP
KLS OSMANYE KIRIKKALE
M.KEMALPAA -SUSURLUK
BURSA ERZNCAN BNGL MU
NEGL
BLECK
IDIR
BALIKESR KIREHR
NEVEHR
ESKEHR
KTAHYA
MANSA KAYSER AKSARAY KONYA

SEYDEHRUMRA
ZMR
UAK MALATYA
AFYONKARAHSAR
BTLS SRT BATMAN MARDN IRNAK
VAN
AYDIN
DENZL
ISPARTA
HAKKAR
MULA KARAMAN EL HATAY
BURDUR
ANTALYA
4646 sayl Kanun ncesi dnemde doal gaz arz salanm ehirler
4646 sayl Kanun ncesi dnemde doal gaz arz salanm ehirler
Doal Gaz Datm Lisans halesi yaplm ve gaz arzna balanm olan ehirler
Doal Gaz Datm Lisans halesi yaplm, ancak henz gaz arzna balanmam ehirler
Doal Gaz Datm Lisans halesi yaplm ve gaz arzna balanm olan ehirler
Gaz Datm Lisans halesi Doal hale ilanna klm ancak Doal Gaz Datm Lisans halesiyaplm, yaplmamancak ehirlerhenz gaz arzna balanmam ehirler
hale ilanna klm ancak Doal Gaz Datm Lisans halesi yaplmam ehirler 94
www.epdk.org.tr
Muhsin Yazcolu Caddesi No: 51/C 06530 Yzncyl / ANKARA T: (312) 201 40 00 F: (312) 201 40 50

DDP Yayin Rapor 2012

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

DDP Yayin Rapor 2012

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DOALGAZ PYASASI SEKTR RAPORU

DOAL GAZ PYASASI DARES BAKANLII

Hasan KKTA Bakan

DOALGAZ PYASASI SEKTR RAPORU

1. DNYA DOAL GAZ PYASASI

1.1 DNYA DOAL GAZ PYASASINA LKN TEMEL VERLER

DOALGAZ PYASASI SEKTR RAPORU

1.1.2 Kresel Doal Gaz retimi

KAZAKSTAN HOLLANDA AZERBAYCAN UKRAYNA NGLTERE DNYA TOPLAMI

1,3 1 0,9 0,7 0,2 187,8

1,3 1 0,9 0,6 0,2 187,3

%0,7 %0,6 %0,5 %0,3 %0,1 %100,0

19,3 64,2 14,8 18,6 47,6 3291,3

19,7 63,9 15,6 18,6 41 3363,3

%2,0 -%0,8 %5,1 -%0,8 -%14,1 %1,9

%0,6 %1,9 %0,5 %0,6 %1,2 %100,0

65,6 16,3 57,1 34,6 6 55,7

Kaynak: BP Statistical Review of World Energy 2013 www.bp.com/statisticalreview

Kaynak: BP Statistical Review of World Energy 2013 www.bp.com/statisticalreview

6000 5000 4000 3000 2000 2000 0 1990

Ticarethane- Resmi Daire

Grafik 1- 2035 Projeksiyonuyla Dnya Tketim Tahmini

Kaynak: World Energy Outlook 2012, International Energy Agency

DOALGAZ PYASASI SEKTR RAPORU

Tablo 4- Dnya Doal Gaz Talebi ve Tahmini (Milyar m3)

2. TRKYE DOAL GAZ PYASASI

Tablo 5- 2007-2012 Yllar Doal Gaz retim Miktarlar (milyon Sm3)

s l z n s k m m ay zira mu usto Eyl Eki as ral M A K Ha Tem A

Grafik 2- 2011 ve 2012 Yllarnda retilen Doal Gazn Aylk Karlatrmas

THRACE BASIN 26%

TIWAY TURKEY 3% PETROGAS 2% TEMI 3% PO ARAMA RETM 5% FOINAVON 2%

Toptan Sat irketleri 34% Nihai Tketiciler 44%

thalat irketleri 19%

Tablo 6- Doal Gaz Alm Szlemeleri

Miktar (*) 6 4 1,2 10 16 8 (***) 16 6,6

Tablo 7- 2005-2012 Yllar Doal Gaz thalat Miktarlar (milyon Sm3)

Azerbaycan 7% Rusya 58 % ran 18 %

Grafik 5- 2012 Yl Kaynak lkeler Baznda Trkiyenin Doal Gaz thalat

Rusya ran Azerbaycan Cezayir Nijerya Spot

Grafik 6- 2005-2012 Yllar thalat Kaynaklar Paylar Deiimi

Grafik 7- 2012 Yl irketler Baznda Trkiyenin Doal Gaz thalat

2012 yl ithalat miktarlarnn aylk bazdaki deiimi Grafik-8de gsterilmektedir.

25 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0

Boru Gaz Spot LNG LNG

n n s uz stos yll kim sm alk sa ay zira i m E E u N M Ar Ka Ha Tem A

Grafik 8- thalat Miktarlarnn Aylara Gre Dalm (milyon Sm3)

Miktar 250 750 2500 500

Grafik 9- 2012 Yl Toplam thalatta Boru Gaz-LNG Paylar

Cezayir (LNG) 52 % Spot LNG 31 %

Grafik 10- 2012 Yl LNG thalat Paylar

BOTA LNG EGE GAZ LNG BORU GAZI

2008 0% 20% 40% 60% 80% 100%

EGE GAZ LNG BOTA LNG

Grafik 12- 2008-2012 Yllar LNG thalatn Gerekletiren irketlerin Paylar

Tablo 9- hracat Lisans Sahibi irketler ve hra Edilecek lkeler

Tablo 10- 2007-2012 Yllar hracat Miktarlar (milyon Sm3)

Tablo 11- Depolama Faaliyeti Tesis Bilgileri

2.5 TOPTAN SATI

BOTA DER THALAT RKETLER RETM GEREKLETREN TOPTAN SATI RKETLER

DOALGAZ PYASASI SEKTR RAPORU

NHA SATILAR DAITIM RKETLER

TOPTAN SATI GEREKLETREN RKETLER CNG RKETLER

TOPTAN SATI GEREKLETREN RKETLER NHA SATILAR