Arka Kapaktan

Bu kitap dier kiiler zerindeki gcnzle ilgili deildir. Kitap, kendinize uygulayabileceiniz gle ilgilidir. Evet, yaanda stediiniz herhangi bir eyi yapabilir, yaratabilir, baarabilir ve elde edebilirsiniz. Zihinsel gcn sihiri konusunun en byk ustas olan Robbins, bu sayfalarda kendi kendinizi nasl kullanacanz gstermektedir. 0 hrsla ve incelikleriyle; ne isterseniz olabileceinizi, ne yapabileceinizi ve ne yapamayacanz zihninizin durumunun belirlediini, tm baarl sonularn modellenebileceini ve aynen tekrarlanabileceini gstermektedir. Size; dakikalarla ifade edilen srelerde zihninizin korkular yok etmek iin nasl yeniden programlanacan, vcudunuzun ok salkl ve enerjili olmas iin hangi yaktlarn kullanlacan, dier kiilerle olan ilikilerinizi nasl gelitireceinizi, nasl ikna edici bir iletiimci olunacan ve karlatnz herhangi bir kiiyle ahengin annda nasl salanacan, dier kiilerin baarlarn kendiniz iin tekrar nasl modelleyeceinizi, zenginlik ve mutluluun be anahtarn, asl baar iin nasl ustalalacan akladka; cokusu salgn hastalk gibi herkese bulamaktadr. Robbins onu kiisel baarnn yeni bilimi olarak adlandrmaktadr. Siz de onu hayatnzda karlatnz en iyi ey olarak adlandracaksnz. Pf noktas,herkesin kendisini kiisel mkemmellie adamasdr. Bir Dakikalk Ynetici kitabnn yazar. Ken Blanchard.

SINIRSIZ G ANTHONY ROBBNS

 1992 by Robbins Research Institute Kesim Telif Hakk Ajans aracl ile nklp Kitabevi A.. Ankara Cad. 95 Sirkeci-stanbul 34410 Tel. 522 28 51 - 526 86 41

Bu kitabn her trl yayn haklar Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereince nklp Kitabevi Yayn Sanayi ve Tic. A..'ye aittir.

ISBN 975-10-0490X 92-34-Y-0051-0382

Bask: ANKA Ofset Cemalnadir Sok. 24 Caalolu-stanbul 1993

KSEL BAARIDA ZRVEYE ULAMANIN YOLU

SINIRSIZ G ANTHONY ROBBINS

eviri: Dr. MEHMET DERMENC 3. BASKI

NKILP KTABEV YAYIN SANAY VE TCARET A.. Ankara Cad..34410 STANBUL Ankara Caddesi 95 - STANBUL

"Yaantmz deitirebiliriz. Yapabiliriz, sahip olabiliriz ve tam istediimiz gibi olabiliriz." ANTHONY ROBBINS ne konutuunu biliyor. yl nce 2 m. boyunda ve 26 yandaki bu adam 37 m2'lik bekar dairesinde yayordu ve bulaklarn kvette ykamak zorundayd. evreyle ilikileri zayf, gelecekten beklentisi az, 14 kilo fazlas olan bir kiiydi. Fakat Robbins; zihnindeki gizli gc kefederek, engelleri kuvvete dntrerek, mkemmellik iin stratejiler gelitirerek, sper bir baarya ulat. Kendi abasyla milyoner olan Robbins, ailesiyle birlikte deniz kenarnda bir atoda yaamakta ve dzenledii baars kantlanm, kiisel baar seminerlerine; her yl binlerce kii katlmaktadr. Uluslararas nitelik kazanan seminerler; profesyonel atletler, en byk 500 irketin yneticileri, ev hanmlar, hatta ocuklar iin bile dzenlemektedir. SINIRSIZ G En ok satan ulusal kitaplar listesine giren bu eser, birok yaanty deitirmitir. Ltfen sayfay evirin ve "Snrsz G" hakknda sylenenleri okuyun.

"Gerekten yeni ve esiz bir yaklam dncelerinizi ve davranlarnz yeniden programlama gc. Potansiyel gcnn tmne ulamak isteyen herkesin, okumas gereken bir kitap." Norman Vincent Peale "Pozitif Dnmenin Gc" isimli kitabn yazar "Tony Robbins'in dehas; olanakszn olanakl olduunu, sradan vatandaa retebilme yeteneinde yatyor.... rendiim ustalklar, kendime ve hastalanma uyguluyorum. Dr. Cani Simantan, M.D. "Kanser Uzman ve Tekrar iyilemek" kitabnn yazar "lham verici ve zel. Tony sizi gdlyor ve kiisel salnzdan finansal durumunuza, ailenizden iinize kadar, yaamn her alann olumlu ynde etkileyebilecek ve hemen imdi kullanabileceiniz aralar veriyor." Her ey burada. Satn aln, okuyun ve kullann." Nightingale Nghtingale-Conant irketi "Bu kitaptaki malzeme; baar teknolojisinde ileriye doru gl bir sramay temsil etmektedir. O, son elli ylda yazlan baar kitaplarnn toplama bir ekli deildir. Deiime ynelik, yeni bir yaklam tekniinin markasdr. Okuyun. Daha da iyisi kullann." Robert Allen "Salk ve Mcadele Gcnn Yaratlmas" kitabnn yazar

VI

"Bu yl daha baarl olmanza yardmc olacak bir kitap okuyacaksanz; o kitap budur. Ben bundan daha gl bir teknoloji ve daha gl bir iletiimci grmedim." Scott Degarm "Baar" Dergisi Ba Editr

"Kiisel ve pofesyonel amalarnz oluturmak ve izlemek iin; kapsaml ve ustaca dzenlenmi bir baarya ulama program." "Yaynclar" Dergisi

"Snrsz g"; zihinsel ve kiisel olarak yaama uymann nemli bir yoludur. Marvey ve Marilyn Diamond "Yaama Uygunluk" kitabnn yazarlar"

"Robbins, kendisine mteri aramaktan ok, yorumlarnn ayrntlarn, adm adm tm ynlerini aklamaya alan, ikna edici bir iletiimcidir. Bu yaklam, kendini kendine yardma adam ok sayda okuyucu bulabilir." The Kirkus Reviews

"nsanlk tarihinden bu yana, potansiyel g kullanmndaki en scak eilim."

EastzWest Journal

VII

inizdeki byk gce, ak gcnze ve onun sihirini paylamanza yardmc olan herkese ithaf olunur.

Jairek'e, Joshua'ya, Jolie'ye, Tyleer'e, Becky'yeve Anneme.

IX

YAZARIN NSZ

Desteklerine, nerilerine ve'kitabn olumas iin ok sk bir alma gsteren kiilere teekkr etmeyi dnmeye balaynca; isim listesi srekli olarak uzuyor. nce fikirlerimi can kulayla dinleyen ve gece ya da gndz, gnn herhangi bir saatinde bana yaratc bir alma ortam salayan aileme teekkr etmek isterim.Sonra; phesiz, beynimdeki frtnalarn en iyi ekilde yazlmas iin ortaklaa aba gsteren, Peter Applebome ve Henry Golden'den bahsetmem gerekiyor. Kitabn her aamasnda son derece deerli nerilerde bulunan Wyatt Woodsmall ve Ken Blanchard var. Bu kitap, son dakikaya kadar gerekletirilen deiiklikler dahil her an yannda bulunan Simon ve Schuster'in kurmaylarndan Jan Miller ve Bob Asahina'nn abalan olmasayd, yazlamazd. XI

Samimiyetleri, yntemleri ve arkadalklaryla beni ok etkileyen, iletiimi gelitirme dnemimdeki hocalarm Bayan Jane Morrison, Richard Cobb, Jim Rhn, John Grinder ve Richard Bandler'i asla unutamam. Sanat, sekreterlik ve aratrma grevlerini byk bir zaman basks altnda gerekletiren; Rob Evans, Dawn Aaris, Donald Bodenbach, Kathy Woody ve phesiz Patricia Valiton'a da teekkrler. Son olarak Robbins Aratrma irketi'nin elemanlarna da bana her konuda saladklar destek iin zel olarak teekkr etmek isterim.

XII

EVRENN NSZ

Bu kitab sadece okumakla yetinmeyip iindeki altrmalar da yaparsanz; yaamnz mutlaka iyi ynde deiecektir. ster retmen, ister renci, ister doktor, ister i adam, ister ev hanm, ister ii vb. her ne ile urarsanz uran; salnzda, mutluluunuzda, baarlarnzda olumlu ynde deiiklikler olacaktr. Bu kitapta olumsuz ifadeler, karamsar grler yoktur; nk, baaramayacanza inanrsanz kendi kendinize baarszl garantilemi olursunuz. Belki aracaksnz ama; insann bilinsiz zihni yani uuralt, bilinli zihninden daha gldr. Gelin bu ynmzden daha ok yararlanalm, iimizdeki gc aa karalm. Okulda rencilerimizi, fabrikada iilerimizi, devlet dairesinde memurlarmz, amirlerimizi, patronlarmz, annelerimizi, babalarmz, ocuklarmz vb. kiileri sulayp durmayalm. Hem kendimizle hem de dierleriyle olan iletiimimizi kstlamayalm. Bar Mano'nun deyimiyle, "renilmesi gereken ilk dil, tatl dildir." unutmayalm. Kendimiz ve evremizle olan iletiimimizde olumlu olalm. XIII

Bizim gerekletirmek istediklerimizi daha nce gerekletirenleri bulup onlarn iyi ynlerini rnek alrsak, taklit edersek, daha bilimsel bir ifadeyle tam olarak modellersek; onlarn baardklarn biz de baarabiliriz. Baarl anneleri, babalar, i adamlarn, sanatlar, sporcular vb. aratrrsanz; nce kendi alanlarnda zirveye ulaanlar taklit ettiklerini sonra kendi gereklerini yakaladklarn grrsnz. Kimleri modellemek yani nasl olmak istiyorsunuz? Amacnzn ne olduunu bilmezseniz, baardnz nasl anlayacaksnz? Uzun yllar kendime ve rencilerime bu sorularn ve bu sorulara verilecek cevaplarn ne kadar nemli olduunu anlatmaya altm. Anthony Robbins'in bu sorulara mkemmel cevaplar verdiini grnce; onlar herkesle paylamak istedim ve elinizdeki eviriyi yapmaya karar verdim. Kitap Amerika Birleik Devletlerinde yazldndan; kii, yer, kitap ve film isimleri eviride orijinal yazllaryla yer almtr. Bunun dnda elverdiince gnlk konuma dili kullanlmaya allm ya da anlalabilir kelimeler tretilmitir. Olduka uzun sren eviri almalarna ilk okul nc snftaki olum Mete dahil, eimin, rencilerimin, ok sayda arkadamn zellikle Grsel Grsoy'un ve nklp Kitabevi mensuplarnn ok deerli katklar oldu. Hepsine ayr ayr teekkr etmek istiyorum. Dr. Mehmet DERMENC

XIV

NDEKLER:

Kenneth Blanchard'm nsz...XVII Sir Jason Winter'in giri yazs.. XIX KISIM I: Mkemmelliin Modellenmesi1 I.Krallarn Kudreti ..3 II.Fark Fark Yapar.24 III.Durumun Gc.39 IV.Mkemmelliin Douu: nan.....................................................................58 V.Baarnn Yedi Yalan..75 VI.Zihninizi Ustalatrmak: Beyniniz Nasl alr.88 VII.Baarnn Dizin..119 VIII.Kullanlan Stratejileri renmek.133 IX.Mkemmelliin Bulvar: Fizyoloji139 X.Mkemmelliin Yakt: Enerji..174 XV

KISIM II: Asl Baar Forml..197

XI.lgisizliin Snrlamas: Ne stiyorsunuz?....................................................... 199 XII.Kesinliin Gc219 XIII.Ahengin Sihiri..234 XIV.Mkemmelliin Ayrmlar: Metaprogramlar.254 XV.Direnle Baa kmann ve Problemleri zmenin Yollan279 XVI.Yeniden ereveleme: Perspektifin Gc.293 XVII.Baary artrmaK.319 KISIM III: Liderlik: Mkemmelliin Mcadelesi..347 XVIII.Deer Hiyerarileri Baarya Asl Deerinin Verilmesi.............................................................349 XIX.Zenginlik ve Mutluluun Be Anahtar..377 XX.Eilim Yaratma: nandrmann Gc....393 XXI.Mkemmel Yaamak: nsanln Mcadelesi.414 Szlk..427

XVI

NSZ

Tony Robbins, "Snrsz G" iin nsz yazmam istediinde; birok nedenden tr memnun oldum. Her eyden nce Tony'nin inanlmaz bir gen adam olduunu dnyorum. O'nunla ilk karlamamz 1985 ocanda, amatr bir tenis turnuvasna katlmak iin geldiim Palm Springs'te oldu. Benim iin ok gzel geen bir ma yeni bitirmitim. Amatr olduumuz iin de, rekabetimiz sadece vnmek iindi. Avustralya'l arkadam Keith Punch'la le yemeine giderken, Tony Robbins'in Ate Yry seminerlerini duyuran bir ilan grdk. landa "inizdeki gc aa karn" diyordu. Tony'yi daha nce duymutum ve bu ilan bende bir merak uyandrd. Keith'le birlikte biraz iki de imitik ve atete yrme giriiminde bulunmadan, seminere katlmaya karar verdik. XVII

Bundan sonraki drt buuk saatte Tony'nin; i adamlarndan, ev hanmlarndan, avukatlardan, doktorlardan vb.'den oluan byk bir grubu bylediini grdm. Byleme dediim zaman kara byden sz etmiyorum. Tony karizmasyla, ekiciliiyle, insan davranlarna ilikin derin bilgisiyle; herkesi iin sonuna kadar getirmiti. Yirmi yldr yneticilik seminerlerine katlrm. Ben, bu kadar neeli ve insan kuvvetlendiren bir seminer grmedim. Sonunda Keith ve ben de dahil olmak zere herkes, btn gece boyunca yanan 4,5 metrelik kzgn kmr yataklarnn zerinden yryerek geti ve kimseye bir ey olmad. Grlecek bir manzarayd ve herkesi glendiren bir deneyimdi. Tony ate yryn bir mecaz olarak kullanyor. O, mistik ustalklar retmiyor; fakat, iinizdeki korkulara ramen kendinizi etkin olarak harekete geirebilmenizi, baar iin ne gerekiyorsa onu yapmanz salayan gerek gcn pratik aralarn retiyor. Bu nedenle, nsz zevkle yazmamm birinci nedeni; Tony Robbins'e olan byk hayranlm ve saygmdr. Heyecanla nsz yazmamm ikinci nedeni, herkesin derinlemesine dnmesini salayan, Tony'nin "Snrsz G" kitabdr. O, gdleyici bir konumacdan ok daha tede bir insandr. Yirmi be yanda baar ve gdleme psikolojisinin nde gelen dnrlerinden birisi olmutur. Bu kitabn insan potansiyelini harekete geirmede, ders kitab olacak kapasiteye sahip olduunu dnyorum. Tony'nin salk, gerilim, ama belirleme, grselletirme vb. gibi konulardaki dnceleri, kendisini mkemmellie adam herkes iin kusursuz aralardr. Umarm siz de, benim gibi bu kitaptan ok ey elde edersiniz. Bir Dakikalk Ynetici kitabmzdan uzun olmasna ramen; Tony'nin dncelerini kullanarak, iinizdeki sihiri aa karmak iin bu kitab sonuna kadar okuyacanz sanyorum. Dr. Kenneth Blanchard "Bir Dakikalk Ynetici"nin yazarlarndan

XVIII

GR

Filmlerde rol yaparken dahil, topluluk nnde konuurken ok glk ekiyordum. Sahne sram gelmeden nce, fiziksel olarak rahatszlanyordum. Topluluk nnde konumaktan duyduum bu acmasz korku yznden, korkular gce dntren insan olarak bilinen Anthony Robbins'in; beni tedavi edebileceini duyduum zaman ne kadar heyecanlandm hayal bile edemezsiniz. ok heyecanlanmama ramen, Tony Robbins'le buluma davetini kabul ettiim zaman bile, iimdeki phe hislerini atamamtm. Tony'nin SDP ve dier tekniklerde herkesin ok byk beenisini kazanacak kadar usta olduunu duymutum; fakat ben de profesyonel bir yardm bulabilmek iin o ana kadar binlerce saat ve dolar harcamtm. XIX

nceki profesyoneller, korkunun yllarn birikimi olduunu ve bu yzden de ksa srede tedavi olmay beklemememi sylediler. Benim sorunum zerinde, sonu gelmeyecek bir ekilde almak iin, her hafta tedavi olmam gerektiren bir program hazrladlar. Tony'le karlanca; Onun bykl benim iin spriz oldu. Karlatm ok az kimse benden daha uzundu. 108 Kg. arlnda ve 2 metre boyunda olmalyd. ok gen ve ok hotu. Benim sorunumla ilgili sorular sormaya baladnda ok sinirliydim. Sonra ne istediimi ve nasl deimek istediimi sordu. Ylgm (fobim), tedavinin daha ncekiler gibi olmasn nlemek, kendini savunmak iin isyan ediyor gibi grnyordu. Fakat Tony'nin yattrc szleri sayesinde, Onun sylediklerini dinlemeye baladm. Topluluk nnde konumayla ilgili panik hislerimi yok etmeye baladm. Aniden kuvvet ve gvenden oluan yeni hisleri, Onlarn yerine koymaya baladm. Tony; zihnimde beni ok baarl konuma yaptm bir zamana geri gtrd. Zihinsel olarak konuurken, Tony artnclar verdi. antrclar, konuma yaparken gvenimi ve sinirimi kuvvetlendirmek iin ba vurabileceim eylerdir. Onlar hakkndaki her eyi bu kitapta okuyacaksnz. Grme srasnda Tony'yi dinlerken yaklak krk be dakika gzlerimi kapadm. Dnem dnem fiziksel artnclar salayacak ekilde, dizlerime ve ellerime dokunuyordu. bittiinde ayaa kalktm. Kendimi hi bu kadar gevek, sakin ve bar iinde hissetmemitim. Hibir zayflk hissi yoktu. O anda Lksemburg televizyonunda yaklak 450 milyon kiinin seyredecei bir gsteriye, kendimden emin olarak kmak iin hazrdm. Benim gibi kiiler Tony'nin yntemlerinden yararlanabiliyorsa;tm dnyadaki insanlar ondan yararlanabilir. u anda zihinlerinde uzun uzun lm dnerek yatan ok sayda kii var. Doktorlar onlara kanser olduklarn sylemitir ve onlar da o kadar alt st olmulardr ki, vcutlarnn tamam gerilim

xx

iindedir. Yaam boyu sren ylgm, bir saat iinde yok edilebiliyorsa; duygusal, zihinsel ya da fiziksel her trl hastalktan rahatsz olan herkes iin, Tony'nin yntemleri yararl olabilir. Onlar ayn zamanda korkularndan, gerilimlerinden ve endielerinden kurtulabilirler. Bana gre ge kalmadan yararlanmak en nemli noktadr. lmden, patronlardan, ylanlardan, topluluk nnde konumaktan, ykseklikten, sudan niin korkalm? Ben korkularndan kurtuldum ve bu kitap ayn seenei size de sunuyor. "Snrsz G"n en ok satan kitaplardan olacandan eminim; nk, o sadece korkular yok etmekle kalmyor, ayn zamanda istediiniz bir davran eklini nasl tetikleyecejnizi de retiyor. Bu kitaptaki bilgiler zerinde ustalaarak; zihninizi ve vcudunuzu, dolaysyla yaamnz btnyle kontrol edebilirsiniz. Sir Jason Winters "Kanseri ldrmek" kitabnn yazar

XXI

BAARI: ok ve sk glmek; ocuklarn sevgisini ve akll insanlarn saygsn kazanmak; itenlikli eletirilerin kymetini anlamak ve kt arkadalarn yoldan karma giriimlerine dayanabilmek; gzeli anlamak; bakalarnda en iyiyi bulmak; salkl bir ocukla, gzel bir bahe ya da saygn bir sosyal durumla biraz daha iyi bir dnya brakabilmek; hatta bir tek kii bile olsa, birilerinin siz yaadnz iin daha rahat nefes aldn renmektir. Ralph Waldo Emerson

KISIM I

Mkemmelliin Modellenmesi

BLM: 1 Krallarn Kudreti

"Hayatn gerek amac, bilgi deil eylemdir. " Thomas Henry Huxley

AYLARDIR Onu anlatyorlard. Gen, salkl, zengin, mutlu ve baarl olduu syleniyordu. nanmak iin kendim grmeliydim. TV stdyosundan ayrldktan sonra O'nu yakndan seyrettim ve bir lkenin bakanndan, korku dolu insanlarna kadar herkese nerilerde bulunduunu gzledim. Sonraki birka hafta da izlemeye devam ettim. O'nu bazen diyet uzmanlaryla tartrken, bazen yneticileri eitirken, bazen atletlerle antrenman yaparken ve bazen de zrl ocuklar hakknda bilgi alrken grdm. Yurt ii ve yurt dndaki gezilerinde muhteem mutluluunu ve karsna olan lgnca akn, gzlerinden her saniye okumak mmknd. ok youn geen bu gnlerden sonra, ailesiyle birlikte birka gn geirmek iin San Diego'da Pasifik Okyanusu'na bakan atolarna gittiler. Kolej mezunu yirmi be yandaki bir gen, bu kadar baary bu kadar ksa zamana nasl sdrmt? yl nce bu gen 3

adam 37 metrekarelik bekar evinde bulaklarn, banyo kvetinde ykyordu. Nasl olmutu da on be kilo fazlas bulunan, insan ilikilerinde bocalayan, hayattan beklentisi az ve olduka mutsuz bir insan; birden ilgi oda, salkl, sayg duyulan, insan ilikileri mkemmel ve snrsz baar ansna sahip bir kii oluvermiti. Her ey akl almaz grnyordu ve hayretler iinde kalmtm. Ksaca anlattm bu hikaye, benim hikayemdir. Hayatn baaryla eanlaml olduunu kesinlikle sylemiyorum. Herkesin yaantsnda gerekletirmek istedii farkl hayalleri ve idealleri vardr. Ayrca undan kesinlikle eminim; kimi tandnz, nereye gittiiniz veya neye sahip olduunuz, kiisel baarnn gerek ls deildir. Bana gre baar, daha iyiye ulamak iin srekli aba gstermektir. Baar; dier insanlara yardmc olmaya alrken duygusal, sosyal, ruhsal, psikolojik, bilimsel ve finansal konularda kiiyi srekli gelitirecek bir olanaktr. Baarya giden yol, her an yapm halindedir. Baar; ulalmas gereken bir sonu deil, srekli gelien bir almadr. Hikayenin z ok basittir. Bu kitapta, daha sonra aklayacam prensipleri uygulayarak; kiisel olarak kendimle ilgili dncelerimi nasl deitirdiimi ve nasl baarl sonular elde ettiimi reneceksiniz. Kitabn asl amac, hayatm daha iyiye ulatran deiikliklerin nedenlerini sizinle paylamaktr. Sizin de bu sayfalarda aklanan teknolojileri, stratejileri, yetenekleri ve felsefeleri yol gsterici olarak grmenizi itenlikle diliyorum. Hayallerinizi gerekletirmek iin size sihirli gc verecek aslan her birinizin iinde yatyor. Onu salvermenin imdi tam zamandr. Ryalarm gerek yaama ne kadar aktarabildiimi grdke, inanlmas g minnettarlk ve hayranlk hisleriyle doluyorum. Henz mkemmele ulaamadm biliyorum. yle bir zamanda yayoruz ki, eskiden ulalmas hayal bile edilemeyen, mucize olarak grlen eyleri, bir gecede baarabilecek bir 4

ok insan var. rnein Steve Jobs'a bir bakn. Zrt, kot giyen bir ocukken bir ev bilgisayar iin ortaya koyduu dncesiyle, tarihte hi kimsenin ulaamad bir hzla Fortune 500 irketini kurmay baard. Ted Turner'a bakn. Yeni domu sradan bir kablolu yayn irketini ald ve bir imparatorluk yaratt. Steven Spielberg ve Bruce Springsteen gibi elence dnyasndaki kiilere, Lee lococca veya Ross Perot gibi i adamlarna bakn. Genelde mthi, harikulade baarlarnn dnda, dierlerinden ne farklar var? Gleri var. G, heyecan verici bir kavram. nsanlarn bu kavrama yaklamlar farkldr. Bazlar iin g, olumsuz ve itici bir anlam tar. Bazlar gc elde etmek iin hrslanrlar. Bazlar da sanki g; pheli, sadece para iin kullanlan bir olguymu gibi ondan korkarlar. Ne kadar g istiyorsunuz? Kazanmak ya da gelimek iin sizce ne kadar yeterlidir? Sizce g, gerekten ne anlama geliyor? Ben gc zorba insanlar gibi bir ara olarak alglamyor, bir eyleri zorla yaptrmak iin gerekli olduunu dnmyorum. Sizin de byle dnmeniz gerektiini savunmuyorum. Bu ekilde kullanlan g, uzun mrl olamaz. Ancak siz de, gcn dnya zerindeki etkisini kabul etmelisiniz. Alglarnz ya siz ynlendirirsiniz, ya da bir bakas bunu sizin iin yapar. Siz ya yapmak istediiniz eyleri yaparsnz, ya da bakalarnn sizin iin hazrladklar planlara uyarsnz. Bana gre asl g, istediiniz sonular yaratabilme ve olaylar ierisinde dier kiilere hak ettikleri deeri verebilme yeteneidir. G, dncelerinizi amacnza uygun olacak ekilde ynlendirebilmek iin, hayatnz deitirebilme yeteneidir. Gerek g paylalr, mutlak hakimiyeti gerektirmez. G, sizin ve deer verdiiniz kiilerin ihtiyalarn tanma ve giderme yeteneidir. Kesin olarak istediiniz sonulara ulaabilmek iin, dnce sreci ve davranlarnz, yani kendi krallnz ynetme yeteneidir. Tarih boyunca hayatmz kontrol eden gler, ok deiik ve birbirine zt ekillerde ortaya kmtr. lk alarda g, ta 5

mamen fizyolojinin bir sonucuydu. En kuvvetli, en hzl olan; kendinin olduu kadar, evresindekilerin de hayatn ynlendirme gcn elinde bulundururdu. Medeniyet ilerledike, g mirasla geer oldu. Gcn oluturan simgelerin iinde yaayan kral; kusursuz otoritesiyle lkeler ynetir, dierleri de glerini ona olan yaknlklaryla kazanrd. Endstri ann banda g, sermaye idi. Onu elde eden endstriyel rnlere hkmederdi. Tm bunlar imdi de hayatta rol oynamaya devam ediyor. Paras olmak, olmamaktan; fiziksel ynden kuvvetli olmak, olmamaktan daha iyidir. Her eye karn gnmzde gcn gerek kayna, yine de uzmanlam bilgiden geliyor. Bir oumuz, imdiye kadar iinde yaadmz an bilgi a olduunun farkndayz. Artk biz endstriyel kltr deil, iletiim kltrn yayoruz. Kuantum fizii gibi anlalmaz, hamburger pazarlamacl kadar sradan da olsa; yeni dncelerin, dalgalanmalarn ve kavramlarn dnyay gnlk olarak deitirdii bir zamanda yayoruz. Modern dnyay karakterize edebilecek bir ey varsa; o da hayal edilebileceinizin tesinde muazzam bilgi ak ve bunun getirdii deiikliklerdir. Bu yeni bilgiler bize kitaplarla, filmlerle, televizyonla ve bilgisayar ipleriyle; grlmek, duyulmak ve hissedilmek iin veri saana halinde ular. te bu toplum, krallarn sahip olduu snrsz gc; bilgi ve iletiim yoluyla elde etti. John Kenneth Galbraith'in yazd gibi, "Endstri toplumuna hz kazandran ey paradr. Fakat bilgi toplumunu hzlandran ve gce ulatran bilgidir. imdi, bilgi sahibi olanlar ve olmayanlar eklinde yeni bir snfsal blnme ortaya kt. Bu yeni snf, gcn ne paradan, ne sahip olunan topraklardan deil sadece bilgiden alyor." Burada dikkat edilecek ilgin nokta ise, gce ulatran kapnn herkese ak olmasdr. Orta ada kral deilseniz, baarl olmak iin ok sayda zorluu yenmeniz gerekiyordu. Endstri ann balarnda da, sermayeniz yoksa onu elde etmek iin, kendinize has zellikleri gerekten ok kurnazca kullanmanz 6

gerekiyordu. Fakat bugn, herhangi bir ocuk bile bir ortaklk kurarak dnyay deitirebilir. Modern dnyada krallarn kudreti bilgidir. Uzmanlam bilginin eitli ekillerini kullanarak insan, kendini ve birok ynden de tm dnyay deitirebilir. ABD'de yaantmzn kalitesini ykseltecek, uzmanlam bilgi eitleri herkese aktr. Bunlar her kitapda, her video satcsnda, her ktphanede bulunabilir. Hatta bunlar seminerlerden, kurslardan ve konumalardan da elde edebilirsiniz. nk, hepimiz baarya ulamak istiyoruz. Bu alanda en ok satan kitaplar, kiisel mkemmellie ulamay salayacak reetelerle doludur: "Bir Dakikalk Ynetici", "Mkemmeli Aray", "Harvard letme Okulunda Size retilmeyenler", "Sonsuza Uzanan Kpr"... Listeyi daha da uzatabiliriz. yleyse neden dierleri sadece bakarken, bazlar efsanevi sonulara ulaabiliyorlar? Neden hepimiz mutlu, salkl, zengin ve baarl olamyoruz? Gerek udur ki, bilgi anda bile, bilgi yeterli olmayabiliyor. Hepimizin ihtiya duyduu ey, idealler ve pozitif dnce olsayd; ocukluumuzda her birimizin kk muhteem atlar olur ve ryalarmzdaki hayatmz yayor olurduk. Her byk baary perinleyen ey, eylemdir. Eylem, sonular hazrlayandr. Bilgi ise, insann eline getiinde iyi kullanlrsa yararl bir potansiyel gtr. Gerekte gcn kelime anlam da eylem yeteneidir. Yaptklarnz belirleyen ey haberlemenizdir. Modern dnyada yaam ekliniz, iletiim eklinizi belirler. Betimlemeleriniz, szleriniz, yz ifadeleriniz; ne bildiinizi ve neleri kullanabileceinizi belirler. nsanlarn ok ar baarl olmalar ve bulunduklar yerlere gelmeleri iin, kendilerine tanrnn zel yetenekler hediye ettii dncesinin tuzana ska deriz. Fakat yakndan bakldnda grlr ki; sradanln zerinde zelliklere sahip olduunu dndnz kiilerin dierlerinden fark, kendilerini eyleme geirme yeteneine sahip olmalardr. Bu da aslnda 7

kendi iinizde gelitirebileceiniz bir yetenektir. Steve Jobs'un sahip olduu bilgilere dier insanlar da sahipti. Hatta Ted Turner dnda baka birisi de, kablolu yaynn mthi bir ekonomik potansiyele sahip olduunu grebilirdi. Fakat Turner ve Jobs eyleme gemi ve biroumuzun hayat deneyimini deitirmitir. ki trl iletiim ekli kullanrz. Birincisi i iletiimimiz, yani kendi iimizde gerekletirdiimiz syleyiler, hisler ve betimlemelerimizdir. kincisi de fiziksel iletiimimiz ki, bu da kullandmz kelimeler, ses tonlamalarmz, mimiklerimiz, vcut hareketlerimiz ve fiziki davranlarmzdr. Yaptmz her iletiim bir eylem, harekete ynelten bir nedendir. Btn iletiimlerin, hem kendimiz hem de bakalar zerinde deiik etkileri vardr. iletiim, gtr. iletiimi etkili kullanabilenler, kendilerinin dnya deneyimlerini ve dnyann onlar zerindeki deneyimlerini deitirebilirler. Tm davran ve dncelerin asl kayna iletiimin bir trdr. Byk ounluumuzun dncelerini, hislerini ve hareketlerini etkileyenler, iinde g barndran bu oyunca nasl kullanacan bilen kiilerdir. Dnyamz deitiren John F. Kennedy, Thomas Jefferson, Martin Luther King, Jr. Franklin Delano Roosevelt, Winston Churchill, Mahatma Gandhi ve bunlarn daha hrn bir rnei olan Hitler gibi insanlar dnn. Tm bu insanlarn sahip olduklar ortak zellik, stn birer iletiimci olmalardr. Onlar, kitlelerin dnce ve davranlarn etkileyen olaylar (insann uzaya gitmesi veya kin ve nefret dolu bir nc Alman Krall bile olsa) grntleyerek, dnyaya mkemmel bir ekilde aktardlar. Bu gleriyle de tm dnyay deitirdiler. Gerekten de bir Spielberg'i, bir Springsteen'i, bir Iococca'y, bir Fonda'y, bir Reagan' dierlerinden ayran zellik, bu deil midir? Onlar iletiim ve etkileim aralarnn efendileri deil mi? Onlarn dierlerini ynlendirmede kullandklar iletiim aralarn biz de kendimizi ynlendirmede kullanabiliriz. 8

D dnya ile iletiim dzeyiniz; dier insanlara gre; kiisel, sosyal, duygusal ve finansal baar dzeyinizi belirler. Daha da nemlisi mutluluunuz, elenceniz, sevinciniz, sevginiz , i deneyimlerdeki baar dzeyiniz; kendi kendinizle nasl iletiim kurduunuzu gsterir. Hissettikleriniz, yaantnzdaki olaylarn sonucu deildir. O sadece sizin olaylar aklama biiminizdir. Tm baarl kimselerin yaam ykleri, yaam dzeyinin olaylara deil, fakat daha ok olaylar karsnda neler yapldna bal olduunu gstermitir. Setiiniz yaam alglama ekline bal olarak, nasl hissedeceinize ve davranacanza ilikin karar sadece siz verirsiniz. Hibir ey, bizim verdiimizin dnda bir anlama sahip deildir. Bir oumuz bu yorumlama srecini; dnmeden, otomatik olarak gerekletiririz. Oysa bu gc; dnya deneyimlerimizi deitirebilecek ekilde yeniden ele alabiliriz. Bu kitap kesin sonulara ulamay salayacak youn, ynlendirilmi, benzeimli davran biimleriyle ilgilidir. Gerekte bu kitapta nelerin olduunu iki kelimeyle anlatmak istersem, yle syleyebilirim: "Sonular hazrlama". Bunu dnn. Bu, gerekten ilgilendiiniz ey deil mi? Belki kendiniz ve dnyanz hakkndaki dncelerinizi deitirmek istersiniz. Belki de daha iyi bir iletiimci olmak, daha sevecen ilikiler gelitirmek, daha abuk renmek, daha salkl olmak, ya da daha fazla kazanmak gibi arzularnz vardr. Tm bunlar, hatta daha fazlasn, bu kitapta verilen bilgileri yerinde ve etkili bir ekilde kullanarak gerekletirebilirsiniz. Bununla birlikte, yeni sonular yaratmadan nce, halen birok sonucu yaratm olduunuza inann. Bunlar arzuladnz sonular olmayabilir. Birok kii zihin durumumuzu ve aklmzdan geenleri kontrolmz dnda oluan eyler olarak dnr. Oysa zihinsel faaliyetlerinizi ve davranlarnz, daha nce hi ihtimal vermediiniz lde kendiniz kontrol edebilirsiniz. Cannz sklyorsa bu durumu yaratan sizden bakas deildir! Bu durum sizin eserinizdir. 9

Can sknts gibi hissi olaylarn kendiliinden olmadn bilmek ok nemlidir. Skntya yakalanmyorsunuz. Hayatnzdaki tm dier sonular gibi, kendinize has zihinsel ve fiziksel faaliyetlerle, onu da kendiniz yaratyorsunuz. Kederli olmak iin hayatnz deiik ynlerden grntlemelisiniz. Kendi kendinize belirli eyleri doru bir ses tonuyla sylemek zorundasnz. Kendinizi zel bir durum ve nefes alp verme srecine uyarlamak zorundasnz. rnein, skntl olmak istiyorsanz; omuzlarnz kertip, srekli yere bakmanzn size korkun yarar olacaktr. Ayrca sesinizi zntl bir tonda kullanmak ve hayatnzda olabilecek en kt senaryolar dnmek de size yardmc olur. Biyokimyanz yetersiz beslenme, ar alkol ve uyuturucu kullanma yoluyla karmaaya sokarsanz; vcudunuzdaki kan ekerini drr, bylece de kendinizi bunalma sokmay garantilersiniz! Burada zerinde durmak istediim nokta, knt yaratmak iin fazladan bir aba harcamak gerektiidir. Bu ok zor bir itir ve baz zel durumlar almay gerektirir. Baz kimseler bu durumlara ok sk girdiklerinden, onlara bu i ok kolay gelir. Onlar bu i iletiim eklini, kendilerinin denetimi dndaki olaylarn yarattn ne srerler. Baz insanlar, bu tr iletiimi gnlk yaantlarnn doal bir paras olarak ortaya koyduklarndan; dierlerinin dikkatini ekerek onlardan sevgi, sempati gibi birok yapay kazan salayabilirler. Dierleri de bunu oka yaadklarndan, bu davran biimi onlara ok normal gelir. Bu insanlar, zamanla iinde bulunduklar durumla tannr hale gelirler. Biz her eye ramen, zihinsel ve fiziksel faaliyetlerimizi ve bunlarn sonular olan duygularmz ve davranlarmz, byk lde deitirebiliriz. Coku dolu olmay gerektiren hisleri kendi iinizde yaratrsanz, derhal cokulu duruma geebilirsiniz. Zihninizde bu duyguyu yaratacak grntleri canlandrabilirsiniz. Kendinizle olan i diyalounuzun tonunu ve ieriini deitirebilirsiniz. Kendinizi, vcudunuzda bu durumu yaratacak belirli davran-

10

lara ve nefes alma ekline uyarlayabilirsiniz. Sonuta cokuyu yaayacaksnz! Sevecen olmay diliyorsanz, yapacanz ey sadece sevecen olmann gerektirdii durumu tetikleyecek tarzda, zihinsel ve fiziksel faaliyetlerinizi deitirmektir. Ayn koul sevgi ve benzeri olaylar iin de geerlidir. iletiiminizi ynlendirerek duygusal durumlarnz yaratma srecini, ynetmenlie benzetebiliriz. Bir filmin ynetmeni ulamanz istedii kesin sonulaRI yaratmak iin, grdnz ve duyduunuz her eyi ustalkla kullanr. Korkmanz isterse; ekranda baz zel etkileyiciler kullanabilir ya da sesi ykseltebilir ve bunu tam gerektii anlarda yapar. Comanz isterse; bunu salayacak her eyi; mzii, , grnty dzenleyebilir. Bir ynetmen, ekrana yanstmak istedii konuya gre bir olaydan hem komedi hem de trajedi yaratabilir. Siz de ayn eyleri zihninizin ekrannda oluturabilirsiniz. Benzer yetenek ve gleri kullanarak, fiziksel davranlarnzn destekleyicisi olan zihinsel davranlarnz biimlendirebilirsiniz. Zihninizdeki olumlu mesajlarn sesini, n glendirebilir ve olumsuz olaylarn grntlerini, sesini bulanklatrabilirsiniz. Spielberg ve Scorsese'n film setlerini ynettikleri ekilde beyninizi ynetebilirsiniz. Bundan sonraki baz aklamalara inanmak size ok g gelebilir. Belki istediinizde bir insana ulamann, onun gerek dncelerini renmenin ya da en gl zihinsel kaynaklarnz armann bir yolu olduuna inanmayacaksnz. Fakat ok deil, yz yl nce insanolunun aya gideceini savunsaydnz; insanlar sizin bir lgn, hatta bir deli olduunuzu sanrd. Yine New York'tan Los Angeles'a be saatte gitmenin mmkn olacan sylemi olsaydnz; insanlarn gznde tam bir hayalperest olurdunuz. Fakat tm bunlar, zel teknolojiler ve aerodinamik bilimi sayesinde baarlmtr. imdi de bir havaclk irketi, New York-California arasn yirmi dakikada alabilecek bir arac gelitirme almalarnn on yl ierisinde sonulanacan iddia etmektedir. Benzer ekilde siz de farknda olmadnz, fakat 11

sizde varolan niteliklere, bu kitapta reneceiniz "En Uygun Performans Teknikleri" araclyla ulamay reneceksiniz. "Her disiplinli abann; birden ok rn vardr." Jim Rohn Mkemmele ulaan insanlar, srekli olarak baarya giden yolu izlerler. Ben buna "Asl Baar Forml" diyorum. Bu formln birinci basama, sonularnz bilmek; yani, ne istediinizi kesin olarak ortaya koymaktr. kinci basamak ise, eyleme gemektir. nandnz hareket tarzlarn uygulamak, byk bir olaslkla istediiniz sonulara ulamanz salayacakr. Tuttuunuz yol, sizi her zaman arzuladnz hedeflere ulatrmayabilir. yleyse nc basamak da, faaliyetlenmzden elde ettiiniz neden-sonu ilikilerini tanmak iin, hassasiyetinizi gelitirmek ve hedeflerinize ulamadaki baar ya da baarszl mmkn olan abuklukta gzlemleyebilmek olmaldr. Sohbetlerden ya da gnlk hayatnzdaki alkanlklarnzdan gelse bile, davranlarnzdan neler kazandnz bilmek zorundasnz. Kazandklarnz istedikleriniz deilse; her deneyiminizden faydalanmak iin, davranlarnzn ne sonular dourduuna dikkat etmelisiniz. Sonra drdnc basama uygularsnz ki, bu da istediinizi elde edinceye kadar, davranlarnz deitirebilme esnekliini gelitirmektir. Baarl insanlara baktnzda, bu basamaklar izlediklerini grrsnz. Onlar bir hedef seerek baladlar, nk hedef olmadan at yaplamaz. Eyleme getiler; nk sadece bilmek yeterli deildir. Tepkilerini renmek iin insanlar tanma yetenekleri vard. Neyin ie yaradn buluncaya dek davranlarn deitirmeye, dzeltmeye, uyarlamaya devam ettiler. Steven Spielberg'i gz nne aln. Otuz yanda tarihin en baarl film yapmcs oldu. Halen yaplm en muhteem 12

Film ET (Uzayl) de dahil olmak zere, tm zamanlarn en mkemmel on filminden drdnn yaratcs O'dur. Bu gen yanda byle bir noktaya nasl geldi? te bu dikkate deer bir hikayedir. Spielberg on iki, on yalarndan beri bir film ynetmeni olmak istediini biliyordu. On yedi yandayken bir hafta sonu Universal Stdyolarn gezmek iin dzenlenen bir tura katlmas O'nun yaamn deitirdi. Fakat turun tm ayrntlar gzler nne sermediini gren ve ne istediini , neler yapabileceini bilen Spielberg hemen harekete geti. Gerek bir filmin ekimlerini izlemek iin gruptan ayrld. Sonra da kendini, bir saat boyunca ilgin film hikayelerini dinleyecei Universal'n yaz ileri mdrnn odasnda, koyu bir sinema sohbetinin iinde buluverdi. Mdr de Spielberg'in senaryolarn ilgiyle dinliyordu. Biroklar iin bu kadar, hikayenin sona ermesi iin yeterlidir. Fakat Spielberg, dierleri gibi deildi. ok glyd. Ne istediini biliyordu. lk ziyaretinden ders ald ve yaklam biimini deitirdi. Ertesi gn takm elbisesini giydi, babasndan kalan ve iine sadece bir sandvi ve iki ekerleme koyduu evrak antasn ald ve sanki orann krk yllk alanym gibi film setine tekrar gitti. O gn ok ii olan bir set grevlisi tavr taknarak kapdaki bekiyi atlatt ve hzl admlarla ieri girdi. Kendisine terk edilmi bir treyler buldu ve plastik harflerle kapya "Steven Spielberg, ynetmen " yazdrd. Sonra tm yaz boyunca yazarlar, editrler ve ynetmenlerle tanp sohbet etmeye, en ok zlemini ektii bu dnyada oyalanp her konumadan bir eyler elde etmeye ve film yapm dnyasnda nelerin dndn renip kendini gelitirmeye devam etti. Universal irketinde almaya balayan Steven, 20 yanda kendi ektii kk bir filmi yneticilere gsterdi ve hemen ardndan, bir TV dizisinin yedi yl boyunca ynetmenliini yapmak iin teklif ald. Bylece Steven ryalarn geree dntrd. 13

Spielberg Asl Baar Formln uygulad m? Evet. O ne istediini renmek iin uzmanlam bilgiyi kulland ve eyleme geti. Davranlarnn O'nu hedefine yaklatrp yaklatrmadn ya da ne gibi sonular almakta olduunu kavramak iin, duyusal stnl elde etti. steklerine ulamak iin davranlarn duruma gre deitirme esnekliini kazand. Tandm baarl kiilerin de, Spielberg'inkine benzer admlar attn grdm. Baarya ulaanlar, istedikleri hayat yaratana dek, deimek ve esnek olmak zorunluluunu hissederler. Dlerini ssleyen amac nihayet gerekletirmi bir kiiyi, Columbia niversitesi Hukuk Fakltesi dekan Barbara Black'i ele aln. Daha gen bir kadnken erkeklere zg bir alma alanna zorla girdi ve Columbia'dan stn baaryla mezun oldu. Sonra kendine baka bir hedef belirledi ve mesleki hedefini askya ald. Yeni hedefi mutlu bir evlilikti. Dokuz yl sonra, mesleki hedefine giden yolda tekrar yrmeye hazrd. Yale'de lisans st programna kayt oldu ve kendisini her zaman ok istedii mesleine yneltecek; renme, aratrma ve yazma yeteneklerini gelitirdi. nan, ufkunu geniletmiti. Olaylara yaklamn deitirmi, iki hedefi birbiri ile badatrdktan sonra da Amerika'nn itibar en yksek hukuk fakltesine dekan olmutu. O, kabuunu krd ve baarnn her alanda ayn anda yaratlabileceini ispatlad. Asl Baar Forml'n uygulad m? Evet. Ne istediini bilerek bir eyler yapt. Yaptklarnn ie yaramadn grdnde, ie yarayacak ekle ulancaya kadar kendini deitirmeye devam etti. Sonuta saygn bir hukuk fakltesinin dekan, iyi bir anne ve ev kadn olmay baard. te size baka bir rnek: Hi, bir para da olsa Kentucky usul kzarm pili yediniz mi? Bir ulusun damak tad alkanln deitiren ve kurduu imparatorluk sayesinde milyoner olmay baaran Albay Sanders'i tanyor musunuz? e ilk baladnda bir kzarm tavuk tarifinden baka sermayesi olmayan yal bir emekliydi. Hepsi bu kadar. Otoyol baka bir yere tandndan iflas edecek olan kk bir lokantann dnda 14

baka bir eye sahip deildi. lk Sosyal Gvenlik ekini aldnda; kzarm pili tarifini satarak para kazanp kazanamayacan grmeye karar verdi. Aklna ilk gelen are; lokanta sahiplerine tarifini satarak onlardan pili bana prim almakt. Bir ie balamak iin bu yntemin uygun olduu sylenemez. Balangtaki gelimeler onu hemen yldz yapmad. Geceleri arabasnda yatarak, kendisine destek olabilecek birilerini bulmak iin tm lkeyi dolat. Fikirlerini deitirerek kaplar almaya devam etti. Tam 1009 kez ters yz edildikten sonra mucizevi bir ey oldu. Birisi "Evet" dedi. Artk Albay iindeydi. Kanz bir reeteye sahipsiniz? Kanz beyaz elbiseler iindeki bu ksa boylu, yal adamn fiziksel gcne ve karizmasna sahipsiniz? Albay Sanders bir servet elde etti, nk eyleme geebilecek kararlla sahipti. En ok istedii sonulan oluturabilecek kiisel gc vard. Bin kez " hayr" cevabn almasna karn, bir gn birisinin " evet " diyeceine olan mutlak inanc ve kendisini bir sonraki kapy almaya yneltecek, i iletiimini salama yetenei vard. Bu kitaptaki her ey; u ya da bu ekilde baarl eyleme gemenizi salayacak en etkili mesajlar, beyninizde yaratmanz iindir. Hemen her hafta "Zihin Devrimi" isimli bir seminer dzenlerim. Bu seminerde insanlara beyinlerini en etkili olarak nasl kullanacaklar, kiisel' enerjilerini en st dzeye karmak iin nasl yemek yiyecekleri, nasl nefes alacaklar ve nasl altrma yapacaklarna kadar her eyi retiyoruz. Bu drt gnlk ilemin ilk akam " Gte Korku " diye adlandrld. Seminer, korkuyu yenerek eyleme nasl geileceini retecek ekilde hazrland. Seminerin sonunda da herkese, ate zerinde yrme sorumluluu verilmektedir. Kzgn kmrler zerinde herkes 3-4; hatta bazlar 13 metre yryebilmektedir. Korktuum olay bama geldi, herkes yryn bysne kapld ve asl amatan uzaklald. Ama ate zerinde yrmek deildi. Kzgn kmrler zerinde mutlu bir gezinti yapmann byk bir ekonomik ve sosyal faydas olamaz. Buna karn ate yry, in 15

sanlara nceden olanaksz olarak grdkleri sonular retecek kiisel gce sahip olduklarn, byle bir sonucun nasl retildiini grme deneyimi kazandrr. insanlar ate yryn deiik amalarla binlerce yldr uyguluyorlar. Dnyann baz yrelerinde de dinsel bir sadakat snav olarak grlyor. Benim dzenlediim, ate yry, dinsel deneyimlerin bir paras deildir. Fakat bir inan deneyimidir. nsanlara kendi kendilerine deiebileceklerini, geliebileceklerini ve pek ok alana yaylabileceklerini, mmkn olmayacan dndkleri eyleri yapabileceklerini ve en byk korkularn ve snrlamalarn kendilerince yaratldn retir. Ate zerinde yryebilmekle yryememek arasndaki tek fark, gemi korku artlanmalarnz yenerek,' eyleme gemenizi salayacak kendi kendinizle iletiim kurma yeteneini kazanmaktr. Bradan karlacak sonu da; insanlarn baarabilmelerini ve etkili eylemi gerekletirebilmelerini salayacana inandklar kaynaklan bir araya getirebildikleri lde, her eyi baarabilecekleridir. Tm bunlar bizi, basit ama gz ard edilemeyecek bir geree ulatryor. Baar tesadfen elde edilmez. Olumlu sonulara ulaanlarla ulaamayanlar arasndaki fark, parann yaz ya da tura gelmesi gibi basit rastlantsal olaylardan olumaz. Hepimizin iinde ulalabilir uzaklkta; bizi mkemmele gtrecek, uyumlu, mantkl ve zel yollarn bulunduu bir g blgesi vardr. imizdeki bu sihirli gc aa karabiliriz. renmemiz gereken ey; vcudumuzu ve zihnimizi en gl ve en yararl biimde harekete geirmek ve kullanmaktr. Spielberg'in ve Springsteen'in ortak zelliklere sahip olabileceklerini dndnz m? John F. Kennedy ve Martin Luther King, Jr. insanlar bu kadar derin ve duygusal olarak etkileyebilen neyi paylayorlard? Ted Turner', Tina Turner' kitlelerden ayran nedir; ya da Pete Rose veya Ronald Reagan'? Fark, ryalarn gerekletirebilmek iin srekli olarak harekete geebil16

me yetenei yaratmaktadr. Fakat, onlar yaptklar herhangi bir ie gn getike kendilerinden bir eyler katmaya ynlendiren ey nedir? Pek tab ki bunun birok faktr vardr. Her eye ramen onlarn kendiliklerinden gelitirdikleri, baarya ulamak iin kendilerini ateleyen yedi temel karakter zellii olduuna inanyorum. Bunlar, baary salayacak yedi temel tetik- leyicidir. Birinci zellik: Hrs. Tm bu insanlar; kendilerini ykselmeye, gelimeye ve daha iyi olmaya yneltecek; retici, enerji verici hemen hemen hi akldan kmayan bir neden kefettiler! Bu keif onlar baarya ulatran aracn yaktn veriyor, gerek potansiyellerini krklyor. Pete Rose'un sanki birinci lige yeni km bir oyuncu gibi "ikinci basamaa " ( beyzbol'da bir mevki ) srekli kafa st atlamasna hrs neden oluyor. Lee Iacocca'nn eylemlerini dierlerinden ayran yine hrstr. Uzay aralarn yaratan da hrstr. Hrs, insanlar ge yatran, erken kaldrandr. Hrs, kiiler aras ilikilerde istenendir. Hrs, hayata g, enerji ve anlam verendir. Bir artist, bir atlet, bir bilim adam, bir ana baba ya da bir i adam mkemmel olmak iin iddetli istek duysalar bile, hrslar yoksa mkemmellie ulaamazlar. On birinci blmde, hedeflerinize uygun olarak bu i kuvvetin nasl aa karlabileceini reneceksiniz. ikinci zellik: inan. Yeryzndeki her kutsal kitap; gcn, sadakatin, inancn insanolu zerindeki etkilerinden bahseder. Byk baarlara ulaanlarn baarl olamayanlardan fark, inanlardr. Ne olduumuz ve ne olabileceimiz hakkndaki inanlarmz; byk lde ne olacamz da belirler. Sihire inanyorsak, sihirli bir yaam sreriz. Yaantmzn dar bir ereve ierisinde snrlandrldna inanrsak, bu snrlar kendimiz birden geree dntr veririz. Neyin doru olduuna inanyorsak, o mmkn olur. Bu kitap, en ok istediiniz hedeflere ulama yolunda size destek olacak, inanlarnz hemen deiSnrsz G - 2 17

tirmeniz iin size bilimsel, zel bir yol kazandracaktr. Birok insan hrsl olmalarna karn; ne olduklar, ne yapabilecekleri hakkndaki snrl inanlar yznden ryalarn gerekletirecek eylemlere geemiyorlar. Baarl insanlar ise ne istediklerini biliyor ve onu elde edebileceklerine inanyorlar. Drdnc ve beinci blmlerde inanlarnz ve onlar nasl kullanmanz gerektiini reneceksiniz. Hrs ve inan, mkemmele ulamamza yardmc olacak enerjiyi salar. Fakat sadece hareket etmemizi salayacak enerji yeterli deildir. Yeterli olsa idi yakt dolu bir roketi cennete gndermemiz mmkn olurdu. Bu gcn yannda; bir yola, mantksal gelime duygusuna ihtiya vardr. Hedefi vurmak iin neler gereklidir? nc zellik: Strateji. Strateji, kaynaklar organize etme yntemidir. Steven Spielberg bir film yapmcs olmaya karar verdii zaman, kendisini kefetmek istedii dnyaya gtrecek bir yol izdi. Ne renmek istediini, kimden renmesi ve ne yapmas gerektiini ortaya koydu. Hrs, inanc ve hedefine ulaabilmek iin bir stratejisi vard. Ronald Reagan herhangi bir konuda istedii sonuca ulaabilmek iin deiik iletiim stratejileri gelitirmiti. Her byk sanat, politikac, ana baba ya da ii baarmak iin yeterli kaynaklara sahip olmann yetmediini bilir. Bu kaynaklar etkili bir biimde kullanlmaldr. Strateji, yetenek ve tutkulara doru yolu gstermektir. Bir kapy krarak da aabilirsiniz anahtarla da. Yedinci ve sekizinci blmlerde mkemmeli hazrlayan stratejileri inceleyeceiz. Drdnc zellik: Deerlerin Akl. Amerika'y stn klan eylere bir gz atarsak; aklmza, vatanseverlik, onur, hogr duygusu, zgrlk ak gelir. Bunlar neyin en doru, neyin en nemli olduu hakknda vereceimiz kararlar iin temel ahlaki, toplumsal ve pratik yarg deerleridir. Deerler kendi yaantImzda neyin doru, neyin yanl olduu konusunda sahip ol 18

duumuz zel inan sistemleridir. Hayat daha saygn klmak iin bizim yarattmz yarglardr. Birok insan kendileri iin neyin nemli olduunu aklkla bilmez. Bireyler, kendileri ve dierleri hakknda bilinsizce inandklar eylerin doru olup olmadklarndan tam emin olmadklar iin sk sk daha sonra mutsuzluk duyacaklar ileri yaparlar. Byk baarlara ulaanlara baktmz zaman, ounlukla neyin nemli olduu hakknda salam hislere sahip olduklarn grrz. Ronald Reagan', John F. Kennedy'yi, Martin Luther King Jr.', John Wayne'i, Jane Fonda'y dnn. Hepsinin deiik grleri vard. Fakat hepsinde ortak olan yn; kim olduklarn, ne yaptklarn ve niin yaptklarn bilmeleriydi. Deerleri anlayabilmek, baarya ulamak iin en yararl ve en kuvvetli anahtarlardan birisidir. Byk bir olaslkla sizin de dikkat ettiiniz gibi, bu deerler birbirleriyle karlkl etkileim iindedir. Acaba hrs, inanlarla etkileir mi? phesiz etkileir. Bir eyleri baarabileceimize ne kadar inanrsak; genellikle baarya o kadar ok yatrm yaparz. Sadece insann kendisi baarya ulamak iin yeterli midir? Bu iyi bir balang olabilir, ama gnein douunu greceine inanyorsan ancak hedefe ulamak iin stratejin batya doru komaya balamaksa; glkle karlaabilirsin. Baar iin saptadmz stratejiler deerlerimizden etkilenir mi? Elbette! Baar iin izlediin strateji; hayatta neyin doru, neyin yanl olduuna ilikin deerlerinin aksine, inanlarna uymayan iler yapman ngryorsa, en iyi stratejiler bile bir ie yaramayacaktr. Buradaki sorun, kiisel deerler ile stratejiler arasndaki i atmadr. Benzer ekilde, incelenen drt konuyu da birbirinden ayr dnmek mmkn deildir. Beinci zellik: Enerji. Enerji bir Tina 'Turner ya da bir Bruce Springsteen'in byk ve mutluluk verici vaadleri, bir Donald Trump ya da bir Steve Jobs'n yapclklarnn dinamizmi, Ronald Reagan ya da Katharine Hepburn'un yaama gc olabilir. 19

Mkemmele gevek admlarla ulamak olanakszdr. Mkemmel insanlar sorumluluk alr ve onlar ekillendirir. Kafalar her an muhteem fikirlerle doluymuasna yaarlar. Tek sorunlar bunlar gerekletirmeye yetecek kadar zamanlarnn olmamasdr. Dnyada tutkularna inanan birok kii vardr ve bunlar gerekletirebilecek doru stratejileri bilirler; her ey yolundadr; fakat doru bildiklerini gerekletirebilecek fiziksel eylem gcne sahip deillerdir. Baar; dncede sahip olduklarmz geree aktaracak fiziksel, dnsel, ruhsal enerjiler ile ayrlmaz bir btndr. Dokuzuncu ve onuncu blmlerde, fiziksel hareketlilii artrmann yollarn renecek ve kullanacaz. Altnc zellik: Balayc G. Hemen hemen btn baarl kimseler; deiik inanlara sahip farkl evrelerin insanlaryla iliki kurma, birletirme ve ahengi salama konusunda harikulade bir yetenee sahiptirler. Elbette dnyay deitiren icatlarn sahibi, kak dhiler de vardr. Fakat insan tm zamann belli bir ura ile geirirse; sadece bir ynde baarl, dier ynlerde baarsz olur. Byk baar sahibi kiilerin hepsi Kennedy, Reagan, King, Gandhi milyonlarca insan birletirecek balar kurma yeteneine sahiptirler. Byk baarlar gzle grlmezler. Onlar kalbimizin derinliklerinde sakldrlar. dnyamzda dier insanlarla birlikte olma ve bu ilikiyi srekli klma arzusu bulunmaldr. Bu arzu olmadan, baar ya da mkemmellie ulamak mmkn deildir. Bu konu, on nc blmde incelenecektir. Yedinci zellik: iletiimin Mkemmellii. Tm kitap, znde bu konuyla ilgilidir. Dier insanlarla ve kendinizle iletiim ynteminiz, eninde sonunda yaam dzeyinizi belirleyecektir. Baarl olan kimseler, hayatn kendilerine sunduu herhangi bir zorluu nasl aacaklarn ve deneyimlerini kendilerine yardmc olacak ekilde nasl kullanacaklarn iyi bilenlerdir. Baarszla urayanlarsa; srekli, hayatn kt ynlerini grr ve bun20

lar snr olarak kabul ederler. Hayatmz ve kltrmz ynlendirenler, ayn zamanda dierleriyle iletiim kurmada da stndrler. Genelde sahip olduklar bir yetenek de; bir gr, bir aratrma, bir sevin ya da bir grev hakknda iletiim kurabilmeleridir. Ana, baba, retmen, sanat ya da politikacy mkemmel yapan ey, iletiimlerinin mkemmelliidir. Bu kitabn hemen her blmnde, u ya da bu ekilde iletiim konusu ele alnmtr. Birinci ksm grev yklenmeyi, beyninizi ve vcudunuzu her zamankinden daha etkili kullanmay retecek ve kendinizle olan iletiiminizi etkileyen faktrler hakknda bir aklama getirecektir. kinci ksmda deiik karakterdeki insanlarn srekli olarak gsterecekleri farkl davran biimlerini nceden nasl tahmin edebileceimizin yannda, hayattan gerek beklentilerimizi nasl ortaya kartacamz ve dier insanlarla daha etkili bir iletiimi nasl kuracamz da inceleyeceiz. nc ksmda nasl davrandmza, bizi nelerin gdlediine ve daha geni grl, kiiselliin stnde bir dzeye ulamak iin ne gibi katklarda bulunabileceimize geni bir adan bakacaz. Kitab yazarken temel amacm, insanln geliimini anlatan bir el kitab, deien insan teknolojileriyle ilgili en son ve en iyi bilgilerle donanm bir kitap hazrlamakt. Sizi, deitirmeyi istediiniz bir eyi deitirmenizi ve bunu dnebileceinizden ok daha hzl yapabilmenizi salayacak stratejiler ve yeteneklerle donatmakt. Yaam deneyimlerinizdeki dzeyi hemen artrmanz salayacak, ok gvenilir bir yolda size bir ans yaratmak istedim. Ayn zamanda yaantnzda yararl olabilecek bir eyleri, her zaman tekrar tekrar bulabileceiniz bir alma yaratmak istedim. Deinecek olduum konularn bir ounun kendi balarna birer kitap olabileceini biliyordum. Buna ramen size her alanda kullanabileceiniz btn bir bilgi kayna sunmak istedim. Umarm siz de bunlar benimsersiniz. Msvetteler tamamlandnda son eklini alm blmler birok kim 21

senin dedii gibi bir ey dnda son derece olumluydu. "Burada yazl iki kitap var. Neden onlar ayrp bir tanesini imdi bastrp dierini de birincinin devam olarak on iki ay sonra piyasaya srmyorsun?" Amacm, size mmkn olduunca ok bilgiyle, en ksa zamanda ulaabilmekti. Bu bilgileri bir anda paralamak istemedim. Her eye ramen, birok kiinin kitabmn en nemli olduunu dndm blmlerine bile ulaamayacaklar konusunda endielenmeye baladm. nk bana aklandna gre baz almalar; kitap satn alanlarn yzde onundan aznn, kitabn birinci blmnden sonrasn okuduklarn ortaya karmt. Bata istatistiklere inanamamtm. Sonra hatrladm ki, halkn yzde nden az mali bamszlna ulam, yzde onundan az hedeflerini yazya dkm; Amerikan kadnlarnn sadece yzde otuz bei -ve hatta erkeklerinin daha az bir ksm - kendini ruhsal ynden iyi hissediyor ve eyaletlerin birounda da, her iki evliliin biri boanma ile sonulanyordu. nsanlarn sadece ok az bir ksm gerekten dledikleri hayat yayorlard. Neden? nk bu bir abay, srekli bir eylemi gerektirir de ondan. Bir keresinde Bunker Hunt'a Texas'l petrol milyarderi insanlara baarya nasl ulalaca konusunda bir tavsiyesi olup olmad sorulmutu. Baarnn basit olduunu syledi. "lk nce, zellikle ne istediinize karar verin ve ikinci olarak da amacnz gerekletirmek iin demeyi gze aldnz creti belirleyin ve bunu deyin. Eer bu ikinci basama uygulamazsanz, uzun dnemde isteklerinize hibir zaman ulaamazsnz." Ben, "Konuan ounluk"tan ziyade, ne istediini bilen ve ideallerine ulamak iin bunun karln demeye hazr olan "eylemci aznla" seslenmek istiyorum. Sizi; kitabm incelemeye, onunla ilgilenmeye, tamamn okuyup rendiklerinizi paylamaya davet ediyorum. Bu blmde, etkili eyleme gemenin nemi zerinde durdum. Fakat eyleme gemenin birok yolu var. Bunlar byk oranda snama yanlma yntemine baldr. Byk baarlar 22

olan birok insan, isteklerine ulamadan nce saysz kereler kendilerini yenilemilerdir. Snama yanlma' bir eyin dnda iyi bir yntemdir: o da zamandr. Zaman hi birimizin yeterince sahip olamad ve ok deiik alanlarda kullanlabilen bir kaynaktr. Peki ya renme olayn hzlandrmak iin eyleme gemeyi salayan bir yol varsa? Mkemmele ulaanlarn oktan rendikleri derslerin nasl renebileceini gsterebileceksem? Herhangi bir insann mkemmellemek iin yllarn verdii konular, siz birka dakikada renebilecekseniz? Bunu yapmann yolu dierlerinin mkemmelliini yeniden ortaya koyan bir yoldan, modellemeden geiyor. Onlar dierlerinden farkl olarak ne yaptlar da mkemmellie ulatlar? Merak m ediyorsunuz? yleyse onlarn dnyasn birlikte kefedelim !...

23

BLM: 2

Fark, fark yapar

"Yaamn ilgin yanlarndan birisi de; en iyinin dnda bir ey kabul etmeyenlere, genellikle en iyiyi vermesidir." W. Somerst Maugham

O ANDA saatte altm be mil hzla gidiyordu. Yolun kenarndaki bir eye gz takldnda, yolu grebilmesi iin sadece birka saniyesi kalmt. Ama bu zaman artk ok yetersizdi; nk, nde giden byk ara aniden durmutu. Hayatn kurtarmak iin yapt hareketler sonucu motosiklet patinaj yaparak kaymaya balad. Sonsuza dek srecekmi gibi gelen bu kay onu; aracaksnz ama yava yava byk aracn altna srkledi. Bu arada motosikletin benzin deposu patlad ve her taraf alev alev yanmaya balad. Hastanede gzlerini atnda kendisini; yank aclar iinde, zor nefes alr, hemen hemen hi hareketsiz, yatalak bir durumda bulmutu. Vcudunun drtte nc derece yankt. Tm olanlara ramen kendisini brakmamt. Yaamak ve iine tekrar kavuabilmek iin olaanst bir aba harcyordu. Kaderin cilvesi kendisini 24

bir baka feci kazada daha yakalamt. Bir uak kazasnda belden aas bir daha iyilemeyecek ekilde fel olmutu. Her insann yaamnda, btn olanaklaryla lm kalm mcadelesi vermek zorunda kald olaylar vardr. O anda yaam, adaletsiz grnr. inanlarmz, deerlerimiz, sabrmz, sevincimiz, dayanma gcmz ar derecede zorlanr. Bazlar bu testleri daha iyi insan olabilmek iin bir frsat gibi grr. Bazlar da bu olaylarn hayatlarn mahvetmesine izin verirler. insanlarn zorluklara cevap verme ekillerindeki farkll neyin yarattn hi merak ettiniz mi? Ben merak ettim. Yaammn ok byk bir blmnde de insanlar bu ekilde davranmaya iten nedenler ilgimi ekmitir. Belirli insanlar yatlarndan ayran zelliklerin neler olduunu anlamaya kar byk bir tutkum var. Niin birok kimse tm tersliklere ramen neeli bir yaam srerken, dierleri uyumsuz, sinirli ve srekli bir knt iinde yaamlarn srdryorlar? Gelin sizinle bir baka insann yaam hikayesini paylaalm ve iki insan arasndaki, farklara dikkat edelim. kinci kiinin yaam, birincisine gre ok daha renkli grnyor. O; son derece zengin ve ok sayda hayran olan, elence dnyasnn nde gelen sanatlarndan birisidir. Yirmi yandayken, kinci ikago Mehurlar Kent Komedi Topluluu'nun en gen sanatsyd. ok ksa srede nl bir gsteri yldz haline gelmiti. Hemen ardndan New York'ta en baarl tiyatro sanats olmutu. Yetmilerde televizyonun nde gelen sanatlarndan biriydi. Daha sonra lkenin en iyi film yldz oldu. Mzie balad ve yukardaki baarlar orada da tatt. Kendisine hayran ok sayda arkada, iyi bir evlilii, New York ve Vineyard'da muhteem evleri vard. Bir insann isteyebilecei her eye sahipmi gibi grnyordu. Bu rneklerden hangisi gibi olmak istersiniz? Birincisinin yaamn tercih etme dncesi bile, insann tylerini rpertir. zninizle, bu iki insann yaam hikayelerini biraz daha yakndan inceleyelim. Bunlardan birincisi benim bildiim en can 25

l, en gl ve en baarl insandr. Onun ad W. Mitchell'dir ve halen salkl ve neeli bir ekilde Colorado'da yaamaktadr. Motosiklet kazasndan bu yana baarlar ve mutluluu byk ounluk tarafndan iyi bilinmektedir. Amerika'nn en etkili kiileriyle inanlmayacak dzeyde iyi ilikiler kurdu. Milyarder bir i adam oldu. Yznde garip izler olmasna ramen, Kongreye adayln koydu. Seim kampanyasnda "Beni Kongreye gnderin, dier gzel yzllerden biri olmayacam", slogann kulland. Bugnlerde ok zel bir kadnla, ok gzel bir ilikisi var ve Colorado vali yardmcl iin seim mcadelesi veriyor. Dier insan, ok tannm bir kii. smini duymanz bile size ok byk keyif verebilir. O, bizim dnemimizin en byk komedyeni ve elence dnyasnn efsanelerinden birisiydi. O'nun ad John Belushi'dir. Milyonlarca insann hayatn zenginletirme yeteneine sahip; fakat kendi hayatn anlaml klmada ok beceriksizdi. Kokain ve eroin zehirlenmesinden ldnde kendisini tanyan birok kii arp kalmt. Her eye sahip olan Belushi, yandan ok byk gsteren, uyuturucu bamls, srekli gemiiyle vnen birisi olmutu. Dardan baknca srekli zirvede grnen bu insan; aslnda yllarca boa krek ekmiti. Benzer rneklerle her zaman karlarz. Siz hi Pete Strudwick ismini duydunuz mu? Doutan kolsuz ve bacaksz olan Pete, bu gn 42 kilometre koan bir maraton atletidir. Helen Keller'in muhteem hikayesini ya da Alkoll Araba Kullanmna Kar Anneler Dernei'nin kurucusu Candy Ligntner' dnn. Alkoll bir srcnn neden olduu bir kazada kz len Candy, ayn znty bakalarnn ekmemesi iin dernek kurdu. Bylece yzlerce belki de binlerce kiinin hayatn kurtard. Marilyn Monroe, Ernest Hemingway gibi ok baarl olup da kendi hayatlarna kendileri son veren dier ar rnekleri dnn. Sahip olanlarla olmayanlar arasndaki fark nedir? Yapabilenlerle yapamayanlar arasndaki fark nedir? Neder bazlar ak26

Ia hayale gelmeyecek glkleri yenerek baarl bir yaam srdrrken, her trl ayrcala sahip olan bazlar yaamlarn ekilmez hale getiriyorlar? Niin bazlar deneyimleri kendi lehlerine kullanrken, dierleri hibir deneyimde baarya giden yolu bulamyorlar. John Belushi ile W. Mitchell arasndaki fark nedir? Yaam kalitesindeki fark yaratan fark nedir? Tm yaamm boyunca bu sorunun cevabn merak etmiimdir. Yaamnda; i, iliki, fizik ynnden zengin olan deiik insanlar grdm. Onlarn yaamn benimkinden ve arkadalarmnkinden farkl klan nedenleri renmek zorundaydm. Btn fark, znde kendimizle olan iletiimimiz ve eylemlerimizden kaynaklanmaktadr. Elimizden gelen her trl abay gstermemize ramen, iler hl ters gidiyorsa ne yaparz? Baarl olan insanlarn sorunlar, baarsz olanlarnkinden daha az deildir! Sorunsuz insanlar sadece ve sadece mezarlklarda bulunanlardr. Baa gelenler, baaryla baarszln deiik grnmleri deildir. Fark yapan, bizim onlar alglama eklimiz ve onlara kar gsterdiimiz tepkilerdir. W. Mitchell vcudunun drtte nn nc derece yank olduunu rendiinde, tek bir k yolu vard; o da deneyimin nasl yorumlanacayd. Bu deneyim lmek iin, zlmek iin ya da dilediiniz herhangi bir seenek dorultusunda yorumlanabilir. O, bu deneyimi, bana maksatl olarak gelen bir olay eklinde yorumlad ve bu yoruma uyumlu dnceler retti. Bu yorumlama ekli de O'na dnyasn deitirme amacnda ok byk stnlkler salad. Kendi kendisiyle bu ekilde haberlemesinin bir sonucu olarak; fel olduktan sonra bile, elemi bir yana brakarak hayatn ynlendirmede stnlk olarak kullanabilecei inan ve deerler kmesi oluturdu. Elleri ve ayaklar olmamasna ramen Pete Strudwick, dnyann en zor maratonu saylan Pike Peak'i baaryla nasl kotu? Basit; kendi kendisiyle olan haberlemesini gelitirdi. O, eskiden vcudunun ilettii sinyalleri; strap, snrlama ve tkeni olarak yorumluyordu. Daha sonra sinyallerin anlamlarn deitirdi ve 27

kendisini srekli koturacak ekilde sinir sistemiyle haberlemesini srdrmeye balad. "Nesneler deimez; biz deiiriz." Henry David Thoreau Her zaman insanlarn kendine zg sonulan nasl rettiklerini merak etmiimdir. Yllar nce baarnn da bir iz braktn fark ettim. Gz kamatrc sonulan elde edenlerin belirli eylemleri yaparak bu sonulara ulatklarn grdm. W. Mitchell ya da Pete Strudwick'in sonular elde ederken kendileriyle nasl haberletiklerini bilmenin yeterli olmadn anladm. Onlarn nasl baardklarn kesin olarak aa karmak zorundaydm. Dierlerinin eylemlerini aynen tekrarlarsam; onlarn elde ettii sonularn aynsn elde edebileceime inandm. Yani, ekersem biebileceime inandm. Bir baka deyile ok kt koullarda bile birisi sevecen olabiliyorsa; nesnelere nasl baktn, vcudunu nasl kullandn gzleyerek stratejisini belirleyebilir ve ben de sevecen olabilirim. ki insan yirmi be yldr baarl bir evlilik srdryorlar ve hl aralarnda byk bir ak ba varsa; onlarn eylemlerini, bu sonucu yaratan inanlarn renebilir ve aynsn tekrarlayarak benzer sonucu kendi ilikilerimde de gerekletirebilirim. Ben ar kilolu olma sonucunu retmitim. Zayf olan insanlar modellemeye ihtiyacm olduunu fark ettim. Onlarn ne yediklerini, nasl dndklerini, inanlarnn neler olduunu renerek ayn sonucu retebilirdim. te 14 kilo olan fazlalm bu ekilde attm. Ayn yntemi finansal alanda ve ilikilerimde de uyguladm. Bu nedenle, be nim mkemmelliimi oluturacak modelleri izlemeye baladm. Mkemmelliime ulamada, bulabildiim her yolu yrdm. 28

Aratrmalarm srasnda Sinir Dili Programlamas (ya da ksaca SDP) diye bilinen bir bilimle karlatm (Neuro Linguistic Programming- NLP). Dikkat ederseniz, bu bilimin beyin ve dille ilgili olduunu anlarsnz. Programlama ise bir plan ya da yordamn oluturulmasdr. SDP, szel ya da szel olmayan dilin sinir sistemimizi nasl etkilediini aratrr. Herhangi bir eyi yapabilme yeteneimiz, dorudan doruya sinir sistemimizi ynlendirme yeteneimize baldr. Gz kamatrc sonular retenler, bunu sinir sistemleriyle belirli iletiimler kurarak gerekletirmektedirler. SDP en becerikli durumu gerekletirmek, dolaysyla en ok sayda davransal seenei yaratabilmek iin, kiilerin kendileriyle nasl iletiimde bulunmalar gerektii zerinde durur. SDP ismi, ilgilendii bilim daln ok iyi aklar. Belki de bu ismi daha nceden duymam olmanzn nedeni SDP isminin bu zellii olabilir. Gemite bu bilim, terapicilere ve ok az saydaki i adamna retiliyordu. Bu bilimle ilk karlatnda; onun daha nce denediklerimden ok deiik olduunu fark ettim. yldr korkusal tepkilerini yenmek iin psikoterapi gren bir kadn tedavi eden SDP uygulaycsn izledim. Krk be dakika sonra kadnda korkusal tepkiden eser kalmamt. Elde edilen sonu karsnda arp kalmtm. Bu ii btnyle renmeliydim. Sras gelmiken birok kere ayn sonucun be ya da on dakikada elde edilebildiini belirteyim. SDP, beynimizi ynetmek iin sistematik bir yap sunmaktadr. O, sadece kendi durum ve davranlarmz deitirmeyi retmez. Bakalarnn durum ve davranlarnn da nasl deitirilebileceini retir. Ksaca beynimizin nasl kullanlacan ve istediimiz sonulara ulaan en uygun yollar gsteren bir bilimdir. SDP, aradklarm tam olarak salayan bir bilimdi. Benim en uygun retim diye adlandrdm uyumlu sonularn nasl retildiiyle ilgili srlar aa karan bir anahtardr. Birisi sabahleyin kolay, abuk ve enerji dolu olarak kalkyorsa; bu onun rettii bir sonutur. Bundan sonraki soru, "Onu nasl retiyorlar?" 29

sorusudur. Eylemler tm sonularn kayna olduuna gre; uykudan kolay ve hzl bir ekilde kaldran sinir fizyolojisini, hangi zihinsel ve fiziksel eylemler oluturur? SDP'nin varsaymlarndan birisi, hepimizin ayn sinirsel yapy paylamamzdr. Bu nedenle dnyada herhangi bir kimsenin baard herhangi bir ii; sinir sisteminizi ayn ekilde altrarak siz de baarabilirsiniz. Kiilerin belirli bir sonucu retmek iin tam ve kesin olarak neler yaptnn aa kartlmasna modelleme denir. Dnyada bakalar iin mmkn olan her ey, sizin iin de mmkndr. Sorun sizin dier kiilerle ayn sonucu retip retememeniz deildir; sorun strateji sorunudur. Kiiler bu sonular nasl retmektedirler? Birisi kelimeleri mkemmel telaffuz ediyorsa; onu modellemenin bir yolu vardr ve drt ya da be dakika iinde siz de onun gibi olabilirsiniz. (Yedinci blmde bu strateji zerinde durulacaktr.) Tandnz birisinin ocuklaryla iletiimi mkemmelse, ayn ii siz de yapabilirsiniz. Birilerine sabahleyin kalkmak kolay geliyorsa; siz de kolayca kalkabilirsiniz. Ksaca, dier insanlarn sinir sistemlerini nasl ynettiklerini modelleyin. Baz grevlerin dierlerinden daha karmak olduu aktr ve bu nedenle onlar modellemek ve sonra aynen tekrarlamak biraz fazla zaman alabilir. Bununla birlikte kendinizi deitirmeye ve dzenlemeye alrken, sizi destekleyecek yeterli istek ve inanca sahipseniz; eninde sonunda bir kimsenin yapabildii her eyi modelleyebilirsiniz. Birok rnekte grld gibi insan, sonu retebilmek iin zihnini ve vcudunu kullanmann zel bir yolunu deneme yanlmayla bulabilmek iin yllarn harcayabilir. Fakat siz duruma hemen mdahale ederek; mkemmellemesi iin yllar harcanan eylemleri modelleme araclyla birka saniyede, haftada, ayda ya da en azndan davrann aynen tekrarlamak istediiniz insandan ok daha ksa srede retebilirsiniz. SDP'nin asl uzmanlar John Grinder ve Richard Bandler'dir. Grinder dnyann nde gelen dil bilimcilerinden birisidir. Bandler ise matematiki, Gestalt terapicisi ve bilgisayar uzma30

ndr. Bu iki adam tm hnerlerini, yaptklar ilerde mkemmel olan insanlar modellemek iin kullanmaya karar verdiler. Btn insanlarn en ok arzu ettikleri ey olan deimede, en verimli sonular retenleri aratrdlar. Baarl i adamlarnn, terapicilerin yllarca deneyerek, yanlarak rendikleri kalp ve derslerin en nemli ksmlarn ayrt edebilmek iin, aratrma yaptlar. John Grinder ve Richard Bandler, gelmi gemi en byk hipno terapici olan Dr. Milton Erickson'un, aile terapisinde olaanst baarlar olan Virginia Satir'in ve antropolog Gregory Bateson'un modellemelerini kodlayarak gelitirdikleri birok davransal mdahale paternleriyle tannmlardr. rnein dier terapicilerin baaramad uyumlu ilikileri, Virginia Satir'in nasl elde ettiini zmlediler. Onun, sonular elde etmek iin hangi eylemler paternini uyguladn buldular. Bu paternleri rencilerine rettiler. renciler, terapicilerin yllarca edindikleri deneyimlere sahip olmadan, retilenleri uygulayarak onlarla ayn kalitedeki sonular elde etmeye baladlar. Ayn tohumu ektiler, ayn rn aldlar. John Grinder ve Richard Bandler, bu ustadan modelledikleri temel paternlerle alarak, kendi paternlerini oluturmaya ve retmeye baladlar. Bu paternler genel olarak Sinir Dili Programlamas, yani ksaca SDP olarak adlandrlmaktadr. Bu iki dhi deiiklik yaratmak iin gl ve etkili paternlerden daha nemli eyler buldular. ok ksa bir srede insan mkemmelliinin herhangi bir eklini aynen gerekletirebilmenin sistematik bir yolunu salamalar, bunlardan biri ve belki de en nemlisidir. Bununla birlikte duygusal ve davransal deiikliklerin nasl yaratlacana ilikin uygun aralar birok kimse renmesine ramen; onlar benzeimli ve etkin biimde kullanacak kiisel gce ok az kii sahip olabiliyor. Bilgiye sahip olmann yeterli olmadn tekrarlamakta fayda var; nk sonular reten eylemdir. 31

SDP ile ilgili bir hayli kitap okumama karn, modelleme sreciyle ilgili hemen hibir yazya rastlayamamak beni artt. Bana gre mkemmellie giden ana yol, modellemedir. Dnyada benim istediim sonucu reten birisini grrsem; yapmam gereken ey, onun daha nce yaptklarn modellemenin bir yolunu bulmaktr. Zaman ve gayret olarak cretini demeye istekliysem, ayn sonular ben de retebilirim. Yani aynsn elde etmek istediiniz sonular retebilmek iin onlarn beyinlerini ve vcutlarn kesin olarak nasl kullandklarn renerek eyleme gein. Daha iyi bir arkada, daha zengin bir insan, daha iyi bir anne ya da baba, daha iyi bir atlet, daha iyi bir i adam olmak istiyorsanz; mkemmeli gerekletiren modelleri bulmanz yeterlidir. Dnyaya yn verenler, genellikle kendilerinden ok dierlerinin deneyimlerinden yararlanarak renmede ustalam kiilerdir. Onlar hibir zaman yeteri kadar sahip olamadmz bir gl aracn nasl verimli bir ekilde kullanlacan bilirler. Bu gl ara, zamandr. Gerekten de New York Times'n en ok satan kitaplar listesine bakarsanz; baz eylerin daha etkin bir ekilde nasl gerekletirileceine ilikin modelleri ieren kitaplarn, genellikle listenin en balarnda olduunu grrsnz. Peter Drucker'm en son kitab olan "Yenilik ve Giriimcilik" de bu tr bir kitaptr. Drucker kitabnda etkin bir giriimci ve yeniliki olabilmek iin atlmas gereken kesin admlar zetlemektedir. O, yenilikiliin ak bir ekilde zel ve ayrntl bir sre sonucu ortaya ktn aklamaktadr. Giriimci olmann sihirli ve gizli bir yan yoktur. Kaltmsal bir yetenek de deildir. O, renilebilecek bir disiplindir.(Ses size tandk m geliyor?). Drucker, modellemedeki ustal nedeniyle, i dnyasndaki modern uygulamalarn kurucusu olarak grlmektedir. Kenneth Blanchard ve Spencer Johnson'n "Bir Dakikalk Ynetici" isimli kitaplar; insan iletiimi ve insan ilikilerinin basit, fakat etkili bir modelini veriyor. Bu model, lkedeki en etkin yneticilerden bazlar modellenerek oluturulmutur. Thomas J. Peters ve Robert H. Waterman Jr.'n "Mkemmeli Aray" isimli 32

kitaplar da, Amerika'daki en baarl irketlerin modellerini vermektedir. Richard Bach," Sonsuzlua Uzanan Kpr" isimli kitabnda ilikilere deiik bir adan bakmann yeni bir modelini sunmaktadr. Liste bu ekilde srp gitmektedir. Bu kitap da beyninizi, vcudunuzu ve dierleriyle olan iletiiminizi, olaya katlan herkes iin son derece yararl sonular retecek ekilde, nasl ynetebileceinizi gsteren bir modeller serisi sunmaktadr. Bununla birlikte benim istediim ey, sadece baarnn paternlerini renmekle kalmayp; ayn zamanda kendi modellerinizi gelitirerek bunun tesine gemenizdir. Bir kpee davranlarn gelitirecek paternleri retebiliyorsanz; ayn eyi insanlara da retebilirsiniz. Fakat benim size retmek istediim ey; mkemmellii bulduunuz yerde kopyalayabilmenizi salayacak bir sre, bir ereve ve bir disiplini oluturabilmenizde. Size SDP'nin en etkili paternlerinden bazlarn retmek istiyorum. Sizin bir modelleyici olmanz istiyorum. Mkemmellii kavrayan ve onu kendisine mal eden bir kii olmanz stiyorum. Birileri sizin iin srekli olarak En Uygun Performans Teknolojilerini aratrmaktadr. Ancak, siz bunlara balanp kalmayn, btnyle bu teknolojilere kendinizi adamayn; bunun yerine istediiniz sonular retmede yeni ve etkili yollar bulma aray iinde olun. Mkemmellii modelleyebilmek iin bir dedektif, bir aratrmac, mkemmellii reten tm ipularn buluncaya kadar soru sormay srdren bir kii olmalsnz. Amerikan Kara Kuvvetleri'ndeki en iyi nianclara tabanca atnda mkemmelliin kesin paternlerini bularak daha iyi atn nasl yaplacan rettim. Karete ustalarnn hnerlerini, onlarn ne yaptklarn ve nasl dndklerini gzleyerek rendim. Hem profesyonel, hem de olimpiyatlara katlan amatr atletlerin performanslarn gelitirdim. Bunu, onlarn en iyi derecelerini elde ettiklerinde ne yaptklarn kesin olarak modelemenin bir yolunu bularak ve sahip olduklar bu performans nasl harekete geireceklerini gstererek gerekletirdim. Snrsz G - 3 33

Bakalarnn baarlarndan yap oluturmak, renmenin temel esaslarndan birisidir. Teknoloji dnyasnda, mhendislikteki bir gelime ya da bilgisayar tasarmndaki bir yenilik, doal olarak nceki bulu ve giriimlerin bir devamdr. dnyasnda da gemiten ders almayan, deneyimlerin oluturduu birikimlerin gereini yerine getiremeyen irketler batmaya mahkmdur. nsan davranlarnn dnyas, modas gemi kuram ve bilgilerle ilevini srdren ender alanlardan birisidir. oumuz hl nasl davrandmz ve beynimizin nasl altn anlamak iin 19. yzyln modellerini kullanmaktayz. Bir eylere "knt" adn veriyoruz; bekliyoruz, bekliyoruz. Sonuta kendimizi knt iinde buluyoruz. Gerek olan, bu terimlerin kendi kendilerini gerekletiren kehanetler olmasdr. Bu kitap, istediiniz yaam kalitesini yaratmada kullanabileceiniz mevcut teknolojiyi retir. Bandler ve Grinder insan mkemmelliinin herhangi bir eklini tekrar retebilmek iin temel enin tekrar kopyalanmas gerektiini kefettiler. Bunlar gerekten bizim rettiimiz sonularn kalitesiyle dorudan ilikili olan zihin ekilleri ve fiziksel eylemlerdir. Bunlar ahane bir ziyafet salonuna alan bir kap gibi dnn. Birinci kap insann inan sistemini temsil eder. Kiinin inanlar, nelerin mmkn olup nelerin mmkn olmadn dnmesi; byk oranda, kendisinin neleri yapabileceini ya da yapamayacan gsterir. " Bir eyi yapabileceinize inanr ya da inanmazsnz, fakat her iki durumda da siz haklsnz" diye eski bir deyi vardr. Bu bir bakma dorudur. nk siz bir eyi yapamayacanza inandnz zaman sinir sisteminize sonucu retme yeteneinizi yok eden ya da snrlayan mesajlar gnderiyorsunuz. Dier ynden sinir sisteminize bir eyi yapabileceinizi syleyen benzeimli mesajlar gnderirseniz, onlar sonucu retmek iin beyninizi uyarr ve onu mmkn klacak kaplar aar. Bu nedenle bir kimsenin inan sistemini modelle34

yebilirseniz; onun yapt gibi davranmaya doru ilk adm atm olursunuz. Bu da benzer tipte bir sonu reteceksiniz demektir. nan sistemi drdnc blmde daha ayrntl olarak incelenmitir. Almas gereken ikinci kap kiinin zihinsel dizinidir. Zihinsel dizin kiinin dncelerini organize etme eklidir. Dizin ifreye benzer. Bir telefon numarasnda sekiz rakam vardr; fakat istediiniz kiiye ulaabilmek iin onlar doru srada evirmeniz gerekir. Ayn ey, beyin ve sinir sisteminizin sonular elde etmede size en ok fayday salayacak olan blgelerine ulamak iin de geerlidir. letiim iin de ayn ey geerlidir. ou kez farkl kiiler, farkl ifreler ve zihinsel dizinler kullandklar iin, birbirleriyle iyi iletiim kuramazlar. ifreleri zn ve insanlarn en iyi ynlerini modellemeye alan ikinci kapdan gein. Dizin konusu yedinci blmde daha ayrntl olarak incelenecektir. nc kap fizyolojidir. Zihinle vcut bir btnlk iindedir. Nefes alnz, duruunuz, pozisyonunuz, yz ifadeleriniz, hareketlerinizin kalitesi ve doas sizin fizyolojinizi nasl kullandnz gsterir. Bunlar iinde bulunduunuz durumu belirler. inde bulunduunuz durum da retebileceiniz davranlarn kalitesini ve geniliini belirleyecektir. Fizyoloji konusu dokuzuncu blmde incelenecektir. Gerekte biz her zaman modelleme yapyoruz. ocuk konumay nasl renir? Gen atlet deneyimliden nasl renir? stekli bir i adam irketini yaplandrmaya nasl karar verir? te size i dnyasndan basit bir modelleme rnei. Bu dnyada ok para kazanan insanlarn izledii yollardan birisi de, gecikme adn verdiim yoldur. Biz bir yerde geerli olan iin genellikle bir baka yerde de kiiyi baarya getirebilecei koullara sahip, uyumlu bir kltrde yayoruz. Birileri Detroit'te ikolata satnda baarl oluyorsa; Dallas'ta da ikolata satlar baarl olabilir. Bir mesaj iletmek iin Chicago'da lgn giysiler 35

satabiliyorsanz; ayn sat New York ya da Los Angeles'da da yapabilirsiniz. lerinde baarl olan insanlar, bir ehirde iyi ileyen bir i bulurlar ve gecikme sresi dolmadan bu ii bir baka yerde kendileri yaparlar. Btn yapacanz i, baars kantlanm bir sistem bulup gecikme sresi dolmadan kopyalamaktr. Elbette sistem gelitirebilirseniz daha iyi olacaktr. Bunu yapanlar, eninde sonunda baarya ulaacaklardr. Dnyann en byk modelleyicileri Japonlardr. Japon ekonomisinin gz kamatrc mucizesinin arkasnda yatan nedir? Parlak bulular mdr? Bazen belki. Bununla birlikte son yirmi yldaki endstriyel gelimelerini izlerseniz, ok az yeni temel rnn ya da teknolojik gelimenin Japonlar tarafndan balatldn grrsnz. Onlar, otomobilden yar iletkenlere kadar yaylan geni alandan fikir ve rnleri alarak ie balarlar. Sonra ok titiz bir modellemeyle, bu fikir ve rnlerin en iyi elerini korur, dierlerini gelitirirler. Dnyann en zengin kiilerinden birisi olan Adnan Muhammet Kak'y dnn. Bu zenginlii nasl elde etti? Gayet basit. O, Rockefeller'ler, Morgan'lar gibi finansal durumlar ok iyi olan insanlar modelledi. Onlar hakknda bulabildii her eyi okudu, inanlarn inceledi ve stratejilerini modelledi. Niin W. Mitchell sa kalmakla yetinmeyip, bir insann bana gelebilecek en umut krc deneyimden sonra baarl olmutur? O hastanede iken arkadalar kendisine ok byk engelleri ama baarsn gsteren insanlar anlatan yazlar okudular. O, mmkn olann modelini kurdu. Pozitif modeller Mitchell'in bana gelen negatif deneyimlerden daha gldr. Baarl olanlarla baarsz olanlar arasndaki fark, yaam deneyimleriyle, sahip olduklar kaynaklara bak alarndan gelmektedir. Ayn modelleme sreciyle hem kendim, hem de bakalan iin hemen sonulara ulamaya baladm. Ksa srede ok iyi sonular veren dier eylem ve dnce paternlerini aratrmaya devam ettim. Birletirilmi bu paternlere de En Uygun Per36

formans Teknolojileri adn verdim. Bu kitabn gvdesini bu stratejiler oluturuyor. Fakat ben baz eylerin biraz daha ak olmasn istiyorum. Benim amacm, sizin sadece tanmladm paternlerle yetinmemenizdir. Kendi paternlerinizi ve stratejilerinizi gelitirmelisiniz. John Grinder bana bir eye asla ok fazla inanmamay retti. Bir eye ok inanrsanz, onun ie yaramayaca bir yer mutlaka olacaktr. SDP gl bir aratr, fakat sadece bir aratr. Kendi yaklamlarnz, grnz, stratejinizi gelitirmek iin onu kullanabilirsiniz. Bir stratejinin her zaman ie yarayabileceini sylemek mmkn deildir. Modelleme yeni bir ey deildir. Btn byk kaifler, yeni bir eyler bulabilmek iin dierlerinin keiflerini modellemilerdir. Her ocuk evresindeki dnyay modeller. Buradaki sorun, oumuzun felaket derecesinde kt ve belirli bir hedefe ynelik olmayan modeller kurmamzdr. Rasgele ondan bir para undan bir para okuyoruz ve ok nemli olan bir zellii karyoruz. Burada iyi bir eyi, br tarafta kt bir eyi modelliyoruz. Biz beendiimiz birilerini modelliyoruz, fakat gerekte onun neyi, nasl yaptn tam olarak bilmiyoruz. "Hazrlkl olarak frsatla karlamak, ans dediimiz srama tahtasdr." Anthony Robbins Daha kesin ve bilinli bir modellemeyi anlatan bir kitapla karlatnz dnn. Bu, size yaantnzda srekli olarak yaptnz bir konuda bilinli olma ans verecektir. evreniz ok nemli kaynak ve stratejilerle doludur. Ben, sizin harika sonular yaratan eylem tipleri ve paternlerinin srekli bilincinde olan bir modelleyici gibi dnmeye balamanz istiyorum. Birileri harika eyler yapabiliyorsa, hemen aklm 37

za, "O bu sonucu nasl yaratt?" sorusu gelmelidir. Ben, sizden sihirliymi gibi gelen her ey iin, mkemmellii srekli aramanz ve istediiniz anda ayn sonular retebilmeniz iin, onlarn nasl retildiini renmenizi bekliyorum. Bundan sonra yaamn deien koullarnda, yantlarmz nelerin belirlediini aklamaya alacam. almamz srdrelim.

38

BLM: 3 Durumun Gc

"yilii, hastal, sefaleti, mutluluu, zenginlii, fakirlii yapan; zihindir." --Edmund Spencer

H hata yapmayacanza inandnz ve kendinizi fevkalade iyi hissettiiniz zamanlar olmad m? O zaman her ey yolunda deil miydi? Bu, her topu izginin hemen iine drdnz bir tenis ma ya da tm sorulara ok iyi cevaplar verdiiniz bir i toplants olabilir. Daha nce yapabileceinizi hayal bile etmediiniz harikulade gzel bir eyler yaptnz anlar ya da tam tersine her eyin kt gittii anlarnz olmutur. Baz gnler hibir ey yolunda gitmez. Kolayca yapabildiiniz ileri kartrr, her admnz yanl atarsnz. Siz ayn kii olduunuza gre, aradaki fark yaratan nedir? Kullanabileceiniz kaynaklar deimediine gre; niin bazen her eyi yanl yapyorsunuz ve bir baka zaman hereyi fevkalede iyi yapyorsunuz? Niin en iyi sporcular bile bazen ok kt sonular alyorlar? Fark, iinde bulunduunuz sinirsel fizyolojik durumdur. 39

Gcnz en iyi ekilde kullanabileceiniz; gven, sevgi, zindelik, neeli olma, cokunluk ve inan gibi durumlar vardr. arma, korku, endie, knt, znt, hsran gibi bizi gsz klan durumlar da vardr. Hepimiz bu iyi ve kt durumlar yaamzdr. Bir lokantaya gittiinizde garsonun burnundan soluyarak "Ne istiyorsunuz?" dedii olmutur. O garsonun her zaman yle mi konutuunu sanyorsunuz? Evet, g yaam koullar nedeniyle bu da mmkndr. Fakat daha byk bir olaslkla, o gn ok sayda masayla ilgilenerek yorulmu ya da birka mterinin ok kt davranyla yklm olabilir. O kt bir insan deildir, sadece korkun bir beceriksiz durum iindedir. Onun durumunu deitirirseniz, davranlarn da deitirebilirsiniz. Deiiklii anlamada ve mkemmellie ulamada durumun anlalmas temeldir. Davranlarmz, iinde bulunduumuz durumun sonucudur. Sahip olduumuz kaynaklarla en iyisini yapmaya alrz; fakat bazen kendimizi beceriksiz durumun iinde buluruz. Yaamnda daha sonra duyduunda reddettiim ya da utandm iler ve szler olmutur. Ayn eyler sizin de banza gelmi olabilir. Birilerinin size kt davrand anlar hatrlayn. Bu nedenle, kzgnlk yerine sevecen bir duygu yaratn. Her eyin tesinde, sra kkte yaayanlar ta atmamaldr. Garson ya da dierleri, sadece davranlar deildir. Buradaki anahtar grevi, durumlarmz ve dolaysyla davranlarmz yklenecektir. Kendinizi dinamik, becerikli, enerji dolu ve baaracanzdan emin hissederseniz, neler yapabilirsiniz? Gzel, o halde yapabilirsiniz. Bu kitab bitirdiinizde, kendinizi en becerikli ve gl duruma sokmay ve istediinizde gsz durumdan kurtulmay reneceksiniz. Gl olmann temelinde eyleme gemenin yattn unutmayn. Benim amacm; arzulu, benzeimli, kendinizi vermenizi salayacak bu durumlarn nasl kullanlabileceini sizlerle paylamaktr. Bu blmde durumlarn ne olduunu ve 40

nasl altn greceiz. Bize hizmet etmeleri iin onlar nasl kontrol edeceimizi reneceiz. Durum, iimizde oluan milyonlarca sinirsel mantk srecinin toplam ya da dier bir anlatmla, herhangi bir andaki deneyimlerimizin toplam olarak tanmlanabilir. Birok durum bilinli olarak herhangi bir mdahalemiz olmadan gerekleir. Bir eyler grrz ve ona tepki olarak bir durumun iine gireriz. Bu durum becerikli, yararl olabilecei gibi beceriksiz ve snrlayc da olabilir; fakat biroumuz onu kontrol etmek iin herhangi bir ey yapmayz. Amalarna ulaanlarla ulaamayanlar arasndaki fark, kendilerini destekleyici duruma sokabilmekle sokamamaktan kaynaklanmaktadr. Hemen her konuda insanlar gereklemesi kolay bir durum isterler. Hayatta istediiniz eylerin bir listesini yapn. Sevgi istiyor musunuz? Gzel. Sevgi, evreden gelen belirli bir uyarcya bal olarak; kendimize gnderdiimiz ya da hissettiimiz bir duygu, bir his, bir durumdur. Gven? Sayg? Bu durumlarn hepsini biz kendi iimizde yaratyoruz. Belki siz para istiyorsunuz. Gzel o halde merhum mehurlarn resimleriyle ssl, kk, yeil kat paralarna sahip olmakla ilgilenmeyin. Sevgi, gven, zgrlk gibi size yardmc olacan dndnz herhangi bir durumu temsil edecek paray isteyebilirsiniz. Bu nedenle anahtar; sevgidir, needir, kendinizi ynlendirebilmekten doan gtr, kendinizi nasl ynlendirebileceinizi ve durumlarnz nasl yneteceinizi bilmektir. Hayatta istediiniz sonular almann ve durumunuzu ynlendirmenin ilk anahtar, beyninizi etkin olarak altrmay renmektir. Bunun iin beynin nasl altn biraz bilmek gerekir. ncelikle durumu neyin yaratt bilinmelidir. Yzyllardr insanlar durumlarn ve dolaysyla yaamlarn deitiren yollara bylenmilerdir. Bu nedenle oru, ila, ayin, mzik, seks, yiyecek, hipnoz ve ilahi sylemek gibi giriimlerde bulunulmaktadr. Bunlarn hepsinin yararlar ve snrlamalar vardr. Bununla birlikte imdi onlar kadar gl ve birok durumda 41

onlardan daha hzl ve kesin olan, olduka basit yollar reneceksiniz. Btn davranlarmz, iinde bulunduumuz durumun bir sonucuysa; becerikli durumdayken beceriksiz duruma gre ok farkl iletiim ve davranlarda bulunabiliriz. Peki iinde bulunduumuz durumu ne yaratmaktadr? Bir durumun iki ana esi vardr. Birincisi i temsilimiz, ikincisiyse fizyolojimiz ve onu kullanma eklimizdir. Mevcut koullar hakknda kendinize neyi nasl sylediiniz kadar, istediiniz davran ve durumu yaratmak iin neyi nasl grntlediiniz de nemlidir. rnein eve sz verdiinden ge geldiinde einize, erkek ya da kz arkadanza nasl davranmaktasnz? Sevdiiniz insann dnndeki davran ekliniz, byk lde iinde bulunduunuz duruma ve gecikmeyle ilgili olarak, zihninizde temsil ettiiniz nedene bal olacaktr. lgilendiiniz kiinin bir kaza geirdiini, feci bir ekilde ldn ya da hastaneye kaldrldn saatlerdir kendi kendinize grntlyorsanz; kapdan girerken sa grmenin sevinciyle ya da ne olduunu sorarak ona sarlabilirsiniz. Bu davranlar ilgili durumdan kaynaklanr. Bununla birlikte sevdiiniz insan gizli ilikiler iinde grntlerseniz ya da kendi kendinize bu kiinin size ilgi gstermediini ve hislerinize nem vermediini tekrarlarsanz; onu kapdan ieri girerken, iinde bulunduunuz durumun gerei olarak ok farkl bir ekilde karlarsnz. Davrannzn ekli, btnyle iinde bulunduunuz his durumuna baldr. Baz kiiler tedirgin ve kzgn bir durum iindeyken; ayn olaylara dierlerinin ilgisiz bir tavr taknmalarnn nedeni nedir? Burada ok sayda etmen vardr. Biz anne-babamzn ya da dier rol modellerinin bu tr deneyimlerini modellemiizdir. rnein babanz eve ge kaldnda annenizin devaml meraklanmas, sizin de benzer olaylar meraklanacak ekilde temsil etmenize neden olabilir. Anneniz, babanza gvenemeyeceini size anlatmsa; siz de ayn paternleri modellemi olabilirsiniz. Bir kii hakkndaki temsillerimizi ve davranlarmz; inanlar42

mz, tutumlarmz, deerlerimiz ve gemite onunla ilgili olarak edindiimiz deneyimler etkiler. Dnyay alglamamz ve temsilimizi etkileyen nemli bir faktr daha vardr. O da fizyolojimizin durumu ve onu kullanma eklimizdir. Kaslarmzn gerilimi, yediklerimiz, nefes almz, duruumuz, genel olarak bio-kimyasal ilevimizin dzeyi zerinde; durumumuzun ok byk etkisi vardr. temsilimiz ve fizyolojimiz sibernatik evrim iinde birlikte alrlar. Birini etkileyen herhangi bir ey otomatik olarak dierini de etkileyecektir. Bu nedenle durumu deitirmek, i temsil ve fizyolojiyi de deitirmek demektir. Seveninizin, einizin, ocuunuzun evde olduunu dndnzde becerikli durumdasnzdr. Fakat siz onlar muhtemelen trafikte skp kalm olarak alglayacaksnz. Bununla birlikte eitli nedenlerden tr kaslarnz; fizyolojik olarak ok gerilimli, ok yorgun, strap ekiyor ya da kan ekeriniz ok dm olabilir. Bu durumlarda negatif hislerinizi kuvvetlendirecek ekilde kendinizi temsil etme eilimine girersiniz. Fiziksel olarak kendinizi zinde ve canl hissettiiniz zamanlar dnn. O zaman dnyay yorgun olduunuz zamandan daha farkl alglamyor musunuz? inde bulunduunuz fizyolojik durum, temsil eklinizi ve dnya ile ilgili deneyiminizi gerekten deitirecektir. Nesneleri zor ya da rahatsz edici olarak algladmzda, vcudumuz bu duruma uymuyor mu? Bu nedenle iinde bulunduumuz durumu yaratmak iin i temsil ve fizyoloji birbirleriyle srekli etkileim iindedir. inde bulunduumuz durum da davranlarmzn tipini belirler. Bu nedenle i temsillerimizi ve fizyolojimizi kontrol etmeli ve bilinli bir ekilde ynlendirmeliyiz. Herhangi bir anda durumunuzu %100 kontrol edebildiinizi hayal edin. 43

44

Yaam deneyimimizi ynlendirmeden nce, nasl deneyim edindiimizi anlamalyz. Bir memeli olarak insan; evresiyle ilgili bilgileri zel alc ve duyu organlaryla alr ve temsil eder. Tat alma, koklama, grme, iitme ve dokunma olmak zere be duyu organmz vardr. Balca davranlarmz etkileyen kararlarn ounu sadece grme, iitme ve dokunma organlarn kullanarak veririz. Bu zel alclar d uyarclar beyne iletirler. Genelleme, bozulma ve saptrma srelerinden sonra beyin bu sinyalleri alr ve szerek i temsilimize yollar. Bu nedenle i temsiliniz, olay hakkndaki deneyiminiz; kesin olarak gerei yanstmaz. O, daha ok kiisel i temsilimizin tekrar sunulmasdr. Kiilerin bilinli zihni, kendisine gnderilen sinyallerin hepsini kullanamaz. Bilinli olarak kulak titremesinden, sa elinizin kk parmandaki kan basncna kadar binlerce uyarcy almak zorunda kalsanz; muhtemelen tam bir deli olursunuz. Bu nedenle beyin ihtiya duyduu ya da ileride ihtiya duyacan umduu bilgileri szer, depolar ve geri kalann siler. Szgeleme sreci, kii alglamasnn ok byk bir aralkta altn aklar. Ayn trafik kazasn iki kii grebilir, fakat her ikisi de onu ok farkl ekilde anlatr. Birisi grdklerine, dieri iittiklerine nem verebilir. Onlar farkl alardan bakarlar. lk planda, alglama srecinin banda fizyolojileri birbirinden farkldr. Birisinin grme yetenei tam iken, dierinin fizyolojik kaynaklar genel olarak zayf olabilir. Belki biri daha nce kendisi kaza geirmi ve halen belleinde o kazann canl temsillerini tayor olabilir. Durum ne olursa olsun, her ikisinin de ayn olayla ilgili temsilleri ok farkl olacaktr. Onlar bu alglamalar ve i temsilleri gelecekteki deneyimlerinin yeni szgeleri olarak depolamaya devam edeceklerdir. "Harita, blge deildir" diye SDP'de kullanlan nemli bir kavram vardr. Bilim ve Ruh Sal dergisinde Alfred Korzybski'nin iaret ettii gibi,"Haritann nemli karakteristiklerine 45

dikkat edilmelidir. Bir harita temsil ettii blgenin kendisi deildir. Fakat doru yaplmsa blgeyle benzer bir yapya sahiptir ki, bu da haritann salad faydadr." Bunun kiiler iin anlam, i temsillerinin kesin olarak bir olaydan alnmamasdr. Kiisel inanlardan, deerlerden, tutumlardan metaprogram denilen bir ey araclyla szgelenmesi sadece bir yorumdur. Belki Einstein, "Bilgi ve gerek dnyasnda kendisini yarg olarak grenler, tanrlarn glyle cezalandrlrlar", szn bunun iin sylemitir. Nesnelerin gerekte ne olduunu bilmiyoruz; sadece onlar nasl temsil ettiimizi biliyoruz. O halde onlar bizi snrlayacak ekilde temsil etmek yerine, niin glendirecek ekilde temsil etmeyelim? Bu ii baaryla yapmann anahtar, kii iin en gl durumu tutarl bir biimde temsil etmek diye tanmlayabileceimiz bellek ynetimidir. Herhangi bir deneyimde younlaabileceiniz ok fazla ey vardr. En baarl insan bile kt eyleri dnebilir ve kendisini knt, kzgnlk ya da karmaa durumuna sokabilir ya da btnyle yaamn yararl ynleri zerinde younlaabilir. Koullar ne kadar kt olursa olsun, onu kendinizi glendirecek ynde temsil edebilirsiniz. Baarl kiiler tutarl bir biimde en becerikli durumlarna ulaabilme yeteneine sahiptirler. Baaranlarla baaramayanlar arasndaki fark bu mudur? W. Mitchell'i tekrar dnn. Onun dikkate ald eyler, bana gelenler deildi. nemli olan onun olanlar temsil edi ekliydi. Feci ekilde yanmasn ve fel olmasn bir kenara brakarak, kendisini becerikli duruma sokacak bir yol buldu. Hibir eyin aslnda iyi ya da kt olmadn unutmayn. Deer, kendimiz iin onu temsil etme eklimizdir. Nesneleri; bizi olumlu duruma sokacak ekilde de olumsuz duruma sokacak ekilde de temsil edebiliriz. Gl olduunuz bir annz dnmek iin biraz zaman ayrn. Ate yrynde yaptmz budur, kitab bir kenara brakp kzgn kmrler zerinde yrmeniz istense; bu istee uyacanz sanmam. O, yapabileceinize inandnz bir ey deil46

dir yada bu deneyimle ilikilendirebileceiniz becerikli durum ve hislere sahip deilsinizdir. Bu nedenle byle bir istekte bulunduunda, muhtemelen bu eylemi yapmanz destekleyecek bir durumun iine giremeyeceksiniz. Ate yry, kiilere kendilerini glendirecek, korku ve dier kstlayc faktrlere ramen eyleme geebilecek ve sonular retebilecek ekilde durum ve davranlarn nasl deitireceklerini retir. imdi ate zerinde yryenler, ilk geldiklerinde bu iin imkansz olduunu dnenlerdir. Fakat onlar fizyolojilerinin ve i temsillerinin nasl deitirileceini rendiler. Ne yapabileceklerine ilikin i temsillerini deitirince; ate zerinde yrmek korkun bir ey iken, yapabileceklerinden emin olduklar bir olay haline dnt. imdi onlar kendilerini btnyle becerikli duruma sokabilmekte ve daha nce yaplmasn imkansz grdkleri eylem ve sonular retebilir duruma geebilmektedirler. Ate yry, kiilerin mmknn yeni bir i temsilini oluturmalarna yardm eder. Bir iin yaplmas imknsz gibi grnyorsa; bu sadece onlarn zihinlerinde oluturduklar bir kstlamadr. Peki, dier imkanszlar da yaplmas mmkn olan eyler midir? Durumun gc hakknda yaplacak ilerden biri konumak, dieri ise onu denemektir. Ate yryle yaplan i, denemedir. Yry, inan ve olabilirlik iin yeni bir model salar. Model de daha nce mmkn olarak dndklerinden daha ounu ve iyisini yapma yetenei ve yaamlarnn daha iyi olmasn salamaya ilikin yeni bir i his ya da durum yaratacaktr. Bu, onlara davranlarnn iinde bulunduklar durumun bir sonucu olarak ortaya ktn ak bir ekilde gsterir. Bir an iin temsil ve deneyimlerinde birka deiiklik yaparak eyleme geirecek gerekli gven duygusuna ularlar. Bunu gerekletirmenin birok yolu vardr. Ate yry, dramatik ve kimsenin unutamayaca kadar elenceli yollardan birisidir. stediiniz sonular retebilmenin srr, nesneleri sizi becerikli duruma sokacak ekilde temsil etmenizdir. Bylece istedi 47

iniz sonulan yaratacak tip ve kalitedeki eylemleri yapma gcn kazanrsnz. Bunu yapamamann sizi gtrecei yer, genellikle istediklerinizi gerekletirme giriiminde bile baarsz olmanz ya da en iyi ihtimalle zayf, gnlsz giriimlerin yarataca sonular kabullenmek olacaktr. Size, "Haydi, atete yryelim" dersem; kelimeler ve vcut diliyle rettiim uyarclar beyninize ulaacaktr ki, temsil burada oluturulur. nsanlar burunlarna taklm halkalarla korkun bir dini ayinde ya da ikence direinde yanarken grntlerseniz; iyi bir durumda olmayacaksnz demektir. Kendi temsilinizi yanyor gibi oluturursanz; durumunuz daha da kt olacaktr. Bununla birlikte insanlar tempo tutarken, dans ederken, kutlama yaparken grntler, btnyle zevk ve heyecandan oluan bir manzara grrseniz; ok farkl bir durumda olursunuz. Salkl, neeli bir temsilinizi grr, "Ben bunu mutlaka yaparm" der ve vcudunuzu btnyle gven duygusuna ynlendirirseniz; bu sinirsel sinyaller sizi eyleme ve yrye geirecek en uygun duruma sokacaktr. Ayn olay yaandaki her ey iin geerlidir. Nesneleri ie yaramayacakm gibi temsil edersek; onlar gerekten bir ie yaramayacaktr. Nesnelerin ie yarayacak ekilde temsillerini oluturursak; olumlu sonular retmede bize destek salayacak durumlar elde etmek iin gerekli i kaynaklan yaratrz. Bir Ted Turner, bir Lee Iacocca, bir W. Mitchell ve dierleri arasndaki fark; onlarn dnyay gerekten en ok arzuladklar sonular elde edebilecekleri yer olarak temsil etmeleridir. En iyi durumda olsak bile, her zaman istediimiz sonulan retemeyeceimiz aktr. Fakat uygun bir durum yarattmzda; tm kaynaklarmz etkin bir ekilde kullanabilmemiz iin mmkn en uygun olasl yaratrz. Davranlarmzn kaynakland durumu yaratmak iin, i temsillerimiz ve fizyolojimiz birlikte alyorsa; bu durumun iindeyken rettiimiz zel davranlan belirleyen nedir? Sevgi durumunda olan iki kiiden biri sizi kucaklarken, dieri sadece 48

sevdiini syleyebilir. Cevap, "Bir duruma girdiimizde beynimiz olas davran seeneklerine ulaacaktr," eklindedir, seenek says da dnya modellerimiz tarafndan belirlenir. Baz kiiler kzdklarnda nasl tepki gstereceklerine ilikin tek bir ana modele sahiptirler. Onun iin ana-babalarn seyrederek, rendikleri gibi azarlarlar. Ya da gelecekte nasl tepki gstereceklerini belleklerine yerletirebilmek iin, istediklerini elde etmi gibi grnerek bir eyler yapmaya alabilirler. evremizi nasl algladmz dnyaya ilikin gr ve modellerimiz belirler. Tandmz kiilerden, kitaplardan, filmlerden, televizyondan dnyaya ilikin bir imaj oluturur ve dnyada nelerin mmkn olduunu belirleriz. W. Mitchell hikyesinde; onun yaamn ekillendiren olay, ocukken tand felli bir adamn yaamn bir zafere dntrmesine ilikin ansdr. Bylece Mitchell, kendisini baarl olmaktan hibir eyin alkoyamayaca ekilde temsil etmesine yardmc olan bir modele sahip oldu. Bir kiiyi modellerken yapmamz gereken ey, onun etkin eylemlerde bulunacak ekilde, dnyay temsil etmesine neden olan zel inanlarn bulmaktr. Dnya deneyimlerini kendi kendilerine nasl temsil ettiklerini tam olarak bulmalyz. Zihinlerinde grsel olarak ne yapyorlar? Ne sylyorlar? Ne hissediyorlar? Biz de vcutlarmzda ayn mesajlar retirsek; benzer sonular retebiliriz. Modelleme uras budur. Yaamn deimeyen gereklerinden birisi de srekli olarak sonularn retilmesidir. Bilinli olarak hangi sonular reteceinize karar vermez ve nesneleri bir konuma, bir televizyon gsterisi, vb. baz d tetikleyicilere gre temsil ederseniz; size yardm dokunmayacak davranlar retebilirsiniz. Yaam bir nehire benzer. Nehir bir yne doru akar ve siz daha nceden belirlediiniz bir yne doru gitmek iin bilinli, ayrntl eylemlerde bulunmuyorsanz; nehrin varl sizi memnun edebilir. istediiniz sonularn zihinsel ve fizyolojik tohumlarn ekmezseniz; yabani otlar kendiliinden byyecektir. Zihinlerini Smrsz G -4 49

zi ve durumlarnz bilinli olarak ynlendirmezseniz; evreniz gelii gzel olarak istenmeyen durumlar yaratabilir. Elde edilen sonular ok kt olabilir. Bu nedenle kendi kendimize nesneleri tutarl bir ekilde temsil edip etmediimizi renmek iin, her gn zihnimizin kapsnda bekilik yapmamz gerekir. Bahemizdeki yabani otlar her gn temizlemeliyiz. stenmeyen durumda bulunmann en gl rneklerinden biri de, uan Wallenda'lardan, Kari Wallenda'nn yksdr. O baarszl hi dnmeden yllarca byk bir baaryla havada cambazlk gsterileri yapt. Zihninde dme kavramnn yeri yoktu. Birdenbire, eine kendisini derken grdnden sz etmeye balad. lk kez kendi kendisine dme temsili yapmaya balad. Bu konumadan ay sonra derek ld. Bazlar olanlarn bir uyar olduunu syleyecektir. Bir dier bak asna gre ise, dme davrann destekleyecek durumu yaratacak tutarl bir temsili ve sinyali sinir sistemine gndermi ve sonunda onu gerekletirmitir. Bu olay niin istemediklerimizin deil de istediklerimizin zerinde younlamamz gerektiinin nemini gsterir. Yaamnzda tm kt eyler, istemediiniz nesneler ya da olas sorunlar zerinde srekli olarak younlarsanz; bu tip davran ve sonular destekleyecek bir duruma girersiniz. rnein, siz kskan biri misiniz? Hayr, deilsiniz. Gemite kskan durumlar retmi olabilir ve bu durumdan kaynaklanan davranlar gstermi olabilirsiniz. Bununla birlikte siz bu davranlarn gsterdii gibi deilsiniz. Hakknzda bu tr genellemeler yaparak gelecekte sizin davranlarnz ynlendirecek ve ynetecek bir inan yaratrsnz. Davranlarnzn, durumunuzu, durumunuzun da fizyolojinizin ve i temsilinizin bir sonucu olduunu unutmayn. Hem fizyolojinizi hem de i temsilinizi deitirmeniz bir an meselesidir. Gemite kskan olmusanz; basit olarak nesneleri kskanlk durumu yaratacak ekilde temsil etmisiniz demektir. imdi nesneleri yeni bir ekilde temsil edebilir ve bu temsille ilgili yeni durum ve davranlar rete50

bilirsiniz. Nesneleri ok deiik biimlerde temsil edebileceinizi unutmayn. Seven kimsenin sizi aldattn temsil ederseniz; ksa bir sre sonra kendinizi fke ve kzgnlk durumu iinde bulursunuz. Bunun gerek olduunu gsteren hibir delilin olmadn unutmayn. Siz o deneyimi vcudunuza gerekmi gibi verirsiniz ve sevdiiniz kimse eve geldiinde, pheli ya da kzgn olursunuz. Bu durumda sevdiiniz kimseye nasl davranrsnz? Genellikle iyi davranmazsnz. Kfredebilir, saldrabilir, sataabilir ya da sadece iinize atabilir ve ileride misilleme yaratacak davranlarda kullanabilirsiniz. Sevdiiniz kimsenin hibir ey yapmam olabileceini unutmayn. Fakat siz byle bir durumu yaratacak davran retirseniz; sevdiiniz kimse muhtemelen aklnzdan geeni, birileriyle yapacaktr. Negatif grntleri deitirebilir ve yerine sevdiiniz kiinin eve gelmek iin ok alt hayalini yerletirebilirsiniz. Bu yeni grntleme sreci, sevdiiniz eve geldiinde sizi olumlu bir duruma sokacak; daha sevecen, arzulu bir ekilde yaklanca, onun da sizinle birlikte olma istei artacaktr. Seven kimse baz zamanlarda sizin grntlediiniz ii yapyor olabilir, fakat emin oluncaya kadar niin bir ok duyguyu bo yere harcayacaksnz? ok byk olaslkla bu iin gerekleme ihtimali zayftr; fakat, hem kendiniz hem de onun iin her trl acy yarattnz gerektir. Niin byle davranyoruz? "Her eylemin atas dncedir." Ralph Waldo Emerson Kendimizle olan iletiimimizi kontrol eder ve ne istediimize ilikin grsel, iitsel ve dokunsal sinyaller retirsek baar ans olmayan ya da ok kstl durumlarda bile tutarl bir ekilde ok olumlu sonular retebiliriz. En gl ve etkileyici yne 51

ticiler, antrenrler, ana-babalar, gdleyiciler yaam evrelerini; mitsiz grnen d uyarlara ramen, sinir sistemine baar sinyali gnderecek ekilde hem kendileri hem de dierlerine temsil ettirebilenlerdir. Onlar kendilerini ve dierlerini; baarya ulancaya kadar eylemi srdrebilmek iin btnyle becerikli durumda tutarlar. Muhtemelen Mel Fisher hakknda bir eyler duymusunuzdur. O, on yedi yl deniz altnda gml hazineyi arayan ve sonunda 400 milyon Dolarlk altn ve gm sikkeleri bulan adamdr. Onunla ilgili bir makalede; adamlarndan birisine neden bu kadar uzun sre bekledikleri soruluyordu. O da "Mel'in herkesi heyecanl durumda tutma yetenei var." eklinde cevap vermiti. Her gn Fisher kendi kendine ve ekibine, "Bugn bulacaz." ve gnn sonunda,"Yarn bulacaz." diyordu. Fakat sadece sylemek yeterli deildi. O; ses tonuyla, zihnindeki grntlerle, hisleriyle benzeimli olarak sylyordu. Her gn kendisini, baarya ulancaya kadar eyleme devam ettirecek bir duruma sokuyordu. Bu, asl baar formlnn klasik bir rneidir. Sonucunu biliyordu. Eyleme geti. almalarndan rendi ve baarl oluncaya kadar bir eyler denemeye devam etti. Bildiim en iyi gdleyicilerden birisi de Hawa niversitesi'nin Amerikan futbolu takmnn antrenr olan Dick Tomey'dir. Dick kiilerin i temsillerinin performanslarn gerekten etkilediini bilir. Bir keresinde takm, Wyoming niversitesi'yle yaplan mata tm hatlaryla dklyordu, ilk yarnn sonucu 22-0 idi ve takm tannmayacak durumdayd. Devre arasnda oyuncular soyunma odasna geldiklerinde, hangi durumda olduklarn tasawur edebilirsiniz. Tomey bitkin ifadeli, eik bal oyuncularna teker teker bakt ve onlarn durumlarn deitirmedike ikinci yarda da hibir varlk gsteremeyecekleri gereini farketti. inde bulunduklar fizyoloji nedeniyle; duygusal olarak hata girdabnn iine dmlerdi ve onlar bu durumdan kurtarmadka, baarmak iin gerekli kaynaklara sahip olamayacaklard. 52

Dick yllardr toplamakta olduu makalelerden oluan bir posteri oyuncularna gsterdi. Makaleler benzer durumda hatta daha kt durumda olup da ma kazanan takmlarla ilgiliydi. Oyuncularna bu makaleleri okuyarak yeni bir inan oluturmay baard. Bu inan da (i temsil) yeni bir sinirsel-fizyolojik durum yaratarak oyuncular eski durumlarna getirdi. Sonra ne mi oldu? kinci yarda Wyoming takmn sahadan sildiler ve ma 27-22 aldlar. Bunu baardlar; nk, Dick onlarn i temsillerini yani neyin mmkn olduu konusundaki inanlarn deitirdi. Bir gn "Bir Dakikalk Ynetici" isimli kitabn yazarlarndan Ken Blanchard'la uakta beraberdik. Golf Digest dergisine yazd "Bir Dakikalk Golfc" makalesini henz bitirmiti. ABD' nin en nl golf hocalarndan birisiyle alarak, golfteki derecesini gelitirmiti. "Btn yararl ayrntlar rendim; fakat hepsini hatrlamakta glk ekiyorum," dedi. Ben de ayrntlar el yordamyla yapmak zorunda olmadn syledim. Bunun yerine topa mkemmel vuru yapt bir an olup olmadn sordum. "Elbette var.", diye cevap verdi. Byle vurular ara sra tekrarlayp tekrarlayamadm sordum. "Elbette ara sra mkemmel vurular yapyorum," dedi.-Sonra O'na bilin altna yerlemi olan kaynaklar organize etmenin zel bir yolunu ya da stratejisini akladm. Btn yapmas gereken i, imdiye kadar sahip olduu bilgilerin hepsini kullanabilecei bir duruma gelmekti. Bu duruma nasl geleceini ve istedii zaman onu nasl tetikleyebileceini birka dakika iinde anlattm. Ne mi oldu? Bu konumadan sonra oynad ilk golfde, imdiye kadar yapt tm derecelerden ok daha iyisini yapt. Niin? nk becerekli durumun gcne benzer baka bir g yoktur. O'nun hatrlamak iin aba gstermesine gerek yoktur. O, ihtiyac olan her eye ulaabilir. imdi, sadece ondan nasl yararlanacan rendi. Davranlarmzn iinde bulunduumuz durumun bir sonucu olduunu unutmayn. Baarl bir sonu retmiseniz, o 53

anki zihinsel ve fiziksel eylemlerinizi hatrlayarak ayn sonucu tekrar retebilirsiniz. 1984 Olimpiyatlarndan nce serbest stilde yzen Micheal O'Brien'le birlikte almtm. O alyor fakat baarmak iin btn gcn ortaya koyamad hissine kaplyordu. Kendisini kstlar gibi grnen bir seri zihinsel ilemler gelitirmiti. Baarnn anlam hakknda baz korkulara sahipti. Bu nedenle gm ya da bronz madalya almay amalamt. Altn madalyay kazandnda favori yzc deildi. Favori olan George DiCarlo, Micheal' birok kereler gemiti. Micheal'la bir buuk saat altm ve en st performansndaki durumunu modellemesine yardm ettim. Yani kendisini en becerikli fizyolojisine nasl soktuunu, ne grntlediini, kendi kendisine ne sylediini ve George DiCarlo'yu yendii yarta neler hissettiini sorarak, ayn durumu tekrar yaratmasna yardmc oldum. Yar kazand zamanlarda yapt fiziksel ve zihinsel eylemleri ayrntlaryla incelemeye baladk. Kazand zamanlardaki durumunu otomatik bir tetikleyiciyle ilikiendirdik. Buradaki otomatik tetikleyici, balama (start) atnn sesiydi. Bir gn George DiCarlo'yu getii yartan az nce, Huey Lewis'i dinlerken haberleri okuduunu rendim. Bu nedenle Olimpiyatlarn final gnnde de ayn eyleri tekrarlad. Balamadan az nce Huey Lewis'i dinlemek dahil, kazand gnk eylemlerin hepsini aynen tekrarlad. Sonuta George DiCarlo'yu geerek altn madalyay kazand. "lm Tarlalar" filmini grdnz m? Kamboya savann tahribi ve korkun kaosun tam ortasnda yaayan 12-13 yalarnda bir ocuun bulunduu, hibir zaman unutamayacam bir manzara vard. leri derecede hayal krklna uram olan bu ocuk, elindeki makineli tfekle birilerine ate ediyordu. Bir ocuun byle eyler yapabilecek bir konuma nasl geldiini merak ediyor musunuz? Gzel, burada iki ey olmutur. Birincisi o kadar ok hayal krklna uramtr ki, kiiliinin derinliklerinde yatan korkun iddet arzusuna ulaabilecek duruma gelmitir. kincisi yle bir kltrn iinde yaamaktadr ki, sa 54

va iine ilemi ve makineli tfekle etraf tahrip etmek ona normal bir davran olarak grnmeye balam ve bakalarnn byle yaptn grerek onlar gibi davranmaya kalkmtr. Bu, korkun derecede negatif bir manzaradr. Ben daha ok olumlu konular zerinde durmak istiyorum. Konunun dramatik zeti; bir durumdayken yapabileceiniz iyi ya da kt eyleri, bir dier durumda yapmayacamzdr. Bu durumu tekrar tekrar vurguluyorum ki, sizin iinizde, "nsanlarn rettii davranlar iinde bulunduklar durumun bir sonucudur. Bu durumda zel olarak nasl tepki gsterecekleri de onlarn dnya modellerine, yani belleklerinde bulunan sinirsel stratejilerine baldr," dncesi yer etsin. Micheal O'Brien'in altn madalya kazanmasn salayamayabilirdim. O stratejiler, kas tepkileri vb. konularda yaamnn ok nemli bir blmnde alma yapm olmak zorundayd. Benim yapabileceim ey, baar stratejileriyle en etkin kaynaklarn istedii zaman nasl bir araya getirebileceini retmektir. nsanlarn ou, durumlarn ynetmek iin bilinli olarak hareket etmezler. Ya enerjik olarak ya da knt iinde uyanrlar. yi kahvaltlar onlar canlandrr, ktleri ise uyuturur. Herhangi bir alanda kiiler arasndaki fark, kaynaklarn etkin olarak nasl sraya koyduklar belirler. Bu durum atletizmde ok ak olarak grlr. Her atlet her zaman baarl olamaz; fakat baz atletler vardr ki, kendilerini hemen her zaman en becerikli duruma sokma yeteneine sahiptirler. Reggie Jackson niin tm Ekim koularn kazanmtr? Lary Bird ve Jerry West NBA'deki o esrarengiz ut atma yeteneklerini nasl gelitirmilerdir? Onlar basknn en st dzeye kt anlarda, ihtiya duyduklarnda en iyi duruma gelme yeteneine sahiptirler. ou kiinin arad ey durum deiikliidir. Onlar mutlu, neeli, okulu ve ilgi oda olmak isterler. Hayal krkl, kzgnlk, danklk, sknt hissederler. Peki, birok kimse bu durumda ne yapar? Kendi ilerinde yeni bir temsil olutursun diye hemen televizyonu aarlar, nk bylece bir eyler grp 55

glebilirler. Artk onlar karmak bir durumda deildirler. Dar kar, bir eyler yer, sigara ier ya da uyuturucu kullanrlar. Onlar daha pozitif bir konu zerinde durmaldrlar. Bu yaklamlardaki tek kusur, sonularn, yani sorunlarn sona ermemesidir. Televizyon kapandnda, onlarn yaamlarna ilikin i temsilleri eskisi gibi olacaktr. Onlar uyuturucu aldktan ya da ok yemek yedikten sonra, yine sorunlarn hatrlayacaklar ve kendilerini kt hissetmeye balayacaklardr. Sadece geici bir durum deiikliinin fiyatn demilerdir. Bu kitap size uzun dnemde ek sorunlar yaratan dsal aralarn kullanmna gerek kalmadan, i temsilinizi dorudan doruya nasl deitirebileceinizi gsterecektir. nsanlar niin uyuturucu kullanrlar? Kollarna ine batrmay sevdiklerinden deil, deneyimi ve baka trl bu duruma nasl ulaabileceklerini bilmedikleri iin uyuturucu kullanmaktadrlar. Ar derecede uyuturucu kullananlar, ate yrynden sonra bu alkanlklarndan vazgetiler. nk ayn ykseklie ulamann ok daha gzel bir modeli onlara verildi. Bu ocuklardan bir tanesi 6.5 yldr eroin kullandn ve ate yrynden sonra braktn aklad ve seminerdeki gruba "Artk bitti. Bu kmrlerin br tarafnda hissettiklerime ok yakn hisler verse bile, inenin benim iin artk bir anlam yok," dedi. Bu, O'nun dzenli olarak ate yry yapaca anlamna gelmez. O, dzenli olarak, bu yeni duruma ulamak zorundadr. mkansz olduunu dnd baz eyleri yaparak, kendisini daha iyi hissetmesini salayacak yeni bir model gelitirdi. Mkemmellii baaranlar, beyinlerinin en becerikli ksmlarna ulaarak, ondan yararlanmada usta olanlardr. Onlar dierlerinden ayran budur. Bu blmden hatrda kalmas gereken ana konu, durumunuzun korkun bir gce sahip olduu ve bu gc kontrol edebileceinizdir. nnze gelenlerle yetinmek zorunda deilsiniz. Yaam deneyimini nasl temsil edeceimizi nceden belirle 56

yen bir faktr vardr. Bu faktr, kendi kendimize dnyay temsil etme eklimizi szgeler. Bu faktr, belirli koullarda tutarl olarak ne tr durumlar yaratacamz belirler. O, en byk g larak biliniyor. Gelin, birlikte onun sihirli gcn aratralm.

57

BLM: 4

Mkemmelliin Douu: nan

'insan, inanddr." Anton Chechov

NORMAN Cousins, "Bir Hastaln Anatomisi" adl ilgin kitabnda, 20. yzyln byk mzisyenlerinden biri olan Pablo Casals'n yararl bilgilerle dolu hikayesini anlatr. Bu inan ve mkemmellii tekrar edebilmenin bir hikayesidir ve hepimiz bundan ders alabiliriz. Byk mzisyenle 90'nc doum gnnden nce buluan Cousin, 90 yandaki ustann o gnk halini ksaca aadaki ekilde anlatmaktadr. "Yal adam gne balarken seyretmek bile insana ac veriyordu. Vcudunun zayflndan ve eklem iltihabndan o kadar gsz kalmt ki, elbiselerini giyerken bile bakalarnn yardm gerekiyordu. Zor nefes almas cierlerinden de rahatsz olduunu gsteriyordu. Yrrken ayaklarn 58

sryor, kafasn ve omuzlarn dik tutamyordu. Elleri i ve parmaklar kilitliydi. Her ey, ok yal ve ok yorgun bir adam tanmna uyuyordu." Casals kahvaltdan nce, dier mzik aletlerine gre ustalnn doruuna eritii piyanoya doru gitti. Piyanonun sandalyesine byk bir glkle oturdu. i ve kilitli olan parmaklarn piyanonun tularna byk bir glkle yerletirdi. Casals ellerini tulara yerletirdikten sonra mucize kabilinden bir eyler olmaya balad. Birdenbire btnyle deiik bir insan oluvermiti. Gznn nnde gerekleen bu deiiklik Cousin'i artt. Harekete ve almaya balayabilecek ekilde, becerikli duruma geti ve fizyolojisini deitirdi. Vcudu ve piyanoyla rettiklerini; ancak, salkl, kuvvetli, esnek bir piyanist gerekletirebilirdi. Cousin'in belirttii gibi, "Parmaklar yava yava ald ve tomurcuklarn gnee dnmesine benzer bir biimde tulara ulat. Kamburu dzeldi. ok daha rahat nefes alyormu gibi grnyordu. "Dncesini piyano alma zerinde younlatrmas, durumunu ve dolaysyla vcudunun etkinliini btnyle deitirdi. Bach'n Wahltemperierte klavier'ini byk bir duyarllk ve kontrolle almaya balad. Sonra Brahms'n kanertosunu almaya baladnda, parmaklar tularn zerinde dans eder gibi oynuyordu. Cousin'e gre, tm vcudu mzikle yorulmu gibi grnyordu. Sert ve kvrk parmaklar gitmi; yerine esnek, zarif, salkl parmaklar gelmiti. Piyanonun bandan ayrlrken, piyanonun bana gelen adandan ok farkl bir grnts vard. Kuvvetli ve dik bir ekilde ayaa kalkt, hi yalpalamadan yrd. Kahvalt masasna oturdu ve shhatli bir ekilde kahvalt yapt. Daha sonra yry yapmak iin sahile kt." nan, din ya da doktrinlerin anlatmnda ok kullanlan bir kavramdr. Bu nedenle, inan deyince genellikle akla dini ya da doktriner inanlar gelmektedir. Fakat en temel anlanda inan: yaama anlam kazandran ve yn veren ynlendirici bir itikat, yarg, hrs ya da prensiptir. Yararlanabileceimiz snrsz sayda 59

uyarc vardr. nanlar, dnyay alglamanz iin nceden dzenlenmi, organize edilmi szgelerdir. nanlar beynin komutanlar gibidir. Bir eyin doru olduuna benzeimli olarak inanmamz bu nesnenin nasl temsil edileceine ilikin bir komutun beynimize gnderilmesi gibidir. Casals mzik ve sanata inanmt. Onun yaamna gzellik, dzen ve anlam veren ve hl gnlk mucizeler yaratan bu inantr. nk O, sanatn stn gcne inanyordu. Nasl gerekletiini anlamak ok zor da olsa: bu inan, O'nu glendiriyordu. Yal ve yorgun adama, her gn canllk veren bu inantr. En geni anlanda O'nu yaatan, bu inanlardr. John Stuart Mili, "nanl bir kiinin gc sadece ilgisi olan doksan dokuz kiinin gcne eittir", demiti. nanlarn mkemmellie giden kapy amalarnn kesin nedeni budur. nanlar, sinir sistemine dorudan gnderilen emirlerdir. Bir eyin gerek olduuna inanrsanz, tam olarak onu gerek kabul eden bir duruma girersiniz. Etkili kullanldklarnda inanlar, iyi bir yaamn yaratlmasnda en gl aralar olabilir. Dier ynden inanlar, glendirici olduklar kadar, eylemleri kstlayan zayflatclar da olabilirler. Dinler, tarih boyunca milyonlarca insana, daha nce gerekletiremeyeceklerini dndkleri eyleri baaracak gc kazandrmtr. nanlar iimizin derinliklerindeki kaynaklara ulamamza yardmc olurlar ve bu kaynaklar, istediimiz sonulan destekleyecek ekilde yaratr ve ynlendirirler. nanlar; amacmza giden yolda haritamz, pusulamz ve amacmza ulaabilmeyi garantileyen aracmzdr. nanlar ve onlardan yararlanma yetenei olmazsa; insanlar btnyle gsz kalabilirler. Byleleri motorsuz ve dmensiz deniz aralarna benzerler. Yol gsterici, gl inanlara sahip olursanz; eyleme geme ve yaamak istediiniz ekilde bir dnyay yaratma gcne sahip olursunuz. nanlar ne istediinizi grmenize ve onu elde etmenize yardmc olacaktr. Gerekte insan davranlarn ynlendiren kuvvetler arasn60

da, inantan daha gls yoktur. znde insanlk tarihi, insan inancnn tarihidir. ster Hz. sa, ister Hz. Muhammed, ister Kopernik, ister Kolomb, ister Edison, isterse Einsten olsun insanlk tarihini deitirenler, inanlarmz deitiren insanlardr. Davranlarmz deitirmek iin yola kendi inanlarmzla kmak zorundayz. Mkemmellii modellemek istiyorsak, mkemmellie ulaanlarn inanlarn modellemeyi renmeliyiz. nsan davran hakknda ne kadar ok ey renirsek; yaammz zerinde ok byk etkisi olan insan inanlar hakknda da o kadar ok ey reniriz. Birok ynden bu g, sahip olduumuz mantksal modelleri reddeder. Fakat fizyoloji dzeyinde bile ak olarak grld gibi inanlar (benzeimli i temsiller), gerei kontrol eder. Ksa bir sre nce izofreni zerinde arpc bir alma yapld. rnek olaylardan birinde ift kiilikli bir kadn vard. Olaan durumda kan ekerinin dzeyi normaldi. Fakat bir eker hastas olduuna inandnda, fizyolojisi btnyle bir eker hastas fizyolojisine dnyor, inanc gerei oluyordu. Benzer ekilde hipnotik trans halinde bulunan kiilere, kzgn demir paras olduu sylenen buza dokundurtularak ok sayda deney yaplmtr. Temas noktasnda daima su toplanmas olmutur. Burada etkili olan gerek deil, hibir sorgulamaya uramadan dorudan sinir sistemine ulaan inantr. Basit anlatmla, beyin kendisine ne sylenirse onu yapar. oumuz plesebo denilen, ila olmad halde hastaya ilam gibi verilen bo haplarn etkisini biliriz. Aktif hibir zellii olmayan bu bo haplarn, yaplan deneylerde hastalar zerinde ou kez kesin etkiler yapt grlmtr. Hastalklar ortadan kaldrmada inancn gcn renen Norman Cousin, "nanlar her zaman sadece gerekli deildir. nan, ayn ekilde her zaman iyiletiricidir", eklinde bir sonuca ulamt. Kanayan lserleri olan bir grup hasta zerinde, arpc sonular veren bir plesebo almas yaplmtr. Hastalar iki ayr gruba blndler. Birinci gruba, hastal kesinlikle iyiletirecek yeni bir ila 61

verildii akland. kinci gruptakilere etkileri hakknda ok az ey bilinen bir ilacn kendilerine denenmek zere verildiini sylediler. lk grupta hastalarn % 70'inde nemli oranda bir iyileme grld, ikinci grupta bu oran sadece % 25 idi. Her iki gruba da tbben hibir zellii olmayan bo ilalar verilmiti. Aradaki tek fark inan sistemlerinin kabulyd. Zararl etkileri bilinen ilalarn verildii insanlar zerinde yaplan almalar daha da arpcdr. Bu hastalara zararl ilalarn kendilerinde olumlu sonular verecei sylendiinde; gerekten onlar zerinde bu ilalarn neden olduu hibir hastala raslanmamtr. Dr. Andrew Weil de almalarnda uyuturucunun hemen hemen uyuturucu kullanann beklentileriyle ayn etkiler gsterdiini bulmutur. O, bir doz amfitamin verilen bir kiinin kendisini yatm ya da barbiturate verilen kiinin kendisini uyarlm hissedebileceini kefetti. Weil, "lalarn sihiri ieriinde deil, ilalan kullananlarn zihninde yatar" eklinde bir sonuca ulat. Tm bu rneklerde sabit olan ey sonularn en ok inan tarafndan etkilenmesidir. nanlar da beyin ve sinir sistemine gnderilen; tutarl, benzeimli mesajlardr. nancn gcn gsterdii tm srelerde anlalmayacak bir sihir falan yoktur. nan, davranlarmz yneten bir i temsilden yani durumdan baka bir ey deildir. Onun, bir ii ya da dierini baarmak iin glendirici bir inan olmas mmkndr. Dier ynden o bizi snrlandran ak olarak izlenemeyen, baarl bir zayflatc inan da olabilir. Baarya inanrsanz; o sizi baarmak iin glendirecektir. Baarszla inanrsanz; o mesajlar sizi baarszla ynlendirecektir. Bir eyi yapabileceinizi ya da yapamayacanz sylediinizde; her iki durumda da hakl olduunuzu unutmayn. Her iki inan da byk gce sahiptir. Sorun, "Hangi tr inanlara sahip olmak sizin iin en iyidir ve bunlar nasl gelitirilir?" sorunudur. Mkemmelliin douu, inanlarmzn eitli seeneklerden bir tanesi olduunun farkna varmakla balar. Genellikle byle dnmeyiz; fakat, inan bilinli bir seim olabilir. Sizi 62

destekleyen ya da snrlayan inanlar seebilirsiniz. in srr baary ve istediiniz sonulan destekleyecek inanlar semek ve sizi geriye gtrecek olanlar elemektir. Buradaki en byk yanllk, kiilerin genellikle duraan entellektel bir kavram gibi grdkleri eylemle, sonular birbirinden ayran inanca sahip olmalardr. Hibir ey geree bu kadar uzak olamaz. nan kesin olarak mkemmelie alan bir koridordur. nk ondan ayr ve ona kar duraan kalan hi bir ey yoktur. Potansiyelimizin ne kadarna ulaabileceimizi belirleyen, inancmzdr. nanlar fikir akmlarn aabilir ya da durdurabilir. Aadaki koullar gznzde canlandrn. Birisi sizden tuz ister ve siz de dier odaya giderek, "Tuzun nerede olduunu bilmiyorum," dersiniz. Birka dakika tuzu arar ve birilerini yardma arrsnz. Sonra bir dier kii yannza gelerek tam karnzdaki rafta bulunan tuzu alr ve "Niin dikkatli bakmyorsun. te tuz tam karnda duruyor. Orada bir ylan olsayd, imdiye kadar seni oktan srmt," der. "Tuzun nerede olduunu bilmiyorum" dediinizde, beyninize tuzu grmemek iin emir vermi oluyorsunuz. Psikolojide buna, schotoma ad verilir. Sylediiniz, grdnz, iittiiniz, hissettiiniz, tattnz ya da kokladnz tm deneyimlerin beyinde depolandn unutmayn. Benzeimli olarak hatrlayamayacanz sylediinizde, siz haklsnz. Benzeimli olarak yapabileceinizi sylediinizde; beyninizin ihtiya duyduunuz cevab verecek potansiyele sahip ksmna giden yolun almas iin sinir sisteminize emir vermi oluyorsunuz. "Yapabilirler, nk yapabileceklerini dnyorlar." Virgil Bu nedenle inanlarn ne olduunu tekrarlamakta fayda vardr. Onlar; kendimizle tutarl bir ekilde iletiimimizi sz63

geleyen, alglamay yapabilmek iin nceden ekillendirilmi, nceden organize edilmi yaklamlardr. nanlar nereden kaynaklanmaktadr? Niin bazlar kendilerini baarya giden yolda destekleyici inanlara sahipken, dierleri baarszl destekleyecek inanlara sahiptir? Mkemmellii besleyen inanlar modellemeye alyorsak; ncelikle bu inanlarn nereden kaynaklandn bulmak gerekir? Birinci kaynak evredir: Buras baarnn baary, baarszln baarszl besledii bir girdapta, oyunun acmaszca oynand yerdir. Kenar mahalle yaamnn asl kt yan, gnlk hayal krklklar ve yoksunluklar deildir. nsanlar bunlarn stesinden gelebilir. Asl kabus, evrenin inanlar ve hayaller zerindeki etkisidir. Grdklerinizin hepsi baarszlk ve aresizlikse, baarnz besleyecek i temsilinizi oluturmak ok zordur. Geen blmde belirttiimiz gibi, modellemenin tutarl bir biimde yaplan bir ey olduunu unutmayn. Zenginlik ve baar iinde byrseniz; zenginlik ve baary kolayca modelleyebilirsiniz. Fakirlik ve aresizlik iinde byrseniz, modeliniz ancak bu evrede var olanlardan seilebilecektir. Albert Einstein, "Sosyal evrenin n yarglarndan farkl fikirleri, kendine gvenerek aklama yeteneine sahip ok az kimse vardr," demiti. nsanlarn ou, byle fikirleri oluturma yeteneine bile sahip deildir. st dzey modelleme kurslarndan birinde, byk ehirlerde sokakta yaayan insanlarla bir altrma yapyoruz. Onlar getirerek inan sistemlerini ve zihinsel stratejilerini modelliyoruz. Yiyecek ve byk miktarda sevgi sunarak ve arzu ederlerse; yaadklar yerde kendilerini nasl hissettikleri, niin bu ekilde inandklar gibi, yaamlaryla ilgili konular gruba anlatmalarn istiyoruz. Sonra byk fiziksel ya da duygusal trajedileri olmasna ramen baarl olan kimselerle onlar karlatryoruz. Son gnlerde yaptmz toplantlardan birisine 28 yanda, kuvvetli, zeki, fizii dzgn ve yakkl bir adam getirmitik. 64

W.Michell en azndan grnte yaamn deitirebilmek iin ondan ok daha az kaynaa sahip olmasna ramen mutlu yayorken, neden o mutsuz bir ekilde sokakta yayor? Mitchell neeli bir yaam retmek iin byk glkleri yenen model kiilerin bulunduu bir evrede yetimiti. Bu onda, "Bu yaam onlar gerekletirdiine gre, benim de gerekletirmem mmkndr" inancnn yerlemesine neden oldu. Bunun tam tersine John adl bu gen adam, byle modellerin olmad bir evrede byd. Annesi bir fahie idi, babas ise adam vurmaktan hapiste yatyordu. Sekiz yandayken babas ona eroin iirmiti. Yaad evrenin, nelerin mmkn olabilecei konusunda ki bu canl kalabilmenin ok az tesinde olan bir eydir; alarak, sokakta yaayarak, aclarn uyuturucuyla gidermeye teebbs ederek bu yaamn nasl gerekletirilebileceine ilikin inanlar zerinde kesinlikle rol olmutur. Dikkat etmezse; herkesin hakkn yiyeceine, kimsenin kimseyi sevmediine, vb. konulara inanmt. O akam bu adamla birlikte alarak inan sistemini deitirdik. Sonu olarak artk bir daha sokaklara dnmedi. O geceden bu yana uyuturucu kullanmyor. Bir ite alyor ve yeni arkadalaryla, yeni inanlarla, yeni bir evrede, yeni sonular retiyor. ikago niversitesi'nden Dr. Benjamin Bloom ok baarl yz atlet, mzisyen ve renci zerinde alt. Bu dhilerin ounluunun, balangta byk zeka prltlar gstermediklerini grnce hayretler iinde kald. ounluu ar dikkatli, gsterilen yolda ilerleyerek ve destek grerek ie baladlar ve sonra gelimeye baladlar. Onlarn kendilerine zg olabilecek inanlar, ak olarak grlen zeka iaretlerinden nce gelmiti. evre, inancn tek bana en gl yaratcs olabilir; fakat inanc yaratan baka kaynaklar da vardr. Aksi olsayd sadece zenginler zenginlii, fakirler de fakirlii bilir ve hi kimse orijinal durumunu deitiremezdi. Gerekte dier deneyimler ve inancn douunu salayabilecek baka yollar da vardr. Snrsz G - 5 65

Kk ya da byk olaylar inancn gelimesine yardm edebilir. Herkesin hayatnda kesinlikle unutamayaca belirli olaylar vardr. John F. Kennedy'nin ldrld gn neredeydiniz? Hatrlamak iin yeterince yalysanz, eminim ki o gn nerede olduunuzu bilirsiniz. O gn birok insann dnya grn sonsuza dek deitirdii bir gnd. Benzer ekilde oumuzun beyninde sonsuza kadar yer edecek bu tr etkileri olan rneklere ilikin deneyimleri vardr. Bunlar, inanlarmz ekillendiren ve dolaysyla yaammz deitirebilen trde deneyimlerdir. On yandayken hayatta neler yapabileceimi aratryordum ve spor yazar olabileceime karar verdim. Bir gn gazetede Howard Cosell'in byk bir yerel maazada yeni kitabn imzalayacan okudum. Spor yazar olacaksam profesyonellerle rportaj yapmaya balamam gerekir diye dndm. Niin yksekten balamayaym? Okuldan ktm, dn bir teyp aldm ve annem arabasyla beni maazaya brakt. eriye girdiimde Cosell ayrlmak iin ayaa kalkyordu. Panie kapldm. evresi onun son yorumunu alabilmek iin mcadele eden rportajclarla doluydu. Her naslsa rportajclarn kollarnn arasndan geerek Cosell'e yaklatm. Yldrm hzyla ne yaptm anlatarak, kendisiyle ksa bir rportaj yapmak istediimi syledim. Dier rportajclar beklerken, Cosell benimle kiisel bir rportaj yapt. Bu deneyim neyin mmkn olduu, kime yaklalabilecei ve istemenin dllerinin ne olduu hakkndaki inancm deitirdi. Cosell'den aldm cesaretle gnlk bir gazetede yazmaya baladm ve bylece iletiim alanndaki kariyerimi gelitirdim. inanc gelitirmenin nc yolu bilgidir: Bilginin bir ekli dorudan deneyimle kazanlr. Dier ekli ise okuyarak, film ve dierlerinin grntledii ekilde dnyay izleyerek elde edilir. evrenin kstlayc zincirlerini krmann en nemli yolu, bilgidir. Dnyanz ne kadar acmasz olursa olsun, bakalarnn baarlarn okuyabilirseniz, sizi baanya gtrecek inanlar yara66

tabilirsiniz. Zenci siyaset bilimcisi Dr Robert Curvin, The New York Times'ta liglerin ilk zenci oyuncusu olan Jackie Robinson rneinin genken yaamn nasl deitirdiini, "Ona sevgiyle balanmam yaamm zenginletirdi. Bu rnek beklentilerimin dzeyini ykseltti," ifadesiyle belirtmiti. Drdnc yol, sonularn gemi sonularla yaratlmasdr. Bir inanc yaratmann en emin yolu, bir eyi sadece ve sadece bir kere yapabilmektir. Bir kere baarrsanz, tekrar baarma inancnz oluturmanz ok daha kolay olacaktr. stenilen tarihe yetitirebilmek iin bu kitabn ilk msveddesini bir aydan ksa bir srede bitirmek zorunda kaldm. Baarabileceimden emin deildim. Fakat bir blm bir gnde bitirmek zorunda kaldm zaman baarabileceimi anladm. Birini baarnca, bu baary tekrarlayabileceimi rendim. Bylece bu kitab zamannda bitirebilecek inanc oluturma yeteneine sahip oldum. Zamannda yazmak zorunda olduklar iin, bunu gazeteciler de bilir. Yaanda tm hikayeyi bir saat iinde ya da zamanla yararak bitirmek kadar ypratc olan ok az ey vardr. Gazetecilie yeni balayanlar asl korkutan ilerin dier ksmlar deildir. Onlar asl korkutan zaman basksdr. Fakat onlar; bir ya da iki kez baardklarnda, gelecekte de baaracaklarn bilirler. Onlar yalandka daha hzl ve daha zeki olmazlar; fakat uygun zaman ne kadar olursa olsun hikayeyi tamamlayabilecekleri inancyla glendirildiklerinden, bunu baarmann bir yolunu bulurlar. Ayn ey komedyenler , i adamlar ya da yaamn srdren herhangi bir kimse iin de geerlidir. Yapabileceine inanmak, kendi kendini gerekletiren bir kehanettir. inanlar oluturmann beinci yolu, gelecekte olmasn istediklerinizi sanki imdi oluyormu gibi zihninizde denemektir. Gemite olanlar i temsilinizi ve neyin mmkn olduuna ilikin inancnz deitirebildii gibi, gelecekte olmasn istediiniz eyleri sadece zihninizde canlandrmak da ayn sonular verebilir. 67

Ben bunu "sonular nceden deneme" diye adlandryorum. Sonularnz sizin gl olmanz ve etkili durumda bulunmanz desteklemiyorsa; siz istediiniz dnyay yaratr ve deneyiminizi uygulamaya balayabilirsiniz. Bu sizin durumunuzu, inanlarnz ve eylemlerinizi deitirecektir. Tm bunlardan sonra siz, bir sat eleman olsaydnz; 10.000 dolarlk bir sat yapmak m yoksa 100.000 dolarlk bir sat yapmak m daha kolay olurdu? Gerekte 100 000 dolarlk sat yapmak daha kolaydr. Niin byle olduunu anlataym. Hedefiniz 10.000 dolar ise, sizin gerekte yapmak istediiniz ey faturalar demeye yetecek kadar para kazanmaktr. Amacnz bu ekildeyse, niin ok altnz kendi kendinize bu ekilde temsil ediyorsanz; alrken kendinizin heyecanl, gl, becerikli durumda olacanz dnr msnz? Dnce ve heyecan iinde fkeleniyor musunuz? Canm skan faturalar deyebileek kadar kazanabilmek iin almak zorunda mym diyorsunuz? Sizi bilmiyorum, ama bunlar benim almam iin yeterli deildir. Fakat sat sattr. Ne kadar satmay mit ederseniz edin; ayn telefon konumalarn yapmak, ayn kiilerle bulumak ve ayn rnleri tamak zorundasnz. Bu nedenle 10.000 dolar yerine 100.000 dolarlk sat yapmay amalayarak yola kmak ok daha heyecanl ve ok daha caziptir. Byle heyecanl bir durum sizin daha yksek potansiyellere ulamanz iin tutarl eylemlerde bulunma ansnz, sadece yaamnz salamak iin dar kmaktan ok daha fazla artracaktr. Aktr ki, para kendi kendinizi gdlemenin tek arac deildir. Amacmz herhangi bir ey olabilir. Zihninizde istediiniz sonucun ak grntsn oluturur ve kendi kendinize sanki onu baarm gibi temsil ederseniz; istediiniz sonucu yaratmada sizi destekleyecek trde durumlarn iine girersiniz. Tm bunlar, inanc harekete geirmenin yollardr. oumuz inanlarmz geliigzel olutururuz. yi ya da kt her eyi evremizden alrz. Fakat bu kitabn temel fikirlerinden birisi de, sizin rzgrla havalanan bir yaprak olmadnzdr. 68

nanlarnz kontrol edebilirsiniz. Dierlerini modelleme eklinizi kontrol edebilirsiniz. Yaamnz bilinli olarak ynlendirebilirsiniz. Deitirebilirsiniz. Bu kitapta anahtar bir kelime varsa, o da deiimdir. zin verirseniz sorabileceim en temel soruyu soraym. Kim olduunuz ve yeteneklerinizin ne olduu hakknda sahip olduunuz inanlarn bazlar nelerdir? Ltfen biraz durun ve gemite sizi snrlandrm olan be anahtar inanc yazn. 1) 2) 3) 4) 5) imdi de halen st dzey amalarnz destekleyen en az be tane pozitif inancnz listeleyin. 1) 2) 3) 4) 5) nermelerimizden bir tanesi de ifadelerinizin belirli bir tarih iin sylenmesi ve sylendikleri zamana gre deerlendirilmesidir. O, evrensel bir gerein ifadesi deildir. Sadece belirli bir zamanda, belirli bir kii iin dorudur. O, deiebilir. Negatif inan sistemlerine sahipseniz, imdiye kadar onlarn ne kadar kt etkileri olduunu bilmeniz gerekir. Fakat burada temel olarak anlalmas gereken nokta; inan sistemlerinizin, sanzn uzunluu, belirli bir mzik trnden etkilenmeniz, belirli bir kiiyle olan ilikilerinizin kalitesi kadar bile sabit olmad gereini anlamaktr. Honda marka bir araba kullanyorsa 69

nz ve Chrysler, Cadillac, ya da Mercedes kullandnzda daha mutlu olacanza karar verdiyseniz, bu deiiklii yapmak sizin elinizdedir. temsillerinizle inanlarnz benzer ekilde alr. Onlardan holanmyorsanz; deitirebilirsiniz. Hepimiz inanlarn bir hiyerarisine, bir merdivenine sahibiz. Baz eyler bizim iin o kadar nemlidir ki, urunda lebiliriz, yani bizim baz temel inanlarmz vardr. Bunlar vatanseverlik, ailemiz ve ak hakkndaki fikirlerimiz gibi eylerdir. Fakat hayatmzn byk bir blm yllardr bilinsizce edinmi olduumuz mutluluk, baar ya da mmkn olanlara ilikin inanlarmz tarafndan ynetilir. Burada asl olan; bu inanlarn lehinize altndan, sizi etkinletirdiinden ve glendirdiinden emin olmaktr. Modellemenin neminden bahsetmitik. Mkemmellii modellemek, inanc modellemekle balar. Baz eyleri modellemek zaman alr. Fakat okuyabilir, dnebilir ve iitebilirseniz yeryzndeki en baarl kiileri modelleyebilirsiniz. J. Paul Getty yaama baladnda en baarl kimselerin inanlarn modellemeye karar verdi. Aratrd, buldu ve onlar modelledi. Hayat hikayelerini okuyarak dnyann en mehur liderlerini ve onlarn inanlarn bilinli olarak modelleyebilirsiniz. Ktphaneler istediiniz sonular nasl yaratabileceinize ilikin sorularnza alabileceiniz cevaplarla doludur. Kiisel inanlarmz nereden kaynaklanmaktadr? Onlar sokaktaki ortalama bir insandan m gelmektedir? Televizyon ya da radyodan m size ulamaktadr? Yoksa en uzun ve en yksek sesle konuan kimse mi sizi etkilemektedir? Baarl olmak istiyorsanz, inanlarnz dikkatlice semek sizin yararnza olacaktr. Bu, etrafta uuan ktlar gibi olmaktan ya da size herhangi bir ekilde yapan inanlara balanmaktan ok daha iyidir. Ulamanz gereken potansiyellerinizle ilgili gerekletirmeniz gereken nemli sonular, inanla balayan dinamik srecin bir parasdr. Ben bu sreci aadaki diyagram araclyla incelemeyi severim. 70

Herhangi bir konuda etkisiz olduuna inanan bir adam dnelim. Onun kendi kendisine kt bir renci olduunu sylediini de kabul edelim. O, beklentilerinin baarszlk olduunu sylerse, potansiyelinin ne kadarna ulaabilir? ok fazlasna deil. Halihazrda, kendisine bilmediini sylemitir. Beynine baarszlk beklentisi sinyalini gndermitir. Bu tr beklentilere sahip olan kii muhtemelen hangi eylemlerde bulunur? Onlar gerek potansiyelini yanstr m? Yanstmalar beklen 71

mez. Baarsz olacanza inanmsanz, niin o kadar ok aba sarfediyorsunuz? Onlar gvenli, iddial, enerjili ve benzeimli mi olacaklardr? Gerek potansiyellerini yanstacaklar mdr? Sanmyorum. Baarsz olacanz kabul ediyorsanz, niin o kadar ok alyorsunuz? Yapamayacanz eyler zerine bask yapan bir inan sistemiyle baladnz iin, sistem bundan sonra sinir sistemine belirli sinyaller gnderecektir. Siz potansiyelinizin ok az bir ksmna ulamsnz. Eylemlerinizi deneme kabilinden, yani gnll bir ekilde yapmsnz. Tm bunlar hangi sonular dourur? Byk bir olaslkla onlar ho sonular olmayacaktr. Ho olmayan bu sonularn daha sonra gelen abalarnzla ilgili inanlarnz zerindeki etkisi ne olacaktr? Byk bir olaslkla negatif inanlarnz kuvvetlendirecek ve bu olay orap sk gibi gidecektir. Bulunduunuz yer fasit bir dairedir. Hata, hatay getirir. Mutsuz ve hayata kskn olanlar, genellikle uzun sredir istedii sonular elde edemeyenlerdir. Artk onlar istedikleri sonular elde edebileceklerine inanmazlar. Potansiyellerine ulamak ve niin yapabileceklerinin ok azn yaptklarn renmek iin az ya da ok hi aba gstermezler. phesiz onlar tersi mmknken, inanlarn daha ok bozarak mutsuz sonular retirler. iyi aa kolay yetimez; rzgr ne kadar kuvvetli eserse, aalar da o kadar salam olur." J. Willard Marriot Olaya bir de dier ynden bakalm. Byk umutlarla baladnz kabul edelim. Umudun tesinde tm benliinizle baaracanza inanyorsunuz. Dorudan, neyi gerek olarak bildiinizin ak iletiimiyle balarsanz, potansiyelinizin ne kadarn kullanrsnz? Muhtemelen ok byk bir miktarn kullana72

caksnz.imdi ne tr eylemlerde bulunacaksnz? Kendinizi bir kenera ekip gnlsz m davranacaksnz? phesiz byle davranamazsnz! Heyecanl, enerjili, baar hakknda yksek beklenti ve gl silahlarla donanm olarak yola kacaksnz. Bu ekilde gayret ederseniz, ne tr sonular retirsiniz? Byk olaslkla sonular ok iyi olacaktr. Gelecekte, byk sonular retme yetenei kazandran inanlarnz ne yapar? Fasit dairenin tam tersi bir durumdasnz. Bu durumda baar, baary besleyecek ve daha ok baar reteceksiniz. Her baar daha ok inan yaratacak ve daha st dzeyde baar salamak iin momentum kazandracaktr. Becerikli insanlar baarl mdr? Elbette. Olumlu inanlar sonu alnmasn her zaman garanti eder mi? phesiz hayr. Herhangi birisi srekli, kesintisiz baary salayacak sihirli bir forml bulduunu sylerse; antanz alp, ters ynde ilerlemeye balayn. Tarih, insanlarn kendilerini glendiren inan sistemlerini zaman iinde koruduklarnda; eninde sonunda baarmak iin yeterli beceri ve eylemi gstereceklerini sylemektedir. Abraham Lincoln baz nemli seimleri kaybetmesine ramen, uzun dnemde baarl olacana ilikin inancn korudu. Baaryla kendi kendisini glendirdi ve baarszlklarn kendisini yldrmasna izin vermedi. nan sistemi, kendisini mkemmellie ynlendirdi ve sonunda baard. Baardnda da lkenin tarihini deitirdi. Bazen baz eyleri baarmak iin ok byk inan ve tutumlara sahip olmak gerekli deildir. Bazen insanlar gz kamatran sonular retirler; onlar iin zor ya da imkansz olduunu bilmediklerinden baarl olurlar. Bazen kstlayc bir inanca sahip olmamak bile yeterlidir. rnein matematik dersinde uyuyup kalan bir renci hikayesi vardr. renci zil alnca uyand ve tahtada grd iki problemi defterine geirdi. O, bunlarn gece yaplmas gereken ev devi olduunu sand. Eve gitti ve btn gn problemleri zmeye alt. Problemleri zemedi; fakat btn hafta boyunca almasn srdrd. Sonunda 73

problemlerden birini zd ve snfa getirdi. retmen arp kald. Bu problemi retmen, zlemeyeceini kabul ederek tahtaya yazmt. renci bu durumu bilseydi, muhtemelen o problemi zemezdi. O kendi kendisine zmn mmkn olmadn sylemedii iin, zebileceini dnd ve sonunda zmn bir yolunu buldu. nan sistemini deitirmenin bir yolu da aksini ispat edecek bir deneyime sahip olmaktr. Bu da ate yry yapmanzn bir baka nedenidir. Kiilerin atete yryp yryememeleri beni ilgilendirmez. Beni ilgilendiren, onlarn imknsz olarak dndkleri bir eyi yapmalardr. Gerekten yaplmasn imkansz bulduunuz bir ii baanrsanz, bu sizin inanlarnz tekrar gzden geirmenize neden olacaktr. Yaam bazlarmzn inandndan hem daha ince hem de daha karmaktr. Bu nedenle imdiye kadar yapmamsanz, inanlarnz gzden geiriniz ve imdi hangilerini deitireceinize ve bu inanlarla neyi deitireceinize karar verin. Aadaki ekil i bkey mi yoksa d bkey midir ? Aptalca bir soru ama, sorunun cevab nasl baktnza baldr. Gereinizi kendiniz yaratrsnz. Pozitif i temsilleriniz ya da inanlarnz varsa; siz yle yaratmsnzdr. Negatiflere sahipseniz onlar da siz yaratmsnzdr. Mkemmellii gelitiren ok sayda inan vardr, fakat benim iin nemli olan yedi tanesini ele aldm. Ben onlara . adn veriyorum.

74

BLM: 5

Baarnn Yedi Yalan

NDE yaadmz dnyay bilinli ya da bilinsiz olarak biz setik. Mutluluu seersek mutlu, mutsuzluu seersek mutsuz oluruz. Geen blmde rendiimiz gibi, inanlar mkemmelliin temelidir. nanlarmz kendimize zg ve alglamaya ynelik tutarl, organize yaklamlardr. nanlar, hayatmz nasl algladmz ve dolaysyla hayatmz nasl geireceimizi belirleyen temel seimlerdir. Onlar, beynimizi da ap kapamamza benzerler. Bu nedenle mkemmele kta ilk basamak, bizi istediimiz sonulara gtrecek inanlar bulmaktr. Baarya giden yol; istediiniz sonular bilmek, harekete gemek ve baarl oluncaya kadar deimede gereken esneklii gstermektir. Ayn ey inanlar iin de geerlidir. Sizi istediiniz sonulara ulatracak ya da bu sonular destekleyecek inanlar bilmeniz gerekir. Sizin inanlarnz bunlar gerekletirmiyorsa, onlar bir kenara atp yenilerini denemeniz gerekir. Ben baarnn yalanlar hakknda konuunca; insanlar genelde umursamaz bir tutum iine girerler. Kim yalanlarla yaamak 75

ister ki? Ama benim ifade etmek istediim , dnyann gerekte nasl olduunu bilmediimizdir. izgilerin i bkey mi, d bkey mi; inanlarmzn doru mu, yanl m olduunu bilmiyoruz. Tek bileceimiz ey inanlarmzn ie yarayp yaramad bizi destekleyip desteklemedii, hayatmz zenginletirip zenginletiremedii, bizi daha iyi insanlar yapp yapamad, bize ve dier insanlara yardm edip etmediidir. Bu blmdeki yalan kelimesi, evremizdeki eylerin gerek te nasl olduunu bilmediimizi hatrlatmak iin kullanlmtr. rnein, bir izgiye bir kere d bkey dersek artk onu i bkey olarak grmemiz olanakszdr. Yalan kelimesi, erefsizlik ya da hilekrlk anlamna gelmez. Aksine bir eye ne kadar inanrsak inanalm, bize devaml renmeyi ve her zaman dier olaslklarn da bulunabileceini hatrlatan bir kavramdr. Size bu yedi yalan incelemenizi ve yararl olup olmayacaklar hakknda karar vermenizi neriyorum. Ben bu yedi yalann; insanlar daha ok kullanmaya, daha ok retmeye, daha byk iler yapmaya ve daha byk sonular almaya ynelttiini anladm. Bunlarn baarya gtren yegane inanlar olduunu sylemiyorum. Bunlar sadece bir balangtr. Daha ewel bakalarnn iine yaradlar; imdi de sizin iinize yarayp yaramayacaklarn grmek istiyorum. NAN 1: HER EY BR NEDEN VE AMA N VARDIR W. Mitchell'lin hikayesini hatrlyor musunuz? Zorluklar yenmesine yardmc olan ana inan neydi? Bana gelen ne olursa olsun, her eyi kendi yararna kullanmaya karar vermesiydi. Ayn ekilde btn baarl insanlar; her olay ve durumda, neyin mmkn olduunu ve hangi yararl sonularn elde edilebileceini inanlmaz bir ekilde anlama yeteneine sahiptirler. evreden ne kadar ters tepki alrlarsa alsnlar, hep iyimser dnrler. Her eyin bir ama iin var olduuna ve kendilerine hizmet edeceine inanrlar. Ayn zamanda btn zorluklarn da fayda salayacan dnrler. 76

Size nemli sonular elde eden kiilerin, bu ekilde dndn garanti edebilirim. Bunu kendi hayatnz iin de dnn.Herhangi bir durumda sonsuz sayda hareket tarz vardr,rnein, ok deer verdiiniz ve imzalanmasna kesin gzyle baktnz bir anlamay kardnz farz edelim. Kimilerimiz krlr ve hayal krklna urar. Evde oturup hznlenebilir yada dar kp sarho olabilirsiniz. Belki de lgna dnp, bir beyinsizden olutuunu syleyerek anlamay reddeden firmay sularsnz. Ya da mutlaka baarlmas gereken bir ii mahvettikleri iin alma arkadalarnz yerden yere vurursunuz. Bunlarn hepsi biraz istim salar; ama, bize yardm etmez, stediiniz sonuca biraz olsun yaklatrmaz. Benliimize ac veren deneyimleri kazan hanemize ileyebilmek, yklan koruyucu duvarlarmz onarmak ve yeni olaslklar grebilmek iyi bir disiplin ister. te zararl kacakmz gibi grnen bir olaydan yararl sonular elde etmenin tek yolu budur. Size olanaklar zerine gzel bir rnek vereyim. Eski bir retmen ve gzellik kraliesi olan Marilyn Hamilton, imdi baarl bir i kadndr. Ayn zamanda korkun bir kazadan kurtulmutur. Yirmi bir yandayken bir trmanma egzersizi srasnda kayalk bir uuruma dm ve belden aas fel olarak tekerlekli sandalyeye balanmtr. Marilyn Hamilton bundan sonra yapamayaca eyler zerinde hi kafa yormad. Elindeki olanaklar deerlendirdi. Bu faciann kendisine salad olanaklar grmeyi baard. lk bala tekerlekli sandalye yznden hayal krklna urad. Tekerlekli sandalyeyi kstlayc ve balayc buldu. Byk bir olaslkla siz ya da ben, bir tekerlekli sandalyenin kii zerindeki etkilerini hayal bile edemeyiz. O daha kullanl bir sandalye izmeyi dnd ve bylece trmanma aletleri reten iki arkadayla birlikte, yeni bir tekerlekli sandalye modeli zerinde almalara baladlar. "Motion Design" adl bir irket kurdular. Bu irket tekerlekli sandalye endstrisine yenilik getiren milyonlarca dolarlk bir baarnn ve 1984 yl "Kaliforniya Kk iletme" 77

dlnn sahibi oldu. lk personelini 1981 ylnda ie alan irketin, imdi seksen retim ve sekiz yzden fazla pazarlama eleman var. Marilyn Hamilton'un bilinli olarak oturup inanlarn tanmlamaya altna inanmyorum. Ama admlarn; neler yaplabileceini, baka hangi olaslklarn bulunabileceini gz nne alarak attna eminim. Gerekte btn baarlar, ayn temele dayanr. Bir an iin inanlarnz yeniden gzden geirin. Sonularnzn iyi mi kt m olmasn istersiniz? abalarnzn baaryla m, hsranla m sonulanmasn arzularsnz? Olaylarn hep iyi yann m yoksa kt yanlarn m grrsnz? Birok kii olaylara kt yanndan bakmay tercih eder. Deiimde ilk adm, bunun farkna varmaktr. Snrl inanlar, snrl insanlar yaratr. Anahtar bu snrlardan kurtulup, deiik araylar iinde olabilmekte gizlidir. Gnmzde liderler, lde bile bahe grebilen, her durumda baka olaslklarn da bulunabileceini gznne alabilen kiilerdir. nanmyorsanz, israil'e bakn. Olaslklara olan inancnz yksekse, hemen hemen baarya ulamsnz demektir. NAN 2: BAARISIZLIK DIYE BLR EY YOKTUR, SADECE SONULAR VARDIR. Bu ilke, birinci inancn sonucu gibi grlebilir; ancak kendi iinde en az onun kadar deerlidir. Bizim kltrmzde birok insan, baarszlk denilen eyden korkmaya programlanmtr. stediimizden farkl eyler elde ettiimiz zamanlar olmutur. rnein bir snav veremediimiz, bir gnl macerasnda hayal krklna uradmz, her iin ters gittii gnlerimiz olmutur. Bu kitapta hep sonu kelimesi kullanlmtr, nk baarl insanlar olaylar hep byle grrler. Onlar baarszl grmezler, inanmazlar, dnmezler. nsanlar genelde bir sonuca ulatklarnda kendilerini baarl grrler. Ancak ok baarl insanlar; baarsz olduklarnda, 78

retici bir deneyim kazandklarn dnen insanlardr. Onlar bu deneyimlerini de kullanarak, yeni yeni deneylere balarlar. Yeni bir hareket tarz belirleyerek, yeni sonular elde ederler. Dnden bugne elde ettiiniz kazan nedir? Cevap tab ki deneyimdir. Baarszlktan korkan insanlar kafalarnda hep nelerin ters gideceini dnrler. Bu da ulamak istedikleri sonuca doru adm atmalarna engel olan tek nedendir. Baarszlktan korkuyor musunuz? yleyse renmeye ne dersiniz? Insanln deneyimlerinden faydalanarak, yaptnz her eyde baarl olabilirsiniz. Mark Twain, "Gen bir karamsarn grntsnden daha ackI bir grnt olamaz.", diyor. Baarszla inanan insanlar vasat olmay garantilerler. Baarszlk byk iler yapan insanlarn dnmedii bir kavramdr. Baarsz bir adndan sonra yersiz hislere kaplmazlar. Size bir adamn hayat hikayesini anlataym. Bu adam: . 21 yanda iinde baarsz olmu, 22 yanda bir yasama seimini kaybetmi, 23 yanda tekrar iinde baarsz olmu, 26 yanda kars vefat etmi, 27 yanda ruhsal bunalma girmi, 34 yanda kongre seimlerini kaybetmi, 36 yanda tekrar kongre seimlerini kaybetmi, 45 yanda senato seimlerini kaybetmi, 47 yanda bakan yardmcs seimlerini kaybetmi, 49 yanda tekrar senato seimlerini kaybetmi, 52 yanda Amerika Birleik Devletleri'ne bakan seilmi, kiidir ve ad da Abraham Lincoln'dr. Eer o bu olaylar baarszlk olarak nitelendirseydi, acaba bakan olabilir miydi? Mmkn deil. Thomas Edison hakknda nl bir hikaye varlr. 9999 kere denedikten sonra kusursuz ampul kefedemeyince biri sorar, "Onbininci baarszl da gze alacak msnz?" O da cevap verir, "Baarsz olmadm, yalnzca ampul kefetmeyen bir yol daha buldum." O, deiik yaklamlarn deiik sonular verdiini kefetmi oldu. ampiyonlar, liderler ve amirler gibi kiisel gce sahip insanlar; bir konuda arzu et 79

tikleri sonucu alamadklarnda bunu baarszlk deil, yalnzca bir geri besleme olarak dnrler. Bu bilgiyi istediiniz sonulara ulamak iin daha iyi ayrmlar yapmak zere kullanabilirsiniz. Buckminster Fuller, "nsanlar ne renirlerse rensinler, bunlar denenmi ve hatayla sonulanm deneyimlerin rnleridir. nsanlar hatalardan ders alrlar," diyor. Kendi hatalarmzdan olduu kadar, bakalarnn hatalarndan da bir eyler renebiliriz. Hayatnzdaki en byk be baarszlnz bir an iin gznne getiriniz. Bu deneyimlerinizden neler rendiniz? Bunlar hayatnzn size verdii en deerli derslerdir. Fuller mecazi olarak bir geminin dmeni rneini verir. Geminin dmeni herhangi bir yne evrildiinde; geminin dmencinin hedeflediinin tam tersi yne gitmeye meyilli olduunu syler. Dmenci hi bitmeyen bir abayla dzeltmeler ve ayarlamalar yaparak rotay tutturmak zorundadr. Bir dmencinin sakin bir denizde rotadan kanlmaz sapmalarla uraarak gemisini hedefe ynlendirmesini dnn. ok tatl bir hayal ve baarl bir yaam tarz iin iyi bir rnek. Ama biroumuz byle dnmyoruz. Her hata ve yanl davrann duygusal bir yk getirdiine inanyoruz. Bu yanl dnce de zararl oluyor. rnein birok insan ar kilolu olduu iin kendine kzar, fakat bu ekilde dnmeleri sonucu deitirmez. Bunun yerine imanlk denilen sonucu yaadklarn, imdi de zayflk denen sonuca ulaacaklarn dnebilirler. Bu sonuca da yeni bir hareket tarz gelitirerek ulaabilirler. Sonuca ulamak iin neler yapmanz gerektii konusunda pheliyseniz 10. Blm okuyunuz ya da zayflama sonucuna ulaan birinin hareket tarzn kendinize rnek alnz. Zayflayan kiinin, bu sonuca ulamak iin fiziksel ve ruhsal olarak neler yaptn bulunuz. Ar kilonuzu bir baarszlk olarak kabul ettiiniz srece, eliniz kolunuz bal kalrsnz. Bununla birlikte an kilonuzu bir sonu olarak kabul ettiiniz srece, ki bunu u anda yapabilirsiniz baarnz garantilemi olursunuz. Baarszla inanmak beyni zehirlemenin bir yoludur. Olumsuz duygular iinde olduunuz srece psikolojinizi, d 80

nce eklinizi , durumunuzu etkilersiniz. Biroklar iin en byk kstlama baarszlktan korkmaktr. Olaslklar dnebilmek iin Robert Schuller'in gzel bir sorusu vardr. "Gerekten baarl olabileceinizi bilseydiniz ne yapardnz?" Bir dnn bakalm. Bunu nasl cevaplandrrsnz? Baarl olacanza inanrsanz; ok sayda yeni hareket tarz dener ve istediiniz , yeni sonulara ulaabilirsiniz. Bunlar deneyin. Gelimenin tekyolu budur. Denediyseniz; sanrm imdi gerekte baarszlk diye bir eyin olmadn anlamaya balamsnzdr. Yalnz sonular vardr ve her zaman bir sonu retirsiniz. stediiniz sonu bu deilse; hareket tarznz deitirin ve yeni bir sonu elde edin. Bu kitaptaki btn baarszlk kelimelerinin stn izin ve sonu kelimelerinin etrafn daire iine aln. Ayrca kendinize deneyimlerinizden ders alacanza dair sz verin. N A N 3: NE OLURSA OLSUN SORUMLULUU STLENMEKTEN KAINMAYIN. Byk liderlerin ve baarl insanlarn hepsi, dnyay kendilerininyarattna inanarak hareket ederler. Her zaman ve tekrar tekrar duyacanz tek cmle," Ben sorumluyum ve gerekeni ben yapacam," olmaldr. Ayn yaklamla birok kereler karlamanz tesadfi deildir. Baarl insanlar, kt ya da iyi ne olursa olsun her eyi kendilerinin yarattna inanrlar. Bunu harekat tarzlaryla yapmamlarsa, dncelerinin dorultusuyla ya da dzeyiyle yapmlardr. imdi bunun gerek olup olmadn bilmiyorum. IHibir bilim adam da, kendi gereimizi dncelerimizle yarattmz kantlayamaz. Ama bu yararl bir yalandr. Bu, dier inanlar glendiren bir inantr. Hayattaki btn deneyimlerimizi gerek davranlarmzla gerekse dncelerimizle bizim yarattmza ve hepsinden ders alabileceimize inanyorum. Baar ya da baarszlklarnzla dnyay sizin yarattnza inanmyorsanz, kendinizi olaylarn akna brakmsnz demektir. Olaylar denetleyemiyorsunuz demektir. Bylece siz bir ama deil, ara oluyorsunuz. Size unu syleyeyim ki, buna Snrsz G -6 81

benzer bir inancm olsayd kendime baka bir kltr, baka bi gezegen arardm. Biz yalnzca tesadfi d etkilerin eseri isek; burada olanlarn anlam ne? Benim dnceme gre,sorumluluk almak; insann gcnn ve olgunluunun bir lsdr. Bu, ayn zamanda tutarl ve ortaklaa etkileim salayan, bir dizi inanc destekleyen temel inanlara da bir rnektir. Baarszla inanmyor ve sonulara inanyorsanz, sorumluluk almakla kaybedecek hibir eyiniz olmad gibi, kazanacak ok eyiniz de olacaktr. Denetim sizdeyse, baarl olacaksnz demektir. John. F. Kennedy de bu inan sistemine sahipti. Dan Rather'e gre Kennedy, Domuz Krfezi krizi srasnda Amerikan halknn karsna kp, bunun bir vahet olduunu ve asla gereklememesi gerektiini syleyip tm sorumluluu zerine ald. Bylece; gen, baarl bir politikac iken gerek bir lider oldu. Kennedy btn byk liderlerin yapmas gerekeni yapt. Sorumluluk stlenenler her zaman iin gl, sorumluluktan kaanlar ise zayf olmaya mahkmdurlar. Ayn sorumluluk prensibi kiisel bazda da geerlidir. Birilerine sevdiimizi ya da sorunlarn anladmz sylemeye almzdr. Onlarn bu olumlu mesaj almak yerine her eyi ters anlayarak bize kzp dmanca tavr takndklar olmutur. Genelde, ters tepki gstermeye, bakalarn sulamaya ve kt eylerden bakalarn sorumlu tutmaya meyilliyizdir. Bu en kolay, ama akllca olmayan bir yoldur. in srr iletiimde sakl olabilir. letiim sonucunu, davranlarnzla siz belirleyebilirsiniz. Hareketlerinizi, mimiklerinizi, ses tonunuzu, vb. birok eyi deitirmek sizin elinizdedir. letiim, aldnz tepki demektir. Davran eklinizi deitirerek, iletiiminizi deitirebilirsiniz. Sorumluluu sahiplenerek reteceiniz sonucu, deiebilme gcn elinizde bulundurabilirsiniz. NAN 4: BLR EYL KULLANABLMENZ IIN ONU ANLAMI OLMANIZ GEREKMEZ. Birok baarl insan baka bir ortak inanca sahiptir. Onlar 82

bir eyi kullanabilmek iin onu anlamann gerekli olmadna inanrlar.En ince ayrntlar bilmeleri gerektii hissine kaplmadan temel konular kullanrlar. Gl insanlar incelendiinde bir ok konuda bilgi sahibi olmalarna karn, ilerini en ince ayrntlarna kadar bilmedikleri grlmtr. Birinci blmde modellemenin zamandan nasl tasarruf saladn grdk. Baarl insanlarn hangi hareket tarzlarn kullandklarn anlamak iin onlar izlemek gerekir. Bylece hareket tarzlarn ve dolaysyla sonularnn aynsn daha ksa zamanda elde ederiz. Zaman, kimsenin sizin iin yaratamayaca bir kavramdr. Baarl insanlar zaman konusunda ok cimridirler . Bir durumun zn alp gerisi iin vakit ldrmezler.Bir ey ilgilerini ekerse ki bu bir motorun almas ya da bir rnn retimi olabilir, ancak o zaman bunlar renmek iin bi vakit ayrrlar. Her zaman iin ne kadarna ihtiyalar olduunu ve neyin gereksiz olduunu bilirler. Bu kitaptaki bilgilerden yararlanabilmek iin, kullanmla bilgi arasnda bir denge olduunu unutmamalsnz. Btn zamannz kk eitlerini renmeye ya da yalnzca meyve toplamay renmeye harcayabilirsiniz. Baarl insanlarn en bilgili insanlar olmas gerekli deildir. Stanford ve Cal Tech irketlerinde muhakkak ki bilgisayar devrelerini ve dizaynn Steve Jobs ve Steve Wozniak'tan ok daha iyi bilen birok bilim adam ve teknik eleman var; ama, yalnzca onlar ellerinin altndakini kullanabiliyorlar. Sonular elde eden onlar. NAN 5: EN BYK KAYNAINIZ NSANLARDIR. Mkemmele ulaanlar, genelde insanlara sayg ve sevgi beslerler. Amalarnda, btnleme ve takm ruhu vardr. Baarnn srlarn anlatan btn kitaplarda ana tema olarak takm almas ilenir. Hepimiz yneticisinden iisine kadar herkesin ayn kafeteryada yemek yedii ve almalarnn ayn ekilde takdir edildii Japon firmalarn biliyoruz. Onlarn baarlarnn srr; insanlar kullanmak yerine, onlara sayg duymalarnda yatar. 83

"Mkemmeli Aray" isimli kitaplarnda Thomas J. Peters ve Robert H. Waterman, baarl irketleri gl klan faktrleri incelediklerinde, onlar gl klan en nemli faktrlerden birisinin de alanlara nem vermek olduunu grmlerdir. Ayrca yle bir ekleme yaparlar. "Mkemmele ulaan irketler; belirli fertlere deil, topluma sayg gsterenlerdir." Baarya ulaan firmalar insanlara saygl ve ar bal davranan ve onlar birer alet gibi deil de ortaklarym gibi grenlerdir. Hewlet-Packard firmasnda alan 20 kiiden 18'i, firmann baarsnn insan merkezli uygulamalarda yattn belirtmitir. HP. prestije dayanan bir perakendici firma deildir. Firma modern teknolojinin en karmak problemleriyle ilgilenir. Bu sahada bile insanlara nem vermek, en iyi seenek olarak ortaya kmaktadr. Birok inan gibi bu inan da benimsenmesi zor, sylenmesi kolay olanlardandr. nsanlara yalnzca szde sayg gstermek kolaydr, ama gerek saygy baarmak o kadar basit deildir. Bu kitab okurken srekli olarak gemiyi rotasnda tutmaya alan gemiciyi gznnde bulundurun. Bu kural yaam iin de geerlidir. Biz her zaman iin uyank olmak ve hareket tarzmz gelitirmek zorundayz. nsanlara sayg duyduunuzu sylemek, gerekten sayg duymakla ayn ey deildir. "Bunu nasl daha iyi yapabiliriz?", "Bunu nasl hallederiz?", "Nasl daha iyi sonular alabiliriz?" gibi sorular, baarl insanlardan duyarz. Onlar bir insann ne kadar bilgili olursa olsun, yeteneklerini birletirmi bir grup karsnda aresiz kalacan bilirler. INAN 6: ALIMAK BIR OYUNDUR. Nefret ettii bir ii olup da baarya ulam bir insan tanyor musunuz? Ben tanmyorum. Baarnn srlarndan birisi de yaptnz ile sevdiiniz eyler arasnda sk bir iliki kurmaktr. Pablo Picasso yle diyor "altnda rahatlyor ve dinleniyorum, beni esas yoran hibir ey yapmamak ya da gelen misafirleri arlamak oluyor." 84

Herhalde Picasso kadar iyi resim yapamayz, ama bizi canlandran ve heyacanlandran ilerle uraabiliriz. imize bir oyunmu gibi yaklaabiliriz. Mark Twain, "Baarnn srr mesleinizi tatile evirmektir" diyor. Baarl insanlarn yapt da budur. Bu gnlerde ikolikler hakknda epeyce hikaye anlatlyor.Bu konuyu kafalarnda sabit bir fikir olarak bulunduranlar da var. Bunlar yaptklar ilerden zevk alyormu gibi grnmyorlar, ama kendilerini de baka hibir ey yapamayacak duruma sokmular. Aratrmaclar, ikolikler hakknda ok ilgin gzlemlerde bulunmular. Bunlardan bazlar yaptklar ie delice bir sevgiyle baldrlar. leri onlar heyecanlandryor, canlandryor, hayatlarn zenginletiriyor. Bu tr insanlar ilerine bizim oyuna baktmz ekilde bakyorlar. Bunu kendilerini amann, yeni yollar kefetmenin bir yolu olarak gryorlar. Baz iler bunlardan daha yararl deil mi? Elbette, fakat anahtar bu ileri kullanmakta. inizi yapmak iin yaratc yollar kullanrsanz, iyi sonular elde edersiniz. Daha nce olumlu inanlarn dier inanlar destekledii tutarl inan sistemlerinden sz etmitik. te size bir baka rnek. Ben sonu kmaz olan bir i olduuna inanmyorum. Yalnzca olaslklara inanmayan, sorumluluktan kaan, baarszlktan korkan insanlar vardr. Size bir ikolik olmanz nermiyorum. Sadece iinize, oynadnz oyunun canlln ve ilginliini aktarabilirseniz, dnyay ve iinizi zenginletirebileceinizi sylyorum. NAN 7: SORUMLULUK ALMADAN GEREK BAARI GEREKLEMEZ. Baarl kiiler sorumluluun gcne inanrlar. Baardan ayr dnlemeyecek bir inan varsa; o da byk sorumluluk yklenilmeden, byk baar elde edilemeyeceidir. Herhangi bir daldaki baarl insanlar incelerseniz; onlarn en iyi, en zeki, 85

en hzl ya da en gl deil, en ok sorumluluk alan insanlar olduunu grrsnz. nl Rus balerini Anna Pavlova, "Baarnn srr bir hedefi durmakszn takip etmektir." demi. Bu bizim temel baar formlmzn bir dier anlatmdr, yani sonularnz bilmek ve bunlar srekli gelitirmek gibi... Biz bunu her alanda, Allah vergisi yetenek gerektirenlerde bile gryoruz. rnein basketbolda Larry Bird' en iyilerden biri yapan ey nedir? Birok kii bunu merak eder. Yavatr, iyi srayamaz, sahada zarif bir ceylan srs arasnda yava ekimde hareket ediyormu gibi grlr. Ama derinlemesine incelendiinde grlecektir ki, yksek sorumluluk duygusu onu baarl yapmaktadr. Daha ok antrenman yapar, daha salam bir karakteri vardr, daha iyi oynar ve daha ok ister. Yeteneklerinden herkesten daha fazla yararlanr. Pete Rose da, onu tm eforunu sarfetmeye zorlayan yksek sorumluluk duygusu sayesinde, rekor kitaplarna adn yazdrmtr. Byk golfc Tom YVatson Stanford niversitesi'ndeyken takndaki herhangi bir oyuncuydu. Ama o zamanki antrenr hl hayretle Watson hakknda unlar syler,"Ondan daha fazla antrenman yapan kimse grmedim." Atletler arasnda yeteneklerine dayanarak bir ayrm yaplamaz. yiyi mkemmelden ayran, sorumluluk duygusunun dzeyi ve kalitesidir. Sorumluluk her alanda baarnn destekleyicisidir. nl olmadan nce Dan Rather'n, Houston'da en ok alan spiker olduu sylenir. Hl bir kasrga srasnda, aacn zerinden yapt bir ekim anlatlr. Geenlerde Michael Jackson'n bir gecede yldznn parlad sylendi. Bir gece de mi? Michael Jackson'n byk yetenekleri mi var? Elbette var. O, bu ile be yandan beri ilgileniyor. Dansn gelitirmeye, arklarn yazmaya, prova yapmaya, insanlar elendirmeye be yandan buyana devam ediyor. Elbette tanr vergisi yetenekleri var. Fakat bunlarn tesinde byd evre O'nu destekliyor, inanlarn da gelitiriyor. Bunlara ek olarak rnek alabilecei birok model ve kendisini ynlendiren bir ailesi var. Michael de bunlarn karln vermek istedi ve verdi. Ben, "Neye mal olursa olsun", deyimini ok severim. Baarl insanlar neye mal olursa ol86

Sun baarl olmak isteyen insanlardr (Elbette burada dier insanlara zarar verme fikri yoktur). Bu da baarl insanlara zg niteliktir. Mkemmellii gelitiren baka inanlar var mdr? Elbette vardr.Dnrseniz; siz de ok sayda iyi inan bulabilirsiniz. Unutmayn baar ipucu brakr. Baarl olanlar inceleyin. Onlar yeteneklerini gelitirmeye ve baarl sonular almaya iten ana inanlar bulun. Bu yedi inan bakalar iin mucizeler yaratt. Bu inanlar gerekten benimser ve uygularsanz; sizin iinde ayn mucizeleri yaratacaklardr. Burada byk bir soru iareti var. nanlarmz bizi desteklemiyorsa, inanlarmz olumlu deilse, onlar nasl deitirebiliriz. te ilk adm attnz, baz eylerin farkna vardnz. Siz ne istediinizi biliyorsunuz. kinci adm ise harekete gemektir.Dncelerinizi, inanlarnz nasl kontrol edebileceinizi ve beyninizi nasl kullanacanz renmektir. imdiye kadar insan mkemmele gtrdne inandm paralan birletirdik. Bilginin iletiimin ana paras olduundan, iletiime nem verenlerin; ne istediklerini bilen, istedikleri sonuca ulaana kadar gerekli hareket esnekliini gsterebilen kiiler olduklarndan sz ettik. kinci blmde mkemmele giden yolun modellemeden getiini belirttik. Byk baar gstermi insanlar modelleyerek, ayn baarl sonularn alnabileceini syledik. nc blmde durumun gcnden, drdnc blmde inanlarn yapsndan bahsettik. Bu blmde inanlarn yap talar olan yedi inantan sz ettik. imdi size rendiklerinizi nasl uygulayacanz gstermenin zaman geldi.... 87

BLM:6 Zihninizi Ustalatrmak: Beyniniz Nasl alr

'Hata deil,are bulun." Henry Ford

BU BLM, arelerin bulunmasyla ilgilidir. imdiye kadar yaamnz deitirmek iin neleri deitirmeniz gerektiinden, hangi durumlarn sizi glendireceinden, ne tr durumlarn sizi gsz klacandan sz ettik. Bu blmde, istediiniz zaman istediinizi retebilmeniz iin durumlarnz nasl deitireceinizi reneceksiniz. nsanlar genellikle yeterli kaynaa sahiptirler, fakat onlar kontrol edemezler. Nasl kontroll olacanz, yaandan nasl daha ok tat alacanz, durumlarnz ve eylemlerinizi nasl kontrol edebileceinizi, nasl deitirebileceinizi ve bu sonular vcudunuzda nasl reteceinizi bu blmde aklayacaz. Tm bunlar ok ksa bir srede gerekletirilebilir. 88

Size deiimi reteceim model ve SDP'nin retim yntemi terapi okullarnn bir ounda kullanlanlardan ok farkldr.Bir dizi okulun uygulad terapi yntemleri birbirine o kadar ok benzer ki, artk bu yntemler kltrel bir totem olmutur.Bir ok terapici, deiim iin iinize yerlemi negatif deneyimlere geri dnerek, bunlar tekrarlamak zorunda olduunuzu syler. Bu fikir de negatif deneyime sahip kiilerin bu deneyimlerini ancak koyacak yer kalmayncaya kadar ilerinde bir sv gibi tutmalar sonucu dan tarlarak veya yaklarak atlabilecei inanndan gelmektedir. Terapiciler bu nedenle, sz konusu srele temas edebilmenin tek yolunun, olaylarn deneyimini tekrarlamak ve tm aclar tekrar duymak ve hepsini bir anda darya atmak olduunu sylerler. Tm deneyimlerim, bu yntemin insanlara yardm etmek iin en etkisiz yollardan biri olduunu gstermektedir. ncelikle insanlardan korkun bir rahatszl tekrar denemelerini istemek, onlar olabilecekleri en acl ve en beceriksiz duruma sokmak demektir. Birilerini beceriksiz duruma soktuunuzda, onlarn yeni becerikli davranlar ve sonular retme olaslklarn byk oranda azaltyorsunuz demektir. Gerekte bu yaklam, acl ve beceriksiz paterni daha da glendirebilir. Srekli olarak snrlama ve ac sinirsel durumuna ulalrsa, gelecekte bu durumlar tetiklemek ok daha kolay hale gelecektir. Bir deneyimi tekrar canlandrdka, onu tekrar kullanma olaslnz artar. Bu da niin geleneksel terapicilerin ok uzun srede sonu alabildiklerini aklar. yi arkada olduum terapiciler var. Onlar, hastalaryla itenlikle ilgilenmektedir. Bir fark yarattklarna inanyorlar. Dorudur. Geleneksel terapi sonular retmektedir. Bununla birlikte buradaki sorun, bu sonularn hem hastaya daha az ac vererek, hem de daha ksa srede elde edilip edilemeyeceidir? Bandler ve Grinder'in yapt gibi, dnyadaki en etkili terapicilerin eylemlerini modellersek; bu sorunun cevab evettir. Gerekten de beyninizin nasl altn anlamada ustalarsanz, 89

kendi kendinizin terapicisi ve danman olabilirsiniz. Hatta ok ksa bir sre iinde davranlarnz, duygularnz, hislerinizi deitirme yetenei kazanarak; terapinin de tesine geebilirsiniz. Etkili sonular retmede deiim srecinin, yeni bir model yaratmakla balayacana inanyorum. Problemlerinizin tancaya kadar iinizde birikeceine inanyorsanz, deneyeceiniz ey de aynen yle olacaktr. Sinir sistemimiz bana gre bir mzik kutusuna benzer. ldrc bir sv gibi iimizde ac biriktirmek yerine, sistemin bu zelliinden yararlanmamz gerekir. nsan nceden kaydedilmi deneyimleri tekrarlamaya devam ederse gerekten ne olur? Biz onlar, mzik kutusundaki plaklar gibi beynimizde biriktiririz. Yine onlar gibi beynimizdeki kaytlar da evremizdeki uygun uyarclar tetiklendiinde, doru dmeye basldnda herhangi bir anda tekrar alnabi- lir. Bu nedenle biz, mutlu ve neeli deneyimlerimizi hatrlayabilir ya da bunlar ifade eden arklar alacak dmeye basabiliriz. Terapik plannzda tekrar ac getirecek dmeye basmak varsa; deitirmeyi istediiniz negatif durumu glendiriyor olabilirsiniz. Buradaki nemli nokta alnmayan plaklarn ortaya kmayacadr. Bu, anlamsz bir eydir. Beceriksiz his ve duygularnz yaratan yollar deitirmek, mzik kutusunu tekrar programlamak kadar kolaydr. Durumunuzu deitirmek iin aclarnz tekrar denemek zorunda deilsiniz. Yapmak zorunda olduunuz ey, i temsilinizi negatiften pozitife deitirmektir. Pozitif i temsil de otomatik olarak tetiklenir ve daha etkin sonular retmenize neden olur. Cokunluk akmn hzlandrmak ve devredeki ac akmn kesmek zorundasnz. SDP insan deneyiminin kapsamna deil, yapsna bakar. Kiisel adan neeli ve sempatik olabiliyorsanz, neler olduu zerinde durmayn. Daha ok zihniniz ve nasl bir sonu oluturduunuz zerinde durunuz. knt ve coku durumlarn90

zn retiminde ne gibi farkllklar vardr? Buradaki ana fark, i temsillerinizi yaplandrma eklindedir. "Bilinli dnceden geirmediim bir ey beni etkilemez." Anthony Robbins temsillerimizi be duyumuzla yaplandrrz. Bunlar da; grme, iitme, dokunma, tatma, koklamadr. Dier bir anlatmla deneyimimiz grsel, iitsel, dokunsal, tatsal ve kokusaldr.Bu nedenle zihnimizde hangi deneyimleri biriktirirsek biriktirelim; onlar, bu duyular araclyla, zellikle alt biem olan grsel, iitsel ve dokunsal mesajlar araclyla temsil edilirler. temsilleri olutururken bu biemlerden ok fazla sayda gruplar oluturulabilir. Be duyunuzu ya da temsil sisteminizi, deneyim ya da sonularnz olutururken kullandnz karm maddeleri olarak dnebilirsiniz. Herhangi bir kimse zel bir sonucu retebiliyorsa; bu sonu belirli fiziksel ve zihinsel eylemlerle yaratlr. Ayn eylemleri tam olarak taklit edebilirseniz, bu kiinin rettii sonular retebilirsiniz. Bir sonu retebilmek iin hangi karmlarn gerekli olduunu bilmelisiniz, Tm deneyimlerimiz be duyumuzdan ya da biemlerden tretilir. Bununla birlikte, sadece hangi karmlarn gerekli olduunu bilmek yeterli deildir. Tam istediiniz sonucu retebilmek iin kesin olarak hangi karndan ne kadar gerekli olduunu bilmek zorundasnz. Herhangi bir karndan daha az ya da daha fazla koyarsanz; istediiniz sonucu tr ve kalite olarak elde edemezsiniz. nsanlar baz eyleri deitirmek istediinde; genellikle bir ya da iki eyi birlikte deitirmeyi dnyorlar. Hislerini, yani durumlarn veya davranlarn; ya da hem hislerini, hem de davranlarn birlikte deitirmek istiyorlar. rnein bir sigara tiryakisi fiziksel ve duygusal hislerini (durum) ve ayn zaman 91

da sigara stne sigara yakan davran paternini deitirmek istiyor. Durumun gc blmnde, davran ve durumlar deitirmenin iki yolu olduunu aklamtk. Ya his ve davranlarnz deitiren fizyolojinizi ya da i temsillerinizi deitireceksiniz. Bu blmde zellikle nesneleri temsil eklinizi nasl deitirebileceinizi reneceksiniz. Bu da, amalarmza ulamada bizi destekleyecek davranlar retme ve hissetme gc verecektir. temsilimizle ilgili olarak deitirebileceimiz iki ey vardr. Temsil ettiimiz eyi deitirebiliriz. rnein en kt senaryoyu hayal ediyorsak; olas en iyi senaryoyu grntleyerek deiiklik yapabiliriz. Ya da baz eyleri temsil eklimizi deitirebiliriz. Biroumuzun zihninde beyni zel bir ekilde cevap vermeye tetikleyecek belirli anahtarlar vardr. rnein bazlar iin bir eyi grntlemek ok byk bir gdleyicidir. Dier bazlar da bir ey hakknda kendi kendilerine konuurlarken kullandklar sesin tonunun gdlemelerinde farkllk yaptn kabul ederler. Hemen hepimiz kendi iimizde ani cevaplar tetikleyen anahtar alt biemlere sahibizdir. Nesneleri temsil etmenin inceliklerini ve onlarn bizi etkileme ekillerini bir kere kefettiimizde; zihnimize sorumluluk vermeye ve nesneleri bizi zayflatacak ekilde deil, glendirecek ekilde temsil etmeye balanz. Birileri bizim modellemek istediimiz bir sonucu retirse; biz onun zihninde neler grntledii ve kendi kendisine neler syledii gereinden daha ok ey bilmeliyiz. Zihinde neler olup bittiine gerekten ulaabilmek iin daha keskin aralara ihtiyacmz var. te burada alt biemler devreye girer. Onlar bir sonucu yaratmak iin gerekli olan karmlarn kesin miktarlarna benzerler. Altbiemler, insan deneyiminin yapsn oluturan en kk ve en kesin yapm bloklardr. Grsel bir deneyimi anlayabilmek ve kontrol edebilmek iin onun hakknda daha ok ey bilmeliyiz. Parlak m, koyu mu; renkli ya da siyah beyaz m; hareketli mi ya da duraan m olduunu bilmeliyiz. Benzer e92

kilde iitsel iletiimin de yksek ya da sakin mi; yakn ya da uzakm ya da ince mi olduunu bilmek isteriz.Dokunsal bir deneyimin yumuak ya da sert mi; keskin ya da dzgnm yada kat m olduunu renmeliyiz. Aada alt biemlerin bir listesi verilmitir. OLASI ALT BEMLERN KONTROL LSTES GRSEL: 1.Film ya da duraan ereveler 2.Geni gr ya da ereveli (erevelendirilmise; erevenin ekli) 3.Renkli ya da siyah-beyaz 4.Parlaklk 5.Grntnn bykl (yaam ls, byk ya da kk) 6.Nesnelerin merkezsel ls 7. Grnt iinde ya da dnda yer almak 8.Kendisiyle grnt arasndaki mesafe 9.Merkezi nesnenin kiiyle olan mesafesi 10.3Boyut kalitesi 11.Rengin younluu (ya da siyah beyazn) 12.Ztln derecesi 13.Hareket (hzl ya da yava tempoda) 14.Odak (Hangi paralar ieride ya da darda) 15.Kesinlik ya da srekli odak 16.Grnme as 17.Grnt says (Kaymalar) 18.Yerleim 19.Dier? TSEL: 1.iddeti 2.Ahenk (kesilmeler, gruplamalar) 93

3.Ritm (dzenli, dzensiz) 4.Bklmeler (iaretli kelimeler, nasl) 5.Tempo 6.Duraklamalar 7.Tonalite 8.Sesin rengi (kalite, nereden yanklanyor) 9.Sesin teklii (Dzlk vb.) 10.Etrafta dolaan ses- uzaysal 11.Yerleim 12.Dier DOKUNSAL: 1.Scaklk 2.Dzgnlk 3.Titreim 4.Basn 5.Hareket 6.Dayanma sresi 7.Kararllk- Kesiklik 8.Kuvvetlendirme 9.Arlk 10.Younluk 11.Yerleim 12.Dier ACI IN: 1.Szlama 2.Scak - souk 3.Kas gerilimi 4.Keskin, kr 5.Basn 6.Dayanma sresi 7.Kesiklik (nabz at gibi) 8.Yerleim 9.Dier 94

Bir dier nemli ayrm da hayalin ilgili ya da ilgisiz olmasdr.lgili bir hayal,gerekten oradaymsnz gibi olan deneyiminizdir. Gerekten o zaman ve yerde tm benliinizi siz varmsnz gibi grr, iitir ve hissedersiniz. lgisiz bir hayal ise; sizin dnzda olan bir eyi seyrediyormu gibi oluturduunuz bir deneyimdir. lgisiz bir hayalinizi grrseniz; o kendi kendinizi filmde seyretmeye benzer. Son zamanlarda sahip olduunuz ho bir deneyiminizi hatrlamak iin bir dakikanz ayrn. O deneyimin iine gerekten girin. Gzlerinizle; olaylar, hayaller, renkler, parlaklklar vb. eyleri grn. nsan sesini, dier sesleri vb. iitin. Duygular, scakl vb. hissedin. Deneyim buna benzer. imdi de vcudunuzdan ayrln ve bulunduunuz koullardan hislerinizi uzaklatrn ve deneyimi yaptnz yerde kendinizi hl grebilecek bir yere yerlein. Kendinizi sinemada deneyiminizi seyrediyoru gibi hayal edin. Hislerinizdeki fark nedir? Duygularnz biricisinde mi ikincisinde mi daha youndu? Bunlar arasndaki farklar, ilgili ve ilgisiz deneyimler arasndaki farklardr. lgili, ilgisiz gibi alt biem ayrmlarn kullanarak, yaam deneyiminizi kknden deitirebilirsiniz. Unutmayn; davranlarnz iinde bulunduunuz durumun sonucudur ve bu davranlarnz nesneleri grntlemeniz, kendi kendinize sylemeniz vb. eylerden oluan i temsiliniz tarafndan yaratlr. Film ynetmeni filmin izleyiciler zerindeki etkisini nasl deitirebiliyorsa; siz de herhangi bir deneyimin yaamnz zerindeki etkisini deitirebilirsiniz. Ynetmen seyircileri istedii duruma sokabilmek iin kamera asn, mziin tipini ve sesinin iddetini, hareketlerin miktar ve hzn, hayalin kalitesini ve rengini deitirebilir. En st dzeydeki amalarnz ve ihtiyalarnz destekleyecek davran ya da durumu yaratmak iin, siz de beyninizi ayn ekilde ynetebilirsiniz. Bunun nasl baarlacan gstereyim. Aadaki altrmalar yapmanz son derecede nemlidir. Bu nedenle bir altrmay okuduunuzda durup altrmay yaptktan sonra dier al 95

trmay okumaya balamalsnz. Bu altrmalar bir baka kiiyle birlikte yapmak elenceli olabilir. Srayla ipularn vererek onlara cevap verin. ok ho bir annz dnmenizi istiyorum. Yakn ya da uzak gemiteki bir annz olabilir. Sadece gzlerinizi kapayn, geveyin ve onu dnn. Hayalinizi dnn ve onu parlak ve daha parlak hale getirin. Hayaliniz parlaklatkca durumunuzun nasl deitiine dikkat edin. Bundan sonra sizden istediim zihinsel grnty kendinize yaklatrmanzda. imdi durun ve onu bytn. Hayalinizde bu ilemleri yapnca, ne oldu? Deneyimin younluu deimedi mi? nsanlarn byk ounluu iin ho bir any daha parlak, daha yakn ve daha byk yapmak, ok daha gl bir hayal ve ok daha ho bir durum yaratr. O i temsilin neesini ve gcn artracaktr. Sizi ok daha gl ve ok daha neeli bir duruma sokacaktr. Herkes grsel, iitsel, dokunsal altbiemlerine ya da temsil sistemlerine ular. Fakat farkl temsil sistemlerine farkl derecelerde balanrlar. Birok kimse beynine daha ok grsel ereveyle ular. Onlar kafalarndaki grntlere tepki gsterirler. Bazlar iitsel, bazlar da dokunsal olarak ularlar. Bunlar da iittikleri ya da hissettiklerine daha kuvvetli tepki gsterirler. Bu nedenle grsel erevelerinizi deitirdikten sonra, ayn eyi dier temsil sistemleriyle yapmaya aln. imdiye kadar zerinde altnz, neeli annz geri getirin. ittiiniz seslerin iddetini ykseltin. Ona daha ok ritm, daha ok baslk verin ve rengini deitirin. Onlar daha kuvvetli ve olumlu yapn. imdi de ayn eyi dokunsal alt biemlerle gerekletirin. Belleinizi daha ncekinden daha lk, daha yumuak ve daha dzgn yapn. imdi deneyiminiz hakkndaki hislerinize ne oldu? Tm insanlarn cevaplan ayn ekilde olmaz. zellikle dokunsal ipular, deiik insanlarda deiik cevaplar aa karr. Muhtemelen ounuz onun hayalini daha byk ve daha parlak hale getirmisinizdir. O; sizin i temsilinizi daha youn, 96

daha cazip ve en nemlisi daha olumlu, daha becerikli bir duruma sokmutur. Danma oturumlarnda bu altrmalar yaptnda kiinin sadece fizyolojisine bakarak zihninde neler olduunu tam olarak grebiliyorum. Derin nefes almaya balar, ,omuzlar dzleir, yz gever ve tm vcudu daha hazr hale gelmi gibi grnr. Ayn eyi negatif hayalle yapalm. Sizi alt st eden ve ac duymamza neden olan bir eyi dnmenizi istiyorum. imdi o hayali aln ve daha parlak hale getirin. Kendinize yaklatrn ve bytn. Beyninizde neler oluyor? Daha nce hissettii kt hisler, ncekilerden ok daha gl bir hale gelmektedir. imdi hayali daha nce bulunduu yere koyun. Onu daha kk daha donuk yapar ve daha uzaa koyarsanz ne olur? Deneyin ve hislerinizdeki farka dikkat edin. Negatif lilerinizin gcn kaybettiini greceksiniz. Benzer eyi dier biemlerle deneyiniz. sesinizi dinleyin ya da yksek, kesik kesik tonda deneyiminize neler olduuna bakn. Deneyiminizi tam ve kesin olarak hissedin. Byk bir olaslkla benzer ekilde negatif hisler younlaacaktr. Tekrar ediyorum; bunlar akademik bir ekilde anlamanz istemiyorum. Bu altrmalar sizi hangi biem ve altbiemlerin daha ok glendirdiine dikkat ederek, youn ve kendinizi vererek yapmanz istiyorum. Hayaldeki deiikliklerin hislerinizi nasl deitirdiine dikkat ederek bu admlar zihninizde tekrar uygulamalsnz. Az nceki negatif hayalinizi imdi kltn. Hayal bzldke neler olduuna dikkat edin. Onu bulanklatrarak, donuklatrarak ve grlmesi ok zor bir yere atarak zerindeki dikkatinizi datn. imdi onu kendinizden iyice uzaklatrn. Sonu olarak, hayali bir daha gremeyeceiniz bir ekilde gnee gnderin. Onu dnyadan uzaklatrdktan sonra; ne iittiinize, ne grdnze ve ne hissettiinize dikkat edin. Ayn eyleri iitsel biem iin yapn. ittiiniz sesin iddetini azaltn. Onu daha uyuuk bir hale getirin. Ritmini ve skntsn yok edin. Snrsz G - 7 97

imdi bunlar dokunsal alglamalarnz iin uygulayn. Hayalinizi bir tutam haline getirin, zayflatn ve yumuatn. Bu sreten sonra negatif hayalinize ne oldu? ounlua benziyorsanz; hayal gcn kaybeder, daha az ac verir hatta yok olur.Gemite size byk ac veren herhangi bir eyi alp; zayflatabilir, zebilir ve btnyle yok edebilirsiniz. Sanrm bu ksa deneyim size bu tekniin ne kadar gl olabileceini gstermitir. Sadece birka dakika iinde olumlu bir hissinizi daha kuvvetli ve gl bir hale getirebilirsiniz. Ayn ekilde gl negatif hayallerinizi ele alp, onlarn zerinizdeki etkisini yok edebilirsiniz. Gemite i temsilinizin sonularyla yetiniyordunuz. imdi ilerin bu ekilde olmasnn zorunlu olmadn biliyorsunuz. Temel olarak yaamnz iki ekilde srdrebilirsiniz. Beyninizin gemite olduu gibi almasna kar kmayp herhangi bir grnt, ses ya da hissin iinizde olumasna izin verir ve bir Pavlov kpeinin zile gsterdii tepki gibi, ipularna otomatik olarak tepki gsterebilirsiniz. Dier ynden beyninizi bilinli olarak altrmay seebilirsiniz. stediiniz ipularn kendiniz oluturabilirsiniz. Kt hayal ve deneyimleri alp onlarn dayanklln ve gcn yok edebilirsiniz. Onlar, zerinizde herhangi bir etkisi olmayacak ekilde temsil edebilir ve istediiniz ekilde ilem yapabilecek boyuta indirebilirsiniz. Yapamayacanz kadar byk olduunu dndnz i ya da grev deneyiminiz olmutur. Sadece bu nedenle ii yapmaya niyet bile etmemisinizdir. Bu grevi kk bir resim olarak grntlerseniz; onu baaracanz hisseder ve pes etmek yerine uygun eylemlerde bulunmaya balarsnz. Bunun size ok ar bir basitletirme olarak grndn biliyorum; fakat sylediklerimi yapmaya altnzda temsilinizin deitiini, grev hakkndaki hissinizi ve eylemlerinizi deitirdiinizi greceksiniz. phesiz imdi iyi deneyimleri ne karp onlar geniletebileceiniz! biliyorsunuz. Yaamn elenceli kk bir ksmn 98

alarak bytebilir, gnn grnn parlaklatrabilir ve daha mutlu daha hafif hissedebilirsiniz. imdi daha anlaml, daha renkli yaamn nasl yaratlacann yolunu biliyoruz. "yi ya da kt bir ey yoktur, fakat biz dncemizde iyi ve kty yaratyoruz. " William Shakespeare Hatrlarsanz birinci blmde krallarn gcnden sz etmitik. Kral, kralln ynetme yeteneine sahipti. Sizin krallnz da beyninizdir. Kral, kendi kralln nasl ynetiyorsa; yaam deneyimlerinizi nasl temsil ettiinizi kontrol etmeye balarsanz, siz de kendi krallnz ynetebilirsiniz. imdiye kadar ilgilendiiniz tm alt biemler beyne nasl hissedeceini syler. Hayatn gerekte nasl olduunu bilmediimizi unutmayn. Biz sadece hayat kendi kendimize nasl temsil ettiimizi biliyoruz.Bu nedenle byk, parlak, gl, tok bir negatif hayal sunulursa; beyin de bize byk ve gl bir deneyim verir. Fakat negatif hayali alr, bzer, karartr, kk bir ereveye alr ve gcn yok edersek; beyin de ona gre cevap verecektir. Negatif durumu iimize yerletirmek yerine; ona aldrmayabilir ya da onunla bize ok zarar vermeyecek ekilde ilgilenebiliriz. Dilimiz bize gl temsillerden birok rnek sunar. Birisinin parlak bir gelecei var dediimiz zaman ne demek istiyoruz? Birisi gelecein karanlk grndn syledii zaman neler hissediyorsunuz? Konuya k tutalm derken neyi kastediyorsunuz? lsz fryor ya da kt hayalleri var derken, ne sylemek istiyorsunuz? Onun zihninde baz eyler ar eker derken ne sylemek istiyorsunuz? Bu deyimleri sadece bir mecaz olarak kabul etmek eilimindeyizdir. Oysa, onlar mecaz deildir ve genellikle olduka kesin bir biimde, zihnimizin iinde neler olduunu tanmlarlar. Ho olmayan bir annz alp, byttnz bir ka dakika n 99

cesine dnelim. Deneyimin negatif ynlerini nasl vurguladnz ve negatif duruma nasl girdiinizi hatrlayn. Bu deneyimi, lsz frmek deyiminden daha iyi tanmlayacak bir yol biliyor musunuz? Bu nedenle, i gdsel olarak zihindeki hayallerin ne kadar gl olduunu biliyoruz. Beyninizi kontrol edebileceinizi unutmayn; yoksa o sizi kontrol etmek zorunda kalr. te birok kimseye yardmc olabilecek basit bir altrma. Srekli kendi kendinizle konumanzn sizi bezdirdii oldu mu? Beyninizin hi susmad bir pozisyon oldu mu? Birok zaman beynimiz diyalog stne diyalog yapar. Zamann ounda beynimiz diyaloglar tekrarlar durur. Sorunlar kendimizle tartr veya eski tartmalar kazanmaya ya da eski derecelerimizi dzeltmeye alrz. Tm bunlar sizde oluyorsa, sadece sesini ksmanz yeter. Kafanzda sesi daha yumuak, daha zayf yapn ve daha uzaa gtrn. Bu, birok kimsenin sorununu zer. Ya da bu i diyaloglardan birisi sizi srekli olarak snrlyor mu? "Onu yapamazsn", szn sadece daha seksi, daha cilveli ton ve tempoda iitin. imdi nasl hissediyorsunuz? Bu sesin "yapma" dedii konuda, kendinizi daha ok gdlenmi hissedebilirsiniz. Bunu hemen yapn ve fark deneyin. imdi de dier altrmay yapalm. Bu kez sizi btnyle bir ey yapmaya gdleyecek bir deneyiminizi dnn. Geveyin ve o deneyimin zihinsel resmini mmkn olduu kadar ak hale getirin. imdi size onun hakknda baz sorular soracam. Durun ve her soruyu birer birer cevaplandrn. Doru ya da yanl cevap yoktur. Farkl kiiler, farkl cevaplar vereceklerdir. Hayale baktka bir film mi yoksa bir fotoraf m gryorsunuz? O, siyah-beyaz m yoksa renkli mi? Yakn m uzak m? Solda, sada ya da ortada m? Gr alannzn stnde, altnda ya da ortasnda m ? lgili mi? Kendi gzlerinizle gryormu gibi misiniz ya da ilgisiz mi. Dardan bakan biri gibi misiniz? Onu snrlandran bir ereve var m ya da sonsuza uzanan 100

Bir manzaram gryorsunuz? Parlak, bulank, karanlk ya da aydnlk m? Belirli bir yere mi ynelik yoksa dank m? Bu altrmay yaparken, hangi alt biemlerin gl olduuna ve zerinde younlatnzda en gllerinin hangileri olduuna emin olacak kadar dikkat edin. imdide de iitsel ve dokunsal altbiemlerinizle aln. Olup biteni iittiinizde; kendi sesinizi mi iitirsiniz yoksa dierlerinin sesini mi ? Karlkl konumay m yoksa sadece bir kiinin konumasn m iitirsiniz? ittiiniz sesler yksek mi, yoksa yavamdr? Onlar deiken mi yoksa tekdze mi? Ritmik yada kesik kesik midirler? Tempo hzl m dk m? Sesler gelip gidiyor mu yoksa srekli mi? ittiiniz ya da kendi kendinize sylediiniz ana ey nedir? Ses nereden gelmektedir? Onu yumuak m yoksa sert mi hissediyorsunuz? Ilk ya da serinmidir? Dalgal ya da dzgn mdr? Esnek ya da sert midir? Sv ya da kat mdr? Keskin ya da kr mdr? Vcudunuzun neresinde hissediyorsunuz? Eki ya da tatl mdr? Bu sorulardan bazlarna ilk bata cevap vermek zor gibi grnebilir. temsillerinizi daha ok dokunsal olarak ekillendirme eilimindeyseniz; bu grntleri oluturamayacanz dnebilirsiniz. Unutmayn bu bir inantr ve siz bu inanca sahip olduka; o da gerek olacaktr. Biemlerinizin daha ok farkna vardka, bindirme dediimiz bir eyle alglamalarnz gelitirmesini reneceksiniz. Bu da rnein, siz iitsel yne arlk veriyorsanz; bir eyi kavramada ve deneyimde, iitsel ipularna bakarak en iyi sonucu alabilirsiniz demektir. Bu nedenle, o anda ncelikle ne iittiinizi hatrlayabilirsiniz. Siz bir kez o durumda ve zengin, gl bir i temsile sahipseniz; grsel altbiemlerle almak iin grsel ereveye ulamak ya da dokunsal altbiemleri denemek iin dokunsal ereveye ulamak ok daha kolay olacaktr. Evet, yapmak iin nceden ok gdlendiiniz baz eyleri grdnz ve denediniz; imdi de u anda hakknda hibir zel hisse ve yapmak iin hibir gdlemeye sahip olmadnz, fa 101

kat yapmak iin ok gdlenmek isteyebileceiniz bir ey dnmenizi istiyorum. Bir kez daha zihinsel bir hayal oluturun. imdi ayn soruyla almaya balayn ve daha nceden kuvvetli bir ekilde gdlenmi olduunuz eye verdiiniz cevaplarla imdiki cevap verme ekliniz arasndaki farklar dikkatle kaydedin. rnein, hayale baktnzda bir film mi gryorsunuz yoksa bir resim mi? Sonra btn grsel altbiem sorularyla ayn ilemleri yapnz. Bunu yaparken hangi altbiemlerinizin kuvvetli olduunu ve hangilerinin durumunuzu en ok etkilediini not ettiinizden emin olun. imdi daha nce gdlendiiniz eyi -ki biz ona deneyim 1 diyelim- ve gdlenmek istediiniz eyi -ki ona da deneyim 2 diyelim- ele aln ve ikisine birden ayn anda bakn. Bunu yapmak ok g deildir. Beyninizi ikiye ayrlm tek bir TV ekran gibi dnn ve her iki hayale de ayn anda bakn. Altbiemler arasnda farkllk var deil mi? phesiz biz bunlar ngrebiliriz, nk deiik temsiller sinir sisteminde deiik sonular retirler. imdi bizi gdlediini rendiimiz alt biem trlerini ele alalm ve bunlar yapmaya gdlendiimiz eyle (deneyim 1'in altbiemleri) elemeleri iin para para henz gdlenmediimiz eyin alt biemlerine tekrar uyduralm. Tekrar belirteyim ki burada kiiler arasnda farkllk olacaktr; fakat byk bir olaslkla deneyim 1'in hayali, deneyim 2'ninkinden daha parlak olacaktr. O, daha ak ve yakn olacaktr. Onlar arasndaki farklara dikkat etmenizi ve mmkn olduu kadar birincisi gibi olmas iin ikinci deneyimle ilem yapmanz istiyorum. Unutmadan ayn eyleri hemen iitsel ve dokunsal temsiller iin de yapn. imdi deneyim 2 hakknda neler hissediyorsunuz? Daha ok gdlendiniz mi? Deneyim 1'in alt biemleriyle deneyim 2'ninkileri eletirmi (rnein deneyim 1 bir film, deneyim 2 duraan bir ereveyse; deneyim 2'yi film haline getirmelisiniz) ve ayn sreci grsel, iitsel ve dokunsal tm altbiemler iin yapm olmalsnz. stediiniz duruma girmenizi salayan zel 102

tetikleyicileri (altbiemleri) bulduktan sonra, bu tetikleyicileri istenmeyen durumla ilikilendirebilir ve bylece anlam bir anda deitirebilirsiniz. Benzer i temsillerin benzer durum ya da hisleri yaratacan unutmayn. Benzer hisler ve durumlar da benzer eylemleri tetikleyec ektir. Ayn zamanda herhangi bir eyi yapmanz iin gdlenme hissi veren zel bir yol bulduysanz; kendi kendini zi gdlemek iin herhangi bir deneyimle tam olarak ne yapmanz gerektiini biliyorsunuzdur. Bu gdlenmi durumdan etkin eylemler yapmaya geebilirsiniz. Bizi dierlerine gre ok daha fazla etkileyen belirli anahtar altbiemlerin nemine dikkat etmeliyiz. rnein okula gitmeye gdlenemeyen bir genle almtm. Grsel altbiemler, ounlukla onu harekete geirmiyor gibi grnyordu. Bununla birlikte kendi kendine belirli kelimeleri belirli bir tonda syled iinde; hemen okula gitmek iin gdleniyordu. stelik ayn anda pazlarnda bir gerilim hissediyordu. Bununla birlikte gdlenmediinde ya da kzgn olduunda; enesinde bir gerilim hissediyor ve sesinin tonu olduka farkllayordu. Basit olarak sadece bu iki altbiemi deitirerek bile, ben onu kark ya da gdlenmemi durumdan gdlenmi duruma geirebilirim. Benzer eyler yiyeceklerle yaplabilir. Kadnn birisi yaps, kremas, dzgnlg yznden ikolatay ok seviyordu; fakat, aznda ezilmesi yznden zmden nefret ediyordu. Yapmak zorunda olduum ey, ona zm yavaa yeme, yavaa srma ve zmn aznn iinde dzgn olarak yuvarland hissinin hayalini kazandrmakt. Ayn zamanda ona, ayn eyleri ayn tonda sylettim. Sonuta kadnn can zm istemeye ve zm yemekten holanr hale gelmeye balad. Bir modeli alarak birilerinin zihinsel ya da fiziksel bir sonucu nasl elde ettiini ortaya karma konusunda merakl olmalsnz. rnein birileri bana danmanlk yapmam iin geliyor ve "O kadar knt iindeyim ki", diyor. Ben ona "Niin knt iindesin?" diye sormuyorum. Kendisine ve bana, niin 103

orada olduunu temsil etmesini istiyorum. Bu da onu hemen knt durumuna sokuyor. Ben onlarn niin knt durumunda olduklarn renmek istemiyorum. Onlarn nasl knt durumuna getiklerini renmek istiyorum. Bu ii nasl baardklarn sorduunda bana akn akn bakyor. nk knt iine girmek iin, zihninde ve fizyolojisinde belirli eyler yapmak zorunda olduunu bilmiyor. Sonra soruyorun "Ben senin yerinde olsaydm, nasl knt iine girerdim?" Ne grntlerdim? Kendi kendime ne sylerdim? Onu nasl sylerdim? Hangi tonu kullanrdm?" Bu sre belirli zihinsel ve fiziksel eylemler yaratr ve bu nedenle de kesin duygusal sonular vardr. Srecin yapsn deitirirseniz o, knt durumundan baka bir ey haline gelebilir. Yeni bak anzla bunlarn nasl yapldn bir kez rendiinizde, beyninizi altrmaya ve istediiniz yaam kalitesinde bir yaam srdrmek iin sizi destekleyecek durumlar yaratmaya balayabilirsiniz. rnein, nasl hayal krklna uruyor ya da knt iine giriyorsunuz? Bir eyi alp zihninizde iddetlendirerek, onun hayalini mi kuruyorsunuz? Kendinizle ackl bir ses tonuyla konumay m tercih ediyorsunuz? Sonra cokulu, elenceli hisleri nasl yaratyorsunuz? Parlak grntler mi oluturuyorsunuz? Hzl m yoksa yava yava m hareket ediyorlar? Kendi kendinizle hangi ses tonuyla konuuyorsunuz? Birisi almay seviyor, siz sevmiyor, fakat sevmek istiyorsunuz. Onun, bu hissi yaratmak iin ne yaptn bulun. Hzla nasl deitiinizi grnce aracaksnz. Yllardr sorunlarn, durumlarn, davranlarn deitirmek iin terapi grenlerin, bu yntemle sadece birka dakika iinde deitiklerini biliyorum. Artk bu kiiler iin hayal krkl, knt ve coku bir sorun deildir. Onlar sizin bilinli ya da bilinsiz .olarak kontrol edebileceiniz zel hayaller, sesler ve fiziksel eylem sreleri tarafndan yaratlrlar. Bu aralar etkin bir biimde kullannca, yaamnz nasl deitirebileceinizi grdnz m? inizin glkleriyle mca104

dele hissini seviyor, fakat evi temizlemekten nefret ediyorsanz iki eyden birisini yapabilirsiniz. Ya bir temizliki tutarsnz yada iiniz ve ev temizleme temsilleriniz arasndaki farka dikkat edersiniz. kisini de ayn altbiemlerle temsil ederseniz; derhal evi temizleme hissi doacaktr. Bu, ocuunuza verebileiniz gzel bir ey olabilir. Nefret ettiiniz fakat yapmanz gerektiine inandnz her eyi alp, bunlara zevk altbiemlerini ilitirirseniz ne olur? ok az eyin doasnda his olduunu unutmayn. Neyin rahat, neyin zevkli olduunu rendiniz. Beyninizdeki bu deneyimleri yeniden isimlendirebilir ve derhal onlarla ilgili yeni bir his yaratabilirsiniz. Tm problemleri alp kltseniz ve onlarla aranza kk bir mesafe koysanz ne olur? Snrsz sayda zm vardr. Komuta da sizdedir. Herhangi bir ustalk gibi bunun da tekrar ve pratik konusu olduunu unutmayn. Bu basit altbiem kaymalarna bilinli olarak ne kadar ok ularsanz; istediiniz sonulara o kadar abuk ulaabilirsiniz. Bir hayalin parlaklk ya da donukluunu deitirmenin etkisi, sizin zerinizde byklk ve yer deiikliklerinden daha kuvvetli olabilir. Bunu rendikten sonra; bir eyleri deitirmek istediinizde, ilk ilgileneceiniz konunun parlaklk olduunu bilirsiniz. Bazlarnz altbiem deiikliklerinin ok iyi olduunu; fakat bunlarn tekrar eski haline dnmemesinin nasl salanabileceini dnyor olabilirsiniz. u andaki hissimi nasl deitirebileceimi biliyorum; fakat bunlar daha tutarl, daha otomatik bir ekilde deitirmenin yolunu bulmak ok daha iyi olacaktr. Bunu gerekletirdiimiz srece,"swish" (hzla geip gitmek) paterni adn veriyoruz. nat sorunlarn ve kt alkanlklarn yenilmesinde bu patern kullanlabilir. Swish paterni, normal olarak beceriksiz durumlar reten i temsilleri alr ve sizin istediiniz becerikli duruma gemenizi salayacak yeni i temsillerin otomatik olarak tetiklenmesine neden olur. rnein ar yemenize neden olan i temsilinizi bulduunuzda, bundan daha 105

gl ve yiyecekleri grdnzde sizi onlardan uzaklatracak yeni bir i temsili, swish paterniyle yaratabilirsiniz. ki temsili birbiriyle ilikilendirebilirseniz, ok yemeyi dndnzde, birinci temsil otomatik olarak ikinciyi tetikleyecek ve sizi yiyecek istemeyen duruma sokacaktr. Swish paterninin en iyi yn, onu gerekten benimserseniz tekrar tekrar dnmek zorunda olmaynzdr. Sre, bilinli bir aba olmadan otomatik olarak gerekleecektir. Swish paterninin alma ekli adm adm aada verilmitir. Adm l: Deitirmek istediiniz davran tanmlaynz. imdi bu davrann, kendi gznzle gryormu gibi bir i temsilini yapn. Trnaklarnz yemekten vazgemenizi istiyorsanz, elinizi kaldrp dudaklarnza gtrnzn ve trnaklarnz srnzn grntsn hayal edin. Adm 2 : Deitirmek istediiniz davrann ak bir grntsne sahip olduktan sonra, kendinizin, istenilen deiiklii yapm ve deiikliin ne anlama geldiini kavram bir grntsn ieren farkl bir temsil yaratmanz gerekir. Daha gvenli, ok iyi hazrlanm ve giyinmi, mkemmel ekilde kesilmi trnakl, srmak istediiniz parmak zerinde kk bir bask yaratarak parmaklarnz aznzdan uzaklatran bir grntnz oluturmanz gerekir. stenen durumda oluturduunuz grntnz ilgisiz olmaldr. Bunun nedeni ideal bir i temsil oluturmaktr. Bu da sahip olduunuz histen ok, sizi istediiniz duruma ekmeyi srdrecek bir i temsildir. Adm 3 : Beceriksiz deneyimin becerikli deneyimi otomatik olarak tetikleyebilmesi iin iki resmi hizla deitirin (swish edin). Bu mekanizmay pekitirmiseniz; trnaklarnz yedirten tetikleyici, sizi ideal grntnz oluturan duruma sokmak iin tetikleyecektir. Bylece sizi gemite alt st eden bir eyle beyninizin ilgilenmesi iin btnyle yeni bir yol yaratyorsunuz. 106

Hzla deitirmeyi (swish'i) nasl yapacaksnz? e, deitirmek istediiniz davrann byk ve parlak bir grntsn oluturarak balayn. Sonra da grntnn sa alt kesinde olmak istediinizin kk, karanlk bir grntsn oluturun.imdi kk grnty aln ve bir saniyeden az bir srede bytn,parlatn ve artk istemediiniz davrann grntsnn yerine bu grnty getirin. Bu sreci olutururken btn an ve okunuzla, "Hey" deyin. Bunun bir para genlik zentisi gibi geldiinin farkndaym. Bununla birlikte heyecanl bir ekilde hey demek; beyninize olumlu , gl bir seri sinyal gnderir. Zihninizde grntleri bir kere outurduktan sonra;tm sre yaklak olarak sadece "hey" demek kadar srmelidir. imdi karnzda, olmak istediinizin byk, parlak, net,renkli bir grnts durmaktadr. Nasl olduunuzu gsteren eski grnt parampara olmutur. Bu paternin temeli, hz ve tekrardr. Kk, karanlk grnty byk, dier grnty yok eden ve eskisinden daha parlak bir ekilde grp hissetmelisiniz. imdi bunlar istediiniz ekilde grmenin muhteem hissini deneyin. Durumu deitirmek iin gzlerinizi bir an iin an. Gzlerinizi tekrar kapadnzda swish'i tekrar yapn. Deitirmek istediiniz eyi byk grmekle balayn ve sonra hey diyerek kk grnty bytn, parlatn. Denemek iin biraz bekleyin. Gzlerinizi an.Gzlerinizi kapatn. Deiiklii grn. Orijinal grnty ve bunu nasl deitireceinizi grn. Tekrar hey deyin. Yapabildiiniz kadar hzl bir biimde bu ilemi be ya da alt kez yapn. Hznzn anahtar olduunu unutmayn ve ondan zevk aln. Hey diyerek beyninize, onu grmesini sylyorsunuz. Hey diyerek bunu yap, bunu gr emirlerini veriyorsunuz. Bu ilemi eski grntnn; yeni durumu, dolaysyla yeni davran, yeni grnty otomatik olarak tetiklemesini salayncaya kadar yapmak gerekir. imdi ilk grnty oluturun. Neler oldu? Trnaklarnz yeme paternini swish etmi ve sonra onlar yerken kendinizi 107

hayal etmiseniz; artk trnaklarnz zor yersiniz. O, artk sizin iin doal bir ey olmayacaktr. Durum byle deilse, paterni tekrarlanmalsnz. Bu kez gzlerinizi amadan nce, yeni grntde pozitif hissi ok ksa srede deneyebilmekten emin ol ve sreci tekrar balatabilmek iin onu daha ak ve daha hzl yapmalsnz. Bu sre, setiiniz grnt yeteri kadar heyecan ya da istek uyandrmyorsa bir ie yaramayabilir. Gdlenmek istediiniz ya da arzu ettiiniz duruma ok ekici ya da ok istek uyandrc bir eyler koymanz ok nemlidir. Bu, gerekten istediiniz ya da sizin eski davrannzdan daha nemli bir ey olmaldr. Bazen koklama, tatma gibi yeni altbiemlerin ilave edilmesi yararl olur. Beynin belirli eilimlere sahip olmas yznden; swish paterni sonular ok abuk retir. Beyin ho olmayan eylerden uzaklamak, ho olanlara ynelmek eilimindedir. Trnak yemeye artk ihtiyacnz olmadn gsteren grnt; beyninize, trnak yemeye ynelik grntden ok daha gl sinyal verecektir. Trnak yeme alkanln yenmek iin ben byle yaptm. O, btnyle bilinsiz bir alkanlkt. Swish paternini uyguladktan birgn sonra, kendimi trnaklarm inerken buldum. Bu olaya bir baarszlk olarak bakabilirdim. Ama byle yapmaktansa, her geen gn alkanlm hakknda bilinli olmaya altm. Sonra on tane daha swish paterni yaptm ve o tarihten bu yana artk trnak yemiyorum. Ayn sreci korkularnz ya da hayal krklklarnz iin de yapabilirsiniz. Yapmaktan korktuunuz bir eyi ele alnz. imdi onu olmasn istediiniz biimde grntleyin. Bu grnt heyecan verici olmaldr. imdi bu ikisini yedi kez swish edin. imdi korktuunuz eyi dnnz. Nasl dnyorsunuz? Swish paterni etkin bir ekilde yaplmsa; korktuunuz eyi dndnz anda, otomatik olarak onu, olmasn istediiniz ekilde dnmeye gemelisiniz. Swish paterninin dier bir uygulama ekli de, nnzde bir sapan hayal etmektir. ataln arasnda, deitirmek istediiniz davrann bir grntsn oluturun. Olmak istediinizin k108

k grntsn de iki lastiin ortasna koyun. Zihinsel olarak grnty, lastiklerle birlikte mmkn olduu kadar geriye ekin. Sonra aynen sapan taym gibi, kk grnty frlatn. iki ataln arasndaki eski resmi nasl yrtp getiine bakn. Bunu yaparken, zihinsel olarak lastiklerin mmkn olduu kadar ekilerek gerilmesi nemlidir. At yaparken ve sizi snrlayan grnty yrtarken, yine hey deyin.Bu ilemi doru yaparsanz, at yaptnzda; grnt size o kadar abuk ulamaldr ki, banz eski haline dnsn. Biraz bekleyin ve deitirmek istediiniz, sizi snrlayan bir davran yada dnce sein ve sapan ati swish paternini kullanarak deitirin. Zihninizin, evrensel yasalara kar kabilecek nemli bir ara olduunu unutmayn. O geriye gidebilir. Ne zaman ne de olaylar geriye gidebilir, ama zihniniz geriye gidebilir. Diyelim bronuza gittiniz ve nemli bir raporun yazlmadn fark ettiniz.Yarna kalan rapor, sizi becerikli olmayan bir duruma sokacaktr. Deliye dndnz. Hayal krklna uradnz. Darya kp sekreterinize barmak iin hazr durumdasnz. Fakat barmak, sizin istediiniz sonucu retmeyecektir. O, sadece kt olan bir durumu daha kt yapacaktr. Anahtar; durumunuzu deitirmek, eski halinize dnmek ve ilerin yaplmasn salayacak bir durumun iine girmektir. temsilinizi yeniden dzenleyerek bunu yapabilirsiniz. Kitabn bandan sonuna kadar yneten durumunda olmaktan,kontroll olmaktan ve beyninizi altrmaktan sz ediyorum.imdi onun nasl yapldn gryorsunuz. imdiye kadar yaptnz birka altrmada durumunuzu kontrol etme yeteneine sahip olduunuzu grdnz. Tm iyi deneyimlerinizi; parlak, renkli, neeli, ritmik, melodik, yumuak, scak, eitici olarak hatrlarsanz; yaamnzn nasl olacan dnnz, kt deneyimlerinizi duyulamayacak bir sesle; kk, bulank duraan ereveli hayaller olarak ve sizden uzakta hissedemeyeceiniz nemsiz ekillerde korursanz ne olur? Baarl kimse 109

ler bunu bilinsiz olarak yapmaktadr. Onlar kendilerine ya olacak ekilde, nesnelerin sesinin nasl ykseltileceini, yarar olmayanlann sesinin nasl kslacan biliyorlar. Bu blmde onlarn nasl modelleneceini rendik. Problemlerinizi ihmal etmenizi nermiyorum. Burada baz eylerin zerinde durmakta yarar vardr. Hepimiz, iler yzde doksan dokuzu iyi giden ve evine btnyle knt iinde gelen kiileri tanrz. Niin byle olmaktadr? Bir tek ey yolunda gitmedii iin. Onlar yanl giden tek eyi byk, parlak, patrtl, geriye kalanlar ise kk, kasvetli, nemsiz bir hayal haline dntrm olabilirler. nsanlarn ou btn hayatn bu ekilde geirir, "Daima knt iindeyim" diyen mterilerim oldu. Hemen hepsi de bu sz gururla sylemektedirler; nk, bu onlarn dnya grnn bir paras olmu. Birok terapici de bu kntnn nedenlerini kefetmek iin skc ve uzun bir tedaviye balamaktadr. Hastalarn kntleriyle ilgili olarak, saatlerce konutururlar. Onlar aileden gelen belirsiz deneyimleri ve duygularn ktye kullanmn aa karmak iin kiilerin zihinsel plklerini kullanarak ayrntl bir aratrmaya giriirler. Byle teknikler ok uzun srelidir ve ok pahal terapik ilikilerin kurulmasn gerektirir. Hi kimse, srekli olarak knt iinde deildir. knt insann bir bacan kaybetmesi gibi srekli bir koul deildir. O, kiilerin girip kabilecei bir durumdur. knt deneyimi geirenlerin ou, yaamlarnda belki de en az ortalama bir insannki kadar mutlu deneyime sahip olmutur. Onlar sadece bu deneyimleri; parlak, byk ve ilgili bir ekilde temsil etmezler. Mutlu anlarn kendilerine yakn tutma yerine uzaklatrabilirler de. Bir an durun ve geen hafta olan bir eyi aln ve kendinizden uzaklatrn. Hl o size yakn bir deneyim gibi mi geliyor? Onu kendinize yaklatrrsanz ne olur? Size yeni bir deneyim gibi gelmeyecek midir? Baz kimseler mutlu anlarndaki deneyimlerini uzaklatrrlar ve sorunlarn yaklatrrlar. By110

lece tm mutluluklar uzakta, tm mutsuzluluklar yakndaym gibi gelir. Siz hi bir kimseden, "problemlerimden uzaklamak istiyorum" cmlesini iitmediniz mi? Bunun iin uzak bir yerlere umak zorunda deilsiniz. Sadece onlar zihninizden uzaklatrn ve fark grn. knt hisseden kimseler, genellikle beyinlerini kt zamanlarnn inat, byk, grltl, yakn,ar hayallleriyle doldururlar ve iyi zamanlarnkini ince, gri levhalar halinde korurlar. Deitirmenin yolu, kt anlardan zevk almak deil, alt biemleri yani anlarnn yapsn deitirmektir.Bundan sonra yaplacak i kendinizi kt hissetmenize neden olacak eyleri yaamn glkleriyle deil; din, keyifli, sabrl, kuvvetli bir ekilde mcadele hissi verecek yeni temsillerle lkilendirmektir. Bazlar "Bir saniye, nesneleri bu kadar abuk deitiremezsiniz" der. Niin olmasn? Baz eyleri uzun bir srede kavramaktan, bir anda kavramak ok daha kolaydr. Beyin bu ekilde renir. Bir filmi nasl seyrettiinizi dnn, binlerce kare seyrediyorsunuz ve onlar dinamik bir btn haline sokuyorsunuz. Bir kareyi imdi, ikinci kareyi bir saat sonra, bir ya da iki gn sonra' da nc kareyi seyretseydiniz ne olurdu? Ondan bir ey anlamazdnz deil mi? Kiisel deiim de benzer ekilde olur. Bir eyler yaparsanz, zihninizi deitirirseniz, durumunuzda ve davrannzda deiiklik yaparsanz kendi kendinize en dramatik ekilde nelerin mmkn olduunu gsterebilirsiniz. Bu, aylar sren kederli dncelerden daha etkili bir srama olacaktr. Kuantum (miktar) fizii bize nesnelerin zaman iinde yava yava deil, ani miktar sramalaryla deitiini sylemektedir. Biz bir deneyimden dierine srayabiliriz. Hislerinizden memnun deilseniz yapacanz ey temsilinizi deitirmektir. Olay bu kadar basittir. Bir dier rnee, aka bakalm. Biroumuz iin ak; harikulade, ruhsal, mistik bir deneyimdir. Ayn zamanda modelleme asndan akn da bir durum olduunun farkna varmak nemlidir. Btn durumlar, btn sonular gibi ak da belirli eylemler kmesi tarafndan ya bir uyarc alglandnda ya da 111

belirli bir ekilde temsil edildiinde retilir. Nasl ak olunur.Ak olmann en nemli alglama karmlarndan birisi de sevdiiniz her eyi bir kiiyle ilgilendirmek ve sevmediklerinizle ilgisiz hale getirmektir. Ak olmak inat, ynlendirilmemi bir his olabilir, nk o dengeli bir durum deildir. Bir kimsenin iyi ya da kt yanlarnn bilanosunu bilgisayar araclyla ve sonular gzleyerek yapmyorsunuz. Bir dier kiinin sizi mest eden birka esiyle kendinizi btnyle ilikilendiriyorsanz, o kiinin hatalarnn farknda bile deilsiniz demektir. likileri bozan nedir? phesiz ilikileri bozan birok faktr vardr. Bunlardan birisi daha nce o kiinin sizi eken zellikleriyle artk ilgi kurmamanz olabilir. Gerekten de imdiye kadar olanlarn aksine onunla ho olmayan deneyimleri ilikilendirmeye ve ho olanlar ilikilendirmemeye balam olabilirsiniz. Bu nasl olur? Kii, einin di macununun kapan kapatmama ya da eyalar saa sola atma alkanlklarna dikkat etmeye ve bu grntleri bytmeye balayabilir. Ona artk ak mektuplar yazmayabilir. Ya da muhtemelen ateli bir tartmada onun ne sylediklerini hatrlayarak; bu diyalou tekrar tekrar kafasnda canlandrr ve nasl hissettiini dener. O, einin o gn kendisine gsterdii scak davranlar, evlenme yldnmnde zel olarak yaptklarn ve sylediklerini hatrlamaz. Bu rnekleri artrabiliriz. Bunlar yapmakla bir yanllk yapmadnz zihninizde bulundurun. Sadece bu tr temsil paternlerinin, muhtemelen sizin ilikilerinizi glendirmeyeceinin ak olarak farknda olmalsnz. Byle bir tartmann tam ortasnda onun sizi pn ya da sizin iin gerekten zel olarak yapt eyleri hatrlar ve bunlarn grntsn bytr, parlatr ve yaknlatrrsanz ne olur? Bu durumda sevdiiniz kiiye nasl davranrsnz? iletiim paternine bakmamz ve kendimize dzenli olarak "Nesneleri bu ekilde temsil etmeyi srdrrsem yaamnda ne gibi sonular dourur? Bu gnk davranlarm beni hangi 112

yne gtrmekte ve ben hangi yne doru gitmek istiyorum? Bu durumu yaratan zihinsel ve fiziksel eylemleri imdi snamak uygunmudur?" sorularn sormamz nemlidir. Daha sonra karlamak istemediiniz eyleri imdiden dzeltme yaparak deitirmek iin sizi engelleyen yolu deitirmelisiniz. Kullandnz zel bir ilikilendirme ve ilikilendirmeme paterni varsa; baz eylere dikkat etmeniz yararl olabilir. Birok kimse zamannn ounu, temsillerinin ouyla ilikili olmayan biimde harcar. Onlarn herhangi bir eye doru duygusal olarak yneldikleri pek grlmez. Baz eyler hakknda ok hassas duygular bir kenara brakabilirseniz; ilikisizliin onlarla uramak iin daha ok kaynaa sahip olmak gibi bir avantajdr. Bununla birlikte yaam deneyimlerinizi tutarl olarak temsil etme paterniniz bu ise; ok byk zevk veren ve benim yaamn tad adn verdiim olay gerekten karyorsunuz derim. Yaamlar hakknda neler hissettiini ifade etmekten ekinen tutucu kimselere danmanlk yaptm ve onlar iin yeni alglama paternleri oluturdum. Onlarn i temsilleriyle olan likilerini byk oranda artrarak, daha canl ve yaamn tmyle ilgili yeni deneyimlere sahip olmalarn saladm. Dier ynden i temsillerinizin ok byk ounluu ya da hepsi btnyle ilikilendirilmise; siz kendinizi duygusal olarak uygun olmayan bir durumda bulursunuz. Yaam mcadelesinde byk glklerle karlaabilirsiniz; nk tm kk eyleri hissediyorsanz, yaam size elenceli, kolay ya da heyecanl gelmez. Yaandaki her eyi tam olarak ilikilendiren kii, ar derecede hassastr ve her eye ar derecede kiisel bakar. lgililik ve ilgisizlik alglama szgeleri dahil, tm nesnelerin bir dengesini oluturmak yaamn temelidir. Biz istediimiz bir eyle ilgi kurabiliriz ya da kurmayabiliriz. Bunun yararl olabilmesi iin ilginin bilinli kurulmas gerekir. Beynimizde oluturduumuz her temsili kontrol edebiliriz. nanlarn gc hakknda neler renmitik? nanlarla domadmz ve onlar deitirebileceimizi renmitik. Kkken inandmz baSnrsz G - 8 113

z eyler imdi dnnce sama gelmektedir. nan blmn, yapc inanlar nasl uyarlayacamz ve yapc olmayanla nasl bitireceimizi sorarak bitirmitik. lk adm onlarn yaammz zerinde gl etkilerinin olduunu farketmekle balar. Bu, inanlar temsil eklinizi deitirerek, ikinci adm da bu b lmde atyorsunuz. Baz eyleri temsil edi eklinizin yapsn deitirmek istiyorsanz, onun hakkndaki hisleriniz ve byle yaam deneyiminizde neyin gerek olduu konusundaki dncelerinizde deiiklik yapmalsnz. imdi nesneleri sizi tutarl olarak glendirecek biimde temsil edebilirsiniz. Unutmayn. nan; belirli kii, nesne, fikir ya da yaam deneyimleriyle ilgili belirli kuvvetli duygulardan oluan bir durumdur. Belirlilii nasl yaratrsnz? zel altbiemler araclyla. Donuk, yani belirsiz, ince, zihninizin uzak bir noktasndaki nesnelerden bunun tam tersi zellikleri olan nesneler gibi emin olabilir misiniz? Beynin de bir depolama sistemi vardr. Baz kiiler inand eyleri solda, emin olmadklarn da sada saklarlar. Bunun size sama geldiini biliyorum, fakat byle bir kodlama sistemine sahip kiiye, emin olmad eyleri sol tarafa koydurtursanz ki burada inand eyler vardr inancn deitirebilirsiniz. O bunu yaptka emin olduunu hissetmeye balayacaktr. Sadece birka saniye nce, kesinliinden emin olmad kavram ya da fikirlere inanmaya balayacaktr. Bu inanlar deitirme ii, basit olarak, gerek olduunu kesin olarak bildiklerinizi temsil eklinizle, emin olmadklarnz arasnda bir ztlk yaratarak yaplmaktadr. sminiz, yanz, doum yeriniz, ocuklarnz btn kalbinizle sevdiiniz gibi doruluundan btnyle emin olduunuz inanlarla ie balaynz. Hibir ekince koymadan, btnyle gerek olduuna ikna olduunuz bir eyi dnn. imdi de emin olmadnz, inanmak istediiniz fakat kesinlik hissi vermeyen bir eyi dnn. Beinci blmdeki baarnn yedi yalanndan birisini kullanmak isteyebilirsiniz. nanmadnz hibir eyi almayn; nk 114

eye inanmadnz sylyorsanz, onun gerek olmadna inanyorsunuz demektir. Gdlemeyle daha nce ilgilendiiniz gibi, imdi de altbiemlerinizle ilgilenin. Btnyle inandnz eyin durumunu; grsel, iitsel, dokunsal olarak gzden geirin. Sonra ayn ilemi emin olmadnz eyler iin yapn. Aradaki farklarn farkna varn. nandnz eyler bir yerde, emin olmadklarnz bir baka yerde mi? Ya da inandnz eyler emin olmadklarnzdan daha yakn, daha parlak ya da daha byk mdr? Birisi sabit bir ereve dieri hareketli mi? Birisi dierinden daha hzl m hareket ediyor? imdi, gdlemede yaptklarnz yapn. nandklarnzla elemesi iin emin olmadnz eylerin altbiemlerini tekrar programlayn. Renkleri ve yeri deitirin. Sesleri, tonlar, tempoyu ve sesin rengini deitirin. Altbiemlerin dzgnln, arln, scakln deitirin. Bunlar yaptktan sonra kendinizi nasl hissediyorsunuz? Belirsizlie neden olan temsili doru olarak dntrrseniz, sadece birka saniye nce emin olmadnz ey hakknda kendinizi emin hissetmeye balayacaksnz. Buradaki tek glk; birok kiinin bu kadar abuk deitirilebilecek inanlara sahip olmad inancna sahip olmasdr. Bu sizin de deimek istediinize ilikin inancnz olabilir. Ayn sre zihninizdeki anlamadnz eylerle anladnz hissettiiniz eyler arasndaki farklar aa karmak iin kullanlabilir. Bir eyi anlamamsanz bunun nedeni; onun kk, donuk, ayarsz ve uzak bir i temsiline sahip bulunmanz olabilir. Anlamanzn nedeni de onun yakn, parlak, daha ayarl bir ekilde temsil edilmesi olabilir. Anladnz eylere tam olarak benzeyecek ekilde temsillerinizi deitirdiiniz zaman neler hissettiinize dikkat edin. phesiz nesneleri daha yakna getirmek, parlatmak herkesin deneyimini younlatrmayacaktr. Bunun tersi de geerli olabilir. Bazlar; daha karanlk, daha ayarsz yaptnzda nes 115

neleri daha youn hisseder. Bu nedenle hangi altbiemlerin size ya da yardm edeceiniz kii iin anahtar olduunu bulmalsnz. Deiiklii yaratmak bunu yapmak iin gerekli gce sahip olmak ve aralar kullanabilmek iin bu zorunludur. Altbiemlerle alrken gerekte yaptmz i, beyne bir deneyimi nasl hissetmesi gerektiini syleyen uyar sistemini tekrar isimlendirmektir. Beyin, verdiiniz sinyale (altbieme) cevap verir. Bir tip sinyal verirseniz beyin ac hissedecektir. Deiik altbiemler salarsanz bir an iinde kendinizi iyi hissedebilirsiniz. rnein, ben Arizona'da Sinir Dili Meslek Eitimi verirken odada bulunanlarn ok byk bir ksmnn yz kaslarnn gerildiini farkettim ve bunu onlarn ac ektiklerini gsteren bir ifade olarak yorumladm. Zihinsel olarak neler konutuumu tekrar gzden geirdim ve birok kimsede byle bir cevab tetikleyecek herhangi bir ey bulamadm. Sonunda bazlarna "imdi ne hissediyorsunuz?" diye sordum. Pepee sorduklarmn hepsi ok youn bir ba ars hissettiklerini sylediler. Snfn %60'ndan fazlasnn ba aryordu. Video kayt cihaz iin gerekli olan klarn gzlerini aldn, onun rahatsz edici hatta ac verici olduu biiminde aklama getirdiler. stelik odann penceresi yoktu, havalandrma cihaz saat nce bozulmutu ve bu nedenle de havas olduka pisti. Tm bunlar bu kiilerde fizyolojik bir kaymaya neden oldu. Bu nedenle herkesi bir Excedrin iin dar karmaktan baka ne yapabilirdim? phesiz durum byle deildir. Beyin, yalnzca kendisine ac hissetmesini syleyecek ekilde temsil edilen uyarclar aldnda ac hisseder. Bu nedenle bu kiilere aclarnn altbiemlerini tanmlattm. Bazlar iin bu ok ar ve nabz andran bir olayd. Bazlar acy ok byk ve parlak hissederken (kendilerini nasl hissettiklerini hayal edebilirsiniz), dierleri iin bu kk bir eydi. ncelikle acyla olan ilikilerini kesmelerini ve onlar dar atmalarn syleyerek altbiemlerini deitirttim. Onlara acnn eklini ve bykln gstererek ve nlerine 3 116

mt.boyunda yerletirerek hislerinden kurtulmalarn saladm.Daha sorna tavandan dar kmalarn ve aaya doru bzlmelerini salayacak ekilde temsillerini byttrp, klttrdm. Sonra aclarn gnee doru gnderttim, hibir ey kalmayncaya kadar erimesini seyrettirdim ve sonunda kendileni nasl hissettiklerini sordum. Be dakikadan daha ksa bir srede % 95'inin ba ars kalmamt. Beyne giden sinyallerin temsillerini deitirmilerdi. Bu nedenle beyin ald yeni sinyallere yeni cevaplar veriyordu. Geriye kalan %5'ine daha zel deiiklikler yapmak iin ek olarak 5 dakika daha gerekli oldu. Bir kii migren deneyimi geiriyor olmasna ramen, o bile kendisini iyi hissetmeye balad. Ben bu sreci bazlarna anlattnda, aclar bu kadar abuk ve kolayca giderebildiime inanmakta glk ektiler. Siz bunu bilinsiz olarak birok kez kendi kendinize yapmadnz m? Siz bir ac hissederken, bir baka i yapmaya daldnzda ya da heyecanl bir ey olduunda ve dndnz eyi deitirdiinizde artk ac hissetmediinizi hatrlamyor musunuz? Ac kolaylkla dar atlabilir ve siz onu kendi kendinize tekrar etmeye balamadnz srece bir daha geri gelmez. temsillerinizi bir miktar bilinli olarak ynlendirmekle istediiniz zaman kolaylkla ba arsndan kurtulabilirsiniz. Gerekten de, beyninizde zel sonular reten bir mekanizmay bir kez rendiinizde; neyi hissetmek istiyorsanz eninde sonunda o hissi salayabilirsiniz. Son bir yar: nsan deneyimleri zerindeki daha byk szge kmeleri; yeni temsilleri ynetebilir onlar koruma yeteneini etkileyebilir, hatta ilk planda deitirebilir. Bu szgeler en ok neye deer verdiinizle ve imdiki davranlarnzdan bilinsiz olarak hangi faydalar salyor olabileceinizle ilgilidir. Deerler, nemleri nedeniyle bal bana bir blmn konusudur. Ac, sizin vcudunuzda deitirmek istediiniz bir eyle ilgili olarak size nemli sinyaller gnderiyorsa; gerekli adresi ona 117

gstermedike ac byk bir olaslkla geri gelecektir; nk, size nemli bir hizmet vermektedir. imdiye kadar rendiklerinizle, kendi yaamnz olduu kadar tandnz birisinin yaamn da ok byk lde zenginletirebilirsiniz. imdi de deneyimimizi nasl yaplandrdmzn bir baka ynne bakalm. Bu, birok kimseyi etkin olarak modelleyebilmek iin nemli bir karm esidir. Birlikte snayalm.

118

BL M: 7

Baarnn Dizini

"Her eyin nezih ve srasyla yaplmasna izin verin." 1. Corinthium 14:40

BU KTAPTA, insanlarn nasl yaptklar zerinde konutuk. Allmn dnda baarl sonular reten insanlarn hem zihinsel hem de fiziksel olarak belirli eylemler kmesini tutarl olarak rettiklerinden sz ettik. Ayn eylemleri yaparsak; ,ayn ya da benzer sonular retiriz. Bununla birlikte, sonular etkileyen eylemlerin dizini adn verdiimiz bir faktr daha vardr. Eylemlerin yapl srasn gsteren dizin, rettiimiz sonularn tmn ok byk oranda etkiler. "Kpek, Jim'i srd" ve "Jim, kpei srd"; "Joe, stakozu yedi" ve "Istakoz, Joe'yu yedi", cmleleri arasndaki fark nedir? zellikle siz Joe ya da Jim'seniz arada ok fark vardr. Burada kelimeler btnyle ayndr. Fark onlarn dzenleniinde yani dizinindedir. Deneyimin anlam, beyne gnderilen sinyallerin sras tarafndan belirlenir Ayn uyarclar, ayn kelimeler kullanld halde farkl anlamlar retilmektedir. Baarl kimselerin 119

sonularn etkin olarak modelleyebilmek iin bu olayn anlalmas nemlidir. Nesnelerin belirli bir sra iinde sunulmas, onlarn beyne zel bir ekilde kaydedilmesine neden olur. Bu gisayara komut vermeye benzer. Komutlar doru srada verirseniz; bilgisayar yeteneklerini kullanarak size istediiniz sonular retecektir. Doru komutlar farkl srada verirseniz, iste iniz sonular elde edemezsiniz. Belirli bir sonucu yaratmak iin birlikte alan tm bu faktrleri -i temsil tipleri, gerekli altbiemler ve dizin- tanmlamak iin strateji kelimesini kullanacaz. Sevgi hissi, ekicilik, gdleme, karar gibi herhangi bir eyi retebilmek iin bir stratejimiz vardr. rnein, biz ak iin stratejimizi belirleyebilirsek; istediimiz an bu durumu tetikleyebiliriz. Bir karar vermek iin hangi eylemleri hangi srada yaptmz kefedersek; birka saniye iinde kararszlktan kesin kararl duruma geebiliriz. Bylece baarya ulamak ve biyolojik bilgisayarmzda istediklerimizi retebilmek iin hangi anahtarlarn gerekli olduunu biliriz. Stratejinin kullanm ve elerinin anlalmas iin pastaclk gzel bir mecazdr. Birisi dnyann en byk ikolatal kekini yapyorsa; siz ayn kalitedeki sonulan retebilir misiniz? O kiinin tarifine sahipseniz, elbette retebilirsiniz. Tarif, belirli bir sonucu retmek iin hangi kaynaklarn nasl kullanlacan gsteren zel bir plan olan stratejiden baka bir ey deildir. Hepimizin ayn sinirsel yapya sahip olduuna inanranz; hepimizin kullanlabilecek ayn potansiyel kaynaklara sahip olduuna da inanrsnz. Bu kaynaklar nasl kullanacanz gsteren stratejiniz, rettiiniz sonular belirler. Bu, ayn zamanda i dnyasnn da yasasdr. Bir irket en iyi kaynaklara sahip olabilir fakat kaynaklarn en iyi kullanmn salayan irket, genellikle daha stn duruma geer. Bu nedenle usta pastacyla ayn kalitede kek yapabilmek iin ne yapmanz gerekir? Tarifeye ve tarifeyi aynen uygulamaya ihtiyacnz var. Yaamnzda hi byle bir kek piirmemi olsa120

nz bile tarifeyi harfiyen uygularsanz ayn sonular retirsiniz.Pastac bu tarifi elde etmek iin yllarca snama yanlma yoluyla alm olabilir, siz onun ne yaptn modelleyerek, tarifini uygulayarak yllarca almaktan kurtulabilirsiniz.Finansal baar elde etmek, salkl olmak, neeli ve sevilen olmak iin stratejiler vardr. Finansal baar salayan yada iyi ilikiler kurabilen kiiler bulabilirseniz; onlarn stratejilerini kefedip uyguladnzda; inanlmayacak lde zaman ve aba tasarrufunda bulunursunuz. te modellemenin gc budur. Her eyi yapmak iin yllarca abalamanz gerekmez, Tarife bize ne yapacamz anlatarak etkin eylemler yapacak gc vermektedir. Birincisi, sonucu retmek iin hangi katlmlara ihtiyacmz olduunu syler. Piirmede, insan deneyimi iin gerekli karmlar be duyumuzdur. Tm insani sonular; grsel, iitsel, dokunsal, tatsal, kokusal temsil sistemlerinin baz zel kullanmlaryla yaplr ya da yaratlr. Tarifeyi yapan kiiyle ayn sonular retebilmek iin, sadece hangi karmlarn gerekli olduunu bilmek yetmez, ayn zamanda hangi karndan ne miktar gerekli olduunu da bilmemiz gerekir. Stratejilerde altbiemleri miktarlar olarak dnebiliriz. Onlar bize kesin olarak neyin, ne kadar gerekli olduunu sylerler. rnein, grsel olarak ne kadar parlak, ne kadar karanlk, deneyime ne kadar yakn gibi girdileri salar. Hepsi bu kadar mdr? Karmlar ve bu karmlardan ne kadar kullanlacan bilirseniz; imdi ayn kalitede kek retebilir misiniz? Hayr, retimin dizinini, yani ne zaman ne yaplacan ve hangi srayla yaplacan renmedike, ayn kaliteye ulaamazsnz. Pasta ustasnn en son koyduunu siz ilk nce koyarsanz ne olur? Ayn kalitede pasta m retirsiniz? Sanmyorum. Bununla birlikte ayn karmlar, ayn miktarda ve ayn srayla koyarsanz; eminim o zaman benzer sonular retirsiniz. Gdlenmek iin, satn almak iin, sevmek iin, ekici olabilmek iin, yani her ey iin bir stratejimiz vardr. Belirli uyar 121

clar belirli srada daima belirli sonulara ulaacaktr. Stratejiler, beyin kaynaklarmzn kasa ifresine benzer. Rakamlar bilseniz bile, rakamlar doru srada evirmezseniz kasay aamazsnz. Doru rakamlarla, doru sray izlerseniz; kilit her zaman alacaktr. Bakalarnn kasasn amak iin nasl onlarn ifresini bilmeniz gerekiyorsa; kendi kasanz amak iin de kendi ifrenizi bilmeniz gerekir. Dizinin yap talar nelerdir? Duygularmz. Duyusal girdilerle i ve d olmak zere iki dzeyde ilgileniriz. Dizin; d deneyimlerimizin ve bunlar iimizde temsil etme biimimizin yap talarnn bir araya konma eklidir. rnein, iki tr grsel deneyime sahip olabilirsiniz. Birincisi d dnyada grdklerinizdir. Beyaz kadn zerindeki siyah harflere bakarak; bu kitab okurken, d grsel bir deneyim yapyorsunuz. kincisi i grseldir. Bir nceki blmde zihninizde grsel biem ve altbiemlerle ilgilendiimiz an hatrlayn. Zihnimizde temsil ettiimiz olaylar biz gerekte yaamyorduk. Bunun yerine onlar sadece grsel olarak deniyorduk. Ayn ey dier biemler iin de geerlidir. Pencerenizden trenin ddk sesini duyabilirsiniz. Bu d iitseldir; Ya da zihninizdeki bir sesi duyabilirsiniz. Bu da i iitseldir. nemli olan sesin tonuysa bu, tonal iitsel altbiemdir. Ses tarafndan iletilen kelimelerin anlam nemliyse bu, digital iitseldir. Oturduunuz sandalyenin kollarnn yapsn hissedebilirsiniz. Bu da dsal dokunsaldr. Ya da sizin kt ya da iyi hislere sahip olmanza neden olan derin i hisleriniz vardr. Bu da isel dokunsaldr. Bir tarife oluturabilmek iin ne zaman ne kullanlacan tanmlayan bir sisteme sahip olmamz gerekir. Bizim stratejileri tanmlamak iin bir notasyon sistemimiz var. Duyusal sreci ksaca gsterebilmek iin; V grsel, A iitsel, K dokunsal, i(sel), E d(sal), T tonal, D digitali temsil etmek iin kullanlmaktadr. Darda bir ey grdnzde (d grsel), bu olay (Ve) notasyonuyla temsil edilebilir. inizde bir hisse sahipseniz; bu da (Ki) ile temsil edilebilir. Bir eyi grnce gdlenen (Ve), sonra 122

kendi kendine bir eyler syleyen (Aid) ve bu szler de iinde bir hissin olumasna (Ki) neden olan bir kiinin stratejisini gznne aln. Bu strateji VeAid-Ki eklinde temsil edilecektir. Bu kiiyle btn gn baz eyleri niin yapt hakknda konuabilirsiniz, fakat baarl olma ansnz ok dktr. Bununla birlikte, ona sonucu gsterir ve grd zaman kendi kendisine ne syleyeceinden bahsederseniz, o kiiyi istediiniz ynde davranmasn salayacak duruma sokabilirsiniz. Bir sonraki blmde, kiilerin belirli koullarda kullandklar stratejileri aa karmann yollarn gstereceim. imdi, bu stratejilerin nasl altn ve niin nemli olduklarn gstermek istiyorum. Hepimizin her ey iin tutarl olarak belirli sonular reten temsil paternlerimiz, yani stratejilerimiz vardr. ok azmz bu stratejileri bilinli olarak kullanmasn biliriz. Bu nedenle karlatmz uyarcya bal olarak, birok duruma girip karz. p ularna bal olarak istediiniz sonular retebilmeniz iin, stratejinizin ne olduunu bilmeniz gerekir. Dier kiilerin tam olarak size nasl tepki gstereceklerini bilebilmeniz iin de, onlarn stratejilerini farketme yeteneine sahip olmanz gerekir. rnein, bir ey satn almak iin i ve d deneyimlerinizi tutarl olarak organize ediyor musunuz? ou durumda, belirli bir ynteminiz vardr. Bunu bilmiyor olabilirsiniz; fakat, belirli bir arabann size ekici gelmesini salayan deneyimler dizini, ayn zamanda belirli bir evin ekici gelmesini de salayabilir. Belirli srayla gelen belirli uyarclar, sizi derhal bir eyler satn alacak duruma sokacaktr. Hepimizin belirli durum ve eylemleri retebilmek iin tutarl olarak izledii bir sra vardr. Bilgiyi bir bakasnn diziniyle sunmak, gl bir ahenk oluturma eklidir. Gerekten de bu, etkin bir ekilde yaplrsa; iletiiminiz kar klamayacak bir duruma gelir; nk belirli cevaplar otomatik olarak tetikleyecektir. Baka stratejiler nelerdir? nandrma stratejileri var mdr? Sunulan kimsede dayanlmaz derecede istek yaratacak ekilde malzemeleri organize etmenin bir yolu var mdr? Kesinlikle. 123

Gdleme? Batan karma? Sat? renme? knt? Yada cokunluk? Bu duygular yaratmak iin, dnya deneyimlerinizi belirli bir srada temsil etmenin zel yollar var mdr? ddiaya girebilirsiniz; vardr. yi ynetim iin stratejiler vardr. Yaratc lk iin stratejiler vardr. Belirli eyler sizi tetiklediinde, o durumlarn iine girersiniz. Hazr bekleyen bu duruma ulaa bilmeniz iin, sadece stratejinizin ne olduunu bilmeniz gerekir. Dierlerine istediklerini verebilmek iin onlarn da stratejilerini belirleyebilmeniz gerekir. Bu nedenle belirli bir sonucu, belirli bir durumu retecek; belirli sray ve dizini bulabilmemiz gerekir. Bunlar becerebiliyor ve gerekli eylemleri retmeye arzu duyuyorsanz, istediiniz ekilde bir dnya yaratabilirsiniz. Su ve yiyecek gibi fiziksel gerekler dnda isteyebileceklerinizin hemen hepsi, bir durumdur. Kendinizi orada bulabilmek iin bilmek zorunda olduunuz eylerin hepsi; dizin ve doru stratejidir. En baarl modelleme deneyimlerinden birisini orduda gerekletirmitim. Tantrldm bir generale SDP gibi bir teknik olan, "En Uygun Performans Teknolojileri"'ni anlatmaya baladm. Uyguladklar eitim programlarnn sresini yarya yarya azaltabileceimi hatta bu srede kiilerin ehliyet dzeylerini artrabileceimi syledim. Bunun olduka byk bir iddia olduu dorudur. Bu iddia generalin ilgisini ekti, fakat ikna olmad. Bu nedenle SDP'yi retmek iin ie alndm. SDP eitiminde baarl olduktan sonra; ordu benimle modelleme eitim program iin bir anlama imzalad ve hemen arkasndan ordudaki baz kiilere etkin modellemenin nasl yaplacan retmeye baladm. Sz verdiim sonular retemezsem, herhangi bir cret demeyeceklerdi. Bana verilen ilk proje; yeni asker olanlara 45 kalibrelik tabancalarla etkin ve doru at yapmay reten 4 gnlk bir programd. Veriler, askerlerin ancak % 70'inin, bu prograndan sonra baar belgesi aldklarn gsteriyordu. General de bu sonucun, elde edilebilecek en iyi sonu olduunu syledi. O an124

dan itibaren baarp baaramayacam merak etmeye baladm.nk ben hayatnda hi at yapmamtm. stelik ate dncesini bile sevmem. Balangta projeyi John Grinder'le birlikte yrtecektik. Onun daha nceden at deneyimi vard. Bu nedenle, birlikte baarl olacamz dnyordum.Dier programlarmz yznden Grinder aniden projeden ayrlmak zorunda kald. Durumumun ne olduunu hayal edebilirsiniz. stelik bana denecek paray ok bulduklar iin eitim grubundaki baz kiilerin, hibir i yapmayarak beni sabote edecekleri hakknda sylentiler duyuyordum. Bana bir ders vermek niyetindeydiler. At deneyimi olmadan, asm (John Grinder'i) kaybetmenin znts iinde, beni engellemeye alanlarn bulunduu bir ortanda ne yapabilirdim? ncelikle zihnimde yarattm bu dev baarszlk hayalini ele aldm ve onu bzerek klttm. Sonra, neler yapabileceime likin yeni temsiller gelitirmeye baladm. nan sistemimi "orduda en iyilerin baaramadklarn benim baarmam mmkn deildir"den, "At retmenleri yaptklar ii en iyi tekilde yapabilirler; fakat i temsillerin, performans zerindeki etkileri ya da en iyi atclarn stratejilerinin nasl modellenecei hak knda ya hi bilgileri yoktur, ya da ok az vardr", eklinde deitirmeye baladm. Kendimi btnyle becerikli duruma soktuktan sonra, generalden en iyi atclaryla almak iin izin aldm. Bylece onarn etkin ve doru at sonularn retirken; zihinsel ve fiziksel olarak hangi eylemleri yaptklarn kesin olarak renebilecektim. Onlarla alrken, "Farkn farkll getirdiini" kefettim. Bu farklar askerlere daha ksa srede retebilir ve istenilen sonular alabilirdim. Modelleme ekibimle birlikte, dnyann en iyi atclarndan bazlarnn temel inanlarn kefettim ve bunlar etkin at yapamayan askerlerinkiyle karlatrdm. Sonra en iyi atclarn ortak strateji ve zihinsel dizinlerini kefettim ve bunlar ilk kez at yapacaklara retebilmek iin kopyaladm. Bu dizin, onlarn binlerce, belki de yzbinlerce atnn ve tekniklerinde daki 125

ka dakika meydana gelen deimelerin bir sonucuydu. Sonra onlarn fizyolojilerinin temel elerini modelledim. Etkin at adn verdiim sonucu retebilmek iin en uygun stratejiyi belirledikten sonra, ilk kez at yapacaklar iin bir buuk gnlk bir kurs dzenledim. Sonu ne mi oldu? Bir buuk gnde askerlerin % 100' yeterlilik belgesi alacak dzeye geldi ve uzman dzeyine ulaanlarn says ise standart drt gnlk kurstaki saynn katna ulat. Uzmanlarn beyinlerinde olu turduklar sinyalin aynsnn nasl retileceini acemilere reterek, onlarn uzman olmalar iin gereken sreyi yardan fazla azalttm. Sonra modellediim, lkenin en iyi atclaryla alarak onlara stratejilerini nasl daha iyi gerekletirebileceklerini rettim. Bir saat sonra bu uzmanlardan birisi, alt ay iinde elde ettii en iyi dereceyi, bir dieri de hatrlad kadaryla hi bir yarta elde edemedii sayda 12'den isabet salad ve antre nrleri her ikisine de para dl verdi. Albay, generalle konuurken; bunun 1. Dnya Sava'ndan bu yana tabanca atnda gerekletirilen en byk baar olduunu syledi. Bu rnekte de grld gibi ok az ya da hi bilginiz olmasa, hatta koullar imkansz gibi grnse bile; bir sonucun nasl retildiine ilikin mkemmel bir modeliniz olduunda, modelin ne yaptn kesin olarak kefedip, onu kopyalayarak belki de dndnzden ok daha ksa srede, ayn sonucu retebileceinizin farkna varmalsnz. Birok atlet, kendi alanlarndaki en iyiyi modelleyerek, daha basit bir strateji uygularlar. Uzman (usta) bir kayaky modellemek istiyorsanz, ncelikle onun tekniinin ne olduunu dikkatle gzlemelisiniz (Ve). Gzlerken kendinizi onun bir paras gibi hissedinceye (Ki) kadar vcudunuzu ayn ekilde hareket ettirmelisiniz (Ke). Daha nce kayak yapanlar seyretmiseniz, bunlar farknda olmadan yapm olabilirsiniz. Gzlediiniz kayaknn dnmesi gerekiyorsa; sanki kayak yapyormusunuz gibi onun adna dn yapmsnzdr. Bundan sonra iyi kayak yapmann bir i grntsn (Vi) oluturmak isteyeceksiniz. 126

Bylece d grselden d dokunsala; d dokunsaldan i dokunsala gemi oluyorsunuz. Sonra yeni bir i grsel hayal oluturacaksnz. Bu kayak yapmanzn ilgisiz bir hayali olacaktr.(Vi) Bu da bir dier kimseyi mmkn olduu kadar kesinlikle modellemeye altnz bir filminizi izlemeye benzeyecektir.Sonra bu grntnn iine girecek ve ilgili bir ekilde uzman atletin yaptklarnn aynsn yapnca, neler hissettiinizi deneyeceksiniz (Ki). Bu ilemleri kendinizi btnyle rahat hissedinceye kadar tekrarlamanz gerekir. Bylece en uygun dzeyde hareket etmenize ve baarmanza yardm edecek zel sinirsel stratejiyi kazanm olursunuz. Sonra ayn olay gerek dnyada yapmaya alrsnz(Ke). Bu stratejinin dizin haritas Ve-Ke-Ki-Vi-Vi-Ki-Ke eklinde karlabilir. Bu harita, birisini modellemenin yzlerce yolundan birisidir. Bu sonular retmenin birok yolu olduunu unutmayn. stediiniz sonular retmenin doru ya da yanl yolu yoktur, etkin olan ve olmayan yollar vardr. Kiinin bir sonucu retmek iin yapt tm eyler hakknda doru ve kesin bilgilere sahip olmas, daha kesin sonularn retilmesini salayabilir. Bir kiinin modellenmesinde ideal olan, onun i deneyimini salayabilmektir. Bir kiinin modellenmesinde; onun i deneyimini, inan sistemini ve temel dizinini modellemek gerekir. Bununla birlikte, sadece gzleyerek bir kiinin fizyolojisinin ok byk bir ksmn modelleyebilirsiniz. Fizyoloji (9. blmde daha ayrntl olarak incelenecektir) rettiimiz sonularn tmn ve yarattmz durumlar etkileyen bir dier faktrdr. renme ve retmede byk deiiklikler yapabilecek; dizin ve stratejilerin anlalmasyla ilgili nemli bir saha daha vardr. Baz ocuklar niin renemez? Bana gre bunun iki temel nedeni vardr. Birincisi, bizim genellikle birisine zel bir grevi retmede en etkili stratejinin ne olduunu bilmememizdir. kincisi, retmenlerin genellikle deiik ocuklarn nasl rendiklerine ilikin doru fikirlere sahip olmamalardr. Herke 127

sin stratejisinin farkl olduu unutulmamaldr. Birisinin renme stratejisini bilmiyorsanz ona bir eyler retmek iin o byk zorluklarla karlaacaksnz demektir. rnein, baz kiiler kt heceleyicilerdir. Bu, onlarn iyi heceleyiciler kadar zeki olmadklarn m gsterir? Hayr, iyi heceleme; verilen bir kapsanda bilginin nasl depolandn, organize edildiini, ulaldn gsteren dnce diziniyle daha ok ilgilenmek demek olabilir. Tutarl sonular retme yeteneinizin kayna; beyninize bu grev iin sizi destekleyecek zihinsel dizin sunup sunmamanz olabilir. Grdnz, iittiiniz ya da hissettiklerinizden herhangi bir ey beyninizde depolanr. Saysz aratrma projesi; kiilerin bilinli olarak hatrlayamadklarn hipnotik trans halinde hatrlayabildiklerini gstermitir. Etkin olarak heceleyemiyorsanz; sorun kelimeleri kendi kendinize temsil eklinizdedir. Heceleme iin en iyi strateji nedir? Dokunsal olmad kesindir. Bir kelimeyi hissetmek de zordur. Gerekte iitsel de deildir, nk etkin olarak seslendiremeyeceiniz kadar ok sayda kelime vardr. O halde heceleme neleri gerektirir? D grsel karakterleri zel bir dizinde depolama yeteneini gerektirir. Hecelemeyi renmenin yolu herhangi bir zamanda kolayca ulalabilecek grsel grntler oluturmaktr. Albuquerqu kelimesini ele alalm. Hecelemeyi renmenin yolu kelimeyi tekrar sylemek deildir. Kelimeyi zihinde bir grnt olarak depolamaktr. Bir sonraki blmde kiilerin beyinlerinin farkl paralarna ulamada kullandklar baz yollar reneceiz. rnein, SDP'nin kurucular olan Bandler ve Grinder, gzlerimizin hareketlerinin ve konumunun, sinir sistemimizin hangi ksmna ulatmz akla kavuturduunu buldular. Bu tr ulama (eriim) ip ularnn ayrntlarn gelecek blmde greceiz. imdilik bir ok kimsenin, grsel hayalleri hatrlamak iin sol yukarya baktklarn hatrlatmak yeterlidir. 128

Albuquerque kelimesini hecelemeyi renmenin en iyi yolu, onu sol yukarya alarak, ak bir grsel hayalini oluturmaktr. Bu noktada, ksa paralara ayrma kavramn da eklemek istiyorum. nsanlar genellikle bilinli olarak bir bakta 5-10 ksa paray sreleyebilirler. abuk renenler daha karmak grevlerde de ustalaabilirler; nk onlar bilgileri ksa (kk) paralara ayrrlar ve sonra orijinal btn oluturacak ekilde birletirirler. Albuquerque'yi hecelemenin yolu; onu, Albuz quer zque eklinde ksa paraya ayrmaktr. Bu ksa paray bir kada yazn . Onu gzlerinizin sol yukarsnda tutun ve Albu parasn grn. Sonra gzlerinizi kapayn ve onu zihninizde grn. Gzlerinizi an. Albu'yu grn. Telaffuz etmeyin. Sadece grn ve sonra gzlerinizi kapayarak zihninizde grn, gzlerinizi kapadnzda ak olarak Albu'yu grnceye kadar bu ilemi 5 ya da 6 kez tekrarlayn. Sonra ikinci ksa para olan quer'i aln. Harflere daha hzl bakn ve ayn sreci burada da gerekletirdikten sonra, que parasna gein. Bu ilemler tm Albuquerque hayali zihninizde depolanncaya kadar srmelidir. Temiz bir grntye sahip olursanz; muhtemelen doru heceleme hissine (dokunsal) de sahip olursunuz. Sonra o kadar ak grme yeteneine sahip olursunuz ki, onu tersinden de heceledikten sonra, artk bu kelimenin hecelemesini asla unutmazsnz. Bunu garanti ediyorum. Gemite kendi isminizi hecelemekte glk ekmi olsanz bile, herhangi bir kelimenin hecelenmesinde stn baar gsterebilirsiniz. renmenin bir dier yn de dierlerinin tercih ettii renme stratejilerini kefetmektir. Yukarda belirtildii gibi; herkesin zel bir sinir yaps, en ok kulland zihinsel bir blge vardr. Fakat biz, kiilere genellikle bu gc retmeyiz. Herkesin ayn ekilde rendiini kabul ederiz. Size bir rnek vereyim. Ksa bir sre nce bana bir gen gnderdiler. Kelime tanma gl ektiini, hecelemeyi renemeyeceini ve okulda psikolojik sorunlar olduunu belirten 6,5 sayfalk bir raporu da beraberinde getirmiti. imdiden Snrsz G-9 129

onun deneyimlerini dokunsal olarak srelemeyi tercih ettiini syleyebilirim. Onun bilgiyi nasl srelediini anladktan sonra, ona yardm edebilecek pozisyona geldim. Bu gen, hissettii eyleri ok iyi kavryordu. Bununla birlikte standart reti tekniklerinin ou grsel ya da iitseldir. Onun sorunu, renme gl deildi. retmenleri onun bilgiyi etkin bir ekilde alglamas, depolamas, tekrar ulamas iin uygun bir reti teknii bulmakta glk ekmektedirler. Yaptm ilk ey raporu yrtp atmak oldu. Ona raporun bir p yn olduunu syledim. Bu onun dikkatini ekti. O, her zaman olduu gibi, bir seri sorunun sorulmasn bekliyordu. Bunun yerine ben onunla sinir sistemini baaryla kulland konular zerinde konutum. Sporda ok iyi olduu konusunda iddiaya girebileceimi sylediim zaman. "Evet, ok iyiyimdir." dedi. Onun ok iyi bir srf olduu ortaya kt. Biraz srften konuunca heyecanland, dikkatli ve etkili hissetme durumuna geti. Daha nce retmenlerinin grdklerinden daha gl alc durumuna gemiti. Ona bilgileri dokunsal olarak depolama eiliminde olduunu ve bunun yaanda ok byk bir avantaj olduunu syledim. Bununla birlikte renme stili, hecelemesini gletiriyordu. Bu nedenle ona hecelemenin grsel olarak nasl yaplacan gsterdim ve srf yaparken hissettiklerini hecelerken de hissetmesi iin altbiemleriyle altm. On be dakika iinde yldrm hzyla hecelemeye balad. renme gl eken ouklardan ne haber? ou kez bu ocuklarn renme glkleri, izledikleri strateji kadar kt deildir. Onlarn ihtiyac olan ey, kaynaklarn nasl kullanlacan renmektir. Bu strcitejileri, 11-14 yalar arasndaki, renme gl eken ocuklarla alan bir retmene rettim. O daha nce yapt testlerde % 70 baarnn zerine kamamt, ounluk % 25, % 50 baar aralnda kalyordu. retmen, hemen balangta renme gl eken rencilerinin, % 90'nn iitsel ya da dokunsal heceleme stratejisine sahip olduunu fark etti. Yeni heceleme stratejileri kullanmaya bala130

dktan birhafta sonra 26 renciden 19'u % 100, 2'si % 90, 2'si % 80 ve dier % 70'k baar saladlar. retmen sanki sihirli bir ey olmu gibi rencilerinin davransal sorunlarnn yok olduunu syledi. Kendi blgesindeki tm okullara tantmak iin, bu bilgileri ilan tahtasna da yazmaya balad. Eitimdeki en byk problemlerden birisi de retmenlerin rencilerinin renme stratejilerini bilmemeleridir. Onlar, rencilerinin kasasn aacak ifreyi bilmiyorlar. ifre; belki 2 sola 4 saadr, fakat retmen 24 saa ve 2 sola ifresini kullanmaya almaktadr. imdiye kadar eitim sistemimiz, renciler ne renmelidir sorusu zerinde durmutur. En iyi nasl renebilirler sorusu zerinde durmamtr. En uygun performans teknolojileri bize; deiik kimselerin renmede kullandklar zel stratejileri ve heceleme gibi zel konular renmenin en iyi yolunu retmektedir. Albert Einstein'in grelilik kuramn nasl ortaya kardn biliyor musunuz? O, kendisine yardm eden en nemli eyin,Bir nn arkasna bindiinde, n neye benzeyecektir?" sorusunu grsel hale getirebilme yetenei olduunu sylemiti. Ayn eyi zihninde gremeyen herkes grelilii renmekte glk ekecektir. Bu nedenle onun renmesi gereken ilk ey, beynini en etkin ekilde altrmak olmaldr. En uygun performans teknolojileri tam olarak bu konuyla ilgilenmektedir. Onlar istenilen sonularn en kolay ve en hzl biimde retilmesinde, en etkin stratejilerin nasl kullanlacan retirler. Eitimde karlatmz sorunlarn benzerleri, dier alanlarda da vardr. Yanl ara kullanr ya da yanl srada yaparsanz; yanl sonular alrsnz. Dorular kullanrsanz; harika almalar yapabilirsiniz. Herkesin bir stratejisi olduunu unutmayn. Bir satcysanz; mterinizin satn alma stratejisini bilmek sizin iinize yaramayacak mdr? Elbette yarayacaktr. Mteri dokunsalsa; ona bakt arabalarn renklerinin gzelliini gstererek konuya giri yapmak ister misiniz? Ben istemem. Onu kuvvetli bir hisle balamak isterim. Onu direksiyo 131

na oturtarak, koltuklan hissetmesini ve ak bir yolda araba srn hissetmesini salamak isterim. Mteri grsel ise; renklerle, hatlarla ve onun stratejisine uygun dier grsel altbiemlerle konuya girmek isterim. Bir antrenrseniz; her oyuncunuzu nelerin gdlediini, ne tr uyarclarn onlar en becerikli durumlarna soktuunu bilmenizin bir yarar olmayacak mdr? Ordudaki en iyi atclarla yaptm gibi, belirli grevleri en verimli dizinlerine ayrma yeteneine sahip olmak istemez misiniz? Sahip olmak istemelisiniz. DNA molekln oluturmann bir yolu ya da kpr yapmann bir yolu varsa; her grev iin istenilen sonular retebilmede tutarl olarak kullanlabilecek, her grev iin en iyi olan bir dizin ve strateji vardr. Bazlarnz kendi kendinize, "Evet, zihni okuyabiliyorsanz, bunlar ok gzel. Fakat ben sadece bakarak kiilerin sevgi stratejilerini anlayamam. Herhangi bir kiiyle birka dakika konuarak, onlarn satn almalar ya da baka bir ey yapmalar iin nelerin uyarc grevini yaptn anlayamam", diyebilirsiniz. Bilmemenizin nedeni, neye baklacan ya da nasl isteneceini bilmemenizdir. Dnyadaki her eyi doru biimde, yeterli inandrclkla ve kendinizi vererek isterseniz, elde edebilirsiniz. Baz eylerin elde edilmesi fazla inan ve enerji gerektirebilir. ok alarak onlar da elde edebilirsiniz. Stratejiler kolaydr. Kiilerin stratejilerini bir dakika iinde aa karabilirsiniz (renebilirsiniz). Gelecek blmde bunu reneceiz 132

BLM:8

Kullanlan Stratejileri renmek

"Kral kaln bir ses tonuyla, 'En bandan bala, sonuna kadar git ve orada dur' dedi." Lewis Caroll, Alis Harikalar Diyarnda USTA bir ilingirin almasn grdnz m? Sanki by yapyor gibidir. Kilit zerinde alrken sizin duyamadklarnz duyar, gremediklerinizi grr ve ifreyi zmenin bir yolunu bularak kasay aar. Usta iletiimciler de benzer ekilde alrlar. Usta bir ilingir gibi dnerek herhangi bir kiinin zihinsel dizinini renebilirsiniz. Bylece onun ya da kendi zihin kasanzn ifresini zerek kasay aabilirsiniz. Daha nce grmediiniz eyleri grmek, iitmediklerinizi dinlemek, hissetmediiniz eyleri hissetmek ve istemesini bilmediiniz eyleri istemek zorundasnz. Bunu gerei gibi ve dikkatli bir biimde yaparsanz; herhangi bir durumda, karnzdaki kiinin uygulad stratejileri renebilirsiniz. Kiilere istediklerinin tam olarak nasl verileceini 133

renebilir ve onlara da ayn eyleri nasl yapabileceklerini retebilirsiniz. Stratejileri renmenin temeli; sizin ihtiya duyacanz eyi, kiilerin size anlatacaklarn bilmektir. Kullandklar kelimelerle anlatacaklardr. Vcutlarn kullanma ekliyle anlatacaklardr. Hatta gzlerini kullanma ekliyle bile anlatacaklardr. Bir kitab ya da bir haritay okumay rendiiniz gibi, ayn ustalkla kiileri okumay da renebilirsiniz. Stratejinin basit olarak belirli sonular reten; grsel, iitsel, dokunsal, kokusal ve tatsal temsillerin belirli bir dzeni olduunu unutmayn. Bunu yapmak iin, stratejileriyle deney yapabileceiniz kiileri bulmak ve stratejilerini uygulamak iin kesin olarak ne yaptklarna dikkat etmek yeterlidir. Etkin olarak stratejiyi renmeye almadan nce; neye baklmas gerektiini ve herhangi bir anda sinir sisteminin hangi ksmlarnn kullanldn gsteren ip ularnn neler olduunu bilmelisiniz. Kiilerin gelitirdii genel eilimlerin farkna varmak ve onlar daha ok ahenk ve sonu yaratmak iin kullanmak da nemlidir. rnein kiiler grsel, iitsel ya da dokunsal gibi sinir sistemlerinin belirli bir ksmn dierlerinden daha ok kullanma eilimindedirler. Tpk solaklar ve salaklarda olduu gibi, kiiler bir tarz dierinden daha ok kullanma eilimindedirler. Birisinin stratejisini renmeden nce, onun temel temsil sistemini renmemiz gerekir. Temel olarak, grsel temsili kullanan kiiler, dnyay grntler halinde alglamak eilimindedirler. Onlar beyinlerinin grsel ksmna erierek, en byk g duygusuna ulamay baarrlar. Beyinlerindeki grntlerle uyumlu olmaya altklarndan, grsel kimseler ok hzl konumak eilimindedirler. Nasl konutuklarna tam olarak dikkat etmezler. Onlar iin nemli olan, grntleri kelimelerle eletirmeye almaktr. Bu kiiler grsel mecazlarla konuma eilimindedirler. Nesnelerin kendilerine nasl grndklerinden, grdklerinin paternlerinden, onlann parlak ya da koyu oluklarndan sz ederler. 134

itsel eitimli kiiler, kullandklan kelimelere daha ok dikkat ederler.Sesleri daha yankl, konumalar daha yava, daha ritmikve daha lldr. Kelimeler onlar iin ok ey ifade ettiinden sylediklerine ok dikkat ederler. Konumalarnda genellikle sesle ilgili kelimelere yer verirler. Dokunsal kiiler ok daha yava olma eilimindedir. Onlar daha ok hislere tepki gsterirler. Sesleri derinden ve yava yava kma eilimindedir. Dokunsal kiiler fiziksel dnyadan mecazlar kullanrlar. Daima somut eyleri kavrarlar. Nesneler ardr yada youndur; fakat onlar nesnelere dokunma gerei duyarlar. Herkes bu tarzdan elemanlara sahiptir; fakat oumuzda, bir sistem dierlerinden daha stndr. Dier kiilerin stratejilerini renirken, onlarn nasl karar verdiklerini anlamalsnz. Ayrca sunduunuz mesajlarn anlalabilmesi iin, temel temsil sistemlerini de bilmelisiniz. Grsel bir kiiyle ilgileniyorsanz, yava yava, derin nefes alarak ve salyangoz hzyla konumak istemezsiniz. Yava yava ve przsz konuursanz; onu deliye dndrrsnz. Zihninin almasyla mesajlarnzn elemesi iin, hzl konumak zorundasnz. Sadece kiileri gzleyerek ve sylediklerini dinleyerek; onlarn hangi sistemi kullandna ilikin derhal bir izlenim edinebilirsiniz. SDP kiilerin zihninde neler olduuna ilikin daha zel gstergeleri de kullanr. Gzlerin, ruhun penceresi olduu ok uzun zamandan beri sylenmektedir. Bununla birlikte; ancak son zamanlarda bunun ne kadar gerek olduunu rendik. Burada parapsikolojik bir giz yoktur. Sadece bir kiinin gzlerine bakarak herhangi bir anda grsel, iitsel ya da dokunsal temsil sistemlerinden hangisini kullanyor olduunu derhal anlayabilirsiniz. "12. ya gnnzde pastanzn zerindeki mumlar ne renkti?" sorusuna cevap verin. Biraz durun ve hatrlamaya aln. Bu sorunun cevabn vermek iin % 90'mz sol yukarya bakarz. Bu salak, hatta solaklarn bazlarnn da grsel olarak ha 135

trlanan hayallere ulama eklidir. Size baka bir soru; sakall Miki Fare nasl grnr? Bir an iin bu grnty gznzn nne getirin. Bu kez muhtemelen, gznz sa yukan gidecektir. Yaplanm hayallere ulamak iin insanlarn gz bu ekilde hareket eder. Bu nedenle sadece kiilerin gzlerine bakarak ulatklar duyusal sistemi bilmek mmkndr. Gzlerini okuyarak, onlarn stratejilerini okuyabilirsiniz. Stratejinin; bir kiinin belirli bir grevi baarmasn salayan i temsiller dizisi olduunu unutmayn. Bu dizi size, birisinin neyi nasl yaptn syler. Gzle ulama ipularn anlamak ve fark edebilmek iin aadaki emalar ezberlemelisiniz. Birisiyle konuarak gz hareketlerini izleyin. Ona dokunsal ya da grsel olarak hatrlamas iin sorular sorun. Her soru iin gzleri hangi yne hareket etmektedir? emalarnn geerli olup olmadn aratrn. zel trde cevaplar alabilmek iin aada baz sorular sorulmutur. ALINACAK YANIT TR SORMAMIZ GEREKEN SORULAR Grsel olarak hatrlanan grnt "Evinizde ka pencere vardr?" "Sabahleyin kalknca ilk grdnz ey nedir? "Siz 16 yandayken kz ya da erkek arka danz neye benziyordu?" "Evinizdeki en karanlk oda hangisidir?" "En ksa sal arkadanz kimdir?" "lk bisikletiniz hangi renkti?" "En son hayvanat bahesine gidiinizde, grdnz en kk hayvan ne idi?" "lk retmeninizin sa lar ne renkti?" "Yatak odanzdaki tm renkleri dnn."

136

Grsel yaynlanm

" gznz olsayd nasl bakardnz?" "Kartal kanatl, tavan kuyruklu, aslan bal bir polis hayal edin" "ehrinizin ufuk izgisini bir tutam sigara dumanyla birlikte ykselirken hayal edin" "Kendinizi altn sars salarla grebilir misiniz?"

I itsel olarak hatrlanan

"Bugn sylediiniz ilk ey neydi?" "Bu gn sizinle konuan ilk kii size ne syle di?""Genken beendiiniz bir arknn ismini syleyin." "Doada en ok neyin sesini seversiniz?" "Mary'nin Kk Lam bas adl arkda dokuzuncu kelime ne dir?" "Sakin bir yaz gnnde zihninizde kk bir elaleyi dinleyin." "Zihninizde en ok gcrdayan kap hangisidir?" "Ara bann kapsnn m yoksa kamyonun ka portasnn m sesi daha yumuaktr?" "Tandklarnzn iinde en gzel sese kim sahiptir?"

137

itsel Yaplanma "Thomas Jefferson'a, Abraham Lincoln'e ve Fohn F. Kennedy'e soru sorabilseydi niz, ne sorardnz?" "Size nkleer sava olaslnn nasl ortadan kaldrlabilecei sorulsayd, ne sylerdiniz?" "Flt gibi ten bir araba kornasnn sesini hayal edin" itsel i diyalog "Bu soruyu iinizden tekrarlayn: 'Hayat ta benim iin en nemli ey nedir?'" Dokunsal kelimeler "Elinizde buzun erimesi hissini hayal edin." "Bu sabah yataktan kalktktan son ra, kendinizi nasl hissettiniz?" "Bir aa gvdesinin ipee dnmesi hissini ha yal edin." "Okyanus en son denediiniz de ne kadar souktu?" "Evinizdeki en yu muak hal hangisidir?" "Hazrlanm s cak ve gzel bir banyoyu hayal edin. " "Souk yosunlarn zerinde elinizi gez dirmenin size neler isteteceini dnn." rnein, birisi gzlerini sol yukarya kaydrmsa; belleinde bir eyi grntlyordur. imdi gzleri sol kulana doru gidiyorsa; bir eyi dinliyordur. Gzleri sa aaya doru kaydnda, kii temsil sisteminin dokunsal ksmna ulayor demektir. Benzer ekilde bir eyi hatrlamakta glk ekiyorsanz; bunun nedeni muhtemelen vcudunuzu, ihtiyacnz olan bilgiye ulaacak pozisyona getirmemenizdir. Birka gn nce grdmz bir eyi hatrlamaya alyorsanz; sa aaya doru bak 139

manz, sizin o hayali grmenize yardmc olmayacaktr. Bununla birlikte sol yukar bakarsanz, bilgiyi hzla hatrladnz greceksiniz. Beyninize depoladnz bilgiyi nerede arayacanz rendikten sonra, onu kolay ve hzl biimde elde etme yeteneine sahip olursunuz. (nsanlarn % 5 - % 10'u iin ulam ipularnn yn terstir. Bulabilirseniz solak ya da her iki elini kullanabilen arkadalarnzda bu durumu grebilirsiniz.) Fizyolojinin dier ynleri de tarzlar hakknda bize ipular verir. Kii gsnn st ksmnda nefes alyorsa; grsel olarak dnyor demektir. Gs ya da diyaframn tmnde dzgn olarak nefes alyorsa; iitsel tarzda demektir. Karnnn alt ksmndan derin nefes alyorsa; bu da dokunsal ulanda olduunu gsterir. kiiyi nefes alrken gzleyin ve nefes allarnn hzna ve yerine dikkat edin. Ses de eit deerde aklaycdr. Grsel kiiler; hzl patlamalar ve genellikle yksek vurgulamalarla, genizden ya da gergin tonlarda konuurlar. Dk, derin tonlarda ve yava konumalar genellikle dokunsallara aittir. Dzgn ritimli, ak, soluk tonlar; iitsel ulam (eriimi) gsterirler. Ten tonlarn bile okuyabilirsiniz. Grsel olarak dnmeye baladnzda; yznz daha soluk bir renk alr. Kzarm bir yz, dokunsal eriimi gsterir. Birisi ban yukarya kaldrdnda, grsel tarzda demektir. Ba dengeli ya da hafif yana yatksa (dinlemede olduu gibi) iitsel tarzdadr. Ba aa doru ya da boyun kaslar gevekse; dokunsal tarzdadr. Bu nedenle en kk bir iletiimde bile, bir kiinin hangi mesajlara cevap verdii ve zihnini nasl altrdna ilikin ak ve hatasz ipular edinebilirsiniz. Stratejiyi renmenin en basit yolu, doru soru sormaktr. Satn almak iin, satmak iin, gdlenmek iin, ak olmak iin, ekici olmak iin, yaratc olmak iin, yani her ey iin bir stratejinin olduunu unutmayn. Sizinle bunlarn bazlar zerinde almak istiyorum. renmenin en iyi yolu; gzlem yapmak deil, uygulamaktr. Bu nedenle bu altrmalar mmknse birileriyle birlikte yapn. 140

Ac iitsel yaplanm; Daha nce o ekilde iitilmemi kelimelerin iitilmesi, sesleri ve deyimleri yeni bir yolla bir araya getirmek. Bu tr srelemeyi retecek sorular: "u anda yeni bir ark besteliyor olsaydn; nasl bir ey olurdu?" ve "Elektrikli gitardan kan siren sesini hayal edin" gibi sorulardr. Ad iitsel digital: Kendi kendine konuma. "Kendi kendinize sylediniz bir eyi, kendi kendinize syleyin" ve "Ballk yeminini ezbere okuyun" gibi ifadeler bu tr sreleri renmeyi salar. K Dokunsal : Duygular hissetme, dokunma duyusu ya da kas hareketlerini hissetmedir. "Mutlu olmak nasl bir histir?" "am kozalana dokunmak nasl bir histir?" ve "Komak nasl bir histir?" gibi sorular bu srecin renilmesine yarar Birisinin stratejisini etkin olarak renmenin temeli, onu tam ilgili bir duruma sokmaktr. Bylece, onun size stratejisini tam olarak aklamaktan baka seenei kalmaz. Aklama szl olsa bile gz hareketleri, vcudun deimesi vb. yollarla szsz olarak da yaplr. Durum, stratejiye bal direkt hattr. Kiinin bilinsiz devresini aan anahtardr. Kiiyi ilgili duruma sokmadan stratejisini renmeye almak, tost makinesinin kapan bastrmadan tost yapmaya veya aksz araba altrmaya benzer. Kiiden entelektel bir tartma yapmasn istemiyoruz. Durumunu tekrar deneterek, rettii dizini renmek istiyoruz. Stratejiyi bir tarife, bir reete gibi dnn. Dnyann en iyi pastasn yapan pastacyla karlatnzda; onun pastay tam olarak nasl yaptn bilmediini grnce, arabilirsiniz. O, pastay bilinsiz olarak yapmaktadr. Karmlarn miktarn sorduunuzda size cevap veremeyecektir. Ancak; bir tutam undan, bir miktar bundan eklinde bir cevap verebilir. Bu ne142

denle nasl yaptn anlattrmak yerine, gstermesini istemek daha dorudur. Bylece yapt her ii not ederek, lerek, dizinini bularak tarifeyi elde ederseniz; gelecekte ayn kalitedeki pastay siz de yapabilirsiniz. Strateji de tam bu ekilde renilir. Kiiyi mutfaa geri gtrmelisiniz; yani belirli bir durumu deniyor olduu zamana geri gtrmelisiniz. Sonra, onun bu duruma girmesine neden olan ilk eyi bulun. O, grd yada iittii bir ey midir? Birisine ya da bir eye dokunmas mdr? Ne olduunu anlattktan sonra, onu gzleyin ve sorun "Seni bu duruma sokan bundan sonraki ey, neydi?" lgilendiiniz duruma girinceye kadar bu sorular sormaya devam edin. Strateji renmede bu patern izlenir. Kiiye gdlendii, sevdii, yaratcl hissettii ya da renmek istediiniz stratejiye sahip olduu bir an hatrlatarak onu uygun bir duruma sokmak zorundasnz. Onun stratejisini tekrar yaplandrmas in grdkleri, iittikleri ve hissettiklerine ilikin ksa, z ve ak sorular sormanz gerekir. Dizini anladktan sonra stratejilerin alt biemlerini anlamalsnz. Kiinin o duruma girmesini salayan duyular, sesler ve grntlerle ilgili zel eyleri bulunuz. Grntnn bykl yle miydi? Sesin tonu byle miydi? gibi. Birisiyle bu teknii, gdleme stratejisini renmek iin deneyiniz. nce o kiiyi alc duruma sokun. "Bir eyi yapmaya btnyle gdlendiiniz bir an hatrlyor musunuz? " diye sorun. Siz, benzeimli yani kiinin sesinin ve vcut dilinin; ak, ciddi ve inandrc bir ekilde ayn mesaj verecek ekilde bir cevabn aryorsunuz. Onun bu sradan haberi olmayabileceini unutmayn. O an iin bu kii, davrannn bir parasyla size ok abuk cevap verecektir. Her adm kavrayabilmeniz iin, ondan yava olmasn isteyin ve szleriyle, gzleriyle ve vcuduyla ne sylediine dikkat edin. Bir kiiye "ok gdlenmi bir annz hatrlayabiliyor musunuz?" diye sorsanz ve o da omuz silkerek "Evet" derse; bu ne 143

demektir? Kii, evet derken hayr anlamnda kafasn sallayabilir. Bu da kiinin deneyimle gerekten ilgili olmadn ve istediiniz duruma girmediini gsterir. Bu nedenle, onu doru duruma sokacak deneyime ulatnzdan emin olmak zorundasnz. Bunun iin de: "Bir eyi yapmaya btnyle gdlendiiniz, kesin bir tarihi hatrlayabiliyor musunuz? O.zamana geri gidip, ayn durumun iine girebiliyor musunuz?" eklinde sorular sorabilirsiniz. Bu iler her zaman yaplmaldr. Onu ilgili bir duruma soktuunuzda; "O zaman btnyle gdlenmenizi salayan ilk eyi hatrlyor musunuz? O, grdnz, iittiiniz ya da dokunduunuz bir nesne ya da insan mdr?" eklinde sorabilirsiniz. Etkileyici bir konumay dinledikten sonra bir eyi yapmaya btnyle gdlendiini hissettii eklinde bir cevap alrsanz; onun gdlenme stratejisi, d iitselle (Ae) balyor demektir. Onu, birisini gstererek ya da fiziksel olarak bir eyler yaptrtarak gdleyemezsiniz. imdi onun dikkatinin nasl ekileceini biliyorsunuz. Fakat bu stratejinin btnn oluturmaz. nsanlar nesnelere hem isel hem de dsal olarak tepki gsterirler. Bu nedenle stratejinin isel ksmn da bulmanz gerekir. Bundan sonra "Onu iittikten sonra, sizi bir ey yapmaya btnyle gdleyen ey neydi?" Zihninizde bir eyin grntsn oluturdunuz mu? Kendi kendinize bir ey sylediniz mi? Belirli his ya da duygularnz oldu mu?" gibi sorular sormanz gerekir. Zihninde bir grnt oluturduunu sylerse; stratejisinin ikinci ksm i grseldir (Vi). Gdleyici bir ey iittikten sonra hemen kendisini daha ok gdleyen zihinsel bir grnt oluturur. Byk bir olaslkla bu grnt; yapmak istedii ey zerinde odaklamasna yardmc olacaktr. 144

STRATEJ RENME (TESBT) Btnyle (rnein x = gdlenme) olduunuz bir annz hatrlyormusunuz? Zaman tam olarak hatrlayabiliyor musunuz? O zamana geri dnn ve deneyin..(onlar o duruma sokun) O zaman hatrladka..(onlar o durumun iinde tutun) A.Sizin x olmanza neden olan, ilk ey neydi? Grdnz bir ey miydi? ittiiniz bir ey miydi Bir nesne ya da bir kiiye mi dokunmutunuz? Sizin btnyle x olmanza neden olan ilk ey neydi? Grdkten veya iittikten ya da dokunduktan sonra sizin btnyle x olmanza neden olan ilk ey neydi ? B.Zihninizde bir grnt m oluturdunuz? Kendi kendinize bir ey mi sylediniz? Belirli bir duygu ya da hisse mi sahip oldunuz? X olmanza neden olan bir sonraki ey neydi? A ve B'den (bir ey grdkten, bir ey syledikten vb.) sonra; sizin btnyle x olmanza neden olan bir sonraki ey neydi? C.Zihninizde bir grnt m oluturdunuz? Kendi kendinize bir ey mi sylediniz? Belirli bir duygu ya da hisse mi sahip oldunuz? Ya da baka bir ey mi yaptnz? X olmanza neden olan bir sonraki ey neydi ? Bu noktada. "ok x (ekici olmak, gdlenmek vb.) oldunuz mu?" diye sorun. Cevap evetse, strateji renilmitir, (tesbit edilmitir). Cevap hayrsa, durum benzeimli olarak tamamlanncaya kadar renme dizinini srdrn. Bundan sonraki adm, bu stratejideki her temsilin kesin altbiem lerini renmektir. Bu nedenle, stratejinin ilk adm grselse; aadakileri sorunuz: Grdnz neydi (d grsel)? Sizi gdleyen grdnz ey kesin olarak neyle ilgiliydi ? Bykl ne kadard? Snrsz G -10 145

Parlakl ne kadard ? Nasl hareket ediyordu ? Stratejinin tm altbiemlerine sahip oluncaya kadar bu sreci srdrn. Ayn dizini ve ayn anahtar altbiem kelimelerini kullanarak, bir ey yapmaya gdlemek istediiniz konuyla ilgili eyleri konuun ve sonra kiinin iinde bulunduu durumda rettiiniz sonulara gre karar verin Henz daha stratejinin btnne sahip olmadnz. Bu nedenle: "Bir ey iitip, zihninizde bir grnty elde ettikten sonra sizi btnyle gdleyen ey neydi? Kendi kendinize bir ey sylediniz mi? iinizde bir ey hissettiniz mi ya da baka bir ey oldu mu?" gibi sorular sormaya devam etmelisiniz. Bu noktada kendisini btnyle gdleyen bir hisse sahip olursa; stratejisi tamamlanm demektir. Gdleme durumunu yaratan; Ae - Vi - Ki eklinde bir seri temsil retmitir. Bir ey iitmitir, zihninde bir grnt olumutur ve sonra gdlendiini hissetmitir. insanlarn ounun istenen duruma ulamalar iin bir d uyarc ve iki ya da i uyarc yeterlidir. Baz kimselerin istenen duruma ulamalar iin on ya da on be farkl temsil srasna sahip olmalar gerekir. imdi o kiinin stratejik dizinini rendiniz. Artk stratejinin alt biemlerini bulmanz gerekir. Bu nedenle: "Sizi gdleyen, iittiiniz eyden ne haber? Kiinin sesinin tonu muydu; kelimelerin kendileri miydi; sesin ritmi ya da hz myd? Zihninizde ne grntlediniz? O byk, parlak bir grnt myd?" gibi sorular sormanz gerekir. Bunlar sorduktan sonra; gdlemek istediiniz konu hakknda ona ayn tonda bir eyler anlatarak ve sonra zihninde hangi grnty oluturacan ve neler hissedeceini syleyerek, cevaplan test edebilirsiniz. Tm bunlar doru yaparsanz, gzlerinizin nnde kiinin gdlenmi duruma girdiini greceksiniz. Dizinin doruluundan phe146

niz varsa, sray biraz deitirerek uygulama yapn. Sonra ne hissedeceini, kendisine ne syleyeceini syleyin; onun size anlamsz bir ekilde baktn greceksiniz. nk, doru karmlar yanl srada uyguladnz. Bir kiinin stratejisini renmek ne kadar srer? Bu, renmek istediiniz eylemin karmaklna baldr. stediiniz konuda gdlemeyi salayacak kesin dizini renmek bir ya da iki dakika alr. Atletizm antrenr olduunuzu kabul edelim. Orneimizdeki kiiyi, uzun mesafe koucusu olmaya gdlemek istiyorsunuz. Biraz yetenek ve ilgisi olmasna ramen; kendisini bu ie verecek kadar gdlenmemitir. Gdlemeye nasl balarsnz? Ona, en iyi atletinizi koarken mi gstereceksiniz? Yar pistini mi gstereceksiniz? Onu heyecanlandrmak iin gerek hzn, sizi ne kadar heyecanlandrdn gsteren bir konuma m yapacaksnz? Hayr, phesiz byle yapmayacaksnz. Bu davranlar grsel stratejiye sahip kiiler zerinde etkili olacaktr. Bu nedenle, davranlarnza kar ilgisiz kalacaktr. Oysa, onu gdlemek iin iitsel uyarcyla balant kurmanz gerekir. Balamak iin grsel bir kiiymi gibi yava yava konumayn ya da yava, cansz bir dokunsal vuru yapmayn. yi ayarlanm, ak ve yankl bir sesle konumalsnz. Gdleme stratejisinin balangcnda rendiiniz tetiklemeyi salayacak ekilde; ayn tempo ve vurgu altbiemlerinde konumalsnz. "Eminim atletizm programlarmzn ne kadar baarl olduunu iitmisindir. imdi bu ekolden konumann tam sras. Bu yl ok sayda seyirciniz olacak. Seyircileriniz harika tezahrat yapyorlar. Seyircilerin tezahratnn mucizeler yarattrdn syleyen atletlerim var. Tezahrat, kendilerinin bile ummadklar dzeyde baarl dereceler yapmalarn salyor. pi gslediklerinde kan kkreme sesi, harika bir ey. Antrenrlk yaantnda ben byle bir ey iitmedim" eklinde konumalar yapmalsnz. Bylece, onun dilinden konumu oluyorsunuz. 147

Onun kulland temsil sisteminin aynsn kullanyorsunuz. Byk, yeni stadyumu gstermek iin saatlerinizi harcayabilirdiniz ve o da tm bunlara ilgisiz kalabilirdi. Onun ipi gslerken kan kkreme sesini gerekten duymasn salarsanz, oltaya taklacaktr. Bunlar onu gdleyecek dizinin sadece ilk ksmdr. Tek bana bu olay, onu btnyle gdlemeyecektir. Yukardaki srele isel sray da btnletirmeniz gerekir. Size verdii tanmlara bal olarak, iitsel ipularndan; "ehir halknn kkremesini duyduunda, kendini hayatnn en iyi yarn karrken grntleme yeteneine sahip olacaksn. Hayatnn yarn karmak iin kendini kesin olarak gdlenmi hissedeceksin." eklindeki ipularna gemeniz gerekebilir. adamysanz; iilerinizi gdlemek, muhtemelen sizin iin en nemli konu olacaktr. Gdlemeyi gerekletiremezseniz, muhtemelen i hayatnz uzun mrl olmayacaktr. Gdleme stratejilerini rendike, iyi gdleme yapmann ne kadar zor olduunu fark edeceksiniz. Her eyin tesinde, her iinin farkl bir stratejisi varsa; hepsinin ihtiyacn karlayacak bir temsil bulmak hemen hemen imknszdr. Sadece kendi stratejinizi uygularsnz, ancak sadece size benzeyenleri gdleyebilirsiniz. Dnyann en inandrc ve en iyi dnlm gdleme konferansn verebilirsiniz; ancak, o deiik kiilerin zel stratejilerine hitap etmedike bir ie yaramayacaktr. O halde ne yapabilirsiniz? Stratejinin anlalmas, sizde iki ayr fikrin olumasna neden olacaktr. Birincisi bir gruba yneltilen her gdleme tekniinin grsel, iitsel, dokunsal gibi herkese hitap eden bir ynnn olmas gerekir. Onlara bir eyler gstermeli, bir eyler dinletmeli ve bir eyler hissettirmelisiniz. Her grubun da oltaya taklabilmesi iin, sesinizi ve vurgulamalarnz deitirebilme yeteneiniz olmaldr. kinci olarak kiilerle bireysel planda almann yerine geebilecek herhangi bir ey yoktur. Bir gruba herkesin alabilecei geni ipular verebilirsiniz. Deiik kiilerin kulland stra148

tejilerden tam olarak yararlanabilmek iin ideal olan, stratejilerin kiisel olarak renilmesidir. imdiye kadar bir kiinin stratejisini renmenin temel forml zerinde durduk. Bunlardan etkin olarak yararlanabilmek iin, stratejinin her adm zerinde daha ayrntl bilgiye sahip olmanz gerekir. Temel paterne altbiemleri de eklemeniz gerekir, rnein bir kiinin satn alma stratejisi grselle balyorsa; gzlerinin takld ey nedir? Parlak renkler mi ? Byk boyutlarm? lgn grnen belirli paternlere mi gidiyor yoksa vahi, heyecan verici tasarmlara m? Kii iitselse, seksi yoksa gl seslere mi ynelecektir? O grltl, patrtl sesleri mi yoksa iyi ayarlanm, verimli mrldanmalar m seviyor? yi bir balang iin kiinin temel biemini bilmek nemli bir avantajdr. Daha kesin bir ifadeyle, doru dmeye basabilmek iin daha ok bilgiye ihtiya vardr. Satta baarl olabilmek iin ana stratejiyi mutlaka anlamak gerekir. Bunu igdsel olarak yapabilen sat elemanlar vardr. Onlar potansiyel bir mteriyle karlatklarnda hemen onunla ahenk iine girerler ve karar verme stratejisini renirler. yle bir balang yapabilirler: " Dikkat ettim, bize rakip firmann makinesini kullanyorsunuz. Merak ettim. Sizde bu makineyi alma istei yaratan ilk ey neydi ? Grdnz, okuduunuz ya da onun hakknda birilerinin syledii bir ey miydi? Satc ya da rn hakkndaki bir hissiniz miydi?" Bu sorular biraz garip gelebilir ama; satc, "Merak ediyorum; nk, gerekten sizin ihtiyacnz karlamak istiyorum" diyerek ahengi oluturabilir. Bu sorulara verilecek cevaplar, satcya rn en etkin biimde nasl sunacana ilikin paha biilmez bilgiler sunabilir. Mterilerin ok zel satn alma stratejileri vardr. Al verie ktnda ben de herhangi bir kiiden farkl deilim. Duymak istemediim biimde bana sat yapmaya almak gibi, ii yanl yapmann birok yolu vardr. Fakat doru yapmann o 149

kadar ok yolu yoktur. Bu nedenle bir satc etkin olabilmek iin mterisinin satn almaya karar vermesine neyin neden olduunu bulmak zorundadr. Ana karmlar ve altbiemler nelerdi? Stratejiyi renmesini bilen bir satc, mterisinin ihtiyalarn da tam olarak renebilir. Bylece onun ihtiyalarn karlamak iin gerekten g kazanr ve devaml bir mteri yaratr. Birisinin stratejisini tespit ettiinde ok ksa srede anlayabilmek iin hangi yntemlerin gnler ya da haftalar alabileceini renir. Ar yeme gibi snrlayc stratejilerden ne haber? 122 kilo geliyordum. Bu kadar nasl imanlamtm? Kolay, iki alemi ya da ar yeme stratejisi gelitirmitim. Bu strateji de ok iyi alyordu. A olmadm zamanlarda, dnerek stratejimi belirliyordum; fakat ok ksa bir sre sonra tekrar oburlayordum. O anlara geri dndmde, kendi kendime ok yememin nedeni neydi? Grdm ya da iittiim bir ey miydi yoksa birisine ya da bir eye dokunmam myd? Sonra grdm bir ey olduunu fark ettim. Arabayla giderken, yiyecek zincirini oluturan lokantalardan birini gryordum. Lokantay grr grmez; zihnimde orada ok sevdiim yiyeceklerin olduuna dair bir grnt oluturuyor ve kendi kendime a olduumu sylyordum. Bu da bende alk hissi uyandryordu. Hemen durup bir yemek siparii veriyordum. Bu stratejiyi tetikleyen iaretleri grnceye kadar en kk bir alk hissi bile duymuyor olabiliyordum. Aksilik bu ya her yer bu iaretlerle doluydu. stelik a olmadm halde birisi "Bir eyler yiyelim mi?" diye sorsa kendimi belirli yiyecekleri yemeye balarken hayal etmeye balyordum. Sonra kendi kendime, sen asn ocuk diyerek, alk hissini yaratyor ve haydi bir eyler yiyelim diye cevap veriyordum. Bundan sonra da televizyon, reklamlarda yiyecek stne yiyecek gstererek; "A deil misiniz? A deil misiniz?" diye soruyordu. Beynim grntler oluturuyor; i temsilimde ise kendi kendime a olduumu syleterek en yakn lokantaya ynelmemi salayan hisler oluuyordu. 150

Sonunda stratejimi deitirerek, davranm deitirdim. Yiyecek iaretini grnce aynada kendimi iman, irkin vcutlu olarak grntleyecek ve kendi kendime "ren grnyorum.Bu n atlatmalym" dedirtecek ekilde tetikleme yapacak yeni bir strateji dzenledim. Vcudumun daha ok glendini grerek ve kendi kendime gelime istei yaratacak ekilde "Byk i baardm. yi grnyorsun" diyerek kendimi gelimi olarak hayal ettim. Swish paterninde olduu gibi iaretleri grmem ya da "le yemeine gitmek ister misin?" szn iitmemle, otomatik olarak yeni stratejim tetikleninceye kadar, her iareti grm ve yemek davetini alnda; hemen aynada iman hayalimi grerek, i diyalogumu iiterek vb. tekrarlar yoluyla tm ilikileri kurdum. Yeni stratejinin sonucu olarak imdiki vcuduma ve bugne kadar bana destek olan yeme alkanlklarma sahip oldum. Siz de bilinsiz zihniniz araclyla istemediiniz sonular rettiren stratejinizi kefedebilirsiniz. imdi bu stratejileri deitirebilirsiniz. Bir kiinin stratejisini rendikten sonra; onun iinde sevgi hissinin olumasna neden olan uyarcnn aynsn tetikleyerek, onun btnyle sevildiini hissetmesini salayabilirsiniz. Benzer ekilde, kendi ak stratejinizi de belirleyebilirsiniz. Ak stratejileri bir ynyle dier birok stratejiden farkldr. ya da drt admlk yordam yerine, burada tek adm vardr. Bir dokunu, bir syleyi ya da bir bak ekli kiinin btnyle sevildiini hissetmesine, neden olabilir. Bu, herkesin sevildiini hissetmesi iin bir tek ey gereklidir anlamna m gelir? Hayr. Eminim siz de benim gibi ne birden sahip olmak istersiniz. Birisinin bana uygun biimde dokunmasn, beni sevdiini sylemesini ve sevdiini gstermesini isterim. Genellikle bir duygunun dierlerinden stn olmas gibi, ak ifade etmenin bir ekli, derhal ifrenizi zerek btnyle sevildiinizi hissetmenizi salar. Birisinin ak stratejisi nasl renilir? u andaki bilgileriniz bu sorunun cevaplandrlmas iin yeterlidir.Yapacanz ilk 151

ey nedir? Herhangi bir stratejiyi renirken, ilk olarak ne yap yorsunuz. Kiiyi renmek istediiniz stratejiyle ilgili duruma sokuyorsunuz? Olup biteni anlamann tm yollarnn durumdan getiini unutmayn. Bu nedenle kiiye,"Btnyle sevildiinizi hissettiiniz bir annz hatrlayabiliyor musunuz?" sorusunu sorun. Kiinin doru durumda olup olmadndan emin olmak iin sorularnza yle devam etmeniz gerekir. "Btnyle sevildiinizi hissettiiniz kesin bir tarihi hatrlayabiliyor musunuz? O ana geri gidin. Kendinizi nasl hissettiinizi hatrlyor musunuz?" Bu hisleri vcudunuzda imdi tekrar deneyin. Kiiyi doru duruma getirdikten sonra stratejiyi renmek zorundasnz. yle sorun "Akn o ann ve duyduunuz derin hisleri hatrlayn; kiinin size bir eyler alarak, bir yere gtrerek ya da belirli bir ekilde bakarak sizi sevdiini gstermesi mutlaka gerekli midir? Btnyle sevildiinizi hissetmeniz iin, kiinin akn mutlaka bu ekilde gstermesi gerekli midir?" Cevaptaki benzeime dikkat edin. AK STRATEJLERN RENME Btnyle sevildiiniz bir annz hatrlayabiliyor musunuz? Kesin bir tarih hatrlayabiliyor musunuz? O ana geri dndnzde tekrar deneyin, (kiiyi o duruma sokun) V: Akn bu derin hislerini hissetmeniz iin karnzdaki kiinin mutlaka aadakileri gstermesi mi gerekir? Bir yere gtrmek Bir eyler almak Belirli bir ekilde bakmak Btnyle sevildiinizi hissetmeniz iin karnzdaki kiinin sevdiini mutlaka bu ekilde mi gstermesi gerekir? (Fizyolojiyle karar verin) 152

A: Akn bu derin hislerini hissetmeniz iin karnzdakinin mutlaka Belirlibir ekilde sizi sevdiini mi sylemesi gerekir? (Fizyolojiyle karar verin) K: Akn bu derin hislerini hissetmeniz iin karnzdaki ki inin mutlaka Size belirli bir ekilde dokunmas m gerekir? (fizyolojiyle karar verin) imdi altbiemi renin. Ne kadar zeldirler? Bana gster, anlat, tanmla. inizde ve dnzda stratejiyi test edin. Benzeimli bir fizyolo Jiyle karar verin. Daha sonra onu durumuna geri gtrp, "btnyle sevildii an hatrlamasn isteyin. Akn bu derin hislerini duyumsayabilmeniz iin; btnyle sevildiinizi hissedebilmeniz iin karnzdaki kiinin akn belirli bir ekilde mutlaka ifade etmesi mi gerekir?" Benzeimli olup olmadna, szel ve szel olmayan cevaplara gre karar verin. En sonunda "Btnyle sevilmenin nasl bir his olduunu hatrlayn. Akn bu derin hislerini duyumsayabilmeniz ve btnyle sevildiinizi hissetmeniz iin, onun size mutlaka belirli bir ekilde dokunmas m gerekir?" sorusunu, sorun. Akn bu derin hislerini yaratan ana karm kefettikten sonra; artk belirli altbiemleri bulmanz gerekir. rnein "Btnyle sevildiinizi hissetmeniz iin birisinin size nasl dokunmas gerekir?" eklinde sorun. Kiiye bunu gstertin. Sonra test edin. O ekilde dokunun, doru ekilde dokunmusanz; annda durumunun deitiini greceksiniz. 153

Ben bunu her hafta seminerlerimde yaparm ve asla baarsz olmadm. Hepimizin belirli bir bak, samza bir dokunu ekmiz, "Seni seviyorum" sesinin iimizi eriten bir tonu vardr. oumuz bunlarn farknda deilizdir; fakat bu durumda btny le sevildiimizi hissettiren eyler, mcadele yeteneimiz olur. Seminere katlan kiilerin beni tanmamalar nemli deildir; nk onlar yabanclarla dolu bir snfn ortasnda duruyorlar. Onlara ak stratejileri araclyla doru ekilde dokunur ya da bakarsam erirler. ok fazla anslar yoktur, nk onlarn btnyle sevildiklerini hissetmelerini salayan sinyaller tam olarak beyinlerine ulamaktadr. ok az kimse balangta bir yerine iki ak stratejisine sahip olmaktadr. Onlar hem dokunulmay, hem de kendilerine sevildiklerinin sylenmesini bekliyorlar. Bu nedenle onlar doru duruma getirmek ve bir ayrm yaptrtmak zorundasnz. Onlara ses olmadan sadece dokunmakla, kendilerinin btnyle sevildiini hissedip edemeyeceklerini; sonra dokunulmadan sadece seslenilerek kendilerinin btnyle sevildiini hissedip hissedemeyeceklerini sorun. Doru durumun iindeyseler; yanlgya dmeden ak bir ayrm yapabileceklerdir. Her ne birden ihtiyacmz olduunu unutmayn, fakat kasay aan sadece bir tanesidir. Sihir sadece birindedir. ocuunuzun ya da einizin ak stratejisini bilmek; ilikilerin desteklenmesini gelitirmede en gl anlaylardan biridir. Herhangi bir anda ona sevildiini nasl hissettireceinizi bilmek sahip olunacak olduka gl aralardan birisidir. Onun ak stratejisini bilmiyorsanz, bu olduka zc olabilir. Hayatmzda, bir kii de olsa, mutlaka ak hissini paylamzdr. Sevdiklerimize sevdiimizi sylememize ramen, szlerimize inandramadmz veya onlarn bizi sevdiklerine, bizim inanmadmz zamanlar olmutur. Stratejiler uyumad iin iletiim kurulamamtr. likilerde gelien enteresan bir dinamik vardr. likinin balangcnda benim sorgulama adn verdiim bir blm vardr 154

Ki burada ok hareketliyizdir. yleyse onlarn kendilerini sevdiimizi renmelerini nasl salamalyz? Sadece gstererek yada dokunarak m? phesiz deil. Sorgulama srasnda hepsini birden yaparz. Srekli birbirimize gsterir, anlatr ve dokunuruz.lerledike biz bunlarn n de hl yapmaya devamm edeceiz? Baz iftler yapar. Onlar bir istisnadr. imdi biz onu daha az m seviyoruz? phesiz hayr! Artk sadece hareketli deiliz. likimizde kendimizi rahat hissediyoruz. Onun bizi sevdiini biliyoruz ve biz de onu seviyoruz. Peki imdi ak hislerimizin iletiimini nasl yapacaz? Muhtemelen aldmz gibi yapacaz. Byle yaparsak ilikideki ak hislerinin kalitesi ne olur? Bu konuyu biraz inceleyelim. Erkein ak stratejisi iitselse; byk bir olaslkla eine akn nasl ifade edecektir? phesiz anlatarak; fakat kadnn ak stratejisi grselse, yani ancak belirli grsel uyarclar aldktan sonra beyni derin ak hislerini duymasna neden oluyorsa ne olur.Zaman ilerledike ne olacaktr? her ikisi de, btnyle sevildiini hissetmeyecektir. Sorgulama srasnda gsterme, anlatma, dokunmann n birden yaparak birbirlerinin ak stratejilerini tetiklemilerdi. imdi erkek eve gelip, "Seni seviyorum tatlm" dediinde kadn, "Yo hayr sevmiyorsun" der. Erkek de " Sen neden bahsediyorsun? Sen bunu nasl sylersin?" der. Kadn da muhtemelen "Konumak kolay. Bana artk hi iek getirmiyorsun. Hi yemee karmyorsun. Bana asla eskisi gibi bakmyorsun" diyebilir. Erkek de "Bakmak da ne demek? Seni sevdiimi sylyorum ya" diye cevap verebilir. Kadn artk sevildiine ilikin derin hislerin deneyimine sahip olmayacaktr, nk onun hislerini tetikleyecek derin uyarclar, kocas tarafndan artk ona tutarl bir ekilde gnderilmemektedir. Yukardaki olayn tersini dnelim. Erkek grsel, kadn iitsel olsun. Erkek eine olan sevgisini bir eyler alarak, yemee gtrerek ya da iek gndererek gsterebilir. Bir kadn kocasna "Sen beni sevmiyorsun" der. Erkek arr ve "Nasl byle sylersin? Sana aldm u eve bak, seni gtrdm yerlere 155

bak" der. Kadn, "Ya, fakat sen bana asla beni sevdiini sylemedin" der. Erkek de kadnn stratejisiyle uyumayan bir tonda, "Seni seviyorum" diye barr. Sonu olarak kadn sevildiini hissetmez. Tm zamanlarn en yanl elemelerinden biri olan, dokunsal bir adamla grsel bir kadn rneini inceleyelim. Adam eve gelir ve eini kucaklamak ister. Kadn, "Bana dokunma, beni daima bir eya gibi kaldryorsun, btn yapmak istediin kalalarndan tutup sarlmak. Biz niin bir yerlere gitmiyoruz? Do kunmadan nce bana bir bak" der. Bu senaryolardan herhan biri size tandk geliyor mu? Balangta tm stratejileri uyguladnz, fakat zaman ilerledike sadece tek ynl ak iletiimi kurduunuz ilikinizin, einizin baka bir yne ihtiyac olmas' nedeniyle nasl sona erdiini anlayabiliyor musunuz? Farknda olma, gl bir aratr. Biroumuz kendi dnya haritamzn gerei yansttn dnrz. Sevildiimizi neyin hissettirdiini biliriz. Bunun herkes iin geerli olduunu sanrz. Haritann blgenin kendisi olmadn unuturuz. O, sadece bizim blgeyi nasl grdmz yanstr. imdi ak stratejisinin nasl renileceini biliyorsunuz. Einizle oturun ve onun btnyle sevildiini hissetmesine neyin neden olduunu bulun. Kendi stratejinizi ortaya koyduktan sonra, sizin ak hislerinizin nasl tetikleneceini, einize retin. Bu anlayn ilikilerinizin kalitesinde yapaca deiiklik, bu kitaba yaptnz yatrm kat kat aar. nsanlarn her ey iin bir stratejisi vardr. Birisi sabahleyin yataktan uyank ve canl kalkyorsa; muhtemelen kendisi farknda deildir; ama bunu yapmak iin bir stratejisi vardr. Fakat ona sorarsanz, size uyank ve canl kalkmasn salamak iin ne sylediini, ne hissettiini ya da ne grdn syleyebilir. Stratejiyi renmenin yolunun ay mutfaa koymaktan getiini unutmayn. Yani onu istediiniz duruma getirin ve o istediiniz durumun iindeyken; durumu yaratmak ve korumak iin ne yaptn bulunuz. Sabahleyin kolayca kalkan biri156

Sine bakp ondan belirli bir sabahta neler yaptn hatrlamasn isteyebilirsiniz. Bilinli olmak iin yapt ilk eyi sorun. O size iinden,"Kalkma vakti, haydi kalk" sesini duyduunu syleyebilir. Sonra hzla kalkmas iin yapt ilk eyi hatrlamasn isteyebilirsiniz. Bir eyi mi grntlemi, yoksa bir ey mi hissetmi? "Kendimi yataktan srayp, lk dua giderken grntledim. Vcudumu sarstm ve kalktm" diyebilir. ok basit bir strateji gibi grnyor. Bundan sonra, karmlarn miktarn ve trlerini renmek isteyeceksiniz. Bu nedenle, "Kalkma zamannda sylediin ses neye benziyordu? Seni kaldran sesin kalitesi neydi?" sorularn soracaksnz. O da muhtemelen, "Ses yksek ve ok hzlyd" eklinde cevap verecektir. imdi de, grntlediin manzara neye benziyordu?" sorusunu sorun. "Parlakt ve hzl hareket ediyordu" eklinde cevap verebilir.imdi bu stratejiyi kendi kendinize deneyebilirsiniz. Benim daha nce kefettiim gibi siz de kelimelerin, grntlerin hzn arttrnca, parlakln ve sesin iddetini ykseltince annda kalktnz greceksiniz. Tersi durumdaysanz, yani uyumakta glk ekiyorsanz, sadece i diyalogunuzu yavalatmak ve esneyen, uykulu tonlara getirmek; kendinizi hemen yorgun hissetmenize neden olacaktr. Bunu hemen imdi deneyin. Kafanzn iinde, ok yorgun bir kiiymi gibi esneyen bir sesle, ok yava konuun. Ne kadar yorgun ve uykulu olduunuzdan konuun, imdi hzlann ve aradaki fark hissedin. Buradaki nemli nokta, birisini bir duruma sokup zel olarak neleri hangi srada yaptn bulduunuz takdirde herhangi bir stratejiyi modelleyebileceinizdir. Anahtar, sadece birka strateji renip sonra onlar uygulamak deildir. Buradaki en nemli husus, srekli olarak kimlerin neyi iyi yaptna dikkat etmek, onlarn bu ii nasl yaptklarn bulmak, stratejilerinin neler olduunu tesbit etmektir. Modellemenin de ilgi alan budur. SDP zihnin nkleer fizii gibidir. Fizik; gerein yaps, dnyann doasyla ilgilenir. SDP ayn ii zihniniz iin yapar. Nes 157

neleri alabilecek ekilde paralara ayrmanza izin verir. Kiiler, yaamlar boyunca btnyle sevildiklerini hissedebilecekleri bir yol bulmak iin aba gsterirler. Onlar, kendilerini tantmak iin analizcilerle grmeye ve nasl baarl olunacan reten kitaplar okumaya ok zaman harcarlar. SDP, bunlarn ve dier amalarn mkemmel, etkin ve verimli bir ekilde nasl gerekletirileceinin teknolojisini verir. Dizin ve i temsil araclyla becerikli duruma girmenin bir yolunu renmi bulunuyorsunuz. Dier yol fizyolojiden geer. Daha nce vcut ve zihnin, sibernetik evrim iinde nasl birbiriyle ilikilendiini konumutuk. Bu blmde durumun zihinsel ynn tarttk.

158

BLM: 9

Mkemmelliin Bulvar: Fizyoloji

Kalpten ktlkler; elin ele, dudan dudaa demesiyle atlabilir. Tennessee Williams

SEMNERLERM ynetirken daima grltl, neeli, okulu bir karmaklk grnm olutururum. Uygun bir zamanda kapdan ieri girerseniz, belki de kiiyi hoplayp zplarken, barp arrken, aslanlar gibi kkrerken, kollarn sallarken, yumruklarn Rocky gibi sallarken, gslerini iirirken, tavus kuu gibi gururla dolarken, ba parmaklaryla tamam iareti yaparken, isterlerse bir ehri aydnlatabilecek kadar byk kiisel gce sahipmicesine davranrlarken grebilirsiniz. Tm bunlarn arkasnda yatan nedir? Tm bunlar sibernetik evrimin dier yzn oluturan fizyolojiyle ilgilidir. Bu patrt; imdiye kadar hissettiklerinizden daha glym, daha becerikliymi, daha mutluymu ve baa 159

racanzdan eminmi gibi eyleme gemekle ilgilidir. Ayn zamanda btnyle enerji doluymu gibi eyleme gemenizle ilgilidir. Herhangi bir sonuca ulamada sizi destekleyecek duruma girmenin bir yolu da, sanki sonucu gerekletirmi gibi davranmaktr. Fizyolojinizi, sonucu etkin olarak gerekletirmi olduunuzu hayal ettiiniz duruma soktuunuzda; "mi" gibi davranmak ok etkili olur. Annda durumlar deitirmek, dinamik sonular retmek iin sahip olduunuz en gl ara fizyolojidir. "Gl olmak istiyorsanz, glym gibi davrann" diye eski bir deyi vardr. Kelimeler bundan daha gereki bir biimde konuulmamtr. Seminerlerime katlanlarn yaamlarn deitirecek gl sonular retmelerini isterim. Bunu yapabilmek iin onlar; mmkn olan en becerikli fizyolojide olmak zorundadrlar; nk, gl fizyolojiye sahip olmadan gl eylem yaplamaz. Kendinizi canl, hareketli, heyecanl bir fizyolojiye uyarlarsanz, sonuta siz de ayn duruma girersiniz. Herhangi bir koulda sahip olabileceimiz en byk kaldra, fizyolojidir. nk o, hatasz ve hzl alr. Fizyoloji ile i temsil arasnda dorudan bir balant vardr. Birisini deitirince dieri de deiir. "Dnce yoktur, sadece vcut vardr." ya da "Sadece dnce vardr, vcut yoktur" eklinde zt, fakat doru iki sz sylenebilir. Fizyolojinizi, yani duruunuzu, nefes alma eklinizi, kaslarnzn gerilimini, ses tonunuzu deitirirseniz; i temsiliniz ve durumunuz da deiecektir. Kendinizi btnyle bitkin hissettiiniz bir annz hatrlyor musunuz? Fizyolojik olarak canl olduumuz zamanlar dnyaya baka trl, cansz olduumuz zamanlar baka trl bakarz. Fizyolojik ilemler beynimizi kontrol etmede ok gl aralardr. Bu nedenle fizyolojinin bizi etkilediinin farkna varmak ok nemlidir. Fizyoloji dsal bir deiken deildir. Yaam oluturan eylemler btnnn nemli bir parasdr. Fizyolojiniz ktletiinde, sizin durumunuzdan gelen pozitif enerji de azalacaktr. Bu nedenle fizyoloji, duygusal deii160

min kaldracdr. Gerekten de her duygunun fizyolojik bir karl vardr. Durumunuzu deitirmeden fizyolojinizi deitiremezsiniz. Durumu deitirmenin iki yolu vardr. Ya i temsilinizi deitireceksiniz ya da fizyolojinizi. Durumunuzu hemen deitirmek istiyorsanz; fizyolojinizi; yani nefes alnz, duruunuzu, yz ifadenizi, hareketlerinizin kalitesini vb. deitirin, Kendinizi yorgun hissetmeye balaynca; omuzlarnzda kme, bir ok temel kasn gevemesi vb. olaylar ortaya kar. Bu durumda vcudunuzla ilikiyi srdrebilmek iin fizyolojik olarak baz ilemler yapmanz gerekir. Sinir sisteminize yorgunluk mesaj verecek ekilde i temsilinizi deitirirseniz, kendinizi yorgun hissedersiniz. Fizyolojinizi gl olduunuz anlardaki ekle sokarsanz, i temsiliniz ve o andaki hisleriniz deiecektir. Kendi kendinize yorgun olduunuzu sylemeye devam ederseniz, i temsiliniz de sizi yorgun olarak tutmaya devam edecektir. Kendi kendinize gl olduunuzu sylerseniz ve fizyolojinizi bilinli olarak deitirirseniz, vcudunuz buna uyacaktr. Son zamanlarda bilim adamlar hastalk ve saln, canllk ve ruhsal kntnn kiiler tarafndan alnan bir karar olduunu nemle belirtmektedirler. Bunlar fizyolojinizle ilgili verebileceiniz kararlardr. Genellikle bilinli olarak verilmezler; ama u ya da bu ekilde bu kararlar veriliyor. Hi kimse bilinli olarak mutluluu brakp mutsuz olacam demez. knt iindeki insan ne yapar? knty zihni bir durum olarak dnebiliriz. Fakat kntnn ok belirgin bir fizyolojisi vardr. knt iindeki insan genellikle yere bakarak etrafta dolar. Omuzlarn aaya drr, ksa ksa ve zayf nefes alr. Yapt btn i vcudunu knt fizyolojisine sokmaktr. Bu kiiler ki knt iinde olmaya m karar vermitir? Evet, kesinlikle. knt bir sonutur ve zel vcut grntlerinin olmas gerekir. Aada grld gibi karikatrist bu durumu ok gzel yakalam. Snrsz G -11 161

Burada insan artan ey , insann fizyolojisini belirli ekilde deitirince kolaylkla okulu duruma geebilmesidir. Peki, duygular ne olacak ? knt iindeki bir kii, i temsilinde bir deiiklik yapmadan ok ksa srede durumunu deitirebilir. Dik durursanz , omuzlarnz ykseltirseniz, gsnzden derin nefes alrsanz, ileriye bakarsanz yani kendinizi verimli bir fizyolojik ekle sokarsanz; knt iine demezsiniz. Bunu hemen deneyin ve sonucu grn! Yapmak istediiniz; fakat yapamayacanz bir eyi dnn. imdi de ayn olay yapabiliyormu gibi davrann. Nasl konuursunuz ? Nasl nefes alrsnz? Fizyolojinizi yapabilecei 162

nizden emin olduunuz bir ii dnrken hangi ekle sokuyorsanz; mmkn olduu kadar o ekle sokun. Btn vcudunuza ayn mesaj verin. Duruunuz, nefes alnz, yznz ayn mesaj vermelidir. imdikiyle daha nceki durumunuz arasndaki farka dikkat edin. Doru fizyoloji benzeimini tanyabilirsiniz; daha nce baarmay dnemeyeceiniz eyleri bile, baarabilecekmi gibi hissetmeye balarsnz. Benzer olaylar kzgn kmr zerinde yrme deneyinde de meydana gelmektedir. Baz kimseler kzgn kmr yatann nne i temsilleri ve fizyolojilerinin uyumu sayesinde tam bir gvcen ve hazrlk iinde gelmekte, gvenli ve salkl bir ekilde kzgn kmrlerin zerinden yryerek gemektedirler. Bununla birlikte baz kimseler kzgn kmrlerin nne gelince paniklemeye balyorlar. Onlar sonu hakkndaki i temsillerini deitirmi ve imdi balarna gelebilecek en kt senaryoyu dnmeye balam olabilirler. Ya da yzlerini yalayan scakln etkisi, gven duygularn kmr yatana yaklatka yok ediyor olabilir. Bunun sonucu olarak korkudan titremeye, ya alamaya ya da donup kalmaya, btn kaslarn kilitlemeye yada baka bir takm fizyolojik reaksiyonlar gstermeye balayabilirler. Onlarn korkularn bir anda yok etmek ve onlar imkanszm gibi grnen bir ie balatmak iin sadece ve sadece durumlarn deitirmek gerekir. Tm davranlarmzn, iinde bulunduumuz durumdan kaynaklandn hatrlaynz. Kendimizi kuvvetli ve canl hissettiimizde, yorgun ve bitkinken asla balayamayacamz ileri yapmaya balarz. Bu nedenle ate zerinde yrmek, sadece i olsun diye renilen bir ey deildir. Bu yry insanlara, daha nceki dnceleri ne olursa olsun, amalarn annda destekleyecek davran ve durum deitirme deneyimi verir. Kzgn kmrlerin karsnda alayan, donup kalan ya da titreyen kimselere ne yaplabilir ? Tek bir ey, i temsilleri deitirilebilir. Bu da onlara baarl ve salkl bir yryle karya getiklerinde neler hissedeceklerini dndrtebilmekle 163

olur. Bylece onlarn i temsilleri, fizyolojilerini deitirecektir. ki ile drt saniye arasnda insan verimli duruma geebilir. Biraz nce korkudan titreyen, donup kalan, alayan insanlar imdi haydi deyince kzgn kmrlerin zerinden yryerek geerler. Fakat bazen insanlar ok berrak bir yanma i grntsne sahip olabilirler ya da i temsillerinde yarattklar dnce, yry gerekletirecek kadar gl olmayabilir. Bu durumda onlarn alt modellerini deitirmek gerekir ki, bu ilem uzun srebilir. Kzgn kmrlerin nnde btnyle panikleyen kiiler iin izlenecek dier bir yol da; onlarn fizyolojilerini deitirmektir. Bu ilemden sonra kii i temsilini deitirirse; sinir sistemi annda vaziyetini, nefes aln, kas gerilimini ve dierlerini deitirmek iin sinyal gndermek zorundadr. Kii dier haberlemeleri atlayarak dorudan fizyolojisini deitirebilir. Bundan sonra niin yrye balamasn. Alayan kimselerin balarn kaldrmalar ve ileriye bakmalar salanmaldr. Byle yapmakla kiinin sinir yapsnn hareket yerine, grnt ksmna ulamas salanr ve byk bir olaslkla kii alamay hemen keser. Berbat durumda iseniz ya da alyorsanz ve bunlar durdurmak istiyorsanz banz kaldrn, omuzlarnz dik tutun ve coku durumuna gein. Hisleriniz annda deiecektir. Ayn eyleri ocuklar zerinde deneyebilirsiniz. Alamalar ve aclar annda duracak veya en azndan ok byk oranda azalacaktr. Ayn teknik, yapamayacanz hissettiiniz her i iin uygulanabilir. Bir kadna ya da bir adama yaklaamayacanz, patronla konuamayacanz ya da benzerlerini hissetmeye baladnzda, hemen bu teknii uygulamaya koyun. Durumunuzu ve gcnz; kendi kendinize beyninizdeki konumalar ve grntleri ya da duruunuzu, nefes alnz, sesinizin tonunu deitirerek, deitirebilirsiniz. deal olan, hem fizyolojiyi hem de tavr deitirmektir. Bunu yapnca vcut hemen verimli durumuna geer ve istenen sonucu elde etmek iin gerekli eylemleri uygulamaya balar. 164

Ayn ey spor yaptktan sonraki durum iin de geerlidir.Spordan sonra nefes almakta zorlandnz, ok yorulduunuzu sylerseniz, vcudunuzla byle haberleirseniz, gerekten bitkin dersiniz. Bununla birlikte gerekten nefessiz kalsanz bile bilinli olarak dik durursanz normal nefes almaya kendinizi yneltirseniz, ok ksa bir sre sonra yorgunluunuzun getiini grrsnz. Fizyolojinizi ve i temsilinizi deitirerek deitirdiiniz eylemleriniz ve hisleriniz, ayn zamanda vcudunuzun biokimyasal ve elektriksel srecini de etkiler. kntye den insanlar zerinde yaplan almalar onlarn kanlarndaki Beyaz hcre saysnn azalarak baklk sistemini zayflattn gstermitir. Kirlian fotoraf nedir biliyor musunuz? Bu fotoraf vcudun bioelektriksel enerjisinin gsterimidir ve kiinin iinde bulunduu durumda deiiklikler olduunda; fotorafta da ok nemli deiiklikler meydana gelir. Zihinle vcut balantl alt iin bir konu zerinde younlatnzda; btn elektriksel alannz deiebilir ve baka trl yapamayacanz ileri yapabilirsiniz. nsann gcn inanlar kadar kstlayan ok az ey vardr. Zihin vcut ilikisi hakknda aratrmalar yapan Dr. Herbert Benson, dnyann eitli blgelerinde yaplan bylerin gc hakknda, insan hayretlere dren hikayeler yaynlamtr. Avustralya'nn ilkel kabilelerinden birisinde byc doktorlar "kemik gsterme" olarak adlandran bir by yaparlar. Baz sihirli seslerden oluan bu by; kurban zerinde o kadar etkili olur ki, kurban mutlaka ok byk bir hastala yakalanacan ya da muhtemelen leceini bilir. 1925'de gerekleen byle bir olay, Dr. Benson aadaki ekilde anlatmaktadr. "Dman tarafndan bylendiini farkeden adam, gerekten acnacak bir haldeydi. Tehlikeli ve anlaml szle; gzleri parlayarak, ellerini sanki kanna dklen zehirleyici svy geitirmek ister gibi kaldrarak donup kalmt. Yanaklar soldu, gzleri donuklat, yz ifadesi korkun bir ekilde bozuldu. lk atmaya yelteniyor, fakat genellikle sesi boaznda dmleniyordu. Aznda 165

oluan kpkleri grmeliydiniz. Vcudu titremeye, adaleleri istemeden burkulmaya balamt. Sallanrken srt st yere dt ksa bir sre sonra bayld ve biraz daha sonra can ekiir gibi kvranmaya, ve yzn elleriyle kapatarak inlemeye balad.... O'nun lm bir an meselesiydi". Hikye ok canl ve ok ackl; fakat ben sizden byle bir model kurmanz istemeyeceim. Bu hikye inan ve fizyolojinin gcn en iyi anlatan rneklerden birisidir. Klasik terimlerle sylersek, bu kiiye hi ama hibir ey yaplmamtr. Fakat kendi inanc ve fizyolojisinin gc; onu tahrip edici, korkun bir negatif gcn etkisinde brakmtr. Bu tr deneyimler, sadece bizim ilkel olarak adlandrdmz toplumlarda m olmaktadr? phesiz hayr. Benzer deneyimler her gn evremizde de olmaktadr. Sadece kendi yarattklar gszlk, aresizlik ve yalnzlk hisleriyle len ok sayda kurban vardr. Bu ilgin yazda, deneyin hep olumsuz taraflar n plana karlmaktadr. Oysa ayn deneyin neden olumlu taraflarnn gndeme getirilmedii konusu gerekten aratrlmaya deer. rnein ok sevdii birisini kaybeden kiinin bu olayn etkisiyle yaam sevincini kaybetmesi ya da gerilimin (stresin) korkun etkileri nedeniyle ksa bir sre sonra lmesi, ok sk rastlanlan bir olaydr. Oysa ayn deneyimin bizi iyiletiren olumlu etkileri de vardr. Norman Cousin'in hikyesi, olumlu etkiyi gsteren en iyi rneklerden birisidir. Cousin "Bir Hastaln Anatomisi" adl kitabnda halsizlik yaratan, uzun sren bir hastalktan, glme araclyla, mucizevi bir ekilde salna nasl dndn anlatmaktadr. Glmek, Cousin'in yaam sevinci ve zenginliini artrmak iin bilinli olarak kulland tek arat. O'nun rejiminin ok nemli bir ksm kendisini gldrecek film, televizyon programlar ve kitaplardan oluuyordu. Bunlar da onun i temsilini, olumlu ynde gelitirdi. Glmek; fizyolojisini temelinden deitirdi ve sinir sistemi de mesajlara bu ynde cevap verdi. 166

Bylece daha iyi uyuyarak, aclarn azaltarak, btn fiziksel varln gelitirdi. Doktorlarn birisinin, btnyle iyileme ansnn yzde birihtimaI olduunu sylemesine ramen; Cousin sonunda tamamen yileti. Cousin, ulat sonucu u ekilde aklamaktadr,.Grn ok kt olsa bile, insan zihni ve vcudunun yeniden oluturma gc asla kmsenmemelidir. Yaam gc, belki de yeryznde en az anlalan gtr." Son yllarda Cousin ve dierlerinin deneyimlerini akla kavuturan ilgin aratrmalar yaplmaktadr. Hislerimizi etkileyen yz ifadeleri zerinde yaplan almalar, iyi durumdayken hile pek fazla glmediimizi ortaya karmtr. Oysa glmseme ve glme, biyolojik sreci etkileyerek bizim kendimizi daha iyi hissetmemize neden olur. Onlar beynimize giden kan ve oksijen miktarn, sinir tayclarnn uyar dzeyini artrr. Benzer eyler dier ifadelerle de oluur. Yz ifadenizi korku, endie, srpriz, kzgnlk fizyolojisine sokun bakalm neler hissedeceksiniz! "Vcutlarmz bahemizdir... niyetlerimiz de bahvanlarmz. " William Shakespeare Yzmzde yaklak olarak seksen tane kas vardr. Bu kaslar geveyip gerilerek beynimize giden kan miktarn, dolaysyla beynimizin fonksiyonlarn etkilerler. 1907 de Fransz Dr. Israel Waybourn bu konuda ok arpc bir yaz yaynlamtr. Yazsnda yz ifadelerinin gerekten de hislerimizi deitirdiini belirtmitir. Bugnk aratrmaclar da benzer sonulara ulamaktadrlar. San Fransisko'daki Kaliforniya niversitesi'nde Dr. Paul Eckman 1985 ylndaki aratrmasnda unlar yazmaktadr: "Bir duyguya sahipseniz bunun sizin yznzde grleceini biliyoruz. Bunun tersi de dorudur. Yznze nasl ifade verirseniz o ekilde bir his oluturursunuz. Bir acya glerse 167

niz; iinizde ac hissetmezsiniz. Yznz znt gsterirse; bunu iinizde de hissedersiniz." Gerekte Eckman'n syledikleri yalan makinelerini kandrmak iin de kullanlyor. Kendisini inan fizyolojisinin iine sokan kimseler; gerekte yalan sylyor olsalar bile, makine onlarn doru sylediini kaydetmektedir. Fizyolojinin nemli nermelerinden birisi de benzeimdir,, Dndnz olumlu bir mesaj iletmek isterken, sesiniz zayf ve inanszsa ve vcut diliniz danksa; benzeim iinde deilsiniz demektir. Benzeimsizlik; olabileceklerinizi, yapabileceklerinizi ve en gl duruma ulamanz engelleyecektir.Kendi kendinize zt mesajlar vermek, bilinaltnza yumruk atmaya benzer. Niin olduunu kesin olarak bilmemekle birlikte baz kimselere inanmadnz zamanlar olmutur. Kiinin syledikleri akla uygundur; fakat siz ona u ya da bu nedenden tr, gerekten inanmazsnz. Bilinsiz zihniniz bilinli zihninizin kavrayamad bir eyi kavramtr. Birisine bir ey sorduunuz zaman kii evet derken, bilinsiz bir ekilde kafasyla hayr hareketi yapabilir. Ya da bu ii yapabilirim der; fakat o anda omuzlarnn aaya doru dtn, yere doru bakmaya baladn, yani gerekte bu ii yapamayacan fark edersiniz. Kiinin bir ksm isteini yerine getirmek istiyor, dier ksm istemiyor, yani bir ksm gven dolu, dier ksm gvensiz durumdadr. Benzeimsizlik, kendisine kar almaktadr. O ayn anda iki yne birden gitmeye abalamaktadr. Kelimeleriyle bir eyi temsil ediyor, fizyolojisiyle ok baka bir eyi. Vcudumuzun bir ksmnn istedii bir eyi, dier bir ksmnn istememesinden doan benzeimsizliin faturasn dediimiz, epeyce rnekle karlamzdr. Benzeim gtr, kuvvettir. Zihnini ve fiziksel kaynaklarn btnyle bir iin yaplmasna uygun olarak ynlendirebilen kimseler baarl olurlar. Bir an durun ve tandnz benzeimli ve benzeimsiz kiiyi dnn. Bunlarn aralarndaki farklar nelerdir? Bu kiilerle karlatnzda kiisel olarak kimlerden nasl etkileniyorsunuz? 168

Kiisel gc gelitirmenin temeli benzeimdir. letiimde bulunurken kelimelerinizle, sesinizle, nefes alnzla yani tm fizyolojinizle etkili olmalsnz. Vcutla kelimeler uyutuunda; tf ak ve net mesajlar ular ki, arzu edilen budur ve zihinde buna uygun karlklar verecektir. Kendi kendinize, ite yapmak istediim bu dersiniz; fakat fizyolojiniz zayf ve kararszsa, beyniniz hangi mesaja uyacaktr.Bu titrek grntl televizyonu seyretmeye benzer. Bu ekilde sadece resimleri anlayabilirsiniz. Ayn ey beyniniz iin geerlidir. Vcudun salad sinyaller zayf ve atmal ise beyin ak olarak ne yapmas gerektiini anlayamaz. Bu, savaan askere komutann, "Eh, bunu yapmaya alsak iyi olur. Emin deilim ama bir ie yarayabilir, onun iin arpalm ve ne olacan grelim" demesine benzer. Bu ifadeler askeri hangi duruma sokar? Ben bunu mutlaka yapacam derseniz ve duruunuzla, yz ifadenizle, nefes alnzla, duru ve hareketlerinizin kararll ile szlerinizle ve ses tonunuzla fizyolojinizi bir btn haline getirirseniz; o ii mutlaka yaparsnz. Benzeim btnyle yapmak istediiniz eye doru ynlenmenizi syler ve ciddi, kararl olduunuza emin olmak iin atlabilecek en byk adm benzeim fizyolojisidir. Kelimeleriniz ve vcudunuz uyum iinde deilse, btnyle etkin olamazsnz. Benzeimi gelitirmenin bir yolu da benzeim iinde olan kiilerin fizyolojilerini model olarak almaktr. Bir kiiye aynada oluan grnt gibi benzerseniz (aynalarsanz), siz de beyninizin ayn blmn kullanrsnz. imdi benzeim durumunda msnz ? Deilseniz olmaya aln. Zamannzn yzde kanda benzeimsizlik iindesiniz? Daha sk benzeim iinde olabilirmisiniz? Byle olmaya bugnden itibaren almaya balayn. Durum ve gl fizyolojiye sahip olduunu bildiiniz ve aynalamak istediiniz be kiiyi tanmaya aln. Bu kiilerin fizyolojilerinin sizinkinden fark nedir? Onlarn temel yz ifadeleri ve mimikleri nelerdir? Biraz durun.Bunlardan birisinin otur 169

duu gibi oturun ve benzer yz ifadelerini ve mimikleri taknn. Neler hissettiinize dikkat edin. Bir kimseyi aynalarsanz yani fizyolojinizi btnyle yannzdaki kiiye uydurursanz onunla benzer duruma ve hislere sahip olursunuz. Bunu denemek iin bir arkadanz arn ve herhangi bir konu zerinde (size konuyu sylemeyecek) younlamasn isteyin. Sonra o nasll oturuyorsa yle oturun. Ayaklarnzn, ellerinizin, yznzn, nefes alnzn ekli ve tansiyonlarn mmkn olduu kadar arkadanznkine benzetin, yani onu btnyle aynalayn. Bylece sizin ve arkadanzn beynine giden sinyaller ayn olacak ve genellikle hisleriniz benzer ya da ayn ekli alacaktr. Bu deneyi yaptktan hemen sonra kiiyi aynalarken neler hissetiinizi birka kelimeyle not edin. Sonra yazdklarnz arkadanzn hisleriyle karlatrn. Yaklak olarak zamann % 80-90'nda durumunuzu tanmlamak iin kullandnz kelimelerin ayn olduunu greceksiniz. Bu kadar benzerliin akla uygun bir aklamasn yapmak zordur. Ancak yaplan btn i, aynaladnz kimseyle beyninize ayn mesajlar gndermi olmanzdr. Bu olaya inanmak biraz zor, ama deneyin ve sonularn grn. Belki ilk birka denemede baarl olamayabilirsiniz; fakat aynalama konusuna dikkat ederseniz mutlaka bu deneyi baarrsnz. Son zamanlarda yaplan aratrmalar, bu olay bilimsel adan desteklemektedir. Omni dergisinde iki aratrmacnn anlattklarna gre, kelimelerin beyinde karakteristik elektriksel paternleri vardr. Dier aratrmaclar da kiiden kiiye paternlerin deimediini bulmulardr. Baka bir deneyde bu olayn, iki farkl dili konuan insanlarda bile ayn paternde beyin dalgas oluturduu grlmtr. Bu aratrmaclar, oluan beyin dalga paternlerini tanyacak ekilde bilgisayarlar programlandrdlar ve kii konumadan kiinin zihnindeki kelimeleri bilgisayarla yorumlayabildiler. Biz kiileri tam olarak aynaladmzda, bilgisayardan ok daha iyi bir ekilde zihinleri okuyabiliriz. 170

fizyolojinin benzersiz ynlerinden birisi de ok gl kiilerin zel grnleri, tonlar ve fiziksel jestlerinin olmasdr. Onlarn zel fizyolojilerini modelleyebilirseniz, onlar gibi beyninizin verimli ksmlarna ulaabilir ve bilgilerden onlarn yararland ekilde yararlanabilirsiniz. Onlar nasl hissediyorsa sizde ayn ekilde hissedersiniz. Nefes alma, hareketler ve tonlar da nemli olduundan onlarn durumunu aynalamak iin fotoraflar istenen kritik bilgileri vermeyecektir. Bu i iin film yada video idealdir. Filmdeki ekliyle onlar aynalarsanz,benzer duygular hissetmeye balarsnz . Gl kiilerin sahip olduu benzeim dzeyinede dikkat ediniz. Onlarn fizyolojileri birbirleriyle atan mesajlar tamazlar. Onlar sadece tek bir mesaj iletirler. Onlarn fizyolojilerini aynalarken benzeim iinde deilseniz, onlarn hissettiklerini hissedemezsiniz. nk beyninize ilettiiniz mesajlar ayn olmayacaktr. rnein; siz fizyolojiyi aynalarken ayn anda da kendinize bu iin aptallk olduunu sylerseniz, benzeim iinde olmadnzdan, aynalamadan istediiniz yarar salayamazsnz. Vcudunuz baka, beyniniz baka eyler sylerse olmaz. nk g, beyne tek bir mesaj iletmektir. Martin Luther King, Jr.'n konumasnn bir teyp bandn elde eder ve sesini, ses tonunu taklit ederek onun gibi konuursanz; daha nce hissetmediiniz lde g ve kuvvet duygusunu hissedebilirsiniz. John F. Kennedy, Benjamin Franklin ya da Albert Einstein gibilerine ait bir kitap okursanz, bu kitap sizi onlarn durumuna benzer bir duruma sokacaktr. Ayn temsilleri yaratarak yazar gibi dnmeye balarsnz. Fakat onlarn fizyolojilerini kopyalarsanz, onlarn iinde hissettiklerini hissedebilir ve hatta onlar gibi davranabilirsiniz. gcnzden ve onun sihirinden daha ok yararlanmak istiyormusunuz? Derhal sayg duyduunuz ya da hayran olduunuz birisinin fizyolojisini bilinli olarak modellemeye balayn. Onun deneyimiyle ayn durumu yaratmaya balayacaksnz. Genellikle btnyle ayn duruma ulamak mmkndr. 171

Herhalde knt iindeki birisinin fizyolojisini modellemek istemeyeceksinizdir. Gl, becerikli durumdaki kiileri modellemek istersiniz; nk onlar kopyalamak gemite beyninizi: etkin olarak kullanamadnz ksmna giden bir yol gibi, size yeni seenekler sunacaktr. Seminerlerimden birisinde zemediim bir arkadala karlatm. imdiye kadar grdm en beceriksiz durumdaki kiiydi ve daha gl bir duruma giremiyordu. Sonra beyninin bir ksmnn bir kazada tahrip olduu meydana kt. Onu "mi gibi davrandrtarak, kendimi modellettim ve asla daha nce ulat fizyolojiyi dndrtmeyecek bir duruma soktum. Beni modellemesiyle birlikte beyni btnyle yeni bir ekilde almaya balad. Seminerin sonunda hemen hibir kimse onun bu yeni durumuna inanmad. O eskisinden btnyle farkl eylemlerde bulunuyor ve farkl hissediyordu. Bir bakasnn fizyolojisini taklit ederek, yeni dnce, duygu ve eylem seeneklerinin deneyimine balad. Dnya apnda bir atletin inan sistemini, zihinsel dizinini ve fizyolojisini modellerseniz; bu onu modelledikten hemen sonra onun yapt dereceleri yapabileceiniz anlamna m gelir? phesiz hayr. Siz onu tam olarak modelleyemiyorsunuz; nk onun tutarl uygulamalarla sinir sistemine gnderdii mesajlarn aynsn henz gelitirmediniz. Baz stratejilerin, sizin henz daha gelitiremediiniz belirli dzeyde fizyolojik gelime ve programlama gerektirdiine dikkat edilmelidir. Dnyann en byk pastacsn modelleyebilirsiniz; fakat, tarifesini uygularken onun frn 625 C'ye kadar ykselirken sizinki sadece 225 C'de kalyorsa, ayn sonucu retemezsiniz. Bununla birlikte onun tarifesini uygulayarak, sizin frnnzda elde edilebilecek en iyi sonucu retebilirsiniz. Siz de onunki gibi bir frna sahip olursanz, yani cretini derseniz; onun yllarca alarak elde ettii sonucun aynsn retebilirsiniz. Herhangi bir sibernetik evrimde seenei ok olan kiinin kontroll olduunu 172

unutmayn.Herhangi bir arata en kritik yn esnekliktir. Tm eyler ayn olsa bile esneklii en fazla olan sistem, daha ok seenee ve sistemin dier ynlerini daha ok ynlendirme yeteneine sahiptir. Ayn ey insanlar iin de geerlidir. En ok seenee sahip kiiler, en ok enerjiye sahip olanlardr. Modelleme olaslk yaratmakla ilgilidir. Fizyolojiyle yaplan modellemeden daha hzl, daha dinamik bir yol yoktur. Bundan sonra son derecede baarl, hayran olduunuz ve sayg duyduunuz birini grdnzde, onun hareketlerini kopyalayarak aradaki fark hissedin ve dnce paternindeki deiiklikten zevk aln. Bunu deneyin. Sizi yeni seenekler bekiyor.Ne yediiniz, nasl nefes aldnz ve kendinizi nasl besleyerek desteklediinizle ilgili olan fizyolojinin dier ynne bakalm.

173

BLM: 10 Mkemmelliin Yakt: Enerji

"Gcn ve mutluluun temeli salktr.' Benjamin Disraeli

MKEMMELLN bulvarnn fizyoloji olduunu grmtk. Fizyolojiyi etkilemenin yollarndan birisi de duruu, nefes almay ve yz ifadelerini deitirmeyi, yani kaslar kullanmay bilmektir. Bu kitapta sz edilen her ey, ayn zamanda vcudun biokimyasal fonksiyonunun salkl olmasna da baldr. Bu da sizin vcudunuzu zehirlememek, tkamamak, aksine temizlemek ve beslemek demektir. imdi de fizyolojinin temelini oluturan; yeme, ime ve nefes almann neden ve niini zerinde duralm. Gn boyunca i temsilinizi deitirebilirsiniz; fakat sizin biokimyasal yapnz karmakark ise; bu yaplar beyinde bozuk temsiller yaratacaktr. Bylece vcudun tm devre d kala174

caktr.rendiklerinizi uygulamak isteseniz bile baarya ulama olaslnz ok dk olacaktr. Dnyann en iyi yar arabasnn deposuna bira koyarsanz araba almaz. Doru arabaya doru yakta sahip olabilirsiniz; fakat ateleme dzeni iyi almyorsa en iyi sonuca ulaamazsnz. Burada enerji ve enerjinin en st dzeye nasl karlacana ilikin dncelerimi sizinle paylamak istiyorum. Vcudunuzun verimlilii ne kadar artarsa, hisleriniz ve parlak sonular elde etmek iin zekanz kullanma ekliniz, o oranda iyileecektir. ncelikle enerjinin nemi ve enerjinin nemli bir ksmn aakarmann sihirini bilmeliyiz. Beslenme konusunda birbirine zt ve insan artan ok sayda gr vardr. Bir kitap yle yle yapn, dier kitap byle byle yapn der. Bir ncs de yle yle, byle byle yapmayn der. Biz niin sorusunu aratrmaktan ok, istediimiz sonular zerinde duracaz. Bu nedenle canl, salkl kiilerin neler yaptklar aratrlm ve aynen uygulanarak baarl sonular alnmtr. Burada uygulanan yntem bir mcadele deil, bir yaam eklidir. Uzun sre denenmi bu prensipleri gelin, beraberce uygulayalm. Sekiz saat uyuduktan sonra yorgun, argn bir ekilde zor uyanyorsanz; kan dolamnz kirlidir, enerji dzeyiniz uygun deildir ve fizyolojinizin ok az bir ksmn kullanyorsunuz demektir. Fiziksel ve zihinsel yeteneklerinizi btnyle harekete geirmenize olanak salayacak bir fizyolojiye sahip olmak istiyorsanz; aadaki prensipleri on ila otuz gn deneyin. Beenirseniz devam edersiniz, beenmezseniz vazgeersiniz. Sizi kimse zorlamyor. Gl, ylmaz bir fizyolojiye sahip olmak iin size alt temel ilke (prensip) nerilecektir. Bunlarn ou sizin bildiklerinizle atacaktr. Bu ilkeler birok kii zerinde denenmi ve baarl sonular alnmtr. Bu nedenle size ters gelse bile uygulayn. Sonularn grdkten sonra kararnz verirsiniz. 175

NEFES ALMANIN GC: Saln temeli, salkl bir kan dolamdr. nk dolam sistemi oksijen ve besinleri vcudun tm hcrelerine tayan sistemdir. Salkl bir dolam sistemine sahipseniz, uzun ve salkl bir yaamnz olacak demektir. Sistemin evresi dolanmdaki kandr. Bu sistemin kontrol dmesi nedir? Kontrol dmesi nefes almadr. Vcudunuza uygun ekilde oksijen verebilirseniz; bu oksijen her hcrenin elektiriksel srecini uyaracaktr. Vcudun nasl altna biraz daha yakndan bakalm. Nefes almak sadece hcrelerin oksijenlenmesini kontrol etmez, ayn zamanda vcudu koruyan beyaz hcreleri ieren lenf (akkan) svsnn akn da ayarlar. Lenf sisteminin grevi nedir? Bazlar onu vcudun kanalizasyon sistemi olarak dnrler. imdi lenf sisteminin nasl altna bakalm. Kan kalpten atardamarlar araclyla ince, geirgen klcal damarlara pompalanr. Kan klcal damarlara oksijen ve besin tar ve bunlar hcrelerin etrafnda bulunan akkana (lenf svsna) geirilir. Hcreler ihtiyac olan eyleri bilecek kadar akll ya da ekicidir. Hcre kendi sal iin gerekli olan besin ve oksijeni alr, bir ksm tekrar klcal damarlara dnecek olan toksinleri (zehirleri) dar atar. Fakat l hcreleri, kan proteinlerini ve dier zehirli maddeleri dar atma grevi lenf sisteminindir. Lenf sistemi de derin nefes almakla eyleme geirilebilir. Hcrelerin oksijen miktarn kstlayan fazla sv ve ok miktardaki toksik madde; lenf sistemi tarafndan darya atld iin vcudun hcreleri lenf sistemine baldr. Sv, kan proteinleri hari, l hcreleri ve dier zehirli maddeleri ntralize ve tahrip eden lenf bezlerinin iinden geer. Lenf sistemi ne kadar nemlidir? Lenf sistemi yirmi drt saat almazsa, hcrelerin etrafnda oluan fazla sv ve kan proteinleri yznden insan lr. Kalp, dolanmdaki kann pompasdr, fakat lenf sistemi byle bir pompaya sahip deildir. Lenflerde kalbin grevini, kas hareketleri ve nefes alma yerine getirir . Etkin bir lenf ve ba176

klk sistemiyle birlikte salkl bir kan dolamna sahip olmak istiyorsanz; bu sistemleri harekete geirecek ekilde derin nefes almak zorundasnz. Mehur bir lenf uzman olan Dr. Jack Shields son zamanlarda baklk sistemi zerinde ilgin almalar yapmtr. Shields insan vcudunun iine koyduu kameralarla lenf sistemini temizleyen uyarclarn neler olduunu gzlemitir. Bu grevi yi ekilde diyaframdan alnan derin nefesin yerine getirdiini grmtr. Derin nefes, vakum gibi kan dolam araclyla lenfi eker ve vcudun toksinleri yok etme hzn artrr. Gerekten de derin nefes ve altrmalar bu sreci on be kat kadar hzlandrabilir. Bu blmde anlatlanlardan sadece derin nefes almann nemini anlayp uygulamak bile vcut saln nemli oranda artrabilir. Yogada nefes almann zerinde bu kadar ok durulmas bu yzdendir ve derin nefes alma kadar vcudu temizleyen baka bir ey yoktur. Salkl olmada nefes almann ok nemli olduunu kavramak iin saduyunun ok zorlanmas gerekmez. Sadece nemi zerinde biraz dnmek yeterlidir. Nobel dll Dr. Otto Warburg oksijenin hcrelere etkisi zerinde almtr. Warburg salkl ve normal hcrelere verilen oksijeni azalttnda; bu hcrelerin habis haline dntklerini grd! Daha sonra benzer bir almada Dr. Harry Goldblatt hibir hastal olmad bilinen farelerin denek olduu bir deney yapt. Deneyinde yeni domu farelerden alnan hcreleri gruba ayrd. Deney tpne ald bir grubu otuz dakika oksijensiz brakt. Birka hafta sonra bu hcrelerin bir ou ld, kalanlardan bir ksmnn hareketleri yavalad ve geriye kalanlar da habis hcre grnmn alacak ekilde yaplarn deitirmeye baladlar. Bu arada dier iki grup hcre de srekli atmosferik koullarda oksijen alabilecek ekilde deney tplerinde incelemeye alndlar. Otuz gn sonra Dr. Goldblatt bu hcreleri ayr grup fareye enjekte etti. ki hafta sonra iki normal grup hcrenin enjekte Snrsz G -12 177

edildii farelerde herhangi bir anormallik grlmedi. Ancak oksijensiz braklan hcrelerin enjekte edildii farelerde habis bymenin gerekletii grld. Bir yl sonra ayn fareler tekrar gzlendiinde habis bymenin devam ettii, normal hcrelerin ise normal kald gzlendi. Bu deney bize ne anlatyor? Aratrmaclar hcrelerde habis ya da kanser oluumunda temel etkenin oksijen azl olduuna inanmaktadrlar. Oksijen azlnn hcrelerin yaam kalitesini etkiledii keindir. Salmzn kalitesi de hcrelerimizin kalitesine baldr. Bu nedenle salk iin ilk ncelik, nefes al maya verilmelidir. Sorun birok kimsenin nasl nefes alnacan bilmemesidir,' Amerikaldan bir tanesi kansere yakalanmaktadr. Fakat yedi Amerikal atletten ancak bir tanesi kansere yakalanmaktadr, Yukardaki deneyler bu durumu akla kavuturmaktadr. Atletler dolaan kana en hayati elementi, yani oksijeni vermektedir. Bir dier aklama da lenf sisteminin hareketini uyararak baklk sisteminin en st dzeyde almasn salamaktadr. Sistemi temizlemek iin en etkin nefes alma ekli nedir? Bir birim zamanda nefes alyorsanz; drt birim iinizde tutmalsnz, iki birim zamanda dar vermelisiniz. Drt saniye nefes alyorsanz; on alt saniye iinizde tutup, sekiz saniyede dar vermelisiniz. Nefesi niin bir birimde alp iki birimde veriyorsunuz? Lenf sistemi araclyla toksinleri atmak iin. Nefesi niin drt birim tutuyorsunuz? Kan ve lenf sistemini tam olarak oksijenlendirmek iin. Nefes alrken kan sisteminden vakumda olduu gibi tm toksinleri dar atabilmek iin karn blgesinin en altndan nefes almaya balanmaldr. Spordan sonra ne kadar alk hissedersiniz? Be kilometre kotuktan hemen sonra oturup kocaman bir biftek mi yersiniz? phesiz hayr. Spordan hemen sonra derin derin nefes alrz. nk o anda vcudun en ok ihtiya duyduu ey oksijendir. Bu nedenle salkl yaamann ilk prensibi derin nefes almaktr. Gnde en az defa yukardaki kurala gre on derin nefes al178

malsnz. Nefes allar burundan, veriler azdan yaplmaldrUzun sre nefes alacam diye kendinizi zorlamamalsnz,.Bu sre zamanla yava yava artacaktr. Gnde en az defa 10 derin nefes almaya balarsanz; salnzda byk gelimeler olacan greceksiniz. yi nefes almann salad fayday salayacak hibir vitamin ilac ya da yiyecek yoktur. Genel olarak nefes almann uygun yollarndan birisi de havayla altrma yapmak anlamna gelen aerobik yapmaktr.Komak gzel, fakat streslidir. Yzmek mkemmeldir. En iyi aerobiklerden birisi de trambolin yapmaktr. nk vucuda en az stres ykleyen ekildir. Tm bu altrmalar kurallara uygun olarak yapmak gerekir. S U C A ZENGN YYECEKLER YYNZ: Yeryznn yzde yetmii suyla kapldr. nsan vcudunun yzde sekseni sudur. Yiyeceklerimizin ok byk ksmnn sulu yiyeceklerden olmasna ne dersiniz? Yiyeceklerimizin yzde yetmiinin sulu yiyeceklerden olmas gerekir. Sulu yiyecek ya da gdalar taze meyve, sebze ya da bunlarn taze olarak sklm sulardr. Baz kiiler sistemi temizlemek iin gnde 8-12 bardak su imeyi nermektedirler. Bu ok uygun bir neri deildir! ncelikle sularmzn ou imeye uygun deildir. Bunlarn birounda florin, klorin, mineral ve dier toksik maddeler vardr. En iyisi damtlm su imektir. Ne cins su ierseniz iin vcudunuzu suya boarak temizleyemezsiniz. eceiniz su miktarn, susuzluk belirlemelidir. Vcudunuzu su seliyle temizlemek yerine; yapacanz tm i , suca zengin gdalar yemektir. Suca zengin gdalar meyveler, nebzeler ve filizler olmak zere ayr gruba ayrlabilir. Bunlar size temizlenme, canllk dahil bol miktarda su salayacaktr. nsanlar az sulu gdalarla diyet yaptklarnda, vcudun ilevlerini salkl bir ekilde yerine getirmesi hemen hemen olanakszdr. "Yaam ve Saln Yasalar" isimli kitabnda Alexander Bryce unlar yazmaktadr: "Vcuda gereinden fazla su veril 179

diinde, kan daha yksek bir younlua sahip olacak ve hcre yada dokular zehirli artklar tam olarak dar veremeyeceklerdir. Bylece vcut kendi artklaryla zehirlenecektir. Bunun nedenle vcuda yeterli suyu vermenin neminden daha fazla sz etmeye gerek yoktur." Diyetiniz vcudunuzun temizleme srecine yardmc olmaldr, vcudu sindirilemeyen yiyecek maddeleriyle yklememek gerekir. Vcudun iinde artk maddelerin oluumu hastal davet eder. Vcudunuzu ve kan dolamnz artk maddelerden ve toksik zehirlerden mmkn olduu kadar uzak tutmann bir yolu, vcudun ayrc(seici) organlarn sindirilmeyen maddelerle zorlamay en aza indirgemektir. Dier yol da byle artklarn elenmesine ve sulandrlmasna yardm edecek yeterli suyun salanmasdr. Dr. Bryce yazsn yle srdryor! "Kimyada su kadar ok eitli kat maddeyi zen baka bir zc bilinmemektedir. Bu nedenle tm beslenme srecinde yeterli miktarda su salanmaldr ki fel etkisi yaratan toksik ve artk maddeler; zlmeden sonra bbrekler, deri, barsaklar ve cierler araclyla dar atlabilsinler. Bunun tersi yaplrsa toksik maddeler vcutta birikecek ve her cins hastaln olumasna neden olacaktr." En byk katil niin kalp hastalklardr? Niin biz krk yanda tenis kortunda kalp krizinden gidenlerin hikayelerini duyuyoruz? Bir neden, onlarn hayatlar boyunca sistemi tkamak iin uramalardr. Tekrar hatrlayalm hayatmzn kalitesi, hcrelerimizin kalitesine baldr. Biz kan dolamn artk maddelerle doldurursak, oluan kirli evre, kuvvetli, canl, salkl hcrelerin yaamasna, duygusal ynden dengeli bir yaam iin gerekli biokimyasal yetenein olumasna "engel olur. Nobel dll Dr. Alexis Carrel 1912'de bu teoriyi ispatlamak iin bir deney dzenledi. Carrel tavuk dokularnn (normal olarak ortalama mrleri on bir yldr) gerekli beslenmesini salayarak ve kendi yarattklar artklarndan arndrarak srekli olarak yaamalarn salad. Bu hcreler otuz drt yln sonunda hl can180

lydlar.Deneyin baarl olduu kabul edilerek 34 yl sonra deneye son verildi. Sizin diyetinizin yzde ka suca zengin gdalardan olumaktadr ? Geen hafta yediklerinizin bir listesini yapn ve yde kann suca zengin gdalardan olutuunu hesaplayn. Bu % 15 civarnda ise vcudunuzu yok edecek ekilde besleniyorsunuz demektir. sterseniz kanser ve kalp krizinden lenlerin yedikleri gdalarla ilgili istatistikleri inceleyin. Doay incelerseniz en byk ve en gl hayvanlarn otul hayvanlar olduunu greceksiniz. Goril, fil, gergedan ve dierleri sadece suca zengin yiyecekleri yerken, bir de akbabay dnn. Akbabalarn grnne bakn! Niin kt grnyor? nk suca zengin gdalar almyorlar. Kuru ve l gdalar alrsanz nasl grneceinizi tahmin edin? Bu noktada yar aka yapyorum. Bir zincir ancak en zayf halkas kadar kuvvetli olabilir. Ayn ey vcudumuz iin de geerlidir. Kendinizi canl hissetmek istiyorsanz saduyu suca zengin yiyecekler yemenizi sylyor. Diyetinizin %70'nin suca zengin gdalardan olutuundan nasl emin olacaksnz? Gerekte bu gayet basittir. u andan itibaren her yemekte kesin olarak salata yiyin. Arasra attrmak iin ulaabileceiniz yerlere ekerlemeler yerine, meyveler koyun. Fark, kendinizi daha iyi ve gl hissettiinizde greceksiniz. YEMEK USTENIZl UYGUN GIDALARDAN OLUTURUN: Bir sre nce Dr. Steven Smith 100. doum gnn kutluyordu. Kendisine uzun yaamann srr sorulduunda "Midenize ilk elli ylda iyi bakn, gelecek elli ylda o size bakacaktr" eklinde cevap vermitir. Doru sze ne denir! Yemek listeleri konusunda alan ok sayda bilim adam vardr. Bunlardan en nlleri Dr. Herbert Shelton'dr. Fakat bu konuda youn olarak ilk aratrmay, kpeklerde yapt uyarc deneyleriyle mehur olan Dr. Ivan Pavlov yapmtr. Bazlar liste yapmann ok karmak bir i olduunu dnrler. Oysa, 181

gerekte bu i basittir. Baz yiyecekler dierleriyle birlikte yenilmemelidir. Deiik tipte yiyecekler deiik tipte sindirici svlar gerektirir. Sindirici svlarn hepsi birbiriyle uyum iinde deildir. rnein patetesle eti birlikte mi yiyorsunuz? Peynirle ekmek, stle tahl, balkla pirin mi yiyorsunuz? Bu bileimler sizin i sisteminizi tahrip edecek ve enerjinizi yok edecektir dersem ne dersiniz? Sama diyeceksiniz, ama, sylenenler dorudur. Bu bileimlerin niin tahrip edici olduunu ve imdi kendi kendinize harcadnz byk miktardaki sinir enerjisini aklamaya alalm. Farkl yiyecekler farkl ekilde sindirilir. Niastal yiyecekler (pirin, ekmek, patates vb.) balangta azda oluan pityalin enzimiyle sindirilir ki bu enzim alkalin ihtiva eder. Proteinli yiyecekler (et, st rnleri, erezler) hidroklorik asit ve pepsinle sindirilirler ki, bunlar asit ierirler. ki zt karakterli madde, yani alkali ve asit, ortamda ayn zamanda almazlar. Bunlar birbirlerinin etkilerini yok (ntralize) ederler. Proteinle birlikte niasta yerseniz, sindirim zayflar ya da gereklemez. Sindirilmeyen yiyecekler, mayalanma ve ayran bakterilerin remesi iin uygun ortam olutururlar. Bylece sindirim bozukluu ve gaz artar. Uyumsuz yiyecek bileimleri enerjinizi alar ve enerji kayb da hastalk iin uygun bir ortam salar. Bu durum fazla asitin olumasna neden olur. Fazla asit de kann kalnlamasna ve dolaysyla sistemin daha yava akmasna neden olduu iin, vcudun oksijenini azaltr. Ylba yemeinden sonra kendinizi nasl hissettiinizi hatrlaynz. Byle ar yemekler; sala, kan dolamna ve enerjik fizyolojiye zararldr. Bu nedenle yattrc ve mide dzenleyici ilalar en ok satlan ilalar arasndadr. Uygun yemek listesi dzenlemek bu,sorunlarn zm iin ok daha aklc bir yoldur. Bunun da en basit yolu her yemekte bir tek youn gda almaktr. Youn gda nedir? Suca zengin olmayan her yiyecek yo182

undur.rnein biftek youn, karpuz ise suca zengin bir gdadr.Baz kimseler youn gda tketimlerini azaltmak istemezler.Bu durumda niastal, karbonhidratl ve proteinli yiyecekleri beraberce ayn nde yememelisiniz. Patatesle eti bir arada yemeyiniz. Bunlarn her ikisinden de vazgeemiyorsanz birisini le yemeinde, dierini akam yemeinde yiyin. Bunu yapmak ok zor deildir. En iyi lokantalarda bile patatessiz biftekle salata ve halanm sebze isteyebilirsiniz. Bu listeyi kimse tuhaf karlamayacaktr. Burada sorun yoktur, nk proteinle birliklikte salata ve sebze, yani suca zengin yiyecekler vardr. Dier yandan ok miktarda patatesle, salata ve sebze de yiyebilirsiniz.Byle bir yemekten sonra kendinizi hl a hisseder misiniz? Sanmyorum. Yedi-sekiz saat uyuduktan sonra sabahleyin yorgun mu kalkyorsunuz? Nedenini biliyor musunuz? nk siz uyurken vcudunuz, midenize indirdiiniz uyumsuz yiyecekleri sindirmek iin fazla mesai yapmaktadr. Birok kimse, baka hibir eye harcamad kadar sinir enerjisini sindirim iin harcamaktadr. Uygun olmayan yiyecek bileimi yendiinde bunlarn sindirimi sekiz, on, on iki, on drt saat, hatta daha fazla srebilir. Uygun yiyecekler alndnda vcut bunlar etkin bir ekilde sindirir ve sindirim ortalama -drt saatte biter. Bylece sindirim iin enerjinizi boa harcamam olursunuz. (Uygun bir yemekten sonra en az ya da buuk saat beklemeden baka bir yiyecek yemeyiniz. Ayn zamanda yemekte iilen svlar, sindiricileri sulandrarak sindirim srecini yavalatr.). Uygun yemek listeleri iin Dr. Herbert Shelton'un "Kolay Yemek Listesi Dzenlemek" isimli kitabndan yararlanabilirsiniz. imdilik prensipleri uygulamak yeterlidir. KONTROLL TKETM YASASI: Yemeyi seviyor musunuz? Ben de seviyorum. Daha ok nasl yeneceini renmek mi istiyorsunuz? Az yiyin! Bylece ok yemek iin zamannz olacaktr. 183

Yaplan birok tbbi alma da ayn eyi gstermitir. Hayvanlarn yaam srelerini uzatmann en emin yolu yedikleri yiyecek miktarn azaltmaktr. Bu konuda en nl deneylerden birisini Dr. Clive McCay yapmtr. Dr. McCay deneyinde; denek farelerin yiyecek miktarn yar yarya azaltt ve farelerin mr iki kat artt. Benzer fakat daha ilgin deneyi daha sonra Dr. Edward J. Masaro yapt. Dr. Masaro, denek fareleri ayr gruba ayrd. Birinci gruba istedii kadar yiyecek verildi, ikinci grubun yiyecek miktar yzde altm azaltld ve nc gruba da istedikleri kadar yiyecek verildi fakat burada protein miktar yar yarya azaltld. 8-10 gn sonra birinci grubun yzde on , yiyecek miktar yzde altm azaltlan ikinci grubun yzde doksan yedisi, nc grubun yzde ellisi yayordu. Ksaca az yiyin ok yaayn! Daha da ok yaamak istiyorsanz suca zengin gdalar yiyin. MEYVELER DORU YYN: En mkemmel yiyecek meyvedir. Vucudumuza en ok yarar olan ve sindirim iin en az enerji gerektiren yiyecek meyvedir. Beyin sadece glikozla alr. Meyvelerde bulunan meyve ekeri kolayca glikoza dnr ve birou da % 90-95 su ierirler. Bu da meyvelerin ayn zamanda hem besleme, hem de temizleme grevi yaptn gsterir. Buradaki tek sorun birok kimsenin meyvenin nasl yeneceini bilmemesinden kaynaklanmaktadr. Meyve daima a karna yenmelidir! nk meyvenin ok byk bir ksm midede sindirilmez. Meyve ince barsaklarda sindirilir. Meyve yendikten birka dakika sonra ince barsaklara geer ve ekerini orada brakr. Fakat midenizde et, patates, niata gibi eyler varsa; meyveler midede kalr ve mayalanmaya balar. Hi byk bir yemekten sonra tatl yerine meyve yiyip sonra rahatsz bir ekilde btn gece boyunca geirip durmadnz m? Bunun nedeni meyvenin uygun ekilde yenmemesidir. Meyve a karna yenir. En iyi meyve taze olandr, ya da taze sklm meyve suyu184

dur.Teneke kutu ya da ielerdeki meyve sularn imek pek doru deildir; nk ieleme ve kutulama srasndaki ilemler meyve suyunun asitik karakterli olmasna neden olabilir. Satn alabileceiniz en deerli eyi satn almak ister misiniz? Meyve skaca satn aln. Arabanz var m? Arabay hemen satp bir meyve skaca aln! O sizi ok daha uzaa gtrecektir. Unutmayn meyve suyu a karna iilecek. Meyve suyu ok abuk sindirilir ve 15-20 dakika sonra yemee balayabilirsiniz.Dr.William Castillo'da kalp hastalklarna kar yenmesi mmkn en uygun gdann meyve olduunu sylemektedir.Castillo meyvelerde bulunan bioflavinoid'in (biyolojik sar renkli boya) kann kalnlamasn ve damarlarn tkanmasn nlediini ne srmektedir. Meyve ayn zamanda klcal damarlar glendirir. Klcal damarlarn zayf olmas, i kanamalara ve kalp krizlerine yol aar. Bir maraton koucusu diyetinde meyveleri uygun kullanmaya baladktan sonra; maraton derecesi 9.5 dakika azald, dinlenme sresi yarya indi ve Boston maratonunda ilk kez dereceye girdi. Meyve konusunda son bir noktann daha aklda tutulmas gerekir. Gne nasl balamaldr? Kahvaltda neler yenmelidir? Yataktan kalkar kalkmaz ok miktarda yiyecekle vcudu tkamak ve sonra btn gn bunlar sindirmeye almak uygun mudur? Elbette deildir. Kahvaltda sindirimi kolay ve hemen enerji verecek meyve sekeri ieren ve vcudu temizleyen yiyecekler yenmelidir. Btn gn boyunca mmkn olduu kadar rahat etmek istiyorsanz kahvaltda sadece taze meyve yiyin ya da taze olarak sklm meyve suyu iin. Sadece meyve ile kalabildiiniz sre uzadka, vucudunuzun temizlenme olasl o oranda artacaktr. Eer kendinizi kahve vb. ie yaramaz eylerle yklemekten de vazgeerseniz; kendinizi ne kadar canl ve enerjik hissedeceinize inanamayacaksnz! On gn iin bunlar deneyin ve sonularn grn! 185

AZ PROTEN TKETN: Bir yalan yeteri kadar byk ve yeteri kadar yksek sesle sylenirse, kiiler buna eninde sonund inanacaktr! Yeryznde salkl olmak iin ok protein tketilmesi gerektii kadar byk yalan sylenmemitir! Neden insanlar ok protein tketmek eilimindedir? Bazlar daha ok enerjiye sahip olmak iin, bazlar dayankllklarn artrmak iin, bazlar kemiklerini glendirmek iin ok protein gerektii dncesindedirler. Proteinin fazlas bu isteklere ters etki yapar. Bir kimsenin ne kadar proteine ihtiyac olduunu aratrmaya alalm. Kiinin en ok proteine ihtiyac olduu zaman nedir? Sanrm en ok bebekken proteine ihtiya vardr. Anne stnn bebein ihtiyac olan her gday salad bugn iin kabul edilen bir gerektir. Doum esnasnda anne stnde %2,38 orannda protein bulunur, alt ay sonra anne stndeki protein miktar % 1,2-1,6 arasnda bir orana der. 0 halde ok miktarda protein almamz gerektii dncesi nereden geliyor? Gerekte hi kimse ne kadar proteine ihtiyacmz olduunu kesin olarak bilmiyor. eitli aratrmalar farkl rakamlar veriyorlar. Bunlarn kesin olmadklarn kendileri de belirtiyorlar. Gnde 56 gr. protein alnmas gerektiini bildiren Ulusal Bilimler Akademisine (National Academy of Sciences), bu rakama nasl ulatklarn sorduk. Gerekte bu rakamn 30 gr. olduunu fakat 56 gr. olarak akladklarn sylediler. Onlar ayn zamanda fazla alnan proteinin idrar sistemini ar altrdn ve yorgunluk yarattn sylediler. Buna ramen neden o kadar ok protein alnmasn nerdikleri sorulduunda cevap vermediler. Enerji iin ne kadar proteine ihtiyacmz vardr? vcudumuz enerjiyi nasl kullanr? Enerji iin nce meyve ekeri kullanlr, bu da srasyla meyvelerden, sebzelerden ve filizlerden elde edilir. Sonra niatadan daha sonra da yadan enerji salanr. Enerji iin en son kullanlan ey proteindir. Proteinin dayankllk salad fikri nereden gelmektedir? Fazla protein vcutta 186

fazla nitrojen olumasna, fazla nitrojen de yorgunlua yol aar. Vcut yapclar vcutlarna protein yklerler, fakat onlarn maraton koma yetenekleri ne durumdadr! Proteinin kemikleri sertletirdii iddias da yanltr. Bunun tersi dorudur. Proteinin ok fazlas osteoporosisle srekli ilikiye geer. Bu da kemiklerin yumuamasna ve zayflamasna neden olur. En gl kemikler etyemezlere aittir. Protein salamak iin et yememenin yzlerce nedenini sayabilirim. Protein metabolizmasnn yan rnlerinden birisi de amonyaktr. Bu durumun iki nemli sonucunu anlataym. Birincisi et yksek oranda rik asit ihtiva eder. rik asit yaayan hcrelerin rettii zararl ve artk maddelerden birisidir. Bbrekler rik asidi kan dolamndan alrlar, mesaneye gnderirler. Mesaneden de dar atlr. rik asit abuk ve btnyle kandan alnmadndan, bunlar dokularda birikecek ve gut hastal ya da mesanede ta olumasna neden olacaklardr. Bbreklere ne olduunu sormayn, lsemi hastalarnn kanlarnda genellikle ok miktarda rik asit bulunmaktadr. Ortalama bir et parasnda 14 rik asit bulunur. Vcut bir gnde ortalama sadece 8 rik asiti zararsz hale getirebilir. Ete tad veren rik asittir. Etten kann alnmas demek, etin lezzetini azaltmak demektir. Lezzetsiz bir ey yemek ister misiniz? Et; rtc bakteriler ihtiva eder. Kaln barsak bakterileri, rtc bakterilerdir. Dr. Say Milton Hoffman bu durumu yle aklyor "Hayvan canl olduu srece emici sre, rtc bakterilerin kaln barsaklardan hayvann iine gemesine engel olur. Hayvan ldkten sonra osmotik sre durduu iin rtc bakteriler kolonlardan trmanarak dar kar ve etin iine yerleirler. Bu da etin yumuamasna neden olur." Et dinlendike yumuakl, dolaysyla rtc bakteri miktar artar. . Dier uzmanlar da "Ette gbreyle ayn karakterde bakteriler vardr ve bu bakteri says baz etlerde taze gbrede olandan daha fazladr. Btn etlere kesim srecinde mikrop bulaabilir 187

ve bu mikroplarn says depolama sresi arttka artar" grndedirler. Sizin yemek istediiniz ey bu mu? Mutlaka et yemek istiyorsanz hayvann ayrda otladndan, yani hormon almadndan emin olmalsnz ve yediiniz et miktarn nemli oranda azaltmalsnz. Burada basite et yemezseniz salkl olursunuz ya da et yerseniz salkl olamazsnz demek istenmiyor, dier kurallara uymayan etyemezlerden ok daha salkl olan, ok sayda et yiyen kimse vardr. Fakat u andan itibaren dier canllarn deri ve etlerini yememeye karar vererek daha salkl ve mutlu olabileceinizi bilmelisiniz. Pisagor, Sokrates, Aristo, Leonardo da Vinci, Isaac Newton, Voltaire, Henry David Thoreau, George Bernard Shaw, Benjamin Franklin, Thomas Edison, Dr. Albert Schweitzer, Mahatma Gandhi'nin ortak zellikleri nedir biliyor musunuz? Hepsi etyemezdir. Herhalde bu grup modellemek iin fena bir grup deil. St rnleri daha m iyidir? Baz bakmlardan etten daha kt olabilirler. Her hayvan kendi cinsine uygun elemanlar dengesine sahiptir. nek dahil birok hayvann stn imek birok sorunun ortaya kmasna neden olur. rnein, inek stnn iindeki gl byme hormonlar buzalar iki yl sonra olgunluk kilolarna ulatracak yapdadr. Doumda 45 kilo olan buza olgunlua eriince 500 kg. olur. nsan ise 3-4 kg. arasnda doar 70-80 kg.'a ulancaya kadar 21 yl geer. Bu durumun toplumumuz zerinde ok ters etkileri vardr. St rnleri konusunda uzman olan Dr. William Ellis bu rnlerin etkilerini aadaki gibi aklyor. Bunlar kan dolamn etkiler. Alerji olmak ve sistemi tkamak istiyorsanz st iin. Ellis ne srd nedenlerle, ancak ok az sayda yetikinin inek stndeki proteini metobolize edeceini ileri srmektedir. nek stnn ana proteini kazeindir. Kazein inek sal iin inek metabolizmasnn ihtiya duyduu bir eydir. Bu kazeine insann ih188

tiyac yoktur. Gerek bebekler gerekse yetikinler kazeini sindirmekte glk ekerler. O'na gre en azndan bebekler kazeinin%50 veya daha fazlasn sindiremezler. Ksmen sindirilen bu proteinler genellikle kana karrlar, dokular rahatsz ederler ve alerjiye kar hassaslk yaratrlar. Eninde sonunda karacier ksmen sindirilmi inek proteinlerini dar atmak zorundadr buda btn vcudun boaltm sistemi iin gereksiz bir yktr. Bunun tersine insan stnde bulunan laktalbumin proteini, insanlar tarafndan kolayca sindirilebilir. St kalsiyum iin ienler de yanlyorlar; nk 25.000 kii zerinde yaplan testlerde gnde ve daha fazla bardak st ienlerin kalsiyumlarnn en dk dzeyde olduu grlmtr. Ellis'e gre kalsiyum almak istiyorsanz, bol miktarda yeil sebze, susam ya, fndk ve fstk yiyin. Bunlarn hepsi kalsiyum bakmndan zengin ve vcudun kolayca kullanabilecei yiyeceklerdir. Burada bir noktaya ok dikkat etmek gerekir.Eer ok miktarda kalsiyum alrsanz bunlar bbreklerde birikir ve bbrek ta yapar. Kan younluunu nispeten dk dzeyde tutabilmek iin yenilen kalsiyumun %80'ini vcut dar atar. rnein algam cinsi yeilliklerde stn iki kat kalsiyum vardr. Birok uzmana gre insanlar yeterli kalsiyumu u ya da bu ekilde alabilir, bu konuya zel olarak dikkate etmeleri gerekmez. Stn vcuttaki temel etkisi nedir? St balgam yapar. Bu balgam da vcudun grevini iyice zorlatracak ekilde ince barsa sertletirir ve buradaki her eye yaparak tka grevi yapar. Peynir nasldr? Peynir de stn younlatrlm eklidir. Bir kilogram peynir elde etmek iin ka kilogram st kullanlmas gerektiini gz nne aln. Sadece peynirdeki ya miktar bile az peynir yenmesi iin yeterli nedendir. lla peynir yemek istiyorsanz, bir byk tabak salatann zerine biraz peynir rendeleyebilirsiniz. Bylece peynirin tkama etkisini suca zengin gda ile dengeleyebilirsiniz. Bazlar iin peynirden vazgemenin ok zor olacan biliyorum. Pizza ve eritme peyniri se 189

vebilirsiniz. Yourt nasldr? O da st ve peynir kadar ktdr. Dondurma nasldr? Sizin en iyi olmanz destekleyecek bir ey deildir. Buna ramen onun ahane tadndan ve dokusundan vazgemek zorunda deilsiniz. Meyve suyu yapcs araclyla donmu muzdan ayn tad ve dondurma hissini veren bir ey yapabilirsiniz. Bu vcudunuzu btnyle besleyecek bir gdadr. Szme peynir nasldr? St rnleriyle uraanlarn peynirlerini kalnlatrmak ve onlar birbirine yaptrmak iin neler kullandklarn biliyor musunuz? Paris Plasteri ad verilen bir kalsiyum slfat kullanmaktadrlar. aka yapmyorum. Kalifor niya'da kullanlmas yasak olmasna ramen Federal Standartlara gre serbesttir. Bununla birlikte izin verilen herhangi bir yerde retilen szme peynir Kaliforniya'ya gnderilebilir ve orada satlabilir. Temiz, kolay dolaabilen bir kan dolam yaratmaya alrken, onu Paris Plasteriyle doldurmann nasl bir ey olduunu hayal edebiliyor musunuz? Niin daha nce st rnleri hakknda byle eyler iitmemitik? Gemiten gelen koullanma ve inan sistemleri gibi bunun birok nedeni vardr. Bir dier neden de Federal Hkmetin st rnleri fazlas iin her yl 2,5 milyar Dolar demek zorunda olmas olabilir. Gerekten de 11.1983 tarihli The New York Times'a gre, hkmeti ok ya tketiminin tehlikeli olduuna ilikin kampanyalaryla dorudan elikili bir ekilde, st rnlerinin tketimini artrmak iin yeni bir strateji gelitirmektedir. u anda hkmetin depolarnda 400 milyon kg toz st, 130 milyon kg ya, 300 ton peynir bir kambur olarak durmaktadr. Aklma gelmiken belirtmeliyim ki, bu st endstrisine bir saldr deildir. Bana gre bu endstride alanlar bizim kltrmzn en ar iilerindendir. Bu benim salmn desteklenmemesine karlk, benim onlar destekleyeceim anlamna gelmez. Ben de sizin u anda bulunduunuz yoldaydm. Pizza en ok sevdiim yiyecekti. Ondan vazgemeyi dnemezdim. Fakat o tarihten bu yana kendimi o kadar ok iyi hissediyorum ki, 190

Bir milyon yl gese bile geri dnme olaslm yok. Aradaki fark tanmlamaya almak, hi gl koklamam birisine gln kokusunu anlatmaya benzer. Belki siz bir karar vermeden nce koklamaya alrsnz. 30 gn iin st imeyerek ve st rnlerini azaltarak, vcudunuzda hissettiklerinize gre karar verirsiniz. Bu kitabn tamam size neyin yararl olduu ve neyin yararsz olduu konusunda bilgi vermek iin tasarlanmtr. Niin karar vermeden nce tm ilkeleri denemiyorsunuz? Salkl yaamann alt ilkesini uygulayn. nmzdeki on gn, otuz gn yada hayatnz boyunca uygulayarak, yapmak istediklerinize destek olacak ekilde canllk hissi ve enerji verip vermedii kodusunda bir karar verin. Size kk bir uyarda bulunaym. Lenf sisteminizi uyaracak ekilde etkin nefes almaya ve % 70 sulu gda ieren ekilde yemek listenizi doru biimde dzenlemeye balarsanz; ne olur? Dr. Byrce'n suyun gc hakknda sylediklerini hatrlaynz. ok az k kaps bulunan bir binada kan bir yangn grdnz m? Herkes ayn k kapsna doru hcum eder. Vcudunuz da ayn ekilde alr. O sizin sisteminizde yllardr biriken artklar temizlemeye balayacak ve yeni enerjiniz onu mmkn olduu kadar abuk yapacaktr. Bu sizin souk algnlna yakalandnz m gsterir? Hayr, souk yediinizi gsterir. Souu yllardr sren kt yeme alkanlnzla yarattnz. imdi sizin vcudunuz, geirgen organlarnza yllarca kan ve dokularnzda biriken zararl maddeleri dar atmak iin, enerji veriyor olabilir. ok az kimse dokularndan kan dolamna ba ars yapacak kadar zehir alabilir. Fazla balgamn cierleriniz yerine mendilinizi doldurmas daha iyidir. Ba ars yllardr kt alkanlklarnzdan tr birikenleri temizlemek iin denen ok az bir crettir. ou kimsede byle negatif tepkiler grlmez, aksine kendilerini daha enerjili ve iyi hissederler. Kat ve sv yalar, eker, sigara vb. birok konu bu kitabn hacmini at iin atlanmtr. mit ederim bu blm saln 191

z aratrmak iin sizi yeteri kadar tevik edecektir.Fizyolojinizin kalitesinin, alglamalarnzn ve davrannzn kalitesini de etkileyeceini unutmayn. Kark yiyecekler, hzl beslenme, katklar ve kimyasal maddeler gibi Amerikan yemek alkanlklarnda yer alan yiyeceklerin; vcutta tuzak oluturan artklarn, vcudun oksijenlenmesini ve enerji dzeyini olumsuz ynde etkiledii ve kanserden sua kadar her eye katkda bulunduuna ilikin bulgular her gn artan sayda ortaya kmaktadr. Okuduum en korkun bulgulardan biri de kronik genlik sularna ilikin Alexander Schauss'nbeslenme, Su ve Sulular" adl kitabnda anlatlanlardr. Kahvaltda ocuk yarm ay ka eker ilaveli be bardak" "Sugar Smack", zeri katk maddeleriyle kapl bir rek ve iki bardak st alr. Ayak st 30 cm uzunluunda meyan kk ve 9 cm.lk bir biftek yer.Sonra le yemeinde iki hamburger, kzarm patates, biraz daha meyan kk, biraz yeil fasulye ve de nadiren ok az salata almaktadr. Akam yemeinden nce biraz ekmek ve ikolatal stle ie balar. Sonra bir sandovi, bir tabak domates orbas ve bir bardak tadlandrlm Kool-Aid alr. Daha sonra bir klah dondurma, bir ekerleme ve bir bardak su...Tm bunlardan sonra vcut daha fazla eker alabilir mi ? Yediklerinin yzde ka suca zengin gda idi? Yemek listesi uygun mu dzenlenmiti? Genlerini bu ekilde besleyerek byten bir toplumu sorunlarn bekledii uzaktan bakla bile kolayca anlalmaktadr. Bu yiyeceklerin, ocuun fizyolojisi dolaysyla durumu ve davranlar zerinde etkisi olduunu dnr msnz? Etkili olduu kesindir. Beslenmenin davranlar zerindeki etkisini aratrmak iin yaplan ankette 14 yandaki bu ocuk aadaki belirtileri iaretlemitir: Uyuduktan bir sre sonra uyanyorum ve artk bir daha uyuyamyorum. Bam aryor; kanyorum; midem ve barsaklarm alt st oluyor; derim kolayca inciniyor ya da moraryor; kabus ya da kt ryalar gryorum; abuk baylyorum, bam dnyor, souk so192

uk terliyorum ya da heceleme gl ekiyorum; sk sk yemezsem baygnlk ya da alk hissediyorum. Sk sk unutuyorum; yediim ya da itiim birok eye eker ilave ediyorum; dinlenemiyorum; bask altnda alamyorum; ok zor karar veriyorum; knt iindeyim; srekli olarak her eyden endie ediyorum, aryorum. Hibir ey yokken knt ya da endie hissine kaplyorum. Kk eyleri lsz abartyor ve kolaylkla kendimi kaybediyorum. Korku duyuyorum. Sinirli oluyorum. ok duygusalm. Nedensiz olarak alamaya balyorum. Bu ocuun sulu davranlarnn bu durumdan kaynaklanp kaynaklanmadn merak ediyor musunuz? Sevindirici olan imdi o ve onun gibilerinin davranlarnda kkl deiiklikler olmaktadr. Bu ne demektedir. Davranlarnn temel nedeni yani biokimyasal durumlar, beslenme araclyla deitirilmektedir. Sulu davranlar sadece zihinde deildir. Biokimyasal deikenler durumu ve dolaysyla davran etkiler. Harvard kamu Sal Okulunun dekan James Simmons 1952'de yle sylyordu. "Zihinsel rahatszlklar aratrmada yeni bir yaklama gereksinimimiz var... Bugn zihindeki pislikleri temizlem ek iin ok fazla zaman, enerji ve para harcyoruz. Belki imdi mmkn olmayabilir ama, zihinsel hastalklara neden olan belirli biyolojik nedenleri kefedip, temizlemeye almak ok daha krl olabilir."beslenme ekliniz belki su ilemenize neden olmuyordur; lakat zamannzn ounda sizin becerikli durumda olmanz btnyle destekleyecek bir yaam tarzn niin gelitirmiyorsunuz? Uzun bir sredir salkl bir yaam tarzna sahip olmaktan memnunum. Bununla birlikte benim kk kardeim bu srenin ounda yorgun ve hastayd. Onunla bu konu hakknda defalarca konutum. Son yedi yldr bendeki deiiklikleri grd iin, o da deiiklik yapmak istiyordu. Byle olmasna ramen beslenme paterninde deiiklik yapmaya baladnda, kaSnrsz G -13 193

nlmaz glkle o da karlat. stenen yiyeceklerden daha ok istenmeyen yiyeceklere arzu duymaya balad. Durun ve biraz dnn. Nasl iddetli arzu duyulur? nce iddetli arzu duymadnz, fakat imdi aklnza geldii iin kendi kendinize temsil oluturacak bir arzu yarattnz kabd edelim. Genellikle bu ilemin ou bilinsiz olarak yaplr. Bu nunla birlikte baz tip yiyecekler iin ok youn istek hislerine sahip olunacak duruma girmek iin zel bir i temsil yaratma zorundasnz. Bir eyin kendiliinden olumadn unutmayn, Her etkinin bir nedeni vardr. Kardeim Kentucky Kzarm Pilicine kar iddetli arzu duyuyordu. Albayn yerlerinden birisine gidince; bellei derhal bir ey yemeyi tetikliyor. Azndaki ktr hissini (dokunsal, tatsal altbiem) hayal ediyor ve yiyecein boazndan geerken yaratt lklk ve dokuyu dnyor. Bundan birka saniye sonra salatasz kzarm pili midedeki yerini alyor! Onun deiiklik yaratmak iin altbiemlerini nasl kullandn kefettikten ksa bir sre sonra; bir gn benden salk amalarn ve beslenme dzenini bozan bu drtleri kontrol etmek iin yardm istedi. Ondan Kentucky Kzarm Pilicini yemenin bir i temsilini oluturmasn istedim. nnda salg bezleri almaya balad. Sonra ona i temsilinin grsel, iitsel, dokunsal ve tatsal alt biemlerini ayrntl olarak tanmlattm. Hayal sa st taraftayd. Temsil boyunca sren renkli, odakl bir filmdi. Yedike kendi kendine "Hmmm, bu ok gzel" sesini duyabiliyordu. Ktrlk hissini ve lkl sevmiti. Sonra ona havu gibi midesinde rahatszlk yaratacak (Daha nceden havutan nefret ettiini biliyorum, nk ben havu suyu ierken onun rengi yeil oluyordu) en ok nefret ettii yiyeceklerden birisini temsil ettirdim. Havucun altbiemlerini ayrntlaryla tanmlattm. Havu zerinde dnmek bile istemiyordu. Midesinde bulant hissetmeye balad. Havularn sol alta yerletiini syledi. Onlar ksa sreli, karanlk, duraan ve souktu. Onun iitsel temsili de: "Bunlar tiksindirici. Onlar yemek istemiyorum. Onlardan 194

nefret ediyorum." eklindeydi. Dokunsal ve tatsal alt biemleri gevek hisler (genellikle ok pimi), souk, msr lapas gibi, rk tad eklindeydi. Bunlardan bazlarn zihinsel olarak yemesini istedim. Kendisini rahatsz hissederek yapamayacan syledi. "Yaparsan boazndan geerken neler hissedersin?" diye sordum. Onlar dar karmaya hazr olacan syledi. Kentucky Kzarm Pilileriyle havular temsil etme ekli arasndaki farklar btnyle rendikten sonra salkl sonular retmesini salamak iin iki yiyecek hakkndaki hislerin yerini deitirmeyi isteyip istemeyeceini sordum. Birok kez duyduum gibi bezgin bir sesle deitirmek istediinden emin olduunu syledi. Bylece ona btn altbiemlerin yerini deitirttim. Pili grntsn sol aa tarafa aldrttm. Yznde hemen bir nefret tepkisi belirdi. Grnty karanlk, temsilden ksa ve duraan yaptrtarak; kendi kendisine "Bu tiksindirici bir ey. Onu yemek istemiyorum. Ondan nefret ediyorum" szlerini daha nce havular iin kulland szlerin tonunda sylettim. Zihnindeki pilici ele aldrtarak, yumuak hissettirdim, soutturdum, rk tad verdirttim ve iinde msr lapas gibi yal hissetmesini saladm. Tekrar hasta gibi grnmeye balad. Bir para pili yemesini syledim. Hayr, gerekten istemiyorum dedi. Niin? nk artk pililer ona daha nce havularn verdii hissi veriyordu, yani beynine ayn sinyaller ulamaya balamt. Sonunda ona zihinsel olarak bir para pili srttmda; "Sanyorum, kusacam" dedi. Sonra havula ilgili temsillerini tam tersine evirttim. Onu sa st tarafa kaydrtarak, sresini uzattrtm, parlak, net renkli hale sokturttum ve lk, gevrek dokusuyla yedike kendi kendisine "Hmm, bu ok gzel" dedirttim. O imdi havular seviyor. Ayn akam darya yemee gittiimizde; yetikinlik dnemindeki ilk havu sipariini verdi. Sadece onlar sevmekle kalmad. nnden geerken Albayn yerine uramad. O gnden bu yana yeni beslenme eklini deitirmedi Benzer eyleri be dakika iinde eim Becky iin gerekletir195

dim.Zengin, tatl, kremal ikolota altbiemlerini, onu rahatsz edecek kokulu, kaygan, kpr kpr istiridye altbiemli yiyecek haline soktum. O tarihten bu yana Becky, ikolotaya dokunmad bile. Bu blmde verilen alt ilkeyi istediiniz salkl yaam deneyimini yaratmak iin kullanabilirsiniz. Biraz durun ve kendinizi bu ilkeleri ve zerinde durduunuz kavramlar bir ay uygulam olarak hayal edin. Etkin nefes alma ve beslenmeden sonraki deimi biyokimyasal yapnzla kendinizi grn. Tm sisteminize zindelik kazandracak ekilde gnnze kuvvetli, temiz, on derin nefes alarak balarsanz ne olur? Her gne kendinizi hazr, neeli ve kontroll olarak balarsanz ne olur? Salkl, temizleyici, suca zengin yiyecekleri yemeye balarsanz ve sisteminizi tkayan, bask yapan st ve et rnlerini yemeyi keserseniz ne olur? Sorunlarnzla baa kmay salayacak enerjiyi verecek ekilde uygun yemek listeleri dzenlemeye balarsanz ne olur? Gece boyunca olabileceklerinizi deneyebilecek canllkta olmanz salayacak hislerle, her gece yataa giderseniz ne olur? Her ryanz gerekletirebilecek enerjiye sahip bir sala sahipmi gibi davranrsanz; ne olur? Bu kiiye bakar ve grdklerinizden holanrsanz; siz de nerdiklerimi kolayca benimsersiniz! Bunun iin ok deil, az bir disiplin yeterlidir; nk eski alkanlklarnz bir kere krnca bir daha geri dnmezsiniz. Her disiplinli abann birden ok rn yardr. Bu nedenle ne grmek istiyorsanz yle davrann. Bugn balayn, hayatnz sonuna kadar deiecektir. imdi sonular retmek iin; kendinizi en iyi duruma nasl sokacanz biliyorsunuz. imdi kefedelim..... 196

KISIM II

ASIL BAARI FORML

BLM: 11

lgisizliin Snrlanmas: Ne stiyorsunuz?

"Tek bir baar vardr. O da istediiniz ekilde yaamaktr." Christopher Morley

BU kitabn ilk ksmnda, gerek gcn amalar zerindeki inanlarm sizlerle paylamtm. imdi, kiilerin amalarna nasl ulatklarna ve benzer amalar elde etmek iin davranlarn nasl biimlendirileceine ilikin tekniklere ve anlaya sahipsiniz. Zihninizi ve vcudunuzu desteklemeyi rendiniz. imdi de istedikleriniz nasl elde edeceinizi ve dier kiilere, nasl yardm edebileceinizi reneceksiniz. Bunun iin de "Ne istiyorsunuz ?", "Sevdiiniz ve ilgilendiiniz kiiler, sizden ne istiyor?" sorularn yantlamak gerekir. Kitabn ikinci ksmnda bu sorular sorularak, ayrmlar yaplacak; mkemmel ve etkin bir ekilde yeteneklerinizi kullanabilmenin yollar bulunacaktr. Nasl usta bir nianc olunacan biliyorsunuz, imdi yaplmas gereken, doru hedefi bulmaktr. 199

Nerede kullanacanza ilikin iyi fikirleriniz yoksa; bu gcn size yarar olmayacaktr. En mkemmel testereyle ormanda dolaabilirsiniz. Bu testereyle ormanda ne yapacaksnz? Hangi aalar, niin kesmek istediinizi biliyorsanz; kendi durumunuzu kontrol ediyorsunuz demektir. Bilmiyorsanz; siz ok mkemmel, fakat deerlendiremediiniz bir alete sahipsiniz demektir. Daha nce yaamn kalitesinin, iletiimin kalitesine bal olduunu renmitik. Bu ksmda, iinde bulunduunuz durum da yeteneklerinizi en iyi ekilde kullanabilmek iin haberleme ustalklarnz nasl gelitirebileceiniz zerinde duracaz. Kesin olarak nereye gitmek istediinizi ve oraya ulaman za yardmc olacak eyleri bilmek, neler gerektiini anlamak iin strateji haritas yaplmaldr. Yola kmadan nce, imdiye kadar neler rendiinizi gzden geirelim. En nemli nokta yapabilecekleriniz zerine hi bir kst koymamaktr. Anahtarnz da modelleme gcdr. Taklitle, kusursuzlua ulalabilir. Dierleri bir eyler yapyorlarsa, rnein; ate zerinde yryorlarsa, milyarlar kazanyorlarsa ya da bakalaryla iyi geiniyorlarsa, bu kiilerin yaptklarn aynen modelleyerek, ayn sonulara ulaabilirsiniz. Modelleme nasl yaplr? ncelikle, ayn eylemleri yaptnz' zaman, ayn sonulara ulaacanz gereini fark etmelisiniz. Her etkinin bir nedeni vardr. Bir kiinin i ve d eylemlerini aynen taklit edebilirseniz; siz de ayn sonuca ulaabilirsiniz. Bir kiinin nce inan sistemini, sonra zihinsel dizinini ve son olarak da fizyolojisini aynalayarak, zihinsel eylemlerini modellemeye balarsnz. Bu n birden etkin ve mkemmel bir ekilde gerekletirirseniz, her eyi yapabilirsiniz. Baar ya da baarszln, inanla baladn renmi bulunuyorsunuz. Bir eyi yapabileceinize inanr ya da inanmazsnz; her iki durumda da haklsnz. Bir eyi yapmak iin gerekli ustalk ve kaynaklara sahip olsanz bile, kendi kendinize baaramayacanz sylediiniz zaman; iin yaplabilmesini 200

mmkn klan tm sinirsel yollar, kendi kendinize kapam oluyorsunuz. Kendi kendinize bir ii yapabileceinizi sylediinizde baar iin kaynaklar harekete geirecek ekilde, yollar am oluyorsunuz. Asl baar formln (Ultimate Success Formula) renmi bulunuyorsunuz. Bu forml; sonucunuzu bilmek, ne elde ettiinizin farknda olacak ekilde duyusal keskinliinizi (hassasiyetinizi) gelitirmek, en uygun ekline dnnceye kadar davranlarmz deitirme esnekliine sahip olmak ve sonuca ulamak eklinde drt admdan olumaktadr. stediiniz sonuca ulaamamak baarsz olduunuzu mu gsterir? phesiz hayr. Sadece dmencinin kay ynlendirdii gibi, istediinizi elde edinceye kadar davrannz deitirmeniz gerekir. Becerikli durumda olmann, istediiniz sonulara ulama ve cesaret vermedeki gcn ve fizyolojinizi, i temsilinizi nasl dzenleyeceinizi renmi bulunuyorsunuz. Kendinizi baarya adamsanz, baaracanz biliyorsunuz demektir. "Kiiler tembel deildir. Sadece, kendilerine esin kayna olutu racak kadar, gl amalar yoktur." --Anthony Robbins Bu srecin iinde inanlmaz derecede dinamizmin olduunu bilmeniz gerekir. Ne kadar ok kaynak gelitirebilirseniz, o kadar ok gce sahip olursunuz; hissiniz ne kadar glyse; daha gl durumlara ulaabilmek iin daha byk kaynaklara ulaabilirsiniz. Szn burasnda, "1000'nci Maymun Sendromu" ad verilebilecek bir konuyla ilgili, ok ilgin bir almadan bahsetmek yerinde olacaktr. Biyolog Lyall Watson, 1979'da yaymlanan "Hayatn Ak" isimli kitabnda, Japonya yaknlarnda bir adada, maymunlar iin yeni bir yiyecek olan kumla kapl, yeni kazlm, tatl patatesleri maymunlarn kefetmesiyle neler oldu 201

unu anlatmtr. Maymunlar dier yiyeceklerini, herhangi ileme tabi tutmadan yiyebildikleri iin, nceleri bu kirli patateslere kar kaytsz kaldlar. Sonra maymunlardan birisi, patatesleri su akntsnda temizleyerek sorunu zd ve bu yntemi, annesi ve oyun arkadalarna da retti. Bundan sonra, hayret verici bir olay gerekleti. Birbirleriyle hi temas olmayan, ounluu dier adalarda yaayan 1000 kadar maymun daha bu bilgiyi elde etti ve ayn ilemleri uygulamaya balad. Bunlarn dier maymunlarla iletiimini salayacak hibir fiziksel ara yoktu. Fakat u ya da bu ekilde, yeni davran ekli etrafa yayld. Buna benzer ok sayda olay vardr. Birbirleriyle hibir ekilde temas etmedikleri halde, dikkati ekecek derecede, ayn davran gsteren ok kii vardr. rnein bir fiziki, bir ey kefettiinde; ayn olay, ayn anda baka yerlerde bulunan ayr fiziki de kefedebilmektedir. Bu olay nasl gereklemektedir? Kesin olarak kimse bilmiyor, fakat nde gelen bilim adamlar ve beyin aratrmaclar -fiziki Daniel Bahm ve Biyolog Rupert Sheldnake gibi- yararlanlabilecek bir kolektif bilincin varlna inanmaktadrlar. En uygun fizyolojinizle younlaarak, inanlarnz araclyla kendi kendinizi bir dzene sokarsanz; bu kolektif bilince ulamann bir yolunu bulabilirsiniz. Vcutlarnz, beyinleriniz ve durumlarnz, daha st dzeydeki bir varolula harmoni iindeki diyapozona benzerler. Bu nedenle kendinizi daha iyi ayarladka, daha iyi dzene soktuka; bu zengin his ve bilgi dnyasna daha ok yaklaabilirsiniz. Bu, sadece bilinaltmzn bilgi szgeci olabilecei gibi; onu elde etmek iin yeterli dzeyde becerikli durumdaysak, btnyle dmzda bulunanlarn da bilgi szgeci olabilir. Bu srecin anahtar ksm, ne istediinizi bilmektir. Bilinaltnz, bilgileri sizi belirli bir yne yneltecek ekilde srekli olarak srelemektedir. Bilinsiz dzeyde bile olsa zihniniz bilgileri bozmakta, almamakta, genellemeler yapmamaktadr. Bu nedenle zihninizi verimli olarak altrmadan nce, ulamay um202

duunuz sonularla ilgili alglamalarnz gelitirmelisiniz.Maxwell Waltz ayn isimli kitabnda buna "Psiko-Sibernatik" dn vermektedir. Beyin, tanmlanm bir hedefe sahip olduunda buna ulancaya kadar younlamakta, ynlenmekte,tekrar younlamakta ve tekrar ynlenmektedir. Tanmlanm bir hedefi yoksa beynin enerjisi boa harcanmaktadr.Bu durum dnyann en muhteem testeresiyle, ormanda ne yapacan bilmeden dolaan insann durumuna benzemektedir Kiilerin tam olarak kaynaklarna ulam yetenekleri arasndaki fark, amalarna dorudan baldr.1953 ylnda Yale niversitesi mezunlar arasnda yaplan bir alma, bu noktay ok ak olarak gstermektedir. Mezunlarla yaplan grmede onlardan ak ve belirli amalara sahiplerse, bunlara nasl ulaacaklarna ilikin planlarn yazmalar istenmitir. Mezunlarn sadece %3 nn byle yazl amalara sahip olduu grlmtr.Yirmi yl sonra, yani 1973'te aratrmaclar 1953'te grme yaptklar kiilere tekrar gitmiler, dier konular bir tarafa daha nce yazl amalara sahip olan %3'lk kesimin finansal adan;geri kalann %97'nin toplamndan daha iyi durumda olduklarn grmlerdir. Bu, sadece kiilerin finansal gelimelerini gstermektedir. Aratrmaclar lm zor olan; mutluluk, neeli olma gibi znel durumlarda da % 3'lk kesimin ok daha iyi olduklarn belirlemilerdir. Bu durum, amalar belirlemenin gcn gstermektedir. Bu blmde isteklerinizin, ryalarnzn ve amalarnzn nasl formle edileceini reneceksiniz. Neye ulamak istediinizi ve bunu elde etmenin yolunu zihninize nasl yerletireceinizi reneceksiniz. Nasl zleceini bilmeden, hi bilmece zmeye altnz m? Bu, hangi sonulara ulamak istediinizi bilmeden, hayatnz dzene sokmaya almaya benzer. Ulamak istediiniz sonular bildiinizde; ncelik derecesiyle beyninizin ve sinir sisteminizin hangi bilgileri almas gerektii hakknda ak grleri, beyninize verirsiniz. Yani beyninize ve 203

rimli almas iin hangi mesajlara ihtiyac olduunu bildirirsiniz. "Zafer ilk admla balar Anonim Bildiiniz gibi sislerin iinde ne yne gideceini aran ok sayda insan vardr. Bir o yne, bir bu yne gidip dururlar, onlar sadece bir ynden dier yne kaymaya almaktadrlar. Yani aa doru giderken, yukar doru gitmenin planlarn yapmaktadrlar. Problemleri basittir, ne istediklerini bilmiyorlardr. Ne olduunu bilmeden hedefi vuramazsnz. Bu blmde sizden hayal etmenizi istiyorum. Fakat burada nemli olan btn younluunuzu hayalinize vermenizdir. Bu blm sadece okumakla iyi eyler yapmanz mmkn deildir. Elinize bir kat kalem alarak ya da alksanz bilgisayarn bana geerek, biraz sonra anlatlacak ama belirleme srecinin son iki admn yazarak, uygulamaya doru ilk adm atmalsnz. ncelikle en ok rahat ettiiniz alma pozisyonuna geiniz. Ne olmak istediinizi, bununla ilgili fikirlerinizi oluturmak iin en az bir saat harcamay planlayn. Bu sizin imdiye kadar harcadnz en deerli bir saat olabilir. imdi amalarnz ve elde etmek istediiniz sonular belirlemeye balayacaksnz. Dier bir deyimle yaamnz boyunca seyahat etmek istediiniz yolun haritasn karacaksnz. Nereye gideceinizi ve oraya nasl ulaacanz hesaplayacaksnz. zninizle, konunun burasnda ok nemli bir uyarda bulunmak istiyorum. Yapmak istediklerinize hibir snrlama koymaynz. Bu phesiz olmayacak eylere amin demek deildir. ok ksa boyluysanz basketbolda ribaunt (Basketbol potasndan dnen toplar kapma) yarnda birinci olmay beklememelisiniz. Bu yar ksa boyla kazanmak da mmkndr; fakat o 204

enerjinizi en verimli yerde kullanmyorsunuz demektir.Yani her eyi elde etmek mmkndr. Size uygun olan amalara kst koymak, snrl bir yaamnzn olacan garanti etmek demektir. Amacnz belirlerken mmkn olduu kadar snrlarnz zorlayn. stediinizi elde etmenin tek yolu,ne istediinizi bilmektir. Bu nedenle hi vakit kaybetmeden onu belirlemeye balayn. Sonularnz belirlemede aadaki be adm izleyiniz. 1. Sonularnz Olumlu Cmlelerle ifade Ediniz: Neyin gereklemesini istediinizi syleyiniz, ou kez insanlar olmasn istedikleri eyleri sylemek eilimindedirler. 2. Mmkn Olduu Kadar Kesin Olun: Sizin sonucunuzun grnts, sesi, hissi, kokusu nasldr? Tm duygularnzla istediiniz sonular tanmlamaya aln. Tanmnzn duygusal yn ne kadar zengin olursa, istediiniz sonucu elde etmek iin beyninizi o oranda glendirirsiniz. Sonuca kesin olarak hangi tarihte ulaacanz belirleyin. 3. Ak Bir Kantlama Yordamna Sahip Olun: Sonuca ulatktan sonra nasl grneceinizi, nasl hissedeceinizi ve dnzdaki dnyada neler greceinizi, neler iiteceinizi bilin. Amacnza Ulap ulamadnz nasl anlayacanz bilmezseniz; amacnza ulam olsanz bile bunu fark edemezsiniz. Sonular bilmezseniz, kazanyorken kaybediyor olduunuzu sanabilirsiniz. 4.Kontroll Olun : Sonu, sizin tarafnzdan balatlmal ve srdrlmelidir. Kendi kendilerini sizin mutluluunuz iin deitirecek dier kiilere baml olmamaldr. Sonularnz sizin dorudan etkileyebileceiniz eyleri yanstmaldr. 5.Sonularnzn Btnsel Olarak Anlaml ve istenilir Olup Olmadn Snayn : Gerek amacnzn, gelecekteki sonularnn neler olacan tahmin edin. Sonucunuz, size ve dier kiilere yararl olmaldr. 205

SONULARI BELRLEMENN ANA ELER KESNLK : Tam olarak ne yapmak istiyorsunuz? DUYUSAL TEMEL : Ne greceksiniz? Ne duyacaksnz? Ne hissedeceksiniz? Ne koklayacaksnz? Ne tadacaksnz? STENLEN DURUM MDK DURUM : Ne istiyorsunuz? imdi ne oluyor? KANITLAMA YORDAMI: Sonucun gerekletiini nasl anlayacaksnz? Seminerlerimde srekli olarak sorduum bir soruyu imdi size de sormak istiyorum. Baaracanz bilirseniz ne yaparsnz? Baardan kesin olarak eminseniz, hangi yolu izlersiniz ve hangi eylemleri yaparsnz? stedii eyler hakknda herkesin biraz fikri vardr. Bunlarn bir ksm daha fazla sevgi, daha fazla para, elenmek iin daha ok zaman gibi belirsiz kavramlardr. Bununla birlikte bir sonu elde edebilmede biobilgisayarlarnzn glenmesi iin; yeni bir araba, yeni bir ev, daha iyi bir iten daha ak, daha kesin tanmlara ihtiyacnz vardr. Listenizi yaptka bunlarn bir ksmnn yllardr dndnz eyler olduunu greceksiniz. Bir ksm da daha nce bilinli olarak hi formle etmediiniz eyler olacaktr. Fakat ihtiyacnz olan ey, bilinli olarak ne istediinize karar vermektir, nk ne istediinizi bilmek, elde edeceiniz eyi belirleyecek206

tir.Dnyanzda bir eyler olmadan nce, i dnyanzda bir eyler olmaldr. Ne istediinize ilikin ak bir i temsiliniz olduunda baz artc olaylar olacaktr. Bu, amacnza ulamak iin zihninizi ve beyninizi programlayacaktr. imdiki kstlamalarnzn tesine geerek, nce zihninizde daha ok deney yapmalsnz, sonra yaamnz buna uydurmalsnz. Size basit bir fiziksel rnek vereyim. Aada sylenenleri yapnz Ayaklarnz biraz ayrk ve ileriye bakacak ekilde ayaa kalknz. Ellerinizi yere paralel olacak ekilde ne doru uzatnz.Rahat bir ekilde dnebileceiniz kadar parmak ularnzla sola dnnz. Dndkten sonra parmaklarnzn kar duvarda hangi noktay iaret ettiine dikkat edin. imdi eski yerinize dnn ve gzlerinizi kapatn. Zihninizde biraz daha te dnmenin resmini canlandrn. imdi dnn. Gzlerinizi an.Ne olduuna dikkat edin. ok daha teye mi dndnz? phesiz. Burada nceki limitlerin tesine dsal olarak geebilmek iin nce beyninizi programladnz. Bu blm, gerek hayatta yapyormu gibi dnn. imdi istediiniz ekilde bir yaam yaratacaksnz. Normal yaantnzda ancak bir noktaya kadar gelebilirsiniz; fakat zihninizde gemiteki deneyimlerinizden daha fazla gerei yaratacak zaman ayrabilirsiniz. Sonra i dnyanzda yarattklarnz d dnyada uygulayacaksnz. 1. Sahip Olmak, Yapmak, Olmak ve Paylamak istediklerinizle ilgjli Ryalarnz (Hayallerinizi) Depolamakla Balaynz: Yaamnzn bir paras olmasn istediiniz kiileri, hisleri ve yerleri yaratnz. Elinize kd kalemi alp hemen oturun ve bunlar yazmaya balayn. Yazm ilemi, kaleminizi kaldrmadan en az 10- 15 dakika srmelidir. Yazdmz sonulara imdi nasl ulaacamz tanmlamaya almayn. Sadece yazn. Hibir kst koymayn. Derhal bir sonraki amaca geebilmek iin mmkn olduunca ksaltmalar yapn. Srenin tamamnda kaleminiz almaldr. Beraber olmak ihtiyacn hissettiiniz ailenizi, ilikide 207

bulunduklarnz; zihinsel, duygusal, sosyal, malzeme, fiziksel ve dier durumlar da kapsayacak, yani bir araya getirecek ekilde geni sonu rneklemeleri yapnz. Kral olduunuzu kabul edin. Her eyin sizin elinizde olduunu hatrlayn. Sonuca ulamada ilk anahtar, onun ne olduunu bilmektir. S Ama belirlemede bir anahtar da oyundur. Brakn zihniniz serbeste alsn. Ortaya kabilecek her trl kst sizin eserinizdir. Onlar nerede ortaya kar? Sadece zihninizde. Bu nedenle ne zaman kendi kendinize kstlama koymaya kalkarsanz, hemen onu kovun . Bu ii grsel olarak yapn. Kafanzda rakibini ringin dna atan pankreas grnts yaratn. Bu grnty getirdi iniz her kstlama iin tekrar yaratn. Tm kstlayc inanlar ringin dna attnzda, sahip olduunuz hissetme hrriyetinin farknda olun. Bu birinci admdr. imdi listenizi yapn. 2.Yaptnz Listenizi (Depoyu) inceleyin ve Sonulara ne Zaman Ulaabileceinizi Tahmin Edin : Sonulara ulamanz alt ay, bir yl, iki yl, be yl, on yl, yirmi yl srebilir. Hangi zaman diliminde almakta olduunuzu grmek yararldr. Baz kiiler yaptklar listenin ounluunun bugn yapmak istediklerinden olutuunu grebilirler. Dierlerinin listeleri uzak gelecekte gerekletirmek istedikleriyle dolu olabilir. Tm amalarnz ksa dnemli ise, daha uzun dnemli bak asna sahip olabilmek iin almaya balamalsnz. Tm amalarnz uzun dnemliyse; beklediiniz yne doru sizi gtrecek admlar tanmlamak zorundasnz. Binlerce kilometrelik bir seyahat bir admla balar. Hem ilk admlarn, hem de son admlarn farknda olmak nemlidir. 3.Bu Yl iin En nemli Drt Amacnz Sein : Sizi en ok heyecanlandran, size en ok tatmini salayacak amalara kendinizi yneltin. Bunlar yazn. imdi yazn diyorum, nk bunlar niin mutlaka gerekletireceinizi anlatacam. Ak, kesin ve olumlu olun. Kendi kendinize bu amalara ulaacanzdan 208

Niin emin olduunuzu ve niin bunlar yapmann nemli olduunu anlatn. Baz eyleri yapmak iin yeteri kadar neden bulabilirseniz; kemlinize bir eyler yapmak zorunluluunu hissedersiniz.Bir eyi yapmak iin sahip olduumuz niyet; istediimiz nesneden daha gl bir gdleyicidir. Benim ilk bireysel geliim hocam olan Jim Rohn daima "Yeterli nedenlerin varsa; her eyi yapabilirsin" derdi. Neden; bir eyi yapmaya kendinizi adamakla, o ie ilgi duymak arasndaki farktr. Hayatmz boyunca bir ok eyi istediimizi syleriz. Gerekte bu, bizim bu eylerle bir sre iin ilgilendiimizi gsterir. rnein sadece zengin olmak istediinizi sylemek iyi bir amatr; ama bu sizin beyninize ok ey sylemez. Niin zengin olmak istediinizi ve zengin olmann sizin iin ne demek olduunu anlarsanz; zengin olmak iin ok daha fazla gdleneceksiniz demektir. Baz eyleri niin yaptnz bilmek, onlarn nasl yaplacan bilmekten ok daha fazla nemlidir. Yeteri kadar byk niine sahipseniz, onun nasl yaplacan mutlaka renirsiniz. Yeteri kadar nedeniniz varsa eninde sonunda bu dnyadaki her eyi yapabilirsiniz. 4.Temel Amalarnz, Sonular Belirlemenin Ana eleri Inda Gzden Geirin : Amalarnz ifade ekliniz olumlu mudur? Duyusal olarak, zel (belirli) midirler? Bu amalara ulanca ne gibi deneyime sahip olacanz tanmlaynz. Ak ve dzenli duyusal terimlerle ne greceinizi, hissedeceinizi ve koklayacanz ifade ediniz. Bu amalar sizin tarafnzdan gerekle tirilebiliyorsa; bunlarn btnsel ve sizinle birlikte dierleri tarafndan da istenilir olup olmadklarna dikkat edin. Amalarnz bu koullardan herhangi birisine uymuyorsa; hepsine uyuncaya kadar amacnz deitirin. 5.Elinizde Bulunan nemli Kaynaklarn Bir Listesini Yapn: Bir inaat projesine sahip olduunuzu bilmek zorundasnz. GeleSnrsz G -14 209

ceinizin grntsn glendirmek iin de ayn eyi yapmak zorundasnz. Sahip olacaklarnza yardmc olacak karakter zelliklerinizi, arkadalarnz, finansal kaynaklarnz, eitiminizi, zamannz, enerjinizi vb. nelere sahipseniz bir listesini yapn. Bylece gcnzn, ustalklarnzn, kaynaklarnzn ve aletlerinizin stou ortaya kacaktr. 6.Bu Kaynaklar Ustalkla Kullandnz Zamanlar zerinde Younlan : Hayatnzda btnyle baarl olduunuz yada be annz ortaya karn. inizde, sporda, finansal konularda ve ilikilerinizde zellikle baarl olduunuz zamanlar dnn. Bu, borsada ok baarl olduunuz bir gn ya da ocuklarnzla harika bir iliki iinde olduunuz bir an gibi herhangi bir durum olabilir. Ne yaparak baarl olduunuzu, etkin olarak kullandnz kaynak ve nitelikleri, sizin baarl olmanz salayan durumu tanmlayn. 7.Bu Amalara Ulamak in Nasl insan Olmanz Gerektii zerinde Dnn : ok fazla disiplin eitimi mi gerekir? Zamannz iyi kullanmak zorunda msnz? rnein insani konularda farkllklar getirecek bir lider olmak istiyorsanz; seilecek kimseyi tanmlayn ve ok sayda kiiyi etkileme yeteneine sahip olun. Baar hakknda ok ey iitmiizdir, fakat baarnn eleri olan tutum, inan ve davranlar hakknda ok az ey biliyoruz. Eer bu eleri iyice kavramamsanz bunlar bir btn olarak bir araya getirmekte glk ekebilirsiniz. Bu nedenle imdi durun ve tm amalarnz gerekletirmek iin sahip olmanz gereken karakter zellikleri, ustalklar, tutumlar, inanlar ve disiplinler hakknda birka paragraf ya da sayfa yazn. Bunun iin biraz zaman harcayn. 8.u Anda istediiniz Sonular Almanz Engelleyen eyleri Yazn : Yarattnz kstlardan kurtulmann bir yolu, onlarn 210

Onlarn tam olarak ne olduunu bilmektir. stediklerinizi gerekletirmede neyin engel olduunu anlayabilmek iin, kiiliinizi en ince ayrntlarna kadar incelemelisiniz. Plan m yapamyorsunuz?.Plan yapyorsunuz, fakat eyleme gemekte mi baarsz oluyorsunuz? Ayn anda ok fazla ey mi yapmak istiyorsunuz yada dier eylerle ilgilenmeden sadece bir tek sonucam taklp kalyorsunuz? Gemite en kt senaryolarn hayaliyle i dnyanzn eyleme gemenizi engelledii oldu mu? Kendi kendinizi snrlayan yani baarszl getiren stratejileriniz vardr.imdi gemite uyguladnz bu stratejilerin farkna vararak, onlar deitirmeye alacaksnz. Ne istediinizi, niin istediinizi, kimin yardm edebilecei gibi bir ok konuyu bilebilirsiniz; fakat sonucu belirleyen kritik e kendi eylemlerinizdir. Eylemlerinize rehberlik edecek her adm gsteren bir plan hazrlamanz gerekir. Bir ev yaparken hemen dar kp odun, ivi ve testere alp inaatam balyorsunuz? Kesim ve ekileme ilemiyle balarsanz sonucun nasl olacan grebiliyor musunuz? Bu ilemin sonucu baarl olurmu? Sanmyorum. Bir ev yapmak iin nce bir taslaa sonra bir plana sahip olmak gerekir. Eylemleriniz birbirini tamamlayacak ve kuvvetlendirecek ekilde bir sra ve yap dahilinde olmaldr. Benzer eyler yaamnz iin de geerlidir. Bu nedenle imdi baar iin planlarnz bir araya getirmelisiniz. stediiniz sonularn retimiyle uyumlu, hangi eylemleri yapmanz gerekir? Emin deilseniz, ulamak istediiniz sonulara ulam olan bir kiiyi modelleyebilirsiniz. Asl amalarnzla balayn. Sonra adm adm geriye gidiniz. Asl amalarnzdan birisi finansal olarak bamsz olmaksa, nceki adm kendi irketinizin patronu olmaktr. Bundan nceki adm da genel mdr ya da nemli bir makam olabilir. Dier bir adm da paranzn ynetiminde yardmc olacak becerikli bir yatrm danman ve /veya vergi hukukusu bulmak olabilir. Amacnza ulamay destekleyecek, yaplacak bir eyleri buluncaya kadar almanz geriye gtrmek kritik bir konudur. Bugn hemen 211

bir tasarruf hesab atrabilirsiniz ya da kltrmzde baarl olmu kimselerin finansal stratejilerini retecek bir kitap satn alabilirsiniz. Profesyonel bir dans olmak istiyorsanz; bu sonuca ulamak iin ne yapmak zorundasnz? Temel admlar nelerdir ve istediiniz sonular retebilmek iin bugn, yarn, gelecek hafta, bu ay, bu yl neler yapabilirsiniz? Dnyann en byk kompozitr olmak iin yol boyunca hangi admlar atlmaldr? ster zel, ister i yaamnzda olsun, istediiniz sonulara ulaabilmek iin asl amacnzdan aa doru inerek kesin olarak hangi yolda gitmeniz ve bugn ne yapmanz gerektiini bulabilirsiniz. Plannz tasarlayabilmek iin son altrmadaki bilgiden yararlann. Plannzn ne olmas gerektiinden emin deilseniz; kendi kendinize u anda isteklerinize ulamanz engelleyen eylerin neler olduunu sorun. Bu sorunun cevab, hemen deitirmeye alabileceiniz bir eyler olmaldr. Bu problemin zm daha byk amalarnza ulaabilmeniz iin bir alt ama ya da bir atlama ta olacaktr. 9. Drt Temel Amacnzn Her Birine Zaman Ayrn ve Bnlara Ulamak iin Adm Adm Neler Yaplmas Gerektiini Gsteren ilk Plannz Yapn: Bir amala balamay ve kendi kendinize; "Bunu gerekletirmek iin ilk nce ne yapmak zorundaym" sorusunu sormay unutmayn. "imdi beni ne engellemektedir ve bunu deitirmek iin ne yapabilirim?" Plannzn bugn yapabileceiniz baz eyleri de kapsadndan emin olun. imdiye kadar asl baar formlnn ilk ksmn tamamlam olduk. Mutlak sonucunuzu bilmelisiniz. Hem ksa, hem de uzun dnemli sonularnz tanmladnz ve kiiliinizin hangi ynlerinin bu sonuca ulamada yardmc olacan belirlediniz. imdi oraya nasl ulaacanza ilikin bir strateji gelitirmenizi istiyorum. Mkemmellie ulamann en emin yolu nedir? Sizin istediklerinizi gerekletirmi bulunanlar modellemektir. 212

1 0 . Baz Modeller Oluturun: Onlar sizin yaam evrenizden yada byk baarlar elde etmi nl kiilerden olabilir. steklerinizi baaran ya da be kiinin ismini ve sonra onlar farkl klan davran ve nitelikleri belirleyen birka kelime yazn.z Bu ii yaptktan sonra gzlerinizi kapatn ve bu kiilerin her birinin, amacnza en iyi nasl ulaabileceinize ilikin nerilerde bulunduunu hayal edin. Onlarla yz yze konuuyorsunuz; syledikleri temel fikirlerden birisini yazn. Bu bir engelden nasl kurtulunacana ya da bir kstlamann nasl kaldrlacana, neye baklacana ya da neye dikkat edileceine ilikin olabilir. Onlarn sizinle konutuunu dnn ve her birisinin isminin altna, sizce onlarn syleyebilecei ilk fikri yazn. Onlar kiisel olarak tanmyor olsanz bile, bu sre onlarn geleceiniz iin mkemmel danmanlar olmasn salayacaktr. Adnan Kak, Rockefeller'i modelledi. O, zengin ve baarl bir i adam olmak istedi ve bu nedenle ayn ii daha nce gerekletiren birisini modelledi. Steven Spielberg almaya balamadan nce, niversal Stdyosundaki kiileri modelledi. Byk baarlar elde etmi herkesin; u ya da bu ekilde kendilerine doru yolu gsteren bir modeli, akl danman ya da hocas vardr. imdi nereye gitmek istediinize ilikin ak bir i temsiliniz var. Halen baarl olmu kiileri izlerseniz, yanl yollara girmekten kurtulur, enerji ve zaman tasarrufunda bulunabilirsiniz. Yaamnzda size model olabilecek kiiler kimlerdir? Arkadalarnz, aileniz, ulusal liderleriniz ve nller bu konudaki kaynaklarmzdr. yi modeller bilmiyorsanz, zenli bir ekilde birilerini bulmak iin abalaynz. u anda yapmaya altnz ey; sonularnzn ak, net paternlerini oluturabilmek iin beyninize sinyal gndermektir. Amalar mknatsa benzer. Kendilerini gerekletirecek her eyi ekerler. Altnc Blmde; beyninizi nasl altracanz, olumsuz imajlar azaltacak ve olumlular artracak ekilde biemlerinizi nasl ele almanz gerektiini rendiniz. Gelin bu 213

bilgileri amalarnza uygulayalm. Herhangi bir eyde btnyle baarl olduunuz zamandaki kiiliinizi derinlemesine inceleyiniz. Gzlerinizi kapaynz ve bu baarnn ak ve parlak bir grntsn oluturun. Grntnn solda, sada, yukarda, ortada ya da aada m gerekletiini not ediniz. Tekrar ediyorum; onun yaratt sesin tipi ve i hisler kadar hareketlerin byklne, ekline, kalitesine yani tm altbiemlerine dikkat etmelisiniz. imdi bugn yazdnz sonular hakknda dnn. Bugn belirlediiniz her eyi gerekletirdiinizde; nasl olacanza ilikin bir grnt oluturun. Bu grnty dieriyle ayn yere koyarak yapabileceiniz kadar renkli, parlak, net ve byk yapn. Kendinizi nasl hissettiinize dikkat edin. lk sonularnz formle ettiiniz zamandan daha farkl hissedeceksiniz; nk imdi baarl olacanza inancnz daha fazladr. Bunu yapmakta glk ekiyorsanz, daha nce szn ettiimiz "Swish" yntemini kullannz. Ne istediinize ilikin imaj, zihinsel erevenizin dier tarafna koyun. Onun grntsn bulank, siyah ve beyaz yapn. Alglayabileceiniz herhangi bir baarszlk temsilinin iinden baar imajn, daha nceki ekliyle hzla ne karn. Onu o ekilde hareket ettirin ki, baardnz eyin bykl, renklilii ve temel nitelikleri ortaya ksn. Baarmay istediinizin daha ak, daha net resmini beyninizin alglayabilmesi iin, bu altrmalar taksit taksit yapmalsnz. Beyin derin hislere ve tekrarlara daha ok cevap verecektir. Bunun iin srekli olarak istediiniz eyi yaamnzda denerseniz ve bu deneyleri yeteri kadar derin ve youn hislerle yaparsanz; istediklerinizi %100'e yakn bir olaslkla gerekletirebilirsiniz. Baarya giden yolda srekli inaatn olacan hatrlaynz. 11. deal Bir Gn Tasarlayn: Farkl ama trlerinin hepsine birden sahip olmak ok iyidir. Bununla birlikte onlarn hepsini bir arada tasarlamak ok daha anlaml olacaktr. Bu nedenle 214

imdi ideal bir gn tasarlayn. Bu gnn iinde kimler olacaktr. Ne yapacaksnz? Nasl balayacaksnz? Nereye gideceksiniz.Nerede olacaksnz? Bu ilemleri gnn tamam iin tasarlayn. deal gnn sonunda yatarken kendinizi nasl hissedeceksiniz? Bir kat ve kalem aln. Bunlar ayrntlaryla tanmlayn. Yaadnz gerekler, eylemler ve sonularn; zihninizde yaratlarak baladn hatrlaynz. Onun iin de en ok istediiniz ekilde bir gn nasl yaamak istediinizi belirleyin. 12. Mkemmel Bir evre Oluturun: Bazen ryalarn evde baladn unuturuz. Baarya doru ilk admmz atmamz salayan, yaratclmz besleyen, yani bulunabileceimiz her konuda bize yardmc olan atmosferi unuturuz. Bu nedenle ideal bir evre tasarlamanz ve bu yerle ilgili duygularnz telaffuz etmeye balamanz istiyorum. Brakn zihniniz serbeste alsn. Hibir kstlama koymayn. Ne istiyorsanz oraya yerletirin. Bir kral gibi dnmeyi unutmayn. evreyi bir insan olarak size en iyi eyleri verebilecek ekilde tasarlayn. Ormanda, okyanusta, broda m, nerede olmak islersiniz? Bilgisayar, telefon, mzik, resim gibi hangi aralara sahip olmak istersiniz? Yaamnz boyunca isteklerinizi gerekletirmeyi garantileyebilmek iin, evrenizde hangi destek personelinin bulunmasn istersiniz? deal bir gnnzle ilgili ak bir temsiliniz yoksa; onu yaratma ansnz ne olabilir? deal bir evrenin ne olduunu bilmiyorsanz, onu nasl yaratacaksnz? Hedefinizin ne olduunu bilmeden hedefi nasl vuracaksnz? Beyninizin, neye ulamak islediinize ilikin; ak, dorudan sinyallere ihtiyac olduunu unutmaynz. Zihniniz, istediiniz her eyi verebilecek gce sahiptir. Fakat bunu ancak kendisine ulaan sinyaller ak, parlak, voun ve net olursa yapabilir. 215

"Dnme zor itir. Muhtemelen bu nedenle ok az kii dnr." Henry Ford Bu blmdeki altrmalar yapmak; hatasz sinyaller retmeye ynelik en nemli admlar olacaktr. Ne olduunu bilmezseniz, sonucunuza ulaamazsnz. Bu blmden herhangi bir ey rendinizse; o da "Sonular mutlaka elde edebileceinizi bilmek" olmaldr. stediiniz sonular zihninizde prog ramlamazsanz, baka birileri bu program sizin iin yapacaktr. Kendi plannz yoksa, bakalar sizi kendi planlarna uyduracaktr. Btn yaptnz bu blm sadece okumaksa; boa zaman harcadnz demektir. Her bir altrmay yapmak iin zaman ayrmanz zorunludur. lk bata kolay olmayabilir, fakat bana inann, abanza deecektir. Altrmalar yaptka bu i, size daha elenceli gelecektir. Bir ok kimsenin hayatta baarl olamamasnn temel nedenlerinden birisi, baarnn genellikle ok almann arkasnda gizlenmi olmasdr. yi bir dzenleme ya da sonularn gelitirilmesi de ok almay gerektirir. Birok kimse iin bunlar bir kenara brakp, yaamlarn tasarlamak yerine, kendilerini hayatn akna brakmak daha kolay gelmektedir. imdi gcnz kullanarak tm bu altrmalar yapacak ekilde kendinizi disiplin altna sokun. Yaamda sadece iki zntnn (acnn) olduunu sylerler. Bunlardan birisi disiplin dieri de karamsarlktr. Disiplin znts bir kilogram ise karamsarlk znts bin kilogramdr. On iki altrmay uygulamakla kazanacaklarnz karsnda aracaksnz! Bunlar kendiniz iin uygulayn. Ayn zamanda sonularnz dzenli olarak gzden geirmek de nemlidir. Bazen siz deiirsiniz, fakat sonularnz ayn kalr. Fakat siz, yaamnz iin ayn eyleri yaratmak isteyip istemediinizi grmek iin asla durmamalsnz. nceleri sonularnz birka ayda bir sistematik olarak gncelletirin. Daha sonra bu sureyi alt ay ya da bir yla indirebilirsiniz. Bir ya216

rarl yntem de bunlar bir deftere kaydetmektir. Bylece gelimeleri adm adm izleme olanana sahip olursunuz. Defterin araclyla, hayatnzn gelimesini ve ne kadar bydnz grme olanana kavuursunuz. Hayatnz yaamaya deerse, kaydetmeye de deer. Bunlar ie yarar m? Yarayacana iddiaya girin. yl nce oturdum ideal gn ve evre tasarmlarm yazdm. imdi o koullarda yayorum. O zaman Kaliforniya'da Marina del Rey adl nemsiz bir yerde yayordum, fakat daha iyi bir yer istediimi biliyordum. Bu nedenle kendi ama dzenleme (belirleme) iyerimi atm. deal gnm tasarlamaya ve hayalimde en ok istediim yaam aynen gerekletirebilmek iin gnlk deneyimlerimle, bilinaltm programlamaya karar verdim. te ben byle baladm. Sabahleyin kalknca okyanusu grebileceimi ve plaja koabileceimi biliyordum. ok ak olmasa bile, hem aalar hem de plaj olan bir grntye sahiptim. Altrmalardan sonra almak iin byk bir yer istedim. Onu yksek ve geni bir yer olarak gryordum. Onu evimin ikinci ya da nc katnda silindirik bir ekilde gryordum. Bir limuzin ve src istedim. Dzenli olarak yeni fikirler retmek iin beyin frtnas yapabileceim; benim kadar gl ve heyecanl drt ya da be i orta istedim. Eim olacak ideal bir kadn hayal ettim. Hi param yoktu. Bu nedenle finansal olarak bamsz olmaya karar verdim. Zihnimde programladm her eyi elde ettim. Hayal ettiim her ey gerekleti. atom Marina del Rey'de yaarken nasl hayal ettiysem, tam tamna yledir. Alt ay sonra idealimdeki kadnla karlatm ve onsekiz ay sonra onunla evlendim. Yaratclm btnyle destekleyecek bir evre yarattm. Bu evre, olabileceim herey iin, saygnlm arttrmak iin gerekli tetikleme (ateleme) grevini dzenli bir ekilde yapmaktadr. Niin? nk ben, kendi kendime bir hedef belirledim ve her gn uyumlu bir ekilde ak, dorudan, kesin olarak kendi ger 217

eimi beynime ilettim. Ak ve kesin bir hedefe sahip olmakla, gl bilinsiz zihnim istediim sonular reterek eylem ve dnceleri gerekletirmede bana rehberlik etti. Bu benim iime yarad, sizin de iinize yarayabilir. "insan hayal ettii srece yaar." -AtaszSon olarak bir ey daha yapmalsnz. Daha nce belirlediiniz amalarn bir listesini yapn ki, bunlardan yapabileceklerinizin hepsini ideal gnnze yerletirmitiniz, bu listeye sizin imdi yararlanabileceiniz ya da yararlanmakta olduunuz eylemleri ve kiileri yani kaynaklarnz dahil ediniz. Ben buna kran gnl diyorum. Baz kiiler isteklerine ok balanrlar ve ellerindeki kaynaklarn deerini takdir edemezler. Amaca doru atlacak ilk adm nelere sahip olduunuzu grmektir. Bunlara sahip olduunuza krederek, onlar gelecekteki baarlarnz iin kullannz. Yaamnz her an daha iyi yapacak yollara sahipsiniz. En lgn hayallerinizin gereklemesi, doru yolda bugn atlacak admlarla balar. Sheakspeare bir zamanlar "Eylem mkemmel bir hitabettir." diye yazmt. Bu gn mkemmel eylemlere balarsanz; mkemmel sonulara ularsnz. Bu blmde sonularnz formle etmede, kesinliin nemini grdnz. Ayn ey hem kendi kendinizle hem de evrenizle olan iletiim iin geerlidir. Kesinlik arttka, etkinlik de artacaktr. imdi de sz edilen ekilde kesinlie ulaabilmenin aralar hakkndaki fikirlerimi sizinle paylamak istiyorum. 218

BLM: 12 Kesinliin Gc

"Dil, zlemle merhamet ya da talih ararken; ay oynatmak iin atlak demlikle tempo tutmaya benzer." Gustave Flaubert

SHRLYM gibi gelen szleri duyduunuz bir an dnn. Bu bir zdeyi ya da Martin Luther King Jr.'n "Bir ryam var..." diye balayan konumas olabilir. Babanzn, annenizin ya da nem verdiiniz bir retmeninizin szleri de olabilir. yle kuvvetli, kesin ve rezonansl sylenmitir ki, biz bunlar her an, her ynyle hatrlayabiliriz. Rudyard Kipling bir zamanlar, "insanlarn kulland en gl ila, kelimelerdir" demitir. Bize sihirli, mest edici gelen kelimeleri hatrlayp dnebiliriz. John Grinder'le Richard Bandler baarl kiiler zerinde yaptklar almalarda, bu kiilerin tutumlarnn ortak olduunu grdler. Bunlarn en nemlilerinden birisi de kesin konuma ustalklaryd. Bir ynetici, bilgiyi baarl bir ekilde kullan 219

maldr. John Grinder ve Richard Bandler en baarl yneticilerin, bilginin zn hemen kavrama ve bu bilgiyi dierlerine iletebilme yeteneklerine sahip olduklarn grdler. Onlar, nemli saydklar fikirleri byk bir kesinlikle (netlikle) anahtar deyim ve kelimelerle birlikte tayorlard. Ayn zamanda her eyi bilmek zorunda olmadklarn da biliyorlard. Neleri bilmek zorunda olduklarn ve neleri bilmeleri gerekmediini ok iyi biliyorlar ve bilmeleri gereken konular zerinde youn olarak duruyorlard. John Grinder ve Richar Bandler; Virginia Satir, Fritz Perls, Dr. Milton Erickson gibi nemli terapicilerin ou kez, ksa srede sonuca ulamalarn salayan deyimlerden bazlarnn, anlan terapiciler tarafndan btnyle ayn ekilde kullanldn da grdler. John Grinder ve Richard Bandler'in bulgularnda, artc hibir ey yoktur. Hatrlayn! Biz, haritann blgenin kendisi olmadn renmitik. Deneyimleri tanmlamakta kullandmz kelimeler, deneyimlerin kendisi deildir. Onlar, sadece ortaya koyduumuz en iyi szel temsillerdir. Bu nedenle baarl olmann llerinden birisinin de ne istediinizi kelimelerinizle yeterli doruluk ve kesinlikte iletebilmeniz, yani blgenin kendisini yeterli kesinlikte haritalatrabilme gcnz olduunu sylyoruz. Nasl sihirliymi gibi gelen kelimeleri hatrlyorsanz; istediinizi kesin ya da ters ekillerde ilettiiniz anlar da hatrlarsnz. Siz bir ey sylemek isterken kar taraf bunun tam tersini alglam olabilir. Bu nedenle kesin bir dil; kiileri doru yne gtrd gibi, kaypak dil de ters yne gtrebilir. George Orwell "1984" isimli kitabnn ana temasn oluturan fikri, yle zetlemiti: "Dnce dili rtrse, dil de dnceyi rtebilir." Bu blmde, belki daha nce hi gerekletiremediiniz kadar kesin ve etkili iletiimde bulunmanza yardmc olabilecek aralar hakknda bilgi sahibi olacaksnz. Bakalarnn da ayn sonucu alabilmelerine yardmc olacak yollar reneceksiniz. Belirsizlikleri ve yanl anlalmalar nleyebilecek ve herkesin 220

yararlanabilecei basit szel aralar vardr. Kelimeler duvar da olabilir, kpr de. Onlar insanlar ayrmak iin deil, birletirmek iin kullanmak nemlidir. Seminerlerime katlanlara istediklerini nasl elde edebileceklerini anlatyorum. Gerekte ben onlara kadn en stne "stedilerimi nasl elde edebilirim" diye yazmalarn sylyorum. Uzun bir yolculuktan sonra sihirli forml veriyorum. stediklerinizi nasl elde edersiniz; "Konferansn sonunda isteyin" diyorum. ' aka m yapyorum? Hayr. "steyin" dediim zaman; zr dileyerek, ikayet ederek ya da alalarak isteyin demiyorum. Bunu sylerken bir hayr yaplmasn, bedava bir le yemei vb. eyler bekleyin demiyorum. inizi bakalarnn yapmasn beklemeyin. Sylemek istediim ey, zekice ve kesin olarak istemeyi renmenizdir. Sonucu tanmlamanza ve ulamanza yardmc olacak ekilde istemeyi renin. Son blmde ulamak istediiniz sonular, amalan, eylemleri formle ettiinizde, ne yapacanz renmeye baladnz. imdi biraz da belirli szel aralara ihtiyacnz var. Zekice ve kesinlikle istemenin be temel prensibi vardr. 1. NE STEDNZ BLN: Ne istediinizi hem kendinize hem de bir bakasna tanmlamalsnz. Ne kadar yksek, ne kadar uzak, ne kadar ok? Ne zaman, nerede, nasl, kiminle? hayatnzda bir krediye ihtiyacnz varsa; nasl isteneceini bilirseniz, bu krediyi bulursunuz. "retim hattn geniletmek iin biraz daha paraya ihtiyacmz var, bize biraz kredi verir misiniz?" derseniz, krediyi alamazsnz. Kesin olarak neye ihtiyacnz olduunu, niin ihtiyacnz olduunu ve ne zaman ihtiyacnz olduunu tanmlamalsnz. Onunla ne retebileceinizi de gstermek zorundasnz. Ama dzenleme seminerlerimde, seminere katlanlar, biraz paraya ihtiyacm var diyerek istemektedirler. Ben de onlara birka ku 221

ru para veriyorum. Onlar istiyorlar ve alyorlar; fakat zekice istemedikleri iin istediklerini alamyorlar. 2.SZE YARDIM EDEBLECEKLERDEN STEYN: Ne istediinizi bilmek yetmez, ayn zamanda bilgi, sermaye, duyarllk, i deneyimi gibi belirli kaynaklara sahip olan kimselerden istemelisiniz. Diyelim ki, einizle bir sorununuz var. likileriniz kopuyor. Kalbinizi boaltmak istiyorsunuz. Bir insann olabilecei kadar drst ve kesin olabilirsiniz. Sizinki kadar zayf ilikilere sahip birisinden yardm istemeye kalkarsanz bu kii size yardmc olabilir mi? phesiz, yardmc olamaz. Yardm istenecek uygun kiiyi bulmak, bizi yine neyin ne ie yaradn renmeye dikkat etme konusuna geri gtrecektir. Daha iyi bir i, daha iyi bir iliki, daha iyi bir yatrm program, ne isterseniz isteyin; bunlarla ilgili baz eylerin bakalar tarafndan yaplm olduuna dikkat edin. Buradaki asl sorun istediklerimizi baaran kimseleri bulmak ve onlarn neleri doru yaptn belirleyebilmektir. Bir oumuz meyhane aklllna meyilliyizdir. ittiklerimiz sempatik gelir ve bunlarn hemen sonucunu alacamz sanrz. Sempati, uzmanlk ve bilgiyle elemedike bir ie yaramayacaktr. 3.STEDNZ KMSE N BR FAYDA YARATIN: Sadece istemeyin ve birilerinin size bir eyler vereceini beklemeyin. nce istediiniz kimseye nasl yardmc olabileceinizi hesaplayn. le ilgili iyi bir fikriniz ve bunu gerekletirebilmek iin de paraya ihtiyacnz varsa; bu paray elde etmenin bir yolu, size hem yardm edecek, hem de sizden (yaplacak iten) yararlanabilecek kiiyi bulmaktr. Ona fikrinizin hem size, hem kendisine nasl para kazandracan gstermelisiniz. Yaratacanz faydann her zaman maddi eyler olmas gerekmez. Yarattnz fayda bir his, bir duyarllk ya da bir rya olabilir. Bana 222

gelip 100 milyon liraya ihtiyacm var derseniz; ben de muhtemelen, birok kiinin paraya ihtiyac olduunu sylerim. Bu paraya, kiilerin yaamnda bir farkllk yaratmak iin ihtiyacnz olduunu sylerseniz, muhtemelen sizi dinlemeye balarm. Siz bana kesin olarak dierlerine ve kendinize nasl faydal olabileceinizi gsterirseniz; ben de size yardm etmenin, bana ne gibi yararlar salayacan dnmeye balarm. 4.KARARLI, BENZEIML NANLA STEYN: Baarsz olmann en emin yolu, kararsz olmaktr. Siz ne istediinizden emin deilseniz; bakalar nasl emin olsun? Bu nedenle, isterken kesin bir inan iinde olun. Fizyolojiniz ve kelimelerinizle inancnz gsterin. Ne istediinizden emin olduunuzu gsterebilirseniz, mutlaka baaracaksnz ve mutlaka hem kendiniz, hem de istediiniz kimse iin bir fayda yaratacaksnz. Baz kiiler, bu drt prensibi de en iyi ekilde uygularlar; fakat yine de istediklerini elde edemezler. nk onlar beinci prensibi uygulamamlardr. stediklerini elde edinceye kadar istememilerdir. Zekice istemenin beinci ve en nemli adm budur. 5.STEDN ELDE EDNCEYE KADAR STE: Bu, ayn kiiden isteyin demek deildir. Kesin olarak ayn ekilde isteyin demek de deildir. Asl baar forml, "Ne elde ettiinizi bilinceye kadar duyusal keskinliinizi ve kiisel deime esnekliinizi gelitirmek zorundasnz" der. Bu nedenle, istediiniz zaman; istediinizi elde edinceye kadar, kendinizi deitirmek ve dzenlemek zorundasnz. Baarl kimselerin yaamlarn incelediinizde; onlarn isteklerinde ok srarl olduklarn, devaml denediklerini, devaml deitiklerini ve er ya da ge ihtiyalarn giderecek birisini bulduklarn grrsnz. 223

Formln en zor taraf nedir? Birok kimse iin kesin olara isteyebilmek, en zor taraf oluturur. Kesin iletiime byk prim veren bir kltr iinde yaamyoruz. Belki bu bizim kltrmzn en byk hatasdr. Dil, bir toplumun ihtiyalarn yanstr. Bir Eskimo karla ilgili birka dzine kelime bilir. Niin? Etkin bir Eskimo olabilmek iin, kar eitleri arasndaki farklar ayrt edebilme yeteneine sahip olmak zorundasnz. zerine dtnz kar, evinizi yaptnz kar, kpeinizi yrttnz kar, yediiniz kar, erimeye hazr kar vb. karlar farkl anlamlara sahiptir. Ben Kaliforniya'lym. Pratikte hemen hi kar grmedim ve karla yaamadm. Bu nedenle bir tek kar kelimesi benim iin yeterlidir. Bizim kltrmzdeki kiilerin kullandklar birok kelime ve deyim ya hi ya da ok az kesinlik ieren anlamlarda kullanlmaktadr. Genelletirilmi ve herhangi bir duyuya dayanmayan bu kelimelere, ben "mulak" adn veriyorum. Onlar tanmsal bir dil deildir ve daha ok belirsiz bir tahmine benzerler. Mulak; "Mary knt iinde grnyor" ya da daha kts "knt iine drld" ya da "Mary'yi yordular" gibi cmlelerin anlamlardr. "Benim sa tarafmda oturan kahverengi sal, mavi gzl, otuz iki yandaki kadn Mary'dir" demek, kesin bir dil kullanmak demektir. O, sandalyesinin arkasna yaslanarak, diyet kolasn hafif hafif nefes alarak ve dalgn baklarla iiyor. Bunlar bir kimsenin dsal olarak ne tr deneyimler geirdiinin tanmlaryla, neleri grebildiine ilikin tahminleri arasndaki farklardr. Konumacnn Mary'nin zihninde neler olduu hakknda bir fikri yoktur. O, kendisine gre bir harita yapmakta ve Mary'nin deneyimini, bildiini kabul etmektedir. "Dnmeden kanmann kestirme bir yolu yoktur." Thomas Edison Kabul etmek, tembel iletiimcinin bir gstergesidir. Bakalaryla ilgilenirken yapabileceiniz en tehlikeli ey budur. 224

mil Adas bunun iyi bir rneidir. The New York Times'daki rapora gre, nkleer tesisin kapanmasyla sonulanan kazaya aan problemler problemler; fabrika ynetiminde kullanlan ynergemle aklanmtr; fakat ynergelerde, kesin olarak kimin hangi iin yaplmasndan sorumlu olduu yer almamaktadr. Bunun yerine baz ilere, baz kimselerin bakaca kabul edilmitir. Sonu Amerika tarihindeki en byk nkleer kazadr. Dilimizin nemli bir ksm, genelleme ve kabullerden baka bir ey deildir. Bu eit tembel dili kullanmak, gerek haberlemenin nemli bir ksmn yok edecektir. Birisi size kendisini rahatsz eden eyi ak ve kesin olarak anlatabilirse, siz de onun ne istediini anlayabilir, ona yardmc olabilirsiniz. Kii belirsiz deyim ve genellemeler kullanrsa; siz de onun zihinsel bulankl iinde kaybolursunuz. Etkili iletiimin anahtar, bu bulankl yok etmektir. ok genel ve tembel bir dil kullanarak gerek iletiimi sabote etmenin saysz yolu vardr. Etkili iletiimde bulunmak istiyorsanz; mulak ifadelerle karlatnzda, bunlara kesinlik kazandrabilmek iin hangi sorularn sorulmas gerektiini renmek ve bu duruma daima hazr olmak zorundasnz. Dili yanl anlalmalara neden olmayacak ekilde kullanmann amac, mmkn olduu kadar fazla bilgi elde etmektir. Karnzdaki kiinin i deneyim temsiline ne kadar yaklaabilirseniz, deimeyi o kadar ok etkileyebilirsiniz. Szel mulaklkla baa kmann bir arac da kesinlik modelidir. Bu model iki elinizle en iyi ekilde gerekletirilebilir. Diyagram ezberleyebilmek iin birka dakikanz ayrn. nce sol elinizi gzlerinizin sol tarafna yerletirin, nk bu durumda grsel bilgi, en iyi ve en kolay ekilde depolanabilir. Her defasnda bir parmanza bakn ve aradaki kelimeleri tekrar tekrar syleyerek ezberleyiniz. Sol eliniz bittiinde sa elinize gein. Bu srecin sonunda ifadeler zihninize ok ak bir biimde yerlemi olmaldr. Her parmanza baknzda, ilgili kelimeler otomatik olarak zihninizde canlanncaya kadar, ezberleme iine devam ediniz. Snrsz G -15 225

Kelime ve deyimleri, zihninize yerletirdiniz. imdi de onlarn anlamlarn aklayalm. Kesinlik modeli, dilde en ok yaplan hatalarn bir ksmn dzeltmemize yardmc olur. Bu model ounlukla iine dtmz tehlikeli hatalardan bazlarnn haritasdr. Modelin ana fikri, onlarla nasl karlatmza dikkat etmek ve onlar, daha kesin bir yne tekrar ynlendirmektir. Bu bize, kiilerle olan kaynamamz koruyarak, onlardaki bozulmalarn, genellemelerin anlamlarn daha nitelikli hale sokma yetenei kazandrr. nce, kk parmaklardan balayalm. Sa elinizde "genellemeler", sol elinizde "hepsi", "her biri", "asla' kelimeleri vardr.Genellemeler gerei yansttklarnda iyidir. Herkesin oksijene ihtiyac vardr ya da ocuumuzun okulundaki tm retmenler kolej mezunudur derseniz, bu ifadeler gerei yanstrlar. Fakat genellemeler; pratikte daha ok mulak blge iinde yer alr. Sokakta grlt yapan bir grup ocuk grnce "imdiki ocuklar ok saygsz" ya da iilerinizden birisi tembellik ettiinde "Ben bunlara niin para veriyorum, bunlarn hi birisi almyor" dersiniz. Her iki durumda da, ki biz bu tr genellemeleri ok kullanrz; snrl bir dorudan yola karak genel bir yanla ulayoruz. O ocuklar grltc olabilir; ama hepsi yle deildir. Bu nedenle bir genelleme duyduunuzda, hemen kesinlik modeline bavurun. Cmleyi tekrarlayn, genel niteleyicinin zerinde durun. "Tm ocuklar saygsz mdr?" Hemen kendi kendinize, "Hepsi mi?" diye sorun. Cevabnz "Tahmin ederim deildir. Sadece bu ocuklar yaramaz olabilir" olacaktr. Ya da benzer ekilde; "Sizin iileriniz asla almaz" dendiinde "Asla m?" diye sorun. Cevabnz "Bu gerek olmayabilir. Belki o ii tembeldir; fakat bu niteleme dierleri iin doru olmayabilir." eklinde olacaktr. imdi de komu iki parma yan yana getirelim ve "meli" "memeli" "e bilemez" gibi kstlayc kelimeleri snayalm. Birisi size bir ii yapamayacan sylerse; o beynine ne sinyali gnderiyor? Bu kstlayc bir sinyaldir ve iin yaplamayacan 227

garanti eder. Bu kiilere niin yapamayacan ya da yapmak zorunda olduu bir ii niin yapmak istemediini sorarsanz baz cevaplar vereceklerdir. Bu ksr dngy krmann yolu "Yapabilmi olsaydn ne olurdu?" eklinde soru sormaktr. Bu soru onlarn daha nce farkna varmadklar olanaklarn ve eylemlerin olumlu, olumsuz yan rnlerini gznne almalarna neden olacaktr. Ayn sre sizin i haberlemeniz iin de geerlidir. Kendi kendinize bunu ben yapamam dediinizde, hemen "Yapabilseydim ne olurdu?" sorusunu sormanz gerekir. Cevabnz yapabileceiniz eylemlerin ve hislerin olumlu bir listesi olacaktr. O, yeni bir olabilirlik temsili ve dolaysyla yeni bir durum, yeni eylemler, yeni sonular yaratacaktr. Bu sorunun sadece sorulmas, iin yaplmasn daha mmkn klacak ekilde fizyolojinizi ve dncenizi deitirmeye balayacaktr. Bunun da tesinde "Benim u anda bu ii yapmama ne engel oluyor?" sorusunu da sorabilirsiniz. Bu sorunun cevab da, deitirmeniz gereken eyler hakknda daha ak fikre sahip olmanz salayacaktr. imdi fiilleri gsteren orta parmaklara gein ve "Kesin olarak nasl?" sorusunu sorun. Beynin verimli almas iin ak sinyallere ihtiyac olduunu hatrlayn. Mulak dil ve mulak dnce, beyni sersemletecektir, kalnlatracaktr. Birisi "knt iindeyim" derse sadece saplant durumunu tanmlam oluyor. O size kesin olarak herhangi bir ey anlatmyor. Olumlu bir ekilde alabileceiniz herhangi bir bilgi vermiyor. Mulakl krarak saplant durumundan kn. Birisi knt iindeyim derse; kesin olarak nasl bir knt iinde olduunu ve kendini bu ekilde hissetmesinin nedenini sorun. Onu daha kesin bir duruma getirdiinizde; genellikle bir kesinlik modelinden dierine gemelisiniz. Bu nedenle bir kiiden daha kesin olmasn isterseniz; o size, "imde daima elim ayama dolayor" eklinde cevap verebilir. Bir sonraki soru ne olacaktr? Bu, genel bir gerek midir? Muhtemelen deildir. 228

onnun iin siz, "inizde daima eliniz ayanza dolayor mu?" eklinde bir soru daha soracaksnz. Muhtemelen, "Yo, hayr. Her zaman deil" eklinde bir cevap alacaksnz. Daha kesin olmaya alarak, mulakl yener ve zmeniz gereken asl sorunu tanmaya balarsnz. Genellikle bir kii kk bir konuda eli ayana dolanca; bu olay sadece kendi zihninde, ok byk bir hata imi gibi sembolize eder. imdi de iaret parmaklarnz bir araya getirin. Bunlar isimleri ve kesin olarak kim ya da ne sorularn temsil ederler. Herhangi bir genel cmlede; kii, yer,eya ismi duyduunuzda ; kesin olarak kim ya da ne sorularyla karlk verin. Aynen fiilerde olduu gibi burada da, mulak dnyadan gerek dnyaya gidi vardr. Sadece birisinin kafasnda var olan genel bir bulutla herhangi bir ey yapamazsnz. Oysa, gerek dnya ile ilgilenebilirsiniz. En kt mulaklklardan birisi de belirsiz isimlerdir. "Onlar beni anlamyorlar" ya da "Bana eit ans vermiyorlar" gibi cmleleri sk sk duyarz. Kesin olarak onlar kimlerdir? Byk bir organizasyon ise, muhtemelen bu karar veren bir kiidir. "Onlar" gibi belirsiz bir dnyaya taklp kalmaktansa; gerek kararlar veren gerek kiileri bulmak daha iyidir. Belirsiz, isimsiz "onlar" kavram sorumluluktan kamann en kt yolu olabilir. "Onlarn" kim olduunu bilmiyorsanz; kendi durumunuzu deitiremeyeceinizi ve aresizlik iinde olduunuzu hissedersiniz. Kendinizi kesinlik zerinde younlatrrsanz; kontrol tekrar ele geirebilirsiniz. Birisi "Plannz bir ie yaramayacak" derse; onlarn probleminin kesin olarak ne olduunu renmelisiniz. "Evet, ie yarayacak" eklindeki bir kantlama da kaynamay salamayacak ya da durumu zmeyecektir. Genellikle bu plann ancak bir ksmdr. Tm plannz yeniden dzenlemeye alrsanz, radarsz uan bir uaa benzersiniz. Probleminiz hari hereyi gznne alyor olabilirsiniz. Probleminizi belirler ve onunla ilgilenirseniz; sizi deerli deiikliklere gtrecek yoldasnz demek 229

tir. Harita gerek blgeyi ne kadar iyi temsil ederse, deeri o oranda artar. Blgenin yapsn ne kadar iyi anlarsanz, deitirme gcnz o oranda artacaktr. Kesinlik modelinin son ksm iin ba parmaklara bakalm. Parmaklardan biri "ar fazla" "ar sayda" "an pahal derken", dieri "neye gre" demektedir. O, genellikle keyfi bir yapdr, yani beyninizin iinde bir yere yerletirilmitir "ki haftadan fazla sren bir tatil iten ok fazla uzak kalmaktr" diyebilirsiniz. ocuklarnzn istedii 6 milyon liralk bir ev bilgisayarnn ok pahal olduunu dnebilirsiniz. Genellemelerinizin dna ancak karlatrma yaparak kabilirsiniz. ten iki hafta uzak kalmanz; tam dinlenmi ve iinizi en iyi yapabilecek ekilde dnerseniz yerinde bir harekettir. Hibir ie yaramayacan dnyorsanz ev bilgisayar ok pahal olabilir. Onun deerli bir renme arac olduunu dnrseniz, belki de milyarlarca liraya deer. Bu yarglara ussal olarak varabilmeniz iin geerli karlatrma noktalarna sahip olmanz gerekir. Kesinlik modelini kullanmaya baladnzda; bunlar doal olarak kullandnz greceksiniz. rnein arasra birileri bana "Sizin semineriniz ok pahal", der. Ben de neye gre pahal olduunu sorarm. O da bana genellikle "imdiye kadar katldm dier seminerlere gre" cevabn verir. Sonra ben de ondan kesin olarak hangi semineri kastettiini renir ve " Kesin olarak o seminer, benim seminerime nasl benziyor?" diye sorarm. O da " Gerekten de benzemiyor" diye cevap verir. "Enteresan. Benim seminerimin harcanan para ve zamana deer olduunu hissetseydin; neler olurdu?". Nefes alma ekli deiir ve glerek " Bilmiyorum ... Herhalde iyi eyler hissederdim." "Senin bu ekilde hissedebilmen iin seminerimde kesin olarak ne yapabilirim?" "u u konulara daha ok zaman ayrrsanz, muhtemelen o konularda kendimi daha iyi hissederim."" Peki, o konularda daha ok zaman harcarsam, seminer iin harcadn para ve zamana dediine inanr msn.". Ban sallayarak kabul ettiini belirtir. Bu konumada ne 230

olmutur? lgileneceiniz gerek dnyay, kesin noktalar bulduk. Genellemeler dizisinden kesinlikler dizisine getik. Kesinlikleri yakalaynca, soruna zm getirebilecek bir yol bulabildik. Hemen hemen tm iletiim eitlerinde izlenecek yol budur. Anlamaya giden yolu, kesin bilgi aar. Bundan sonraki birka gn iinde kiilerin kulland dile dikkat ediniz. Genellemeleri, kesin olmayan isim ve fiilleri tanmaya alnz. Bunlarla nasl baa karsnz? Televizyonunuzu anz ve bir rportaj program izleyiniz. Burada kullanlan mulaklklar tanmaya alnz ve ihtiyacnz olan kesin bilgiyi TV den nasl elde edebileceinize ilikin sorular sorun. ittiinizden emin olmak iin yukardakilere ek baz usuller zerinde duralm, "iyi" "kt" "daha iyi" "daha kt" gibi bir eit deerlendirme ya da yarg bildiren kelimeleri kullanmaktan saknnz. "Kt bir fikir" "Tabamzdaki her eyi yemek iyidir" gibi ifadeleri duyduunuzda; "kime gre?" ya da "Nereden biliyorsunuz?" eklinde karlklar verebilirsiniz. Bazen insanlar neden ve etkiyi birletiren ifadeler kullanrlar. "Yorumlar beni deli etti" ya da "Gzlemleriniz beni deli etti" ya da "Gzlemleriniz beni dndrd" gibi ifadeler kullanabilirler. Byle ifadeleri duyduunuzda: "X' Y'ye kesin olarak nasl neden oluyor?" diye sorarsanz; siz daha iyi bir iletiimci ve daha iyi bir modelleyici olursunuz. zerinde durulmas gereken bir dier nokta da fiilleri gznne alarak okumadr. Birileri "Onun beni sevdiini biliyorum" ya da "Size inanmadm dnebilirsiniz" gibi szler sylediinde; "Bunu nasl anladnz?" eklinde soru sormalsnz. Son nokta da dikkatinizi verebilmek iin harika bir neden olan biraz daha kurnaz olmay renmektir, "dikkat" ,"ifade", "neden" gibi kelimelerin ortak ilevleri nedir? Evet, bunlar isimdir. Fakat bunlar d dnyada bulamazsnz. Siz h dikkat grdnz m? O bir kii, yer ya da eya deildir. O gerek dnme srecini tanmlayan bir fiil olarak kullanlr. simletirmeler, kelimelerin anlamlarn kaybetmi ekilleridir. Bunlardan her 231

hangi birisini duyduunuzda, sreci tersine evirmelisiniz ki, deneyiminizi deitirme ve tekrar ynlendirme gcn kazanabilesiniz. Birisi "Deneyimimi deitirmek istiyorum" derse; onun sylediini tekrar ynlendirmenin yolu "Neyi denemek istiyorsunuz?" sorusunu yneltmektir. Birisi "Sevmek istiyorum" derse; "Nasl sevilmek istiyorsun?" ya da "Sevilmek nedir?" eklinde sorular sormak gerekir. ki ekil arasnda kesinlik kazandrma asndan bir fark var mdr? Elbette vardr. Doru sorular sorarak, dorudan iletiimde bulunmann baka yollan da vardr. Bir tanesi sonu erevesidir. Birisine sizi rahatsz eden ya da yanl olan ey nedir diye sorduunuzda, sadece uzun bir nutuk dinlersiniz. "Ne istiyorsunuz?" ya da "Nasl deitirmek istiyorsunuz?" eklinde sorarsnz; konuma eklinizi sorundan zme doru ynlendirmi olursunuz. Ne kadar skntl olursa olsun; herhangi bir durumda ulalacak, istenilen bir sonu vardr. Sizin amacnz ynnz sorundan uzaklatrmak, zme evirmektir. Bunu, doru sorular sorarak gerekletirin. Bunun iin de ok sayda soru vardr. SDP'de "Sonu sorular" aadaki ekildedir: "Ne yapmak istiyorum?" "Ama nedir?" "Niin buradaym?" "Sizin iin ne yapmak istiyorum" "Kendim iin ne yapmak istiyorum" te size nemli bir ereve daha. Niin sorular yerine nasl 'sorularn tercih ediniz. Niin sorular; nedenlere, aklamalara, hakl gstermelere ve zrlere ulamanz salar. Fakat bunlar genellikle yararl bilgi deildir. ocuklarnza cebirle niin sorunlar olduunu sormayn. Onlara daha iyi yapabilmeleri iin nelere ihtiyalar olduunu sorun. Adamlarnza sizin istediiniz bir anlamay niin yapmadklarn sormayn. Gelecek sefere anlamay kesin olarak yapabilmek iin nasl deiebileceini sorun. yi iletiimciler baz eylerin niin iyi gitmediine ilikin 232

Aklc aklamalarla ilgilenmezler. Onlar nasl doru yaplacan bulmaya alrlar. Doru sorular sizi bu yne gtrecektir. Bizi 5. Blmde incelediimiz ("Baarnn Yedi Yalan") inanlara geri gtrecek son bir noktaya daha deinmek istiyorum. Dierleri ve kendinizle olan tm iletiiminiz; herey bir ama iin olur prensibinden kaynaklanr ve bunu kendi sonularnza hizmet edecek ekilde kullanabilirsiniz. Bu da sizin iletiim ustalklarnz baarszl deil, geri beslemeyi yanstmaldr anlamna gelir. Paralar yerine koyma bilmecesi zerken bir para yerine uymazsa; genellikle bunu bir baarszlk olarak ele alp, bulmacay zmekten vazgeemezsiniz. Bunu bir geri besleme olarak ele alr ve size daha uygun gelen bir dier paray denersiniz. Ayn genel kural iletiiminizde de kullanmak sizin lehinizedir. letiimde hemen her problemi dntrecek kesin bir soru ya da ifade vardr. Gz nne aldmz genel prensipleri uygularsanz; her durumda dntrme yeteneine sahip olacaksnz.

233

BLM:13

Ahengin Sihiri

"Sizi, sizi anlayan bir arkadanz yaratr." Romain Rolland

BR DER kiiyle btnyle eanl hareket ettiiniz bir an dnn? Bu kii bir arkadanz, sevgiliniz, aileden bir kii ya da tesadfen karlatnz birisi olabilir. O ana geri dnn ve sizi o kiiyle bu kadar akordlu yapan etkenleri dnn.ans eseri benzer ekilde dnyor ya da belirli bir deneyim, kitap ya da film hakknda ayn eyleri hissediyorsunuzdur. Dikkat etmemi olabilirsiniz; fakat nefes alnz ya da konumanzn paterni ayn olabilir. Benzer gemie ya da benzer inanlara sahip olabilirsiniz. Neden olursa olsun, bu durum ayn temel enin, yani ahengin bir yansmasdr. Ahenk; bir bakasnn dnyasna girme yetenei, ona anladnz hissettir234

mek, yani onunla kuvvetli bir baa sahip olmaktr. Dnya haritanzdan kp btnyle onun dnya haritasna gitme yeteneidir. Temeli de baarl iletiimdir. Ahenk, dier kiilerle birlikte sonu retmenin asl aracdr.Hatrlarsanz, Baarnn Yedi Yalan blmnde en nemli kaynamzn insanlar olduunu sylemitik. Ahenk, bu kaynaa ulamann yoludur. Yaamnzdan ne isterseniz isteyin, doru kiilerle ahengi gelitirebilirseniz; siz onlarn, onlar sizin ihtiyalarnz karlayabilirler. Ahenk oluturabilme yetenei, bir insann sahip olabilecei en nemli ustalklardan birisidir. yi bir yorumcu, iyi bir anne- baba, iyi bir inandrc ya da iyi bir politikac olabilmek iin ahenk gereklidir. Ahenk, insanlar arasnda gl balar ve gnll ilikiler oluturma yeteneidir. Birok kii, hayat ok karmak ve zor yapar. Oysa yaamn byle olmas zorunlu deildir. Bu kitapta reneceiniz tm ustalklar, gerekte dier insanlarla daha iyi ahenk oluturmakla ilgilidir. Dierleriyle ahenk iinde olmak; herhangi bir grevi daha basit, daha kolay ve daha zevkli yapacaktr. Ne yapacanz, ne greceiniz, ne yaratacanz, ne paylaacanz, hangi yaam deneyimine sahip olacanz nemli deildir. ster bir milyon dolar kazanmak, isterse ruhsal bir arzunuzu gerekletirmek isteyin; bu amalarnz daha kolay ve daha abuk gerekletirmenize yardmc olacak birileri mutlaka vardr. Bir bakas oraya daha hzl ya da daha etkili nasl gidileceini bilir ya da daha kolay ulamanz iin size yardm dokunacak bir eyler yapabilir. Bu kiinin yardmc olmasn salamann yolu; ahengi, yani kiileri birletiren ve ayn ekilde hissetmelerini salayan sihirli ba oluturmaktr. Duyabileceiniz en kt basma kalp sz duymak ister misiniz? "Zt kutuplar birbirini eker." Yanllarn bir ounda olduu gibi burada da doru olan bir yn vardr. Kiilerin yeteri kadar ortak yn varsa; farkl eler olaya bir miktar heyecan katacaktr. Fakat genel olarak sizi kim eker, yani kim ekici ge 235

lir? Kiminle birlikte vakit geirmek istersiniz? Farkl ilgi alanlar olan, siz uyurken oynamak, oynamak isterken uyumak isteyen, yani her konuda ayn fikirde bulumadnz birisini mi ararsnz? phesiz aramazsnz. Size benzeyen birilerini ararsnz. Birbirine benzeyenler, birbirinden holanma eilimindedirler. Bir kulp oluturanlar birbirinden ok farkl insanlar mdr? Hayr. Ayn savaa katlanlar, pul koleksiyoncular vb. kiiler bir kulp olutururlar; nk ortak eylere sahip olmak ahenk yaratr. Herhangi bir toplantya katldnz oldu mu? Orada daha nce birbirini hi grmemi olan kiilerin aralarnda hemen nasl bir ba olutuunu grdnz m? Gldr karikatrlerinde kullanlan elerden birisi de hzl konuan, da dnk bir tipin, bir kenara ekilmi, sakin, ie dnk bir tiple olan ilikisidir. Onlar nasl birlikte olabilirler? Olamazlar; nk birbirlerini sevecek kadar benzerlikleri yoktur. Amerikallarn ou ngilizler mi yoksa ranllar hakknda m daha iyi hislere sahip olma eilimindedir? Tabii bu sorunun cevab kolaydr. Kiminle daha ok ortak ynmz var? Burada da cevap ayndr. Ortadou'yu dnn. Niin orada daha ok sorun vardr diye dnyorsunuz? Araplarla Yahudilerin dini inanlar birbirine benziyor mu? Onlar ayn yarglama sistemine mi sahipler? Ayn dili mi konuuyorlar? Benzer ekilde devam edebilirsiniz. Sorunlar, farkllklardan kaynaklanmaktadr. Gerekten de "farkl dnyalara sahip" kiiler dediimiz zaman, birbirlerine benzemeyen usullerinin her trl soruna neden olduunu anlatmak istiyoruz. ABD'deki siyahlarla beyazlar arasndaki durum nedir? Sorunlar nerede balamaktadr? Sorunlar; kiiler, renk, kltr, adet gibi farklar zerinde younlamaya ilk admn atlmasyla balamaktadr. Karmak sorunlar, farklarn ok fazla olmasndan kaynaklanabilir. Armoni, benzerlikten kaynaklanma eilimindedir. Tarih boyunca gerek budur. Bu hem dnya genelinde hem de kiisel lde gerektir. Herhangi iki kii arasndaki herhangi bir ilikiyi ele aln. Aradaki ba yaratan en nemli unsurun ortaklaa sahip olduk236

Lar her ey olduunu greceksiniz. Baz eyleri farkl ekillerde yapabilirler; fakat onlar bir araya getiren, ncelikle ortaklaa sahip olduklar eylerdir. Gerekten sevdiiniz birisini dnn ve sizi cezbeden eyin ne olduuna dikkat edin. Sizin sevdiiniz ya da en azndan sevebileceiniz usuller deil midir? Byle deil de bu arkada benimle her konuda ters der diyemi dnyorsunuz. O ne kadar iyi arkadam! Onun ok sevimli bir arkada olduunu dnebilirsiniz. O dnyay benim gibi grr hatta bak am geniletir. Sonra tahamml edemeyeceiniz birisini dnn. O, tam size benzeyen birisi midir? Tanrm, bu ne ahlaksz insan diye mi yoksa, tam benim tipim diye mi dnrsnz? Bu farkn atmay yaratt fasit daire daha ok atma ve fark yaratarak srp gidecektir anlamnda mdr? phesiz srp gitmeyecektir. nk her olayda farklar olduu kadar benzerlikler de vardr. ABD'de siyahlarla beyazlar arasndaki farklar ok mudur? Olaylar bu ekilde grmek isterseniz elbette oktur. Fakat ortak ok ynmz vardr. Hepimiz benzer korku ve zlemlere sahip insanlarz. Akordsuzluktan armoniye giden yol, farklar zerinde younlamaktan, benzerlikler zerinde younlamaya giden yoldur. Gerek iletiimdeki ilk adm, dnya haritanzdan bir bakasnn dnya haritasna eviri yapmay renmektir. Bu bize ne salar? Ahenk ustal. "Davanza bir adam kazandrmak istiyorsanz, nce onu samimi arkada olduunuza inandrmaksnz." Abraham Lincoln Ahengi nasl olutururuz? Ortak noktalar yaratarak ya da kefederek gerekletiririz. SDP dilinde biz bu srece "aynalama" ya da "eleme" adn veriyoruz. Ortak noktalar yaratarak ahenk oluturmann birok yolu vardr. Benzer giyinme ya da eylem deneyimlerine sahip olarak ilgilendii konular aynala237

yabilirsiniz. Benzer arkadalara ve tandklara sahip olarak ortaklklar aynalayabilirsiniz. Bunlar yaygn deneyimlerdir. Arkadalklar ve ilikileri gelitirmenin yolu bunlardr. Tm bu deneyimlerde ortak olan bir ey vardr; o da iletiimlerinin kelimeler araclyla gerekletirilmesidir. Dierleriyle elemenin en yaygn yolu, bilgi deiiminin kelimeler araclyla gerek letirilmesidir. Oysa aratrmalar kiiler arasndaki iletiimin sadece % 7'sinin kelimelerin kendileri tarafndan iletildiini gstermektedir. % 38'i sesin tonu araclyla gerekletirilir. Kkken annemin sesini ykselterek belirli bir tonda "Anthony" dediini biliyorum ve bu sadece "Anthony" kelimesinden ok daha fazla bir anlama sahiptir. letiimin en byk ksm, % 55'i fizyoloji ya da vcut diliyle salanr. Yz ifadeleri, el kol hareketleri, kiinin hareketlerinin tipi ve kalitesi; iletiimde kiinin kelimelerle sylediklerinden ok daha fazlasn anlatmaktadr. Bu da Don Rickles gibilerinin size saldrmasna, kt eyler sylemesine ramen, onlara glmenizin nedenini aklar. Eddie Murphy'nin drt harflik kelimelerle gldrmesinin nedeni de budur. nk bunlar sadece kelime deildir; onlar sizi gldren tonlar ve fizyolojiyi salamaktadr. Bu nedenle sadece konumanzn kapsamyla ahengi yaratmaya alrsanz; dier kiinin beynine ortak noktalarnz iletecek yolun, byk ksmn kullanmyorsunuz demektir. Ahengi salamann en iyi yollarndan birisi de kiiyi aynalamak ya da onunla ortak fizyoloji yaratmaktr. Byk hipnoterapici Dr. Milton Erickson da aynen byle yapmaktadr. O kiilerin nefes alma paternlerini, el kol hareketlerini, tonlarn, durularn, aynalamay rendi. Byle yaparak birka dakika iinde, btnyle balayc bir ahenk gerekletirmektedir. Onu bilmeyenler, hibir sorgulamaya gerek grmeden ona gvenmektedirler. Bu nedenle sadece kelimelerle ahengi gerekletirebiliyorsanz; fizyoloji ve kelimeleri birlikte kullanarak oluturacanz ahengin gcn bir dnn. Kelimeler kiinin bilinli zihniyle alr, fizyoloji bilinsiz zi 238

hinle alr. Beynin alt yerde, kii bana benzer. O, iyi birisidir. Byle olunca mthi bir ekicilik ve kuvvetli bir ba oluur. Bilinsiz zihin daha etkili olduu iin bu olay gerekleir. Siz bir eyin farknda deilsinizdir; fakat aradaki ba kurulmutur. Bir dier kiinin fizyolojisini nasl aynalarsnz? Hangi kiisel zelliklerini aynalayabilirsiniz? Sesiyle balayn. Tanm ve ifadelerini, vurgusunu konuma hzn, yapt duraklamalar,sesinin iddetini aynalayn. Beendii kelime ya da ifadeleri aynalayn. Duruu ve nefes alma paternleri ya da gz temaslar, vcut dili, yz ifadeleri, el hareketleri ya da dier ayrc hareketlerinden ne haber? Ayaklarndan ban emesine kadar, fizyolojisinin herhangi bir ynn aynalayabilirsiniz. imdi, yani ilk bata bunlar size sama gelebilir. Bir kiinin her ynn aynalamay becermek nedir? Ne olacan biliyor musunuz? Kiiler kendilerini tmyle anlayan, en derin dncelerini anlayabilen, kendilerine benzeyen ruh arkadalarn bulmu gibi hissederler. Fakat ahenk durumunu yaratabilmek iin kiinin her ynn aynalamak zorunda deilsiniz. Sadece ses tonundan ya da benzer yz ifadelerinden balarsanz; herhangi bir kimseyle inanamayacanz derecede ahengin nasl oluturulacan renebilirsiniz. Bundan sonraki birka gn iinde, beraber olduunuz kiilerle aynalama pratii yapmalsnz. El hareketlerini ve durularn aynalayn. Nereden ve hangi hzla nefes aldklarn aynalayn. Seslerinin iddetini, temposunu ve tnn aynalayn. Onlar size, siz onlara kendinizi yakn hissediyor musunuz? Fizyoloji blmndeki aynalama deneyimini hatrlayn. Bir kii bir dier kiinin fizyolojisini aynaladnda; sadece ayn durumu deneme yetenei kazanmaz, onunla ayn eit i deneyimleri, hatta ayn dnceleri deneme yetenei de kazanr. Bunlar imdi, gnlk yaamnzda gerekletirebilirseniz ne olur? Byle usta bir aynalayc olarak bakalarnn dncelerini renebilirseniz ne olur? Ne tr ahenklere sahip olabilir ve 239

onlarla neler yapabilirsiniz? Bunlar gerekletirebilmek iin geen sre biraz can skc olabilir; fakat profesyonel iletiimciler bunu her zaman yapmaktadrlar. Aynalama da dier ustalklar gibidir. Gelimesi iin pratik yaplmaldr. Bununla birlikte imdi onu kullanarak ondan yararlanabilirsiniz. Aynalamay analiz ettiinizde iki temel esinin bulunduunu grrsnz; hassas gzlem ve kiisel esneklik, ite bir bakasyla birlikte olduunuz zaman yapabileceiniz baka bir deneyim. Aranzdan birini aynalayp, dierini de lider yapn. Lidere bir iki dakika iinde yapabilecei kadar fiziksel deiiklik yaptrn. Yz ifadelerini, duruunu ve nefes alma eklini deitirttirin. Kollarn tutu ekli gibi byk eylerle birlikte, ensesinin gerilimi gibi kk eyleri de deitirin. Bu, ocuklarnzla yaplabilecek nemli bir altrmadr. Onlar bunu seveceklerdir. Bunu yapnca farklar karlatrn. Bir dier kiiyi aynalaynca, ne kadar baarl olduunuzu bulun. Sonra pozisyonlarnz deitirin. Muhtemelen yakaladnz noktalar kadarn kardnz greceksiniz. Herkes aynalamada ustalaabilir; fakat; ie insanlarn vcutlarn binlerce ekilde kullanabileceini bilerek ve bu pozisyonlarn daha ok farknda olarak balarsanz daha baarl olursunuz. Mmkn hal says snrsz olmasna ramen, rnein oturma pozisyonundaki kiilerin yapabilecekleri hareket says genellikle snrldr. ok az pratik yaptktan sonra bunlar yaparken bilinli olmak zorunda deilsiniz. Sadece etrafnzdaki kiilerin fizyolojilerini ve durularn otomatik olarak aynalayacaksnz. Etkin aynalama iin sonsuz sayda konudan yararlanlabilir, ancak konunun temeli, stratejileri renme blmnde deindiimiz temel temsil sistemidir. Fakat oumuzun her zaman kullanmay tercih ettii bir temsil sistemi vardr. Genellikle grsel, iitsel ya da dokunsal stratejilerden birisini daha ok tercih ederiz. Bir kiinin temel temsil sistemini belirledikten sonra, onunla ahengi gelitirme iini temelden basitletirmi olursunuz. 240

"Etkin iletiimde bulunabilmek iin hepimizin dnyay farkl ekilde algladmzn ve bu alglamalarmz dierleriyle iletiimimizde rehber olarak kullandmzn farkna varmalyz." Anthony Robbins Davran ve fizyoloji faktrlerin rassal kmesinden olusayd, her ipucunu zenle toplayp bir araya getirmek zorunda kalacaktnz. Fakat temsil sistemleri gizli bir ifrenin anahtar gibidirler. Size ipucu veren bir gerei bilmek, sizin ok daha fazlasn renmenizi salayacaktr. Sekizinci blmde grdmz gibi, temel olarak grsel olan davranlarn bir takmyldz vardr. "Bana grnd gibi" ya da "Sadece yapmay grntleyemiyorum" ifadelerinde olduu gibi szel ipular vardr. Konuma genellikle hzldr ve nefes gsn st ksmndan alnr. Ses tonu yksek vurgulu, genizde ve/veya genellikle gerilimlidir. Karn ve omuz kaslar genellikle gerilidir. Grsel kiiler genellikle bir noktaya ok iaret etmek eilimindedirler. Sk sk omuzlarn kaldrrlar ve enselerini uzatrlar. itsel kiiler, "Benim iin iyi ses karyor"; "O zil almaz" gibi ifadeler kullanrlar. (Bana gre gzel ve anlamsz eklinde evrilebilecek yukardaki ifadeler, bilerek bu ekilde evrilmitir; nk, Trke'de olmayan bu ifadeler kiilerin temsil sistemlerini ak olarak gstermektedir. .N.). Konuma daha biemli, temposu dengeli ve ses daha ak ve kaln tondadr. Nefes diyaframdan ya da ggsn tmnden derin ve dzgn alnma eilimindedir. Kas gerilimleri dengelidir. Kiiler ellerini ve kollarn tuttuklarnda, bu genellikle anlamn iitsel eriimde olduunu gsterir. Omuzlar biraz sarkma ve kafalar bir yana dme eilimindedir. Dokunsal kiiler "Doru his vermiyor" ya da "Nesnelerle dokunmuyorum" eklinde ifadeler kullanrlar. Yava tempoda konuurlar. Kelimeler arasndaki duraklamalar uzun ve dktr; derin tonda konuurlar. Birok vcut hareketi, duyu organlar Snrsz G -16 241

ya da d dokunsal eriimi gsterme eilimindedir. Kaslarn gevemesi, i duyu organlaryla eriimi gsterir. Ters dndrlm avu ileriyle bkk kollar ve geveme, dokunsaln karakteristik bir pozisyonudur. Omuzlarn zerinde tam karda duran kafayla birlikte, kat bir duru eilimindedir. Kiiden kiiye deien baka ipular da vardr. Bu nedenle daima dikkatli bir gzlem gereklidir. Her insan tektir. Fakat karnzdakinin temel temsil sistemini bildiinizde; onun dnyasna nasl girileceini renmede ok byk bir adm atmsnz demektir. Btn yapacanz i, annda elemektir. Daha ok iitsel durumda olan bir kiiyi dnn. Onu bir ey yapmaya inandrmaya alrken, nasl grleceini grntlemesini isteyerek ok hzl konuursanz, muhtemelen baarl olamazsnz. Ona sylemek zorunda olduunuz eyler vardr. Sizin nerinizi dinleme ve kendisine uyup uymadna dikkat etme ihtiyacn duyar. Gerekte, iin banda sizi dinlemeyebilir bile, nk ses tonunuz onun iin uygun olmayabilir. Bir dieri de temel olarak grsel durumu kullanabilir. Siz, ona dokunsal olarak yaklap, yavaa bir ey hakknda nasl hissettiinden konuursanz; yavalnzdan rahatsz olur ve ltfen konuya gelin der. Bu farklar gsterebilmek iin size bildiim bir evle ilgili rnek vermek istiyorum. Evin birisi; sessiz, sakin bir cadde zerindedir. Hemen hemen gnn her saatinde yrye kp ku seslerini dinleyebilirsiniz. Evin ierisi masallardaki kadar zevkli ve zariftir. nsann buray grmezden gelmesine armamak elde deildir. Tan vakti bahede gezinti yaparken kular, hafif esintiyle birlikte dallarn hrtsn, n taraadan da rzgarn sesini dinleyebilirsiniz. Dier ev ise, fevkalade ekicidir. Sadece bakmak bile heyecan vericidir. Uzun beyaz taraann nnde nefis renkli duvarlar, grsel olarak ahane bir grnt paneli oluturmaktadr. Her tarafta ok sayda pencere olduundan evin ii gnn her saatinde aydnlktr. Helezoni merdiveni, gzel tahta kaplary242

Ia o kadar gzeldir ki; btn bir gnnz, evin her kesindeki gzellii kefetmek iin harcayabilirsiniz. nc evi tanmlamak daha zordur. Kendiniz grp, deneyip, hissetmek zorundasnz. Yaps ok salamdr. Odalar ayr bir scakla sahiptir. Tarif edilemeyecek bir ekilde iinize sesleniyor. Doyurucu bir havas var. Hangi keye oturursanz oturun, soluduunuz her ey size huzur veriyor. olayda da ayn evi anlatyorum. Birincisi iitsel, ikincisi grsel, ncsyse dokunsal gr asn yanstmaktadr. Siz evi bir grup insana gsteriyorsanz; onlar tam canl tutabilmeniz iin tarza birden ulamalsnz. Kiilerin temel temsil sistemleri hangi tanmlamann daha kandrc olacan belirleyecektir. Fakat kiilerin her temsili de kullandklarn unutmayn. En iyi yntem her ne birden ulaacak ekilde iletiimde bulunmaktadr. Grsel, iitsel, dokunsal kelimeleri listelemekle ie balayn. nmzdeki birka gnde konutuunuz kiileri dinleyin ve en ok kullandklar kelime trlerini belirleyin. Sonra ayn tr kelimeleri kullanarak onlarla konuun. Sonu ne olur? Sonra farkl temsil sistemi kullanarak konuun. imdi sonu ne olur? imdi size gl, etkili bir aynalamann nasl yaplacana ilikin bir rnek vereyim. Geenlerde New York'taydm ve biraz dinlenmek iin parka gittim. Biraz yrdkten sonra neler olduunu gzlemek iin bir banka oturdum. Az sonra tam karnda oturan kii dikkatimi ekti. Hemen onu aynalamaya baladm (Bu alkanl edinince nne gemek zordur). Onu tam olarak aynaladm. Oturduu gibi oturuyor, nefes ald gibi nefes alyor ve ayaklarm ayn ekilde hareket ettiriyordum. Kulara ekmek paralar atmaya balad. Ben de kulara ekmek paralar atmaya baladm. Ban hafife sallad. Ben de bam hafife salladm. Yukarya bakt. Ben de baktm. Bana bakt. Ben de ona baktm. 243

ok gemeden ayaa kalkp bana doru yrmeye balad. Bu benim iin srpriz deildi. Ben ona btnyle ekici geliyordum; nk tam kendisine benzediimi dnyordu. Konumaya baladktan sonra ses tonunu ve ifadeleri kullanma eklini aynen aynalamaya baladm. Biraz sonra bana, "Siz ok zeki bir adamsnz" dedi. Niin zeki olduuma inand? nk benim kendisine benzediimi hissetti. Biraz sonra da beni yirmi be yldr tandklarndan daha iyi tandn hissetmeye baladn syledi. Biraz daha sonra da bir i teklifinde bulundu. Aynalama hakknda konutuum baz kimseler sinirlendiler ve aynalamanm doal olmadn; fakat kullanlabilir olduunu sylediler. Doal olmad fikri samadr. Herhangi bir kiiyle herhangi bir anda ahenk iine girdiinizde onun fizyolojisini, tonlarn vb. aynalamaya balamanz normaldir. Seminerlerimde aynalama konusuna baladmda, genellikle bazlarnn keyfi kamaktadr. Ben de onlara hemen yannzdakilere dikkat ederseniz; benzer ekilde oturduklarn grrsnz derim. Bacaklarnn arprazl, kafalarnn eilme alar vb. her eyleri ayndr. Birka gndr seminerde ahenklerini gelitirdikleri iin kanlmaz olarak birbirlerini aynalyorlar. Sonra birbirleri hakkndaki hislerini soruyorum ve "ok iyi", "ok yakn" cevaplarn alyorum. Sonra ikinci kiiden oturuunu, yani fizyolojisini btnyle deitirmesini istiyorum. Sonra birinci kiiye yeniden, ikinci kii hakkndaki hislerini sorduunda; "ok yakn deil", "Uzak" ya da "Artk emin deilim" eklinde cevaplar alyorum. Bu nedenle, aynalama ahengin doal bir srecidir. Halen siz bunu bilinsiz olarak yapyorsunuz. Bu blmde ahengin tarifesini elde edebilmek iin ne yaptmz reniyoruz. Bylece istediimiz zaman istediimiz kiiyle, hatta bir yabancyla bile, istediimiz sonucu yaratabiliriz. Aynalamanm uygulanabilir olmas iin kendi normal hz ve tonunuzda konumak m; yoksa karnzdaki kiinin en iyi konuma eklini bulup, onun dnya244

sna girmek mi daha ok bilinli aba gerektirir? Bir dier kiiyi aynalarken gerekten onun nasl hissettiini denediinizi unutmamaya baladnzda, gerekten de daha ok onun gibi hissetmeye balayacaksnz; bu nedenle soru, "Kendi kendiniz zerinde etkili olmaya istekli misiniz?" ekline gelir. Bir dier kiiyi aynalarken kendi kiiliinizden vazgemiyorsunuz. Btnyle grsel, iitsel ya da dokunsal deilsiniz. Btn abanz esnek olmaya almak olmaldr. Aynalamak basit olarak fizyolojide ortakl salar ki, bu da ortak insani deerlerimizi pekitirir. Aynalarken dier kiinin hislerinden, deneyimlerinden ve dncelerinden yararlanabilirim. Bu da dier kiilerin dnyalarnn nasl paylalacana ilikin deneyimlerin; gl, gzel ve kuvvetlendirici bir dersidir. Kitleler halinde gerekletirilen kltrel baarlar, kitleler arasnda oluan ahengin bir sonucudur. En etkili liderler, temsil sistemlerinin tmnde gl olanlardr. Her dzeyde de bize cazip gelen ve tm kiiliiyle ayn mesaj veren, yani benzeim duygusu veren kiilere gvenme eilimindeyizdir. Geen bakanlk seimini dnn. Yana ramen Ronald Reagan grsel olarak ekici bir adam mdr? ekici bir ses tonuna ve konuma tarzna m sahiptir? Sizi vatanseverlik ve olabilirlik hisleriyleriyle, duygusal olarak harekete geirebildi mi? ou kimse, ki bunlarn arasnda politikasna kar olanlar da vardr, her soru iin ona anlaml bir ekilde "evet" diyecektir. Hi phesiz, o byk bir iletiimci olarak anlacaktr. imdi de Walter Mondale'i dnn. Grsel olarak ekici bir kii midir? Seminerlerimde bu soruyu sorduunda'% 20'ye yaklaan oranda "evet" cevab aldmda kendimi ansl sayyorum. ekici bir ses tonuna ve konuma tarzna m sahiptir? Byle olduuna inanan kii says daha da az olmaktadr. Dier ynlerden tmyle Mondale ile uyum iinde olanlar bile, bu soruya nadiren evet cevab vermektedirler. Sizi vatanseverlik ve olabilirlik hisleriyle duygusal olarak harekete geirebilir mi? Bu soruya genellikle glerek cevap veriyorlar. Bu onun en byk baar 245

szlklarndan birisidir. Bu nedenle, Reagan'n seimde ezici oy stnl salamasnda srpriz olan bir ey var mdr? Gary Hart'a ne olduunu dnn. Her dzeyde de olduka ekiciydi. Mondale'in daha fazla paras vard ve daha nce Beyaz Saray'da grev yapmt. Bu nedenle mantksal bir seim gibi grnyordu. Buna ramen Hart ok hzl gidiyordu; fakat bu gidi ,ok ksa srd. Ne olmutu? Tek bir ey; Hart benzeimsizdi. Ona ismini niin deitirdii sorulduunda, nemli deil diye cevap veriyordu; fakat vcut dili ve ses tonu baka trl sylyordu. Basna, "Evet, ismimi deitirdim. Fakat bunu ismimle yarglanmak yerine, yaptm iin kalitesiyle yarglanabilmek iin yaptm" diyebilirdi. O byle yapmad. Kaamak cevaplar verdi. Basnda yeni fikirlerini tartmak zorunda brakld ve birok kii, fikirlerinde kendileri iin nemli bir ey olmadn hissetti. Onlar mulak eylerdi Geraldine Ferraro'dan ne haber? Grsel olarak ekici bir kadn olduunu mu dnyorsunuz? Grtm kiilerin yaklak % 60' bu ekilde dnyordu. ekici bir ses tonuna m sahip olduunu hissediyorsunuz? Ferraro'nun kaybettii, hem de byk oranda kaybettii yer burasdr. Grtm kiilerin % 80'i ile% 90'n sesinin ekici olmamasnn yan sra ayn zamanda rahatsz edici olduunu sylediler (New York'tan gelen kiiler hari). Sadece % 10 orannda kii, onun kendilerini duygusal olarak harekete geirebileceini syledi. Dnyann en iyi fikirlerine sahip olsanz bile, her aznz ata kiileri rahatsz etmenin, popler olmay ne kadar zorlatracan hayal edebiliyor musunuz? Mondale ile ayn bilete sahip bir kadn olmann Ferraro'ya bir yarar olmad. Buna ramen bunlar, Ferraro'nun desteklenmemesinin ana nedenleri olmayabilir. Sesinin tonu, kiileri duygusal olarak harekete geiremeyii ve son olarak da benzeimsizlii; ona pahalya mal oldu. Krtaj, ilk nkleer saldr, kocasnn finansal durumu vb. konularda kark mesajlar vermesi birok sorunun domasna neden oldu. Demokrat adaylarn sadece kiisel iletiim ustalklar, yenilgiyi hemen hemen kanlmaz klmt. 246

imdi de Bruce Springsteen'inki gibi nemli kltrel baarlar dnn. Onun konserleri tka basa doluydu. O, gzler ve kulaklar iin her eyi sunuyordu. Grsel olarak ekicidir, dinleyicileriyle hisli, derin bir sesle konuur ve olaanst bir ahenk salar. Btnyle benzeim iindedir. Yakn tarihimizden zihninizde yer eden; gl, karizmatik, fark yapma yetenei olan bir lider dnn. John F. Kennedy'yi dndnz deil mi? Oylama yaptrdm kiilerin % 95'i byle dnd. Niin ? Bunun birok nedeni var; fakat biz birka tanesini inceleyelim. Kennedy grsel olarak ekici birisi miydi? Elbette. ekici olmadn dnen ok az kiiye rastladm. itsel adan nasld? Grtm kiilerin % 90', bu ynde de Kennedy'yi ekici buldu. "Memleketim, benim iin ne yapabilir diye sorma. Ben memleketim iin ne yapabilirim diye sor" gibi ifadelerle sizi duygusal olarak harekete geirebildi mi? Kiileri etkilemede iletiimi kullanmann ustasyd. Benzeimli miydi? Kruev yle olduunu dnm olmal. Kba krizi Kennedy ile Kruev arasnda bir benzeimlilik testiydi. Her ikisi de birbirlerinin gzlerinin iine bakyorlard ve bir yazarn belirttii gibi, "Kruev gzn krpt." Yaplan aratrmalar, baarl kiilerin ahenk yaratmada byk becerileri olduunu gstermitir. Onlar ister bir retmen, ister bir i adam, isterse bir dnya lideri olsunlar ok sayda kiiyi etkileyebilmek iin her tarzda da ekici ve esnektirler. Her tarzda da ekici olmak iin herhangi bir doal hediyeye ihtiyacnz yoktur. Grebiliyor, iitebiliyor ve hissedebiliyorsanz; herhangi bir kiiyle aranzda ahenk yaratabilirsiniz. Aynalamay mmkn olduu kadar alak gnlllkle ve doal olarak yapmaya almalsnz. Astml ya da kt bir aksakl olan kiiyi aynalarsanz; ahenk yaratma yerine, karnzdaki kiinin sizin dalga getiinizi dnmesine neden olursunuz. Tutarl bir ekilde pratik yaparsanz; beraber olduunuz herkesin dnyasna, onun tarznda konuarak girebilirsiniz. Ksa 247

bir sre sonra bu davran ekli karakterinizin bir paras olacaktr. Bilinsiz olarak, dnmeden, kendiliinizden byle davranacaksnz. Etkin olarak aynalamaya baladnzda; bu srecin size ahenk ve kiiyi anlamadan te eyler de kazandrdn greceksiniz. nk eanl aynalama (pacing) ve ynlendirme olarak bilinen sreler araclyla, kiinin sizi izlemesini salayabilirsiniz. Sizin ne kadar farkl olduunuz nemli deildir. Nasl karlatnz da nemli deildir. Kiiyle yeterli ahengi kurabilirseniz, ok gemeden kiinin davranlarn, sizinkiyle eletirebilirsiniz. Size bir rnek vereyim. Birka yl nce beslenmeyle ilgili blmmz Beverly Hills'deki gl doktorlardan birisiyle ilikileri gelitirmeye balamt. Yanl adm atmtk. Doktor nemli bir konuda hemen karara varlmasn istemiti. Fakat karar vermeye yetkili olan kii bendim ve ben de o sralarda ehir dndaydm. Doktorun benim kadar gen birisini -ki o zamanlar 21 yandaydm- beklemek houna gitmemiti. Bulutuumuzda doktor, sinirli ve olumsuz fikirlere sahipti. Brosunda tm kaslar gergin ve olduka kat bir biimde oturuyordu. Karsndaki sandalyeye, tam onun duruuyla oturdum ve nefes alma ritmini aynalamaya baladm. Hzl konutu. Ben de hzl konutum. Sa kolunu bir daire iinde dalgalandrma gibi, allmam el kol hareketleri vard. Aynsn yapmaya baladm. Olumsuz koullarda bulumamza ramen, anlamaya balamtk. Niin? nk onunla eleerek ahenk oluturdum. ok gemeden onu yneltebileceimi grdm. nce konuma hzn yavalattm. O da yavalatt. Sonra sandalyenin arkasna yaslandm. O da ayn eyi yapt. Balangta ben onu eleiyor ve onu aynalyordum. Fakat ahengimiz gelitike; onu yneltmeye ve onun beni elemesini ve aynalamasn salamaya baladm. Sonra beraber le yemeine kmamz nerdi ve birbirimizin en iyi arkadalarymz gibi ok samimi bir yemek yedik. O karlamamzn banda kapdan ieri girerken, benim 248

kstahlmdan nefret eden kiiydi. Bu nedenle iyi aynalama yapabilmek iin ideal evre koullarna gerek yoktur. Sadece davranlarnz karnzdakinin davranlarna uyarlama yeteneinizin olmas yeterlidir. Yaptm i, adam eanl aynalamak ve yneltmekti. Eanl aynalama; tatl bir ekilde kiinin hareketleri ynnde hareket etmek, el kol hareketlerini deitirdike, deitirerek aynalamaktr. Birisini aynalamakta byk ustala ulatnz zaman; hemen hemen i gdsel olarak kardaki deitike, siz de fizyoloji ve davrannz deitirirsiniz. Ahenk, statik bir olay deildir. Bu nedenle bir kere salannca sonuna kadar ayn ekilde kalmaz. O; dinamik, alc ve esnek bir sretir. Gerekten ses getiren, uzun sren bir ilikiyi oluturmann anahtar; karnzdaki neyi yapyorsa kendinizi ona gre ayarlamak ve deitirmektir. Eanl aynalamann anahtar ise; karnzdakinin deiikliklerini, mkemmel ve doru bir ekilde gerekletirebilme yeteneidir. Yneltme, eanl aynalamay izleyen bir sretir. Birisiyle ahengi oluturduunuzda, hissedilebilir bir ba yaratyorsunuz. Yneltme de eanl aynalama kadar doal gelir. yle bir noktaya ularsnz ki, buras aynalamann da tesinde deiiklik giriimini balattmz yerdir ve burada o kadar ok ahenk gelitirirsiniz ki, siz deitiiniz zaman karnzdaki kii de bilinsiz olarak sizi izlemeye balar. Gecenin ge saatlerinde arkadalarnzla o kadar derin ahenk oluturduunuz anlar olmutur ki, hi yorgun olmadnz halde, onlar esnemeye balaynca sizin de esnemeye baladnz anlar olmutur. yi satclar da ayn eyi yaparlar. Dier kiinin dnyasna girerek ahengi salarlar ve sonra bu ahengi yneltme iin kullanrlar. Ahenk hakknda konuurken yle bir soru gndeme gelmektedir. Karnzdaki kii deli ise ne olacak? Onun kzgnln ya da deliliini aynalar msnz? Elbette bu da bir seenektir. Bununla birlikte, gelecek blmde zerinde duracamz patern krma yntemi, kzgnl aynalamaktan ok daha iyi olabi 249

lir. Bazen de aynalamayla karnzdakinin dnyasna o kadar kuvvetli girersiniz ki, siz gevemeye balaynca o da gevemeye balar. Ahengin sadece glmek olmadn unutmayn. Ahenk yant verebilirliliktir. rnein sokaktaki kiiler iin bazen tam arkalarndaki kzgnl aynalamak esastr. Arasra birisiyle iletiiminiz zerinde ok younlamak gereini duyabilirsiniz, nk kltrmzde karmzdakinin saygnlk kazanma mcadelesinin yollarndan birisi de budur. te size bir baka deney daha. Birisiyle bir konuma dzenleyin. Duruunu, sesini ve nefes aln aynalayn. Ksa bir sre sonra yava yava duruunuzu ve ses tonunuzu deitirin. Birka dakika iinde karnzdaki kii sizi izlemeye balar m? Balamazsa geriye dnn ve tekrar eanl aynalamaya balayn. Sonra farkl bir yneltmeyi deneyin ve deiiklikleri daha kk yapn. Birisini yneltmeye almamza ramen sizi izlemezse; bu henz yeteri kadar ahenk salayamadnz gsterir. Ahengi gelitirmeye aln ve tekrar deneyin. "Aynada gryormu gibi adamlarn yaamlarna bakmasn ve sonra onlardan kendisine rnekler bulmasn syledim. " Terence Ahengi oluturmann temeli nedir? Esneklik. Ahengi oluturmadaki en byk engel, dier kiilerin sizinle ayn haritaya sahip olduklarn dnmektir. nk siz dnyay tek ynden gryorsunuz ve dierlerinin de ayn ynden grdn dnyorsunuz. Kusursuz iletiimciler byle hata yapmazlar. Onlar dillerini, tonlarn, nefes alma paternlerini, el kol hareketlerini istedikleri sonuca ulatracak baarl bir yaklam kefedinceye kadar deitirmek zorunda olduklarn bilirler. Birisiyle iletiim kurulamad zaman, kardakinin gerei dinlemeyi reddedecek kadar mitsiz bir aptal olduunu kabul etmek gibi genel bir eilim vardr. Fakat bu baarszl garan250

tilemek demektir. Dnya modelleri eleinceye kadar, davranlar ve kelimeleri deitirmek daha iyi sonu verecektir. SDP'nin inanlanndan birisi de iletiiminizin anlamnn, aa kardnz cevap olduudur. letiimde sorumluluk sizindir.Birisini bir i yaptrmak iin inandrmaya alyorsunuz,.Fakat o baka bir ey yapyorsa; hata sizin iletiiminizdedir. Mesajnz iletmenin bir yolunu bulamamnz demektir. Yapacanz her i iin bu mutlaka gereklidir. imdi retime bakalm. Eitimdeki en byk trajedi, retmenlerin byk ounluunun konularn bilmesine ramen rencilerini tanmamalardr. Onlar, rencilerinin bilgiyi nasl srelediini,temsil sistemlerinin nasl oldunu ve zihinlerinin nasl altn bilmemektedirler. En iyi retmenler igdsel olarak eanl aynalamay ve yneltmeyi bilirler. Ahenk oluturma yetenekleri olduu iin mesajlar alnr. Ayn eyi tm retmenlerin renmemesi iin hibir neden yoktur. Eanl aynalamay renip bilgileri rencilerin etkin olarak sreleyebilecekleri ekilde sunarak; eitim dnyasnda devrim yapabilirler. Baz retmenler konularn iyi bildiklerini dndklerinden, herhangi bir iletiim hatasn renemeyen rencilerine yklerler. Fakat cevap kapsam deil, iletiimin anlamdr. Kutsal Roma mparatorluu hakkndaki her eyi bilebilirsiniz, fakat ahengi oluturamazsanz, sizin haritanzdaki bilgiyi bir dierinin haritasna aktaramazsnz; bilginizin hibir anlam yoktur. Ahengi oluturabilenlerin en iyi retmenler olmasnn nedeni budur. Snfta rencilerin muziplikleriyle ilgili bir hikaye vardr. Tm renciler retmenin de dersi brakmas iin saat tam 9.00'da kitaplarn toplarlar. retmen de hi vakit geirmeden kalemi brakr, toparlanr ve "zr dilerim, ge kaldm" der ve snftan kar. retmenin arkasndan tm ocuklar glmemek iin dudaklarn srrlar. SDP'nin kurucular eitimin nasl olmas gerektii konusunda byleyici bir rnek verirler. Temel temsil sistemi dokunsal 251

olan bir mhendislik rencisi vard. nceleri elektrik devrelerini gsteren emalar renmekte ok zorlanyordu. Konuyu ok zor ve skc buluyordu. Esasnda grsel olarak sunulan kavramlara bir anlam yklemekte glk ekiyordu. Bir gn nndeki diyagramdaki devrenin iinden bir elektron gemeye balarsa neler hissedeceini hayal etmeye balad, Birok reaksiyon hayal etti ve emada karakterlerle gsterilen devre elemanlaryla tantka, davrann deitirdi. Birdenbire diyagramlar ona anlaml gelmeye balad. Hatta onlardan holanmaya balad. imdi her ema, ona uzun ve maceral bir yolculuk gibi gelmektedir. O kadar elenceliydi ki, sonunda mhendis oldu. Baard, nk tercih ettii temsil sistemi araclyla renmeye balad. Eitim sistemimizde baarsz olan hemen hemen tm ocuklarn renme yetenekleri vardr. Sadece biz onlara nasl reteceimizi bilmiyoruz. Onlarla asla ahenk kurmuyoruz ve renme stratejileriyle elemiyoruz. retme iinin zerinde nemle duruyorum, nk hepimiz u ya da bu ekilde bu ii yapyoruz. Evde ouklarmzla, ite arkadalarmz ve iilerimizle gerekletirdiimiz faaliyetin bir ksm retmedir. Snfta geerli olanlar toplant odasnda ya da oturma odasnda da geerlidir Ahengin sihriyle ilgili fevkalade gzel bir ey daha vardr. Dnyada en ok eriilebilen ustalktr. Ders kitaplarna ya da kurslara ihtiyacnz yoktur. Bir ustann yannda almanz iin seyahat etmenize ve bir belge (derece) kazanmanza gerek yoktur. Sadece gznze, kulanza ve dokunma, tatma va koklama duyularnza gereksinim vardr. Ahengi hemen imdiden gelitirmeye balayabilirsiniz. Daima iletiim ve temas halindeyiz. Ahenk de bunlarn ikisini birden mmkn olan en etkin biimde gerekletirmektir. Uak beklerken girdiiniz kuyruktaki kiileri aynalayarak ahenk almas yapabilirsiniz. Ahengi manavda kullanabilirsiniz. Evinizde ve iinizde kullanabilirsiniz. bulmak iin grmeye gittiinizde grmeciyi eleyerek ve aynalayarak, onun sizden 252

holanmasn salayabilirsiniz. inizde mterilerinizle abuk iliki kurabilmek iin ahengi kullann. Usta bir iletiimci olmak isterseniz, tm yapacanz i bakalarnn dnyasna nasl girileceini renmektir. Ahengi oluturmann bir baka yolu daha vardr. Ayrmlarn kmesi insanlarn yapabilecekleri seimlerin belirlenmesine yardm eder. Onlara.. denir.

253

BLM:14

Mkemmelliin Ayrmlar: Metaprogramlar

"Doru anahtarla her eyi, yanl anahtarla hibir eyi syleyemezsiniz. in tek incelii anahtar oluturmaktr." George Bernard Shaw

NSAN tepkilerinin, insan hayrete drecek kadar eitli olduunu farkedebilmenin en iyi yollarndan birisi de bir grup insanla konumaktr. Ayn eye insanlarn nasl farkl tepki gsterdiklerine dikkat etmenin bir yarar olmaz. Gdleyici bir hikaye anlatrsnz; birisi kendinden geer, bir dieri gz yalar iinde boulur. Bir fkra anlatrsnz, birisi glmekten krlr, bir dierinin kl bile kprdamaz. Her insann farkl bir zihinsel dille dinliyor olduunu dneceksiniz. Sorun, ayn mesaja insanlarn niin bu kadar farkl tepki gsterdiklerinin anlalmasdr. Niin birisi bardan dolu tarafn, dieri bo tarafn grr? Niin bir mesaj; birisini enerjilendirir, heyecanlandrr ve gdlerken, dierinde hibir tepki olumaz? 254

Shaw'n yukardaki szleri kesin olarak dorudur. Doru anahtarla hitap ederseniz, her eyi yapabilirsiniz. Yanl anahtarla hitap ederseniz, hibir ey yapamazsnz. En ok ilham veren mesaj, en aydnlatc dnce, en zekice yaplm eletiri, yneltilen kimse tarafndan duygusal ve entelektel adan anlalmamsa; kesin olarak hibir anlam ifade etmez. Bunlar sadece kiisel gcmzn deil, toplumsal olarak kar karya gelmemiz, olas daha geni sorunlarn da temel anahtarlardr. Hem i hayatnzda hem de zel yaantnzda usta bir inandrc, usta bir iletiimci olmak istiyorsanz; doru anahtarn nasl bulunacan bilmek zorundasnz. Bunun yolu metaprogramlardan geer. Metaprogramlar, kiileri bilgileri sreleme ekline gtren anahtarlardr. Kiilerin i temsillerini nasl oluturduklarn ve davranlar nasl ynettiklerini belirlemede yardmc olan gl i paternlerdir. Metaprogramlar, neye dikkat edeceinize karar vermede kullandnz i programlardr (ya da dizililerdir). Bilgileri bozar, siler ve genelleriz; nk, beynimiz herhangi bir anda, ancak o kadar bilgiyi dikkate alabilir. Beynimizin bilgiyi sreleme ekli, bilgisayarn sreleme ekline ok benzer. artc derecede ok veriyi alr ve onlar insana anlaml gelecek ekilde dzenler. Bilgisayar da belirli grevleri yapabilmesi iin bir at salayan yazlm olmadan, herhangi bir ey yapamaz. Metaprogramlar da beynimizde benzer ekilde alr. Onlar, neye dikkat edeceimize, deneyimlerimize nasl anlam vereceimize ve bizi hangi yne gtreceklerini yneten yapy salar. Nelerin ilgilendirdiine, nelerin ileride tehlike oluturacana karar verebilmek iin, bir temel olutururlar. Bilgisayarla iletiimde bulunabilmek iin, yazlm anlamak zorundasnz. nsanla da etkin iletiimde bulunabilmek iin metaprogramlarn anlamak zorundasnz. Kiiler; davran paternlerine sahip olduklar gibi, bu davranlar yaratmak iin deneyimlerini organize eden paternlere de sahiptirler. Ancak bu zihinsel paternleri anlarsanz; ister birisi 255

ne araba satmak iin, isterse birisinin sizin tarafnzdan gerekten sevildiini anlamas iin mesajlarnzn alnmasn bekleyebilirsiniz. Koullar deise bile kiilerin nesneleri nasl anladklar ve dncelerini nasl organize ettiklerine ilikin tutarl bir yap vardr. Birinci metaprogram bir eye yaklamak ya da uzaklamakla ilgilidir : Tm insan davranlar zevk almak ya da zntden kanmak iin iddetli bir arzunun etrafnda dner. Yanan kibritten kanmanzn nedeni, elinizin yanma acsndan uzaklamas iindir. Gnein batn oturup seyrediyorsunuz; nk gndzn geceye doru kaymasndan oluan muhteem manzarann zevkini tatmak istiyorsunuz. Ayn olay daha karmak eylemler iin de geerlidir. Bir kii zevk ald iin, iine bir iki km. yryerek gidebilir. Bir dier kii de arabaya binmekten korktuu iin ayn yolu yryerek iine gidebilir. Bir kii yazlarndan ve grlerinden holand iin Faulkner, Hemingway ya da Fitzgerald' okuyabilir. Bir dieri de ayn yazarlar, etraftan kendisine cahil denmemesi iin okuyabilir. O, acdan kayor, zevk almakla ilgilenmiyor. Bir eye yaklamyor, uzaklayor. Tartacamz dier metaprogramlar da dahil, bu sre kesin deildir. Herkes baz eylere yaklar ve baz eylerden uzaklar. Herkesin bir program ya da dierine doru yaklamak eklinde kuvvetli bir eilimi olduunu gsteren stn bir tarz (modu) olmasna ramen; hi kimse her uyarcya ayn ekilde tepki gstermez. Bazlar enerjik olmaya ve risk almaya merakldr. Onlar kendilerini heyecanlandracak bir eylere doru yneldikleri zaman kendilerini ok rahat hissedebilirler. Dierleri dikkatli, endieli, konuyu anlama eilimindedirler ve dnyay ok tehlikeli bir yer olarak grrler. Eylemleri heyecan verici eylere doru yaklama deil, tehlikeli ya da glk yaratacak nesnelerden kama eklindedir. Kiilerin hangi yne doru hareket ettiklerini bulabilmek iin onlara bir arabada, evde, 256

te ya da herhangi bir yerde nasl bir iliki istediklerini sorun. Onlar size ne istediklerini ya da ne istemediklerini anlatrlar m? Bu billginin anlam nedir? Her ey. Bir rn satan i adamyz, onun reklamn, neler yapt ya da neler yapmadn anlatarak iki ekilde yapabilirsiniz. Arabalar; onlarn hzl, parlak ya da seksi olduklarn vurgulayarak ya da ok yakt tketmedii, bakmnn ok maliyetli olmad ve arpmalarda gvenli olduu zerinde durarak satmaya alabilirsiniz. Kullandnz strateji, btnyle ilgilendiiniz kiinin stratejisine bal olmaldr. Yanl metaprogram kullanmaktansa; ie gitmemek daha iyi olabilir. Siz onu bir eye yaklatrmak istiyorsunuz;fakat onun tm istei geri dnmek iin iyi bir neden bulmaktr. Unutmayn ki araba ayn yolda ileri de geri de gidebilir. Bu, arabann hangi yne dnk olduuna baldr. Ayn olay kiiler iin de geerlidir. Diyelim ki, ocuunuzun derslerine daha ok zaman ayrmasn istiyorsunuz. Ona; "alrsan iyi olur, yoksa iyi bir okula gidemezsin" ya da "Fred'e bak almad ve okuldan atld. imdi hayatnn geri kalan ksmn benzin istasyonundaki pompann banda geirecek. Bu, senin istediin bir yaam ekli midir?" eklinde sorular sormanz gerekir. Bu strateji bir ie yarar m? Bu, ocuunuza baldr. Onun asl gdlenmesi uzaklamaksa; ie yaramas gerekir. Fakat asl gdlenmesi yaklamaksa ne olacak? Kendisini heyecanlandran nesnelerle gdleniyorsa, cazip bulduu nesnelere doru yaklayorsa ne olur? Bu ocuk, bir nesneden uzaklamas iin verdiiniz rnekle davrann deitirmeyecektir. Nefesiniz tkenene kadar nasihat edebilirsiniz, fakat bu bir ie yaramaz. nk yanl anahtar kullanyorsunuz. Siz Latince konuuyorsunuz, oysa ocuk Yunanca biliyor. Hem kendi zamannz, hem de ocuunuzun zamann boa harcyorsunuz. Gerekten de yaklama stratejisine sahip kiiler, kendilerine uzaklalmas gereken eyler sunulduunda, kzyorlar ya da darlyorlar. ocuunuzu, "Bunu yaparsan baarl olur ve istediin okulu seebilirsin" eklindeki ifadelerle daha iyi gdleyebilirsiniz. Snrsz G -17 257

kinci metaprogram i ve d referans ereveleriyle ilgilenir: Birisine, bir ii iyi yaptn nasl anladn sorun. Bazlar iin ispat dardan gelir. Patron srtnz svazlar ve byk i baardnz syler. Havalara utunuz. Byk dl kazandnz. almanz farkedildi ve arkadalarnz tarafndan alkland. Dardan bu tr bir onay alnca, yaptnz iin iyi olduunu anlyorsunuz. D referans erevesi budur. Dierleri iin ispat, iten gelir. yi yaptklarnda, kendi ilerinde bilirler. I referans erevesine sahipseniz, btn mimari dlleri kazanan bir bina tasarlayabilirsiniz; fakat siz onu baarl bulmuyorsanz, tm d onaylar, yaptnz iin baar olduu konusunda sizi ikna edemezler. Ya da tersine bir i yaparsnz; patronunuz ve arkadalarnz tarafndan souk karlanr; fakat siz onun iyi bir i olduunu hissediyorsanz, dierlerinden ok kendi i gdlerinize gvenirsiniz. Bu da i referans erevesidir. Birilerini bir seminere devam etmesi iin ikna etmeye altnz kabul edelim. yle syleyebilirsiniz; "Bu seminere devam etmelisin. Fevkalade gzel. Biz tm arkadalarmzla birlikte katldk. ok iyi vakit geirdik ve srekli olarak vgyle o gnlerden konuuyoruz. Herkes seminerin yaamlarn olumlu ynde deitirdiini sylyor." Konutuunuz kii d referans erevesine sahipse; muhtemelen onu ikna edebilirsiniz. Tm bu kiiler doru olduunu sylyorsa; genellikle o da doru olduunu kabul edecektir. Fakat i referans erevesine sahipse ne olur? Dierlerinin ne sylediini anlatarak onu ikna etmek iin ok g anlar geireceksiniz demektir. Bunlar, onun iin herhangi bir anlam ifade etmez. Onu ancak kendisinin bildii, kendisine ekici gelen eylerle ikna edebilirsiniz. Ona, "Geen sene devam ettiin konferanslar dizisini hatrlyor musun? Hatrlarsan imdiye kadar sahip olduun en nemli deneyimleri kazandn sylemitin. Bildiim kadaryla ona benzer bir eyler var. Kontrol edersen, benzer deneyimleri bulabileceini dndm. Sen ne dn 258

yorsun?" Bu yaklam bir ie yarar m ? Elbette; nk, ona kendi diliyle hitap ediyorsunuz. Tm bu metaprogramlarn genel durum ve gerilimle ilgili olduuna dikkat edilmelidir. Baz eyleri on-onbe yldr yapyorsanz, kuvvetli bir i referans ereveniz vardr. Daha nce hi yapmamsanz; genel durumda neyin doru neyin yanl olduuna ilikin kuvvetli bir i referans erevesine sahip olmayabilirsiniz. Patern ve tercihleriniz, zaman iinde gelime eilimindedir. Fakat salak olsanz bile, yararl olduu birok durumda hl sol elinizi de kullanyorsunuzdur. Ayn olay metaprogramlar iin de geerlidir. Tek ynde gitmek zorunda deilsiniz. Yolu deitirebilirsiniz. Kendiniz deiebilirsiniz. Liderlerin ou, i mi yoksa d referans erevesine mi sahiptir? Gerekten etkili bir lider, i referans erevesine sahip olmak zorundadr. Bir eyleme gemeden nce dierlerinin dncelerini sormak iin tm zamann harcayan kimse, gerek bir lider olamayacaktr. Kararl olabilmek iin metaprogramlarn ideal bir dengesi vardr. Ar bir uta kararl olarak kalabilecek ok az kimsenin olabileceini unutmayn. Gerekten etkili liderler dardan da etkin bilgi alma yeteneine sahiptirler. Bunu yapmadklar zaman kendilerini byk grme hastalna yakalanrlar. Misafirlere de ak olan son seminerlerimin birisinden sonra, bir adam arkadayla birlikte gelerek, "Beni kandramazsnz" dedi. Bana yapabilecei her trl tatsz akay yapyordu. Hemen onun i referans erevesine gre sralama yaptn net bir ekilde anladm. (Da dnk kiiler size gelip: unlar unlar u ekilde yapmalsnz demezler). Onun arkadalaryla konumasndan da nesnelerden uzaklaan birisi olduunu ak olarak anladm. Bu nedenle ona; "Sizi bir ey yapmanz iin ikna edemem. Sizi ikna edebilecek tek kii var, o da sizsiniz" dedim. Bu tepkiye nasl karlk vereceini bilmiyordu. Seminerimle vneceimi ve onu kabul etmeyeceini bekliyordu. imdi sylediklerimle uyumak zorunda kald; nk onlarn ger 259

ek olduklarn biliyordu. Sonra ona; "Seminere devam etmezsen, kimin kaybedeceini bilen tek kii sensin" dedim. Normalinde byle bir noktay belirtmek, benim iin korkun kt bir olaydr. Fakat onun diliyle konutum ve ie yarad. Devam etmezse kendisinin kaybedeceini sylemediime dikkat edin. yle sylemi olsaydm, kesinlikle devam etmezdi. Sylediklerimi yle analiz edebiliriz: "Seminere devam etmezsen kimin kaybedeceini (uzaklamak) bilen tek kii sizsiniz (i referans erevesi)" Bu konumadan sonra; "Evet, doru" dedi ve kayt formunu imzalad. Metaprogramlar hakknda bilgi sahibi olmadan nce, onu, daha nce bu kursu alm kiilerle konumaya (d referans erevesi) ikna etmeye alr ve seminerden elde edebilecei yararlar ( doru yaklamak) anlatrdm. Fakat tm bunlar sadece beni ilgilendirirdi. Onu deil. nc grup metaprogramlar kendi kendileri ya da dierleri tarafndan yaplan sralamayla ilgilidir. Bazlar insan etkileimlerine temel olarak, sadece kendi ilerinde olanlara, dierleri ve kendileri iin neler yapabileceklerine gre bakarlar. phesiz kiiler her zaman u ya da bu ar ucun iinde olmazlar. Sadece kendinize gre sralarsanz; her eyi kendine yontan bir bencil olursunuz. Sadece dierlerine gre sralama yaparsanz; srekli sknt eken birisi olursunuz. Bir ie adam almak durumunda kalrsanz; bavuranlarn, bu sralamann neresinde olduklarn bilmek istemez misiniz? Bir sre nce byk bir hava yolu irketi; ikayetlerin %95'inin iilerin %5'iyle ilgili olduunu belirledi. Bu %5'lik grup kuvvetli bir ekilde kendilerine gre sralama yapmaktaydlar, ou zaman sadece kendileriyle ilgileniyor, dierleriyle ilgilenmiyorlard. Onlar kt iiler midir? Evet ya da hayr. Fakat ak olan bir ey varsa o da onlarn yanl ite altklar ve kt performans gsterdikleridir. Onlarn sevimli, ok alkan ve cana yakn olmalar da gerei deitirmez. Yanl ite altrlan, doru kiiler olabilirler. 260

Hava yolu irketi ne yapt? Kendilerine gre sralama yapan kiileri deitirdi. Yeni grubu ie alma srasnda yaplan grmelerde, bavuranlara niin bu irkette almak istedikleri sorularak ie alnacaklar belirlendi. Bu kiilerin dncelerinin ou, komisyon nnde verdikleri cevaplara gre belirlendi. Gerekten de onlarn bir komisyon yesi gibi olan davranlarna baklarak karar veriliyordu. Yani komisyonda konuan kiiye en ok dikkatini ynelten, onunla gz temas kuran, glen yada destek veren kiiye en yksek oy verildi. Dier ynden, az ya da hi dikkat etmeyen ve dierleri konuurken kendi dnyasna dalan kiiler, kendine gre sralama yapan kiiler olarak dnld ve ie alnmadlar. Bu seimin sonucunda irketin ikayeti, %80'in zerinde azald. Metaprogramlarn i dnyasnda nemli olmasnn nedeni budur. Onu gdleyen nedenin ne olduunu bilmezseniz; bir insan nasl deerlendirirsiniz? Gerekli ustalklarla, renme yeteneiyle ve i dnyasyla, sahip olduunuz ile doru kiiyi nasl eletireceksiniz? Birok zeki insan kariyerlerini hayal krkl iinde geirmektedirler; nk doal yeteneklerini en iyi ekilde kullanabilecekleri bir ite almamaktadrlar. Bir durumda ykmllk olan ey, bir dier durumda deerli bir varlk olabilir. Hava yolu gibi hizmet sektrlerinde, dierlerine gre sralama yapanlara gereksinim vardr. Bir muhasebe denetisi aryorsanz, kendisine gre sralama yapan birisini tercih etmeniz gerekebilir. Grevini entelektel olarak iyi yapan; fakat duygusal ynden zayf olduu iin sizi artan kiilerle, ka kez ilgilendiniz? O, kendine gre kuvvetli sralama yapan bir doktor olabilir. O ok zeki bir tanc (tehisi) olabilir, fakat onun sizinle ilgilenmediini hissederseniz, onun ite btnyle etkili olmasn bekleyemezsiniz. Gerekten de bazlar klinikte almak yerine, aratrmac olarak almasnn daha iyi olacan dnr. Amerikan i dnyasnda doru adam doru ie yerletirmek, en nemli problemlerden biri olarak yerini koruyor. Bu sorunla, bavuranlarn bilgiyi nasl srelediklerini deerlendirmeyi bilirsek ilgilenebiliriz. 261

Bu noktada tm metaprogramlarn, eit dzeyde kritik olmadklarn belirtmekte yarar vardr. Nesnelerden uzaklaan kiilerin, yaklaanlardan daha iyi olduu sylenebilir mi? Belki. Dnyada bakalarna gre sralama yapanlar, kendilerine gre sralama yapanlardan daha ok olsa, daha m iyi olurdu? Muhtemelen. Fakat biz yaamla olduu gibi ilgilenmek zorundayz. Bizim arzuladmz trde bir dnya yok, ocuumuzun nesnelerden uzaklamas yerine, yaklamasn isteyebilirsiniz. Onunla etkili bir ekilde iletiimde bulunmak istiyorsanz; naslsa, o ekilde davranmak zorundasnz; sizin fikrinize gre olmas gerektii ekilde deil. Anahtar, kiiyi dikkatli ve zgn olduu zamanlar mmkn olduu kadar dikkatle gzlemek, ne sylediini dinlemek, kulland mecazlar renmek, fizyolojisini bilmektir. Kiiler metaprogramlarn tutarl ve srekli bir biimde aklarlar. Kiilerin eilimlerini belirlemek ya da sralamalarn annda renmek iin, ok youn bir alma gerekli deildir. Kiilerin kendilerine gre mi dierlerine gre mi sralama yaptklarn anlamak iin dierlerine nasl dikkat ettiklerine bakmak gerekir. Dierlerine doru yneliyor ve yz ifadeleri dierlerinin ne syledikleriyle ilgileniyor mu yoksa arkasna yaslanarak sklyor ve tepki gstermiyor mu? Herkes arasra kendine gre sralama yapar ve byle yapmak da nemlidir (gereklidir). Anahtar, tutarl olarak yaptnzn ve sralama yordamnzn, istediiniz sonular retip retmemesidir. Drdnc sralama program, eleenler ve elemeyenlerle ilgilidir. Sizinle bir deney yapmak istiyorum. ekillere baknz ve her birinin dierleriyle nasl bir iliki iinde olduklarn bana anlatnz. 262

 ekil arasndaki ilikileri tanmlamanz istersem birok ekilde cevap verebilirsiniz. Hepsinin dikdrtgen olduunu syleyebilirsiniz. Hepsinin drt kenarl olduunu syleyebilirsiniz. kisinin dikey, birisinin yatay ya da ikisinin ayakta, birisinin yatk olduunu ya da hibir eklin dier ikisiyle kesin olarak ayn ilikiye sahip olmadn syleyebilirsiniz. Ya da birinin farkl, ikisinin benzer olduunu syleyebilirsiniz. Eminim siz daha fazla tanm dnebilirsiniz. Burada ne olmaktadr? Hepsi ayn resmin tanmlamalardr; fakat, yaklamlar btnyle farkldr. Bu metaprogram renmek; anlamak ve sevmek iin bilgiyi nasl sraladnz belirler. Bazlar dnyaya, benzerlikleri bularak tepki gsterir. Nesnelere bakarlar ve ortak noktalarn grrler. Onlar elemecidir. Bu nedenle onlar sizin eklinize bakarak yle syleyebilirler, "Onlarn hepsi dikdrtgendir". Bir dier elemeci de istisnalardaki benzerlii bulur. O, ekle bakarak yle syleyebilir, "Hepsi dikdrtgen; fakat bir tanesi yatk, dierleri dik duruyor." Dierleri elemez, yani fark insanlardr. Bunlar iki tiptir. Bir tipi dnyaya bakar ve nesnelerin nasl farkl olduunu grr. ekillere bakarak hepsinin farkl olduunu ve hepsinin birbirleriyle farkl ilikileri bulunduunu syleyebilir. Elemez olan dier tip ise; istisnalarla farkllklar grr. Tersten, istisna 263

larla benzerlikleri bulan elemeciye benzer. nce farklar grr sonra bunlara ortak noktalar ekler. Bir kiinin elemeci yada elemez olduunu anlamak iin nesneler ya da koullar kmesi arasndaki farklar sorun ve nce benzerliklere mi yoksa farklara m dikkat ettiini not edin. Benzerlik elemecisiyle, farklar elemezi bir araya gelirse neler olacan hayal edebiliyor musunuz? Birisi hepsinin birbirine benzediini sylerken, dieri hepsinin birbirinden farkl olduunu syler. Benzerliki kiinin mantna gre, onlarn hepsi dikdrtgendir. Farklar elemezin mantna gre de onlarn nde de izgi kalnlklar, hatta alar bile ayn olmayabilir. Peki, kim hakldr? phesiz ikisi de; nk bunlar kiisel alglamaya baldr. Bununla birlikte; elemezler genellikle ahenk salamakta glk ekerler. nk, onlar daima fark yaratrlar. Bu ayrmlamann nemini anlamak ne ie yarar? Size, kendi iimden bir rnek vereyim. Be ortaz ve birimiz hari hepimiz elemeciyiz. imizin ok byk bir ksm iin bu ok gzel. Birbirimize benziyoruz ve birbirimizi seviyoruz. Ayn ekilde dnyoruz, ayn eyleri gryoruz. Bu nedenle toplantlarmz tam bir btnlk iinde gemektedir. Konuuyoruz, fikirler retiyoruz, birbirimizle eletiimiz iin bu fikirlerin hepsi gzel, daha gzel grnyor; bir dierinin grdklerini gryoruz, grlerini gelitiriyoruz ve heyecanlandka heyecanlanyoruz. Tm bu olanlar, elemez iin iine kanncaya kadar geerlidir. O her zaman nesneleri bizim grdmzden farkl bir biimde grr. Biz nesnelerin birbirine uyan ynlerini grrken, o uymayan ynlerini grr. Biz coku iinde ilerlerken, o birden araya girerek, iin yrmeyeceini syler. Sonra arkasna yaslanarak bizim ne grdmze aldrmadan, bizim zerinde durduumuz tm sorunlarn zerinde durur. Biz zihinsel olarak ykseklerde umak isteriz. O hemen bizi yere indirerek; "Peki, bundan ne haber? undan ne haber? Buna ne diyeceksiniz?" der. 264

Kafa m tlyor? Evet. Deerli bir ortak m? Elbette. Bizim yapmamz gereken ey; onu planlama srecinin uygun zamanlarnda kullanmaktr. Ayrntlar zerinde ayn eyleri syleyip durmasn ve fikir oluturmamza engel olmasn istemeyiz. O anlarda onun bizi baka eylerle uratrmasndan ok, beraber planlama yapmakla saladmz btnlk bizim iin daha deerlidir. in hz kesildikten sonra bizim mutlaka boluklarmz, benzeimsizliklerimizi, uygun olmayan eyleri ve elemenin salanamad noktalar grecek birilerine ihtiyacmaz var. Onun ilevi budur ve bizi bizden korur. Elemezler aznlktadr. Yaplan aratrmalara gre kiilerin %35'i elemezdir. (Bir elemezseniz, muhtemelen aratrmann doru olmadn syleyeceksiniz). Bununla birlikte elemezler ok deerlidir; nk bizim grmediklerimizi grme eilimindedirler. Elemezler, genellikle iirsel zlemler peinde komazlar. ou kez heyecanlandklarnda bile, hemen elememeye balayarak heyecanlanmamann bir yolunu bulurlar. Fakat onlarn saysal duyarllklar, herhangi bir i iin ok nemlidir. "Cennetin Kaps" filmi gibi, i dnyasndaki ok byk baarszlklar dnn. Manzarann gerisine bakma yeteneine sahipseniz; bir grup i referans ereveli, yaratc elemecinin bulunduunu grebilirsiniz. Bunlarn hepsi amaca yaklar ve kanmalar gereken hibir eye dikkat etmezler. Onlarn mutlak bir ekilde; "Bir saniye, bundan ne haber?" diyecek ve i referans ereveli yaratc kiiler tarafndan kabul edilebilecek ekilde, iletiimde bulunabilecek bir elemeze ihtiyalar vardr. Elemecilik ve elemezlik tarzlar son derece nemlidir; nk beslenme dahil birok konuda nemli grevler yapabilecek niteliktedirler. Ar elemeciler genellikle kendileri iin kt olabilecek yiyeceklerle beslenebilirler; nk onlar daima ayn yiyecei yemek isterler. Onlar elma ya da erik yemek istemeyeceklerdir. Olgunluklar, tatlar, dokular ve bekleme sreleri gibi sral deikenlerde ok fazla deiiklik olabilir. Onlar 265

deimeyen yiyecekleri, hamburger gibi, ok yiyebilirler. Bunlar kt yiyecekler olabilir; fakat elemecinin deimeyen ruhunu strlar. Yllarca ayn ekilde tekrarlanp duran bir iiniz olsa; bir fark insann ie almak ister misiniz? phesiz istemezsiniz. Bir benzerlik insann ie almak istersiniz ki, o da sizin ihtiyacnz olduu srece byle bir i yapmaktan zevk alacaktr. te yandan byk oranda esneklik isteyen ya da srekli olarak deien bir iiniz olsayd; bu pozisyona bir benzerlik insann alr mydnz? Almayacanz aktr. Bu ayrmlar, uzun dnemde hangi ilerden, hangi kiilerin daha ok mutlu olacan belirlemekte yararl olur. Golc bir futbolcu rneini dnelim. Birka yl nce sezona ok iyi balamt. ok gzel goller atyordu. Fakat o bir elemez olduundan, stilini deitirmek zorunluluunu hissetti ve formunu kaybetti. Her stadyunda kalenin arkasnda bulunan deiik ekiller zerinde dikkatini toplamas iin inandrlmt. Benzeimsiz olduu iin bu ekillerin birbirinden ne kadar farkl olduu zerinde durmaya balad ve daha nce kendisi iin ok kolay olan hareketleri bile yapamaz duruma geldi. Elemeci ve elemez tiplerin her ikisine de ayn inandrma tekniini kullanr msnz? kisini birden ayn ide ister misiniz? Farkl eleme stratejisi olan iki ocuu da ayn ekilde mi yetitirirsiniz? phesiz hayr. Bu stratejilerin sabit ya da deimez olduunu sylemek istemiyorum. nsanlar Pavlov'un kplekleri gibi deildir. Birisi onlara, onlarn anlayaca bir dille nasl yapacaklarn anlatrsa; insanlar stratejilerini bir noktaya kadar deitirebilirler. mr boyunca elemez olan bir kiiyi, elemeci yapmak iin ok ar aba ve sabr gstermek gerekir. Fakat yaklamlarnn ouna; daha terbiyeli ve geni kapsaml olmasna sre iinde yardmc olabirsiniz. Farkl kiilerle bir arada yaamann gizlerinden birisi de budur. Dier ynden genelleme yapmak eiliminde olduklar iin elemecilerin de daha ok fark grmelerinde yarar vardr. Elemecilerin bu hafta ile

266

geen hafta ziyaret ettii ehirler arasndaki (Los Angeles, New Pork'a ok benziyor demek yerine) tm farklara dikkat etmeleri yararl olur. Farklar zerinde biraz daha durun. Onlar yaama renk tutan olaylardandr. Bir elemeciyle elemez bir arada mutlu bir ekilde yaayabilirler mi? Birbirlerini anladklar srece evet. Farkllklar olutuunda, onlar birbirinin kt ya da hatal olmadn, sadece nesneleri farkl ekilde algladklarn bilmelidirler. Ahengin olumas iin btnyle birbirinize benzemek zorunda deilsiniz. Alglama ekillerimizin farkl olduunu hatrlamanz ve birbirinizi nasl sevip sayacanz renmeniz yeterlidir. imdiki metaprogram, ikna etmek iin nelerin gerekli olduuyla ilgilidir. Iknacnn stratejisi iki ksmdan oluur. Kiiyi tutarl bir biimde neyin ikna ettiini renmek iin nce kiinin ikna olmak iin hangi duyusal yapm bloklarna ihtiyac olduunu bulmal ve sonra ikna olmadan nce bu uyarclar hangi sklkla almak zorunda olduunu kefetmelisiniz. Birisinin ikna edici etaprogramn bulabilmek iin, "Bir bakasnn iinde baarl olduunu hangi yoldan renirsiniz? Onlar, grmek ve yaptklarn izlemek; ne kadar iyi olduklarn iitmek; birlikte yapmak; yetenekleri hakknda bireyler okumak zorunda msnz?" sorusunu sormalsnz. Cevap, bunlarn bir karm olabilir. Birisinin iyi olduuna, iini yaparken grdnzde ve dier kiiler onun iyi olduunu anlattnda inanabilirsiniz. Bir sonraki soru ise; "Siz ikna olmadan nce, size iyi olduunu hangi sklkta gstermek zorundadr?" eklindedir. Burada olas drt cevap ekli vardr: a) Derhal (rnein bir konuda iyi olduklarn size bir kere gsterdiklerinde siz onlara inanrsnz), b) ok kez (iki ya da daha fazla), c) Bir zaman dilimi iinde (bir hafta, bir ay ya da bir yl iinde), d) Srekli olarak. Son durumda kii iyi olduunu her ite her zaman gstermek zorundadr. Bir organizasyonun bandaysanz; kilit personelinizle ulaa 267

bileceiniz en deerli durum gven ve ahenktir. Onlarla ilgilendiinizi bilirlerse, sizin iin daha iyi ve daha ok alacaklardr. Size gvenmezlerse, sizin iin almazlar. Fakat gveni oluturmann bir ksmda farkl kiilerin farkl ihtiyalar olduuna dikkat etmektir. Bazlar bir ii kurar ve onu srdrrler. Sizi drst olduunuzu ve onlarla ilgilendiinizi bilirlerse; onlar aldatacak bir ey yapncaya kadar srecek bir ba oluturabilirsiniz. Bu yntem herkes iin geerli deildir. Baz iilerin bundan fazlasna ihtiyalar vardr. Onlara bir kelime, bir almalarn onaylama, herkesin nnde destek olma ya da baarmas iin nemli bir grev vermek gibi ek bir eyler daha gstermelisiniz, Onlar tam olarak sadk ve zeki olabilir; fakat dierlerinden daha ok onaylanmak ihtiyacn hissederler. Aranzdaki ban hl geerli olabilmesi iin, daha ok ispata ihtiyalar vardr. yi satclarn, bazlarna bir kez sat yapnca artk onlarn srekli mterileri olacan bilmesine benzer bir durumdur. Bazlar satn almadan nce bir rn iki ya da kez grmek zorundadr. Bazlarna tekrar sat yapabilmeniz iin aradan alt ay gemesi gerekir. Satclarn en ok tuttuklar kii ise, rn yllardr kullanan; fakat tekrar satn almaya geldiinde o rn niin kullanmas gerektiini renmek isteyen mteridir. Ayn sre personelle olan ilikilerinizde daha youn bir ekilde ortaya kar. Bazlarna sevdiinizi bir kez ispatlarsanz; bu ispat onun iin sonsuza kadar geerlidir. Dierlerine her gn ispatlamak zorundasnz. Bu metaprogramlar anlarsanz; bazlarn ikna etmek iin plan hazrlarken size ne kadar yararl olduunu grrsnz. Onu ikna etmek iin neler yaplmas gerektiini nceden bilirseniz; her defasnda sevdiinizi ispatlamanz gereken kiilerle karlanca armazsnz. nk bu davrann nceden biliyor olacaksnz. Dier metaprogram, gereklilie kar olanakllkla ilgilidir. Birisine imdiki irketinde niin altn ya da yeni arabasn ya da evini niin satn aldn sorun. Baz kiiler, isteklerinden ok 268

gereklilikle gdlenirler. Yapmak zorunda olduklar iin bir ey yaparlar. Neyin olanakl olduunu dnerek hareket ederler. Deneyimlerin sonsuz saydaki eitliliine bakmazlar.nlerine ne gelir ve neler mevcutsa, onlarla yaamn srdrrler.Yeni bir ie, eve, arabaya hatta yeni bir ee bile ihtiyalar olduunda piyasaya karlar ve mevcut olan kabul ederler. Dierleri, olaslklar (olanaklar) aratrmak iin gdlenirler. Ne yapmak zorunda olduklarndan ok, ne istediklerine gre gdlenirler. Deiik durumlar, deneyimleri, seimleri, yollar aratrrlar. Gereklilie gre gdlenen kii bilinen ve gvenli olan eylerle ilgilenir. Olanakllkla gdlenen kii, bilinmeyenede eit dzeyde ilgi gsterir. Nelerin olabileceini, hangi frsatlarn geliebileceini renmek ister. Siz iveren olsanz, hangi tip kiiyi ie almak istersiniz? Bazlar muhtemelen; "Olanakllkla gdlenen kiiyi" cevabn verecektir. Her eyin tesinde zengin bir potansiyel duyguya sahip olmak, yaam daha da zenginletirir. i gdsel olarak oumuz (gereklilikle gdlenen kiilerin de ou) kendilerine sonsuz sayda yeni yollarn ak kalmas ynnde oy kullanacaklardr. Gerekte bu nceden planlanm bir durum deildir. Ayrntlara dikkat etmeyi, dzenli bir hza ayak uydurmay ve sreklilii gerektiren iler vardr. Bir otomobil fabrikasnda kalite kontrol denetisi olduunuzu kabul edelim. Olanakllk duygusu gzeldir. Bununla birlikte burada, daha ok gereklilik duygusuna ihtiyacnz olabilir. Tam olarak neyin gerekli olduunu bilmeye ve hissetmeye ihtiyacnz olabilir. Tam olarak neyin gerekli olduunu bilmek ve onun yerine getirildiini grmek zorundasnz. Olanakllkla gdlenen bir kii, bu iin tam kendisine gre olduunu dnecektir. Gereklilikle gdlenenlerin baka bir zellikleri daha vardr. Baz ilerde srekliliin zel bir nemi vardr. Bunun iin de ayn grevi uzun sre yapacak kiilere gereksinim vardr. Olanakllkla gdlenen kii; yeni durumlar, yeni frsatlar, yeni giri 269

imler, yeni glkler arar. Daha ok potansiyel sunuyor gibi grnen baka bir i bulduunda bu, onun ii brakmas iin iyi bir frsattr. Gereklilikle gdlenenler; ok gayretli bir ruha sahip olduklarndan deil, ihtiyalar olduu iin i yaparlar. Olanaklar iinde risk alanlar, bartan ve gzelden yana olanlar, palavraclar iin ok sayda i vardr. irketiniz btnyle yeni bir alanda faaliyet gstermeye balarsa; olanakllkla gdlen bazlarn ie almalsnz. Dayanmaya, uzun mrlle ve tutarlla pirim veren iler de vardr. Bu tr iler iin gereklilikle gdlenen kiiler gereklidir. Kiisel metaprogramlarnzn ne olduunu bilmek de eit oranda nemlidir. nk i ararken sizin ihtiyalarnz karlayabilecek en iyi ii semenize yardmc olur. Ayn ilke ocuklarnz gdlemede de ie yarar. Eitimin erdemleri ve iyi bir okula gitmenin nemi zerinde duruyor olduunuzu kabul edelim. ocuunuz gereklilikle gdleniyorsa niin iyi bir eitime ihtiyac olduunu gstermek zorundasnz. Bir ie girmek iin mutlaka bir diplomann gerekli olduunu anlatabilirsiniz. yi bir mhendis olmak iin neden matematik temelinin ya da iyi bir retmen olabilmek iin neden dilde ustalamann gerekli olduunu aklayabilirsiniz. ocuklarnz olanakllkla gdleniyorsa; deiik bir yaklam uygulamak zorundasnz. O, yapmak zorunda olduklarndan rahatsz olur. Bu nedenle ona iyi bir eitimin niin snrsz olanaklara alan kap olduunu aklamak zorundasnz. renmenin kendisinin, olanaklara giden en byk bulvar olduunu gsteriniz. Kafasn kefedilecek yeni bulvarlar hayalleriyle, kazanlacak yeni boyutlarla ve kefedilecek yeni eylerle doldurun. Yneltmenin yollar ok farkl olmasna ramen, her ocukla ulalacak sonu ayndr. Dier metaprogram, kiinin alma stiliyle ilgilidir. Herkesin bir alma stratejisi vardr. Bazlar bamsz olmadka mutlu olamazlar. Bakalaryla birlikte almakta glk ekerler ve ok fazla denetim altnda alamazlar. Kendi gsterilerini ken270

dileri yapmak zorundadrlar. Dierleri bir grup yesi olarak en iyi performanslarn gsterebilirler. Onlarn stratejisi ibirlikiliktir (kooperatif). Alacaklar herhangi bir grevin sorumluluunu paylamak isterler. Dierleri de ortalama yani ikisinin arasnda bir stratejiye sahiptirler. Grev iin tek balarna sorumluluk yklenmeyi srdrrken bakalaryla birlikte almak isterler. Sorumlu, fakat tek bana deildirler. ilerinizden, ocuklarnzdan, danmanlk yaptklarnzdan en iyi sonucu almak istiyorsanz; onlarn en etkin olduu tarzlar gsteren alma stratejilerini belirlemeniz gerekir. Bazen ok zeki bulduunuz bir iinizin, srekli kafa tlediini grrsnz. O daima kendi usulne gre bir eyler yapmak zorundadr. imdi onu iten karmanz gerekmeyebilir. O kendi iini yapacak biri olabilir ve siz ona kendisini gsterebilecei bir ortam hazrlamazsanz; eninde sonunda kendi iinin bana geecektir. Byle deerli iilere sahip olduunuzda; yeteneklerinden sonuna kadar yararlanabilmek iin; ona mmkn olduu kadar serbest davranabilecei bir ortam salamaya almalsnz. Onu bir grubun yesi yaparsanz; gruptaki herkesi deli eder. Mmkn olduu kadar bamsz yaparsanz; son derece deerli olabilir . Giriimcilikteki yeni kavramlar btnyle bu konularla ilgilidir. Tm insanlarn beceriksizlik dzeylerine kadar ykseltilebileceini syleyen Peter ilkesini duymusunuzdur. Bunun nedenlerinden birisi de iverenlerin, genellikle iilerin alma stratejilerine kar duyarsz olmalardr. Baz insanlar ibirlii ortamnda en iyi performanslarna ularlar. nsani ilikilerin ve geri beslemenin ok youn olduu ortamlarda daha iyi sonu verirler. Onlar iyi altklarndan tr yeni, bamsz bir iin sorumluluunu vererek dllendirir misiniz? Onlardan en iyi ekilde yararlanmak istiyorsanz, cevabnz hayr olmaldr. Bu, o kiiyi ayn dzeyde tutacanz anlamna gelmez. Ona, yeteneklerini en iyi kullanabilecei yeni iler vermeniz gerektiini aklar. 271

Benzer ekilde ortalama stratejiye sahip birok kimse, bir grup yesi olmak ister; fakat ayn zamanda ilerini yalnz balarna yapmalar gerekir. Herhangi bir organizasyonda stratejiye de hitap edecek iler vardr. Anahtar, kiilerin en iyi nasl altklar konusunda hassas olmak ve onlar verimli olacaklar ilerde altrmaktr. te bugn yaplacak bir altrma. Bu blm okuduktan sonra kiilerin metaprogramlarn renmeye alnz. Onlara; bir ilikiden (ya da araba, ya da ev) ne istediklerini sorun. Baz ilerde baarl olduklarn nasl anladklarn sorun. Bu ay yapmakta olduu ile geen ay yapm olduu i arasndaki ilikiyi sorun. Bir eyin gerek olduuna inanmadan nce, baz eylerin ka kere gsterilmek zorunda olduunu sorun. En beendii i deneyimini ve onun iin bu deneyimin neden nemli olduunu anlatmasn isteyin. Kii bu sorulan sorarken size dikkat ediyor mu? Sizin yantlarnzla m, yoksa baka eylerle mi ilgileniyor? Tarttnz metaprogramlar baanl bir ekilde renebilmeniz iin; sorabileceiniz soru sadece birka tanedir. Gerekli bilgiyi alamazsanz; istediinizi elde edinceye kadar, sorular baka biimlerde sormay srdrnz. Hemen hemen iletiim sorunlarnzn hepsinde; karnzdakinin metaprogramn anlamann sorunun zmnde yararl olabileceini grrsnz. Sevdiiniz bir insann kendisini sevilmiyor hissetmesi, adna altnz kiinin sizi yanl yne srklemesi, yardm etmeye altnz kiinin hi tepki gstermemesi gibi yaamnzda hayal krklna uradnz bir an dnn. Burada ihtiyacnz olan ey, ileyen metaprogram, ne yapmakta olduunuzu ve dier kiinin ne yaptn tanmaktr. rnein; size sevgi ilikisine sahip olmak iin tek bir dorulama yeterken, karnzdaki kii iin bu ilikinin srekli gsterilmesi gerekebilir. Ya da nesnelerin birbirine ne kadar benzediini gsteren bir neri getirirsiniz; fakat stnzdeki kii baka eyler duymak isteyebilir. Ya da bir kiiyi saknmas gereken 272

bir konuda uyarmaya alrsnz; o ise takip etmesi gereken baz eyler duymak istiyor olabilir. Yanl anahtarla konutuunuz zaman, mesajnz da yanl olacaktr. Yneticilerin iilerle ilgilenmesinde olduu gibi, anne babalarn da ocuklaryla ilgilenirken karlatklar bir sorundur. Gemite, bakalarnn kullandklar temel stratejileri farketmeye ve lmeye kar oumuz duyarl bir yntem gelitirmeye almamtr. Birisine bir mesajnz iletemediiniz zaman, mesajn kapsamn deitirmek zorunda deilsiniz, iletiimde bulunmaya altnz kiinin metaprogram ekline uyacak ekilde deiiklik yapabilme yeteneine sahip olabilmek in, esnekliinizi gelitirmek zorundasnz. Birka metaprogram bir arada kullanarak genellikle etkin bir iletiim salayabilirsiniz. Bir keresinde bir iimizi yapacak kiiyle, ortaklarmla birlikte anlamazla dtk. Beraberce toplandk ve ben, hepimizi tatmin edecek bir sonu yaratmak istediimi syleyerek olumlu bir ereve iinde toplanty balatmak istedim. O hemen, "Bunlarn hibiri beni ilgilendirmez, Bu paraya sahibim ve kesinlikle onu isterim. Sizin avukatlk taslamanz ve beni hata yapmaya zorlamanz istemiyorum" dedi. Bylece uzaklamaya balad. "Biz bu ii yapmak istiyoruz; nk bakalarna ve kendimize daha iyi bir yaam salamak iin yardm etmeye kararlyz ve biz bunu birlikte alarak gerekletirebiliriz." dedim. O; "Hepimiz bakalarna yardm etme kararnda deiliz. Sizin ilgilendikleriniz, beni ilgilendirmez. Beni sadece buradan mutlu bir ekilde ayrlmak ilgilendirir" dedi. Toplant ok kk bir gelimeyle srerken; onun uzaklaan, kendine gre sralayan, elemez, i referans ereveli, bir eyi grmedike, duymadka inanmayan ve bu zellikleri gittike kuvvetlendiren birisi olduu ak olarak belli oldu. zellikle hemen her eye kar olduundan kusursuz bir iletiim iin bu metaprogramlarn bir katks olmad. Hibir gelime olmadan hemen hemen iki saat geti ve ben her eyden vazgemek zereydim. Birdenbire kafamda bir imek akt ve Snrsz G -18 273

yaklamm deitirdim. "Senin zihnindeki fikri u anda anladm" dedim. Sonra bir el hareketi yaptm. Bylece i referans erevesini ele alarak dsal hale getirdim; nk, kelimelerle baarl olamamtm. Bylece kontrol ele aldm. Sonra, "imdi burada bir dakika iinde karar vermek zorundasn, karar vermezsen kaybn byk, hem de ok byk olacak. Ben kaybetmeyeceim; fakat sen kiisel olarak kaybedeceksin" dedim. Bylece ona uzaklalacak yeni birey vermi oldum. Kaldm yerden devam ederek; "Sen (kiisel) bir zm bulunduuna inanmadn iin kaybedeceksin (uzaklalacak ey)" dedim. O bir elemez olduundan tersini dnmeye yani bir zmn olduunu dnmeye balad. Konumam yle srdrdm: "Bugn verecein karar sonucunda her geen gn demek zorunda kalacan creti gerekten demeye istekliysen; kendi iinde onu kontrol etmen ve grmen (i referans erevesi) iyi olur. nk dier insanlara imdi nasl davrandn ve ne yaptn srekli olarak anlatacam (inandrma stratejisi). Karar vermek iin bir dakikan var. i yapmak iin imdi karar vereceksin ya da dier trl kiisel olarak sonsuza kadar kaybedeceksin. Bana bak ve benzeimli olup olmadm gr" dedim. Yirmi saniye sonra hemen konuya girerek; "Bakn arkadalar, ben daima sizinle birlikte almak isterim. Her eyi birlikte baarabileceimizi biliyorum" dedi. Bu szleri isteyerek syledi. Gerek bir dostmuuz gibi cokuyla ayaa kalkt. "Sadece konuup konuamayacamz bilmek istedim" dedi. ki saat sonra niin bu kadar olumlu oldu? nk onu gdlemek iin kendi dnya modelimi deil, onun metaprogramlarn kullandm. Sylediklerim beni incitecek eylerdi. Kiilerin farkl metaprogramlara ve paternlere sahip olduklarn reninceye kadar, benim dndklerimin tersine davrandklarnda hayal krklna uruyordum. imdiye kadar ilgilendiimiz metaprogram sralama ilkeleri nemli ve etkilidir. Bununla birlikte unutulmamas gereken 274

nemli bir nokta da farknda olabileceiniz metaprogram says, duyarllnzla, ayrt etme yeteneinizle ve hayal gcnzle snrldr. Herhangi bir konuda baarl olmann anahtarlarndan biri de yeni ayrmlar yapabilme yeteneidir. Metaprogramlar, kiilerle nasl ilgileneceinize karar vermede nemli ayrmlar yapabilmeniz iin aralar verecektir. Sadece burada verilen metaprogramlarla yetinmek zorunda da deilsiniz. Bir olanakllk rencisi olun. Etrafnzdaki kiileri srekli ln ve ayarlayn. Onlarn dnyaya nasl baktklarn, zel paternlerini not edin ve benzer paternlere sahip olanlar varsa, onlar da analiz etmeye balayn. Bu yaklam araclyla, her tip insanla etkin olarak nasl iletiim kurulabileceini renmenizi salayacak kiilerin ayrmn yapmak iin tam bir ayrm kmesi gelitirebilirsiniz. rnein, bazlar temel sralamalarn kiilere gre, dierleri de ussal dncelere gre yaparlar. Onlar ayn ekildemi ikna etmeye alrsnz? phesiz hayr. Baz kiiler kararlarn belirli gerek ve ekillere dayanarak verirler. ncelikle parann alp almadna bakarlar. Daha sonra onu byk resmin iinde dnrler. Bazlar da nce daha genel kavram ve fikirlere bakarlar. Onlar genel paralara tepki gsterirler. nce byk resmi grmek isterler. Beenirlerse ayrntlar dnmeye balarlar. Baz kiiler balangta heyecanlanrlar. En ok heyecanlandklar an, yeni bir fikri duyduklar andr. Sonra heyecanlarn kaybederler ve baka bir eye ynelirler. Dierleri de iin bitimine dikkat ederler, ister bir kitabn okunmas, isterse yaplan bir grev olsun, iin bitimini sonuna kadar grmek zorundadrlar. Bazlar da yiyeceklere gre sralama yaparlar. Yiyecekle, her ey yerindedir. Yaptklar ya da yapmay dndkleri hemen hemen her eyi yiyecekler araclyla gelitirirler. Onlara bir yere nasl gidileceini sorarsanz; "Burger King'e ulancaya kadar aaya gidin, sola dnn ve solda Mc Donald's'a ulancaya kadar inin ve saa dnn ve sonra Kentucky Fried Chicken'dan sola dnerek kahverengi olan binaya kadar devam 275

edin" eklinde cevap verirler. Gittikleri bir filmi sorunca, hemen yiyecek-iecek masalarnn ne kadar kt olduunu anlatmaya balarlar. Bir dn sorunca pastay anlatmaya balarlar. Temel sralamalarn kiilerle yapanlar, genellikle dnde ya da filmde grdkleri kiilerden daha ok konuurlar. Temel sralamay eylemlere gre yapanlar, dnde ya da sinemada gerekten neler olduu hakknda konuurlar. Metaprogramlar uygulamann bir yarar da bir denge modeli vermesidir. Metaprogramlar uygulamak iin u ya da bu stratejiyi izleriz, baz metaprogramlar iin bir yne daha fazla arlk verebiliriz. Dierleri iin birinin yerine dieri zerinde ar derecede durabiliriz. Bu stratejiler taa kaznm yazlar gibi deildir. Kendinizi glendirecek bir duruma girme kararn verebildiiniz gibi, size engel deil yardmc olacak bir metaprograma kendinizi uyarlayabilirsiniz. Metaprogramnzla yapabileceiniz, beyninize onu silmesini sylemektir. Bu nedenle, siz bir eye yaklayorsanz; rnein, uzaklalacak eyleri siliyorsunuzdur. Uzaklayorsanz, yaknlalabilecek eyleri siliyorsunuz demektir. Metaprogramlar deitirmek iin tm yapacanz ey sileceiniz eylerin farknda olmak ve dikkatinizi onlarn zerinde younlatrmaya balamaktr. Davranlarnzla kendi kendinizi yanltma hatasna dmeyin ve ayn eyi bakalar iin de yapmayn. Siz " Joe'yu bilirim. O unlar, unlar yapar" dersiniz. Gzel, siz Joe'yu bilmiyorsunuz. O'nu davranlar araclyla biliyorsunuz. Fakat bunlar daha ok sizin davranlarnzda. Her eyden uzaklama eiliminde olan bir kiiyseniz; bu sizin davran paterniniz olabilir. Ondan holanmazsanz, deitirebilirsiniz. Gerekte de deimemenin hibir zr yoktur. imdi bu gce sahipsiniz. Tek sorun, bildiklerinizi kullanmak iin yeterli nedenlere sahip olup olmamanzdr. Metaprogramlar deitirmenin iki yolu vardr. Bir tanesi nemli duygusal olaylar araclyla yaplr. Anne-babanzn srekli olarak bir eylerden uzaklatn ve bunun sonucu olarak 276

tam kapasitelerini kullanamadn grmseniz; bu durum sizin uzaklamanz ya da yaklamanz etkilemi olabilir. Sadece gereklilie gre sralama yapyorsanz ve irketinizin dinamik bir olanakllk duygusuna sahip bir kii aramas yznden, i hayatnda byk bir frsat karmsanz; yaklamnz deitirerek bir oka girebilirsiniz. Her eye yaklama eilimindeyseniz ve bir yatrma acele bakmaktan, bir sorunla karlamsanz; bu, bundan sonra nnze gelecek nerilere kar baknz deitirecektir. Deimenin dier yolu da deimeye bilinli olarak karar vermektir. oumuz hangi metaprogramlar kulandmz dnmeyiz bile. Deimeye doru atlacak ilk adm, bilincinde olmaktr. u anda tam olarak ne yaptmzn farknda olmak, yeni seimler ve dolaysyla deiim iin bir frsat salar. Nesnelerden kuvvetli bir ekilde uzaklama eiliminde olduunuzu farkettiinizi kabul edelim. Bu eiliminiz hakknda neler hissedeceksiniz? Uzaklamak istediiniz eyler yok mu? Baz eylere bilinli olarak yaklamak, kontroll olmann gereklerinden biri deil mi? Byk liderlerin ve baar sahiplerinin ou, uzaklamaktan ok yaklama eiliminde deil midirler? Bunun iin de biraz gerilim iine girmek istersiniz. Size cazip gelen baz eyleri dnmeye balayabilir ve aktif olarak onlara yaklamaya balayabilirsiniz. Metaprogramlar daha st dzeyde de dnebilirsiniz. Uluslarn metaprogramlar var mdr? Davranlar var, deil mi? yleyse metaprogramlar da var. Kolektif davranlar ou kez liderlerinin davranlarna bal olarak bir patern olutururlar. ABD'nin nemli bir ksmnda, yaklama kltr varm gibi grnyor. Iran gibi bir lkenin i referans m yoksa d referans erevesi mi vardr? Geen seimleri dnn. Walter Mondale'in temel metaprogram neydi? Birok kimse onu uzaklaan tip olarak alglad. O, talihsizliklerinden ve endielerinden konutu. Reagan'n gerekleri sylemediini ve vergileri artracan syledi. "En azndan vergileri artrmak zorundayz, 277

yoksa felaketle karlamamz kesindir" dedi. Onun doru ya da yanl olduunu sylemiyorum, sadece paternine dikkat ediyorum. Ronald Reagan olumlu sinyallerden baka bir ey sylemiyordu. Bu srada Mondale hep karanlk sorunlardan sz ediyordu. Mondale daha fazla duyarllk oluturabilirdi. Ulusun grmesi gereken temel sorunlar vardr. Fakat politika oyununun byk ksmnn oynand duygusal dzeyde, Reagan'n program, ulusun metaprogramyla daha etkin olarak eleiyordu. Bu kitaptaki her ey gibi metaprogramlar da iki dzeyde kullanlmaldr. Birincisi, dierleriyle iletiimimize rehberlik edecek ve dzenleyecek bir ara olarak kullanmaktr. Fizyolojinin kii hakknda saysz hikaye anlatmas gibi, metaprogramlar da onu nelerin gdledii, nelerin korkuttuu hakknda kusursuz bir ekilde konuurlar. kinci dzey ise, kiisel deiim arac olarak kullanlmasdr. Davranlarnzn, siz olmadn unutmayn. Size kar olan herhangi bir paterni altrma eilimindeyseniz, onu deitirmek zorundasnz. Metaprogramlar kiisel deiim ve dzenleme iin en gl aralardandr. Mevcut baz en yararl iletiim aralarnn anahtarlarn salarlar. Gelecek blmde bir dier deerli iletiim aracn tartacaz. Bu aralar sizegsterecek.

278

BLM:15

Direnle Baa kmann ve Problemleri zmenin Yollar

"Dnyann gidii hari, her trl akntya kar durabilirsiniz." Japon atasz

DAHA nce modellemenin nasl yaplacan, istenen sonular reten kesin davran paternlerinin nasl belirleneceini, yaamnz kontrol edebilmek iin davranlarnz nasl kontrol edeceinizi rendiniz. Temel fikir, davranlarnz deneme-yanlma yoluyla semek zorunda olmadnzdr. Beyninizi en etkin biimde nasl altracanz renerek bir kral olabilirsiniz. Bakalaryla ilgilenirken, belirli bir miktarda deneme-yanlmann olmas kanlmazdr. Kontrol edebildiiniz sonularn etkinlii, kesinlii ve hz araclyla, dierlerinin davra279

nlarn ynetemezsiniz. Fakat bu srecin nasl hzlandrlacan renmek, kiisel baarnz iin bir anahtardr. Bunu; ahengi gelitirerek, metaprogramlar anlayarak, onlarn terimleriyle ilgilenebilmek iin dierlerinin nasl dzenleneceini renerek yapabilirsiniz. Bu blm, insann doasnda bulunan etkileimiyle yani deneme-yanlmay ve direnle baa kmann ve problemlerin nasl zleceinin renilerek, kefetme hznn ' nasl artrlacayla ilgilidir. Kitabn birinci ksmnn bir anahtar kelimesi varsa o da modellemedir. Mkemmellii modellemek, istediiniz sonular hzla yaratabilmek iin nemlidir. Kitabn ikinci ksm iin bir anahtar kelime varsa o da esnekliktir. Esneklik, tm etkin iletiimcilerin ortaklaa sahip olduklar bir eydir. Onlar, birisinin nasl dzenleneceini ve kendi davranlarn nasl deitireceklerini renirler. Deime, istediklerini elde edinceye kadar szl ya da szsz bir ekilde srer. yi iletiimde bulunabilmenin tek yolu; alak gnll ve deime isteiyle balamaktr. yi niyetin gcyle iletiimde bulunamazsnz; grnz sopayla birilerinin anlamasn salayamazsnz. Ancak; srekli, becerikli, dikkatli bir esneklikle iletiimde bulunabilirsiniz. Esneklik, genellikle doal olarak ortaya kmaz. oumuz, dzenlilii gittike azaltan ayn paternleri izleriz. Bazlarmz bir konuda hakl olduumuza o kadar eminizdir ki, sadece kuvvetli bir tekrarla hakl olduumuzu kabl ettirebileceimizi sanrz. Burada ego ve ataletin bir bileimi rol oynamaktadr. ou kez en kolay yol, daha nce nasl davranmsak, yle davranmaktr. Fakat genellikle en kolay yaplabilecek, en kt eydir. Bu blmde ynleri deitirmenin, paternleri krmann, iletiimi tekrar ynlendirmenin ve yanlmadan yararlanmann yollar zerinde duracaz. Mistik ozan, William Blake, bir zamanlar yle yazmt, "Fikrini asla deitirmeyen kii, suyun iinde durup zihin srngenlerini besleyenlere benzer." letiim paternlerini deitirmeyen kiiler, kendilerini ayn tehlikeli bataklkta bulurlar. 280

Daha nce en fazla seenee, en fazla esneklie sahip olan makinenin en etkili makine olduunu renmitik. Ayn ilke insanlar iin de geerlidir. Yaam iin anahtar; mmkn olduu kadar farkl yaklamlar kullanmaktr. Tek bir programla, tek bir stratejiyle hareket etmek, tek vitesli bir araba kadar etkin olabilmek demektir. Bir zamanlar bir otel grevlisini, kma zamanndan birka saat daha fazla kalabilmek iin ikna etmeye alan bir arkadam gzledim. Kocas bir kayak kazasnda yaralanmt ve ulam iini ayarlayncaya kadar kocasnn otelde dinlenmesini istiyordu. Grevli, kibarca ve srarla mkemmel nedenleriyle birlikte, niin mmkn olmadn aklyordu. Arkadam saygyla dinliyor ve sonra daha zorlayc kar nedenler ne sryordu. Onun, neden ve mant kabul ettirmek iin tm sevimliliini ve diiliini kullanmasn seyrettim. Fazla kibirli olmadan ve dardan herhangi bir bask kullanmadan,"istedii sonuca ulancaya kadar orada durdu. Sonunda grevli ackl bir glmsemeyle, "Bayan, sanrm siz kazandnz"dedi. O, istediini nasl elde etti? Grevli artk ona kar kamaz duruma gelinceye kadar, yeni manevralar ve yeni davranlar retecek kadar esnek olarak. oumuz, bir tartmann zme kavuturulmasn szel bir boks ma olarak dnrz. stediinizi elde edinceye kadar tartmada vurmaya devam edersiniz. Daha etkin ve gzel modeller, aikido ve tai chi gibi dou askeri sanatlardr, orada kuvvet karlanmaz; fakat size kar olan kuvvet, yeniden dzenlenerek yeni bir yne ynlendirilir. Arkadamn ve en iyi iletiimcilerin de yapt budur. Diren olarak byle bir ey olmadn unutmayn. Sadece yanl zamanda ve yanl ynde bask yapan, esnek olmayan iletiimciler vardr. Aikido ustas gibi iyi bir iletiimci de birisinin grlerine kar olmak yerine, esnek ve direncin yaratlmasna duyarl, anlama noktalarn bulan, onlara yaklaacak kadar beceriklidir. 281

"En iyi asker saldrmaz. stn sava sessiz baarr. En byk fatih, mcadele etmeden kazanr. En baarl ynetici emretmeden ynlendirir. Lao Tsu, Tao Teb King

Belirli kelime ve deyimlerin, diren ve problem yarattn unutmamak nemlidir. Byk liderler ve byk iletiimciler bunu bilirler ve kullandklar kelimelere ve kelimelerin sahip olduklar etkilere dikkat ederler. Kiisel otobiyografisinde Benjamin Franklin, fikirlerini ahengi koruyarak nasl ilettiini yle tanmlyor; "Kendimi hafif bir ekingenlikle ifade etme alkanl gelitirdim. Tartlma olasl olan herhangi bir ey ne srdm zaman, fikir hakknda phesiz gibi kesinlik ifade eden kelimeler ya da fikir hakknda herhangi bir olumlu hava yaratacak kelime asla kullanmam. Fakat unun yle yle olduunu anlyorum ya da kavryorum. Bana yle grnyor ya da onu u u nedenlerle yle dnmemeliyim. Hatal deilsem, onu yle ya da byle hayal ediyorum, eklinde ifadeler kullanyorum. nanyorum ki bu alkanlk bir fikri alamak istediim zamanlar ve zaman zaman aldm nlemlerde ne karmak istediim konularda bana byk avantaj salamtr." Yal Ben Franklin, negatif cevaplar tetikleyecek kelimeleri kullanmayarak nerilerine kar herhangi bir diren yaratmadan, onlar nasl ikna edeceini biliyordu. Dier baka kelimeler de vardr. Size srekli olarak kullanlan be harflik bir rnek vereyim; fakat. Fakat kelimesi dilimizde bilinsiz ve otomatik olarak kullanlan ve iletiimi en fazla bozan kelimelerden biriolabilir. Birisi yle sylerse; "ite gerek, fakat?" ne demek istiyordur? Doru olmadn ya da ilgisiz olduunu sylyor. Fakat kelimesi daha nce sylenen hereyin etkisini yok ediyor. Birisi size anlatklarn fakat derse neler hissedersiniz? Fakatn yerine "ve" kelimesini koyarsanz ne olur? "Bu gerek ve ite gerek olan bir gerek daha" ya da "Enterasan bir fikir ve i282

te onu dnmenin bir baka yolu daha" derseniz ne olur? Her iki durumda da anlamayla balarsnz. Diren yaratma yerine, yeniden ynlendirmenin yolunu yaptnz. Direnli insanlar yoktur, sadece esnek olmayan iletiimciler vardr. Diren durumunu ya da hislerini otomatik olarak tetikleyen, kelime ve deyimler olduu gibi, kiileri ak ve tartmann inde tutan iletiim ekilleri de vardr. rnein, kendi btnlnzle herhangi bir uzlamaya gitmeden ve karnzdaki kiiyle herhangi bir anlamazla dme zorunluluunuz olmadan, bir konuda ne hissettiklerinizi tam olarak aktarabilecek; bir iletiim aracnz olsayd ne olurdu? ok gl bir ara olabilir mi? Evet ve buna anlama erevesi denir. Bu ereve; iletiimde bulunduunuz kiiyle ahengi koruyarak, hissettiklerinizin gerek olduunu, onunla paylaarak ve onun fikrine herhangi bir diren gstermeden karnzdaki kiiye sayg gstererek kullanabileceiniz deyimden oluur. Burada diren de yoktur, atma da. te deyim; "Takdir ediyorum ve." "Sayg duyuyorum ve" "Anlayorum ve.." Her rnek olayda, ey yapyorsunuz. Dier kiinin dnyasna girerek ahengi oluturuyorsunuz ve fakat ya da bununla birlikte gibi kelimeler kullanarak karnzdaki kiiyi karalamadan ve ihmal etmeden onun iletiimine sayg gsteriyorsunuz. Beraberlii salayan bir anlama erevesi oluturuyorsunuz. Diren yaratmadan, baz eyleri tekrar ynelterek bir kap ayorsunuz. Size bir rnek vereyim. Birisi bir konuda; "Kesinlikle hatalsn." diyor. Siz de ayn iddetle; "Hatal deilim." derseniz; aranzdaki ahengi koruyabilir misiniz? Hayr. Bir atma ve diren olacaktr. yle konuursanz, "Bu konudaki hislerinin younluuna sayg duyuyorum ve sanyorum bir de benim tarafmdan dinlersen, farkl hissedebilirsin" ne olur? Burada, kiinin 283

iletiiminin kapsamyla anlamak zorunda olmadnza dikkat edin. Birisinin bir konudaki hislerini daima takdir edebilir, sayg duyabilir ya da hisleriyle anlaabilirsiniz. Hislerini takdir edebilirsiniz; nk ayn fizyolojide olsanz, ayn eyi alglasanz; benzer ekilde hissedecektiniz. Bir bakasnn niyetini de takdir edebilirsiniz. rnein; bir sorun hakknda iki kart ynde olan kiiler, birok kez birbirinin grlerini takdir etmezler. Bu nedenle, dierini dinmezler bile. Fakat anlama erevesini kullanrsanz, kar taraf daha iyi niyetle dinler ve sonu olarak kiiyi takdir edecek yeni yollar bulursunuz. Nkleer sorun zerinde birisiyle tartma yapyor olduunuzu kabul edelim. Siz nkleer gcn dondurulmasndan yana iken; O, nkleer kuvvetin oluturulmasndan yanadr. kiniz de aileleriniz ve kendiniz iin gvenlik ve dnya iin bar istemenize ramen; yani ikinizin niyeti de ayn olmasna ramen, birbirinizi iki rakip olarak grebilirsiniz. Bu nedenle dier kii, "Nkleer sorunu zmenin tek yolu, Rusya'y nkleer olarak yok etmektir" derse; onunla tartmak yerine, onun dnyasna girerek, "zmnz ve ocuklarmzn gvenliini salama isteinizi gerekten takdir ediyorum. Bu grevi yerine getirmede Rusya'y bombalamaktan daha etkin bir yol olabileceini dnyorum byle zmlere ne dersiniz?" eklinde konuabilirsiniz. Bu ekilde iletiimde bulununca; karnzdaki de kendisine sayg duyulduunu hissedecektir. Dinlenildiini hissedecek ve kavga etmeyecektir. Yeni olaslklar ortaya km olmasna ramen, bir anlamazlk yoktur. Bu forml herkese uygulanabilir. Dier kii ne sylerse sylesin; takdir edecek, sayg duyacak, anlaacak bir eyler bulabilirsiniz. Kavga etmeyeceiniz iin, kavga olmas da mmkn deildir. "Grlerinde ok fazla srar edenler, anlaabilecek ok az kii bulurlar." Lao- Tsu, Tao Teb King 284

Seminerlerimde, birok kimse iin en ok hatrlanan sonular douran kk bir deney yapyorum. Bir sorun hakknda farkl gre sahip iki kiiyi alyorum ve "fakat" kelimesiyle kardakinin fikrini kk drecek herhangi bir sz syletmeden tartma yapmalarn istiyorum. Bu, szel aikido'ya benzmektektedir. Kiiler bunu, serbest olmann bir deneyimi olarak grmektedirler. Bakalarnn hislerini tahrip etmek yerine, onlarn grlerini takdir etmek, daha ok renmelerine olanak salyor. Kavgac olmadan ya da birbirini krmadan tartabilirler,yeni ayrmlar yapabilirler ve yeni anlama noktalarna ulaabilirler. Ayn eyi biriyle deneyin. Siz tartmann kar tarafnda yer aln ve tam tarif ettiim ekilde tartn. Bunu ortak noktalarn bulma ve istediiniz yne yneltme oyunu olarak grn. Kendi nanlarnz satmanz anlamnda sylemiyorum ya da entelektel bir kararsz olmanz istemiyorum. Kendinizi kibarca dzenleyerek ve grltl bir ekilde itmekten ok nderlik ederek, sonucunuza daha etkin olarak ulaabileceinizi greceksiniz. Dier kiinin perspektifine ak olmakla, daha zengin ve daha dengeli bir gr gelitirme yeteneine sahip olacaksnz. oumuz tartmalar bir kazanan, bir kaybedenin bulunduu bir oyun olarak grrz. Biz haklyz, dierleri haksz. Bir taraf gerek zerinde bir tekel kurmu, dier taraf ise, zifiri karanlkla oturuyor. Bir anlama erevesi bularak daha ok zaman buldum, daha ok ey rendim ve daha hzl ilerledim. Yapmaa deer bir dier altrma ise inanmadnz bir konu tarafnda tartmaya katlmaktr. Sizin iin spriz olacak yeni perspektifler kazandnz greceksiniz. En iyi satclar ve en iyi iletiimciler yapmak istemedii bir konuda kiiyi ikna etmenin ok zor olduunu bilirler. Yapmak istedii konuda ise inandrmak ok kolaydr. atmadan ok, doal olarak ynlendirerek bir anlama erevesi oluturmalsnz. Etkin iletiimde anahtar; kiiyi sizin yaptrmak istediiniz ynde deil, yapmak istedii ynde erevelemektir. Direnci 285

krmak ok zordur. Anlama ve ahenk oluturarak, ondan kanmak daha kolaydr. Direnci yardma dntrmenin bir yolu da budur. Problemleri zmenin bir ekli de anlamann bir yolunu bulacak ekilde, onu tekrar tanmlamaktr. Dier yol ise paternlerini krmaktr. Mantk evrimimizin iine yapp kalyoruz. Bozuk plak gibi ayn noktada dnp duruyoruz. Pikab bu durumdan kurtarmak iin, ineyi ya biraz ittirmek ya da alp baka bir yere koymak gerekir. Yapk durumdan kurtarmak iin bu yol izlenebilir, yani eski paterni keserek yeni bir paterne balayabiliriz. Kaliforniya'daki evimde terapi seanslar dzenlediimde olanlar benim iin bir elence kaynadr. Kiiler, Okyanusa bakan bu gzel mlke geldiklerinde, evre onlar olumlu bir duruma sokar. Evin stndeki taraadan onlar seyretmek houma gidiyor. Arabalarndan inilerini, heyecanla etraf seyretmelerini ve kapya kadar yaklamalarn grebiliyorum. Grdkleri her ey; onlar canl ve olumlu bir duruma sokmaktadr. yleyse ne deiiyor? Yukarya kyorlar ve biraz konuuyorlar ve hepsi gayet neeli ve olumlu bir durumun iinde bulunuyorlar. Sonra, "Gzel, sizi buraya getiren neden nedir?" diye soruyorum. Felaket hikayelerini anlatmaya ve sorunlu durumlarna dnmeye karar verdiklerinde; derhal omuzlarnn dtn, yzlerinin sarktn, nefeslerinin slatn ve ses tonlarnn deitiini gryorum. Paternle ilgilenmenin en iyi yolu; onu krmann ne kadar kolay olduunu gstermektir. Genellikle kuvvetli, kzgn ve ters bir ekilde, "zr dilerim daha henz balamadk, ne oluyor?" diye sorarm. Onlar da derhal, "O, zgnm" derler ve dik oturmaya, normal nefes almaya, dik durmaya, normal yz ifadelerine ve iyi hislere geri dnerler. Mesaj iddetli ve ak bir biimde ulamaktadr. Bu da onlarn nasl iyi durumda olunacan bildiklerini gstermektedir. Onlar ayn zamanda kt durumun nasl seileceini de biliyorlar. Hemen orada davranlarn de286

itirmek iin fizyolojilerini, durumlarn, i temsillerini deitirmede kullanlacak aralara sahiptirler. Hangi hzda yapabilirler.? Annd. artmann, paterni kesmede en iyi yol olduunu rendim. Kiiler paternin iine dyorlar; nk baka bir eyin nasl yaplacan bilmiyorlar. Bunalabilirler ve sinirlerini uyandracak ekilde dnrsek, hep sorun yaratan konular zerinde durarak knt durumuna girebilirler. Bu onlarn dikkatli olarak; kaynaklarn kullanmada, durumlarn deitirmede bildikleri en iyi yoldur. Byle birisini tanrsanz; nasl tepki gsterirsiniz? Beklenen ekilde davranabilirsiniz. Oturur; uzun, duyarl ve kederli bir konumaya balarsnz. Bu kiinin kendisini biraz daha iyi hissetmesine neden olabilir; fakat, ayn zamanda paterni de kuvvetlendirir. Kii etrafta bunalml olarak dolayorsa; tm dikkatinin istedii konular zerinde toplanmasn syleyebilir. Baka bir ey yaparsanz ne olur? Onu gdklamaya, grmemezlikten gelmeye ya da yzne kpek gibi havlamaya balarsanz; ne olur? Kii, sizin nasl tepki gsterdiinizi bilmeyecek ve aknlktan kurtulacak ya da deneyimi nasl alglayacana ilikin yeni bir patern gndeme geldii iin glmeye balayacaktr. Konumak iin zaman zaman hepimizin bir arkadaa ihtiyac olaca aktr. Gerekten ilgiye ve duyarl bir kulaa ihtiya duyacamz, ac ve kederli durumlar vardr. Fakat ben paternlere yapp kaldmz durumlar hakknda konuuyorum. Bunlar kendi kendini yineleyen ve ykc olan tekrarl davran dizileridir. Onlarn zerinde ne kadar ok durursanz size o kadar ok zarar verirler. Gerek hedef; kiilere bu paternleri ve davranlar deitirebileceklerini gstermektir. pin ucuna bal bir top olduunuza inanyor ve birisinin sizi itmesini bekliyorsanz; bu sizin nasl davranacanz gsterir. Kontroll olduunuza, patentleri deitirebileceinize inanyorsanz; yapabilirsiniz. Buradaki glk, kltrmzn ou kez aksini sylemesidir. Kltrmz davranlarmz, durumlarmz ve duygular 287

mz kontrol edemeyeceimizi syler. oumuz; ocukluumuzdaki hastalklardan, kanamalara kadar her eyin etkisinde yaadmz kabul eden bir terapik modele, kendimizi uyarlamzdr. Bu nedenle, paternlerin annda nasl kesileceini ve deitirileceini renmemiz gerekir. Patern kesmenin ustalar olarak bilinen Bandler ve Grinder zel terapi seanslar yapyorlard. Bandler bir zihin entstitsne (sinir hastalarna) yapt ziyarete ilikin bir ansn anlatmaktadr. Orada mecazi ya da ruhsal olarak deil, srarla yaayan sa olduunu ne sren bir kiiyle ilgilenmitir. Bir gn Bandler yrrken, bu adamla karlar ve "Sen sa msn?" diye sorar. Adam, "Evet, olum" diye cevap verir. Bandler, "Bir dakika sonra geliyorum" diye cevap verir. Bu ayrl adam bir para artr. Birka dakika sonra Bandler, elinde bir erit metre olduu halde geri gelir. Bandler adama kollarn amasn syler ve kollarnn ak uzunluuyla bandan ayak ba parmana kadar boyunu ler. lmden sonra Bandler, tekrar ayrlr. sa olduunu iddia eden adam, biraz endielenmeye balar. Biraz sonra Bandler; tahtalar, byk iviler ve ekile birlikte tekrar geri dner. Tahtalar bir ha oluturacak ekilde akmaya balar. Adam. "Ne yapyorsun?" diye sorar. Bandler han en son ivisini akarken, "Sen sa deil misin?" diye sorar. Adam tekrar, "Evet, olum." diye cevap verir. Bandler," O halde niin burada olduumu bilirsin" der. Her naslsa, adam aniden gerekte kim olduunu hatrlar. Onun eski paterninde byle bir fikri yokmu gibi grnmektedir. "Ben sa deilim. Ben sa deilim." diye barmaya balar ve sorun zmlenir. Daha olumlu patern kesilmesi rnei, birka yl nce balatlan sigara imeye kar kampanyadan verilebilir. Birileri, tiryakilerin her sigara imek istediklerinde onlara bir pck vermeyi nerdiler, ilk planda bu sigaraya uzanmann otomatik paternini keser. Ayn zamanda bu olay, eski aklllk zerine phe bulutlarn getiren yeni bir deneyim oluturur. Patern kesmeler, i hayat iin de deerlidir. Yneticilerden 288

birisi, patern kesmeyi, iilerinin ie bak alarn deitirmek iin kulland. Uygulama iin fabrikaya gittiinde iiler, irket rnlerini kendi kiisel kullanmlar iin retiyorlard. Bu retim hattnda iler yolundayd. Bu nedenle baka bir retim hattna gitti. Burada iilerin, sat iin retim yapyor olmalar gerekirdi. Fakat orada retimin henz balamadn grd. Biraz ilerledikten sonra, herkesin rn kendi kullanacakm gibi retmesini istediini ak olarak belirtti. Her kontrol ettii anda rnn kalite kontrolnn yaplm olduunu grmek istediini belirtti. Bu haber sndrlemeyen yangn gibi yayld ve kt iilerin paternlerini kesti ve birok iinin ne yapmakta ulduunu tekrar gzden geirmesine neden oldu. Ahenk ustas ynetici, bu ii hibir iisini gcendirmeden gerekletirdi; nk onlarn gururlarna hitap etmiti. Patern kesme, zellikle politikada yararl olabilir. Bunun gzel bir rnei son zamanlarda Louisiana'da yaanmtr. Eyalet milletvekillerinden Kevin Reilly, meclis toplantlarnda, eyaletin kolejleri ve niversiteleri iin denek ayrlmas yolunda ok aba harcad. Tm abalarna karn daha fazla denek ayrlmad. Eyaletin bakenti dnda, bu yndeki basklarn srdrrken, bir gazeteci kendisine duygularn sordu. O, ok sert bir biimde Louisiana'nn muz cumhuriyetinden baka bir ey olmadn ilan etti. "Biz iflas ettiimizi, birlikten ekildiimizi, d yardm iin sraya girdiimizi.cahillik, bekar anneler gibi iyi konularda nclk ettiimizi, fakat eitimde sonuncu olduumuzu ilan etmeliyiz" eklinde konumasn srdrd. lk bata bu dnceler eletiri frtnasna tutuldu; nk onlar allm dikkatli politik konumalarn tesine gemiti. Fakat ksa bir sre sonra o, ilahlatrld. Muhtemelen o, bu demeciyle tm politik gayretlerinden ok daha fazla bir i yaparak, eyaletin okullar hakkndaki fikrini deitirdi. Patern kesmeleri, gnlk yaamnzda da kullanabilirsiniz. Her ortam ve koulda srekli bir tartmann iindeyiz. ok uzun sredir devam ettiinden unutulmu olabilir; fakat bu Snrsz G -19 289

kavgann arkasnda gittike kzan bir ekilde, kendi grmzn doru olduunu ispatlama sava vardr. Buna benzer tartmalar, bir ilikiyi en fazla tahrip eden ey olabilir. Onlar bittiinde kendi kendinize, dnyann imdiye kadar nasl rndan ktn dnebilirsiniz. Fakat tartma srerken byle bir perspektife sahip olamazsnz. Son zamanlarda sizin ya da dierlerinin yapp kald byle durumlar dnn. Hangi patern kesmeleri kullanabilirdiniz? imdi biraz durun ve gelecekte kullanabileceiniz be patern kesme yaratn ve bunlarn yararl olabilecei durumlar dnn. "Anlaysz davranlsa bile, anlayla cevap verin." Lao-Tsu, Tao Teb King Bir tartma ksa devre olup rndan kmadan nce, erken uyar arac gibi bir patern kesmeye nceden sahip olsaydnz ne olurdu? Esprinin en iyi patern kesmelerden biri olduunu kefettim. Glerken kzmak ok zordur. Eim Beck'yle birlikte daima kullandmz bir espri vardr. "Gerekletii zaman ondan nefret ederim" diye balayan Saturday Night Live isimli gldr programn hi seyrettiniz mi? Olduka neelidir. Oyuncular birbirlerine; dudaklarn zmparalayp sonra zerine yakc alkol dkmek, burunlarn havu doraycyla bileyip, zerine mentoll mendil koymak gibi, kendi kendilerine yaptklar korkun eyleri anlatrlar ve "Evet, ne demek istediini biliyorum. Gerekletii zaman ondan nefret ederim" derler. Tartmalarn ykc olduunu hissettiimiz anlarda, Becky' yle bir anlamamz vardr. Birimiz, "Gerekletii zaman ondan nefret ederim" derse, dieri tartmay kesmek zorundadr. Bu, bizi gldrecek baz eyleri dndrterek, iinde bulunduumuz negatif durumu krmaya zorlar. Ayn zamanda, yaptmz zaman ondan nefret edeceimizi hatrlatr. Sevdiimiz kiiyle sert bir tartmaya girmek, dudaklarnz zmparaladktan sonra zerine alkol dkmek kadar elenceli olabilir. 290

"Yaplamayaca dnlen bir eyi yaparak insanln g alann genileten her ey, deerlidir." Ben Janson Bu blmde iki temel fikir vardr ve bunlarn ikisi de biroumuzun dndklerinin tersine bir etkiye sahiptir. Birincisi, daha iyi ikna etmenin yolu fethetmekten ok anlamadan geer. Biz, sanki her ilikide bulunmas gerekliymi gibi, kazananla kaybeden tarafn kesin olarak ayrlmasndan holanan, rekabeti bir toplumda yayoruz. Birka yl nceki sigara reklamnn, "Kamaktansa dmeyi tercih ederim" eklinde mesajlar ilettiini hatrlaynz. nsan; ne olursa olsun silaha sarlp gzn karartarak, riski gururla yklenen bir kii olarak karakterize ettiler. letiim hakknda rendiim her ey, bana rekabet modelinin ok snrl olduunu sylyor. Ahengin sihirini ve onun kiisel g iin ne kadar nemli olduunu daha nce tarttk. Kiiyi, yenilmesi gereken bir rakip olarak grrseniz; tam kart bir ereveden balyorsunuz demektir. letiim hakknda rendiim her ey; bana atma deil anlama oluturmam, dzenlemeyi renmemi ve direnci krmaktan ok nderlik etmemi sylyor. Bunlar sylemek kolaydr, fakat yapmak zordur. Bununla birlikte; bilinli ve srekli dikkat ederek iletiim paternimizi deitirebiliriz. kinci fikir ise, davran paternlerimizin silinmez bir ekilde beynimize ilenmediidir. Srekli olarak kendimizi kstlayan bir eyler yaparsak, anlalmas g zihinsel hastalklardan rahatsz olmayz. Sadece tekrar tekrar ok kt paternler kullanyoruz demektir. zm basit olarak paterni kesmek, yapmakta olduunu brakp yeni bir ey denemektir. Sadece kiisel hastalklar hatrlayabilecek ekilde yaplm robotlar deiliz. Sevmediimiz bir ey yaparsak; yapmak zorunda olduumuz ey, onu farketmek ve deitirmektir. ncil ne diyor. "Hepimiz bir 291

anda deieceiz. Gz ap kapayncaya kadar geen bir srede," istersek deiebiliriz. Her iki durumun da dayand temel, esneklik fikridir. Bir paralar yerine koyma bulmacasn zemiyorsanz; tekrar tekrar ayn zm deneyerek bir yere ulaamazsnz. Deimek, adapte olmak, denemek ve yeni bir eyler yapmak iin esnek olursanz, zersiniz. Ne kadar esnek olursanz, o kadar seenek yaratrsnz, o kadar ok kap aabilirsiniz ve daha ok baarl olursunuz. Gelecek blmde kiisel esnekliin bir dier nemli aracn inceleyeceiz. Ona.denir.

292

BLM: 16 Yeniden ereveleme: Perspektifin Gc

"Yaam duraan deildir. Zihinlerini deitiremeyenler; dknler evindeki zavalllarla, mezarlktakilerdir." Everett Dirksen

AYAK sesini dnn. Ayak sesinin ne anlama geldiini sorsam; muhtemelen "benim iin bir anlam tamyor" dersiniz. sterseniz zerinde biraz daha dnelim. Kalabalk bir caddede yryorsanz, o kadar ok ayak sesi vardr ki, onlar duyamayabilirsiniz bile. Bu durumda onlar etkili bir anlama sahip deildir. Fakat gece yars evde yalnz otururken; darda ayak sesleri duyarsanz ne olur? Az sonra ayak seslerinin size doru yaklatn duyarsnz. Bu durumda ayak seslerinin bir anlam var mdr? Kesinlikle evet. Ayn sinyal (ayak sesleri), 293

benzer durumlarn gemite size ne anlamlar ifade ettiine bal olarak, ok deiik anlamlara gelebilir. Gemi deneyiminiz ayak sesinin kapsamn belirlemeye yardmc olarak, sizin rahatlamanza ya da gerilmenize neden olabilir. rnein, ayak sesini einizin eve erken gelii olarak smflandrabilirsiniz. Daha nce hrszlk deneyimi geirenler, eve davetsiz gelen bir misafir olarak dnebilirler. Bu nedenle yaamndaki herhangi bir deneyimin anlam, onun etrafna koyduumuz ereveye bal olacaktr. ereveyi deitirirseniz, kapsam ve anlam annda deiecektir. Kiisel deiimin en etkili aralarndan birisi, herhangi bir deneyime en iyi erevenin nasl konulacan renmektir. Bu srece yeniden ereveleme ad verilir. Aada bir ekil verilmitir. ekilde ne gryorsunuz?

ekilde grebileceiniz birok ey vardr. Dncenize bal olarak yana yatm bir apka, acayip bir yaratk, aay gsteren bir ok gibi bir eyler grebilirsiniz. Grdklerinizi imdi kendi kendinize tanmlayn. "Fly" kelimesini de grdnz m? imdi grm olabilirsiniz; nk bu rnek, tamponlarda ve reklam aralarnda yaptrma olarak kullanlmtr. Bu nedenle nceki referans ereveniz "Fly" kelimesini hemen grmenize yardmc olabilir. Grmediyseniz, niin grmediniz? imdi grdnz m? Kelimeyi grmediyseniz, kelimelerin beyaz kat zerine siyah olarak yazlmasn ngren, srekli ereveleme alkanlnzdan olabilir. Durumu bu ereveyle yorumladnz srece, "fly" kelimesini gremezsiniz. Burada "fly" kelimesi 294

beyaz yazlmtr. Grebilmek iin, alglamanz tekrar ereveleme yeteneine sahip olmalsnz. Ayn ey yaam iin de geerlidir. Birok kereler evremizde tam istediimiz ekilde bir yaam salayacak frsatlar karmza kmaktadr. En byk problemleri, en byk frsat olarak grmenin yollar vardr. Yeterki, eitilmi alglama paternlerinin dna kabilelim. Bu kitapta tekrar tekrar zerinde durduumuz gibi dnyada hibir eyin doasnda bulunan bir anlam yoktur. Bir ey hakknda nasl hissediyorsak, dnyada neler yapyorsak, hepsi onu alglama eklimize baldr. Bir sinyal, sadece aldmz ereve ya da kapsamnda bir anlama sahiptir. Kt kader, bir bak asdr. Ba arnz, aspirin satcsnn kendisini iyi hissetmesine neden olabilir. nsanlar belirli deneyimlere zel anlamlar ykleme eilimindedir. yle oldu, bu nedenle u demektir deriz. Oysa, deneyimi yorumlamann gerekte sonsuz sayda yolu vardr. Biz, nesneleri gemite onlar nasl alglamsak, o ekilde ereveleme eilimindeyiz. Altmz alglama paternlerini deitirerek, yaammzda daha ok seenek yaratabiliriz. Alglamalarn yaratc olduunu hatrlamak nemlidir. Yani bir eyi bor olarak alglarsak, beynimize bu mesaj gndeririz. Beyin de bunlar gerekletirecek durumlar retir. Ayn duruma farkl bir adan bakarak referans erevemizi deitirirsek, yaammzdaki tepkilerin eklini deitiririz. Herhangi bir ey hakkndaki temsilimizi ve alglamamz deitirebilirsek, bir anda davranlarmz ve durumlarmz deiir. Yeniden erevelemenin ilgi alan budur. Dnyay olduu gibi grmediimizi; nk nesnelerin birok bak asndan yorumlanabileceini hatrlayn. Nasl olduunuz, referans ereveleriniz, haritalarnz blgeyi tanmlar. rnein; A ekline bakalm. Ne gryorsunuz? phesiz yal ve irkin bir kadn. B ekline bakalm. Grdnz gibi bu da; ayn irkin, yal kadnn enesinin krkle kapatlm izimidir. Ona dikkatle bakn ve onun ne tr bir yal kadn olduunu bulun. Mutlu ya da zgn m? Neyi dndn san 295

yorsunuz? Burada yal kadn hakknda birtakm belirtiler olmasna ramen, ressam onun kendi gzel kznn resmi olduunu ne srmektedir. Referans erevenizi deitirirseniz, bu gzel kz grme yeteneine sahip olabilirsiniz. Size yardm dokunacak baz bilgiler verelim. Yal kadnn burnu; gen kadnn yzne ene ve boyunla yz ayran izgi olarak gelmitir. "Yal kadnn sol gz, gen kadnn sol kula olmutur. Yal kadnn az, gen kadnn gerdanl olmutur. Hl glk ekiyorsanz, size yardmc olacak bir ekil izilmitir. ekil C'ye baknz.

Buradaki soru; ekil B'de niin gen ve gzel kzn yerine yal ve irkin kadn grdnz? Cevap nedir? Yal kadn grmeye nceden koullandnz. Seminerlerimde grubun yarsna ekil A'y, dier yarsna da ekil C'yi gsteririm. Sonra bu iki eklin karmndan oluan ekil B'yi gsteririm. ki grup bir araya geldiinde genellikle kimin hakl olduuna ilikin bir tartma balar. nce A'y grenler, gen kz grmekte glk ekerler ve bunun tersi de C'yi grenler iin geerlidir. Burada, gemi deneyimlerimizin dnyada gerekten ne olduunu grme yeteneimizi dzenli olarak szgelediine dikkat etmek nemlidir. Fakat herhangi bir durumu; grme ya da denemenin, ok sayda yolu vardr. Bir konser iin nceden bilet alp, sonra onu kapda daha yksek fiyattan satan bir giri296

imci; dierlerinin hakkn kullanan adi bir kii ya da bilet alamayanlara ya da kuyrukta beklemek istemeyenlere katma deer yaratan birisi olarak grlebilir. Yaamda baarnn anahtar, deneyimlerinizi srekli olarak kendiniz ve dierleri iin daha byk sonular retmeyi destekleyecek ekilde temsil etmektir. En basit ekliyle yeniden ereveleme; deneyimi alglamakta kullanmaya altmz referans erevesini deitirerek, olumsuz ifadeyi olumlu hale getirmektir. Yeniden erevelemenin, yada bir ey hakkndaki alglamalarnz deitirmenin iki temel yolu vardr: balam yeniden erevelemesi ve kapsam yeniden erevelemesi. Hem i ac ve atmalarnz deitirerek i temsilinizi deitirir, hem de sizi daha becerikli duruma sokar. Balam yeniden erevelemesi kt, altst edici ya da istenmiyor gibi grnen bir deneyimi alarak, ayn deneyim ya da davrann bir baka balamda gerekten nasl byk bir avantaj olduunu gsterir. ocuk edebiyat, balam yeniden erevelemesinin rnekleriyle doludur. Dier kiilere gln gelen Kudolph'un burnu, karl ve karanlk gece balamnda gerek bir avantaj salayarak; onu bir efsane yapt. irkin rdek yavrusu dierlerinden ok farkl olduu iin ac ekiyordu; fakat onun farkll, yetimi bir kuu gibi gzel olmakt. Balam yeniden erevelemesinin i hayatnda paha biilmez bir yeri vardr. Elemez ortamz; beyin frtnas srecinden sonra onun potansiyel sorunlara nceden dikkatimizi ekmesinin ne kadar byk bir varlk olabileceini farkedinceye kadar, bizim iin bir yk, bir bortu.

297

Byk bulular; eylemlerin ve problemlerin, baka bir balamda nasl potansiyel kaynaa dntrleceini bilenler tarafndan yaplr. rnein, bir zamanlar petroln, ekim alan asndan topran deerini tahrip ettii dnlrd. Oysa, petroln bir de imdiki deerine bakn. Yllar nce keresteciler talalar elden karmakta byk glk ekerlerdi. Bir kii bu artklar, bir baka balamda kullanmaya karar verdi. Onlar yapkan ve hafif bir svyla presleyerek bir araya getirdi ve sunta ad verilen eyi yaratt. Fabrikalarn deersiz talalarn toplama anlamasn yaptktan iki yl sonra, temel kaynaklarnn maliyeti hemen hemen sfr olan, milyonlarca dolarlk bir i kurmutu. Fakat bu, kaynaklara yeni ve daha zengin retim yetenei kazandrmak olan giriimciliin ta kendisidir. Dier bir anlatmla giriimci, uzman bir yeniden ereveleyicidir. Kapsam yeniden erevelemesi, ayn durumu ele alp onun anlamn deitirmektir. rnein ocuunuzun durmadan konutuunu syleyebilirsiniz. O, asla enesini kapamaz! Kapsam yeniden erevelemesi yaptktan sonra, "Konuacak o kadar ok eye sahip olduuna gre, o mutlaka zeki bir ocuk olmaldr" eklinde konuabilirsiniz. Youn dman saldrs karsnda askerlerine, "Geri ekilmiyoruz, sadece bir dier ynde ilerliyoruz.", diyerek yeniden ereveleme yapmasyla tannan nl bir general hikayesi vardr. Bir yakn ldnde, bizim kltrmzdeki herkes niin zlr? rnein, kayp hissi gibi birok neden vardr. Bununla birlikte baz kiiler neelenir. Niin? lme, lnn daima kendileriyle birlikte olaca anlamn ykleyerek, yeniden ereveleme yaptklarndan; onlara gre evrende hibir ey tahrip edilmemitir, sadece ekil deitirmitir. Bazlar da lm; daha st dzeyde varolma olarak dndkleri iin, ho bir olay olarak grrler. Kapsam yeniden erevelemesinin bir dier ekli de; grme, iitme ya da bir durum temsilini gerekten deitirmektir. Birisinin syledii bir konu nedeniyle zlmseniz; onun syledii ayn negatif kelimeleri, sevdiiniz arknn tonunda ifade 298

ederek kendinizi gldrebilirsiniz. Ya da ayn olay, sadece konumacy sevdiiniz renklerin ortasna koyma farkyla, beyninizde tekrar denerken grebilirsiniz. Onu beyninizde tekrar denedike; onun sizden zr dilediini iitebilirsiniz. Ya da onu sizi kat daha st dzeye koyduu bir perspektiften sizinle konuurken grebilirsiniz. Ayn uyarcnn yeniden erevelenmesi, beyne gnderilen anlam, dolaysyla onunla ilgili davran ve durumlar deitirecektir. Bu kitap yeniden erevelemelerle doludur. Baarnn Yedi Yalan adl blm, btnyle yeniden erevelemeyle ilgilidir. Ksa bir sre nce Baltimore Sun'da dokunakl ve gl bir yaz yaynland. "Allmn Dnda Gren ocuk" balkl bu yazy Reader's Digest tekrar yaymlad. Yaz, Calvin Stanley isimli gen bir erkekle ilgiliydi. Grme dnda, her on bir yandaki ocuk gibi Calvin de; bisiklete biniyor, beyzbol oynuyor, okula gidiyordu. Benzer durumdaki birok kimse yaamaktan vazgeerken ya da ac iinde yaarken, bu kk ocuk tm bunlar nasl yapabilir? Makaleden anladm kadaryla annesinin usta bir yeniden erevelemeci olduu akt. Bakalarnn snrlamalar olarak snflandrabilecei Calvin'in her deneyimini, Calvin'in zihninde bir avantaja dntrd. nk Calvin'in kendi kendine temsil ettikleri, Calvin'in deneyimleridir. Annesinin Calvin'Ie olan iletiiminden baz rnekler aadaki ekildedir. Calvin'in annesi, olunun neden kr olduunu sorduu gn hatrlyor. "Bu ekilde doduunu ve bunda kimsenin suu olmadn" akladm. "Niin ben?" diye sordu. "Niin olduunu bilmiyorum, Calvin. Belki senin iin zel bir plan vardr." Daha sonra kadn olunu oturtarak; yle devam etti, "Calvin, sen gryorsun. Sen sadece gzlerinin yerine ellerini kullanyorsun. Unutma ki, senin yapamayacan hibir ey yoktur." Calvin, annesinin yzn asla gremeyeceini farkettii gn, ok zgnd. "Bayan Stanley ocuuna ne syleneceini biliyordu" diyerek makale devam ediyor. Bayan Stanley "Cal 299

vin benim yzm grebilirsin. Ellerinle ve sesimi dinleyerek onu grebilirsin. Bylece benim hakkmda, gzlerini kullanan bazlarndan ok daha fazla ey anlatabilirsin" der. Makale, Calvin'in gven ve inanla ve annesinin daima yannda olacana ilikin sarslmaz gveniyle, grnen dnyaya girdiini belirterek sryor. Calvin bilgisayar programlamacs olmay ve bir gn krler iin programlar tasarlamay dnyor. Dnya, Calvin'lerle doludur. Bayan Stanley gibi etkili yeniden ereveleme yapabilen daha ok insana ihtiyacmz var. Ksa bir sre nce, bir baka yeniden ereveleme ustasyla tanma frsatm oldu. Onun ad Komutan Jerry Coffey'di. O Vietnam'da sava esirleri kampnda, yalnz bana yedi yl kapatld hcresinde ruhsal saln korumak iin yeniden ereveleme yapan, inanlmaz bir kiidir. Muhtemelen bunu iitince ilk tepkimiz, biraz rkme olacaktr. Bununla birlikte, kendi kendimize temsillerimiz dnda dnyada hibir ey, iyi ya da kt deildir. Jerry bu durumu kendisi iin byk bir frsat olarak temsil etmeye karar verdi. Bu, kuvvetli kalma mcadelesi yapmak ve kendisini daha iyi tanmak iin iyi bir frsatt. Tanrya daha yakn olmak iin bir anst. Baz eyler bir gn onu, kendi davranlaryla gurur duyar hale getirdi. Bu ereveyle, her eyi kiisel gelime deneyiminin bir paras olarak grd. Bugn, bu deneyimini milyonlarca dolara deimeyeceini sylyor. Geen yl yaptnz byk bir hatay dnn. Annda kendinizi kasvetli hissetmeye balayabilirsiniz. Fakat hatalarn baarszlktan ok, baar deneyiminin bir paras olma ihtimali daha yksektir. Dnmeye balarsanz; rnein, geen ay iinde hatalarnzdan, iyi yaptklarnza gre, muhtemelen daha fazla ey renmi olduunuzu fark etmeye balayabilirsiniz. Bu nedenle neyi hatal yaptnz zerinde durabilir ya da bunun tesine geerek, ne rendiiniz zerinde duracak bir ekilde yeniden ereveleme yapabilirsiniz. Herhangi bir deneyimin birden ok anlam vardr. zerinde odaklamak iin se300

tiiniz eyin kapsam olmas gibi, vurgulamak iin neyi seerseniz; anlam da, o olur. Baarnn anahtarlarndan birisi de herhangi bir deneyimi yararl olabilecek ekle sokabilecek, en uygun yeniden erevelemeyi bulmaktr. Deitiremeyeceiniz herhangi bir deneyim var mdr? Sizin deimez bir paranz olan davran var mdr? Siz davranlarnzmsnz ya da onlardan sorumlu musunuz? Bu kitabn her yerinde vurguladm tek ey, kontroln sizde olduudur. Beyninizi altrn. Kendi yaamnzn sonularn retin. Bir deney hakkndaki dnce eklinizi deitirmenin en gl yollarndan birisi de, yeniden erevelemedir. Deneyimlere ereve koymu durumdasnz. Bazen olaylar deitike, ereveyi de deitirirsiniz. Biraz zaman ayrn ve aadakileri yeniden ereveleyin. 1.Patron srekli olarak bana barr. 2.Bu yl geen yldan 4000 dolar daha fazla vergi demek zorunda kaldm. 3.Bu yl, ylba hediyesi almak iin, ok az ya da hi fazla paramz yok. 4.Byk bir baar salamaya baladnda, kendi baarm sabote ederim. te size olas baz yeniden erevelemeler. 1.ok gzel. O, sizinle gerekten nasl hissettiini anlatacak kadar ilgileniyor. Sizi hemen iten karabilirdi. 2.Byk baar. Bu yl geen yldan daha ok kazanmsnz. 3.Muhteem. yleyse, siz ok daha zekice davranabilir ve alelade hediyeler almak yerine, kiilerin unutamayaca bir eyler yapabilirsiniz. Sizin hediyeleriniz zel olacaktr. 4.Gemiteki paternlerinizin farkna varmanz byk bir olaydr. imdi sizi neyin tetiklediini bulup, onu sonsuza kadar deitirebilirsiniz. Yeniden ereveleme, kendi kendinizle ve dierleriyle nasl konuacanz renmek iin nemlidir. Kiisel dzeyde, olaylara hangi anlamlar nasl ykleyeceinizi gsterir. Daha geni 301

dzeyde, mevcut en etkili iletiim aralarndan birisidir. Sat dnn. nandrmann herhangi bir eklini dnn. ereveyi dzenleyen, verimli tabakay tanmlayan kii, en etkili olandr. Politikadan reklamcla kadar ok geni bir alanda dnebileceiniz byk baarlarn ounluu; sanat haline getirilmi, yeniden erevelemelerin bir sonucudur. Yeniden ereveleme, kiilerin alglamalarn deitirerek, baz konular hakkn da farkl hissedecek ya da davranacak bir durumun iine sokmaktr. Arkadalarmdan biri sahip olduu salk lokantalar zincirini, General Mills irketine gelirlerinin tam 167 katna satt. Bu sektrde byle bir ey duyulmamt. Arkadam bunu nasl gerekletirdi? O; General Mills'in nmzdeki be yl iinde irketi satn almamas halinde irketin deerinin ne olacana bakarak karar vermesini salad ve bu ekilde pazarl srdrd. Sat iin acelesi yoktu. Fakat onlarn irket amalarn gerekletirebilmeleri iin, acele satn almalar gerekiyordu. Bu nedenle de arkadamn erevesinde anlatlar. nandrma, alglamay deitirmektir. Yeniden erevelemelerin ou, bizim tarafmzdan deil, fakat bizim iin yaplr. Bir bakas bizim iin ereveyi deitirir ve biz ona tepki gsteririz. Tm bunlardan sonra tek amac, geni kitlelerin alglamalarn erevelemeden ve yeniden erevelemeden oluan byk bir endstri olan reklamclk nedir? Gerekten herhangi bir bir markann ok zel nitelikleri ya da bir sigara markasnn seksi olduunu sanyor musunuz? Yerli Virginia Slim sigaras verseniz, alan kii, "Hey, bu seksi bir sigara" m diyecektir? Fakat sokak satclar, yle ereveliyor ve biz de tepki gsteriyoruz. Yeteri kadar olumlu tepki gstermezsek onlar yeni bir ereve koyacaklar ve sonucu bekleyecekler. En baarl reklam erevelerinden birisi Pepsi-Cola tarafndan oluturulmutur. Kolal ieceklerin iinde en stn yere Coca-Cola'nm sahip olduu, herkes tarafndan bilinir. Tarih ve gelenekler, onun pazardaki byk yerini deitirmemitir. Bu alanda Coca-Cola'y yenmek iin Pepsi'nin yapabilecei bir ey 302

yoktu. Klasie karysanz; "Onlardan daha klasiiz" diyemezsiniz.Halk buna inanmayacaktr. Bu nedenle Pepsi oyunu ters yz etti ve kiilerin alglamalarn yeniden ereveledi. Pepsi kuandan konumaya baladklarnda ve "Pepsi Meydan Okuyor" slogann ortaya attklarnda zayflklar, glle dnt. Pepsi, "Elbette dier arkada krald. Fakat biz bugne bakalm. Dnn nn m, yoksa bu gnnkn m istersiniz?" dedi. Reklamlar Coca-Cola'nn geleneksel stnln, onun gelecein deil gemiin rn okluunu gstererek, yeniden erevelemeyle zayfla dnt. Pepsi'nin geleneksellemi olan ikincilik statsn yeniden ereveleyerek, irketin stnl haline getirdiler. Sonra neler oldu? Coca-Cola sonunda Pepsi'nin ileri srd gr etrafnda oynamak zorunda olduuna karar verdi. Coca-Cola kelimesinin nne "yeni" kelimesini ekleyerek oyuna katldlar. Bundan sonras reklamclk tarihine kalmtr. imdi biz Coca-Cola'nm klasik Coca-Cola ve yeni "Pepsi" Cola eklinde halk yeniden erevelemesinin sonucunun ne olacan greceiz. Bu sre, klasik bir yeniden ereveleme rneidir; nk btn sava, sadece imajn zerinde yaplmaktadr. Baka bir eyin deil. Sorun, kimin erevesinin beyinlerde yer edecei sorunudur. Dileri rten karbonatl, ekerli iecein doasnda sosyal bir ierik yoktur. Pepsi'nin tadnn, Coca-Cola'nn tadndan daha ada olmas diye bir ey de sz konusu deildir. Fakat ereveyi deitirerek ve terimleri yeniden tanmlayarak; Pepsi, yakn tarihimizin en byk pazarlama darbesini gerekletirmitir. Yeniden ereveleme, General William C. Westmoreland'in CBS aleyhine at 120 milyon dolarlk iftira davasnn sonulanmasnda da temel faktrd. Dava alrken Westmoreland'in gr, mahkeme asndan ok fazla destekleniyormu gibi grnyordu. Bir TV programnda bu davann hikayesine, "ftirann Anatomisi" ad verilmiti. CBS kar karya kald durumun gln kavrad ve sonuda Johy Scanlon adl bir 303

halkla ilikiler uzmanyla anlat. Onun grevi, Westmoreland'in grne destek veren akm tersine evirmek ve halkn dikkatini, 60 dakikalk srete; uygulanan taktiklerden uzak tutmak ve CBS'nin doruluunu ispat edebileceini mit ettii Westmoreland'e kar ne srlen sulamalara halkn dikkatini ekmekti. Sonunda, sonsuza kadar CBS'i Scanlon'un yeniden ereveleme ustalna mteekkir brakacak ekilde; dava, basit bir savunmayla dt. Politikay gznne alalm. Pazarlama elemanlar ve davranlar, bu srecin her geen gn daha byk bir paras haline gelmektedirler. ereveyi dzenleme sava, Amerikan politikasnn en nemli ksm haline gelmitir. Bir zamanlar bu olay, ok nemli deildi. Reagan-Mondale tartmasndan sonra her iki tarafn seimle ilgili grevlileri, rpartajclar; en iyi havay, en iyi ereveyi oluturabilmek iin sylenen her kelimenin zerinde durarak kuatma altna aldlar. Neden? Burada sorun kapsam deildi, sorun erevelemeydi de ondan. kinci bakanlk seiminde Reagan, dnyann en ustaca gerekletirilen yeniden erevelemesini yapan kii olmutur. lk kez birinci tartmada Reagan'n ya seim kampanyasnda sorun olarak ortaya atlmt. phesiz bu da bir yeniden erevelemeydi. Artk herkes Reagan'n ka yanda olduunu renmiti. Fakat onun sendeleyerek yrmesi ve basnn olay ele al ekli, yan kampanyada byk bir sorun olarak yeniden erevelenmesine neden oldu. ikinci tartmada Mndale, Reagan'n yann byk sorun yaratacana ilikin yorumunu tekrar gndeme getirdi. Herkes, Reagan'n bu yorumu delil gstererek rtmesini bekledi. Fakat o, en iyi ses tonuyla hayr diyerek; ya bu kampanyada sorun olarak ele almad. Sadece rakibinin genliini ve deneyimsizliini gndeme getirmek niyetinde olmadn sylemekle yetindi. Bir cmleyle, sanrm yarta bir daha nemli faktr olmayacak eklinde yeniden ereveledi. oumuz bakalaryla konuurken yeniden ereveleme yapmay, kendi kendimizle konuurken yaplacak yeniden er304

erevelemeden daha kolay buluruz. Eski bir arabay satmaya alyorsak, arabann iyi zelliklerini n plana kararak, kt ynlerini arka plana atacak ekilde sunuumuzu erevelemek zorunda olduumuzu biliriz. Potansiyel alc deiik bir ereveye sahipse; sizin greviniz onun alglamasn deitirmektir. Fakat ok azmz, kendi kendimizle konuurken nasl ereveleme yapmamz gerektiine yeteri kadar zaman ayrrz. Bize bir eyler olur.Deneyimin, i temsilini olutururuz. Onunla yaamak zorunda olduumuzu hesaplarz. Bu ne kadar delice bir eydir. Arabay altrp vitese taktktan sonra, arabann nereye gideceini seyretmeye benziyor. Bunun yerine bir i takdiminde yaptnz gibi; amal, ynl ve ikna edici bir ekilde kendi kendinizle iletiimde bulunmay renmelisiniz. inize yarayacak ekilde deneyimlerinizi erevelemeye ve yeniden erevelemeye balamalsnz. Bunun tek yolu bilinli dncedir. Baarsz bir duygusal ilikiden sonra rkek bir duruma girenleri hepimiz biliriz. Onlar sevgilileri tarafndan reddedilmiler ya da incinmilerdir. Bu nedenle de artk, bundan sonra bu tr ilikilere girmeme karar vermilerdir. Oysa, gerekte bu iliki onlara acdan ok zevk vermitir. Bunun iin de vazgemek ok zor olmutur. Fakat iyi anlar bellekten silerek ktlerin zerinde younlarlar ve deneyimi mmkn olan en kt ereveye oturturlar. Buradaki dnce; ereveyi deitirerek zevki, kazanc ve gelimeyi grmektir. Negatif ereve yerine pozitif erevede ilerleyerek, gelecekte daha byk ilikiler kurmak iin glenmektir. Bir dakikanz ayrarak, yaamnzda sizi zorlayan durumu dnn. Her durumu ka deiik ekilde grebilirsiniz?Onlar ka deiik ekilde erevelendirebilirsiniz? Onlar farkl ekilde grmekle ne rendiniz? Bu serbestlik farkl davrannz nasl etkiledi? Sizin "O kadar kolay deil. Bazen onu yapamayacak kadar knt iinde oluyorum." dediinizi duyar gibiyim. Onlar size Snrsz G - 20 305

vz gelir. knt nedir? Bir durumdur. Daha nceki blmler de szn ettiimiz ilgililik ve ilgisizlii hatrlayn. Kendini yeniden ereveleyebilme yeteneini kazanmanzn n koulu; knt douran deneyimi ilgisizletirerek, ona yeni bir perspektiften bakmaktr. Bylece i temsilinizi ve fizyolojinizi dei tirebilirsiniz. Beceriksiz bir durumdaysanz; imdi onu nasl deitirebileceinizi biliyorsunuz. Bir eyi size yarar olmayacak bir ekilde ereveliyorsanz; ereveyi deitirin. Yeniden erevelemenin bir yolu da bir deneyim ya da davrann anlamn deitirmektir. Bir kiinin holanmadnz baz eyler yaptn ve davranlarnn zel anlamlar olduunu dndnz bir ortam hayal edin. Erkein yemek piirmekten ok holand ve piirdii yemeklerin takdir edilmesini istedii bir aileyi gznne alalm. Yemek yaparken, kars olduka sessiz kalmaktadr. Erkek bu durumu ok rahatsz edici bulur. Ei onun yemeini beenmise; yemek hakknda konumaldr. Konumuyorsa; tatmin olmamtr. Adamn, einin davran hakkndaki alglamasn yeniden erevelemek iin ne yapabilirsiniz? Onun iin takdir edilmenin nemli olduunu unutmayn. Bir anlam yeniden erevelemesi; kii iin nemli olan bir eyi destekleyen alglamasn, daha nce dnmedii bir ekilde deitirmekle ilgilidir. Ona einin yemeklerini ok beendiini; bu nedenle de konuarak vakit kaybetmek istemediini nerebiliriz. Eylemler kelimelerden daha anlamldr, deil mi? Bir dier olaslk da davrann anlamn kendi kendisine yeniden erevelettirmektir. "Bir yemekten ok holandnz halde, konumadnz bir annz oldu mu? "Sorununuz neydi?" eklinde sorabiliriz. Einin davran sadece onun koyduu erevede can skcdr. Buna benzer olaylarda ereveyi deitirmek iin, sadece biraz esnek olmak gerekir. kinci tip yeniden ereveleme, size kar yaplan holanmadnz davranlarla ilgilidir. Genellikle sylediklerini, kiisel olarak sevmediiniz ya da size getirdiklerini beenmediiniz 306

iin holanmazsnz. Bunu yeniden erevelemenin yolu, baka bir durumda ya da size istediiniz yararl bir davran getiren bir balamda hayal etmektir. Bir sat eleman olduunuzu dnn. rnle ilgili her trl ayrnty bilmek size ac veriyor. Sat yaparken mterilere o kadar ok bilgi veriyorsunuz ki, bazen mteriler durumu deerlendirmek iin satn almay erteliyorlar. Buradaki sorun, bu davran eklinin nerede daha yararl olabileceidir. Bir reklam yazmaya ne dersiniz? rn hakknda teknik bir yaz yazmaya ne dersiniz? Bu kadar ok bilgiye sahip olmak ve her an onlara eriebilmek, bir konuya almakta size yardmc olabilir ya da ocuklarnza ev devlerinde yardmc olabilirsiniz. Bu nedenle grdnz gibi davrann kendisi sorun deildir. Sorun onun kullanld yerdedir. Kendi yaamnzdan buna ilikin rnekler dnebiliyor musunuz? Tm insan davranlar baz balamlarda yararldr. Bu gnn iini yarna brakmak yararsz gibi grnebilir; fakat kzgnlk ya da zntnz bir sonraki gne brakmak ve bir daha bu durumlara dnmemek gzel bir davran deil midir? Sizi rahatsz eden hayal ve davranlarla ilgili altrmalarn nasl yeniden ereveleneceini renebilirsiniz. rnein; zihninizde sknt yaratan bir deneyim ya da kiiyi dnn. ok kt bir i gnnden sonra eve gelip, son dakikada amirinizin size verdii sama bir projeyi dnp durabilirsiniz. Ondan kurtulma yerine; hayal krklyla birlikte eve geliyorsunuz. ocuklarnzla televizyon seyrederken, kzgn bir durumda stnzn ktln ve onun ama projesini dnp duruyorsunuz. Beyninizin hafta sonunuzu rezil etmesine izin vermek yerine: deneyimi, kendinizi daha iyi hissedecek ekilde yeniden erevelemeyi renebilirsiniz. Kendinizi ilgisizletirerek balayn. Amirinizin hayalini elinize koyun. Byk bir burun ve bykla gln bir gzlk takn. izgi filmlerdeki gibi elenceli bir biimde konuturun. Scak, gzel hissedin ve projede size 307

ihtiyac olduunuzu syletin. Bu uydurmalar yaptktan sonra; onun gerilim altnda olduunu takdir edebilir ve son dakikaya kadar size neden ihtiyac olduunu sylemeyi unuttuunu dnebilirsiniz. Sizin de bakalarna ayn eyi yaptnz bir gn hatrlayabilirsiniz. Evde sizi rahatsz edecek bir neden varsa; kendi kendinize bu durumun btn hafta sonunuzu rezil edecek kadar byk olup olmadn sorun. Problem gerek deildir demek istemiyorum. Belki yeni bir ie ihtiyacnz var ya da iinizde daha iyi bir iletiime ihtiyacnz olabilir. Fakat olay bu ekildeyse; oyalanarak, sizin sevimsiz bir biimde olmanza neden olan beyninizdeki negatif speklasyonlara sk sk bavurmak yerine, sorunla baka trl ilgilenmeye ihtiyacnz var. Bunu birka kez etkin olarak yapnz. Belki bir sonraki konumanzda amirinizi gzlkl, kocaman burunlu grr ve onunla konuurken kendinizi daha farkl hissedebilirsiniz. Bylece gemite yarattnz uyarclarn dnda; ikili etkileiminizde yeni bir usul gelitirecek ekilde, ona bir geri besleme salayabilirsiniz. Dierlerinin temel sorun olarak grdklerini, ben kk olarak yeniden ereveleyerek bunlar uyguladm. Karmak durumlarda genellikle istediiniz sonuca ulancaya kadar; kk kk yeniden ereveleme serileri yapmak zorunda kalabilirsiniz. Daha geni anlanda yeniden ereveleme hemen hemen her ey hakkndaki olumsuz hislerin elenmesinde kullanlabilir. En etkili tekniklerden birisi de kendinizi bir tiyatronun iinde grntlemenizdir. Size sorun yaratan bir deneyiminizi, ekrandaki bir film gibi grn. nce, bir izgi film gibi hzla ileriye doru oynatmak isteyebilirsiniz. Fon mzii olarak sirk mziini kullanmak isteyebilirsiniz. Sonra onu geriye doru oynatarak, hayalin gittike daha gln hale geldiini izleyebilirsiniz. Bu teknii, sizi rahatsz eden bir eyde deneyiniz. Ksa srede olumsuz gcn kaybolduunu greceksiniz. Ayn teknik, korkular yenmede kullanlabilir. Fakat nce korkuyu salayan nedeni aa karmanz gerekir. Bunun nasl 308

yaplacan aklayalm. Genellikle bir korkunun kkeni, derin dokunsal bir dzeydedir. Bu yzden etkili bir yeniden ereveleme yapabilmek iin, aranza olduka fazla bir mesafe koyman z gerekir. Korkusal tepkiler o kadar kuvvetlidir ki, sadece onu dnmesi bile, tepki gstermesine neden olabilir. Byle kiilerle ilgilenmenin yolu, birok kez temsillerini ilgisizletirmektir. Buna ikili ilgisizletirme diyoruz. rnein bir ey hakknda korkunuz varsa bu altrmay yapn. Sonra kendinizi btnyle canl ve gl hissettiiniz bir ana geri dnn. O duruma geri dnerek kuvvet ve gven duygularn hissedin. imdi bir koruyucu kafesle gvenliinizin salandn grn. Gvenlilie sahip olduktan sonra, beendiiniz zihinsel filme gidin. Ekran iyi grebilecek ekilde rahat bir koltua oturun. Sonra, koruyucu kafesin iinde olduunuzu hissedip, benliinizin vcudunuzdan ayrlp, projeksiyon kabininin tavanna ktn hissedin. Aaya bakarak kendinizi bo ekrana bakan bir seyirci olarak grn. Bunlar yaptktan sonra ekrana bakn ve sizi gerekten rahatsz eden bir deneyiminizin ya da korkunuzun, siyah-beyaz duraan bir erevesini grn. Seyircisi olarak kendinize yukardan bakyor ve kendi kendinizi seyrederek ekranda neler olduunu gzlyorsunuz. Onunla iki kat ilgisiz olduunuzu hatrlayn. Bu durumda siyah-beyaz hayali ok hzl bir biimde geriye doru iletin. Bylece sizi oyalayan eyin, ucuz bir video filmi ya da eski bir gldr filmi gibi grndn grrsnz. Ekranda bu filmi seyreden seyirci olarak, kendi kendinizi seyrederken ona kar komik tepkiler gsterdiinize dikkat edin. Bir adm daha ileri gidelim. Ben sizin gerekten becerikli olan ynnze, yani kabin tavanndaki oturmu halinize, geri dnen ve ayaa kalkp ekrann nne giden ksmnza katlmak istiyorum. Bunu gl ve gvenli bir ekilde yapma yeteneine sahip olmalsnz. Sonra nceki halinize; onu yukardan seyrettiinizi ve deneyimini deitirmesine yardmc olabilecek birka zm yolu bulduunuzu, sorunuyla farkl bir ekilde baa k 309

masna yardmc olacak, iki ya da tane anlam ya da kapsam yeniden erevelemesine sahip olduunuzu, daha genken imdiki sorunlarnzla baa kmanz salayan bu yollarn, imdiki ve gelecekteki daha olgun alglamalaryla da baa kabileceini anlatn. Tm bu ac ve korkulara sahip olmak zorunda deilsiniz. Siz imdi daha gen halinizden daha ok beceriklisiniz ve eski deneyim sadece tarihtir, baka bir ey deil. Gen halinize, daha nce beceremedii bir konuda baarya ulamas iin yardmc olun ve sonra hzla yerinize oturarak deien filmi izleyin. Ayn sahneyi kafanzda oynayn; fakat bu kez ayn sorunla daha ok gvenle baa kabilen daha gen halinizi izleyin. Bunu yaptnzda ekrana geri dnerek, gen halinizi korkularn (fobilerini, ylglarn) yendii iin kucaklayarak kutlayn. Sonra, daha ncekinden ok daha becerikli ve yaamnzn nemli bir ksmn oluturduunu bilerek gen halinizi tekrar kendi iinize geri ekin. Bunu, sahip olduunuz dier birka korku iin de yapn. Daha sonra ayn ii bakalar iin de yapn. Bu, inanlmaz derecede gl bir deneyim olabilir. Ben yaamlar boyunca kt korkulara sahip olan kiilerin bu korkularn genellikle birka dakika iinde yenmelerini salama yeteneine sahibim. Bu yntem niin ie yarar? nk korku durumuna girmek iin belirli deneyimi dndnde, yaratt durumu deitirirsiniz. Bazlarnn bu altrmalarn bir ounu yapabilmeleri iin daha nce eriemedikleri bir dzeyde zihinsel disiplin ve hayal gc gerekebilir. Bunun sonucu olarak, ilk bata size vermekte olduum zihinsel stratejilerin bir ounun kontrol altnda olduunu hissedebilirsiniz. Bununla birlikte beyninizi bu ekilde altrabilir ve bu stratejiler zerinde dikkatle alrsanz, her zaman eskisinden daha mahir olduunuzu hissedersiniz. Baz balamlarda, her davrann bir amacnn olduu; yeniden erevelemede unutulmamas gereken nemli noktalardan birisidir. Sigara iiyorsanz, bunu cierlerinizi kanser yapc 310

maddelerle doldurmak iin yapmazsnz. Belirli sosyal ortamlarda daha rahatlatt ya da geveme (rahatlama) hissini verdii iin sigara iersiniz. Kendinize bir kazan yaratmak iin byle davranyorsunuz. Bu nedenle baz durumlarda, bu davrann karlad ihtiyalara gs germeden, bu davran yeniden erevelemeyi olanaksz bulabilirsiniz. Bu sorun bazen sigara ime alkanln elektro ok terapisiyle tedavi etmeye alrken ortaya kar. Bu da belki sigara imek kadar kt olan srekli endie ya da ar yeme hissi gibi bir oka girmenize neden olabilir. Bu yaklamn kt olduunu sylemiyorum. Sadece ihtiyalarnz daha iyi karlayabilmeniz iin, bilinsiz niyetlerinizin kefedilmesinin yararl olacan sylyorum. Tm insan davranlar, u ya da bu yolla bir ihtiyac karlamak iin tasarlanm uyarlamal davranlardr. Kiileri sigara imekten nefret ettirmek sorun deildir. Fakat ben sigara imenin yaratt gibi olumsuz yan etkileri yaratmadan, ihtiyalar karlayacak yeni davran seenekleri yarattndan emin olmak istiyorum. Sigara ime size rahatlk, gvenlik, ilgi oda olduunuz hislerini veriyorsa; ayn ihtiyalar karlayacak daha iyi bir davran ekliyle ortaya kmak gerekir. Richard Bandler ve John Grinder; salad nemli yararlar koruyarak, istenmeyen davranlarnz deitirmek iin alt admlk bir yeniden ereveleme sreci tanmladlar: Deitirmek istediiniz davran ya da paterni tanmlaynz. Bilinsiz zihninizin bu davran yaratan ksmyla iletiim kurun. inize gidin ve sorunlarnza cevap verirken oluacak vcut duyularnda, grsel hayallerde ya da seslerde meydana gelecek herhangi bir deiiklii seebilecek ve rapor edebilecek ekilde, edilgen bir hazr bulunuluu koruyarak, aadaki soruyu kendi kendinize sorun. Soru : "X davrann yaratan ksmm, benimle bilinli olarak iletiim kurma isteinde olacak mdr?" eklindedir. 311

X ksm adn verdiimiz bu ksmdan, evet eklinde iletiimde bulunmak istedii zamanki sinyali younlatrmasn ve hayr eklinde iletiimde bulunmak istedii zamanki sinyali zayflatmasn isteyin. Evet eklinde iletiimde bulunan ksmdan sorarak cevab test edin. Sonra hayr eklinde iletiimde bulunan ksmdan sorarak; cevab test edin ki, iki cevab birbirinden ayrabilesiniz. Davranla niyeti birbirinden ayrn. Sizinle ibirlii yapmak isteyen ksma teekkr etmelisiniz. imdi ona sizin iin X davrann yaratarak ne yapmaya altn, size bildirmeye istekli olup olmadn sorun. Bu soruyu sorarken de evet ya da hayr cevaplarn seebilecek ekilde hazr olmalsnz. Bu davrann gemite size hangi yararlar saladn not edin ve sonra bu nemli faydalar salamay srdrd iin bu ksma teekkr edin. Niyetleri tatmin edecek alternatif davranlar yaratn. imdi iinize dnerek en yaratc ksmnzla temasa gein ve iletiimde bulunduunuz ksmn niyetlerini tatmin etmek iin X davranndan daha iyi ya da X kadar iyi olan alternatif davran yaratmasn isteyin. yeni davran yarattnda, yaratc ksmnzn evet sinyali vermesini salayn. imdi de yaratc ksmnza, yeni davrann ne olduunu size aklayp aklamayacan sorun. X ksmnn yeni seenekleri kabul etmesini ve ihtiya olduunda bunlar yaratma sorumluluunu stlenmesini salayn. imdi X ksmna yeni davrann en azndan X davran kadar etkili olup olmadn sorun. imdi de X ksmna, niyet ihtiyalarnn tatmin edilmesi gerektii uygun durumlarda, yeni davranlar yaratma sorumluluunu stlenme isteinde olup olmadn sorun. Btnsel bir kontrol yapn. imdi iinize dnn ve yeni yaplan anlamalara itiraz olan ksmlarn olup olmadn ya da tm ksmlarn sizi desteklemede anlap anlamadklarn sorun. Sonra gelecee bir adm atarak, eski davran tetikleye312

bilecek bir durumu hayal edin ve yeni seeneklerinizden birini kullanarak deneyim yapn ve hl istediiniz faydalar salayp salamadn kontrol edin. Gelecekte istenmeyen davran tetikleyebilecek baka bir duruma adm atn ve bir dier yeni seeneinizi kullanarak deneyim yapnz. Dier ksmlarn yeni seeneklere itiraz olduuna ilikin bir sinyal alrsanz; hangi ksmn itiraz ettiini, gemite size hangi faydalar salamakta olduunu tanyarak batan balamal ve onun size salanan faydalar salayacak ve yeni seenek kmeleri oluturacak ekilde X ksmyla birlikte almasn salayn. Bir ksmnzla konumanzdan sz etmek sama ya da tuhaf gelebilir; fakat, Dr.Erikson, Bandler ve Grinder gibi kiiler taralndan olduka yararl bulunan temel bir hipnotik paterndir. rnein, srekli olarak ar yemek yiyorsanz; yeni davran trleri retmenize neden olan bir swish paterni uygulayabilirsiniz ya da bunu deitirmek istediiniz bir davran olarak tanyabilirsiniz. Bilinsiz ksmnzdan bu paternin gemite salad faydalar sizinle paylamasn isteyebilirsiniz. Belki kendinizi yalnz hissettiinizde, bu durumu deitirmek iin yiyecekleri kullandnz kefedebilirsiniz. Belki de gvenlik duygusu yaratmanza yardmc olarak gevemenize neden olabilir. Bundan sonra size ait olma ve arkadalk ya da gvenlik ve geveme hissi verecek yeni seenek yaratabilirsiniz. Belki genel yapsnn insanlarla ilikinizi kuvvetlendirmeniz ihtimalini beslemesi, arkadalarnzla geveyeceinize ilikin gvence hissi vermesi, ayn zamanda zayflamanz salayarak ilerde daha iyi bir grnm kazanma gvencesi vermesi nedeniyle bir salk kulbne ye olabilirsiniz. Bir dnceye dalarak, tm evrenle birlik hissini yaratabilir ve bylece kendinizi ar yediiniz zamanlardan daha gvenceli ve gevemi hissedebiliriniz. Bu alternatifleri oluturduunuzda, onlarn benzeimli olup olmadklarna bakn; yani her ynnzn, gelecekte bu yeni seenekleri kullanmada destek verme istei iinde olacandan emin olun. Benzeimli hissediyorsanz; bu seenekler sizi des313

314

tekleyen istediiniz davranlar retmenize yardmc olacak ve ar yemek zorunda kalmayacaksnz. Gelecee gidin ve imdi rettiiniz sonuca dikkat ederek, yeni seeneklerin etkin kullanmn zihninizde deneyin. Yeni seenekler iin bilinsiz zihninize teekkr edin ve yeni davranlarnzdan holann. Bir kere istenmeyen eski davranlarnzdan daha ok bilinsiz ihtiyalarmz neyin destekleyeceini kefedince; retmeye altnz davrann yerine istediiniz yeni davran getirebilmek in swish paternini bile kullanmak isteyebilirsiniz. Negatif grnl hemen her deneyim, yeniden erevelenerek pozitife dntrlebilir. "Muhtemelen bir gn geriye baktmda buna gleceim." deyiniz. Niin imdi geriye bakp glmyorsunuz? Bu sadece bir perspektif sorunudur. Herhangi bir kiinin temsilini swish paterni ya da dier tekniklerle yeniden programlayabilirsiniz. Fakat kii eski davranlarndan, yeni gelitirdii seeneklerden daha ok fayda salyorsa; onun muhtemelen eski davranna geri dneceine dikkat etmek nemlidir. Ayanda nedeni aklanamayan bir uyuma olan kadnla alr ve bu uyumay yaratmak iin kafasnda ve fizyolojisinde neler yaptn bulursanz ve kadn da vcuduna artk uyuma yaratmayacak sinyal gndermeyi renirse; onun sorunu imdilik zmlenmi olur. Fakat o eve dndnde; kocasnn bulaklar ykamas, onunla daha ok ilgilenmesi, ayana masaj yapmas vb. ayaklar uyuukken ok sayda salad bu ikincil faydalar artk elde edemiyorsa; kadn tekrar hasta olabilir. lk birka hafta ya da ayda, einin iyilemesi nedeniyle koca heyecanldr. Bununla birlikte o, iyiletii iin sadece kadnn bulak ykamaya balamasn beklemez, ayn zamanda ayaklarna masaj brakr ve eine daha az ilgi gsteriyor gibi grnr. Ksa bir sre sonra da kadn tekrar hastalanr. Kadn bunu bilinli olarak yapmaz. Bilinsiz zihnine isteklerini daha iyi salayan eski davran sinyallerini ulatirr ve ayaklarndaki uyuma aniden tekrar ortaya kar. Byle bir durumda kadn, kendisine kocasyla ayn kalitede 315

ki deneyimleri verecek baka davranlar bulmaldr. Kadn yeni davranyla eskisinden daha ok ey kazanmaldr. almalarmn birisinde, sekiz yldr m olan bir kadn, olaand mahir ve dengeli grnyordu. Sonra kadnn ama olmadn kefettim. yleyse imdiye kadar niin ama imi gibi yayor du? Kadnn gr daha nce geirdii bir kazada zayflamt. Bu kazadan sonra etrafndaki kiiler ona daha nceki yaamnda hi grmedii biimde sevgi gsteriyorlar ve destek oluyorlard. Buna ek olarak bir de gndelik ilerini yaparken bile dierlerinin, onun ama olduunu sandklarn kefetmeye balamt. Dier kiiler kadna zel ilgi gsteriyorlard. Bu nedenle kadn, kendi kendisini bile kr olduuna ikna ederek, kazadan sonraki davran eklini srdrd. Kadn, dierlerinin kendisine kar otomatik olarak dnceli ve sevgi dolu bir tarzda davranmalarn salayacak daha gl bir yol bulamamt. Yabanclar bile ona zel ilgi gsteriyordu. Ancak kadn, ondan uzaklamak iin daha byk ya da imdiki davranndan daha ok fayda salayacak bir ey gelitirebilirse; davran deiir. imdiye kadar yeniden erevelemeyle, negatif alglamalar pozitife dntrebileceimiz yollar zerinde durduk. Fakat ben sizin yeniden erevelemeleri bir terapi, kt olduunu dndnz durumlardan iyi olduunu dndklerinize giden bir yol olarak dnmenizi istemiyorum. Yeniden ereveleme, gerekte aa be yukar potansiyel ve olabilirlilik iin mecazlardan baka bir ey deildir. Yaammzda daha iyi bir ekilde yeniden erevelenemeyecek ok az ey vardr. Gznne alnmas gereken en nemli erevelerden birisi de olabilirliklerdir. Genellikle bir fikre saplanp kalrz. Muhteem sonular alabilecekken kstl tatmin edici sonular alyor olabiliriz. imdi yapmaktan memnun olduunuz be eyin listesini yapn. Onlar iyi giden ilikiler, iinizdeki bir ey, ocuklarnzla ya da paranzla yapmakta olduunuz bir ey olabilir. imdi onlar daha iyi olarak hayal edin. Dnmek iin birka dakikanz harcayn. Muhtemelen yaamnz byk lde 316

gelitirecek yollar bularak kendi kendinize aracaksnz. Olabilirlik yeniden erevelemesi, hepinizin yapabilecei bir eydir.Yaplmas gereken tek ey; eyleme geebilmek iin potansiyelimizi ve kiisel gcmz hazr durumda tutabilecek zihinsel esneklie sahip olmaktr. Bu kitaptaki her eye uygulanabilecek son bir fikir daha ilave edeyim. Yeniden ereveleme, daha byk sonular retmek in zihinsel alet antanzdan alp kullanabileceiniz bir dier etkili ustala da sahiptir. Kabullerin aklanmas ve neyi iyi yaptnza ilikin yararl balamlarn bulunmasnn devam eden bir sreci olarak, onu daha geni kapsamda dnn. Liderler ve tm dier byk iletiimciler, yeniden ereveleme sanatnn ustasdrlar. Meydana gelen herhangi bir eyi alp, bunun olabilirlik modelini kurarak, kiilerin nasl gdleneceini ve glendirileceini bilirler.

317

IBM'nin kurucusu Tom YVatson hakkndaki anlatlan mehur bir yk vardr. Onun yardmclarndan birisi, irkete 1 milyon dolara mal olan korkun bir hata yapar.Watson'nun brosuna arldnda; "Sanrm istifa etmemi istiyorsunuz." der. Watson yardmcsna bakarak; "aka m yapyorsun? Sadece eitimin iin 10 milyon dolar harcadk" cevabn verir. Meydana gelen her eyde alnmas gereken deerli bir ders vardr. Gm kaplama ne kadar parlak olursa olsun, onlar daima koyu bir leke bulurlar. Fakat her beceriksiz tutum, retime kar her davran iin etkili bir yeniden ereveleme vardr. Bir eyden mi holanmyorsunuz? Onu deitirin. Davranlarnz sizi destekleyecek ynde deil mi? Baka bir ey yapn. Sadece etkin davranlar retmeye giden bir yol vardr, fakat onlara ihtiyacnz olduunda onlar bulabileceinizden emin oIun. Gelecek blmde, istediimiz anda herhangi bir fikir ve yararl davrann yeniden nasl tetikleneceini reneceiz.

318

BLM:17

Baary artrmak

"Nerede olursanz olun, elinizdekilerle yapabileceklerinizi yapn." --Theodere Roosevelt

AMERKAN bayran grnce benim gibi tyleri diken diken olan insanlar vardr. Analitik olarak dnrseniz, bu tuhaf bir tepki deildir. Bununla birlikte bayrak, renkli ve dekoratif paterni olan bir bez parasndan baka birey deildir. Onun doasnda sihirli olan hibir ey yoktur. Fakat phesiz bu yorum; konunun can alc noktalarn gzden karmaktadr. Evet, o sadece bir bez parasdr. Fakat ayn zamanda, ulusumuzun tm meziyetlerini ve karakteristiklerini temsil eder. Bu nedenle herhangi bir kii, bayra grdnde ayn zamanda lkemizin temsil ettii her eyin gl, yankl bir semboln grr. 319

evremizdeki saylamayacak kadar ok ey gibi; bayrak da, belirli durum kmeleriyle balanty salayan duyusal bir uyarc, yani artrcdr. artrc bir kelime, bir deyim, bir davran ya da bir nesne olabilir. Grdmz, iittiimiz, tattmz, hissettiimiz ya da kokladmz herhangi bir ey olabilir. artrclar ok byk bir gce sahiptirler; nk annda ok gl durumlara eriebilirler. Bayra grdnzde olan budur. Derhal; ulusu bir btn olarak nasl hissettiinizi temsil eden gl duygu ve duyular denersiniz. nk bezin belirli renkleri ve tasarmlaryla, bu hislerin balants ya da ilikisi kurulmutur. Dnyamz nemli nemsiz artrclarla doludur. "Winston'm tad iyidir..." diye sze balarsam, byk bir olaslkla aklnza hemen sigara gelecektir. "Relief kelimesi nasl hecelenir?" diye sorsam, ounuz onu. R-O-L-A-I-D-S olarak hecelersiniz. Tm sigaralarn tadnn kt olduunu dnebilirsiniz. Muhtemelen R-E-L-I-E-Fin hecelemesini de biliyorsunuzdur. Fakat reklamlar o kadar etkilidir ki, inanmadnz bir cevab bile artrabilir. Ayn cevap her zaman verilir. Birisini grnce; onunla ilgili olan hislerinize bal olarak, hemen iyi ya da kt bir durumun iine girersiniz. Dinlediiniz bir ark, annda durumunuzu deitirebilir. Bunlarn hepsi gl artrclarn sonulandr. Bu ksmn son blm nemli bir nedenle artrclara ayrlmtr. artrma, deneyime sreklilik kazandrmann bir yoludur. temsilimizi ya da fizyolojimizi bir anda deitirebilir ve yeni sonular retebiliriz; fakat bu deiiklikleri yapmak iin bilinli olarak dnmemiz gerekir. Halbuki artrmayla, zerinde dnmeden herhangi bir koulda istediiniz bir durumun yaratlmasna otomatik olarak neden olacak tutarl bir tetikleme mekanizmas yaratabilirsiniz. Bir eyi yeterli etkinlikle artrdnzda, istediiniz zaman o emrinizde olacaktr. Bu kitaptan imdiye kadar paha biilmez dersler ve teknikler rendiniz. Gl, bilinsiz tepkilerimizi srekli kullanmmz320

da tutabilmek iin, onlar yapc bir biimde kanalize etmenin, bildiim en etkili teknii, artrmadr. Blmn bandaki Roosvelt'ten alnty tekrar okuyun. Sahip olduklarmzla en iyisini yapmaya alrz. Kullanmmzdaki kaynaklar artrmaya alrz. artrma, gl kaynaklarmza daima erime garantisi veren bir yoldur. htiyalarmz srekli salamay garantileyen bir yoldur. , Hepimiz dzenli olarak artrrz. Gerekte bunu yapmamak olanakszdr. Tm artrmalar belirli uyarclarla; dncelerin, fikirlerin, hislerin ya da durumlarn ilikilendirilmesiyle yaratlr. Dr. Ivan Pavlov'un almalarn hatrladnz m? Pavlov a kpeklerin koklayabilecei, grebilecei, fakat eriemeyecekleri bir yere et koydu. Bu et, kpeklerin alk hisleri iin gl bir uyarc oldu. Ksa bir sre sonra youn bir biimde salya karmaya baladlar. Kpekler youn bir ekilde salya karma durumundayken,, Pavlov da srekli olarak belirli bir tonda zil alyordu. Ksa bir sre sonra et olmadan, sadece zilin alnmasyla da kpekler sanki nlerinde et varm gibi salya karmaya baladlar. Pavlov alk durumu ya da salya karmakla zil sesi arasnda sinirsel bir ba yaratmt. Bundan sonra kpeklerin salya durumuna girmeleri iin sadece zil almas yeterli oldu. Biz de insan davranlarnn ounun, bilinsiz olarak programlanm cevaplardan olutuu bir uyarc/cevap dnyasnda yayoruz. rnein, gerilim iindeki birok kimse, derhal sigaraya, alkole ya da baz durumlarda esrara sarlmaktadr. Onlar bunu dnmeden yaparlar. Tpk Pavlov'un kpekleri gibidirler. Gerekte bu insanlarn birou, davranlarn deitirmek istemektedirler. Davranlarnn bilinsiz ve kontrol edilemez olduunu hissederler. artrclar sizi desteklemiyorsa; bunlar istediiniz duruma otomatik olarak sokacak yeni bir uyarc/cevap balantsyla deitirebilmek iin, srecin bilincinde olmak esastr. Peki, artrclar nasl yaratlr? Her ne zaman bir kii, zihniyle vcudunun kuvvetli bir ekilde bir arada olduu srecin Snrsz G - 21 321

en st noktasnda, belirti uyarclarn tutarl ve eanl olarak salad youn bir durumun iinde olursa; uyarclarla durum birbiriyle sinirsel olarak balanr. Sonra bu uyarclarn katlmnn saland herhangi bir zamanda, otomatik olarak youn duruma girilir. Vcudumuzda belirli hisler yaratan ulusal marmz sylerken, bayraa bakarz. Ballk and ierken bayra grrz. Ksa bir sre sonra sadece bayraa bakmak, bu hisleri kendiliinden tetikleyecektir. Bununla birlikte btn artrclar olumlu deildir. Baz artrclar, tatsz ya da ktdrler. Paral yola girince her zaman ayn viraj ok hzl dnmek hissine kaplrsnz. Dikiz aynasnda yanp snen krmz k grdnzde ne hissedersiniz? Ik sizin durumunuzu otomatik olarak annda deitirir mi? artrcnn gcn etkileyen eylerden birisi de, ilk durumun younluudur. Baz kiiler eiyle ya da patronuyla kavga etmek gibi tatsz, youn bir deneyime sahip olurlar. Bu deneyimden sonra onlar, ne zaman bu kiinin yzn grseler, hemen kzgnlk hissine kaplrlar ve bu noktadan sonra iliki ya da i btn tadn kaybeder. Byle olumsuz artrclara sahipseniz; bu blm size, onlarn yerine olumlu artrclar nasl koyabileceinizi retecektir. Bu olay, kendi kendinize hatrlamak zorunda kalmadan kendiliinden gerekleecektir. artrclarn bir ou tatldr. Beatles'n bir arksn gzel bir yaz gnyle ilikilendirirseniz; bundan sonra bu arky her duyuunuzda, o yaz gnn hatrlarsnz. Kz ya da erkek arkadanzla geirdiiniz mkemmel bir gnn sonunda, birlikte zerine ikolatal dondurma konmu elma turtas yemiseniz; bu andan itibaren sizin en sevdiiniz tatl, dondurmal elma turtasdr. Pavlov'un kpeklerinin yapt gibi onlar hakknda hi dnmezsiniz; fakat her gn, belirli bir ekilde cevap verdiiniz bir koulu artran deneyimleriniz olur. oumuz ok belirgin bir biimde gelii gzel artrlrz. Radyo, televizyon, gnlk yaammz; bizi her gn mesaj ya322

muruna tutmaktadr. Bu mesajlarn bazlar bizim iin artrcya dnmekte, bazlar ise dnmemektedir. Bunlarn ou da tesadflere baldr. yi ya da kt, belirli uyarclarla temas ettiinizde gl bir durumdaysanz; muhtemelen bu sizin iin bir artrc olacaktr. Uyarclarn younluu, gl bir ba ya da artrma aracdr. Reklam sloganlarnda olduu gibi, bir eyi yeteri sklkta iitirseniz; byk bir olaslkla o, sinir sisteminizde bir artrc olacaktr. Olumlularn yerletirebilmek, olumsuzlarn yok edebilmek iin artrma srecini renmeniz gerekir. Tarihteki btn liderler, evrelerindeki kltrel artrclarn nasl kullanlacan bilenlerdir. Politikaclar, bayraa sarlarak bu gl artrclarn sihirinden yararlanmaya alrlar. Bayrakla ilikilendirilmi olan tm duygularn kendileriyle balantsnn kurulmasna almaktadrlar. En iyi durumda bu sre, salkl bir vatanseverlik ve ahenk ortak ban yaratabilir. Bamszlk Bayram trenlerini seyrederken neler hissettiinizi dnn. Bakan olmaya aday olanlarn hibirinin Bamszlk Bayram trenlerini karmamasnda alacak bir ey var mdr? En kt durumda artrc, kolektif irkinliin korkutucu bir gsterisi olabilir. Hitler bir artrc dhisiydi. O, zihnin belirli durumlaryla duygunun, gamal han, kaz admyla yryen birliklerin ve byk mitinglerin arasnda bir ba oluturdu. Topluluklara srekli olarak belirli ve benzeri olmayan uyarc vererek, onlar youn durumda tuttu. Bundan sonra balantsn salad duygular canlandrabilmek iin sadece sa eliyle kendine zg "heil" iaretini yapmas yetiyordu. Duygular ve dolaysyla bir ulusun davran ve durumlarn kontrol edebilmek iin, bu aralar srekli olarak kulland. Yeniden ereveleme blmnde, konulan ereveye bal olarak, ayn uyarcnn ok deiik anlamlara sahip olabileceini belirtmitik. artrma olumlu ve olumsuz ynde de yaplabilir. Hitler, parti yelerini Nazi sembolleriyle kuvvetli, gururlu duygularla olumlu ekilde balad. O, bunlarn ayn za323

manda da kartlarnn korku durumlaryla balantsn salad.Gamal ha, Yahudi topluluu iin de baskn birliklerininkiyle ayn anlam m tayordu? Elbette hayr. Gemite, Yahudilerin olanaksz grnen durumlarda bile bir ulus olmalarnda kendilerini korumalarnda yardmc olan, olumlu artc kullanma deneyimleri de vard. Birok Yahudi egemenlik haklarn korumak iin ne yaplmas gerekiyorsa; kendilerini onu yapacak duruma sokmak iin,"bir daha asla" eklindeki iitsel artrcy kullanr. Politika analizcilerinin birou Jimmy Carter'n ABD Bakanlk Brosu'nun gizemini azaltmaya almasnn bir hata olduuna inanmaktadr. En azndan bakanlk dneminin ban da, bakan selamlamak gibi kuvvetli rtrclarla desteklenmi olan seromoni ve atafatlar azaltt. Niyet takdir edilebilir, ancak muhtemelen taktik adan yerinde bir davran deildir. Liderlerin en etkili olduu anlar; destei harekete geirebilmek iin gl artrclardan yararlanabildikleri anlardr. ok az lider, Reagan kadar zenli bir biimde kendilerini bayraa sarmtr. Onun politikasndan holann ya da holanmayn; politik sembolleri kullanma yeteneine (ya da danmanlarnn) hayran olmamak elde deildir. artrma en derin duygu ve deneyimlerle snrl deildir. Komedyenler artrma ustalardr. yi komedyenler annda gldrebilmek iin fizyolojinin, deyimlerin, zel tonlarn nasl kullanlacan bilirler. Bunu nasl yapyorlar? Sizi gldrmek iin bir ey yapyorlar. Siz belirli bir youn durumun iindeyken, belirli bir gl ya da yz ifadesi gibi kendilerine zg uyarclar gnderiyorlar. Richard Pryor bu konunun ustasdr. Johnny Carson tm artrma kltrlerine sahiptir. Yapmak zorunda olduu tm i, glerken dilini yanana dedirmektir zleyicileri; O, daha akasn bitirmeden glmeye balarlar. Daha nce birok kez yapt iin, neyin geleceini ve izleyicileri ayn duruma sokmak iin neyin tetikleme grevi yapacan bilir. Rodney Dangerfield "Eimi al" deyince ne oluyor? Bu keli324

melerde doal olarak bir ey yoktur. Fakat bu ifade ok iyi bilinen bir fkrann artrcs yapldnda; bu kelimeyi duyan hemen hemen herkes glmeye balar. antrclardan en ok yararlanabildiim bir andan rnek ereyim. John Grinder'le birlikte ABD ordusunda deiik alanlarda etkinlii artrmak iin bir seri yeni eitim modelinin yaratlmasyla ilgili olarak pazarlk yapyorduk. Sorumlu general; zamanlama, fiyatlar, yerler vb. konularda almak zere ilgili subaylarla bizim aramzda bir toplant dzenledi. Subaylarla, at nal eklinde dzenlenmi byk bir konferans odasnda toplandk. Masann banda general iin ayrlm bir sandalye vard. General burada olmasa bile, generalin sandalyesinin odadaki en gl artrc olduu ak olarak anlalmaktayd. Tm subaylar sandalyeye kar son derece sayglydlar. Kararlarn, tartmasz kabul edilen emirlerin verildii yer, bu sandalye idi. John'la birlikte emin admlarla sandalyenin arkasna yrmeye, onunla biraz oynamaya ve sonunda oturmaya karar verdik. Bu subaylarn Generale ve onun sembolne kar sahip olduklarnn bir ksmn bize transfer edinceye kadar sandalyeyi kullandk. stediim fiyat syleme zaman geldiinde; generalin sandalyesinin yannda, ayakta, en kararl, emredici ses ve fizyolojimle denmesi gereken fiyat akladm. Daha nce fiyat konusunda ok etin pazarlklar yapmtk; fakat bu kez en kk bir soru bile sorulmad. Generalin sandalyesini artrc olarak kullanmamz, adil bir fiyatn zerinde pazarlkta zaman geirmeden anlamamz salad. Anlamalar sanki benim emirlerimmi gibi dzenlendi. En st dzey anlamalarda etkin artrma srelerinden yararlanlr. artrma birok profesyonel atlet tarafndan kullanlan bir aratr. Gerek duymayabilirler ya da ne yaptklarnn farknda olmayabilirler fakat, bu prensibi kullanyorlar. Baarl atletler en iyi sonucu elde etmek iin lm kalm koullaryla tetiklenerek ya da artrlarak en becerikli ve etkin durumlarnn iine girerler. Bazlarnn tetikleyici olarak kullandklar belirli 325

eyler vardr. Tenisiler topa gl vurmak iin belirli bir ritmi ya da servis atmadan nce en iyi duruma girebilmek iin belirli bir nefes alma paterni uygularlar. 1984 Olimpiyatlarnda 1500 m. serbestte altn madalya kazanan Michel O'Brien'le alrken, artrmay ve yeniden erevelemeyi kullandm. Kendisini snrlayan inanlarn yeniden ereveledim ve artrc olarak balama tabancasnn sesini kullandm (Bu ses ona daha nce rakibini yenerken dinledii mzii hatrlatyordu.) ve yzerken havuzun dibindeki siyah izgide dikkatini toplamasn saladm. imdi de kendiniz ve dierleri iin bilinli olarak bir artrcnn nasl yaratlacan, biraz daha ayrntl olarak gzden geirelim. Bu sre temel olarak iki admdan oluur. ncelikle kendinizi ya da artrma yaptnz kiiyi artrmak istediiniz zel duruma sokmalsnz. Sonra kii bu deneyimin en st noktasndayken belirli ve tek bir uyarcy tutarl bir biimde vermelisiniz. rnein, kii glerken tm vcudunun devreye girdii, zel bir benzeim durumundadr. Kulan belirli bir biimde ve iddetle skar ve ayn zamanda belirli sesler karrsanz; daha sonra bu uyarcy kullanarak ( kulan skarak ve ses kararak) kiiyi gldrebilirsiniz. Bazlar iin artrc oluturmann bir baka gvenli yolu da, ondan daha nce deneyimine sahip olduu, istedii bir durumu hatrlamasn istemektir. Sonra onu bu duruma geri sokun ki, tmyle ilgili olsun ve o hisleri vcudunda duyabilsin. O bunlar yaptka yz ifadeleri, duruu, nefes al gibi fizyolojisindeki deiiklikleri gzleyin. Durumu tepe noktasna yaklarken, ona hzla belirli uyarclar birka kez verin. Kiilerin gvenli duruma daha hzl girmelerine yardmc olarak, bu armclar geniletebilirsiniz. rnein, gvenli hissettii zaman nasl durduunu size gstermesini salayn ve duruu deiirken uyarclar verin. Sonra kendisini btnyle gvende hissederken, nasl nefes aldn sorabilir ve gvende olduu durumdaki ses tonuyla anlatmasn isteyebilirsiniz. O 326

bunu yaptka, ayn uyarcy tekrar verin. rnein, her zaman omuzunun ayn noktasna bask yapn. ARITIRICININ ANAHTARLARI Durumun younluu Zamanlama (Deneyimin tepe noktas) Uyarclarn teklii (esizlii, benzersizlii) Uyarclarn aynen tekrarlanmas Bir artrcya sahip olduunuza inandnzda, hemen onu test etmelisiniz. nce kiiyi yeni ya da yansz bir duruma sokun. Bunun en kolay yolu fizyolojisini deitirtmek ya da ok farkl bir ey dndrtmektir. Sonra artrcnz test etmek iin uygun uyarclar verin ve gzleyin. Fizyolojisi istediiniz durumdaki fizyolojinin ayns mdr? Ayn ise, artrcnz etkilidir. Deilse, baarl artrmann drt anahtarndan birini karm olabilirsiniz. 1.artrcmn etkili olabilmesi iin uyarcy saladnzda kiiyi tm vcuduyla benzeimli, ilgili duruma sokmalsnz. Ben buna youn durum diyorum. Younluk arttka, artrma kolaylar ve etki sresi uzar. Bir ksmyla bir ey dier ksmyla baka bir ey dnen birini artrrsanz, uyarclar birka farkl sinyalle ilikilenir ve artrma gl olmaz. Daha nce de tarttmz gibi; o, bir ey hissetmi olduu zama na bakarken siz, onu o duruma artrrsanz, gelecekte uyarclar saladnzda tm gc ve zihni yerine, sadece grd grntyle ilgilenecektir. 2.Uyarcy tepe noktasnda vermelisiniz. artrmay ok erken ya da ok ge yaparsanz, tm younluu yakalayamazsnz. Deneyimin tepe noktasn kiiyi du 327

ruma girerken gzleyerek ve iddet azalmasna dikkat ederek bulabilirsiniz. Ya da tepe noktasna yaklarken size anlatmasn isteyerek, O'nun yardmn salayabilir ve bu girdiyi uyarclarnz, verme zamann ayarlamak iin anahtar olarak kullanabilirsiniz. 3.Benzersiz uyarclar semelisiniz. artrcnn beyne, ak ve hatasz sinyal gndermesi esastr. Kii belirli bir youn durumun iine girer ve sz gelimi siz O'nu her zamanki baknzla ilikilendirmeye alrsanz; muhtemelen o ok etkili bir artrc olmayacaktr. nk o, benzersiz deildir ve beynin ondan belirli sinyaller almas ok g olacaktr. Benzer ekilde el skma da ok etkili olmayabilir; nk, hepimiz her an el skyoruz. Bununla birlikte belirli bir iddet, yer vb. benzersiz bir ekilde el skabilirsek, etkili olma olasl vardr. En iyi artrclar, ayn anda grsel, iitsel, dokunsal vb. birka temsil sistemini, beynin zel bir anlamla kolaylkla ilikilendirebilecei ekilde olan benzersiz uyarclar olutururlar. Bu nedenle bir kiiyi dokunma ve belirli bir ses tonuyla artrmak, genellikle sadece dokunmaktan daha etkili olacaktr. 4.artrcnn ie varayabilmesi iin onu aynen tekrarlamalsnz. Bir kiiyi bir durumun iine sokar ve krek kemiinin belirli bir noktasna belirli bir iddetle basarsanz; sonra farkl bir yere farkl bir iddetle basarsanz, artrcy tetikleyemezsiniz. artrmanz bu drt kurala uyarsa etkili olabilir. Ate yrynde rettiim eylerden birisi de en becerikli durumlarn, pozitif enerjilerini harekete geirebilmek iin artrclarn nasl oluturulacadr. Yumruklarn sktklar bir koullanma sreci araclyla, en gl enerjilerini toplamalarn salarm. Akamn sonunda yumruklarn skarak retken enerjilerinin gl dalgalarn hemen hissedebilirler. 328

imdi basit bir artrma altrmas yapalm. Ayaa kalkn ve istediinizi yapabileceinizi bildiiniz, kendinizi btnyle gvenli hissettiiniz bir an dnn. Sonra vcudunuzu ayn fizyolojiye sokun. Btnyle gven duyduunuzda, durduunuz gibi durun. Bu hissin tepe noktasnda yumruunuzu skarak kararl ve gl bir sesle "evet" deyin. imdi de btnyle gven ve kontrol iinde bulunan kii gibi konuun. Bunlar yaparken yumruunuzu ayn ekilde skn ve ayn ekilde evet deyin. Byle bir an hatrlayamyorsanz; byle bir deneyiminiz olsayd, nasl olabileceinizi dnn. Vcudunuzu, btnyle gven ve kontrol iinde olsaydnz, nasl olacaksa o fizyolojinin iine sokun. Btnyle gven iindeymi gibi nefes aln. Kitaptaki tm dier altrmalar gibi bu altrmay da gerekten yapmanz istiyorum. Sadece okumann bir yarar olmayacaktr. Yapmak ilginizi ekecektir. imdi btnyle gven durumunun iindeyken; deneyimin en st noktasnda kibarca yumruunuzu skn ve gl bir ses tonuyla "evet" deyin. Sahip olduunuz gz kamatrc fiziksel ve zihinsel kaynaklarnz kullanma gcnzn olduunun farknda olun ve g ve bir noktada toplanmann, tm dalgasn hissedin. imdi balayn ve be alt kez tekrarlayn. Her defasnda sinirsel sisteminizle bu durum arasnda bir iliki kurarak yumruunuzu skp evet diyerek kendinizi daha kuvvetli hissedin. Sonra durumunuzu, fizyolojinizi deitirin. imdi yumruunuzu skn ve artrldnzda olduu ekilde evet deyin ve nasl hissettiinize dikkat edin. Bunu nmzdeki birka gn iinde tekrar tekrar yapn. En gvenli duruma girin, gl durumunuzun farknda olun ve bu durumlarn tepe noktasnda yumruunuzu benzersiz bir biimde skn. ok uzun sre gemeden, bir yumruk skmakla annda istediiniz duruma girebilirsiniz. lk bir iki denemede bu gereklemeyebilir; fakat bunu tutarl bir ekilde gerekletirmeniz uzun sre almayacaktr. Durumunuz yeteri kadar youn ve uyarc 329

larnz benzersiz ise; bir ya da iki tekrarda kendi kendinizi artrabilirsiniz. Kendinizi birka kez bu ekilde artrdktan sonra; kendinizi g durumda bulduunuz bir sonraki durumda onu kullanabilirsiniz. Yumruunuzu skabilir ve kendinizi btnyle becerikli hissedebilirsiniz. artrma byle bir gce sahiptir; nk sinirlerinizi annda bir sraya sokar. Geleneksel olumlu dnme, durup dnmenizi gerektirir. Kendinizi gl bir fizyolojinin iine sokmak bile bilinli bir aba ve zaman gerektirir. artrma, en gl kaynaklarnz annda toplayacak ekilde alr. ARITIRICI NASIL OLUTURULUR 1.artrc kullanmak iin istediiniz belirli bir sonucu ve kendiniz ve dierleri iin istenilen sonuca ulamada en byk destei salayacak belirli durumu akla kavuturun. 2.Ana deneyimi ayarlayn ( kalibre edin ). 3.stenen duruma girmek iin kiiyi szl ya da szsz iletiim paternlerinizi kullanarak belirleyin ve ekillendirin. 4.Kiinin, durumunun tepe noktasna geldiini anlamak iin duyusal keskinliinizi kullann ve tam bu anda uyarcy (artrcy) verin. 5.artrcy; a.Durumu krmak iin fizyolojiyi deitirerek b.Uyarclar (artrcy) tetikleyerek ve cevaplarn istenen durum olup olmadna dikkat ederek,test edin. Ayn ya da ok benzer becerikli deneyimlerin yml bir biimde birbirinin stne ylmasyla artrclarn en gl duruma getirilebileceinin bilinmesi nemlidir. rnein benim en gl ve kararl durumlara girme ekillerimden birisi de fiz 330

yolojimi ve duruumu karate ustalarnnkine benzer ekle sokmaktr. Bu durumda, yzlerce ate yry, paratle serbest atlay ve bunlara benzer birok gln stesinden geldim. Bu koullarn hepsinde en becerikli duruma girdiim zaman, deneyimin en tepe noktasnda yumruumu benzersiz bir ekilde skarm. Bu nedenle imdi ayn ekilde yumruumu sktm zaman, tm gl hislerim ve fizyolojilerim sinir sistemimde eanl olarak tetiklenmektedir. O, herhangi bir ilacn yaratmas beklenen hislerden daha byktr. Bu ekilde gece atlaylar, piramitlerde uyuma, yunuslarla yzme, ate yryleri, snrlandrmalarm krma ve sportif yarlar kazanma deneyimlerini kazanyorum. Bu nedenle bu durumun iine girdike ve ona yeni, gl, olumlu deneyimler ekledike; daha ok g ve daha ok baar artrlmaktadr. Bu, baar evriminin bir baka rneidir. Baar baary getirir. G ve beceriklilik daha ok g ve beceriklilii getirir. Size stesinden gelmeniz iin bir mcadele neriyorum. farkl kiiyi olumlu duruma getirecek ekilde artrc. Onlara okulu hislerle dolu olduklar bir anlarn hatrlatn. Bu an tmyle yeniden denediklerinden emin olun ve ayn duruma girmeleri iin onlar bir ka kez artrc. Sonra onlarla konumaya balayn ve dikkatleri dalmken artrcy test edin. Ayn duruma geri dnyorlar m? Dnmyorlarsa drt anahtar kontrol edin ve tekrar artrc. artrcnz istediiniz durumu tetikleyemiyorsa; drt noktadan birisini uygulamamsnz demektir. Belki siz ya da karnzdaki kii belirli ve tam ilgili bir durumda deildir. Belki artrcy tepe noktasndan sonra uygulamsnzdr. Belki uyarlar yeteri kadar belirgin deildir ya da artrlm olan deneyi geri getirmeye alrken, uyarclar aynen tekrarlayamamsnzdr. Tm bu rneklerde artrmann doru yaplmasn garantileyebilmek iin ihtiyacnz olan ey, duyusal keskinlik ve tekrar artrrken ie yarar bir artrc elde edinceye kadar yaklamnzda uygun deiiklikler yapmaktr. 331

te size bir baka grev: Kolayca ulaabilmek istediiniz ya da be durum ya da his sein. Sonra kolayca ulaabilmeniz iin onlar vcudunuzun belirli bir parasyla artrc. Diyelim ki siz karar vermekte glk eken, fakat bu durumu deitirmek isteyen bir kiisiniz. Kendinizi daha kararl hissetmek istiyorsunuz. abuk, etkili ve kolayca karar verebilme yeteneine sahip olduunuz hissini artrabilmek iin, iaret parmamzn bir boumunu seebilirsiniz. Bundan sonra, yaamnzda btnyle kararl hissettiiniz bir an dnn. Zihninizde o koullar canlandrarak hislerinizi tmyle ayn ekilde, o zaman yaptklarnzla ilikilendirin. Gemite verdiiniz bu nemli karar tekrar kendi kendinize deneyin. Kendinizi en kararl hissettiiniz anda yani deneyimin tepe noktasnda iaret parmanzn boumunu skn ve zihninizden, rnein "evet" gibi bir ses karn. imdi byle bir baka deneyimi dnn ve karar verme srecinin tepe noktasnda ayn ekilde boumu skn ve ayn sesi yaratn. Bir seri gl artrc yn elde etmek iin bunu be' ya da alt kez tekrarlayn. Vermeniz gereken bir karar ve bilmeniz gereken tm gerekleri dnn. Sonra artrcnz kullann. imdi kararnz daha abuk ve kolayca verebilme yeteneine sahip olabilmelisiniz. htiyacnz varsa bir dier parmanz da geveme hissini artrmak iin kullanabilirsiniz. Ben yaratclk hissini bir parmak boumumla artrdm. aknlk hissinden, yaratclk hissine gemek benim iin bir an meselesidir. imdi be durum semek ve onlar artrc olarak yerletirmek iin zaman ayrn. Onlar kullanarak sinir sisteminizi ynlendirmede duyarllnz ve hz artrmaktan zevk aln. Bunu ltfen imdi yapn. artrmann en etkili olduu zaman, genellikle artrlan kiinin ne olduunu bilmedii zamanlardr. Jimmy Carter "nanlarna Bal Kalmak" isimli kitabnda, artrmann ok gzel bir rneini vermektedir. Silahszlanma grmelerinde Brejnev, Jimmy Carter'n omuzuna elini koyar ve mkemmel bir ngilizceyle "Jimmy, baaramazsak, Tanr bizi affetmez" di 332

yerek Carter' artmtr. Seneler sonra Carter bir TV rportajnda; Brejnev'i bar bir kii olarak tanmlad ve bu yky anlatt. Rportaj srasnda Carter konuurken, elini rportajcnn omuzuna koyarak, "Onun elini hl omuzumda hissedebiliyorum" dedi. Carter bu deneyimi ok canl bir biimde hatrlamaktadr, nk Brejnev o'nu ingilizceyi mkemmel kullanarak ve Tanrdan sz ederek artmtr. Carter'n dini inanlarna ok bal olmas ve en kritik anda Brejnev'in omuzuna dokunmas, ak olarak Carter'n Brejnev hakknda olumlu izlenimler edinmesine yol amtr. Carter'n duygularnn younluu ve sorunun nemi; onun bu deneyimi yaamnn sonuna kadar hatrlamasn garantilemitir. artrma, korkular yenmede ve davranlar deitirmede ok baarl bir ekilde kullanlabilir. Size seminerlerimde kullandm bir artrma rnei vereyim. Kadn ya da erkek, bir odada kar cinsten birisiyle karlatnda; onunla ilgilenmekte glk ekenlerden birisinden bir ricada bulunurum. Son seminerlerimden birisinde, bu ricam byk bir istekle yerine getirmek isteyen gen bir adam vard. Ona tanmad bir kadnla konuurken ya da tanmad bir kadna dar kma teklifi yaparken neler hissettiini sorduumda; onda meydana gelen fiziksel tepkileri grebiliyordum. Vcudu kt, gzleri aaya dt ve sesi titredi. "Onlar rahat bir ekilde yapamyorum" dedi. Fakat gerekte, onun herhangi bir ey sylemesine gerek yoktu. renmek istediklerimi fizyolojisi sylemiti. O'ndan baarabileceini bildii gvenli, gururlu, emniyetli bir ann hatrlamasn isteyerek durumunu deitirdim. Ban sallad ve ben de o duruma girmesine rehberlik ettim. Gvenli hissettii zamanlarda olduu gibi durmasn, nefes almasn ve hissetmesini saladm. Gvenli ve gururlu hissettii zamanlar dierlerine neler sylediini ve kendi kendisine neler sylediini hatrlamasn syledim. Deneyiminin tepe noktasnda, omuzuna dokundum. 333

DURUM DEKLKLERN AYARLAMANIN (TEHS ETMENN) YOLLARI

Aadaki deiikliklere dikkat ediniz: Nefas alma yer duraklamalar hz iddet Gz hareketleri Alt dudak bykl Duru Kas tonlar Gz bebei bymesi Deri rengi / yanstmas Ses ifade ekli tempo renk ton iddet

334

Sonra ayn deneyimi birka kez tekrarlattrdm. Her defasnda ayn hisleri ve eyleri duyduundan emin oldum. Her denememin tepe noktasnda ayn artrma dokunuunu yaptm. Baarl artrmann aynen tekrarlarla gerekletirildiini unutmayn. Bu nedenle, her defasnda ayn ekilde dokunmaya ayn durumu yaratmaya dikkat ettim. Bir noktadan sonra, onun ok iyi artrldn anladm, artk onu denemem gerekiyordu. Durumunu bozarak, tekrar kadnlar hakknda neler hissettiini sordum. Derhal eski kntl durumuna dnmeye balad. Omuzlar dt, nefesi sklat, artrc olarak belirlediim omuzundaki noktaya dokunduumda, vcdu otomatikman becerekli duruma dnmeye balad. artrma araclyla birisinin gvensiz ya da korku durumundan gvenli duruma ne kadar abuk getiini gzlemek olduka ilgintir. Srecin bu aamasnda kii, artrc olarak belirledii noktaya dokunarak istedii duruma girmek iin tetikleme yapabilir. Bununla birlikte biz bir adm daha ileri gidebiliriz. Bu pozitif durumu, daha nce beceriksizlik hisleri yaratan uyarclara imdi ayn uyarclarn beceriklilik hislerini yaratmas iin transfer edebiliriz. Bunun nasl yapldn gen adam rneimle aklamaya alaym. Ondan daha nce yaklamay bile hayal edemeyecei kadar dinleyiciler arasndan ekici bir kadn semesini istedim. Omuzuna dokununcaya kadar bir an tereddt etti. O anda duruu deiti ve ekici bir kadn seti. Kadndan dinleyicilerin nne gelmesini rica etti. Kadna, bu arkada sizden bir randevu almaya alacak dediimde; kadn onun isteini btnyle geri evirme niyetindeydi. Gne adamn omuzuna dokundum ve becerikli fizyolojisine girdi, gzlerini at, derin nefes almaya balad ve omuzlarn ileriye att. Kadna doru yrd ve "Merhaba, nasl gidiyor?" dedi. Kadn "Beni yalnz brak" diyerek tersledi. O hi aldrmad. Oysa daha nce bir kadna bakmak bile, tm fizyolojisinin darmadan olmasna yetiyordu. imdi ise sadece glmsedi. 335

Ben omuzunu tutmay, o da kadn ikna etme abasn srdrd. Kadn krc szlerle azarlamay srdrdke, daha gl bir durumda duruyordu. Elimi omuzundan ektikten sonra bile gvenli ve becerikli hissetmeye devam etti. Gzel bir kadn grdnde ya da reddedilmeyle karlatnda, onu daha becerikli duruma sokacak yeni bir sinirsel iliki oluturmutum. Kadn sonunda, "Beni yalnz brakamaz msn?" dedi ve o da en derin sesiyle "Gc grnce tanmyor musun?" dedi. Bu anda izleyicilerin hepsi birden kahkahalarla glmeye balad. O imdi bir kadn ya da reddedilmeyle karlatnda daha nce kendisini darmadan hissettiren ayn uyarcyla, ok gl bir duruma girmektedir. Ksaca, bir artrcy aldm ve transfer ettim. Kadn tarafndan reddedilirken. Onu gl durumda tutmakla, beyninin; kadnn reddetmesiyle gl , gvenli durumu arasnda ilgi kurmasn saladm. Kadn reddettike daha ok gevedi, gven duydu ve sakinleti. Byle bir dnmn bir an iinde gerekletiini grmek ok artc oluyor. Burada hemen akla gelen soru, "Gzel, fakat bu seminerde gerekleiyor. Gerek hayatta ne olacak?" sorusudur. Ayn uyarc/cevap evrimi dzenlenir. Gerekten de bizimle birlikte olan ve dar ktklar akam karlatklar insanlarla, son derece baarl sonular elde eden insanlar var. nk onlarn korkular yok olmu ve gemite asla gelitiremedikleri ilikileri gelitirmeye balamlardr. zerinde dnmezseniz bu, gerekten artc deildir. Bydke reddedilmeye kar nasl tepki gstereceinizi renmek zorunda kaldnz unutmayn. Bunun birok modeli vardr. imdi iinden seim yapabileceiniz yeni sinirsel cevaplar kmesine sahipsiniz. ki yl nce bizim seminerlerimize devam eden ve kadnlardan korkan bir adam, imdi kendisini seven kadnlarla dolu bir ortamda arkclk yapmaktadr. Dzenlediim "Zihin Devrimi" seminerlerinde bu olayn deiik ekillerini kullanyorum. Her rnek olayda kiiler arpc bir biimde deimektedirler. artrmann bu 336

deiik ekillerini, korkusal tepkileri dntrmede de kullanyorum. "Srekli ayn eyleri yaparsanz, hep ayn sonular alrsnz." Anonim evremizde srekli yapld iin, artrmann farknda olmak esastr. Etkisini gsterirken artrcy farkedebilirsek, kontrol ederek deitirebiliriz. Farkna varmazsanz, grnte hibir nedeni yokken girdiiniz duruma siz bile ap kalrsnz. Bunun ok yaygn bir rneini vereceim. Aileden bir kiinin ldn kabul edelim. Kii kedere boulur.. Cenaze treninde birok kii sol kolunun stne sempatik bir ekilde dokunarak zntlerini bildirirler. Yeteri kadar kii ayn ekilde dokunmusa ve bu sre iinde o da knt durumunda kalmsa, ayn tr dokunu ayn yere birok kez yaplmsa; kii knt durumuna artrlacaktr. Birka ay sonra birisi ok deiik bir balamda, ayn yere ayn iddetle dokunursa; kendisi niin olduunu anlamasa bile, ayn keder hislerini tekrar duyabilir. Sizin hi nedenini bilmeden, aniden knt durumuna girdiiniz bir deneyiminiz oldu mu? Byk olaslkla olmutur. Artk hayatta olmayan ok sevdiiniz birisiyle ilikilendirdiiniz yanknn, hafif bir sesle fon mzii olarak kullanldn bile farketmeyebilirsiniz. Ya da baktnz kii, ona benziyordur. artrclarn bilinli olarak fark edemediimiz zamanlar altn unutmayn. Negatif artrclarla baa kmann birka tekniini vereyim. Birisi ayn anda kart artrclara ate etmektir. Cenaze treninde tetiklenen elem hissinin artrlmasn ele alalm. Sol kolunuzun st ksmnda artrlmsa; onunla baa kmann bir yolu sa kolunuzdaki ayn yerde en gl, en becerikli kart tilerinizi artrmaktr. artrclar ayn anda tetiklerseniz. Dikkate deer bir eylerin olduunu greceksiniz. Beyin sinir sisteminizde iki olay birletirir ve sonra dokunmaySnrsz G - 22 337

la herhangi birisi antrldnda; cevap vermek iin iki seenee sahip olacaktr. Beyin bu durumda, hemen hemen her zaman daha olumlu olan cevab seecektir. Ya pozitif bir duruma girersiniz ya da artrclar birbirinin etkilerini yok eder ve siz de yansz bir duruma girersiniz. Uzun sreli ok yakn bir ilikinin gelitirilmesinde, artrcnn kritik bir rol vardr. rnein tm lkenin insanlaryla ayn tr ilikileri paylamak iin eim Becky ile birlikte ok seyahat ederiz. Tutarl bir biimde; gl, olumlu durumlara gireriz ve genellikle bu deneyimlerin tepe noktasnda da birbirimize bakar ya da dokunuruz. Sonu olarak ilikimiz pozitif artrclarla doludur. Ne zaman birbirimize baksak; tm bu gl, sevecen ve mutlu anlar tetiklenir. Bunun tersine iki e birbirine tahamml edemeyecekleri noktaya geldiklerinde; birok kez, neden negatif artrclardr. Birok ilikide iftlerin birbirleriyle pozitif deneyimlerden ok negatif deneyimleri ilikilendirdikleri bir dnem vardr. Bu durumlarda birbirlerine ilikilendirdikleri hislerle tutarl bir biimde bakarlarsa, bazen ayrlmalar iin sadece birbirlerine bakmalar bile yeter. Bu durum zellikle iftler ok kavga etmeye balarsa meydana kar ve bu kzgn durumlarda szler bir dierini incitecek ya da kzdracak ekilde sylenir. (Patern kesmeleri hatrlaynz.) Bu youn durumlar dier kiinin yzyle ilikilendirilir. Bir sre sonra onlar bir bakasyla birlikte olmak isteyebilir. Bu yeni birisi ya da sadece olumlu deneyimlerle ilikilendirdii bir kii de olabilir. Bir akam ge saatler bir otele geldiimizde, Becky ile birlikte buna benzer bir deneyim yaadk. Otelde ne arabamz park edecek, ne de bavullarmz tayacak bir kii yoktu. Bu nedenle resepsiyondaki grevliden bavullarmz yukar karttrmasn ve arabamz park ettirmesini rica ettik. Bize herhangi bir sorun olmadn syledi. Bu nedenle biz de odamza ktk ve dinlenmeye baladk. Bir saat sonra hl bavullarmz gelmedii iin resepsiyona telefon ettik. Uzatmayalm kredi kartlarmz , pasa 338

portlarmz, yeni imzaladm ekler dahil sahip olduumuz her ey alnmt. ki haftalk bir tatil planlamtk. Ne duruma girdiimizi tahmin edebilirsiniz. Kzgn ve alt st olmu durumdayken Betty'e baktm. O da ayn durumdayd. Yaklak on be dakika sonra alt st olmann hibir eyi deitirmeyecei gereini kavradm ve her eyin bir nedeni olduuna inandm iin burada da bu olayn birisinin iine yaradn kabul ettim. Bu nedenle durumumu deitirdim ve yeniden kendimi iyi hissetmeye baladm. Fakat on dakika sonra Becky'ye baktm ve bakarken o gn yapmad iler iin ona kzmaya baladm. Eminim ki ben ona ekici gelmiyordum. Sonra durdum ve kendi kendime neler olduunu sordum. Hibir ey yapmam olmasna ramen, kaybolan her eyle ilgili negatif hislerimi Becky ile ilikilendirmeye baladm gereini fark ettim. Ona bakmak kt eyler hissetmeme neden oldu. Denediklerimin neler olduunu ona sylediimde; benzer eyleri; benim iin, onun denediini anladm. Sonra ne yaptk? artrclarn etkisini yok ettik. Birbirimizi heyecanlandracak olumlu eyler yapmaya baladk. On dakika iinde bunlar, birbirimize baknca ok olumlu durumlara girmemizi salad. Dnyaca nl evlilik ve aile danman Virginia Satir tm almalarnda artrmay kullanr. Ulat sonular fevkaladedir. Bandler ve Grinder onu modellerken; onun stiliyle klasik terapicilerin stilleri arasndaki fark grdler. Terapi iin bir ift geldiinde; birok terapici problemin temelinde, bastrlm duygularn ve iftin birbirlerine kar duyduklar kzgnln olduuna inanr ve kzgnlk vb. tm hislerini birbirlerine anlatmalarnn yararl olacan dnrler. Birbirlerine kzgmlklaryla ilgili her eyi anlatmaya baladklarnda ou kez neler olabileceini hayal edebilirsiniz. Terapiciler, kzgnlk mesajlarn kuvvetli ve ayrntl biimde iletmeleri konusunda onlar cesaretlendirirse; birbirlerinin suratnn grnyle ilikilendirecekleri daha kuvvetli artrclar bile yaratabilirler. Kii bu hisleri uzun sredir iinde tutuyorsa; bunlarn ifade 339

edilmesinin kesin olarak yararl olacan kabul ediyorum. Bir ilikide baar iin gerei sylemenin gerekli olduuna inanmakla birlikte, bu srecin negatif artrclarn etkisini gndeme getireceinden endie ediyorum. Hepimiz bir tartmada gerekten yanl anlalan szler sylemeye balamzdr ve konutuka durum daha da ktye gitmitir. Bu nedenle bir kii dierinin gerek hislerinin ne olduunu bildiinde, ne olur? sevdiiniz bir kiiye ilikilerinizi anlatmaya balamadan nce, kendinizi negatif duruma sokmann olduka ak birka dezavantaj vardr. Virginia Satir, birbirlerine bartmak yerine , birbirlerine ilk sevdikleri gibi bakmalarn salamaktadr. Hastalarnn birbirleriyle ilk sevdikleri gnde olduu gibi konumalarn istemektedir. Tedavi sresi iinde birbirlerinin yzlerini grnce, daha iyi hissetmelerine neden olacak olumlu artnclar st ste ymaktadr. Bu durumda birbirlerinin duygularn incitmeden, ak iletiim araclyla problemlerini zebilmektedirler. Gerekten de birbirlerini o kadar dikkatli ve duyarl bir ekilde tedavi etmektedirler ki, gelecekteki problemlerini de zebilecekleri yeni bir patern oluturmaktadrlar. Yaamnzda sahip olduunuz en gl pozitif deneyiminizi dnmenizi istiyorum. Deneyimi ve ona ilikin itilerinizi sa elinize aln. Bunu yaparken hayal edin ve sa elinizde ona sahip olmann, neye benzediini hissedin. Yaptmz bir iten btnyle gurur duyduunuz bir annz dnn ve deneyimi ve ona ilikin hislerinizi de sa elinize koyun. imdi de gl, olumlu, ak hislerini hissettiiniz anlarnz dnn ve bunlar da sa elinize koyarak onlar elinizde nasl hissettiinizi deneyin. Kkr kkr gldnz bir annz hatrlayn. Bu deneyimi de sa elinize aln ve ak beceriklilik, gllk akm hislerini elinizin nasl hissettiine dikkat edin, sa elinizde yarattnz bu gl hislerin ne renk aldna dikkat edin. Zihninize gelen ilk rengi hemen not edin. Bir araya gelince ne ekil aldklarna dikkat edin. Onlara bir ses verecek olsanz, hepsinin sesi ne olurdu? Elinizdeki tm hislerin dokusu nedir? Hepsi bir araya 340

gelip size tek bir gl ve olumlu sey syleselerdi, bu ifade ne olurdu? Tm hislerden holann ve elinizi kapatarak onlarn orada kalmasn salayn. imdi de sol elinizi an ve negatif, alt st edici, knt verici ya da kzgnlk deneyimi gibi bir eyi ya da sizi rahatsz edenleri avucunuzun iine koyun. Korktuunuz ya da endielendiiniz bir eyi sol elinize koyun. Bunlar iinizde hissetmenize gerek yok. Sadece sol elinizde bulunan eyle ilikinizi kestiinizden emin olun. imdi onun altbiemlerinin farkna varmanz istiyorum. Negatif koullarn sol elinizde yaratt renk nedir? Bir renk grmyor ya da hissetmiyorsanz, gryormu ya da hissediyormu gibi yapn. Bir rengi olsayd o ne renk olurdu? Dier altbiemler araclyla alan ekli nedir? Hafif mi ya da ar m hissediyorsunuz? Dokusu nedir? Ne sesi karyor? Size bir cmle syleyecek olsa, ne syler? kard ses nedir? Dokusu nedir ? imdi de artnclarn kertilmesi ad verilen ilemi yapacaz. Doal hisleriniz bu rol iin yeterlidir. Yaklamlardan birisi, sa elinizdeki pozitif rengi alp, onun bir sv olduuna inanmak ve zevk alp neeli sesler kararak hzl bir ekilde sol elinize dkmek ve sol elinizdeki negatif artrc, sa elinizdeki pozitif deneyimin rengini alncaya kadar bu ilemi srdrmektir. Sonra sol elinizin yapt sesi de aln ve sa elinize drn. Sa elinizin ona ne yaptna dikkat edin. imdi sa elinizin hislerini aln ve sol elinize dkn ve sol elinizde ne yaptklarna dikkat edin. Avularnz birbirine deecek ekilde ellerinizi birletirin ve dengelenmi hissedinceye kadar birka dakika o ekilde tutun. imdi sa ve sol elinizdeki renkler, hisler ayn olmaldr. lem bittiinde, sol elinizdeki deneyimi nasl hissettiinize bakn. Byk olaslkla sizi rahatsz eden gc yok olacaktr. Byle olmamsa altrmay tekrar yapn. Farkl albiemlerle ve daha aktif duyguyla oynayn. Bir ya da iki kez tekrarladk 341

tan sonra; kuvvetli bir negatif artrc olarak kullanlan bir eyin gcnn, ok byk oranda kaybolduunu herkes grebilir. Bu noktada ya iyi hissetmelisiniz ya da en azndan deneyimle ilgili hisleriniz yansz olmaldr. Birileri sizin durumunuzu alt st ediyor ve siz bu kii hakknda hislerinizi deitirmek istiyorsanz; ayn sreci uygulayabilirsiniz. Gerekten sevdiiniz bir kiinin yzn sa elinizde hayal edebilir ve gerekten sevmediiniz kiinin yzn de sol elinizde hayal edebilirsiniz. Sevmediiniz kiiye bakarak balayn ve sonra sevdiinize daha sonra sevmediinize bakarak devam edin. Bunu gittike hzlanan bir ekilde yaptnzda, artk kimi sevip sevmediiniz belli olmaz. imdi onu sevmelisiniz ya da en azndan rahatszlk duymamalsnz. Bu altrmann gzellii bir anda yaplabilmesi ve hemen hemen her ey hakkndaki hissinizi deitirebilmesidir. Son seminerlerimden birisinde bunu, tm grupla dakikalk bir sre olarak uyguladm. Gruptaki kadnlardan biri sa eline gerekten sevdii birini ve sol eline de on yldr konumad babasnn yzn koydu. Bu ekilde kadn, babasyla ilgili negatif hislerini yanszlatrd. O gece babasn eve davet etti. Sabahn drdne kadar konutular ve ilikilerini yeniden gelitirdiler. ouklarmz artrmada eylemlerimizin gcnn farkna varmak nemlidir. rnein, olum Joshua bir gn okula gitti ve konuyla ilgili bir grup onlara tanmadklar kiilerin arabalarna binmemeleri konusunda bir takdim yapt. Byle nemli bir mesaj iletmeleri takdir edilecek bir davrantr. Ben de olumun tekrar uyarlmasn takdirle karladm. Mesajn sunulu biiminde bir sorun vard. Grup, trafik okuluna giden yetikinlere gsterilenlere benzer korkun grntler ieren yanslar gsterdi. Kayp ocuklarn posterlerini gsterdiler. Hatta ukurlardan toplanm gen ocuklarn vcutlarn gsterdiler. Onlara bir yabancnn arabasna binen tm ocuklarn bunlar kabul ettiini sylediler. Ak olarak grld gibi bu, gdlemede temel bir uzaklama stratejisidir. 342

Bununla birlikte sonular en azndan olum iin olduka tahrip edicidir ve sanrm dier ocuklar iin de bu olay geerlidir. Onlarn yaptklar, korku yerletirmenin edeeridir. imdi, benim olum eve gelirken; ldrlenlerin byk, parlak, kanl grntleriyle iliki kuruyor. O gn olum okuldan eve yrmedi ve onu okuldan almak zorunda kaldk. Daha sonraki iki ya da gn, geceleri kabus grd ve kz kardeiyle birlikte okula yryerek gitmedi. Allahtan insan davranlarn yaratan ve etkileyen prensipleri anlyorum, olay olduunda ben ehir dndaydm ve sonunda olay rendim ve telefonda bir dizi knt artrmalar yaparak, korkuyu tedavi ettim. Tedaviden sonra okula gl, gvenli ve becerikli bir ekilde kendisi yryerek gitti. Kendi kendisine bir lgnlk yapmayacakt. O kendisini nasl koruyacan ve nelerden saknlmas gerektiini biliyordu. imdi kendi korkuyla yaamaktan ok istedii ekilde bir hayat yaamak iin glendirilmiti. Takdimi yapanlar; aktr ki, iyi niyetlerinin dnda bir ey yapmamlard. Bununla birlikte; iyi niyet, artrmann etkilerini anlamamann getirdii tahribat nlemeyi garanti etmez. zellikle kk ocuklar olmak zere, insanlar zerindeki etkilerinize dikkat edin. Son bir altrma daha yapalm. Kendinizi gl, becerikli duruma sokun ve en becerikli durumunuzun rengini aln. Ayn eyi en gl, becerikli durumunuzla ilikilendireceiniz bir ekil, bir renk ve bir hisle yapn. Daha nce olmadnz kadar gl, mutlu, dengeli hissettiiniz zaman syleyeceiniz cmleyi dnn. Sonra korktuunuz, sizin iin negatif artrc olan, ho olmayan bir deneyiminizi dnn. Olumlu ekli, olumsuz deneyimin etrafna zihninizde yerletirin. Bunu yksek bir inanla yapn ki, artrcy zecek bir kuvvetle, negatif artrcnn zerinde fiziksel olarak patlatn. Sesi duyun ve en becerikli olduunuz durumdaki hisleri hissedin. Negatif artrc renk sesinizin iinde zlrken, gcnz dile getirecek birey syleyin. imdi negatif durum hakknda neler 343

hissediyorsunuz? Byk bir olaslkla onun sizi eskisi kadar rahatsz edeceini hayal edemeyeceinizi greceksiniz. Bu ilemi, deiik deneyiminizle yaptktan sonra bir baka kiiyle yapn. Kitab yalnz banza okuyorsanz; bunlar size garip, hatta aptalca gelebilir. Fakat onlar yaparsanz; inanlmaz derecede gl olduklarn greceksiniz. Baarnn temel elerinden birisi sizi negatif ya da beceriksiz durumlara sokan, kendi evrenizin tetikleyicilerini elimine ederken, kendinize ve dierlerine pozitiflerini yerletirebilme yeteneidir. Bunu gerekletirmenin bir yolu, yaamnzdaki pozitif ve negatif temel artrclarn bir emasn yapmaktr. Onlarn temel olarak grsel, iitsel ya da dokunsal uyarclardan hangisiyle tetiklendiine dikkat edin. artrclarnz rendikten sonra negatiflerini kertmeye, pozitiflerini de en iyi ekilde kullanmaya almalsnz. Pozitif durumlarn etkin bir ekilde nasl artrlacan rendike, sadece kendiniz iin deil dierleri iin de salayaca yararlar dnn. Ortaklarnzla konutuunuzu, onlar gdlendirdiinizi, neeli bir zihinsel ereve oluturduunuzu ve bu gelecei retebileceiniz bir ses tonu, bir ifade ya da dokunula artrdnz kabul edin. Bu pozitif zihinsel durumlar birka kez artrdktan sonra herhangi bir anda bu youn gdlemeyi aa karabilirsiniz. grenler daha iyi alacaklar, irketiniz daha krl olacak ve herkes daha mutlu olacaktr. Sizi rahatsz eden eyleri ele alp, onlar deitirmeye yetecek kadar becerikli ve baanl hissetmenizi onlara salattrrsanz; yaamnzda sahip olabileceiniz gc dnn. Bunu yapacak gce sahipsiniz. artrma dahil; size, bu kitapta rendiiniz tm tekniklerle ilgili son bir fikir daha vereyim. Bu tekniklerden herhangi birisinde ustalama, inanlmaz derecede yararldr. Duraan bir kuyuya ta atarak yaratlan daireler gibi, bu tekniklerden herhangi birisinde gsterilen baar, arkasndan dier baarlar getirecektir. mit ederim, bunlar sadece bugn deil yaamn 344

zn geri kalan sresi boyunca uygularsnz. Karate duruunda ynlatrdm artrclardan uyguladka daha ok g elde ettiim gibi, teknikleri rendike, ustalatka ve kullandka kiisel gcnz arttrabilirsiniz. Yaamnzda yaptnz ya da yapmadnz her ey iin hislerinizi etkileyen insan deneyimlerinin bir szgeci vardr. Bu szgeler, artrma ve bu kitapta konutuumuz her eyi etkiler...lar hakknda konuuyorum.

345

KISIM III

Liderlik: Mkemmelliin Mcadelesi

BLM:18

Deer Hiyerarileri: Baarya Asl Deerinin Verilmesi

"Kendi kendisiyle bar iinde yaamak istiyorsa; mzisyen mzik yapmal, ressam resim yapmal, air r yazmaldr." Abraham Maslow

STER makine, ister bilgisayar, isterse insan olsun, tm karmak sistemler benzeim iinde olmak zorundadrlar. Sistemin st dzeyde almas isteniyorsa; paralarn bir btn halinde almas ve her eylemin bir dier eylemi desteklemesi gerekir. Paralar ayn anda deiik istikametlere ynelirse; makina uyumlu alamayacak ve byk bir olaslkla bozulacaktr. Benzer koullarda insanlar da uyumlu olmayacaktr. Etkin davranlar gsterebiliriz; ancak, bu davranlar en gerekli ihtiyalarmz ve arzularmz desteklemez ve bizim iin nemli olan baz eyleri tahrip ederse, isel bir ikileme der ve baar iin ok gerekli olan benzeimin eksikliini hissederiz. nsan bir 349

eye sahipken iinden baka bir ey istiyorsa; tam anlamyla mutlulua, doyuma ulaamaz; ya da bir eyler baarmasna karn, doru ya da yanl hakkndaki inanlarn inemise; sonu karmaasna der. Gerekten deimek, yetimek ve baarl olmak istiyorsak, baar ya da baarszln nasl ayrt edileceine ilikin; kendimiz ve dierleri iin koyduumuz kurallarn bilincinde olmalyz. Aksi halde her eye sahip olabilir, ama hibir eye sahip deilmiiz hissine kaplabiliriz. Bu hissi yaratan da "deer" adn verdiimiz kat ve kritik elerdir. Deer nedir? Deerler, neyin en nemli olduunu gsteren size zg, kiisel inanlarnzdr. Deerlerimiz, gideceimiz yn belirleyen pusulalarmzdr. Benzeimli ya da btnlk ve uyum iinde olduunuzu hissetmeniz; o andaki davranlarnzn, deerlerinizle uyum iinde olmasndan doar. Deerlerimiz, nelerden uzak durmamz gerektiini de gsterir. Ksaca hayatmz ynlendirirler. Her trl deneyime ne ekilde tepki gstereceimizi belirlerler. Deerleri bilgisayarlardaki iletim sistemlerine benzetebiliriz. stediiniz program koyabilirsiniz; ancak, bunu bilgisayarn kabul edip etmeyecei ya da kullanp kullanmayaca, iletim sisteminin fabrikada nasl programlandna baldr. Deerler de insan beynindeki yarglama blmnn iletim sistemine benzer. Ne giydiinizden ne srdnze, nerede yaadnzdan, kiminle evlendiinize, ne setiinizden, yaamak iin ne yaptnza kadar her ey deerlerin etkisi altndadr. Her trl olaya kar nasl tepki gstereceimizi temel olarak deerlerimiz belirler. Onlar davranlar anlamada, tahmin etmede ve bunlarn asl anlamlarn karmada kullandmz anahtarlardr. yleyse iyiyi kty ayran, doruyu yanl belirleyen ve nelerin yaplacan, nelerin yaplmamas gerektiini syleyen bu gl emirler hangi kaynaktan gelmektedir? Deerler; bize zg, bir hayli duygusal ve birbirleriyle ilikili inanlar olduuna gre; inanlar blmnde incelediimiz kaynaklardan gelirler. Bebekliinizden itibaren evreniz sizi etkiler. Babanz, anne 350

niz sizin temel deerlerinizin olumasnda byk rol oynarlar. Neleri syleyeceinizi, neleri sylemeyeceinizi, neleri yapacanz, neleri yapmayacanz, nelere inanacanz, nelere inanmayacanz syleyerek kendi deerlerini size alarlar. Bu deerleri benimserseniz, dllendirilir ve iyi ocuk olursunuz. Benimsemezseniz, banz beladadr ve siz kt ocuksunuzdur. Aslnda deerlerin birou dl-ceza tekniiyle oluturulur. Yalandka yatlarnz da bu deerlerin bir baka kayna olur. lk defa sokakta dier ocuklarla karlatnzda; onlarn sizden farkl deerleri olduunu farkedersiniz. Bu durumda ya kendi deerlerinizi ocuklarn deerleriyle harmanlarsnz ya da deerlerinizi bir kenara brakrsnz. Byle yapmazsanz, sizi dverler ya da sizinle oynamazlar. Btn hayatnz boyunca yeni yat gruplar oluturacak ve yeni deerler kabul edecek, harmanlayacak ya da kendinizinkileri bakalarna kabul ettireceksiniz. Ayn ekilde, hayatnz boyunca kahramanlarnzn hareketlerini takdir edecek ve onlarda olduunu dndnz deerleri benimseyeceksiniz. Birok ocuk; hayran olduklar arkclarn uyuturucuya nem verdiklerini dndkleri iin uyuturu kullanmaya balamtr. Allahtan bugn nl kiilerden birou toplum zerindeki etki ve sorumluluklarnn farkna vararak; aka uyuturucu kullanmadklarn ve bunu onaylamadklarn belirtmeye alyorlar. Birok sanat, dnyann iyi yne gitmesini istediini her frsatta dile getiriyor. Bylece birok kiinin deerleri, olumlu ynde ekilleniyor. Yardm konserleriyle nl arkc Bob Geldof, basn ve yayn organlarnn a insanlar doyurmak iin gerekli paray salamada ne kadar etkili olduunu anlam ve dier nl arkclar bu yne kanalize etmitir. Bu abalaryla, paylama ve merhamet deerlerinin gelimesine yardmc olmutur. Bruce Springsteen, Michael Jackson, Kenny Rogers, Bob Dylan, Stieve Wonder, Diana Ross, Lionel Richie ve dier sanatlar mzikleriyle alktan insanlarn ldn ve bir eyler yapmamz gerektiini anlata 351

rak; paylama ve merhamet deerlerine sahip olmayan birok insana, bu deerleri alamlardr. Bir sonraki blmde ynlendirmenin nasl yaplaca incelenecektir. imdilik sadece basn ve yayn organlarnn davranlar ve deerleri etkileme gcn fark etmeniz yeterlidir. Deerleri sadece kahramanlar ynlendirmez, benzer olay dl-ceza sisteminin geerli olduu i hayatnda da geerlidir. Patronunuz iin almak ve irkette ykselebilmek iin onun baz deerlerini de benimsemek zorundasnz. Byle yapmazsanz, terfi etmeniz olanakszdr. En basitinden kurumun deerlerini benimsemezseniz mutsuz olursunuz. Eitim sistemimizdeki retmenler de rencilere kendi deer yarglarn alarlar ve ou zaman bilinli ya da bilinsiz olarak dl-ceza sistemini kullanrlar. Toplum iindeki konumumuz deitike; deerlerimiz ve ideallerimiz de deiir. irkette birinci sray almay amalar ve baarrsanz, daha ok para kazanacak ve mesai arkadalarnzdan da eskisinden daha farkl eyler bekleyeceksiniz. Benzer ekilde ne kadar alacanza ilikin deerleriniz de deiebilir. nceleri ok gzel dediiniz bir araba, sizin iin artk gzel olmayabilir. Hatta toplumdaki yeni yerinize uyabilmek iin, grtnz kiilerde bile deiiklik yapabilirsiniz. Arkadalarnzla bir bara gidip bira imek yerine, firmada bymeyi planlayan i arkadanzla maden suyu imeyi tercih edebilirsiniz. Hangi arabay kullandnz, nereye gittiiniz, arkadalarnzn kimler olduu, ne yaptnz; bunlarn tm kiiliinizi tanmlar. Bunlar ayn zamanda, deerleri de yanstan, Psikolog Dr. Robert Mc. Murray'n evintik ego adn verdii sembolleri de kapsayabilir. rnein, birinin ucuz araba kullanmas; kendisini dnmedii ya da harcad benzine ok nem verdii anlamna gelmez. Bunun yerine bu benzeimsiz davranlarla; insanlarn kapldklar ana akmn zerinde olduunu gstermeye alyor olabilir. Yksek renim grm bir i adam ya da 352

bilim adam; ucuz ve ekonomik bir araba kullanarak kendine ve dierlerine ne kadar farkl olduunu kantlamak isteyebilir. Barakada yaayan bir milyarder de yer israfna dikkati ekiyor olabilecei gibi evresindekilere ve kendi kendine esiz deerlere sahip olduunu gstermek istiyor da olabilir. Sanrm, deerleri kefetmenin ne kadar nemli olduu aktr. Biroklarnn asl zorluu, deerlerinin farknda olmamalardr. Genelde insanlar bir eyi neden yaptklarn pek bilmezler, yalnzca yapmalar gerektiini hissederler. nsanlar kendilerinden farkl deerleri olan insanlardan rahatszlk duyarlar ve pheci davranrlar. nsanlar, ounlukla deerlerini kartrdklar iin sonu karmaasna derler. Bu, kiisel bazda byle olduu gibi uluslararas bazda da byledir. Hemen her sava, deerler iin yaplmtr. Ortadou, Kore ve Vietnam'a bakn. Bir lke bir dier lkeyi igal ettiinde ne oluyor? galci lke kendi deerlerini hemen o lkeye tayor. Farkl lkeler ve farkl insanlarn farkl deerleri olduu gibi, her insan iin baz deerler dierlerinden daha nemlidir. Hepimizin her eyin zerinde tuttuu baz deerleri vardr. Bu, kimileri iin drstlk, kimileri iinse arkadalktr. Bazlar drstlk kendileri iin nemli olmasna ramen; bir arkadalarn kurtarmak iin yalan syleyebilirler. Niin byle yapyorlar? nk temel deerler hiyerarisinde onlar iin arkadalk, drstlkten nce gelmektedir. Hem iinize ok nem veriyor, hem de ailenize byk ballk duyuyor olabilirsiniz. Ailenize, beraber olacanza sz verdiiniz bir akam almanz gerekirse, bir ikilem doar. Hangisini seeceiniz, deerler hiyerarinizde hangisinin daha nce geldiine baldr. Bu yzden ailem deerli ya da iim deerli demek yerine, gerek deerlerinizi kefetmeye aln. Bylece hayatnzda ilk defa baz eyleri niin yaptnz ve dierlerinin davranlarnn nedenlerini anlayacaksnz. Deerler, bir insann nasl dndn gsteren en nemli aralardr. nsanlarla etkin olarak ilgilenmek iin, onlarn en ok neye nem verdiklerini yani deer hiyerarilerini bilmek gerekir. DeSnrsz G - 23 353

erlerin greli nemlerini anlamadka, bir kiinin en basit hareketini bile anlamakta glk ekeriz. Ancak bir kere anlaldnda da kiilerin deiik olaylara nasl tepki gstereceini bilmek zor olmayacaktr. Siz de bunu anladnzda; sizi ikileme dren ilikilerin ve i temsillerin stesinden gelebileceksiniz. Temel deerlerinize sahip kmadan baarl olamazsnz. Kimi zaman ikilem yaratan deerlerin ortak noktasn nasl bulacanz renmek sorun olur. Bir insan yksek gelirli bir ide alyor, ama parann bir eytan olduunu dnyorsa; yalnzca iinin zerine dmek yeterli deildir. Problem bu iki deerin dzeyleriyle ilgilidir. Bir insan, ailesi kendisi iin ok nemli olduundan iine konsantre olamyor; fakat buna ramen, btn zamann ite geiriyorsa; ondaki ikilemi ve bunun yaratt benzeimsizlik duygusunu ele almalsnz. Tekrar gzden geirme ve amacnz bulma, soruna byk lde zm getirir. ok paranz olabilir; ama yaadnz hayat deerlerinize ters dyorsa hibir zaman mutlu olamazsnz. Bunun rneklerini hep gryoruz. G ve para sahibi insanlar; tkenmi, bitmi bir hayat sryorlar. Bununla birlikte bir Hint Fakiri kadar fakir olsanz bile, hayatnz deerlerinizle uyuuyorsa, son derece mutlu bir yaantnz olur. Hangi deerlerin doru ya da yanl olduu nemli deildir. Size kendi deerlerimi alamaya almyorum. Kendinize destek olmanz, kendinizi gdlemeniz ve ynlendirmeniz iin, kendi deerlerinizi bilmeniz nemlidir. Hepimizin, her trl durumda en ok isteyecei ey olan bir zel deeri vardr. Bu bir i ya da arkadalk olabildii gibi; zgrlk, ak ya da gvenlik duygusu da olabilir. Byk bir olaslkla verdiim listeyi okuyunca, siz de kendi kendinize, "Ben bunlarn hepsini istiyorum", demisinizdir. oumuz byle yaparz. Fakat biz bunlarn hepsine greli deerler ykleriz. Birinin bir arkadalktan bekledii okunluk, bir bakasnn ak, bir dierinin samimi bir iletiim ve drdncsnn de gvenlik duygusu olabilir. Ancak biroklar genelde, deerlerinin sralamasnn ya da en 354

ok hangilerini sevdiinin farknda deildir. Aka, cokunlua ve mcadele etmeye kar zaaflar vardr; ama bunlarn uyumlu bir ekilde nasl bir araya getirileceini bilmezler. Bu ayrmlar ok kritiktir. Bunlar, isteklerinize ulap ulaamayacanz gsterir. Bir bakasnn gereksinimlerini, ne olduunu bilmiyorsanz karlayamazsnz. Ona da sizin isteklerinizi karlamas iin yardm edemezsiniz. Deerlerinizin srasn kavrayamazsanz, kullanamazsnz. Deerleri nem derecelerine gre sralamann ilk art, onlar aa kartmaktr. Kendinizin ya da bir bakasnn deerler hiyerarisini nasl kefedersiniz? lk nce aradnz deerleri bir ereve iine almanz gerekir. Bylece onlar zel bir blmde toplam olursunuz. Genelde; i, arkadalk ve aile iin farkl deerlerimiz vardr. yle sorular sormanz gerekir. "Benim iin kiisel bir ilikide en nemli ey nedir?" diyelim ki, "Destek hissidir" eklinde cevap verdiniz. O zaman da, "Destein nemi nedir?" sorusunu sorar ve cevaplarsnz. "Bu, beni seven birileri olduunu gsterir." "Peki, birisinin beni sevmesinin nemi nedir?" "imi cokuyla doldurmas" eklinde cevap vererek bir deerler sralamas elde etmeye balarsnz. Deerler hiyerarisini anlamann en iyi yolu, kavramlar sraya koymaktr. rnein "Senin iin cokunluk mu yoksa destek mi daha nemlidir?" diye sorduunuzda, "cokunluk" diye cevap alyorsanz; deerler sralamasnda cokunluk daha st sradadr. Sonra, "Cokunluk mu yoksa sevilmek mi daha nemli?" sorusunu sorarsnz. Cevap "cokunluk"'sa, bu iinde en stte cokunluk vardr. Sonra "Sevilmek mi destek grmek mi daha nemli?" sorusunu sorarsnz. Karnzdaki kiinin kafas karp, "her ikisi de nemli", diyebilir. Tekrar "Seni seven biri mi yoksa seni destekleyen biri mi daha nemli?" sorusunu sorarsnz. "Beni seven biri daha nemli" cevabn alrsanz; ki, ikinci srada sevgi, nc srada destek vardr. Bu ilemi nem derecesi en yksek deeri ya da ayn dzeydeki deerleri bulabilmek iin her byklkteki listeye uygulayabilirsi 355

niz. Bu rnekteki kii kendisini desteklenmi hissetmese bile, arkadala byk nem verebilir. Bununla birlikte bir baka insan, destei sevgiden stn tutabilir (gerekten birok insann byle yaptn grnce aracaksnz). Bu kii, kimsenin kendisini desteklemeden sevemeyeceine inand gibi, desteklenmeden sevildiine de inanmayacaktr. nsanlarn dn veremeyecei deerleri vardr. rnein bir insann en nemli deeri destekse ve desteklenmediini hissediyorsa; sizinle ilikisini kesebilir. Destei; nc, drdnc ya da beinci sraya koyan; sevgiye en ok nemi veren bir kii ise, ne olursa olsun sevildiini hissettii srece ilikisini srdrecektir. Eminim ki, duygusal bir ilikide sizin iin nemli olan birok deeriniz vardr. Ben nemli grdm birka tanesini aada sraladm. Bu liste nemli deerlerin tmn kapsamaz. Siz, bunlara eklenecek daha nemli deerler bulabilirsiniz. Aklnza gelenleri hemen imdi yazn. Sonra da bunlar birden on drde kadar sralandrn. Sistematik bir hiyerari gelitiremediyseniz, sralamann biraz yorucu ve karmak gelmesi normaldir. imdi bir deeri dieriyle karlatrarak; hangisinin daha nemli olduunu bulabilirsiniz. sterseniz listedeki ilk iki deerle balayalm. Sizce sevgi mi yoksa cokunluk mu daha nemli? Cevabnz sevgi ise bu, karlkl iletiimden de mi nemlidir? Btn listeyi inceleSEVG KARILIKLI LETM ELENCE DESTEK YARATICILIK EKCLK ZGRLK COKUNLUK SAYGI OLGUNLUK MCADELE GZELLK RUHSAL BTNLK DRSTLK 356

yip baladnz ilk deerden daha nemlisi olup olmadn aratrn. Daha nemlisi yoksa, bu deer listenin en stnde yer almaldr. imdi listedeki ikinci deere gein. Cokunluk mu, karlkl iletiim mi daha nemlidir? Cevabnz cokunluksa, aaya doru devam edin ve bunu bir sonraki deerle karlatrn. Herhangi bir karlatrmada balang deerinizden farkl bir deer daha nemliyse (burada cokunluk), bu kez yeni deerle dierlerini karlatrn. rnein, karlkl iletiim cokunluktan daha nemliyse, "Karlkl iletiim mi yoksa sayg m daha nemli?" sorusunu sorarsnz. Cevabnz hl karlkl iletiimse, "Karlkl iletiim mi yoksa elence mi?" sorusunu sorun. Baka bir deer daha nemli karsa, bunu listenin geri kalan deerleriyle karlatrn. Karlkl iletiimi listedeki deerlerle karlatrp, en nemli deer olduuna karar vermiken, listedeki son deer olan drstle geldiinizde; drstln daha nemli olduuna karar verdiyseniz, drstl yaratclkla karlatrmanza gerek yoktur. nk yaratclk, daha nce karlkl iletiimden nce gelmemiti. Hiyerariyi tamamlamak iin, bu ilemi tm deerler iin tekrarlayn. Grdnz gibi, sralama genelde kolay bir ilem deildir. Bunlardan bazlar, bizim alk olmadmz ok ince ayrmlardr. Ayrm ak deilse, daha ak hale getirin. rnein "Cokunluk mu, olgunluk mu daha nemlidir?" diye sorabilirsiniz. "Olgunlayorsam, cokunum demektir", gibi cevap alrsanz, bu kez "Olgunluk ne demek, cokunluk ne demek?", diye sorun. Yant "Cokunluk kiisel bir haz duymak, olgunluk da engelleri amak demektir" eklindeyse; "Kiisel bir haz duymak m yoksa engelleri amak m daha nemlidir?", sorusunu sorabilirsiniz. Bu ilemler ayrm kolaylatracaktr. Hl ayrm ak deilse, bu deerlerden birine ncelik verdiinizde; ne olacan aratrn. Bu da genellikle, hangi deerin daha nemli olduunu ortaya karacaktr. 357

Kendi deer hiyerarinizi oluturmak, bu kitaptaki en nemli altrmalardan birisi olacaktr. imdi bir ilikide neyin en nemli olduuna karar vermek iin biraz zaman ayrn. u anda bir ilikiniz varsa, bunu arkadanzla birlikte yapmalsnz. Her ikiniz de birbirinizin en nemli gereksinimlerini ortaya karacaksnz. Sizin iin bir ilikide nemli olan konularn bir listesini karn. Bunlar; ekicilik, zevk, elence ya da sayg olabilir. Bu listeyi geniletmek iin "Saygnn nemi nedir?" diye sorabilirsiniz ve einiz, "Bu bir ilikideki en nemli konudur", diye cevap verebilir. Bylece daha imdiden bir numaral deeri buldunuz. Ya da einiz " Bana sayg duyulduunda, kendimi karmdakiyle btnlemi buluyorum", diyebilir. imdi baka bir deeriniz oldu: "Btnleme". yleyse sorun, "Btnlemenin neyi nemlidir?". Einiz cevaplar: "Bir insanla btnletiimde kendimi sevilmi hissediyorum". O zaman yle sorarsnz: "Sevginin nemi nedir?". Bir ilikiden beklediiniz deerlerin ounu bulana kadar, bu ekilde devam edin. imdi, yukarda aklanan teknikle, bunlar bir sraya sokun. Tam anlamyla iinize sinen bir sralama elde edene kadar, deerleri birbirleriyle karlatrn. Kiisel ilikilerinize ait deerler iin bir hiyerari oluturduktan sonra, ayn eyi i evreniz iin de yapn. inizi inceleyin ve sorun: "almada benim iin nemli olan ey nedir?". Buna, "Yaratclk" diye cevap verebilirsiniz. Sonraki kanlmaz soru da "Yaratclkta nemli olan nedir?". Cevab, "Yaratc olduunda kendimi olgunlam hissediyorum" eklinde ise; "Olgunlamann nemi nedir?" sorusuyla devam edin. Siz bir anne ya da baba iseniz; ayn ilemi ocuklarnz iin de yapmanz neririm. Bylece onlar gdleyen deerleri bularak; daha iyi bir anne ya da babalk iin gerekli olan kilit noktalan elde edersiniz. Neler kefettiniz? Oluturduunuz liste hakknda neler dnyorsunuz? Size gre liste kesinleti mi? Kesinlememise, size kesin gelene kadar ek karlatrmalar yapn. Birok insan, 358

en yksek deerlerini kefedince arr. Bununla birlikte, deer hiyerarilerin bilincinde olmakla, neyi niin yaptklarn anlarlar. Gerek kiisel ilikilerinizde, gerekse iinizde sizin iin en nemli deerleri tespit ettiniz; artk bunlar baarya ulamak iin enerjinizi ynlendirmede kullanabilirsiniz. Yalnzca hiyerariyi oluturmak yeterli olmaz. Daha sonra da greceimiz gibi, birok insan deerlerden sz ederken, ayn kelimelere sizden farkl anlamlar verebilirler. imdi deerlerinizin bilincinde olduunuzu bildiinize gre, bunlarn ne anlama geldiini dnn. Bir ilikideki temel deer sevgi ise, "Sevildiinizi hissetmeniz ne salyor". "Birisini sevmenize ne sebep olur?" ya da "Sevilmediinizi nasl anlarsnz?" gibi sorular sormalsnz. Bunu en azndan ilk drt sradaki deerler iin mmkn olduu kadar dorulukla yapmanz gerekir. Tek bir kelime, "sevgi", sizin iin bir dzine farkl anlam tayor olabilir. Ama bunlar ortaya karmaya harcayacanz zamana deecektir. Bu, kolay bir ilem deildir; bu ilemleri dikkatlice yaparsanz, kendinizi daha iyi tanr ve isteklerinizin gerekleip gereklemediini belirleyen delillere sahip olursunuz. Tandnz her insan iin, byle uzun vadeli deer sralamas yapamazsnz. Bu ilemlerin ne kadar tutarl ve yanlsz olaca, btnyle sizin sonularnza baldr. Sonucunuz; einiz ya da ocuunuzla olan uzun vadeli bir ilikiyse, onlar hakkndaki her eyi beyninizin en son kapasitesine kadar kullanarak renmek istersiniz. Oyuncusunu gdlemek isteyen bir antrenr ya da olas bir mterisini deerlendiren bir i adamysanz; yine onlarn deerlerini renmek istersiniz. Ancak buradaki ilem, ailenize yaptnz kadar derinlemesine olmayacaktr. unu unutmayn, ister ilikiniz bir baba ile oul arasndaki kadar duygusal, isterse ayn telefonu paylaan iki sat elemannki kadar genel olsun; karnzdaki ile aranzda bir anlama vardr. Her ikiniz de dierinden baz eyler beklersiniz. Her ikiniz de dierini; hareketleriniz, davranlarnz ya da farknda olmadan 359

deerlerinizle yarglarsnz. Bu deerleri iyi kavrarsanz; nelere ihtiyacnz olacan ya da davranlarnzn karnzdakini nasl etkileyeceini, bu ilikiler balamadan nce anlayabilirsiniz. Temel deerler, rastgele yaplan gnlk konumalardan da karlabilir. nsanlarn kullandklar kelimeleri dikkatle dinlemek, basit ama deerli bir yntemdir. nsanlar, en nemli deerlerini gsteren kelimeleri tekrar tekrar kullanma eilimindedirler. ki insan cokulu bir an beraber paylaabilir. Biri bu ann, yaratcla ne denli faydal olduunu dnrken, dieri paylalan duygularn ne denli youn olduunu dnebilir. nsanlar gdlemek ve canlandrmak istiyorsanz, onlar, anlayabilenlere bu ynde baarl olabilmeleri iin ok nemli ip ular verirler. Deerleri ortaya karmak, hem i hayatnzda hem de zel yaantnzda ok nemlidir. hayatnda herkesin arad bir deer vardr. Bu, bir insann bir ii kabul ya da reddetmesine neden olan deerdir. Bu deer kimileri iin paradr. yi para derseniz, bu kiileri ite tutarsnz. Ama biroklar iin bu baka bir ey de olabilir. rnein yaratclk, mcadele etme, samimi bir i ortam gibi. Yneticiler yanlarnda alanlarn, st dzeydeki deerlerini bilmek zorundadrlar. Bunu anlamak iin, "Bir organizasyona katlmanz ne salayabilir?", diye sorun. Diyelim ki yaratc bir evre cevabn aldnz. Bu kez, "Baka neler olabilir", diye sorun. Sonuta bir tercih sras yapn. Kii sizin istediiniz deerlere sahipse; neyin ii brakmasna neden olabileceini sorun. Cevab "Gven eksiklii" eklinde aldnz diyelim. Sonraki sorunuz gven eksiklii olsa bile, almaya devam etmesini salayacak nedenin ne olduu olmaldr. Kimileri gvensizliin olduu bir ortanda alamayacan syleyecektir. Bylece temel deerin gven ortam olduu anlalr. Kimileri ykselme ans varsa; gvensizliin olduu bir irkette bile alabileceklerini syleyeceklerdir. Kiinin rahat almasn salayacak deerleri anlamak iin sormaya devam edin. Bylece onun ne gibi 360

sebeplerle iten ayrlabileceini renirsiniz. Kullanlan deer kelimeleri, birbirine bal gven aralar gibidir. Daha etkili olmak iin konuyu an, "Buna sahip olduunu nasl anlarsn?", "Buna sahip olmadn nasl anlarsn?". Ayrca o kiiyle sizin gven anlaynzn ayrld noktalar bilmek de son derece nemlidir. O, gveni; kararlar konusunda hi soru sorulmamas ya da belirli bir sebep gsterilmeden sorumluluklarnn deitirilmemesi olarak yorumlayabilir. Bir ynetici iin bu deerleri bilmek ya da herhangi bir pozisyondaki birisiyle iletiim kurulduunda, bunlar sezinleyebilmek, paha biilmez bir yetenektir. Kendilerine gre her ey iyi gittiinde, insanlar iyi gdleyebildiini dnen baz yneticiler vardr. Onlar, bu adama iyi para dyorum. yleyse o da, unlar unlar yaparak bunun karln vermeli diye dnrler. Bu, bir bakma dorudur. Ancak farkl konulara deer veren insanlar da vardr. Kimileri deer verdikleri insanlarla beraber almak isterler. Bu insanlar ayrlmaya baladnda, i de eski ekiciliini kaybeder. Kimileri yaratcla ve aldklar zevke deer verirler. Bazlar da baka eylere deer verirler. yi bir ynetici olmak istiyorsanz; yannzda alan insanlarn deer verdikleri konular ve bunlar tatmin etmeyi bilmelisiniz. Bunlar salayamazsanz; o kiiyi kaybedebilir ya da en azndan tam verimle almamasna ya da iinden zevk almamasna neden olursunuz. Btn bunlar duyarllk ve zaman ister mi? Elbette; ama beraber altnz insanlara deer verirseniz, sonu harcanan zamana deer ve bundan sizinle birlikte kar taraf da krl kar. Unutmayn, deerler alacak derecede yksek bir gce sahiptir. Ynetimi yalnzca deerleriniz asndan deerlendirirseniz; byk bir olaslkla kzar ve kendinizi ihanete uram hissedersiniz. Deer uurumlar arasnda bir kpr kurabilirseniz; hem kendiniz mutlu olursunuz; hem de mutlu bir aileniz, arkadalarnz ve evreniz olur. Her zaman bakalaryla ayn deerleri paylamak gerekli deildir. Ama beraber almak iin or 361

tak bir nokta bulmak, onlarn deerlerinin ne olduunu anlamak ve desteklemek arttr. Deerler, gdlemeyi salayan en gl aralardr. Kt bir alkanl deitirmenin en iyi yolu, temel deerlere dayandrlm bir aklama yapmaktr. Gurur ve saygya ok nem veren bir kadn tanyorum. O ok sayg duyduu be kiiye, bir daha sigara imeyeceine ilikin bir not gnderdi ve sigaray brakt. Birok kez sigara imeye kar ar istek duymasna ramen; gururu, sigaraya tekrar balamasna engel oldu. Gurur, onun iin sigara imekten daha nemli bir deerdi. imdi sigara imeyen salkl bir insan oldu. Deerler, davranlarmz deitirmede kullanlabilecek en gl aralardr. Size bir deneyimimi anlatmak istiyorum. kiilik savunmas olan bir niversite futbol takmyla birlikte alyordum. Her oyuncunun deiik deerleri vard. Deerlerini ortaya karmak iin onlara futbolun nesini sevdiklerini, futbolun onlara ne verdiini sordum. Birincisi, futbolu ailesini memnun etmenin ve tanry yceltmenin bir yolu olarak grdn syledi. kincisi, g simgesi olmann ve zaferin verdii zevki tattrd iin sevdiini syledi. Aznlklardan olan nc oyuncu, futbolla ilgili nemli bir deer syleyemedi. Ona "Futbol oynamann nesi nemli?" diye sorduumda, bilmediini syledi. Byk bir olaslkla, futbol onu yoksulluktan ve kt bir ev yaantsndan uzaklatnyordu. Bu nedenle de futbolu niin sevdiini aklayamad. Bu oyuncuyu gdlemede farkl yntemler kullanlmaldr. Birinci oyuncuya, rakiplerini topraa ivilemekten ya da onlar toza bulamaktan; ikinci oyuncuya da Tanry yceltmekten ve ailesini memnun etmekten sz ederseniz; hibir sonu alamazsnz. nk, szn ettiiniz deerler, onlarn futbol oynamalarnn nedeni deildir. nc oyuncunun dier iki oyuncudan daha yetenekli olduu, fakat dierlerine gre yeteneklerini daha az kulland biliniyordu. Antrenrler onu gdlemekte zorlanyorlard; n 362

k belirli bir deere sahip deildi. Bu nedenle, bu oyuncunun dier alanlardaki deerlerinin kullanlmas gerekiyordu. Sonuta antrenrler, gurur deerini futbola aktararak, bu oyuncuyu gdlemeyi baardlar. Deerlerin kullanm, bu kitapta szn ettiimiz dier konular kadar karmak ve naziktir. Unutmayn, kelimeleri kullanrken bir harita kullanyorsunuz. Fakat harita blgenin kendisi deildir. Karnm a ya da arabaya binmek istiyorum dersem, yine bir harita zerinde alyorum demektir. A olmak; ok yemek ya da az bir eyler attrmak anlamna gelebilir. Kafanzdaki araba bir Honda ya da bir Limuzin olabilir. Fakat harita isteimize olduka yaklamtr. Sizin karmak denkliiniz benimkine yeteri kadar yakn olduu iin, iletiim kurmakta zorluk ekmiyoruz. Deerler en karmak haritalardr. Bu nedenle ben size deerlerimden sz ettiimde; siz, bir haritann haritasyla alyorsunuz demektir. Sizin haritanz benimkinden farkl olabilir. kimiz de zgrln bizim iin en nemli ey olduunu sylersek; ayn eyi istediimizden ya da amaladmzdan aramzda bir yaknlk doabilir. Aslnda olay bu kadar basit deildir. Benim iin zgrlk; istediimi istediimle, istediim yerde, istediim kadar yapmak olabilir. zgrlk sizin iin birisinin srekli sizinle ilgilenmesi, sizi korumas ve bu korunmu evrede yaamak olabilir. zgrlk bir dierine gre; politik sistemin korunmas iin gerekli bir yap olabilir. "Urunda lebilecek bir eyiniz yoksa; bu, sizin yaam mcadelesi iin uygun olmadnz gsterir." Martin Luther King Jr. Deerler byle bir stnle sahip olduklar iin tadklar duygusal yk de ok byktr. nsanlarla yaknlama salamann en emin yolu, onlarn temel deerlerini nem sralarna gre bilmektir. te bu yzden, lkelerini savunan askerler, paral 363

askerleri her zaman yenerler. nsanlar birbirinden ayrmann en kolay yolu da, en temel deerleri hakknda ikileme dmelerini salayacak davranlarda bulunmaktr. Vatanseverlik ya da aile sevgisi gibi bizi en ok ilgilendiren konular, deerlerin bir yansmasdr. Dolaysyla deerleriniz arasnda kesin bir sralama yaparak, bir bakasnn gereksinim ve kapasitesini gsteren en kullanl haritaya sahip olabilirsiniz. Deerler arasndaki kk farklarn etkileyici ve gl ynn ilikilerimizde de grrz. Bir insan eski bir ak ilikisinden kalbi krlm olarak, "Beni sevdiini sylyordu" diyebilir. Kimileri iin ak sonsuza kadar srecek bir ballktr. Kimileri iin ise; ksa ama youn bir birlikteliktir. Byle bir kii duygusal ynden hassas olmayabilir ya da yalnzca akn ne olduu hakknda deiik bir karmak denklie sahip olabilir. Bakalarnn deerlerini anlamak iin mmkn olduu kadar kesin bir harita yapmann nemi aktr. Yalnzca kullanlan kelimeleri bilmek yetmez, bu kelimelerin onun iin ne anlama geldiklerini de bilmemiz gerekir. Bunu yapmann en kolay yolu; neyin ne anlama geldiini, esnek fakat srarl bir ekilde, deer hiyerarilerinin kesin karmak denkliini elde edinceye kadar sormaktr. Kimi zaman deerlerin anlam o kadar farkllk gsterir ki, ayn deerlere sahip gibi grnen insanlar ortak hibir eye sahip olmadklar gibi; ortak hibir deeri yokmu gibi grnen insanlarn aslnda ayn eyleri istediklerini grebilirsiniz. Kimisi iin elence; uyuturucu kullanmak, gece yars partilerine katlmak ya da sabahlara kadar dans etmek olabilir. Kimisi iinse dalara trmanmak, tavan avlamak ya da yeni ve ilgin olan herhangi bir eyi yapmak olabilir. Bu kiilerin deerleri arasndaki tek ortak nokta, bunu adlandrmak iin kullandklar kelimedir. nc bir kii iin elence, bir gl yenme olabilir. Ona elence anlamsz ya da zevksiz gelebilir. Dier ynden onun mcadele gc diyerek yaptn, biz elence diye yapyor olabiliriz. 364

Ortak deerler, iyi bir ilikinin temelini olutururlar. ki insan birbirine bal deerlere sahipse, onlarn ilikisi sonsuza dek srer. Deerleri btnyle farklysa, ilikileri ksa sreli ve tatsz olur. ok az iliki hari bylesine u rnekler yoktur. Sonu olarak iki ey yapmamz gerekir. nce ortak deerlerin bulunmas gerekir ki, bunlar karnzdaki kiiyle aranzda bir kpr olarak kullanabilesiniz. Ronald Reagan ile Gorbaov'un grmelerinde yaptklar da bu deil midir? Sonra karnzdakinin temel deerlerini bulun ve bunlar olabildiince destekleyin. Bu ister i, isterse bir aile ilikisi olsun; gl, destekleyici ve sonsuz bir ilikinin temelini oluturur. Deerler; insanlar gdleyen, benzeimli olmalarn salayan ya da bunlarn aksini gerekletiren etkili kavramlardr. Karnzdakinin deerlerini biliyorsanz; en son anahtar sizde demektir. Bu bilgiye sahip deilseniz, gl davranlar gsterseniz bile sonu alamazsnz. Davranlarnz kiinin deerleriyle atyorsa; kapayan dme gibi alrlar. Deerler dantay mahkemesi gibidir. Onlar bir davrann istenen sonucu verip vermeyeceine karar veren, en yksek yarg organdrlar. Nasl ki insanlar, deerlerin ne anlama geldii hakknda farkl fikirlere sahipse; ayn ekilde bunlarn tatmin edilip edilmediini anlamada da farkl yntemlere sahiptirler. Kiisel bazda kendinizi kantlayabilme yordamnz bilmeniz; amalarnz dzenlemede ok nemlidir. imdi sizden aklayacam altrmay yapmanz istiyorum. En nemli be deerinizi aln ve bunlar inceleyin. Bunlarn gerekletiine inanmanz iin neler olmas gerekir. imdi bunun cevabn ayr bir kada yazn ve bunlarn sizi ileriye mi yoksa geriye mi gtrdne karar verin. Kendinizi kantlama yordamnz deitirebilir ve kontrol edebilirsiniz. Bizim nerdiklerimiz sadece zihinsel yaplardr. Onlar bizi geri gtrmemeli, ama bize hizmet etmelidir. Deerler deiir. ou kez deerlerin bilinsiz olarak kkten 365

deitiini grrz. oumuzun kantlama yordam uygun deildir ve bizi hayal krklna uratr. Lisedeyken kendinizi ekici hissedebilmeniz iin romantik bir ilgi gerekebilir. Bir yetikin olarak siz daha zarif yaklamlar gelitirebilirsiniz. ekicilie deer verebilirsiniz; ama baklarnz Cherly Tiegs ya da Robert Redford'unkilerle yaracak kadar iyi olmadka, kendinizi ekici hissetmiyorsanz; imdiden hayal krkln garantilemisiniz demektir. Hepimiz, asl deerlerini sembolize eden bir ara araclyla bir sonuca kilitlenen insanlar tanrz. Onlar kilitlendikleri sonucu elde ettiklerinde, kendileri iin hibir anlam ifade etmediini grnce arrlar. Deerler deiir, ama kendimizi kantlama yordamlar hep ayndr. Kimi zaman insanlar hibir deere bal olmayan kendini kantlama yordamlar kullanrlar. Ne istediklerini bilirler, ama niin istediklerini bilmezler. Bu yzden bunu elde ettiklerinde, sonu onlara, kltrn istemeden verdii bir serap gibi gzkr. Deerler ve davranlar arasndaki benzeimsizlik, "Vatanda Kane" den "Muhteem Gatsby" ye kadar uzanan film ve romanlarn ana temas olmutur. Deerleriniz ve bunlarn nasl deitiklerini anlamak iin bir nsezi gelitirmeniz gerekir. Blm 11'de kazan ve baarnz incelediiniz gibi; burada da sizi en ok gdleyen deerlerinizi dnem dnem gzden geirmeniz gerekir. Kendinizi kantlama yordamlarnz gzden geirmenin bir baka yolu da, mantkl bir zaman sresi iinde sizi tatmin edici bir dzeye ulatrp ulatrmadklarn incelemektir. Hayata yeni atlan iki yksek okul mezununu ele alalm. Bir tanesi iin baar iyi bir aile, ylda 40.000 dolarlk bir kazan salayan bir i, 100.000 dolarlk bir ev ve salk olabilir. Dieri iinse bu; byk bir aile, ylda 240.000 dolarlk bir kazan, 2 milyon dolarlk bir ev, gen bir vcut, bir sr arkada, profesyonel bir futbol takm ve srcl bir Rolls-Royce olabilir. Yksek ideallere sahip olmak, eer ie yaryorsa iyidir. Ben kendim iin gerekten byk idealler setim ve bunlar destekleyecek i temsillerimi gelitirdim. 366

dealler ve deerler gibi kendini kantlama yordamlar da deiebilir. nsanlar baarabilecekleri basit idealleri olursa da mutlu olurlar. Bunlar sizi baarya ulaabileceinize ve ryalarnz gerekletirebileceinize inandran geri beslemelerdir. Kimi insanlar gen bir vcut, 2 milyon dolarlk bir ev, bir futbol takm ve Rolls-Royce gibi ideallerle btnyle gdlenebilirler. Bir bakas baary ilk aamada 10 Km.'lik bir kouyu bitirmek, 100.000 dolarlk bir ev, bir ak ilikisi ya da mutlu bir aile yaants olarak grebilir. Bunlar gerekletirdikten sonra yeni idealler edinirler. Belki daha yksee ulaabilirler, ama en ok tatmini salayan ilk aamadaki ideallerinin gereklemesidir. Kendini kantlama yordamlarnn bir dier yn de kesinliktir. Romantizme deer veriyorsanz, kendinizi kantlama yordamnzn ekici ve sizi seven biriyle ilikiye girmek olduunu syleyebilirsiniz. Bu, urunda birok zorlua katlanlacak iyi bir idealdir. Belki de en ok arzu ettiiniz kiisel zelliklerin ve grnlerin bir listesini oluturursunuz. Bu da iyi bir yntemdir. Bir bakas ise; kendini kantlama olarak sarn, mavi gzl, 1.75 m. boyunda, iri gsl bir Playboy kzyla romantik bir ilikiyi grebilir. O yalnzca bu kesin tanma ulaabilirse tatmin olur. Kendinize bir hedef semenin hibir kt yan yoktur, fakat bu kadar kesin ve balayc olursanz, enerjinizi byk bir oranda bo yere harcarsnz. Bu yntem yararl olabilecek, deneyim kazandrabilecek kii ve olaylarn %99'unu gzard etmenize neden olur. Bu, hayatnz boyunca byle bir sonuca ulaamayacanz anlamna gelmez. Elbette ulaabilirsiniz. Bununla birlikte, kendinizi kantlama kriterlerinizde biraz esneklik gstermeniz, ideallerinizi daha kolay gerekletirmenize ve bu isteklerin tatmin edilmesine daha ok yardmc olacaktr. Burada yaygn olarak karlalan bir glk vardr. Bu da esnekliktir. Unutmayn ki her alanda en ok esneklie ve alternatife sahip olan sistem, en etkili ve en baarl sistemdir. in can alc noktas, deerlerimizin bizim iin ok nemli olmasdr. Ancak onlarn nemini, uyguladmz kendini kantlama 367

yordamlanyla vurgulayabiliriz. Dnyann snrlandrlm, hemen hemen baarszl garantileyen bir haritasn seebilirsiniz. Bir oumuzun yapt da budur. Baar kesinlikle udur ya da budur, iyi bir iliki udur diye sylyoruz. Bylece sistemin esnekliini btnyle kaldrarak, baarszl garantilemenin en kolay yollarndan birini seiyoruz. nsanlarn uramas gereken zor sorunlarn kayna, ounlukla deerlerdir. Kimi zaman ak ve zgrlk gibi iki ayr deer bizi ayr ynlere ekebilir. zgrlk her an her istediinizi yapabilme anlamna gelebilir. Ak ise, tek bir kiiye duyulan ilgi olabilir. oumuz zaman zaman bu ikilemi, ho olmayan sonularyla birlikte yaarz. Bununla birlikte en ok neye deer verdiimizi bilmek ve bunu destekleyecek davranlarda bulunmak nemlidir. Byle yapmazsak; daha sonra hayatmzda en ok deer verdiimiz eyi destekleyecek davranlar gstermemi olmann acsn ekeriz. Yksek dereceli deerlere bal davranlar, dk dereceli deerlere bal davranlarn yerini alrlar. ki ayr yne eken kuvvetli deerler kadar, insan yldrc baka bir ey yoktur. Bu, insanda byk bir benzeimsizlik yaratr. Bu benzeimsizlik yeteri kadar uzun srerse, bir ilikinin sona ermesine bile neden olabilir. Birinin zerine, dierini yok edecek ekilde debilirsiniz (zgrlnz gibi). Birini dierine uydurmaya alrsanz (zgrle olan arzunuzu gz ard etmek gibi), bu ekilde ok krc olabilir ve hayal krklna urayabilirsiniz. Ya da ok azmz, deerlerini anlayp yorumlayabildii iin, genel anlada bir hayal krklnn ve umutsuzluun deneyimini yaarz. Ksa zamanda hayatmzdaki btn bu ac deneyimler birikir ve bunlar bizi ok yemeye, sigara imeye ve dier uygun olmayan davranlara yneltir. Deerlerin nasl altn bilmezseniz, uygun bir uzlama zemini hazrlamanz ok zor olur. Bunu yapabilirseniz, hem zgrlnz hem de ilikinizi kurtarrsnz. Ayrca kendinizi kantlama yordamnz da deitirebilirsiniz. Belki lise renci368

siyken sizce zgrlk, Warren Beatty'nin seks hayatn taklit etmek anlamna gelebilir. Olgunlatka bir ak ilikisi size barda tantnz ilk insanla yataa atlamaktan daha ok zgrlk, rahatlk, beceri ya da zevk verebilir. te bu, tam anlamyla benzeimsizlik douran bir deneyimin, yeniden uygun bir biimde dzenlenmesidir. Kimi zaman benzeimsizlik deerlerden deil, deiik deerler iin uygulanan kendini kantlama yordamlarndan kaynaklanabilir. Baar ve dine olan ballk, her zaman iin uyumazlk dourmak zorunda deildir. Hem ok baarl, hem de dini deerlere ok bal bir insan olabilirsiniz. Ama ya baar iin kendinizi kantlama yordamnz, sade ve basit bir hayat srmekse ne olur? Kendinizi kantlama yordamnz yeniden tanmlamanz ya da yaklamnz yeniden gzden geirmeniz gerekir. Aksi takdirde kendinizi ikilemlerle dolu bir hayatn iinde bulursunuz. Burada R. Mitchell'in hayatn kstlarm gibi grnen, ama aslnda onun mutlu ve zengin bir hayat srebilmesi iin gerekli destei salayan inan sistemlerini hatrlamak faydal olabilir. Herhangi iki faktr arasnda kesin bir iliki yoktur. Onun iin fel olmak, mutsuz olmak anlamna gelmez. ok zengin olmak dinsiz olmanz, dininize ok bal olmanz da basit bir yaant srdrmenizi gerektirmez. SDP, birok deneyimin temel iskeletini deitirip, onlar benzeimli hale getirecek aralar gelitirmitir. Bir zamanlar ok yaygn sorunlardan birisine sahip bir kiiyle almtm. Bir kadnla romantik bir ilikisi vard; fakat ayn zamanda dier kadnlar tarafndan ekici bulunmaya ve onlarla iliki kurmaya da ok nem veriyordu. Bu yzden ne zaman bir kadndan seksel sinyaller alsa, ilikisine verdii deer nedeniyle sululuk duyuyordu. Ne zaman ekici bir kadnla karlasa, ekicilik dizini bu ekilde alyormu. Byle bir kadn gryor (Ve) ve kendi kendine, "Bu kadn mkemmel bir yaratk ve beni istiyor" diyormu (Aid). Bu da onu dayanlmaz bir istee srklyor (Ki) ve Snrsz G - 24 369

kimi zaman bu arzu geree dnyor ve onu harekete geiriyormu (Ke). Fakat hem arzusu, hem de romantik bir maceraya olan istei, onu ikilemlerle birlikte kararszla itiyormu. Ben stratejisine (Ve- Aid- Ki-Ke) eklinde yeni bir para eklemesini rettim. Bunu yle bir ayarladm ki, bir kadn grdkten sonra (Ve) kendi kendine "Bu kadn ok gzel ve beni istiyor" (Aid) diyor. Burada, buna i iitsel olan, "Ben de beraber olduum kadn seviyorum" diye bir ek yaptrttm. Ondan beraber olduu kadn, sevgi dolu baklar ve glmsemesiyle birlikte (Ve) gznne getirmesini istedim. Bu da onda, beraber olduu kadna olan sevgisini canlandracak, yeni bir i duyusal his kazandrd. Bylece ekici bir kadn grdnde ilk nce, "Bu kadn gzel ve beni istiyor" diyor ve hemen arkasndan "Ben de beraber olduum kadn ok seviyorum" diye sevecen bir ses tonuyla ekleme yapyor ve onun tatl hayalini zihninde canlandryor. Bu ilemleri o kadar ok tekrar ettirdim ki, artk bunlar onun beyninde yer etti. Aynen Swish paterninde olduu gibi, ne zaman kendisine doru gelen bir kadn grse; hemen yeni stratejiyi uygulamaya balyor. Bu strateji, her eyin yoluna girmesini salad. Eski stratejisi, onu ayn anda iki ayr yne sevkediyordu. Bu da byk bir stres yaratyordu. Aslnda yalnzca ekici grnme isteini bastrmak da onda ikilem ve atma yaratacakt. Bu yeni strateji, hem ekici grnme isteini tatmin etti, hem de ilikisini ypratan ikilemleri ortadan kaldrd. imdi ekici bir kadn grnce birlikte olduu kadn daha ok zlyor. Kendimizi ve dierlerini anlamak ve gdlemek iin deerleri kullanmann en son yolu, onlar metaprogramlarla btnletirmektir. Deerler geirgenlii az olan son szgelerdir. Metaprogramlar ise alglamamz ve davranlarmz dzenleyen ilevsel paternlerdir. Bu ikisini beraberce kullanmay renirseniz, en gl gdleme paternlerini gelitirebilirsiniz. Bir zamanlar sorumsuzluuyla annesini babasn ldrtan bir genle ilgilenmitim. Bu gencin sorunu, sonularn dn 370

meden anlk kararlar vermekti. Ona gre; baz nedenlerden tr ge saatlere kadar darda kalmak zorunda kalyorsa; bu onun sorumsuz olduunu gstermezdi. O, karlat olaylara annda tepki gsteriyor ( o yne doru hareket etmesini salayan nesneler) ve sonularn dnmyordu (uzaklamasn salayan nesneler). Bu genle oturup konutuumda onun metaprogramlarn inceledim. Bir ihtiyatan tr olaylarn zerine gittiini anladm. Daha sonra deerlerini incelemeye baladm. Onun en nemli temel deerinin; emniyet, mutluluk ve gven olduunu grdm. Bunlar hayatnda gereksinim duyduu nemli eylerdi. Bu ipularn kullanarak davranlarn ayarlama ve aynalama yoluyla, onunla dostluk kurdum. Daha sonra btnyle benzeim iinde ona; yaptklarnn nem verdii deerleri nasl yok ettiini anlattm. Eve haber vermeden kt iki gnlk bir geziden henz dnmt. Ailesinin tm sabrn yitirdiini ve dolaysyla nem verdii ve ailesinde bulduu emniyet, mutluluk, gven gibi deerleri yitireceini anlattm. Byle devam ederse; kendini hi emniyet, gven ve mutluluk olmayan bir yerde bulacan syledim. Bu bir hapishane ya da islahevi olabilirdi. Evde yaayabilecek kadar sorumluluk sahibi olamyorsa; ailesi onu kendisinden sorumlu olacak birilerinin bulunduu bir yere gndermek zorunda kalabilirdi. Bylece, deerlerine ters den ve uzak durmas gereken eyleri vermi oldum. ou insan, temel deerlerine zarar vereceklerini anladklarnda, normalinde yapacaklar ilerden vazgeerler. Sonra da yaknlamas gereken doru yolu gsterdim. Anne ve babas iin kantlama yordam olabilecek grevler verdim. Bylece ailesi onu destekleyecek gven, emniyet, mutluluk gibi temel deerleri belirleme yeteneine sahip oldu. Her akam 22'de evde olacak, bir hafta iinde bir i bulacak ve her gn evdeki ilerini aksatmadan yapacakt. Ona 60 gn iinde gzle grlr bir ilerleme kaydedeceini ve szlerini tutarsa, ailesinin ona olan gveninin, dolaysyla mutluluk ve emniyeti 371

nin artacan syledim. Gereksinimlerinden doan bu ileri yapmas gerektiini belirttim. Anlamamza bir kez uymazsa; bunu bir renme deneyimi, iki kez uymazsa bir uyar olarak kabul etmesini, nc kez uymazsa evden gitmek zorunda kalabileceini syledim. Benim yaptm; yalnzca, onu deer verdii konulara doru ynelterek, yaandan ald tad korumak ve artrmakt. Gemite ailesiyle olan ilikisini destekleyecek ynde davranmyordu. Bu deiikliklerin ihtiyalarndan doduunu ve kendini kantlamak iin iyi bir yntem olduunu bilmiyordu. En son olarak ondan haber aldda, hl rnek bir ocuk gibi davrandn rendim. Deerleri metaprogramlaryla birlikte onun temel gdleme aralarn oluturuyordu. Ona kendisi iin gerekli emniyet, gven ve mutluluu salayacak yollar gstermitim. "Dierlerini bilenler aklldr, ama kendini bilenler daha aklldr. Dierlerini kontrol edenler kuvvetli olabilirler, ama kendini kontrol edebilenler, ok daha gldrler." Lao Tsu, Tao Teb King Tahmin ediyorum, deerlerin deiim iin ne kadar etkili ve geerli aralar olduu anlalmtr. Eskiden deerleriniz hemen hemen btnyle bilinalt dzeyinde alyordu. Ama imdi, olumlu ynde bir deiiklik iin, deerlerinizi hem anlama hem de deerlendirme yeteneine sahipsiniz. Gemite de atomun ne olduunu bilmediimiz iin, o byk gc kullanamyorduk. Deerler hakknda bilgilenmek de, buna ok benzer bir etki yapar. Onlar bilin dzeyine getirmekle, nceden elde edemediimiz sonular imdi elde edebiliriz. nceden varln bile bilmediimiz bu dmelerle, artk oynayabiliriz. Unutmayn ki, deerler genel etkileri olan inan sistemleridir. Bu ne 372

denle deerlerimizde (ister ikilemleri yok ederek, isterse zayf deerleri glendirerek) deiiklik yaparak, tm hayatmz deitirebiliriz. Eskiden olduu gibi deerlerden doan ikilemlerimizi anlayamamak yerine; iimizde nelerin dndn, dierleriyle aramzda ne olduunu anlayarak, yeni sonular retebiliriz. Bunu birok ekilde yaparz. Bu kitabn tmnde yapmaya altmz gibi, altbiemler araclyla kantlama yntemlerini deitirebiliriz. Deerler arasnda bir ikilem doduunda, aslnda bu kendini kantlama yntemleri arasnda olmu demektir. stersek grnty silikletirerek ya da sesini ksarak bu ikilemi dikkati ekmeyecek bir ekle sokabiliriz. Hatta baz durumlarda deerin kendisini bile deitirebiliriz. Daha st dzeyde olmasn istediimiz bir alt dzey deerimiz varsa; altbiemlerini deitirerek onu st dzey deeri yapabiliriz. Birok durumda altbiemlerle uramak hem daha kolay, hem de daha etkilidir. Sanrm bu tekniklerin ne kadar gl olduklarn siz de biliyorsunuz. Bu yolla, deerlerinizin nem derecesini; onlarn beyninizdeki temsillerini deitirerek, deitirebilirsiniz. En yksek deeri faydallk olan birine danmanlk yapyordum. Sevgi, onun sralamasnda 9. sradayd. Tahmin edebileceiniz gibi bu tip bir deer sralamasna sahip birinin, dier insanlarla ok iyi bir iliki kurmas beklenemez. O, en yksek deeri olan faydall; renkli, uygun tonlarda ve byk bir grnt olarak saa yerletiriyordu. Oysa sevgiyi siyah-beyaz, koyu tonda, kck bir ekranda gryordu. Bunu rendikten sonra tek yapacamz ey, sralamada alt dzeyde yer alan deerlerin altbiemlerini de, st dzey deerlerin altbiemleri haline getirmek olacaktr. Bylece onun deerleri hakkndaki fikirleri ve deer sralamas deiecek ve sevgi en st dzeye sahip bir deer olacaktr. Bu dzeyde korunmas iin de swish paterni uygulanacaktr. Bu ilemleri reterek, dnyaya ve hayata bak asn deitirdim. Bylece eylemleri uygun bir temele dayanmaya balad. 373

Bir insann deer sralamasn deitirmenin, hemen ortaya kmasa bile, ok byk imalar olabilir. En iyisi, nce kiinin kendini kantlama yordamn kefetmek ve deer sralamasn deitirmeden nce, alglamasn deitirmektir. Sanrm bunun kiisel bir ilikide ne kadar nemli olduu anlalmtr. Bir insann en nemli deeri ekicilik, ikincisi drst iletiim, ncs yaratclk ve drdncs de sayg olsun. Bu ilikide, doyurucu sonu elde etmenin iki ayr yolu vardr. Bir tanesi saygy birinci deer, ekicilii de sonuncu deer yapmaktr. Bylece artk eine ekici gelmeyen birine; onun eine kar duyduu saygnn ekicilikten daha stn olduu hissini verebiliriz. Bu ekilde o, eine sayg duyduu srece; en nemli ihtiyacnn karlandn hissedecektir. Daha basit bir yol ise, kiinin ekiciliini anlamada kulland kantlama yordamn belirlemektir. Karsndaki kiide neler bulmas, grmesi, hissetmesi gerekir? Sonra, ya onun ekicilik stratejisini deitirir ya da tatmin edilmesi gereken deerleri eiyle paylamasn salarz. Biroumuz atan deerlere sahibizdir. Hem baarl olmak, hem de plajda yan gelip yatmak isteriz, hem zamanmz ailemizle geirmek, hem de iimizde ok alp baarl olmak isteriz. Hem gvenlik hem de macera ararz. Bu deer ikilemleri kanlmazdr. Bunlar hayatmza biraz da eni katarlar. Asl sorun, temel deerlerimiz bizi farkl ynlere ektiinde kar. Bu blm bitirdikten sonra deer sralamanz ve kendinizi kantlama yordamlarnz inceleyin ve atan ynleri bulun. Onlar aka grebilmek, zmn birinci basamadr. Kiilerde olduu kadar toplumlarda da deerler, ok nemli bir yere sahiptir. Birleik Devletlerin son yirmi yllk tarihi deerlerin deiebilirlii ve nem sralamas iin iyi bir rnek oluturur. Altmlarda ortaya kan deer atmalar hangi devrimi yapt? Bir anda toplumun ses karan nemli bir blm, toplumun bir btn olarak sahip olduu deerleri aka tartmaya baladlar. lkenin paylalan en temel deerleri 374

(vatanseverlik, aile, evlilik) tartlmaya baland. Sonuta byk bir karmaa ve sosyal benzeimsizlik dnemi yaand. O gnlerle bugnler arasnda iki byk fark var. Birincisi 80'li yllarn ocuklar, deerlerini ifade etmek iin yeni ve daha olumlu yollar buldular. 60'l yllarda zgrlk, uyuturucu kullanmak ve sa uzatmakt. Ama imdi, yani 80'lerde, kendi iine sahip olmak ve yaamn denetleyebilmek, ayn sonucu elde etmenin en etkin yolu olarak grlyor. Dier farkllk ise, deerlerin deimesidir. Amerikan deerlerinin son yirmi be yln incelersek; hibir deer setinin, dierinden daha baarl olduunu syleyemeyiz. Bunun yerine devaml deien deerler gze arpar. Kimi yerlerde eski deerlere bal kalnm (vatanseverlik, aile yaants gibi), kimilerinde ise 60'l yllarn deerlerinin yeni uyarlamalar kullanlmtr. Biz daha toleranslyz. Kadn haklar iin, aznlklar iin, tatminkar alma koullan iin hep farkl deerlere sahibiz. Burada hepimiz iin ok faydal bir ders vardr. O da deerlerin ve insanlarn deiebileceidir. Ancak nefes almayan insanlar deimezler. nemli olan bu durumu anlamak ve ona ayak uydurmaktr. Tek bir istee bal kalp onu elde ettiklerinde; artk mevcut deerlerinin uygun olmadn anlayan insanlar rneini hatrlayn. Biroklarmz, birok kez bu durumla karlar. Bunu engellemenin yolu, deerlerimizi ve bunlardan doan kendimizi kantlama yordamlarmz iyice kavramaktr. Hepimiz bir miktar benzeimsizlik iinde yaarz. Bu, insan olmann belirsizliinin bir parasdr. Aynen 60'larda toplumlarn deimesi gibi, insanlar da deiir. Ama deimenin ne olduunu bilirsek, daha kolay ayak uydurur ve elimizden gelen deiiklikleri ortaya koyarz. Benzeimsizlik hisseder ve olanlar anlayamazsak; uygun olmayan davranlar iine gireriz. kiye, sigaraya alr ya da farknda olmadan hayal krklklar retmeye balarz. Bu nedenle ikilemleri zmlemenin ilk adm, onlar anlamaktr. Asl baar forml burada da, dier alanlarda olduu gibi geerliliini korur. Ne istediinizi, temel 375

deerlerinizi ve deerler hiyerarinizi bilmelisiniz. Eyleme gemek zorundasnz. Ne elde ettiinizi anlamak iin duyusal keskinliinizi artrmal ve deiim iin gerekli esneklii gstermelisiniz. imdiki davranlarnz deerlerinizle uyumuyorsa, ikilemi zmlemek iin onlarda birtakm dzeltmeler yapmanz gerekir. ncelemeye deer bir nokta daha var. Her an hepimizin modelleme yaptn hatrlayn. ocuklarmz, alanlarmz, i evremiz deiik ekillerde srekli olarak bizi modellemektedir. Etkili model olmada, gl deerlere ve benzeimli davranlara sahip olmaktan daha nemli bir ey yoktur. Modelleme nemlidir, ama deerler daha da nemlidir. Sznze ok balysanz ve hayatnz mutsuz ve elikili grnyorsa; sizi modelleyenler, mutsuzluk ve eliki ile szne ball badatracaklardr. Sznze balysanz ve hayatnz mutlu ve elenceli ise; szne ballk, mutluluk ve elenceyi badatran benzeimli bir modelsiniz demektir. Hayatnz boyunca sizi en ok etkileyen insanlar dnn. ansnz onlarn en etkili, en uyumlu modeller olmasyd. Onlar, deerleri ve hareketleriyle baarnn en canl, en gze batan baarl modelleridir. Tarihteki en nemli modelleme gleri, deerler zerinde ok duran kutsal kitaplardr. Anlattklar hikayeler, tanmladklar durumlar; bu deerlere nem veren insanlarn hayatlarn zenginletirecek modellerdir. Bir kiinin deerlerini kefetmek; basit olarak onun iin neyin en nemli olduunu, neyin nemli olmadn anlamaktr. Bunu bilmekle yalnz karnzdakinin deil, kendi ihtiyalarnzn da farkna varrsnz. Bir sonraki blmde, kitapta incelediimiz konular uygulayabilmek iin kullanmamz gereken be kavram zerinde duracaz. Ben bunlara "Zenginliin ve Mutluluun Be Anahtar" adn verdim. 376

BLM: 19

Zenginlik ve Mutluluun Be Anahtar

"nsan evrenin deil, evre insann yaratdr." Benjamin Disraeli

ARTIK yaamnzn mutlak sorumluluunu yklenebilmek iin gerekli kaynaklara sahipsiniz. temsilinizi ekillendirme, baar ve gc salayacak durumlar elde etme yeteneine sahipsiniz. Fakat yetenee sahip olmakla, yetenei kullanmak her zaman ayn anlama gelmez. Kiileri belirli zamanlarda tekrar beceriksiz duruma sokan kesin deneyimler vardr. Yollardaki virajlar, nehirlerdeki girdaplar, zaman zaman bizi tekrar tuzaa drr. Kiilerin tm yapabileceklerine tutarl bir ekilde engel olan deneyimler vardr. Bu blmde size; tehlikelerin nerede olduunu gsterecek bir harita ve tehlikeden kurtulmak iin gerekli olan bilgiyi vermek istiyorum. 377

Ben bunlara zenginlik ve mutluluun be anahtar adn verdim. imdi sahip olduunuz tm yetenekleri kullanmak ve olabileceklerinizin hepsini olmak istiyorsanz; bu anahtarlar anlamak zorundasnz. Kararlysanz ve anahtarlan uyumlu bir ekilde kullanabilirseniz, yaamnz srekli baarlarla dolu olacaktr. Ksa bir sre nce Boston'daydm. Bir akam seminerinden sonra, gece yans Copley Meydan'nda dolayordum. Eski Amerikan evlerinden gkdelenlere kadar eitli yaplardaki binalar incelerken, bir adamn yalpalayarak bana doru geldiini fark ettim. Haftalardr sokakta uyumu gibi grnyordu. Sanki aylardr tra olmamt ve etrafa alkol kokular yayyordu. Adamn benden para isteyeceini anladm. Hakl olarak, "yle dndnz iin adam kendinize doru ektiniz", diyeceksiniz. Her neyse adam yaklat ve "Baym, bir eyrek dolar bor verir misin?" dedi. nce adamn davrann dllendirmeyi isteyip istemediimi dndm. Sonra onu zmemeye karar verdim. Benim iin bir eyrek dolar eksik ya da fazla olmu fark etmezdi. Sonunda ona bir ders verme giriiminde bulunmaya karar verdim. "Bir eyrek mi?", "Yani btn istediin sadece bir eyrek dolar m?" dedim. "Evet, sadece bir eyrek" diye cevap verdi. Ben de cebimden bir eyrek dolar kardm ve "Hayat sana istediin her miktardaki paray verecektir" dedim. arm bir ifadeyle suratma bakt ve sonra uzaklat. Adamn uzaklan izlerken, baarl olanlarla baarszlar arasndaki farklar dnmeye baladm. Onunla benim aramda ne gibi farklar vard? Niin benim yaamm nee dolu ve istediimi istediim zaman yapabiliyorum, istediim yere istediim zaman gidebiliyorum, istediim kiiyle istediim kadar beraber olabiliyorum? O, belki altm yanda ve sokaklarda eyrek dolar dilenerek yayor. Tanr bana "Robbins, sen ok iyisin. yleyse hayal ettiin yaam yaayacaksn" m dedi? Sanmyorum. Birileri bana ok byk kaynaklar ya da stnlkler mi hediye etti? Sanmyorum. Bir zamanlar ben de aa yukar 378

onunki kadar kt durumdaydm; ama, ben onun kadar ok imedim ve sokaklarda uyumadm. Sanrm farkn bir ksm bu adama verdiim cevapta var. Yani ne isterseniz, yaam size verecektir. Bir eyrek dolar isterseniz, yaam size o kadarn verecektir. Yaam sevinci ve baar isterseniz, yaam size onu verecektir. imdiye kadar yaptm almalar bana; durum ve davranlarmz deitirebilirsek, her eyi deitirebileceimizi retti. Yaamdan ne isteyebileceinizi ve onu elde ettiinizden nasl emin olabileceinizi renebilirsiniz. Daha sonraki aylarda sokakta rastladm insanlara hep yaamlarn ve bu duruma nasl ulatklarn sordum. Yaamda benzer glklerle uramak zorunda olduumuzu farketmeye baladm. Fark onlarla baa kma yordamlarndayd. "Kullandnz kelimeler, nasl yaayacanz belirlerler. Yunan Atasz Baarya giden yolda trafik iareti olarak kullanlabilecek be ilkeyi sizinle paylamak istiyorum. Bunlar sihirli ya da ok karmak ilkeler deildir, fakat bu ilkelere mutlaka uyulmas gerekir. Onlarn kullanmnda ustalarsanz, yapabileceiniz iler zerindeki snr kalkacaktr. Onlar kullanmazsanz, atlayabileceiniz ykseklie oktan snr koymusunuz demektir. Olumlu olmak ve pozitif dnmek balangtr; fakat cevabn tm deildir. Disiplinsiz olumluluk, sulanmann balangcdr. Disiplinli olumluluk ise harikalar yaratr. Zenginlik ve mutluluu salamann anahtarlar aada aklanmtr. ENGELLERLE NASIL BAA IKILACAINI RENMELSNZ. Olabileceklerinizin hepsini olmak, yapabileceklerinizin hepsini yapmak, iitebileceklerinizin hepsini iitmek, grebileceklerinizin hepsini grmek istiyorsanz engellerle nasl baa klmas gerektiini renmek zorundasnz. Engeller her an ha 379

yallerinizi ykabilir. Engeller pozitif tutumlar negatife, gl durumlar aciz duruma sokabilir. Negatif tutumun yapt en kt ey, kiisel disiplini yok etmesidir. Kiisel disiplin kaybolduunda, istediiniz sonular da kaybolur. Bu nedenle uzun dnemli baary garantilemek iin engellerinizi nasl disipline edeceinizi renmelisiniz. zninizle size baz eyler anlatmak istiyorum. Baarnn anahtar youn engellemedir. Byk baarlar incelerseniz, hemen hemen hepsinin baarya giden yolda youn engellemelerle karlatn greceksiniz. Size bunun tersini her kim sylerse, bilin ki o, baarmann ne demek olduunu bilmiyordur. ki tr insan vardr. Engellemelerle baa kanlar ve engellemelerle baa kmak isteyenler. Federal Express adnda kk bir tama irketi vard. irketin kurucusu Fred Smith saylamayacak kadar engellemeyle karlamasna ramen, irketini milyarlarca dolarlk bir irket haline getirmeyi baard. Sahip olduu tm parasyla irketi kurduu zaman yaklak olarak sadece 150 paket tamay planlyordu. 0, onalt paket tadnda ayn sektrdeki dier irketlerden bei birer iisini iten kard. Bu andan itibaren iler kt gitmeye balad. iler eklerini kendilerine en uygun gelen ilk yerde hemen bozdurmaya alyorlard; nk ekleri karlayacak kadar nakit para yoktu. Birok kez planlar bozulma srecine girdi ve bazen iini srdrebilmesi iin mutlaka belirli bir miktarda sat yapmak zorunda kalyordu. Bu irket imdi milyarlarca Dolarlk cirosu olan bir irkettir. Bunun bir tek nedeni vardr, o da Fred Smith'in engelleme stne engellemeyle baa kma yeteneine sahip olmasdr. Engellemelerle baa kabilen insanlar dllendirilirler. Eer iflas etmiseniz, muhtemelen bunun nedeni ok fazla engellemeyle baa kamamanz yzndendir. "flas ettim, nk ok fazla engellemeyle karlatm" derseniz geri adm attnz demektir. Daha ok engellemeyle baa ksaydnz, zengin olurdunuz. Parasal adan iyi durumda olanlarla olmayanlar arasnda380

ki en nemli fark, engellemelerle baa kma yntemlerinden kaynaklanr. Fakirlerin ok fazla engellemeye sahip olmadklarn syleyecek kadar kat yrekli deilim. Sadece zengin olmann yolunun baarya ulancaya kadar engellemelerin stne gitmekten getiini anlatmaya alyorum. Genellikle insanlar zenginlerin problemlerinin olmadn sanrlar. Biraz daha dikkat etseler, zenginlerin daha ok problemlerinin olduunu grecekler. Onlar sadece yeni stratejiler ve alternatifler yaratarak, bu problemlerle nasl baa klabileceini biliyorlar. Zengin olmak sadece ok paraya sahip olmak demek deildir. Zengin bir iliki daha ok problem ve daha ok zorluk demektir. Herhangi bir problemle karlamak istemiyorsanz, byle bir ilikiye girmeyiniz. te, ilikide, yaamda, byk baarya giden her yolda ok fazla engelleme vardr. En Uygun Performans Teknikleri'nin bize en byk hediyesi, etkin bir ekilde engellemeyle nasl baa klacan retmesidir. Sizi engelleyen herhangi bir eyi ele alnz ve bununla ilgili olarak sizi heyecanlandracak bir program yapnz. SDP gibi aralar sadece olumlu dnme deildir. Olumlu dnmedeki sorun, o ana kadar zerinde dnlen konuda eyleme gemek iin genellikle ge kalnmasdr. SDP size, gerilimleri frsata dntrecek bir yol sunmaktadr. Sizi kntye uratan herhangi bir imajn nasl silineceini ya da nasl oku salayacak bir imaja dntrleceini renmi bulunuyorsunuz. Bunu yapmak zor bir i deildir. Nasl yaplacan zaten renmi durumdasnz. Gerilimle baa kmann iki yolu vardr: Birincisi kk eylere iltifat etmemektir. kincisi ise her ey kktr. Tm baarl insanlar, baarnn engellemenin br tarafnda filiz verdiini bilirler. Maalesef, baz insanlar br tarafa gemezler. Amalarn gerekletiremeyenler, engellemeler karsnda ylanlardr. Onlar istediklerine ulaabilmeleri iin atmalar gereken admlara, engellemelerin engel olmasna izin verirler. Bu yolda engellemeleri yararak ilerleyeceksiniz. Her geri 381

adm bir baarszlk deil, sizi amacnza gtrecek yolda daha fazla bilgi veren bir geri beslemedir. Bylece daha ileriye gitmek iin gerekli bilgileri salam olacaksnz. Bu deneyimi yaamam baarl bir insan bulabileceinizden pheliyim. REDDEDLMEYLE NASIL BAA IKILACAINI RENMELSNZ. Bu ilke ikinci anahtarmzdr. Seminerlerimde bu anahtar sylediimde, odadaki fizyolojinin deitiini hissedebiliyorum. Dilde insan "hayr" kelimesinden daha ok inciten baka bir kelime var mdr? Bir sat elemanysanz; 100 bin dolarlk sat yapmakla, 25 bin dolarlk sat yapmak arasndaki fark nedir? Aradaki temel fark, sizi eyleme gemekten alkoyan korkuyu yenmek iin reddedilmeyle nasl baa klacan renmektir. En iyi satclar, en ok reddedilenlerdir. Onlar hayr kelimesini , evet kelimesini duyabilmek iin bir drt olarak kullanrlar. Bizim kltrmzde insanlarn karlat en byk zorluk, hayr kelimesiyle nasl baa klacan bilmemektir. Daha nce sorduum soruyu hatrlayn. Baarszla uramayacanz bilseydiniz ne yapardnz? Bu soruyu imdi dnn. Baarsz olmayacanz bilmek, sizin davranlarnz deitirmeyecek midir? Bu da sizin istediiniz ekilde davranmanza neden olmaz m? yleyse sizi bundan alkoyan nedir? Hayr kelimesidir. Baarl olmak iin reddedilmenin stesinden nasl gelineceini bilmek zorundasnz. Reddedilmeyi btnyle yok etmenin yollarn renin. Bir zamanlar bir yksek atlaycyla birlikte almtm. Olimpiyatlarda yanan bir atlet olmasna ramen, artk en iyi derecesinin zerine kamayacana inanyordu. Onu atlay yaparken seyrettiimde, bu sorununu hemen kavradm. tay drd zaman, btn duygularnn alt st olduundan emindim. tann her d, durumu biraz daha ktletiriyordu. Hemen yanma ardm ve benimle almak istiyorsa, ayn eyi bir daha asla tekrar etmemesini syledim. Her eyi bir 382

baarszlk olarak gryordu. Atlay yapmadan nce beynine ne kadar baarszlk mesaj varsa gnderiyordu. Her atlaynda, kendisine baar getirecek becerikli durumun yerine baarszlkla daha ok ilgileniyordu. Ona tay tekrar drrse, kendi kendisine armasn syledim. Ahlayp puhlamak bir dier baarszl getirecektir. O kendisini tekrar becerikli duruma sokmal ve ikinci denemesini bu durumdayken yapmaldr. lk atlayndaki derecesi son iki ylda yapt derecelerden daha iyi olmutu. O da ok byk bir deiiklik deildi. Elde ettii dereceler arasndaki fark sadece yzde %10 idi. Farkllk ykseklikte deil, performansta idi. Bu ekildeki kk deiiklikler, yaamnzn kalitesini byk oranda artrabilir. Rambo ismini hi duydunuz mu? Sylvester Stallone? Artistlik brosuna bavurduunda "Hey! Sen bizim tam aradmz insansn. Hemen gel, sana bir filmde rol verelim" mi dediler sanyorsunuz. Hayr, Sylvester Stallone baarya ulancaya kadar red stne red cevaplarna dayanma gc gsterdi. O ie baladnda binden fazla red cevabyla karlat. O New York'ta bulabildii tm artistlik brolarna bavurdu ve hepsinden hayr cevab ald. Fakat o; zorlamaya, denemeye devam etti ve sonunda "Rocky" filmini yapt. O, bin kez hayr cevab almasna ramen, binbirinci kapy alma cesaretini gstermiti. Siz ne kadar hayr cevabna dayanabilirsiniz? Size ekici gelen birisiyle ka kez konumak istediniz ve sonra hayr kelimesini duymaktan korktuunuz iin vazgetiniz. Kanz, reddedilme korkusuyla yapmak istediiniz eyleri yapmaktan vazgetiniz? Bunun ne kadar byk bir delilik olduunu dnnz. Hayr kelimesi yznden kendinizi nasl snrladnz dnn. Kelimenin kendisinin herhangi bir gc yoktur. Derinizi yzemez, gcnz elinizden alamaz. Onun gc, sizin onu temsil edi eklinizden, yarattnz snrlamalardan gelmektedir. Snrl dnceler de snrl yaamlar yaratr. Bu nedenle beyninizi kullanmay rendiinizde, reddedil 383

meyle nasl baa klabileceini de renebilirsiniz. Hatta, hayr kelimesini kendiniz iin bir gven kayna ekline dntrebilirsiniz. Her reddedilmeyi yararlanlmas gereken bir frsata dntrebilirsiniz. Telefonla sat yapyorsanz; telefona uzanmak, reddedilme korkusu yerine sizde bir oku yaratmaldr. Baarnn, engellemenin br tarafnda yattn hatrlaynz. Engellemeyle karlamayan gerek bir baar yoktur. Ne kadar ok reddedilirseniz; o kadar ok iyi, o kadar bilgili ve istediiniz sonuca o kadar ok yakn olursunuz. Bundan sonra sizi reddeden kiiyi kucaklamalsnz. Bu onun fizyolojisini deitirecektir. Hayrlar kucaklamaya dntrn. Reddedilmeyle baa kmay renirseniz; istediiniz her eyi renebilirsiniz. PARASIZLIIN BASKISIYLA BAA IKMAYI RENMELSNZ. te mutluluk ve zenginliin nc ilkesi. Mecburi yn, sadece finansal (parasal) bask deildir, hi paraya sahip olmamaktr. Birok kimseyi tahrip eden ok eitli finansal basklar vardr. Onlar a gzllk, haset, hile ve paranoya yaratabilir. Onlar, duyarllnz ve arkadalarnz alabilir. Dikkat edin, yapabilirler diyorum, yaparlar demiyorum. Finansal baskyla baa kmak demek; nasl kazanlacan, nasl verileceini ve nasl tasarruf edileceini bilmek demektir. Para kazanmaya baladmda azar iitmeye baladm. Arkadalarm beni yadrgadlar. "Parann iinde bouluyorsun. Senin problemin nedir?" diye sormaya baladlar. Ben de "Para iinde boulmuyorum, sadece biraz param var" eklinde cevaplar vermeye baladm. Onlar olaya benim gibi bakmyorlard. u ya da bu ekilde farkl bir finansal duruma sahip olduum iin, beni farkl bir insan olarak alglamaya baladlar. Bazlar bana ok darld. Yeterli paraya sahip olmamak, finansal basknn bir baka trdr. Muhtemelen bu basky ou insan gibi siz de her gn hissediyorsunuz. Paranzn ok ya da az olmas sonucu deitirmez. Mutlaka finansal baskyla uramak zorundasnz. 384

Felsefelerimizin; yaammzdaki tm eylemleri ynlendirdiini, nasl davranacamza ilikin i temsillerimize rehberlik ettiini unutmayn. Onlar bize nasl davranacamz gsteren modellerdir. George S. Clayson, "Babi'in En Zengin Adam" isimli kitabnda bize finansal baskyla nasl baa klacana ilikin muhteem bir model sunmaktadr. Bu kitab daha nce okumu muydunuz? Okumusanz, tekrar okuyun. Okumadysanz, hemen imdi satn aln ve okumaya balayn. Bu kitap sizi btnyle zengin, mutlu ve heyecanl yapacaktr. Benim bu kitaptan rendiim en nemli ey, tm kazancmzn %10'unu vermek gerektiidir. Doru fakat niin? Bir nedeni, aldnz geri vermektir. Dier nedeni de kendiniz ve dierleri iin bir deer yaratmaktr. En nemlisi dnyaya ve bilinaltnza, gerekenden fazlasna sahip olduunuzu sylemektir. O eitim iin ok gl bir inantr. Yeterinden fazlasna sahipsiniz demek, hem siz hem de dierleri istediklerine sahip olabilirler demektir. Bu dnceye sahip olursanz, onu gerekletirebilirsiniz. Ne zaman %10'u vermeye balayacaksnz? Zengin ve nl olduunuzda m? Hayr. Bir ie baladnz zaman vermeye balamalsnz. nk verdiiniz sizin tohumunuzdur. Onu yememelisiniz, onunla yatrm yapmalsnz ve en iyi yatrm ekli de bakalar iin deer yaratmas amacyla vermektir. Bunun bir yolunu bulmakta glk ekmeyeceksiniz. Gerekenler evrenizde vardr. Byle yapmann en deerli ynlerinden birisi de bu eylemin kendinize ilikin hislerinizi deitirmesidir. htiyac olanlar bulmak ve onlarn ihtiyalarn karlamak kim olduunuza ilikin hislerinizi deitirecektir. Bu tr hisler ya da durumlar, sizin daha saygn bir tutumla yaamanz salayacaktr. nceki gn Kalifoniya'ya, mezun olduum yksek okula gitme ansm oldu. Benim retmenler iin dzenlediim bir program var ve bu program hakknda yaamm etkileyen retmenlerime bilgi vermek istedim. Okula gittiimde kendimi nasl ifade edeceimi bana reten konuma programnn, finansal kaynak yetersizlii ve yneticilerin yeteri kadar nem Snrsz G - 25385

vermemeleri yznden kaldrldn rendim. Vakit geirmeksizin programn tekrar balamas iin finansal kayna ben saladm. Bylece bana daha nce verilenlerin bir ksmn geri vermi oldum. Bunu zengin bir vatanda olduum iin yapmadm. Borlu olduum iin yaptm. Bir eyler borlu olduunuzu bildiinizde, onu geri deyebilmek gzel bir ey deil midir? te paraya sahip olmann gerek nedeni budur. Hepimizin pozitif borlar vardr. Paraya sahip olmann en iyi nedeni; bu borlan deyebilmektir. ocukluumda ailem bize bakabilmek iin ok alyordu. Birok nedenlerden tr parasal ynden ok kt bir durumdaydk. Parasz kaldmz bir kran Gn'n hatrlyorum. Birisi bizim kapnn nne hindi ve birok yiyecekle birlikte gelinceye kadar her ey ok kt grnyordu. Yiyecekleri getiren adam," Bunlan sizin bir ey istemeyeceinizi bilen, sizi seven ve sizin ok iyi bir kran Gn geirmenizi isteyen biri gnderdi" dedi. O gn hi unutmam. Bu nedenle her kran Gn o adamn bize yaptn yaparm. Bir haftalk ihtiyac karlayacak kadar yiyecek alr ve gerekten ihtiyac olan bir aileye gtrrm. Yiyecekleri bir ii ya da grevli olarak gtrrm. Kesinlikle bu hediyeyi benim aldm sylemem. Sadece yle bir not brakrm: "Bu, sizinle ilgilenen birisinden gelmektedir. Umarm bir gn sizin de durumunuz yeteri kadar iyi olur ve siz de gerekten ihtiyac olanlara yardm edersiniz." kran Gn artk benim iin yln en aydnlk gnlerinden birisi olmutu. Kendileriyle ilgilenen birisi olduunu renen insanlarn yzndeki deimeleri grmek, yani bir fark yaratmak, hayatn kendisidir. Bir yl Harlem'de hindi datmak istedim; fakat hibir aracmz yoktu ve her yer de kapal idi. Arkadalarm "Bu yl bu ii unutalm" dediler. Ben "Hayr. Bu ii yapmaya kararlym" dedim. Hibir araca sahip olmadan bu ii nasl yapacam sordular. Ben de," Caddelerde ok sayda ara var. Bizim iimizi grecek bir ara mutlaka bulunur" cevabn verdim. Size New York'da yapmanz neremeyeceim bir yn 386

temle, bayrak sallayarak aralara durmalar iin iaret etmeye baladm. Srclerin ounluu, kran Gn olmasna ramen, bizim kt niyetli olduumuzu sandlar. Bu nedenle trafik klarna gittim ve aralarn camlarna vurarak bizi Harlem'e gtrrlerse 100 dolar vereceimi sylemeye baladm. Bu da bir ie yaramad ve bu nedenle mesajmda kk bir deiiklik yaptm. Bir saatlik bir yiyecek ykleme ve tama iine ilave, yarm saatlik bir srede, fakir bir mahallede datm yapmak istediimizi sylemeye baladm. Bu mesaj, bizi amacmza biraz daha yaklatrd. Bizim ihtiyacmz grecek kadar byk ve gzel bir arala datm yapmaya karar vermitim. arap tayan ok gzel bir ara geldi ve arkadalarm arac klarda yakaladlar. Cama vurarak bizi istediimiz yere gtrrse 100 dolar vermeyi teklif ettim. Src, "Bana bir ey demek zorunda deilsiniz. Sizi gtrmekten mutluluk duyarm" dedi. Bu bizim ba vurduumuz onuncu kiiydi. zerinde Kurtulu Ordusu (bir tr yardm dernei) yazan apkasn giydi. sminin Yzba John Rondon olduunu ve bizim gerekten ihtiyac olan insanlara yiyecek gtreceimizden emin olmak istediini syledi. Bylece sadece Harlem'de deil, ayn zamanda lkenin en bakmsz blgesi olan South Bronx'de de yiyecek datm yaptk. Bo blgeleri getik ve harabeye dnm evlerin arasndan geerek South Bronx'de al veri yapabileceimiz bir yer bulduk. Aldmz yiyecekleri; gecekonduda oturanlara, sokakta yaayanlara, sefil bir hayat olanlara dattk. Bu kiilerin yaamlarn hangi oranda deitirdik bilemiyorum, ama Yzba Rondon'a gre, onlarn insanlara ilgi gsterme konusundaki inanlar deiti. Kendinizden verdiiniz zaman elde ettiklerinizi, parayla satn alamazsnz. Hibir planlama % 10 verdiinizde elde edeceklerinizi size salayamaz. O, size parann ne yapabileceini ve ne yapamayacan retecektir. Bu ikisi de renebileceiniz en deerli derslerdendir. Ben bunlardan en iyi eklin, fakir kimselere yardm etmek olduu 387

nu dnyordum. Sonra bunun tersinin doru olabileceini fark ettim. Fakir kiilere yardm etmenin en iyi yolu; dier olanaklarn modeli olmak, onlarn dier mmkn seimler kmesini bilmelerini salamak ve kendi kendilerine yeterli olacak ekilde kaynaklarn gelitirmelerine yardmc olmaktr. Gelirinizin % 10'unu verdikten sonra, dier % 10'uyla borlarnz azaltn ve dier %10'uyla sermayenizi artrn. Sahip olduklarnzn % 70'iyle yaamalsnz. Biz insanlarn ounun kapitalist olmad, kapitalist bir toplumda yayoruz. Ksaca, onlar isteklerine uygun bir yaam tarzna sahip deildir. Atalarmzn yaratmak iin arptklar, etraf frsatlarla evrili bu sistemin stnlklerinden yararlanamadktan sonra, niin kapitalist bir toplumda yayoruz? Para biriktirmeyi ve onu bir sermaye olarak kullanmay renin. Kazancnz harcyorsanz, asla sermayeniz olmaz; ihtiyacnz olan kaynaklara sahip olamazsnz. u anda Kaliforniya'da yllk ortalama gelirin 25.000 dolar olduu sylenmektedir. Ortalama tketim miktar ise 30.000 dolardr. Aradaki farka finansal bask denilmektedir. Herhalde bu kalabaln iinde olmak istemezsiniz. Para da baka eyler gibidir. Onu kendi lehinize de kullanabilirsiniz, aleyhinize almasna da izin verebilirsiniz. Zihninizdeki dier eylerle nasl ilgileniyorsanz; parayla da ayn ekilde ilgilenmelisiniz. Bu ilgi, ayn amala zenli bir ekilde gsterilmelidir. Kazanmay, tasarruf etmeyi ve vermeyi renin. Bunu baarabilirseniz, finansal basklarla nasl baa klacan da renmi olursunuz. Bylece, size mutsuzluk getirecek olan negatif durum yaratan drtler iin ortam yaratlmayacaktr. Ayn zamanda benzer faydalar evrenizdeki kiiler iin de yaratm olursunuz. Bu anahtar kullanmada ustalatnzda; yaamnzda bir hayli baarl deneyimler edinmeye balayacaksnz. Engelleme, reddedilme ve finansal baskyla baa kabilirseniz; yapamayacanz hibir ey yoktur. Tina Turner' hi seyrettiniz mi? O her basknn da youn olarak etkisinde kalmasna ramen onlar 388

la baa kmasn bildi. Yldz olduktan sonra evliliini, parasn kaybetti ve sekiz yl adi otellerin localarnda ve ucuz gece kulplerinde gsteri yapt. Plak yapmak iin az para nerenleri reddetti. almay, hayr demeyi, borcunu demeyi, evini geindirmeyi srdrd. Sonuta yine elence dnyasnn en stndeki yerini tekrar ald. RAHATLIKLA NASIL BAA IKILACAINI RENMELSNZ. Drdnc hedefimiz, anahtarmz budur. Baarnn doruuna kan ve sonra birdenbire ortadan kaybolan mehur insanlar grmsnzdr. Onlar rahatla almaya balamlar ve kendilerini dorua karan eyi, ilk planda kaybetmilerdir. "Dorua ulasanz bile, hl ulalmas gereken tm gelecek nnzde durmaktadr." Lao, Tsu, Tao Teb King Rahatlk bir vcudun sahip olabilecei en tahrip edici duygudur. Bir kii ok fazla rahatla ulanca ne olur? Byme, alma, katma deer yaratma durur. ok fazla rahatlk istemeyin. Kendinizi gerekten rahat hissediyorsanz, bymeniz duracaktr. Bob Dylan " Megul domayan, lmle megul olmak iin domutur" demitir. Ya yukar karsnz, ya da aaya inersiniz. Mc Donald's'n kurucusu olan Ray Kroc, "Uzun sre baarl olmak iin sizden tek bir tavsiye istense, cevabnz ne olurdu?" sorusuna, "Yeilken byrsn, olgunlanca rrsn." cevabn vermiti. Yeil kaldka byyebilirsiniz. Herhangi bir deneyimi bymek iin bir ara olarak da grebilirsiniz, rmeye davetiye karmak eklinde de grebilirsiniz. Emeklilii daha zengin bir yaamn balangc olarak da, alma hayatnn sonu olarak da grebilirsiniz. Baary; daha yksee ulamak iin srama tahtas olarak da yan gelip yatlacak yer olarak da grebilirsiniz. Yatlacak yer olarak grrseniz, uzun sre orada kalamazsnz. 389

Rahatln bir eidi de karlatrmadan kaynaklanr. "Tandm kiilere gre baarl olduumdan, baarl olduumu dnyorum" demek, yapabileceiniz en byk hatadr. O, sizin arkadalarnzn baarsz olduu anlamna gelebilir. Kendinizi arkadalarnzn ne yaptna gre deil, amalarnzla deerlendirmeyi renin. Niin? nk, sizi deerlendirecek daima birileri olacaktr. Bunu ocukken yapmadnz m? "Johnny byle yapt, niin ben de yle yapmayaym" demediniz mi? Muhtemelen anneniz de "Gzel, fakat Johnny'nin ne yapt beni ilgilendirmez" der ve hakldr. Siz Johnny, Mary ya da dierlerinin ne yaptyla ilgilenmemelisiniz. Neleri yapmaya muktedir olduunuzla ilgilenmelisiniz. Ne yarattnzla ve ne yapmak istediinizle ilgilenin. Yapmak istediklerinize yardmc olacak dinamik, katlmc, yapc amalarnzla ilgilenin. Bakalarnn ne yaptyla deil. Sizden daha fazlasna sahip olan daima birileri olacaktr. Sizden daha azma sahip olan birileri de olacaktr. Bunlarn hi biri sorun deildir. Kendinizi, kendi amalarnzdan baka bir eyle yarglamayn. "Kk eyler, kk zihinleri etkiler." Benjamin Disraeli imdi de rahatlktan kanmann bir baka yolunu anlatmak istiyorum. Kahve seminerlerinden uzak durun. Neden bahsettiimi biliyorsunuz. Buralarda herkes bakasnn alma alkanlklarndan, seks yaamndan, finansal durumundan sz eder ve bunlarn dnda her eyin hatasz olduu kabul edilir. Kahve seminerleri intihar etmeye benzer. Kahve seminerleri dikkatinizi, yaam deneyiminizi artrmak iin neler yapabileceinizin yerine, bakalarnn zel yaamlarnda neler yaptna ekerek beyninizi zehirlerler. Bu seminerlere tiryaki olmak ok kolaydr. Fakat kendilerini sadece skntdan kurtarmak isteyen bu 390

insanlarn, kendi yaamlarnda istediklerini retme yeteneklerini kaybettiklerini unutmayn. Hint felsefesinde sk sk kullanlan," Yuvarlanan Frtna " diye bir deyim vardr ve filozof sadece " yi niyetle konuun" der. leriye srdmz eylerin arkamzdan geldiini unutmayn. Bunun iin benim mcadelem, sizi hayatn pisliklerinden uzak tutmaktr. Kklerin iinde byk olmayn. Rahat ve vasat bir insan olmak istiyorsanz, zamannz kim kiminle yatyor dedikodularyla geirebilirsiniz. Bir fark yaratmak istiyorsanz; kendinizle mcadele edin, kendinizi snayn ve size zg bir yaam oluturun. DAMA ALMAYI BEKLEDNZDEN DAHA FAZLASINI VERN: Bu prensip, son anahtarmzdr. En nemli anahtar budur. nk bu anahtar, size eninde sonunda gerek mutluluu getirecektir. Bir gece seminerimden arabayla eve dnerken yorgunluktan uyuyor durumdaydm. Arabann sarsntsyla kendime geldim. Yar uyank halimle hayata neyin anlam kazandrdn dnmeye baladm. Birdenbire, "Yaamn srr vermektedir" eklinde bir sonuca ulatm. Yaamnzn yolunda gitmesini istiyorsanz; nasl verileceini renmekle ie balamalsnz. Birok kimse yaama vermeyi dnmeden, nasl alacan dnerek balar. Almak sorun deildir. Almak okyanusa benzer, fakat hareket halindeki sreci balatabilmek iin verdiinizden emin olmak zorundasnz. Yaamdaki problem, insanlarn nce istemesidir. Bir ift bana geldi ve adam einin kendisine iyi bakmadn ve ei de kocasnn yeteri kadar ekici bulmad iin, kendisine bakmadn syledi. Her ikisi de ilk hareketi dierinden bekliyordu. lk hareketi siz yapn. Bu ne tr bir ilikidir? Ne kadar srer? Herhangi bir ilikideki anahtar, nce vermek zorunda olmanz ve verme ilevini srdrmenizdir. Duraklamayn ve almay beklemeyin. Sonucu he 391

saplamaya balarsanz oyun biter. "Ben ona verdim. imdi verme sras onun" dediiniz an oyun bitmitir. O, gitmitir. Sonucu dnyaya tekrar geldiinizde alabilirsiniz; nk sonu levhas artk imdiki gibi almayacaktr. Siz aa dikmeye istekli olmak zorundasnz. Sonu da onun bymesidir. Topraa gidip "Bana biraz meyve, bir aa ver" derseniz; toprak ne der? "zr dilerim efendim. Siz galiba biraz armsnz. Burada yeni olmalsnz. Oyun o ekilde oynanmaz" diye cevap verir. Sonra size tohumun nasl ekileceini aklayacaktr. Ona bakmalsnz. Sulamal ve topra ilemelisiniz. Gbrele melisiniz. Korumal ve bytmelisiniz. Tm bunlar yaptktan bir sre sonra rn ya da meyveyi alabilirsiniz. Topraktan sonsuza kadar isteyebilirsiniz; fakat bu olaylar deitiremezsiniz. Meyve iin vermek, bytmek, topra ilemek zorundasnz. Yaam da ayn ekildedir. ok para kazanabilirsiniz. ok byk bir iletmeyi ya da blgeyi ynetebilirsiniz. Sadece kendiniz iin alyorsanz, siz gerekte baarl deilsinizdir. Gerekten gl deilsinizdir. Gerek zenginlie sahip deilsinizdir. Kendinizi baar dann en tepesine koyarsanz; muhtemelen oradan deceksiniz demektir. Baar hakkndaki en byk yanlgy renmek ister misiniz? O trmanlmas gereken bir zirveye, sahip olunmas gereken bir eye ya da ulalmas gereken duraan bir sonuca benzer. Baarmak ve tm sonularnza ulamak istiyorsanz; baary bir sre, bir yaam biimi, zihnin bir alkanl, yaamn bir stratejisi olarak dnmek zorundasnz. Bu blm bunlarla ilgilidir. Nelere sahip olduunuzu ve yolunuzda hangi tehlikelerin olduunu bilmelisiniz. Gerek zenginlik ve mutlulua erimek istiyorsanz; gcnz, sorumlu ve sevecen bir ekilde kullanma yeteneiniz olmaldr. Bu be nesneyle baa karsanz; harika sonulara ulaabilmek iin bu kitapta retilen tm ustalklar ve gleri kullanabilirsiniz. imdi de daha byk dzeyde, yani grup, toplum ya da ulus dzeyinde deiikliin nasl altn inceleyelim. 392

BLM:20 Eilim Yaratma: nandrmann Gc

"Dnya gezegeninin tek bir uzay gemisi ve yazgmzn da ortak olduunu gremediimiz srece, onu daha fazla yrtmemiz mmkn deildir. O, ya herkesin mal olacaktr ya da hi kimsenin olmayacaktr." Buckminster Fuller

MDYE kadar ounlukla, kiilerin nasl byyebilecekleri ve glenebilecekleriyle ilgili deimelerle ilgilendik. Fakat modern dnyamzn su gtrmez gereklerinden birisi de, kitlesel dzeyde meydana gelen deiim miktardr. Dnya ky fikri, ortaya atldndan bu yana ok uzun sre gemi olmasna ramen halen geerliliini srdrmektedir. Dnya tarihinde daha nce asla gerekletirilmeyen boyutlarda, grup ve kitlelerin inandrlmasna ynelik kullanlan gl mekanizmalar vardr. Bu da kiilerin daha ok Coca-Cola iecekleri, daha ok Levi's giyecekleri ve daha ok rock-and-roll kaseti dinleyecekleri anlamna gelebilir. Bu ayn zamanda, dnyadaki tutum393

larr kitlesel olarak pozitif yne doru kayaca anlamna da gelebilir. O, btnyle kimin, niin inandrdna baldr. Bu blmde kitlesel byklkteki deimelerin nasl gerekletiini ve hangi anlama geldiklerini snamaya alacaz. Sonunda nasl inandrc olabileceinizi ve yeteneklerinizle neler yapabileceinizi inceleyeceiz. Bugn dnyann uyarclar seli iinde boulduunu dnyoruz; fakat gnmz dnyasn daha nceki zamanlardan ayran neden, gerekte bu deildir. Orman iinde yryen bir kzlderili de srekli olarak; grnt, ses ve kokuyla kar karya kalmtr. Bunlar da yaamla-lm , alkla-tokluk arasndaki fark anlamna gelebilir. Onun dnyasnda da uyarc eksiklii yoktu. Bugnn en byk fark, uyarclarn ulalabilirlii ve niyetidir. Ormandaki kzlderili rassal uyarclarn anlamlarn yorumlamak zorundadr. Bugn ise tam tersine, uyarclar kmesi bir eyler yaptrmak iin bilinli olarak bize yneltilmektedir. Bu bir arabann alnmas ya da bir adaya oy verilmesi iin zorlama olabilir. O a ocuklara yardm iin bir zendirme ya da daha ok pasta, brek satn aldrmak iin bir giriim olabilir. Bir eye sahip olduumuz iin memnun olmamz ya da baka bir eye sahip olmadmz iin zlmemizi salayan mesajlar olabilir. Fakat modern dnyay karakterize eden asl sey, inandrmann inatldr. Etrafnz srekli olarak bir eyler yapmaya inandrma bilgisine; aracna ve teknolojisine sahip insanlar tarafndan evrilmektedir. Bu inandrma btn dnyaya ulaabilir. Bizde oluturulan imge, ayn anda dnyann ok byk bir ksmnda da oluturulabilmektedir. Sigara ime alkanln ele alalm. nceki nesillerin cahillik zr olabilir. Fakat bugn sigarann sala zararl olduu herkese biliniyor. Sigara kanserden enfarktse kadar her trl hastala neden olmaktadr. Bunun da tesinde sigara ienlerin kt bir eyler yaptn hissettiren ok gl bir de kamuoyu basks vardr. Dnyada sigara imemek iin her tr neden 394

mevcuttur. Btn bunlara ramen sigara endstrisi kr etmekte, milyonlarca insan sigara imeye devam etmekte ve her gn daha fazla insan sigara imeye balamaktadr. Niin byle olmaktadr? nsanlar sigara ime deneyiminden zevk almay renebilirler, fakat onlar sigaraya balatan asl neden nedir? Onlara sigara imenin zevk verdii retilmi olmaldr, nk bu doal bir tepki deildir. lk kez sigara itiklerinde ne olmutur? Ondan nefret etmilerdir. ksrmler, haprmlar ve tiksinti hissetmilerdir. Vcutlar "Bu ok kt bir nesne. Onu benden uzak tut" demitir. Vcudunuz size bir eyin kt olduunu sylediinde; mmkn olduunca bu sesi dinlemelisiniz. O halde sigara ienler niin bu sese kulak vermiyorlar? Niin vcutlar ahana ve tiryaki olunyaca kadar sigara imeye devam ediyorlar? nk birileri sigara imenin anlamn deitirmekte ve onlarn yeni temsillere ulamalarn salamaktadr. nandrma konusunda ok bilgili olan bazlar, halk sigara imenin istenen bir durum olduuna inandrmak iin milyonlarca dolar harcamaktadr. Ustaca yaplan reklamlar, ekici grnt ve sesler araclyla sigarayla balanty salayacak, onu arzu ettirecek durumu yaratacak olumlu hisler yaratmaktadr. stenen durumlarla sigarann balantsn salayan bu yntem, ok sk olarak tekrarlanmaktadr. nce bir kada sarlm ttn yapraklarnn, yerleik bir deeri ya da sosyal bir ierii yoktur. Fakat biz sigarann seksi, ho, yetikinlii gsteren bir durum olduuna inandrlyoruz. Marlboro adam gibi olmak m istiyorsunuz? O halde sigara iin. Bir kzla beraber mi olmak istiyorsunuz? Sigara iin. Sigara iince muhtemelen herey daha iyi gider, ama ayn zamanda akcier kanserine yakalanma olaslnz da artar. Bu nasl bir deliliktir? stediiniz duruma ulamak iin vcudunuza kanserojen madde sokmak istediiniz dnya, nasl bir dnyadr? Fakat reklamclar, burada anlattmz eyleri byk kitlelere kabul ettirmektedirler. Ortaya attklar imajlarla, 395

mesajlarla yakalyorlar. Yakalama ileminin harekete geirici, balatc ve srekli olmas iin bu ilemleri basnda, radyoda, televizyonda tekrarlyorlar. rnlerini satabilmek iin neden Coca-Cola Bili Cosby'e; Pepsi, Micheal Jackson'a para veriyor? Politikaclar neden kendilerini bayraa saryorlar? Neden sosisli sandoviiz beyzbolu, elma turtasn ve Chevrolet'yi seviyoruz? Kltrmzde bu kiiler ve sembollerin bir ekicilii vardr. Reklamclar da bu kii ve semboller hakkndaki hislerimizi, kendi rnlerine transfer etmektedirler. Onlar, rnlerini almaya hazr duruma gememiz iin kullanmaktadrlar. Niin Reagan'n televizyon reklamlarnda, ormandaki ay uursuz bir sembol olarak kullanlmtr? Rusya'y sembolize eden ay Reagan'n salamay nerdii gl bir liderlik gereksinimini kuvvetlendiren negatif bir artrcdr. Siz hi ormanda ay grp de ona sarlmak istediniz mi? Bu reklam kiileri neden byle etkilemitir? nk kullanlan klandrma, kelimeler ve mzik gibi dzenlemeler bu etkiyi salamaktadr. Etkin olan herhangi bir reklam ya da politik kampanyay analiz ederek, bu kitapta akladmz kesin ereve iine koyabilirsiniz. lk olarak reklamclar, sizi istedikleri duruma getirebilmek iin grsel ve duyusal uyarclar kullanrlar. Sonra almanz istedikleri rn ya da eylem iin sizi uygun durumda artrrlar. phesiz bu eylem, siz rn ya da istenen davranla etkili sinirsel balanty kuruncaya kadar srdrlr. yi bir reklam grsel, duyusal, dokunsal temel temsilleri harekete geirecek ekilde, imaj ve sesleri de kullanacaktr. Televizyon byle inandrc bir aratr; nk size gzel resimler, arklar ve duygusal mesajlar verebilir. Coca-Cola, bira ve McDonalds reklamlarn dnn. "Uzann ve istediiniz kimseyle konuun" eklindeki, telefon irketi reklamn dnn. Onlarn hepsi ortak olarak size (V-A-K karmndan oluan kuvvetli engeli sunarlar. "V-grsel, A-iitsel, K-dokunsal") phesiz tam ters imaj yaratan reklamlar da vardr. Onlar 396

durumlar mmkn olduu kadar kat blmlere ayrrlar. Sigara iilmesine kar olan reklamlar gz nne aln. Siz hi annesinin karnnda sigara ien birisini gsteren reklam grdnz m? Ya da Broke Shields'i kulaklarnda sigarayla uyuuk bir ekilde gelirken izlediniz mi? Bu reklamlar, gzde bir kiinin salksz bir rn yaratmaya alrken ekiciliini kaybettiriyorsa; paternleri bozma ilevini grerek ok etkili olabilirler. nandrclarla dolu olan bu dnyada, siz de bir inandrc ya da inandrlan birisi olabilirsiniz. Kendi hayatnz ya kendiniz ynlendirirsiniz, ya da bakalar ynlendirir. Bu kitap gerekte inandrmayla ilgilidir. Kiisel gcnz nasl gelitireceiniz gsterilmitir. Bylece iinizde etkili bir g, ya da ocuklarnza rol modeli olurken; kendinizi kontrol ederek, inandrma ilevini yapabilirsiniz. Gl insanlar inandrclardr. Gsz insanlar imajlara gre hareket ederler ve kendilerine gsterilen ynde hareket ederler. Bugn g, iletiim kurma ve inandrma yeteneidir. Siz ayaklar olmayan bir inandrcysanz; sizi tamak iin birilerini inandrrsnz. Paranz yoksa; birisini size bor vermek iin inandrrsnz. nandrma deiiklik yaratmak iin belki de temel ustalktr. Ksaca, siz dnyada yalnz olmak istemeyen yalnz bir inandrcysanz; bir arkada ya da sizi sevecek birisini bulursunuz. Satmak iin iyi bir rne sahip inandrcysanz; onu satn alacak birisini bulursunuz. Dnyay deitirecek bir fikir ya da rnnz olabilir; fakat inandrma gcnz yoksa, hibir eye sahip deilsiniz demektir. Yaam, sunmak zorunda olduklarnzla iletiim kurmaktr. Gelitirebileceiniz en nemli ustalk budur. Size, bu tekniin ne kadar gl olduunu ve bu tekniklerde ustalatnzda SDP'nin neler verebileceini gsteren bir rnek vereyim. lk sinir-Dili profesyonel eitimini yaptrrken, on ikinci gnde eitime katlanlarn rendikleriyle neler yapabileceklerini grmeye karar verdim. Ne yaptm biliyor musunuz? Gece 23:30'da kursa katlanlar topladm ve zerlerinde sadece 397

elbiseleri kalacak ekilde kredi kartlarn, czdanlarn, anahtarlarn vb. her eylerini bana vermelerini syledim. Herhangi bir nesneye ihtiyalar olmadan sadece kiisel g ve inandrma yetenekleriyle baarl olabileceklerini ispat etmelerini istedim. Onlara ihtiyac olan insanlar bulabilecek ve onlarn ihtiyalarn giderebilecek ustalklara sahip olduklarn ve para, pozisyon, ara ve bunun gibi hayatmz kazanmak iin bizim kltrmze gre gerekli olan eylere ihtiya olmadn syledim. Toplantmz Arizona'da Carefree'deydi. Yenilmesi gereken ilk zorluk bulunduumuz yerden otomobille bir saatlik mesafede bulunan Phoenix'e ulamakt. Onlara kendilerine mkemmel bir ekilde bakmalarn, salkl bir ekilde Phoenix'e ulamalar iin ustalklarn kullanmalarn, kendilerine kalacak gzel bir yer bulmalarn, iyi yemelerini ve hem kendileri, hem de dierleri iin gl ve etkili grnen dier inandrma ustalklarn kullanmalarn syledim Sonular artcyd. Birou basit olarak kiisel g ve benzeimlerini kullanarak bankalardan 100 ila 500 Dolar arasnda deien miktarlarda bor almlard. Kendilerini tantacak hibir belgelerinin olmadn ve bu ehirde daha nce hi bulunmadklarn unutmaynz. Kadnlardan birisi byk bir sper markete giderek hemen kullanabilecei kredi kartlar ald. Bir gnde 120 kiinin yaklak yzde sekseni bir i ve 7'si ve daha fazla i bulmutu. Bu kadnlardan birisi hayvanat bahesinde almak istedi. Hayvanat bahesinden ona gnll almak isteyenlerin alt aylk bir kuyruk oluturduunu sylediler. Fakat o kadar byk bir ahenk yaratt ki, hayvanlarla almasna izin verildi. Hatta, hasta bir tavan SDP araclyla sinir sistemini uyararak tedavi bile etti. Hayvanat bahesinin eitimcisi bu olaydan o kadar ok etkilendi ki, sonunda bu aralarn hayvanlar olumlu ynde etkilemek iin nasl kullanlacana ilikin kk bir seminer bile verdi. ocuklarn ok seven ve srekli olarak ocuk gruplaryla konumak isteyen bir arkada da 398

bir okula giderek, "Ben bugnk toplantnn konumacsym. Ne zaman konumaya balyaym?" dedi. Ona "Ne toplants?" diye sordular. O da "Bildiiniz gibi toplant bugn iin programlanmt. Ben onun iin geldim. Bir saat kadar bekleyebilirim. Ondan sonra hemen balamak zorundaym" diye cevap verdi. Hibiri onun kim olduundan emin deildi; fakat o kadar kendinden emin ve benzeimli grnyordu ki, bir toplantnn olmas gerektiine karar verdiler. Bu nedenle ocuklar bir araya topladlar. Bir buuk saat, ocuklara, daha iyi bir yaam iin neler yapabileceklerini anlatt. ocuklar ve retmenler onu sevdiler. Bir dier kadn bir kitapya giderek TV konumacs olan Terry Cole Whittaker'n bir kitabn imzalamaya balad. O, kitabn kapanda resmi bulunan Terry Cole Whittaker'a hi benzemiyordu. Fakat Terry Cole'un yryn, yz ifadelerini ve gln o kadar gzel modelledi ki, ynetici kitaplar imzalayan bu yabanc karsnda arp kald. Ge kalmln verdii mahubiyetle, "ok zr dilerim bayan Cole Whittaker, sizin burada bulunmanz bizim iin ereftir" dedi. Birka ift de imza isteyerek; kitap satn ald. O gn birok becerikli insan korkularn ve dier duygusal problemlerini yendi. Bu altrma, kiilere kendi becerikli davranlar ve ustalklarnn dnda bir eye ihtiyalar olmadn gsterdi. Onlar ulam, para, saygnlk, anlama, kredi vb. allm destek sistemleri olmadan da yaamann bir yolunu buldular. O gn, ounluun en gl ve en zevkli gn oldu. Birok arkada edindiler ve birok kiiye de yardm ettiler. Birinci blmde kiilerin g hakknda farkl hislere sahip olduklarn sylemitik. Bazlar onun u ya da bu ekilde yakksz bir ey olduunu dnrler. Onlara gre g, bakalarn ar ekilde kontrol etme anlamna gelir. Size bir ey syleyeyim mi? Modern dnyada inandrma bir seim deildir. nsanlar mesajlarn gl ve ustaca iletebilmek iin milyonlarca dolar harcamaktadr. Onun iin siz ya bir inandrcsnz ya da 399

herhangi birisisiniz. ocuklarnzn davranlar arasndaki fark; uyuturucu kullanmaya itenlerle, sizin ve benim inandrclm arasndaki fark olabilir. Yaamnz kontrol etmek istiyorsanz, sizinle ilgilenenler iin etkili ve zarif bir model olmak istiyorsanz; nasl inandrc olunacan renmek zorundasnz. Sorumluluktan kaarsanz; boa krek ekmenin ok fazla yolu vardr. imdiye kadar iletiim ustalklarnn sizin iin ne anlama geldiini rendiniz. imdi bu ustalklarn hepimiz iin ne anlama geldiini dnmeliyiz. Biz insanlk tarihinin en grkemli dneminde yayoruz. Eskiden on yllar alan bir deiiklik, imdi sadece gnleri gerektirmektedir. Eskiden aylar sren bir yolculuk iin imdi gnler yeterli olmaktadr. Bu deiikliklerin bir ou iyidir. Biz daha uzun, daha rahat ve ncekilerden daha hr ve daha ok uyarcyla birlikte yayoruz. Bununla birlikte baz deiiklikler dehet verici olabilir. Tarihte ilk kez, korkun patlamalarla ya da zehirleyerek ve kirleterek; uzun, yava bir lm sonucu tm dnyay tahrip edebileceimizi biliyoruz. Biroklar bu konuda konumak bile istemez. Zihinlerimiz bu konuya yaklaacana hep uzaklar. Fakat bu durumlar hayatn bir gereidir. Orijinal gzelliklerin kayna Tanr veya insan zekas veya tesadfler zinciri ya da imdi bulunduumuz yeri etkilediine inandmz kuvvetlerin bileimi; bu korkun sorunlar da yaratmtr. O, ayn zamanda onlar deitirmek iin aralar da yaratmtr. Tm dnya sorunlarnn birer faktr olduuna inanyorum; fakat ayn zamanda bugnk anlaymzdan ok daha byk bir kaynan varlna da inanyorum. Tanr olarak adlandrabileceimiz zeka kaynann olmadn sylemek, Webster szlnn bir matbaada patlama sonucu ortaya ktn ve her eyin dengeli ve mkemmel bir ekilde bir araya geldiini sylemeye benzer. Bir gn dnyann tm sorunlarn dnmeye baladm ve bunlarn arasndaki ilikilerin ortakln grnce ok ardm. nsanlann tm sorunlar davransaldr. mit ederim ki, 400

siz, u anda kesinlik modelini kullanarak "Hepsi mi?" diye soruyorsunuzdur. Gzel, sorunu bu ekilde ortaya koyalm. Sorunun kayna insan davran deilse bile, genellikle davransal bir zm vardr. rnein, su bir sorun deildir. O, kiilerin davrannn yaratt bir eydir ve onu su olarak adlandryoruz. Birok kez bir seri eylem yapyoruz ve gerekte bir sre olmasna ramen, sanki bir eya imi gibi onlar isimletiriyoruz. nsani problemleri eya gibi temsil ettike; onlar daha ok byttmze, kontrolmz dna attmza, bylece kendimizi gsz duruma soktuumuza inanyorum. Nkleer g ya da nkleer atk problem deildir. Etkin bir ekilde iletilmiyorlarsa, sorun atomu insanlarn nasl kullandklardr. Biz ilke olarak enerji retimi ve tketimi iin bu kaynaklarn en etkili ya da salkl aralar olmadna karar verirsek, davranmz deitirebiliriz. Nkleer sava tek bana bir sorun deildir. Sava karan ya da nleyen insanlarn davrandr. Afrika'daki sorun alk deildir. Davran sorundur. Birbirlerinin arazilerini tahrip etmek, gda sorununu azaltmaz. Tm dnyadan gemiyle yiyecek gnderildiinde bu yiyecekler gemide rmektedir; nk insanlar ibirlii yapamamaktadrlar. Bu da davransal bir problemdir. Dier ynden ln iindeki srail'de iler hep yolunda gitmektedir. Yararl bir genelleme olarak, insani sorunlarn kaynann insan davran olduu ya da yeni davranlarn ortaya kan sorunlarn byk ounluunu zebilecei konusunda anlaabilirsek; sonuta bu davranlarn insanlarn iinde bulunduklar durumdan kaynaklandn grerek arabiliriz. Bu da insanlarn modellerinin byle durumlarda nasl tepki gsterdiklerine bal olan bir sorundur. Biz ayn zamanda bu durumlarn, i temsillerden kaynaklandn da biliyoruz. rnein insanlar sigara ime srecini zel bir durumla ilikilendirmektedir. Onlar gnn her dakikasnda sigara imiyorlar, sadece sigara ime durumunda olduklarnda Snrsz G - 26 401

iiyorlar. nsanlar gnn her dakikasnda fazla yemek yemezler, sadece ar yemekle ilikili durumda olduklarnda yerler. Bu ilikileri ve ilikili cevaplar etkili bir ekilde deitirirseniz, kiilerin davranlarn da deitirebilirsiniz. Biz imdi tm dnyayla iletiim kurabilen teknolojilerin var olduu bir ada yayoruz. Bu teknoloji de medya dediimiz radyo, televizyon, filmler ve basl yaynlardr. Bugn New York ve Los Angeles'de grdmz filmleri, yarn Paris ve Londra'da, br gn Beyrut ve Managua'da, birka gn sonra da tm dnyada seyredebiliriz. Bunun iin filmler, kitaplar, televizyon yaynlar ve dier medya aralar, insanlarn i temsillerini ve durumlarn iyi ynde deitirebilirse; dnyay da iyi ynde deitirebilirler. rnlerin satlmasnda ve kltrn yaylmasnda medyann ne denli etkili olabileceini grmtk. imdi de onlarn dnyay iyi ynde deitirmede nasl etkili olabileceini reniyoruz. Yaam iin yardm konserlerini dnn. Bunlar iletiim teknolojisinin olumlu yndeki korkun gsterisi deilse, biz onlarn ne olduklarn bilmiyoruz. Tm bu nedenlerden tr, biz imdi geni kitlelerin i temsillerini, durumlarn ve davranlarn deitirebilecek olanaklara sahibiz. nsan davranlarn tetikleme bilgimizi ve bu yeni temsilleri kitlelere iletmede mevcut teknolojiyi etkin bir ekilde kullanarak dnyamzn geleceini deitirebiliriz. "Scared Straight" adl belgesel film; medya kaynaklarn kullanarak insanlarn i temsillerini ve davranlarn nasl deitirebileceimizi gsteren ok nemli bir rnektir. O, ykc ya da su olacak davranlar gsteren ouklarla ilgili bir belgeseldir. Hapishaneye getirilen ocuklarn i temsilleri, su ve hapiste yatmann gerekten ne anlama geldii hakkndaki grleri, hapishanedeki gnlller tarafndan incelenmektedir. Bu ocuklarla daha nce bir grme yaplmt. Bunlarn ounluu gerekten kabayd ve hapis yatmann ok nemli bir deiiklik olmayacan sylyorlard. Kitlesel katliamda bulunan bir sulu onlara, herhangi bir kiinin fizyolojisini deitirecek youn402

lukta hapishane hayatn anlatmaya balaynca; i temsilleri ve durumlar deiti. Scared Straight filmi grlmelidir. Programda izlenen yntem, ocuklarn davranlarn deitirmede inanlmaz derece etkilidir. Televizyon ok sayda ocuk ve yetikinin dncelerini ve davranlarn ayn anda deitirebilir. Tm temel metaprogramlan cazip klacak ekilde nesneleri ereveleyebilir ve etkili temsiller oluturabilirsek, ok sayda insann davrann deitirebiliriz. Kitlelerin davranlarn deitirdiimizde, onlarn hikayelerinin ekli de deiir. "Birinci dnya sava srasnda, savaa katlma hakknda neler hissediyorsunuz?" eklinde soru sorulsayd, Amerikal genlerin duygular ne olurdu? Herhalde olumlu olurdu. Neden? nk o zamanlar Amerikal genlerin temsilleri, "ite orada" ve "sizi istiyorum" gibi arksal afilerle oluturulmutu. 1940' larn gen adam muhtemelen kendisini dnyann her yerindeki demokrasi ve hrriyetin koruyucusu olarak grntlyordu. Savata kullanlan bu tr dsal uyarc temsilleri, onlar savamaya istekli klacak bir duruma sokmaktadr. Bylece o bir gnll olmaktadr. Bunun tersine Vietnam savanda ne oldu? Amerikal genlerin Vietnam'da savama konusundaki hisleri neydi? ncekinden olduka farkl deil miydi? Niin? nk onlara yeni teknolojilerle her akam gnderilen dsal uyarclar ok farklyd. Onlarn i temsilleri her gn deiti. nsanlar sava olmas gerekenden farkl bir ekilde temsil etmeye baladlar. Artk "te orada" slogannn geerlilii kalmad. nk her eyi ayrntlaryla evinde seyredebiliyordunuz. O, ne byk bir trendi, ne de demokrasinin kurtarlmasyd. Daha on sekiz yandaki bir ocuun, aynen sizin ya da komunuzun ocuu gibi birisinin, yz gz kanlar iinde ve makiler iinde ln seyrediyordunuz. Bunun sonucu olarak her geen gn daha fazla insann sava anlamyla ilgili i temsili ve dolaysyla davran deiti. Savan iyi ya da kt olduunu sylemiyorum. Ben sadece medya araclyla kiilerin i temsillerinin ve davranlarnn deitiini anlatmak istiyorum. 403

Hislerimiz ve davranlarmz daha nce hi dikkat etmediimiz bir ekilde, imdi bile deiiyor olabilir. rnein uzayllar hakknda ne dnyorsunuz? "ET", "Starman", "Cocoon" ya da "Close Encounters of the Third Kind" gibi filmleri dnn. Biz uzayllar; derimizi yzecek, evimizi yutacak, annemizi i yapacak; korkun, yapkan canavarlar olarak dnyorduk. imdi onlar bir ocuun dolabnda gizlenen, onunla birlikte bisiklete binen, serinlemek iin byk babamzn yzme havuzundan yararlanan yaratklar olarak dnyoruz. Size olumlu ekilde davranlmasn bekleyen uzayllar olsaydnz; birka Steven Spielberg filmi ya da "nvasion of the Body Snatchers" filmini seyretmelerinden sonra dnyallarla karlamak istemez miydiniz? Ben bir uzayl olsaydm; dnyaya gelmeden nce birilerine, ne kadar anlaml birisi olduumu gsteren ok sayda film yaptrtrdm. Bylece onlarn bana byk bir oku ve sevgiyle kucak amalarn salardm. Ne olduuma ve neye benzediime ilikin i temsilleri deitirmek iin, bir reklam brosuna sahip olurdum. Steven Spielberg de baka bir gezegenden olabilir. Rambo gibi filmler sava hakkndaki hislerinizi nasl deitiriyor? O; ldrmeyi, yakmay; byk, neeli, elenceli bir ekle sokmuyor mu? Az ya da ok, bir savata arpma fikrini kabul eder duruma sokmuyor mu? Elbette bir tek filmin, btn lkenin davrann deitirmesi ok zor olacaktr. Ayn zamanda Slyvester Stallone'nin, insanlar ldrmenin iyi bir ey olduunu alamaya almadna dikkat edilmelidir. Tersine onun btn filmleri, byk glklerin ok alma ve disiplinle alabileceiyle ilgilidir. Onlar, byk eitsizliklere ramen kazanmann mmkn olduunu gsteren modellerdir. Bununla birlikte bizi etkileyen kitlesel kltrn etkilerini gzlemek, bizim iin nemlidir. Zihinlerimize neleri yerletirdiimiz ve bunlarn bizim sonularmz destekleyip desteklemedikleri konusunda bilinli olmak ok nemlidir. Tm dnyann savala ilgili i temsilini deitirebilseydiniz 404

ne olurdu? Btn insanlarn birliini temsilde ve deer farkllklarn birletirmede kullanlacak savama gcne ok byk sayda insan ayn teknoloji ve kuvvetle katlsayd ne olurdu? Mevcut teknoloji bunu yapabilir mi? Yapabileceine inanyorum. Beni yanl anlamayn. Btn yapmak zorunda olduunuz eyin; birka film yapp, bunlar herkese gstererek dnyay deitirivermek gibi kolay bir i olduunu ne srmyorum. Benim ne srdm ey, dnyay tahrip etmek iin sahip olduumuz silahlar kadar, deitirmek iin de silahlara sahip olduumuzdur. Tutarl bir temele dayanarak, grdklerimiz, iittiklerimiz ve deneyimlerimizle ilgili kiisel ve kolektif temsillerimiz konusunda daha dikkatli olabileceimizi ne sryorum. stediimiz sonular ailemizde, evremizde, lkemizde ve dnyada yaratabilmek istiyorsak; ok daha fazla bilinli olmalyz. Kitlesel dzeyde tutarl bir ekilde temsil ettiimiz ey, kitlelerin ie dnme eilimidir. Bu temsiller, bir kltrn davranlarn ve dnyay etkilemektedir. Bu nedenle iyi bir dnya istiyorsak; tm dnya leinde bizi glendirecek temsilleri yaratabilecek planlan yapmaya ve srekli gzden geirmeye istekli olmalyz. ki yoldan birisinde yaamnz srdrebilirsiniz. Size gnderilen tm mesaj ve eilimlere uyarak, Pavlov'un kpekleri gibi olabilirsiniz. Yaynlar araclyla gnderilen her eilime yakalanr ya da savan romantizmiyle kt yiyeceklerin cazibesine kaplabilirsiniz. Bazlar reklam, "Paray alabilecek kadar uzun sre insann zekasn tutuklama bilimi" olarak tanmlarlar. Bazlarmz, zekann srekli olarak tutukland bir dnyada yaamaktadr. Alternatif, biraz daha stn olmaya almaktr. Sizi ve dnyay daha iyi yapacak i temsil ve davranlar seebilecek ekilde, beyninizi kullanmay renebilirsiniz. Programlanmaya ve ilenmeye balandnzda, bunu fark edebilecek duruma gelebilirsiniz. Davran ve modellerinizin, gerek deerlerinizi yan405

stpp yanstmadn belirleyebilirsiniz. Bylece nesnelerle gerek deerlerinizi yanstacak ekilde ilgilenebilirsiniz. Her ay yeni bir eilim ortaya kyormu gibi grnen bir dnyada yayoruz. ok sayda mesaja sadece tepki gsteren birisinden ok, bir eilim yaratc olunuz. Nesnelerin gittii yn, meydana gelen olaylar kadar nemlidir. Ynler, mesafelerin olumasna neden olur. Niyagara elalesinin kenarnda kendinizi kreksiz kk bir kaykla buluncaya kadar beklememek iin, akmn ynn kefetmek nemlidir. nandrcnn grevi; daha iyi sonulara gtrecek yolu, blgeyi ve izlenecek yn gstermektir. Eilimler kiiler tarafndan yaratlmaktadr. rnein, ulusal kran Gn bir politik yetkili tarafndan deil, lke birliini ok kuvvetli bir ekilde isteyen bir kadn tarafndan oluturulmutur. Onun ismi Sarah Joseph Hale idi. O, bakalarnn 250 yl uraarak gerekletiremedii bir grevi, ksa bir sre de tek bana baard. Birok kimse kran Gn tatilinin, Pilgrim'lerin ilk teekkr ziyafetini verdikleri 1621 ylndan bu yana devam eden bir Amerikan gelenei olduunu sanyor. Oysa, gerek byle deildir. Bu tarihten 155 yl sonra bile Kolonilerde dzenli ve hep birlikte kutlanan bir kran Gn yoktu. lke apnda ilk kez, zaferle sonulanan Bamszlk Sava kutlanmt. Hl bu gelenek yerlememiti. nc kran gn, bakan George Washington tarafndan 26.11.1789'da anayasa tasarsnn baaryla gerekletirilmesinden sonra, ulusal bir gn olarak ilan edildi. Buna ramen bu gn, her yl kutlanmad. 1827'de yeteri kadar kendisini bu amaca adayan ve dayankl bir kadn olan Sarah Joseph Hale, bu olay btn ynleriyle gerekletirdi. Be ocuk annesi olan bu kadn, imdiye kadar sadece birka kadnn baarl olabildii bir meslek olan yazarl, kendisine ve ailesine bakabilmek iin meslek edinmiti. Hanmefendiler isimli magazinin editr olarak, derginin 150.000 adet satan ulusal bir yayn olmasnda byk rol oldu. Kadn 406

lar iin kolej, serbest oyun alanlar, ana okulu gibi konularda at kampanyalaryla tannd. "Mary'nin Kk bir Lambas Var" isimli bir ocuk iiri yazd, bununla birlikte yaratt en kalc eser, kran Gn'dr. Byle bir kurum iin ulusal eilimi yaratmada dergisini ara olarak kulland. Yaklak otuz alt yl mddetle, bu ryasn gerekletirecek kampanyada, bakan ve valilere srekli kiisel mektuplar yazd. Dergisinde; kran Gn yemek listeleri, iirler, senaryolar gibi her trl arac, her yl kutlanacak bir kran gnn gerekletirmek iin kulland. Sonunda Sivil Sava, Hale'e davasn tm ulusa ifade etme frsat verdi. "Olumlu Ynde dzenlenmi bir Amerikan kran Gnne Sahip Olmann Sosyal, Ulusal, Dinsel Olarak Byk Avantajlar Olmaz m?" balkl bir yaz yazd. Ekim 1863'de "Yaltlm bir blge ya da herhangi bir eyaletin, kendi istedikleri zamanda gerekletirmeyi isteyebilecekleri yerel dzenlemeleri ve blgesel hisleri bir kenara brakp; tek bir ulus olabilmek iin memnuniyetini yaatmalar ve yl kutsad iin Tanrya borlarn demeleri daha asil, daha Amerikanca olmayacak mdr?" eklinde yazd. ileri bakan olan William Seward'a bir mektup yazd. Seward da mektubu ulusal birlik kavramn kesin olarak doru bulan Abraham Lincoln'e gsterdi. Drt gn sonra bakan, 1863 Kasm aynn son perembe gnn ulusal kran Gn olarak ilan etti. Bundan sonras tarihtir. Tm bunlar, mevcut medyay etkin olarak kullanan inat ve inandrc bir kadn gerekletirmitir. Etkili eilim yaratmak iin size iki olas model nereyim. Olumlu fark eitimle yaratmaya alyorum. Gelecek zerinde olumlu bir etkiye sahip olmak istiyorsak; istedikleri ekilde bir dnyay yaratabilmeleri iin, gelecek nesillere mevcut en etkili aralar vermeliyiz. Bizim organizasyonumuz, bunu "Snrsz Mkemmellik Kamplar" araclyla yapmaya almaktadr. Bu kamplarda, yaamlarnda kendi sonularn ve davranlarn ynlendirebilmeleri iin kiilere, beyinlerini altracak zel 407

aralar kullanmasn retiyoruz. Onlar deiik kesimlerden gelen kiilerle; ileri dzeyde ahenkli iliki kurmay, kiilerin etkin modellerini oluturmay, snrlamalar amay ve alglamalarn yeniden erevelemeyi reniyorlar. Kursun sonunda rencilerin ou imdiye kadar edindikleri en gl renme deneyimini kazandklarn sylyorlar. Bu, benim gerekletirme ayrcalna sahip olduum en zevkli ve sayg deer programdr. Bununla birlikte ben bir tek kiiyim ve arkadalarmla birlikte ok az ocua ulaabiliriz. Bu nedenle biz, retmenlere SDP ve En Uygun Performans Teknolojileri ustalklarn kazandracak bir eitim program gelitirdik. Bu birok ocuu etkileme yolunda atlm byk bir adm olmasna ramen, eitimde yeteri kadar geni bir etki yaratmamtr. imdi de Baa kma Vakf (Challenge Foundation) projesini gerekletirmenin ilk aamalarndayz. zellikle az gelimi blgelerdeki ocuklarn karlatklar en nemli glk; ulaabilecekleri gl ve pozitif rol modellerinin olmamasdr. Baa kma Vakfndaki temel fikir, kltrmzdeki en gl pozitif rol modellerinin interaktif video ktphanesini oluturmaktr. Bu rol modelleri; anayasa mahkemesi bakan, elence dnyasnn nde gelenleri ve i adamlar gibi adalarla birlikte; hayatta olmayan John F. Kennedy, Martin Luther King Jr. ya da Mahatma Gandhi gibi kiilerdir. Bu da ocuklara zenebilecekleri gl deneyimler verecektir. Martin Luther King'i retmen anlatabilir ya da onun hikyesini okuyabilirsiniz, ama bunlar, deneyimin sadece bir ksmn oluturur. Onun size kiisel olarak felsefesini ve inanlarn anlatabilecei, otuz dakikalk sreniz olsayd; ne yapardnz? Son be dakikada size yaamnzda bir eyle mcadele etmenizi nerse ne yapardnz? Ben ocuklarn sadece bu usta inandrclarn kelimelerini deil; ses tonunu, fizyolojisini ve tm varlklarn modelleyebilme yeteneklerine sahip olmalarn istiyorum. rnein anayasa okuyan birok gen, anayasann gnlk yaamla nasl ilikilendirildii hakknda hibir fikre sahip deil 408

dir. Bu dokmann gnlk yaam nasl etkilediini anlatan, anayasa mahkemesi bakanna ait bir video filmine sahip olsaydnz; ne yapardnz? Bu konumann sonunda, genlerden bir eyle mcadele etmelerini istendiinde ne olur? lkenin btn yrelerindeki ocuklar dzenli ve tutarl bir ekilde bu tr olumlu girdilere ve mcadeleci insanlara ulaabilseler, neler olacan hayal edebiliyor musunuz? Byle bir program, gelecei deitirebilir. Bu sisteme bir girdi salayabilecekseniz, mektup ve yorumlarnz bekliyorum. Pozitif yeni eilimler yaratmak iin etkinin nasl kullanlabileceine bir dier rnek de Amory Lovins'in almasdr. Amory Lovins Snowmass'deki "Rocky Mountain Institute" adl aratrma enstitsnn mdrdr. Lovins yllarca alternatif enerji programlar zerinde almt. Bugn birok kimse; nkleer enerjinin ok pahal, ok verimsiz ve ok tehlikeli olduuna inanmaktadr. Nkleer gce kar yaplan hareket ok az yol alabilmitir; nk onlar sadece nkleer enerjiye kardrlar. zm arayndaki birok kimse, bu hareketin nedenini merak eder. Bunu anlatmak bazen ok gtr. Fakat Lovins sadece protestocu olmann tesinde usta bir inandrc olarak, enerji irketleri zerinde ok byk etkiler yapmtr. Lovins nkleer enerji irketlerine saldrmadan, milyarlarca dolarlk bte gerektiren byk santraller yerine onlardan daha krl olan alternatif santral zmleri retti. Lovins "Aikido Politikas" adn verdii bir yntemi uygulamaktan holanr. Ayn prensibi, atmalar en aza indirgemek iin, davranlar ynlendirmede bir anlama erevesi olarak kullanr. Bir keresinde ondan, yerine byk bir nkleer santralin yapmnn planland bir kolayln iletme testini yapmas istenmiti. Yapm henz balamamt ama, imdiye kadar 300 milyon dolar harcanmt. O iine, tarafsz olacan belirterek balad. Herkesin en ok ilgilenmesi gereken konunun, bir kolayln ayaklar yere basan mali bir planla iletilmesi olduunu da szlerine ilave etti. Sonra kolayln korunmasyla ne kadar 409

ok parasal tasarruf yaplabileceini ve byk ve pahal santralin yapmyla enerjinin kaa mal olacan aklamaya balad. Klasiklemi finansal deyimlerle, bunun firma iin ne demek olduunu anlatt. Bu sade bir anlatmd. Ne fabrikaya, ne de nkleer gce kar olduunu gstermek iin hibir aba gstermemiti. ini bitirdikten sonra kolayln finansman mdrnden bir davet ald. kisi biraraya geldiklerinde, mdr santralin irket finansman zerindeki etkilerini anlatt. Yeni santral ina edildiinde irketin kr pay datamayacam, dolaysyla hisse senetlerinin deerinin ok deceini syledi. Son olarak mdr; santralin yapmna kar olanlarn isteine bal olarak, 300 milyon dolarlk zarar kabul edip santralin yapmndan vazgeeceklerini belirtti. Lovins ters bir ekilde olaya yaklasayd, irket kimseyi tatmin etmeyecek olan santraln yapmna balayacakt. Fakat ortak bir zeminde bulumay salayarak geerli alternatifler yaratmaya almas, her iki tarafn da yararna olan bir anlamann yaplmasn salad. Lovins'in almalar sonucunda yeni bir eilim balad. Dier elektrik irketleri de imdi onunla, nkleer enerjiye bamll azaltmak ve ayn zamanda krlarn artrmak iin danman olarak anlama imzaladlar. Bir dier rnek de San Luis Valley ve New Mexico'daki iftilerle ilgilidir. Buradaki iftilerin ana enerji kayna, geleneksel olarak odun idi. Fakat arazi sahipleri odunlarn topland yerleri tel rgyle evirdiler. iftiler ok fakir kiilerdi. Fakat birka ynetici onlar, bu durumun kt olmadna ve yaratlm bir frsat olduuna inandrd. Bylece dnyann en baarl gne enerjisi projeleri balatld. iftiler, daha nce sahip olmadklar ortaklaa g duygusunu ve gelecee iyimser bakma deneyimini kazandlar. Lovins buna benzer bir olayn Osage'da olduunu belirtmektedir. Buradaki kk elektrik kooperatifi, enerjiyi verimli kullanmadklar konusunda karar ald. Sonuta evleri rzgara kar dayankl yapmaya karar verdiler ve bylece yakttan ta 410

sarruf ettiler. Bu i o kadar baarl oldu ki, santral borlarn deyebildi. Kasabada yaayan 3800 kii bir ylda 1.6 milyon dolarlk yakt tasarrufu yapt. Her iki rnekte de temel olarak iki ey meydana gelmitir. Kiiler herkese faydas dokunacak bir kazanma yolu bularak, birbirlerinden faydalanabilme yeteneine sahip olmulardr. Yeni bir yetke duygusu gelitirmiler ve istenen sonuca ulaabilmek iin eyleme gemeyi renmilerdir. kinci kazanlar da beraber almadan kaynaklanan toplum ruhu ye iyimserlikle, tasarruf edilen para kadar nemli olan eyleme geme yetenekleridir. Bunlar birka azimli inandrcnn yaratabildii pozitif eilim eitleridir. Bilgisayar dilinde G1G0 yani p ieri-p dar eklinde bir deyi vardr. Bu deyi; sistemden elde edebileceklerinizin kalitesi, btnyle sisteme verdiklerinizin kalitesine baldr anlamnda kullanlr. Kt, hatal ya da eksik bilgi verirseniz; alacanz sonular da ayn ekilde olacaktr. Bugn kltrmzde birok kimse, gnlk girdi olarak kullanlan deneyim ve bilginin kalitesi zerinde, bilinli olarak ya hi durmamakta ya da ok az durmaktadr. Son istatistiklere gre, ortalama bir Amerikal gnde yedi saat televizyon izlemektedir. U.S. News and World Report 9-12 yalar arasndaki ocuklarn ortalama 18.000 cinayet grm olacaklarn ne sryor. Onlar 22.000 saat televizyon izlemilerdir ki, bu sre on iki ylda okulda geen srenin iki katndan fazladr. Onlarn yaamdan zevk almalarn ve deneyimlerini tam olarak kullanabilecek ekilde yetimelerini istiyorsak; zihinlerini neyle beslediimize dikkat etmek ok nemlidir. Biz bilgisayar gibi alrz. temsilimizi makineli tfekle kyleri taramann iyi bir ey olduuyla ya da baarl kiilerin salksz yiyeceklerle beslendikleri dncesiyle oluturursak; davranlarmz bu temsiller ynlendirecektir. . Bugn davranmz yneten i alglamalarmz, ekillendirme gcmz, eskiye gre daha farkldr. ekillendirmenin daha iyi olaca eklinde bir garanti yoktur. Fakat bunun iin bir po 411

tansiyel mevcuttur ve onunla ilgili bir eyler yapmaya balamayz. Ulus ve dnya olarak en nemli grevimiz, rettiimiz imaj ve kitlesel temsillerle ilgilenmektir. Eilim yaratmak liderliktir ve bu kitabn gerek mesaj da budur. Beyninizi altrarak, bilgiyi en iyi ekilde nasl sreleyeceinizi biliyorsunuz. Sesin nasl azaltlp ykseltileceini, kt iletiimle nasl baa klacan ve deer atmalarnn nasl zleceini biliyorsunuz. Fakat gerekten bir fark yaratmak istiyorsanz; ayn zamanda nasl lider olunacan, inandrma ustalklarnn nasl kazanlacan ve dnyann nasl daha iyi olacan bilmelisiniz. Bu da ocuklarnz, alanlarnz, ortaklarnz ve kendi dnyanz iin daha ustalkl ve daha pozitif bir model olmanz demektir. Bunu bire bir karlkl ya da kitlesel dzeyde inandrma araclyla yapabilirsiniz. Dier insanlar lgnca havaya uuran Rambo imajndan etkilenmek yerine, istediiniz ekilde bir dnyann gereklemesi iin bir fark yaratabilecek, glendirici mesajlarn iletiimiyle ilgilenmelisiniz. Dnyann inandrclar tarafndan ynetildiini unutmayn. Bu kitapta rendiiniz ve evrenizde grdnz her ey, size bu gerei syler. Neyin iyi, neyin etkili, neyin olumlu olduuna ilikin davranlarnzla ilgili i temsillerinizi, geni kitlelere yansyacak ekilde da vurabilirseniz; ocuklarnzn, evrenizin, lkenizin, dnyanzn gelecekteki ynn deitirebilirsiniz. Bunu gerekletirecek teknoloji bu kitapta vardr. Ondan yararlanmanz neririm. Bu kitabn asl ilgi alan budur. Elbette yapmaya altnz ite nasl etkin ve baarl olunaca ve kiisel gcn nasl en st dzeye karlayacayla da ilgilidir. Fakat yok olan bir dnyada kral olmann hibir deeri yoktur. Anlama erevelerinin nemi, ahengin doas, mkemmelliin modellenmesi, baarnn dizini vb. zerinde konutuumuz her ey, bizi olduu kadar bakalarn da baarya gtrecek ekilde kullanlrsa; en iyi sonular alabiliriz. 412

Asl g btnselliktedir. Bu da kiilerin ayr ayr deil birarada almalarnn bir sonucudur. Biz, kiilerin alglamalarn annda deitirebilecek teknolojiye sahibiz. Onu hepimizin yararna olacak ekilde kullanmann tam zamandr. Thomas Wolfe yle yazmt: "Dnyada baar hissi kadar, insan kavgaya hazr hale getiren hibir ey yoktur." Bu ustalklar btnyle olumlu ynde; kitlesel, zevkli, toplumsal baary salayacak ekilde; hem kendimizi, hem de dierlerini glendirecek ekilde kullanmak, mkemmeliin asl mcadelesidir. imdi onlar kullanma zamandr.

413

BLM :21

Mkemmel Yaamak: nsanln Mcadelesi

"insan sahip olduklarnn toplam deil; fakat henz gerekletirmediklerinin, sahip olabileceklerinin toplamdr." Jean Paul Sartre

BRLKTE uzun bir yol aldk. Ne kadar daha ileri gideceiniz, sizin kararnza baldr. Bu kitapta yaamnz deitirebilecek aralar, ustalklar ve fikirler verilmitir. Fakat onlarla ne yapacanz btnyle size baldr. Kitab bir kenara koyduunuzda; bir eyler rendiinizi hissedebilir ve eskiden olduu gibi yaamnz srdrmeye devam edebilirsiniz. Ya da yaamnz ve beyninizi kontrol edebilmek iin youn aba gsterebilir; gl inanlar ve durumlar yaratarak kendiniz ve kendisinden sorumlu olduunuz kiiler iin harikalar yaratabilirsiniz. Fakat bu kendiliinden gereklemez. rendiiniz temel eyleri ksaca gzden geirelim. imdi yeryzndeki en gl aracn, iki kulanzn arasndaki biyobilgisayar olduunu biliyorsunuz. Uygun altnrsanz; beyni414

niz, size daha nce hayal bile edemediiniz bir yaam salayacaktr. Sonularnz bilmek, eyleme gemek, elde ettiklerinizin ne olduunu deerlendirebilecek ekilde duyusal keskinliinizi gelitirmek ve istediinizi elde edinceye kadar davrannz deitirmek aamalarndan oluan, Asl Baar Formln rendiniz. Herkesin muazzam baarlar elde etmesine olanak salayan bir ada yaadnz; fakat, baarya ulaanlarn eyleme geenler olduunu rendiniz. Bilgi nemlidir, fakat yeterli deildir. Birok insan Steve Jobs ya da Ted Turner'm sahip olduu bilgilere sahipti. Fakat eyleme geenler, muazzam baar kazandlar ve dnyay deitirdiler. Modellemenin nemini rendiniz. Deneyimle, snama- yanlmayla en uygun davran ekillerini renebilir ya da bu sreci, modellemenin nasl yaplacan renerek, llemeyecek derecede hzlandrabilirsiniz. Bir kii tarafndan retilen her sonu, belirli bir dizinle gerekletirilen belirli eylemler kmesiyle yaratlr. Bir konuda ustalamak iin gerekli zaman, ok baarl sonular elde eden kiilerin i ve d eylemlerini modelleyerek, byk lde azaltabilirsiniz. Sonucun tipine bal olarak birka saatte, birka ayda ya da birka ylda, onun ok daha uzun srede kefettiklerini renebilirsiniz. Yaamnzn kalitesinin, iletiiminizin kalitesi olduunu renmitiniz. letiim iki ekilde gerekleir. Birincisi kendi kendinizle olan iletiiminizdir. Herhangi bir olaya anlam siz verirsiniz. Her ey sizin lehinize olacak ekilde beyninize, gl, olumlu ve kuvvetlendirici sinyalleri ya da neyi yapamayacanza ilikin sinyali gnderirsiniz. W. Mitchell, Julio Iglesias gibi mkemmel insanlar, bir trajediyi zafere dntrebilenlerdir. Gemie dnemeyiz. Gemite olanlar deitiremeyiz. Fakat gelecekte bize baz olumlu eyler vermesi iin temsillerimizi kontrol edebiliriz. kinci iletiim eklimiz, bakalaryla olan iletiimimizdir. Dnyamz deitiren kiiler, usta bir iletiimcidir. Bu kitaptaki her eyi; etkili, usta, mkemmel birer iletiimci olabilmek iin kiilerin ne istediklerini kefetmede kullanabilirsi 415

niz. nancn, muhteem bir gce sahip olduunu biliyorsunuz. Olumlu inanlar sizi ustalatracaktr. Olumsuz inanlar srekli kaybetmenize neden olacaktr. nanlarnz sizden yana olacak ekilde deitirmeyi rendiniz. Durumun ve fizyolojinin gcn rendiniz. Kiilerin kulland dizini, stratejiyi ve karlatnz herhangi bir kiiyle ahengin nasl salanacan rendiniz. Yeniden erevelemeye ve artrmaya ilikin gl teknikleri rendiniz. Kesin iletiimin ne olduunu ve bu konuda ustaln nasl kazanlacan, iletiimi mahveden mulaklktan nasl kanlacan ve dierleriyle etkin iletiimde bulunabilmek iin kesinlik modelinin nasl kullanlacan rendiniz. Baarya giden be temel yap tayla nasl ilgilenileceini rendiniz. Kiilerin davranlarn organize eden ilkeler olarak, deerleri ve metaprogramlar rendiniz. Kitab bitirince, bunlar byk bir baaryla uygulamanz beklemiyorum. Tarttmz baz konular, bize dierlerinden daha kolay gelebilir. Fakat hayat trensel bir etkiye sahiptir. Deiiklik daha ok deiiklie yol aar. Byme daha ok bymeyi getirir. Deimeye, yava yava bymeye balayarak; hayatnz yava, fakat dzenli bir ekilde deitirebilirsiniz. Durgun bir havuza atlan tan yaratt dalgalar gibi, bunlar da gelecekte byyecektir. Uzun dnemde en kk eyler, en byk farklar yaratrlar. Tam olarak ayn yne hedeflenmi iki ok ucu dnn. Herhangi bir ucun asnda, veya drt derecelik kk bir deiiklik yaptnzda; bunu ilk bata fark etmek olanakszm gibi grnebilir. Ancak oklarn ald yol uzadka; fark bydke byyecek ve iki ok arasnda hibir bir iliki kalmayacaktr. Bu kitabn sizin iin yapmaya alt ey de budur. Bu gece kendinizi deitirmeye balamadka, bu kitap sizi bir gecede deitirmeyecektir. Fakat beyninizi altrmay renirseniz; 416

dizini, altbiemleri, deerleri ve metaprogramlan anlayp kullanrsanz; farklar alt haftada, alt ayda, alt ylda sizin yaamnz deitirecektir. Bu kitaptaki modelleme gibi baz eyleri daha nce u ya da bu ekilde yapmsnzdr. Dier konular yenidir. Yaamdaki her eyin birikimsel olduunu unutmayn. Bu kitaptaki ilkelerden birini bugn kullanrsanz; bir adm atm olursunuz. Hareket iin bir neden oluturursunuz. Her neden bir etki ya da sonu yaratr. Her sonu da bir ncekinin stnde yer alarak, bizi bir yne sokar. Her ynde de, gidilmesi gereken asl bir yol vardr. "Yaamda hedeflenecek iki ey vardr: birincisi istediini elde etmek, ikincisi ondan holanmaktr." Logan Pearsall Smith imdi de en son soruyu gznne alalm. u anda hangi ynde gidiyorsunuz? u andaki ynnz izlerseniz; be ya da on yl sonra nerede olacaksnz? Bulunacanz yer istediiniz yer mi olacaktr? Kendinize kar drst olun. Bir zamanlar John Naisbitt, "Gelecei ngrmenin en iyi yolu, u anda neler olduu hakknda ak bir fikre sahip olmaktr.", demiti. Yaamnzda da ayn eyi yapmalsnz. Bu nedenle kitab bitirdiinizde; oturun ve gitmekte olduunuz yolu dnn. Bu yolun gerekten gitmek istediiniz yol olup olmadn aratrn. Bu yol istediiniz yol deilse; deitirmenizi neririm. Bu kitap size herhangi bir ey retmise; bu da, hem kiisel hem de genel olarak, k hzyla olumlu deiiklik yapmann mmkn olduudur. Asl g; deime, uyarlama, byme ve katlma yeteneinde sakldr. Snrsz g, sizin srekli baarl olacanz ya da hi hata yapmayacanz anlamna gelmez. Snrsz g, her deneyimden bireyler renebileceiniz ve her deneyimi u ya da bu ekilde kendi lehinize evirebileceiniz anlamndadr. Alglamalarnz, eylemlerinizi, yarattnz sonular deitirmek; Snrsz G - 27 417

snrsz gtr. lginiz ve sevginizle, yaam kalitenizde yaratabileceiniz ok byk farkllklar snrsz gcnzn eseri olacaktr. Srekli baarl olmanz garanti edecek ve yaamnz deitirecek bir baka yol daha nermek istiyorum. Sizinle almak isteyen bir ekip bulun. Kiilerin birlikte olmalarnn gc zerinde konutuklarmz hatrlayn. Asl g ayr ayr almakla deil, birlikte hareket etmekten doar. Bu da ailenizle ya da iyi arkadalarnzla birlikte almak demektir. ortaklarnzla birlikte almak demektir. Bakalar iin alyorsanz, kendiniz iin alyormu gibi ok ve iyi almalsnz. ok almak iin ok vermelisiniz. Kiilere yaamlarndaki en zengin deneyimlerinin ne olduunu sorduunuzda; genellikle bir ekibin eleman olarak gerekletirdikleri bir deneyimi anlatrlar. Spor yaptklar, i yaptklar ekibi sonsuza kadar unutmazlar. Bu bazen de, einiz ve ailenizle oluturduunuz bir ekiptir. Bir ekibin yesi olmak; sizi geniletir, bytr. Dier kiiler sizi, tek banza yapamayacanz ekilde besler ve mcadeleye eker. nsanlar kendileri iin yapmak istemediklerini, bakalar iin yapacak ve dierlerinden aldklarn daha deerli bir hale sokacaklardr. Yayorsanz; baz ekiplerin iindesiniz demektir. Bu sizin aileniz, ilikide bulunduunuz kiiler, iiniz, ehriniz, lkeniz, dnyanz olabilir. Bir kenara oturup seyirci olabilirsiniz ya da harekete geip bu oyunda rol alabilirsiniz. Benim tavsiyem oyuncu olmanzdr. Ekibe katln. Dnyanz paylan. Daha ok verdike daha ok alrsnz. Kitaptaki ustalklar kendiniz ve dierleri iin kullandka, size geri dnecek dl de artacaktr. Mutlaka mcadele eden bir ekibin iinde olun. Doru yoldan kmak kolaydr. Ne yaplacan bilmek ve bir ey yapmamak da kolaydr. Yaam, bu ekildeymi gibi grnyor. Yaamdaki normal ekim, yer ekimidir ve o da aa dorudur. Hepimizin boa geen gnleri vardr. Hepimizin bilgilerimizi 418

kullanmadmz zamanlar olmutur. Bizi destekleyen, bir eyler retmeye ynelik, olumlu, ileriye giden baarl insanlarn arasnda bulunursak; bu durum bizi daha fazla almaya, daha fazla yapmaya ve daha fazla paylamaya zorlayacaktr. Yapabileceklerinizden daha azn yapmanza raz olmayan kiilerin arasna girerseniz; herhangi bir kiinin sahip olabilmeyi dledii en byk hediyeye sahipsiniz demektir. Birlik, gl bir aratr. evrenizde bulunduunuz insanlarla birlikteliinizin, sizi daha iyi bir insan yaptndan emin olun. Bir ekibe katldnzda; mcadeleniz mkemmel bir lider olabilmek olmaldr. Bu, en byk 500 irketin birinin bakan ya da ulaabileceiniz en iyi konumda bir retmen olmak anlamna gelebilir. Daha iyi bir giriimci, daha iyi bir annebaba olmak anlamna gelebilir. Gerek liderler, trenin gcn, kk eylerdeki deiikliklerin byk deiiklikler oluturmadaki anlaml etkisini bilirler, syledikleri her eyi gerekletirirler ve dierlerini kuvvetlendirme ve cesaretlendirmede korkun bir gce sahiptirler. Bu benim yaamnda oldu. Lisede yaptm bir konumadan sonra retmenim snfta kendisini beklememi syledi. Nasl bir hata yaptm merak ettim. retmen, "Robbins, bana gre mkemmel bir konumacsn. Bu nedenle nmzdeki hafta yaplacak konuma yarmasna katlman istiyorum" dedi. Konumac olarak ok iyi olduumu sanmyordum; fakat, o kadar kuvvetli ve benzeim iinde syledi ki, ben de iyi bir konumac olduuma inandm. Bu mesaj yaamm deitirdi. Bu olay, profesyonel bir iletiimci olmama neden oldu. retmen kk bir ey yapt, fakat yaamm sonsuza kadar deitirdi. Liderlik, kk ve byk eylemlerin hangi sonulan douracan ngrecek gce ve gre sahip olmaktr. Kitapta verilen iletiim ustalklar, bu ayrmlar yapmanz iin, size kritik yollar sunmaktadr. Kltrmzn daha fazla baar modellerine ve mkemmellik sembollerine ihtiyac vardr. Bana llemeyecek deerler sunan akl hocalarm ve retmenlerim yaa419

mm zarifletirmi ve cazibe kazandrmtr. Amacm, bana sunulanlarn bir ksmn geri verebilmektir. Umarm, bu kitap amacma yardmc olur. lk akl hocam Jim Rohn'dur. Bana yaamdaki mutluluk ve baarnn, sahip olduklarmzn bir sonucu olmadn, nasl yaadmza bal olduunu retti. Sahip olduklarmzla yaptklarmz, yaamamzdaki byk farkllklar yaratt. rnein o bana daima iki eyrek dolarlk adam olmam syledi. Ayakkab boyacsn rnek olarak gsterdi. Boyac, ayakkaby hzla parlatrken slk alar, size byk deer verir. Jim, "Bahi vermek iin elinizi cebinizi attnz zaman daima bir eyrek mi yoksa iki eyrek dolar m vereyim diye tereddt edersiniz. Siz daima ykseini verin." dedi. Sadece onun iin deil, kendiniz iin de byle yapn. Sadece bir eyrek verirseniz; daha sonra ayakkabnza baktka, sadece bir eyrek verdiinizi dnrsnz. O byk bir i yaparken, ben nasl olur da o kadar ucuz adam olabilirim ? ki eyrek dolar vermek; kendi kendinizi daha iyi hissetmenizi salayacaktr. Koleksiyon yapan bir kiinin nnden geerken, siz de ona katkda bulunmay ilke edinirseniz ne olur? Herhangi bir kiiden srekli satn almay otomatik hale getirirseniz ne olur? Ara sra arkadalarnza telefon edip, "seni herhangi bir nedenle aramyorum. Sadece hatrn sormak iin aradm", derseniz ne olur? Sizin iin bir eyler yapanlara kk teekkr notlar gnderseniz ne olur? Dierlerinin yaamn daha renkli klmak iin yeni ve esiz yollar bulmak iin, bilinli olarak aba ve zaman harcasanz ne olur? Yaam tarzmz tmyle bununla ilgilidir. Hepimizin zaman vardr. Yaamn kalitesiyle ilgili asl sorun, bu zaman nasl harcadmzla ilgilidir. Bir paternin iine mi dtk, yoksa onu srekli olarak esiz ve zel yapmaya m alyoruz? Kk bir ey gibi grnr; fakat, tm bu kk ayrntlar kii olarak kendinizi gl hissetmenize etki eder. temsillerinizi, dolaysyla durumunuzu ve yaamnzn kalitesini etkilerler. Ben iki eyrek dolar prensibini uygulamann semeresini grdm. Sizi bu konuyu dikkatle ince 420

lemeye davet ediyorum. imdiye kadar byle bir uygulama yapmadysanz; onun sizin yaamnz ok byk oranda zenginletirecek bir felsefe olduuna inanyorum. "Kimyac kalbinden efkat, sayg, zlem, sabr, pimanlk, srpriz ve affedicilik elementlerini karabilir ve bunlar birletirerek sevgi ad verilen tek bir atom haline dntrebilir." Halil Cibran Son nerim, bu bilgiyi dierleriyle paylamaya almanzdr. Bunu istememin gerekte iki nedeni vardr. nce hepimiz en ok renme gereksinimi duyduumuz eyi retiriz. Bir fikri dierleriyle paylaarak, onu tekrar duyar ve yaamda neyin nemli olduuna inandmz ve deer verdiimizi kendimize hatrlatrz. Dier neden de, yardm ettiimiz kiinin yaamnda meydana gelen nemli ve olumlu deiikliklerin, inanlmaz derecede zenginlik ve keyif vermesidir. Geen ylki ocuk programlarmzn birisinde, hayatm boyunca unutmayacam bir deneyim kazandm. On iki gnlk programmzda ocuklara; bu kitapta tarttmz konularn ounu retiyor ve onlara tmyle yaayan bir insan olarak; dayankllklarn, renme ustalklarn ve gvenlerini deitirecek deneyimler veriyoruz. 1984 yaznda kampmz olimpiyatlardakine benzer ekilde, bir altn madalya verme treniyle bitirdik. Madalyalarn zerinde; "Mkemmeli baarabilirsiniz" yazlyd. ok neeli ve duygusal olan treni, gece yars saat 02.00 de bitirmitik. Odama dndmde, kemiklerim szlayacak kadar yorgundum. Bir sonraki iime yetiebilmek iin 06.00'da kalkp uaa yetimek zorunda olduumu biliyordum; fakat, ayn zamanda ok gzel bir i yapmann hisleriyle doluydum. Saat 03.00 civarnda tam uyumak zereydim ki, kapnn alndn duydum. "Tanrm bu saatte kapy kim alabilir? diye dndm. 421

Kapy atmda karmda gen bir adam vard. "Bay Robbins yardmnza ihtiyacm var" dedi. Gelecek hafta beni San Diego'dan arayabileceini sylemeye balamtm ki, ocuun arkasnda alayan kk bir kzn olduunu fark ettim. Sorunun ne olduunu sordum ve ocuk bana, kzn eve gitmek istemediini syledi. Onu ieri getirmesini syledim ve artrma araclyla daha iyi hissetmesini salayarak, eve gndermek istedim. ocuk sorunun byle olmadn syledi. Sonra kzn birlikte yaad erkek kardei tarafndan, yedi yldr cinsel samalklarla rahatsz edildiini aklad. Sonra her ikisini de ieri aldm ve bu kitapta szn ettiim aralar kullanarak; bir daha ac hissettirmemeleri iin, gemiteki negatif deneyimleriyle ilgili i temsillerini deitirdim. Sonra kz, en gl ve becerikli durumlaryla artrdm. Onlar, kardeini grnce kendisini eski duruma sokmayacak ekilde, deitirmi olduumuz, yeni i temsilleriyle ilikilendirdim. Bundan sonra kz, kardeine telefon etmeye karar verdi. Btnyle becerikli bir durumda, telefonla kardeini uyandrd. Muhtemelen daha nce hi kullanmad bir ses tonuyla; "Kardeim, eve geleceimi bilmeni istiyorum. Bana eskiden yaptklarn dndrtecek ekilde bakmamam bile senin yararna olacaktr. Aksini yaparsan yaamnn geri kalan zamann hapishanede, mahup bir biimde geirirsin. Mutlaka yaptklarnn cezasn ekersin. Karde olarak seni seviyorum; fakat, o davranlar bir daha asla ekemem. yle davranabileceini dnmek bile, sonun olacaktr. ok ciddi olduumu ve seni sevdiimi sakn unutma. Hoakal" dedi. Kardei mesaj almt. Yaamnda ilk kez, tmyle g ve sorumluluk hisleriyle dolu bir ekilde telefonu kapatt. Erkek arkadana sarld ve birlikte sorunu zmenin verdii rahatlk nedeniyle alamaya baladlar. O gece ocuklarn bana sarllar; benim iin inanlmaz bir olayd. Hayatnda hi bu kadar anlaml bir ekilde kucaklanmamtm. Gen adam, borcunu nasl deyeceini bilemediini syledi. Ona, kzdaki deiiklikleri grmenin alabile 422

ceim en byk teekkr olduunu syledim. "Hayr, size u ya da bu ekilde borcumu demek zorundaym" dedi. Sonra "Benim iin anlam olan bir ey biliyorum" dedi. Altn madalyasn yavaa kard ve bana takt. Asla unutmayacaklarn syleyerek, beni ptler ve ayrldlar. Onlar ayrldktan sonra st kattaki yatama gittim. Olup biteni sonuna kadar dinleyen eim Becky, alyordu. Ben de alamaya baladm. "Sen inanlmaz bir kiisin, ocuun yaam asla eskisi gibi olamaz" dedi. "Teekkr ederim ekerim; fakat, sahip olduum ustalklara sahip olan herkes, ona yardm ederdi" dedim. "Evet Tony, herkes yardm edebilir; fakat, sen gerekletirdin" dedi. "Sadece yeteri kadar sevebilirseniz; dnyann en gl insan olabilirsiniz." Emmett Fox Kitabn asl mesaj budur. Yapc olun. Sorumluluk aln. Eyleme gein. rendiklerinizi uygulayn ve hemen yararlann. Sadece kendiniz iin deil, kendiniz kadar dierleri iin de uygulayn. Bu eylemlerin dl, hayal edilebileceinizden ok daha byktr. Dnyada ok sayda konumac vardr; fakat onlar hl istedikleri sonular retemiyorlar. Konumak iin konumak yeterli deildir. Konutuklarnz gerekletirmek zorundasnz. Snrsz g, budur. Snrsz g, mkemmele ulamak iin gerekli ileri yapacak duruma ulamaktr. Julius Erving , "Bir bakasnn, benden bekleyebileceklerinden ok daha fazlasn kendimden isterim" diyor. O, bu nedenle alannn en iyisidir. Antik an iki byk hatibi vardr. Bunlardan biri iero dieri de Demostenes'dir. iero konuurken, halk nee iinde lgnca alklar ve "Ne muhteem konuma" derdi. Demostenes konutuunda, halk "Haydi, gsteri yry yapalm" derdi ve yry yaparlard. Sunu ve ikna arasndaki fark budur. 423

Umarm ikna kategorisinde saylrm. Bu kitab sadece okuyarak, gzel birok araca sahip ahane bir kitap diye dnp, iindeki hibir eyi uygulamazsanz; hep beraber zaman boa harcadk demektir. Bununla birlikte, imdi kitaba tekrar dnp onu istediiniz deiiklii yapmada bir rehber olarak kabul edip zihninizi ve vcudunuzu altrmada bir el kitabi olarak kullanmaya balarsanz; gemite olanaksz gibi grnen byk ryalarnz gerekletirecek bir yaam yolculuuna balayabilirsiniz. Bu ilkeleri gnlk yaammda uygulamaya baladmdan; ben neler olduunu biliyorum. Sizi muhteem bir yaam yaratma mcadelesine davet ediyorum. rettikleri ekilde yaayanlar, konutuklarn yapanlarn snfna katlma mcadelesine davet ediyorum. Onlar dnyann hayran olduu mkemmellik modelleridir. Birok kimsenin istemesine ramen gerekletiremediklerini, en gzel haliyle yaamlarna geirebilen ve her an sonuca ynelik durumda ok az kiinin oluturduu bu esiz insan grubuna katln. Kendileri ve dierleri iin kaynaklarn kullanarak yeni baarlar ve sonular reten insanlar, benim yaammn ilham kaynadrlar. Belki bir gn size ait bir hikaye de anlatacam. Kitap sizin bu ynde harekete gemenize neden olursa, kendimi gerekten ansl sayacam. Yeri gelmiken; renmek, bymek ve gelimek iin almanza ve yaamm deitiren baz ilkeleri sizinle paylamama izin verdiiniz iin teekkr ederim. Mkemmel bir insan olmak iin uranz verimli ve srekli olsun. Belirlediiniz amalara ulamak iin almakla kalmayp onlar gerekletirmenizi ve daha ileri amalar belirlemenizi, sahip olduunuz ryalardan daha iyi ryalara sahip olmanz, memleketinizi sadece sevmekle kalmayp daha iyi yaanacak bir ekle sokmanz, alabileceklerinizle birlikte yaam sevmenizi ve cmertce sunmanz dilerim. Sizden bir rlanda duasyla ayrlyorum.... Yolunuz istediiniz yere ksn, rzgar daima arkanzdan essin. Gne yzn 424

z stsn, yamur tarlalannzdaki topra kabartsn ve tekrar karlancaya kadar Tanr sizi yumuak avularnda korusun. Tanr sizinle olsun. Hoa kaln.

425

SZLK
Ahenk (Rapport): Kiilerin belirli davranlarn karlkl deitirme ve/veya paylama olay. Kiiler birlikte olduka, doal ve bilinsiz olarak gerekleir. letiimi arttrmak iin, aynalama ve eleme yaparak, bilinli olarak da gerekletirilebilir. Altbiemler (Submodalities): D deneyimin alt snflandrmalar: bir grntnn parlakl, mesafesi, derinlii, seslerin iddeti, yeri, tonu vb. zellikleri vardr. Ayarlama (Calibration): Bir standarda gre, deiiklikleri lme ve fark etme yetenei. Ayarlama, ilenmi duyusal keskinlie baldr. Sevdiiniz birisi biraz tereddt ettiinde, ya da ok mutlu olduunda, bu hislerle ilgili muhtemelen iyi bir fikriniz vardr. Bu sizin onun felsefesinin ne anlama geldiine ilikin ayarlama yapm olmanzdandr. Aynalama (Mirroring): Dier kiinin davranlarn sanki aynada grntlyormu gibi benimsemek. Sol eli yananda olan bir kiiyle kar karya iseniz; sa elinizi benzer ekilde yananza koymalsnz. Benzeim/Benzeimsizlik (CongruityzIncongruity): Bir kiinin ilettii mesajn tm kt kanallarnda benzer ya da ayn olma durumu. Yani kelimelerin, ses tonlarnn, el kol hareketlerinin ayn mesaj tamasdr. Tm kt kanallar sralanmtr. Benzeimsizlik, kt kanallarnda elikili mesajlarn olmasdr. rnein yumuak, kukulu bir sesle "Evet, eminim" demek gibi. 427

Bozulma (Distortion): Nesnelerin doru olmayan bir ekilde i temsilde yer alarak, u ya da bu ekilde kiiyi kstlamas. Orantsz olarak iirmek, bir miktar arptmak vb. Bu da duyusal verileri saptrabilir. Btnsellik (Ecology): Toplamsallk ya da kiinin kendisi ve evresi arasnda oluan ilikiler paterniyle ilgilidir. SDP'de biz bu terimi i btnsellik anlamnda da kullanrz. Yani kiinin bnyesinde toplad davranlar, deerler, stratejiler paterni anlamnda kullanrz. artrma (Anchoring): Herhangi bir i ya da d temsilin, alt temsil ve cevaplar dizisiyle ilikilendirilme ve tetiklenme sreci. artrclar doal olarak ortaya kabilecekleri gibi, tarafmzdan da ayrntl bir ekilde dzenlenebilirler. Belirli cevaplar kmesi iin artrmann bir rnei; ok sevdiiniz bir kiinin adnz sylemesiyle, zel bir ekilde dnmeye baladnzda olanlardr. Davran (Behavior): nsanlarn yapt eylemler. El kol hareketleri ya da bir topun atlmas eklinde byk davranlar olabilecei gibi gz krpma, nefes almada deiiklikler vb. kk hareketler de tanma dahildir. Dizin (Syntax): likili ya da sral bir sistem; isel ve dsal olarak biraraya konulabilen olaylar dizisi. Dilde kelimelerin, gramere uygun cmleler olacak ekilde bir srayla yer almas gibi. Durum (State):Herhangi bir anda kiinin tm sinirsel srelerinin toplam. u anda sahip olduumuz herhangi bir deneyim hakkndaki son yorumumuzu etkileyen ya da szgeleyen durumdur. 428

Duyusal Keskinlik (Sensory Acuity): Grsel, iitsel, dokunsal, kokusal ve tatsal sistemler arasndaki ayrmlar daha ayrntl yapma sreci. Bu da bize daha tam, daha zengin duyusal deneyimler kazandrr ve d dnya ile olan etkileimlerimizin duyusal temelli ayrntl tanmlarn yapma yetenei kazandrr. Duyusal Temelli Deneyim (Sensory-Based Experience): Grlen, iitilen, hissedilen, koklanan, tadlan dzeyde srelenebilen bir deneyim. Duyusal Temelli Tanmlama (Sensory-Based Description): Dorudan be duyuyla gzlenebilen, doruluu kantlanabilen bilgileri tayan kelimelerin kullanlmas. Eriim ip Ular (Accessing Cues): Sinirsel srelememizi etkileyerek, bir temsil sistemimize dierinden daha kuvvetli eriebilmemizi salayan davranlar. rnein, nefes alma orannz ve sesinizin temposunu yavalatmak, duygusal tarza (mode) ulamanza yol aabilir. Ahizeyi tutar gibi banz emek, iitsel tarza ulamanza yol aabilir vb. Eanl Aynalama (Pacing): Bir dier kiiyle etkileimde bulunurken, bir sre iin ahenk oluturmak ve bu ahengi korumaktr. Davranlar gibi inanlar ve fikirler de eanl olarak aynalanabilir. Eleme (Matching): Dier bir kiinin belirli el kol hareketlerine, yz ifadelerine, konuma ekline, ses tonuna vb. adapte olma. Ayrntl bir ekilde yaplmas, kiiler arasnda ahenk hissinin yaratlmasna yardmc olur. 429

(Genelleme) Generalization: Orjinal deneyimden ayrlarak; kiinin i deneyiminin bir paras olarak, kendi iinde bir snf oluturduu bilisel sre. Bir ok olayda bu sre yararldr. rnein sobaya dokunan bir ocuk, elinin yandn grerek bir deneyime sahip olur. O, yakclarn scak olduu ya da soba yanarken, sobaya dokunulmamas gerektii eklinde genellemeler yapabilir. Baz durumlarda da zarar dokunacak ekilde, kiinin dnya modelini smrlandrabilir. Gzle Tarama Paternleri (Eye-Scanning Patterns): Gz hareketleri ve gzn ald pozisyonlar dizisiyle birlikte zorunlu olarak gerekleen belirli bir eriim ipucu kmesi. Her pozisyonun ilikili olduu i sreci bilmek, stratejilerin renilmesi ve anlalmas iin zorunludur. temsil (Internal Representation): Yarattnz bilginin biimini ve zihninizde grntleri, sesleri, hisleri, kokulan, tatlan ne ekilde depoladnz gsteren bir kavram. Orada bulunmadnz srece, doduunuz evin neye benzediini ancak i temsille hatrlayabilirsiniz. letiim (Communication): Dil, iaretler, semboller ve davranlarla bilgi tama srecidir. letiim ynlendirilebilir; pazarlkta, satta, terapide konumann bayla sonu farkldr. Model (Model): Bir eyin nasl altnn tanmdr; fakat, nasl altn bildiine ilikin muhtemel nedenler deildir. Bir kiinin dnya modeli dediimiz zaman; onun belirli bir ekilde almasn salayan davranlarnn, inanlarnn ve i srelerinin bileimini kastediyoruz. Model, bir deneyimi organize etme biimidir. 430

Modelleme (Modelling): temsillerin srasn ve bir kiinin bir grevi baarmasn salayan davranlar kefetme sreci. Dil, inanlar ve davranlar gibi bir stratejinin eleri ayrntlandnlnca; modelleme ustal bir dieri tarafndan ok daha kolayca renilebilir. renme, aa karma (Elicitation): deneyimlerin yapsn belirleyebilmek iin; iyi dzenlenmi sorularla, el kol hareketleriyle, kiinin eriim ipularnn dorudan gzlenmesiyle bilgi toplanmas. Silmek (Deletion): Orjinal deneyimde olanlarn i temsilden karlmasdr. Duyarl verilerle bizi boulmaktan kurtaran, bilisel srelerden birisidir. Bununla birlikte sildiimiz baz eylerin i temsilde bulunmas, bizim iin ok daha yararl olabilir. Strateji (Strategy):Davranlarmza rehberlik etmede kullanlan artrlm bir temsiller dizisi. Bir strateji genellikle duyusal temsil sistemlerinin hepsini(grsel, iitsel, dokunsal) belirli bir dzende kapsar. Kendimizin ve dierlerinin stratejilerini, setiimiz kelimeleri dinleyerek, gzle tarama paternlerini gzleyerek ve i temsillerinin sras ve ekli hakknda sorular sorarak kefedebiliriz. Temsil Sistemleri (Representational Systems): Zihnimizde duyusal bilgiyi nasl kodlayabiliriz. Grsel, iitsel, dokunsal sistemlerle koku ve tat alma da temsil sistemlerine dahildir. Bunlar bilgi almamz, depolamamz, sralamamz ve kullanmamz salarlar. nsan olarak yaptmz isel ve dsal ayrmlar, bu sistemler araclyla gerekletiririz. 431