NMZMATK VE TARH

trkiyede definecilik

eski eser yamas*

yrd. do. dr. erkan konyar
bn Haldun: Bilinmelidir ki, ehirlerde akl zayf (geri zekl) kiilerden birou topran altnda mal ve para karmak iin hrsla almakta, bu yoldan kazan sahibi olmay istemekte, evvelki milletlere ait mallarn tmnn yerin altnda sakl olduuna, hepsinin zerlerinin sihirli tlsmla mhrl olduuna, onun ilmine vakf olan ve onu zmek iin yannda buhur, dua ve kurban bulunduran bir kimseden baka hibir kimsenin o mhr bozamayacana itikat etmektedir.
Define terimi, teknik olarak yeraltnda bulunan ve maddi deeri paraya dntrlebilen eski eser veya deerli maden, ta gibi objeler iin kullanlabilir. Gnmzde toprak altnda bulunan ve arkeolojik deeri olan objeler de define olarak deerlendirilmektedir. Nekropol alanlar, hykler, tmlsler, antik yerlemeler, kiliseler, camiler, define bulunduu en ok iddia edilen alanlarn banda gelir.

yasal ereve: eski eser kanunu ve definecilik ynetmelii

Trkiyede yasal kazlar lkemizde, 2863 sayl Kltr Varlklar Koruma Kanununun 6. ve 50. bendi ile Medeni Kanunun 696. ve 697. maddeleri temel kabul edilerek hazrlanm define ynetmelii erevesinde, definecilik yasal bir faaliyet haline getirilmitir.1 Yasaya gre define aranacak yerin sit alanlar dnda olmas gerekir. 2863 nolu

2222

* Bu alma, Trkiyede Eski Eser Kaakl ve Definecilik konulu proje erevesinde hazrlanmtr. almalarmza destek olan ve bilgi paylamn salayan Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlne, Jandarma Genel Komutanl, Kaaklk ve Organize Sularla Mcadele Daire Bakanlna ve Emniyet Genel Mdrl, Kaaklk ve Organize Sularla Mcadele Daire Bakanlna teekkr ederiz.

kanunun 6. maddesinde belirtilen alanlar bu kapsamdadr. Blge mzesine yaplan bavuru kabul edildii takdirde, kii 1 yllk geerlilii olan bir izin alr. Define aray, en ok aralksz olarak 1 ay boyunca ve ancak 100 m2 alanda yaplabilir. Kaz, mzenin grevlendirdii arkeolog denetiminde yaplr. Yaplan kaz sonucunda -arkeolojik deeri olmayan- define bulunduunda Maliye ve Gmrk Bakanlnca tespit edilen deerin, eer hazine arazisinde bulunmusa %50si define araycsna, zel veya tzel kiilere ait bir arazide bulunmu ise de %40 define araycsna, %10u ise arazi sahibine verilir. Kaz srasnda arkeolojik nitelikte bulgulara rastlandnda kaz derhal durdurulup, bulunan eserler mze envanterine geirilir. Define arama faaliyetini aka ST alanlarnn dnda tutmasna ramen, yasann uygulanmasnda baz sorunlar ortaya kmaktadr. Bu erevede, sit alan olarak tescil edilmemi ve mze grevlilerinin de gznden kam olan arkeolojik nitelikteki alanlarda define kazlar yaplabilmitir. Trkiyede yasal define izni olmakla birlikte, istatistiklere bakldnda defineciliin daha ok yasal olmayan yollarla yapld ve arkeolojik alanlar ile buluntulara ne denli zarar verildii grlmektedir. Kltr ve Turizm Bakanlnn verilerine gre, 1989 ylndan bu yana izinle yaplan define kazs says 3643tr. Sz konusu define kazlarnn hibirinde define bulunamad, sadece 15inde arkeolojik nitelikte eser bulunduu bilgisi dikkat ekicidir. Kltr ve Turizm Bakanl, Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl verileri incelendiinde Marmara Blgesi en ok define kazs yaplan blge olarak ne kar (Harita 1; Tablo). Marmara Blgesini, Karadeniz Blgesi izler. ller baznda ise ilk sray 354 define kazsyla Samsun alr. Bunu 274 kazyla Bursa, 222 kazyla Edirne ve 195 kazyla Kocaeli illeri izler. Trkiyede yaplan izinli define kazlarnn son yirmi yllk sreteki dalmna baktmzda, gnmze doru periyodik bir dn olduu gze arpar. rnein 1980li yllarda 450yi bulan define kazs says 1990l yllarda 200n altna, 2000li yllarda ise 150nin altna der. Ancak bu d, resmi define kazlar maliyetlerine alternatif olarak kaak kazlara ynelmeyi de gsteriyor olabilir. Zira birok define sitesi ve definecilikle ilgili kitaplarda devletin bu adan koyduu yasal kstlamalar ve maliyetler eletirilmekte, definecilerin ilerini zorlatrd belirtilmektedir. Trkiyede yaplan define kazlar ve sonular aslnda definecilerin ve faaliyetlerinin en arpc aynasdr. Defineciler tarafndan byk umutlarla, mutlak hazine bulunacak nokta hedeflerde bile yukarda belirttiimiz gibi 3643 giriimden sadece 15inde arkeolojik nitelikte ve ou tanmaz kltr varl olan buluntu ortaya karlmtr. Yani definecilik faaliyeti asndan yaplan onca harcamaya karn herhangi bir define bulunamamtr. Bu veriler, kaak kaz yapan defineciler iin de nemli bir caydrc unsur olmaldr. Gerek defineci anlatmlar gerekse adli veriler definecilik iinin Trkiyede daha ok hyk, nekropol, tmls/kurgan gibi arkeolojik alanlarda, izin alnmadan yapldn gstermektedir. Bat Anadoluda tmls denilen yma tepeler, Dou Anadoluda Urartu oda mezarlar, yine Bat Anadoluda lahit mezarlar definecilerin en ok rabet ettikleri alanlar olmutur. Trkiyede definecilik nasl yaplyor Trkiyede birok kyde, bir define bulup gizlice ky terk eden insanlarn hikyesi anlatlr. Bunlarn yerel olanlar yannda ulusal, hatta uluslararas dzeyde olanlar da vardr. Daha nce de belirttiimiz gibi, anlam olarak definecilik, yeraltna gmlm, maddi deeri bulunan altn, gm ve bunlar gibi deerli
Bir dedektr firmasnn rn katalounun kapak resmi. Dedektr kullanan imparator! Harita 1: Kltr ve Turizm Bakanl, Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlnn izniyle, son yirmi ylda Trkiyede resmi define kazs yaplan iller ve saysal dalm. Harita 2: 19982007 yllar arasnda jandarma blgesinde definecilik ve Eski Eser Kanununa dair sularn en youn ilendii iller.

2223

TOPLUMSAL TARH 185 MAYIS 2008

NMZMATK VE TARH

madenden eserleri tanmlamakla birlikte, bugn genellikle arkeolojik veya tarihsel nitelikli alanlarda daha ok yrtlen ve arkeolojik eserin bulunmasna dnk bir ura olmutur. Bu adan geni bir anlamda, arkeolojik alanlardaki kaak kazlar tanmlamak iin kullanlmaktadr.

eyalarn kolayca bulabilmek iin de gm evresine baz iaretler koymular veya gm alannn haritasn izmilerdir. Bu nedenle defineciler arasnda iaret kataloglar oluturulmu, define haritalar ve iaretlerin anlamn zebilen uzman kiiler ortaya kmtr (Altn 2008).

tmnn yerin altnda sakl olduuna, hepsinin zerlerinin sihirli tlsmla mhrl olduuna, onun ilmine vakf olan ve onu zmek iin yannda buhur, dua ve kurban bulunduran bir kimseden baka hibir kimsenin o mhr bozamayacana itikat etmektedir, yorumunu yapar (bn Haldun 700). Bugn karlalan olaylar ve anlatlan hikyeler defineci profilinin yzyllardr deimediini gsterir. Genellikle kendi yaam alanlarnn evresinde (kylerinde), zellikle nekropol, hyk ve kale gibi alanlarda kaak kaz yapanlar, defineciler arasnda en yaygn grubu oluturur. Yakalanmalar gtr; nk kendi yerleim alanlarndadrlar. Bazen, uzun yllar ayn alanlar kazlr. Bu tr definecilik, arkeolojik alanlara en ok zarar veren trdr. ok yaygn, denetimsiz, kaak kazlar olmas ve genellikle masum bir ura olarak grlmesi, bunlarla mcadeleyi zaafa uratr ve tahribat artrr. Definecilere gre kaak kazya ynelten balca nedenler yle sralanabilir: Bunu bir hobi ve macera olarak grmeleri, yasalarn yeterince bilinmemesi veya dikkate alnmama-

Definecilik bir ekip olarak yrtlr. Kaz ilemi tek bana gerekletirilemez. Kazy yapacak gl kiilere, gzclere, iin ehli harita ve iaretleri zebilecek nianclara, dedektr gibi tarama cihazlarn iyi kullanabilecek, makineci olarak adlandrlan kiilere, tlsmlar ve byleri zebilecek bir cinci hocaya ihtiya vardr.
Dier yandan defineciler sava, salgn, tehcir vb. yollarla bulunduklar yerleri terk etmek zorunda kalan insanlarn, gvenli olmad iin veya geri dnmek umuduyla yanlarnda gtrmedikleri deerli eyalarn gmm olduklarna inanrlar (nlek 2004; Kula 2004a; Kula 2004b; Altn 2008). Bu insanlar, dndklerinde 13. yzyl nl slam bilgini bn Haldunun o yllarda izdii defineci profili dikkat ekicidir. bn Haldun defineciler iin: Bilinmelidir ki, ehirlerde akl zayf (geri zekl) kiilerden birou topran altnda mal ve para karmak iin hrsla almakta, bu yoldan kazan sahibi olmay istemekte, evvelki milletlere ait mallarn

Kolluk kuvvetlerinin mcadelesi

Yukarda izinli define kazlaryla ilgili verdiimiz istatistiki bilgilerden, izinli define kazlarnn saysnda son yllarda belirgin bir d olduu grlmektedir (Tablo). Bu durumun, definecilerin ykselen izinli define kazlar maliyetlerinden kamak iin izinsiz define kazlarna yneldiklerinin gstergesi olabilir. Jandarma Genel Komutanl Kaaklk ve Organize Sularla Mcadele Daire Bakanlnn verileri bu aamada olduka bilgi vericidir. Defineciliin daha ok krsalda gerekleen bir eylem olmas, lkemizde krsal kesimde faaliyet gsteren Jandarma Komutanlnn ilgili birimlerini konuyla dorudan ilgili klmakta ve definecilikle mcadelede nemli bir grev stlenmektedir. Azalan izinli define kazlarna karn lkemizde son on ylda kaak kaz saysnda ve kaak kazlarda ele geirilen eser saysnda nemli lde art vardr (Harita2; Tablo). rnein, lke genelinde

2224

son 20 ylda gerekletirilen 50nin altnda izinli define kazsyla olduka alt sralarda yer alan Denizli, Mula, Afyon, Antalya, Mersin, Adana gibi iller, jandarma kaytlarna gre Trkiyede eski eser kaakl ve define kazlarnn %43nn (Bursa, zmir, stanbul, Rize ile birlikte) gerekletirildii 10 il arasnda (3071 vaka ile) gsterilmektedir. Genel olarak bakldnda, lkemizde 1998-2007 yllar arasndaki 10 yllk periyotta toplam 7.144 eski eser kaakl veya kaak kaz faaliyeti tespit edilmitir. Bu olaylarda toplam 19.975 pheli yakalanmtr. Olaylarn saysal dalmna baktmzda, 1998 ylnda 82 olan vaka says hzl bir artla 2007 ylnda 1463 bulur. Ayn art, doal olarak, yakalanan pheli saysnda da izlenir. 1998 ylnda 233 olan yakalanan pheli says 2007 ylnda 3680e ulamaktadr. Bu veriler son yllarda lkemizde izinsiz definecilik faaliyetlerinin byk bir hzla artm olduunu gstermektedir. Ele geirilen kaak kaz malzemeleri ve dedektr says da son yllardaki bu artn dier bir gstergesidir (Tablo). ncelikle son 10 yln verilerine

baktmzda, ele geirilen kaz malzemelerinin saysnda belirgin bir art grlr. Bunlarn envanterine baktmzda, en byk grubu kazma krek gibi muhtelif kaz malzemeleri oluturur. 11.011 adetle ve %82lik bir oran bulan muhtelif kaz malzemesini %11lik oran 1197 says ile dedektr, 224 says %2lik oranyla fnye ve %2lik oran 244 sayyla i makinesi izler. Bunlarn yannda saniyeli fitil, dinamit lokumu, jeneratr ve gaz maskesi, kaak kaz yapanlarla birlikte ele geen dier malzemeleri oluturur. Trkiyede eski eser kaaklyla mcadeleyi Jandarma Genel Komutanl ve Emniyet Genel Mdrl ats altnda ay ayr kurulmu Kaaklk ve Organize Sularla Mcadele Daire Bakanlklar (KOM), Mali Sular ube Mdrlkleri yrtmektedir. alma alanlar gz nne alndnda jandarma daha ok krsaldaki denetimi srdrmekte, Emniyet Genel Mdrl ise kentsel alanda, daha ok tarihi eser kaakl faaliyetlerini ortaya karmaya ve nlemeye dnk alma yapmaktadr.

Dedektr sat ve yasal erevesi

Dedektrler elektro manyetik teoriye gre tasarlanm elektronik cihazlardr. Endstri, savunma, gvenlik, yerbilimleri, kriminoloji, salk, mhendislik, arkeoloji, meteoroloji, gda, evre, madencilik, deniz ve uzay bilimleri gibi birok alanda yaygn olarak kullanlmaktadr. Yerbilimlerinde ve arkeolojide zel tasarlanm baz dedektrler kullanlmaktadr. zellikle jeofizik cihazlar yerin fiziksel zelliklerini (iletkenlik, manyetik, hz, younluk, radyoaktivite vb.) belirlemeye ynelik, son zamanlarda bilgisayar destekli olarak tasarlanm elektronik cihazlardr. lkemizin de 1999 ylnda taraf olduu Malta Szlemesinin ilgili hkmne gre, arkeolojik maksatla olsa dahi, dedektr kullanm bilimsel bir n aratrmada kullanlma zorunluluuna ve izne balanmtr (Bagelen 2007). Dedektr satan firmalarn tantm ve ieriklerine bakldnda (nlek 2004; Kula 2004a; 2004b), daha nce de belirttiimiz gibi her ne kadar sk sk define kazlar iin izin alnmas gerektii belirtilse de, z olarak defineciyi aslnda arkeolojik potansiyeli olan alanlara ynlendirdikleri anlalr. Yaplan tantmlar, sz konusu sitelerdeki kullanc yorumlar, alan forumlar ve defineciliin nasl yaplmas gerektiini anlatan metinlere bakldnda arkeolojik alanlarn iaret edildiini anlamak g deildir (Resim2). Bu nedenle dedektr satan firmalarn, bu konudaki masumane tavrlar kabul edilir gibi deildir. Dedektr satclarnn internet siteleri ve brorlerinde ska belirttikleri yasal gereke, define arayclarn ve dedektr satn cazip klmaktadr. 1985 ylna ait bu Yargtay kararnda, dedektr kullanan ahs eylemi, yani kaz ilemini gerekletirmedii iin susuz bulunmutur. Bu durum aslnda eski eser kanunumuzun yetersizliinden kaynaklanmaktadr. Bu maddeye dayanlarak rahatlkla dedektr pazarlanabilmekte ve kullanlabilmektedir. Kolluk kuvvetleri, arazide dedektrle dolaan kiiler hakknda kimi zaman ilem yapmakla birlikte, mahkeme aamasnda bu insanlar salverilmektedir. Jandarma Genel Komutanl Kaaklk ve Organize Sularla Mcadele Dairesi verilerine gre Trkiyede son 10 ylda kaak kazlarda 1197 adet dedektr ele geirilmitir. 1998 ylnda ele geirilen dedektr says be iken, 2007 ylnda bu say yllk 243 bulur (Tablo). Bu da kaak kazlarda dedektr kullanmnn son yllarda hzla artmakta olduunu gstermektedir. Dedektr, kaak kazlarda ele geirilen ikinci byk alet grubunu oluturur.

Samsun ilinde bir blgeye iaret eden -sahte- define haritas. Bu tr haritalarda kullanlan dilin, kavram ve iaretlerin ayn olmas, ayn merkezlerden yayldklarn, piyasaya srldklerini gsterir.

s, birka aylk hapis cezalarnn caydrc olmamas, yasal kaz giderlerini deyecek gte olmamalar, yasal kaz yapldnda bulacaklar hazinelere devletin el koyacak olmas ve kendilerine deme yaplmayaca (nlek 2004: 11 vd.). Definecilere gre, devletin yeterince aktif olamad bu alanda boluu doal olarak halk dolduracaktr (nlek 2004: 30). Uluslararas mafya ve kar evreleri de bu boluu doldurabilirler! Bu nedenle definecilerin yolu almaldr! Zira onlar ii parasn, memur parasn, ara gere, her trl ihtiyac cretsiz karlamakta ve devlete yk olmamaktadrlar! stne stlk kardklarnn %50si devlete braklmaktadr. Bu nedenle definecilere gereken kolaylk gsterilmelidir (nlek 2004: 30, Kula 2004a, Kula 2004 b). Definecilik bir ekip olarak yrtlr. Kaz ilemi tek bana gerekletirilemez. Kazy yapacak gl kiilere, gzclere, iin ehli harita ve iaretleri zebilecek nianclara, dedektr gibi tarama cihazlarn iyi kullanabilecek, makineci olarak adlandrlan kiilere, tlsmlar ve byleri zebilecek bir cinci hocaya ihtiya vardr. Definecilik, kaak kazlar hobi olarak grenleri bir kenara brakrsak,

daha ok ekonomik durumu kt, maceraperest kesimlerin ii olmutur. Defineci kahveleri buna en iyi rnektir. lkemizde zellikle Bat Anadoludaki byk kentlerde birok defineci kahvesi bulunur. Burada doal olarak definecilik konuulur. 40-50 yln bu ile geirmi usta definecilerin gazete ve dergilerde yaynlanan hikyeleri olduka trajikomiktir. ncelikle hemen hibiri define bulamamtr; arkeolojik eser bulmu olma olaslklar yksektir ama maddi birikimlerinin byk blmn bu yolda kaybetmilerdir. Hapse defalarca girmi km, birok tehlike atlatmlardr, ancak bu ii yapmaya devam ederler. Baz definecilere gre, izin verilirse Trk ekonomisini dze karabilecek deerde tonlarca altn karlabilir. Aslnda lkemizde toprak altnda tonlarca altn bulunmaktadr. Ancak yabanc gler bunun karlmasn istemeyerek, engellemektedirler. Olay ulusal bir sorun haline getiren ve milli gvenliimizle ilikilendiren, komplo teorileri yaratan, hayal gleri olduka gelimi kiiler sz konusudur. Definecilerin byk blm, hazinenin manevi glerce korunduunu dnr ve kazya balamadan nce, kazy yaparken ve kazdan sonra eitli yollarla bu sorunu zmeye

2225

TOPLUMSAL TARH 185 MAYIS 2008

NMZMATK VE TARH

alr. yle ki, definecilere gre kaz iinde en byk sknty manevi gler, cinler oluturur (nlek 2004: 79 vdd; Kula 2004a: 399). Bu nedenle cinleri kovacak, tlsm ve byleri zecek bir hocaya mutlak ihtiya vardr. Bu noktada, definecilerin zellikle define arama esnasnda sk sk halisnasyon grdklerini de belirtmekte yarar var. ok sk duyulan cin arpmalar, ortamn aniden parldamas, topraktan ate kmas veya ounlukla gece grlen -gndz kaybolan- ii altn dolu kuyular ve geitler, kaz yaparken bulunduklar

gergin ortamn psikolojik yansmalardr (nlek 2004; 135 vd.). Bu faaliyetin uzun seneler hibir ey bulunmadan devam ediyor olmas bir taknty, bamll da gstermektedir. Gmy bulmak iin ryaya yatmak ve bu ryalarda defineye giden yolun zldnn sanlmas dikkat ekicidir. Hazineye ulaamamann en geerli nedenlerinin banda ise defineye atfedilen mistisizm ve kutsallk gelir. Bunlara gre kaz esnasnda mutlaka bir hata yaplm, cinler vb. gibi mistik unsurlar kzdrlm, tlsm zlememi, imam yanl duay okumu veya kazclardan biri yanl bir ey yapmtr. En kt olaslkla

kazclarn nasipsiz olmalar sz konusudur. Bulamamann bahanesinin ok olmas, hata payn en aza indirebilecek ikinci faaliyete zemin hazrlar. Bu ksrdng srer gider. Yine bn Haldunun u szleri 13. yzyldan bugne ok eyin deimediini gsterir: Bahsedilen sebepten dolay akl kt olan bir sr kimse buna dknlk gsterir. Birok iiyi bir araya getirerek kaz yaptrr. Eer bir eye rastlayamazlarsa, bunu hazinenin mhrlenmesine, esas alnan tlsm bilememi (ve bozamam) olmalarna balarlar. Tamahlarn bsbtn sndrmemek iin kendilerini de kandrrlar. (bn Haldun 701) Aslnda uzman, yani ustalam definecilerin baka bir grubunu, saf ve bu ie yeni girmi insanlarn bilgisizliinden yararlanarak onlarn zerinden para kazanan kiiler oluturur. Bunlar harita oluturup satmak, dedektr kiralamak, tlsmlar zecek din adamlarn bulmak ve dier organizasyonlar gerekletirmek iin bu ie yeni girimi define merakllarn maddi adan smrrler. Aslnda iin sonunda hibir risk yoktur. Define bulunmad takdirde, tlsml olduu, bynn tutmad ve bu yzden kle dnt savunmas hazrdr. Gerek izinli bir define kazsnn gerekse izinsiz yaplan bir kaak kaznn maddi giderleri azmsanmayacak ldedir. Dedektr alm ve kiralanmas, i makinesi ve ii kiralanmas, eer izinliyse grevlilerin harcrahlarnn denmesi ekonomik anlamda ciddi bir yk getirir. Yaplan kazlar sonucunda, tonlarla ifade edilen altnn da hibir zaman bulunamad dikkate alnrsa, yaplan bu harcamann gereksizlii ortaya kmaktadr. Definecilii tevik eden internet siteleri ve yaynlar Trkiyede zellikle internet zerinde, birok web sitesinde defineciliin nasl yaplacana dair anlatlar, yazlar bulunmaktadr. Yine bu sitelerin forum blmnde yeler arasnda bilgi alverii yaplmaktadr. Bu sitelerde sk sk yasal izin alma-

2226

Tablo: Define kazlaryla ilgili baz istatistiki veriler. Veriler Kltr ve Turizm Bakanl, Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl, Jandarma Genel Komutanl, Kaaklk ve Organize Sularla Mcadele Daire Bakanl ve Emniyet Genel Mdrl Kaaklk ve Organize Sularla Mcadele Daire Bakanlndan alnan bilgilerle oluturulmutur.

dan define kazs yapmayn uyars yaplmakla birlikte ierikleri, forumlardaki tartmalar ve gnderilen resim ve videolar, defineciliin kaak kaz yapmak suretiyle arkeolojik alanlarda srdrldn gsterir. rnein, bir sitede definenin bulunaca yerler olarak hyk, tmls, kaya mezar gibi arkeolojik alanlar verilmekte ve kaz teknikleri anlatlmaktadr. Define iaretleri ve harita zmleme teknikleri de bu sitelerin ana konu balklarn oluturur. Define iaretleri ve define haritalar Daha nce ksaca belirttiimiz inana gre, defineyi gmen kiiler, daha sonra gelip rahata bulabilmek iin definenin yerini gsteren eitli iaretler yerletirmi veya haritalar oluturmulardr (Resim 1) (nlek 2004: 193; Altn 2008; Kula 2004a: 391. Definecilikte iaretleri zmek ayr bir uzmanlk alann oluturur ve iaretlerin zmyle uraan kiiler nianc olarak adlandrlrlar. Bu kiilerin Arap alfabesi, Ebcet hesab, Yunan ve Latin alfabesinden yola kp, bazen bunlarn mistik yorumlarn yaparak definenin yerini, cinsini ve miktarn saptayabildiklerine inanlr (nlek 2004). Definecilerin, definenin yerini gsterdiklerini dndkleri iaret ve sembollerin byk blm arkeolojik bir eser zerindedir ve burada dorudan kltr varlnn tahribat sz konusudur. Definenin yerini gsterdiine inanlan iaret olarak yorumlanan birok simge de kimi zaman eskia uygarlklarna ait bezeme, sembol, yaz ve dier ikonografik elerdir. Defineciler iaret gruplarnn maaralar, tmlsler, hykler, antik yerlemeler, kervansaraylar, tapnaklar ve mezarlk alanlarnda aranmas gerektiini belirtirler. aret kataloglarnn yaynland kitaplardaki yorumlar ilgintir; mesela devenin ne anlamlara geldiine bakalm: Deve defineyi iaret eder; yryen deve, hazinenin devenin yrd ynde olduunu, duran veya oturan deve, hazinenin hemen

iaretin altnda olduunu, ayan havaya kaldrm tek hrgl deve, kervan hazinesinin yerini gsterdiini ve dolaysyla olduka byk bir hazine olduunu, yine ift hrgl deve para ile birlikte hazinede baka eyalarn da olabileceini gsterir, deve bir maara iinde ise hazinenin maara iinde olduu (nlek 2004: 268; Altn 2008) Bu gibi rnekler sayca oaltlabilir. Sonu olarak, definecilikte olduka byk bir sektr haline gelmi iaret ve niancln tamamyla bu kiilerin rettii, hayal glerinin rn olduu aktr. Sunulan izimler ve

yerini kolay bulmak amacyla haritalandrmlardr. Define haritalar genellikle definenin yerini belirleyecek su kayna, dere, pnar, da, tepe gibi ykseltiler, kervansaray, sur gibi kalc yaplar baz alnarak haritalandrlmtr. Sz konusu haritalar genellikle ayn kurgularla pazarlanr. Hedef kitle ise genellikle haritada izilen blgenin insanlar olmaktadr. Balkanlarda ve Trkiyede bu tr haritalarn retildii atlyeler ve zel kiilerin varl bilinmektedir. Definecilik, lkemizde yasal olarak da yaplmakla birlikte, aada ayrntlaryla belirteceimiz zere daha ok yasal olmayan yollara ba-

Yryen deve, hazinenin devenin yrd ynde olduunu, duran veya oturan deve, hazinenin hemen iaretin altnda olduunu, ayan havaya kaldrm tek hrgl deve, kervan hazinesinin yerini gsterdiini ve dolaysyla olduka byk bir hazine olduunu, yine ift hrgl deve, para ile birlikte hazinede baka eyalarn da olabileceini vb. gsterir.
kullanlan fotoraflar zerinden define senaryolar retilmi ve birok insan kandrlmtr. bn Haldunun bu konuda syledikleri de dikkat ekicidir: Gryoruz ki, tabi bir ekilde geinmekten ve byle bir geimin vastalarn temin etmekten aciz olan maripteki define arayanlarn biroklar, (eskiden kalma olduuna delalet etsin diye) kenarlar hatlarla evrilmi ktlarla dnya ehline (ve zenginlere) yaklamaktadrlar. Bu ktlarn etraf ya Arapa olmayan yaz ve hatlarla evrilidir veya iddialarna gre bunlar define sahiplerinin hatlarndan tercme edilmi olup definenin bulunduu (gizli) yerin emareleri de zerinde mevcuttur (bn Haldun 701). Defineye ulamann bir dier kolay yolu da define haritalardr . Definecilere gre, ellerindeki hazineyi tekrar geri gelip almak zere gmm olan kiiler, daha sonra hazinenin vurulmakta ve arkeolojik alanlara, buluntulara zarar verilmektedir. Bu ynyle Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlnn izinli define kazlar dndaki define arama almalar kaak kaz tanm iinde deerlendirilmelidir. ounun ayn elden retildii grlmektedir.
istanbul niversitesi edebiyat fakltesi eskia tarihi anabilim dal

erkan konyar

dipnot
1

lgili yasa ve ynetmeliklerin gncellenmi halleri www.kulturturizm.gov.tr adresinde yaymlanmaktadr.

kaynaklar

bn Haldun, Mukaddime 2, (haz. Sleyman Uluda), Dergh Yaynlar, 2008, stanbul. Altn, H. 2008, Define aret ve Sembolleri El Kitab I-II, Kmbet Yaynlar, Afyon. Bagelen 2007, Trkiyede Koleksiyonculuk ve Arkeolojik Mirasn Korunmas, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, stanbul. Kula, U. 2004a, aretlerin Srr, Uur Elektronik, stanbul. Kula, U. 2004b, Kaybolmu Medeniyetlerin zleri, Gizemli Mezarlar, Uur Elektronik, stanbul. nlek, M. 2004, Definenin Ayak zleri, Makro Grup yaynlar, stanbul.

2227

TOPLUMSAL TARH 185 MAYIS 2008