Perinek'in "Trkiye htilalci i Kyl Partisi"nin 1974 ylnda Skynetim Mahkemesinde yapt savunmadan Mustafa Kemal dnemiyle ilgili

blm. HALKIMIZ ELL YILDIR BURJUVAZ VE TOPRAK AALARININ DKTATRLNE KARI MCADELE EDYOR Milletin isyan ederek hakimiyeti bilfiil eline aldndan szeden, Burjuva nderlii, ii ve kyllerin omuzlan zerine kurduu tak- zaferleri geerek tahtna salamca yerle, me imkan bulur bulmaz ii ve kylleri bask altna alan bir diktatrlk kurdu. (TKP Program, Madde 9) Lozan, Emperyalizme Kar Mcadelede Kemalist Burjuvazi iin Dnm Noktas Oldu Ankara hkmeti, Lozanda bar masasna arkasnda silahla kazanlm bir mill kurtulu zaferi olduu halde oturdu. Sovyetler Birliinin kararl destei ve emperyalistlerin zaaf, Trkiyeyi Lozan grmelerinde daha da gl hale getiriyordu. Emperyalistler, Milli Kurtulu Savamzn Sovyet Devrimiyle birlemesinden ve Trkiyedeki emperyalist menfaatlerine daha byk darbeler indirmesinden korkuyordu. Trkiyede mill savan devam etmesi, Asya ve Afrika'da ezilen halklarn, zellikle Mslman halklarn mcadelelerini glendiriyordu. Dier taraftan, emperyalist lkelerin halklar savaa kar kyordu. ngiliz emperyalistlerinin Trkiyeye tamamen hakim olmasn istemeyen Fransz ve 186 talyan hkmetleri, ngiltere'nin asker mdahaleyi durdurmasn istiyorlard. Bylece Lozanda emperyalistler, Trkiye'nin siyasi bamszln tanmak ve kapitlasyonlarn kaldrlmasn kabul etmek zorunda kaldlar. Buna karlk Trkiye, emperyalistlerin yurdumuz zerinde ktisad hakimiyetlerini devam ettirmelerini mmkn klan tavizler verdi. Ankara hkmeti, Lozanda Trkiye halknn byk fedakarlklarla kazand zaferin semerelerini toplamad. Bamszlmz kaytsz artsz destekleyen Sovyetlerin dostluuna srt evirdi. Emperyalistlerle uzlat. Bu uzlama, burjuvazinin karakterinden ileri geliyordu. nk mill burjuvazi hzla

zenginlemek ve bymek istiyordu, snf menfaatlerini Bat emperyalistleriyle uzlamada gryordu. Ankara hkmeti konferans ncesinde emperyalistlerle uzlama zemini hazrlayabilmek iin, emperyalistlerin Sovyetler Birliinin konferansa katlmamas isteklerini kabul etti. Sovyetler Birlii konferansa snrl bir ekilde katld. Buna ramen, Trkiyenin bamszln Ankara hkmetinden daha kararl bir ekilde savundu. Boazlar ve Marmara Denizi zerinde Trkiye'nin egemenlii iin mcadele etti. Sovyet Dileri Bakan ierin yle diyordu: Yakn Douda bar halinin biricik salam temeli, Tr. kiyenin zgrl ve egemenliidir. Sovyet teklifi, geici bir kombinezonu deil, ama bir zaferle yaama hakk kazanan Trk halknn haklarnn korunmasn istiyor. (S. t. Aralov, Bir Sovyet Diplomatnn Trkiye Hatralar, s. 205) Kemalist burjuvazi, daha 1921 ylnn ilk aylarndan itibaren emperyalistlerle uzlamaya balamt. Lozan, emperyalizme kar mcadelesinde dnm noktas oldu. Lozanda verilen tavizler sebebiyle, emperyalistler adm adm Trkiyeye yeniden nfuz ettiler ve sonu olarak Trkiye yar-smrge olmaktan kurtulamad. lkenin btn nemli mal, ticar ve sna kurulular emperyalistlerin elin- de kald. Alman, Fransz, ngiliz, Belika, Hollanda, talyan ve Amerikan sermayesi demiryolu, bankaclk, havagaz ve tramvay iletmeleri, ticaret ve maden alanlarna geni 187 lde hakimdi. Dier taraftan Osmanl borlar emekilerin alnteriyle yaratt deerlerle dendi. 1929a kadar devam etmesi kabul edilen gmrk serbestisiyle emperyalist tekeller ve ibirlikileri, geni ii ve kyl kitlelerini azgnca smrmeye devam ettiler. Boazlar zerindeki egemenlik haklarmz yabanclara brakld. Krdistann paras olan Musul petrol blgesinde ngiliz igali fiilen devam etti. Vatan hainleri Lozan hkmyle affedildi. efik Hsn Lozan Konferans hakknda unlar sylyordu: tilaf bezirgan hkmetlerinin akgz temsilcileri, ktisad ve mal karlarn salam kaza baladklarna kanaat getirerek belirli uurlar iinde egemenlik

haklarmz onaylayan anlamaya ve ona bal mukavelelere imzalarn koydular. Avrupa kapitalistleri bizi bamsz bir hkmet tanmakla gelir kaynaklarmz ve igcmz doymaz bir itihayla smrmek ve dolaysyla ekonomik bamllklar altna almak niyetinden vazgemi olmuyorlar. (Aydnlk, say 16, 1 Austos 1923) Kemalist Reformlar Kurtulu Savandan Kalan lerici Mirasn Etkisiyle Yapld Mill burjuvazi, mill kuvvetlerin stanbula girmesinden hemen sonra, 1 Aralk 1922de Mill Trk Ticaret Birliini kurdu. Birlik amacn yle aklyordu: Trk tccarnn ithalat ve ihracat ticaretinde hakimiyetini temin etmek ve mill iktisat vadisinde mill tccara den grevleri yerine getirmek. ubat 1923'de zmirde Trkiye ktisat Kongresi topland. Kongreye tccarlar, toprak aalar, zengin kyller, sanayiciler ve ksmen de emekiler katld. Kongrede ticaretin yabanc kumpanyalardan alnp, devlete ve yerli tccara ve-, rilmesi, yabanc tekellerin ve rejinin kaldrlmas, devletin ticareti gelitirmesi ve mill sanayicilerin korunmas kararlatrld. Kurtulu Savanda, mill bamszlk iin dklen kanlar henz kurumamt. Kongrede emekiler baz demokratik taleplerini kabul ettirdiler. Zaferden sonra, 1 Kasm 1922de feodal sultanl kaldrm olan Byk Millet Meclisi, 29 Ekim 1923'de Cumhuriyeti ilan etti. Kemalist burjuvazi bir taraftan hzla byr ve zenginleirken, dier taraftan Kurtulu Savandan miras kalan ilerici niteliinin etkisiyle baz reformlar yapt. Hilafeti ve din eitimi kaldrd. Laiklii ve Meden Kanunu kabul etti. Tarikatlar ve tekkeleri kapatt. Gerici ve dinci ideolojilerle mcadele etti. Aar kaldrd. Emperyalistlerin ilettii bir ksm demiryollarn ve liman tesislerini devletletirdi. Kurtulu Sava srasnda ve sonrasnda kaan baz kompradorlarn mallarna ve servetlerine el koydu. Emperyalist irketlerin, maden ve sanayi iletmelerinde ve d ticarette, imtiyazlar elde etmelerine ve tekel kurmalarna kar kanunlar kard. Trkiye komnistleri, Kemalist burjuvazinin bu mcadelelerini desteklediler. Kemalist iktidar, Sovyetler Birlii ile dostluu devam ettirdi. Lenin ve Stalin'in nderliinde Sovyet proletaryas ve iktidar, Kemalist iktidarn Kurtulu Savann kazanlarn korumas, emperyalistlerle uzlamamas ve mill ekonomisini kurmas iin ona destek oldu. ngiliz emperyalistlerinin Musul

petrollerine el koymasna kar kt. talyan faistlerinin Dou Akdenizdeki emperyalist emellerine kar Trkiyenin egemenliini savundu. 1925de TrkSov- yet Dostluk ve Saldrmazlk, 1927'de Ticaret ve Ulam Anlamalar imzaland. Kemalist burjuvazinin bu mcadelesi ve iktidarn salamlatrmas, feodallerin ve kompradorlarn hakimiyetini sarst. Burjuvazi iinde snf mcadelesi iddetlendi. Eski ttihat kompradorlar ve tilaf kompradorlar birletiler, eyh Sait gibi feodallerden, Kzm Karabekir, Rauf Orbay. ttihat Cavit ve Kara Kemal gibi kompradorlara kadar btn gericiler, ngiliz emperyalistlerinin desteiyle Kemalist iktidara kar mcadele ettiler. Kompradorlarn ve feodallerin direnii 1924de younlat. Komprador basn Kemalist iktidara ve cumhuriyete kar saldrya geti. Bu srada kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Frkas, Kemalist iktidara kar olan stanbul kompradorlarnn ve en gerici toprak aalarnn temsilcisiydi. 189 Kemalist burjuvazi, eyh Sait isyann bastrdktan sonra Terakkiperver Cumhuriyet Frkasn kapatt. Baz feodalleri srd. Ertesi yl, 1926'da zmir suikast vesile edilerek eski ttihat komprador efleri ast. Byece komprador burjuvazinin bir kesimini tasfiye etti ve siyas nfuzlarn krd. Kemalist Burjuvazi, i ve Kylleri nsafszca Smrerek Hzla Zenginleti Btn bunlara ramen Kemalist burjuvazi zaferden itibaren hzla zenginleerek, emperyalizm ve gericilie teslim olma ynnde geliti. Lozanda emperyalistlerle uzlaan Kemalist burjuvazi, devlet iktidarn kullanarak hzla byd. i ve kylleri insafszca smrd. efik Hsn, Kemalist burjuvazinin bymesini yle ifade ediyordu: inde yaadmz kapitalist dnemde, orta snflarn uzun sre iktidar makamn ellerinde tutmalar ok gtr. Byle bir parti iktidarda olsa bile, sonunda mutlaka byk sanayi ve ticaret burjuvazisinin istedii politikay uygular. Bizde ttihat ve Terakki byle yapmt. Yarn Halk Frkas da ayn deiime urayacaktr. (Aydnlk, say 29, 1 Ocak 1925)

Kurtulu Savann hemen ardndan 19 Eyll 1922de 57 milletvekili, 37 tccar ve birtakm yksek rtbeli subay ve memur, Mill thalat ve hracat Trk Anonim irketini kurmulard. irket, Temmuz 1923'de Lozanda Birinci Dnya Savandan nce kurulan ve Trkiyede nemli ticaret menfaatleri olan Trkiyenin ktisad Kalknmas irketi (Corporation for the Economic Development of Turlcey) adl bir ngiliz irketiyle d ticaret zerinde tekel kuran bir anlama imzalad. Bylece daha Lozan grmeleri devam ederken emperyalistlerle ibirliinin ilk admlar atld. Mcadelenin siyas nderleri, Kurtulu Sava sonunda byk topraklar ve servetler ele geirdiler. Yerli ve yabanc birok irkete ortak oldular. Madenler ve fabrikalar ilettiler. Vurgun ve talann en n safnda yeraldlar.

190 retici hibir yn olmayan speklatrlk ve vurgunculukla byk servetler ydlar. O srada milletvekili olan Ya- kup Kadri Karaosmanolu unlar anlatyor: Nitekim o sralarda ... dnk milli mcadeleciler ve o gnk devrimciler kadrosu bir kazan ve menfaat irketi karakteri tamaya balad. Bunlardan kimi arsa speklasyonlar, kimi idare meclisi azalklar, kimi taahht ileri, kimi de trl irketlerde komisyonculuklar peine dm bulunuyordu. (Politikada 45 Yl, s. 86 - 87) Birka bakann, yok pahasna istimlak edilmi dnmlerce arazi stnde ve bir kaleyi andran bahe duvarlar iinde her biri bir mal veya ktisad messeselerin bana geirilmi hsm ve akrabalaryla, kaneler kurarak nasl yerletikleri ... kimsenin gznden kamyordu. (Ayn eser, s. 92) Her trl yolsuzluk o kadar olaan hale geldi ki, rvet suundan yarglanan Denizcilik Bakan Topu hsan, Mebuslar, meru surette kazan yapsnlar, mevkilerini dzeltsinler yollu bir dncenin yaylmas zerine btn mebuslarn irket temsilcilii, komisyonculuk ve tccarlk gibi iler yaptn sylyor ve kendini byle savunabiliyordu (M. Gololu, Devrimler ve Tepkileri, s. 245).

1924de Mustafa Kemal ve baz milletvekilleri tarafndan kurulan Bankas, tccara ve ticarete atlacak memurlara destek oldu. Onlara sermaye salad. Bir ksmna yabanc sermayenin de katlmasyla kurduu irketler byk kazanlar getirdi. Bankas ekonominin her alanna el att. lettii madenlerde ve fabrikalarda iileri smrd. Kemalist iktidar, ticaret burjuvazisinin i pazara hakim olmas ve kyl ynlarnn alnterini smrmesi iin hzla demiryollar inasna giriti, liman ve dier ulam faaliyetlerini devlet tekeline ald. Snrlandrlmam ithalat ve ok dk gmrk hadleri, Kemalist burjuvaziye zenginleme yolunda byk imkanlar salad. Sanayinin de ok zayf olmasndan yararlanarak tccarlar, byk miktarlarda ithalat yapp, bunlar yksek fiyatlarla sattlar. Bu sebeple bir taraftan emperya 191 lizme iktisad bamllk artarken dier taraftan parann deeri dt ve fiyatlar ykseldi. ve d ticarette salanan kolaylklar, 1925'de kurulan yabanc sermayeyle ortak Sanayi ve Maadin Bankas, sanayicileri koruyan hkmler getiren 1927 Sanayiyi Tevik Kanunu, burjuvazinin gelimesini hzlandrd. Kemalist burjuvazi, iiler ve kyller zerindeki diktatrln salamlatrmak iin gerekli hukuk ve siyas tedbirleri gerekletirdi. 1924 Anayasasyla yrtme glendirildi ve Meclisin yetkileri ksld. Bu suretle Kurtulu Sava' yllarndaki Meclis hakimiyeti sistemi yerine, zenginlemek isteyen kk bir zmrenin siyas iktidarn glendirecek hukuk ereve getirildi. Trkiye Komnistleri ve demokratlar, yrtmenin glenmesinin istibdat getireceini aklayarak bu anayasaya kar ktlar. Byyen Kemalist Burjuvazi Yurdumuzu Giderek Emperyalizme Teslim Etti Kemalist burjuvazi, balangta, emperyalist sermayenin imtiyazlar kazanmasna ve ekonomi zerinde tekel kurmasna engel oldu, kanunlara tabi olmasn istedi. Bu tutum, emperyalist sermayenin Trkiyeye byk yatrmlar yapmasna mani oldu. Ancak Lozan'da verilen tavizlerle emperyalist sermaye byk lde, birok nemli alanda varln devam ettirdi. ilerimizin ve kyllerimizin emeini smrd.

1923-1930 yllar arasnda kurulan 201 anonim irketten 66sna yabanc sermaye ortakt. Bunlarn ou ticaret irketleriydi. Bu irketlerin kurucular ve yneticileri arasnda Kemalist burjuvazinin milletvekilleri ve yksek memurlar, byk tccarlar vard. Bankas 7, Madenci Sarcazade akr 7, stanbul mebusu Edip Servet 7, tibar- Mill Bankas 5, Maliye Bakanl 5, zmir mebusu ve Bankas Genel Mdr Cell (Bayar) 4, Hukuk Fakltesi Reisi Aynzade Haan Tahsin 4 yabanc sermayeli irketin kurucular idiler. Dier taraftan petrol ve benzin tekeliyle kibrit ve akmak tekeli Amerikan irketlerine, ispirto ve alkoll ikiler tekeli bir Polonya irketine, barut ve patlayc maddeler te 192 keliyle, tabanca ve av fiekleri tekeli Fransz irketlerine verildi. Bu maddelerin ithalat ve lke iinde ticareti, bu irketlere brakld. lke inde retim yapma imtiyaz da sadece bu tekellere tannd. Kemalist burjuvazinin bymesi ve emperyalizmle uzlamas srasnda bir ksm ngiliz, Fransz ibirlikileri varlklarn korudular. Komprador burjuvazi, ekonominin can damarn meydana getiren d ticareti elinde tutuyordu, ekonominin en nemli noktalarna hakimdi ve gl bir snft. Kemalist burjuvazi, bu snfn bir kesimini tasfiye ederken, geri kalan kesimleriyle kaynat, ibirliki byk burjuva karakter kazand. Halkmz zerinde zalim bir diktatrlk kurdu, giderek yurdumuzu emperyalist boyundurua teslim etti. lkemiz yar-smrge olmaktan kurtulamad. Trkiye Komnist Partisi, 1926 programnda Kemalist burjuvazinin halk dman bir karakter kazanmasn yle anlatyordu: Mill Kurtulu htilalinin erken safhalarnda burjuva liderliinin rehberi olarak kurulan bu Parti (CHP), sonradan, ihtilalin zaferlerini, emperyalizme bal olarak gelen eski byk i burjuvazisi ve mill aznlklarn burjuvazisi yerine geen yeni Trk i burjuvazisinin idareyi elde etmesine ve zenginlemesine yarayacak bir temel olarak kullanmaya balamtr. Kemalist Halk Partisiyle yaplan mcadelenin ilk vazifesi, bu partinin halk dman tabiatnn, yabanc emperyalist kuvvetlerle anlama yolundaki gelimesinin ve snf kavgalarnn bymesine mani olamayacak zayflktaki burjuva diktasnn menfaati icab, ii

ve kyllerin snf mcadelelerini re- aksiyoner olarak bastrma teebbslerinin tehir edilmesidir. Kurtulu Savann Ykn Fedakarca Omuzlayan Kyller zerinde Toprak Aalarnn Tahakkm Devam Etti Hzla byyen ve emperyalizmle uzlaan Kemalist burjuvazi, toprak aalaryla ittifak yapt. 193 Toprak aalar ve Kurtulu Savann nderleri, mcadele srasnda kyllerin ve toprak sahibi olan aznlklarn mallarna ve topraklarna el koyarak glenmilerdi. 1927de karlan bir kanunla datlan hazine topraklarnn yzde 90n da toprak aalar gasbettiler. eyh Sait isyan srasnda srlen Krt feodalleri 1929lardan sonra tekrar yerlerine dndler, topraklar geri aldlar. Kylleri en ar feodal basklar altnda smrmeye devam ettiler. 1929da karlan Zira Kredi Kooperatifleri Kanunu ile toprak aalarnn ahs itibar zerine masrafsz ve klfetsiz kredi bulabilmeleri imkan saland. Kredilerin bu kan emicilerin elinde toplanmas, tefecilii glendirdi. Tefecilik yapan kk mal kurulular desteklendi. Tefecilere borlanan kyllerin topraklarn, bir avu zalim toprak aas gasbetti. CHPnin mahall yneticileri olan bir ksm toprak aas ve tccar, siyas nfuzlarn kullanarak daha da fazla zenginleti. Bylece Kurtulu Savann btn ykn fedakarca omuzlayan Anadolu kyls zerinde byk toprak sahiplerinin tahakkm devam etti. Milyonlarca topraksz, yoksul ve orta halli kyly ar smr ve bask altnda tutan yarfeodal yap korundu. Bylece, emperyalist hakimiyet yar-feodal yapda dayanan buldu. Anadolu kylleri, emperyalist tekellerin smrd bir alan olarak kald. Ac Tecrbeler Halkmza Kurtulu Yolunu Gsteriyor Kurtulu Savann zaferinden sonra, mill burjuvazinin zaferin kazanlarn korumas, emperyalist tehdit ve basklara kar koymas, emperyalizm, feodalizm ve gericilikle mcadele etmesi iin elverili artlar vard. Trkiye'nin yiit ii ve kylleri bamszlk iin her trl zorlua fedakarca gs germiler, canlarn vererek Kurtulu Savan zafere ulatrmlard. Halk, mill ihtilalin derinletirilmesini ve bir sosyal devrimle tamamlanmasn istiyordu.

Kyller, yurdumuzun igalden kurtulmasyla beraber, topraa ve hrriyete kavumak istiyordu. Btn halk,

194 yzyllardr paalarn, beylerin, aalarn elinden ektii zdraplarn son bulmasn, yurdumuzun demokrasiye kavumasn istiyordu. Bu uurda mcadeleye hazrd. Sovyet hkmeti ve dnyann ezilen halklar, Trkiye halklarn destekliyordu. Emperyalistler birbirleriyle dalamaya devam ediyorlard. Mill Kurtulu Savann zaferi, ancak emperyalizm ve feodalizm kkten tasfiye edilerek korunabilirdi. Bunu da ancak geni ii ve kyl ynlarna dayanan, onlarn yaratc gcn seferber eden devrimci bir halk iktidar baarabilirdi. Oysa Kurtulu Savann burjuva nderlii halk kitleleriyle birlemedi, tam tersine toprak aalaryla ittifak yaparak halk bask altna alan bir diktatrlk kurdu. Sovyetler Birlii ve dnya halklaryla dostluunu salamlatrmad, tam tersine emperyalistlerle uzlat. TKP Programnn belirttii gibi, Halkmz bu ac tecrbeden deerli bir ders kard: Byk Ekim Devriminden sonra alan proleter devrimleri ve mill kurtulu savalar anda, proletaryann nder olmad mill kurtulu hareketleri kalc zaferler kazanamaz, halk emperyalizmin ve toprak aalarnn boyunduruundan kurtaramaz. Halkn Srtna Basarak ktidara Geldiler ve Halk Ezdiler Trkiye Halk tirakiyyun Frkas, 1922de yle diyordu: Burjuva Efendiler! Bugnlerde Avrupa emperyalizmine kar asker bir zafer kazandran Trkiyenin fakir kyl ve iftisidir. ... Siz bu hkmet sandalyesine ii ve kylleri merdiven yaparak ktnz. ... Eyll ayndan itibaren ... ii ve kylnn sesini bomaya teebbs ettiniz.

Mill Kurtulu Sava bittikten sonra, Kemalist burjuvazinin emeki kitlelerin desteine ihtiyac kalmamt. Burjuvazi iin artk esas mesele, emeki ynlarn mcadelesinin bastrlmasyd. nk gen burjuvazinin palaz195 lanmak iin ii ve kylleri smrmeye iddetle ihtiyac vard. Kemalist burjuvazi, diktatrln kurar kurmaz, sosyal bar politikasyla emeki ynlar kendi iktidarna boyun edirmeye alt. mtiyazsz, snfsz, kaynam bir kitleyiz szleri, burjuvazinin iar oldu. Atatrk bu politikay ileriki yllarda yle aklamt: Frkamzn bu prensiple ortaya att gaye, snf mcadelesi yerine sosyal dzeni ve birlii temin etmek ve birbiriyle atmayacak surette menfaatlerde ahenk kurmaktr. (Seimler dolaysyla halka bildiri, 21.4.1931) Sosyal barn burjuva diktatrln gizleyen bir maske olduu ok ksa bir zamanda ortaya kt. 1923 Temmuzunda Kemalist iktidar, Trkiye i ifti Sosyalist Frkas, Beynelmilel iler ttihad ve ona bal sendikalar kapatt, Komnistleri ve ii nderlerini tutuklad. Kemalist burjuvazi, Kurtulu Savann zaferinin salad prestiji ve umutlar kullanmaya alt. i snfnn mcadelesini kendi kontrolne alabilmek iin burjuva sendikalar kurmaya giriti. Onlar, ii hareketini bastrmakta ara olarak kulland. Gerek ii rgtlerini datmak, ii nderlerini snflarndan koparmak ve yerlerine burjuvazinin yardaks ii aristokrasisini getirmek istedi. Bylece ii snfn burjuvazinin peine takarak snf mcadelesini bastrmaya alt. 1924 senesinde mantar gibi treyen Kemalist ii rgtleri iinde stanbul Umum Amele Birlii en byk tekilatt ve ticaret burjuvazisinin rgt Mill Trk Ticaret Birliiyle ibirlii yapyordu. Mill Trk Ticaret Birliinin Genel Sekreteri Ahmet Hamdi Baar, bu sahte ii rgtlerinin gerek yzn 1930da smet Paaya yle anlatyordu: stanbulda liman amelesi Halk Frkas adna smrlyor. Amelenin bir Sand vardr. Bu Sandk onlar korumak, hastalarna bakmak, muhtalara yardm etmek iin kurulmutur. Amelenin yevmiyesinden yzde 3 kesilir. irket

de yzde 3 verir. Cemiyetin bana Halk Frkas tarafndan reis, idare heyeti azas ve ktip diye bir takm adamlar konmutur. Reis, filan vekilin akrabas

196 bir eyhtir. Ktib-i umum, azledilmi bir mlkiye amiri, azalarndan biri falann akrabas, dieri de falann kayrmasdr. Reis drt yz lira, azalar iki yzer lira aylk alrlar. Sandn gelirleri ancak masraflar karlar. ... Cemiyet sadece bir yiinti yeri olmutur. Cemiyete bal olmayan ameleye i verilmez. Onun iin ocuu evinde ila beklerken amele, Cemiyet ismi verilen bu tufeyli istismar yuvasn Halk Frkasnn kendisi olarak gryor... Bu vaziyet yalnz liman amelesi iin deil, btn amele iin ayndr. Gndelikleri ve kazanlar, onlar ve ailelerine en sefil hayat artlarn bile korumaktan (uzaktr). (Hatralar, Bar Dnyas, say 63) Burjuvazi, ii hareketini blmek iin kurduu sahte ii rgtlerini bile, gerek ii rgtleri haline gelebilirler korkusuyla grevlerini yerine getirir getirmez kapatmtr. stanbul Umum Amele Birlii bunun bir rneidir. 1924te Komnistlerin nderliinde kumlan ve gerek bir ii rgt olan Amele Teali Cemiyetinin nderleri, 1 Mays 1925te bildiri dattklar bahnesiyle tutuktandlar. 7 ile 17 sene arasnda krek cezasna arptrldlar. Bundan sonra, ynetimini polis zoruyla burjuvazinin gasbettii Amele Tealiyi iiler tekrar ele geirdiler. Amele Teali birok ii mcadelesine nderlik etti. Bunun zerine 1927de skynetim, faist Takrir-i Skun Kanunuyla btn ii rgtleri gibi Amele Tealiyi de kapatt. Yz elli kadar devrimci ii tutukland, sendika merkezi yamaland. Amele Tealinin kapatlmas zerine Dnya Kzl Sendikalar Birlii, Profintern, yaynlad bildiride yle diyordu: Halk Partisi hkmeti, uzun zamandr sendikalar ele geirip faist birer rgt haline getirmeye alt. Fakat ne arlk zamannn mill istihbarat efi Zubatovun kulland metodlar, ne rvet, ne bask ii ynlarnn snfsal sendika rgtlerine kar doal sevgi ve meylini azaltamad. Parlamento seimlerinde Halk Partisi tekrar iktidara geldikten ve Kemal Paann be gn sren, Trk demokrasisinin baarsn ven nutkundan sonra ii sendikalarnn

merkezi yama ediliyor. te btn dnya burjuva demokratlarnn szleri ve ite ileri.

197 Kemalist iktidar, en tabi haklar iin mcadele eden iilere vahice saldrd. Ar bir bask rejimi kurdu. Yabanc patronlar destekledi. Onlarn menfaatleri iin iileri katletti. i snfnn btn haklar gasbedildi. Grev hakk ve tekilatlanmas yasakland. i snfmz boaz tokluuna altrlarak, yerli ve yabanc patronlarn elinde klelie mahkum edilmek istendi. Burjuvazi, deiik milliyetlerden iileri birbirlerine kar kkrtarak ii snfn paralamaya alt. Irkl krkledi. Yabanc kapitalistler de, aznlk iileri altrarak bu politikay desteklediler. i snfnn her mcadelesi iddetle bastrld. Bildiri datlmas bile geni tutuklamalarla engellenmeye alld. Senelerce zindan cezalar verildi. Polis, grev dzenleyebileceinden phe ettii kimseleri bile tutuklad, bask altna ald. Fakat yerli ve yabanc patronlarn ii snfmz zerindeki insafsz smrs devam etsin diye yaplan hibir zulm ve bask kr etmedi. Trkiye proletaryas, hibir zaman ylgnla kaplmad, mcadelesini kararl ekilde srdrd. Daha 1922de, stanbul mill hkmetin eline yeni getii srada, Bomonti Bira Fabrikasnda ngiliz patrona kar grev, dipikle bastrld. Ama iiler be ay sonra yine greve gitti. Ayn sene stanbulda sar sendikalarn tekilatlad 2 bin grev krc drt yz grevci liman iisinin zerine gnderildi. Grev ezildi. 1923 ylnda 32 bin ii on byk grev yapt. Bunlarn en nemlisi Zonguldakta 12 bin maden iisinin salk koullar ve kaza tazminat iin yapt genel grevdi. zmir'de 5 bin kuru meyva iisi kadn erkek bir arada yedi gn ii brakt. Erzurum, Samsun ve Adanada telgraflar almad. stanbulda tramvayclar ve mrettipler greve gitti. 1923 Austosunda, zmir-Aydn demiryolu iilerinin grevinde, Kemalist hkmet ngiliz kapitalistlerinin isteiyle, iileri silah zoruyla almaya zorlad. Rumeli demiryolcular grevinde yabanc irket, hkmetin araclyla zamana bal trl vaadlerle greve son verdirdi.

198 1923 ylndaki bu grev dalgasn Kemalist burjuvazi, 1909da Alman emperyalistlerinin isteiyle karlan Osmanl Tatil-i Egal Kanunu ile bastrd. Ama, ii snf bu kanuna dayanarak konulan grev yasan tanmad. 1925 ylnda tramvay iileri ve gaz irketi iileri ii braktlar. 1926 ylnda hammallar ve liman iileri, gndeliklerinden yzde 15'ini hara olarak isteyen liman iletmesi tekeline kar direnie baladlar. ilerle polis ve irketin adamlar arasnda srekli atmalar oldu, birok ii tutukland. 1927 ylnn Ocak aynda, stanbulda liman iletmesi tekelinin kendilerine olan borcunu demesini isteyen 3 bin kayk, grev ilan etti. Gemileri boaltmadlar, kayklardaki ykleri denize dktler. Grevcilerin zerine askeri birlikler gnderildi, atma balad. ehrin birok yerinden iiler koa koa gelip kayklarla beraber mcadeleye katld. atmada on ii ldrld, elli ii yaraland. 370 ii tutukland. Kayklar Birlii bask altna alnd. Ayn sene stanbulda 2 bin tramvaycmn grevi zorbalkla bastrld. Altm ii nderi iten atld. Ama iiler ylmadlar, mcadeleye olan inanlarn yle ilan ettiler: Bu defa grevi kaybettik. Arkadalar, bu sizin iin bir ders olsun. Gelecek defa grevi kazanmak iin kuvvet toplayalm ve rgtlenelim. 1927 ylnn Austos aynda, Fransz irketine kar, Adana Demiryolu iilerinin grevi patlad. 850 ii yirmi gn almad. Fransz irketi, iilere kar, trenle grev-krclar yollad. Grevcilerin ocuklar ve kadnlar hat zerine yatarak yolu kapatt. Buna karlk, Kemalist hkmet, Fransz patronlarn isteiyle asker birlik gnderdi. Aralarnda kadnlarn ve ocuklarn da bulunduu silahsz iilere ate atrd. Raylar al kana boyand. Yirmi iki ii nderi tutukland. Adapazar Karoseri Fabrikas iileri, stanbulun dokuma iileri, yine stanbulda maden fabrikas iileri grev yaptlar. 1500 demiryolu ina iisinin yedi gn sren grevi ve stanbulda be yz ttn iisinin grevi, iilerin kesin zaferiyle sonuland.

199

Btn bu mcadelelerde, Komnistler iilerle omuz omuza mcadele ettiler. Bask ve zulme gs gerdiler. Onlara nderlik ettiler. Faist basklar ii snfnn bu nderlerine de uyguland. 1925'te, eyh Sait isyanndan sonra Takrir-i Skun Kanunu karld Skynetim ilan edildi. stiklal Mahkemeleri kuruldu. Aydnlk dergisi, Orak- eki ve Yolda gazeteleri kapatld. Komnistler tutukland ve hapis cezalarna arptrldlar. Kemalist diktatrlk, Krt halkna mill bask ve eritme politikas uygulad. eyh Sait isyan srasnda Krt kyllerini kitleler halinde katletti. skn Kanunuyla on binlercesini yurtlarndan, topraklarndan srd. Trkiye Komnist Partisi, Kemalist diktatrln bu rk ve intikarc politikasna kar mcadele etti. Geni kyl kitleleri zalim toprak aalarnn ve kan emici tefecilerin insafsz smr ve zulm altnda tutuldu. Bir avu toprak aas ve tefeci, kyllerimizin alnterine el koymaya devam etti. Krt kylleri, airet reislerinin basks altnda altrld. Feodal ve yar-feodal smr en ar biimleriyle hkm srd. Burjuvazinin Devlet Kapitalizmi Politikas 1929-1930 yllarna gelindiinde, Trkiye tam bir ekonomik buhran iine dmt. Lozan'da emperyalistlere verilen imtiyazlar daha batan mill bir ekonomi kurma imkanlarn nemli lde snrlandrmt. Bu durum Kemalist burjuvazinin liberal kapitalist ekonomi politikas ve hzla zenginleme ve byme arzularyla birleince tam bir ekonomik kargaa ortaya kt. Lozanda verilen srenin sona erdii 1929da gmrk hadlerinin ykseltileceini ve ithalatn snrlandrlacan bilen byk ticaret burjuvazisi byk apta ithalat yapt. 1923-28 arasnda d ticaret a 46 milyon dolar ile 38 milyon dolar arasnda deiirken, 1929da birden bire 77.8 milyon dolara kt. Zaten sarsntl olan parann deeri iyice dt. Enflasyon ald yrd. Fiyatlar hzla ykseldi.

200 Trkiye Lozan'da 86 milyon liralk Osmanl borcunu demeyi de kabul etmiti. 1930'da bu borlarn denmeye balamas ekonomideki kt gidii hzlandrd.

Emperyalizmin 1929 buhran, Trkiyeyi bu halde yakalad. Buhran dolaysyla btn dnyada tarm rnlerinin fiyatlar hzla dt. Tarm rnleri ve hammadde ihra eden ve sanayi mallar satn alan Trkiye'nin d ticaret a byd. erde de tarm rnlerinin fiyatlar byk oranlarda dt. Buhrann yaratt dnya apndaki enflasyon da Trkiyeyi etkiledi ve enflasyonu hzlandrd. Fiyatlarn hzla ykselmesi, karaborsa ve vurgunculuun alp yrmesi, halkn ar bir alk ve sefalete dmesine sebep oldu. sizlik had safhaya vard. Tarm rnlerinin fiyatlarndaki d, geni kyl ynlarnn daha da yoksullamasna, topraklarn toprak aalarna kaptrmalarna yolat. Buhrann ykn emeki halkn srtna vurmak iin vergiler arttrld. Yeni vergiler kondu. i snf ve btn halk zerindeki smr ve zulm tahamml edilmez bir hal ald. Halkn her trl demokratik hakk gasbedildi. Her trl tekilatlanma yasakland. Krt halk zerindeki eritme politikas hzlandrld. Bu durum, halkn hkmete ve Cumhuriyet Halk Partisine kar duyduu fkenin daha da artmasna yolat. Emeki halk ynlar bu fkelerini her frsattan yararlanarak gstermeye baladlar. Kemalist iktidar 1930 ylnda, ibirliki ticaret burjuvazisinin bir kesiminin ve gerici toprak aalarnn Serbest Frkay kurmasna izin verdi. CHPden ayrlan bir ksm milletvekillerinin kurduu bu partiyle halkn mcadelesinin de kontrol altna alnmas dnlyordu. Serbest Frka, tekilatsz ve siyas nderlikten yoksun halk kitlelerinin CHPye olan byk nefretini kendi gerici emelleri iin istismar etti ve hzla geliti. Bunun zerine iktidardan gelen basklar karsnda Serbest Frka kendini feshetti ve kurucular yeniden CHP'ye dndler. 15 Kasm 1930da Balkesir milletvekili Hayrettin Bey Mecliste halkn durumunu,

201 ... belediye nnde gsteri yaptklarn; bunlarn ii kadnlar, erkek ve kadn mritler, esnaf raklar, ameleler olduuna; durumun tam bir anari ve ayaklanma niteliinde bulunduunu; gsteri yapanlarn Daa kacaz diye bardklarn...

Syleyerek anlatyordu. Ekonomik buhran karsnda durumunu dzeltmek isteyen burjuvazi, devlet kapitalizmine yneldi. Ayrca bu yolla halkn nefretini de belli llerde yumuatmay dnyordu. D ticaretin byk aklar vermesi ve parann deerinin dmesi, dnya buhran sonunda ortaya kan tarm rnlerinin fiyatlarnn dmesiyle birleince Trkiye ithalat yapamaz duruma gelmiti. Bu durumda, temel tketim maddeleri reten bir yerli sanayi kurmak zorunlu oldu. Bylece tarm rnleri ve yerli hammaddeyi de ksmen deerlendirmek mmkn olabilecekti. Fakat zel kapitalistler henz byk sanayi tesisleri kuracak gte deildi. Sanayi yatrm yapmak iin zaten snrl olan yabanc sermaye imkanlar da dnya buhranyla tamamen ortadan kalkmt. Btn bu sebeplerle devlet kapitalizmi uygulanmaya baland. Grlyor ki, devlet kapitalizmi burjuvazinin halk zerindeki diktatrln srdrmek iin alnm bir tedbirden baka birey deildir. Kemalist iktidarn btn asndan devlet kapitalizmine ynelmenin sebepleri bunlard. Ama Kemalist burjuvazi iindeki iki kanat ve toprak aalar bu politikadan ayr menfaatler umuyorlard. Banda Cell Bayarn bulunduu Bankas grubu, emperyalistlerle ibirlii yaparak ve ticaret yoluyla hzla bym ve zenginlemiti. Bu grup, bozulan ekonomik durumu snrl ve kendi amalarna ynelmi bir devlet kapitalizmiyle dzeltmek istiyordu. Bu yolla, dayanacaklar ve kendilerini gelitirecek bir ekonomi temeli yaratacaklarn ve ekonominin nisbeten istikrara kavumasyla yabanc sermaye getirebileceklerini umuyorlard. smet Paann ban ektii dier grup, zenginleme yolunda Bankas grubunun gerisinde kalmt. Bunlar,

202 daha ok speklasyon ve yiyicilik yapyorlard. 1925te eyh Sait isyanndan sonra daha ok stanbul burjuvazisinin temsilcisi olan Fethi Okyar hkmetinin yerine smet Paa hkmeti kurulmutu. Buna

karlk, hzla gelien ve ekonomiye hakim olan Bankas grubu, iktidar zerindeki arln da arttrmaktayd. smet Paa evresi, bu durumda, devlet kapitalizmini Bankas grubunu geriletmek ve kendi gcn arttrmak iin kullanmak istiyordu. Toprak aalar da, tarm rnlerinin fiyatn ykselttii iin devlet kapitalizmi politikasn desteklediler. Bankas grubu ve brokrat burjuvazi, bu politikay kendi menfaatlerini gelitirmek ve birbirlerini tasfiye amacyla kullanmak istediler. 1929da karaborsa amacyla yaplan byk ithalat ve bunun sonular Bankas grubuna kar byk bir tepki dourmutu. O sralardaki ekonomik buhran da bununla birleince Bankas grubu iktidar mcadelesinde nemli lde geriledi. Bundan da yararlanan smet Paa hkmeti, 1930dan itibaren ithalat ve ihracata kstlamalar getirdi ve byk ticaret burjuvazisinin menfaatlerine darbeler indirdi. Devlet bizzat tccar olarak i ve d ticarete mdahale etti. Devlet tekelleri kurdu. Tarm rnlerinin fiyatlarn ykseltti. Alnan bu tedbirlere byk ticaret burjuvazisi iddetli tepki gstererek, 1932 senesinde Cell Bayarn ktisat Vekili olmasn salad. Bylece hkmette bir denge kuruldu. Devlet kapitalizmi uygulamas esas olarak 1937ye kadar devam etti. Bu srada emperyalistlerin elindeki baz demiryollar ve eitli irketler, bedelleri denerek devletletirildi. Dnya buhran nedeniyle yatrmlarn paraya evirmek zorunda kalan emperyalistler buna kar kmadlar. 1933'de Be Yllk Sanayi Plan yapld. Bu plan uyarnca eitli yerlerde fabrikalar ina edildi. Devlet kapitalizmi her alana yayld. Otuz devlet iftlii; 121 orman iletmesi; onbir maden iletmesi; elik, imento, dericilik, kt, tekstil kollarnda yirmi bir fabrika;

203 sigara ve iki imal eden krk yedi tesis; toprak mahsulleri, gaz ve kmr datm iin eitli iletmeler kuruldu. Su, gaz ve elektrik ilerini yrten iletmelerle,

soutma tesisleri, mezbahalar, plajlar, lokantalar ileten irketler de meydana getirildi. Devlet kapitalizmi, ticaret ve sanayi burjuvazisinin daha da glenmesine ve zenginlemesine yolat. Tccar ve sanayiciler kredileri devletten alyorlar, bu kredilerle devlet iletmelerinin rettii yar mamul mallan mamul hale getirip, yksek fiyatla satyorlard. Yine devlet iletmelerinde retilen mallar, halka arac tccarlar eliyle intikal ettiriliyor, bu yolla milyonlar vuruluyordu. Byk burjuvazi, devlet kapitalizminin att temeller zerinde ilerledi. Tarmda sna bitkiler retiminin gelitirilmesi, devlet iletmelerinin yaratt pazarlar, kapitalistlerin de ayn yolda yatrmlar yapmalarn salad. Byk brokrat burjuvazi de devlet iktidarn kullanarak palazland, burjuvazinin dier kesimleriyle daha fazla kaynat. Devlet Kapitalizmi Yoksul Halk zerindeki Smr ve Basky Arttrd Sanayileme, milli iktisat gibi isimler verilen devlet kapitalizmi tamamen emeki halk ynlarnn srtndan yrtld. Yatrmlar iin gereken sermaye, halka yklenen ar vergilerle saland. 1931 ylnda birbiri ardna yeni vergiler getirildi. ktisad buhran vergisiyle, alan herkesten ve ayn oranda vergi alnd. Halkn ihtiya maddeleri rerindeki vergiler de arttrld. Tccar ve sanayicilerin verdikleri gelir vergileri, genel vergi toplam iinde ok az bir miktar tutuyordu. Devlet iletmelerinin mallarna ok yksek fiyatlar kondu. Bylece halk zerindeki smr arttrlarak devletin elinde byk sermayeler topland. Yine bu sralarda tarm rnlerinden alnan vergiler kaldrld. Toprak aalar hi vergi vermez oldular. Kyller zerindeki ar bask ve smr artt. Alk ve isizlik

204 yayld. Tefeciler, artan bir ekilde kylnn kann emmeye devam ettiler. 1930'da Tirede tefeciler yzde 900 faiz alyorlard. Kyllerin mlkszlemesi devam etti, aalara kaptrdklar topraklarnda yarc veya ii haline geldiler. 8 Haziran 1933te Tefecilik Kanunu karld. Bylece kanun hale getirilen tefeciliin kyller zerindeki ar smrsne devlet de ortak oluyordu.

Eski Erzincan valilerinden Ali Kemal Bey kyllerin durumunu yle anlatyor: Arazinin ekilebilecek ksmlar hemen umumiyetle beylerin, aalarn, airet reislerinin eline gemi olduu iin, halk ekseriyetle, ne bir eve ne de bir para topraa maliktir. Aann, beyin, airet reisinin mezraa denilen arazisinde birer in tarznda yaptrm olduu kulbeye maraba namyla snr. Btn mlk, altna serdii bir ul, krk bir testi, birka odun parasdr. Kursana yufka ve katktan baka bir ey girmez. st ba lime limedir. plak, a ve haristir. ... Maraba, sanki bir bor imi gibi aann, airet beyinin btn angaryalarn da yapar. Bunu yapmazlarsa aa kendilerini kovar. Hakik veya hayal bir su (nk airet efradndan her birinin cezay gerektiren birka suu vardr) ile hkmete teslim eder. Srndrr. Evlat ve ayalini mahv ve perian eder. (Ali Kemali, Erzincan 1932, s. 197 - 203) Halkn bu smr, isizlik ve alk rejimine kar duyduu fke, bask ve zulmle nleniyordu. Dnya apnda ykselen faizm, Kemalist diktatrl de etkiledi. Kemalizmin otoriter devlet anlay ve imtiyazsz, snfsz, kaynam bir kitleyiz fikri, bu etkilenmenin ideolojik zeminini yaratyordu. Yine bu yllarda Trk tarih tezi ve Gne-Dil Teorisi gibi rk teoriler de ortaya atld. Trk rknn btn medeniyetleri yarattn, Trklerin stn kavim olduunu ve kan stnl bulunduunu iddia eden bu sama teoriler de, rkfaist hareketlerin ideolojisini hazrlyordu. 1935de parti ve devletin birlii CHP Kurultaynda kabul edildi. CHP'nin tekilatlanmas da bu ynde deitirildi. Parti genel sekreteri iileri bakan, valiler parti il ba

205 kan, iileri bakanl blge mfettileri de parti mfettii oldular. Btn millet, Halk Partisinin yesi sayld. Kemalist iktidar, halkn mcadelesini bastrabilmek ve smrsn devam ettirebilmek iin bir dizi faist kanun kard.

1931de karlan basn kanunuyla halkn basn hrriyeti tamamen yokedildi. Yeni yaynlar karmak imkansz hale getirildi, basna sansr uyguland. Hkmete gazete kapatma yetkisi verildi. 1934 Polis Vazife Ve Selahiyetleri Kanunuyla, polise, phelendii kimseleri, keyf olarak sresiz nezaret altnda tutabilme imkan tannd. Bu kanuna dayanlarak halka emniyette gnlerce zulm yapld. Ayn kanunla memurlarn halka kar iledikleri sular hakknda takibat yaplmas amirlerin keyfine braklyordu. 1936da faist talyan Ceza Kanunundan alnan 141 ve 142. maddeler Ceza Kanununa eklendi. Yine 1936da faist talya'dan aktarlan Kanunu karld. Bu kanunla, iilerin sendika kurmas ve grev yapmas yasakland. Kanunun Mecliste grlmesi srasnda CHPnin Genel Sekreteri ve ideologu Recep Peker, yeni kanunun snf bilincinin domasna ve gelimesine msaade etmeyeceini, milliyeti ve halk bir cephe kurulduunu, snf mcadelesine ve istismara yer vermeyen uzlatrma prensibine dayanan bir toplum yaratma yolunda bulunduunu sylyordu. 1938de karlan Cemiyetler Kanunuyla da siyas parti kurulmas yasaklanyor, cemiyetler alamaz hale getiriliyordu. Bylece ibirliki byk burjuvazi ve toprak aalarnn iktidar, kinci Dnya Savana doru btn bu uygulamalarla halk zerindeki smr ve zulmn arlatrd. i snfnn ve halkn tekilatlanmas ve mcadelesi zerindeki basklar iddetlendirdi. 1930-38 arasnda her yl Komnist tevkifatlar yapld. Ar, Zilan, Dersim isyanlarnda binlerce Krt kyls katledildi. Emeki halkn yoksulluk ve sefaleti daha da artt. Byk burjuvazi ve toprak aalar, faizm yolunda doludizgin ilerlediler.

206 Savclar, Atatrke dil uzattmz iddia ediyorlar. Biz, Mustafa Kemalin nderlik ettii Kurtulu Savamzn ve emekilerin menfaatlerine olan her ileri hareketin mirassyz. Biz, Mustafa Kemali halkmzn anti-emperyalist mcadelesindeki deerli hizmetleri dolaysyla saygyla anarz. Marksistler burjuva ihtilalcilerine daima sayg duymulardr.

Fakat biz ayn zamanda, Kemalist diktatrln ii ve kylleri ezen burjuva karakterini aka ortaya koyar ve onunla mcadele ederiz. Biz, Kemalist diktatrlk tarafndan demokrasi istei ve tekilatlanmas zorbalkla bastrlan ii snfnn ve btn Trkiye halknn, kurunlanan iilerin, insafszca smrlen kyllerin, defalarca katledilen Krt milliyetinden halkn temsilcileriyiz. Btn bunlar uygulayan burjuvazinin snf diktatrlnn bandaki Atatrke karyz. nk biz, tarihin en ilerici snf olan ve kendisiyle birlikte btn halk kurtaracak olan ii snfnn ihtilalcileriyiz. Komnistler; fikirlerini hibir zaman gizlemezler. Aka ortaya koyarlar. Ama faistler, halk aldatmay meslek edinmilerdir. Faistler mill kahramanlar bayrak edinerek, halk aldatma planlarna alet etmek isterler. Bugn de faist diktatrlk, ayn eyi yapyor. kide bir Atatrklkten dem vurarak Mustafa Kemali faist demagojinin bir aleti haline getirmeye yelteniyorlar. Oysa onlar, Amerikan boyunduruunun sadk bekileri olarak 1920lerin padiah hkmetinin ve Kuvay nzibatiyenin bugnk takipileridir. Atatrklk perdesi altnda halkmzdan gizlemeye altklar gerek yzlerini herkes ok yakndan tanyor. Emperyalizmle birlii, Nazlere Hizmet Eden Sahte Tarafszlk Politikasna Vard 1930lardan sonra Sovyetler Birlii ile dostluk politikas bir sre daha devam etti. Sovyetler Birlii, Trkiyeyi hem emperyalist tehditlere kar destekledi, hem de ktisad yardmlarda bulundu. Birinci Be Yllk Sanayi Plannn uygulannda Sovyetler Birlii sekiz milyon dolarlk faizsiz kredi yardm yapt. Kayseri ve Nazilli dokuma fabrikalar Sovyet yardmyla kuruldu. Boazlarda Trkiye'nin egemenliini tanyan Montr anlamasnda ve Hatayn Fransz smrgesi olmaktan kurtarlmasnda Sovyetler Birlii Trkiyeyi destekledi. Sava ncesinde Trkiye emperyalistler aras atmalarn nemli bir dm noktas haline geldi. 1929 dnya kapitalist buhranndan sonra, Alman emperyalizmi glenmeye balamt. Alman emperyalist tekelleri Birinci Dnya Savanda kaybettikleri smr ve nfuz alanlarn tekrar kazanmak iin Hitlerin Nazi Partisini iktidara getirdiler. Sava hazrlklarna baladlar. Bir yandan da dnyann eitli lkelerine el attlar, nfuzlarn arttrmaya ve emperyalist tahakkmlerini kurmaya giritiler. Balkan lkelerine ve Trkiyeye

ynelen yeni bir d ticaret politikas ve ktisad yardmlarla bu lkelerde hakimiyet kurmaya altlar. Alman emperyalistleriyle 1925te demiryolu inaat ve sermaye yatrmyla balayan iliki hzla geliti. Almanya ile 1929da yzde 23.5 olan ithalat, 1937'de yzde 47'ye, ihracat yzde 16dan yzde 36.5a kt ve 1939da yzde 56ya vard. D ticaret zerinde hakimiyet kuran Alman tekelleri, ithalat ve ihracat istedikleri artlarda yrttler. Alman emperyalizminin nfuzu hzla artt, Alman ibirlikisi burjuvazi hzla glenmeye balad. Bankas evresinde toplanm olan ngiliz-Fransz ibirlikileri de glerini korudular. Alman emperyalistlerinin Trkiye zerinde toprak talebinde bulunan talyan faistleriyle ittifak yapmas Trkiyeyi ngiliz-Fransz emperyalistlerine yaklatrd. Bu durum sava yllarna kadar devam etti. Trkiye, 1936 ylnda ngilizlerin tezgahlad Balkan Paktnn kuruluunda byk aba gsterdi. Ayn yl Ortadouda ngiliz menfaatlerinin korunmas amacyla kurulan Sadabad Paktna girdi. Emperyalistlerle ibirliini gelitiren byk burjuvazi, Sovyet dostluuna iyice srt evirdi. Bir sre sonra komnizm ve Sovyetler Birliine dmanlk, d politikasnn temelini meydana getirmeye balad.

208 Sava ihtimalinin artmasyla Trkiye zerinde iki emperyalist grup arasnda atma hzland. ngilterenin 1938 Maysnda on milyon sterlinlik bir kredi vermesine karlk, Ekimde Almanya ile 150 milyon marklk bir kredi anlamas imzaland. Karabk Demir elik Fabrikasnn yapm da ngilizlerle Almanlar arasnda bir ekime konusu oldu. Sonunda Atatrk'n mdahalesiyle ngiliz Brasset firmasna verildi. Nihayet 1939 Martnda ngiltere ve Fransa ile Karlkl Yardm Anlamas imzaland. 1938de Atatrk'n lmnden sonra iktidara geni lde hakim olan brokrat burjuvazi, esas olarak Alman ibirlikisiydi. Bu yzden Alman faistlerine bamllk hzla artyordu. Savan banda Franszlarn kesin yenilgisi ve Alman emperyalistlerinin yaylmas, Trkiye'deki faist hkmetin iyice Almanyaya yanamasna yolat. Sonunda Almanlarn Sovyetler Birliine saldrmasndan

drt gn nce 18 Haziran 1941'de Trkiye-Almanya Saldrmazlk Pakt imzaland. Bu andan itibaren Trkiyedeki faist hkmet, tarafszlk ad altnda Alman emperyalistlerinin istilac emellerine hizmet eden bir politika izledi. Silah ykl Alman gemilerinin Boazlardan gemesine izin verildi. Trk subaylar, Sovyetler Birliindeki Mslmanlardan kurulan ve Sovyetler Birliine saldrtlan birliklerin tekilatlanmasna ve eitimine yardm ettiler. Ekim 1941de yaplan anlamayla Almanya'dan yz milyon lira alnd. Trkiye de Alman Nazilerine stratejik nemi byk olan krom satt. 1943-44 yllar boyunce 150 bin tona yalcn krom Alman emperyalistlerine yolland. Almanlarn yenilmeye balamasndan sonra da Trk hkmeti Alman taraftar politikasna devam etti. Saraolu hkmeti, mttefiklerin savaa girme tekliflerini sonuna kadar reddederek, hamisi faistlere yardm etmeye alt.