Fiziksel Metalurji I Yayınım (Difüzyon)

MHENDSLK FAKLTES
METALURJ VE MALZEME MHENDSL
BLM-III YAYINMA (DFZYON)
Prof. Dr. Hatem AKBULUT
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Tanmlar
Diyafram Saf su Boyal su Diyafram kaldrlmadan Diyafram kaldrldktan sonra
Difzyon animasyon.gif
Boyal + Saf Su karm
Boyal su ve Saf su karm ( Ktle transferi oluumu) Atom ve molekl transferi ile ktle tanmna yaynma (difzyon) denir. Gaz ve svlarda partikl tanm ile de difzyon oluur
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Yaynma ile birok fiziksel proses oluur. -Proseslerin ne ekilde olutuu. -Hz kontrol. -Oluum artlar Yaynma: Malzeme retimi esnasnda avantaj. Kullanm srasnda dezavantaj dourur (yksek scaklk) Difzyon (basit tanm): Atomlarn scakla bal olarak hareket etmesi olay. Difzyon (geni tanm): Atom transferi yoluyla malzeme iinde ktle tanmas. sitisna: Homojen malzemelerde ayn atomlarn yer deiimi-self difzyon (Genelde ktle tanmas grlmez)
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Difzyon in Konsantrasyon Gradyan Gereklidir

(Yksek konsantrasyonlu blgeden dk konsantrasyonlu blgeye atom, molekl veya partikl transferi ile ktle transferi olay)
Partikllerin soldan saa gitmesini ne zorlar? Her bir atom veya partikl kendilerinin kararl olacaklar blgeleri bilir mi? Tm partikl ve atomlar saa ve sola eit miktarda ve hzda m hareket ederler! Yukardaki ekildeki arayzeylerde soldan saa partikl ve atom ak, soldan saa aktan daha fazladr. Ortalama ak bylece saa dorudur diye kabul edilir !
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Difzyon Neden allmal-Bilinmeli?

zellikleri ykseltmek iin malzemeler ska sl ileme maruz braklr. Isl ilemde atomik difzyon meydana gelir Duruma bal olarak yksek veya dk difzyon hzlar istenir Isl ilem scakl ve sresi, stma veya soutma hzlar difzyonun fiziksel olarak incelenmesi ile tespit edilebilir. rnek: elik dililerin yzeylerinin C veya N ile sertletirilmesi
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Dolaysyla: Difzyon kanunlarnn anlalmas ile: -Isl ilemlerin anlalmas -Karbrizasyon, dekarbrizasyon, nitrasyon ve tavlama anlalmas -Serviste kalma sresi ve koullarnn anlalmas (srnme vs.) -Yksek scaklkta iletkenlik korunmas -Fazlar arasnda ba oluumu (difzyon ba-kompozitlerde) 3.2. Difzyon Yaklamlar 1. Atomsal yaklam: Atomlarn hareket mekanizmalar incelenir. (kelme, segregasyon, mikroyap deiiminin anlalmas). 2. Fiziksel yaklam: Yaynma hz lebilir parametrelerle tanmlanr. (Karbrizasyon, nitrrleme, temperleme, homojenletirmenin anlalmas)
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Atomsal Difzyon Yaklam

Interdifzyon: Bir alam veya difzyon iftinde atomlar yksek konsantrasyondan de doru g etmeye meyillidirler Balang (difzyon ifti)
Adapted from Figs. 5.1 and 5.2, Callister 6e.
Bir sre sonra
100% 0
Cu
Ni
100% 0 Concentration Profiles Konsantrasyon Profillerin
Concentration Profiles Konsantrasyon Profillerin

30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
A Atomlar t=0
B Atomlar t=0
Mesafe x
=
Mesafe x
t =
Orijinal arayzey Orijinal arayzey ekil. ki farkl metalin kimyasal difzyonunun ematik olarak temsil edilmes
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
rnek: Cu ve Ni elementlerinin karlkl difzyonu. Fe atomlar arasna C, N, B atomlarnn yerlemesi. Paslanmaz elik-Alminyum difzyon kayna. Self-difzyon (kendiliinden yaynma): Saf malzemelerde atomlarn bir latis pozisyonundan dierine hareket etmeleri aretli atomlar Bir sre sonra
C A D B
C A B
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES

Zaman = t0 Zaman = t3 Zaman = t2 Zaman = t1 Radyoaktiflik younluu
t3 t2 t1
Radyoaktif A atomlar
Normal (radyoaktif olmayan) A atomlar
rnek: A- Radyoaktif altn izotopu Au198) B- Normal altn (Au197) plaka Normal Au plaka zerine radyoaktif Au ktrme
ekil. Saf metalde self-difzyon Koyu noktalar = Radyoaktif atomlar. 1. Normal self difzyon: Do ve aktivasyon enerjisi yksek. D deerleri hep ayn. 1. Anormal self difzyon: (10 metalde) Do ve aktivasyon enerjisi kk.
30.10.2006
Yzeyden mesafe
MHENDSLK FAKLTES
Self difzyonun normal self difzyon olmas iin;

I) Self difzyon katsays Arhenius kuralna uyar: D = Doexp(-Q/kT). II) Do deerleri 5x10-6 dan 5x10-4 m2/s ya deiir. III) Aktivasyon enerjisi = f {Tergime yaklak Q = 34 TE }
( Q = cal/mol, Q = kjoul/mol ise Q = 0.14 TE) Van Liempt ilikisi
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Atomsal Yaynma Mekanizmalar
ekil Difzyon mekanizmalar: 1; Direkt yer deitirme, 2; evrimli yer deitirme, 3; Boluk difzyonu, 4; Arayer difzyon, 5; Arayerimsi difzyon, 6; Trmanmal difzyon
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
1. Direkt Yer deitirme : Atom younluu yksek sistemlerde meydana gelir. Yksek oranda distirsiyona yol aar. ok yksek aktivasyon enerjisi bariyeri almal. 2. evrimli Yerdeitirme Zener modeli olarak da bilinir. N adet atom srekli olarak birbirinin yerini alr. Aktivasyon enerjisi direkt yer deitirmeden ok daha dktr. 3. Boluk Mekanizmas Nokta hatalar, ift boluklar ve yeralanlar. ok yksek aktivasyon enerjisi gerekmez. Distirsiyona olmadan atomlar hareket eder.
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
-Boluun yanndaki bir atom titreim sonucu bolua ynelir ve hareket eder.
lkin, komu atomlarla olan ban kopmas gerekir
Yer alan atomun hareketi
Boluk
Boluk
Hareket esnasnda atom bir arayer atomu gibi grnr
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
4. Arayer (Insterstitial) Difzyonu Arayer atom boluklarna kk atom transferi (H, O, N, C ve B). Distirsiyonsuz difzyon (atom boluuna gerek yok) Dk aktivasyon enerjisi
- Genelde atom yarap kk olan atomlar ana atomlar arasna g etmesi
Difzyondan nce arayer atomun pozisyonu Difzyondan sonra arayer atomun pozisyonu
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
5. Dier Difzyon Mekanizmalar Arayerimsi difzyon, Trmanmal Difzyon Oktahedral ok yksek aktivasyon enerjisi, boluk yksek distirsiyon Tetrahedral
boluk
ekil. YMK bir kristalede oktahedral ve tetrahedral boluklar. rnek: ve Fe de C,N
rnek: Fe de Ni
Arayer
Yeralan
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Difzyon Aktivasyon Enerjisi

Atom, yeni bir konuma yanndaki komu atomlar sktrarak geer. Bir enerji bariyerinin almas lazm Balang durumu Gei durumu Nihai durum
Enerji
Aktivasyon Enerjisi
Aktivasyon Enerjisi (Q), ayn zamanda difzyon iin enerji bariyeri olarak adlandrlr
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
a)
Yeralan (boluk) Q Enerji qo
b) Pozisyon ekil. Bir atomu bir boluk blgesine gndermek iin gerekli olan aktivasyon enerjisi;
Enerji
Arayer
ekil. Difzyonda aktivasyon enerjisi (Q) engeli almas
Aktivasyon enerjisi dk ise kolay difzyon Aktivasyon enerjisi nasl alr?
Difzyonda latiste distirsiyon olur
a) Is, b) Deformasyon, c) Magnetik g, d) Radyasyon, e) Radyo frekans

30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Fiziksel Difzyon Yaklam
Fiziksel Adan Difzyon
Kararl hal (Konsantrasyon zamanla ve mesafeyle deimez)
Kararsz hal (Konsantrasyon mesafe ve zamanla deiir)
Difzyonda ktle transferi ne kadar hzl gerekleir? Difzyon ak (hz) = (J)

30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Katnn birim kesitine hareket eden M ktleli yaynan elementlerin hz;
J=
M At
(3.1)
J: Difzyon ak hz (ktle / m-2 s-1), A: Alan (m2), t : sre (s), M: ktle Pratikte difzyon ou zaman kararsz hal ile geliir. Kararsz hal difzyonunda I. Fick kanunu geersiz. Katlarda tek ynl yaynma A ve B atomlarndan oluan ideal kat eriyik A = znen, B = zen
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Fe + % 1 C 0.01 Xc = % A. C t=t t=0
Saf Fe
X dzlemi
<100>
Y dzlemi
a t=
X dzlemi
<100> Y dzlemi znen atomlarn (A) konsantrasyonunun en dk olduu u
Mesafe, Z
znen atomlarn (A) konsantrasyonunun en yksek olduu u
ekil. Bir difzyon iftinde bileimin zaman ve mesafe ile deiimi

ekil. Bir konsantrasyon gradyan ile beraber tahminen verilen bir tek kristal.
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
METALURJ VE MALZEME MHENDSL x Atomu
dcA/dZ = ubuk iinde konsantrasyon gradyan (farkll) ki atom dzlemi arasnda konsantrasyon farkll;
(a )dC A / dZ
(3.2)
CA = A atomlarnn konsantrasyonu, Z = ubuun uzunluu boyunca mesafe ve a = Latis parametresi. Rasgele srama mevcut t = Bir atomun bir konumda ortalama kalma sresi 1/t = atomlarn srama frekans.
X Dzlemi
Y Dzlemi
ekil. Bir kristaldeki bir kesitte atomik boyutta bir grn.
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
A atomunun X dzleminden Y dzlemine srama frekans = 1/6t (CA.aA) = A atomlarnn X dzlemindeki says X dzleminden Y dzlemine ak (flux);
1 J X Y = (C A aA) 6t
JXY t CA A a
(3.3)
= znen atomlarn X dzleminden Y dzlemine ak, = znen atomlarn bir latis konumunda kalma zaman, = Birim hacimdeki A atomlarnn says (konsantrasyonu), = Numunenin kesit alan, = Kristalin latis sabiti
A atomlarnn Y dzlemindeki konsantrasyonu ise;
(C A ) Y = C A + (a )
dC A dZ
30.10.2006
(3.4)
MHENDSLK FAKLTES
A atomlarnn Y dzleminden X dzlemine gei hzlar;

dC aA J Y X = C A + ( a ) A dZ 6 t
(3.5)
ki dzlem arasnda net bir ak (flux);

aA dC aA J = J X Y J Y X = C A C A + (a ) A 6t dZ 6t
(3.6)
veya
a 2 A dC A J= 6t dZ
(3.7)
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Adolf Fick (1855) atomlarn ak hacim younluk gradyan ile orantl Eitlik (3.7) de; a2 D= ise
(3.8)
6t
dC A J A = DA A dZ
Birinci Fick Kanunu
(3.9)
JA = Atomlarn kesitten, birim zamanda geen miktar. (g/cm2sn veya atom/cm2sn) DA = A atomlarnn difzyon katsays (cm2/sn). CA = A atomlarnn hacim younluu( g/cm3 veya atom/cm3).
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Eksi (-) iareti atomlarn dk younlua doru akndan dolay gelmekte. Konsantrasyon gradyan varsa yaynma ile bir madde ak olur. (Genellikle doru, fakat her zaman geerli deildir). D etkileyen en nemli iki faktr: a) Scaklk, b) Kompozisyon. Dzensizlik artnca D artar (Tane snr ve dislokasyonlar)
Difzyon Katsaysn Deneysel Belirleme Metotlar Mikroskobik metotlar Makroskobik metot (Fick kanunlarna dayanr)
Geveme Metotlar Snoek Zener

Nkleer, Magnetik rezonans (MR) Yar elastik ntron sanm

30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Difzyon katsays (D) nasl belirlenir? JA ve DA direkt olarak llemez, Deiik zaman dilimlerinde bileim profili llebilir. Ktle ak ynne dik bir difransiyel element ktle balans kurulduunda,
rnek: Karbon tanm iin; Giren Ktle - kan Ktle = Birikim Bu i iin geen zaman dilimi; Giri Hz - k Hz = Hz Birikimi Tm madde ekildeki dzlem 1 den gemekte, dolaysyla madde transfer hz; (1 'deki ak) x (1 'in alan) 'dr. Yani; Jieri
dZ Jdar
ekil. Tek ynl difzyon iin difransiyel hacim elementi.

diffusion2-osmosis birikim.gif
Giri Hz = ( J A )1
(3.10)
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
k Hz = J A1 +
(J A ) dZ Z
(3.11)
Hz birikimi hacim younluu ile ifade edilirse;
[C A .dZ] C = = AdZ Hz Birikimi t t

Sonuta;
(3.12)
J C = Z t
(3.13)
Sreklilik eitlii (Kullanm tek ynl ak ile snrl) (Atom ak, sv ak, s ak, elektron, ntron ak gibi...). Metalurjik ilemlerde genellikle tek ynl ktle ak, (3.13) eitlikteki J yerine I. Fick kanunu ile elde edilen J ifadesi yazlr ise;
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
[D1C1 / Z] C1 = Z t
II. Fick Kanunu
(3.14)
Fe-C sisteminde;
Yksek C lu elik Saf Fe t = t1
Kons.(C) % hacim
Eitlikte, C1 baml Z ve t bamsz deikenlerdir. Denklemin zm Z, t ve D1' e bal olarak C1' i verir
Co
C ( Z, t ) =
Co Co + erf 2 2
Co Z 1 + erf 2 2 Dt
Z 2 Dt
Co Z erf 2 2 Dt
t = t2
Co/2
Co erf 2
Z 2 Dt
Mesafe, Z
ekil. Bir Fe-elik difzyon iftinde kompozisyon profili.

Co 1 erf 2
Z 2 Dt
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Eer D sabit kabul edilirse,

D 2C Z 2 = C t
(3.15)
lineer diferansiyel denklemi elde edilir. Laplace dnm kullanlarak ubuun zerinde sadece Z > 0 olan ksmlar iin zm; Snr artlar : C (Z = 0, t) = Co/2 : C (Z = , t) = 0 Balang art : C (Z, 0) = 0 t bamsz deiken olarak kabul ederek Laplace dnm ile,
C C( Z, t ) = o 2
2 Z / 2 Dt y 2 dy 1 e 0
30.10.2006
(3.16)
MHENDSLK FAKLTES
ntegral fonksiyonu = hata fonksiyonu

2 y2 Erf [] = dy e 0
y 2 , fonksiyonu 1 den 0 a hzla den bir fonksiyon e
(3.17)
Sonuta;
Co C( Z, t ) = 2
Z 1 erf 2 Dt
(3.18)
Denklem (3.18) Z > 0 snr art iin gerekletirilmi. Z< 0 blgesi iin ise konsantrasyon;
C C1 Z C( Z, t ) = C o o 1 erf 2 2 Dt
(3.19)
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Tablo: Hata fonksiyonu deerleri tablosu

erf() erf() erf()
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Grube zm: Balangta karbon konsantrasyonu = C1 ve C1< Co ise, Arayzey denge konsantrasyonu = Co-C1)/2 olacak;
C o C1 Z C( Z, t ) = C1 + 1 erf 2 2 Dt
1,1 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 0 0,4 0,8 1,2
(3.20)
erf = erf [Z(2 Dt)]
= Z/(2 Dt)
1,6
2,4
2,8
ekil. Hata fonksiyonun grafiksel olarak tespiti.
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Difzyon Prosesleri ile Yzey Sertletirme
Karbrleme
Nitrrleme
Borlama
Karbo-nitrrleme
Yzeye C 850-1000 C 700-900 Hv
Yzeye B 400-600 C 800-950 Hv
Yzeye B 750-1200 C 900-2000 Hv
Yzeye C, N 900-1100 C 900-1250 Hv
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Karbrleme (Sementasyon)
Grafit Demir Cs Karbon Kons. 1 t1 2 3 t2 Z Cs/2 t3 700oC +Fe3C
a)
b)
Cs
Konsantrasyon
ekil. a) Fe karbrizasyonu iin kompozisyon profilleri, b) Fe-C denge diyagram. Karbrleme: metal yzeyine karbon vererek yzey altna karbon emdirme
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Yksek C Dk C Dk karbonlu bir elik yzeyinde yksek karbonlu sert ve anmaya dayankl bir tabaka retilir
Dili
Dili ve aks gibi yzeyleri anmaya dayankl ve ii tok paralar elde edilir.
Aks
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Yksek yzey sertlii + tokluk (1-1.2 mm lik sert tabaka) Karbonlayc ortam = kat, sv, gaz. Mesafeye bal karbon miktar: (II. Fick kanunu yardm) Snr koullar: Snr koullar : Balang koulu : C(Z= 0, t) = C C(Z= , t) = 0 C(Z, 0) = 0
yazlabilir.
Arayzey denge konsantrasyonu Co/2 yerini, Cs alm. Balangta elikte hi karbon yoksa;
Z C( Z, t ) = Cs 1 erf 2 Dt
(3.22)
Balangta C1 kadar karbon varsa ve C1 < Cs ise,
Z C( Z, t ) = C1 + (C s C1 ) 1 erf 2 Dt
(3.23)
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Eitliin almas ile;
C s C ( Z, t ) Z = erf C s C1 2 Dt
C ( Z, t ) C1 Z = 1 erf C s C1 2 Dt
veya
(3.24)
C(Z,t) = Malzemenin yzeyinden itibaren Z mesafedeki C konsantrasyonu C1 = Malzemenin balang konsantrasyonu, Cs = Ortamn konsantrasyonu, Z = difzyon (karbrizasyon) mesafesi (cm), D = difzyon katsays (cm2/sn), t = difzyon (karbrizasyon) sresi (sn), erf() = hata fonksiyonu (Tablo veya ekilden)
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
1600 C
, Ferrit
1400 C
Sv
tektik
1200 C
, Ostenit
L+ + Cementite
L + Sementit
1000 C
tektoid
800 C
Fe-F3C Faz Diyagram
600 C
, Ferrit Cs
2% C 3% C 4% C
Sementit (Fe3C)
5% C 6% C 6.70% C
400 C Fe 1% C Prof. Dr. Hatem AKBULUT
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES Para balangta hi C iermez ise,
Cs Z 0 .5 C( Z, t ) = = C s 1 erf 2 2 Dt
Buradan
(3.25)
1 Z = erf 0.5 2 2 Dt
Tablo veya ekilden;
(3.26)
erf (0.477 ) = 1 / 2
(3.27)
Ve
Z 0.5 = 0.9542 Dt
Ksaca
(3.28)
Z C c = Sbt. Dt
(3.29)
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
a) Karbrlenmi ve yada su verilmi
a Bir 8620 eliinden imal edilmi olan otomobil dilisinin makro grnts
b
b) Karbrlenmi ve havada soutulmu
c
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Nitrrleme
Malzeme yzeylerine azot (N2) emdirme elik kalplar. Yorulma mr yksek Demird alamlara da uygulama Azot atomu yarap karbon atomundan daha dk. lem karbrlemeden daha dk scaklkta gerekleir. Sv, Gaz ve Plazma ortamlar Plazma ortamnda; Paslanmaz elik, Ti, Al 300-350 C de 316L CrN faz Sertlik = 900 VN
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
ekil a) 1035 eliinin azot gaz ile nitrrlenmi yaps. b) Sv siyanat banyosunda orta karbonlu eliini Nitrrlenmi rnekleri. Demir d metal ve alamlarnda da nitrrleme ile yzey sertletirilir
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Ti-6Al-4V alamnda 700-900 C de 850-2500 Hv sertlik
TiN Ti2N -Ti
a)
100
b)
10
ekil. Plazma iyon nitrrleme prosesi ile nitrrlenen Ti-6Al-4V alamnda, a) nitrr tabakasnn merkeze doru deiimi ve b) yksek bytmede nitrr bileik tabakalar
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Karbonitrrleme
Yzeyde C3N4 benzeri Fazlar retilmeye allr. ok yksek mukavemet ve tokluk kombinasyonu elde edilir. Gaz faz ortamnda yzey sertletirilir. Genelde plazma yzey modifikasyon ilemleri uygulanr
ekil. Bir elik yzeyinde karbonitrr yaps
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Borlama
Metal ve alam yzeylerine Bor (B) emdirme, Sv, kat ve gaz (plazma dahil) ortamlarnda yzey sertletirilir. Kat ortam ticari amala kullanlmakta
b
ekil. ki farkl elikte elde edilmi olan bor tabaka kesit yaps: a) FeB ve Fe2B fazlarnn morfolojisi
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Borlanm Ni
Ni
Scaklk, K
Tabaka kalnl, mm
Sertlik, HV0.05
ekil. 1073 K de yaplan borlama sonucunda retilen Ni-bor tabakasnn sertlii
Alam elementlerinin atomik oran, %
ekil. Demir esasl alamlarda alam elementlerinin difzyon derinliine etkileri.
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Dekarbrizasyon
Karbon fakirlemesi Dekarbrizasyon; 1. 2. Karbrlemede oksitlenmeden Yzey ilemek iin
Roktahedral boluk< rC C atomu 800-900 C de oktahedral boluktan kar
ekil. 1148 elii; 925 C de 8 saat karbrleme, Yada su verme 825 C de 15 dakika bekletme ve dekarbrizasyon.
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
C ( Z, t ) Cs C1 Cs
= erf
Z = 2 D.t
(3.30)
C(Z,t) = lem sonunda yzeyden Z mesafede dekarbrize olmu ksm konsantr.(%), Cs = Dekarbrizan ortamn konsantrasyonu (%), C1 = lem ncesi malzeme konsantrasyonu (%),
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Yeralan Atomlarn Difzyonu

Difzyon iftide atom boyutlar ok ok farkl deil ise; Cu ve Ni ifti
inko
Bakr
Cu
Ni JNi
Cu
Ni
Z
Pirin
JCu
ekil. Kirkendall hareketi.

30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Cu-Ni iftinde deney Yzey temizleme (Saf Cu ve Ni)
Cu ve Ni iinde konstr. lme Sonu: Cu latisi genlemi, Ni klm

Konsantrasyon (%)
Cu-Ni birletirme 250 C 107 gn
Konsantrasyon (%)
Mesafe (m)
Mesafe (m)
30.10.2006
ekil. Ni-Cu ifti. Konsantrasyon mesafe profilleri: a) Dk scaklkta ve b) 250 C de 107 gn bekleme.
MHENDSLK FAKLTES
Kirkendall Etkisi: Bir latisin dierinin klmesi pahasna genlemesi Bu etki ilk olarak L. Darken tarafndan incelenmi. Kirkendall Etkisi analizi DA ve DB = Karlkl yaynan A ve B atomlarnn difzyon katsaylar A ve B atomlarnn karlkl aklar I. Fick Kanununa gre;
nB n A J A = D A ve J B = DB Z Z
eitlikleri ile belirlenebilir.
(3.31)
JA ve JB = Birim alan iinden birim zamanda geen A ve B atomlarnn says nA ve nB = Birim hacimde bulunan A ve B atomlarnn says DA ve DB = Doal (intrinsic) difzyon katsaylar olarak adlandrlrlar.
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Darken in kabul: Birim hacimdeki atomlarn toplam says sabit.
n A + n B = Sabit
Kirkendall iaretinin hz;
(3.32)
= Z / dt
= Hacim / zaman
Birim zamanda iareti geen madde hacmi;
(3.33)
areti geen madde hz ise, iaret hz ile ayn byklkte fakat ters yndedir; (3.34)
J net Hacim / zaman = n A + nB

1/ nA + nB = bir atomun hacmi
(3.35)
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Net ak = A ve B atomlarnn aklar toplam;
n A n B DB J net = J A + J B = D A Z Z
Eitlik iaret hz eitliinde yerine konduunda;
n A n B D D + A B hacim Z Z = = + zaman nA + nB
(3.36)
(3.37)
n A + n B = Sabit idi ve
nA nB NA = ve N B = nA + nB nA + nB
N B = 1 N A ve N B = N A
(3.38)
(3.39)
NA ve NB = A ve B atomlarnn atomik oranlar

30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
aretin hz;
N A = (D A D B ) Z
DA ve DB nasl hesaplanr?
(3.40)
~ D = N BDA + N A D B
(3.49)
~ D = karlkl difzyon katsays aret hz ve ~ D llrse Doal difzyon katsaylar DA ve DB hesaplanabilir. ~ D hesaplamada en yaygn yntem = MATANO ARAYZEY YNTEM
Difzyon katsays = f{konsantrasyon} Bu durum iin II. Fick Kanunu yardmyla;
N A N A ~ = D( N A ) t z z
(3.50)
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
2 Adm 1. Difzyondan sonra mesafeye bal olarak kimyasal analiz yapmak (Bileimin belirlenmesi, bileim-mesafe deiimi grafiksel olarak izilmek) 2. A ve B atomlarnn ayn toplam aka sahip olacak ubuun kesitinin belirlenmesi Kesit = Matano Arayzeyi (M ve N alanlarnn eit olduu noktadaki kesit) Matano arayzeyinin pozisyonu grafiksel integrasyon ile belirlenir. Deneysel olarak hassas lm cihazlar ile tespit edilebilir. kincil elektron ktle spektroskobisi ile (SIMS)
Kompozisyon
M Alan aret Arayzeyi N Alan Matano Arayzeyi
ekil. Matano arayzeyinin alanlar birbirine eit olan N ve M gibi iki alannn tam ortasnda yer almas.
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Fick kanunun Boltzman zm,
1 z N A ~ D= zdN A 2 t N A N
A1
(3.51)
t = difzyon zaman NA = Matano arayzeyinden z mesafede atomik konsantrasyon, NA1 = Difzyon iftinin bir tarafndaki, difzyondan etkilenmemi orijinal konsantrasyon. Rasgele baz deerler alndnda,
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Tablo. Matano Metodu iin varsaymsal difzyon verileri

Bileim (% atom) - Metal A 100.00 93.75 87.50 81.25 75.00 68.75 62.50 56.25 50.00 43.75 37.50 31.25 25.00 18.75 12.50 6.25 0.00
Matano Arayzeyinden Uzaklk (cm) 0.508 0.314 0.193 0.103 0.051 0.018 -0.007 -0.027 -0.039 -0.052 -0.062 -0.072 -0.087 -0.107 -0.135 -0.182 -0.292
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
1 1 ~ D(0.375) = x( N A ) = 0 2t 0.375' te e im
(3.53)
dan, NA = 0.375 e kadar olan alan ve difzyon zamannn 50 saat (180.000 saniye) olduu kabul edilirse;
2 1 1 1 ~ 8 cm D(0.375) = x 0.0466 = 2.1x10 2 t 18000 6.10 sn bulunur.
(3.54)
Difzyon Katsaysnn Scaklkla Deiimi

D = D o .e Q / RT
(3.55)
Do = frekans faktr veya doal difzyon katsays Q = difzyon aktivasyon enerjisi Q log D = log D o 2.3RT
(3.56)
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Tablo. Difzyonun scakla bamlln gstermek iin varsaylan deerler. Sck. (K)
700 800 900 1000 1100
Dif. Kats. (D)

1.9 x 10-11 5.0 x 10-10 6.58 x 10-9
1/T
logD
0b -2 Log10 D -4 -6 -8 -10 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 3 (1/T)x10 Ordinat kesiimi
1.43 x 10-3 -10.72 1.25 x 10-3 1.11 x 10-3 -9.30 -8.12 -7.30 -6.57
Eim = - 8000
5.0 x 10-8 2.68 x 10-7
1.0 x 10-3 0.91 x 10-3
Bir doru (y = b + ax) denklemi m = Q / 2.3R veya Q = 2.3Rm b = LogD o D o = 10 b ekilden Eim = -8000
m=
Q = 8000 2.3R
R = 2 kal/mol
ekil. Q ve Do elde etmek iin izilen deneysel difzyon verileri.
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Q = 2.3(2)8000 = 36.000 kal./mol

Ordinat kesiim noktas=0.7 Doal difzyon katsays deeri Do
2 cm D o = 10 b = 10 0.7 = 5 sec 2 36.000 / RT cm D = 5e sn
Sv D 10-4 - 10-5
Sonuta difzyon katsays deeri
Tm
Tm
Sv
D 10-4 - 10-5
D 10-8 - 10-9
Kat
D 10-5 - 10-6 Tm : Ergime scakl To : Oda scakl To

Kat
To
D 10-20 - 10-50
D 10-10 - 10-30 Arayer kat zeltileri
Yeralan kat zeltileri

ekil. Yeralan ve arayer zeltilerinde farkl scaklklarda difzyon.

30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Yzey ve Arayzey Difzyonu
Tane ii
Tane snr
Yzey
ok kristalli malzemelerde atom hareketi (Difzyon)
DYzey > DTane snr > Dtane ii (latis)

D s = D s o .e Q s / RT D b = D b o .e Q b / RT
(3.55)
Ds ve Db = yzey ve tane snr yaynabilirlii,

30.10.2006
Dso ve Dbo = sabitler
MHENDSLK FAKLTES

A metali B metali
Qs ve Qb = yzey ve tane snr difzyonu iin deneysel aktivasyon deerleri.
Kaynak arayzeyi
dz
ekil. Hacimsel ve tane snr difzyonunun birleik etkisi. Ag de scakla bal tane snr ve (tane ii), latis difzyonu verileri. Tane snr difzyonu izgisinde
D b = 0.025.e 20.200 / RT
Latiste (tane iinde)
D l = 0.895.e 45.950 / RT
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
350 -8 LogD
450
550
650
750
850
-10
-12
-14 Scaklk o C ekil. Gmte tane snr ve tane ii (latis) difzyonunun scaklkla deiimi.
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
ZET: YAPI & DFZYON

Difuzyonun HIZLI Olduu artlar
Dk atom younluklu yaplar Dk ergime dereceli malzemeler kincil ba youn malzemeler (Van deer Waals) Difze olan atomlarn boyutunun kk olmas Dk younluklu malzemeler
Difzyonun YAVA Olduu artlar

Sk paket yaplar Yksek ergime dereceli malzemeler Ana balarn youn olduu malzemeler (Kovalent ba) Difze atomlarn boyutunun byk olmas Dk younluklu malzemeler
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES

Z ekseni
Snoek Etkisi
Arayer element difzyonu i srtnmeler kullanlarak llebilir. lk kez Snoek, 1939 ylnda aklam. Fe gibi HMK bir metalde N ve C gibi arayer atomlar: a) Kb kenarlarnn ortasnda b) Kb yzeylerinin merkezinde X veya W de bir C atomu <100> ynnde iki Fe atomu arasnda bir yer bulur. Fe-Fe atomlar aras mesafe belli. rc>rarayer
W b Z a Y X
Y ekseni
X ekseni
ekil. HMK bir Fe latisinde arayer karbon atomlarnn igal ettikleri yerleri gsteren yap.
a ve b demir atomlar X atomu tarafndan dar doru itilir ve birbirinden uzaklatrlr ( i srtnme olur) Latis boyu uzar
30.10.2006
MHENDSLK FAKLTES
Homojenletirme Tavlamas
Katlama sonunda alam elementleri dalm,(segregasyon) Fick denkleminin zel bir zm;
Dt 2 C = C o exp 2 l
C Co D t l = Homojenletirme tavlamas ncesi konsantrasyon, = Homojenletirme tavlamas sonras konsantrasyon, = Difzyon katsays, = Difzyon sresi, = Difzyon mesafesi
30.10.2006
(3.49)

Fiziksel Metalurji I Yayınım (Difüzyon)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fiziksel Metalurji I Yayınım (Difüzyon)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MHENDSLK FAKLTES

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

BLM-III YAYINMA (DFZYON)

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Boyal + Saf Su karm

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Difzyon in Konsantrasyon Gradyan Gereklidir

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Difzyon Neden allmal-Bilinmeli?

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Atomsal Difzyon Yaklam

Bir sre sonra

100% 0 Concentration Profiles Konsantrasyon Profillerin

Concentration Profiles Konsantrasyon Profillerin

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Normal (radyoaktif olmayan) A atomlar

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Self difzyonun normal self difzyon olmas iin;

( Q = cal/mol, Q = kjoul/mol ise Q = 0.14 TE) Van Liempt ilikisi

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Atomsal Yaynma Mekanizmalar

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Hareket esnasnda atom bir arayer atomu gibi grnr

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

ekil. YMK bir kristalede oktahedral ve tetrahedral boluklar. rnek: ve Fe de C,N

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Difzyon Aktivasyon Enerjisi

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Yeralan (boluk) Q Enerji qo

ekil. Difzyonda aktivasyon enerjisi (Q) engeli almas

Aktivasyon enerjisi dk ise kolay difzyon Aktivasyon enerjisi nasl alr?

Difzyonda latiste distirsiyon olur

a) Is, b) Deformasyon, c) Magnetik g, d) Radyasyon, e) Radyo frekans

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Fiziksel Difzyon Yaklam

Fiziksel Adan Difzyon

Kararl hal (Konsantrasyon zamanla ve mesafeyle deimez)

Kararsz hal (Konsantrasyon mesafe ve zamanla deiir)

Difzyonda ktle transferi ne kadar hzl gerekleir? Difzyon ak (hz) = (J)

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Katnn birim kesitine hareket eden M ktleli yaynan elementlerin hz;

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Fe + % 1 C 0.01 Xc = % A. C t=t t=0

<100> Y dzlemi znen atomlarn (A) konsantrasyonunun en dk olduu u

znen atomlarn (A) konsantrasyonunun en yksek olduu u