27 Mays'tan 12 Mart'a Nadir Nadi 27 MAYIS'TAN 12 MART'A

Nurer UURLU bakanlnda bir kurul tarafndan hazrlanmtr. Dizgi Yaymlayan: Yeni Gn Haber Ajans Basn ve Yaynclk A.. Bask: ada Matbaaclk ve Yaynclk Ltd. ti. Mays 2000

NADR NAD

27 MAYIS'TAN 12 MART'A (19611962)

Kaynak: http://ekitap.kolayweb.com/

Cumhuriyet GAZETESNN OKURLARINA ARMAANIDIR.

1961 YILI

1.1.1961

GDEN VE GELEN

Giden yln Trk tarihinde phesiz unutulmaz bir yeri olacaktr. ocuklarmz, 1960' tpk 1908 gibi 1923 gibi, 1938, ya da 1946 gibi mill kaderimizin nirengi noktalarndan biri saylacaklardr. Geen yl baarlan 27 Mays devrimi ile bu millet bask idareleri nnde bundan byle uzun bir sre boyun eemeyeceini ispat etmitir. Trk Silhl Kuvvetleri'nin yrtt devrim hareketi bir asker ayaklanmaya benzetilemez. 27 Mays gn dk iktidarn beynine inen yumruk grnte ordumuzun koluna bal idi ise de o yumruu bir yldrm hz ile hedefe yaptran irade dorudan doruya milletten geliyordu. Gerein bundan ibaret olduunu anlamak ini 27 Mays' adm adm hazrlayan olaylar hatrlamak ve 27 Mays'tan bu yana devrim sorumlularnn davrann gznne getirmek yeter. Dk iktidarn anayasay ineyen hukuk d ynetimi son aylarda artk dayanlmaz bir hal almt. Meru tutanaklarn kaybeden hkmet artk herhangi bir tevil yolu aramaya da lzum grmyor, devlet idaresinde gayrimeruluu adeta normal iler bir sistem haline 1

getirmeye alyordu. Adalete, basna, niversiteye, devletin nizam ve asayi kuvvetlerine yaplan basklar yetmez olmu, son are olarak Byk Millet Meclisi'ni alamaz hale getirmek, bylece milleti sindirmek tedbirlerine bavurulmutu. 27 Nisan'da yrrle konan ''Tahkikat Komisyonunun yetkileri'' kanunu ile dk iktidar, o zamana dein anayasaya kar gze ald en ar tecavz iliyor, kendini resmen mill iradenin stnde grdn iln ediyordu. Bu hakaret karsnda aydn Trk genliinin hemen ertesi gn harekete geerek gr sesini duyurmas millete her zaman nmemiz gereken erefli bir davrantr. 28 Nisan'da stanbul'da balayan ve ksa zamanda yurt dzeyine yaylarak genileyen nmayileri grenler, bu halin byle devam edemeyeceini iyice anlamlard. Akln bana toplayp da bir trl olup bitenleri kavramak istemeyen sadece dk iktidard. Nihayet beklenen gn geldi att. Tatl vaatlerle oyunu uvala doldurduktan sonra ks ks glerek milleti hi seyanlar aradklar bely buldular, kendi deyimleri ile ''kazazede'' oldular. lkbaharna devrim artlar iinde baladmz 1960 yln ayn artlarla tamamladk. Bugn 1961 ylna yine devrim artlar iinde giriyoruz. Giden yl soysuzlam bir idareyi dnyaya rnek saylacak bir baar ile devirdiimize tank olmutu. Gelen yl boyunca, zlediimiz hukuk devletini acaba kurabilecek miyiz? Bu sorunun cevab, vatanda olarak teker teker hepimizin davranna baldr. Devrim sorumunu tayan Mill Birlik Komitesi, bugne kadar ki davranlar ile varlnda her trl takdiri aan bir iyi niyet ve saduyu hazinesi sakladn ispat etmitir. Trk milleti adna kellelerini koltuu alanlar, gasbedilmi emaneti kurtardktan sonra imdi onu millete geri vermenin ve selmetli yolunu hazrlyorlar. 1961 ylnda btn mitlerimiz Kurucu Meclis zerine toplanmtr. Bu meclisten vatanda haklarn koruyacak uzun mrl bir Anayasa ve mill iradeye rahat nefes aldracak iyi bir seim kanunu bekliyoruz. Bu itibarla Kurucu Meclis'e seilen sayn yeler byk bir sorum yklendiklerini hi unutmamaldrlar. Son on yl iinde siyasal hayatmz, zaman zaman milleti politikadan da, demokrasiden de tiksindirecek olaylarla gemitir. bana geecek iktidarlarn bundan byle millet kontrolnden kolayca syrlvermesi ihtimalleri nlenmeli, insan haklar ve temel hrriyetlerin bir gn yeniden karaborsaya dmesine mutlaka engel olunmaldr. Hangi meslekten, hangi partiden olurlarsa olsunlar, Kurucu Meclisin sayn yeleri nmzdeki vazife aylar sresince mesleklerini de partilerini de arka plana atmak ve btn varlklar ile kinci Cumhuriyetin temellerini glendirmeye almak zorundadrlar. Byleleri bizi daima yanlarnda bulacaklardr. 1961 ylnn Trk milletine hayrl olmasn yrekten dileriz. 6.1.1961

UMUT GN

Bugn Trk milleti byk gnlerinden birini yayor. Btn gzler Ankara'ya evrilmitir. Yrekler mitle arpmaktadr. kinci Cumhuriyetin Kurucu Meclisi Bakentte ilk toplantsn yapyor. Bylece erefli tarihimizin yeni bir yapran millete ayoruz. imdi tertemiz olan o yapra baarl eserlerle doldurmak hepimizin yrekten amacmzdr. Gemiten ders almasn bilir, gelecein tehlikelerinden saknma yollarn bulursak, amacmza varmamak iin ortada hibir sebep olmamak gerekir. Kurucu Meclis'ten neler beklediimizi biliyoruz: Vatanda hak ve hrriyetlerini koruyarak siyasal hayatmz dzen verecek bir Anayasa ile memleket bnyesine uygun bir seim kanununu bir an nce hazrlayp halk oyuna sunmak. Aslna baklacak olursa, byle snrlar belirli bir grevin kurucular byk glklere uratmayaca dnlebilir. Fakat politika ihtirasnn kimi zaman insanlar ne kadar arttn hatrlarsak, kt ihtimalleri nlemek uruna daima dikkatil bulunmamz gerektiini de inkr edemeyiz. Devlet idaresi sorumunu tayanlar hesabna en byk hata btn olaylarn mihveri olarak kendilerini grmek, her eyin kendileriyle balad inancna saplanmaktr. Dk iktidar bu hatay ilemi, Birinci Cumhuriyetin bir devam olduunu inkr ederek 27 yllk olumlu ve erefli gayretleri toptan batrmak istemitir. Ne hazin ve ibret verici bir sonutur ki Birinci Cumhuriyetin en neceimiz eserleri dk iktidarn on yl boyunca lekelemeye almaktan usanmad o yirmiyedi yl iinde baarlmtr. Birinci Cumhuriyeti soysuzlatranlar, o Cumhuriyetin yaratclarna srt evirenler, daha ak bir deyimle Atatrk devriminin zaruretini, o devrimin tarihsel niteliini kavrayamayanlardr. Hibir devlet adam, hibir politika takm, hibir iktidar bir milletin bana gkten zenbille inmez. Hibir devrim de keyif iin yaplmaz. Tarihin kendine zg amaz bir mant vardr. Tarih yapan devlet adamlar, masa banda roman hazrlayan yazarlara benzetilemez. Tarih yapmak demek, tarihsel akn zaruretini grp onun gereini yerine getirmek demektir. Atatrk bundan elli yl nce, gerek Trk kurtuluunun ne yolla baarlabileceini grm ve anlamt: Bizim ba davamz her eyden nce bir uygarlk (medeniyet) davas idi. Bamsz bir millet ve hr insanlar olarak yaayabilmemiz, Bat uygarl artlarn 2

benimsememize, Bat milletleri topluluu iinde yerimizi almamza, tam manasyla onlardan biri olmamza bal idi. stikll avasndan hemen sonra giriilen devrim hamlelerinin tek hedefi budur. Bugn aradan elli yla yakn bir zaman gemitir. Atatrk'n o zaman kavrad tarihsel zarureti imdi bir parack kafas ileyen her vatanda artk gzleri nnde grmektedir. Bugn Trkiye iin Bat milletler ailesi dnda hr ve bamsz olarak yaamak imkn yoktur. Bat ile ibirlii yapalm, eski hayatmz yaayalm. Batnn tekniini alalm, toplumsal dzenimizi koruyalm! Gibi dnceler sadece bo lftan ibarettir. Millet olarak tam gvene kavumamz yalnz tekniimizle deil, hukukumuzla, ekonomimizle, sosyal messeselerimizle, dnya grmz ve insan anlaymzla da Batlamamza baldr. Kurucu Meclis'ten beklediimiz, anayasa almalarn bu zihniyetle ele almas, yakn bir gelecekte kurulacak olan siyasal hayatmz bu yne hazrlamasdr. ok partili hayatn cilvelerini on yl boyunca tecrbe ede ede grdk. Atatrk devriminin temel prensibini inemekten ekinmeyenler, gericiler, kara aydnlar ve nemelzmclar elinde Birinci Cumhuriyet soysuzlat, gitti. kinci kurarken ok dikkatli davranmak lzumunu bir an unutmamalyzdr. Kuruculara yrekten baarlar dileriz. Rehberleri Atatrk olsun! 15.1.1961

STEMEY BLMEK

Muhalefet yllarnda iken Trk iisine bol keseden meydanlar dolusu grev hakk adayan dk iktidar, i bana geince bu konuyu bir yana brakt. Geri o, temel hrriyetlerimizle, ilgili hibir vaadini yerine getirmek niyetinde deildi. Fakat zellikle grev hakkn tanmaktan kanyordu. Bir anlama, alan halk ynlarnn iktidar yakndan kontrolu demek olan bu hak, yurdumuzda bildiini okumaya kararl D.P. byklerinin iine gelmiyordu. Bir yanda, vaatlerine inanarak bu partiye yz binlerce oy kazandrm ii temsilcileri vard. Bunlar hkmet sorumlularnn ban bo brakmyor, ikide bir Ankara'ya gidip milletvekillerini, bakanlar sktryorlard. ileri oyalamak iin mutlaka bir ey bulmak gerekti. D.P. bykleri aradlar, taradlar, nihayet bula bula cretli pazar tatili diye bir forml buldular. Bunun uzun boylu propagandas yapld. Trk iisinin haftalk kazanc yedide bir orannda artacakt. Bu, ok hayrl, ok yararl, grev hakkndan daha nemli sosyal bir kazant. Ayp deil a, ben o gnedek demeli pazar tatili diye bir eyden sz edildiini duymamtm. Bilgi daarcma ve mantma dayanarak kendi kendime u yargya vardm: iye verilecek byle bir ek cretin sosyal deeri sfr olmal idi. Bu, grev hakk gibi temel hrriyetlerle uzaktan yakndan ilgili bir messese deil, dpedz bir zam ileminden ibaretti. nk alma saatleri ve hafta tatileri zaten kanunla dzenlenmiti. Asgar cretlerin tayininde ise bu hususlar elbette dikkate alnyordu. Yani sekiz saat zerinden ayda yirmi alt gn alacak bir iinin aylk zarur ihtiyac, tatil gnlerini de kapsayarak hesaplanmak gerekirdi. O halde bu haftalk cretli izin forml, tepkisini erge piyasada gsterecek bir enflasyon hamlesi idi. Netice itibariyle de zarar yine dorudan doruya iiye dokunacak bir propaganda sloganndan baka bir ey saylamazd. Bununla beraber, kendi kendime vardm bu yargya yekten gvenmedim. Bilginlere, uzmanlara dantm, bu iin profesrleri ile konutum. Hepsi, hakl olduumu sylediler Aklmda yanl kalmad ise, yeryznde bu demeli hafta tatili usuln kullanan bir tek devlet vard, o da Albay Peron'un komutas altndaki Arjantin Cumhuriyeti idi. Hr milletlerden hibiri bunu bilmiyorlard. O sralarda i Sigortalar Kurumu Bakan bulunan arkadam Nzhet Tekl, dk alma Bakan Hulsi Kymen tarafndan meseleyi incelemek zere grevlendirildi. Durumu hemen kavrayan Nzhet dehet iinde kald. Byle bir zam yapld takdirde yalnz devlet sektrne binecek yllk mal klfet, krk milyonu ayordu. Elimden geldiince ilgilileri uyarmaya altm. 1951 lleriyle krk milyon lira sayg deer bir rakamd. Onlar da balarn kadlar ve dndler. Ne yapabilirlerdi? Byk Millet Meclisi'nde alma Komisyonu gnlerce bir kar yol arad. Sonunda demeli hafta tatilini ikiye blmeye karar verdiler. Byk Millet Meclisi'nde alma Komisyonu gnlerce bir kar yol arad. Sonunda demeli hafta tatilini ikiye blmeye karar verdiler. lkin iilere yarm gndelik zam yaplacak, teki yars da iki yl sonra tamamlanacakt. Dk iktidar milletvekilleri ve ii temsilcileri parlak nutuklar ektiler.Trk iisinin refah ve saadeti uruna Demokrat Parti'nin gze ald bu yenilik her yerde alkland. Kalabalk gzne sevimsiz grnmekten d kopan Cumhuriyet Halk Partisi muhalefeti de kervana uydu, kanuna mspet oy kulland. Bu sevin ve nee frtnas ortasnda zavall ben olduum yerde bir yamur damlas gibi eridim, gittim. Durumun gelecekte milletimiz ve iilerimiz aleyhine sonu vereceini kimseye anlatamadm. Dnyada byle bir ey olmadna dair yazd yazlar kt tepki uyandrd. Dnyada yoksa biz icat ediyoruz ite dendi. i haklarna kar koyan bir adammm gibi gsterilmek istendim. Sonra ne oldu? 3

Aradan ok zaman gemeden gerek btn plakl ile ortaya kt. Bir gibi byyen enflasyon salgn yarm gndelii de, bir gndelii de gln hale getirdi. 1950 ylnn demesiz pazar tatilini iilerimiz ve milletimiz 1954 ylnda zlemle anar oldu. Grev hakk artk tarihe karmt. Onu almak yle dursun, dnmek bile hayaldi. Menderes rejimi her yannda basn kskvrak balamt. Bu hatray bugnk davranlarmzda bize belki azck k tutar midiyle buraya geiriyorum. Kendimize gre usuller aramak hevesi ile demokrasi sisteminin temel prensiplerine srt evirmek, hatta o prensipleri ikinci plana atmak yanl bir yoldur ve bizi daima aldatacaktr. Basn ile, niversitesi ile, temel haklar ve hrriyetleri ile demokrasi bir btndr. Eer olduu gibi istemesini bilemezsek her defasnda onu elimizden karacazdr. Bunu bylece bilelim. 22.1.1961

ATATRK AKILCI VE GEREK D

Varlk dergisinde Melih Erin'in ilgin bir yazsn okudum. Toplum yapmzn sa, orta, sol ynlerini inceleyen, Atatrk ilkelerinin ne olduu, ya da ne olmas gerektii zerinde duran Sayn Erin bu arada benden de sz ediyor. Bir yazmda Atatrk'n halklk ilkesini demokrasi yerine kullanmm. Yazar ise cumhuriyetilik kelimesinin tm demokrasiyi kapsadn, yani bireyle ilgili hak ve hrriyetleri iine aldn sylyor. Halklk dendi mi, bundan bireye kart olarak, daha dorusu bireyin stnde halk yararna almak anlamn karmalyzdr. Atatrk ilkelerini savunurken bu ilkeleri kavramakta Atatrklerin gsterdii almalara bakarak kayglanan deerli yazara bana bugn bir kez daha Atatrk'ten sz etmek frsatn verdii iin teekkr borluyum. Demokrasi deyimini hangi yazmda halklk anlamna kullandm imdi hatrlayamyorum. geri Yunanca (Demos=Halk) kknden retilen bu terimin ak karl halk idaresi olmak gerekir; bu itibarla asl Latinceden gelen ve ne halka, ne de bireye ncelik vermez grnen (Res publica=Genel ey) Republique kelimesinden farkl saylabilir. Ama ben demokrasinin halklk anlamna gelemeyecei hususunda sayn yazarla birlik olduumu sylemeliyim. Zaman ve mekn artlar iinde deiik idare ekillerini ifadeye yarayan terimlerin eskidii, gten dt, eitli anlamlara geldii olaandr. Bu yzden insanlar kendilerine yeni ifade aralar aramakta, ok kere de tuhaf deyimler bulmaktadrlar. rnein Demir Perde gerisinin mehur halk demokrasilerini ele alalm. Bunlara Democraties populaires deniyor. Populaire szc halka ait dernek olduuna gre, halka ait halk idareleridir bunlar. u halde Demir Perdenin t yannda oturan idareciler beri yandaki demokrasileri halkn mal saymamakta, kendilerini bunlardan yalnz snr karakollar ile deil, ayn zamanda anayasa terimleriyle de ayrmaya dikkat etmektedirler. Atatrk her eyden nce aklc ve gereki bir liderdi. Aklc ve gereki olunca da ne bireyi, ne de halk hie sayaca, ya da birini tekine stn tutaca dnlemez. Bir l ve denge adam olarak o toplum iinde daima ahenkli dzen artlarnn hkm srmesine almtr. Bu bakmdan Atatrk'n, gereklemesi uzun sreli gayretlere bal uygarlk lks ile, yaad an siyasal gerekleri karsndaki geici davranlarn birbirine kartrmak doru olmaz kansndaym. Cumhuriyet Halk Partisi'nin programnda yer alan alt ilkeyi bir bir Atatrk kendisi mi bulmutur? bunlardan her birinin ifade ettii gerek anlam kendisi mi lp deerlendirmitir? Ben bundan bile pheliyim. Cumhuriyeti isek, ne kadar bireyciyiz? Halk isek ne kadar halkyz? Devletiliimizin snr nerede balar, nerede biter? Devrimciliimizin, layikliimizin amac nedir? Bu sorulara zaman ve mekn artlar dnda kalplam, dogmatik cevaplar bulmaya almak bizi bir gn tehlikeli bir ekilde yanltabilir. Birinci Cumhuriyetin ilk on be yl boyunca dnya birbirine kart ideoloji gruplarna blnmt. Faizm, Nasyonal Sosyalizm, Komnizm ve Liberalizm, ei grlmedik bir cihan savann n hazrlklar iinde karlkl di biliyorlard. Bunlardan herhangi birinin peine taklp oyuna gelmek, Bat uygarlna gei hamlesinin i buhranlarn yaayan Trkiyemiz iin felket olabilirdi. Alt okun o zamanki ifadesini bence o felketi nleyebilecek bir fikir dengesini yurdumuzda yaratmak gayretinde aramaldr. Bu, hibir zaman yarn daha devleti, daha halk bir politika gtmemize engel olamayacaktr diye srt evirmeyelim. Zira, Atatrkln temel dayana akldr. Bireyin ezildii yerde ise akl inkr ediliyor demektir. 24.1.1961

ORTA KIVAM

Kurulmas beklenen nc ve drdnc partilerin u gnlerde birleecekleri haber veriliyor. Sayn Ekrem Alican'n temsilcileri ile Sayn Naci Bozkurt ve arkadalar arasnda yaplan grmeler sonunda bir anlamaya varlmasn bekleyebiliriz. Birleme hakknda ileri srlen gereke pek akla yatkn geldi bana: ki partinin programlar birbirine uygun. Ayn cephelere blnp bo yere zayf dmektense gleri birletirmek, bylece seim anslarn arttrmak daha doru olacaktr. Yalnz, bu mant biraz daha zorlarsak, yurdumuzdaki btn siyasal kurullarn tek parti halinde birlemesi gerektii sonucuna varmaz myz dersiniz. yle ya, nc ve drdnc partilerin programlar arasnda herhangi bir elime yok da bu sonuncularn ki ile birinci ve ikinci partilerin programlar arasnda temelli bir elime var m? Olabilir mi? Normal bir hrriyet rejiminde parlamentonun genel manzaras bir gk kuan andrr. Sadan sola doru renk renk partilerin orada yeri vardr. Oysa biz, sa solu belli olmayan bir milletiz. Siyasal anlamyla sa, yrrlkteki toplum dzeninin devamn isteyen, o dzeni savunan bir inan ifadesidir. Sola doru kayldka, baka inanlar kar ortaya. Bunlar, derece derece birbirlerinden farkl olarak toplum dzeninin, zellikle topluma ait ekonomi dzeninin deimesini isterler, o uurda alrlar. Her biri mill gelirin artmas, yurttalar arasnda daha hakkaniyetli bir ekilde dalmas, sosyal adaletin gerekletirilmesi iin kendi programn bir (devayi kl) olarak ileri srer, saclar ise, bir Leibnitz iyimserlii ile ''mmkn olabilen dnyalarn en mkemmelinde'' yaanld kansndadrlar. Sosyal yapda bir tan yerinden oynatlmasna tahamml edemezler. Bizde yle mi ya? Biz krk yldr bir devrimin iine girmiiz, boyuna deiiyoruz ve deimek zorundayz da. Yrrlkteki toplum dzenini savunmak diye bir dnce bizim hesabmza anlamsz, hatta sama olur. Biz, ancak devrim gereklerine ballktan sz edebiliriz. Bunun ise saclkta en ufak bir ilintisi yoktur. Bat parlamentolarnda yrrlkteki toplum dzeninin daha da gerisine dnmeyi tasarlayan sa kanatlar, uzun zamandan beri tarihe karmtr. Bunlarn tek tk ayakta kalan temsilcilerine artk sadee glnp geiliyor. Oysa bizde, sa dendi mi yalnz gericiler ve yobazlar geliyor akla. Bunlar henz yerli yerine iyice oturmayan toplum dzenimizi ykp imdi yz elli yl arkada braktmz Tanzimat ncesi artlarna dnmeyi zlemekteler. Meydan bo buldular m bunlarn yapmayaca yoktur. Bundan tr de onlara meydan vermemekte haklyzdr. Solculara gelince, biz bu kavramn iinde ldayan renkleri bir trl sezemiyoruz. Tuhaf bir daltonisme illetine tutulmu gibiyiz. Fransa'da, ngiltere'de, hatta Almanya'da pek lml saylacak bir sol dnceyi benimsediinizi, ya da beendiinizi sylemeye grnz. Derhal komnist damgasn yersiniz. grev hakkn savunurken yemin billah komnist olmadnz haykracaksnz (sanki Rusya'da grev hakk varm gibi). Toprak reformunun gerekliliinden, tarm alannda kollektif almalarn yararl olacandan sz atnz m, size kuku ile bakarlar. Bu artlar altnda ok partili normal bir hrriyet rejimine ne zaman ve nasl kavuacamz sorusu, daha uzunca bir sre zmsz bir bilmece olmaktan kurtulamayacaa benzer. Ayrlk noktalar sadece liderlerin kiiliinde bulunan eit programl iki parti, biri iktidarda devrim prensiplerinden hz alarak i grsn, teki de muhalefette, yine devrim prensiplerine dayanarak onu denetleyebildii kadar denetlesin. imdilik bu kadarn becerirsek ''ne mutlu bize'' diyeceiz galiba. 29.1.1961

BYK DAVA

stanbul snrlar iinde kurulmas kararlatrlan 420 ders yerinden ilki valimiz Sayn General Refik Tulga'nn uurlu elleriyle 1 ubatta kaplarn halka aacaktr. Bylece 27 Mays devriminin en olumlu, en umut verici hamlelerinden biri saydmz eitim davasnda ileriye doru yeni bir adm atm olacaz. Millete kalknp bir an nce daha iyi hayat artlarna kavumamzn bilgisizlii yenmeye bal bulunduu bizde ok sylenmitir. Bu uurda ilk nemli hamleyi Atatrk'n nderlii altnda ltin harflerini kabul ettiimiz 1928 ylnda baarmtk. O zaman yurdumuzu batan baa bir heyecan dalgas sarm, yedisinden yetmiine her vatanda bir okuma merakna tutulmutu. O heyecan dalgas ksa srmekle beraber harf devriminin bizdeki retim ve eitim hevesinin byk oranda artrdna phe yoktur. Bat lleriyle vnebileceimiz deerlerin byk ksm o devrimden sonra yetimitir. Kyl vatanda o devrimden sonra 5

ocuunu okutmakta her bakmdan yarar grmeye balamtr. Bir yandan halkevlerinin, bir yandan ky enstitlerinin yardm ile bilgisizlie kar alan sava yurdumuzdaki karanl nerede ise sileyazd. Ayn tempo ile sekiz on yl koabilseydik imdi amaca varm, kltr bayran yerine dikmi olacaktk. Ne yazk ki araya demagoji ve oy avcl kart. O yzden ayamz srt, tkezledik, hatta yer yer gerilemeye baladk. Ky enstitleri yalnz adn deil, kln da deitirdi, niteliini yitirdi. Halkevleri, sanki dman kalesi imiesine dk iktidar tarafndan zaptedildi ve kapatld. Buna karlk gelsin mahalle mektepleri, gelsin sadan yaz, dendi. Kz ocuklarnn okutulmas gnah sayld, olanlar da eski sistem yobaz eitimine bal tutulmak istendi. 27 Mays devrimi ile bu gericilik akmlarna da artk bir son verilmesini zaten bekliyorduk. Devrim, aslnda bir iktidara, ya da bir hkmete kar olmaktan ziyade bir zihniyete, bir acayip dnya grne kar idi. Yaadmz yzyln ikinci yarsnda birtakm insanlarn, srf devlet kuunu balarndan uurmamak kaygusu ile tm milleti gericiler eline bylesine brakabilmeleri havsalaya sar m idi? imdi btn dileimiz, bu seferki olumlu hamlenin artk hi gevemeden ve tkezlemeden srp gitmesidir. unu unutmayalm ki, dava byktr ve sonu belki hibir zaman gelmeyecektir. Okuma yazma bilmeyenlerimizin oran, sfra indii gn biz halk eitimi konusunda ancak bir merhaleyi am olmakla vnebiliriz. nk biliriz ki, okuma yazma eitim davasnn sadece anahtarlarndan biridir. Bu dava ise binbir gece masallarndaki saraylar gibi ok kapldr. Bu itibarla, ne kadar basite evirmek istesek de eitim konusunu bir tm olarak gzden karmamaya dikkat edelim. Bu uurda bilimsel ve teknik imknlarn her birinden ayr ayr yararlanmaya bakalm. Bilgi, ayn zamanda kiinin ekonomik deerini ve retim gcn artrmaldr. Bu ise yalnz halk okutmakla deil, ayrca ona meslei ile ilgili filmler gstermek, sergiler tertip etmek, anlayaca dille radyodan konferanslar vermek yolu ile de baarlabilir. Herhalde ele aldmz eitim davasn bir daha elimizden brakmamaya and imeliyiz. 6.2.1961

BUGNN YARINA KALMASIN!

niversiteden uzaklatrlan 147 retim yesi memleket lsnde bir meseleye yol at. Aylardan beri zemediimiz bu meseleye biz imdilik sadece bir ad taktk: 147'ler diyoruz. Olduka garip bir talihi var 147'ler meselesinin. En bymzden en kmze kadar hemen hepimiz yaplan ilemin doru olmadn kabul ediyoruz. Sorumlu olsun, sorumsuz olsun, kiminle konusanz alnan kararn fikir ve retim hrriyeti ile hibir ekilde badaamayacan, niversite bamszln zedelemenin M.B.K. rejimine yakmayacan sylyor ve genel seimlerden nce hatay mutlaka dzeltmek gerektiine iaret ediyor. Fakat i fiiliyata gelince kimsenin yerinden kmldamayp bir adm attn gremiyoruz. Pek sktlar m, resm kiiler kem km ederek ''Hkmete alnm bu konu ile ilgili bir karar yoktur'' gibi yuvarlak lflarla ii geitirmeye bakyorlar. Sorumlularn kapal ve imal szlerine baklrsa, aniversiteye kar ilenen hakszl dzeltmek isteyenler, daha nce orduda yaplan tasfiyeyi hatrlamakta ve iki konuyu birbirine kartrarak birincisi ele alnd takdirde ikincisine dokunmamann yeni bir mesele yaratacandan korkmaktadrlar. 147'ler meselesinin srncemede kalmas balca bu sebebe dayanyor olmaldr. Oysa, iki tasfiye hareketi arasnda gerek prensip, gerek ekil ynnden herhangi bir balant kurmaya imkn yoktur. Prensip itibaryle niversite bamsz bir messesedir, fikir ve retim hrriyeti erevesi iinde grevini baarmaktan sorumludur. Ordu ise yetkili devlet organlarnn srekli kontrol altndadr. Pek deerli bir komutan, u ya da bu dnce ile grevinden alnabilir, vakitli vakitsiz tasfiyeye de urayabilir. Bu yzden ortada bir zarar bile olsa, rejimin temel prensiplerine aykrlktan sz edilemez. Bu, her yerde byledir. Birinci Dnya Sava'nn byk kahramanlarndan Hindenburg, emekliye ayrldktan sonra Kaiser tarafndan tekrar hizmete arlm deil mi idi? Eer aldanmyorsam, kinci Dnya Savanda General Mac Arthur'un durumu da bundan pek farkl deildi. Evet, bir orduda en kabiliyetli elemanlara kadar herkes ynetim gcnn emrindedir. Fakat niversitede durum apayrdr. Hukuk devleti ve hrriyet rejiminin snrlar niversite kapsna gelir ve orada durur. gerektii zaman bir orgenerali haksz yere grevinden ayran hkmet, hakl da olsa, ie yaramaz bir psrk hocaya dokunamaz. Bilim erefini korumak, bilimsel dnceyi gelitirmek ve gerektii zaman kendi bnyesinde ayklamalara bavurmak, dorudan doruya niversitelere den bir grevdir. Kald ki orduda yaplan son tasfiye hareketinin nedenleri yetkililer tarafndan halk efkrna uzun boylu aklanm, emekliye ayrlan subaylarmzn eref ve haysiyetleri zerine en ufak bir glge bile drlmemesine dikkat edilmiti. 147'ler meselesi ise bugne dein izahsz kalmtr. Bu retim yelerini yerlerinden, yurtlarndan olmaya zorlayan nedenler hl kaln bir sis perdesi altnda sakldr. Sis bulunan 6

yerde rahatsz edici birtakm dedikodularn eksik olmayacan hep biliriz. Nitekim bu dedikodular aylardan beri ortalkta dolamakta ve yurttalar zmektedir. Bu meselenin hep byle zmsz duracan sanmak yanltr. Bir gn elbette ortalk aydnlanacak, hata mutlaka dzeltilecek ve hakszla urayanlar mnen olsun tatmin edileceklerdir. 27 Mays hareketinin zdenliine yrekten inanan bizler, istiyoruz ki bu hatay dzeltme ii gelecek seimlerden sonraya braklmasn, imdi yaplsn. M.B.K.'sinin iyi niyetlerinden kimse phelenmedii iin de ortada tereddde yer olmadn sylyoruz. 4.3.1961

MLLET NNDE VE AIK

Anayasa Komisyonu almalarn hemen hemen bitirdi. Kurucu Meclis pek yaknda projeyi ele alacak ve halkoyuna sunulmak zere ona son eklini vermeye balayacaktr. Bylece devletimizin temelini glendirmek sorumunu tayanlar iin iinde bulunduumuz intikal devrinin en nemli, en nazik anlar gelmi atmtr, diyebiliriz. Anayasa maddeleri arasnda gzden kaacak srmeler, elimeler, unutulacak eksiklikler, sosyal realitemize aykr hkmler bulunursa ileride bunun acsn yine millet ekecektir. Herhalde bir kanunun aksayan taraflarn sonradan dzeltebilir, hatta gerekirse o kanunu toptan kaldrabiliriz. Fakat hukuk dzenimizin balca kayna demek olan Anayasay sk sk ve kolayca deitirmeye imkn yoktur. Bu itibarla sorumlular dikkat kesilmeli, btn enerjilerini toplayarak projedeki son rtularla ortaya kusursuz, hi deilse mmkn olabildii kadar az kusurlu bir eser kmasna yardm etmelidirler. Kimdir bu sorumlular? Eer bana sorarsanz: Derece derece hepimiz, btn Trkler! Diyeceim. gerekten yreinde vatandalk duygusu arpan, bu topraklar zerinde hak tanr, meden bir idare sisteminin uygulanmasn zleyen herkes, Anayasa almalaryla yakndan ilgilenmeli, maddeler hakknda fikir edinmeli ve gerekirse dncelerini savunmak imknn bulmaldr. Bu da ancak yaknda balayacak Kurucu Meclis almalarn her trl yayn aralarna bavurmak suretiyle en geni bir lde yurt dzeyine yaymakla mmkn olabilecektir. Kurucu Meclise sunulacak olan proje imdiden ok sayda bastrlmal ve niversitelere, gazetelere, eitli meslek kurullarna bol bol datlmaldr. Bylece Sayn M.B.K. yeleri, Sayn Temsilciler Meclisi yeleri kamuoyunun genel eilimi hakknda bilgi edinmek ve yurt realitesine daha yakndan deinmek frsatn bulurlar. Projeye ilk eklini veren profesrlerin manastra ekilmi papazlar gibi kendi balarna kalmalar iyi olmamtr. Aylarca sren gizli oturumlar sonunda bunlarn aralarnda bile tam bir fikir birliine varamadklarnn meydana kmas halk zmtr. O sralarda byle yaplmayp da almalar milletin gz nnde gese idi, Kurucu Meclise sunulan tasar herhalde daha derli toplu, daha kvrak bir eser olabilirdi. Anayasa Komisyonundaki grmeler geri basna gn gnne aklanyordu, ama bunlarn da gerei gibi halktan ilgi toplayacak bir ekilde yaynlandn sylemek gtr. rnein milletleraras antlamalarn kanundan stnln belirten bir madde vard, iinde yaadmz dnya artlar bakmndan pek yerinde olan, zaten kinci Dnya Savandan sonra hrriyeti anayasalara giden bu maddeye komisyon kaldrd. Neden kaldrd, bir trl anlayamadk. Egemenlik kavramnn artk ok deitiini bugn biliyoruz. Milletleraras ibirliinin ulat durak, eski llere gre havsalaya smayacak derecede genitir. eitim, adalet, ticaret, hatta savunma konularnda milletler, bal olduklar hak ve hrriyet anlay erevesi iinde birbirlerine daha ok yaklayorlar. Eski anlaya gre yarg hakk ulusal egemenliin balca artlarndan biri idi. Oysa Avrupa nsan Haklar Komisyonu'nu birok ye devletler en yksek yarg organ olarak tanmlardr (bir Trk yargc da o komisyonda grevlidir.) Bu ve benzeri hallerde Anayasamzn bizi yarn kaskat balayp hareketsiz brakmasn nlemeli deil miyiz? Herhalde, hukuk dzenimizin salam temellere dayanmas, Anayasa almalarmzn baarl bir sonu vermesine baldr. Bu konuda hibir gayreti esirgemeyelim. 5.3.1961

SON DENEME OLACAK

Otobsler dolusu Trk iisinin Almanya'da almaya gittiini gsteren resimleri gazetede grnce 7

dndm: Demek darya rnlerimizi satamyoruz, ama hi deilse i gcmz satyoruz. Bu yolla da yurda dviz girebilir, dedim. Ayn sat yapan baka memleketleri zihnimde aratrdm. rnein talya da Kuzey Avrupa'ya her yl ii gnderiyordu. Hem de bizim gibi birka otobse sacak kadar nemsiz deildi bunlarn says. Yabanc lkelerde geici olarak alan talyanlar on binlerle, yz binlerle hesaplamak gerekirdi. Orada ayrca srekli bir g hareketi de vard. Her yl birok talyan hayatn kazanmak amac ile oluk ocuk kafileler halinde vapurlara biniyor, anavatana mendil sallayarak bir daha belki dnmemek zere uzak diyarlara yerlemeye gidiyordu. Demek ki talya'nn satt i gc daha ziyade bir zorunluktan ileri geliyordu. Bunda imrenecek, yknecek bir yan aramak bouna idi. Anadolumuzun hemen yars kadar bir yerde, dar ve az verimli topraklar zerine skm kalm 46 milyon insand bu talyanlar. Bir zamanlar oraya buraya saldrmlar, ''ftuhat'' yoluyla kendilerine yeni topraklar aramlard. Mussolini denemesi bunun kar yol olmadn ortaya koyunca talya iin Avrupa'ya karmak ve Avrupa artlar iinde gelimekten gayr are kalmyordu. Bir yandan Vanoni pln ile memleketin geri kalm gney blgesini deerlendirirken, bir yandan da eitli endstri kollarna nem verdi talyanlar. Kaliteli ve ucuz el emeine dayanarak dsatlar arttrld. Turizm endstrisinde byk gayretler harcand. Yalnz bu yoldan talyanlarn geen yl elde ettii dviz kazanc 80 milyon dolara yakndr (bizim bir yllk btemiz). Bu gayretlerin, gleri ve darya i gc akmn btn btn durdurmasa bile bir hayli azaltt sylenebilir. imdi ise geici olarakalmaya giderler daha kalifiye ilere balanmakta, g edenler de daha verimli tarm alanlarn ye bulmaktadrlar. Bize gelince, en az iki talya karabilecek olan topraklar zerinde topu topu yirmi yedi milyon kiiyiz. Yeralt ve yerst servetimiz byktr. Daha nemlisi, servetimizi deerlendirme imknlarmz hemen hemen sonsuz denecek kadar genitir. Bugnk artlar altnda darya i gc satmak zorunda kalmamz hakl gsterebilmek iin nfusumuzun hi olmazsa seksen milyona yaklatn syleyebilmeliyiz. Oysa bu gidile, nfuzumuz krk milyonu bulmadan nce bir sefaletten krlmak kafileler halinde yabanc diyarlara g etmek, ya da birbirimizi yemek zorunda kalacaa benzeriz. Bir yandan halkmz hzla oalrken bir yandan topraklarmzn ksrlamas, bir yandan da retim gcmzn olduu yerde saymas, bizim hesabmza en byk bir tehlikedir. Biz yabanc memleketlere i gc satmak yle dursun, yurtiinde hareketsiz duran i gcn tekiltlandrmak ve gramn heba etmeden onu kullanmak, milletimize yararl bir hale getirmek zorundayz. ok partili demokratik rejim bunu baaramamtr. Baarmak yle dursun, kimi aydnlarn kafasna ''bu rejimle kalknma olmaz'' gibi bir dnce saplanmasna yol amtr. 27 Mays'tan sonra ''partilerin yapamayaca reformlar subaylar yapmaldr'' diye ortala yaylan slogana yeteri kadar nem verilmediine dikkati ekmek isterim. Partilerin cesaret edemeyecei reform ne demektir. Bu sz, demokratik sistemin bizde yurt karna uygun olarak ilemeyeceine inanmaktan baka hangi anlama gelebilir? Bu inanc yalanlamak iin nmzde son bir frsat var. Anayasann onaylanmasndan sonra seimlere gidilecek ve ok partili hayat bir daha denenecek. Bu sefer de bir kmaza girersek uzun bir sre hrriyet rejimine artk paydos! 18.3.1961

DKENSZ GL BAHES

Ortalkta balca iki kaygu gze arp,or: Yeni kurulan partilerin dk D.P. oylarn tolama yarna giriimleri ve dk D.P. kuyruklarnn yeni partilere szma abalar. Bu kaygularn bir geree dayand dorudur. 1957 seimlerinde bavurduu trl mzklklara ramen D.P.'ye bile bile oy veren vatandalarn toplam herhalde saygdeer bir rakama varm olmaldr. Geri o gnden bu yana Demokrat oylarnn adamakll trplenip eridiine phe yoksa da, geri kalan dkntleri yeni partiler elbette azmsamayacaklardr. Seimi oy avcl sayan bir zihniyetin belirtileri karsnda eski D.P. ve V.C. kuyruklar da evleviyetle yeni partilere szma imknlarn arayacaklardr. zden Cumhuriyetilerin gerekli tedbirleri alabilmesi iin durumu bylece olduu gibi grmekte fayda vardr. Alnacak tedbirler neler olabilir? Bence btn dertlerimizin devas, Atatrk devrimlerinin nda demokratik prensiplere bal kalmaktr. 27 Mays hareketi bizi son on yl boyunca adm adm kaybettiimiz Cumhuriyetilik lksne yeniden kavuturmu, hareketi millet benimsemi ve desteklemitir. u halde, aslna baklacak olursa olaanst davranlara yer yoktur. Temel hrriyetlerin egemenlii demek olan Cumhuriyet ilkelerini dimdik ayakta tutmasn bilirsek 27 Mays'ta uuruma yuvarlanmaktan kurtardmz rejimi Atatrk'n gsterdii hedefe doru emin admlarla, bir daha dnmemesiye, yneltebileceizdir. Bu arada dikkat edeceimiz nokta, temel 8

hrriyetlerle badamas imknsz her trl smrcle, zellikle vicdan smrclne engel olmaktr. lerinde hukuk profesrl payesine ulam kimi kara aydnlar demokrasiden sz edildi mi ''ounluun istei ne ise o olur'' fetvasn ne srmektedirler. Bir mantk oyununa dayanan bu dnce kknden sakattr. Yobaz prensibi ikiye blmekte, birinci ksmn kasden unutarak demagojiye bavurmaktr. Aslnda, demokrasi dediimiz rejim ''nsan haklar ve temel hrriyetler snr iinde ounluun iradesine'' dayanr. Her meden hukuk sisteminde olduu gibi demokratik dzen de kaytsz artsz iradeyi reddeder. Douyu batdan ayran balca fark bu noktada aramaldr. Yurdumuzda akln egemenliini kurmak, yani vatanda gerek hrriyete kavuturmak isteyen Atatrk, baard devrimleri bu erek uruna gze almam m idi? Dnyann hi bir demokrasisinde ''millet ounluu byle buyuruyor'' denerek vatanda temel haklarndan yoksun braklamaz. Kendi dilei ile erkekten kap evine ekilen ya da manastra kapanan ergin bir kadna biz karamayz. Fakat ''bana oy verirseniz kadnlar arafa zorlayacam, kz ocuklarna okulu yasak edeceim'' diyen bir yobaz dpedz insan haklarna pala sallyor, topluma kafa tutuyor, milletin demokratik gelimesine elme takyor, demektir. Dk iktidar buna benzer demagojik oyunlara, hele son yllarnda sk sk bavurmu fakat die dokunur bir baar elde etememiti. Seim Kanununda 1954'ten sonra yaplan antidemokratik deitirilere ramen o halk gznde itibarn boyuna kaybediyordu. imdi, yeni partilere szdn duyduumuz DP ve VC kuyruklarnn herhangi bir kayda deer bir baar elde etmeleri beklenemez. Kanuni bir engel yoksa, devrim prensiplerine kafa tutmamalar art ile, anslarn her zaman denemek bunlarn hakkdr. Tabii, sras geldii zaman Cemazilevvellerinin halk nne serilmesini gze almalar art ile. 8.4.1961

SUBAYIN HAKKI SUBAYA

Subaylara oy hakk tannmas kolay olmad. Temsilciler Meclisinde bu konu ile ilgili olarak ateli szler sylendi, heyecanl tartmalar yapld. Kimi hatipler lehte, kimileri aleyhte konutular. Subaylara oy hakk verilmesini istemeyenlerin dayand biricik gereke, bu yolla ordunun politikaya bulatrlaca kaygusu idi. Balkan Harbi felaketini gzleriyle gren, o gnlerin acsn hl yreinde tayan eski tarih hocas emsettin Gnaltay, bu kayguyu ii yanarak aa vurdu. Milli Savunma Komisyonu bile ikiye kar sekiz oyla eskiden olduu gibi subaylarn yine seim d braklmalar tezini savundu. Fakat neticede teki tez ar bast ve Temsilciler Meclisi, genel seimlerde oy kullanma hakkn subaylara tand. Bu konuda aleyhte sz syleyenlerin kaygularn anlamakla beraber biz onaylanan karar yerinde bulduumuzu belirtmek isteriz. Yurt savunmasnda grev yklenen, gerektii zaman bu yolda cann fedaya yeminli, yksek retim grm, kltrl vatandalar, srf orduya politika karmasn gerekesine dayanarak oy hakkndan yoksun brakmak, artk deerini yitirmi bir davran olsa gerektir. ok partili hayata getiimizden beri on be yllk deneyler bunu aka gsteriyor. Kendini bilen bir insann memleket kaderiyle ilgilenmemesi imknszdr. Bizde de 1946, hele 1950'den beri subaylarn byk ounluu seimler srasnda kaytsz durmamlar, kendileri gidemedikleri sandk balarna yaknlarn gndermeye gayret ederek milli iradeye katlmak istemilerdir. imdi subaylara oy hakk tanmakla durumun deieceini sanmaya yer olmasa gerektir. Yine son on be yllk tecrbelerin gsterdiine gre yurdumuzda vatanda ileden karan en byk tehlike, seimlerin kt idare edilmesi, seimlere idare tarafndan hile kartrlmas, gerek kanuni, gerek kanun d yollarla hakszlk edilmesidir. Bu gibi hallere kar oy haklar olmayan subaylarmzn da sivil vatandalarla beraber ac duyduklarn her zaman yakndan grdk. Bizce dikkat edilmesi gereken nokta udur: Seimlere girip milli iradeye katlmak baka, politika yapmak baka eydir. Bir subay seimlere girmeden de politikaya alet olabilir. Yassada'da hesap veren kimi yksek komutanlarn, asil grevlerini unutarak dk idareye kr krne balandklar durumalar srasnda bir bir ortaya kmyor mu? te ordumuzu bu ve buna benzer politika hastalklarndan korumaya bakmalyz. En byk rtbelisinden en kk rtbelisine kadar subaylarmz seimlerde oylarn vicdanlarna gre kullanacaklardr. Elverir ki kendi aralarnda ve evrelerinde propagandaya kalkmasnlar, herhangi bir kii, ya da kurul zerine bask hareketlerine girimesinler, hibir partiye hibir ekilde alet olmasnlar. Bu, her eyden nce bir kltr ve olgunluk meselesidir. Bizim ordumuzun ise bu kltr ve olgunluk seviyesine ulatn gsmz gere gere syleyebiliriz. yle olmasayd 27 Mays yaratlabilir miydi?

9.4.1961

YNE ANAYASA ZERNE

kinci Dnya Sava'ndan sonra anayasalarn yeni batan dzenleyen kimi Bat Avrupa milletleri hukku biliminde devrim saylacak ileri bir adm attlar, ''karlkl ve eit hakl olmak artyla milli egemenlik haklarndan ksmen fedakrlk'' yapabileceklerine dair anayasalarna birer madde koydular. Kurucu meclisler de bu hkm onayladlar. Bilmem bizim profesrler ne derler ama, Anayasa ve Devletler Hukukunda bylesine ileri bir adm o gnedek sanrm grlm deildi. Tarihte ilk defa olarak bir ksm hr Avrupa milletleri bilerek ve isteyerek birlemek, daha gl, daha temelli bir nitelie kavumak uruna harekete geiyorlard. Bu, Birleik Avrupa devletlerini bir hayal olmaktan kurtarabilecek cesaretli bir hamle idi. Tarih boyunca gerekleen btn birlemeler ya kl zoru ile ya da bye kar kklerin yanyana gelmesiyle baarlmt. Bir devlet geliir, zayf devletleri siler sprrd. Birbirlerini destekleseler de zayf devletler ok defa yenilmeye mahkmdular. nk aralarnda organik bir btn kurmay dnemiyorlard. Nasl dnsnler ki, bu devletlerin idaresi halktan ayr, halkn stnde bulunan kimselere aitti. Halklar birleti mi, istilac kovulsa bile onlar btn karlarn yitireceklerdi. Avrupa Birlii fikri bylece kinci Dnya Sava'ndan sonra ekirdek halinde dodu ve yava yava gelimeye balad. Geri geliim pek ar yryordu. Demir perde gerisinde yaratlan yumruk disiplini burada yoktu. Birlik fikri yukardan zorla milletlere yklenmiyor, tersine milletlerin iinde kendiliinden byyp serpilmeye alyordu. ekirdek tutacaa benziyordu. Avrupa Konseyi, Kmrelik Birlii, Euratom, Avrupa nsan Haklar Komisyonu gibi messeseler bu sayede hayata kavumak imknn buldular. phesiz ekirdek henz yeni filiz vermeye balamtr. Grbz bir fidan haline gelebilmesi belki daha ok uzun gayretlere baldr. Fakat Anayasa hukukunda atlan adm salamca yerinde durmaktadr. Profesrler Kurulunun hazrlad bizim Anayasa tasarsnda yukarki dnceyi yanstan olumlu bir hkm vard ve bence ok yerinde idi. Nedense komisyon almalar srasnda o madde tasardan karld. Hi de iyi edilmedi. Bylece, hem yaadmz milletleraras artlara kyasla geri kalmakta, hem de ileride bamz derde sokabilecek buhranlara imdiden kap hazrlamaktayz. Klasik egemenlik anlay Birinci, hele kinci Dnya Savandan sonra ok deimitir. Bir devlet keyfi istedii zaman komusuna saldrmak, dilerse bar yapmak yetkilerinden artk yoksundur. Napolyon'un posas knca mttefikler onu almlar, SainteHelene adasna gtrmlerdi. imdi yenilen adam, yenenler yarglyor ve gznn yana bakmadan asyorlar. Milletler, dnya grlerine gre topu topu iki gruba ayrlmlardr. Tarafszlk, bana buyrukluk diye bir kavram artk ortada kalmamtr. Gnmzn tarafsz geinenleri, tarafllar arasnda denge sayesinde ayakta durabiliyorlar. Yarn bir frtna patlarsa ya bir yana snacaklar ya da te yandan inen yumruun basks altnda ezileceklerdir. Milletimizi Bat uygarlk dzeyine ynelten Atatrk, ilk gndenberi (yurtta sulh, cihanda sulh) ilkesini benimsemi, Trk milletinin saadeti uruna bu ilkeyi yrrle koymutu. Onun lmnden sonra genel izgileriyle ayn ilkeye hep bal kaldmz vnerek syleyebiliriz. u halde hem devrim prensipleri, hem de Milli Savunma gerekleri bizi Bat milletler ailesi iinde yer almaya zorlamaktadr. Gayretlerimiz de tedenberi zaten bu yoldadr. Fakat bir aile iinde yaamann bir takm mkellefiyetleri vardr. Milli Savunmada, ekonomide, devletler hukukunda her gn yle gelimeler oluyor ki, eit artlarla bunlara katlmak iin hkmet anlamalar, szlemeler imzalamak zorunda kalyor. Komisyonun Anayasa tasarsna koyduu madde ite bu anlamalarn Anayasaya uygunluunu pein olarak salamak amacn gdyordu. Aklmda yanl kalmad ise, madde ''karlkl olmak artyla milletlereras antlamalar kanundan stndr'' eklinde kaleme alnmt. Milletleraras antlamalar zaten bir kanunla yrrle girdiine gre acaba komisyon bu maddeyi fuzuli mi saymt? Oysa, bundan byle meclislerin ve iktidarlarn stnde bir Anayasa Mahkemesi bulunacana gre yarn pekala bir antlamann bu mahkeme tarafndan Anayasa'ya aykrl iddia olunabilir ve belki de bu suretle milletimiz bir buhrana ya da imdiden tahmin edilemeyecek g bir duruma srklenebilir. Temsilciler Meclisinin bu ok nemli konu zerine sayg ile dikkatini ekerim. 30.04.1961

DAHA FAZLA AYDINLIK GEREK

10

Bir takm politikaclar devrim nedir bilmez grnyorlar. Bunlar Atatrk' de, amz artlarn da, 27 Mays' da anlamayan kimselerdir. nmzdeki seimlere sadece oy kaygusu ile hazrlanmak niyetindedirler. MBK'nin tarafszl parolasna snarak dk idareyi seim yoluyla geri getirmeye azmetmi bir halleri var. Onlara gre, Yassada dnda kalan btn eski DP'liler masumdur. Bunlar kendi saflarnda toplayp dk idarenin ''mcerrep'' metotlar ile almay akllarnca en gl baar art sayyorlar. M.B.K. tarafsz ya, iktidara gelirlerse genel af ilan edecekleri vaadi ile kyda kede oturan partizanlar neden heyecanlandrmasnlar? Hatta gizli gizli ''hesap sormalar''dan, '' almalar''dan sz ederek demokrat kuyruklarna neden cesaret alamasnlar? Herhangi bir baar umudu tad iin deil, fakat zlediimiz normal hrriyet dzenini geciktirebilecei, bu hususta muhta bulunduumuz gvenlik havasn sarsabilecei, iin bu kaypak davranlara kesin olarak son vermek zorundayz. Bir defa M.B.K. tarafsz deildir. Hibir devrim idaresi tarafsz olamaz. Devrimler, bir amaca varmak iin gze alnr. Drt yz kiiyi bir adaya tktktan sonra millete dnp ''imdi ne halin varsa gr!'' demenin devrimle, evrimle bir iliii yoktur. Yassada'da hesap veren drt yz sanktan kimi sulu, kimi susuz grlebilir. Bu, bir hukuk sorunudur. Fakat bunun dnda kamuoyunun 27 Mays'tan ok nce mahkm ettii bir zihniyet vardr ki, o gn M.B.K? ite o zihniyeti ykmak iin harekete gemitir. DP kapatlrken asl o zihniyete son verilmek istenmitir. in alaya, akaya gelir bir yan bulunduu sanlmamaldr. Atatrk ilkelerine yan izen, son devrim hareketini bir gaflet annda naslsa baa gemi geici bir ''kaza'' sayan, baka ad tayan partilere snp dk devri seim yoluyla bir gn yeniden dorultabileceklerini sanan kimseler, pek rk bir tahta zerinde oynadklarn vaktinde grmelidirler. M.B.K.'nin tarafszl ancak Atatrk ilkelerine yrekten bal, 27 Mays hareketini benimsemi, dk zihniyeti hibir ekilde hortlatmamaya kararl, hrriyet ve demokrasi uruna alan partilere kardr. Bu itibarla bamsz stanbul gazetelerinin belliballar tarafndan yaynlanan neriyi yerinde girilmi bir teebbs saymaldr. Siyasal partilerimizin millet nnde bir araya gelerek devrim amacna uygun hareket edeceklerine dair fikir birliine varmalar yurdumuzdaki gvenlik havasn kuvvetlendirmeye yarayacaktr. Bu, devrim mantna ylesine uygun bir davrantr ki, ona katlmamak, kt niyetini aa vurup kendi kendini mahkm etmekten farksz saylabilecektir. 27 Mays' bulandrmaya ve bulank suda tertipli dmenler krmaya kimsenin hakk yoktur. Devrim idaresinin ba grevi, alacakaranla hibir ekilde imkn vermemektir. 25.5.1961

27 MAYISIN ENDE

Gemite ne ekmi isek bir takm kt huylarmz yznden ekmiizdir. Biz, genel olarak akldan pek holanmayz. Glkler karsnda aklmz yoracak yerde o glkleri azmsamakla kendimizi teselliye kalkrz. En ok benimsediimiz ilke, gnmz gn etmek ilkesidir. Bu, bizi bir adam put haline ykseltip onun glgesinde yaamaya gtrr. Son elli yllk gazete koleksiyonlarna bir gz atnz: Bizim kadar dhi devlet adam, bizim kadar esiz nder, bizim kadar sper kudret sahibi yetitirmi bir baka millet bulamazsnz. Hadi Merutiyet'ten ncesini hesaba katmayalm; fakat vatanda hrriyete kavuturmak amac ile ihtilal yaparak, ya da seim yolu ile ibana gelen yneticilerden ka tanesi kendini millete kar sorumlu duymu ve bunu aka belirtmitir? Parmakla saylacak birka bir yana, bunlarn ou derhal birer ef edas taknmlar ve iktidar koltuunda oturduklar srece daha ziyade buyurmak yolunu tutmulardr. Elimizi vicdanmza koyalm da yle syleyelim: Bu yakksz davranta bizim de nemli bir paymz yok mudur? lk gnden balayarak pohpohlarmzla putlatrmaya almasaydk, o adamlar bylesine marrlar ve lsz davranlaryla yurdumuzu kmazlara srkleyebilirler mi idi? ki gn sonra 27 Mays'n birinci yldnmn kutlayacaz. ok kr, tarihimizde belki ilk defa olarak bu bir yl iinde henz bir put yaratlmad. Ortada ''her eyimizi sana borluyuz!'' diyebileceimiz sivrilmi, yar tanrlam bir kii yok. Devrim, genlii ile, ordusu ile, Atatrk kadrosu ile tm milletin baars olarak tertemiz ayakta duruyor. Bunu frsat bilerek kt huylar toplum bnyemizden bir an nce silip atmaya bakmalyz. lkin akln egemenliini iyice benimsemeye alalm. Akldan korkmayalm ve akla srt evirmeyelim. Bir kez byle bir davrana kendimizi altrmaya balarsak artk glklerimizi azmsamak, gnmz gn etmek, adamlar put yapp onlara tapmak gibi huylarmzdan da ksa zamanda kurtuluruz. Gerei aratrmann ayp ve yasak olmad, ibandaki yneticilerin insan st varlklar saylmad bir lkede yurttalar, fikir hrriyetinden 11

eit olarak toplumu ilerletmek uruna yararlanacaklardr. Bu artlar altnda bozguncularn sesi, greceksiniz, kendiliinden kslacak, zamanla gericiler de daldklar gaflet uykusundan uyanmak, amza ayak uydurmak imknna kavuacaklardr. Dk iktidar bize tanmas ar bir miras yk brakmtr. On yllk ''grlmemi kalknma'' edebiyat Trk milletine pahalya mal olmutur. denmesi uzun srecek d borlarmz vardr. eride vatandan hayat seviyesi dmtr. Yaplan hatalar dzeltmek, bozulan ekonomik dengeyi yeniden kurmak bizi millete byk fedakrlklara zorlayacaktr. Bugnn ve yarnn sorumlular bu gerekleri halktan gizlememelidirler. Hibir tlsml el, yaray bize ac ektirmeden saramayacaktr. Durum millete aka anlatlmal; tutacaklar yolu partiler kendi ynlerinden iyice belirtmelidirler. 27 Mays devriminin nda artk eski alkanlklarmzdan silkinmek kendimize esasl bir ekidzen vermek gerektiini unutamamalyz. Gayretlerimiz bu sefer de boa giderse millete sahiden yazk olur. 8.6.1961

HRRYET N'APACAKLAR

Bizde partiler aras iktidar yarmalar bugne dein hep duygu alannda kalm, hi bir zaman dnce alanna ykselememitir: zlediimiz demokratik dzeni bir trl kuramaymzn balca nedenlerinden biri herhalde bu geri ve ilkel davran olacaktr. Muhalefet yllarnda iken D.P. szcleri her gittikleri yerde halka bol bol hrriyet vaadederler, i bana gelirlerse hukuk devleti artlarn ksa zamanda gerekletirecekleri tezini savunurlard. retim davas, toprak davas, orman davas, halk eitimi davas, sosyal adalet davas gibi Trkiyemiz iin birinci derecede nemli konulara hi dokunulmazd. Yalnz arada bir, bir ak hava toplantsnda: Devlet gazoz yapar m? Bize oy verin devlet sektrndeki fabrikalar anonim irket yapp halka devredeceiz? Diye nutuk ekildii olurdu. Bu nutuklar dinleyenler de DP'nin CHP'ye kyasla daha liberal bir politika gdecei sansna kaplrlard. 1950 ylndan sonra DP'nin nasl bir yol tuttuunu, daha dorusu nasl bir yolsuzluk iine dalarak nihayet grtlana dek batakla saplandn biliyoruz. Arkada braktmz on yllk sre iinde muhalefeti temsil eden CHP'nin sosyal ve ekonomik balca yurt davalarn ele alamamasn, bunlar zerine gerei gibi eilememesini anlarz. Emektar parti ne yapabilirdi? Gnden gne uuruma doru yuvarlanan, yurdumuzun ta kendisi idi. Rejim davas, birden davalarmzn en nemlisi haline gelmiti. Rejimi kurtarmadka, ne sosyal, ne de ekonomik hi bir konuya dokunulamazd. O zamanki muhalefetin btn gayreti, dk iktidar rejim ynnden uyarmak noktas zerinde toplanyordu. Nihayet 27 Mays devrimi ile yurdumuz korkun bir kmazdan kurtuldu. DP kapatld, yeni partiler kuruldu, Kurucular Meclisi toplanarak insan haklarn ayakta tutacak demokratik bir Anayasa, bir de Seim Kanunu hazrlad. Partilerin sosyal almalarna izin verildi. nmzdeki drt be ay iinde seimlere giderek yeni bir iktidar ibana getireceiz. Artk rejim meselesi zlm ve CHP'nin ilk hedefler beyannamesi ile savunduu ilkeler gereklemi bulunmaldr. Fakat bugn ortalkta ne gryoruz? Partiler aras atmalara hl en ufak bir dnce krnts karm deildir. CHP arbal davranarak susmakta, nasl olsa seimleri kazanacann gveni iinde o mutlu gn beklemektedir. Seimleri kazanp da bu gngrm parti ne yapacak? retim gcmz hangi yolla arttracak? Eitim davamz zmek uruna neler yapacak? Toprak davasn nasl dzenliyecek. eitli yurt meselleri arasnda ne gibi bir ncelik sistemi kuracak? On yl sre ile dk iktidarn plnszlndan, programszlndan szlanan CHP, kendi pln ve programn ne zaman aklayacaktr? Yurttalar yakndan ilgilendiren bu sorular karsnda sayn CHP szcleri henz sessizdirler. Beri yandan AP ve YTP gibi yeni kurulan partiler de imdilik btn gleri ile CHP'ye yklenmekten teye gidemiyorlar. DP'nin kullana kullana artk kirli bir sakz haline getirdii ''27 yllk mazi'', ''halka srtn eviren idare'', ''tek parti zihniyeti'', yollu hafif olduu kadar zayf sloganlar hl azlarda ineniyor. Yarn i bana gelirsen ne yapacaksn, Sayn Alican? Yarn Mecliste partin ounluu kazanrsa nasl bir yol tutacaksn, Sayn Pala Paa? Bunu imdiden bildirmezseniz, partilerinize sokulmak isteyen kuyruklarn ileride sizi yakanzdan tutup atmayacaklarn nasl dnebiliyorsunuz? Sizlerin iyi niyetli iyi insanlar olduklarnzdan ben phe etmiyorum. Fakat sizler de bilirsiniz ki iyi niyetli iyi insan olmak, memlekete hizmet edebilmek iin yetmez. Ayrca belli bir dnceye balanmak ve bunu iktidarda olsun, muhalefette 12

olsun, cesaretle savunmak gerekir. Szn ksas, yeni bir hrriyet rejimini yrrle koymak zerinde bulunduumuz u gnlerde partilerimiz o hriyeti nasl ve ne maksatla kullanacaklarn bilmiyor grnyorlar. Bu grnn arkasnda bir gerek pay varsa, onca zahmetle kurmaya altmz yeni hrriyet rejiminin de, tekiler gibi ksa zamanda soysuzlaacandan hi phemiz olmasn.

11.6.1961

HEDEF HEP GZNNDE TUTACAKSIN

Bir devrimin, ne zaman baladn herkes bilir; nasl gelieceini ve ne zaman biteceini kimse bilemez. Devrimi hedefine ulatrmak iin o hedefi aka iln etmek yetmez. Ayrca, btn mill kuvvetleri bir araya toplayarak, dikkatleri datmakszn, bir an nce hedefe varmaya almak da gerekir. Fizik denklemlerinde ''ilk hz''n nemini inkr edemeyiz. lk hz yeteri kadar gl olmaz, ya da ksa zamanda gcnden derse problemin matematik zm de, deien hza gre, bizi yeni yeni denklemler aramaya zorlar. Sosyal alanda byle bir durum, devrimin rndan kmas demektir. Bu, toplum hesabna bir byk tehlikedir. Aralarndaki duygu ve dnce ayrm ne denli byk olursa olsun, devletin ynetiminden sorumlu bulunan kimseler bu tehlike karsnda birleerek, tehlike nleninceye dein her eyi unutarak el ele vermek zorundadrlar. 27 Maystan beri bu nokta zerinde biz ok durduk. Dk iktidarn yksek kadrosunu zararsz hale getirmekle devrim tamamlanm saylamayacan, adna ''nazik'' de dense, ''centilmen'' de dense devrimin yine bir devrim olduunu, hedefe varlncaya dek gzlerimizi bir an ondan ayrmamak gerektiini syledik durduk. Ne yazk ki kimi politikaclar 27 Mays' zamanla halife almaya baladlar. Uruna yllarca savalan zihniyet bir kenarda unutuldu. Unutulduu iin de o zihniyet yava yava kmldamaya, aramzda yeniden boy gstermeye balad. Partiler, Milli Birlik Komitesi'nin yannda smsk ona destek olacak yerde, sanki herey olmu bitmi, memleket normal artlara kavumu gibi birbirlerine dtler. Bu hal kimi partilerin i kadrolarna dein bulat. ''Sen, ben'' kavgalar, kiisel ekememezlikler pek nemli messeselerimizi sarmaya yz tuttu. Biz gbeimiz atlayarak: Arkadalar birbirinizi brakn. Yznz yarna evirin. Dedikodudan ve adam ekitirmeden ziyade dnceye nem verin! Dedike onlar daha ok birbirlerine dyorlar. Yeni kurulan partilerden birinin szcs, evvelki gnk yazsnda akl sra bize ders veriyor: Bu i Batda da byle olurmu. Dnceler ve ilkeler, programla halka bildirilirmi (bizimkiler gazetelere de birer nsha gndermiler). Daha ne istermiiz? Vatanda oyunu kazanmak iin elbette meydana kp rakiplerini tenkid edecekler, hatta ktleyeceklermi. Bundan daha tabi ne varm? Hay Bat gibi batmaz olasn! Kardeim, o ne mantktr yle? Batda bir ordunun soysuzlam bir iktidar devirip de millete: ''Ey ahali hadi yeni partiler kurun. Eski minval zere birbirinizi yiyin!'' dedii ne zaman grlmtr? Bizde de 27 Mays devrimcileri partilere bunu mu demilerdir? Siz 27 Mays hareketinden bu manay karyorsanz ne Atatrk Trkiyesini, ne de Baty anlamadnza ltfen inannz ve bugnden tezi yok hi vakit kaybetmeksizin anz renmeye baknz. Batda millet yararna bir devrim hareketi baarlrsa, milleti seven btn aydnlar, her eyden nce o devrimin baars uruna gayret harcarlar. Bir sre parti atmalar bir yana braklr, btn enerjiler bir araya toplanr ve bir an nce normal bir rejime varlmak istenir. Bu yolda birbiriyle en badamaz partiler bile ibirliinden saknmazlar. Normal rejime varldktan sonra da dnceler ve prensipler basl ktlara sralanp halka ve gazetelere datlmakla yetinilmez. Parti szcleri, her az atklar toplantda, iktidara gelirlerse ne yapacaklarn ekonomik, sosyal ve siyasal politikalarnn ne olacan bkmadan, usanmadan tekrar ederler. Hkmete kar yneltilen tenkidler de hep bu adan ele alnr. Kiisel tartmalar daima ikinci, nc, beinci plna atlr, doru olmad sylenen bir tutumun nasl ve ne yolla dzeltilmesi gerektii mutlaka belirtilir. Bizim gecekondu partiler bu ok basit gerekleri bir trl renemiyorlar. renemedikleri iin de hemen her on, on be ylda bir kafalarn tatan taa arpyorlar. Ayn zamanda millete de yazk etmeseler ''oh olsun!'' der, hallerine bakp gler, geerdik. Fakat bunu yapamyoruz ve yapamayz. Onlarn hatas yznden dadan yuvarlanan kayay bir (Sisyphus) sabr ile tekrar yerine koymaya almak da bizim deimez 13

kaderimiz. 25.6.1961

KANUNLARIN RUHU

Yksek Adalet Divan nnde tanklk ederken, bilimsel rtbesinden ald cesaretle kendi kendisine bir hakem, bir bilirkii, bir yksek otorite sfatn yaktran Ali Fuat Bagil, dk iktidar tarafndan kurulan Tahkikat Komisyonu ile bu komisyona verilen yetkilerin 1924 Anayasasna aykr bulunmadn syledi. Fetvasnda yalnz bana kalmamak kaygusu ile de stanbul niversitesi Rektr Sddk Sami Onar'n ve CHP Genel Bakan smet nn'nn eskiden ayn tezi savunmu olduklarn szlerine ekledi. Bilimsel rtbe bakmndan stn yerlere ulam sayl hukuk profesrlerimiz, o arada rektr Onar, dnk gazetelerde kan demeleriyle Ali Fuat Bagil'i yalanlamlar, dk iktidar tarafndan alnan son tedbirlerin Anasay aka ihll ettiini belirtmilerdir. Yassada davalar sona ermedii srece, hangi ekilde olursa olsun bu davalara dair burada fikir yrtmemeye dikkat ediyorum. Fakat 27 Mays devriminin meruluuna inanm bir yazar olarak, o meruluu glgeye drebilecek bir davran karsnda susmay doru bulmadm. Aslna bakarsanz, Bagil'in szleri kendi ruh ve kafa yapsn olduu gibi yanstan samim szlerdi. Hukuku hayattan ayrmaz da bu szleri iinde bulunduumuz artlar asndan deerlendirirsek gerek durumu daha iyi kavram oluruz. Bagil'i devrimlerden holanmayan, gerici bir adam olarak biliriz. O, yazlaryla ve almalaryla teden beri yurdumuzdaki ileri hamlelere kar koyan, demokrasi parolas altnda gericiliin propagandasn yapan ve bunu daha ziyade ekle ait bir hukuk dzeni iinde baarmak isteyen biridir. ounluk drt kar m istiyor? ounluk Arap harflerinden yana m? ounluk eriat hkmlerini mi yeliyor? ounluk hilfeti mi zlemi? aresiz boyun eeceksiniz. stadn demokrasi anlay ite ksaca budur. Daha dorusu bu demokrasi anlayn yurdumuzda hkim klmakla stad zledii rejime kavumak hevesindedir. Bagil'in mant ile dnecek olursak, mademki DP iktidar Anayasay ihll etmemitir, o halde onu haksz yere dren bugnk idare de gayrimeru saylmaldr. Bu rtl yargya varrken Bagil'in en kuvvetli dayana 1924 Anayasas oluyor. O Anayasaya gre, Byk Millet Meclisi kararlaryla bu milletin giyimi, kuam deitirilmi, yaayna, diline ve geleneklerine dein her eyine dokunulmam m idi? Bir baka Byk Millet Meclisi, ayn Anayasaya dayanarak btn bunlar ters ynden deitirirse, bu son derece hukuk ve meru bir davran olmaz m idi? Mantn sakatl asl burada dmlenmeye balyor. imdi soralm: Peki, 1924 Anayasas'n kimler ve hangi artlar altnda yaratmlard? Bu Anayasa bir devrimden domutu. yle bir devrim ki, ba sorumlularn zamann meru idaresi ''gyaben'' idama mahkm emi, bularn katli vacip olduuna dair eyhlislmdan fetva kartm, ''tenkil'' edilmeleri iin zerlerine silahl kuvvetler gndermiti. 1924 Anayasas, o ''isyanc''larn, o devrimcilerin eseridir. Bunlar Hilfeti kaldrdlar, Saltanat Hkmetini devirdiler, devletin alt yz yllk hanedann yurt dna kovdular ve yeni bir Trkiyenin temellerini attlar. Bunu yaparken ayn zamanda bir yksek adalet divan kursalard da orada kendisini tank olarak dinlemek isteselerdi Bagil acaba ne derdi? Yukardan beri izlediimiz mantna gre, bu adam, geen gn Yassada'da yapt gibi dk Saltanat rejimini savunmak ve bata Vahidettin ile vezirleri olmak zere, yzelliliklere varncaya dek tm sulular masum, devrimcileri ise ''gayrimeru'' gstermek zorunda deilmi idi? O halde gayrimeru sayd bir kurulun yapt 1924 Anayasasna snarak bugnk sanklar ne hakla savunabiliyor? Bagil'in szde kurnazl urada: Bir devrim eseri olan 1924 Anayasasnn ancak devrim hizmetinde kullanlmas gereken esenlii var ya, gerektii zaman ondan kendi karna yararlanmak, frsatn buldu mu her trl gericilie diledii tavizleri vermek. O Anayasa ile ''kadn erkek, erkei kadn yapmaktan gayri her eyin baarlabileceini'' tekrarlayp durmas bundandr. Fakat, yama yok stat! Atatrk ocuklar devrim ilkelerinin inenmesine, lf hokkabazlklar arasnda mill iradenin uyuturulmasna frsat vermeyecekler, grevini ktye kullanan iktidarlar, gerekirse, ite byle yakasndan tutup atacaklardr. 29.6.1961

SZ VE EYLEM

Devrimden sonra kurulan partilerin tutumunu incelerken geen gn burada ''Gecekondu partileri'' diye bir 14

deyim kullanmtm. Bu sz 'nc'' gazetesi yazarlarndan Emil Galip Sandalc'y sinirlendirmi. ''Trk basnnn temsilcilerinden biri olmakla geindiimi'' iddia ederek, daha ziyade bir tabancaya benzeyen elindeki kalemi alnma dayyor. Kendi kesinin duvar dibinde bana sorduu u: Biz prensipsiz, programsz bir parti miyiz? Hangi llerle YTP'nin bu sfatlara hak kazandn aklayabilir misin? Sayn Sandalc'ya cevap vermeden nce ilkin, Trk basnnn temsilcilerinden biri olarak ''geindiim'' iddiasn yalanlamak isterim. Ben sadece kendi kafamn temsilcisiyim. Kafam Trk basnn temsil eder mi, etmez mi, ederse ne dereceye kadar eder? Bu, yazlarmn dourduu tepkilerle bir okurdan brne, hatta bugnden yarna deien kanlara baldr. Sayn Sandalc bende hi bir temsilciler sfat grmeyebilir, fakat byle ''geindiim'' iddiasn ortaya atamaz. Atarsa meslek ahlk ynnden doru saylmayan bir davran olur bu.. imdi gelelim cevaba: Siyasal partiler hakknda varacamz yarglar, o partilerin yurt dzeyindeki genel davranlarna sk skya baldr. Kt zerinde her partinin bir program, bir tz ve bir takm ilkeleri yazldr. ok kere bunlar gzel eylerdir. DP'nin de gz kamatrc, prl prl bir program, insana gven duygusu alayan ilkeleri vard. ktidara gelmeden nce DP kendi propagandasn bunlara dayanarak yrtyordu. Sonradan her eyin nasl rafa kaldrldn Sayn Sandalc'ya imdi burada hatrlatmak herhalde gereksiz olmaldr. YTP'nin de kt zerinde iyi bir program, hoa gidecek ilkeleri olabilir. Ne yazk ki genel davran ile bu parti srf DP'den arta kald sanlan oylar toplamak amacna bal grnyor. Parti szclerinin szlerini dinliyoruz, parti yazarlarnn yazlarn okuyoruz: Edindiimiz hep ayn izlenim oluyor. Tekilt basamaklarnda grev alan kimseler arasnda dk ynetime son dakikaya dein hizmet etmi kuyruklar bulunduunu reniyoruz. Bundan tr olacak ''kuyruk'' deyimi YTP sorumlularn fena halde sinirlendiriyor. ''Vatandalar ikiye blyorsunuz!'' parolas altnda bu deyimi kullananlara ate pskrtyorlar. Oysa, bizim ''kuyruk''tan kastmz elbette DP'nin adaklarna kaplp vaktiyle bu partiye oy veren masum vatandalar deil, fakat kar uruna DP saflarnda i grmeyi meslek edinen profesyonel kk politikaclardr. Saylar belki elli altm bini zor bulan bu takm kendi sfat ile anmak 30 milyonluk Trk milletini nasl ikiye blmek saylabilir? Ama o kk politikaclar kazanmak uruna trl yollara bavurmak, bir bakma dk devrin zihniyetini hortlatmaya almak anlamna gelebilir. Yaray biraz daha deelim: YTP kurucularndan Sayn Alican ilk devrim hkmetinde grev kabul etmitir. u halde kendisi DP iktidarnn gayrimeru bir hale geldiine inanm olmaldr. nanyor da ne yapyor Alican? Azn ap da son yllarn ktlklerini bir defack halka anlatt var m? Din ve vicdan smrcl ile bu memlekette gerek demokrasiye varlamayacan, oy avcl uruna her eyin mbah saylamayacan sylyor mu. Geziye kan parti arkadalar arasnda cuma gn en kalabalk camileri seip mabih saylamayacan sylyor mu? Geziye kan parti arkadalar arasnda cuma gn en kalabalk camileri seip gsteri namazna gidenlere ''yapmaynz bunu?'' diyor mu? Belki zel konumalar srasnda, yalnz Sayn Sandalc'nn duyabilecei bir sesle bu konulara dokunduu oluyordur. Ama vatanda olarak biz ne Alican'dan, ne de teki YTP ileri gelenlerinden beklediimiz dncelerin aklandn duymuyoruz. YTP'ce gdlen politika, tarihten son on yllk ibret devrini silmi, atm gibidir. Btn saldrlar, tpk vaktiyle DP'lilerin yapt gibi 27 yllk CHP ynetimine evrilidir. Emil Galip Sandalc bile ki dklerden ok ekmitir yazlarnda son devir ynetimine hi dokunmamaya dikkat ediyor. Bu gibi ak belirtilere bakarak kullandmz ''Gecekondu partileri'' deyimi kimseyi sinirlendirmemelidir. Deyimden holanmayanlar bize kzacak yerde partilerine bir eki dzen vermeye alsalar daha iyi ederler. 2.7.1961

KM NANIR SANA?

u manta baknz: Gelecek pazar gn yeni Anayasa tasars halk oyunu sunulacak ya, madem ki son sz vatandaa dyor, tasarya ''evet'' demek kadar ''hayr'' demek de onun hakk olduuna gre, bu ie dardan karmak ve ''hayr''clara kar cephe tutmak antidemokratik bir davran saylrm. Mill irade yeni Anayasa tasarsn geri evirirse ne yaplaca kanunda yazl deil mi imi? Millet bir Kurucu Meclis seer, yeni Anayasay ona hazrlatrm. Biz ne demeye hayrcl ktlemeye alyor muuz? Beeniyorsak Anayasay vmekle yetinmeli, fakat beenmeyenlere de ses karmamal imiiz. Rejimin bir an nce normallemesi uruna rpnan ve yurtta oyuna saygdan baka bir duygu beslemeyen insanlar millet 15

gznde ''baskclar'' gibi gstermek gayretindeki bu mantk tm yaktrma ve uydurma temellere dayand iin her yan ile rktr. Bir dnceyi savunurken kar dnceyi knamak su olsa idi, yeryznde hi bir siyasal tartma yapmaya imkn bulunmamak gerekirdi. Mill iradenin belli bir ynde belirmesini bekleyenler ve zleyenler vatanda uyarmak iin elbette gayret harcayacaklardr, onu ters yne srklemek isteyenlere kar savaacaklardr. Gelecek pazar gn millet kendi kaderini kendi eliyle izecek, Anayasa hakkndaki dncesini serbeste aklayacaktr. Uzun emekler sonunda tasary hazrlayan bugnk geici devrim rejimi, onu halk oyuna sunmakla, hem halka kar, beslediimiz sayg duygusunu, hem de toplumca yreimizde tadmz hukuk devleti zlemini aa vurmu oluyor. Bu davran ile devrim idaresi phesiz ezici vatanda ounluunun isteklerini gerekletirmektedir. En uzak yurt kelerine kadar giderek yeni anayasaya niin ''evet'' denmesi gerektiini anlatan szclerin asl amac, parti ayrm gzetmeksizin btn vatandalar karanlk ve gizli yeralt kmldanmamalarna kar uyarmaktr. nk anayasanan halka onaylanmasna engel olmaya alanlar bunun nedenini aka sylemekten ekiniyorlar. Ak konusalar ve mesel ''Bu anayasa hrriyetleri teminata balayamad'', ''Bu anayasa serbest teebbse imkn brakmyor'' gibi konular zerinde dursalar da ''undan, undan tr bu kanuna menfi oy kullannz!'' deseler kendileriyle tartmaya girimek, bu tartmay da propaganda yasa gnne dein yrtmek mmkn olabilirdi. Fakat ''hayrclar''n tuttuu yol bu deil. Onlar gazetelerinde kem km ediyorlar. Radyoda iml konuuyorlar, ak toplantlarda her mnaya gelebilecek lstikli lflar ediyorlar. El altndan ve gizliden gizliye yaptklar ise mmkn olduu kadar fazla sayda vatanda kandrarak gelecek pazar gn halk oyunu aksatmaya almak. mitleri de u: anayasa tasars reddedilirse yeni bir Kurucu Meclis seilecek, geici ynetim en az bir yl daha srecek, yurdumuzun ekonomik ve siyasal gidii en az bir yl daha istikrara kavuamayacak. O arada kimbilir, kar ihtill mi olur, hkmete szma m olur, bir punduna getirip belki devlet ynetimini ele geirirler, bildiklerini okurlar. Bunu aktan aa syleyemeyecekleri iin de saplar bozuluyor, dilerini gcrdatarak ''evet''cilere saldryorlar. Kullandklar mantk sisteminin rkl bundan olsa gerektir. 6.7.1961

SZ ULUSUN OLACAK

Anayasa tasars gn sonra halk oyuna sunuluyor. Dn gece yarsndan balayarak bu konu zerinde artk herhangi bir propaganda yaplamaz. Vatandan kendi vicdan ile babaa kalarak zgr bir yargya varabilmesi iin kanun byle bir yasak koymutur. yi de etmitir. imdi aydnlara den grev, pazar gn mmkn olduu kadar fazla sayda vatandan sandk balarna giderek oylamaya katlmasn salamaktr. Mill egemenlik lksne kar millete beslediimiz sracak duyguilar aa vrumas bakmndan bu, nemli bir noktadr. Geri referandum seim demek deildir. Pazar gnk oylamada u parti mi, yoksa bu parti mi iktidara gelecek diye insana heyecan veren bir yarma sz konusu olmayacaktr. Ayrca, hemen btn siyasal partiler anayasa tasarsn benimsemiler, kampanya sresince tasar hakknda olumlu bir aba gstermilerdir. Bu artlar altnda, anayasann nasl olsa byk bir ounlukla onaylanacan dnen, sandk bana gidip oy vermeyi lzumsuz bir zahmet sayan vatandalar bulunabilir. Bu, doru bir dnce saylamaz. Oylamaya katl oran dk olursa, hem Trkiye'yi sevmeyen d dmanlar, hem de devrim rejimine di bileyen i dmanlar, derhal bu durumdan yararlanmak isteyecekler, yurdumuzda bir hukuk devleti kurulmasn daha balangta sarsmaya alacaklardr. Bunlar, neler diyebilirler? rnein: Trk vatandalar, mill kaderin bu ylla izilmesini ho grmyor. Halk, eski devrin zlemini ekiyor ve yeni kurulacak ynetimi benimsemiyor. Diyebilirler. Daha baka, daha tehlikeli sloganlar da uydurup syleyebilirler. Onun iin ehirlerde oturan vatandalar, btn yurt dzeyinde gneli ve scak geeceini tahmin ettiimiz u pazar gn, oluk ocuk sayfiye yerlerine gitmeden nce mill grevlerini hatrlamal ve ister. ''Evet'', ister ''Hayr'' inanlar ne yolda ise kaytl bulunduklar sanda urayarak oylarn kullanmaldrlar. Bu uurda btn okurlarm; dostlarn, hsm ve akrakbalarn, komularn uyarmaya aryorum. Referandumun sonucu kadar, belki daha da ziyade referanduma katl says nemlidir. Bu, kendi kaderimize kar millete gsterdiimiz ilginin bir ls olacaktr. Kyl vatandalarn durumu zerinde de ayrca durulmaya deer. Temmuz ay iindeyiz. Bir ok yurt blgelerinde hasat mevsimi balamtr. iftilerimiz tarlalarnda gnn erken saatlerinden gne batana dein kan tere bulanarak alyorlar. Bir yllk emeklerini tam gerekleecei bir srada her dakika onlar iin bir deer tar. Bu itibarla kyl vatandan, ehirli gibi pazar keyfinden deil 16

de, alma zamanndan ayraca bir ka saat elbette daha byk bir fedakrlk saylsa yeridir. Fakat asln ararsanz, gn sonra bizi bekleyen byk grev, milletimizin kaderi ile beraber, teker teker her birimizin kaderi ile de yakndan ilgilidir. Pazar gn sandk bana gitmee enenler, yarn normal rejim kurulduu zaman, vatandalk haklarn biraz da sadaka gibi ele geirmi olmak durumunda kalmayacaklar mdr? zlediimiz hrriyetleri salama balarken bu ii alnmzn teri ile baardmza inanmalyz. Bunun iin de sandk bana kadar zahmet etmeye deer. 22.7.1961

RODAJ DEVRNE DKKAT

Fabrikadan yeni km bir otomobili hemen btn yeteneklerini ile kullanamazsnz. Normal hale gelinceye dek onu fazla sarsmamak, motoru yormamak gerekir. Bir ka bin kilometrelik bu altrma safhasna ofrler ''rodage'' devri derler. Ancak o safha aldktan sonradr ki otomobil, modeline uygun ve kataloglarda belirtilen teknik vasflarna kavumu olur. Ekip halinde alan endstri tesislerinde ve sanat kollarnda da byledir. Yeni bir fabrika kurulur. Tam verimi ile ileyene dein bir sr aksamalar, srmeler olur. Direktrler ve teknisyenler bunlar dikkatle inceler, dzeltilmesi arelerini elbirlii ile aratrrlar. Tam randmanna kavumadan bir fabrikann ''rodage'' aylarca uzayabilir. Yeni sahneye konan bir tiyatro piyesi daha nce pek ok kere prova edildii halde, ilk temside hemen kendini bulup yerine oturmaz. Rejisr ve oyuncularn anlay gcne gre, onun da az ok bir ''rodage'' olacaktr. Bu altrma, m sndrma m, ne derseniz deyiniz, ''rodage'' safhasnn byk nemini her halde inkr edemezsiniz. Fabrikadan yeni km bir otomobile kurulur kurulmaz gaza basp son sratle motora yklenirseniz, isterse dnyann en tannm markas olsun, arabay hrpalar, gcnden drr belki de artk islah kabul etmez derecede zedelersiniz. Yeni iletmeye alan bir fabrikann eitli aksaklklar zerinde durup onlar sabrla ve dikkatle gidermeye alacak yerde, hemen ilk gnden tam randman almaya kalkrsanz, ii daha balangta mahvedebilirsiniz. Yeni sahneye konan tiyatro piyesinin ilk temsillerinde grlebilecek przlere rejisr nem vermedi mi, bu bir deha eseri de olsa, baarszla urayp gme gidebilir. Anayasann onaylanmasndan sonra yapt ilk basn toplantsnda gelecek politika hayatmza dair Sayn nn'nn sylediklerini okurken ite bu ''rodage'' rnei gzlerimin nnde canland. ''Teknikte, endstride, sanatta rodage oluyor da politikada neden olmasn?'' diye dndm. Geri nn szlerinde pek iyimser bir dil kullanyor. Yeni anayasamzn her bakmdan ileri ve yapc bir eser olduunu ne srerek millete yararl olaca tezini savunuyor. Ancak, ben bu iyimserlii deneme ile belirlemi kkl bir inantan ziyade yarna uzanan tatl bir umudu, bir dilee benzettim. nk Sayn nn de, szleri arasnda, vatandan huzura olan ihtiyacn dile getirmekte ve bu huzuru gerekletirme artlarn anayasa hkmlerinden ziyade partiler st kademelerine hkim olmasn istedii karlkl anlay ve ho grrlk havasna balamaktadr. Bu phesiz doru, fakat o nispette de uygulanmas g bir dncedir. On be yl boyunca gitgide soysuzlaan demokrasi denemesi yurdumuzda pek kt izler brakmtr. Bugn iktidar uruna seim savana hazrlananlar arasnda pek az zgrlk kavramn Batl anlam ile deerlendirmekte, pek az ulusun gerek karn kendi partisinin karndan stn tutmaktadr. Anayasada bir bir yer alarak gvenlie kavuturulan Atatrk ilkelerini benimsediklerine dair yeni partilerden ka imdiye dek iki ift lf etti? ken idarenin tad zihniyetle bu memlekete ancak ktlk edilebileceini bunlardan hangisi yksek sesle aklayabildi? Yeni partili deyimi de yanl! Buralarda rastladmz ehrelerden yle hatrladklarmz yllar yl politika piyasasnda eitli etkiler altnda gre gre usandmz tipler deil mi? Tartma snr ile dmanlk snrn birbirinden ayrt edecek, vatandalk kavramn partizanlk kavramnn stnde bileek ve bu bilginin inanc ile ulus hizmetinde alacak sahici yeni partiler nerede? Anayasamzda politikaclar doru rotaya iletici temel hkmler geri yeteri kadar var. Fakat yle anlalyor ki bu anayasann ''rodage''i olduka uzun srecektir. Atatrk aydnlar bir sre devaml tetikte bulunmaldrlar. Eseri daha balangta zedelemekten saknalm. 24.8.1961

BRAZ DNSELER 17

Devlet ve hkmet Bakan Orgeneral Cemal Grsel geen akam Florya Kk'nde gazetecilerle konuurken ''Demokrat Parti'nin memlekete yapt en byk ktlklerden biri orduyu ihtille zorlamas olmutur'' dedi. 27 Mays hareketinde grev alm bir ok komutanlardan da benzer szler dinlediimiz iin yukarki dnceyi ordumuzun tm benimsediimni gsmz gere gere syleyebiliriz. Trk ordusu, beenmedii bir hkmeti devirip kendi keyfine gre bir baka hkmet kurmak erei ile ayaklanmamtr. Trk ordusu, gericilik yarnda uurumun t yanna varld, ynetimde meruluk dna kld ve mill irade hi saylarak anayasa ilkeleri temelinden inendii iin son are olarak varln ortaya atm, Cumhuriyeti kurtarmak amac ile harekete gemitir. Bugn yurdumuzu yeni diktatrlk servenlerine kar koruyacak en byk gven, Trk ordusunun ilk gndenberi politika d kalmak hususunda gsterdii ak eilimlerdir. Mill Birlik Komitesi bu maksatla kurulmu, sivil hkmet bu maksatla ibana getirilmi, Kurucu Meclis bu maksatla seilmi anayasa bu maksatla hazrlanp halkoyuna sunulmu, nihayet, 15 Ekim seimleriyle geici ynetimin son bulmasna bu maksatla karar verilmitir. 27 Mays devrimcileri bu asl kararlarn imdiye dein trl engelleri yenerek baar ile yrtmlerdir. imdiden sonra da ayn gayretle alarak Atatrk rejimini hep zlediimiz normal gelime dzeyine kavuturacaklarn umuyoruz. Bu arada gnl isterdi ki btn siyasal partilerimiz gerek yardmclar olarak devrim ynetiminin yanbanda yer alsnlar ve hibir art dnceye kaplmayarak canla bala rejimini normalletirme almalarna katlsnlar. Bu konuda, zellikle yeni kurulan partilerin iyi bir yol tuttuklar sylenemez. Tersine, devrim ynetiminin temiz niyetlerine elme takmak isteyen en karanlk gayretlere daha ziyade bu yeni partilerin saflarnda rastlanmaktadr. Hibir siyasal kurulun tm varln sulandrmak aklmzdan gemez. yi ve kt niyetli insanlar her toplulukta serpitirme bulunabilir. Yeni kurulan partilerin sorumlular arasnda da memleketin ykselmesini ama bilen temiz yrekli vatandalar bulunduuna eminiz. Fakat oy kaygusu uruna bu vatandalarn zaman zaman yanl yollara saptklarn, saduyuya aykr sz ve davranlardan kendilerini alamadklarn da grp duruyoruz. Geri, ancak seimle ibana gelinen demokratik rejimlerde oy kaygusunu btn btn hie saymaya imkn yoktur. Bu hususta gerektii zaman derece derece bir takm tvizlere giriildii, tutulmayacak vaatlere kalkld da grlr. Yeni partilerin temmuz kadrosunu yanltan da bu oy toplama kaygusu olmaldr. Liderler yle dnebilirler: Yurdumuzda partisiz kalm u kadar vatanda var. Geleneklerine sayg gstermek, gnllerini almak suretiyle bunlarn oylarn kazanp glenebiliriz. Sonra, yava yava onlara kendi fikirlerimizi alarz. Ne var ki, yeni partilere szan dk kuyruklar da ayn taktii liderlere kar kullanmakta, onlara alk tutup balarndan eksik olmamalarn dilerken, yarn ilk frsatta onlar nasl devireceklerini hesaplamaktadrlar. Yeni partilerin davran bu bakmdan insan dndryor. Hayrete deer bulduumuz bir nokta, iyi, ya da kt niyetli olsun, sorumlu partilerin bu davranlaryla yurdumuzda kurulmasn zlediimiz normal rejimi geciktirmekten gayr bir sonu elde edemeyeceklerini bir trl anlayamamalardr. Farz ediniz ki kuyruklar semen vatanda kandrdlar da yarn istedikleri ekibi iktidara getirdiler. Bu takdirde ne olacakt? Dk devir btn hametli ile antidemokratik ve gerici icraatna brakt noktadan devam etmek imknna m kavuacaktr? O zaman 27 Mays' yaratanlardan hesap sorulmak m gerekecektir? Cumhuriyeti kurtarmak, onu serbest seimler sonunda ibana gelecek iktidara devretmek amac ile kelleyi koltua alanlar ve onlarn temsilcisi olduklar ordu, Cumhuriyetin bir daha boazlanmasna seyirci kalabilirler mi? Byle bir dnce akla ve manta sar m? Kendilerini bu gibi hayallere kaptranlara tavsiye ederiz: Biraz realist olsunlar ve 27 Mays'tan beri yurdumuzda olan biteni tahlil szgecinden geirmek zahmetine katlansnlar. O zaman milleti Atatrk'n izdii yolun dna srklemek isteyenlerin daima hsrana urayacaklarn anlayacaklar ve belki doru yolu bulmak imknna kavuacaklardr. 13.9.1961

YEN YAPI, YEN ZHNYET

Siyasal tarihimizin en nazik haftalarn yaadmz acaba hepimiz gerei gibi fark edebiliyor muyuz? Bir yanda ken bir yapnn enkazn kaldrrken ayn zamanda yeni kurduumuz bir baka yapya (ilk admlarmz atarak) gemek durumundayz. Temellerinden atsna kadar bu yeni yapy u bir buuk yl 18

iinde biz kurduk. Eskisine kyasla daha salam, daha kullanl, daha dayankl olmas iin elimizden geleni yaptk. Fakat itiraf edelim ki kullandmz malzeme de o malzemeyi ileyen ustalar da, hatta yapnn plnn izen mimarlar da hep ayndr. Yani ken yap gibi yenisini de bu memleketin ocuklar meydana getirmitir. Onun iinde beraberce yaamak durumunda olanlar da yine bu memleketin ocuklardr. u halde yeni yapnn kapsn (bismillh) deyip aarken sadece onun salamlna gvenmek bizi yeni kntlerden kurtarabilecek bir davran saylmasa gerektir. eri girer girmez hep beraber hora tepmeye balar, kaplar yumruklar, cam ereveyi indirir, tavandaki avizelere aslr, at arasna i eder ve kibrit akp salondaki tl perdelerin nnde birbirimize tartmaya kalkarsak, hi phemiz olmasn, prl prl kurduumuz yeni yapy ksa zamanda bir enkaz yn haline getiriveririz. Rejim, devletin ynetimini dzenleyen bir erevedir. Onu insanlar yapar ve insanlar kullanr. Yapl ne denli ustaca olursa olsun, kullanma zihniyeti deimedike, rejimden millete fayda ummak bounadr. Bu itibarla nmzdeki haftalar boyunca sorumlu politikaclarmza byk devler dyor. Yuvarlak Masa Antlamas'n imzalamakla bunlar geri eski felketlerden ders aldklar midini bizde uyandrmlardr. Fakat dediimiz gibi, yaadmz ann nezaketi bir gzel jestle yetinmemize elvermemektedir... En bynden en kne kadar btn politikaclar, u seim ncesi ve seim sonras gnlerinde omuzlarna binen sorum yknn arln iyi lmeliler ve onu bakalarnn srtna boca etmeden tama fedakrlna katlanmaldrlar. ken yap, bir davran hatasna, bir iz'an ktlna, bir sorum uursuzluuna kurban gitmiti. Yeni yapya yepyeni bir zihniyetle yerlemek gerektiini politikaclarmz artk anlamal ve bugnden tezi yok, anladklarn da millete gstermelidirler. Unutmayalm ki millete mal etmeye altmz bu yap milletin olabilmek iin, her eyden nce politikacnn mlkiyetinden kmaldr. Bizde imdiye dein bu dnce hep tersine ilemitir. Politikac kendini rejimin de, milletin de sahibi bilmi, halka hizmet edecek yerde daima halk hizmetine almaya bakmtr. Tek parti devrinde efin gzne girmek, vatandan srtna oturup keyif atmak iin yeter bir gayret saylrd. ok partili hayata getikten sonra buna bi de halk kandrmak gayreti eklendi. Seim sralarnda paalar svyacak, oy toplamak uruna azna geleni syleyecek, daldan dala atlayarak olur olmaz bir sr vaatlerde bulunacaksn. ll ki seilesin. Seildikten sonra drt yl artk rahatsn. Gelecek seimde ise Allah kerim. Bu zihniyet mutlaka deimelidir. Semen karsnda propagandaya kan politikaclar, kendilerinden ziyaret bir fikrin, bir ilkenin propagandasn yapmaktan sorumlu bulunduklarn iyi bilmelidirler. Dnyada halkn fedakrl olmakszn kalknan ve gelien bir tek memleket gsterilemez. Bu itibarla semene bol keseden ucuzluk, bolluk, rahatlk vaat eden politikac dpedz yalan sylyor demektir. Hele Trkiye gibi her bakmdan geri kalm, alma temposu dk bir lkede vatanda karsna ancak sosyal adalet ilkelerine uygun bir i programyla klmal ve bu programn da daha ziyade vatanda gayreti ile gerekleebileceini anlatmaldr. Politikaclarmz kendi z karlarn bu sefer de arka plna atamazlarsa, yeni yapnn eskisinden hi de daha dayankl olmadn greceizdir. 15.10.1961

SELAM SANA ANLI ORDU

Bugn yaplacak seimler sonunda hangi parti kazanrsa kazansz, bir buuk yldr mill kaderimizi elinde tutan devrim idaresi sona erecek, ibandaki geici iktidar yerini yeni rejime devrederek, Atatrk'n deyii ile, sineyi millet'e ekilecektir. Bunu yapacak olanlar, gerekten milletin barndan kopmu, milletin nefsi kadar millete bal, Trk ordusunun aziz temsilcileridir. Bunlar adlaryla saymak, 27 Mays devrimini baaranlar ve yurdumuzda Atatrk ilkelerine uygun hrriyeti bir halk ynetimi kurmak uruna and itikten sonra verdii sz yerine getirenler u, u, u vatandalardr demek, herhalde yersiz bir gayretkelik saylmaldr. 27 Mays' Trk milletinin zinde kuvvetleri hazrlam, bu kuvvetlerin en zindesi olan kahraman ordumuz da bu devrimi baar ile yrtp bizi bugne ulatrmtr. lk zamanlar, tm hr dnyay hayran brakan 27 Mays hareketi ksa bir sre iinde ortalkta bir takm pheler uyanmasna yol am, politika yorumcularn uzun uzun dndrr olmutu. Bir asker devrimle ibana geenlerin kendi istekleriyle ksa zamanda serbest seimlere bavurup iktidar sivil ynetime devrettii, tarihte pek grlm, duyulmu bir ey deildi. Nerede bir asker hkmet darbesi olmusa, orada birka komutan devlet ynetimini ele geermi ve ok defa rakipleri tarafndan yuvarlanncaya dek yerlerinde kalmlard. Bu, ylesine genellemi bir kural idi ki hkmet deviren siviller bile prestijlerini halka kabul ettirmek, otoritelerini glendirmek iin niforma 19

giyerler, bylece seimsiz iktidarda kalmann bir nevi gerekesini srtlarnda tamaya dikkat ederlerdi. Son otuz yllk dnya tarihinde nice avularn kendilerini general ve mareal iln edip kurduklar dikta rejimlerini srdrmeye altklarn grmedik mi? Bu bakmdan 27 Mays devrimini kim politika yorumcular yirminci yzyl tarihinde benzerine rastlanmaz bir olay gibi greceklerdir. Bunlar, ada Trk tarihinin ak ynn yakndan izleyemeyen basit grl kimselerdir. ada Trk tarihine dikkatle bakanlar, nice ba bozuklarn generallie zendii bir dnyada soysuzlam bir saltanat rejimine isyan eden bir Trk komutannn, srtndaki general apoletlerini kendi eliyle skerek mileltel kucaklatn grecekler ve o zaman, 27 Mays devrimini baaran Trk ordusunun neden devlet ynetimini bir an nce ulusal idareye devretmek kararnda samim olduunu anlayacaklardr. Cumhuriyet Ordusu Atatrk'n yetitirdii, Atatrk ilkelerine bal, Atatrk'n izinde varln millete adam bir ordudur. Kiisel hrslar ezmek, ieriden ve dardan gelecek her trl tehlikelere kar Cumhuriyeti korumak bu ordunun amaz grevdir. 27 Mays'ta kesin ve belli bir amala harekete geen Trk Ordusu temsilcileri, ite bundan trdr ki en ksa zamanda mill hedefe varmak iin hibir gayreti esirgememiler, sonsuz glkleri aarak 15 Ekim'i hazrlamlardr. erefli evltlaryla Trk milleti daima vnecektir.

22.10.1961

ONSUZ OLMAZ

Yurdumuzda gerek demokrasiyi ancak smsk Atatrk ilkelerine sarlarak kurabileceimize dair teden beri sarslmaz bir inan tarm. Bir oumuzun bir ekil meselesinden ibaret sand bu rejim aslnda bir uygarlk davasdr. Sosyal siyasal, ekonomik grlerimiz arasnda ne denli aykrlklar olsa da, hepimiz bir takm temel ilkeleri birlikte benimsemi bulunmalyz ki bir araya gelip de tarttmz zaman az ok olumlu bir sonuca varmak imknndan sz edilebilsin. Vatandalarn kimi liberal, kimi milliyeti, kimi sosyalist eilimli olabilri. Fakat bunlarn hepsi fikir ve vicdan hrriyetini ayn adan ele almyor, layiklik kavramna ayn anlam vremiyor, ferde ait hak ve hrriyetlere ayn saygy gstermiyorsa, yurdumuzda demokratik bir dzenin kurulabileceine, hele baar ile yrtebileceine nasl inanabiliriz? Atatrk devrimleri dediimiz byk eser, ite bizi ada uygarln bu n artlarna kavuturmak amacn gdyordu. 1946 ylndan beri Trkiye'de kurulan her partinin zler grnd hrriyet rejimini kurup yrtebilmek iin bu partiler Atatrk ilkelerini ortaklaa kendilerine mal etmek durumda idiler. Yaz ki durum her zaman lfta kalm, ''grdkleri lzum zerine'' arada bir Atatrk'e hayranlktan sz aan politikaclar, i oy toplamaya geldi mi, ounlukla devrim ilkelerine srt evirmilerdir. Byle olunca, onalt yl iinde biz demokrasiyi onalt metre ileri gtrememi, stelik Atatrk'n byk eserini her yanndan delik deik etmiizdir. 27 Mays hareketi yapld, ne oldu? Atatrk'e yrekten bal Trk Silhl Kuvvetleri dk devri tasfiye etmek, yurdumuzu en ksa zamanda gerek hrriyet rejimine kavuturmak amac ile gerekli bulduu btn tedbirlere bavurdu. Bilim adamlar, meslek temsilcileri ile ibirlii yapld. Kurucu Meclis topland. ada uygarlk zihniyetine uygun bir anayasa tasars hazrland. Millet buna ounlukla evet dedi. Bir devrim hareketinden bu kadar ksa bir zaman sonra dnyann hibir yerinde grlmedik drst ve serbest semiler yapld. Seim propagandalar srasnda adaylar ve partililer tam bir hrriyet havas iinde diledikleri gibi konutular. Atatrk ilkelerine hcum edenler, dk devri gklere karanlar, mal szlerle ya da aka 27 Mays hareketini lekelemeye alanlar oldu. Seim sonunda hibir partinin tek bana hkmet kuramayaca bir parlmento meydana geldi. mdi, ne gryoruz? Demokrasiyi kurtaracak olan davran, her biri aznlkta kalan partilerin bir araya gelerek aralarnda bir karma hkmet kombinezonu yaratmaya almak iken bu tedbire bavurmak isteyen hemen yok gibi. lerinde en inatlar da Atatrk ilkelerine di bileyen gericiler ve demogoglar. Bunlar karlarndaki ounluu hie sayyor ve hkmet kurma glklerini gznnde tutarak her trl ibirlii tekliflerine kar direniyorlar. Gerek demokrasi kurallarna gre, Millet Meclisi'ne bir tek ye ile katlan bir partiye bile orada sz hakk tannmak gerekirken bunla rkendi aznlklarn mill irade gibi gstermekten ekinmiyorlar. Ya Tanr korusun bir gn Meclis'e yardan bir fazla ounlukla gelirlerse ne yapacaklar? Ne yapacaklarn anlamak iin 27 Mays ncesinin henz unutulmayan buhranl gnlerini hatrlamak yeter sanrm. 29.10.1961

20

ATATRK'E DN!

Cumhuriyetin u otuz sekizinci yldnmnde, sorarsanz, yurdumuzda, Atatrk olmayan bir tek vatanda bulamazsnz. Klsik hrriyet sevdallarndan her biri birer Atatrkdr. Devrim rejimine di bileyen btn gericiler, yobazlar ve rklar Atatrk'dr, kar uruna Atatrk ilkelerine kar ky meydanlarnda nutuk eken oy avclar da Atatrkdr. Dk ynetim zamannda, hi delise azl rejim dmanlar ile halk dalkavuklar kendi hviyetlerini gizlemeye artk lzum grmez olmulard. 27 Mays'tan beri bu hal ortadan kalkmt. Ordunun heybeti karsnda her skan ''Atatrkym!'' diye feryad koparmakta, sonra sinsi sinsi yine bildiini okumaktadr. Aslna bakarsanz biz 1938 ylndan beri Atatrksz yaamaktayz. Byk kurtarcy yitirdiimizin ertesi gn ''Sen lmedin! Ebediyen kalbimizde yayacaksn! Yurdumuz, senin ilkelerine dayanarak ykselecek!'' gibilerden basmakalp mersiyeler dktrmtk, ya, meer o zaman biz farknda olmayarak Atatrk'le beraber Atatrkl de Etnorafya Mzesi'nin souk mermerleri altna gmmz. Bu satrlar yazarken yurdumuzda gerekten bir tek Atatrk kalmad, Atatrklk tarihe kart, demek istemiyorum. Yurdumuzda ok kr bir hayli Atatrk yetiiyor. Bunlar, gerektiinde soysuzlam idareleri devirecek kadar da gl. Ama ne var ki, t Kurtulu Sava gnlerinden beri ilkin milleti zafere ulatran, sonra da toplumu youran, ada medeniyet yolunda onbe yl boyunca ona muazzam hamleler yaptran Atatrk ruh, devletin bandan ekilmi, bir yerlere umu gibidir. Atatrklk ruhunun gerekten devlete hkim olduu onbe yl inide atmz merhaleleri bir dnnz. Bir de u son on alt yldr iinde alkalandmz krdn gznne getiriniz. Atatrk devrimlerinin son vara ok partili demokrasidir. Bir kez o sistemi kurarsak, daha hzl kalknr, yurdumuzu ada uygarla daha abuk ulatrrz! Dedik. Ne oldu? ok partili demokrasi yerine yurttalar birbirine dman iki safa bldk. Kolay yaama hayalleri ile memlekette tembellie, nfuz suiistimallerine, adam kayrmalara prim verdik. lerlemenin artlarn gericilikte, kalknmann tlsmn yalanclkta aradk. 27 Mays hareketi, gerek Atatrkle, bir dn hamlesi olarak karmza kt. Devrim ilkelerine candan vatandalarn yreine tamsu serpiliyordu ki, karanlk kuvvetler bu iyi niyetli harekete kar el altndan cephe almann yolunu buldular. Gizli, ak her trl propagandaya bavurarak, sknca Atatrklk maskesini de taknmaktan ekinmeksizin Atatrkln devlet dzeni zerine hkim bir fikir halinde yerlemesini nlemeye altlar. imdi son derece drst ve hr seimler sonunda hibir partinin tek bana iktidara geemeyecei bir Byk Millet Meclisi kurulmutur. Ksa zamanda yurdumuzu huzura ve refaha kavuturmasn beklediimiz bu Meclis, gndr henz Babakanlk Divan kavgalaryla didimektedir. Daha sonra Cumhurbakan bir Babakan bulacak, bu Babakan bir hkmet kuracak, hkmet Meclis'ten gvenoyu alacak ve her biri balbana meydan sava azametinde olan yurt davalarn zmeye koyulacak! Drt parti arasnda nasl bir anlama kombinezonu bulmal ki uzunca mrl ve i grebilir bir hkmet kurulsun? diyeceksiniz. Bence Trkiye hesabna zm bekleyen asl problem bu deildir. Bir, iki, hatta drt parti aralarnda uyuur, ya da uyuamazlar; hi nemi yok. 1928 ylnda uup giden Atatrklk zihniyetine yeniden kavuabilecek miyiz? Mesele burada. nk bu sefer de onu bulamazsak halimiz gerekten ktdr. Cumhuriyetimizin otuzsekizinci yldnm milletimize hayrl olsun! 4.11.1961

GZLER ORAYA EVRL

Hkmet kurmaktan baka meselesi kalmayan bir millet olsaydk, iinde yaadmz u gnleri gazetecilik ynnden biz de pek ilgin sayar, kararsz durumun uzayp gitmesinde belki hibir saknca grmezdik. Drt partinin de teker teker ounluk salayamad, kimlerin kimlerle anlaabilecei bilinmeyen bir Meclis'te kurulmas mmkn kombinezonlara dair bilmece zer gibi faraziyeler ileri srmek, bir bakma, hatta elenceli bir ura yerine geerdi. Oysa, hep biliyoruz ki, durumumuz hafife alnacak gibi olmaktan ok uzak. Hkmet kurmak, bugn iin zm bekleyen meselelerimizin sadece bir tanesi, kuracamz hkmetin bugnk davalarmzla badar iyi bir program hazrlamas, bu program beendirip Meclis'ten gvenoyu almas ve uzunca bir sre ibanda baar ile allabilecei duygusunu ortala alamas da gerekiyor. Bir devrimden yeni km, normal ve demokratik ynetim artlarna henz kavuma abas iinde bulunan, stelik partileraras mnasebetler ynnden imdiye dein bir ksknler diyarn andran yurdumuzda bu engelleri amann gl meydandadr. Arkaya baktmz zaman, 19501960 yllarn 21

nasl bou bouna harcadmz grp de yanmamak dorusu elden gelmiyor. Her istediini yapabilecek bir ounluk grubuna dayanan dk iktidar, muhalefeti ill dize getirmek kompleksinden kendini kurtarp da anayasann ve devrim ilkelerinin nda iyi hazrlanm bir kalknma programn yrrle koyabilseydi, bugn Trkiye balca meselelerini byk lde zm bulunurdu. imdi, 15 Ekim seimlerinden beri biz iktidarsz ve muhalefetsiz yayoruz. Mill irade, partilerden hibirini tek bana iktidara lyk grmemitir. Millet Meclisi'ndeki dengenin nasl ekilleneceini ancak hkmet kurulduktan ve Meclis ona gvenoyu verdikten sonra sonra renebileceiz. Fakat, dediimiz gibi durum ok naziktir, akaya gelir bir yan yoktur. Bir bakan seimi zerinde gnlerce anlaamayan partilerin, hkmet buhrann fazla uzatmalar her bakmdan tehlikeli sonulara yol aabilecektir. Ayrca, kurulacak hkmetin her an debilir, clz, geici ve zoraki bir kombinezona dayanmas da zararldr. Bugn piyasa durmu gibidir. Kimsede i yapmaya, bir teebbse girmeye heves yok. Vatanda yarn nasl bir tutumla karlaacan, ne yolda bir ileme urayacan bilmiyor. Bu kararszla son vermenin balca artlar, program aklanan ve programn yrtt srece ibanda kalacana inanlan bir hkmetin bir an nce kurulup Meclis gvenini kazanmasdr. Byk sorum, bizce partilerden ziyade milletvekillerinin omuzundadr. Parti ihtiraslarnn arkaya itilmesi zaman oktan gelmitir. Onalt yllk demokrasi tecrbesi bu fakir millete ar kayplara mal olmutur. Demokrasi iin demokrasi istemek sevdasn artk bir yana brakalm. Unutmayalm ki, rejimler bir gaye deil, fakat toplumu ve fertleri yksletmeye yarayacak birer vastadan ibarettiler. Sayn milletvekillerimiz bu gerei, hele bugnlerde, dikkatle gznnde bulundurmaldrlar. Btn umutlar onlarn zerinde toplanmtr. Millet, onlardan bir an nce en doru yolu bulmalarn bekliyor. 10.11.1961

KABAHAT DEMOKRASDE DEL!

Tarihimizde ilk defa olarak otuz dokuz yldr sava yz grmedik. Avrupa ortalarndan Yemen llerine dein, yzyllar boyunca koca imparatorluu kar kar temiz kan ile besleyen sevgili Anadolu, otuzdokuz yldr kendi varln kurtarmak, kendi talihni iyiye yneltmek olanana kavuturmutur. Kurtulu Sava'n yeni bitirdiimiz sralarda nfusumuz oniki milyon ancak buluyordu. O zamanki aydnlarmzn gznde yirmi milyonluk bir Trkiye, btn meselelerimizi zmeye yaryacak balca anahtar saylyordu. Bo topraklarmz ileyecek, el dokunulmam servetlerimizi deerlendirecektik. Zengin ve gl olacaktk. Yabanclar bize kem gzle bakamayacaklard. Milletler topluluu iinde hatrmz saylacak, itibarmz artacakt. Bu otuzdokuz yln sadece on beini Atatrk'n nderlii altnda bir yandan devrimler baararak, bir yandan ekonomik ve sosyal bnyemizin temellerini Batl llere gre ayarlamaya gayret ederek bir alma disiplini iinde geirdik. Cumhuriyetin onuncu yldnmnde, yurdumuzu drt yanndan demir alarla rm ve on ylda onbe milyon gen yaratm olmakla vnyorduk. Millete refaha ulamann yolu zerine idik. Bugn Atatrk' kaybettiimizin yirminc ylnda o onbe milyonluk Trkiye hemen hemen otuzmilyona yaklamtr. Yani, zmir zaferinden sonra ''Ah bir yirmi milyonu bulsak!'' diyen kimi aydnlarmzn hayali yzde elli fazlasyla gereklemitir. Fakat meselelerimiz? te onlarn henz bir teki bile zlememi, hatta zlmek yle dursun, hepsi birbirine kararak arapsana dnmtr. Nfusumuz artt halde retim metodlarmz ayn kald iin bo topraklarmz artk bize yetmez olmu, topraksz vatanda ya byk ehirlere snmak, ya da ormanlar yakp tarla amak zorunda kalmtr. Erozyon tehlikesi bizi bir gn yurtsuz brakacak derecede korkuntur. Yeralt servetlerimizin bugnk iletme metodlaryla byk bir deer ifade edemeyecei anlalmtr. Milletler topluluu iinde hatrmz hl saylyorsa, da bunun nedeni kendi gcmzden ziyade coraf ya da politik kaygulara dayanmaktadr. Atatrk'n lmnden bu yana geen yirmi yl iki devreye ayrmak mmkndr. Birkez alt yllk muazzam bir cihan sava olmu ve biz bu savan dnda kalmak akllln gstermiizdir. Bu, phesiz bir byk baardr. Ona emei dokunan devlet adamlarn ne denli takdirle ansak yeridir. Cihan savandan hemen sonra ise ok partili demokrasi hayatna getiimizi biliyoruz. flsla biten ve yeniden dzenlenmesine allan bu hayatn bize daha nelere mal olacan imdiden syleyemeyiz. Bir oklarmzn mitsizlie dtn, onalt yldr iinde bocaladmz btn baarszlklardan hep bu ok partili rejimi sorumlu tuttuklarn gryoruz. Bu dncelerin yaylp genilemesi her bakmdan tehlikelidir. nsan iin hayatta en byk nimet olan hrriyeti kendi isteimizle tepmek bir dikta ynetiminin basks altnda zoraki bir huzura zlem duymak yurdumuza 22

hibir ey kazandrmaz. Bu yolla hibir meselemize de zm bulamayz. Bizim en byk kusurumuz, demokrasi yapacaz derken, ilk gnden beri demokratik ortamn temel direi olmas gereken Atatrk ilkelerine yeter ilgiyi gstermeyiimizdir. ou politikaclarmz demokrasiyi bir taviz verme, bir adam kandrma ve bir oy avlama rejimi sanyor. Semenin gnln ho etmek uruna yle vaatlere girien adaylara rastlyoruz ki, devlet idaresinde bunlar ar basnca demokrasi teknesi su zerinde duramaz oluyor, batyor. Nitekim 27 Mays'ta bir defa batt. Ayn zihniyette srar edilirse hi amayalm, yarn yine batacaktr. Hrriyet ynetimlerinde arpan fikirler arasnda bir uzlama dzeyi iin rey aranabilir ve aranmaldr da. Fakat ana ilkelerden tviz vermenin demokrasi ile iliii olamaz. Atatrk devrimleri, bir btn olarak yurdumuzu demokrasinin temel artlarna kavuturmak amacn gdyordu. Biz ise, daha ie balarken o devrimlerden tavizler vererek artlar kendi elimizle ortadan kaldrdk. O halde kabahati neden demokraside aryoruz? 19.11.1961

BO VAKTMZ VAR MI?

Brakalm, CHP ve AP sorumlular karma hkmeti kuradursanlar bugn ben burada kimi kanun teklifleri zerinde okurlarmla biraz dertlemek istiyorum. Anayasaya aykr olduu iin ayklanp yrrlkten kaldrlmas gereken birsr kanunun Meclis Bakanl dosyalarnda sra beklediini hep biliyoruz. Henz ilgili komisyonca bunlara el dedirilmedii halde, sayn milletvekillerimiz yeni yeni kanun teklifleriyle ortaya kmaktadrlar. Yurdumuzun acele bir ihtiyacn karlayacak gereki bir grten ilham alnarak hazrlanm olsa biz o teklifleri yerinde bulur, hatta desteklemeyi bir dev sayarz. Oysa, gazete haberleri arasnda gzmze arpan kanun tekliflerinden ou ne bir yurt ihtiyacn karlamak, ne aksak bir duruma dzen vermek gibi bir ama gtmeden uzaktr. Bunlar daha ziyade duygularn etkisi altnda ya politika, ya da propaganda olsun diye kaleme alnm, memleketimize yarar dokunmak yle dursun, belki zarar douracak taslaklardr. rnein, Byk Millet Meclisi'nin ilk al gnlerinde nerilen Atatrk'le ilgili kanun teklifini ele alalm. Ne diyor teklif sahibi? Meclis salonunda bo bir yer ayrlmal, oraya kimse oturmamal imi. Yoklamalarda sra Ankara milletvekillerine geldi mi, ilkin Atatrk ad okunmal, Meclis'te bulunan btn yeler hep bir azdan ''Burada!'' diye seslenmeli imiler. Ayrca, salonun uygun bir yerine byk boyda bir Atatrk portresi aslmal imi. Kabul edildii takdirde bu kanundan yurdumuza, devrimlerimize, hatta Atatrk'n aziz hatrasna ne gibi bir fayda gelebileceini umarsnz? Trkiye Byk Millet Meclisi bir tren salonu, bir mze,ya da srekli bir anma yeri deildir. Bu messese, mill iradenin en yksek temsilcisidir; anayasa snrlar iinde devlet dzenini korur ve yrtr. Birka kez tekrarlandktan sonra basmakalp bir hal alaca, hatta belki bir alay konusu olaca phesiz bulunan zoraki bir Ata saygsnn orada gerei nedir? Atatrk yurdumuzda mill egemenliin bayran aan en gl bir kahramandr. O egemenlik nnde ayrntsz herkesin eilmesi gerektiini ilk haykran kendisidir. Byle bir kanun teklifi daha ziyade Atatrk'n hatrasn incitir bir nitelik tayor gibi geldi bana. Eer teklif sahibi bu yolla milletvekillerinden devrimlere ballk salayacan umuyorsa, bsbtn aldanyordur. Biz, lm yldnmlerinde gzleri yaararak Atatrk' gklere karan nice politikac biliriz ki oy avcl uruna beri yandan devrimleri yobazlara peke ekmekten utanmamlardr. Byk Kahramana gstereceimiz en byk sayg, onun hatrasn kanun yoluyla Meclis'te klieletirmekten ziyade devrimlere aykr kanunlarn Meclis'ten kmamasna dikkat etmektir. Bir baka milletvekili de doktorlar ele alm. Yurdumuzda bunca hasta varken doktorlarn yabanc memleketlerde para kazandklar gerekesi ile bunlar zorla hizmete aracak bir kanun teklifi sunuyor, ''gelmezlerse vatandalktan karlrlar'' diye de bir madde ekliyor. Aln size tm igdye ve duygulara bal, anlamsz, yararsz, stelik hem insan haklarna, hem de anayasaya aykr bo bir teklif daha. Yurdumuzun saysz davalar arasnda hekim ihtiyacn da hep biliyoruz. Kylerimizi bir yana brakalm birok ile, hatta il merkezlerimizde bu ihtiyac yakndan duyuyoruz. Fazla hekim yetitirmek, yetienlerin de en gerekli blgelerde almalarn salamak zorundayz. Fakat bunun yolu adamlar sopa ile kovalamak, gelmeyenleri de ''vatandalktan atarm'' diye korkutmak mdr? Vatandalk, bize bir takm artlar karl verilmi bir sfat mdr ki, sras geldii zaman onu sresini doldurmu bir basn kart gibi elimizden almak mmkn olsun? ster Trk, ister Fransz, ngiliz, ya da Amerikal, her insan bir devletin vatanda olarak dnyaya gelir. Sonradan uyruunu deitirmek de kimi hallerde insanlara tannm bir haktr. Vatandalktan karma niteliini uygar billetler ancak bu gibi kimseler iin kanun yolu ile dzenlenmilerdir. Bunun dnda, rnein 23

anasndan ngiliz olarak doan bir adam, eer kendi istemiyorsa, hibir kuvvet ngiliz vatandalndan atamaz. Sayn kanun teklifisi, darda hayatn kazanan doktorlarmz yurda getirip altrmak amacn gerekletirmek uruna daha gereki, temel haklara daha uygun bir forml arasa iyi eder, diyeceim. Genel olarak milletvekilleri tarafndan hazrlanacak kanun tekliflerinin duygulara deil, fakat akla ve manta dayanmasn istemek de biz vatandalarn hakkmz saylmaldr. Yasama organlarmzdan byk grevler bekliyoruz. 29.11.1961

PROGRAM ZERNE

Sayn nn tarafndan her iki Mecliste arka arkaya okunan hkmet programna dair ok eyler sylenebilir. Biz bugnlk burada birka noktaya dokunmakla yetineceiz. Yurdumuzun durumu i ac bir manzara gstermekten bir hayli uzaktr. Buna ramen program nutku pek iyimser bir hava tayor. Huzur ve sayi konularndan balayarak demokratik messeselerin yerletirilmesine, yatrmlara, enflasyonsuz ekonomik kalknmann gerekletirilmesine kadar nutukta ele ald btn davalar Sayn Babakan hep kesin bir baar vaadi ile ortaya koymaktadr. Byle bir konuma slubunun vatanda zerinde olumlu bir psikolojik etki yapmas belki mmkndr. Fakat zme balanaca sylenen davalarn hangi metodla ve nasl ilenecei hakknda nutku yeter derecede ak ve seik bulamadk. Bu itibarla biz herhangi bir iyimserlie kaplmak iin imdilik ortada pek bir sebep gremiyoruz. Asayi ve huzur konularna karma hkmete n planda yer verilmi olmasn takdirle karlamayacak bir kimse aramzda bulunmasa gerektir. Yllarca sren bir partizan ynetimin kalntlar olarak vatanda hem baka vatandalara, hem de devlete kar ekingen ve yabanc durumdan kurtarmak, Anayasamzn ve Atatrk ilkelerinin nda bir hukuk devleti dzenini yurdumuzda kurup yrtmek yle bugnden yarna gerekleiverecek olaylardan sanlmamaldr. Bu yolda devlet sorumlular ile beraber partili partisiz btn vatandalarn hkmete ve kanun kuvvetlerine yardmc olmalar arttr. Asayi ve huzurdan sz ederken af konusu ister istemez akla geliyor. Nitekim Sayn nn de konuya st kapal bir ekilde dokunmu, ''Memleket huzura kavuursa, dk ynetim sulularn affedeceiz'' demeye getirmitir. Bu noktada bizi dndren en byk glk, birok kimselerin baka baka duygulara kaplm bulunmalardr. Bir ksm vatandalar, af olayn huzurun yerlemesi artna deil, tam tersine yurdumuzda huzurun yerlemesi artn af messesesinin bir an nce iletilmesine balamaktadrlar. Hatr saylr bir ksm vatandalar grubu da 27 Maystan bu kadar ksa bir zaman sonra aftan sz almasn erken bulmakta, hele nfuz suiistimali, para dalavereleri gibi olaylarn siyasal sulardan saylmasna fena halde sinirlenmektedirler. Grld gibi karma hkmetin yurdumuzda nceliini tand huzur ve sayi davalarn iyi bir zme balamak pek de kolay olmayacaktr. Bizce bu her eyden nce karma iktidar sorumlularnn anlayl ve esnek bir politika gtmeleri ile gerekleebilecek bir itir ve phesiz az ok zaman isteyecektir. Yurdumuzun iine dt ekonomik glkleri yenmek, piyasa tkankln gidermek, artan nfusumuza ve ihtiyalarmza uygun bir yatrm programn baar ile uygulamak, ayrca zerinde durulmas gereken nemli konulardr. Yatrmlar ele alrken karma hkmetin tarm, endstri ve mill eitim alanlarna ilk plnda yer vermesi bizce yerindedir. retim gcmz arttrrken toprak ve orman davalarn iinde bulunduklar ortaams durumdan ayrmann ne zor bir i olduunu elbette inkr edemeyiz. Bu temel davalarn nasl zleceine dair bize hibir bilgi vermeyen, sadee ''yapacaz!'' kesin vaadi ile yetinen programn yakn uygulann bu bakmdan merakla bekliyoruz. Genel ekonomik kalknmamzla ilgili almalar, her ne ekilde olursa olsun, enflasyonist bir gidie yol amamaldr. Bu hususa son derece dikkat etmelidir. Milletimizin bir ikinci ykntya galiba artk tahamml kalmamtr. Bununla beraber, imdilik btn davalarmzn balca zm art, karma hkmete Meclis tarafndan uzunca bir alma imkn salanabilmesidir. Program zerinde alacak konumalar, bunun ne dereceye kadar mmkn olabilecei hakknda bize az ok bir fikir verecektir. Konumalarn olumlu bir sonuca varmasn biz yrekten diliyoruz. nk her eye ramen yurdumuzun selmeti bu hkmetin i grebilme imknn elde etmesine baldr. 6.12.1961

24

YERNDE BR NER

Yakn gemiin olaylar gsteriyor ki bir memlekette totaliter bir ynetim kurmaya kalkan hrriyet dmanlar ilk nce o memleketteki hukuk dzenini ykmay i edinmektedirler. Kt zerinde pek parlak bir Anayasa hazrlanm olabilir, hatt o Anayasa resmen yrrlkte de bulunabilir. Fakat keyfine buyruk bir rejimin peinde koanlar bu gibi engelleri amakta byk bir gle rastlamamaktadrlar. Bir yumrukla anayasay paralamaya cesaret edemeseler de bir sre temel kanunlar zedeleyici icraata bavurarak, sonra anayasaya aka aykr kanunlar ve kararnameler kararak halk altra altra heveslendikleri rejimi bir gn bir olup bitti haline getirebilmektedirler. Bir defa byle bir rejim yerleti mi, artk adalet mekanizmasn btn btn ele geirmek, yani efin iradesini o memlekette kanun haline getirmek hi de g bir i saylamaz. Gerek fertler, gerek milletler ve gerek dnya bar iin byk bir felket olan bu durumu nlemek amacyla dnlen btn tedbirler imdiye dein boa km, ne eski Milletler Cemiyeti, ne yeni Birlemi Milletler Tekilt yeryznde keyf idarelerin zaman zaman kurulup yrtlmesine engel olamamt. En tannm hukukularn babaa vererek kl krk yararcasna hazrladklar nsan Haklar Beyannameleri, bir diktatr bozuntusunun flemesiyle devrilmi gitmitir. Avrupa Konseyi erevesi iinde kurulan Avrupa nsan Haklar Komisyonu, bu uurda yllardr harcanan gayretlerin en umut vericisi grnyor. Kt zerinde kalan imzalardan insanlara pek bir hayr gelmediini gren Avrupa milletleri temsilcileri bu komisyonu kurmakla duruma daha pratik bir zm ekli bulunabileceini dnmlerdir. Avrupa nsan Haklar Komisyonu, Avrupa Konseyi stats ve Avrupa nsan Haklar Beyannamesi hkmleri ile snrl olarak vazife grecek ve ye devletler arasnda kabilecek anlamazlklar belli bir usule gre zmeye alacaktr. Btn ye devletler komisyonun yetkilerini tanmlardr. Zaten bu yetkileri tanmakszn Avrupa Konseyinde temsil edilmeye imkn yoktur. Ancak Komisyona devletler hukuku tarihinde bir dnem noktas saylmas gereken bir baka yetki daha verilmitir ki bunun kabul devletlerin isteine braklmtr. Bugne kadar on Avrupal devlet tarafndan tannan bu yetki, nsan Haklar Komisyonunu bireysel ikyetleri de incelemekle grevli klmaktadr. rnein, Danimarka'da kouturmaya urayan bir Trk vatanda, ora mahkemelerinde yarglandktan ve hakkndaki hkm kesinletikten sonra, isterse (Danimarka bu husustaki anlamay imzalad iin) Avrupa nsan Haklar Komisyonu'na bavurup hakszla uradn iddia ederek hakkn arayabilir. Ayn ekilde bir Danimarkal vatanda da kendi adalet mekanizmasn yanl hkm vermi olmakla ayn komisyona ikyet edebilir. Fakat Trkiye Cumhuriyeti byle bir yetkiyi henz tanmad iin burada hakszla uradn sanan Trkler ve yabanclar byle bir mahkemede haklarn aramak imknndan yoksundurlar. Kocaeli milletvekili Profesr Nihat Erim'in Millet Meclisi Bakanlna sunduu kanun teklifi Mecliste grlr ve onaylanrsa bundan byle Trkiyemiz ve Bat Avrupa hukuku ailesine katlm olacak, o ailenin her bakmdan daha yakn bir yesi durumuna girecektir. Ben, ahsen ilk gnden beri bu konuda olumlu bir karar alnmas gerektiine inanyor, ileri srlen bahanelerin yersizlii zerinde duruyordum. Biz smrgeleri olan bir millet deiliz. Topraklarmzn zerinde yaayan her Trk uyruuna kanun gznde eit haklar tanmzdr. Anayasa ve nsan Haklarna aykrl belirtilen btn kanunlar eleyip yrrlkten kaldrmaya da kararlyz. Hukuk devleti zlemi iinde yllardr rpnp duruyoruz. O halde rejimimizin hukukiliini ve hrriyetiliini perinleyecek olan byle bir teklifi onaylamakta neden tereddde delim? Ulusal egemenlik dediimiz kavram, kinci Dnya Savandan beri anlamn deitirmi, ''uluslar arasnda tek bana olmak'' vasfn yitirerek ''uluslar arasnda, uluslarla beraber eit haklara sahiplik'' niteliini kazanmtr. Yoksa bu terim hl eski anlamna bal kalsa idi, bugn Trk topraklarnda NATO ve CENTO tesislerine yer verilmesi havsalaya sar m idi? Bizce Sayn Erim'in teklifi pek yerindedir. Bu teklif kanunlat takdirde yarn herhangi kt niyetli bir iktidarn Trk adliyesine gz dikmesi ihtimalleri btn btn yok olmasa bile herhalde ok gleecek, ''grlen lzum zerine'' hkimlerimizin istikbali ile oynamak isteyenler, bu ie girimeden nce bir hayli dnmek zorunda kalacaklardr. 10.12.1961

HAYIR, DEVRM BTMED

Eski bir Mill Birlik Komitesi yesinin szlerine alnan iki milletvekili hkmete bir szl soru nergesi veriyorlar. 27 Mays devrimi bitti mi, bitmedi mi? renmek istedikleri bu. Hkmet adna soruyu cevaplandrmak zere krsye gelen Bakan ''bitti'' diyor. Milletvekilleri rahat bir nefes alyorlar. Biz de 25

onlarla beraber rahat bir nefes alsak. Oh, ne iyi, ite en yetkili azdan iitiyoruz, 27 Maysta balayan devrim demek bitmi. Hani ''dikkatli olunuz, daha bitmedi!'' diyenler vard da. Ne ise, krler olsun! Tanr bundan byle bizi ylesine frtnalardan korusun! Diyebilsek. Bunu diyemediimiz iin biz rahat nefes alamyoruz ve gsn iirerek Tanrya krler eden geni yrekli vatandalara biraz daha hayretle bakyoruz. Balanm bir devrimin en nazik anlarn yaadmzn bilinci iinde yreimiz zaman zaman kabna smaz oluyor. Amaca doru kan tere bulanarak millete koarken ayamza elme takanlarn, bizi yolumuzdan alkoymay i edinenlerin inat gayretleri karsnda bu yar nasl baaracamz zlerek dnyoruz. Yanl anlalmasn, sz konusu ettiimiz devrim 27 Mays devrimi deildir. Biz 19 Mays 1919'da balayan ve Trkiye'yi kurtarmay, kurtardktan sonra da ada uygarlk dzeyine ulatrmay ama bilen Atatrk devriminden sz ediyoruz. Yirminci yzyln en ilgin, en dinamik hamlelerinden biri olan, Asya ve Afrika'daki smrge halklar tarafndan rnek diye gz nnde tutulan o byk devrimi biz kendi hesabmza artk tamamladmz iddia edebilir miyiz? Toplum dzenimiz zerine akln egemenliini kuracaz, dedik. Yurdumuzun btn kaynaklarn deerlendireceiz, retim gcmz alabildiine arttracaz, vatandalar bilgice, salka glendireceiz, sosyal adalet ilkelerini her gn daha iyi koullar altnda gerekletireceiz, dedik. Bilimde, teknikte ilerleyeceiz, sanatta ykseleceiz, dedik. Uygarlk orbasnda karnca kararnca bizim de tuzumuz bulunacak, dedik. O gnden bugne dein krk yl akn bir zaman paras akt, geti. Bu sre iinde koskoca bir Dnya Sava oldu. Milletler birbirine girdi, milyonlarca insan ldrld. Savan da kamlad byk bulular insanla yeni olanaklar salad. Biz hep bunlarn dnda kaldk. Savaa girmedikse de bululara da katlmadk. Onlardan yararlanmay bile beceremiyoruz. Krk yl ncesine kyasla bizi Batdan ayran uzaklk, daralmak yle dursun, belki daha da geniledi. retim gcmz artan nfusumuza yetmez hale geldi. Vatandalarmzn yzde yetmii hl okuma yazma bilmiyor. Hani herkese eit yetime imknlar salayacaktk. Bir buuk milyon Trk ocuunu henz ilkokulun nimetlerinden bile yararlandramyoruz. Sosyal adaletin s'sini gerekletirdiimizi syleyebilir miyiz? Bin yl nceki metodlarla tarm yapan, bin yl nceki hayat yaayan blgelerimiz yurt dzeyinde hl geni bir yer kaplyor. 27 Mays devrimi, boazna kadar politika oyununa dald iin bu durumu gremeyen bir zmreye kar giriilmi bir uyarma, yle hafiften bir drtkleme hareketi idi. Yeni Anayasa hazrlanp seimler yapldna, hkmet de kurulduuna gre o drtkleme fasl da herhalde kapanm olmaldr. Fakat bu yeniden uykuya dalmak iin bir sebep mi saylacaktr? 19 Maysta Atatrk'n Samsun'a kmas ile balayan ve onun lmne kadar hayrete deer bir hzla gelien byk devrimler hamlesi yar yolda duracak mdr? Bilmeyenler varsa rensinler ki Trkiye iin bundan byle durmak, hatta duraklamak felket demektir. Devrimin bittiini ve biteceini aklmzdan karalm. Onu bir an nce kendi amac yolunda eski hzna nasl kavuturacaz, bunu dnelim. 22.12.1961

HANGS YERNE OTURDU K?

Birka gn nce yapt bir konumada af meselesine dokunan Babakan smet nn, ''Bir defa hkmet yerine otursun, aff sonra dnrz'' gibilerden bir sz syledi. Biz de Sayn nn'nn dileine uyarak bugnlk af meselesini bir yana brakyor, yalnz u yerine oturmak eylemi zerinde bir parack durmak istiyoruz. Hkmetin yerine oturmas, bir memlekette toplum dzeni kurulmak ve ileri iyi yrtebilmek iin phesiz nemlidir. Hkmet yerine oturmadka ne ulus olarak topumuz, ne de birey olarak her birimiz ne yapacamz bilemeyiz. Yarnmza kar gvenimiz sarslr, rahat dnemez, rahat karar veremez oluruz. Bolukta sallanyormuuz gibi tatsz bir duyguya kaplrz. Onun iin siyasal kararszlk iinde bocalayan milletler bu duruma bir an nce son verip hkmeti glendirmek, ya da gl bir yeni hkmete kavumak uruna ellerinden gelen gayreti esirgemezler. Bizim parlamentomuzun saduyulu yeleri de haftalardan beri bu yolda takdire deer bir aba harcyorlar. En ksa zamanda baarya ulamalar yrekten dileimizdir. Fakat bir an dnelim. Yurdumuzda imdiye dek yerine oturmayan yalnz hkmet midir? Rejimimizin temel direi olan messeseler yerlerine oturmular mdr? Layiklik, Cumhuriyetilik, nsan Haklar, Bat uygarl gibi Atatrk ilkelerine sk skya bal kavramlar zerinde partilerimiz bir fikir birliine varmlar mdr? Adalet cihazmz yerine oturmu mudur? Mill eitim sistemimize bir yn verilebilmi midir? Musikimiz, kltrmz, hatta birbirimizle anlamak iin biricik ara olarak kullandmz gzelim dilimiz yerine oturmu mudur? Sorular istediiniz kadar uzatabilirsiniz. greceksiniz ki bir toplumu toplum yapan balca messeselerden hibiri bizde yerli yerine oturmu deildir. Sakat bir demokrasi anlay ile 26

giritiimiz ok partili hayat deneyinden bu yana, Atatrk ilkelerinden her biri tehlikeli bir ekilde baltalanm, bunun sonucu olarak da milleti uraya buraya iten eitli akmlar zaten glkle kurulmasna altmz sosyal ve ekonomik dengeyi daha balangta sarsmtr. Bizde hkmet yle dursun, ondan evvel rejim de, devlet de hl yerlerine oturamamlardr. ld gnden beri bu gazetede ''Atatrk'n izinden ayrlmayalm'' diye haykrmzn nedeni de Trk milletini muhta bulnduu i dengeye kavuturmak isteinden ibarettir. Yeryznde dou artlarn inkr eden, tarihten ald hz kendi eli ile kesip de yine ayakta durabilen bir demokrasi rnei gsterilemez. Fransz devrimi yaplal yz yetmi yl oldu. Fransa'da artk kralc bir partinin baar kazanmasna, krallk rejimini geri getirebilmesine imkn yoktur. yle olduu halde dn de bugn de Fransa'da kralc partilerin kurulmas hl yasaktr. Bundan tr de orada kimse hrriyetsizlikten dert yanmamtr. Biz ise, Atatrk'n bu memlekette Batl anlam ile bir hrriyet rejiminin yaayabilmesi iin n art olarak ortaya koyduu temel ilkelere ilk frsatta el ve dil uzatlmasn demokrasinin anndan sandk. Daha dorusu ii ters tuttuk. Devrim ilkelerine dayanarak gerek demokrasiye gidecek yerde ilkin demokrasiyi iln edip sonra o ilkelerin baltalanmasna gz yumduk. imdi ne yapacaz? Kuvvetli bir hkmet uzun ve srekli alma sonunda rejimi de, devleti de balca messeseleri de yava yava yerine oturtabilir. Fakat bu, demokratik geleneklere olduka aykrdr. Normal hrriyet ynetimlerinde hkmet kendi gcn rejimden alr ve yle yerine oturtur. Rejim zaaf iinde yzerken hkmet nasl kuvvetlenecektir? Ne diyelim. Tanr sorumlulara yardmc olsun, yahut bir baka deyimle, Atatrk ilkeleri hi deilse bundan byle hepimize doru yolu gstersin! 24.12.1961

DEVLET VE DEVLETLK

lk says birka gn nce yaymlanan Yn dergisinde yzelli kadar aydnn imzalad bir bildiri okudum. Atatrk devrimleriyle ama edindiimiz Bat uygarlna bir an nce hangi yoldan ulaabileceimizi aklayan bu bildiride yzelli aydnmz ortak inanlarn drt uzun madde halinde sralamtr. Sayn aydnlarmzn dedikleri zet olarak u: Ekonomi alannda hzla kalknmadka Batya yaklamamz bir hayaldir. Bugnk perianlk byle srp giderse, artan nfusun da basks altnda toplu bnyemiz yarn ok derin sarsntlara urayabilecektir. Ne yapp yapmal, retim gcmz bir an nce arttrmalyz. Bu ise millete bir kalknma felsefesini benimsememize baldr. Trkiye'de zel teebbsle devlet teebbs karma bir sistem olarak beraber yaamal, fakat yeni bir devletilik anlayn ''amalara erimek iin mutlaka bavurulmas gereken uurlu devlet mdahalesi'' eklinde formle ediyorlar. Yukarya zetini kardm kalknma felsefesinin birok ynlerden byk bir gerek pay tadna phe yoktur. Ekonomisi geri kalm bir ulus, ne kadar rpnrsa rpnsn, uygarlk yolunda yerinde saymaya, hatta gerilemeye mahkmdur. Bu gerei Atatrk Mill Kurtulu Savann ertesinde ''iktisad zaferlerle tetvi edilemeyen asker zaferler payidar olamazlar'' szleriyle o gne dein kimsenin gsteremedii bir cesaretle dile getirmitir. Bugnk dnyamzda da ekonomik kalknmalar yle kendiliinden oluvermiyor. Sayn aydnlarmzn bildiride iyice belirttikleri gibi uurlu bir devlet mdahalesine her zaman ihtiya var. Fakat gelgelelim bizde devlet kavram Batl anlam ile kafalarmza henz oturmam ki, ilkin onun uurundan, sonra da ''uurlu mdahalesi''nden sz edilebilsin. Toplum hayatnda devlet her eyden nce belli ve srekli bir dzenin ifadesidir. Vatandalar o dzen iinde neler yapp neler yapamayacaklarn bilmelidirler. Devlet varlnn bireylere salad bu nbirlii sosyal dengenin ilk artlarndan biridir. Toplum dzenini yrten kurallar bir ksm vatandalar memnun etmeyebilir, zamanla bu vatandalar memlekette ounluk haline de gelebilirler. O takdirde kurallar yeni artlara gre ayarlamak gerekir. Devlet gcn ellerinde tutanlar bunu yapmazlarsa millet gittike artan skntlara, belki de devrim halinde patlak veren sarsntlara urar. Herhalde hukuk anlamyla bir yerde devletin yerletiini iddia edebilmek iin orada yle, ya da byle, fakat mutlaka belli ve srekli bir dzen kurulu olmas arttr. Biz ise bugne dein devletiliimizin snrlarn izmi, ekonomi alann bir yana brakalm, hukuk alannda bile devletin nerelere mdahale edip edemeyeceini belirtmi deiliz. akas, tpk padiahlar devrinde gibi, bugn dedevletle iktidar bir tutuyor gibiyiz. ktidarn ancak devlet dzenini yrtecek bir ara olduunu unutuyoruz. Byle olunca ister tek, ister ift, ister drt parti ile ynetilelim, i bana geip de orada biraz g bulanlar ne mnasip grrlerse yapabileceklerini sanyorlar. Size iki kk rnek: Devleti olmakla beraber C.H.P. zel mlkiyete sayg duyduunu syleyen bir parti idi. Bir gn tuttu, btn meden dnyay hayrete dren, hatta sava halindeki milletleri bile bize kar birletiren bir kanun kararak bir ksm vatandalarn maln mlkn zaptetti. Buna karlk, liberal geinen dk iktidarn hukuk 27

d davranlarnda nerelere kadar vardn ayrca sylemeye bilmem lzum var m? Batl devlet anlaynda bir bakann, bir yksek memurun zel bankalara telefonla emir vererek bir siyasal parti hesabna ''ba'' toplayabilmesi akla sar m? Bunlar yazmaktan maksadm, sayn aydnlarmzn hzl kalknmamz iin art kotuklar ''uurlu devlet mdahalesi''ni gerekletirmekte ekeceimiz glkleri belirtmektir. Devlet mdahalesinin snrlar ve derecesi nceden kesin olarak aklanmadka ekonomik kalknmamza hz vermek, hatta bu kalknmay bir dzene koymak bence imknszdr. Bir de bugnk ok partili demokratik sistem iinde devleti bir ekonomi anlayn parlamentoya kabul ettirmek var, Sayn nn'nn bile zel sektre geni imknlar vaat ettii bir ortamda bu gl zmek de ayr bir dava. 1962 YILI

5.1.1962

HAK VERLRSE TAM VERLR

zmir'de ii temsilcileriyle gren alma Bakan Blent Ecevit, grev hakk ve toplu szleme konularnn artk bir parti program meselesi olmaktan ktn, dorudan doruya bir anayasa meselesi haline geldiini sylemitir. Dorudur. Yeni anayasamzda aka tanndna gre alma hayat ile ilgili balca ii haklarn kanunlatrmaktan saknmak, bakann dedii gibi Anayasay inemek anlamna gelecektir. Bugnk artlar altnda Meclis ounluunu elde tutan iki byk partinin, hatta teki partilerin bu meseleyi srncemede brakacaklarn sanmyoruz. Bat memleketlerinde sosyal adalet kavramndan da, nce demokratik hayatn vazgeilmez ilkelerinden saylan temel ii haklar bu yaknlarda bizde de herhalde kanunlaacaktr. Bylece onyedi yldr kurmaya altmz hrriyet dzeni yolunda en nemli hamlelerden birini yapm olacaz. imdiye dein iinde kyls, iisi, zengini, fakiri her snftan milyonlarca adam barndran, ekonomik ve sosyal inanlar itibaryla ikiz kardeler gibi birbirine benzeyen partilerimiz, bundan byle kendilerine kesin bir yol izmek, sosyal davalarmz hangi metodlarla zebilecekleri hususunda ak bir karara varmak zorunda kalacaklardr. Fakat bunun iin ii haklaryla ilgili olarak karlacak kanunlarn tam manasyla Batl llere uymas, birtakm dolambal mantk yaldzlar arkasnda gz boyayc bir oyuncaa benzememesi gerektir. rnein, bir sredir artl grevden sz edildiini duyuyoruz. Bu hakkn ''birtakm artlar altnda'' zel sektr iilerine tannaca, devlet iilerinin hibir ekilde grev yapmalarna kanun imkn verilmeyecei de alttan alta ileri srlyor. Grev yapmann artlar nedir? Bir grev hareketi hangi mekanizmaya gre iler? Nasl balar, nasl biter? bunlar, Bat mevzuatnda en ince noktalarna kadar tespit edilmi, zerinde artk hi tartlmayan konulardr. ''Biz bize benzeriz'' formlne dayanarak grevi imknsz klacak birtakm yeni hkmlerle ortaya karsak, herhalde iileri deil, olsa olsa kendimizi aldatm ve sosyal dengeyi koruyacak yerde btn btn sarsm oluruz. Bu noktalar dikkatle gz nnde bulundurmal ve demokratik Bat mevzuatn kendimize daima rehber bilmeliyiz. Devlet ve zel sektr iilerine gelince, bu da ayrntl hkmlere g tahamml eden bir konudur. Nerede alrsa alsn, ii iidir. veren ise, ister devlet, ister zel kii olsun, nitelii itibaryla iinin karsnda ilk nce bir iverendir. Trkiye'deki iilerin ezici ounluu ise ya dorudan doruya Devlet Babann, ya da iktisad devlet teekkllerinin hizmetinde grev yklenmitir. tiraf edelim ki bugne dein patron olarak devlet hi de iyi bir not almamtr. Elli milyar liralk muazzam bir serveti ynetmekten sorumlu bulunan devlet, rasyonel iletme metodlarna bir trl yanamad iin hemen daima zarar eder. Zararlarn da bteden, yani milletin srtndan kapatt iin bu onun pek umurunda deildir. Her yl ak veren milyonluk devlet iletmeleri tabiatyla iileri mmkn mertebe dk cretlerle altrmak ister. Onlarn haklarn savunmak iin giriecekleri grev hareketlerini de ''vatan, millet, kamu kar'' gibi tlsml szcklere snarak nlemeye kalkr. Memleketteki ekonomik skntlarn basks altnda biz bu mantn bu sefer yryeceine inanmyoruz. Grev hakk, hi deilse ana izgileriyle Bat demokrasilerindeki llere uygun olarak yrrle girecektir. ilk byk anlamazlklarla ilk byk glkler de her halde devlet sektrnde patlak verecek veya devlet iletmeleri rasyonel metodlara kavuarak yurdumuzda sosyal denge kurulacak, ya da baarszlk 28

sonunda bu i yrtlemeyecektir. Memurlarn durumunu da genel olarak alanlarn haklar dnda mtal etmeye elbette imkn bulunmayacaktr. i haklarnn onaylanmas ile ok partili demokratik deneyin en nazik anlarn yaayacamza phe yoktur. 14.1.1962

KAR HELVASI

El uzatlmam tmen tmen sosyal ve ekonomik davalarmz bir kenarda beklerken, bizim politikaclar ''demokrasi yapacaz!'' diye onalt yldr birbirlerinin ban yemeye alyorlar. Sadece birbirlerinin ban yeseler mesele yok. inde fikir yerine hrs, kin, menfaat, alma duygular ve snmez bir iktidar iptils fokurdayan kafalar yok olunca millet de rahat bir nefes alr, onalt yllk kuru grltden kurtulurdu. Fakat yle olmuyor. Ara yerde el dememi davalar birbiri zerine yldka, bunlarn zm ihtimali zayflyor, vatandan acs da o oranda byyor, katlanmas g bir hal alyor. Bizim aldandmz nokta, demokrasiyi bir oy mekanizmasndan ibaret farzediimizdir. Oysa, bu mekanizmann ancak belli bir medeniyet iklimi iinde bir anlam tayabileceini bir trl aklmza getirmek istemiyoruz. insana insan olarak deer vermeyen, onu dogmatik kalplara bal bir otomat farzeden, Ortaams inanlar milliyetilik sayan, halk aydnlatmak isteyenlere komnist damgasn yaptran ve oy avcl uruna Atatrk devrimlerini inkr etmekten ekinmeyen bir ortamda, ne derseniz deyiniz, hrriyet dzeninin kurulduuna kimseyi inandramazsnz. Kalknmak iin millete fedakrla katlanmak gerektiini yazp iziyoruz. Eit, ll, verimli olmas bakmndan bu fedakrln derecesi, snrlar ve sresi zerinde tartld var m? Ne gezer! Kimi politikaclarn ortaya att denek meselesi yznden Parlamentoda bu konulara hl sra gelmi deildir. Uygarlk yolunda ilerlemek, fertlerimizin alma gcn arttrmak iin eitim seferberliine hz vermek lzumundan sz ediyoruz. Bunun metodu ve program zerinde fikir yrtld duyuluyor mu? Oy merakls baylar otuz bin kiilik yobaz ordusu sava gcnden dmesin kaygusu ile davay uyutturmaya niyetlidirler. Gelecek seimlerde onlarla ibirlii yapacaklar, onlarn dini politikaya let etmekte stnl denenmi tekniklerini bir daha kullanacaklardr. Toprak reformunu bir an nce gerekletirmek lzumu zerinde hepimiz birliiz. Yllardan beri bunu istiyoruz. Anayasada bile bu davann zmne yarayacak maddelere yer verdik. Fakat anayasada yer almakla bir dava elbette kendiliinden zlmez. Bu, dikkat ve bilgi isteyen, memleket realitelerini n planda tutacak uzun, yorucu almalara bal bir itir? Hani? Kim urayor bu ile? Doudaki ktlk yaknda Bat'ya kayacak, aman tedbir alalm! diye baranlara kar hangi politikacnn cidd olarak yerinden kmldad grlyor? nk, malm ya, Doudaki aalar gcendirmemeli. Bunlardan her biri be bin, on bin, yirmi, otuz bin, belki de daha fazla oy sahibi. Birinin hatr krlrsa bir sr oy hop kar tarafa geecek. Bylesine bir tehlike ile karlamaktansa, varsn, hayvan srleri bir sre yemsizlikten krlsn, mill servet erisin. Bugn budaymz yollayan Amerika, yarn etimizi de dnr. Ama ta atlasa Amerika'dan oy gelmez. Onu bize yalnz aa salayabilecektir. Yaasn aa! Yaasn aasnn sznden kmayan sevgili semen! Demokrasi dediin ite byle olur. Mill budur. Eitimdi, retimdi, toprak ve orman davalar idi, sosyal adaletti, senin zerine ullanan szde Atatrkler bu vatan sevmeyen kiiler. Bunlar geleneklerimizi ykmak, seni kandrmak, rahatn karmak istiyorlar. Sakn bunlara inanaym deme. Bunlar tm komnist! Biz bu yaygara ortasnda onalt yldanberi hrriyet iinde kalknma hamlesinin edebiyatn yapmakla megulz. Sayn edebiyatlarmz, ''Byle hrriyet olmaz, hrriyet iinde byle kalknlmaz. Atatrk ilkelerine sarlalm, uygarlk yolundan ayrlmayalm!'' diyenlere sadece kfrle ve hakaretle karlk veriyorlar. in tuhaf iimizde btn bu yaplanlar demokrasinin ta kendisi sananlar da var. 20.1.1962

PARADOKS

Batan baa bir uygarlk davasnn zm sava olarak ele alabileceimiz Atatrk devrini ''kapal rejim'' diye adlandrmaya benim dilim varmyor. Atatrk'n kurduu rejim, bir denge rejimi idi. Bat uygarl erevesi iinde yz yllar boyunca kendiliinden gelien ve dinsel, bilimsel, sosyal ekonomik eitli olularn bugnk 29

dura diyebileceimiz ada demokrasi dzenine biz 1923 ylnda bir referandumla, ya da serbest seimlerle ulaamazdk. Bu gerei iyi bildii iindir ki Atatrk, Tanzimattan beri aydnlar arasnda her biri ayr ayr tartma konusu edilen, fakat bir trl gerekletirilemeyen ileri fikirleri toplu olarak ele alm, bugn kendi ad ile andmz devrim hamlelerini ksa zamanda baarmtr. Bu kpre devrimleri gelitirip tm millete mal etmek iin hi deilse, bir iki kuaklk bir eitim ve sindirim devrine ihtiya vard. Bu sre iinde yurt huzurunu korumak ancak bir denge ile mmkn olabilirdi. Bat demokrasilerinde yzyllar boyunca kendiliinden meydana gelen dengeyi Atatrk bylece basit bir takm yasaklara salad. rnein, bizde komnizm yasak edildi, buna karlk rklk turanclk gibi ar sa akmlara da izin verilmedi. Bu iki kutup arasnda kalan Trkiye Cumhuriyeti topraklar ile snrl milliyetilik erevesi iinde, milletin kalknmasna yarayacak sal sollu ekonomik ve kltrel her trl fikir hareketleri alabildiine serbest brakld. Bunun gibi, teden beri btn ileri hamlelerimizi kstekleyen mmetilik ve eriatlk propagandalar da yasak edildi, ama, buna karlk dindarlar gcendirebilecek ar din aleyhtar yaynlara da engel olundu. Kimse kimsenin vicdan zerinde bask yapamyor, kimse falan filanca zorlanmad gibi, kimsenin ibadetine karlmyordu. Bu, phesiz Bat demokrasilerinde kendiliinden kurulu dengenin tpks deildi, Atatrk'n iradesine dayanyordu ve toplumumuz Bat uygarlk ilkelerini benimseyinceye dek bu dengeyi korumaktan biz sorumlu idik. ngiltere devleti cumhuriyeti de deildir, halk da deildir, hatta laikte deildir. Fakat orada demokrasi ilkeleri, yzyllar boyunca ylesine kk salmtr ki hibir ar akm, kurulu dengeyi temelinden sarsamamaktadr. ngiliz hkmdar, resmen Anglikan kilisesinin bakandr. Byle olduu halde baka bir dinin de, masonluun da, dinsizliin de ngiltere'de propagandasn yapmak serbesttir. ngiltere'de mlkiyet hakk mukaddestir. Buna karlk bu hakk ykmak isteyen Komnist Partisi, kanunun himayesi altnda diledii gibi alabilmektedir. ok partili hayata geerken biz ne yaptk? Bat demokrasilerinde grdmz rneklere uyduk mu? Hayr, uymadk. Komnizmi biz kanun d brakrken rklara, turanclara buyur ettik. Vicdan hrriyetinin sol kanadna sz hakk tanmazken eriatlara, medresecilere, gericilere, alabildiine tavizler verdik. Bir yanan cumhuriyetiliimize, devrimciliimize, halklmza, devletiliimize toz kondurmadmz sylerken, beri yandan Ky Enstitlerini kapattk, toprak reformunu unuttuk, kadn haklarn hrpaladk ve karc bir yobaz aznlnn vicdanlar zerine bask yapmasna gz yumduk. Bylece ya iktidara gemek, ya da orada kalmak uruna Atatrk'n vaktiyle o kadar emekle kurduu toplum dengesini kendi elimizle bozduk. ylesine bozduk ki, 27 Mays'ta ordu yetiip de ''dur!'' demeseydi, Atatrk ilkelerinden geriye ne kald ise az daha onu da tarihe gmecektik. imdi, hrriyet dzeninin yeniden kuruluu srasnda ayn hatalarn ilendiini gryor ve zlyoruz. Demokrasi her eyden nce bir denge rejimidir. Bunun a kapals olamaz. Toplumun yaps o dengeyi kendiliinden kurabilecek bir gce vard ise, o zaman braklm fikirler ve menfaatler Bat'da olduu gibi tekiltlansn ve serbeste arpsn. Yok eer denge kendiliinden kurulamyorsa, bunu Atatrk ilkeleriyle skskya desteklemekten baka aremiz yoktur. Aksi takdirde, hem ''ak rejim''e ballktan sz etmek, hemde profesr Ali Futa Bagil'in senatrlkten ayrl sebeplerini bize anlatmak epecye zahmetli bir i olur. 21.1.1962

BZMK HERHALDE ARALIK OLMALI!

Franszlarn bir atasz ''Bir kap ya ak, ya da kapal durmaldr'' der. Bu szle belirtilen dnceyi pek benimsemi olmal ki, iki defa arka arkaya yapt radyo konumalarnda Sayn nn, bir nc alternatif diye pekl ileri srlebilecek ''aralk kap'' sistemine hi deinmeksizin onyedi yldr kapal rejimi brakp ak rejime getiimiz tezini srarla savunuyor. Oysa, iinde yaadmz rejimin daha ziyade bir ''aralk kap'' rejimi olduu akla gelebilir. Hem de yle bir aralk kap ki, eitli kuvvetler onu nden, arkada boyuna ititiriyorlar. Kap belli bir aklkta, u kadar enli bir vcudan girmesini salayacak, daha genilerini engelleyecek gibi durmuyor. Onyedi yldr zerine abanlan kap, bu gidile korkarm ne ardna kadar alacak, ne de btn btn kapanacak, fakat belki menteelerinden frlayarak devrilecektir. Bu lsz ekimeler arasnda Tanrnn bir gn evimizi kapsz brakmamasn dileyelim. Sayn Hkmet Bakannn ekonomik durumumuz zerine radyoda yapt konuma, vatandalarmz ne denli aydnlatt, bilmiyorum. Herhalde benim kafam burgulayan bir ok sorularn cevapsz kaldn sylemek zorundaym. Pln, program, yatrm, sosyal adalet, gzel eyler. Fakat bunlar nasl ve ne yolla gerekleecek? Vatandalarn mill 30

kalknmamz uruna katlanacaklar fedakrlktan eitlik prensibi salanacak m? Fiyat ykselileri bundan byle durdurulabilecek mi? Btn tedbirlere ramen hayat pahall artarsa ne yaplacak? ilere grev hakk yaknda tannacana gre, zel sektrde ve devlet sektrnde maliyet kontrol mekanizmasna hkmet nasl hkim olabilecektir? te bir yn soru ki, aralk kapmzn kaderi zerinde en az siyasal davalar kadar rol oynayabilecek bir gtedir. Ba davamzn bir retim davas olduuna phe yoktur. Ne yapp yapmal rnlerimizi arttrmaya bakmalyz. Bir tarm lkesi olduumuz halde budaymz, etimizi Amerika'dan beklemek umut krc bir duruma benzer. Kylerden ehirlere doru gittike hzlanan akn acaba sadece nfus artndan doma bir sonu mudur? Tahl fiyatlarnn bugnk artlara gre ok dk braklmas retim hacmini daraltan ve kyly tarladan karan sebepler arasnda saylamaz m? Toprak Mahsulleri Ofisi'nin alm satm tarifelerini ykseltmekte byk sakncalar bulunduunu biliyorum. Fakat ayet bugnk retim yetersizliinde fiyat ayarszlnn da bir rol varsa, Trk ekonomisini iine dt kmazdan ne yolla kurtaracaz? Bu konuda Sayn nn'den aydnlatc dnceler dinlemeyi isterdik. Plnl yatrm alanna da lzumundan fazla bel balamak acaba doru mudur? Sayn Babakann deyimi ile pln, kapal ve ak rejimlerde olmak zere ayr tekniklere bal,hatta ayr anlamlar tayan bir kavramdr. Kapal bir rejimde yrtlen plnl yatrm politikas kesin izgili, kaskat prensipler zerine kurulabilir. nk herhangi bir noktadan tahminler yanl kt zaman, (ki bu daima mmkndr) zarara urayacak olan halk kitlesi sesini karamaz. O, az var dili yok bir zavalldr. Acy sineye eker. Fakat vatandalarn serbeste tekilatlanabildii, parlamenter sistemlerde plnl yatrm politikalar olduka yumuak ve esnek bir zemin zerine kurulmaldr ki her hangi bir aksay, bir tahmin hatas, bir beklenmedik olay karsnda, genel yry deitirmemek art ile durumu kurtarmak mmkn olabilsin. Bu bakmdan demokratik dzene uygun olarak ynetilen memleketlerde kalknma planlarn kamuoyunun nnde daha ilk gnden tartmak dettir. Bylece iktidar ne yapyor, ona kar muhalefet ne diyor, semen vatanda aka grr. Seim vakti geldii zaman da oyunu ona gre kullanr. Biz ise hazrland sylenen plnlar hakknda henz bilgi edinmi deiliz. Ne Byk Millet Meclisi'nde, ne de basnda bu konuya dokunulduunu grmyoruz. Her halde aralk kapmzn alaca gn bekliyor olmalyz. Hadi hayrls! 24.1.1962

TARAFSIZ DARE DERKEN TARAFLI OLMAYALIM

Sayn nn'nn deyimi ile ''ak rejime'' getiimiz onyedi yldanberi hangi parti iktidar elinde tutarsa, muhalefette kalanlar az birlii ederek daima tarafsz bir idare zlemini dile getiriyorlar. Devlet ynetimine partizanlk zihniyeti szmalarnn kt sonularn 19501960 yllar boyunca gzlerimizle bir daha grdkten sonra, yurt huzurunu bozan, vatandalar arasndaki ahenk havasn bulandran ve giderek demokrasiyi temelinden sarsan bu kt hastala kar kendimizi ne denli korumaya alsak yeridir. 27 Mays'tan bu yana, kimi arkadalar, devlet dairelerinde ve devletle ilgili messeselerde eski DP kalntlarna kar yeter derecede enerjik bir temizleme kampanyas almadndan ikyetidirler. Onlara sorarsanz bir ok nemli yerlerde hl dk iktidar kayrmas bir takm partizanlar vardr. Bunlar ya pusuya yatm frsat kollamaktadrlar, ya el altndan kk sabotaj hareketleriyle oyalanmaktadrlar, ya da hibir ie yaramadklar iin milletin parasn bir hizmet karl olmakszn, bouna almaktadrlar. Arkadalar hakl karacak rnekler belki vardr. Ak rejimin artlarndan biri de ak konumak olduuna gre bunlar teker teker ortaya koymak, sorumlular uyarmak, idarenin partizan unsurlardan temizlenmesine yardm etmek iyi olur kansndaym. Fakat, gazetelerimizde fazla yank uyandrmamakla beraber, yukarki ikyetlere tamamyla zt bir baka ikyet konusunun vatandalar arasnda iin iin huzursuzluk yarattn gryorum. Bu da 27 Maysla balayp daha ziyade alt basamaklar kapsayan bir haber verme ve alma (ihbar ve intikam) eiliminin imdiye dein birok masumlar yakt, hatta zamanla dinecek yerde yukar basamaklara da szarak ters ynden ayn partizanlk zihniyetinin devamna yol at iddiasdr. ki yldr yurdumuzun siyasal havasnda bagsteren gelimeye baklacak olursa, bu iddiann arkasnda da azmsayamayacamz bir gerek pay bulunduunu kabul etmek gerekiyor. 27 Maystan hemen sonra yaymlad bir genelge ile C.H.P. Sayn Genel Bakan nn bu konuda tekilat uyarmaya alm, alma duygularndan saknlmasn, dk parti saflarnda grev alm, ya da o partiye oy vermi vatandalara kar efkat ve anlay gsterilmesini istemiti. Yazk ki o genelge her yerde beklenen etkiyi yapamad. Devrim ynetiminin gen ve az tecrbeli sorumlular 31

zerine gizliden gizliye bir ''haber verme'' hcumu yurt lsnde ald, yrd. Kiisel dmanlarn zarara sokmak, meslekteki rakiplerini sindirmek amac ile hareket eden adamlar, ok defa kendilerini gizleyerek, devrim sorumlularn bir ''ihbar'' yamuruna tuttular. stanbul bankalarndaki zel kasalar ald takdirde yz elli milyon dolarlk m, yz milyon dolarlk m, sakl bir dviz stoku bulunacana kadar neler neler sylendi. Oysa birbirine paralel olarak yaplan bu ''ihbarlar'' zerine kasalar ald zaman bulunan dvizin tutar sadece bin be yz dolardan ibaret kald. Bu yzden halkn bankalara kar gveni sarsld, memleket ekonomisi milyonlarca dolarlk zarara urad. Daha kts, partizan zihniyet eski hz ile devam etmek eilimini hemen hemen hi yitirmedi. Bugn bile idare amirlerine, yksek messese sorumlularna eitli kollardan bavurularak ''falan eski demokrattr, atnz filan bizdendir, alnz'' tarznda tesirler yapldn duyuyoruz. Bu gibi mdahalelerin bizi aradmz huzura kavuturamayacan, ''tarafsz idare'' ilkesini bu yoldan gerekletiremeyeceimizi artk renmeliyiz. Devlet ynetiminde sorum yklenen politikaclar, her eyden nce idare mekanizmasndaki yksek grevlilerin objektif almalarna gvenmek durumundadrlar. Bunlar vatandaa eit muamele yapabilmek iin gnlleri rahat olmak gerekir. Bu da iktidar hkmetinin ''tarafsz idare'' ve ''vatandaa eit ilem'' prensibine iten sarlmas ile mmkndr. urada burada kalm eski partizanlar temizleyelim derken devlet gemisini yeni partizan ordularyla dondurmayalm. 25.2.1962

BARAJ, FABRKA VE ADAM

Sras geldi de yazyorum: Geenlerde Paris'te katldm gazeteciler toplantsnda byk Fransz bilim adam Jacques Rueff, (NATO'nun ekonomik meseleleri) konulu gzel ve ilgin konumasn yaparken bir aralk bizim durumumuzdan da sz at: ''NATO yesi olduklar halde iktisaden geri kalm milletler var. Atlantik ailesini bir btn olarak ele aldmz zaman bunu yadrgamamz gerekir. Nasl Fransa'nn, talya'nn, hatta Birleik Amerika'nn nispeten fakir blgeleri bulunuyor ve bu devletler o blgeleri kalkndrmak iin gayret harcyorlarsa, NATO erevesi iindeki geri kalm milletlere de yardm etmek arttr.'' dedi ve arkasndan ilve etti: Bununla beraber ben geri kalm milletlerin kalknmalarnn barajlar ykseltmek, fabrikalar kurmakla gerekleivereceini sanmyorum. Bu, her eyden nce bir eitim, bir adam yetitirme davasdr!'' Rueff'in bu szlerini dinlerken bir daha Atatrk' hatrladm, onun tuttuu davaya olan inancm iimde bir daha tazelendi. Krpe rejimin temellerini atarken byk nder neden her davann stnde btn gc ile devrim hamlelerine girimiti? nk o herkesten iyi biliyordu ki bu milletin ada uygarlk dzeyine ulamas ancak yeni bir dnya grn bu topraklar zerine yaymakla gerekleebilecekti. amza uygun insanlar yetiebilmemiz sadece amzn tekniini deil, o teknii yaratan ve yaatan dnce kaynaklarn da benimsememize bal idi. Demokratik dzenin temeli bildiimiz vicdan ve sz hrriyeti, serbest tartma, serbest seim messeseleri byle bir dnya grnn ndan yoksun kald srece bouna, hatta tersine dnen arklar olmaktan teye geemezlerdi. 1923'ten 1938'e kadar bu uurda elinden geleni yapt. Cumhuriyetin ilk yllarnda, orduyu bir yana brakrsak, be dzineyi bulmayan mspet kafal bilim ve ihtisas adamlarmzn says on be yl iinde iki sfrl, sfrl rakamlarla arplacak derecelere ykseldi. Cumhuriyet devrinde kurulan messeseler phesiz Atatrk'ten sonra da Atatrk kuaklarn saysn arttrmaya devam etmitir ve edecektir. Yalnz, ne varki ok partili hayata geeliberi akntsna kapldmz yanl bir demokrasi anlay, ters ynde hzla gelien direnmeleri babo brakt iin eitim davamz hem duraklam, hem de tehlikeli blnmelere uramtr. Bylece, ada uygarlk dzeyine yaklama hamlelerimiz baltalanmakta, yavalamaktadr ve kalknma gcmz bu yzden krlmaktadr. Dnyann btn demokrasilerinde en byk tartmalar, en iddetli atmalar ekonomik konular zerinde olur. nk sosyal davalarn z gibi, sosyal dengenin temeli de her eyden nce ekonomiktir. Bugn kapal rejmi diye adlandrlan Atatrk devrinde, mill ekonomimizi ilgilendiren eitli meseleler basnda da, Parlamentoda da rahata tartlrd. Hatta bu meseleleri belli ideoloji alarndan ele alan bilimsel gayretlere de sk sk rastlanrd. imdi sorarm size! ok partili hayata getiimiz onyedi yldanberi vatandalar en yakndan ilgilendirmesi gereken ekonomik sorunlarn cidd ve metodlu bir ekilde ele alndn grdnz m? Partilerimiz arasnda kayda deer bir ekonomik gr ayrl var mdr? Basnda, ya da Meclis'te halkn ekonomik dertleriyle yakndan ilgili tartmalara ka kez tank oldunuz? Bir oy avcldr tutturmuuz, 32

birbirimizi ve devrimleri hrpalayp duruyoruz. Ekonomik gelimemizin kaderini sadece d yardmlara balam bir halimiz var. Amerika yardm ederse, bu yl atlattk! diye umuda kaplyor, yardm alnca da: Gelecek yla Allah kerim! diyoruz. Kalknmamzn da, demokrasimizin de, ada uygarlk koullarna ulamamzn da yalnz ve yalnz Atatrk ilkeleri sayesinde gerekleebileceini nedense bir trl aklmza getirmek istemiyoruz. Adamn onbe ylda yaptn, onyedi ylda yine de btn btn ykamadk. imdilik en byk tesellimiz bu! 28.2.1962

YANLI TEHSTEN SAKINALIM

Onyedi yldanberi ''kapal rejim'' artlarn brakp ''ak rejim''e ulatmz Sayn nn daha geenlerde sylemiti. Aradan bir ka hafta ya geti, ya gemedi, imdi 27 Mays devrimini korumak amac ile sk kanun yasaklarna bavurulduunu haber alyoruz. Bu da gsteriyor ki iinde rpndmz rejim davas, bir kapy ap kapamak gabi basit hareketlerle zlebilecek cinsten deildir ve Trkiye'yi arad huzura kavuturmann birinci art, on yedi yldr srp giden huzursuzluk kaynaklarn bulmaktan ibarettir. Bu itibarla 22 ubat olaylarn bir ka subayn kiisel ykselme hrsna balamak, sosyal hastalklarmza bir defa daha yanl bir tehis koymamza yol aar. Yanl tehisler sonunda alnan tedbirlerin ise, herhangi bir derdimize are olmak yle dursun, dertli bamz bsbtn kartrdn grp duruyoruz. Buna benzer bir davrana dk iktidar tarafndan karlan Atatrk kanunu hazrlanrken rastlamtk. Buna Heykel Kanunu demek belki daha doru olurdu. nk yanl tehis yznden davann z unutulmu, sadece belirtileri zerinde bir takm yasaklarla olumlu bir sonuca varlabilecei dnlmt. O sralarda ben burada aka Heykel Kanunu'na kar gelmitim. Atatrk heykeline kazma ile saldran yobazlarn maksad akt: Bunlar, ta ve tuntan yaplma bir takm sembollerin arkasnda devrim ilkelerine di bilediklerini, asl devrimleri ykmak istediklerini yzmze arparcasna haykryorlard. Genliin ve ordunun tepkisinden ekinen o zamanki iktidar ne yapt? Heykel Kanunu karmak suretiyle sembollere dokunmay yasak etti, fakat demokratik hrriyetler paravanas sayesinde devrimlerin el altndan didik didik didiklenmesine aka imkn salad. Eski iktidar adm adm doru yoldan uzaklatran, her trl ktlklere, hukuk d davranlara srkleyen, sonunda ona meruluunu kaybettiren ite bu sahte, ruhsuz ve temelsiz demokrasi anlay olmutur. imdi biz ne yapmak istiyoruz? Bir kanun kararak (im yolu ile dahi olsa) 27 Mays devrimini lekelemek isteyenleri ar cezalara arptracaz, 27 Mays'a dil uzatlmasn yasak edeceiz. Peki, nedir bu 27 Mays? Devrim artlar iinde ilerlemek, bireylere ait hak ve hrriyetleri gerekletirmek, millete kalknmak ve ada uygarlk dzeyine bir an nce ulamak isteyen Cumhuriyet Trkiye'sinin onyedi yllk strabnn dile geldii ahlan olarak ele almadmz takdirde 27 Mays'n bir anlam kalr m? 27 Mays'a dokunmayacaksn, Yksek Adalet Divannn cezaya arpt adamlar savunmayacaksn, dk iktidar vmeyeceksin! Pekl, klasik demokrasi ilkelerine ve ak rejim artlarna uymasa da bu yasaklarn yrrle konduunu kabul edelim. Bunlara uyulmakla 17 yldr Trkiyemizi gerisin geriye Ortaaa doru srkleyen artlar deiecek mi? 27 Mays dil uzatamayan rklar, gericiler ve ifa bulmaz Atatrk dmanlar devrim ilkelerini inemeye eskisi gibi devam etmeyecekler mi? Bunlar, vicdan hrriyetine saldrmayacaklar m? Kadn haklarn uvala doldurup iindeki kadnla birlikte bir kede rtmeyecekler mi? eyhler ve aalar kendi ekonomik karlar uruna btn yeniliklere kar az dolusu kfr etmeyecekler mi? Halk aydnlatmak uruna gze alnacak her olumlu teebbs bunlar ve ortaklar profesyonel politikaclar elbirliiyle daha balangta hanerlemeyecekler mi? Trkiye Cumhuriyetini iine sapland kmazdan kurtarmann biricik yolu, bence 27 Maystan ziyade devrim ilkelerini korumaya almakla bulunabilecektir. Bizi en ksa yoldan Bat demokrasilerine ulatrabilecek tek yol da ayn yoldur. 7.3.1962

MEHMET, KULAIN NERDE? 33

Ankara'da gazetecilerle konuan Sayn Devlet Bakan, son Tedbirler Kanunundan sz ederken, yurdumuzda bu gibi tedbirleri gereksiz klan bir ortam yaratld gn kanunun yrrlkten kaldrlabileceini aklam. Bu dnce beni de dndrd. Adna demokrasi denilen toplum dzeni her eyden nce bir ortam meselesi olduuna gre, Sayn Grsel'in ne demek istediini kendi kendime sordum. ok partili hayata atldmzdan beri gerisin geriye ters ileyen bir rejimde yaadmza inandm iin Sayn Devlet Bakannn zledii ortam nasl yaratabileceimiz konusu zerinde durdum. 27 Mays devrimini korumak amac ile yrrle konan yeni tedbirlerin nda el ele veren politikaclarmz bundan byle ne gibi bir yol tutmaldrlar ki yurdumuz demokratik bir ortama kavusun ve yrrlkteki yasaklara ksa zamanda artk lzum kalmasn? Bu sorunu kurcalarken, Cumhuriyet Trkiye'sini yaratan devrim hamleleriyle ilgili anlar yar silik bir sinema eridi gibi gzlerimin nnden geti. Saltanatn yklmas, Halifeliin kaldrlmas, din ileri ile devlet ilerinin birbirinden ayrlmas, retim Birlii Kanunu, Medeni Kanun, Ltin harfleri, kadn haklar ve bizi Bat uygarlna ulatracak bykl kkl btn devrim hamlelerini, kopuk ve yarm yamalak da olsa, hatrlamaya altm. Bu devrim hamleleri, kanun halinde vaktiyle yrrle konurken Sayn nn imdiki gibi yine ynetim organnn banda bulunuyor ve herhalde onlarn lzumuna yrekten inanyordu. Kanun zoru ile ve demokratik olmayan metodlarla alnan o tedbirler sayesinde biz en ksa zamanda eski adan yeni aa atlamak savnda idik. Halkmz karanlktan kurtulacak, toplum olarak daha yaratc bir gce kavuacak, ekonomi ynnden ilerleyecek ve bylece gerekli demokratik hrriyet ortam yurdumuzda kurulacakt. Vatanda bilgisizlik iinde brakmakta kar olan her trl smrgenlere, yobazlara ve gericilere kar devrim hamlelerini koruyacak tedbirler alnmt. Bunlar Trk Ceza Kanunu'nun maddeleri arasnda hl grebiliriz. Resmen bugn de yrrlktedirler. Fakat ok partili hayata geerken, nedense bu maddeler dumura urad. Devrimleri bir keyif ve heves uruna ya da Atatrk'e ho grnmek iin deil de yurdumuzu gerek demokrasiye kavuturmak amac ile baardmz sylediimiz halde, ie koyulmak zere kollarn svayan Sayn nn, yapmak zorunda olduunun tam tersini yapt: Devrim kanunlarna kar atlp tutulmasna, hatta o kanunlarn inenmesine gz yumdu. Ekonomik haklarn aramasn henz bilmeyen fakir ve masum halk nnde iktidar savana girien politikaclar rahata dini politikaya kartrdlar, 27 yllk Cumhuriyet Trkiyesini, devrimleri yerin dibine batrdlar, hatta Atatrk'e dil uzatmaktan ekinmediler. Bylece, Sayn Devlet Bakannn yurdumuzda yaratlmasn zledii demokratik ortamdan biz daha balangta, bundan on yedi yl nce uzaklamaya baladk. 27 Mays, ite bir vakitler dnyay hayran brakan Trk mucizesini hayal olup tarihe karmak tehlikesinden kurtarmak amac ile Trk ordusunun baard bir devrim hareketidir. Bu devrimi, Atatrk ann devrimlerinden ayr olarak dnmee imkn yoktur. imdi biz 27 Mays' koruyacaz diye zel bir kanun karacak yerde 27 Mays' zorlayan o idarei maslahat, tavizci ve gericilie gz krpan ikiyzl tutuma bir son versek daha rasyonel, daha etkili, sosyal gereklerimize daha uygun bir yol tutmu olmaz m idik? dini politikaya kartrmyan, devrim ilkelerini ktlemiyen, aykr davranrsa ceza grecek olan bir adam, 27 Mays'a zaten nasl dil uzatabilirdi? Hadi, bir defa o kanun kt; bari bundan sonra olsun T.C. Kanunu'nun devrimlerle ilgili koruyucu yasaklarn sk skya uygulayabilsek! Sayn Devlet Bakannn bekledii demokratik ortam baka yoldan yaratabileceimize ben inanmyorum. Arada boa giden her gnn de bizi o zlediimiz ortamdan biraz daha uzaklatrdna hi phem yok. 21.3.1961

HA KAPALI OLMU, HA AIK!

Kapal rejim artlar iinde yaadmz yllarda tek parti idaresinin iyi bir sistem olmad dncesini savunmak yasakt. Bu dnceyi yaymaya kalkan gazeteciler sulu gibi ilem grrlerdi. Ak rejim artlarna kavutuumuz 27 Mays devriminin ikinci ylnda ise ok partl idareye herhangi bir ekilde dil uzatmak son Tedbirler Kanunu ile yasak edilmitir. Yasa dinlemiyenlere sulu ilemi uygulanacaktr. Bir sosyolog gz ile bakld zaman, birbirine ztm hissini veren u iki yasan, aslnda ayn zihniyete iaret saylmas gerektii derhal anlalr. Bu ''bana dokunan yakarm'' ve ''benim dediim olacak!'' zihniyetlerinin t kendisidir. Bir memlekette ekil deiiklikleri yoluyla z deiikliine varmann gln bylece bir daha aka gryoruz. Kapal rejim diye sonradan ktlenen tek parti ynetimi balangta ne iin kurulmutu? 34

Trkiye'yi en ksa yoldan ada uygarlk dzeyine ulatrmak iin deil mi? Bir uygarlk sava demek olan o ynetim artlar iinde elbette bir takm davranlara yasak konacakt. Fes yasa, Arap yazs yasa, frklk, falclk yasa gibi. Bat demokrasilerinde bu yasaklardan hemen hi birine bavurulmaz. nk Bat milletleri ada uygarl, adm adm ilerliyerek yzyllar boyunca kendileri yaratmlardr. Bu milletler, bizim gibi kalplam bir toplum dzenini ykp yeni bir dzene ksa zamanda ayak uydurmak davas ile hi bir zaman karlamamlardr. ngiltere'de Arap yazl ngilizce gazete basnz, kimse okumaz. O toplumun iinde bir yazdan baka bir yazya gemek diye bir devrim gerei imdiye dek grlmemitir ki, Fransa'da istediiniz kadar dincilik, ya da dinsizlik propagandas yapnz, aldrmazlar. nk orada vicdan hrriyeti ta onsekizinci yzldanberi toplumun vicdanna sinmitir. Devletin layiklii kanunundan ziyade insanlarn hogrrlne dayanmakta, gcn oradan almaktadr. Bundan tr deil midir ki, kimi Batl devletler resmen layik olmadklar halde, vicdan hrriyeti oralarda yasak zoru ile deil, kendi parlts ile dimdik ayaktadr. mdi, kapal rejimi brakp ana geerken biz elbette her eyden nce devrim artlarn korumak zorunda idik. ada Bat uygarlnn bir eseri olan demokratik ynetimi Trkiye'de gerekletirmek, siyasal partilerimizi Batl anlam ile halkn menfaati uruna iktidar savana k birer kurul haline getirebilmek iin buna zorunlu idik. Byle yapamadk. Bu yzden hem rejim soysuzlat, hem de daha kts bizi ksa yoldan ada bat uygarlna yaklatrmasn beklediimiz devrim ilkeleri yurdumuzda zayflad, sallantl bir hal ald. 27 Mays, ite bu tehlikeyi nleme amacn gdyordu. Devrimler yklmaktan kurtarlacak ve ok partili demokratik ynetim Batdaki rnekleri andrr, olumlu, yapc bir hayata kavuacakt. 27 Mays hareketi, Anayasa d davranlariyle meruluunu yitiren bir iktidar devirmiti. Elbette hi bir devrim, kendi eliyle ykt zihniyetin rahata toparlanarak bir gn kollarn sallaya sallaya ortaya kmasna gz yumamazd. Byle ey olmazd. Ne yazk ki 27 Mays sonras devrinde politikaclar bu noktay da unuttular. Devrim ilkelerin zedeleyici eski ksr atmalara eklenen 27 Mays dmanl Kurucu Meclis srasnda da, referandum kampanyas boyunca da, hatta yeni Anayasa'ya uygun yksek organlar kurulduktan sonra da devam etti durdu. Son Tedbirler Kanunu ile nihayet bu tehlikeye bir are bulmak gerekirdi. Kanunu hazrlyanlar da amalarnn bu olduunu tekrar sylediler. Fakat gelin grn ki yrrle konan tedbirler fiiliyatta, ok partili rejimin ruhunu deil, sadece adn korur gibidir. Devrim dmanlar devrime kar sinsi ypratmalarn imdilik el altndan yine srdryorlar. 27 Mays dmanlar kem km ederek yutkunurken, bir yandan grtlaklarn ayarlyor, bir yandan da ne demek istediklerini yarm ses aadan da olsa, yine anlatyorlar. Bu artlar altnda, imdiki ak rejimin kinci Dnya Sava boyunca yaadmz kapal rejimden temelli bir fark var m? Bu rejim memlekete yararl olabilir mi? Bu metodla Atatrk ilkelerini yaatmak, onlara Bat uygarl ynnde bakalarn ve yenilerini katmak mmkn m? Aralarnda kayda deer bir ekonomik gr ayrl bulunmayan, hatta ekenomik konularn tartmaya deer bile saymyan partilerin saysn oaltmakla yurdumuzu gerek bir hrriyet iklimine yaklatrabilir miyiz? Bu sorular objektif llerle ele alp incelemeye kalkmak, son Tedbirler Kanunun'nun nda, bir yazar su ilemeye kadar gtrebilir. 29.3.1962

KADRL OLAYININ ARDINDAN

Kaymakamlarndan ayrlmak istemiyen kadir bilir Kadirli halk, Ankara'ya gnderdii bir heyet vastasiyle Babakana bavurmu. ileri Bakan'nn kaymakam hakkndaki kararnn bir daha incelenmesini rica eden heyete sayn nn, dnk gazetelere gre yle bir cevap veriyor: '' Kadirli Kaymakamnn tyini meselesi, ileri Bakan'nn normal tasarrufu altndadr. Bence yaplacak bir ilem yoktur.'' Btn umut kaplarn birden kilitleyen bu kesin cevabn gazetelere yanl aksetmi olmasn gnl ok isterdi. Zira akrejim artlar iinde halkla beraber halk iin almak amac ile i bana geldiini syliyen bir Hkmet Bakan'ndan halk temsilcilerine kar bylesine bir davran dorusu beklemezdik. smet nn gibi devlet hizmetinin en yksek basamaklarnda uzun yllar tecrbe grm bir kii elbette bilir ki yurt lsnde geni yanklar douran her tasarruf, yalnz ilgili Bakanl deil, Babakan da, hatta srasna gre, tm hkmeti de sorumlu klabilir. dare hukuku ynnden ileri Bakan yzlerce kaymakamn nakil ve tayin ileri hakknda tam bir yetkiye sahip olabilir. Fakat, kamu oyuna deer veren ak rejimlerde kimi zaman yle durumlarla karlalr ki bir mahalle bekisinin kaderiyle btn bir hkmet, yakndan ilgilenmek zorunda kalabilir. Kaymakam 35

Mehmet Can'n, nakli olay yalnz Kadirli'de deil, btn yurt dzeyinde grltl tepkilere yol amtr. Basnda konu ile ilgili olarak bir takm iddialar ortaya atlmtr. Kaymakamn yapc ve olumlu bir ekilde alt, kanun nda halka yararl hizmetlerde bulunduu, ksa zamanda byk baarlar elde ettii yazlmtr. Ama bu hizmetler kimi aalarn houna gitmemitir. kar bozulan adamlarn, kaymakam Kadirli'den uzaklatrmak iin her areye bavuraca olaydan nce gazetelerde iddia edilmitir. Kendisi de oral olan, ileri Bakan'nn bir takm etkilere kaplabilecei aka ileri srlmtr. Sonra, yazlanlarn daha mrekkebi kurumadan, sylenenlerin kelimesi kaybolmadan, bakyorsunuz, kaymakam, henz bir buuk yl nce geldii ileden alnyor, bir dama ta gibi pat diye baka, uzak bir ileye atanyor. Olay vatandalar zyor. Kadirli halk, kadn ile, erkei ile, bir buuk yl iinde bunca i karan kaymakamdan ayrlmak istemiyor. lgililere telgraflar yadrlyor. ''Hi deilse yarm kalan eserleri tamamlasn da yle alnsn'' deniyor. Sayn nn'den zr dilerim ama, bu ilemi, bir Bakanln normal tasarruflar arasnda saymak iin bir insan, gerek halk ynetimine deil, belki daha ziyade soyut demokrasi fikrine bel balam olmaldr gibi geliyor bana. Karma hkmetteki ileri Bakan'n sayn nn kendi istei ile seip yanna almamtr. Bakan, iki parti arasndaki ibirlii artlarndan biri olarak phesiz Paann rzasna uygun olarak, fakat onun iradesi dnda hkmete girmitir. Bu durumda sayn Topalolu'nu her trl tasarruflarnda serbest brakmak suretiyle Babakan, acaba koalisyon dengesini bozmamak kaygsnda mdr? Bu takdirde, kurmaya altmz hrriyet rejimini yurdumuzda ruhsuz bir ekil halinde soysuzlamaktan nasl kurtarabileceizdir? Bir kaymakam oradan oraya atanm. Ne kar yani? Deyip gemiyelim. Halkn sesine kulak asmyan idareler ksa zamanda halkn sevgisini kaybetmee mahkmdurlar. imdi sayn nn, istedii kadar ''kaymakamn tayini meselesi, Bakann tasarrufu altndadr. Ben karmam!'' desin, Kamu vicdan, ileri Bakan'nn imzalad tayin emrinin altnda onun da imzasn grecektir. Hukuk ve politika gerekleri ynnden olayn anlam da bundan ibarettir. 8.4.1962

YNSZ PARTLER REJM

Cumhuriyet Halk Partisi, Parti Meclisi'nin geen gn yapt toplantda iki gen ye, Blent Ecevit ile Turan Gne, ilgin birer konuma yaparak arkadalarn uyarmaya almlar. Gen politikaclarn kansna gre, ok partili hayata geirildiinden beri, CHP, eski devrimci ynn yitirmi, seimlerde fazla oy toplamak kaygusu ile taviz vere vere fikir bakmndan zayflamtr. Oysa, partinin devrimcilik, halklk, devletilik gibi milletimizi ksa zamanda kalkndrmaya yaryacak kesin ilkeleri vardr. Politik hesaplara dayanarak bu ilkelerin bir keye itilmesi doru deildir. Halen nisb temsil usuln kabul ettikten sonra, semenlerin tmn birden memnun etmee kalkmak yetersizdir. C.H.P., kurulu amalarn gz nnde tutarak kendine bir yn semeli ve ona doru cesaretle yrmelidir. Ecevit ve Gne, bu ynn yurdumuzda iktisaden zayf ktlelere, kk iftiye ve alanlara umut verecek, onlara ''ite bizim partimiz!'' dedirtecek bir ekilde ayarlanmas gerektii dncesindedirler. ki yenin ateli bir dille savunduklar bu dncenin parti meclisinde pek yle scak duygularla karlanmad syleniyor. Partisiz bir yazar olarak bu bizi ilgilendirmez. Ne var ki, yurt gerekleri asndan baktmz zaman biz Gne'e ve Ecevit'e yerden ge kadar hak veriyoruz. Eer demokrasi eitli menfaat zmrelerinin Parlamentoda sesini duyurup yurt ynetimine katlmas anlamna geliyorsa, bu gn Trkiye'de demokratik bir rejimin yrrlkte bulunduunu iddia etmek dorusu biraz g olur. Semen ounluunu meydana getiren az toprakl ve topraksz kyllerle iiler, bugn Mecliste ka milletvekili tarafndan temsil edilmektedirler? Btn Meclis yelerinin Gne ve Ecevit gibi onlarn kaderi ile ilgilendiklerini farzetsek bile, prensip olarak bir parti kp da kendini onlara mal etmedike, bylesine bireysel (ferd) davranlar ne anlam tar? Her zaman dediim gibi biz ii daha balangta yanl tutmuuz. Demokrasiyi Mecliste ounluk salamaya yarar bir mekanizme sanyoruz. k noktamz bu olunca, partimizin ilkelerini falan bir yana brakyor, btn gayretimizle Meclise elden geldii kadar fazla sayda temsilci sokmaya bakyoruz. Hangi evreler bize oy kazandracaksa onlara ho grnmeyi i ediniyoruz. Bu yzden, seim kampanyalar daha ziyade duygusal bir hal alyor. Semen ktleleri, kendi karlarnn bilinci ile belli bir takm ilkeler deil, fakat herhangi bir ekilde etkisi altnda bulunduklar adaylara oy vermek durumunda kalyorlar. yle ki, ksa sreler iinde bir milletvekilinin bir ka kez parti deitirmesi bile bizde yadrganmaz bir davran saylyor. yle ya, neden yadrgansn? Ha Hac Hasan 36

demiler, ha Hasan hac, ne kar bundan? Sayn Genel Bakann tavsiyesi zerine imdi kendine yeni bir ba aramak devi ile karlaan C.H.P, iki deerli yesi tarafndan ortaya atlan teklifi, ne dereceye kadar benimsiyecek, bilemem. Bildiim bir ey varsa, siyasal hayatmzn on yedi yldr bir trl yolunu bulamyan soyut demokrasi denemeleri kmazndan kurtularak bir an nce yapc bir fikir ortamna kavumas iin semen karsna kesin ilkelerle kacak ve o ilkelerin savunucusu olarak Mecliste yer alacak yeni bir parti anlayna iddetle ihtiyacmz olduudur. Bu anlay benimsiyen bir parti, ksa zamanda byk baarlar elde edecek, hatta teki partilere de k serperek ynlerini bulmak hususunda onlara yardmc olacaktr. Gerek demokrasiye de zaten ancak bu yoldan varabiliriz. 17.4.1962

HAZN BR YIL DNM

Demokrasi parolas altnda kendimizi kandrp daha ilk admda demagoji bataklna frlatmasaydk, imdi bugn millete ky enstitlerini yirmi ikinci kurulu yldnmn kutlayacaktk. Eitim dvamz oktan zlm olacakt. Balangta, bu iin on ylda tamamlanaca hesaplanmt. Aradan iki defa on yl getiine gre enstitler kapatlmasa idi, imdi Trkiye'de okur yazar olmyanlar parmakla gsterecektik. Tarm metodlarmz yenilenecek, retim gcmz artacak, ormanlarmz kurtulacakt. Uygarlk gnei yurdu bir batan bir baa aydnlatacak, kyehir ayrl byk lde azalacakt. Mutlu Trkiye hayali iyiden iyiye gerekleme yoluna girecekti. Ky enstitleri fikri, yle bir iki adamn kafasnda rastgele yer eden bir bulu deildi. Dikkatle aratlrsa, bunun belki Kurtulu Sava gnlerine kadar uzanan bir tarihi olduu grlr. Milletleri geri brakan sebepler arasnda bilgisizliin payn azmsamyan lkc aydnlarmz konu zerine yllar yl eilmiler, kyly ksa zamanda a kavuturacak bir retmen ordusunun yine ksa zamanda nasl yetitirilebilecei problemini zmee almlard. O arada bir takm deneyler yaplm, ky enstitleri messesesi bylece adm adm gelitirilmek suretiyle kurulmutur. Her eye ramen messesenin kusurlu yanlar yok mu idi? Soruya ceffelkalem hayr diyebilmek iin insan ky enstitlerine di biliyen irkin politikaclar kadar banaz (softa) yaradll olmaldr. Meselenin z, bu metodla halkmzn kestirme yoldan aydnla kavuup kavuamayacanda idi. Ve bu noktada kimsenin phesi yoktu. Yerli yabanc herkes gryordu ki, ky enstitlerini kurmakla Trkiye Cumhuriyeti eitim davasnn anahtarn nihayet bulmutur. Memleketimize konuyu incelemeye gelen bir UNESCO heyeti, bizim buluumuza hayran olmu, geri kalm lkeleri kalkndrmak hususunda bundan rnek alnabileceine dair Paris'teki merkeze rapor vermitir. UNESCO Trkiye Mill Komisyonu Bakan Sayn General Tevfik Salam, bu konu ile ilgili olarak her halde daha geni bilgiye sahiptir. Peki, yerli yabanc herkesin grdn irkin politikac grmez mi? Elbette grr ve nitekim grd. Grr grmez de gzleri falta gibi ald. Kyl okur yazar olacak. Okur yazar olunca renecek renince aydnlanacak. Aydnlannca da uyanacak, bu artlar altnda irkin politikacnn uykusu kamasn, olur mu? Aksi gibi tam o sralarda da ok partili hayata geiliyor. Artk karn yrtmek iin sadece iktidar temsilcilerine bel balamak yetmez. ktidar halkn oyu ile kurulacana gre, ilkin ona ho grnmek lzm. Hazr kyl henz enstitlere snmamken kralm u uursuz okullarn ayan bir kere. te, aydnla kar sava yurdumuzda byle balad. Parti ayrm gzetmeksizin tm irkin politikaclar elele verdiler. Gzelim eseri drt bir yandan kuatp yaylm ateine aldlar. Ky delikanlsnn mardn, ky ahlknn bozulduunu, kye komnizmin szdn sylediler. Bu gidile memleket batacak, dediler. Doudan Batya yurdu grltye bodular. Ne yazk ki bu grlt arasnda irkin olmyan politikaclar, aydnlar ve saduyulu vatandalar pek seslerini duyuramadlar. Gericiler snfnda ylesine birbirlik kurulmutu ki, bunun dnda kalanlara kulak asan olmad. Ve biz on ylda eitim davamz zeceimize matematik bir kesinlikle inanrken, aradan iki defa on yl getii halde, bugn ellerimiz brmzde ne yapacamz dnyoruz. Yz binlerce Trk ocuu yobaz okullarnda ryor. Milyonlarcas, retmensizlik yznden, istese de okuyamyacak durumda. nsan dnyor da ''17 Nisan acaba bir rya m idi?'' diyesi geliyor. 22.4.1962

BU KAINCI?

On be ekim seimlerinden sonra kurulan karma hkmetin uzun mrl olabileceine pek inanmamtm. 37

Hele bu hkmetin yapc bir alma yolu tutup olumlu iler karabileceini hi aklm kesmiyordu. aksini dnebilmek iin 27 Mays' douran nedenlerin 27 Mays' kovalyan zaman paras iinde yok edilebildiini kabul etmek gerekirdi. nce referandum, arkasndan da seim kampanyalar bunun yaplamadn gsterdiine gre, karma hkmeti yaatmak uruna harcanan tm gayretler, havanda su dvmee benzemekten teyi gidemiyecek gibi idi. Alt aydr karlatmz bu kanc krizdir, u dakikada saysn hatrlyamyacam. ki kanat arasnda imdiye dein patlak veren aksamalar, ok kr devlet kuunu yere drmekten geitirebildik. Belki bu seferki krizi de kanatlar kopmadan atlatabiliriz. Ama neye yarar? Milletin byk bir sabrszlkla saysz dertlerine derman arad bir ortamda biz her iimizi bir yana brakr da btn abalarmz sadece karma hkmeti yaatmak kaygusu zerine toplarsak yurt hesabna die dokunur olumlu bir i karabilir miyiz? Tedbirler kanununa oy veren sayn milletvekilleri, bizde ok partili hayat korumak amacn gttklerini sylyorlard. Oysa, ikide bir koalisyonun kanatlarn koparmaya alanlar arasnda da hep o sayn milletvekillerinden bir ksmn gryoruz. Bir karma hkmeti yaatmann glklerini inkra yer yok. Bu, her eyden nce karlkl fedakrlklar istiyen bir anlamaya dayanmak gerekir. u parti bir sre iin programnn u maddelerini, bu parti de bu maddelerini uygulamak isteinden vazgeerler. Ama bir hkmetin iki kanadn meydana getiren partiler, iktidarda kaldklar srece beraber gerekletirmee alacaklar bir takm maddeler zerinde de mutlaka anlarlar. Ksa, ya da uzun mrl olsun, bir koalisyon ancak bu artlar altnda kurulur. Yayabildii kadar da ancak bu artlar altnda yaar. 19451958 yllar arasnda Fransa hep koalisyon hkmetleri ile ynetildi. Bunlardan biri dyor, ardndan bir yenisi kuruluyordu. On yl boyunca Fransa'da yirmiye yakn hkmet deiimi oldu Fakat ayn sre iinde bu devletin mill geliri yzde yzn stnde bir art gsterdi. Politika kararszl yznden Fransz halknn ekonomik kalknmas byk lde aksamad, hatta belki hi aksamad. nk daha balangta, komnistler bir yana, btn siyasal partiler Marshall yardmnn nasl kullanlaca hususunda bir anlamaya varmlar, Monnet plnn onaylamlard. Biz ise yapmamz gerekenin tam tersini yapyoruz. Karma iktidarn bir kanad boyuna tekini krmaya alyor. Milletimizin deil sanki partimizin karn salamak amac ile Meclise girmi gibiyiz. Acele tedbir bekliyen saysz davalarmzdan henz bir tekinin Mecliste grlp bir karara balandn grmedik. Alt aydr n plnda lf edilen balca konu siyas af. Siyas af kmadka yurdumuz huzura kavumazm! Bu savn ardnda yzde bir, binde bir gerek pay pay olsa da affa itiraz edecek aramzda bir tek vatanda bulunmazd. Ne yazk ki bizim huzursuzluumuzun asl nedeni bylesine basit yzeylerde seilemiyecek kadar derin ve ok cephelidir. e grnte gre bunun giderilmesi uzun srecek, ar fedakrlklara mal olacaktr. 25.4.1962

O DA HAYAL, BU DA

Alman yazar ErichMaria Remarque'in (Garp Cephesinde Yeni Bir ey Yok!) adl eseri filme alnd sralarda ben Viyana niversitesi'nde renci idim. Bilindii gibi Remarque bu eserinde harbe kardr; insanlarn ekip halinde birbirlerini boazlamalarndaki anlamsz vahilii dokunakl bir slpla dile getirilir. Kitap balca dillere evrilir ve btn dnyada kap kap satlrken gze batar hi bir protestoya yol amad halde, film olarak sinema perdelerinde gsterilmeye baland, zaman, nedense dar kafal Alman milliyetilerini sinirlendirdi. O devirde gnden gne kuvvetlenip her yerde tekilt kuran Naziler, filmi programna aldn duyduklar sinema salonlarnn nnde gsteri yrylerine kalktlar, cam ereveyi indirmeye yeltendiler. Polisle Naziler arasnda olduka sert atmalar oldu. Eserin Viyana'daki ilk gsteriliinde bu atmalar sokaktan sokaa kovalamaca halinde soysuzlat, ehir trafii aksad ve eer hafzam beni aldatmyorsa, o zamanki zayf Avusturya hkmeti filmi yasak etmek zorunda kald. O gsterilere katlan Nazilerin ezici ounluu by henz terlemi delikanllard. Bunlar, phesiz yaplan telkinlerin etkisi altnda ''sava kt bir eydir'' demeyi su sayyorlar, gerekten yurtsever bir insann, gerektii zaman, ktln bile bile harbe atlmaktan ylmayacan hatrlarna getirmiyorlar, saldrganlk harpleri ile savunma harplerini birbirine kartryorlard. Nazi hegemonyasn Avrupa'ya yaymak sevdasnda olanlar byle istiyorlard. Demokratik hrriyetleri tek yanl kullanarak ortalkta bir dehet havas yaratmak, her trl uyarmalara kar genliin gzlerini balamak bunlarn balca kaygs idi. karlar bunu gerektiriyordu. Hegemonya dvas uruna sava amay kafalarna koymulard bir kez. lkin Avrupa'y, sonra 38

dnyay ele geirmek iin milyonlarca kurban vermeye kararl idiler. te, gz kapal gsteri yrylerine srkledikleri tysz delikanllar da o kurbanlardan bir ksm idi. Nitekim (Garp Cephesinde Yeni Bir ey Yok) filminin oynatlmasna kar direnen genler, be on yl sonra gittiler, hegemonya lgnlarnn komutas altnda sapr sapr dkldler. Harbi kazananlar, savan kt bir ey olduu dncesine kar gelmeyen ve filmi seyretmekten korkmayan hrriyeti milletler olmutu. Fakir Baykurt'un (Ylanlarn c) yznden evvelki gece Ankara'da tertiplenen olaylar bana yukarya zetlediim gemii hatrlatt. Younluu ve amalar bakmndan deilse bile nitelikleri bakmndan iki durum arasnda yakn bir benzerlik var. Fakir'in roman yurdumuz gereklerinden bir ksmn dile getiren gl bir eserdir. Kitap haline getirilmezden nce Cumhuriyet'te tefrika edilmi, ilgi ile okunmutur. Yunus Nadi Armaan iin toplanan ve aralarnda Halide Edip Advar, Yakup Kadri Karaosmanolu, Falih Rfk Atay gibi edeb zevkinden kimsenin phe edemeyecei kiiler de bulunan byk seiciler kurulu, oybirliine yakn bir ounlukla bu esere birincilii vermitir. (Ylanlarn c) sonradan kitap halinde de baslm, hi bir grltye yol amakszn kitap vitrinlerinde sata konmutur. Fakat vakta ki bu eser kitap sayfalarndan szlp sahneye ve perdeye aktarlmak istenmi, ite o zaman iin rengi deimitir. Bir ksm insanlar yurt gereklerinin dile gelip kmldamasndan bizde teden beri holanmazlar. Hayattaki gerei gsterip de aksayan yanlarn dzeltecek bir ortama imkn hazrlamaktansa bunlar perdedeki glgeleri sansr etmeyi ye bulurlar. nk yzyllardr srdmz gerek hayatn deimesi, yurdumuzda daha aydn, daha ileri yarnlar hazrlamas ilerine gelmez. Genlik ve halk bunu gre gre zamanla gayrete getirse bir gn rahatlar kaacandan korkarlar. Demokrasiyi yalnz kendi karlar asndan kullanmak istemeleri, Atatrk ilkelerine di bilemeleri, ky enstitlerine, halkevlerine dman kesilmeleri, masum genleri kkrtp sinema talatmalar, cam ereve krmalar hep bundandr. Hitler, byk Almanya hayali uruna Alman genliine kymt. Bunlar ise, sadece kendi karlar uruna Trk genliini Ortaaa balamak hevesindeler. Bunlarnkisi de hayal ama, herhalde daha di cinsinden!. 3.5.1961

K.K.K. VE TES

ki partinin sekin yelerinden kurulu K.K.K. (Koalisyonu Kuvvetlendirme Komisyonu), nceki gn yapt toplantda alt komisyona blnerek eitli meseleleri derinliine incelemeyi uygun bulmutur. Bular, srasyla A.K. (Ahenk Komisyonu), .M.M.K. (ktisad ve Mal Meseleler Komisyonu) ve Y. S.K. (Yaralar Sarma Komisyonu) diye adlandrlmlardr. Alt komisyonlarn, meselelere zm yollar K. K.K.'ya sunulacak, orada karara balanacaktr. Ancak, koalisyonun bir sre daha paralanmasn nleyecee benzeyen bu forml, beklendii gibi koalisyonu kuvvetlendirebilecek midir? Bizce asl dava, bu sorunun ardnda sakldr. Neden saklamal? btn aksaklklar karma iktidarn bnyesinden doduu halde bu iktidar yaatmaya gayret eden kimi yazarlar kusuru hep darda aramaya hevesli grnyorlar. Koalisyon iyi desteklenmiyormu, bunu bozmakta kar olanlar varm, tarafsz basnn tutumu umut verici deilmi, falan.. Bu ikyetlere bakarsanz, karma iktidarn en byk dmanlar, o iktidarla hibir iliii bulunmayan muhalif, ya da partisiz evrelerdir. Oysa, gerek durum yukarki iddiann tam tersidir. 15 Ekim seimlerinden sonra binbir glkle koalisyon hkmeti kurulduu zaman, gerek muhalif partiler, gerek tarafsz basn bu hkmetin rahat alabilmesi iin elinden geleni yapm, koalisyon zarar grmesin diye deta nefes almaktan ekinmitir. Glerini bir araya getirip bir program zerinde birleen iki partinin birbirine ne denli zt ynleri temsil ettiini bilenler, yrekleri titreyerek, denge bozucu gayretlerden saknmlardr. Ama ne var ki akln nda ele alnd takdirde aresizlik iinde bavurulan bu zoraki ibirliinden olumlu baarlar beklemek biraz hayale benziyordu. Koalisyon hkmetinin bakan ve koalisyon iktidarnn en ateli tarafls sayn nn bile ilk zamanlar btn gc ile dengeyi korumaya alyor, koalisyon yklmazsa bunu yeter bir baar sayacakm gibi davranyordu. Koalisyon uruna koalisyon, her ey uruna koalisyon sanki vazgeilmez bir lk olmu, yreine girmiti sayn nn'nn. Srf karma hkmeti yaatmak iin kar tarafa verdii tavizleri bir dnsek akllar durur. yle zamanlar olmutur ki dk devrin sahiden dp dmedii dncesi vatandalar pheye drmtr. Her eye ramen sayn nn umudunu kesmiyor, sorumunu tad ve kuruluunda barol oynad ok partili soyut demokrasi sisteminin bir gn yurdumuzda yapc ve baarl bir ekilde yryeceine inanyordu. 22 ubat'tan sonra onaylanan Tedbirler Kanunu ile bu inanc paylamamak su sayld. Fakat ara yerde devrim ilkeleri sahipsiz kalyor, ekonomik kalknmamz iin gerekli almalar gecikiyor, koalisyon br kanadnda yer alan kimi politikaclar iktidarda deil de muhalefette 39

imiler gibi baltalayc gayretlerine devam ediyorlard. Nihayet, sayn nn'nn de sabr tkenmeye yz tuttu ve K.K.K. (Koalisyonu Kuvvetlendirme Komisyonu)'nun kurulmasna yol aan demeci ile kar taraf cidd olarak durumu mzekereye ard. Alt komisyonlarn meselelere bulaca zmlerden sonra birtakm prensipler zerinde anlalmas ihtimali, grne gre kuvvetlidir. Ama kt zerinde prensip anlamalarna varmak, koaliyon hkmetini baarl bir alma yoluna ulatrabilecek midir? Elden ne gelir, beklemekten gayri?

6.5.1962

SOSYALST KURALLAR VE BAKALARI

Tannm bir ngiliz diplomat ile konuuyordum. Bir aralk komnizm tehlikesinden sz ald. Tannm diplomat kendi memleketi hesabna hi bir kayg duymuyor, buna karlk geri kalm lkeler asndan tehlikeyi pek byk gryor, buralarda sorum yklenen devlet adamlarnn konu zerine dikkatle ve srarla eilmeleri gerektiini sylyordu. Bunu sylerken taknd son derece rahat ve telsz halini belirtmek istedim. Yar aka, kendisine: yle ya, sizin iin mesele yok. ktidar ele geirecekleri gne kadar ngiliz komnistlerinin de Kralc olacaklarndan emin grnyorsunuz! dedim. Kahkahay atan tecrbeli diplomat, aka olsun diye sylediim szn ardndaki gerek payn hemen kavramt. Milletleri birbirinden ayrt eden vasflar sayarken dil birlii, din birlii, rk birlii, lk birlii, rejim birlii, gibi ok kez realiteye uymayan kavramar zerinde tartlyor. Ernest Renan'dan beri bu byle. Oysa, milletlerin sosyal geliim olayn tarih boyunca nasl baardklar incelense ve bu adan bir sralamaya giriilse, belki daha bilimsel bir sonuca varmak mmkn olacak, bylece milletleraras anlamazlklar zmlemek de imkn snrlar iine alnabilecektir. nsan toplumlarnn zamanla deitii bir gerekse de bu deimenin her yerde ayn ekilde olmadn gryoruz. Kimi milletler devrim yaparak, ynetici snf veya zmreleri zorla balarndan atarak sosyal gelimelerini srama yolu ile yrtrken, birtakm milletler de ayn eyi yava yava, deta belirsiz bir akla ve phesiz byk sarsntlara uramakszn, tereyandan kl eker gibi rahat baarmaktadrlar. ngilizleri ve genel olarak btn AngloSakson milletlerini bu sonuncular arasnda sayabiliriz. Arkada braktmz elli yl boyunca dnyada deta ta topra yerinden oynatan, dalar devirip okyanuslar kabartan frtnalar olmu, o arada ngiliz mparatorluu en gvendii, varl ile en fazla vnd smrgelerinden olmu, ngiliz kapitalizmi temel direklerini yitirmi, fakat btn bunlar ngiliz milleti demokrasi ilkelerini zedelemeden atlatmasn bilmitir. yz yl nceki kyafeti iinde Komn Meclisi oturumlarn aan Speaker'in karsnda ngiltere Bankas'nn, kmr ve demir madenlerinin, demir yollarnn kamulatrlmas onaylanm, ynetim ekli bozulmakszn toplum bnyesi normal geliimini devam ettirmitir. Az farklarla durum teki AngloSakson memleketlerinde, rnein sve'te, Danimarka'da, Birleik Amerika ve Kanada'da da ayndr. Bugn sve sosyalizmi, zel teebbs ykmakszn, hatta Krallk messesesinin varlna dokunmakszn birok iler baarm, sosyal adalet ilkelerini byk lde yrrle koymutur. Bir gn gelecek bu milletler, belki devrimci sosyalistlerin bile hayal sayd bir eitlik dzeyine varacaklar ve bunu hrriyet kurallarn zedelemeksizin baaracaklardr. Bu memleketlerde bugn kraln bisiklete, bakanlarn tramvaya binmesi kimseyi hayrete drmyor. Yarn bir prenses bir giyim evinde satclk yaparsa neden hayret edilsin? Nasl krallk messesesini muhafaza ederek demokrasiye getilerse, ylece demokratik kurallara dokunmadan sosyalizme doru adm adm yryor AngloSaksonlar. teki milletler ise sosyal geliimlerini daha ziyade devrim yolundan yrtyorlar. Bu milletlerin ynetici snflarnda zaman koularna uymak iin gerekli kvrakl ve anlay gremiyoruz. Hele geri kalm toplumlarda insanlarn her gn daha iyi, daha eit artlar altnda yaamas gerektiini, deien dnya ortasnda bu hayata zlem duymann ve o yolda direnmenin bir hak olduunu imtiyazl kiiler ounlukla anlamak istemiyorlar. Bunlar, halk gsz ve bilgisizlik iinde kalrsa, kendi stn durumlarn srdrebileceklerini sanyorlar. Yenilie ve yeni fikirlere kar di bilemeleri, milliyetilik maskesi altnda kalplam dogmalara sarlmalar hep bundan. Bir dereceye kadar baar elde etmedikleri de belki sylenemez. Ama ne var ki bu baar aldatc bir hayalden ibarettir ve sonunda asl zarara urayacak yine kendileridir. Evrim, skin akan bir suya benzetilirse, devrim elleden 40

elleye koan, nne ne rastlarsa ezip geen bir nehir saylr. Okyanusa varmadka durulmaz. Devrim, btn deer yarglarn altst eder, yeni bir dzene kavuana kadar toplum ok ac eker. Evrimci ve devrimci milletler diye ileri srdm u sralamada eer bir gerek pay varsa, bir ksm toplum yneticilerine zaman zaman kafalarn tatan taa vurmalarn bir tabiat kanunu saymak galiba doru olacaktr. 10.5.1962

''SOLCU'' PAA

Bir AP'li Senatr, nceki gnk karma grup toplantsnda smet nn'y tenkid ederken bir aralk kendini tutamam (zaten bizde hep byledir) babakann politikasn bir yana brakarak kiiliini yermee kalkm. Dnya gazetesinde okuduuma gre, hrsl Senatr, smet nn'nn yurdumuzda huzur istemediini, ortal kartrmak iin elinden gelini yaptn, diktatrle gz diktiini ve.. ''sol'' eilimli olduunu sylemi. Yukarki basmakalp ithamlarn samal meydanda. Bunlardan tr nn gibi bir adam savunmaya kalkmak sadece yersiz bir gayretkelik deil, belki gln bir davran da saylabilir. Yurdu huzura kavuturmak hususunda hkmtin baarszlklarndan her gn szlanp duruyoruz. O arada hkmet bakan sfat ile nn'ye den sorum payn da iimizde azmsayan yok. Huzursuzluu bylece srdrmekte kar olanlardan bir ksmnn paaya fazlaca sokulabildiklerini de tahmin ediyoruz. Fakat sayn nn'nn kasten huzurdan kandn sylemek ve diktatrln kendi eliyle tasfiye etmi yetmi sekizlik bir ihtiyarda bugn yeniden diktatrlk emelleri vehmetmek iin insan sahiden ne dediini bilemeyecek kadar hrslanm olmaldr. Ne ise, ben asl baka bir noktaya dokunmak istiyorum: Sayn senatr, nn'nn kt eilimlerini bir bir sralarken onun ''solcu''luundan da sz ediyor. Demek solculuk kt, hatta kanunun su sayd bir davrana belge saylyor. Ve bunu biz ''sosyal devlet'' ilkelerine hepimizden fazla bal kalmas gereken bir sayn senatrn azndan duyuyoruz. Yurdumuzun bir an nce layk olduu hayat dzeyine ulamas uruna alanlar lekelemek iin kimi karclar tarafndan sral srasz kullanlan ve bir hakaret szc haline getirilmek istenen bu terim, gerekle, amz koullarna uygun, iyi ve sayg deer, fakat birbirinden farkl birok ekonomi politikasna iarettir. Solculuk nedir? Genel olarak, halkn ve alanlarn smrlmesini nlemek amac ile devletin ekonomi hayatna karmasn isteyenlere solcu diyoruz. Devlet ekonomi hayatna nasl karr? Bunun trl ekilleri ve dereceleri vardr. zel teebbsn baaramayaca ileri zerine alr; zel teebbsle rekabet halinde yanyana alr; zel teebbse braklmas doru saylmayan alanlar tekel olarak iletir. Hangi iletme kollar devlete gemeli, hangileri zel kesimde kalmaldr? Bu sorun da yer ve zaman erevesi iinde trl zmlere uramaktadr. Nihayet, devlet zel teebbs toptan laveder, btn retim aralarn kendi eline alr, mlkiyet hakkn tanmaz, her eyi kendi yapar, kendi satar. alanlara diledii creti der, mallara diledii fiyat bier. Solculuun birinci ekli ile bu sonuncusu arasnda dere, tepe, da, nehir deil, okyanuslar kadar fark vardr. Halk kurtarmak, smrgelere engel olmak parolas altnda kimi devletlerin gtt toptanclk politikas ok kez devlet kapitalizmine ve bunun sonucu olarak yeni bir emperyalizme yol amtr. Faka bizde birtakm insanlar bilerek bilmeyerek bunlar hep birbirine kartrmakta ''solcu'' deyimi altnda topladklar btn vatandalar halka sanki kt kiilermi gibi tantmaya almaktadrlar. Bu da sebepsiz deildir. imdiki geri kalm ekonomi sistemimizin bir hale yola konmas kimi karclar zarara sokacaktr. Bunu istemezler. stemedikleri iin de halkn iyilii uruna gayret harcyan fikir ve politika adamlarn, srf kendi karlarn kurtarmak amac ile vatan haini iln etmekten ekinmezler. Onlarn gznde en lml bir solcu belki bir Moskova ajanndan daha tehlikelidir. nk bu sonuncular arasnda ounluk yzne maske takmtr. Milliyeti geinir, rk geinir, dinci ve yobaz geinir. Az defa solcu geinir. smet nn'nn solculuuna gelince: C.H.P. elerinden halklk ve devletilik ilkelerinin heyecanla yrtld yllarda Paa her halde sol eilimli bir devlet adam olmal idi. nk o sralarda ilkin Babakan, sonra da tek partili Cumhurbakan olarak devletin kaderi zerinde birinci derecede rol oynuyordu. Fakat ok partili soyut demokrasi hayatna getiimizden beri, bir ok inanlaryle beraber Paann solculuu da utu gittiye benziyor. Nerede Toprak Kanunu'nu tek Partili Meclis'e kabul ettirip fakir kyly umutlandran smet nn, nerede 27 Mays devriminin bir kenarndan balad toprak reformunu, i bana gelir gelmez durduran ve elli be aay tekrar Dou'ya gnderen nn? Acaba Paann diktatrl gibi solculuu da geici mi imi!

41

1.6.1962

BALIYAN DEL, SREN BUHRAN

smet nn'nn Karma Hkmet Bakanl'ndan ekilmesi ile patlak veren buhran, aslnda tek bana bir hkmet buhran deil, fakat yedi aydr srp giden mzmin bir rejim buhrannn sadece bir safhas, belki de nemsiz bir safhasdr. Bu nemsiz olay gzlerinde byten, ya da arkadan skn edecek ok daha nemli olaylar hesaplayan sayn koridor politikaclarmz, rejim buhrannn u safhasn da atlatmak uruna hemen dn gece paalar svamlar, harl harl almaya koyulmulardr. Bizdeki yedi aylk koalisyon hayat, kanatlar arasnda bir ''af'' pazarl zerinde soysuzlat ve karlkl bir taviz verip taviz koparma yarna dkld iin bu sefer alan delii bir ka gn, hatta bir ka saatte elbirlii ile tkamak imkn d bir olay saylmamaldr. Nitekim lml denilen A.P.'lilerin hemen imza toplamaya baladklar haber veriliyor. Bunlar Pala Paay bir yana itip nn'nn gnln alr, onu kararndan caydrabilirler. Ya da Y.T.P. akgzleri C.H.P.'ye yanamak suretiyle yeni bir karma hkmet kurulmasna imkn hazrlyabilirler. Akla pek yatkn gelmiyorsa da C.H.P.'nin muhalefette kalaca bir baka koalisyon forml zerinde de belki anlalabilir. Bunlarn hi biri yedi aydr iine saplandmz mzmin buhran gidermeye yetmiyecektir. nk bizim buhrann nedeni u ya da bu politika kombizenonu ile deil, dorudan doruya rejimle, rejimin bnyesi ile ilgilidir. Soyut demokrasi sevdasndan vazgeip de Atatrk ilkeleri nda Trk demokrasisinin gerekli kld artlar yeniden yaratmadka hibir zaman buhrandan kurtulamyacamza artk inanmalyz. Medeniyet ve kltr davalarn hesaba katmakszn, bir Sofist mant ile d nrsek demokrasinin yalnz seim temeline dayand tezini savunmak belki mmkn. Bu takdirde ''siz isterseniz memlekete Halifelii geri getirirsiniz!'' sz nnde sayg ile eilmek gerekir. Bu sz nnde sayg ile eilinece de Atatrk' vatan haini iln etmemek, onun kurduu Cumhuriyeti ve btn devrimleri kanun d saymamak byk bir mantkszlk olmaz m? te, Atatrk dmanlarnn ve demokrasiyi bir oy meselesinden ibaret sayanlarn on alt yldr yrtmee altklar ksmen de baar ile yrttkleri politika budur. Biz de on alt yldr ite bu politikann tehlikeleri zerinde duruyoruz. Gerek hrriyete, gerek eitlii ve ada uygarlk dzeyine ancak devrim ilkelerine bal kalmak artiyle kavuabileceimizi yaza yaza parmamz nasr baladr. Atatrk'n bi masal olmadn, yaratt eser ne kadar tekmelense de onu savunacak zinde kuvvetlerin sonuna kadar seyirci kalamyacan syleye syleye dilimizde ty bitti. 27 Mays'a ramen, ne gericilere, ne de soyut demokrasi hayranlarna lf anlatamadk. imdi, memleketin yetmi yedibin derdinden bir tekini yedi aydr ele alamyan bir ''af'' kmas iiinde bugne kadar bocalayan Parlamentomuz ne yapacaktr? Orada yer ve sz sahibi drt parti var. Srp giden buhran nlemek iin bunlar nasl davranacaklardr? Biz, kmazdan kurtulmann bir tek aresini gryoruz: Drt partiye blnen milletvekilleri kendilerini samim olarak yoklasnlar. Atatrk'e ve onun devrimlerine yrekten bal olanlar bir yana, tekiler de bir yana olmak zere bunlar iki blok halinde karlkl cephe alsnlar. Hangi taraf ar basarsa hkmeti o kursun. Bylece, ya rejim buhrann gidererek buuk yllk bir alma imknna kavumu, ya da gelmesinden korkulan olaylar abuklatrm oluruz. Umut ve kayg bulutlar arasnda yllar yl sallanp duracamza halimizin nice olduunu bir an nce grrz, daha iyidir. 9.6.1962

GEL DE HAYRAN OLMA!

Yldrm hzyle gelien sosyal olaylar karsnda kurulu toplum dzenleri de erge mutlaka deiiklie urar. Belli bir dzenin yrtcs olarak davranlaryla bu dnceyi paylamayan kimselere iyimserliklerinden tr hayranmdr. Yakn zamanlara kadar bunlarn banda ran ah Majeste Heplevi'yi gryorum. Gen Majeste, kendinden sonra memleketin kaderini eline alacak bir erkek evlt edinmeyi bir aralk i edinmi, bu uurda ok sevdii einden ayrlmak suretiyle katlanlmas ok ac fedakrlklarda bulunmu, fakat sonunda ran'a bir Valiaht kazandrarak mill grevini baarmt. Bu demektir ki dnyann bugnk hzl deiim artlar ortasnda Majeste Pehlevi, bundan en az elli yl sonra da ran'n yine ahlk 42

rejimi ile, hem de rahmetli pederinin kanndan gelme bir hkmdar bata olmak zere, idare edileceine inanmaktadr. yimserliin bu trlsne hayran olunmaz da ne yaplr? On yedi yllk soyut demokrasi denemelerinin byk bir bir iflstan sonra bir kmaza doru sreklendii u sralarda yeni bir karma hkmet kurabilmek uruna harcad gayretlere bakarak ayn hayranl sayn nn'ye kar da duyorum. On yedi yl iinde yurdumuzun nfusu on milyonun stnde bir art gstermi, zm bekliyen sosyal ve ekonomik davalarmz yuvarlana yuvarlana lar gibi kabarm, hzla kalknan bat milletleri arasnda Trkiye tehlikeli bir istisna saylmaya balanmtr. On yedi yldr davalarmzn cidd bir ekilde ele alndn grmedik. Parlamentomuzda en fazla tartma konusu olan dava hrriyet ve demokrasi davasdr. 1946'dan 1950'ye kadar bu davay tarttk. 19501960 yllar arasnda yine bu davay tarttk. Halk Partisi iktidarda iken Demokrat Parti hrriyetsizlikten szlanyordu. Demokratlar iktidara geince ikyet bayran Halklar ele aldlar. Nihayet hibir partinin tek bana devlet ilerini yrtemeyecei bir ortam kendi elimizle hazrladk. Bir karma hkmet kurduk. Yedi aydr koalisyonu kurtarmaya, derse kaldrmaya alyoruz ve koro halinde hep bir azdan hrriyet ve demokrasi trkleri sylyoruz. Yldrm hzyle gelien yurt ve dnya artlar ortasnda on yedi yl kaybetmenin ne demek olduunu dnenlerimiz pek az. On yedi yl nce geri kalm bir millet idiysek, bugn daha da gerilediimiz matematik bir gerektir. leri ve yapc bir hrriyet rejimine ancak devrimler yolundan ulaabileceimizi syleyenlere kar koridor politikaclar ''ounluk demogajisini ileri srmekten hl vazgemiyorlar. Soyut demokrasi uruna devrim ilkelerini birer birer feda ederken biz asl demokrasiden bsbtn uzaklatmz farkedemiyoruz. 15 ekim seimlerini yerinde izlemek iin byk Bat gazeteleri yurdumuza zel muhabirler gndermilerdi. Seimlerin ertesi gn bunlardan biri, FranceSoir, okurlarna sonulardan nce, en byk puntolu balklarla u haberi veriyordu: Semenlerin yzde yetmii okur yazar deil. Hangi partinin ka milletvekili kard daha kk puntolarla daha sonra bildiriliyordu. Sayn nn yeni bir karma hkmet kurabilecek midir? O kuramazsa bu ii kim baarabilir? Partileraras bir mill koalisyon hkmeti mmkn mdr? A.P. paralanrsa oradan ayrlacak mutedillerin desteiyle nn yeni bir kombinezona gidemez mi? Bu sorularn her birine olumlu cevaplar verilebilir: Sayn nn u ya da bu ekilde bir karma hkmet daha kurabilir. Bu ii bir bakas da belki baarabilir. Kimi partilerin blnmesi yznden bir sre C.H.P.'yi glendirecek istikrarl bir denge havasna kavumak da mmkndr. Fakat btn bunlar on yedi yldr iine saplandmz kmazdan bizi kurtarmya yeter mi? Hzla gelien sosyal ve ekonomik olaylar karsnda u soyut demokrasi denemeleriyle yurt davalarn ne dereceye kadar zebiliriz? Bu konuda ne dndn pek sylemiyorsa da, karma hkmet uruna harcad iyimser gayretlere bakarak sayn nn'ye hayran olmamak elden gelmiyor dorusu. 13.6.1962

SYLEYEN OK, DNLEYEN YOK

Sanatta olduu gibi politikada da tenkid ile icray birbirine kartrmamak gerekir. Bir senfoninin yanl, bozuk, ruhsuz alndn syleyerek orkestra efini yeren bir musiki eletiricisine: yle ise al eline deneyi de orkestray sen ynet bakalm! Denemez. nk bunlar ayr ayr ilerdir. crac, bir eseri sanat kurallarna uygun olarak ifade etmeye alr; eletirici ise ''icra'' edilen eseri ayn kurallara gre deerlendirmekten sorumludur. retmenlik ve yaratclk da byledir. Nice edebiyat hocalar vardr ki, iki msralk bir beyit dzemedikleri halde en nl airleri iyi ve kt yanlaryle pekl anlatrlar. Buna karlk kendi eserini izahtan ciz nice yaratclar vardr. Gerek sanat, eletiriciye kzacak yerde onun uyarmalarna dikkat ederek aksayan yanlarn dzeltmeye, zamanla kendi kendini amaya bakar. Sanatta da, politikada da baarnn yolu tenkide deer vermek, deersiz olanlarna da tahamml etmektir. Akis dergisindeki ''Peki, are?'' balkl yaz bana bu gerekleri hatrlatt. On yedi yllk demokrasi serveninin yeni bir kmaza sapland u sralarda, sayn nn tarafndan harcanan gayretlere bakarak aa vurduum ktmser dnceleri Akis dergisi beenmiyor: yle ise bu iler nasl bir yoluna konabilir? Syle bakalm! Demeye getirerek deta elime ef deneini uzatyor ve beni orkestrann bana aryor. Akis'e gre ben on yedi yl nce demokrasinin karsnda deil, yannda yer almm, bugne dek de hep ak rejimi savunmuum. imdi durum kark gibi olunca ''soyut demokrasi'' deyimi ile ii alaya almam doru olmazm! lkin unu syliyeyim! On yedi yl nce ben demokrasinin ne karsnda, ne de yannda yer almadm. Btn vatandalar gibi bir gn kendimi acayip bir demokrasi vaveylasnn ortasnda buldum. Buldum da ne yaptm? Oh ne iyi 43

oldu, imdiye kadar istibdat iinde yayorduk, ok kr kapand artk o devir! Diye sevin lklar m kopardm? Yoksa, artk herkes istediini yazabilir dncesi ile tek parti devrine veryansn hcuma m getim? Hayr, bunlarn hibirini yapmadm. Tam tersine, saduyuyu elden brakmamaya dikkat ederek ilgilileri rejim dvasn serin kanla incelemeye ardm. Deimeyen inancm udur: Trkiye'de devrim ilkeleri ile hrriyet ve demokrasi dzenini birbirinden ayrmaya imkn yoktur. Yurdumuz gerek hukuk devleti artlarna kavuturulmak isteniyorsa, bu ancak Atatrk devrimlerini sapsalam ayakta tutmak, onlar zedelenmekten korumak suretiyle mmkn olabilecektir. Bu dnceyi ilk gnden itibaren, ''hrriyet!'' lklar henz ortal grltye bomad sralarda srarla savundum. Serbest Frka denemesini rnek gstererek o gnlerin ac hayal krklklarn ortaya koydum. Akis yneticileri Mill Kitaplktaki Cumhuriyet kolleksiyonunu kartrrlarsa 8 Austos 1946 tarihli sayda bu konuya dokunan nemli bir belge bulacaklardr. Devrim ilkeleri nda o gn ne demisem, ondan sonra da ayn eyleri syledim, bugn de baka trl konumuyorum. Tuttuum yolda yalnz da deilim. Falih'inden etin'ine kadar btn Atatrk yazarlar, oy kaygusu ile devrim ilkelerini safra gibi atan bir demokrasi balonunun hibir zaman ykselip yol alamyacan ve bir gn mutlaka buruarak sneceini yllar yl haykrp duruyoruz. Bu durum karsnda hl; aresi ne ? Gelin syleyin! Demek, musiki eletiricisini orkestra idare etmeye zorlamaktan farksz saylsa gerektir. Bugn yaadmz dramn en ackl yan, devlet kaderi zerinde rol oynayan sorumlu politikaclarmzn Atatrk', devrimleri, hatt 27 Mays' iyi anlayamam olmalardr. Trkiye'yi ada uygarlk dzeyine doru hzla yaklatran 15 yllk mucizesinden sonra, biz on yedi yldr eski ''Tanzimat'' zihniyetine geri dnm, zc ve ypratc bir ''idarei maslahat'' politikas ile gnlerimizi gn etmeye alyoruz. Karma hkmet kurulsa da kurulmasa da bu gidi iflsa mahkmdur. Devrim ilkelerinin pazarlk konusu yaplmasn demekrosi ''icabat''ndan sayan bir zihniyet i banda kaldka bu memleket hibir zaman gerek demokrasiye kavuamyacaktr. 17.6.1962

TEBHTE HATA OLMAZ

ngiltere'yi tanmayan, ngiliz sosyal disiplinine yabanc kalm bir adam farzediniz. Bu adam ilk defa Londra'ya gittii zaman, bir sre, benzerine baka yerlerde rastlamad bir bask havas altnda boulur gibi olabilir. Daha Victoria Gar'na ayak basar basmaz; kuyrukta sra bekleyen bo taksilerden birine binmek isterse, iki metre boyundaki heybetli polisin demir eliyle yakasna yaptn grr. Taksiye binebilmek iin garn k kapsna kadar yrmek, orada kendisi de kuyrua girip srasn beklemek zorundadr. Bu adam, saat on yediden nce genel yerlerde alkoll iki satlmadn renerek bu yasa hrriyet ilkelerine aykr bulabilir. Hele on yediye be kala smarlad bir kadeh bir eyi ancak be dakika sonra iebileceini garsondan duyunca ngiltere'yi gze grnmez bir despotun idare ettii zannna kaplabilir. Ayn adam bir tiyatronun gala gecesinde bulunmak zere yer ayrtm olsun. Akam kyafeti kuralna aldr etmeyerek salona girebileceini umuyorsa yand demektir. Parasn demi, bileti cebine atm da olsa, kapdan dndrlecektir. ngiliz sosyal dzenine almayan bir adam, bunlar gibi dzinelerle yasak arasnda ilk gnler bunalabilir. Oysa, bir kez o dzenle uyutuktan sonra ngiliz toplum hayatnn bireylere ne denli geni bir zgrlk saladn yakndan grmemeye imkn yoktur. lk bakta saduyuya aykr saylan kimi yasaklar, ok defa bireyle toplum arasndaki dengenin en salam dayanaklardr. Bunlarn politika ile hibir ilikisi yoktur, hibir zaman da olmamtr. Muhafazakrndan iisine ve komnistine kadar btn ngilizler bu basit kurallar benimsemiler ve gelenekselletirmilerdir. Bernard Shaw'n birer zek oyunundan baka bir ey olmayan paradoksal hicivleri bir yana, bunlar zerinde tartlmaz, hatta konuulmaz bile. zel bankalarn kamulatrlmas, ya da veraset vergisinin miras messesesini ortadan kaldrrcasna arlatrlmas gerektii hakknda nutuklar eken i Partisi szcleri, resm bir tren yerine giderken, tpk Muhafazakr arkadalar gibi, gerekli kyafet ne ise onu giyinirler; ayaklarna tulum ya da srtlarna pijama geirmezler. Bizim amzdan ele aldmz zaman, gnl isterdi ki Trkiye'de kurulan btn siyasal partiler de Atatrk ilkelerini ite byle, ngilizlerin sosyal geleneklerini benimsedikleri gibi yrekten benimsesinler, onlarn tartmasn kendilerine mal etsinler, aralarndaki iktidar savan da Bat'da olduu gibi yalnz fikir ve snf ayrntlar zerine toplayabilsinler. Demokrasiden beklediimiz, yurtta sosyal ve ekonomik kalknmay en ksa yoldan baaracak, metodlar beraberce arayp bulmak deil midir? Bu ise hereyden nce elverili bir ortam ister. Kapal rejim dedikleri Atatrk devri bu ortamn yaratlma gayretleri iinde gemitir ve tarihimizin gerekte en ak rejimi saylsa yeridir. Soyut demokrasi ampiyonlarmz ok partili hayatn kaplarn aarken, devrim 44

ilkelerini partileraras bir tartma konusu yapmakla, ngiliz geleneklerine yabanc kalm bir adama Londra'da diledii gibi yaayabileceini vaadeder duruma dmler, yani Trkiye'de kurulmas zlenen demokratik ortam kendi davranlaryla, daha balangta mahkm etmilerdir. Bylece ''vicdan hrriyeti'' feryatlar arasnda laiklik ilkesi gme gitmi, eitim birlii ortadan kaldrlm, akl yolu ile davalarmza zm arama imknlar gittike gleir bir hal alm; zavall halk koridor politikaclarnn elinde bir oyuncak haline getirilmitir. kinci koalisyon hkmeti de devrim ilkelerini politikann stne karamayacaksa, biz artk nc bir koalisyonu tecrbeye bile deer bulmayanlarla beraberiz. 23.6.1962

NSANLAR VE OLAYLAR

Hkmet kurmaktan vazgeme kararna sebep olarak sayn nn kar tarafn ''zihniyet''i zerinde durmu, bu ''zihniyet''le badaamayacan, bundan tr de koalisyon denemelerini artk braktn ve ''tam ekildiini'' aa vurmutu. imdi, bir buuk gn gibi ksa bir sre iinde sayn nn'nn kararn deitirmesi kimi evreleri hayrete dryor. Nasl olur? diyorlar, badaamayacan daha dn aka belirttii bir zihniyetin temsilcileriyle, umudunu kestii yeni bir ibirlii denemesine Paa ne maksatla giriir? Bu davrann altnda bilinmedik bir takm gerekler olmasn? Bizim grmze gre, ortada bilinmedik hibir ey yoktur. Ortada apak duran gerek, paann, olaylara hkim olacak yerde, tam tersine, olaylarn basks altna girdii ve bizdeki u acayip demokrasi rejimi kmazdan kurtarmak kaygusu ile, kimi zaruretlere aresiz boyun ediidir. Yurdumuz hesabna durumun asl hazin olan taraf da galiba budur. nk, hangi rejime dayanrsa dayansn, bir hkmetten beklenen, olaylara hkmedebilmek ve onlar yurt karnn gerektirdii yne evirebilmek gcn tamasdr. Olup bitenlerin rzgr ile bir hazan yapra gibi sallanan, kendi yaps iinde bir fikir birliinden yoksun, varl pamuk ipliine bal, dnk vaadini bugn yerine getiremeyen, yarn bana ne gelecei bilinmeyn bir hkmet, devlet ilerini nasl yrtr, halka nasl hizmet edebilir? Yedi aylk bir sre boyunca sayn nn yurdumuzda istikrarl bir alma dzeyi yaratlmas uruna gerekten takdire deer bir aba gsterdi. Hatta idarei maslahat politikasnda ly de aarak kar tarafa taviz stne taviz verdi. Bir ara yle bir durumla karlatk ki, 27 Mays ncesi ile 27 Mays sonrasn birbirinden ayrt etmekte glk eker olduk. Nihayet, olaylarn srkledii yolun kar yol olmadn sayn nn grd ve birinci koalisyon bylece dald. haftalk gayretlerden sonra, ikinci koalisyon denemesinin de daha baarl bir sonu veremeyecei anlalnca, sayn nn de artk ba edemedii olaylarn basks altnda daha fazla bocalamaya tahamml edemeyerek, uzun bir sreden beri belki ilk defa, enerjik bir kararla hkmet kurmaktan vazgetiini iln etti. O, geri 17 yldan beri olaylara gerekli yn bir trl verememiti; fakat hi deilse bundan byle olaylarn buyruu altnda srklenmekten kurtulacakt. Biz ikinci koalisyon almalarnn bu denli uzayacan balangta tahmin etmiyorduk. Byk Millet Meclisi'nde Atatrkle, ilerici ve yapc gayretlere kar cephe alan eitli gruplar, davranlarnda hibir zaman iten olmadklarndan, bunlar kt zerinde nlerine srlen her art, ileride ilk frsatta baltalamak kararyla, pekl kabul edebilirlerdi. Nedense almalar, sabrmz taracak, ismet Paa'y hkmet kurmaktan caydracak kadar uzad. te nihayet olaylarn zoru ile Paa da yeni koalisyon ortaklar da tekrar ayn masa etrafnda buluup grmeye baladlar. Bu seferki karma hkmetin tekinden daha verimli, daha baarl bir yol tutabilmesi iin parlamentomuzda partileraras elverili bir ortam yaratlabileceini biz pek sanmyoruz. Bununla beraber, bu uurda harcanacak olumlu gayretleri yrekten desteklemeye hazrz. 18.7.1962

HELE BR U SEMLER...

1950 seimlerine drt ay kala, o zamanki Dileri Bakan rahmetli Necmettin Sadak, bir akam birka bakan arkada ile beni Hariciye Kk'ne, yemee armt. Sofrada Nihat Erim, Vedat Dicleli, Cemil Sait Barlas gibi CHP'nin aydn ve ilerici kanadn temsil eden hkmet yeleri vard. Yemek neeli geti. zc konulara pek deinmeksizin nefis bir kuru fasulyenin zerine yaydmz enfes pilav, krmz Fransz araplar eliinde, bol bol attrdk. Yemekten ok iyi anlayan rahmetli statla buna benzer saysz 45

bulumalarmz olduu halde, evrenin scaklndan m nedir, o akamn tadn bir trl unutamam. Sofra fasl kapanp da kahveler iilince ben bir aralk Nihat Erim'le bir kede sohbete daldm. Ayn kuaktan olduumuz iin kolay anlaabiliyorduk. teden beri iimi burkan bir kayguyu CHP hkmetinin Babakan Yardmcsna damdan dercesine atm: Seim, demokrasi, ok partili hayat, evet, bunlar gzel eylerdi. Fakat devrimler ne olacakt? Atatrk'n temelini att medeniyet dzeni bir defa sarslrsa, demokrasiyi yrtmek iin gerekli ortam da daha balangta elimizden kamaz m idi? Seim tarihi yaklatka partiler arasnda gericilie bir taviz eilimi gnden gne artyordu. Vaktinde kontrol altna alnmazsa bu ileride ok tehlikeli gelimelere yol aabilirdi. Halk Partisi hkmetinin bu konudaki durgunluunu anlayamyordum. Nihat Erim durumu yle izah etti: CHP, her zaman olduu gibi Atatrk devrimlerine bal idi. Gericilie taviz vermek sz konusu olamazd. Ne var ki seimlere unun urasnda pek az bir zaman kalmt. imdiden harekete geilir de devrim ilkelerine atp tutanlara kar sert tedbirler alnrsa bu, Halk Partisi'nin toplayaca oy saysn, drebilirdi. lkin seimler kazanlsnd, ondan sonra devrim ilkelerinin ne byk bir gle korunacan gzlerimizle grecektik. Nihat Erim byle konutu idi o akam. Bu szleri ben phe ile dinlemi, fakak byle bir politikann yurdumuzdaki demokrasi mcadelesini birka yl iinde kmaza srkleyebileceini dorusu iyice tahmin edememitim. Nihayet kar tarafn banda da Atatrk geinen, Halk Partisi'nden yetime yal bal kimseler vard. Devrim ilkelerinin soysuzlamasna onlar da gz yumamak durumunda idiler. Seimleri kazanrlarsa onlar da derlenip toplanr, gericilere ''dur!'' diyebilirlerdi. Yazk ki olaylar byle gelimezdi. 1946'dan, hatta daha ncelerden balayarak bugne dein Atatrk ilkeleri hep ihmale urad. Geri kimse kp da ''Arap yazsn geri getirelim, drt kadnla evlenilebileceine dair Meden Kanuna madde ekleyelim. Ramazanda oru yiyenleri hapse atalm. Cuma namazn mecbur klalm'' diye resmen bir teklifte bulunmuyur. Grne gre hepimiz Atatrkyz. Kayglarmz dile getirdiniz mi, sorumlularn cevab hazr: Efendim nasl olur? Bundan sonra artk eski yazya dnlr m? diyorlar. Ama beri yanda bir trl ilkokula kavuturamadmz masum yavrularn yz binlercesi sadan sola ''elif stn e''mek ediyor. Meden Kanuna gre su saylmas gereken ok kadnla evlilik messesesi eskiye kyasla bugn belki daha da rabette. Kimse kimsenin ibadetine karmaz deriz, fakat ramazanda lokantalarn otuz gn kapatlmas, birok ehirlerde artk mill geleneklerimiz arasna girmitir. Mehur alaturkac artistlerimiz bu sre iinde (icrayi lbiyat) etmeyeceklerine dair gazetelere iln vererek kendilerine yeni bir reklm metodu bile bulmulardr. Abdest alrken fotoraf kartmak suretiyle ayn metodu bir ksm politikaclarmz da benimsemi grnyorlar. Bu artlar altnda istediimiz kadar ''Atatrk ilkeleri yrrlktedir'' diye haykralm, kimseyi kandramayz. Kandrsak da ne kar? Atatrk ilkeleri dnda gerekten demokratik bir dzenin kurulmasna imkn var mdr? 22.7.1962

AIK VEYA KAPALI, GEREK BU!

Kapal rejim derken, eer Sayn nn kendi cumhurbakanl devrini kastediyorsa ona bir ey denemez; fakat Kurtulu Sava'ndan Atatrk'n lmne kadar geen''a deiimi'' diyebileceimiz ihtill ve inklp yllarn kapal rejimler arasnda saymaya hakkmz yoktur. Byle bir dnceyi benimsedii takdirde, biz o ylar boyunca ikinci adam olarak memlekete byk hizmetleri dokunduunu bildiimiz smet nn'y 1938'den sonra Mill ef, cumhurbakan, muhalefet lideri sfatlarn kazadan ve nihayet dne dolaa koalisyon hkmeti bakanlna ulaan Sayn nn'ye kar savunma zorunda kalrz. Yurdumuzda bir dikta rejimini zleyen gerek bir Atatrk bulunabileceini havsala almaz. nk gerek Atatrkler Atatrk devrinin bir dikta idaresi olmadna emindirler. 1950 seimleriyle kurulan szm ona ak rejim artlar iinde hayretle grdmz, okuduumuz ve duyduumuz nfuz suistimalciliine, din ve vicdan smrclne, hazine soygunculuuna ve millet mal yamaclna Atatrk devrinde gz yumulmamtr. Atatrk devrinde mahkemelere bask yaplarak masum adamlar zindana gnderilmemi, hoa gitmeyen davranlarndan tr ''grlen lzum zerine'' gerekesi ile yarglar, yksek memurlar emekliye ayrlmamtr. Atatrk devri bir ihtill ve inklp devri idi. Bu devre, milletimizi ada uygarlk dzeyine ulatracak, akl yolu ile kendi meselelerini zmleyecek artlarn yaratlmas abalar iinde gemi, artlar engelleyen gelenek ve grenekler, bu devrede yklm, ya da sindirilmitir. Atatrk ilkeleri dediimiz yasalar ve yasaklar dzeninden hi biri keyfi bir dikta hevesinden domamtr. Tm olarak ele alnd zaman bu 46

ilkeler, ada uygarla ayak udurmamzn vazgeilmez eleridir. Vatanda hrriyetleri de, halk egemenlii de ancak bu ilkeler dimdik ayakta tutulabildii takdirde gerekleebilir. Bugnk siyasal ortamda Atatrk ilkelerini yaatma, yrtme, ileriye doru gelitirme grevi balca CHP'nin omuzlarna yklenmitir. Bu konuda aciz gstermek, ya da tavizlerde bulunmak tehlikelidir. Bu itibarla, Sayn nn'nn kk kurultay toplantsnda yapt konumay biz devrim ilkeleri asndan doru bulmadmz syleyeceiz. inde bulunduumuz koalisyon ynetimini yaatmak imknlarndan sz aan Sayn lider bunu karlkl bir uzlama, bir hogr zaruretine balam ve kendini rnek diye gstererek arkadalarna sabrl olmalarn tavsiye etmitir. Karma hkmetlerin ancak uzlama yolu ile kurulabilecei meydanda bir gerektir. Bir parti devletidir, devletiliinden bir miktar fedakrlk eder, bir bakas zel teebbssdr, kimi alanlarda devletilie boyun eer, bylece karma hkmet kurulabilir. Nitekim Avusturya'da, Belika'da, Danimarka'da bu sistemin baar ile yrtldn gryoruz. Fakat bir devrimin eseri olan, hayatn dorudan doruya o devrime borlu saylmas gereken bir rejimde temel ilkeler hi bir ekilde tartma konusu edilmemek gerekir. Anayasann mahkm ettii bir idarenin zlemi iinde alma duygularn gizlemeyenlerle nasl uzlalabilir? Devletin laiklik ilkesini hie sayarak yrrlkteki kanunlar inemek pahasna retim birliini bozanlar ho grmeye imkn var mdr? Vicdan smrclne aka kar koymann karma hkmeti datacan, ya da gelecek seimlerde oy kaybna yol aacan dnerek elleri brnde ''ya sabr!'' ekmek olumlu bir politika mdr? Biz bu davranlarn ne CHP'ye, ne de Trk demokrasisine yararl olduu inancndayz. Ak rejim, her eyden nce kendine hayat veren temel ilkelere kesin olarak sarlmak zorundadr. inden pazarlkl kimselere vakit kazanmak maksadyla el uzatlrsa, buna Batl anlam ile uzlama deil, olsa olsa idarei maslahat politikas denir. Tarih boyunca zevahiri kurtarmaktan gayri hi bir ie yaradn grmediimiz bu politikaya bel balanamayacan artk renmeliyiz. nmzdeki ksa sre iinde CHP kendini toparlamal, varlnn kayna olan devrim ilkelerine yeniden drt ele sarlmal, ok partili hayat ancak bu ilkeleri yaatarak yrtebileceimizi ispat etmelidir. Atatrk: devrinin olduu gibi geri gelmesi diye bir dnceye bugn akl banda hi bir vatanda kaplamaz. O devre damgasn vuran kuak gm, yerini baka kuaklara ve baka bir devre brakmtr. Normal geliim artlar iinde bize den grev, byk eseri ileriye doru gtrmektir. Bu davada en byk sorum phesiz CHP'nin omuzlarna yl duruyor. Altndan kalkamazsa Atatrk'n kurduu parti kendi (hikmeti vcut)n yitirmi olacaktr. 29.7.1962

BZ DEL, BAR ONLARI DNLESELER

Trkiye olaylarn yakndan izleyen arbal yabanc gazetelerin bir sredir hakkmzda hi de iyimser saylamayacak yorumlara bavurduklarn gryoruz. Son fkralarndan birinde arkadamz lhan Seluk bu yorumlara dair ksa rnekler veriyordu. Ayr memleketlerde yaayan, ayr gazetelerde alan, belki Trkiye'ye de ayr alardan bakan, fakat tarafszlklarndan phe edemeyeceimiz birtakm yazarlar, aralarnda sz birlii etmiesine, hep u dnceyi aa vuruyorlar: ''Ekonomisini kalkndrabilmek ve gnmz artlarna ayak uydurabilmek iin Trkiye birtakm temelli reform hareketlerine girimek zorundadr. Oysa, Trk hkmeti bir trl karar verip harekete geememekte, bu yzden de memleketin iinde rpnd glkler gnden gne arlama tehlikesi gstermektedir.'' Yabanc basnn szn ettii temelli reformlar nelerdir, bunlar aramzda bilmeyen yoktur. Mill gelir dalndaki adaletsizlii azaltacak, retim gcmz arttracak, topramzn kayp gitmesini nleyecek, yurdumuzdaki i gcn deerlendirecek teknik ve sosyal btn tedbirler, zlenen reformlarn erevesi iine girmektedir. imdiye dein bu hususta saysz komisyonlar kurulmu, gzel szler sylenmi, parlak raporlar hazrlanm, meseleler teker teker enine boyuna tartlm, fakat bugnk demokratik ortamn insan ktrm edici basks altnda ileriye doru henz bir adm atlamamtr. Bizim koalisyon iktidarnn gze grnr vasf statkoculuktur. Memleket davalarn zmekten sorumlu liderler, imdilik daha ziyade durumu idare ederek vakit kazanmaya nem veriyor gibidirler. Yurdumuzun bugnk artlar bakmndan herhangi olumlu bir reform hareketi, elbette bir aznln karn zedeleyecek, hatta bir sre iin belki byk ounluun da karn zedelemi olacaktr. Reform zaruretine inanm olsalar bile, bugnk yneticilerin ou byle bir ihtimal karsnda cesaretlerini yitirmekte, yerlerinden kmldayamamaktadrlar. Aslna bakarsanz bu grnrdeki hareketsizlik birtakm politikaclarn toplumu adm adm geriye doru srklemelerine engel olmamaktadr. Yani gerek 47

anlam ile bugn Trkiye'nin yerinde saydn sylemek bile doru deildir. Grnmez bir kuvvet bizi eteimizden yakalam bilinmez bir karanla ekmektedir. Bu tehlikeye iaret ettiniz mi, smet Paa demokrasinin kahraman bekileri derhal ahlanmakta ve dikta rejimi tarafls diye sizi sulandrmaktadrlar. Oysa, ekonomi alannda gerekli reformlara giriemediimiz iin bizi tenkit eden Batl gazeteler, bundan on yl nce Atatrk reformlarna srt evirdiimizden tr bizi yine tenkit ediyorlard. unu unutmayalm ki, devrim ilkeleri yrrle konduu zaman bu gazetelerden hi biri Atatrk'n demokrasi ilkelerine aykr davrandn iddia etmemi, onu kamu oyuna bir diktatr olarak tantmamt. Tam tersine, gerek demokrasinin savunucusu bildiimiz btn Bat aydnlar Atatrk devrimlerini tarihte benzerine az rastlanr bir uygarlk sava olarak yrekten alklamlard. Biz, yapc bir hrriyet dzeninin yurdumuzda yerleebilmesini ancak devrim ilkelerini ayakta tutan kanunlara sk skya ballkta gryorduk. yle davransaydk, bugn zlenen reform hareketlerine balamakta bu kadar gecikmez, bylesine (idarei maslahat) bir yol tutup srekli bir bocalama krizine yakalanmazdk. Demokrasiyi yanl anladmz ileri srerek bize hcum eden statkoculara tavsiye ederiz, hr dnya basnna ara sra bir gz atsnlar. Demokratik dzenin yurdumuzda ileyebilmesi iin Atatrk ilkelerini yaatmann, ayrca bu ilkeleri birtakm iktisad ve sosyal reformlarla glendirmenin art olduunu greceklerdir. Geri kalm lkelerde ''demokrasi yapyorum'' diye gericilie taviz veren iktidarlar bu metodla ne demokrasiyi ne de memleketi bir kar ilerletemeyeceklerini yi bilmelidirler. 2.8.1962

GN IIINDA MUMLA...

Bize cesur devlet adamlar lzm. Gzn budaktan saknmayan, yurt gereklerini dobra dobra halk nnde aklamaktan ylmayan, ne pahasna olursa olsun halk uyarmay bir namus borcu bilen devlet adamlarna iddetle ihtiyacmz var. On yedi yldr denediimiz szm ona u ak rejimi, balangta, fikirlerimizi korkusuzca savunabileceimiz bir ortam yaratmak amac ile kurmam m idik? Demokrasi, fikir hrriyetini herkese mal eden sistemin addr, diyorduk. Oysa on yedi yldr ne gryoruz? Bir korku, bir aldatmaca, bir kakariko deryasnn ortasnda bocaladmz inkr edemilir miyiz? Kolay tarafndan iktidara gelmenin yolu bir karc aznla ho grnmek formlnde bulunduu iin demokratik sistem daha ilk admda tersine iler bir ark halini almaya balamtr. Bu karc aznln destei olmakszn seim kazanamayacaklarn anlayan partiler, on yedi yldr ba dndrc bir taviz yarndan bir trl yakalarn kurtaramamaktadrlar. lerinden en lkc bildiimiz C.H.P.'yi ele alalm. Bu parti adna konuan liderlerin bugne dein bir kez olsun toprak reformundan, orman kanunundan, ya da retim birliinden sz atn duydunuz mu? Saysz seim konumalar yapan Sayn nn ''ktidar kazanrsak yksek tarm gelirlerini vergiye balayacaz, ormanlar yaklp yklmaktan kurtaracaz, layiklie aykr hafz okullarn kapatacaz'' anlamna gelebilecek bir tek nutuk syledi mi? Ne yazk ki sylemedi, syleyemedi. karc aznln hmna urayp seimleri kaybetmek korkusu ile mhrlenen diller sadece kar taraf yermek maksad ile dndrld. Elma bahelerinizi Amerikallara satacaklar! gibilerden ar sulamalara bavuruldu, memleket realitelerine gz yumuldu ve daha ziyade yuvarlak laflar edildi. be yazar alemi ellerine alp ilgilileri ara sra drtklemeye alm, be on gnll halk nnde dndn aklamaktan ekinmemi, bunun ne nemi var? Bu kadarna kapal rejimlerde de raslamak daima mmkndr. Bize bugn lazm olan, sorum yklenebilecek bir devlet adamnn, szne gvenilecek bir parti ledirinin ortaya kmas ve seimleri ebediyen kaybetmek pahasna da olsa, Trkiye'mizi kalkndrmak uruna devlete ve vatandalara den grevleri korkusuzca, ak ak sylemesi, bkmadan, usanmadan bunlar tekrarlamasdr. Toplum hayatnda yle anlar oluyor ki, bir tek cesur devlet adam, davran ile milletin kaderi zerinde llemeyecek derecede yapc bir rol oynayabiliyor. Jefferson'u dnnz, Clemenceau'yu, Churchill'i dnnz. Doru szlkleri ve cesaretleri sayesinde bu devlet adam altndan kalklamaz sanlan glkleri yenmiler, yalnz seimleri deil, hayatlarn kaybetmeyi gze almakla vatanlarna olduu kadar demokrasi lksne de esiz hizmetlerde bulunmulardr. Evet, bize cesur devlet adamlar lazm. Gzn budaktan saknmayan, inand davay her zaman ve her yerde aka savunmaktan ylmayan, yurt gereklerini yksek sesle haykrmay bir namus borcu bilen devlet adamlarna iddetle ihtiyacmz var. Kimbilir ektiimiz sanclar belki de bu ihtiyacn da vurmu belirtilerinden ibarettir. 10.8.1962 48

PLANDAN DA TAVZ VERLRSE..

Son gnlerde tertipledii radyo konumalar ve basn toplantlar ile Sayn Babakan, hrriyet iinde planl kalknma dncesini yurt dzeyine geni lde yaymaya gayret ediyor. Bu gayretleri takdirle karlarz. Demokratik bir ortamda i gren hkmetler, gttkleri politikay elbette daha balangta vatandaa beendirmek isteyeceklerdir. Onlarn doal haklarndan biridir bu. Hele bizim gibi ksa zamanda ok mesafe almak durumunda bulunan ve giritii hamle baarszla urarsa byk krizlerle karlaacak, belki de hrriyet rejimine uzun bir sre veda etmek zorunda kalacak olan bir memleket hesabna Sayn nn'nn harcad titiz gayretleri hi yadrgamadmz sylemeliyiz. Daha nce de birka kez akladk, ekonomik kalknmamz bir an nce gerekletirmek amacn gden btn almalar, biz desteklemeye hazrz. Birtakm dogmalar, n yarglar, ya da duygusal eilimlerin etkisi altnda her yaplana otomatik olarak dudak bkmeyi doru bulmuyoruz. Yalnz her frsatta tekrarlamaktan bkmadmz bir noktaya burada bir daha dokunalm: Trkiye'nin bugnk koullar altnda olumlu iler baarmak isteyen bir hkmet, davranlarn seim kayglarna gre ayarlamak huyundan mutlaka vazgemelidir. Onyedi yllk demokrasi denemesi bu yolun bir kmaz olduunu bize aka gstermi olmak gerekir. Seim kaygsn bir yana atacaz ve memleket ekonomisinin kalknmas iin neler yapmak zorunda olduumuzu kararlatracaz. Bunu kararlatrrken de iki hususa zellikle dikkat edeceiz: Bilimsel gerekler neyi emrediyorsa ona boyun emek ve yurttalardan isteyeceimiz fedakrlkta eitlik prensibini zedelememek. Oysa Sayn nn'nn gayretlerine paralel olarak hkmet almalarnda yukarki hususlara nem verildiini pek gremiyoruz. Seim kaygsnn her eye ramen bir korkun hayalet gibi karma iktidar her kanad ile sardn inkr edebilir miyiz? yl sonra karlaacaklar frtnay atlatmann tela iinde, sorumlu politikaclarmz davranlarn daha imdiden plann baarsn deil de semenin oyunu salamak amacna gre ayarlama benziyorlar. Maliye Bakan Sayn Melen'in aklad Gelir Vergisi Kanunu ile ilgili son tasar bu konuda btn iyimser duygular sarsacak kadar ar tepkilere yol amtr. Dar gelirli vatandalar durumunda hibir ferahlatc tedbire bavurulmakszn tarm sektrnn fiilen vergi d braklmasn, yatrmlar tevik parolas altnda da yksek gelirlerden indirim yoluna gidilmesini baka trl yorumlamaya imkn var mdr? Bu durum gsteriyor ki, iktidarn kurulu tarz ne olursa olsun, statkocular oraya her zaman hkimdirler ve istediklerini hkmete dikte etmek yeteneini eskisi gibi ellerinde tutmaktadrlar. Bizce Sayn nn'nn anlamad nokta udur: C.H.P. 'nin nmzdeki seimlerde ounluk salayabilmesi, ancak ''Hrriyet iinde Planl Kalknma'' hamlesinin gzle grlr, elle tutulur sonular vermeye balamas ile mmkn olabilecektir. Bunun dnda hibir taviz politikas bu partiyi semene irin gstermeye yetmeyecektir. Oysa plann muhtemel baars da her eyden nce planclarn hazrladklar esaslara bal kalmak, plan yrtecek olan gelir kaynaklar zerinde tehlikeli deiikliklere bavurmamak suretiyle gerekleebilecektir. unu da unutmayalm ki, iine girmeye altmz planl kalknma hareketi titiz bir dikkatle uygulansa bile, bunun yzde yz baar ile yryeceine dair elimizde herhangi bir teminat yoktur. Bin trl faktre dayanan, bunlardan bir tanesi unutulduu veya aksad takdirde bamza byk glkler karmasn bekleyeceimiz bir sistemi, politik kayglarla daha balangta kendimiz zedelersek, yarn elbette sadece hayal krklna urarz. 23.9.1962

HASTALIK VE BELRTLER

Bir memlekette ekonomik denge bozulursa bunun belirtilerini fasulye uvallar zerine ilitirilen etiketlere bakarak izlemeliyiz. Ekonomik kntnn en amaz gstergelerini toplum hayatnn eitli alanlaryla ilgili istatistik rakamlarnda aramak gerekir. Bir yerde hrszlk, cinayet, soygunculuk vakalar artyor mu? Kadnlara, kzlara kar ilenen saldr sular tehlikeli bir hal mi almtr? Kt yola sapan kadn ve kzlarn saysnda ykselme mi vardr? Verem gibi kaynan sefaletten alan hastalklar oalmakta mdr? Aile geimsizlikleri, boanmalar, intiharlar eskiye kyasla daha m fazladr. statistik rakamlar, bu sorularn 49

ounu doruluyorsa artk bu olaylar grup grup ele alp her birine tp, hukuk, polis, ya da jandarma tedbirleriyle areler aramak manasz bir ey olur. Sayn ileri Bakan Doudaki ekyalar bastrmak iin oralara vagonlar dolusu kuvvet gnderebilir, Sayn Salk Bakan belli sosyal hastalklara kar amansz bir sava aabilir. Sayn Adalet Bakan rz dmanlar hakknda Meclisten idam kanunlar kartabilir. Bu tedbirlerden az ok fayda da beklenebilir, fakat yurdun ekonomik dengesini dzeltmek uruna gerekli reform hareketlerine bavurulmazsa teki btn tedbirler yarm kalmaya mahkmdur. kinci Dnya Savandan sonra Almanya'da, Fransa'da, talya'da ve daha birok tahribe uram memleketlerde grlen sosyal aksaklklar ancak savan bozulduu ekonomik denge yeniden kurulmakla dzeltilebilmitir. Biz geri kinci Dnya Savann dnda kaldksa da bizim ekonomik davamz harp sonras Bat Avrupa milletlerinin karlat ve zd ekonomik problemlerden ok daha etin, ok daha kkldr. Az gelimi bir millet olarak biz teden beri dk bir hayat dzeyinde yaamaktayz. Nfus artnn basks ile bu dk standart yldan yla daha da dmektedir. Dn bir ekmekle iki vatanda karnn doyurabiliyor idi ise bugn ayn ekmei vatanda blmektedir. Yarn drt vatanda bu ekmekle (kifaf nefs) etmek zorunda kalacaktr. retim gcmz ksa zamanda ve hzla ykseltemediimiz takdirde, strap iinde kvranan byk halk kitlesi artk dayanamaz hale gelecek ve toplum bnyesinde byk patlamalar olacaktr. Bugn yrrlkte bulunan toprak rejimi, tarm, endstri, ticaret ve vergi sistemleriyle retim gcmz ksa zamanda arttrmann imknszl meydandadr. Mill gelirin dalndaki adaletsizlii yllk istatistik rakamlar gzmze sokarcasna ortaya koymaktadr. Bu gidile, bir gn mukadder grnen byk patlamalar nlemek iin, henz vakit varken, topraktan balayarak bir an nce esasl reform hareketlerine bavurmamz arttr. Toplum bnyesini zedelemeden, devrim saylacak sert ve kesin deiikliklere girimeden bu ii baarmak mmkndr. Bunu kim yapacak? Elbette Byk Millet Meclisi ve elbette orada millet adna grev yklenen sayn milletvekillerimiz deil mi? Ama gelin grn ki bu saygdeer adamlar ve onlarn meydana getirdii siyasal partiler gerek memleket davalarn arka plana atmlar, Tanrnn gn boaz boaza kavga etmektedirler. Biz Atatrk devrimlerini amz artlarna gre ilerletmenin yolunu bulalm diye rpnrken bir ksm milletvekilleri ve senatrler Atatrk devrimlerinin kkn kazyp milleti gericiliin karanlk kucanda yeniden uyuturmann tertiplerini aratrmaktadrlar. Akllar sra bunlar ekonomik denge bozukluunu bylece bir Tanr buyruu gibi halka yutturabileceklerini umuyorlar. Oysa aldanyorlar. Tuttuklar yolun kar yol olmadn tabiat kanunlar onlara bir gn mutlaka ispat edecektir. Millete ok pahalya mal olabileek durumlara dmeden, henz i iten gemedii bir srada, bu saygdeer adamlar uyarmaya alanlar, ne yazk ki, onlardan sadece kfrle kark homurtulu cevaplar almaktadrlar. 4.10.1962

BTMEM SENFON

Bir devrim sonras artlar iinde kurulan bir iktidar, o devrimin nedenlerini dikkate almakszn, sanki iler eski dzen zere pekl yrtlebilirmi gibi bir yol tutarsa, toplum bnyesi bu halden rahatszlk duyar. Daha ak bir deyimle, devrimin ykt zihniyete toplum bnyesinde yeniden serpilip gelime imknlar salanrsa o devrim yarm kalm, hedefine varamam saylr. Bu takdirde devrimden yana kuvvetlerle devrime kar kuvvetler arasnda bir gn feci bir ekilde patlak vermesi mukadder bir atma, yar gizli yar ak br ekilde srp gider. nceki akam Ankara'da geen zc olaylar, 15 Ekim seimlerinden bu yana belirtilerine sk sk rastladmz sosyal rahatszln gittike arlatn en grmek gzlere bile sokacak kadar nemlidir. Bu olaylar douran nedenler ortadan kaldrlmad takdirde yarn u ya da bu yne doru geliebilecek ok daha tehlikeli olaylarla karlaacamzdan hi phe edilmemelidir. 27 Mays geride braktmz son iki buuk yl boyunca biz burada bir noktaya srarla dokunduumuzu hatrlyoruz: Bu devrim, birtakm insanlar deil, bir zihniyeti ykmak amac ile gze alnm ve baarlmt. Bu itibarla, hrriyet ve demokrasi parolas altnda dk ynetim temsilcilerine yurdumuzda sz hakk tanmak onlara Anayasann mahkm ettii bir devri aka ve hasretle anma imknn salamak, hrriyeti ve demokrasiyi bir yana braknz, ilk nce devrim psikolojisini anlamamak ve sosyoloji kanunlarn hie saymak demek olurdu. Byle bir davran, eskilerin deyimi ile dpedz (tablet eya)ya aykr idi. 1923'te saltanat, 1924'te halifelii ykan Trk devrimcilerinin, aradan bir iki yl geer gemez padiahlk ve halifelik temsilcilerine yurdumuzda sz hakk tandklarn farz ediniz. 27 Maystan sonra yava yava gelien politik durum, nihayet bugn bizi ite byle acayip bir ortama srklemi gibidir. kinci Dnya Sava sona erdii gn Fransa'da Petain'in, talya'da 50

Mussolini'nin, Almanya'da Hitler'in yz binlerce, milyonlarca tarafls vard. Her memleket de anayasalarn deitirerek devrimiz artlarna uygun tamamyla hr ve demokratik rejimler kurdular. Fakat ne yaptlar? ''Yurdumuza hrriyet getirdik'' gerekesine dayanarak yklan zihniyetlerin temsilcilerine yeniden palazlanp tekilatlanma hakk tandlar m? Byle yapsalar, o memleketlerde kinci Dnya Savandan sonra grdmz huzur, refah ve ilerleme ortam gerekleebilir mi idi? Ve byle yapmadklar iin bu memleketin hrriyet dman olduunu iddia eden bir kii kt m? Ne yazk ki, bata Sayn nn, bizim soyut demokrasi kahramanlar millete onaylanan yrrlkteki anayasamzn mahkm ettii bir devre kar zlem duyulmasn, bu zlemin halk nnde aka ifade edilmesini, hatta o devri geri getirmek amac ile tekilt kurulmasn ho grrler. Bir devrimden sonra bir kar devrim tehlikesini inkr edecek deiliz. Bu da eyann tabiatndan doma, fizik diyebileceimiz bir tepkidir. Fakat devrimi temsil eden, devrimden aldklar gle ibana gelen bilinli iktidarlarn balca grevi, kar devrim dediimiz yenilmi kuvvetleri sindirmek, onlar gayrimeruluun karanlk duvarlar arasnda zararl zihniyetleriyle ve kt zlemleriyle babaa brakmaktr. bandaki sorumlular bu esas grevlerini kavramakta daha fazla gecikirlerse memlekete yazk olacaktr. 12.10.1962

ROMANTK BR ARI

Dnk gazetelerde okuduumuz C.H.P. bildirisi phesiz btn iyi niyetli yurttalarn duygularn yanstacak deerdedir. Fakat amz gereklerinden ziyade romantik kaynaklara dayanr bir edas var bu bildirinin. Atatrk ilkelerine sarlalm. Zira yurdumuzu istikrara, huzura, refaha kavuturacak tek tlsm budur. siyasal partiler bu temel zerinde birlesinler. Bylece, mes'ut Trkiye'nin mimarlar olmak erefini paylaalm! Bir dilek, bir zlem olarak kulaa ne ho geliyor bu szler! ok partili hayata getiimiz on yedi yldr sizi bu dncenin kartn aka savunan bir kimseye rastladnz m aramzda? nk topraklarmzda yaayan saduyulu insanlar ve onlarn yansra devrim Trkiyesinin yetitirdii zinde kuaklar Atatrkle gerekten baldrlar. Bu byle bilindii iin, gizli ya da ak niyeti ne olursa olsun, her politikac daha sze balarken Atatrk'n adna snmay det edinmitir. Biliyoruz, C.H.P. Atatrk. Sanki D.P. Atatrk deil mi idi? Devrim ilkelerinin birer kurbanlk koyun gibi boazlanmasn glmseyerek kardan seyrederken D.P.'li oy avclar stelik C.H.P.'yi Atatrke hiyanet etmi olmakla sulamaz m idi? Paralardan, pullardan resmini kaldrdnz. Yllar geti, rahmetliye bir mezar bile yaptrmadnz! Diye haykranlar hep bu devrim ilkelerini yobazlara peke eken profesyonel politikaclar deil mi idi? Bugn ortala bir gz atnz; Saclar Atatrk, Solcular Atatrk, A.P.'liler Atatrk, Y.T.P.'liler, C.K.M.P.'liler, M.P.'liler Atatrk, herkes Atatrk. ben eminim ki Atatrk'n salnda, devrim ilkeleri demir gibi ayakta durur ve gen kuaklar eitirken yurdumuzda bu denli Atatrk bulmak gt. O zamanlar hi deilse eskiden Atatrk'le u ya da bu konuda fikir ayrlna dt iin bir kenara ekilmi be on kii vard. Bugnk uydurma Atatrklerin yannda bir ksm hl hayatta bulunan bu sayn kiilerin gerek birer Atatrk olduklarna dair ben kalbm basarm. Demek istediim u ki, yle romantik bildiriler yaynlamak, partileri devrim ilkeleri yannda birlemeye armakla yurdumuzun hep zlediiniz huzura kavuturulmasna pek imkn yoktur. Devrimler ar ile deil eylemle yaar ve srekli uygulamayla, srekli eitimle geliir, serpilir, grbzleir. C.H.P. bildirisinde nerilen dnceyi bu gazete onyedi yldr savunmakta, yurdumuzda ileri bir hrriyet dzeninin ancak Atatrk ilkeleri ayakta tutulmak art ile gerekleebileceini yazp durmaktr. Ama nihayet bu bir gazetedir, bir iktidar deildir. Yazmaktan ve ilgilileri uyarmaya almaktan gayri elinden bir ey gelmez. Devrim ilkeleri kaytsz artsz yrtlmek zorundadr. Ancak bu yaplabildii takdirdedir ki yurt sorunlarn halk kar asndan ele almak ve onlar akl yoluyla zmeye elverili bir ortam yaratmak mmkn olabilecektir. Byle bir ortama kavuulduu zaman ii ne istiyor, ifti ne istiyor, rahata konuulabilir, devletiliin ve zel sektrn snrlar zerinde verimli tartma kaplar alabilir. Siyasal partilerimiz de, batda olduu gibi, akla dayanan birer politikann temsilcisi haline ykselebilirler. imdiki yolun sonu hayal krkldr. Bildirilerle ve romantik arlarla durum bir sre idare edilse de, sonu nlenemez. 18101962

51

AF IKTI, AF STERZ!

Daha haftas olmad ''Sevgili Paamz, Sayn Babakanmz'' diyerek C.H.P. liderinin dizleri dibinde birlik ve kardelik bildirileri yaymlayan kimi politikaclar, imdiden eski taktiklerini ele aldlar. Yurdun huzura kavumas iin genel af lazmm. Bu uurda var gleriyle alacaklarm. Henz Kayseri Cezaevinin kaplar aralanmad bir srada bu konu zerine ektikleri nutuklarla ite bir yandan almaya koyuldular bile. imdiye dein ok yazdk, bunun byle olaca belli idi. Geen yl ''ilk nce huzur, sonra af'' prensibini savunan Sayn nn arada kar tarafa verdii tavizle imdiki ortalama yolu tutacak yerde Meclise toptan bir af tasars getirebilse idi, durum yine baka trl gelimeyecekti. Bugn parlamentomuzda sz sahibi olan bir ksm politikaclar dinliyoruz. Bunlarn gerek istei dk devri ihy etmek ve 27 Maystan almak olduunu iimizde anlamayan kald m? Kademeli ya da genel olsun, hibir af kanununun bunlar doyurmayacan hep biliyoruz. yle olduu halde bata Sayn nn, kendilerini bir ''rejimi kurtarma'' kompleksine kaptran kimi sorumlular, hibir meselemizi zemeyecek olan belki son derece ince fakat o nispette yararsz birtakm politika ustalklaryla vakit kazanma abas iinde grnyorlar. Bu taktii kar taraf da ok iyi biliyor ve en az ikdtidar sorumlular kadar onu ustaca kullanyor. Ufukta bir tehlike iareti belirdi mi hepsi smet Paann eteinde, varsa nn, yoksa nn. Memleketi demokrasiya kavuturan da o, demokrasiyi memlekette yaatan da o. Paa, rejimin en byk teminatdr. Af m? Paa nasl uygun grrse yle ksn. sterse hi kmasn, imdilik geri braklsn. Rejim uruna btn partilerin (bei birlik) ve btn bamszlklarn katlanmayaca fedakrlk yoktur. Ama ortalk biraz yatmaya grsn, nn'y desteklemek zere havaya kalkan parmaklarn daha glgesi silinmeden, bakyorsunuz ayn adamlar az deitirmiler, sanki hibir ey olmam gibi yine eski trky okuyorlar. Kim olursa olsun, biz vatandalarn cezaevinde ile doldurmasn zevkle seyredecek insanlardan deiliz. Demir parmaklkl kaplarn ardnda tek bir tutuklu kalmadn renmek bizi ancak sevindirir. Yurdu huzura kavuturacana binde bir ihtimal versek, gemii unutarak bu uurda bir kampanya amay ve sonuna kadar savamay grev bilirdik. Ne var ki bir yldr politika hayatmzn zemberei haline getirilen bu af tartmalaryla hibir memleket derdine are bulunamayacana inanyoruz. Ne ekonomik kalknmamzn, ne demokratik dzenin, ne de yurt huzurunun af konusu ile bir iliii vardr. Tersine, bu konu zerinde durulduka davalarmzn zm uzamakta, bizim iin paha biilmez deer tamas gereken gnler birbiri ardna kaybolup gitmektedir. Kendi kendimizi aldatmayalm: Ne iin yaplm olursa olsun, u 27 Mays devrimi herhalde statkocularn zaferi uruna gze alnmtr. Politikaclarmzn bu noktaya dikkatle eilmeleri gerekir. Hem de hi vakit geirmeksizin, bir an nce derhal. 25.11.1962

PLAN VE POLTKA STNE

Planl devlet ynetimi yeni bir kavramsa da devlet ynetimi deyimi ta ilk alara kadar dayanr. Eski Yunanca ve Ltincede politika szc hem ynetim, hem de (devlet=kent) anlamna gelir. O zamann devletleri site snrn pek amad iin polis szc her iki kavram birden anlatmaya yetiyordu ve o zamanki kentlerin, bugn hayranlkla kalntlarn seyrettiimiz, kendilerine zg bir planlar vard. Demek oluyor ki ehir kuruluu ve belki de ehir hayat lleri iinde plan fikri byk medeniyetlere yabanc deildi. Osmanlcada medeniyet (uygarlk) ve medine (ehirkent) szckleri de ayn kkten gelmez mi? Bu ksa giriten maksadm, planl ehir ynetiminden habersiz yaayan lkelerde planl devlet ynetimine sramann pek g olacan ilgililere duyurmaktr. Ortaa karanlnda kilise yobazlarnn basks ile bin yllk bir uykuya dalan Avrupa, Renaissance'la beraber hayata gzlerini at zaman ilk i olarak ehirkent kuruluunu akl yolu ile dzenlemeye koyulmutur. gl krallar ve prensler bilginlere, sanatlara imkn salamlar, bykl kkl merkezlerin serpilip gelimesine yol amlardr. Paris'te Louvre saraynn orta kapsndan ChampeElysees'ye doru baktnz zaman nnzde Carrousel takn, daha tede concorde dikilitan, Marly atlarn, Etoile zafer takn dz bir izgi zerine dizilmiesine birbiri ard sra grrsnz. Bu eserler sanki bir kafadan km, tek bir plana uyularak bir hizaya oturtulmu gibidir. Oysa yalnz Louvre saraynn tamamlanmas XIII. Louis'ye kadar birka kuak srmtr. Carrousel meydann XIV. Louis, 52

Concorde meydann XV. Louis, Etolle antn I. Napoleon yaptrmtr. Bu antn etrafndaki byk caddeler III. Napoleon zamannda nl ehirci Haussman tarafndan 1860 yllarnda almtr. Grlyor ki, Paris'in bir parasn bugnk gzel ve ahenkli haline getirmek iin aa yukar drtyz yl boyunca bilginin ve sanatn egemenlii altnda srekli gayretler harcanm, devlet ynetimi ok kez mstakbel hkmdarlar elinde bulunduu halde keyf davranlardan kanlmtr. Durum, hemen btn Avrupa kentlerinde ayndr. kinci Dnya Savandan sonra Alman ehirleri yar yarya, kimi yerde daha fazla yklmt. Bunlardan Mnch'e ilk gidiimde dehet iinde kalmtm. Burasn ne zaman, nasl onaracaklar? diye dnyordum. Mnich'e ikinci uraymda harabeler ortasnda bir sergi grdm. ehrin ileride alaca biimi ana izgileri ile belirten bir pland bu. Henz igal altndaki blgede, trl imknszlklara ramen Almanlar paalar svamlar, ine ile kuyu kazarcasna alyorlard. Bugn sava ykntlarnn yzde sekseni onarlmtr. Tarihsel zellii olduu gibi korunmakla beraber Mnich eskisine kyasla daha elverili, daha konforlu, daha modern bir kent olmutur. Nfusu ylda ortalama otuz bin kadar artan ehirde henz ev sknts ekiliyor, fakat bir tek gecekondu yok. Susuz, elektriksiz, hele kanalizasyonsuz bir yerde insanlarn barnabilecei dncesini Alman kafas almyor. Fazla nfusa eski klalarda, hatta eski cezaevlerinde yer gsteriyorlar. Pek skrlarsa uygun yerlere belediye geici barakalar konduruyor. Fakat fertlerin kendi balarna gecekondu yapmalarna katiyen gz yumulmuyor. Yllk nfus art gz nne alnarak Mnich dolaylarnda yz bin nfuslu dokuz ekleme ehir (Almanlar bunlara Satelit ehir diyorlar) projesi yaplm ve nzm planda yerini almtr. Bu ehirlerden ilkinin bitmek zere olduunu grdm. Mnich'in karakterini bozmamak ve ileride bir ta yn haline gelmesini nlemek amacyla bilim ve sanat elele vermi ve son derece ekici bir plan hazrlamtr. Yzer bin nfuslu Satelit ehirler geni yollarla merkeze balanacak bu ehirler arasnda, ou bizim Glhane parknn birka misli byklnde parklar, yeil sahalar, spor ve elence yerleri bulunacaktr. Satelit ehirlerin kurulu temposu Mnich'deki nfusun art temposuna gre ayarland iin Bavyera bakenti, bu plan sayesinde, aa yukar yz yl sre ile rahata kavumu demektir. Evet, polis, politika, kent, devlet, ynetim, medine, medeniyet, btn bu szckler arasnda yakn bir akrabalk bulunduunu biliyoruz. Bilmediimiz, ada uygarlk dzeyine ulamaya gayret ederken (planl devlet ynetimi) davasn (planl kent ynetimi) davasndan hibir ekilde ayramayacamz gereidir. Trkiye planla kalknacak ya, varsn Bursa, stanbul, Ankara gibi kentler imdilik kendi hallerine kalsn! diyemeyiz. Davay bu adan ele almak olaylara ters ynden bakmak, davranmz birtakm akl d ilkelere uydurmaya kalkmak anlamna gelir. Trkiye'yi planla kalkndrmak istiyorsak, daha nce hi deilse ayn zamanda, Trk kentlerini de planla gelitirmek zorunda olduumuzu unutmayalm. ehirlerimiz ve kasabalarmz Ortaada horul horul uyuyup dururken, biz devlet olarak sanki onlarn toplamndan baka bir eymiiz gibi, hangi plan uygular, nasl kendimize gelebiliriz? 4.12.1962

BENZEMEK DEL, ANLAMAK

Trk Devrim Ocaklarnn atalca'da dzenledii al toplantsnda bir konuma yapan air Behet Kemal alar, hepimizi zen bugnk fikirsiz, lksz, karman orman halimizden sz ederken: Biz demi, Atatrk ayarnda bir lider bulamamann skntsn ekiyoruz! Arkadamz konumasnda gerekten bu anlama gelebilecek bir cmle kulland m? Dorusu ben inanmakta duraksyorum. Bamz her dara gelite Atatrk lsnde bir lider bulamayacamz buna ihtiyacmz da olmadn Sayn alar en az benim kadar bilir kansndaym. Bununla beraber, airin szleri kimi gazetelere yanl gemi olsa da, yurdumuz davalarna eri alardan bakan aydnlarmz aramzda hi de azmsanamaz bir ounluk tekil ediyor. Eri alardan ele alnd zaman da, zlmek yle dursun, davalarmzn gittike umut krc bir hal aldn ite grp duruyoruz. Her bamz sktka Atatrk ayarnda birini bulabilse idik Atatrk'n deeri kalr m idi? amz, hatta kendi tarihimizi bir yana brakalm, Avrupa milletleri tarihinde Atatrk'le yan yana konabilecek ka byk adam bulabiliriz? Bylesine bir yaratc nder yetitiren, ya da bir talih eseri olarak ona kavuan milletlerin birinci grevi, adam ldkten sonra, onun yaptklarna drt elle sarlmak, balanan tamamlamaya almak deil midir? Toplumu yeni bir hayat dzenine doru iten her cesaretli devrim hamlesinden sonra karlalmas mukadder kart gericilik hareketlerine kar devrimci kadrolar tedbirli davranmazsa ''Atatrk ayarnda yeni bir lider'' aramakla hangi davamz zebileceizdir? Evet, elimizde 53

fener, Atatrk'n glgesini bile bulmaya kalkmak artk bir hayaldir. Fakat Atatrk' anlamak, onun eserini yaatmak ve gelitirmek mmkndr. Hatta yalnz mmkn deil, onun kurduu Cumhuriyet Trkiye'sinde ondan sonra iktidara geen sorumlular iin bir devdir. Ne yazk ki btn kiiliklerini Atatrk'e borlu olan devlet yneticileri bu devin bile nemini kavrayamamlardr. Behet Kemal'in atalca'da kulland cmleyi tersine evirirsek bugnk hazin durumumuzun nedenlerini belki daha iyi kavrayabiliriz. Biz, 1960 ylna kadar iktidar koltuuna ykselen balca liderlerin kendilerini birer Atatrk sanm olmalarnn cezasn ekiyoruz. ''Demokrasiyi bu memlekete biz getirdik'' iddias da, ''her mahallede yedi milyoner yetitirdik'' vgs de hep bu Atatrk kompleksinin inkr edilemez ocuka belirtilerden ibarettir. Adamlar Atatrk' kavramamlar, onun izdii yoldan saparlarsa ayaklar altnda topran kayacan sezememiler, stelik buyurma yeteneini ele geirir geirmez kendilerini Atatrk'e eit byklkte grmeye balamlardr. Dalkavukluu ve en yukardakilere ho grnmeyi meslek edinen politikac aydnlar da bugnk ackl durumun meydana gelmesinde byk rol oynamlardr. Atatrk ayarnda yeni bir lider aramak sevdasndan vazgeelim. ine yuvarlandmz u bataklktan kurtulmak istiyorsak, Atatrk'n bize vaktiyle gsterdii kl yolu elbirlii ile tekrar bulmaya alalm. 9.12.1962

IKMAZ SOKAK

inde bulunduumuz artlar deimedii takdirde gelecek seimleri C.H.P.'nin kazanma ihtimali yok denecek kadar azdr. Btn tarafsz gzleyiciler bu hususta fikir birlii halindedirler. artlarn Halk Partisi lehine deimesi ise ancak ve ancak ekonomik durumun nmzdeki iki yl iinde hissedilir derecede dzelmesi ile mmkn olabilecektir. Bu da yrrlkteki plnn baarl sonular vermesine, hi deilse durumun gittike dzeleceine dair halkta bir umut belirmesine baldr. imdiki halde btn bunlar bir hayali andryor. Nasrettin Hoca'nn mehur hikyesi: Kapmzn nne al rp dikeceiz. Koyunlar geerken ynleri taklacak, biz toplayp eireceiz, yumak haline getirdikten sonra iplikleri satacak ve borcumuzu deyeceiz.... Plan hazrlamakla grevli balca uzmanlar, i finansman konusunda sonradan politik nedenlere dayanlarak yaplan deiiklikleri bilim verlerine uygun bulmadklar iin umutlarn kesmiler ve grevlerinden ekilmilerdir. Yabanc danman Hollandal ekonomi profesr Tinbergen'in de bunlara hak verdii ve sessiz, sedasz uzaklat syleniyor. Trkiye'ye Yardm Kulb yeleri, be yllk plnn ilk kesimi iin gerekli 280 milyon dolar hakknda bir karara varmak zere u birka gn iinde toplanacaklar. stediimiz d yardm ''imdilik veriyoruz, gelecek yl tekrar grrz'' kayd ile onaylamalar beklenebilir. Fakat, bildiri eklinden de anlalaca gibi bu daha ziyade politik bir karar olacaktr. Bize sorarsanz, plan iyi uygulayamazsak bile, Batl dostlarmzn Trkiye'yi yzst kendi haline brakmalar biraz gtr. Gelecek yl da, aa be yukar bir eyler verebilirler. Ama btn bunlar kalknma ve istikrar davamz zmeye elbette yaramayacaktr. Trkiye'nin kurtuluu Atatrk, halk ve Batl bir ynetimin bu topraklar zerinde yerlemesine ve vatandan gvenini kazanarak uzunca bir sre gnl rahatl ile alabilmesine baldr. 27 Mays'tan sonra o kadar umut baladmz CHP ne yazk ki bu gne dek die dokunur bir baarya ulaamam, hatta eskisine kyasla daha da zayflamtr. Partinin genel bakan bir lknn, bir doktrinin savunucusu olarak ortaya atlp belli ilkeler etrafnda halk oyunu birletirmekten ziyade ''ya o, ya ben'' diyerek kk ve kiisel politika oyunlaryla mnevi otoritesini kendi eliyle trplemi, CHP'nin de teki partiler gibi bir karclar topluluu halinde soysuzlamasna kap hazrlamtr. Ak rejim dediimiz bugnk Trkiye'yi eski tek parti devrinden ayrt eden vasfn ne olduunu, yle bir aratrrsak ne grebiliriz. o zaman Mill efin etrafnda zorla kenetlenmi, yukardan gelen buyruklara kr krne uyan, yukarya kavuk sallamakla grevli yekpre bir siyasal kitle vard. Bugn ise her kafadan bir ses kyor ve gya memlekette be parti var. Aslna bakarsanz bugnk durum, o tek partinin hiziplere blnm olmasndan ibarettir. Hizipler arasndaki atma da her eyden nce zel karlara, zel ihtiraslara dayanr grnmektedir. Politika arenamzda byk kyl kitlesinin sesini bile duyamazsnz. alanlar, alnnn teri ile hayatn kazananlar orada temsil eden bir parti yoktur. Eski devirde bunlarn kaderi efin vasiliine braklmt. Bugn artk eflik tarihe kart, diyoruz. Diyoruz ama, siyas ortamda sz sahibi olan parti ve hizip liderleri imdi halka deil, halkn vasileri bilinen birtakm eyhlere, aalara ve benzerlerine irin grnmek zorunda kalyorlar. Biz de bunu ak rejim ve demokrasi sanyoruz. Bu 54

kmazdan bakalm nasl kurtulacaz? 21.12.1962

YANLI YOLA BATAN SAPILDI

ncir ekirdeini doldurmaz meselelerin byk grltlerle ortaya atld CHP kurultay bir hizip br hizbi yenmekle sona erdi. Genel bakan tuttuu srece, onun kanatlar altna snalarn bu arpmadan baar ile kacaklar zaten belli idi. Alt yz krk imzal af nergesine ramen bin alt yz delegeden bin u kadarnn yine Paaya oy vermesi bizde siyas inanlar barometresinin ne gvenilmez, ne oynak bir ey olduunu bir daha gzler nne sryor. Paa kazannca elbette Paann tuttuu ekip de kazanacakt. Nitekim yle oldu. Bununla beraber yorgan gitmekle kavgann bittiini sanmamaldr. nk yorgan geici bir sre iin gitmitir ve onu kar tarafa kaptranlar imdiden revan mann hazrlklarna koyulmularadr. Gelecek arpmann heyecan iinde rpnanlar bugn m olur, yarn m olur, karlarnda kimleri bulacaklarn da pek bilememektedirler. Bakarsnz, Sayn Genel Bakann tuttuu ekip de hi beklenmedik bir anda ikiye blnverir; o zaman ortaya yepyeni kombinezonlar kar. Bunlar arasnda nasl bir tertip kurulacan, Paann da hangi taraf tutacan imdiden kestirmeye imkn yoktur. Genel olarak sayn nn belli fikir ve ilkelerden ziyade birtakm psikolojik faktrlere gre tutumunu ayarlamaktadr. Bu yargya varrken CHP Sayn Genel Bakannn, fikirsiz ve prensipsiz bir devlet adam olduunu sylemek istemiyoruz. Ana davalar konusuna yarm saatlik bir zaman ayramam ve gn gece kiisel kavgalar arasnda gemi olmasna ramen, son kurultay konumalar bize CHP'nin ''fikriyat'' hakknda az ok bir fikir verdi. Bunu ylece zetleyebiliriz: 1 CHP Atatrk ilkelerine baldr. 2 Bu ilkeler demokratik rejim artlar iinde adm adm gerekletirilecektir. Evet, gerek kongrede krsye kan, gerek gazetelerde millete seslenen yetkililerin szlerinden anladmza gre CHP'ye bugn hkim olan ana fikir budur. Yalnz ne var ki, ilk bakta Atatrk'n byk eserine bir ballk anlam tar grnen bu fikir, aslnda o esere yan izildiini belirten bir deviyasyonun ifadesidir. CHP szcleri, yalnz kendi partilerinin deil, rejimimizin de kurucusu olan Byk Atatrk' iyi anlam ve benimsemi olsalard bugn deil daha 1946'da u ana fikre yrekten sarlrlard. Atatrk ilkelerine balyz. O ilkeleri dimdik ayakta tutmak suretiyle demokrasiyi yurdumuzda gerekletireceiz. Ne yazk ki bunu yapamadlar. 1946'da yapamadlar, 1950'de, 1960'da, 1961'de bile yapamadlar. Hl yapamyorlar. Bir medeniyet dzeninden bir baka medeniyet dzenine geme abas iinde rpnan yurdumuzun byk davasn da bu yzden gittike gletiriyorlar. Ekonomik ve kltrel gerilik artlarndan henz kurtulamam, akl d inanlarn hl ar bast bir ortamda devrim ilkelerine her gn tekme atlmasn ho karlyor, bunu bir demokrasi gerei sayyorlar. Devrimleri koruyucu kanunlar yrrlkte olduu halde, kalabala irin grnmek amac ile onlar uygulamaktan saknyorlar. Ve bu taktii kullanarak yartklar gerici partileri bir gn yeneceklerini umuyorlar. 1946'da, 1950'de, 1957'de, nihayet 1961'de geirdikleri ac tecrbelerden hl ders alamadlar. Bu gidile alacaa da hi benzemiyorlar. Acaba CHP sayn yneticilerine nasl anlatmal ki bu memlekette demokrasiyi yerletirmenin ba art, ilkin devrim ilkelerini uygulamaktr. Siz, yapmanz gerekenin tam tersini yapyorsunuz. Partinize de, paanza da, memlekete de yazk ediyorsunuz. 30.12.1962

VER BAKALIM

Rahmetli Reide Bayar, kendisini tanyanlar zerinde derin sayg duygular uyandran arbal, olgun, alakgnll, iyi kalpli bir Trk kadn idi. Ailesine ve milletine olan ball, lmden gayri i bir gcn koparamayaca derecede salamd. Eski deyimi ile hanmefendiliin btn stn vasflarn Reide Bayar'n kiiliinde bulmak mmknd. Ani lm, yaknlarn, sevenlerini, hatta yaknlarnn dostlarn elbette zecekti. Bir insan olarak bu znt nnde sayg ile eilmek grevimizdir. Ancak, rahmetli Reide Bayar iin tertiplenen cenaze treninin sayg deer bir Trk kadnna duyulmasn olaan bulacamz ilgi snrlarn 55

atn ve ihtill yolu ile tasfiye edilmi bir devre zlem duyanlarn politik bir gsterisi haline getirilmek istendiini grmemezlik edemeyiz. Zira, rahmetlinin zel kiilii yannda bir de Cell Bayar'n ei olmak gibi ayrca bir kiilii vard ve cenaze trenine memleket lsnde hametli bir manzara vermeye alanlar bu hazin olay asl bu yanndan politik hesaplarla smrmek amacn gtmlerdir. Cell Bayar'n bugnk sfat 27 Mays htilli tarafndan devrilen eski iktidar ba sorumlularndan biri olmasdr. Bugn iinde yaadmz rejim, hukuken 27 Mays'n meruluu zerine kurulmutur. Bu meruluu inkr etmek yrrlkteki anasaya kar gelmekle birdir. Milli Birlik Komitesi zamannda karlan 38 sayl kanun, 27 Mays' rtecek her trl sz, yaz ve davranlar yasak etmitir. Bu itibarla eski devrin cn almak isteyen zlemciler, varlklarn gsterebilmek iin en masum vesileleri bile karmamaya nem vermekte, hkmet ise taviz stne taviz yoluna saparak mana ve ruh itibariyle 27 Mays'n gnden gne hrpalanmasna istemeyerek de olsa yol amaktadr. Bunun son misallerinden biri rahmetli Reide Bayar'n cenaze treninde, Babakan smet nn'y temsilen resm sfatl bir devlet memurunun gidip aileye basal dilemesidir. Biz insanlk mnasebetleri ile rejim ve politika mnasebetlerinin birbirinden ayrt edilmezliine inanm ilkel yaradll kimselerden deiliz. Bir devlet ve politika adam, kafas kafasna uymayan, ya da su ileyip hkm giymi bir eski arkadann zel hayatnda urad felaketlerle ilglenmek, bu yzden duygulanmak ve duygularn da ona belirtmekle ancak insanln, medeniliini ispat etmi olur. Vatanda smet nn'nn vatanda Cell Bayar hakknda zel dnceleri nelerdir? Bunlar yakndan bilecek durumda deiliz. Ne var ki yllarca nce Celal Bayar yine byle ar bir felkete urayarak sevgili olu Refii'yi kaybettii zaman, o devrin Cumhurbakan olan smet nn'nn eski arkadana herhangi bir ekilde ilgi gsterdiini biz hatrlamyoruz. Hem o srada Cell Bayar, meruluunu yitirmi bir iktidarn ba deil, sadece bir eski babakan bulunuyordu. Diyelim ki arada geen yllar paay rikkate getirdi ve bu sefer kendini tutamad. Bu takdirde yapaca i eini, ocuklarndan birini, ya da damadn (zel olarak) Nilfer Grsoy'a, hatta Kayseri'de Cell Bayar'a gndermek ve Trkiye Cumhuriyeti Babakan sfat ile deil de vatanda nn sfat ile teessrlerini ilgililere bildirmekte. Resm bir devlet memurunu bylesine zel bir ite grevlendirmekle Babakan 27 Mays'a di bileyen eski devir zlemcilerine yeni bir taviz daha vermi, ayn zamanda 38 sayl kanuna pek uygun sayamayacamz bir davranta bulunmutur. Zavall Paa, henz eklini bulamayan u rejimi, arkas kesilmeyen tavizlerle sonunda bakalm ne hale sokacaksn?

Cumhuriyet'in Kltr Hizmeti

Atatrk c Atatrk'n Yazd Yurttalk Bilgileri Blent Tanr c Kurtulu (Trkiye 19181923) c Kurulu (Trkiye 1920 Sonralar) Prof. Dr. Sina Akin c Ana izgileriyle Trkiye'nin Yakn Tarihi III Prof. Dr. Macit Gkberk c Aydnlanma Felsefesi, Devrimler ve Atatrk Yunus Nadi c Trkiye'yi Sokakta Bulmadk Falih Rfk Atay c Ba Veren nklap (Ali Suavi) Bki z c Kurtulu Sava'nda AleviBektailer Prof. Dr. Tark Zafer Tunaya c Devrim Hareketleri inde Atatrklk Sabahattin Selek c Milli Mcadele (Byk Taarruz'dan zmir'e) smail Arar 56

c Atatrk'n zmit Basn Toplants Prof. Dr. Niyazi Berkes c 200 Yldr Neden Bocalyoruz III Ceyhun Atuf Kansu c Devrimcinin Takvimi Paul DumontFranois Georgeon c Bir mparatorluun lm (19081923) Ali Fuat Cebesoy c Snf Arkadam Atatrk III Abdi peki c nn Atatrk' Anlatyor Paul Dumont c Atatrk'n Yazd Tarih: Sylev Kl Ali c stikll Mahkemesi Hatralar Prof. Dr. Niyazi Berkes c Batclk, Ulusuluk ve Toplumsal Devrimler III S. . Aralov c Bir Sovyet Diplomatnn Trkiye Hatralar III Sabahattin Selek c smet nn'nn Hatralar Nurer Uurlu c Atatrk'n Yazd Geometri Klavuzu George Duhamel c Yeni Trkiye Bir Bat Devleti Blent Tanr c Trkiye'de Yerel Kongre ktidarlar Prof. Dr. Suna Kili c Atatrk DevrimiBir adalama Modeli Falih Rfk Atay c Atatrk'n Bana Anlattklar Reit lker c Atatrk'n Bursa Nutku Prof. Dr. Tark Zafer Tunaya c slamclk Cereyan IIIIII M. akir lktar c Atatrk ve Harf Devrimi Kl Ali c Atatrk'n Hususiyetleri Mustafa Kemal c Anafartalar Hatralar Ecvet Gresin c 31 Mart syan Doan Avcolu c 31 Mart'ta Yabanc Parma Metin Toker c eyh Sait ve syan Sleyman Edip Balkr c Eski Bir retmenin Anlar Yunus Nadi c Birinci Byk Millet Meclisi Kemal Slker c Dnyada ve Trkiye'de i Snfnn Douu Prof. Dr. Neda Armaner 57

c slam Dininden Ayrlan Cereyanlar: Nurculuk Fazl Hsn Dalarca c Destanlarda Atatrk / 19 Mays Destan Yunus Nadi c Mustafa Kemal Paa Samsun'da smet Zeki Eyubolu c rticann Ayak Sesleri Nuri Conker c Zbit ve Kumandan Mustafa Kemal c Zbit ve Kumandan ile Hasbihal smet Zeki Eyubolu c slam Dininden Ayrlan Cereyanlar: Nakibendilik Ord. Prof. Dr. Yusuf Hikmet Bayur c Ermeni Meselesi III Talt Paa c Hatralar Prof. Dr. Tark Zafer Tunaya c Hrriyet'in lan smet nn c Lozan Antlamas III Sami N. zerdim c Yaz Devriminin yks Nurer Uurlu c Atatrk'n Askerlikle lgili Kitaplar c Atatrk'n Askerlikle lgili eviri Kitaplar Halide Edip Advar c Trkn Atele mtihan IIIIII Prof. Dr. Muammer Aksoy c Atatrk ve Tam Bamszlk Prof. Dr. erafettin Turan c Atatrk ve Ulusal Dil Johannes Glasneck c Kemal Atatrk ve ada Trkiye IIIIII smet nn c Cumhuriyet'in lk Yllar III Gzi Mustafa Kemal c Yarn Cumhuriyet'i lan Edeceiz (Nutuk'tan) c Yarn Cumhuriyet'i lan Edeceiz (Sylev'den) Fazl Hsn Dalarca c Gzi Mustafa Kemal Atatrk Eylemde/10 Kasmlarda Ruen Eref naydn c Atatrk' zleyi III Prof. Dr. Cavit Orhan Ttengil c Atatrk' Anlamak ve Tamamlamak Prof. Dr. A. Afetinan c M. Kemal Atatrk'ten Yazdklarm Falih Rfk Atay c Zeytinda Prof. Dr. Suat Sinanolu c Trk Hmanizmi IIIIII Prof. Dr. Tark Zafer Tunaya c Batllama Hareketleri III 58

Charles N. Sherrill c Bir ABD Bykelisinin Trkiye Hatralar/Mustafa Kemal III smet Zeki Eyubolu c Karanln Ayak Sesleri / Kadirilik Dr. Bernard Caporal c Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasnda Trk Kadn III Dr. Bernard Caporal Nee Doster c Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasnda Trk Kadn III Kronoloji Ruen Eref naydn c Anafartalar Kumandan Mustafa Kemal ile Mlkat Kurt Steinhaus c Atatrk Devrimi Sosyolojisi III Bahir Mazhar Erreten c Trkiye Cumhuriyeti Devrim Yasalar Sabahattin Eyubolu c Ky Enstitleri zerine Ord. Prof. Dr. Hfz Veldet Velidedeolu c lk Meclis Prof. Dr. A. Afetinan c M. Kemal Atatrk'n Karlsbad Hatralar Yunus Nadi c Cumhuriyet Yolunda Falih Rfk Atay c Mustafa Kemal'in Mtareke Defteri ve 19 Mays Gzi Mustafa Kemal c 1919 Ylnn Maysnn 19'uncu Gn Samsun'a ktm Nadir Nadi c 27 Mays'tan 12 Mart'a Ord. Prof. Dr. Yusuf Hikmet Bayur c Balkan Savalar / Birinci Balkan Sava IIIIII Tayfur Skmen c Hatay'n Kurtuluu in Harcanan abalar Dr. Abdurrahman Melek c Hatay Nasl Kurtuldu Ord. Prof. Dr. Yusuf Hikmet Bayur c Balkan Savalar / kinci Balkan Sava III Gzi Mustafa Kemal c Erzurum Kongresi Sabahattin Selek c Mill Mcadele (Erzurum'da Gergin Gnler) Yaar Nabi c Balkanlar ve Trklk III Ceyhun Atuf Kansu c Bamszlk Gl General Fahri Belen c Byk Trk Zaferi (Afyon'dan zmir'e Kadar) Gzi Mustafa Kemal c Sivas Kongresi IIIIIIIV Do. Dr. Suat Yakup Baydur c Dil ve Kltr Kadriye Hseyin 59

c Mukaddes Ankara'dan Mektuplar Berthe GeorgesGaulis c Kurtulu Sava Srasnda Trk Milliyetilii Ord. Prof. Enver Ziya Karal c Tanzimat Hayriye Devri Falih Rfk Atay c ankaya IIIIIIIVV Liman von Sanders c Trkiye'de Be Yl IIIIII smet nn c Hatralar (Birinci Dnya Harbi) Arnold J. Toynbee c Trkiye IIIIII Bir Devletin Yeniden Douu lhami Bekir c Altn Destan Mustafa Kemal Atatrk III Prof. Dr. Mahmut dem c Atatrk Dnce Inda Eitim Politikamz John Grew c lk ABD Bykelisinin Trkiye Hatralar Atatrk ve nn Dr. Bernard Caporal c Kemalizm Sonrasnda Trk Kadn IIIIII (19231970) Dagobert von Mikusch c Avrupa ile Asya Arasndaki Adam (Gazi Mustafa Kemal) IIIIIIIV Prof. Dr. Erol Manisal c Dnden Bugne Kbrs Mustafa Baydar c Atatrk'le Konumalar Gzi Mustafa Kemal c Ankara'ya Geli (Nutuk'tan) Gzi Mustafa Kemal c Ankara'ya Geli (Sylev'den) Yunus Nadi c Ali Galip Hadisesi Tark Zafer Tunaya c Siyasal Kurumlar ve Anayasa Hukuku (ada Dnya ve Anayasa Hukuku) Tevfik Byklolu c Atatrk Anadolu'da (19191921)

Kaynak: http://ekitap.kolayweb.com/ ekitap@kolaymail.com

60