T.C.

MLL ETM BAKAN LI I

(MES LEK ET M VE RET M S S TEMNN G LENDRLMES PROJES )

MEGEP

METAL TEKNOLOJS YATAYDA BORU VE PROFL KAYNA I

ANKARA 2005

Milli Eitim Bakanl taraf ndan gelitirilen modller; T alim ve T erbiye Kurulu Bakanln n 02.06.2006 tarih ve 269 say l Karar ile onaylanan, Mesleki ve T eknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlat r lan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlar dr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm , denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve T eknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanm t r. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak ko ulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yap lmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak dat lr. Modller hibir ekilde ticari amala kullan lamaz ve cret karlnda sat lamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ........................................................................................................ iii G R ............................................................................................................................1 RENME FAALYET-1 ...........................................................................................2 1. BO RULARIN KAYNA I..........................................................................................2

1.1. Borularn Tanm ................................................................................................2 1.2. Boru eitleri .....................................................................................................3 1.2.1 Sanayi Borular ............................................................................................3 1.2.2. Galvanizli Tesisat Borular .........................................................................3 1.2.3. Doal Gaz Borular .....................................................................................3 1.3. Boru Kesmede Kullan lan Aralar .....................................................................3 1.4. Kk apl Borularn Kt Ek Kayna Kk apl Borularn Kaynaa Haz rlanmas .............................................................................................................3 1.4.1. Borulara Kaynak Az Ama Yntemleri...................................................4 1.4.2. Boru Kaynaklarnda V Yataklar ................................................................4 1.4.3. Kaynak Ek Yerlerini Temizleme ................................................................5 1.4.4. Boru Kaynaklarnda Dikkat Edilecek Hususlar ..........................................5 1.4.5. Borularn Kaynat lmas ...............................................................................5 UYGULAM A FAALYET .....................................................................................6 LM E VE DEERLENDRM E...........................................................................7

RENME FAALYET-2 ...........................................................................................9 2. KK APLI BO RULARIN T KAYNA I........................................................9

2.1. Ara Kesitler........................................................................................................9 2.1.1. Paralar n Birbirine Alt rlmas ................................................................9 2.1.2. Ara Kesitleri Alm Borular Puntalanmas ...........................................10 2.1.3. Boru Kaynaklarnda Szdrmazl n nemi..............................................10 2.2. T KAYNAI YAPMAK.............................................................................11 2.2.1. Kaynak Dikiinin Temizlenmesi...............................................................11 UYGULAM A FAALYET ...................................................................................12 LM E VE DEERLENDRM E.........................................................................13 3.1. Profil Borularn Tan m ve Standartlar ...........................................................15 3.2. Profil Borularn n Aln Kayna ......................................................................15 3.2.1. Kaynak Ek Yerlerini Temizleme ..............................................................16 3.2.2. Profil Boru Kaynanda Dikkat Edilecek Hususlar ..................................16 3.2.3. Profilleri Puntalama ..................................................................................16 3.2.4. Kaynak Dikilerini Temizlemek ...............................................................16 UYGULAM A FAALYET ...................................................................................17 4.1. Profilleri Ke Kayna in Haz rlama...........................................................20 4.2. Profilleri Ke Oluturacak ekilde Puntalama...............................................20 i

RENME FAALYET-3 .........................................................................................15 3. PRO FL BORULAR................................................................................................15

RENME FAALYET-4 .........................................................................................20 4. PRO FL BORULARININ K E KAYNA I..........................................................20

4.2.1. Ke Kaynanda Elektrot Hareketleri .................................................20 4.3. Kaynak Dikilerini Temizleme ........................................................................20 UYGULAM A FAALYET ...................................................................................21 LM E VE DEERLENDRM E.........................................................................22
CEVAP ANAHTARLARI ...........................................................................................23

PERFORM ANS DEERLENDRM E...................................................................25

MO DL DE ERLENDRME ....................................................................................26 KAYNAKLAR.............................................................................................................27

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KO D ALAN DAL/MESLEK MO DLN ADI MO DLN TANIMI SRE N KO UL YETERL K 521MMI058 Metal T eknolojisi Ortak Alan Yatayda Boru ve Profil Kayna Bu modl yatayda kk apl borular n ve profillerin kayna konusunun ilendii bir renim materyalidir 40/32 Elektrik Ark Kayna Dz Diki ekme Modln alm olmak Yatayda kk apl boru ve profillerin kaynan yapmak Ge nel Ama: Bu modl ile gerekli ortam ve ekipman salandnda teknie uygun olarak yatay konumda kk apl borular n ve profillerin kaynan yapabileceksiniz. Amalar 1. T eknie uygun olarak borularn aln kaynan yapabileceksiniz 2. T eknie uygun olarak borulara arakesitlerini aabileceksiniz 3. T eknie uygun olarak arakesit alm borular n kaynan yapabileceksiniz 4. T ekniine uygun olarak profil borularn k e kaynaklarn yapabileceksiniz Ortam: Elektrik ark kaynak atlyesi, E TM RETM O RTAMLARI VE DONANIMLARI Donanm: Kaynak makinesi, elektrod, kaynak tak mlar (i nl, kaynak maskesi, tel fra, k sa v.b), en az 2 adet yumuak elik boru Bu modl ierisinde her renme faaliyeti sonunda kendi kendinizi deerlendirebileceiniz oktan semeli ve uygulamal lme deerlendirme tekniklerine tabi tutulacaksn z

MO DLN AMACI

LME VE DE ERLENDRME

iii

iv

GR GR
Se vgili renci, Bu modl ile sizlere metal teknolojileri alan nda yaygn ve yo un olarak kullandm z borular n ve profillerin elektrik ark kayna ile birletirme tekniklerini reneceksiniz. T eknolojinin dev admlarla h zla ilerledii gnmzde, enerji kaynaklarn n k talar aras naklinden, yamurlu havalarda kullandm z emsiyeye, zerinde oturduumuz tabureye varncaya kadar kullandm z gerelerde kullan lan borularn imalat kademelerini ve elektrik ark kaynak teknii ile kaynat lmas becerisini kazanacaksn z. Metal teknolojileri sektrnde baar l bir teknik eleman olabilmenin ilk art teknolojik bilgilerimizi art rmak birey olarak belirli bir alanda her zaman bakalar n geme gcn gsteremeyebilirsiniz; ama kii kendini ama gcne her zaman sahiptir. almaya, zorluklar yeneceim, baar l olacam, baaracam diye balamaly z. Baar esrarengiz bir tabiat hediyesi deildir. Eitim sonunda elde edilen bir davran deiikliidir, bir sonutur. Alfin T ofler; Yirmi birinci asrn cahilleri okuma-yazma bilmeyenler deil; renmeyi renmeyenler olacakt r. demektedir. Beynimizin ortalama %1ini kullandm z yani yeteneklerimizin byk bir k sm gelitirilmeye halen uygundur. Hemen do rulmaly z herhangi bir noktaya ulalm ise, biz de ulaabiliriz. Tohamas Edison der ki; Dehan n %99u ter %1i ilhamdr. Baar l olmak ve mutlu yaamak istiyorsak ok almal ve kendimizi gncelletirmeliyiz. almadan kazanamay z, tm almalar n zda baar lar dilerim.

RENME FAAL YET -1 RENME FAAL YET -1

AMA
Uygun atlye ortam salandnda teknie uygun olarak yatay konumda borularn kt ek kaynan atlye ortam nda yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Boru eitlerini arat r n z. Rapor haline getirip, sn fta sununuz. Metal ileri meslek dalnda kaynak yapan iletmelerden, kt-ek kaynanda kullan lan ara gere, tak m, makine ve cihazlarn neler olduunu arat r n z, topladn z bilgileri sn f da tart n z.

1. BORULARIN KAYNAI
1.1. Borularn Tanm
Sv ,gaz,buhar vb .maddeleri iletmeye yarayan ii bo gerelere boru denir. Borular imalat ekillerine gre; Dikisiz elik Borular Dikili elik Borular olmak zere iki ekilde imal edilirler. Dikisiz elik borular so uk ekme metodu ile retilir. Bu standart kapsam ndaki borular n imalat nda kullan lan elik retim metotlar ile dkm teknikleri kullan larak elde edilir. Dikili borular so uk haddelenmi eritlerin biimlendirilerek birleme noktalarndan elektrik diren veya indksiyon kayna ile kaynat larak retilirler. Scak veya so uk olarak ekilerek sl ilemlerine tabi tutularak piyasaya arz edilir. Borular belirli standartlar dahilinde retilir. T est ve deneme basnlar ndan sonra piyasaya arz edilir. Boru imalat nda kullan lan standartlar (T S 301, 1, 2, 3, 4 T S 416 T S 1997 T S 5317 T S 10208 T S 11004 T S 6438 T S 6474- T S 6475 )

ekil 1.1 Deiik Profiller

1.2. Boru e itleri

1.2.1 Sanayi Borular Genellikle et kalnlklar 1mmye kadar olan borular elik eya yap m nda kullan ldklar ndan sanayi borusu olarak tan mlan r. 1.2.2. Galvanizli Tesisat Borular Korozyona, paslanmaya ve rmeye kar direnleri nedeniyle temiz su tesisat bata olmak zere, korozyon etkisinin nem tad ak kan iletim tesisatlarnda kullan lr. ve d k smlar inko ile kaplanarak piyasaya arz edilir. 1.2.3. Do al Gaz Borular zel kaliteli eliklerden imal edilen kolay ilenebilir, korozyona kar direnli, ,sl ileme tabii tutulmu olarak imal edilen borulardr. Borular i ve d aplarna gre an lrlar. Borularn an lmalar parmak cinsindendir. rnein (Yar m Parmak) , 1 (Bir Parmak) gibi.

1.3. Boru Kesmede Kullanlan Aralar

Borular deiik tak m ve makineler kullan larak kesilirler. Boru kesmede aadaki tak m ve makineler kullan lr. El testeresi Boru keskileri Boru kesme makinesi Hidrolik testere T epsi testere erit testere Kesme talar Oksi gaz ile boru kesme

1.4. Kk apl Borularn Kt Ek Kayna Kk apl Borularn Kaynaa Hazrlanmas

Borular n kaynak ncesi n hazrl kaynak dikiinin kalitesini art r r, fiziksel grnmn ve iin ekonomik olmasn salar. Kaynaa hazrlk aamas da para kalnl, uygun kaynak az ve gere dzgnl ne dikkat edilerek hazrlk yap lr. Paralarn kaynaa hazrlanmasnda aadaki ilem sras takip edilir.

M arkalama Kesme Temizleme Alt rma Kaynak Az Ama 3

1.4.1. Borulara Kaynak Az Ama Yntemle ri Et kalnlklar 4 mm den kaln borulara, nufuziyetin art r lmas amacyla kaynak az alr. Kk apl borulara kaynak az eelerle, boru keskilerle, talama makineleri ve oksi gaz ile alabilir. 1.4.2. Boru Kaynaklarnda V Yataklar Borular n puntalanmas srasnda eksenlerin karlkl gelmesi ve kaynak srasnda sabit kalmasn salamak iin V yata kullan lr. zel durumlarda, k ebent de kullan lr. Amper ayar iin Dz Diki ekme Modlne bak n z.

Resim 1.1 Borularn Puntalanmas

1 4 3
Borularn Puntalanmas Mutlaka Karl kl Olmal d r !.....

2
ekil 1.2 Puntalama lem S ras

1.4.3. Kaynak Ek Yerlerini Te mizleme Ayn aptaki borularn kesilen ve kaynakta birletirilecek azlar n temizlenir. Kaynak ile birletirilecek borularda eksen kakl olmamaldr

ekil 1.3; Kaynak A z Almas

ekil 1.4; Kaynak A zlarn n Hazrlanmas

1.4.4. Boru Kaynaklarnda Dikkat Edile cek Hususlar Kaynat lacak borularn markalanarak lsnde kesilmesi. Kesilen paralarn birbirine alt r lmas. Paralara eksen noktalar kar lkl gelecek ekilde drt noktadan puntalanmas Punta aral borunun tm evresinde eit olmaldr.

1.4.5. Borularn Kaynatlmas Borular n u k smlar , her taraf da eit olacak ekilde alt r lr. Et kalnl et kalnl 3 mm ye kadar olan borularn arasnda bir miktar bo luk brak larak kaynak yap lr (yaklak et kalnln n yar s kadar). Makine alt r lp amper ayar yap lr. Eksenleri ayn hizada olacak ekilde drt taraftan puntalan r, puntalar n curuflar kaynak ekici ile veya tel fralar ile temizlenir. Kaynaa bu noktadan balanarak kaynak yap lr.

UYGULAMA FAALFAAL YET YET UYGULAMA

BO RULARIN KT EK KAYNA I
B 1 4 3

2 B B-B Kesiti Puntalama ilem sras

Elektrod as

Ara ve Gere le r 1. ki adet 60 mm boyunda siyah su borusu 2. 2.5 mm elektrot, testere 3. Kaynak makinas, tak m ve avadanlklar 4. V yata veya k ebent

ve lem Basamaklar 1. Borular markalayarak kesiniz. 2. Kaynak azlar aarak paralar alt r n z. 3. Eksenlerden eit puntalay n z. 4. T m evreyi V yatanda kaynat n z.

LME VE DEERLEND RME LME VE DEERLEND RME

1.

Metalik malzemelerin d etkiler alt nda kalarak anmalar na ne denir ? A ) Y alanma B ) Korozyon C ) Metalik yorulma D ) Malzeme rmesi

2. So uk ekillendirme metotlar ile elde retilen, kaynat larak piyasaya arz edilen balant elemanlarna ne ad verilir ? A ) Dikisiz borular B ) Dikili borular C ) Sanayi borular D ) Galvanizli borular 3. Et kalnlklar ince ve kalnlklar 1 mm ye kadar olan borular aadakilerden hangisidir ? A ) Mobilya borular B ) Siyah su borular C ) Sanayi borular D ) Do algaz borular 4. Mobilya borular niin elektrik ark kayna ile kaynatlamaz ? A ) Isl ilem uygulandndan B ) Et kalnlklar n n fazla olmas C ) Et kalnlklar n n ince olmas D ) eliklerden imal edildiklerinden

5. Korozyon ve paslanmaya dayanakl dikisiz imal edilerek i ve d k smlar inko ile kaplanan borulara ne ad verilir? A ) T esisat borusu B ) Sanayi borusu C ) Do algaz borusu D ) Galvanizli tesisat borusu 6. Yksek basn ve scakln sz konusu olduu yerde kullan lan dkm teknolojileri ile elde edilen borulara ne ad verilir ? A ) Do algaz borusu B ) Galvanizli tesisat borusu C ) Dikili borular D ) Dikisiz elik borular 7. Boru kaynaklarnda Ark boyu mesafesi ne kadar olmaldr. A) Elektrod ap kadar B) Elektrod ap n n iki kat C) Elektrod ap n kat D) Elektrod ap n n drt kat

8. Borular n kaynanda eksenlerin dzgn puntalanmas en az ka noktadan yap lmaldr.? A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 9. Sv ,gaz vb maddeleri iletmeye yarayan ii bo silindirik balant elemanlara ne ad verilir ? A ) Profil boru B ) Boru C ) Dat m sistemi D ) Boru hatt 10. Boru kaynaklarnda boru et kalnl ile kaynak aral arasnda brak lacak kaynak bo lu u ne kadar olmaldr. A) Boru et kalnln n yar s B) Boru et kalnl kadar C) Boru et kalnln n kat D) Hibiri

RENME FAAL YET -2 RENME FAAL YET -2

AMA
T ekniine uygun olarak ark boyunu ,elektrod asn ve ilerleme h zn ayarlayarak arakesit alm borular n kaynan yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde boru ve birletirme elamanlarn n hangi metotlarla birletirildiini Gzlemleyerek arkadalar n zla tart n z. Ayr ca kaynak yap m ndaki ilem basamaklarn rapor olarak hazrlay n z ve yapt n z almay sn fa sununuz

2. KK APLI BORULARIN T KAYNA I

2.1. Ara Kesitler
Birbirini kesen iki para arasnda meydana gelen alana ara kesit denir. Birbirini kesen borular n kaynanda, kaynaktan nce borular eitli izleme tak mlar (testere, matkap, ee vb.) kullanarak ara kesiti oluturacak ekilde birbirine alt r lmaldr. 2.1.1. Paralar n Birbirine Al t r lmas

Boru T kaynana balamadan nce st boru alt boruya oturacak ekilde yarm yuvarlak ve yuvarlak eeler ile alt r lr. Alt borunun ara kesiti ise kademeli olarak kk aptan balan larak matkap ile delinir. st boru tam bir birletirme salayacak ekilde alt boru delii ovalletirilir.

 ekil 2.2:Borularn Markalanarak Altrlmas

ekil 2.3: T Birletirme Ara Kesit Olu turma

Birletirme kaynaklarnda paralarn birbirine alt r lmas eksenlerin ve do rultularn oluturulmas olduka nemlidir. Paralar puntalanmadan nce eksenler ve oluturulacak alar mutlaka kontrol edilmelidir. Paralarn birbirine alt r lmasnda oluturulan temas noktalar kaynak dikiini etkileyen nemli faktrlerden biridir. Kaynak eklerinin aralarnda brak lacak kaynak aral kaynak dikiinin dayan m n art r r. Boru et kalnln n yar s kadar kaynak aral brak larak nufuziyet art r lr. 2.1.2. Ara Kesitle ri Alm Borular Puntalanmas Borular n kaynaa hazrlanmasn n en nemli aamalarndn biri borularn puntalanmasdr. Puntalama ilemi birleme yerlerindeki eksenler do rultusunda yap lmaldr. Borular n birletirilmesi iin yap lan puntalama ileminden sonra paralarda kaynak ekmelerinden dolay meydana gelen eksen kaklklar gnyesine getirilmelidir. 2.1.3. Boru Kaynaklarnda S z drmazl n nemi Yap lan kaynaklarn szdrmaz olmas gerekir. zellikle hidrolik, pnmatik, do algaz ve stma sistemlerinde szdrmazlk nemlidir. Yap lan kaynaklarn basnl hava ve su ile kontrolleri yap lr.

10

2.2. T KAYNA I YAPMAK

Kaynakl birletirmelerde gzle grlmeyen gzenek ve cruf sznt lara sebebiyet verecei iin eriyik banyonun kaynak esnasnda kontrol ok nemlidir. Kaynak srasnda, kaynak elektrot as her noktada farkldr. Bu nedenle elektrot gere yzeyine 75 80 a yapacak ekilde tutulmaldr. Borular n yatay kaynanda elektrot st noktadan balat larak dndrlerek kaynat lr. Elektrotun balang ve biti noktalarnda aklk kalmadan kaynat lmaldr. Elektrik ark kaynanda yeterli erime scakl amper ayar ve uygun elektrot kullan m ile gerekletirilir. Ark boyu elekrod ap kadar olmaldr. Bu mesafenin elektrot erime h zna bal olarak kaynak taraf ndan kontrol alt nda tutulmas olduka nemlidir. Kaynak h z da kaynak dikiinin biimini ve nufuziyetini etkileyen nemli etkenlerden bir tanesidir. Hzn artmas kaynak dikiinin geniliinin azalmasna ve nufuziyetin azalmasna neden olur. Kaynak h zn n azalmas ise kaynak dikiinin y lmasna neden olur. 2.2.1. Kaynak Dikiinin Temizlenmesi Borular n kaynat lmasnda kaynak ilemi tamamlan rken dikiin biti noktalarnda cruflar temizlenerek ve kaynak parametreleri muhafaza edilerek tm evre dikii tamamlanmaldr. Kaynak dikii etrafnda oluan sramalardan dolay yap an metal paracklar temizlenerek kaynak dikii tm evrede kontrol edilir. Elektrotun yanma esnasnda kan gazlar kaynak ek blgesi etrafnda havan n nemi ile birleerek korozyon oluturacandan kaynak eki elik tel fralarla temizlenmelidir.

.
ekil 2.4: Kaynak Eklerinin Temizlenmesi

11

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

Borularn T Kayna ile ilgili uygulamay yapnz .

Ara ve gere le r 1. 1x150 mm siyah su borusu 2. 2,5 mm elektrod, el testeresi 3. Kaynak tak m ve gereleri lem Basamaklar 1. 2. 3. Boruyu lsnde kesiniz Paralar alt r n z. ( ekil 2.2) Eksenlerden puntalay n z

4. 5.

T m evrede dikii tamamlay n z Kaynak dikiini temizleyiniz. (ekil 2.4)

12

LME VE DEERLEND RME LME VE DEERLEND RME

1. Borularda eksenel ka klklarn olumasn nlemek iin puntalama hangi aralar yardmyla yap lmaldr ? A) Gnye B) Kaynak ekici C) Kaynak maskesi D) -V- yata 2. Boru yatay kaynak pozisyonunda kaynat lrken elektrot ile para arasndaki a ka derece olmal dr ? A) 60 80 derece B) 75 80 derece C) 30 40 derece D) 80 90 derece 3. Boru kaynaklarnda ark boyu mesafesi ne kadar olmaldr ? A ) Elektrot ap kadar B ) Elektrot ap nn yars kadar C ) Elektrot ap nn iki kat D ) Elektrot ap nn kat Borulara kaynak a z neden a lmaldr.? A ) nfuziyeti art rmak B ) kaynak dikiini ekebilmek C) kaynak yapmay kolaylat rmak D ) kaynak hz n art rmak

4.

5. Boru kaynaklarnda boru et kal nl nn ka orannda kaynak aral braklmal dr A ) Et kalnl nn yars B ) Et kalnl kadar C ) Et kalnl nn iki kat D ) Et kalnl n n kat 6. Boru kaynaklarnda kaynakl birletirmelerinin szdrmazlk deneyleri hangi metotlar ile yap lmald r ? A ) Gz ile kontrol B ) Ultrasonik kontrol C ) Hava ve su basnc D ) ekme deneyi

13

7. Aadakilerden hangisi borular n kayna haz rlanma aamalarndan biri de ildir A ) Temizleme B ) Alt rma C ) Kaynak az ama D ) Kaynak dikii ekmek 8. Gvenli bir boru balant snn gerekleebilmesi iin borular ne kadar basnla denenmelidir? A ) alma basnc kadar B )alma basncn n iki kat C ) alma basncn n yars D ) alma basncnn kat 9. Borularn puntalanmasnda eksen ka klklarn n olumamas iin puntalama ilemi nasl gerekletirilir. A ) eksenler pe pee B ) Eksenler kar lkl C ) eksenler fark etmez D ) hibiri

14

RENME FAAL YET -3 RENME FAAL YET -3

AMA
T ekniine uygun olarak profil borularn aln alna kaynan yapabilecektir.

ARATIRMA
Profil borularla yap lm elik eyalar inceleyerek arkadalar nzla tart nz.

3. PROFL BORULAR
3.1. Profil Borularn Tanm ve Standartlar
i bo kare, dikdrtgen ve zel ekilli malzemelere boru profil denir. So uk ekillendirme ile bklerek birleme kenarlar yksek frekansl indksiyon kaynak metodu ile kaynat larak retilirler. Profillerin et kalnlklar 0,70 mm ile 10,00 mm arasnda deiir. Standart 6 metre olarak imal edilirler. Ebat lleri ve et kalnlklar ile tan mlan rlar. 30x30x2 gibi gsterilirler. nce etli profiller T S 6475e gre kaln etli profiller ise T S 5317ye gre retilirler.

ekil 3.1: Kare Profil

ekil 3.2: Dikdrtgen Profil

3.2. Profil Borularnn Aln Kayna

Profil borular n n aln kaynanda iki profilin kesitlerinin yatay konumda yan yana ve ayn hizaya gelip kaynat lmasna aln ya ada kt ek kayna denir.kesilip apaklar alndktan sonra dzgn biimde k ebent ierisinde puntalandktan sonra kaynak iin hazr hale getirilir. Profil borularn et kalnlklar ince olduundan paralar arasnda kaynak aral brak lmadan puntalan rlar. Profil borular n et kalnlklar 3 mm ye kadar olanlara kaynak az almadan kaynaklar yap lr. Genel olarak profillerin kaynat lmalarnda ak m deeri kullan lan elektrot ap na gre tespit edilir. Elektrot ap X 40 olacak ekilde hesaplanmaldr. Kaynak ak m n n yksek olmas sramalarn artmasna, yanma oluklarn n olmasna, dikite atlamalara neden olur. Profil borularn n aln kaynanda yatay konumda elektrot 75 80 C a ile kaynat lr. Profil borular n n kaynat lmasnda zel elektrot seimine ihtiya duyulmaz. Her trl elektrot ile kaynak yapmak mmkndr.

15

3.2.1. Kaynak Ek Yerlerini Te mizleme Kaynak ek yerleri kesme apaklar alndktan sonra ee ve zmpara ile yzey przllkleri giderilmelidir. Paralar birbirine tam olarak kavuacak ve ayn eksende olacak ekilde karlkl olarak puntalanmaldr. 3.2.2. Profil Boru Kayna nda Dikkat Edilecek Hususlar Profil borular n et kalnlklar n n ince olmas nedeni ile profil borunun et kalnl gz nnde bulundurularak ak m amper ayarn seiniz. Kaynak dikii geniliinin dar olmasna dikkat ediniz. Punta kaynaklar normal standartlarda olmal zay f ya da ikin olmamaldr. Kaynak ark ykseklii, kaynak dikii sresince ergime h zna bal olarak elektrot ap kadar olmaldr. Kaynak as 90 C derece ve sa kaynak dikiinde para ile elektrot arasnda 75 80 C lik a korunmaldr.

3.2.3. Profille ri Puntalama Profil borular birbirlerine eksenler karlkl do rultular nda k ebent ierisinde dzlemleri zerine getirilerek puntalanmaldr. Puntalar n zay f olmas kaynak esnasnda s genlemeden dolay araln almasna neden olur. Puntalarn kaln ve ikin olmas eriyik banyonun kaynak esnasnda geiini zorlat rarak ayn zamanda kaynak dikiinin ikin olmasna neden olur. 3.2.4. Kaynak Dikile rini Temizlemek Kaynak dikii stnde ncelikle elektrot kabuundan dolay cruf kaynak ekici ile k r lr. Diki evresinde ve metal zerinde elektrot kabuundan kan gazlarn kalnt lar bulunur. Bu kalnt lar nem ile birleerek korozyonun ve dolay s ile malzemenin dayan m n n azalmasn salar. Bu nedenle kaynak bitiminde kaynak dikii st ve evresi elik tel fra ile iyice temizlenmelidir.

16

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

UYGULAMA 3 PROFL BORULARIN ALIN(KT EK KAYNAI)
30x30x2 mm A

Ark y kseklii elektrod ap k adar olmal dr

Profil kesitli borularda paralar aras nda kaynak aral b raklmaz

ARA VE GERELER 1 .30X30X2 mm, 120 mm boyunda kare profil 2 .2.5 mm elektrod, el testeresi 3 .Kaynak makinas, tak m ve avadanlklar

LEM BASAMAKLARI 1 .Profil boruyu iki eit paraya kesiniz. 2 .Aln alna en az iki noktadan puntalay n z. 3 .T m evrede kaynak dikiini tamamlay n z.

17

LME DE ERLEND LME VE VE D E ERLEND RME RME

1. Profil borular n aln kaynanda yatay konumda elektrod ile profil arasndaki a ka derece olmaldr. A) 30 o -40 o B) 50 o-60 o C) 75 o-80 o D) 45 o-50 o 2. Profil borular n kaynanda ark boyu elektrod ap na gre ne kadar olmaldr? A) Elektrod ap kadar B) Elektrod ap n n yar s kadar C) Elektrod ap n n iki kat D) Fark etmez 3. Profil borular n kaynanda ka mm kalnla kadar kaynak az almaz . A) 2 mm B) 4mm C) 3mm D) 2.5mm 4. Profil kaynanda elektrod ap n n her 1 mmsine ka amper ak m uygulanmaldr. A) 30 amper B) 40 amper C) 50 amper D) 60 amper 5. Profil borular standart olarak ka metre boyunda imal edilirler. A) 12 metre B) 6 metre C) 7 metre D) 5 metre 6. Profillerin puntalanmasnda dzlemlerin dzgn puntalanabilmesi iin hangi tak mdan yararlan lr? A) Gnye B) k ebent C) mikrometre D) testere 7) Profil kaynak eklerinin kaynak sonras temizlenmesinde hangi tak mlar kullan lmaldr? A) elik tel fra B) zmpara ta C) zmpara kad D) ee

18

8) Kaynat lacak profillerin kaynaa hazrlanmasnda hangi el tak m ndan yararlan lr? A) testere B) V yata C) kaynak ekici D) ee 9) Kaynak ak m iddetinin yksek olmas kaynak ekinde hangi fiziksel olaylara neden olur? A) kaynak dikiinin y lmasna B) kaynak dikiinin atlamasna C) paralarn delinmesine D) kaynak nufuziyetinin azalmasna 10) Profillerin aln alna kaynat lmasnda kaynak ekleri arasnda bo luk brak lmama nedeni aadakilerden hangisidir? A) szdrmazlk C) malzeme kalnln n ince olmas C) nufuziyet D) hibiri

19

RENME FAAL YET -4 RENME FAAL YET -4

AMA
Profil borular n k e kaynaklarn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Profil borularla birletirme yap lm profilleri inceleyerek,arkadalar n zla tart n z.

4. PROFL BORULARININ K E KAYNAI

4.1. Profilleri K e Kayna in Hazrlama
Kaynat lacak profiller kesildikten sonra istenilen ap ve ebatlarda kaynak birletirme blgeleri ee ve zmpara talar ile temizlenerek kaynaa hazrlan r. Kaynakla birletirme yap lacak profillerin birbirlerini tam karlamas ve paralarn birbirlerine alt r lmas gerekir. Profil aralarnda kalan bo luklar kayna zorlat r r ve kaynak kalitesini drr. Kalnl 3 mm ye kadar olan profillerin elektrik ark kayna ile kaynat lmasnda kaynak az almasna gerek yoktur. Paralar birbirine alt r ldktan sonra puntalan r. Alar kontrol edildikten sonra kaynat lma ilemine balan lr.

4.2. Profilleri K e Olu turacak ekilde Puntalama

Profiller markalanarak, marka izgilerinden el testereleri ve profil kesme makineleri yardm ile kesilir. K e birletirmelerinde, birleme asn n 90 C olmas iin paralarn 45er C a ile dzgn olarak kesilip puntalanmas gerekir. 4.2.1. K e Kaynanda Elektrot Hareke tle ri k e kaynaklarn n yap lmasnda elektrot ile para yzeyi arasnda 45 C lik a oluacak ekilde elektrot as oluturulmal ve bu a kaynak sresince muhafaza edilmelidir. Elektrot as eit konumda tutularak kaynak dikiinin birleme noktalar ayn kaynak dikiinde kaynat lr.

4.3. Kaynak Dikilerini Temizleme

Kaynak dikileri zerinde oluan cruflar kaynak keskisi ile k r ldktan sonra kaynak diki blgesi ve evresi elik tel fralar ile iyice temizlenmelidir. Kaynak dikii ve metal zerinde elektrotlardan kan gazlarn kalnt lar mutlaka elik tel fralar ile temizlenmelidir.

20

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

Profil Borular n Ke Kayna
Resmi di er sayfada verilen profil borularn i k e kayna uygulama i ini aa daki ilem basamaklarn takip ederek yap n z? ARA ve GERELER LEM BASAMAKLARI 1. 30X30X2 mm, 120 mm kare profil 1. Profil boruyu markalay n z. 2. 2.5 mm elektrod 2. Profil boruyu kesiniz. 3. El testeresi 3. 90 lik a oluturarak puntalay n z. 4. Kaynak tak m ve avadanlklar 4 .T m evrede kayna tamamlay n z.
1 . LE M ( M A R K A LA M A )

2 . L E M ( 4 5 lik a ol u tu r ar ak k e sm e )

3 . L E M ( Pu n ta lam a v e k ay n a k y ap m a )

E l ek tr od a s

ekil-11: Profil Ke Kayna

21

LME VE DEERLEND RME LME VE DEERLEND RME

DO RU-YANLI TEST Aadaki faaliyet ile ilgili bilgileri len Do ru-Yanl testi verilmitir. Uygun buldu unuz seenein alt na (X) arp iaretini koyunuz. SO RULAR 1) Kesilen profil paralardaki apaklar alnmadan da kaynat labilir 2) 3 mmye kadar olan profillerin elektrik ark kayna ile kaynat lmasnda kaynak az almasna gerek yoktur. 3) K e birletirmelerinde, birleme asn n 90 C olmas iin paralarn 45er C a ile dzgn olarak kesilip puntalanmas gerekir 4) k e kaynaklarnda elektrot ile para yzeyi arasndaki a 55 C olmal 5) Profil paralar birbirine alt r ldktan sonra puntalan r TO PLAM D Y

22

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET -1 C EVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 B B A C D D A C B A

RENME FAALYET -2 C EVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 D B A A A C D B C

RENME FAALYET -3 C EVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

23

C B C B B B A D B C

 RENME FAALYET -4 C EVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 Y D D Y D

DE ERLENDRME Cevaplarn z cevap anahtaryla kar lat r n z. Do ru cevap say n z belirleyerek kendinizi deerlendiriniz, yanln z var ise faaliyete geri dnnz.

24

MODL DEERLENDRME
PERFORMANS DEERLEND RME
Yeterliinizi kazan p kazanmadn z lmek iin kendi kendinizi ya da bir arkadan z yardm yla aadaki uygulamay yaparak sonraki sayfadaki kritere gre kendinizi deerlendiriniz?

30x30x2

ekil-12: Profil T Kayna

30X30X2 mm kare profil kesilerek, 90 olacak ekilde puntalanarak kaynatlacakt r.

25

G ZLENEC EK DAVRANI LAR Kaynak ek yerlerini temizlediniz mi? Kaynak azlar n dzgn olarak alt rdn z m ? Kaynak makinesini alt r p, kaynak amper ayarn yapt n z m ? Elektrodu kaynak pensine uygun biimde baladn z m ? Dzgn aralk brakarak puntaladn z m ? Ark boyu eletrod asn ayarlayarak kayna yapt n z m ? TO PLAM

EVET

HAYIR

DE ERLENDRME NO T-1: Sorular n tamam n n cevab EVET olacakt r. NO T-2: Cevaplarn zn iinde HAYIR varsa uygulamaya geri dnerek, eksiklerinizi gzden geiriniz

MODL DEERLENDRME
Modl faaliyetleri ve arat rma almalar sonunda kazandn z bilgi ve becerilerin llmesi iin retmeniniz size lme aralar uygulayacakt r. lme sonularna gre sizin modl ile ilgili durumunuz retmeniniz tarafndan deerlendirilecektir. Bu Deerlendirme iin retmeninize Bavurunuz.

26

KAYNAKLAR KAYNAKLAR
Sa bri KUMRAL, Te sisat Te knolojisi ve lem Yapraklar 10 Sn f , Y.E. ENS. MAT .2003 Ahmet AICI, Me talle rin lenmesi , T rk Tarih Kurumu Basm Evi, ANKARA Hseyin KO, Me tallerin Ark Kayna , T rk T arih Kurumu, ANKARA Ahmet URFALI, Yaymlanmam Ders Notlar , 2000 Selahattin ANIK, Elektrik Ark Kayna AH N Sami, Me tal le ri Meslek Te knolojisi , 2003 Borusan rn Katalogu, 2005

27