Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO) Ve Biyogüvenlik Yasa Tasarısı

Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar ve Biyogüvenlik Yasa Tasarısı
Hazırlayan: Ali Ünal
Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Derneği
Büyükdere Cd. Naci Kasım Sk. No:3/1 Mecidiyeköy Şişli İstanbul
Tel: (212) 356 41 85-86 Faks: (212) 356 41 87
E-posta: info@ekopolitik.org
www.ekopolitik.org
İçindekiler
Giriş ............................................................................................................................................................... 3
Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO).................................................................................................. 4
GDO’lu Ürünlerde Dünya’da Mevcut Durum ........................................................................................... 4
GDO’lü Ürünlerin Potansiyel Faydaları ..................................................................................................... 7
GDO’lü Ürünlerin Potansiyel Zararları .................................................................................................... 10
GDO’lu ürünlerin İnsan ve Hayvan Sağlıgı Üzerine Olası Olumsuz Etkileri ............................................. 12
Avrupa Birliği ve Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar ................................................................................ 17
Türkiye’de Durum ....................................................................................................................................... 18
Biyogüvenlik Yasa Tasarısına Eleştiriler....................................................................................................... 19
Sonuç........................................................................................................................................................... 33
Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dernegi | 2

www.ekopolitik.org
Giriş
Moleküler biyoloji ve gen teknolojinde son

yıllarda ortaya çıkan gelişmeler organizmaların
genetik yapılarının değiştirilebilmesini olanaklı
hale getirmiştir. Böylelikle doğal süreçte gen
değişimine uğramayan canlı türleri arasında
gen değişimi ve organizmaların genetik yapıları
belirli amaçlar dahilinde şekillendirilmeye
başlanmıştır. Bu çalışmalar yardımıyla daha
fazla miktarda ve daha kaliteli ürün veren,
zararlılara karşı daha dayanıklı tarımsal ürünler
elde edilmeye çalışılmaktadır.
Tarımsal ürünlerin üretim miktarında ve ürün kalitesinde bu yöntemler yardımıyla artış elde
edileceğine ilişkin beklentiler, özellikle son yıllarda Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar’ın (GDO)
kullanımında önemli oranda artışlar yaşanmasına neden olmuştur. Öte yandan, GDO’ların
kullanımının yaygınlaşması ile birlikte, bu ürünlerin çevre ve insan sağlığı üzerinde olumsuz
etkileri olduğuna ilişkin iddilar bu alanda gerçekleştirilen bilimsel çalışmalar ile desteklenmeye
başlanmıştır. Bu nedenle GDO’lu ürünlere karşı ülkemiz de dahil olmak üzere pek çok ülkede
bilinçlendirme çalışmaları başlatılmış ve bir çok farklı alandan sivil toplum örgütleri bir araya
gelerek kampanyalar başlatmışlardır.
GDO’lu ürünlerin risklerinin ortaya çıkmasıyla bu ürünlerin üretimi ve tüketiminde denetimi

sağlayabilmek açısından etkin bir biyogüvenlik sisteminin kurulması gerekmekte olup, bu
alandaki eksikliğin giderilebilmesi için ülkemizde de Biyogüvenlik Yasa Tasarısı hazırlanarak konu
TBMM gündemine taşınmıştır. Üyelik müzakelerin devam ettiği AB ülkelerinde GDO’lu ürünlerin
üretimi ve kullanımı alanında çeşitli kısıtlamaların bulunması, ülkemizde de bu alandaki
mevzuatın AB ile uyumlu hale getirilmesini gerekli kılmaktadır.
İşte bu noktada bu çalışma; GDO’lu ürünleri denetlemek amacıyla oluşturulan Biyogüvenlik Yasa
Tasarısı’nı değerlendirme kapsamına alarak, ülkemiz tarımının ve nesillerimizin geleceği için
hayati öneme sahip olan bu yasa tasarısının, daha etkin bir denetimi nasıl sağlayabileceğine
ilişkin önerilerde bulunmayı amaçlamaktadır. Bu hedefe ulaşmak için; öncelikle dünyada
GDO’ların dünyada mevcut durumu, potansiyel yararları ve zararları üzerinde durulmuş
sonrasında ise biyogüvenlik kavramından yola çıkılarak AB’de biyogüvenlik alanındaki
düzenlemeler değerlendirlmiştir. Yapılan bu analizler sonucu elde edilen veriler ışığında
Biyogüvenlik Yasa Tasarısı üzerinde değerlendirmelerde bulunulmuştur.
www.ekopolitik.org
Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO)
1996 yılından itibaren Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar’a(GDO) sahip tarımsal ürünlerin

dünya ticaretine girmesiyle birlikte GDO’lar hakkında tartışmalar, giderek artan biçimde devam
etmektedir. GDO’lar sadece tarımda değil tıp alanında da (örneğin bazı aşılarda) kullanılmakta,
sanayi ve çevre ürünleri üzerinde de bu tür ürünlerin kullanıma ilişkin çalışmalar devam
etmektedir. Konu üzerinde yapılan tartışmaları anlayabilmek ve değerlendirebilmek açısından
öncelikle, GDO’nun ve karakteristiğinin ne olduğunun bilinmesi gerekmektedir. Genetiği
Değiştirilmiş Organizmalar(GDO) en basit haliyle Dünya Saglık Örgütü(WHO) tarafından,
‘‘Genetik kodları (DNA) doğal olmayan yollarla değiştirilen organizmalar’’ olarak
tanımlanmaktadır1. Gen teknolojisi veya genetik mühendisliği (modern biyoteknoloji)
geleneksel ve ıslah edici yöntemlerin tersine gıdalarda ürünün karakteristiğini değiştirmek için
gen ve tür arasında kopyalama ve transferler yapılmakta ve böylece gıdalardaki organizmaların
doğal yapısı değiştirilmektedir. Organizmaların bu yolla genetik olarak değiştirilmesiyle ortaya
çıkan yeni türlere, genetik olarak değiştirilmiş organizma (genetically modified organisms-GMO)
denilmektedir. Örneğin, balıktan alınan bir genin domatese nakledilmesiyle domatesin doğal
yapısı değişmekte ve yeni bir özellik kazandırılmaktadır2. Diğer bir ifadeyle, GDO’lar;
biyoteknolojik yöntemlerle canlıların sahip olduğu gen dizilimleriyle oynanarak, mevcut
özelliklerinin değiştirilmesi veya canlılara yeni özellikler kazandırılması ile elde edilen
organizmalara verilen isimdir.
GDO’lu Ürünlerde Dünya’da Mevcut Durum
ISAAA (International Service for the Acquisition of Agri-

Biotechnology Applications) verilerine göre; transgenik(GDO)
ürünler ilk olarak 1996 yılında üretilmeye başlanmışlardır.
1996 yılından 2008 yılı sonuna kadar geçen 13 yıllık süre
içerisinde bu ürünlerin toplam ekim alanı 74 kat artarak 125
Milyon Hektara ulaşmıştır. Bugün dünya genelinde 15 tanesi
gelişmekte ve 10 tanesi gelişmiş ülkeler arasında olan toplam
25 ülkede GDO’lu ürünlerin üretilmesine onay vermiş
1
World Health Organization. (Internet).(2009). Foods derived from modern technology: 20 questions on genetically modified foods.:
http://www.who.int/foodsafety/publications/biotech/20questions/en/index.html
2
Yanaz, S. (2008), Genetik Olarak Değiştirilmiş Organizmalar (GDO) Konusu ve Cartegena
Biyogüvenlik Protokolü. http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/TanitimKoordinasyonDb/genetik.doc

www.ekopolitik.org
bulunmaktadır. Bu ülkelerin haricinde 30 ülkede ise bu ürünlerin gıda ve yem amaçlı kullanımına
yönelik ithalatı onaylanmış olup, böylelikle bu ürünleri kullanan ülke sayısı toplam 55’e
ulaşmıştır.
Dünya’da GDO’lu Tarım Ürünü Üreten Ülkeler ve Tarım Alanları

No Ülke Tarım Alanı Ürün Türü
(Milyon Hektar)
1 ABD 62.5 Soya Fasulyesi,Mısır,Pamuk,Kanola,Şeker

Pancarı,Papaya,Alfalfa,Kabak
2 Arjantin 21.0 Soya Fasulyesi,Mısır,Pamuk
3 Brezilya 15.8 Soya Fasulyesi,Mısır,Pamuk
4 Hindistan 7.6 Pamuk
5 Kanada 7.6 Kanola,Mısır,Soya Fasülyesi, Şeker Pancarı
6 Çin 3.8 Pamuk,Domates,Kavak,Petunya,Papaya,Tatlı Biber
7 Paraguay 2.7 Soya Fasülyesi
8 Güney Afrika 1.8 Mısır,Soya Fasülyesi,Pamuk
9 Uruguay 0.7 Soya Fasülyesi,Mısır
10 Bolivya 0.6 Soya Fasülyesi
11 Filipinler 0.4 Mısır
12 Avusturalya 0.2 Pamuk,Kanola,
13 Meksika 0.1 Mısır,Soya Fasülyesi
14 İspanya 0.1 Mısır
15 Şili ‹0.1 Mısır,Soya Fasülyesi,Kanola
16 Kolombiya ‹0.1 Mısır,Karanfil
17 Honduras ‹0.1 Mısır
18 Burkina Faso ‹0.1 Mısır
19 Çek Cumhuriyeti ‹0.1 Mısır
20 Romanya ‹0.1 Mısır
21 Portekiz ‹0.1 Mısır
22 Almanya ‹0.1 Mısır
23 Polanya ‹0.1 Mısır
24 Slovakya ‹0.1 Mısır
25 Mısır ‹0.1 Mısır
Kaynak: ISAAA- Clive James(2009) http://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/39/executivesummary/default.html
1996-2008 yılları arasında GDO’lu ürünlerin ekimi gerçekleştirilen tarım alanlarının kümülatif
büyüklüğü ise 800 milyon hektarı geçmiştir. Kümülatif rakamın 2015 yılında 1.6 milyon hektara
ulaşması beklenmektedir. 2008 yılında, Transgenik (GDO) tohumların Pazar değeri global olarak
7,5 Milyar ABD dolarına ulaşmıştır. 1996‐2008 yıllarında arasında kümülatif olarak (GDO)
tohumların Pazar değeri ise toplam 50 Milyar ABD dolarına ulaşmıştır. 2008 yılında, 125 milyon
Ha. alanda Transgenik (GDO) ürünleri üreten 25 ülkenin nüfusu dünya nüfusunun yaklaşık

www.ekopolitik.org
yarısından fazlasını (%55) oluşturmakta ve bu alan dünya üzerinde toplam 1,5 Milyar Ha. lık
ekilebilir tarım alanlarının % 8 karşılık gelmektedir. 1996‐2007 yılları arasında Transgenik (GDO)
ürünleri üreten üreticilerin elde ettiği ilave kümülatif ekonomik getiri ise 44 Milyar ABD
dolarıdır3. Yukarıda yer alan tabloda Transgenik (GDO) ürünleri üreten 25 ülke, üretim alanları
ve üretilen bitki türleri yer almaktadır. ISAAA tarafından GDO’lu ürünlerin 25 ülkede üretimi
yapıldığı ifade edilmesine rağmen, yukarıdaki tabloda yer aldığı üzere 12 ülkede bu ürünlerin
üretiminin 100 bin hektar ve daha az alanda sınırlı ürün çeşitliliği ile kontrollü bir şekilde
gerçekleştirilmekte olduğu görülmektedir. Ayrıca dünyada gerçekleştirilen tarımsal ticari GDO’lu
ürün üretimlerinin %96’lık kısmının ABD (%59), Arjantin (%20), Kanada (%7), Brezilya (%6) ve Çin
(%4) olmak üzere sadece 5 ülkede gerçekleştiriliyor olması GDO’lu ürün üretiminin küresel
boyutlarda olmadığını ortaya koymaktadır4.
GDO ürünlerinin en çok üretildiği ABD’de özellikle soya ve mısır içeren işlenmiş gıdaların
%60’ından fazlası GDO’lu ürün içermektedir. GDO’lu ürünlerin ABD’de yaygın kullanımının,
ürünlerin tüketici tarafından kabul edildiğini gösterdiği iddia edilse de gerçekte ABD’de
tüketicilerin büyük çoğunluğu bu tür ürünleri tükettiğinin farkında değildir. GDO’lu ürün
üreticilerinin ABD’de yürüttüğü etiketleme karşıtı lobi, bu ürünler için arzu edilen etiketleme
taleplerini bastırmıştır. ABD’de 1997’den bu yana yapılan pek çok anket, ABD’lilerin etiketleme
istediğini ve ayrıca eğer etiketleme yapılırsa, halkın büyük çoğunluğunun bu ürünleri
yemeyeceğini göstermektedir5. Avrupa
Birliğinde yapılan bir araştırma sonuçları da
halkın bu ürünlerin açık bir şekilde
etiketlenmesi konusunda ABD’li tüketiciler ile
benzer görüşlere sahip olduklarını ortaya
koymaktadır. Euro Barometer tarafından
yapılan araştırmaya katılan tüketicilerin
%74’lik kısmı GDO’lu ürünlerin açık bir
biçimde etiketlenmeleri yönünde görüş
bildirmişler ve hatta katılımcıların %53’lük
3
Ayrıntılı bilgi için bkz. Global Status of Commercialized Biotech/GM Crops: 2008 http://www.isaaa.org/
4
Ayrıntılı bilgi için bkz. Global Status of Commercialized Biotech/GM Crops: 2008 http://www.isaaa.org/
5
Cellini, F.ve digerleri(2004), Unintended Effects and Their Detection in Genetically Modified Crops, Food and Chemical Toxicology, 42, 1089-
1125,

www.ekopolitik.org
kısmı GDO’lu olmayan ürünleri satın almak için daha fazla para ödeyebileceklerini ifade
etmişlerdir6.
GDO’lü Ürünlerin Potansiyel Faydaları
Genetiği değiştirilmiş organizmaları destekleyen özel endüstri üyeleri, gıda teknolojisi

uzmanları, gıda işleyicileri, distribütörler, perakendeciler, gıda uzmanları, bilim insanları, bazı
tüketiciler, Amerika’lı çiftçiler, düzenleme ajansları, dünyadaki fakir ve aç insanları savunanlar
ile yeşil devrim taraftarları; genetik mühendisliği teknolojisinin son yıllarda çok kolaylaştırıldığını
ve bu teknolojiyle, dünya populasyonunun giderek büyümesi sonucu gerekli olan gıda ve ilacın
büyük boyutta üretilebileceğini düşünmektedirler7. İlave olarak, bu teknolojinin, hızlı büyüyen,
hastalık, hava ve böceklere dirençli, herbisitlere dayanıklı bitkisel ürünlerin yanı sıra daha
lezzetli, daha güvenli, daha verimli, daha besleyici, uzun ömürlü ve sağlık açısından daha faydalı
bitkisel ve hayvansal ürünlerin, endüstriyel ve farmakolojik üretime katkı sağlayacak
organizmaların elde edilmesi gibi potansiyel faydalara sahip olacağını düşünmektedirler8.
GDO’lu ürünlerin faydaları olup olmadığı konusunda bir görüş birliği bulunmamakla birlikte, bu
ürünleri destekleyenler tarafından ortaya atılan potansiyel faydalar aşağıda maddeler halinde
sıralanmıştır.
• Besin Kalitesi ve Sağlığa yönelik Faydaların Artırılması

• Meyve ve Sebzelerin Raf Ömrü ve Organoleptik Kalitelerinin Artırılması
• Bitkisel ve Hayvansal Ürün Veriminin Artırılması
• Yenilebilir Aşı ve İlaç Üretimi
• Bio-fabrikalar ve Endüstriyel Kullanım İçin Ürün Ham Materyali Olarak Kullanımı
• Çevresel Faydaları(Daha az tarım ilacı kullanılımına olanak sağlaması vb.)
GDO’lu ürünlerin üretilmesini ve yaygınlaşmasını destekleyen kurum ve organizasyonların

ortaya attıkları iddialardan en önemlisi, hızla artan dünya nüfusunun karşılaşabileceği açlık
6
Ayrıntılı Bilgi İçin Bkz: http://ec.europa.eu/agriculture/publi/gmo/ch4.htm
7
Uzogara,S.G(2006) The Impact of genetic Modification of Human Foods in 21.Century ,Biotechnology Advances,
18,179-206,200
8
Türkiye’de GDO, Bilim ve Teknik, 443, 36-43, 2004.

www.ekopolitik.org
sorunlarına karşı GDO’lu ürünler ile sağlanacak

üretim artışının çözüm olabileceğidir. Fakat bu
ürünlerin üretimine başlandığı 1996 yılından bu
yana GDO’lu ürün üretilen tarım arazilerinde ve
elde edilen ürün miktarında artış yaşanmasına
rağmen, açlığın dünyanın en önemli
problemlerinden birisi olmaya devam etmesi bu
savın çokda doğru olmadığını ortaya koymaktadır.
Nitekim BM tarafından geçtiğimiz günlerde
açıklanan raporun verilerine göre, dünyada açlık çeken insan sayısının son yıllarda hızla artarak
1 milyara yükselmiş olması, açlık probleminin tarımsal üretim miktarı artışından daha ziyade
paylaşım problemlerinden kaynaklandığını gözler önüne sermektedir9.
GDO’lu ürünleri destekleyen kurum ve kuruluşlar, bu teknolojinin, hızlı büyüyen, hastalık, hava
ve böceklere dirençli, herbisitlere dayanıklı bitkisel ürünlerin yanı sıra daha lezzetli, daha
güvenli, daha verimli, daha besleyici, uzun ömürlü ve sağlık açısından daha faydalı bitkisel ve
hayvansal ürünlerin, endüstriyel ve farmakolojik üretime katkı sağlayacak organizmaların elde
edilmesi gibi potansiyel faydalara sahip olacağını düşünmektedirler. Genetiği değiştirilmiş
organizmaları destekleyenler, insanlığa faydalarının sınırsız olduğuna ve GDO’ların dünyanın
önemli tarım, sağlık ve ekolojik problemlerini potansiyel olarak çözebileceğine inanmaktadırlar.
Ayrıca, GDO karşıtı düşüncelerin sağlık, çevre ve gelişmekte olan ülkelerdeki çiftçilerin geçimini
sağlaması gibi gerçekçi olmayan korkulardan ziyade mantıksız korkular ve ticareti koruma
siyasetinden kaynaklandığını düşünmektedirler10.
Öte yandan, Avrupa Birliği’nin yaptığı “GDO’ların Tarım ve Gıda Sektörü Üzerindeki Ekonomik
Etkileri” isimli bir araştırmanın sonuçlarına göre; GDO’lar iddia edildiği gibi tarımda verimlilik ve
üretim artışı sağlamamaktadır. Araştırmada Bt mısır ve GDO’lu soya verimliliğinde geleneksel
ürünlere oranla yıllara göre (1997-1999) %3-9 arasında artış ve azalışlar olmuştur. Bunun, hava
durumu, ilaç kullanımı gibi çok çeşitli sebepleri olabileceği ifade edilmektedir. Anılan çalışmada
çiftçilere verimlilik açısından ciddi bir katkı sağlamayan bu ürünlerin ekim alanlarının özellikle
ABD’de niçin hızla genişlediğinin yanıtı araştırılmakta ve nedenler şöyle sıralanmaktadır:
9
Ayrıntılı Bilgi İçin Bkz: UN: World Hunger Reaches 1 Billion Mark,
http://abcnews.go.com/International/WireStory?id=7879289&page=1
10
Türkiye’de GDO, Bilim ve Teknik, 443, 36-43, 2004.

www.ekopolitik.org
• Teknolojinin vaadettikleri: Teknolojiyi kontrol edenler çiftçilere ileride tüm geleneksel

tarım ürünlerinin yerini transgenik ürünlere bırakacağını vaadetmektedirler. Bu vaat,
teknolojinin tohum tekelleşmesi ve ürün patentlerine uygun gelişmesi de dikkate
alındığında üreticileri cezbetmektedir. Ayrıca, teknoloji olumsuz iklim ve toprak
koşullarında üretim vaat etmektedir.
• Tohum şirketlerinin tekelleşmenin boyutunu tohum kontrolü ve ürün patenti ile

sınırlamayıp spesifik GDO’lar için spesifik kimyasal ilaçlar üretmeleri ve alıcıyı bu
ürünlerden almak zorunda bırakmaları da önemli bir etken sayılabilir. Nitekim 10 büyük
tarımsal kimya firmasının 6’sı (Novartis, Monsanto, Du Pont, Zeneca, AgrEvo ve Rhone
Poulenc) aynı zamanda ana tarımsal biyoteknoloji firmaları arasında yer almaktadır.
• Büyük biyoteknoloji firmaları pazarlama stratejisi olarak dünyanın en büyük tahıl ve gıda
toptancılarıyla işbirliğine gitmekte (Monsanto/Cargill) ve bu yolla tarladan sofraya
dağıtım zincirini kontrol etmeyi hedeflemektedirler.
• ABD yönetimi GDO’ların gerek araştırılması-geliştirilmesi, gerek üretilmesi ve

pazarlanması için ciddi teşvik ve kolaylıklar sağlamaktadır.
Bu itibarla, GDO teknolojisinin kimyasal ilaç kullanımını azaltarak çevreye büyük katkıda
bulunduğu savı daha fazla araştırılmaya ve kanıtlanmaya gereksinim duymaktadır11. GDO’lu
ürünler ile ilgili olarak öne sürülen savlardan birisi de bu ürünlerin GDO’lu olmayan ürünlere
göre oldukça büyük maliyet avantajı sağladığı ve çiftçinin lehine olduğudur. Bu iddialara
yönelik olarak Iowa State Üniversitesinde 377 mısır tarlası ve 800 çiftçi ile yapılan ciddi bir
akademik çalışmanın sonuçlarına göre; transgenik mısırda tohumluğun GDO’lu olmayan mısıra
göre %32 oranında daha pahalıya mal olduğu belirlenmiştir12. GDO’lu ürünlerin verimlerinin
klasik ürünlere göre daha yüksek olduğuna yönelik iddialar üzerine gerçekleştirilen bilimsel
çalışmalarda, bu ürünlerin verim artışı sağlamadığını gözler önüne sermektedir. Wisconsin
Üniversitesi tarafından ABD’nin 8 kuzey eyaleyetinde gerçekleştirilen ve GDO’lu soya fasülyeleri
ile yapılan 40 verim denemesi sonucunda, GDO’lu soyanın veriminin klasik soyaya göre ± %14
11
Yanaz, S. (2008), Genetik Olarak Değiştirilmiş Organizmalar (GDO) Konusu ve Cartegena Biyogüvenlik Protokolü.
http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/TanitimKoordinasyonDb/genetik.doc
12
Duffy M.(1999) Who Benefits from Biotechnology?, Iowa State University
http://www.econ.iastate.edu/research/webpapers/Who_Benefits_from_Biotech.pdf

www.ekopolitik.org
oranında değişim gösterdiği, ortalamada ise GDO’lu soyanın veriminin klasik soyaya gore %4
oranında daha az olduğu kanıtlanmıştır13.
GDO’lü Ürünlerin Potansiyel Zararları
GDO’lu ürünlerin yaygınlaşması ile birlikte, bu ürünlerin çevre,ekosistem ve insan sağlıgı

üzerinde zararları olduğu yönünde görüş ileri süren gruplardan bazıları bitki ve hayvanlardaki
genetik mühendisliğinin her şekline tamamen karşı olup, GDO’ların yasaklanması konusunda
oldukça kesin hükümlere sahiptirler. Diğer bir kesim ise bu ürünlerin insan ve çevre saglığına
olası olumsuz etkileri nedeniyle, üretim ve ticaretinin sıkı bir şekilde denetlenmesi gerektiğini
ifade etmektedirler. Özellikle Avrupa Birliği ülkelerindeki muhalifler GDO’ların dünya tarımını,
sağlıgını ve ekolojisini tehdit edeceğini düşündüklerinden bu gıdaları “frankeştayn gıdalar”
olarak nitelendirmektedirler. Nitekim bu alanda gerçekleştirilen bazı deneysel çalışmalar GDO’lu
ürünlerin kullanımı ile doğal çevrede olumsuz etkiler olabileceğini ortaya koymaktadır14.
Bu çalışmalarda elde edilen bulgular ışıgında GDO’lu ürünlerin çevre ve doğaya olumsuz etkileri
aşağıda sıralanmıştır.
• Gen Kaçışı, Yabani Tozlaşma Yapay Gen Transferi ve Hibritleşme

• Süper Yabani Türlerin Ortaya Çıkması
• Bitkilerde Dayanıklılığın Gerilemesi
• Zararlılarda Dayanıklığın Artması
13
Oplinger, E.S., M.J. Martinka, and K.A. Schmitz( 1999) Performance of transgenetic soybeans—northern U.S. p. 74–77. In K.A. Kelling and
J.A.Wedberg (ed.) Proc. 1999 Wisconsin Fert., Aglime, and Pest Manage. Conf., Madison, WI. 19–21 Jan. 1999. Coop. Ext., Univ. ofWisconsin
Ext., and College of Agric. and Life Sci., Madison, WI.
14
Aşağıda Yer Alan Makaleler GDO’lu ürünlerin Çevre ve Doğaya Olumsuz Etkileri Hakkında Gerçekleştirien
Akademik Çalışmalara Örnek Olarak Gösterilebilinir.
Altieri,M.(2001). The Enviromental Risks of Transgenic Crops: An Agroecological Assesment, Department of

Environmental Science, Policy and Management, University of California, Berkeley, USA.
P.E ve N.C Ellstand(1996) Crop-to-Weed Gene Flow in the Genus Sorghum(Poaceae): Spontaneous Interspecific
Hybridization Between Johnsongrass, Sorghum halepense and crop sorghum, S.bicolor. American Journal of Botany
83:1153-1160
Palm C. ve digerleri(1996) Persistence in Soil of Transgenic Plant Produced Bacillus thuringiensis. Kurstaki delta
Endotoxin. Canadian Journal of Micro Biolology 42(12),1258-1262

www.ekopolitik.org
• Genetik Kirlenme Riski

• Organizmaların Genom Yapısındaki Etkileşimden Doğabileek Riskler
• GDO Genlerinin Toprak ve Su Ekosisteme Geçişinin Doğurabileceği Riskler
• Biyo Çeşitliliğe Etkileri
• İnsan ve Hayvan Sağlığında Meydana Gelebilecek Riskler.
Akademik çalışmalar sonucu ortaya konulan bu riskler, GDO’lu ürünlerin ekolojik dengenin
bozulma tehlikesini artırmakta olduğunu göstermektedir. Doğal türlerde genetik çeşitliliğin
kaybına, ekosistemdeki tür dağılımının ve dengenin bozularak genetik kaynakları oluşturan
yabani türlerin doğal evolüsyondan sapmalarına neden olabilecek bu riskler aynı zamanda,
ülkemizinde arasında bulunduğu genetik kaynakları zengin ülkelerin gen kaynaklarının tehdit
edilmesine yol açmaktadır.
Bu ürünlerin ekosistem üzerinde yaratacağı olumsuz etkilere ek olarak, sosyo ekonomik

alanlarda bu ürünlerin kullanımının yaygınlaşması ile bazı riskler ortaya çıkmaktadır. GDO’lu
üretim alanında tarımsal biyo teknolojinin büyük ölçüde ABD kökenli firmalar tarafından
gerçekleştiriliyor olması, gelişmekte olan ülkeleri tarımsal alanda zamanla dışa bağımlı hale
getirebilecektir. GDO’lu tohumlarda uygulanan patent hakları, çiftçiye tohum alıkoyma (seed
saving) imkanı vermeyen sözleşme ve terminator gen teknolojisi uygulamaları yoluyla dünya
çiftçilerinin bütünüyle tohum üreticisi birkaç ulus ötesi şirkete bağımlı kılınmasına neden
olabilecektir. Geçtiğimiz on yıl boyunca GDO’lu bitkilere ilişkin olarak alınan her dört patentden
üçü beş firmaya –Dow, Dupont, Syngenta, Aventis ve Monsanto—ait olması ve dünyada ekilen
GDO’lu tohumun % 90’ı tek bir firmanın, Monsanto’nun tohumu olması tohum güvenliğini
oldukça azaltan bir durumdur. Böylece, insanlık tarihinde belki de ilk kez –GDO’lu tarımsal ürün
ve üretim boyutunun genişlemesi halinde- küresel gıda arzının kontrolü tohum tekelleri ve ürün
patentleri yoluyla sınırlı sayıda üreticinin (firmanın) eline geçebilecektir15.
15
Yanaz S.(2006), Genetik Olarak Değiştirilmiş Organizmalar(GDO) Konusu ve Cartgena Biyogüvenlik Protokolü,
Dış Ticaret Müsteşarlığı İthalat Genel Müdürlüğü,
http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/TanitimKoordinasyonDb/genetik.doc

www.ekopolitik.org
GDO’lu ürünlerin İnsan ve Hayvan Sağlıgı Üzerine

Olası Olumsuz Etkileri
Bitki zararlıları ve haşerelerden bitkilerin

korunması amacıyla GDO’lu Mısır ve Pamuk
tohumları kendi böcek ilaçlarını ihtiva edecek
şekilde üretilmektedirler. Bitki zararlıları GDO’lu
Mısır ve Pamuk bitkilerinden bir ısırık bile alsalar
bu ürünlerin içerisinde bulunan zehir bu zararlıları öldürmektedir. Bu tür tohumları üreten
biyoteknoloji şirketleri, tohumların genetik kodlarına işlenen böcek ilaçlarının zararsız
olduklarını iddia etmektedirler. Öte yandan, GDO’lu bitkilerin içerisine böceklerden koruma
sağlaması amacıyla yerleştirilmiş olan biyoteknolojik toksin maddelerin konsantre olmalarından
dolayı, diğer ilaçlama yöntemlerine göre binlerce kat fazla oranda toksit madde
bulundurmaktadırlar. Yüzeysel ilaçlama yöntemlerinde yıkama sonucu bu toksin maddelerin
büyük kısmı temizlenmesine rağmen, GDO’lu ürünlerde toksin maddelerinin genlerde
bulunmasından dolayı temizlenme şansı olmamaktadır. Bilimsel çalışmalar toksit miktarı
GDO’lu ürünlere göre çok daha az oranda bulunan ilaçlamaların bile insan sağlığına zararlı
olduğunu ortaya koymaktadır. ABD’nin kuzeybatı eyaletlerinde çingene güvesi olarak
adlandırılan zararlıyı öldürmek için uçakla yapılan ilaçlama sonrasında, bölgedeki yaklaşık 500
kişinin alerji ve nezle problemleri yaşamış oldukları tesbit edilmiştir16.
Yapılan çalışmalarda GDO’lu ürünlerin kısırlık ve sakat doğum riskini artırdığına yönelik bulgular
elde edilmiştir. Bu alanda Avrupa Gıda Güvenliği Kurumu(European Food Safety Authority)
tarafından 2007 yılında gerçekleştirilen araştırmada, GDO’lu soya ile beslenen dişi farelerden
doğan bebek farelerin diğerlerine göre daha küçük oldukları ve büyük bir kısımının üç hafta
içerisinde öldükleri tesbit edilmiştir17. GDO’lu ürünler alanında en önemli uzmanlardan olan Dr.
Arpad Pusztai, bu alanda gerçekleştirilen bilimsel çalışmaların tamamında GDO’lu ürünlerin
çalışmalara konu olan hayvanların bağışıklık sisteminde değişikliklere yol açtığının tesbit
edildiğini açıklamıştır. Dünya’nın en büyük GDO’lu tohum üreticilerinden olan Monsanto
tarafından yapılan çalışmada MON 863 olarak adlandırılan GDO’lu mısırlar ile 13 hafta boyunca
fareler beslenmiş ve adı geçen GDO’lu ürünün etkileri tesbit edilmiştir. Bu çalışmanın
sonucunda MON 863 tohumu ile üretilen mısırların insan ve hayvan sağlığı üzerinde olumsuz bir
16
Washington State Department of Health(1993), “Report of health surveillance activities: Asian gypsy moth
control program,” (Olympia, WA: Washington State Dept. of Health, 1993.
17
Irina Ermakov(2007) “Experimental Evidence of GMO Hazards,” Presentation at Scientists for a GM Free Europe,
EU Parliament, Brussels.

www.ekopolitik.org
etkiye sahip olmadığı ifade edilmekle birlikte, çalışma sırasında farelerin bağışıklık sistemleri
üzerinde değişiklilerin ortaya çıkması GDO’lu ürünler hakkında şüphelerin artmasına neden olan
oldukça önemli bir bulgudur18.
Monsanto tarafından 2002 yılında gerçekleştirilen çalışma sonuçlarında bu ürünlerin insan ve

hayvan sağlığı üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olmadığı ifade edilmiş olmasına rağmen, yine
MON 863 kod numaralı tohumların etkileri üzerine 2007 yılında Fransız Caen Üniversitesi
tarafından gerçekleştirilen çalışmanın sonuçları bu ürünün sağlık üzerinde ciddi olumsuz etkileri
olduğunu gözler önüne sermektedir. Caen Üniversitesi Bünyesindeki (Independent Research
and Genetic Engineering) araştırma entstitisü tarafından gerçekleştirilen çalışmada, 90 gün
boyunca MON 863 ve NK 603 tohumu ile üretilen GDO’lu mısırlar ile beslenen farelerin
hormonlarında değişimler olduğu gözlemlenmiş ayrıca böbrek ve karacigerlerinde zararlı toksit
maddelerin oluştuğu tesbit edilmiştir. Çalışmanın sonunda erkek farelerin ortalama olarak
vucütlarının %3.3 oranında kilo kaybına uğradıkları, yine vücütta önemli oranda sodyum
kaybının gerçekleştiği, damar sertligine neden olan triglyceride yağı oranının ise %24-%40
arasında artmış olduğu tesbit edilmiştir19. Bu araştırmaya ilişkin sonuçların açıklanmasının
ardından Greenpeace tarafından bu ürünün başta Avrupa Birliği olmak üzere hiçbir ülkede
onaylanmaması gerektiğini ifade eden bir açıklamada bulunulmuştur20. Yine aynı alanda İtalyan
hükümeti tarafından 2008 yılı Kasım ayında yaptırılan benzer yönde çalışmada da, GDO’lu
mısırların farelerin bağışıklık sistemi üzerinde etkileri olduğu ortaya konulmuştur21.
2006 yılında Hindistanda yaşanan bir başka olay da GDO’lu ürünlerin ölümcül etkilerini
ortaya koymaktadır. GDO’lu Pamuk üretimi yapılan tarlalarda hasattan sonra koyunların
otlatılmasını takiben binlerce koyun ölümleri gerçekleşmiştir. Ölü koyunlar üzerinde
18
John M. Burns(2002) “13-Week Dietary Subchronic Comparison Study with MON 863 Corn in Rats Preceded by a
1-Week Baseline Food Consumption Determination with PMI Certified Rodent Diet #5002,” December 17,
2002 http://www.monsanto.com/monsanto/content/products/technicalandsafety/fullratstudy.pdf
19
Ayrıntılı Bilgi İçin Bkz. Committee for Independent Research and Information on Genetic Engineering, Report on
NK 603 GM maize produced by Monsanto company
http://www.gefreebc.org/content/right_sidebar/articles/rat_maize_toxic_agian.pdf
http://www.nogw.com/download/_07_monsanto_gm_corn.pdf
20
Ayrıntılı Bilgi İçin Bkz. Regulatory systems for GE crops a failure: the case of MON863
http://www.greenpeace.to/publications/MON863.pdf
21
Alberto Finamore, et al(2008) “Intestinal and Peripheral Immune Response to MON810 Maize Ingestion in
Weaning and Old Mice,” J. Agric. Food Chem., 2008, 56 (23), pp 11533–11539, November 14, 2008

www.ekopolitik.org
yapılan incelemelerde hayvanların karacigerleri ve testislerinde siyahlıklar ve bozulmalar

olduğu tesbit edilmiştir. İncelemenin sonuçları koyunların toksinler nedeniyle öldüğünu
ortaya koyarken, bu toksinlerinde çok büyük olasılıkla GDO’lu Pamuk üretimi yapılan
tarlalarda koyunların otlatılmasından kaynaklandığı açıklanmıştır22.
GDO’lu ürünlerin insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle yasaklanmasına yönelik en
güncel açıklamalardan birisi de 19 Mayıs 2009 tarihinde ABD’nin tıp alanında etkin
kuruluşlarından olan AAEM (The American Academy Of Environmental Medicine) tarafından
gerçekleştirilmiştir. Bu kurum tarafından GDO’lu ürünlere karşı moratoryum ilan edilmesi
gerektiğini ifade eden bir basın bildirisi yayınlanmıştır. Bildiride GDO’lu gıda ürünlerinin
zehirlenmelere ve alerjilere yol açtığı, bağışıklık sistemi üzerinde ciddi hasarlara neden olduğu,
fizyolojik ve genetik sağlıgı bozduğu ve bu nedenle bu ürünlerin yasaklanması gerektiği ifade
edilmiştir. Akademi’nin yönetim kurulu üyesi Dr. Amy Dean tarafından yapılan açıklamada
ayrıca, şu ana kadar hayvanlar üzerinde gerçekleştirilen bir çok bilimsel çalışmanın sonuçlarının
GDO’lu gıdaların vücüttaki bir çok farklı organa zararlar verdiğinin kanıtlanmış olduğu ve bu
nedenle kamu sağlıgı ve hastaların güvenliği açısından bu tür gıdaların yasaklanması gerektiği
ifade edilmiştir. Açıklamada bu ürünlerin etiketlenmelerinin gerekliğinin önemi ortaya
konurken, GDO’lu ürünlerin insan sağlıgı üzerindeki olumsuz etkilerinin ortaya çıkarılabilmesi
için bağımsız kuruluşlar tarafından daha fazla bilimsel çalışma gerçekleştirilmesinin önemi
vurgulanmıştır.23
Biyogüvenlik ve Birleşmiş Milletler Biyogüvenlik (Cartegena) Protokolü

GDO’lu ürünlerin üretim ve ticaretinin, doğal çevreye ve sosyo-ekonomik yapıya verebileceği
zararlar, bu organizmaların üretimi, doğaya salınımı ve kullanımının biyo güvenlik düzenlemeleri
ile kontrol edilmesini gerekli kılmaktadır.
Biyogüvenlik, ‘’modern biyoteknoloji tekniklerinin uygulanmalarının ve modern biyoteknoloji

ürünlerinin insan sağlığı ve biyolojik çeşitlilik üzerine oluşturabileceği olumsuz etkilerin
belirlenmesi(risk değerlendirme) ve belirlenen risklerin meydana gelme ihtimalinin ortadan
22
Ayrıntılı Bilgi İçin Bkz: “Mortality in Sheep Flocks after Grazing on Bt Cotton Fields—Warangal District, Andhra
Pradesh” Report of the Preliminary Assessment, April 2006,
http://www.munlochygmvigil.org.uk/Mortality_in_Sheep.pdf
http://www.annadana.com/actu/fichiers/mortalitysheep.html
23
AyrıntılıBilgi İçin Bkz. http://www.aaemonline.org/gmopressrelease.html

www.ekopolitik.org
kaldırılması ya da meydana gelme durumunda oluşacak zararların kontrol altında tutulması için
(risk yönetimi) alınması öngörülen tedbirler’’ şeklinde tanımlanmaktadır24.
Biyolojik çeşitliliğin korunması ve sürdürülebilir kullanımının sağlanması için biyoteknoloji

uygulamalarından kaynaklanabilecek olumsuzlukların önlenmesine yönelik olarak hazırlanan ve
2003 yılından bu yana yürürlükte olan “Birleşmiş Milletler Biyogüvenlik (Cartagena) Protokolü”,
genetiği değiştirilmiş organizmaların (GDO’lar) araştırılması aşamasından, çevreye salım ve
transit geçiş aşamasına kadar çevre ve insan sağlığına gelebilecek risklerin önlenebilmesine
kadar geniş bir kapsama sahip etkili bir hukukî belgedir. Protokolün kapsamı; insan sağlığı
üzerindeki riskler de göz önünde bulundurularak, biyolojik çeşitliliğin korunması ve
sürdürülebilir kullanımı üzerinde olumsuz etkilerde bulunabilecek tüm değiştirilmiş canlı
organizmaların sınırötesi hareketi, transit geçişi, muamelesi ve kullanılması için geçerlidir25.
Protokol, GDO’ların iki kategorisini kapsamaktadır.
a. Çevreye kasti (bilinçli) olarak bırakılacak GDO’lar ( ekim amaçlı tohumlar ve yetiştirme
amaçlı hayvanlar gibi).
b. Gıda, yem veya işleme amaçlı GDO’lar (mısır, pamuk, soya gibi hacimli -bulk- mallar).
Ayrıca, Protokolde işlem (processing) konusu tanımlanmamıştır. Bu nedenle Protokolün tekstil

üretimi ile insanlar veya hayvanlar tarafından tüketilmeyen diğer ürünleri de kapsayabileceği
yönünde görüşler bulunmaktadır. Diğer taraftan, protokol'de gıda güvenliği (food safety)
konusu yer almamıştır. İşlenmiş gıda ürünleri de Protokol kapsamı dışında bırakılmıştır.
İleri Bildirim Anlaşması (m.7) Protokolün önemli mekanizmalarından birisidir. Bilinçli olarak
çevreye salınacak GDO’ların ilk sınır aşan hareketinden önce izlenmesi zorunlu bir prosedürdür.
İhracatçı ithalatçı ülkeye ilk yüklemeden önce (the first shipment) GDO’ları tanımlayan yazılı ve
ayrıntılı bilgi sağlamak zorundadır. İthalatçı bilginin alındığını 90 gün içinde karşı tarafa yazılı
olarak bildirecektir ve 270 günü aşmadan açıkça bu yüklemeyi onayladığını ya da ret etmesi
halinde de nedenlerini bildirecektir. Bununla birlikte, sözkonusu süre içerisinde herhangi bir
24
Eser, Vehbi(2000) ‘‘Modern Biyoteknoloji Gelişmelerinin Işığı Altında Dünya ve Türkiye’de Tarım’’ Küreselleşme
Sürecinde Biyoteknoloji ve Biyogüvenlik Sempozyum Bildirileri, Ankara.
25
Talu, N.(2005) “Biyogüvenlik (Cartagena) Protokolü ve Türkiye’de Durum”, Biyogüvenlik Protokolü ve Biyolojik
Çeşitlilik Sözleşmesi’nde Teşvikler, TÇV Yayını, Ankara, 2005, s. 11-29.

www.ekopolitik.org
karar bildirilmemesi ithalatın onayı veya reddi anlamına gelmemektedir. İleri Bildirim Anlaşması
sürecinden beş tip GDO hariç tutulmuştur. Bunlar;
• İnsanlara yönelik eczacılık ürünlerinin çoğu,
• Üçüncü ülkeye yönelik GDO’lar,
• Kapalı kullanım amaçlı GDO’lar,
• Gıda, yem veya işleme amaçlı GDO’lar,
• Taraflar toplantısında güvenli olarak ilan edilen GDO’lardır.

Cartegena Protokolüne taraflar olan ülkeler ileride bu kapsamı genişletmeye karar verebilme
hakkına sahiptirler. Ayrıca, bu kategorilerin anılan prosedürden hariç tutulması, ülkelerin kendi
ithalat mevzuatında düzenleme yapamayacakları anlamına gelmemektedir.
Ülkeler risk değerlendirmesi (m.15) temeline dayanarak GDO’ları ithal edip etmeyeceklerine
karar verebilme hakkına sahiptirler. Bu tür ürünlerin ithalatına yönelik değerlendirmeler
GDO’ların insan sağlığı üzerindeki riskler de göz önünde bulundurularak, biyolojik çeşitliliğin
korunması ve sürdürülebilir kullanımı üzerinde olabilecek potansiyel olumsuz etkilerin
tanımlanması ve değerlendirilmesi amacıyla, en az Protokolün 8. maddesinde istenen bilgilere
ve bilimsel olarak sağlam temellere dayanması gerekmektedir. Ancak, ilgili bilimsel bilgilerin
yokluğu veya yetersizliği durumunda, bir ülke ön önlem alma veya ihtiyat yaklaşımını
(precautionary approach) kullanarak GDO’ların ithalatını reddedebilecektir26.
Yukarıda ayrıntılı olarak ele alındığı üzere BM Biyolojik Çeşitlilik Anlaşması'nın bir parçası olan
Biyogüvenlik Protokolü'nü (Cartagena Protokolü) biyolojik türlülüğün sürdürülebilir kullanımı ve
korunmasını olumsuz etkileyebilecek, ve insan sağlığı açısından riskler yaratabilecek GDO
organizmaların sınırlar ötesi taşınımını, alıp satımını ve kullanımını denetlemeyi öngören bir
anlaşmadır. Türkiye bu anlaşmaya imza atmış ülkelerden birisi olup, Biyolojik Güvenlige iliskin
Kartegena Protokolü’nü Onaylayan 4898 sayılı kanun 2003 yılında TBMM’de Kabul edilip
yaşalaşmıştır.
26
Yanaz S.(2006) a.g.m

www.ekopolitik.org
Avrupa Birliği ve Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar
Avrupa Birliğinde GDO’lu ürünlerin üretimi,satışı ve ithalatı 2004 yılına kadar yasaklanmıştır. Bu
tarihten sonra ABD’nin Dünya Ticaret Örgütü aracılığıyla kurduğu baskının bir sonucu olarak,
Avrupa Birliği’nde, son derecede katı kontroller altında, yalnızca birkaç çeşit GDO’lu ürünün yem
amaçlı dışalımına, işlenmesine ve ekimine, 2004 yılında üye ülkeler arasında yapılan oylama ile
izin verilmiştir27. 19 Mayıs 2004 tarihinde gerçekleştirilen oylamada, AB’li bakanların oy çokluğu
(İrlanda, Hollanda, Finlandiya, İsveç, İngiltere ve İtalya’nın olumlu oyları; Danimarka,
Yunanistan, Fransa, Lüksemburg ve Avusturya’nın olumsuz oyları; Portekiz, Almanya ve
İspanya’nın çekimser kararı) ile Bt 11 tatlı mısır için moratoryum kaldırılmış ve ithalat ile işleme
amaçlı kullanımına (üretimi hariç) 10 yıllığına onay verilmiştir. Daha sonra NK 603 GM mısır
çeşidine işleme ve yem amaçlı ithalatına 10 yıl için ve nihayet Mon 810 Bt mısırın 17 çeşidine
AB’de üretim izini de verilmiştir.
Bu tarihten sonra Avrupa'da, 100 bin hektarın altında olmak üzere, yalnızca İspanya,
Bulgaristan ve Almanya’da transgenik mısır ve Romanya’da transgenik soya ekimi, son derecede
kontrollü koşullarda yapılmaya başlanmıştır. Slovakya, Çek Cumhuriyeti, ve Polonya’da ise yine
kontrollü bir biçimde deneme amacıyla üretim gerçekleştirilmektedir. Danimarka, İsveç, Norveç
ve Avusturya başta olmak üzere geriye kalan Avrupa ülkeleri ise halen topraklarında GDO
ekimine izin vermemektedir. Buna karşılık, Birlik üyesi ülkelerde değişik ürünlerde toplam 1500
civarında alan denemesi kurulduğu bilinmektedir.
Her ne kadar bazı GDO’lu ürünlerin ithalatına 2004 yılında izin verilmiş olmasına rağmen,
Avrupa Birliği tarafından biyogüvenlik alanında denetimin sağlanması için çıkartılmış kapsamlı
direktifler bulunmaktadır. Avrupa Birliği’nin biyogüvenlik konusunda 1990 yılında çıkarttığı
kapsamlı iki direktifi (ec/90/219-kapalı şartlarda kullanım- ve ec/90/220-çevreye serbest
bırakma-) konularını düzenlemektedir. 2003’te yürürlüğe giren ec/1829 ve ec/1830 sayılı 2
direktif ise gıda/yem amaçlı işleme ile etiketleme ve izlenebilirliği kapsamaktadır. Sözü edilen
mevzuat, oldukça katı kurallar içermektedir.
27
Bildirici Z.(2008)Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO) Ve Avrupa Birliği Uygulamaları
http://blog.bluzz.net/wp-content/uploads/2008/02/avrupa-birligi-ve-gdo.pdf

www.ekopolitik.org
Diğer yandan AB, gıdaların GDO içerdiğine dair etiketlenmesinde istenilen “Eşik Değer oranını”
% 0.9’da tutma kararlılığı içindedir. Tüm bunlara karşın, günümüze kadar GDO’ların üretim ve
gıda/yem işleme amaçlı dışalımına yasak uygulayan AB, biyoteknoloji araştırmalarını öncelikli
konuları içersine almıştır. Ancak, bu güne kadar GDO’ların gıda olarak kullanılmasına karşı
yürüttüğü politikalar nedeniyle, kendi biyoteknolojik araştırmalarını “Gıda-dışı kulanım”
alanlarına yoğunlaştırmıştır. Bu araştırmaların AB toplumu tarafından da kabul görmesi için,
biyoteknolojik araştırmalarını “Beyaz Biyoteknoloji” ve “Yeşil Biyoteknoloji” olarak
isimlendirmiştir. Beyaz biyoteknoloji ile hammadde ve atıkların biyolojik olarak temizlenmesi,
yeşil biyoteknoloji ile optimize biyolojik hammaddelerin üretilmesi planlanmaktadır. Öte
yandan, transgenik ürünlerin çevreye ve ekolojiye verebileceği zararları azaltarak
transgeniklerin “Güvenli” üretilmelerine zemin hazırlamak üzere, transgenik, geleneksel ve
organik üretimlerin beraber (bitişik üretim alanlarında) yapılması halinde, özellikle gen
kaçışlarının önlenmesi için ne tür etkin ve sabit kontrol sistemlerinin uygulanması gerektiği
araştırılmaktadır28.
AB'nin yaklaşımı biyogüvenlik kavramı ile bağlantılı olarak ortaya çıkmaktadır. Biyogüvenlik
kavramı, modern biyoteknoloji teknik, uygulama ve ürünlerinin insan sağlığı ve biyolojik çeşitlilik
üzerinde oluşturabileceği olumsuz etkilerin belirlenmesi sürecini ve belirlenen risklerin
meydana gelme olasılığının ortadan kaldırılması veya meydana gelmesi durumunda oluşacak
zararların kontrol altında tutulması için alınacak tedbirleri kapsamaktadır. Dünya ticaretinde iki
önemli taraf olan ABD ve AB'nin transgenik ürünlerin üretimi ve ticareti konusundaki farklı
uygulamaları dikkati çekmektedir. Transgenik ürünlerin büyük ölçüde özel kesim Ar-Ge
çalışmaları ile geliştirildiği ABD'de konuya daha liberal bir yaklaşım sergilenirken, AB'de ise,
özellikle tüketicinin çevre ve sağlık kaygılarının ön plana çıkması nedeniyle etiketleme de dâhil,
yoğun bir kamu düzenlemesine tabi olmaktadır 29.
Türkiye’de Durum
Ülkemizde transgenik bitkilerin ithalâtı konusunda hukukî ve kurumsal alanda ciddî boşluklar,
bilimsel ve teknik açıdan da önemli ölçüde yetersizlikler bulunmaktadır. Türkiye’de GDO içeren
yerli ürün üretimi yoktur, ancak ithal edilen bazı ham ve işlenmiş ürünlerin GDO içerip
içermediği gıda güvenliği açısından fiilen denetlenememektedir.
28
Ziraat Mühendisleri Odası,Biyogüvenlik Oda görüş Bildirgesi,2005, http://www.zmo.org.tr
29
Bildirici Z.(2008)Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO) Ve Avrupa Birliği Uygulamaları
http://blog.bluzz.net/wp-content/uploads/2008/02/avrupa-birligi-ve-gdo.pdf

www.ekopolitik.org
GDO’lu tohumların Türkiye’de satışı yasaklanmış olsa da, bu tip ürünlerin ithalâtının kontrolü
yapılamamakta, girişler sadece beyana dayalı olarak ve gümrüklerde kontrolsüz olarak cereyan
etmektedir. Her ne kadar GDO ve ürünlerinin çevreye kontrolsüz salımına resmen izin
verilmemekte ise de, Türkiye’de GDO’ların hukukî olmayan yollarla ekimini kontrol eden
denetim mekanizmalarının varlığından söz etmek mümkün değildir. Bu alandaki araştırma
geliştirme çalışmalarının çok yetersiz olması ve teknik altyapının eksikliği de (uzman, laboratuvar
vb.) bilinen bir gerçektir. Ayrıca, GDO’ların çevreye bilinçli olarak salımı ve pazara sürülmesi
konusunda Türkiye’deki mevcut hukukî düzenlemeler bugünkü haliyle AB mevzuatı ile uyumlu
değildir.
Türkiye’de GDO’lu ürün üretimi yasak olmasına rağmen 1998 yılından itibaren alan denemeleri
yapılmaya başlanmıştır. Değişik firmalar tarafından ithal edilen ürünlerde alan denemeleri Tarım
ve Köy İşleri Bakanlığı Araştırma Enstitü’leri tarafından bazı illerde yapılmıştır. GD ürünlerin alan
denemelerini takiben tescili, üretime sokulması ve gıda zincirinde kullanılması gündeme
gelecektir. Türkiye’de iç piyasada işlenerek ürün halinde pazara sürülen hammadde veya yurt
dışından ithal edilen işlenmiş ürünlerden önemli bir kısmının GDO içeriğine sahip olduğu ileri
sürülmektedir. Özellikle mısır ve soyanın büyük bir kısmı ABD ve Arjantin’den ithal edilmiş olup
neredeyse tamamının GDO içerikli olduğu iddia edilmektedir. Ayrıca 20’ye yakın ilin
pazarlarından alınan domates ve patateslerin GD ürün olduğu saptanmıştır. Bunların hemen
hemen tümü, Türkiye’ye kaçak yollarla giren GD tohumlarının hiçbir denetime tabi tutulmadan
tarlalarda veya seralarda ekilmesi sonucunda üretilmektedir30.
Türkiye’nin özellikle, mısır, buğday, soya fasulyesi gibi tarım ürünlerinin üretim ve tüketiminde,
GDO uygulamaları açısından çokuluslu şirketler tarafından iyi bir pazar olarak görüldüğü dikkate
alındığında; tarım, çevre ve teknoloji politikalarının bütünleşik bir anlayışla değerlendirildiği
ulusal bir biyogüvenlik politikasına olan ihtiyaç giderek ortaya çıkmaktadır.
Biyogüvenlik Yasa Tasarısına Eleştiriler
Ülkemizde Biyogüvenlik alanında yasal boşluğun giderilmesi amacıyla, Eylül 2002-Eylül 2005
tarihleri arasında "Ulusal Biyogüvenlik Çerçevesinin Geliştirilmesi" konulu UNEP/GEF projesi
gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmanın sonucunda bir "Ulusal Biyogüvenlik Yasa Taslağı" hazırlanmış
olup tasarının önümüzdeki yasama döneminde TBMM genel kuruluna geleceği tahmin
edilmektedir. Mevcut yasa tasarısına yönelik bir çok farklı sivil toplum ve meslek örgütü
30
Kıyak, S., Genetik Olarak Değiştirilmiş Gıdalar, Cartagena Biyogüvenlik Protokolü ve Türkiye’de Durum

www.ekopolitik.org
tarafından eleştirilerde bulunulmuştur. Yasa taslağını değerlendirip konu üzerine görüş ve

önerilerini bildiren sivil toplum örgütlerinden birisi de Ziraat Mühendisleri Odası’dır. Devam
eden kısımda, Ziraat Mühendisleri Odası tarafından Biyogüvenlik Yasa Tasarısı’na yönelik
eleştirilere, konu hakkında kapsamlı bilgiye sahip olunabilmesi açısından yer verilmiştir.
BİRİNCİ KISIM
GENEL HÜKÜMLER
BİRİNCİ BÖLÜM : AMAÇ, KAPSAM VE TANIMLAR
TANIMLAR
Madde 3- İ) İzleme başlıklı tanımında yapılan düzenlemeye ek olarak geçen tasarıda da

belirtilmiş ancak son taslak metinden çıkarılmış olan “çevreye serbest bırakılmasından ve/veya
piyasaya sürülmesinden”ibaresinin özellikle toprakla ve çevreyle direkt temasa geçecek GDO’lu
ürünlerın izlenmesine imkan vereceğini düşünerek tekrar metne eklenmesi gerektiğini
düşünüyoruz.
j) AB rehberinde yer alan Risk değerlendirme tanımı “İnsanlarIn ve çevrenin risk kaynağına
maruz bırakılmasını takiben, tanımlanmış şartlar altında olumsuz etkilerinin/olayların ortaya
çıkma boyutunun ve olabilirliğinin ve belirsizliklerinin belirlendiği değerlendirme sürecidir. Risk
değerlendirme, zararın tanım ve özelliklerini, maruz kalma değerlendırmesini ve risklerin
özelliklerini içerir. Zarar, risk kaynağının olumsuz etkiye sebep olma potansiyelidir.
Risk değerlendirme, GDO’nun olumsuz etkilere sebep olabilecek özelliklerinin, bunların

potansiyel sonuçlarının, ortaya çıkma olasılığının belirlenmesi ve belirlenen her bir özelliğin
sebep olabileceği riskin tahmin edilmesi basamaklarından oluşur.” şeklindedir.
Risk değerlendirme tanımına “Biyolojik çeşitliliğe, çevreye, insan, hayvan bitki sağlığı üzerinde
oluşabilecek olumsuz etkilerin, potansiyel zararların ve risklerin tümü bilimsel esaslara göre
yapılacak değerlendirmeler” tümcesinin eklenmesi yerinde olacaktIr. Şu anki taslakta, biyolojik
çeşitlilik üzerinde oluşabilecek zararlar göz ardı edilerek risk değerlendirme tanımı yapılmıştır.
Bu tanım eksik ve AB rehberindeki risk değerlendirme tanımından da uzaktır.
Diğer bir husus da; tanımda geçen “potansiyel zarar” ibaresidir. Geleneksel hukuk kavramı
olarak zarar geniş anlamıyla maddi ve manevi zararı içine alacak şekilde şu şekilde tanımlanır:
“Hukuken himaye edilen maddi ve manevi varlıkların bunlara yapılan bir tecavüzün vukuundan
önceki ve sonraki halleri arasındaki farktır.” Genel hukukta zararın hem varlığının hem de
mıktarının saptanmasında kural olarak bır sorun çıkmamaktadır. Özellikle ‘şeylere’ yönelik
www.ekopolitik.org
zararın saptanmasında, onların objektif değerinin, piyasada kendileri için biçilen değerin; bir
başka değişle satış değeri esas alınır. Ancak çevre hukukunun kendine özgü yapısı çevre
hukukuna ilişkin kavramların geleneksel hukuk kavramlarıyla tanımlanabilmesini imkânsız kılar.
Bu nedenle de zarar kavramı geleneksel hukukta olduğu gibi tanımlanamaz. Zarar kavramı
çevrenin fiziksel, kimyasal ve biyolojik bozulmasından yola çıkarak çevresel kirliliğin yol açtığı
biyolojik ve sağlığa ilişkin zarar ile maddesel zararın tipine; akut, kronik veya sonraki döneme
uzanan etkilere ve etkilenen alanın özelliklerine göre değerlendirilmelidir. Yani yalnIzca mülkle
ve fiziksel bütünlükle sınırlı kalInmış bir zarar kavramı çevre hukuku açısından yeterli değildir. Bu
nedenle taslakta kullanIlan “potansiyel zarar” geleneksel hukukun kavramlarıyla tanımlanamaz.
Çevre hukukunun genç bir hukuk dalı olması ve kavramlarının yorumlanmasındaki zorluk göz
önüne alınarak, uygulamada (hakimlerin yasayı değerlendirmesi aşamasında) potansiyel zarar
kavramının geleneksel hukuk kavramlarıyla yorumlaması ihtimalinin önünü kesmek amacıyla,
kanun içinde ayrıca bir potansiyel zarar tanımının yer alması gerekir. Bu yolla, uygulamada
oluşabilecek kavram kargaşası engelleneceği gibi kanunun uygulanmasında çevre hukuku
kavramlarının “genel uygulama bulması gerektiği” yönünde bir anlayışı da perçinlemiş olacaktır.
l) Eski taslakta yer alan “Basitleştirilmiş işlem: Yetkili birimin ithalatına ve/veya piyasaya
sürülmesine izin verdiği ve kullanım izni devam eden bir GDO’nun ve/veya GDO ürününün aynı
muhteviyat ve kullanım amacıyla ithalatı ve/veya piyasaya sürülmesi için yapılan ikinci
başvurusundan itibaren uygulanmak üzere ilk başvuruyu takiben yapılmış risk değerlendirme
sonuçlarının gözden geçirilerek sadece ihtiyaç duyulan analizlerin tekrarlanmasına dayalı karar
verme sürecini içeren izin işlemleri” tanımı şu anki taslak metinde yer alan açıklamadan daha
açık ve anlaşılırdır. AyrIca “ilk başvuruyu takiben yapılmış risk değerlendirme sonuçlarının
gözden geçirilerek” gerekli görüldüğünde tekrar analizlerin yapılmasına imkân sağlaması
açısından da daha kabul edilebilir bir tanım olduğunu düşünüyoruz. Şu anki taslakta yer alan
tanımda olduğu gibi yalnızca daha önce yapılmış risk değerlendirmesine dayalı bir karar verme
süreci olmayIp yeni analizlerin yapılmasına imkan sağlaması açIsIndan da ihtiyat ilkesine daha
uygundur.
m) AB’nin genetik olarak değiştirilmiş mikroorganizmaların (GDOM) kapalı kullanımı konusunda

23 nisan 1990 tarih ve 90/219/EEC kodlu direktifinin amacI çevre ve insan sağlığının kapalı
kullanım gerekiıren mikroorganizmalardan kaynaklanabilecek risklere karşı korunmasıdır.
GDOM’ların fiziksel ve biyolojik engellerle çevre ile temasa geçmesinin önlenmesini, direktif
ekinde belirtilen parametrelere göre risklerin belirlenmesi için ön değerlendirme yapılmasını ve
üye ülkelerin söz konusu mikroorganizmaların yaratacağı riskleri önleme yolunda önlemler
almasını gerektiği belirtilmiştir.
Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planının Biyoteknoloji ve Biogüvenlik Özel İhtisas Komisyonu
Raporunun tanımlar bölümünde kapalı kullanım şu şekilde tanımlanmıştır:

www.ekopolitik.org
“Mikroorganizmaların genetik olarak değiştirilmesi ya da GDMO’ların üretilmesi saklanması

kullanılması taşınması fiziksel korunaklar ya da bunlarla birlikte kimyasal ve/veya biyolojik
korunaklarla elden çıkarılmasına ilişkin her işlemin genel toplum ve çevre ile temasında
uygulanan sınırlama” Kanun taslağının tanımlar kısmında kapalı kullanımın: “GDO’nun harici
çevre ile etkileşiminin engellenmesi amacıyla kontrol edildiği tesis” olduğu belirtilmiştir. Ancak
‘harici çevre’ kavramının kanun taslağında tanımlanmamış, sınırları belli edilmemiş bir alan
olması nedeniyle, kapalı kullanım teriminin tanımına “kamu ile etkileşimi” ibaresinin de
eklenmesi gerekir.Bu şekilde Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planında da belirtildiği gibi “genel
toplum”u da gözeten geniş bir tanımlama yapılmış olacaktır. Ayrıca kavramın içeriği konusunda
daha geniş bir yorumlamaya imkân sağlaması açısından da “kamu ile etkileşim” ibaresinin
eklenmesi daha isabetli olacaktır.
ö) “Ayırıcı kimlik” başlığı altında yapılan tanımlamaya, önceki taslakta belirtilen “GDO’nun ait
olduğu özel ve /veya tüzel kişilerle birlikte ayırıcı özellikleri” ibaresinin eklenmesinin GDO’ların
ayırıcı özellikleri kadar ait olduğu hukuk kişinin bilinmesini sağlaması açısından ayrıca bir önemi
bulunmaktadır.Hukuk kişisinin bilinmesi sorumluluk hukuku açısından yardımcı bir işleve de
sahip olacaktır. Bu nedenle de ayırıcı kimlik içinde GDO’ların “kime ait olduğu” belirtilmelidir.
s) “Deneysel çevreye serbest bırakma” başlığındaki açıklamanın daha geniş bir tanımlamaya
ihtiyacı vardır. “Çevreye serbest bırakma” teriminin ne “protokol”de ne de “kanun taslağı”
içinde herhangi bir tanımı bulunmamaktadır.
Sözü edilen “çevre”nin kapsamı ve serbest bırakmayla kastedilenin ne olduğu tanımlanmalıdır.

Sözü edilen tanımlamalar yapılınca “Deneysel çevreye serbest bırakma” ile ifade edilenler çok
daha açık ve anlaşılır olacağından uygulama açısından da kolaylık sağlayacaktır.
Bu maddeye yapılabilecek diğer bir ek öneri ise eski taslak metinde yer bulan ancak bu metinde
yer almayan izsürülebilirlik başlığı altındaki tanımın tekrar metne eklenmesi gerektiğidir
“İzsürülebilirlik: Çevreye serbest bırakılan ve /veya piyasaya sürülen bir GDO’nun ve/veya
ürünün ilk ithalatçısına veya yurt içindeki ilk üreticisine kadar her aşamada geriye dönük
takibinin belirlenmesini ve tanımlanması”.
Böylece hem çevreye serbest bırakılan hem de piyasaya sürülen her tür GDO’nun zarar ve
tehlikelerine karşı güven ve tedbir sağlayıcı mekanizmanın oluşturabilmesi ve GDO’ların takip
edilebilirliği açısından da önemli ve gerekli olduğu kanısındayız.

www.ekopolitik.org
İKİNCİ BÖLÜM : TEMEL ESASLAR

İZİN
Madde 4- Hukukun insanın çevreyi etkileyen alanlarda düzenlemeler yapması bu davranışlara
yönelik yasaklar getirmesi ve oluşan sorunlar için önleyici ve giderici nitelikte reçeteler
sunabilmesi ancak belirlenmiş bilimsel verilerin varlığı halinde mümkündür. Bu durum özellikle
de hukuk normlarının objektif, genel ve belirlenebilir olmaları zorunluluğu nedeniyle ve özellikle
yasaklayıcı normlar bakımından kendini hissettirir. Çünkü bu özellikler sıkı bir nedensellik
ilişkisini ve başta öngörülebilirlik olmak üzere birçok temel ilkeyi beraberinde getirir. Ancak
çevre sorunlarının meydana getireceği zararlar hukukun genel zarar kavramı içinde
tanımlanması güç, belirlenmesi çoğu zaman imkansız boyutlardadır. Verili bilimsel imkanların ve
gelişmelerin meydana gelen çevresel zararlara ölçtüğü zarar kavramı “zaman” ve “diğer
değişkenler” ile çoğu kez yetersiz kalmaktadır. Bu yetersiz ve belirsizlik nedeniyle de klasik
hukuk anlayışı bu alanlarda düzenleme yapmamakta yahut yaptığı düzenlemeler meydana
gelebilecek zararlar karşısında değersiz görülebilmektedir. Bu noktada ihtiyat prensibi üzerinde
durmak yerinde olacaktır: “Hukuk kesin bulgular beklenene kadar, hareketsiz kalmak gibi bir yol
seçemez; "tehlike" kavramı esas alınarak, önlemler alınmalıdır. ıhtiyat ilkesinin özü de budur;
yani, tehlikeyi, riski göze almak değil; tehlikeyi, riski dikkate alarak, önlemleri düşünmektir .
Böylece risk ile ihtiyat arasındaki seçimde bu ikincisinden yana tavır takınılmakla, riskten
kaçınılmaktadır.
İhtiyat ilkesi Cartagena Protokolü’nün de hukuki ilkelerindendir. Bu ilkeye göre: Güvenlik

konusunda bir bilimsel bilgi ya da uzlaşı eksikliği olduğunda, ülkelerin GD organizmaların
ithalatını ve kullanımını yasaklama ya da sınırlandırma hakkı vardır. Ancak 4. maddede ihtiyat
prensibi çerçevesinde ele alınacak hususlar arasında, ithalat, piyasaya sürülme, kapalı kullanım,
transit sayılmış olmasına karşın “üretim” aşamasının atlanması GDO üreticisi şirketlere,
GDO’larla ilgili bilimsel verilerin yetersizliği ya da biyoteknolojinin hızla gelişebilirlik özelliği
bahane edilerek kurtuluş yolları mı sağlanmaya çalışılmaktadır? sorusunu akıllara getirmektedir
Tanımlar bölümünde muamele başlığı ile; “başta üretim, çevreye serbest bırakma, piyasaya
sürme, kullanma, ithalat, ihracat, taşıma, saklama, paketleme, etiketleme, depolama gibi, GDO
üzerinde gerçekleştirilen herhangi bir faaliyet ve işlemi” ifadesiyle üretim kapsamda
zikredilirken, metnin izin başlığı altında yer alan faaliyet alanı ” bu kanun kapsamına giren GDO
ve/veya ürünlerinin, ithalatı, piyasaya sürülmesi, kapalı kullanımı, transiti izne tabidir” ifadesi,
üretim, depolama ve pazarlamayı izin kapsamı dışına çıkarmaktadır, bu husus anlaşılır değildir.
Yine izin başvururlarının kabulü için ; İnsan, hayvan, bitki ve çevre sağlığı ile güvenliğinin tehdit
edilmemesi, tüketicinin seçme özgürlüğünün ortadan kaldırılmaması, çevrenin materyal
dengesinin ve ekosistem işleyişinin istenmeyen bozulmasına neden olunmaması, GDO’nun
kendisinin veya özelliklerinin istenmeyen şekilde çevreye yayılmaması, yerel çeşitlerin
devamlılığının tehlikeye düşürülmemesi gibi belirlenmiş olan sınırlamalar tespit edilebilirliği
www.ekopolitik.org
mümkün ancak kamu menfaatinin halel görmesi durumunda geri dönülebilirliği, zararın telafi
edilebilirliği nerdeyse mümkün olmayan hususlardır.
Bu nedenle eski taslak tasarısının 4. maddesinde bulunan fakat, son tasarı taslağının 4.
maddesinden çıkarılan “çevreye serbest bırakılma” ibaresinin taslağın bu maddesine tekrar
eklenmesi gerekmektedir.
Yine 4. maddenin üçüncü fıkrasında sayılan “GDO’ların ve ürünlerinin piyasaya sürülmesi veya
kapalı kullanım izni verilmesinde göz önüne alınacak ilkeler”e daha önceki taslakta yer alan şu
ifadelerin taslağa tekrar eklenmesi gerekmektedir:
• geleneksel ürünlerin üretilmesi ibaresinin tasarıya eklenerek “geleneksel ürünlerin
üretilmesi ibaresinin veya tüketicinin seçme özgürlüğünün ortadan kaldırılmaması”
şeklinde düzenlenmesi,
• çevreye serbest bırakılması planlanan ortamda, ekosistemin devamlılığı için önemli
canlıların veya korunan türlerin popülasyonlarının bozulmaması,
• hedef olmayan türlerin ortadan kalkmasına neden olunmaması,
• istenmeyen şekilde kendisinin veya özelliklerinin çevreye yayılmaması,
• Başta toprak verimi olmak üzere, ekosistem işleyişinin ciddi veya daimi bozulmasına
neden olunmaması,
Taslağın son halindeki 4. maddeyi, yukarıda sayılan bentleri, genişletici yorum yoluyla
kapsamına alabilecek şekilde düzenlemek yerine, yukarıdaki ibarelerin taslakta açıkça sayılması
yerinde olacaktır. idari yetki karmaşasının önlenmesi ve idarenin bütünlüğü ilkesi nedenleriyle
de “insan hastalıklarının teşhis ve tedavisinde kullanılan tıbbi ürünler ile veteriner tıbbi
ürünleri”nin kanun kapsamından ari tutulmasının isabetli olmadığını düşünmekteyiz.
BAŞVURU VE DEĞERLENDİRME
Madde 5- Başvuru ve Değerlendirme başlıklı 5. maddenin eski taslakta yer alan ancak bu
taslaktan çıkarılmış olan değerlendirmeye ilişkin bölüme (2. fıkra) “Yapılan bir başvurunun
sonucu diğer bir başvuru için emsal teşkil etmez” cümlesinin tekrar eklenmesi ihtiyat ilkesinin
temelinde yer alan belirsizlik kavramının içindeki ‘bilinebilir bir olasılığı gösteren risk’
kavramından ayrı olan ve bilinemeyen bir olasılık olgusunun simgelediği ‘gerçek bilinmezliğin’
varolması nedeniyle önemlidir. Bilimsel belirsizliğin meydana getirebileceği potansiyel çevresel
zararların en aza indirilebilmesi açısından her bir başvurunun bir önceki başvurudan bağımsız
olarak tekrar değerlendirilmesi gereklidir.

www.ekopolitik.org
GİZLİ BİLGİ
Madde 6- Cartegena protokolünün “gizli bilgi” başlığı taşıyan 21. maddesinin (d) bendinde:
- “Acil durumlarda uygulanacak olan her tür yöntem ve planlar.” bulunmaktadır. Ulusal
biyogüvenlik kanun tasarısında ise “acil durumlarda uygulanacak olan yöntem ile planların
özeti” ibaresi yer almıştır. Bu çelişkinin giderilmesi ve gizli bilginin içeriğinin daraltılmaması
açısından acil durumlarda uygulanacak yöntem ve planlarla ilgili olarak “Özeti” kelimesi
çıkarılmalıdır.
KATILIM: HALKIN BİLGİLENDİRİLMESİ ve KATILIMI
Madde 8- Katılım ilkesinin Çevre Hukuku açısından tanımı “bireylerin çevresel yönetim
sürecinde rol oynamaları, etkide bulunmaları ve böylelikle kendi yaşamlarını şekillendirecek bu
süreci yönlendirmeleri.” demektir. ‘Etkide bulunmak’ ya da ‘rol oynama ve yönlendirmenin
anlamı bireylerin kendi görüş ve önerilerini ortaya koymaları demektir. Katılım sistematik olarak
iki başlık altında: çevresel karar alım sürecine katılım ve kararların uygulanması sürecinde
katılım olarak incelenir. Bu nedenlerle tasarı taslağında yer bulan “alınan kararlar zamanında
halka açılır” düzenlemesinden önce eski taslakta bulunmasına karşın bu taslakta yer almayan:
“GDO’lar ürünleri ve bunların güvenli muamelesi hakkında kamunun eğitilmesi doğru
bilgilendirmesi ve kamu bilincinin oluşturulması için gerekli görülen tüm düzenlemeler yapılır.
GDO’yu piyasaya süren, tüketicileri, üreticileri ve kullanıcıları; biyogüvenliğin sağlanması için
GDO’nun özellikleri hakkında bilgilendirmek ve GDO’nun insan, hayvan, bitki ve çevre sağlığını
ve biyolojik çeşitliliği tehlikeye düşürmeyecek biçimde tüketilmesi, üretilmesi ve kullanılması
için gerekli eğitimi sağlar. Değerlendirmeye alınan ve kabul edilen başvurularla ilgili kararlar bilgi
değişim mekanizması vasıtasıyla duyurulur” düzenlemesinin tekrar son taslakta yer alması
gerektiğini düşünmekteyiz. Çünkü alınan kararlar kişilerin şimdiki ve gelecek yaşamlarını ya
doğrudan ya dolayısıyla etkileyen yani onların görüşlerinin de alınmasının zorunlu olduğu
kararlardır. Kişilerin yaşam çevrelerini yakından ilgilendirmesi nedeniyle halkın başlangıçtan
karar alma sürecine dahil edilmeleri gereklidir. Bunun için de halkın öncelikle bilgilendirilmesi ve
katılım hakkının ikametgâh, yurttaşlık gibi sınırlar söz konusu olmaksızın kararların alınması
aşamasında, halkın karar alma süreçlerine dahil edilmesi yerinde olacaktır. Yani alınan kararların
halka açılması aşamasından önce karar alma sürecinde halkın katılımının sağlanması, katılım
ilkesine çok daha uygun olacaktır.
SOSYOEKONOMİK DEĞERLENDİRME
Madde 9-Sosyoekonomik değerlendirme başlıklı 9. maddenin eski taslakta yer alan hali:
“Başvuru hakkında karar verilmeden önce değerlendirilmek üzere, GDO ve ürünlerinin insan,
hayvan, bitki ve çevre sağlığı ve biyoçeşitlilik üzerine etkileri ile ürününün çevreye serbest
www.ekopolitik.org
bırakılması ve kullanılması sürecinde üretici, tüketici ve çiftçi üzerindeki etkilerinden

kaynaklanan sosyoekonomik bedelleri belirlemek üzere gerekli çalışmalar bilimsel esaslara
dayanarak yapılır veya yaptırılır. Sosyoekonomik değerlendirmeler her bir başvuru için ayrı ayrı
yapılır. Bir başvurunun sonucu diğer bir başvuru için emsal teşkil etmez” şeklindedir. Düzenleme
bu hali ile hem ‘her bir başvurunun diğer bir başvuru için emsal teşkil etmemesi’ ni sağlaması
açısından ihtiyat ilkesine daha uygun, hem de GDO’ların etkilerinin üretici, tüketici ve çiftçiler
için bir bedeli olacağını kabul etmesi açısından da daha gerçekçidir. Elbette burada bahsi geçen
‘bedel’ kavramı çevre hukukunun kendine özel yapısı ile değerlendirilip, bir maddi bedel
olmanın ötesinde; çok daha geniş anlamları olan ve zarar kavramından bağımsız olmayan bir
bedeldir.
KARAR VERME
Madde 10-Madde 10’da karar verme süreci düzenlenmiştir. Ancak karar verme sürecinde etkin
olacak temel kriterler ayrıca belirtilmemiştir. Bir önceki tasarının karar verme başlıklı 10.
maddesinde yer alan “Sosyal ekonomik değerlendirmeler de dikkate alınarak başvuru hakkında
karar verilir.” cümlesi son tasarıda yer bulmamıştır.
10. maddenin 3. fıkrasında idareye verilen takdir hakkının yanlış kullanmaya imkân sağlayacak
şekilde genişletildiği görülmektedir. Yeni bilgi ve belgelerin ortaya çıkması ve izin sahibinin
karardaki koşullara uymadığının anlaşılması, karar alınma sürecini etkileyen işlemlerin sakatlığını
gösterir. ıdari işlemin sebebi o idari işlemden önce gelen idareyi o işlemi yapmaya sevk eden ve
nesnel hukuk kurallarınca belirlenmiş bulunan bir etkendir.
İdare bir işlem yaptığında o işlemi dayandırdığı sebebi ortaya koymak zorundadır. Sebebin
ortadan kalması halinde alınan idari kararlar dayanaksız kalacağı için hukuka aykırı olacaktır. Bu
halde kanun taslağında yer alan “…….. koşullara uyulmaması halinde karar yeniden
değerlendirmeye alabilir.” ibaresi hukuka aykırı olarak alınabilecek kararlara imkân tanıyan bir
takdir hakkını idareye vermektedir. Bu nedenle burada uygun olan düzenlemenin “koşulların
yeni çıkan bilgi ve belgeler ve izin sahibinin karardaki koşullara uymaması halinde karar iptal
edilir yahut geri alınır” olduğu kanısındayız.
10. maddenin son fıkrasında “nihai kararlar basılı olarak ve/veya elektronik ortamda yayınlanır.”
Düzenlemesi ilgililer açısından ciddi bir tehlikeyi barındırmaktadır. Düzenleyici işlemlerde dava
açma süresi kararın yayımlanması ile başlar. Bu nedenle de kararların duyurulması herkesin
ulaşabileceği yollarla yapılmalıdır. Elektronik ortamda kararların yayınlanması hem tüm
vatandaşların internet kullanıcısı olabilmesinin imkânsızlığı hem de elektronik ortamda bilgi
akışının hızlı ve kesintiye uğrayabilecek nitelikte olması nedeniyle zor olacaktır.

www.ekopolitik.org
Düzenlemede yer alan “veya” ibaresi “ve” olarak değiştirilmesi önemlidir. Yayımlama yöntemi
herkesin ulaşabileceği yerel ve/veya ulusal gazetelerde olacak şekilde ve belirli sürelerle
olmalıdır. Aksi halde düzenleyici işlemlere karşı açılacak iptal davalarında başlayacak idari dava
açma süresi, karardan etkilenecek ve/veya şahsına uygulanacak ilgililerin internet kullanıcısı
olmaması yahut elektronik ortamın kesintisi halinde (ilgili web sitesi adresinin görüntü
verememesi, arızası) bilgi akışının verimli şekilde kullanılması mümkün olamayacaktır. Şu anda
hazırlık aşamaları devam eden “e-devlet” projesinin hazırlık aşaması bitip, tüm yurtta belirgin
bir sistem içinde yürütülmesi başlanmadan yargısal yollara başvuru araçlarının internet yolu ile
sağlanması sağlıklı olmayacaktır.
YASAKLAR
Madde 11-Yasaklar başlığı altında düzenlenen 11. maddenin (b) bendinde bahsi geçen ‘küçük
çocuk’ kavramı ile kastedilen yaş grubu kanunda tanımlanmamıştır. Bu yaş grubunun tükettiği
ek besinler nasıl ve hangi kıstaslarla belirleneceği de düzenlenmemiştir. Özellikle küçük çocuk ek
besinlerinin belirlenmesi konusunda idarenin takdir yetkisini kullanabileceği yetki alanı
belirtilmelidir. Alman Parlamentosu (Bundestag) tarafından 26 Kasım 2004 tarihinde kabul
edilen kanunla GDO ve ürünlerinin organik ya da konvansiyonel tarım yapılan alanlara
bulaşmasını engellemek üzere bazı yasaklar ve yaptırımlar öngörülmüştür. Bu düzenlemeyle
paralel nitelikte olabilecek şekilde, (c) bendi içinde “... genetik çeşitlilik merkezleri ile Korunan
Alanlarına ve organik tarım yapılan alanlara...” ek olarak “konvansiyonel tarım yapılan alanlar”
da eklenmesi GDO’ların topraklarında yer almaması hususunda hassasiyet gösteren çiftçiler ve
Türkiye tarımı açısından önemli ve gözden kaçırılmış bir noktadır.
İZLEME VE ÜRÜN ANALİZİ
Madde 13-İzleme işlemi Kurum tarafından yapıldığı gibi izin sahibinin de vereceği raporlar
ekseninde desteklenerek yürütülmesi gereken bir işlem olmalıdır. Bu yöntem, hem izin sahibi
açısından işini rapor vermesi gereken bir faaliyet haline getirmesiyle “kontrollü faaliyetleri”
sağlayıcı bir hal alması açısından, hem de Kurumun yapacağı izleme faaliyetine yardımcı, eksik
tamamlayıcı bir destekleme faaliyeti haline getirmesi açısından gereklidir. Kanun taslağında izin
sahibine yalnızca ürünle ilgili risk ya da şüphelerin öğrenilmesi halinde rapor etme
yükümlülüğünün getirilmesi, raporlama faaliyetinin suiistimalini getirebileceğinden faaliyetin
tümü hakkında rapor verilmesi daha sağlıklı bir çalışma disiplini getirecektir. Bütün hakkında
rapor düzenlenmesi Kurumun denetleyicilik görevine daha uygun düşen bir yöntemdir. Bu yolla
birbirini doğrulamayacak türde veriler bütün içinden daha rahat seçilebilecektir. İzleme
faaliyetinin yapılmasındaki saik her idari faaliyette olduğu gibi hukuki bir temelle kamu yararını
gerçekleştirmektir.
www.ekopolitik.org
Maddede izleme faaliyetinin maksadı (yani o hukuki işlem ile ondan beklenen nihai amaç)
“verilen koşullara ve uyum programına uyulmasını sağlamak” olduğu belirilmiştir. Ancak
incelenen son tasarıda bir önceki tasarıda olduğu gibi bir yaptırım mekanizması öngörülmediği
için ‘kural’ verilmiş ancak kurala uyulmaması halinde uygulanacak yaptırım belirtilmemiştir. Bu
nedenle ilk taslak metinde yer aldığı gibi izleme sonucunda izin sahibinin izin koşullarına ve
uyum programına uymadığı tespit edildiğinde izin iptal edilmelidir. Yani yapılan izleme
faaliyetinin amacı, verilen izinlerin uygulanabilirliğini denetlemek; gerektiğinde izni iptal etmek
yahut uyarılarda bulunarak iznin hukuka uygunluğunu denetlemek olmalıdır.
İZNİN İPTALİ
Madde 15-İznin iptali başlığı taşıyan eski kanun taslağının 15. maddesinde incelenen son
taslaktan farklı olarak izni iptal edilen GDO ve ürünlerinin imhasının “uygun olma” aranmaksızın
yani olası başka zararlara yol açmadan ya da yayılmak suretiyle zararların artmasına imkân
vermeden yapılacağı düzenlenmiştir. Ancak incelenen son taslakta uygun olmaktan kastedilenin
ne olduğu belirtilmediği gibi iznin iptal edilmesini gerektirecek zarar ve risklerle ilgili yeni bilgi
edinilmiş olmasına karşın imha edilme aşamasının hangi şarta bağlandığının belirtilmemesi
nedeniyle de hukuki öngörülebilirlik ilkesine aykırıdır.
ACİL EYLEM PLANI
Madde 18- Acil eylem planı başlıklı 18. maddenin eski kanun taslağındaki düzenlemesinde acil
eylem planı yalnızca yasa dışı/amaç dışı hareketler ve/veya kullanım durumları ile sınırlı
tutulmamış; “GDO ve ürünleri ile bunlara ilişkin her türlü faaliyet nedeniyle ortaya çıkabilecek
olumsuz durumlar” ibaresi kullanılarak incelenen taslak metindeki acil eylem planı içeriğinden
daha geniş bir alan tanımlanmıştır. GDO ve ürünleri ile çıkabilecek olumsuzluklar yalnız yasa dışı
kullanımı halinde doğmayacaktır. Bilimsel belirsizliğe paralel olarak gdoların şu anki bilimsel
verilerle düzenlenmiş hukuk kuralarına uygun olması, onların zararlara neden olmayacağı
anlamına gelmez.
Bu nedenle taslaktaki düzenlemeye “GDO ve ürünleri ile bunlara ilişkin her türlü faaliyet
nedeniyle ortaya çıkabilecek olumsuz durumlar” tümcesinin tekrar eklenmesinin uygun olacağı
kanısındayız.
İKİNCİ KISIM
KAPALI KULLANIM, PİYASAYA SÜRME VE TRANSİT
İKİNCİ BÖLÜM
ÇEVREYE SERBEST BIRAKMA AMACIYLA PİYASAYA SÜRME
BAŞVURU
www.ekopolitik.org
Madde 24- Çevreye serbest bırakma kavramının kanun içinde herhangi bir tanımının
bulunmaması kavramın tanımlanabilmesinde ve uygulamada bu maddelerin uygulayıcılar
tarafından yorumlanmasında sıkıntılara neden olabilecektir.
Eski taslak metinde üretim amacıyla yapılacak çevreye serbest bırakmak için ithal edilecek GDO
ve ürünlerinin “her bir ithalatından önce” ithalatçı tarafından başvuru yapılacağı söylenmişken
incelenen son taslakta başvuru 1 kereye mahsus olarak ilk ithalat öncesine çekilmiştir. Bu ciddi
değişiklik ülkeye sokulmak istenen çevreye serbest bırakma amaçlı GDO ve/veya ürünlerinin
başvuru izin vs. prosedürünü yani denetim ve kontrol mekanizmasını kolayca atlamasını
sağlayacaktır. Bu da çevre ve insan sağlığını doğrudan etkileyecek GDO’ların yaratacakları
etkilerin boyutlarının büyümesine neden olacaktır.
Ülke içerisinde geliştirilen GDO ve ürünlerinin çevreye salım amacıyla piyasaya sürülmesinden
önce, geliştirilen GDO’nun risk değerlendirmeleri için gerekli olan verileri elde etmek için
yapılacak deneysel çevreye serbest bırakma ile ilgili olarak bir başvuru; daha sonra ise çevreye
serbest bırakma amacıyla piyasaya sürme izini için ikinci bir başvuru yapılması gerektiği eski
taslakta yer almıştır. Şu an incelenen son taslak ise 2. başvuru zorunluluğuna yer vermemiştir.
Böylece tek izin içinde hem risk değerlendirmeleri için gerekli olan verileri elde edebilecek hem
de deneysel çevreye bırakmayı yapabilecektir. Bu düzenlemenin usul ekonomisi açısından
uygun olduğu söylenebilir ama aynı zamanda kontrolün sağlanamaması açısından tehlikeli
olabileceği kanısındayız.
RİSK DEĞERLENDİRME
Madde 29- Gıda, yem, işleme ve tüketim amacıyla ithal edilecek ve/veya piyasaya sürülecek
GDO ve ürünlerinin risk değerlendirmesinde esas alınacak ilkeler eski kanun taslağının 29.
maddesinde şu şekilde belirtilmiştir “risk değerlendirmesi gıda güvenliği ile çevre, bitki, hayvan
ve insan sağlığı ile biyolojik çeşitlilik esas alınarak” yapılır. Bu temellerin kanunlaştırılacak
taslakta da yer alması, ilkelerin belirlenmesi açısından daha uygun olacağı kanısındayız.
Tasarının madde gerekçelerinde de bu kaygımızı paylaşırcasına yer alan: 29. madde: -“… Bu
kapsamdaki GDO ve ürünleri, doğrudan veya dolaylı olarak insanların tüketimine sunulacağı için,
bu ürünlerin risk değerlendirmesinde öncelikle gıda güvenliğinin ve insan ve hayvan sağlığının
dikkate alınması öngörülmektedir. Ancak ürünlerin canlı olması, dolayısıyla, kazara veya bilinçsiz
olarak çevreye salınması halinde biyolojik çeşitlilik ve tarımsal üretim üzerinde de risk oluşturma
ihtimaline karşı, biyolojik çeşitlilik ve tarımsal üretimin de kriter olarak alınması gerekmektedir.”

www.ekopolitik.org
ibarelerine de uygun olarak “biyolojik çeşitlilik ve tarımsal üretimin de kriter olarak” bölümünün
tekrar eklenmesinin yerinde olacağı görüşündeyiz.
ÜÇÜNCÜ KISIM
HUKUKİ VE CEZAİ SORUMLULUK
BıRıNCı BÖLÜM : HUKUKİ SORUMLULUK VE TELAFİ

SORUMLULUĞA İLİŞKİN TEMEL İLKELER
Madde 33- c- GDO’ların izinli olarak piyasaya sürüldüğü durumlarda, organizmaların genetik
olarak değiştirilmesiyle ilişkili olarak ortaya çıkan zararlardan, bu organizmaların hatalı olmasına
bağlı olarak piyasaya sürme izni alanlar sorumludur. ıbaresi, “izin alanlar ve bu izni verenler”
şeklinde düzenlenmelidir. Aynı fıkranın devamında yer alan “Bu kişiler, GDO’ların piyasaya
sürüldüğü zamanda mevcut olan bilgi ve teknoloji çerçevesinde fark edilemeyen hatalardan da
sorumludur.” ıbaresinde geçen “fark edilemeyen hatalar” ifadesi, “gözetilmeyen hatalar” olarak
düzenlenmelidir.
e- Sorumluluğa ilişkin temel ilkelerin düzenlendiği 33. maddenin e bendi illiyet bağının kesildiği
halleri göstermiştir. Geleneksel hukuk kuralları içinde kusur sorumluluğuna ilişkin illiyet bağını
kesen etkenler mücbir sebep, zarar görenin kusuru, 3. kişinin kusurudur. Kusursuz sorumluluk
ise kusur sorumluluğundan tamamen farklıdır.
GDO ve ürünleri için mücbir sebebin kabul edilebilir bir illiyet bağını kesen sebep olmadığı
açıktır. GDO’lar için mücbir sebebin illiyet bağını kesen neden olarak kabul edilmesi “doğa
olaylarının tamamının” mücbir sebep kavramı içinde şirketler tarafından ileri sürülebilmesine
olanak tanır ki, bu durum mevcut mahkeme kararlarına ve sorumluluk hukukunun ilkelerine;
Anayasa’ya ve hukuk devletinin ilkelerine aykırıdır. Bu nedenle de illiyet bağını kesen nedenler
arasından mücbir sebep çıkarılmalıdır.
ÇEVREYE VERİLEN ZARARLAR
Madde 34- “GDO’ları muameleye tabi tutanlar, muamele nedeniyle çevrede zararın meydana
gelmemesi veya sonuçlarının ağırlaşmaması için risk değerlendirmesi sonucunda belirlenen
tedbirler nedeniyle oluşacak masrafları karşılamakla yükümlüdürler. Sorumlular çevrenin zarar
görmüş veya tahrip olmuş unsurlarının eski haline getirilmesi veya aynı değerdeki unsurların
yerine konması için yapılması gerekli masrafları da karşılar.” ifadesi yok olan biyolojik çeşitliliği,
insan sağlığını ve gen kaynaklarını nasıl ve hangi tedbirlerle eski haline getirileceği sorusunu

www.ekopolitik.org
yanıtsız bırakmaktadır. Hangi şirketin sermayesi bu unsurları tazmin etmeye yeter ya da yeter
mi! Bu maddenin de tasarı taslağı gibi uygulanabilirliği yoktur.
ZAMAN AŞIMI
Madde 35- GDO ve/veya ürünlerinin yaratabileceği “potansiyel zarar” belirlenebilir bir yakın
gelecek içinde doğmayabilir. Etkisini ne zaman göstereceği belli olmayan bir risk faktörüne karşı
en azından ortalama bir yaşam süresi kadar zamanaşımı süresinin gösterilmesi daha yerinde
olacaktır. Yani bu noktada önerimiz zamanaşımı süresinin uzatılmasıdır.
İSPAT YÜKÜ VE RE’SEN ARAŞTIRMA İLKESİ
Madde 36- İhtiyat ilkesinin uygulanabilmesi için düşünülen ve mevzuatlara yansıtılan önlemlerin
büyük bir çoğunluğu maddi hukuka ilişkin değil usul hukukuna ilişkindir. Bu nedenle tasarı
taslağında, usul hukukuna ilişkin bir önlem olarak ispat yükünün tersine çevrilmesi gerekir. ıspat
yükünün tersine çevrilmesi geleneksel ispat külfeti kuralının değiştirilmesidir. Yani ispat
külfetinin çevresel bozulmaya yol açabilecek faaliyetten etkilenen ve karşı çıkanlardan alınıp
çevresel kaynakları kullananlara yüklenmesi yani yer değiştirmesidir. Madde 36 ise ispat
külfetini zararın meydana geldiğini iddia eden kişiye yükleyerek ihtiyat ilkesine aykırı bir
düzenleme getirmiştir. Bu düzenleme, gerek Cartegena Sözleşmesi’nde yer alan ihtiyat ilkesine,
gerekse taslağa hakim olması gereken ruha ve mantığa ters düşmektedir. Eğer tasarı taslağı
biyolojik çeşitliliği korumaya yönelik hazırlanıyorsa, zarara uğrayanlar GDO’lar nedeniyle zarara
uğradıklarını ispatlamak zorunda bırakılamazlar. Zararın, GDO ve ürünlerinden
kaynaklanmadığını, GDO’ların zarara neden olmadığını ispat yükü, GDO’yu piyasaya süren, izin
veren, üreten ve kullandıranlardadır.
DÖRDÜNCÜ KISIM
BİYOGÜVENLİK KURUMU
BİRİNCİ BÖLÜM
Biyogüvenlik Kurumu
Biyogüvenlik Kurumu
Madde 45.- Kurumun özel hukuk hükümlerine tabi olduğu belirtilmiştir. Kurumun kamu hukuku
hükümlerine tabi olarak yapılandırılması taslağın amacına daha uygun düşmektedir. Özel
hukukta taraflar arasında eşitler arası bir ilişki kurulur ve taraflardan hiçbiri diğerinin karşısında
imtiyazlı sayılacak haklara sahip olamaz, yani kamu hukuku ilişkisinde olduğu gibi kamu yararı ve
kamu gücü kullanılarak müdahale edilmesi gereken alanlarda müdahale edemez. Yani biyolojik
çeşitliliğin korunması ya da GDO’lardan kaynaklanan riskin zarara dönüşmesi halinde çıkacak
www.ekopolitik.org
ekolojik kirlenmenin önüne geçilmesi için özel şirketlere plan, strateji ve eylemler ihale
edildiğinde ve bu ihalelerin gereğini ilgili şirketler yerine getiremediklerinde ya da iflas
ettiklerinde taraflar özel hukuk hükümlerine tabi oldukları için idarenin eli kolu bağlanacak
yahut ciddi maddi külfetler altına girecektir. Sonuçta olan biyolojik çeşitliliğin ve sürdürülebilir
kullanılmasının zararı ya da ekolojik kirlenmenin yaşanması olacaktır.
Kurumun görev ve yetkileri
Madde 46- H) Geçici bölge müdürlüklerinin kurulması idarenin sürekliliği ilkesi ile bağdaşır
nitelikte değildir. ıdarenin asli görevi, teşkilatlanmasını hizmetlerin sürekliliği ilkesine uygun
olarak yapmaktır.
Kurumun gelirleri
Madde 48-c) ıthalatına izin verilen GDO ve ürünlerinden alınan fonlardan yapılacak %0.3’lük
kesintiler. j). Her türlü yardım ve bağışlar
Bağımsız idari otoritelerin ortaya çıkışındaki asıl etken hassas bazı alanların siyasi erkten
bağımsız bir yapıda olmasının sağlanmasıdır. Ama görüldüğü gibi siyasi erkten bağımsız olması
amaçlanan Kurumun yardımlarından ve fonlarından kesinti yoluyla gelir elde ettiği şirketlere
karşı bağımsızlığını nasıl koruyacağı şüphelidir. Yani bu düzenlemeler Kurumun kurulma
amacındaki mali özerkliği bozucu niteliktedir. Bu nedenle önerimiz kurum bütçesinin özel ya da
katma bütçeli olmasıdır.
İKİNCİ BÖLÜM
Yönetim Kurulu
Kurulun oluşumu
Madde 50- “Kurumun karar organı biri başkan, biri ikinci başkan olmak üzere yedi üyeden
oluşan Biyogüvenlik Yönetim Kuruludur. Biyogüvenlik Yönetim Kurulu, Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı (3), Çevre ve Orman Bakanlığı (2), Sağlık Bakanlığı (1) ve Dış Ticaret Müsteşarlığı (1)
bağlı olduğu Devlet Bakanlığının önerisi ve Bakanlar Kurulunun ataması ile oluşturulur.”
Şeklinde bir düzenlemede tüketici ve üretici örgütlerinin temsilcilerinin unutulmuş olması
kurulun bağımsızlığı, açıklığı ve şeffaflığı açısından bir handikaptır. Kurulun üye sayısı 11’e
çıkartılarak kurul üyelerinden altı tanesi, üretici ve tüketici örgütleri ile konuyla ilgili oda,
sendika ve ekoloji örgütleri arasından belirlenmelidir.
Madde 54-Kamu düzeni gibi muğlak bir ibare kullanılarak denetleyici kararların bazılarının
yayımlanmayabileceği söylenmiştir. Bu düzenleme idareye tanınan takdir hakkının kötüye
kullanılabileceği bir alana yol açar. Açıklık ilkesi ve öngörülebilirlik ilkesinin zedelenebileceğini
düşünerek bu maddenin takdir hakkına ilişkin kısmının çıkarılması gerektiğini düşünüyoruz.
www.ekopolitik.org
54. maddenin 3.fıkrası-Kolektif işlemler birden fazla iradenin aynı anda ve aynı yönde
açıklanması ile meydana gelen işlemlerdir, kurul kararları da bu işlemlerin en belirgin örneğidir.
Bu işlemlerin temel özelliği alınan kararların sağlıklı ve kabul edilebilir olması açısından
kararların toplanma yeter sayısına uygun toplanılarak imzaların toplantı sonunda toplanmasıdır.
Ancak 54. maddede üyelerin imzalarını kararın tutanağa yazıldığı günü izleyen işgünü
atabilecekleri söylenmiştir. Yani Cuma günü alınan bir karar Pazartesi günü imzalanabilecektir.
Bu hafta sonu gerekli lobicilik faaliyetleri ile kararların etkilenmesine etkili olabileceğinden
kolektif kararların mantığına terstir. Denetleyici ve Düzenleyici Kurumlar Hakkındaki Kanun
Tasarısı Taslağının 9. maddesinin 3. fıkrası da hukuksal belirsizliğe ve alınan kararların
sakatlanmasına yol açabilecek bu cümlelerin tekrarlanmasından ibarettir. Ancak, her iki taslağın
kanunlaşma aşamasında kurumların sağlıklı karar almalarına engel olduğunu düşündüğümüz bu
bölümlerinin değiştirileceğini umut ediyoruz.
Sonuç
Biyogüvenlik kavramı, genetiği değiştirilmiş ürünlerde dahil olmak üzere biyoteknolojik

ürünlerin insan sağlığı ve biyolojik çeşitlilik üzerine oluşturabileceği olumsuz etkilerin
belirlenmesi ve belirlenen risklerin meydana gelme ihtimalinin ortadan kaldırılması ya da
meydana gelme durumunda oluşacak zararların kontrol altında tutulması için önlemler
alınmasını kapsamaktadır. Bu dogrultuda BM tarafından Cartegena Biyogüvenlik Protokolü
oluşuturulmuştur. Temel amacı biyolojik çeşitliliğin korunması ve sürdürülebilir kullanımı
üzerinde olumsuz etkilere sahip olabilecek ve çağdaş biyoteknoloji kullanılarak elde edilmiş olan
değiştirilmiş canlı organizmaların güvenli nakli, muamelesi ve kullanımı alanında yeterli bir
koruma düzeyinin sağlanmasına katkıda bulunmak olan bu ptotokol, Türkiye tarafından 2000
yılında imzalanmış ve 2003 yılında TBMM’de kabul edilen 4898 sayılı yasa ile hükümleri kabul
etmiştir.
Prtokolün kabulünden bu alanda ülkemizin mevzuat eksikliğinin giderilmesine yönelik çalışmalar

başlatılmış ve bu amaçla ‘‘Biyogüvenlik Yasa Tasarı’’ oluşturulmuştur. Öte yandan, oluşturulan
bu yasa tasarısı yukarda yer verildiği üzere bir çok farklı meslek örgütü ve sivil toplum örgütü
tarafından çeşitli yönlerden eleştirilmektedir. Farklı kurum ve sivil toplum örgütleri tarafından
yasa tasarısına yöneltilen eleştirilerin temelinde ise; yasa tasarısının bu hali ile meclisten
geçmesi durumunda ülkemizin GDO’lu ürünlerin açık pazarı haline geleceği ve tarımımızın ciddi
boyutlarda olumsuz olarak etkileneceğine ve ayrıca halkımızın sağlığını olumsuz etkileyeceğine
yönelik kaygılar yer almaktadır. Bu çalışma kapsamına dahil edilen bir çok bilimsel çalışma da,

www.ekopolitik.org
GDO’lu ürünlerin biyolojik çeşitlilik ve insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri olduğunu
göstererek bu kaygıların hiçte yersiz olmadığını ortaya koymaktadır.
Biyogüvenlik yasa tasarısının bu haliyle yasalaşması durumunda ortaya çıkacak en önemli

problemlerden birisi, ülkemiz tarımının dünyada tohum üretimi gerçekleştiren bir kaç büyük
biyoteknoloji şirketinin açık pazarı haline geleceğidir. Öte yandan, GDO’lu ürünlerin ülkemizde
serbest bir şekilde üretilmesine izin verecek bir biyogüvenlik yasasının bu ürünlerin üretim ve
ithalatını oldukça sıkı kurallar dahilinde gerçekleştirilen Avrupa Birliği hükümleri ile de uyum
içerisinde olmayacağı açık bir gerçektir.
Endemik bitkiler açısından dünyanın en zengin ülkelerinden birisi olan ülkemizin biyolojik
çeşitliliğinin korunması, halkımızın sağlığının bu ürünler nedeniyle bozulmasının önlenmesi ve
ülkemizin tarımının büyük biyoteknoloji şirketlerinin kontrolü altına girmemesi için, mevcut
yasa tasarısının bu kaygıları giderecek şekilde yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Sonuç
olarak, biyogüvenlik yasası GDO'ları yasallaştırmanın aracı olarak değil, GDO'lu ürün ithalatını
kontrol altına alacak, halkın sağlığını ve toplumun yararını gözetecek şekilde çıkartılmalı ve bu
alandaki yasal boşluk bir an önce doldurulmalıdır.

Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO) Ve Biyogüvenlik Yasa Tasarısı

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO) Ve Biyogüvenlik Yasa Tasarısı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar ve Biyogüvenlik Yasa Tasarısı

Hazırlayan: Ali Ünal

Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Derneği

Büyükdere Cd. Naci Kasım Sk. No:3/1 Mecidiyeköy Şişli İstanbul

Tel: (212) 356 41 85-86 Faks: (212) 356 41 87

Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dernegi | 2

Moleküler biyoloji ve gen teknolojinde son

GDO’lu ürünlerin risklerinin ortaya çıkmasıyla bu ürünlerin üretimi ve tüketiminde denetimi

Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO)

1996 yılından itibaren Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar’a(GDO) sahip tarımsal ürünlerin

GDO’lu Ürünlerde Dünya’da Mevcut Durum

ISAAA (International Service for the Acquisition of Agri-

Biyogüvenlik Protokolü. http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/TanitimKoordinasyonDb/genetik.doc

Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dernegi | 4

Dünya’da GDO’lu Tarım Ürünü Üreten Ülkeler ve Tarım Alanları

1 ABD 62.5 Soya Fasulyesi,Mısır,Pamuk,Kanola,Şeker

Kaynak: ISAAA- Clive James(2009) http://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/39/executivesummary/default.html

Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dernegi | 5

Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dernegi | 6

GDO’lü Ürünlerin Potansiyel Faydaları

Genetiği değiştirilmiş organizmaları destekleyen özel endüstri üyeleri, gıda teknolojisi

• Besin Kalitesi ve Sağlığa yönelik Faydaların Artırılması

GDO’lu ürünlerin üretilmesini ve yaygınlaşmasını destekleyen kurum ve organizasyonların

Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dernegi | 7

sorunlarına karşı GDO’lu ürünler ile sağlanacak

Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dernegi | 8

• Teknolojinin vaadettikleri: Teknolojiyi kontrol edenler çiftçilere ileride tüm geleneksel

• Tohum şirketlerinin tekelleşmenin boyutunu tohum kontrolü ve ürün patenti ile

• ABD yönetimi GDO’ların gerek araştırılması-geliştirilmesi, gerek üretilmesi ve

Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dernegi | 9

GDO’lü Ürünlerin Potansiyel Zararları

GDO’lu ürünlerin yaygınlaşması ile birlikte, bu ürünlerin çevre,ekosistem ve insan sağlıgı

• Gen Kaçışı, Yabani Tozlaşma Yapay Gen Transferi ve Hibritleşme

Altieri,M.(2001). The Enviromental Risks of Transgenic Crops: An Agroecological Assesment, Department of

Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dernegi | 10

• Genetik Kirlenme Riski

Bu ürünlerin ekosistem üzerinde yaratacağı olumsuz etkilere ek olarak, sosyo ekonomik

Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dernegi | 11

GDO’lu ürünlerin İnsan ve Hayvan Sağlıgı Üzerine

Bitki zararlıları ve haşerelerden bitkilerin

Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dernegi | 12

Monsanto tarafından 2002 yılında gerçekleştirilen çalışma sonuçlarında bu ürünlerin insan ve

Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dernegi | 13

yapılan incelemelerde hayvanların karacigerleri ve testislerinde siyahlıklar ve bozulmalar

Biyogüvenlik ve Birleşmiş Milletler Biyogüvenlik (Cartegena) Protokolü

Biyogüvenlik, ‘’modern biyoteknoloji tekniklerinin uygulanmalarının ve modern biyoteknoloji

Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dernegi | 14

Biyolojik çeşitliliğin korunması ve sürdürülebilir kullanımının sağlanması için biyoteknoloji

Protokol, GDO’ların iki kategorisini kapsamaktadır.

Ayrıca, Protokolde işlem (processing) konusu tanımlanmamıştır. Bu nedenle Protokolün tekstil

Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dernegi | 15

• İnsanlara yönelik eczacılık ürünlerinin çoğu,

• Üçüncü ülkeye yönelik GDO’lar,

• Kapalı kullanım amaçlı GDO’lar,

• Gıda, yem veya işleme amaçlı GDO’lar,

• Taraflar toplantısında güvenli olarak ilan edilen GDO’lardır.

Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dernegi | 16

Avrupa Birliği ve Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar

Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dernegi | 17

Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dernegi | 18

Biyogüvenlik Yasa Tasarısına Eleştiriler

Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dernegi | 19

tarafından eleştirilerde bulunulmuştur. Yasa taslağını değerlendirip konu üzerine görüş ve