Zamanmzn gerek bireyleri, kitle kltrnn kof, ikin ki ilikleri de il, ele gememek ve ezilmemek iin direnirken, acnn

n ve alaln cehennemle rinden gemi fedailerdir.

MAx HORKHEIMER

("Akl Tutulmas"ndan)

 N D E 1\. L E -R 3 4 7 8
ll

Stigma Peykan Genolu Smrgeletirilenlerin Psikolojisi.Phil Brown Diyojenin Feneri (iir) B.. Sinema ve Psikiyatri zerine Onat Kutlar'la Sylei Ttn Zararls zgr Onbaolu Bulutlar (iir) R.G.O. Musl<:aterapi Kltegin Ogel Lacan ve Antipsikiyatri Sherry Turkle Av (iir) Kaan Ozbayrak Python Kk skender Uak ve Biz (iir) D.. Sandrahuddin Fatih Altnz Kendi Alemimi Sslemek ].G. Holivudomani (Balk Kral) Yamur Taylan Bir Aydnla;.ma rn: zerk AlilaSahip Ozne Yurdaer Altnz Delilik zerine Konumalar-2 60'larn Harel<:etleri Cornelius Castoriadis

12 13 14 17 18 19 20 21 22 23 24 26

izofrengi. Iki Ayda Bir kar. l\isan 1992. Say :2 Sahibi ve Yaz leri .Mdr: Ayegl Akyaprakl Yayn {(urulu (in alphabelical ordcr) : Fatih Altnz, Gno Bilger, Banu Bykkal , Kltcgin gcl, Yamur Taylan
Yapm, tasarm : GrafYaynclkLimited , 251 60 47

((atkda Bulunanlar: Hakan Atalay, Hush, Mehmet enol, Twinings, Camcl, Peykan Genolu, Si nema Gnleri, Kk skender, Pathcanl Pasta, Nevzat alkan, Nehir Bfe , ll Dirican, 1\izam Pide Salonu, Robert Plant, Berna Ulu , Figen akac , PTT, Tesla , Aerosmith , Mustafa afak, z gr Onbaolu, Yurdaer Altnz, R.G.., D.., Kaan zbayrak, J.G., QuarkX, Yazma Adresi : P.K. 187 Bakrky, stanbul
.J Ad ve soyadlar baharfleriyle belirtilen yazarlar, bir dnem tedavi amacyla psikiyatri kurumla

rnda bulunmulardr.

STIGMA
Damgalanmak yani Goffman'ca "stigma"ya ma ruz kalmak herhalde "zor zanaat" birey iin. Eski Yunanda stigma terimi kiinin ahlaki dkln ortaya koyan, bedenine kaznan dik kat ekici bir iarete gnderme yap yormu. O insann kle, cani veya hain olduunu gsteren iaretler ya bedenine kaznyar yada daianyor mu ki, herkes bu kirlenmi varlktan kanabilsin. Gel zaman git zaman bu kavram fiziksel bir hastaln g rnr iaretlerini anlatr olmu. G nmz de ise stigma artk bedensel bir iaretten ok ktln, ayknl n kendisini anlatmaktadr. Toplum kiileri kategorize etme yollann kurumsallatnrken bu ka tegorilerin yeleri iin doal ve sra dan kabul edilecek sfatlan, zellik leri de ngrr.Belirli ortamlarda toplumsal ilikilerin rutinleri, bildik bakalaoyla fazladan dikkat veya d nce gerekneden iletiim kurmaya yarar. Karnza bir yabanc ktnda nce onun kategorisi ve zelliklerini dnrsnz, yani "toplumsal kimliini" . Burada drstlk gibi kiisel zellikler kadar meslekle ilgili yapsal zellikler de devreye girer. Tabii ki bu srelerin farknda deil sinizdir, ta ki beklenenin dnda bir soru iareti ortaya kncaya kadar. Yabanc karnzdayken onu farkl k lan, dierlerinden daha az arzu edilir zellikleri olduunu duyuran bir y n ortaya karsa ,zihninizde o artk tam bir insandan eksik bir insana in dirgenir. te bu atf "stigma" dr ve gndelik dilde zayflk, dezavantaj, zgr gibi isimler alr. Damgalar eit eit; rklara, u luslara ve diniere atfedildiinde bu gruplann tm yelerine bulaabilir ken , akl hastalan, hapisten kanlar, ecinseller, alkolikler, isizler, kanser Iiler eklinde kategorize edilen in saniara da el atyor. Tanm gerei, stigmal kiilere tam insan gzyle baklamyor; bylece onun yaam ansn azalt mak iin farknda olmasak ta elimiz den geleni yapyoruz. Bu kiilerin eksikliine ve tehlikeli oluuna ili kin teoriler kurup, isimler veriyoruz. Gndelik konumalanmzda benzet me olarak salak, pi kurusu, manyak gibi szleri asllann fazla dnme den kullanyoruz, o anlk aalama lar iin. Stigma'ladklanmz hep huzur suzdur, belirsizlikler iinde yaar.
PEYKAN GENOGLU

Kr, sar, deli, sakat kar laaca kiinin tutumunun ne olacan nceden kestiremez, reddedilmek, kabul edilmek, aalanmak, ilgilenilmemek hepsi o labilir. Ayn durum erikinler arasn daki ergen, beyazlar arasndaki kara derili-, ikinci kuak gmen, erkek dnyasndaki kadn iin de geerli dir. Dk zeka kapasitesi olan kii nin karlat sorun hemen onun zihinsel eksikliine balanrkeri, "normal zekal" biri ayn sorrinla karlatnda herhangi bir duru mun gstergesi olarak kabul edil mez. Stigma, onu tayan kiinin ya knlanna da bular. O yzden gr nr bir farkll olmayaniann yakn lan bu durumu evreden saklar, sak layamayanlar ise ya toplumdan yada aykn kiiden yava yava uzaklar. Birok lkede insanlara akl has talanyla ilgili dncelerini sormu lar. ounluu onlann iyi baklma lann, kapatlmamalann sylemi a ma i onlarla zel iliki kurmaya ge lince , "ite onu yapamayz demi ler". te Goffman bunlan sylemi. Ey "normal" ler beendiniz mi yap tnz?

mrgeletirilenlerin Psikolojisi
ri syleminin hastalan snflandr sini medikalize etmeye almak olduu dnlrse, aadaki yaz kimilerine "anakronik" gibi gelebilir. Ancak kendi kuramn ve uygulamasn yaratamayan l kemiz psikiyatristinin "karmaalann" yerini "nrotransmiter sis temlerinin", psikolojik olann ye rini "biyolojik olann", "toplum sal olann yerini" "istatiksel ola nn" almasna karn, egemen psikiyatri anlaynn nkabulleri ni sorgulamas gerektiini d4

nyla "akl hastalklan"nn ou nun toplumsal sistemden kaynak landn ve bu sistemin deiti rilmesiyle ortadan kaldnlabile ceklerini anlatr. Bu yaklam, toplumu bir btn olarak gre meyenler tarafindan indirgeyici bir yaklam olarak deerlendiril mitir. Bu tr insanlar dnyay Fanon'un kulland diyalektik terimlerle gremezler ; politika ve psikolojinin asla biraraya gel medii blmelenmi bir dn celer dnyasnda yaarlar. Bu blmeleme bir mistifikasyon ara cdr, Fanon bunu krma yoluna gider. Onun Cezayirliler arasnda grd en ar sorunlardan biri "bedene zarar verme" davrany d. Yeryznn Sefaleti'nde be lirttii gibi, smrgeci bask; yer lilerde k blamayan bir fkeyi

Gnmzn egemen psikiyat

nyorum. Bu nedenle aadaki yaz kimilerine olduka "senkro nik" gelebilir, gelmelidir. Fransa'nn Martinik smrge lerinde doan Franz Fanon Marksist bir psikolojinin geliti rilmesi iin bize byk katklarda bulunmutur. Ancak, psikolog ve psikiyatristlerden ok devrimciler tarafindan okunduu iin genel likle zgrletirici psikolojiye kat kda bulunan biri deil de devrim tarihinde bir kiilik olarak alglan mtr. Fanon, smrgeletirilmi Cezayirdeki yaantlanndan kal karak yazd yazlarda ana hatla-

mak, egemen abasnn da kendi

diri tutmaktadr; smrgecilik zincirlerinin sk balaryla elleri kollar balanmtr onlarn. Ama grdk ki smrgeciler isel ola rak ancak bir szde-hareketsizlik elde edebilirler. Yeriiierin kasla nnda ki gerilim kana susam pat lamalarda, kabile savalannda, ce maatlar aras kan davalannda, bi reyler aras kavgalarda dzenli olarak k bulmaktadr.* Smrgeletirileni efendisi" ye rine kedi kardelerine saldrtan ey onun ynerenlere gre g sz konumudur. Eldridge Clea ver, Birleik Devletlerin gettola nnda da aynsnn grlebilece ini yazmtr. Fanon, Kara Deri, Beyaz Mas keler'de Martinikierin "Fran sz"lama abalarn; kendisinin de bir zaman giritii bir abay sorgular. Bu abasnn sonucun-

da psikiyatrist olmu ve baskya urayan yoldalanyla zdeimini yitirmiti. Ama devrimin ortasn daki Cezayir'de kara bir psikiyat rist olmas ok eyi deitirdi. ok uzun sre baskya urayan yaamnn balca ksm olan bas kcyla zdeim deimeye bala d ve enerji devrimci dorultular da akt. Fanon smrgeletirilmi in: sanlarn yaamlannda ok yer tu tan sylen ve bylerde saldr ganln( smrgecilere yndtil diinde iyi bir ey olan saldrgan ln) yer deitirdiini de grr. Zombiler "smrgecilerden daha korkun" hale gelirler ve bylece . Cezayir'linin zihninde ki smr geci iktidan etkili bir ekilde aza lr. Dier bir psikolojik tuzak ta smrgeci psikolojinin, zellikle de "karmaalar"n kabullenilme-

sidir: "engellenme karmaas" ,"savana karmaas", "smrge letirilme karmaas" , "tembellik karmaas" gibi says sonsuzu dein uzatlabilen karmaalar. Smrgeciliin ilk dnemlerinde basknn bu isellemesi ok gizli olduundan, genellikle ortaya karlmas da ok zordur. Birleik Devletler' de kendimi hakknda kabullendiimiz sylenlere ok benzer bu: zgrleme olmakla rnn farkna varan3: de@n-, ana- . babalara ya da. retmeniere kar isyanmzn zlmemi bir kar maaya bal olduuna inann. Basknn iselletirihesi, eit li kimselerin "kitle neyro zu"(E.Fromm) ya da "duygusa veba" .(W. Reich) adn verdikleri genel bir kltrel-toplumsal bi lin durumuna gtrr. Henz zgrlememi bir adaki tarih
.

sreci, bakalannca denetlenen bir dnyada kendi aalmzn ve gszlmzn her alanda bilinsizce kabullenilmesine yol aar. Fanon da Reich gibi, insan lan sakatlayan, zgrlk mcade lesinden alkoyan ailevi ve cinsel baskdan szeder. Bilincin derin lerine yerlemi bu tr ynlere kar savamak, genellikle psiki yatristlerin ilgilendii "akut" duygusal bunalmlada savamak tan daha zordur. Fanon da "akut" hastalara yardmc olabi lirdi ama"iyileen hastalarn d koullan bu hastalkl dnceleri srdrp besledii iin" bunun are olmad kansndayd. Yani ayn bask dnyasna geri dn rnek balangtaki sorunlan mut laka alevlendirir, bu nedenle Fa non deiikliin arac olarak dev rimi grmektedir. Smrgeleti riimi insan iddet iinde ve id det araclyla zgrln bu lur. Fanon'un Aime Cesaire'in Les Arn es Miraculeuses (Mucize Silahlar)'ndan yapt alntda, kle efendisine vurduktan sonra yle der: "Vurdum, kan akt:ite bugn anmsadm tek vaftiz olay bu".* Bu devrimci iddetin boalt c(katartik) bir etkisi var mdr? iddetin ulusal kurtulu mcade lesininin esasn temsil eonesi, s mrgeletirilene ilk kez kendi ya am zerinde iktidar salamas anlamnda, evet. Bu ne bir Fran szn ldrlmesinin Cezayiriileri btn sorunlanndan kurtard anlamna gelir ne de Ulusal Kur tulu Cephesi'nin (FLN) zaferi nin, btn duygusal sorunlarn zm olduunu gsterir. Fa non sadece duygusal sorunlann ya da"akl hastal"nn (adna ne denirse densin ), baka bir top lum balamnda btnyle d zeltilemeyeceini syleyen ilk ki-

idir. Bu gr ok basit gibi g rnebilir ve gerekten sakncalar da vardr. Cezayirliler Franszlan kovdular ama gerek bir devrime eriemediler; bir yandan sosyalist gler ulusal burjuvazi tarafindan pskrtld, te yandan tam bir kltrel zgrlk elde edilemedi. Fanon 'u Franszlara kar salt politik bir devrimden daha fazlas ilgilendiriyordu. Kltrel zgrl n, devrimci ayak lanmann bir parast olduunu gryor du. Bu ayaklanma, babann ev halk zerinde egemenli ini srdrd, ge leneksel Cezayir ata erkil yapsn krmay da ieriyordu. Gen ler devrimci glerin iindeyken ana-baba otoritesini kabullenemiyor; kadnlar kleli e yaklaan bir uaklk roln reddediyordu. Devrimci durum dolaysz bir zorunlulukla cinsiyet rolleri ve aile otoritesinde eitli deiiklikler yaratt. Fanon btn bunlarn ve kltrel zgrln teki boyutlarnn sreceini umuyordu am.a ulusal burjuvazi nin denetleme tutkusu bu sreci sona erdirdi. Fanon, Cezayir devriminin b tnln daha ok anladka, devrimci psikoloji tanmn daha da ok akla kavuturdu. Onun, smrge egemenliinin btnsellii hakkndaki marksist anlayndan baknca, Avrupalla rn Afrikaltiara yaktrd psiko lojinin nasl bu egemenliin teki yn olduunu kavramas akla uygundu. Franszlar, Cezayiriile re kendilerininkiyle ayn psikolo jiyi uyguladklarn iddia etmedi ler. Fransz rklnn tamam (politik,cinsel,ekonomik) srf te-

mddeki emperyalizm olgusunu gzden saklayan kodlanm bir psikolojiye dnmt. Smrgeletirilenler srtlanndaki emperyalist basknn btnl sayesinde kendi btnlklerini kefettiler: "Yerliler gereklii kefeder ve onu kendi tre kalp larna, iddet pratiklerine ve z grlk tasanianna dntrr-

Artti' trl,t psil,olojiyle trl,t fiddet arastnda bir ayrtm yoktur. Psil,olojinin btn bir smr sisteminin bir parast olduu artti( l,e,fedilmiftir. imdi onun yerini yeni bir psil,olojinin almast gerel,lidir: zgrln psil,olojisi.
ler"*. Artk rk psikolojiyle rk iddet arasnda bir ayrm yoktur. Psikolojinin btn bir smr sisteminin bir paras olduu ar tk kefedilmitir. imdi onun ye rini yeni bir psikolojinin almas gereklidir: zgrln psikoloji s. Fanon psikolojiyle politik mca deleyi en yetkin bir ekilde birle tiren kii olarak ayaktadr hala. Bu bireim yapay deil; insan. praksisinin bu iki ynnn birli ini kavrayan, diyalektik bir bire imdir. Psikol9jinin nasl politik mcadeleden doduunu (ve tersini) Fanon'un yazlan aracl yla anlamak olasdr. O, kapita lizmin insan yaamnda yol at karmakl aniayacak bir yn tem de sunar. Ve doal olarak, devrimi niin yaptmz anlama mz salar.

Ph il Brown' dan Trkeletiren Hakan Atalay

Adamlar aras1nda adam1n biri Gpegndz adamlar aras1nda elinde fener Bir eyler ar1yormu Adamlar arasnda adamlardan bir dieri. Ad iskender Merakla dnms
1

Ne arad11n1 sormu Adam adamlar gstermi Adam aryorum demi Tabii adam hakl Adam adama merakl

Ri
7

Onat 1\utlar'la S ine ma Uzerine

"Gnmzde artk
Modem psikiyatri .size neyi an dmz A dergisine eviriler yapan ok deerli bir arkadamz vard. Mhendis oldu imdi. O birgn bana unu syle miti: Kendimde kefettiim btn in celikli dnce ve farkl duygulann psiki yatri de bir hastalk ad
var.

tnyor?
Psikiyatri benim iin hereyden nce armza damgasn vurmu byk bilim adamlaoyla anm yapyor.Bata Fre ud. Onun dnda sanat olarale yani si nemayla uraan biri olarak, yzylm zn bandan itibaren, dnya savandan sonra dnya sanatnda , bilinaltinn ok arpc bir biimde ortaya kyla , tabi ki beni ilgilendiriyor. Srrealistler, on dan sonra gelen ok eitli ressam, yazar, sinemac kuaklarn, Bunuel, Picasso, Breton gibi; ondan nce yzylmzn banda Dostoyevski olmak zere daha sonra ki yllarda insan zihninin karanlk blgelerine k tutmaya alan byk yazariann dnyasyla tabii ki bize yalcla yor. Bu adan diyebilirim ki gnmzde artk psikiyatrinin bilgi alanna giren

psikiyatrinin bilgi alanna gren

.

Bu da bu a

herey, kendisini salkl gren insanlarn ilgi alannn dnda saylamaz"

herey kendisini salkl gren insaniann ilgi alannn dnda saylamaz. Burada bir snr bulankllnn olduu ok nmda ok ho bir
a

lann ne kadar belirsizliklerle dolu oldu u nu gsteriyor. Bu konuda kendimi a matr uzman sayabileceim bir bilgi bi rikimine sahip deilim. Birincisi gerek ten bir uzmanlk alan. kolay bir i deil ve hele hele geen yan yzyl iinde elde edilen bilgiler gze alndnda zaten buna imkan yok. kincisi de akas, be nim bu konu da ok spesifik tanmlar yapmaya gnlm el vermiyor. Kk bir anektot, kiiliiyle ok ilgilendiim hatta zerine bir yaz yazmay dndm bir yzyl ba figr var: Lou Andreas Salome. Rus asll bir kadn. Sonra Avru paya gelmi. Gzel bir kadn. yi bir ei tim grm. Sonra Nietzsche'nin sevgi-

ktr. Benim bu konuda niversite ylla

amn

oldu. O zaman

ayn yurtta kalan arkadaiannzla kar-

lisi olmu. Daha sonra Rilke'nin sevgilisi olmu ve sonra da uzun yllar Freud'un a sistanlru yapm. Ayrca h e m

bir eydir. Ama irkin bir kadna ne kadar irkinsiniz demek dorudur ama herhalde densizliktir. Dolaysyla , akll yada salkl in sanla salksz insan arasndaki srur da bence bir l so runudur. Burdaki l de zamanla deiiyor. Bundan iki yzyl nce derhal deli diye trnarhane ye yatrlacakla r bugn b i z dahi diye ba mzda taya biliyoruz. Normal sznn kkeninde normlarla uygun luk olduu d. . . .

larnn adeta ayn tavr iinde gelimi ve ortaya konmu olduunu gryoruz. Yani gemiin eyhleri yerini ada birtakm nderiere brakyor. Gemiin emirinin ya da padiahrun yerini gnn cumhurbaka n yada babakan kolaylkla alabiliyor. Ni tekim toplumumuzda ki tek bir lider imaj nn hep ar basnn altnda bu yatyor. Biraz dnrseniz pekala cumhurbakan
nn

bir padiah gibi karlandn yada De

"Eer bir yazar, air, sinemac kendi iinde bir zenginlik bulzyorsa ve bunlar bir sanat ylp,tna dniitiirerek kendi yaann ve bakalarnn ylanun zenginletirebiliyorsa bu duumda o insann "acaba bende bi ahatszlk m.var?'' diyerek psikiyatriste gitmesi yanltr. "
.

mirel'de baba imajnn bu kadar baskn bi imde grlnn bu gemi dnemle ok yakndan ilgili olduunu anlayabiliriz. Toplum babann, padiahn yada emirin gsterdiine inanmaya hazr bir toplum. Bu da tabi otokrat yapnn arlnn de mokrasiye , demokrasiye alkanln , sivil bir toplum yaratn ok zor olduunu gstermitir. Btn bunlardan sonra basknn ok. ar olduunu sylemek isterim. Basknn ok ar olduu ortamlarda tabi ki ruhsal bakaldrlar ciddi oluyor ve bu nedenle de toplumumuzda ruh sal ynnden ger ekten dorudan doruya kendilerine ba l olmayan genetik veya baka nedenlerden tr de insanlarn akl dengelerinin oka bozulduunu gryoruz.
Trk toplumunun farkl toplumsal yaplanmasndan sz ediyorsunuz Sizce Trk psikiyatlan ile batl psikiyatrlar a rasnda ne gibi farklar olmal?

yin normal neyin a normal olduunu kestir. .

uras muhakkak ki insan u d' la hem de psikanalizle ilgili kitaplan var. Salome Rilke ile iliki kurduktan ksa bir sre sonra Rilke'ye psikanaliz yapmaya balam. Mektuplarn dan rendiimize gre Rilke'ye artk sana psikanaliz yapmaktan vaz. g etim diyor. "nk artk eskisi kadar iyi iir yazamyorsun" Bu da ilgintir, zihnin bu anlam da tlenmesi, temizlenmesinin de herhal de bir airin air bellei imajinasyonu iin ok iyi olduu sylenemez.
Sizin iin bu anlamda psikiyatrik a dan belirgin nonnallik- anormallik ay
run

aklnn kendi iinde bir denge olu turduu zamanlar ve o dengeyi kaybettii zamanlar yeni bir dengenin de olumas mmkn, oluamamas da mmkn. izof reniden szedilirken hep dalrri bir zi hinden, bir koputan szedilir. Gerekten eer d dnya ile radikal bir kopu meydana gelmise bunun da pekala normal olabileceini sylemek mmkn deildir. Psiki yatrlann, doktorlann ve bu konuda d nenlerin zerinde ok tarttklar birtakm snrlar sz konusudur. Bunlar mutlak ola rak almamak gelien bilgilerle yerlerini s rekli deitirmek gerekir. Trkiye gibi bir toplumda, hasklann ok ar olduunu u nutmamak lazm. nk Trkiye otokrat bir yapya sahip. Basklar sert acmasz. Bi reyin teekkl zellikle bir rnesans yani aydnlanma yaamadmz iin gemiten kalan dogmatik dncelerk ekillenmi. Hatta yle ki, laik bir toplum olmaya ba ladmz bir dnemden bu yana bile eski dini dogmalann yerine baka inan kaynak-

Evet ok nemli bir nokta. Erein st lde kutsallatrld toplumlarda , bil diiniz gibi bireyin kendi iinde atmas sz konusudur ve bu yzden de bireyin i dnyasnda atmalar vardr. Ktlkle i yilik diyelim kendi iindedir. Bu ayn za manda tabii ki hristiyan dncesiyle de yakndan balantldr. Bir defa insann dnyaya dt farz edilir. Yani cennet ten d . eytanla melek her an sava i indedir bireyin iinde. Profesr erif Mardin'in ok nemli bir saptamas var ; bizim insanlarmza g _ re eytan dardadr, insan iyidir. Yani kt birey yapt zaman dardan gelen bir et-

var m?

nsan karakteri ve insan toplumsall hatta etii konusunda geeri yllarla birlik te edindiim bir kan var. "Hereyin bir l s olmal " diye dnyorum. Bir yere kadar radikal olmak iyidir baz konularda . Ama radikalizmi mutlaklatrdnz zaman yararl olinaktan kar ve sonu elde ede meyebilirsiniz. nsann drst olmas iyi

kiyle yapnn dnr. nsarumzn bu a tma konusunda batl insandan farkl olu unun bence psikiyatrlara salad ciddi bir yarar var. nk sonuta akl salnn bo zulmasnda bu i atma sz konusu. Ayn ca bizim ada romarumza bakturuzda, ilgin bireyle karlayoruz, genellikle ger eki romanlar yazldn gryoruz. Bu nun tek nedeni Ky Enstitleri deil bence , bizim insarumzn gereki olduunu d nmekte mmkn. Bunu anlamak iin herhalde ran'a bakmak yeterli. Bu lkenin yazarlannn eserlerinde mthi bir fantastik yap hakim. Bizim insanmz ise toprakla ok yakndr.
Psikiyatri kurumunun sizce "nor malletirici bir ilevi var m?

yen dorudan bilginin bilgisi olan kitaplar da, birtakm anlaylar da var. Bata &o ya

"Bundan nce de szm ona psil{olojil{ derinlil{ler tad sylenen filmler oldu ama al{as daha ol{ hal{alarna henzeme istei gze arpyordu. Daha itenlil{le l{endi ruhsal dnyasn yanstmay seen tel{ ynetmen, mer l(avur.
11

da bizde Orhan Pamuk gibi. Bana gre ise daha orijinal olan, daima yaamdan hareket edendir. Bir de rnein Dostoyevski de ruhsal zmleme yapmyor ama onun e serlerinden saysz psikolog saysz ey ka nyorlar. Demek ki yaatlan dnya ile gerek dnya aslnda birbiri iin dnlm ey ler sarki. Birde btn hereyi amaya aba lamak ta ok yararl olmayabilir, o gzellii zedeleyebilir. Bunun byle olduunun bi lincinde olmak bka ey herhalde. Bunuel bu anlattklannn arkasnda zaman zaman dengesizlikler, basklar, iddet, cinayet is tekleri , byk kiintler, cinsel saldrgan lklar olduunu. Bunun byle olduunu biliyor. Zaman zaman grsel anlatmlada da belirtiyor. Ama bunlar bilimin. otopsi masasna yarrmak istemiyor.
Trk sinemasnda psikolojiyi sine mayla ilintilendirebilnni ynetmen var

Bu bence psikiyatrinin kabalat deil , psikiyatriste bavuranlann kabahati ?Yani e er bir yazar , air ,sinemac kendi iinde bir zenginlik buluyarsa ve bunlan bir sanat yaptma dntrerek kendi yaamn ve bakalannn yaamn zenginletirebiliyorsa bu durumda o insarun "acaba bende bir ra-. hatszlk m var?" diyerek bir psikiyatriste gitmesi yanltr. Bunu artk Amerikallar kafeteryaya gitmek gibi dnyorlar. Ben ce burada bir yanllk var, ama bu yanllk kurumda deil, bu yanllk o toplumda bu
tr olayiann abartlmasndan, olmazsa ol

Tek bir isim syleyebilirim: mer Ka vur. Bundan nce de szm ona psikolojik derinlikler tad sylenen filmler oldu a ma akas daha ok bakalarna benzeme istei gze arpyordu. Daha itenlikle kendi ruhsal dnyasm yanstmay seen tek ynetmen mer Kavur. Gerekten iletiim sizlik, korku, yaam-lm ikilemi , cinsellik ve onunla ilgili korkular gibi temalarn ok yetkin ve tutarl bir biimde perdeye yans d tek ynetmen o. Zengin bir ruhsal dnyas olan biri .
Passolini filmleri hakknda birka sz, son olarak.

maz denmesinden kaynaklanyor. Bu yz den bana kalrsa sanatlar bu tr eylere bavurmamallar, eer yaamsal nemi yok sa tabi. Eer aklllarsa psikiyatrlannda bu gibi durumlarn zaten genellemi olduu nu bilen bilinli insanlar olarak bu kafalar tlemek iin uranamalar lazm.
Sinemayla ilgili bir soru. Gereks tcler, rnein Bunuel'in kendisinin
tm kurumlara kar bir kiilii olduu

Psikiyatri ile ok yakn ilikileri olan bir nn kendisi gibi bir analiz olmayan ama o nun gibi bir baka dnya yaratrz. imdi bu dnya gerek dnyadan yola kmtr. Yaam ok zengin ama tpk onun gibi bir yaam tablosu yaratyoruz. Onun iindeki unsurlann u yada bu ekilde yorumlanma s dorudan doruya bizim iimiz deil di ye dnyorum. Bu kiisel bir bak as. Hatta gnmzde yaamdan hareket etmeynetmen. ok zor bir ynetmen. ok da zor bir yaam izgisi var. Babasyla ok cid di bir ekinesi var, anneyle ok temel di pal meseleleri var. ok zengin bir kiilik, a deta nasl psikiyatri zaman zaman zihnin ka nalizasyonlarna dalyorsa da,

halde, ki buna psikiyatri de dahil , film leri birok farkl kiiler tarafndan farkl farkl yorwlanyor. Buradaki ikilii na sl aklayabiliriz sizce?

Passelini'nin dnyasnda hem zihnin hem de toplumun kanalizasyonlarna alan bir sinema.
Hazrlayan: YAGMUR TAYLAN

Ben Bunuel'in bu tavrn seviyorum. Nedeni u: Biz sanatlar aslnda tpk yaa-

tn Zararis

Ben bir kentsoyluyum ve ttnle zel bir bam var. O'nu puro, pipo, sarma deil ama pratik yaamaya hereyden ok artlandnldm ka bullendiimden beri yirmilik paket lerde ve bedelini dediiniz zaman hemen heryerde kolaylkla karnza kan versiyonu ile tercih ediyorum. Bu ynyle en az fast-food, toplu ta maolk ve polis kadar kentli sayyo rum ttn. Ve soranlara ihtiyacm olduunu hissettiim an baladm diyorum. Sigaraya ancak byle bala nr. Karnm aken, yemekten sonra, skntlysam, yorgun sam, mutluysam ierim siga ray. Krgnsam, yalnzsam, dostlada birlikteysem, ihane te uradysam hep benle ol sun isterim. En ok da sabah lan gne balamadan isterim. Yanan alevin sigarann ucuyla bulumas, cierlerime ekti im karmak bir gven duy gusuna dnr. Gne bala mann uuru gibidir o ilk du manlar. Sonrasn gn gsterir. Dik katimi toplamak isterim. Dumanm beni evreler benle. Yalnzlm, da lp atmosfere doru yol alan beyaz bulutla unutmak isterim. Neemde bana katlr, dostlarn arasnda gi zemli szckler tar. zgdm olur bazen. Ben bu duman izlemeyi ok severim. Kalbimde, damarlanm tansiyelimizde tutun ekiminin ne oranlarda yer tuttuu gibi balklar akademisyenlere braknay , zel ve gzel gnlerde azmda sigarayla dolaabilmeyi en kutsal haklardan ilan ederim. Bana ramen benim saln dndn iddia eden lere byk altndan glerim. Ben siga ray en ok sek ierim. Ttnn bat uygarlna tan mas, anda nasl byk bir olaysa, ceine hi inanamam. Bilmek istedi imi de sanmam. Sigarasz bir dn yann da insana neler verebildii tar tmasn okuyucuya brakarak, du manmn benimle atmosfer arasnda ki o ok zel yokuluunu seerim. Kadniann sokakta sigara neyii kadar aynnc olunabilen bir kltr de dumanl zgrln ne gibi bir ey olduunu konumak ancak kii sellik olabilir. California ttn ithal edilmesi, buna bilmem ne kadar d viz harcanyor olmas, tarmsal pokentlere gt son 3 yzylda si garann icad, imal ve ilah klnmas da o kadar adatr. yirmilik paket ler hereyiyle kentlerindir, kendinin dir. Duraklarda beklersiniz, slanrs nz, yalnzsnzdr, kahkahalarla gler ve her sabah erkenden ie gidersiniz. Eer tiryakiyseniz, sizi sizinle payla ahilecek en sadk kentlidir. Uzann ite hep oradadr. Ben sigarasz kalmaktan holan mam, hep stoum olmal. Elime ge en ilk paketi hzla aanm, bir tane sigara karr, vefakar dostuma denmesi ge rekli bir borcu alevle tututururum. Paketi elimin altna yerletirir ve dnyaya yle dala nm. Ne kadar sevdii mi sylemez bana, na sl aresiz olduumu hatrlatmaz, sevin lklann duymaz belki, durmadan akl vermez ama, istediim an hep benle balar. Sonras O'nun bana benim ona tanklm dr. Ve ben tescilli bir kentsoylu ola rak hep yaknmda olan bu kapris ne dir bilmez dosta bavurduumda de lice karr bana. Yirmilik paketierin kentlerden bana kalan en tahamml edilebilir eylerden olduunu bili rim. Bir de sigaray braknay hi is temediimi.

l(argansam, yalnazsam, dostlarla birlillteysem, ihanete uradaysam hep benle olsun isterim. En oll da sabahlara giine baflamadan . . isterim. Yanan alevin sigaranan ucuyla IIU,Iulmllsa, cierlerime e iian tlarmaiak bir giiven dugusuna dniifr.

da, cierlerimde bu masum eyin na

sl olupta onulr!'.az aclar tayabile-

zgr Onbaolu

bulutlaF

Bulutlar!

. . .

Bulutlar!

..

Y ryor, Bulutlar

....

Ard 1nca gnlm Sryor bulutlar!

.

Ne diye bu alem Bu cmb. Bu utlar Geliyor gnlme Ba'zan Dar Buutlar!

..

lnsan1 yaatan, Ne u var ne de bu, Yal niz a k lar ve a k lar la Sevgiler Yaamak!

Umutlar!

..

Ve hayat!......

Mukaddes bir yalan Yal 1n1z bir yalan..... Hepsi bo!.... Hepsi bo! Al t1nlar,Gm ler!
..

...

Zm rtler, Yakutlar!. ..

..

Bu1 ut1ar, bu1 ut1 ar... Y ryor bulutlar

..

Ard 1nca gnlm, Sryor bulutlar!

..

(R.G..J

12

Haclar. hocalar. muskalar ve frk ler sadece ilgili profesyonelleri degi l h erkesin tepkisin i ekiyor gn m zde.

gin kendinden ok hekime gvenmek) Terapistin kendisi halen en nemli te davi edici ajan olma zelliini srdrmek

olmas gerektigini kendisine anlatlmadG i

in bilemez. Gnmzde ilalarn etkinligi placebo ile kariiatrmai almalarda saptanmak tadr: Placebo, amaca ynelik bir etken Dolays ile madde iermedigi halde iyilik saglamas ynnden muskaya benzer. mevcut ilalar muskaya gre daha dadrlar. Psikoterapinin de placebodan fark o lup ol mad g tartlagelmitir: Hatta Fenic hel Hac ziyaretlerinin veya katalik gnah karmann iyiletirici gc hala orta d zeyde b\r psikoterapistinkinden ok daha fazlad( demektedir. Tanrtlaan veya tanr tatnlan psikoterapistin sagtayacag yarar muskann getirdigiyarar kadardr. da iyileme lir. Hekime ve uyguladg ynteme olan uzaklk, ilikinin bysel komponentini art racaktr: Muskadan farkl ve ilkel gizemden etkilenmeyecek bir tedavi ilikisi ise ayn di nk o da muska gibi taatkarlgnn karlgn

Yeni bir olgu olmamakla birlikte, stldka

gndemi sahipleniyor. zyor. tarttnyor ancak sregen bir egri izlemeye de de vam ediyor. Bilimden de, hekimlikten de, hatta fahielikten de eski bir meslek bul Hayvanlarn bycs oldugunu hi duy madgmza gre, sadece insana zg, in sana bagmll bir yntem. Muskaya ok kzabilirsiniz. Ama dik kat l Kokusundan yanna varamadnz muska niyeti ile yaplm o garip suyu in sanlar nasl iiyorlar diye merak ederken , umutsuz, aresiz bir gnnzde, ifa ni yetine siz de onu iebilirsiniz.

tedir: zellikle lkemizde szlerin

ve dav

raniann gc insanlarn stnde halen egemendir .Birok hekimin kendini bysel g olarak yansr ve koru mak iin yarattg narsisizm , hastaya

tDir ilikide belir

etkin

leyici olmaya balar. Yazlan reetenin o-

ve daha stn bulunduklan iin kullanm

ister realizm, ister rasyonalizm, isterseniz bilumum materyalizm kiilliyatn yutmuf olun, hi farketmez. Bir gn denize diisnce siz de muskaya

ster rea
,

lizm. ister rasyonalizm, isterseniz bilumum materyalizm klliyatn yutmu olun hi farketmez. Birgn denize dnce siz de muskaya sanlrsnz ve belki de rahatlar. geversiniz.Bu ilkel ve bysel olgu kiiler aras hibir farkllk gstermedigi gibi . te melde kltrler aras farkllklar da gster mez. Kimi zaman agaca bez baglamak. kimi zaman kilisede gnah karmak ola rak kar karmza. Ve artk sadece bir muska. degil, muskaterapidir. Muska te melde kltrel farkllklardan etkilenmez.
Her kltr9e vardr. Ancak uygulamada

va a d etmektedir. O zaman

buna ancak bilimsel muskaterapi denebi

sarlrsnz...
kunmaz olmas. anlalmazg. hekim dili nin halkn anlayndan uzak olmas veya gidilen hekimin adnn degiikligi (Yabanc veya aznlk olmas) ve tabelasnda yeralan garip ve bilimsel(lj isimlerin oklugu,
risi ile gnlk blnm

li konuan, anlaabilen ve kiiler ve yn

temler araclg ile olabilir.

su adam psikoterapiden faydalan

maz. su adam

ile nasl psikoterapotik ili

farkllklar su yzne kmaktadr: rnegin Tokat'l Recep efendi gnah karma se ansndan hi etkilenmeyecektir: Yani ku ramda evrensel, uygulamada yreseldir. Olgu, kiinin inkar ve yanstma meka nizmalarn kullanarak. varlgn darda al

ki kuranz sylemi bavurann degil, halka s!ah eiilecek yerliler" gzu ile bakan uz mann sorunudur. Yabanclamann, hazr yiyiciligin, pratikte zgnleememenin so nucudur: Halen ruh saglg hekimi olarak degi1. saykiyatrist veya saykolojist olarak yaayanlarn elikisidir KULTEGIN GEL

tedavi

ye gizemsel bir g katar. Ilacn hekim ne

dozlarda alm ve i
.

glamak ve dardan. doga tesi gler

den kendi sorunlarna are aramak v beklemek olarak aklanmaktadr. (rne-

erken yaanan tr ensellik aslinda bir tur kombine tedavi yntemidir. pi

+

1 Farmakotera

Muskaterapi). nk kii neden be

13

VE
1968, Fransa'da psikiyatri ve
antipsikiyatri iin bir dnm noktasdr demek yanl olmaz. Bir yandan psikanalizin yldz parlarken dier yandan da eleti rel psikiyatri altn an yaama ya balamt . Fransz psikanalizi zellilde Lacan'c akm, psikiyatri ile deil politikayla evliycli. Bu nedenle Lacan psikiyatri ku rumu tarafindan son yllara dek pek dikkate alnmamt. Dnce dnyasna etkileri ise ok arpcyd. Althusser, Foucault, Deleuze, Guattari gibi d nrler iin yeni u fuklar aan bu yap salc psikanalist, De leuze ve Guattari ta rafndan "fikirlerine kar kmaya deer bulduklan tek psikana list" olarak tanmlanr ken, Althusser, klasik Po litzeryen eletiriyi Lacan iin geersiz buluyordu. Althusser

ANTiPSil(iYATRi
ie gemiti ki, hangisinin nere de bittii, dierinin nerede bala dnn sylemek gtr. Lacan, Ecrits (Yazlar) 'da "insan varl delilie gnderim de bulunmakszn anlalamaz, insan zgrlnn snn olarak delilii iinde tamakszn insan olamaz" der. Delilii "aalk", " mantk yoksuniuu " olarak al glayan geleneksel psikiyatrik teo riler Lacan'n almalannda yk lr. Lacan okulu Freud'a dn balamnda, psikanalizi normal letirici psikiyatrik deerlerden temizler. Bu dn, Lacan iin, bilind bilimi olarak psikanalizi ele almaktr. Ama gereklik d zeyinin (znenin gereklii) far kna varmaktr. Bu, toplumsal normlarn kabulu ile asla kart rlamayacak bir uyantr. Lacan, sosyal problemierin psikiyatrik problemler gibi maskelenmesine ok kzar ve "tedavi" ,"iyileme'' gibi kavrarnlara meydan okur. Psikanalizi iyileme ve uyum merkezli medikal ve psikiyatrik

iin Lacan'n en nemli katks, bilind ve onun yasalarnn sis tematik kefi olan psikanaliz bili minde, temel nesne olarak bilin dnn zgll ve indirgene mezlii konusunda diretmesiydi. Lacan'n almalan antipsikiyat rik hareketi derinden etkiledi. Hareketin romantik kanad, L<Jcan gi bi, trnarhane de filizlenen delinin dili ile ilgileniyordu . "zne nin ger eklii "ne ta nk ola rak ortaya konan deli lik zerine Lacan'c sylem ile Fransz antipsi kiyatrisi ylesine i-

Lacan asla delilite zr aramaz. Onun iin kt olan normallie bir karfll yada bir . ayr1callk veya mutlak iyilik deildir. Delilik basite bir iletilim tarz veya isiekierin ifade tarz1d1r.

14

Onun assosiyatif, 1iirsel tarza yalnazca okuyucuyu 10k etmek ya da yava,latarak daha iyi okumaya alamak deil ok daha nemli bir amac hedefler: Kendilie dein tm saduyu kavramlarana temelden sarsmak!

Lacan as la delilie zr aramaz. Onun iin kt olan normal lie bir kart yada bir ayrca lk veya mutlak iyilik deil dir. Delilik basite b i r iletiim tarz veya isteklerio ifade tarzdr. Psikotik, toplumun ve dilin d zenine, sembolik boyuta girmeyi reddettii iin, onun iletiimleri ni zmek daha gtr. Sembo lik boyuta getiimizde, anlam Iand rma ( signification ) yasasna uymak zorunluluu doar. te Lacan'n " bil ind bir dil gi bi yaplamtr" szyle demek is tedii tam da budur. nsan "mer kezsizletirilm itir" ( decentered ) . Levi-Strauss gibi Lacan i i n d e insan kendini aan bir yasann znesidir. Freud "Ryalann Yo rumunda" , insann kendi yarat m ad, asl nda insan yaratan bir kanunla yneti ldii ni ortaya koy mutur. Lacan, alm alan nn o da olarak psikanalizde ve asln d a genel anlamda insan sylemi nin duru munu seti. dipal kar maann zmlenmesi ile zne onun "sembolik boyut" adn verdii toplumun v e d i l i n syle mine girer. Babam zto kurallar ve kstlamalarn kabu l ederek sembolik boyuta geeriz ve onun araclyla iimi zdeki varl klar o larak yaamaya balayan sosyal kurallan ve sosyal dili kabul ede riz. Lacan i nsan sylem inin du rumundan ve Sembolik ile onu n dil ve toplum yasalarndan sz ettiinde, dnceyi zerk ve z gr iradesi olan bir varlk konu muna getirir. Lacan'n "merke z sizletiri lmi zne" gr, "co gito" ve insann zg rl ev resinde odaklanan varoluulara ve egodan aktif, zerk bir b_tn lk gibi szeden ego psikologla rna kar kar. Lacan iin kendi liin kkeni, " gereklie "dein

kavram lanmzdan uzaktr, i m ge seldir. Bebek evresi ndeki i nsan ekillerinden etki lenir ve aynada ki grnts im iesine zdeim ku rar. Kii kendini i l k olarak bir dierinde, anne veya ayna, grr. Kendilii n ilk zdeimi "ben" i tanma eylemi olmak yerine, da ha sonraki benlik olutu rm a a balar n yabanclamayla tehdit e den bir "yan l tan ma"dr. Ben daima bir bakas na benzer. Ayna zdeimi, egonun varo l u unu sosyal bel irl enn eden de nce kurgusal bir dorultuya y neltir1 birey yalnz ba na bu ynden ayr lamaz. Kendilik yan l tanmalar zerine kuru l u bir i e al mlar zinciri i l e eki l l endii n e gre "btn " bir ki ilikten sz edilemez. "Normal" insan i in bile ego tu tarl bir bt n l k deildir. Lacan 'a gre hepim i z bl nm ben likler tayoru z . Kendilik hakknda Lacan'n fi kirleri , R. D . Laing ile benzer tit reimler vermekl e birlikte arala rnd aki farkl lk ok nem l i di r.

den ayran Lacan onu bir "bilgi aratJr ma sreci " olarak sunar. Karlyerinin he men tamamn, 1 9 8 1 ' de lene dek, uyumcu ve brok ratize olduu iin Amerikan Psi kanalizine saidrnakla geirmi tir. Lacan i in psikanaliz bir a ndr; analitik bir kurumun otu rumlan ynetmek konusunda koyduu brokratik engellerle i likisi olm ayan bir bym e sre cidir. Lacan kendi psikanalitik o kuluna ( Paris Freud Okulu ) ka bul ettii kiilerde doktor olma koulu aramad gibi, analist o labilmeleri ii n de herhangi bir program belirlemez. Lacan iin analiz yapmann tek kural hi bir kural olmam asdr. Kat bir ei timle psikanalizin kurumlatnl mas na yada egoyu glendirme ye ynelik teknikiere yz ver mez. Ona gre rutinletirme psi kanalizi psikanaliz olmaktan ka rr ve aslnda glendirilecek "salam " ego da yoktur. Ego te orilerine getirdii kktenci eleti riler antipsikiyatrik d neeye nemli katklarda bulunmutur. Kendi alm alannda e gonun o luumunu, " ben" ve " ben olma yan" n kendilik ( self) lisannda karman orman olm asna yol a an hatal ve arpk ie al miann birleimi olarak niteler. "B t n" bir kendilik t myle bir yanlsa m adr.

ltendilik yanlif tanlmalar zerine kurulu bir ie a limlar zinciri ile fekillendiine gre "btn" bir kililikten sz edilemez. "Normal" insan iin bile ego tutarli bir btnlk deildir.

Laing iin ycni doan , gvence ve bakma gereksinm ekle birlikte, im diden bir varl ktr ve zscl bir kendi lii var gibi grnmekted ir. Lacan i i n ise , bebei n tck bile bilecei , bir znelliktir. Ayna ev resinde ocuk,kendini grdy le zde leti rir. Bu imge ancak ok sonralar "ben" znesi i l e birleir. Ben'in bt n l szko -

15

nusu olduunda , Lacan, atsn "s radan" dnce ve "sradan" dilleri:_ oluturduu varsaymlan aalar. Gerekten de sradan bir dil kullanarak kktenci bir antie go teorisi ileri srlemez. Dilin zamir yaps (ben, sen, o) znel lie dein beynimize kaznm kltrel kavramlan yanstr. Kar tezyen kavramlar.Konumaya ve yazmaya baladmz andan iti baren "istiyorum", "yapyo rum", "arzu ediyoru m" gibi for mlasyonlann tuzana deriz. Lacan'n psikanaliz gr ykc dr, nk dilimizde kendilie ait tm formlasyonlan bir kenara atar ve her konuan zneyi izof renin yaad blnm kendi likle yakn ilikiye zorlar. Mer kezsizletirilmi zne, Lacan ile, deliliin "normallere" tmyle yabanc olduu grn rede den antipsikiyatrik hareket ara sndaki en nemli badr. Lacan'n antipsikiyatriye sa lad destek, eserlerinin ierii olduu kadar biiminden de kay naklanm aktadr. Onun assosiya tif, iirsel tarz yalnzca okuyucu yu ok etmek yada yavalatarak daha iyi okumay salamak deil ok daha nemli bir amac _he defler: Kendilie dein tm sa duyu kavramlann temelden sars mak! Gnlk dil, zneler olarak yaantlanmz saduyu ereve sinde ele almaya zorlar. Kendi miz hakknda olaan dnce a kn alt_ st etmek isteyen akl teorileri, dilin hile ile kabul ettir di normalletirme ile savamak zorundadr. Bu savata kullanla
Althusser, Foucault, Deleuze, Guattari gibi dfnrler iin yeni ufuklar aan bu yap1salc1 psikanalist, Deleuze ve Guattari tarafindan '"fikirlerine karfl 1kmaya deer bulduklari tek psikanalist.. olarak tan1mlan1rken, Althusser, klasik Politzeryen eieitiriyi Lacan iin geersiz buluyordu.

olduunu bilir. Sradan dilin sim ge sistemine bavurmadan kendi ni ifade edebilecei, yine kendi buluu olan simgeler, iaretler, tablolar kullanr. Son yllarda, psikanalitik teorinin matematik modeli olarak "matem "leri geli ti rdi . Dil gibi yaplandna inan d bilindnn gelerinin ve balantlannn ekle dklebile ceini gstermekte bunlardan yararlanr. kinci strateji gnlk dili tmyle gelenekiere aykn bir ekilde kullanmaktr. Szck oyunlan Lacan 'n en sevdii tarz dr. Aynca kendisinin akladn dan baka tanm olmayan ve o e sere zg szcklerde retir. :Oi er displinlere ait teknik bir sz c dn almas gerektiinde ise terimleri normal tanmlann dan ok f arkl anlamlarda kulla nr. nc strateji, tmden yeni bir sylem yaratmaktr. Witt genstein, Joyce ve s rrealistlerin eserlerinde benzer abalara rast lanr. Ama okuyucuyu inandr mak deil, ona bir eyler "yap mak"tr ; bir tr bilgiyi dieri ile deitirmek deil bilmenin doa sna il ikin standart kavramlan reddetmektir. Bu savamda Lacan'n barol oynad aktr. Bilindna dair ne srd arpc yaklamlar onu birok eletirinin boy hedefi haline getirmitir. Onun hakkn da sylenecek daha ok ey var, ancak Lacan okusayd bunlann ne kadann onaylard, kukuda yz. Lacan'c sylem, bizler tara fndan anlalnay umursamadan gizemini koruyacaa benzer.
SHERRY TURKLE
Critical Psychiatry " French

bilecek ilk strateji, toplumda "kendi dilini kurma "nn kabul e dilebilir yolu olan matemetik modeller oluturmaktr. Lacan'n Ecrits 'ini okuyaniar, eserin bu trden "formalizasyonlarla" dolu
16

An ripsychiatry "
Trkesi: Banu Bykkal

av
rktlmf zamandan korktum : Nas11 da yineliyordui Yar1 yolda buluftuk onlarla.

S usmak yal'lflk a lm 1yordu . Kon u1tuk. Yan imdaki bizden biriyd i, av1n daha ba1 1nda vuru luyord u.

Av srmeliyd i, bunu ne srd ler. Biz oktan soyunmu1tuk: Ya mura d irenmeliyd i .

Yl ld1r1ma, sise u lad 11m1z umutla ta n 1d1k iierini ormanan S iste 1arabamaza beklett ik.

Geyik evri len gece, korkun ani iaria dolup tafmlft t . Ertesi gn av baf lad t.

KAA N

Z B A Y F< A K

17

oje iesinin eti ketin i d n . nasl bir renkti arad mz . sim l i bir elik m akasla kesilmi etki sini uyand ran film paracklar . . k k ocuk yanl d ve babas1 n ld rd sonra . . zorlu le uyk u l ar . . gzkapakl a r n a a s t m i n i k an la r, gzlerin i aral ad 1 nda onlar alard hep . tele vizyon haberler i nde spiker b u nu herkese syle di. Herkes bi rer vitrin m ankenine sarl d . her kes b akalar n1 n elbiseleri n i gi ydi , k lotlarn y rtt . herkes bakal arnn mektupl arn ald a partm a n gi ri leri n d e n . herkes bakasn , baka sna yaad . kahve finca n m 1 sehpan n ke nar n a vurarak k rd 1 m , ve kalk1p pcn cereyi k apadm niye . . ah ap zemin d e giizd d el ikanll ar uyuyordu , onlar seyrettim , kelebek gibi seyre ttim u zu n . hyk k y s na uzand m, han a bir sigara yaks ana . . bu guaj tple ri n i saa sola atarak , hana ba rarak yaz ger i a ram azs n , o tadld bitti . ga z e te k p rleri n i bi ri k t i rcrck k e n d i h aberi ni bul maya, onu ye ni batan yaratmaya abalyor sun . hak , fotorafl arn artk sarard . sandk o dalar yok art k . e ritilmi l al c batrl m hatra l a rla d a h a faz l a u z a grcm cyeceiz belli ki . "ttn ve a rap yeteri kadar i ncitildi ve unutul d ul ar" . bi r ka ranl a tlanarak , seri n gecele meler u m d uun u acayi p terasta , kurbaa l lerine ve air l a rval ar n a b u denli hznl dav ra n m a . kul aklar ekme , tck ayak zerinde ce z al a ra b r ak m a , fal akaya yat rm a : hat ria m a a k , m cevhe ri , tcm aylleri . . hat rl am a ak , sk onl ar . ben i m sesimi soutm a . ellcrim acyor ve b u km ayan d ar sokakta , pencereleri kapatan, perdeleri yasaa kar r te n ad am n d u d aklar k a nyor. trna klar o k sm rl m v e di le ri rk . kadifeye ahududu l ikr dk l yor! pet iede l imon iekleri . m u m kalemleri m i getirin han a , bu gece b tn azm itira f edecei m . "bu oc u k h asta hanm efend i , derhal tedavi ol m as gerek . on iki y a n d a ve . . " ben hibirini evlat cdinmed i m . v c u d u m a irinler svazlanr ken nede n m tem ad iyen ezanlar okuyorlar. sal arm l mede n hen , sakn tututurmayn ! ben odeo nda plak yaty orum . ayaku c u m d a , tay pantalonunu kartyor.

KK SKENDER

18

UAK VE BiZ

Gkler kaplyor semadan atlama

Size gzel bir haber var

Uurtma

Kkten patiatma ua1m Sana bir toP YaPacaSim

Sernalara szle yine

Yalwarmalar atacam Ve bir gn yine uak

Bana dnnce en gzel

Trklerini fiSIIda

Lisan Sapancadan dil

Almancadan din biz Gelin yine diz dize

Size

bir

masal aaca1m

Ue kendi kendimi

U a k i l e b i r l i kt e

irkin yapacam
D.

.
19

gn h a t m i a r i i n . S a n d ra A)<Ut m ay asll izofrenide S d rahuddin diyoruz . Sand rah din . S and rahuddin . Birlikteydiler. Drt kii ydiler 4 . ( R om ( e n ) rakam y l a d a d r t . ) Metin yaza r , m a nken , fotoraf , bilim adaJ!l ve iadam yd lar. (Bemi) En iyileriydiler. Birlikhuddin" idi. adam ilac t e n i r k e t i n y n e ti m k u r u l u hakanyd . iler paydos d d n izleyerek ve bul varlar d a ki hill h o a rd l a r n n nden sessizce ge e re k varol a rd a k i kond u l a r n a i l e rlemekteyken , o, f orne "ek ol u m otele " demiti . Bilim ad am , laboratu arnda (em rindeki otuzsekiz a rkad ay la) (literatrde "o ve ark. geer.) (aslnda ouyla kavgal d) o r t a y a k a rm t S an d O tel o gece iin muhteem d a vetliydi , d a vetliliyd i . h a t keticile rin hizmetine girdi , gi recekti . Bu gece i se reticiler i indi . S al ond aki btn ku s t ire m a salar onlarla doluy d u . Onlarcayd l a r. Y zlercey d iler. erdeki b tn yrekler " m l k m l k " d i yerek a t m a k tayd . Sefahat dizboyuyd u . y leyd i . Gerekten yleydi . S a nd rabuddin . Mayaslsz gn b a tmi ar i in . S a n d ra h u d d i n diyoruz. Birli kteyd iler. Byk ekranda grafi k l e r , r a k a m l a r, t a bl ol a r Mehmettiler. d i le r i n e m a y a sll iz ofren dend i inden y o k t u h a b e rl e r i . Uyum l a r salan a c a kt . Uydu rulacakl a rd. (u meh u r i ve rim i , i gc ka yb i statisti k leri bylelikle rezil ve/veya rsva e dilecekti .) Sandra b u ddin . Mayasl rkt c . Akam iki TV dizisi aras . Birlikteydiler. Sm oki nleri , ta km elb isele ri , kravat ineleri , m cevherleri , dpiyesle ri , kar yerleri, ruhlarna deli ylans kvrml p a r a olukl a r , " d a h a d a h a " , "m lk, m lk" diyerek a tan y rekleri yle hirlikteydiler. Sandrabudd i n . Mayaslsz gn

b u d d i n ' i . Manken fo ndaki g n batm gkdelenle rinin ld ayan grnmleri nnde kkrt c te hessm yle poz verm i ; fo to raf ekm iti , tan tm iin . (Fo torafta m ay asllar g rlmyor d u .) Birli k teydil e r. Metin y azar slo gan (hulan t) . ((Hem e n hem e n

"bilimsel olarak" kantlam aya esiz kat kl a rd a bulunmaktay dl a r. Art k herey fa rkl ola-

20

l(eg{ { i
S s

[ em i mi

Le m et](

imdeki sknt, kafa yaps gerei, ne olursa olsun beni bulmak ve bana ulamak niyetindedir. imdeki skntnn bu bana ula mak hnc o kadar youndur ki, kendisini onun yrd bu

yoldan ayrmak iin gayret sarfeden birok kaleme gelir olgulardan bile on! ann kendisine son derece inandnc ve akl elici roller oyna malarna ramen kendisi bundan etkilenmemekte ve yolundan ama maktadr. Dier taraftan iimdeki temel sknt bana ulamak zere y rd yolda, iimdeki hassasiyet yapsn kendisine en byk koz ola rak elde etmitir ve saklamaktadr. Aynca ruh halimdeki ve dnce yapmdaki devir deiimlerindeki depresyonlardan ve bozukluklardan da yararlanarak bana ulamay he def almaktadr. Buraya kadar anlattmdan da anlalaca zere, skn t tek olarak beni kendi alemimde etkilerneyi baard gibi, uzak ve yakn evremdeki dier bireylerle olan ilikilerimde de kendisini gs termekte ve bu ilikileri az ok sarsntya uratabilmektedir. U zak evremdekilerle olan anlk veya uzun sreli ilikilerde yine kendisine en byk koz edindii hassas yapy yakalamakta ve bu hassas yapy bir hn ve dmanlk duygusuna dntrmektedir. Yakn evrencieki bireylerle ve bilhassa ailerole olan ilikilerde ise , bu seferde yine ayn hassas yapy bir lakaytlk, tembellik ve bovermecilik zihniyetierine dntrmektedir. Ben aslnda ilk nce kendi alemimde rahat edip daha sonra da za mann ak ve deiim erevesi iinde bu elde ettii rahatl hayatn temel gerei olan clier kiilerle eitli ilikilerde bulunarak sslemek niyetindeyim . Fakat ilk bata bahsettiim skntdan kknden kurtul ma iini , kendi mit ediim ve Allaha dua ediim dnda ne zaman ke sin olarak gerekleebileceini, zihnimin de dnce rahatlna ne za m an ulaabileceini bilmemekteyim.

J. G .

21

Getii m i z g n l e rd e M o nt y P y t o n ' l a r n a y k r ( ! ) y e s i T e r ry G i l l i a m ' n "T h e F i s h e r K i n g - B a l k K r a l " ad l f i l m i g e l d i geti v i zyo nda n . E nt e l l e k t e l a l k l a r l a i z l e n d i , a rd ndan bo l bo l s a y ki a n d . F i l m g e r e kt e n d e b y l e y i c i g r n t l e r l e a l y o r . T a l k rad i o ' co J a c k ( J e ff B r i dg e s ) , ke n d i s i n i n h az r l a d b i r r a d yo p ro g ra m n n y a y n l a n m a s n n a rd n d a n 8 k i i n i n l m n e s e b e p o l u y o r v e "fu ck " d i y o r y z l e r i m iz e b a k a r a k . P i n o k yo s u y l a s o l u k e h i r k l a r n n h z n l e avd n l a t t .havu z b a

r a kt e r i n e kou t , A m e r i k a n s i nemas n n s e r t l i m i t l e r i n i z o r l u yo r . K u t s a l k e nt k a r n n a l t nda, b i r o rt a a atos u ve daha bir o k a y r n t y l a k u ru l u b y l ds e l b i r d n y a s z y o r r u h l a r m z a , u y g a r l n bask s ndan k u rt u l u y o r d l e r i m iz , c a n l a n p h i kaye l e re d n yo r a r . P a r r y ' n i n d se l d nyas h e r ey i d n t r y o r , s a n k i b y l b i r t l s m y a y l yo r g z l e ri n d e n . D e rk e n t i l m i n i k i n c i y a r s ba l yo r . F i l m l e a ra m zda ku ru l a n h i o n o t i k - s i m b i v o t i k s

l e n h e r e y s a n k i b i r e r h at a y m g i b i t e k e r t e k e r o n a r l y o r , a d a m a b e n z e t i l iy o r . B u t r s i n e m a d a m i l yo n l a rca kez y i n e l e n m i, e s a s i t i b a r i y l e t i l m i n d ra m at i k y a p s n k u r g u l a m a kt a k u l l a n l y o r m u g i b i g r n e n ge l e r y i n e k y o r l a r s a h neye . Bu nokt adan so n ra J a c k ' i n i h a y at , i l ik i l e r i n a s l e t k i l e n ec e k ? O r a l a r a g i r i l m i y o r , y i n e bu t a ra f a g e l i n i y e r . B i r t a raf t a n d a iz l e y i c i y e bu k u t s a l u n u t uu n , bu e z e l i g e ri g n d e rm e n i n ac s n h i s s e tt i rm e m e k d e l a z m. O halde J a c k s e vg i l i s i y l e b a r m a l . B i r kez d a h a o mu htee m k at h a rs i s . S i n e ma d a n y z l e r i m iz d e apt a l i f ad e l e rl e soka k l a ra d k l m e y e h az r z a rt k . S o n u i t i b a r i y l e f i l m i l k y a r da bizd e n d n a l d " d e l i l i i m i z i " , t r a n s t e r m e ed e r e k i k i n c i y a r d a g e r i v e ri y o r . G i l l i a m e n t e l l e kt e l m i ra s n , s i n e ma y e t e n ei n i f i m i n s i s l i p e rd e l e r a rk a s n d a k i " n o r m a l l e t i r i c i " i i e v i n i s a k l a ma k i i n b aa r y l a ku l l a n y o r . G i r i l m e d i k k a p , e l atmad k k o n u b rak m a y a n u l u H o l l ywoo d , bu kez de u sta man ev ra l a r l a z i h i n l e r i m i z i n i m g e b o m b a rd man y l a h e n z y e t e r i n c e k i r l e t i l m e m i, u l a l m a s z o r d e r i n k at m a n l a r na da ul a ma y a , o r a l a r da iptal etmeye a b a l y o r . F i l m b a z l a r nda h ay r a n l k y a rat a b i l i r a m a b i z l e r i i n k u k u l a r m z p e r i n l e y e n y e n i b i r y a p t a ndan baka b i r a n l am yok.
-

HOLIVUDOMANI:

BALlKI KRAL
n d a k k i n s a n l a r z e ri n e d e rt l eiyo r . E v e t , n e a c d r "d n y a y f a n t a z i l e r i d or u t u s u n d a y n e t e n l e rd e n " b i r i d e i l d e "fa n t az y a l a r n sadece dl e r i n d e y aat m ay a m a h k u m o l a n l a rd a n " b i r i o l d uu n u n b i l i n c i n d e o l m a k . K it l e t o p l u m u i ns a n n b i ro k y n y l e y aa:j bu kaos J ac k ' d e e n u b i i m i n i b u l m u g i b i g r n y o r : D e p r e s yo n . Ve ite t a m o s rada " h o m e l e s s d e l i " P a r ry ( R o b i n W i l l i a m s ) k yo r sah n e y e , d l k e s i n d e n g e t i r m i o l d uu so pas , y k s e k m i za c ve ak n d e i i i i e . P a r ry b i r a n a m d a Cooper' n dedi(j g i b i " a z v e y a o k h e p i m i z d e v a ro l a n d e l i l ii n " izlerini t a y o r . B u h a l i y l e 1 8 0 0 ' 1 e rd e n b u y a n a to t a l d e n r l a r i e r i s i n d e i z i e n s e d a h i g i d iat dei i k ii n i a l g l a y a b i l i y o ru z . M az l u m ve e v s i z l e ri t e r k e d e re k e s k i i i n e g e r i d nen J ack' e i i m i z d e n " b y l e de kaz k at l m a z ki " d e m e k g e l i y o r . K a p da homeless dostuna y z v e r me m e s i bu d ra m at i k k u r m a c a y p e k it i r i y o r , y a n i J a ck ' i n b i r s r e s o n ra v a h i y a l m g i b i ke nd i n i d a r at a r a k e s k i d o st l a r na komas g e rek m e k t e a rt k . 1 n s a n h e reye r ame n e s k i dost l a r n u n u t m a m a l . B u n o kt a d a b i z i z l e y i c i l e r de g e vemeye haz r z za t e n . l i k y a r y l a b i r l i k t e y k s e l e n m i z ac m z , b y l e s i b i r d r a m at i k k u r m a c a y l a i li d i ! o maya pek d e m s a it. Bu ndan s o n r a i l k y a r d a top l a n a n ma " t e r y a l , i k i n c i y a r d a da kend i n i z a m a n z a m a n h i s s et t i re n ve k c k b i r d a rb e y l e i m g e l e m l e r i m i z i h a re k e t e g e i re b i l e c e k g t e k i t e m a l a r ( r n ei n ; k e nt i n o rt a s n d a k i o rt aa a t o s u n d a k i i n t i h a r e t m e kt e o l a n i h t i y a r ad a m g i b i . . . ) , h e r n e d e n s e b i r b i r h a rc a n m a y a ba l a n y o r . H o l l yw o o d t a n r a r na ku rb a n ed i l i yo r . B u n u n l a d a k a l n m y o r , i l k y a r da g ste ri-

YAGM U R T AYLAN

l i ii h e n i y i r n e i s ay l a n ve
o k k e z " m ad n e s s- l g n l k szc y l e a y n e y l e ri ar t r a n " m a n i k " b i r t a b l o i e r i s i n d e . Ayr ca k a p it a l i st e t h o s ' a p e k sad k dei l ; k e n d i s i n e v e r i l e n p a ra y hemen bak a l a r na v e r i y o r . A k ama u h e p i m i z e a r t k e z b e r l e t i l m i b u l u n a n ad: s e v g i i l ik i l e r i n e d e g e l e m i y o r . G i l l i a m ' n i l k b l m d e k i b i e m i d e P a rry ' n i n k a-

22

nsan kendini anlama, b u dn yada varolan olarak anlama a basnd a ok etin bir mcadele veriyor. ncelikle doadan ken dini ayrma ve onun stesinden gelebilme ura iinde. Doa s tnde egemenlik kurma abasn da kendini tanmlayabilme istei var. Tanmlanabilir bir nesne o larak dnyor kendini ama doadan kopmaya altka bi raz daha giriyor batyor iine . Gvenebilecei _en b yk daya na akl oluyor onun ve sadece ona gveniyor. Ama kendi iinde gem vuramad, kontrol altna alamad ve ou zaman o biri cik aklnn karsnda olan ken dinde tadklar da var. Sorun larn hitirildii , hereyin akln yoluna girdii anda ortaya kan oyun bozanlar onlar. "Apriori" eyler mi? Yoksa sonradan ortaya kyorlar, hilineniyor. Belirlemek, "modern insan" n en ok yapmak istedii ve baar d sansna kapldnda stn rtt b ir sapknlk biimidir. nsan rtmeyi , yok saynay sevi yor. Kendini ruhsuz, kat, dura an klnay amalyor. B elirle yip , tanmladka donuklayor. acl birey akln kuatlml nda yayor. Artk akl ve bilim ayn anlamda, yanyana veya biri parentez iine alnarak yazlyor. Donuk bir akl, donmu bir bi lim anlay bireye ekil vermeye zorlanyor. Bir yandan amlanmas g olan , her bireyin kendine, kendi henine ynelik amazlar, i g d ler duygularimlar ve yaama bi imleri ve mutlaka k ltrel fark llklar, ejtliliklcr te yanda so runsuz ve przsz tanmlama lar, aklamalar, snflandrma lar, a), h), c) ve d) klar , tablo lar, hukuk , sosyoloj i , psikoloj i , antropoloji v e henzer sosyal "bi limlerinin" insan ve toplumu in celeme yntemleri, deney grupla r , saylara dklm moral l leri , dorul uk deerleri ve ni celeri ile dolu dnce tarihinde-

ki insan tasarmlar . hain bir saldr olarak m n itele Bunlar ister Aydnlanmann ve yeceiz? Yoksa akla kar gerici onun pozitivist anlaynn, ister bir hareket olarak m ?<4> Zaman modernizmin insan projeleri ol hzl, bilim daha hzl ilerliyor, sun, sorun nasl bir bylesine belirsiz ve acl insan yaratartma gtrr tlddr. konularda Nesnellik zaman yi Belirlemelc, "modern insan" ve evren tirmeye 1n en olc yapmalc istedii sellik ad l im ?(S) altmda m ve ba,ard sansana aklclnsan lcaplldnda stn n (bi belli limselliyntem rtt bir saplunille in) bom lere, ku biimidir. bardmann rallara mah yapan egemen kum ederek buanlay, insan_ kendisilunduu toplum ve ge ne ve tekisine yabanclatrr lenekten soyulayan aydnlanma ken , topl umlarn zgnln dan beri sregelen d nce gele neidir kar klan ve ideolojik de yok ediyor. Bylesi bir kopu aygtlaryla bountusunu hisset ve rme yaanrken biz, bire ye ve topluma dair olanlarn tiimizdir fke duyulan. doruluk deeri olmad n , "Saf, istemesiz , zaman ak iin bunlarn zaten metafizik sama de olmayan bilgi znesi " ileri s ren tehlikeli eski kavramsal uy lklar old uunu mu syleyeceiz. <1> Kendi iinde ve kendine zg durmacalara kar koroyalm hissedilenlerin resimlere denk kendimizi. "Saf akl", Mutlak tinsellik" "kendi bana bilgi" gi dtn m savunacaz? (2) Herkes iin, tm toplumlar iin bi elikili kavramlarn tuzana koulsuz buyruklar m ngrece kar koruyalm- onlar hep t iz? <3> nsann sembolize edilmez myle dnlemez bir gz d nmemizi beklerken bizden, ama yaanlan , duyumsanan ynlerini matematik ve onun ulu belli bir yne ynelmemi etkin saylarna , sembollerine ynelik ve yorumlayc kuvvetiere engel olan bir gz , grmenin bir eyi grmek olduunu farketmemi sama ve kavranamaz bir gz heklerler." (Nietzsche, Ahiakn .. .. .. Soyk t zerine'den)
.

BIR Al'Dmt11A URlJ

YURDAER ALTINZ
Kaynaklar !)Viyana evresinde grlen bulac bir hastalk eidi 2) L.Wittgenstein 'n bir yalboya almasndan 3) Aslnda bu kavram Kant'm anasna aittir. 4) Atatrk dnce derneinin szcsnUn yapt muhteem konumadan . 5) nl bir devlet bynn Malatya Kltr Vakfru kabul ederken yapt konum adan .

OZERK
AKLA
t tt

tt

SADIP OZNE

23

D e l i l i l< U z e r i n e
Bir "akl hastas "

nyor.

Deli? -Topluma ters den deme k. rleri? -Vardr ama ben bil miyo ru m . Toplum nasl tanyor? - Kendi halinde za rasz kiiler olarak gryorlar. Hastaneler olmasayd? -Daha berbat olurd u . Siz? -Vicdan aza b eken bir deli olarak gryorum. Akl noksa nl baka ey, kiinin vicdan azab ekmesi baka ey. Toplumsal yaam? - Srden aynian kurt kapar diyorlar ama srden aynlmayan kurt ne yapar ona dei nen yok. Nasl bir hayatnz olsun isterdiniz? -Sevgilimle beraber olmak isterdim. Neler yapmazdk. Seks yapardk. Srekli deil ama ra devre aras yapp kale deitirirdik. Psikiyatri? -Psikiyatri diye bir bilim olduuna inanmyorum . rnein ruh hastalklan diyorlar. Ruhun mahiyeti hakknda ben i aydnlatabilirmisiniz? Aydn latamazsnz. Bana biraz at masyon gibi geliyor.
vv''"'"'"'

"akl hastas" grdnzde ?

- Bir meslekta daha grdm diye seviniyorum. B u da bizden biri diyorum . Saflanmz geniletelim diye dnyorum .
Bir isiz . Lise Mezunu. 20 yanda. Futboldan holanyor.

- Bir film vard. Ne bileyim onlannda eyleri vardr. ,Ben onlan daha akll gryorum , dardaki delilerden . Sebebi ? . Tedavisi?

-Abi f azla dnmek gibi geliyor bana yani normalin !Jstnde fazla. bir dn eeye u lamak.

-iwfreni var ga liba . Paranoya vard . _Devaml phelenJ!le han gisiydi. Paranoya m? Otobste yanna otursa? . . -Delinin teki? Oturdu, konumaya - balad . Konuaya deva m edem . O da bir insan nasl olsa . Baaanne
.

min vinin n nde bir adam va rd ,_ nann dibinde. Devaml etrafin dnerdi . ki elinde birer gawz kapa, . aznda bir yaprak. "M. M" diy dnerdi. Onu ok severdim . Kendi halide. Zararsz. o dei grdn ben ._ . Adam tahinli pide hastasiyd . Sabah ald pideyi akama kadar yerdi . Bir tane vard ." B i r yerden di reksiyon bUlmu, gelene geene bana . raba aln derdi. - Hastaneler olmasayd ? mas. - .Bilgileqmek iin ? - Normal ? - Val la, biz ite hepimiz kendimizi norl?1al gryruz. o un l ukta olduumu z iin normal biz oluyoruz . Bdki deliler normal , biz anormal. .' .
_

- Deliler darda olurdu. Delilii n iddete dnt youn derlme yolu olabilse iyi olurdu, hastanleri n

- Yazlan kitaplar vardr. Okumak lazm . Ben okuay. svmedii iin renemedi m .

l( o n u n a l a r

"Akl Hastas".46 yanda. "Tatl, nefs yemek yemekten " holanyor.

-Hukukta deliye mahcur deniyor. Deli demek kendini arm bir insan, bir yaratk . Hayvanda deli olur m u bilmem . Erkek deliyi anlatyorum . Kadn deliyi anlatmyoru m . Sebebi ? - Delilik olarak dnmemek, deliyi dnmek, cemiyete intibak dnmek daha iyi. Sebebinden ok nasl gittiini dnmek lazm. Bu hayat byle deerlcnecek. Gzel kokulan, iek kokulann severim tabii . -Erkek kadna, kadn erkee ak olur. Sevgi insaniann bir kenara ekilmesi btn bu sord uklannz hayattan gelen sorular. Cemiyete girmek daha iyi . Ak olmadan evlenen insanlar, evlenenler vardr. Mutluluk? - yi tabi . Hayat, saadet, yemek, oluk ocuk, evlilik, insanlar, hayvan lar, bitkiler, salkl yaamak, hayvanlar ve bitkilerden bir zarar gelmemesi , insanlan n , insan iann birbirine zarar vermemesi. oplum ? -Toplum kendi durumun u da gryor. Salkldr. lgilen miyor. inde gcnde alyordur. Dan s iyi . Toplum dedim ya yi hayat olur da rda . Siz? -ikayetim yok. Yiyoru m . Bana sormak istediiniz bir ey. Derginin ad ne? iwfre n gi . -Bitti benim rprtajm. iwfrengi. Deliden iyi .

- Ne d nceeim ki . . Deli deli

.

dir. insandr. Deli olabilir. bebi ? - Kafasna taklan birey olabilir. Mesela bizim gibi . Ben burada ne redeve kafay yiyecem . Belediye geliyo, kald r. . . Polis geliyo, kal dr... Canna yanaym. Devaml bi r kiinin ze rine derseler ondan olabilir. Hastaneler olmasayd ? - Baka hastaneye giderlerdi . yi olmazd . Psikiyatri ? - Valla bilemeyecem . Hi duyma m. b an "akl hastas" olsa ? - Allah gstermesin . Normal ? - Normal bir insan . nsandr zaten . - Beyinde bi r tmr grndeyim. Yani mesela biraz da ruhsal bunalm dan dolay , geirdii bi r sre . rleri? - Vardr. Vurucu , k}rc deli vardr. Uysal deli vardr. Devaml konuan deli vardr. nk bizde de vard. Tedavisi? - Yoktur gibi geliyor bana . Kalc bir etkendir. Normal? - Akl banda yani normal bir insan . Kendi halinde. Otobste yannza otursa? - Yer deitiririm. Baktm olumsuz hareketleri var. fr ikaz ederim, yer deitiriri m . Zaten yle sahipsiz deli brakmazlar.

25

 a reileti er
M
ays 68'in ad "bireycilik" an layna hazrlk anlamnda "yorumu " , "yada eletirisi " olarak benim bil ler, ustabalar, ticari ve idari kadrolar tm ge eder ve gnler boyunca kendi ilerini, ortak i kili ilikilerini, firmalannn ama ve organizas yonunun deiim olas ln tarttlar. Btn bunlar dier insanlar lgn bir makinatama srecinin iinde grn blangcyd. Tkaba sa dolu Sorbonne salonunda, alakasz ve olas lk dahilinde bile olmayan ilerden gelen dele geler-e mekli lerden s akatlara dek- toplumdan nihayet anla lnay talep ettiklerinde, ne sylediklerini yada na yaptk lann hi kukusu z biliyorlar d. ( Mays hareketi ile sindiri lememi olsa bile, ok geni boyutlarda bir re -sosyalizas yon gndeme geldi. nsanlar bir die rinin itenliini sor gulamyor yada bir dierinin vcudunu koklamyor ve yine tm olanlar sadece " birlikte

diim en ekstrem abalardan biri, -yazarlarn i yi niyetinden phem yok-tm grnmyle tersi olmasna ramen biroumuzun yaad bir dnemi, eer sylenebilirse hemen hemen hala "scak" olan olaylarn anlamn tahrif et mek ol uyor b i r yerde yeniden yazmak. Modern toplumlarn ve ksmen de Fransz toplum yaa mndaki hereyin, olaanst bir yenilenmesi diye ifade edilen ey ki - bugn etkileri hala mevcut
turtur.

bunlann perspektifinde yok

O aktif dayanma ve karde

lik haftalarnda, aptal yerine ko nulaca korkusuna kaplmadan bir dieri ile yada herkesle konu ulabildii ve sr c lerin halka destek vermek iin ara kullanma dklar gnlerde , btn bunlar sadece hedonistik bireyci liin bir tr myd? "Komulannzla ko nuun ! " Mays 6 8 ' i n bir d uvar

"Komfularnz la konufun!'' Mays 68'in bir duvar sloganyd ve bireylerin kendi zel alanlarnda ki modern izolasyonlarn vur guluyordu gizlice.
'

olmak "deildi .) Ayn istekle canlanmlard ; n e ga t i f o l a rak, eskiden De

sloganyd ve bireylerin kendi zel alanlannda ki modem izolasyonlann vurguluyorrlu gi zli ce. retmenler ve renciler, doktorlar, hem ireler ve hastane personeli, iler, mhendis-

ba ulle

rejiminde, imdilerde Chirac ve Mitte

rand rejimleri ile tanmlanan bo ve tantanal aptall reddediyorlar, pozitif anlamda da , kendileri ve herkes iin daha f azla zgrlk is-

tiyorlard. Gerei, adaleti, zgrl ve pay lmay anyorlard. B u dn celerin birleimini salayacak r gtlenme biimlerini yaratamadlar. Ve- buras her zaman unutulur- onlar lkede bir aznlkt .

byle deildi . nk onlar in'in "nazi" veya en azndan "Leninist" bir toplum meydana ge tireceine inanyorlard. nk onlar in 'de gerek bir devrim olduuna , kitlelerin brok rasiyi tasfiye ettiine , "uzmanlarn" ibama getirilcliine vb. inanyorlard. Gerekte bu is tek bu haliyle bile yanlglara yol aabilirdi ki , bu da bir bka konudur. Ancak "Byk Prole ter Kltr Devrimi " Taylorizrnin ve endstri tekniklerinin lkeye giriine izin verilmesi ile deil ama halkn etkinliin in ve yaratmnn tam bir zgrle kavuaca iddias d i in, gklere kanlyordu. Bir baka konumamda, hareketi belirleyen geleneksel rgtlenme biimlerinin eletirisini yapmt m . Buna ramen, herkese ak otu rumiann yada toplantlarn, z iti bariyle nemli birey olduu iyi anlalma l . Bundan baka 60'l ve 70'li yllarn hareketleri i le ortaya kan ve desteklenen sosyal gereklikteki nemli deiiklikleri, bireycilik anlayndaki ki mi eksik noktalar yznden yadsmay brak malyz. Toplumun doum kontrolu yada d k yapma zgrln kullanma trundeki gelimesi, znelerin otonamisi dzeyi nden , . prensipsiz bir hedonizme dmesi sonucu mu olmutur? 60'lar hareketlerinin cinsiyetler yada ebeveynler ve ocuklan arasndaki ilikilere de yapacak herhangi bireyi yok muydu? Yada biz ler bunu Regis Debray'n "retici usun, meta kanunlannn ve kapitalist ideolojilerin zaferi " olarak m greceiz Amerikan siyahlan maruz kaldklar rk ayrmn biraz olsun kaldrabilme yi bireysel ve sosyal otonaminin bak asyla

Ortalama Fransz bir kez kendi a rabas ile kendi ailesini kendi ter cihi olan piknik alanna gtre bildi inde yada tatilini evinde ge irebildiinde dzen yeniden ku rulmuf oluyordu. Bu da (hemen 4 hafta sonra) hk mete % 6 0 ora nnda deste e dnft.
Bu aznlk terr ve iddet olmakszn, pek ok hafta boyunca kendini lkeye kabul ettirebildi. Muhafazakar ounluk ekingendi ve toplum iinde grnmeye yeltenmiyordu. Mays aznl gsteriler ve bildirilerin tesine geebiise belki de bir ounlua ulaabilirdi. Ancak ne tam bir istek ne de katlmn mmkn olama d bi r baka dinamik iin iindeyd i . Eer fransz "bireyciliinin" 68 Maysndaki yerine baklacak olursa, Grenelle antlmasnn dei tiri lmesinin ardndan, hareketin inie geme sindeki belirleyicinin ne olduunu dnmek gerekir. Ortalama Fransz bir kez kendi arabas ile kendi ailesini kendi tercihi olan piknik alan na gtrebildiinde yada tatilini evinde geire bildiinde dzen yeniden kurulmu oluyordu. B u da (hemen 4 hafta sonra ) h kmete %60 orannda destee dnt. Bugnlerde pek moda olduu gibi , hare ketin "ierdiklerini " , yani isteklerini z ve biimlerin ve hareket trlerinin anlamn kolay ca reddetmektc pek mmkn saylmaz. May sn ideolojik akmosferi - 60'lann hareketlerinin temel. atmosferi gibi- "geleneksel devrimci " dnceler ile sklkla kartnlan "sosyalist" ve ''alan snf hareketi" , geleneksel biim ve i eriklerin e letirel bi r sorgulanmas veya l mas abalan nn karm idi. Bu birok katla nn yan lg ve knlnda da grlebilir. Ma ys ncesi , Mays boyunca ve Mays sonrasnn en kt mistifikasyonlannda bile, herhangi bir yerde kurulmu herhangi bir kendiliinden r gtl ve spontan kollektif hareketlilik grme arzusu vard. "Pro-in" akmna dahil olanlar

Toplumun doum kontrolu yada dk yapma z grln kullanma tr1Jdeki gelifmesi, znelerin otonamisi dzeyinden , prensipsiz bir hedonizme . dfmesi sonucu mu olm uftur?
herhangi bir ilgisi olmaks zn m gerekletirdi ler? Ve niin eitim ve retimin ( geleneksel retmen/renci ilikileri anlamnda ) klasik ierik ve biimlerinin sorgulan mas- gerekte bugn hala baz kk etkilerinin olduu ka-

bul edilmekteyken- toptan reddedil iyor? ren cilerin hu zu rsuzluklarna dair ilk iaretler geldiinde, Althusser'in tumturakl bir ekilde saptarln ifade ettii, l944'teki pozisyonlan na geri mi dnd insanlar?

s yenilgisi ardndan artt n gren birtakm - yazariara "68 dn cesi " etiketini vurmas ; h e m zamann dier hareketlerinde v e hareketin en bulank anlamnda "sosyolojik " hazrln da hibir rol oynamam olanlara, hem de hare kete katlanlarca dnceleri h ibir ekilde bi linmeyen ve bu fkirlerin katlaniann net ve a k istemleriyle tmden ters olduklan iin ga riptir. Ferry ve Renaut'un gece barikatlan ze rine yazdklarn okuyan herhangi biri, en iyi ihtimalle gln bulacak , en kt ihtimalle hareketi ve katlanlan engellemeye alacaktr. Sorbonne duvarlannn favori yazs "Althusser be para etmez" , hi bir yoruma yer brakmaz. H i k i m s e k e n d i m a n t n da , 6 0 ' l a rda lacan'n yazlan ve kiilii ile bir yaknl varsa , kendisinin sosyal ve politik bir hareketle bir eyler yapa bileceini dlemiyordu. Foucault l968'e kadar devrimci konumunu gizlemedi, daha az konuuyor olsa bile , uras da gerek tir ki l965 'teki Clermont- Perran'daki bir renci grevi boyunca bunlan pratie de geirdi. znenin yok oluu, insannn lm ve dier benim Fransz ideolojisi diye adlandrdklanm henz birka yldr gndemdedir. Bunlann kanlmaz sonucu , politikann lm, fazla bir aba olmakszn ak hale getiri lebilir ( bu Foucault tarafndan 1 9 68 Maysn dan bir sre nce gerekletirildi: btn politi kalar bir strateji olduu iin , bu yalnzca zt glerin kurumsallamasna ve bu neden le de glerin kurumsallamasna yol aar ) ; bu 68 Maysn da iine alan 60'l yliann hareketleri nin ortaya koyduldan eylemlerle aka uyum suzdur.

(O

dnemin anla

yna gre, hi kimse retimin ieriini yada yapsn tartamazd, nk bunun amacnn bilimsel ve objektif bilgileri aktarmak olduu dnlrd .) 1 9 6 8 'e kadar kurumsal lam gler kadar sol -kanat "rgtlenmeler" iinde de tartmaya deer tek eitim sorununun, rencilerin burslan ve borlanmalan olduu u nutuldu mu? Bugn de gerekte hibirey de imi deil, bunun iin Restorasyona ve onun eitim konusundaki arac , Mr. Clevemen t'e teekkr edilmeli. Pedagoji, yine nemseniyor ve bu nemli temel sorunlar , hemen her yerde olduu gibi msrif vaaderin ve ekstremizmin tehlikeli ve sama biimlerinin , neden olduli tepkileri yanna almJ avantaj olanlarca boulu yor. Yapabilecek yetenekte olur olmaz birileri nin yeniden ve aklc yntemlerle, rencilerin sorma hakkn sorgularl n grmekten ger ekten mutlu oluyorum . Nasl ve neden sizle rin bizlere rettikleri ilgin yada ne mlidir? Birinin , gerek bir eitimin ayn zamanda rencileri, bu tr sorulan ortaya atmak ve onlan tartmak iin tevik etmeyi ve cesaretlendirme yi de iermeli fikrini rtmesini iitmekten de mutluluk duyuyorum . ( Ve birinin 60'lar hare ketlerinin deil ama "Haby reformu", "Cleve nement" reformu " yada gelecein "Monory reformu" ile toplumun bu sorunlarn farkna varmasn istiyorum . ) nsanlann, bugn kendi nlerinin 68 May-

CoRNELUS CASTORADS

(Devam edecek)

Trkesi:

zgr O nbaolu

28