KTAP TANITIMI

Randall Collinsin Mikro-Ynelimli atma Teorisinin erimleri Gney ein

[Randall Collins, Conflict Sociology: Toward An Explanatory Science, New York: Academic Press, 1975. 549 sayfa.]

Sosyolojik atma teorisi, 1950lerden itibaren, dnemin hkim paradigmas olan ilevselci teoriye muhalif alternatif bir yaklam olarak ina edilmitir. levselciliin teorik gurusu Talcott Parsonsn, analitik amalarla srekli denge halinde bir sistem varsaymndan hareketle kurgusal bir dnya anlay yaratmas karsnda bir grup sosyolog, toplumsal gerekliin atmal doasn aklayacak soyut nermeler gelitirmeye alan bir atma sosyolojisi nerirler. Kkleri Marx, Weber ve Simmele kadar gtrlen bu alternatif yaklam, en temelde toplumsaln topyekn analizine girierek, toplumsal snflar ve dier kolektif aktrlerin atmay nasl harekete geirdiklerini aydnlatmaya alr. Her ne kadar sosyoloji alan iinde Parsonsc ema kadar baat bir konuma gelemese de, sz konusu teorinin zamanla ilevselci yaklamn en gzide muarz haline geldiini syleyebiliriz. atma literatrnde en fazla ne kan isim ve yaklamlarsa kabaca u ekilde sralanabilir: Ralph Dahrendorfun diyalektik yaklam, Lewis Cosern atmann ilevi yaklam, Randall Collinsin alverii atma yaklam ve Jrgen Habermasn eletirel teorisi. Bu atma teorisyenleri arasnda Collinsin perspektifi genel atma teorileri manzaras iinde ayrks bir yer igal etmektedir. Genellikle makro-okumann mikroincelemeye baskn geldii bu yaklamlar btn iinde Collins, bireylerin yz yze etkileim esnasnda neler yaptklarn inceleyerek, mikro gereklik dzeyinde balayan (ve oradan da makro dzeye doru uzanan) bir atma sosyolojisi gelitirir. Teorisi basite bireyleraras etkileim srelerinin odandaki kaynak alverii ile ritellerin yaylmna odaklanr. Daha ak bir ifadeyle sylersek, Collins kii veya grup olarak eitsizler arasndaki kaynak alveriini ve bu konuma ikin o lan sosyal gerilimi/atmay riteller araclyla hafifletme abasn temel inceleme nesnesi olarak belirler. Etkileim Riteli Zincirleri Olarak Toplumsal Yap Randall Collins, lkemizdeki sosyal bilimler alannda neredeyse hi irdelenmeyen, ama dnya sosyoloji literatrnde ciddi bir ilgiye kaynaklk tekil eden Conflict Sociology:

Toward an Explanatory Science adl eserinin daha banda atma olgusuna ideolojik dzlemde bakmadn, atmann iyi ya da kt olduunu savunan politik bir grle ie balamadn aklama gerei duyar. ok-nedenli bir dnyann tek-nedenli bir aklamas olarak elet irdii Marksizm ile olan mesafesini ortaya koyduu bu ksa aklamasndan sonra, atma fenomenini realist bir zeminde, toplumsal hayattaki temel (belki de en temel) sre olduu iin tercih ettiini ve zellikle birey asndan mercek altna yatrdn ifade eder. Ancak bu demek deildir ki Collins iin genel toplumsal dzeyin ihmali teorik adan merudur. Aksine Collins, birey-dzeyinde ve kk boy teorileri tercih etse bile, sosyolojinin sadece mikro-dzeyde amacna ulaamayacan dnr (1975: 11). Velhasl, toplumsal yaplarn varln ve makro gereklii yadsmad gibi, makro teorilerin yap olgusunu, ina edildikleri temel srelerden kopardklarn ileri srer. Yapnn ne olduu ve neye benzediine dair metaforik aklamasysa bu eksende son derece belirleyicidir (1975: 56):
nsan toplumunu bir uaktan bakarm gibi hayal etmeye aln. Gzleyebileceklerimiz binalar, yollar, aralar ve duyularmz yeterince keskinse ileri geri hareket eden ve birbiriyle konuan insanlardr. Kesin bir dille konuursak, hepsi budur; btn aklamalarmz, aklamaya tbi tutulacak btn konular bu gzlemler iinde temellendirilmelidir. Toplumsal yap, insanlarn muhtemel karlamalar bekleyerek ve gemii anmsayarak yaadklarn anladmzda byle bir resme sahip olabilir. Hayali bir hava zaman-boluu fotorafnda, bylece, toplumsal yap toplumsal trafiin arln gsteren bir dizi k izgisi olarak grnecektir. likilerin duygusal niteliine tekabl eden farkl renkte klar belki de salt resmi ilikileri gri, daha kiisel ballklarla karm haldeki rgtsel ilikileri kahverengi, toplumsal ilikileri sar ve yakn kiisel arkadalar krmz renkte klar olarak dnrsek, daha da nemli bir haritaya sahip oluruz.

Dolaysyla toplumsal yap, (Durkheimin dedii gibi) dsal ve kstlayc bir zatiyet deil, etkileim kalplar olarak tanmlanmaldr. Collinsin sonraki almalarnda bu tanm daha da sofistike hale getirdiini grrz: zaman iinde somut ortamlardaki bireyler tarafndan tekrarlanarak genileyen etkileim riteli zincirleri (2005). yle ki, bu tekrarlar zincirinin aratrmac iin en kolay saptanabilir paras ise fizikseldir; nk tekrarlar belirli mekn ve nesneler etrafnda cereyan ederler. Ekonomik organizasyonun tekrara dayal yapsnn nemli bir ksm fabrikalar, ofisler, kamyonlar ve benzerinde yer alr. Aile yapsn oluturan en tekrara dayal davranlar, belirli insanlarn her gn ayn oturma alanlarnda ikamet ettikleri, kadnlar ve erkeklerin ayn yataklarda yattklar ve ayn bedenlerle temas iinde olduklar eylerdir. Devlet yarglarn tekrar tekrar oturduklar mahkemelerin, polislerin ayn devriye arabalarna binerek ayrldklar karakollarn, blklerin tekrar tekrar barnd klalarn ve politikaclar kongrelerinin tekrar tekrar toplandklar toplant salonlarnn varl nedeniyle vardr (Collins, 1981). Bu son nokta, Collinsin at mac yaklam asndan olduka nemlidir; zira mezkr yaklamn, etkileime tesir eden madd dzenlemeleri/fiziksel yaplanmay incelemesi ncelikli bir meseledir. Collins, ou etkileimsel karlamann, mevcut insanlarn miktarn, onlarn karlkl kaynaklarn, ne kadar uzun etkileim iinde olacaklarn ve mekn iinde nerede konumlanacaklarn belirleyen mevcut bir makro-yap iinde gerekletiini vurgular. Onlar, etkileim esnasnda makro-yapy yeniden retir ve onu potansiyel olarak deitirirler. Ve bu yzden, toplumsal gerekliin salt mikro, etkileimsel boyutlar ile bu mikro srelerin iinde gerekletii makro balam arasnda hemen her zaman bir mtekabiliyet vardr. Aktrlerin fizik meknlar, iletiim biimleri, silh gsterisi, bireylerin kamusal izlenim yaratma aralar, letler, mallar vb. gibi madd faktrlerden etkilenmeleri muhtemel

olsa da, kaynaklardan herkes ayn ekilde etkilenmez (Collins, 1975: 60). nk her aktr sahip olduu kaynak dzleminde etkiye maruz kalacaktr. ok fazla madd kaynaa sahip aktrler madd kstlamalara direnebilir ve onlar deitirebilirken, ok az kaynaa sahip olanlar da kendi madd ortamlar tarafndan belirlenen dnce ve eylemlere sahip olacaklardr. Dolaysyla Collinse gre kaynaklarn kontroln elinde bulunduranlar, kaynaklardan yoksun olanlar muhtemelen smrmeye alacaklardr. Bu durumun, sz konusu ilikiden kazanl kabileceklerin bilinli hesaplarn gerektirdiini dikkatle vurgulayan Collins iin, kaynak sahipleri sadece karlarna uygun olduunu dndkleri eylerin peinden koarlar ve bu sre iinde kaynaklardan yoksun olanlara stnlk salayabilirler. Bu balamda atmac bir perspektif, inanlar ve idealler gibi kltrel olgulara da karlar, kaynaklar ve g asndan bakmasn bilmelidir. Ne de olsa kaynaklara ve bylece gce sahip olan gruplarn btn topluma kendi dnce sistemlerini dayatmalar ihtimali yksektir. Sonu olarak Collinsin terminolojik terkibi iinde toplumsal gerekliin ardndaki asli g kayna etkileim ritelidir. Bu yzden, sosyolojik teorinin temel grevi, etkileim ritelleri hakknda baz ilkeler gelitirmek olmaldr. Makro Sosyolojiye Mikro Katk Toplumsal dnyadaki olgular aklama gcmzn kaynaklara ve etkileim ritellerine odaklanmaktan getiini vurgulayan Collinsin atma teorisinin yeniliki potansiyelinin bir baka vehesi de onun mikro-dntrme projesidir. Blumer, Homans ve bir dizi etnometodologu takip eden Collins makro sosyolojik olgular elimizden geldiince onlar oluturan mikro-gerekliklere dntrmemiz gerektiini ileri srer. Metafizik payeleri dllendiren bir projeden ziyade olduka pratik bir iddiada bulunduunu vurgulayan Collins yaplara kar olaylar balyla nemli bir noktaya iaret eder: Bireysel bir karar (mikro) bazen byk bir sosyal organizasyon zerinde kapsaml sonulara (makro) sahip olabilir. Collins konuya dair rneini 1430larn ininden verir. Bu tarihlerde bir okyanusta ilerleyen devasa bir orduya sahip Ming hanedan mparatoru, Amiral Chng Hoyu grevden alr. Ho filolaryla Hint okyanusuna alarak, Afrikann dou sahiline ular. inliler, ktann etrafn dolamak yerine ordularn datr ve savunmac bir konuma ekilir. Collins burada argmann yle srdrr: 70 sene evvel Vasco da Gama, dier tarafa gelmeden, inliler Avrupay kefetse idi ne olacakt? in byk bir denizar imparatorluk gc olacak, ticaret ini ticar ve sna gelimeye aacak, tm modern dnyann biimi tersine dnecekti. Ancak Collinse gre bu, yaplar ve onlar belirleyen sosyolojik ilkeler erevesinde deil, zel olaylar erevesinde dnmektir. Bu noktada tersini, Ming imparatorluunun amirali grevden almadn dnelim.
Buradan, otomatik olarak, Avrupann inin bir smrgesi haline gelecei veya spanya veya ngiliz bir dnya imparatorluunun yerini bir in dnya imparatorluunu alaca sonucu kar m? Cevap jeopolitiin ilkeler ine baldr. Eer, kantlarn gsterdii gibi, imparatorluklar, askeri direncin miktarna, her iki tarafn kaynaklarna ve lojistik pahasna bal olarak, sadece belirli mesafelerde ina edilebiliyorsa, inin 15 yzylda Avrupada asla bir imparatorluk kuramayacan syleyebilirim. Gerekte, in imparatorunun pahal filosunu geri ekmesine yol aan ey jeopolitik gerilimler olarak grnmektedir; Afrika sahiline byk lekli seferler zaten bu stratejinin pahall-ve-krllnn snrlarn zorlamaktadr. Bu yzden, mparatorun karar zorunlu olarak dnlebilecek bir karardan ok daha izole bir ey olacaktr; imparatorun kiiliini eyletirmekten ziyade, kararn tamamen makro kstlamalarla birlikte kalplam daha byk bir mikro olaylar aknn bir paras olduu sylenebilir (Collins, 1988: 244).

Collinsin buradaki ims sosyolojik bak as balamnda nemlidir ve ona gre de bu bir meydan okumadr: mikro bir ey makronun bileiminin bir parasdr; o zamana ve mekna yaylm dier mikro-durumsal olaylara dayal- makro bir balamda yer alr. Dolaysyla mikronun makroyu nasl etkilediini, teorik olarak genelletirici bir biimde, ancak ad hoc olarak deil ve zel rneklerle (Amiral Chng rnei gibi) gstermek gerekir. Bu balamda, Collinse gre makro yaplar mikroya dntrmeye almak, toplumsal yapnn birey zerinde nasl etkide bulunduunu aratrmaktr. Snf, organizasyon, toplumsal cinsiyet ve dier btn benzeri kavramlar kaba heuristik kavramlardr; onlarn hibiri, sadece bunlar etkileim alar trleri olduka bililer, duygular ve gdleri an be an biimlendirmeleri dnda, dorudan etkilemezler. Collinsin bu mikro ynelimi, daha btncl bir atma teorisinin geliimine yardm etmek noktasnda ciddi bir alm salar ki, sosyologlara bu tarz bir atma perspektifi iinde u admlar izlemelerini salk verir: [a] insanlarn birbirleriyle karlatklar rutinlemi gerek hayat koullarn aratrn. [b] etkileimi etkileyen madd dzenlere odaklann. [c] insanlarn karlamalara tadklar, bu karlamalarda kullandklar veya elde ettikleri greli kaynaklar deerlendirin. [d] gerek kaynaklar kendi stnlklerine evirmek isteyenler gerekse kaynaklardan yoksun olup mevcut koullar altnda alabileceklerinin en iyisini almaya alanlar hakknda; ve istikrar ve deimenin kaynaklarn dalm dzeni ve bu dzendeki deiimler temelinde nasl aklanabilecei konusunda genel hipotezler kurun. [e] kltrel sembollerin kaynaklara sahip olan taraflarn kendi grlerini hkim klmakta kullandklar karlar temsil etmekte kullanldn varsayn. [f] zel olaylarn genel ve kendilerine has zelliklerini aratrn. Sonu olarak Collinsin projesi her teoriden gre ak ve btn toplumsal gereklik dzeylerini kapsar grnen ok kapsaml bir yaklam olarak tanmlanabilir. Simmel ve Cosernki gibi dar atma teorilerini aarak, toplumun dzenini, insanlar ve gruplarn davranlarn, yaplarn niin olduklar biimleri aldklarn ve hangi tr deiimlerin nasl ortaya ktn aklayan bir teori ina eden Collins, byk ve kk boy teorileri btnletirme niyetini halen diri tutmay srdrmektedir. KAYNAKA
Randall Collins, Conflict Sociology: Toward an Explanatory Science, New York: Academic Press, 1975. Randall Collins, On the Micro-Foundations of Macro-Sociology, American Journal of Sociology 86, 1981, s. 984-1014. Randall Collins, The Micro Contribution to Macro Sociology, Sociological Theory 6 (2), 1988, s. 242-253. Randall Collins, Interaction Ritual Chains, Princeton, NJ: Princeton. University Press, 2005.