T.C.

MLL ETM BAKANLII

EL SANATLARI TEKNOLOJS

GELENEKSEL TRK SSLEME SANATLARI

Ankara, 2012

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. ANADOLUDA TRK EL SANATLARI .......................................................................... 3 1.1. Trk El Sanatlarn Besleyen Kaynaklar ....................................................................... 3 1.2. Trk El Sanatlar ........................................................................................................... 4 1.2.1. Anadolu Seluklu Sanat........................................................................................ 4 1.3. Osmanl mparatorluu Dnemi ................................................................................. 16 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 19 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 20 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 21 2. ANADOLUDA TRK SSLEME SANATLARI .......................................................... 21 2.1. Trk El Sanatlar ......................................................................................................... 21 2.1.1. Seramik ................................................................................................................ 21 2.1.2. Porselen ............................................................................................................... 22 2.1.3. ini ve Keramik Sanat........................................................................................ 23 2.1.4. mlekilik ......................................................................................................... 25 2.1.5. Ahap ve Aa leri ............................................................................................ 26 2.1.6. Sedef Kakma........................................................................................................ 27 2.1.7. Baston ve Asa ...................................................................................................... 28 2.1.8. Halk alglar ...................................................................................................... 29 2.1.9. Kalem leri ......................................................................................................... 30 2.1.10. Metal leri ......................................................................................................... 30 2.1.11. Cam leri ve Deerli Ta ilii ...................................................................... 31 2.1.12. Ta leri ............................................................................................................ 33 2.1.13. Mermer .............................................................................................................. 35 2.1.14. Deri leri ........................................................................................................... 35 2.1.15. Mine ilii ....................................................................................................... 36 2.1.16. Hat Sanat ve El Yazmalar................................................................................ 37 2.1.17. Tezhip ................................................................................................................ 39 2.1.18. El Yazmalarn Ciltleme .................................................................................... 40 2.1.19. Minyatr ............................................................................................................ 41 2.1.20. Tura.................................................................................................................. 42 2.1.21. Ebru ................................................................................................................... 43 2.1.22. Gm ilii ve Telkri .................................................................................. 46 2.1.23. Bakr leri ......................................................................................................... 48 2.1.24. Kalayclk........................................................................................................... 49 2.1.25. Kap Tokma .................................................................................................... 49 2.1.26. Baklk ........................................................................................................... 50 2.1.27. Semercilik .......................................................................................................... 51 2.1.28. Sepet ve Hasr leri ........................................................................................... 52 2.1.19. Kak ve Klek Yapm ..................................................................................... 53 2.1.30. Kee leri (Dokusuz Dokumalar) ..................................................................... 53 2.1.31. oraplar ............................................................................................................. 54 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 56

LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 57 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 58 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 60 KAYNAKA ......................................................................................................................... 61

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK El Sanatlar Teknolojisi Alan ortak Geleneksel Trk Ssleme Sanatlar slamiyet ncesinde, sonrasnda ve Anadoluda geleneksel Trk el sanatlaryla ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme materyalidir. 40/8 Bu modln n koulu yoktur. Geleneksel Trk ssleme sanatlarn incelemek Genel Ama Geleneksel Trk ssleme sanatlarn analiz ederek snflandrabileceksiniz. Amalar 1. Aratrma tekniklerine uygun olarak Beylikler ve Osmanl dnemindeki Trk el sanatlarn inceleyebileceksiniz. 2. Aratrma tekniklerine uygun olarak geleneksel Trk ssleme sanatlarn inceleyebileceksiniz. Ortam: Tarih eserlerin bulunduu mzeler, zel koleksiyonlar, antikaclar, eyiz sandklar, niversitelerin Gzel Sanatlar Faklteleri Donanm: Resim, slayt, projeksiyon makinesi, tepegz, fotoraf makinesi, ses ve grnt cihazlar, not almak iin kt, kalem Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, Ssleme sanatlar milletlerin kltr, sanat anlayn ve tarzn gsteren unsurlarn banda yer alr. Asrlar boyu ok geni bir alana yaylm olan Trk boylar, uzun yllar ok farkl inan ve sanat anlayna sahip olan toplum ve medeniyetlerle ilim ve sanat ilikileri nedeni ile gnmzde zengin ve benzeri bulunmayan bir kltr hazinesine sahiptir. Gnmzde bata endstrileme olmak zere teknolojide yaanan gelimeler el sanatlarna olan ilgiyi zayflatm ve sre iinde el sanatlar yok olma snrna gelmitir. Bir zamanlar hibir ticari kayg tamadan retilen el sanatlar alannda almak isteyenl ere nderlik yapabilecek sanatkrlara ve kaynaklara gnmzde ihtiya vardr. Birok el sanatnda bu yokluun izleri aka grlmektedir. Kltr varlklarmzn nemli blmn oluturan el sanat rnlerimiz, bilimsel yntemlerle korunmal, yaatlmal, tant lmal ve pazarlanmaldr. Son yllarda yenileme adyla yaplan almalar ne yazk ki bu alandaki birok izi yok etmitir. lkemiz kltrel mirasnn nemli bir belgesini oluturan bu izler, zenle korunmal ve restorasyon projeleri tarihsel, sosyal sorumluluu kaldrabilecek kii ve kurumlarca yaplmaldr. Bu modl ile Trk ssleme sanatlarnn tarih dnemlerinin zelliklerini inceleyeceksiniz. Trk ssleme sanatlarnn korunmas, gelitirilerek geleceimize aktarlmas ve geleneklerin yaatlmas konusunda katk salayacaksnz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Aratrma tekniklerine uygun olarak ilk Seluklu, Beylikler ve Osmanl Dnemindeki Trk el sanatlarn inceleyebileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde el sanat dallarndan biriyle uraan var m? Aratrnz. evrenizde bulunan el sanatlarnn bugnk durumlarn gzlemleyerek snfta arkadalarnzla paylanz. slamiyet ncesi ve sonras el sanatlarnn genel zelliklerini ve nemli el sanat eserlerini inceleyiniz. evrenizde bulunan mzeleri ve antikaclar ziyaret ediniz. zlenimlerinizi arkadalarnza anlatnz.

1. ANADOLUDA TRK EL SANATLARI

1.1. Trk El Sanatlarn Besleyen Kaynaklar
El sanatlar insanolu var olduundan beri tabiat artlarna bal olarak ortaya kmtr. nsanlarn ihtiyalarn karlamak, rtnmek ve korunmak amac ile ilk rneklerini vermitir. Daha sonra gelierek evre artlarna gre deiimler gsteren el sanatlar, ortaya kt toplumun duygularn, sanatsal beenilerini ve kltrel zelliklerini yanstr hle gelerek geleneksel vasf kazanmtr. Geleneksel Trk el sanatlar, Anadolunun binlerce yllk tarihinden gelen eitli uygarlklarn kltr mirasyla, kendi z deerlerini birletirerek zengin bir mozaik oluturmutur. ok zengin el sanatlar potansiyeline sahip olan Trk milletinin kltr tarihi incelendiinde, asrlar ncesinden bile yaratc gcn kullanarak madenlerden, talardan, bitkilerden ve hayvanlardan elde edilen ham maddeleri deerlendirerek eitli ihtiya maddelerini yaptklar grlmtr. Orta Asyadan Anadoluya kadar uzanan g yolunda karlatklar kltrlerden de etkilenerek gnmze kadar uzanan zengin el sanatlarn oluturmutur.

1.2. Trk El Sanatlar

Geleneksel Trk el sanatlar; halclk, kilimcilik, cicim, zili, sumak, kuma dokumacl, yazmaclk, inicilik, seramik-mlek yapmcl, hat, tezhip, minyatr, mine iilii, ilemecilik, oya yapmcl, deri iilii, mzik aletleri yapmcl, ta iilii, bakrclk, sepetilik, semercilik, maden iilii, kee yapmcl, rmecilik, ta iilii, ahap ve aa iilii, arabaclk vb. olarak sralanabilir.

1.2.1. Anadolu Seluklu Sanat

lk Seluklu Dnemi, kendinden nceki ve sonraki inan dnyasn ritelleri ile birlikte bnyesinde barndran bir dnem olmutur. Fakat bu zengin kltr ve corafya atmosferi bir karmaa tamaktadr. Bu karmaa ierisinde eser ve dnem tanmlamas yapmak olduka zorlamaktadr. Bu nedenle tm Seluklu Dnemlerini birlikte inceleyeceiz. Maden sanat

Maden, bu zengin ve karmak dnem iinde kullanlan malzemelerden bir tanesidir. Maden ile retilen objeler gndelik hayatta kullanlan bir obje olmasnn yan sra zengin bir simgesel anlam da tamaktadrlar. Genel halk kitlesinin kulland sade retimler dnda snfsal erkin temsili olan retimler de yaplmtr. Dnemin tarih anlatclarndan olan bn i Bibi, zzeddin Keykavusun dnnde altn ve gm kaplarn kullanld anlatmaktadr. bni Batuta ise Anadolu Beyliklerinde gm ve altn kaplar kullanldn aktarmaktadr. Seluklu maden sanat denildiinde ilk olarak zengin bir figratif gelenekten sz edilmelidir. Bitkiler ve hayvan figrleri kullanlm, bunun yan sra gerek dnyadaki figrlerle masals figrlerin sergilendii bir anlam dnyas oluturulmutur. Bu kart evrenlerin yaratk formlarnn astrolojik birer simge olarak kullanld kans bir genel kabul oluturmaktadr. Ayna, tarih boyunca tm corafyalarda ve kltrlerde byk sembolik anlamlar tayan bir malzeme olmutur. Seluklu aynalarnn bir yzleri cilalanm ve parlatlm, arka yzleri de dkmle elde edilmitir.

Resim 1.1: Avc figrl elik ayna (Topkap Mzesi)

Resim 1.2: Repousse teknii ile yaplm bronz dirhem

Havanlar ounluu Diyarbakr merkezli bir retim kaytlarn ortaya karmaktadr. Ar, kaln duvarl, silindir biiminde sekiz ya da on kenarl olarak retilmitir.

Resim 1.3: Bronz havan, 12-13. yy. (M. rgpl koleksiyonu)

Dier bir obje ise zerindeki kitabeden knyesi karlabilen ender rneklerden biri olan tun bir kandil zarfdr ve olduka nadir bulunan bir retimdir. Tun kandil zarf gnmzde Ankara Etnografya Mzesinde bulunmaktadr.

Resim 1.4: Tun kandil zarf (Ankara Etnografya Mzesi)

13. yy.da kullanlmaya balayan bir baka retim de delik ii buhurdanlardr. Bir ksm iine ate konularak stc olarak da kullanlmtr. Farkl hayvan stilizasyonlaryla bezenmi ve k, sembolize edilmitir.

Resim 1.5: Pirin buhurdan, 13. yy. sonu (Konya Mevlana Mzesi)

Ssleme biimine baklarak Seluklulara mal edilen bir baka maden obje, Berlin Devlet Mzesinde sergilenen altn kemer tokasdr. Trk-slam Eserleri Mzesinde bulunan bir baka maden eya grubunu tun davullar oluturmaktadr. Diyarbakrda bulunan bu davullarn bu blgede imal edildii dnlmektedir.

Resim 1.6: Tun davul (Trk slam Eserleri Mzesi)

Dkmle elde edilen kabartmal retimlerden olan tun kap tokmaklar maden sanatnn en ilgin rneklerindendir. Bu retimlerin en nemlilerinden biri gnmzde Trkslam Eserleri Mzesinde bulunan Cizre Ulu Camiinin kapsna ait olan tokmaklardr.

Resim 1.7: Cizre Ulu Camii kap tokma (Trk slam Eserleri Mzesi)

Ahap sanat

Trkler slamiyetten nce Orta Asya folklorunda aac kutsal saymlar, bunu sanat yaptlarnda kullanmlardr. Kurganlarda, zellikle Pazrkta yaplan aratrmalar sonucu aa ii buluntularn yan sra at eer koumlarnda kullanlm aa paralar ortaya karlmtr. Barnma gereinden doan mimari, blgelerin corafi koullarna gre biimlenmi, eitlenmitir. Buna bal olarak gelien Ahap iilii Anadoluda Seluklu dneminde geliip kendine zg bir nitelie ulamtr. Seluklu ve Beylikler dnemi aa eserl er daha ok mihrap, cami kaps, dolap kapaklar gibi mimari elemanlar olup stn iilik iermilerdir.

Resim 1.8: Konya-Karaman, 13. yy. oyma teknii ile yaplan kap kanad

Bugn baz mzelerde Seluklulardan kalma bina ve kmbetlerde kap ve rahle (Kuran sehpas) gibi ender bulunan paralar, mezar sandukalar, daha 12-13. yy.da bu alanda sanat deerleri ok yksek eserlerin yapldnn belgeleridir. Farkl almalarla gnmze ulaabilmi yaplar ierisinde Divrii Ulu Camii, Aksaray Ulu Camii, Konya Alaeddin Camii, Ankara Alaeddin Camii, Ankara Arslanhane Camii ve benzer dnem yaplarndaki minber uygulamalarnda youn ahap iilii kullanlmtr. Ankara Arslanhane Camii, Afyon Ulu Camii, ahabn mimaride i meknda ve tayc sistemde kullanld rneklerdir. Bu ahap camiler dnda Erzurum Ulu ve Konya Sahip Ata camilerinde eskiden ahap stunlarla tand bilinmektedir. Bu gelenein, Orta Asyada slamiyeti kabul eden ilk Trk boylarnn namaz kldklar ok direkli adrlarn (seyyar camiler) Trkistandaki cami mimarisi zerindeki etkisi olduu, Anadoluya da Trklerle geldii dnlmektedir. Orta a Anadolusunda retimde kullanlan tekniklerin en nemlisi slam kltr iinde doan ve ekillenen kndekri tekniidir. Dier bir ahap ekillendirme yntemi ise oyma tekniidir. Oyma sanat Anadoluda zellikle 12-15. yy.lar arasnda zengin ve yetkin bir kullanm alanna sahip olmutur. Bu teknikte bitkisel, geometrik, figratif ve kaligrafik sslemeler uygulanabilmektedir. Oyma yzeyde farkl derinliklerde ve tekniklerde uygulanabilmitir. , Anadolu ahap sanat uygulamalarndan bir dieri ise kakma tekniidir. Ahabn yzeyine alan yuvalara ayn forma uygun farkl bir malzemenin yerletirilmesidir. Bu tekniin Anadoluda eski zamanlardan beri kullanld fakat yava bir seyir izledii bilinmektedir. Tarsi olarak adlandrlan bir baka teknikte ise alan bir yuvaya farkl birok malzeme mozaik oluturacak ekilde yaptrlarak dizilmektedir. ounlukla geometrik sslemeler oluturulmutur. Kafes oyma ya da ajur olarak adlandrlan, birok malzemede kullanlabilen bu uygulama Anadolu Seluklularnda oka kullanlmtr. Sslemenin bir btn olarak ahap levhaya ilenmesi ve motiflerin aralarnn oyulup kartlmasyla gerekletirilen bir tekniktir. Mevlana Mzesindeki Seluklu rahlesinde ve Divrii Ulu Camii hnkr mahfili korkuluunda grlmektedir. Ahaba yaplan mdahalelerden bir dieri ise ahap zerine boyamadr. zellikle Anadolu Seluklu ve Beylikler dnemi ahap camilerinde kiriler, konsollar ve stun balklarnda uygulanmtr.

Resim 1.9: Sivas-Divrii, konak tavan

Cam sanat

Kendine zg mimari slup ve malzeme zenginliine sahip Anadolu Seluklular kk sanatlarda da zengin bir retim meydana getirmitir. Yaplan kaz almalarnn yetersizliinden ve malzemenin hassasiyetinden dolay Anadolu Seluklu cam sanat hakknda olduka kstl bir bilgi edinilmitir. Anadolu Seluklu cam sanat ile ilgili en aydnlatc veriler Beyehir Gl evresinde bulunan Kubadabad Saray kaz almalarnda elde edilmitir. Dier bir kayt alan ise Adyaman Samsat blgesidir. Samsat ve Kubadabad kazlarnda benzer rnekler tespit edilmitir. Anadolu Seluklu cam retimiyle ilgili en nemli buluntu 1966 ylndaki kazlarda bulunan bir tabaktr. Gnmzde Konya Karatay Mzesinde sergilenen eserin zerinde bir kitabe bulunmaktadr. Kubadabad Kk Saray buluntularnda ise iki adet kandil ve bir adet srahi kaytlara geirilmitir. Krk olarak ele geirilen bu paralar tme yakn olarak birletirilebilmitir.

Resim 1.10: Kandil-Kubadabad (Konya Karatay Mzesi)

Adyaman ili Samsat kazlarnda ou geni azl, gvdesi dibe doru daralan kadeh paralar bulunmutur. nce cidarl ve yeilimsi cam, madenle yaplm kabartl bordrlerle evrelenmilerdir. Bordrlerde kfi ve nesih yazyla sipari edene veya kullancsna vg ve iyi niyet dilekleri yazlmtr.

Resim 1.11: Kabartmal kadeh, Samsat-Adyaman Mzesi

Samsat kazlarndaki buluntular arasndaki bir dier grup ise balk figrl mineli bardak paralardr. Samsatta bulunan paralarn bir benzeri olduu dnlen ve balkl bardak olarak adlandrlan eser British Museumda sergilenmektedir.

Resim 1.12: Balk desenli kadeh, British Museum

Seramik sanat Anadolu corafyasnn bir baka kltr olan seramik, pimi toprak ile balayan servenini ini ve porselenle devam ettirmitir. Seramik yaklak 8000 yldr Anadolu corafyasnda gelien, dnen bir malzeme olmutur. Anadolu Seluklularnda kullanlan seramik malzemesinin genel olarak bir dnem zellii tad sylenebilir. En genel anlamda srl ve srsz olarak snflandrabileceimiz Anadolu Seluklu seramik malzemesine zellikle Kubadabad, Kalehisar, Alanya, Ahlat, Samsat, Harran ve Diyarbakrda rastlamaktayz. Genelde geometrik ve bitkisel bezemeler ile figratif kompozisyonlarn kullanld grlmektedir. Dnem ile ilgili genel kan blgede bir retimin olduu noktasndadr. Yerleim alanlarnda ortaya karlan frnlar ve frn malzemeleri bu gr kantlar niteliktedir. retimi yapan ustalarn yerli mi, yoksa dardan gelen zanaat ya da sanatlar m? olduu sorusuna ise net bir cevap verilememektedir.

10

Resim 1.13: Sralt teknii ile yaplm effaf srl turkuaz kse, Kubadabad-Byk Saray

Srsz seramik malzemeleri kullanm ilevlerine gre testiler, krevi konik kaplar, kpler ve matara biimli kaplar olarak snflandrlabilir. Testiler genel form zellii olarak konik ya da silindirik boyunlu olup, az ksm ince bir halka eklinde biimlendirilmitir. Genelde tek kulplu olmakla beraber farkl kaide formlar oka denenmitir. Kullanlan seramik amuru ise genel olarak ince taneli ve sk grnmldr. Anadolu Seluklular srl seramik retimi genellikle blgesel bir slup zellii tamaktadr. retim kaytlarn ise kse, kandil, matara, kp, testi, hokka, kupa ve az miktarda retilmi olan figrinler oluturmaktadr. En yaygn retim ise yayvan, ukur ve yar kresel olmak zere ana formda ekillenen kselerdir.

Resim 1.14: Kabartl firuze srl kse, Kubadabad-Byk Saray

ini sanat

Teknik anlamda seramik malzemeyle ayn imalat srecine sahiptir. Bu iki malzemeyi ayran unsur ise kullanm alanlardr. Seramik gndelik hayatta kullanlan eyada , ini ise mimaride kullanlmtr. Anadolu Seluklularnda cami, medrese, saray, kervansaray ve benzeri mimari eserlerde bezeme eleman olarak bol miktarda ini kullanlmtr.

Resim 1.15: Kubadabad Saray ini buluntular

11

eitli oksitler kullanlarak renklendirilen iniler d cephede ve i meknda youn olarak kullanlmtr. Turkuaz, mavi, toprak sars, siyah gibi eitli renkte iniler al ya da Horasan harc kullanlarak yzeye yerletirilmitir. stenilen motifler istenilen byklkte kesilerek yzeyde kullanlmtr. Seluklu kk ve saraylar ise yldz, havari, altgen, kare, dikdrtgen gibi geometrik ini levhalarla kaplanmtr. Yine Anadolu Seluklu saray ve kk yaplarnda insan, bur ve takvim hayvanlar ve masals yaratklarn oluturduu zengin figratif bir gelenek oluturulmutur. ini mozaik, kubbe gbeinde, kasnaklarda ve benzeri yapsal blgelerde sklkla kullanlmtr. Konya vilayeti siyasi olduu kadar sanatsal retimin de merkezi olmutur. Anadolu Seluklu ini sanatnn en nemli yenilii olarak mozaik ini mihraplar sylenilebilir. Mihraplar mor, lacivert ve firuze ini paralarla geometrik ve bitkisel desenlerle beraber nesh ve kfi yazlarla sslenmitir. ini mihraplar hemen tm Seluklu ibadethanelerinde kullanlmtr. Konya Alaeddin Camii, Akehir Ulu Camii, Konya Sral Mescit ini mozaik mihrap geleneinin kullanld yaplara rnek verilebilir.

Resim 1.16: Konya Alaeddin Camii mihrab detay Dier bir ini uygulama teknii ise kabartmal inilerdir. ok fazla kullanlmam olmakla beraber genelde kitabelerde ve yazlarda kullanlmtr. amur henz ekillendirilme kvamndayken yzey kabartmalar oluacak ekilde biimlendirilir ve frnlanr. Piirim sonras srlanan ini tekrar sr piirimine tabi tutulur. I. zzeddin Keykavus Trbesi cephesinde ve II. Klaslan Trbesi lahdinde bu uygulamalar grlmektedir. 13. yy. ini retiminin youn kullanld dier birka yap olarak Konya Sahip Ata ve Sivas Gk Medrese rnek verilebilir.

12

Resim 1.17: Konya Sahip Ata Camii mihrab detay

Ta iilii

Resim 1.18: Konya nce Minareli Medrese ta kap orta blm yaz kua

Seluklular mimari oluumlarnda zengin bir malzeme eitlilii oluturmulardr. Ta, mimari dzenlemede en nemli malzeme olmutur. Surlardan, i mekna ve mezar talarna kadar Anadolu Seluklu yaam alanlarnn her yerinde ta ma lzemeye rastlamaktayz. Tula malzemeye gre ta kapl yzeylerde daha serbest bir alma alan yaratlmtr. Malzeme yekpare olarak oyularak ekillendirilebilmektedir. Kullanlan ta malzeme olarak kalkerli ta kullanlmtr. eitli renkler ve tonlar kullanlan ta malzemeler antsal bir ifadenin verilmesinde tercih edilmi, baz yaplarda ise mermer ile takviyeler yaplmtr. lk bakn yaratt etkinin farkndalyla cephe mimarisi ok nemsenmitir. D cephede kullanlan ta malzeme ile heykelimsi yaplar ve ant cepheler olumutur . Bu kurgulan iinde ise ta kap uygulamas tm ihtiam kendinde toplayabilmitir.

Resim 1.19: Erzurum ifte Minareli Medrese ta kap

13

Ta kaplarda bulunan geometrik dzen birbirine geme tarznda rlen dmler ve eritler hlindedir. Bu dmler etrafn sarmaladklar kemerin tepe ksmnda birbirlerine bir ilmikle balanr. Kapal geometrik ekiller, yldz sistemleri olarak adlandr lan kurgu, sekizgenler sonsuzluk anlaynn ve dngselliin bir ifadesi olmutur. Yksek kabartma olarak ilenen figrler yalnz ta kaplarda deil eyvanlarda, kenar genlerinde, kemer talarnda ve mukarnasl nilerin zerinde kullanlmtr. Dier bir figratif uygulama eleman ise rtenlerdir (yamur sularnn birikerek aaya akt oluk). ounlukla aslan ba eklinde yaplmlar ve gne, aydnlk, kuvvet, iktidar gibi anlamlar tamlardr. Heykel kurgusu dnda olduka stilize ilenmi fazla detay kullanlmamtr. Divrii kale burcunda ve Diyarbakr Ulu Camide de bu uygulamalardan rnekler grlmektedir. Ssleme unsurlarndan bir dieri olan yaz ise 13. yy.dan sonra bitkisel ve geometrik bezeme rgsne dhil olmutur. Yzey kurgusunda olduka nemli bir temsil stlenen yaz bitkisel motiflerle bir btnlk oluturmutur. Yaz eritleri yzeyi sarmalam ve kendine has bir kurgu salamtr. Anadolu Seluklu ta iiliinde mihraplar da olduka nemlidir. Ta mihraplar daha ok camii ve mescitlerde kullanlmtr. lk uygulamalardaki alak kabartma daha sonralar yksek kabartmal ve hacimli rneklere evrilmitir. Geometrik ve bitkisel sslemeler youn kullanlm kenar bordrlerinde ve kelik tablasnda ise Kurandan ayetler ilenmitir. Mimari haricinde ta iiliinin youn olarak kullanld dier bir uygula alan ise mezar talardr. Mezar talarnn bir ksm zerinde av sahneleri sergilenmitir. Seluklular iin bir tren, len ve cesaret ifadesi olan avlanma eitli mezar talarnda sembolize edilmitir. Bu rneklere Konya nce Minareli ve Akehir Ta Medrese mzelerinde rastlanmaktadr.

Resim 1.20: Adyaman-Samsat, mezar ta

14

 Al sanat Anadolu Seluklu mimarisinde kullanlan bezeme tekniklerinden bir dieri ise al sslemedir. Al hem kolay ekillenebilen hem de kolay deforme olabilen bir malzemedir. Bu zelliinden dolay al yalnz i meknlarda kullanlmtr. Genelde dekoratif amalarla kullanlan malzemeyle ilgili zellikle Kubadabad Saray kazlarnda youn buluntu ele geirilmitir. Kubadabad Saray kaz buluntular ierisinde yer alan geometrik gemelerle ve kuyruklu tavus kular ile bezenmi al duvar raf nemli bir retimdir. Bu sarayda uygulanm ok miktarda al iiliinin bir dier buluntu rnei ise atl bir av sahnesinin ilendii al panodur. Sslemede belirli bir motif programnn kullanld sylenilebilir. Tavus kuu ya da avlanma sahnesi Orta a Anadolu sembolizminin sklkla kullanlan motifleridir.

Resim 1.21: Kubadabad Saray al buluntular

Bulunduu yaplarda duvarlar, tonozlar, kemerleri ve mihraplar ssleyen bu malzeme dier Seluklu saray yaplarnda da bulunmaktadr. Konya Alaeddin Kk ve Felekabad Kk kazlarnda bu bilgiyi kantlayan buluntular ortaya karlmtr.

Resim 1.22: Harpi figr Trk slam Eserleri Mzesi

15

Al ssleme mihrap dnda duvarlarn yzeylerini kaplamak amac yla da kullanlmtr. Emevilerden Seluklulara pek ok slam yapsnda grlen bu uygulama Anadolu Seluklu yap kaytlar ierisinde deerlendirilen Malatya Ulu Camiinde grlmektedir. Malatya Ulu Camiinde zengin al duvar kaplamalarnn bulunduu bilinmektedir. Yine Konya Zenburi Mescidi mihrap duvar boyunca al kalntlar mevcuttur.

1.3. Osmanl mparatorluu Dnemi

Trk-Osmanl Sanat ve mimarisi, en ince detaylar ieren, gzelliini bu detaylardan alarak, insan ruhunu inceltip derinletirmeye ve nefsi terbiye ve teskin etmeye yneliktir. Hayatn her annda huzur hkim olan bu toplumda ok destek grm, zellikle Saray tarafndan maddi manevi her anlamda tevik edilmitir. O kadar ki; sanatnn frasnn ayar bozulmasn diye hattat ve mzehhiplerin (ezilmi toz altnla birlikte sulu guvaj boya ile tezhip yapan sanat) ar ve pazar ihtiyalar bile grevliler tarafndan gider ilmitir. Bu kadar nem verilen bir toplumda gelien bu sanatlar da en parlak dnemlerini hkm srm ve batl sanatlarn hayranlkla izledii en byk sanatlar yetimitir. Sanatn ulaabilecei en doruk nokta hat eserleridir sz de dnyaca nl ressam Picassoya aittir. Bir imparatorluk sentezi olan, Osmanl ruhunu yanstan, natralist arlkl eserler verilmitir. Osmanl imparatorluunun ykselme ve duraklama dnemlerinde saraya bal sanat says da deimi ve zellikle son dnemlerinde olduka azalmtr. rnein 16. yzylda, imparatorluun en gl olduu dnemde, sanat says fazla iken, 18. yzyl ortalarnda zergeran olarak sarayda sadece yedi kiinin alt kaynaklarda belirtilmektedir. 19. yzylda ise bu say gittike azalmtr. Osmanl devletinin refah dnemlerinde, kullanlmayan hazine eyalarnn satld skntl zamanlarda ise para baslmak zere daha ok gm eyalarn darphaneye gnderildii yine kaynaklarda verilen bilgiler arasndadr. Ancak mukaddes emanetlerle ilgili eyalara ise dokunulmayp bunlarn sadece tamir ve ilavelerle korunmasna allmtr. Saraya ait tak ve deerli eyalarn bazen tozland ya da rutubetten zarar grd ve ie yaramad gerekesiyle fiyatlar belirlenerek dar satld da olmutur Geleneksel Trk Osmanl el sanatlar denilince akla, ebru, hsn- hat, tezhib, minyatr, ini, cam fleme sanat vs. Osmanldan gnmze miras kalm ince iilik rn eserler gelmektedir. Hat (hsn- hat, gzel yaz)

Genellikle Seluklu ve Osmanl dneminde meslek hline gelmitir. Besmele, hadis, ayet ve Kuran yazlar gibi en ok ilenen konulardr. Bunlar dikdrtgen levha, dairesel levha, tura, armudi ekli ve simetrik olarak younluk kazanrken dz yaz olarak da grnr. Kavukluk

Makam ve unvan sahibi kiilerin zelliklerini belirten, genel olarak kae kuma ve keeden yaplan fes zerine kumalarn sarlmas ile oluan, baa giyilen bu gnn

16

apkasnn eski ad kavuktur. Seluklu ve Osmanl dneminde kullanlmtr. Kullanlmad zamanlar kavukluk ad verilen zel yerlerde muhafaza edilirler. Kavukluklar dekoratif amal olarak da kullanlmaktadr. Kullanlan desenler; Rumi, Rumi + Hatai, geme ve barok desenlerdir. Devlet armas Gne, ortasnda hilal ve hilalin zerinde padiah turas (imza) mzraklar, tteberler, tabanca, top, kl, adaleti temsil eder, terazi ve kanun kitaplar (mecelle), bereket boynuzu, kalkan (zerinde yaz olabilir), borazan, kalkann zerinde saltanatn ifadesi kavuk, altta Osmanlda kullanlan eitli madalyalar bulunan bir devlet armasdr.

Paravan

Geleneksel orta oyununda mekn olarak ev ve brolarda alan ikiye ayrmak iin evlerde arkas giyim mekn olarak kullanlr. Saraylarda haremlik ve selaml ayrmak iin de kullanlmtr. Dekoratif amal kullanld iin geleneksel motiflerle sslenmitir. Kullanlan desenler; Seluklu gemesi, geme + Rumi, tamam Rumili olarak tal ve tasz oluturulur. Sehpa, masa ve koltuk

Bir takmn paralardrlar. Dz kesim ve barok kesim olarak ikiye ayrlr. stenilen desen ilenebilir. Lambalk

Petrol lambalarnn konulduu yer. Kavukluun k eklinde oluturulmutur. Rahle nceleri kitap okumak ve yaz yazmak iin dnlm hareketli ve sabit masalardr. imdi sadece Kuran- Kerimi okumak ve dekor amal kullanlr. Tavan gbei

Genelde binalarn salon ve oturma alanlarnn tavanlarnda dekoratif amal olarak ve gncel olarak da k hzmeleri elde etmek iin arkasna k verilerek kullanlr. akma tavan, oyma ve sarkma olarak uygulanabilir. Geleneksel motifler kullanlr. Beik

Hlen kylerde kullanlan salncan eski ismidir. Yrelere gre ekli deiebilir. ehirlerde dekoratif amal ve gazetelik olarak kullanlr. ereve Balkl (tal) ve balksz olarak iki tiptir. Bunlar oymal ve frezeli olarak tekrar ikiye ayrlr. Her tr desen ilenebilir. ereve iine ayna veya resim konulabilir. Ta ve geni yzeylere geleneksel desenler dekopaj ve oyma teknii ile ilenebilir.

17

Ni

Eski kaln ta duvarl evlerde baz gnlk kullanlacak eyalar koymak iin alm dekoratif girintilerdir. Ahap evlerde de yine ahap oyularak dolap grevi grecek ekilde n ksm ak olarak sabit ve hareketli olarak yaplm dekoratif girintilerdir.

18

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

evrenizdeki tarih eserleri inceleyiniz. lem Basamaklar neriler

evrenizde bulunan mzeleri, Geziye giderken uygun kyafetle antikaclar ve imknnz lsnde gidiniz. Yannzda apka, gzlk, kyleri ziyaret ederek, tarih eserlerin fotoraf makinesi, bloknot, kalem vs. (objelerin) bu gnk durumlarn bulundurunuz. fotoraflaynz. ektiiniz fotoraflar ve edindiiniz Yetkililerle rportaj yapnz. bilgilerle bir dosya hazrlaynz veya Power Point sunumu hazrlayarak snfta arkadalarnzla paylanz. Yaknnzda antikaclk ile uraan biri nceden sorularnz hazrlaynz. varsa onunla ayrntl bir rportaj yapnz. Trk ssleme sanatlar ve teknikleri ile ektiiniz fotoraflar ve edindiiniz ilgili bilgi toplaynz. Anadoluda hangi bilgilerle bir dosya hazrlaynz veya yrede hangi eserlerin yaygn olduunu Power Point sunumu hazrlayarak aratrnz. snfta arkadalarnzla paylanz.

19

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 1. 2.
. .. insanolu var olduundan beri tabiat artlarna bal olarak ortaya kmtr. Geleneksel Trk el sanatlar, Anadolunun binlerce yllk tarihinden gelen eitli uygarlklarn kltr mirasyla, kendi z deerlerini birletirerek zengin bir .. oluturmutur. Seluklu . sanat dendiinde ilk olarak zengin bir figratif gelenekten sz edilmelidir. .., tarih boyunca tm corafyalarda ve kltrlerde byk sembolik anlamlar tayan bir malzeme olmutur. . bir ksm iine ate konularak stc olarak da kullanlan aralardr.

3. 4. 5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

20

RENME FAALYET2
AMA

RENME FAALYET2

Uygun ortam salandnda, aratrma tekniklerine uygun olarak Geleneksel Trk ssleme sanatlarn inceleyebileceksiniz.

ARATIRMA
Geleneksel Trk ssleme sanatlarn aratrnz. Bulduunuz bilgileri, resimleri ve rnekleri arkadalarnzla paylanz.

2. ANADOLUDA TRK SSLEME SANATLARI

2.1. Trk El Sanatlar
El sanatlar, uluslarn kltrel kimliklerinin en canl ve anlaml belgeleridir. Ham maddesi, deseni ve retim teknii, retenin katksyla, ait olduu yrenin karakteristiini tamasyla deer kazanr. zenle, aln teri ve el emeiyle oluturulan eserler ustalarn duygu, dnce ve ruhuyla btnlemektedir. El sanat szle ifade edilenden daha zengin bir anlam ykyle doludur.

2.1.1. Seramik
Yksek sda piirilmi toprak, fayans ve porselen yapma iidir. lk kaynaklarn Anadolu dndaki Trk seramiinden alan Anadolu seramik sanat, Osmanllar devrinde tamamen kendine zg bir gelime gstermi, ok aranan ve ihra edilen eserler vererek ilgi grmtr. Hokka, kse, ibrik, srahi, kadeh, kupa, glabdan, kandil, buhurdanlk, ss yumurtalar, tts kab ve tabaklar, sert beyaz hamur ve sra lt teknii ile yaplmtr. Sadece renk ve desen bakmndan deil, form bakmndan da Ktahya seramiklerinin zarafeti etkileyicidir. Fra darbeleriyle mavi, krmz, arap rengi, sar, yeil, eflatun, lacivert renklerle kk realist iekler, stilize yapraklar, damlalar, sarmaklar, kular, balklar ile sslemitir.

21

Resim 2.1: inili seramik vazo

2.1.2. Porselen
Porselen, ilk olarak inliler tarafndan bulunmutur ve yzyllardan beri de bir saray sanat olarak yaatlm ve srdrlmtr. Porselen kelimesinin deniz kabuklar ya da incinin yaratcs gibi bir anlam tad bilinir. Ayrca porselen kelimesinin porcellenadan geldii de ne srlmektedir. Teknik adan ok eskilerden beri inde bu i iin in hamuru (kaolen) ve in ta (petuntse) ile hazrlanan hamuru yksek sda piirerek sert, ince ve k geirgen zelliklerde porselen elde edilmektedir.

Resim 2.2: inili porselen vazo 16. yy. znik-Topkap Saray

22

Resim 2.3: inili porselen tabaklar 16. yy. znik-Topkap Saray

2.1.3. ini ve Keramik Sanat

Duvarlar ve eyalar sslemek iin kullanlan, bir yz srl, ssl, pimi balk levha veya fayans yapma iidir.

Resim 2.4: Hat yazl keramik tabak 10. yy. Semerkant (Louvre Mzesi)

23

Orta Asyada gelien keramik sanatnn bir kolu olan inicilik, Seluklularla Anadoluya girmitir. Mimari sslemede ininin yeri ok yaygndr. Cami, medrese, trbe ve saraylar sslemede kullanlmtr. lk Osmanl devri inileri Seluklu devri geleneini devam ettirmektedir. Sar ve yeil renkler farkl olarak kullanlmtr. Motifler, figrl geometrik yaz ve nebati sslemelerdir. Bizansllar zamannda bir keramik merkezi olan znik, Osmanl mparatorluunun da en nemli ini merkezi olarak 14. yzyldan, 18. yzyla kadar stnln korumutur. 18. yzylda znikteki inicilik sanat tamamiyle kaybolmutur. Hlen ini merkezi Ktahyadr. Burada daha ziyade eski renkler ve desenler taklit edilerek yaplmaktadr. Ktahya, Osmanl-Trk ini ve keramik sanatnn en nemli iki merkezinden biridir. ini ve keramikte temelde benzer gere ve teknik kullanlr. ini genellikle mimariye bal yaplarda kullanlmakta, gnlk hayatta kullanlan kaplara ise keramik denmektedir. En gzel rneklerini 18. yzylda veren Ktahya inileri, bu yzyl sonunda gerilemeye balam, 19. ve 20. yzylda eski znik inileri motiflerinin taklitlerine dnlm, gnmzde ise yeni motifler ve Seluklu motifleri stilize edilerek kullanlmaya balanmtr.

Resim 2.5: inili tabak 16. yy. znik-Topkap Saray

24

Resim 2.6: inili cami kandili 16. yy. znik- Topkap Saray

2.1.4. mlekilik
Toprak ilerinde mlekler, seramik ve inilerimizin ok nemli bir yeri vardr. zlm amurdan yaplm toprak tencerelere mlek denir. mlekilik Anadoluda ok eskiden beri yaplagelmi el sanatlarndan biridir. amur kolaylkla elde edilen ham maddelerin en eski ve yararl olandr. amur daha yumuakken krlmadan biimlendirilebilir. Yumuak ve yorulabilir hlde bulunan topraa eitli teknikler uygulanarak deiik biimler verilebilir. zl amurdan elle veya mleki arkndan geirilerek eitli llerdeki kalplara dklp biimlendirilen ve frnda piirilerek srlanan veya srlanmadan yaplan toprak anak, mlek, testi, vazo, kp vb. yapma sanatdr. mlekilikte eit ve biim, yapl yntemi ile kullanlan ham maddeye baldr. mlekleri elle biimlendirirken yuvarlak bir ta veya krk bir mlek paras zerinde dndrmek, eskiden bir torna ilevi grrken, bilinen mleki tornas, torna tablasnn bir mil zerine tespit edilip dndrlmesi sonunda kullanlmaya balanlmtr. Gnmzde fonksiyonel yaps kaybolmaya balayan, ancak yeni kullanm alanlarnda deerlendirilen mlekilik sanat birka yremizde az sayda ustayla devam etmektedir.

25

Resim 2.7: Bilecik-Pazaryeri, bardaa kulp tamla ilemi

2.1.5. Ahap ve Aa leri

Gemiten gnmze srp gelen maddi kltr rnleri arasnda yer alan aa iiliinin geleneksel el sanatlarmz arasnda nemli bir yeri vardr. Dini mimaride; mihrap, minber, kap, mezar sandukalarnda ve kmbetlerde, sivil mimaride; Trk evlerinin, saray ve kklerinin kap, pencere kanatlarnn sslenmesinde ve tavan ilemelerinde, kullanm eyas olarak; sehpa ekmece, Kuran- Kerim muhafazas, sandk, yaz takmlar, tavla, tespih, takunya, vazo, kalemler, azlk, pipo, beik, rahle, kaklk, ss kaklar, yayk, klek, sofra altl, elek, kasnak, baston, asa, yazma bask kalplar, dokuma tezghlar, i, reke, krk, kirman, at arabas, aa ileme rneklerimizdendir. Yontma, oyma, kakma, kndekri, kaplama, kafes, kaplama, silme, torna, mozaiksedef kakma, yakma, boya, nak, cila, lak, yaldzlama teknikleri ile yaplmakta ve sslenmektedir.

26

Resim 2.8: Ahap oymal minber

Resim 2.9: Kndekari tekniinde ilenmi bir mihrap

2.1.6. Sedef Kakma

Abanoz, sedir, gl aac, am gibi aalardan yaplm eyalar zerine alan yuvalara, gm, sedef gibi ss maddelerinin yerletirilmesi iidir.

Resim 2.10: Sultan 4. Mehmetin saltanat kay

27

Resim 2.11: Sultan 2. Beyazta ait fildii-ceviz kakma Kuran mahfazas

Resim 2.12: Sedef kakmal ahap kndekri tavan

2.1.7. Baston ve Asa

Trk el sanatlar arasnda aa ilemecilii ve oymacl nemli bir yer tutar. Baston ve asalar aa ilemeciliinin en gzel rneklerindendir. Baston, yrrken dayanp kuvvet almak iin genellikle erkekler, bazen de kadnlar tarafndan tanan zel olarak yaplm sopalardr. Bastonlar sadece yal insanlarn zorunlu olarak kulland bir ara deildir. Ayn zamanda giyimi tamamlayan bir aksesuardr. Gnmzde ev ve brolarda dekoratif eya olarak da deerlendirilmektedir. lkemizde Zonguldak-Devrek, stanbul-Beykoz, Bitlis-Ahlat, Gaziantep, Bursa, Ordu gibi illerde yapm hlen devam eden, ham maddesine gre deer kazanan baston ve asalarn kullanm yzyllar boyunca srm, 19. yzylda yaygnlamtr.

28

Bastonlar, denek ksmnn ekline gre, dz, burmal, yar oyma -yar burma ve oymal olarak adlandrlrlar. Sap ksmnn ekline gre ise, kartal ba, ylan ba, at ba vb. isimler almaktadr.

Resim 2.13: Gm, telkri sapl asa

Resim 2.14: Oyma asa

2.1.8. Halk alglar

Trkler tarih boyunca yayldklar alan iinde birbirinden deiik biimde ve adlarda birok alg kullanmlardr. Bugn kullanlan bazlar yerel ezgileri alabilmeye elverili olup, bazlar da geliim gstererek disiplinli halk alglar topluluunda alnabilecek nitelie ulamlardr.

29

Resim 2.15: Kabak kemane ve hegit

Resim 2.16: Nefesli alglar

2.1.9. Kalem leri

Bir mimari eserde cami, trbe, mescit, saray, kasr, kk, yal v.b. gibi yaplarn kubbelerini, tavanlarn ve i duvarlarn sva, ahap, bez, ta, deri gibi elemanlar zerine renkli boyalar, kabartma ve bazen de altn varak kullanlarak ince uzun kll kalem tabir edilen fralarla yaplan ssleme sanatna denir. Bu tezyinat yapan kiiye de kalemkr denir. Be grupta deerlendirilebilir. Bunlar;

Resim 2.17: Kalem ii tavan

2.1.10. Metal leri

Ham maddesi metal olan geleneksel sanatlar, kullanlan madene, kullanm alanna, tekniklerine vb. snflandrmak mmkndr. Roma, Bizans dnemlerinde Anadolunun gelimi maden sanat atlyelerinin bulunduu bilinmektedir.

30

Gaziantep, Kahramanmara, Mardin, Diyarbakr, Siirt, Malatya, Elaz, Erzurum, Trabzon, Giresun, Ordu, Sivas, Tokat, orum, Amasya, Kayseri, ankr, Kastamonu, Konya, Burdur, Denizli, Afyon, Ktahya, Balkesir, Bursa, stanbul, Edirne Osmanl dneminde maden atlyeleri bulunan gnmzde de bakrclk merkezleri olan illerdir. Maden iiliinde dvme, telkri, kazma (kalemkr), eki ii, kakma, kftgni, savatlama, ajur kesme gibi teknikler kullanlmaktadr. Hlen en ok yaplanlar, dvme ve dkmdr.

Resim 2.18: Dvlerek ilenmi bakrlar

2.1.11. Cam leri ve Deerli Ta ilii

Cam ileri

Soda ve potas katlm silisli kumdan, atete eritilerek eitli eyalar yaplmasdr. Cam ssleme (vitray): Pencereleri sslemek amacyla aa, al ve kurun ereveler ve blmler arasna renkli camlarn yerletirilmesidir. Anadolu uygarlklarndan elde edilen cam iiliinin en sekin rnekleri gnmzde camn tarih geliimi konusuna k tutmaktadr. eitli model ve formlarda vitray, Seluklular dneminde gelitirilmitir. Gnmzde camn zeri boyanarak taklit vitray da yaplmaktadr.

Resim 2.19: Cam vitray

31

em-i blbl: Osmanl mparatorluu dneminde stanbulun fethiyle camcln merkezi bu kent olmutur. Cam fleme sanat olarak da bilinen bu teknik, em-i blbl, Beykoz ii gibi ok zarif eserlerle bu dnemden gnmze kadar ulaabilmitir.

Resim 2.20: em-i blbl

Gz boncuu: Anadoluda camn ilk kez gzboncuu olarak retimi zmir-Grece kyndeki ustalar tarafndan gerekletirilmitir. Anadolunun her tarafnda temelinde nazar inanc olan cam boncuklar grmek mmkndr. Nazarlk yoluyla canl veya nesneye ynelen baklarn dikkatinin baka bir nesneye yneleceine inanlr. Bu nedenle nazar boncuundan yaplan nazarlklar canlnn veya nesnenin grnen bir yerine taklr.

Resim 2.21: Gz (nazar) boncuklar

Deerli ta iilii

Deerli ve yar deerli talarn ilenerek tak yapmnda kullanlmasdr.

32

Resim 2.22: Zmrt ve prlantal yzk

2.1.12. Ta leri
eitli zellikteki talarn farkl yntemlerle ekillendirilmesi iidir. Oyma, kabartma, kazma (profito) gibi teknikler uygulanmtr. Kullanlan ssleme geleri, geometrik rg ve gemeler, bitkisel motifler (palmetler) ile yaz ve figrleridir. Alak ve yksek kabartma hayvan figrleri azdr. nsan figrlerine ise Seluklu Dnemi eserlerinde rastlanmaktadr. Ta yalnzca yapnn kuruluunda kullanlmamakta, i ve d dekorasyonda da ana malzemeyi tekil etmektedir. Ta iiliinin mimari dnda en ok kullanm alan mezar talardr.

Resim 2.23: Nide, Akmedrese ta kap: Giresun-Eynesil, Yeni Camii avlusunda adrvan

33

Resim 2.24: Kayseri-Erkilet, mezar ta

Trkler mimaride kullandklar tulalarla duvar rerken de deiik ekiller ilemilerdir. Bu ssleme ak ve koyu renk tulalarn geometrik ekillerde yerletirilmesi ile yaplr. Cami, trbe ve kale gibi yaptlarn d duvar rglerinde gzel rnekleri grlr. Mimari sslemenin yan sra, artk ok kstl da olsa, byk deirmen talar, el deirmenleri ve pileki talar retilmektedir. El deirmenleri buday ve msr yarmas tmekte hlen kullanlmaktadr. pileki ise eski evlerde zerinde ate yanan ve yanan atein stmasyla oluan s ile ekmek piirmeye yarayan yuvarlak ekilli ta bir teknedir.

Resim 2.25: Deirmen ta

Resim 2.26: Pileki ta (ta tepsi)

34

2.1.13. Mermer
Geleneksel mimaride d cephe ve i mekn sslemesinde mermer iilii de nemli bir yer tutmaktadr. Trk sanatnda geni bir alan iine alan dekoratif mermer; balangcndan bu yana devirlerin slubuna uygun olarak baz deimeler gstermekle birlikte, aksamayan ustaca inceliini ve yksek kalitesini daima korumutur.

Resim 2.27: Harem dairesi, hnkr hamamndan kurna

Resim 2.28: Dzce Merkez Byk Cami minberi

2.1.14. Deri leri

Hayvanlar kesilip derisi yzldkten sonra ham deri baz ilemlerden geirilerek kullanlabilir (mamul deri) hle getirilir. Ham maddesi deri olan el sanatlar, ilenmi deriden eitli eyalar yaplmasdr.

35

Byk ve kkba hayvan, ceylan, ylan, kertenkele, timsah, baz deniz hayvanlarnn derileri fantezi giyimde ve dekorasyonda kullanlr. Deriden yaplan giyim eyalar; dayankl, gsterili, doal, nemi ve sy geirmeme zelliklerinden dolay tercih edilir.

Resim 2.29: Deri anta ve ayakkab

Ksele denilen kaln deri ve normal ince deri ile hayvan koum takmlar kemer , silah klf mermi klf anta gibi avc gerelerinin yapld sanata Saralk bu ile uraanlara da sara denilmektedir.

Resim 2.30: Deri eer yapm

2.1.15. Mine ilii

Mine, metal bir yzeyin sert ve parlak bir cam katmanla kaplanmasyla elde edilen bir bezeme biimidir. Mine yapmak iin ok scak bir frnda zel bir stma ilemi uygulanarak metal ile cam kaynatrlr. Gnmzde bu tr mine ii artk ok ender yaplmaktadr. Kulp ve okul rozetlerinde, nianlarda, yzk, kpe, kolye, sa fras ve el aynalarnn arka yzlerinde mine kullanlmaktadr. Mine iinde kullanlan cam tozu, eitli kimyasal maddelerin, istenen rengi verecek metal oksitleriyle kartrlp stlmasyla elde edilir. Bu karm souduktan sonra dvlerek

36

toz hline getirilir. Deiik oranda katk maddeleri kullanlarak saydam, yar saydam ya da mat mine yaplabilir. Bezenecek olan metal yzeye hazrlanan mine tozu srlr ve frnlanr. Scak frnda mine eriyerek metal yzeyle kaynar ve cams bir grnm alr. Mine iinde kullanlan metaller altn, gm ve bakrdr. Altn ve gm zerine saydam mine kaplanarak deerli metalin parltsnn minenin altndan grlmesi salanr; bakr zerine ise saydam olmayan mine kaplanr.

Resim 2.31: Mineli cep saati mahfazas

Resim 2.32: Mineli ve tal yzk

Resim 2.33: Mineli kolye

2.1.16. Hat Sanat ve El Yazmalar

Arapada izgi ya da bir satr yaz anlamna gelen hat szc, bugn Arap harfleriyle yazlm gzel el yazs karl olarak kullanlmaktadr. Hat; gzel yaz sanat olup yazarlarna hattat denir.

37

Resim 2.34: Konuan insan figrl kfi hat

Yazya verilen deer, btn slam kltrlerinde hat sanatnn ok stnde durulmasna yol amtr. zellikle Osmanl kltr iinde hat sanat ok ilerlemi, ilevsel grevinin yan sra, estetik bir dzeye ykselmi, deta bat resim sanatndaki tablolarn yerini tutar olmutur Gzel yaz, yalnz levhalarda deil bundan baka el yazmas kitaplarda, fermanlarda, diplomalarda, cami i ve d duvarlarnda, eitli yaplarn yaztlarnda, mezar talarnda, pencere kapa ya da kap kanad gibi mimarlk elerinin stlerinde, hal bordrlerinde, kutu, vazo, tabak gibi gndelik eyada da kullanlmtr. Hat sanatnda yaz geliigzel yazlmaz, her yaz trnn kendine zg zellikleri, inceden inceye saptanm kurallar vardr. Tarih boyunca nl hat ustalar zaman zaman yaz kurallar oluturmular ve bunlar saptamlardr. eitli yaz trleri birbirlerinden, harflerin byk ya da kk olmas, biimi, aralklar, baz harflerin birbirlerine bititirilip bititirilmemesi, baz yaz iaretlerinin kullanlp kullanlmamas gibi zellikleriyle ayrlr.

Resim 2.35: Mehmet Esat Yesarye ait bir levha

38

2.1.17. Tezhip
Tezhip gnmzde daha ok slam kkenli kitap bezeme sanatlarna verilen addr. Tezhip sanatn icra eden erkeklere mzehhip, bayanlara mzehhibe ad verilir. Tezhip sanat kkl ssleme sanatlarmzdan olup ncelikle yazma kitaplarn sayfalarnn, hat levhalarnn kenarlarnn bezenmesi amal kullanlm, gnmzde tek bana pano olarak da kullanlmaktadr. Basit bir anlatmla ounlukla stilize edilmi bitki formlar ya da desenlerden oluan kimi zaman simetrik tasarmlardr. Tezhip kelimesi, Arapa zeheb (altn) kknden tremi olup altnlama, yaldzlama anlamna gelir. oulu olan tezhibat altnlama sslemeler demektir. Ama tezhip yalnz altnla deil boya ile de yaplr. Zaman iinde unutulmulua terk edilmi bu zarif ve zor sanat, son 10 yl iinde bu sanata gnl veren eitli grup ve kiilerce canlandrlmtr. Gnmzde Trkiyedeki pek ok niversitede tezhip blmleri ve belediyelerce alan kurslar yetenekli sanatlar yetitirmektedir.

Resim 2.36: Tezhip

Resim 2.37: Tezhiple yazlm tura

39

2.1.18. El Yazmalarn Ciltleme

slamiyetin getirdii ihtiyala gelien cilt sanat, slam sanatlarna paralel bir tekml gsteren, incelik, gzellik ve zarafete ulamtr. nceleri birbirine yaptrlarak mukavva hline getirilmi ktlara, i ksmnn tra edilmesiyle inceltilmi deriler yaptrlarak kapaklar meydana getirilir. Motifler elle yapldnda yekah yazma cilt, kalplar preste baslarak yaplrsa gmme cilt, etraf (kapan) drt taraf deri, st kuma veya ebru ile kaplanrsa ceharkue denilmektedir. Tamamen ebru ile kaplanrsa ebru cilt, ipek veya atlas kumala kapl olanlara kuma, kadife ile kaplananlara zerduva cilt, altn srma ile ilenenlere zerduz, gm ile ilenenlere simduz, karton zerine laklanarak yaplm motifli ciltlere lake cilt, kapaklar drt ke, kare veya beyzi kafeslerle sslenen ciltlere ise zilbahar cilt isimleri verilir.

Resim 2.38: Sanat eseri formu tayan ilk cilt rneklerinden biri

Resim 2.39: Cilt sanatnn ince ve zarif rnei

40

2.1.19. Minyatr
Minyatr, ok ince ilenmi ve kk boyutlu resimlere ve bu tr resim sanatna verilen addr. Minyatr daha ok tasvire dayanr. Bitki, hayvan, insan ve/veya mekn tasvirleri ierir. Minyatrler yapldklar dnemin sanat anlay ile rten, genellikle iki boyutlu ve perspektifsiz olarak yaplm tasvirlerdir. Orta ada Avrupada el yazmas kitaplarda ba harfler krmz bir renkle boyanarak sslenirdi. Bu i iin ok gzel krmz bir renk veren ve Latince ad minium olan kurun oksit kullanlrd. Minyatr szc buradan tremitir. Bizde ise eskiden resme nak ya da tasvir denirdi. Minyatr iin daha ok nak szc kullanlrd. Minyatr sanats iin de resim yapan, ressam anlamna gelen nakka ya da musavvir denirdi. Minyatr daha ok kt, fildii ve benzeri maddeler zerine yaplrd. Minyatr, Dou ve Bat dnyasnda ok eskiden beri bilinen bir resim tarzdr. Ama minyatrn bir Dou sanat olduunu, Batya Doudan geldiini ileri srenler vardr. Dou ve Bat minyatrleri resim sanat ynnden hemen hemen birbirinin ayn olmakla birlikte renk ve biimlerde, konularda ayrlklar grlr. Minyatr, kitaplar resimlemek amacyla yapldndan boyutlar kk tutulmutur. Bu ortak bir zelliktir. Dou ve Trk minyatrlerinin baz baka zellikleri de vardr. Bu minyatrlerin evresi ou kez tezhip denen bezemeyle sslenirdi. Minyatrde sulu boyaya benzer bir boya kullanlrd. Yalnz bu boyalarn karmnda bir tr yapkan olan Arap zamk biraz daha fazlayd. izgileri izmek ve ince ayrntlar ilemek iin yavru kedilerin tylerinden yaplan ve ty kalem denen ok ince fralar kullanlrd. Boyama ii iin de eitli fralar vard. Resim yaplacak kdn zerine Arap zamk katlm stbe srlrd. Renklere saydamlk kazandrmak iin de bu yzeyin zerine bir kat da altn tozu srld olurdu.

Resim 2.40: skenderin Yecc ile Mecc kavminin saldrlarndan korunmak iin set yaptrmas, Eyll-1407

41

Resim 2.41: Sultan ve maiyetinin av partisi, 1496

2.1.20. Tura
Tura, padiahn ismi ve lakab bulunan alamet, imzadr. Tura, hat sanatnn bir kolu hlinde yzyllar boyunca usta hattatlar eliyle yazlmtr.

Resim 2.42: Sultan 2. Abdlhamite ait tura ve ayn tarzda istif edilmi yaz

42

Trkede kelime olarak padiahn ismini ihtiva eden zel bir iaret, padiahn imzas gibi anlamlar ifade eder. Asl Ouz lehesinde tura olup hkmdarn baslm imzas demektir. Orhan Gazi tarafndan kullanlan ilk tura Orhan bin Osman ifadesinden ibaret olup turalardan ilki 1324 dieri 1348 tarihlidir. nceleri; ahitname, menur, name-i hmayun, mlkname, ferman, vakfiye, berat vb. zerine ve ortaya yazlan tura, sonralar; para, defter ve ktlarn bana bir hanedan armas hlinde bayraklarda, pullarda ve resm yaplarda da kullanlrd.

2.1.21. Ebru
Ebru, younlatrlm su zerine resim yapma sanatdr. Geleneksel Trk sanatlarndandr. Koyulatrc bir madde (kitre) ile kvam artrlm suyun zerine, iine d katlm, suda erimeyen boyalarn serpilmesi ve su yzeyinde meydana gelen ekillerin bir kda geirilmesiyle yaplr.

Resim 2.43: Battal ebru zerine karanfil deseni

Ebru trleri Battal ebru: Su zerine serpilen boyalara hibir mdahale olmakszn kda geirilerek yaplan ebrudur.

Resim 2.44: Battal ebru

43

Neftli ebru: Battal ebru trnde tekneye atlan son boyann iine neft katlarak yaplan ebru eididir.

Resim 2.45: Neftli ebru

Gelgit ebru: Battal ebrudan sonra, nce enlemesine boydan boya, daha sonra yukardan aaya izgiler ekildiinde elde edilen ebrudur.

Resim 2.46: Gelgit ebru

al ebru: Gelgit ebrudan sonra apraz izgiler ekilerek elde edilen ebrudur.

Resim 2.47: al ebru

Kumlu ebru: Yzey gerilimi dk bir teknede, srekli ayn noktaya boya damlatarak yaplan ebru eididir.

44

Resim 2.48: Kumlu ebru

Akkse ebru: Bir oyma kd, kalp veya Arap zamk kullanlarak ebrunun figr ya da yaz eklinde kapatlan yerlerinin ebru almamas salanarak yaplan figratif ebru trdr.

Resim 2.49: Akkse ebru

Tarakl ebru: Gelgit ebrusu zerine tarak ekilerek yaplan ebrudur.

45

Resim 2.50: Tarakl ebru

Somaki ebru: Gelgit veya al ebrusu zerine fra yardmyla battal ebru yaplarak elde edilir.

Resim 2.51: Somaki ebru

Blblyuvas ebru: Yaklak 20 helezon izilerek elde edilen ebrudur.

Resim 2.52: Blblyuvas ebru

2.1.22. Gm ilii ve Telkri

Gm tel ileme sanat anlamna gelen telkri, ince tel hline dklen gmn bklmesiyle oluturulan kk motiflerin bir araya getirilmesi olarak tannr. Tmyle el

46

iiliine dayal bir sanattr. Telkri sanat ile yaygn olarak ttn kutusu, sigara azlklar, aynalar, tepsiler, kemerler, kpeler, kolyeler, dmeler ve yzkler yaplr. Byk bir sabr, el emei gz nuru, dikkat ve zenli iilik gerektiren bu teknik, eski ve yeninin sentezi olarak (zellikle Mardin-Midyat yresinde) devam ettirilmektedir. Pazarlama ve turistik satm gcnn artmas da retimin eskiye oranla daha da oalmasna imkn salamtr.

Resim 2.53: Telkri tabak

Resim 2.54: Telkri tak

Telkri eitleri Hasr telkri: rg ii veya Trabzon ii olarak da bilinen bu teknikte, rn tellerin rlmesi ile ortaya karlmaktadr. Daha ok Trabzon yresinde uygulanan bu teknikte altn ve gm teller sekiz santimetreye kadar ende rlerek eritler hline getirilmektedir. Daha sonra silindirler arasndan geirilen bu rgler ezilerek tam bir rg erit hline getirilir. Bu eritler uygun uzunlukta kesilerek bilezik ve kolye yaplr. Kakma telkri: Bu teknikte bir ta, maden veya aa yzey zerine kaznan ekil ya da oyuklarn iine tel yerletirilir. Tel kakma yaplacak yzey zerine izilen ekil, kazma veya asitle oyma teknii ile yzey zerinde ukurlatrlr. Bu ukura yerletirilen ounlukla keli tel ekile vurularak sktrlr ve ekil ierisine gmlr. Yzeyden taan ksmlar alnr, eelenir, perdahlanp parlatlr. Bu teknikle silah kabzalar, bak saplar, emsiye saplar, zarf aacaklar, yaz takmlar, kak saplar, tespihler, nalnlar, azlklar, baston saplar, amdanlar, vb. eya sslenir. Kafes telkri: Bu teknikte tellere ekil verildikten sonra kaynakla birletirilerek bir ana iskelet oluturulur. Bu iskeletin ii daha ince tellerle doldurulduktan sonra yine kaynak yaplr ve gerekirse rn minik krelerle ve toplarla sslenir Bu teknikle kl tablalar, akmak klflar, sigara ve mcevher kutular, amdanlar, tepsiler, ekerlikler, vazolar,

47

azlklar, nargile ular, iekler, sigara tabakalar, fincan, bardak, srahi vb. eya klflar, abajurlar, eitli tabaklar, dmeler, kol dmeleri, kpeler, tepelikler, kolyeler, brolar, bilezikler, kemerler ve yzkler retilir. Beypazarnda telkride bu teknik kullanlr.

Resim 2.55: Telkri naln

Resim 2.56: Telkri yaka inesi

2.1.23. Bakr leri

Bakrclk bir el sanatdr. lk kullanmndan itibaren dier el sanatlarnda olduu gibi gnlk ihtiyaca gre ekillenmitir. Anadoluda bakr sanatnn gerek aralar gerekse gereleri bakmnda yerli olduu uygulama biimlerinin medeniyetlerin anlayna gre deimesine karlk, sanata bakn yaamla sanat arasndaki balantnn olduu gibi kald grlr. Anadolu sanatnda nemli bir yeri olan bakr; kap-kacak yapmnda, ss taklarnda, miferlerde, kaplarda, deiik yap unsurlarnda vb. kullanlan ilenmeye ve sslemeye ok elverili olan bir madendir. Bakrn ilenmesi Anadoluda bir beceri, uzmanlk durumuna gelmi ve yemek kaplarna, su gmlerine, hamam taslarna buna benzer eyalara ilenen sslemeler; mangallarda, byk sinilerde, ibriklerde de kendini gstermitir.

Resim 2.57: Kahve deirmeni

Resim 2.58: Kahve cezvesi

48

Resim 2.59: Bakr tabak

Resim 2.60: brik ve srahi

2.1.24. Kalayclk
Kalayclk bakr gere retiminin zorunlu kld, onun ayrlmaz bir paras olan baka bir zanaattr. Bakr ara ve gerelerin korunmas iin onlarn belirli aralklarla kalaylanmas gerekir. Kalay, srekli kullanm ve stma nedeniyle ortaya kan bakr korozyonu ya da bakrn saklanan yiyeceklerle etkileime gemesi sonucunda meydana gelebilecek zehirlenmelere kar, aa kacak bakr oksidi ve bakr slfat gibi bakr tuzlarn bloke ederek korunma salayan maden bir malzemedir. O nedenle nerede bakrclk gelimise ayn zamanda orada kalayclk da gelimitir. Kalay ii, bakrdan yaplm bir gerecin yzeyine ve iine, ak kurun olarak adlandrlan, parlak kl rengindeki gme benzeyen bir maden olan kalayn eritilerek dklmesi biiminde uygulanan bir tr kaplamaclktr.

Resim 2.61: Kalay yapm

2.1.25. Kap Tokma

D kap kanatlar zerindeki dvme demir kap tokmaklar, ilevsel elemanlarnn yan sra zengin motif eitleri ile de dikkat eker. Erkeklerin ve kadnlarn ayr ayr kullanmna ayrlm, kaln ve ince sesler karan ses verme elemanlar ayna zerinde yer

49

alr. Birincisi erkek misafirler iin olandr ki bu stte yer alr. kincisini kadn misafirler kullanr ve bu tokmak altta bulunur ve ince ses verir. Bylece ev halk kimin geldiini tahmin edebilir. Kap, tm dnyada olduu gibi Anadolu evinde de nemli bir gedir. Ailenin sosyal ve kltrel kimliini belirler. Tokmaklar da ayn ekilde ieride yaayan topluluun sosyal durumunu simgeler. Zenginin kap tokma kaln, ar ssldr, pirintendir. Fakirin ise ince, basit, demirden ve halkadandr. El formundaki tokmaklarda kimi elde yzn hi olmamas, kimi elde orta parmakta veya yzk parmanda yzn olmas ev sahibinin bekr, evli ya da dul oluunu simgeler. Eve gelen konuk tandksa kapdaki halkay, yabancysa kap tokman vurmaktadr. Bylece ev sahibi evdeki durumu ona gre ayarlar. El eklindeki tokmaklarn kapya vuran ksmnda iyilii, bolluu, sonsuz hayat simgeleyen nar meyvesi bulunmaktadr. Kiinin ieridekilerle ilk temas bu bereket semboln tutan ele dokunarak balar.

Resim 2.62: Kap tokma

2.1.26. Baklk
Bir sapla keskin bir azdan oluan kesme aygt olan ban, Anadoluda tarih ncesi dnemlerden beri kullanld bilinmektedir. Ban biimsel olarak geirdii deiimlere ilikin yeterli bilgi bulunmamaktadr. Baklar biimlerine gre pala, haner, gaddare, saldrma vb. isimler almaktadr. Saplar; abanoz, fildii, gm, altn kaplama olan bu baklarn elmas, mercan, yakut, zmrt vb. talarla ssl olanlarna saray iin yaplanlarda grmek mmkndr. 19. yzyl ortalarndan itibaren el iiliinin yerini makinelerin almasyla bak yapmcl da gelimitir. Gnmzde paslanmaz elikten yaplan sabit sapl sofra baklar ile alr kapanr cep aklar grlmektedir. Anadolunun baz yrelerinde sap ksmlar eitli ilemlerle ssl bak el ii bak yapm srmektedir.

50

Resim 2.63: Saldr baklar

2.1.27. Semercilik
Teknik gelimeler karsnda nemini hemen hemen kaybetmekte olan bu el sanatlar dal, motorlu tatlarn bulunmad veya az olduu yllarda nemli bir geim kayna durumundayd ancak bugn yine krsal alanlarmzda ulam ve yk tamakta kullanlan hayvanlar iin semer yaplmaktadr. Binek hayvanlarnn srtna konulmak zere ul, saman, kam ve mein kullanlarak yaplan bu semerler, eitli motiflerle sslenmitir. ounlukla siyah, beyaz ve kiremit renginde yapld grlr. Ara olarak yaplmasna karlk, yine insanmzn sanatkr ruhunun bu semerlere yansdn da rahatlkla grebiliriz.

Resim 2.64: ankr-Yaprakl semer yapmcl

51

2.1.28. Sepet ve Hasr leri

Gnmzde fonksiyonunu henz kaybetmeyen sepetilik atalardan renildii gibi hlen; saz, st ve fndk dallarndan rlerek yaplmaktadr. Eya, yiyecek vb. tama amacndan baka ev ii dekorasyonunda da kullanlmaya balanmtr. Sepet ve hasr ileri, orman kylerinde ve zellikle dere, gl, bataklk civarnda bulunan yerleim blgelerinde nem kazanr. Blgenin corafik konumuna ve tanmna bal olarak malzeme, eit, rg tipi asndan farkllklar gsterir. Ham maddesi bitki saplar veya ince dallarn eitli tekniklerle rlmesidir. Kendir bitkisinden elde edilen lifler, demir tarakta dzeltilip, dolapta el ile bklp ip hline getirilir.

Resim 2.65: Denizli-ivril, Gmsu ky hasr yapm

Resim 2.66: Hamal kfeleri

52

2.1.19. Kak ve Klek Yapm

Kaklar yemek eitlerine (orba, pilav, hoaf, muhallebi) gre ekillendirilir. Kak yapmnda aa, maden, boynuz veya kabuktan yararlanlr. Geleneksel kltrmzde kaklar, ss ve oyun kaklar olarak da grlr. Yayk ve klekler; st samak, yourt, peynir yapmak gibi st rnlerinin yapmnda ve saklanmasnda kullanlr.

Resim 2.67: Tahta kaklar

Resim 2.68:

Trabzon-Maka, klek yapm

Resim 2.69:

Klek ve yayk

2.1.30. Kee leri (Dokusuz Dokumalar)

Ynn basit bir tarzda ayakla inenip, birbirine girift hle getirilmesiyle elde edilen rnlere kee denir. Kee iin elverili ynler, ince elyafl ve doal renkte olanlardr.

53

Kee, ham maddesi yn lifi olan; yapa ve kei klnn tezghlarda dokunmadan, yalnzca dvlerek, liflerin slatlarak sktrlmasyla kaba bir kuma hline getirilmesidir.

Resim 2.70: Kee tepilirken

2.1.31. oraplar
Anadolu oraplar renk, motif ve malzeme bakmndan her blgede kendine gre ayr bir karakter gsterir. oraplardaki rg biimleri ve motifler; renin dncesini, duygusunu dile getirir. Kadnsrr, ptrak, kulu, gl bahesi, gelin yana, saat kordonu, san yolu, muhabbet engeli, yandm alamadm, yrimi eller ald, kkl, fes pskl, ergen by, incili kpe, ate gemisi, eli mektuplu, elifbe, hnkr kilidi, gnl kilidi, gll su brei, aynal gibi adlar alrlar. oraplardaki motifler bazen sosyal olay ve ilikilerin, bazen duygusal younluklarn, bazen de doadan alntlarn aynasdr.

Resim 2.71:

ark ve etik

54

Resim 2.72: Hakkri yresine ait orap rnekleri

55

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Trklerde ssleme sanatlar ile ilgili aratrma yapnz. lem Basamaklar Anadolu ncesi Trklerde ssleme sanatlarnn tarihesini aratrnz. Osmanl mparatorluu Dnemi ini sanat genel zelliklerini aratrnz. Anadoludaki Trklerde zanaat rnlerini ve hangi yrede hangi rnn yaygn olarak yapldn aratrnz. neriler

Bulunduunuz ehirdeki mzelere gidiniz. Mzeleri, antikaclar, ktphaneleri ziyaret ederek bilgi toplaynz. nternetten aratrma yapnz. Edindiiniz bilgilerle bir dosya hazrlaynz veya Power Point sunumu hazrlayarak snfta arkadalarnzla paylanz. Antika deer tayan bir rn, hakknda Kylerde yaayan aile byklerini bilgi toplayarak okula getiriniz (her ziyaret ediniz. renci en az bir adet). Anneannelerinizin, babaannelerinizin Mini bir sergi yaparak tarih eserlerimize eyiz sandklarn aratrnz. sahip kmak ve yaatmak adna btn okula tantnz.

56

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere uygun szckleri yaznz. 1. Duvarlar ve eyalar sslemek iin kullanlan, bir yz srl, ssl, pimi balk levha veya fayans yapma iine . ve .. denir. 2. zlm amurdan yaplm toprak tencerelere denilir. 3. . . yontma, oyma, kakma, kndekari, kaplama, kafes, kaplama, silme, torna, mozaik-sedef kakma, yakma, boya, nak, cila, lak, yaldzlama teknikleri ile yaplmakta ve sslenmektedir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

57

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere uygun szckleri yaznz. 1. 2. 3. ., yaklak 8000 yldr Anadolu corafyasnda gelien, dnen bir malzeme olmutur. , hem kolay ekillenebilen hem de kolay deforme olabilen bir malzemedir. Bu zelliinden dolay yalnz i . kullanlmtr. Trk-Osmanl Sanat ve mimarisi, en ince detaylar ieren, gzelliini bu detaylardan alarak, insan ruhunu inceltip derinletirmeye ve nefsi . ve etmeye yneliktir. Geleneksel Orta Oyununda mekan olarak ev ve brolarda alan ikiye ayrmak iin, evlerde arkas giyim mekan olarak kullanlan eyaya denir. .., nceleri kitap okumak ve yaz yazmak iin dnlm hareketli ve sabit masalardr. , eski kaln ta duvarl evlerde baz gnlk kullanlacak eyalar koymak iin alm dekoratif girintilerdir. ., yrrken dayanp kuvvet almak iin genellikle erkekler, bazen de kadnlar tarafndan tanan zel olarak yaplm sopalardr. Cam Ssleme (Vitray), pencereleri sslemek amacyla aa, al ve kurun ereveler ve blmler arasna . yerletirilmesidir. Pileki, eski evlerde zerinde ate yanan ve yanan atein stmasyla oluan s ile . yarayan yuvarlak ekilli ta bir teknedir. Ksele denilen kaln deri ve normal ince deri ile hayvan koum takmlar kemer, silah klf mermi klf anta gibi avc gerelerinin yapld sanata denilmektedir. Mine, metal bir yzeyin sert ve parlak bir cam katmanla kaplanmasyla elde edilen bir . biimidir. Hat; gzel yaz sanat olup, yazarlarna . denir. ., gnmzde daha ok slam kkenli kitap bezeme sanatlarna verilen addr. ., ok ince ilenmi ve kk boyutlu resimlere ve bu tr resim sanatna verilen addr.

4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

11. 12. 13. 14.

58

15. 16. 17.

Tura, Padiahn ismi ve lakab bulunan alamet,.dr. Ebru, younlatrlm su zerine sanatdr. Ebru koyulatrc bir madde ile kvam arttrlm suyun zerine, iine d katlm, suda erimeyen boyalarn serpilmesi ve su yzeyinde meydana gelen ekillerin bir kada geirilmesiyle yaplr. .., biimlerine gre; pala, haner, gaddare, saldrma vb. isimler almaktadr. Ynn basit bir tarzda .. , birbirine girift hle getirilmesiyle elde edilen rnlere kee denir. iin elverili ynler, ince elyafl ve doal renkte olanlardr.

18. 19. 20.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

59

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5
el sanatlar mozaik maden ayna buhurdanla r

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 ini ve keramik sanat

mlek ahap ileri

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 seramik al, meknlarda terbiye ve teskin paravan rahle ni baston renkli camlarn ekmek piirmeye saralk bezeme hattat tezhip minyatr imza resim yapma kitre baklar ayakla inenip kee

60

KAYNAKA KAYNAKA
OYTUN Elvan, Aynur UYGUN, Gler KURAL, Nermin YERLOLU, Fatma BACANLI, Binnaz AHN, Yurdagl OLUM, Danman: etin AYTA, Yerel El Sanatlar 1 MEB, stanbul,1999. Trk El Sanatlar, Kltr Bakanl, Halk Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme Genel Mdrl Yaynlar, 202 Maddi Kltr Dizisi, 12 Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1993.

61