DR.

HKMET K I V I L C I M L I

BTN ESERLER :53

OSMANLI TARHNN

MADDES

NDEKLER
H K M E T K I V I L C I M L I NIN K E N D K A L E M N D E N H A Y A T I NSZ 23 27

OSMANLI TARHNN
BRNC OSMANLILIA KTAP

MADDES

TARHCL BLM

GR

BRNC OSMANLILIA AYRIM I

TARHCL

GR

OSMANLILIIN BATI FELSEFES O s m a n l l k ve Fransa Dirlik D z e n i - K e s i m Dzeni Osmanl rneinin nemi O s m a n l G z le Y k l a) 17. Y z y l Ba (ngiliz h t i l a l i ' n d e n n c e ) b ) 18. Y z y l S o n u ( F r a n s z h t i l a l i z e r i n e ) AYRIM II

38 38 39 40 .40 41 44

O S M A N L I L I K ve BZANS. Y r t c Bir E l e m e A - B i z a n s Ekonomi Politikas zerine Memurlar Ordusu ve Hiyerari S m r ve Kleletirme Bizans'a Barbar Alar Bizans Derebeylemesi Rum-Latin Dmanl Fatih ve O s m a n l R n e s a n s

46 47 48 48 50 51 53 54 55

B e z i r g a n l k ve Fetih Trkler-Toprak-nsan B- O s m a n l l k ve Bizans Etkileri z e r i n e Bizans'n Maddecil - Anlamcl Hazineleri l k c Bilgin, D n y a V a t a n d a Fatih slam Rnesans Padiah-Saray-Divan Payitaht Ordusu Paa-Vezir. Tara daresi: Bilim ve Kltr. AYRIM III Memleket

56 58 59 59 .60 60 61 62 .63 65 65

BR M P A R A T O R L U U N D O U U Birinci O s m a n l D e r e b e y l e m e s i kinci O s m a n l D e r e b e y l e m e s i lk " K a n u n n a m e " Y a z l lk H a l k t a n v e l b ' l e r d e n K o p u Osmanl "Kanun" Anlay Trkiye'nin Byk Cihangir Devletlemesi Devletin Kiilemesi: deolojik Devletleme: Kafes A r d n a ekili Arz Surlar Yanamak Osmanllk Ve Padiahlk: S o s y a l ve Politik e m a l a r . e m a l a r n kizli B l m l e r i emalarn zl ve Drdzl Blmleri B l m l e n i l e r i n S o s y a l ve Politik Y o r u m u KNC OSMANLI PADAHLIININ BLM SOSYAL VE Devlet-Memleket K a r d e K a n i. Padiah'n T a b u l a m a s

66 .66 .67 .68 .68 69 70 71 71 72 73 74 75 75 76 77 78

POLTK EMALARI

A Y M A M I LIIN SOSYAL EMASI A - O s m a n l d a Snf V e Nfus. Padiah-Devlet-Tarih ki O s m a n l D e v l e t i : Y a z s z V e Y a z l K a n u n l a r . Devlet S n u f u - D e v l e t Nfusu

82 82 .83 .84 85

Sosyal ema Tasla Devlet Ve M e m l e k e t Altstlkleri S e r m a y e c i l e r Ve retmenler. Devlet-Memleket atlaklar B- Devlet Snflar " D e v l e t Snflar" Ne Demektir?. Drt " S n f n T r e m e s i Devletten km Memleket Sosyal e m a - b l m z Sosyal blm: E k o n o m i - Politika Mlkiye emasnn Douu Kalemiye emasnn Douu C- Memleket Nfuslar Memlekette Mlkiyet Sahipleri Nfusu T o p r a k Kii M l k i y e t i n i n r e t i l i i Memleketin Tasarruf Sahipleri Miri T o p r a k l a r . Kamuya Braklm Topraklar. B a y n d r l k t a n Uzak l Topraklar. Szde "Vakf" Topraklar. Politik e m a y a Gei AYRIM II Nfusu

.86 .86 .87 87 88 88 .89 90 91 91 92 92 93 94 .94 95 95 .96 .96 96 97

PADAHLIIN POLTK EMASI A-Payitaht emas Payitaht Memleket Kutuplar P a y i t a h t - M e m l e k e t Ztlklar Politik Devlet e m a s Padiah - Kapuaas - Veziriazam Modern Devlet Bakan ve Padiah Has O d a - E n d e r u n : S i l a h d a r - O d a b a Y a s a m a - Y r t m e - Yarglama Yetkileri Drt Payitaht O r g a n B- Hiyerari Ve E l k a a b Be B y k l e r . Katta kincil Beer Bykler. Elkaab (Lakaplar) P a d i a h g i l in H k m d a r l a r in l m i y e in

9 7 97 97 98 98 100 100 101 101 101 102 102 103 104 105 105 106

S e y f i y e in M l k i y e in K a l e m i y e in C- M e m l e k e t emasL Genel Memleket-zel Memleket Kamu Mlkiyeti-zel Mlkiyet K a m u Mlkiyeti Kutsaldr. E k o n o m i le P o l i t i k a n n K a y n a m a s S o m u t Politik M e m l e k e t e m a s Devlet inde Devlet: Memlke Topraklar KNC ST STYAPI BRNC DEVLETN AYRIM I BLM DOUU KTAP YAPI

106 107 107 108 108 108 109 110 111 111

115

DEVLETLEME A- Kan'n D e v l e t l e m e s i Ouz Tresi Tren - len T o p r a k K i m i n Olur?. Kan, lkel Kam, Kamu: Ortak Mlkiyeti, Seimle ktidar Medeniyetin Etkisi: Komunaya

119 119 120 120 120 121 122 123 124 124 125 126 126 127 127 128 129 130 131 Namaz - Oru

Farkllatrma-Ayrtlanma "ah" ve "Padiah" Terimleri O s m a n : " S a n c a k Beyi", " a h " Kulu H e r k e s Silahl: S e i l e n Ba Osman'n Seilmesi - Devlet Kuruculuu B- lkel Halk D e v l e t i Trk Komnyonu: Tren - len Mslman Komnyonu: Cami - C u m a - Mescit At S r t n d a : Saray - Devlet Ak adr - "Esrarl" Saray Devletleri Kii S a r a y Y e r i n e K a m u Y a p s Kr E v i - K y l D e v l e t i

AYRIM

II 131 132 132 132 134 134 135 Geen Serhad: 136 Geen Serhad: 137 138 139 140 141 142 143 143 144 144 145 145 146 147 148 149 150

ORDULAMA A- Halk O r d u s u Hristiyan Medeniyetinin ars Mslman Medeniyetin ars "Sultanlar" Furyas Katalizr "Ordu - Ulus" Totaliter: Silahl-Gler. Kzlrmak'tan Anadolu'dan Sakarya'ya Rumeli'ye Krehir lkcleri Bedrettin lkcleri lk D r t T i p A s k e r . Airet-Tarikat Gleri lbler - Aknclar. Kam'lar - Derviler Yaya Msellem, Azeb - Garip, V o y n o k - C a n b a z - Cerehor. B- Kul O r d u s u Yldrm Ftuhat Ftuhattan Ordu - Devletin k Brk Klah Deiiklii - T o p l u m Deiiklii lk G n d e l i k i T r k A s k e r i : Y a y a - Y a m a k - A c e m i Yaya'larn "Yaya Brakllar" Hr T r k Y a y a ' l a r Y e r i n e , Y e n i e r i l i i n lk T a s l a k l a r : Yenieriliin Ruhu: AYRIM III GECK KIRDIRAN MEDENYET DEVLET Esir G a y r T r k e r i Penik

Yenierilik: Trke V e r m e k - Devirmek Bektailik

DEVLETLEMENN KARDE KARDEE Yldrm'n D

151 151 152 153 154 155

Barbar Tatarlar - Medenilemi Trkler B o z g u n d a " h a n e t " P a d i a h t a n m, H a l k t a n m? G e r e k Bilinsiz Halk Tepkisi Kan e f l e r i n i n " A r i s t o k r a t " l a m a l a r Ve T e m i z l e n m e l e r i

Devirme Kullarn Fatih - a n d a r l : Barbar Sz:

Baa G e i r i l m e s i Kesin D e v l e t l e m e

156 156 157 158 BLM YAPISI

Fatih'e Dek " O t u r m a m " Devlet Padiah = ah'n Aya KNC DEVLETN

AYRIM

I 162 162 163 163 164 165 166 167 168 169 169 170 170 171 172 172 173 173 174 174 175 176 176 177 177 178 179 179 180

PADAH - SARAY - DVAN A- P a d i a h ve Saray. Saray: Dnya Mezar Saray: Sosyal Snflama Antkabiri lk O s m a n l S a r a y D e v l e t l e m e A m a c : T a b u Kii - T a b u O r t a m Has O d a s Enderun Kapucuba Darsseade Aas B- P a d i a h ve D i v a n Padiah - Devle t - Kanun Arz Buyuru S e k i z Ulu Devlet O r g a n M a v e r e ve Evlat l m Mavere Evlat l m "Divan" Ve " H m y n " Szckleri Divan- H m a y n ' d a : lem Divan- H m a y n ' a Giri Sadra Oturmak (Tasaddur) Nevbet'i Padiah. Bayramda Padiahn "Kalkmas" B a y r a m d a El p m e C e m i y e t - i Ali Sefer Divan- H m a y n ' d a T a a m Bahe - Deniz

AYRIM

II 181 182 182 elebi - Efendi - Sultan 182 183 184 184 185 186 186 187 188 189 189 Douu 189 190 191 191 192 193 194 195 196 197 198 199 199 200 201 202 203 204 204

DEVLET SINIFLARI A- M l k i y e Bee'den Paaya Bee'nin Paa'dan Ayrl: Snflama-Aalama lmiye'den Seyfiye'ye - Vezirlik'ten Veziriazam'la V e z i r i a z a m (En Ulu V e z i r ) Vezirler Divan ve Oturu. Divan ve Hiyerarisi B- l m i y e Fetva - Kaza Kadlk - Mftlk O s m a n l Laiklii Kadzaskerliin Ve Mftilenamln lmiye Ba: Kadzasker. lmiye'nin Memlekete Yayl Medrese (niversite) rgt lmiye Yolunun Hiyerarisi C- K a l e m i y e Nianc Defterdar Defterdar Altlar K a l e m i y e n i n M e m l e k e t Kolu D- S e y f i y e zengi Aalar zengi Aalarnn Blmleri Ordu-Karargah Muhafz-Ahr. Av - T r e n - l e n Kapu Payitaht Silahl Gleri Mftilenam - eyhlislam

NC DRLK DZENNN

KTAP VE LEY 209

KURULUU

DRLK DZENNN

KURULUU VE LEY BRNC BLM YAPISI VE LEY

TOPRAK TABANININ GR O s m a n l n n Kendi Kendini Yaz Osmanlnn Ekonomi Yapsn Yaz AYRIM I

211 211 212

DRLK DZENNN SOYUT Z A- K U R U L U . Yaz (tahrir) nasl y a p l r ? Nianc-Yazu letiri Mansp-Dirlik B- D E F T E R L E N cmal Mefasl Ruzname Memleket Gdmnn Avadanl Tara Avadanl: Z e a m e t Berat T m a r Berat Miri T o p r a n Y a y g n l Miri T o p r a n D o k u n u l m a z l Antika Msaderenin Modern AYRIM II Deheti Beylerbeyilik - S a n c a k - Kaza C- BERAT VE D O K U N U L M A Z L I K

213 214 214 215 216 217 217 217 218 218 219 219 220 220 222 223 224 224

DRLK DZENNN SOMUT Z Bir S a n c a k D e f t e r i S a n c a k Y a z u s u (statistii) Tmarn Yazlm Tmarl'nn Kimlii Tmarlu'nun Yetkisi

225 226 226 227 228 229

 Tip Tmar. Karmak Tmar. T m a r Ediniler. Padiah v e y a Atas Berat Tahvil Berat Tevkii Berat Tmarn Kayna T m a r n Personel ve Gelir statistii Tmarl'nn Adamlar Gelir K a y n a k l a r ve Gelirler. Gelir Deerlendirimi Tmarlarn Soysuzlamas KNC DEVLET BLM BMLEN Yaps)

229 230 231 231 232 232 233 233 234 235 235 237

STYAPISININ

(mparatorluun AYRIM I

MPARATORLUUN SOYUT YAPISI

239

Hasile Saliyane Irak rnei Hkmetler. Devlet Hkmetler. Airet-Hkmetler. m p a r a t o r l u k ve s Topraklar. styap: AYRIM Dnya Devleti-ifti II Milleti

239 240 241 242 243 244 245 246

MPARATORLUUN SOMUT YAPISI Kanuni anda mparatorluk Osmanl Avrupas O s m a n l A s y a - Afrika- Adalar. Livalar Mlki B l m l e r d e Nicelik Deiiklikleri Mlki B l m l e r d e Nitelik Deiiklikleri Rumeli Beylerbeylii ve D e i m e y e n Sancaklar. Deien Sancaklar ve Alaybeyilikler.

247 247 248 249 249 250 252 253 254

DRDNC OSMANLILIIN

KTAP NDEK YER

DNYA TARH

OSMANLILIIN

DNYA TARH NDEK YER BRNC BLM PROBLEM

259

SLAM

DNYASINDA TOPRAK

AYRIM

I 262 262 263 264 266 267 268 269 269 269 270 271 Kesim D z e n i ile K a r t r l m a m a l 272 273 273 274 275 276 276 277 278 279 281 282 283 Prensip.

SLAM T O P R A K LKLER VE HUKUKU Toprak Problemi (Dnk - Bugnk slam T o p r a k likileri s l a m T o p r a k l i k i l e r i n i n ki K a y n a T r l T o p r a k likisi riye ve Haraciye Topraklar. eriat (Hukuk) A- FIKIH (zel Mlkiyet Hukuku) Fkh N e d i r Mezhepler ve T o p r a k l a r Fkha kta kta'n 3 Tipi Dirlik D z e n i Mesaag Nedir "Mesaag"n Sosyal Gerekesi Toprak Temliki ve Mezhepler rad leimi ve M e z h e p l e r B- KANUN (Kamu Mlkiyeti Hukuku) Kanun Nedir mam- Sultan- Kanun Toprak Kanunlarnn nemi Toprak Kanunlarnn Balangc Toprak apulunu nleyen Fkh- K a n u n likileri AYRIM II TARH NDE SLAM PROBLEM Problem)

slamca ve Trklerce "lke Topraklar" slamlk ve S o s y a l i z m

284 285

 a p u l c u Kii v e T a n r K o m p r o m i s i Tarihcil D e v r i m l e r breti slamlk ve Devrimci K o m p r o m i "Miri T o p r a k " n Nedeni ve Nasl Anadolu'nun Toprak Trajedisi Ekonomi Amaz: flas

286 287 288 289 290 291 291 292 294 295

Politika k m a z : l m e d e n l m e k K y l n n Y a a m a k t a n Ka Dirlik Dzeni Kesim Dzeni Karma Ekonomi: rn rad - Para rad KNC HIRSTYAN BLM TOPRAK PROBLEM

295

DNYASINDA

AYRIM

I LKEL KOMNZM DEN 298 298 299 300 301 302 303 304

ROMA'DA

TEFEC BEZRGANLIA lk " R o m a rf: H u k u k u " - lk S n f l a r S a v a

U y d u r u k 12 T a b l e t Eit K a n d a l k K u r a l K a n u n : Snfl T o p l u m Kural B a k a lkel K o m u n a zleri B e z i r g n l n lkel K o m u n a y P a r a l a y R o m a ' n n B a t y a ki A r m a a n AYRIM II KLSEYE BARBARLIKTAN S A L T A N A T A

ROMA'DAN

305

Roma- Bizans- Kilise Hristiyanlk: Antika Uygarlk Ruhu R o m a K a n u n l a r n n e leyii H r i s t i y a n K i l i s e s i n i n e l e y i i Saltanat = Kilise Roma ve T o p r a k Roma ve Barbarlk

305 305 307 308 309 310 310

AYRIM BZANS

III KLSESNDEN 312 312 Bizans. 313 314 315 316 317 318

OSMANLI MPARATORLUUNA Bizans - Barbarlk - Tanr O s m a n l ' n n Ban Y e m e y e arl Barbarlk ve B i z a n t i z m Kilise Ruhu - B a r b a r l k M a d d e s i Ortodoks- Katolik ekimesi S e r m a y e c i n i n Ezeli h a n e t i Derebeyinin AYRIM IV TOPRAK LKLER: Ezeli h a n e t i

FRANKLARDA

OSMANLI- SLAM ZGS Franklarda Toprak Dzeni Ahrimanlar'n Alleu'leri (Memlke Topraklar) Leud'lerin Benefice'leri (Dirlik Topraklar) ki e i t T o p r a k : ki e i t H u k u k . Kamu Mlkiyeti T o p r a k D o u - Bat G e l i i m A y r t l a r Fransa'da: lk D i r l i k v e K a m u Mlkiyeti (Sulhen Fetih) G e b e Barbar: Topra Netsin? Anlamal Toprak Paylam: Zorla T o p r a k Paylam: R o m a l ile U z l a a r a k T o p r a k l a r Paylama

320 320 321 322 323 324 325 325 326 327 327 328

( A n v e t e n Fetih) NC BLM PROBLEM

TRKYE'DE

TOPRAK

O s m a n l T o p r a k D z e n i z e r i n e Bir T e z . Bizans'ta T o p r a k likileri s l a m l k t a T o p r a k likileri O s m a n l l k G r l m e d i k m i d i r , Deil midir. Zenginlik ve Balca retim Tarih Gidiinin Tersine Konuluu Ksaca: Olaylarn G e r e k Gidii E k o n o m i d e D i r l i k t e n M a l i k a n e y e Gidi. F a t i h ' i n Y a p t R e f o r m Nedir.

331 332 334 335 336 337 337 338 339

Tarih

Boyunca:

K a m u - Kii

Mlkiyetlerinin Sava

340 341 343 345 345 346 347 347 349 351 352 353 355 355 356 357 358

T a r i h Deli S e l i n i n Z i k z a k A k st Y a p d a D i r l i k t e n M a l i k a n e y e G e i Derebeyilik Anlay m p a r a t o r l u k l a r n Dal Anari midir? Fransa'da ve T r k i y e ' d e Dirlikilik B e n e f i c e - Fief P r o b l e m i S o s y a l T o p r a k D z e n i ile S i y a s e t Agnostik (Bilmemcil) Tarih ve Hukukuluk artlar Beyleri Deil, Beyler artlar Yaratyor. artlar K a h r a m a n l a r Y a p a b i l i r mi? " Z a m a n v e K a d e r " z a h O l u r mu?. Mir T o p r a k v e M a l i k a n e l e r i n E v r e n s e l l i i Mir T o p r a k B a r b a r T o p l u m u n r n Gebe Osmanlln Uygarlk nnde Tutumu Uygarlk e y t a n : Sosyal artlar. T e f e c i - B e z i r g a n blisi: E k o n o m i k artlar. BENC KISA T A R H VE KTAP DEREBEYLEMES"

"DRLKLN BRNC BLM

OSMANLI AYRIM I

TARHNE

BR

BAKI

BALANGI : AYRIM II

KISACA TARH

PANORAMASI

361

ZEMN: T O H U M VE T A R L A KNC OSMANLI AYRIM I MLKYETE TOPRAK BLM EKONOMS TARH

376

TASARRUFTAN

I- ALT T A B A K A L A R D A 1- Kk retimle T o p l u m 2Mlkiyeti elikisi

395 397 398 401 405

Mlkiyetin Kendi indeki elikisi

3- Gei (ntikal) zlleri 4- Son Balantlar

II- ST T A B A K A L A R D A 1Dirlikiliin S o y s u z l a m a s Dorudan S m r l m e s i "Vastasz Vergiler". 2- iftinin

407 408 411 415 417

3- iftinin Dolaysyla S m r l m e s i "Vastal Vergiler" 4- Toprakbentleme T o h u m u AYRIM CAMA II MLKYETNN AIRILMA

VE D E R E B E Y L E T R L M E S IIIIVVVIOrta Mal T o p r a k l a r O r t a Mal O l m a y a n T o p r a k l a r . Blm Topraklar Arasndaki Mnasebetler Hayr leri Evkafn Tarihesi Dirlik R e j i m i n i n D e r e b e y l e m e s i ALTINCI KESMCLK BRNC OSMANLI TOPRAK KESMCLK AYRIM KESM I DZENNN EKONOMK KTAP DZEN BLM TARHNDE DZEN

418 419 421 428 435 437 441

III-ki

EKONOMS

TEMEL MNASEBETLER IKesimciliin Esaslar, Temel Zarureti (Kesim) ktisadi Reformu

449 449 452 454 457

II- S o s y a l Ve Siyasi Zaruretler. III-Mukataa IVKesimciliin Siyasi Uygulan II

AYRIM

DRLKLKTEN KESMCLE IIIKesimciliin artlar Ve S e b e p l e r i Kesimciliin Dirlikilikten Fark 12Kesimci ve ifti Kesimci ve Dirliki

459 459 462 463 464

3-

Dirlikilik ve Kesimcilik Klasik "Para rad e k l i " n d e n Fark

465 465 466 469 469 .470 471 .473 477 479 .483 483 484 486 487 489 492 493 496 497 498 499 501 503 n s e r m a y e Snf 503 505 505 507 511 517 520

4- S n f l a m a III-Mukataann 1- Ortak S i s t e m i : 2- Polonya ve R o m a n y a ' d a k i geit ekli: IVBezirgan Kapital Mnasebetleri 1- Bezirgan S e r m a y e ve Toprak 2- Bezirganln Devlete NfuzuBezirgan S e r m a y e ve Devlet 3- Yerli Bezirganlk ve D e r e b e y l e m e 4VBezirgan S e r m a y e ve Osmanl Bnyesi Tefeci - Kapital Mnasebetleri 1- D e r e b e y Lks ve Pahallk 2- Zyuf Ake ve Toprak Derebeylii 3- O s m a n l Paralarnn Tarihi Seyri 4- Zyuf Ake ve Devlet 5- Zyuf Ake ve Tefeci 1- Sosyal Snflar 2- Mukataalarn Yenilip Yutulmas 3 - K e s i m i n lk D o r u d a n - D o r u y a a p u l u 45Kesimlerin Dolaysyla apulu Fasit Daire Soyulmas Bezirganlk VI- S o s y a l Snf M n a s e b e t l e r i

6- l t i z a m VII-Halkn 1- Be n s e r m a y e Z m r e s i :

2- Kyde Tefeci - Bezirgan S e r m a y e Z m r e l e r i Mltezim (Topra Smren) C i z y e d a r (iftiyi S o y a n ) 3- ehirde Tefeci VIII234Bezirgan S e r m a y e Zmreleri Basamaklar

Keskin O r t a a Snf Ve T a b a k a Birinci Byk Tezad: Payitaht Tezad

1- Devlet Z m r e l e r i Byk ehirler veya E g e m e n Snflar. Kesimciliin Snf Karakteristii Krlar T e z a d

522 524 527 529 531

5- kinci B y k T e z a d : 6- Asl Egemen

Snflardan:

nsermayedarlar (Parabeyleri)

IX- leim (ekil Olarak P a y l a m a ) 1- eriat Yerine Kanun 2Milli G e l i r P a y l a m 3- Karlatrma S o n u l a r X- Rakamla Paylama 1Fiyat, P a r a Y a r V e lk K e s i m Paylam 2 - lk O t u z Y l d a k i G e l i m e 3- i f t i n i n ve D e v l e t i n flas 4Netice: Dehete - Dehet YEDNC DEREBEYLK SYANLAR VE BRNC ZET: DEREBEYLEME KTAP RTCA

539 539 541 542 545 545 547 549 550

KANSERLEMES

BLM PROSES VE SONULARI 555 555 556 557 558 559 560 562 BLM KATLARI KERT BOZULUU .... 565 565 567 576

OSMANLI TOPRAK TARHNN ZET Ilk G e b e Fazileti

II- Y e r l i l e m e Zilleti III-Lks Ve Bor IVVVISoysuzlama K e s i m D z e n i n d e Miri T o p r a k H r s z l Dirlik D z e n i le K e s i m D z e n i F a r k S o y g u n u n Deheti KNC DEREBEYLEMENN ST

VII-Kesim

KALEMYE-MLKYE-LMYE-SEYFYENN IIISaray Ve Kalemiye Mlkiye 12Fethe Kadar: Beylikte mparatorlukta

III- l m i y e Fetihten Sonra:

576 578 580 582 584 588 588 589

3- lmiyenin

Bykl ve K k l

4- lmiyenin T e f e c i - B e z i r g a n l a m a s 5- lmiyenin D e r e b e y l e m e s i IV- Seyfiyenin B o z u l u u 1- " S e y f i y e " n i n Baht 2- Seyfiyenin Tarihi G e l i m e s i

a) A s k e r - S i v i l Fark b) " Y a y a " l a r ( M s l m a n asll g n d e l i k i a s k e r l e r ) c) " Y e n i e r i " l e r ( H r i s t i y a n asll g n d e l i k i a s k e r l e r ) 3- Seyfiyenin K a s t l a m a s a) S e y f i y e Tariki b) O c a k l a r . c) S e y f i y e n i n Says Ve Kalitesi d) U l u f e e) U l u f e K a v g a l a r 1- Ulufe kavgas ( G n d e l i k Sava) 2-Ulufe f) D i s i p l i n s i z l i k 1- A s k e r esnaflar 2- A s k e r soysuzlar. 3- Askeri b o z g u n NC DEREBEYLEMENN BLM SONUCU: SYAN k a v g a s Z y u f A k e K a d a r Eskidir.

589 590 592 594 594 595 597 .600 .602 602 605 .606 606 608 609

KAINILMAZ

AYRIM IIIIV-

I 621 623 625 626 628 632 634 635 637 642 642 644 648 648 649 649 .650

CELAL SYANLARI syanlarn Dou Sebep ve artlar s y a n n Tipi ve s l u b u syann Ortaa Karakteri II

III- s y a n n B o z g u n Sebepleri AYRIM RTCA I- Mutlak Derebey Egemenlii: rtica 1Ekonomik Soysuzlama 2 - st Y a p d a S o s y a l S i y a s i S o y s u z l a m a II- D e r e b e y i z l 1- Yukardan zl 2- Aadan zl III- K a n s e r l e e n Payitahtlar 1 - A y a k Takm 2- Rezil e m b e r ( C e r c l e Vicieux). a ) htisab Aal. b) Mubayaacyar.

Blerek H k m e t m e k 12Hr - Kle Ayrd Mslm - Gayrimslm Ayrd

651 651 652 657 661

BBLYOGRAFYA KTAPTA GEEN OSMANLICA METNLER

NSZ Asl konumuz:

Osmanl

Tarihinin

Maddesf\x.

Osmanl

tarihinin

maddesi, Bu

genellikle toprak ekonomisidir; tuu yer kavranlamaz. Btn a n t i k a

zellikle

miri t o p r a k e k o n o m i

politikasdr.

t e m e l m a d d e a n l a l m a d k a , ne O s m a n l tarihi, ne o n u n tarih zinciri iinde tutm e d e n i y e t l e r tarihi gibi, O s m a n l t a r i h i n i n Herhangi iin da sosyal, politik, de,

en son durubir so-

mada belirlenii,
kal run beri mu bir

elbet ekonomi tabam z e r i n d e olur. A n c a k , zm oalyor. s o r m a k ya amak m

hele su y z n e kltrel akan sular katlanmaz.

"kolay Marksizm " t r e d i .

n m z e kt? O n u n Kimse onu

"ekonomiktir!"dedik mi,
zahmetine

duruverir sananlar oaldka

"Ekonomikledir?

Nasl? M a r k s i z m e ve

Bilimsel

S o s y a l i z m e kar

g e l i y o r s u n , y a n i ? Her ey

Marks'ta, bilemedin Lenin'de sylenmitir.

Bize d e n , o g z e l i m d o r u s y -

lenmileri a z ok e k s i k s i z t e k r a r l a y p , d n y a y a b o m a k t r ! K i m u r a a c a k , hem n e h a d d i n e , M a r k s - E n g e l s - L e n i n metinleri d u r u r k e n o r a d a y a z l m a m bir gereklik Bu ki aramaya? "ekonomi'fezc, masallardagibi " d n r " ve " d a v r a n r l a r m z iin byc

"a/ikap/m a/l"s\h\v\\ sz gibi kayalar eritip, t m kaplar a n g r u n g u r aparolas, altn a n a h t a r - s l o g a n d r . aratrma Marks'n, ynlarndan ne Engels'in, onlar, iliki yaz ne Bunu s a n a n l a r , biimine Lenin'in gemi

maya yeterli y a m a n turucu

tek bana Marks'n, o a n a h t a r y e r i n d e k u l l a n m a k iin bir m r boyu kan kusaratrmalar yaptn, ne olanlarnn bile onda birini y a y n l a m a d a n g t n akllarna u r a t m a z l a r .

Osmanl tarihinin maddesi,

ya zaman bulamadklar sinde gelimi,

ele a l m a -

konulardandr. Trkleri madde szde ise, ile

nk

Osmanl

"maddesi"tetarihinin

b u n a l m kapitalist t o p l u m u n O

ve elikileri

ortamnda ya-

amlardr.

Biz T r k i y e ' n i n

grtlamza en azndan

dek O s m a n l medrese

maddesi ve ruhu iindeyiz. nomikken,

Mollaln hele

ruhu

ak seik k a v r a m a d k a , mollal arasnda

"ekoolur.

"poiitik"te<n sz e t m e m i z ,

skolastik biimiyle,

diyalektik biimi

pek ayrt y o k t u r . alanda,

Gerek diyalektik metotla

evremize baknca,

ekonomik ve sosyal

O s m a n l t a r i h i n i n m a d d e s i e n g r m e k i s t e m e y e n kr gze b a t m a k t a n geri kal a m a z . Ne v a r ki, o m a d d e y e ( O s m a n l t o p r a k e k o n o m i s i n e ) d a h a d o k u n u r dok u n m a z , ou d e n e y e n l e r i n u r a d k l a r gibi, cin a r p m a d n e r i z . A n l a l m a z lar, b e n z e m e z l e r , s m a z l a r iine d e r i z .

zlenimlerimizde yanlmyoruz.

Osmanl

"madde"smm

altnda

bir

"ruh"y&-

tyor. O " r u h " bizi a r p y o r . O ruh y a l n z k i m e s n e c i l ( s b j e k t i f ) o l a r a k bizi arpmakla k a l m a m , btn insanlk tarihini de 6 - 7 bin yl allak bullak e t m i t i r . O ruhu, hi deilse en basit ve ak d u r a n , izleri en az y i t m i O s m a n l rnei iinde az ok y a k a l a y a b i l m e l i y i z . "Ruh",snfl dr. medeniyetten atalarmz nceki sosyal snfsz

"ilkel komuna"{commu-

n i s m e p r i m i t i v e ) denilen t o p l u m biiminin insanlk gidiine v u r d u u a l n y a z s Osmanl-Trk

"haa!"/'komnist" m\y\\ev?

K o m n i z m i n n e o l d u u n u T r k i y e ' d e kimse k i m s e y e a n l a t a m a z . Bu, k a n u n la y a s a k e d i l m i t i r . Eer m a h k e m e l e r i m i z i n s a y n h k i m l e r i , k e n d i l e r i n e ne olduu v a k t i y l e o k u l d a r e t i l m e d i i iin b i l e m e d i k l e r i k o m n i z m d a v a l a r y l a ikide bir k a r l a m a s a l a r d , onu, sk sk n i v e r s i t e m i z i n y k s e k k a t n d a n en y e t kili bilgin profesrlerimizin "biiirkii"\iklerine s o r m a k z o r u n d a bilginleri, kalmayacaklard. Eer y c e n i v e r s i t e m i z i n yetkili m a h k e m e l e r i n derin v i c d a n l a r -

n a y d n l a t m a k z o r u y l a bilirkii s e i l m e m i o l s a l a r d , o t a b u k o n u y a el d e d i rip, nice kitaplar k a r t r a r a k , en s o n r a s o s y a l i z m , k o m n i z m , a n a r i z m vb. konularda zihin v e k a l e m y o r m a y a c a k l a r v e d i l l e r i n d e n d e n u hal hn"un m e d r e s e r e n c i l e r i n e v e r i l e n adla azlarna sakz etmeyeceklerdi. Hepsi de, h e n z y k s e k r e t i m l i hkimlerimiz kimi d n c e l e r i ,

"ta/ebe"Ae.\Y\ex\ " g r u h ' u la yufl-

Ne v a r ki, bu ite su ne y k s e k m a h k e m e h k i m l e r i m i z i n d i r , ne de y c e niversite p r o f e s r l e r i m i z i n d i r . ile y c e retici p r o f e s r l e r i m i z i n dahi yapamad sular kimin iin polis y a z l m olan kurbandrlar. b i l m e d i k l e r i o k o n u l a r d a , ilk r e t i m i n i banda hep

zor y a p m ve orta r e n i m i n i " h a s b e l k a z a " y a r d a b r a k m ve baka hibir i kimselerin, adm

"komnizm"

kefetmelerinin

Ya i s i z l i k t e n l m e m e k iin baka k a p y a ba v u r a m a m biare p o l i s i k l e r k u r b a n d r l a r ? A k i f ne gzel d e m i :

" Giridin Fakat Allah

derdi byktr, iin o is un

onu bu

hi amayalm,

sefer kamayalm!'
uzak y a k n btn atalar), medene ne-

A t a l a r m z (yalnz b i z i m mi? Her milletin niyete t a r i h ei denle asya'da bulup ncesinin ortaya

ilkelkomuna k a p s n d a n
ncesi

girmilerdir. Tarih da

ncesinde O

baka yol, ne baka kap y o k t u . Ad batas bilim, t u t t u , y z y l d a n beri bu geratt. T a r i h insanln

toprakmlkiyet/yoktu.

iblm
Ouz

vard, Han

snf blm y o k t u .
yaarlarken, y a l n z sr ekonomisin ama, biliyorlard. Ne

T y l e r i m i z diken d i k e n o l m a s n ; a t a l a r m z d a ( h e r k e s i n atalar gibi), Ortaan t a r m adn a l a c a k b i i m d e t o p r a k i l e m e y i , ne t o p r a k s t n d e kii bilmiyorlard. rak 28 Kadn-erkek iblmn tanyorlard; Hepsi ayn z r t ayrtn y a a m y o r l a r d . geiniyorlard. mlkiyetini

kle-efendi, zengin-

K a n ' d a n g e l m i , eit kan kardei ola-

Bugn

sosyal snf blnmelerini tanmayanlara herkes ne oy

ve de

toprak gibi yle

retim

aralar yazda,
diyor?

zerinde krsde, zorla

Batl

zel meyszinsanLatinko-

kii mlkiyetini den ie geip

diyorlar? Bu versin

tanmay olsun

danda yapyorlarsa,

diyenlere sosyalist,
Kim

uygulamaya kalkanlara komnist deniyor.

konuurlar, Trke yaarlard.

lar. Biz de onlardan bu deyimleri y a v a y a v a , taklit maklit a k t a r p r e n i y o r u z . Atalarmz Trke ce'den yle Greke'den, Frenke'ye evrilmi alafranga laf e t m e z l e r d i . Sosyalist mosyalist,

mnist m o m n i s t d e m e z l e r d i .

Ne k e n d i l e r i n e ne b a k a l a r n a .

Gel, yle idiler.

Be alt y z y l s o n r a , batllarn ve batl o l m a y a h e v e s l e n e c e k biz t o r u n l a r n n , k e n d i l e r i n e s o s y a l i s t y a h u t k o m n i s t etiketini t a k a c a k l a r n m e d e n , geldiler, getiler. ve davranlarna de a n l a m a d l a r . mt. zn O n l a r ne o l d u k l a r n hi a k l l a r n a getiranlyoruz. Biz b u g n onlarn kimi s a k l a m a d k l a r d n c e l e r i n e hibir z a m a n k i m s e y e de s o r m a d l a r , 141-142. kendiliklerinden

bakp bakp, s o s y a l i s t y a h u t k o m n i s t o l d u k l a r n

141 ve 142. m a d d e l e r d e n k o r k t u l a r da s a k l a d l a r d e n e m e z . O maddeleri konulma-

z a m a n byle ceza k a n u n l a r , t a l y a ' d a n a z d r m a baka trl g r n m e l e r i n i , kllar v a r d . 141 y a h u t 142.

K o n u l a m a z d da. A t a l a r m z n a s l s a l a r yle idiler. O n l a r a o l d u k l a r n d a n maddeler dayatamazd. AtalarmB i z i m gibi t a v u k keseHepsi, geceli g n d z l s i l a h l y d l a r .

mez, t r n a k aks t a y a m a z d u r u m a g e t i r i l e m e z l e r d i . G e t i r m e y e kalkan alimallah k e s e r l e r d i . Ne v a r ki, Ktr ktr d o r a r l a r d , etin a d a m l a r d . ilkel sosyalist, y a h u t ilkel komnist idiler. Medeniyet, atalarmz kii

onlarn a l m a d k l a r z e n g i n - z r t , kle-efendi farklar y a r a t m t . A n l a m a d k l a r, t o p r a k t a zel mlkiyeti g d y o r d u . A m a , t o p r a k t a t a r m retimi, sr kimse a t a l a r m z a zrt, b e s l e m e k t e n daha v e r i m l i o l u y o r d u . ine girdikleri slam ve Bizans lkelerinde insanlarn ou zrt ve kle d u r u m u n d a y d . A m a kle olmalarn n e r m i y o r d u . Dedik ya, a t a l a r m z klcna g v e n e n yiit kiilerdi. Kllar h a k k n a z a p t e t t i k l e r i y e r l e r d e , k a r l a r n d a en ok d i r e n e n l e r , s l a m ve Bizans'n zengin-efendileri oluyordu. rna bela kesilmi zengin-efendilerini Antika Bizans ve slam F u k a r a c k l a r , k l e l i k l e r i n d e n v e canlaNelerine g e r e k t i , balabugnk "demokrasi"de AP'liler gibi rndan b e z m i o l d u k l a r iin, s a v a t a s v v e r i y o r l a r d . s a v u n m a k ? O, tilki olasyd.

zengin-efendileri,

Demirkratlar,

"oyhnu alp,
yorlard. zamanki

"oyun"\\e a n a s n

alatmakta

deillerdi. m a l l a r n a el koyuveriho t u t u y o r l a r d . Y a l n z ho Bu toprakta o

A t a l a r m z , kar

koyan z e n g i n - e f e n d i l e r i t e p e l e y i p ,

Hi sesini k a r m a y a n fakir f u k a r a y da deyimle:

t u t m a k m? Bo da t u t m u y o r l a r d . Ele g e i r d i k l e r i z e n g i n - e f e n d i l e r i n y e r l e r i , o

"Arzui/aahi vasa:

Tanrnn

Topra Geni"di.

z a m a n a dek kle gibi a l a n l a r y a r a r l c a k l a r n a , eski Hani ler

klmay dndler.

Ne y a p a c a k l a r d

a t a l a r m z , t e p e l e d i k l e r i a n t i k a z e n g i n l e r i n " g e n i T a n r t o p r a k l a r n ? Bo tutaalan z r t - k l e c i k l e r e d a t v e r d i l e r . partidgeni, b u g n " t o p r a k r e f o r m u " , " m o p r a k r e f o r m u " diye s r y l e siyasi

"medeniyet",

"vatan",

"millet",

"adalet",

"dzen "durarak,

kayk

v ile ileri zelikleri

b o y u n a s e i m d e n s e i m e a t l a t y o r l a r y a ? A t a l a r m z byle g e v e hem y a p t r m y o r l a r d . Ne olacakt? Ortada

hem sevmezlerdi,

alm, tarla e d i l m i , ekilir t o p r a k l a r y a t y o r d u . A t a l a r m z koyun, hemen bunca renememilerdi. y a p a m y o r diye, bereketli tarlalar alktan l m edip, balarna katlan

be kei

s r l e r i n i , b o m b o d a d a , o r m a n d a y a y a b i l i r l e r d i . O t a r l a l a r ekip b i m e y i de Kendileri Allah'tan aldklar

kalabalk medeniyet fukaralarn korkarlard, Peygamberden

ldreceklerdi? Atalarmz bir n a m u s l u

utanrlard.

lerine

o k u r y a z a r k y l e r e d e f t e r elde y o l l a d l a r . " Y a z u " (tahrir) y a p t r d l a r . Falan kyde ka " e h i l " (iini bilir) a d a m v a r ? H e p s i n e birer " i f t " k z b u l d u r d u l a r . T e peledikleri toprak antika zengin-efendinin fazla mallar ne gne duruyor? Her ift k z l e h a k k n d a n g e l i n e b i l e c e k en b o y d a t o p r a , a l a n a b e d a v a v e r d i l e r . Ne reformu? atalarmz topraklarn sosyaliste dattklar her t o p r a k p a r a s n a , atalarmz gelmeden bir ift Bylece, dediler. Bu

k z d e n g e l m e " i f t " adn t a k t l a r . O t o p r a ekip b i e c e k k i m s e y e de

"ifti"
o top-

zeikii mlkiyeti mi?

Evet,

raklar z e r i n d e zel kii m l k i y e t i v a r d . tek e d e r l e r , miras brakrlard. kii

Bu m l k i y e t , a n t i k a z e n g i n - e f e n d i l e -

rin m l k i y e t i idi. Onlar t o p r a k l a r n alrlar, s a t a r l a r , kiralarlar, b a l a r l a r , ipoA t a l a r m z , o zel mlkiyetli z e n g i n - e f e n d i l e r d e n o u n u t e p e l e m e m i mi t o p r a n zel baksanza: kiiliklerine kii mlkiyetini o gz gzlerine kendi Onlarda mal

m i y d i l e r ? i m d i onlar y e n i d e n d i r i l t m e k iin y a y a c a k l a r d ? Y o k yle e y . A t a l a r m z n v a r m? O zel kii Kendileri de t o p r a n zel

mlkiyetini topraa y k l e m e k gz? mlkiyetini edemezler

miydi? E, biz a t a l a r m z n kim o l d u k l a r n b i l m i y o r u z y l e y s e . O n l a r ilkel s o s y a list, ilkel k o m n i s t d e d i k y a , y a h u ! O n l a r d n y a y , k e n d i l e r i n e zel kii m l k i m a n l a m z e n g i n - e f e n d i l e r i n yiyip it o p r a k l a r haline g e t i r m e k iin f e t h e t m i y o r l a r . an olsun, y i i t l i k o l s u n diye, biraz da o a t l a y a c a k k a d a r y e m e k t e n Bir tek tk de: t i k l e r i n d e n t a t m a k iin t o p r a k z a p t e d i y o r l a r .

"Diyn'i Mbiyn'i Muhammedi'yi ihya

yi ediyorlar.

etmek iin"diyor

Arapa

bilen

hocalar.

"Bildirici-yapc

Muhammed dinini yceltmek"

ok y e r i n d e bir itir. s l a m dininin hangi a a t a l a r m z n k a f a l a r n a y a t a r ? Ft u h a t a, s l a m l n d n y a n n y e d i iklim, drt b u c a n a y a y l d a. O an savalarna takmlar? Peki. derler. ne deniyor slamlkta? Gazi. byle, atalarmz Atalarmz kendilerine hangi Osman sfat Gazi lb. Bundan kendilerine

UygudAip y e r i n e

M a d e m ki Hazret'i M u h a m m e d ' i n dinine girdik. O n u n A r a p a diline de B a k a ? lk E b u b e k i r G a z i , m e r Gazi, Ali Gagn, tpk koca Ne

a l a c a z . A l l a h da b i z i m l e olur. ne zel kii mlkiyeti Demek

ziler, ele geirdikleri d n y a k a d a r t o p r a k l a r ne y a p m l a r d ? H e m e n k e n d i l e r i mi y a k t r m l a r d ? Hepsi de ldkleri tam atalarmz gibi Hazret'i M u h a m m e d gibi, bir kar t o p r a a bile zel kii m l k i y e t i y l e s a h i p kmamlard. mutlu
30

M s l m a n l k da,

dnyordu.

gerek M s l m a n m diyene!

lk M s l m a n ulular gibi, K u r ' a n - K e r i m de ne d e m i t i bu n o k t a d a ?

"Mlk
Onlar bir k-

Tanrnndr".
da gzel,

Bu altn

noktada atalarmzdan daha harflerle levhalar yazp

Mslman

kimse k a m a z . astlar:

yksek yerlere

"Ya Malik'l

Mlk/"(Ey M l k n S a h i b i ! ) Kim o asl " M l k n S a h i b i " ? u, a t a l a r m z n HakTeala: Tanr-Allah"tr. gazi Mslman ulularndan hangisi dnya malna,

lta kellelerini u u r d u k l a r eski z e n g i n - e f e n d i l e r mi? Haa. "Ey M l k n Maliki, lk f t u h a t ayeti mlkne

metelik v e r d i ? Hibirisi. G a n i m e t ilk Bedr G a z v e s i ' n d e ele geince, A l l a h Kur'an ile ne b u y u r m u t u ? " M l k T a n r n n d r " d e m i t i . S o n r a bakt; yeni ne oldu? Hazret'i Muhammed M s l m a n o l m u i n s a n c k l a r s a v a t a ele geirdiklerini Hepsi A l l a h ' a braklrsa, t a z e M s l m a n l a r krlr, da-

paylamaya almlar.

tlrlar. Kur'an bete birini A l l a h ' a a y r a n ikinci bir ayetle d m z d . O bete bir; z r t l e r , y e t i m l e r , yol oullar gibi s a v a a k a t l a m a m , a m a y a a m a s gerekli muhta olanlara kayrld. Hlefa'yi Raidiyn anda, A c e m mallar, MediK i s r a l a r n n ( h k m d a r l a r ) s a r a y l a r ele geti. Deve k a t a r l a r y l a

ne'ye, M e k k e ' y e akn etti. C e n n e t l e m j d e l e n m i ilk s l a m h a l i f e l e r i n d e n bir teki, o z e n g i n g a n i m e t l e r d e n h e r k e s e d e n p a y d a n baka o l a r a k bir leblebi tanesi fazla kendi zel kii mlk diye cebellezi eyledi mi? Y a m a y o k . A t a l a r m z n gnl v e r d i k l e r i s l a m l k bu idi. B u g n hl T r k i y e ' n i n d a d a ki, ldeki y a l n a y a k kylleri, s l a m l a bunun iin canla bala baldrlar. A t a l a r m z a kar d u y u l a n sevgi ve sayg da bu k a y n a k t a n fkrr. Hatta, ok "ilerici"nin yadrgayp anlamad ey, kyl v e halkmzn padiahlar tutmas, bile kagelir. arpmBu ruh T a n z i m a t ' t a n sonraki en soysuzlam mstebit padiah z a m a n n d a l u v e y a te asna bu kiilere zel mlk diye v e r i l e m e m i b u l u n m a s n d a n

rlan T o p r a k K a n u n u ' n d a dahi, miri t o p r a k d e n i l e n k a m u m l k y e r l e r i n bir trileri cin Btn bu o l a y l a r n g e r e k l i k l e r i n i kim inkr e d e b i l i r ?

Osmanl

tarihinin

maddesi a r d n d a

yatan

ve

dokunan

vurup ykan

"ruh"budur.

Osmanl tarihinin ruhu b u r a d a

gizlidir.

a n l a l m a d k a , O s m a n l t a r i h i n d e n hi mi hibir e y a n l a l m s a y l a m a z . Yalnz O s m a n l t a r i h i n d e n mi? O tarihin z rn olan b u g n k T r k i y e ' m i z i n ekonomisi, s o s y o l o j i s i , Onun iyi dr. yan politikas zerine y a p l a c a k her e z b e r e y a r g , t a r i h s i z , dem a h k u m b u l u n m a z m? mek k k s z ve dolays ile de etkisiz k a l m a y a

iin, T r k i y e ' d e O s m a n l t a r i h i n i n gerek m a d d e s i n i , g e r e k r u h u n u ingelemez. Ayn

c e l e y e n a r a t r m a l a r " s u s u k u m k u m a s " ile r t b a s eden b u r j u v a bilimini ok a n l a m a m a k elden Hangi da, g e r e k e ile

"susu kumkumas",
maskelensin, yerine

"sol"/anda

da

inat

bir sis perdesi gibi gerilirse, bunun, a n l a m a m a k t a n te bir a n l a m b u l u n m a l maskelenirse de bu a n l a m , T r k i y e ' d e "Trk

"sol"

"sosyaiizm"\ burjuva

bir burjuva katrlnn

kapladdr. getiriyor. milleti"nin, baka silagster-

Dpedz

sosyalizmi g r e v i n i

anadan doma sosyalizm dman olduunu lizmidir ki, Trkiye halknn

i s p a t l a m a k iin o n u n sosyalizme

h y o k t u r . A k b u r j u v a i d e o l o j i s i n d e n ok, asl m a s k e l i h a y d u t b u r j u v a s o s y a gelenek-greneklerini aykr m e k t e baar kazanabilir.

B u r j u v a s o s y a l i z m i n d e n d e d a h a kanck v e t e h l i k e l i olan " s u s u k u m k u m a s", ve

"kk-burjuva sosyalizmi"h\n
Bu ruhunu, ile,

keskin,

ok

"bilimsel",
Osmanl

olaanst tarihinin

"devrimmaddesini hok-

ciTkallelikleridir. kabazl

kk-burjuva

sosyalizmi,

"ortaavalye ruhuna kr krne hayranlk"

gsterme

k e n d i s i n e Marks' da y a l a n c ahit g s t e r m e k s a b o t a j n y a p y o r .

Bu s a b o t a j iin, k s t e b e k y u v a l a r n d a n k a a r a k , her d e l i k t e n bir k a p m a

"pro-

ietarya
O

sosyalizmi"bayra
zaman ne

uzatmaktan Bir yn

da

sklmyor. kk-burjuva bilmiliklerini

oluyor?

gen enerji,

a b a r t a r a k , birbirleriyle a l a f r a n g a s o s y a l i z m d e l l o s u y a p a r a k y r t n y o r , p a r a l a n y o r l a r . inin, k y l n n a n l a m a d s o a n l s a r m s a k l " s l o g a n " a t m a s y o n laryla h a r e k e t i y n l a r a y a b a n c l a t r y o r l a r . h a r e k e t biim v e p a r o l a l a r m z layarak rtbas edebileceklerini ediliyor. Deil milletin tarih d e r i n l i k l e r i n krk yllk e n n a m u s l u y a k n den k a l m a g e l e n e k - g r e n e k l e r i n d e n y a r a r l a n m a k , umuyorlar.

Frenke'ye evirip, szde ztrkeyle makyaj-

E n s o n u n d a , o l a n l a r alan i n s a n l a r m z l a g e n l e r i m i z e o l u y o r . G l e r israf B a l a r daha k u r u l a m a d a n g e v e y i p krlyor. Ciddi ve t u t k u n bir s o s k k - b u r j u v a y a l a n c p e h l i v a n l k l a r alp y r y o r . Burjuva patrtl a k l a yalist kardelik ortamnda rgtlenmenin yerine, bitmez t k e n m e z padiahlamak zentili Bu k a y p a k l k l a r ortasnda yeni k u a k l a r nnde bir g r e v beliriyor. ve k k - b u r j u v a s o s y a l i z m l e r i , v a r a b i l d i k l e r i y e r e dek grltl banlklarn s r d r p gidecek. istiyor. G e n l i k olsun, bu t o p r a n

konularn a r a t r m a k

Onlara O s m a n l tarihinin y a l n z maddesm\ v e r m e k artc olabilir. T o p -

rak problemi ilenirken, yle insan, k u r u m adlar, h e m de O s m a n l c a t e r i m l e r i y le g e e c e k ki, onlar zerine ok az ey bilenler, asl k o n u y u i z l e y e m e z olacak. O s m a n l tarihi her z a m a n en s k o l a s t i k biimi ile verildi. T a r i h n c e s i n d e n geit hi aza alnmyor. Yalnz devletin Osmanl t a r i h e g e i l e r i n en iyi bilineni O s m a n l l k o l d u u halde, o d n y a tarihi iin ilgin a y d n l a t m a l a r getiren m p a r a t o r l u u a n d a k e s i m d z e n i ile (yani t e f e c i - b e z i r g a n s o y s u z l a m a s y la) d e r e b e y l e m i klasik ilikileri uzun uzun a n l a t l y o r . Ve o z a m a n da niin falan bat l k e s i n d e k i surlu, kuleli f e o d a l a t o l a r n n O s m a n l l k t a b u l u n m a d hi yoklanmakszn, hayflanlyor. Bu du: karn a r s n d a n beter neden Osmanlln klasik d e r e b e y i

modeAev'me

uymadna bu ol-

"beyin arlar f n l e m e k iin t e k kar yol

Osmanl tarihinin katlam,

m a d d e s i n d e n nce, a l f a b e t i k lde olsun O s m a n l tarideil, n e m l i geit m o m e n t ala-

hinin ruhuna d e i l m e l i y d i . Bu ruhun da btn p a d i a h l a r , s a v a l a r , olaylar sralayan lerini caktr. ve k l i e l e m i m e d r e s e biimini ele almalyd. bu karakteristii yapmaya iki kitapta

karakteristik orijinalitesini Tarihinin Ruhu eseri,

Osmanl

OSMANLI TARHNN

MADDES

BRNC OSMANLILIA

BLM GR Osmanl ta-

TARHCL toprak

Osmanl
rihinin bir

tarihinin
de

maddesi,

Osmanl O da

ekonomisidir. taban,

ruhu v a r d r .

toprak retim t e m e l i
Konumuzun

zerinde

ykselen

sosyal ve ekonomi
tarihinin

politik O s m a n l dzenidir.
ruh

styapsdr.
ve ruhsuz kubak nem 3)

Osmanl
gibi;

toprak

Ancak bedensiz de

beden duru ile

anlalamayaca iin, demek olsun imdiki

Osmanl tarihinin en yakn akbirer

toprak temelini d a h a
tarihi,

anlamak

Osmanl gerekir.

sosyal\e politik s t y a p s n a
Osmanl gelenek-grenei tellemesinde ykl, 2) olarak byk

"mze

varl "deil,
tar ve

yaantmzn Osmanl rol Bu oynar:

aktellelr.

tarihinin 1) da

tarihcil devrim a l t s t l Osmanlln y k l .

olur. y k l n Onun konuda

Bizans'n

slamln y k l , imparatorluun"devrilii
ile byk her u

y k l

"antika
O ne

karakterleri

birbirleriyle Osmanl

iliki-elikileri,
tarihinin

birbirleri-

etki-tepkileriok

olur.

iin,

hangi

insanbiraz

cl ortam i i n d e
aydnlanmak

gelitii ister:

y a p l a c a k ksa

aklamalarla

1) O s m a n l l n 2) O s m a n l l k ve 3) O s m a n l l k ve Osmanlla kunulacaktr.

Bat Felsefesi Bizans slamlk Giri'in banda:

Tarihcil

Osmanlln bat f e l s e f e s i n e Osmanl tarihinin

nk,

do-

Osmanllk yal-politik
Osmanl

ve

Bizans ele

iliki-elikileri: ok ey

ruhu,

yani

sosBi-

styaps

alnrken

zetlenecektir.

Osmanlla

zans s t y a p s n d a n , styaps, ve Osmanllk

tabanndan, manl

biim o l a r a k
Osmanl

katlmtr.

Bizans

anlmadka,

ruhu k a v r a n l a m a z . Osmanl
slamlk

slamlk

iliki-elikileri: ok ey katlmtr.

tarihinin

maddesi,

yaslam
Os-

ni ekonomik tabam ele tabam,

alnrken

zetlenecektir.

nk,

Osmanlla

z olarak
Osmanl

anlalmadka,

maddesi k a v r a n l a m a z .

Bu aba

incelemenin, zel bu

genel Trkiye

tarih bilimine g e t i r m e k aksiyonuna

getirmek

istedii istedii

teorik ve. metopratikve stratejik

dolojik a b a ;

tariha'lg/r/*ev\e

balayacaktr.

AYRIM

I BATI FELSEFES insanlk tarih zinciri iindeki benzerine, basa-

OSMANLILIIN Bu ayrm,

Osmanlln iki

maklarna ve rnekliine Sonra: a) ngiliz h t i l a l i ' n d e n b ) Fransz h t i l a l i ' n d e n Osmanl yklnn Bir t o p l u l u u n lk d a h a Rnesans

szle deecektir. 17. 18. yzyl yzyl banda; sonunda... Osmanl gz ile,

nce, nce,

aklanmasna douundan alnnda

dokunulacaktr. d o m a d a n , a n l a t l n a bat ile asndan, Osmanlslam Haltayan bir t o p l u l u k t u . b y k bn-i

nce, daha

b a l a m a k klasik manta ters gelebilir. Tarih felsefesi

doarken,
idi.

bat d a m g a s n
Rnesansn

Her s l a m 1 0 0 - 1 5 0 yld.

yapan

topluluk,

d u n ' d a n beri, h e r d o u u n bir bat a l n y a z s ile y a a d n bilirdi. lumun mr gi,

Her t o p -

Her d o a n i n s a n n , a r a b u k , bir g n l e c e i n i b i l m e s i g i b i d i r bu. O bilhibir insan normalce yaamaktan alkoymaz. ile balamak, o tarihin bir e l i k i l i l i k l e a y d n l a t r . bilmeyen yoktur. renmekle sze Neden batt zerinde Osmanyaayn O n u n gibi, O s m a n l takavranlmasn karartrihine onun bat felsefesi canl

maz. Tersine, Osmanlln l'nn kendi kavramaya tuz

batn

dncesini

balamak,

Osmanl

biber katabilir. FRANSA kimsenin nceden zemedii genel kanunlar var.

OSMANLILIK VE nsanlk tarihinde, limeler oluyor. Batdaki

B i r b i r i n d e n h a b e r s i z y a a y a n iki a y r Buna en

lkede, ayn ana izgilere u y g u n geile T r k i y e ' d i r . benzeridir. Fransa, Avrupa'nn, hi k a l r . A n a -

iyi r n e k F r a n s a

Fransa, doudaki Anadolu'nun bat u lkesidir. benzerlikleri, tarih ilk

A n a d o l u da A s y a ' n n Lakin c o r a f y a dolu'da hanedan kurulan hemen slalesi, brakt ve

benzerlikleri yannda ile ve Fransa'da siyasal dtkten dirilie)

Osmanl s a l t a n a t
ayn sosyal (Timur'dan

kurulan uyan sonra,

Merovenjiyen
Anadolu'nun

hemen

tiptedirler.

kinci Osmanl s a l t a n a t n a rolenjiyen

yenlere

sonraki

Fransa'nn yerini doru

Ka-

derebeyi

ufalanna Fransa'y

Kapetgetirdi.

Kapetyenler

modern r e j i m i n e

Osmanl tarihinde ve gidili saltanat

mparatorluu, safha

geri

sonuna gibi

k a d a r ayn ayr isimli ad Osmanl

ad

tad.

Osmanl

Merovenjiyen, iki a y r

Karolenjiyen

olmasa altnda,

bile, a y r t i p iki O s m a n l

besbellidir. Ayn

arka a r k a y a geldi. Merovenjiyen'i ykan barbar salgn Normanlardan oldu. geldi.

Fransa'da Birinci O s m a n l manl ramen

Devleti'ni ykan gebeler, Timur Tatarlar Fetret: Anari -tpk Fransa'nn ile evrensel arlman'na bir

Osman-

l tarihinin "Devri saltanat Sleyman" Osmanl

Devri" dedii devletsizlikten sonraki Osdenk den"Muhteem olmasna Btn kamuazzam imparatorluk

(Kanuni)

modernleemedi. mparatorluu, o zaman F r a n s a ' d a n ayr y o l a girdi.

d i m i m p a r a t o r l u k l a r gibi; S m e r , A s u r , K e l d a n , Msr, Eti, Y u n a n , R o m a m p a r a t o r l u k l a r gibi, u z u n b o c a l a y l a r d a n s o n r a , y k l m a y a y z t u t t u . G m l meden uzun sre nce "hasta a d a m " d a m g a s sonraya brakalm. ile y a t a l a k h a l d e s r n d . olduu ile aratrmaya

"Niin"ini balayalm. DRLK

imdilik "nasl"

DZEN-KESM Kanuni Kanuni izilen

DZEN Sleyman'a kadar byk ve en yksek mertebesini

"'Fetret devrihden
bulan sal ni, Osmanllk, ile

zamannda

en

deri deitirme a l t s t l sessizce, rejimi, yukardan atlad. bir Ya-

ne urad. G e n i O s m a n l t o p r a k l a r z e r i n d e o z a m a n a k a d a r eriatn kutparma

DRLK DZEN,
temeli

anszn olan

ihtilal linden btn

geirdi. kt, srr,

KESM DZEN d e n i l e n
iktisadi

"MUKATAALAR" TOPRAK Ondan

devrine

imparatorluun

"RNRADI"ektarihinin hatta tam kitaba iza-

"PARA
nedense

RADIklna
zerinde btn eriat

girdi.

sonraki hie

Osmanl

hi d u r u l m a y a n , prensiplerini

mthi "laik", sayan),

din dman ( n k
lamaya kalkmak,

szde

u y d u r u l m u d e v r i m d e gizlidir. dnyann ha almaktan farkszdr. Bat MAYE letti. Avrupa'da

Bu devrimi a n l a m a d a n O s m a n l tarihini andndn bilmeden, geceyle gndz

PARA RADI ekline giren verilen gidile, bu baty

toprak mnasebetleri, modern dzene

SER-

szde Osmanl

"birikii"ad

k a d a r ilerPARA RADI

mparatorluu,

ilerlemeye ulaamad. Ayn a, bn-i Haldun'un

yznden Kanuni tii lemeye,

batt. S l e y m a n ' n at yeni bile ayan ve mtegallibe kurtarp yapld. bir d e v l e t e bitekrar derebeydoldurmadan, soysuzlamaya,

yz yllk m r (alaltan)

kangrenine tutuldu...

Memleketi

"tedenIs-

n/"en

i l e r l e t m e k iin

pek ok eyler d n l d .

lahat t e e b b s l e r i

Hibir are, gtremedi. modasn man

Osmanll,

Bat

anlamnda

modernlemeye, bugn hl

kapitalizme Fransz i donunun Um-

Mesela Trkiye,

modern

ngiltere olamad. stanbul,

Vaktiyle,

krallarnn giyeceklerini bile P a r i s ' t e n

Paris'e y o l l a y a n getirtiyor. biter.

Bu ters gidiin O bakmdan

derin sebepleri Osmanl ifadelenen douramad

TOPRAK DZENM e
Denizi iin l e n a n a y a OSMANLI Bununla

balar; benzer.

UZAK DI

TCARET szy\e

maceralarnda

Osmanllk,

D o u r a m a d ey: NEM

KAPTALZM'dir.

RNENN

beraber,

insanln O S M A N L I TARH gememi, anlamsz

ile y a a d t e c r b e a kadim abir Modern srnen

boa gitmedi. a kadar,

nsanlk tarihinin ondan nceki denemeleri de (btn bouna kalmamlardr. (boazlanrca) toprak altnda tarihi, mezbuhane

imparatorluklar)

tarihin,

y a r a t k gibi d e b e l e n m e l e r i , getirebilmitir. bir y a n a dern aa, Osmanl braklrsa- en son "BATI

en sonunda kadim halkasdr.

insanl Kadim

bugnk aydnla

kadar mo-

imparatorluklar tarihinin basamaa doru

-Rus tarihi

medeniyetler zincirinin gelen

MEDENYET" denilen

son halkabtn kahateh-

Osmanllktr. En son, d e m e k en y e n i ve izleri Baka en taze duran ile y l izleri bu halka,

nunlar, rfleri, ta

maddeleri ve manalar

bir m a l z e m e h a z i n e s i o l a hayli silinmi, hatta aktel

rak n m z d e d i r . releriyle ayrntlar

memleket tarihlerinde

k a y b o l m u nice olaylar, O s m a n l t a r i h i n d e c a p c a n l , yaamaktadr. ile, Osmanl malzemesinin olmadan, Dolays

kadim tarihi b t n

ile k a v r a m a k i m k n s z d r . T a r i h

z e r i n e o k a d a r a l e l a c a y i p iddiksmen de bu eksiklie dayanr. knde

a l a r n b i l i m c e bir t r l k e s i l i p a t l a m a y , Onun oynad tarihini iin, Osmanl

mparatorluu'nun zannedildiinden

toprak m e s e l e l e r i n i n
insanlk

rol, A Y R I N T I L A R I v e a y d n l a t m a k iin GZ

HER CEPHES

ile g r m e k , t e k m i l

daha faydaldr.

OSMANLI Bize

LE Y I K I L I hikyelerden biri hatrlardadr. belli: "Osmanl idaresi

mahsus "mavi

neden ykld?" sorusuna verilen doru drst sezen dahiler

kolay cevap

"Felaketi vaktinde ve

Osmanl'da

kmam!"

"Kaht'i recal!"{adam

ktl) d e n i r .

H a k i k a t ise,

bu yaylm iddiann t a m tersidir. ilkin o k a d a r o k d e e r l i a d a m y e t i t i r d i i

Ayn Osmanl

mparatorluu,

halde, s o n r a neden a d a m ktlna kran girdi? Bu kadarcn olsun k a f a m z da ilesek, tarihte ahsi k a h r a m a n l a r n s e b e p deil, mekte
40

netice olduklarn sez-

glk

ekmeyiz.

Kald bataca

ki, O s m a n l l n d e r t l e r i n i gn zuhur etmemilerdir.

kefeden Hastal

aklllar, t a m ok eskiden,

imparatorluun aka tehis

e d e n l e r bol bol y e t i m i l e r d i r . N e a r e ki, g e n e l g i d i ; t a r i h , e k o n o m i , t o p lum d e t e r m i n i z m i n i n Osmanl gre, form) a) bara ara kahredici g e r e k l e r i , her t e d a v i y i sz yerindeyse, ikide gzel lmtr. (tasar) Bunu, daha imknsz brakmtr. bilerek, gz gre mparatorluu, leceini

bir b a v u r u l a n " I S L A H A T " (reanlatacak vesikalar bulunamaz.

layihalarndan

17. Y Z Y I L B A I ( n g i l i z h t i l a l i n d e n n c e ) PARA RADI devriminden ile l d . kadar el indirme) yarm yzyl kadar zaman gekal-

Kanuni'nin

miti. A n c a k p a d i a h eceli "/^//"(padiah tahtndan kan G e n O s m a n ' n Faciadan riceli d n m e ders Koi rzna IV. nl

Bir e y r e k y z y l u z a t l a r a k can

i i n d e , art a r d a

patlak verdi.

Bir s l a h a t y a p m a y a alnd.

alan Bey,

Murat'a, layihasn

"Trklerin Montesquieu'su"d,eri\\en
a k l a m a k istiyorlard:

G-

i n a n l m a z bir s z h r r i y e t i v e g e r -

ekilikle sundu.

Bilgililer ve g r g l l e r olaylar

"Saltanat' leriyle ni isteyen, aln, diah

lesi) [1]

Aliyye'nin devam dnya ve

ok

yksek ve bu

hanedan Tasal itaate eit ar frsatn ve hazr

-cenab- Osmanl olup,

Hak gzden ktlkleri

ezeli dm ve
Bey

inayetiyiliiolan kargapaRisa-

muhafazada hayrlar ftne hazretlerinin

eylesinahvalinin hadden ulatrmak

hanedannn

ok bilginler fesadn kulana

emektar kullar,

deimesi, olmasnn arardk.

sebeplerini
"(Koi

dnp,

ktidar da p a m a k iin

-o

mutlak istibdat anda- d o r u y a herkese danyordu:

azlar ve gzleri

ka-

direnmiyor,

"... reket ve

hnkarmzn getiren rtsn

s.29)

dzen nurlu yaymak

[2]

gsteren fikirleri, tarafna

ve

cihan

ssleyen ve bulunduu cenaplarna

yksek rey kkn btn bildirmeye

ve

be-

meydana adalet

zulm ynelmi

fesadn

kazmak insanlarn ba-

malumu

olmakla

herkes

dncesini padiah

ladlar. " ( K e z a ,
Olayn yulup beri

(Osmanl

knn) (rvet ve

styaps,

kaamakszca; ileri geliyordu. konuldu:

halkn Bunun

ar

so-

ezilmesinden

zulmden) ortaya

eskiden

d e i m e z ykl belirtisi

olduu

"... sa, o
Ykmn

Zulm devlet harap

ve ve

rvet herhangi dkn olur.

toprak

devlette
"(Keza)

meydana
[3]

kar

ve

aikar

olur-

temelinin,

ekonomisi

dzenindeki

bezirgan-tefeciapu-

lunun getirdii d e r e b e y l e m e biimleri olduu ortaya di bozukluktan kk aldn grmezlik edemiyorlard:

konuyordu. Yzeyde

g r n e n e y " a s k e r i ihtila11er"di. A k l e r e n l e r , her a s k e r i i h t i l a l i n bir i k t i s a -

"Askerin

dzeltilmesi isteniyorsa,
"(Keza) kitapta toprak ise balca dzeni nce

en
[4]

mhim

olarak,

tmar
-Btn

ve

zeametin

dzeltilmesi grlmektedir.
Bildiimiz ve bu paratorluk ve

b e l i r t e c e i m i z gibi: olanilkin de,

k a d i m imtemeli ku-

medeniyetlerin ve temeli

tpks

Osmanllkta

ekonomi

toprak r e t i m i n e
Dirlik d z e n i n i n rulmutu.

Dirlik d z e n i n e Zeametler s i s t e m i
itimai ve askeri sezmek

dayanyordu. zerine

Tmarlarvo.
siyasi,

Demek Osmanl rin raki likle ekonomik nice

dnr,

btn

altstlkleiin 300 yl

retim

dzensizliinden

kageldiini Daha olmaz ve

sonra gelecek "Marksizm"i beklememiti:

1630 y l n d a , 3 0 0 yl s o n utandracak basitsadiyerek,

"lema
ve

ve

vkela" ( b i l g i n l e r i
ile ykm getirici:

vekillerimizi

"aka He halas"(para
rvet"i) Beride, Tehiste

kurtulu)

insan

ezip soymaeyler) iin kurulu

y ( " z u l m
yabiliyordu.

"mel'unnesne/et" ( l a n e t l i
nceki ilk

eksiksizdi.

Yalnz tedaviyi

ileride g r e m e d i i

gea-

ride a r y o r d u .
nn

Kesim

(Mukataa) d z e n i n d e n
dzenine zeniyordu:

Dirlik ( T m a r - Z e a m e t )

"Kyler zeametin lar tr saysak, (kar)

60 Osmanl Koi nunda, yor. demek

ve

ekinlikler kl verilmesine kii ancak devletin

hakk

erbabna mani kar, byle

Bey,

(dirlikilere) ve fazla memleketin kmaz. edilip

[5]

verilmelidir. ykmna Byle karmasna 30-40

Tmar sebep kiinin

ve olanha-

erbabna 30-40 iin,

seim

ihmal

saadetti padiah-

mz asla

raz gelmeyecektir." ( K o i
DP'liye kuralyd.

Keza) "huzur"

vermekle

gelecei,

d e m e k bir a n t i k a

Bey, T r k i y e ' y i y k m a gtrenleri soygunun 10 misli, "reaya"y (kyly 80-90 alrken, ve yzylda vergilerin 1

3 0 - 4 0 kii s a y y o r . n n d e sohalk) bana ezdiini 700-800 40-50 20-30 rakamla akaya misli aka gsteriktn,

Yarm

akadan araclarn

hele A n a d o l u ' d a

koyun

ykseldiini soyduklarn

gsteriyor. pm,

Devlet vergiden

anlatyor. {50 ylda kyameti 111 "tahsilat"

1 0 misli v e r g i o l m u . 1959 ylnda 6

Koi B e y , p a d i a h n y a k a s n a y a k u r u l d u u yl, vergi milyon, 1963'te 10 Salmilyar 385

koparyor. Trkiye'de Cumhuriyetin

milyondu; 5 ylda 1

milyar akn. tanat zaman Yll, s.381). rasi Bu

D e m e k 4 0 y l d a v a t a n d a l a r 100

misli v e r g i d y o r l a r .

misli v e r g i a r t " y k m " ( h a r a b i ) v e z u l m s a y l 1 0 misli v e r g i a r t t r l y o r . Otokrasi fark bu olsa (1959 statistik ile P a a k (mstebit padiahlk) gerek.}

m; C u m h u r i y e t i n her 4 ylnda Herkes vnyor. kar (demokratik cumhuriyet) gidie kim

arasndaki

koyacak? Padiaha ykleniyor:

"slam sa
42

lkelerinde

bir

memlekette sorulur.

zerre

kadar

bir

kimseye

zulm (Ben

olonla-

ceza

gnnde padiahlardan

Vezirlerden

sorulmaz.

ra

sipari ahi Kfr He Adalet,

ettim) dnya mrn

demek ykar. durur,

cenab- zulm

Hakk'n He

huzurunda gzyalar Fukara dediklerim nanlmazsa

cevap dnyay ahvalinin szler, onlardan

abalar:

olmaz. boar.

Zulm

grenin

saraylar

Zavalllarn sebeptir. olur. szdr.

padiah

durmaz. dzeni padiahbenim sorula. szlerim

"(Ke-

uzunluuna sebep eyhler ve

larn deildir.
za)

cennetlik
[6] Ve her

olmasna

Bu

Bilginler

"telhis"{ozet)inde hamdolsun, ki, yolsuz fermanlarna olunca yararsz da edinip,

1596)

kandrmaya

"Alla ha eylere lar grr. m'n zineler 19 yakp, musibet ve ezili c ilac "Din ve "Ceza bunlarn
rak

saadetti padiahmz mansp mansplar boyun mansplar iin

hazretlerinin ake Her ve

o alsn. Btn

trden Ve gibi

mal

ve

ihtiyac yoktur ki, ve Byle halifesine ve

kimseden

zel adammuamele olan hain,

[7]

yoktur

vermesi gereksin. eerler. sahibi pulluk pulluk biri halkn

halk padiahmn slahatoplam oldu. Bu

kuludur

gerektii bir alay

memleketin

koruyucusu
"(Keza)

satlp, yakarlar...

defineler
(miladi

memleketi ykp, tarihinden Geri

ve

"1005 reaya

beri slam
vermeyen

memleketlerinden dahi
halk)

eyalet yer ne

elden

gitti.
(kyl

kalan

memleketler

kendi zalimlerimiz perian tedbiri

ve beraya

hara

musibettir!" memleketleri trl sefahet dmanlar elden eksilmez. bunca Allahn saadetti ve reva farz vacip gitmekte; Bu memleketleri grlmez. olmutur. sual
(ilenmesi

"Taraf taraf slam sorulmaz; ve horlanla gnnde dzeni He ve

Ve eceli Koi ile

yine alsn Bunun olunur.

tanrca

grlmez fkaras ve
[8]

gaflet ne

gaflettiA ve

" halk ilaise

ola-

devlet

inensin, hazretlerine cmlesi ilgilenmek farz mesabesinde olup da,

katiyen

tedbiri

grlmek padiah

"(Keza)

padiahmdan

yle
kesin

emredilmi)

(derecesinde)

olmutur. sorumlu

Bir alay olmak ne

deersiz revadr?"
Belki 2'si

zevk
(Keza)

sefada
Bey'in

saadetti padiahmz
IV.

sz geiyor. sonraki

Murat y a m a n bu sayede, 2 dalgal

bir atl y a p y o r . padiah indirme, ramen,

Osmanlln ayakta ve

ondan

150 yl

lme,

gene 2

indirme yollu

sallanlara

az ok

bamsz

kalabildi. k a d a r iyi t e h i s e d i l m e s i n e r a m e n , t e d a v i s i i m k n geri gelmesi iin, ilk O s m a n l / / i l e r i n i tarih btn (gazileinsan Onlarn

A m a , hastaln bu szd. rini) Eski geri ile getirmek

Dirlik D z e n i ' n i n lazmd.

doru insan r u h u ,
Koi B e y de, gryordu.

ncesi

toplumu

birlikte s n m t . ramen,

O eit insan t o p l u m u ile b u n u

dzeni yerine,

bezir-

gan m e d e n i y e t i n e i t s i z l i i i l e r e i l e m i t i .
kunluuna gereki gz

i y i m s e r co-

Toprak dzeni bezirgan

Osmanl

mparatorluu'nun

ayaklar

altndan

kaym,

ekonomisine

gitmiti:

"Lakin Hakani'de mnda si kadar dalarak dikkat olup,

tmar nice kam, olunsa

erbab olan kyler bile

evvelki reaya ezicilerin ve eski

derecesini ve izleri
o

bulmaz"diyordu. ocuklar yklp yok Bu

"(Keza)

"Zira kimi olmu bakmdan,

[9]

Defter'i ve ahaliher ne

isimleri yazl

beraya kalmamtr. bulamaz.

insanlar

ulfeli kul na-

saldrsndan

isimleri

durumunu

O e k o n o m i k dzeni

k u r m a k iin

bulmak gerek.

"Ve rlen ra, olunca, re yaramaz iyi

can' ve adem iyi adam

gnlden

padiah olur olmaz

hizmetlerine gnah ve btn

bulunan [10]

bel

balayan

ve adam

hizmeti gZigider, yle ona gazalp

kullar

koruyup, snangl pek

iin

zayi

eylememek gerektir. iyilerin

yakuta

(deneyimli) oktur,
A

din

devleti koruyan yaramazlar

krmz

ve
nadir

hasmdr. gibidir,

kzl kibrit

korunmak gerektir.
IV.

"(Keza)

M u r a t s a h i c i din v e d e v l e t a d a m

M s l m a n g i b i , o n yl Gel:

"kt"kii-

leri k l t a n g e i r m e k l e u r a t . A m a , k t l e r i k e s m e k , d. Kime gvenecekti padiah? "Kurlarna.

"ey"\eri o a l t m a -

"Bu rilse den ve

devrin

askeri

yle

bir asker ki, ve her biri

her

ay

tm trl gelip,

gndelikleri pein
aralar)

vemirive ve "slam kulana

her birinin ne akl kadar verse muhalefet, ve zerre

tm ulema ve

levazm
dense),

mhimmat trl

(gereleri,

grlse

(devlete

ltuflara

boulsa t ve:

dnyada smarlama Padiahna girmez,

ve

eyhler hep ve nikaha

bir yere itaate zarardr

bunlara birisinin

her biri bin olmaz.

tle
" (Keza)

yneltilseler deseler,

din

kadar faydas

[11] 150 yl

O n u n iin geri d n l e m e d i . A n c a k y z elli yl d a h a b o c a l a n l a b i l d i . sonra, Avrupa b) En rih'i Tevhit Fransz "Ulu Devrimi"ne girince, Osmanl (Fransz htilali verilmi zerine)

bir d a h a d e b e l e n d i .

18. Y Z Y I L S O N U son Bey'in III. Selim'e

"Nizam'
41, 42, rapor)

Devlet Hakknda
43. bu bakmdan ilkin

Mtalaat"(TaAhmet olaanst garip

Osman

Encmeni hediyesi Raporun

Mecmuas'nn

nshalarnda,

olarak neredilen

gerekidir.

"Fevaid-i Hareket ( f a y d a l
silkelenmesi)

hareket) bahsi,

ve Nehdat- Hinsana bozulmas,

myn"
gelen padiahn bir y e r d e

ayaklanmas, bir t e z o r t a y a a t a r . Vaktiyle oturup devleti

Raporcuya gre, Osmanl kalmas kuran ilk padiahlar,

devletinin daima

"hareket ve nehdat ( a y a k l a n m a )
hareket bar z a m a n byle yaman

"dan
ha-

uzak dmesidir.
ederler,

linde idiler. S e f e r d e s n r d a n s n r a k o a r l a r , bir y e r d e k a l d k l a r v a k i t bile, arkada Osmanl padiahlarn, kadrosunun

boyuna seyahat Bata

m t e m a d i y e n ava karlard.

gebe

dinamiz-

/77ne t u t k u n konuuyor:

olmalar,

insanlar

israftan

ve sefahatten

korurdu.

Raporcu

"...Eskiden, yerde fazla fazla manm uzun

kimseler da ikamet ss boylu

varlklarnn kendine etmeye ve balad. giyim gre

bir biraz

ksmn birikmi

biriktirir paras ve

ve olurdu.

savaa Bir iin gereinden

gidecekleri zamanlarda binalar yapmaya, masrafyoluna "Elli altm

devam

balamakla eya siy la, Zorunlu

moda

birlikte, mefruat da, sultan beri,

herkes

yiyecek

girmeye

olarak
oldu.

ok borca hazretleri,
atan

batmaHilavazgeefler kr edip, nefret

da

gizli inceliklerini'

unutmamak

seneyi akn dinlenip,

bir zamandan elenirler"diye nimetlerinden esnaf ve dolaysyla

ortaya

beri,

ulu

fet Kaps stanbul'da

ediyor:

padiahlara

raporcu,

"Otuz seneyi akn zamanlarnn unutup, balamlar,

bir zamandan tccar arasna da tabii

Bu

seferlerden balanm, He, seferden

sonularn

ilmi, ve mal
yle

bar biriktirmeye
sayyor:

faydalanlmaya

askerler sava

katlmak olarak
gidiin

eder hale "Bar devlet yk meti ettirmiler,

gelmiler..."olayn zamanlar ve Boazii'nde girerek, cretli grevlerde,

[12] izah,

koyuyor.

dinlenmek bykler, yksek binalara elbise gelen zorunlu

herkesin stanbul'da yksek uygun ve ev

tabiat binal

gerei yazlklar

olmakla kapatan yaptrmlar,

beraber, binalar fazla lkse ve ina bhizkazebumuhta

bile,

adamlar

gkyzn eyalar, ve

klfetlere ve

gereinden arya ve kesim

maiyet besleyip, memurlarn varlklarndan

binek aralarnda

mlardr. amet gibi lunduklar

normal gelirleri iradlar, olarak,

malikane, ve para

giderlerini kapatamadklar toprak

iin,

rvetine

kalrlar. "{Keza)
Raporcunun mahedesi olaylara girlie atlan

Kolomb'un ne

yumurtas

kadar "kolay" grnse imparatorluktan lkse

(gzlemi)

kadar kuvvetli! sonralar ta nasl

Hatta, keyif ve etin

sonraki

bile a y d n l k s e r p e c e k k a d a r g e r e k d e i l Osmanlln, soysuzlatn, yukarki olanlarn

mi? lk z a m a n l a r , c i h a n kayarak, soygun ak ne tasvir seziyor. Yal-

ve zulme doru nz,

cmlelerden Raporcu gzel

edebilir? Anlatlanlar,

kendisidir. koyuyor.

m e s e l e y i fert v e a h s a s n d a n lk Osmanllar gebe Tezini niin Kay daha

"daimiharekefhaVmde
oyma, ileride

idiler?

nk, bu

Ouzhan

ai-

retinin

Babahanln yle aar:

"Kahramanlk Devrice
noktadaki

gelmi, hakkn

otlak arayp y a a y a n yiyemeyiz.

bir t o p l u l u k idiler.

Raporcunun,

"nceleri, ve ne

saltanatn olu

douu shasebiyle, ge/inse

bir b i l i m

ralarnda, gelirler ve de..."{Keza)

bedevilik
[13]

izlerinden
Burada,

dolay,
yzyl

az

masrafl her
Osmanl

olgun

masraflar

konusunu

incelemek
evvelki

kadar grmezden
mnevverinden

terbiyesi

ve

hakikat dersi

almaya Baz

ne

kadar m u h t a hallere d t m z hl ilk O s kendisi lk bilhazrdr. Osmanl'nn

hatrlamamak elden manoullarna Osmanl

gelmiyor.

mnevver geinenlerimiz,

"barbar"diyeni

aforozlamaya

ise, k t y u m u r t a n n faziletini, d i i m i z gibi, v a h i l i i n lk konanda

kabuunu

b e e n m e y e n civciv kafas t a m y o r .

"Bedavet eseri"say\vev\yov.
katndan, y u k a r d a lk O s m a n l , iin,

"Bedavet =
bulunan, av,

Bedevilik",

Bat d i l i n d e k i " b a r barbar(gezgincilii)

b a r n A r a p a karldr. bulunduu

"bedevi", d a h a d o r u s u o r t a
seyahati

"seferi"{sava),

i g etmiti. O n u n elbiseye, binaya, sse, y i y e c e e , israfa d k n olmamas, bu sosyal k a r a k t e r i n d e n ileri g e l i y o r d u . Y o k s a , O s m a n l l a r s a d e c e s e Nitekim, son(etkenler) biri de, o b i t m e z t fere g i t t i k l e r i iin faziletli k a l m v e i s r a f t a n k a n m d e i l l e r d i . ralar O s m a n l l y e l l e y u f e d e n a m i l l e r d e n kenmez "sefer"ler olmad mparatorluu fer, Ve m? seferler kurdu, baka bir y n seferler ykt. Se-

bir y n

Osmanlln z a m a n l a kaybettii ey; harb, Osmanl'nn hl bugne ebedi kadar, bamza

sefer, sava, harb deti deildi. ne geldiyse hep o

b a u c u n d a n d e m o k l e s i n klc gibi a i r e t reisi

hi e k s i k o l m a d .

"sefer detimnizden,

kendimizi dolan

bir a i r e t s e f e r i n d e ,

e m r i n d e tabi b u l m a m z insan zellikleri idi.

dan geldi...

Osmanl'nn zamanla

kaybettii ey, gebe barbarln yalan N K I L A P L A R I (tarihcil d e v r i m l e r ) abtn geri barbarlarn bana gelen Osmanllar balayp, yle bir basit, r m e m i baryerden

b i l m e z , t e r t e m i z , s a p a s a l a m , adil v e t u t u m l u bir y a p , bir m e d e n i y e t k u r a n a r t k bir d a h a medeniyetlerin sahipleri

Bunun nne geilemezdi. TARH nda, yeni hep ayn bar da, insan ey oldu. nesile, byk

N e k a d a r y a n p y a k l s a k , o ilk, kadim

mnasebetlerine

dnlemezdi. girimilerdi.

nesilden

braktklar

medeniyeti, toplulukta,

"Bir adm geri,

toprak ister adl

iki adm / / e A / A y r t m e y e
(raporcunun

"malikane,

mukataa
kafa

ve

zeamet" s a h i p l e r i )
(asrmzn gratsiyel yaplara dem, t/"sayd uygun haem) vb.

istemez

"eflake

ser ekmi" ( g e
uak,

tutan) (ha-

gktrmalayanlar

gibi) " h a n e l e r " k u r a c a k l a r ve o beki, polis Mslmann

{"ebniyeye muvafk") s s ,
saltanat sahibi ZNA" oalacakt.

hizmeti,

olacaklard.

"kyametalame-

"BNA ve

AYRIM

II BZANS

OSMANLILIK VE Bu insan ayrmda, gcn

kkn

Bizans v e slam m e d e n i y e t l e r i
barbarn, zellikle Bizans'a baland.

nnde, kar

daha

taze

elinde tutan

s e m b o l i k yr-

tclna

bir a n l k r n e k v e r m e k l e s z e

Ondan

sonra

iki

byk balk altnda,

Bizans'la

Osmanl'nn Bizans

karlkl

eliki ve
Ave

ilikileri Bizans

belirtildi.

Ekonomi-Politikas
eitli dokunuldu.

zerine

bal

altnda,

ekonomik
karak-

sosyal y a p s n n
B-

"Barbar alarma Etkileri

en

ramen bal

derebeyleme altnda, Boyundan Bizans

teristiklerine

Osmanllk

ve

Bizans

zerine
son

sosyal
ili-

v e politik y a p s n n ,

Osmanl'da

Gebe Kay
kimilerine

kalm

kiler z e r i n e g e i r i l m i Barbar mtr. YIRTICI

klf b i i m l e r i n d e n

dokunuldu. hep byle kotarl-

"minareci

"almak iin" m e d e n i y e t

"klf",

BR ELEME medeniyetin, Roma ve slam slam'dan, lkmjdelenmi

O s m a n l l k , ikisi d e k e n iki k a d i m orijinal medeniyetlerinin ykntlarndan yepyeni onun c rini en salam temelini, ise, ilk halifeler) andran Osmanl'nn adaki Araplna ki btn andaki

bir s e n t e z o l a r a k d o d u . ald;

"HlefayiRaidin"(cennetle

toprak d z e n i n i

derebeylemi dou soysuzlukBizans temelleuurdu. yaad slam

larn att.

Bizans'tan

s t y a p s n d a n o k biimler al irken,

derebeylemi toprak ekonomisi slamlk hi nnde davran

zn havaya
Raidin

undand:

Osmanl,

slamla

benzemiyordu.

Hlefayi Onun

andaki

ok benziyordu.

Osmanl Trk,

1300 ylndaki

Mslmanlardan

ok, 622 ylndaki

Mslmanlara yaknd.

iin, O s m a n l , e v r e s i n d e -

M s l m a n devletiklerini kltan geire geire temizler, ezerken, byk rnesansn yaratt. undand: Bizans, kendisini doidi. Osmanl-

Mslmanln en son ve en Osmanl'nn uran nn orijinal baka kaplyd. hie karsnda

Bizans nndeki davran Roma medeniyetinin maddi, gereki Osmanl bildii k k n hibir sayan slam manevi

ilk a l a r n a stnl

hi b e n z e m i y o r d u . A m a , szdrmayan

hasm

medeniyetinin tpks medeniyetinin dopdoluydu.

d,

Mslmanlk yalan
ok

zrh ile

i ise,

yendii

Bizans

muazzam

dnyasn Bizans ilgin bul'u ald

gebe z ile
bir d r a m

nndeki gn:

davranna,

ok kanl

olduu

lde Fatih

bulunan

kk ve

korkun

rnek olabilir.

stan-

"Byk Duka tikten ehri zerine, den sonra, ylece

Luka teslim

Notara etmeye gzne Chira

He

baka bar Pera'daki

Yunan

baronlarn iin ve dolay

huzuruna eiitmeye

getirtveya Bunun

mparatoru

kendisinden girip Luca

istemek Venedikli onlara

Halil Kara

kandramadklarndan her kabahati

azarlad. Ayrca da,

hkmdarn drmek isteyen

Basa:

Cenevizlileri gzKad Yunan-

ykledi...
Paa'y)

labassay ( K a r a

Veziriazam

endereli

Ilann la

dostu

olarak

sulad. yazlm
sa

Ve mektuplar
kalm en

szlerinin gsterdi.

doruluunu
(Assedio

ispatlamak
e

amacydi

beriki

tarafndan

Bresa

C o n s t a n t i n o p o l i di Z o r z o Dolfin, s . 1 0 5 ) km vezirinin ca'nn Bizans'n byk adam, yenen boduracakt. Osmanl'ya, ulu

Bizans casusu

olduunu

ispatlyordu. orada

Osmanl'nn tepkisi

n e ol-

du? endereli'yi ise:

Edirne'ye yollad;

M u h b i r ' i s a d k Lu-

"ki kendi ronlarla

olunu birlikte

gzleri ayrtt. boynunu

nnde Chira

ldrtt. Luca'nm

Henz kendisine

bulua gelince,

ermemi onun

olann teki

da ba-

arzularna

vurdurttu.

"(Keza,

s.105) iin.

Bizans bu d u r u m a ABZANS

neden dt? Derebeyletii POLTKASI ZERNE

EKONOM

B i z a n s bin yl y a a d . A m a , d a h a k u r u l u r k e n l m n n b t n s e b e p l e rini t o p t a n rp, benimsedi. Bizans'a bin yl d a y a n a c a k s u r l a r drt ylda yaptkapitokurdu. kadim kendi adn v e r e n Konstantin, Konstantiniye'ye Roma'nn yalnz Allahkrilerini, hatta gibi beri t a n d Roma'da olduklar

larn s o k m a d . Sayelerinde "tapnaa

Roma'nn senatosunu, tribnlerini,

ln, saray, su yolu, t e r m e ve portiklerini, stn geldii snma h a k k " ile, baka, on

H r i s t i y a n l a r a da, o n y l d a n bir k i l i s e y a p t r t t . k e y i f iin

her trl v e r g i ve a n g a r y a d a n

m u a f l k gibi

imtiyazlar tandktan Hristiyanl

yaratan

klelere,

ldrlme ve

ikence y a p m a ,

o l u k o c u u n d a n a y r m a gibi i l e m l e r i a z o k y a s a k l a d v e h a f t a d a bir g n ck olsun d i n l e n m e hakk olan Pazar tatilini sundu. A m a , btn bu yenilikleri, k m R o m a ' y , Romal, B i z a n s ' t a a y n e n bin yl d a h a y a a t m a k iin y a p t . olduu kadar, klelii ve olan barbarl

r a k i p l e r i n i t e m i z l e m e k iin Smerlerden beri

y u m u a t m a k iin, t. u Modern

yaamakta

direnmi

kent r u h u ruhunu Bi-

n u k k n d e n k a z m a k iin, z a n s ' t a y a a t m a k iin, klna sokup,

Hristiyanlktan daha elverili silah b u l a m a m Roma'nn Roma ldren Hristiyanl, mparatorlu-

k a p i t a l i z m i n " s o s y a l i z m " iin y a p t gibi, Roma'y Bizans'n emrine geirdi. ve Hiyerari

Memurlar Ordusu

O n u n iin, O s m a n l ' n n y k t kmndan, cu Birinci Konstantin zamannda da

B i z a n s , D N C L L K v e M E M U R C U L L U K bane idiyse, ana izilerinde S o n u n Birinci soktu. Roma'nn Konstantin, bugnk R o m a ' n n iki byk afetini: nk

Konstantin zamannda o oldu. stanbul'a, kkn

s u r l a r n iine s a r d

"Tat7Ankas-

rclhiyerari"le
ra gibi, tanbul'a
48

"memur/ar

ordusunu

aynen

Konstantiniye,
olan

bir m e m u r l a r e h r i tand.

olarak dodu.

en zengin aileleri

Osmanllkta

"fodlaclk"biimine

girecek

"halka be-

dava
ks

teberi datma "usul

yapmak iin, (V.

tand.

kadar

ki,

stanbul'u s. 193)

Roma'nn

tp-

"yerieryedi tepe
Duruy: Histori

sunduu halde,
Gnrale,

ehri Roma gibi on "Daha zere " yerine gze "Uzun sokuldu.

drt gve "

so-

blgeye bld." tien, rnmez bilgie kalabalk

(Keza, pu

nce Dioct-

hametpenah klarak, bir bir

s.194)

beyefendiyi

daha

saygdeer/etirmek kendisini sarmalamt. gre yerii mparatorun "asa/et/u {soylu)"

olan)"

Asyal hiyerariye idareciler

Sonra

tumturak/lklarla personeli halkla

(basamaklamaya) Osmanlla;

oturtulmu

arasna "atufetlu Ttvvetlu

Prenslere: ki, k

"necabetiu {soyu
(mert, Roma

temiz)"

"fehametiu ( b y k l , "izzetlu
daha

ululuu

(iyiliksever)" yiit)"

"semahatlu

(cmert)"

(deerli, keskince

onurlu)" oturtuldu.

v e ilh. t e k e r l e m e l e r i ab,Roma'dakinden Konsl'e, ran eref Piskopos'a: Osmanl

biiminde aynen Bakana:

a k t a r l a c a k olan

kkn

eika-

"Nobiiissimi",
Kont'a, vadevrine

Prefe'ye ve yedi

"illustre",

Prokonsl'e, Viker'e,

"Spectabiiis",
da onlar

"Egregii"q\b\
mal

lakaplar vard

b u l m u m a r i b i gibi e v i r i p e v i r i p k u l l a n m a y

bilecekti. medeniyetin insan, kelini takkeyle Fakat, r t e r gibi, bin unvan ve ki-

Soysuzlaan iin

rtbe etiketi t a m a y taplar

bir m a r i f e t s a y y o r d u .

be y z yl

ncesi

bile, poz l a k r d l a r t o p l u m u k u r t a r m a y a y e t m e d i . bile a k a y a z y o r :

B u g n artk okul

"mparatorun dilce tan beridir man, balk denildii gibi, da, birtakm zengin ok, en nartrdysa sonel iin

kutsal o

kiiliini

sarp gcn iin

saklayan
(ilahi

memurlar
kademelilik),

ordusu, sarayn iyiliine usuz

resmi parlaklalmak-

tanrcl hiyerari yaranmak bile

hkmetin

arttrmad. kayg eken daha masraf ar

mkellef)

Kamu bu artt. ok

beyefendisine

bucaksz perO za-

maalar gerekti. vilayetleri vergi veren ve hr senatosu,

dare ypratrken,
ile

Yoksulluk oktan vergi istedi. ve zorkalntsna yayordu. az 25 artopiakendi"Ama, gittike

meslei:

vergi alanla savadr "Eski "

(maliye

arasnda bir hile son henz en

balad

ahaliyi

ier/ettike, belediye vard. bulunurlar olan Bu iin, Bu

yurtseverlii dzeninde senatolarda, ve kendi

dek sndrd. Her ehrin pantlk ( 1 2 5 arak lerini kendi belediye idare

zamann kendi
dnm

messeseleri Curie'si mzakerede grevli

kadar)

toprak sahibi olan

(belediye

kryaller ( C u r i e ' l i l e r ) ilerinden, seerlerdi." vergi

(papaz

zerine edecek

majistraiar toplamakla

memurlar)

vergilerini

kendileri

kryaller, yzden yaama kierje lnce

karlklarn

mlkleriyle

garanti Bundan

ediyorlard. yakalarn ve

koullar canlarn ocuklarnn

yoksullaacaktr.
Osmanl'da

syrmak zorla

"lmiye")

ordu gibi imtiyazl karlarak,

heyetler iine

atacakgee-

lardr.

Fakat

onlar

oralardan

ekleri kentlerde

krdeki
(site:

yerlerine
s. 195)

geri

getirileceklerdir. kryallerin
(orta

Bylelikle,
halli

artk

btn saylar

beldelerde)

retmenlerin)

azald. " ( K e z a ,
Smr Demek, dnyordu: yordu. ve

Kleletirme i tam kmaz embere arttka, m e m u r oal-

b i z d e k i d e v l e t k a p s n a d a d a n m a gibi, Memur arttka, bugnklerle vergi artyor; vergi

Vergiler,

kyaslanabilirler: Herkesin, her 15 ylda bir y a p l a n

1- ndiction ( v a r l k v e r g i s i ) :

kadast-

ro iie
luyla 2-

(Osmanllarn

"A?/7/7/-"diyecekleri

yazm),

"Cycie

des indictions"yo-

belirtilmi olan zenginliine gre dedii vergi.

Veraset V e r g i s i :
Mal

20'de

1. 5'te l'i. mlkszlerce denen cizye.

3- Sat V e r g i s i : 456eit

fiyatnn

Capitation ( B a V e r g i s i ) : Gmrk
resimleri.

Kle b a n a ,
bir,

Chrysargyre\ kazan v e r g i s i .
ve

Her d r t y l d a ( H e r yl (Altn

k k tacir ve

esnaftan

alnan

bir

deil!) Ta): lkin byk resmi olaylar zerine,

7- Aurum

coronarium

Konsllere buri\evg\
Ancak,

mparatorlara
bizim Kuru

halkn

isteiyle
usul, oylarn

gnderilirken,

zamanla

/vec-

olur. Demokrat Parti byk varlkllara satn a l m a k zere, pek d o k u n d u r hazrc, t e m -

ulmuyordu.

kalabalklarn

bel a y a k t a k m n a b e d a v a d a t m l a r y a p m a y a d a y a r a y a n b u v e r g i l e r , t o p raktaki

orta

retmenler iin lde, alak

ykm

oluyordu.

"Bu ar mi'ier, mi'ier,

paz

vergi yklenmeleri, Patriciier, Egregii'ier,

en ve

zenginler iin orta Spectabele'ler, btn

hi ar

olmadklar basyordu. ve

veya

cz'i

olduklar

varlkllara divan en

ar

NobiiissiPerfectissikierje
(pa-

ilustre'ier, btn kryallerin

(125

Clarissimi'ler, asilleri ar

saray adamlar, srtna basit

snf:

ilmiye)

yklenen az hr

vergilerden daha Alexandre haline salgnlar sonunda az

af edilesnaflar, bahtsz gelmilerbyznden

milerdi. tacirleri deillerdi beri di; yklerin mlkleri colonlar unvanca undan

25 arpanttan iine alan

(bugnk

dnmden)

toprak sahipleri iie, Bilhassa

nc
baz

snf, kurduklar

insanlar snf, cezaevleri yasak yahut ediyordu. barbar en Bu

s. 196)

sendikalar

gibi).

Severe'den

ehir zanaatkrlarnn hkmet esnafn zorbalklar ellerinden (smrge insan yoksul ederek veya alnan kullar) olmaktan

loncalar, kmalarn iie, toprak bile,

loncalardan hileleri kk kar masa

Kylerde

sahipleri, sokulmulard. insan

zenginlerin kylleri deilse o-

durumuna

art, hi

haklarnn

topraa

balyordu." ( K e z a ,

Bizans'a

Barbar Alar btn zehirlerini tat e k bir insan mBiKlasik tarih,

Bu tipte, daha doarken lm s o y s u z l a m a s n n m r zans bir Bizans, bn-i Haldun'un 1000 belki yl

"Tavaiflmluk"&
Nitekim ayakta tutar.

bitii

k a d a r yl

bile y a a y a m a z d . sonunu yl,

k a l a m a m t r da. Seferi'nin

mparatorluunu bir d n y a ilk bin

Hristiyanlk, batan

"fatidik" (kakara v u r u u Bata kk-

derci!)

bekliyordu. 1 0 0 0 yl

Hal

emberi yarmasayd, sa'nn Bizans tendi. rcleri Tuna'nn d. ii, kentini Bugnk

Bizans'a son olacakt. barbarln yaratdr. kendisi barbar domutu. Konstantinen kasabasnda

Bizans'n

deil, yce Ni

"Konstantinopoli"yapan
Yugoslavya'nn bile.

Konstanen ldyznden, paylalilk

tin'den yarm yzyl Hunlar'dan kap

sonra, "Konstantiniye" onmaz i yaralarnn gelen

ile k v r a n y o r d u

Vizigot barbar/arma,
mparator Vales, barbar usul oldu.

rkl

gneyinde yurt veren

395 ylnda

o barbarlarn

elinde ld. Ve i m p a r a t o r l u u ,

ile iki o l u

arasnda

Arcadius,

Bat Roma

mparatoru

Dou imparatoru Honor/us^n

kardei Arcadius'un satn alacam

balarnda Alaric bulunan Vizigotlar, m p a r a t o r II. T h e o d o s e kendini (408-451),

z e r i n e sal-

d r t m a k o l d u . B y l e c e , t a r i h i n nl medi. hara v e r m e k l e eyrek yzyl

" B i z a n t i z m ' S balad. Y a r m yzyl gesand

Huniar'a Vi-

kurtarabildi. mparator saure'lu grnce, Bizans'ta bana Roma'nn kanunlarnn (Silifke civar) yetitirilmi bela etti. En Zenon, olan

gemedi. karsnda Roma

zigotlarbir

daha

Vizigot (527-

b a k a n T e o d o r i k ' i , g e n e Bat rnesansn yaratan, 565) kurucu Konstantin gibi belki tarih

parlak Bizans

byk derleyicisi Justinien

bir s l a v b a r b a r y d . Bizans barbarlarla oynuyorum sand. Gergei

Btn ekte, akn yollar

o yzyllarda, barbarl,

barbarlk Bizans' yapan

el topu y a p m t . ncesinde sapaca ok daha

lk bin y l n

art a r d a

b y k Bizans'n

Neandertainsann

Avrupa'ya

zerinde kaynamasayd, hisarlk, Osmanllktan

den

gney boaznda

tnedii

nce yelle yuf olurdu. "Tat7/7/7//? / t A -

19. y z y l o r t a s n d a , y e r y z n /z/sz7"(providence de dieu)

13. y z y l n H a l l a r gibi g r e b i l e n ba-

tl t a r i h i l e r , R o m a ' n n y k l n d a b a r b a r l n o y n a d rol, sayarlar.

"Tanrnn
Yani,

ngrs, olan
Roma medeni

Hristiyanl duluslar
da,

man
da, bal

bir

medeniyetin

btn
Not, idiler.

kalntlarndan
c.l, Roma'nn siyasi

kurtaracak

vahi

dinlerde birletiriyordu."(Beng: "pagan" ( m r i k )

ykt.

s.352)

barbarlar barbarln ok

"Medeni Paganizm"\ni,
kurullar

"Vahi Paganizm"\

Roma'nn kolayca

paganizme

k a l d iin, R o m a ' n n b a r b a r l a r c a y k l , p a g a n i z m i n d e y k l n gebir s a r a y ihtilali ile t a h t a g e i i n i s a l a d .

tirdi ve Hristiyanln

"Bu ki sayesinde, zedelendi. ti. Ama, tion

hal

Dou Bizans Paganizm

mparatorluunda Bizans bakentinin mparatorluu orada kar dereceye siyasi

ayn barbar

yaygnlkta hemen aknlarnda daha Bizans hatta

Paris, Chastel:

ve

ay m

kudrette daha

etaz

yapamyordu.

hemen az daha

saldrlamaz Roma'dan az samimiyetle iddetle de ia

durumu birleikhissetti. snrn Destruc-

kurullarla ve

Paganizmdeki ykln gene nce du de bir

vuruunu, kadar

barbarlar mparatorluk "Historie

1850) siyasi

amazdan

bunu hissetti.
da

"(Etienne

Paganisme
Sarsc

dans /'Empire

d'Orient",

Demek, sarsld. Bizans'a

Bizans'ta

"Medenimrikiik"\\&

birlikte

messeseler

vurucu g b a r b a r l k t .

Barbarlk,

snrlara

ylr ylmaz,

ar bast.

"Siyasi rasnda ehirlerle kop, Jstinien geirmek ie

messeseleri paganizmden ve bu harplerin kadim evreleyen birok ancak sinirsizdi, byk bakasn ordular az ok katk bir ister yolda ahalilerin taralar, "Akdeniz'i zaman iin

ayrma olduklar nfusunu insan istemez Hemen komu saldrc

hedefini birok harp, yo koldu,

gden afetlerin veba

harpler etkisi (Not: ve onlarn nfusun ruhu

sPro-

altnda, ktlkla, yerine boyuna

yitirdiklerinden
"der),

memleketlerde nfus

milyonlarca

bulabiliyorlard. eski hi barbarlara veya kimi milli ve asker

Bu dini asker kar,

szmas

(infiltration),

bozuyordu. Hzorunberi, teb'alyk-

mparatorluk kmdarlar, da

bitkindi. masraflarla,

yetitirmiyordu. toplamak hibir zamanndan imparatorluk yce mevkilere

blgelerden

kalyorlard.

Her yanlarndan kar yalnz uzun orada bir

vakit barmrekkepti.

barlardan impatoriuk Bunlar, rna seliyorlard.

Demek, kinci

karamyor/ard. Gotiar'dan askerlik yerleiyorlar, hizmetinden

Konstantin sonra, en

Sklavonlar'dan

giriyorlar,

kesince
s.368) Roma'y olan

"(Keza, barbarlk

dndan, Persler bir

Bizans' yana, ullanm

iinden

fethediyordu.

Bizans hatta

demek Hal

Gotiar,

Avariar,

Bulgarlar, Tanr tayok

Sklavonlar, "Bu istilalar pnaklar

"Latinler"Bizans'a her ey hemen tahrip aym

barbar

aknlarydlar.

ortasnda,

zamanda yahut

yklyordu. ehir

yama
akn

ediliyor, s. 3 6 9)

ediliyor,
kalmyordu.

yangnlarnda
sk

oluyordu."{Keza,
Barbar da yapyordu:

yalnz ykmakla

Bizans'a

sk barbar as

"Tanr

uygun

grd her nemli ilerleyite, iin biimlendiriyor, da sonra, datyor"(Keza,

geni heyetidi.

lerden

birini,

ilerleyii baarmak biter bitmez,

tarihcii gre v-

ieri ( m i s y o n l a r )

onlar

s.371)

Bizans

Derebeylemesi

"Makedonya
ikide bir nu tutan, ristiyanln zans'ta

Slalesi",

"Latin

mparatorluu"gibi
yklp Bizans diye

eitli

adlarla gibi

Bizans, n soHBi-

"barbar as"yiyerek,

boyuna

yapld.

Roma

kesintisiz, tek kkl,

bir t o p l u m

btn yoktu. bir y o l bahtn

k k r t m a l a r y l a s a h n e y e k m her barbar, Bizans, imparatorlukuluk oynamak

denedi. idi.

isteyenlerin

kumar

iin s e m b o l

A n c a k , barbarlk, eline geen t o p r a k t a y e r l e i k deildi. O, apul ve an diye g n n gn e d i y o r d u . cs mez, gibi sahneye kyordu. Kendisi farkna v a r m a k s z n , Kendisini tanrcl Roma kleliin kurtar-

yerine

geirir geirher grevi ile kandran

barbarln

kanda eitliini, unutuyordu.

hr ve silahl t o p l a n t l a r n , Ynlar bir p a z a r t a t i l i

bilerek seimle veriini kilise, t o p r a k l a r ele

geiriyordu. kumar kim oynarsa oynasn, parsay toplayan kilise,

1000 yllk kanl

hapishane "manocu"su ngiltere topraklarnn zans topraklarnn toprak ve

gibi, e n s o n u n d a t e k k a z a n a n o l u y o r d u . bete birini, A l m a n y a t o p r a k l a r n n tmn yutmutu. Sonra te

Fransa ve birini, Bi-

hemen

hemen

Konstantin, gelip geen

kiliseye btn

gelir y u t m a k imtiyazn imtiyaz

balamt.

krallar ve imparatorlar bu 11. yzyldan beri

a z t t r m a k iin c a n v e r m i l e r d i .

Bizans'ta:

"Topraklarn azaltyordu. "mparatorlar, imtiyazl Bizans "La

tmyle

kilise

ve imtiyaz

manasorartoliie

trlara duyu duklar kavuna ur e

13. zans'a tnda .B.,

gemesi, gsz iin, duruma btn urad. baladlar.

hazinenin Ki ise yk Rvetle dek

gelirlerini " baz iie irtikap, iie

Rahiplerin eha/isinin vergiden " "Ahlak snflar

sokuyordu. kyl

vergisini erbetli byk elma

trmaya suzlamaya

esnafa

ykletildi.
Diehl:

bir soyGrande-

bakanlarnn

birka "Byzance,

tenezzl Decadence"
lk,

etmelerine

ilerledi." ( C h .
s.410) gazileri,

St.Runciman: 1939,

Civiiisation
en

Byzantine",
son

zetleyen:

79, T e m m u z Avrupa

yzylda,

Hristiyan

"Hal Sefer/eri"le

Bi-

bir d a h a b a r b a r a s y a p t l a r . bu a,

E n y a v u z a a olan

kilise z a g o n u alkk-

Bizans toprak ekonomisindeki C e n e v i z gibi

kaarlanm derebeylii kentlerinin en

ten t e m i z l e y e m e d i . V e n e d i k , Karunlatrd.

talya

bezirganlarn ha-

Bizans topraklarnda, Bu rakipler, son

Bizans ticaretine yreine buldu.

b y k rakip

linde y l d z l a t r d . vakit,

Bizans'n kertesini

zahmetsizce

iledikleri

Rumlarn dmanl oannes

VIII.

Paleologos

(1425-1448) 1439

zaman, ylnda,

"mparatorlukMahketehlikesine

mesi Hkimi"olan
kar iki

Gennadios birletiren

Skolarios, Floransa

Osmanl

kiliseyi

Konsilinde:

"Ortodokslarla gsterdi. "Mel'un deitirerek, Gennadios katnamesi", "Latin uman Ve

s. 102)

Katolikleri memleketine kar muhalif Fatih

birbirine iddetle kesildi." Sultan

yaklatrmak Bizans
Aurel

iin halk grnce

Decei:

byk ve

aba davrann "Patrikli.

Fakat, Latinier"e Batllarn Skoiarios'un

s. 101)

dnnde,
(Dr.

papazlarnn

aleyhtarlklarn Mehmet iin

yazd

Ortodoks

ti-

aleyhtarl, VIII. oannes'in

onu

mslmanlara Manastrna

kar

hl Camiine)

batnn ekildi.

yardmn uzaklatrd.
"(Keza,

halefXI.

Konstantin'den (Zeyrek gelen

(1448-1453) (rafz'leri),

dolaysyla dostluklar
Rum-Latin Bu

Pantokratos "Orada yznden

kendisini ziyarete azarlad.

Sizmatikieri
s. 1 0 8 )

Franklarla

olan

"(Keza,

Dmanl dakikada Rumlarn Bizans kaplarn Osman-

Latin d m a n l , son

l'ya a m a l a r n a v a r d . ralannca, Bresa di

K a p t a n Z u a n e Z u s t i g n a n , sol

k o l t u u n d a n okla ya-

"Banda deil,
diyor.

bulunduu
di

karakoldan
Dolfin,

gizlice
s.92)

ayrlyor. ve diye Pera'ya

" vatan

(Assedio

Constantinopoli

Zorzo

i m p a r a t o r onu

buluyor:

"Yaran
(Keza,

ldrc
s.93)

acya

dayan,

erkeke anahtarn Kaptan "Latin

dur

iin

dv!" peine diyorlard.

"(Keza, (Keza,

Karakoldakiler,

"lmesin da

kaptanlarnn veriniz" kayor.

dtler. Kap
s.97) s.97) Byle toprak

"

"Kaptanmz, gemeye

kapnn urayorlar.
yalnz

odacnza

alnca,

Kapdaki

boumada

asilleri" d v y o r l a r .
arasnda yaplan

gnleri, kavgalar

imparatorla hazrlamt.

Bizans

derebeyleri

uzun

"Osmanl mparatorluu kurulurken, beyler lehine devlete eline

beri,

bu mbir de ksm ma-

cadele likane

son

safhasna mlkiyeti iie ve

nakl,

varm, birlikte, kilisenin

.B., gnden

neticelenerek, ve gerektirmiti. "Tekfur"\arn

belgedir. sarm eski) ve

byk

topraklarn

ait nfuz gemesini

Mart 1938) birok kar

seiahiyetierin

sahiplerinin

"(Boissonad

ve Z a h a r i a e ' d e n Osmanllk beylerinin), malar, Bu

lk, 6 1 ,

kurulduu

(Bizans elbirlii

dereyap-

Hristiyan

imparatorlarna

Mslmanlarla

kavgann tutum,

n e d e r e c e kanl toprak bin yllk

bakl

olduuna dzenini kadar

kadim (7

ekonomisi medeniyet

tefeci-bezirgan her

sermayenin

ezel

tarihcii devvatan,

rimde " T E K E R R R "

Latin y a z a r yle

eden

durumdur.

Tefeci-bezirgan

sermayenin,

dini, i m a n gibi, izan d a v u r g u n d u r . T r k l e r i n A y a s o f y a ' y a g i r i i n i a n l a t a n barr:

"Dnyann re el atyorlard.

hibir yerinde Gizlenmi ne

bulunmayan varsa, hep

miktarda Trklerin

eski

ve

yeni

hazineleSizi gi-

eline geiyordu.

di zavall te btn "Hey din! meler, ler, Yunan tor, Ama yorlard. zengin mstahak ka onlar, O oturmu,

Yunanllar ehrin tanrm! zalimce

sizi!

Bir artk

de ortaya uruna

kendinizi kmtr.

fakir

gstermek Oysa, siz

istiyordunuz onlarn yz

ha!

zenginlikleriniz

stne evirkmsevermecezaya pinti imparaistedi. ediderece

savunmas Gnahkr ilenen

vermekten nasl faizle bunlar Bu asker dtklerini eline dnce,

s.58)

kanmtnz!" acmakszn ve ehri azizleri byle bir

kullarndan imanda fahi te

100-101)

da tanry

grlmedik gurur, kann

kusurlar,

gnahlar, emmeler...
s.

detilen hep "Vatanlarnn

bor para soyguncusu, zavall iin ierek hepsinin para iddia son

fakirlerin asillerinin kere Oysa, olduklar

kld!" ( A s s e d i o , irretlii gzya Trk meydana

byk dkerek, hkmdarnn kt.

oldu. cretli zrt

"(Keza,

adamlardan tutmak and

mahvolduklarn,

Fatih

ve Osmanl

Rnesans by-

Osmanl, daha

ilk " d r t y z a r s l a n " l k bir g e b e o y m a k c a z k e n ,

l e bir k r d m l e y z y z e g e l d i . lerine toz k o n d u r m a k s z n , rimci" mart kediliine mi

Ne y a p a c a k t ? T o p l u m yapsnn temelmarifet, szde "devBizans baronlar-

kiremitlikte, el abukluu kacakt? Keserken

acmad

nn y e r l e r i n e

mi o t u r u v e r e c e k t i ? birlikte, onu yalanOndan

Her e y d e n nce, bu s o y s u z l u a , iinden k m a k l a sz y i i t y e t i t i r m i o l a n t a r i h sonra, A h m e t Yesev'nin yola laylar lerine y ncesi toplum kard kiilii

katlanamazd.

Horasan

erlerinin,

M s l m a n l k anbirbir-

buna el v e r m e z d i . Onlar,

krp d k c s a f o c u k b a r b a r l a r

krdrp d k t r e r e k , eski d n y a

derebeylerinin topraklarna oturmag r s e l e r h a y r a y o r m a y a c a k l-

k u r a c a k s i n s i din s a l t a n a t n

ryalarnda

kclerdi. Beride, her y a n yklan toplumun, tefeci-bezirgan soysuzluu, bu ekonominin yalnz zincirleriyle temeli smsk

bukalanm derebeyleme ile NSANI rtmt.

olan T O P R A K ve Bi-

Hem

ry,

Hristiyanlkta

zans'ta elemi, la

kalmyordu. eleini

Mslman Her

Anadolu'nun yer

Seluk h k m d a r l ,

ununu

asmt.

"Tavaifim/uk"d,evebey\\g\n'm

daniskasy-

ryp dalyordu. Hatta, Osmanllk bile, bu ufunet ortasnda gitmiti. Timur Yldrm Beyazt'la barbar patlak akn, etti.

veren

soysuzlamaya

kurban

Moollarnn

kahir y z n d e n Osmanl'nn emsettin da

ltfetti:

Osmanl'daki

derebeylemeyi eyh

parampara

ilk g e b e

gelenekleri,

Simavnal

Bedrettin bilginlerin

kua Ak a l t n -

gibi, H o r a s a n r a s n e l i n d e n d r m e y e n (dirilie) urad.

rnesansa

Fatih batrd: aalnn "her

Mehmet, Dine ve kkn

Bizans'a Kayhan kazd.

uvaldz

sokmadan

nce,

Osmanl'ya soygunlu

ineyi toprak

tresine Halk

aykr

tefeci-bezirgan kmad.

y o k s u l k e n , "zel cambazlna

s e r m a y e " diye tutturup,

mahallede

bir

milyoner"

"stanbul'u fetheden bir "tensikat" olduu... (d"bels.3)

Mehmed'in zenleme)
liydi. "Osmanl Fatih, der'ce

hemen emretmek

hemen kuvvet

umumi ve

denecek

sistematik

iradesini

kendisinde

bulmu

("Arazi Tahriri ve statistik Defterlerindeki mparatorluunda mal kesti: m l k hrs Kurulu

Kaytlar", m e r L.Barkan:

Devrinin T o p r a k Meseleleri",

ile d e r e b e y l i e e i l i m l i b u n a k k o d a m a n l a r , s k e n -

"Mavirpaalarna bol bol altnlar, Yemekten diye onlarn altklarn adamlarn and itiler. ve getirttiini zihinlerini sonra,

ve

komutanlara altn kumandanlar nk,

muhteem elmalar bunca ve

bir/en baka ve ele o almal

vermhediyegeirdeerli idiyal

di.

len

srasnda

inciler,

pek ok

mcevherler getirtti. cevheri paylasnlar ler gndererek, elmeye Bu mekten eyleri ler. ni

altn ve

syledi. stanbul'u Kendi daha

Hristiyanlarn onlar, kendisinden

kuatmaktan kansnca, kandrd. uygun manal bir iade drste

iitiyordu. yle

Hristiyan/ardan szleriyle

alacaklarna,

bir girikenlie stanbul'un dileine ve kati

Her biri kendisisyleyen daha genlerini mul ve

izleyeceklerine

alnamayacan

mavir paalar "Fatih'in vs'at mekle mannda kaytlar

s.4)

uzaklatrd muvaffak ve bu birka malikane terk tahmil veya

yerlerine olduu derin

getirdi. " ( A s s e d i o , (kapsam beraber, yazlm zerindeki "Birok sahiplerine mecburiyeti "emek" arlatrld

s.15-16) Yiitlik,

s k e n d e r pozu

taknmakta

deildi...

yapmaya

slahatn

genilii) hareketin defterde

hakknda sahiplerine tenzil de bir

malumata eden edilmi

Barkan,

tesadf edilmeVeli Beyazit zamlk

Anlan

bir reaksiyonunu istida! olunur." ( . L .

temsil

vakflarn
yer,

tahsislerden

hassalarnn edilenlerinin ve bu "iyice

(kltme) muharebe adedinin

veya

ilga

(yok) ya

edilbizzat ka-

dii, mek ytlarla kendisinin

vukuunda arttrld

asker gnder-

mecburiyetin cebeiu
"(Keza,

(sava) s.5-6)

"gndermek gibi

grlmektedir.
Fetih

Bezirganlk ve te Deil manl'y ret kendi evinde

drst idare ve y e r y z n d e Hristiyan karlamas bundandr.

byk i y a p m a de, din

budur. Os-

Mslman kurtarc

fukarasnn, gibi

kyllerinin

dman

Bir s o r u :

Osmanl tefeci-bezirgan dman grnyor. Osmanl'nn olunca; Fakat bu cihangirliinin eliki insan sama uuru tarihcil deil, ortaya bir e l i k i k m y o r m u ?

O z a m a n k i ticacihan ticaret

"bezirganlk'X\.
Evet, kyor. olmutur.

sebebi,

yollarn amas Ve ve
56

grld

gibi gerektir. zemberek

o g e r e k t e z a t l a r d r ki, yay

ile y r m e y e n

tarihe,

Osmanl, tefeci-bezirgan san da nyordu. ile, yordu. Rahat Mslman lanmak nacana cesine" Trkmen olan Bunu, istendii kltan realizmi nasl rttn modern Ancak,

krdml

d e r e b e y l e m e n i n , t o p r a k gibi ilkel bir sosyalizm

in-

biliyor, g r y o r ve b u n d a n bilginlerden ok nce, meum)

alrcasna davraigds kanlmazlk saymkilisesince d a m g a da ahlaksz "tavuk kk keskin en bulukeseryata klc

insan

rmesini

fata/(mukadder v e ile,

bir i n s a n n

Hristiyan sulu, ya

gibi,

doutan rm

"gnahkar",
insan

inanmyordu.

ac o

duymadan, ocuklarn zamanki

geiriyordu.

Ama,

Hristiyan

evinde yetitirerek,

Mslmanln

"Yenieri"durumuna
Bizans gibi,

sokabiliyordu. btn Hristiyan dnyas da biliyordu:

"Yl/arca ge-

nce lip

F/oransa ocuu

'/

Porce//ana, siz
demiti.

bu de
m

Trk bir gn, bir tr/

-zarann yerinizden

biz
IRKI

ekeceiz-

a/acak,

kprdayamayacaksnz"
klkuyrukluFadiye,

(Assedio,

s.122)

Osmanl, "bilgilik" taslayan kalrd?

a s a p s a y d , ortada O s m a n l tih, V e n e d i k l i l e r e kar o k bilgi s i t e m i rerek mi yapt

T i c a r e t n n d e de, O s m a n l ' n n t u t u m u kztrd duyduk.

bu gerekilie uygundur.

Cenevizlilere ticaret imtiyaz verdi Hristiyan Z o r z o Dolfin'i d i n l e y e l i m :

nce, e c n e b i y e avu ap kendini

smrgeleti-

bunu? O zamanki

"Ah /eriy/e yor.

Ceneviz/i/er! grevine

Ters

ve

mut/u/uksuz kendi Kaan/arn

bir karar/a... btn

Trk'e birini

e/i e/

ve i-

anahtar/angnderiyor/ar. uramak Pera

Bu artla,

Hkmdar, atyor. yk/masn ve deniz Tanr

paa/arndan

ad/iye

zengin/iine
s. 1 1 3 )

koyu-

sur/arnn hakan ve o/an

buyuruyor." ( A s s e d i o ,
imtiyaz udur:

Mehmed'in verdii

"Ben o/u yere mn ki, Ga/ata hi'yi za /ar, bi, yce

yce hakan

deniz iie ve adna,

g/ernin

babuu, Su/tan yedi

Su/tan Mehmet, Muhammet kura//a, ve

Murat ge adna, iie

beyin ve biz Tanrobtn iin zengide-

g/erinin

babuu

egemen 123

byk peygamberimiz kanun/atrdmz dedemin, k/ hakk babamn iin boyun

Ms/man/arn cuk/armn

benimsediimiz ve sayn Nicoiazo tre ve

bin peygamberinin yaamas bey/ik iie tercman Kendi ev, katma,

yaamam ve zere

kuandm benim ve

and iiyor emek kabu/ Marchio

diyorum di Francmuhafa-

madem ve

hakan/ma Babiiaos ku//arm

soy/u/ar

necip Pavizon'u

Paiavixin'i, o/may

etmem Btn yaptk/ar ve

gnderdi/er: etsin/er, gin/ik/eri, on/arn

det/erini i/erini ve

mem/eketimin kendi/eri ticaret ba/

her yannda eya/ar, u/us/arn

barndk/ar maaza, kendi/erinin ticaret/e da

Pera'nm ba o/sun. serbeste

evirsin/er.

deirmen/eri, Mem/eketime

o/uk ocuk-

uak/ar

uramak e//erinde

o/sun.

Karada

nizde nim rinde sinler. Cenevizli gitmek

gidip iin

gelebilsinler. artk bunlar kimseler an Ama, olsun... ve ticaret aziz

Memleketin da bakaca Ben olsunlar. simandirio onlar da nceden kendi tccarlar aralarndan
118)

teki

blgelerinde

det

zre Gelecekte baka lahi kiliselerini serbeste vergileri

verilen besylecami gelip tahsii blgele-

hara mstesna,

vergi bunlar

vermesinler. memleketimin kalsn. onlarn iie Ben ocuklar kacak

oturanlar gibi Ama,

savunacam.

Kiliseleri baka iie, alm semekte

kendilerine ki/ise

almasnlar. oluk arasnda

yapmayacam. ellerinde bir

kurmayacaklar... gereken olsunlar.

Yurttalar

tccarla, Perallar, hkimi

116,

eyalar

olmalar serbest

etsinler... grevli
s.114, 115,

davalara

bakmakla
"(Assedio,

kendi
117,

Trkler - Toprak - nsan "mtiyaz" dedikleri nedir? O vakitler hibir bezirgan teki bezirgana

bylesi d a v r a n m a d eit v e r g i y e , kendisi

iin a d n a

imtiyaz deniyor.

Memleketin Baka

her i n s a n gine hali v a r s a min huzur ilac

bi, k u l l u u b e n i m s e y e n C e n e v i z l i de, ( " D e m o k r a s i " laflar g e v e l e n m e k s i z i n ) eit h a k k a , eit s a v u n m a y a en son kavuacak. grecek. Osmanl, lgat kitaplarna kltan Btn dek "haa

tccar" diyerek,

bezirgandan tiksinecek. Ama, kullanlacak. Cenevizli olsun. O da, a a d a k i dokunmayacak. maaza,

medeniyetin

zehirli

ti-

caret,

dozunda

keskin artlarla: tanr btn zenginlikleri, Mslmanla-

1- T O P R A A : EMEK ve abayla

baarlm ev,

b a , d e i r m e n gibi t a n m a z ba-

yndrlk r n l e r i
rn

onun

Toprak,

hi t a r t m a s z ,

ortak m a l d r .
2- N S A N A : Cenevizli dokunmayacak.

"Trkler onlarla ve kleler

birlikte, onlarn

onlarn evlerin-

arasnda de

oturmasnlar,

ayr

kalsnlar!"
s.

"Azaplar
117)

oturmayacaklardr.
3- NANCA:

"(Assedio,

Cenevizli

dokunmayacak.

G a v u r angrts medeniyetini

yaylmayacak. buz t u t t u r a n

Ayp deil ya, din

Mehmet Hristiyanla, o gvenmiyor. anlay

Bizans

derebeyliine Osmanl'nn

"an

ve

simandirio

almasnlar!"
smaz, ama kkl-

insan

bugnk

llerimize

dr. erli

Evliya elebi (G:

1041, D o u m :

1 6 3 1 ) , F a t i h ' t e n y z l e r c e yl s o n iin e n de-

ra, s t a n b u l ' u t a , a a c

iin d e i l , N S A N I iin v e r . O s m a n l

"MADEN yine adem insanolunun

UNSURU, deryasndan sekin

NSAN"d\r. omuz sevgilisi bir

"slamboiiinde skmez. Onun memleket

bin iin yoktur."

adem inam

merhum

ol-

sa, gibi,

bol slambol
elebi 1314) Mugibi,

(Evliya Matb.,

Seyahatnamesi, Bu hammet anlay,

M e h m e t Zilli b n ' i tarih ncesi

D e r v i , c.I, s . 7 1 , k d a m kanda insan

toplumunun

kavraydr. de sizin

peygamberin

"La

ene,

illa beern

misiikm!"(Ben

insandan Fatih'e yle

baka

bir e y d e i l i m ! )

deyiidir. V e n e d i k tarihisi kertede dmandr.

Zorzo

Dolfin,

"bu kuduz kpek" d i y e c e k

der:

Fatih'i

anlatrken

"Fethedilen byk deer

vilayetlerin verirdi.
BZANS

hayvan

ve
s.

malganimetierindense,
19)

in-

san

ganimetine
B-

"(Assedio, ETKLER sonra,

OSMANLILIK VE

ZERNE Osmanl'nn o rk tahbenimseyoktu.

Bizans taya ona Ya

ekonomi-politikas a n l a l d k t a n
yani Bizans Barbar

basmas,

toprak

derebeyiemesini d o l a y s z c a
greneklerde

mesi b e k l e n e m e z d i .

B u n a k a r l k , bir i m p a r a t o r l u u n gelenek karlacakt? mparatorluu'nun Hazineleri dnya tarihi

mirasna konuluyor,

"ha/ef" o\unuyovdu. imparatorluk

Mirasna Bizans'n nereden konulan

devlet bile

Bizans

styap b i i m l e r i n d e n . . .

Maddecil-Anlamcl

stanbul'un T r k l e r eline geii, senin ummad gemez beyliin y z yl temelleri sarsld. Bizans

iin o z a m a n l a r hi k i m Batda, dereBi-

l d e y a m a n s o s y a l d n m l e r e yol at. Douda, ortadan Osmanlln kalkt. krallk) durumu stanbul,

"Tavaiflmluk" ( m r
Osmanll b y k taKk

zans'n yerine geirdi. rihcil i m p a r a t o r l u k l a r Osmanl Doan devleti,

krdm

kesilip atlr atlmaz,

k u r a n z a f e r l e r o r a p s k gibi ald y r d .

"Cihangir" oldu. bunca Mslman ve gayrimskurmak gerekti. Os-

b y k m p a r a t o r l u k iine g i r m i gdecek, girdi, kark, yani ulu

lim y n l a r n

bir d e v l e t c i h a z dzene, en

m a n l t o p r a , O s m a n l t e k i l a t , h a t t a O s m a n l t a r i h i o n d a n s o n r a asl geni

anlamyla " K T A P " a

rine g i r d i . Gemi

sistemli

bir t e k s z l e " K A N U N " d e v girdi. benzeyebilirdi? kagelAngeli-

mparatorluk kendinden nceki

imparatorluklarn yatana ok hangisine

"c/A?/7A/r"imparatorluklardan kendileri, bir

Osmanoullarnn memilerdi. cak, s l a m l k da,

yukar

barbarlk
adm

KENT i n d e n
atar

Mekke k e n t i n d e n
kald

domu

Mslman konana

kalbna

girmilerdi. atmaz,

cihangir i m p a r a t o r l u k

tirmek zorunda lar t a k l i t etti. bulduu

devlet avadanl ok eyler ald.

iin, g e l m i g e m i i m p a r a t o r l u k -

O a r a d a , t e k t a n r l din m m e s s i l i o l a r a k k e n d i s i n e e n y a k n

Bizans'tan

"Ne kumandandr o kumandan

AA

ve ne

ordudur

ordu

ki,

Konstantiniye'yi

eie

//-//""["Leteftehanne'l

Konstan-

tiniye v e - m i m e l ' e m r emirha ve le mimel zyle, Bizans', bu ele g e i r i l e c e k e n gelenei Bizans

cey zalikelcey" (stanbul'u

z a p t e t s i n , ne k o m u t a n d r o k o m u t a n , ne o r d u d u r o ordu!) (Hadis)] atasbyk deer saymt. nnde, kltr, bin yllar zetlemi, prensip-

Osmanl leri y l y d .

gerekletirmiti. uygarl, Bizans

yzyllar grm

Bizans tekilat

Osmanl,

btn o kendinden nce snanm e k o n o m i k , sosyal

ve

politik prensipleri o r t a d a

buldu.

Gerek maddecil,

gerek manevi

hazine-

leri, h e m d e gizli, a l t t a n a l t a ilettii b a r y o l l a r y l a , r s e l e m e d e n , ar s a r sp y k m a d a n , lkc h a z r c a ele g e i r m i t i . Dnya Vatanda benzerlerini Bunlardan y a r a r l a n m a y a c a k myd? Fatih iyi t a n y o r d u :

Bilgin,

Fatih, t a r i h t e k i

herkesten

"'Her gn Roma larn, bilir: li ce)

Dr.

kendisi, ve

arkada daha Livius baka ve

Chiriace tarihleri ointus

d'Aicona'ya okutur. Curtius kroniklerini

Mehmet:

ve Bu iie, okurlar.

baka adamlar Papalarn,

bir talyan'a ona Laertii di i mparator-

tarihlerini Fransa Trke,

Aural

Diogenes,

Herodotos, Yunanca

krallarnn,
Decli'ye

Longobardiarm ve Slavca.
gre, Fatih

Kendisi

"(Assedio,

s. 13)

"Kendidilinden baka be di(Krte veya Sryaniti Rum FaII. G.Skolarios'un Osmanl'ya

daha, ve
B u dil

yani Rumca, Farsa'y doru

s.105)

Latince, biimde

Arapa,

Keidanca

konuur." ( P a t r i k

katnamesi... adalarn tih daha savunan

b i l g i s i , otel

garsonlarnn

poligotluu deildir. uyumu ve

z a p t e t t i r e c e k k a d a r ileri g i d e n G r e k bilgini

Kritovulos'a gre, hogrl

Mehmet,

Aristocu v e
bir

Stoisyen

(doayla

yaam

ilka

felsefesi)

felsefelerle

urar.

Batiamyosiun
yaptrtr.

haritasndan

mkemmel

haritay

f i l o z o f yorukiu^a

"Caesar kralnn imdi, kendisi de olu der,

iie

Hanibai'm zamanlar

birer daha geecektir.

vatanda az Vaktiyle

olduklarn sahip batllarn

"(Assedio,

syler. douya

Makedonya ama gibi, birlii birti -

skender Asya'ya doudan dnyada da byk gittii bir bilgi tasvir

s.105;

bir kuvvete ddiasnda,

olarak geti, getikleri bir

"

deiti.

batya

dnyada
s. 17)

tek hkmBu ehirle

darlk olmaldr, kurmak iin likte,

katnamesi,

bir tek inan,

bir tek krallk. daha alabilir.

s.18)

stanbul'dan hkm altna

Assedio...,

elverili yer yoktur.

"(Patrick II.

Bu

Hristiyanlar "'Mehmet,

Skolarios'un

bir

tecesssle hakknda, edinir. var.

talya'nn papann

yeri, ve
15)

Ankhises'in imparatorlarn krallarn

Aineias ve

ve bl-

Anten ur merkezler

iie

yerler

yaadklar

hakknda

Kendisinde,
"(Assedio, s.

Avrupa'nn

gelerini gsteren
slam

Rnesans

s l a m l a y l e s i n e i n a n m t r ki, m e k t u b u n d a i n a n s z l a a t e p s k r r :

"'Puta rn ek udan ne cam, Tanr

tapanlarn yaptklar ve tm uyku

aa, ilahlar

bakr, atmn

gm,

altn

ve devirip an

boyadan eritinceye ve

ve erefi

Hristiyanladek, iin, lezzet gerdodek, ala-

trnaklaryla Muhammed'in onlarn

Tanrnn batya gzlerimi ne

byk peygamber yeryznde iin kapayacam,

zulmn ne dnya

ortadan
s.469)

kaldrncaya

nimetlerinden

latif eyler

arayacam." ( Z i n k e i s e n ,

yleyken, yi bilir.

Bizans basksndan ylgn

Hristiyanlar

m k n a t s gibi e k m e -

Patrik ettii G e n n a d i o s ' u

arp dinler.

Patrik ona:

"Daha kmdar, le ok t
tih'e

sonra Patriin onu kt

inancn daha

baka ziyade

srlarna byk ve ondan sevdi

da bir

deinerek dikkat ve

onlar ilgi Hatta Bundan zerinde

s.

aklad. He Rumlara dolay zerine pheye

ki,

Hkaranlabirkesin dFa-

aklamalarn niyetlerini kar gya o artk

yalnz

dinlemek-

kalmad, besledii gibi,

saygdeer buldu. sonra, gsterdi... dini

brakp, zel bir gn bu

birok doruluu

belgelerden

ld

Rumlara

tevecch

kimseler padiahn, edinerek, eitli

grd

Hristiyan

inancnn

bir kam

gndr kendi
umuda

yolunda
Patriin

dedikodular yaymlardr.
ilgiden ne kerte

"(Crusius, kapld

16) vermitir.

dnlsn

sunduu

"tikatname'ye
Oradaki deerleri

"KURTULUUN

TEK

YOLU"adn

O s m a n l , o k o r k u n inan v e s u p l e s i y l e ( e s n e k l i i y l e ) gzden kerten ve geirdi. di gebe g e l e n e i n i n , t a r i h lat BM'm, adapte orijinal devlet kurum igdsnn ve kurallarn,

Bizans hazinelerini sonra Bizans' ken-

n c e slam gzl ile a y k l a d , mihenk tana vurdu. kimi kelimesi nk,

Z, r m t o p r a k m n a s e b e t m u h t e v a s n d e v i r d i .
e d e r e k alp kullanmaktan b a r b a r as korkmad.

Medeni tekinasl ROMA

kelimesine tercme Bizans

medeniyetinin

ile b a t d a n d o u y a

u z a n m bir r n e s a n s

idiyse, tpk yle, O s m a n l l k da, S L A M orijinal b a t y a u z a n m bir dirilii idi. Padiah-Saray-Divan Bizans hkmdarna, nceleri, Roma'da oula geer)

medeniyetinin, fakat doudan

olduu

gibi,

"mparator"denir-

di. m p a r a t o r l u k , ilkin B i z a n s ' t a d a h i , b a r b a r g r e n e i n e u y g u n d u . I X . y z yla gelinceye dek, irs ( b a b a d a n stne sraya bile d e i l d i . A n c a k s o n r a l a r, t p k s l a m l k t a h a l i f e l i i n balad. Ve artk unvan frazeolojisi di. bu A r a p d e v l e t i de, a y n o unvanlar, unvanlar b a n a g e t i r i l d i i gibi, b a b a d a n o u l a k a l m a y a unvan ald. dizdi. Bizans resmi dilinin t u m t u r a k l nce Bizans'a deen btn Bizans rneini benimseOsmanl'dan

artlar ve sebeplerle, ayn

K o n s t a n t i n i y e , adn

bile d e i t i r m e k s i z i n O s m a n l e l i n e g e i n c e , nas p e r d e s i a l t n d a padiahlara geti.

Divan edebiyatnn

Bizans mparatoru latrabilir: imparatorun Sfat

ile O s m a n l

p a d i a h n n balca drt sfat yle kar-

Sfatn Anlam

Padiahn Sfat

12-

Basileus sapostolos

( S a v a v e A d a l e t Ba) (Tanrnn gzde vekili) (Sahip, Efendi)

Emirl'm'minin (inananlarn Zlll-lah Sahipkran, Halife komutan) fl-erz Sultan

(Allah'n y e r y z n d e k i glgesi) 3Despot 4- Otokrat (Yce kraln halefi)

B i z a n s , d o u ile b a t n n b u l u m a n o k t a s d r , d e d i k . O d u r u m u ile d o u nun ve batnn ve greneklerini btn barbarlk ve medeniyet karmas derlemiti. efliklerinin gelenek Basileus: lk b a r b a r B u iki batFi-

imparatorluk biiminde

eftir; sapostolos, m e d e n i y e t i y e n e n fatih barbarn t a n r l a m a s d r . sfat, tarih n c e s i n d e n , dan gelme saylabilir. ravunlarndan Osmanl, mutlak, Bizans'ta barbarlktan yaktrmadr. Babil'in Bizans'a oradan,

Despotla otokrat, mstebit, tanr ilenmi olarak

Nemrutlar keyfi o

ile M s r ' n idareciliktir. mirasa

eliliine kar hazr bulduu

kolayca

kondu. Yalnz en

batakinin

sfat ve u n v a n l a r

ile k a l m a d .

Saray tekila-

t n , d e v l e t t e k i l a t n , din t e k i l a t n , t a r a t e k i l a t n , o r d u t e k i l a t n d a Bizans'tan "iktibas" ediverdi. gin rnek verebiliriz. Emrinde manspl hBurada uzun tafsilata girmeksizin, b i r k a il-

B i z a n s i m p a r a t o r u , a y n z a m a n d a a d a l e t efi idi. kimler, Bu, byk devlet adamlar buluarak, bir

"Ada/et Divan" k u r a r l a r d .
Bizans saraynda impaidi

Osmanl en

padiahnn adamlar 1621'den

"Divan- Hmayn'iiduv.
h a d m l a r idi. sonra, ("Sicil-i yalnz zenci

ratorun akaalar

yakn

Osmanl

"Mabeyn"\nde ilkin
hadmaalar s.725) ve

grlr.

"Mabeyn'i
Mabeyn'in

Hmyn birinci zabiti" olabilirler.

belli bal kadrosu: ve

Osmani",

c.4, Eski

Silahdarlk,

Kilarcbalk,

Yeni kendisi

Saray'
gibi,

Hmyn
leri

Aal

Musahipliktir.

Osmanllkta,

Mabeyn'in

b t n b u " m e s n e t " l e r de, n c e l e r i hi y o k t u r . zerine, Payitaht Fatih d e v r i n d e b e l i r i r l e r . Ordusu

Hep Bizans miras ve r n e k -

Bizans'ta imparatorun hi, y l e d r d z l

muhafz askeri 4 alay svari

idi. O s m a n l ' d a d a karlatralm:

merkez svari ocaklar vardr. Adlarn

Bizans'ta: Osmanl'da: Adlar raba bi) ve hemen

Sholes Guraba hemen

Excubiteur Silahdar tercme edilmie ayrca Bu askerler,

Hicarnalis Sipah benzeyen bu

Numeri Ulufeciyan ocaklardan, (Sol) = Gudiye ecneMslasker-

Ulufeciyan,

zamanla

" Y e m i n " (Sa) ve "Yesar" Bizans'ta Hristiyan

ikier ocaa olurlar.

blnrler. Osmanl'da

"htrie"(yabanc
ocuklarndan

"Devirme"d\v\ev.
beri, d i r l i k i

m a n l a a d a p t e e d i l m i , g e n e asl dirler. da Osmanl, dedelerinden halde olduklar

unsurdan ayr,

bir e i t y a b a n c

olmayanlara,

Mslman vatan-

"ECNEB"der.
hazr tm Osmanl ordusu 959.200 kii iken, bunun

Bizans ordusunun byk gc svariydi. Osmanl'nn da yle. I. Sleyman anda savaa iinde y a l n z 40 Ordu sonra kumandan bini Y e n i e r i , bir e i t y a y a n nce askerdir. adyla almt.

bakumandan,

Bizans'ta ev kap, Ev

Romal adn

"Questeur" i k e n ,
Osmanl ba-

"BykDomestique"(Ulu "Serdar"{Ba

hizmetisi) Ba)dr.

(Serdar'

Ekrem)

P a a - V e z ir lk O s m a n l l k , denir. airet tekilat ile yaylmtr. Padiah,

'Vezir"fa\an

bil-

m e z . Y a l n z bir T r k m e n g e l e n e i v a r d r . Osman Gazi'nin olu A l a e d d i n Paa'dr.

Her Gazinin

byk oluna

"Bee"

Paa, Orhan Gazi'nin

olu S l e y m a n

Bu " P A A " oullar, ayn z a m a n d a "vezirlik" grevini grrler. Osmanllk Rumeli'nde hayli yayld. Arada birok "Beylik"ler ba o l a r a k g n -

Zamanla dodu.

Btn o beylerin

b a n d a Lala a h i n t m b e y l e r i n Bylece "Paalk" padiahn

derildi ve paa adn ald. ayrmak zere:

b y k o l u n d a n g-

venli a d a m l a r n a srayp geti.

e h z a d e l e r e (padiah oullarna) de artk,

"eiebiEfendi",
o d e i i k l i k l e r bile, O vakitler, Bekta'n,

"Sultan

Efendi"denildi. pek a a m a takndlar. ilkin

Fakat btn m Onun iin, Hac

henz airet erevelerini eyhlerine de "eiebi'fefatn

gelimelerdi.

tarikat

"padiah" d e n i y o r d u .

Mevlana'nn torunlar bir t e k t i . S o n r a l a r atba

Bu gidile, " V E Z R " nceleri p a d i a h l k gibi p at. niin nn, ikinci Ve ve padiah

iki o l d u . V e z i r l i k ,

slalesiyle biri,

yryen

birer slaleye vergi

idi. e n d e r e l i K a r a Halil, t a Fatih a n a d e k " V e z i r i a z a m l a r s l a l e s i n e kaM a d e m ki gazi ilk g a z i l e r d e n de babadan babadan oula "padiah" kesilmiti; birinci icat, k a f a s n d a bir b a k a oula "vezir" olmasn? Gebe oymaklhayatnda yer alan

h e n z h e r g a z i y i eit g r e n icad d a a y k r d r m e d i . bu, btn tarih

ncesinden

gelmi, sonradan Merovenjiyen

d e v l e t l e m e y e balakrallarnn saray nazr-

m t o p l u m l a r d a

b y l e idi.

Fransa'da

lar

baka trl deildi. S a r a y Nazr

Papin, s o n r a d a n s o y s u z l a m krallar Halil s l a l e s i n i n Onun tredi. byyen zerine, Kubbe ele reka-

devirdi.

K a r o l e n j i y e n h a n e d a n n k u r d u . Fatih M e h m e t , belki d e o n a b e n z e r ilk f r s a t t a a n s z n y o k e d i v e r d i . altnda oturur) Bizans, vezirler Osmanl kubbesi Osmani, karl d e m e k olan Bizansvezirleri, geirildii kubbe kurulu:

nice r n e k l e r i g z n n e g e t i r i p , e n d e r e l i bet v e i m t i y a z l a r n vari kubbe medeniyeti Fatih

"Kubbeniin" ( k u b b e

tarafndan

vakit dodu.

Mehmet, Ayasofya K u b b e alt

altn c.4, olan

benimsedike, Bizans stilince s.736) idi.

alt v e z i r l e r i n i d n e m e d i .

denilen yer,

"Yekdierine
Fatih'ten nad. leri

kaps

olan

bir divan"(Sicil-i
Bizans'taki posta

sonra vezir, ile onun

"logothete"in

roln

oyald.

Bizans'ta nceleri bakanl

bakan olan elinde nce

logothete, gitgide iileri, di-

babakanl karl

toplad.

"BykLogothete"adn
sonralar

Osmanllkta yk gs, Arapa iin, leri)

"Veziriazam",

"Sadr Azam " ( b kii, Avrupa'nn Onun amir-

byk sedir)dir. "GAAZ", Trke "LB", yahut "ALP" komutan amirleri) rtbesi; zulm hkim)lar denilen ve ayn sivil

" V A L Y E " s i gibi: ilk O s m a n l ile ilk

H e m din f e d a i s i , anda, ve din

h e m s a v a eri v e

komutandr. mlkiye kiilerde

"mera"{asken
adamlar, adam) (dini

"Ulema"{adliye

toplanr. ordu

Osmanl'da halinde

"lmiye" {din
km onlarn

"Kadasker:
blgelerini da, "Ordu

Kadzasker'Tiktir.
Kads" olur. gittike grlen

Osmanllar,

medeniyetlerin "KADI"

fetheden

kaldka,

Gebe topluluu teki kadlarn reli bu Kara Halil,

i i n d e nasl o r d u

ban tutan gazi y a v a y a v a " B e y l i k Kadzasker (Ordu meradan ayrld. oldu. k a d s ) de, Balangta

ten " P a d i a h " l a ktysa, tpk yle, hem ulemadan, hem

ba s a y l d . S o n r a l a r , o b a k a d v e z i r l i e y k s e l d i . e n d e beraberlii sonradan

ilmiye-mlkiye Ama

a y r l k y a l n z st k a t l a r d a Daha aa Bu kii,

k a l d . A n c a k , v i l a y e t v e s a n c a k l a r n , di-

n i a d a l e t e f i n d e n ayr beyi v a r d . sancaktan n kii idi.

m l k i i d a r e efi, bal b a n a b e y l e r b e y i ile s a n c a k basamakta, kazalarda ayrlma olmad. Osmanl'nn mlkiye ba ile a d l i y e ba a y -

kk memleket blmlerinde,

"kaza'Sa a d n b r a k a n
gerekse adliye ayr

"Kadr.
ilerini,

K a i z i y " idi. hi d e i l s e b y k l Mehmet'tir. ikiletirdi. oturuklua geirdi. karlk, evirdi; iin, Fatih bu Kadevirdi.

Osmanllkta de sistemletirip

gerek din,

snflatrarak tekilatlayan altnda

Fatih

"mesnetken " L M Y E " ad

zaskerlii Osmanllk,

bir " Y O L " a sreklice

("TARK"e)

Rumeli ve A n a d o l u ' y a artk gebe ayr,

has o l m a k z e r e (barlla)

geleneini

"Seor-

ferlikten
du

(savallktan)

"Hazeri'ige

Onun

zelliinden

stanbul'daki

Fener Patriine

bir " e y h l i s -

l a m " o r t a y a k a r d . e y h l i s l a m ( s l a m b a ) , " l m i y e " t a r i k i n i n ba o l d u .

64

Tara

daresi:

Memleket

T a r a i d a r e s i , B i z a n s ' t a , n c e l e r i t p k e s k i R o m a b i i m i n d e idi. S i v i l v e asker idareleri ayryd. Memlekette, vas esti. Btn Osmanllar, Sonralar savalar kztka, i e m n i y e t de azald. "skynetim" blgelere habitmez tkenmez bir " s e f e r b e r l i k " askeri tekilata onun buldular. perdeli gre

O zaman taraya askeri valilikler kuruldu. Bizans mparatorluu, yerine blnd. kendi heBizans'n geince, memleket blmlerini

yap, anlay ve gerekelerine uygun m e n h e m e n o l d u u gibi u y g u l a d l a r . ratorluun mlkiye blmleri

Bizans idare tekilatn

B i r b i r l e r i n e h a l e f , s e l e f o l a n iki i m p a -

yledir:

Bizans'ta: Osmanl'da:

Thme Vilayet
oturan

Turme Sancak "Stratej"gibi,

Topotresie Kaza
vilayette oturan

Banda Nahiye "Beylerbeyi"de,

hem

Thme'de

imdiki a n l a m y l a "vali", parator veya Bizans'ta manl'da l snr

hem ordu komutandrlar. atanrlar. mevkilerinin

D o r u d a n d o r u y a im-

padiah tarafndan snr mstahkem verilir.

komutanlarna

"Ciisure",

Os-

"Dizdar"ad
boyu)

Jstinien

zamannda "Acrits"denildi.

Bizans " S e r h a d " Bu, Osmanl'nn

(sava-

silahl

kuvvetlerine der. svari ou,

"Yerii

Kulu
toplu

Ocaklarma
Bizans halde

karlk

ordusunun bulunan

temeli

idi.

Osmanl'nn

"Sipahi"...

Bizans'ta Osas-

ordunun

stanbul'daki

"Muhafz kta"\avd\.
profesyonel

manl'da kerlerdi.

bunlara

"Kapkulu"denir.

"Muhafzkta"\ax a y l k l
halk n n d e bizim

Harpte ustaca s a v a r l a r d . A m a , bar z a m a n afettiler. eflere uyarak, Ya seyirci grltl

k i d e bir

balarndaki toTarla uyarak

"Prononciamenaalarna

ayaklanrlard.

benzemesin, gibi...

Yenierilerin

"Kazan

kaldrmadan

Bilim ve Bizans'la fikriyatlar da szle, zans'ta zerine, biyat" "KAVANN'

Kltr Osmanllk arasnda birbirlerine yabanc benzemeler sonsuzdur. deildirler. rnein T e k i l a t l a r gibi bilimi, tek BiEde-

Bizans

R o m a m i r a s , " H U K U K L M " idi. K A D M E " (eski, eidindendir. tmyle halk e d e b i y a t n d a n ayr dergi halktan

O s m a n l ' d a " F I K I H " (eriat ilmi) ve Eserlerin o u din, tarih "Divan nk olmaktan ziyade, h e r iki deer-

kadim kanunlar) en gzde bilimlerdendir. bir k l t r g e l i i r . Eserler eski Osmanl'nn saray evresindeki yaratc

kopmutur.

"rudition:

mtebahhirlik" denilen

k r k a m b a r bilinlikleridir. orijinal

imparatorluk,

k e n d i l e r i n e k a y n a k olan

medeniyetlerin

lerini y i t i r m e m e k g r e v i n d e d i r l e r . be"\di. tran Osmanl mimarln adr-yap yerine, deerlerini sonra

Bizans plastik sanatnn ayran da, geirmesidir. kusur mudur?

aheseri,

"Kub-

Seluklulardan

gebelii

antla-

kubbeli yapy benimsemek bile, btn bir

Bizans Roma

Tarihcil En

zarurettir. Bizans

gtkten

dnya

Bizans'

taklit etmitir.

yalnz Avrupa sanldndan

barbarlarna ok daha

rnek olarak kalmamtr. ve uysal

zt d i n l e r d a h i , deerleri nnde

gelime alarnda yktklar dzenlerin anlayl lnden Hazreti

maddi ve sosyal

davranmlardr. Bizans resmi tekilatna Bizans uyar. usul

slamlk Arabistan En Rum bklmez "Bro"lar aar. ce des slam'') leneini (H.

kar mer,

kmaz, slam

Mslman

643 ylndan (Pr. A .

sonra

Mass:

"L'slame'') ge

kaytlar, Eski

uzun sre slam ge-

katipler elinde Bizans diliyle tutulur. O s m a n l l a r en yadrgayamazlard.

Metz:

'Die R e n a i s s a n -

Mslman

olanlardr.

AYRIM

III DOUU ile d e i n d i k . ve politik Osmanlln mirasnn,

BR M P A R A T O R L U U N Osmanlln

nasl l d n e b i r k a izi Bizans'n sosyal da dokunduk. imdi

temelOs-

de
nasl

ykt

Derebeyiemi

styapdaki mirasna douuna

geldi.

konduuna

sra,

Bizans sosyal

manl

tarihcii lsn t e z g h l a y a c a k
OSMANLI

olan

imparatorluun

BRNC

DEREBEYLEMES 1) Bitn-

O s m a n l t o p l u m u bize iki t r l d e r e b e y l e m e r n e i v e r i y o r :

ci Devlet Birinci
lr; lar. Bu

derebeylemesi;

2) ile

kinci mparatorluk Miri

balar.

derebeylemesi.

Osmanllk

andaki d e r e b e y l e m e :
bozulmas deyimi ve ile " S E P E T L E N R " . ve

toprak ar

zerinde elinde

kuka-

rulmu Dirlik Dzeninim

yahut Osmanl Kendilerinin

Dirlikler Eski

kapann

az ok lkc

(Msl-

manl salam) dirlikiler, eriatn, din ve iman

hakkn, adaletin kendi kiicil

stne, dna kar-

namuslarna

e m a n e t edilmi olan karlarna olan ERAT'e, hem

kamu
Os-

toprakiarm\,
manl

eriat

kitab hem

atlatarak,

smrrler.

derebeyleme,

Mslmanlk anayasas

mevzuat olan Gazi'den,

KANUN'lara aykrdr. Yldrm Beyazt'a dek sren

Osman man'a r

ilk O s m a n l

Devleti'nin, sonla-

birinci y z y l grlen

( 1 3 0 0 - 1 4 0 2 ) sonlar,

Fatih II. aa

Mehmet'ten, ilk y z y l

Kanun I. Sley-

dek sren

ikinci O s m a n l
bu

Devleti'nin aktan

(1414-1520)

derebeyleme, rneidir.

eriat'e

ve Kan un 'a kar k a n

derebeyleme

B u o l a y a n l a m a k iin, z a m a n m z d a k i yeter. yarlar. lk a n a y a s a l a r ( e s k i nk herhangi belirtirler.

benzer veya ve scana toplumun

paralellerini a n m a k kutsal kendini h a k l a r sadayatm tekut-

eriat g i b i )
bir

birok insancl sca snfl

Devrim'n
O zaman

prensiplerini

ok gemez,

iktidar, e k o n o m i
btn olumlu

melini elinde t u t a n l a r a geer. sal e m i r l e r i n i i n e y e n atlatlr.

ilk a n a y a s a n n

binlerce kanun maddeleri t o p l u m u

boar. A n a y a s a

K a n u n l a r m e r u l u k l a r n t m y i t i r i r l e r . A m a , g e n e d e o r t a l k t a h-

l eski a n a y a s a n n ve m e r u k a n u n l a r n e g e m e n o l d u u iddia edilir. KNC OSMANLI DEREBEYLEMES sonraki en derebeyleme, kaldrlmas padiah sokulup uydurularak, sokar. lkcl anayasalar o l a n e-

Kanun
bozulmas ri

Sleyman
deil,

andan

Dirlik
ile

Dzeninim
Mibtn

egemen dzen o l a r a k o r t a d a n
ve toptan, ve bata

balar. edilir.

topraklar,

resmen szde

g e l m e k zere, altst zaten

"devlet snflar"taraimdan m u topraklar,

mi olan szn, eski birer dirlikileri,

"mukataa" b i i m i n e
eriata kitabna hemen hemen

Ka-

derebeyleolmak-

h i b i r sosyal grev k a r l

asalak h a z r y i y i c i l e r

durumuna

Bu d e r e b e y l e m e ,

a r t k ilk M s l m a n l a r n olan

riat\
kam

ve O s m a n l durumuna

mevzuat

Kanunlar J\

da

kalplatrarak d e r e b e y l i k ah-

sokmutur. (G:932, Osmanl bu D: 1525), Devleti'nin Osmanl mparatorluhe-

lk u'nun nun)

Celali

syanlarndan (G:1339, kinci srm

sonu olan urad

D:1923) C u m h u r i y e t ilanna dek h e m e n

m e n 4 0 0 yl derebeyleme Olan

(Trkiye mparatorluu-

derebeyleme, rneidir. iin,

eriat

ve

kanunlar

da

soysuzlatran

anlamak ile

birinci tip

derebeylemeyi sonuna

kapitalizmin (vurguncu

serbest reparla-

kabeti
mento me,

dnemindeki apulu paralel kapitalizmin

burjuva
sermaye

demokrasisin'm
birikimine)

benzetirsek;

ikinci t i p

derebeyle-

tekelci

finans-kapitai

dnemindeki

emperyalist

fa-

izm'me

dm

bulunur. an kapitalizmindeki ve serbest-tekelci aama-

Antika larn

tarihte o

(modern iki tip

andran)

DEREBEYLEME sz y z e y d e girmeleri

gz n n d e t u t u l m a d k a , soyut

feodage-

lite z e r i n d e
lar v e iindeki olaylar ryle aykr

s y l e n e c e k her tezler klna

tasviAerden

teye

emez. Antika tarih

zerine yaplan ettlerin, ou bundandr. dinamizm girimek, veya izlenmedike, yetmez. de hazrc ne

birbirini t u t m a z sonuTarihin gerek prosesi sbirbirinden srlse, kopuk genel adna en o azndan metafi-

objektif ve som soyutlatrmaya

"Diyalektik" m e t o t
k a f a l a r iin

"eiiki-iiiki",

"etki-tepki" g s t e r i l e r i
bilgin

metafizik k a l n r .

Kolayc

tembel

zik eilim,

Bilimcil

Sosyalizmi

dahi

ktce

maymunlatrlm

bir skolasti-

evirir. LK "KANUNNAME" YAZILII Osmanl bal Devleti, her

Birinci resinde kinci maz.

"TevaifiMluk"devleti
kamadan I.

gibi, batt.

100

yl

evzeri-

belli

kitap-yazAavm a y d n l n a
Devleti'nin kurucusu bu

Onun

ne elimizde az ey var. Osmanl elebi Mehmet'tir (1414-1421). boluk ortaya kt. Ve lk 5 0 yl ( F e t r e t : Fatih II. nun 1 4 0 2 ' d e n , Fatih: 1 4 5 l ' e d e k ) t a m bir k a r a n l k t a n k u r t u l a fethedilince, karanlk ve Bizans'tan edindi-

A n c a k stanbul

Mehmet, boluu d o l d u r m a k bahanesi altnda,

i btn i m p a r a t o r l u k kurul ve kurallarn O s m a n l iine a k t a r d .

Devleti'nin ve t o p l u m u iin m i Osman" Fatih ka-

F a t i h ' t e n n c e s a h i d e n her e y k a r a n l k v e bo k a l d leme sarld? Fatih (Mustafa "Kanun'u alnmtr? 1 3 3 0 ) Y a n i , asl man denli yazlmtr. iledii, olu) Padiah'i 1451 yl t a h t a Sultan Osman, Bizans Mehmed geti. bin Kendi syleyip, Al'i Murat Han") Mehmed'e yazdrd "Kanunname'i

Lis Z a d e T e v k i (yahut: kaleme

hangi ylda

"II.

Mehmet

saltanatnn

sonlarnda
s.4,

dzenlenip
A. hsan

yazlmtr."
Matbaas, ne

( K a n u n n a m e ' i Al'i

Mehmet Arif nsz,

K a n u n n a m e , F a t i h ' i n iyice B i z a n s h a v a s n a b o u l d u u z a -

"Ruh'u habiysi" (Yt

hemen

ruh)nin

Trk

sarayna

K a n u n n a m e aslnn

her s a t r n d a

okunuyor.

LK H A L K T A N VE

LB'LERDEN

KOPU

O z a m a n a dek, Trk padiah, rultu karrd.

halk iinde, oturup yarg y a p a r ve buyi i n e bile k a t l m a z . (erefli yanm),

Fatih, a r t k k e n d i v e z i r l e r i n i n Ama

"Perde arpes perve ve dp tara Vezirlerime

padiahlabu zengisi-

kasna" e k i l i r . "nce delerde

ne)

Trke y l e haftada her Ve

buyurur:

bir ARZ ODASI yaplsn.

ardnda)

Cenab'

erifim

oturup,

4gn
(Huma

vezirlerim
kuu:

ve ve

kadzaskerierim Kadzaskerierim nlerine in oi benden dahi

defterdarlarm, ARA Defterdarlarm istikbal itsnier ve

Rikaab' geldikte,

Hmayn'uma avuba

Padiahn

girsnier"."Divan'a
(karlasnlar.)

gn ve baz

Vezirlerim Kapucular mesaiih sy/esn sylesnler.

Kethdas
(iler)

haberi Kapu Aas, Kadzaskerierime

Kapucular Kethdasna ve Defterdarlarma

ve

"(Kanunname) Bizans d e n e m e s i

B t n b a r b a r e f l e r i gibi usl tehlikeli Bilindii gibi

ilkel d e m o k r a t o l a n T r k g a z i l e r i ( = Oysa

r), ilk z a m a n l a r , a v e n e s i y l e s o f r a y a o t u r u p y e r ierdi. bulmu olacak. Fatih zehirlenerek ldrld. Bununla

bu tek bana y e m e k daha tehlikeliydi. birlikte, h e r k e s gibi v e kaldrmaktan "eref" duydu:

h e r k e s l e y i y i p i m e gazi g e l e n e i n i

"Taam(yemei)

yce taam

anl

Huzr'a

Kilarcba deildir. Ben

koya... Meer

Ve

Cenab'

e(o-

rifim
luk dr)

iie

ki m es ne ola.

yemek kaanunum yerler imi.

eh i'i /yaiden

ocuu)

Ulu atalarm

ref'etmiimdir ( k a l d r m m -

"(Kanunname) B a y r a m l a r d a el p t r m e k bile, parasna gre olur:

"Bayramlarda
Ancak el Hurda r ehl'i

Divan

alanna
Alay Beyi,

taht

kurulup

kmak

emrim
yalnz,

olmutur."
avular, 150.000

penler Vezir, Mansptan

Kadzasker,

Defterdar dnda Ulfeli Kad,

anigr,

Mteferrika,

a k e l i ise Z a i m Katip'ler:

Mteferrikas, 60 akadan yukar pebilir. Geri

20 akadan yuka-

Mderris olanlar el

kalana yasak.

Zaim'ler, Tmarl'lar,

"Gerek

katip

oldukta

ve

gerek

bayramda

el

pmek,

kanunum

deildir"

(Kanunname) "KANUN" ANLAYII Fatih, m r n n son gnBizans biimine s o k m a k balangcnda unu

OSMANLI Btn bu lerinde, yazar:

k a y t v e a r t l a r bir e y i g s t e r i y o r . ok, Lis Z a d e , T e v k i ' ,

k a n u n l a r y a z l v e derli t u t m a k t a n

amacn gtmtr.

Kanunname'nin

"Vakta tna yesser irilmi aydnlatc

rak) (onunla

ki

(MEHMET HAN BN Bunca ulu

defter)

MURAD

BN

MEHMET HAN) olan olan idp

Saltanat Feth deftere dahi

Tahmge-

eref

verdikte... eskiden oyu

fetihler... atalar olunmayp, nazm abad iin bir

Konstantiniye zamannda eksik ve ina

(dnya

(stanbul)

oldukta evliyalk Divan'/

i

Kaanuniar yerlerin

(mazbut'u

kendieri
yapa-

tesirleri iie ebed'i olmak

kul)

(dzenleyip

Humayn'da
yaplr) alak

durduka) buyrultular)

mami'n zere ve

bih bu nazm ibarat-

Kaanunname

yazlmak gerektiinden stlah lisan'

Abd' ve tan

hakir (bu ina idp Kaarn

(terminoloji

ferman'/

celileri (ulu olunup z re

ve

herkes

mstefid ( y a r a r l a n r ) feragat bab ve

olmak iin klnd. "

taslamaktan)

(vazgeip)

Padiah'/

gerdn'

nakille

yazlup

Osmanl'nn kanun anlay de anlalmaz olmasna ve yor. kimlii Fatih Eldeki evirten m e t bin hl

budur.

nce, kanun

bir h u k u k u l a r k a s t n n

t e k e l i n d e , a k g r n e n bir gizli f a a l i y e t d e i l d i r . T e r i m v e laf k a b u k l a r iinbaklmyor. Sr sr ulemaya da bavurulmuyor. Karsna, ne id oturtu(Fatih'in ei MehN e y i n y a p l m a s g e r e k t i i n i bilen G a z i bilinmeyen Fatih o t u r u y o r .

"Tevkil Lis Zade

Mehmet bin Mustafa'S\

1 4 8 8 yl

M e h m e t s y l y o r , k a t i p M e h m e t a z d a n k t gibi y a z y o r . K a n u n n a m e , G (Hicri) 893, Bayezit "vel/"geveklii ile D o u m (Miladi)

l m n d e n 7 yl s o n r a ) , b e l k i d e F a t i h ' i n d e v r i m c i t o p r a k r e f o r m u n u k u a deitirilerek yazlan "Kaann'u (Trkiye'de bulunmayan), Viyana Ktphanesi'ndeki nshadr. Padiah'i Sultan

M u r a t H a n " adl

TRKYE'NN lk G:1168 tn ad, ilk Osmanl (Do:

BYK Devleti,

CHANGR basitin Umumi birer basiti

DEVLETLEMES bir

"AskerdiDemokrasi"le
n.5004) Gazi,

balad. bGazi, byk

1754)

ylndan

kalm

bir

elyazmas: Osman

"Hikayet'i der zaman'/

iin, Orhan

Hazret'iSultan
Murat Gazi.

Sleyman "(Beyazt
Hatta

Ktphanesi,

"Padiahlar" s a d e c e

"Gazi"dw\ev.

Kanun S l e y m a n ' a

bile " G a z i " d e n i r .

Gazi'den

san t a n n m a z . Bu, o padiahlarn daha yalnz stn

"Gaza" ( K u t s a l
her g a z i

Sava)

yapm ileri

olmalarndan onlarn da gelir.

deil,

birlikte s a v a l a r a (dou

girdikleri

(lb=valye)

gibi,

"Gazi s a y l m a k t a n
arkkri iren ile Fatih balad.

sfat t a n m a y l a r n d a n

usul)

k o r k u n m u t l a k h k m d a r l k , s t a n b u l ' u ele g e -

Mehmed'in, Bunu,

son

demlerinde B i z a n s
Al'i

tarafndan

ele

geirilmesi sonlarnda) Fatih

Fatih'in,

"Evahir'i Saltanatnda
sona ermitir. gre,

(sultanln

tanzim
Camii,

ve

tahrir edilmi" "Halen

der. orada

"Kanunname'i

Osman'dan Fatih

anlyoruz.

G:875

( D o : 1 5 7 0 ) yl

dikte ettii

"Kanunnaisim kohayatta

me"sinde:

bina

eyiedm
ldne der:

Medaris'iaiiyye'ye

SAHN

de
Fatih'in

nulmutu/"
belki Fatih,

1481'de yle

Kanunname,

en son vasiyeti olarak yazlmtr.

"Bu kanun
ocuklar

ve bu Kanunname, Ev la d'/ kiram

kuaa

Atam

ve Dedem bade nesi i

ilem

Kanunudur bununla
Ne me'de lar, yapsnlar).

ve

benim

dahi
(Keremli

Kanunumdur.

n eslen

a'mei olalat 1'

var ki,

kuaktan

bununla

Fatih'in

"Atas

ve

DedesiKanuniarf h a n g i l e r i d i r ?
t e k t k "Kadm" s z Ama

Kanunnageer. Oraarca

hemen

hi g s t e r i l m e z . ncelerden her s a t r d a Fatih,

Yer yer, kalyor.

belki

Fatih'ten

"Kadm" g e l e n e k l e r i n

nemsenmedii

bellidir. btn mr boyu dnp tandktan sonra, ancak imparatorO zaman,

y l e g r n y o r ki, bir a n t i k a luk gibi sini

i m p a r a t o r l u k k u r d u u n u v e bir i m p a r a t o r l u u n ileyebileceini anlamtr.

"Atam

ve Dedem KanunU' d e -

dii e y i i n d e , g e b e b a r b a r g e l e n e k v e g r e n e k l e r i y l e ilgili n e v a r s a h e p kknden kazmak gerektiini dnerek, Kanunname'sini yazdrmaya girimitir. Bu nasl giriimin En zeti: tpk Padiahn yle

insanst bir

duruma

girmesidir.

Devlet
tu-

topiumst ise,

devlet bakam da

insanst

olmazsa, iin

tunamaz.

insancl ve eski devleti aranamaz. Bizans'

k a l d r m a k gibi t a r i h c i l Fatih, Bizans'a

grevi, devlet bunda fethedilmezlik

i i n d e bile b u aacak yan edemezdi.

kuraln etkisi srp gittiine gre, fetheden

Fatih v e a

DEVLETN Antika ter

KLEMES:

KARDE

KANI ile k u r u l u n c a , Devlet, is-

imparatorluklar,

hele b a r b a r akn ve fetihleri greneklerince nsanlar, ynetilir. lkel

istemez

KAN g e l e n e k v e

Kan b a l a rgt d e m e k

r n d a n v e Kan p r e n s i b i n d e n d o a r . yerine olan rtbas o

S o s y a l i s t Kan r g t n n artk sosyal (asil kan) yaparak, Louis,

Dev/et'm g e i i n i , Kan'mu
deil, edilmi bulur.

bir a i l e n i n O yzden

Kan'm\
kann)

(ama

damarlardaki

"mavi kan"

deviet d e m e k ,

kii demek o l u r .
sosyal alanda 2-

XIV.

bakmdan Fatih

bo laf e t m e m i s a y l a b i l i r . Trkiye'de Bu (ideolojik

Kanunnamesi,

gebe t o p l u m d a n
gei balca iki devletleme); bu iki olayn alr.

snfl medegerekleir:

niyete k e s i n c e g e i i n
1-

belgesidir. (organik

Padiahn
Birincisi

tabulatrlmas ideolojik,
Bu ikincisi ba,

Devletin talan

padiah

evresinde

rgtlenmesi

devletleme). bir c a n a k a n , karde devlet bayiyip, devlet bakannn Yol byle iindeki ilk itii

rgt/olan

varlkla tmlenir.

canavarlkta,

kamd\r-,
n

ilk y e d i i kann

karde bad\v.
birinci

Yamyamlk,

bana geirilende aranan yiyenin, ienin, kanlarn lenebilen tur. sine Fatih imekte gzn medeniyetin ana

k a r a k t e r olur.

Kendi z kardeinin

artk t o p l u m krpmayaca karakterini,

alt snflarn b a l a r n
anlalr.

kendiliinden Fatih'in

Bu, k e n d i n d e n o l a n i n s a n ba y i y i p , i n s a n k a n i m e k p r e n s i b i ile z e t -

"Kanunname"s\
kural belki

kadar ak, d e hi y o k -

duru ve keskin

bir b a s i t l i k l e bir c m l e c i k t e k o y a n

M e h m e t , m r n n s o n u n a d o r u , srf i m p a r a t o r l u u a y a k t a t u t k a n u n m a d d e s i ile k e n d i d l n n s a l h a n e -

m a k uruna, kendi sarayn u evirir:

"l/e nizam'/
(bilginlerin mez, fazlas mas

her alem

kimesneye in katletmek

eviadumdan mnasiptir. Annla

saltanat Ekser

myesser ulema

ola dahi

karndalarn tecviz etmitir

ou

onaylamtr). birbirleriyle

amil olalar."
bir d n y a d a , padiah b a b a l r lparamdp imparatorluu

Her e y i n Kan b a l a r y l a y r t l d oullarnn

miras kavgasna

p a r a e t m e l e r i , b a k a t r l n l e n e m e z d i . O k a d a r ki, Fatih o u l l a r n b i r d e n b o a z l a n d k t a n s o n r a , k z l a r n d a n d o a c a k bir t o r u n u n t e h l i k e l i o l m a iin d e t e d b i r d n m e k z o r u n d a b y k bir e y a l e t kalmtr. K z l a r n n o u l l a r n a Beyierbasit, k k beyiik\e kumandanl verdirmemi,

beyiiikgibi

yetindirmitir.

"Kzlarm rsn. "

evladndan

olanlara

Beyierbeyiiik

viriimesn,

ar

Sancak

vi-

DEOLOJK DEVLETLEME: Barbar den en gelenei, en yaman

PADAH IN

TABULAMASI bile, gaziler-

Askerdi Demokrasi a n d a

nde gelenine dahi,

ar ve srekli a y r c a l k l a r t a n m a z .

Fatih'e ge-

linceye zi"dir. gzden

dek, geirip

"padiah"da
zme

en

sonunda

bir

"gazi"d\r.
ileri

Yalnz

sorumlu

"gaile bo

Her s a b a h , t o p l u m

iinde olan

bitenleri,

gelen arkadalar

balamak zorundadr. bol

G e n e b a r b a r g e l e n e k v e g r e n e k l e r i n d e bir n e m l i o l a y da, s a v a t a n k a l a n g n l e r d e , sk sk ve bol cek biimde yedirir, iirir.

"/en'1er d z m e k t i r . O r a d a h e r g a z i , karda ister istemez

lkl eit k a r d e l i k d u y g u l a r y l a b i r b i r l e r i n i d o y u r a c a k , " i ' z a z v e i k r a m " e d e Padiah

"sofrasn herkese ak'

tutar. Fatih, lizm

Kanunnamesi ile,

bu bu

iki

ynde

kalabilmi siler.

her trl

ilkel

sosya-

kandalk gelenek ve greneklerini kendini

Bir y o l

nne geleni y e m e kopmu adam, paso-

ine s o k m a z olur. Tabii diah da

h e r k e s t e n a y r m a , t e r s i n e bir k a r a n t i Kandalarndan Bunlar padiahn yanna tutabilirler. itiine a katmaktr. bilir.

na olur. S r y l e d m a n l k l a r eker. kulmazlarsa, antika metotla yolu,

olsa yok e t m e k isteyenler bulunur. zehirleme yolunu padiahn

Zehirlemenin me teknii Hatta

birinci

yediine

Burjuva d e m o k r a s i s i n i n incelikleri yoktur. en sonunda, u

Kennedy'leri kim v u r d u y a getirFatih d e o n u O n u n l e m e k ister.

bilinemez. T e k yol, "mstebit"i alamaktr. bile bile a l a n a r a k l d r l e c e k t i r . maddeyi yerletirir ilkin: "Yce

"Kanunname"sine koya"
Kilara, ba,

"Taam(yiyecei) mutfaa ve (saray

Huzur'u

aiian'a

(kendi

katna")

Kilarcba
Kilarc-

personeline ii

bakan, e k e r ve tatllar y a p a n drt a a s n d a n Bu baka hi ncs padiah birinci s a v u n m a . kimseyi

"Enderun'un

rgtn)

olacaktr. sofrasna

Bir o n a g v e n i l e r e k y e n i l i p i i l e c e k t i r . kinci savunma, oluk ocuktan (erefli oturtmamaktr.

Fatih'in dedeleri o t u r t u r m u , o g e m i artk. yle yazlr:

"Ve anunum ben

Cenab' deildir,

erifim meer

kiiliim)

iie

kimesne izamn

taam iyie

yemek

Ka-

ehi'i

iyaiden

ola.

Ecdad'

yirier imi,

ref'etmiimdir."
KAFES ARDINA EKL bylesine ekinen kullanmay padiah, padia-

Kendi s a r a y n n ve devletinin a d a m l a r n d a n h,

h a l k n n n e nasl k a r ? E g e m e n s o s y a l s n f l a r , g e b e g e l e n e k l i

Bizans m i r a s n a "Gedik Ahmet "Devletl

gibi

oturur oturmaz

halka

kar

"byk adam-

lar h e r k e s e g r n m e z " p r e n s i b i

ile s a l a r .

Bahane kolay bulunur.

Paa Hnkar
ve

Vezirliinde
ar kt)

ii soru

denlerden ikayetim iie Divan'/

bir var/"

aya dey Ahmet

arkl gaiiyz Paa'nm

Trk:
(svme

kangunuzdur?
(padiah

kaba

Hmayna

girivermek-

ie

mcib'i

infiai'i

Padiah

olduu

ierlettii)

manzr'u
(kafes

(grgs) arkasndan)

olunca: istima

"Bundan buyuru/malar

byle

Padiahmzn daha

veray'

kafes'ten olur"

(dinlemeleri)

mnasip

mtaleas

iie..."
itiverir v e :

K o c a Fatih'i, h a r e m d a i r e s i n i n a v r a t l a r gibi, k a f e s i n a r d n a tatl tatl erefli v e a n l c a

"Merkeziidaresi, den leri zei kanunlarla

tlarn)

sava usul ve

ve

gazalarn

(kutsal ve

savalarn)

ardarda Fatih
ve Devlet'i

geliinHazretayrnOsma-

tr pek ok basit"iken, tanzim

"ark saltanatlarna
eref: olay,

takiiden...
"Tarih'i

ve furunu ( e c d a d tekil buyurmulard."(A.

KU.M.) tarihileri bu

ahfadn:

asllarn

niye", c . l , s.296, Osmanl saydlar. tirilmez oldu:

1315,

kapkulu

"an

ve

evketin

btnienmesi'
bile s e y r e t -

100 yl s o n r a ,

"Divan" o y u n u , p a d i a h a k a f e s a r d n d a n Divan, sonra Hazreti Sultan Sadrazam Mehmet Han'

bin

"Tamam tida
Husni:

evket'i an/ 1060'tan

Sani'den

ip-

ederek,
Artk,

konaklarnda"(Sreyya

Mehmet

" S i c i l i - i O s m a n i " , c.4, s . 7 3 6 ) k o t a r l d . K a n u n i S l e y m a n ' n i h t i y a r l a m a s , her ii k a p k u l l a r y l a t e f e c i - bee m r i n e g e i r t m e k iin e n ve irtikap eref, ba Keza) iyi g e r e k e y a p l a c a k t . Sultan Sley-

zirganlarn man,

rveti

"Rstem Paa ilkaas ( t e l k i n i )

edecekti.

iie Divan'a k-

mak adetini terk"(A.

ARZ SURLARI

Padiah mt:

dnyadan

nasl

haber alacakt?

"ARZ" ( s u n u :

konuyu

bye

a m a ) y o l u ile. B u y o l u Fatih M e h m e t , o k s e n l i b e n l i c e v e b a s i t e y l e a -

"Evvela de
me) Bylece, dan (perde

bir Arz

Odas yaplsun. oturup

(zengi)

Cenab' haftada

erifim

(erefli

kiiliim)

pesperve

gerisinde)

4 gn

vezirlerim Arz'a

ve kadzaskerierim "

defterdarlarm

rikab-
her e y

Hmaynuma merasim\etiv\\\v.
ki:

girsnier.

(Kanunna1Doru-

mesafe ve
2Fatih der

Arz M t r l d r :

kii h u z u r a g i r e c e k ; 1KYLE ARZ:

saray

D o l a y l c a yaz ile arz e d i l e c e k .

"Bizzat arz' itmek

mertebesi alidir

(ok

y k s e k t i r ) . " B u n u , e n t e p e d e k i r t b e ( v e z i r , k a d z a s k e r , d e f t e r d a r ) ile

"i def"ek-

halk"denilen "Bizzat terdarlar"ye seriya

kullar

yapabilir.

rikab'
bir

Hmaynuma
de

sahib'i arz

arz

olanlar",

"kadzaskerier

ve

"i halkndan"kapuaas kapuaas

kadar. gerekince;

"ihtiyar badr". kilarcba,

Odaba

odaba
halk girebilir.

ve
iine O

itmek gerektir." "hazinedarba, saray'/ amire'nin

aas/"da

F e o d a l l e e n d e v l e t b a k a n iin, tatl y a p a n k i l a r c b a ile s a d r a z a m , eit yetkili ve deerli 2K?/7'na yle mitir. olurlar. Bir z a m a n her isteyen Trk, sorar, dahi sunu) ar arard. ile padiahn tekeline

YAZIYLA ARZ:
dursun,

Digir-

girer, y a k a s n a yaprca Fatih d e r ki:

dilediini

imdi

"bizzatarz"

"name iie arz"(mektupla arz gtr beyierbeyiiik

amirlerin) bile,

katn

"Name kudzatin

iie

ve

merann

(komutanlarn)

ve

(kadlarn-mlki

yoludur."
tkanmtr.

Dileke v e r m e k yolu YANAMAK lk g a z i l i k d e m i n d e s diki " B i t n i k " l e r gibi

Bizanslam,

Fatih,

bana

b u r u u k bir k e e k l a h patlak gzl,

geirir,

kafaburunFa-

s t n d e n k a l a r n a i n m i s a r k s a r a r , t e p e s i n e bir k u t y d i k e r d i . i m deirmi gen sakall, bodoslama bir T r k m e n d e l i k a n l s y d imdi onlar gemitir. D e i r m e n ta ilemeleri k a d a r iri, (rnekleri ngiltere'de ile k r k

lu, b y k l a r t e r l e m e m i . . . kalm sikkelere bakla). tih a r t k o l t a b u r u n l u d u r . mantoludur. Bizans oyal

Bellini'nin t a b l o s u n d a kat kat k a v u u

iinde b o u l m u t u r .

st ste alt t a -

l, a l t n t a k l , g m e k m e c e l i Yanna

bir p a l e o l o g k l n d a d r . nasip olamaz. Fatih der ki:

"yanamak"her vzeramm

kula

"Yanamak numdur." "Mazul yanamak

Osmanl larnn,

kadzaskerierimin beylerbeyiler

ve ve

defterdarlarmn beyler dahi davet

kanuedersem

(yerinden art

alnm)

kanunumdur."
memleketimizde, bir matah gibi hl, sal-sollu " b y k a d a m " t a s l a k " p e s p e r d e " saklayp, almlar, hi iyzlerini

"yanna yanalhep o halk tashi keramet kimsece,

mak',

ancak

arlrsa kalmadr.

"ayana yz srlr"olmak
Ve Trkiye'de hibir

dman

Bizans

soysuzlamasnn

"hacaa asaleti' k l n d a
konunun,

lamalarndan rebeyi

kimseyle insancl m o l m a s n d a n Bir mi?), ey

biimde konulup tartlmaz oluu, o B i z a n s - O s m a n l dem i y a s m a gibi ruhlara sinmi, vicdanlarda kaar balaileri g e l i r . kendilerini. Daha dorusu deil, (insan baka kendini trl bilmez

irenliinin

sanrlar yn,

bir e y s a n d r m a k i s t e r l e r .

Bizans

Etiler a n d a

yaatlan

"ha/k"

"sr
pis

oban" m e t o d u n d a n
kuruntunun

"gtme"Xin

o l a m a y a c a n a inanrlar. parampara y e m eden ke, gibi

74

Hepsi, hepsi ve hepsi: iren

O insan a a l a t r a r a k ile " H u ! " e k e e iine manda baylts

"asr^rTcelii

en

maskara

"tarikat u/usu"kesilmenin

gmlrler.

Fatih o r a m t r . se de, z a m a n luu

B u g n o r n ne k e r t e s k e c e i s y l e n e m e z boluu ve kokmu-

iin g e r e k K N N , g e r e k s e D Z E N N

baka trl gizlenemezdi. PADAHLIK: en DEVLET-MEMLEKET

OSMANLILIK VE Osmanl naktan let, art her ve beter,

Devleti'nin birbirinden nce,

tipik yan,

politikas ile

ekonomisin'm,
ortadadr.

etle

trgeKa-

ayrlamaz oluudur.

Nedeni

Bu devretim

eyden arac en yce

dorudan

doruya T O P R A K e k o n o m i s i
temel M L K Y E T ilikisi

zerinde

limitir. T o p l u m u n temel

RETM taban Topran ve denetisi

TARIAf&v. T a r m n t e m e l DEVLETWr. =
zel

TOPRAKA.

KAM(/6ur.

munun

dzencisi

Bu d u r u m

y l e bir d e n k l e m y a r a t r :

Toprak
Onun

ekonomisi
iin, genel emas bir

Toprak
olarak

(retimi+Mikiyeti) Osmanl Devletinim,

m, ister br bir gene istemez,

Kam ucul Devlet

olarak Osmanl ayr

mbir

parator/uc/nun devlet ne tika

sa Osmanlln asndan kanad Bununla naca

yapld ne

memleketten
asndan,

konulabilir, emada

dnlebilir.

Soyut-topium
kanad

emada

kanad sol

devlet ise,
Osmanll kanad

memleketin.
m,

Somut-polipadiahln akla-

padiahlk s a y d k memleket o l u r .
olaylara hangi

payitaht ise,

ne denilmek istendii, yani bal bana emalarnda ayrntlar

deinildii

zaman, Osmanll

bir o r g a n i z m a o l a r a k ele a l m a k v e

genel ve zel

ile z e t l e m e k g e r e k i r .

SOSYAL VE slamcl

POLTK EMALAR g s t e r m e k iin, d e v l e t s n f l a r n n e n ile, devlet snflarnn ayn z bunlar daha stn asl ka-

bilime sayg

rlp birincil s a y lan

ilmiye snf
Yeri

altnda yatan elimeli

sosken-

yai s n f l a m a y a
diliinden n

aday tm

memleket iin,
gelince

gelime

izlenebilir.

ayrntl

olarak belirtmek

o l a a n d r . G a z i n i n , z a m a n l a i f t i l e m e s i de, i f t i n i n g a z i l e m e s i gibi, a y prosenin Burada 1rgtl g e l i i m i n d e z ve biim i l i k i l e r i n i maksadmz, yaratr. neden iki tip ema izlemek geliimin ile, g e n i hem gibi; bagze arptrmaktr. iinde

Osmanl Devleti i i n d e
Devletle

gerektiini tarihcil ve sosyal

prosesi y n n d e n memleket

SOYUT-SOSYAL

EMA:

SOSYAL

momentlerini ve

karakterlerini verir. Zasndan

D r t d e v l e t snf

m e m l e k e t kmeleri, nce bu sitletirilerek

hem genelletirilerek, devlet snflar kmeleri gereken

sentezlendirilmelidir. Seyfiye, Mlkiye, nce K a l e m i y e adl kavranlmas kmeleri,

stte: l m i y e , Altta:
lam

Mik i n s a n SOSYAL
olur.

tasarrufu i n s a n

olarak tabaka-

"SINIFLAR",

soyut-genei-z-

sosya/ema

2-

SOMUT-POLTKEMA:
en tepedeki

Devletle

memleket

iinde

POLTKq&X\%\rri\v\
Drt devlet snd e k BMa-

mutlak devletleme momentlerini ve f iinde, /ez/A v e y a

karakterlerini verir.

paa s e n t e z i n e v a r n c a y a
budaklar salar. d e f t e r d a r gibi; tabakalam

sndan

grlen

b a s a m a k l a m a l a r s o n s u z dal kadzasker, zeamet, nianc, tmar gereken

stte: V e z i r , Altta:
sonra Has,

gibi

POLTK BASAMAKLAR,
canlandrr.

kavranlmas KZL

somut-zet-biimcil-politikemay

EMALARIN

BLMLER iki blm var:

Soyut sosyal e m a d a
12Somut 12Demek, olsun, Devlet, Memleket.

Osmanllk d e y i n c e

politik e m a d a
Payitaht, Memleket. emalarn

padiahlk d e y i n c e

gene

iki

blm

var:

soyutunda geni, politik

da,

somutunda ulu

da

styap i s t e r
o

devlet

i s t e r payitaht o l s u n , sosyal, gerek

byk, emalarn

taban

hep

MEMLEKETWr.
gibi, sosoldu.

Gerek yal

deviet-payitahttepeEY\
de nce

emann

memleket g e r e k l i i n i n

blmlenii

KERL

rnek: Osmanllkta: 1Devlet 2Memleket

Padiahlkta: 1Devlette: 1- Gebe iblm Memlekette: 1Gebe 1retmenler 2iblmnde: lmiye 2- Seyfiye iblmnde: Kalemiye Sermayeciler 2Medeniyet iblm Payitaht 2Memleket

Medeniyet 1-

Mlkiye 2-

retmenlerde: 1- Tasarruf sahipleri Sermayecilerde: 1Bezirganlar 2- Tefeciler 2Mlkiyet sahipleri

Payitahtta: 1- Saray 2Divanlar

Sarayda: 1 - Has O d a 2 Divanlarda: 1Bu rum eilimi Divan' H m y n 2- C e m i y e t ' i Ali iki m? kutup, yle Enderun

birbiriyle bizim

karlkl Bu

tez-antitezgibi
de olsa, da bu

hem

zt,

hem

bal

du-

mantk y a p m z

mantn Hayr.

bir sosyal y a p

bulunacaktr.

sosyal

eilim

tesadfmdr?
ilk s o s y a l

B i r o k ilkel Oklar, 2-

u l u s l a r gibi, T r k u l u s u n u n uygun der. Bu

rgtlenmesi

Kan

b l n m e v e Kol b a l l n a Boz O k l a r . ve kafasnda, e etkili,

Ouz Han'n

iki kolu v a r d :

1-

ilk K a n r g t l e n m e s i , olmutur. DRDZL

gebe Trk'n yapsnda her r g t l e n d i k -

b e s b e l l i , snfl t o p l u m a g i r d i k t e n s o n r a d a

hatta e g e m e n

EMALARIN

ZL VE

BLMLER rgt blmleniinden son-

Osmanl t o p l u m u n u n sosyal ve politik ana raki KNCL rgt Osmanllkta: 1Padiah 2Devlet 3Memleket Memleket ayrntlarna gelinince, balar: rgtlenmelerde ERL blnmler

geit y a h u t

ara d i y e b i l e c e i m i z

Padiahlkta: 1- Saray 2Bu Boz erli Divanlar 3-

rgtlenmeyi,

Ouzlarn

s a v e sol

kollarndaki

zl

b-

lmlemede

aynen

buluruz:

OYMAKlar!

Oklarda: 1- Deniz Han 2- Da Han 3- G k Han Oklarda: 1- Yldz Han 2- Ay Han, 3- G n Han

Osmanl Sosyal Sosyal

toplumunun

SONUNCU

rgt ayrntlar

D R D E R L olur.

Devlet Snflar: Mlkiye 4Kalemiye Memleket Nfuslar: Esnaflar 3- Bezirganlar 4- Tefeciler Rikabdar 3- ohadar 4Haznedarba oturur ye: Kadzaskerler 3- Defterdarlar 4Nianc 3Dlbend Olan

1- lmiye 2- Seyfiye 3-

1- iftiler 2Has Oda: 1- Silahdar 2Enderun: 1- Odaba Divan- 2-

Kilarcba 4- u r a y i a m i r e Aas

Hmayn'da

1- Vezirler 2-

Cemiyetial'de

(Divan

hmyn

dndakiler): Kapucuba 4- Mriahur

1- Yenieri Aas

2- Mrialem 3-

Bu

drdz/ r g t l e n m e y i
altnda tuttuu

her

Ouz

Hannn

(Kan

efi

sembolnn) aynen

Oymak k a n a d
buluruz: Deniz Han: 1Da

boylardaki

drdz/ b l m l e n m e d e

Knk 2- Yva 3-

Bkdz 4- dr

Han: 1regir 2Eymr 3- Alayuntlu 4- Salur

Gk

Han: 1Peenek 2- epni 3- avuldur 4Bayndr

Yldz

Han: 1- a r u h l u g 2- Karkn 3- Beydili 4- A v a r

Ay

Han: 1- Yparl 2Der 3- Dodurga 4- Yazgr

Gk

Han: 1 - K a r a Evli 2 - A l k a Evli 3 - B a y a t 4 Kay

BLMLENLERN Bu sayca uygun ilkel

SOSYAL VE

POLTK Y O R U M U Osmanlln hangi sosyal geldi-

derlik tesadf deildir. Kan rgtl

ortamdan, ini a k l a r .

nasl

gebelik k o n a n d a k i
Osmanlln

toplumdan

O kadarla da k a l m a z .

nasl v e niin

memlekette

baba evine otururca yerleebildiini ve A n a d o l u toprann llk ve T r k i y e iin, ' 'Ana-To/i"e ]c\ kalabildiini Ouz de ok, Trke

neden Osmangelen

"Ana-Do/u"an\amma
yeter.

bir ana toprak h a l i n d e Bunu Kan) a n l a m a k iin

ortaya

karmaya

kollarndaki Bo/arn

o yer-gk semboll adlarn

Han ( K h a n nnden

oymaklar

iindeki

drderli

birer birer gz

geirmek yeter.

Biz A n a d o l u h a r i t a s n n d r t b u c a n a s a n k i g e l i i g z e l s e r art a r d a sralayalm: Dodurgu, bu

pitirilmi bulunan, t a n y a b i l d i i m i z kimi yer adlarn Knk, dr, Bkdz, Eymr, Alayunt,

Karkn, Avar, Yazgr, her k e s i n e y a y g n

B a y a t . , v e ilh, v e ilh. adlar, oralara, mi O u z Demek, Boy'undan Ouz tl

78

Bugn Trkiye'nin devrim

bulunan

byk tarihcil baka

kasrgas yllarnda

akn edip yerle-

boylarndan

bir e y d e i l d i r l e r . Han'n hemen her kolundaki oymaklarn 24

mitolojik Ouz hemen

hepsi A n a d o l u ' y a gp y e r l e m i l e r d i r . boylarnn

Osmanllk, bu kaln-

o y m a k ve

"Rum"lkesin e

getirdii

ilkel

sosyalizm

insancl dzenin zengin fonu zerinde tarihcil d e t e r m i n i z m i n

rndr.

Kay da nn v

Boyu,

Bizans serhaddindeki topraklarna

klcn e k i p s e s l e n d i i g n , a r k a s n yerlemi Btn da, btn teki Ouz Ouz boylarnn oymaklarbirinin, Kay

btn

Anadolu

yaylp

Kan kardeliine g v e n i y o r v e ilkelkomuna g e l e n e k ve

ile korkuya, yalana baa geiini

dayanyordu. grenekli

ypranmam boylar

(sosyal ilerinden

s n f l a r krd-

boulmam)

Boyu'nun

hi k n a m a m l a r d r . slam ve Bizans medetoplumcul snflara bOnlar bilsinlerdi? ettii de bir g n

Sonradan, niyetlerinin lerek

iine d e c e k l e r i , k k n v e y k k n

kendilerini ve Bir

ayrt/atrarak,
srr kul

birbirlerine

dnyaya tarihcil

yad/atracan
misyonun blp o a

nereden kle

"Horasan Erleri" i d i l e r .
katlmlard. yafn idiler.

zlmemi

arsna

Medeniyetlerin

snflara

"Yalanc Dn

hdklemi tabansz srlerine,

iin y e n i

bir r a a n

IKINCI OSMANLI SOSYAL VE Osmanl topluluunun t

BOLUM

PADAHLIININ POLTK EMALARI hem olaanst

styaps,

basit, h e m o l a a n s boyuna

karmak bir
Her canl ve

dzendir. cansz olay gibi, btn O s m a n l l k da, anlalmaz benzerleri gibi,

deierek gelitigrnr. Dn-

i iin,
nk, k, na,

olaanst Osmanl

karmak,

hatta

bir k a r g a a l k gibi

padiahl, hem tutarak,

"hdayinabit'X\ ]c.

b u g n k , hatta yarnki sosyal ve politik biimler, ou birbirlerini Ancak, bu hem t e k m e l e y e r e k var olurlar. koskoca bir bamsz dndrc denilen

i ie, y a n y a -

Osmanl

padiahl, bal

antika tarih i i n d e , "zat'Xr,

bir bir

batp bir

k-

btn bir

benzerleri

gibi,

bana ba

"entite",

"tm-

/k",

"kiiiik'X\r.
batncaya iin,

Bamllnda dek, btn

organizma\x.

Doduu

gnden Onun

deiiklikleri,

altstlkleri iinde Her

i i n d e , a y r tip bir t r h a y v a n gibi nasl

idiyse yle kalmtr.

Osmanl
iinde

Padiahl

tarihciiyaratk,
Bu

okluu

birlii ile,
ze iin, "ema"gibi, canl

karmakl
Osmanl

basitlii ile sosyal v e

kopuk hatta

yakalanabilir.

"yakalay"bikestirme o l m a k
onlarsz oluhibir ey

Osmanl

padiahlnn

politik E M A L A R I
emalar olur. Gene da,

salayabilir.

padiahlnn hayli

ksa ve
de

ayrntlarndan
ldrc

O yzden namaz. Pek katmamak,

e m a l a r orak,

ksr d e b i l i r l e r .
karakteri

tecride

k a y m a m a k artyla,

gereklie

gereklikten

her a n a

a t m a m a k artyla, varln ile e m a l a t r l a m a z .

ka-

ln

izilerini e m a l a r
Osmanl tarihinin

verirler. styap gibi RUHU, nyarg deil, Osmanl O zorlatmemasn izlenen lunapark aynalarndaki tarihinin sapttrma-

ma olur ve gerekliin
larn verir. iki Olduu lendiren

ruhunda,

birbirini

eliik-iliik ema Soyut Somut

bulunur:

1Bu

OSMANLILIK:
iki

Sosyal Politik
iki

emadr. emadr. baka

2- PADAHLIK:

gereklik emasn,

ayrm o l a r a k ele a l a b i l i r i z .

Osmanllk d e n i n c e ,
likileri
TUR.

o Sanki

daha

o k soyut bir elle

kavramda.

CeAe/iliki

ve

e-

sezindirir.
TUMO

ortada

t u t u l u r , p r a t i k i kii M & kiilik YOKvardr.

Tarihin

iinde o Ortada

teorik bir
daha iinde dpedz pratik

sosyal s o y u t l u k
elle tutulur,

Padiahlk d e n i n c e ,
kileri dr. sezindirir.

o k somut bir

nesnedir.

zel iliki kiiye

ve

eli-

p r a t i k i

kiiiikvariki e m a

Osmanlln t m
zetlemeye

bir politik s o m u t l u k y r t r . neden yle dediimizi,

Ne d e m e k istediimizi, daha dorusu ayrmnda alalm.

AYRIM

I SOSYAL EMASI izilirken ve doru i z e b i l m e k iin, Kimi

OSMANLILIIN Osmanlln kuru

soyut S O S Y A L e m a s
harita ve plan bir

bir harita v e y a plan y a p m a k y e t m e z . ya da

Allmadk alandayz. artc,

for-

mller,

iaretleri,
kerteye iin,

terimleri,

geliigzelmie kimi ksa

yanltc

olabilir. ve yanlmalar d e k n l e y e b i l m e k iin, bir t e k a y r m kaplanm olan Onun

arma

a k l a m a l a r y a p l m a k ister.

Osmanlln Sos-

yal emas
labilir: A)

byk balkla

karakteristikler yap-

Osmanlln

SINIF'lar Snflar Nfuslar

ve

NFUS'lar

B) Devlet C) Memleket A-

OSMANLI'DA SINIF VE topluluunun kaan devleti insanlar sanki

NFUS Osmanllarn ykanm bir kendilerince, kapitalizmgc ka-

Osmanl

insanlar,

dekilere yampiri Kapitalizm, y a p m a k iin, tna tir. linde alr. yi eriilmez, Btn yle antika bir

bir b l m l e n m e y e zemzemle devlet

uratlr.

tabu,

bir

efsaneler Devleti de,

dnda S I N I F ' l a n d r m t r . herkesin Z m r t A n k a

olduu gibi,

insanszsn

Kuuna

evirmi-

kurnazlk! imparatorluklarda O s m a n l l k da, kendi

dou haiinde y e r
(kendi Mubir devletidir.

maskeleme tecridine baya

girimez. deil,

SINIF'lar devletin maskesiz

Devlet, Osmanl

insanlda v e
bn-i ayr

herkesin

insanlarnn

padiah ile

kendi iin beri

snflav\n\n)
devlet, ta

a p a k ve demektir.

kaamaksz,

Haldn'dan, Bu

daha dorusu ayrm

Hazret'i

hammed'den de l'nn

toplum
iki

Devlet-Osmanll,

bir payitaht,

memleket b i i m i n d e

dnyadr.

yapmakta

Osmanfethedin-

suu yoktur. Antika tarihte, KENT'ler onu

byk devletler ve icat e t m i l e r d i r .

i m p a r a t o r l u k l a r ku-

rabilmi olan yldz

82

Kent d n y a y

ce

kendisini

bakent-payitaht y a p m ,

fethedilen

yerleri

de

kuyrukkent-

memleket
Babil, Mekke... sanlar, t.

saymtr. Niniv, Memfis, Teb, Truva, Atina, evrelerine Sart, Biblos, btn Kartaca, Roma, in-

y l e bakentier\\er. toptan;

baladklar herkes

lkeler ve

Memleket o l m u t u .

Memlekette

payitahta

bakacakne

D e v l e t o idi. ne

"S/n/f"\av o r a d a v a r l k l a r n t a r t a b i l i r l e r d i . snflar sava

Bu gtmek haddi deildi.

Memleketin

snflamak,

O h a k Dev/eti\av\n<i,\.

byle gelmiti,

b y l e g i d e c e k t i . O s m a n l o -

r a m a m ,

ra

girmiti...

Nasl o l u r ? S o s y a l s n f l a r d n d a d e v l e t o l u r m u ? O l m a z . A m a , y a O s manl'da nce mesi grld gibi, sosyal ise? Ve snflar kurulup keskin snrlar e d i n m e d e n

devlet k u r u l d u
srasndaki

memleket bu

devletin

devletleme

kemikle-

ftuhatla

biimlenmise? gz alay yumamazd. idi. Orada, Memleket, tam yaln-

Devlet, kat, t hep

memleketin bir

snfiamasma

boy y e n i k insanlarn dnyada olduu

"DabbetlArz"\kkarde karde

zamanki

gibi,

"Kurtla kuzu yan yana",

geineceklerdi...
Hi yerde deilse bu Osmanl'nn kafasnda ve uzun yzyllar gcnn yettii

byle oldu. Yalnz O s m a n l ' d a Cumhuriyeti'nde ne zaman Birinci

m? O s m a n l

batt, T r k i y e kt. dursun,

Trkiye

sosyal snfIarn "kabui"ed'M\~?

Evren Sava'nda

ekimeleri yle

var

olular bile

Emperyalizmin sonra Trkiye'de

yenenler,

nce

Sovyetler'de

yenildii

zaman,

"Padiahlarmz"gitti.

Onlarn

"byk

oullar",
bir

paalarmz,

"dev/et

nfuzu"6\m6a,
yerin dibine

"memleket

nfusu"inde
stn

sosyal snf o l a b i l e c e i n i

syleyenleri bilmediler.

batrmaktan

sosyal

dnce ve davran derinlerde.

Kkler o denli

Padiah - Devlet - Tarih Osmanl yin stnde

mparatorluumun
bir padiah yani

devlet

yapsna Bu

tepeden

baknca,

her

eNe

grnr.

padiah,

"kadir'imutlak"gibidir.
srece.

zaman?

Hareket,

ftuhat

dinamizmini k o r u d u u

Ftuhat dur-

duu gn, Aa altnda kannn zellikle, ya

padiah da yukar

bir h a m e t l o y u n c a a d n e r . bana gelen budur. gre,

her devlet b a k a n n n

Devlet d e m e k ,
devlet ba-

onu

belirlendiren sosyal st

sosyal snflar d e m e k o l d u u n a statkosunu

gc,

snflarn snflar

koruyabildii

lde

vardr;

egemen

doyurup,

gemlenen alt s n f l a r

ayaklanma-

gtrecek duruma

getirmedii

lde vardr, y a h u t y o k olur.

Padiahn t de, bi,

gc,

dolayszca g

temsil

ettii

devlet rgtne,

devlet

rggi-

iinden kt

sosyal snf |X||C| ve e l i k i l e r i n e b a l d r .

deildir. Ouzhan airetinin,

Sanld

"gkten
Nereden

inmi"b\v
geldii

ortadadr: Bu

b i r k a y z a i l e l i k Kay/ g alsayd kurard. Gebe OsOnun bir y e Modmezdi. mpa-

Boyu'ndan kmtr. ollarn ratorluu nnde

boy, Orta A s y a ' d a k i v a r l n d a n

"kaa

kaa

kuskunlar kopmu"duruma
bir

gelip stanbul'da

kuracana, Altay dalarnda

Osmanl ni dzen; ilkin

mparatorluu'nu

TarihciiDevrim
iin,

kurmutur.

m a n o u l l a r , B i z a n s ' a ( d e r e b e y l i i n il y a v r u s u n a e v i r d i i o r t a m a )

DRLK DZEN g e t i r d i k l e r i
bir y e n i devlet: hepsi birer Gazi

Bizans' olan ve

ykabilmilerdi.

ykntlarndan Yani, ritesini

OSMANLI

MPARATORLUU

kurmulardr.

(lb=valye)

s o n r a d a n padiah klson Bizans m-

n a s o k u l a n k i i l e r i n kii o l a r a k d i n a m i z m l e r i n e o l u r s a o l s u n , p a d i a h o t o yaratmaya yetemezdi. daha S r f kii o t o r i t e s i yetseydi, kimse tutan da paratoru Konstantin'den padiahn

otorite t a s l a y a n
onu o

bulunamazd.

yleyse rultular tn ile

kiilii d e i l ,

tepede

devlet rgtnnYadevietrgdevlet

rakteri daha nemlidir.

D e v l e t r g t n n k a r a k t e r i ise, e l b e t p a d i a h b u y buyrultular determinizmi iine a l a n

belirlenmez. Tersine, ve t o p l u m geliiminin

belirlendiren ey, tarih ve t o p l u m geliimi olur. nasl bir O s m a n l Karl o adan aranrsa aydnlatc olur. Kanunlar ikidir: ilk hayli

Bu tarih

rgt yaratmtr? Soru budur. ki O s m a n l Osmanl

Devleti: Y a z s z ve Yazl ylmayalm, devrimine ilk devlet devletidir. o

Devleti, t e k r a r d a n
Osmanl nk

bir d e i l dek Onun

1- Birincisi:

Timurienk t a r i h c i i

uzanan

"tavaifimzerine ok "Kauyuzaktr.

luk"(feodal)
az belge

karakterli biliyoruz.

devlet rgt

"yazl" o l m a k t a n
geer,

Ls'gilden Tevky' Mustafa olu

M e h m e d ' i n dedii gibi, kulaa

Fatih'ten nce geliigzel

vaniyn'imazbta
gulanrd. Burada demeye 2- kinci kard sonraki, muazzam yana sonra fuslar o

defter

oiunmayp"aq\zd,an

Birinci

Osmanl Devletinim
Fatih'in Burada gz

yapsna

ancak

bir

sznt

olduka Os-

alacaz.

Osmanl

Devleti,

"defter oldurduu",
her

yazl

kanun o

imparatorluk d e v l e t i d i r .
ok deiik d u r u m u Bizans ynlarna bn-i bir r a varmtr. Fatih'le yeni orada

devlet s z
gelmelidir. getirdii oktan

getike, Bir

manl m p a r a t o r l u u , yani Osmanl

Devleti'nin, kurulduktan en az nne

150 yl 150

a v u gebenin,

yapt

a ve

dirlik dzeni d e ,
bir ve

Haldun'un

kuralnca

lm g e i r m i t i r ;
m e m l e k e t n-

girmitir.

Devlet snflar

durulup ayrlr.

Devlet Snufu Osmanl

Devlet Nfusu baknca, h e r e y iki

m p a r a t o r l u u ' n u n padiah t e p e s i n d e n stl bolnm biiminde Altta DEVLET DEVLET bizim eyi (Devlet (Devlet Snflar): Nfusu):

b-

yk \& e p e y SOYUTa\t\\
1- S N U F ' U 2- N F U S ' U Bu grn O gre, kendi gelir. her

yaygnlam

grnr:

stte

egemendirler. Dnya KavraOsman-

gemienmi!C\r\er.
DEVLET,

yaktrmamz kp

deildir. Daha

"Osmanl"nun dorusu, stne

y/\r.
l'ya lar bi

DEVLETLETRMtir.
iinden yararna

toplum statkosu

insanlarn bir a y r c a l

ykselmi,

sosyai snf
snf-

elikilerini e g e m e n

snflar

dengeletirerek,

gemlenmi-alt

altnda tutan

avadanlk ( c i h a z )

d e i l m i gi-

O s m a n l ' c a , y a l n z e g e m e n - s t snflar deil, g e m l e n m i - a l t snfDEVLET'in bir b l m d r l e r . e k o n o m i k ve sosyal ilikilerine, O dzende nedenleri, snflar snflar en hep gelir, aras

lar da, Bu

grn tarihcil,

Tarihcii nli-

Devrimler a n d a ki ri toprak \s~zer\\r\e

durumunu Ama, uzun Ama, nitelik ve

retim
dayanr. sre

Osmanllkta, devlet, st

dirlik dzeni adl

ULU HAKEM

saklamay

baarr.

m/kiyetsahibid,\r\er.
A l t s n f l a r mitoprak eko-

nicelike "devede

kulak kabilinden"dirler. toplumun

kiyetsiz6\r\er.
nomisine el an

tasarruf h a k l a r y l a ,

yaygn

koymu,

n i c e l i k e m u a z z a m bir y n d r l a r . inandrr. devlet ve ba, Tanr ve padiah: kullarnn miri

Nitelikler ne den-

li k m s e n i r s e k m s e n s i n , say b y k l k l e r i n i n ar bas, devleti her onlarsz o l u n a m a y a c a n a 1630 yl Koi Bey Btn iin,

"Memleketsahibi ve ibakoruyucusu) topraklardr. olan

dullah hafz" {Xo^rsV\ar\r\ Haiife'\r. kullar-.

cu

sakncs

Memleket.

topraklar

zellikle

Tanr

Hi a y r t e d i l m e k s i z i n

btn alan

memleket nfusudur.

Reform-

Koi B e y , o p a d i a h a , o g n y l e h a y k r a b i l i r :

"Tm sz liyakatsiz) rumlu)

A

mutluluklu zevk ve

Padiahmdan safada
Bey

sorulur... olup da
Risalesi)

Bir Seadeti

alay

namstahak mes'i

(hak(so"mide-

Padiahmz

olmak ne

revadr?"(Koi

1 6 4 9 yl A y n A l i , j/e benzetir. letin nulur.

"/-/^"(gdlenler) dedii en su

r e t m e n iftileri

Midesiz v c t o l a m a y a c a gibi, iftileri k o r u m a y a n

bir d e v savu-

de y a a y a m a y a c a ,

gtrmez gereklik olarak aka soyup ezenlerden)

"Reaya'y zaieme'den ve adi ( a d a l e t (dstri amel

prensibi, Bu

(smrerek

himaye

(koruma)

gsterme)

ve

tatyipte
hep gre,

(gnlden bozukluklarn

iyiletirmede) dzeltmede

ihtimam
ilem

ei islah'l haief)
ve tutuma

(dzen

netice) duruma olur.

gsterilmesi"

devlet bakam p a d i a h a devleti t a n m a k ,

yklenir.

memleketi t a n m a n n

ilk k o u l u

Sosyal

ema

Tasla

Osmanlln en genel ve en soyut z S O S Y A L emas yle izilebilir:

(Genel T o p l u m ) OSMANLLK

DEVLET (Politik Snflar)

MEMLEKET (Ekonomik Snflar)

Gebe Sermayeciler iblm

Medeniyet

retmenler

blm

lmiye

Seyfiye

Mlkiye

Kalemiye

T a s a r r u f l u Mlkiyetli iftiler Esnaflar iftiler Esnaflar

Bezirganlar

Tefeiler

Osmanl gibi verir.

toplumunun

genel

sosyal baka

emas

budur.

Ancak,

her " E M A " bir kaneva

b u e m a da, " e m a " d a n O kaneva bile ok

bir e y d e i l d i r . L7dr.

Bize g e n e l

eksiksiz h a y l i

lendike

canlanacaktr.

Canlandka, emann eksiklii ve gdkl Her canl

gze daha

ok batacaktr. deil,

organizma gibi
dahi ile, can ne

Osmanllk dmandr.

da,

skolastik a n l a y n
ne sonradan bir y o l

me-

tafizik a n l a y n medrese o t o r i t e s i
hep yle lalamaz. Tam ta tersine

Yani,

soysuz/am
nasldysa ile a n -

modern

burjuvams,

kesitis/e

kalm sanlacak,

mutlak,

bir t e k d e i m e z y a p

kavray

devlette,

memleket d e
stne

zamanla

boyuna

deimitir.

Hat-

devrim d e n e c e k l d e alt
Devlet ve

gelmecesine

deimitir.

Memleket Altstlkleri ne denli s o y u t l a s a , btn o deiiklikleri O k a d a r ki, t o p -

O yzden yukardaki ema,

iaret e t m e k t e g l k e k m e k t e n lum tarihine yeni

kurtulamaz olmutur.

bir a g e t i r m e k z o r u o l m a s a ,

pratik d e v r i m c i l e r i n o kar-

g a a l g e l i i m e t e o r i k bir e k i d z e n v e r m e a b a l a r n , d a h a k o l a y , d a h a karl ynlere harcamak gerekebilirdi. zamanla tannmaz bir pis duruma girmitir. Bir

Elbet

Osmanl Devleti de,

tutmu)

cibo-

hangir ( e v r e n i
una
86

devlet olmaktan, olmaya

insanlarn

yeryzn bu

kirlettikleri

smrge d e v l e t i

dmtr.

Ama,

yzeyde

grntr.

Devletin

b a n a g e l e n l e r , o hi a z a a l n m a y a n , a l a k g n l l ayna olmakla gibi, onu iki kalmtr. Osmanl inkr eden

memleketin
ki rincisi zt ve

uradklarna

Osmanl

Devleti o l d u u
dman

memleketi de olmutur. kesim dzeni\r.

Bu

Biiki ve-

temiz dirlik dzeni,

birbirine

ikincisi sosyal

dzen

srasnda,

ekonomik snflar ad aralarnda,

rilen

retmenler ile

sermayeci/er s\n\ftav\

iinde

ve

olaanst

eliik ilikiler ve d e i i k l i k l e r ba g s t e r m i t i r . Sermayeciler ve Osmanl dikleri sosyal retmenler

memleket d e i i k l i k l e r i ,
ta (iftiler ve

gerektirdikleri rnein,

ve ilk

bellendir-

devlet d e i i k l i k l e r i n e retmenler
ve tefeciler) tersine

kartmlardr. esnaflar) dururlar.

dirlik dzesermayeciler
sosyal teby-

ni

anda, kefeleri yaman

HEPX\r\w, dzeninde,
retmenler ve

(bezirganlar razinin na lesine girerler.

H gibi
iler.

Kesim HEP,

Sermayeciler

Hdurumu-

retmenlerle

sermayeciler

arasndaki iliki
ilerindeki anda elverdii

elikiler

devrimler geirir. kendi ilikiler d a h a az dev-

retmenlerin ve sermayecilerin rimci! elikilere, koyu kkten Mslman

deiikliklere gibi da idiler. olsalar,

uramamlardr. dinin

Dirlik a n d a
olumlu ve

be-

zirganlar hep, bezirganlar,

i

tefeciler hi

Kesim

tefeciler h e p

oldular, drst

alveriin y e r i n e , A l l a h ' n y a s a k ettii, her eye stn getirdiler. retmenler gerek daha ac altstlklerle ilkin bir Yani,

Kur'an'n ate p s k r d tefecili-

krlp ayn ilkel

geirildiler.

Gerek

tasarruflu,
az hem ok

mlkl r e t m e n l e r , kk sanat ileri,

eit

"doal ekonomi" t i p i n d e , retim birimi i i n d e ,

iblmne gre

' 'kapal rm
hem yordu.

ekon om i" r e t m e n i y d i l e r .

ta-

kadn-erkek

yrtl-

Devlet retim ler den

Memleket atlaklar gelitike, memleket byd. r e t i m i n d e iblm, retmenbirbirin-

ve toplum Bu

arasnda uzaklat. iftiler,

ayrtlanma, retmenler

farkllama arasndaki

iftilik ve
gn

esnaflk

a y r l k z e r i n e arac s e r m a y e c i l e r e

dodu. Tefeci-

bezirganlar,

atlaklar

arttrmakla atlaklar

kalmadlar, da

dir-

likile1e
trdlar. Bu

devlet ile

memleket a r a s n d a k i

uurumla-

sosyal

prose;

yelle y a m u r u n yaln yapt.

kayalara yaptn, yumuak gider. eydir?

da

gibi yer-

Osmanl yznn

toplumuna en ulu

Hava

ile

su
yelle

ne

Kayalar,

zerlerine den

yamurla dalar

ve esen

alay edebilirler. dibine

Zamanla

anr,

denizin

Tefeci-bezirgan s e r 87

maye, ve su

antika gibi

Osmanl

toplumunu

o gze

grnmez,

elle t u t u l m a z

hava

sarp a n d r a r a k eritti. saymakla ifti tketemeyiz. lkin topraa

atlaklar

tasarruf&den
vard.

ifti

ile

mlkiyet s a h i b i
arasnda, laklarn

arasnda

ayrt vard.

Ayrca,

mlkiyet sahibi Bu

iftiler at-

Mslman

olanlarla-Mslman
geliti. En

olmayanlar f a r k
sonunda, ve

genileyip yaylmas, zararna

hep t e f e c i - b e z i r g a n

sermayecilerin

yararna

ve r e t m e n l e r i n tn muna retmenler,

kyl o l s u n ,

e s n a f o l s u n bkleleri duru-

derebeyiemi p o l i t i k a
drldler. bu

parababalarnn

dek smrlp

Osmanl aamayz.

sosyal y a p s n n
Yalnz kaba

karmak elikilerini emaya uygun,

burada

daha

fazla

taslak

devlet-memleket a l a n l a r n stl iki k a l b a d k l e b i -

daki insanlar lirler: 1- Devlet 2- Memleket B-

ksaca belirtelim.

B u i n s a n l a r altl

Snflar Nfuslar

(stte-Gdenler) (Altta-Gdlenler)

DEVLET

SINIFLARI pratik savayd. "Ya Birinci Kendisine kalsa, ne

Osmanl olur, ne o

filozof deildi, devlette Bir d e

devlet lee"deGa-

snflar t a n r d .
bakmt ki,

devlet baa,
Osmanl

ya

kuzgun

yip saldrmt. zi'nin bana

Devleti,

Osman

konmutu.

Bir y z y l g e m e d e n , den

devlet, O s m a n l ' n n
beter indiler. Fatih

bu yolda

ban yedi. T r k l e r Be-

baskn, taze gebe gc bana yldrmdan II. Murat'n olu

olan A k s a k T i m u r ' u n T a t a r l a r , Y l d r m B e r e k e t s e l - T a t a r gitti, olunca,

yazd'n kald. d. O O

kum-Trk

Mehmet,

cihangir i m p a r a t o r l u k a l -

imparatorluun "YOL=TARK"ler,

"YOLlar

ortaya ve

kt. snflamann yolunu aacak myd? Hin-

snflarn

Yollar e n
distan

byk titizlikle /4/V6Wlatran kadar yerinde yaant sayan,

Fatih d e b i l e m e z d i . T o p l u m , durgunluunda talard. dona

Tarihi

batak

kalrsa,

"devletsnfiar'fom
T o p l u m tarihi du? Kapitalizmle bir

damarlar

kirelenip

"KASTLAR"bine olurkarlaan kastlkeyi

imine girip kendi

iine e b e d i y e n drt y a n n d a n karlaan

kapanabilirdi. didiklenerek allak bullak edilirse dnerdi. Kapitalizmle gibi.

Trkiye'ye

kastlar,
st

memleketi vakit

a\k SMRGEyapav<i,\ \
olan

Hindistan

Henz

lamaya

bulamam

devlet snflar,
evirdi. bu

kapitalizme

atnca,

kapal

YARI-SMRGEye

Devlet snflar, t o p l u m tarihinde Onlarn Osmanllkta grlen en ya

88

denli y a m a n

sonulara

gebe

idi.

klasik ema-tipi

zerinde biraz d u r u l m a -

deer.

"Devlet Snflar" Toprak, bulununca, den toptan bu

Ne

Demektir adna, bugnk kurulu deyimi ile

kamunun

"devletletirilmi"
kendiliinolur. retim tetop-

toprak temeli z e r i n d e
yahut

politika

styaps, devletsel)

"devletl"{dey\et\\,
Btn

alafranga

deyimiyle: gibi,

antika t o p l u m l a r n toprak ekonomisine

yaayan

retim temelleri dayanr. Toprak

Osmanlln

meli rak

de

-szde-

devletin o l u n c a ,
toprak ad ve

EKONOMSnde

insanlara,

"devletnfusu"den\r)
snflar) demi olur:

PO-

LTKASTnda
Daha

yaayanlara dorusu bunu

da bize

"devletsnufu"(devlet
sormadan

verilir. yapmtr.

"Osmanl"

Devlet snflar k i m l e r d i r ?

Buna

v e r i l e c e k k a r l k iki

trl

1-

Osman-

l devletinin tepeden trnaa d k m n yaparak, onlara let snflar adn vermek,

hep birden dev2Osmanl dev-

ayrntl ve.

SOMUTkar\\\k o l u r . aygt ( a l e t i ) ,
alanlarnda Bu,

letinin,

hangi

avadanl ( c i h a z ) ,
btn

hangi

hangi

organ i i n d e yetime

bulunursa kaynana mek olur.

bulunsun, gre kinci

ayrntl vardr.

genel

grev v e

adlanan

tipleri

gene/ye SOYUTb\r k a r l k v e r devlet hangi snflar denilen g-

karlkta

beliren

standart t i p l e r ,
Devletin

gene/ye soyut i n s a n

karakterlerini

yaratr.

blmnde

revlenirlerse grevlensinler, a, lar. ilk f o r m a s y o n l a r n Osmanl'nn bu

bu standart tipler, ederler. ey, Ve

en tepe organa

kmadk-

muhafaza (tarik)

bir e i t kast o r t a m y a r a t r "ocak"yahut

YOL
ve

dedii

halkn

"gedik"g\b\

grd Drt

ortam

insanlar,

toptan

"devletsnflar"adn

alrlar.

"Snfn

Tremesi blmde (eriat-Fkh) adamlar. adamlar. toplanrlar: ve

Osmanl 1- lmiye 2- Seyfiye 3- Mlkiye 4- Kaiemiye lk Ama,

"DevletSnflan"drt
(Bilimciller):

Din Sava

Hukuk a d a m l a r .

(Kllar):
(Mlkiller):

Siyasi dzen Ekonomik

yok slam

(KalemciIIer): byle

dzen
gibiydi.

adamlar. Bir yol herkes

Osmanllkta geliigzel

snflar deil,

savadr.
Trkler'in

sava

lksnn

fedai Gaz'si,
din, hem

ib y a h u t Alp d e d i k l e r i
vasdr.

lkc

valye'dir.

/b,

hem

dnya

sa-

H o r a s a n erleri A n a d o l u ' y a geldikleri z a m a n , nn

ilkel

sosyalist / A r g t arasndaki uygun

sivi/ye

asker e f l e r i n e
ile,

karlk

den,

slam

Gazileri

din

lkcl dirler. Bu

dnya s a v a l

grevlerinin iki

iblmne

dzendeDin

d z e n i n en t i p i k r n e i , ar basanlar,

karde olan

Bekta ile Mentegtir.

grevi ar

lkcl lar,

ERENLER s a y l y o r l a r ;
kalyorlar.

sava

basan-

dorudan

GAZ o l a r a k

Sonradan, labal iine

medeniyet arklar Eski

iine g i r i l i n c e ,

g r e v l e r son

kerteye dek

kompleksleiyor.

erenler

"lmiye"oluyorlar,

gazilerde,

"Seyfiye"ka-

karyorlar. baarl tarm ilikileri yapyor. olunca, ele geen eski

Ftuhat Bu larn

MEMLEKET t o p r a k l a r
kp,

geniliyor. nsanst-

topraklarn

ekonomisi,

gebe g e i m i n i

kaldryor. o sosyal

retim
temel

srye
ster

av b i i m l e r i n d e n
istemez

toprak retimi biirgtlenme, toprakla-

mine
yap

sosyal snflamalar ye
gsteriyor. daha kyor: srf

zerinde ve Eski

politik
biimini

rgtlenmeler b a
alyor. yeni i bir

Politik

devietadn rn

erenlere ve gazilere iki politik dzene

insanlar bir bl de,

Fethedilen

ekonomikye davran
baka uraa

konulmas gene

kendini bl

dayatyor.

Din

bilimi ye
ura-

sava ni ile,
a

iinden

topran

ekonomik dze-

srf " m e m l e k e t " i n kalyor. dzencilerine, alyorlar. yzyllar

siyasi dzeni ile Kaiemiye

bu Osmanl

uzmanlamak z o r u n d a toprak
nce

Uzmanlaanlarn sonra lar Osmanl niden yor. de, nel oturup, bir gelen

ekonomisi
olaylar,

deniyor. en olanBirinci

Memleket politikas d z e n c i l e r i ,
durumdur. Bu prosesini gelitiriyor.

Mlkiye a d n
geliimin ne

Ama boyu

adlan,

Devletleme

bilince

kmas, geldii

devlette g d c
ortadadr.

"DevletSnflar"duvumunda "Dev/et Snflar"o\dub\tX.\s\n\n

Devleti kuruluyor, stanbul tarihcil douyor. Neden

tanmlyor. denli ge Devlet, sonuna nl drt batyor. kinci O s m a n l Bizansvari geldiini yannda, Devleti yeFatih, stnge-

byyor, grevinin Ve

fethediliyor.

imparatorlaanlayan szde

sonra,

"Kanunnamesi personel yolu

km

yazdryor. oluyor. Memleket

Seyfiyehin

bir lmiye s n f

adlandryor.

Devlet Snf s a h n e d e

Devletten

Osmanl toplumunda t r ki, yu "memleketten gze olaylarnda rinden ileri Kentten kent kmam, basan

M E M L E K E T ile memleket

D E V L E T y l e s i n e i ie k a y n a k iyi b i l m e k ister. kmtr" hl ve Bu, nk, devlet demek, konubtn kkleo

birini a n l a m a k iin, arptrmaya, ar gelir. kan

mutlak tekini yarar.

devletten

abartmaya

Trkiye'nin toplumcul

devletilik e i l i m i n i n

tarihcil

medeniyetlerde,

"memleket"kentin

kendisidir.

Devlet,

" m e m l e k e t i n " kendisinden uzun devleti, daha iken,

bir g e l i i m p r o s e s i y l e k a r . T e k b a n a bir km "saylabilir. yani

"memleketten
gebe ortada geirir, iken,

Osmanllk, yok
90

tarm e k o n o m i s i n e
iken, Bu kendisi kurulan

bal vardr.

bir

toprabir

demek

memleketi yok memleket k u r a r .

Ftuhat

yaptka,

toprak ele

"memleket",

an ile

iin, atba Bu,

eski

medeniyet gider.

iinde

iler t u t a r y e r i gznde

kalmam ve iinde,

devletin k u r u l u u memleket devletten

demek almak,

birlik olur.

Gebenin manta Osmanl

km gibi
manta zanr. ve

klasik m e t a f i z i k
uygundur. Hem yalnz Bu a l m a k olur. kazanr.

uymasa Osmanl Devieti'ni deil,

bile,

geree,

diyalektik
Osmanl kaok

mantkla,

Devieti'ni ele
anlamak,

memleketini ele

arca de,

nem

tarih bilimi iin

bugnn bilimi iin

teorik

pratik nem

Sosyal ema - blm z Osmanl rente bir A r i a n Devieti'ni masal anlamak iin, doru Bu ayrntlarna inden ipucu, girersek, labiiin kafaar-

dm iplii

yiidi T h e z e ' y e

dneriz.

kabilmemiz ki,

elimize tututurulmaldr. ikide

Osmanl

Devleti'nin

alabildiine mz alt dna

basite

indirgenmi EMA'laryla bir b e y g i r l e r i

kavranabilirdi. Ta arabann

kr m a n t k l a

n dururken

balamasn. nce deindik. Osmanl D e v l e t i ' n i n emas d e d i k mi, o da -bizim

Daha

y a k t r m a m z l a deil,

k e n d i o l u u ile- bir d e i l ,

iki e m a n m z e k t : padiah, vezir, yahut srf

1dirliki, sosyal Bu le diine somut "YOL"u

Soyut ema,
Devlet ve ilh. ifti

2ve

Somut ema.
memleket insanlarnn, adlandrlp klklandrlan

Soyut ema: zleri ile

diye

biimleri d n d a ,
her kiinin, o

konulup

snflandrlmalydlar.

Z: O s m a n l
gn, gre bir

Devleti ve
en

Memleketi i i n d e

rol

alan

rogirayr, iki

balad Sosyal

genel a n l a m d a k i
grevi belirir. iledike, Buna,

iblm d a l l a r n d a n
insan nerelere

hangisine

i k a z a n r . iin,
zn gtrecei katlan geliimle Osmanl'ya sonradan

rnek alalm. Ekonomi - Politika

Sosyal blm: Bir d a h a kan bl dir: Frenke uruna, Ancak, mtr. Boy, gebe iinde, Hemen her analm. Kay

Tarih

(yani

snfl toplum,
iblm her LB,

yani

medeniyet)

alanna

ilk ne-

Boyu'nun birer nce

Sleyman

komutasndaki, bakmndan

"drtyzarsian"\\ sosyal z l e r i
Arapa

insanlarn hepsinin eyden

tuttuklar

aile

efi o l a r a k T r k e
hem

LB,

GAAZ,

VALYE o l u l a r d r .
bu bir Olsa durumda gebe olsa

Orada

din h e m toplum)

dnya l k s
balama-

savaan k i i d i r . tarih (medeniyet: snfl

henz gibi)

KAN t o p l u l u u d u r .
eski yerlemi

Kiiler

arasnda

sosyal snf bbyksosiblmleri

lm y o k t u r . yal iblmleri

(kadn-erkek grev

ayrlklar

zerine

gelip

askerdi

demokrasilim

gze

arpar, {Seyfiye Kimi

//ferden

kimi

daha olarak

o k sava/,

kimi

daha

ok

lkc/ynsrf bi-

de
dr.

uzmanlamaktadrlar. tasla) deli deryal de G a z i

Kimileri

Hac Bektagm
Hac

kardei

Mente gibi,

Kleri
limci!)

komutan/amaktadr;
klnda orta

askerdi ef o\maVXaulu ( e v l i y a ) d u r .
i n s a n l a r s7kazanr. M e d e n i y e t s-

Mentefm k a r d e i

Bektagibi, srf //^///(ilmiye:

olarak, bu

"Abda/"dervi

ermi,

Ama, anszn, nce, rlerini

hi d u r m a y p g e l i e n ortama ikili girer girmez,

iblml

barbarlk toplumculuu, abukluu

medeniyet (sosyal

snfl t o p l u m ) adl deiiklik dzenleme iblm daha

soysuzlam,

riemi y e n i
eski

yldrm
ileri...

i b l m n e iki

gelir katlr:

ekonomik ve

politik a l a n d a
Douu ilkin ilbler

Mlkiye emasnn /'//M'dzenleme er. toplum, yukarya sokulur. na siyasete Siyasi

ii,

askerdi efin
arasndan

byk olu bir baka hecesi

olan ilbe "drt her

"BEE'^e
der. elif

d-

Ekonomik d z e n l e m e ,
ekilerek, ilblerden daha

Gebe miktar" klna

kardka,

bilinen heybetli

"Bee" h e r

"BAA"(sonraki
efin setii

m e h u r paa) kullarndan)

iler arttka, verilir.

askerdieAn

byk olu

ie y e t i e m e z . bakalar-

Baka sayl

(sonra askercil

da paa g r e v i Paalar

oalnca, Gemi, Osmanl paa

memleket de
slam iinde en v e z i r de, biimlerdir. toptan blm

genilemitir. byk paaya grevin

Ve

paa

vardr,

"paa-

ck"vardr.
Ne var dka,

yklm

medeniyetlerinde

paalarn

paasna, verilir... deitirkarsis-

vezir d e n m i t i r .
ki,

d a , v e z i r ad

da,

zn,

Politik o l u u n u
z

meyen yeni ve sonraki paalara, temletiren kastlanca, birden

O s m a n l l k t a , snfl t o p l u m a t a m

vezirlere

sosyalibimn&\C\
ayrlr. Bizans bir

grevlerini devlet

soyutve genel bir

vezirlerle verilir.

etkisiyle

oturup topuna

paalar Ve

gibi

politik z d e

grev

yapanlarn

"mlkiye"ad

mlkiye

devlet snf o l u r .

Kalemiye Medeniyet saylr. yan) iin, kiilere

emasnn srleri der. yani nce

Douu

iinde

ekonomik d z e n l e m e topraklar ve yazl

iblm,

daha

alt

B u i, d a h a

ikincil

k e r t e y e itilmi (yani savallklar bilinmeyen iaretlerle

ar b a s m a -

Bunlar fethedilen

insanlar n l

"Defter"e

geirdikleri,

gebece

damgaladklar

kendilerine

nianc d e n i r .
"/?/'Bizim anlayacamz, grevlidir. ans grevinin niancya ile atlp pek i o gibi) kalmaz. ilk k u t s a l G-

Sonra, ftuhat t a v s a d k a , topraklar ve insanlar yeni dzene gre

aniamak"grevi
Bununla revi
92

tkenir.

birlikte

defter o r t a d a d r ve
dzenleme a r a gibi

Nianclk da,

toprak-insan n i a n l a y p
biten her a n t i k a

satlamaz.

{yay\n

Ur v e y a

keman o l u u

"nianc"

da, Srf

bir d e v l e t s s o l a r a k k a l r . deftere Zamanla bakanlara birbirini da, yeni d e f t e r l e r gibi,

Nereye oturtulaca oalr. grevin

i k i d e bir m e s e l e o l u r . Ketebe da, zn,

defterdar d e n i r .
defterdarlar da kovalar... ve (hocalar) sonraki da,

hoca\ar a r t a r .
d e f t e r d a r da,

kaierri\er ( b r o l a r )
kttab unu (katipler)

N e v a r ki,

nianc

hocegan

ekonomik o l u kabir

deitirmeyen, snfl katipler, kesilince,

biimierd\v.
nianclar, etkisiyle kalemiye defterdarlar, devlet bir kaskat

Osmanllk, lemler, gre larn Cheyula

topluma tam toptan blk

kardka, sosyal Bizans Ve

hocalar, nianclar,

ibim/erindeVi ekonomik zde.

z g r e v l e r i n e
grev yapan-

soyut ve
topuna

gene/ bir
birden,

olurlar.

d e f t e r d a r l a r gibi taklr.

Kaiemiye ad

devlet snf o l u r .

MEMLEKET

NFUSLARI sosyal kaynak toprakla dolaysz emasndaki alr. karlkl olarak, iki

Osmanlln

soyut

memleket s z c Devleti de,

imi toprak

topdevhem Os-

rak

ekonomipolitikasndan
Ama hem devlet,

Osmanl Devleti

letidir. ilikili, manl

k u t u p , t e z l e - a n t i t e z gibi,

elikilidir.

Osmanl

dolaylca t o p r a n

rndr.

memleketi hi
kendisidir.

dorudan

doruya t o p r a n

-rn

deil- ta Burada paras SAN, ve

toprak s z c ,
gelmez. insann yerle

hibir karlkl

zaman

yeryznn iinde hem yani

geliigzel YER, hem

bir Nili-

anlamna hem

Memleket s z c Memleket,
denildi

retim ilikisi,
insann

MLKYET

birlikte

kaynam Osmanl

olarak

bulunur.

toprakla

mlkiyet

kilerinin birden diler

toplamdr. memleketinin nne gelir. gibi: nfusu Bu mi, t o p r a k r e t m e n l e r i n i n t o p u hepsine, y u v a r l a k adyla Trke Polonya'daki YahuMarks'n gz insanlarn ad Osmanlln

ifti, A r a p a
iin

reaya ( g d l e n l e r )
kalm

verilir.

syledii Osmanls, iin

"mesameleri ( g z e n e k l e r i )
sermayecilerini, snrm) ve g ilk demeden

iinde dira-

yaayan ^ / / " " d u r u m u n d a lik dzeninim

zna Onun ayrntl daki bile a l m a k t a n

tefeci-bezirgan (Tanrya bir uzun nem uzun

"neuzibillah!" korkun burada

tiksinir.

kesim

dzeninde

k a z a n a c a k olan Onlarn Bura-

tefeci-bezirgan yeri,

sermayecilere,

iaret e t m e k l e y e t i n e c e i z . aydnlatlacaktr. iledikleri

kesim dzeni b l m n d e iftiler ile,

onlarn byle konulunca,

memleket, Problem

topraklar o l a r a k
nicelii ve niteliine

kalacaktr.

memleket nfusunun
niceliine ve

nitelii,

"ift-

ik"denilen t o p r a k r e t i m

birliklerinin

b a l a n m olur.

Daha dorusu, iftilerin topra benimseyi biimleri, m e m l e k e t nfusunun ana karakterlerini belirlendirir. T o p r a k btnn, ky k a p l a m , kendi kendine yeterli kapal e k o n o m i d e E S N A F L A R da iftilerle karrlar.

yleyse nokta gre trleri, asndan iftilerin

memleket nfusunu

ana

izgilerinde

taslaklatrmak

iin,

iki

zerinde durulmaldr: karakterlerine topraklar

1- iftilerin topra

benimseyi biimlerine (fkh ve k a n u n l a r )

2- Topraklarn, devlet k u r u m ve kurallar gre trleri.

benimseyi b i i m l e r i
olan olan

iki

trldr:

1- T o p r a n 2- T o p r a n Memlekette Osmanl'nn i, hi d e i l s e ise, eriatn yerinde lerini;

mlkiyetine s a h i p tasarrufuna s a h i p

retmenler retmenler Nfusu

Mlkiyet Sahipleri

suihen

(barla)

ele

geirdii Onlara

topraklarda

mlkiyet s a h i p l i sz Mlkiyet iliki-

bir s r e ,

braklr. h u k u k kolu

Kii

mlkiyetinde

kalm topraklar,

"kanun //^/"yerlerdir. fkh adl

mlk m l k t o p r a k l a r da, yalnz

kanun k a r m a z .

dzenler. DN'lerine gre ikiye ayrlr: nk bun-

Fkh'ta lar d e v l e t e 2verilir.

retmenlerin

1- Mslmanlarn Mslman nk ve

topraklarna, mlk

"Araz'i riye"demr.
topraklarna

R d e r l e r .
olmayanlarn

"Araz'i Haraciyye" ad
(mlk bu edilmi yaayanalanda iste-

bunlar balca

3 trl

hara d e r l e r . ARAZ' MEMLKE

bu kkleri

Hara
topraklar) bile dii

r t o p r a k l a r n a
Ebedi

toptan

denir.

mlk sahipleri, bat

memike t o p r a k l a r d a
gerei, mlkiyete

lar o l m a l d r . A n c a k ,

slam t o p l u m u n u n tarihcil zaman kapitalizminin tamamtr. retilii da,

kii mlkiyeti h i b i r mutlak a n l a m

T o p r a k Kii slamlkta

vermek

Mlkiyetinin

da,

Osmanllkta ve 1330, bu

"mlkiyetin
s.56)

esas ahsn
Arazi

harp kabiliyeKanunna-

tine" (Atf,
me-i bi,

Mlkiye-Mecelle erhi, kural

Arazi

Kanunu-Profesr: baldr.

Hmynu

stanbul,

Topran

"mstagi-

hakkna"v&rilmesi

demektir.

"Savayetenei"\se,

bildiimiz

insann ne m r n ,

ne de dln arttrc o l a m a z . kadar

Mlkiyet sahibi sa-

va yeteneini yitirdi

mi, t o p r a d a Bu

ikilli d u r u m a d e r .

r
san

topraklar, tenim

gaziler

azlk ve

mrsz

bir

mlkiyet s a h i b i
kalr. Tip ve

in-

kmesi yaratr.

kme insanlarn toprak ekonomileri, birer

ister i s t e m e z tohum ok

miri topraklar

ortasnda Ama, devlet gelebilir. bsbtn sahibi, bir

mlk a d a c
etkileri,

gibi

olarak vardrlar.

zerine

toprak m l k i y e t l e r i n d e n
lenin Hara

gazilik s f a t l a r n d a n Hara topraklar, "Miriaraz olur.

ran mlkiyet

ireti bir temlik iie

kii

mlkiyetidir. Keza)

mlk, top-

Bir daha

kimseye yolu

olunmaz."(Atf,

olanakszlkla

"yeri tatil etse"(iletmese), verilir"(Keza)

"m-

razaa
94

(ekincilletirme)

bakasna

"Memlke"(k\\
lm vardr.

mlk)

topraklar

zerinde

bir

"ARAZ'AKARYYE"b-

Bunlar,

Badat

blgesindeki,

"'nadiren ( p e k s e y r e k o l a r a k )
dir... Badat yaatm ne-

sahiplerieiinde
residir? payitaht raklar lays

kalm
yl

olan
en

Araz'iHaraciyye"s.25)
byk slam

Yzlerce lkesi. bile ile de

medeniyetini kii

Abbasler'in
topDo-

Badat'ta

"gayrimsiim"Va,

bulunabilir?

Orann

"AKARYYE"adyla

hara topra d u r u m u n a
kalm"bulunur. ve ap

sokulmutur.

"pek seyrek sahibi eiinde kii mlkiyeti z e r i n d e k i

"/77//7'"denilen topraklarn

Osmanl'nn tatistikler,

tutumu

budur.

Btn

is-

Osmanllkta

kamu m l k i y e t i i
ok az

topraklar yannda, gsterir.

"memike"adl

kii m l k i y e t i i

"yer" tuttuunu

Memleketin

Tasarruf Sahipleri Osmanlln sulhen

Nfusu ald t o p r a k l a r , y o k d e n e c e k ker-

Bildiimiz gibi, tede azdr. A r a d a kanl bakl

bir e v l e n m e y o l u balanr.

ile ele g e e n y e r l e r bile, o k g e m e z , sava yolu ile) aln-

zmlere

Y a n i ANVETEN(zorla,

m yere

dner. edilen topraklardaki Bu nfus, yalnz

"Anveten"e\6e

tasarruf {topra

ileM-

yip y a r a r l a n m a ) hakkna sahiptirler. RYYE", "ARAZ' MEMLEKET",

insanlarn topraklar "ARAZ' HZ" adlarn Mslmanlkta tar.

"ARAZ'

Zorla a l n m
bete

topraklara, biri,

eriata,

"GANMET"denir.
alnr.

"ganimet"in

"beytlmal"&

(kamuya)

Geri

kalan

"gaziler"arasnda

letirilip

mlk e d i l i r .
Ama, getirilirse,

Topraksa

r adl

vergiye

balanr. kolayca ounun ldkleri gz nne

'aziier"in
zorla

sayca alnm

azl,

sk sk ve en

topraklardan

"beytlmal"&

geecei

k e n d i l i i n d e n a n l a l r . O l a y l a r d a b u n u g s t e r i r . O s m a n l t o p r a k l a r n n byk ounluu,

miri arazi o l u r .
btn genilii ile reaya ( g d l e n l e r ) , de bir eit altnda mal ifti gi-

Miri t o p r a k l a r z e r i n d e bi alrlar. Bu

ifti adl

insanlar,

gerekten sk

"devlet nfusu"
bulunan evine) ve gi-

saylabilirler.

nk

geimleri,

devletin

kontrol

"rakabesi"(mlkiyeti) ren

"beytlmal"&
salanr.

(Mslmanlarn

ortak

topraklar zerinde ifti ynlarnn Drt

byk ounluu, trl

miri

toprak ynlarnn

alnyazs

ile

damgalanr. Miri 1-

KAMU TOPRAI v a r d r .

topraklar

BLHASSA -ARAZ' MRYYE ( K o m u t a n l k

Bunun insanna denir.

Topraklar):

"Tarmla
sahibi)

ya-

rarlanlmak zere " v e r i l i r .

"mtesarrf"(iletici:

"malik" {mlkiyet "Mutasarrfa balas

deil,

yararlanc)

{st)

tural

tapu

senedi

verilir."

Tarla, Bu daki

ayr, yaylak, hi deilse

klak,

baltalk ve dirlik

benzeri topraklar buraya anda,

girer.

yerler, tpk

ilk t e m i z zere

dzeni kyl

dorudan
Modern

doruya
a-

retmen

FT'iere

iletilmek

braklm

topraklardr.

benzeri

Sovyet t o p r a k l a r n d a k i topraklar
(Braklm

iletmeleridir.

Kamuya
2- ARAZ dorudan nayrlar, gibi

braklm METRKE
doruya iskeleler, ve

Topraklar): braklm iin

Kii

tasarrufu

dnda, pa-

kamu i l e t m e s i n e
namazgahlar, halk iin,

yerlerdir. yollar, yerleri), pazarlar, meydanlar...

Genel o l a r a k
topraklardr.

"umum nas"(hevkes)

ortak o l a n

"mesire"(elence
gene

Belirli k y

kasaba

ortaka

kullanlacak "mer'alar",

(otlaklar), yaylaklar,

klaklar,

b a l t a l k l a r gibi t o p r a k l a r d r .

Bayndrlktan
lanmad l yerlerdir.

uzak

topraklar
Ne

3- ARAZ MEVAT ( l tanmlarlar. Osmanl

Topraklar): kanurharnda,

kiierin, "itihad'Har,

ne

topluluk a r n

kulda

eriatyolunun

eitli

bu yerleri trl truygulamalarnda

/ef/<?larnda,

"/776>/<?f"topraklarn e i t l e r i o k t u r .

En son t a n m yledir:

"Kimsenin halde yacak ni yarm

tasarrufunda
sesli)

olmad olan derecelerde bdiyeti

ve ky

ehaiiye ve

terk

ve

tahsis istima

klnmad olunmyayer-

cehr-i-saut ( g r
(iitilmeyecek)

kimsenin

sayhas

(l)

kasabalardan tahminen olan

Madde 6,

uzak bir

bulunan, buuk
(bo

aksay'i

mrana

(bayndrlk

blgelerine) (uzakl) iki iler, gibi Hmayn-u, balca kii

mii yani

saat mikdar

mesafe

hali mahaller
1857)

\ev)dir. " ( A r a z i
a)

Kanunname-i

Demek "mevat" toprakta

karakter var: ne kamu kullanr) gr ses l bayndr yerlerden

Yararlanlmyor o l m a k
veya

(ne

b ) Uzak b u l u n m a k ( k y , duyulmaz;

kasaba

bir b u u k k i l o m e t r e . )

Szde
kamu ederce

"vakf"

topraklar
(Tutuk kiilere aslnda, topraklar): doru Genellikle, iin,

4- ARAZ MEVKUFE mlkiyetinden kitabna vakf,

tahsis "din"ve

biiminde, alay kii bu-

arlmak

"eriat"\a

uydurularak alnan karlmas st

miri t o p r a k l a r d r . topran,

eriata mada lunan i, miri

kii m/k o l a n
prensibidir. kapalca

kamu y a r a r n a

mlkiyetinden

Kii t e k e l i n i
iletilmitir. kii

kaldrmaktr. doru

Uygula-

her ey gibi, t e r s i n e evrilip topraklar, slam

Kamu m l k i y e t i n d e

smrsne ve

utanmazca hie

kaydrlmtr. Bylece, dininin iin,

eriat ( A n a y a s a )
b u a n a y a s a d ucu srtsa

Fkh ( H u k u k )

emirleri

saylp inenmitir. A m a la u v a l a s o k t u k l a r maske ile

m z r a , din g i y s i l i s a h t e k a r l k szde

bile, v a k f h r s z l

"kutsa/"b\v

dokunulmazlatrlmtr.

Bir y o l d a a l n d m, a r t k y a l a n n s n r o l m a d gibi, v a k f l a r n d a e itleri ve snrlar usuz bucakszlar. Gei her drt biimi tar. de, hangi kalr. m l k i y e t l e r i n e sahip g r n e n l e r de, diyen byk aa slam prensibine //adla anlrsa anlsn, bile, bu

Politik e m a y a Miri nel topraklarn zel

kamu
ge-

mlkiyetinim
Bu inanm snm

karakterini

Memlke d e n i l e n
kii

topraklar

kamucu e i l i m i n
bakmdan,

ar bas

altnda

bir a v u ireti Sahibi) lde,

"Malik'l Mlk" ( M l k l e r i n
bulunduklar /-/topraklarda Gryoruz.

Allah'tr hi i k i l s i z ,

kendilerini

kamu v a r l
aktan

iinde d u y a r l a r .

y a a y a n l a r ise, Ne

kamu m l k i y e t i n e
genel bir sosyal gibi" iniin-

"devlet nfusu" o\uv\av. devlet,

gibi ne

memleket i l i k i l e r i ,
Rak nasl

s o y u t ve

emada g r n d k l e r i
de

kalmazlar. gibi kuku da

"iede durduu

san v c u d u n a girince k a l m y o r s a , tpk yle, olaylar da t o p l u m yaps

"ema
Osmanl

iesinde"durduklar
tarihinin ise kuran, ve

durmazlar. yok,

maddesi,
sonra

memleketiir.
lke

Ancak, Onun

memleketi oturan asl POLTK iin,

sz y e r i n d e

hemen

btn nce,

topraklar zerine Devletinim

devlet a n l a l m a d k a , memleketime

memlekette

olanlar

kavranlamaz. Osmanl

ayrntlarna

girmeden

emasn izmeli, sonra

ksaca ayrntlar

zerinde biraz d u r m a l d r .

AYRIM

II POLTK EMASI sistemi o l a r a k Padiahlk d a , tpk soyut O s m a n l l k gi-

PADAHLIIN Somut bi, iki politika byk

blmde

emalatrlabilir:

12sine

Payitaht Memleket
k i m i k a r a k t e r i s t i k l e r i n i a n m a k iin a y r m d a z e t l e n m e Genel emas Elkaab altk:

Biz k o n u n u n 1- Payitahtn 2- Payitahtn

Hiyerarisi ve Genel emas

3- Memleketin A-

PAYTAHT EMASI Memleket devlet rgt, ise, Kutuplar bugnk devletle k y a s l a n a m a y a c a k k e r t e d e badevletle kyaslanamayacak gre ilemektedir.

Payitaht Osmanl

sit ve

ucuz d e v l e t t i p i d i r .
sz yerinde

Ayrca,

gene

modern

kertede,

demokratik santra/izm p r e n s i b i n e

Bir

bakma

santralizm,

bir

tek kiinin,
evresinde

padiahn

mutlak b u y u r u s u
devlet ve

al-

tndadr. inanlmaz biimlerde

te y a n d a , lde ilerler. ve

o t e k kii

kmelenen

blmleri, (muhtar)

desantraiize

(adem'i

merkeziyeti)

otonom

Btnl Tara re, Devleti eyin

m e r k e z i y e t i , padiah adl iki d e v l e t i v a r d r :

t e k kii 1-

temsil

eder.

Ama,

pa-

d i a h n , s a n k i bir d e i l 1- Merkez Devleti: her bir d n y a , a y r lir. ri dr.

Merkez Devleti (Payitaht) 2gelenek Ona ve de, greneklere O, silahl gayr

(Memleket) Antika bir

Kentten

kalma

stnde

BAKENT v a r d r .
Payitaht'n

PAYTAHT d e n i r .

bir devletin.

i r g t l e n i i

kuvvetleri

de, g e l i r v e y a a y y o r d a m

da, a p a y r , b a m b a k a d r . alabilir. kontrol kendi altnda sk ve

Geliri. T a r a d a n g e birlikte, her bidnyadoruya olur.

Yaants:

Saray h a y a t

adn

2- Tara Devleti: P a y i t a h t n zincirleme tekisine Ona, kabataslak bal otonom ve otomatik ileyen

olmakla

ilerinde

bamsz denecek kertede d e r l e i k bir b a k a

saysz

birimlerden verilebilir. Ayr

MEMLEKET ad
toplanr.

Geliri.
ayr

Dorudan

toprak e k o n o m i s i n d e n
Payitaht -

Yaants:

dirlikler b i i m i n d e

M e m l e k e t Ztlklar

Payitaht ile
rgtlerinde, elden ri, Merkez Ve rudan bu

memleket b i r b i r i n d e n
zel btn kurallarnda,

zeytinya her

ile

su

gibi

ayr t u t u l u r .
btn okumamak kiiledo-

Hi k a r t r l m a m a y a gelemez. devletinin

bir n e m v e r i l i r .

Bunu,

imparatorluun

gelenek greneinde otururlar. ilemde alttaki Tara

k i i l e r i , payitahtta tmarllar tannan her ite v e en

devletinin Padiaha

beylerbeyiler, doruya gelip (yazl elini

beyler,

bulunduklar

memlekette
en

otururlar.

oturu ayrl,

uygulanr.

arz y e t k i s i

tara s o r u m l u l a r ; kad d a ,
kar yzne

yukardaki arzn, azla

beya-

lerbeyi de,
rlmadka

ortadaki

sancak beyi de,

merkezde, olarak)

bu

padiahn

yapamaz.

"Name"\\e
padiahn mutur. Politik

yapabilirler. Bayramlarda imtiyazdr. koypayitaht kodamanlarna has bir

m p a r a t o r l u k t a o k n e m v e r i l e n e l p m e ii d e b y l e d i r . p m e k yalnz T m a r l v e z e a m e t l i s i p a h i v e b e y l e r iin,

Fatih k e s i n e l p m e y a s a

Devlet

emas yaps bakmndan gre yle Osmanlln olabilir: emas, Fa-

Somut politika r g t n n
tih

"Kanunnamesinde

anlatlanlara

(ZEL

POLTKA)

P A D A H L I K (Devlet Bakanl)

PAYTAHT

MEMLEKET (Yerinde verilecektir)

SARAY (Ba: Kapaas) (Ba:

DVANLAR Veziriazam)

HAS O D A

ENDERUN ( HALKI)

DIVAN'I

HUMAYUN

CEMIYET'I

ALI

(Kii

Hizmeti)

(Saray Hizmeti) 1 ) O d a Ba (Olanlar gder)

A-OTURANLAR l)Vezir (Mlkiye-Seyfiye) 2) Kadzaskerler

A-

DVAN'I

HMYN

1) S i l a h d a r (Kl 2) korur)

y e l e r i ile Vezirler

birlikte

Rikabdar

2) H a z i n e d a r Ba (Varlar 3) Kilarc (Mutfa korur) Ba gder)

Kadzaskerler Defterdarlar Sonra

(zengi tutar) 3) o h a d a r (Tren gder)

(lmiye-Seyfiye) 3) Defterdar

(Kalemiye) 4) Nianc Kalemiye) BZENG AALARI Rikab'

4)Dlbend Olan (Giysilere ( bakar)

4)Saray' Amire Aas

(Eski

"Agayan'

Muhafz) BARILIRSA OTURANLAR Beylerbeyi Beyler ile

Hmyn" denilen Padiahn atnn yannda y r m e imtiyaz olanlar l)Yenieri (Merkez Ordusu (Vesair Aas Kara Kumandan) zengi Aalar) (Sarayda

GELP Mazul Mazul C-

DVAN'DA

OTURAMAYANLAR (Divan Terifats) (Divan Yaz leri) avuba (Tren avular) ba, Nianc

2) Mrialem Padiah, ota 3)

Reislkttab (Katiplerin

bayrak,

Yardmcs) (Divan girdi kts) Kapucular Kethdas ( S a r a y D Muhafz)

Muhafz) Kapucuba bakan Muhafz) S a r a y

(Enderun

Mrialem

(Savata

Muhafz Komutan) Muhafz

arlrsa

gelir 4) Mirahur (Ahr, oturur

Kapucuba

(Barta

Komutan)

a r l k l a r t a t ba)

Padiah - Kapuaas - Veziriazam Padiahn

K b i i m i y l e
dorudan Padiahn katlr. dnda

temsil

ettii

devlet i i n d e
hi

st kat.

PAYTAHT, emrinde gz

alt kat.
iler.

MEMLEKET'tir.

Her iki

kattaki

devlet rgtleri

padiahn

Payitaht,
olarak gz

doruya,

dolayszca,
ve

aracsz

padiahn biten ile,

n n d e iler. ye kii

kendisi, s a r a y d a ve d i v a n l a r d a olan

her e -

Memleket,
iler.

dirlikler

beyler

aracl

dolaylca
sefer,

padiahn vanlar

Padiah,

o i l e y i e , genel o l a r a k s a r a y v e diav, savata

kanalndan

karr.

Pek s e y r e k o l a r a k ( b a r t a

ara sra tebdil

g e z m e ) yollar

ile b u i l e y i l e r i y e r i n d e d e k o n t r o l e d e b i l i r . payitahtn saray ve divan banda artsz Sarayn iin, Ama i l e r i n e d e , bikii, pa-

Padiah, en dolaysz katld rer arac k o y m u t u r . diahn sinden de sivri mhrn Divanlarn

k a y t s z ba o l a n iinde,

tayan

veziriazamda.

padiahn

kendi-

byk kimse bir y e t k i l i

bulunamayaca o l m a m a k gerekir.

divandaki veziriazam o da vardr: adn alr.

kertesin-

Kapuaas ( b a b s ak kapu-

sade aas, aasnn

babssadet'l zenci

aliyye aas)

(Sonralar

yerini,

"evaas" d e n i l e b i l e c e k
sanld 1gibi

olan,

darsseadeterife
padiah Bu deil, rgt-

aasalacaktr.) Demek, onu ler, PAYTAHT devletinde, tek bana 2-

belirlendirip yeden iki

devletin en yerine

rgt rol
hem

oynar:

Saray,

Divan. hem

yksek getirirler.

yasama,

hem

yarglama,

yrtme g ata-

revlerini fatl

Sarayda

"veziriazam": Divanda

Kapucuba ( d a h a
"kapucuba"

olsun (sonra Modern Modern

istenirse:

Da'rsseade aasi)dr.

veziria-

zam

sadrazam)dr.
Devlet Bakan ve devletle kyaslanrsa, baka gibi), gibi) Padiah

padiah,
rol

Trkiye Bu

Cumhuriyeti'nde

geici cummr
veya

olarak,

Amerika yahut

Birleik

Devletleri

Cumhuriyeti'nde oynamaz.

srekli o l a r a k
kii iin gibi) bakan

hurbakan, irsi ( n g i l i z
r vardr. Devletleri

bakandan
olduu olduu

roln

boyu ( A t a t r k ' t e

y a h u t ge/ge ( A m e r i k a n olmas, olaylarda

kralnda

hibir ey d e i t i r m e z . birde kapucubalaile A m e r i k a ayn Bakann, kiicil Birleik adamda, ikide

Veziriazam kapuaas verir.

bir y a n a

braklrsa, sarayn

K a p u c u b a n n rollerini bize en ak k u r u m u Amerika'da

sadrazam da,
d

padiah da
iler: memleketlere

Babir

kan'da

birleir.

Yalnz birini

kapucuba g r e v i "Aksaray'ndan Kapucuba,

aka

yaknlarndan

"szc" ve "akl trst"

Efbiri,

"temsilci" d i y e
lak-Bodan yeni

gnderir. (imdiki

Amerikan

sarayndaki

k i i l e r i n i n , a r a d a d n y a c a bir ie a t a n m o l m a l a r gibi g r e v l e r y a p a r . Romanya) beyleri deitike, kapucubalardan bey y a n n d a siyasi k o m i s e r gibi bulunur.

Padiah adna gider gelirdi.

Has O d a - E n d e r u n : Payitaht iinde

Silahdar-Odaba mi, onun da 2iki blm ayrlr: 1-

saray d e n i l d i
Has Oda'nn

Has odazel

Oda\
rine

Padiahn bakanlardr. grnr.

kii i l e r i n e Has Odadan

bakanlardr; banda

Enderurr. odaba

Padiahn

saray ileiki

siiahdar,

Enderun'un ile

banda eit

ba

siiahdar,
gibidirler. padiahn

enderundan

(padiah-saray) Uygulamada, ruyucusudur. l olur. ilerinde

grevlisi

siiahdar,

yalnz

kl\n\n

deil

beynirim

de

ko-

K a p u a a s n d a n ok d a h a fazla ve her an

p a d i a h l a ili d -

Kapuaas s a r a y d a harem, dairei h m y n , enderun, h a d m a a s daha ok

teknik e l e m a n d r .

Siiahdar,

doru

padiah

etkileyen

moral
O lilii,

elemandr. nedenle, derya

odaba h i z m e t k r l k t a n
kubbe vezirlii, hep bu sivrilmeler,

pek

kurtulamaz.

Siiahdar M s r v a payesine yakndan dek ka-

kaptanl, Btn

hatta

sadrazamlk gvenini

ykselebilir. zanmakla

padiahn

olur. bir y a k n da, onu her gn giydirip der ki: soyduran

Padiahn

odabad\v. memur-

"Has dur.

oda

olanlar"onun muvazzaftr.

emrindedir.

Fatih

"Oda sille

olannn zapt

odaba'na

Siiahdar

dahi

acemilere

almya

"(Kanunname) Yasama-Yrtme-Yarglama Saray, her m o d e r n devlette de Yetkileri "saray"adn alan rgt-kurumdur.

Dibir

van,

modern

devletin

"bakanlar kurulu"le
padiah, divanlarla

"millet meclisi"grevlerini
g e r e k yasama, Tersi daha

araya toplamtr.

Devlet d e m e k olan

g e r e k s e ydorudur:

rtme y e t k i l e r i n i
Divanlar, dzenlice yasama

dzenli o l a r a k
ve kullanrlar. sonralar,

kullanr. iin en

y r t m e yetkileri

yksek gerekletirmede

padiah

"Divanlar"d&y\nc&,
na: toplantlar de,

soysuzlama asafyahut

anda,

sadrazam verilerek

konayaplan hal-

"bab' ali'yahut "divan" y e r i n e

daha

"bab'

"paakaps"ad
"divarf'adn de,

gz nne g e t i r m i y o r u z . geeceklerdir. toplantlar Bir

Bunlar,

almadklar almakszn

"divan" a d n
Onlar divandan

"dide-

vandan

stn

vardr: Onun

"mavere" a d n
fark;

alrlar.

"Mavere\\ d e
na, hatta Drt 1-

bir " d i v a n " s a y m a l d r .

her gn

il, g e r e i n d e y a p l m a s n d a n

ileri g e l i r .

O z a m a n , iki d z e n l i d i v a n a r a s -

s t n e bir n c d i v a n g i r e r . Payitaht Organ

Mavere

(Danma):

Vezirler ve.

defterdarlardan

baka

kimsenin

giremedii

en gizli, o l a a n s t t o p l a n t l a r d r .

2-

Divar-

Hmyn:
mazl

Vezirler,

kadzaskerier, beyienn

nianclar,
OTURMA

defterdarlar
hakkyla

gereinde katldklar

(azledilmi)

beylerbeyilerse

her g n l k toplantdr. terifats), girip Ama orada

avuba(divan Hmayn'a katlrlar. (savata ba),

reisikttab ( d i v a n
kollama OTURAMAZ'lar. adrn,

yaz her

ileri

ba),

ka-

pucuiar kethdas ( d i v a n a Mriaiem iarsave

tlar bar

kanlar

ii)

zaman

Divan- koruyan

padiahn

bayran, saray orada

kendisini

"mehter"lerin

kapucuba ( b a r t a
Hmayn'a Bir

komutan),

ancak

arlrtoplanBar-

gerekirse,

Divan-

gelirler,

OTURAMAZ'lar. Divan yaplr.

3- Divan- Hmayn'da

Taam\

eit

divan

saylabilir.

"SOFA'ha,
geleneidir. Divan-

Divan

"taam"(yemek t o p l a n t s ) ,
Sofras'n, Fatih tam

"SOFRA'ha
Bizans

Ama, Nemrut

Hmyn

veya

Firavun-

trenlerine

evirmitir.

"Taam"d,a

veziriazam,
ELDEN

ba

defterdar,
hakkna

vesa-

zirler,

defterdarlar,
EL Bu

niana,

kadzaskerier L K

yemek

hiptirler. KNC

"taam"sras,
yiyecekler, toplum)

avubaya,

reisikttaba,
nlerinden

kapucuiarkethuarta kalm

dasma

der.

ilk elden y i y e n l e r i n
yahut

bulunurlar. 4- Cemiyet'iAH ( y c e ts)ye, r ve hep BBe Btn OTURUP, keskin nde gelir, da teki

"mecma'i eha/"(yetVi\W\ev
baka,

toplan-

Divan-

Hmyn

yelerinden

silahl

kuvvetler k o m u t a n l a yenieri aas

sras ile an

katlrlar. "zengi

Burada aalar":

vezirler, Mriaiem,

kadzaskerier, kapucuba,

defterdarlar, mirahur,

OTURUR'iar.
HYERAR VE Bykler ad st geen ELKAAB

payitaht o r g a n l a r n d a
gre ve saylrlar.

alan Bu

kiiler,

bir

toplantda gre, g-

oturmadklarna

otururlarsa

OTURMA SIRASI'na

b a s a m a k yetkili meratip,

b a s a m a k l a m a n n yaratt

hiyerari ( s i l s i l e :
sonra, en

rtbeler zinciri), yerine ve z a m a n n a

re az o k d e i i r .

Padiahtan
Yalnz daha sayar. rin

saray bata balar, kanunu,

bir y a n a gelenleri, yerinde

braklrsa,

hi da

deimeksizin, dir. stne reisi:

siya-

sai h i y e r a r i n i n
dorusu

Veziriazam ile veziriazam'm padiahn

"ulemann

Vezirler...

Hmiyenm
Padiah

oturabilirler,

oturtulabilirler.

Bunlar,

retmeni ile
retmeni,

eyhi'isbai'
bilginle-

am/ar6\v.

eyhi'isiam\

Bilginlerin

"Muallim'i sultan,

serdar'

ulema 'dr" ( s u l t a n n

bakomutandr).

B u h e s a p a , bir a r a y a g e l d i k l e r i v a k i t , g r n r p o l i t i k a d e v l e t l l a r y le s r a l a n r l a r : 1. Padiah-, 2. eyhlislam-. 3. Muallim'iSuitarr. 4. 5. ayn Devlet Bakan Bakan Babuu Bakan (Padiahn (Babakan) hocas)

Bilginlerin Bilginlerin Divanlarn

Veziriazam-, Vezirler.

Fiil

Veziriazam Fatih'in kesin

Yardmclar hiyerarideki sralar, besbelli, her a d a kafasnda, vezirlerden sonra k a y n a k alr: ii. bu iki ie g r e b e l i r l e n i r . zer: Arz1da 1gelenlerin yerleri, hiyerarilerinde

Vezirlerden

sonra gelenlerin

kalmamtr. pek ak ve 2-

katlar
ii;

grnmyor. padiaha

Payitaht balarnn

y e t k i v e s t n l k iki

grev organndan

"Divan"\ara g i r m e k

"Arz"(bir k o n u y u

sunmak)

V e z i r l e r d e n sonra gelenlerin yetki ve etkileri

Divan'a g i r e n ,
de toplu nuur. konumak Yerine

padiahla

ba

baa

verip,

topluca p r o b l e m l e r i
Meseleyi

b u l u n a n g e n e p a d i a h l a ba b a a v e r i r , a m a s u n d u u p r o b l e m i n z m n bir d n c e v e daha m? ve zamanna mantka, gre davran yoktur. olur? Padiahla padiahla

teke tek koteke tek

Hangisi

etken

topluca k o n u m a k m,

hakem h e p
padiahn deildir.

kii kendi

o l a r a k padiah o l d u u n d a n , daha etkili gibi olmaldr. olan bir An-

divan

topluluu,

teke tek arz &denden

cak somut t da

olaylar b a k m n d a n ,

"i"i

kiinin etkisini

(bir k a p a a s n n , bir s i l a h d a r n ) , o n a d a h a z e l y o l l a r l a b a s k n e t k i l e r y a p unutulur gerekliklerden Biz o b j e k t i f o l a r a k d i v a n normal sayalm. stn s a y a r a k bir h i y e r a r i y a r a t l a b i l m e s i n i kincil Beer Bykler s o n r a g e l e n l e r iin 3 basamak ortaya kar:

Katta

O zaman, vezirlerden a) H e m b) Y a l n z c) Y a l n z Bu sraya

Divan,

hem

Arz y e t k i s i
bulunanlar

olanlar

Divan y e t k i s i Arz y e t k i s i
gre,

bulunanlar numaralarna, vezirleri 5. sayarak devam

hiyerari

e d e r s e k , 3 g r u b u y l e alt a l t a d i z e b i l i r i z :

a)

Hem

Divan

hem

Arz yetkisi

olanlar:
sonraya kalmal)

6 . Kadzaskerier ( O 7. Darssaitanat 8.

hesapa

beylerbeyinden

Kads (vezir M & beylerbeyi ise

rtbeliler):

Nianclardan vezaret
"[Fatih]

"Niana
(nce

mertebesi
oturur)

eer eder. 9.

ve

beyierbeyiiik

defterdarlara

tasaddur

Defterdarlar

10. Nianclardan
(Fatih) Burada karan

"sancak iie
noktalar var:

niana

ise

defterdarlardan

aa

oturur.

"

Nianc v e z i r v e b e y l e r b e y i
tdr. Arz yetkisinde Fatih: kerdir. da m

rtbeli

ise, d e f t e r d a r n

stnde oturur. A m a k a d z a s k e r i n s-

n e r d e ? K a d z a s k e r i n a l t n d a m, s t n d e mi? n k v e z i r , nianc ve d a r s s a l t a n a t kads

gemiyor: alt, kadzas-

"Beylerbeiler
bu

vzera

altna

oturur"diyor. banda

Vezirin m,

Beylerbeyi,

kadzaskerlerin yan

s t n d e mi, a l t n -

saylr? A n l a l m y o r . Fatih, divan ve arz yetkileri dnda, hiyerariyi, ald para ile ltrr. bir d e

Bir i h t i m a l v a r : kiinin

geliri,

yani

"Her kang beyin

(astlarndan

hakk ziyade
oturur)

ise, eder.
veya bilir.

oi bey madnuna
"(Ayn Ali diyen

takaddm

ve

tasaddur
vezir: gre, hiyerari

nce

Risalesi)

Ayrca,

"Bir yanma
ayn sra ayrd

kadzaskeri,

br yanu

na niancy alr",

Kanunname'ye aralarnda

numarallarn

b u yanda o t u r u l a r ,

yaplmasna yaraya-

B u d a p r a t i k l e belli o l u r , k u r a l a s m a z .

b) Yalnz Divan 11. 12. 13.

Yetkisi olanlar ( S L A H L I Vzeva

altna

KUVVETLER:

ZENG

AALARI)

"Bey/erbeyi/er: Yenieri Mraiem Ba Miyrahur Yalnz Arz Odaba Aas

otura."

(Kanunname)

14. Kap ucu 15. c)

Yetkisi olanlar ( E N D E R U N : Aas Ba Ba Amire Aas

AALARI)

16. Kapu 17.

18. Hazinedar 19. Kiiarc 20. Saray' Elkaab

(Lakaplar) ikiyzl deildir. A k itii(sinik), herkesin bir kesinlikle kendisinin ekin-

Antika devlet,
toplumst ve

insanst k a r a k t e r i n i

gzne

batrmaktan

m e z . O n u n iin, k u r d u u h i y e r a r i y i , d a h a a z a a l r k e n , k a r s n d a k i n e y a zl bir f o r m l l e k a b u l e t t i r i r . alr. Her b a s a m a n Onu bilmeyen birden Bu f o r m l , lakaplarn her b a s a m a k kiisine v e r i l e n bilip y a z m a k , a n t i k a darda kalr. devletin

"LAbir

KAP"adn

e i t paroias\\v. Lakaplarn

kendiliinden

topuna

"ELKAAB"denir.
daha

Bunlar

"Kanunname"\erde "yol"
bakdn

n e m l e belirtilen ayr (TARIYK)da

104

bir " b i l i m " s a y l r . hangi

Bir k i i n i n n e o l d u u , h a n g i ona yazl

olduu,

"rtbe'S t a d ;

langcnda aka okunur. iyi c a n l a n d r m a k olur. Padiahgil in

Bunlarn en gzdelerini

ksaca anmak,

hiyerar-

PADAH YAKINLARI a.

iki

gruptur:

Kadnlar,

b.

Oullar.

a. K A D I N L A R : birine yle

"Hatun"(kadnn "deyy izze

ulu

asl)

yahut

"sultan"adn stret ve

alr.

Onlardan

yazla": Brc's

"ffetpenah' Seyyidl

gayret

cah'

Devlet"
sul-

(grn

iffet-haram

ilemezlik- sna ve devletin aba yeri).

"Derc's

selatiyn

Havatiyn'ei
kalesi).

azam"

(stn

tanlarn dergisi, en

kadnlar efendisinin

"Benat'sseiatiyn
larndan )

olum
"(smet'i Padiah (sonra

Sultan

Mahmut

Kz

Aye"(sultanlarn

kz-

"Dametsmetuha...
b. O U L L A R :

-lekesiz dlnden birbirlerini

aklgelme

sregitsin).

"guiam" ( o l a n ) l a r a ,

ya

da da

"ahzade'ere,
hatrlatlmak

mutlaka

boacaklar

u n u t t u r u l m a k ya

istenircesine):

"Edimellahu zlmak" s a y l r .

mrh"(Tanr
teki yazlar

mrn da "(en yle

srdrsn) olabilir:

diye

bir

"Hkm

ya-

"Fruzend'iErcmendEs'ad... "Ve
en

mutlularn

saygdeer lkesi

parlak

).

Emced'i

varis'iMik'iSleyman"(ve

Sleyman

mirassnn

ycesi).

"Nur

Hadeka'iSultani"(sultann Seiatiyn'i ltfl sahib'i izz'

gzbebeinin

). ve stnlk

"Rus's
sahibi

vet

temkin" Cem

(Oturakllk

sultanlarn

ba).

"Mahz'
kendisi... )

kiram

olum

Sultan

Edam" ( T a n r

bann

ta

"Ellahu

bekaah"(Tanr

varlnn

kaln

srdrsn).

Bunca atafatl mi t a v u u n

uzun m r l e r dilenen oul gelmemitir.

"Cem"\n b a n a g e l e n l e r pi-

bana

Hkmdarlar Hkmdar

in elkaab: Bunlar Kanunname, anar.

durumundakilerin

"Saki

hibi

Saltanat

olup

TAAT

eden

CELYL'L
ksadr:

KADR

Hkimler"diye

tiptirler ve elkaablar

arca

1.

"MEMLEKETTE SAHB SKKE

saylabilir. Ona

VE HUTBE SE",

bu

bir

eit

bamsz

hkmdarlk

"karde/ik"yak\tw\\w.
sna).

"Uhuvvetme A "(kardelik

2. ne

"VLAYETN EBEN AN
eit

CEDDN HKM",
nlendirme) sna).

ama yetkisi

ne yoksa,

"sikke" (para)
ona

basp,

"hutbe" (adn "Emaret

tapnakta

sadece az ok

'l'muhtar'bir

"beylik"tannr: erdemlilerin ve doruya ve varmann Tanr sahibi bamsz). z kayna). bilimleelileri sultan)

me'ab'\beylik

"Muhtar'iFuzaiaa'iiMudekkikyr"(inceleyici "Yenb'iFaz!
rinin mirass).

ve/

Yakyn"(eremY\qm

"Var/s'/ u/m'/Enbiya "Ei muhtass

3. 150

ve/Mrseiiyn"(ya\\a\av

bimezi'i inayet'ii Miik'e! Maiyri' KADILAR ELKAABI:

(inayet

AKA

"Kudret'/Kadza'eislam"(Mslman "Umdet' Ve/at'/Enam"(kamu "Mmeyyiz'/Helalan'iiHaram"(helali

4. DAHA AAI LMYE iin dr:

hkmlerinin haram'dan yle ayrt

uyulan). eden). bir neri var-

yaknlarnn-kadlarnn-dm-prensibi). kestirme

Kanunname'de

"Anlardan

(150 Aka

Kadlardan)

aa

bir

fkra

eksik yazla."

lmiye in L M Y E E L K A A B I : A l d k l a r g n d e l i k l e r e v e t u t t u k l a r b i l i m v e p o l i t i k a basamaklarna gre deiir. 1. 500 AKA Balca 2 b a s a m a a ayrlrlar:

TAHT KADILARI iin

"byle

yazla":
en hkme-

"Akdza
dicisi).

Kudzat'/Msiimiyn"(Mslmanlarn Viat'iMvahh/d/yn" \anv\

veiyakyn"(erdemiilik birdir ve

hkmedicilerinin diyen iyi ve yaknlarn Tanr zerine

"Evvia "Varis'i
rinin

yakn). bilimlebelgesi). da-

"Maden'di fadzl
mirass).

bilirliin

madeni). elileri hakkn memlekete

lm'lEnbiya

veiMrseiin"(yalvalar
ile halk

"Hccet'iHakalelHalkecmaiyn"(t\j,m "Eimuhtass
yanakl 2.

bimeziyd MOLLALARI:

inayet'iMi/k

elMaiyn"(yardmc

arttrclkta

uzman). izleyen bilginlerin vnc).

SAHN

"ftihar'/
Seyfiye

/ema'i/Muhakkkiyn"(doruyu
in

SEYFYE ELKAABI: yeterli bulunur. yledir:

Klllar iin, ksa e m i r p r e n s i b i n e u y a n iki s z c k bata

Yazlar,

yenieri aas ile

ve kerem ve

teki

zengi aa/ar/x\a
nc). edilenlerin ve

olur.

"ftihar'!Emacid "Cami'iMehamid
laycs).

ve

Ekarim"(yenici

edicilerin kerem sahibi

veiMekarim"(hamdedilen

top-

"Eimuhtassbimezid'inayet'iMiik'eddayirri'

(ihtisas

inayetli).

Mlkiye

in 3 basamaktr.

MLKYE ELKAABI: 1. Beylerbeyilere:

"Emiyr'i

mera'H

Kiram"(byk
zenginlik

komutanlarn katl ve ve byklerin liyakatlar hametlilik

komutan). by). sahibi). sahibi). ve ihtisasl bilinen

"Kebiyr'iKubera'iiFeham"(yksek "Zikadr'veiAhram"(gl "Sahib'i izz "Ei muhtass

mlk sahibi).

vei ihtiam" (yceWk bimezid inayeti

Miik'i iiam" ( i n a y e t l i

"Karaman
2. S a n c a k

BeyierbeyisiDame
beylerine:

ikbaih"(...mevkii

srekli

olsun).

"Kudret'i

mera 'iiKiram "(keremli

zenginlik ve

komutanlarn katl ve byklerin sayg hametlilik

uyduu). dm). sahibi). sahibi) ve ihtisasl bilinen

"Umdet'i Kubera'ii feham"(yksek "Zikadr' vei ihtiram"(gl "Sahib'i izz "Ei muhtass
mlklerin 3.

vei ihtiam" (yceWk

bimezid inayet'i Miik'ei iiam" ( i n a y e t l i

sahibi)

avulara: Osmanlca'da gelir. Vezirlerin, Onlara

"avu"szc ferrikasrnan "Kudret'i

Kalemiye sonra //'"lerdendirler.

"trenci"anlamna
defterdarlarn

gelir. tayin

Tmar

mte-

ettikleri

"igedikuyduu).

ksaca yle yazlr:

emasii
in

vei

akran"(benzerlerinin

ve

eitdalarnn

KALEMYE ELKAABI: 1. D e f t e r d a r :

3 basamaktr.

D i v a n ' d a u titri alr:

"ftihar'i

mera

vei Ekabir" {yomut&vA&rm veiEfahir"(ulu

ve

ve

ulularn ve

nc). nlerin der-

"Muhtarikbera "Mustecma'i Meali

leyicisi).

nllerin anlamlarn

bamsz).

vei Mefahir"(ince

"Zlkadr'elssm "Ei muhtass

sahibi).

veiSadr'iEkrem"(Zlkadir inayet'i Miik'ei Bari" ( A l l a h ' n

ismiyle izniyle

bata inayet ve

oturan). ihtisas

Hazine'i
sun).

Amire

Defterdar

"Damet
(erdem

meaiiye'h"
ve mevki ve

(ycelikleri

srekli

ol-

"Kudvet'iErbab'izz'veikbai' "mdet' "Cami'i Eshab'ei Kadr

erbabnn celal sahibi). derleyici). Hazine

iyi

rnei).

vei / / ^ / " ( k u d r e t
iyi

vch'iEmval"(mallarn biahsen'iamal"(en

ynelilerini ilemle

"Amir'iHazin

Komutan).

"Elmuhtassbimez'dinayet
bi, en ulu s a h i p ) .

iMilk'el<?/<?"(ok

inayetli (Hazine

ve

ihtisas amiri,

sahiycelii

"Hazine'i Amiren
srekli 2. defterdar).

Defterdar'

damet

meaiiyeh'

ehremini-Reislkttab:

"ftihar'iEa/i "Muhtar'lEhai
kn daimi 3.

ve/Eazim"(yksek\e<c\n veiEkarim"(ehalinin

ve ve

ulularn kerimlerin

nc). bamsz). ihtisasl, ml-

"E/muhtassbimezdinayet'e/Mi/k'ddayim"
sahibi). Katiplere:

(inayetli

ve

"Kudret'
C-

Erbab't

Tahrir"(yazy

becerenlerin

uyduu).

MEMLEKET EMASI Memleket-zel soyut saray iki sosyal ve ey Memleket MEMLEKET da emasn ksaca Yani kalan grdk. her ey, Somut Padiahlk dnda

Genel

Osmanlln ahln p o l i t i k payitaht ( y a h u t

Ancak, bu

padiiin

MEMLEKET

emasna divanlar) btnyle

deinelim. payitaht

dnda girer: rgt)

memleketin-.
kalan

genel a n l a m d a Tara Tara

gre

"mem/eket'X\v.

memleketn

iine

1- B t n 2- B t n Tara tim

Dev/eti ( P O L T K

Topra ( E K O N O M K
politik yaps, ikiye ayrlr. Tara

rgt) doruya tara

devletinin

dorudan

topramm

re-

ilikilerine

memleket topranda

retim ilikikanun de-

leri \Yi\

byk ble ayrlr: 1il, 2-

"AraziiMEMLKE" eri\\en FIKIH k a r r .

Fkh'n

kiim/ktopraklar.
politik g r e v l i s i

Bunlara bir t e k ad

alr:

KADrdr.
deil, alr. da,

"AraziiMRYE"denlen

kamu mlk t o p r a k l a r .
politik g r e v l i s i , politikasnda zel

Bunlara

fkh

KANUN k a r r .
Osmanl

Kanun'un

toptan

DRLK/adn b i r e r ad asl

e k o n o m i s i n d e ve yahut blm

"Miri Toprakiar"\n
anlamyla

"Arazii Haz",
bu ikinci Kamu Burada, kafamz lar iin

"Araz'i Memieket'\r.

memleket,

kamu t o p r a k l a r d r .
Mlkiyet (yani kapitalist t o p l u m u n u n yaratt) Herkesin bildii, belirli burjuva

Mlkiyeti-zel bizim bir btn de, o o bugnk

"karklk"\Y\yor.

bir d e v l e t s n r -

iinde, Bir

i n s a n l a r ve b t n t o p r a k l a r

ile t m l e t i r i l m i bir memayrca yalnz

leketsin.
lar ve baka,

genel m e m l e k e t ' i n
topraklar zerinde var.

iinde,

kamu t o p r a k kaplayan

yalnz

gdlen ve

gden

insanlar

zel bir

memleket

Btn "karklklar" buradan kyor. kileri her bi, iinde, mlkiyet btn gayr zaman, iinde bir tek

Kapitalizmin yaratt

r e t i m ilidndaki

mlkiyet biimi,
nce

nce

"meru"say lr.
O meru

Onun biim,

biimi

"gayr meru" s a y lr.

btn onu

K MLili-

KYET o\\sx.
kisini O leketin bi

Btn meru

k u r u m l a r ve kurallar,

a n a y a s a l a r v e k a n u n l a r giher retim

ideolojik m e k a n i z m a l a r da,

kii mlkiyeti d n d a , yasak d a

ve

iian e t m e k l e
iin

kalmaz,

eder. istemez Bir bir t e k mem-

toplum bir tek ikinci ne

bir t e k mlkiyet b i i m i bir tek

ister

toprak d z e n i ,
grnr. Osmanl tirip

memleketsin

kanun

kabul modern ne

edilir.

bir m e m l e k e t b u l u n m a s , yle bir

m a n t a sama de onun tekellebir d e

iin

kapitalist retim ilikisi,

Bir vardr,

kutsallatrd sayd Osmanl Mlkiyeti yakndan olaandr.

zel kii mlkiyeti y o k t u r .

bir t o p r a k ilikisi kalm) iin olaandr. bir t o p r a k

yanda yan vardr.

"memike" (kii
banda Her iki

mlk e d i l m i ) yet biimi d e ,

Kamu Daha rak d a h a gtr. demektir. r. Yani, kma, alnm,

onun

"miri"(kamu mlk o l a r a k

ilikisi

mlki-

Kutsaldr ilk O s m a n l olan "Miri iin asl

bakacak olursak, Ona verdii tam ad

kamu mlk t o p bal bana bir ta-

"/'///-/"szc

"Mr"Arapa

"komutan "demektir.
birisine

toprak:

komutanclyer"
Sonradan

"Mem/ke"\se,
komutan bir yerleridir. ortak

tercmesiyle

"m/k/etiri/mi"an\amm\ "mlk etmi".

miri hakkna toprak,

ltfetmi, kurumdur

bir t o p r a Ama kllar

zpkt

"memike".

"beytlmal'i
ile

msiimin"\n

Mslmanlarn

ortak a b a l a r

mallardr. iin asl

Bu a d a n O s m a n l teri v e y a kan alnm olan lerin fas Bu

kutsal o l a n
Btn modern geldi?

mlkiyet,

h i b i r k i i n i n z e l aln pahasna kiikayani gidip d v e -

ile d e i l , t m y i i t l e r i n o r t a k aln t e r l e r i v e k a n l a r bir m e m l e k e t o c u k l a r belki burjuva lk adl ipotezini

miri t o p r a k l a r d r . Bu

r e k l s n l e r , ele g e e n y e r l e r i n o u ,

hi z a h m e t e t m e m i k i m i Osmanl'nn

kutsal-zelmlk o l s u n :
hemen hemen geldi. Kuran' iinden "kafa"Dsmanl'ya

hibir z a m a n almad. nereden bakta elbet

eria!X.en,

slamlktan
Tanrcl lozlar son

"Beytlmal'i

msiimin"

kamu

mlkiyeti

kurumu,

Kerim emridir. Ancak, Osmanl'nn sosyal silkip k a r m a s n a da, tarih elvermitir. ncesinin

kayna, o derin gibi, ta-

temelli slam slam

prensibini, y z l e r c e yllk saltanat s o y s u z l a t r m a toz ve molk s l a m Arap y n l a r

Trk y n l a r
ve tarihcil bir

LKEL KOMNA d z e n i n d e n
toplumunda

rihe g e l i p g i r m i t i . O sosyal yap gerei, Osmanl Osmanl

kamu mlkiyeti tefeci-be-

her e y d e n

stn

kutsallk tad.

Trk-Mslman,

zirgan s e r m a y e
dudak bken Gazvesinde

szmasyla bir k u k u ile

bozulmad bakt.

srece,

"memike"topraklara hep, zorunda kald

hep

Kiilere m l k t o p r a k v e r i r k e n ganimet datma

Uhut
gibi,

Hazreti kusur

Muhammed'in etmedi."

a z n d a n di e k i l i n c e o ie k a t l a n d . Ve ilk f r s a t t a o kii m l k l e r i n i n

"icanasl

bna

bakmakta
Bir g n

gelecek "hrriyet" sloganl hi d n m e d i . Konu ile o deil. Tarihin

burjuva

dzeninin,

kendisine

bakacan lizm mi?

O s m a n l l k ve

slamlk m

hakl, y o k s a

kapita-

olayca gereklii m e s e l e s i d i r .

Ekonomi

Politikann sosyal

Kaynamas ve tarihcil padiahl eilimle davranp dnd denilen toplumun yap hi kalmaz. tar. hayale Btn kapltopise, iliklerine d e k DNYA gz

Osmanl'nn nnde psnda ideolojisi problemini maz. Hi

hangi

tutulursa,

Osmanl

somut-poiitikys-

a n l a l m a y a c a k ve toplumu ele alr.

k a r t r l a c a k bir e y slam dini

Osmanl

alabildiine Dnyann ilk

ideaiist-materyaiist bir

DN e r e v e s i
deilse

iinde geer.

MADDE g e r e k l i i
bir a n

zerinde

tarihti!
en ile

devrimci alarnda,
unutmaz.

toplum

maddesinin

rak e k o n o m i s i Onun bilimde yapld devlet, deildir. kural iin, gibi, retim olarak,

zerine dayandn Osmanlln ekonomi

somut politikas,
biimi styap alr.

dorudan Orada,

doruya kapitalist

modern dzende

EKONOM POLTKASI d e n i l e n
temeli ilikilerinden toprak kopuk,

arasna

almaz

barajlar koyup, Genel

m i s t i f i y e e d i l m i bir ilikiler k a r g a a l zerine dolayszca oturmutur.

Memlekette, devlet topran mlkiyeti

herkesindir.

Politika y z d e
gizlenmi,

yz

toprak retiyanda

mime

belirlenir. padiahlnda oynar, btn

Osmanl alicengiz

ekonomi bir y a n a
Toplumun btn

politika te
hem

oyunu

deildir.

btn

topraklar ye

btn

in-

sanlargibi,
nomiden

politikas ve

kanunlar da
ve

doruca

ekono-

mik, h e m politik ilikilerin o r t a s n d a d r .

K a p i t a l i z m d e k i gibi m c e r r e t , e k o bir p o l i t i k a oyunu yoktur. baldr.

"izole"edilmi

bir d e v l e t

rgt

T o p r a k da, Toprak devlete maskeli Bu

i n s a n l a r da, baldr.

" o y u n " da

ortadadr.

Devlet topraa

Politika t o p r a k e k o n o m i s i n e

uyar. T o p r a k ekono-

m i s i p o l i t i k a y a u y a r . T o p r a k e k o n o m i s i ile d e v l e t p o l i t i k a s b i r b i r l e r i n e k a r balo y a p m a z l a r . Osmanl padiahlnn somut-politik emas izilirken, olur.

nedenle,

g e r e k yol

gsterici

pusula, toprak e k o n o m i s i n d e k i

retim

ilikileri

Somut

Politik Genel

Memleket Memleket

emas

Memluke (Arazi'i

Topraklar

Memleket

Topraklar

Memluke)

(Miri A r a z i ; A r a z i ' i Has) Kanun Alan

Fkh A l a n

I
(Politika-Adalet) KADI

1
(Ekonomi-Maliye) MLK T O P R A K ED DRLK FTLK

Oriye

Haraciye (Politik) Beylerb. Sancakb. Sipahi (Ekonomik) HAS ZEAMET TIMAR (Nitelik) Miriye Akariye Mevkufe (Nicelik) Ala Evsa Edna

Devlet inde

Devlet:

Memlke Topraklar emasndan kendi snrlar Osmanl iinde onlar da, bir y o l bir daha de anlalaca ileyen gibi,

Padiahln s o m u t politika Osmanl k) iin

memleket d e m e k ,
Devlet Ama

koyduu

kanunlarla

KAMU
mlsayise,

TOPRAKLARI d e m e k t i r .
topraklar vardr. bile. Saymaktadr: mamaktadr

"memlke"(kii

neredeyse alan

"mem/eket'\er\
olarak

"Memlke"topraklar ise, trl

retim

riye

r g e t i r i r ;
devletin

haraciye

(rus-mukaaseme-muvazzafa) ile u r a m a z . ayrdr. veren, kurallar ve kurumlar ise bir r

hara
Onlar ise

getirir. A m a o kadar. Memlke topraklar, ayr,

Memlke topraklarn alnyazs Onlarn yalnz

belkemii saymaz.

Mslman
bamsz

gayrimslim

haralar veren, ahn, safras, leridir.

muhtar,

devlet iinde devlet g i b i d i r .

Mem-

lke t o p r a k l a r d a O s m a n l ' n n Memlke bir topraklar, ba ars

kanunlar skmez. (kutsal girer. slam da

Haddine mi d m padib y l e bir s t a t v a r d r . bir ikinci/vn, bir

memlke topraklarna yan

bakmak? Sanki, Onlara

Gazaa'\avm
durumuna

savalarn)

eriat v e

Fkh h k m e d e r .
dereilikileri

e r i a t de, f k h Vaktiyle o beyletike, onlara

da, g e m i alarn yarg ve

hkm gelenekleri-greneksoysuzlap toprak Memlke

"itihat" v a r m . "itihat kaplart

saltanatlar

"kapam".

donmu, deimezleip kalm, d o k u n u l m a z l a m . di g e i r e m i y o r . ne y a p l a c a k ? Memlke yerlere

Ne zaman,

ne padiah

yleyse

yukardan Baka

bir kad g n d e r i l e kendin i

cek, a a d a n

r ve /7<?/-<?/<?/-toplanacak.

ne h a l l e r i v a r s a ,

leri

grsn. kalr,

Tm

m e m l e k e t iinde

memlke topraklarla

devletin

ilikileri

burada Bu talist eliki,

gider. tesadf deildir. kii mlkiyeti boyu, yzyllar lkel

durum uzun

sosyalist k a m u
(miri

mlkiyeti arazi) ile

ile

prekapiBu

bezirgan z e l

arasndaki

elikinin d e t e r m i n i z m i d i r .
hem dankl

kamu m l k i y e t i

kii mlkiyeti
bitmez t-

(memlke yerler) k e n m e z bir s a v a ,

kesimleri

arasnda

hem sinsi,

bir i - s a v a y a r a t a c a k t r .

KNC

KTAP

ST

YAPI

ST Hammer, ilk O s m a n g i l i n adsz ve

YAPI nsz kalna a a r a k yle der:

"'Dikkate nc rui'un olaylar zaferini, Sancanda han'n

yoktur: ba

deer

ki,

yarm ve

yzyl yani, dek srm dolu yalnz douunu

Birinci Aiaeddin'in zaman Mool ve ve ele iinde, n Tatarlar geiini, yaantsna

saltanatndan, elbet vermi zerine olu

iin

Aiaeddin'in tehlikeler tarih susula

saltanatna arayan rtl

Ertuolan iki Or"yaz"

yap-

savalarla brakarak,

Byk Aiaeddin yerlemesini, doumunu

Y a z l m a k ve

zamannda Osman'n

Karacahisar'm

Su itan n

evlenmesini,
ncesi toplum ise, Bir

kaydediyor." "kayt"da
hi kim olamaz. kimse bakar? Medeniyet tarihi ile ilgilenmez. st s n f l a r n

B u n d a y a d r g a n a c a k h i b i r e y v a r m? T a r i h olan

su/tan\av d n d a

"u beyitin

tklarna ve yaantsna

B u " t a r i h " y o k l u u , d a h a d o r u s u t a r i h t e y o k o l u , t a m s o s y a l snfl bir toplumun, olduundan maheri dolays ileri ile gelir. bir s n f iktidarnn ve Osmanl belirttii toplumu,

devletin ilk Kay

Osmanl

Boyu'nda bu

yok

Devleti

"yokluk"
nceki

iinden

nasl v a r o l u p k a c a k t ? aarak

Hammer'in li

tarihsiziik y a l n z

Osman

Gazi'den

5 0 yl iin o l u y o r . O y s a , O s m a n G a z i ' d e n s o n r a k i bir O s m a n l t a r i h i h e m e n h e m e n y o k g i b i d i r . Olaylar 791 li Bu : yaam insan kendiliinden yazya alan ilk O s m a n l

100 yl iin d e , y a z l y e r bilgini, : Bu I. Murat (761dil-

1 3 6 0 - 1 3 8 9 ) ile ilgili ve II.

Beyazt (886-918 Sleyman yzyl daha eski

1481-1512) anda tertemiz Trke Yahya'nn 16. yzyl oludur. balarnda Orhan

"kPaazade "deri\\er "k Bee'torununun

Dervi A h m e t ,

Dervi Ahmet'tir. olu 15. sonu bir

torunu ile

h e s a p a , zel

tarih yazm,

balyor. Gazi'nin

kendisine

kaynak buluyor:

imam lyas'n olu e y h Yahi'nin ise, A c e m g m e n i (olaylar G. ediliyor. 960

kitab...

Nedir? Ortada yok. Fethuleref, De-

Resmi tarih yazarl lah: Tarih'i Trke

F e t h u l l a h ile b a l y o r .

"En
dille,

evvei zapt'
Kanuni ortalar

vekaayie

kaydetmeye) (D.

memur" (A.

Devlet'i O s m a n i y e )

1552)'da lyor. A c e m c e

Sleyman

gazalarna

"ehname Han"\k e d i y o r .

m e k 16. y z y l

padiah vgleri

balyor.

Bu

"tarihsizliktesadf
Bu tarih imparatorluu ncesi

deildir. kuruluncaya

Gebe dein,

lb'lerin daha

yaz

ile alm

"balarho
Fatih Meh-

deildir".
med'in

kiicii g e r e k e d i r .

Sosyal g e r e k e
toplum

etkendir:

" O s m a n l " adn kolay

Kay Bosnfve

yu 1nun
l

snfsz s o s y a l

biimi,

kolay sosyal

antika

medeniyet kntleri ortasnda eriyememitir. Trk'nn snfsz tarih ncesi

Osmanl yazl

komunasrndan s y r l p ,

snfl

m e d e n i y e t iine b o y l u kaplamtr. Osmanl gelen

b o y u n c a girii,

F a t i h ' e d e k 150, o n d a n n c e olaylardan lo kalr. Kitap'taki deecekBirinci kla-

ki 50 yllk S e l u k e m r i n d e k i liim srecini Onun cakt. tir. iin,

E r t u r u l d n e m i d e k a t l r s a 2 0 0 y l l k bir g e tarihinin ruhu

O sre zerine en ok bilinen emalarnda zetlenen

sik r n e k l e r v e r i p y o r u m l a m a d k a , O s m a n l tarihinin kimi e l e m a n l a r , bu Aada B u t a s l a k iki 1- Birinci Blm: 2 - kinci Blm: bulunan gtlenmeye kinci kinci Kitap'ta Kitap,

biraz a k l a m a d a n g e m e k e k s i k l i k olaOsmanlln

styap t a s l a n a
kimi ayrntlar domu

blme ayrlacaktr: DEVLETN En sonra, YAPISI DOUU zerine, zerine verecektir; ve oturmu r-

imparatorlukla daha

birlikte

DEVLETN

ok PAYTAHT lsndeki

dokunacaktr.

BRNC DEVLETN nsanlk tarihinde genel teorice,

BLM DOUU

devletin
Bu

douu d e m e k ,
tarih

bir t o p l u m u n iki ayr

barbarlktan

medeniyete geii d e m e k t i r . Gei: T a r i h

iten dzen varr. gibi, O Bu

gei

boyunca

sosyal geliim konana

u y g u n o l a r a k iki a y r t i p t e g r l d : ncesindeki gelme iinde, bln, kendi barbar toplumun

1-KENT'ten
da, dzeni vardr.

yukar k o n a n kurduu KENT

tarm e k o n o m i s i n e
kendiliinden en son

bir g e l i i m l e v a r n c a ,

sosyal iblm g i d e r e k kentin

yaps i g e l i i m iinde yaratr.

sosyal snf bllk S m e r byle

mne y,
lerin,

k a n u n l a r y l a para-

yazy y a r a t t

devletime

slamln

kenerin den

orijinal a n t i k a
barbar

medeniyetler

dodu. 2-

ADIR'dan

Gei: T a r i h
yaarken,

ncesindeki tarihcil

toplum,

orta

konanda medebir r-

obanlk e k o n o m i s i n i ebe t o p l u m ,
kayarak kendi riini men benimser.

itilile

dtan etkili
sonra ie

bir k k n

n i y e t i n iine d a l a r . O n u f e t h e d e r k e n , k e n d i s i d e f e t h e d i l i r : S o s y a l s n f s z gkm medeniyette 57/7/flarn, iyi bir l m d e n

dirili (baas),
ileyen

nesans y a r a t r k e n ,

sosyal Bunun en

yazmm,

paranm

ortamna Roma

komnist

Kan t e k i l a t n n

gitgide

devlet t e k i l a t
indiren

b i i m i n e giHun ve C e r -

bilinen, en y a k n ve en vuru)n

klasik rnei,

mparatorluu'na barbarldr.

"Coup de gracd' ( l d r c
douu, adrdan

Osmanl Boyu'ndaki mine bir atlad.

Devleti'nin ilkel

saraya

gei tipinde oldu. tarmla (KENT birlikte

Kay biig

komnist

KAN r g t ,
geliim

kentlerde konan

beliren

snf a y r t l a n m a s n a Btn bar/M'basaman)

uratmakszn, bir s o s y a l

dorudan

doruya

deviet r g t
gibi, hayli

k u r m u yukar bar-

atlayvermek,

kendiliinden

anlalaca

"tehlikeliperende
Osmanl Trkleri Ama bu KAN

atmak'X\r.
perendeyi rgtnden attlar. Bir toplum

"aamasnyakarak"
gei,

devletletiler. tepkileri

dolayszca

DEVLET rgtne zerine

i s t e r i s t e m e z , iki t a r a f n ( h e m altnda yapld.

Kan'n, h e m devletin) sonsuz karlkl etki-

Kan r g t ,

devlet r g t

epey damgalar

vurdu. Bu

Kan

eriyip devletleirken,

devletin

karakterinde trl

Kan b a l a r

kalntlar

brakt. Devleti'nin dou prosesi Bu blm, o prosenin kadar taze anlar(srecin) kimsece doDevletin

ilgin proseyi, O s m a n l

la g s t e r e c e k az rnek bulunur. u sreci deyince, onda balca

r t l e m e y e c e k belgelerle, tipik momentlerini

belirtecektir.

karakteristik gze arpar:

12-

DEVLETLEME ORD ULA MA GE DEVLETLEME

ordu, en sonunda gerekir devletin mi? bir p a r a s d r .

3- S o n u :

K l a s i k snfl t o p l u m d a ,

Dev-

/et/eme'den
gerekiyor. letten dur. hem

ayr Bugn

bir

ordu/ama

ayrm

Osmanl

realitesinde

bile T r k i y e ' d e o r d u , d e v l e t i i n d e d e v l e t gibi, s a n k i d e v midir? Bu bizim Osmanl geleneimizdir. ayn zamanda hem

b a m s z bir v a r l k d e i l lkel komunann

Belki O s m a n l l n b u g n e d e k s r e n e n o r i j i n a l y a n l a r n d a n biri d e bu-

"askerdidemokrasisi", "ordu";
Boyu btn ile birbirini

ordunun,
terimin zaman-

dev/en t e m e l d i r e i n i v e r i r . A s k e r c i l d e m o k r a s i , "Sava"
Kay alr. gerek

h e r e y d e n n c e bir

sava dzen/d\v.
da

"dzen"olarak

"devlet",
Ayn

iinde t o h u m l a n r .

bir sava ordusudur.

s a v a l a r hi d u r m a k s z n doru yol

k o v a l a d k a , v a r l a n s o n u bir devlet

dzenine
O

bakmdan, Devletin Kan'n

devlet k a r a k t e r i s t i i ,

gerekse

ordu k a r a k t e r i s t i i ,
ikier m o m e n t e ay-

kendi sreleri rlabilirler. a)

iinde tez ve antitez k e r t e s i n d e elikili iki m o m e n t i y l e o l u u r : devletleme Kan prosesi,

Tez:

b) Antitez: Ordunun a) T e z : b) A n t i t e z : na varr. O zaman 1- Kan'm 2- Dev/et\n 3- Ha/k 4- Ku/ 5- Ge

Devlet'in iki

gelenekleri.

m o m e n t i de yle oluur:

HALK O r d u s u , KUL O r d u s u .
sentezi, GE DEVLETLEME sonucu-

Her iki t e z - a n t i t e z m o m e n t l e r i n i n

bu

blmde,

devlet a y r m

iki

b a l k a l t n d a ve

ordu a y r m

iki

balk altnda derlenir. Kan

Devletin

ge douu,

be balk altnda t o p l a n r :

Devletlemesi Gelenekleri Ordusu

Ordusu Devletleme nce ordulat. geldi. Ordunun nk "nce sava" vard. glgesinde devlet dodu.

Osmanllk, devletlemeden Sava

118

iin

devletten

nce ordu

Onun

iin

Osmanllkta,

devletleme

srecinden

nce

ordulama

srecin-

den sze balanabilirdi. drgayacaktr. Onun

N e v a r ki, z i h i n a l k l m z o r d u d a n b a l a m a y y a ilkin d e v l e t l e m e s r e c i n d e n s z e g i r e c e i z .

iin,

AYRIM

DEVLETLEME ok daha gibi" dalan kolay anlalan ve dalar dalmaz bir o l a y d r . Medeniyet Kay

"sr"snn
Boyu'nun

iine " k u r t ko-

"oban"o\uveven
almtr. ayr

Osmanl

l u g z n n e g e t i r i l s i n . O l a y , k e n d i l i i n d e n , h i b i r p l a n g d l m e k s i z i n hemen

devletleme
nedir?

grntsn Toplum

Devlet

ynlarndan

bir

silahl g ve
apayr

cezaevi s i s -

temidir. Osmanl, u beyliine varan Kay

birka g a z a d a baar salar s a l a m a z bir s i l a h l g olSilah

Kan r g t , f e t h e d i l e n y e r l e r i n y n l a r n d a n
Yenik den Osmanl'nn ynlar elindedir. kendiliinden

mutur. imtiyaz

silahszlandrlmlardr. ister istemez

Silah e l i n d e t u t a n ,
taslaklar. belli

ceza y e t -

kisini d e e l i n d e t u t a r . de olaslanca Gerek slam,

Ceza verilen yerde, lm cezasndan

baka trls

cezaevi k e n d i l i i n d e n
gerekse Osmanl dorusu de

geleneinde Buna

bal

ceza b i i m i
alann nce

"kelceza-

le

uurmak",
ceza

daha

"dam"\r.
Bu yerde

zamanla

"elini kesvcudunda devletburun-

mek"gibi

eitleri

katlr. bir

ne d e m e k t i r ? ektirilmeyince,

Her e y d e n sulunun ok,

evi yok d e m e k t i r .
uygulanr. Bu

Ceza,

barbar gelenei,

"yrtclk" eil i m i n d e n

henz

l e m e m i bir t o p l u m u n t e p k i s i d i r . larndan mtr. Osmanlln pek a r a n a m a z . rmn Ada, iki fitil fitil getiren

kencelerin trlsn

insanlarn da

cezaevi henz icat e d i l m e m i ya

olaanlama-

devletleme p r o s e s i n d e
Nedenine Ayrm IU'de

yle

"drt

ba Altnc

mamur"

bir

olu

deeceiz.

d e v l e t l e m e ay-

balk altnda zetleyeceiz:

KAIV\n

Devletlemesi b a l n d a :
dokunmadan grlecektir. balnda:

Ouz

treli

ilkel

sosyalist

toplumzorla

kamu toprana gidildii

nce,

silahl

demokrasiden,

nasl

seime Bsl

lkel HALKDevleti

lkel

sosyalist

Kan

geleneklerinin,

na-

her sosyal ve politik k u r u m a d a m g a s n v u r d u u g r l e c e k t i r . AKAN IN DEVLETLEMES

lkel s o s y a l i s t / W r g t n n , a n s z n iine g i r d i i m e d e n i y e t i n e t k i s i y l e nasl d e v l e t l e t i i , O u z T r e s i , T o p r a k B e n i m s e n i i , S o s y a l A y r t l a n m a , Herkesin Silahl O l u u v e S e i m l e e f l i k gibi konularda izlenecektir.

Ouz

Tresi insanlarn unutulur. anlmaz. inanlr. hangi gzleri gelir. Daha nne hemen bakentlerde nce on b i n l e r c e yl kat kat

"Saray"deyince,
surlu, atolam kt

dev yaplar

nsanolunun

ormandan,

sonra yery-

maaradan
gkten

sonralar

adrla
gibi,

znde srtt

Kitaplarn yazdklar

devletlerin,

saraylarn

iniverdiine

Osmanl karalar bilmeyen, il

Trknde gibi

"saray"Trk,
rgt

bir

ordu-utus o l a r a k ,
Ordu-ulus, Onun Trkler

sellerin

sard

memleketlere kardeleri

yaylmtr?

korku-yatan
" saray 'S d e mi bydev-

eit ve hr kan
iindeki btn

rneidir. Yalnz

adr bile

"Ouz gelenek greneidir".

orta

le? n g i l i z l e r d e , Trkleridir. Ouz kin lb

F r a n s z l a r da, A l m a n l a r da yledir. barbarlar byledir.

Ksacas, tarihcil

rimle tarihe girmi

Konumuz, Trkiye'nin

gelenek-grenekleri, (Gazi-valye)lerin padiah-saray gerekir. gz

obanlk e k o n o m i s i n d e n
stnd.

hz

alm en

bir

sa-

va r g t n n d i n a m i z m i n i t a y o r d u . O r a d a n e s a r a y , n e a h v a r d . S e komunas h e r e y e
beyin Bunu, basit el kitaplarnn satrlar turmacas da bulunmas Her nin rak, arasnda bile b u l m a m a k iin, insann medeniyet yutbeter d u r u m -

masallaryla

ykamasndan

okur yazarn

atabilecei olaylar

Osmanl

Tarihi s a y f a l a r n d a n , "Ouz Tresitin

kimsebalca

tersine

gidemeyecei

seelim:

Orada

u prensibini bulmazlk edemeyiz: 3- S e i m l e ktidar.

1- Toplu Tren-len, 2- Ortak Top-

Tren-len Btn savalrd. birden ilkel komuna insanlar iin

almak,
mu;

savamakt.
h e m zaferi\d\. bunun

O r t a k allrToplum hep ortaka

rn,

ortak savan

hem

orta mal,

alp-savar,
ortaka

rn-zafere kutlamaya
prensibi

kavutu

kutlanp kotarmaya

kotarlmasgerekirdi. Zafer-rn
(yani

TREN Sava-i;

denirdi; ikinci

ortaka

zafer r n n d e n birinci

h e r k e s i n y a r a r l a n m a s n a ) LEN d e n i r d i . prensibi bilimi

Onun

iin

Ouz Tresi'nin Bu na) Tarihi, olay,

Tren-ien idi.
u y a v a n szle lbleri a"(M.Osmanl

snfl

toplumun

psrk ve kalle tarih

azndan

karmazlk

edemezdi:

"Buzamanlara Ouz Tresince

(lk

Osmanl

ait btn
s.354)

det

ve

merasim

icra

edilirdi.

Toprak

Kimin

Olur ekonomili) gibi, toplum iin toprak, Marks'n (Formen'de) bir otlakt.

Gebe ( o b a n
pek
120

gzel

belirttii

zerinde

sr\ev\e y a y l p

geilecek

Ancak, zans diklerini

Ouz o y m a k l a r v e b o y l a r ,
gelince, grdler. ekonomisinin elde kl otlakta gdlen idi. balca

Horasan'dan geip iine

"/?i//77"dedikleri gmlrce iin Bu

Bigirbu

memleketine

tarm e k o n o m i s i
retim Ne arac

anszn

Tarm toprak, retimi,

toprakt\.

Ouz Trk idi.

zaptedilmiti.

yaplacakt?

Toprakta

yaplan

tarm
ni-

obanlk r e t i m i n d e n o k s t n v e r i m l i
iin benimseme kural, yalnz

met t e p i l e m e z d i .

Ele g e e n t o p r a k l a r , k e n

medeniyetlerde derebeylerin

kii m l k
O y

Ouz Trk vard. kendiliinden

ortak aile mlkimemleketsabu ola-

yeti b i i m i n d e
zaman ylarak,

ele

gemi

medeniyet

topraklar Klasik tarih

fetheden

lb-Gazi'lerin

ortak mlkleri o l a c a k t . hkmdar

yle formller:

"Ouz idi.
"(Keza) Dikkat sonradan

an'anesine
edelim. geliecek

gre
Burada proseyi,

memleket

ailesinin
bir

MTEREK

MALI

metafizik tarihi, dndrp syleyiveriyor. biri ken

sinsi Hangi KAYI

kelime oyuncaz/ ile

Topran

mutlaklatryor. Boyu

"HOuz gebe

KMDAR ALESNN" o\\xq\xrwx

oymaklarndan eit-hr "400 aranyor? Klasik tarih, byle arslan"lb

"Hkmdar"?
idi. Bu Seluk

Gn Han i i n d e k i 4 b o y d a n
iinde,

Bizans veya

"hkmdar"m

gln deyimlere

der.

Sanki

k c k Kay Komu-

nas, O r t a A s y a ' d a n
l dan sz kalabal karverir. Kan, Her da, Kam,

bir i n f a f u r u arasnda ne

klnda

" 'hkmdar 1 a r m A n a d o l u ' y a bu sayfalarnda, dank ve kimisine dokunduka, bulunmadn ilk azn-

lgar e t m i t i ? O y s a , ayn Osmanoullarnda

klasik tarih, u v e y a

boulmu olaylardan ne

"hkmdar'\n,

taslann

Kamu:

Ortak Mlkiyeti, Seimle ktidar

tarih

ncesi ilkel

sosyalist k o m u n a
adl dek bin henz tutarl

gibi,

Kay adl
lideri,

Ouz BoyUnun Han adl

barta

Kam ( y a h u t a m a n ) han
da, bir iliklerine ey

bir k u t s a l

s a v a t a da

{kan r g t s z c n d e n g e l m e ) Kam
da, BA'lardan baka lk KAYI

bir s a v a l

efi v a r d . setikleri sersemce ki, DEMOKRATK koymak, uydayani ailesinin kez bir y a l a n onun bin

eit-yiier\n
Onlar daha kez

deillerdi.

"hkmdar"yerme

cumhurbakanm\
durmaktr. ha

padiah s a y m a k t a n
Boyu'nda en Ortada, istemez, kamunun

"hkmdar"yoktur
medeniyet Kam ve

"ortakmah"bu\unsun.
kaynak, da, Toprak ister gelen

ailesinden
Kan

bir t e k p a r a , y e k v c u t aile d e m e k o l a n fethedilince " m t e r e k m l k i y e t i " olur.

KAN r g t v a r d r .
ailesinin,

"Kam"dan

Her Doar, baar lir, y a n i Bunu, azndan kendi kalr. lkel

"askerdidemokraside,
gerek askercil

olduu efler,

gibi,

Ouz

treli

Kay iken

Boyu'nda

da,

g e r e k sivil

analarnn

karnnda

"^/"deillerdi. beceri, yiitlik, baa geiri-

byr, alr, s a v a r l a r d . lsnde gven seimle seilirlerdi. pek a n l a m a d a n , karr durur. deil, ile

Gsterdikleri

kavray,

kazanrlard.

Kazanlan gvene gre

klasik tarih klc

de olaylar iktidar

s a k l a y a m a m a k zoru anadan doma

ile

lk O u z t r e s i n c e hakkna

iktidann,

"h-

kmda^kuklalarna deyimi

hak ederieve

verildiini,

"EN LA YIK OLANA " ( K e z a )

balandn

itiraf z o r u n d a

Komunaya

Medeniyetin

Etkisi:

Farkllatrma-Ayrtlanma Bu

sonucu h a n g i

olaylar

haykrr?

zerinde olan

azck d u r m a y a

deer. (sosGazi

Bir y o l , yal bir (yani snfl

Osmanlln

kurucusu

Osman

Gazi k i m d i ? T a r i h t e
gn, Osman ksmetine stnde

m e d e n i y e t e yazl t a r i h t e ) ok devlet uzakt.

ilk b o y g s t e r d i i Biroklar arasnda,

"hkmdar"o\maktan Serhad,
bir der. da gene antika

"U"
u)

snrlarnn de,

oynak sava Gazi

izileri

dm (Keza)

lb'di.

Klasik tarih

Osman

iin

"lhanl

U Beyi idi"
miiin uybir

Burada

"Bey" ey'\m\

ile,

sanki

slaleden

iktidar yetkisini lk O s m a n G a z i idi. Sonradan

ras a l m bir dl byle durma Boy

imtiyazls

ortaya k a r l m a k istenir.

bir e y y o k t u r .

Osman G a z i ,

Erturu/GazVrim

olu

medeniyet " e c e r e l e r i n e inanlrsa,

Erturul

Gazi'nin de atadan

askerdi efi o l d u u
slam deiip

sylenebilir. O r t a A s y a ' n n Kam'\\ t o p l u m u , kltrel ilikileri iine dalal, baa

B u o l a y a y n e n y l e ise, u a n l a m a g e l i r : ken hayli medeniyetinin gelimitir. snfl sosyal ve

lk z a m a n l a r , biti

mutlak demokratik seimle kanlandka,

geirilen askercil ayrcalklar

efler, y a v a yava, Medeniyetin kar

kendi d l n e kimi ve ii-

salamtr. insana

bu

AYIRTLAYICI ( f a r k l l a t r c )
Kay Boyu'nun da

YADLATIRICI (nsan
ne ilemeye Yani, tr.

koyucu)

etkileri,

balamtr. bozulma balamya-

ilk t e m i z eit Kanda O u z t r e l i T r k l e r i i n d e Btn

Nedeni:

"fazilet ve reziiet"\ev\y\e
snfl

bir

b a t a k l k gibi

barbarlar

va yava yutan

sosyal

m e d e n i y e t etkileri ve tepkilerinde toplanr. ortamnda bile, ilk O s en ka-

O kanlmaz medeniyet-barbarlk etki-tepkileri manlln ne denli

ilkel sosyalist Ouz tresi d a m g a l a r n

metinlerinde ksaca izleyelim.

tad,

b a t a r i h k i t a p l a r n d a iyice r t b a s e d i l e b i l m e k t e n u z a k k a l m t r . yarg dnda, klasik tarih

Bunu, n-

"ah" ve

"Padiah" Terimleri kurucusu Bu bile

Osmanlln (padiah) saylr.

Osman

Gazi,

Trkiye'nin nasl Ne demeye

birinci geldi? geldii

"hkmdar"
btn Os-

"padiah" Y\ang\
anlamca

iktidara,

"Padiah""szc
manl tarihleri ve

ilgintir. Pers

lgatlar tarafndan bilindii gibi, olan medeniyetle Kay teki

bir t r l a y d n l a t l a m a m hkmdarlarna verilen

braklr. sfattr. Ho-

"ah" b u g n
Ouz rasan, Trkleri slam geldi.
A

de ilk

"ate
da,

vaftizini"Horasan'da
ve

yediler.

medeniyetinin utur. Neden

iyice i l e y i p e n Boyu

k e s k i n e l i k i l e r y a r a t t Acem

medeniyetine

Horasan

Acemistaridan

geerek gibi d-

Rum'a
pedz

Acem,

hatta Neden

Se/uklvk h k m d a r l a r "Padiah/'oldular?
midir?

" /Vt ""sfatn

almadlar? bir o l a y n

Bu d n d r c

terim\ d e i l

Kay B o y u ,
de geldi. da lerinden uklular kendilerini da,

bildiimiz

gibi, A n a d o l u ' y a Onlarn

Seluk s a l t a n a t n n
zerlerine gelen

son

gnlerinibir

Seluk hkmdarlar, Acem ".^//"saymlard. dzeyine hkmdarlk

kltr ve medeniyetinin "ah"dediler.

etkisi altn-

lhanllarda,
tutunmu

kanlara geri

Demek

Trk S e l -

Tatar l h a n l l a r d a
benimsemekten olan Kay'l niin (tam zaman, anlam

hkmdarlatka kalmadlar.

"ah"gibi

saltanat sfatn Bir T r k b o y u muna iin girdikleri Ve olay dil bu sonuna dediler? ulment-

Osmangiller, toplum kendilerine neden Freud Osmanl

iinde h k m d a r durude,

"ah" d e m e d i l e r
kltr

"padiah"
dili

"padiah"szc,
ile)

ve

Trke

dek

komplekslerindeki

"pskrtm"-refobir g e l i i m srasnda, il-

"sansr"edilmie konu ilk

akla

kavuturulmad? ve sosyal deil, hatta

Burada gintir: dilerini

bilginlii gereken

deildir. Tarihcil ilk gnlerde 100-150

Osmanoullar,

yalnz

Birinci Osmanl
kenolsun

Devleti s a y l m a s
kurtaramadlar.

yllk Osmanll

Seluk ahlnn

emprisesinden, ah

hegemonyasndan

ruha

"Bir lhanl sancak a l t n d a lnn g e n i

gcne larn

U Beyi" idiler.

Alaeddin'lerin En baarl rgtleri: yerinde

gnderdikleri bile,

davul ile

derlenip savatlar. kltr erleri (bilginleri, sz

gnlerinde ise

S e l u k ahAlak"ah"\k-

Bektailik, Ahilik tarikatlar)

dayanarak

derleyici,

devletletiricioldular.
"ahlarn

gnll gebe

Kay T r k ;

kendisine U Beylii v e r e n geirmediler. sonra

ellerinden almay iktidar ve

akllarndan

"ahlkbir
k, e s k i di. d. O n u n iin

devlet olarak ykldktan nnde onlara

bile,

Osmanl

Tr-

"ahlarnn

ruhlar

balln ve saygsn

unutma-

'<?/7"sfatn t a k n m a k , O s m a n l T r k n e h e r z a m a n a r g e l -

Bunu olaylarn gidii aklyor.

Osman: Sonraki

" S a n c a k Beyi", " a h " Osmanl tarihileri,

Kulu padiahlar altlar. ile iin "seere"gibi ise epey

Osmanl

"cbaka

ls"\ar d a
l (S.:

(tahta

klarda) Seluk

kotarmaya

Olaylar "Yurt"ald.

tr ve t a r i h l e r belirtir. O s m a n ' n babas

E r t u r u l G a z i G . 6 1 0 (D.

1233) y-

"Karacada'S eiaeke

ahlarnn ahlar)

atamas

"50 yldan eder

beri idi."

Mluk'

(Seluk

namna

Rum'larla

muharebe

Nakdt Tevarih, yazma) E r t u r u l , O s m a n l t a r i h i l e r i n e g r e 6 8 0 (D. 1281) yl, H a m m e r ' e g-

r e 6 8 7 (D. rih d.

1 2 8 8 ) yl l d . Y a n i d o u m u d e i l , l m bile b i l i n m i y o r . T a ldkten sonra, Osmaniye) KuleHam-

O s m a n Gazi, Osmanl tarihilerine gre Erturul c e k a l e s i n i ele g e i r i r , Karahisar' mer'e gre, sar' alr. Bu yet devleti Ortada oula disine: vul) sak, ildir. tpk alr. (Keza, Erturul'un negl ve s.361; A. eref: Kan Tarihi (han)

Karahisar tekfurlarn Devlet'i nce birka gn

Dumani'te bozar, Rum'dan Karacahimedeni-

lmnden

oynak tarihler, Gebe

r g t n n yazl anld. henz ve

olmadan ftuhat yaptn

g s t e r m e k iin Osman

"hkmdar"olmak
"bey"bile Sonraki 1289 Gazi "72/7"(klahna Gazi

yle takacak

dursun, Ancak bir

Gazi

babadan "A/A"ken-

mirasla gnderdi. Osman yle

deildir. Osmanl (G. de

Karacahisar alnnca,

ty), basit

"alem"(sancak)
durumunu bir nasl

"tabei"(da-

Devleti'nin yllar (asl padiahlarn

gz n n d e tutarise,

688)

"SancakBeyiMen t e d e "kuiu"(vasa\\) idi.

S a n c a k beyleri, Osman

sonraki

"/^///"saylyorlard

"ah'\n
Ba

hkmdarn)

Herkes Silahl: Osman Gazi

Seilen

nasl

baagetl E r t u r u l ' u n
ba oldu.

olu

olduu

iin

deil,

kendi

"boy" hal k n c a
Neden? nk, yordu: 1tekeline duran

seildii iin

Gebe

Kan y a s a s

(Ouz

gelenei)

balca

iki

karakter ta-

HERKES SLAHLIYDI.
gemi

lk O s m a n g i l ' d e ,

henz

birka

kiinin ayr

gizli ve

ak stn Bu

silahlarsn
u

cezaevleri ile

toplum

yapsndan

"/6>//6'f"domamt. klasik tarih

"Herkes silahlyd"sznn btn eli silah

anlam

budur.

gereklii

szyle belirtir:

"Beylie

dahil

airetlerin

tutanlar

esasen
imtiyazl tekiler elinde

askerdir."
otoritesik a d a r eit idi.

(Mufassal Osmanl Tarihi, B y l e bir t o p l u m ni

skit Yy.

1957, s.362) kii o l a r a k k e n d i nk herkesin,

iinde kim

kime,

zorla k a b u l

ettirebilir? gibi, bu

Hi k i m s e . hakk

Kandalk h a k k

savunacak

keskin

silah da

Byle hr o y u n a 2-

bir t o p l u m u n dayanan

bana

nasl

g e i l e b i l i r d i ? A n c a k eit

Kandalarn

seimle...

SEMLE BAA

GELRD.

Herkesin

eit

hakl

ve

silahl

bulunduu ispatlaile,

bir t o p l u m d a " s i v r i l m e k " , y a l n z o ii makla olurdu.

herkesten

iyi y a p a b i l e c e i n i

Klasik tarih, o ne dediini bilmez u y k u d a - g e z e r g r

bu gereklii de Ouz tresi adna a z n d a n yle karr:

"Devletin
Bu varm gibi

bana,
sanki

daima
gkten

bu

ie

en

layk

olan
m?

getirilirdi.
gibi

"(Keza)

"az",

inmi

m u t l a k ve T a n r hacet var

en ilk bir
tutan Silah

"devlet" herrgt ve ce-

konuuyor.

Tekrara

Herkes silahl d e m e k ,
tekelinde sormaz:

kesi silahsz/atrm ve
olarak za gc ile

btn

silah ve
bana

ceza
Olsa,

gcn kimseye

"devlet"ortada y o k d e m e k t i r .
istediini kendi silahyla cezalandrrd. ve

geirir,

"devlet A A -/"yapabilirdi.

Azn

aan

Bunu yu'nda

yapmadna

yapamadna
yani Hatta

gre,

demek

ilk

Trk

Kay

Bo-

onu

y a p a b i l e c e k bir r g t , Kurulacakt.

devlet h e n z y o k t u .
Dndar' Baa

Sonra

kurul-

mayacak myd? seren Osman daha aa

ilk d e f a a m c a s

bir o k l a y e r e bir

Gazi,

"bu ie en / ^ / / ^ " g r l e c e k t i .
yolunu bulacakt. O

getikten sonra

inmemenin

yzden

Osmanl Dev/etinin

kurucusu o I a ca kt .
Osman'n N e v a r ki, de ne bir itleri olan rup b a n d a Ortalkta Fethe oylar lecei itlerin Bu le ile itir. Seilmesi-Devlet Kuruculuu Osman Gazi, kendi Kay Ve Boyu iin-

Tu-Alem-Tabelald
ne

gn de

devlet k u r m u t u r ,
Kay T r k l e r i , irsle

hkmdar o l m u t u r .
ilerinden kolay bu

eit Kanda yi-

hibir z a m a n ,

birinin ayrcal d e v l e t ku-

hkmdar kesilmesine /eletmek,

kolay k a t l a n a m a m l a r d r . ilblerinin ancak o gc eit ile olur. bi-

"Rum"kalelerini

Trk

giriecek

sava

dzeni ve
lerinde

komuta
Kay

birlii de,

Gazilerin

kurulabilirdi.

"bu ie en layk"olan

semek onlarn

Nitekim Osman

lb'in

Boyu 1na ba e d i l m e s i , t e k i eit y i -

oylar olay

ve seimleriyle gerekleti. klasik tarih, Erturul'un

"/m"den\\en bazs istediler.

s.356)

olay dolays

ile y -

anlatr:

"Ona Dndar
modern

(Erturul'a)

tabi airetin geirmek

(Keza, "seim"denir. azlarna

olu

Osman

Bey'i,

bazs airetinin
tarih me-

da srar

kardei ile
Buna,

Bey'i

baa seildi."

Nihayet

kendi

Osman

Bey Reis

toplumda

Klasik tarihiler, geleni

sosyal hep

d i s i p l i n i v e s o s y o l o j i b i l g i s i ile b a l a r n h o e t m e d i k l e r i iin, o l a y l a r y a m prlatrdklarn yrtrler. fark etmeksizin, ve terimlerini szde sylerler ve ncesi de deniyet szcklerini kullanarak tarih zerine yarg geliigzeldir.

Yukardaki

"bey"g\b\

"airet"szc

lk

Osmanllar idiler.

"airet" d e i l ,
Airet,

onun

ncl boylar ve

blm

saylan iine

"Boy" ( K a y
alan

Boyu)

ancak btn

oymaklar

Ouzla-

rn t o p u

birdendi. ("patavatszlk" denilip geilecek o iine gibi "bilgisiz yiitlik" Ka"ah"emrinde kurtulamabir y a n a b r a k l r s a ) d e d i k l e r i a p a k t r . girer girmez, nce ederek

Klasik tarihin y Boyu'lularn, sonra

-cr'et'i cahilane- davranlar

medeniyet srleri ahlar taklit

"kui-bey'ik,
dklar Blkel

"devlet"

kurmaktan

besbellidir. LKEL HALK DEVLET Kan rgtnn Kyl Trk ve slam toplumlarndaki gibi btn

sosyalist

kurumlar zerine yapt Ak adrda, izlenecektir. Trk Komnyonu: Kr E v i n d e ,

etkiler; Tren, len, Cuma, Cami, At Srtnda, Devleti ve Kamu Yaplar konularda

Tren-len bilinince, Osmanl t o p l u m u n d a sara-

Sarayn sosyal

anlam ve grevi olunca,

yn ne z a m a n , nasl d o a c a ve b y y e c e i de kolay anlalr. S a r a y ,

"s-

nflar

savann
bal ne

antkabiri"
kalr.

Osmanllkta

saray,

halktan

kopma
ar zaman ilkel ki, s a benli,

kertesine srece nem lk halkla ri, "hal

Osmanoullar duymular,

halk iin,
ne

halkla b i r l i k t e

yaadklar

saray i h t i y a c

padiah elverdii

korkuluu o l m a y a
lde, uruna) her savaan

vermilerdir. Osmanllar, birlikte ve

"askerdi demokrasi"ri\n
halk iin Bu kutsal

"Fiysebiylillah" (Tanr
bildikleri Halktan

k o m u n a yiitleri ray a d l Bunu ssl

idiler.

grevlerini yerine getirdiklebir k o r k u l a r y o k t u Halkla senli 1-

her t u t u m l a r n d a g z e a r p y o r d u . dnya iki mezarna hamur" idiler.

snp

saklansnlar.

balca 2-

sosyal d a v r a n l a r n d a
Boy'lu Osmanoullar Medeniyette ilemler, hl

aklyorlard: iin hep her bir mi?

Tren-bir

ien'\erinde,

Ms/mani/karmda. Kay kii o l a y

K olay bir

TREN-LEN-, evlenme,
kalma.

top-

lum h a d i s e s i y l e d e e r l e n d i r i l i r d i . doum,
Ve:

saylan

snnet g i b i

hemen byle deil

TOPLUM'ca

tren-oradan

ien v e s i l e s i o l u r d u . "Bu nur, ererdi. arlanrd. devirlerde, ekseriya Bu

Her z a m a n ,

Evet. A m a ,

eski

Trk ananelerine beylerin asker ve itiraki halk ile

daha iin ayr

uygun

bir ekilde sren kurularak

icra onlar

olusona da

btn

gnlerce

ziyafetlerle

ziyafetlerde

sofralar

"(Keza, gizli

s.359) tarikat; tekisi, mahalle izbesinde, Sulukule yayga-

Y a n i , biri

Hilton Oteli'nde " k e m g z d e n rak", "hr basn" reklaml "b-

yk adamlar"n

ras

deil.

Yalnz

"ilgililerin bilgisi" i i n d e
ortak len.

deil;

beyi,

kulu,

askeri,

sivili

herkese ak. Mslman

Ortak sofrada Komnyonu:

Namaz-Oru sonuna dek olduu gibi,

MSLMANLIK a s l n d a ,
toplumcul, idi: den "nne Bu tirler). yordu. kutsal m'el tren

Hlefay'i Raidiyn'm
ve lenlerle

btn

Mslmanlarn

karde/emesi
kirlerinkazanda,

mslimne,

ihve" (hi kuku y o k ki be v a k t i n d e , biiminde en ile

Mslmanlar karde-

kardeleme,

her g n n NAMAZ deyimi

m a d d e v e ruh

arnlarak uygulanan

somut karakterini bakannn) en n

Namaz n e d i r ? O s m a n l
dahin de, (dilencinin) de,

"ah'\n

(devlet de,

"keyaHalk

"efendi"n\n d e ,

"kletin

safta, yan

na, e i t e y e r alp k u t s a l t r e n d e bir h i z a y a g e l m e s i d i r . hl n a m a z a o denli n e m verdii namazda, yrrlkte

H a l k n niin b u g n insanlar arasnda da

bir b u l m a c a - b i l m e c e d e i l d i r . biimce olsun

ilkelkomuna k a n
kalmasn ister.

kardeliinin,

Namaz, Arap tarih

ncesi

toplumunun Oru, bir z e n l i uyarak

treniir.

/en'\ y o k m u ? O
Oruta

oru b i i m i n d e
iki zt

diyalektikleir. Prensip,

bir a d a n karn hep

a k a l m a k s a ,
doyurmaktr.

br adan

FTAR ve S A H U R y e m e k l e r i y l e ynldr.

len, as-

yemek e v r e s i n d e

btn

Mslmanlarn (ah-geda,

bir

kerdi demokrasi d e m i r
kle) Arap'la Trk'n reneinin da nan o iinde

disiplinine

birden

efendi-

g n d z a ve susuz kalp, gece ilk t o p l u m y a p s ,

iftar-sahur lenine

katlmasdr.

n a m a z - o r u tren-leninde de tpakomnizm gelenek-gPadiahlar duvarlar sarayn

t p u y g u n d m t r . V e O s m a n l t o p l u m u , o ilkel disiplini kolay kolay bkememilerdir.

klna d o k u n d u r m a m a y a s o n u n a dek n e m v e r m i t i r . "Oru"belki

saklanabilirdi. iin

Namaz h e r k e s i n namaz,

nnde,

herkesle, Osmanl

"cemaatla" klDevleti bo-

bir t r e n d i . Onun

N a m a z a yan izen bir eit

kolayca gze batard. hi d e i l s e bilginler, Birinci salad. Susan halkn

Osmanllkta

yunca dnen

padiahlarn

demokratik kontroln

b e y n i v e k o n u a n dili o l a n

padiahn

her a l a n d a k i d a v -

r a n l a r gibi, n a m a z n a d a a r e l e t i r i l e r l e k a r t l a r . le a n l a t r :

Bunu klasik tarih y-

"Fatih tr deillerdi.

devrine

kadar

Osmanl

hkmdarlar

tam

manasyla

birer

dikta-

"(Keza)

Cami-Cuma-Mescit Diktatrn ilk O s m a n l kart

demokrat d e i l

midir?

lkel

sosyalizm

armaan Ve bu

olan naHer-

demokrasisi

namaz b i i m i n d e

organize

edilmiti.

m a z , s o n r a d a n s o y s u z l a t r l d gibi, bir e z b e r e y a t p k a l k m a d e i l d i .

kesin,

bu arada devlet bakan

ile h a l k n

birbirlerini

karlkl

olarak yok-

l a m a s idi. rca

N a m a z n asl k u t s a l a n l a m b u idi.

Halk "ca77/'"("toplayc") iinde t o p l a n r d . G n n haftann bir g n de btn idi. Mslmanlarn gn olan diah da toplantya Cuma devlet

"be vakit"\ d n d a , a y zellikle gn

"toplantya gelme"
her M s l m a n

"C2//77<?"(Trkesi " T O P L A N I M " g n ) v a r d . O n a h e r k e s gibi pakatlmak zorunda (cuma n k , o h a f t a l k tatil namazna) katlma olanan bulabilirdi ve bulmalyd.

namaznn zellikle " C E M A A T = bizzat Mslmanlara Okunan o

K O M M N T E " halinde klnmas, hafta iinde geenler zerinde evrildii biimde halk eletirisi n n sonradan

bakannn

hesap

vermesi y z n d e n d i .
idi.

"HUTBE",

A r a p a bir t e k e r l e m e v g d e i l d i . de hesap v e r m e s i

Devlet bakannn,

"Cuma dertlerini

namaznda dinlerdi.

bey

de

bulunur

ve

gn

de

tebaas

ile

temas

edip

"(Keza) bu grevini savsaklasn, grecei vard:

Hele bir p a d i a h

"Fatih lard. bunun tazaman

devrine zerine devama

kadar padiahlar usul terk sarayn

halkla civarnda

birlikte

be

vakit

namaz buraya

klarmun-

Beyazt bu

ettiinden,
"(Keza)

Emr Buhar'nin

tenkidine

uram,

Bursa'da

bir mescit yaparak

balamt.

Bylece, miler perdesi

"cv?/77/'"toplayc d e m e k k e n v e e n g e n i t o p l a n t iin b y k c a uraya buraya kck mescitler yaptrmann, "hayr" kodamanlarn Saray-Devlet halktan kaamaklar olduu seziliyor.

dururken, altnda,

At Srtnda: Gnde Mslmanlarla, gstermek;

"be
snf,

n"(sabah-le-ikindi-akam-yats)
zenginlik, rtbe ayrd

saatlerinde, bir

btn boy

bilmeksizin yok,

hizada

h a f t a d a e n a z bir g n , k u t s a l t a t i l y a p l a r a k C u m a n a m a z n d a bunlar sosyal hi a k a s dorudan d o r u y a Algze alahangi snfl toplum vurguncusunun

dertleip h e s a p l a m a k . . . ve

lah nnde y a p m a k . . .
bilecei lkel ullar olamad. Ne v a r ki, glar ra Kay ksnden bir komna ne

demokrasiir?
tanrs, bu kerte ileri ilk salama ileri balamt. altnda, Byle bir ve

kontrol ( d e n e t i m ) ,

kritik ( e l e t i r i ) ,

otokritik ( z e l e t i r i )

Osmano-

yapabilirlerdi?

Herhalde,

saray k u r m a k o l a m a z d

oban ilb O s m a n ' n ve ilk O s m a n o u l l a r ' n n da y l e bir k a y Gaziler, bir t o p l u m u n stnde

hi y o k t u . baka

din u r u n a devlet mi?

dnyaya dirlik g e t i r m e
Devlet, sosyal kendi

l-

inan t a n m y o r l a r d . Ya

snfla-

paralanm

dirlii'\\.

lk O s m a n o l u ' n u n

"toplumu"

B o y u i i n d e h e n z s o s y a l snf y o k t u

ki, i t e n bir d e v l e t f r l a s n .

O s m a n l ' n n ele g e i r i p k o t a r d y e r l e r , e l b e t e n fur s o y s u z l a m a s y l a gerekti. medeniyet snflarna) iin ise, a t t a n

azgn

derebeyi

(tek-

blnkt.

Devlet,

o n l a r iin

Onlarn g d m

inip s a r a y a k m a y a g a z i l e r g e r e k

grmezlerdi. Zaten, g e b e ilbin mr nerede geiyordu? Seferden Madem sefere (sava-

tan savaa) devletin sik tarih de de

kotuu AT stnde. ii ne

ki mr at stnde geiyordu; bu gereklii kla-

idi? Devlette AT s t n d e o l u r d u . Ve

biliyordu:

"Maamafih, reket halinde parlar ve

Onun reinden iin

ekseriya bulunan

(bununla

birlikte

ou

zaman)

seferde

veya

ha-

beyler,

eski

Trk detince kararlar

bir

at srtnda verirlerdi.
devlet

toplantlar ya"(Keza) g t m e k ge-

sadece
kaynak

ifahi ( a z d a n ,
alm,

szle)

ilk O s m a n l

topluluunda,

medeniyet srlerini veya

"devlet"ad

verilecek

"saray"ad

v e r i l e c e k bir s a r a y v a r

idiyse, A T - S I R T I N D A D E V L E T ve A T - S I R T I N D A SA-

R A Y idi. G e b e ilbin d e v l e t i d e , s a r a y d a A T I idi. V e b u n e d e n l e A T , T r k lerde ( o n l a r d a n nce btn tarih ncesi ten ve saraydan barbarlarda ve Araplarda) devlet-

ok sayg ve sevgi grrd.

Ak adr - "Esrarl" Saray Devletleri Gaziler attan zaman rakp Osmanl hi i n m e z l e r m i y d i ? saraylar da Eh, l m e z l e r s e , ara sra inerlerdi. O b-

devletleri de,

ne olurdu? ADIR!.. verem

imdi "esmer vagmlyorlar.

t a n d a l a r " bile, e h i r e b u l a t k a , o g z e l i m h a v a d a r , e s e n l i a d r l a r n

"gecekondu" i z b e l e r i n i n
padiahlar, uzun

miyasmal sre adra

batana

ihanet etmeye katlanmadlar.

"Osmanoullar, rinde, de beyle toplanp

Baka ve

St airetin ileri
kimden ar, ne

blgesine

yerlemeden
"(Keza) niin

evvelki

gebe

devirlenn-

birlikte btn
Kim ne

iierigelenleri,
devlet neyi aramaya

ak havada

bey adrnn

kararlatrrlard.

saray,

sarayda

kalklsnd? Boy'u ilbin Hibir

"Mslman
haklar te-

dini aikare"idi.
grevler kisininkinden geliyordu:

saklayacakt? dayanyordu.

Kay

iinde kar, en

Kan kardelii t e m e l i n e
Kandalar kendisini

eksikti.

"Bey" ise,

o Trke

"BEENMEK"ten becerilisi

beendikleri iin,

ilerinde

be rilen
ailesi dar, boa runda

oluyordu. Alt yan her ilb k e n d i n c e b e idi. yklenilen sorumluluktu. kadar, idi. kendi da, belki d e n a m u s b e l a s , Bu ad geirmek), B e y l i k bir i m t i y a z , a y r c a l k d e i l : Her ilb, nasl k e n d i s i ve k e n d i boyu bey de yle kendi ailesi

Veoca,
ka-

b o y u n u da d n y o r s a , stnde kolaylk,

kendi ocandan ok t m

d n m e k zo-

havyar kesicilik (argoda, vaktini

kaltabanlk deil:

Z o r l u k , f e d a k r l k , yiitlik iiydi.

G e r i k a l a n her i o r t a m a l idi. O r t a d a z l e c e k d m a k k o n u l u r d u .

"Dev/et esrar"en\\en
beyi gn, s o y g u n u ve alnp satlan

ey, basks

ancak

tefeci-bezirgan ikenceli

vurgunculuunun,

dere-

ile t o p l u m u

bir m a h e r y e r i n e e v i r d i i birtakm "medeni" kumkuma-

bir m a t a h

haline gelirdi.

O zaman,

haydutlar, s

Krkharamiler'e yataklk eden kazklayacaklard. Kamu Yaps saray

maara-mezar-saray

i i n e e k i l i p , halk

Kii S a r a y Y e r i n e Gebe bir t e k kii manl T r k sarayda Osmanl, iin, iin

yerleince

kurmad

m?

Saray,

toplum

iinde ilk O s -

baka byle

herkesinkinden

m u a z z a m yap

kurmaksa, sanki

bir a y r c a l k y o k t u r .

Klasik tarih,

padiahn de-

oturmamas

namusa

d o k u n u r m u gibi,

o gereklii

kukulu

yimlerle sezdirir.

O d a a n c a k ikinci " p a d i a h " iin.

"Orhan kin, bunun belli deildir.

Evliya mez. lalan atan byle

Bey'in,
"(Keza, elebi

Bursa'n/n mi
s.355) dek,

kalesinde

bir saray/ Rumlar

olduu

malmdur. m

Layapld

Trklerden

kald,

yoksa

tarafndan

ana

Bursa'da

baka

bir O s m a n l

"saray'\ g r l kalmadr. Anilk a d m n

Besbelli, Orhan

kale iindeki saray, eski Gazi, ilbidir. bo d u r a c a n a , Medeniyet, ele

Bizans t e k f u r u n d a n geen Kale

sarayna

Osmanl

eline esir d t tarih

ncesi toplumu

etkilemeye

balar yahut zehirler. Bir y o l alt adrdan kolay ayr-

Osmanl

niin " s a r a y s z " k a l m t r ?

l a m a d o r t a d a d r . A m a asl menin insann lak iin, pek g o l d u u d u r .

neden, eit gaziler a r a s n d a

kii o l a r a k s i v r i l -

M e d e n i y e t t e e g e m e n s n f e i l i m i v e e i t i m i , bir ayp byk, saydrabilmitir. ayp, hatta lkel sosyalist aholamaz. kullara, hem Al-

kii o l a r a k s i v r i l m e m e s i n i kii o l a r a k s i v r i l m e k t e n

gnah hem

Osmanoullar lah'a kar Yeter ki

ilk y z y l l a r b o y u , s a r a y k u r m a y ,

ilenmi ayp-gnah saymtr. Osmanl, yap dman deildir.

yaplacaklar,

kii s i v r i l t m e y e

deil,

kamu y a r a r n a

olsun.

Bunu,

B u r s a ' n n v e o n d a n s o n r a ele g e e c e k b t n t o p r a k l a r n sz rnekleriyle buluruz.

her y e r i n d e say-

Bursa'da, Osmanolu dkknlar bile,

3 h a m a m ile 6 0 0 d k k n y a p t r m t r . A n c a k b u

"dar yerde
en sekin

yapldndan
tipleri,

bahesi"bulunmayan

yaplardr. bulunur. Hoca'nn eyh

Kamu y a r a r l l n n
Orhan Bey'in iinden Mescidi'dir. Edebali'nin sitr.

nanve

//^/alanlarnda evi; ri

g e l e r e k ilk y a p t r d ilk kurulan

"ev", T a n r

Osmanl'da kardei Ah

"zaviye" ( k e :
olu Edebalice

tarikat

yaps)

emsettin'in Gazi'nin Mal

Ahi ( k a r d e )
cihangirlie

Hasan'n yorulmu

"kenl

Ahi H a s a n ,

Osman

Rya'sna
130

karm bulunan

Hatun'un yeenidir.

N e v a r ki, H a s a n , p a d i a h k a r s n n y e e n i o l d u u iin d e i l , A H ( K A R DE) leri rgtten bir z e l geldii iin, kendisine, Bu padiahlarn de henz hak e d e m e d i k glgesinde,

yap

kurulmutur.

zaviye

gene Allah'n

"mescide bitiik"
Kiim rler, n (saray) yerine

yaplmtr.

kamu y a p l a r

(camiler,

medreseler,

yollar,

kp-

kervansaraylar,

kaleler,

h a m a m l a r ve Bu

ilh.) y a p t r l m a s , eilimin EV), EV) en canl

Osmanllrnekleri, evresinde Byle-

derebeyleme

ana

dek srecektir. ortasnda

"klliyeTerdir. medrese ( B L M
ce btn ip

Klliye'nin EV),

cami ( N A N ar (
+

onun

onun

evresinde

kurulmutur.

insancl

ihtiyalar, ekonomi bulunur.

styap t m l

iinde m a d d e l e -

sentezlemi

Kr Evi - K y l D e v l e t i S a r a y s z d e v l e t nasl y r t l m t r ? u kendi " y k s e l m e m i " evinden... H e r k e s gibi padiahn da oturdu-

"1324 edilmesine mera gibi,

ylnda kadar,

Bursa'nm

fethine

ve saraylar

Osmanl mevcut evde

Beyliinin deildi. oturur...

merkezi Bey, Alelekser

ittihaz dier (ou) Ya-

Osmanoullarnn ile

kendi ailesi halk birka avu ekseriya ve bey

"(Keza,

birlikte ve

bir

bir katip, zn ise,

haberci evinin

bir ksm

muhafzdan ulu narlarn

ibaret yerdi. serin

karsndaki

glgelikleri

toplant yeri olurdu.

Burada bir

s. 3 5 4 ) m? Var. Kime kar? Aka,

"deviet"\ar

darya-yabancBizans

iara k a r .

Medeniyetin

klelie yatkn srleri gdlecek. birka muhafz, t o p l u m u n

Drt y a n

keferesi dolu. gerekli olaylar

O g i b i l e r e kar

btn ocaklarna bir

d u y u r a c a k birka haberci. Ve gaziler "yaz" bilinmeyen iin, bir t e k d e k a t i p . . .

toplumdan

geldikleri

C i h a n g i r l i i , g k l e r i t u t m u ulu n a r gibi

gnlnde yaatan Osmanll-

n , b t n d e v l e t i b u o l d u . V e b u g i d i , B i z a n s ' n ele g e t i i g n e d e k a n a izgilerinde deimedi. kald. Saray yok,

kr evi v a r d .

Devlet,

her e y s i y l e

ky-

devieti

AYRIM

II

ORDULAMA O s m a n l o r d u s u n u n , O s m a n l t o p l u m u iinde ayr l i m e s i , b a l c a iki k o n a k t a n g e e r . Trk. bir r g t b i i m i n d e g e -

Birinci k o n a k t a o r d u , d o r u d a n d o r u y a

A-

HALK ORDUSU snflar sava ile y p r a n m a m ) T r k i n s a n g l e r i , y a l n z beri y e n i k v e y p r a n m bir Mslman olsun, temizleyecek

Taze (sosyal

ordu o l u l a r
antika Anadolu'daki

ile y e n m e d i l e r .

nlerinde, teden

medeniyetler gvdesi yatyordu. btn medeniyet

Hristiyan olsun, sanki

gvdeleri,

kendilerini

olan gebeleri Hristiyan

her d a v r a n l a r Medeniyetinin beni

ile a r y o r l a r d . ars O zamana dek snr boyu hi-

Hristiyan Bizans, " G e l

sarlarn, ele aylkl asker geirecekleri

ye" diyordu. Bizans

besleyen

komutanlar olmak

bekliyordu. ayrca

Bunlar birok an-

ganimettev
Bizans'

kendilerinin korumaya

artyla,

topraksz para a l a r a k
lattna gre:

almlard.

Pahimaros'un

"Gn aldktan olan garip akay

olup sonra

da

Mie/ baka,
s. bu

Paieoiog haince onlar

Konstantiniye'yi ihtarlar zerine vergilere olunan

(stanbul'u) Kumandanlara

Frenk/erden denek Bu korumaktan

Hadenos'un askerler,

kestikten

had ar tevdi

uydurmak istedi. hisarlar

cretli

muhafazalarna
113)

vazgetiler.
Toplum lemeye sular

"(Hammer, politikasnn Btn

kntsn, atolar gibi,

sanki Bizans

"doa"(tabiat)
hisarlarn

da

temizSakarya gibi

kotu.

feodal

da,

evreleyip koruyordu. bir r m a k o y u n u

O sra, slamlarn oldu:

belki d e T a n r

ars

karladklar

"Hisarlarn karya, yette ra, az

haylisine

tabii akntsn yoksun ama,

bir

hendek

olarak

hizmet onlar

etmekte terkettiler.

olan

SaemniIrmak son"

birdenbire bulunmasndan dnd, de artk ylesine kalarak

deitirdiinden, kalan o muhafzlar blgeyi gemeye bir

mil-)

istihkamn ay su hibir altnda engel

ylece braktktan suyun

doal yatana

sal sal {lahk geit

-alvyon,

getirdi ki,

derinlii pek

yerinde

bulunmuyordu.

(Keza,

s.114) Bizans kaplarn kendiliinden ayordu.

Bu durum, Osmanl ftuhatna Mslman Medeniyetin "Gel beni

ars kurtar" diyordu. Tam Osmanoullar Bi-

Mslman Anadolu,

z a n s s n r b o y u n a y e r l e t i k l e r i g n l e r d i . G a a z a n M a h m u t (G. 6 9 4 D . ld zaman:

1294)

"Anadolu'da teaddi ( s a l d r )
Selk:

Seluk
"son

memleketleri
kerteye

ahalisinin

Moollardan

grdkleri zulm
Sultan

ve

gelmiti.

Gyaseddin

"Haps birer

olunduktan bedel demek

sonra

memleketi drde Seluk Ko-

blnerek, mutanlarna
132

lhanl ihale

hazinesine ve ilzam

kesin olundu.

artiyle

"(Hammer)

Bu

metot,

btn

bir l k e y i , t a m brakan

antika

tefeci-bezirgan idi.

kanunlar

ile alan

arttrann

stnde

mteahhitlik s i s t e m i
kat kat a r s n

"haleyi" zerine

mteahhit, lhanl'ya verdiinden k i m iki yl s o n r a (G. 6 9 6 D .

halktan soyacakt.

Nite-

1296) soygun d a y a n l m a z oldu:

"Evvelki eden teaddi

ve

sene

Seluk ve ar
zaman bir

lkeleri acnacak "modern

hkmdarln fakir bir ha i ald. demokrasi"yoktu.

denli be

kesim ahaliye
"(Keza) zel

bedel

ile

iltizam ve
kutlu saylsoyve

drt zatn ncekinden

o

Mool ve

komutanlarnn

ettikleri zulm sermayenin

dokunulmaz

Bereket, mutlu myordu. gununa Bektailik

smr Koca gibi brakmak

hrriyeti i m d i k i

tartlmaz ve nk rgtlerle halk

lke t o p l u l u u n u

mteahhidin donatkt. zaman kaldrld. insafl

"ihale"adl
Ahilik

"gayretullaha" d o k u n d u .
km

henz

kendi g i r i i m i n d e n
n l e m e k iin Keykubad ve

Ayaklanmay lizm yolu Seluklu Alaeddin sa", bir y o l

ne y a p l m a l y d ? O

modern Haydi, olur diye,

sosyagene bir t r ku t u t -

kefedilmemiti.

Yalnz bin

"iltizam" u s u l
ki, t e p e d e k i

Feramurz daha

tahsildar yerine geirildi. r m olan antika dzeni fermanla yimlendiriyor: (Alaeddin) lerinde snanan: drdler.

Ne are

bir a d a m " a z y l a

retimi

gelitiremeyen Klasik tarih (imdiki

e k o n o m i k ve sosyal

kurtaramazd.

b u g e r e k l i i y l e deihalelerinin oyunu kimisr-

"Tarafndan
"Yeddi (ad

bir mtesellim
Emin" geen),

devlet

benzeri)

gibi gnderilenler a y n mansp satmaya bulunan takat getiremeyip

"(Keza)

"Merkum
(ceza

rvetle artk selef

ve Mool biraz

trl

vesile-

lerle termesi din

Bu

cerime zerine
neye

paras)

almaya teaddiye yerne

alm

komutanlarnn iddet gsGyasdSoyOna

fukaraya

ettii zulm az/o/undu de

ve ve hi

(kendisinden

nceki)

gnderildi ise

itibar

verilmedi.

benziyor?

Halk s o y g u n d a n azlediliyor.

ikyeti.

Vali

gnderiliyor. iletiliyor.

gunculara

dokununca

Eskisinin y e r i n e yeni vali

artk metelik v e r e n o l m u y o r . . . Tpk ha bomaktan O ka baka

b u g n k ezel A n a d o l u ' n u n

hali... A n -

t i k a d z e n k r d m n e bir a n t i k a k r d m d a h a a t m a k , halk b i r a z dasonu vermiyordu. edelim,

zamanlar,

tekrar

modern sosyalizm
krdmn, baka hibir

bilinmediinden,

antitopluO

tefeci-bezirgan
yeni

derebeyleme

ilkel
ey iktidar

sosyalizm

mundan

km

barbar klcndan
ve gene

kesemiyordu.

mltezimden
mszln dusuna,

mtesellime
ilan

mtesellimden

mteahhidine

e l d e i t i r m e l e r d e n d r t yl s o n r a , G . 6 9 9 , D . ediyordu. klc t a r i h s a h n e s i n e b y l e k t . (klgiline) varld. Osmanl'nn

1 3 0 0 y l , O s m a n G a z i baB u n o k t a d a n O s m a n l or-

seyfiyesine

"Sultanlar"

Furyas

S e l u k S u l t a n III. A l a e d d i n , M o o l G a a z a n H a n t a r a f n d a n o l u ile birlikte (G.707, D . 1 3 0 7 yl) ldrld.

"Bizans ran dan kmeti

Eski

imparatorlar yani Kei deniz

oi

vakit Asya'da aadaki

yalnz

Konstantiniye eren 10 yerlere kk

ufkunda sahipti. Trkmen

duBu h-

topraklara, tesinde,

Da'nda ky snca,
c.I, ile

(Uluda) s.87)

sona tertiple

bulunuyordu. "(Hammer, Grek, y e n i

Mizi

Trk a d l a r
(Ortaa Lidya

bu y e r l e r y l e s r a l a n r : ad).

1- Karasr.

Bizans alaylarnn yahut Meonya.

2- Saruhan ve 3- Mentee-, 4-

Aydn:
Karya.

Teke\

Lisya,

Pamfilya. zuri (Teke'nin kuzeyinde Konya. kuzeydousu. Kuzey Frijya. Oradaki Kotyum k u z e y ileri). Likaonya, Larende szc oradan

5 - Hamid\

Pizidya,

6 - Karaman-, gelmi olabilir. 7 - Germiyan-, kenti

Hamid'in Merkezi alr.

Karaman'n

Ktahya a d n
Kei

8 - Osmanl-, 9 - Kastamonu-, bi, ve Seluklu

(Uluda)

eteklerine (Seluklu 50 yl

dek Galatya,

Bitini. olu Gazi eleBizans

Paflagonya. sonra, savar).

Sultan

Mesud'un

bittikten

Kastamonu ve

Sinop y r e l e r i n d e
Kokon ve

Cenevizlilerle 10- Kzl Ahmetli:

Umur bey ve.

sfendiyar ( H e n e t ,

Maryan-

dini

lkelerini, Gazi z a m a n n d a , eski Bunlardan baka 11- Zikadriye-. 12G.870, D.1465

u l u s l a r n d a n ele g e i r i r . )

iki A n a d o l u d e v l e t i i d a h a v a r d r : yllar

Adana

ve.

Mara'ta

kurulacaktr. kurul-

Burhanettin
bunlarn

Oullar-,

Kzlrmak

tesinde,

Kapadokya'da

mutur. Ve yan'n yan hepsi, Bunu Osmanl'dan baskn birer

"sultan",

hatta

"ulusultan"
Karaman-

kesilmilerdir.

bastklar

paralardan

okuyoruz.

Alaeddin-i

parasnda:

"Essultan'l Azam Karaman"-, MuhammedErtena",

Mihran Matbaas,

sfendiyar

parasnda:

"EsGermi-

sultan'lAzam
Mesktat' Kim

ElMelik'il Aia
Osmaniye",

"Emir
1309,

Muhsin"-,

parasnda:

"/^//"yazldr.

(smail Galip (uraydevletten): Mukaddeme) ne srd.

"Takvim'i

bakard

Osmangile? A m a tarih, Osmanl'y

Neden?

Katalizr Osmanllk, grnr. sosyal yaps

"Ordu-Ulus" merkezde klla ile klcn bir e l i k e k i r d e k a s k e r c i l zld bir a d a , ilikileri hi g z e a r p m a z . rgtn Kll yarat ilkin gibi lb

Her e y i n

toplumun

e k o n o m i k ve

insan,

iken,

nce adn

"Gazi"y& e v i r m i , s o n r a
mu

btn

birden

ayrcalap

"Seyan-

fiye
Osmanl t, y u m u r t a luluu tamdan douu Her yu'ndan kazan

Kl! Y o l u ) d i y e s e i l m i t i r . toplumu

Seyfyelden

kt,

Seyfiye

mi

Osmanl

diye

lan t o p l u m d a n k t ? B y l e m e t a f i z i k s o r u l a r , " T a v u k m u y u m u r t a d a n k m t a v u k t a n ? " skolastiinin ta kt iki gibi, Kllgil Bu varln etki-tepkisi kendisidir. olmadka, Elbet O s m a n l topdenilen orOsmanlln tarihcil Kllgil'den kt. de Osmanl toplumu

kavranamaz. ey, iinde tepeden trnaa silahl ken bir gebe billrcuun dmesi (Kay ile Bo-

Erturul

Kolunun),

slam-Bizans Serhaddi d e n i l e n
ortamna iba (doygunluk)

kaynar balar.

har-neir medeniyet zeltisi btn medeniyet ortamnn evresinde

Ve o t e k billur,

haline gel i m i k ka-

mi d a n k zerrelerini

kristalize eden

o r g a n i k maya,

talizr r o l n
Katalizr cal bir

oynar. Kay Boyu Kay iinde herkes

kllda.

Hi

kimse

tekinden

ayriin

"seyfiye"\ik t a s l a m a y a

kalkamaz,

evre

medeniyet ynlar

ne olursa olsun,

Boyu kendi gebe yaps bir t m l k t r . Onun

ile t e p e d e n t r n a a b t bir ordu-

n silahl ve a k s i y o n c u

iin, O s m a n o u l l a r

u/usfcuv.
Totaliter: Silahl-Gler yarm olduu ayn yzyldan durum ar, Gazi eri, hatta kald. gazisi, yzyla yakn srd. Ka-

Ordu-uius d u r u m u ,
Erturul han y Gazi Trk, Klasik zamannda zamannda toptan tarihe

gibi, O s m a n

z a m a n n d a ve ilbi idi.

bir s r e O r -

yrrlkte

"Elisilah tutan"her "Beylie

idi.

uius-ordusunun b l n m e z
gre, Osman Bey

zamannda, s.363)

dahil airetlerin
Boyun gele-

btn
neki!

eli silah

tutanlar

esasen

asker" (M. O s. T a . ,

Kan r g t d n d a n e a y r bir s a v a r g t , n e s a v a a n l a r n b i r b i r klk k y a f e t l e r i y o k t u . (Kutsal Sava) idi. Gaza'nn gerektirdii

lerinden ayrtl Sefer,

Gaza

"htiyazamanverilen svari"
ala-

larnda
(Keza) Bu,

bir

araya

gelerek
ile

muhtelif kumandanlarn
atlrd.

emrine
sonra

gleri, modern

er m e y d a n n a deyimi

TOTALTER s a v a t a ,
o y m a k ve

" O s m a n l " adn lkesine

cak olanlarla, tu. nisa),

teki da,

Ouz

boylarndan

Rum

(Anado(Mada

lu'ya) akn etmi olanlar arasnda en Osmanolu

kk sosyal ve askercil ayrlk yokKarasi(Balkesir),

Kermiyan
(Mula), oullar

(Ktahya),

Saruhan

Aydn, Murgan v e

Mentee
ilh. idiler.

Ha m id,
ayn Orta

sfendiyar,
Asya

Ramazan,
gebe

Zuikadriye,

Edene,

da,

o y m a k ya

boylarnn

kollar

Yalnz Osmanoullar na, en kritik momenti kolayca birlikte

o gnk zerine ellerine

dnyann en dmlerdi. geirdiler. Seluk Nasl iti.

alngan

neyrengi

noktas-

Karacahisar, YeniehYi
ah

Bilecik,

Yarhisar,
Osmansava-

negl k a l e l e r i n i darlmlk
gil'e

"yksek binalarla
nasl

edinince" ( N e t a y i c ' l

Vukuat), kendi

Alaeddin,

Eskiehir

Sancak Beylii M&rdi.

bilecekleri kim vard?

silahlanp

aca, Osmanoullar'nn Osmangil'in Devleti idi. gerisinde

Tebriz'i t u t m u Ertena B e y ,
egemen

Cengizoullar Devleti'nde olunca, Ertena

lhanl
bakan Bey

Cengizgil

lhanllardan

Seluk

olarak tutunamad.

Karamanoqu\\ar

Konya'ya

Kayseri ile y e t i n d i .
Kzlrmak'tan Krehir Osman'n dolu, vur vurann,

Bu, T e b r i z T a t a r l a r n n Sakarya'ya Geen

dalp

kmeleri

demekti.

Serhad:

lkcleri "?6 , / |/"oluundan tut tutann 1 2 yl sonra

Seluk d a

gnce, tm Anag olarak, sava zeve

Ouz Trk boylarnn

ellerinde b a m s z l a t . A r t k silahl demekti. iin, geride

"AskercH demokrasi "rgtl,

balanacak kimse kkn

naat e d i n m i T r k boylar Tatar saltanat) kalyordu. Bir n u m a r a l Anadolu inden len da O birinci daha tek hedef, her

(hibir slam

kalmamt.

Saldracak tek

medeniyet,

nlerinde

"KIZIL trl

ELMA";

bol

altnl

kefere ve

Bizans!X.\.
taktii,

Btn kendilige-

"beyleri"iin
beylik ise

altna hcum s t r a t e j i s i

Bizans topraklarnda gerekleebilirdi. Osmangil'deydi. ayrcal

Bizans'la

burun

buruna

T o t a l i t e r silahl Kan r g t doru btn geliebilirdi.

a n c a k ora-

devletleen
zaman, igd Seluk St

silahl-glere
tutmu

Anadolu'yu Trklerinin oldular.

"Rum" l k c l e r i ,
idi.

inanlmaz Bizans'a

bir

salam

ile, O s m a n o u l l a r ' n n

evresine yneldiler.

kar

serhad\
Geri

Kzlrmak b o y l a r
gebeler btn

Osmanoullar

bucana

yerleir

yerlemez, kalan askercil

serhaddini

Sakarya
gazaya oraya

boylarna

getirmi

Trk A y ' l a r n d a n

susam olanlar oraya ynelecekler, dkeceklerdi. Roma'nn knden sonra

beceri ve davranlar

Cermen

barbarlar sonra,

yannda

kise v e

maba-

nastlar n e
lamakta arlar sembol Bu man iki

yaptlarsa,

slam

knden yaptlar. btn Bu

Bizans

kn

hazr-

Camiye
daha

Tekke'er o n u
balamadan,

Osmanoullar'nn lgar ediin oldu. en

kanlmaz

kutsallklar Osmanlln

poiitikve

askeriki

cil r g t l e n i i

uruna

lgar ettiler.

b y k ve

kkl

eyh

Edebali ile
Osmanl

Hac

Bekta

adamn

politika ve askerlik hayatnda konulur.

oynadklar

ya-

rol n e m s i z b i r e r t e s a d f m gibi

Her i n s a n c l

olayda oldu-

gibi,

burada

da

Tarihi!Determinizm yzde,
Krehirli'dirler. Anadolu'da Osmanl

yz

etkendir.

eyh

Edeba(sone-

li de, bilgin hir

Hac

B e k t a da ile

Nitekim,

Trk dilini ilk g l e s a v u n a n

iirletiren btn

Ahmet Krehride,

Trk Birlik l k s n
ftuhatna

ra t o r u n u

ilk g e r e k i kansz hep

O s m a n l T a r i h i ' n i v e r e n ) Ak Bee d e , kucak amalarn

retmenlerinin da

salayan ilk s e r -

AhiEvran
had

Krehirli'dirler. bir k a s a b a d e i l d i r . A n a d o l u ' d a B i z a n s ' a kar koba bir kar gibi kenttir. batya lhanl kntl ve yerinde, Seluklu

Krehir, g e l i i g z e l
boyu olan en lksne sonraki letirici O

Kzlrmakm

"Kzlelma"
bir-

nde yaklaan

knden

Trk danklna

ilk T r k ' n

Birlik l n

ykselten,

ky ve ehir r g t l e n m e l e r i n i devrimler anda, sk

gelitiren sk

ocak Krehir'dir.

tarihcil

buluan Ahi

ermi l e r
Evran ile

Krehir'de Trk ba

toplarlard. ehir rma

ehir retmenleri rgtmn

boyunda buluurlar,

ba

/b'eKrHac

rinin " O z a n " A k B e e , o z a m a n Bekta' beklerler, orada

debba

(derici) Ahilerin altklar

Ky

retmenleri rgtmn

"yaren/ik"edev\evd\.

Krehirli eyh

E d e b a l i ' n i n O s m a n ' a kzn v e r i i g i b i , o k z n k a r n n d a n Kkaymitolojisidir. tarih kimin Btn gereserdi,

k a c a k n a r a a c n n b t n d n y a y k a p l a m a s r y a s da, y o r u m u da, zlrmak s e r h a d d i n d e n S a k a r y a s e r h a d d i n e geliin ek m i t o l o j i l e r gibi, Yoksa, da kalkp o o Osmanl

"ryas"da,
en cra

yalnz Suluca

sezilerinden aklndan

nak almtr. Bursa'dan Hac

anack baback gnlerinde

Krehir'in

Karacahyk'

nndeki

Bekta'n

soluundan, Yenierilik ruhunu

kartmak? hamuru ile y o r u l a -

Btn Osmanl ordular caktr. Anadolu'dan Bedrettin Osmanl

bu mitolojik gerekliklerin

Rumeli'ye Geen

Serhad:

lkcleri Gleri deyince, yalnz Seluklu'yu ykan gler akla eyh Bed-

Silahl

gelmez. Yklan Seluktan da Osmanl'ya byk ve etken olmuturlar. rettin dlnde buluyoruz.

katlan gler, sanldndan ok

Bunun en ak rneini Simavnal

eyh tphanesi,

Bedrettin No. 547)

"CamiiFusleyn"(Talik
eserinde O kendi Simavna

Yazma, Kads

Arapa, srail'in kaynakta

Kprl kim

K-

adn

yle yazar:

"Mahmutibnisraolduunu okuyoruz.

il nl bn'ii Kadi-i Simavne". "Haza edip Menakb' kaleleri ve eyh

byk Menakb, bir

Bedrettin

bin

Kad

srail"adl
antdr. derdi.

gerekilik uruna ne

"Beylerin "Ne

gece

gndz

akn "Gaza

ehirleri fethettikleri a"\r.

Tanr

Gazilerden

Abdlaziz

evi her kaan alsa",

derse

olurdu.

Sava-

ta

zafer yolunu
m, pr Bu

at

snanmt.
Konya'da

"

"'ah

oullar dolard."
ah

onsuz

emez/erdi.
dlnden yan ile

"O

y-

rd

"Ovalar, Abdiaziz

yazlar gazilerle
dodu.

Alaeddin zaman olu

Selukgemiti.

l u ' n u n ( A b b a s l e r d e B e r m e k g i b i ) v e z i r i idi. lebi i r gin okulunda yetiti. ile Osmanl'ya kz en katld Belki O s m a n l ' y a

Mevlana ve H s s a m e d d i n e100 iki kardeoullabil-

ilk b e y l i k b e l g e l e r i n i g e t i r e n l e r d e n d i . Y a n n d a

Abdimmin Hac lbei ve

oul Menakb

FazlBi,

kardeinin eyh

Dlbentli/yas
babas

Gazi Ece,

sonra

Bedrettin'in

olacak

srail v a r d .
bu yedi Seluk geii Hkmdarl gazisine, Yldz"diyor. Arapa

"Seb'a Seyyank

re",

Acemce

"HeftEncm",
Rumeli'ye

Trkesi de,

"Yedi

Yerindedir.

Osmanl'nn

Hallar n n d e

ilk m u h a k k a k l m d e n

kurtuluu da bu yedi yldz sava Rumeli'ye geii, tarih " S u s u

ilblerin e m e i n e d a y a n r . K u m k u m a s " bir t r l aklayamaz.

Me-

nakb

aklar:

"eh

Sleyman tedbire
ordusu

ile

bu

yedi acar hamur. mum Rum. "

dnyas 35 bin kii ile y o k etO kri-

Cem'olup
Osmanl

yuurdu bir kafur

"
Sleyman ryasn grd:

"Derya katna"gel ince, aksay'

"Diktiler lesinden

nne grnr

B u r y a y y o r u m l a y a n da, g e r e k l e t i r e n d e A b d i a z i z v e 6 y o l d a o l d u . Rumeli'ye geen m e y e gelir. gar ortalkta y o k t u r . Osmanl'y, Bir b o z g u n , Hristiyan N e Lala a h i n ' l e r , n e E v r e n o s B e y l e r , n e I . M u r a d H d a v e n d i belki O s m a n l l a r n sonu o l a c a k t r .

t i k a n d a , A b d l a z i z ' i n kz k a r d e i n i n t o r u n u Hac l b e i , H a l l a r n b e t e birine y a k n ( 8 - 1 0 bin) kii ile n l b a s k n n y a p a r . " T a r i h " , a r t k b u n u s a k layamaz; Ve ondan

"Srp

Snd"diye
Osmanl,

anar. Rumeli'de gebe kapka olmaktan olur (1359). kar.

sonra

Yerleir. lk

Bursa

yerine

Edirne

"Darlmlk"{\}Ike

evi)

Drt Tip A s k e r dou ortam, tabiatta M u z y " (kl etki-tepki, gne sistemlebenzer. iinde,

Osmanlln tarihcil ve sosyal rini d o u r a n Bin bir k,

Saman Yollarndaki "Sehab' elektron, atom gc karlkl

bulut)lara iliki-eliki

gittike

maddelemeye,

billrlamaya varr. Gazi alar iin a y r bir o r d u g c y o k t u r . Bt-

Erturul ve O s m a n

n y l e d n p d a v r a n a n bir o r d u - b o y v a r d r .

B y l e bir t o p l u m d a a s k e r i siHer e y a t e l i bir

v i l d e n a y r m a k k i m s e n i n ne aklna gelir, ne elinden gelir. kaos

138

(maher)dur.

Orhan

Gazi,

daha

dorusu

Bursa'nm

fethi

ile

birlikte, En son

amorf

kaosun

iinde glerin na

biimlenmesi, atomlamas glerin

balar.

billrlamalarkendini gs-

dek uzayp gidecek olan O ayrtlan iinde

ayrtlan ( f a r k l l a m a s ) silahl g b e l i r i r :

terir.

balca

drt tip

1- A i r e t 2- T a r i k a t

Gleri: Gleri: Gleri:

lbler Derviler Yaya'iar Azeb'ier

ikisi;

3- B a k e n t 4- T a r a Bu

Gleri: ilk

glerden toplumun

Airet ( o y m a k )

ve

Tarikat ( y o l )
Son Ky)

gleri,

ilkel

sosyalist

KAN r g t n d e n
gibi;

gelmedirler.

ikisi,

Bakent (yadaha adla-

hut d p e d z :
r sylenirken gelmedirler.

Kent) ve belirdii

Tara ( y a h u t d p e d z : TOPRAKretim i n i n
ncesinin bu

gleri,

yaratt

rgtlenmeden

Airet-Tarikat g l e r i :
armaanlardr. rlmamlardr. Orhan

Tarih Gazi

bakent-tara

gleri,

Tarih'm o-

anda

iki t r g l e r h e n z k e s i n c e a y -

Daha dorusu, nasl

henz birbirlerini yok e d e m e m i l e r d i r . yok edecek iki ekonomi sosyal

banlk ile
iken

tarm r e t i m i
de,

birbirlerini

yordam snfsz

bir a r a d a

kalabiliyorlarsa, tpk tarihin sosyal snfl

yle, tarih

ncesinin dolays ile

Kan g l e r i
leri ile Zamanla Osmanl

kent ve

medeniyet g ediyorsa, gitgide

karma\r\ar.
snfl

medeniyet nasl
iinde etmeye de yok

sosyalist tpk yle,

tarih

ncesini yok
Ancak

sava

gleri

bakent-tara g l e r i ,

airet-tarikat g l e r i n i
nda birbirinin can bir a r a d a

doru

andracaktr.

Gaziler a kuzu

dman

gler,

sanki

k a r d e m i l e r gibi,

kurtla

bulunurca yan yana alrlar. bakmndan ksaca bir iki s z l e d e m e l i d i r .

Bunlara yalnz ana izileri Airet - Tarikat Gleri Ouz Trkleri'nde Grtlak atlatan gelmedir. rgtnde da, her

OYMAK,

bir Ana-KAN\r-, o KAN'dan,

her

BOY, KAN

bir

ocuk-

KANn.
KAN bi,

"KHAN"szc

yahut

szc

HAN'dan

iki t i p ba v a r d r : seilen iki tip girilmez, o balarla

1-

KAM:
badr.

"Sivl"kutsal

Kan b a d r ; Horasanda Ermi)

Arapa oldu.

2giEr-

LB: Y a l n z s a v a Kay B o y u
Mslmanla milerin ald. Gazilerin

iin

askerdi Kan Kam tipi tib tipi

Her O u z T r k b o y u

slam de

medeniyetine kendiliinden

girdi.

girilir

evliya ( T r k e s i :

trne

dervi d e n i l d i ,
trne

gazi a d n btn

seyfye d e n i l e c e k t i r .
katlarnda beliren bu

Toplumun iinde de

stgdc

ayrtlama,

toplum

kendini gsterdi.

Airet (oymak)
(Bat'daki lkin had":

gleri iin
idi. boy

sekin

rnek,

lkel

Sosyalist

Sava

/b

valye) o y m a k ve

yelerinin sava) dayanan ve lkel

hepsi erleri,

ikcisava ( " f i y
iiber,

sebilillah Orta

cibar-

Tanr

uruna

kutsal

gazAev i d i l e r .
anszn,

barln yete yimi

sr e k o n o m i s i n e

gebelii

yerine, de

medenide-

ulam ile

toprak e k o n o m i s i

dolaysyla Komuna

oturganlk,
arasnda

ztrke da

YERLEME g e r e k i n c e ,

ib'leri

bir ib-

lm

belirdi.

lbler - Aknclar Topraa lar f e t h e d i l e n geri YER'leenler yerlere, en

YRK

TOPLULUKLARI {"cemaatleri)
Rumeli'ne

idiler.

Bun-

ok Anadolu'dan Barta yerleen

"yrdler".

Sefere

hizmetlerini Roma

baardlar.

topraa

"yerletiler".
teki hr

Bat Roma y k barbar

lnda,

topraklarna

Cermenler v e

"Ko-

lonlar"

gibiydiler. taze insan gc olarak, ken Bizans (Dou Roma)

Yrktopluluklar,
topraklarn Tanrda, yerlerden

kolonize e d e n
Kocack

Trklerdi.

Ofabolu,

Vize,

Selanik,

Nalden, ettikleri

kyleri,

Trk gebelerin

yerleerek giderek

kolonize

rneklerdir. iinde

Yrk topluluklar,

Osmanl

ifti yahut re-

aya y n l a r
Bir Ayn

eriyecekler, sonucu iinde,

kaynaacaklardr.

b l k ib'erin T r k erleri

kyllemektir. srf t o p r a k iiyle sava"iinde geime da katlanacana, oldu. Bunlar

"perl-

manan
kel

devrim"gibi
komuna

"permanan

kalanlar

askerdi demokrasisi g e l e n e k - g r e n e i n i

srdrdler.

Onlara

AKINCILAR
Aknclar,

denildi. Osmanl ordusunun bar b i l m e z gerilla g l e r i idiler. Onlar bu-

iin d n y a d a d e v l e t b i r d i : lunmayan

Kendi devletleri. Sava

Snr da, izgisi ve biimi idi.

"serhad boyu": vardr"sz,

dorultusu

"Hatt-
parolas

mdafaa
idi.

yok,
Onlar

sath' mdafaa
iin

asl

Osmanl

aknclarnn

"Sath-
Aknclar,

taarruz"vard.
snr ve evrelerinde

"at oynatan"imdiki topraklarna

bu idi.

deyimi

ile

"hafif ve
pa-

svari" g l e r i y d i l e r . esir alrlar"(M.

yitahtn ederler, Os. Tarihi)

"Yaz
idi.

dman

aknlar yaparak mal

"Sefer"dedikleri, topraklarn

Onlarn

bar ise, gn

katld pusuyu

merkezcil nlerler,

savalarda 4-5

dman ileride,

"kef"

ordudan

inanlmaz

abuklukla gnl

"harekat" ve

kuatmlar

yaparlard. idiler. A m a

Gebelerin,

"KIZILELMA'^a

v e r m i A T L I s a v a ilbleri ile
140

yle k a l m a y a c a k l a r d . T o p l u m yaps

birlikte deri

deitireceklerdi.

Aknclk, lurdu.

ou

Trk b a b a d a n

oula ne

geen ou

"OCAK"{b\<r e i t g e d i k l i "tmar/"\d\\ev.
medeni

za-

naat) saylrd. Gryoruz. r, d. mi

N e maa a l r l a r d , Bu son

/e/A/'verirlerdi. ile a k n c l a r , 10'lu birden

Kimilerine tmar sunud e v l e t i n profes-

"Tvia"denilen

"eriba'arndan
biimlenileri Hepsi

yonel askeri durumuna binbaAan

O buluruz. Kam'lar zaman, artk

gelmilerdi. aknclar

rgtleri,

onbaAan,

yzbaAagir-

yetiecekti.

aknc komutalara

balanacaklar-

Osmanlln

tara silahl gleri s r a s n a

Derviler Her boy kiilerden slam Kan'nn,

Tarikat Gleri:
nine aktarlm ganlndan, Anan,

Kam a\\

kutsal

balarndan

slam

diatl-

kurulmutur. toplumuna
A

Kamlar, sava

amanizm'm
gcn,

gebe

kkn

lkcln

getirmilerdi.

derebeyleen

slamla,

lertaze

KILI

eitli

tarikat{dikeye

i Y O L ) erleri olan Osmanl

derv/'\er d e t a z e N A N g c n
derebeyletike beliren,

alamlardr. o bir karanlk

toprak dzeni

p u s m u , z e n g i n l e r e y a r d a k l k e d e n a s a l a k , d i l e n c i d e r v i tipi, s o n r a k i s o y suzlamalardan frlamtr. Ouz oymanda ve boyunda

Kam n e

ise,

ilk ruh

Osmanl ftuhatnda koruyucu, Onun

dervi o d u r .

lk d e r v i , y r e k l e r i

inanla dolduran,

m o r a l d z e l t i c i , g e r e i n c e klca d a s a r l p n d e d v c d r . iin, ilk O s m a n l l k t a

dervi de, t p k
retmeni, yaln tar. ken

ilb gibi, y e r i n e g r e koionizarnek iletmeler Orta kuran tab a r b a r askerdiko-

tr,
rm

yurda

bayndrlk g e t i r i c i
btn

toprak

gelitiricidir.

Yerine gre, dinamizmini

kln akncdr.

munasmm
m silahl liti. mek hem

Osmanllk,

"tarikat"ad
hem

ile,

medeniyet yapsna kurdu. lk

b a r b a r as y a p ftuhatndaki

ekonomik,

politik r g t l e r

Osmanl

g l e r d e , t a r i k a t e r l e r i d e r v i l e r l e ruh v e b e d e n O nedenle, gtr. ilk O s m a n l s i l a h l g l e r i n d e ilt>\

birlii y a p a r a k g e -

(gaziy\) derviten a y r t et-

B u n u bize e n iyi b e l g e l e y e n e y , O s m a n l ileri a t l n d a o r d u - u l u s g c n en

rgtlce ve
analm:

en

bilinlice t e m s i l
Bizans'

eden

tarikatlarn

aldklar

adlardr.

Birkan 1rin

"Gaziyan' Rum": A k a , "Abdalan' Rum": "Ahiyan' Rum":

bunlar

temizlemeye

gelmi

kleri

"//ile-

(gazilerin) 2-

dii yolu ( t a r i k a t ) d u r .
da Gaziyan'dan kl kadar aa kalmayan

kutsal 3-

sava yrklerin sava-politika rgtdr.

ehir retmenlerinim
zaman

hr

ve

kamucu

sosyalist

lon-

calardrlar. kattandrlar.

Zaman

ordulaarak devlet ykan ve devlet yapan tari-

4ve

"Bacyan' R.um": A d
kar snr

stnde,

tpk

Anadolu'da ruhuna

derebeyi ilemi

zulmne

saltanatna

savam, saval

Yenieriliin ile

Bektailik g i b i ,

tarm

retmeniiiri\

badatrm kkn

bir

derviliktir. derebeylikleine girdikleri

Hepsi rine daha rcl: ekice, kar ileri

Batni ("ierdan
ilerine retim

ier"Jd,\v\ev.

medeniyet

k a p a n m gizli yordamnda

savunma

rgtleridirler. yahut

"Ahi"(kardeil), alp

"Kalenderi"(hog" baa dt" m,

stoisyen) baa

olarak

sosyaliste gibi,

yaarlar. de

sarldklar de bilirler.

klca,

tebere

sarlp,

"pirakna"\es\-

ye d v m e y i Osmanl yahut

ordusunda, savan

diiyoi ( t a r i k a t ) l a r n d a n eryoiu (sefere)na

karlar.

hz

alrlar.

Teker

teker,

topluca

Yaya - Msellem, Azeb - Garip, V o y n o k - Canbaz - Cerehor lk Osmanl'da silahl

"payitaht"yoktur
glerin Onlar

ki,

"tara"ayrd

bulunsun.

Onun diye ordu

iin,

gaziler a n d a
yapmak yaratt

bakent g l e r i ,
sonralar,

tara g l e r i

ayrdm iinde

uydurma ayrtlama

olur.

ayrtlaan t o p l u m u n

rnleri

olacaklardr. beylik gelimeye balar balamaz,

Bununla

birlikte,

bamsz

medeni-

yetin,

Kay

Boyu t o p l u m u gibi, O s m a n l silahl gleri

z e r i n e d e e t k i s i al-

d y r d . O z a m a n ilk d e f a t m s i l a h l , t o p l u m d a n a y r v e g i t t i k e s i l a h lanma imtiyazn tekelletirecek yeni yeni g l e r icat e d i l d i . Bu-

Bunlarn dou biimlerini rada iki szckle yetinelim. dolayszca gler,

bundan sonraki Ayrm'da zetleyeceiz. Yeni rn

silahl g l e r ,
oldular.

yeni

retim y o r d a m n n ;

toprak ekonomisivim
Btn manl'da

klasik silahl

piyade-svari-topu iin daha

diye ayrlrlar.

lk O s -

henz top yoktur.

Onun

o k m e r k e z s a y l a b i l e c e k pailkin sonra h e r e y gigene her

d i a h n e v r e s i n d e yayalar, bi t e m i z T r k e ey tini gibi daha

piyade olurlar. alan

Daha dorusu, askerler,

"yaya"adn

ilk g n d e l i k i gibi)

(bugnk

alafrangalama

Acemceletirilerek

"piyade"e.tike-

"meden" sayarlar. ak

Yayalar kaftan kan,

ne

kee klah,
Biner

renkli

bolca

akr,

kalay

geen

ak gmlek,

giyerler. yahut

kiilik

rgtlerle

dzenlenir, (bar

ordularlar. zaman),

Kl-kal"iftlik'TeriSeferde

mzrak-topuz k u l l a n r l a r .
tarmla urarlar,

Hazarda

ekilip

"her eit

vergiden

muaf" o l u r l a r .

( s a v a z a m a n ) , 2 a k a g n d e l i k l e can alp can v e r i r l e r . ok srmez. Batakilerin Kendileri, i i n e g e l m e z l e r . Y e r l e r i n e T r k asll ilkin t a r a y a doru itilen olmayan sa-

Yenieriler g e t i r i l i r .
ylan

ilk d a i m s v a r i

msellem

biimine

aktarlrlar.

1389 tr. c zi lk

Kosova Sava'nda

I.

Murat'n topular onlardan gelmi olacak-

Fatih,

yaya

kapkulundan dolays

Cebeci Ocafn
ve

kuracaktr. daha ok tara silahl gBunlar, Orhan Ga-

topraa ve
ordu

ile padiaha bal Osmanl atllara iseler askerlere askerleri" da

gibi s a y l a b i l e c e k o l a n anda, ulfeli At (gndeliki) Mslman

a s k e r l e r i AZEBlerdir.

n n e kp d v e n

haffsz//<?/7erdir. S e f e r e gnll Y.abadakl alrlar. denir. Canbazlar ve Cerehorlar askerler Ar geri Hristiyan hizmetle-

tlan iseler rinde

GARB ad v e r i l i r .
bal,

hizmetinde

"vazi/eli",

topraa

VOYNUK,

CANBAZadn

"mkellef"(grevli)
Garibler ilk " e y a l e t

CEREHOR

Azeblerle

iieri h i z m e t t e ,

Voynuklarla saylabilirler.

geri h i z m e t t e
B-

KUL O R D U S U Ftuhat fethedilince, Bizans'n en

Yldrm Bursa Bursa

ordu-boy

birdenbire ileri

ordu-deviet d u r u m u n a
idi.

girdi.

kenti,

gvendii

karakolu

Bursa T e k f u r u ' n u n

kalesi, hazinesi, saray

iine g i r i l i r g i r i l m e z ,

D E V L E T ' i n d e iine g i r i l m i bugibi d o s t d e i l , dmand.

lunuluyordu. Yalnz bu devlet,

Seluk saltanat

O r t a d a k i d e v l e t , B i z a n s D e v l e t i idi v e y e n i k t i . yklmt. Orhan Gazi, Bursa T e k f u r u ' n u n

B t n s m r s , e z i s i ile

hazineleri nnde ap kald-

n s a k l a m y o r d u : Osmanl'da abdallarn

B u n e z e n g i n l i k g c idi, b u n e a s k e r l i k g s z l idi? stnlk m Tanr vard? klarn, Osmanl'ya iki yl ahilerin, eyhlerin,

bir T a n r c l haklar

olmalyd.

"yrya kulum!"
s o n r a zmit, Hereke, kefereden

Osmanolu yrd.

Bursa'nn fethinden sonra

"iyi

bir sarlma" ( N e t a y i c ' l

lendi. KocaeiTrklerin dilemezdi.

Vukuat)dan olmutu.

znik k a l e l e r i
doru Bizans'n

temiz-

Oradan

a n a y u v a s n a giPerslerden ve

Onu arkadan, karadan evirmeli beri Bizans'n yolu stnde

idi. G r e k l e r d e n ,

Makedonyallardan Aksi gibi

anakkale'den geiyordu. M s l m a n T r k beylii v a r d :

anakkale yolu

Karasi.

Karasi'ye e g e m e n olan Aclan han Gazi'nin yanna

Bey, o l u n u Aclan

Bizans s e r h a d d i n d e arpan OrBey lnce, onun

gndermiti.

"Dergah'/ Orhaeliyle Osmanl de ele g e t i .

ni'deki olundan

bil'istifade"(Keza),

Karasi,

ehzade sonra

Murat

l k e s i n e k a t l d . Ve bir ay k u a t l d k t a n

Gemlik kalesi

Bu gz kamatrc ve gz karartc yldrm zaferleri yordu? Osmangil'in, derebeyi

hangi g t e n gelib u n a ol-

kafal, t o p r a k budalas ve s m r

m a y a n eitil g e b e r u h l a r n d a n .

B u r u h u e n iyi t e m s i l e d e n v e u y g u l a y a n

kii, e y h B e d r e d d i n S i m a v ' n i n d e d e l e r i y l e , b a b a v e a m c a l a r n n R u m e l i ' y e geirdikleri idi. Orhan Gazi'nin byk olu (Bee'si)

"ehzade Sleyman Paa"

idi.

Sleyman

"Paa", e y h

Bedreddin'in dedesi Abdlaziz'in yolda

Ftuhattan O r d u - Devletin k Tarih onun sosyal adaletiliini yle belirtir:

"'ehzade teshiri
(gsterdii salm)

Sleyman
ele adaletli

Paa,
geirilii)

Rumlar

elinde
haykrl)

bulunan idp,

Tarakl avaze'i adi'

olduklar)

Yenicesi dad'
n

(bycl

niyetiyle inkyad
vergisi

hareket

davrannn

mtehir'iafaak(ufuklara
(teslim

olduundan ve halk Gynk ilzam'

ehaiisi hakimleri cizye

arz'
(ba

ettikleri

gibi oi-

Mudurnu malaryle,
ti.

(egemen

beyleri) deme)

dahi

itaate

mecbur

ile yerlerinde
sonra,

talk-ir"etb-

(Keza, s.6) Osman Gazi'nin b a m s z l k ilan Hristiyan ettiinden lkeleri, 3 3 yl (1333),

tn

(Bolu-Bursa-zmit) snr stanbul'un

halklarnn Bu

gnlyle geni

Osmanl

olmu, Kay

Kartal s e m t i n e

dayanmt.

topraklar, ile g -

Boyu'nun Osman

k o l u , srf v e s a d e c e O u z T r e l i Kan r g t

demezdi. Fetih Bu rgt, gibi, gdmn de tek art ele

Silahl
Ve

G rgti/ne
bir a n d a

dayanacakt.

Bursa

fethedilir

edilmez

gemi

hazinelerden v e
elemanlaryla

Kan g e l e Ordubiimlen-

nek-greneklerinden

yararlanlarak kuruldu.

Osmanl

su ile
meye

birlikte balad.

Osmanl

Devleti de devlet d e i l

btn

orijinal

Osmanl akl hocas

iin ve

ama,

ordu idi.
adam,

Orhan

Gazi'nin

bu

ite

gvenilir

adam; Bu

Vezir Aiaeddin,
yldrm

andarl

HalilHayreddin,
ile geli-

Konyal Molla Rstem g s t e r i l i r .

en olaylar A m a , ordu

abukluu

k a r l a m a k iin, y a l n z g e r e k l i

Ordu g c n

biimlendirdiler. geliimi de

daha doarken, toplumun ve toprak ekonomisinin

de

vletleiveriyordu.
Brk Osmanl tarihilerinin en uyanklarndan Gazi'nin Katip elebi, ksa not alr gibi ve

verdii zans'la mitir.

olaylarda,

Orhan

Koyunhisar,

Ezengemid ( z m i t )

znik

e h i r l e r i n i ele g e i r d i k t e n s o n r a , bir o r d u d z e n i d n l d n b e l i r t i r . Bii ie g i r m e , a r t k O s m a n l t o p l u l u u Bu a y r t l a n m a , silahllar Biim ayrlnn gibiydi. gemez sembol, iinde f a r k l l a m a y o zaman iin gerektirbir silahszlardan, askeri A n c a k brk, s i v i l d e n a y r m a k bi-

imine girmitir.

Brk d e n i l e n

klaHtan

teye

byk nem

tad.

Toplumun

z y a p s n d a o l a n d e i i k l i k l e r i , elle t u t u l u r b i i m v e r e n k l e r l e g z e b a t r d . Brk'te en ufak deiiklik, t o p l u m u n en derin altstlklerine belge oldu. Yenieriliin bataki kalkmas, yani Osmanbrk yerine /esin g e m e -

Bu gelenek g n m z e dek srd: lln si

144

bat

sava tekniini Saltanatn

benimsemesi,

ile o l d u .

Cumhuriyete dnmesi,

yani Trkiye'de y z d e yz

bat

kapitalizminin biiminde

sosyal i y a p
denendi.

haline beri Bu

sokulmas, gelmiti. brk, idi. Osman

feslerin nk

atlp

apkanm
Gazi'nin kt-

giyilmesi klahna lenmeye

Anlalan,

brk Orta

Asya'dan

Osman

"Brk' Horasani"deniyor.
kalklacak

sonra

"Kzlba"diye Tatar usulnde

bir T r k b a l

Gazi'ninki:

"Fes bykdestar
1946,

lnde,
stanbul, Klah Orhan

krmz
Zeki

kadife

veya

uhadandr.
"Osmanl Tarih

zerine

sarlr."(Mehmet

Pakaln:

Deyimleri

Szl",

M.E.M.) Deiiklii-Toplum Gazi anda Deiiklii ordusu, yahut

Osmanl

ordu-devieti k u r u l u r k e n ,
h e p klk k y a f e t b i i m ve Trkiye Bunu,

gene bata leri yzeye

brk g e l m e k zere, sosyal ayrtlanmay kard. Katip elebi

"Klahlar

deime"szc,

Osmanllk

iin, z a m a n z a m a n p o l i t i k v e s o s y a l , i l e r i - g e r i ihtilal a n l a m n a g e l d i . hi i d d i a s z , yle zetler: alakgnll para) kardei)

"Aiaeddin Paa nunlarla ilgili eyler, zayif ( g r e v olan rilmek siyah

i:

(Orhan'n

talimi ( r e t i s i )
cend(ordu)

iie kave vence Ve ettisonra dek. Bu dahi

gibi)

sikke

(basl

ve libas ( g i y s i ) tertip ismiyle

creti)

ve

mertebeleri ( r t b e l e r i ) ve ve kald, kullarna kend siyah ak

(gdlen

eyledi. temyiz ve ayan

Ondan
(bast). (ayrt)

Seluk

sikkelerini

deitirdi reaya'dan sar byle ve etba

darbeyiedi

dahi cend'i ( o r d u y u ) beyaza

hatrllar)

iftilerden)

emreyiedi ki krmz, tebdil beyaz ve

brkier giymiye Yldrm eyledi zamanna

(askere)

ondan gelinceye

Beyazt'a ve gelince iie

Velhasl, Han kald. ve

ma,

brkieri has
babas

tayin

(gzbebe-

(uydu,

ku\)/anna krmz brk tayin

Mehmet)

eyledi.

Ebi Fetih Ebi yayaya

(Fethin

(olduu

Fetih ve

Sultan krmz

Mehmet, emretti, Tevabi'e brk

iekere ve mahsus

beyaz ssleyip,

sark giymeye hl ana

Yaz-

beyaz brk giymeye

ant

altn kald.

skf derler,
Demek,

"(Cihannma,

s.680-681) ilk kez F a t i h o r d u y u beyaz sara ve brke brmekle, kendi

A

"has

d///<?/7"durumuna

indirebilecekti. - Yamak - Acemi

lk G n d e l i k i T r k A s k e r i : Y a y a M. baas

Belin e v i r i s i n e g r e 1328 y l n d a , o n u e v i r e n e g r e 1 3 2 6 y l n d a O r h a v a l e etti. getirir. (Belin Bir 1 8 6 5 , D e v l e t Mat1931) Cihannma, yl 1331'lere bilginler t o p l u l u u n u n geciktirilir. olan, Bu

h a n , k a r d e i A l a e d d i n ' e d e v l e t ilerini

y a z d s y l e n e n " M u f a s s a l O s m a n l T a r i h i " n d e ise, O s m a n l o r d u - d e v l e t ' i n i n kuruluunda,

Yenierilik, I.
kiinin

Murat z a m a n n a o denli

karlr, yani nemli

Y l n ve t e p e d e k i

nemi yok. geiin

Yaya Mseiiki basa-

iem r g t n d e n

Yenieri r g t l e n m e s i n e

kendisidir.

mak, dan

Osmanl ileri g e l i r .

toplumunun

Osmanl

ordusu

zerine damgasn

vuruun-

lk O s m a n l , da Orhan

henz

gebe geleneklerini ordudur. olay o da Bu herkese Kad

btn

ile y a a r k e n ,

ordusu

TRK/4/y/ndan
Gazi,

gelme

Yayalar d a , Orhan

msellemlerde
Gazi anda Paa'ya

hep

Ms-

lmar-Trk i n s a n l a r d r . de etmek"gereini ds i k e n ,
Orhan

bulunur.

kardei Alaeddin'e, belirtir. Gazi

Hayreddin Gazi

"AskeriziyaBilecik Ka-

Hayreddin,

Osman

zamannda

zamannda

Bursa Kads o l m u t u r .
Bizans' kuzeyden-gneyden kutsal geree, kuat-

B u r s a ' n n ele g e m e s i , O s m a n l ' y a ma ufuklarn amtr.

B u u f u k l a r , o r d u ile a s k e r l e g e n i l e t i l e c e k t i r . A s k e r bir l k s a y a c a k hem paa olan hemen nerisiO n u n iin, a r t k h e m k a d , kanalyla belirtilen

ise, b e s b e l l i , H r i s t i y a n d n y a s n a k a r s a v a m a y Mslman-Trk'lerden toplanr. Hayreddin, ni kendisine Alaeddin bylece ilk y a p m ve "(Kad

M s l m a n - T r k yaya a s k e r i

gereklemitir.

Hayreddin), iftiler)

'Sultann bu dahi yazld.

ilimden

yaya

yazup

karasz', hizmetinde

demekle olalm' deYaya bile ta(bir-

reaya mam
likte)

(gdlen

haberiiidp

'Padiah

y rabet gsterdiler. olduktan varup ve kimi rcu anlardan 100 adama (YAYA) sonra hizmet

ok adam gelenler

Ak brk giyip Kara Halil tahrir gelir, zaman alnmaya ba tayin 1 ve

yrrlerdi. sefere ve ziraatla ol Alaeddin

Bari bizi yamak yazn, olunup olundular sefer yine ve

edelim'dediler. tayin drtte

(geri

tedbiri ile

kimi alalar. oia1

acemi Seferden iar ba, yade ve

bahelere ki ettikleri asla 1

yazlanlarn

herbirisine

bir aka,

bir

dirhem

vaaki' oldukta megul

dndkleri)

Rsm'u ba, ve mehur

Divani ( v e r g i ) 1000 adama oldu.

her 10 adama

olundu.

Ve namlar pi-

adyla

"(Cihannma)

Yaya'larn

"Yaya

Brakllar" iinde asker a y r m ile birlikte, bir gerek sava zamakme tre-

Gryoruz, Osmanl toplumu n

gndelik a k a
Ancak

alan, bu

bar

zaman gerek

vergiden b a d a k olan "piyade: yaya",

mitir. sunlar; dilerinde

insanlar,

"acemi:

yamak"ollke

hepsi d e T r k - M s l m a n o l m a n n eit haklln v e g l l n k e n bulmaktadrlar. her Hele, ve r g t l e n m i silahl d u r u m a karna girer girmez, kaprisine

idarecilerinin Osmanl politikaca meleri iin,

"kr krne itaat"etmeyebilirler.

gnlerinde gerekirdi. ise, Kapayn kendi gvdelerine indirmeBu kusurlarn g-

toplumunun Kay

o yaman

ayrtlama ( f a r k l l a m a )

sivrilenlerin

her z a m a n

aslan

Boyu'nun

lkc Gazileri olarak kalmalar ise, eli silahl

lamadklarna gre, sosyal adalette kusur edeceklerdir. recek olan T r k - M s l m a n l a r iinde ler armut toplamayacaklardr.

olan y a y a l a r ve acemi-

Yaya'lar gidip lsnler, Mslman-Trk, B a t a k i l e r ise, mann bu buna

bataki

k o d a m a n l a r zenginlesinler... b a k a l d r m a k t a n geri hakl yle

Eit hakl

hemen aka

kalmayacaktr. o za-

bakaldrmay

hibir z a m a n Nitekim vermiyor.

bulmayacaklar, oldu.

deyimiyle tarih, iki

"FESAT"sayacaklardr.
somut satrla, 1/4 uruna gerekeler ilk

Klasik

"Dinleyen
1 yalnz

anlatandan

arifge-

rek" d e y i p ,
kalyor.

Trk Kan o c u k l a r n n
lmek; barta,

tepkisini

sezdirmekle

Savata,

"dirhemi eri"tavt\s\y\a
topraktan

"Aka'i
ekmeini

Osman/"gm ve
karmak...

'Vaz/)//e'"(gndelik)

"Tekaiiyfi Divaniyye

rfiyye"&'c\ "Yaya"\ara
Ya

"muaf"o\ara\t g e n e
den grev

emeiyle

buydu. yaama, yurttalk haklar? ne Batakiler ne isterse gene

baka

insanlk,

olacakt. mehur kolayca

Batakiler

eitlikten

yan

izerlerse Modern

olacak?

Yaya'lara

"kr krne itaat" YsAacaVX\.

kabul ettiriliveren bu

demokrasilerdeki

askerlere

otomatl,

ilk T r k k a n d a l k l a r n a y u t t u r kle e d i l m e y e iten ie ka-

m a k kolay o l m a d . Ve bu T r k silahl fa tutmas Bugne Osmanl gelenekleecekti. dek Trke'de sz

gcnn

pelesengi bana

olmu gelenden

"yaya kalmak",
aktarma

besbelli

ilk

T r k askeri anlalyor u

"yaya"\arn
ki, ilkin

bir a n l a m d r . O zaman

"Yaya'1ar,

"yaya ruhuna

kalmak" i s t e m e m i l e r d i r .
geilmitir:

klasik tarihin

satrlaryla

"yeni"b\v d u r u m a 730 (D. 1330)

"Teekklleri olan ieriden

(M.

art/k

maksad/n yerine,

uymayan tarihinde etmi teekkl

ve

ve

haarlklar sonra bir mi/is. yeni

sabit da "

bu

askerlerin alnan

dardan,

Hristiyan

ocuklarndan

Belin, s.98)

"Maksadn ruhu".
hur rnn

Tefeci-bezirgan

smr

gdm bir asker

nnde, 1300

meylla-

"askerin
Trk

siyasetle

megul o l m a m a s f d i .
bulunamazd.

yle

toplumunda

"Yayalar

"yaya

brakmak"yo\una

gidilmeliydi. Hr T r k Y a y a ' l a r Y e r i n e Bunun yolu Esir G a y r T r k eri padiahtan artt. ald iin boykyasSon-

n e idi? G n d e l i i n i

m r boyu birinci iin

nu eri k a l a c a k
ya ra

daimi ordu ( a y l k l
Maa oltasn

asker) yutan koparld

Mslman,

"materyaiist'X\.
yeni milis Klasik Osmanl

asker kolay

bakaldramazd.

Hristiyan k k t e n
tarihi, kklemeden

yalm alak k a l a c a k t .
k u r u l u ya-

ilk M s l m a n - T r k h r k y l l e r i n d e n kaldrln yle zetler:

ya askerin yerleip "Ondan saditmiye sonra

bunlar

(yayalar),

seferde padiah,

hazarda kffar

(barta)

giderek

feol-

baladlar.

Ondan

sonra

evladn

(Mslman

mayanlarn

ocuklarn)

devirip getrtmek ihtiyar eyledi ( d i l e d i )

ve

asker i

re

munzam Vakta

(katk)

oldular

ki,

slamlk ideler.

erefine 1 ve atlar ile

kavuaiar dirhem

ve

hem idp,

din hersonra birlikte

dmanlarna kesin piyadeye yerine tenbih

Katip daha ca, iyi

cihat ( k u t s a l ki 1000 olan gre etmilerdir. bunlar

sava)

getrdiier,
yerler)

her birisine diye tayin seferde adyla

gre

ziyade

istidadine mezreaiar tayin olunup

elebi tamsa

isimlerini Amma, msellem

Ona yol,

YENER

adlandrdlar. bunu geip,

tarih atl gibi

Ondan asker ile

(ekilecek

vaziyfeieri ( m a a l a r )
"(Cihannma) bilginlerinden askerler, kurulunkyl geri

anlmlardr. "msellem"deriden
kale onarm

Osmanl'y, gerektir.

Cumhuriyet Trkiye'sinin

yayalarn "bozulmasndan" sonra ortaya kmtr. Yenieri Oca yaya ve msellemler, kpr, h a r c a n d l a r . o r u m ilinin

hizmetlerde

Kzlca, i r m e n , i n g a n e s a n c a k l a r n a yerletiler. uratlar. Penik

iftliklerde vergisiz tarmla Yenieriliin

lk T a s l a k l a r : kendisi gelmez, de biraz bir

Yenieri ad
Anadolu'ya ynlar rin eski runda

gibi

Trk i c a d d r .
ve

Trkler,

"Rum"d e d i k l e r i
isteyince, Bizans zo-

gelir

genilemek grdler.

devletlemek

aznlkta kaldklarn, sonra kadar yatkn kaldlar. Trkmenleri'nden Devlet milis balad. ikinci birlikleri

bu aznln da devlet disiplinine, eski O zaman ile

olmadklarn

ele g e m i y e r l e yararlanmak

medeniyet u s u l l e r i

klelemi i n s a n l a r n d a n
daha nce Seluk askerlii

Ouz duydular. nll teri

ok aylkl bal

sultanlar Bu

bu

"zor'ii
g-

bakanna bal ve

yalnz

zanaat e d i n m i ,

yahut orada

olarak kullandlar.

ilk daimi ordu o l silahl g karak-

du. Y e n i e r i ' n i n

padiaha

ilk g n d e l i k i

merkezcil

Yenierinin mayanlardan denendi.

karakteri

"Devirme" o l u u d u r .
Osmanl'dan nce

Mslman-Trk Ouz

ol-

a s k e r y a z m a k da,

baka

boylarnda

Yenierilik:

"Aydn rini eriat kerlik

s.364)

Oullarnn kanununa

yapt

gibi, devlet zere

harpte hazinesine

alnan almya

erkek ve

esirlerden bunlar
Os.

bete ileride

bias-

gre, kullanmak

hizmetinde
yolunu

yetitirmeye

tevik" "Pen:

(M.

Tarihi, bir" szkadn yahut

tutmakt. buna

Osmanl'da esirlerden

PENKKanunu d e n i r .
gelir.

b e " ve

"Yek:

cklerinin Trkeletirilmiinden

Askerlie yaramaz alnanlara

erkek ve

"nakden
denirdi.

vergi"allnlvd,l.

Askerlie

acemi olan,
lm

penik
di.

olan

Bunlar kulland.

ilkin S l e y m a n P a a ( O r h a n G a z i ' n i n o l u : Acemi olanlar, ilkin

1359) dene-

Ksa bir e i t i m d e n g e i r d i k t e n s o n r a

2 aka gndelikli Yenieri olarak

"Lapseki,

Gelibolu,

ardak arasnda ileyen

at gemilerinde" ( s v a r i
Be on Ne mazd. yl var sonra ki, iin

tamakta) 2 aka kafas

altrldlar. Hristiyanlkla

aka

gndelik alrlard. srf e s i r

"yevmiye"\\e.

Yenieri o l u r l a r d . biimlenmi k i m s e l e r i ,
baarl b u l m a k o l a a n ola-

vcudu

dtkleri

katlandklar

hizmetlerinde tam

Nitekim:

"Gelibolu olan bu

Acemi terk

Olan olundu.

kuruluu
"(Keza)

zerine

pek

ok

mahzuru

grlm

usul de

Yenierilik:

Trke Vermek yetikin esirleri

Devirmek salam kkl Osmanl askeri yapamamt.

lk d e n e m e l e r ,

Byleleri ne a s k e r l i k e , ne kltrce, ne lkce O s m a n l ' y a y a r a y a m a z d . O zaman yzde yz Osmanl ya kt: icad o l a n da bir a d a m y e t i t i r m e y o l u o r t a -

"TRKE Trk'ten

VERMEK"ya
alacak,

"TRKN

ZERNE

VRMEK".

Yenieri,

"RUH"unu 10 ile

"BEDEN"ini

padiaha

satacakt. denerek, T r k kylSonra baailemi ve retim IKMA"

25 ya a r a s n d a k i esirler, askerlik zanaati

u f a k bir b e d e l Bu

snn yanna verildi.

O r a d a dil, d i n , g e l e n e k g r e n e k b e n i m s e t i l d i . retildi. eitim

"Acemi O c a h d a
ryla ile

sonulannca,

"Bedergah"6e6Mer\,
gebelerinin o

Trkesi

"KAPIYA

Yenieri y a p l d .
Btn Orta Asya uyguladklar lksne, alnm bu sistem, kalnts Osmanl insanclgerekilii gsterir. kadar kendine, Btn ile, esir prensibine gvenli komnizm

Trk'n ln da

"Batni"deriden ilkel

"eruBi-

dan ieru yo/'iin

rinci O s m a n l Birinci

buyrultusu

dman,

dost e d i l i y o r d u .

Devleti boyunca bu

metot deimedi. anda, beyler arasndaki -

Osmanllk yklnca,

Fetret ( a n a r i )
olan

d v l e r d s a v a l a r n y e r i n i t u t u n c a e s i r l e r k t l a t . O z a m a n O s m a n l l a r ,

"Kendilerinden
kardlar. s.365)

nce
Eski

denenmemi"{Keza) Penik kanunu "bir

"DEVRME"

Kanununu

vergi

usu/

olarak

kullanld." ( K e z a ,

3 - 5 yl v e y a u z u n a r a l k l a r l a , H r i s t i y a n u y r u k l a r n 8 ile reken tu). sayda

15 v e y a

18 ve geyok-

en ok 20 y a n d a k i erkek o c u k l a r n d a n en salkl ve gl olanlar

"deviriidi".
alanlar,

(Artk bu

szn

ne A c e m c e ' s i ,

ne A r a p a ' s

Z e k a t gibi 4 0 e v d e b i r i n d e n o l u r s a , s o y l u o c u k l a r a l n d . Devirme ilkin

Arnavutluk,
da

Mora,
araya

Adalar,
katld. alnd.

Bulgaristan
Fatih

idi.

Sonsrf

ra

Srbistan,

Bosna-Hersek,
Mslman

Macaristan da srasnda kendi

yazlrd.

anda

Bosna'nn

halkndan Mslman Oca'na

devirme

"Bu imtiyaz kendileriverilmitir"

zaman (Keza, Saray zaman

ne,

Bosna'nn

fethi

istekleri

zerine
kanunu

s.365) Yalnz Bosnal hizmetine, Bostanc

devirme,

kyl Trk'e verilmezdi.

Devirme

Trabzon,
d. 3)

stanbul,

Bursa,

Kayseri,

Karaman'dan
1)

Erzurum'a

dek

uygulanOlan,

Devirilenler,

Penik Olanlar g i b i :
hatta

Trk'e verme,

2) A c e m i

Bedergah olma., yolundan yetitirildiler.

Devirme bir

seimdi,

Bosnallara

baklrsa,

bir

"imtiyaz"\.

ocuklar devirilemezdi:

Evli, a n a - b a b a y e t i m i ,

k y k e t h d a s n n o l u , sboylu...

r t m a , o b a n v e o u l l a r , kel, f o d u l ,

k s e , d o u t a n s n n e t l i , T r k e bi-

len, s a n a t s a h i b i , s t a n b u l ' a g e l i p g i t m i , o k u z u n y a h u t o k k s a Yenieriliin Tarihe ta' Veli Ruhu: Bektailik

Penik 1 3 6 0 yl,
13. y z y l n kuruluuna

Yenieri 1 3 6 0 - 6 5 yl
katlm olamaz.

ortaya

kar. Hac giyilen

Hac

Bek-

ikinci y a r s n d a l r .

O bakmdan, Kuruluta

B e k t a kii

olarak Yenieri nei Hac

brk g e l e Mevla-

Bekta Paa

ile Hac

Bekta' Vel olu T i m u r Ta Dede,

n a ' n n t o r u n u a h e l e b i ile b a l a n r . Yenieri

brk

aslnda

bir Ahi ( k a r d e )

baldr. Baa

45

santim 3-4

(1

1/2

ayak) ykseklii lk b l m yuvarlak

arkaya tiftikten altn

"yatrtma"ldr. nndeki talarla

geen

parmak-

gm,

klabdanldr.

gm yahut ssldr.

madenden em-

"yn/k"veya
iner.

"tylk"{kaklk)
Bu

Yukarki

bere d e k uzar. 4 p a r m a k t a n tesi nileyerek omuza n svazlayan Hac

bir d e m i r e m b e r l e a r k a y a d e v r i l i r , g e efsanece, Yenierinin ba-

"yatrtma"blm,

Bekta'n cppesindeki yenin semboldr. O s m a n ve Orhan Ga-

Osmanlln ziler gibi I. s.366)

kuruluu, Ah rgtyle desteklenir. Murat Ancak, da,

"Tarikatn

nfuzundan

byk lde

istifade
eski

etmibiim-

tir"{Keza,
leri Onun

Yenierilik

doarken,

a r t k Batni\\qm

g i b i , Ahf\\k d e g r e v i n i iin,

bitirmi, yerini

Bektailie yazlan kurallar,

brakmtr.

Yenieri Kanunnamesinde,
Bektailik 15.

"Yenieri fukarasnn
tpk

du-

rumda ve oturumda"
snnkidir. Ocaa

k a n u n l a r ve yzylda

Bektai f u k a r a "Ocakiu'Sa;
denir. verilir.

"girmi" s a y l r . "Taife'i "Ricai'iBektaiyan "ad

"Zmre'i
leri

Bektaiyan",
gelenlerine

"Grh'
kii

Bektaiyan",
ilikileri vekili ile b a l olan

Bektaiyan"

"Sanadiyd'iBektaiyan",
Bekta' Veli'nin

Ocak ve tarikat, karlkl at

bulunurlar. 94. C e m a -

Orta'snda,
giyer.

Hac

BABA oturur. Yenieri

Pir e v i n d e ,
Aasndan

Hac ta

Bekta trbesinin

BABA's

lnce,

stanbul'da

Osmanl'da

150-200

ve

daha

fazla

kiiye

sr d e n i r .
101'e

Yenieri

Orta'ar "Sekkoda

1 0 0 ' e r kii ile k u r u l u r . O r t a s a y s , ilkin

10 i k e n , Fatih a n d a 64 ve karr. Orta

banlar Ortas"da
mutan

katlnca Ve

65

olur.

Kanun bunlar ana dek,

"Yayaba"ar.

Fatih

padiah Deyimleri

gibi

komutanlar

"Yayaba
150

Brk giyerlerdi.

"(Osmanl

Tarih

Szl)

AYRIM

III GECK Medeniyet Devlet drt bu bir y a n n d a n andrlp metafizik

DEVLETLEMENN Kardei Bu rafa

Kardee Krdran anlam: evirdii Kay Kutsal iin,

gidiin

Ouz t r e s i n i n
Klasik tarih, seimle sanki

kaldrlmas

d e m e k olur. boyunda,

d i y a l e k t i k gidii gelmi

dondurmaya

"ortak toprak mlkiyeti "zeri ne

iktidara bir s i n e k u m u gibi

kurulmu nemsiz,

ilkel

komuna y a p l
gitgide iler s r a s n d a

Osmanoullar'nn, baya

hkmdarlamalarn,

sayverir. Ve yle der:

"Takat,
iktidara

Osmanoullar
gelme

bu

hakk ilk milli i

(kamu

mlkiyetine

dayanan

seimle

grevini)

yalnz hkmdarla olarak vahdetin batan Devlet erkek

onun

erkek

evlatlarna ortadan

hasretkaldrmak

miler suretiyle, d. set

ve Zira,

baa devletin

geenler ve deildi. o
60

kardelerini ve

paralanmamasn iieri gelenler

Os.

te'mine ve

almlarverakuvaskeri

Osmanl mevcut tabi olursa

Beyliinde

beri muntazam ricalinden

"(M.

mstakar bir
s.356)

sistemi

vetler kime
ln

devlet reisi olurdu.

yl sonra) tam Osman

Tarihi,

A n c a k 14. y z y l n ikinci y a r m n kuruluundan

kaplayan I.

Murat a n d a ( O s m a n l at

Gazi'nin

amca katillii y o l u , Mahmut, eiebi'yi

s.359)

karde suf'un

katillii gzlerine

biiminde

"devletilie" q\r\\ kk idam kardeleri isyan

ilkel

"Murat mid Sanca,

tak varl ylan

Bey

hkmdar mii ektirmi, ise,

90.

olunca ele geirip

ylndan

Ahmet, Mustafa
"(Keza,

Yu(Ha-

kendisine
nce,

eden

Teke)

ettirmitir.

Ve O s m a n l l n

s o s y a l i s t Kan r g t n n nc

aile or-

ve ortak yetkililii

ortadan

kaldrlamamtr.

"Padiah"satah-

Murat ( 1 3 6 0 - 1 3 8 9 ) z a m a n :

"Devlete sis edilmitir.

itirak hakk, Yldrm

btn

aileden da

alnarak, bu

hkmdar

oullarna

Beyazt zamannda

usul takip

edilmitir.

"(Keza)

YILDIRIM IN lkel isteyen manlla

D sosyal snfl medeniyete en (amca ve k a r d e katillii halde, Osbn-i Snf-

komnizmden

devlet/emeye) g e i , t a m
uur getirmemitir. Kay

102 yl

(1300-1402)

srd

T a m tersine,

byk uursuzluu:

Haldn'un yazd, mnist Ouz Treli sz s o s y a l tan

100 y a n d a l m , y k l g e t i r m i t i r . n k , ilkel koboyuna boyun e d i r m e k kolay olmamtr. eilip b k l e m e m i l e r d i r . Osmanoda gese, eitsizlik ve klelik yara-

dzen erleri, a r a d a n yzyl iinde bir t r l

medeniyet dzeni yleyse

ne yaplacakt? alp skdar'

E i l m e y e n y i i t l e r krlp a t l a c a k l a r d . getiklerine" inanyorlard. Kendisine

u l l a r , "at

"Yldrm"etl-

keti t a k l a n B e y a z t , k o m u B i z a n s ' n M a k y a v e l i z m i n i k e n d i silah a r k a d a l a r n a u y g u l a m a y k o l a y , d a h a d o r u s u t a d n a d o y u m o l m a z keyifli bir i s a y d . Bununla birlikte, Hele,

kiicii saltanat s r m e
bu

keyfi,

500 ilkel

yl

nce

bile

"keyif

veren zehir"\.
yordu. Kosova Ama lerini,

k u a k n c e k i

Ouz treli keyifli zehri yendii Srp

sosyalizmi

bir t r l

unutamayan Osmanl topluluu, Meydan bu Sava'nda

homurdanmadan yutmuMurat Hdavendigar'n renmiti. kerametsarho Krallndan

B e y a z t , B i z a n s a r t kul s a l t a n a t n , b a b a s (1339)

" bade gzel sev Yldrm koymaya dedikodular Beyazt, teebbs alp

var ise kars

aki' uurun"felsefeli Srp Prensesi'nin kendisini allmam

s.358)

Ouz gelenekli

insanlara

sktremedi.

"lk baz Halk fahet

defa

tesiriyle detler,

saltanata uzak masrafl

ait se-

usuller arasnda

etmi, yrm,

halktan

tutmu...

meclisleriyadrganmt.
altnda

"(Keza,

Yldrm, t o p r a k l a r d a k i dirlik d z e n i n i n s o y s u z l a m a s n ve halkn saltanat b a s k s direniini Makyavelizmle b a s t r m a k istedi:

"Osmanl ne dayanarak beylerin

beyleri iinde brlerini hie sz

baskn

ilk hl

defa

Yldrm
gene

Beyazt sadece
de "(Keza, andarl s.357)

andarl
ile

ailesi"dier

saymtr."Ama gemekte

ve paalarn

idi.

Sonu ne oldu? Aksak Timur'un drm" sanlan patlaynca, B e y a z t ' c a n d a n t u t a n k m a d . "YlB e y a z t , t e r b i y e l i m a y m u n gibi, B a r b a r T i m u r ' u n

"kafes"\ iin-

d e i n s a n l a r a t e h i r edile edile l d . V e Birinci O s m a n l BARBAR TATARLAR lk O s m a n l ne de A n k a r a baht Devleti'nin ovalarndaki kar akn MEDENLEM 100 yl tek

Devleti kapand.

TRKLER ne A k s a k T i m u r Tatarlarpatlak vermitir;

iinde bat, ar muharebede btn Orta

nn t e s a d f d r ; durma nan akn,

ne Yldrm

Beyazt'n

kiiliinden dnm Asya'nn iinde; ken

"Taiih'iHarp"adl uzak ve.

orta barbarlk

uy-

iidir.

nsanlk Tarihinm

YaknkoBu

dou medeniyet\ev\ne

vardr.

henz am gebe Tatar t o p l u m u aknc in T r k i s t a n ' n d a n kalkp, Yoluhu iinde, nk Mektubu)

baroln oynamtr.

ran-Irak-Suriye'den amtr. bu evren olaynn

Msr'a ve A n a d o l u bezirgan

yaylasndan

(eski S a r d y e r i n e g e m i ) z m i r ' e dek u z a y a n a n t i k a nl

Orta

Yoiunu,

"pek
btn Neden?

Osmanl Tarihinm
uygulanmtr. mur'un toplumu, tr. nin Fransa henz

daha

g veya

da(Ti-

ha kolay u y g u l a n m b u l u n m a s sz k o n u s u d u r .

K o l a y , bir t e k s a v a m a ile

"Dnya
snflama beri,

bezirganlarla
yola zehri ile

bayndrlar."
halde,

Kralna ise,

prensibinden

kt

Tatar

hibir m e d e n i y e t l e , 150 y l d a n ortam

soysuzlamam-

Osmanl Trkleri

slam ve

Bizans medeniyetleribozulmutur.

btn soysuzlatrc

iinde b u n a l m t r ,

Bu tarihcil rna

sosyal

o l u a r t l a r y z n d e n a r k l a r nasl medeniyetleri ekonomi ykarken pusulas bile olan

iledi? A y r n t l a elverir. iinde yeni ilkel iki eliki

girmeyeceiz. Barbar aknlar, saladlar:

Sonular herkesin eskimi

bildiince yeterli yarglara

geliim yollar ve

1- Yktklar 2- D o l a y s y l a , sosyalizmin Bu son

medeniyetin o zamana

BEZRGANLIKa "BARBARLIK"adl

ufuklar atlar. dek ayakta kalabilmi kalntlarn biraz d a h a t e m i z l e d i l e r . rnek bulunamaz. MI, HALKTAN iin hem MI? olumsuz, hem

konuda

Osmanllk kadar retici

BOZGUNDA "HANET" Timur adna bal

PADAHTAN

Uluslarn

G,

Osmanllk

o l u m l u bir s r g e l i m e l e r e y o l a t . ylabilecek olanlar 1- O s m a n l l k t a mizlemek sokup ynnde; km 2- O s m a n l l a , Timur'un balca ilkel

Bunlarn politikada en n e m l i l e r i sa-

iki y n d e g r l d :

KOMUNA

insan

ve

geleneklerinin insan
ve

kalntlarn

te-

MEDENYET a r t
kazanmas, Yldrm

kurallar

kesince

yerletirmek ynnde... kolay ve abuk zafer Dorusu, Yldrm Beyazt bu Beyazt'n

"iha-

net"e

uramasna

balanr.

birok gvendikle"ihanet gr-

rinden me"

b e k l e d i i y a r d m g r m e d i . T e r s i n e , " a d a m m " z a n n e t t i k l e r i , e l alyardm ettiler.

tndan Timur'a denilebilir.

Padiah a s n d a n

duruma

Tarih lanlar

asndan

konuyu

ele a l a l m .

Padiaha "ihanet" durumunda Neden?.. nk: ezmekle, kendi

ka-

kimlerdi?

Padiahla Padiah

bal b i r o k beyler T i m u r y a n n a
andarl'y tutup tekileri Karln

gemilerdi. si-

"Ha/k"&eyaz\t'\
lah

gnlden

tutmamt.

1- Bey/er a\smd,an\ arkadalarna

d a h a n c e ihanet e t m i t i .

grecekti.

Hibir/^/? kulu, kurallarna

efi, y a h u t s a v a ib'\ ( G a z i ' s i ) eliyle s e t i i v e b a a g e i r d i i a d a m n k l e s i d u r u m u n a g i r m e k iin y a r a t l m a m t . g r e asl ve ilk ren eit g l , eit erefli O zamanki toplum

"ihanet", b a a g e i r i l e n O s m a n o l u ' n d a n g e l m i t i . h a n e t i g Kan ye sava erleri

kendi armut toplayamazlard. toplumunun ortak abalar Srf ve

2 - Halk y a n n d a n : kanlar, benzeri lc canlar

Osmanoullar, iin

pahasna kurmak niin Byle

kazanlm zaferleri, dayanak

kendilerine yklacak Bizans

saltanaar

yapmtlar. daha nce

baa

getirilmi k-

bulunmak yznden hakk saylsn? zalim,

ulusun elbirliiyle baard davranmakla, ihanet g r m ,

z a f e r bir k i i n i n Osmanoullar

halka

ihanet e t m i l e r d i .
y u l m u halk,

Bir d s a l d r d a ,

kleletirilmi,

ezilip so-

pahal, sefahat efendilerini t u t m a z s a ,

ayplanamazd.

Demek Timur altstlnde, ektiini kendisinin bimesi y i i t ibbere, Trk gazilerine,

Osmanl

dlnn

urad

bozgun, orada

kendi olan

idi. O s m a n o u l l a r , n c e s i l a h a r k a d a l a r sonra kurulan

dirlik dzeni ile

iin,

yaayan

halka i h a n e t e t m e y i ,

bir s a l t a n a t g r e v i edilmiti.

sayd

yaratt

honutsuz-

lukla s a r s l m ve alaa GEREK BLNSZ niin

HALK TEPKS geldiini daha sezen o zamann

"hanetin"nereden,
gene iin len T i m u r s n a v n d a n y a p l a c a k birinci dzeninden Bu tarihcil // halk nasl

egemen

snflar,
GeiriOnlar

Osmanoullar'ndan i,

elverili

bir t u t a m a k b u l a m a d l a r . karmakta kusur etmediler. ikinci

gerekli sonular Osmanll

diriltmek ise,

i O s m a n l l ne

Kan

kesinlikle olacakt?

koparp ayrmakt.

"Halk",

ne

ekonomi y a p n c a ,
deildi. En

ideoloji b i l i n c i n c e , tek'iiat"BaBu

bir y n e l i g s t e r e b i l e c e k y n ynlar, ve

bilinli g r n e n "Ahiyan/ Rm",

"Gaziyan'
alm

Rm"

"Abdaian' Rm"
teye denen

ciyan' "Ahi"
dir.

Rm"adlarn (karde) Bu

rgtlenmelerden (hogrl) ve

geememilerdi.

"Kalenderi"
dnya

"Batmi" T A R K A T ' l a r
stoisyenleren aalk en Bamal-

(YOLDALIK'lar), derviler; o

adlarndan olmaktan barta:

prensiplerinden bir ey

de anlalan

saltanatn baka politik

hie s a y m a k l a , d n y a d a yapamazlard. O

saltanatlara d a y a n a k
Halk olumlu bilinleri

"tarikat"\arda
ise,

rgt ve

bilin e d i n m i t i .

rgtlerin

almak, s a v a t a :

Gaza\ara k a t l m a k t .
Dnya

t a k i l e r n a m u s l u ise, iyi a l r , iyi s a v a r l a r d . r ve bask arac na metelik v e r m e m e k

Baktlar ki batakiler s m Kuruluundan

o l m u t u r l a r ; y a p a c a k pek az eyleri vard.

"biiinci"\\& d n y a y a
bsbtn

kserlerdi.

"ie-

riye

dnk" o\ar\
bo

"rgtleri,
brakrlard.

"dnyadan

ei

etek ekip"meydan
halk kolayca dek ynlaesrar-

soygunculara

Politikada
rnn,

bylesine

"rgtlce
yar

bylesine

"biiinii"o\an "meczup",

i k t i d a r d a k i l e r e kar t e p k i l e r i dklen

b a l c a iki t r l o l d u :

A) Hasan Sabbah y o l u n d a n kelie

mistik,
gene

yar

Anarizm.
yolundan, Bedreddin

B) Celali Ayaklanmalar

mistik ve

sonuna

dar s-

nrl, S i m a v n a l Kyl
Her iki tip

eyh

isyan da, gibi,

kadar mutsuz ve

sreksiz Ortaa

Savalar. rgtl d a v r a n
Genel tarihinde olduu bir gibi,

sosyalbilin^'n tarihi
iinde

yerine sosyal

"insanst inan'S geliime

kap uygunsa, aabilirHristicenaze

geirmitir. slamln di.

nan:
nsanlk baka

insanlk

ilkalarnda

verimli bir m e d e n i y e t e

nan:

sosyal k g i d i i n e
rol t k e n m i

kaplmsa,

yanln

ilk a l a r n d a o l d u u

bir m e d e n i y e t i n

treninden

h i b i r ie y a r a m a z d .

Bu ta ekten kuran ml" yle

bakmdan kavram geni

antika t o p l u m u n
bile, net bir

halk h a r e k e t l e r i ,
duru,

en

keskin

rgtl h a t evreni geriin, beklekapanBi-

silahl o l d u u

zaman

a k bir sosyal bilince ve

dnya grne ( V V e l t a n s c h a u n g )
kald. T i m u r olay bu idi. Ondan

kavuamad

daha doarken

lme mahkum ile,

gnlerinde, Osmanll

halk ynlarnn d u r u m u
ile dnp

aktif bir

eylem
iine

nemezdi. Ancak ksknl ile, p a s i f d i r e n c i oldu.

ieriye d n k olan " k a b u u davranabilirdi. vurduu Osmanolu'nu

Halk, A k s a k T i m u r ' u n
Devleti ykld.

tutmad.

rinci O s m a n l KAN VE

EFLERNN

"ARSTOKRAT"LAMALARI

TEMZLENMELER ykl iinde kim ve aktifolabilirdi? zlgtn yemi zmir'e sanki Her biri lb'ler,

lk O s m a n l olarak vard. lince

kiiye aileye Kan

eski

Osmangil'in T i m u r gelip herkes

tekmesini geerken, dt.

Kan

Balar
eki-

"pek Yoluhu
prosesini

dek aar a m a z Osmangil'in tamamlad. kar dikilmi

birbirine

Fetret: Anari dnemi,

Yldrm'la Ga-

balad

Kan

eflerini "temizleme" endere/igi\\evi

tutan

Beyazt'n a, d a h a l "(Hac

devletleme g i d i i n e
B u n l a r d a n Ali

z i l e r a r a s n d a 3 t a n e s i n e m l i idi. Fetret a vaz tarafndan

B e y a z t o l u Hac v a z PaKlasik tarih, onu a n d a r bir sonuca varr:

b a l a r k e n s a f d e d i l m i t i . gstererek, Os. yle Tarihi)

"iftiraya"uratlm
Paa) ok

iftiraya

urayarak gzlerine
anlamlarda

mil ekilmi
kullanlr. her z a m a n btn

ve

bu suret-

le,
mi

Trk

aristokrasisizaiflamt."(M.
ikiyzlce halk smrrken

"Aristokrasi"szc Kan e f i ,
Merkezcil ahla

Derebeyle-

kt bir

soyguncu

aristokrasi r n e i d i r . olumsuzlua y e
burjuva modern

kafa t u t a r k e n kayna

nedir? olan

Douda

gerilie y o l
anayasa ve Bu

a m bir g e r i c i d i r . hrriyetlerinin oynamtr.

Batda

ngiltere'de,

Magna

Karta'y\

yaratmakla iki

olumlu

i/erici bir rol

"ikiyzl"

"ambiva/an",

aristokrasi

szcnn

eliik anlamn

Birinci O s m a n l riye" deil, irildikleri) nekleriyle n da,

Devleti'nin ykl gnleri deer. kurduklar iinde, vaz ve olu Paa

iin t a r t m a y a l m . T a r i h " e l e t i kuruluunda eflii ve iki baa ge-

anlalmaya Osmanl k a z k gibi

lk O s m a n o u l l a r ' n n

(daha dorusu, eski

Devleti

"Asi/"Kan

Gazilik gele-

dik duran Paa Beyazt

Paa'dan Oullar,

sonra,

"aristokrasi"kazalnyazsna ykldlar. teki

Fetret'in kendisi ykt. alnyazlarn birlikte Beyazt'n

Emir Aii Beyzade T i m u r t a

kattklar

mutsuz Y l d r m Mustafa

sa
da,

elebi ile
Yldrm

Amasyal

Yahi Beyzade B e y a z t

ba-

arsz o l u

elebi t a r a f n d a n

ldrld.

O l a y c a s , O s m a n g i l ' d e n y a n a olan da, O s m a n g i l ' e kar rilip gitti. Bu ii, bilmeyerek Aksak Timur'un

kan da dev-

barbar akn yapt.

DEVRME

KULLARIN boalan nne onunla

BAA GERLMES yerlere getirelim. eit kimler dolduruldu? k i m d i l e r ? T r k asll eski alm,

"Aristokratlardan nce unu gz Onlar

"Aristokratlar ister i s t e m e z , gkten

"Padiah"\
efleri

semeye,

olmaya

yrekli,

hr Kan
dn

idiler.

atnca, yerlerine kullar

km medeniyetin trl, nasl daha ba inmi kim,

yeniksin
arkl,

kle/etirilmi s a d k
yabandan mutlak gelmi

geirilecekti.

Baka

Osmanoullar'n,

Tanrc! v e

kuttac

sal e z e l i
edebilirdi?

efendi,
atlatlr z Yldrm

suttan,

"Allah'n glgesi"diye
eyh

"Fetret"dnemi lak astran ve nn kurdu. kazanan, anas Melankoli

atlatlmaz,

Bedreddin son

Simav'yi iin kalm

rlpelebi

kardelerini

kirile ad gibi,

bodurduu yeni kinci

"Kirii Mehmet"
Devleti'ni

Beyazt oullarndan geire geire ld Birinci O s m a n l ( 3 1 yl)

ayakta

Mehmet,

"Devlet"Hatun 'un
kabuslar II. Murat,

Osmanl

(1421). k a t a s t r o f u n d a n edinilU y g u l a n a n ey, bezdi-

Yerine geen mi dersleri iler,

Devleti

uzun saltanat boyu beri

uygulad.

rici b a s i t l i k t e itcil k u l l u k t u . S a v a t a e s i r a l n m B i z a n s ' n " g a v u r " e t t i i kiteden

"devirme"diye yksek mevkilere fevkalade

seilirdi:

"kinci hkmdarlarn balamt. felere tayin

Murat, Trk eder

Os. Bizans

yava bal

yava bulunan ise,

devirmeden devlet ikinci

gelen

ve vaziailesinin

ahsna

ricalini derecede andarl

getirmeye

aristokrasisine olmutu.
Tarihi, metotlarn

mensup Maamafih,

olanlar

hkmet riyaseti,
kullanmadan, olaylarn zenilen o

elinde idi."(M.
Bylece taklide

s.358) ve kullarn Bizans sarayn

kalkan bin

Yldrm

Beyazt'n Ama

"yanl" Bizans'ta dnk

gidiiyle yaldzl

"dzeltilsaray Ne

di".
iin,

Artk saray ne

"saray" k u r u l a b i l i r d i .
yldr yaratp

zenginletirmi

bir payitaht g e r e k t i . kolayca

Bur-

sa,

Edirne,

Osmanoullar'nn

gebeliklerini

rtbas

edemiyordu. FATH'E DEK " O T U R M A M I " DEVLET D e v l e t i , g r l d n c e , bsosyal-politik bir d z e n tipti. yarat-

Y u k a r d a a n a i z g i l e r i z e t l e n e n lk O s m a n l tn ortaa Avrupa

Feodal d e v l e t l e r i
belirli

gibi,

"melez" bir
krma, sosyal bir karma

Barbarlkla medeniyet,
mt. olan
156

orada,

llerle

Bu

dzen,

egemen snfl

karakterince,

snflara

paralanmam idi.

barbarlktan

medeniyete

doru

GET dzem

Byle

geit-melez ne de

dzenlerde,

ne

"dillere

destan" o l m u
bulunamazd.

"Asya
Onun

Tipi
iin

retim",
tan

"MutlakMstebitA/A"h k m dar
N e r e d e y s e z l r c e d e r ki:

klasik tarih,

belki d e e p e y a a r a k , a m a d o r u o l a r a k o g e r e k l i i a n m a k -

kendini alamaz.

"Osmanl lak ve daki da, yalnz maline ekilde ile onun yine Fatih tarafndan tur." ( K e z a ,
nk li du. krlsa,

hkmdarlar, hkim deillerdi. geerler. yardmclarnn istifade balarna mehur her kime, kendi bile seilince,

Fatih Devlet ile

devrine

gelinceye dier bata cezalandrp veraset ve bu mill hakknda

kadar, beylerin bulunan Zaman

devlette ve hkmet zaman

mutreisinin aralarnolursa

Beyliin tesiri altnda bazlarn hareket yani layk nasip

bana,

vezirlerin

TTFAKI

idaresinde,

bulunurlard. edemezlerdi.

rekabetten

bertaraf ettikleri usuln ie birliin bir ordu madde sz"ne

Kanunname'sinde olana olursa, ldrme

vazzetmemi, ve mera ihtikoymuden-

evlatlarndan karlk,

Saltanat dier

bozulmas

kardelerini
dek,

s.357) Fatih onlar Mehmet'e krmakta fethi,

"dier beyler andarlq\\

o son

ve paalarn
ayakta dirliini ve

kullanlan

hkmetin bada

nda idi.

Ouz tresinin

g e l e n e k ve grenekleri Osmanolunu

az ok saklyor-

stanbul'un

"aristokrasi"elemanndan

"kurtaracakt".
FATH Olay Kara - ANDARLI: Trklerden Paa'nn Paa'nn KESN DEVLETLEME yaranma tarihi, Osmanl kayrmas yapyorlar (andarl

iitsek, Trk Rum

saltanata dman ykler.

kukusuna Halil

dlebilirdi. casusluu

"Kalabasa"ya
tarihileri

aznda

ksaltlm: stanbul'a andarl, Bizans

"Kara Paa"yerine
sava tarafls stanbul ele

"Kala

Basa")
atlayp, na

Bizans Kara tam

suunu

sulamay olmadgeerse, casusluk mpa-

bodurulmasn, aydnlanmyor. geldii bellidir. Bizansl

balarlar. gereklii kendisine

Olayn

Osmanolu'nun nne geilemeyeceini anlamtr. Son gl "aristokrat" olarak srann rator'a mparatoru'na edecek kerteye dek gitmi midir? mektuplarn hemen gstermitir. orackta aristokrat, "Kalabasa"nn

U y d u r m a o l a b i l i r mi? uurulmas, sa kalp da, sonra

Muhbirin azndan

boynunun

bir e y k a r m a s n n l e m e k iin d e o l a b i l i r . andarlgil'in devlet iinde,

Bylelerini y a a t m a p a d i a h l k gibi ba-

y a F a t i h ' i n d a y a n a m a m a s d a bir rol o y n a y a b i l i r . znde deiiklik y a p m a z . badan oula gelen yeti imparatorluuna bir d e v l e t o l u u , samazd.

Her iki i h t i m a l d e o l a y n medeniyetin merkezi-

b e z i r g a n snfl

"andarl lamna adamna bakar.

gibi

bir v e z i r i n gibi

anna

y a k r m Hakan,

bu

ihanet?" bunca

"hanetim a n gemi

"Fatih

bir Ulu

sultana

hizmeti

kyar m?" Saltanat adam, Grevi biten

kardeine, oluna

kydrrsa, vezirine

mi acr?... lileir.

h e r o r g a n atlr. A t l m a z s a , a p a n d i s i t gibi t e h l i k e -

Fatih

"Osman
ban

O/u"\se,
yemezse,

Kara

Paa

da

"andarl

Ouiu"\\.

"Os-

man//" H a l i l ' i n "Bayemek"sosyal

Burada tir. Her

"andarl" M e h m e d ' i n

ban

yiyebilirdi.

snfl

medeniyetti.
"kkTkuklalarnn

tarihin kiinin az

"byk"\&ya
ok bir

"kiilikleri"az
deyimi ile

ilgin-

"sosyal kukia" (Mavks'm

n e m l i olan ey, iplerdir.

"Toplumsal
bi-

Yaratk") o l d u u s u g t r m e z .
le deil onlar o y n a t a n sosyal Artk, snfsz niyetin toplumun

bu kuklalarn oyunlar

"askerdi
ile birlikte

demokrasi'\\
iin

yalnkat Sosyal

"kahramanlk"a,
snfl medeiin Ba-

ilkel komnizm
istedii

"tarihe karmtr".

a:

Smrmek

kleletirmektir;

Kleletirmek

k l e l e r i k u l l a n m a k t r . a b u idi. ka lk t a y a b i l i r , baka trl

Fatih o " i p l e r l e " k s k v r a k b a l y d .

dnp davranabilir miydi?

"stanbul'un Paa, gibi bu yksek

Osmanl

fethinden taraftar byk son

s.358)

sonra, olmad darbe hemen

Sadrazam indirildi. tamamen

bulunan Sadaret,

andarl vezirlik,

Olu

Halil Trk olun-

sefere

bahanesiyle,

ldrlmek DEVRME'lere

suretiyle tahsis

aristokrasisine du." {Keza,

beylerbeyilik

memuriyetler
padiahlnda

i k t i d a r b y l e k e s i n o l a r a k v e bir d a h a g e r i d -

nememecesine

mutlak

DEVLETLET. = AH IN A Y A I su gtrmez. N e v a r ki, bir Bi-

BARBAR SZ: Fatih'ten

PADAH

nce Osmanlln

devletletii

devletin devlet saylabilmesi, rinci Osmanl Devleti,

B A I M S I Z L I I ile l l r . sayd

D e n i l e b i l i r ki,

k e n d i s i n e szeren ( m e t b u ) Fatih'e dek,

saltanat ykldkSel-

tan sonra da tam uklularn

bamszlaamad. olarak kald.

hi d e i l s e m a n e n

/asal ( t a b i i )

Bu bizim, imdiki kel sna komuna da olsa, ve insan

kafa y a p m z a aykr gelebilir. bir y o l

O z a m a n k i g e b e ilmi, lm paha-

yalan b i l m e z d i . V e
dnmezdi.

"sz"verdi

o sznden

Korkaklndan

deil,

barbar yiitli-

inden

drstlnden. de, bir y o l ballk sz verdii da, 150 yl Seluklulara, ayr Os-

Osmanl Trk manl Devleti

kurulduu Bunu

zaman

kendisini

"bal""saymaktan

geri k a l m a d . dan anlyoruz.

b t n , dil a l t n d a

b a k l a g i b i s a k l a n a n bir s r a o l a y l a r -

1n,

Osmanlln

Bamszl:
organ,

Ne

zaman

balad?

Osmanl

bamszlyle

hibir O s m a n l

hibir z a m a n

kararlatrmad.

Osmanl'nn

bir p r o b l e m i y o k t u . O n u n iin, B i r i n c i O s m a n l D e v l e t i ' n i n b a l a n g yl, bir devlet eylemi ile d e i l , sonradan, ile o r t a y a Gazan bu ie bir b a l a n g u y d u r m a k i s t e y e n

yazarlarn yaktrmas Bu tr. den yaktrma gn,

konulmutur. Konya'y

Han'n

"istila"&ttii
kalmad

gn iin,

saylmkendiliin-

O g n y e r y z n d e a r t k bir S e l u k s a l t a n a t bal bana kalm bulunan

Osmanllk balad

denilmitir. Abdrrah-

man eref, G.699 (D.1300) ylnn, Osmanl plmasn, bulunduunu

Devleti'ne balang tarihi yayazarlarnca kararlatrlm)

"ndelmverrihyn
gzelce yazarlarnn

karargir" (tav'\Y\
bu

anlatr.

A n c a k tarih sdrmaktan

"igzarl'f
zamana

mert

Osmanl

yiidi

aklna

uzak kalmtr.

Bunu ondan Ne onun

sonraki olaylardan dek srd? kendi Bir

reniyoruz. devletin te-

2- Osmanlln Hara deyii: ki devlete hara demesi,

karsnda

bamlln

MADDECE

kabul nu

etmesi demektir.

Osmanoullar'nda

n e g r y o r u z ? K l a s i k t a r i h u-

aklyor:

"Osman le

Bey

ve

Orhan

Bey,

her sene
s.356)

lhanl

hazinesine
5 0 yl

hara

vermekgi-

mkellef bulunuyordu.

"(Keza,

Demek Osmanllk, Seluklularn yklmasndan

nce olduu

bi, 5 0 yl s o n r a d a , S e l u k s a l t a n a t n n y e r i n i t u t a n T a t a r l a r a h a r a c n d e mekte,

bamlln t a n m a k t a
veya ans nnde

kusur Ne

etmemitir. dek srd? Bir devletin onun te-

3- Osmanlln Sayg Duruu: ki devlet

zamana

sayg

duruunda
kabul

bulunmas, etmesi

nnde Osmano-

kendi

bamlln ne

ANLAMCA

(manen)

demektir.

ullar'nda Klasik

gryoruz?

tarih,

"Nevbet'i Padiah" d e n i l e n ,
Osmanl zere byle padiahnn, ayakta vefaldr.

her

sabahki

"Mehterhane' Alaeddin'e lkel sos-

Hmyn" a l n d a ,
sayg yalist duruu insan,

Seluk

hkmdar yazar.

yapmak szne

"NBET"tuttuunu Kendisine

"beylik" \&ren

Seluklu

d n y a d a n geli mitir. Ve bunu Ancak

150 yl o l d u u bir z o r a l t n d a

halde, O s m a n l ona " s a d a k a t i n i " i n e m e kalmakszn yapmtr. mirasna da konulup "byklk da boylu boyunca bulam-

Bizans m p a r a t o r l u u ' n u n
balamaz, Bizans Fatihi unu

"BizantizrrTbalar
tr. V e ilkin

Osmanl'ya

delilii"

syleyebilmitir:

"kiyz aim
Devlet'i

sene

evvel
C.I

vefat
s.297)

eden

Sultan

Aiaeddin'iSeik'ye beyhudedir." (A.

tazmen
eref:

kaTarih'i

olmak ( s a y g
Osmaniye,

duruunda

bulunmak)

Bu manl ne

tutum, 200 yl,

bize

"PADAH'fezcnn stnde Belki

kaynan hep, Bu

sezdirmez kendisine artlar altnda olabilirdi.

mi?

Os-

bann

"ah"olarak var saymtr. "ah"n

"bey/ik" vevkendisi

mi o l a n

Seluk hkmdarlarn "ah"olamazd.

olabilirdi? Acemce'de

kolu,

aya

"ah",

Trke'de Bu

"Ba" d e m e k t i r ;
Acemce olamaz

Acemce'de

"Pa",

Trk-

e'de

"Ayak"demektir.

anlamda, gelmi

"Pad'iah",
m?

Trke

"Ba'm

Aya",

"ahn Aya"demekten

KNC DEVLETN Osmanl kurulu Devleti'nin son yaps, antika

BLM YAPISI KENT medeniyetlerinin bile, yapsndan rMedeni-

zincirin

halkasdr.

Bu y a p slam

Bizans t e z i

ile slam a n t i t e z i n i n Roma

n e s a n s n d a n d o m u bir s e n t e z d i r .

Medeniyeti

y e t i t e z i n e k a r k m bir a n t i t e z d e n Osmanllk kentlerinin klm doarken, ortada ne

baka

bir e y d e i l d i r . kentinin, ne

ROMA

MEKKE-MEDNE
batan ve

egemenlii ve

kalmamtr.

Gebe Osmanl'nn Medeniyetlerinin

ise, y e n i

KENT kuracak tarihcil,

e k o n o m i k ve sosyal yaps yoktur.

ster i s t e m e z ykalntlar

Greko-Romen
Bizans,

Arabo-tsiam
slam

kent

gelenekleri Gerek na ulam teristii

ile y e t i n i l e c e k t i r . gerek medeniyetleri, domu Bu biim ilk

orijinal m e d e n i y e t
iki yap

kaykarak-

olan

kentlerin

almasndan

imparatorluklar devletin

aamasna

devlet b i i m l e r i n i
vardr:

vermilerdir. tutan

1- Kent g e l e n e i n i

ayakta

Bakent k a r a k t e r i s t i i ;
Patrici, Mekke'de Kurey) gelenei-

2 - Asil(lk t o p r a k s a h i b i : ni ayakta tutan

Roma'da

Gdcier k a r a k t e r i s t i i .
ad, dorudan doruya yznden gebe Fatih

Osmanl'da

BAKENT'in sivrilip adl

Askerdi
ise, o-

Demokrasi
Reaya

efinin (gdlenler)

Padiah/amas
halk ynlarn

PAYTAHT o l m u t u r .
kadrolarna

gdc O s m a n l
Oradan

Devlet Snflar
ban pnn

(Snfu

Devlet)

denilmitir. oturur.

Devletsnflarmm
toplumun z ahtapotun yrtme kollar

kayma igds, gibi

payitahtta

MEMLEKET\,
Devletin

gelenek-grenekleriyle yaar. en

gder.

yaps, verilen

uzatma organlarla iinde da onun

memleketi sarmtr. A m a o ya-

PAYTAHT kurullar,

Padiahsn
dal,

saray gibi
buda

DVAN ad
olan

yani Hkmet d e ,

brokrat kad-

rolar, y a n i
Onun 1-

Devlet Snflar iin

ok Payitaht'ta

kmelenir.

Devletin Yaps Snflar

B l m n d e iki a y r m o l a c a k t r :

Padiah-Saray-DVAN

2- Devlet

AYRIM

PADAH-SARAY-DVAN Osmanl evresinde oynayan Elbet, s bile lar g i d i i n lardr. Devleti'nin toplanr. yaps, tarihcil ve sosyal nedenleri olan ile XIV. Son

PADAH
Louis, kozunu

Frenk

barbarlnn yalan

son

padiah

"Dev/et demek,
tarihcil

ben

demekim"derken,
kurumunun

sylememitir. atmtr.

krallk

"Kuu lt
Buna hretli

Devlet demek Padiah

parlak ve ackl da. arklarna ba

demektir.
anl

zavall, baka

okuma

yazmaOn-

bulunmayan Olamazlard tarih

gebe l b ' l e r ,

G a z i ' l e r ne y a p s n ?

kuklacklarndan

bir e y o l m a m -

Padiah, haklarndan zna ve da dman

etiyle,

kemiiyle

kaptrlm, ile)

btn

insanlk

( b i r k a hayvanlk h a k k canavar eden

abartlmak yolu zindan;

yoksul

braklm

bir m u t s u z k u t l u z a v a l l d r . e v r e s i n d e o n u a n a s n a , b a b a s n a , o l u n a , kbir s s l S A R A Y ile, iin, her s o r u m l u l u u Oralaremziren ylanlar her cinayeti yetitirilen eref diye srtna y k l e y e n DVAN reklenmitir.

"devletsnflar"v\\ eyler rahat,

padiahlktan

besleyip

bytmek

keiye

dnmtr.

"Ne
viren

kendisi

ne

halka
yce

verir huzur."
lkcl mutluluk bulunamayaca

A m a toplum yarat toplum, yolunda yle zehirli

i n s a n o l u d u r bu. A l m k u d u r m u t a n b e t e r e e daha

d o l m a l a r y u t t u r m u t u r ki... barbar kalntlarn. b u u k kl kadar "Kral Seud"lar, "Kral dris"ler "padiah"

Getik tarih yle dursun. zaman bile,

ncesi En

klkuyruk hacaa dknts,

hatta "sosyalist" kesildii hemen

eline y a r m

"beylik"gese,

p o z u n d a afi k e s i y o r .

B a b a s e l i n e g e s e , " i k t i d a r " g s t e r m e k iin, ipe e k demokratl" bulamyor. k k l e r i n i padiah ile saniin

mekten "doru" "devrimci eylem" ve "proletarya Bu bir t r l " m o d a s

g e m e z " t u t u m l a r n tarihcil En '^/"rgtlerde

raysn

divanlarda i z l e y e b i l i r i z .

bile,

"SnfDevlet"

y a r a t m a k isteyen A-

"/^/^///"iyzmzden

utanmadmz,

orada gizlidir.

PADAH VE SARAY nasl az esir pazar neden ok s a r a y a d n d ve o yiit, atafat tutsaklarna eit

Hr g e b e a d r n n ilkel sosyalizm

insanlarnn

bunak

dnd daha

Devletin Douu B l m n d e
Padiah-Saray-Divan yap zelliklerine Dnya karde

belgelendi. yalnz

Devletin

Yaps

Blmnn

Ayrmnda,

Padiah-Saray

ilikilerinin

deinilecektir. saray, ime derebeylemi Osmanlln ilkesi ile, Bizans ykntlar

mezar, snflama antkabiri ile k u r u l u r . Karde kan

kavgas

iinde zentiyle gelitirilir. T a b u a d a m

162

Padiah, tabu ortam Saray'n oyun-

cana dner. r n ' l a r gibi Bostan kendisini Saray: Osmanl raylat. nat da saltanat

Bu k o r k u n ve ackl o y u n c a k , padiah, sonra koruma

Has O d a ' l a r ,

E n d e r u n ' l a r , Bikar bile, ancak ile

kat kat b a h e l e r i i n d e " S a k a l - korkuluu hadm

e r i f e dndrlr. d a r u s s e a d e aalar

kendi "devlet snflar"na haremaas der. kayglarna

ilkin T r k k a p u c u b a l a r , savunma ve Dnya

Mezar

dzeninde

saray,
ktidar

ancak iin

iktidar

iyice

devlet/etii l d e

sa-

"Tam
iin

bamsz""Osmanl

hkmdarl

kurulmadan, olur. Osmanll her

saray s a l t a Burada,

srlemezdi. de, dkn pek

"hkmdar nerede?"demitik.

"saray ne gezer?"demek y e r i n d e
medeniyet bir Aslnda yazar-bozarlar, olmaz derebeylemi

Saltanat domu, gstermeyi yetin den, puk, mezar dnya

"saray\ia
gibi medeni-

"saray"sz

tefeci-bezirgan

buna

severler.

"saray"her y e r d e ,

zaman

"mezar"d,\v.
medeniyetler, yarattklar sarayndan ve tanrlatrlm kanl s o s y a l s n f s a v a y z n ok s s l e m i l e r ve zavall

Btn antika

"mezar'S d n y a
tabulatrlm durumuna

"saray"\,

halktan

ko-

"ba"\ara

"be/a" bir

dnya

sokmulardr. ne grl-

Snfl t o p l u m y e r y z n d e kaldka, b u n u n b a k a trl o l m a s m, li ne grlecektir. tekel mezar Devlet, t o p l u m u n olduka, toplumu stne sivrilen rgtl dnya st-snflar

bir s i l a h l - c e z a e v -

zulme,

alt-snflar kalyorlar.

soysuzlamaya
Alt-sst-snf-

mahkumdur. nflar

nsanolu

bir hapishane k l n a

sokmutur.

bodrumlarn

"pis cezaevinde"m\

lar d a g e n e k e n d i l e r i n e k a p a l

bir d n y a m e z a r y a p t k l a r s a r a y l a r n

"ss-

l
Bu

cezaevinde"
bakmdan,

yaar\ar.
silahl, eit, g e r e k t e n srleri Osmanl iine iin, girer kendiliinden h r ilkel girmez komuna insan gebe byk ne zenme"sara/yaantsna Ancak zenmi,

Trk'n, bir z e n t i mi ikinci

medeniyet meseledir.

duymayaca

anlalr.

ilk g a z i l i k a l a r n d a ,

"saray"diye

bir o l a y , n e bir k a v r a m y o k t u r .

lk O s m a n l ' n n

"saray"\ bir h a p i s h a n e s a y -

d d a b t n d a v r a n l a r n d a n b e l l i d i r . Saray: Sosyal Snflama Antkabiri iktidar ban, halkn senli-benliliinden kurulmu teki insanlardan bakar. grenekleuzak tuttuzakbambaka

"Saray"nedir? tr. Orada

Siyas halka

mak bahanesiyle, doan,

dman bulur. ncesi Smer

e t m e k iin kendisini

bir a t a f a t l

byyen

insan,

bir y a r a t k d u r u m u n d a Bu rinden durum, tarih lk

Halk da

kendisine o gzle

toplumun

Tanr-tapnakgelenek v e "kahramanlarn

kalmadr.

kentlerinde,

ruhu'tanrlatr163

Ip tir.

Ziggurat t e p e s i n e
ortasnda, kutsal o O tepeciin ilk

oturtulmutur. balk ve ziftten

lk

Ziggurat,

dasz

tasz

Irak

dz

batakl

kat

kat y k s e l t i l m i y a p m a t e p e c i k -

st t a p n a k olur. sembollemesidir.

inde oturan

Tanr o\uv.
ise o

Bu halktan ay-

rln
tpa a ken, yere

Saray, tp

tapnak g e l e n e i n d e n ;
edilmitir. bir Egemen

ah,

padiah altnda zaman snfl

Tanr g r e n e i n d e n
popler (halkiin; o

taklit

snflar, bir imdi

siyasi iktidarlarn, tarih

benimsenmi) yerden ge

kutsallk p e r d e s i

dokunulmaz k l m a k ncesinde medeniyette b u y o l u

blnn utanszca kesince

Tapnak-Tanr

gelenek-greneklerini, kartmlard. biimine

doarlargkten

indirirler;

Saray-ah
biimlerde

sokarlar. snflara bir daha kut-

Ama y a h u t
geri dnlmez sallatrmaktr. biimde Demek rn Bu kii, bir

eilim a p a k t r :
Antika toplumla yerde

nsanln sosyal

dondurup ebediletirmek, snf blm Bu mu, somutlatrlrd.

merulatrmak,

elle tutulur sosya/snfdolan Saray'dr.

o b j e k t i f l e t i r i l i r ve

saray-ah o l u r d u .
orada snflar canl taknr. birbirine bakan

saraysn
O

ah

bulundu insana bir

larb\m\enm\ d e m e k t i r .
ve t o p l u m iinde ilh.

snflara

paralann, dman

insan adlarn

e d i i n Antkabiri, gibi

"hazr mezarn bayat /s"\nsan, ah, padiahsn

yaayan

devletin

matahm

B u g n bize s a m a v e g l n g e l e n a l m , p o z , s a r a y h e v e s l i l e r i h l a z mdr? lk O s m a n l Osmanl'nn letin y k l m a s yla y a k n Saray kendisini

saray m e z a r n a

gmmesi lk

iin,

ilk k u r d u u

dev-

gerekmitir, denilebilir.

"sarayn a k l a g e l m e s i
iin:

Edirne'nin ise, 5 0

fethinden sonra olmutur. Akla gelenin bir s r e u z a y p g i t m i t i r .

memlekette gereklemesi

Bursa s a r a y ise ancak

"Temel
(M.

1365 ylnda
Adna kapl

atld. "Edirne

naat

1417 ylnda
Selimiye

sona

erdi.

"
Kaku-

Os. Tarihi,

s.355) denir. kurulmu olduu

Besbelli, Osmanl'nn s a r a y a gnl

bir t r l

yatmamtr. zeyde demir

Eski Saray"deriden,
sylenir. Ancak bu

civarndaki biimli, da

vak Meydan'na

bir y a p d a n

sz edilir.

Dikdrtgen yapnn ilk O s m a n l

"saray"olmas Devleti'nin

iin, T i m u r ' u n " F e t r e t " ( A n a r i ) a n a m a s , y a n i yklmas gerekmitir. dek Osmanl padiahlar kimi Onun Bursa'da iin, baka iin karde her

"Fetret"ana
olmamtr. den "Edirne "Edirne Eski Eski Kimi Bursa'ya

srekli

bir

"payitaht"bile
balamadan, tarihe gre

Edirne'de,

kalmlardr. eydir.

"Fetret"te yeni-

dnlmtr. Saray", Saray"n:

kavgalar Klasik

saraydan

"lk kil eden seklikte

da

tevsi bir

eden surla

Yldrm'n binalarn evirmitir.

olu sa ve
"(Keza) D e m e k kinci

eiebidir.

Musa 15

elebi, metre

saray kadar

teyk-

mteaddit

bahelerin

etrafn

S u r s u z saray olur mu? pek yle ler v a r d r . Edirne'yi du. da 1 4 5 0 yl

Osmanl

Devleti'nden

nce ortabahe-

"saray"denecek n e s n e y o k ,

d a n k bir s r a

yaplar ve

ilk o t u r a k l c a bakent ( p a y i t a h t ) y a p a n (Osmanl sonra da: kuruluundan kk kuruldu. II.

padiah,

II.

Murat

ol-

150 yl s o n r a ) T u n c a r m a Mehmet (Fatih)

kysn-

"YeniEdirne Saray"denen "Uzun mddet burada burada

stanbul'u

fethettikten

ikamet

etmi,

hatta
"(Keza) 7 yl

oullar

Mustafa

ve

Beya-

zt'n
l di.

snnetlerini

yaptrmtr.

Bir t e s a d f m ? Y o k s a o r t a d a n saray Ama Bu d. iresi, kknden bu artk,

k a l d r m a k m? N e y a z k ki, o ilk O s m a n gememiti (yeni ki, 1 4 5 7 yl

kaznd. Yapldndan Sonra iyice

"Tamamen yand"!..

"Ksmen
Bizans

mceddeden
taklidi ile oldu.

batan)

ina"ed\\-

"Hnkar Bahesi Saray"6000

saraylara dnDagnesa-

i olan, 4 0 0 - 5 0 0 bostancs saray, Baltac

ile s a r a y l a t .

Enderun'u,
Hazine, koular idi. A y r , Fatih'ten

Birn'u,
"Hrka'i tredi.

Harem'\
Seadet",

stanbul'daki Bab'

Enderun'da,

Has O d a ,

Babsseade Aas Hmayn'un

Hnkar Bahesi,

y i n d e idi. Y a n n d a A d a l e t K a s r v a r d . Ahrlar kurulu ran s u T e k szle, d e v l e t gibi,

K u z e y d e , i m d i k i k y l u s u l ile, Has (derebeyi atolarn

b y k d a i r e l e r i y l e Harem'\

h e n d e k l e r i gibi) T u n c a s u y u e p e e v r e l i y o r d u . (Bizans e t k i s i n d e n ) nce saray, tpk ile v n e b i l i r d i . Kii - T a b u O r t a m Bizans u k u r u n a d m O s m a n l aemperyalizm zemzemle andaki aldatcdr. kapink ok ykanmtr. p a y i t a h t gibi, gebelii

Devletleme Amac: Tabu Bir h a k k y e m e y e l i m . nn talist

En kkn

saltanat, devlet v e

yani

devlet s i s t e m i ,
ok daha

modern yannda

devletilik s i s t e m i

ok daha

az pahal,

az lks,

ok daha

az sinsi ve
oradan Bu

daha az sosyal

eitsizliin ve s m r n n semboldr. olarak bugnknn da her gei iin, tohumu kald iin, ilkel

Ancak SSTEM gebeliin ve lerle lerle, son "Asyal"denilen

krntlarn

kknden eyin

silip a t a n

antika

imparatorlua bilinen nedenve kii-

mstebitlie o alar

ilgintir. kan

geite,

padiahn
temsil

tabulatrlmas,
edildii

balarndan

kt

rgt!deviet/emenm

tek yoludur.

F a t i h , s a l t a n a t n n s o n d e m i n d e , b u y o l u n i n a n c n a v e k e n d i s i n c e bilincine v a r m t r . ya kmtr. Bundan en klasik anlam ile S A R A Y v e o n u n D A R E S o r t a -

Saray, t a b u l a m s t i n s a n hapishane i i n d e ,
midir. her trl iki d Savunulan kutsal

(padiah), saldrlara ey v a r d : l -

zaman kar

iin

p e k i m r e n i l e c e k bir ve

koruma

savunma s i s t e 2-

Tabu Kii ( P a d i a h ) ;
devletleme

Tabu OrFatih in-

tam ( S a r a y n
Padiah

kendisi)... adl

tabu kiiy\
A n c a k zel egemen biimde

savunan ve genel

rgtl

aracna, Kiiyi

"HAS ODA"diyor.
uygun, amatr. en Bu

ama o t a b u - k i i

deildir.

sanstletirerek, srekli

sosyal retip

snflarn

karlarna ve eilimlerine en y a r a y a c a k olan Osmanl

kullanmaya

ara,

asl ta-

a r a sarayn kendisi o l a n kendisini temsil iki

tabu ortamd,\v.
eden

aznda,

bu ortam, adn alr.

sarayn

balca y a m a n 1- T a b u

ara,

"ENDERUN" Has

Demek sarayda Ortam

kurum vardr:

Kii

kurumu:

Oda-,

2- T a b u Odas

kurumu:

Enderun.

Has

"Oda", i m d i k i T r k e ' y e g e e n bir e v i n e n s r e k l i o t u r u l u r b l m a n lamna rgttr. kurumdur. gelmez. Fatih imdiki

"Ticaret Odas "teri mi ndeki

"Oda"gibi

bir

sosyal keskin

"Has Oda", HAS

rgtl

d e v l e t l e m e y n n d e y a r a t l m en k o n u m a s y l a d e r ki:

M e h m e t , o b a k k u l l a n r gibi

"Bir LANI ola.

ODASI yaplmtr. ve biri RKABDAR

Otuz ve

iki adet biri

HAS

ODA ve

OLANI ile biri DLBEND

b e alt

iinde Ogn

biri S/LAHDAR Has Odas,

i list

OKADAR

"(Kanunname) bylesine ksa, ile g e i n e n k e s t i r m e bir k u r u m d u r . Haftada

lahana orbas evren

bir s a r a y d a , d r t bal t a m b i r e r Manga ( 9 ' a r kibir e m p e r y a el vererek baard

b l m l ) o t u z iki a d a m n e d i r ? B u g n e n s n e p e h a c a a , savanda devletiliimize kurduu koca

"Kupon"kaakaz grr. zaptedip,

l v e v u r g u n c u l u k ile, " l e b i d e r y a " d a Ulu Peygamberin bu vgsn

kke 32 ua

yapt

"Konstantiniye*y\

t a r i h t e (u v e y a dm sand

ulusuk snrlar Mehmet,

iinde deil)

insanlk lsnde geryetinebiliyor. kokotun yetisonra

e k t e n I I R a m Fatih gn,

Bizans lksnn son perdesine hrn-

"32 tane'ttk
az, drt eit

"Has Oda
nedir?

Olan"\\&
Bu

Bu drt m a n g a nemeyecei ( 1 5 0 yl denli sonra)

insann grevleri

Deme modern hizmetleri,

"hizmet".

Fatih'ten

anlatanlardan tutan): Hlasa'i Emiri

reniyoruz.

Siiahdar ( S i l a h
' R i s a l e i Al'i

"Padiahn

klcnn

muhafz.

"(Ali

Ayn

Efendi: Safer

Osman

Mezamiyn'i Ktphanesi,

Defter'i kavanin

Divan"

Elyazmas,

G . 1 1 1 7 ( D . 1 7 0 5 ) , Ali Siiahdar, Her gn zetlerinin

n o . 7 7 , s . 1 0 not) padiahn grr. sanda gider.

banda Zlfl

s k f , e l i n d e kln,

"mabeyn'ie,
aktarlmas ve

"teihisat
dier

teatisi
ulu

ve

sair hizemat'

seniyye" ( b u y r u k "Endern ricalinin

hizmetler)

Arz'larna

vasta"olur.

Yalnz

bu

iki

grev

Silahdar,

Has

Oda'nn

da

Ende-

rn'un da stne karr: me ona der.

1 - P a d i a h n m a h r e m akl h o c a s d r ; 2 - A d a m s e a k a d r (32 gram gm). Ayrca ylda 4 tane

U/fe's\

(gndelii)

20

"Came'i Han' zabiti

Bu

Salyane"si derece

{"giyim

denei)

vardr.

Silahdarlar:

"Sonra

Darsseade

takmndan
s.23)

maidaki

Endern'lularn

olarak son
adamlar,

sekin/etiler.

"(Keza,

yetie yetie,

Msr gibi

nemli

eyaletlere ata

vali,

derya kapvesair

tan, seyrine tutar.

kubbe Rikabdar karken

veziri,
(zengi

sadrazam
tutan):

oldular.

"Padiah

tenhaca

binerek bahe Rikab'

(zengi

aalar

bulunamadndan)

Hmayn'u

"(Keza) Silahdardan sonra, okadar'dan nce gelirken, sonralar geri

Srada, kalr.

Uife's\ g e n e 2 0 a k a . okadar:
dairesinde vekalet Mevlt oturur. ve

"Came'i baka

Salyane"si

4.

resm ona

gnlerde

"Maiyyet'iHmayn"&
(okadar da

payoksa

diahn y a m u r l u u n u tutar ve sa yannda yrr. Silahdar yoksa, der.) "Came'i Buna o S a l y a n e " s i 4. Rikabdar'a 20 aka.

Baka v a k i t l e r d e zel

vekillik eder.

U/fe's\ Dibend Aas"da

amarlar

Olan:
lkin,

Acemce zamanlar idare

"Dibend
giysinin en

gula m",
nemlisi bakar.

Trke olan

"Tlbent
Sarkkar ve

denir.

t e m i z l e m e k ve

e t m e k iine

"Saltanat" ilerledike, yani

p a d i a h l a r lks b a t a n a v e sse b o u l d u k da oalacaktr. ona olur. der. vb. ilere bakar. Ri-

a, t l b e n t a a l a r n n e i t l e r i v e s a y l a r

Sarkba: " i h d a s " Dibend Aas:

kabdar'n Sonra:

edilince,

sark

ii

"Hrka'i Seadet" d a i r e s i mlazm"(alt

kar. subay) (Anahtar)

temizlii

"Madn

Miftah Aas

Pekir Aas... Enderun ENDERUN, diahl

padiahn

emrinde padiahlar hep

grnr. da

Ama kvrp

kiikurumu
bkecek,

olmaktan gerekirse

te pa-

bir saray k u r u m u d u r .

Zamanla

padiah

y r t m e k iin ileri, nne gene

bile y o k e d e c e k t i r . ve evresini giydirip k u a t m a k ve padi-

Endern besleyip lilii ahn gz

padiah sarayn

k o r u m a k grevi

biimindedir. Ancak grevin

uygulan ve srek-

serilince,

ekonomik,

po/itikve

askerdi ileri,

kiilii

stne de ar basar ve objektifleir.

"Has Oda oian"\ar

gtdrler: 1-

gibi,

Endern 2-

Aalar

da, 3-

drt bal Kilarcba,

bir s i s t e m 4-

r-

Odaba,
Acemce

Haziredarba, "Endern Aalar", soymaya

Saray' amire

Aas...

Bunlara

Trke

" Aalar"denir. "Kapaas

kimi

Odaba: de ise dm Aaiarndan U/fe'\ev\

sinden) 60

"Padiahgiydirip ona tabi"d\v.

seilirler. akadr.

memurdur.

PAYE'sinise

de grnte

"Ekseriya

i olanlarndan",
(zel

Hagiysi-

"Came'i Hass'
olur.

Padiahden

Padiah

ylda

5para

esvap"\ar\ "Hazine'i

Hazinedarba: "Padiahn
Bylece

Hmayn'un Seccadesi
padiahn

ve elinde madde

Hademelerinin bulunur. var, "

sarayn

zabitir.
bir

Destar

(sark) adna,

ve

dahi

padiah tutulur.

btn

Aas

elinde

Hazinedarba:

Akaa/afdan
bakar.

seilir. yapar. (Osmanl'da her ey

Kilarcba:
askercil

Mutfaa

e k e r ve tatl

olduundan) (Bayndr

"Has

K//ar"tademelerinin

"amiri", Sara/n

komutamda. "Has"
muhafzdr.

Saray' Amire
ve

Saray)

Aas:
ve

"Enderun'u Hmayn"da\C\
tmyle

"Byk"\e

"Kk"deriden

odalarn bir e y d i r . bakentin

" M u h a f z a l a y k o m u t a n " gibi Ancak imdiki men

"muhafzalay",

en

k o r k u n silahl

gc

ve t-

kadar kalabalk iken, sarayda

saray muhafznn padiahn Ayn

m a i y e t i n d e 4 0 Akaa b u l u n u r . kadar ac

Toparlanrsa, rem"ilerini yiyip itii,

giyinmesi ve soyunmas boazndan "Saray" isterse,

"/vahtatl

Odaba k o l l a r . Kiarcbaidan
zehirleyebilir.

padiahn

geecek isterse, padiah

sorulur.

Kilarcba,

padiah rlp-

her z a m a n lak v e

Odaba g e n e

"Saray"

kskvrak yakalatabilir. Saray'n elinde

Hazinedarba:
ray'n Sarayn i bu

ekonomik
tutar.

varn;

Saray'

Amire

Aas:

Sa-

silahl gcn

drt adam

karar verir, yahut kandrlrsa,

padiahn

kiili-

olmama

dnebilir. Ve ok dnmtr. banda kii o l a r a k padiah tesinde ba: bulunur. Ayrca bir baa yer ken-

Has O d a n n
kalmaz. disidir. Sarayn

Enderun,

padiahn kendisinin

objektifbir
denir.

kurumdur: olur.

Sarayn

KAPUCUBAI

Ona,

"Babsseade

Aas",

"Babsseadeti Aiiyye

Aas"da

Kapucuba Kapucuba(Babsseade Aas; Mutluluk Kaps Aas):

"Sarayda haamiri",

dmaalarnn "Harem ve

zabiti"di\r. umum Daire'i

"Bilcmle Hmayn'un

ENDERUN zapt ve

memuriyetlerinin raptrna

memur"kiidir.

Kapucuba, ortaya

SARAY

kiilii

olmayan, bu

anonim nemi

padiah gibi
ve etkisi

bir daha

eydir. duruca

mparatorluk derebeyletike, kacaktr. bir Bu mparatorluk gelitike G . 9 9 0 (D. 1 5 8 2 ) yl, III.

durumun

ilgin iki

olay daha grevli,

suyun birbirine

yzne

kacaktr.

M u r a t , bir s a r a y g r e v l i s i d a h a Mutluluk (Osmanl Kaps) Mutluluk karld

'W<?s""edecektir: kartrlmamadenilen Aas ad Kabaka ile T r k "Odabaanlr.

"DARSSEADETERFEAASI"!
ldr. paas eydir. e'nin "nnki baka, ktlenmesi gibi

"Babsseadeti Aiiyye" ( Y c e
Bu sonuncu, sonradan balad

Aas Evi) iin,

"Darsseadeterife" ( e r e f l i
zaman) ortaya

soysuzlamas,

dolays

z-Trke Aas

deildir.

Ksaca

"Darsseade Aas"diye

Darsseade

Darsseade
sal gelirlere 2) kar Kamu Ne

(Mutluluk bakmak bu

Evi) zere

Aas:
ayrlr.

Vakti Bakt

ile

Kapu Aasfnn
1) gelince yani

bakt

kut-

alan:

"Harem'iHmyn EvMfett!/l"\\er\6\r.
greceiz.

kaf", kaf:

"EvkafMuhasebecihi"3) "Evkaf"\\\V\.an~?
yani mlkiyetinin, eskiden mallarnn

"Evkaaf' "Evka"konusuna mmet,

alm eden

Hmyn

Ev-

millet m a l l a r

denilen mpara-

minarenin e g e m e n sosyal snflarca almnda torluk derebeyletike, tr. Dolays ile d e , en ister kamu b y k gelirleriX.&ms\\ Trkiye Evkafa

k u l l a n l m klftr. artm,

evkaflar oalm-

evkaf alan, T r k i y e basmtr. prensibi bir y o l

ekoda-

nomisine
Ve, ha Evi) Dolays

ve

istemez sosyalizmin

politikasna
el

ar

bilimcil ile,

ekonomik determinizm adl

atanlarn gibi (Mutluluk yama duran

hkmn yrtmtr: ilkin yava

nemi Kaps)

gittike artmtr.

Kapaas'nn yava kmtr.

Darsseade ( M u t l u l u k Aasin Hmayn'un

amtr.

Aas,

Babsseade "Bu

"Ev", zabiti ann

"Kap'Sa olmu ve

baskn

"Darsseadeterife"Aas: ba'de ba'din

belli

suretle
(Ayn

Saray'
Ali kul

birinci dahi
kiipro-

(sonrann ^derili

sonras)

Babsseade
Efendi, daha s.3)

Aal

emri altna girip

Sonuta,

nemini y i t i r m i i .

cinsiyeti

insanlarn yerine,

uysal ve Bu

liksiz b r a k l m hadrrA&r ile kara d e r i l i l e r u y g u n se, s a r a y d a s a l a m e r k e i n v e a k a d a m n

saylmlardr.

k k n e kibrit suyu durumunda)

dkmtr:

"tikin ra mulardr.

AKAGALAR

mevki'iiyzar'da HAZNE sahip

(azizlenme

bulunup,
geirir) C.I,

sonols.7)

Darsseade Aalaryla HAZNEDAR,

ZENC AALAR

o VEKL,

yce

mevkii haiz BA

(ele

MUHASP,
Osmani,

VALDE SULTAN

BA AASI yksek mesnetlere

BPADAH VE

kmlardr." (Sicil'i

DVAN ilikisi, Osmanl devlet yaps demektir. iinde imdi

Padiah'la

divanlarn yrtme

hkbtn

met ad

verilen

kurullarnn

ileyii

Padiah,

devletin yetkisi Bu

canl yetkiler,

putu,

ayakl

sembol padiaha kierli

olunca, y a s a m a yetkisi

de, y r t m e padiahn bi-

de padiahta toplanr. aadan

"arz'\ar\a
drt ift

geliir,

yukardan

"buyuru"\ar\y\a
lm), imlenip

kanunlar.

organlarla

(Mavere-Evlat

(Divan-Bayram), uygulanr.

(Cemiyet'i Al-Sefer),

(Divan T a a m - B a h e )

Padiaha y a k l a m a ve el p , d i v a n a giri ve oturu, " n e v b e t " t u t u , m t a l e a veri, e m i r ve f e r m a n al... tren-lenlerle devlet ve mesi olur. Devlet - Kanun bunlarn hepsi ayr ayr, zincirleme h k m e t ilerinin y o l u n a konulmas ve yrtl-

Padiah lkel da bir kii insan Bu

toplumda kii olan

Babahan,

nasl

nce

Kahraman,
Orada

sonra yle, devlete

Tanr o l d u y s a ,
Osmanllk'ta kapitalizmin kemiiyle

Hristiyanlk'ta giydirdii

o l a r a k sa nasl Allah d e m e k s e , t p k

padiah d e m e k soyut v e

devlet d e m e k t i r . esrarl h i b i r y a n
devlettir. bir Bu airetten

insanst

katlmaz.

Etiyle,

padiah k l n d a

som

karakter

Osmanlln ileri g e l i r .

tremi,

"hdayinabit" o l a r a k

km olmasndan

Bizans kanunlar, slam eriat, Osmanl yakatklar Fatih'e dek devletle padiahn ileyii, en taban, itil kii Devlet m e k a n i z m a s n n Osmanl varlnn iin arz yle en ok,

psna g i d e r e k hayli e y l e r katt. ayn ey o l u u n u g i d e r e m e d i . ilikileri mlk Devlet buyrultu Nasl undan nundan biiminde gibi oldu. denilen o

"Memleket" (mlk alan)

konuldu.

padiahn bir p r o b l e m i padiahtan deka-

Padiahla ve

m e m l e k e t ilikileri, padiaha iledi. tpk kurallar, dek,

padiaha buyuru etmek ve

arz e t m e k v e

padiahtan

problemin zm

a l m a k ile o l d u .

mekanizmalar

organlar,

almak yoluyla

biimlendi ve btn

padiah d e m e k
k a y n a k alr, stn

devlet d e m e k s e ,

buyrultu ( f e r m a n )
padiah ktpiyoz stnn memurun

m e k kanun d e m e k t i r .

Devletin

kurullar

buyru-

Cumhuriyet ana eilimi ve

buyurma

kanundan

(mafevkinin)

buyurusuna Padiahn evreden Arz

uyuu o yapnn gelenek,

greneidir. diyalektik elikinin karlkl iki kutbu gibi,

arz ve buyuru g r e v l e r i ,
merkezden

merkeze,

evreye

e t k i - t e p k i y a p a r a k iler.

Arz: A a d a n y u k a r y a m e i l e " y a p l a n iki

dan, 3- Taradan. k e z e g e l e n arz y o l u

ileyen

rgtl

ilikidir. Arz'n padiah, 1-

"bizzat"ve

"na-

biimini grdk. ile a l a n d a n

Devlet bakan bilgi e d i n i r :

muhitten mer2-Saray-

Hkmetten,

1- B a t a kanalndan konular; MKkonular

////TZ/A/F7" d i y e b i l e c e i m iz

sadrazam,
en konular;

kadzasker,
anlamda Defterdar,

defterdarlar POLTK EKONO-

"bizzat"bilgi
Kadzasker, arz e d e r .

toplanr.

Sadrazam,

geni

SOSYAL

ve ASKERCL

2- S o n r a 5 4 / ? / 4 K d i y e b i l e c e i m i z h a b e r a l m a alan gelir.

B u a l a n d a Has politika ve

Oda p e r s o n e l i ,
O yzden, reform oynar. Has derun'un mamak NOMK DERUN

padiahla

her gn ve h e m e n klllar, hem btn

her an t e m a s t a d r . devlet, hem III. toplum,

h e l e Siiahdaradl padiahn akl

ilerinde, IV.

sr orta, KoiBey 1dir.

akl hocas d u r u m u n d a d r .
Selim'in akl hocas alr.

T r k i y e ' n i n en nemli Murat'n

iki b y k r e f o r m a b a s n d a , iki S i i a h d a r b a r o l hocas Asl

Koca
EnbrakEKOEN-

Sekbanba/

ba

r. sbjektifsavayd\v. kapaasd,\v.
bir tutulmu kp

Oda, iin

objektif s a r a y ,
kapaasn sarayn

Enderun a d n
y a l n z ve

Odaba,
alttr. baskn

bamsz sarayn badr. btn

Hazinedarba ile
olan

Kilarcba,
ASKERCL

balardr. alan,

"Saray' amire aas",

hepsine

Sonralar

Darsseade Aas ile

bu

hkmetten tmyle apayr, s z l e arz e t m e //yorgan, (komutanlar)

bamsz ve dorudan

doru-

y a p a d i a h e m r i n d e , p a d i a h a e t k e n bir r g t t r . V e s a d r a z a m k a d a r d e v let b a k a n n a 3- n c hak ve yetkisini tar. st ve

TARA

DARES d n y a s d r .
gderler.

Onlar;

Beyierbtn ile eriat

beyiler,
ile SLAHLI

mera

kudzat ( k a d l a r ) d r .
POLTKA'sn

Beyierbeyiier, mera,
idare hukuk,

byk

T O P R A K E K O N O M ve KUVVETLER hem da, yazl gderler.

btn

Kadlar,

hem

ilmiye ( b i l i m ,
kk tara

adamlar), karm Bunlar mazlar;

mlkiye ( e y a l e t v e hkmet ile

sancaktan gderler.

cihazlar) doruya yapa-

olarak S O S Y A L POLTKA'y sahiptirler. Yalnz bu

saray d n d a n
biiminde

padiaha sunarlar.

dorudan

"arz'yetkisine

<?Azlarn

"bizzat"szl

olarak

"name"(mektup)

Buyuru

Buyuru:
nizmasdr.

Osmanl aaya

devlet etken

rgtnn olan buyuru bu

yukardan

aaya
btn

ileyen

meka-

Yukardan gibi iin, gene

organlar, organlarn demek

devlet sistemi toplanr. i Onun orhem ie g i r m i ARZ

h e p padiah adl

kiiliin

evresinde,

emrinde

padiahn Ve gibi

yaants ve kiide,

davran ile
da,

ileyii

bulunurlar. ganlar

devlet de,
hem nasl

PADAH

olduundan,

BUYURU organlar

kurulular,

ileyileri

bakmndan

olaanst

karmak,

olaanst
biimlenir?

basittiler.
Padiahn dnce-davranlar

Padiahn

buyrultusu

ile. y l e y s e , O s m a n l

D e v l e t i ' n d e " B U Y U R U " n u n n e v e nasl o l d u u n u k a v -

ramak

istedik

mi,

padiahn;

varsa

dncesine,

yoksa Daha

davranna

bak-

mak yeter. mane rakr. nilmek nne

Gereksiz speklasyonlara yer yoktur. hayli yetikin olduu zaman

dorusu,

padiah b-

ilkin y a z p o k u m a s bile b u l u n m a y a n bir s a v a d r ; s o n r a l a r biliminde bile,

Fatih gibi z a -

dnceyi

Ulemaya

O yalnz DAVRANIR. Osmanllkta mi, ka trl Padiahn

Pratike,

Buyuru m e k a n i z m a s davran i i n d e
devletinin, ve

bulunduu bulunduunu

regz

istendi

padiahn

ka trl

getirmek gerekir.

tek szle

SALTANATIN karl-

ka trl

D A V R A N I I olur? Buna en d u r u ve basit biimiyle yetkili

Fatih'in kendisi verir. S e k i z Ulu Fatih Devlet Organ syleyerek yazdrd bu Kanunname'yi ilk d r d 2olarak saylan

Mehmet,

"Kanunname"snde v e "slaha
davranlar 4-

ondan

sonaba) ilgidr2or-

ra

"Evlad'
Bu

Kiram'\nm devlet ii

sa'y"(dzeltmeye KL ile
sonraki 1-

gsterilerinde, toplanr. li d grnr: 3sekiz hem 1-

padiahn 3-

sekiz trde

sekiz trn Devletin 4-

ZEL o l a r a k p a d i a h n Bahe, Sefer,

ilgili grnr:

Evlat lm,

Bayram, Taam.

GENEL o l a r a k
Bu

ORGANLARI ile Divan

Mavere,
Hem

Divan,
gan,

Cemiyeti Aii,
Osmanl grevdir.

p a d i a h - d e v l e t olay, Daha dorusu dizersek,

organ m d r , g r e / m i ?
Sekiz

Grev-organd,\v.
aralarnda

grev-organ

karlkl

sralaryla

alt a l t a

a l a c a k bir k a r t l k - p a -

ralellik b u l u n d u u n u GENEL: ZEL: Bu drderli

grmezlikten

gelemeyiz:

Ma vere -Divan - Cemiyet i Al-Divan Evlat im-Bayram-Sefer-Bahe

bugnk iki sra o l a y l a r a

Taam

(burjuva) k a f a m z l a b a k a r s a k , a r a -

l a r n d a hibir iliki g r e m e y i z . O l a y l a r z a m a n n n o r t a m iinde k a r l a t r r s a k , k a z n a y a hi d e y l e d e i l d i r . O n u n iin, iki s r a g r e v - o r g a n l a r alt alta gelen ikierli ilikileri i i n d e ele a l m a k d a h a i l g i n o l u r .

Mavere ve

Evlat l m k o n u l a r n e n gizli Padiahn bibir

"Mavere", d e v l e t i n e n s i v r i t e p e s i n d e v e n e m l i
imde hangi incelenip karara kiicil, baland olaan, bizim icat bir

byk gvev-ovgan&v.
ve

olunun /m \se
nce u gibi bu

doal

kk o l a y d r .
sonra

Bunlar arasnda onu bizzat Fatih

paralellik aranabilir? paralellii etmediimizi; akl ne denileceini hatrlayalm. kesinden geirmeksizin oldupadiahla, balarnn

Mehmed'in, sonralar koyduunu kodaman lebilecek en Evlad lm

Devlet b a k a n
Fatih

hkmet d e n i birka basa-

politika, t o p l u m ve e k o n o m i B u n l a r d a n hibirisi mthi SIR ve NEM

makl toplantlar vardr. kertesinde

Mehmet'e Mavere ve konulmamtr.

iinde

Mavere

Mavere ( D A N I I M )
ileri arasnda en gizli su

nedir? gtrmez

Devletin

en

nemli

ilerinin,

devletin

kiMKe"Ve

b i i m d e t o p l a n a r a k ele a l n m a s d r .

E d i n i l m i arzKur'an-

lar

nda,

en

buyrultu ( f e r m a n ) l a r a
eriir. nk

balanmasdr. Allah,

averenin birbirinize

nemi

kutsallk

kertesine

rim'inde btn

M s l m a n l a r her ilerinde:

W6A<?//AZ/"buyurmutur:

DANIINIZ!" M a v e r e iin y a l n z k e s i n (devlet ile (yani ilerini) bir iki s z g e e r . padiah balara; srf

Kanunname'de

"Umur'u
balara; bavurur. tirip atar:

Saltanat" veziriazam

danmada ve ve

politik

vezirlere
vezirler

ekonomik
hemen

defterdarlara
ile k e s -

Bu d a n m a n n

hi a k a s y o k t u r ,

kl v u r u u

"Anlardan

defterdarlardan)

gayri kimesne

vakf

olmya

"(Kanunname) domamtr. arasnda D e v l e t ileri y a l n z zme bala-

Buna padiahla nan

itiraz e d e c e k k i m s e a n a s n d a n politika ve ekonomi balar

eletirilip

srlardandr. Evlat lm demektir? demektir. dramatize Padiahn lk dlnden bugnk Fatih gelmi insan kimselerin iin, bunu ak

"Evlat lm" n e
yaamaktan mavere seik kalmas

bakta, edip

mavere kertesinde dramatize edecek ne var? kertesinde konuyu:

Mehmet onu en az

nemsemitir.

Kanunname,

"Evladmn
biiminde Kanun isi kural

lsne
Fatih

hazr

olan

Vzera,
kafasnda

Kadzaskerier

ve

Defterdarlar"

koyar. koyucu dna Mehmed'in hibir ey rgtler hiyeraren b y k politik ye baka, kabul sz eder.

kamaz. almt.

Mavere'ye "Evladnn

devletin da,

eko-

nomik

balarn

lsne"onlardan
ltfen de bir

ordu-adaiet
Neden? Hi ki-

karm sosyal ve askercil nk deilse i ister evlat lsnde bir l ,

hukuk balarn

siiahm kl ve
ister

ve

adaietSn

olacaktr. len

eriata, "Allahn

hak a d a m l a r n d a n "klcn

saklanamaz.

emrile",
devlet

demiriie"lsn,

"timiye'^m

elinden

geecektir. Buradaki yaman srr nereden yalnz geliyor? Belli: arasnda nedene

"Karndalarn nideil, ba-

zam'/ alem tanat",

man,

in

katletmek"prensibi,

kardeler

balarla oullar, Sultan'n

hatta dedelerle torunlar arasnda sivrilmeyi, gizli, anlalmaz bir

bile y r r l k t e d i r . byye balar. O

"Salza-

padiahlk tahtna padiahn

bir t a r i h c i l - s o s y a l

balamaz;

Kan'ma v e d l n d e

k e n d i s i gibi, d l d e t a b u l a r , d e v l e t l e i r , s r l a r .

O yzden lar. Bu

saltanat urunda denlerin balardan

sivrilen

insanlar, ister

kran

krana

boazlar-

uurda

"ls",

istemez,

"Umr'u Saltanat"s\va-

sna girer. Ve "ii" yalnz padiah yal) kategori

ile birinci k e r t e d e ( p o l i t i k - e k o n o m i k - s o s ele a l a m a z o l u r . (Divan-Bayram), arasndaki (Cemiyet'i de, az Aliok paralellikler teki

bakas

"Mavere"\\e
Sefer), (Divan kendiliinden

"Evlat ls"gibi
Taam-Bahe) anlalabilir.

ikilileri

"Divan" ve " H m y n " Szckleri Herkese "//""olan

mavereden "Osmanl
Os.

sonra,

devletin

en

bykgrev-orgayani cra Kuvhalkla po-

n\, vetini, dorudan

"Divan- Divan Divan:

Hmyndur. temsil eder"(M.

devlet

Beyliinde
dare hi

Hkmeti,
Tekilat) ilk

Tarihi:

Bilinen

byklerinin,

deilse

zamanlar, ekonomisini,

doruya ve
ele alma Osmanl ba, su

toplu

oiarakX.emas

edip,

memleket

litikasn, minde anlam

h a t t a a d l i y e s i n i , e n y e t k i l i l d e g n l k s o m u t p r o b l e m l e r biigrev-organdr. Trklerince edilmi kabul gagas, Onu

"Divan

herkese
ad

vastasz akt."(Keza)
ise Bu de, mitogrlsaylr.

Hmyn:
lojik k u u n cak varl patp, Besbelli

tanmlanmas ayaklar

pek y a p l m a m

tartmasz

bir efsane k u u n u n

kanatlar,

pek yle y e r y z n d e

mlere benzetilmez. T o p l u m gerei

ne kimse grmtr,

ne kimse anlatabilir. Anm o d e r n t e r m i n o l o j i d e tbaka bu bir e y o l a m a z . ile etti-

g t r m e z saylr. bakmndan eyin

Hmyn,

bugnk

totem ad

verilen

tabulam k e n d i s i n d e n
Orta A s y a ' d a n o

Kayhan'\\\arm O s m a n o u l l a r ,
Btn baarlar,

Hmyn t o t e m i

gelmilerdir. tebesi de,

"Hmyn"adl
baka ve

efsane

kuunun temsil

i t o p l u m r u h u n a mal e d i l m i t i r . G a z i l e r i n v u r a kra u l a t k l a r s a l t a n a t m e r -

"Hmyndu y c e
eriilmez, olmutur. ulu, Fatih

katndan

bir e y s a y l a m a m t r . temsil eden ile

Byle ma li kat

kutsal, onu

esrarl padiah

gc

Divan'/ Hmhalkn buludzen-

yn g r e v - o r g a n ,
yolunu tuttu. O

yzyllar boyu ereve iinde

hkmeti bir

kaldramazd.

Kanunname d e e r e v e l e m e k
hiyerari,

"Divan- Hmyn",

tren k l n a
Divan-

girdi. lem katld sabah eitli yrtme (icra) kar, ve danma Divan-

Hmayn'da: ardnda Devlet,

Padiahn, Hmayn'dur. nnde

saray, her

(kanun) toplantlar ilemeye

iinde en n e m l i s i ve en s r e k l i - d z e n l i olan, n c e Allah'n n n e sonra

halkn dilek
Tarihi,

balar.

"Divan ve
s.360)
174

her gn dinlenir.

sabah

namazndan devlet

sonra

toplanr.

Evvela
(M.

halkn
Os.

ikyetleri

Sonra

ileri grlrd."

lkin, C u m a d n d a her gn t o p l a n l r d . si balaynca, pazar, Divan'da kuk ilerinde yapard. 2olurdu. 3 - Ferman: Divan- Fatih Emir (buyurma) Giri yle zetler: ve nehiy

stanbul alnp da Bizans etkiHaftann yalnz, cuH m a y n ' a gelindi. ilerinde vezir; eriat, hu-

halkn n n e

kmak seyrekletirildi. gnleri Divan-

martesi,

p a z a r t e s i , sal

ey kotarlrd: g e l e n e k - g r e n e k (rf) maliye, ekonomi kadzasker; ilerinde defterdar aklamasn

1 - Mtalea: d a r e v e Ondan

sonra " e m i r " gelirdi.

Emir:

Berat,

vazife,

yetki,

hak gibi

imtiyaz

balamalar zerine

zerine karlrd.

(yasaklama)ler

Hmayn'a

Mehmet treni

"Divan'a dikte,

her gn ve

Vzeram

ve

Kadzaskerlerim nlerine

ve dp

Defterdarlarm istikbal etsnier.

gel"

avuba

Kapucular Kethdas

(Kanunname) Bu zel karlay treni bulunabilir, belirtilen ile g e l e n l e r , d i v a n d a g e l i i g z e l hibir kimse, n c e d e n yeleri, k e s i n l i k l e snrl n e bir y e r d e o t u r a b i l i r . divan yetkililerdir. Ve oturamazlar. belli o l m a y a n Z a t e n , i m p a r a t o r l u u n hibir y e r i n d e , n e bir d a v r a n t a Bir y o l , lar da yukarda bir

Bu yetkililerin gelip srayla problemdir.

p a d i a h n n d e d i v a n a g i r m e l e r i gibi, o t u r m a Divanda oturmaya dzeni

"SADRA
zerinde

OTURMA "enir.
bsbtn

s a d r a o t u r m a k h e r b a b a y i i d i n h a r c o l m a k t a n k a r , sk s k y a k a n u n konusudur. vari Fatih, y a l a n d k a , altrlm bu divan Bizanstitizliklere bulunur. yle yazdrr Kanunnamesini:

"Divan Defterdarlarn
ridir:

Hmaynda ve

Sadr'da Nianclarn
yeleri,

oturmak yoludur."

Vzera'nm,
en

Kadzaskerlerin

ve

Bylece divann doal

b u d r t bal Bunlarn ikinci genel ve nasl

byk devlet yetkililedivann ile gene

Vezir-kadzasker-defterdar-nianc.
alnm)

dnda, kerte valileri) divana

srekli "mazi"
mazl

y e s i y o k t u r . A n c a k ara sra, (grevinden

gerekince,

kiiler olarak, katlabilirler. katlrlar?

beylerbeyiler ( e y a l e t
ne zaman in

"beyler",
Bu

d i vana geige d i v a n
aklama

"OTURMAK" hakkma
yeleri, divana pek a r a n a m a z . yeleri

sahip

olarak mazl

Kanunbeydivann ieri

namede

gidii,

beylerbeyilerle

lerin, a r l m a d k a srekli ve doal lerine d e r e k " alnaca

giremeyeceklerini zor geldiklerine

sezdiriyor. Aslnda,

bile, a n c a k a v u b a v e k a p u c u l a r k e t h d a s " n gre, trene kalnts ile kanun uymayann Belki ilkel sosyalizm yazl

kaytla ve girme olmaldr.

dnlemez. divana

"askerdi detvokrakaydna

si"gelenei,
yer

hrriyetini

snrlama

brakmam

Nitekim, nnde, ayr soru Sadra

18.

yzyl

banda saylar

2 3 4 4 kiiye kacak olan nasl

kapclar de

divana

"haik'tan

saylabilecek kimselerin

gelebilecekleri

konusudur. Oturmak (Tasaddur) k a r k v e g o l a n e y , di-

D i v a n a g i r m e k k a d a r , belki o n d a n o k d a h a vanda nilen imdi de

"OTURMAK"X.\r.
ey, mze olan anl grp

Oturmak, saraylarn biliyoruz.

laf

deil,

"sadr'a
gibi,

oturmak'tn.

"Sadr"de"sed/'r"\ev\rim
balasalar kolgerektir. huzuruiingibi, ka-

bugnk Trke'de

"^///-"biiminde s t a n b u l l u l a p incelmitir. kendileri ne

"sadr"veya

ne olduunu izbe

Saray tatan denli

bir g e c e k o n d u , sslense, teye gemese

durulmaz

hcreleridir.

"Sadr"da,

kapalar

tukularnn N e v a r ki, nun deki nun tlsm

metelik vermeyecekleri

"sedir"\erden

"sadr"\n
konudur.

maddesi deil, ile s r a l a n r . V e da, her

m a n e v i deeri ve padiah oturmak, btn herkesin imparatorlukta

"offa'iHmayn"da

devlet olduu nemli

yetkisi ve etkisi oturmann olur. Padiah maddesi Nevbet'i

"sadr'tta

sras

oturann

rtbesini g s t e r i r ,

"Kanunnamemin
li bir t r l

hemen

ba

amac,

Bizans'tan

renilen,

ama

besbel-

u y g u l a n a m a y a n o sk v e y a m a n karanlar sonuna

hiyerariyi

( m e r t e b e l e r zinci-

rini) O s m a n l ' y a r e t m e k t i r . zincirin nce lk O s m a n i gnden zereni Belki Acemce hkmdar ah" gc kk ucunu

Z i n c i r , d i v a n d a n b a l a r . A m a o r a d a bile, b u dek bulunur. Buna

"Mehterhane'i
beri, p a d i a h bilinmeyen gibi kendisini

Hmyn"alar.
bile,

"Nevbet'i

Padiah"denir.
gnderdidek srer.

Gazi'ye Seluk hkmdarnn S e l u k ah A l a e d d i n ' e Osmanl bir t r l

bayrak ve davul takm saygs, o bakan, oullarna

mehteri ayakta dinler. kar de devlet

O s m a n Gazi'nin Skalmadr. olsa,

(st)

"padiah"szc

saygdan olsa

"Pa",
Seluk "padi-

"ayak" d e m e k t i r .
geldii ahla

saygsndan, Sonra,

"ah"sayamam, "padiah"diye
artk

"ahn aya-

7/"anlamna v e bir d a h a

saklanan,

andrmtr.

Seluk

ahlarnnkini

anca,

"ah"deyimi

kk dm

z e n i l m e m i olabilir. bu alakgnlll, onlar, Seluklularn kk silen, Fatih Mehmet olmutur. kaznbar-

Gebe gazilerin dktan sonra bar s a f l n bile, da,

mehteri a y a k t a d i n l e m e y e itmitir. A n c a k ,

bu son

t e k i l e r gibi

"200sene evei
(saygyla ardna kafes

vefat
ayakta

eden

Suitan

Aiaeddin'i

Seiuk'ye

tazimen

kaaim

olmak

durmak)

beyhudedir. " ( K a n u n n a m e )

diyerek,

kendisi

getii gibi, s a d r n a da o t u r m u t u r .

Bayramda

Padiahn demek,

"Kalkmas" elli, ayakl, kullarnn padiahn geit bal, gvdeli

Bayram:
olduuna

Padiah gre, Devlet

som devlet d e m e k
tapn treni resmi bu yapar; zellii

Bayram:

Devlet Memleket

padiah resmi

kiiliine geit

d e m e k olur.

Divan'a\

nnden yapar.

Bayrania\
en

padiahn

nnde

Fatih,

iyi s e z e n

kii o l a r a k y l e b u y u r u r :

"Bayramlarda emrim
van da,

meydan'
Bayram da

Divan'a

(Divan

alanna)

Taht

kurulup

kmak
DiBu

olmutur.
bayram iki

"(Kanunname) kendisine gre bir m e m l e k e t s i z d i v a n panayr gsterisiyle gibidir. kurulur. ayn

Gryoruz. panayrn

"'meydanca

bir

byk olay:

12-

"Ayaa "Ei duralar.

ilk

kalkmak", Vzeram Hoca

defa

pmek"Wx. ve Kadzaskerim oluna.

akl

"E! olup

pidkte

ve

Defterdarlarm
yani v e y a

kafadarlarm
d r t bnnde Fatih bir

ve
ylda da

MftiyyiEnam
bir denli daha

"(Kanunname) bulunur. Bunun iin Padiahtan

Padiah, " k a f a d a r l a r m " dedii yklere ayaa bakasnn

hocalarna, bir ise,

"ayaa
yaman

kalkmak'tltifatnda
bir o l a y d r .

"oturmas"ne

padiahn

kullar

"kalkmas"on^an
(vezirlere,

yaman

"Kanun"karmak

gereini

duyar: kazaskarlere, der. defterdarlara)

"Bunlara nunumdur.

kendim

kalkmak ka-

"(Kanunname) El p m e elini

Bayramda 'Padiahn maz. a)

p m e y e gelince, klna balayaca

bu

elbet

her b a b a y i i d i n Fatih, kl

harc

ola-

Tabu k i i n i n

d o k u n m a k ne d e m e k ? Ve

krka yararHurda

ca, e l p m e i m t i y a z n

kiileri seip ayrr:

E i pmeleri olaan Alay Beyi,

60 u akadan Muhasebe

(caiz)
yukar

olanlar u n l a r d r : anigir, Kad,

20 70

avular,
150.000 akal

Mansp Zaim "Manve

evkaf

Ehlinden sp

Ulfeli Mteferrika,
kimseler:

aka

ise ve

Mteferrikas, Ehli"olan

Mderris... kanun
Sonra,

Muhasebeci: kaytlarnn
ve ilh.

"Devlet

hazinesinin
ilkin bir

tm
tekti.

ve

nizam

merkezi"idi. Ayn yani Ali

Muhasebeci der ki,

hara,

muhasebecileri

oalnca,

Rumeli muhasebecisine "Kiyasdar'

el "(Ayn

"BamuhasebeDefterdarl-

c/"denildi.

muhasebenin

ekseriya

mene'idi." Defterdar,
padiaha

"Kafadar"olacak

kii

pebilirdi. ve esame Ef.) drt (adtakAli

Yenieri Katibi ( y a h u t
lar) defterini yazar. sitli, y l d a

Yenieri Efendisi):

Yenieri

ktk

"Bakas kalem kartramaz. Uife d e f t e r i n i

n v e r i l e n

dzenler.

Sipahiler Katibi: Ruznameci

defterini tutar.

Sipahiler

iin

Yenieri

efendisinin her

grevini gn

yapar.

(hretli

yevmiye):

Hazineye

giren-karhann "tezge-

"Hazineye
da ikileir.

teslimat

mbeyyin"(yatrlanlar
ki

bildirir)

kere"
tirir.

verir. o

Sonralar rini d i v a n d a n b) El

Byk Ruznameci: Y u k a r
anigir,

grevleri

yerine

Kk Ruznameci:

Mteferrika,

avu,

Kapucuba

ulfele-

alp d a t r .

pmeleri

yasak edilenler u n l a r d r : olan ve

o

1- Zaim 2deildir. "Gerek

Tmarlu NEFER oldukta Reis gerek

da

"Katiplerden Katip

Katipleri yd'de
en

ve

Defterhane el

Katipleri. pmek

" Kanunum

(Bayramda)

"(Kanunname) y a l n z payitaht\n,

Padiah,

kodamanlarn yanma
bu baa

yaklatrabilir. ulaamazlar. ve kalan: lemi

Memleket ( z e a m e t i i Mavere-Eviat diah'm

ha

beyler ve tmarl

dirlikiler) ikili Onlardan ikierden

lm,

Divan-Bayram
adl

Genei-Dev/et'm
sonra, drt geriye Devlet

zei-PaCemida-

byk devlet

ilemleridirler.

yet-iAii-Seferve

Divan

Taam-Bahe

kestirme olarak anlabilir. Cemiyet-i Ali Toplum) Belli ki, demek olur. Ona Fatih,

Cemiyet-i Ali (Yce

adn gnk Bu ar en ile da veriyor. i deildir. terimdeki beceren

"Mecma'i Ehai"
olaan, her

C e m i y e t - i Ali,

Divan- Hmyn gibi

"Ehaii",
kiiye

sonradan verilen olur.

Trke'de

kullanlan

anlamda, yle yalnz en "ehil"

btn kim-

l k e v e y a bir s e m t i n s a n l a r d e i l d i r . selerin balar da

"Ehil", b u g n d e T r k e ' d e bir ii ba"Cemiyet-iAli"de,

baka padiahn

sfattr.

"Mecma'i"(topluluu)
politika katlr.

"C6 , /77/)/6 , f"toplantsna

yksek

sorumlusu

"kafadarlar"deil,

yksek

"ehil"

Divan- gnne man

lemleri

Hmyn,
ortaya

srf

en ve

yksek

politik ve

sosyal p r o b l e m l e r i n ,
rgttr.

gn Zaprob-

konuulup zaman

yargland, kan

zmlendirildii besbelli

Cemiyet:
baskn

politik-askercilkarakteri

inceleme ve zme organdr. Cemiyet-i Ali'yi de bir ile

Fatih,

"divan"sayar ve
ehli arasna iki Fatih: onlardan girenler anar.

sk

tembihler.

"Ehi'iDi-

van'a
1-

ahirden

adam

komasun"(Divan

bakas gruptur: yalnz

karmasn.) byk der. balar;

Cemiyet-i A/iye Vezirleri, lardan

oturma y e t k i s i
ve

Divan- Hmyn y e l e r i : Kadzaskerler sonra Kadzaskerier,

Kanun

Defterdarlar andan

"Evvela

Vzera,

an-

sonra

Defterdarlar"oturur,

2yn'un

zengi Aalar sonra ve

(Silahl

Kuvvetler

Balar): yle

Fatih, der:

Divan-

Hma-

"oturucu"yelerin i Miyrahur

saydktan

sonra

"Andan pucuba

Yenieri Aas oturur.

ve

sair

zengi Aalar,

Myriaiem

ve

Ka-

"(Kanunname)

Ayrntlara dir.

girilmez. Merkezi gcn piyade badr. Hem kara barta kuvvetleri Her muhafz komutandr. zaman gcnn saray

B y l e c e , C e m i y e t - i Ali d e n i l e n r g t o r g a n , bir e i t H a r p u r a s g i b i -

Yenieri Aas:
muhafz badr.

Mriaiem:
muhafz hem

Savata gcnn ordu ldr.

Kapucuba:

Miyrahur: "ata

badr,

arlklarn

gtren tatlar (ahr)

komutandr.

"zengi"szc, zengi A a l a r :

binip

kl

kullanma"deyiminin
demektir.

ksaca

sembo-

Sava A a l a r

Sefer

Sefer
Ali'ye sndan

(Savaa paralel

gidi): olarak, sava

Devlette padiahn organ, sava

objektif s a v a sbjektifd,a\van\\,
idi.

problemi, Devlet

Cemiyet-i a-

sefer d u r u m u d u r .
bakan eyi denir. nerir:

Genellikle d e v l e t i n
Fatih, padiahn

C e m i y e t - i Ali

zellikle p a d i a h n Korunma: "Seferde "Ve bir

organna

"sefer"dzeni

"sefer"e k m a s n d a k i r g t l e n m e d e iki Rikab' sandk Hmaynumda ile cep 63'ncye

d e r l e i k zel

1
2-

Solakba in olan

ve

Peykba"

yrsn." Para: kk harl kadar firi getreler. cemaatlar

m,

(Kanunname)

Solak:

Yenierilerin

"60'ncdan

olta-

larndan'"(4 O d a ' d a ,
H a s s a " d e n irdi. rede

100'er neferden)

kuvvetlere

"Solakaan' bunlar ev-

Seferde ve stanbul'da kpr bu geiliinde

padiah yola dt atnn

yaya

yrrlerdi. Her padiahn kolu gemini sararak) ama tutar. zel koruyucular

Solakba:
zerlerine lerinde

Alay g n l e r i yay,

tulu klah,
kuaklarna oklukyi

arkalarna

beyaz bini,
giyerler. daha Elss-

beyaz 4

kollu kaftan (2

arkalarnda

tirke (\sadak,
nnde

bulunur. Grevsiz

"Peykan'Hassa":
l o l u r l a r . Divan-

Solaklarn

giderler.

Hmayn'da Taam

D e v l e t l e m e m i b a r b a r l a r iin kanlmaz arasnda saylr. nemli olaylardandr.

len,

(ortak y e m e Dou balar sa

ime) ve

en yaygn, Gney

en

Anadolu'nun len'in yok

airetleri

h l bir a r a d a y e m e k , a r a d a k i Hristiyanlkta bu

z l m e z klan tek s e m b o l gelenei Yalnz, olur.

Komnyon,
de

Devletleme,

gelenei

edemez.

Tren/etirme y o l u
eit k a r d e l e m e
179

ile k u a e v i r m e k t e n d e g e r i

kalmaz.

Barbar lenindeki

komnyonu, giderek, la hem

bin bir b i i m , s r a , g s t e r i o y u n l a r y l a b a s a m a k l a r , insanlar parampara kul kle a y r t l a r y Boyunduolan

snflar. A r a y a " m e s a f e sokar",

datr,

hem

toplar. Kan b a l a r
ve som ulular nk datlr. Eitsizlik geliir. soysuzlatrc balar otomatlatrdka rnei, arasnda orada

Medeniyet leninde ruklanm insanlar

arasnda, en

hiyeSosve

rari ( d t a n
yal hatta reninde

dayatlm sralanma eiliminin belirir. Devlet

makinalama)

kurulur.

snflama

"Divan- Hmayn'da
rtbe farklar

Taam"tbir

objektifleir.

kesince

epey irene olmutur.

len, a r t k , d o m u z u n a

T-

ren

Fatih,

yeme

/en-Tren'mde,
koyar.

besbelli

Bizans'tan

pek

zentiyle

alp

benimsedii kurallar cekleri ayrlr. yiyecei lerinden kanunla artanlar

"7 A <?/T7"treninde k i m l e r i n nasl v e neyi y i y e kimlerin nnden kalkacak artklar Besbelli onun kimlerin yedik-

Daha glnc, belirtilir: gibi Hkmet

Veziriazam: ma.

"Taam'\n

da

"ba"dr.

herkese

kylamaz. balar)

"nnden
324

kalkan

Taam,
Bir

avubaveziri-

Yoldalar "Dergah' Aiie

ile

yisn.

"(Kanunname)

(17.

yzyl avular

"avuan"say lir.

a z a m n n n e n e l e r k o n u l m a l v e b u n u n n e k a d a r a r t m a l ki, y z l e r c e a vu

"yisn"?

Fatih'in

azlk olmalyd.

Veziriazamdan

sonra

Veziriet1e taam

Defterdar g e l i y o r .
len basama,

Fatih

diyor

ki:

"Ol

Vzera

nnden
ve

kalkan
belki Fatih

Reisikttaba.

Neferleriyle

yisn.

" Nianc v e Kadzasker-

nc

drdnc

Defterdarlar, yirler...

Kadzaskerieroluyor. "Defterdarlar, ier nnden kalkan

buyuruyor:

Niana taam

yiyeler

ve

Kadzaskerier

baka virsn.

Kapucular Kethdasna

"(Kanunname)

Bahe-Deniz

"Divan
olarak

Taam" eri\\en

objektif devlet l e n i n i n
Bu geziler, A r a p gibi, kaykla Cennet'i alr.

paraleli,

padiahn olabilir. bir b a h e

kii
Ama,

sbjektif g e z i l e r i d i r .
gezi rgt, ayrlan

denizde de
karada

O r t a a s y a ' l T r k de, Padiahn lkin, ne lunan nunda

Hicaz'l

sayar.

Bostanclk a d n esirve
Sonra, bir bir

saraya

devirme

olanlarndan,

baheler h i z m e t i Gelibolu'da
s.26) En buso-

girenlere, ise,

Bostanc d e n i l d i .

padiahn "(Ayn

Edirne ve
Ali Ef. girdi. idiler. ve bir

"saray ve bostanlar bunlara tefviz edildi.

b o s t a n c l k ayr "taifeSinden blm

asker oca d u r u m u n a muhafz

bahelerine).,

Bostanclar

"Saray'
eit

Hma-

yn"a,
bahesi

"Hadayik'i Padiah'^e
olan

(padiah bakarlard. blm,

payitaht

Boazii'ne,
ikinci

Bostanclarn

"Daire'iHmayn'da

kayklk"ederdi.

nc
sarayn, Fatih

Bostanclar caminin der ki:

blm,

"krekilik"ederlerdi.
odununu, zmit'ten

Krekilerin kadrgalarla

grevi,

kerestesini,

getirmekti.

"Baheye ol dmen
gelmedir.

bir Bostancba duta. "

kaynn Ondan

konulmutur.
olur. en de

Kaya

girildikte

bostana
szc (subay)

krek ekp,
belki oradan

Bylece

"Bostancba"padiah

dmencisi baka bir

"Dmencilik" byk

Bostancba'dan

sonra

"zabit"

Bostanclar Kethdas o l u r .
bulunur.

"Edirne Bostanc-

bas"

AYRIM DEVLET

II SINIFLARI klasik anda, Medeniyetin kuruma; lmiye ile d r t d e v l e t snf bir e i t a k k a s t l a m a sosyalizmin, alan ile Trklerde paralel ku-

Osmanlln oldu. Demitik: "Kam"adn der. snda, rulurlar. sindirme alan Geri Onun

Bu olu, drt ayr

balk altnda zetlenebilir.

"lmiye" snf, "Seyfiye"sm\i\, amanizm ye

ilkel "i/b"adn Seyfiye

kuruma

iin, l m i y e ile S e y f i y e , O s m a n l l a r c a barbarlk arasndaki kyaslama adlar olasdr. stnde, letirip Kay gtme; ileridir. ne de

hi y a d r g a n m a d a n

Askerdi Demokrasi a r a Ama, topluma

medeniyetle bakmndan

kadar fark vardr.

"Mikiye"\\e
revlerdir.

"Kaiemiye",

Boyu

iin

bilinmeyen Toprak

g-

Mlkiye:

Topraklar

Kaiemiye:
o

retim,

mlkiyet ve gelir ilikilerini kopuulamaz lkelemi Bu nedenle

dzenleme

G e b e iin topran

ne zerinden

siyasi t o p r a k ve
M l k i y e ile

ekonomik dink-

zem y o k t u r .
r ile,

Kaiemiye,

srf s n f s z t o p l u m u n

m e d e n i y e t e g e i l e b i r l i k t e icat e d i l e n d e v l e t i n y a d y a r a t k l a r d r . birlikte, topran ile b i r l i k t e , a n s z n tepeye getirir. m e m l e k e t l e m e s i v e ilbin s u y z n e k a n politika, lafta gene padiah-paa-velmi-

Bununla zir o l m a s kiye"snfn

ister i s t e m e z ,

ye ve Seyfiye elemanlarndan, yetimi bulunmalarna bakmakszn, Grnte,

"Mcii-

"lmiyeVe

ncelik veri-

l i y o r m u gibi y a p l r . A m a e y l e m c e v e g e r e k t e , n c e l i k M l k i y e ' y e g e e r . K o n u m u z d e v l e t , y a n i snfl larn, hayatta medeniyet yaps olduu iin, d e v l e t s n f Biz d e , n c e

naslsalar o sraya geireceiz.

g r e ele a l m a m z g e r e k i r .

M l k i y e ' y i , s o n r a o n a ilk k a y n a k o l a n l m i y e ' y i , S e y f i y e ' y i , e n s o n u n d a d a Kalemiye'yi Agzden

MLKYE balar. dek Vezirlere geer. Merkezin,

Sadrazamdan orada sonra kalr. Alaybeyi'ne

payitahtn

Mlkiyesi

Tarann

Mlkiyesi, uzanr.

Beylerbeyi'den Bunlar

balar.

Sancakbeylie,

"mem/eket"m

Mlkiyesidirler.

Biz a a d a y a l n z p a y i t a h t n kiyenin aadan sunda me, (tariki) ne klasik Osmanl yukarya anda doru sivrilip

Mlkiyesine deineceiz. g r l d gibi, y u k a r d a n gelitiini greceiz. hele ne de v e z i r i a z a m yava yava derken bir

O zaman, aaya ...

Mldeil, kao-

lk O s m a n l Mlkiye

Mlkiye vardr, O

ne vezir, beyler,

Devletle-

snflama alr. bu

ilerledike,

o yokluktan

"yoi"u

"yol"da

beylerbeyiler, hep

paalar,

vezirler, oturumla-

veziriazamlar Btn rnda

trer. Mlkiye O reyip treyii, padiahn

divan adl

biimlenir. rol,

bakmdan

p a y i t a h t iin verilen

Mlkiye demek, ileyie onlarn uyar. rol

divan y e l i k l e -

ri d e m e k olur. oynadklar Onun sahnesi iin

Divan'da Mlkiye aktrlerinin aldklar grev, tuttuklar yer, d e v l e t t e politika ad b i r k a iliik izi

Mlkiye a k t r l e r i n e

deerken,

oynadklar

divan

zerine de

ile d o k u n m a k g e r e k i r .

Bee'den Gebe tek kiilik

Paa'ya iin A/b veya /b ( g a z i , kuralna karl srleri valyelikten uygun olarak, ksaca: baka bir en

Kayhan Trk vardr: verilen ad,

Babahanlk d z e n i n i n
sosyal snfl

/b'n

byk oluna Zamanla yc nasl iinde vekili de

"Byk Oul1n

"BEE"\r.
balar balauygula-

medeniyetin

iine g i r i l i n c e , T r k o y m a kimi icracs, de

sosyalayrtlanma ( f a r k l l a m a :
Babas lb'in deiti. Devlet

differentiantion) biimlendike, tpk yle

m a z , beeye i d t .

kimi y a r d m c s ,

o l m a k rolleri ald.

babu yava y a v a hkmet basultan, lkin me-

devlet bakam

(padiah)

olduysa,

bee

kam r o l n
ark lik ve lerbeyi met a, d. halk ilh... )

devletlerinde adlarn

devlet bakam {ah,

alyordu. ilkin lb, slam

hkmdar, geleneince

halife,

hkmet bakanna Bee!

grnce, kuralna ileri

1/Ebeyhkgre ve

ZR d e n i y o r d u .
Osmanl ilerine beeleri gibi,

Osmanl'da olan

vezir yoktu,

"beylerbeyi"vard.

bir t a n e idi: babuu

Orhan Gazi'nin

olu S l e y m a n da

kendisinin

padiahlatn Hkmet yava

baktrverdii Gerekte (vezirleri) dilini

byk olunu ilk v e z i r , iinden ile

medeni-devlet

veziryerine
gnl

koydu.

bee idi.
Trk,

oaldkinanc kaydr-

oaltmak gerekti. deyimi zentili bir

yava,

de slam ( a m a uzatmal

g e t i i Acem) d i l i n e d o r u heybet taslyorsa,

"VEZYR"nasl
de ona, kendi

ksack

"BESonra

E"szc

Arap-Acem

kapkullarnda:

"BAA"yapld.

lehesiyle

"PAA"deyiverdi.
elebi-Efendi-Sultan byk olu zamann moda addr. (gelecein padiah ada-

Bee'nin Demek y)

Paa'dan Ayrl:

"vezirszc,
olan

padiaha

kadar yakn

beelere

(o

alafrangas:

Arabo-Acemce'ye

u y u l a r a k ) v e r i l m i bir y a k t r m a

lk

Osmanl'da

bir

tek

"paa"ve
hem

bir

tek

"vezn'"/ard. Alaeddin,

O,

ba

gazinin bidi.

byk olu idi.

y k olu Ancak,

Osman

Gazi'nin padiahn

byk olu

Orhan

Gazi'nin

Sleyman,

biricik paas,

hem

biricik veziri

Birinci O s m a n l

Devleti'nin kuruluundan padiah olu

100 yl

kadar sonra I. de

MuratHdavendigar ( 1 3 5 9 - 1 3 8 8 ) ,
ve

olmayan

kiilere

paa kaolHalil

vezir a d l a r n
yoktu. O

takt.

O zamana ilkin

dek devletin

kadzaskeriii<X.e.v\
btn 10 yl

byk meteki nce Kara

muru

zaman

Kara Halil:
olayn

"ordu kads"olarak vezir o l m a d a n

d/ara

ba y a p l d . yazar. (en

"SiciH'i Osman"bu
saylr.

duunu

Bir y o l

alan vezirlik,

sayca

a r t a r a r t m a z da,

Veziriazam

byk vezir) ayn yolda,

Paalk d a
doar. rusu

barbar geleneklerinin bir k i m s e n i n tm

gitgide

"temizlenmesi"

ile

Trkmen

greneince Lala

b y k o l u n a paa ( d a h a beyleri stne

do-

"bee") d e n i r .
stne nce

ahin,

Rumeli Ve

"Ba"ed\\\nce,
oulla-

"bey"m
rna)

"paa"den\\mek g e r e k t i .
sonra

ehzadelere

(padiah baland.

"elebi",

"efendi"ve

"sultan"denilmeye

Snflama-Aalama Ad Trk'n mak ise, yaktrmalarnn Araplamas basit Trk altnda asl, sosyal kabuk deitirme yatar.

veya

Acemlemesi,

slamlamas d e m e k t i r .
gemekten ok,

slamla-

aman

dininden

slamla

sosyal

snfsz

Orta

Asya

toplumu

biiminden,

sosyal

snfl

Ortadou

medeniyet

toplumuna Sosyal leildike, toplumlarn dnd.

gemi

olmaktr. ister i s t e m e z s z c k l e r e d e bulat. Devletgirmi

kabuk deitirme, Trklerden dillerinden nce

sosyal snflamaya
Bee,

ve

devlet/emeye

szckler aktarld.

PAA oldu;

paa, vezire

H k m e t g e n i l e d i k e bir p a a v e bir v e z i r b t n P a a d a n v e v e z i r d e n , alt b a s a m a k t a n

hkmet demek

o l m a k t a n kt. redi.

h k m e t balar t-

O n l a r a d a bir a d a r a n d : A A b u l u n d u . h e r ilb, tekisi k a d a r hr, yiit, iyi idi. Eit ilbi i n e giGrek iinde, Grek-

lk T r k t o p l u m u n d a ler a r a s n d a rilen Bizans kimse,

kimseden

stn veya

alt s a y l a m a z d . A m a nce

medeniyeti sosyal

bakayd.

Roma'dan

snflam elikisi

Kentlerindeki zengin-iyive.
e'de Ayn

ayrtlanma, diye ikiye

insanlar, blmt.

hayr-er

zrt-kt

Y s a y l a n

zengine

"<?7<?"denilmiti. snflama prosesi Osmanl ayrmak onu Trkleri iin bir iinde ad geliince, Bu insanlarn ad Trk-

zengin-stolanlarn
e'de yoktu. Paa'nn, vezirin

alttakilerden Osmanl Trk

arand.

"Pum"cadar
kld.

ald.

Aalk b y l e

yerleti.

k k l e r i n e aa d e n i l d i ,

lmiye'den Vezir, fethi lhanl

Seyfiye'ye, Vezirlik'ten Veziriazam'la usulnde,

askerden adliye ileri

politikay

(seyfiyeden)

deil,

katip s n f n d a n
Bursa'nn lk V e z i r , ehir

(kalemiyeden) zerine

yetiirdi.

O s m a n l l a r ilkin

ilmiyeye n e m v e r d i l e r .

mlki idare ve rgt,

bilimle

tekilatlandrld. birlikte yrten

ilmiyerethem s.360) knca,

den Hac
menlerinin

Kemaleddin kutsal hem

olu A l a e d d i n

Paa oldu. Kyde

Nedeni vard. A n a d o l u ' d a ky ve ehirde Tarihi,

tek evrensel

tekilatlaryd.

Bektailik,
Osmanl

Ahilik,
Paa: c.l,

sendika,

lonca,

siyasi parti r o l n
(1340),

oynuyordu. Hac

Alaeddin

"Tannm
Ondan andarl ordu Halil

ve

Heri Ahi reis/erindendir." (M.

Hayreddin (1387-1406)

sonra A h m e t Paa

Paa, Y u s u f Paa

vezir o l d u l a r .

kadzaskerlikten

vezirlie

kumandanndan

(ilmiye yerine s e y f i y e d e n ) vezir y e t i m e yolu ald. bir e i t g e d i k l i v e z i r o l a n Sonra, Bizans Ulu Vezir) kt. denildi.

Zamanla andarl'ya tet"ine

Kara T i m u r Paa da v e z i r o l u n c a ,

"Veziriazam"(En devlet ilerinde

"ba iogoBhi-

uygun,

"sadrazamfterimi btn ileri de onun

"Vezir, tn bir azi, dileklerinin

yetkilere olur.
Os.

ve O

sorumluluklara devirlerde,
c.l,

sahiptir.
s.360)

tayin

oyu ile

hkmdar/arca

reddediimemesi detti." (M.

(En Ulu V e z i r )

Tarihi,

Veziriazam

Veziriazam, p a d i a h n a r t s z k a y t s z v e k i l i d i r . zera
(tm name) bast olur. ra

Fatih'in

deyimi

ile:

"Vmurun

ve

merann
ilerin) Padiahn beri

(bakanlarn mhr

ve

komutanlarn)

badr

ve

cmle

vekili mutlakdr."

"Mhr' erifim

Veziriazamda"d\r.
sonra Mhr'

(KanunHmayn'u

n c e yzk b i i m i n d e , itiraz, t e m y i z i y o k t u r . sefere kt m,

kese i i n d e t a n d .

Abbasilerden Sava

"Vekii'i Mutlak" s a y l a n
Veziriazam

Bavezir,

m, a r t k b u y u r u n u n zaman Yerine

Serdar'/ Ekrem ( b a k o m u t a n )
kalr. Fatih'e de-

"Rikab' Hmaynda kaaimmekaam"\*\x v e z i r

nl birka veziriazam II. Pir; Beyazt'ta; oldu.

in v e z i r i a z a m l k bir e i t g e d i k gibi, a n d a r l d l n n t e k e l i n d e k a l d . S o n her p a d i a h n Fatih'ten sonra: Mahmut, II. S e Gedik A h m e t Paalar; lim'de: lim'de: Hadm Sinan, Sokullu; III. H e r s e k z a d e A h m e t , H a d m Ali; I. Sebrahim, Rstem;

Kanun S l e y m a n ' d a : ilkin srada olan

Murat'ta:

K o c a S i n a n , F e r h a d P a a l a r gibi.

Veziriazamn kn k t

atanmas,

"Vezir'ievveithen,
paalktan,

mertebeler bas-

zincirine uyularak yaplrd. veziriazamlar yetiti.

1775'ten sonra, artk h a m silah kapudan

zorbal

iin, Y e n i e r i a a l n d a n ,

nianclktan da

Veziriazamlk, tr. A m a hep esir,

"mhr"eUnde
kle,

olduka

"Sleyman"d\r,

gelge

padiah-

h a d m gibi,

p a d i a h n n d e sfr k i i l e r d e n seilile y k l v e r e n g l g e l e r d i r . Hakan,

dikleri lde,

padiahn en

ufak iareti

"Vermhrm!"6e6\
ladn kemendini

mi,

veziriazam,

eii

geri

atlamadan,

boynunda

cel-

bulabilir.

Vezirler

"Vezir"szc,
na gelir. Vezirlere, da divana Bizans

padiah

iin

"yardmc", "Kubbe
ileri (Sicil'i

halk

iin

"snak"anlamkubbealtn-

Bavezir padiahn, ele geince, baka

teki vezirler bavezirin

yardmclardrlar.

Vzeras"deri\r.
Osmani,

nk,

katlmaktan

yok gibidir.

"Kubbeait":
c.IV, n 3-4

"Birbirine ka-

pusu

olan

kubbeli bir divan yeritt ir.

yetimesi, uzun

s.736) yapm bin olmakla oldu. ya-

Vezir'in salanr.

beylerbeyilik g r e v l e r i n d e
vezirlerden ounun ta geleneklerine iin, nl

Saltanat

ilerledike,

askeri Kimi,

"Debdebe
banc

ve darat"(gsteri)
gsteri

Bizans

kartt.

elilere

yapmak

beylerbeyiler stanbul

"Kubbe

Vezirlii"

v e r i l e r e k m e r k e z e arlrd. V e z i r l e r i n has iftlikleri nurdu. Her v e z i r i n olunca, tuu vezir bulunurdu. komutan)

dnda bulu-

Sefer

"serasker"(ordu
stanbul

grevini

alrd.

"Daire
15-

halkndan"bir
birlikte, 20

blmn

konak a r n d a
adrlarn verilirdi. (sancak baka

brakrd. kartrd.

Geri Yanna

kalanlarla ayrca

iftliinden

hayvanlarn,

Orta Y e n i e r i ,
ve

birka

blk sipahi

S a v a yerinde ve y o l u n d a beylerini) toplard. Kimi Kuv-

bulunan Rumeli vetleri

beylerbeyleri ve
Anadolu

"mirlivadan

Beylerbeyilerinden

Kapudan Paa ( D e n i z

K o m u t a n ) da, e m r i n e girerdi. iten el ektirilince, ya ile beylerbeyilikle taraya gnderilir, yakarlrd. idi. Orada yl,

Vezirler, hut

bir s a n c a k b e y l i i Vezir, ilkin yalnz

"tekad"e ( e m e k l i y e )

"kubbeniin" ( k u b b e d e mezun"o\mutu.
Paa

oturur) G.886

"ferman"
Kara-

yazmaya
man Paa,

ve
Hamza

Tura

ekmeye

(D. 1481)

M e h m e t Paa ehit d n c e , devlet ilerine shak Paa, G e d i k A h m e t Beyzade Mustafa bakyorlard. Mesih A h m e t II. Beyazt A m a s y a ' d a n ile Hzrbeyzade 3'ten 9'a dek

gelince,

shak Paa'y sadece

sadrazam y a p t . vezir k a l d l a r .

Paa

M e h m e t Paa oald. G.1050 Paa

Byle

byle, v e z i r says

(D.1640)

yl

vezir

okluu

bahanesiyle, kartarak, usuln

Kemanke vezirlerin ortadan

Mustafa tura kaldrd. stan-

"Emavir'i Seniyye" (pa&ah "ruhsat'

buyrultusu) yetki)leri

ekmekteki Sokullu'dan bul'da vezir

kamile" (btn
iin,

sonra valilere de vezirlik verilmeye baland. kalmamas G.1100 (D.1689) ylndan

Kprl, sonra

eyaletlere

Vezir (nemli kaleleri birka sancakla birletirip tevcih ederek) atad. Sancaa, beylerbeyi gnderdi.

Bylece, lik

vezirlik

ilkin

"MESNET"(rtbe)
beylerbeyiler

idi.

Sonra

"kubbeten

Msr'a, ta-

Budin'e Rumeli'ye, Anadolu'ya, "PAYE"oldu. balad. Snangl yinler

Haleb'e, am'a vezirler gnderilince, veziryerine

"Enderun'dan,
haline

tepeden dnd.

"Kubbeniin"X\Y.

"MANSIP"(memuriyet)

Divan ve Oturu Payitaht riyetlerin yitahtta lanca,

"mikiye"s,

grld

gibi,

ok daha

modern az bir

demokratik cumhu-

bakanlar btn kafes alr. divan,

kurulundan

sayca

"yoi\ur.

Hemen

he-

m e n v e z i r i a z a m ile k u b b e v e z i r l e r i n d e n i b a r e t t i r . grevleri ardna sayg srf

B u bir a v u a d a m n , pabakandr. kalr. Put-

divan adl

sahnede

geer. nce divann ayakta sonra ile v e z i r l e r vezirler yer "asli" Divan,

Padiah

putlatrlp

bunaklatrlmadan ekilir. geleneinden mlkiye

Yerine veziriazam kalma,

Seluk sultanna

dinlenen

"Nvbet'iPaDiBu he-

diahi"\\e
Yalnz van'n Bunlar, tip men

"Padiah
sonra

Nbeti"a\md,\VX.an
yollularnn teki gelen

otururlar. deildir. yeleri vardr.

oturduklar blk

Veziriazamdan
yeler, eittirler.

Vezirier-kadzaskerier,
giysi, g e i m gibi Hi deilse

defterdarlar,
Fatih,

nianclarve. ve klk

dierleridir. hemen

MADDEgsterileri

bakmndan

"Hii'at

ve yazlk

ve

ekmekte

vzera
prensibini

ve

kadzaskerier

ve

defterdarlar
hepsinin

beraber

giderler"

(Kanunname) Bu ayrlk

koymutur. bakmndan Balca tekilere yerleri ayr ayrdr. ve stte tartlr. divan kategorisinden gre basamakl yalnz olurlar.

MORAL d e e r l e r i "OTURMA"lsyle ler,

Geri kaytsz kalanlar, divandaki Barbarlktan ri gibi artsz

vezir"Rt-

"tasaddur

ederler"(nde

otururlar 1).

grevlerine ve OTURUM geliti. tane

durumlarna

beler,

sralarnca Usulen, de

deiir. devlet rgtlebir b a s a m a k y k s e l i p ann ele divat?nda Fatih nk

uygarla gei prosesi s o n u n a dek btn kadzasker Klasik artyordu. Osmanl Bizans ilkin

"divan\a
vezir

vezir olveziriMeh-

duka,

saylar 6-7

azamdan
met'ten

sonra

"Kubbe

Vzeras"bulundu.

sonra

kubbeler medeniyeti o l a n
barnr), onun altna deildir. girenlerden, Bu

gemiti. Sonra

Vezirler, bir y a n -

"Kubbenin"(kubbede
na mz m,

kubbealtnda

birleirlerdi.

Klasik olarak Divan'a

vezir O T U R U R .
OTURTUR. iinde, bugn

kadzasket\er\,
beden

defterdat\ar\
Osmanl

br yannda

nian-

c/lar y e r alr, y a n i O T U R U R L A R . hareketi e n n e m l i y e r al y e t k i s i n i Hiyerarisi

oturma p r e n s i b i ,
devleti

bizim sand-

g n m z e dek sr-

aklar.

Divan ve lk tike divann

"tabiaza"(doal

ye)

says

grld

denli

azlktr. otorite

Gitde-

oalmtr.

yeler arasnda

s a l t a n a t yetkisi b a k m n d a n

recesi m

OTURMA

prensibine

gre divana

sralanmtr. her katlan

Oturma onun

ayrcaln

hesaba

katmayan

birok tarihi, eref,

yesi

s a y m a k t a yanlsayar: Ve-

grnyorlar. Abdurrahman

"Divan

azay'i tabiyesi" olarak

stanbul

unlar

ziriazam, darlar,

kubbe vzeras,

kadzaskerler,

kads,

nianc,

defter-

blk aalar.

(Tarih'i

Devlet'i O s m a n i y e ) unlar sayar: Vzera, sadreyn, kadreis'lkttab, Fatih'in stanbul

Mehmet Sreyya,
s. (Sicil'i O s m a n i ) Sonralar larna

'Tabi aza" o l a r ak

kapudan, tevki, yenieri aas, defterdarlar, ortaya kan

karklk ne olursa olsun, idaresi sistemi,

k u r d u u du grev

zen o n o k t a d a ok ak ve bellidir. Ta dek gelmi yukarda

Pers a h l a r n d a n

Bizans imparator-

z/ d e v l e t

Osmanllkta

evresinde 1- En 3- Altta tnda eker.

kiileri ve y e t k i l e r i n i toplar: POLTK grev: grev: bu girerler.

Vezirliktir ( M L K Y E ) . Kadzaskerliki\r. organdr.

(LMYE-SEYFYE). (KALEMYE). hemen alba kad-

2- Ortada

SOSYAL-ASKERCL EKONOMK divan

grev: grevin

Defterdarlk-Niancll<X\r

Her g n t o p l a n a n

Padiahn

tepe

organa
Osmanl temsil

bunlar

Klasik zaskerlerle bileiklik ilikileri B-

"snufu
edilir. ular.

devlet"blmlerinden
LMYE,

Mlkiye,
ile

vezirlerle

Sylenilmemekle kertesine ile

birlikte, Teorik

SEYFYE

katk olarak,

bilimle

p r a t i k kl a r a s n d a k i sonraya ekonomi

ayrlmazlk,

Hepsinden

(toprakve

maliye)

Kalemiye

braklr.

LMYE antika tefeci-bezirgan medeniyetleri derebeyleip kerlerken, byk

Btn

onlarn zerine ullanan barbar komunalar, sanki tarihte oynadklar

d e v r i m c i rol i g d l e r i y l e d u y a r l a r . Y a p t k l a r b t n y k c v e y r t c i l e m lerle, t a r i h e y e n i ve kutsal Gazilik, "Gazvesinden kltr yaplar ir. Bu bir r a t k l a r n s e z e r l e r . O s e z g i a d a m , T r k l e r d e tib, A r a p l a r d a ilk byk bir ihtilalcisi Hazret'i ile o l a c a k , i n s a n s t

bir s a v a n Mekke'nin beri

Gazi s a y l r l a r .
Muhammed'in Bedr btn ada

kutlanm

din s a v a l d r .
alanlarda trlsn ve

Antika etkisi

ister i s t e m e z i n s a n s t l k izlenimlerinin

altnda geli-

yzden

bilim,

hele

insancl baka

hele

tarihciidevrim o r t a m -

larnda, Sosyal

din-biiimi o l m a k t a n
olaylarn

yapamaz. aydnlanmadka, tabiat

i zemberekleri ve

kanunlar

b i l i m l e r i bile, e n s o n u n d a m i s t i s i z m s i s l e r i o r t a s n d a y o l a l r l a r . E n a y k bilim aratrma sonra, aamasnda yetien bilim ile byy

Grek k l t r

bile,

ksa

gereki

HilozoEn

izmden

birbirine

kartrmaktan

kurtulamad.

materyalist geinen vilie dktler. na

Demokrit'ler,

i n s a n a l n y a z s n n d e ii

bir e i t d e r -

Fizagoras'lar matematikle bycl kaldlar. baka trl slam Onun

gizli t a r i k a t l a r kl-

sokmak zorunda

Osmanl miydi? tan revi

toplumunda

bir d n c e v e d a v r a n medeniyetini iin, rnesansa

beklenebilir uratmak-

Osmanl,

stelik orijinal

baka idi.

bir e y y a p m y o r d u .

h e r e y gibi bilim de bir din g Ve A l l a h ' t a n , dinden stn

Din bilimi h e r e y i n Teori bu

idi.

stnde

olacakt.

bir e y b u l u n m a y a c a n a g r e , A l l a h a d a m l a r , din a d a m l a r d a ye o t u r m a l y d . Ancak, rlamazd. adamlar bi, paa

ba k e -

ortada Ama

bir de pratik devlet v a r d .

Devlet

iinde

din,

kltan
ile

ay-

devletleme
etkili

gelitike,

din

adamlar

(ilmiye)

kl

(seyfiye) iinden sivrilenler fkrd. gibi gl, kiilerdi.

B u n l a r p a d i a h g i b i , v e z i r gi-

nan da,

kln da
ile gibi,

onlarn

gdmne

kalmt.

Onlar yabana ayr nasl

atlamazlard.

Onlarn

"yo/"\ar

"mlkiye" idi.
Her iin

Mlkiye olduu

din-bilim a d a m l a r n n
mlkiye ile ilmiyepra-

"i/miye"yo\u
nin tikte,

ayarlanacakt?

iliki v e d e n g e s i n i d e , O s m a n l slam teorisinin bal rol

p r a t i k l l e r l e ele a l d . A n c a k b u gzden karlamazd. pratik balar,

hibir z a m a n bu "yolIjn

lmiye tahtta

altnda,

k, t e o r i k ve

payi-

rgtlenii ve

memlekette hiyerarisi

belirtilecektir.

Fetva - Kaza slam hem 1-

Anayasasma

eriat d e n i r .
ilerine, ilerine eriat ok,

eriatn,

dnya

ilerinde

hem

teorik,

pratik rol

vardr:

Teorik e r i a t
gren

FTA KAZA
bilginine

(fetva v e r m e k ,
(yarglama,

fetvalamak)

denir.

2- Pratik e r i a t

i/amvevme)
O siyasi

denir. yerine getirol ka-

Kaza iini
rene alr.

KADI d e n i r .
adam

fta g r e v i n i
olarak devlet doru din

MFT ad

verilir.

Kad,

siyasa/b\v k i i d i r .

grevi

yznden, ilerinde

din a d a m
dlna

olmaktan

dnya ( h u k u k )
oradan Btn belirtir.

Bilindii gibi,

kadlar,

ilk O s m a n l y a p s n n g e r e i ile, n c e o r d u

(kadzaskeriie),
olup

sonra

vezirlie

ykselirler. Anayasas (eriat olan

Mft, ata u y g u n "Tatbkat'

lemlerini Osmani)

s r f din a d a m d r . olmadn

yaplanlarn, Osmanl

eriprob-

deyiminde

fta ( f e t v a l a m a ) ,
(Sicil'i en ok

mesaii'i
Bugnk

er'iyye,

ilamatn

er'i

erife

tatbikat"

uygulamann ve ilamlarn benzer. ileri de benzer. Yetki bir

eriate uygun rnei genilii

drlmesidir. mftlk, uygunluk

devlet sisteminde

aranrsa, eriata

Anayasa ytay,
arand

Mahkemesine Devlet ras

m, f e t v a y a

bakmndan,

Yargtay,

Sa-

kerteye

dek

kertesi

Kadlk Osmanl verdi bi). (Bursa

Mftlk tarihinde Kads ilkin

Kadlar g r l d .
Fenar, stanbul ayr Fakyh, mft verildi. sonra lk ad

Fetva'y Kads

da

merkez

kadlar

Molla

Celalzade Rstem, Fenar

Hzr B e y gigibi G.834

lk k a d z a s k e r d e n

5 0 yl

fetva Kara

gerekti.

znik m d e r r i s l e r i
Tacddin oldu. bana,

"Fetvaya me'zun'feayldlar.
kiiler (D. 1 4 3 0 ) yl enam "(sonraki Sonralar nam'yetiti. erini artrd.

Dursun

"Mft'i slam" i d i l e r . eyhlislam) Sultan

Bir ara

emsettin seildi.

Fahreddin Acem mft

Mftlerin

"Mftii-

Beyazt Medresesinde
kadzaskerlik

mderris

olanlardan

"Mftiiede-

ikileince,

mftilenamn

tektenlii

Mftilenam'lar

"haylice

vak'

ve

haysiyetkazanup, kadar
Fatih'ten

kadzasilerulemikar-

kerierin
ler."(Sicil'i

ve

mevai'in
glerin

(kadlarn) Bu geri a ald

intihaplarna
1488-1502 gibi,

nezarete

Osmani,

s.763)

sonraki

-devrimci

serbest kaldklar, "Beyazt Veli"nin, gnlere rastlar.

Fatih'e y a p l m

toprak milliletirmelerini Osmanl Laiklii

B u r a d a o k d i k k a t e d e e r bir o l a y l a dar olan O s m a n l /Adavranmtr. lislam' ok oturtmutur. Devleti, devrimci Dini, siyasetten ayr

kar

karyayz.

liklerine d e k dinalarnda eyhstne

karakterlerini tutmutur.

koruyabildii

Mftilenam', veziriazamn

saygdeer Fatih'in doal

bulmutur. yeleri

Buluulursa, o din

itibar

budur. A m a arasna dek,

a d a m l a r n n en

byn

Divan-

Hmayn'un

sokmamtr. (padiah retAma i-

G.1006 ledilmi lmiye'nin ancak leyiinde

(D. 1591)

yllarna

"Muallimi Suitan"\e<r "Nasb"ed\\mes\n\

Osmani)

menleri), ulemann mftnn idaresi rol

m e r t e b e l e r zincirine (silsile'i

lema'ye) karrlard. Azsalamlard. olurdu. Devlet Mftilenam'larn

"Rume/i Sadr'ha
bile, bsbtn

onlarn

elinde deildi.

"mftler zerine
dolaylyd.

hkm geerli"(Sicil'i

"Hoca'i Padiah" S a d e t t i n
yaplnca,

Efendi,

G.1006

(D.1591)'da

"eyhlislam" tekaddm"

"Kaffei

iemaye

Reis

(Bakan)

ve

Vezir'i

Sani'ye

eder (ikinci v e z i r d e n

ncelikli)

sayld.

Bavezire stn tutulmad. Douu biimlendirme ve statkotekilerinden Osmanl idi. Devlet lsnayrd. Ama toplumun-

Kadzaskerliin ve Fatih'in landrma bu da Bizans etkisi

Mftilenam'ln altnda

imparatorluu da yaratt Devleti ve

eilimi,

"ilmiye snf'<n\
Birinci

"kanunlatrma",
gelien lkin ele g e e n ilkin

Osmanl

boyunca, sonucu

sosyal farkllamanm
yerlere devlet

kanlmaz

bir mft ile

bir kad k o n u l u r d u . olduu iin,

de

Kad,

bir sava a y g t

"Ordy'u Hmyn Kad-

s/"\di. rekti: meliydi. okutan I. lam lama

Eski

byk merkez kentler ele Kads,

iin din

getike, gibi.

oralara

da

birer

Kad g e yetitirilonlar

Bursa
Onun

Edirne

Kads

Devlet

boyuna

yaylyordu.

Fethedilen

yerlere ve

bilimcil k a d r o

bilginleri arasnda gerekti.

bilgin y e t i t i r e c e k dersleri v e r e n

"mderrisler

(profesrler)

Kad

mftiAev'm

yannda

"Dersiam
M u r a t v e II.

Efendi/er"grld.
1389-1481 ve (14 ve 15. y z y l s o n l a r ) a r a s , siblmne uygun farkl-

Murat

Biliminin belirdi:

Teorik ( f t a n )

Pratik ( K a d z a )

1- n c e (Sicill'i

Kadzaskerlik
lmiye yapld. (II. Murat: bu

dodu. snf

"Tevcihat'
onun

ilmiye

iaretlerine
politik

muhavvei" "grev-

Osmani)

domadan,

"tevcih"\er\,

lendirmeden
2- S o n r a t. Onun

15.

yzyl

sonuna

doru)

"Mfti/enam"kat\
(eriat)

kyo-

"Mftler zerine hkm

mftlerin

cari"oldu.

Teorik

anayasa

rumlarn yapanlara lmiye eylerin in, nn mez. tan Ba: oluu

mfts egemendi.

Mftilenam-eyhlislam ile, Osmanllk,

ilmiye ve

seyfyeyi,

po/itikanm
kuraldr.

(vezirliilkin, V e z i r olagerekepadiahmlkiye-

mlkiyenin) ilmiye ve Bununla hemen

altna

oturtmutur.
grevlerinde

Geri vezir payesinin geenlere verilmesi pimeden, o ele dorua

hi d e i l s e kmas

ancak kadzaskerlik basamandan seyfiye birlikte, gelen

tmyle d e v l e t g r e v i mlkiye b a , Vezir,

alnr a l n m a z ,

sonra

ister i s t e m e z , yalnz

nin d e i l , Bu ge

i l m i y e n i n d e , s e y f i y e n i n de,

k a l e m i y e n i n de stne kar. Onun iin zamanla heybette vard. bir d e n -

ise, slam i d e a l i z m i n d e y a d r g a n a b i l i r .

aranr.

Veziriazama
yaratlr. Fatih'in

yannda Fatih

bir

de

ona bu

benzer

"eyhlisAkemo t o r i t e idi.

lam" d o r u u
O

zamannda

kendiliinden retmeni)

settin, rencisi gelenekle: (bilginlerin O maklar Sultann

bile s t n d e k a n a t g e r m i bir t a n r c l (padiahn

"Muallimi Sultan

serdar'

ulemadr

babuudur)." Veziriazama denk deerde bir

nedenle iinde

eyhHsian\k d o d u .
denildi. Ve devlet gibi stn

eybasa-

hlislam,

"Ulemann

reisidir"(bilginlerin ve

badr) ile

hi d e i l s e moral a d a n V e z i r i a z a m ' a eyhlislamlar

gsterildi.

retmenleri

karlanca:

"Veziriazam anve sair vncelik)

lar riayeten zeradan dahi id erler.

1-

stne

almak mnasiptir. tabaka yukardr ve

"

"Amma, tasaddur
iki

mft
(sedire

ve

hoca

bir nice

oturmada

"(Kanunname) padiahn altnda Hkmetin badr. b y k ba gelir: Btn

Baka deyimle,

Veziriazam:

madde g c

ondadr.

2-

eyhlislam:
iin,

Bilginlerin

(ilmiyenin) olmakla En

badr. birlikte,

Btn

ruh g c
elle

bundadr.

Veziriazam, duu nin

gerek yetkili

madde gibi
kellesi

tutulur ollmiye-

her z a m a n y p r a n r . ba,

ufak kukuda

uurulur.

ise d e i l

o k d a h a alt y e l e r i A n c a k kendi kendini

bile, ruh gibi yarglayabilir.

dokunulmaz s a y lr. l-

miye otonomdur. Kadzasker

Kadzaskerlik: A d n d a n
ki d e y i m i ile lamln kt gn,

da

bellidir.

Hem

Kad,

yani

hukuku

(o

zamanlk s-

"iema": b i l g i n l e r ) ;
yle, slam

h e m asker, y a n i s a v a l

kiidirler. nasl

m e d e n i y e t e atlayan Arap barbarl Rnesansn yapan nce lkc btn

bir din ordu-

su idiyse, tpk
O s m a n l l a r da,

G e b e T r k l e r gibi, Sava, baya-

her e y d e n

bir din ordusu i d i l e r .

harp deil, G A Z A (yani:

K u t s a l s a v a ) idi. moral btnl, en komutan b e y l e r v e paeine sosyalist konu-

B y l e bir o r t a m d a , o r d u n u n alardan o k din u l u l a r n a rastland.

dt.

Bunun

ak modern

devrimlerde lan

Devrim o r d u l a r n d a ,
ayn kanlmaz

komutanlarn dodu.

yanlarna Bu

"siyasi komiser"\er,
ordusundaki

ihtiyatan

bakmdan, devrimler

Osmanl andaki

"kadzasker"e,
demek hemen

Trk yanl

ordusunun olmaz.

slamcl

"siyasikomiserden
vezirden

Genellikle,

sonra

kadzasker g e l i r .
kuralla

nk,

normal

ve-

zirlik, ou k a d z a s k e r l i k t e n yetiir. kadzasker getirilir. Ancak, kurala yle

K a d z a s k e r v e z i r o l u n c a , y e r i n e y e n i bir bir karlayoruz: kadzaskerin

"Beyierbeyiier
stne k-

Vzera altna
m olur.

otura."V>u
Ayrca:

gre,

beylerbeyi

"Darssaltanatm
Kim

kadsndan

gayrisi

defterdarlarmdan
bu

aa otura" ( K a n u n n a m e ) d e n i r . risi", d e i l
kadzaskerden,

olduklar

p e k belli kalr.

olmayan

"gay-

d e f t e r d a r d a n da aa

lmiye'nin Karaman k a d z a s k e r gibi leri ikiletirdi:

Memlekete Yayl M e h m e t Paa, dokunulmaz Fatih'in son g n l e r i n d e kendi y a n n d a kiinin bulunmasna dayanamad. bir t e k

Kadzasker-

1-

Rumeli

Kadzaskeri Kadzaskeri

2- Anadolu

M s r - a m a l n n c a , o r a l a r a d a bir, 3- Arabistan Kadzaskerler eriat teoricilii yalnz mftlerin

Kadzaskeri
memleket gibi t e k ba

gerekti. geniledike evresinde oalyorlard. kald. O Mftlk bir tek

zaman

"Mftilenamlar";

deil,

kadzaskerlerin

de s e i m l e r i n d e sz sahibi oldular.

En yetkili d u r u m a girdiler.

Fatih, Ondan yerinde

durumu

aa yukar bu

bu

geliimi bir

iinde buldu ve kapal edemedi. belirdi. adna

1

biimlendirdi. olarak

sonra

kurulan

"ilmiye snf", Kadl

"dzen" {ordre)
nce Sonra

saymad.

Arabistan

devam kadlar)

"Haremeyn'i
onlar da

Muhteremeyn
byyerek, redi:

Kadlar" ( M e k k e - M e d i n e BLAD7 HAMSE ( B E Edirne, Bursa,

says Bylece,

MEMLEKET)

'MEVLEVYET"\er t gibi.

Msr,
ad

am,
7-8'e

Filibe

Mevleviyetleri hepsine payitaht budak

(kadlklar) birden dna

Mevleviyetlerin yeri) verildi.

knca,

"MAHRE" ( k
karlm

"ilmiye yoluhun
dal

(ib-

raltan

mahre e d i l m i )

memleket k o l l a r
rgt

salmt.

Medrese Fatih, yi

(niversite)

bilgin y e t i t i r m e a l a n n d a
de adn

aadan yukarya

doru

hiyerari-

kurmu grnyor: 1-

Talebe: B u g n

deitirmeyen mntehi"(sekin

yksek retim ve sonuna kiilerdir.

rencileri. deni-

2- Danimend: len talebeden, isinde rndaki

"Gzide

ve

gelmi)

retmenin karl,

"tensibi"\\e s e i l e n
niversite veya

Medrese h i y e r a r kurumla-

danimendin

yksek renim

asistarh a r d r . danimench&r de b a l c a
Danimend Danimend (dardan (Avrupa'daki 3

A s i s t a n l a r gibi a ) Hari (d) b) Dahil {i) c) Sahn 3-

"radde'y,
eden

basama asistanlar)

geerler:

devam

"ntern"\ev)
adlar

Danimendi

(Baasistan

gibidir).

Mlazm:
m,

"Yolu
onlar Besbelli

geen"
artk

Danimendlerin bilginlik

"Ruzname'i

Hm-

ynyazld

saflarnda

"Mlazm"(gereksinmi)

kiiler olurlar.

niversite doentlerinin olduu gibi,

Osmanlca'sdrlar. veya sekin mlazm Onlar, (muDoktora

Mlazm'\ax d a ,
olurlar.

doentlerde baya

sradan

Sekinlerine

korkutucu

bir d e r i n l i k t e

sfat tannr.

"Kdvet'i
yapmak,

iema'ii

Muhakkikyn"d,\v\ev.

Anlalan arttr.

orijinal

aratrma

h a k k i k y n ) o l m a d k a y k s e l m e ilk n o r m a l

medresede de yoktur.

"Kudvetlulema"olmak
lk T r k i y e

4- Mderris: menlerine srlerinin gelmemi de hl olsa demektir. Ama

niversitesine verilmiti. gibi, sosyal olmas

Darlfnun d e n i l d i i
Arapa's

gibi,

ret-

"Mderris"ad
yaptklar gerektir. sonraki Mderris Bu

Profesr'n parlak skolastik

"Ders

verici"

b u d e y i m , hi d e i l s e ilk z a m a n l a r , o u krsden ve politik

niversite profe-

"ders

vermek" a n l a m n a
anda balar.

Medrese'nin

"krs papaanl"yahut "Mderrislik Rusuna

iinde ba olma

"krs blbll",
Mlazm'n nail"olmas artdr.

soysuzlama vererek havas

iin,

snav medrese

gerekir.

usul,

muhtar

Yalnz fesrleri semizde dr.

pek orijinal, iin bile, bulunmutur. ok

hatta

bugnk

niversite ve y k s e k retim antika dek (profesrn Sonra,

pro-

uygulanmas Mderrislik, 1 5 - 2 0 yl

"kurtarc'Saylabilecek y o l
kyamete

medrek k krah-

y a m e t i n e dek: metten a) rine biri

bunamasna veya lmne kadar) srmez. mderrislik yapar.

Bir s r e s i v a r n n e iki

Mderris en alr:

Mderrislikte
"slk"gibi

ilerleyemeyerler

(terakki

edemeyenler)

artk Yani

bilim krsleKadlk

krssnde yoluna

tutulamazlar.

"Taryk'

kadza'ye

slk"&derler.
pratik ilere

yapacaklarna, kurtulurlar.

her g n k

geerler.

"-///^"ederler. Y a n i k a d l k m e s l e i n e g i r e r l e r . Bir k a z a unlardr: 4) kadl 1)

Bylece bilim yolunda 2)

"yo-

/////"tkamaktan b) Mderrislikte Bu ykseliin 3)

neyine y e t m e z onlarn.

ilerleyenler
basamaklar

\\r\

ykseli

kendi

lmiye
5) bu

balar.

Vilayet Mevieviyyeti, Meihat,

Ulusu),

stanbul
G.1150

Kadl,

Anadolu

Sadareti,

Rumeli

Sadareti,

D.1737'lerde;

"Veliyyl Neam"(Nimetlerin
Hiyerarisi ham sofu II.

eyhlislam'\r.

lmiye Yolunun "I/e//" d iye likte di)

kutsallatran kastlar.

Beyazt ( 1 4 8 1 - 1 5 1 2 ) doru bilginler, yetien

ile

bir-

lmiye
saylan,

Yoiu
yani birde

"Seyyd'i Sahib'i Neseb" (dl

beri

efenkendi (ke-

atalarndan

"lmiyeden
Bu (dl

aralarnda remli

"Nakyb'l Eraf' s e e r l e r . "silsilenameden

"Sadat'

Kiram"\r\ Efendi

efendilerin) kaydolunur. bir

zincirleri)

"Nakyb Muhtariyeti"ile

Ceri-

desi"r\e
lmiye

dokunulmazlk
bir

kazanr. imtiyazdr,

"niversite
o ilmiyeliler) insanlardan) c.I,

"Memuhabs

rin ve

MuhakamatKanunu"aras "Tedib edilen

eref,

dokunulmazlk.

arefa
Tarih'i

(cezalandrlan

Daire'iNebaabette tefrik ve

tevkif olunarak ahad'

Daha sonralar

nastan

(teki

temyiz klnd-

mtr."(A.
en luk

Devlet'i

Osmaniye,

s.305) lmiye'ye

padiah ve

retmeni veya Taryk" de

hekimi o l m a k d a ,
bulunduu derebeyleir. gelen

kayrnt ( i m t i y a z )
derebeyletike kan

ayrnt ( t e f r i k ) I a r d a n "lmiye

iin,

imparatorgi-

Devlet gndelikisi "mansplara ha/kinde ile

olmaktan rerler,

ilmiyeliler, kazanrlar:

toprak beylii a n l a m n a ve lmiye ve Ser Medreseler zuhura

"paye'1er iki yz sonralar ve

"(Sicil'i o

"Bir iup, etmitir.

u

sene tertiybat- mam'

Osmani,

Mevieviyetier Menasb' Sultaniler

1/6-7) sonunda

memuriyet

kataltif

gelmitir.

Paye balayp

Muallimler
Btn

Etibba'iardan

teammm
hiyerarisini

geliimler

"ilmiye"snfnn

payitahttaki

basamaklara

dizmek olaandr:

1. E Y H L S L A M 2. S A D A T NAZIRLII 3. H N K A R 4. 5. RUMEL 6. ANADOLU 7. S T A N B U L 9. MDERRS 10. 12. KADI LEMA'L MUHAKKKIYN MLAZIM DANMEND DANMEND DANMEND 11. K U D V E T ' L 13. S A H N 14. D A H L 15. H A R 16. T A L E B E CKALEMYE (TARK'), Osmanlln MAMLII KADZASKERL KADZASKERL KADILII (MAHRE) KADILARI (Dersiam) (I. Beyazt zaman) Beyazt zaman) N A K I Y B L E R A F (I. HEKMBAI

8. BLADIHAMSE

Kalemiye Yol'u kdr. Osmanl

ekonomi d z e n i n i n

politika

ar-

ekonomisinin bambaka ilh. devletinde egemen

retim t e m e l i

toprak e k o n o m i s i n e
Hatta

dayand Modern eko-

iin, k a l e m i y e , i m p a r a t o r l u u n b t n e k o n o m i y a a n t s ile ilgilidir.

maiiye b a k a n l n d a n
Modern burjuva

bir d e v l e t r g t d r . da btn ekonomi gene

burjuva ise

nomi y a h u t ticaret ve

bakanlklar kapitalist

kalemiye a n l a m n
sz yerinde en itil

iine a l m a z .

devlet;
snfnn

ekonomi-dve

/ kalr.
dir. kitabna emrinde ni timi hem

Ekonomi,

dorudan doruya t e k e l i n d e sinsilikle

Devletilik b i i m i n d e t r e y e n
iler. Kalemiye, btn

giriimleri,

uydurulmu sorumsuzlukla

kapitalist snfnn tm

dolayl y o l d a n
ilikileri-

" 'memlekete s a r a n

ekonomi

rgtler,

hem denetler.

Hi d e i l s e ilk d i r l i k d z e n i n c e , t o p r a k r e iine g i r e r . modern devletileri "umutgrevliler Sonra olduu aktarlr. kadrosu toprak grevi ile ie nigibi ekonoyitmi gibi,

kaytsz kalemiyenin Kalemiye, btn teki drecek lk

kontrol ve tekilat devlet snflar

suzlua" balar. misine ancnn kalr. Bu

kertede

basit ve

azlk bir
efi

dirlik dzeninim
grevleri

kalemiye

niancda.

tefeci-bezirgan
btn

sermayenin

egemen

kesim
Her

dzeninde

defterdar k a n a l n a

n e s n e gibi,

n i a n c l k rafa

k a l d r l m bir s s v e g z e l

sanat gelenei

balk altnda

belli

bal

kalemiye katlarn, geliimlerine deinerek

zetleyeceiz.

Nianc Durumu hayli deiik olan lkin bir d i v a n yesi de

"niana"\r.
tevcih

Nianc:

Ka-

lemiye yolundandr. kar; toprak

en nemli

divan Bu,

yesidir. askercil

D i v a n e m i r l e r i n e bademektir. Ve

"tevcih"\n\

kanuna

uydurur. topraklar

hepsinin Ali A y n

stnde,

fethedilen

"tahrir"eder.
ilemlerdir. ve iler

zamannda iidir. has,

bile n i a n c n n

grevleri temel yazl

"Tura
t-

ekmek"onun
mar,

"Defterhane iamire"&
evkaf zellikleri

topraklar Bu s. 15)

kyler,

zeamet,

ondan

sorulur. Ayn,

"ntikal ettikOnAncak

e
dan

kadrinin
baka,

tevky kalemi ile

devletlere

tashihi umuru" (Ali

usuln

yaplr. der. nianc

"Name'iHmayn"yazmak
bilen

niancya

nianc olunur.

yokken,

e d e b i y a t ve yaz

"uiemaXian

"nasb"

Sonra

ftuhat geti.

tavsaynca,

niancln

"emirler bakanl"grevi "Defter Eminime

geti. En son yzylda, gibi

"ReiDaha

sikttab"a
sonra

"Tahrir'le
ile

"tevcih'tleri "mverrih"\\k,
A. eref,

"uiemaXian
ssne dek

nianc y e t i t i r m e k de
tekerlendi.

kalkt.

'Tevkisizli-

yi'
in c.I,

Divan'/ Hmyn"ad
s.306) der.

"edib'ik, "Eiyevm

"air"\ik

vazifeleri mahdut" ( K e z a ,

"Tevk/yadiyle
gveysi)

stanbul'da vezir'lere

kalmak tevcih

artiyie

Damad'

ehriyar(Padiah
c.II, s.25)

olan

edilmekkaaidesikt. "(Keza,
rtbesine gre deiti:

Nianclarn

divanda oturma yeri

"Nianc, saddur kaab eder. "

mertebesi "Ve

eer

vezirlik nianc Mertebesi

ve ise onlar

beyierbeyiiik mertebesidir.

ise

defterdarlara aa
"(Keza,

taEi13)

sancak ile

defterdarlardan

oturur.
s.

defterdarlar
uzun

elkaabdr.
sre

Nianc

b y k devlet ve

memleket

iine

bakt.

Kaiemi-

ye'nm

ba

sayld. ondan soruldu. Divan

1 - Divan e m i r l e r i ri) o idi. 2 - Dirlikler v e nek kurallarnn askercil rin

"kalemTerinin

komutan

(ami-

kaytlar uzman

ondan o

sorulurdu.

dare ve

rf,

gelenek, anlama

gregelen

idi. T o p r a k

"tevcih"\&r\ri\ v e a y n
o uydururdu.

"tevcih"\&r\

k a n u n u n a ve kitabna

Fethedilen yerle-

"YAZ"su ("7 A /7/7/-"den il en i s t a t i s t i i ) o n u n e l i n d e n k t .

3 - Tura e k m e k ( p a d i a h n y a z bilmedii iareti zaman imza y e r i n e be paronun becerisiydi. yazlm

ma Gerek

ile a v u c u n u

basmasndan

kalma

dzmek)

divan h k m l e r i n e ,
nianc Daha tutumu

gerekse

yabanc

devlet

bakanlarna

"name'ere Nianc: Sermayenin

'Tura
o k gebenin idi.

ekerti.
toprak ilkel ekonomisine snfsz t o p l u m bak idi.

Defterdar:
niancya

Zamanla

silindike,

grev terli

kalmad.

Medeniyetin

snflama ilikilerin

prosesi gelitii

gelitike, lde

sermaye k a r a k kazand.

defterdarlk tetea-bezinan
Defterdar Kalemiye yolunun ilk

nem

ba

nianc

idi.

Defterdar yalnz iblm

"Hazine'iAmikayrma

re'<ri\n g e l i r - g i d e r l e r i n i
iblmn Bunlarn kkrtt.

deftere geirmekle yetinirdi.

Belirtildii gibi, fetihkayrmay,

ler d u r a l a d k a v e d e v l e t h a z r y i y i c i l e t i k e ,

"Kalem
a rtt.

ileri zabitliine
en

memur"olan
sonunda

"Hocagan'
vard

Di-

van '? Hmyn "a rtt ka "Menasib' Emin/ii..

Devlet

"mntehay'i tariykieri"(yollarnn
mansp) adn ald.

yerler)

Sitte"(yedi
Menasib'

Srayla;

Nianclk-kk,

Evvel

Defterdar-kk,

Sani
Sitte'nin

Defterdar-kk,
hiyerarisidir. v e z i r gibi,

Saiis

Defterdar-Reislik-Defter
defterdar da bir t e k t i r :

kurulurken,

k a d z a s k e r gibi,

"Sonralar yurduundan gan

muamelelerde birok kalemler

Divan

sadelik ihdas

geip edilmi
durdu.

kaytlar ve bu

incelenmeye suretle artmt."(Ali

halde,

ihtiya Menasib'
Ayn

duHoce-

(hocalarn: Fatih,

katiplerinin iin ve

mansplar)

Risalesi)

D e f t e r d a r l a r n d a s a y l a r artt nedense nianc keskin tmi

pek k o n u m a d belirli szlerini

"mal'iinde s i v r i l Der ki: ileri) (dnya

"defterdar"zerine "Ba defterdar hari mfavvaz ( t e f v i z ne

esirgemez.

cmle

malmn

nazr
"

olup "Anm

umur'u emrinsz

lem olmaz,

ona hil

verilmi)^///-.

bir aka

ne

da-

olur"(Kanunname) veziriazam'a danrlar: "(Kanunname)

D e f t e r d a r l a r g n l k ileri

"Umurunu "Umr'u
kere bile Fatih

Veziriazam mahfiyye (i)

ile Sani

mavere duymya.
hemen

ederler.

G i z l i ileri ikinci d e f t e r d a r d a n s a k l a r : "(Kanunname)

"Mlkiye"snfnda yidir.

beylerbeyi,
gre,

vezirden
en

sonra

gelir

ve

kadzas-

"tasaddur" e d e r .
Mehmed'e

Beylerbeyilerin ba d e f t e r d a r o

by

Rumeli Beylerbe"(Kanunname)

kerte y k s e k mertebelidir:

"Ve "Cmle
vermek)

ann

kadri Rumeli defterdarlar mfavvazdr...

Beylerbeyi/erim malmn Cmle

ile

beraberdir.
da grevleri

Ba d e f t e r d a r d a n s o n r a k i d e f t e r d a r l a r n

ayndr.

malm anlara

vekilleridir. Kttab'm

Kabz
(tm

ve

bast

(almak,

katiplerin)

azi'nas-

bi

anlara

m fa vvazdr.

"(Kanunname)

Mal d e f t e r d a r l a r 1- Merkezde 2-

iki t i p t i r : olanlar: olanlar:

(payitahtta) (memlekette) ilkin

"Kapu

defterdar "d\r\ar.
alrlar. ann Sonra (Tanzimat

Tarada

"Kenar defterdar"ad\n\

Rumeli maliye

defterdar maliye

ba defterdar s a y ildi.
anlamnda

nazr,

bakan)

"kk

Evvel Defterdar" a d n

ald.

Maliye

davalarn o verir. vezirlerle

zmler.

"Zahrn"(arkasn)
(ulu ileri)

imzalad padiaha

"tu"arz" edi-

ra/u

emir"\&n
Zamanla,

"Umuru muazzama"y\
birlikte

etmek zere,

"huzur"a o k a r . kalemlerinden kk
yerine

"Rumeli mukaataalaryla
anda defterdara

ve

Anadolu

biraz San kk

muamele namyla

ayrd

lip ihdas"

stanbul
Tanzimat

birletirilerek defterdar

defterdarlk
gei-

Anadolu

san defterdar vehile balad.

duruma "(Ali

rildi;

teki

kk salis defterdar d e n i l d i . bunlar TEVCH

kiilerine)

Bunlarn:

"Vazifeleri ricali devlete

Halkn

pek
(devlet

hafif kaldndan,
ulu

kaydhayat olunmaya

uzamay'i
Ayn) gelinmiti.

"e adam
Altlar

deil,

adama i aramak"dedikleri

Defterdar

Defterdarlarn

altnda,

kalemiyenin

(defter

tutup,

yaz

yazan

katiple-

rin) r t b e z i n c i r l e r i iki k o l a a y r l r : 1Payitaht kolu, 2M e m l e k e t kolu belli olur. Btn alt kat

Payitaht kolu, katipleri,

defterdarla ykseli yolunda

"Defterdarla
Sonra nce ve

3paye'te

karlar: alacak sonra ilerine olan bakan

1- Defter Emni:

"Defterhakaan"adn "tahrir"(Fatih'te-, yazuj,

tmar,
kattr.

zeaye-

met,
ri

has d i r l i k l e r i n i
birine yneti)

"tevcih"(bo

"mnazaa"(yer e k i m e s i )
iki t i p g r e v l i l e r v e

Defter Emni e m r i n d e a) Grevliler: b) Belgeler:

belgeler bulunur:

"Defter Eminine "Ruzname"denilen

yaplan Her kyde

bal

tmar

defterdarlar". beratlar tmar aar, iken

Burada

katip-

lik p a y i t a h t t a n k a r ,

m e m l e k e t iine kol

salar. kayt"defteridir. kylerinin

"tevcih'ieri, has,
insanlar

"Tahrir" s r a s n d a mai"m\
yapar. (ayrntlar) Defter

kaytlar; sayca

zeamet, (ehaii),

"ic"mefasl" takad-

rusm, sonra ana

yazlr. Emni: (ne

"Evvelce

niancln

maiyyetinde

dm

eylemitir "Byk ( 3 0 0

gemitir).

Mnavebe 500
tutar.

(nbetleme)

mansplarndan

idi. " ( A l i A y n , s. 17)

aka Saray alan)

kad

mertebesindedir.
ve 18) Kimi s.

"(Keza) eylerini salar.

2 - ehir Emni: alanlarn

inaatnn

malzeme

benzer

"istihkak" h e s a p l a r n tevzi
lkin elilerle yksek

"enderun,

biyrun

mstahkoald.

demlerinin
3mutan Devletin

ulfelerini

datr.

"(Keza,

Reisikttab:
yabanc hem en

"Divan-

Hmyn" v e y a

"reis" k a t i p l e r i n i n
iini en de zerine

olarak niancnn

maiyetindedir.

Sonra

"mkaieme" ( k o n u m a ) Divan- Hmynunda,

hem

geni

dilerin-

de

ald

yetkiler

"oturma'hakk dek sivriltti. altnda Fatih,

bile

ok grlen

bu

"ketebe'^i
girse bile,

dileri grevi-

bakan nin

dzeyine

Reislkttab,
nemi

defterdarn yznden, altndaki

nc

basamaa

"Riayet

olunursa

Defterdar
kabilir.

olmak kanunumda

dur. " ( K a n u n n a m e ) d e r . Y a n i ,
Reislkttab ksmen a) c) d) e)

hemen

defterdarla bayramda

rtbeler zinciri,

el pme s r a s n d a

i a r e t e d i l d i i gibi y l e u z a n r : RESLKTTAB KATB RUZNAMEC MUKAABELEC MUKAATAACI TEZKEREC

b) Y E N E R

f) ra

"En

altta

RES KA TPLER oturur. Azi ve nasb'

('grevdir),

"
(azil ve tayinleri^

"Reis

KatipleriNEFER'dir... anlan divan'a katipler

defterdarla-

mfavvazdr "Yukarda "Ve tm

anlarn HOCA uzun

huddamdr. makamndadr. yeri i Kaftan

" " ile geleler, anlar HOCA ma-

varan,

kamndadr.

"(Kanunname) Memleket bir k o l u Kolu m e m l e k e t e uzanr. ile hi Onlar

Kalemiyenin Kalemiye'nin

kendiliinden taraya, Payitaht defterdarlar

DEFTER EMN altnda

gelirler. kartrlmaya

TIMAR
gelmez.

DEFTERDARLARI:
Bunlar, yani

"Defterdar Has suretiyle

Emini'ne Tefviz

merbut olunan

Tmar Eyalette

Defterdarlar", memur"(Ali

"Arazisi
Ayn) rilen, iken,

Tmar,
bulunurlar.

Zeamet,

Tmar defterdarlarnn ulfeli sonra

kayna

yukardaki

ileri

y a p m a k zere gndeKanunca 40 kii

mteferrikalardr.

ULFEL MTEFERRKA:
110'u

Has

(Wdan Ulfeleri

"karlrda. "40 aka"olur. miktarlar

s.18)

bulurlar.

"Uife mteferrikalave O tenkiyh edil-

rnn

yolu "Uife

Tmar

Defterdarldr... Yoi'u " "Bunun

aidat: bir

Uife
Ayn,

tezyit

medi ( a r t r l p , den mukaddem

Tmar

dzenlenmedi.) "(Ali (nee)dir.

Mteferrikalarnn
defterdarlar

Tmar zerine
Ayn)

Defterdarldr." ve

"anigiriermemur bulu"

Zeamet ilerine

nurlar.

DEFTER

KETHDASI olur.
edilen sakn ile

"(Ali

Bunlara

TAHSS

"Has

deil zeamet tevcih

ocuklar

olunurlar.
olan

Ulfeli mteferrika d a ,
ayrtl asil

eit

kayrlm

dknt

mteferrika

kartrlmamaldr.

Bylece snda minde Bu kiisel

payitahtn ilikiler;

bandaki

sarayn

da

Has Oda's\

ile

memleket a r a -

k a r l k l a d a m alp v e r m e ,

p e r s o n e l y e t i t i r m e bii-

geliir. geliimin tepesi

mal defterdarlma YOL'u Defter Mal Defterdar olmak

ular.

"Tmar hdas,
Bu a) c) e) f)

Defterdarlarnn olunursa,
basamaklar DEFTER

Kethudaldr. caizdir.
"(Ali

Rumeli Defter
Ayn)

Ket-

riayet
geliim MAL

yle zetlenebilir:

DEFTERDARI, KETHDASI, KETHDASI, DEFTERDARI, MTEFERRKA, MTEFERRKASI, aa AVULAR'dr."

b) RUMEL DEFTER ULFEL TIMAR d) TMAR

"Onlardan

"avularla katip
D-

katipler kangs serbesttir.

"(Ali

eski ise,
Ayn)

ana

itibar

olunur.

"

"Ve

avu

ve

TIMAR't

SEYFYE

"Seyfiye": olduu erevesi hn iin,

Klnllar d e m e k t i r .
bugn

Antika

an alan

balca devlet

sava

arac

kln

"Silahl Kuvvetler"adn
(bakentte) olurlar. birden zengi O 25

gleri edenler,

"seyfiye" padia-

iinde saylr. payitahtta hizasnda Topu altnda olanlarna kiiyi komuta yzden, Osmanl gemez. grevleri, yetkileri, katlar, st komutanlarna

Seyfiye'nin zengisi

"zengiAalar"denir.
Seyfiye gelirleri ile, bal

aalarnn saylar

bakent silahl

glerinin silahl

zerine birka zetlemeyTarihinin Maddesi

le y e t i n i l e c e k t i r .

"Memleket"dediimiz
ve sras

tara

gleri,

Osmanl

olan T O P R A K e k o n o m i s i geldike onlara Aalar

i i n d e hal v e h a m u r o l m u l a r d r . deinilecektir.

Orada gerekirse

zengi

zengi Aas: Saltanatl denilenler, basamakl kiidir. Ayn Ali

Sava g v e a r a l a r n n "Rikab' hmyn

birden Risalesinde,

ba

anlamna Trke 1.

gelir.

azla:

aalar",

"zengi aalar"
giren 8 31

"DrdncMetebe'rim

Fasl'na

12 tip z e r i n d e n , t o p u

(Risalede 32 yazl), saynca

Padiahn atnn y a n n d a y r r l e r . Adlar o r a d a n gelir. (gndelik) yle zetlenir:

Bunlarn adlar, saylar ve ulfeleri

Say 1. Y e n i e r i 2. 3. Mrialem akrcba (Kapucuba'lar) ( a n i g i r Ba) Aas

Gndelik 1
1

500
200

aka
"

1 10 3 6 Kethdas 2 1 7 Ayn Ali der ki: (3

160 " 152 " 150 " ( o r t . ) 120 70 60 99

4. Serbevvabiyn

5. B y k M r a h u r ( K k M r a h u r ) 6. Alt Blk Aas Kapucular Ba Aalar iin (birlik)

7. (avuba) 8. C e b e c i 9. Otrak

Sonuncular

"zengiAalarndan
aylklarn)

oturak baz aalar 99'ardan."(Ali

saylabiaas

bunlarla
Ayn) lir.

maan

mevaciplerini

alurlar,

Demek OTURAK AA,

bir e i t e m e k l i - y e d e k z e n g i

Belirli g r e v i o l m a s a g e r e k t i r . A m a , a v u b a n d a n gre, yksek hizmetlerde bulunmu,

bile f a z l a g n d e l i k

aldklarna

yahut aday olmallar. 2.5 ile 8

YENER AASI'nn kat a r a s n d a ni 3 a y d a zengi

btn zellii, teki ve bu

zengi aalarndan t e k i l e r gibi

gndelik almas

gndelii,

"Mevacip"(ya-

bir) o l a r a k d e i l , h e r a y m a a gibi a l m a s d r . Aalarnn Blmleri sralar, grevlerine ve m a a l a r n a gre ayrlr. Yenieri aas ile

zengi aalarnn yetki Fatih, oturtur.

"Cemiyet-i Ali'de
Ama, bu Geri

yalnz

"sair
n

zengi aalar'<n\
anar:

"sair zengi kalan

aalar"ndan yalnz 31

"Mriaiemaasndan

Kapucuba-Mirahur".
kimseyi Bu lerin byk anmaz.

(akrcba ile

32)

zengi

tesadf olamaz. zm kat 4

Cemiyet-i Ali p o l i t i k v e
Orada

askercil yetkisi

en

yce

problem4

toplantsdr.

oturma

Divan-

Hmyn'dan
ile

(veziriazam-vezirler-kadzaskerler-defterdarlar) bykler mant (Yenieri

zengi aayer

/<?/7ndan alr.

aas-mrialem-kapucuba-mirahur)

Osmanl

bunu gerektirir. 10 kapucuba vardr; birine alyor.

Hiyerari esas t u t u l d u u n a gre, A y n Ali z a m a n bunlarn deniliyor. bi hepsi Cemiyet-i Ali'ye girer mi?

lerinden Cemiyet'e

bakapucuba
Onun gikk

Kanunnamede
biri byk,

bir t e k tekisi

"kapucuba'S

mirahurda

kk o l m a k zere

ikidir.

Besbelli,

mirahur da O zaman

Cemiyet-i Ali'ye sokulmaz. zengi aalar iinde yle bir b l m l e m e y a p l a b i l i r :

I.

Cemiyet-i Alide Oturanlar: (Siyasal ve Askercil

1) Yenieri A a s 2) balar) 3) 4) Mrialem Ba Kapucuba Byk Mirahur (Gndelii 160 a.)

II. P a d i a h v e D i v a n Hizmetlileri:

1) a k r c b a : Padiahn 2) a n i g i r 3) a v u b a : ba

av ilerine

bakar.

( G n d e l i i 7 0 a.) ilerine bakar. bakar. ( G n d e l i i 7 0 a.)

Divan'n tren

4) Kapclar Kethdas:

Divan ve saray k o r u n m a s n a III.Teknik balar: 1) t e k i 2) Kk 3 ) Alt 6 Kapucubalar; 150 a k a , 9 kii. 150 a k a , 1 kii. Mirahur;

gndelii gndelii kii.

Blk Aalar; gndelii Ba; 1 kii. 1 kii.

120 a k a ,

4) Cebeci

g n d e l i i 60 a k a 5) T o p u b a ; Bu zincirlemeye ramen, Osmanl alta getirilileri daha bakacadr.

b l m l e n i i n d e z e n g i a a l a r n n alt yle sralanm buluruz:

Onlar

Ordu - Karargah zengi Aalar'nn grevleri yle zetlenir: piyade Sultann komutan.

Yenieri Aas: Mrialem ri"deri\\en,

ki)

Kara

kuvvetleri komutan):

(Bayrak savata

sancan t a r .
komutandr. iki

"Alem

Mehteriees-

muhafz savata (padiah denir.

askerlerinin muhafz

"Pekkadm"(en

grevlilerdendir.

"Mehter"deriden
1)

askerleri

blmdrler: savaa knca) Komu-

adr

Mehterleri: Mehter Ba Mehterleri: memur"d\sx\&x. denilen bu

"Sefer'i

Hmayn'da kurup

(padiah

Ota'/

Hmayn'u

adrn)

kaldran"askerlerdir.

tanlarna 2) Alem

"Sefer'iHmayn'da
Zabitleri

Ota'

Hmyn Sazende "Mrialem:

nnde
Badr.

netDer-

bet almaya "Hassa tii gah'/ Aii

(subaylar)

memurlara piyuvas

Mirahurlarla anlalr.
(ncs,

Kethdasnn
st)

tekaddm "Daima

(nceledii)

tevcihatpusulalarndan

Kapucubalarnn

bulunmutur."

Mrialem'in, ka

Mevacip'ten

200

aka

gndelii ve

(uife) v a r .

Ondan

ba1000

Aidatl,
olur.

btn

beylerbeyilerden

10.000

sancak

beylerinden

aka

Muhafz - Ahr

Kapucuba ilkin ba kapucuba

teki bi) saylan

idi.

Sonra

4'ten

10'a (geliri)

kt.

O zaman

ilerinden

biri

oldu.

Onun

aidat

"mnhasr balklara
Grevleri,

mteallik"

tma\ardr. kapucubalarn belirli aidatlar yoktu. pek gvenile-

meyen gayrimslim bir e i t s i y a s a l

beylerin yannda

( d o m i n y o n l a r n f e v k a l a d e v a l i l e r i gi-

denetilik yapmakt.

"Eflak, Beyi vb. yerine

Budan gtrp

Beyleri Beylie
Ali)

deitirilip bunlardan

yeniletirildike biri memur

nasb olur.

(tayin) Pek

olunan

ok paralar

ile dnerdi. " ( A y n

Kapucubalk da

"Pek A d// A "grevlerdendir.

"Dergahal
Gndelikleri

ve
9 aka

Bab'

Hmyn

Bevvablar"
orduda

(kapclar)

2342

kiidir.

kadardr. Modern

MiyriAhr (kh\r k o m u t a n ) :
da idi.

motor ne

ise,

antika ahr

ordu-

katr o
Ahr

idi.

Ordunun

btn

arlklar

deveye katr den\\en

nemli

hayvane d e n ahr

larnn

katarlar

ile t a n r d .

O bakmdan tama gcn temsil

komutan

Cemiyet-i Al gibi

poiitik-askercii t o p l a n t l a r a

"ofr//777<?"yetkisiyle kat 11 rd . Zamanla, iki a h r k o m u t a n Padiahn komutanlarn oldu: (devletin) ba idi. hem ahrlarna, hem d saray

1 - BykMirahur: kaplarna bakan

a) Ah ur halknn, "denilen

saralarn,
1000

yedekiierin,
kadar deve,

"sarban
en 200

ba",

"harbende
idi.

ba-

deveciler ve klasnda d

katrclar subaylarnn

yksek komutan

Padiahn b) A y r c a da

k a d a r katr b e s l e n i y o r d u . olan verildi.

saray

kaplarnn

komutan ad

kapucular kethdasnn
bu greve

st k o m u t a n

b y k m i r a h u r idi.

Son Osmanllkta

"stabi'i mer'aiaAli)

Amire A m i r l i i " A h r
Byk Mirahur'un

Komutanl) idi.

"Aidat"u lOOO yk aka

"ayrzaman kadarn Rikab'

etrafta

bulunan

rrn
2verir,

otlarn

satarak teslim

Hmayn'a

(padiah

zengisine)

ve kalann derceyb

ederdi ( c e b e
zerine

indirirdi.) " ( A y n komutan

Kk Mirahur:

" K k ahr halk"

ve "arabaclar beygir)

z a b i t i " idi. " S e f e r ' i Has a h r h a l k :

H m a y n ' d a i olanlarna bargir (yk tayan: m u h a f a z a eder." (Ayn Ali) Gndelikleri 5-6 aka tutar. 4 3 2 2 kiidir.

padiahn arabasn

Av - T r e n - l e n akrc likle Ba ( A v ileri b a ) : Padiahn avcbas bugn yadrganabilir. idi. 160 a k a g n d e gelmi

Mirahur'dan nce gelmesi iin a v ,

Gebelikten demekti.

bir d e v l e t b a k a n Bunun

her eit s a v a m a n e v r a s bir e y d e n 7. Fasl': anlayabiliriz:

o zamanki nemini

Btede nc dr. nen

Mertebenin

"Ah ve ikar Halk" blmgittike artar grsubaylar ile h a l k l a -

akrcba'ya, sonralar akrciyan' Hassa,

saylar ve uzmanlklar

ahinciyan ve A t m a c a c y a n

r da k a t l m t r . a k r c i y a n ' l a r ( 3 neferi D o a n c o l m a k z e r e ) 271 kii; a h i n c i y a n 276, A t m a c a c i y a n 45 kii o l m a k z e r e av halk 592 kii t u t a r . C a n l a r n o r t a y a k o y -

m u Y e n i e r i l e r i n o r t a l a m a g n d e l i k l e r i 7 a k a iken, a v c l a r 5 a k a alrlar. D a h a s o n r a l a r a k r c i y a n h a s s a s u b a y , t e k i a v h a l k n n k o m u t a n olur. a n i g i r Ba lilerine eydir. luluu) nde gnleri yerine Bu bellidir. batr. ( Y e m e k ileri ba): Divan- Hmayn'un SOFRA hizmetbarbarn pek bayld

"Pek kadim" grevlerdendir.

LEN,

Ayn Ali'nin yapt 117 kiidir.

btede "Cemaat'

anigiran"

(eniciler top-

anigirba, Has Oda'da

arkasnda ettikte

anigirler

yryerek,

"Padiah

divan

taam

y e m e k sahanlarn

gtrmek"

grevini

getirirler. ie O s m a n l ' n n a n i g i r ba, ise, ne denli n e m verdii, y a p a n l a r n g n d e l i k l e r i n d e n mirahurlarla ayn 150 akay alr; teki anigr-

ler'in g n d e l i k l e r i avuba modernden duu

bir y e n i e r i g n d e l i i n i n 6 - 7 kat y k s e k o l u r . ileri ba): Trenler komutandr. Antika devletin,

(Tren

hi a a

kalmamacasna, LEN

kadar T R E N

iin d e k u r u l -

besbellidir. "avuan' D e r g a h ' A l z a b i t i "di r . Son Osmanllkta kendi-

avuba: sine " M a b e y n

Maviri" dendi.

"Yevm'i durur. kethdas

mahsusunda Deavide

fze\

gnnde^

elinde

gm

denekle

divanda

(yarglamalarda)

cra ou

memuriyeti grr." devlet ricalinin

"Resm sadaret stdr. "

ikinci

yoksa,

onun

ilerini yapar.
birinci

Sonralar yardmcsna

avubann

yardmcsna verildi.

"byk tezkereci",

da " k k t e z k e r e c i " adlar

avuba'nn gndelii Ali'ye likleri, gre:

Cebeciba'nnkinden yksek; saylar 324'tr.

70 akadr. Ayn Ortalama gnde-

"avuan' Dergah'/ Ai'vim

u l f e s i n i n 4 kat,

bir Y e n i e r i

27 k s u r a k a tutar.

Kapu Kapucular Kethdas: rini karlayp oynar. Geri kapucuba emrindedir. A m a , divan alma iinde, avuba ile yeleeit rol

"nlerine derek" i e r i y e

"Divan'a
Padiaha oynar:

her gn

Vzeram dp

ve

Kadzaskerierim geidkte, etsnier"der

gibi, Fatih. kart

avuba

ve

Kaka-

pucular Kethdas

nlerine

istikbal

(Kanunname) darya

dardan

gelenlere

padiahtan

c a k " h a b e r " l e r i i n d e d e s a r a y n e n b y k ba

olan k a p u a a s

ile e i t rol

"l/e cular

baz

mesalih

(iler)

in ve oi

benden dahi

tara

haberi ve

Kapuaas

ve

Kapuve
gerek al-

Kethdasna

syiensn sylesnler"der,
devlet

Vzeram a

Kadzaskerierime
yaklarken, gz

Defterdarlarma
Bylece padiah tnda

Fatih. bykleri, hep

(Kanunname) gerek padiaha kapclar kethdasnn fiilen) hapsi

btn

buyurultusunu ortada:

alrken,

bulunurlar. Kaplar (eylemcesi: o tutmutur. her eyin "Bevvaban" s t n d e bir kapc-

Nedeni snrdr. lar

( k a p c l a r ) o n u n e m r i n d e d i r l e r . V e " K a p " , s a r a y iin Her e y o " k a p u " l a r d a o l u r b i t e r . vardr: 1i, 5

ki t r l s a r a y k a p s n n

"Bab'

Hmyn
padiah

Bevvabiar/'-.
saraynn

Bunlar

"Saray'

Cedid'i
beklerler.

Hmayn'un
417 ki-

Babsseade" ( y e n i
Bunlara tn

mutluluk kaps)yi

blktrler (83'er kiilik blkler.) kapucular kethdas bekileridirler. bakmaz. Herhalde kapuaas dnda karr. kalan kii bol-

2- "Dergah Al Bevvabiar/'-. kaplarn mutur, 17. y z y l n

Bunlar

yukardaki

kaplar

Saylar banda

4 5 ' e r kiilik 42 b l k t e Risalesi, G . 1 0 1 8 ,

1925

banda.

(Ayn Ali

D.1609) gn-

Her k a p c l a r b l n n

bir " b l k b a " b u l u n u r . T o p t a n

delikleri o r t a l a m a 8 aka tutar. Payitaht Silahl Osmanl Bunlarn I. Kuvvetleri, Gleri g n d e l i k i l e r i n i , A y n Ali 4 Silahl Kuvvetler olur. I. Kuvvetleri saylr. en kalabalk birliklerdir: m e r t e b e y e ayrr. mertebede Kara

Devlet kapsnn ve II. II. mertebede ayrma

mertebeleri Deniz

Kara Kuvvetleri
1- Y e n i e r i l e r 2- C e b e c i 3- S i p a h i l e r Deniz 4ve

giren

(Piyade
Topular

askeri) (Tehizat ve Topu askeri)

(Svariaskeri)
toptan:

Kuvvetleri'ne

Tersane

Halk

denir.

I- Y E N E R O C A I :

gruptur.

K 37,627 1,655 9.406 48,688

1) Nefer, Zabit, Zaarc, Solak vs. 2 ) Nan h a r a n : Y e t i m l e r 3) Cemaat'i Glman ve Acemiyan, Bostanciyan

II-

CEBEC TOPU VE TOP A R A B A C I L A R OCAI: " C e m a a t " (Topluluk)dir. 5,730 1,552 682 6,964 1) C e b e c i y a n C e m a a t i 2) T o p u y a n Cemaati 3) Arabacyan Cemaati

III-

EBYAN 2'erden

SEPAHYYAN Sipahi 3 grupturlar. Svari:

(HASSA ASKER): blkleri

Alt " B l k " t r :

1) K a p k u l u

a) Sipahiyan b) Silahdaran 2) Orta Blkler: c) Ulfeciyan' Yemn d) Ulfeciyan' Yesar 3) Aa Blkler: e) Gurebayi Yemn f) Gurebayi Yesar

7,805 7,683 2,055 1,423 928 975 20,869

IV- T E R S A N E H A L K I :

(Resa, Guraban ve 2,364

T e r s a n e - i A m i r e hizmetinde sefere een kullar)

Silahl K u v v e t l e r Genel T o p l a m : Silahsz Kuvvetler Genel Toplam:

78,525 12.945 91,470

Kii Kisi Kii silahl,

Ayn D.1609) kapkulu

Ali

(G.970

D. 1 5 6 2 )

ylnda

"Cmle

Mevacib
kii

Haran"dedii
artmas

s i l a h s z p a y i t a h t g n d e l i k i l e r i n i ; 4 1 . 4 7 9 kii ylnda art 91.470'e demektir. kmas, Bu art, 47 ylda Modern

buluyor. 49.991

Bu rakamn

(G.1018 (%120),

Cumhuriyetin

devlet kadrosu

art

ile k y a s l a n r s a o k m a s u m v e a z g r l e b i l i r . Koca Osmanl Kadrosu mparatorluu'nun, kiiyi bir d e 1 3 bin

H e l e 7 8 . 5 2 5 a s k e r i banda bile, Payi-

karrsak, taht Sivil

17. y z y l

b u l m a m a k erdemini gsterir. 1969 A n k a r a ' s n a baklsn, yeter.

Bir 1 6 0 9 s t a n b u l ' u n a ,

NC DRLK

KTAP

DZENNN LEY

KURULU VE

DRLK

DZENNN LEY

KURULUU VE

Bu lalarn

nc Kitap\
ve Tarihinin etkiler ve

Osmanl

diriik dzeninim
temeli,

kurulu

ve

ileyi

manive-

mekanizmalarn

inceleyecektir.

Osmanl sk skya

retim
gdc

toprak ekonomis\d,\v.
araclyla

Toprak dzeni, devlet yapsn

da ayrca

"devlet snflar" d e n i l e n
hi k a v r a n a m a y a c a mszma Bu

kmelerin

belirlendirir.

Devlet yaps

toprak dzeninden

gibi, t o p r a k d z e n i hi a n l a l a m a z . Kitapta, nce

d e d e v l e t y a p s n d a n a y r v e ba-

ele a l n r s a nc iki

nedenle, zere biri da

toprak dzenini biri

Ondan iki zere sonra

soyut,
sonra, gre,

tekisi

somutolmak dzenini ene

ceiz. da,

ayrmda tekisi

vermeye devlet

alacaz.

devlet
taban

soyut,
bir y o l

somut o l m a k
yaps

ayrmda

zetleye-

Toprak dzeni

taban,

styap o l d u u n a
daha

styapy

az o k soyut, o n d a n aydnlatc

elle t u t u l u r c a so-

mut \\\k\\eri i i n d e
Bu ni lmde 1bakmdan, zerine yazl

a l m a k da

olacaktr. kendi

nc Kitap,

Osmanlln

tarihi ve

toprak d z e iki b-

biimde eiliine d o k u n a n

k s a bir G i i g t e n s o n r a ;

toplanacaktr:

Toprak
bu

Dzeni Dzeni
her iki

blm blm blm de, i k i e r ayrmda n c e geirecektir.

2- Devlet Sonra

soyut d z e n

kurallar-

n,

sonra

somut d z e n

rneklerini g z d e n

BRNC TOPRAK TABANININ

BLM YAPISI VE LEY bir d e i n i p g e e l i m .

O s m a n l tarihine ve dirlik d z e n i n e birka szckle GR Osmanllk, daha admn

tarihe a t a r k e n , s o n
snp,

kertede sayg ok uzakt.

b e s l e d i i bilOkur-yazar O za-

ginlere y o l a
bile man deildi.

kt.

Ama

Osmanl,

"teorici"olmaktan srf yapt. gelen

Osmanl, Yaradana

Diriik d z e n i n i y a p t , t o p -

rak e k o n o m i s i n e

kalp gibi t p a t p u y g u n nsanlar yaparlard.

devlet d z e n i n i y a p t .

iler b y l e idi.

S o n r a Allah'n ( t o p l u m g i d i i n i n ) d e -

dii o l u r d u . V e e n s o n u n d a d a o l a n l a r k i t a b a , d e f t e r e , t a r i h e s o k u l u r d u . OSMANLI'NIN KEND KENDSN YAZII

15. y z y l n s o n l a r , O s m a n l ' n n k e n d i k e n d i s i z e r i n e bir m u h a s e b e y e , yahut olmad Onun karda

"mrakabeye" ( m i s t i k e
iin, iin bandan

otokritie)

dald

adr.

zamana

dek ho

g z k a r a bir atl v e b o u i i n d e b u l u n a n O s m a n l , y a z geenleri etmemi

ile p e k ba Beyazt'a

not e t m e y e bile v a k i t b u l a m y o r d u . Gazi'den Ancak stanbul'u Yldrm dek), gibidir.

1.
izini Atas"

Osmanl Devleti (Osman

belli denilen Mehmet sezmi, gereini ilk Osmanl

gezip Fetih'in

2.
ele

Osmanl Devleti,
geirince, nasl olduunu

"Ebil
artk

Feth:

insanln

uygarlk t a r i h i n d e r atn aratrp Yazar Edirneli

ne olduunu,

"kitaba"
bilinmeyen D. bin Oru

daha temellice gze almtr. tarihi

"Tarih'iAi'i Osman"(Viyana'da
889, D. 1484'de,

buFa-

lunur) G. 874,

1470 ylnda, Adil'in

Fatih'in l m n d e n

1 1 yl n c e d e kalr. B u n l a r zel d e n e m e -

"Tevarih'i Ai'i Osman'\ G.

t i h ' i n l m n d e n o n iki yl s o n r a y a d e k a n c a k u z a n r . ler g i b i d i r . Yahi'den nun t o r u n l a r n d a n

Ondan sonraki k Beezade diye nlendirilen k Bee oluDervi A h m e t , Orhan Gazi'nin m a m lyas'n olu e y h aktararak

'Tevarih'iAi'i Osman'\
grevini

G.

908,

D.

1502'de

keser. ekonomiSley-

Devletin tarih y a z d r m a nin Osmanl

at

a, t e f e c i - b e z i r g a n olmaya balad

toprak ekonomisine egemen

Kanuni

man dir.

zamanlardr. biiminde Kanuni'nin Lokman, Ve

Bu belirir.

da

"ehnamehan" ( P a d i a h n
Fethullah, yar zerine Trke, diye

Eylemleri bir A c e m yar

yazsn gmenibir

okuyan)

lk e h n a m e h a n

"gaza"(sava)lar
Katip

Acemce

m a n z u m e y i k a l e m e alr. ( l m G . 9 6 0 , D . namehan'n, (eserleri) Tarihi lar 16. Mehmet, yoktur. d e n e c e k tarih sonu Bu ile yazarlar, birlikte

1552). Ondan sonraki ehadlar var, kendileri

Hikemi

Vak'anvis a d n
balad. lk

aldlar.

Bunlarn Halepli

yaz-

yzyln

Vak'anvis,

bir h o c a nk

olan Naima'dr. Yazdklar Murat dnemidir.

1591'de balar, tarihe

1662'de biter. de "Hoca

B a l a n g yl III. anlalyor. Tarihi"ni yazmaya

padiahn eyhislam

merak sard

"Tac't Tevarih"\
Osmanl

yazan

Sadettin'i

o " m e m u r " etmi

bulunuyor. ilk o r i j i n a l aratrmalar deilse bile

toprak dzeni zerine

yllarda grnr.

tes-

bitev a y n

OSMANLI'NIN G. 1018 (D.

EKONOM YAPISINI YAZII 1609) ylnda

Ayn A E f e n d i , Defter'i
"mera"

Risalesine,

"Risaie'i KavaAma: defKavakethda,

niyn'i Ai'i
Ka t a n e terleri,

Osman

Hlasa'i

Mezamiyn'i

Divan" a d n
(komutanlar),

verir.

"mirmiran"

(beylerbeyi),

terdar, tmar; niyn" var;

her b e y l e r b e y i l i k t e k a s a n c a k , d e f t e r k e t h d a s , t m a r d e f n e gibi " R e s m ' i A y i n ' i belirtmektir. ve Ayn Ali'ye gre,

h a s l a r , a s k e r , z e a m e t v e t m a r klc, bunu (toplama birletirme)

"imdiye dein bir yere cem bu maddelerden birisi defbuek-

ve

tefiik

olunmayp, her zaman dahi

terlerden lunmak g
sii

aranp i

bulunmak lazm olup bu

gelse,

defterlere nemli i

tatbik ile oimagin"Q

maddelerin

bilinmesi

tamamlamtr.

"Ayn Aii kullar ter Hakaani

olu

nice zaman olunca...

Mehmet

Divan ' Adalet " "Defter

Vuran

n van 'da halleri

bilmez.

katip " i ke n son kertede

III. yzyl Zaman,

"Defkark
Mu-

Emini
III.

Hakaani
tutan

ve altst (tevi
rat'n zamandr.

ve ihtilal)

zre"d,\r.

(Kanuni

Sleyman'dan

yarm

sonralar)

"rnein
ma)

birisi Mahlul'den verilse, bir Heie ol ol "Filan

(kadro

andan)

bir mazuie
ele (buyrultuyla

(iinden elinde)

atl-

tmar bulunup: idi.

ol tmar ana zamandan

myesser ( k o l a y beratinde beru bir

geer)

olmak ihtika(eki-

maliyoidi ki, ytl sefere mekle,

212

tmar birka kimsenin Ferag'mdan tmar tmar

zerimdedir"dey
vazgeiten)

niza virise

ederler daha
(ele

irler)

(gnlyle

yahutmahlulden
(yorum)

veya nceki verilmegeme

(savaa)

geimednden verilen daha

mazuie kaydna

tmar erh

eminler zamannda niceleri

ahsn nceki

tarihlerle

temerrkier

belgeleri)

ibraz idp Ruzname'de anlar

Ali

(tmar

ve

berat

kayt

defteri)

erh

vebilin-

rilmemekle, mezdi." ( A y n
Bu

dahi

berat

idp

ncesi

sonrasna

Be rai

olduu

Risalesi) i s t a t i s t i k l e r i , ilk

m a n z a r a neyi g s t e r i y o r ? Eldeki e k o n o m i k O s m a n l zerine deil, onun zerinedir. 1041 aklar, IV. (D. Ona gre deerlendirilmelidir. yl

normal ve shhatli dirlik dzeni ma a G. tiini

bozulma ve hastalan-

1630)

"Koi Bey Risalesi",

belki 1622-1640)

ayn

manzarann ankete, Dert

beterlednme durma-

Grice'li Murat'n

(Manastr), (saltanat:

Koo adl

Hristiyanlktan katlr.

Koi Bey, kir

m,

at

"Herkes fi-

ve

dnce
aztmtr:

metan...

padiaha

<?/zi?"balaynca

"Dnya ve fitne
(znt

hallerinin ve fesadn

bugne had arya

deierek ktlk
kmas"(K.B. II. Gen

ve

kargaalk

(er

ve

ur)

Risalesi) Osman'n

herkesi korkun sonu

"Gamhar"
btn

iici)

yapmtr.

lerici

dehetiyle

anlardadr. ne tarihi yazl: hemen Bey'in Koi b u l u n m a y a n , a m a n e f i s bir k a p a k i i n d e g -

N e y a z a r n n ad, zel Trke'yle zet,

gzel Koi

'Tmar
Bey

ve Zeamet
Risalesi

Usulnn
ile ayn Koi

Bozulmasna
gnlere Bey

Da-

ir" adl
yoksa

hemen

rastlar mdr,

(1622-1637'ler). bir z e t i Orada

"/7te'AX'6'5""dediklerinden denildiine gre

bir b a k a s n n

"Dier telhistir"(baka
m i d i r ? Belli d e i l . da:

zettir)

risalesinin

"Tm tmar

slam

ehaiinin

szbirlii bunun dnya "Padiahm

116 K.

zerinedir ki madembir sa
52) sz bulunma-

ki zuama tilmez deni

G. G. yan yzyl

ve ve din

erbab' ve
(D. (D.

(dirlikiler)

grnnde

trl olsun: yok

dzelbu olmasna

dmanlarna hazinenin
1649) 1653) yl yl

karlk ve
Katip nklap

verilmez." reaya
Mzesi, elebi'nin

fesadn
1060 1064

memleket

( i f t i )snn

sebep rvet olmutur." (yazma,

"Neticet'n Netice"sv,
tek fazla Kanuni Sleyman'dan

SofyeviA/i avutun,

adsz

Risalesi,

Osmanl

toprak ekonomisinin baka

sonraki durumundan

bir e y i a n l a t m a z l a r .

AYRIM

I SOYUT Z dirlik dzeni nasl biimlenir ve iler?

DRLK DZENNN Osmanl Bunu ABC Dirlik Dirlik Dirlik

toprak ekonomisinde

ksa

balk a l t n d a
dzeninin dzeninin dzeninin

izleyebiliriz:

kuruluu ve defterlenip beratlar ve.

yazl aralandrl korunuu

A-

KURULU Ortaasya'dan topra ile g e l m e d i . Btn Osmanl topraklar

Osmanl,

kl h a k k y l a f e t h e d i l d i . lara g r e h e m e n Bu iin

Edilir e d i l m e z , t o p r a k l a r belirli

kurallara ve koul-

bir d z e n e k o n u l d u v e h e m e n ///-//Eletirildi. momentleri: toplanr.

balca

Nianc-yazu

(Tahriryietiri

(taksim)-

mansp-dirlik
Yaz

maddelerinde

(tahrir)

nasl yaplr? zerine yaplan ilemin klasik zeti udur: Bir de Kyvarn yazar.

Bir y e r i n

Fetih'i

"'Devletin
"emin'seilir. lere dek:

son

derece

gvenini kazanm

bir ad,

kimse
blgenin

tayin"edilir.

Bunlarla

kurulan

"heyet'btn

"Btn imam,

vergi mkelleflerinin evli, meyve ziyade takip devlet ait tahrir getirerek Bunlar 2 gre liva, kadro bekar papaz mezzin, ve

mkellefiyet ve

cinsine

gre, dul,

kaysarnzere tespit mikve saSon-

dedilirdi: kat, den ne

Toprakl,

topraksz,

ve iih.. iih.. ar

Ayrca sanat sahibi, her kyn dahil olmak kovanlar cinsinden aka

pek ihtiyar, ve

her cins olmak zere rn

kadar yetitirdii, nihayet yllk -daha arada dikkatle yani ahslara sonunda araya Bu mera, Bazen mlkiyeti

aalar, aka yaylak, iik zamanlarda-

kaydolunur olunurdu. tar yazlrd. irenin ra rine, Bu edip yalnz lar getirildi. namesi Bu zann de nasl terler hasl ler khne, mizde defterler Fatih formu yalnz
214

vergi hasl, otlak,

cinsi yerine orman, tmar,

klak, has, olunur ve meydana denilen Bir gsteren ait mali, olunacan, her Bir ise defterleri olup, de

akar su

de havass'

edilirdi. hazinesine, tespit mufassal nsha kaza, halinde olur. defterleri

dari taksimat tespit edilirdi. bu bu esas icmal olduu idari trl tahrir ve hukuki daha ky suretle yazlrd. ki olmak hasl

hmyn;

zeamet sahipleyazc, tertip zere, miktarmeydana kanun-

vakflara, tahrirler bir tekilata mevcut Mufassal yazl kanunname, verileceini, tanzim olur, Murat olmayp, devrinde bunlardan Osmanl
1957, s.

toprak

gelmitir. bu

msveddelerini niancya idari ve

defterleri

sunard.

nahiye, ayrca cari,

isimlerini

tmarlar defterlerin bulunurdu. devletin ne

defterleri eyaletin

banda, o blgede

hukuki teamlhangi yeni Bugn bunlar cedefatikeliiik mnasebetler-

lerini ihtiva,

vergilerin

nispette izah diye kalma daha bir

tahsil ederdi. anlrd. tahrir

hangi sua tekrarlandka

vatandalar eskileri atiki olurdu. tahririn devrinden geni

arasndaki

olunacan

Tahrirler

yaplrsa, Lakin

eskiler atik

Yeni defterlere evvelki Bu

cedid denirdi. vardr. onun mkemmel

Osmanl

II.

tarihlerde

yapld giritii arazi

muhakkaktr. toprak retahrirleri,

s-

ise

tahrir yaplm olmutur.

anlalmaktadr. nasip
374-375)

ekilde
"(Mufassal

Trklerine

Tarihi,

kit Y a y . ,

" T a h r i r " bir O s m a n l barlk konanda, tarm

icad

deildir.

lkel girip

sosyalist toplum, yukar kenti kurunca, yeni

bar-

ekonomisine

retim

yordamnn tabildiim litike snda

kentdalar arasnda grm olmaldr. eitliini

f a r k irad

yznden

ayrtlamalar yarailikiler gearasnf hesap

Bunun

zerinde, tefeci-bezirgan kurtarmak Sonra, iin,

kandaln

tehlikeden

kentdalar sosyal

sk sk yllk " t a h r i r " l e r y a p l m t r . gelitike, herkesin varn

kent

iinde

ayrtlan verme

ortaya

dkp

kentdalara

gelenei

tavsad. klasik belgesi, antika bu metodu Roma kentinde yaplandr. s-

Tahrir olaynn en

l a m l k gibi O s m a n l ' n n d a ,

Bizans'tan r e n m i ve kendi sos-

yal y a p s n a ve eilimine gre u y g u l a t m b u l u n m a s olaandr. Ayn tahrir g e l e n e k g r e n e i , caktr. ayn nedenlerle, Osmanl Osmanl'da tahririnin o da zamanla tavsaya-

Klasik t a r i h i l e r i m i z e

denli gelebilir.

"mkemmel"gBtn eski bug-

rn, zaman

iinde en ge gelmi o l u u n d a n hemen iz kalmam iken,

ileri

"tahrirTerden
ne

hemen

Osmanl

defte\ev\

dek y a a y a n

belgeler olabilmitir.

Nianc - Yaz lk O s m a n l manl devlet girer. bir l k e y i ele g e i r d i mi, o r a y a makinesinin N A N C I gelir. drdnc Nianc, Os-

"kaiemiye"

olarak, eftir. dnda, lke

"devlet sntemeli iiyle

fma

"Defter hakaani" k a l e m inde

kurulurken, en ehir esnafl Onun iin, byk dayanyordu.

Trkiye uraan (daha grevini ii

ekonomisinin ve idi. adn da baka datm

toprak retimine,
Sonralar gerici

toprak yazm (grevi) gibi nemi

nianclk,
koyu

kaiemiye m a n s b 'TevkiyMk"o\u.
olur. kt a l k a n l

Ftuhat d u r d u .
Arapa aralar,

N i a n c l k da, ile)

deitirip,

Medeniyet tarihinde ile, ii

retim

yitiren

gzelsanatarac
kalem

T e v k i y i l i k de,

yapacak

pek k a l m a y n c a , eski Dkmeden nce, o

edebiyata d k t .
ona

nianclar gene saym, dkm gre

"yazar'tilar. yaplr; ilgililere u

Ama

"Tahrir.

Yazu" letin"

denilirdi: Trke'si, topraklar it istatistik olan

' y a z / / 7 7 " ( i s t a t i s t i k ) d e m e k t i . Y e r l e r i n , bir e ardndan letirilir. arar: evi), bal Her bana

"Taksim:

balar, topraklar karakterlerine

TAHRR ( Y a z u
(kyn)

= ilh.

Yazm: ba nedir?

statistik), insan), Her kazantn

yanlar (ka

"kariyye"n\n
kullanlan

"nfus'h
ve

(ka

"hane"s
Btn

"rhaslat"(ona y r ve d i k -

dalk geliri)

ortak veya

orman\av\,
katle Bu, ha

otlaklar, ve ilh.

hangileridir? geirilir. Bu

bu e y l e r , a y r

dosdoruca bir e i t

"defter"e

tarm istatistii o l u r .
has

usl,

Osmanl'ya

has d e i l d i r .

Da-

dorusu,

medeniyete

deildir.

Yukar

barbarlk konanda,

tarm

kefedilip, ye h e r yl ryla

kent k u r u l u n c a ,
sk yoklama

eit

kentdaiar a r a s n d a , Roma g e l e n e i ,

eitsizlik

olmasn

di-

yaplrd.

Bizans ve slam k a n a l l a -

Osmanl

toprak dzenine gemi oluyor demektir.

letiri

TAKSM ( l e t i r i m - D a t m - B l m ) :
boy boy

Miri

topraklar, idarecilerinin ilh.

ilkin

eit bir

eit ve gre, pay sra

"DRLK"\ere tmar,
yerlerdir. dirlik, kime

ayrlr.

Bu

dirlikler,

grevlerine

has,

zeamet,

ocaklk,

yurtluk,

vakf M &

adlaryla

edilmi Her gunca

"tevcih"(yne\tim)
geirilir. denilen olur. aamas, (siviller) ayrlr. sadece alana gelmi

edilirse, bu

onun

ilemi ilkin

kanuna

uy-

kitaba

(deftere)

"Taksim"m

aamas, arasnda

"snuf'devgelirinin

let" ( d e v l e t (rant-irat)

snflar)

st kat i n s a n l a r

toprak

datlmas ikinci

"Taksim"in alan byle tmbudur. birok Her

ait katlar,
arasnda

politika yaplr.

ve

sava

dnda

bilfiil

"babozuklar"

Asl

gerek verilir.

toprak daHer d i r l i k ,

ilenecek toprak

parasna

"FTad

"iftiik"\ere

Dirlik: mesidir. li sonralar

Topran

yalnz ve Dirlii

"irad"(rant)nn

belirli

kiilere verilbeliranld: iftiler,

ift.

Topran

tasarrufunun

(iletme,

yararlanma ifti alana iin Arapa

hakknn)

kiilere verilmesidir. halktan

diriiki,
ok

iftilerin. "REAYA" d i y e

kopuulduka obanlktan

daha

"Gdlenler"anlam,

Osmanl

yerinde

saylrd.

Miri t o p r a , d i r i i k i n e i l e y e b i l i r , n e k e n d i rebilir, e z t r k e ifti s z c ona da dururken Arapa

h e s a b n a b a k a s n a ilettigibi, ztrkad tasahibi)

"/-6 , <? / |/<?"uydurulduu

diriiki d u r u r k e n ,

"sahibierz"(topran

kld. A n c a k , " s a h i b l e r z " l e r i n t o p r a k z e r i n d e n e m l k i y e t , malin, tasarrufu iftinin ifti-reayadan nur. l bi Ama olarak hakk idi. tasarrufunda toprak

ne de tasarruf

(iletme, y a r a r l a n m a ) haklar yoktu. Topran rakabesi (mlkiyeti) beytl-

bakasnn

bulunmaz

m?

Bulukar-

o topraklara, Trke "zemin"denir. elindeki geirilmezler. (iftiden

"yer"demek o l a n

szcn Acemce szgelimi

"Yer'yahut toprak

"zemin",

"padiah

kulu"

denilen

askerlerin

paralardr.

"Zemin'1er t e k i

ifter gi-

"defter"e "Harici

Raiyet

bakasnn)

elinde kulu Kul deildir.

bulunan elinde

yerler yer

zerine bulunsa,
Kadime'i

zemin mteallik gibi

deyu defterde

yazlmak zerine
.

kanundur. zerine yazlmak yer

Ve yazlur. kanun

Padiah

(ilgili)

kullarnn
Zht)

taifesinin

raiyet

(iftiler)

"(Kavanin'i

Osmaniyye;

M a n s p - Dirlik

MANSIP-,
len kimseye eit t o p r a k rin ti.

Belli

"rtbe"de

bir m e m u r l u k t u r .

Dirlik-,

memurlua

geiribir

devlete verilen iraddr.

geim ( i m d i k i

anlamyla

maa)

karl

M a n s p l a r a dirlik v e r i l m e s i ,

biliyoruz, O s m a n Gazi Murad belirip Gazi

ile b a l a d .

Dirliklefiilen Avru-

sipahAeve
Bu

tmar o l a r a k y n e t i l m e s i , tahrirve taksim i i n i n ,

birlikte alan tm

zamannda

sistemle-

bakmdan da

hi d e i l s e t a s l a k b i i m i n d e , yerletii sylenebilir. yaplan zerine btn sonra, ilk bir

(ilemce) pa'da tpk temi,

ilk gazilSm a y l a

uluslarn g a d n
lke lsnde

barbar f t u h a t
merkeziyetli

ilemler

byle o l m u t u r .

Ancak,

"defterhakaani"s\salan I. S-

belirtilere gre, zamannda

stanbul

fethedildikten olmaldr.

Bizans geleneinden Osmanl dzeninin

rneklemeler esinlenerek gelimi leyman sonuna

"Kanuni'la k a b n

tahrir v e

taksim,

artk yerleik alarnda orannda, "kamu Trabzon

ermi en "zabt ve rabtl" biimine eriir. mparatorluu'nun fatihlerin hep ftuhat says

Osmanl

zei kii mlk o l a n

ister istemez beyi mlkiyetledir. Bu

ritopde-

ye ile haraciye t o p r a k l a r ,
Byk topraklar yn raklar

pek azdr.

"miriarazi", y a n i

dirliklerimde ve

ift\ere

blnmtr.

sancak

mer'in

dii gibi:

"Anadolu
raklarn) B-

Rumeli'de

reaya

elinde

bulunan
G.

amme'ierazinin
978, D.

(tm 1570)

top-

hali budur.

Seb'a seb'ine

tis'a mi'e"{\\

DEFTERLEN toplumu, ve

Osmanl eit z: plan

TOPRAKekonomisi Yazu:
3

temeline

dayanr.

Bu

temel,

bir

istatistik olan yaplrken

Tahrir y o l u y l a

dzenlenir.

Tahrir ( y a 2-Mefasl ( a y -

istatistik)

defter tutulur:

1-cmai ( z e t ) ;

rntlar); cmal

2-Ruzname.

CMAL mutanlara

(ZET)-. has

"
Ali

Yazm tmar

srasnda, ve

saraya

zel

ve

saygn kyler

vezirlerle kime
ve

ko-

arpalklarla

zeamettir.
'Risalei

Btn

kaydoiHlasa'i Divan

musa onu bildirir." ( A y n

Mezamiyn'i Defter'i

Efendi:

Kavanin'i Al'i Kanunlarnn Kanuni) [14]

Osman Bror

Diyvan"

(Osmangiller

D e f t e r i A n l a m l a r n n z e t i , FasI 6 T e v c i h ' i Demek tanlarn rnn olan l: "cmal"defteri hem zam de 2) hem iine: Hem

padiah Ha\,
katma

hem

v e z i r ve ilmiye) Ve (tahsisler) bu

komudemek yaz-

Hasf\ar,

emekli veya

azledilmi (mlkiye, denekler

mensupla-

maalarna

olarak verilen zeametler ve Her kyn

arpalklar,
1)

tmartav t o p t a n

yazlr.

Ky kyo\uv,

kii olarak kime y a z l d

belirtilir.

Yani kye

"Ky"\ Y a z u
kiidir.

birimidir.

Dir/iki ( k i m

olursa

olsun)

adna yazl

olan

bal

Mefasl

MEFASIL lam

(AYRINTILAR)-.

"Her kyn
kyn iindeki

iftileri
[15]

ve

r kaytlaryla

top-

rnleri yazlan

defterdir" ( A . A . E . ,

Keza)

A y r n t l a r d e f t e r i n e ise, balca blktrler:

btn varlar geirilir.

Bu varlar

1- R e a y a

(Gdlenler)-.
kaln

Denilen

retmenler,
alt kat

Trke'si

iftAerdir.
Ve

Bun-

lar C u m h u r i y e t a n n szde

kr b u r j u v a l a r n a alkan

bir s a h t e k i m l i k d i y e v e r i l e n kylleridirler. sonra

"ifti"\er d e i l d i r l e r . T a m
gebe Trk'n

"oban" qe\m\
2- r korunmas

gznde ileme rnleri

"gdlen'tnsanlardr.
hakkna ve dirlik dzenliin deerinden,

(Ondalk)-.
pahasna

iftinin, karlk, vergiler,

topra toprak

"gdc"resmi
olmayandan dzen dei-

obanlarna dedii: lk Osmanl

r e s i m l e r ve ilh.'dr.

vergileri, "harai"den hem

slam'dan gelme) b u iki

"r" ( o n d a l k ) ,
adyla alnrlard. biimi

slam Sonra

"hara"(Rumca

ip s m r a z t t k a , edilecek, angarya...

basit vergi

birbiriyle k a r m a k a r k resim,

hem de onlarn dnda, daha sryle birok baka vergi, soygun salmalar st s t e y l a c a k t r .

Ayrntlar ve zellikleri yeri gelince grlecektir. 3 - "Ve E b v a b ' k gibi alan Mahsulat" (rnlerin kaplar): iftinin igc, ev halkarakterleri, ktklar altklar

insanlarn ve

hizmetlilerin saylar, kaynak,

yerlerin

zellikleri, tipleri,

gelirlere

rnlerin

"kap"ola-

rak birer birer k a l e m e

alnr. gsterir.

"Mefasl defteri" bu ayrntlar Ruzname

RUZNAME tmarlarn

(GNDEMCE)-. kayddr.
da

"Yevmen
"(A.A.E., anlald

feyevma
keza) gibi,

(gn

gnne)

verilen

beratlar

Tanmlanmasndan itirmesi, gn

dirliklerin

zaman Ne

z a m a n el var ki,

de-

gnne

"Ruzname'^e
"Has" says bile

yazlmaldr. dirlikler, 3166'y 23

gdc9

oban, yaneden

katiplikten ibarettir.

yetimemitir. Zeametlerin

beylerbeyilik ile
Osmanl,

saibun-

gemez.

lar, y o r u l m a m a n s n d a t u t a b i l i r . Asl (sava) bylesine durmas miri topraklarn byk yn, 100 bine yakn (97.240) O

cebe/s
dol-

ile 4 0 . 1 4 2 kl\r\ kalabalk bir

r g t l e n d i i t m a r l a r iine g i r e r . gdclerinin

bakmdan,

toprak

"Ruzname'fetunlarn

k a n l m a z olur.

Memleket Osmanl aadan

Gdmnn

Avadanl payitahta kar kurulan idare ve avadanl,

devlet yapsnda yukarya doru,

ky,

kaza,

sancak ( L i v a )

eyalet a d l a r y l a

rgtlenmitir.

"Eyalet dandlar.
lirlenmi

ve

Sancaklarn tahdit Zira, trl

amirleri ve divan'/ ikyetleri

olanlar, tayin

ayn

zamanda Halka zulm

askeri ve

kumanbe-

Kanunlarla
yetkilerini),

olunmu

selahiyetlerini(snrlanp btn vatandalara

hkmdar gibi kullanrlard. hmyn... dinlerdi.

s.

hakszvastaKadlara

lkta sz

bulunamazlard. ak olup, her

Kaza i seiahiyetier ise

375) dzer. nasl da,

ait bulunurdu."(Mufassal
Metafizik bilim, lumda, girer? mek,

Osmanl

Tarihi,

hep byle " k e s t i r m e c e " m u t l a k yarg

Snfl t o p yrrle modern aabilBili-

"kanunlarla
Bunu hukuk

snrl

ve

belirli yetkiler" ne Ceza

zaman

ve

bilmeyen aklna davalarnda

yoktur. benzer.

"Her trl ikyetlere ak"olu

ilerinde delebilmek bugn

mahkemelerin

"sava" e n g e l i n i

"masraf"surlarn

nedir?

nince, antika ada Onun iin,

ne olabilecei yapsnda

kendiliinden anlalr.

Osmanl sosyal yahut

kanun ve
geliim

usl f o r m a l i t e l e r i ,
ilikilerine gre Btn

a n c a k gd-

c i n s a n l a r n
manl mek, tarihinin

yaplarna

veya

"zulm
ile

ve
Os-

hakszlk"yaplmasna
aldatmaca

yaplmamasna kaplam

elvermitir.

her an

bir i d a r e v e y a

adalet kural

ne sr-

deilse, ar t o y l u k olur. diyalektii gz n n d e n karlmamak ve bunakmemleket yaps-

Gerekliin a nn her O s m a n l

bu sosyal

gemiine t a p m a m a k artyla,

Osmanl

objektif ve somut varl Tara Avadanl: Osmanllk

az ok emalatrlabilir. Kaza payitahta idare kar

Beylerbeyilik - Sancak kuruldu. Dirlik

dirlik dzeni ile

yaln

dzeninde Bugnk

olan l

memleket o l a a n s t
kaza

grntldr. hiyerarisi, l

blmleri: Osmanko-

V i l a y e t (il), lkesinin ruyucusu"

(ile), n a h i y e ( b u c a k ) , ky d r t l s n d e t o p l a n r . baldr. imdiki ve Rumeli birok vilayetleri birer alr. andrr. yer Sancan de banda olan kendisine iine alan geliri, en ylda

payitaht nndeki grevine

o l u r v e t o p r a k "sahibi,

1. BEYLERBEYLK. lmdr. akay Anadolu akn olan "Sahip"(koruyucu) 2. SANCAK:

byk 100

bolur. bin

beylerbeyiliktir. den

Beylerbeyi 2 t u l u

olduu

topran

HAS a d n
Onun

imdiki

vilayetleri

sancak-

beyi 1
Bu luluk

tuludur. iki tar.

"sahip"olduu

HAS s a y l r .

st k a t ;

merkeze

kar t a r a y

kme kme derleyerek sorum-

3. kalma

KAZA\

Asl

tara

idaresinin

birim

btn

olur.

Ta, Asur andan bal idarecileda alr.

zl devlet rgt Devletin iine giren: eder.

kazada zetlenir.

Kaza'nn

ri u n l a r d r : 1) Alaybeyr. Kaza ri snrlar derler. 2) Kadr. lerini

askercil s o r u m l u s u d u r . "Tmarlu"\ar\,
yani en sancakbeyinin

"eriba"adn
kk dirliki

"sipahi'1e-

Sava srasnda, kumanda Devletin

emriyle, tmarl Hem hkim,

eknciAeve (sihem noter i-

pahilere)

adaletil s o r u m l u s u d u r .
gre yrtr. zerinde ve

eriat p r e n s i p l e r i n e
ok

Daha rol lerin 4) olan oynar.

zel
Devlet

topraklar

zei mlkiyet ilikileri

dek

alannda

3) Subar.

asndan, Kaza'nn

bugne gerek

"asayi"denlen
gerekse

dirlikil i-

sorumlusudur. Beratlarda dirliki, iner. kendi

inzibat grevini yrtr. gre,

yazldna alannn modern

tmar,

zeamet s a h i b i
ok daha rol de-

"suba"s\

saylr.

Bylece rinlere C-

subalk,

polis v e jandarma g r e v i n d e n

Kamu topraklar z e r i n d e ,
DOKUNULMAZLIK toplumun

miri arazi ilikileri a l a n n d a

oynar.

BERAT VE

Dirlik t o p r a , ne alnr. u z a n a n el kesilir. Zeamet Dirlikler

kamu m l k i y e t i n d e d i r .

Geliigzel

ne

verilir, Ona

Osmanlln en yaygn

r e t i m t e m e l i beratlarla d z e n l e n i r .

Berat nasl verilirlerdi?

"Berat"\a.
zerine y a z l m Beevitarihin in yazar, verir.

16. y z y l

birinci e y r e i g n l e r i

"En yukar nunu bilinsin "Davud, nda,

rek) deli

dedemiz DavutBey'in diye dame baz toplam rakamlanmas mecdehu dahi Ahmet zere, zeameti meaiiyehu "

Beratsureti'f\\
(bykl

"an
Berat'n olsun),

kurallar
sureti

ve

ka-

ihtiyar olundu"der.
daim

yledir:

ya: istibdat

Bosna vehi tayin

sanca(be-

yce ve

kii kuandan

Yahya ve 50 Tmar ibu bin

Paa 900

olu aban
daim hak

Baii

tahvilinden olan

(deitire-

Yusuf tahvillerinden akala

ve

denmek)

27gnnden
olsun),

olunup,

biriktirilip Yakup layk verdim ve ki,

yetip,
eden)

Rumeli grlp ve

beyierbeyisi tak/id klup "istib-

Paa, evla

dame ve
Bali bin

(erefleri

tezkeresi gereince

mstahak ( u y g u n

zikr olunur.
denme) ncelikli ve

Bylece, dai"(bedeli rek ile

220

beyle A h m e t ve Y u s u f zerinde yolu ile "f<?A//7"(deitirim) akalk "zeamet"meydana Davud

bulunan

"tmar"\av

y a p l a r a k ve Beylerbeyi

biriktirile-

bir

50

getirilir.

"tezkeresi"

"layk,

hakl" grlen

Bey'e geirilir.

<

I s

<N Ao <N Mco CS vo

'N

So <0 <v 'N

>

Ol

rif

I
i
1

t
SJ
00

I
<N >
I0)

t
-Q

N $ l

?
<V I 0)

M
A

a
5 <N

I
0)

M-

MI-

0)

I
A

S3 ? "S $ -s A s 'N t t i J5 .g VP

_<

I
I
s

cN

NO <N

I "

6
5
S3

a T s

I S I I

I
I
0)
S

I
I

M'N

I0)

i
-S

t
"S
p

D g

Berat'n

ondan

sonrasnda: 3-

1- V e r i l i nedeni, y a z l a r a k tarihi

2-

H i b i r n e d e n l e kimseatlr:

nin k a r m a m a s , 1- " dunun

2-

Halkn u y m a s ki: Hayrl

Ve abas "Bu "Ve onu

byrdm makbuldr. ksmda o i yerin saygn dar hi

hizmetler idealdir varlklardan ekien erefi Byle

(stanbul)

ve var, az

stn kalalar. yzlerden kiiler,

vasfl galip "[16] bir yz, anlan ona

orse-

Defteri ha kan ide kimse, ve tm

ebediyen bir
"[17]

beplerden 3bilip, raiar.

bir sebebe

engel halk, ve

olmaya. ve

ululuu bileler.

Suba bavu10'

erdemli sayarak, kmayalar. fiiyevm

Subalkla
gn)

ilgili ilerde
"[18]

Sznden
4- T a r i h :

"Tahriren

(yazld

Cemaziyeiahir aynn "

uncu gn
Tmar

902 yl,
Berat

Kostantiniye

makamnda.

Tmar veriliinin re, d e d e l e r i n d e n n mu bir 4986

Berat' da aa y u k a r ayn olur. Kyler Veysel Tmarsz olu olan Ali

Gene

Beevi'ye g-

Bosna A l a y b e y i s i Cafer Bey'e,

Dellak Mustafa Paa z a m a Bey t a h v i l i n d e n Bey olu

berat veriliyor.

"Mahlul"olCafer ele-

akalk Tmar'dr.

Davud

bi'ye, " G a z i l e r i n

Sultan" padiahn

emriyle verilir.

"yle dir. yp,

ki;

zayf hizmet daimi ka lalar. etmeye.

ve O Edirne

hizmetliler ksmda makamnda Hane

de

hayrl yazlr.

ve engel
"[19]

galip ve

askerlerdenolma-

Defterde mdahale

hibir kii

kaldrc

Mcerred
4

Bive
3

Hasl
3159

Yekun

ranik'e tabi Bergosta ky

10

Depsi'e
Beevi

tabi Kaza'i mezbur

diyor ki:

19 "Bu Berat' erifte,

2 Beylerbeyi

1 Nian

1823 var,

4982 mhr
sarayanlan

yoktur."
Tmar da, ile daha yani verilir. aaki da zeamet Onun gibi:

"Dergah' muallada"(yce "emr'i vacibiittiba, "Merhum

geer:

kap

evinde, gerekli

dolaysz

aracsz) iin

uyulmas

buyrultu"

olmal,

Cafer Bey'in deerli sayg 8 ve Hakann

Berat'"olarak hkm Bosna

yazda

"Zeamet"sz mbarek uyarnca zeamet ki, tura

"anl u zamanda, nda

mhr Beii

ve

sahibi

odur ki: Sanca-

fermanm yrelerinde raz geldim Toplam

"[20]

Cafer'e

ok

duyuia. yeni byle (sekiz) alkan

tasarrufunda ve yazlsn. byrdm sadk ki, Ve

olduunu bundan

defter gereineli altnda bu-

ce layk bulup, lp yazlsn. lunup de ebedi kala.

anlsn

adet ky diye anaskerdir. Defter-

14 315.

tasarruf etsin.

Grevini iyi yapan,

"Ve
yk gn ve

ol yerin

halk

vadii,
olsun)

refii (alt subalkla men

kii)

olsun,

st

olsun),

sagyri kebiri ( b mkerrem ona ideler,

var (say-

olsun,

kk

anlan Suba biip ilgili ilerde kane Bimekan'

muazzez

ve

erdemli)

tutup,
hibir

bavurmay yie

oiol-

bapte
mu

hi ferd aferideden
ve var olan iarete)

kainen

(yaratlm

kiilerden

manirafi olmya, Edirne."

bileler,

aiamet'i erife

(erefli

itimad klalar.
14 315 akaya

Beevi toplam

bakarak unu ekler:

"Oi zamanda
Miri

kl'

zeamet

10

bin

olmak

anlalr."

Topran Yaygnl btn tara grevlileri, dirliini m o d e r n devlet usul topran ile

Osmanl'nn mazlard. braklrd. a

"maa"a\bir pay

Kendilerine,

koruyacaklar

gelirinden

B u g n k k a f a m z l a b a k n c a , o g e l i r d e n pay a l m a k , bize, t o p r a geliyor. O yzden ile dirlikiler, sonralar treyen top-

"sahip kmak"gibi

rak beyleri ve t o p r a k aalar

kartrlyor. ile y a z l n c a , ilk O s m a n l

Okullarda, ocuklara tarih o burjuva anlay t o p r a k ilikileri yle zetleniyor:

"Osman
(komutanlar)

Bey, Byk
Os.

idaresi beyler
Tarihi)

altndaki lnce

yerleri yerlerini

kardeleri, Orhan oullarna

oullar Gazi de ayn vermek

ve

meras dagt-

arasnda

taksim

ettii gibi,

ekilde

tmt. mt." (M.

Daha ti. silah

siyasetini

ilk a d m d a , h e r i gibi arkadalar:

i d a r e de,

k a n d a eit lb'ler a r a s n d a ge-

Erturul'un arkada:

Aka

Koca, Samsa

Abdrrahman Aygud Alp avu ve Targai

7/b'lerdi.

Gazi,
idi.

Osman'n

Konuraip, Mursai, Fakih..

zel

Turgut Alp, eyh

ve

Akba

Mahmut Alp, Sokmu aGndz

"Karaolan"

Kara

Hasan Alp,
ilh..

kardei

vu, Alp,

Yahiii, AygutAlp,
Bunlara

Karatekin, Tursun

Mahmut,
sayl

Mihman,

Akbyk,

topran

kii mlk o l a r a k v e r i l m e d i i n i ,
de gsterir. Aka olu Sleyman

kendileri olu

lnce Murat Dzcekii

oullarna y e n i d e n yer verilii Bey'e Kandra verildi, Bu

Koca lnce,

Konuraip lnce, ortada babadan

"Paa"ya

Bolu verildi.

durum,

oula

miras geen

bir z e l

m l k i y e t i d e i l , bir t o p r a k m a n s b onu anlatr:

konu olduunu gsterir.

u satrlar da

"Osmanllar Anadolu'da rinin zere, rlen ellerinde yerler devletin byk meraya brakmlar, ise: fethedilen

fethettikleri yerlerin bir ve ksmn Bunlarn verilmitir. ise Kilise Manastrlara

"(M.

bir ait

ksm vakflar

topran mstesna

sahipleRumeli'de olmak g362)

devletletirmilerdi. harplerde
Tarihi,

addolunmutu. mlk olarak

bir ksm
Os.

yararlklar
s.

Kiiye

"mlk" d i y e

verilen

yerlerin zel

ne

denli

ireti kii,

bulunduu, bunun yisi

vakf

eiliminde gizlenir. T o p r a k t a den yurt topra topraklar "vakf'yaparak miri toprak Tarihi,

mlk edinen klmak eriyordu.

a r a b u k ymi, l m e nk, olmaktan:

klacan ve ocuklarna miras kalamayacan dokunulmaz denizinde

biliyordu. Miri

dnlyordu. toprak

"Yalnz na

ehir

ve
Os.

kasabalarla,

bunlarn
Keza)

civarndaki

ba

ve

baheler

istis-

edilirdi."(M.

Miri T o p r a n

Dokunulmazl dnr

Cumhuriyet Trkiye'sinin snamad vakf yoluyla uzun sre, iin, bile kiilere

"devletilikken

baka

bir

kavrama Kimse,

miri t o p r a k d z e n i n i " d e v l e t i n " s a y a r . aktarlsa, ok g e m e z stne

Miri t o p r a k d z e n i , dnerdi. rnek:

aslna

aldnn

"zelmlk"diye Efendi... ilerini teki devlet

yatamazd.

"Anadolu rak ka rlp hapsine anlan zu'munca le mar

di

kadzaskeri mallarna kapsnda keseyi akn

Cinci Hasan kararak haps ilgili getirildi paralar 4 ve

eriat yrten deerli zapt

ve birok ve

kanuna
(Hasan

aykr

olabassonra,

halkn 1000 hak

Efendi)...

Sadrazam

buyuruiup durumlar nc

eyasndan Mihalc'a grldkten katline

miri ynnden dahi ayda

kendisi

sahipleriyle yerine

arabuk siyaseten

baland kasabada ve ve

zamandan

Ferman... erefli emirtAb-

ondan kylerin zapt

nce ve eskiden olundu.

Recep

kendisine ekinliklerin, olduklar

26,

TEMLK ettirip, zere kimisi

5154)

hayr ilerine zeamet

VAKF eyledii

MLKYET ve
Paa: Osmanl

VAKIFLARI KALDIRILIP, kimisi miri yanndan

1058 (D. 1647)

"(Abdurrahman B e y a z t No.

"Vekaayi'name",

hiyerarisince vezirden

hemen sonra gelen, Kadzaskeri.

b t n d e v l e t ilemlkiyetinde biliyor. evirmi. 3 MzraKiOsay

rini v e s r l a r n kat g e n i y e t k i l i olan i

p a d i a h l a ba b a a v e r i p y r t e n , m o d e r n b a k a n l a r d a n bin bir a d a m d r A n a d o l u Kamunun inceliklerini h e r k e s t e n iyi

miri t o p r a a l m a n n b t n mlk edemediini

u v a l a s o k m u : manl yutmuyor.

Kitabna uydurabildiini kendisine

"tem/ik" "vakfa
dek hesabn

"zu'munca

hayr ii" d e y i p

aldklarnn, kellesini

ettiklerinin uuruyor. Deheti

meteliine

iinde g r d r y o r . Ve Antika

Msaderenin Bu

Modern 17.

Dikkat edelim.

olay

yzyl anda

ortasnda, geer. ikinci srada

Osmanl'nn

kat

deredev-

beyleme ve kme alametleri fndan olduu iin ayrca

Anadolu

kadzaskeri, birinci

let h i y e r a r i s i n d e s a d r a z a m d a n s o n r a ilmiye devlet ulularndandr.

gelen ve bilginler snbulunan derece

dokunulmazl

Her e y i k i t a b n a u y d u r u p a l m t r . S e z i l d i mi, Y a s ile y k a n p k a h r a m a n y a p l m a k v e a l d k l a r yanna kr braklmak yoktur.

sada'da gne banyosu

"kut-

sal kii mlk"olduu

iin

veren l'da

snf,

bir m a v i buna dek,

hikye yaratt en

ve yayd.

Kapitalizmden korkun

nceki Osman-

d z e n i y k m a k iin son yllara (Cinci

muhtat. Avrupa'da olayna

derebeylik zaman,

burjuvalarca Efendi kii

ok ikyet edilen benzeyen)

"haksz-

lk",

Hasan

"zapt"ve
mi ya?

"msadereTerdir.

Kapitalizm, ezeli ve ebedi

mlkiyeti getirmedi

B u n l a r n , hakl v e y a h a k s z ar k u l l a n m l a r n e o l u r s a o l s u n , s o s y a l a n lamlar; hisine kamu dek, hrsznn, btn kii mlkiyeti dokunulmazlna snp s o y g u n u bulunurlar. yapana d e v a m edemeyiidir. En tepedeki s a d r a z a m n d a n , en alakgnll sipa-

Osmanl

dirlikileri bu
alan

"sk ynetim"\mde
her

"SahibiArz"(toprak s a h i b i )

adn

dirlikileri,

istediklerini

cak gte g s t e r m e k kolaydr.

G e r e k t e onlar drst kaldklar

lde g-

l d r l e r . T o p u b i r d e n t e f e c i - b e z i r g a n k r a n n a u r a m a d k a , o n l a r iin k a m u t o p r a k l a r ile iliki, k l d a n ince, k l t a n k e s k i n bir S r a t K p r s g i b i d i r . B y l e bir d z e n , e l b e t i v e r e n s n f n d e h e t i i n d e b r a k r d . te gre salasn, herhangi akgz kii, ister a l s n rpsn, sanlk yapsn, ister s u i i s t i m a l v e d o l a n d r c l k e t s i n , midir? Edinmitir. Kii Kapitalisirtikap bakla-

ister h a y d u t l u k v e k o r ister rvet ve kaynana

hi n e m i y o k . O m e r u o l m a y a n bin bir y o l l a k e n d i k i i l i i n e bir mlkiyetinin K e n d i s i n e kii m l k y a r a t t normal kendi m, o m l k k u t s a l d r ! apulla adam olmu-

"mlkiyet" e d i n m i

maz. Akolsun akgze. veren tur. O esnaflarn, snf, en

"sermayebirikii"dedii
anayurdundaki edilmeleri

apul, gizli

iverenin

milyonlarca alanlara

kk retmenin, veren huhak tahibir

kyllerin yollardan kii

mlkceizlerinden

demektir.

kuku,
nmaz.

mlkleri ellerinden
iilerin durumuna

alnm

Her g n

ilettii mlkiyeti iin

emeinim

byk payn

art-deer olarak

kapitalist saymaz. merudur. Onun byle

geirmesini smrnn

"zapt"veya

"msadere"
gayri

Kapitalist veren iin

smr d e i l ,
hrsz

derebeyi b i i m i
paalar

biimi s m r bilimi,

merudur... beyleri, efendileri, padiahn

burjuva

m l k s z l e t i r d i i n i g r d k e , d e h e t iinde kalr. Ya kapitalistin de bana bir e y g e l i r s e ?

AYRIM

II SOMUT Z blmyoruz. bulunanlar Okura, canlca elle t u t u l u r c a , g e r e k sunuyoruz: Sunulan bir O s 7//77<?AJr.

DRLK DZENNN Bu ayrm ayrca

balklara

bir O s m a n l

defterinde yazlm zerinde

k u r u m , dirlik d z e n i n de t e m e l ta, t a b a n n taban olan

Tma/m n e o l d u u
manl defterini

soyut tanmlamalar y a p m a k t a n s a , olabilir.

o k u m a k d a h a canl v e a y d n l a t c

Bir S a n c a k

Defteri (Defter'i Tmar' Vidin; Mualbir

1509 ylnda y a z l m Vidin T m a r Defteri lim C e v d e t K i t a p l , E l y a z m a , No: belgedir. na" (Byle

090) rk, bozuk, o k u n m a z sayfal nasl

k a r k bir " d e f t e r " i i n d e n anda "sandktan

bir i m p a r a t o r l u k " k t hkmetleri bilenler

alr.

Cumhuriyet

km"

amazlar.)

Orada, V i d i n
ste yl, Daha 5

vilayetinin

gelirleri, belirtilir.

iinden

klmaz

bir k a r g a a l k l a

st

etrefil yazlarla

ilk O s m a n l

a n d a k i gibi:

O (o)

b i i m i n d e , 4 r a k a m ( f

ve

rakam { k J ) biimlerindedir. Vidin Vilayeti'nin

toplam g e l i r i

(Hasl)

237.568

akadr.

Bu

geliri

sa-

layan

retim

kaynaklar Mezra ("Ekinlik") 3

yle zetlenir: Hane (Evi 956 Pnar Pnar 85 (vilayet ii Mcerred (MuharrerPI 51 toplam mallar, nesneler) O kaydyla nceki

Kura (Kyleri 30 "Nefs'i Vilayet denilenin "hasl"n verilen

ma'a velayetha" mecami: daha altna

"Cem'l hemen

Toplamlarnn

toplam"

geliri

189.575'tir.

a p r a z bir y a z y l a " F i l ' a s l " ( a s l n d a ) Buradaki "Asl" nedir? O s m a n l ' d a n budur. sralanr :

rakam

ise 3 7 5 . 8 7 4 ' t r .

g e l i r mi? O z a m a n O s m a n l ' n n bir k a l e m d e e s k i v e r g i l e r i y a r y a r y a i n d i r dii a n l a l a b i l i r . Belki f e t i h l e r i n m a d d e srr kaynaklar yle

"Nefsi i A / A j / e A " g e I i r i n i n

"Mcerred"mi, "Muharrer"mi, Kura 13 Ayn gelirin Vidin Hane 523 S a n c a k Beyi iin Pnar 44 verilmi "Hassa"nn geliri "Hacret"mi? 34 38.493'tr. Bu

kaynaklar:

Kura 17

Mezra 3

Hane 423

Pnar 85

Mcerred 51

Sancak Yazu'su Bir baka sancak

(statistii) iin

"sa
iki

Bey tasarrufunda"entterek,
kayt vardr:

baka

bir

en-

v a n t e r y a y l r . O r a d a alt a l t a u

Kendu

yerin

Cebelu 47

Kacen

Sokaklu

ve briz Hanlu

Hazine (Cadr?1 1

Kilar (adr?) Mutbah 1 1 Sarahane 1 Kenlik 1

Bu tar

envanterin

altndaki

"fasi"da

"cem'i

vilayet"(?)

kaydyla

gelir

tu-

14.855 aka olarak gsterilir. Mslim Hane 154 a d r (m?1 187

Bu gelirin k a y n a k l a r da yle sralanr:

Pnar 37

(Muharrer?) Mcerred 8

Ve

hepsinin

altnda:

"Kayd'tbazar ve
Bu (55)

ve

niyabetma'a Vidin
eksilir. yukardaki

veiayatuha Sancak
14.855
A

veiceib
toplar: he-

ve
na

gmrk

ve

gayrihm
145.000

resm'i ganem'i
tutar, rakam

Begi /"hizasile

gelir tutar

yazlr.

159.800

olarak bulur.

Nedense

Defter tutanlarn

s a p b i l g i l e r i b u k a d a r m? A n l a l m a z . M e m l e k e t f e t h e t m e s i v e i d a r e s i b a ka, h e s a p ii Tmarn baka demek. Yazlm deildir. Bu y a z l a r d a

7>/77<?/lar iin y a p l a n y a z m l a r d a h a a z a y r n t l genel olarak epey zellikler beliriyor. 111 s a y f a t u t a n d e f t e r i n 8 5 s a y f a s n d a "-^/"denilen (salair: ve cret)

Hepsi

117 T m a r y a z l m t r . Latin s z c n d e n gel"bidat'feaylan

Tmarlar arasnda me: ik)

"Maktu sal",
bulunur.

"yenisal"denen
57. sayfada (kafir olsa

"sadaka"ve. "Nefs'i
adl

"aka" "bahyacak

denekleri

Vidin
kii,

ucunda
h e r ne

mtemekkin
ie ise mi?

oian"b\r y a d r g dergah'
Ve 800

gerek)

Mir Koc'dan ler" d e n i y o r . "Maktu Sal" "Ve leri rine Yeni bu

uiaye
akadr.

bir" ey

"gelmi.
Beyi"

Oi bid'ati maktu
yeni"

vire

gelmi-

"imdiki" ("Belden

mi? " Y l d a n

seilmez)

cmleden yoldalk idicek 3160"

gayr'i ya etmiler. (...derkare

menkul ve

Vidin iegi

geiib

harab

ohcek, akc sadaka

Kai'e Kai'e

erenErenle-

Cagai'a Uiufecu Sai:

Nuhbe'ialiden

(sekinlerden)

yevm'ulled)

olunmu.

Tmar den

dirlikilerinin olur.

yetkileri,

ya

padiahtan,

yahut

bey ( k o m u t a n ) l e r geen 2. yazElinde-

"berat"a\mak\a

Her dirliki

tmar sahibinin

Deftere

mnda 5 blm zellii yazlr:

1. T m a r l ' n n ad s a n , hviyeti-,

ki mi,

yetki belgesi ( B e r a t ' ) gerekesi,

3.

ve

bu

belgenin

karakteri,

gerekirse

nedeni, 5.

biiT-

T m a r n personeli,

4.

Tmarn

retim

kaynaklar;

marn

geliri ( H a s l ' ) .
Kimlii gze arpan ey Osmanl'nn ve

Tmarl'nn

TIMARLININ HVYET s r a s n d a din gibi

mese den farklara hi r n e i n alt a l t a de) 4'

rk,

dii,

bakmakszn

yalnz

insan s e m e s i
Geri 6's

ayrtmasdr.

13 t m a r dirlikisi a r a s n d a y a l n z 3 tanesi olu Mslman'dr. oludur.

(rk, dili b i l i n 10 dirlikibabann

Mslman b a b a n n
Hristiyan oludur. olu babann

kalan

Hristiyan

Hristiyan

Mslman

Mslman

Mslman:

1. "Musa
2.

oullar ve
be

Bal i

ve Burak.

" Kara
bile

"Mustafa "Mustafa
z

Cani deyu
z

emroiunmu... "

Musa
yazl,

varl.

"
phe

3.
Bu

eviadu
Osmanl ocuuna mi,

Pazariubey.

Mslman h v i y e t i n i n
geleneinde,

asllarnda

uyandryor. Hristiyan'n

Mslman'n Hal

ocuuna Trke'de

"oul" d e n i r ,
bir kiiye

"velet" d e n i r .
s v m e k olur.

bugnk

"/e/ef'denildi m e y e gelir.

kfr edilmi saylr.

"Velet" szc

" g a v u r olu" de-

Mslman'a

O b a k m d a n " P a z a r i u b e y " olu kark "Pazariubey" denen

Mustafa'nn " e v l a d " diye y a z l m a s , Hristiyan olmasn

ad

babasnn

dndryor. ad

Baba adlar olamaz:

aklanmayan

"Mustafa ve Cani"&\C\
Osmanl da aznda o ald

"C?/7/"Trk-Mslman biimdir.

Belki

"Yani'\in

"Kara Musa'ya

"Cani deyu
ristiyan

emroiunmu" bu\unmas\

kukuyu

glendiriyor.

B u h e s a p a , h e m e n b t n f e t h e d i l e n t o p r a k l a r n t m a r adl d i r l i k l e r i Hocuklarnn elinde gibidir. Hristiyan:

Drt Hristiyan

olu

1.
2. 3.

"Ma'mi "Yuvan "Yani "Mihayii

veied'i veied'i suba" veied'i

olu

Yanuci" Bat" Estruiu"

Mslmanlar:

4.
Alt

Hristiyan

1. 2.
3.

"Dursun "Ali "Aii

veied'i

Dalman"

veied'i Miiyan " veied'i M i net" veied'iDuitman" veied'i veied'i Mustafa" Koic"

4.
5. 6.

"Dursun "Tura/i "Burak

Koyu

Mslman kar

Osmanl,

eylerin

itiiyle, t o p r a k l a r n

fethettii

"GA-

VUR"cuklara

g r l m e d i k bir

DEMOKRATK tolerans

gsteriyordu.

Tmarl'nn

Yetkisi

TIMARLININ RAT.

YETKS:

Dirlikilik Berat' imamn tmarlar

yetkisinin

bir

tek

belgesi

vardr:

BEpadi-

eriat gereince,

mam

(komutan,

lider:

Osmanl'da

ah) verir ve imam ld leyebilir. A n c a k , eski larn t a n n m a s Vidin zellikleri, re iki szckten, defterindeki tmarn

m, y e r i n e geen, eski e y l e m i

her z a m a n y e n i beratbir iki Bu ze-

(baba ve dede padiahlarn) verdii zerinde, geliigzelmie kimi ve yazlm olmak

g e l e n e k olur. ilemlerinin zellikleri beliriyor.

tmar yetkilerinin ve

kullanl y o r d a m n d a

aln y o r d a m n d a

ble ayrabiliriz.

Tip T m a r Tmar yetkisinin tmar, a) besbelli yle b)

kullanl b a k m n d a n
c) Genel Tmar kuraldr.

tr gze

arpyor: Tmar byk

a)

Tek kii

Ortak T m a r , TIMARI:

"aybal "/ah ut Tmarlarn veya

"Beyi bal."
ounluu,

TEK K
yazlr:

yararlk

gsteren

Mslman

Hristiyan

savalarndr.

"E/inde

Padiahmz

Berat'
Ad

vardr.",
geen 13

"Padiahm
tmardan

Berat'
yalnz ba-

vardr."
b ) ORTAK TIMAR: ikisi bann oullarna ok seyrek Bu dmtr. grlr. rnek: ikier kiiye verilmitir. ortak kullanm, her ikisinde de ayn

"YaniSuba

oullar Mustafa

ve

Cabir

ni

deyu "Musa

emroiunmutur oullar Bali ve

"Nevbet"(srasyla)

beratlarnda." Burak mterek eler tasarruf olup deyu

(okunmayan mi?)

szck:

ellerinde

padiahmz

berat

vardr."
B u o r t a k t m a r nasl v e n e d e n v e r i l m i t i r , a k l a n m a z . Babalar "suba" v b . o l d u k l a r iin, t m a r a l m a y a h a k k a z a n m da, b u h a k k n o u l l a r n a miras gibi g e i r m i v e b u g e i r e s m e n t a n n m o l a b i l i r . S o n r a l a r , hele y e n i f t u h a t d u r u n c a , t m a r l l k , dirliki o l m a k , k a p a l larndan sipahi, dirliki olmayanlar bir kast iine a l n m , a t a "ecnebi^aylmtr.

O z a m a n , bir dirliki l d m , o n u n t m a r o u l l a r n d a n b i r i s i n e v e y a ikis i n e nasl g e i r i l m i t i r ? Y o k s a iki kardee birden, gsterdikleri y a r a r l k zerine o r t a k l a a t m a r m v e r i l m i t i r ? Belli d e i l . O r t a k l a a t m a r n bir n c k u l l a n biimi gibi g r n e n i d e v a r . r n e k :

"Tursun
Bu anlan ne

veled'iDalman
demek?

KocSalih'in

Yoldaldr

(yahut

"kardaldr")"
yukarda

Tmar'da

"yoldalk"veya

"kardelik"besbelli,

bir b a b a d a n

g e l m e dl

kardelii olmayacaktr.

c) Eer lerde neden on

AYBAILIK-BEGBAILIK
btn tmarlar iin

TIMARI: "aybalk"v&

Olduka ikisi iin

aydnlatlmak

ister.

"beyibalk"sfat

kullanlabilirse,

t m a r d a n y a l n z bir v e y a

bu d e y i m yazlm, teki-

kullanlmamtr? Tmar karmakarkl iinde

Karmak Kaytlarn

"ayba" ve

"beyiba" d e y i m i

geen

y e r d e bir b a k a zel d u r u m v a r . O n u a y n e n a l a l m :

"...

Beyi bal

elinde

(okunmayan:

"blsalkm"gibi

bir

szck)

Berat

vardr, " c m l e s i n d e n n c e
s t n e u y a z l m t r : 'Kendu 1 Ayn uzun tmar'n anlr:

"f//77<?r"szcnn " m a " h e c e s i

uzatlp alarak

Cebelu 3

Gulam 1 1

adr " 4 blk

altnda ise,

epey kk

"hasl'1

(az g e l i r l i )

semt yle

1.

"Herzoink:
Hane 39 Pnar 3 Mcerred 5 Hasl 1817"

"Einine:
Hane 10 Pnar 1 Mcerred 3 Hasl 673"

3.

"Estoiozog:
Hane Pnar 1 Hasl 403"

6
"Brovnik
Hane 10

(Brodink?):
Pnar Mcerred 3 Hasl 813"

S o n r a b t n b u a y r n t l d r t k a l e m y e r i n a l t n a , ( a ' a ) h e c e s i iyice a lp uzatlarak konulan

"Cem'an"yazs

stne da

ilenmice: u envanter

"Tmarna gisralanr:

der ( v e y a

"girer")

ay bai"d,eri\v.

Altna

Kura 1 Bu peten grne

Mezrai 1 gre

Hane 109

Pnar 9

Hacret 13 paralanm, mdr? nis-

"aybalk"v&ya
ayr grevli

"beybalk"srf
bir d i r l i k i l i k kat

kk semt ve yerleri kolayca.

bir a r a y a t o p l a m m e r k e z c i l

bir t m a r m d r ? Defterden

Yoksa, tmarlar arasnda anlalmyor Tmar Tmar'n de drt tip

Ediniler

aln,
yazl c)

ediniliyordam
gze

bakmndan a)

"Defter"e
d)

gemi b)

ilemlerde

arpyor:

"Kadimi"tim a r l a r ,

"Padiah" veya
zaman taht-

atasrrun t m a r l a r ,
a) ta iindir. Osmanl tarihi, szcne r. oturan

Tahvil"grm t m a r l a r , Besbelli, ne de ne

"Tevki"\\ T m a r l a r . . .
yapld pek eski t m a r l a r

"KADMBERATLAR:
padiahn,

tahrir/yazm)

babasnn vermi olmad, buyrultular

hele p a d i a h bir e y bir

o k u n u r k e n , sk sk b u " k a d i m i " hemen Bu tabu gibi kutsalla-

rastlanr,

"kadimi"\se,

hemen

Fatih, B i z a n s r n e i n d e n y a r a r l a n r k e n d i k t e ettii k u r a l l a r a : dokunulmazlk kazandrr. Osmanl

"Atam, degelenei,

dem kanunudur"der ve
ye

b u g n hl k y l d n c e v e d a v r a n n a e g e m e n d i r . A n a d o l u ' d a h a l k bir e-

"gadimi"6e6\ mi, a r t k o n u n
Deftere yle yazlr:

z e r i n e b a k a sfat a r a n a m a z v e t a r t m a y a -

plamaz, anlam kar.

"E/inde "E/inde

Berat Berat

vardr. vardr.

Kadimidir.

" oludur ve Berattr. "

Kadimi Sipahi
Berat

Padiah veya Atas b) u,

"PADAH" veya / I T A S I B E R A TLARI:

anlalan beratlardr. Yaayan anlalyor:

Bunlar,

"Kadimi"\e\

kadar

eski

olmad

padiah tarafndan

verilmi oldu-

yle yazlndan

"Padiahmz "Padiahm
On n t a n e d i r . Anlan ken, tir.

Berat/ Berat vardr.

vardr." "
olan 1648: be, 17. y z y l

birTmar'dan

"Padiahmz"yazl
(tam

"Padiahm"yazl
ortas)

ola-

"l/idin Defteri" 1 0 5 9 yl
padiah 1 0 5 8 yl ( D . Mehmet'tir.

hazrlanr-

yaayan Bu padiah

"Su/tan
Babas en

Mehmet Bin

Murad Han"o\avakqstev\\m\Murat'tr.

1 6 4 7 ) t a h t a k a n v e 4 8 y l l k m r n d e 4 1 yl o k e t i n a d a m IV. kritik a l a r n d a n

s a l t a n a t s r e n IV. Bu yazm:

Osmanl

tarihinin

birinde yaplmtr.

G e n II. O s m a n Han, d e v r i m c i l i i n i n k u r b a n o l d u k t a n s o n r a , IV. M u r a d , b231

yk reformcu anas

Koi

Bey'in

telkinleriyle

ortal

kasp

kavurmutur.

lnce,

K s e m S u l t a n ( M a h p e y k e r ) o l u I . b r a h i m ' i a n c a k d o k u z yl i k t i d a r d a M u r a t ile Koi d e n i l e n T u r h a n S u l -

t u t m u , zorla devrilen brahim'in yerine t a n ' n o l u IV. Mehmet gemitir. bir yl

B y l e kanl a n a c k b a b a c k g n l e r i n d e , IV. sonra yeniden bir y a z m y a p l m o l d u u

Mehmet'in tahta kndan a n l a l y o r . IV.

M e h m e t henz sekiz yandadr.

Koi B e y r e f o r m a l m a s n a

u y u l m u g r n y o r . O n u n iin IV. larndan denle

Murat'n ruhu a y a k t a gibidir. T m a r beratbir k a y t ile t a n n m a k t a d r . O neberatlar da gemektedir.

M u r a t a d n a v e r i l m i o l a n l a r zel

"Kadimi"bevat\av gibi,
yle oluyor:

defterde

Murat adna

Yazllar

"... "...
Tahvil

Eiinde

merhum

(...

kark

yazyla..)

Murat Bey'den "

Berat

vardr."

Merhum...
Berat

Murat Bey'den

Berat

vardr.

c ) TAHVL

BERATLARI: A n l a m c a

pek

ak

grnmyorlar.

Aratrlma-

y a d e e r iki r n e i , V i d i n

Defteri'nde yle yazlyor:

"Si/ahdar Bahadr" biie'Y\

andrr)

"iiam"(yahut

"guiam")

(okunmaz

bir

szck:

"taie-

TAHVL

var." "Banuci") Saman'ma TAHVL Hac Mustafa

"Ma'mi eiinde."

veied

Yanuci ( y a h u t

Tmar eskiden rilmitir? Yoksa,

bir H r i s t i y a n dorudan m

e l i n d e idi d e , s o n r a bir gayr

Mslmana

gei-

doruya

mslimin

zenginlii ("saMslman

man"\\
olunca,

var) tmara bir deil.

evrilmitir? Yahut Yanuci'nin torunlar mi gerekmitir?

"deiiklik"(tahvil)
Yalnz, berat

Ak

almann,

"kadimi"veya

padiah,

yahut

babas

t a r a f n d a n v e r i l m e y o l u gibi, bir d e

"f<?b//7"(deitirme) y o l u b u l u n u y o r . B u kapitalizmine deilince gelen ilikili midir? irket-

"tahvil",
lerdeki

son

Osmanllk anda, verilmi

bat

"obiigation"\ava

"tahvil"adyla

Sylenemez. Berat'n

Yalnz, rnek verir.

"tahvii"zev'me B e e v i t a r i h i n i n y a z a r
Orada bir " z e a m e t " dirliini

kendi

atalarnn

k o r u m a k iin,

"Yahya Paa olu olan stibdat

ait t-

Bal i

tahvilinden

ve

baz

dahi Ahmet
s.102)

ve

Yusuf tahvillerinden
Bu, aka

vehi zere
marlardan Tevkii

tmar" ( B e e v i ,
para Berat

denilir.

bakalarna

koparp ayrmak ve

birisine v e r m e k t i r .

d) TEVK BERAT: V i d i n nesi iin yle yazlyor:

Defteri'ndeki

15

kadar Tmar'dan

yalnz

bir t a -

"Yovan

veied'i Batu

yerii kl

erli

kafirdir.

Elinde

Tevki'i erif vardr."

Btn

teki

tmar

iin,

hep

"kadimi", y a h u t
bu tmar iin gerektir.

"padiahmz",
zellikle

yahut

"Mu-

rad Bey'den"kay\t\av\
lunduunun

yaplmken,

"tevki'i erifbu-

yazlmas

tesadf olmasa

lk F t u h a t a n d a , y e n i t o p r a k l a r ele g e i r i l i p y a z l r i k e n , y a z m y a pan e n y c e kata letin en b y k ve N A N C I L I K denirdi. T o p r a k ekonomisine dayanan deven yetkili

"mansb"nianclk
kanuna

idi.

Divan hep

emirlerine nianc idi.

ba-

kan, t o p r a k ve askerlik Sonra ve itirilerek bu

"tevcih"\&rm\

uyduran

nianclk grevleri bir

birer birer kaldrld. gibi kald. O Dirlik dzenli

Kendisi, gstermelik zaman ad da eden de-

grevsiz

"Divan'Hmyn"eleman
evrildi. olu egemen

TEVK"y&

toprak e k o n o m i s i n e
karakterize

tefecibu

bezirgan i l i k i l e r i n
olayla "tevki"li Grnmyor. Tmarn

prosesinin

geliimini

berat arasnda Ancak,

bir b a v a r m?

b e r a t gibi

"tevki"\\e d e t m a r v e r i l d i i

grlyor.

Kayna

T m a r b e r a t l a r n d a k i e i t l e r i n o r a n n e d i r ? G e n e l y a r g iin y e t e r l i istatistik y o k . V i d i n D e f t e r i ' n i n s e i l e n t m a r e i t l e r i a r a s n d a y l e bir o r a n t v a r :

13-14 Berat'tan:

Kadimi Berat Mterek Berat ayba-Beyba Berat Padiah Berat P a d i a h atas B e r a t Tahvil'li Berat T e v k i ' i erif.

2 2-3 1 8 2 2 1

Ballk b a k m n d a n
padiaha,
A

on gene

t m a r d a n bir t e k i de padiahla

onu

doru

padiaha, ile

ikisi

kadim

tevkii hibir

denen

padiah

turas on

damgalanp iki ortak,

"nibir

v?/7'1andna

gre,

baldr.

Padiahla drtte:

t m a r dirlikisi

arasnda

"arac"/oktur. dirlik vardr.

Yetki b a k m n d a n ,

ayba-beyba Tmarn

Personel ve Gelir statistii Tmar defterine yazlan hviyet, berat'tan sonraki anar. di-

Tmar Personeli:
b l m , t m a r geliri Bunlar dirliki ye anlabilir.

ile y a a y a c a k i n s a n l a r n retim

kalitelerini ve saylarn

ile a d a m l a r d r .

asndan

LETENLER zmresi

En b a t a d i r l i k i n i n k e n d i s i gelir. S r a b a n d a o n a mi de, nedense (belki yaz srmesi ile)

"kendu",

"kenduyi", kisonra,

"kenduyem"denir.

Ondan

d i r l i k i n i n belirli ve hi d e i l s e k i t a p a eit a r t l a r l a y e t i t i r d i i kl eri s a v a l kii, "Cebe/u"adn alr. diye Sonra yazlm "gulam"(olan) ile

"bikar" (isiz,
adl

bekr),
perso-

"car/ye"(kimi de
n e l l e r i n s a y s gelir.

"baver"mil

"cariye"mil)

Bir f i k i r e d i n m e k z e r e , V i d i n sonel dizisinden

Kendu 123456789H.Y....kenduyi M.C...kenduyi K.M...kenduyim T.D M.P A. kendu kenduyim cebelu erif) 3

Defteri'nden yalnz 3.

blme giren

per-

rnek alalm:
Cebelu 1 3 1 1 1 1 1 Gulam 1 1 Bikar 1 1 1 (Cariye) Hasl 2291 15386 3791 3564 3001

Mil...kendu

106
1653 1 1 11004 3677 3183 1901 2 3 5040

Y.B....(Tevkii A.Min

kenduyi cebelu cebelu cebelu

D.D....kendu

10-T.M....kendu 11- M . B . . . . k e n d u 12- B . K . . . k e n d u y e 13- M . S kendu

cebelu

880

Tmarl'nn Saylan ratl kisinin gulam, on

Adamlar be t m a r i i n d e yalnz birisinin 10 ve bir (no.

TevkiierifM ( n o .
9: D.D.)

7:

Y.B.) ile

ile

be

bevar. hem

dirlikiden

bir gulam

bir bikar cebelus,

bir t e k ( n o : hem bikar,

11) gulam v a r . hem

tekiler t a m "ti'u teber ah'i dirlikisi, hem

merdan" dedikleri, tek bana tmarn

hem "haver" veya "cariye"sidirler.

B u z r t t m a r l l a r n d u r u m l a r , d i r l i k l e r i n i n g e l i r i ile a z o k ilgili g r nyor. nasl liri l e r i n d e n birisi ( n o . 6 : A . z a m a n d a s a v a iin yannda (cebelu yle 2 bini Mil.), 106 a k a hasl bilinemez. bir ile nasl g e i n i r v e (No.13: M.S.) ad1653 a k a geayn bile, Yalnz, yorlar: ile 1 1 "cebe/u"olur; dursun) ne

l d i r l i k i n i n hasl 8 8 0 a k a d r . T e v k i i erif'li ( N o . 7 : Y . B . ) n i n "c<?/7/6 , '"beslemesine (No. 11: elvermez. bulanlar, yanlarna 1 gulam, ( N o . lksne

"guiam"ne bir

"bikar"ve.ya
alabili9: D.D)

ilerinde akas M.B.) bir

birer g u l a m

1 9 0 1 a k a ile de

10: T . M . ) 3 1 8 3 a k a kavuuyor.

g u l a m b e s l e y e b i l i y o r . A n c a k geliri 3 6 7 7 a k a y a v a r a n (No. baka,

guiamdan

"bikar"besleme

"Kenc/u"\e<c\n6en
leriyle orantl

ayr

"cebe/u"besleyen Bir y o l t e k bir

dirlikilerin

de

adamlar,

geliror-

grnyor.

"cebe/u"yetitiren

4 dirlikinin

t a l a m a gelirleri 3001 3001 aka hasll

ile 3 7 9 1 a k a a r a s n d a d o l a r . 3 0 0 0 ' d e n 3 - 5 y z a k Hatta tersine olabiliyor. 1 : M.P.) 1

a f a z l a l k , a d a m b e s l e m e k t e hi f a r k y a r a t m y o r . (No.5 1 besledii halde, 3391 ancak kadn) ile 3 7 9 1 yahut

cebe/udan b a k a ,
ve 4) yahut 1

gu/am ve

bikar
1 ak-

a k a a r a s n d a geliri

bulunan

dirliki 5000

"cebelu"dnda,

gu/am ( N o . l
haver

bikar b u l u n d u r u r l a r .
doruya

"Cariye"{kle

beslemek dorudan 12: B.K.), 2 sonra:

a n n s t n d e g z e a l n a b i l e n bir i m t i y a z g i b i d i r . fazlal ile orantl deil. 5 0 4 0 a k a l (No. dirliki, akals miza veya ve Gelirler 3'er

Ne v a r ki bu i m t i y a z , g e l i r

"cebelu"yannda 3 ca11004 akals da

riye b e s l i y o r .
(No.8: A.

teki

iki 15386

"cebeiu'tan

Min.),

da, y a l n z rastlant

birer

"gulam"\& b i r e r

"cariye"ile

yetiniyorlar. Anlalan Gelir Kaynaklar

meselesi.

GELR "kyler",
denilen

KAYNAKLARI
sz/lar ve

VE

GELR "ekin
her

(HASILA): yerleri",
trl

Gelir

kayna ak

"kura"denilen

"mezrea" denilen
yazl

"hane"denilen

"evler",

"pnar"

okunua Ama,

"mcerred"diyebileceikyck var. Ev

miz (belki tek bana k i i l e r d i r . o k bir o r a n t var, evcik var. kestirilemez. bulunmas normal yle. Pnarlar da

Bunlarn saylar saylr. Onlarn

ile h a s l a l a r a r a s n d a a z ky var, bilinmedike gelirleri

kaliteleri

Gelirlerle kaynaklarnn orantlar onlar boy srasna koyup dizelim: Gelir Burada Deerlendirimi en ok gze batan ey:

z e r i n d e d a h a a k bilgi e d i n m e k iin, 236, tablo)

(bkz. s.

"Has/"akas\n\
nk

belirlendirite, baka

defte-

ri y a z a n n
biri belli Hi bir

usuz

bucaksz,

"takdirhakk"A\r.
beratl e v l i y e olanlar

o b j e k t i f bir lvar: Hi

deildir.

"cebe/u"sz t m a r l a r n "ky"ii iine a l m a z .

arasnda

bir o r a n t

106 a k a , on

e v l i y e 8 8 0 a k a , on kategori100 a r a s n d a d e -

sekiz evliye iiyor. 6 ile

1653 aka gelir d y o r . 13 ve 7 ile Bu sayl ile, ikierli

Ev bana den gelir, bu

d e o r t a l a m a 6 0 a k a o l s a , a r a l a r n d a y z d e 5 0 ile y z d e 100 f a r k l d r . Ancak 6 dirlikinin na cebelu olan

11 s a y l t m a r l a r d a ev b a n a d e n g e l i r y z d e k a t e g o r i l e r a r a s n d a y z d e 50'er fark olur. kertede az kural (106 aka) olduundan, O zaman, bu gelir hakk olamaz. Hatta, kendisi

tmar anormal 35 aka ile

ev bana

bir t e k c e b e l u y e t i t i r e n d i r l i k i l e r k a t e g o r i l e r i n d e , e v ba100 a k a a r a s d r . 12) e v b a n a iki c e b e l u besleyen 118 Bir c e b e l u l (No. 4) ev bana

gelir, o r t a l a m a 60

( N o . 1 2 ) t m a r bile b u a r a y a g i r e b i l i r : a k a y k l e r k e n , iki c e b e l u l ( N o .

112 a k a k e s e r .

CJpQJ

3 8EP gB3 ^p^ Chjp Oj ^ rTTQ 93 a 35;.

Hasl 33 3 3O 3c*

o
9!. 3

3^3
335 3o 3 JoCJo QJ.

tg>.
3 3> 38

>3 34.

& " s s a ^si. 33 C8 3 3?

p
*Q 8

e. 33

no no

=U =U

& bgg

afoj

33

O yana

bakmdan, braklrsa,

hi c e b e l u s z l e r i n

ipipillah hatta iki

zrt tek tk valyesi cebelul dirlikilerin

bir

"kendu"s v e y a

bir,

gelirle-

ri a r a s n d a y z d e 40' se retmen Yalnz, cebelul

pek a m a y a n ayrtlarla baya bakmndan gelince, dirliklere ev bana

bir e i t l i k , hi d e i l den "hasl" birden

halka yk olma

dengelilik vardr.

135 ile 2 8 4 a k a l a r b u l u r . tka, halkn

Bu, 6 0 a k a n n iki ile d r t k a t n d a n ( y z d e 2 2 5 de genel olarak artyor denilebilir.

4 0 7 ) ar bir v e r g i y k d e m e k t i r . Y a n i , d i r l i k i n i n y e t k i s i v e c e b e l u s a r t zerindeki yk

Tmarlarn Bu

Soysuzlamas her a iin geerli midir? Hayr. Yukarki kurduu ra-

sonu Osmanlln

k a m l a r 17. y z y l n paratorluk, Vidin misine 100. iki

ilk t e b i r i n d e y a z l a n l a r d r . yaayp, yeniden k

Dirlik d z e n i , b i r i n c i Fatih'in belirtilerini

"gaim-

zi/er" y z y l n y a a y p , Y l d r m
yzyln Defteri yazlrken, tefeci-bezirgan yln

Beyazt'la yklmtr.

gstermitir. tam

Kanuni S l e y m a n ' d a n sermayenin

beri T r k i y e t o p r a k e k o n o -

(mukaataacln)

egemen o l u u ,

doldurmu bulunmaktadr. Fatih a n n klasik dirlikilii d e i l , balca banda Kanuni S l e y m a n ann bile iyice soysuzlaufabir s a v a akadr.

O n u n iin, tefeci-bezirgan

egemenliine y e n i
17.

girmi "tmar" sistemi normal

m d u r u m d a d r . lanmasdr. iin gerekli

Bu s o y s u z l a m a n n yzyl

belirtisi, t m a r g e l i r l e r i n i n

Dnelim: t m a r geliri,

"kl"saylan
3000-6000

"tezkere/"deri\\en

kiilere

KNC DEVLET

BLM BMLEN Yaps) gibi, styaps da gene o d-

STYAPISININ

(mparatorluun Osmanlln zen asndan temeli

toprak dzeni o l d u u
O biimlenie Bu dzeni

biimlenir.

imparatorluk d e n i r .

mparatorluu olur. lke ona

belirlendiren ve biimlendiren gre mlki dzene sokuldu. Birinci rine rine gre Ayrmda: Az

ey, t o p r a k l a r n gelir tipleri

iki a y r m d a z e t l e y e b i l i r i z . t o p r a k geliri lke biimle-

o k soyut s a y l a b i l e c e k o l a n uzmanlam (spesifiklemi)

znellemi,

karakteristikle-

deeceiz. kinci Ayrmda: eyalet ve Daha

somut a d l a r ,

sanlaryla,

imparatorluun

devlet,

hkmet,

sancaklarna

dokunacaz.

AYRIM

I SOYUT YAPISI gelir eitlerine gre, Kimi imparatorluun ise, ba-

MPARATORLUUN Toprak dzeninin ka baka yerleri,

salad

baka

nitelikte adlar tarlar.

imparatorluun

a y n b l g e s i n d e b a k a b a k a g e l i r e i t l e r i v e i d a r e b i i m l e r i y a n y a n a bulunur. Osmanl simat) mparatorluu savala kurulduu iin,

lke idaresi {mlki

biimlendi.

takOr-

bakmndan,

her e y d e n

nce ordu

dzenine gre

dunun yaamas Onun

gelirle olur.

iin O s m a n l , i d a r e e t t i i y e r l e r d e iki e y e b a k a r :

1. Ka 2. K a

kl-asker ka r r aka-gelir
getirir m p a r a t o r l u u n k1. balca t r idare s i s t e m i v a r d r :

M e m l e k e t i d a r e s i n i , b u iki i m i a d a n b l m l e r .

lsn aka b a k m n d a n liyane,

3.

Hasiie,

2.

Sa-

Hkmet.

HASLE 1ce

HASLE {Has
gdlr.

ile

olur):

Birbirine dirlik

zincirleme sistemidir.

balanm,

tam

askerpren-

st-ast

ilikileriyle

ileyen

Has-zeamet-tmar

sipleriyle 16. hasla

yzyln idare da

ortalarndan dirlik

17.

yzyln

ortalarna

dek imparatorluun

edilen

dzeni

topraklarndaki

eyalet (Beylerbeyilik) s a y imparatorluun

s hi d e i m e z . avu'ta Dirlik elik ekirdei

H a y r u l l a h E f e n d i ' d e de, A y n A l i ' d e de, Koi B e y ' d e de, Ali says hep 25 tanedir. Asl dirlik yaps olur. yle kurallar:

beylerbeyiliklerin

b u t m a r - z e a m e t - h a s adl

dzeninde

Beylerbeyi Kanunu nceden Ve vaki oldukta 1 ne

"Kang kilerinden fen tasarruf eder. sarruf id er

Hasile kendi

(hangi) ncelik ann Ve 5000

Ali

Beylerbeyilik kazanr. sefer belirli defterinde akada

Ris.)

feth

olmu

ise

ol Beylerbeyi oluna
(beylerbeyi)

te(ltana tabayra-

herhangi
(sava

Beylerbeyilik var ise,

mu) oldu

ki inayet ne

verilse), ise

deni Has

mikdar hasia ardnda

mkemmel

cebeius

olup,

n eker. " ( A y n
idare

edilen bu

blgelerde: harcay,

Asker-idareciler

kendi ve

geimlerini

dirliklerinin Yalnz teki

gelirlerinden,

kendi

elleriyle

toplarlar isterse de

kendi

elle-

riyle h a r c a r l a r .
rnein: ayn lk, eyi ha

keyifleri

nasl

yle ayr

olamaz. llerle karsi-

dirlikiler (zeamet ve tmar sahipleri) Beylerbeyi, savaa hazr has g e l i r l e r i n i n bir, hem de

yaparlar. deyince svari) ast

her 5 0 0 0

akasna

"mkemmel cebeiu" (iyi

tmar sahibi

lahlanm teki

yetitirmek zorundadr. (zeamet sahibi yerine ile

dirlikiler

"zaim"\ev v e
gre 6000

"sipavardr.

hiler)

de

yledirler. den

Yalnz

onlarn, 2000

deien

lleri

"Kl"bana

aka s a y s

arasnda

deiir.

Beylerbeyilere: genin tarihcil nr. rnein: bakent)

E y a l e t l e r i n f e t i h s r a s n a g r e n c e l i k v e r i l d i i gibi, bl-

n e m i n e gre, daha gsterili yetki ve ayrcalklar da tan-

Budin,

Badat,

Msr g i b i ,

"vaktiyle

dar'i hkmet" { e s k i d e n

olmu eyaletlerin binmek.

beylerbeyilerine u

ayrcalklar verilmitir:

1- Koiii k a y a 2- Rikab'nda 3ve

So/ak(>0,

61,

62,

63

Orta'dan

yenieri) (sancak

Peyk y r t m e k .
beylerini) tayin

Tevcihatyapmak.
etmek. arasndaki

Maiyetindeki

mirlivalar kural

irsal

Beyler

hiyerarin'm HAS's ziyade

genel

udur:

"Her kang ola....

"(Ayn

Bein
Ali)

ise

astna

ncelikli

olur:

Meer

VEZR

SAL YAN E 2Ama, toplar. datr. s) der,

SALYANE-.
Saliyane'nin

Trke'si askerleri, olduu gibi,

yllna" d e m e k t i r .
idare ettikleri el koyamaz, alt erlere el

da

bir

beylerbeyilikCw.
Geliri gibi padiah geim

blgelerin

g e l i r l e r i n e , hasile o l a n maa

beylerbeyiliklerde

sremezler.

Saliyane
Gelir:

"kullarma

(vasallarna,

askerlerine)

Komutanlara

"saliyane"(yllk), beylerbeyi/erin beyi/erine

"(Ayn Ali)

"////^'(gndelik:

yulaf para-

rve / 7 7 r n l e r i n d e n t o p l a n r . T o p l a y a n olan sancak virir. "Tmar tutmu tayin ziyadesi dey Ama ve tm ve kul rnleri padiaha tayfasna Fakat kul zapt geip er, Hemen yllk
yzyllar u

Emin'di\r. zapt olan vardr. olan girer. bin) olunup malndan Tm malulufeleri " ak-

"Saliyane beyierbeyisine Saliyane rnleri dan

(Ali

ile ve lufe

hasl tayfas kul

ve

Saliyane'de:

ve zeamet yoktur. hazret/erince olunan de Devietmedar'a Emin'ierden bir kerre yoktur. anlam,
16-17.

evreni

Padiah

olunur: ve hazine

Hasl tayfasna iine (yz

beylerbeyi/erine sonra Saliyane vardr. ahnur

says Adlar avu)

Saiiyaneieri

viridkten "Ve a tayin

gemisi)

beylere Ylda sanca

Ve

drder yk Kapudaniarm ylda bir demektr.

arasnda

olunmutur.

ahnur.

kadrgas kerre
hemen "(Ko i

(sava Bey) hi de-

Emin'ierden

"Saliyane"dey Saliyane'erin
imez.

Saiiyanenin

9'dur.

Msr-Yemen-Habe-Basra-Lahsa-Badat-Trablus
baklnca anlalyor: olduu en Osmanllar gibi ilkel az 6

Garp-Tuuzak ve

nus-Cezayir Garp'X.\r. Mslman

O lkeleri antika

Adlarna

dirlik d z e n i n e
kalntlarna, (yani:

sokamamtr.

uygarlk

Anadolu 1da

Ouz T r k oysosyalist) bin insan yllk

maklarnn taze kanndan

Medeniyetle amurlamam nk, inemi, insanlar, posaya

"gebe asipek y a p l a m a m t r .
insan oralarn kar gene silahla ynlar, Balarna yatkn klla RNE

uy-

garlk,
lar

hep o r a d a k i iin,

evirmitir. gibi

Ancak, posas ldrlar. manl'ya

Bizans n f u s u

Hristiyan o l m a d k O uygarlk idmanOsbin yllk (stelik bu

kmadka

zor ktee

uratlmamtr.

"gelene

beyim,

gidene paam"demekte
yabanc Hepsi efendileri koyu yz

tnemi ou bulunmulardr. dilini

defedilir edilmez,

Mslman

"Kavm'i "din

Necib'i Arebden"-. kardeieri"x\e

IRAK Bu antika

Peygamber

konuur)

bulunduklarndan, dayatlmamtr.

dirlik d z e n i

yzde

hipotezi

e n t i p i k b i i m l e r i y l e Irak r n e i iken bile,

okar. epey at teptirdikleri hasile eyaleti

A n a d o l u ' y a yakn olan ve T r k gebelerinin m e d e n i y e t ve M s l m a n alan dirlik dzenini yaar. lerbeyiliin

Musul,

olarak bey-

Anadolu'ya tas duran mozaiidir.

bsbtn

uzak den ise, Osmanl yirmi avu)

Basra,
toprak

tmyle

SaHyanadir.

kisi

orbir

Badat b e y l e r b e y i l i i
Hemen btn

olaanst

karmak toprak

dzeni

ekonomisi sekizi

eitlerinden

eantiyon tar. 1. DRLKLK: (lke amet topra) dzenini

Balca en nemli tip t o p r a k d z e n i n d e n r n e k v e r e l i m : Badat'n sancandan Sancak

"Erz'i memleket
klasik tmar-ze-

saylmtr."(Ali yaarlar. 12

adlar: Bunlar,

Badat-Zenkabad-

Hille-Cevaz-Rumahiye-Atey-Cengule-Karada...

ERZ' IRAK: t e k i
Keylan-Esah'dr.

sancaa

verilen

niteliktir.

Adlar:

Dertenk-Sema-

v a t - B e y a t - D e r n e - D e b a la-Vasta-Kerend-Dem urkapu-Karan yye-Kaa bu rBu s a n c a k l a r n t o p r a k dzeni 2. teki fetih iki tip g s t e r i r :

YURTLUK

ve

OCAKLIK
gibi

TP:

"'Sancak
yazu ile

beyleri
deftere

vardr

ki,

yurtluk

ve
Ama,

ocaklk gibidir." (Ali

srasnda

avu)

"Bunlar

geerler.

Komutan,

sancak beyleri

"tabe/ ve a/em"{6avu\ ve
iin, gereince

bayrak) sultann ve

sahibidir. verdii tayin)

"hizmet ve itaat"gstevd,\V\ev\
belgesi)

"temeskabulettm

sz/A""(benimseyi

"azil ve nasp"(azil mezari(kyler

ve

mezler.

" "Gerikalan
Ama

3. SALYANE: neyi sava a) andrr.

kura "(k.)

ve "kurra

ekinlikler)/?//? bu yerler

rnleriMiri'ce zapto/unmutur.
anlamna gelmez. zel

denildiine Kimi

gre,

Saliya-

gerekte tedariki,

ve mezari"bas\te

"kyler

ve

ekinlikler"
tahsili, hizmetler

bir t e r i m d i r . kaan Bunlar da Vergiden

Serhad b e y l e r i n e ,
yerine getirme

vergi gibi

mhimmat

iftileri

karl olarak verilmitir..

2 blktrler: kenzler". bakl

Tmar ile o l a n l a r :
olanlar:

Beratl

" m a l i k ve

b) Muafiyet ile

iftlik ve

batma\av.

HKMETLER 3-

HKMET:

Ne

Hasiie,
Bey bu

ne konu

Saliyane o l m a y a n

blgelerdir.

Buralarnn

karakteristii, alabildiine ok eitli A y n A l i v e Koi ha net konuur.

idare s i s t e m l e r i n i

ilerine almalardr.

z e r i n d e p e k d u r m u y o r l a r . Ali a v u d a -

"Hkmet"\ hizmet
mlk ve

yle tanmlar:

"Fetih temlik ederler,

defteri

srasnda hatta

ve

itaatleri karl olunmutur. kalemden

olarak

sahiplerine

tefviz ile kalem)

ve ve

(datm

verme)

Mlkiyet yolu (mefruz'i

rn kaplar

tasarruf
hakanlk

memleketleri

ayrtlanm
kesintili?).

maktu'i kademdir ( a y a k

baslmaktan

iine s o k u l m a m t r . " ( A . . ) bykl ve kkl zerine

Bu genel t a n m l a m a y a giren yerlerin bir e y d e n i l m i y o r . A m a , biz O s m a n l

mparatorluu

iinde y u k a r d a k i ta-

nmlamaya snda, r mayan Bu "millet"

az ve

ok uyabilecek yerleri "devlet" olmu bir

gz

nne

getirelim. bugn da, iki

Bunlar srah e r biri ileyi aya-

hanlk ve kk

krallk k a d a r b y k g e n i l k e l e r de,

prenslikler v e
de fikir

daylklar
iin

birer gruba

airetik ve
zerine

kentik\er

bulunur. ayrmak

"Hkmetler

edinmek

mmkndr: 1. Cez/ef-hkmetler.

2. Airet- h k m eti er. Devlet-Hk metler: a) Hristiyan rn alrlar. b) Mslman Drt olanlar: olanlar:

ErdelKrall Krm
kar

ile ile

"Memieketeyn"(iftlke)

adlaalrlar.

Hanl

"Garp

Ocaklar"adlarn
somut

devlet-hkmete yapar

Osmanl'nn

davran,

p e k Hristiyan-Mskarakteristikleri

iman
yle

ayrd

grnmemektedir.

Buralarn

zetlenir: HKMETLER Bugnk

DEVLET

"ERDEL"KRALLII:
zellikleri: Kalesinde O orada 1.

Macaristan
halka

saylabilir. Osmanlca

Kral y e r l i

seilir,

"nasp" e d i l i r .
alr.

2.

Trk askeri

bulunmaz. eyalet) adn

nedenle da

"Eyaiet'iMmtaze"(ayrcalkl (Eflak-Bodan):
Bugnk

"MEMLEKETEYN"
1606) ylndan

Romanya

saylabilir. G. 1015 (.

lkin D.

kral ( E r d e l ' d e o l d u u g i b i ) y e r l i
beri i d e i i r :

h a l k a seilir idi.

1. M e m i e k e t e y n manlarndan

Voyvoda's\, Korona Divan

"Divan' Hmayn"&&
(ta) giymez,

bulunan

Rum t e r c kaiensuYenieri

gnderilir. yanna

kul kethuda\arm\n

vasm\
subay nn

giyer.

2. V o y v o d a ' n n ile nemli 700-800

Efendisi,

"Beeli aas" d e n i l e n

kadar

"beeiinefer"ta\a\\<r.
asker ve

Daha sonralar, bu platonik bamszlk da sakncal grlr. T u n a rmayerlerine Fatih Krm

"mstahfaz"(kovuyucu)
anda devletti. Han'larn Kanuni da

kadAar

yerletirilir. yetinen

KIRIM HANLII:
bamsz mayan 1. yalnz bir Osmanl,

"ordu'yu hmayn"s,
Sleyman

katlmakla anda balar.

vasai(tapulu) yle

e v r e n e s-

az/ve

nasp etmeye

Ayrcalklar Hristiyan

zetlenir: Hanlk, kar (s. iilerinde D. zerktir. Dilerinde bir kerteye

zafi zerklik ( O t o n o m i ) :
devletlerine

sava a p

bar y a p m a k t a

dek bamszdr.

Nitekim, G.1090

1679) ylna

dek Viyana'ya

ayr

eli

gnderir.

2. H a n , 3. H a n a kmdarlara) 4. Sefer ile 5. Han

kendi kar kar (sava)

adna (azil ve

"sikke"{para)

basabilir. ile de o l s a ) ve

nasb vesilesi kendisine iletilir.

"miuke"{krallara,

h-

gsterilen iin, paras)

"iyzaz"(sayg)

"terifat"gstev\\\v.
mektubu)

"name'ihmyn"(padiah

"sekban beha"{yol
"^/"edildi

mi, s o k a a a t l m a z : yaant) sz lk imdiki

slimiye, yahut Yanbolu, yahut iine alr. deil, su

Tekirda'nda

"terfih"(rahat

ettirilir. yerinde girikinler, ise

GARP
Bu

OCAKLARI:

Trabius-Tunus-Cezayird,e\\et\ev\n\
Adalarla baka

yerlerin

Osmanllamas, gereklemitir. yaayan Ma/taya, bu

"devletiliimiz" ile
Anadolu'da yolu

"zelgiriim"ile
ileyip lar. Bedavadan zellikle

kam, tam "ipten,

kazktan

k u r t u l m a " kiilerdir. geim Arada bulamazm, uururlar: saldrrlar. azaldlar

k i i l e r korsanlktan

talya'ya,
Ege vb.

spanya'ya

kimi grevlilerini zmir,

blgelere gnderip, u

haberi

"Solumadan mz
l

can gelsin."

vermek,
srlen

terlemeden

ma i kazanmak

isteyenler

bayra-

altna

Korsan

aknlaryla

Bat Ocaklar t o p r a k l a r n

fethetmek,

Osman-

iin iten o l m a d .

Fetih s r a s , s z g e e r k o r s a n b a l a r a day ( a n n e kar-

dei) denildi. Eski Grek

Daylarn idaresi altnda askercil r g t l e n m e l e r gelitirildi.

kentleme

kolonilerinin

geleneini karlkl

izlemie alveri

benzeyen biiminde barut,

garp
oltop

ocaklar ile
du. alyordu. Ocak'larn llar

ana

vatan a r a s n d a k i
donanmayi

ilikiler,

Ocaklar: O s m a n l ' y a
Ocak,

hediyeler v e r i y o r ,

Osmanl'dan yannda

gemi, sefere

hmynun

gidiyordu. ocak-

kalelerine braklan

5 - 6 bin T r k a s k e r i a z a l d k a , y e r i n i

alyordu. Osmanllk bann aresine dtke, aldlar. ocaklar da yava yava Avrupa-

llarla a n t l a m a

serbestliini

ARET-HKMETLER Bugn kalntlar lara

"Krdistan"diye

anlan kendi ayr o

yerler,

hl

airet b i i m l i

ilkel

komuna on-

iinde yaar. O s m a n l , v a k t i y l e bu iin v e iinde zerk

Krt a i r e t l e r i n d e n y a r a r l a n a sezinlenerek,

rak fetihler y a p t imparatorluk 16. dir: yzyl

airet geleneklerinden

"hkmet"\V\e<c t a n m t .
S a l i y a n e ' l e r gibi 9 tane-

ortasnda

e i t airet-hkmetler,

Cizre-Ergil-Gen-Palu-Zdarro-Ekrad-Mihruvana-Oti-madiye...
Bunlarn Osmanl ile i l i k i l e r i zerine pek az bilinen eyler var. Airet-

hkmetlerinin:

"lerinde
keri)

Osmanl komutanlarndan hi kimse yoktur.

(mera)

ve ^ / / ( p a d i a h n mahsustur.

aylkl "(Ali

as-

tayfasndan

Cmle kendlere

avu)

Yani ve bunu

k o m u t a n l a r da, erleri de airet ua olur. iine ilenmezlii yznden kabul birer yazlar) antlamalarla Osmanl'ya

Belki d e ilkel

komuna

yaplarnn

dokunulmazlk

kazanmlar

ettirmilerdir:

"Ve Az i i ve "teki
larn) (ulus) lkel anlay odur. c, eyaletinin

bunlar Ahitnameleri Nasb' itaatlidirler. Osmanl ve kabiyie

(Antlama

gereince, sultan

bundan emir

byle ve
(on-

kabul eylemezler. komutanlar gibi, ile ve birlikte baka

Ama, kang sefer

topu

da

hazretlerinin tabi iseler,

giderler). dorusu iin

fermanna

(hangi)

Eyalete
avu) daha

Beylerbeyileri
komuna aklayan

eerler

(savaa "(Ali Bakenti ise,

Kavm
karlkl

asker sahibidirler.
gene Krt

insanna

Osmanl'nn

anlayn,

bir o l a y d a , I r a k iin

s a y l a b i l e c e k Diyarbekir Diyarbekir bir m o z a i k -

durumudur.

Badat ne

Krdistan

B a d a t gibi

D i y a r b e k i r ' i n t o p r a k ilikileri 18.000 cebelus ile ikinci g e l e n

de, o k e i t l i

tir. 4 0 1 7 klc v e

ile R u m e l i v e A n a d o l u ' d a n s o n r a n Diyarbekir, toptan bir hasiie b e y l e r b e tip idare v a r d r : komutanlarnn idaresinde

22 s a n c a k says

yiliktir. A n c a k o genel 1- KLASK bulunan

nitelik iinde balca Osmanl

TIMAR-ZEAMET b'\\m\.
kalan

10 s a n c a k t r . dnda 12 s a n c a k , gsterirler. klasik dirlikilikten Hepsine birden apayr iki t i p t-

Onlarn verilir. 2- DAVUL

mar-zeamet-has

dzeni

yurtluk ve ocaklk a d tael-

ve

BAYRAK SAHPLER: Hatta tayin " virimitir. ve

"Anlar

dahi

teki komutanlar gibi vardr ki, kabui

kuak)

bet lerine dan Ama, mariu

ve

alem ellerinde ilerinde

sahipleridir. olan zeamet ve

olunmu cmall Haslar

nceki

berat'/ hmyn

"Selef ( d a h a azil vardr. "(A..) "Onlardan anlar tabei

Sultanlareylemezler. ve ve ttmar

ahitnameleri gereince tmarlar eerler. vardr.

ve

nasbi

Seferde

kendieri zema baka ve zeamet alem sahibi

beylerbeyi/eriyle DAVULSUZ airet beyleri

3-

BAYRAKSIZLAR: Lakin "(A..)

ile

baka

deillerdir.

Belkizaimier

makamndadr.

MPARATORLUK VE

S TOPRAKLAR kalm grnen yerler, Osmanl her e y d e n nce imparatortpk

Miri t o p r a k d z e n i n i n a z o k d n d a luun yerine s

ana

lke s a y l m a y a c a k
Bizans Bu

paralardr. gibi,

mparatorluu,

getii

imparatorluu kilidin

bir kiiit-boazdemir kanca-

iar i m p a r a t o r l u u d u r .
Rumeli'dir. Anadolu ile

zemberek gvdesi Anadolu,

Rumeli

dnda

kalan

blgeler,

genellikle

uzak yollar veya

snrlar zerinde, stratejik nemi

bulunan yerlerdir.

Osmanllk, oralara u

veya

bu

nedenle

kendi

miri

toprak dzenini

dayatmam,

adapte

etmi

grnr.

Byle dirlik dzeni

tesinde braklm yerler, (imdiki Macaristan)

balca

rnekte

toplanabilir: 1- KIRIM HANLII,

ERDEL

KRALLII,

MEMLEKE-

TEYN(Vi\ l k e :
tariyetli Bunlar, uzanan birer karakol

Eflak-Bodan:

imdiki Romanya): yollarnn,

ilerinde az ok m u h Karaavrupa ilerine topraklar,

Dominyon
noktalar Orta

saylabilirler. deniz-rmak gibidir. Bu ve Avrupa'daki Tunus

Karadeniz-Tuna

serhat ( s a v a - s n r b o y u ) Karadeniz
ilh. sierisay11abilir. lkelerinde korsan

imparatorluun rn ken

2- GARP OCAKLARI: C e z a y i r , nbet tuttuklar biimlere girer. Bu panya, zirgan Halep, yoktur. topraklar, kentlerine) Badat, r ve yerlerdir.

"Day"\adeisbe-

Oralarn toprak dzeni

de, serhat u s u l (o

imparatorluun kar gdlen Basra'da,

bat-gney Avrupa'ya

zamanlar

Fransa ve daha ok talya'nn Venedik, Cenova, kurulmu yerler: Akdeniz Genel Bu olarak eski

F l o r a n s a gibi slam

Akdeniz sieri s a y l a b i l i r .
lkeleridir. tmar usul sanhas, zeamet,

3 - SALYANE ile

adalarnda

"rfihaslafK.O'Asmr.
h e r yl

haslattan,

beylerbeyilerin,

cak beyilerin, yerli kulunun (yercil: lardan arta girdii leri ile EN kalan gelirler, slam B u r a l a r n srf e s k i deniz sleri anlam

mahalli askerin) maalar karlr. Ondevlet hazinesine gnderilir. olmalar daha deil, slamln lk iki da iine ilgintir. BATI k a r a sMEDENEKO-

lkesinden lkeler

ESK MEDENYET SLER bulunmalar saydmz budur.

ok

medeniyetlerine,

ncler DOU YET (Uygarlk) Genel NOM eilimli 2 - Garp 3uzanm ve

medeniyetlerine alm yerlerdir. Yer ayrmnn i i n d e , e n a k t i f rol o y n a y a n ele a l r s a k : su su doru KARADENZ-TUNA topraklar DENZ su AKDENZ yollarna

M E D E N Y E T olay

BEZRGAN

BYK TCARET YOLLARI'n

1- Krm -Memleketeyn -Erde! t o p r a k l a r

yollarna yollarna evel ezel

Ocaklar ( C e z a y i r - T u n u s )
topraklar UMMAN kurulmu antika

Saliyane

S'lerdir. MLLET antika m e d e n i y e t l e r gibi, bir " D N Y A

STYAPI: Bu yaps her e y d e n DEVLET"dir. toplum, yahut Bu

DNYA DEVLET - FT ile O s m a n l mparatorluu, yani

btn

nce

EVRENSEL,

snr t a n m a y a n , kaplar. grse btn Kendi

insancl

Btn

ile y e r y z n

dnda

bir d e v l e t v e y a

insanlk b u l u n d u u n u ilk y z y l l a r ,

bile t a n m a z , " k a b u l " e t m e z . o r t a a l a r gibi epey karanlk-

dnya devletinin

t a k a l r . A n c a k 16. y z y l o r t a l a r n d a O s m a n l t o p l u m u , e k o n o m i t e m e l i ile, styap

246

kurulular

ile

artk s t a n d a r t l a m ,

oturaklam;

daha

dorusu

"yazya
Bu keti r

girmi" b u l u n u r .
olur.

Kiasik

Osmanl

dzeni,

kimilerinin

deyimi

ile

"oturmu"

"oturmu" toplumun

ana-lkeleri, iki ana

asl

"memlekeffeayd alan adn alr.

memle-

Anadolu ile
Trke

Rumelidir.

Her Arapa "miri

blgelerinin zerinde

byk ynla-

"FTLER"
topraklar",

"REAYA" ( g d l e n l e r )
arazi" ilikisi, dolays

iftiler,

"memleket ekonomi lemi, miri

alrlar.

mparatorluun

temeli, arazi iin

balca meselesi

retim

ile ana davas toprak p r o b -

gelir " D R L K D Z E N " n d e toplanr.

Onun mek, leleri,

miri t o p r a k l a r n d a k i d i r l i k d z e n i n i n g e l i i m i n i g z d e n g e i r -

Osmanl

Tarihinin

Maddesin

elle

tutmak

olur. hemen

Miri

toprak

dzeni

kavranlmadka,

Osmanlln ve Trkiye'nin

btn toprak mese-

bilmeceleir.

AYRIM

II SOMUT YAPISI c a n l v a r l k l a r v e t o p l u m l a r gibi, "gkten zembil-

MPARATORLUUN mparatorluk, ne, btn

le", t a m v e m k e m m e l v e bir d a h a d e i m e z b i i m d e

inmedi. T a m tersi-

i v e d o l a y l a r n e t k i s i y l e , s o n u n a d e k b o y u n a d e i e r e k g e l d i . Deiikliklerin hepsini sraya ve listeye k o y m a k elden g e l e m e z . n k , yapanlardan girii bakas bilmedi. Osmanlln balad. birkana Onun iaa n c a k i m p a r a t o r l u k ile

yzlerce iin ret bu

yl

deiiklikleri, en tipik

"yaz'Sa, y a n i
etmekle

uygarlk tarihine yetinilecektir. kalsa, o

ayrmda,

"mlkitaksimat"momentlerinden

Az dank da geliimi zerine

birka somut rnek,

imparatorluun

btn ve

bir f i k i r v e r m e y e y a r a y a b i l i r . MPARATORLUK (taksimat klasik rnek, tepe aa mlkiye) Kanuni

KANUN Osmanl dan gsterir. anda, hem en

AINDA

mparatorluu zerine en hem

mlkiye blnleri a s n Sleyman Onu (1522-1566) Osmanl'dan

dou, ykseli, O yap

k alarnda

ok deiik yap ve r g t l e n m e l e r K a n u n i a , t a r i h i n d i y a l e k t i i ile

16. y z y l n o r t a s n d a b u l u n u r .

yksek d o r u k ,

alaln b a d r .

iyi g r e n v e g s t e r e n Koi Bey yle der:

olmamtr.

"Hmaynca Tanr yaygnl metli ve onu ve

da Mizan hazine

bilindii gnne bolluu

zere, ve

Osman evket Han

Oullar yanndan

yce

zinciri nce

(ki

ulu rahkap

dek pekitirsin), olup,

padiahlardan yine evren

memleket bulan

olgunluu

gafleti i

Sultan

Sleyman

ihtilaline

aan dr
yln di'ye

olaylar ki aa

dahi onlarn vurdu."

yzyl

zamannda

ortaya

kup,

devlet {o

zaman

HK.)

gcnn

doruunda

olmala

belirtisi

ol zamanda

duyulmayp,
gnler

birka
17.

ylyz-

"Olzaman" 16.
ortalardr. Kanuni'nin (Devlet'i lkeleri Btn dir. Her Bu nuni ile son

ortasdr.

"Birkayldr"denilen

gnlerindeki

imparatorluk topraklar, c. II, s. 211-214) 377

Hayrullah

Efen-

Osmaniye Tarihi;

g r e , Avrupa-Asya-AfLiva (sancak beylik) 3000'den, kuvvetleri her Ka-

rika

adalar o l a r a k
valisinin 1000

blmlenir. asker) silahl

i m p a r a t o r l u k 34 eyalet

eyalet ( b e y l e r b e y i l i k ) ,
kmaz.

"kapu halk" ( k a p s n d a k i
srasnda Osmanlln

sancak beyininki hesapa anda

kiiden aa

sefer ( s a v a )

yle

hesaplanabilir: 100.000 377.000 166.200 34.000 677.200 nefer " " " nefer

Beylerbeyiliklerden Sancak Beyiliklerden Devletin Vazifehar Tmarlu Askeri Yrkan (Yrkler) Toplam Bugn, tan kala kala, O s m a n l ' n n bar zaman gz m? gler bakmndan ilh. ve Kanuni nne doru d r s t iki sava Trkiye

eyaleti zaman

kadar yer tuen az

Trkiye'de,

yarm m i l y o n ,
getirilsin. bir s i l a h l

bir milsrtna, kendigre d-

yon a s k e r
liinden arpa

beslendii anlalmaz retici

vatandann bindii

Osmanl yurttann Kylnn, boyu may, orman nlsn. daki ne) veren verdii kylln tutulduu, elle

3 4 kat a r

kuvvet masraf Sleyman

ana kald

ileri g i t m e d i i , katliam, ve

belki t o p r a k e r o z y o n l a r , t r a k t r n otlak brakilh... y z n d e n ettiimiz, imeyip ile de e p e y geri

"Memleketin
niin neden sarld, ksa

efendisi'Man
yemeyip dolays gerektir.

"yer/erin
hastalna

esiri"duvumun(nostaljisi-

o denli

s u l t a n - h a l i f e l e r sla

"kur'an
kendilerine

kurslar"ile
intihar

"imam-hapozu oy ederce

tipier"e d r t

"sahiblarz"

finans-kapitaigdml
epey ortaya

tefeci-bezirgan

partilere

OSMANLI

AVRUPASI

OSMANLIAVRUPASI11 Macar-lsiav-Rum-Bonakuluslar kmet (1

hanlk, 1

"Memleket" saylir.
yaar. 3 167 Bu krallk),

Bu uluslarn

memleketlerde,

Tatardeviet-h18

idaresi,
prenslik: ile

emaret ( k o m u t a n l k :

beylik),

eyalet v a l i l i i

(beylerbeyilik),

liva ( s a n c a k b e y l i k )

yrtlr.

Osmanl ve ri

Avrupa'snda

44.000

tmarl zeamet askeri,

ile, 74.000 (gndelikleri),

31.000

msellem rsuvezir-

/77/<?/( b a kl) bulunur.

yrkan ( y r k l e r ) ulufesi Vali ve

vardr. olunur. haslar

eyalet

muhafaza a s k e -

Muhafaza a s k e r l e r i n i n
tahsis mensup

her e y a l e t i n

mat ve aa/ndan
lerin, eyaletlere Osmanl

mirmiran
zere

(beylerbeyi)larn,

Avrupa's,

kuzey-dou-bat o l m a k

blnr:

KUZEY: Srp: Bosna: DOU: Eflak:

Macar:

Budin

( 1 7 ) - T a m u v a r (6)-Egri (Emaret) (7)

( 9 ) - K a n i j e (8)

Belgrad-Semendere

Hersek ( 2 ) - D a l m a y a - B o s n a Krm (Hanlk)

Kk E f l a k - B y k Eflak ( E m a r e t ) Kara Budan-Ak Budan (Emaret)

Bodan: Erdel:

(Krallk) (Arnavut): s k p ( 3 ) - Y a n y a (4)

Ernebud: Hrvat: BATI: Bulgar:

kodra Rum:

( 4 ) - K a r a d a (6) (7)

Selanik (4)-Manastr (3)-Mora

Ni ( 3 ) - V i d i n

( 2 ) - S i l i s t r e ( 3 ) - E d i r n e (5)

TOPLAM

93

liva

(sancak beylii)

OSMANLI ASYA - AFRKA - ADALAR

OSMANLIASYASI: 4
dareleri imi

biid ( k e n t l e r ) ; iltizam,

19

eyalet,

184

liva
91.000

ile

yrtlr. tmarl da-

has,

saiiyane,

malikane t i p l e r i n d e d i r .

muhafz askeri vardr. Asya

"beldeleri 4

etnik gruba

gre

ayrtlanr:

LVALAR ARAP: Yemen: Der'iyye, fed M u h a S a n ' a Z u b e y d Lha A b u A r i , H a b e : N e c i d Hasile: Habe

C i d d e : M e k k e Talif Medine,

Kdus erif Gazze Gerk Sa7

Nablus Aclun Bekaa'l Aziz, Saiiyane: T e d m r S a y d a Beyrut, Halep:

sancak. KRT: Basra: Musul: 6 sancak, Sleymaniye:5 sancak, Osmanl + Krt, 13 s a n c a k , Kars: 6 s a n c a k , V a n : Badat: 18 sancak,

2 sancak, Diyarbekir:

ERMEN: Erzurum: 13 s a n c a k . TRK: Anadolu: Edene: 5 sancak.

12 s a n c a k , ldr:

14 s a n c a k ,

Karaman:

7 sancak,

Mara:

4 sancak,

OSMANLI AFRKASI:

Eyalet Msr. Trablus. Tunus. Cezayir.

S a n c a k says 12 5 2 3 22

ADALAR

(AKDENZ): iin

Rodos-Ariboz-stanky-Midilli-Sakz-vb... Efendi'nin verdii r a k a m l a r biraz karanlktr.

K a n u n i a

Hayrullah

1 1 m e m l e k e t , 5 ( h a n l k - k r a l l k - e m a r e t ) bir y a n a b r a k l r s a , y a l n z A s y a v e Avrupa iin v e r d i i rakamlarla, and adlar birbirini t u t m u y o r .

Liva S a y s Osmanl Avrupa Osmanl Asya : : 167 M 351

And Livalar 93 121 226

E k s i k an 74 51 125

A v r u p a ve Asya'da

351

liva v a r d i y e y a z l y o r . 125 liva

Bunlarn ayrntlar an-

lnca o r t a y a a n c a k 2 2 6 liva k y o r . yor. Tekmil yor: 4 eksik. imparatorlukta 377

h a n g i e y a l e t l e r d e ? A k kal3 ktadakiler 373 sayl1 3 liva ise o n l a r -

liva g s t e r i l i y o r .

Eer A k d e n i z adalar (Cezayir'i Bahri Sefid) 9 fazla. Bu

la 3 8 6 liva t u t m a l :

Eyaletler tm olarak 34'tr deniliyor.

r a k a m A y n Ali 18, A s y a ' d a

ile Ali

avu

da doruluyor. A m a , ayrnt verilirken A v r u p a ' d a 4 eyalet anlyor. Hayrullah MLK

10, A f r i k a ' d a

1 eyalet de adalar olunca, t o p l a m rakamlarn y o r u m l a m a k g.

33 t u t u y o r .

Efendi'nin

BLMLERDE 100 yl

NCELK DEKLKLER (17. yzyl ortalar), Osmanl lkesiev-

Kanuni'den nin mlkiye

kadar sonra, iki byk ana balyor.

blmleri

beylerbeyilik (Rumeli-Anadolu)

resinde Daha

oturakllamaya dorusu, yerini,

Hayrullah

Efendi'nin bzl

izdii ve

corafya ve.

etnik m l k i
Krm

b-

lmleniin

d a r stratejik bir Srp, Eflak,

derleni

alyor. oluyor.

hanlBulpadi-

, gar,
ah

Erdel

krall,

Budan

emaretleri a n l m a z

Rum,

Arnavud,

Hrvat e t n i k

gruplar

Rumeli beyierbeyiiii i i n d e
dorudan

eritiliyor.

slam-Arap-Afrika

lkeleri,

saiiyane b i i m i n d e
(hatta) bir Badat

doruya

haslar arasna sokuluyor.

(Msr-Yemen-Habe; bu

Garp Ocaklar: Trabbiime giriyor). K-

lus-Tunus-Cezayir; rm'da Kefe diye

Basra-Lahsa, gene

saiiyaneyiandrr

beylerbeyilik

ayrlyor.

17.

yzyln

bandan

ikinci hep

yarmna 25

dek

(1602-1653),

Osmanl'nn o bey-

hasile o l a n

beylerbeyilikleri

olarak saylr.

9 saliyane e y a l e t i

lerbeyiliklerin dnda

braklr. Y a l n z Ali a v u ' t a

Badat saliyane sayld-

halde, gene hasile srasna s o k u l u r . O yirmi be B e y l e r b e y i l i k l e r d e n y a r m y z y l i i n d e ad deimeksizin

kalanlar var, dr, 713-

unlardr: K a r a m a n , 8- T r a b z o n , 9- a m , Kars, 14- V a n , 15Musul, anlan 19- T r a b l u s a m , 20- R a k k a (Maa 10Halep, 11Erzurum, 1712- l18-

1- Rumeli, 2- A n a d o l u , 3- Diyarbekir, 4- Bosna, 5- Budun, 6- T a m u 16- C e z a y i r B a h r i s e f i d , Ruha). hem sayca, sras h e m adile Osbeylerbeyilikler, Kefe,

Kbrs, lar

B u n l a r d a n sonraki adlar bakmndan manl y a z a r n d a yle A y n Ali ('16091

deiiklik gsterirler. buluyoruz :

Deiiklikleri, tarih

Koci B e y (1630)

Ali

Cavus

(1653)

Eyalet says I II

23 Rumii Sagyre Zlkadiriyye -

26 Sivas Zlkadiriyye Badat ehrizor

26 Sivas Mara Badat ehrizol Kanije Eri Koi B e y ' l e Ali a v u a r a s n d a 1 6 3 0 yl 26 (zor)

IH

Habe

A y n Ali ile Koi B e y a r a s n d a 2 1 yl v a r . 2 3 yl v a r . grnr. I sayl 1 6 0 9 yl 23 olan hasile 1 6 5 3 yl 26 saylr.

beylerbeyilikler artarak,

O l a b i l i r . Y a h u t bir s a y y a n l g s v a r d r . normaldir: ile 1630 yllar 1609 yl

stunlardaki Gene

deiiklik 1609 ve

"RumiiSa/yr"{k"Sivas"&ya1653'te

k R u m
leti

lkesi)

saylan yerler,

1630

1653 yllar

kestirme

olmutur.

"Zlkadiriyye"denilen,

"Mara"
yan

olmutur. 1 6 0 9 yl a y r c a b u l u n m a 1630 yl kurulmu ve

II sayl s t u n l a r d a k i deiiklik de n o r m a l d i r .

Badat ve
III s a y l

ehrizol ( z o r
1630 anlmaz.

ehri)

eyaletleri,

1653'te

kalmtr. stunda, yllarda ylnda Buna konulur. deiiklikler. anlan karlk

Habe e y a l e t i ,
1653 yl

ondan

nce

ve

sonraki izahsz 2

20

Kanije ve

Eri d i y e

beylerbeyilik sraya

Bunlar biimcil

takntlar ve

MLK Asl aktard de d sinde

BLMLERDE

NTELK

DEKLKLER z asndan 7 gsterdikleri livas deiBir

ilgin olan ey, 16. yzyl hem mlki

beylerbeyiliklerin ortasndaki

ikliklerdir.

imparatorluktan

Hayrullah

Efendi'nin

b l m l e r d e , y a l n z am e y a l e t i n i n

sa/iyane'dir.
gsterilir. da 7

Diyarbekir, 25 5

Krt h e m

Osmanl b e y l e r i n

idaresinde Onun

17. y z y l b e l g e l e r i d a h a a k l a y c o l u r l a r . eyaletten birinci o l a r a k Badat\ gsterilir. 8 sancak, 8 tmar-zeamet idaresinde olarak

1 6 3 0 yl iin Koi B e y , s a y sancaidareVezir Beylerbeyi ve ll'i

sa/iyane s a y ar. Diyarbekir,

hkmet-ocaklk\d,\v.
kinci

Krt b e y l e r i n i n d i r
sancandan:

Ostvan-

l s a n c a d r . ne ile
1653'te Ali larndan tir. ruya, Bunlardan

Kbrs'm

"Bu sancak sa/iya-

viri/r"der.
avu (Sofyal)'un, hepsinden s a n c a k olur. daha 12 de e d e b i y a t s z olan yaz22'ye inmidosancak dorudan ve olmayan hemen mesele baka eyler reniyoruz. Diyarbekir'in 24 sanca olan

Osmanl'nn pay
bulunan, 20

10

tmar-zeameteri

tabe/ve

a/eni\ev\
iin

yurt-

luk ve ocaklklarsay\\w.
a y n d r ( 8 erz' ca gsterilir. eyalette

sancakl

Badat

hemen 18 san-

memleket,

1 2 erz' I r a k ) . 0 y s a , 1 6 3 0 ' d a B a d a t ' n

Ayn

hasi/e o l a n

sancaklarla sancaklar Salivane

birlikte,

sa/iyane y a h u t yurtlukse

ocakhkveya

airet b e y l i k l e r i

olan

yledir: Hasile .5 .7 10 Hasile 10 .6 .5 10 .5

Kefe.. Kbrs am. Cezayiri Bahrisefid

,Tm S a n c a k l a r 3 4 3 Yurtluk ve Ocaklk

Diyarbekir ehrizor... Van.. ldr Halep Daha Badat Musul . kark olanlar:

12 13 .8. .3. .1.

Yurtluk ve Ocaklk 12 2

Salivane 8. -.

Airet

Beyleri 3

Demek la, 58 t a n e s i klrsa, sancak

11

eyaletin

72

sancandan ayrlarak,

51

tanesi

yurtluk ve ocaklk a d y dzendedirler. bir y a n a bra18 Kefe

3 tanesi

airet b e y l e r i

iin

en az m e r k e z i y e t l i

ortada,

(klasik Osmanl)

/////^dzenlidirler. padiahn

en ok m e r k e z i y e t l i
vardr.

(dorudan

eliyle geliri t o p l a n a n )

RUMEL RUMEL: Alacahisar, (Vuletrin), Paa

BEYLERBEYL VE Beylerbeyilii 2- A v l o n y a , 712- S e l a n i k , 3ilkin 8-

DEMEYEN sanca 49-

SANCAKLAR 17 s a n c a k t : 6111-

paa Mora,

ile b i r l i k t e 510-

Delvina,

Dolakin, Ohri,

Elbasan, Pirzerin,

kodra, Pritine 17-

(skenderiye), Sanca

Kstendil,

13- T r h a l a ,

14- s k p ,

15- V i d i n ,

16- Y a n y a ,

(Eyalet Merkezi.) livalar katlarak,

Sonra

(zi-Klbron-Kili) 19Bender, alaybeyi,

boyu

S/iistre

Eyaleti

de

(1823-

AkSilistsa, ayr

kerman, re, 24yesar:

20ile teki

er men,
Rumeli

21oldu.

Krkkilise,
Paa birer

22-

Ni bolu,
2

Vize) s a n c a k l a r
sol) ve

sancann

(yemin: Bunlarn

sancaklarn

alaybeyi v a r d .

sancaklar

mehterhaneleri blnd. 24

bulunuyordu. bozulmad. D a h a s o n r a l a r Mora ( G r e k ) baka 3

17. y z y l 1653

Rumeli sistemi

eyaleti 6 sancaa yazsnda yrksancaklar

klasik sancak beyliinden

msellem ve

anlr. Sancaklar:

Msellem Yrk
cak says Liva

Kzlca-Cengane-ermen. OfcaboluVize-Tanrda-Selanik-Kocack-Naldken.
17. y z y l ortasna dek sanortasndan

r:

teki eyaletlerden

16. y z y l

hi d e i m e y e n 14

beylerbeyilikler yalnz 5 tanedir.

ANADOLU:
(Ba11kesir)-

Sancak: I s

Paa
part a

Sanca-Ktahya-Saruhan-Aydn-Karasi Y Hdavendiga r ( B u r s a y Kar asi-Boiu-ankr-Kastamonu. Sanca-Konya-Nide-Beyehir-KrehirSanca-Tamuvar-Libva-Gle-Moravamaa

( i l e ) - Pas in -Kk

Men tee-Hamidili(
7 6 Sancak: Kk

Ankara-Karahisarsahip-Sultann KARAMAN: Akehir-Aksaray. TAMUVAR: Yanova-Genad KARS:

(Erdihan' (ile) 6 Sancak: Sancak:

(Eskiehir-St)

Paa Paa Sanca-Kars

(A..'dan)

Paa

Bahvan maa

k..)-Zaroad-Geevan
(A..'dan)

(Guceran

A.)-Kazman
(Erdenuc

Suregil-Cucvan ILDIR:
13

Sancak: Bzrk

Paa
A..:

Sanca-ldr-Hartu
Byk (A:.)

h..)-Arda(Ahklek

han
A..)-

(Ardahan'

Ardahan)-Bezerk-Harek

Postho-Ma
olan

hcil-Acara-Pumbeh(Penk)
Sancaklar:

Ocaklk

Pertekrek-Levane-Nisflevane-avat.

AM:

11

Sancak:

Paa

Sanca

am-Gazze-Safed-Kuds Sveyk
(Kerek

erif-Ace/un
maa S-

(Le c u n ?) - S?yda-Beyrut-Nablus- Tedmr-Gerek veyk K.B,)-Aka DEEN SANCAKLAR VE deien Ad 16. y y BOSNA 9 1630

ALAYBEYLKLER yle sralayabiliriz: Alaybeyilikler 1653 7: (Paa Sanca) (Zana

S a n c a k saylar Beylerbeyilik

eyaletleri

Bosna IzvornikA..).-

Hersek-KiliPozega-Rana
BUDUN-EGR KANJE (Macarca: 17 20 17: (P.S)

Kerka-Rahvie

(Bakris?).

Budun- Eri-KanijePeevistn i
Szekesfehervar; slavca:stolni)

BelgradSansar-

Muha-sekSean
da:

NovigradSoit/kSketvar)Serem-

(Seksar A..

EstergonSemend/re SmontorniKIBRIS 8 8: (P.S.)

Sekoy-

Hatvan-SegedinKopan-Pojim) Sis-KirineMagosa. SamsadLefkoe- i t- TarsusAiaiyyeBafi-

ZULKADIRIYYE

4:

(P.

S.) Mara- Maiatya-

AyntabCEZAYR' BAHRSEFD 13 13:

(Mara) Karsi-

Zikaderiyye, ili
(Korint?)Lepanto?)-

( K a p t a n Paa) Gelibolu

-Ariboznebaht:

Karl

(Eynebaht:

MestreKoca
TRABLUSAM 5 5: (P.S.)

Nakaahi-Biga-

SakzSla. Hama-

Mehdiye-Rodos-MidilliTrablus ( a m ) HumusHALEB 10

SeiimiyyeCebeliyye.

6 : ( P . S . ) Haleb- Edene ( A d a n a ) -

Kiiis- (Ekrad' BirecikMaarraMmbAziz

Kilis)-

BaiisiTrkman

RUHA (RAKA)

4:

(P.S.) Raka (Rusa- Urfa)-

CamasDIYARBEKIR 22 24

Suru-eyrihaburBenisebiaAne.
Hkmet

2 2 : ( P . S . ) Amid- (Be Ocaklk: )

Hakt ( H a n c k ) Gen-Pertekermik-

Ceziyre-

Eilapakur-

Harput-iH88xpvX. Elaz k ) - E r g a n i - S i v e r e k - Nuseybin

Hasankief-Siird-Mefarkn SencazRUM SVAS (Rumiyyei Sagyr): 8 7: (P.S.)

Akakale-

Habur-emigezek. SivasAmasyaBozokArapkir)

Divrik-CanikERZURUM 12 12 12:

orum-{k.C,.\ arkiIspirTekmanK.

(P.S.) Erzurum-Karahisar

Pasin 'i UlyaMalazgird tortum Kuzucan,

Hns-

Mecenkerd
TRABZON KEFE HABE MUSUL 6 7 2 2: -: -: 5:

(Micinkered)-Namrevan (P.S.)

Trabzon- Batum.

Saliyane. S a l i y a n e (Livai Necid-

Habe-Deriyye).
(P.S.)

MusulMusul-

BacvanlHornBADAT VAN 18 13 18 14 20: 13 (P.S.)

Tekrid-Eski Bane
(anld)

Herobane).

Van-AdilcevazErciMuKarkarBargiri KesaniBeni
Kutur)

AsiberdKala'i
EHRZOR (ZOL) 21 19:

Agakes-Ekrad'
Beni

Kutur (Vadii

BeyaztHkmet'i

OvackBitlis. Cebel'i Hezarmend Acur-

(P.S.)

ehrizor-Srcek-

Erbil-

KeafTolcuran-

ehribazarMerkave-

HmreynCengle-

Yakberle-

Be ka s-

Usni Tel-

Tav is Seyyid Dadan Dudin Paa.

BurencinIrman
(Davudan)(Iruman)-

Berend ( P e r e n d ) Harir maa

(Harir Rudin)-

Kal'a'i Gazi Kean

DRDNC OSMANLILIIN TARH

KTAP DNYA

NDEK YER

OSMANLILIIN

DNYA TARH YER slamlk, iine t e m i z l e -

NDEK Osmanl mek nn iin bin tarihi, slam tarihinin btn yakndou bulap, yer yer

bir rnesans\d,\v. (Irak-Msr)

girdii

tefeci-bezirgan u y g a r l k l a r Mool-Trk oymak feodalitesi) bir beylik o l d u . kar bir s e r h a t gi-

bir e l i k i s i y l e gebe yaratt.

rmt.

Orta A s y a domu

aknlarnn

as,

"tavaiflmluk"(dou-slam
alardan uygarlna Ve

devletiklerini

Osmanllk o

Tarihsel artlar, Osmanll vurucu bi gc yapt. arabuk saman alevi

bat-Hristiyan benzeri

O s m a n l l k da,

"tavaif/mluk"d,e\\et\V\ev\
100 y l l k

olup ortal Dnya kinci

kaplad. Osmanl

"tabiimrf,
sonu

T i m u r akn zmn olan

ile s o n a e r d i r e c e k t i . Osmanl'ya yard. temel adamt. (anari

kontenjan,

Bizans k r d m n n birincisinin oldu. ile fethedince,

Devleti,

"Fetretdevri'i
oluumun kompleksi yahut ana Orta

dnemini) Evrensel, maddesi, geldi. at

giderip,

Bizans'

"tava-

iflmluk" emberim
Bu ra o

"c/A?/7A//-"imparatorluk

toprak ( t a r m )

retimi

tefeci-bezirSin-

gan l e i m i n i n
medi, dabn denle, yerine

birbirine girdii incelemeye Asya'dan

ekonomi srtnda

iliki-elikileri adrlarla olay

kompleksidir. zembille

A n c a k o kompleks g k t e n

getirilmedi. kavranlamaz. girdab

Osmanl O ne-

corafyas zerinde, dnya toplumlar girdabndan dodu. karakterini anlamadka, evren, Osmanl Osmanlln, iaret ekonomik, sosyal, tarihsel

Bu tarihil giriindeki

etmek gerekir. kitabn balca ayr konusu odur. 3 Konuya girerken, h e m a n l a l r olO zaman, en yer iinde Bu

Bu drdnc mak, hem drdnc sonunda, dorudan kitab

prosenin Osmanl doruya 3

(srecin)

btnln y i t i r m e m e k istedik. amacnn plan

blme ayrmak gerekti.

Her b l m d e , problemin

toprak dzenini a y d n l a t m a
Osmanl Tarihinin

alr. A m a , a y r ele a l d m z 1- slam

i n c e l e n m e d i k e , ok kark olan Maddesine

kendisine, kitapta

girilemezdi.

blm yle sralyoruz: Asndan Asndan Asndan

Dnyas

2- Hristiyan 3- Trkiye

Dnyas

Problemi

Bu

adan

neyi

aradk? denedik. birinci sraya

Osmanl
Eer

Tarihinin Maddesi,
ile

yani

ekonomi tekubak

meli ile
ile yukarki

uzaktan

yakndan sras

ilgili v e a y d n l a t c baka trl olurdu. srada girecekti. Hristiyan

olabilecek konular rnein, Ama,

gzden

geirmeyi

soyut mantk izii

almak

davransaydk,

blmlerin

ikinci g e l e n kinci

"Hrisgeni-

tiyan
len telii

dnyas"aratrmalarn

gerekecekti. okuyucu

"Hristiyan dnyas"b\r'mc\
g kavrayacakt. srasna

"sian dnzge

j/asy" blm n

az ok bilmedike, gre;

dnyas

olaylarna

Tarihte zaman

Hristiyan sra

dnyas olurdu.

tez idi.

slam dnyas slam an-

antitez o l d u .

n c e tezi

belirtmek normal

N e v a r ki,

titezini azck s e e m e y e n kimse, Hristiyan dnyasnn d e n e ii o l a c a n s e z e m e z d i . O y z d e n , plm, lyd. lmden sonra diriltmeye genellikle dnyasnn G e n e , 3. nuncu ta nk, rleri cildin uratlm bulunan duruca gsterici

bu Osmanl Tarihinslam el dnyasndaki, bulunmaHristiyan

ilkin, O s m a n l l k a r n e s a n s y a altnda

ekonomi ve

zellikle Orada

toprak i l i k i l e r i

yle yaptk.

e d i n d i i m i z yol hazrlandk. bu

kazklarla,

ilgili y n l e r i n e

blm "Trkiye Problemi", de en sonuna

ikinci cilde d e i l ,

belki e n soHatze-

bir b a m s z b l m c k d i y e k o n u l a b i l i r d i . anlalmadka, onun

belki d e hi k o n u l m a y a b i l i r d i .

Bir p o l e m i k b r o r o l a r a k k a r l a b i l i r d i . n e s r l m d o r u y a n l t e z l e r i v e g-

Osmanl

Tarihinin Maddesi a y r n t l a r y l a
asndan kalrd. asndan

rine T r k i y e

problemi

tartmak ezbere Trkiye

Ancak, lirlerdi:

problemi

Osmanl

tarihi zerine yerini

zerine

sylenmi

olanlar, Osmanlln dnya tarihi Daha dorusu, Osmanl dnya kaldk. aklamalar, blm Osmanlln

iindeki yeri toprak dzeni tarihi iindeki Onun

ile m i h e n k t a n a v u r u l a b i yaplm tek tk aydnlatamadklar kitapta bu 3.

iin, y a k t r m a t e z l e r e d k l y o r d u . koymak zorunda

iin,

drdnc

BRNC SLAM Osmanllk, koba oldu.

BLM PROBLEM

DNYASINDA TOPRAK dnyasna elifi Bat kar,

Bat-Hristiyan Osmanl

Dou-slam
slam

dnyasnn ku-

Tarihinin Maddesi,
lmnden

elifine kalan

uygarlnn

rallar v e k o u l l a r Daha lan durgun

ile k u r u l d u .

Hristiyanl:

O y n a k h a y v a n c l , AkdeDou-slaml: sonra kalmnden

niz kentler u y g a r l n n
bitkicil

sonra

ruhu idi.

yakndou-kentler u y g a r l n n
slamlk), snfl ayn

ruhu o l d u .
Bu iki

ruh ( H r i s t i y a n l k ve

kkten

ktlar. kalp

Kent i i n deikal-

de,

snfsz idiler.

yukar barbarln s o s y a l
ise hatta

uygarlk b i i m i n e kentten
dodu. k a y n a k aldlar.

tirmesi madlar, yince:

H r i s t i y a n l k ile s l a m l k , y a l n z a y n ayn

kmakla Biraz ken

sz y e r i n d e Her iki da,

semtten
ayn

s l a m l k HieeleHkurantika fkrd.

caz k e n t l e r i n d e n ,
ristiyanlk

Hristiyanlk

Filistin

kentlerinden

din ve

ruh d a ,

hemen

rk veya

u/ustan

Mslmanlk

da,

gebe

Semitierin
Semitler

iidir.

tefeci-bezirgan
tardlar ve Ama,

imparatorluklarn gelitirdiler. diyalektiinin

ruhlarn,

benimseyerek

evren

kanlmazl,

h e r iki

ruhu ve

dini de y a k a H-

lamazlkedemedi. ristiyanlkla slamln memitir" denilebilir. Onun iin, ruh-din gz tekisini nnde

"Akrabann
da

akrabaya

akrep
gitmesin,

etmez

ettiini"denmi.

karlkl

o l a r a k b i r b i r l e r i n e e t t i k l e r i n i " a k r e p etsom tarih byle geliti. birini a n l a m a k iin, m u t l a k

H o u m u z a gitsin, tutmak gerekir. kalr.

(ikiz-dman-kardeler)den dnda yarm

Hristiyan

dnyas

problemi,

slam

dnyasprobleminin

Anlalmaz. Maddesini bize e n a k v e bablmde

slam Trkiye'deyiz. iki a y r m g e r e k t i :

slam Osmanlln

s i t e v e r e n a, a n c a k s l a m t a r i h i n i n 1- n c e slam t o p r a k ilikileri 2- Sonra, bu konunun tarih ile

maddesi olabilir. A a d a k i hukukuna deineceiz.

iindeki a n l a m n a d o k u n a c a z .

AYRIM SLAM Bu tktan

I TOPRAK LKLER VE birka szle HUKUKU tanmlamasna alfabetik giri y a p s-

Ayrmda, sonra,

toprak p r o b l e m i n i n emas.
Burada en

konuyu

balk altnda zetleyeceiz: biimiyle belirdiine dokunacaz. Mlkiyet ilikileri, koullarla) iki ister i s t e m e z , bir ss-

1- slam lamlkta Bu ra lamlkta

Toprak likilerinin

k a t r l t o p r a k ilikisi ilikiler,

mlkiyet i l i k i l e r i d i r .
alan balca

hukuk a d n a) Fkh, b)

normlarla ( k u r a l l a r ve

deyimlendirilir.

mlkiyet normlar,

kategoriye ayrlabilirler:

Kanun.
ayr bir b a l k a l t n d a zetlenecektir. ksaca tanmlanmaya allacaktr.

2 - Fkh n o r m l a r , 3 - Kanunlar, TOPRAK

PROBLEM Problem Osmanllktaki sebebi, naslsa toprak dzeni o dzenleri, yle olmu ve zerine bir d a h a ha-

Dnk-Bugnk Btn yrtlen deyimiyle, deimez) k i k a t l e r gibi kadim

m e d e n i y e t l e r gibi, en

dncelerin mcerret

byk yanlma

Frenklerin

" U n e f o i s p o u r t o u s " (bir k e r e (soyut) ve ele a l m a k t r .

mutlak kategoriler,

tezatsz, yalnkat

Osmanl toprak dzeni, samedani iiklikler Yldrm me biimi, kategori deildir. Bu kadarki geirmitir. hemen

bandan sonuna Kurulduu deiikliklerin,

dek ayn beri

k a l m , y e k p a r e bir b i t m e z t k e n m e z dediyeceimiz, Ksadr ve insanm-

gnden

Birinci

Osmanllk

Beyazt'a

ilk y z y l l k i l b l e r ( g a z i l e r ) a n d a k i d e r e b e y l e andrr.

her " T a v a i f l m l u k " d e v l e t i n d e k i n i ekonomi kurduu bilimleri kinci

T i m u r b a r b a r n k a t a s t r o f u ile a b u c a k y k l r , g i d e r . A s l a k l a n m a s lk t a r i h i v e t m s o s y a l deiiklikleri, naa Fatih'in

iin n e m t a y a n t o p r a k d z e n i b y k ko-

Osmanllk diyeceimiz Osmanl B u g e l i m e l e r b a l c a iki

paratorluu'nda grlen gelimelerdir. ayrlrlar:

I. DRLK DZEN: Mehmet'ten Bu Marks, Kanuni I. mnasebetlerin Kapital c.

(Sipahi T m a r l a r ) dahi denilen Sleyman'a dek uzanan politik b a k m n d a n ksa

birinci ad

konak.

Fatih

toprak mnasebetleridir. " RN RADI' (K.

ekonomi

III) e k l i n i n t o p r a k l a r d a a r b a s m a s n d a n g e l i r . (Malikane sistemi) ksa ad de denilen ikinci konaktr. Marks, KaKapi-

II. K E S M lerin ekonomi

DZEN:

nuni I. S l e y m a n ' d a n tal I . c .

beri g e l e n t o p r a k m n a s e b e t l e r i d i r .

Bu

mnasebet-

politik b a k m n d a n

"PARA RADI' (K.

III) e k l i n i n t o p r a k l a r d a a r b a s m a s n d a n ileri g e l i r .

rat manl le

biimi,

toprak ekonomisinin btn iki balca konaa,

ancak sonucu gibi

olduundan,

biz,

Os-

toprak dzeninin

benzerleri

k a n l m a z bir d e t e r m i n i z m -

geirdii

"dirlik dzeni" ile

bulduk.

"kesim

dzeni"adlarn
Bencihan g bu

vermeyi hem daha gerek, Bu

hem daha anlatl

iki k o n a k , b t n k a d i m m e d e n i y e t l e r i n b a l a r n d a n g e m i t i r . oradan ncesi gelir. Ama, her m e d e n i y e t t e , ayn mnasebetler, bir e i t l i hem gayr mnasebetleri lsnde, yeryz bambaka Kadim "Das corafyasndan

zerlikleri ekonomi rnn t a r i h

insan ynlaretici olular gelimepek g-

g e l e n e k v e g r e n e k l e r i n e d e k bin nicelik ( k e m i y e t ) ve K a p i t a l " III. medeniyetlerin hem ayn,

etki-tepkileriyle leri g s t e r m i t i r .

nitelik (keyfiyet) Marks'n

m e k a n i z m a y a dayanr. d tr.

cildin s o n u n d a

zel b e l i r t t i i gibi, e n s o n R o m a m e d e n i y e t i , t a r i h i n r n irad ile p a r a irabiimlerinin d o u m sanclar Hatta, iki bat kapitalizminin iinde kvrana kvrana lmtr. Ayn ybu mutdamrngeye giren Osmanl mparatorluu, o b a k m d a n daha mutlu o l a m a m k o m p l i k a s y o n u ile d e k a t m e r l e e n bocalaylar tarihine suzluk, gasn yzyldr sren Trkiye kanlmaz

vurmutur. incelemek, Osmanl Tarihinin sonra bile Maddesini ak-

Osmanl toprak dzenini lamakta de olduu kadar, miras brakt olduu lamaz. gerekir. Tarihini den

Osmanllk ldkten tarih

istesek,

istemesek

r u h u n u d a a y d n l a t m a k iin ilk a r t t r . kolayca, Osmanl mahkemesi

Hukuk mahkemesin-

kadar iin,

nnde

"mirasn reddi""yap-

M i r a s a k a t l a n m a m a k iin bile, n c e m i r a s n n e o l d u u n u iyi b i l m e k Onun toprak dzenini incelemek, tmyle Osmanl uygun rn bulunan buneNeden aakaldmz, olarak Osmanl ilgilendirdii kadar, o tarihin en aslna ilgilendirir. ancak

g n k T r k i y e ' m i z i de can e v i n d e n birok

"hallerimizle hallendiimiz",
politikamzda

genel

tarihi,

zellikle Osmanl toprak dzeni Onun dka 35 ki iin,

ile a z o k a y d n l a n a b i l i r . sa-sol atmalarnda u

"toprakreformu"ady-

la y u v a r l a c k ne srlen milyon kiiye datlsa Kyl

problem,

bu tarihcil teorik t e m e l i n e oturtulmaTrkiye'nin kadar dnm topra dner, dednmle topraksza

kr d v n e evriliyor. bu

Sacr.

h e r k e s be alt teorisini

magojisini yapyor. t o p r a k ilikilerinin

d e m a g o j i y e oy veriyor. karsnda

"Solcu". T r k i y e ' d e katlanmad, buluyor.

tarihcil

kavramak zahmetine

dolaysyla da anlatamad SLAM Bugne

iin, y n l a r

TOPRAK LKLER kadarki toplumlarn HUKUK mnasebetleri, zerine kurulur. tek szle

MLK7ml-

)AF7"mnasebetleridir.

Modern aa

kadar gelen toplumlarn

balca

kiyet h u k u k u , t o p r a k m l k i y e t i n i n temeli

Osmanl toprak

dzeninin

ana

izilerini

kavramak

iin,

slam t o p r a k

hukukunu

gzden

geirmelidir. SLAM TOPRAK LKLERNN btn Bat ortaa K KAYNAI krallklar uzun gibi,

Osmanllk, larn di. dine mesi, sahibi ferle im veren

derebeyi

barbaryn-

din t e k i l a t l a r n a d a y a n m a s
Mslmanlk, kentlilerinin bir k a r t o p r a hareketi

ile d o d u .

O s m a n l t o p r a k d z e n i n e bigelimeler geirile, kk MeMekke plebleri

slam toprak mnasebetleri ve

hukuku

bulunmayan

toprak paralarna

tefeci-bezirgan Yahudilerce olarak balad. Bu hrlk, demektir.

ipotek k o n u l m u olan patriileri olan

slamlk, topraklarn Mekke

azat ediltoprak

hrletirilmesi sonuland.

Kureylilere ve Medine tefeci-bezirganlar

olan Y a h u d i l e r e kar za-

slamlk yayldka, hep o n d a n raklar, nceki

eline

geirdii

yerleri, Nasl

ya

barla"SULHEN", alsn, mtegallibeleri grevi,

yahut eline

savala " A N V E N " , " U N V E T E N " ( z o r l a ) a l d .

ve t e k e l i n e d m esir t o p r a k l a r d .

alrsa

bu t o p r a k l a r , o esir top-

medeniyetlerin tefeci-bezirgan ve

slamln tarihsel

her n e p a h a s n a o l u r s a o l s u n , tekellerindeki

kendi dou ilkelerine sadk kalarak azat edilmesi; eski sahiplerine,

azatlamakt. Ve nitekim onu yapt. k m medeniyet zalimlerinin ve mtegallibelerinin daha dorusu topraklarn

kk retmen i f t i l e r e
topraklarn azatlanmas,

adaletle ele g e i

datlmas biimine

demekti. gre iki y o l d a n Mslman brakl-

slamlkta baarld: 1-

KARILA

ALINAN

TOPRAKLAR:
kendi HARA

Yaplan

anlamaya alnd.

gre,

olmayanlarn

ellerindeki

mlkleri

olan t o p r a k l a r kendilerine

d. T o p r a k s a h i p l e r i n d e n Hara rak klesi lere (Xupza) sz, Rumca

(yer vergisi) gelir.

"harai"den
Hkorion

Bizans

mparatorluu'nda, kyde oturanlara

top-

Parehoi denir.

(apoixoi) d u r u m u n a g e l e m e d e n n c e k i az ok hr kyveya (Xwpiov), Diel: adn

Homai

(Xwua)

"Hiritai" dava
l'Empire

"Bunlarn
1947,

hukuki kiilikleri

var.

Mahkeme
Histoire bugn alan

nnde
de

aabilir,
hl

hak

dileinde
Paris

bulunabilirler." ( C h a r l e s
s.105) Trkiye kalmadr. oradan

Byzantine,

kylsnn Hara

oluk ocuuna

"Horanta"demes\ nce Bizans

"O vergi, blgelerde

slamvard."

lktan
lkin misine ra
264

ve

Fars

egemenliine
malla denirdi.

boyun

een

(Henri Masse:

" L ' s l a m " , s. 63, Paris 1937) Mslmanln toprak ekonotoprak trl mlklerden hakurtulamadnakdi, gah ayni yenilik, kapal harac,

h a r a ayni \d\. Y a n i getirdii

Hristiyan k e s i m i n d e k i
bir

nakdi olarak almasdr. toplamalar,

Roma mparatorluu'nun gah

"tabii ekonomi"vetim'mden

gsterir. Hristiyan

slamlk bu

bakmdan, daha belli eder. da sahibinden

doarken, hara

Roma'dan

daha

ileri "HA-

bir b e z i r g a n

ekonomi gttn

kii mlk o l u p

alnan

topraklara

R A C Y E " arazi denir. yet toplumlarnn dir. Mslman en

Haraciye topraklarn, slam topraklar byk ksmlar, bu daima zalim

i i n d e pek u f a k medenio

bir b l m o l d u u n u a n l a m a k g d e i l d i r . olmayan derebeyler,

n k , ele g e e n e s k i pek s e y r e k b a r a

mtegallibe tekelindeyanarlar;

y z d e n k e n d i l e r i o r t a d a n k a l d r l r , t o p r a k l a r d a kii m l k o l m a k t a n k a r . 2sine

SAVALA
der.

ALINAN

TOPRAKLAR:
ele geen

Olduklar

gibi, mal

Mslmanlarn alr. idi.

hep-

Savata

eya

GANMET a d n

lk M s l m a n l k Kur'an'n "Enfal" Ardndan gelen

ta g a n i m e t i n hepsi M s l m a n l a r n hepsinin orta olular, (gene snda btn ganimeti orta mal kabul ele orta ayet, etti. eyler, ister mal yapmaya

s u r e s i n i n ilk a y e t i b u n u b e l i r t i r . O n d a n s o n r a , s a v a a n l a r n y e n i M s l m a n elvermedi. Enfal sresindeki) ganimetin ayrd. ancak bete birini " b e y t l m a l e " s a v a a n l a r ara-

(Mslmanlarn

haline)

Bete drdnn

paylalmasn sonra Kur'an

Savatan ne pek kesin

geen

tanr ( m e n k u l e ) ,
alrlar. Snnet,

ister

tan-

maz ( g a y r i m e n k u l )

olsunlar, hkm bu mal

g a n i m e t deil

FEY adn

Bunlar zerimmet

gze arpmaz.

Hadis, cma kotarlr.

gibi y o l l a r l a , s o n r a d a n lkin ler lktan

k o n u l a r z e r i n e Fkh oluu gibi, tarih

kurallar

ganimetn

ortak da

feyzerine ncesi genilikte

Kur'an'da

ak hkmbarbarlkelei-

bulunmamas doduunu Mslmanlk,

slam a k n n n

sosyalist y a p d a n ;
usuz bucaksz

yeterince anlatr. hayalinde g grd btn o yerler zerinde hareketin prensiplerine uygun

r i ele g e i r i n c e ; lemler yapld. ra lece,

Hazret'i

m e r bir b l k t o p r a kii mlkiyeti

Mslmanlara

ayrd. TopBy-

ileyenlerden, yalnz topran ZEKAT' bir e i t M s l m a n denildi. btn Bir a v u fethedilen topraklar

s a y l a c a k bir R a l n d . giren t o p r a k l a r a

durumuna

"ri-

ye"arazi

Gaziler, uzaktlar. ise, ant ilse, imi

kaplayacak ounlukta iftlik diye peke

olmaktan ekmek kurmaya Hi dekendi

Mslman'a

geni yerleri

(topraklar

azat etme grevi Mslman

ile); y e r y z n d e g k s e l a d a l e t i

Mslmanln ineyemezdi. aalnn

prensiplerine ve
gerekten

lkclne
lkc

smazd. iki

Mslmanlk,

kald

srece, Hicaz

prensiplerini tegallibe aknclar, zans ve

Yukar barbarlk d z e y i n d e k i
elinden kurtarmt. Bu taze

kentinArap Bi-

den ( M e k k e v e M e d i n e ' d e n ) k m t . k t y e r d e , t o p r a t e f e c i l e r i n , m Kurey Fars Mslman ynlar ile pelerine taktklar byk

orta barbar ( b e d e v i )
meselesini

derebeyliklerindeki

toprak

kmazdan

kurtardk-

lar liin

iin,

Mslmanlk stn gelmi ve geliyordu.

Kaldrd ne de

eski d e r e b e y Mssaii-

yerine

hemen b a k a ,
dorusu,

yeni Ne

bir d e r e b e y l i i o

geirme

ikiyzll Mslmanlk, ad bile

lmanlktan

beklenemezdi.

k a d a r moderndi,

henz yeterince

medeni...
man tilmemi Onun i den tipte, hem

Daha

ilk a d m d a

derebeylileseydi;

alevi

kadar arabuk yeryzn kalrd. iin

kaplamak yle dursun,

Hz. m e r , e n g e n i t o p r a k l a r O s m a n l ' n n " m i r i a r a z i " d e d i mal halinde soktu. hem brakt, Beden ilenmi yerleri alan gcyle topra Brehier: ileyenlerLe monde

Mslmanlarn o r t a

kk retmenlerin tasarrufuna

hara ( t o p r a k v e r g i s i ) ,
kurduu vergi

cizye ( b a v e r g i s i )

(Diocletien'lerden

Heraklius'n

sistemindeki "Capitato"'L.

b y z a n t i n , c. II, s. 2 4 8 ) a l d . lenmemi topraklara tikleri bakann), aracl Toprak zerindeki TRL gelince: ile Bunlar, MAM'n ana (Mslmanlarn izileri se-

"Beyt/ma/dn

emrinde tutuldu. bunlardr.

klasik slam

prensiplerinin

TOPRAK LKS Hz. mer'den beri g e m i alt y z y l l k s n a "tutulacak yol:

Osmanllk, d o d u u gn, mal muazzam slam fkhnn kavramlarna geen uydu.

drt

b y k atall Ebu

Mezhep"

Bunlardan mam- Azam kollayarak, kard ve benzerleri iinde

Hanife'nin y o l u n u seti. en uygun gelen

O y o l d a , n c e k e n d i g e b e y a a y v e a n l a y n d a k i g e l i m e l e r i , s o n r a ele yerlerdeki artlar

Fkh A n a y a s a s n a
uygulad. gibi, toprak

Osmanl toprak kanunlarn

Osmanl gebelii:
'nin larna tutkun kiileri

Btn dehet

zerinde Bugn

ZEL bat

K-

dokunulmaz h a k k n

pek yle

^/sv?/tanmyordu. brakan, bunu ispat eder.

kuralOsman-

msadere e y l e m i n i n ,
arabuk

llkta s o n u n a d e k d a y a n m o l m a s

Kyl ynlar d a ,
bezirgan oyunu insanca ile

toprak

zerinde; rahat,

koruyamayaca, kaptraca emniyetli insafyla (savala)

tefeci-

e r a f ve

mtegallibeye

b\v kiimlkiyetinzamana elinde uygun mlk

den

ok,

alabilecei,

tasarrufu z l e m i t i .
ilendi.

Sbjektif olarak Osmanl'nn, eginliklerinden doan

objektif olarak ynlarn, Mslman

artlar, gereki

Suihen ( b a r l a )
diye dan yalnz kald. r

ele g e e n y e r l e r ;

olmayanlarn ele geen

Haraciye
alnd. ele

toprak o l d u .
Adlar

Anveten

topraklarBunlardan

k k bir b l m , m e r u s u l ,

ilblere m l k o l a r a k verildi.

riye

toprak o l d u .
bu

Pratikte,

geen

topraklarn bunun ahsna

haraciye ve
kan,

riye b l k l e r i
gzya,

devede ile

kulak kabilindendi.

Btn

Mslmanlarn

can,

abas

alnm yerleri, unun

266

peke ekmek,

ilk M s l m a n l a r gi-

bi, O s m a n l l a r iin d e ho g r l m e d i . ne, n, h e m y n l a r n fiili d u r u m u n a en yararl de gz malda ve /blere ( g a z i l e r e ) d a h i deildi. kontrol

Bu,

hem Osmanl en

gebe geleneibyk toprak ylk lAnkalm topraklarn dt.

pek smad. Asl Bu ister eit

Z E L K m l k y a p l a m a d . ortada istemez

kc //blerin "RAKABE"s\
lara

(mlkiyeti)

"Beyt/mai"e

cak, " T A S A R R U F " u brakld. raciye" denmedi, slam ile

(iletimi) ve yararlanrn, ok defa

Mslman olmayanbu t o p r a k l a r a "ha-

O n l a r d a n , r y e r i n e hara a l n d . A m a ,

"miri toprak"ad

verildi. bu eit t o p r a k m n a uygulamada, giderilemibir t r l

Baka

lkelerinde epey bulank kalan

sebeti, Osmanllkta daha duru ve ak deyimlendirildi. A m a , /C$7mlk medi. riye, manl en

toplum m l k
durumada, mlk srm,

arasndaki gnn

snrn

naziklii icab

nk, son

hangi g e r e k e y l e olursa olsun, politikas

g e r e k h a r a c i y e , g e r e k s e -

toplum mlkiyetinden,
miri

r i t o p r a k t a n ilk p r e n s i p l e r d n d a bir a k t a r m a v e a r m a d r . O n u n iin O s s k s k kii ne topraklarn kii ilk k a y n a k l a r n n toprak olduu nk, Mecelgerekesini topraklarn miriletirmitir.

le'nin dedii gibi; maldr. rinde

" m a n i zail halkn

(yok) olmu"tur: da ideal

F e t h e d i l e n y e r a r t k bir d a miri t o p r a k ze-

h a f e t h e d i l e c e k d e i l d i r . G s t e r i l e n y a r a r l l k ise, irsi i m t i y a z l a r a y o l a m a Devletin de, adalet ve menfaati her

Mslman'n eit

hakkn

korumakta

grlmtr. LENEN'leri

Yukardaki ayrma gre, Osmanl topraklarnn yndrlar) u tipe blnr: Mslman'n ahs 1- RYE TOPRAK:

(Amir.

ba-

mlkdr. mlkdr.

2- HARACYE T O P R A K : 3 - MR T O P R A K : RYE VE

Hristiyan'n

ahs

Beytlmalin mlkdr.

Kimsenin ahs mlk deildir.

HARACYE TOPRAKLAR riye topraktan MsBura-

riye ve haraciye topraklar ahs mlkdrler. lman daki yalnz r verir. Haraciye topraktan haratan da; kii hara, miri t o p r a k l a r d a n a l n a n rle hara gibi, Onun haracn iin,

Hristiyan

hara verir.

bambakadr.

Osmanl tat-

bikatnda, alnan hara karlmas j/eAarazi

haraciye t o p r a k l a

miri t o p r a k t a n sk sk f e t v a l a r n

biimleri veren

b i r b i r l e r i n e k a r t r l a c a k v e a y r m a k iin, ayrmak zere, haraciye

gerekecektir. denilir.

mlk olan haraciye topraklarn, topraa

miri t o p r a k t a n

"srf haraci-

Gerek riye, gerek haraciye len, lar, kesin o l a r a k kiim/kv\eY.

(srf h a r a c i y e ) t o p r a k l a r Sahipleri onlar, Satar, savar

hi d e i l s e e k gibi kullanrBu eykar-

istedikleri Hatta

miras b r a k r l a r ,
bir hadde

hediye,
kadar

vakf eerier.
hi kimse

(fera)lar.

lemlere,

karamaz.

kanunlar d a h i

amaz: ye 1857: bunu leri D)

"AraziKanunname!Hmynumun "Kanun vasfna

3.

maddesi, (7

riye Ramazan g r e ve ilk

ve

haraci1274 G,

topraklarn

hacet yoktur" dev.

r i y e v e h a r a c i y e t o p r a k l a r z e r i n d e bir i d d i a v e d a v a o l u r s a , kendi

Drt Mezhebin her biri,

ve Haraciye

"Fkh " k u r a l l a r n a
ayrt,

kendi

fakihdin

eliyle z m l e r . riye topraklar arasndaki olmayanlar, Mslmanln kaytlar gibi, okar. Mslman baka siyasi hara kurtul-

abasn yolu

ile d e , s l a m o l m a y a d o r u itilir. Mslman oldular. (idealist Raidin lkcln

Msr Kptileri, srf h a r a t a n Mslmanl) harac ile olan kaldran

m a k iin y n y n Hulefayi

O k a d a r ki, s o n r a d a n g e l e n v e ilk efendiler, oaltma yolunu tut-

"mmin" (inanm Mslman) tular. O s m a n dt. luu'nda l'nn, Mekke Halife'den lmanlamalar oald yola gelme: iin,

oaltacana, hara azalmas en kelbileri

Muaviye'ye kadar geen

17 ylda ( 6 4 4 - 6 6 1 ) , MsMsr'n geliri yar y a r y a

bezirganlarnn kar

Emeviier,
ilkin

"htida" ( d o r u
mparator-

Mslmanlama)dan

hi h o l a n m a z l a r d .

Osmanl

Hristiyanlara

gsterilen tolerans, Hristiyanlarn

barbar geleneine, yanl-

s o n r a l a r d a srf b u h a r a a l a b i l m e k a y g s n a bal g z k m e k t e d i r . O s m a n ele g e i r d i i y e r l e r i n Mslmanlatrmamakla dn tenkit edenler, Miri raklara larna topraklar bakan burada o bakmdan btn hayale kaplrlar. aratrmann mallardr. gibi, ald z konusudur. ve Bu yerler, top-

hemen

Mslmanlarn yi) d z e n l e y e n

ortak mlkiyetleri,
h u k u k , Fkh a d n hukuk da giremeyeceiz.

orta

riye

haraciye

kamu topraklarn

(miri araziayrnt-

k a n u n a d n alr.

Miri t o p r a k i l i k i l e r i n i n

ERAT Dirlik olan

(HUKUK) kkleri, yandan o bir yandan nce MSLMAN gre fkh ile ANAYASASI mevzuat kanunun demek olarak

dzeninin te [Bu

FIKIH ile,

anayasaya 1977

karlm

"KANUN" h k m l e r i n d e
aklayalm. slm, daha

izlenebilir.

anlamlarn

paragraf,

tarihinde Tarihsel

Maddecilik Yada aynen orijinal notu)]

y n l a r n d a n kan, Osmanl Tarihinin sonraki alnmtr. "Osmanl Trk Tarih Tarihinin Vakf

M a d d e s i cilt 2 ' d e b y l e c e b a basklarnda bulunan Ekim mikrofilerdeki tarihli

dier yaynevlerinin arivlerinde balkl, Maddesi"

1970

daktilo metinde bu

balk ve paragraf y o k t u r .

(Yaynevinin

A-

FIKIH Mlkiyet Nedir? Hukuku

zel Fkh

slamln, lunan lnda tm bar o l a n

orijinal tek medeniyet btn

Bu

sresince

ortaya

atlm

bu-

hukuk p r e n s i p l e r i d i r .

prensipler,

tarihte

bir H U K U K

krkan-

B i z a n s ile t e m a s a g e i l i r g e i l m e z b a l a r , s l a m l n bir t a k l i d i s a n l r s a , kendi Kendinden Arap

ikinci y z y mede-

derlenir. k a d i m orijinal hi a n l a m a m o l u r u z . slamlk, o Mekke ve nceki M e d i n e kentetinmedeniyetlerin

Yalnz, fkh R o m a h u k u k u n u n niyetleri den u etkileri domu ne Mekke ve Mekke ve kadim

orijinal bir

medeniyettir. btn l

olursa

olsun,

etkiler,

Yukar Barbarlnn k u r d u o aacn tohumu, Hicaz t o p r a n n , ile medeni-

Medine kentlerinin Medine kentleri

szgecinden ortasnda ama,

gemitirler.

bir a a s a ,

medeniyetlerden gelmitir;

kendisi t m y l e da,

Arap barbarlnn yet hukukunun slam fkh 1- KUR'AN: 2- SNNET: 3- HADS: szleridir. 4-

havas, suyu, gbresi, gnei, Arap insannn emei s l a m l n fkh unlardr: hkmleridir. ilem ve e y l e m l e r d i r . sonradan hibir kadim kopyas deildir.

bym ve yemiini vermitir. kaba kurallarnn slaml

kaynaklar

yaratann tartlamaz

Peygamberin yaarken yapt Peygamberin

incelenimine urayabilen slaml douran

bulunmu ge-

MEDNE ADET

(Coutumier): Kamu

KENT'in tresi,

lenekleridir. 5- STSLAH 6- CMA lants) (Dzeltim): iyiliine u y m a y a n Zamanla Medine hadisi d z e l t m e k t i r . Ulus tophukuk doktorlarnn (Toplant): topluca (H. Aslnda kent t o p l u m u n u n Roma L'slame)

(cmaimmet.

y a p a r a k ald

kararlardr. kararlar Massi:

(fakihierinin) doctorum

imparatorluundaki, olur.

"Consensuz

ciciesiae")

Mezhepler ve Dikkat edilirse,

Topraklar kadim toplumlarda da, din KENT KURUCUSU lde nasl kutsal kutsal kanun

kako-

nun koyucu ise,

yucudur. Onun 1-

slamlkta bildirisi, 2-

kurucusu ilemi, 3-

ayn

3 basamakl

kurallar vard:

Tanr

Kurucu

Kurucu s z . . .

Bunlar

btn

Mslmanlarca 1- Kur'an: d iin,

kaytsz artsz Tartlamaz,

kabul

edilir. gibi taa yazl olarak korunma-

2 - Snnet: T a r t l a m a z . Kur'an gelir. mashdan Kur'an,

Ama,

Kur'an

d e r e c e s i n d e farz olmaz. ana kent:

Snnet:

Bir e i t

"Medine otur-

MEKKE'de

balar.

3sonra,

Hadis: " S o n r a d a n o l m a " a n l a m

zerinde gelenin durulan "Hadis" nne

ile y e r i , hakl

kk, kma

zaman

aratrlarak, yzyl dt

doruluu

hkmlerdir. uydurup,

nk

peygamberden sevdasna

s o y s u z l u k a Kurucudan doruya ha tlar

balamtr. hemen sonraki 3 fkh kenti kayna, olan dikkat edilirse, dorudan MedeniyetSonra,

slamln

ilk s a v u n u c u

Medine'ye b a l a n r .
bata

lerin o r i j i n a l b i i m l e r i n d e K E N T ' i n n e b y k rol o y n a d b u r a d a bir y o l d a belirir. ve

Medine tresi ( k e n t g e l e n e k v e kamu iyilii {amme

hayr) l

grenekleri) tutulur. kabul ortaya Bu

gelir.

zamanla

deien toplum olaylarn

a y a r l a m a k zere, gene

Medine toplan-

Kur'an ve snnet dndaki slam bi, MEZHEP'lerini drttr: dal mezheplerin en balca saltanatnn blnr: zkanc

drt kayna

veya

reddedi, Bu

birok gi-

(TUTULACAK YOL'lar)

kard. drt

yollarn, Emevi

(ortodoxe) saylanlar,

Hristiyanln ncilleri mezhep, sonra

Hanefi,
zerine ve drt

Maliki,

afi,

Hanbeli...

balar.

nk,

Emevilerden kar.

slamlk, fkhta o

a r t k bir t e k t o p l u m

bir t e k d e v l e t o l m a k t a n mezhepten hangisini

Birok saltanatlara

Saltanatlar,

benimserlerse,

y o l u r e s m e n s a v u n u r l a r . Geri drt yol d a " H A K " saylr; a m a m e z h e p kavgalar, teki dnya Mezheplerin likle ne MLKYET, eviren k a v g a l a r n d a n daha az kan d k m e z l e r . temelleri bir t e k a n a - k o n u MLKYET... zerine dayanr: Yeryzn konusu, Genel-

derin

zellikle T O P R A K mezhep (Osmanl'daki: gre:

MAHER yerihep t o p l u m u n

btn

kavgalarnn tkenmez MR) t o p r a k l a r d r .

orta mal olan slam

kurallarna

"Memleket topraklarnda de mmkn

vs. iinde 941 Ama

herkesin

hakk bu

vardr. top"kt'a" "mesaag'

iki

Onu
(kesi)

yetim

malna
baz

benzetmek
slam

olur.
st.)

Emirim'minin
Bu topraklar, deil, geliigzel

raklarn

vasisidir."(O.B.:
yoluyla

Trk,

kimselere verilebilir. erevesi

eri" ( e r i a t n
bulank konu 1- kta

buyruu)

kayrma

yaplabilir.

Burada

n m z e kyor: gelir)

(balanm dzenli (zin, buyruk)

2- Mesaag Fkha

kta slam Snnet, alan, fkhnda Hadis, Eref Bu

KTA
nu iin

nedir? G e n e l
hibir ey Kuran, dan

temel anayasa o l a n "kta'nn

cmai gerek,

Kur'an

bu

ko(drt

sylemez.

meruiyeti

edillei erbaadan Snnet

erh'i

belgeden):

mmetten. "Klliyat' bize,

ve cmai
Kanunu lastikhe-

mmetle
Erazi"s. liliini

sabit olmutur" ( H a l i s
26. ve zerinde

Efendi:

Keza.)

"kta"konusunun teekkl

"Medine

doktorlar"gibi

sonradan

etmi

yetlerce, vereceini

"Snnet var myd? Yok muydu?" tartmalarna gstermeye yeter.

ne

k e r t e d e el-

F k h t a o t o r i t e s a y l a n a m a , s l a m l k t a n o n bir y z y l s o n r a y a a d iin hkmlerinde 1085, D o u m mi) ok ge kalmas mmkn XVIII) bulunan Maverdi (lm: ve G 1 6 7 4 ) ' n i n (Dr. V V o r m s ' c a " J o u r n a l A s i a t i q u e " d e t e r c m e e d i l eserinde "kta" D: (Kesi) "Kata-

"Ei'ahkams Suitaniyye"(Bab
mam deyimi

y i " ( K e s i l e r ) f a s l , g e n e s l a m l n d o u u n d a n iki y z y l s o n r a y a a m , e n byk otoritelerden Eba Y u s u f (G: alr: 113-182, 7 3 1 - 7 9 8 ) ' un

"Ki-

tab'lHaraandan rndan: kimseye

Bu ce yldan iki biimi gre:

(kta),

"Erz'iharac'tan Sultan ol yeri

(Hara mrad

topraklaeyledii

Miri yerlerden) tayin eyler.

"(s.

bir

mikdar yerdir
40)

ki,

"tayin"ne

biim

olur?

Btn

atmalar

kamu

topraklarnn devletleri dizilir.

kiiye binler-

veriliinde g d l e n yol de yan yana,

evresinde koptuu rahatlkla, toplum mi? ayn

halde,

slam

beri y a z boz t a h t a s n a d n d k l e r i

iin, " k t a " n verme) kii

birbirini r t e n Maverdi'ye

e y m i l e r gibi

"kta'an

temlik"(kesim
Bu,

olarak

mlk mlkn

"biryerin
mlk Ama, gre

tasarrufhak-

laryla birlikte temiiki"d,\v.

Sultan din'ce Sultan mi, u bunu

yapmadr. Hulefayi Rai-

yapabilir yukarda

Eylem

olarak yapar. prensiplere Yalnz, Miri kta,

konulmu bunu anlamda

iaretlenen

yapamamaldr. o deyi-

nasl y a p a r ? A a d a

greceiz. (benefice)

Maverdi'nin

yorumlanmaktadr:

topraklarn

"sadecegelirini vermek veya

'Trk

(hukuk'u Mlkiyet

emiyriyesini)

bir

dirlik da

olarak askere
Barkan:

vergi mltezimine
Hukuku

satmak

anlamna

gelir." (O.

slam

vs. " s . 2 )

kta'n 3 Tipi leriki a r a t r m a m z n c e d e n a k l a m o l m a k z e r e , b u t a r i f l e r i n o r t a ya att kargaal tek dzen deil, RUF'unu hem 1 - KTAAN TEMLK,: haksz olduu k s a c a d u r u l t m a y a a l a l m . Y u k a r d a a n l a t l a n l a r , bir olan toprak mlkiyeti ve dzenidirler. gibi, toplum toprann Burada, mlkiyeti hem TASARveya Sylediimiz bir b i r b i r i n i n zdd MLKYET'ini bir y a n a ,

kiiye

zei mlk&der.

hakl

a r t k miri t o p r a k , t o p l u m

kalmamtr.

"ahsi mlk" va rd r.
2 - DRLK. a (geim) T o p l u m t o p r a n n yalnz gelirini Burada, ve ne de TASARRUF'una asker kiiye deildir. Ald bir e i t m a ne Miri topraklar olarak vermektir. dzeni dirlik sahibi, t o p l u m t o p r a n n sahip

MLKYET'ine, karlk, cann Osmanlln

zerinde adaletli

k o r u y a c a k bir m e m u r d u r . ana gelinceye

toprak gelirine bir f e d a i d i r . yer yer soysuz-

ban

devlete, Sleyman

millete adam gerek grevli dein,

Kanuni

lamalar

ne

olursa

olsun,

ana

izilerinde

bu

prensibe

uyan

DRLK Dhizmetinhar nfuz ve

ZEN
3de borla,

budur.

MLTEZMLK.
ve

Toplum

topraklarnn

gelirini, haraca

devlet kesmi) bin

millet para

alan

savaan

lkc

lbler yerine,

(devlet

mekanizmasn

halk ynlarn mlk

tefeci-bezirganlkla saylrlar. Ama, ne

babalarna resmen raklar toplum dolabyle, toplumun en temeli, bu

k a p t r m a k t r . Geri, b u r a d a da, g r n e baklrsa topgreceimiz bir " H i l e i er'iyye" zerinde MLKYET, ne T A S A R R U F U kahpece gelir. Kadnn

a r t k miri t o p r a k l a r n ufak kontrol

kalmamtr. ikiyzlln nikah bakaslaftan alBu S-

"arkpolitikacl",
na, v c u d u ibaret kalm tnda dzen, leyman diye bakasna

"arkkurnazl "dediimiz
der gibi, koca

eit t o p r a k m n a s e b e t l e r i n d e n MLKYET (Rakabe'si)

koca t o p l u m topraklarnn ise, zel kiinin

s z d e t o p l u m u n , T A S A R R U F ad saylr. Kanuni dirlik dzeni bulunan bozulunca, bilhassa

her trl Osmanl ayla Biz,

kullanm ve resmen onu

mlkiyet haklar

mparatorluu'nda

sistemletirilmi

mukaataalar DZEN

sistemidir.

ilk d i r l i k d z e n i n d e n a y r t e t m e k iin

KESM

adlandracaz. Kesim Dzeni iki ile K a r t r l m a m a l

Dirlik D z e n i Yukardaki a) Demek, dike

aklamamz Osmanl

sonu veriyor: tarihsel karakteristii sistemlerdir. bilinmeslam Osma-

toprak dzeninde,

kartrlan

Dirlikilik ve

M u k a a t a a c l k gibi danka

toprak dzenleri,

toprak ekonomisinde ve fkhnda noullar

bulunan

M s l m a n o l d u k l a r g n , b u s i s t e m l e r i n e r i a t iine g i r m i l e r d i r . bu sistemler, h u k u k k r k a m b a r fkh dergi ve e s e r l e r i n d e i gibi, t o p r a k e k o n o m i l e r i n d e de az ok y a n yaile k e s i m d z e n i a r a s n d a k i bir e k o n o m i ikinci geliimi yarsnda ilkel iinde kesin belirli belirli

b) A n c a k , ie,

st s t e g r n d k l e r i grmekten, ayr iki

na bulunabilirler. ayrtlar a l a r a m iki Her d e v i r d e yz saf k a p i t a l i z m n dan, kaplad kapal

Bu, bizi, d i r l i k d z e n i sistemin dzen olduunu

kavramaktan yzyln

uzaklatrmamaldr. bile y z d e komuna-

"tedahl"o\uv. Y i r m i n c i
her y e r d e y o k t u r . modern

En emperyalist ekonominin yeryzburasnda dek eitli a ekonomileri deildir. Tpkesim

adayz.

lkelerin urasnda veya sosyalizme bu olay, kesim

ekonomiden,

bir a r a d a y a y o r l a r . A m a , lum geliimi k yle, dzeni dirlik dzeni iinde

her e k o n o m i s i s t e m i n i n t a r i h v e t o p e t m e s i n e engel bizi dzeni artklarnn veya tersine

b a k m n d a n ayr

bir a t e m s i l

iinde dirlik dzeni

artklarnn

bulunmas

artmamaldr.

"Mesaag"

Nedir? "mam"(seilmi Hulefay'i Raidin din gibi, ve dnya bakan), Cennet toplum top-

MESAAGnedir?
raklarn mek, ancak,

d i l e d i i n e rak s o f r a s n d a

k e y i f iin cann

balayamaz.

Dilediine vermutulanm iin doruile

Peygamberce

gerek lkc, lk, y l e l k c gelip getiklerini malndan)

hak ye halk y o l u n d a

verecek "mam"lar

d u r . O n l a r n bile S E M ' l e ( B Y A T ' l a ) i k t i d a r a g e l d i k l e r i d n l s n . s l a m h a l k f e d a i l e r i n i n t a r i h t e nasl sezmiti. Onun iftliini art b a l a r gibi komutur. kuyruklu yldz a b u k l u u iin, s o n r a k i t o p l u m t o p r a n d a n hinolu dizginlemek zere, eriata (millet bir ME-

babasnn

hince "ikta" ( k e s i m ) l a r

yapabilecek krattaki

soysuz nderleri

SAAG ( m s a a d e , "Hkmdarn

buyuru)

selahiyetleri

baz

artlarla

takyit

(snrlanm) 16) gder. ilgisi Bu,

edilmiti.
sonradan

"
o

(Blent Kprl: Toprak Hukuku

Dersleri, s.

"Mesaa' eri,""her
sze en yaktrlan bata z en

eyden iren bambaka, yararl

nce

"MASLAHAT" hibir gibi ar

anlamlarla ciddi olan bir

bulunmayan, gerekelere Mardin,

"darei
da-

maslahat"rez^etimden
yanan, kamu

artlar

toplamdr. hayati Ebulula

Maslahat: kta':

bayndrlk ve

gmen y e r l e t i r m e k beytlmale imam

"[21]

zarurettir.

"... mak tlm

eriat buyruu kaydyla, ve

olarak,

ait yerlerden, emriyle,

olarak

faydal
eder.

ve

dzenli ayrlp

olsa-

Mslmanlarn

kamu
tarif

arazisinden

tutar alnm

olan yerler.

"Mesaag"n

Sosyal

Gerekesi mlkiyetinin Mslmanlkta mal ne b y k g ta-

Toprak zerinde toplum d, imamn iin yapaca

"tem/ik"\n

(kiiye toplum varsa

etmenin) olmas bata paha)

"sahib"olmas
birine yer gibi, Bu

iin n e s r l e n a r t l a r d a k i a r l k t a n a n l a l r . verebilmesi bugnk ile, bte emreder. liinden gerekir.

Bir y o l , m a m n gelir. ile

"Arzn miri"(topran
iine yararl) bte a

mlk)

"Masda, pahas)

lahat'/amme"{yam\

bir a m a

gdlmesi iki kat

kavrayyla, dengeli toprak ise

"Semen'i misli" ( d e e r

"Z'f semen"(d,eqev\n\n

satlmay yapkarar

Fakat, btn bu artlar y e r i n e g e l d i k t e n s o n r a da, i m a m kendibalayamaz. Mslmanla mecburdur.

"Msevvig"(mahkeme
uygunluunu

buyrultusu); hkim

lan t e m l i k i n ne geldiini

eriata, ispata

onaylayan

H k i m , o k a r a r n d a a y r c a h e r biri a r b a s a n 8 t r l a r t n y e r i -

Btn o kldan ince, kltan keskin artlar kim " t a k d i r " edip y e r i n e getirecek? nsan. luma dayanr. o gzelim Her ey gelip, en son insana, d e m e k , insan y e t i t i r e n topOnun iin, btn M s l m a n toplumlarnn tarihi, zorbalarn boazlamalar tarihi olacaktr. nk, barta arta

eriat

yeryznden sonra,

"hile'yi
hile

k a l d r m a k iin kartrlmtr.

kurulan

ilk M s l m a n l k t a n ezeli zararna

bir

kuak

"eriat"a

"Hiie-ier'iyye",
bu ana izileri

ark tefeci-be-

z i r g a n d e r e b e y l i i n i t o p l u m u n t o p r a v e rzk eriat denilen slam A n a y a s a s n n drt m e z h e b i n t e m e l rulur. Ayrlmalarn Bunu raklarnn zel zetlenebilir. konular

besleyecektir. beliren

iinde, sonra

da, g e n e

hep t o p r a k e k o n o m i s i

z e r i n e ku-

ekilcilik tesindeki iki ve

anlalr gerekeleri, t o p l u m top-

k i i l e r e a k t a r l m a a p u l u n u k i t a b a u y d u r m a v e a y a r l a m a ile rnekle a k l a m a k , elden gelir. Mezhepler ederek) "k-

Toprak Temliki mam'n raklarla, 3-

(seilmi devlet b a k a n n n ) t e m l i k l e (kiiye mal Maden yerleridir. lenmez halde olan yerler B.: verilirken, T r k vs.,

ta" yapaca yerler:

1 - M e v a t (l, h a m ) , 2 - A m i r ( b a y n d r , i l e n m i ) t o p -

MEVAT:
gre:

"Sultan
s.

tarafndan art
Bu arta

tasrih ( a k l a n m a )

edilmelidir."(.

slam

169)

1- Toprak slamlktan nce yzst larak t e m l i k e d i l m e s i n d e drt m e z h e p 2- Toprak slamda drt mezhep

braklmsa, de szbirlii

imamca eder.

usulne uyu-

bo b r a k l m s a , ayrlrlar: Topra

imamn temlik yetkisi

bakmndan

birbirlerinden

a) mam afii m e z h e b i n c e : sn tanmasn; o yeri mlk

ap

ileten

kii,

eski

sahibini

tan-

edinemez.
Topra ap ileyen kii, eski sahibini ta-

b) mam Maliki m e z h e b i n c e : nsn tanmasn, o yeri mlk

edinebilir.
a r t n e o yeri srlr: 1-Topra 2-Eski msaade deyimi alnr. ileile ile

c) mam Ebu Hanife m e z h e b i n c e : yen ni alan kii, kii, yerin o o yeri eski yeri sahibini mlk iinde

tanrsa,

m l k edinemez. mlkn kii

sahibi-

tanmazsa,

edinebilir.

3-Bir topran Yoksa, mlk

3 yl

"ihya"&tmeli

(diriltmeli), Osmanl elinden

"eniendirmeii", A'MR:
rufuna

"kkn halde

srmeli"dir... olan

ilenir

topraklarda, h k m d a r o yerin ne mlkiyetine, birine verebilir. padiah): yalnz kiiye ne tasar-

1- T o p r a n sahibi varsa, dokunamaz. Yalnz

r veya
r ve

Haradm\
imam

2- Topran A)

bilinen sahibi y o k s a , yalnz kimseye

(hkmdar,

ri ( k e n d i s i n d e n
(iletip kamunundur,

alnabilen)

topran

TASARhazinece

RUFY\aVk\n\
Mlkiyeti idare edilir.

kullanlma

yararlanma kayrlamaz. ou (Fonds),

yetkisini) Ebedi

verebilir.

v a k f gibi, olmayan

B ) Haraci ( z e r i n d e n raklm) topraklarn

hara alnan kendileri

Mslman

elinde

b-

"rsiekilde

tasarrufediiemez"\ev.

H a r a c i y e r l e r d e iki t r l sna mlk verilemez. vergisi: C)

olurlar: hara,

1-

Memluke (kii
kiras

mlk) toprak, deil;

baka(ba

Alnan

topran

bir c i z y e

c a p i t a t i o n ) d i r . 2 - M l k o l m a y a n y e r , miri t o p r a k t r . ne yer "kta" edilebilir.

Ne harac kim-

seye temlik edilebilir, mal"e kalmtr.

B a y n d r t o p r a n s a h i b i v a r m da, l m s e , y e r , t o p l u m a , " b e y t l Mslmanlarn ortak maldr. Bu kamu eski yeri Mezhepler burada ayrlrlar:

Ebu
aslna s. 172) rad

Hanifece:

"Sadaka gibi fakirlere

kal gelge

verile".
bir e y l e m d i r . Yer

mam afiice: T o p r a n
dnmtr:

sahibinde

"Cemaatin

mterek

mlk

haline

girmitir"

(Keza,

leimi ve

Mezhepler mlknn, toplum yararna "tahsisleri birbirlerine girerler. sonra konu ele

Ondan sonra, olur. geip Ve de bu

bu toplum

konuda biri

mezhepler yeniden

Savata

bete

{"Hums'u er'i"s)
balca iledii da

karldktan

kalan

GANMET

bir y a n a

braklrsa, topran

iki t i p R A D I v a r d r : toprak gelirinden alnan dedii hara iraddr.

1 - R: M s l m a n n 2 - FEY: A s l n d a

Mslman

olmayanlardan

(toprak vergi-

si), c i z y e (kii z e r i n d e n " b a v e r g i s i " ) v e ba ( g e i t v e r g i s i ) gibi b a r z a man alnan iradlardr. gre, topran mlkiyet ve tasarruf hakkn haklarndan ayrca,

Maverdi'ye r ve

haracnn Ama:

gelirinden

yararlanma

"kta"etmeye

"stiklalen
kim-

ikta'"denir.
seye

R: " k t a " e d i l e m e z .
balamaya hakk f a k i r , m i s k i n v e ibn'i s e b i y l r, bakalarna imamca

kta

balamaktr. yoktur.

r gelirini rn

kimsenin

ve yetkisi

eriata

"tahsisleri,

(yolcu) kiilerdir: dahi v e r i l e m e z . FEY ikta

Onlara ayrlm S A D A K A olan

HARA: le z e t l e n e b i l e n va k i i l e r i d i r .
rden Sava gszleirse,

edilebilir.

Feyden

y a r a r l a n a n l a r saedilemez. bir

sadaka

alanlara

hibir vakit

h a r a ikta

hara kta'ndan yararlanmal

d i y e n d e v a r (bu

eit e m e k l i maa olur); y a r a r l a n m a m a l diyen de var. S a v a l n c e ocuklarna ait ikta v e r i l e m e z . A n c a k s a d a k a v e r i l e b i l i r . Y o k s a , kp hara hazineye

olmaktan mam Ebu

irsi m l k o l u r d u ! Fey p a r a l a r n d a n
"Ehli bir k s m , s a d a k a (sadaka alc hazinekiiler), kayrlmaldr. sadaka"

Hanife'ye gre:

sinden

geineceklere

devlet grevine Buraya Osmanl

elveriini yitirmi askerler bundan aada

yararlanmaldrlar. karlatrlnca, tpatp slam

dek sylenenler,

anlatlacak olanlarla ve prensiplerinin, yeter.

toprak dzeni

kurallarnn

nasl

Anayasasn

k a y n a k aldn

gstermeye

Osmanl,

slam

Fkhnn

mam' Azam olmakla

(ulu t o p l u m

bakan)

denen

Ebu

Hanife

mezhebini

semi

ayrtlanr. antika

Kanunlar zorlamasz, ona gre an btn "kzlca kalksnlar, kyametler" dner

kurulur. koparan hep "yaama sa-

Ancak, valar"

nereden ilh..

kalkarlarsa kavgalarnn

dolar,

toprak i l i k i l e FIKIH, d-

rine d a y a n r l a r . M E Z H E P ve ner dolar. BKANUN

En ayaklar yerden kesilmi grnen biricik t e m e l i ,

DN, E R A T ,

topraksz geliri e v r e s i n d e

(Kamu Kanun

Mlkiyeti Nedir? devleti

Hukuku)

Her s l a m er, dedik.

iin f k h , kendi

modern

devletlerin dzene

"Anayasa"s\ y e r i n e g e koyarken, fkha uygun Fermanlarn, Daha o k kii

Her d e v l e t , ayr

zel

ilerini

d r m e y e alt kardklar haklarn mun kararlara ilemeye

e m i r n a m e l e r veya f e r m a n l a r karr. fkha uygunluunu Sonra Kanun: ayarlayan sonra, fkh: genel verilir.

hkmdar buyrultularnn

hukukularn

FETVA ad

kendini verir.

Devletin

ilemleri, toplu-

haklar

zerinde geliir. kanunlar yle kar: k a r a r a l m a k ister. Yahut, sorar. rnek: am k a yl (dolay) tutmal? Kad pheye der. masre bulamaz. Padiaha yazar: Padiah, Mft, o eriat gnn karar pratik konularndan fkh prensiplerine hkimlebir varsa,

Osmanllkta biri ri zerinde d e m e k olan uyduran konuyu ya

kesin

"Fetva"y\ y a z a r .
mftden

Osmanl O

Mahkemelerinin fkhta ak

Kad, k i t a p t a y e r i n i
yazyla

bulamad veya noktann

iinden kamad hkm

m f t kendi fetvasn verir. Y o k s a , p a d i a h a sorar. O n d a n ald buyrultuuygun fetvay karr. Hukuk davasnda Mft kam) de kitapta belirli zaman

"Mddei(iddia zaman

davasnn dinlenmek
dan)

makbul ve

zrden dinlenmemek

bir byk andan

miktar

geirdikten
(Eimmei

sonra
kibar

hakknda ki, dava ferman

imamlardan berusu zrsz olunup "

belirli bir mddet naklolunmaz "Va\a\\

ve buyurur: vazgeilen)

dinlenip, tehir o

teve zarif ol-

si dinlenmeye. terk ( e r t e l e n e n maynca

"15yl makbul (geerli) olunan deyu mstakil arz olundu.

bundan
fkhta

byle

dinlenmeye

(Kanunnamei

Sultan Sleyman, Yahut, uyulacak?:

Kprl "Byk

M e h m e t Paa mam"larn

Ktphanesi, yazma, 99 s.l) birbirini tutmaz. Hangisine

szleri

"tman' sebep ziyade

Azam olup,

kavliyle tmam' bais anlarn

mtesarrflarn Eba koruma ve

korumada amel bakmlarnda olmakla

kusurluklarolunup dier
(Hfz'u

na

ve

ihmallerine olanlara

Yusufkavlile

mtesarnf

yklenmek

haresetlerinde)

ihtamamlarna

(sebep)

fesadn

define

(savuturulmasna) karlk verir:

en "Bu
s.2)

uygun husus

grlr." M f t n n bundan byle

kt

bu

sorusuna

padiah

Hazret'i mam
m, kanun

Eba
olur.

Yusuf Kavlile
Bylece geka-

amel

oluna." ( K e z a ,

"Ameloluna"(ilem y a p l a ) miin kurallar dar kanunlar da ett

buyruu

ile g n n p o l i t i k a s a y a r l a n r . etmeleri tlenir: (etraflca inceleme)

O n u n iin, k a d l a r a f k h

"eriat meselelerinde fkh rfi ilerde

niversite

kiK-

taplar kanunlar

tetebb
no.

olunduu gibi

dahi Sultan

dergilerinin

tetebb

elzemdir.

"("Kanunname",

tphanesi,

1807,

2701'den)

m a m - Sultan - Kanun T o p r a k kii d o r u y a fkh orta larn maldr. mlk) mlk Ona denir. ise, ona dair kanun mlk), olmaz. kii "Mal'i Kii mlk mlk dorudan

h k m l e r i n e girer.

Miri t o p r a k ,

deil, t o p l u m u n (mslmanmal oldu-

"Ma/i/ah"(Ja ]nr\
Sonralar evi)

mslimiyn"

geni t o p r a k mlkiyetinin t o p l u m daha akas bir ad yuvarlak takld. incelikleri

unu gzden malna adl

k a r m a k iin, T a n r v e y a gibi Din, e r i a t , Fkh,

M s l m a n l a r n orta hep o " m a m " yeler isso-

"Beytlmal"{mal

A n c a k btn ricik r g t , arasnda, ter mut hl istemez, mam'n lerine uyar. cil

K a n u n v e ilh. elle o

k i i n i n d u r u m u n a b a l k a l r . T a r i h n c e s i ilkel s o s y a l i s t t o p l u m u n bi-

KAN t e k i l a t d r .
kullanlan K balantlar

Kan r g t n n
ile, olur.

tutulur temeli, Bu som kii

deyimi

Kan balarna y a s l a n r . "mamda,

balar,

balarnn

heykelidir. buyrultusu geri, en Daha dorusu antika ilk v e k u t s a l kanun koyucunun gelenekister y e r ilkel sosyalist topuymu grnr. kanun nk, ister g k l ,

karakterde olsun, e d e b i l m i olan kalrlar.

k o y u c u l a r n n hepsi,

lumun, y a l a n dolan ve korku kayr temsil kiilerdir. olursa olsun, mak zorunda tanlarnn bundan rlan Ancak, Hz.

b i l m e z g e l e n e k v e g r e n e k l e r i n i e n iyi bir s r e d l n d e n Solon aka meydan g e l e n l e r d e uyslam Sulokuyamaylar Ona yaktda, Hz. MuK e n t i gisaltanat buy-

O sfatla, tarih s a h n e s i n e nereden km kurallarna,

her b a r b a r ef gibi, o n u n Muhammed insan kanunlarna

Atina Archont'larnn

trdr.

mam; kii,

olarak toplumla

birlikte deiir. Solon

otoritelerde,

"seim"gerekliine g r e d e e r l e n i r .

h a m m e d de, kin Halife'leri iktidar

i n a n a n l a r n s e i m i ile o t o r i t e o l m u k i i l e r d i r . A t i n a

b i s l a m l k da, bir d e m o k r a t i k c u m h u r i y e t o l a r a k d o d u .

slamln en seAma, O z a m a n , se-

"Biyat"denilen
ile b i r l i k t e , kaplayan

seimle

iktidara irsi

getirildiler.

mtegallibelii imsiz rultularn

"imam'\\k da

bir i m t i y a z o l d u . Bylelerinin her z a m a n

"imam"lar tredi. uygunluk kertesi

karacaklar kuku gtrd.

slam eriatna

nk

bu imam, artk t o p l u m u n bana zorla musallat edilmitir. da,

"Mu-

sallat"oluunu

"Su/tan"adm\

almakla

vnt

yapmtr.

slam

dininin

z n e b a k l r s a , m a m , S u l t a n o l d u u g n , i m a m l k t a n k m t r . y l e s i bir Sultan, dia etse "Halife"adn bile, t r e n dna ve t a k n a r a k Hz. lenlerle Muhammed'in yolunda yrdn bile, meru id-

"Biyat"(seim) t a k l i t l e r i y a p s a Buyrultular, dince

ilk M s kanun

lmanln

stne frlamtr.

olamaz veya Nitekim lar

olmamaldr. Osmanl toplumunda t o p r a k ilikilerinin ne derece kanunlarla sokuldukgs-

biimler,

"mam"klkl

"Sultanlara

gvenilebileceini

t e r m i t i r . S u l t a n l a r , her z a m a n , k a m u m l k i y e t i n d e b u l u n a n t o p r a k l a r a lanlara Fetvalar, karma haydut yatakl sk sk, etmek durumu aykr ile kar karya braklmlardr. hakl

eriate teye

tasallutlar

"kitabna

uydurup"szle

oyunlarndan

geememilerdir.

Toprak Hangi larnn maz. lan en

Kanunlarnn kalba sokulursa

nemi sokulsun, adna

miri d e n i l e n t o p r a k , "seiimi"ve

Osmanl zel

toprakolasay-

byk blmdr. Mslmanlar der. mam,

B u t o p r a k l a r hi k i m s e n i n

mlk

daresi,

"gvenilmi'bakan
komutan)

"mam"a

Osmanllkta ahtr. Padiah,

"Emiyri m'miniyn"(inananlarn
malnn

padi-

M s l m a n l a r n orta

m l k i y e t i n e deil, t a s a r r u f u eriat kurul ve kurallar bii-

na dahi el a t a m a z . A n c a k , t o p l u m m l k i y e t i n i tanr n n d e s o r u m l u c a savunarak, gereince minde nin topran veya gelirinin T A S A R R U F ' u n u (ii birine

hak eden k i m s e l e r e " T E F V Z "

kendisi ne zaman

smarlama,

ihale)

verebilir. bylece konur konmaz, Osmanl miri t o p r a k d z e n i Osgre, ilk M s k u r u l d u u n u n c i l e y i n d e n s e z m e k elden gelir. olarak doduuna

Meselenin nerede, manllk,

lkc

Mslmanlk rnesans

l m a n A r a p l n s o s y a l y a p s n d a bir t o p l u m o l a r a k ie g i r i t i i n e g r e , d a h a k u r u l d u u g n , /T7//7 t o p r a k d z e n i ile k u r u l m u t u r . manllk eyh Edebali, Hac kii Bekta' iin, Veli ister gibi alistlerine line dayanarak tutunabildii topraklar ekmi ve toplum stn belgeler, ve Bizans istemez, Daha dorusu, Osbyk

Msiman-Trk iderm medenihaynlar

y e t l e r d e k i s o y s u z zel gelmi kendi y a n n a Bunu

mlkiyeti d u r u m u n d a ezgi ve bask tuza mlkiyetine gelebilmitir. btnyle biimli Osmanl arasnda arazi evirmek sayesinde,

ispatlayan Roma

"Arazi Kanunnameleda bulunan, hep, bir yeni

ri"dir.

Benzerleri

dokmanlar

eit t o p r a k e k o n o m i s i n d e kanunlarn eski atalardan

istatistik

"TAHRRTeri,

kalma olduklarn

aklarlar:

"Ulu rine byk nedir, midir; sekizde lanik np. ve

atalarn Sultanlk defterdeki riye bir keif beyan vermekte

ve kayt memleket

cmert ve haraciye direnip...Bu grevi

dedelerin

peygamber ilemlerine bal kalmak olunmayp, ellerindeki Allaha asl yerleri

uygun ve riye

detlelakin...Eski gerei deil sanp, ve Sebalakonulan

zabtlarna midir, fakire

emroiunmu,

arazisine

taarruz reaya Rumeli

midir,

tasarruf edenlerin

mlkleri midir, skp yazma

olunmadndan,

Vilayetindeki snarak,

Livalarnn
[22]

yazm

verildiinde
zerine

(Clusu

Hmyn

skp ve

Selanik defterine

n s z d e n T. T.

H. T. T a n z i m a t vs. den) belirtiyor: korkun n e m tar. Yazar, en u f a k hile tanrya

Bu satrlar u gerekleri 1- Osmanl toprak yazm sarlr. ile nk deil,

"tevekzimmet,

k/"\\e k a l e m e
rvet 2-

"zulm" say\\\r.
deil,

Cezas,

hapisikleri

kelleyle d e n i r .
akla gelme

Yazm ( T a h r i r ) , peygamber

sonradan

"ulu atalarn

ve cmert

dedelerin

ilemine

uygun

adetTeridir. ilk g e b e idealist iin

3- Yalnz, eski

defterlerin yazarlar ve uygulayclar, olduklarndan ve

T r k - M s l m a n yiitleri

d o l a y s y l a yalan b i l m e d i k l e r i

teferruata kamamlardr.

K e n d i l e r i n d e n s o n r a g e l e c e k l e r i de, k e n d i l e r i gi-

bi doru sanmlardr: T o p l u m a yalan yaylnca yeni defter gerekmitir. Toprak Osmanl topraklardr. t e m gibi Kanunlarnn Balangc toplum lsnde orta ar basan Ona, blm miri

toprak dzeninin, Miri t o p r a k ,

Mslmanlarn kanlardan

maldr.

s o y u t bir sis-

bakarsak, yle

kurtulamayz:

"Miri bik lar

No:

topraklar rejiminin hi ile

Barkan:

Trkiye'de tamim edilmi olan adeta

ne

zaman tarihi

ve

kimin ve
Tarihi

tarafndan itimai-iktisadi (genellemi)

Esaslar"

tatmpaartetlk,

veya dolay s

olmazsa

bir sistem

olduu teammm

sylenemez.

ratorluun mitir."(.
Oysa y ne

teekklne

hkim

hadisat

Trkiye'de

kendiliinden

"Trkiye'de Toprak 233 Makale)

Meselesinin

61, Mart 1939, s. asl

mesele: sever. ki

Hangi
ayr

Tarihi-itimai-iktisadi sebeplerle
"eserinde u

miri t o p r a k tekrar tekrar

larn d o d u u n u b u l m a k t r . yasak etmeyi srer:

P r o f e s r m z , o r a s n a r a m a k t a n ise, a r a m a -

aym c m l e y i beri, megul

Bak",

"Miri dan
s;

topraklar veya
B.

rejiminin tamim

Trkiye'de edilmi

ne

zamandan tetkik
Bir

kimin
CHP

tarafnkonferan-

tatbik
1940. s.

olduunu

ile

olmak beyhude
1275 ve 1885

bir itir. "(.

tarihli Arazi

"Trk Toprak

Hukuku Tarihine 1940. s.

38; T r k T o p r a k H u k u k u T a r i h i n d e T a n z i m a t v e K a n u n n a m e s i , M a a r i f Mat. 16).

"Kavaniyn'iKadiymei
karizade'nin Gazi andan,

Osmaniyye"(nklap
Mehmet

Mzesi, Behai

No

133) aalm. dek toprak 701-Do: ise,

adl, uzanan

Min-

el y a z m a s , y p r a n m kanun Ebussuut ve

dergisini ou ilan

Orada Orhan

yzyllarna

Fet-

valar,
na

Divan'/ Ali k a r a r l a r ,
Osman

Fermanlar g r n r .
Gazi'nin istiklal

kanunlardr. 1302 yllargre G:

Bunlar iinde G: kanlar vardr.

704-Doum: zerinde

1306, hatta G:

"ndeimverrihin ka-

rargir ( t a r i h i l e r i n
699-D: si

b i r l e t i i ) "(Nakdttevarih) Han'n Bu

olduuna

1300 yldr. K o n y a ' y ele g e i r m e iken; p a d i a h samldzenin temeli; Demek, Osmanllar, orta mal torunu olan h e n z b a s i t tib ( G a z i ) zerindeki yle (D: der:

Demek Osmanl toprak kanunlar, Gaazan ile b a l a r . sosyal

ylmadan, toprak dzenlerini ortaya atmlardr. kiyeti doru Battal (Osman datan) topraklar Zhd memurlarla Gazi'nin oullar

tasarrufve

gelir i l e r i n i

("mansp" sah'^ev'^e)
smail

ynetmektir.

"Kanun'u Ali Osman'da

grevlerini ilk

kanununda),

iptida 701 Hasan

tevziimenas/p Ve

(devlet 1302)

eden

Osman der, ve
AA

Gazi'dir. Olu Yarhiar:

tarihinde vermitir. vaibe

Kadiymei

Suitann'ne, KNZ Aibe vaibe

Elyazmas imla gelen

Kave verCekarELB Dal) de-

rahisar sanca nn: mitir.

(Bu k.

Orhan'a

Eskiehir:

UYGD ti be Kanun, n:

ve negi:
Osmaniyye'" 119)

Turgut

"("Kavanin'i

m a z i y e l a h i r 1176 (D:

1 7 6 7 ) , n k l a p M z e s i , No: KNZ diye A r a p a kestirilemez.

pek eski e l y a z m a s n d a

noktalama yok. Cmleler bozuk, Gazi anlamna

Kimi s z l e r hi o k u n m u y o r . Lam + Be) sz ayn mu, Uygud

3 harfle y a z l m kelime

"konur" mudur, "Gndz" mdr; (Elif + harfleri: "VALB"...

sayfada

t r l y a z l r : Uygur mu? Mesele hep 133 sz

"ELBveya ALB""LB",
+ Vav + sayl biiminde kanunda,

H a n g i s i d o r u ? U Y G D (Elif + V a v + Ye Oygud mu? Y o k s a

+ Gayin

"Uygur ti be,

Hasan

ti be,

Turgut/be"yaz\\\d,w...

il. A n c a k , ikinci

metinde "Elb, A l b " deil aka

' / ^ d e n i l d i i n e gne kende-

re, G a z i ' n i n z t r k e s i L B o l s a g e r e k t i r . ) G r y o r u z , O s m a n l l k d o a r k e n , O s m a n lb, ele g e e n y e r l e r i disinin, yor. ne babasnn mal s a y a m y o r . Hayr: teki M l k o l a r a k m? "MANSIP"olarak. Y a n i , t o p r a n Bu lbler, hazra koltua kurtarmlardr. aktmaya Kelleyi alp, t o p r a k l a r (kendisi gibi) lblere smarlmlkiyeti gavur, k o n m u , hazr yiyici Mslda, Bundan sonra

il, geliri v e i d a r e s i l b l e r e d y o r . kalem efendileri deildirler. man e s k i zalim z e l kii o toprakta lardr.

mlkiyetinden can verip

alp y a a y a n l a r n adalet ve eriat iinde eite, uruna kanlarn budur.

rselenmekadam-

sizin y a a m a l a r

kendilerini

lk O s m a n l t o p r a k d z e n i de:

Hammer

"Osman, idaresini,

kei

da

civarndaki arazide yardm grlen

istiklale savalar

kavuunarasnda

ca,

bu

memleketin

fetihte

pay etmitir."{Hammer:
ran mlkiyetini kar

"Devlet'i topluma gelmez.

Osmaniye saklamak

Tarihi",

c.

1,

s.108) ilblere

der.

B-

tn o r t a a l a r d a g r l d gibi, kimse buna

b a r b a r g a z i l e r i n b a b u u , ele g e e n t o p zere, "DARE"sini verir ve

"Biiecik'in kk lnd." {Keza,

gelirleri dervi ile

s. 109)

ve

eyhlere, bu kalede

zellikle, oturan

kz eyh

Mal Hatun Ede bal i'ye

ve tahsis

onun k-

olu Aia iddin

birlikte

Toprak apulunu

nleyen

Prensip

l k c M s l m a n lb, n e k e n d i s i n e , n e o l u n a , n e k a y n a t a s n a , n e s a v a t a lb'lerden geri kalmayan gelirini ve temizlii dehas eyh, l k c d e r v i v e e y h l e r e t o p r a k l a r n nni-

kiyetinibalayamaz,
kel

yalnz

"TAHSS"k\\av.
ile, baka

lb,

iinden

kt

il-

sosyalist d o r u l u u

trlsn Sava,

dnmyor. nce btn

P e k iyi b i l i y o r ; ele g e e n y e r l e r , n e k e n d i y i i t l i i , n e f a l a n v e y a f i l a n lbin t e k b a n a kan v e g z y a kafasnda, lir. mez. eriat Bata Olsa zel mek yoktur. cesareti veya evreleyen dkmeleriyle girikinlie ile a l n m a m t r . dervi vs. lblerin ve onlar M s l m a n l a r n toptan ter, oymak dzeninde ve isteyebimal edegvenilir dokunulmaz imtiyazlar ver-

kazanlmtr. Yaad m l k i y e t i gibi

kii

Herkes vazifesini yapmtr, grevine uygun geim g e l m e k zere adaletli hi k i m s e y e , t o p l u m t o p r a n olsa, dzeni

kendisi

yrtmek iin,

savunmak iin,

fedailerine

"Mansp

tahsis"ed,eb\\\v.
kiiyi m i l y o n l a r c a a l a n olmad eriat padiah, m? OlOsmanl kanunlarnda dmanl b i r a z din, oldu

K a i d e b u idi. S o n r a d a n , bir a v u a k g z zel lar z a r a r n a du. onun d Zayf da zengin etme, vard. t o p r a k beyi y a p m a kopartlmad. toplum hrszlama Padiah, padiahtan panzehiri neler

kaamaklar topraklarn

Ancak,

edip zel iman,

k i i l e r e k a a m a k m/k, tayorsa, o

K?Xy/yaptracak kertede alal-

m, d e v r i l e m e z s e , l m namus

beklerdi. Yeni tahta kan hrszlklar;

"zaman am" g\b\

vurguncu

bittisi ile a l a n n y a n n d a kr b r a k m a y a b i l i r d i . e r i a t v e k a n u n o n a b u y e t kiyi t a n y o r d u . O s m a n l ' y y z y l l a r c a a y a k t a t u t a n d a b u y e t k i o l d u :

"Bir eden dikten olanlara rufun imam zere nnda

miktar sonra vakf baka oldkta, aldm" vermi ol

yerlerde dahi art oi deyu olur. o

gemiteki
verme)

sultanlarca idp tasarrufun

bu eline cami'i ol

yere erifte

cami'i hatip

erif bina verimam tasarbakas mlkiyet zamaisterve

kimesneye ve

temlik{mlk

miknameihmyn oi yerlerin gidp "Eski Her imam yerine kendi imamdan

yerlerin ey/ese ey/ese almak

imam mrad

imameti zamannda sonra imam ettikte: dilerse

kimseye

sipari yerleri

mtasarnf olanlar Oi imam

ekiemez.

o i yerleri alup

kendsi zaptider,

se

zamannda

ol

dahi

bakasna

verp

mtasarrif ettirmek
s. 5,

istikrarl
Yazma,

("MuKprnle-

karrer")

kanundur." (Kanunnamei
bu tutumu Bu taa

Sultan tutmak,

Sleyman, Trkiye'de alan kutsall gavura

l M. P. K., 9 9 ) Bugn, yol

"sermaye birikimi"vi\

mi s a y m a k , olmutur. salamtr.

kolay bilginlik olur. dzendeki halka eriatn

Zamannda

miri t o p r a k d z e n i , t e k k a r halkn kar asayi ve adaletini Pazarbundan trdr.

dirlikiler, hakl

mal edilen

da gl ama zenli v e r i m buk yayl Bir s z l e :

haksz Mslman,

o adaletle cezaland-

rlmtr. O kargaal

z u l m anda, eriat dzeni, t o p r a a y k deil, d s l a m l k gibi; O s m a n l l n da gz k a m a t r a n a-

getirmitir.

bu temele dayanr. Miri t o p r a k l a r n balangc, Osmanlln balangcdr.

Fkh - K a n u n likileri Osmanl olarak miri toprak dzeni, genel slam olarak

barbar sosyalizminin,
iki eit

zel hukuk

slam sosyalizminin s o n u c u d u r .
1. Bunlara FIKIH denir. 2.

devletlerinde

normas gze arpar: sipleri.

B t n M s l m a n l a r iin o r t a k g e n e l

hukuk pren-

Her slam t o p l u m u n u n kendi zel artlar Bunlara KANUN denir. has deil-

iinde bulup k o y d u u

hukuk prensipleri. bu

Tarihe y a k n d a n baklrsa, dir. Hemen her orijinal gebe ana

iki tip h u k u k , y a l n z s l a m l a o medeniyeti dzen

medeniyetle,

k e r k e n rnesanfkh

sa uratan
zans,

barbarlarn

kurduklar yeni

arasnda, tpk

ile k a n u n r n e k l e r i n e u y g u n , ift y a n l h u k u k n o r m a l a r v a r d r . kadim Roma medeniyetinin rnesansdr. Orijinal bir e i t f k h roln oynar. ile f k h , birbirlerinin ayn

M e s e l a , BiBi-

Roma hukuku,

z a n s iin

Osmanl "Kanun"lar Hem 1. ayndrlar,

mdrlar, gayr

mdrlar?

hem gayrdrlar. Kadim toplumlar, yapan ister orijinal ana medeniyet her iki

Aynlk undan gelir:

ister o n u n

olsunlar,

rnesansn

bir i m p a r a t o r l u k o l s u n l a r , Hatta

d u r u m d a da tarih n c e s i n d e n gelirler. bar a k n , mesela Smerlere kar

k o n k r e t ( s o m u t ) tarihte, barkentinden kt zaman dahi,

Agade

peinde m u a z z a m gebe barbar ynlarn Medine kentlerinden kmakla ta barbarlarn), ken birlikte,

da srkler.

slamlk,

Mekke, (orbar-

btn Arabistan "Bedevi'lerini srklemitir. Yukar

medeniyet yamasna b a k m d a n da

barla, orta barbarlk a r a s n d a bu dr.

bir i b i r l i i v e o r t a k l k v a r -

E n g e l i k i n k e n t bile, k e n bir m e d e n i y e t z e r i n e t a r i h s e l d e v r i m y a kalkt ilk l k c a l a r n d a , ilkel s o s y a l i z m g e l e n e k l e r i n i a z k a r l a y a n d a n fazla topinsan haklarna

pacak akna

ok y a a m a k t a d r . raklarn,
282

Hi d e i l s e , e i t i f t i i h t i y a c n bu

u veya

kiiye Z E L MLK olarak verilmesini

kar y a p l m ta di

bir s a l d r g a n l k bilir.

Fethedilen geni yerleri, t o p l u m u n bir d z e n o l a r a k k a r l a r . eit) iftilerden

orKenbir

malna evirmeyi daha kent yurttalar nasl

n a m u s l u c a tabii

eit ( t o p r a k ve

haka

baka

e y d e i l l e r s e , k e n t i n t a r i h s e l d e v r i m h a m l e s i n e k a l k m a s , nasl de eit ifti ma ve kkn topraklar baar dzenini bozan tefeci-bezirgan sayesinde oluyorsa; temizler

k e n d i iinayaklan-

m t e g a l l i b e y e kar tpk yle,

kazanma

zerine saldrd sahipsiz kalan

medeniyetin (kentin

derebeylerini

temizlemez,

kutsallna

kontrol

ettirdii)

eit k k r e t m e n i f t i -

lerin t a s a r r u f u n a Eski nz

(kullanmna, y a r a r l a n m a s n a ) verir. uratan barbarlar, hekii-

medeniyeti az ok t e m i z l e y e r e k rnesansa ulamam gebelerse, onlar,

kent s e v i y e s i n e

toprak zerinde

nin z e l

m l k i y e t i y l e d u r s u n , z e l t a s a r r u f u n u bile t a n m a z l a r . k u r m a k iin, kendi toplumlarnda orijinal

Bir y e n i gre-

toprak dzeni nekleri gelme nunlar, onun 2.

hibir g e l e n e k ve ilk

olmadndan,

benimsedikleri aynen

medeniyetin Fkh

kentinden ka-

k u r u m ve kurallar Roma hukuku ile

alrlar,

uygularlar.

ile O s m a n l

Bizans hukuk krkambar

erdisyon

klliyatlar,

iin, a n a i z i l e r i n d e b i r b i r l e r i n i n a y n d r l a r .

Gayrlk undan ileri gelir: O r i j i n a l

medeniyeti

kurmu

olan

kent

bar-

barlar, yukar ri kentin

b a r b a r l k k o n a n d a k i bir t o p l u m d u r l a r .

inden kageldikleEskimi medenibir

kurum ve kurallarna mutlak surette baldrlar. uratan barbarlar, kii gebe orta

yeti

rnesansa

barbarlk konandaki

toplumdur. lar.

H i b i r t o p r a k zel

mlkiyeti ve tasarrufu ardndan ilk k e n t i n (diyelim ki: Roma

komazMek-

Prensiplerini

benimsedikleri

veya

k e ' n i n ) a n l a y n d a n o k d a h a g e n i l d e t o p l u m m l k i y e t i b a k m n d a n liberal o l u r l a r . O n u n iin, k a n u n l a r , f k h n a n a i z i l e r i i i n d e d a h a k e s k i n t o p lum mlkiyetisi olabilirler. D a h a k o l a y l k l a , t o p r a k l a r d a zel kii m l k i y e t i -

ne yan izerler ve eraf denilen halk sl (toplum topraklar

mtegallibenin szde " e r e f i n e p e k iyi gzle b a k m a z (Osmanl-

zerine oturma v u r g u n c u l u u n a )

lar. O y z d e n , B a y B . m e r B a r k a n ' n n e d e n s e h a y f l a n d gibi: lk),

"aile

erefine ve

ve

toprak mlkiyetine
"(.B.:

dayanan
slam

bir asalet iddiasna

T r k vs. s. 2)

kar

daima yabanc

dman kalabilmitir.

AYRIM TARH

II NDE SLAM TOPRAK PROBLEM anlamna deeceiz. O

Bu ayrmda, slam toprak probleminin tarihcil sra, bir s l a m t o p l u m u olan Osmanlln kacaktr.

birka karakteristii

nmze

slamca Miri deildir. dr. rak lar Bu hi

ve Trklerce "lke Topraklar"

topraklara blge Bu yerlerin

"arazi'i

memleket" ( l k e
denir. Bu

topraklar) yerler hi kim

yahut nce

"arazi'i kii mlk

lrse, ola-

havz"{kendi

yerleri)

dahi

kimsenin daha

"rakabe" {yaYsio&\
mlkiyet) btnyle

Araplarda

m a l n n t e k i n e k a l m a s , gibi o k i l g i n bir a n l a m t a r ) s i

(mlkiyeti) varkii sahip olduk-

"Rakabe" (yan\
kimsenin deil,

"BEYTLMAL"indir. Msiman\arm
baka (yer) hep deyimle

Beytlmal, birden

ortak m l k i y e t l e r i , "Rumeii'ndeki reayann Erz' memleket ( l k e ve olunup ne de

orta mal, ellerindeki

topra)

"Allah'n mik"d,v. riyedir,

(ele

erz dr,

ne

ne
getii

haraciyesrada)

dir.

ve hiyn'i fetihte
(eski

ne gaanimiyne lnmtr ihraz

haraciyei (yoluyla)

ksmet ( g a n i m e t eshabma
(srf srfa

sahiplerine

letirilmi)

olunup

riye

k-

temlik

olunup
toprak)

sahiplerine

mlk

edilip)

haral

klnmtr. icare

BelkiRakabesibeytlmale
(kiralama) Sultan

mutasarrf

olanlara

(iletenlere) Mteber'i

tankyla
Sley-

verilmitir. " ( ' K a n u n n a m e i

elyazmas) beri kentinden

Derzaman'

man " E b u s s u u d Asr, lk temsil de, iin, Smer

topraklarn mlkn

mlkiyeti,

tapnakta

toplumu iin daha sevdii h a l i f e ve srf ki-

eden Tanr'nndr. herkesin

M e k k e - M e d i n e k e n t l e r i n d e n k a n s l a m dini sahibi) Onda, dedii Tanr'nn, Osmanl T r k ' daha ak konumay isterse padiah, kalkamaz. mlk iddiasna yerlerle hi

Toprak,

"Ya!Malik'lmlk."(Ey
mlkdr. kendi

akas ilh o l s u n , Fetvas Bu

miri t o p r a a , h i b i r kii en kii bunda

lke topra a d n v e r i r .
bana u f a k ikil brakmaz.

Ebussuut'un getirmez.

lke t o p r a k l a r n , temeline

riye v e y a
dayanan

Haraciye d e n i l e n
eit i s e r m a y e s i n i Olmaz. lkcl ekonomi

mlkiyetindeki

kartrlmaya

ortamal toprak p r e n s i b i ,
m l k bilen

bezirgan e k o n o m i

Mslmanla

k a r t bir k u r a l

o l m a z m?

Mslmanlk, sa'nn d o u m u n u n 622. ylndaki en gelikin, en bezirgan-ticaret dinidir. ylnda olduu gibi, K a p i t a l i z m i de iine alan da, topran grmez. Tersine, topran, bezirgan 1969 622 ylnda

biimli

kii mlkiyedeeri
alnmak

ti a l t n d a
zorunda daki geri liimine

bulunmasnda yani insan kalnmas, en

temelli y a r a r l k

hibir satn

bulunmayan,

emei ile y a r a t l m a y a n

b o u n a s e r m a y e israf o l u r .

N i t e k i m b u g n de, t a r m -

kalml yaratan toprak mlkiyeti, byk engeldir. bir s r bulunma kiiler elinde kapal tekelinin Bu tekelci bir basks durum,

k a p i t a l i z m i n g e r e i gibi g e -

Topran igal etmi

kalmas, deeri ile,

o l m a k s z n , srf bir

"havaparasi'gibi
kendi ayrp,

"toprak fiinbii(irat)

yat" ox\.aya k a r m t r .
direbilecei

sermayenin

kasasna

art-deerin

blmn,

krndan

RANT

m i n d e t o p r a k s a h i p l e r i n e g e i r t i r . " N a m u s l u " bir k a p i t a l i s t iin

284

bu, a k t a n

bir y i t i r i d i r . menin temiz

Bezirgan

iin

tanr ( m e n k u l )

deerlerin,

hele

parann

mlki-

y e t i , g e r e k e n s m r iin y e t e r l i d i r . T o p r a k b e y l e r i n e h a r a , b a , irat d e gerei gereki

"mantk! "ve.
kalabildii

"aklc!"deildir. s l a m l k , hi d e i l s e l k c , yana kabilir. uzun aykr olamaz. Nitekim

D e m e k , srf afc>/70/77/'ilikileri b a k m n d a n ; srece, teorice Topran nn, yani ortak mlkiyeti, toplumun slamla lkenin)

miri toprak d z e n i n d e n

alar boyu,

hele O s m a n l T r k l e r i n d e en (memleketin,

byk toprak mlkiyeti, Tanr'-

ortak mlk o l a g e l m i t i r .

slamlk ve in lrsa, aslna, iyi

Sosyalizm yani

"Kur'an'tasma
Hz.

(Allah'n

Kitabndaki

buyruuna)

bakdokt-

daha

anlalr.

Mslmanlk,

her g e r e k t e n

devrimcsosyal
ettii hatta

rin g i b i , s o s y a l i z m e d e k v a r r . ve ten eriat, sonra deil ortaya fethedilen kan

Muhammed'in temsil

ilk s l a m l k fetihbe-

topraklar, bile,

tanr ganimetleri bile,

olduu gibi

"fey'eri

Mslmanlar arasnda

ortaklaa

nimsemek prensibine dayandrr. tan men Tanr'ya adar, yani

Ganimeti

btnyle ve toparasnda he-

ortak Mslman mlk yapar.

kutsal sava,

Kiiler

paylamaya

gitmez. ilk s a y l

Mslmanln

Bedr Gazvesidir.

Bir a v u

insan

a r a s n d a y a p l m k k bir y o l

k e s i c i l i k gibi

g r n s e de, a n l a m c a e r i i l e dek srf platonik (Eflatuteye gemeam'-

m e z y c e l i k t e bir d n m d a v r a n d r . ni) yen szlerle vaiz slamlk, (konferans) ve

O zamana

nasihat

(t) v e r m e k t e n

ilk kez

Bedr Kuyusu

banda,

Mekke mtegallibesinin

dan yeni zenginlikler getiren dan sonra slamln btn iin,

kervann v u r m a k l a laftan dnce ve davranlar kk Bedr G a z v e s i n i n

ie g e m i t i r . O n kesin momentle l-

bu

belirlendirilmitir. snde en

Onun

anlam,

dnya

byk yceli,

kutsallk kazanr. Mslmanlarda ayrlk belirdi. kalp da, orada ele g e e n de-

Bedr G a z v e s i n d e zafer erlere sra gelince, ilk

Genler bir

"Cengi biz ettik!"

trl

yallar

"Bozulsanz
lard. Hz.

bize

snacaktnz!"diyerek
Mslman'n ise,

ganimeti

paylaamyor-

M u h a m m e d , i n a n d v e elisi ierledi.

bulunduu Allah nnde bu kar lkcl dvn bekliyorhr-

ekimesine du. syla

din u r u n a
aa Kur'an'

"Mminler"(nanmlar) parlamlard. Bunun

aktan

dnya m a l n a

kavuma

zerine

Kerim,

g a n i m e t t a m a h y l a e-

kien taze M s l m a n l a r a u

k e s k i n zlgd y a p t :

"Yes'eiune he ve

ke

an'ii Enfal. zat e Eer beynekm Ganimet siz

Kul: ve soruyorlar. inanm

el Enfai' ety'ul De (mmin) Lahe

iii Lahi ver ki: iseniz

ver Resul Fe'ttekui LaResul'hu: Tanrya in boyun kntm ve eiTANRININ

Es/ah

Mminiym!" (Senden PEYGAMBERNDR.

Ganimet

niz.

i
Bugn

aranzda
hl

dzenleyiniz.
-gz

Ve

Allah

ile

Peygamberine
ezgici

itaat

ediniz.

"
her

(Enfal S u r e s i .

1. A y e t ) kararm vurguncu, derebeyi olmayanbir,

m m i n ve M s l m a n , ha mi hibir zalim o n u n seye kii olarak iinde bir casus ku olmasn ki lmanlar

o G a n i m e t Sure'sinin en klna d o k u n a m a m t r . imtiyaz rgt tanmaz. olarak

birinci A y e t ' i n i

bir d a hi k i m -

n a m u s l u c a o k u y u p a n l a m a y a alabilir.

Kur'an ortadadr.

Gelmi geHi ku-

Mslmanca sava,

"nne me'lmsiimune ihvekurduu

M s l m a n l a r kardetirler." A m a e m p e r y a l i s t ajanlarnn Msparayla

"Msirvan Karde-

ler"

H e r k e s i n k a r n c a k a d e r i n c e e l b i r l i i ile k a z a n l m h e r h a n Dorusu hakk da yoktur.

g i z a f e r i n n i m e t i n d e n k i m s e a s l a n pay a l a m a z . apulcu N e v a r ki, Kii v e T a n r Kompromisi "harbi

ilk M s l m a n l n kadim

k o m n i z m " ad v e r i l e n rktc

o savacl uy-

sosyalizmi, Tanr'nn

kelamnda yaplan

emre tpatp

g u n c a u y g u l a n a b i l d i mi? sa d o u m u n u n 7 . y z y l b a l a r n d a k k v e d a nk tan

retim t e m e l i ,
uzakt. Sosyal

kutsal

slam

sosyalizmine

yeterlice

dayanak olmak-

olanak elvermiyordu. da, kullarna daha Mslman uygulanabilir buyrultular gndermeMedine halk, Mslmanlk kendikurtard

O z a m a n Tanr yi gerekli lerini

buldu. Yeni

olmu

tefeci-Yahudi

Evs v e

Hazre

kabilelerinin

ipoteklerinden

iin, M e k k e e r a f , a y a n v e m t e g a l l i b e s i kap lar) gelmi adn Muhammed h e r biri, -SAAAe'lerini zrt

Kurey aalarnn ikencelerinden barna bast. "Ensar"(Yardmcbiri ile

alarak, ve

"Eshap"{Muhammed
paylat. etei

adamlar)tan

geimini

barnmn

gerek kardee Medine'de

Ancak, piten

Muhammed'in mescidi,

ile t a t a y a r a k k u r d u u

ker-

alack

adamlarndan dibinde

"Eshab' Saffa'Sa
kk ve

bile odun

yetmiyordu. t a y a r a k kt olanandan

Herkes o kmr

mescit duvarlar geinen

barnarak,

ortaka Hele

"Eshab' S a f g i b i "Ben "Ed,

olan,

kolektif y a a m a

yoksuldu. tecek

Muhammed'e yaman

Arab/m,

Arab

benden

deildir"te&rNas"(insanlarn

kertede

Arab'

eedd' minen

en iddetlisi Bedeviler), t a m R o m a stne saldran C e r m e n barbarlar durumundaydlar. Engels'in nz a p u l ,

"AskerdiDemokrasi"dedii
istiyorlard. onlar bekliyordu. kmak

an

insanlar

olan

Araplar,

yal-

gene apul

A c e m /5/-<?'larnn Allah'n istedikleri insancl bir

ssleri,

B i z a n s Kay-

serlerinin
retinin

saraylar henz

sosyalizmi,

ilkel-kotica-

munaiAraplarn

iinden

kabuktu. yerine,

Evren

tkanm

Orta

Yolu ( B a d a t - B a s r a
Bu y o l u n

ahdamar) olan

Gney

Yolu

(Umman-Hicaz)
286

iliyordu.

kervanclar

h a r i s Kurey\\\ev, s a -

dece, ken i Bu sryle m ar

komu antika basc srf eilim, il

medeniyetlerin zenginliklerini takm takm, Mslmanla Kur'an biiminde katlyorlard. iine bile O ayetlerinin

ki-

kii t a l a n e t m e k a m a c y l a uzlatrlanlar) adam,

"Mellifet'l Kulup" "gnlleriyaplm" "satn alnmlar"idi.

Mslmanlara

(gnlleri

yanklanmt. Mslmanla

aka

denerek gibi)

Nezaket olsun diye (imdi: g r m " sz

"Amerika'ya satlm" yerine "Amerikan yardo eit paracanl szde k u l u p " ad v e r i l m i t i .

kullanld

"satn alnm" yerine "mellife'tl Tarihcil Allah Tanr'nn y kle ve Devrimler breti "elisi" Muhammed, o

alp

yrm O

eilimleri

grmezlikten pa-

gelemezdi.

Baka da yolu yoktu. kle, yle ganimetin belirtti:

K u r ' a n , her m l k i y e t i n b i r i c i k s a h i b i o l a n arad. birine kanlmazlkla, Allah'n zorunda kald. inmek Kur'an

s o s y a l i z m i n e bir k o m p r o m i bete

kompromiyi

"Va'iemu!

in nema

ganemtm

ve

min

ey'in

fe'innei

Lahi

hamsehu"

(Hele unu bilesiniz:

her n e k i g a n i m e t e l d e e t t i y s e n i z o e y ' i n hi k u k u (Kur'an Sure'i Enfal, A y e t 43) iin; Arap toplumunun snfl sayfas, hep bir t o p l u Muhambin

s u z b e t e biri A l l a h ' n d r . ) yandan Arapl tarih mun rin kiicil

B u t a r i h c i l g e r e k l i k l e r e g r e , b y k bir e l i k i n n d e y i z . s l a m l k , bir barbarlktan medeniyete geirdii yani sosyalizm Kur'an'n te y a n d a n , ncesindeki

ilkelkomuna,

ilikilerini, hemen her

ilikilerine eviriyor. ortadadr. zerinde

gelmi gemi medeniyetleibretle seyrettii Ykllar

korkun ykllar kervan yollar

med'in

rastlad ve besbelli ykldr. Kur'an

bir medenileme y k n t l a r n n //"(yazl = medenilemi)

izlenimleriyle kentlerde o l u r .

"A'itapolmasn"

bunu yazar:

"Biz

hibir

kenti

yok

etmedik

ki

onun

bilinen

bir

kitab

(Kur'an, Sure'i tutarak aklar:

Hicr, A y e t 5 ) Kur'an onu da Ad ve S e m u d uluslarnda olanlar tank

Neden yklrlar?

"Biz sre
en

Kentleri

ehaiisi zulm
s. Kehf Kadim)

edince
A. ne

yokettik.
59)

Yokedilileri iin

belli bir
iin

belirlendirdik."(Kur'an,
byk sz

Neden yklrm? Allah'n szne (Kelam' dr. T a n r , lama yolu ilk S m e r k e n t i n d e n ile

uyulmadndan. Allah'n toplum diyor?

Mlk gibi
da,

ganimette T a n r ' n n de t o p l u m d a snfafgitmiler, Kullar sosyal zulme

beri t o p r a n bencillie

ganimetin

kolektif mlkiyete,

sosyaliste yrmesini

istemitir.

kii mlkiyeti d e n i l e n
kii

dmekle da o

A l l a h ' a isyan e t m i l e r d i r . T a n r s a l t o p l u m f e t m e m i , snfl, sna ykp "gnahlar"inde bomutur:

kanunlar

byk sular

mlkiyetli toplumlar, ta stnde ta b r a k m a m a c a -

"O rz. ni
S. n

gn Onlardan

dalar

yrtrz

de

yeri "

dmdz "Biz Gnahkar

grrsn. arasna atei grnce yer

Onlar bir iine

da ate

topladeresi

hibirini
sava

brakmayz.
H.K.).

onlarn bir

koyacaz

(snf

decekleri"(Kur'an, ay-

anlyacaklar
Kehf, A. ykntya son "veledi Bu gibi, s l a m dini

ve
52-53)

ondan

geri

dnecek

bulamyacaklar.

bunu g r m t r . Ve o g r g s n e d a y a n a r a k , uratmamak yeni nem iken, derece zinas" iin, ilkel de olsa, doacak slam vermitir. Kur'an'daki en gibi, zekat daha

slaml

ilk k o m u n a n n

sosyalistgeleaba-

nek ve g r e n e k l e r i n i , larna

medeniyetinde yaatma Medeniyet en yaln ar g n a h sadaka

"tefeci-bezirgan
kln gibi, fitre saylmas

serma-

yecin
dr. dm

"Mekki"surelerin
bundanbete gibi,

hepsinde

boyuna

"rbahin

(tefeciliin)

ekonomi temeli z e r i n d e
hatta h a c l k gibi ve iin

bir " M s l m a n l a r n m a l e v i n e p a y " gibi;

dula, y e t i m e , y o l c u y a r e s m e n yaryzlerce hep baka o

styap farzlar,
sezilen

vacipil-

leri,
kel

snnetleri,

helalleri,

haramlar

(tabU\ar\)

yitirilecei

sosyalizmin yaatlmas slamlk ve Devrimci lkel

konulmu tedbirlerdir.

Kompromi sosyalizmi hem kaldrmak, Daha ilkel h e m s r d r m e k gibi

Demek slamlk: elikili bir sistem sosyalizmi anayasasn n

kurma

doktrinidir.

dorusu sosyalizmin

objektif o l a r a k
yazl Kur'an'daki bulmasdr.

ilkel ay-

kaldrrken,

sbjektif o l a r a k

olmayan

bir k e r t e y e d e k y a z l

biime s o k m a y a alr. metinlerde yank kiiyi durumun rvet

Enfal s u r e s i n i n bir a y e t i n d e ilan e d i l e n h k m , b a k a bir a y e t i n d e r t u

etmesi de bu elikili gerekliin kutsal

"La
ar rimci da,

ykellifl Lahe

nefsen

illa

vs'aha" ( T a n r
o elikili

yetiebildiinden esnekliini for-

ykmlle sonu slam

uratmaz)

hkm,

mle eder.

Z a m a n n artlar gz n n d e t u t u l u r s a , y a p l a n k o m p r o m i devvermitir. Birka

"mellifetlkuiub"s
Kureylilere O yz

verilmi, Ama kurduu zerinden

"Hudeysonundnya geirerne-

biyye bar/amas"\\e
kprs, Ortadou sansn salamtr.

grnte

verilmitir.

Orijinal Medeniyeti d o m u t u r .
ile U z a k d o u a n t i k a

medeniyetin

medeniyetlerini

rek, " B a t " d e n i l e n A v r u p a b l g e s i n d e m o d e r n m e d e n i y e t e a t l a m a n n Osmanllk slamln misinde Allah' daha iyi nceki Osmanl alar, lilemi slam rnesansdr. Bu

ruhla O s m a n l l a r , t o p r a k e k o n o Hi d e i l s e d e r e b e y l i l e m e d e n b e c e r i ile

anlam gibidirler.

h e p d a h a o k ilk K u r ' a n e m r i n e u y m a y daha yakndr. Yani topran ruhlarna bir t r l k o l a y l a r n a gelir.

y o r u m l a m l a r d r . nk, Trklerin sosyal yaplar, Allah'a, teki d e r e b e y saltanatlarndan ilk T r k l e r i n ounluunu Top-

kii mlk e t m e k ,
ra T a n r
288

gebe

elveremez.

m l k gibi g r m e k d a h a

Belki ha ok

toprak ekonomisine

zel kii m l k i y e t i n i n

getirdii

bin

bir t e h l i dek) Or-

keyi d a h a o k r n e k l e r i y l e r e n e b i l m i l e r d i r .

Ne de olsa A r a p uluslar dakaldlar. Trkler,

A A

Yakndou d e n e b i l e c e k o l a n
ipek y o l l a r n d a n dou alarna

nasya ( S m e r l e r d e n - S a s a n i l e r e
tanmakla hem

ve Akdeniz (Grek-Romen)
ta Asya'nn larn daha lamlnn

medeniyetlerini

gider gelirken, oranla,

Yakn,

hem

Dou-

benzer rnek medeniyetlerini inedike grdler. Trk-Mool zengin d e n e m e l e r biriktirdi. N e d e n i ve Nasl deildir. ve

n s a n l k , A r a p sG"alarnda

"Uluslar

"Miri T o p r a k " n Bu fetva, kan tahrir,

s o y u t bir m a n t k r n kanun yazlarnda,

Osmanl Trkleri, davranlarnn

en

somut

dnce

nedenlerini

birka s z c k l e z e t l e m e k t e n geri ylesine tutkun doru tim Rumeli bulunduklarn vilayetini iinde

kalmadlar.

Miri t o p r a k d z e n i n e n e d e n 15. yzyl sonlarna re-

yer yer aklarlar. Ta

yazan

"Trabzon

Sanca Beyi mer",

nasl

kadim bir

yordam

topra

zel kii mlk y a p m a n n riye Erz' temlik ve olduu drt her ve ve birinin ikal ne de taktirde

ekonomik

intihara varacan

yle anlatr:

"Bir ksm
land)

dahi Lakin, olup

var ki:

ne Ana

berveh'i meruh
(kii mlk

(yorum-

zere Fevt

Haraciye'dir. sahiplerine
(sahibi

Memleket ( l k e

topra)dirier.

Asl
edil-

Haraciyedir.
se):

lnce)

kii mabeyinlerinde hissesine olup, iin ve al ba gre

taksim harlar

olunup, tevzi reayaye, ve bosvermuhalif ol-

her ve

birine tayin

bir rakaba'

cz'i

kt'a arazi olandan

dep, Beytlmal'i ziraat Harac'

olunmala, tarikiyle hasl

kemal'i suubet verilp,

be i ki adeta konulup, ve bahe

man, tan mek

msiimin Mukasemesin
Orada,

icare'i faside edp,

Osmanl

hara setin

Harac'

Muvazzafn

emroiunmutur."
Kur'an' okumutur. "Allah"n yklm antika medenifelsefeyi y o r u m l a m y o r . Srf dirlik ve dzenlikle gDirlikinin slam iini y o l u n a ken-

yetler zerine yapt

revli bir v e r g i t o p l a y c gibi koymaya di bakar. likileri

pratik dnr, tanr.

basitletirmeye alrken balar. ne yapp yapp

kurallarn

merebine Onun derdi

uydurmaya devlet

gelirini, Mslman

aksatmamaktr. yerlerini)

Topra

(feth-edilen

zellikle

olmam

lkelerin

Hara k a r l y-

, i l e y e n e mlk ( t e m l i k ) e t s e , y a r n a d a m l e c e k . sa, eski yeterli

Bu yol 4 mirass v a r -

iftlik e n
4 i...

az 4 p a r a y a kiiden ayr

blnp paylalacak... Verimi hara t o p l a m a k zorunda ne harac alana bu

le dursun, Uzun hayr i.

Osmanl Skc

ayr

kalacak.

Ne t o p r a

alana,

"Cz'i kt'a'hr

yok.

"Alabildiine

etrefillik

ve glkler.

"

Osmanl Trk, mlk"kimin de nceden da, eden ola

obanlktan dnm

gelmi. m?

Otlaktan Hayr.

otlaa

geerken

"zelkii
kutsal

diye

Orta

barbar,

toprak zerin-

benimseyip dokunulmazlatrd

bir z e l

kii m l k i y e t i

m u t s a l l gibi y e r l e i k bir kii

kuruntulara da metelik vermiyor. mlkiyeti taassubu yok. mlkiyetilii

N e Fatih T r k ' n k a f a s n kafalarnda rezil rsva medeniyeti

n e ele g e i r d i i d e r e b e y i t o p r a k l a r n n kii k a r c l v e z e l

kle r e t m e n l e r i n i n de nesi?

u yklan

yisi mi, t o p r a O s m a n l d n m ile " F T " l e r e b l e r s i n . O b o y u t l a r de i m e z i f t l e r i , srf k u l l a n l m a k , hakkyla ev bana letirirsin. zuk kiralama) olur. T o p r a 1- " r " : Ona iletilmek (yani m l k i y e t deil, T A S A R R U F ) kira g i b i : dersin. B u s i s t e m , bir e i t " C A R E ' F A S D E " ( B o iki e y a l r s n hara)

ileyenden

"Hara' mukaaseme" (b\me\\

Ona "Hara' gre

rn-

den a l n a n
kalitesine

pay olur. M u v a z z a f a " (grevli hara) dersin. ift'in

2- "ift akas": ve

dnmne

"ylda
bana

bir mikdar ake"alnr.

ler t k r n d a y r r . T o p r a k meorap rmez. Hi d e i l s e , dere-

A r c a kl selesi

krka y a r m a y a yer kalmaz. olup t o p l u m u n remez...

krdm

b e y l e i n c e y e d e k bir s r e ANADOLU'NUN Osmanl, i geliim ra

TOPRAK TRAJEDS kolaya ve basite gitmitir. ileride g r e c e i z . yi Bu-

dnp davranrken ylesine ile k u r u l a n ama ile t a

dileklerle ve pratik s a d u y u kanunlar u f a k gibi rada yalnz, kap a a n Trkiye'de larna ne gelen,

bu toprak dzeninin, sonra,

kendi

nerelere dek dayandn

bir m i l l e t l s n d e

m u a z z a m ykntla-

bir o l a y a d e m e d e n g e e m e y i z .

Zeamet 1 8 3 4

ylnda

kaldrld.

Bu,

ilk

dirlik dzeni k a l n t kamu ml-

i n d i r i l m i bir " c a u p d a g r a c e " idi. kylerinden dei toku brakalm. en

Miri t o p r a k d z e n i n i n (imdi cralarna bir g z

kiyeti o son v u r u l a t a r i h e karal, y z y l gryoruz? Anadolu kapitalist ilikilerin, kyleri bir y a n a teki

136 y l ) o l d u . y l e iken atmak yeter. alp ekonomisinin

(tefeci-bezirgan)

yrd

Az ok kapal, tabii ayan Anadolu mtr. mez. dir. hem zirgan

290

ekonomiye yakn, toplu ka d n m topra kapann elinde

aile t o p r a k m l k i y e t i n i y a urah i b i r b e l g e y l e bilinegemen"tuzak", hem

b l g e l e r i n d e bile, t a r l a l a r k o r k u n bir u f a l a n m a y a bulunduu kalr. kararlamasna, kolayca geliigzel bir t o p r a k s a h i p l i i

Kimin

nerede,

Anadolu'da O yzden,

"Kapan" d a ,
ou

"akgz" olmak bakmndan,

her z a m a n ,

kasaba

istihkamna

e k i l i p p u s u k u r m u y a t a n " e r a f - a y a n - h a n e d a n " v e ilh.

Etiketli, t e f e c i - b e -

hacaa

olur.

Bu bozuk, kap

durum

niin y r e k l e r acs ufalanp sosyal, dal, politik,

bir " t r a j e d i " ( f a c i a ) d i r ? n k , t o p r a n tam bir

her gn aar.

boyuna ekonomik,

"milli felaket"den i l e c e k s i n s i
ahlakl sryle

ve

hukukul,

ackllklara

"Bat"dan yel,

efendilerimizin bu f a c i a y a sel ve

smarlayp getirttikleri tabiat etkenleri ile

"uzman"\ar, t e andrlyor-

meli srf " s o s y a l " o l a n raklarmz; nular

u c u z bir a d t a k t l a r : benzeri

"Erozyon". Y a n i t o p -

yamur,

m u . . . Ad ne o l u r s a olsun, bu t r a j e d i n i n en ok bilinen ve g z e batan soyle zetlenebilir: flas parall bombo atmas; kald. yznden kalmaya bugn ( 1 9 4 0 yl) A n a ( 1 9 5 0 ' den hadankl

Ekonomi Amaz:

EKONOMCE- S r f t a r l a l a r n
dolu topraklarnn caalarn o l d u u gibi na tekeline sonra, finans-kapital'in

belki y a r s kye el geirmekle

mahkumdur. eski verimsiz

y a l n z kr o t l a k l a r n t r a k t r l

Topraklarn

kald. " S a k r o s e n t " zel

kii m l k i y e t i , t a r l a c k l a r , a a t r n a brakt.) nce, ok resmen partili da her ey sakac mini mini

kaptrncaya dek, Gene kinci sralar

paralayp dondurdu,

emperyalist evren bir bakta oldu. Fiilen,

savandan imdi ekili

land

grlyordu.

istatistikler

gereklii Demek, t o p r a k zel ti.

gizleyemez batc kii

topraklarn beri

verimi,

retim aralar ve artlar y z n d e n yarnn aktarma mlkiyeti, Anadolu'nun bulan

ok altna d k t r . zor ktek u y g u l a n a n bir e y k a t -

kanunlarla yzyldan

retici glerine yeni

mad. Tersine, Nfusun yle dursun, Avrupa Canl lar.

milli e m e i n e n y a y g n b l m n y e l e s e l e v e r i r c e i s r a f etk y l l n aln yazsn ileriye g t r m e k Makine ve bilim, giremedi. kuruduiin seuzak gemi gerilere dnk d u r u m a soktu. kadar olsun, Trkiye tarmna insanlar kedi

drtte n

kapitalizmindeki makineler:

hayrla

Topramzn eekleri

ile h a y v a n l a r artlara

gitgide

Bir g n A n a d o l u ' n u n

kadar,

sr ve atlar

kpek kadar

klrlerse amamal. Yok olacaklarna, yeni vinmeli. nk, lkemizin aasz, susuz; haline gelmesi bi, snrlarmz tesine grtebilir. bu topran canllarn, Afrika

uyduklar

h u m u s s u z bir b o z k r , n a n k r l Ulu S a h r a ' s n d a n k a r t r gi-

Bu y o z l a m a , tabiat kanunlarndan da, kar-tepkilerle b o m b o ettikleri Politika kmaz: lmeden temelinin

ileri g e l m i y o r . T a b i a t

da

kstren,

s o y s u z s o s y a l v e p o l i t i k d z e n l e r i n b i n l e r c e yl t a y a d r d k l a r t o p r a m z ekonomik kntden ileri g e l i y o r .

lmek dram, sosyal styapda yle karga-

POLTKACAal bin

Ekonomi Kulesi

bir Babil

k u r d u r u r ki, o n u ,

b u r a d a deil, zel ciltler iinde iaret e t m e k yeter.

bile s a y p d k m e k l e t k e t e m e y i z .

Birkana

Anadolu

ky,

bitmez t k e n m e z t o p r a k ve snr k a v g a l a r n n baltalar, evlat anay komuyu (hafif) insan arkadan gelir

kanl

i ke-

sava alandr. sunu kazar.

Kyler birbirine, her kyl t e k i s i n e kar can d m a n Komu vurur.

silmitir. Ana, babay

boar. Akraba akrabann kuyu-

"Akrabann akrabaya akrep

kyllerinin ilikilerine. baZ i n c i r l e m e t o p r a k dad o k u z u n u tka kyl yatan topraklarn canavar,

etmez
valar, sa

ettiini!"sz

yenik

Trkiye

Yurttalk sevgisi, doldurup tarr.

ball

krlp geirilir.

mahkemelerin ve cezaevlerinin Mtegallibenin kolaylar. talan etmesi Kan

yzde doksan davalar

kanunlar nnde

hayduta leri

altnda

toprak davasdr. kazmalar.

O kr d v e k a r d k a , a a l n ,

r v e t i n , irtikabn di-

Bu a r t l a r altnda, t e k e r t e k e r her k y l n n , en u u r s u z a n l a m y l a ,

"ii
gz

Allah 'a kalmtr."alan

banda yalnz kalan hennemi andrr. Kalan y a n a r .

kr

insannn

herhangi kartal

trl

tekilat

kurma,

a m a ve hele d i r e n m e gc, sfrn altna der. kyl, Trkiye'de katran

D n y a n n her y e r i n d e da kaan il y a v -

penesinden

r u s u n a dner. T e k bana her kyl, t e f e c i l i i n et l o k m a s olur. T o p r a k ceKyl onun kazanna dm byk gnahkrdr. Kaan kurtulamaz. LM Hayr. k y o k t u r . !.. A n c a k bu, Yama yok. bildiimiz, yani halkn gk u r t u l m a k olsa kylsne Trkiye

T e k k m a z s o k a k kalr: zel deyimi ile

"kalb dinlendirmek" diyene!"olurdu.

bile

yaamaktan

"Ne
d-

mutlu
pedz

Trkm

Trkiye

lmek

"cana

minnet"sra

savmak"olur.

kyls Trkiye olur.

maddece l e m e m e n i n ikencesi altnda deniyet soysuzlamalarnda lmler iinden bugn btn kylsnn Ve dn, geilmez larn beenecei,

kvranr.

Btn kkn antika me-

mayalandrlm

"lmeden

lmek",
biimi

seecei tek lm akna eviren

"aklcl"\armz kendi

halkmzdaki vaz-

"NTHAR"felsefesi; lnn iki en

kendisini

lmeden

ldrme

dnce birbirini

ve davran, ynlarmz lmeden balca reten

k a s r g a v e k a b u s gibi s a r a r . ak rnekleri, T r k i y e kaplar:

Millet o l a r a k y n -

politikasnda

hortlayla sahneyi Ka

Kylnn Yaamaktan 1zlyor. larnda sanyla

GEME SIINI.Niin Ulu

Evet,

Trkiye ruhuna dua

halk

Cumhuriyeti d e i l
be Hangi size vakit

saltanat
namazin-

a y o r u z ? Atatrkn

heykelini

kranlar,

H a k a n Abdlhamtn yanar yaknr.

ediyorlar.

Anadolu

konuursanz, yrekler szlatan

bir i e k i l e ,

"milletin sv?/?//?olmayan miri

/''"olduundan Kimdir o topraklar

"sahip"? M l k i y e t i
dirlik

hi

kimsenin

zel

kii

mal ve

anda,

dzeninin

gerekten

lkc

"Allah'tan korkar

Peygamberden Koruyucu"
2vakit ary

utanr":
or.

"Sahib'iarz/"\ar\d\r.

Onlar

unutamyor

kylle-

r i m i z . Ve o g e l e n e k , g r e n e k l e r i n alt bilin k a r a n l n d a , k e n d i s i n e

"Sahip: ahireti
be size ekiyor.

AHRETE SIINI.zlyor. insanyla namazlarnda, bakasnn

Evet, Niin

Trkiye

halk

bu

dnyay
tespih

deil, dururken, gibi

(br dnyay) Hangi A n a d o l u

kanksyoruz? kavumann

Yaama a b a s

Cennete
yalan

hasretini

konusanz, yrekler szlatan olduunu ballandra

bir i e k i l e , anlatr. kyl

"Ahiret'\en

ballandra

Neresidir o dzeni, lamad olsun slam

"Ahiret"? Z e n g i n , f a k i r , s u l t a n , d i l e n c i , a a ,
toprak ekonomisindeki ve

herkesin ERbu-

a n a d a n d o d u u gibi e i t o l d u u AT'a kurulmutur.

bir l k c l y a a n t e v r e n i d i r .

Bu evrenin

diriik dzenine A n a y a s a
adaletini,

veren

Bunu aklndan karamyor kylmz. u dnyada

"maher" de\r'\m\ri\
(bu

"mizan"sosyal

baka

dnyada

aramak zorunda

kalyor. 18 milyon nise,

Bir z a m a n 80 milyon

s a t r l a r y a z l r k e n ) Nazi b i l i m i , T r k i y e ' d e o zaman bile

fus y a a d n , T r k i y e ' d e n kiinin /a?/"mzran Alman yordu. rmz, yabanc bir s r imdi du. den yor: ahrete sivriltmi

kk bulunan Almanya'da Anadolu'ya doru

"sktn"ne
o

srerek,

"yldrm sv?gze arptrve kalntla-

"Douya
100 Babil n

Bas!"diyordu. ile bir g e r e k l i i besleyecek Sosyal ve

Finans-Kapitali, da, ki, drtte Ne are derin

demagojisi milyon ann

Anadolu'muz milli emein en

nfusu art

genilikte

zenginliktedir. Anadolu'yu

soysuz derebeyi eviriyor. klelie Ve

yok ediyor. salhanesine rk" g r p

politik facialar, insanlarmz

yoksulluun

e m p e r y a l i s t itlerinin yerine konuluyor.

"aa

e v i r m e k istedii

kontenjanlar

deiti.

Finans-kapital

"artszkaytsz"egemen Nazi

ol-

"imizdekieytan"oldu. gemie v e

Finans-kapital

demagojisi,

rklndan dayanak yap-

bin kat y a y g n z e h i r l i d i r . n k , T r k i y e h a l k n n , i v e d s m r y z n -

ahrete s n n ,
iki

finans-kapital tezi var:

soygununa iin

"Demokrasi"oyunculunda
sn

1 - T r k i y e halk L E R C L E D M A N ' d r . O n u n

halkn g e m i e ve iin biz,

kutsal oy
halk ilk de olsa

kaynamzdr. DMAN'dr. Onun

2- T r k i y e Trkiye'nin nuan nn, tarihte bebecik ilkel de imdiye

SOSYALZME ynlar

zel kii
her ko-

mlkiyeti r e k l a m y l a ,

emperyalizme

yedek g
ey

yaparz.

Osmanl bilir.

dirlik dzenine g e r i
Bilinmek mesele istenmeyen olmutur.

dnemeyeceini, grenei Olaycas, olduudur. Osmanl

dirlik dzeni k u r a l l a r Bilin,

bir SOSYALZM g e l e n e k v e topraklar zerinde

dek ikinci

"miriarahie

zi" prensi,

Trkiye

kutsal

zel kii mlkiyetini

saymtr.

Tanr millet

emrine mal

uyarak topra etmitir.

elden

geldiince Mslim'in"

sosyalletirmi, mlkiyeti de-

"'memleket",
mek: Bu den ler kel

"Beytlmal'i

Kolektivizm dzen, elverili hi

demektir.

"barbarca"olsa
saylabilir. kuku yok:

bile,

zaman

iin

deme

medeni t e d b i r l e r bilinmiyordu. ba n e d e n ilo vermeyen

daha

"Zamam"\\n

baka

kar yol mangr

O s m a n l l n e n m r l s l a m d e v l e t l e r i n d e n biri o l m a s n d a k i arasnda, sosyalizm yordam

zei kii mlkiyetine topraklar

zerine iin

geleneiyle vardr. incelenimi, de,

miri

kurulmu btn Yeter

egemen
te-

retim

"Miritoprak'larn
feci-bezirgan

yalnz Trkiye kapitalizm denli,

deil, kyma

antika

medeniyetlerin, iin Maddeci

nnde

urayan

"azge-

limi /ke^en
Maddeciliin

ilgin o l d u u Diyalektiini

a k t e l d i r de.

ki, T a r i h s e l

az kalabal

sanmayalm. gibi, bir y o l doun-

Miri-toprak dzeni, makszn deiti.

her e k o n o m i k ve sosyal

dzen

ca, bir d a h a hi d e i m e m e c e s i n e h e p a y n

k a l m a d . T a m t e r s i n e , hi d u r b y k kagrrz: 2.

B u d e i i k l i k l e r e t o p t a n g z a t n c a , b a l c a iki nnde bulunduumuzu

lite ( n i t e l i k )
1.

ayrd

Dirlik

Dzeni ( T m a r - Z e a m e t - H a s ) ,

Kesim

Dzeni {Mukataalar).

Dirlik

Dzeni lk, temiz, lkc miri topraklar dzenidir. Bir y a n d a kurtutsa-

DRLK DZEN: dirlikiler, y a n i

tardklar tuklar katlara

lkeyi

fethederken yararlk gsterenler vardr.

Bunlar, iin, ve

topraklarn gre,

"dirliini"{asayi tmar,
alrlar. toprak

iinde

ileyiini) dirliklerin da

salamak

zeamet,

has adl
yalnz

gdmn verilir.

vunmasn te

zerlerine miri

Bunlara, zerinde

"Sipahi"ad

yanda,

tasarruf {kullanm,
toprak

iletim,

ya-

rarlanm) dr. l

hakkna

sahip,

dorudan

doruya

retmeni i f t i l e r v a r k k bir k i r a kar-

o k az d e i e n

byklkte

"ift"adl

topraklarn,

( i c a r e ' i f a s i d e ile) i l e y i p d e e r l e n d i r i r l e r . ekonomi asndan dirlik dzeninin retim yordam, Marks'n beytlmadorudan

Klasik

rn rad d e d i i
le geen doruya RN

ekonomi bir olarak

biimine bl

ok yakndr.

Dirlikilere ve

iradn

("r"veya
Ama aka Osmanl Kyda

"Harac' Mukaaseme"),
br bl,

ayni vergt\r.
Yani,

"Harac' Muvazzaanda miri

fa",

Aka Dirlik

olarak alnr. dzeninde

"Para rad"saylabilir.
toprak ekonomisi Ama,

yaayan

tefeci-

bezirgan s e r m a y e y o k m u d u r ?
rn d i r l i k d z e n i olmaktan mu ok uzaktr.

kede

vardr.

toprakla-

i i n d e g r n r rol y o k t u r . Tefeci-bezirgan

Hele d i r l i k d z e n i n e e g e m e n Marks'n Polonya toplu-

sermaye,

i i n d e k i Y a h u d i l e r iin s y l e d i i g i b i , h e n z O s m a n l t o p l u m u n u n " M E -

SAMELER

NDE"

barnan

kir g i b i d i r .

Vcudun

teriyle,

yayla

geinse

bile, v c u d u n z e l c a n l lar iine ileyip onlar

retim hcreleri, ekonomi dokular, sosyal cihazdolayszca smremez. Bu adan, dirlik dzenini,

Marks'n "rn rinde olur.

rad" adn verdii sosyal

retim a a m a s n d a s a y m a k ye-

Kesim

Dzeni Birdenbire dirliklerin Bu yeri miri gelince "mukataa" izleyeceiz. zerinde ad verilen "malikanabir

KESM DZEN:
sl ve

ne"ler klna atlamalardr. ne z a m a n yapldn unutmayalm: ekonomik Bu artk ni ve

mthi altstln topraklar

hangi gereklerle, yaplan yaman

imdilik yalnz unu

Kesim
sosyal

dzeni,

HTLAL'dir.
snf,

ihtilali iyice

d o r u d a n d o r u y a y a p a n d e i l s e bile, y a p t r a n s o s y a l dilenmi trnaklanm burjuva olan drt

tefeci-bezirgan
be y z yl iktidara bir gn

snfdr. anszn anszn

Modern kagelda, birkamunun

toplumda diyse, tpk

iveren: sonra, yle,

Kapitalist snf nasl

antika Osmanl

gelierek birikimi-

yaptktan

sosyal devrimleri ile

toplumunun sonra birikimden zerindeki

tefeci-bezirgan snf

ka yzyl

gelierek yapt miri t o p r a k l a r

(beytlmalin)

dirliklere el

a t a c a k a l t s t l e at-

lad.
O zaman, olojik, dincil, n n d e en Osmanl toplumunun btn ekonomik, sosyal, politik, ide-

ahlakl varl

da, ayn Ve

altstle zorla

uyduruldu.

Bu zor sosyal

keskin

Celali i s y a n l a r d a h i t u t u n a m a d .
snflar kaplad.

Sahneyi o z a m a n a dek

grlmedik sosyal yal

a l a c a k bir d e t e r m i n i z m l e , dt. iken, s t t e iki

s n f l a r n s a y l a r ile d u r u m l a r , k a p i t a l i z m i n i k t i d a r a g e l d i k t e n s o n r a k i s o s snflar saysna ve d u r u m u n a paralel

K a p i t a l i z m d e alt s n f bir t e k a l a n snf d o d u . T e f e c i - b e z i r g a n t e k alan F T si SINIFI oldu; stte

SINIFI da

egemen
Kast KE-

kesimci t o p l u m d a snflardan idi. idi.

b y l e o l d u . A l t s n f bir sosyal snf d o d u . SINIFI, VEREN ikinci-

egemen iki
birincisi Osmanl

p i t a l i z m d e st e g e m e n s o s y a l e g e m e n sosyal snflardan

BYK EMLAK SAHPLER SINIFI SINIFI

kesim d z e n i n d e de,
SINIFI, ikincisi

birincisi T E F E C - B E Z R G A N

SMCLER (MUKAATAACILAR)

Karma Ekonomi: rn rad - Para rad Yeryznde le;

kapitalizm e g e m e n

olur

olmaz,

nasl

btn nceki

ondan sosyal

nceki biimlekald-

s o s y a l b i i m l e n i l e r bir s i h i r b a z d e n e i ile o r t a d a n k a l k m a d ise, t p k y -

Kesim dzeni e g e m e n
bu arada Ne v a r ki

olur olmaz, olmutu.

btn

ondan

n i l e r ve rlamad.

Dirlik dzeni d e ,
olan

bir s i h i r b a z

denei

ile o r t a d a n

Dirlik dzeni

ihtilale v e r i l m i t i ;

egemen

sosyal

dzen

olarak kesim de,

dzeni, hl

tefeci-bezirgan

stnln gelir

iktidara

getirmiti. Kesim dzeninde farksz gene

"r",

"hara"gibi irisi,

biimlerinin

kullanmlar ve adlar

s r p gitti. A m a kaldlar. Asl klna dzeninin girdi.

bu gelirler,

kapitalist devletin artk sarrafn

verFA-

gi-resirrAerinden Z\
ve Onun Marks'n gun gelir.

toprak iradnn klasik sosyal ekonomi

mltezimin iin,

KR'

kesim

bilimindeki

karl, uy-

PARA R A D I adn verdii

retim yordam

aamasna

KNC HIRSTYAN TOPRAK Osmanl mantkla dr. Tarihinin bir Maddesine

BLM DNYASINDA PROBLEM

k t u t a c a k

Hristiyan

dnyas,

metafizik as-

srf

din

veya
"ruh"gibi

"ruh meselesi"olarak ele

alnmyor.

nk, km

l n d a y l e s o y u t bir Tekrarlamaktan alttan,

din, t a r i h t e ne o l m u t u r ,
Hristiyanlk denilen

ne de o l a c a v a r -

ylmayalm:

din,

Roma

uygarlnn
unutmak, kin koklatlm yaprakl, kentinden Asl

stten yani

korunan

Ruhu dur.
anlamak Hun ve iin, Cermen Roma'nn

Roma'nn Roma'nn bir

ruhunu,
kle

Hristiyanl sonra

bedenini
il-

kksz iein uygarlk Roma onun

k o k u s u n d a n sz e t m e y e benzer. ruhu ta ve kokusudur. biimli Bu

Hristiyanlk, kkl, iin, kurulan

ynlarna, maddesi

barbar y n l a r n a
dall, Roma

ruh-kokuyu;
Onun

iekli kimi

yaayp yaratmtr.

Hristiyan-

lk dnyas d e y i n c e ,
Roma,

ilkelkomuna Roma

toplumca

izlenimlerine deilecektir. talya'daki yerini

kenti f i i l e n

battktan -sz sz Bizans: -gene

sonra

Roma'nn

dnya

egemenliindeki

yerini

Bizans

almtr;

yerindeyse-

ahret
sk-

egemenliindeki dvrken, boaz etmitir.

Hristiyanlk a l m t r . Batda b a r b a r l a r
ruhu ile

Douda
yerinde

boulurca ise-

Hristiyanlk:

Batm antika lar iinde

uygarlnn

Roma'y

hortlatan Cermen

barbar-

Hristiyan ana en salam tutunanlar Franklar olmutur. Maddesini ak-

B u art a r d a s r e n t a r i h g i d i i i i n d e , O s m a n l T a r i h i n i n lamada yararl 1- lk olabilecek elemanlar sra

ile d r t a y r m d a z e t l e y e c e i z :

Roma'da

lkelKomuna'dan
Osmanl

Tefeci-Bezirgan
Saltanata

ilikilerine

2- Roma'dan 3- Bizans

Kiliseye-Barbarlktan

Kilisesinden

mparatorluuna Osmanl-slam izisi

4- F r a n k l a r d a

Toprak ilikileri:

AYRIM

I LKEL KOMNZMDEN TEFEC-BEZRGANLIA ilkel komnizm ilikile-

ROMA'DA Roma da

hukuku

denilen

ilikilerde s a k l a n m a y a n

rinin, nasl t e f e c i - b e z i r g a n z e l kii m l k i y e t i n e d o r u g e t i i n e b u a y r m deinilecektir. LK " R O M A HUKUKU"-LK SINIFLAR SAVAI ( 1 1 4 9 yl) y a a d . btn ile Ondan nceki Bu 5 bin y l klaRoma Hu-

Roma o n
lk

bir b u u k y z y l

Ortadou b i t k i s e l
denilen ilkel ey,

uygarlklarnn aktarlm biimi izlerini ve

tefeci-bezirgan
ilikileri

ilikilerini, nedenle, ile y k l d r .

s i k Grek k e n t l e r i n d e n hukuku bulmak Roma ilk k a n u n Romal kukunda,

benimsedi. topra hep

kyasya tefeci-bezirgan kamu

komuna

normlarn "12 Bu belge o

ak seik denilen en

olanakszdr. Hukuku denen kurullarn kaynan belgesine balamak alkanlk olmutur. legibus Tablo", scribendis) ne zamann

r n d r ? R o m a k e n t i k u r u l d u k t a n t a m 3 0 3 yl s o n r a ( . . 4 5 1 ) l a r n . O n majistra (decimuis Bu "12 oturup

"duadecim tabukanda topTablo tam

iar"\

dzmler. ortaya

"comices "Loges
hakl

centuriates"(100 duodecim

luluu) Kanunu) Ne 3 0 3 yl ten man. Golva nnda

tarafndan zaman? Eit

onaylanm. toprakl, eit

tabuiarum"(12
kurduu kent,

km...

kandalarn

Yukar Barbar k o n a n d a n ,
Roma snf duruma sosyal

snfl ile

toplum

biimli

uygarla farklar, Daha

getik-

sonralar... atlayacak

kii mlk ve
geldiini

zenginliklerindeki atlayacak nereden anlyoruz?

tefeci-bezaTabkenti 12

zirgan v e

iliki-elikileri R o m a yl

duruma

geldii Roma

lo'nun yazl

zerinden 88

( 6 0 sa y l ) g e m e d i .

barbarlarnca yenildi

yaklp ykld. Bir t o p l u m b a r b a r a k antika uys r e e l i k bir k a l e gikendisine saldran Byleololan o toplumda

A n t i k a u y g a r l k t a o k a z d e i e n bir k u r a l v a r : demek, garlk banlat, delinecek demektir. bi d o k u n u l m a z duran Roma, ve Nitekim o ilk uzun

snf elikileri k e s k i n l e t i ,
391'inci yl,

kuruluunun bu arada eit snfl

Go/va'\av t a r a f n d a n
ce,

ykld

"12 Tabloda y a n d .
artk e g e m e n ortal

"12

Tablo",
belgedir. Golva

Roma sona

kentinde erdiine,

kandalar toplumu uygarln ( 6 6 - 8 8 ) yl

Yukar Barrejim

barlk k o n a n n
duuna Roma'y

Snf elikilerinin (12 El

kasp k a v u r m a s ,

aknna yem etmitir.

"Bu Patrici'lerle

nl

Kanun'un Plepler
May:

Tabletin)

kaleme

alnmas, epizotlarndan

Latin

tarihi/erince biri olarak,

arasndaki

snf savalarnn

tantlr. " ( G a s t o n

de Droit R o m a i n

3-24)

12 rak

Tablet

Kanunu,

Kur'an'n Roma'nn Nitekim, de,

Mekke'deki

Kurey k o d a m a n l a r n n
(ilk toprak sahipleri) yanama ve

keyfi olan srf sa-

e g e m e n l i i n e kar sahipleri)

koyduu

kurallara benzer.

M e k k e ' n i n " a s i l " l e r i (ilk t o p topraksz

Kureyiiier,
kendileridir.

"asilTeri
Roma'nn Mekke'nin

PatricAev'm t a
alverile deildir. vandan riyle

geinen

"p/ep"\eri yle,

"Mslimberinden sosyal da Roma'nn

bakalar snflar

Kur'an nasl
arasndaki

Kureyglilerle sosyal

Ms/im'\ev a r a s n d a k i
12 Tablet Kanunu savandan kent

d o a c a k s a , tpk

Patricf\&keyfi dkoyuyor-

Piep'eri "12

snflar

domutur. yneticilerinin)

Tablet... yazl
May:

Patricimajistralarnn bir kanun

(C i t o y e n ) Droit

(yksek

idaresine, zen du." {Gaston

yokluunun

kolaylatrd arasndaki
s. 27,

hakszlklara bir had

Paris 1935)

iki

(takm)

Kenttaiar

eitsizlie

E l e m e n t de 12 TABLET

Romain,

UYDURUK Tek szle nizm bile a s l n d a recektik.

12 Tablo,
elimizde 12

Roma

iin belki

balang d e i l
belgesidir. daha

bir s o n d u r ;

ilkel

kom-

geleneklerine Ancak

kendince son veri bulunsa Tablo,

O son veri belgesinin k a r a k t e r i s t i k l e r gnk asl kanun'un "suyu"dur.

ilgin s o s y a l

"tavann kendisi "deil,

y a n m kl o l m u t u r . " 1 2 T a b l o " d i y e d i l l e r e d e s t a n e d i l e n e y , tabloya geiriliinden tam medir. Kur'an'n Ve yazl dank da olsa tabletleri ve m u t l a k inanl ok ksa

140 yl s o n r a , k a f a l a r d a k a l m i z l e r d e n d e r l e n -

"Hafz'ar

vard. hemen 140 yl

Muhammed'den

eyrek yzyl

gemeyen

sre sonra

biimde saklanmtr. kutsall

1 2 T a b l o v e y a T a b l e t , ilk y a z l d n d a n Bu eit kurallarn olsun 3 yzyllk snflama

sonra " u y d u r u l m u t u r " denilebilir. kiyne'si gibine olursa nun o n d a n sonra h e m e n

-Yahudi Tabut'u Sesoysuzluu-

1,5 y z y l d a h a s r p g i t m e s i , ilk 1 2 T a b l e t m e t kendiliinden gsterir. halde, 12 T a b l e t ' i n

nine " k a f a d a n " d a h a nelerin s o k u l m u o l a b i l e c e i n i

s t e l i k K u r ' a n ' n d i l i n d e bir h a r f bile d e i t i r i l m e d i i e s k i dili y e r i n e y e n i dil g e i r i l m i t i r :

"Erkenden daha di lk

yok

edilmi

grnen
eskisi)

orijinal metin olan

(12

Tablet

teksti),

artk edilantikaolarak

az arkaik ( e s k i n i n ve juristconsulte'ler mtecesisieri gibi, biri,

May:

bir dilde gramerciler,

hafzadan Roma'nn

yeniden en

ina milli

(hukukbilirler),

filozoflar, tasviri"

12 "eski anlp

Tabiet'i Romal incelenen

Roma'daki

balang/ardaki en bu
18.

saygdeer Tabio'dur."
Paris 1935) Roma

antlarndan gren
(Gaston

ruhunun ey

sadk

(Pichon) 12

yazar/arca

yeniletirilmi
olduu G.

" E l e m e n t de Droit R o m a i n " , kayna

bask s . 2 5 - 2 6 ,

12 Tablet'in

snflar sava

kadar, May,

kentinden nce Grek kentlerindeki

snflar s a v a d r da.

nedense

bu gerei madn

kmsyor. sylerken:

Bir y a n d a n ,

kendisi

1 2 T a b l o ' n u n G r e k t a k l i d i ol-

"Cenaze yaplm kanunu

hemen

trenleri iin yazlanlar istisna iktibaslar ile Grek iian nfuslu

ardndan

etmelidir. "
der.

Bu(Not,

rada

Grek "Onuz/ar

kentlerinden
(decimuix)

kuku edilen

gtrmez. prensipler,

25) t e d e u n u y a z a r :

kimi kadim

ta-

rihilerin iktibas "Ne

(G.

ne de

srdkleri gibi, olsa, kodlatrma

lkelerin
ilave

kanun
eder:

koyum/arndan gelmedir. "

edilmemilerdir"sonra,
M., A g y 2 5 )

(kanunlatrma)

fikri

Grek/erden

Bylece, let'in

12 Tablet'in

Roma'dan nceki Grek kentlerinde kitaba gemi O haliyle de, 12 T a b -

snflar s a v a n d a n

izlenimler tad su g t r m e z . bile t m y l e o r t a d a y o k t u r : (12 Tablet)

u y d u r u k biimi

"O sarih s

gen/etirilmi bir fikir

metninden edilerek klnm

ise,

bize

kalan

ey,

ancak zerine baka-

modern'ierce deildir.
RF: Roma

toplatrlp edinmeye
26) "(Agy, ET

koordine elverili

kanun'un

karakteri
(fragment)

paralardan

KANDALIK KURALI bunca yzyllarn deiiklikleri bile ilkel komnizm'in

Kent'inde

izlerini s i l e m e d i .

Bir y o l " 1 2 T a b l e t " :

"Kamu bir yana vard.

zel laryla

hukuku braklrsa,
"(Agy

ile XII
26)

kutsal Tablo

hukuk

zerine

yaplm ancak zel

az

sayda hukukla

kaytlar ilgili ku-

kanunlarnda

rallar

h u k u k t e s i n d e her e y , " c o u t u m e " d e n i l e n zmlenir:

rf v e g r e n e k k u r a l -

"rf, jus man la ce, maribus yasama birlikte rf,

"mos"mores constitutum, iktidarnca herkese yurttalarn alr. grn o

Agy,

majrm, bir ne resmen ilikilerin ama o

consuctude ve tannm, kural zmni daha andaki

ve prensipler ne olarak

ondan iian kabul sakl)

kaynak olan ki, ve edilmitir edilmitir. rizalarndan hukuk elifine

hukuk: bunlarByleyetkisini, fikrinin karlk

kurallar

tomardr

hibir za-

sosyal rfn

genel olmas,

(iinde

otoritesini ekip kendiliinden vermesi dir." (G. ve

May:

kanundan kendileriyle

avantajl ihtiyalara

oluu, elifi

ihtiyalarn
22)

birlikte

deiir
kanun

bulunmas
gibi

yznden-

Yukardaki t a n m l a m a y a gre; dan, yabanc i rfn bir b a s k k u r a l , a n c a k s n f s z v e eit k a n hayli ar b a s m a s , rfe dudak ilkel bker.

rf i n s a n l a r a

dtan, yukarRoma'da burjuva

ile d a y a t l m a z .

B y l e h e r k e s i n g n l ile b e n i m s e d i Modern

kardeleri arasnda doabilir. Kendi deyimince:

komnizmin armaandr. Neden?

hukukusu
300

"rfhukuku iin

ar keyfine

deikenlik bir altlk nedeni" i m i . kaldrr brakr'Uu.

gerekenin

nk:

"O

hal

rfte

her trl belleine

deve

imezlii
Bu

ve

herkesin
(Agy) yapmal

hakknn
ortadadr.

belgesini

yarglarn
ok mu snfn

Kanun'lar

"deimez"eyken-

lerdir? rf k u a k l a r boyu srebilir. disi stne basyor: lkel

Kanun egemen

k a p r i s l e r i y l e her btn kandalayle bir

s a a t ba d e i t i r i l e n o y u n c a k t r . " Y a r g l a r " a g e l i n c e , b u r j u v a bilgini Komuna'da toplumun

"yarg", t o p l u m u n
imie tepeden lkel edilsin. az

rdr. T o p l u m u n d n d a , o n a y a b a n c sz" yarg; yarg O olur. a n c a k snfl ki, onun e l b e t rf, yoktur

bakan szde "bamKomuna'da

yaratdr.

"bellei ve keyfi"konu
kanundan gelme stn,

bakmdan,

deiken

ve

az

kaprisli

Eit i n s a n l a r n ,

ilerinden

benimseyilerine dayanr.

KANUN:

SINIFLI TOPLUM

KURALI

Kanun'a gelince, soyutlat denli

R o m a ' d a k a n u n bile, s o n r a d a n -/////ayrl l s n d e zorlamas deildir. "Bir tek ve ayn

bir a y r c a l n siyasi

civi-

tas"a bireyin, ilerin lardan len

m e n s u p ayni

g r u b u n " ortak iradesidir.

"Hukuk,

hatta

zel

hukuk

dahi,

kenttam gente'ier

birey ve

olarak olarak, aile toplam gelir. vardr.

hakk ancak gibi olan

deildir; zei kitoplulukdenizei

17) uBu

kentda bir para siyasi tekelci

olarak hakkdr. kent'i iin, olduklar (mnhasr;

Dolay s zei kiilerin

ile prensip haklar avantajlar oradan

birleme/eriyle toplamalarn
kapitalizmin

biimlendiren

Gente'ier
"(Agy

yelerine exelasif)

salanan karakteri

hukukun
Yani, rat ve Orada nereden nce Romal

"insan haklar"diye
yalnz ve ancak

evrensellemi hukuk kavram,

gstermeye salanr.

h e r k e s iin s z d e e i t s a y d gelir? lk kentdalarn, imtiyaz

Roma'da yoktur. uramadan tutulu),

hak sahibi o l m a k ,
yaadklar iin

kent yesi o l m a k l a
Eksklvizm

zengin-zrt

paralanna

kanda eitliklerinden g e l i r .
deildir:

(tekelde

bir k a n u n

"O n cipai)dir. sanlara, jus

lenek

eksklvizm

karakteri,

ilkel Roma zel hukuk, yaplm O,

hukukuna her zaman bulunan yalnz

has sk o

deildir. skya has zel hukuk,

Antika beledi bir baka

ain-

btn

uygarlklarnda yabanclara jus

ilk

(muni-

Yalnz kent yeleri iin uygulanamaz. proprium "Roma

kentdaa
"(Agy) ey,

hukuktur,

civiiedir.
Bylece ve

civium Hukuku'Ma

nomarorumdur. "ilkel"saylan
vurduu

"ilkelkomnizm"gelkelKomuna b i i m l i

greneinin

kanunlara

damgasdr.

t o p l u m ise, d e i l k a p i t a l i z m k a d a r - b e y z y l , t m snfl u y g a r l k l a r n alt - y e d i bin y l n n on, y z , bin kat d a h a u z u n y l l a r y e r y z n d e v a r o l m u tur. Burjuva kabar bilgin, g r d k l e r i n d e n u y a m p i r i s o n u c u karr:

"'Hukuksuz, d,
Bu kan,

dzen

(nizam)

olamazd, bulunamazd.
iin

srekli siyasi
"(G. May:

topluluklar
Agy

olamaz15)

insanlar arasnda ve akllca

olaan feragat

toplum

insanlar,

kapitalist

"sosyal

dzen

gereklilikleri

nnde

gkan-

nllce

ve istifa"ettirmek

uydurulmu

ocuk

drmacalardr. BAKA Roma sameleri LKEL KOMUNA ilkel ZLER kaynak ald, Roma hukukunun me-

kentinin iine

komunadan

ilemitir. kendisi

Biraz olaylar

atlayamayan

her b u r j u v a kaleminin

bilgini

dahi, o elemanlar, pek telere Her y u k a r devleti zeni, nun,

pek a n l a m a k s z n da olsa,

ucundan

atamyor. b a r b a r k e n t gibi R o m a d a , s o n r a d a n t e f e c i - b e z i r g a n snf ile kanun adl kurallar dzd. zerine da Ondan nce kent dka-

doduu zaman kabile iinde

Kan r g t l e n m e s i
ktktan sonra

kurulmutu.

Devlet ve

hukuk dzenleri

Roma

Kan r g t n

kolay kolay

silemedi.

Bu gereklii

hukuku gz yle gryor:

"Aile devletten ler, nlrse ilikilerine

lkel

ve

onun o

rgtne gelince; kendine has bir den i i ekimser dayankl

kanunda aile

bunlarn

ad

ok az geer, ve derince koyucu,

ne ailedaile

bamsz o az

hayat yaayan gruplarnn uzun

zel gente'ier teekkl kanun

27) toplum

domus'ier gibi dokunmakta

amha

alamaz.

Daha

zaman,
Agy,

kalacaktr.
kararlar,

"(G.M:,

komnizmde

kurallar, eit

yarglar btn

yelerinin

ortak toplantlarnda kuk"indir. Kamu

yelerce tartlarak alnr. hl, kamu toplantsnn

12 T a b l e t , grevi idi:

"zel hu-

hukuku,

"Bu "Halk kiilere,

t. Ona

dnem
23)

iinde kamu

kanun sularn privi iegiae

her

zaman

halk

toplantlarnn elinde tutuyordu.

not,

eseridir." Kimi
7/12)

(G.M., Agy,

Meclisi,

yarglama

hakkn

ze i kanunlar:

teklif etmek yasakt." ( A g y ,

1 2 T a b l e t , srf t e f e c i - b e z i r g a n i l i k i l e r i n z e l kii i l i k i l e r i iin k a r l m ramen, soyut prensipten ok, y a r g l a m a y o r d a m zerineydi.

"Bu nz, iddetli, noktalarda resmen

12 Roma

Tablet prosedr kentinin zel iinde formaliteci kiilerin baka

Musa

(yarglama kurulduu karakterini bir haklarn

yordam), arkaik yanklyordu;

birok ve iin "

bakmlardan kerteye kanun zor

hedek birok

toplumun

son

maddeci, hakl

deerlendirmek ey yapmyordu. "gzegz,

kullanmasn

karmaktan

Barbar geleneinde

usl

die d " k a n u n u

denilen

"Ta-

bin"(cezay\ s u u n t r n d e n v e r i )
ta eksik deildir.

kural

egemendir.

12 T a b l e t ' t e de o n o k -

"Orada tabin'a yetki ve rif eledii

kanun, veriyor; ondan

henz baka byle

ahsa daha

veya

mallara zel

kar

kimi kurban, yerine

tecavz gemi
"(

hallerinde ta26)

az ar sular iin, caima

kanun'un
Agy,

yasaklanan

bir para

cezas(compositum BEZRGANLIIN lk oturmu Roma, bir

peuniaire) LKEL

ile yetinmeye mecbur ediyordu.

KOMN AYI eit PARALAYII toprak

yukar

barbarlk konarna da, her eyden gelmi

Agy, 16)

leimi

ile

tarma

Kent'ti:

"Balangtaki Romal l (batl

Bu gan ar

nce

bir ky ; akl

rkek,

bnyargha-

itikatl),

anszn

korkularla
iblm

almaz panikler
gelien

vermiye

zr bir kr adamdr." ( G . M . ,
eit ekinci ilikileri bast. ile k e m i r i l d i .

kankardeleri,

arttka

tefeci-bezir-

G e n e de

12 T a b l e t iinde

bile t o p r a k i l i k i l e r i

"Hele du.
ons) Onun

kr mlkiyeti,
iin,12

kl

krka

yararca verili

ve

bol bol bir dzenleme buna almaz.

Droit des

konusu

ol27)

lkel Romal

toplumun

karakteri

olunca

"(Agy,

Tablet'te

"MecburiyetlerHukuku"(Le almalarna Mecburiyetler ile bulunduundan, tabi klarak ticari tatmin ve kendini hukuku, varolur: ancak

Obligati-

pek az y e r tutar.

"O larda bir lumlarda kiinin sanayi

hukuk, pek silik bir geliiminin ihtiyalar

sz:

zellikle rol btn kendisine

tarm

vermi ancak O gibi

sosyal daha

toplulukileri topher ve

oynar. oalm

dolgunluu

toplumlarda, ticaret
"(Agy)

bakasnn

faaliyetlerini
Trke,

edilebilir.

Bilgincil gerekte

"Bakasnn

snai faaliyetini kendine

Roma'da

tabi klmak"
bu tre-

tefeci-bezirgan s n f n n kabul ile edilmi gelince grlen dn

tremesidir.

y i , sa d o m a d a n 4 - 5 y z yl n c e k e n d i n i d a y a t m t r .

"12 pek ola

(Not Bu

Tablet'le etkileri

tek

ey, bu

dn nerumdur. bir

alan mukavele
ok

iin

zellikle ile saylamaz."

ar

etin gelen
7/17)

birlikte

mukavelesi,

Mancipatio

satm'a

balanglarda bezirganlktan
Bu

durum,

Roma'da gsterir.

(alm-satmdan)

tefeciliin sre olur; da, daha zamana

basarak baladn

nedenle:

"Roma ca tam ter pitalist zrt ahenkli istemez,

zel kald.

hukuku, Bu

inatlca fukaralk,

tutuiak lkel

olduundan devletinin az orantca snrldr. yeni kudretli, olmaktan

uzun ihtiyalar Demek

kurumlarile isaz kadek orada

Roma

tarmci hukuk tccar, O

karakteri

dt. rnlerinin Roma esas

Tarmcl dei

toplumlarn tokuuyia bakmndan, daha toplum bir

alveriler yer zengindir. Ama,

kombinezonlar tarmcl

yaratlar daha kt.

bakmndan

daha yaygn,

olduka,

kendisinde den du." daha

bulunmayan ok sayda,

merkantii daha

(bezirgan) karma al

ruh

geliti

ve

gemitekindour-

(kompleks)

hukuk ilikilerini

(Agy, 18-19) R O M A NIN 12 Tablet'ten B A T I Y A K A R M A A N I bin yl sonraki Hun ve Roma'nn yaps ve hukuku artk kolayca Cermen barbarlar,

gz

nne

getirilebilir. buldu.

Roma d e n i l e n
kimse

uygar kimsedabit-

toplumu

yle

Yakn

dounun bitkici! uygarlklar iin,

(o bitmez

nin dilini a n l a m a z k u l e s i lar kici! bat gibi ymt.

ile n l Babiide b t n e l i k i v e a t k l a r n tkenmez

Akdeniz hayvanc! uygarlklarnn

de son

uygarlk elikilerini Babil Kulesi:

kerteye dek gelitirip azdrm

bulunan)

Roma o l d u .
arpan (527-565 bilinsiz Dou muazzam

Yklm isteyen antika

Roma'y,

Barbar As ile

diriltmek bir y a n d a

I. Jstinien

Roma barbar

Bizans mparatoru),

uygar /te/slerle, szde iki kurtard. miras

te y a n d a n 'te: vard:

Vandalla\a s a v a t . 2-Ruhu ( H r i s t i y a n l k . )

talya'y ve Gmd-

Afrika'y

Antika

Roma'y

kesinlikle gmd.

lnn

\-Kanunlar,

I. J s t i n i e n , o iki a l a n d a s r e k l i y a p t l a r v e r d i . 1 - l m R o m a ' n n n e k a d a r t e f e c i - b e z i r g a n kural v e k o u l u v a r s a h e p sini derleyip toplatt.

Digeste (en
anayasalar),

nl

Roma Jris balca

konsllerinin

kararlar), Rob-

nstitutes ( h u k u k
ma

prensiplerini

ieren

eserler),

Noveiler ( D o u

mparatorlarnn

Codes(kimi

konulardaki yaamalarn

tnlemesine sistemi, kodeksi, 2- Roma lad. ld: Ruhu

mecellesi)...

O d e r l e m e l e r srasnda saylr. hort-

bedeninden maddesini karlkl ant;

a y r l a r a k Hristiyanlk b i i m i n d e Roma

Barbarlar Roma'nn Bu

fethettiler.

H r i s t i y a n l k ruhu ile egemen uygarlk Marma-

barbar fethedecekti. dnyasna

alveriin bizim

o zamanki

dikilen en y a m a n

stanbul'un

Boaz'a ve

ra'ya b a k a n nl A y a s o f y a t a p n a oldu. O n u da I. J s t i n i e n y a p t r d . Roma'nn ikisi d e ele avuca s m a z olan miraslar:

Tefeci-bezirgan ilielecek olan kar

k i - e l i k i l e r i n i n e n s o n k e r t e y e d e k g e l i i m i o l a n k a n u n l a r ile o k a n u n l a r a gksel bir al rterek Meryem Ana Roma'y ykan klnda barbar gnln

Hristiyanlk, derleyecektir.

barbarlar,

Bizans'

ykacak Osmanl'ya

Osmanllar, nini

ne Jstinien kanunlarn ve mecellelerini, Tam tersine, Horasan'da, Ama, Roma her ikisine slam kar

ne Hristiyan

di-

ciddiye almadlar. onlar daha

kyasya

savatlar. gnllerini kl at-

nk,

nce,

dinine ve fkhna

yzde yz tlarsa,

kaptrmlard. Roma

kilisesinin

ruhuna n e d e n l i
az o denli

Bizans'taki

kilisesinin

maddesini en

benimsediler.

Hayli

kiliseleri

cami yaptlar. sd.

stanbul'a

girer girmez koca A y a s o f y a

da

benimseyi Bu yabanc

iine

bakmdan, Osmanllar da antika Akdeniz uygarlnn kalmadlar.

mirasna

pek

AYRIM

II KLSEYE BARBARLIKTAN SALTANATA ilikileri-

ROMA'DAN

Roma ld. Yerini ni lumu

kilise ald. kaydrd.

mparatorluun tefeci-bezirgan kilise, ilkel

b a r b a r l a r a r a s n a s o k a n ahiret peeli dnya saltanatna

komnist barbar top-

ROMA-BZANS-KLSE Osmanl dedik mi,

Bizans a k l a

gelir.

Trkler

stanbul'u

(Konstantin zerinde yz-

k e n t i n i ) ele g e i r m e s e y d i l e r , s l a m U y g a r l ' n n k n t l e r i lercesi den gelip gemi

"tavaifimiuk"(Mslman
Osmanll

feodalite)

devletikleriney, Bizans

biri o l a r a k s n e r g i d e r d i . iin, Birinci

imparatorluk yapan

mirasdr. Onun

Kitapta, O s m a n l - B i z a n s kurumlar Burada da,

arasndaki

politik ilikilere ksaca d e m i t i k . tiklerine d e m e d e n sine g i r m e m e y i

kimi ilgin Bizans k a r a k t e r i s Osmanl Tarihinin Madde-

asl t o p r a k k o n u s u n a , y a n i bulduk.

doru mi ise;

Bizans d e d i k
zans, Roma'nn Bizans'a gelen

Roma'dan

baka

bir

ey

gz

nne ana

gelmez. Roma'ya sonra Hatta

Bi-

bir p a r a s d r .

Paralanma olunca; Bizans dolu denince, bir

asl

Bat
ikinson

Roma,
ci akla

Dou Roma d e n i l d i .
ey, Ayasofyalarla muazzam

Roma'dan

Hristiyan e v r e n i d i r .

gnlerinde se, Bizans'

Bizans

bir ki/iseden

i b a r e t m i gibi

somutlar.

yley-

a n l a m a k iin o n u k / i s e e t i ren o l a y l a r n a n l m a m a s

bir e k s i k -

lik o l u r . Bu aklama, Bizans tarihinin olduu kadar Osmanl tarihinin de pek

ok zellikleri

zerine

epey armlar yapabilir. ANTKA UYGARLIK RUHU gnah) Bat dedii "ulu biimdagiki

HIRSTYANLIK: Hristiyanln de, ha kendisinin tarihe

"Pche

orijinal"(anadan
doma o

doma

d e bir " a n a d a n

g n a h " oldu.

barbarlar, "ruh"unu

doarlarken,

"Roma'nn

habis

ruhu'\dan

gelme

nahla ynde

gbeklerini

kestirmilerdi:

Devirdikleri

Roma'nn

hortlatmlard.

1- Roma

kanunlar-. kilisesi-.

len len

uygarln uygarln

soyut somut

normlar rgtleri

(kural-koullar)

2- Hristiyan

Ancak, ma'nn, Medleri.

bu tutum, yalnz Cermen ekien neyin Bizans diriliini ve

barbarlarnn

davran

olmad.

Bata Ro-

ka ilerleyen tarihin can ve rgtleri Nemrutlara

k a n l m a z bir k a n u n u

idi. A v r u p a b a r b a r l a r , l Persler kimi ta en eski

hortlatmlard. Ama ilh...

Bizans normlar hortlatmlard? F i r a v u n l a r a ve

hortlatl

oldu? Perslerin. ilh., v e

Medler? Asurlar.. dek bylece

uzanyordu. kopmamas Barbar, iin, hayatn gelip her r n e i n d e oldug rol oynuyordu. kurar snflar toplumu

Tarihte insanlk zincirinin u gibi bir y k c - v u r u c u barbarlkt. Bizans

g,

bir d e t u t u c u - b a l a y c iktidara

Vurucu-ykcg,
kurmaz, ykt lamlk Bizans', dvn Cermen

snfl

u y g a r l n t u t u c u - b a l a y c g c n e d r t elle s a r l y o r d u . sPers m p a r a t o r l u u ' n u karna taklit ederek sosyal ve snflar gemleyebilmi dengeleyebilmiti.

egemen

barbarl Bizans

iin t u t u l a c a k b a k a y o l y o k t u . denilen

Ksaca l torluu etiketti

"Dou Roma mparatorluu",

Konstantin'in sfat antika

Naissus

(Ni)

ad-

barbar Balkan

kentinde d o m u olan sfatn taknd. Bu

330 y l n d a krallarna (Pers

impara-

Bizans'a tamasyla yerleti. Yerleir yerlemez, mparator, Pers

"Ba-

seus"(Byk K r a l )

taklan

"Sonra aldlar."

D/oc/et/en Kod'u idi.

(245-313) "Dou
(Mecellesi)

ve

Constantin Latince kaleme

onlar

krallarn)

model
sayld.

(H.G.P.)

Roma", arabuk

arabuk

"Grek alnd. baka

mparatorluu" nk, resmi konuulmKonstanBabas (lasurberi

"Jstinien Latince

di i henz yacaktr.
tin I. kkn Constance

Ama,

Yunanca'dan

dille

"(H.G.d.P.) G r e k ve Pers uygarlnn Byk Britanyal Chlor (Soluk)'un Kendisi ruhu, Bizans' yakalamt. mparator ilan Hristiyanlarn Barbar lejyonlarca edildi.

ikence yapt ele g e i r e r e k , 323'ten

bayrayla Roma 312'den

barum) Afrika ve talya'y lar n n d e y e n d i . Hristiyanl

mparator Maxence'i

nce vaftiz olmad. A m a

r e s m i din o l a r a k ilan etti.

H r i s t i y a n l k n e idi? G r n t e R o m a v a l i s i n i n " e l l e r i n i y k a m a s " ile " p h a risien"lerin Yusuf'un dklar armha oulluu, gerdikleri, ncil'in yahut kzolankz Meryem'den srail doma, doramac "Mes/h'feaydin idi.

"Tanr olu",

peygamberinin kurduu

Yesus ( s a ) ' u n

Yesus-Christ (Kurtarc)'in

N e v a r ki, a r m h t a l d r l d k t e n

gn sonra dirilen ve 40 gn sonMsr, I r a k ' n U r k e n t i n karm Musa'nn da Bylece, Hristiklelikten

r a g e g e n sa, o c u k l u u n d a M s r ' a g i t m i t i . d e n g m b r a h i m ' i n de, s r a i l o u l l a r n urak yeri; antika medeniyetlerin harman

olduu yerdi.

yanlk, btn Y a k n d o u ' d a lm gitmi antika mit b a r b a r l a r dilince diriltilen

u y g a r l k l a r n , ikide bir S e -

ruhuna ad oluyordu.

ROMA

KANUNLARININ

LEY hayaletleri lmezlik k a z a n m antib a r b a r l a r , o n u n hukuk sosyal snflaBu tarihcil

Kendileri laryla tka:

k a kez l r l e r s e l s n l e r ,

ka uygarlklarn bu ruhu, A v r u p a barbarlarn elbet kollayacak, onlarn kanbir d a h a d i r i l m e y e a l a c a k t . Roma'y ykan

normlarn da,
lkel en gereklii

evrensel ruhu o l a n
sosyalizmden s k o l a s t i k bat Asl

Hristiyanl da
kitaplar,

(kendileri

darya frladka) tarih Roma;

hortlatacaklard.

ak belgelerle

belirtirler. ardna

ROMA albir
olan n

KANUNLARI:

'"Bat

Roma",
de

lrken,

barbar

miras,

geleneklerini birikimlerini

yrtc yama

brakmt: Roma'nn

Bizans! A v r u p a l anlamcl n o r m l a r -

barbarlar nereden

kalkarlar,

n e r e y e o t u r u r l a r ise ettikleri

kalksn-otursunlar,

madde z e n g i n l i k

benimsemekte gecikmediler. Afrika'ya dek

Vandaf\ar, Vizigotiar,

Byk talya'ya

Britanya'ya

Anglo-Saksorilar,
ve

Akitanya Galya'ya nce ve kenyozgibi. idare Ro-

ve di

spanya'ya

Ostrogot\ar
Bunlar, halla

Heruie'er,
yerde dnm i l h..

Frank\ar ve
lam

Burgonde'ar

yerlemilerdi. kanunlaryla, dzen bir

gittikleri pamuuna

ilkel sosyalizm k a l n t s topraklara y e n i

verdiler.

Fransa'da

topraa

yerleenlerin iine girBat

"Burgonde'iarKanunu",
dikleri Roma

yerlemeyenlerin ynlarn kendi

"Salien'lerKanunu""/e
tavsam Bu

Fakat o barbarcklar, gebe geleneklerini ypratr y p r a t m a z , uygarl edemeyeceklerini m a ' n n dirilii o l a n yanda vat. kendisine anlamakta boyu, gecikmediler. gerei, onlara,

Kan r g t l e r i y l e

B i z a n s d a , a r a b u k ele g e i r d i i f r s a t l a r l a ,

kan dkesa-

rek hatrlatt. 6. y z y l

D o u m p a r a t o r u l . J s t i n i e n ( 5 2 7 - 5 6 5 ) , bir te y a n d a n Germen barbarlaryla ele g e i r d i . diriltici

benzeyen

Persi\e,

talya'y, Afrika'y, bu f t u h a t ,

bir b l m s p a n y a ' y y e n i d e n barbar aknlarnn dnk

Geri

artk normal Roma

"kan nakli"o\Bizehukukkarar ok krkam-

m a d , o l a m a z d . n k , e n s o n u n d a bir h o r t l a k t . A m a , u r a d v e a b u cak tavsayaca zans rine cul istilalar, bir tas iddetli Roma tara yerlerde, sanki hayaletini Roma barbarlara tattrd. ve rgtleri yayd. fkhlarnn normlarn barbarlara

"uygardeviet'prensipleri
kanunlarn nl Roma hukuk

"eya
varsa

dersleri"verdi.

Jstinien dergileri)'leri, Roma'nn rn

u y g a r l n n y k t e hafif, hepsini:

p a h a d a ar ne denli

Diyeste (en
Bu

code ( m e c e l l e ) l e r i ,
m

Nouvelle adl

bar e s e r l e r e d e r l e y i p t o p a r l a m t . bana etkiledi. "(Jstinien'in)

g i d e r a y a k hazrlk, ilerinden mevzuat)

ilkin v e e n

barbarlarn

zpktlk e d e c e k kralla-

yasacl ( l e j i s l a t i v :
(nfuz)

eseri,

batda Belki

yalnz hukukkertede

u!

bir

iiieyicilik

kazanmakla

kalmad.

birinci

nemli kukular
lak

bir politika (iejistieri)

nfuzu

da

yaratt.

nk

derebeyi Roma
G.

hkmdarlar, absoitizmini
d. P. c. I)

hu(mut-

tarafndan

bilgilendirilince,

istibdat

egemenliini)

kendileri iin ister oldular."(H.

E L E Y

HIRSTYAN Bizans,

KLSESNN klc

k f l e n m i pasl ile

ile b a r b a r l a r y o l a g e t i r e m e z o l u n c a , tuttu. Barbarlar,

Hris-

tiyanlk dini
sivrilmi

"kafadan

silahszlandrma "yolunu

birbiri-

ne d r e m e d i k e , O r t o d o k s l a t r m a y a giriti.

Bu tutum, isteyen

herkesten nce, barbar efleri-

"uygar kral"(Romal krallarn yoktu. altnda, O (hep ellerinde

absolutizmci) nk:

olmak

nin d e i l e r i n e p e k g e l d i .

"Barbar kavramlar ni ihtiyat

imparatorluktan hi bilmeyen tuttuklar

dem

vurduklar ise, efendi

halde) "(H.

devlet G.

kavram

arkadalar

sadakat yemi-

topraklara

oluyorlard.

d. P., c. I) Bu lapas afyonlu termeye zerinde akgzlerin

derebeyieme

kanbanlarn barbarlar

en

iyi

okayp,

kutsallk
gs-

ile t o p l a y a n t e k h a v a ,

kilisenin

kafadan silahszlandrd

m i y a s m a s n d a n gelebilirdi. grsn; kendisi ldkten

Herhangi sonra ona

barbar ef azck baar baarsn geni

bile

topraklar bir

s r d r e c e k kii mlkiyeti z e h r i n i papaz hemen yanna

macun

tadyla

yutturan

"havari"\&ya

yaklayordu. servenden serve-

Bu sokulua en ok anak aanlar, temiz barbarlar

n e s r k l e m i ilkel k o m u n a krallar o l d u . Y e n i altklar s o s y a l snfl u y g a r lk a y r c a l k l a r n olan kara kyamete dek srdrmenin yolu, antika uygarlk hayaleti batan-

dine-,

Hristiyanla,

evresindekileri de kandrp s r k l e y e r e k ,

girmekti.

"Piskoposlarn du. En
torlarnn nemli

Vizigot
doktrin

krallar
ve

zerinde

usuz

bucaksz
piskopos

bir
ve

otoritesi
din

oldok-

nemliiier concile'lerde Bugnk

(felsefi

(kilise disiplin

toplantlar: kararlar kilise

aldklar

meclislerde)

kararbtn Viziey "her

latrlrd. maksim/erini gotiarm larn

engizisyon'un
dn),

(zorlu

mahkemelerinin)

btn borluyuz. kar

prensiplerini, Ve kopya
Lois, c.

btn etmekten
II, s.

grlerini vaktiyle baka

142)

Kod'una yaptklar

(mecellesine)

keiler,

piskoposbir

kanunlar
tutmad bir

Yahudilere
De barbar gizli

yapmadlar. " ( M o n t e s g u i e u :
Kilisenin

l'Esprit des kral, T a n r

kadar gze alaa

g r n m e z ve edilirdi.

yerde hazr nazr"olan

sun yaldzl "Hikmet'i huda!"o

kuvvetle

kolayca

Piskopobarbar, pa-

drltlarla

gotik kubbeler altnda "meruTkmdar

bana ta giydirdii Ondan

saat

kesiliyordu.

sonra,

pazlarn destekledii

kraln srtn

yere getirebilene ak olsun.

SALTANAT

KLSE

"Vizigotlar,
kiliseye uymak

eer

en

sonunda
tepen

spanya'y
barbar

ellerinde Ve mttefii btn

tutabiidiyseier, barbarlar iinde katoiik kiliseyi batnda her ey, yzeyinde

bunu en Ortokenklna -siyayzst skle-

"arianisme"(Hristiyanl H.K.)

tarikat)

inancndan doruya olmalar,

caymak ( y a n i

sayesinde Frank'iar girip

baardlar. oluu, Papa'nm

gzel

talihli

kanlarn din yana kalan idare,

bu

dorudan

doksluuna dilerinden dokunulmam si rgt,

Ve kilise, lk al leri n, eski

deitirerek bulmalar adalet,

Agy)

yzndendir. zekal kltr-

mparatorluun Geri kalan yalnz ykntlarn

tek byk kudret kiliseydi.

yordu." ( H . G . d . P . ,

snflandrma p e k iyi

-uygarlatrma- gidiinde smrc Bir z a m a n inanlarna snd

n f l a r a y a r a r l n , s m r l e n alt s n f l a r a bir h i z m e t , bir e f k a t , bir i n s a n ile r t m e y i gizli bellemiti. birlemekten ve a y a k l a n m a k t a n almasnn "suret'i beceriyordu. ustaca alkoyacak "sosyal adalet" krntlarile sadaka-

haktan

g r n m e " alkanl

latrmay

"'Latin yucusu beklerken,

kuvveti)

uygarlnn kilise, gepgeni ve rgtlemeye bar bir

deposunu monari moral kendini yeniden

saklayan, ie verdi. kurma ylesine ileyicilii Ayn

clzn

ve

zrdn yeniden kilise, diredi.

doal korukuruluunu
(gc:

oian

(hkmdarlk)

otoritesinin bulunan zamanda ayak

zoru 10'uncu

Roma'vari birlii,

dzeyzyl bir zembarek

ni,

adaleti

azminde derinden imparatora:

dzenini

sonlarnda an rinde en aziz

"Saint-Empire yaratl, dileini yerine

(hkmran)

Romain getirdi. iktidar,

smr

Germennique"(Romen-Cermen derine Hristiyan Papaya: gkcil (espirituei: dt.

imparatorluu)/?^/?

oian

ruhani) 1/133)

egemen

yercil(temporel: "(H.G.d.P., ayakta tutmakt:

maddecil,

za m a n c I) Kilisenin z

zerinde
grevi

egemen sultanlk iktidar

ise,

"Bykistiduygu-

la sunu
13.

alkantlar ve

ortasnda

yalnz

kilise:

Devlet fikrini,
Agy)

birlik

ve

dzen

ihtiyacn

korumutu.

"(H.G.d.P.:

En b y k fitne kendisi olan kilise, kargaal nleyebildi mi? Ne gezer. yzylda, gc yaman Almanya-talya gc yetene ant hrlamas bitti; en beter

"derebeyi

anarisi",
mini maddi dk

"yumruuna
katedraller,

gven"a
kilise

ald.

Zrtle manevi ve

Hal S e f e r l e r i d e ila o l a m a d . G e n e d e k i l i s e , hakl k m a n n m a k y a v e l i z yrtt. tapnldr.

niversiteler,
Batl

saltanatnn

kaleleri oldu.

b u r j u v a t a r i h i n e s o r a r s a n , o hl

kilisesine sa-

"talya r dilere bir

ve lknn

Almanya'da

skunet

dnemleri gelince, hoyratl araya ile girdi.

kilise

kiicil

savalaefenAgy)

snrlandrmak yahut yasaklamak,

beylerin

savamak,
"(H.G.d.P.,

gerekliliini ispatlamak iin

ROMA VE

TOPRAK bir r n e s a n s (dirilii) idi. A m a , genellikbir r-

O s m a n l l k , slam u y g a r l n n le Roma mparatorluu, geti. onlarn nesans yerine Bizans

zellikle

Bizans mparatorluu da, olan

zerinde doarak stanbul'u fet-

mparatorluu

Roma u y g a r l n n

idi. T h o d o s e ' u n l m yl olan

395'ten, Trklerin

h e d i l e r i yl Bu

1453'e dek ( 1 0 5 8 yl) y a a d . ister i s t e m e z , ve antika tarih zincirinin yol at. o yakn Btn da, modern barbarkoy-

halef-selef ilikileri, arasnda nl

halkalar tarihin en Avrupa larn duklarn

byk alverilere

benzerliklere antika Roma

kadim tefeci-bezirgan

i m p a r a t o r l u k l a r gibi, sosyal gzle

uygarln

barbarlar akn yendi, t e m i z l e d i . o zamana dek bulunanlardan

Bu y a m a n olay Montesquieu, bambaka

k l t r n d e ilk d e f a syler:

inceleyen

Avrupa'da

kanunlar

"O (domaine) kiilere le

kanunlarla yzst ey arln ayn

sonsuz ve ayn

ktlkler kiiler

ve

iyilikler yapmlardr"der. da eitli yzst brakmlardr. verince; ve

II, c.

"Malikane Birok tmys. 233)

braklnca, azaltmlardr.
ilkel

hukuklar zerinde
De

tr beylikler dzen
Lois, km bilginin, des

beyliin kkn

Anari eilimli kura i,

l'Esprit sosyalizmden yeni

ahenk ei-

limli anari retmilerdir."(Montesquieu:

uygarlkla, d i y a l e k t i k nitelii d a h a a y k a ha fazlas ha

grbz b a r b a r l n
neredeyse aya-

belirtilemezdi. Ancak, her ciddi

M o n t e s q u i e u ' d e n da-

beklenmezdi. Tarih ncesi,

n a t a k l y o r d u . A m a , t a r i h n c e s i n i n g e r e k t e n k e f e d i l m e s i , iki y z yl d a beklenecekti. O n u n iin, M o n t e s q u i e u , t a r i h i n a n t i k a d i y a l e k t i i n i u y a hayran hayran s e y r e t m e k ve bir t r l y o r u m nk o c u k g z l e r i y l e y a l n z layamamakla yetinecekti.

"u yor: kklerini

Yeri yapt mne rini

Barbar onun hi
19.

kanunlar

gzel

bir

manzaradr: yaklayor, iin bulmak

Antika yeri

bir delmek

mee gryor,

ykseliama "

gz

yapraklarn
232)

gryor;

gvdesini

seemiyor.
yzyl sonu

Kklerini
Morgan

gerekiyor.

(Montesquieu. Agy, s.

delebilecekti.

N e v a r ki, toplumda

Montesquieu, krdbtn kkle-

benzetile, farkna varmadan, dokunuyordu. saklyordu. BARBARLIK Delinecek

antika tarihin en nemli antika

"yer",

toprak,

ekonomik, sosyal, iinde

politik,

k l t r e l v e ilh.

problemlerin ve srlarn

ROMA VE Antika bin

topluluun bilim,

toprak i l i k i l e r i
sanat, okuma yazmas

krdmn dahi

zen

g i d i y s e ,

bir i n c e l i k t e

kltr antlarn

ykselten

uygarlk morali ka-

miydi? T a m tersine,
310

ryasna girse uykusunu

racak olan,

kara cahil, idi.

kaba,

kltrsz, en

ham

hlt,

bilinsiz, bile,

h o y r a t barbarbarlkla grmekbaruttu.

bar y n
uygarln ten Barbarlk, mez, onu Yalnz, d, alabilirdi. isterce manl'nn

Az ok objektif davranabilen atele ou b a r u t gibi y a n bir k v l c m d a n ile havaya Daha kendisini alkoyamaz.

skolastik tarih birikmi ton

bilimi ton

yana

gelir g e l m e z patladklarn eski, kuru Uygarln

Uygarlk,

kck ateti. uuruveriyordu. dorusu,

iine d e r d -

her e y i

su k i m d e y d i ?

patlangca

neden

barbarlk mybeyninde

uygarlk myd? Byle barbarl

bir s o r u

ancak metafizik donmuluun Barbarlk da kaleyi kapdan

E l b e t bir elin sesi k m a z d . iine e k i y o r d u .

Uygarlk kendi bana orap r m e k girer g i r m e z (OsKlasik iinden f e t h e d i y o r d u .

Bilecik t e k f u r u n a y a p t gibi)

tarih, o gereklii

hi d e r i n l e t i r m e g e r e i n i d u y m a k s z n a k a a n l a t r :

"Bu gaaln olan l ey onun onlara

tipi

saldrlar Cermenler,

(barbar tepie

aknlar), bir tepie Roma oraya August ve emlak

Cermen ey ve deildi. i

dnyasnda Kalabalk savalarla yararlanan kabul Probus unvanlarla sadakatia kolon snr

egemen ve

olan zrt

kar(fakir) toptatbir

sunumundan kovarak,

baka

kendi kendilerini kendi gney semtlerinin baka edilmekten mparatorlua ve hizmet daha grdler.

raklarndan zenginliine

Bar'ndan eitli

eki/erekten, oldular.

barl yolla Marc-aurele,

istemiyorlard. uyruklusu yer

ifti)

Olayca s,

sokulup, bakalar, te

gsterdiler esirleri, olarak hemen ie Sezar'm Cermen

kendilerinden sahiplerince ve yannda hele

yandan,sava "Bylece Ama, du. svarileri olabilirdi.

lna)

(yarc-maraba-yanama

byk sayda her yerde en lejyonlar beiki taiih

leiliyordu. balarnda orduya bulunuyordu

(Asi Frenk Roma

barbarlar sokulmalar ve
efi)

tredi. olyar Bu dbarPeuple,

bu Daha

ilemenin

tehlikelisi,

Barbarlarn Cermenler

Cermen
komutan-

bulunmasayd, bal ou olmakla kez, orada

Vercingtarix'e kendi efi erin ce ve En

askerleriMAJSTRMLTUM'a birlikte Roma efendisi

136)

(resmi

kumanda sonunda
Gnrale

ediliyorlard. kar o mevkiler,

des

efler,

eitimi yapt."

grmlerdi
(Histoire

imparatorlua

vmeksizin,

mevki sahibi

olurlard.

barlar/imparatorluun
L a r o u s s e , c. II, s. Bu anlatlan "tufan"dan beri, srp gelmitir. lna ve

g i d i , t a r i h t e ilk r n e k d e i l d i r . bir b u r g u Roma'nn gibi t o p l u m u bana dele

lk S m e r u y g a r l n y k a n dele derinleen "tekerrr"le sonra Bizans'n ve daha rnesans olacak

gelenler, sonra Roma'nn

slamln bana geleceklerin nbiimi (proformu)dir.

Roma orijinal uygar-

funye

Cermen/erin y a p t k l a r n ,
uygarlnn

Bizans'n

slam

orijinal

bana

Moollarse

Trkler g e t i r e c e k t i r .

AYRIM BZANS Roma'nn Dou'da gre Douda iledi.

III KLSESNDEN lsnden Bu ileyi, Ona kopup OSMANLI hortlayan MPARATORLUUNA kilise, bin y l , hi u s a n m a k s z n prensiplerine biimlendirdi. bir Gordios'un

Bizans',

Bat'da

barbarlar batda, ekonomi

kendi

tefeci-bezirgan

barbarl

kapitalizme d o r u
zlemez

tefeci-bezirgan olmutu. gerek

kompleksi,

krdm Bizans'n cak Osmanl

Bizans deniyordu. gerekse

dnya,

din d e r e b e y l i k l e r i n i n
kesilebilirdi.

krdm,

an-

d e n i l e n " s k e n d e r Klc" ile

B ZAN S- B A R B A R L I K - T A N RI 19. y z y l o r t a s n d a , y e r y z n tl tarihiler, Roma'nn yklnda du dieu" 13. y z y l n h a l l a r gibi g r e b i l e n Babarbarln oynad rol

"Tanrnn nbtn " kaln(Beng: "medeni

kurul-

grs; tlarndan
Yani

Providence

sayarlar:

"Tanrnn
Not, c.I, s.

ngrs, olan
352)

Hristiyanl uluslar

dman vahi

bir medeniyetin

kurtaracak
Roma'da,

dinlerde
mrik" ykt. iin,

birletiriyordu.
idiler. Roma'nn siyasi

b a r b a r l a r da

"Pagan\
kald

paganizmi'ri\,
lar , medeni

barbarln

"vahipaganizm"
de ykln geiini

Roma'nn Roma'nn

p a g a n i z m e o k bal (mrikliin)

barbarlarca yklkolayca

paganizmin

getirdi ve

Hristiyanln

bir s a r a y ihtilali y a p a r a k t a h t a

salad.

"Bu ki sayesinde lendi. gene mazdan

du

hal,

Dou

imparatorluunda bakentinin

ayn Barbar

yaygnlkta hemen az az aknlarnda daha daha

ve

ayn

kudrette az

etzedePaAma, a-

yapamyordu. Bizans Paganizm, de bir

Bizans orada, kar dereceye

hemen

saldrlamaz Roma'dan birleikti. hissetti.

durumu

mparatorluu, vuruunu kadar

siyasi kurullarla Bizans ve hatta

Chastel:

samimice iddetle
de la

ganizmdeki ykln

barbarlar
"Historie 1850)

imparatorluk

snrn

nce bunu hissetti."(Etienne

Bizans'ta da "medeni

Destruction

Paganisme dans Demek,

l ' E m p i r e d ' O r i e n t , " Paris,

m r i k l i k " ile b i r l i k t e s i y a s i

messeseler

sarsld. Bizans'a

Sarsc vurucu ar bast.

g barbarlkt.

Barbarlk, snrlara ylr ylmaz,

"Siyasi snda lerle ve

messeseleri paganizmden bu harplerin kadim

insan

ayrma nfusunu
harp, der.) veba

hedefini gden yitirdiklerinden

ve ktlkla, (Not:

harpler

sraehir-

yolda ahalilerinin
lkelerde

olduklar

birok afetlerin

etkisi altnda,
Jstinien

taralar,

Prokop, zaman

Akdeniz'i

evreleyen

milyonlarca

yok

oldu;

onlarn yerine geirmek iin

ancak kat-

n.

bir nfus

bulabiliyorlard. eski milli hi ve asker asker kar,

Bu

nfusun

boyuna

ie

szmas

(infiltration)

ister istemez kindi. komu saldrc myordu. lardan metinden yorlar, veya

dini ruhu toplamak hibir der/eikti.

bozuyordu. zorunda vakit beri,

mparatorluk, Hkmdarlar, kalyorlard. bakasn ordular uzun

s.

sinirsiz, byk Her

bit-

Hemen blgelerden barbarlara

yetitirmiyordu.

masraflarla yanlarndan kargotyerlei-

barbarlardan mparatorluk Bunlar, giriyorlar,

"(Keza,

kar yalnz

Konstantin sonra kimi en

zamanndan

Sklavonlardan imparatorluk yce

az

ok

bir askerlik hizkesince

368)

teb'alna

orada

mevkilere

ykseliyor/ard.

D e m e k , barbarlk, Roma'y d n d a n , Bizans' iinden f e t h e d i y o r d u . kinci Bizans d e m e k olan hal P e r s l e r bir y a n a , G o t l a r , A v a r l a r , Bizans'a ullanm Bulgarlar, Sklavon-

lar h a t t a

"Latinler"

barbar aknlaryd.

"Bu istitapnakyok olu-

lalar lar

ortasnda yama

her ediliyor,
s.

ey
369)

hemen tahrip

aym ediliyor,

zamanda yahut

yklyordu. ehir

Tanr

yangnlarnda

yordu." (Keza.
Barbar da

akn

yalnz

ykmakla

kalmyordu.

Bizans'a

sk s k barbar as

yapyordu.

'Tanr ilerleyii

uygun baarmak

grd iin da

her

nemli ilerleyite sonra,

s.

geni

heyetidi.

lerden

birini,

biimlendiriyor, datyor." ( K e z a . ,
ARILI altnda

tarihciigrev371)

leri ( m i s y o n l a r )

biter bitmez

onlar

OSMANLI'NIN Klasik tarihe uzanr. A n c a k , bir m o n o l i t l i k , Bunun sparta, di. Adn

BAINI YEMEYE

BZANS yaam bir t o p l u m ufak

baklnca; bu adn kaya

"Bizans"ad

1000 yl

kabuu altnda yatan ze baknca, orada en

gibi t e k l i k g r l e m e z . n c e i yap n i t e l i i n d e n bir gelir. Bizans bildiimiz Atina,

nedenleri gibi

Teb

ilkel

kent o l a r a k d e i l ,
ana

"Dou Roma"o\avak t a r i h e g i r damgasn vurdu.

verdii

geliimler

"Roma"uygarlnn

yle n yapt. O n ve z a ne idi. A m a ondan hangi bouna deildi. Roma'dan? patricilerle Bizans, ister i s t e m e z

"Roma"dan bir p a r (para sahibi de-

N e ilkel

k o m u n a art asillerle)

mitolojik Roma'dan, plepleri

sonra

(toprak sahibi alan

ayaktakmn) ildi.

uzlatrmaya

cumhuriyeti Fatih

Roma'dan Roma'sndan

bir p a r a

Hatta Sezar'larn, hatta Aetius'lerin imparatorluun bir p a r a Roma en

bile d e i l d i .

Roma'da toplumundan dnyay a

korkun soysuzlamalarla Roma

kt ykl gibi patlayp

idi. A s l

bir v o l k a n a z

boduu ada,

Hristiyanlk y a n g n n d a n mal

k a r r g i b i , bir parnl

Roma,

Bizans t o p r a n a aktarp ekildi. Roma'dan kopmu para idi.

t e , " B i z a n s " d e n i l e n asl

ey o antika

 y l e bir a r t k , t a k l i t , sonsuz rtbeli larn, olumsuz antika du. V e d a h a d o a r k e n , memur kapkulu her insancl

k o p m u para Roma Babil

olarak Bizans!

Sonsuz olumlu ve dobasamak basamak elkaab koflukkfl hem dalayc

maherinden kulesini, vnd. poz

bir r n e k o l a r a k t a r i h e poz t u m t u r a k l

btn o ark maskaralklarn; kpekletiren hem yaltak,

ilikiyi

canavarlklar daha doarken

benimsemekle antika Bat

O s m a n l ' n n d a b a n y e m e y e a r l o l a n B i z a n s b u idi. V e b u B i z a n s , Roma'y gibi bitirip t k e t e n iinde btn ldrc soysuzlama

tohumunu y l a n

zehri

tayordu.

BARBARLIK VE bn'i 100 yl frlamas

BZANTZM uygarlklarda ve rnesanslarnda ortalama Bat Roma psikozunun mr iinde dolduran belki bir t e k i n s a n

Haldun, antika orijinal mr buluyordu. Bizans, kurduu

O zehir z e m b e r e k kkn surlar kabuu ilk 1 0 0 0 yln gelene Roma Bin yl a y a k t a

k a d a r bile y a a y a m a z d . le uygarl sapa Roma Dnyasndan

k a l m g r n d . O g r n t y , kbarbar aknlar "beyim" salad. epey gidene diyen

Hristiyanln habersiz, Dou

"paam",

bir S a r a y b u r n u ' n a bakentliine, Konstantin bile.

skm "Vizantiyum" Bugnk

kentiini,

unutulmuluktan kartan,

mparatorluu

payitahtlna

"Konstantiniye" y a p a n
domu de

kimdi? adl

Balkanlarn

Ni

kasabacnda

bir b a r b a r d . B i z a n s , i k a v g a l a r n n u u r u m u iinbir m a h e r d i . Barbarlk dnyasnda gemiler, uygar-

Konstantin'den y a r m yzyl sonra; rpnyordu Uygarlk dnyas Hunlar, Vizigotlar yecei iin

kovalamt. Vizigotlar kaarak Tuna'y

ln iine d a l m l a r d .

B i z a n s , o d a v e t s i z z o r l u m i s a f i r l e r i kap dar e d e m e gneyinde yer v e r m e k zorunda kalmt. kovar d u r u m a girdi. Vi-

kendilerine Tuna'nn

Dadan gelen barbar, a r a b u k badaki uygar zigotlara snda kucak aan

B i z a n s m p a r a t o r u V a l e n s idi. V i z i g o t l a r , g l e r i o n a

y e t t i i iin V a l e n s ' i l d r d l e r , i m p a r a t o r l u k , b a r b a r u s u l ile, iki o u l a r a paylald: Bat Dou Roma Roma Alaric mparatoru mparatoru bulunan zerine kprs oldu. oldu. bandan savmak uzaklatrmak Bizans'tan nl 1- Arcedius: 2 - Honerius: Honerius'un olacakt. zere, kardei

ilk ii, V a l e n s ' i n Arcedius'n Ortada srat

ban y i y e n Vizigotlar Vizigotlar saldrtt. stnde Tarihin

Balarnda

Bizantizm o y u n u "kldan ince kbir i m p a r a satn a l m a y a ald.

artk balamt.

oturakl

ve s r e k l i

bir d e v l e t y o k , cambazlk eden ilkin Hunlar

ltan keskin"
torluk alt. vard. Bu olmaynca,

B i z a n s m p a r a t o r u II. T h e o d o s e ( 4 0 8 - 4 5 0 ) , kendi hayatn, Hunlara

hara d e y e r e k satn

Bu yol V i z i g o t l a r y e n i d e n denendi. Vizigotlarn gene 491), Teodoric'i 565) Dou idi. yapt.

Bizans'n

karsna dikildiler. Roma

Eski o y u n

bir d a h a (474(527rn o

bana Teodoric geirilmiti. B i z a n s y e r i n e Bat en parlak Bizans

mparator Zeon Jstinien

zerine saldrtt. rnesansn yapan Jstinien,

O kntler ortamnda,

"Roma

Kanunlarnn
barbarlarn

Byk Derleyicisi"nn
K o n s t a n t i n gibi, alan

imparatorluunun

k u r u c u s u olan

barbarln

Bizantizm oyunu,

sahneye girileriyle srp gidecekti. kurulular, yiyerek,

"Makedonya
lan na ereve yklp,

Slalesi",
hep o

"Latin

mparatorluu"adlarn
temsil ettii

a d l a r n z o l a n A ? / - A ? / - a n t r a k t l a r n n r n idiler. " B i z a n s U y g a r l " s a y antraktlarn yapld. Barbar sahneye

"barbarast
biimini barbarn

boyuki-

yeniden yoktu. kkrtlp

"Bizans"\ye z
aknn

tutan

bir btn di7Hristiyan

zen o r t a d a
lisesince oynad Belki rih, asl n

"Tanr'nn
her

ngrs"sayan

karlm

"imparatorlukuluk" G e r e k t e taBurada da

bir s e m b o l u y g a r akll

korkuluk yaatlyordu. Bizans, "Barbarlkla o y n u y o r u m " sand. deil, gcn dayat ile y r r . igds,

gszln gl olan lk ( s a

kurnazl ile

barbarln

m u h t e e m o y u n c a k Bizans uygarlNeKa-

eltopu, yahut a y a k t o p u yapmt. D o u m u ) bin yl setii aa aa barbarlk, barbarlk ncesi vahet anda Orta A v r u p a ' y a uzanan insann

andertal radeniz, lk y e r ,

Kuzey Yo/unu i n ' d e n

Balkanlar'a

Hazer, Baykal Msr E h r a m ' l a r

kuzeyi geitlerini) semiti. O yoldan gelen barbar inmeseydi, Bizans'n tnedii hisargibi y e l l e y u f o l a b i l i r d i . MADDES

dalgalar Tuna'y

KLSE

RUHU-BARBARLIK

B u n u n l a birlikte,

E n g e l s ' i n m o d e r n t a r i h iin sk sk s z n ettii grlecek eydi. len Roma Asl orada kimin ne ile

"tarihin
oynar-

muziplii"asl
yenik

antika

tarihte Ama,

d, e n t e r s i n e p a r a d o k s l a r l a k a r y o r d u . dmt:

Roma uygarl oktan barbarla

mparatorluu'nun

"sinsiruhu"M\se

g t , ikide bir b a r b a r l , k e n d i zel g r e o y u n u ile k n d e y e g e t i r i y o r d u . T o p l u m u n e k o n o m i y a p s n d a p a r a d o k s , o styap o y u n u n d a k i n d e n daha lk, m artc yalnz idi. Grnte Barbar k i l i s e srf ruh, sa'y ise, b a r b a r srf madde idi. ge kartmt. topraktan, tatan, HristiyanDinin taatan, Meryem'in dourduu bile a r m h t a Tanrsn,

gkcillikti.
ki,

hayvandan Gelin kesikti. tiyan grn O

"kendiyapp
toplum o

kendi

taparak"yeryznde
geildi toz mi,

dolatryordu. roller anszn dindar tersine HrisGk-

uygulanna

dnyordu. kilisesi

Barbar, eline geen t o p r a k t a deildi.

Barbarn ayaklar yerden sarlmt.

"ruhcu/"\uquna,

"gkcH'\\qne

kondurmayan

ise, t o p r a a d r t elle v e d r t a y a k l a s m s k

ten

ne

derse

hepsini

kendi

tatan,

madenden

yaptrd

katedraline,

manastrna 20.

yadryordu. ikinci n zde: yarm Trkiye'sinde ilk Szde: olan

yzyln

sosyalistlerle
Barbar,

din

speklatrleri Hristiyan
kiliHi

arasndaki

iliki ve e l i k i l e r i n t p k s rneini an Szde: temel

15 y z y l n

barbarl We.

kilisesi a r a s n d a materyalist idi;

seye ahireti

yaratmt. Kilise,

"pagan"(mrik)
zde:

maddesi

topran a l n y a z s n
penesini

brakveriyordu. beklemeksizin,

idealist ruhiKuds idi;

dnyann varna, toprana zde,

atveriyordu. kle s r m, u y kiPakurtarc

Barbarlk, szde,

kr snflar t o p l u m u o l m u u y g a r insanl nefes aln s a l y o r d u . "acl" kle

leri gibi t a r t a k l a y p t a l a n e t m e y e g e l i y o r d u ; g a r k l e l e r e d a h a y e n i k bir y a a n t lisesi, szde:

baar kazand ynlarnn

Hristiyan

"Mhse/ige"(vuhu

bitkin),

H a v a r i s i o l a r a k , h e m d e k e l l e y i k o l t u a alp s a h n e y e k y o r d u , z d e : paz-oban "asa"s altnda insanlar tk, gibiyk bu dnya erdem Gerekte, veya du. mal m l k n d e n el da yayldklar topraklar etek ekip, koyunlarn

bir y o l u s l u k u z u l a r a e v i r d i m i y d i , a r -stleri ve etleri b-

"/ e/iere"(Vi\Wseye)

brakmalarndan

tantmyordu. ister uygarlkla barbarlk dvsn, aralarnda parsay kanl ister u y g a r l a r l a uygarlar so-

barbarlarla

barbarlar kendi

birbirleriyle

dvsnler, dnmt. dayam

nunda, fkrann btn kutsal

"papaz efendi"s\ gibi,

bir m u a z z a m herkesi

hep ve y a l n z srtn

kilise t o p l u y o r Kilise mano-

Ortaa toplumu

kumar alanna

dokunulmazl ile

cezaevi

patronuna

cu gibi, en s o n u n d a

iflas e t t i r e r e k t e k k a z a n l k y o r d u . b e t e biri, A l m a n y a ' d a 11. t e biri yzyldan Hbe-

Fransa ve ngiltere'de t o p r a k l a r n ristiyan kilise, ri kilisesinin malikanesi idi. Bizans topraklarnn

Roma mparatorluu'nu tanrcllatran

hemen tmn yutmutu.

Bizans'ta:

"Topraklarn lirini
(Ch.

tm

ile

kiliselere imtiyaz

ve

manastrlara orduyu
St.

gemesi, duruma

hazinenin

ge-

azaltyordu.
Dihl:

Rahiplerin

gsz

sokuyordu."
"La Civi-

"Byzanel, G r a n d e u r et Decandence";

Runcimaon:

l i s a t i o n B y z a n t i n . " z e t , e v k i B e r k e s , l k 79, T e m . ORTODOKS Alpaslan'a KATOLK EKMES zaferini kazandran idi. durum,

1939, s. 4 1 0 )

Malazgirt

Bizans'n

t o p r a k te-

mellerine ilemi b u l u n a n o kilise kanseri dolu'da, Osmanl Trklerini Toprak temelini kiliseye

Seluk Trklerini Orta Anad u r u m ayn oldu.

Bat A n a d o l u ' d a t u t u n d u r a n kaptran:

"mparatorlar, snflar
"(Keza)

ahalinin

vergisini arttrbak olduklar

maya iin,
316

baladlar. btn

Kilise ile

ile

kimi

imtiyazl ykletildi.

vergiden

yk kyl

esnafa

Ekonomi

temelindeki ry

soygun, arttrd.

styapda

arabuk

"Bizans kokmuiuurad. ettenezzl

u" d e n i l e n Rvet, melerine

gazileri yemezdi. idi. rine Kilise, kap

"Ah/ak birka

byk e i ma

bir ile

soysuzlamaya kavuna
oynatt bu de

irtikap, dek

Bizans

Bakanlar'nn

ilerledi.

"(Keza) yetmedi. Avrupa'da Hallar seferine yutan din da, kilisenin Hristiyan eksik kilise temizleayn

Saf evre

barbarlar toprak

(valyeler),

getiler. korkun

Btn

yarm

barbar alar,

ekonomisindeki

derebeylemeyi yenen

Bizans topraklarn kiliseyi stn aabilirdi. ve Toprakta

barbarlar

srr m y d ? O s t y a p d a : glyd.

Katolik-Ortodoks didimelemezhep ve tarikat eki-

derebeylii,

melerinden

Daha beteri de oldu. dou ticaretine amakla Bizans topraklarnda tamnda Konstantin tefeci-bezirgan todoks (Rum) Yaklaan, inceldiini nes zere

H a l l a r : V e n e d i k , C e n e v i z gibi t a l y a n k e n t l e r i n i , Bizans'a beri kar rakipletirdi, yldzlatrd. O zaman, Sonra, imtiyazlandrd. L a t i n l e r ile katnda B i z a n s orgirmi olan ile O r -

bile y e r l e t i r i p andan

Rumlar arasna

rekabeti, Kiliseleri

i s t e r i s t e m e z , din arasndaki

Katolik (Latin)

rekabete dnd. M s l m a n O s m a n l ' y a kar d u r u m u n aradlar. kiliseyi VIII. Ioanidi. dman Orada:

kapy

krarca zorlayan (1425-1448) 1439

gren tepedeki G. Skolaries Floransa

b y k idareciler k a r yol zaman ylnda iki gitti.

Paleolegos toplanan

"mparatorluk

Mahkemesi

Hkimi" o l a n birbirine nde

(Dr. A.

birletirmek

Konsiline

"Ortodoks'larla Katolik'leri Fakat memleketine kar yaman muhalifi Bat'nn

"(Keza,

yaklatrmak Bizans halk grnce,

D e c e i . s.

iin ile
101)

byk

aba

gsterdi. "mei'un

dnaleyh"

papazlarnn

Latinier"e Batllarn kar hl ekildi.

tarlklarn "Latin uman d. olan Ve

Orada,

davrann onu,

deitirerek, Mslmanlara
(Zeyrek gelen

kesildi.

dmanl, VIII. Ioannis'in dolaysyla

yardmn uzaklatr101)

hale fiIX.

Constantines
camiine) Sizmatikleri 108)

(1448-1453)'den
(Rafzi'leri)

Pantokratos'a
ziyarete

kendisini

"Franklarla

dostluklar

yznden

paylad.

"(Keza,

SERMAYECNN Gerekte, rekabet kavga, ci

EZEL

HANET antika sermayenin bu

Ortodoks-Katolik kavgas, tefeci-bezirgan Hele

kavgasyd. azttka

derebeyieme a n d a
yerden

bsbtn

aztm o l a n

ayaklar

kesilerek ycelmi,

tanrclam

ar ka-

zan ve rekabet sava olmutu. biimi, olsun krn salayacak kuvvete

M o d e r n s e r m a y e n i n l m a o l a n t e k e l kle o l m a y uygarlk, kozmopolitlik, yar-

b u g n , v a t a n v e m i l l e t a k y e r i n e , h a n g i din v e u l u s t a n o l u r s a

dm, ittifak gerei s a y m t r . gan iin, yana antika onlarn atmt. sermaye yerine de, o

Modern s e r m a y e n i n can d m a n tefeci-bezirada

"vatan",

"millet" h e n z

icat

edilmedii bir

kullanlan

"din""imandomuzuna

rekabet yznden

Kadim toprak ekonomisine el

a t a n t e f e c i - b e z i r g a n s e r m a y e iin, Mslman bal Trk gebesi

Hrisda-

tiyan-Latin-Katolik-Frank barbarlarndansa, eilimi yoktu. dman Katoliklerin Bizans' T r k l e r e kar Bunu, arasnda eli

h a krl idi. G e b e n i n , hi d e i l s e , al v e r i l e hi ilgisi v e r e k a b e t y a p m a kolu duruma sokan olayn yazan o halk Latin tefeci-bezirganlkt. satrlar stanbul'un fethi

b u l m a m a k elden anlatan

gelmez. haykryor:

Trklerin A y a s o f y a ' y a girilerini

Latin yle

"Dnyann re el atyorlard.

hibir

yerinde ne artk

bulunmayan varsa sizi! ortaya uruna hep Bir

miktarda Trklerin de

eski eline siz,

ve

yeni

hazineleistiyorstne

Gizlenmi

geiyordu. onlarn

Sizi gidi za vall dunuz. oturmu,

v e ilh.

Yunanllar savunmas

kendinizi Oysa

fakir gstermek kanmtnz!"

te
s.100)

zenginlikleriniz

kmtr.

ehrin

vermekten

(Assedio,

Bu, s e r m a y e g a f l e t i v e i h a n e t i idi. den fatihlere kar ileri kmaylar geliyordu. da, soygunundan

Fakir Bizans halknn, gelen ayr dinayn tefeci-bezirgan snfn insafsz

Katolik y a z a r onu da yle aklyor:

"Hey O msemeler, VERMELER, cezaya

Tanrm, gurur, zalimce

gnahkar inanl ilenen

kullarndan davranma gnahlar,

nasl eksikleri,

da

acmakszn Tanr'y FAZLE bunlar ve ehri

yz DENEN

evirdin! kPARA bir

grlmedik

Eizze'yi byle

FAH te

FAKRLERN

KANINI

EMMELER...
s. 101) Hristiyan

mstahak

kld!"(Assedio,

Besbelli, mlard:

stanbul'un

fethinde

parababalar

barol

oyna-

"Vatanlarnn retlii rn, nn byk fakir eline dkerek, cretli

soyguna oldu. asker Bu

uratlmasnda, adamlardan, iin iddia son para derece tutmak

pinti zavall istedi. zengin

Yunan mparator Ama Oysa, olduu

asilzadelerinin ka onlar, Trk ortaya kez

ir-

gzyalar hkmdar"(As-

mahvolduklakt.

dtklerini yeminle dnce, hepsinin

ediyorlard.

sedio, s.

58) EZEL ar atmas HANET sonu; gelikin kadim antika toplumun temeli tefeci-bezirgan Bizans'n da, olan

DEREBEYNN Tefeci-bezirgan

zenginliinin olur. Ar amas,

toprak d z e n i n e

el

sermayenin bir d a h a at. geri

b y k t o p r a k b e y l i k l e r i n e kap dnlemezce ve onulamazca

318

d e r e b e y l e i p ta k e s i l m e s i n e yol

Bizans devlet bakanlar, merkezcil ce ve gelen lar glerini

(tpk

sonraki

Osmanl

padiahlar

gibi)

le-

c e i n i bilen i n s a n gibi, k n e d e n l e r i n i a z o k a n l y o r l a r d . m p a r a t o r l a r , k o r u m a k ve halk gibi, k e n d i l e r i n e b a l a m a k iin; kimselerle ok uratlar. gazileri olan geciktirmekten teye o maddeBat'dan ruha tr derebeylemi her tipten Hristiyan lm az

sk b a r b a r a k n l a r bir

valyelerin yaptkgeemedi. b i t m e z t-

"genlikalar"da,

mparatorlarla kenmez

k i l i s e l e r , din v e d n y a d e r e b e y l e r i a r a s n d a k i yaanlmaz kertede zehirledi.

i savalar havay

"Osmanl m, birlikte lisenin beyler devlete eline

mparatorluu lehine ait nfuz

kurulurken, bir ve

bu ksm

mcadele geni
ve

son

safhasna mlkiyeti ve

varile kiak-

neticelenerek, olmutu.

topraklarn

seiahiyetierin

de

malikane

sahiplerinin

gemesini mucip

"(Zahariae

Boissenade'den sonra

taran . ye kzt. gadan nlarn

Barkan, lk, 61, Mart 1938) kavga bitmedi. Asl ondan lesiye ldresibiBugn Osmanl tarihinin izah g s a y l a n o l u l a r , a n c a k o k a v -btn st benzerlerinde grlenbu

Y o r g a n - t o p r a k gitti, k a y n a k ald. "istemeyiz"

Osmanl fetihlerinin demeleri kadar,

le dnyay

h a r m a n y a n g n gibi a r a b u k v e k o l a y c a s a r v e r m e s i n d e alt ysnflarn

"yapamayz"diyen
olay st snf

kendi e k i m e ve atlaklar rnein, elikilerin

ok n e m l i

rol o y n a d . olan

Hristiyan-Bizans en inanlmaz

derebeyleri

"tekfur'1ar
Nice

gerekliini

verdi.

"tekfur"lar,

gebe

T r k ' n t o p r a k t a g z o l m a d n s e z e r s e z m e z , M s l m a n g a z i l e r l e e l alt n d a n v e y a ak s e i k ibirlii y a p t l a r . manl aknlarnda nclk eden Bunlar iinde, dinini gibileri sayca deitirip OsKsemihal az kmadlar.

O n u n iin, n y a r g t a n m a y a n O s m a n l r e a l i z m i , a y r d i n d e n v e a y r dilden verili ca yabanc btn Ebussuut ocuklarn rahata devirip, "Ven/'er/''kendisine arasndaki en elmerkezcil vurucu g y a p m a k t a n ekinmedi. hadiseler, efendinin Bizans beyleriyle fetvas, dek dayanr. stanbul'un Bunun Modern akln a l m a y a a k gizli

imparatorlar

boumalara

"anveten"(zorla)
pek yanl

deil,

"suiBi-

hen"(barla)
nan halka

ele

geirildiini papazlarn, nnde

ispatlar. imparatora

olmayacan;

zans tefeci-bezirganlarnn

para v e r m e y i l e r i ve kilisede topla-

"Brakn,

Trk ehrin

i alanna
vaizleri

dek gelsin.
(tpk

Orada

gkten
Altnc gibi

inecek meiaikeier,
Filosu

onu yere serecek"

namaz kldranlarn

Amerikan

rahatlyla) verebilmi olmalar

ok a l a m e t l e r d o r u l a m a k t a d r . stanbul kalesinin ieriden ile anlatr. fethedildiine Bizans' en bir kant da, giri bu kapsnn olay epey

Rumlarca alm olduu anlamcl somutluu

rivayetinden kyor.

Latin yazar, kritik kapda

savunan

Zuane

Zustignan adl
ok nazik

kaptan mevzileri

var.

Bu

kumandan gereken

sol

koltuundan

yaralanyor.

tutmas

"Karakoidakiier de, kapnn alnca, anahtarn gemeye

lmesin

diye kapveKap-

tanlarnn tan
siyle

ardna

takldlar.
(Assedio, (Beyolu'na)

"
96)

"Kaptanmz, "Kap " kayor. "Asilzade

sarslan

odacnza

riniz"diyorlard.

urayorlar.

da Pera'ya

te, O s m a n l , gnlerde bul eden

bu alan yalnz morali

kapdan ieriye girdii vakit karsnda kendi-

arpanlarn kukudan

Latinler" o l d u u n u
padiah gen Fatih

grecektir. Mehmet,

Son Hocas ka-

A k e m s e t t i n ' e y a z ile sk s k y a l v a r r . Hoca A k e m s e t t i n bu kapsndan stanbul'a girilecei srarla mucizesi belirtilen mi haberin olduu

En sonra, gece yars b u l u m a y Min t a r a f i l l a h , ince bir

kerametini gsterir. haber verilmitir. bir

hangi sur

Elifi e l i f i n e d o r u k t

"kehanet"mi,

yoksa

"istihbarat"

dndrcdr.

AYRIM

IV OSMANLI SLAM ZS

FRANKLARDA TOPRAK LKLER:

H i b i r n y a r g ile y o l a k m a y a n e n e s k i g z l e m l e r , b a r b a r F r a n k l a r n ilkel komnizmden ilk kopularn olduka tarafszlkla veriyor. Anlatlan o l a y l a r , A v r u p a ' n n bat u c u n d a k i F r a n s a y a r m a d a s ile A s y a ' n n bat u c u n daki A n a d o l u y a r m a d a s FRANKLARDA Osmanl arasnda sosyal DZEN daha elle t u t u l u r c a gzden k a v r a m a k iin Fransa'nn olur. geliim paralellikleri gsteriyor.

TOPRAK

toprak dzenini

Franklarndaki Tarih

toprak dzenini iinde:

ksaca

geirmek aydnlatc

gereklii

Osmanl'nn: adn verdikleri

"Dirlik"adn

verdii

toprak

dzeni,

Franklarn

"benefice"
dzeni,

toprak dzenidir.

Osmanl'nn: Franklarn Bu lum sa'ya iki

"Kesim" ( y a h u t
verdikleri toprak

mukaataa)

adn

verdii

toprak

"fef"adn tip nemli

toprak dzenidir. dzeni biiminin iin, ne denli

evrensel bir t o p girerken Fran-

determinizmi bakmak

tadn

anlamak

Osmanlla

gerekir.

Fransa'da getiini ksaca

"benefice"m
gzden

douu geirelim.

ile,

sonra

nasl

olup

"fief" k u r u m u n a
r-

Roma yklrken gelen barbarlarn (Hun ve Cermenlerin) yarattklar nesans, -slam yklrken ile gelen Mool Bu ve Trklerin yarattklar ilk b i i m i

rnesansBeneidi.

gibi t o p r a k d z e n i fice:
320

kuruldu.

dzenin

benefice o l d u .

Osmanl'nn

"///-//A""(tmar-zeamet-has) dedii

miri t o p r a k b i i m i

Klasik

Bat

burjuva

bilimi,

"benefice"\m seik

hl: "(Larousse savalardr. arkada olan saiki t r l t o p r a k 1374) iki insan tipinden gelir:

"Kkeni
der. Oysa

(menei)

henz

ak

beiirlendiriimedi.
adsz

kk, C e r m e n

barbar toplumundaki Bunlar Eleba'nn

1- Ahriman'iar valardr. ilikisi Bu

"hr adamlar"\x.
adamlar), Cermen

2 - Leudeiler (kul ortaya kt:

sadk adam,

insanlar savala ftuhat yapnca,

1- AHeu ( A l l e d i u m ) 2- Benefice o l a n

toprak:

Ahriman'\ava
tahsis

verilen edilen

yerlerdir. yerlerdir.

toprak:

Leudeilere

AHRMAN'LARIN (MEMLKE

ALLEU'LER

TOPRAKLAR)

ALLEU: kur'a
trl

yahut

"Franc

aiieu" t o p r a k :
"Distionnaire gibi teahht

"Fatihlerin
Bu yerler,

zaptettikleri
de ve L'

yerleri
Hisher

ile paylamalar"(M.N. obligation

(toprak (askerlik

Bouillet: hizmeti

niversel mecburiyeti)

toire et de G e o g r a p h i e " )

zerine doar. ayrlr.

"benefte"lerden:

redevan-

ce

vergisi)

olmayyla

"Alledium" s z c

Saksonca

"<?/<?" ( k u r a ) s z c n d e n , y a h u t lerinden gelir.

"<?//"(tm) v e

"/"(mlkiyet) s z c k -

Franc-alleu: grevlerinden
eriat, Fkh,

"Her kurtulmu,
H.K.) Bouillet:

trl

Bey

(senyr)den, oian bir toprak, tm

btn
(sivil

Beylik
adliye,

hukukundan

ve bir mioluAl-

yalnz jurisprudence konusu

Agy)

Osmanlca'da

bir senyrik (Beyyeri), mlkiyet biimi ile sahip

rastr. " ( M . N . "Allodial nurdu.

insanlar dan

(Kur'acl)

toprak:

Topraa
grlen)

Bunda
gibi,

(benefice'de bu

obligationlar yoktur." (Larousse)

leu y e r i n s a h i b i h r i n s a n d r . silinir.

Z a m a n l a ilkel s o s y a l i s t b a r b a r t o p l u m u n h r kurulup aztmasyla orta-

hr t o p r a k l a r da, d e r e b e y l i i n

"11. lunmaz: den,

yzylla bir yanda Alleu'lerin

birlikte, gasp ou zorla

Agy)

artk

ne veya

Fransa'da, tede gnllce

ne

Almanya'da korunma yahut

Alleu'ler

bu-

(usurpation)iar,

ihtiyac

yzn-

benefice

fief biimine "memgrlen yozlanilkin

dner. " ( M . N . iuke"adn

caya, alan

Boullet:

Bylece, Alloidial

(Kur'acl) toprak, O s m a n l - s l a m ayndr. bu dzen Kapitalizm yaar. ncesi dzendir. Toprak Sonra,

hukukundaki toplumda ekonomisi

topraklarn

retmencikier cenneti s a y l a b i l e c e k derebeyieinceye d e k

mlkiyetini Osmanl miri topran Kyl, kendi

Bey/een b a r b a r ,
yalnz fark

z e r i n e alr. toprak dzenindeki kalr. gibi,

"usurfruit"(leyip
udur:

meyvalanma),

tasarruf h a k k n a

sahip

Osmanl'dan

Miri

topraklar beylerin limini

hl

kamu

mlkiyetinde Roma

kalr.

Frank A//eu J lerin

olan kilise,

mlkiyeti

kiii-

eline geer. hortlatr.

uygarlnn

ruhu

ze/m/kiyet

LEUD'LERN (DRLK

BENEFCE'LER

TOPRAKLARI) bana gelenler sosyal sava de, aa yukar Alleu'lerin gelir. uradklar san-

"Beneficerin
gidi olur. d ne gibi

Benefice,

bir a y r c a l k n i t e l i i gden gens)

tar. her

Kayna,

Larousse'un Germence "ieud"denir. ardnda,

"be/irsiz"eq\\,

bir d e t e r m i n i z m d e n vardr. Bu

"asLe-

kerdi demokrasi"anda,
sadk kalmaya

elebann

kendisi-

yeminli

adamlar sje, Onu

adamlara gelir.

ud: G e r m e n c e
da "nker"in

"ieute"{kii, karldr.

szcnden

Tam, Tatarca-

Montesquieu yle anlatr:

"u im/erinde sonra

ta)

gnlllerden ard/arndan sak/and. verir,

trustisi: (Trust:

sz O

ediyorum; ayn kra/n

bun/ar ku//anm Tacitus, insanca

olan gelir.

Cermen/erde
(usage:

prens/erin
det) sadakat)

girifetihten a/tnda "antrus-

gidiyor/ard: Sa/ik kanunu,

da adn

gn///ere ad/andrr;
ba

compagnon ba
(foi:

(arkada-ekmek-

bu/unan
tion"(kraln H.K)

kimse/er denir.

diye

Marcuifs'un
altnda

form/nde
sava H.K.)

on/ara
ve

nan

arkada

gzdesi

Gven

anlamna

Bizim i/k tarihi/erimiz vasa/(ku\)

sava ba

on/ara yr (bey)

"/eude"/er,

fd/ (sadk)/<?A
burada

dedi/er:

sonraki/erse
barbar

ve

sen-

dedi/er." (Mont.

11/255-256)

Montesquieu'nn bellidir. LEUDE: kada

"Prens"dediinin "sava

olduu

Cermenlerde, tam

etesi efinin
H.K.)

compagnon/ar (adam)/ardr. sofrasna

(Trke

ar-

szcnn

deyimi

sadk yer/eince
O

etebann oturma
de, Agy) kimi

ki-

i/iine n

si/ah,

at

vb. sunumu
yahut

sunu/ar/a Barbar

ba/anm,
yapar. adam

efin

ayrca/Adam/arna "feye-

kazanm

kimsedir.

e/eba,

"kra/" o/ur.
zaman

"fief veya
te, rine dr.

benefice

(present)" "vasai"(kul) nkerlere,

ieudeler
(Boullet: olarak,

udataire"(derebeyicil)
getirecekleri

kesilir. dl

ilk beneficd&r,

bu

hizmetlerine verilmi yaad

grevlere

karlk hayatla:

konsesyonlar srece)

(imtiyazlar) (alan)

"/kin

mr boyu ( k a y d ' /mnden sonra e/de

(intikal)

veri/en bu imtiyaz domain kendi/erige/enve

(cessahibi),

ariman'm /arnn ne /ere) ykm

322

irsi /eir:

Benefice beri, ha/ef/erine da

(cdant)

sahip/eri, kra//k Bu

irsiyetini tevfiz aktarmak

ettik/eri zamandan ettii grev/eri, ettirmek hakkn irsiiii, bir brakan ba//k srdrd.

iktidarnn mai

(revtu)

(kendi/erinden iie kendisine

sonra
(bien)

edindi/er. Bnficiaire

(charge)/6V7/7

brak/an

sionnaire)

arasnda

(benefice

senyrne
tion)

(beyine)

kar devam

kimi etti.

mkellefiyetleri
"(Larousse)

ve

mecburiyetleri

(obliga-

zerine Gothe

almakta ve

Benefice:

L a t i n c e bir s z c n

b a r b a r bir z e klf e d i l m e s i d i r .

"BenebarbarsavaLeuyguhizmeti
geliri)

ficium, larn ta

Lombard krallarnca, sonra kullanma

= benefice)

Roma etmi

mparatorluu O ve ona

iine

yerlemesinden iyi hizmet ( b o n Benefice'in ve ayni (adamlarna)

sokulmutur, verdikleri olanlar,

(parayla)

Prenslerin, bu karlk deyim askerlik

(yer

office

sekin/emi bulunan

ud'ierine lanr. yapmak demek "lkin sonralar "9. olmaktan uyguland. makamllarna

dl tasarrufuna

olarak sahip yahut nakdi

topraklara

(malla)

bir rdvans
Amavible)

zorundadrlar. azlolunabilir ( b a k a s n a mr boyunca yzylda ktklar tefviz Ve bu

Agy) toplum eit aktarlabilir:

oian

benefice'ier, oldular. var veya

ve

en ad

sonunda, yerine ad (affect) fef ad gene,

877ylndan geti.

beri irsi Askerdi

benefice vakit, edilen

beneficeier yahut

benefice

kimi ki Use fonlarna 1789

gibi,

grevlilerine

toprak Fransa'da ai/eAer

gibi,

gelirlerine dek sakde dere-

eit benefice'ier, derebeyietike,

grld

Devri mi'ne benefic&er

da nce

land." (ou\\\eV.
Zamanla, beyleti. Tpk

Osmanllkta

Fransa'da

dirlik dze-

ni,

sonra

bir

kesim

dzeni g e l e r e k

derebeylik

biimine

kard.

K ET T O P R A K :

K ET H U K U K toptan ve perakende bilmek (bizde nasl derebeyi

Ai/euve
eflerine lastik) gibi) lk

benefice t o p r a k l a r n n
doru soyulup ikide bir

fi-

yozlatrldklarn

istemeyen

klasik (skoyaptklar Biz o n u n

bilim,

fief ile

benefice\
karay

dirlik ile

kesim\
kald.

hep birbirine k a r t r a r a k a k l a m a y a p m a k z o r u n d a iinde, boyuna akla seersek, olay azalr.

syledikleri

k a v r a m a k t a g-

Montesquieu, yesinde, ien geliimini

karklktan

kurtulamamakla geri kalmaz. alr:

birlikte,

gerekilii gitgide

sade-

bir e y l e r s e z m e k t e n

Alleu ile benefic\n sonsuz ise, sayda ancak

yle aydnlatmaya

"Saiik (tutumlar: tutum

ve

Ripuer
"(Agy

kanunlarda, bulunur.
256)

Franklar Astrustion'iar

iin iin

dzenlemeler birka
ey,

disposion)

tane
"be-

vardr.

Onun hr sava

" F r a n k " e y Alleu t o p r a k l a r d r ;

Besbelli

"astrustion"d,ed,\g\
hemen

/7'/ A <T'"topraklardr.

ilk F r a n k l a r t o p l u m u n d a , eite paylalmtr. yer tutan

btn yerler,

kandalar a r a s n d a

Elebalarn

avanen,

arkada$av\

henz yle

k a l a b a l k ve o k a

bir i m t i y a z l l a r snf o l a -

m a m l a r d r . A m a , bilgin o g z l e m i n d e n b a k a bir s o n u k a r r :

"Bu yap/m niyor by/e? da ata

daha lenir.

astrustion'/ar o/an/ardan ve Astrustion Ve

zerine bakadr:

oian her zerine kanundan bir

disposisyoniar, bir yannda hibir ise, ey

teki sy/enmiyor.

Frank/ar ma//ar Bu

zerine dzen/eneden ana-

Frank/arn po/itik

astrustion'/arnki/er ma//ar sivi/ dei/dir. astrustion'/ar

Osmanl Fransa'da: bir ile

kanun/a bir ai/enin

dzen/eniyor ortak

ondan.
Bu

ordu'nun

kaderidir,
ile

var ( p a t r i m o i n e )
tanmlama, belirtiyor.

"(M.Agy) beneficelerin (Roma kurallar verili eriat uruna d, bir p a r a l e l l i i n i kurallarnca); ile) dzenbarbaolarak

dirlik dzeni

A//etJ\&r, fkh\a
ve tpk

sivi/ kanun/a
(slam sava yle,

Osmanllkta:

Mem/uke t o p r a k l a r ,
d i r l i k l e r de

Benefice'\w. kanun iin

ordu a l n y a z s

rn po/itik kanunu ile;

fkh

imam-padiah

buybaka

ru/tusu o l a n "Leude'ier baka ier,

larna bir,

dzenleniyor.

sak/anan fie fier ad

m/kiere veri/ir.

baka
fiscau:

baka
Mali

yazar/arda
mlkler),

ve

zaman/arda, honneurier,

fiskai ma/m/k ( b i e n s

benefice-

"(Mont) gibi... Fransa'da da,

Osmanl Trkiye'de

d i r l i k i l e r i n i n " s a h i p " g r d k l e r i t m a r , z e a m e t v e has t o p r a k -

"miri arazi",
de

dir/ik/er,
ilkel

mukaataaiar d e n i l d i i
komnann

sistem,

askerdi

demokrasisinden

kalma;

topraklar KAMU

savalar uruna

dzenlemek metodudur.

MLKYET

TOPRAK beneficei k a r t r a r a k d e r ki:

M o n t e s q u i e u , g e n e fiefle

"Fief'ierin Grgoire "Fransa Fisk'ten rine Contran, receini m/nde bakasnda cei m/kiyete /arn rin daha
kii

i/kin

geri

a/nabi/ir

(amavible)

o/duundan
a H.K.)

phe
iin

edi/emez.
yazd)

de

Tours'da:

(Piskopos'un

Merovenjiyenler

Tarihi"deer/idir.
(Malimlkten)

(538-539-591

Sunegisiie Chiidebest'i

iie

Ga//omanin Kendi/eindiren vebir fakat barbar forbir u/usfifiefiefieri ediyor/ar,

zerinde

ne/eri bir geri kendi da

varsa

hepsinin Yeeni

geri a/nd kendisine beneficeieri Lombard baka eder/er. y/

da

gr/r. tahtndan kim/ere

ya/nz ve

m/kiyet onun/a kra/, giz/i ya/nz kim/erden bu/unan/ar bize

var/ar

brak/r. konferans a/mas fiskinde Tarihi/er, btn kar/k

yaparak, bu/unan

fiefieri

gerektiini gsterdi. o/arak verir.

Marcuife'n dei/, kanunu, En /kin iin "

kamu topra

benefi-

kart karr. ka/m yazm

form//er, unu sonra

baka

kod/ar, defter/erini sonra ise

ant/ar szbiriii bir

sonra, bey/er

o/an/ar

bize ondan

retiyor/ar: veriyor/ar.

istedik/eri

gibi geri

a/abi/iyor/ar

garanti

mr boyu

(kaydhayatla) en yakn

Gryoruz. stats
324

B a r b a r iin,

adamna

mlkiyeti yoktur. iindedir.

lk b a r b a r t o p r a k d z e n i , O s m a n l

miri t o p r a k l a r n n

DOU-BATI Montesquieu, ka y e r y z n n

GELM (a iin

AYIRTLARI hakl o l a r a k ) miri t o p r a k l a r , T r k i y e ' d e n ba-

h i b i r y e r i n d e g r l m e m i bir t i p iliki s a y a r v e y l e d e r : (derebeyi bakas malikanelerinin)

"Eer"
hibinin

"fief'ierin
yerine

azlolunabilir bir dnemde kralln olsaydlar kacandankraln, bu ise

Lois,

(amavibie btn insanlar -malmlke boyuna

sa-

geirilebilir)

bulunduklar btn
esiri)

krallkralsahip fiefsultan tarihin

237) uy-

n la olan leri, kadar

topraklar bal kimse yani keyfi kul

fief yahut
(vasal)

fief uydusu veya gce sahip kuvvete emrinde

olsayd, de tutacak
De

se//(toprak

her zaman biricik bir iktidara

sahip bir

mlkiyeti

Trkiye'deki btnyle
c. II, s.

kesilmesi gerekirdi;

altn stne A e f / A / n / / " ( M o n t e s q u i e u :

l'Esprit des

Bat'da C e r m e n orta barbarlar, A r a p yukar garla geiinden 2 yzyl nce Roma doarken, masal "fief"(kii Franklarn mlk I. Race (rk) (mitoloji) dnyalarnda olmu denilen

barbarlnn slamlkla

u y g a r l y l a i ie g i r d i l e r . zeredir. malikane) O dnyada

slamlk kendi henz

Merovejiyenler slalesi, yoktur.

artk k m e k topraklar,

derebeyi

"Benefice"
beri kendi uygarolan kihemen

(Trklerdeki Ancak, pekitirmi durumu

dirlik, t m a r ) orta antika

biimi vardr.

Bat bir

barbarlar, uygarln Cermen

Roma gibi
etkisi

kii

mlkiyetini olan

bin y l d a n gibi,

altndadr.

Orta b a r b a r C e r m e n i n
Arap Roma

bakayd.

barbar,

yukar b a r b a r

kentinim
ln lise, sonra ce1er tan

(Mekke'sinin, hie kii

Medine'sinin)

gelenek grenekleriyle Roma'nn (dirlik) Toprak ilk b e n e f i c e sistemini

sayabilecek durumda mlk (fief-malikane)

deildir.

"ruh'u habis"
biiminden

b a r b a r a , t o p r a k z e r i n d e de, Bat'da arabuk

dayatmt.

O yzden,

benef-

fieflere

dnmtr.

"azlolunabilir"ol m a k -

kmtr. FRANSA'DA: Fransa'da LK DRLK VE KAMU MLKYET Osmanl geici dirlik dzeniidiler.

barbarca dzenlenen arz"lar

ilk t o p r a k r e j i m i , gibi, bir s e m t i n

nin t p k s idi.

B u n u , y z e y d e k a l s a bile e n iyi s e z e n M o n t e s q u i e u o l d u . lk memuru

kontav, O s m a n l ' n n " s a h i b l "lkin lerdi.

is, 31.

conte'

(konVjiar

kendi

distriktierine

ancak

bir
De

yl

iin

gnderilirdes Lo-

arabuk ofislerinin

srekliliini satn

aldlar." (M.:

l'Esp.

k., " F i e f O f i s l e r i n d e D e i i k l i k l e r " 11/287) bin y l l k , pek

Yalnz, tarihte Osmanlln gelitii T r k i y e ortam, 6

tefecirahat

bezirgan u y g a r l n n
linceye dek,

batakl

idi. kazkla

Fransa, Galler,

bin

yllk

Roma'nn iin,

yerleemedii Galia topraklaryd. bakr klla ve ilkel toprak zerinde

bugnk

Fransa'ya Onun

Franklar geilk F r a n k l a r ,

dvrlerdi.

sosyalist kurumlaryla

dirlikilii yaattlar:

"Kralln
rine bakas

kanunu

He,

fefer,
memur)

her ne milletin

kadar azledilebilir de, kaprisli belli meclislerinde

(amavible;

ye-

geirilir "(M. henz

oldular ise

vs. bal

keyfi bir tarzda bir ey i-

alnp

verilmiyorlard.

Olayca,
Agy) her dirlii mlk

lemi gryordu.
Montesqieu, olan eyin; olduu

"ffadyla "fief"

anyordu.

Ama,

alnp verilir

derebeyi

olan

(malikane)

deil,

"benefice"(dirlik) "Doolarak bakAma ey

kendiliinden

anlalyor.

M o n t e s q u i e u , hi n e m s i z m i e s i n e , d a h a a a d a u n o t u a t a r :

rudan verilen

doruya fiskal mai

300)

ebediyen mlklere
Yani o

verilen, de
da, fief

yahut uygulanan

nce Kitap

benefice, I'in
milletin

sonra

ebedi
bilir. denilen

XIV.

formlne

ia." ( A g y ,
kullanrken hi d e

dediinin Nitekim,

"benefice"olduunu
meclisi

termlere

pek aldrmaz.

burjuva

parlamentosu

olmayan,

komuna tipi

bir h a l k t o p l u l u u d u r .

Burada en ok dikkate deer olan yan, t o p r a k l a r n dirlikilere, O s m a n l'da v e ilk s l a m d n y a s n d a o l d u u gibi hkmdar-A/?/' tarafndan deil, ile

u\us-koiektivitesince
damar kinci denilen burada ilgin eyle,

verilip ayrlr. yan; sosyal

alnmasdr. Bu sosyal

Dou

bat

toplumlarnn

can

ortam

ayrd

yznden,

dou b a t a c a k ,
malevi)

bat k a p i t a l i z m e

aacaktr. slam'da benzerliidir. slam'da

"beytlmal'i msiimin" ( s l a m l a r n
Franklardaki kontrol

kaynak bakmndan

kamu topra d u r u "beytlmal",

gibi do-

mundaki yerlerin yasa

Her iki t o p l u l u k iin d e , t o p r a k kamu-

nun
ise,

emrindedir.

Yalnz,

kamu ( u l u s )
ile, ulusun

m u z u n a s o y u t l a t r l m , g i t t i k e bo laf a n l a m n a g e t i r i l m i t i r .

Franklarda toprak

kamu;

henz

ak toplants doruya

btn

alnyazs

mlkiyetini de dorudan GEBE lk BARBAR: benefisi

elinde t u t m a k t a d r . NETSN? dirliki de, ayn

TOPRAI gibi Trk

Cermen

gebe-obar-ekoromisipeynirle yerde, yerlere ve etHer

ne d a y a n a n orta

b a r b a r s o s y a l y a p s n d a n kt.

C s a r d i y o r ki:

"Cermenler hi le geiniyorlard. prensleri parasn milletin toprak

de ve

tarma

balanmyorlard. ne ve
De

ou ne

stle, has baka

Hi kimsenin veriyorlard

topra, zel ertesi

Bello

kendine onlar

snr yoktu.

majistralar,

kiilere yl
Gallico)

istedikleri

istedikleri gemeye

mecbur brakyorlard." ( C s a r :
Topraa

balanp kalmayan, barbarlk Sivil

s t v e etle g e i n e n t o p l u m u n Bu toplumda derebeyi

ekonomisi, veya biz kabu

obanlk,
pitalist

yaps o r t a

konadr. ve asker

"prensler'yoktur.

Kan e f l e r i

vardr.

Ama,

zellii a n l a m a s n bekleyemeyiz.
326

ne Csar, gzlem

n e M o n t e s q u i u gibi a n t i k a dorudur:

uygar kiilerden

Yalnz,

"Cermen/erde lerin lar, vermi yemeklerdi.

(angaje

fiefler yok,

vasa/iar (ku\) Daha vard. o zamandan

De

vard. dorusu, nk,

l'Esp.

Fiefieryoktu, fiefer, sava yaplan

Lois,

nk prensatlar, silah-

verecek hibir

topra yoktu. ve

Vasallar ( k u l l a r )
etmi)

szle bal sava iin kendini ayn hizmetle11/235, 236) elbet des

beri fefier iin

ri yapan sadk adamlar

Byle snfl insanlar, bir t o p l u m

vard."(Montesquieu
ken uygarln

geni topraklarn

ele g e i r i n c e ,

insannn

dncesi ve davran

ile y r m e y e c e k l e r d i .

"Franklar lar,
soana

da, btn

tpk

Burginyoniar gibi ftuhatlar Bunca ve boyunca topra

aym onlar

lmll ne

gsterdiler: etmediler yapsnlard?

Romal(soyup

yaptklar

mlklerinden
"(Mont.

evirmediler).

Kendilerince

uygun

grdklerini aldlar

geri kalann

braktlar.

11/239)

ANLAMALI (SULHEN Barbarln, besbelliydi.

TOPRAK

PAYLAIMI:

FETH) iine girdii uygarlk ilikilerine gre toprakla ilgi kurduu

lk b a r b a r l a r a t o p r a k d e i l ,

buday verilmekle yetinildi:

"Gotiar dike,

ve Romallar, uygun

Burginyoniar onlarn kaldlar. lkin

eitli yakp

bahanelerle ykmalarn buday

y.

imparatorluun durdurmak verdiler,

238)

iine

iletoprak

iin, sonralar

geimlerini

salamak zorunda vermeyi daha

onlara
a.

buldular." ( M o n t . :

Topraklarn barbarlarca ka mal baka oldu. 2LE Balca iki

benimsenilii de z a m a n a ve m e k n a gre batrl topraklan grld: 1 - Anlaarak p a y l a -

yerler,

Zorla alnan y e r l e r .
UZLAARAK TOPRAKLARI PAYLAMA

ROMALI

"mparatorlar yoniarm paylama

veya

onlar ve

adna

Romal

majistraiar, gibi,
11/238)

Vizigot

ve

Burginlkeyi

kroniklerinde anlamalar

Kod'larnda
"(Mont.:

grld

barbarlarla

yaptlar.

"Vizigotlarla lar gasp sis elde edilen

Bu

Burginyoniarm varlr. ele

kanunlarnda Roma Ama, bu

bu te

iki

ulusun

te

iki byk

topraklde tah-

ettikleri grlnce, mahallerde geirildi.

topraklarnn

barbarlarca

edildii fikrine

iki toprak,
11/239) ile

yalnz barbarlara

"(Mont.,

tip y e r p a y l a m :

spanya Vizigotlar

talya'daki A u g u s t u l e ve

Odoacre'n yardmc askerleri

iin d e b y l e o l d u :

"Eskiden

beri

oturanlarla
"(Mont.:

anlama
11/238)

yaptlar,

dolays

ile

de

onlarla

top-

raklar paylatlar.
Anlamal

toprak paylam, gre

iki t o p l u m u n

ekonomik yapsna ve sosyal

gelenek greneklerine

oldu.

"Burginyon misafir yuyordu. ha byk paylalmt, "Romal yon, muhafaza du." ( M o n t . ,

Bu yerler,

kanunlar srleri

gereince, te

her

Burginyon, serfierin toprak, daha idi." ve ekime ok

bir az az

Romal'nn te birine tarlas yar ve serf ihtiyac

yanna sahip dudayarya

ediliyordu... Ve byk nk olaslnca ayrlar

11/240)

Topraklarn otlatan toprak serfieri o

ikisine,

oluyordu...

Burginyoniar, ekimi ii ise, bulunmasn bakmdan

Romallarn gerektiriyordu. aym avc

sayda

Ormanlar

ihtiyalar Sava,

az zedelendi. kmsemiyordu. Burginyon'un

oban en

olan elverili

Burginyerleri besliyorele ge-

nadas

Romal, srleri,

ediyordu.

Romal'nn

tarlasn
ile)

Osmanl-slam rejimini

toplumunda

"suihen"(bar y o l u

irilmi topraklarn ZORLA

andryor.

TOPRAK

PAYLAIMI:

(ANVETEN

FETH)

Zorla

ele geirilen

topraklarn

rejimi;

Osmanl-slam Bunun

kanunlarnda kadim

"anve-

fe/7"(savala) fethedilmi yerlerin dzenidir. zerindeki rnekleri Gol' (Galya'y zapteden dallardr.

Roma topraklar b a m b a k a oldu.

Franklarla Afrika'y alan V a n -

Franklarn rejimi, Vizigot ve Burginyonlarnkinden (Vizigot paylamn)

"Franklar aym plan kanunlarnda dlar ve

Franklar, herhangi

izlemediler. yaptlar.

Saiik Onlar

ve

Riper al-

yle yalnz

bir

toprak paylam bir

yoktu.

bulunmuyor.

istediklerini
11/238)

kendi aralarnda

dzenieyi

"(Mont., barbarlard.

Fransa'ya silah gc

ile e n s o n g i r e n Thenderic,

O n l a r iin

bir toprak m e s e l e s i

Franklara

yle demiti:

"Arkamdan tn, lar gm,

gelin: esirler,

Sizi

yle

bir

lkeye

gtreceim
de

ki, ve

orada
M.:

bol bol alinsan11/243)

giysiler,

srler

elinize geecek

oradaki btn

kendi lkelerinize

aktaracaksnz." ( G r e g o i r e
iliyordu:

Tours'dan,

B a m s z b a r b a r iin b t n a m a b u idi. anlay, toprak tesinde

lk s l a m g a z i l e r i n i n " g a n i m e t "

"Franklar, gm, ordu ni bunlar orada her byleydi:

Burginyoniar giysileri, Tarihin oturanlar trl politik Savata yklenebiliyordu.

ve

Gotiar, erkekleri, Hepsi ortaka ispat varl duruma sivil haklar ey

11/142,

istilalarn kadnlar, gelir

yaptklar ocuklar saylyor ve

zaman, alyor ordu ediyorlar zamann her

altn, alyorlar, hepsisonra, ve insan ey

mbleleri,

letiriyordu.

tm ortak ve her

ediyor ki, brakyorlard. alnyordu,

143)

ilk yerleimden kabul O

barbarlar kendilerine haklar kendilerine

(composition)

ellerinden

barta

balanyordu." ( M o n t . : kendi devletlerinden

Barbarlar topraa el atarken

bile k u r t a r c

oluyorlard.

"Romen/eri

kurtarm

olduklar

iin,

barbar

Cer-

menler, Her Kan kur'a ile

Romen/erin iinde
194)

te

iki

topraklarn ayrlan
"Ailenin,

aldlar ve
zel

ve

aralarnda btn
ve

paylatlar. ailelerce
Devletin

eit paralara
Engels:

tarlalar

ayrlar,
Mlkiyetin

leiliyordu."(F.

K k e n i " s.

Sonraki gelime de bu

kkten kt:

"Saivien'e nn topran
198)

gre

gnahkr bana

eylem

idi: ve

Szeren bir geri

senyr (st daha ancak veriyordu.

bey) "(F.

kylyaEngels,

kendi

geirtiyordu topra

mr boyu

rarlanma
a g y . s.

(usurfriut)

kabilinden

kylye

Barbarn uygardan daha insancl olduu undan da anlalr: Vizigot ve Burginyonlar, bulamlar, lard. (Mont.,

"beden

cezalarn
"nk, 142)

kabul
henz

ettilerink,

Roma

uygarlna

medeniyetle 11/141,

uzlamlard.

"Riper
medeniyet

ve

saiik kanunlar

beden

cezalarn kabul etmediler.

pisliine

batmam-

NC TRKYE'DE Trkiye dayanmtr. durulmamtr. Osmanlln Dolaysyla;

BLM PROBLEM ise

TOPRAK

rndr.

Osmanllk

toprak r e t i m
dorudan

temeline doruya hi ele

toprak meselesi, srf eski

milletimizi

can e v i n d e n v u r u r .

yleyken toprak meselesi konuya

zerinde hemen

hemen

Duranlarda,

"kanunTarla

"arazi kanun"\arn

a l r k e n , t e s a d f m gibi Onlardan en nemlisi

deip gemilerdir.

zerinde az fazlaca duracaz. ZERNE lkesidir. BR TEZ Yukardan Bilim bir ancak

OSMANLI TOPRAK DZEN Trkiye, buyruldu. bilirdi. yukardan

A

buyrultular

"tarih inklab" tercme o l a zerine

/fo/T Ae/eAtopland. Balkanlar ve

Kurumlar k u r u l d u .
eviriler yapld. kesilmi deiliyordu. tercme

Osmanllk,

Bizans toprak ekonomi Hepsi paralar,

politikas

bir s r a y a b a n c y a z a r l a r d a n

metafizik metotla

Bi-

zans v e

slam u y g a r l k l a r n d a n "Darlfnundan
kervana

monografilerdi.

Osman-

l t o p r a k dzenine dolaysyla Trkiye'nin

anlamnda B.

"evrilmi"niversiOsmanl arivlerine Bart7 m e r Ltf

teside a r t k b u

katlabilirdi.

Katlanlar iinde,

g i r i p , o l a y l a r a o b j e k t i f k t u t m a y a a l a n t e k b i l g i n kan o l d u . A r a t r m a l a r n verdi. 1938 b a l a r n d a ile deil, Metot gene metafizikti. karakteristii O yzden, Osmanll tek bana

//^/dergisine b i r k a m a k a l e ile insanlk tarihinin bir zat o l a r a k a l d .

m i i n d e k i
la k t :

Tarih gr olarak,

Mart 1938 g n ve 61 sayl

lkde iki k a n d a n y o ve zlleri),

1) ima
rihi

"Tarihte kendilerine

devletlerin has zirai

inhitat bnyenin
L.

ve

inhilalleri ( k k ve
"Trkiye

daonun
Ta-

dalyla
Toprak

beraber

ve

neticesigibi husule gelmitir.

Esaslar") Bu forml, gi bat hangi 500

"(.

B.:

Meselesinin

dnyasnda yzyldan "deviet"konu yldan beri ediliyor?

beri

bulunmutur. Yalnz, devlet belirlenmekten

han-

"tarihte",
tarih,

Antika t a r i h t e k i

olmal.

Modern

"zirai bnye" ile

kmtr:

Marks, hayale

Roma t a r i h i n i n
kaplmamaldr.

temelini Btn B. .

toprak p r o b l e m i n d e antika
L. B. devletler yle der: gibi

bulmutur. Osmanllk

yle da

ise,

"tabii
(dei-

mr"\\e l e m e z d i . 2)
imini)

Oysa,

"mparatorluk, normal harici ekilde muhitin

kendi kazas zoruyla

iinde

mukadder ve
"(Agy)

olan

istihalesini tamamen

tamamiayamadan paralanmtr.
paralanp

bnyesini

deitirbenzerleri

meden
de

"Sen lmedin, O s m a n l l k gibi

kadn, seni l d r d l e r ! " . . O y s a ,

btn antika Osmanl bir onu

"harici., zor'a

lmtr.

hangi

"is(kalp

tihalesini

tamamlayacakt?

Sylenmez.

Osmanl Bilgin modern

"istihalesini" kesim
gremez.

deitirmesini),

/////Adzeninden geiini

(rn irad b i i m i n d e n )

dzenine

(para irad b i i m i n e )
Yoksa mi Osmanl O, isteniyor?

tamamlamtr.

tefeci-bezirgarhiinin
dnyada olmamtr.

kapitalizme

"istihalesi" mani"

Bilginimiz,

"sanayi kapitalizminin dalmasna

dourduu

neticeler" ve

"miras

vs.

yollarla

topran

( A g y ) o l m a k ister. tirmeyecek. Oras tarihinde,

B u i s t e e g r e , O s m a n l l k a p i t a l i z m e d e " i s t i h a l e " etolaylarn da tesi bir d i l e k :

Ne d e m e k istiyor ya?

"Devlet otoritesini artk ha"Filhakika daima "devletiliimiz ayn toprak kalan birikmeyapar"te\soysuzlamaya halinde

disata, namzet toprak sinin

sefesi!

kendi nizam kendi hususi olan zerinde nne

Bir

ve

kanunlarn

empoze"etme\ braklnca, "oalan

Hep

\ym\. mtemadiyen

meselesinin,

hallerine mahiyetleri"...

nfusun...
o,

huzursuz bir kesafet ( y o u n I u k, gemek"(Agy) yaratk o l a n

ayrntlar yola gerekmi. devleti

ylma)

yaratc s a y m a k . . .
olsun, bylesine yeterince B..L.B.'den b a b o z u k bir d e v aydnlatabilir baka mi?... c i d d i y e alazck gereklii zerine

Aratrmann letilik N e v a r ki, kiye'deki demeden

ne olursa k,

topyasndan

Osmanl toprak dzeni Onun bir

nacak aba y o k t u r .

iin, O s m a n l T a r i h i n i n atmak gerekirse,

Maddesine girerken, Trtezlerine

"teori'ere

gz

B..L.B.'nin

edilemez. TOPRAK ILIKILERI l k ' n n 6 1 . s a y s n d a , g e r e k batl, g e r e k douiin daha nce yaz-

BIZANS'TA B. . L.

B, ad g e e n genellikle

lu y a z a r l a r n
1-

Bizansve slam t o p r a k i l i k i l e r i

dklarndan yola kar. Bizans, 2- slamlk.

B t n o y a z l a n l a r n z e t l e r i n i iki a l a n d a d a y a p a r :

BZANS

alannda ve

Topraklar:
Zahariae km nl

"Malikane
bunu

sahiplerinin
Srp

ve
Kral Onun

kilisenin
Etien eitli

eline
Den mad-

gemitir." B o i s s o n a d e
delerinden 332 Kari

yazar.

(1332-55) zamannda

bir K a n u n n a m e v a r .

Kaldec ve C.

Siroek u sonular

karrlar:

Kanunname,

"Kylnn r, tadbik suretiyle

Bizans

ekseriyetinden: toprak sahiplerine beylik edilecek

Bakalarna 1/3 bahs

ait bir 1/2

toprak veren "

zeyatoprak

rinde rclar
Bu

alan, ile ve

imparatora angarya
de,

veya

topraklarn cezalardan

iletmeye

mecbur
kertesini

klelerinden

bunlara

ediyor.

gzlem

alannda

derebeyiemenin son mutlak (Pronia) aile eklinde byyerek, malikane

gsteri-

yor. A n c a k bu arada

bir a y r n t

belirtiliyor:

"Gerek ek/i zi ile, zerinde mlkiyeti raklarnn

Bu ise, k

Bizans'ta, askeri kolonlarn ve byk bir ve

gerek vazifelere

Balkanlarda bal dirlik

mlkiyeti tmarlar gittike sahiplerinin

(Batina) mevcuttu. kk aratop-

yarclarn

altrld ve

mlkler,

serbest kyl ksmnn olmutu."

iletmesi aleyhine kilisenin

memleket

ellerinde

toplanmasnmucip
a) Batina\ tpk b) Pronia\ biimleri, Bizans lerdir.

ne d e m e k t i r ? Bizans'ta Kk retmenin Osmanlln

iki tip t o p r a k i l e t m e s i v a r d . aile ekonomisi idi. Bu iletme kii gene

mlk
tp-

memiuke t o p r a k l a r d r ;

kii tasarrufu ise,

ekonomisidir. sipahi

Osmanlln

miri t o p r a k l a r n d a ki

ifti ( r e a y a )

Elifi elifine O s m a n l yukar birbirinin

^/-//^dzenindeki ayndrlar.

tma\ar\
ie

biimidir. ilk

Bu adan, Osmanl toprak e k o n o m i s i aa d e r e b e y l e e r e k bitmek z e r e d i r . O s m a n l l k gibi Bizans'ta da Tpk tam Osmanl,

ile B i z a n s t o p r a k e k o n o m i s i n i n Yalnz, bu Osmanl e k o n o m i k sosyal

ba/arken,
tarih

Batllar,

prosesini y o r u m l a y a m a m a k l a

b i r l i k t e , o l d u u gibi g r m l e r v e g s t e r m i iki tip t o p r a k ilikileri bizim o bulunmutur: dirlikiye memur vetipi

a ) Grundherren ( y e r b e y i ) : rilen olan

dirlik d z e n i m i z d e Dirliki, gelirci biime dayanarak:

"sahibiarz" d e y i m i n i n Sipahiy\
yaratmtr,

karldr.

"Toprakmalikabirlikte toprak beyiiitir.

nelerinin
b) Baka r, bu

memleket Gutsherrschaft
deyimle,

iinde
(mlk

igal

ettikleri almtr.

mevki

ve

nis bet i e 'Toprak

mnabesetierini

deitirmeye

"(Agy)

egemenlii): byk olarak snra byk

zenginlii

kk retimlerin

malikane dayand ve

biiminde derebeylegn, kilise Bizans topraklaaalarnn elle-

mesidir. rinde

O s m a n l l k U Bei

mlk egemenlii b i i m i n d e
toplanmtr. gelince:

beylerin

Trkler

"Vaktiyle bu defa sipahiden

basittir. yaam

beylere ayn kiralamaya

Osmanl olan

ait topraklar zerinde devam etmitir.

Hi

kirac veya
"(Agy)

ve bu

yardevBiba-

c letin

olarak alan mmessili

Problem bu

kyl, olan
denli

topraklar yeni devletten

g r l m e d i k bir e y y a p m t r . deilse, bir s o n u k a r l a m a z .

zans'n

ilk g n l e r i n d e

diriikiiii d\v\\tm\tiv.

tl y a z a r l a r n

gzlemlerinden

baka trl

SLAMLIKTA

TOPRAK iler yklan

LKLER trl yrmemitir.

slamlk a l a n n d a Osmanllk nasl

sa, tpk yle,

baka

slamlksn
ken

Bizans nnde ran ve

ie

batan

balamB. . L. B.

slamlk da,

Bizans n n d e

derebeylemi

t o p r a k l a r , d a h a n c e k i d u r u m l a r n a s o k m a k l a ie b a l a m t r . problemin o tarihcil geliimini pasajlar aktarrken o kavray kavramamakla uyaracak belgeleri

birlikte, slam y a z a r l a r n d a n birer birer sayar.

"siami nunudur.
yerler,

denilen

prensiplerin
zerinde

mahiyeti
durulunca, 5'te l'i

ve
ilk

miri
gze

arazinin
arpan

teekklnde
ey, ahsna der.

oyBu

nadklar rol"{Agy)
Buna

"Ganimetka-

gre,

Garimettn

Peygamberin

"feth idare
hl,

de i i,
bilim ne

muahede
kariyeri

ile
seen

i i hak

edilip

msiman

cemaati namna
devlet kavOysa

peygamberce
Bugn mlk

///7<?/7"topraklardr. kimseler, ann kkten ile d e v l e t ' i Topluluun btn

kamu t o p r a k l a r n
art

sayanlar ilan

yapyorlar?

Nemrut

devletiliimize g z

krparlarken, ramadklarn kamu: olaca dr.

alfabetik

gereklere Kamu

"yabanc/atklarnf'olsun
ayn ey sayyorlar. dna ve

ediyorlar: tmdr;

Topluluun

Devlet

stne frlam

bir e g e m e n s n f a v a d a n l d r . b e l i r s i z bir b a s k Peygamberinki, Padiah kolayca

Mslman

k a m u topraklar, ne id ve ne M s l m a n l a r n ortak malbaka bir e y deildir.

aygtnn deil,

"toplulukadna //^/-e'fcilikten
peygamberle kartrmakta

kar bulan antika tefeci'27/mMuhamkendilerini ile Hz.

bezirganlk, bu noktay d o m u z u n a kartrmtr. Oysa, utanmakszn,

ll lahi fi i

erz:

Tanrnn

yeryzndeki glgesi" g e i n e r e k ,

riklikten ok gerilere atm ahlar, zorba med, hakiki g a n i m e t l e r d e n ayrlan bu

padiah cceleri

met arasnda, geceyle g n d z arasndaki fark vardr.

Peygamber Muham-

mlkleri yle deyimlendirmitir:

"Bu lmanlarn
leri de

mlkler,

Allah

tarafndan

hayatmda

bana

verildi.
olan

ldmde
Ebubekir,

MsPey-

olacaktr."("HulefayiRaidiyn"m
".Fe/" y a p m t r . gelirlerle dodu.

birincisi

gamberin szne dayanarak; byle srekli "Hlefayi bn'lhattab lnce: dek savundu.

zekat, r ve sadakalardan

baka ganimetmslimiyn)

"Mslmanlarn

malevi" ( b e y t l m a l i

Raidiyn"in (Oduncuolu

(cennetle mjdelenmi halifelerin) mer), o gl smrgeleri)

ikincisi m e r sonuna

peygamber geleneini

Suriye ve Irak (Bizans-ran

sapr sapr dk-

"Memleketleri zerinde

fatihler

arasnda

taksim

edecek yerde, namna

halk haraca

kendi ba-

topraklar lad.

serbest

brakarak

slam

cemaati

"(Agy) Bunun zerine, Mekke'nin tefeci-bezirgan mtegallibesi, o z a m a n a dek drd. Onlar, Allah

zorla v e y a

parayla taknd

Mslmanlk maskesini

iin d e i l , a p u l i yle

iin s a h n e y e k m l a r d . vurguncular snf yazar:

Ebu Y u s u f ,

Harunerreid'e verdiHalife'ye kar

"Kitab'eiHavacnda,
haykrdn

"muhalefet"inin

"Sen etmeyenlerin hale

bizim ve sokmak

kllarmzla bizden istedin?"

fethettiimiz sonra

topraklar istifadesi

ne iin

hakla

harbe bal

itirak bir

geleceklerin

haraca

m e r gibi bir h a l k a d a m ( O d u n c u o l u ) bile, a r t k i k t i d a r a a k a e l atm a k isteyen t e f e c i - b e z i r g a n s o y g u n c u l a r d a n , ellerini havaya kaldrp:

"Alkald.

lah'm,
Sonra

sen

beni

Bilal

ve

arkadalarndan
muhaciriyn okudu. MDR, ayeti

kurtar" d e m e k
(gmenler)

zorunda

Kur'an'daki

ganimet,

ensar (yardmclar),

M s l m a n l a r zerine olan

OSMANLILIK GRLMEDK Btn o aktaran

DEL

MDR?

Bizans ve slam t o p r a k meselesini

bat v e d o u y a z a r l a r n d a n

B..L.B. 61 sayl

d e r g i d e ister i s t e m e z u s o n u l a r karr:

"Hakikatte ni de sim bir toprak baz ve ekilde "Bu lilerine bu defa haralar lenebildi. ve mecbur

ne

Osmanllar, ekilleri gibi, tasarrufu veren byk sahipleri ve tesis yardm

ne

de toprak ettikleri

slam nizam ancak zerine tekil

ftuhat; da daha Roma etmedi. cizye devam

numunesi ve muayyen byk

olmayan icat

ye-

tasarrufu toprak hara

mnasebetleri ihdas

etmeye dahilintak237)

olmadklar

artlar mikyaslarda
s.

ekillerinin suretiyle topraklar bir yenilik vaktiyle

temil edilmesine balanmas topraklarn slam

"(Agy)

husule gelmitir. "

"(Agy,

"Kylnn

Koion'una veya

ok Roma ile Ve

benzer vaharac bu bes-

ran demeye

hkmdarlarna ettiler. yerlemi

Yunanllara ki,

demekte byk
iin

bulunduklar ehirler

(capitation)

cemaati menfaatine

ancak

sayesindedir

halinde

ordugahlar

Osmanl

toprak dzeni

baka sonuca varlamazd:

"Kylnn kirac betlerinin

llktan

bakalarna kadar
kyl,

veya

devlete

ait arazi bir beri toprak her

zerinde rejimi, yerde

ebedi mevcuttu. ve

ve

irsi bir mnase-

vaziyetinde tarihi
nceki

almas

eklindeki "Osmanl

toprak

eski zamandan
"(Agy, s.

"Osman-

devrinde
59)

olduu gibi ebedi

irsi bir kira-

vaziyetinde ilemekte idi.

slam ve

N e v a r ki, b u d o r u l a r , bir m a k a l e n i n u r a s n a mamaldr. hangi tik Osmanl Bilgin, ift/lerinin oral olmaz. Roma tarihcil prosedir?

b u r a s n a a t l m a k l a kal-

koiorharma
bata

benzemesi skolasbarbar rn-

Metafizik

"gzlem"ve
Cermen

"kyas"\a y e t i n i r .

Oysa,

Roma'da

Kolon s i s t e m i ,
ve orta

aknlarnn

rndr. dzeni;

slam

beytlmal yukar

topraklarnda

"ebedi ve irsi kirac"

ky iletmesi

Arabistan

barbar aknlarnn

dr. rnn

Osmanl rndr.

miri t o p r a k l a r n d a

ifti d z e n i ,

gebe

Trk

oymak aknla-

A n t i k a t a r i h t e hi d u r m a k s z n s a a t gibi tutsun, tm mez da monografiler; hangi

ileyen

b u art a r d a g e l i i m l e r i s t e r o n cilt karsn-

y e r l i y e r i n d e bir y o r u m l a m a y a u r a t l m a d k a ; birer puzle B..L.B.'nin manl sonraki Aralk sonra, (biimcikler bulmacas) bana g e l e n l e r de makalesinde ayn bu

i s t e r bir f o r m a , O

p a r a s n n h a n g i p a r a s n a u y d u u bilino l a r a k kalr. olur. 1938 bulmaca sryle yaktrmalara dlr. M a r t ay Ayn iin;

burada doru, tede yanl, dzenine,

/ktfsnde O s 10 ay Ve

"Byk bir yenilik tekil etmedi" bir mevcudiyeti temsil

ter.

/ktfnn
varr!

Osmanllar

"mparatorluknev'iahesrarl kargaala

sna
ondan

mnhasr

garip

etmekte"

kansna

artk her ey,

"bilim" adna

biraz d a h a

brnr. Osmanl tarihinin m e k iin, o kavram m a d d e y a p s n a v e g e l i i m i n e g i r m e d e n n c e v e girkargaalklarndan BALICA RETM btn ak iinden ile ele a l n m a l d r . Y o k s a , koparlm b i r k a rbirkana demeden geilemez.

ZENGNLK VE

Her t a r i h gibi O s m a n l t a r i h i d e , soyutlatrlm, nek, yahut genel dondurur, g e r e k gidii hatta

btnln

akndan

klmaz bilmeceye evirir. B. mer Barkan'dr. Onun,

Metafizik tarih brorcklemitir:

incelenimine Orada,

rnek,

Prof.

O s m a n l t o p r a k ilikileri

zerine km B..B.

bulunan

birka makalesi

sonradan

Osmanll,

"Btn

zenginlii toprak"zengin"dirlik dzesagesonra

tan

kan
nce,

bir

devir" s a y ar. "retim"ayirdi

kyl ve az yaplmak olurdu. o k eit ne gerekir. lk nk, her "zengin" Osmanl Ancak,

"zenginiik"\\e. ksa",

lik topraktan
/7/'tde lamakla

eit iftiler, yetinirler.

kendilerinin O n l a r ne

dir/iki/erin g e i m l e r i n i

"zengin",

"zrt'Xer.

lien t e f e c i - b e z i r g a n

ilikilerle birlikte, balar.

retmenler,

hatta dirlikiler zarar-

na "zenginlik" ylmaya Ayrca, "btn

"zenginlik" szc ne "btn

yerine "retim"i retim"; iin, sadece

geirmek de yetmez.

Ne -

zenginlik",

"tarm retimi"topraktan retim topraktan

kar. O y s a O s m a n l

retiminde, zellikle byk ehir merkezlerini dolduran Onun O zaman, da

kk sanatlar da
luklar gibi, bast

vardr:

"Balca
izmekte,

kar"dear

m e k daha y e r i n d e olur. Osmanlln belirtilmi olur.

btn antika

uygarlklar ve

imparator-

alnyazsn

toprak ilikilerinin

TARH

GDNN

TERSNE

KONULUU gidiiyle ele a l m a k da, ayn

Osmanll kertede

d e y i m l e n d i r m e k gibi, t a r i h t e k i Prof. .B.,

nemlidir.

"Osmanl nizam iinde isteyen hkim soy ve ve olan iki byk toprak doru",

daha bir

fazla tarih

halkyniilii
srer:

larnn iin"e\e 1
2-

hayat

artlar

ile "kurulu

ilgili

olmak

ekonomik asaleti

ald,

devirlerine iinde sipahi

"(.B.

vak'a"ne snflarna

'Tavaiflmluk "Malikane

anarisi

kariieri

uzun...

kat'i mcadele" sisteminden tmarna

"Osmanl

"mevcudiyetini
1938.)

srdmz bir inkiaf ( g e l i i m )

Burada da de ka durulduka tarih

mparatorluunda

Kuru-

lu D e v r i n i n T o p r a k M e s e l e l e r i " , s .

1, 2, Devlet B a s m e v i ,

ilk b a k t a o k b a s i t v e d o r u gibi g r n e n a n l a t m tam tersi sonulara grlr. varr. nce:

zerin-

"iki"tane

"byk vak'a"
Btn anti-

g e r e k t e bir t e k v e a y n kurulularnda dayanr.

olaydr. Ve Osmanlla

has d e i l d i r . o

"Toprak asaleti snf", snfn,

m

ancak

"malikane ekonomisine biimidir.

o snfa dotabana dzekendisi dir-

sistemi-'temeline
dayanan Sonra: kar du? tersini ninden tarihe lik Osmanl yaar. nce, doan

"Tavaiflmluk"de, sosyal
ilkin

malikane beliren
da,

"toprak "uzun ve

asaleti"adl

politikada

Osmanllk'ta

maiikaneii toprak asaleti M a r d sipahi tmarlar

o grn domutur. tarihcil geliimi,

kat'i mcadeleler"sonunda
ilkin

sistemi taban Dirlik

toprak dzeninin Osmanllk, deil Osmanl'nn

"dirlik dzeni" ile

"malikanesi" ve "toprak asaleti", Dirlik d z e n i n i n ta dursun, ok

( m a d d e s i : T o p r a k retimi) dahi y o k t u r . Osmanllk, sonralar yle dzenine)

kendisi olarak gene

"boyuna sipahi tmarna ( y a n i

gemeden

doru inkiaf"etmek

"malika-

ne

sistemine"doru

soysuzlamtr.

M e s e l e n i n bu ters k o n u l u u , B . . B . ' n i n h e m e n btn zl birer f o r m a lk b r o r v e m a k a l e l e r i n d e o r t a k bir s z p e l e s e n g i olur:

"Tavaiflmluk ferini temsil eden

anarisi

yerine devridir. asaleti

s.2)

yeni devri,

bir soy

devlet ve
"slam Ald

telakki
Trk

ve

nizamnn

zakar-

imparatorluk

toprak asaleti snflarna

Mlkiyeti s.3) Bu ekiller."

amansz bir mcadele

Osmanl

"(.B.:

Hukuku tutum,

Tatbikatnn

mparatorluunda

"Eski mlk mani

soy

ve

toprak
"(Agy,

snflarnn yerleip

mevkilerini siyasi bir

sarsm kuvvet

ve halinde

yeni

toprak

sahiplerinin olmutur.

serbeste

gelimesine

Olaylar bu tezi t u t u y o r mu? KISACA: OLAYLARIN GEREK GD yani derebeyleme, daha Yldrm Beyazt

Osmanllk'ta zamannda

soysuzlama,

balad. T i m u r ' u n gebe barbar akn,

henz yeterince kkle-

ememi Mehmet, ler ann

bulunan "fatih"

Osmanl olabilmek

derebeylemesini iin bir az eit

temelinden geirdi.

sarst. Ardndan II.

Fatih teBe-

Osmanl rnesans y a p t ;
Ulu) a d n t a k t k l a r baland. anda en

ilk g a z i -

dirlik dzenini y e n i d e n
(B..B.'nin buna

ok y r r l e bulduu

feci-bezirgan aalarla yazt z a m a n n d a , sipahi tmarlar Bu kesin karld. ilse gidi, en una

beylerin "Veli" (Kutsal, arivlerde

rneklere gre) yeniden,

malikane yaplmaya

sonunda getirildi: B e y a z t ve

"Kanuni"den ilen "Malikane"adn

Beyazt Veli kamu ve

Sleyman sosyal

geni ve

biimine Yldrm

almakta

g e c i k m e y e c e k olan dzen egemenliine Kanuni

"muhi d e SleyGer-

kataa"\ax ( k e s i m l e r ) ,
slam

ekonomik sistem

zamanlarnda topra

kanuna kar,

eriatna kar y a p l a n Kanun e r e v e s i

gidii budur. arivlere

hrszl,

man zaman Yalnz, ortam

iinde yapld: girmeden

Mzrak uvalna sokuldu. nce, somut bir

ek genel tarih

Osmanllk,

tarihsiz t o p l u m
ileri bir

iinde y a a d : daha ilk

O r t a m n a r e t k i l e r i a l t n d a , n c e iki a d m

a d m g e r i , s o n r a bir a d m ileri iki a d m geri g i d e r e k y o l ald. Osmanl ka

"400 ars/an"\\k bir o y m a k c a z Bizans'n k

batakl ile s m s k baltalam,

iken, iine

iki

orijinal

antiiki

medeniyetin;

slamln ve

dt.

Her

u y g a r l k da, t e f e c i - b e z i r g a n aalar suzlamasna batmt.

s a r l m bir d e r e b e y l i k s o y belirlendiren zellikle

O soysuzlama, gleri

ekonominin temelini

tarihcil ve
Bizans ryemedi. yln ema bir btn ile

corafyac! r e t i c i
ve ilikileri

topra ve
ayn

inam
sosyal bir

btn varlklar

iinde r t m t . Mslman

"tekfurlar" da,

"tavaiflmluk'ten

de,

tipte derebeyliklerdi. defterinden

O y z d e n t a r i h , d z bir i z g i yaplm kesitlerle

zerinde dosdoru yilerledi. A n c a k gidi, Osmanl geliimi

evre artlarna tutunarak, de kalka gz n n e getirilirse, gidi d o r u

aydnlanamaz.

kavranlabilir.

aret edilen

belirir. Osmanl gidiinin kaytlar B..B.'nin tezine uymadn, B..B.'nin

Genel

"Ara-

zi
de

tahriri

ve
Bu

istatistik

defterlerindeki
bir

kaytlardan
bir de

yapt

monograficikler izleyebiliriz.

ispatlar.

ekonomi,

styap a s n d a n
GD

EKONOMDE Fatih

DRLKTEN

MALKANEYE

M e h m e t ' i n bir t o p r a k v e t o p l u m rnesans

reformu var. Osmanlln gibidir. O

ilk g -

ebe gelenek ve greneklerinin stanbul belki

rnesans yaplmasa,

de fethedilemezdi.

Olay yle aklanyor:

"Yainz cek

stanbul'u bir

fetheden tensikat

Mehmed'in, emretmek kuvvet

hemen ve

hemen iradesini

umumi kendisinde

denilebui-

sistematik

mu ///^/"belirtiliyor (.
338

Barkan:

"Osmanl

mparatorluu

Kurulu Dev-

rinin

Toprak

Meseleleri"

s.

3)

"Fatih'inyapmaya
(kapsam ve

muvaffak oiduu
genilii)

derin

ve kat'i

manal temsil iade

isiahatin eden edilmi

mul Veli mlk

ve

vs'ati

hakknda bir de

malumata

tesadf

edilmemekle vakflarn
(Agy, s. 4)

beraber, kaytlar tenzil veya de

bu zerindeki ilga muharebe adedinin iyice

s.

hareketin birka defter

reaksiyonunu sahiplerine istidlal

yok)

Beyazt zamannda

yazlm

tashihlerden
ve

oluedildibizzat gibi

nur ( d e l i l l e n d i r i l i r ) " . "Birokmalikane i, sahiplerine tahmil emek arlatrld

geri

hassalarnn terk ve
(sefere

(daraltm

edilenlerin bu

vukuunda arttrld bir

5,6)

asker

gndermek

mecburiyeti kendisinin kaytlarla

raklar

mecburiyetin
gitmek)

veya gndermek

veya
Fatih'in

Cebeiu

grlmektedir." ( A g y ,
neyi gsteriyor?

B u o l a y l a r bize raklarn Fatih, kiilere

kamu

m l k n d e n km topSipahi sisteminden sis-

aldn. A m a o lnce, m l k diye geri bozmu,

Beyazt Veli'nin y e n i d e n o kamu topT e k szle: ise, bunun tersini kurallatryor.

verdiini. B..B.

malikane sistemine geildiini... malikanelemeyi temini andrm!..

ama, zaman arabuk tmar (kamu) iddiann tersini sylyor.

O l a y l a r s a , o bilgincil REFORM

FATH'N YAPTII

NEDR? zerine ak fikir veren kaytlar

"Fatih
unlardr:

devri icraatinin Sultan inayet

mul" ( A g y )

"Merhum
linti ra

Mehmet zamannda olunca ve sonra merhameti iie alnup

Vakf

emlak iade

ve

evkafa "tmara
"(Yani,

nesih

tarzi

(si-

bulam!) kamuya;

dahi elinden gitmi"yahut edilmitir.

veriimi"ve.
Fatih,

"bu
top-

defa padiahn "Vakf nameieri bile

geri

Beyazt, kiiye geri v e r m i )

Evlat...

Tmar'a
Fatih ve belgesi

verilecek,
Vakf

vakviyesiyie
yapp

mukarrerkamuya kii Vur-

alnup zayi olmu." ( Y a n i , "Vakfiye":

iin v e r i l m i y e n i

"tmar"

verince;

"Mukarrername":
rtbas

Topran ediyor.

elinde kalmas

belge, yok edilmi.

Kalem efendisi, onu,

"nesih
guncu

tarzi olmu", "nezaketi"!) mlk verilmi

"yitirmi"gibi imi, imi.

kamuya

"elebice" l a f l a r l a merhum Padiahmz Sultan

"Mezkur'n da tmara

alnup Haiiya

Mehmed Han mukarrer

zamanntutup. "

mlkiyetini

(gene Fatih'in aslna;

ald t o p r a ,

Beyazt kiiye artmtr.)

K a m u m l k i y e t i ( b e y t l m a l i m s l i m i y n ) a p u l u , z a m a n z a m a n Fatih gibi tir. realist, atlgan Ama, yeri lkclerce durdurulmak, hatta geri e v r i l m e k i s t e n m i sosyal nedenlerle, akacak kagelince aklanacak ekonomik,

k a n bir t r l d a m a r d a d u r m a z . mu topraklarn

Kiiler, " S e b a s e d l e r i n i n fareleri gibi",

andrp dururlar.

O yzden, malikanelerin

dirliklerin sonradan

sonralar dirliklemesi

malikane/emesi,
deildir.

tarih

iinde,

kimi

olur,

biiminde grnr. Tarihin Deli akan selin,

diyalektikimi geri

inde bu "ters" g r n , genel tepmesine, girdaplarn

kural

r m a t e r s i n e a k y o r gibi tekine atlay srasnda,

gstermesine

benzer. da gz

Bir d e v l e t b i i m i n d e n karartc olur. Yeni

girdaplar daha

gelen taze barbar g, kazmak zorunda

ister i s t e m e z eski kalr. Sonra,

derebeylekendisi

mi " m a l i k a n e " s i s t e m i n i

zamanla

de derebeyletike, tkrdn yalamaya d t o p l u m l a r a k a r ilk d a v r a n d r . ilk g n l e r i n TARH geri t e p m e s i , BOYUNCA: Kendi

b a l a r . A n c a k bu, O s m a n l ' n n i dzeni deildir. d z e n d e ,

m a l i k a n e y e gidii yok e d e m e m i t i r . K MLKYETLERNN SAVAI

KAMU -

Osmanl toprak dzeninde ki Hristiyan beyleri, besbelli,

Bizans kalntlar, ou ilk T r k l e r e , e r i a t n

M s l m a n o l m u eskamucu ilkel s o s y a l i s t

geleneini milerdir. babas

a t l a t m a k iin g e r e k l i " k i t a b n a "Selanik'te, sa rvaniye kazasnda

u y d u r m a " o y u n u n d a n c l k etGazi Evrenus'un evkaf iinde, mah-

Prnaki

Bey'in

ehit o l d u u y e r d e ina o l u n a n t r b e s i n e Keza, s. 4)

s u s bir v a k f k a y d v a r . " ( . L . B .

Orada Evrenos zenlemesi er linmektedir. ve

yle Bey'in Oray

denir: atas

"ehit

olmak yoluyla Bey, asl Karyei:

Hasl 3389 "

mutlu yerde iin

klnm ehit olup,

merhum mar, Vardar ve

Gazi ddi-

Prnaki sa vakf edip, azledilmesi, dier Sarhak

anlan ve

trbesi bi-

geliri yiyecekler
[23]

sarfoiunur. Yenice,

sklmesi, nam

kkeni

imaretlerin "Prnaki,
Hane 84 (stanbul

mtevellisine

verilmitir.

Mcerred 10 Devlet Arivi Prnaki ait D e f t e r No: (Prens)

282) anlmakta olmas, vardr" (Keza) Meri zeOsmanllardeniyor. bile Ne yanikamu

"Halk arasnda rinde dan bir g e i d e v e evvelki

nvanyla bu ihtimali

birka kye

ismi v e r m i b u l u n m a s . . . gelenekli yiit, Adam lrken sa) E,

seferlere bylece, bir

bulunmas

olursa olsun, topraklarndan parak, m. trbe kii A r t k bir yaplp,

Bizans derebeyi arm

blkceizini, uruna

"ruhiin"o\sun
bulunur.

mezarna (Prnaki ayn

e k e r gibi daha

kar

ehit dhepsine de beriki ehit

"trbesi"olsun y a p l m a m a l
vakf dzlse, dnyada

m? A m a ,

savata Ama,

ce "sa"lar, "Musa"lar, " A h m e t ' l e r , " M e h m e d " l e r lmler. toprak yetmez. Ata, "Bey"dir. Ona trbe yakr. T r b e y e

b a k m a k iin v a k f g e r e k i r !

Bu

g e l e n e k g r e n e k , ta Cengiz a n d a n topra apuluna

beri

"tekerrr"&tmi gibi

gs-

terilerek kamu

meruluk salanr:

"Karyei Arpur Ata. kfm. diki halde ve

(erefli

Vakf Arpuz Ata. zere Sultan Beyazt

Cengiz Han haliyye vakf

Han Tmar'a

zamanndan verilmi tutup, Hatun olmak

13)

ber imi.

vaimgiru

Vakf

evlatlk Padiahmz

tasarruf olunurken

halledallahu
(bekar)

suitanhu Puiad zere

mlkiyetini zani klm ah nam

vakfiyetinimukarrer
niann

(kararlatrm)

Tevkiyierif irve Sitti tasarruf

basm)

hatunlar giru

nesli
bu

olmagin,

evlatlk

ederler. " ( s t a n b u l "Mevzuubahis alakas "Bey" s... (haber)... de

i

Devlet Arivi,

D e f t e r No:

812, .L.B.

B..L.B., defterdeki

not z e r i n e y a z y o r :

Vakf ky beraber, Toprak hakknn aralarnda

sahibi

Arpuz Bizans teriki

s.4)

Ata'nm evvel devrinde mesai

Cengiz

Han

zaman yerlemi etmi

ile bir olma-

olmamakla olmas.. Bu hatta mlkiyet

Osmanllardan Osmanllarca bir

Rumeli'de muhafaza olmas

mlklerini

tannm ihtimali

kendilerinden itibariyle
ki-

gstermek

mhim

olsa gerektir.
uratma

"(Keza.

Fatih, g e r e k t e n " f a t i h " o l a b i l m e k iin, b t n o k a m u t o p r a k l a r n apuluna oyunlarn bozmaya resinde:

girimi grnyor. Tokat y-

"Birok
ortadan

malikane

hisselerinin

tenzil ve veya

veya terk bu
(iyice

ilga edilenlerin
bir

edildii de
cebel

(azaltld

yahut

kaldrld)

sahiplerine tahmil emek

muharebe adedinin
3,5,6)

vukuunda arttrlgibi

asker gndermek d veya

Fatih II.

mecburiyeti

mecburiyetin
Keza.

bizzat ( k e n d i s i )
(1451-1481)

gndermek)

kaytlarla

arlatrldgrlmektedir.

"(.L.B.

[saltanat sresi,

y.n.],

kamudan

arlm topra

kiilerden geri aln c a n y l a d y o r ; Beyazt sarhou (1481-1512), geri alp ad kamudan sarak kiilere artyor. iin, gelen alm

zehirlenip ldrlyor. Yerine geen Onun Ve iin, bu kaytlarda hrszla Veli"yaplyor.

p u n d u n a getirilip, ayn topraklar t e k r a r

"TanrsaltanatbaEvliyala

n ebediietire"&'ri\\m&Ys\zm
meruluk (Peygamberden Mslman zehriyle

anlmyor. n

parman

kazandrd hemen sonra

"Beyazd'
hava

Ulu'lua) kartlyor. bu kii iinde g e l i t i r i l i y o r . aldrtan Msl-

ortak mallarnn arta

m a n l a r n o r t a k mal t o p r a s a v u n a n barta ldrtlyor.

Fatih d e o l s a , mlkn

kilise u s u l Y a h u d i kodaman,

Kamu

h a m a m safasnda sarholuktan boynunu TARH Bu ninin DEL SELNN

kran da olsa, " E v l i y a " saylyor!

ZKZAK AKII d e n i l e n e r e v e i i n d e , nce d i r l i k d z e alttan stten

geliim,

Osmanl toplumu gsterir. Bu

baladn

dzen,

tefeci-bezirgan

kemi-

ri

ve

dileyileri ile biter. biimi

ile

ypratlr. sk

Sonra,

mukataalarn geldii gzden

malikane

sistemine

dnleri

Dirlik dzeninin ile t a r i h c i l

iinden

ilkel sosyalist tarih

karlmazsa,

n-

cesi t o p l u m
daha ler,

ball

ncelik

kolay anlalr. hibir z a m a n emalar onun zerine yaplm didaktik genellemeizi zerinde yrmez. Osmanl zikzaklar, gerilemeler yapmtr. soyutlamalar ve de kadar dz zaman

S o m u t tarih, Tarihi

byle o l m u t u r .

Zaman

Bu s a r s a k gidi y o r d a m , ne denli artc olursa olsun, ana gidii g z d e n kartmamaldr. Zikzak gidiin bulunur. lla Dirlikleri en belirli rnei, T i m u r arpndan balayan Yldrm yerine gemitir. ltuf" olmutur. sonraki geliimde ykdirilii

sepetlemeye

Beyazt dneminin Bir O s m a n l

sonulanmas,

"kahr yznden

(rnesans), yeni b u "sil

bir b a r b a r as

Bilginliimizi artan,

batan y a z " dnemeli ve girdapl aklardr. Devlet Arivi'ne girebilme eline felsefesi metodu geen ile (.B. nedense, dnr. toplumda nasl doduunu ve gelitiini gz kutsal imtiyazna sahip olan B.. Barkan,

stanbul bol bol hibir tarih aratrma

"Arazi

Tahrir

ve toprak

statistik

Defterlerindeki

kaytlar'S,
nduktif Kurulu mutlak ma-

metoduna

dayanmakszn

p e r a k e n d e c e iler.

"Muhtelif
1937, Dev. "kaal

malikaneleri
s.3,2) beri

monografilerinden
d e r l e m e y e alvar olan "taaruzdan

mterek
r.

olan

temaylleri" "makane"y\,
koyar. hangi Bu gerektiini

"Osmanl

mparatorluunda bela"dan

Devrinin T o p r a k Meseleleri", Orada gibi hakikat

Matbaas,

"maiikane'rim

eriat

prensibince

sun" olmas eriatn nnde una u

tarihcil

tutmakszn, satrlarla

"makane'nm

"iki byk
kabul ettii,

dman" b u l u n d u Rumeli'de, Hris-

zlm ve ok arm grnr:

"Anadolu'da tiyan henz hkim drlmas ve gibi

bulduu ve ekseriya aynen kknden koparp kendi prensibi y z n d e n , kar adeta

toprak asaletini

att

halde,

ftuhat devirlerinin HUSUS MLK

olan feodal

hudut boylarnn tekilatlaninsiyaki

zaruretlerle, yeniden SAHPLERNE

eliyle tesis ettii

VAKIFLARIN

(igdsel) bir dmanbir

Agy,

lk ya

beslemekte tamamn
Anadolu,

ve devlete

frsat

dtke,

bunlarn
idi.

topraklarndan
"(.B.

ksmn
s. 3)

vekii

ait topraklara

i i hak etmektedir.
beylikleri Hem

Mslman-Trk geen

"Suihen" ele
olan,

getike, hem Bu

mlkiyetine (zorla) beyi bet 342 her ele

dokunulmayabilirdi. Rumeli'de, deitike,

Hristiyan

"anveten"

"kknden

koparlan
konuldu.

toprak asaleti" ( d e r e d z e n d e , elyahut olduu

soysuzlamas) yerine padiah

miri t o p r a k d z e n i

"beratyenenecek'W,
kamu topra

"mukarrername
belirtilecek-

<?//77<?A""denilen y o l l a ;

kamu toprann

ti.

Hele

"sk tefti",
ey, h e r yl idi. grevi

dirlik d z e n i n i n yaplmas

en

birinci ilk k e n t

art

idi.

"Byk tensikat" "yazu: Tahrir" "mendirlik

denilen B.

gereken

kuralnn

(istatistik)

B a r k a n bu olaylar

hangi eriata kar

bulabilir? A n a d o l u ' d a k i neden

fi

beylerin

mik

kyleri

alnp
Agy,

Rumeli'ne
s. 3)

srlm"o\ms\ar\,
ayn kuraln

dzenine

smasn?

"Her devirde

tmara

ilhak edilmi ahsi mik

ve

vakfdeil

larn mevcut bulunduu"(.B.

midir? Btn istendiini reden dmen vurula yeniden gsterir. kalksalar o denize

uygulanmas nasl

b u o l a y l a r , z a m a n z a m a n , m a l i k a n e s i s t e m i n e k a y l r k e n , bir ilk n c e l i i bulunan tmar aslna kii dnlmek neMiri t o p r a k o k y a n u s i k e n , mlk selceizleri,

dklmek zorundadrlar. tutum, B. nce gelen asl dirlik dzeninin

"Malikane
olay ile

dmanl "saylan
ispatlanr.

savunulmas ve dirlikletirmesidir. ayrca

Bu gereklilik, Fatih, daha d o r u s u fetih ok doru olarak,

Barkan,

"Yalnzstanbul'u bir tenB.Os. Dir-

fetheden sikat
mp. lh.

Mehmet'in, ftuvvet
s.3)

hemen ve

hemen iradesini
Bu

umumi kendisinde

denilecek bulmu

sistematik

emretmek

o/duu"{.
kardr?

gereini

belirtir.

"ftuvvet ve irade"neye
kardr. basmaktadr. GE dn brakp,

lik d z e n i n i

kemiren

malikane sistemine

Demek, ortada

"malika-

ne

dmanl "deil,
STYAPIDA

"dirlik

dmanl "ar
MALKANEYE

DRLKTEN

Kamu topraklarnn nr? T m a r ' l a r n mek, topraklar evirmenin askerlik (Ayn Ali ps lk O s m a n l nce askeri,

(dirliklerin) ile... bir k a s t ,

kii m a l i k a n e l e r i n e
Sipahi olu bir s n f e l i n d e btn

nasl kii

sala-

dondurulmas

olmayana

tmar vermemlkne iftilerin

sonra

siyasetidir. dorudan doruya halktr. Sonra yasaklanr. braklr: (gnlnde mertlik)

yapmalar

"Reaya

ata

binip

kl

kuanmak yoktur.

"

Risalesi, s.72)

Bununla birlikte,

ilk z a m a n l a r g e n e d e a s k e r l i k ka-

halka aralka

"Derununda sinden de ta meti eben mara

i

ecaat beylerine

olan

garip olup

yiitler ve defter kar.

asker

taife-

sancak kaiup

ve ve

beylerbeyi/erine sancak

hizmetkr

serhadierolundukedp Ve ile hizilla t-

erha d

dirliine serhad

geer. alufesinden
dededen)

O i erha d'de beyleri yoldaln kanun zre sipahizade

"(Agy)

hizmeti mahade arz' tmara

serhad beylerbeyileri mukabelesinde anceddin dhui etmek

Hatta (babadan

olmyan

bir tarik ( y o l )

kanuna
olduu

muhaliftir.
zaman da

Bylece, zamanla olabilirler. ylelerine,

h a l k o c u k l a r y i i t l i k l e r i n i t a n t s a l a r bile, g d i r l i k dirlii garantilenmemitir. nk,

"Sipahi

ama,

Raiyyetzade

(ifti

olu),

atas

khne

defterde

Raiyyet kaytl" ( A g y )
geri man alnr durur. Fatih'in eitli

denir.

Ve

padiah

deitike,

ellerinden gibi,

tmarlar zaman zagrgidii,

kiiye ar mi t o p r a k l a r
gerekelerle, Ama, bu kural, koyduu Bundan eski

kamuya geri

vermesi hor

"raiyet kaytl"olanlara
sipahizadelerin

baklmas Bu genel

nlen-

mek istenmitir. meleri 937 padiah B..B.'nin (yabanc)

gitgide " s o n r a d a n srasyla

kendilerine yabanc geliigzel (1530 . ad yle taklm. atyor: G

saymalar

biimine girmitir. Atadan sipahi

notlar arasndan tarih

seebiliriz: "ecnebi"

D o u m u ) yl:

olmayanlara

i k y e t g e l m i o l a c a k ki,

"ecnebi" szne

"Reayadan edilirmi. olan leketim ve mdi, eer

sipahi olana benim Sipahilerdir ve

bu

isimle eer

(ecnebi

denerek (Osmanl

H.K) lkesi) Saray

teaddi ( b a s k ) da Kendu
Kk

memaiik'i

mahrusam reayadr

vaaki memkitap-

cmlesi

kullarmdr.

velayetim halk nice

ecnebi olur.

"(Topkap

l a r n d a n , No: Bundan 950 G

1 9 3 6 , y a p r a k 190) Bir b a k a b u y r u l t u :

1 3 yl s o n r a i b u n u n t e r s i n e d n e r . (1543) yl:

"mdi, kad ve canibinden bahane

reaya

taifesine virlmekle

ve hisar erenierne tmar Reaya silkine taifesin mnseiik

ve kimasla save

senin emrim ir
giren)

azadiu yoktur."

kuluna her biri

lh..

ve

mderris ile

oullarna

verilmee

"Beylerbeyiler birer

ECNEB'ier

Sipahiler

(yoluna

olup"\&

Bu yol Reaya vs. ecnebi saylr. 984 G ( 1 5 7 6 . D.) yl ( 3 3 - 4 6 yl bsbtn sonra) beylerbeyilerin kaldrlr. gibi (atalar bile " m a h a l l i himmet"den dirlik v e r m e l e r i ortadan

"Erzurum harabe
alp)

iken mur

enlenmek ve abadan
bir

tariki ile
(uygar sra

herbiri
ve

cedd'

cehdidp

mahizmet
geri

bayndr) zerine

idp yurdlar

ve

ocaklar

olup

/derlerken",
alnm.

dirliki

"ecnebi" s a y l a r a k ,
Erzurum

ellerinden

dirlikleri

Bunlarn

ikyeti

beylerbeyine emir veriliyor:

"zerinde ve kereler artk savaa kimseye

Geri lerinin le, ktye

tmar gc tmar

verilmi olanlara Eski

olan benim buyruklar

kimselerden, mutluluk gereince

mahalli "[24]

kl verilen

kullanabilen, erefli beratmla mahalli

dve teshimmetten

kapmdan

gnderesin.
buyrultu,

vermeyesin.

beylerbeyilerin

himmetten gsterir.

dirlik v e r m e yetkikullanma ne biHer bahaneyle g-

kullanlmasn

n l e m e k iindir. A n c a k , baladklarn

ktye

dirliklerin bu

derebeylemeye

olursa olsun, yaplan, halkn giriini k s t l a m a k ve dirlikilii tr. V e rlecei kii

344

kastlatrmakSonular d e n e c e k zel

hal, z a m a n en sonra

getike a z a l m a m a k t a , artmaktadr.

gibi,

dirliin k a m u

topraklarn

malikane

imtiyazlarna

artmak olacaktr.

DEREBEYLK Osmanl Tarihi henz

ANLAYII iin bir s y l e n e n i n bilimi tekisi ile e l i m e s i , t a r i h ve krkambar biliminin bir bi-

klassifikasyon ( s n f l a y )

olamayndan

riki bilimi o l a r a k k a l n d a n ileri g e l i y o r . sit o l a y l a r k o l a y c a En liin dan birbirinden olaylarn ve Hind

Bu metot, yanl kavramlar olay-

larn y e r i n e g e i r i p t a n n m a z hale g e t i r i y o r . O z a m a n e n iyi d i l e k l e , e n baayrt e d i l e m i y o r . banda

ok kartrlan (in

derebeylik k a v r a m
kltrmze) biner yllarca gelir?

gelir.

DerebeyEn yakn-

ne olduu bildiimiz

anlalmadan onu sonra anari arkhos:

bir a n a r i s a y m a k l a y e t i n i l i r .

uzak saylyor ve

Roma v e
srm

slam
dere-

uygarlklarndan beylik dzenlerini

Batida

Ortadou'da
ana:

s a y m a k ne anlama buyuru, devlet, midir?

Anari ( g r e k e
gelir. yoksa, daki Snfl

yok):

hkmetsizlik buyuru olmazlk

anlamna edemez; hister batalsn, kurduu derebeylik

bir t o p l u m d a

hkmet, Hayr.

snflar y a a y a m a z . buyurusuz adn gibi, deildir. alsn,

Derebeylik snfsz

bir t o p l u m ;

devletsiz,

kmetsiz, bilindii

bir i d a r e

Klasik derebeylik, ile her

feodalizm

ister Y a k n d o u ' d a k i snflar

tavaiflmluk a d n derebeyin
O bakmdan

beyler-toprak-bentler

devlet ve hkmetlerin

buyrultusu altnda yaar.

anari

yleyse neden, ile b a k l r ? B a l c a 1- ANTKA gan) ve klan

hi d e i l s e e g e m e n iki s e b e p t e n : Derebeylik az

bilimlerde derebeylie anari orijinal iken, bir

gz

SEBEP:

ok

antika
sonraki

(tefeci-bezirhalidir. ile Yufaanar-

evrensel u y g a r l n

barbar akn O yzden,

ile y k l d k t a n eski

uygarlk dnyada derebeylik, eski

"biricik"geni s i s t e m sistemi yok etmi

barbarlar akn

lanm devletiklere blnr. kurulan i gibi g r l r . 2- MODERN SEBEP: iindeki yzden, man iinde baka irili ufakl burjuva Modern

uygarlklarn

gznde, yeni iin,

bir danklk o l d u u

kapitalizm,
eriterek

kendisine

vatan

setii

blge O

derebeylikleri

bir millet o r t a y a biricik aklcl

karmtr.

bilginleri

iin y e r y z n d e ve

gerek

"dzen"ve
O zamilleti ve

devlet yalnz ve a n c a k burjuva dzeni ve devleti olabilir; "modern" egemen derebeylik, ey deildir. DAILII ANAR gerekse Ne var snflara bilimlere, bir kapitalizmi engelleyen

saylmtr.

kapitalist vatan

danklk olarak anariden

MPARATORLUKLARIN

MDR? kapitalizmin modern kltem-

Gerek antika tefeci-bezirganln, ryle ve m a a y l a beslenen ne bizim

modern ki,

b i l g i n l e r i m i z iin de, d e r e b e y l i k srf dzellikle

zensiziikve.

anariden b a k a

olabilirdi?

peryalizmin ok sorular

yaratt sorulabilir.

kyamet

ortasnda gelmi

antika

Osmanl

mparatorlubilginlerine

u'nun ykl

sayesinde dnyaya

bulunan Trkiye'nin fkrm

B y k bir i m p a r a t o r l u u n ikler birer anari ratorluklar dern m bulunan iseler,

kp dalmasndan yaylma bakarak)

kk devletimpamokgerekse ortaya

gerek batda ve douda

kendince evrensel yklrken

(tefeci-bezirgan
sr sr

smr v e
(eskisine

sistemleri),

emperyalizmler Osmanl

(kapitalist smrge

sistemleri)

kck devletikler Fas'tan A z e r b a y c a n ' a , emperyalizmin

nedirler? Macaris-

rnein, sa liz,

mparatorluu yklrken deil midirler? Gene ilh.

tan'dan Gney Y e m e n ' e dek fkran

devletikler birer devlet midirler, y o k modern yoksa klasik ngimidirler? sryle kalabaltaa y a k l a n p ayr

anarim\d,\v\ev,

Fransz, A l m a n ve

smrgeleri,

bamsz d e v l e t i k l e r
deil zagonlu

kuruyorlar. Bugn "uydu"/ahut ra kyor. yor. altnda Ayn

Bunlar birer devlet midirler, yeryznde saylar hepsi bat yz ayr

anari m i d i r ,
ayr alan

akn, telden

hepsi

"bamsz"ama,
Bu anari

devletler

kaynayor.

midir, deil midir? Bu devletler, s o s y a l i z m baybilimi ona;

kmeleirlerse, devletler nk, bu

"kzl emperyalizm"adn
bu; sermaye

kapitalist

sektrde

yaarlarsa,

"anari"saylm"dzeni" i i n d e
slamidiyseBiben-

Neden?

sonuncular,

sakrosent

bulunurlar. Oysa, tek Roma yklnca Avrupa'da lk y k l r k e n ler, 1 9 7 0 yl Yakndou'da byk, treyen beliren derebeylikler veya ne ufakl

"tavaifimluk"de\\et\V\ev\
k a p l a m irili "dzen"adn aa yukar vermek

modern dnyamzn yzn biraz daha de, sonunculara yahut

devletikler odur. neye

de (biraz daha rincilere zer? Tpk

kk llerle)

"anari"dey*P
bizim

paalarmzn

beyefendilerimizin,

beenmedikleri

her d n c e y e Bu yal re

"ar",

her a k m a

"<?/7<?/y'"damgasn

uluorta v u r m a l a r n a ! lsnde sos-

rnekle anlatmak istediimiz udur: stnkr Tarihin olaandr: elde

nsanlk tarihi bir

o l a y l a r ele a l n r k e n , kaymak

benzerliklerden zerinde u v e y a

kolay genelletirmele-

btn

sosyal kavray

disipli-

nive k r i t e r y u m u
s o r a d a n gelir. bir d o r u gibi

bulunmadka,

bu y n d e v e r i l e c e k her yarkalm saylamaz. He-

g, a c e l e v e y a n l t c o l a b i l i r . men hemen btn dnyann

Bizim bilginlerimizin anari ve dzen yanltmetafizik tarihilii ayn yanlty, t a r t l a m a z

N e v a r ki, o y a n l t d a n t e k b a n a

srdrp duruyor. TRKYE'DE DRLKLK ikinci zel yanlt, a s a l e t l e m c a d e bizim-

FRANSA'DA VE

Genel yanlt yannda ortaya kan lenin T r k i y e ' y i 346 sipahi tmarlarna

g t r m olduu tezidir. Tarihi

kine bizim

ok paraleller d r e n ilk

Fransa'y olan

gz n n e torunu nce yl

getirelim.

Denebilir

ki,

Seluk 1un
kurdu. ki, o

tpks

Merove'nm
560

Clavis,
(481

bizdeki yl)

tpks

(Seluk torunu) slalesini dek, Denilebilir art a r d a petien uruna dzenine

Turul ( 1 0 4 0 ) ' d a n
gnden XIV.

Merovenjiyen
gne

Louis'nin

mutlak monari k u r d u u
merkezcil ok devlet

gelen;

gerek Merovenjiyen, hemen grp tersine, 1000 yl, Fransa

gerek Karolenjiyen, hep

gerek Ca(krallk)

slaleleri,

hemen Ol

derebeylik varmad. silindiler.

"anarisine"kar
Tam

bizimkinden

"uzun

ve kesin
bir bizim

bir "dir-

mcadele " g t m l e r d i . likle. rin

tam karl

sipahi tmar b i i m i n d e
anda, geri bir daha

dirlik zere

Merovenjiyenler

olan

"beneficeev,

gelmemek

sahneden

BENEFCE O d e n l i ki; in v e tanrc nasl

- FEF PROBLEM b u g n , b t n k v r a n m a l a r n a r a m e n , e n ileri bat k l t r kalktn ilkel bir t r l hasralt kavrayamamtr. etmiler; baka hi d e i l s e O zaman, tekgibi, tarive unutturmu dnce profesr-

n n e n s e k i n b u r j u v a t a r i h b i l i m i , n e o " b e n e f i c e " \ ] n n e o l d u u n u , n e niortadan kilise b a b a l a r n n Tabii, ulus putlarn krp y a s a k e t t i k l e r i unutmu, trl (kimi bir

hin o e n davran lerimizin

ilgin geit a a m a l a r n bizdeki

grnmlerdir. deyimi

"bilginlerden"

beklemek "bilime" atmak veya

nl

ile) " s a m a l a m a k " gibi g e l i r d i . baknca Louis ne g r y o r u z ? Krall) ile ile Pek b e n z e r i m i z F r a n s a , artsz mi kaytsz B.. ulam? kapitaBarkan'n Hayr. Daha

Bu oldu tarihinde lizme

bitti a s n d a n halde; B.

"mutlakmonari' ( X I V .
Trkiye

vard

tarihinde

"mutlak monari', dirlikilie

"mevcudiyetini
teye bile

iieri srd
geiliyor.

bir inkiaf

Biz s y l e m i y o r u z .

Barkan yazyor.

H e m o k a d a r l a k a l n s a n e iyi. yazlyor.

"Malikane
ka olduu

sisteminden
sanlan bu yem

sipahi
Osmanl olacak Bu

tmarna"geildii
geliimi, san, politika

Fransa'dabamba-

kinin t a m t e r s i n e o l d u u

kavranmakszn,

dnyadaki gidilerden cambazlarnn bir

"biz bize
ke-

benzeriz"palavralarna
fedilmi duruma bir kuruntudur.

Trkiye'nin

"orijinallii"gibi

sokuluyor.

bir g e r e k l i k d e i l ,

bir y a k t r m a ,

SOSYAL TOPRAK DZEN Hemen smayan Barkan' belirtelim. gereklii, Konuyu daha

LE

SYASET biiminde suyu amz, alkanlklara Prof. kimi B. gen

polemik gze

aka

b a t r m a k iindir.

Sayn

r n e k v e r i i m i z de, o n u n s u y u n u n

bile o l m a y a n

bilginlerin kasn

(tarih

konusu T r k e ' d e , yazl ve baslca, yasak halde), hl kltr yasakl yaplar m ile ileri geliyor. " malikane sisteminden" s o n r a

zlgttan yabouna vakit bir ar-

kurtard

yitirmemek dileinden Osmanl iddia neye benzer? ad

dirlik d z e n i

geldi?

Byle papaz

Fransa'da oldu. sonra ahl

"benefice" d e y i m i ,
geldi diyemeyiz. anda bu beliren eydir. krallklar:

ok sonralar nk,

palklarna verilen rumuna, dir. Ouz yerine Osmanllk, o y m a k ve eriterek

O gelenekcil ykld Ama, baka 4

papaz adna

b a k p , "Benefice" kui bunun tersiyaygn birok ei-

"fef k u r u m u n d a n
Seluk beyleri

Anadolu'ya kimi baka,

evresinde

"tavatfim/uk'\eme

limlerini

bymtr. geirmek

prose

"malikane sistemi'
(Paris-Metz-Saisblnleri Sel(Meng)-Sivas

"sipahi tmarni
sonra sonra

Fransa'nn son-Orlean), oldu. (Danimend), uklular) gibi

Merovenjiyenieranda
da; ilkin

lkin

(Austrazi-Neustrazi-Burgond-Aquitaine) Erzurum (Saltuk)-Erzincan birbirlerine deyimi (732) (ran Seluklular-Anadolu Bunlar, Barkan'n Charles sonra,

Seluklularn

Seluklular-Suriye

blnmeleri grld.

karlk derler. ile ile

Osmanlln Selukluluun ana sahneye vardr. O leri alarn der. km (768-814)

dou
birbirini Bunun,

(yahut

B.

"kurulu")

a,

kovalayan yeni Fransa'da,

Mool-Trkmen Martel

aknlar

ile y k l batnca

Charlemagne ile paralellii

aras

gelimelerden

"Yeni Bat mparatorluu"

krallklar a

(Fransa-talya-Cermanya)

Fransa's

nasl

feodalitelere olmak zere:

ve

"feudata/re/\erin
da, "en

en

bykkan AfSinop)-

olan

"eudes"lere b l n m s e , t p k Osmanl
(Eskiehir)

yle, Anadolu

krmz" yon)

Karasi

(Balkesir)(Uak, gibi ve

Saruhan

(IMamsa)-Aydm-Mentee -Karaman
(Konya, Sivas,

(Muq\a)-f-/amid
Silifke, Kayseri, baka Bizans'a

(Antalya)-Germiyan
Aksaray, Tokat)

G\eb\r)-fsfendiyar
Ankara, kar eydir,

(Kastamonu, g

Ertena ( E r z u r u m ,
blnmt. dka baka o eydir. beylikleri

beyliklere kazan-

Osmanl'nn eritmesi

U Beyi o l a r a k n
malikanelerin

dirliklere dnmesi

N i t e k i m , F r a n s a ' d a da d e r e b e y l i k l e r i n ve E u d e s ' l e r i n t e m i z l e n m e s i baka eydir;

beneficeierin fiefiere d n m e s i
olaylardandr. konulursa gelmitir; ne

bakadr.

Birincisi

politik,

ikincisi

sosyo-ekonomik Konu byle tmar) Buna

grrz? sonra, hem

Fransa'da de byk

nce bir

"benefice"dzeni
n c e dir-

gelmi sonra

"/fe/" k u r u m u d o m u t u r . T r k i y e ' d e d e t p k y l e : "sepetlenmesini" nlemek perdesi altnda)

lik ( s i p a h i
(dirliklerin mutur.
348

"sessiz ihtilalle", malikaneler d o -

kesim ( m u k a t a a l a r )

dzeni

denmitir.

Soysuzlam isi " k a l n t l a r geliim izisi

Seluk

dkntleri,

derebeylemi

"tavaiflmluk a n a r boyuna

ne kerte ortada iinde

bulunurlarsa

bulunsunlar, Osmanllk, ana Osmanlln dursun, sipahi

dirlik dzeni ile

balamtr. yle

"si-

pahi
dahi,

tmarna

doru

inkiaf"etmi

olmas

"kurulu" anda
(malikane kmlardr.

"dirliklerin

sepetlenmesi"denilen
soysuzlamlar,

yoldan,

tmarlar

olmadklarzaman),

neredeyse

tmaA\\Aan

Bunu yerinde ayrntlar Soysuzlama: leme, Yldrm aknlar Osmanllk Beyazt

ile i z l e y e c e i z .

Tmarlarn henz

"inkiaf" "gaziler" (lbler)

gstermitir.

derebeylemesidir. geleneini Fransa'ya

Derebeybile,

yitirmemiken saldran

zaman

ba

Normand

gibi, T r k i y e ' y e a r p a n T i m u r akn, derebeylemesini girdikleri

henz yeterince yerleemeHele Y l d olarak

mi b u l u n a n O s m a n l rm oullarnn

kklerinden sarsmtr.

birbirlerine

" f e t r e t - a n a r i " a

karlkl

derebeylerin

krm

biimine girmitir.

Birinci O s m a n l d e v l e t i n i n s o n u n d a o l d u u gibi, O s m a n l ' y a ntip (prototip) manla "bana olan Seluk saltanat sonunda da, ilk

"tmar" b i i m l i
gibi

dirlikler zada

"malikane"durumuna
suyunu olulardr. dken"

girmitir. gene ayn

Osmanllk prose

Selukluluun gitgide

dirliklerin s o n r a d a n

ma-

likane "3.
uk

yzylda

(Seluklu)

Anadolu'da
doru)

miri

toprak

sistemi zlme
1969, s.

duru-

mundadr. " ( M . S e n c e r :
saltanatnn

"Osmanl T o p l u m Yaps", Ant.

226) (Sel-

sonuna

"Devlet rica/ince bunun

s. 227) Keza, VE

geni

malikaneler haline da dev-

geldikten letin

sonra,

kta'l

Sipahi

nemini yitirmi,
S.

sonucunda

askeri gc zayflamtr." (M.

AGNOSTK (BLMEMCL)

TARH

HUKUKULUK m e k a n i z m a tc<p-

O s m a n l l n kurulu, y k s e l i ve batnda ar basan

rak e k o n o m i s i

ise; O

toprak

ekonomisine Osmanl

ar

basan

mekanizma, aln yazs,

Miri topmiri toprak

rak e k o n o m i s i d i r .

bakmdan

tarihinin

d z e n i n i n aln y a z s n a skca Miri toprak, naslsa ylece

baldr. gelmi ve kalm bir sistem d e i l d i r . Tarih

iinde n, ve

balangc, sonu

olan

bir s o s y o - e k o n o m i k p r o s e d i r . kaynaktan

Onu akbilmek

iinde doru

k a v r a m a k iin, h a n g i

n a s l g e l d i i n i iyi miri

belirtmek gerekir.

Yuvarlak sze en

az d a y a n r olan

topraklarn

geliimidir. Ancak, Osmanl toprak ekonomisini ters biimde O zaman miri t o p r a n koyunca, nereden miri t o p r a k kt, yle

ister i s t e m e z b u l m a c a l a r . itiraflara kap aan

mistisizm

karanlna gmlr:

"Miri bik veya nemez. gnlap

topraklar rejiminin hi deilse dolay s tamim ile mparatorluun genelleme)

Trkiye'de edilmi Trkiye'de teekklne

ne hkim

zaman olan

ve

kimin bir sistem

tarafndan ve

tatitima i(yay-

(genellemi)

olduu syle-

tarihi had isa t kendiliinden

Toprak

iktisadi artlar

adeta

teammm

etmitir."

(.L.B.:"Trkiye'de

Meselesinin

T a r i h i E s a s l a r . " M a k a l e , l k No. 6 1 , s . B u k o n u iki a d a n k a l p t r : 1Bilginlerimiz bakyorlar. ithal ve

233, Mart 1939) burjuvazisinin ediyor ve gzl ile

sonradan

grme

Trkiye

dnyaya gibi)

Her eyi A v r u p a ' d a n

ithal

lkede

peraken-

de satyorlar y a ; sosyal d z e n l e r de (teknik, kltr, bilim, gzel sanat vb. niin

"tamim" edil m e i n ?
elbet yle bir n e s n e d e i l d i r . bat burjuva Firavunlarn niin paa bilimini Bat ciddiburjuile k a t k l a m l a r . tipik

Osmanl ye almlar. va

miri t o p r a k d z e n i

2- B i l g i n l e r i m i z , bilimince, Bilgin, Onun sokunca

endividaiist(bireycil)
masal

Onu ark mstebitliinin

"tarihi kahramanlar yapar." ark-,

Bir p a d i a h v e y a p a a

tanrlatrl

martavalyla afyonlanr. iin, o da,

bir "Ae///77"kurmasn? bulamyor. haline

miri t o p r a k iin y l e bir p a d i a h v e y a makalelerini hep ayn bir k o n f e r a n s v e y a mitsizlii gene

bir f o r m a l k k i t a p

"tamim"eer: zamandan megul beri kimin tarafndan "

38, s.

"Miri tatbik
1940; (.L.B.:

topraklar

rejiminin edilmi

Trkiye'de olduunu

ne

veya
tekrar:

tamim

tetkik ile

olmak

beyhudedir.
1275

"Trk Toprak Hukuku Tarihine Kanunnamesi", baka yola

Bir B a k " C H P k o n f e r a n s , 1940)

"Trk Toprak Hukuku Tarihinde Tanzimat ve Maarif Matbaas, s. 40, bir e y i

(1858)

Tarihli Arazi Tutmaynca 1- Ya yor! dnyor. rak;

Gryoruz, tekrarlamann

ispatlamaya yeterli olduu sanlyor. ile, itihat asln O kaplar kapan-

saplyor: arama yasana da miri top-

"megul olmak beyhudedir"santans

Bilim snrndan illa ki bir darya ve

O zaman 2- Y a h u t ,

miri t o p r a n asl, d i n l e r d e T a n r ' n n karlyor. gerekiyor. "b/l/'m"gsterisi gsteriliyor.

zaman ve

"tarihihadisat (olaylar) dolays

ile^omu Buna da kr.

/t/ma/-/kt/sad/ ( s o s y a l

ekonomik)

art-

lar

B i l g i n s k n c a , batl da Ekonomik, sosyal,

n l l e r g i b i , ii t a b i a t a , y a h u t fiN e y a z k ki, o " i n s a f l l k " gibi yuvarlak szckler, bir c o sanrz. bir biltarihcil

zik t e s i n e , y a h u t A l l a h ' a da

havale edebilirdi!.. nk henz, olduunu

"beyhude'' o l u y o r .

kimseye Btn zenini gin

bir e y r e t m i y o r .

miri t o p r a k d z e n i n i n k i m s e ne s r m e d i , Onu

rafya yahut yldzlararas yarattn

problem

mesele, som tarih, ekonomi, toplum artlarnn b i l m e k ve belirtmektir. cidden b e k l e m e k ise, "beyhude"dir.

miri t o p r a k d -

agnostik (bilmemci)

metodundan

ARTLAR BEYLER Miri byle topraklar konulsa, hangi

DEL,

BEYLER ARTLARI Y A R A T I Y O R Problem

tarihcil-sosyal-ekonomik artlar yaratt? ve dou yazarlarndan aktarlm

elbet,

bat

aklamalar

anlalrd. Y u k a r d a g e e n l e r e , bir b a k a b i l g i n m e r ' i m i z i n talm. Profesr B. m e r Celal Bu Sar bir k i t a p B. baka aktarmasn Ad ka-

kartyor.

"ZiraiSiyaset,
yaadl Birinci

Siyasi Siyaset"(s.
ynlanm Ayrmdr.

63-133)

kitabn

asl,

Philippovich'in Siyaset"

1 9 0 4 yl

eserindeki: Orada

"La Poiitique Agraire: T a r m c l

gre;

anlatldna

"rsi

ve
ey,

daimi icar"(Almancas:
Trkiye'nin 99-110 vardr. yl

erbsrer. de-

pach,Franszcas:

"baiihereditaire")
deildir. ve pein)

denilen

"nev'iahs-

n a mnhasr" bir d z e n
"Maccel" necek) kira (ivedili:

Avrupa'da srekli

da

"meccel"(gecikmeli:

sonralar

bedelleriyle topran tutulmasdr. dorusu Philippovi'e gre:

B..C.

Sar'a,

"Bu pa'da

usul,

baz
(beysiz)

farklarla topran
bizim

Roma

mparatorluumda,

ortaa'da

Avru-

senyrsz

bulunmad " z a m a n l a r d a

grlmtr.

O kyllerin yaklatrmak

durumunu, mmkn gre:

miri t o p r a k l a r r e j i m i m i z e b i r o k n o k t a l a r d a

grlyor. B..C.S., bizdeki miri topraklar rejimi ile

B..L.B.'ye

"icaretet-

teynli kik

(icare'i etmitir."

vahide'i

kadiyme'ii)

vakflar

bu

meyanda

mtaiea

ve

B y l e c e m e r ' l e r i m i z gibi " m r " l e r i m i z d e lastikle geiyor. Oysa,

benzetmekle,

kyasla,

sko-

miri t o p r a k b a k a , o n d a n a r l m " i c a r e t e y n l i " (ifMiri t o p r a k da, O s m a n l t a r i h i n d e g r l d gibi, kalmaz. lkin y z d e y z kamu mlk o l a n

t e kiral) v a k f b a k a d r . yzyllar boyu

deimeksizin

dir-

liksin
rlan

ifti r e t i m l e r i kesim ( m u k a t a a )

biimindedir. ve

Sonra

kii mlk o l m a y a
retimleri

doru

kaydgeer.

malikane ( l a t i f u n d i a )

biimine

Prosenin la u

bu diyalektik geliimi

b i l g i n l e r i m i z iin y o k t u r . Y a l n z , z a m a n abukluyle

bir d e i i k l i k g r r l e r : ile

Kamu m l k i y e t i o l a n t o p r a k l a r , s a n k i el
Onun nedenini (bey) ve de yararlanan

kii m l k i y e t i n e
kamu

dnvermilerdir.

hemen

yapverirler: liki)lar, Hangi

Devletsizlikten
topran

senyr manasyla

"sahibiarz" (dirithal"etmilerdir. Trkiye'de

"tam
Hadi

mlkiyetlerine

devletsizlikten? kimin

Avrupa'y

bilmiyoruz

diyelim.

devlet ne z a m a n , tur?

bandan bir a n

bir s a n i y e - A l l a h e t m e s i n - e k s i k o l m u kendi k e n d i l e r i n e s o r m a z l a r bile.

Bilginlerimiz bunu

iin o l s u n

Bulularn

b i r a z d a h a akl v e m a n t k l a r

ile s a l a l a y a r a k s u n a r l a r :

"Nitekim mesi ve

bizde memleketin

de

son

zamanlarda ve harplerle

merkezi harap

devlet olmas

otoritesinin neticesi,

geveSipahimi

hastalklar

ler da, den

birok devlet

miri

topraklar
(sonunda)

ele bir arzn

geirmeye

baladlar. ve bilahare

Ayn asker sfat bu vaziyetlerine

ekilde iie dirlikler

Rusya'da dirlikleri iinzerinde grlnot)

bidayette iddia

devlet memuru beylerin, hakiki

namna ederek,

vergi

toplayan

mlkiyet
Koca jedi,

sahipleri

girdikleri

d. " ( . L . B . :

" T r k T o p r a k H u k u k u T a r i h i n d e T a n z i m a t ve lh." s.7'de, altn stne getirmi byle

bir i m p a r a t o r l u u n

k o r k u n bir t r a (Kazak-

bilgin s e r i n k a n l l n n

bir s a h i f e s i a l t n a a t l v e r e n s i l i k bir n o t l a g e mi? G e n e su kiilere Hani kalnyor. G e n e tarihi "iyi" v e y a "k-

itirilmitir. t",

Olabilir. A m a , y o r u m yeterli beylere) atlmakla

lara, s e n y r l e r e ,

"akgz" yahut "enayi"

kahramanlar yapyor.

"tarihi v e itimai-

iktisadi

artlar"7
Bir z a m a n l a r gl gibi ve rsvay" ediyorve toplumu, Neden? M? sonra, nedense "berbad

Allah mstehakn versin u senyrlerle beylerin.

"yaptklar"tav\Y\\
lar,

"bozuyorlar"...
ARTLARI B..L.B.

KAHRAMANLAR YAPABLR kulland metot asndan

belki, yapt

"hakl'dr.

Miri t o p r a k p r o b girince, inandrc nedengr-

lemini yor. leri

srf a r i v b i r i k i m i y z e y i n d e n gzlemlerin balamakla

ele a l d k a , kalyor.

doru tasvirler de yap-

Ancak,

tasvirini b r a k p y o r u m u n a
Niin dnd? Soruya en

hayr-er felsefesine

kamu m l k

miri top-

raklar,

kii m l k

malikane topraklara

nen karl u o l u y o r :

"Fakat, toprak badan ayn olarak s zi lazm ouia

nazariye geen mlk ve esaslara gelen

itibariyle bir bu

(teorice)

devlete veya esnasnda kim reislerinin haline Ve esas

ait ve una

olmas bir

lazm

gelen bu

bir ba-

zerinde bir

yerleen

mslmann mddeti devlet ahsi mlk benimsemesine vergilerden

nfuzlu mani

ahsiyetin

kiraclk

zamanla, buna hakka ve

topraBilhassa mlk olmaarasaha neticeMesele-

hakiki siami

sahibi gibi istinaden, devlete ait

olabilirdi? topra tannm

vermek

affetmek, girdii phesiz

topraklarn deitii

memleketlerin memleketlerin toprak

Toprak

bnyesinin siyasi

grlecektir.

bu

olduu kendi

teha vvi ler i ( d n m ) , dahilinde izah

Makale) Hayr. Bu tasvirdir. Ama, idiler?

itibariyle, kendilerine
Trkiye

meselelerinin

kanuniyetieri

inkiaf ederek, edebiliriz.

"(.L.B.:

mukadder

leri dourmalar eklinde

sinin Tarihi Bu vardr? idiler? Esaslar,

"izah" m d r ?
Ona m

"zah" gibi
Osmanllk Evet hem

grnen

yzeyde

ne

"Kim mani olabilir?'

Daha III.

Kimse.

kurulurken m Ancak,

"kim

ma-

ni' o l u y o r d u ? man v e
352

karlk yok.

P a d i a h l a r ve

paalar daha diyelim. ok "Allah'tan

"namusiJ' Gen Os-

"Allah'tan
hem

Korkar"

Selim d e ,

ok " n a m u s l u " ,

k o r k a r " l-

kc ya da nn sn

kiiydiler. verdii

Ne oldular? l d r l d l e r . ne n a m u s u , ne Allah

Demek,

bir "kimse" e n g e l doru

olma-

kalksa, onun korku,

korkusu, ve ne de kendi gc-

kamu m l k

topraklarn Niin Birinci

kii m l k n e
Osmanl

arlma-

nleyemezdi. Daha baka rnekler ortada. dek birlikte Osmanl Devleti, miri

Osman Gaolarak iTi-

ziden
letti ri ve

Yldrm de, toprak

Beyazt'a ilikileri

dirlikleri saat gibi

kamu m l k

Yldrm'a

idaresinde e k o n o m i ve t o p l u m t e m e l l e soysuzlat?... devrinde kan Derken, gvdeyi gtr-

derebeyieme k e r t e s i n d e

m u r g e l i p Y l d r m ' y k t k t a n v e fetret ( a n a r i ) d k t e n s o n r a , nasl o l d u da;

bir t y s z T r k m e n o c u u K e l o l a n ' a n d r a n bir t o p r a k reformu yapmak sayesinde bir a a t ? ) herkes kendisinden

Mehmet s a h n e y e
Mehmed'in korktuu iin

kt?

Byk

Fatih

o l a b i l d i ? ( s t a n b u l ' u ele g e i r i p d n y a t a r i h i n d e y e n i Fatih mi? olaca Fatih'ten herkese sonra m a l u m oldu dnya

da,

lsnde

"Muhteem"a6\n\
geecek olan hatr biimine stedii

ala-

cak gce ermi ve Trkiye tarihine du? Asl blm, tan o Sleyman

"/^//////'"sfatyla miri

SleyN e olsaylr topdenli

m a n k a d a r y a m a n k u d r e t l i ikinci bir O s m a n l p a d i a h g s t e r i l e m e z . zamannda, Trkiye a l a c a k kesim Adam topraklarnn dzeni paasna? oynatrlar.

"malikane"a\n\
Kim

(mukataalar) padiahna, gibi

evrildi.

metelik verirmi

Muhteem
Kim kii

ve

"Kanuni"olsun:
s t e r fil kimse deil.

kukla

oynatr?

kadar kodaman, Ya ne

i s t e r pire

kadar nemsiz olsun konualm: bir ey bu m

o l a r a k hi

oynatr?

B i l g i n l e r i m i z gibi Anlald

"Tarihi,

itimai

ve

iktisadi hadiseler

ve

artlar!"..

genelleme szden? Anlald "ZAMAN VE Aratralm.

ise A r a p o l u n s u n ! O L U R MU? zerine de ilk sonra

KADER" ZAH lk kamu

topraklar Vard. Hem m

"yerleen

bir Mslman
ok daha

veya
da-

nfuzlu ahsiyet' m i
ha de arca lktlar.

yoktu?

olduklarndan Verirdi.

Mslman ve
Niin,

nfuzlu i n s a n l a r , buna mlk'

Osmanllarda

kalaba-

"Devlet reisi una

vermezdi?

Vergilerden

<?/ederdi.

ilkalarda

miri t o p r a k l a r y l e s i n e
armut mudur ki,

alnp

kii m l k

edilemezdi?

"Zamanla" d i y o r s a y n
belli. slamlk, Hz.

bilgin!

nsan

" z a m a n l a " rbile kamu mletmek huylarnGeni top-

y p b o z u l s u n ? H a y r . Y a l n z , " z a m a n l a " i n s a n l a r a bir e y l e r o l d u u d a b e s Muhammed zaman, (tm ganimetin nsanlar biri Kamu btn

k, y a n i " b e y t l m a l i
istemiti. da direnince,

mslimiyn"in

Mslmanlarn apul

ortak mal) leme

Kur'an'cas,

"Mlk

Tanr'nnd'.

hi d e i l s e g a n i m e t i n artk hepsi

bete

kamuya a y r l d .

raklar fethedilince,

istenemedi:

m l k n e evrildi.

Hlefayi kamu bekir, oldu: raktan

Raidiyn'den Osman esas gelenekleri lkc

bir y a n a

braklrsa, tekiler batan Muhammed, de ayn lkede tersi btn tam O s m a n l l k iin

baa Ebuey dirgitm

toprak mlkn m e r , Ali O ilk f e d a i ,

bildiler.

S o n r a , "zamanla" o

gittike gevedi. padiahlar, atmadlar. bir t a n r olarak; yklp Aradaki

gazi can soyut genel

miri toprailar

likin t e m e l i y a p t l a r .

Ne kendilerine,

ne beylerine ve paalarna

miri t o p -

kii m lk y a p m a y a
bana iinde

"Zamanla" o n u n
deildir. Tm

di b e l i r d i v e g i t g i d e y a y g n l a t .

"Zaman" ke n d i canllk g i b i , mutlak z a m a n

kimi iyi, k i m i zaman

insanlk d a ,
modern

vahet g e r i l i i n d e n
insanlarn

sosikide

yalizme d e k y k s e l m i t i r .
ktleyici bir b o z u l m a l a r

Arada

r y l e r geici ne Allah

kalmtr. deil ki,

Demek insanl

olamyor. Zaman

ve toplumlarn

nedendir? Zaman, kt y a p s n .

ne e y t a n ,

hibir ey y a p m a d n a gre, insanln

kendi

oluumu

ortada

kalyor. ilkin Onu kamu toprak dzenine toplumun kendi bal iken sonra

Osmanllk neden

kii mave ba-

likanelerine k a y m t r ?
ka da olduu "lapalisin mek iin;

iinden

baka

yerde bu

nedenlerde aramak, hakikatidir":

kendini a l d a t m a k olur. Kamu toprann kii

Bilginimiz de onun farknd e y i de,

"bnye deiiklii"ne dikkati ekiyor. Ancak, Mesele, o deiikliin

malikanesi oluu, elbet "bn-

ye deiiklii"dir. deil,

herkese bilinen varln ne sr-

nedenini b u l m a k t r .
dek yapt btn aklamalarn tasvir olduunu gren bilgin,

Buraya en sonra

"izah'\a

yetiniyor:

"Siyasi yetleriyle hi,

sizm

tehavller, mukadder

esas neticeleri

itibariyle, dourmalar "En

laf kamadklar

toprak

meselelerinin
Bu

kendi
gene bizim

kanuni"tariMark-

sonunda tekerlenir. her problemi, i ise,

itimai-iktisadiartlar"gibi
softalarnn

yuvarlamaca

iinden

"/kt/sad/d/r"demek-

le z m l e d i k l e r i n i s a n m a l a r n a yle dursun, Elbet nin balam

benzer. Asl

byle szlerle bitmek Kimse, Problem, o hi Baku-

bile o l a m a z .

'Toprakmeselelerinin
ne olduunu drt

kend/kanun/yet/e^"\avd\v.
Her ey a n a r i " d e m i y o r . Bilgin onu o yana yapr; eker

hezeyaniyle "Kanun yok. elle

"kanuBir

niyetier"m un
bidaha

gstermektir.

yanamaz.

"mukadder" szcsne MUKADDER

demez.

durur;

"mparatorluneticeleri"der,

olan

/st/'hales/'"(deiimi),

"MUKADDER

O z a m a n 20. y z y l b i l g i n i , e n b y k m u k a d d e r a t O s m a n l a n n t a rihilerinden de gerilere der. bni Haldun Sikl'ine inanan le, O s m a n l l n birinin de 150 y l d a n o k f a z l a y a a d n g r n c e ; kaderi etkileyebileceini sezer. sosyal K a t i p e l e b i bii n s a n akl v e t e d -

Bizimkiler Toynbee'nin

tarih

arlatanlna

mum

tutan

bir

"kaderksmet"\a\z\\q\

yaparlar.

mam-

hatipler ne gne

duruyorlar? MALKANELERN olumlu bilginini EVRENSELL

MR T O P R A K V E Biz, T r k i y e ' n i n myoruz. Dnya'da en

k k d r m e k iin v a k i t h a r c a ne kerte ilkellik iinde bountuya biliminin sefaletini en izahszlk uuru-

tarih biliminin h a l

g e t i r i l d i i n e e n y a k n bir r n e k v e r m e k i s t e d i k . T a r i h azck derinletirdik mu, btn mi, cihan

iyi g z e b a t r a n r n e k , O s m a n l t a r i h i d i r . O t a r i h i n e r e s i n d e n o l u r s a o l s u n

antika t a r i h i n d e k i

karanlk

korkunluu

ile v e a k a o r t a y a k y o r .

Yukarki t a r t m a l a r d a n kanlmazca kan sonular srayla zetleyelim: 1- Miri toprak, " N e v ' i tn pa'da antika toplumlarn munun ahsna ayr ve m n h a s r " bir O s m a n l alarnda sondan grlen en bir n c e k i olay deildir. Bbalang

kamu topra k u r u blmdr. Avru-

evrensellii i i n d e ,
karl

"benefce"d,\v.
da, en az miri toprak iin kadar evrensel bir t o p karlHer belirli somut toplum

2 - Malikanenin d o u u lum geliimidir.

balang.

Miri

t o p r a k (ka-

mu

mlkiyeti)-, "fief'tir.
Bu evrensel

son\
olay,

Malikane

(zei kii m/kiyeti)d,\v.

Avrupa'da

kk burjuva

hayr-er felsefesiyle ne deerlenebisaptma ve yakOlmu. Tm Nasl, m, nedeil

lir, n e a y d n l a n a b i l i r . me girer. leyi olmal trmalardan

D o a o l a y l a r gibi ele a l n p i l e n e b i l i r s e , g e r e k bilidiyalektik maddecilik olursa, olmamal bakarak; myd? denemez.

metodu myd,

korunulabilir: Malikane mutlak anlamyla bir s o y s u z l a m a tarih

Malikane,
mi? Miri

den? O aranmaldr. yerine para

toprak dzenine kapitalizme

bir soysuzlamadr. aamasdr. topran m: miri

iindeki

b a k a r s a k bir k a n l m a z g e l i i m gelinirken, kap iin, irad biimine b a k a r a k daha geri insanla antika

Modern

rn irad,

malikanelerin para irad, kasoysuzla-

bir a a m a d r . A m a ,

pitalist retim y o r d a m n a p y o k o l m a s n a v a r d Bu

aamad

Toplumun tmden

bir a d m g e r i a t t r m t r . tarihte belirli en iyi bildiimiz (belgeleri

diyalektik kavranlnca, duran) Osmanl

e l i m i z d e canl ya sra gelir. MR

tarihinin

momentlerini

yorumlama-

TOPRAK

BARBAR TOPLUMUN Yce karakterli padiahlar, ilblerdiler. yiit Neden?

RN

LK OSMANLILAR: valyeler)
m e r , Ali idiler.

ilbler

(Arapa

gaziler,

Frenke Ebubekir,

lk g a z i

Muhammed

d e i l s e l e r bile

kadar lkc

nk, rilen le insanlar,

gebe d e n i l e n eit o l d u k l a r yiit ( k o r k u

sr e k o n o m i s i n e
iin hem

bal,

orta barbarlk ad
Sosyalizmin hem

ve-

ilkel sosyalist bir

hem

toplumdan bilmez),

kagelmilerdi. hem

ilkelinde\}\doru ( y a l a n
birer s-

karde ( k a n k a r d e i ) , fedai (kii

kar Osmanl'nn,

bilmez) valye mayan lk iinden

bilmez)

olarak yetimilerdi. b y k ileri Osmanllar geldikleri

lk bir a v u

bugn

aklmza

baarmalar toprakta ilkel

ondand.

kamu
de

mlkiyetini
olsa

kurdular.

Neden?

nk, btn

toplum

sosyalistti.

S o s y a l i z m d e toprak, ta-

biatn y a h u t A l l a h ' n var Osmanllarn ortaka cek, benimki bu ayr

idi. G e b e O s m a n l t o p l u l u u iin t o p r a k ; deyip, toprak zerinde her kiinin ayr

h a y v a n otlattklar y e r d i . S e n i n h a y v a n u otu y i y e -

zel nnikidiriikiinde

yeti

seilemezdi. te,

miri topraklar\\e.
sosyal (tamimi)

onlar

zerinde k a y n a k ald.

koruyucu u v e y a

kanat bu

gibi

alan

ikiiler b u
zerinden Sonra,

durumdan

kiinin

icad, y a h u t

genelletirmesi

bir d z e n d e i l d i .

nsanln geliim tarihi

atlanamaz

bir b a s a m a k t . yiit, eit

"zamanla" o
de

ilbler g i b i ,
Bozuldu.

eit o

dengeli

miri

toprakla

dirlik d z e n i
(kesim) idi

"bozu/di/'

mu?

Miri t o p r a k l a r

vakft,

mukataa
-

d i y e kamu m l k

olmaktan

ktka,

babayiit kankardele-

ri de z v a n a d a n ktlar. karcln geirdike, mas ald y r d .

lk ilbler e i t k a n k a r d e l i i n y e r i n e k a l l e kii

miri t o p r a k l a r n

m a l i k a n e l e r e doru trtklanp arl-

GEBE Kim yapt lara? lk Gerekten dedikleri

OSMANLILIIN

UYGARLIK NNDE

TUTUMU

bu ii o k o r k u s u z v a l y e l e r e ve o z e l k a r s z miri t o p r a k gzmze topraklarna arpan dek, eytan, ta boylu

bakta Anadolu

Medeniyet ( u y g a r l k )
Horasan ve ran'dan

oluyor.

de, gebe T r k O u z o y m a k l a r

"Rum"

boylarnca

slam medeniyeti

ne dosta girdiler;

B i z a n s m e d e n i y e t i iine d m a n c a s a l d r d l a r . V e n e ol-

duysa ondan sonra oldu. lk O s m a n l ruz? gidiini batan diyen Onlar, seip baa bir d a h i ilkel

toprak k a n u n l a r n a benimsediklerils\am\\qm
aldlar. Neden?

ve

insan i l i k i l e r i n e
da son sonra, ile slam iinden slam en ilk

baknca

ne ve

gryoann kltrn

HiefayiRaidiyn

lk v e

toplumunu

inceleyip aratrdktan

dorusu

ilk M s l m a n l k t r yukar pek "el-

bilgin p a d i a h kt da o n d a n

m? l b ' l e r o k u m a y a z m a bile

bilmiyorlard. barbarlk kurallarn ham

356

Gebe ilkel
sosyalizmi buldular.

sosyalizmi birbirine Sonraki

kent ( M e k k e - M e d i n e )
olduu iin, da

daha

yakn

iikMslmanlk

uygun

soysuzlamalarna

okumadlar."

Bizans uygarl mu dzendi, ne

ise, a k a y k l a r a k t a l a n e d i l m e s i g e r e k e n iin. dlek insan dzenlerini bsbtn

bir k o k u kyaste-

ilk O s m a n l

B i z a n s ' n d e r e b e y l e m i kii m l k m a l i k a rahatlkla, rm uygarlk molozlarn lerinden

topraksz

ikiyzl

ya tepelediler. m i z l e m e k gibi

Bunu t a r i h e r a m a k , iin y a p t l a r .

idealiste dncelerle y a p m a d l a r .

(gebelikle-

rinden) yle geldii "Ya

M s l m a n l k " m? Evet, iliklerine dek M s l m a n inanl o l m a y a Hocaya danmadan girmi adm atmyorlard. Ama, Hristiyan Mslman yle

ka-

rarlydlar.

Bizans vakit

tekfuru b i i m i n e
likaneleri

tavaiflmluk&n
istedikleri

ile

karlatklar bu y a p t k l a r n n

onlar da "Allah y a r a t m " d e m e d i l e r . T e m i z l e d i l e r . dirliklere de evirdiler. iin, iin...

Nerede buldularsa ma-

eriatge-

taki y e r l e r i n i
ne ilerinden

ulemalara

buldurttular.

ok ey bildiklerinden

deil,

(gebeliklerinden)

yle geldii

UYGARLIK EYTANI:

SOSYAL

ARTLAR

N e a r e ki, bir y a n d a t u z buz e t t i k l e r i m e d e n i y e t i n g b e i n e d a l m l a r d. U y g a r l k , g e b e l i k t e n o k bol nimetli idi. Hele s t n g e l m i g l insanlara sunmadk imtiyazlar ve tanrlatrmalar brakmyordu. ulemalara payeler verdiler. kandrp, Adem'i klkl Osmanllar,

yerletike rahata altlar. Yan bakann kellesini uurduklar rn z e r i n e y a t m a k iin, a y n oldu. Demek, cennette Havva'y

miri t o p r a k l a -

Bu, m e d e n i l e m e k eytan, uygarlkt.

"yasak meyve" yedirte-

rek d n y a y a t e p e s i t a k l a k attrp k o v d u r a n ylan Bu, ne denli nnde murdan tadan ya masal andran g e r e k olay zerinde, nk, geri

hele y o k s u l kurtulmak altlndan Nazilerin,

geri T r k i y e ' d e

dursak azdr. yamyass kaarken

kalmlmzn yaratt

bat u y g a r l
ya-

olmak

aalk

duygusundan
Smrgeli

istedik;

doluya tutulduk.

syrlmak sevdak a y b o l m u bir kandan nbtn dn-

syla, baka aalk k o m p l e k s i n e y u v a r l a n d k . st

insan Cermen k a r t l a r n a
kurdurttuk.

heveslendik.

Buzullar

ce k u r u m u Ortaasya gllerinden g ettirdiimiz atalarmza, uygarlklarn Tarih lu'ya iinde

felsefemizce, kendilerini

Ouz oymaklar, ta ve dzelttikleri

Ortaasya

steplerinden Anadouygarlklar sonratopra

uygarl niin

(medeniyeti)

getirdiler miydi,

Bizans ve slam

(kamulatrdklar)

dan b o z d u k l a r ( m a l i k a n e l e t i r d i k l e r i ) o r t a d a kalr. ele a l n a b i l d i , rumlara ne anlatlabildi.

Ka k u a m z b u t o p -

y a y o l u n d a k e l l e y i y i t i r m e d i ? O y z d e n , h i b i r t a r i h k o n u s u o l d u u gibi n e Gz gre gre Osmanl gerei, tersine yobouldu. barbarla b a k a r a k ileri ve yksek bir a a m a . Uygarl brakp

Uygarlk,

b a r b a r l a m d n e l i m ? s t e s e k d e b u o l a m a z . Y o k s a , u y g a r l e f e m i n e Ro-

u s s e a u gibi ile a,

k t l e m e k mi akla geliyor? O da karlkl iliki-elikileri vardr.

bo a f a k o n . A n c a k , naslsalar ylece

barbarlk koymadksis-

uygarlk arasndaki Sylenenlerin

ne antika insanlk tarihini, sokan hem

ne Osmanl tarihini y o r u m l a y a m a y z .

bir t e k s o n u c u

Miri toprak d z e n i n i

malikane

temine ve latka, mlk

"sosyal artlar",
kendi

gebe

Osmanl k a y n a k alr. st

toplumunun,

uygar s l a m
uygarkamu hem

Bizans toplumlar miri t o p r a k l a r , etirir.

iine g i r i i n d e n Peygamber-insan kii zel

Gebe Osmanl

karakterini yitirir;

mlkne tapan

u y g a r d z e n e d o r u rrnaii-

kanel

TEFEC-BEZRGAN Biliyoruz, sosyal bin artlar slam iten

BLS:

EKONOMK ARTLAR u y g a r l n v e b e z i r g a n l n da, insagreuy-

b a r b a r l n v e g e b e l i i n de, gkten ve inmez.

Neden tarihte rlar ve alar aan

n o l u , k e n d i y a r a t t o l a y l a r n g e l i i m i a l t n a d y o r ? N e d e n O s m a n l , iki yllk Bizans medeniyetlerini gc

gebe

tarih g e l e n e k v e
sonra

nekleri

v e insan k o l e k t i f v u r u c u

ile y e n i y o r da, uratlyor? gebe ilkel

o yendii

garlklarca

ie f e t h e d i l i p y e n i l g i y e zerinde

Miri toprak ar sosyal e s e r i d i r .

gizli rini rp, g eken, nedir?

dirlik dzeni,
miri toprakta padiahlar ve

sosyalist

toplumun iplekaiblis

Bu

eseri,

dirlik dzenini kurucusu

yava y a v a eriten Onlarn //ilikten

Sahnede

paalar oynuyorlar. lkc

kendilerini

kamu m l k i y e t i n i n

saray entrikalarnn zalim ve kahpe karc

mstebitliine sokan

hangisidir?

Sosyal a r t l a r
litike ortaya

belirlendiren kan

ekonomik

artlardr.

Antika

uygarlk,
rndr.

tar-

mn deil, k k retim temeli zerinde t a r m ve endstri i blmleri ge-

tefeci-bezirgan s e r m a y e
olan b a r b a r ad zel nokta

ekonomisinin verilmi ilkel

T e f e c i - b e z i r g a n s e r m a y e , hangi y o l d a n , uygarlk tarihinde en y a m a n

ta-

rihcil devrimlerin k a h r a m a n
lar ksa zamanda zenin

sosyalist

insanbir d -

elsiz a y a k s z b r a k m t r ; miri t o p r a k l a r n bu

dirlik dzeni k a d a r g l
aratrlrsa, retim yorum ve insan

kamu m l k i y e t i i

mlk haline sokabilmitir? havada ilikii-

Osmanl kalmaz.

toprak ekonomisinde

Tefeci-bezirgan insan ne da, rn

e k o n o m i , pazar i l i k i l e r i n i topra irad ne da, yerine,

l e r i n e e g e m e n kld

m, o n a k a r g e l e n h e r e i l i m i n m e l e n i r ( f e l c e u r a r ) .

" Mal fetiizmi'-,

letir. rak Artk ortada

tefeci-bezirgan g e l i i m i
malikanelerin Hepsi

ynnde alnp,

Miri toprak a r n paraya

evrilir.

para iradn g e i r i r .
satla-

kahraman k a l r ,

lke ( m e m l e k e t ) .

Bu

geliim

izlenirse,

Osmanl

tarihi ve toprak ekonomisi

anlalr.

Bu

p u s u l a ele a l n m a d

m, h i b i r e y izah e d i l e m e d e n y a l p a v u r u l u r , d u r u l u r .

BENC

KTAP VE

KISA T A R H "DRLKLN

DEREBEYLEMES"

BRNC

BLM

OSMANLI

TARHNE

BR BAKI

AYRIM

I KISACA TARH PANORAMASI Bu, hi p h e s i z k i t a p H e n z ii-

BALANGI:

O r t a d a bir t a r i h v a r : T a r i h b i l i m i d e d i i m i z e y . taki tarih.

H a y a t n t a r i h i , y a n i t o p l u m h a y a t n n t a r i h i bir d e h l i z .

ne girenler kayp olmakta. Onun rihin bal gidiini hatrlamazsak, bizim

iin bir t a r i h e b a l a r k e n , g e n e l o l a r a k t a pek g d k d n m oluruz. daha dorusunu is-

Tarih deyince, ter misiniz? A v r u p a

bildiimiz toplumlarn tarihi;

medeniyetinin

bilip b u l a b i l d i i v e i m d i y e k a d a r y a z a medeniyeti ise, kendi tarihinda.

bildii t a r i h i g z n n e g e t i r i y o r u z . A v r u p a den bakasn

g e r e i gibi d e r l e y i p t o p l a y a m a m t r v e t o p l a y a m a d medeniyeti, kapitalist medeniyetidir.

Bugnk Avrupa evvela ticaret ve rupa'da kina

Sermayedarlk, ilk d e f a A v klasik mabildiibezirO des-

maliye

sermayedarl

eklinde d o m u ve

18. a s r d a i y i c e a l a r a k ,

19. a s r d a s o n h a d d i n i b u l a n

sanayii

k l a s i k s e r m a y e d a r l n a v e n i h a y e t a n c a k 20.

asrda,

miz ( f i n a n s - k a p i t a l ) e k l i n e k a r m t r . gan ekonomisi tanlar, malum ilk d e s t a n l a r n a pek ok dinlerin 16.

Fakat ticaret s e r m a y e s i ; yani beri balam deildir.

asrdan

karakterlerinden de daha eskidir. ile b i l i n l e n m i o l a n -

Y a l n z biz, y a n i a d a A v r u p a m e d e n i y e t i n i n ilmi lar, ilk a a teden beri bir k a p a y o r u z ve buna

"tarih" d e y i v e r i y o r u z .
eilikileri zerinde

O n d a n tesi "tarih ncesi!" Malum, killer srekli deiti. Toplumlar, en

"tarih" d e y i n c e hi p h e s i z s o s y a l
baka baka insan

(dodu-byd-ld)ler. tek cemiyet yok. lini

Bugnk toplum

[ B u g n d e a r t k y e r y z n d e bir Neyse, hkim cemiyet ekbir r n e k v e b t n ilikisi kalma-

B e l k i iki zt c e m i y e t e k l i v a r . kapitalizm dediimiz, en

kastedelim...]

bambaka

kendinden evvelki yan ve o l m a y a n ekli

gelmi gemi t o p l u m ekilleriyle dolayl Buna

bir t o p l u m d u r .

r a m e n , i d d i a e d i l e b i l i r ki, t o p l u m u n

ne olursa olsun

klelik, yar

k l e l i k , i i l i k v e ilah..

Bugn alan ar.

"tarih?

dediimiz

devir,

toplumda

bezirgan bezirgan

unsurun unsurla

tresi

ile

uzun nk:

aamalar devridir.

Yani

"tarih",

b e r a b e r do-

1- nsanlar, hasnda

bir t a r i h

ilmi y a p m a l a r nceki tarih

iin

lazm

gelen

a y l a k ilim z a m a mito-

nn, a n c a k b e z i r g a n bulabilirler. aza lojiler, a z d a n

m n a s e b e t l e r i n i n o l d u k a g e n i l e d i i bir t e k a m l safOndan ncesi; ancak incelemeler, nakiller. iin, s o n r a hayatlar sonra, hakknda " h e s a p - k i bir l z u m ve zaruret

2- nsanlar evvela geimleri

tap" t u t m a k t a ,
ler o l m a k s z n da oturduun

gene

ancak bezirganlatktan gelemezdi. Biraz

g r m l e r d i r . . . Z a t e n tarih de byle ( i m k n meydana yerde olmaz.

+ zaruret) yani art + sebepok g r m e k lazm. Bu da

[Ve z a t e n t a r i h y a p m a k , y a n i y a z m a k g e z m e k ve olabilir.] byk ticaret yollar hata kabili olsa stndeki

gezginci ve bezirgan Bu bakmdan,

unsurlarn zellii

byk

medeniyetlerin, kurulduklarn

byk stratejik noktalarnda mmkndr. T a r i h t e t a n n m (tabii byk fatihler, yollarn, ka des'in boldr. isimsiz cihangirler,

bile s y l e m e k olan) ne kadar

bizim

bildiimiz tarihe hepsi

malum

kahramanlar varsa, a m a k iin ilave e t m e y e syledii atlm ve

gzlerimizi

k a p a y a r a k eliba-

m i z l e t u t a b i l i r v e g s t e r e b i l i r i z ki, bezirganlara Hatta kovulduunu bir e y d e i l l e r d i r . cennetten

de tarihi e h e m m i y e t i olan ticaret birer parlak aletten adasndan, h a c e t y o k t u r ki, T a r i h i Serandip Mukadbilmem bir s e m -

Mekke'ye

kadar geldiini Hindistan

anlatadurduu A d e m Aleyhisselam? Bu

M a l u m t a r i h i t a s l a k h a l i n e g e t i r e n l e r i n ilk piri, y a n i c e n n e t gibi o l a n ormanlarndan (kovularak deil) ticaret maksadyla kervan biridir. gtrmek teebbsnde Dahasn ilave e d e l i m : bal v e d a r d r . ilerine doru

bir s e m b o l . bulunan

kalkp, ta A v r u p a ve Afrika ilk m h i m

akgz bezirganlardan

Bildiimiz tarih, imdiye kadar sylediklerimizden de daha Yeryznn z ru, rihin harita be k t a s v a r . V e . .

"Tarih" b u

be k t a d a n y a l n z n e ait bate b i l d i i m i z t a -

lkeler iinde d n e r dolar. i n ' d e n mekik dokuduu saha...

Hint'e ve r a n ' d a n A v r u p a ' y a do-

zerinde karnz a a r a k elinizi g e z d i r i v e r i n :

Eer bugnk ifade ve musibetlerden;

medeniyet tarihinde, kurulu, ykllardan

m e h u r olan olan ibarettir.

bir k e l i m e l i k t a b i r i biten sosyal

ile

etmek istersek "tarih":

Hint yolu z e r i n d e

hamleler

["Tarih

bir t e k e r r r d r . "

Veya " s e r m a y e urudur", krlar. A n c a k , y a y a (dei-toku)

herzesine kaplanlar,

bu "malum tarih" hakkndaki daha "mbadele"

i z a h m z d a n , belki d e k u r u n t u l a r n a bir a p k a k a r m m a n a s n a l m a y a kalkalrlar. Burada, "ticaret" kelimesi, m a n a s n d a g e n i t u t u l m u bir t a b i r d i r . V e b u mbadele ek-

li,

her d e v r i n , h a t t a h e r m e d e n i y e t i n h u s u s i s n f m n a s e b e t l e r i n e g r e m Klelik rejiminin bezirganl ile s e r m a y e d a r t i c a r e t , mali (finans-kapital) Bunu da ilavekaynansermayedarlk aamasyla,

temadiyen deimitir.

s e r m a y e d a r ticareti, sanayi

s e r m a y e d a r l k a a m a s t i c a r e t l e r i , e n basit k a f a l a r n bile k a v r a y a b i l e c e i kadar baka baka k a n u n l a r l a idare edilen ticaret ekilleridir... ye lzum olmal dan da iki myd ya. damlack: Her n e y s e . a m a z ana usulmzn

"rnn

meta

haline gelmesi iin, geim Ve vastas btn hi

retici, olarak

kendisine

tahsis lerin bunun bulurduk. mazd. dan syla, ince

edilen

rn da daha

dorudan meta retim bir ve

doruya

retmemeiidir. ekseri rnsorabilir olarak haline ve ve bulundorugemedolayderinliolduunu

Aratrmalarmz ancak

uzaa gidebilir. bir tarz, dolam, ve btn

olmazsa iinde

hangi artlar Fakat Metalarn tahsis de,

iinde byle retimi

eklini aldklarn metarn

kendi kendimize retimi tahlilinde farazi meta yer iyiye iinde, deien kafi ve

mahsus

sermayedar reticilerin tekmili birden tedavlne iyiden toplum deeriyle, iin; eden; baka
H.K.)

aratrma

ahsi ihtiyalarna olabilir uzak

edilen

rnler yekunu retim deeri

dii halde

metalarn tokuan retime meta ancak ayrln

deien sosyal

geniliince

btn

hkim eklini balar artk farz

ben

olmaktan vermek olay;

bulunabilir." dodegeliim gelive ze-

(Altn ben izdim. H.K.), (Kari Marks: Kapital, c. I. s.

193-194).]

"rne ruya eri im de re), zel olan bulmu:

sade

dorudan tokuan bir retim (olmak derecede byle iktisadi

trampada arasndaki derecesi, mterektir."

olan, ve

kullan kabul en ve

baarlm tarihen dahilinde tarzlarna ey

olmas

Sosyal iblmn cemiyetin

(Altn

halbuki, baka baka u halde Ve

1/1.

ekillerin-

izdim.

"Fakat metalarn bir apta bu bu

mi.

tedavlleri, en fark

elbette baka hakknda

bir oran retim henz

baka

baka

aittir.

retim tarzlarda
115

tarzlarnn mterek bu
not) kor-

hibir soyut

bilinmiyor. baka
(Kapital

emtia

tedavlnn bir fikir beyan

eitlerinden

bir ey

tanmadka,

tarzlar hakknda
iliklerine san +

edilemez."

Msr, A s u r , G e l d a n , r a n " m e d e n i y e t l e r i n i n e n k a z kadar Marks'n "bu bezirgan

z e r i n d e filiz v e r e n ,

en y k s e k derecede tacir k a v i m " dedii

F i n i k e l i l e r , t a A t l a s D e n i z i ' n e v e bir r i v a y e t e g r e , o r a d a n Asya medeniyetlerinin tek tk tohumlarn, Akde-

A f r i k a ' n n A l t n S a h i l l e r i n d e n d o l a a r a k , belki d e Hint D e n i z i ' n e kol a t a r k e n , masallara bi Kartaca karm n i z ' i n o r t a s n a d o r u e l gibi Y u n a n , i z m e gibi uzanm kara dillerinin emin R o m a , d e v e n i n h r g c gi-

limanlarna ektiler v e y a attlar. kendi balarna "hdakendilerini iin

Bu tohumlar, yinabit" olarak... iin, sonra

neden sonra, veya derhal, sanki dardan yiyip bitirdiler.

i m i gibi a l p s a l d l a r . V e e v v e l a k e n d i

birbirlerini

Hikyeler malum. lerinden toplaya evvel, yeti, rulup iki asrdan parlak (nk fazla

Fenikelilerin bizce

krmz ve gk boya lkesinde,

hayvanlarn

sahil-

geldikleri Yunan

m i l a t t a n alt

buuk asr kadar Grek Medeni asr sren iin kav-

malum) tabiat felsefesiyle doan sonra, tamam

g n e gibi y a n d k t a n (milattan

(zengin-fakir)

kavgasyla oldu.

150 ila 4 0 0 s e n e e v v e l ) iin

n i h a y e t kl

V e o z a m a n d s e b e p l e r , sonra, olan bir z a m a n l a r baka

hariten

en yabanc

kuvvetlerle bu kl 146 yl uzanm kadar

de havaya s a v u r m a k t a gecikmedi. Grek medeniyetinin tahribinden Makedonyal bir baka skender'le medeniyetin, Hindistan'a Roma Yunanistan, artk

mparatorluu'nun

bir e y a l e t i n d e n Roma na,

bir e y d e i l d i . bym kadnsz haydut korsanlar yata-

denilen,

kurt style

"alt ve

fersah

uzaklkta
rakibi

olan derecede

deniz yakn

korsanlardan idi."
en

korkutmayacak

kadar

uzak
biricik taksim

emtia

getirtilebilecek
saltanatn

(Senbussi

"Medeniyet Akdeniz'de eite smrBorlu

Tarihi" s.71) korsan

lk y a m a n

atele ve sren

d e m i r l e t u z - b u z etti. Romal, h e r biri bedava

kurdu.

Dnyann

bitaraf lleriyle soyduklar blnd.

edilmi toprak paracn hkm bol beri, srp gelen borlular ve

birer s e n e l i k Albuday gelmekesiliveralyorolursa Bu ile olgnealacakl ce-

l a h l a r gibi ye

konsl

yetkili valilerin iki

g e l e r d e n , bol balayal

h e r e y i v e S i c i l y a ile A f r i k a ' d a n alacakllar diye alacakl binden kanun,

"snfa

iflas e d e r v e t e s l i m o l u r k e n , gin sun, e la ehirlilerin Efendileri e m r i n d e on malikanesi kleleri,

hesapsz klelerin efendisi 20 bine bire k a d a r kle o r d u l a r kim ediyordu. borlu kle

di. O k a d a r k i kle s a h i b i bir R o m a l , f a k i r t a b a k a d a n s a y l y o r d u . Z e n lard. i i n d e l bulunursa, ldren kadar idam fazla sren

mevcut btn

elbette

kar d a y a n a m a z d .

Bir a s r d a n i harpler

kavgas eklini alm ve en sonunda neticelenen

borlular a l a c a k l l a r n esiri y a p m a k 10-25-125 isyanlar,

snf mcadelesi,

zalarn

bir n e t i c e s i yarm (31-96). Konaklar,

biiminde srd. asrdan Sonra ziyade, bir oburluuyla harman yakn mehur, (86-180) yahut beygirini

Sonra, konsl

yapan

mstebitlerin mabetler,

har v u r u p asra sirkler,

savurduu

"yoziama-ve asayif
kprler, H-

devri'

"ticaret

devresi: kemerler, ristiyanlk! iinde epey

364

anfiteatrlar,

hamamlar;

halitalar... ideoloji, d n y a n n en kle ynlarn, bezirgan-en d e m a g o j i k fikriyat: yeralt mezarlarnda avlamaya o kr balad. bir Zavall henz (katakomplar), Teknik toplum benzeyen

Nihayet yeni gizli

toplantlar dzenleyen eliklemeyen

"kilise"lerle bir

seviyenin

manivelas,

dvne baka

karmak

snf mcadelesini y e p y e n i

gelime,

ekline atlatamyor. rabeye niin evirir. ilerici

Mzmin

b a r s a k illeti

kemirici

i hastal kanl

ile

miladn

3 . a s r n a k a d a r s r e n kanl d a h i l i b o u m a l a r . . . R o m a m e d e n i y e t i n i d e ha[lk v e ve ortaa medeniyetlerindeki alamadn Bu nokta snf k a v g a l a r n n snf m c a bu bahsin srekli olarak toplumu devrimci imdilik -belli gerilettiini ve sermayedarlktaki zelliini bal aratrmak bahis olarak-

delesinin rada

erevesinden

h a r i k a l a c a k . Y a l n z u z e r i n d e k k bir a r a -

burada tek tk iaretler yaplacak.

trma, "Asri sofizm i koflaan gebe

= faizm" (emeimizde) d kurtlarn

bulunabilir.] ilaveye h a c e t v a r m? Koarlar barbarlar

dnyaya aknlar,

saldrmasn

Barbarlarn apulu "uluslarn g " denilen, "Kzl E l m a " y a doru, btn Asya'nn yama Hasan'n breine yolu, koarlar... da deil, " b y k medeniyet"lerin z o r l a m a k iin "Baki danklk, yaln aly kalan itilirler... bu aamadklar bir z a m a n

Roma gmtr, zaten

bu ete, tacirdir. b s b t n tbir d a r m a bir avu

k u b b e d e bir ho s e d a idi." A a y m d e r k e n grlmedik bozguna Gemisini merkeziyetsizlik. k a b i l e reisi, kurtaran

kanan yollar. T o p l a y a y m derken mthi kayaya tneyen mertei

urayan kaptan,

bulabildii ta, topra, harc, o d u n u , bel v e r e b i l e c e k v e d a y a n a Etrafna henkale-ato-sur denildi.

st ste y a r a k b y k d a l g a y a ile d o l d u r u l d u . . . denilen gulyabanilerin,

cak birer mazgall t m s e k yapt. A d n a d e k a l d . i su Ortaa,

derebeyi

umac

oyunlarna Dili

benzeyen bir altnEflaitibakur-

fedakrlk zindanl t m e n t m e n kar km a ve y o r g u n da na bunalan toplum gizli Dedik. ren, mutu: Artk mazlum bir a f y o n 3. asra insan paralar. gibi y a y l a n

i s t i h k a m l a r y l a srtt.

bitkinlikten enkaz ilk a n

kmeleri, y a m a n ykllarn Hristiyanlk demagojisiyle, gevi getirdi durdu.

Uzun ve

karanlk y z y l l a r iinde, d a m a r l a r -

tun'u, Aristotales'i merkezden Keiler! zengin

gevelemelerini

kadar kkletirilen

Hristiyanlk, o asr ortasndan propagandaclar tekilatn mezar "nefsi dilenciliine emmare"yi isyan

uzak ellerde,

profesyonel kl ve

mirasyedilikten, "nefis kreltme" duygu insanlk

gmlekli ile,

dnen (yani,

Sen-Antuan'lar, b o m a k iin, k o n ' l a r , alt yen yan

(ascotizm)

ynlarn

ihtiyalarn,

kabiliyetlerini) Sentba-

16 sene duvara ay sivrisinekli

d a y a n a r a k Baruh

uykusuna varan

b a t a k l k i i n d e g m l p d e bir t r l g e b e r e m e krk yl, bir s t u n u n s t n d e b a y k u gikesildiler. kaunsura yeni y o l l a r ve yeni fikriyatlar ara-

Maker, Arabistan lnde tam Bezirgan ayrla Yal

bi t n e y e n Sitilit'ler...

b o u l m u "sofu" birer k a h r a m a n

kuyrua (yeralt

k o n a n l a r y a n m a z l k t a h t n d a , y k l m bir s a l t a n a t n mezar) kefeninde, h a l a t v e altn

takombun

s a n d u k a s n d a n t a gi-

yerek oturan, cennetin anahtarlarn itten u (anachorete: her kemiin zerinde (Aziz: Sen)

k e s e s i n d e t a y a n v e z i k r e t t i i m i z ebin a l t n a s a t a n , l d e b u l d u b i r l i k t e , o z a m a n k i uybir nevi oldu. emniyeth a l i n e gemasallaryla

k e i ) l e r i n , her bir kln bugn

durma dnya li, s a l a m len kutsal

prensiplerine

(Kofrefors) dedikleri,

hazine hizmetini gren e m e l e r kuran

m a n a s t r l a r a b i r e r ilahi b o r s a

manevi "Papa"lar imparatorluu

"sa"nn demagojisi: olamaz" narasyla haline getirirken, yeni arabuk ve kolayca asrn Beinci asrdan latrd. Ve 8. Almanya'dan pe'nin ya olunda

"Kim ki hkim

malndan feragat etmez, benim rencim mutaassp bir koyun srs derebeyliin sadk beki Britanyallar kuzusu, kpekliine HristiyanPe-

Avrupa

toprakbentlerini snfn,

adapte oluverdi. ikinci y a r s n d a n , 9 . kadar uzanan, asrn koyu ilk d r t t e b i r i n e k a d a r t a a sa Bacaksz mparatorluunu kurma-

itibaren Galler'i, altnc asrda

spanya'ya cisimleen

mukaddes (arlman)

t e e b b s etti. Bu d e r e b e y ka ile b e z i r g a n halt y e m e k de, Hani Hint Y o l u llerde uraklarn Suriye'den stnde bey834 tarihinde, kavrulan, baO profesok zorla-

hude

bir g a y r e t gibi y a n d , btn kendilerini

snd ve arlman blverdiler. btn

lr lmez,

oullar yonel eski nan,

imparatorluu

taklklarda

sivrisineklere yediren

keiler vard ya... imdiye ve kadar en

demagoglar, A s y a orta ksm,

yava yava Balkanlar'dan,

bezirgan

tutmutular; Mezopotam-

medeniyetlerine varan yollarn, Kk Asya ile

y a ' y a v e r a n ' a v a r a n y o l o l m u t u . B u y o l , y o l l a r n e n ilei idi d e o n d a n . B a r b a r l a r (hele Hunlar ve Attila) da, a y n y o l u z ve bahtsz olmutu. bir s u r e t t e d e n e n m e y e n , ve Avrupa lkelerini halbuki "kolay, sade gkadim in ve Hint burun buruna getirecek mukaddes arlman Fakat, bu mparatorluu bir k e r e k u z e y d e n y o k l a m t . hepsinden mrs-

O vakte rnen, olan

kadar ciddi

gerekte

zorlu" denecek derecede, Akdeniz gibi d u r u y o r d u .

kolaylkla

medeniyetleriyle Hem bu yol

Gney Yolu, olduu

k u z e y v e o r t a y o l l a r gibi,

uzun, arzal,

bitmez tkenmez, bir g e m i ile e v i duyarngiliz

a l m a z bir k a r a y o l u d e i l d i . A d e t a d e n i z y o l u gibi bir e y . T a a in v e Hint limanlarndan rip, geerek, imdi kalkn, Arabistan y a r m a d a s n , entipften Krmz denize giriverin. Y e m e n , sokulun... Hl bugn Svey'e doru bir y l a n gibi Bablmendep'ten Hicaz sahillerinden bile, koca

Barsanz, Akdeniz'den boynuna dolandran

l a r ! te size e n emperyalizmini Onun ye 366

k o l a y v e t a p t a z e bir y o l . . . Hindistan'n bir istila yolun,

mahut yol.

iin, c i d d i v e e v r e n s e l bu

hamlesi ve

medeniyetiyle imdiyararlan-

kadar t a r a n m a m olan

a n c a k tabii

geitlerinden

mak m m k n . . . lam veti

Keiler, uzun

bu yollarn uzun

durak yerlerinde tekkelerini Bizans'a giden

kurmu, bir s-

bunu d n y o r l a r gibiydi... propagandacs kafirleri kabul latr v e

[Rivayete gre, galiba M u h a m m e d dininin Bunu dinleyen Arabistan cevabn

hak dini o l d u u n u a n t e k l i f v e dabir peykbyle

dine davet eder. beraber;

mparator;

edememekle

taraflarndan verir... de

gamberin kacan ve mu ve keilerden z a r l a r bile. T a r i h kimi

nerettiinin "Hak Dini" olacan hakl k a r d ? ]

kitaplardan okupapazlar buna

iitmi olduu

Uzun e t m e y e l i m , kkla, viranelie ve zirganlar, den kokuyu m v e a m a k t a boaltyorlar.

hem

keiler m u r a k a b e y e vara vara Btn teki yollarn

bu yolu haritas

buldubir y a-

lar g i b i bir s a m a y a d a z e n m e y e l i m . alm kara

mahere dnd esnada; k a r n c a l a r gibi Arap gemileri,

G n e y Y o l u n u , A r a p bebir h a y l i in ve ve Hint s a h i l l e r i n Hicaz sahillerine

i n e n e ezile

b u l u n u y o r idiler.

nadir baharat ve

cevherleri yklenerek, Yemen

S a y s z k a b i l e l e r i n 300 p u t u n u d a m a l t n d a b a r n d r a n kervanlarn ret m e r k e z i larn, olmutu. S o n r a d a n "Hac" ismini Kabe'yi alan

Kabe, en byk m h i m ticabezirganlar, at-

karlanp misafir edildii, dzlp yola karld Mslman Arap pek evvel, tavaf ediyorlard.

Mslmanlktan

airlerinin,

mzraklarn

m e t h e t m e k iin Onu,

her s e n e dil y a r n a k t k l a r " e v k i " , idi. k t i s a d i ile b e z e m e k v e l k l e -

belki d e o z a m a n k i d n y a n n e n faal v e e n k a l a b a l k p a n a y r olay oktan y a y o r d u . tirmek Eh! rilmi, lazmd. O fikriyat da y o k deildi. pek k k k e n bilhassa kafay Hatta, hazrlop, veya layk olduu fikriyat

kei t e k k e l e r i n d e , veya sezen

piiMu-

k o t a r l m b u l u n u y o r d u . 6 . a s r n son amcalar am ticaret yolunu hakknda

te birinde ( 5 7 0 ) d o a n akrabalar ayn yolda

h a m m e d , daha r yannda t i c a r e t dini

kabiledalaetrafa bir k e i t e n ,

boylam ve ezberlemi, iyiye d o l d u r m u t u . yalarda, dul Ve bir hakikaten kervan yanna ki,

bir i n a n m a g e r e k s e ,

kendisinin akgzln iyiden olduu

Delikanlln ke'nin deme "Pek byk" gan, gnl

d u y a r gibi

rak edildii, buna

Mek-

kaln

tccarlarndan

"Hatice"nin

" K b r a " yani " p e k bbezirdaha zevkli

Hatice deniliyordu... babas sineye da

Muhammed'den

yk" yata olmasna [Muhammed'in gz

ramen, o e k i r d e k t e n y e t i m i bezirgan olu dnnde galiba kocas + hem da lmt.] krl, olan hem ekivermeyi,

almadan Evet,

bulmutu.

ite o dul v e k r k l k k a d n n Eshercihet (ameli

Muhammed,

H a t i c e ' n i n M u s a d i n i n d e n olan (. lktan sonra, ticaret dininin ti. ["Eski A s y a ile g e n e l

) ile u z u n ve s a m i m i h a s b h a l l i a h b a p n a z a r i ) eri haline gelmirnn retim tarzlarnda

olarak kadim zamann

meta haline d n m ve dolaysyla c i d e r e c e bir rol o y n a r . da ilerledike de artar. Yahudilerin tin retim Fakat bu Hakkiyle tacir

m e t a r e t i c i o l a r a k i n s a n n v a r l ikinroln n e m i c a m i a kayp olu a a m a s n kavimler, Epikr'n olular Allahlarnn tarznda, Bu basit ve veya kadim iinde

toplumunun burjuva

mesaneleri

dnyann ancak aralklarnda, helalarnda organlar, hibliserviden

mevcutturlar. ok daha

kadim cemiyeparlaktr; ferdi inkuv-

organlarndan

f a k a t , y a b u t a b i r i k u l l a n a b i l i r s e k , k e n d i s i n i t a b i i bir s u r e t t e h e m c i n s l e r i n e yetitiren sann (gbek bandan) insanlarn milli k o p u p a y r l m a m olan olgunluk ve erginlik yokluu Bu zerine, yahut da eeni derebeylikle lkc klelik bir su-

ilikilerini v a s f l a n d r a n vetlerinin rette, eski tabii v e y a (Le K a p i t a l :

nisbeten dar m n a s e b e t l e r i (gerek) darlk, -bir ayna

retim

az gelimilii vardr... Karl M a r k s K i t a p :

dinlerde;

iinde imi gibi-

akseder."

I, c. I, s:

66 ve 6 7 , P a r i s 1 9 2 5 ) ] hakhatta, rakibini Yahudikadar

p h e s i z , z e k i M u h a m m e d , M u s a ' n n v e s a ' n n arz v e t a l e p A l l a h knda yaptklar btn tasvir ve karakteristikleri iyice hazmetmi, en tehlikeli h i k y e l e r i n e k a d a r iyi k t e z b e r l e m i t i . ne adapte etmeye... Yahudi gren tas tn mi Arap bezirganna u lerden de daha kalmamt. sren dini, Y a h u d i sndrlamazd. Kalyordu,

b u t e l a k k i l e r i a n a dili-

bezirganda

H r i s t i y a n l k , A r a p l a r iin Msr, ran ve

u z a k k l t r l e r e mal o l m u , d e r e b e y l i k ile u z l a m a m n o k halde, in'den z bezirgan Suriye, Bizans'a haline gelen A r a p ticareti, kendi fikriya-

uzun yollarn

(kendi dinini) kendi dilinde isterse, onu y e r d e n ge kadar hak e t m e deildi. B u dil, z a t e n , bin bir p a n a y r n e n v a i t r l m e t h i y e l e r i , m e r s i y e l e r i , ka-

s i d e l e r i ile i l e n e i l e n e , z a m a n n e n ileri i k t i s a d i f a a l i y e t a l a n l a r n n e n ileri kltrne intibak etmi ve d o a c a k yeni fikriyatn min edecek seviyeye gelmi Sonra, sa dininin o tarihten itiraf e t m e l i gne ki, idi. sa'nn dinini ziyade dsturlatrd zaman gemiti. (veyahut Muham["nna Nasl...] btn unsurlarn tat-

mesela nk alt

dsturlatrld; kadar tam bil ahkamn

H r i s t i y a n l k hep s a ' d a n

rivayetler... )

asrdan

med z a m a n l a pratikte ra

deitiini teoride istedii insan".

kadar inkar etsin

ma el h u k a m la tebdil pekl G e r e k t e sa gryordu: Bu ediyordu.

H k m l e r insanlarla deimez! lk-idealde teslisi Bu z (zl)

kavryordu. ideolojisi, ticari bir m a n z a tekil ( b a b a - o u l - m b a r e k ruh). biricik "Allah"

zn

maddi manas u olabilirdi:

1- B a b a = a r z ; 2- O u l = talep; = fiyat hadisesi...

3- M b a r e k ruh

Gerekte, kanunun, [ahsi maye

bu

unsur da

(arz-talep-fiyat) birbirinden

birbirinden ayrlmaz deil bu

kan, olan

birbirini b i r i c i k bir idi. ser-

douran toplumun

iktisadi t e m e l i n e ,

ruhi g i d i i n e e g e m e n

"Arz

ve

Talep

Kanunumun

paralar para

m b a d e l e , bir i h t i y a c t a t m i n e t m e k iin haline gelmeye balar balamaz;

d e kr iin y a p l m a suretle

ya, ticaret eklini

almaya ve artk-deer getirmeye,

"kymet, kendisiyle gre, bunlar de

metalar arasndaki mbir nevi ahsi farkl

Kitap:

nasebetleri nasebete di Allah

Cilt: rlen ramaz, liras

temsil geer.

edecek yerde, lk ayrt ve iptidai olunuyor. bununla deer

adeta Denilebilir

kendi ki,
(Karl

mkenbaba ve
I,

olduuna

artk-deer birbirinden ay m
D.K.

saylan

kendisinden ile

oul Allah'trlar;

beraber her ikisi

adadrlar,

gerekte bir tek

100

ayn ahs ekillendirirler.

Marks:

I, s: 173) t e , a n c a k 10 l i r a l k a r t k - k y m e t v a s t a s y l a d r ki, n e sliralk s e r m a y e h a l i n e g e l i r ; v e b u e k i l d e i t i r m e y e u r a r utarafndan ve baba oul tarafndan meydana getirilir. 110 T r k oul-baba

O l u r o l m a z f a r k y e n i d e n o l m a m a d n e r v e h e r ikisi d e a r t k bir, eder."]

sa z a m a n n d a , b u u n s u r d a birlik a r a n y o r d u . tik d a v r a n d . u Toplumda biricik A l l a h , datmak, deil "fyat"dediimiz dalgay baka halde, onu paralarna bir alc

M u h a m m e d d a h a prahadise deil baz miydi? beyinleri her sa-

anlayamayan

aknla ve tereddde sevk etmekten tc, a y n zamanda tim rejiminde fiyat denilen (haddeden geip

neye y a r a r d ? Zaten

m i y d i ? V e s a t c y l a alc, a n a r i k bir rebaka ne idiler? H e m

mukadderatn klesinden soyutlamt. b i r e r alc v e s a t c kalkmt.

a r t k t i c a r i i l i k i l e r , sa z a m a n n d a o l d u u n d a n d a h a z i y a d e s u b t i l i s o l m u incelmi) ve sakall

S o m u t , y a n i , sal tan'

(baba-oul)

ile, s o y u t bir

fiyat ( m b a r e k - r u h ) fark

ortadan

Mekke'de, alt

kervanlar Arabisasr evvelki gibi,

bir b a t a n b r b a a y a r p g e e n kar halde, (iitici), olmutu. bezirganl, gl Memnu Beytl Muhammed'in kayaya kazma ( y a s a k ev),

byk tccarlar, oturduklar yerden bir ( a l m - s a t m ) o l u p b i t i y o r d u . bir

al v e r i e d i y o r l a r d . A l c v e s a t c mutlaka u cem'i lah)

(baba ve oul)

karya gelmeden, ortada arz ve talep de, fiyat

kadar

"mbarek-ruh"hal inde
ilim kara karncann

mad(bilici), ta

diyat ve ahsiyetten

ayrlm,

elle t u t u l m a z ,

gzle grlmez,

basir ( g r c ) ;

"Karanlk gecede bir k e l i m e

kara

stnde geldiini" sezen

latif c i s i m ,

ile s o y u t v e d e i m e z (Al-

Arap ken am'n raylar na

Hendek gazvesinde, alp kvlcmlar (eski ran

istihkam kartt

kazarzaman,

rastlanan

Kisralarn

h k m d a r l a r ) sa-

ile K a y z e r l e r i n

(eski R o m a ve Bizans i m p a r a t o r l a r ) ta ve tahtlar-

kavumakta

gecikmedi.

Mslmanlk, asrn da yars lenmilerin Ebu Sfyan'n

ancak yarm dou dv olu

asrck d o d u u ile, d i e r y a r s srd. balayan

yerde da,

kalabildi.

Bu

yarm

idealist cennetle mjdemuhafazakr bezirgan bera-

gelenekcil

mrnce

Kurnaz ve

Muaviye'den

"Emewyye"saltanatyla

ber, s l a m l k , Hint Y o l u n a e n h k i m s t r a t e j i k m e v k i i n d e : ve taht k u r u y o r d u . Ve artk, slam "kad"lar tan sonra; na gz gre gre erkek devenin "Hkm dii yle o l m a d

a m ' d a hakiki ta hi d e

da, iki a h i t bir i s p a t b u l d u k deve olduuna, oysa baladlar. kadar am'daki ftuhat ve mevkiistilac) ibni fila-

halde, adalet formalitesini yerine getiren ve falan er'i" vermeye

ait b u l u n d u u n a ;

K a t k s z t i c a r e t dini o l a n sini t a h k i m ruhuna; 2- slam larak, h e m e n niyetlerini, lerini v e r d i i ; t o p l a m a k iin dat'ta bezirganlnn, hatta tabiri douda: en ettikten sonra: 1- Tccarln gezginci

M s l m a n l k , 9 0 yl

(veyahut siyasi

manasyla

G n e y Yollar

hakkndaki

" i m a j n a " s a d k kabiricik m e y v e gbei Ba-

, b e , alt yl a r a ile z a m a n n e n a a a l h r e t v e m e d e caizse slam medeniyetinin hemen ran-Turan-Hint-in aznda p a z a r l a r n a sefer ap g a n i m e t Mezopotamya'nn

msait drt yol

(Abbasiye) l ar,
Akdeniz'in kalayla gney kavisini, kuzey ve bat ucunda yukarya ve dereHrisspansonkvran bakrn (tuncun ana ve babasnn) vatan

3- Batda: doru

beylikle sarma dola olarak maneviyat ve a f y o n l a m a k l a tiyanln rnn ya'da megul henz ancak s a v u n m a k vaziyette Bizans'tan sonrasaltanat... kuruldular.

lksn fuha

salm, ortaapazarla-

- M s l m a n l n a a b a b a s ve kap y o l d a bulunabildii Avrupa i kaps olan uzak ve daha slaml

-epey zorluca

(Endls)

slam

bezirganl, Fas'

veyahut bezirgan aarken

gney yollarndan Yarab!

ra, o n a B a d a t ' t a n b a l a d o r t a y o l l a r y l a u z a k d o u d a n , o z a m a n k i u z a k batya...-Tark, ( y a n i , ey! nn lomb'a Tarih br ucuna atn A t l a s d e n i z i n e s r e r e k : O baar y u m u r t a y demi, y c e arz v e t a l e p k a n u n u ) e e r b y k d e n i z o l m a s a y d , d n y a gidiyordum... dik o t u r t a n K r i s t o f Ko-

nasip olacakm.dediimiz, facial (dramatik) kavunu-ku ticaret oyununun mekik dokuduu P i r i n - s a f r a n kezm-kaBaka? End-

A s y a ' d a n A v r u p a ' y a ne getirdi? Epey tohumlar!... Mesela: nevir-kays-portakal-aa v u n - m a v i , sar ls'n gller-yasemin-pamuk-ekerkam gibi

konmaz-hurma-kokulu ilh...

b e r e k e t l i v e A r a p l a r t a r a f n d a n a l a n a r k l a r l a s u l a n a r a k c e n n e t e d-

nen t o p r a k l a r n a b u eitli t o h u m l a r e k e n A r a p t i c a r e t i = G n e y Y o l l a r dini, srf t i c a r e t t e k a l m a d ; A v r u p a ' y a s a n a y i t o h u m l a r n d a g e t i r d i att.

370

1- A c e m

e/ii(be\\a d e

Endls'te Araplar

bire

kadar kran

valye

k-

llar v e z r h l a r

buradand); ( R n e s a n s n a ) en c a n d a n uyannda bezleri mhim ve ilh). ve rol bir a l e t o l a n kt;

2 - Bat y e n i d e n d o u u n a 3- A v r u p a ' d a tuba yn hal ve ilk b u r j u v a Fas ve

oynayan yn inci

debagat, ( K u r -

kunduralar, mslinleri

marokenleri am'n ilh);

Dokumaclk ( K k a s y a ' n n
ipek k u m a l a r , ve ilh). alkol ve ilh.

seccadeleri,

ayrmal yalanc

Musul'un gibi kimya Tahmin geliimi, kim

camclk (minelica,
(konserve,

4 - N i h a y e t eker,

mteallekat bu

urup), glya,

mahsulleri. e d i l e b i l i r ki, slam koyu zirai ve snai bezirgan faaliyeti ve retiminin Nitesnf f a r k l l a m a s n medeniyeti nemli ve kle kesinletirmekte silah ve ve nazlanamazd.

sosyal

h e r iki

merkezinde, gerek Abbasiye, gerek Endls sentamiyan tekilatsz mzmin fabrikalar snfn amele

medeniyetlerinde zamannn bytmt. yani ayn pist

imalathaneler,

derecesinde yoksul

Kayzer ve

k a r a n l k snf m c a d e l e s i ,

i ve barsak iki mmet to-

hastal, Irak'ta d o r u d a n d o r u y a ve ak, zengin fakir kavgas eklinde dinden vatandalar arasnda, slam esirler komnizmi mmeti iindeki arasnda ve (....okunamad) cereyanyla, komnizm, Bir a r a , lik i k t i d a r iin iin Horasan'a, mcadele komnizm (....okunamad),

prensipleriyle

balad. kleciFakat Ayn

Mekke ve Medine'ye kadar uzanan dodu. Kanl ve ekime s n e r mi? G i z l i Berber'den ziyade dkt.

mazlum ve alkan sonra bozuldu. mcadele

ve v a h i y a n e d v l e r d e n tekilat ve Fas'a,

yanan

Badat'tan mnafk

Msr'dan Endls'te,

Endls'e

kadar yayld. yahut

daha

galipler ve

maluplar,

entrikalar eklinde Hlasa, slamlkla dar sren hkimiyeti slam retiminden mihverini ve gibi

kan

neticesiz i bouma, Abbasi'de bouma bir t a r a f a da braklrsa, mr bu

be a s r d a n

fazla, 16.

Endls'te asra ka-

Hristiyanlk arasnda, ondan sonra daha srdrd. bezirganlnn halis manivelasn kadarm. O

be a s r ,

asra yakn da

uzun ve t a h r i p k r toplumu Onda hatta da bni bezirgan elikten Haldun bilincini

burjuva

iktisadiyatna bulamayan halde,

atlatamad. ne yaratc

snf m c a d e l e s i , ve

realist aratrclar yetitirdii Kkleri Hint v e ilerleyen z in

ilerletici

b u l d u , n e d e ilerici a t l a m a l a r kaplarnda kurt d t . bezirgan ve

icap e t t i r d i . yaprak meyveleri Turan medeniyeti aacnn bir h u m m a da ile, ve Avrupa gvdesine ksr snf slam ileri

pazarlarnda,

pek yeni

bir z y a r a t a c a k y e r d e ,

d o u r a m a z ve

y a r a t a m a z olan, mcadelesiyle

srf a l t s t e d e n koflat.

ve yakp ykan

Ve safhas yerden

koflaan, geldi de,

kurumaya

balayan

her a a c n

bana

gelen, slamln d b o z g u n l a r ald

da akbeti oldu.

lk i b o z g u n u n u t a k i p e d e n bezirgan yerden de dzeni

ikinci safha; adeta, urad.

att. ve fikriyat, hcuma metalarn Bu birdenbire hcumlarn

Gney Yolu'nun satt manas, 1-

zel olarak-,

a)

Meta hl eski

ald

yerden: hem

" A r t k niin eski alc,

almaz oldun?"! de

b)

Satt yerden: ken:

"Daha Hem

m s e n s a t a c a k s n ? " k a b i l i n d e n bir i e r l e y i ; satc, h e r ikisi mtere"Yama m e d e n i y e t e kar:

2- Genel olarak. Hasan'n Meta pa)dr.

Hak k u v v e t l i n i n d i r p r e n s i b i n c e , z a y f l a y a n brei" deyii... idi. meta

alnan yer, ark (yani A s y a ) , Filhakika, slam

satlan yer,

garp

(yani A v r u erkez-

m e d e n i y e t i d o u d a n T r k , T a t a r ve hatta 13. asr sonlarna elhakul baki!"

lerin g e n e l l i k l e t e d r i c i v e a z o k t e m s i l e d i l e n i s t i l a s n a , b a t d a n d a t a m a m iki a s r ( 1 1 . a s r s o n u n d a n v e t a h r i p k a r srt s r t a kadderat [Hanri bu ekilde Lee: dsturuyla: sekiz "Huu kadar) sren, ani, u z l a m a z slamln o Paris. mu(kalan bir 1930 yaratcdr)... Mamafih hcumuna urayarak gt. Moderne" diyor:

"Les Orgines du k idi.

Capitalisme bir

pek y e n i bir e y d e i l . . ortaya

Eski e n i y e t l e r i n Marks

( g e r e k l e r , b i l i n e n l e r ) y e n i bir

notunda

"nc Henri ve pek soyup Yunan ticaret sayyorlard. bakir kaideye

tarafndan

Hristiyan evirir. rihinde oturduu kadar halde cret

(Fransa) Foallar oynanan yerdir. tacir olarak kavim, aldklar Vens

Kral, tarafndan rol Bunlar paray bayramlarnda nakit

Kapital:

manastrlarn

kutsi

emanetlerini apuiu mabetler ek/i satan ile

soana taAllah'nn usanmcaya u kzlarn, uygun

Fransz-

Del f mabedi hazinelerinin Kadimlerde, bankalard. madde/emi yabanclara ilahiye eyin kendilerini sikkelerini
Karl

malumdur. "mukaddes her

Finikeier,

sunmalar,
Molitere 1925)]

oian eylerdendi." (Le

M a r k s V.

c a ' y a e v r i l m i i , K i t a p I , Cilt:

I, s . 1 4 1 , Paris,

13. a s r s o n l a r : T a r i h i n m h i m d n m n o k t a s ! n s a n l ilk v e o r t a a dan, b u g n k a m z a doru d e v i r e n dalgn gidi! T a r i h i n iktisadi srecini yeni 13. hani u lr. Olan Ibir r o t a y a , b u r j u v a z i n i n a v e n e m e n t i n e d o r u y n e l t i l m e s i . asrn sonlarndan itibaren nelerin iin olduunu sylersek, bu tarihi,

malum tarihin en bitenin

mhim dnemeci s a y m a m z daha bizim ktisadi hadiseler; Bunlar da

kolay anla-

kolay anlalmas

u s u l l e bir t a s n i f i n i y a p a l m ; b a s i t l e t i r m e k iin: diye blelim.

Alt kat ( i n f r a s r u c t u r e ) :

II- st kat ( s u p e r s t r u c t u r e ) A) mnasebetler. B) D Mnasebetler.

Hadiseler:

1-Siyaset,
1-Ykl,

2-Sanat, 2-D,

3-Askerlik,

1-Dou...

I- Alt Kat.

ktisadiyat, Sermaye

birikiinin

sermaye apulunun

ser-

m a y e m n a s e b e t l e r i n i n d a n i s k a l a r . . . S z l e m i gibi hep b i r d e n v e e l ele v e rerek s a h n e y e karlar. 1 - Panayrlar. yesinde, tia (Tabii A v r u p a ' n n o d a e n b e z i r g a n n o k t a l a r n d a n ) . . . s i s t e m a t i k bir s u r e t t e drt yannda bucaktan ve ehrin derebeyi bezirganlar himaemO ilemeye balarlar. toplanan bir z a r u r e t l e de k a r l a t l a r . lk d e f a

bir usul v e d z e n d a h i l i n d e Panayrda

2 - Beynelmilelpara\

m b a d e l e s i k a d a r para

m b a d e l e s i gibi

z a m a n ticaret sermayedarlar rafndan) denizdeki kum k a d a r ok olan

( y a h u t a y n i t i c a r e t s e r m a y e d a r taPara b e z i r g a n l a r , o d e v r i n ancak kabilirlerdi. p o l i e dadorusu borsams ve uzak Mamafih Avrupa'ya bizce ve d g r e c e i m i z gibi, iinden

mali s e r m a y e d a r l k d o a r : T a r a f l a r . . . paralarnn Frsat d e r de y o l u m u z urarsa Mekke'de kullanlan panayrlarla O zamana bulunuu

3 - Polie: girii

ha 6. asrdan evvel "sokuluu") hallerden ancak

bir n e s n e idi. parann ticareti 13.

(yahut Yahudiler tarafndan sonra 13.

deniliyor ama, inkiaf denilen asrdan

beynelmilel kadar deniz

asr s o n u n d a d r . harc o l m a m t . Y o k deildi. bir e y d i . Avrupa Fakat, seyitibaren, Yaile, kmeleti. birader

4- Deniz ticareti. mbadele, Avrupa hudiler yerli Avrupa (Burjer gibi) el

bezirganlnn

rek v e t e k t k Y a h u d i l e r i n bezirganl

e l i n d e gibi

imalathanesi

retimine yaslanan

bezirganl

da Yahudilerle ym Hisse senetli irketin iin belirir. 13.

oluverdi, bu arpa

kaynap boyu

5- Komandit irket efendisi, genileyen e t m e k zere 6Marsilya

farkl

uzak deniz ticareti limannda Hanri + Lee sanayi)

lazm gelen s e r m a y e y i tedarik Normandiya'daki ve kiliselerin, bol bol

Sermaye B/r/k//.
(Amale

asrda,

a r a z i irad alm ile birer h a k i k i " Z i r a a t B a n k a l a r " haline g e l d i k l e r i n i z i k r e d e r . 7- Mainizm\ uygun taryann temerkznn sermayenin Yalan saniyelerle ve o l a r a k kr e k e n kodaman byk yaratcs hikyenin prole-

(bir m a s k a r a t e r c m e s i n e g r e :

o burjuvalarca

p e k m t h i bir f e l a k e t gibi defa nn IIinsan A) 1) ham

gsterilmek istenen tekilatl m a k i n e . . . ) ilk t o h u m u n u bulunur... insan

snf m c a d e l e s i -

nin z a r u r i ve i l e r l e t i c i n e s n e s i kapsna

bu a s r d a a t a r . lk

ipek e i r m e m a k i n e s i

Bylece sanayi sermayedarlg e i m i n d e sz sahibi ayn toplumsal bnye o l u r da, iindeki siyasi

d a y a n d k . . . Y e t m e z mi? insan mnasebetlerini ziyade hi t e k d u r d u r u r m u ?

st Kat. T o p l u m b i l i m - s e r m a y e ,
kafasn ve dorudan

Mnasebetler. Siyaset.

Bunlar daha (tabi

alt katn

doruya tesirlerine dairdir. hep A v r u p a ' y a kendisine hadise: kaklm kalmzdr) has istismar resmen bal messeselerini

Toplumun burjuvazinin

bnyesinde,

kurduunu gsteren

belli

a ) Pariamentarizm-, zikri geen iktisadi dur. Yani zim

Yani

Meclis

mantarizmi... siyasi sahadaki bir k e l i m e d e

Burjuvazinin karl

yukarda

messesesinin

parlamento-

eer gerek manasyla ve B u r j u v a z i n i n efkar iin oportnist 427.

ifade e d i l m e k istenirse: ( H e m b u k a n a a t bi-

Parlamento: sayn sar

umumiye borsasdr. maddesine

a z m z d a n kt

aforoz edilmesin.

Hayr, V e r s a y a n t l a m a s n n

"Kari

Marks'm
(bu

zaferi'

(Sayfa: kur-

1 5 ) d i r d i y e di g c r d a t a n " S o s y a l i z m i n eseri var) yrei yank, naz burjuva Yves G u y e t "La diyor. Science

zalimliinden

n a m e r t herifin sayfasnda

mehur Fransz bakanlarndan

en d o m u z u n a

E c o n o m i q u e " 60.

"te fi-

seimin yatlar ne

zellii', ise

"Siyaset

bakmndan
olan

seim,

metaiara

nisbetie

odur."
burjuvazinin ilk b e i i ngiltere'de, balyor. ok genilettii Fransa'da, o zamana kadar iki b u r j u v a v e her k o n t l u k t a n iki v a l y e t o p l a n r -

te a d a ken, 13.

her e h i r v e k a s a b a d a n asrlarla

beraber parlamento sistemi siyasi yaylmn en

b ) Devlet. yava, bi)

Burjuvazinin

13. a s r l a b e r a b e r : c ) Makyavelizm-, istibdat". Yani beylik kurdu...

H k m e t , divan burjuvazinin kelbiliini Halk

muhasebat, adliye ve parlman, yava eline geer. "Kanck, soyguncu ve sinik (keldere k a r m a k zere kuzeye yatan

kk asillerden

Trke'ye sermaye

tercmesi

Bu sistem;

korkut korkutabildiin

k a d a r , a k n a e-

vir. Ve aldat. Yine aldat, d a i m a aldat. Ve soy! 13. mi, gun asra (sermayeyi kede kozadan naslsa karnca)

siyasetidir. bu siyaset sistek-

kadar sren

her kyda ve bir t e r a z i 1- Halk 2- Verilen

k a l a b i l m i t e k t k m e r t l i e d a i r baz kancklk sistemidir:

r n t l a r v a r s a , o n l a r d a silip s p r e n v e h e r e y i k a r c b e z i r g a n r u h u n a uyile t a r t a n al. icap e t t i r e n krallar, zaruret devam ettii m d d e t e tuikinci v a s f d a , d e d i k , d patlatmak ve akaloza b u r j u v a z i n i n orijinal isyan ettiremeyecek kadar, fakat yzn de g l d r e m e y e c e k

kadar ar vergi

sz, o sz talyan

tulur. Ve M a k y a v e l i z m i n dndrmektir:

"Halk zulmleriiie holanrlard."

korkutmaktan
(Senbussi,

ve

deb-

debe

ve

ihtiamlarna
bile,

tutkun

etmekten

Medeni-

yet Tarihi, T e r c m e Reit, s.231) terili z u l m olsa bu cimri

Halis d e r e b e y l i k t e b u o r o s t o p o l l u u g s hesaplk bulunabilir miydi?.. Geri 12. asrlarda, talya'da, ka-

2) Sanat. Y e n i d e n - d o u ( R n e s a n s ) . leket " F e l e m e n k " d e lizm kadar malum

b a s a b a e m e k l e m e y e b a l a r gibi o l d u . F a k a t asl a y a a k a l k t a l a k m e m 13. a s r a b a s m t . Z o r l a i n k l a p l a a n bir s n f n , b u r j u dnyay dolatktan sonra, 300 yalarnda bir pirifani v a z i n i n , z o r a k i r e a l i s t l e e n b u s a n a t t a s l a da, o n d a n s o n r a t p k M a k y a v e (pek yal) olarak, gene d o d u u yere, talya'ya
374

dnerek gmlmtr.

3) Askerlik-.

13.

asrda, halkal acayip

Hallar

(Kuruvazadi)

bitirmekle ki,

b e r a b e r kenka-

disi d e biten v a l y e l i k , u r a d a k b e t t e n dar hamalln ettii d e m i r l e v h a l a r iine sanki A v r u p a ' y a taanlar

korkmuasna, o zamana

zrhlar az gelmi galiba u m a c l a r s a l y a n g o z gibi

bu sefer, y e k p a r e ya-

sokulup saklanm ve rplak ve yal d burjuvazisinin dn e ka-

akna

b a l a y a c a k olan Y e n i e r i l e r i n Bu tip, iktisaden Avrupa beri

nnde, Varna ve Nibolu'da,

armutvari dokununca

vermeye hazrlanmtlar... d a r h o u n a gitti B) tarihi,

ise, s i y a s e t e n d e o k a d a r c a n n Burada, yukardan ki

skm olacak. akageldiini sekiz grdmz Hal dalgas,

D mnasebetler.
a)

s i l i n i k bir iki g i r d a p v e d a l g a s n K u r u v a z a d l a r biter. Hristiyan

murat ediyoruz: asr sren aarak diner.

1- Dvler,

A k d e n i z yollarn

bezirganlna

b) Tatarlar balar. a m a k isteyen histana 2natn a) larla,

in v e M o o l t c c a r l a r n a O r t a a s y a t i c a r e t y o l l a r n 800 kana bin kiiyle Karakurum'dan Leboyar. 1265'lerde. Fitneen byk salta-

"Cengiz" "fitneengiz",

k a d a r kuzey ve orta yollarn

Yklma-.
devriliini

a r k t a ykllar ok oldu. hatrlayalm: kinci Tamam in 20 Sung

Fakat bilhassa "Cengiz

giz" dahiyesi

(felaketi)

ile a z o k a l a k a d a r o l a n , A s y a ' d a

Asya'nn
her bat

dousunda-. ortasnda-.
ve dou

slalesi

ykld.

1240'larda. tokmakdmbelek Fars ran-

b ) Asya'nn aldrtan,

hkmdarn

oluna

savatl

zamanndaki ve Hint'e

"Zlkarneyn

nbetinde" keskin namna yeri ve

hey betiyle,

I rak-Maz nd r a n - K e r m a n - M i k r a n - K e y s a n - B lciskadar sahipkran k a d a r d r t bir t a r a f t a zaten hutbeler okukalmayan Ab-

tan-Gor-Gezne-Bamyan tan Havarzn ahl,

Azerbaycan-Derbent-irvan'a c) Asya'nn batsnda-.

bir v a r i m i bir y o k i m i e d n d . Badat'ta, artk Arap'ta

basiye s a l t a n a t n n y e r i n d e y e l l e r esti. V e G n e y Yolu t a m t k a n d . 3) seliini

Doular-.

Batda

doular oald.

Fakat

bilhassa

"Hal" dahiyesi

ile a z - o k a l a k a s

olan A v r u p a ' d a ,

kk "Medine C u m h u r i y e t i " n i n yk-

hatrlayalm: Douyla kuzey Avrupa gz arasnda bezirgan s-

a) Avrupa'nn Kuzeyinde-, ntl

h i z m e t i n i g r e n v e Ren v a d i s i n i n

korsanlarndan

Hanse veya Guild

eklinde toplam mterek alm-satm yapan pan o n d a

pek tacirler yetitiren,

10 ila 50 bin kiilik e h i r l e r i n d e c r e t l i l e r e d o k u t u l a n y n l e r i n b i t i r i m i n i y a bir n i s b e t i n d e k i p l e p l e r ( a y a k t a k m ) ile, 18. ara (makinenin zaferine) sahne olan mal v e m l k s a h i b i patkadar sren isyan bocumhuriyetleri. ettii Hallardan douyla bat risiyenler arasnda umalarna

alak memleket (Felemenk) Papa kurmaylarnn balayan

b) Avrupa'nn sonra, vernii

Gneyinde-.
yeniden

idare

parlamaya

talyan

izmesi,

a r a s n d a k i t i c a r e t d e n i z i n d e , A k d e n i z ' d e , bir d a l g a k r a n gibi u z a n a r a k b u ticarete "Harta-Sultan" "Papa"nn e k e c e k k u l a k gibi gbresi sivrilen iki gbeinde taht kurduu kadim Roma bir k p r hizmekokmu tini g r d . V e b i l h a s s a i z m e k o n c u n u n biri d o u s u n d a , t e k i s i b a t s n d a iki belde, medeniyetinin s t n d e iki z m r t filiz h a l i n d e f k r d : F l o r a n s a ile V e n e d i k . eren: denen Arve

Floransa
arabuk

Cumhuriyeti-,
sermayedar

Oligarisi zellik

ile

"talya

Atinas" hretine Artadetlalana ileten uha

tedigalimala denen, hariten yn li

uzak denizar

douyla ynl tacirleri;

kuma ticareti y a p a r a k fabrikaclar;

kazanan

alp ehir ve

ky z a n a a t k a r l a r n a Medine. ikizi: belde... nndeki 13.

A r t e d e l l e s e r t a d e n i l e n m o d a v e i p e k l i e y a s t a c i r l e r i ile, o r t a a t i c a r i m a sermayedarlna rnek olan

Venedik Cumhuriyeti-,
niyeti lkesinin yarsn atl... "Aha!" 400 Srmeli ukur'a liyorlar. nara pan, yet gnei

Floransa'nn kaplayan

asrda

eski

Yunan

mede-

ember

kalesi

Frat v a d i l e r i n d e

belirdiler. ge-

doru

a r k a l a r n d a n T a t a r k o v a l y o r m u gibi bu vatan kald

drtnala

te P a s i n o v a s n d a a d r k u r d u l a r . . . " T e e ! " B u n l a r , bize m e r u t i altnda: "400 Aslandan bize y a d i g a r ! " ilhamn kaa kuskunlar Frat'a kodve gerekte Cengiz Tatarlarndan de pederahlar Han airetinin kaa

attran

kaarken

Kaya Alp olu S l e y m a n ah' (Erturul-Dndar)

r e n T r k Kay

Beyler koludur.

13. asr b i t i r d i k . ruz ( 1 3 1 1 ) . varnda, Erturul

14. a s r n ilk on yln da b i t i r d i k ; ikinci on y l n a g i r i y o Bey olu S a r u y a t y i ile ( A l a e d d i n K e y k u b a t bni Fera-

m u z i v e S e l u k l u ) b u snt S e l u k S u l t a n T a t a r l a r l a d v t A n k a r a ciKaracada' E r t u r u l k o l u n a Y U R T v e r i r . 4 0 0 A s l a n , u k a p d a n kobiten T a t a r l a r l a , olSelukilerin zaferine yarK o l u n a iyi d u r a k o l a c a k . . . Erturul Osman olundan v a r s a n b a c a d a n g i r e n v e s a n k i h e r y e r d e n m a n t a r gibi d u o l a c a k . . . s o n bir d v r l e r . V e iyi d v r l e r : dmc olurlar. si olan R u m B i z a n s c e p h e s i n d e k i S t Kay hakk bu dnyaya gzlerini ebediyen Han

M a d e m k i iyi d v y o r l a r , b i t m e z t k e n m e z bir h a r p c e p h e ile s n d k t a n t a m y a r m a s r s o n r a , yumar. hikyesi de buradan;

S e l u k i l e r e ba 90 yanda

S e r d a r olur (1363). Ve Osmanl

byle balar...

AYRIM ZEMN: Tohum

II TOHUM VE TARLA Biliniyor Kaynaklar hakknda Ouz tekmil kabile u hikye dinlenir: 24 hanl da Trk kavmi 20

"400 Arslan"! kabile kabile idi. bir

Bunlardan

kabilesinden

byk airet vard.

Her d r t

Kanlk ve

hanlarnn

Hakanlk o l u r d u .

Ouz Tarihi"ne

Hakanl, Tarihi 1 3 3 3 ila gre, 16. Kan

Osmani 40

Encmeni asr

("Tarih-i 24

Osmani evvel,

Encmeni "Tarih-i

Mecmuas"

34 cildi, s . 5 3 , " T a f r a y i asrdan insan 23 asr e v v e l d e n beri

Hmyn

i l m i. ")n i n " O s m a n l asr)

(Milattan bu

l e m " e gre Milattan Btn gebe

mevcutmu. hakanlk, hanlk ve o y m a k Her o y m a n a l a m e t i , harf

k m e l e r i gibi,

larn d a b i r e r d a m g a s , a l a m e t i , i a r e t i o l a c a k t . v e u y d u r m a gibi c a n s z e k i l l e r d i . "Alt kaddes + avc ve yrtc kuu) var:

h a n l n d a alt t a n e o n g u n u , ( m u -

Tu/nc-ah/n-karta/-ku-senku-afal baklr.
Encmeni

kr.. rna

Bunlara

ok atlmaz, dikkat

etleri yenmez. edilir."

Kendileriyle
Osmani

Ve

hatrlaMecmu-

toz konmamasna
Hakanlkta bir

(Tarih-i

a s " 1 3 3 3 ila 3 4 , s : 5 3 , " T a f r a y i H m y n l m i " ) Ouz'un Trk) (tira) isminde

"Bir ku imi ki bin

ve bir de

ku

ldrr,

birini
ol-

yermig' (Divan-1
mak zere, Bu olan anka, Acemlerin

Lgat- Simurg bize

karsnn

"kutsal' adl

iki t o t e m ,

m u k a d d e s ve ismi v a r cismi y o k A r a p l a r n kabilinden kalan 37-38 burun ku heyulalar v a r m . . . hatra, Ouz hanlnn asr sonra, A s y a buruna geldii

zmrd biri Ms-

"m"lardan

24 airetinden ve

Kay Han O y m a n n ,
Hristiyanln

ile A v r u p a ' n n

lmanlkla kanlnn

boazlar etrafnda olmaldr. Kkasya

Osman-

l m p a r a t o r l u u ' n u k u r d u u z a m a n d a , hl t o t e m o l a r a k k a d i m O u z Ha-

"Tafray-iHmayri'unu
M o o l v e in amak,

kullanmas

te T a t a r l a r , ticaret yollarn kafalarnn yk tesiri dim altnda

bezirganlarna ve

ile A v r u p a

Karakurum taraflarnda yallah ibaret o l m a k zere; isteyenin emri medeniyetlerin

ettikleri v a k i t , altn hayat mcadelesinin maddi, manevi rler. har

( o k u n a m a d ) skn eden T r k oymaklar, beygirlerinin y k adrlar ve bu totemlerden imanyla kl m c a d e l e s i o l d u u hesab ve

d v m e k zere, eski

enkazlarna

te Kay H a n o y m a n n E r t u r u l k o l u , b u e n l e r d e n biri. medeniyetlerin ykklklar harman savurduu vurup eski tarlalara dm bir t o h u m

Biz o n u , ka-

ile g b r e l e n m i , y e n i y e n i g e l i i m l e r i n sayyoruz.

Tarla
Erturul kolunun iine dt zemin ve artlar nelerdir? Bu artlar iki d n -

i i n d e nasl t u t u n d u v e e y h yaya k k v e dal budak sald?

Edibali'nin

r y a s n a g i r e n a a gibi

Hi p h e s i z ,

bir T r k h k i m i y e t i v e T r k s a l t a n a t deildir. Hangi

srf " 4 0 0 A r s l a n " ile

kurulur nesnelerden

amiller Osmanll yaratt? Dou A s y a ' s n n eski m e d e n i y e t l e r i n [bu mes-

B u r a d a iki k u t u p v a r : den

Bir t a r a f t a ;

Bat A s y a ' s y l a A v r u p a

medeniyetlerine doru, G n e y Yollar

sele " s l a m T a r i h i n i n

M a t e r y a l i z m i " eserimizde etraflca

aratrlacak.] Mool

l a m t i c a r e t i l i i t k a n d k t a n s o n r a t a p s a l d r a n deli s e l l e r i n ,

selle377

rinin a k n a

kaplp s r k l e n e n

b t n g e b e l e r iin, bat s a y l a n

lkelerte ve

deki y k l m v e y a y k l m a s gn meselesi olan m e d e n i y e t k n t l e r i . tarafta; bu y k k bat medeniyetlerine doru Uzak ark bezirganlar

Uzak dou mallar ebelerinin ta

iin y e n i y o l l a r a m a k d a l g a s n n n n e d e n A s y a g -

kendileri.

B u iki t a r a f , m s b e t v e m e n f i e l e k t r i k v e y a m k n a t s k u t u p l a r gibi birbirini ekiyor. Ve bu cazibeden e p e y m t h i ve kanl y l d r m l a r patlyor.

B u iki k u t u p z e r i n d e a y r a y r b i r a z d u r a l m : Asya Gebeleri komu ve karde olduu sylenen iki byk Hakanlk, Ouz-

Bilhassa lar n d e ,

Moollar a r k a d a ; y a n i , n d e k a a n T r k l e r ve d i l i m i z d e hl dar-

b m e s e l h k m n d e y a a y a n v e o d e v r i n h a i l e l i s e i r t i l e r i n d e n d e bir i z t a yan mehur tabiriyle arkadan kovalayan Tatarlar... dr. kestirilemez.

ou kere T r k ' n F a k a t biz, Trk burada

n e r e d e bitip, T a t a r ' n n e r e d e b a l a d

k o n u m u z u tekil doudan batya

e d e n srf T r k l e r i ele a l a l m . . . doru akn ederken, tabii nlerine

oymaklar

k a n G n e y Y o l u ' y l a alt y o l u her m a n i a y a kuzeyinde rastlayan akarsu

birbirinden ayran gibi ikiye teki

Hazar denizine arpyor ve Bir k s m Hazar'n ran

blnyorlar. ksm Hazar'n

Ural-Volga yollarna

aralarnda, devam

gneyindeki

yaylalarndan

ediyorlar.

B u y o l l a r d a g i d i k r bir r m a n a k gibi m i d i r ? B s b t n y l e d e i l . nk akan, su deil,

insan kmelerinin selidir.

ziyade, bilen c a n l v e f a a l

Bu

kmeler, aldklar

tarihte muayyen

rzca-

gra tutulan

gz y a p r a k l a r n d a n

kokusunu (aktif)

zibelere doru ynelmeyi Onun mnn na

unsurlardr. kylarndan, teki Hazar denizi ks-

iin, T r k o y m a k l a r n n

bir k s m n n V o l g a bile srf a r a d a k i

ran y a y l a l a r n d a n geilerini

manias-

a t f e t m e k basitlik (semplizm: Trk oymaklar elbet insan

basitletiricilik) saylr. o l m a k itibaryla, insan toplulukladnda, tabii te-

kmeleri

rnn, o z a m a n k i t o p l u m i l i k i l e r i n i n sirlerin tamamyla oyunca

k a n u n l a r ve icatlar

olamazlard. bu iki

Zamann istikamete

h k i m iki ekiyordu:

khne medeniyet merkezi, Trk oymaklarn

1- Son demlerini yaayan 2 - Fosil

slam

Medeniyeti; Roma Medeniyeti... toplayorlar. halinde kald-

halinde de olsa, henz artklar duran Trkler bilhassa bu iki medeniyet

Hakikaten Asl Roma,

etrafnda

Bat

Roma oktan kmt. Bizans

B u n d a n t r fosil

ndan

bahsettiimiz art,

mparatorluu'dur.

te T r k l e r i n bir k s m me 8 ile 10. iki len mihraka

Bizans'a, teki ksm slamla doru tler. birer gz atalm:

asrlarda inkiaf eder.

Balkanlar'da Osmanl asr evvel 1a a c n n dallar ve m e y v e l e r i d e d i i m i z yer. gelen Trklerle karmt. Geliigzel ve 9. Osmanllardan ve 5

hatrlayalm: Dinyeper DinyesKo914 Balkan ya-

Peenek ve

Polofi

Trk/eri,

8.

asrda

ter'den kalkarak, Velanya, Moldavya'y atktan sonra Tuna'nn kasna geiyorlar. Sonra, tarihlerinde 2Edirne'yi igal man Trklerine malup olarak katyorlar. bile e d i y o r . (829 Bunlardan

B u l g a r l a r a y a r d m c v e k u r t a r c gibi y e t i e n Bulgar Simeon,

Vardarl Trk/eri-. Trk/eri-.

Bizans mparatoru Teofil

ile 9 4 2 ) t a r a f n d a n ,

S e l a n i k ile V u d i n e 3- Koman yaylr ve Ouz 4-

arasnda yerletiriliyorlar. Peeneklerden kaynarlar. Sofya, asrda sonra, (zi) Balkanlar'da, ismini ve alan Bulgaristan'da mehur kalenin Peeneklere

Bulgarlarla Ni, 11.

Hatta

kelimesinden

gelme ve Ouzlardan Molina, gzkrler. tarafndan

kalma olduu

sylenir.

Ohride: Macar

Uapulya

Tuna'daki

mensup Trkler, 5-

Trk/eri-.
sonra

Ouzlar da

Volga'dan

kovulunca, Prut v e

Hazer Sert 12 rbin

semtlerine, maklarna kiiyle

orada inerler. Evet,

tutunamayarak, Selukiler bile,

Dinyester,

doru

6- Seluk Trkleri-, Konya'dan Osmanl Trkleri, bu T r k l e r i

Saltk

kumandasnda kltrleri Cansizof s. 1 0 7 8 ) ] deien :

Dobruca'ya Rum Os

kadar sokulurlar... btn [Estoyan Cilt: I,

Balkanlar getikleri zaman, sanyorlar. Ene. Mec.

B u l g a r ve

"Balkan pbi-

ceziresinde Trk/er".
Kk slam lardan en

(Tarihi

Asya'da m e d e n i y e t i n e doru gelip y e r l e e n Trkleri s a y a c a k deiliz. mehurlarna Ouz Ayn iaret ediverelim: Hakanlnn yollardan aa oymaklarndan, aa ran'da yerleir. ve nihayet Anadolu'da, Arslan kurarlar. sonra, Akkosokulduktan Bun-

1 - Ktk Aireti-, 2 - SelukAireti-,

Gne (imdiki A c e m ) tafralaryla 3 - Bayndr Aireti-, Anadolu y u n I u I a r hkmetini yaparlar...

m a l u m saltanat kadar

ilerine

Ve i h.

Ve iih...

ki

Medeniyet mhim yollarnn en nazik d m zerin-

Bizans, A s y a pazarlarnn en dz...

d e k u r u l m u , A v r u p a b e z i r g a n l n n m h i m ileri k a r a k o l u , H r i s t i y a n l n y l F a k a t s n m e k z e r e o l a n bir y l d z . biri bu parlak mevziyi temsil s l a m f i k r i y a t n n belli bal g a y e Hatta Muhammed, Kostantinihedefi ise, d e m i . a k a m bu? Hristiyanln lerinden zaptetmek.

ye'yi (stanbul'u) z a p t e d e c e k serdar'a ne mutlu! Avrupa tabii meye Kuvvet! pazarlarn e t m e k zere olan

bu mevziyi, her ne pahasna olursa olsun elden k a r m a m a k . . . Her iki t a r a f d a , a l m a k t a v e v e r m e m e k t e s o n u n a Niyetli a m a , "At var, meydan yok". iki iki bnye... bezirgan kadar dviini bir g e iki niyetli... Her iki t a r a f da, Batda yeni hizibi

kurt y e m i , g e m e k ve g m e k zere olan liim d o u y o r , d o u d a eski (slamlk ve Hristiyanlk), y z yl dan Garp, iki

bir g e l i i m l y o r k e n , rakip ve d m a n boutular.

k a r d e din c e r e y a n halinde,

" M u k a d d e s C i h a d " iinde eski rejimin Bat,

henz zerine ullanmakta valyeleri), henz bir tpk krlmasnda

d e v a m eden ve y e r i n e c e k deil Dou, ve

Hristiyanlk tarafnunsurlarn: bir e y sevinecek gittike

idealize edilen

mmessillerini

(derebeyliin

asilzadeleri, la

o l a n a l e t l e r gibi k u l l a n d . kalelerinde Roma "barbar" ettii salgnndan,

bezirganl derebeyliin atafatl zrhlaryar basan kadar taklit tekilatnca kaidelerine

kuvvet farzediyordu. btn

m p a r a t o r l u u gibi,

istifade e d e r e k kar

k o y m a y a giriti. ile iki a s r b o y u d b i r b i r i n e dil uzat-

B u k o y u n s r s gibi i n s a n s r l e r i n i n b o a z l a n l i v a n l a r gibi tklar na, dilleri bir k a r k m , A v r u p a 20 yzyl

v t k t e n s o n r a , her iki t a r a f d a , n e ileri, n e g e r i g i d e m e d e n , y a l a n c p e h ile A s y a ' n n Kkasya sahillerinde, n c e r a n ' l a o l d u u gibi y a n y a beri, gerek kakrhesaba "barbar" er-

srtst dtler... ki d m a n d n y a , g e r e k iin iin r m e y e b a l a y a l d a n ve gerekse byle srtst boumalar esnasnda dtkten

"Hallar" sonra, yeni dam katmadan,

kuvvetlerden derman aramaya, yabanc hayat, kamlarn bir d e m stn bir d e m

i h t i y a r m i l y o n e r l e r gibi, buhranlar tatmak emeliyle, yapmakla Balkanlarla iledikleri

vcutlarna

kkrtabilecei as

zevk daha

hayalarnda

(husyelerinde) V u r o n o f (genlik) geri t o p l u m u , eder. Bizi burada

urat. Kkasya Bizans-stotemler-

leri t o p l u m lkelerinde lam den

k l t r alt k l t r , igal e d e n , ilerine doru ve

ister i s t e m e z ,

ge hazm ve temsil medeniyetleri... Gebeler; Yani:

biriken T r k o y m a k l a r y l a , "beygirlerinin yk

adrlar

kafalarnn yk

ibaret" dvlerdir dedikti. 1 - M a d d i y a a y l a r i t i b a r y l a : " B i r a d r m v a r a t a r m , n e r e d e ol-

sa yatarm" derler;

2- Manevi se"fikriyat"a Her iki drlarn, zerinde riyle

dnleri sahiptiler;

itibaryla: T o t e m d e n

i b a r e t b a s i t bir - t a b i r c a i z -

3 - Bir t e k ileri v e kafalarndan

hareketleri var: totemlerini sonra

Dvmek... kendilerini kafalarn dman snrlar

k h n e m e d e n i y e t i n d e ilk ii, g e b e o y m a k l a r n e l l e r i n d e n a almak ve birer hudut aac gibi t e s b i t e d e r e k , bezirgan teorilekendi fikir ve

iyiden

iyiye d o l d u r m a k ,

dv kabiliyetlerinden, oldu.

gayelerine gre en Usul maz, maddi bi)... klasikti: kaleyi iinden

ok yarar kartmak... fetheden aknc misal: manevi

G e b e o y m a k m e d e n i y e t snrn ( k k bir m k a f a t , kahramanlarn

d v m e y e balar balaadamlar) kolayca ile bir y u r t s u n m a k giehli-

p r o p a g a n d a c l a r (din otlaklca arabuk avlar ve

bir p a r m a k bal ay yollarnn ki

letirebilir.

O n d a n s o n r a g e b e t o p l u m m e d e n i t o p l u m u n p e y k i gibi e t r a -

fnda drt dner. Selukiler

Byk Tataristan terk elebalarndan de (972) ma ve ganimetleri yd blnr: 1-

Seluk,

10.

asrn son

te birinmal

B u h a r a ' d a airetiyle birlikte M s l m a n olur. T o r u n u Turul,

N i a b u r ' d a i s t i k l a l ilan e d e r . S o n r a s a l t a n a t d r t ks2-

ran ( s f a h a n i y e ) ,

Germiyaniye,

3-

am,

4-

Rum.
Tu-

ran'da,
rul'un ran

Tebristan-Harzem'i-Cercan-Kazveyn istiklalden

ehirlerini

zapteden

kardei,

bir a s r k a d a r s o n r a ( 1 0 7 5 ) , hcum eder.

Bizans'n elinde duo zamanispazarlarnn son

byk ticaret merkez ve yollarna olan T r a b z o n ' a kadar gelir.

senede,

ki d n y a n n en tasyonu miinde, Umumi ve

m h i m ticaret iskelelerinden, A s y a

"Pek ok g a n i m e t e eritii gibi" Galata'da

Emeviye'den

kalma Arap Ca-

"Ezan-/

Muhammedi ile
de alr. II, Mlkiye-i

Turul
(Ali

bey

namna

hutbe

okunmasn
dadiye Kaymakam..

im:

parator tarafndan

msaade"

Teyfik,

Mekteb-i Muallimi,

Tarih-i

Mekteb-i

ahane Corafya en az

" F e z l e k e - i T a r i h i U m u m i " Cilt: yollarnn serdar Basra-Mekke'nin kzn

Kurunu vsta, s. Badat'a

101, s t a n b u l ) sfahan ile, g n e y hatta Romans' sonHatta k a d a r g e e r (ve mparator

A y n yllar iinde ran y a y l a s n n drt yol Halifenin

urak merkezi

bile a l r ) . Y e e n i A l p a r s l a n , bin C a f e r bin Rumlardan Kln A r s l a n , Hallardan Seluk,

esir eder ( 1 0 7 1 ) . . . ra, olu Antakya'y alan

Fitne, f e s a t . . .

Harzemahlna geer! Katledilmi'i de e z d i k t e n payitaht yapar. znik'e kadar gider. kadar yaylr... fethederek kaarken

Rum'da-, A l p a r s l a n
unvann lu kardei

"Sultan-Rum"

Konya'dan

znik'i zapt eder. S o n r a Mesut ah, Sivas'tan sahibi

Habur s u y u n d a boulur. ONihayet,

Sinop'a ve A z e r b a y c a n ' a Paralan.

hurular... Tatarlar...

Osmanllar Tatarlardan Herhalde orada varsahan'da kaan Kay Han aireti, evvela Maverannehir'e birlikte grnr: gelirler. Mer-

Mslmanlatktan

sonra,

Selukilerle

ran

birleirler.

C e n g i z knca y i n e yol

Ahlat'tan Azer-

baycan'dan aarak Halep'e doru Alt Bnye: Ekonomi

inilir. V e a r k a s

gelecek...

Osmanlln zerinde kurulduu zeminin, lim... lkeleri ikinci 13. v e gibi, 14. asrlarda Kkasya, bir kapitalizm ncesi

biraz da t e m e l i n e iaret edebtn Yani, bnye gsteriyordu.

B y k a s y a ' n n l o l m a y a n

ekonomik

bir e k o n o m i k g e l i i m e t a b i i y d i : mutlak ekseriyetini tekil dorudan unsurlar; zamanda merkeziletirmeye uraan ticaret sermayesi... eden, gebe, gebelikten he-

1- Nfusun nz tabii kalm veya ekonomi

d o r u y a t o p r a k bentlik r e t i m i n e alm olan

2 - B u t a b i i e k o n o m i y i iin iin c a z i b e s i n e s o k m a y a , p a r a l a m a y a , d i d i k l e m e y e ve ayn Tabii

Ekonomi kadar bezirgan dei-tokuuna bir e k o n o m i kar, kendi "hermetiquemencher gn ya ile biraz daha kavrulma

Zannedildii kyor.

la" s u s z d r m a z s u r e t t e k a p a l Fakat birok sosyal bamszln mik durum

olmaktan

sebepler yznden,

muhafaza ediyordu.

B u n a c a n l bir m i s a l o l m a k z e r e , o z a (Zlkadriye) aynen (sosyal imaretindeki ekonoiktibas ediyoruz: yaam) u levhay

m a n s k e n d e r u n gibi

bir l i m a n e t r a f n d a

h a k k n d a izilmi olan

"Zlkadir'lilerin ve ihtiyacat- giyinirler eni ve brek, ve leriyle rndan, verdii eki r be, ze erite faset Mara'a pirin, a laca clk ve kadar

vakitki hayat- azade kendi lezzet kendi bir ekinlerinin olmasa kalyordu. alaca, enva- ve yekpare

itimaiyesi mahsul bile, koruu edik, etinden ve Elhalehaze

pek Kendi bu

sade unla-

haricyeden

(darya

ihtiya

duymaz)

idi. baklavada gelen Hulasa,

Kendi eiiekerin yiyinti keevre, sebve ve neve kazanla-

ile yine

geinirler bir meydana

idi.

kuzularndan, tatl al, yine

yemlerinden

yaptklar bulunuyordu.

kendi balarnn ellerinde

kendi illerinde,

Tuttuklar, ve

yaptklar pabu, ve ya

eyler aba, yemeni, bal, kuru pastrma bulgur Mara'ta debbahk baladan knc pamuk,

yazma, gibi dana etten

edik, koyun

postal, yaplm sucuk, (1322

pekir idi. durma

Mahsulleri iie meyve ve (bir gvde ehriye srmn ve

hububat ile peynir pastrma) eden ibaclk

kavurma, tarhana, tarihinde!)

gibi eyler idi. muhafaza ve O dar,

ve

Timur'cuiuk srmaketik, sanatn ekinleri kne Trkler Asya'y arpa, buday, (fiik=karaburak),

saralk

birlikte (susam), avdar,

getirmilerdir. mercimek,

adaki nohut,

peygamber bahvanlkta ras (hamse, plyordu. hayat- u gibi rakki

dars mahir

(msr) krma, o

kendir

gibi

mavad alas sucuk ile da, ve

idi. ve ve

ZkadiHer zmn yeni doru

nem

baclkta her trl Mara'ta tedrisat ve

ve iyakesoldutecanOsmadlke

olduklarndan

pekmezin kesme,

bastk, Zlkadirlerin
(kent

i Ih..)

tatls

ahr(son)
ilimler

hkmetine terafkan
eitime

belirmeye
verilmi)

balayan

medeniye (su/s)

yaam)

uiumu Arabiye

bi ehemmiyet etmi ( A r a b i ve etmi

ynnde

(nesih)

yazlar gelimi

bir ekli ahsende yaylm) ve

1332)

teammm hatt
Tarih-i

(gzel bir ekilde

" M a r a ve

rakkamda

lanm idi." (Arif:

En klen sonunda

Elbistan'da

Zlkadir Oullar",

n i E n c m e n i M e c m u a s , N u m a r a 38, ldrarak gen ahenkli bu yazlarda, ortalama

1 Haziran

bir t a r i h i n i n e p e y o y n a k k a l e m i n d e n kabartlandrma dikkati ekiyor: binaenaleyh h e r iki

1- O z a m a n k i A n a d o l u hakknda rnda ni lam h k i m olan t a b i i

ile S u r i y e h u d u d u n d a , hayranca

bir k a n a a t v e r e b i l e c e k m e v k i d e o l a n ekonominin bir t a s v i r i . getirdikleri

Zlkadirliler diyailk m a d d e l e r i s-

2- Trklerin Y u k a r a s y a ' d a n i l e m e y e has (yani: sonra da de lmden Fakat onlarn dirime

(demir-deri-kl)

kl v e ata d a i r ) u f a k s a n a t l a r o t u r d u k l a r y e r l e r (Bas'badel-mevt'e) gibi Horasan ve uratarak yaatmalar: deildi. batya manemaddi demok-

m e d e n i y e t i n d e d e , d e m i r c i l i k , d e b b a l k gibi s a n a t l a r m e h u l pek oklar dnlrse, Ortaasya steplerinden bu sanatlarn o zamanki

Maverannehir taraflarndan (zaten hurafelerinin bilmelerinden

gelme olduklar

doru aknnda Trklerin d e i a r e t e t t i i ) gibi vi nfuzu, Trklerin bir k e r e ziyade; uzvi

m h i m c e bir s e b e p o l d u k l a r

hatrlanlyor. kllarnn

Esasen T r k klcnn iyi elikten

k a b i l i y e t l e r i n d e v e kl k u l l a n m a y

ksmen

yaplm olmasyla iin daha

k e s k i n l i i n d e n ; o n d a n s o n r a bir h a y l i d e , s o s y a l y a n l a r n n y z y l l a r c a o n e mstebit h k m d a r l k l a r altnda ratik, daha taze ve tekilat Ve Trk unsurunun, inleyen halk t a b a k a l a r ileri g e l i y o r d u . son demlerinde oynadbu sosyal yap Bunu biioluundan

hele s l a m

medeniyetinin

rol, b i r a z da, o n u n t a d v e g i t t i i y e r d e e k t i i [ B i l m e m bu kanaat solcu bir " y a " gibi geindikleri methim ulemaclarna gelir mi?..

m i n i n bir b i r i k i n t i s i n d e n d i . nizm" burjuva bile. Yalnz Trklerin

beberuhilere "oportdnmedim batvari, H e r iki iitilen

srf a p u l l a

hakknda

h a t t a s l a m v a r i t e l k i n v e k a n a a t l e r e , t a r i h t e bir b e l i r l i l i k g r e n v e h e r t r l tesadfi "suh'i" arzalar raya geirmeyi mnasip reddeden grdm: biraz g l m s y o r . . . t a r a f a d a s v e n i d d i a l a r s m a r l a m a k iin, M a r k s ' n u n o t l a r n k s m e n bu-

"M. tasavvur

Bastiat: mddet

Eski apulla

Yunanllarla

eski Rogiin,

mallarn nl

ancak bir

apulla ey

geindiklerini oluyor.

ettii zaman

hakikaten geinebilmek

elendirici

Asrlarca

daima aralksz mallarn diyattekil retim lerin zerine zerinde ii

talan da tarzlar,

edilecek mutlak

bir surette

eyleri u tpk Kendi bir

bulunmas ha ide imdiki dnyalarnn retim yle

ve

dolaysyla geliyor ki, temelini temelini Yoksa bu itibarla zamansa

talan burjuva

eyasnn Roiktisabir esirsistemi zemin

yenilemesi

icabeder.

Yunanllarla tekil bir tehlikeli

s.708)

dnyann maddi vard.

ettii gibi... u halde, dayanan m zerine dayandn sergzete

eden apui bir

bir iktisadiyatlar tasavvur

(Kari

Bastiat acaba

tarznn O

ediyor?
Marks,

atlacaktr."

Kapital:

Burada Yunanllarla sal aka sollu sylemediini Hlasa, ve

Romallarn yerine "Trkler"i ve isimlerini koyarsak..

Bastiyat yerine de Marks'n nezaketen Zamerondan kalmaz:

iddialar sahiplerinin

ilave e t m e k t e n maksat,

baka yapacak eyimiz

t e n h a n g i snfl t o p l u m d a h k i m s n f a p u l d a n b a k a n e ile g e i n m i t i r v e geinebilirdi. tebe maddeci iinden yetitiimiz zemini, istikza etmek, ve neticeler karmaktr.] Zlkadirlilerin o ahir h k m e t i n e doBurada kaydedilen "hayat iaret Yani gsinkiafna (deiimin geliimine) ilerlediidir. mmkn diyalektik usulle son sondalamak ve

gtmek gcne ru belirmeye

mmknse,

3 - n c v e m h i m n o k t a da: balayan "hayat medeniye", phesiz mbadelenin olan ticari buralarn, teren meye u mnasebetlerin, bu slam medeniyeti ekonomisi, Hallar aknlar, bezirgan balyor... malum, son

medeniye"dir.

bezirgan ekonomisinin sralarnda bu

Zlkadir lkesini

de yakp ykarak gemiti. m a n z u m e l e m e k kabiliyetini bir d a h a

hengameler esnasnda

a l t s t ol-

d u k t a n sonra, a n c a k Zlkadirlilerin son d e m l e r i n d e y e n i d e n Zlkadirliler halde, saltanatlarn kmeti canlanmak 12mi<f\ ler nefeslerini Osmanllarn

kendisine gel-

penesinde verdiler. Bat A n a d o l u ' d a hyeni batan

Zlkadirlilerin "o ahir hkmeti", Osmanllarn "hayat- medeniye", bezirgan

kurmaya baladklar devirdir. Yani: Anadolu'da Osmanl ekonomisi gstermiti.

kurulurken

kabiliyetini

B u c a n l a n , b u y e n i " m e d e n i y e t " h a m l e s i , iki u n s u r u n m e l e z e s e r i idi:

"Ulumu Arabiye "Sls

Nesih

tedrisat yazlar

kesbi da

ehemmiyet

etmi"-.

Yani,

slam

ide-

olojisi yeni

bir e k o n o m i k b a s a m a k , y e n i

bir g e l i i m

gstermi.

ve

nesih

bir ekil i ahra

teammm

ve

terakki

et-

( A r a p y a z s ) , S l s ( T r k y a z s ) , y a n y a n a v e b e r a b e r c e ilermedeniyeti Trk aalarna alanyor ve yeni meyve-

liyorlar. Yani, A r a p bekleniyor. Bezirgan slam

Ekonomi bir k e l i m e ile klelik devrinin bezirgan medeniyeti

Medeniyeti,

idi. s l a m b e z i r g a n l l l e r d e n f k r r gibi d o d u .

Bu m a n z a r a , tekmil As-

ya ve zirgan iin yahut

ilk a

bezirgan bir l

medeniyetlerinin talihini tasvir eden i k t i s a d i y a t " gibi bir z e m i n yeryzn

levhadr:

Be-

iktisadiyat,

"tabii

kaplayan

ve ticaret

boucu

saylan

stnde z i k z a k ve orak keiyollar,

k a l d r m l a r at

durdu.

Fakat, v a k t a ki bezirgan e k o n o m i o z a m a n k i retim kuvvetlerinin haddin i a a n v e t a h a m m l n a t l a t a n e l i k i l e r i o r t a y a att v e artk l k e r v a n lar i i n d e n b o z g u n a u r a m a y a b a l a d . O z a m a n a k a d a r l e gee yaplan ne tozu d u m a n a c a k s z l y o l l a r Bu hemen Bu vaml nin hal karnca yolu eski ilekliini kaybetti. Derken i l e r i n d e n gelde kopan

t a y f u n l a r , e s e n s a m y e l l e r i - s o s y a l t a b i r i y l e i h a r p l e r i v e d s a l g n l a r - yik a t t l a r v e k a r n c a y o l l a r , kei y o l l a r , o v e f a s z u s u z bugibi bir d a h a g z k m e m e k z e r e k a y b o l d u l a r , gitti. deil, ilkada ve ortaada, bilinen dnyann bal ilerleyiler ve oranl ile, tabii bakalklarla statkoyu beraber adebir t r l de-

yalnz Asya'da

her t a r a f n d a , bezirgan

t a " t e k e r r r " etti d u r d u . ekonomisi ekonominin hep kt yani, gibi, surette p a r a l a y a m a y a n ilk v e almasyla Elbet, bu dvdr. Tabii ve bezirgan ekonomilerin g r n t e tabii iin iyz; ekonomikazandrt, deil, (izafi, Fakat, tabii, iyi alt her d v t e sonra,

boazlamas, galebe

ortaalar esnasnda, neticelendi: kazan, be,

bezirgan ekonomisinin fikirlerine doru, masdr... be basamak gerisingeri sar ve sinsi;

bir b a s a m a k d a h a dpedz ilerleyi

basamak ilerledikten mutlak deil,

etmek suretiyle; dedikleri ekonomi

zikzakl ve hatr greli), casna) bozuu, bi, d o u fakat

saylr d e r e c e d e ricatl, eskilerin olur. tabii

g a y e t ball

" m e z b u h a n e " (boazlanrstatkoyu kesin olarak

bir i l e r l e y i t a r z n d a ekonomisinin ilk d e f a

Bezirgan

zararna

bat v e k u z e y A v r u p a ' s n d a , y u k a r d a

i a r e t e t t i i m i z gi-

p a z a r l a r n d i d i k l e y e n " H a l l a r " m u h a r e b e l e r i n d e n s o n r a , u z a k ti12. a s r d a n beri b a l a r . S o n z a f e r i n i d e o r a d a , asra kadar

caretin geliimiyle beraber, 16.

iki asrdan

fazla

sren

bir gelime
dou

ve
ve

erginleme
bat

veHint-

tiresinin
lilerin

(srecinin) (Hindistan

mantki tabii ve zaruri neticesi o l a n

+ Amerika) alarn

kefiyle birlikte ve " p a r l a k " surette y a p a r . mirasyla geinen dou Niin? Bu sualin basit lke-

Halbuki, lerinde, rada, iin,

ilk v e o r t a a d a v e b u sonsz tabii

daima

ekonomide benzese bile,

kald. izahn

cevab, olmas pein-

a r a p s a o l m u bin bir s o s y a l v e e k o n o m i k a r t l a r a d a y a n r . "amil: faktr"clere halka"ya anlalr ve bir ( f a k a t m h i m ) halkay noktay aacaz.

F a k a t , biz bu-

Lenin'in tabiriyle "zencin Marks'a gre, Asya'nn yerinde sayan

de srkleyen I- Bu zakr ehresi,

basacaz. muhafaezeli ruhu, srekli ekonomisi,

bize v e r e n M a r k s i z m ' d i r .

nemelazmc

bir t e m p o ile r e y i p t r e m e k t e d e v a m e d e n t a b i i e k o n o m i s i B u e k o n o m i k y e r i n d e s a y v e r e y i p t r e y i i de, alnmas; devlet vergilerinin tabii rnlerle

ile izah e d i l i r .

b a l c a bir s i y a s i v e s o s -

y a l n e t i c e ile h k m n s r m e k t e d i r : A r a z i i r a d n n n a k d i deil a y n i o l a r a k karlatrlmas:

"Asya'da, runu betlerin tekil

arazi iradnn eder; bu ekil, (/ayete eski

tabii ekli, retim gayiriii) retim srlarndan

iki

devlet sayesinde
M.

vergilerinin dayanr. bu
Le

belli

bal bu

unsudeme Trk m-

artlar eklini

zerine

Tabii mnaseBu

deimezlii kapsam

artlar, alr.
Kapital

ekli baklnca paratorluunun

I. Geerken,

olacak surette
1925)

mahfuz kalma

biridir."(K.
mhim

I.

Cilt,

Kitap S 1 5 3 Franszcas Y.

Molitan, Paris,

ilk v e o r t a a n

m e d e n i y e t i ve s e r m a y e d a r geli-

i m i n i n iki belli Roma Fetih slatn er-i"

bal g b r e s i v e t o h u m u o l a n e k i l l e r e b a k a l m :

ettii y e r l e r a h a l i s i n d e n biri idi.

para olarak yalnz nisbeten e h e m m i y e t haalnan yok: bu onda bir A r a p a " r

siz bir " c i z y e " a l r d . onda ismiyle geti.

Esas r e t i m d e n devlet h e s a b n c a ayrabildii pay,

slamla,
Ve

haslattan hacet

ilaveye

Osmanl paraca

mparatorluu'nun Halbuki tabii iktisairadn t u t m a s d r . ayBoisguil-

"Aar", C i h a n ve stiklal diyat tuzla Marks'n ni verginin debert naklettii

harplerinden sonra kaldrld. iradn yerini

buz e d e n , a n c a k m a l c a gibi,

maliyecilik giyotininin tatbik edildii, yani; devirlerde y a a m olan

nakdi v e r g i y e d n d r l d

"para

her
diye

eyin epeyce i, para denir.

cellad ykselip metalar olur. Bu

olmutur."
Marks

"Para,
izah

btn deme aar. ayni retim ettii belagatla

insanlk vastas Btn olarak artlarna Roma budur. aa ky ykseltilmesi idi."

m

cinsine ola-

harp iian ediyor", "Emtia rak parann lelerin yere Btn guillebert rularak nun il,

haykryordu.

ediyor:

retimi grd

geniledii tedavl ratlar, tahavvi detiimes/

vakit, sahasn umumi ispat kadar vergiler

mukaveverilecek tabidir. mpaBoisvurdunfusude(K.

mterek

meta

"nakit" olarak mkellefyetlerin urad mareal edilen bir

halde

nakite ifte Vauban XIV. ayni Lui sebebi verginin,

teebbslerinde o

ratorluu'nun ve iian inanlmaz fakat

II- u znden "Levhi 386 mi Keza,

muvaffakiyetsiziiin tarafndan saltanat hi de nakdi

esnasnda yalnz vergi haline

Fransa'daki verginin

sefaletinin de
s.152-153)

dnmesi
hata

Marks:

R o m a - s l a m - O s m a n l v e ilh... t o p l u m l a r getirecek olan nakdi vergiyi, bir v a r s a y m , Marks'n Byle Hayr,

etmiykaza

ler? Y e p y e n i

bir r e t i m

srf b i l m e m e l e r i tarihin levha)cu gibi:

tatbik etmemilerdir?

belirliliini

m a h f u z " (Allah'n t a k d i r ettii eylerin yazl

olduu

ve kadere kurban e t m e k olurdu.

i a r e t ettii

"Bu rin
u

deime

retimin bunu

umumi ispat

artlarna eder. "

tabidir. Roma

Btn

mkellefiyetleurad
ekonomiyi bakarak bir umumi

nakite
halde, Bu

detil m esi
ayni vergi

teebbslerinde,
yerine nakdi

mparatorluumun
gemesi, bilhassa tabii

katmerli

muvaffakiyetsizlik

verginin

paralamakta neticedir. trler veya

bir s e b e p , birbirlerini

fakat "retimin douran

umumi

artlar"na

olaylardan,

retimin

a r t l a r n d e i t i r e n v e d o l a y s y l a , n a k d i irat v e v e r g i y i m m k n k l a n f a k faktr nedir? Rnesans yapan belli bal f a k t r l e r i asya hatr-

Avrupa'da yeniden dou: layalm: tinin llar, Asya getirip iki att

ile A v r u p a a r a s n d a a r a c l k e d e n s l a m b e z i r g a n tohumlar yava yava sonra filiz v e r i r k e n , izmesinin

medeniyeyollarnn Hafkran lk s e r -

hkim stratejik noktalarna doru, garptan arka yzyl boumadan talyan Medineler, Balde C u m h u r i y e t l e r i ;

bir e i l i m v e a k n : koncunda

u z a k v e d t i c a r e t m e r k e z l e r i . . .

m a y e b i r i k i i v e ilh... Hadiselerin d t i c a r e t . . . Avrupa bu zincirlenii iin iinde ana halka hangisi? Besbelli, uzak ve Hallar

E e r iki a s r l k k a v g a bouna

bu ticareti elinden

almasayd,

medeniyeti

bir k a r g a a l k v e b a t a k l k o l u r d u . V e bildiilk s e r m a y e b i r i k i i " y e n i Belki d e 19. a s r d a k i A v r u p a s e r m a y e d a r -

imiz cumhuriyetikler, ondan dolay A v r u p a ' d a den dou" m e y d a n a kmazd. ln Yani: gremezdik...

Byle s a m a "belki"ler ve ihtimaller tarihte olmaz ya...

Zaten Marks da bu noktay a y d n l a t m a m deildir. Ayn sayfalarda yazyor:

"Avrupa arazi irad c nefis, artlar tisadi o

tarafndan nakdi irada gzelim mutlak

Japonya'ya dnmeye ziraatnn bir tketime

mhim

dayatlan grsn o Bu

harici zaman ziraatn

ticaret, Japonya'nn iinde

bu o

memlekette gz aldar ikd v e

ii bitiktir:
can

yaad
balcas,

doru

gireceklerdir."
niin v e nasl y e r i n d e s a y d -

D e m e k tabii uzak ticarettir. uzak yolculuun st Y a p : Ekonomi izah eder?

ekonominin Osmanl rehberi

dmanlarndan

mparatorluu'nun olmam myd?

n ite b u n o k t a d a n i l e r i d e t a r t a c a z . . . A v r u p a ' n n p a r l a y a n y l d z d a b u

Siyaset bnyesinin bu manzaras v e b i z d e d o u r d u u y o r u m l a r neyi

Toptan yi

ilk v e o r t a a

medeniyetlerinde ve Asya

lkelerinin

bu seviyeolu ve

a a m a y a n t o p l u m l a r n d a "Ali

kran, t o z k o p a r a n d k eden

siyasi

y o k o l u l a r . . . e k o n o m i k b n y e d e g r d k : A l t t a n f u s v e r e t i m i n ezici o -

 u n l u u , t a b i i e k o n o m i zrh ile z r h l a n m . B u z r h l m u h a f a z a k r ; d u r g u n , vurdumduymaz ortal kitlenin etrafnda kasrgalar, stnde cirit o y n a y a n ; yel gibi, bazen kasp kavuran, siklonlar koparan, fakat, havas... birlik hemen daima

y e l gibi g e l i p g e e n , b e z i r g a n Trke'nin tiryaki szyle: ve btnln slsn.

iktisadiyatnn esen "Sel gider, kum

kalr." tabii e k o n o m i Netice:

kaybetmedike, kabuu

istedii

kadar bezirgan

hamleleriyle sar-

B u h a m l e l e r i n b a a r s d a i m a izafi o l a c a k t r : iinde d o l m u , deruni gibi, ile " B a t n i " bir h a y a t l a , kak Arif'in dedii

1- Tabii ekonomi ularn tabiri lan, zavall

(intrinsque) tasavvufkavru-

kendi l e m i n d e kendi yayla

"kendi el ileriyle giyinir, kuzularndan

"baklava" yiyen ile

kendi ekinlekendi ballarnve nfus

rinin dan"
ahali,

mahsul "eki,

ile

geinir",

"kendi

unlarndan,

tatl yine kendi balarnn

nemelazmc... Ben-i

koru'

kabuu dnda ferman okuyan

bezirgan lemine tamamyla yaban-

c-lakayt-ve veya

O n u n iin, (tabii e k o n o m i iin) h k m s r e n M e m l u k i l e r d e , e r k e z d e , Ben-i Tahir, yok. onun L e y s o l m u ; y a h u t " B e n - i m a n " n y e r i n e "Al "Gazneviler", doan "Al Goryan", "Timur, "Havazn" sahipzua) kalkm "Cengiz FitneenBuveyn" gemi, saltanat giz" o t u r m u : 2arkasndan sende!" Yeni

gelmi ne ehemmiyeti var? "Abbasiye", "Adam "Ne kar!" stndeki siyasi

"Osmanlu"yu bezirgan

hur" talan etmi: Pi v a s f ;

"Tabii ekonomi' k a i n a t
b) G e l g e l i i . . .

teekkllerin:

Pi V a s f H e m e n b t n i a r e t e t t i i m i z b u ( t a r i h ) p a r a s i i n d e , belli bal v e a z ok devaml (banka)nn -Sokollu'ya Mool + g e n i e bir v a r l k g s t e r e n s i y a s i t e e k k l l e r i n y n v e p r o g halde, ["dolap" Selim boazdan zannettiharabidamad mteferrika Nasi "Yusuf Nasi"nin telkiniyle kinci ramlar, d a i m a bezirgan eilimleri t a r a f n d a n dikte edildii ramen- arabyla m e h u r Kbrs' patlad

fethetti ve sonra erefin

arap g e i r m e k tekelini ayn drt tccar vesilesiyle

Bey'e verdi... C e n g i z " b e l a " s n n inli ve ve A b d u r r a h m a n

i gibi t a r i h t e s n f l a r d e i l f e r t l e r i g r e n " d r t k i i n i n f a n i l e m i n s i n e b a a s o l m u " h i s s i n i v e r d i i v e ilh... lir.] bilhassa, Asya'da kurulanlar ve gya bamszca iinde, siyasi mekanizmay

Misalleri s o n s u z a kadar uzatlabielinde tutan

k u l l a n r g r n e n , hep d e r e b e y i u n s u r u v a s f o l m u t u r . hatta o Jan kadar Avupa

lk v e o r t a a d e v l e t l e r i n i n s i y a s i i d a r e c i s n f v e z m r e l e r i , J a k Russo'larn " S o s y a l A n l a m a l a r n a fikir olan Y u n a n niden ran 388 dou (Rnesans) bile, yldz (belde bezirgan hazineleri a r a b u k arazi gdldler. cumhuriyetikleri)na

medinelerinde ye-

sahipliinden derebeylemeye va-

oligariler tarafndan

Elhasl,

Roma

enkaz

zerinde iek aan ve esasen

ortaadan

ziyabir t o -

d e t a r i h e n y e n i a a , i m d i k i a a ait v e b u g n k s e r m a y e d a r l a iktisadiyatn tayin ettirdii tekmil devlet ve saltanatlarda, etti. gibi

h u m o l a n s o n A v r u p a b e l d e l e r i , - o d a p e k izafi bir s u r e t t e - t e f e c i b e z i r g a n bezirganln kendisi deil; derebeyliin ride t e f e r r u a t n a disi suru varln kadar maskara "Hak rahmeti" sadece karna daha Sleyman st v e n t a b a k a s t e k i l

V e b e z i r g a n l k , d e r e b e y l i i , s r t n d a a v a k l a n fil deeceimiz ekonomik yaylmn d e f i l l e m e y e d e n k bir d e r e b e y l e m e y e z e n e r e k , inkr eder; perde arkasnda alrken dzeni karsnda, dnr; derebeylikten "Yarabbi

k u l l a n r k e n , ileyznden, snf v e kenun-

darl bile,

kendi

ezici t a b i i e k o her h a k a r e t i dercesine,

nomi ve derebeyliin sosyal ey o l d u u n u bilerek, bakar,

perde nne k a m a y a c a k gelen kr!"

yzne

tkrldke

daha fazla

ey istemez yahut, "Frenk Beyi" Nas-

istese istese, arazi almt. ve Hrrem iktidar btn ile

sahipliinden d e r e b e y l e m e y e k a v u m a k isterdi. (Kanuni) zamannda "Dolap" S u l t a n ( R o k s a l a n e ) ve R s t e m Paa mevkiine geirdikten sonra,

[smi g e e n " Y u s u f Nas", ismini

ile b i r l e e r e k ikinci S l e y m a n ' Naka (Nak susi) II. S e l i m ,

(....okunamad) adalar dukalna tayin olundu. hudi " m a v i r - i has"n ya Mendesi", "Yusuf-i Osmanl leceini Ve kral d a y a p a c a k t . Nasi" makaleleri)] mukadderatnn da, e k e n , - S o k o l l u buna mani oldu... mparatorluu

bu diplomat Yaboynu

Fakat, -sonra acsn

Bankerden derebeyi!

(Saffet, "Sinograsbirlikte z-

bu dmle

ileride g r e c e i z . Gelgelik mparatorluu ayarnda veya ona yakn komu bezirgan ekobirdenbi-

Osmanl trt

n o m i n i n "Pi Vasfl" devlet m a n z u m e l e r i ile a l e l a c e l e f k r r , bir y k l a re yaylr, sonra cek sebeplerle nerler? lamln bir s a b u n

niin a l a c a k bir g r l t v e pa-

ortala "savulun geliyorum!" narasyla kurban gider, "bir v a r imi,

k p gibi a n s z n v e a d e t a e n t i p f t e n d e n e bir y o k i m i " e d s23 hkmetin b e k i r di" K a r a h a m i t " , yeni " D i y a r b e k i r " kalesi, devrine kadar t a m a m

[Eski " K a r a a m e t " v e y a inkiafndan,

Osmanllarn

elinden geer... yarndan

H e m e n h e m e n v a s a t i bir a s r d a h k m e t , y a h u t her 3 0 her " s v s e n e s i " g e l d i k e , durmutur.] ksa izahlardan sonra bu soruya cevap v e r m e k bsbb y k tabii e k o n o m i ynlar, ortada, Bir t a r a f t a d n y a t u t u s a , o d n y a d a ( b e z i r g a n e k o n o bir h k m e t e k l i ,

s e n e d e bir, a d e t a "sva" Artk yukardaki tn kolaylamtr: mi ber; l

ilminde) y a n a c a k hasr o l m a y a n

b u y n i n e ile k u y u k a z a r c a s n a h e r g n b i r a z d a h a a n d r m a k l a b e r a henz say a a m a s n d a n kalite a a m a s n a a t l a m a y a n ve ynn araltnda eninde s o n u n d a ezilen bezirgan ekonomisi...

Kurulan 1- Kabuu

Devletler iine b z l m g e n i i n s a n koparp ayramyor. hanclar: kalabalklarn, tabii v e y a dere-

beyi e k o n o m i s i n d e n yas, "kapal" retim

B u n d a n tr tabii e k o n o m i dnkahramanna,

Her k l e c e b e z i r g a n f i k r i y a t

"ho geldin sefa geldin" diyor: n kahraman lzum uurlarken, kln

V e bir g n a p a n s z , g e l d i i y e r e g i d e n a y bile k p r d a t m a d a n e n u f a k bir a l a k a g s -

termeye

hissetmiyor.

" Gelen sun",

Yunus,

giden

domuZ',

"gelene
dilinde

ho

geldin,

gidene

uurlar

ol-

o zamanki Asyal kurulan

kavimlerin

pelesenk olur... Gtt ekonomik gaye ile d a -

2- Zaten

devlet, "Pi Vasfl".

y a n d r e t i m ilikileri t e m e l i , birbirinin t a b a n t a b a n a zdd. bezirgan karsnda ekonomi, serbest i kuvveti yokluu kar v e art

Bir k e l i m e ile

deer imknszl

kle i k u v v e t i n i n a r t l a r n a

uzun

mddet dayanamyor.

Bezirganlk, adeta "Hazinedarlk" yolunun daima yeni yeni tredi derebeyler, taze bitmi arazi yor. Ve bylece sosyal adm geri"... = (esir + maraba) sahipleri yoluna doru duru-

b n y e , L e n i n ' i n m e h u r t a b i r i y l e , " B i r a d m ileri, iki U z a k v e d t i c a r e t y o l l a r v e f a a l i y e t l e r i a hkmetin "hkmet vcudu" bsbtn

atarak yryor.

lacak yerde tkanrsa, kalmaz olur...

artk yeni

Ve "tarih tekerrrdr"clerin i v e d t e s i r l e r a l t n d a met ekli daima

demagojisine yem

kar:

Tekrarladmz hk-

d e i m e y e m e c b u r olan t o p l u m ve

ilerlemedike geriler, gelimedike ker... Teferruatla

herhalde

bitegeleceiz. Gbre Eski k l t r l e r . kuvvet aldn, kafi Bahsimiz Osmanllktr. Osmanlln rman seli hangi k a y n a k l a r d a n izahlarmzla

hangi

bulunduunu, yukardaki

d e r e c e d e izah Osmanlln

etmeye

uratk. iktisadi ve siyasi ne artlara, hatta bu artana

iinde d o d u u tarih

larn

alacak yeni izdik.

safhasnda

roller o y n a y a c a n a

dair de

hatlarmz

Z e m i n ( t a r l a v e t o h u m ) h a k k n d a b u k a d a r , b u e r e v e iin y e t e r . Y a l nz iki k e l i m e d a h a : insan aya kuytu gl B u n m z d e a l a n z e m i n , b a l t a g i r m e m i bir o r m a n , deil... Bilakis, ilk " u z a k - d t i c a r e t " i n domu

b a s m a m bir o r a k l

saylabilecek olan A k d e n i z kylarnda ve yaknlarnda hemen hepsi,

lm ne kadar medeniyet varsa

b u t o p r a k l a r s t n d e filiz,

k k , dal, y a p r a k s a l m , m e y v e y a p m , m r t k e n i n c e b u t o p r a k l a r a g mlm,
390

bu topraklarn gbresi

olmutur.

Zaman gelmi mmkn Tarih darlnca lerini u

zaman deildir. ilminin

canlanan

her y e n i

sosyal

teekkln canlanm

hcrelerinde ruhu

bu

gemi

medeniyetlerin

zerreleri,

sezilmemek

(yani

burjuva tarihinin...

hatta yalnz A v r u p a

sermaye- en yeni-

d e r l e n e n t a r i h i n ) e r e v e s i n d e n f r l a m a k iin

-ilim "Papa"lnn medeniyetleri stnde doan kltr, her

a f o r o z u n d a n k o r k t u u m u z iin d e i l , d a h a a n l a l r o l m a k iin, hatrlayalm: bu suretle Btn A s u r - G e l d a n - F i n i k e - R o m a - Y u n a n kol saldklar gerek, Asya topraklar yaatmaktan geri maddi ve manevi, ekonomisi ve veya

Osmanl eser ve

mparatorluu'nun gidiinde da... gizli Bir-iki

damgalarn misalcik:

kalmamlardr ve

kalamazlard Ay-Yldz Osmanl "gbre

bayrann totemi, ongunu yadigarlar "tafray

m a h i y e t i n d e olan ay ve yldz, gelir.

bu

medeniyetlerin Kayhan

srasnda

Ay\
doru

Trklerinin

hmyn" eklinde

kltr sahalarna

inerek ve maneviletirerek, yerine yeni nek boynuzu gebelii heyula-i =

muhitlerin eski an'anelerini

g e i r m e l e r i d i r . Ay = dir. T r k l e r de, saldrc, uar

ziraat, yani gebelie v e d a iaretim e c b u r olduklar vakit, yrtc, braktlar. Ziraat medeniyetin

unutmaya

kt v e y a olan

ku t o t e m l e r i

ba t o t e m i

inek boynuzlarn, yani bayranda (ayrda

"ay"

bayrak yaptlar: "Orhan-Malhatun-Osman" bayraklarnn "yeil"

Filhakika,

ilk O s m a n l

bir d e i l

zyle tefsir edilen ortalamasnn Fakat "AY", reden getii etrafna

ay

inek mi?),

dizdiler. olarak Trklere Bizans'tan geiyor. iki Bizans'a ne-

bir t o t e m

hakknda alelusul, tekerleme

kabilinden

rivayet var:

Makedonyal skender'in babas rakmay dnerek, evvela zaman: 1-

Filip, A t i n a ' y z a p t e t m e k iin o n u a b-

B i z a n s ' n m e r k e z i n i ele g e i r m e y e a z m e d e r . O (damals) s-

Rivayete gre, A t i n a ordusu s e r a s k e r i n i n kars

kdar'la e n g e l k y a r a s n d a inek n a m n a inein boynuzlarna timsal ordusuyla olur; 2Baka

bir t a h e y k e l d i k e r ; bir h i k y e y e g r e de, kpekler havlar ve kutsi

ve ay bu bir g e c e

(Filipose)

stanbul'a

yaklarken

ay doar;

bu suretle d m a n n g r n m e s i n e hizmet eden ay, gelir... (Tarih-i Kostantiniye) ister i n a n m a . . . bulunduunu Bunun

bir i a r e t h a l i n e

ster inan, ha eski

byle o l m a d ve " A y " t o t e m i n i n daFakat, zaten bize burada

kkleri

ileride g r e c e i z .

lazm olan, b a y r a k t a k i ayn ne T r k ve ne de slam k l t r n e deil, fakat gelmi gemi v e y a g e m e k zere r ile a l a k a d a r o l d u u idi... bulunmu kadim medeniyetlerin klt-

Yldz-,

Milattan

2182 sene evvel A s u r i y e y i

kuran

M i n s ' n y e r i n e karS o n r a y l d z Fini-

s S e m i r a m i s getii z a m a n , " M e l d e " : Yldz t o t e m i olur. kelilere " A s t a r t e " ismiyle geer. ismi altnda

Fenikeliler Kornitte ni kurunca,

Malgart ve "Afrodit" geer. Ve

(Asterte)

ibadeti-

i Yunanllara

nihayet yldz totemi

Latinlerde "Ve-

ns:

Z h r e " i s m i n i alr. V e ilh... galiba ancak Selim S a l i s (III. Selim)'den imdiki sonra gibi 5

T r k bayranda yldz, grlyor. ual Ve

ancak Abdlmecit zamannda

6 ual

yldz,

oluyor. geldi mi (hayr + saadet) manasnda olmak zere; ile

Ayyldz-, Y a n y a n a
Hirva'dan Bizans'a getii

Fenike'ye, Fenike'den Roma'ya ve R o m a ' d a n Yunanistan yolu muhakkak... kadar Bizans bayra "ayyldz"l iken, htimal

Filhakika, tin'den rul'un

Kostantin'e

KostanErtu-

sonra tal

olur ve ayyldz y a v a y a v a unutulur... resreksiyon

ryasndaki ayyldz bu enkonsiyann

(uuraltnn dr-

t d r . .. slamlk zamannda d. Bunlarn Irak ve A c e m ' d e s r m eden Sasani paralar eklinde sanda bu varidi; bir pa-

bir t a r a f l a r n d a :

Hkmdar sorgucu

"Ayyldz" mabedi), kabul

br taraflarnda: ay, s o l u n d a

"Ategedeciler" (atee tapanlarn Mslmanlar aynen

bir y l d z v a r d . V e

ettikleri

r a l a r n s a d e c e k y l a r n a " E l h a m d l i l l a h v e B i s m i l l a h " gibi bir iki k e l i m e izmekle yetindiler. Mahmut zamannda 1242 (Ali: Hicret "San1333.

T r k i y e ' d e a n c a k bir a s r k a d a r e v v e l

y l n d a b a y r a a " S a n c a k " ad t a k l d v e s a n c a k " A y y l d z " l o l d u . cak ve A y y l d z " Tarih-i O s m a n i Numara: Fes Eski Y u n a n azatllara Gel kll, medeniyetinin bezirgan ekonomisi 46, Say Encmeni Mecmuas

1 Terinievvel

193, 2 5 7 , 3 3 6 )

geliirken, Anadolu'da, serpu. psk-

uzaktan tannmalar git z a m a n , azatl

iin g i y d i r i l e n burjuva

bir k r m z devrimi

zaman

Fransz manasna klah

srasnda, tepesi devrimciler krmz

derebeylikte

g e l m e k zere

lah g i y i y o r l a r , d e r k e n Nihayet kavuklu,

krmz

Franszlardan Tunus'a geiyor. sonra, yenierilii Msr' igalinden

klahl yenierilik "fesh" edildikten 1241'de, Franszlarn Hsrev Paa,

a n d r m a y a c a k bir k y a f e t a r a n r k e n sonra Vali, da 1237'de "Kaptan-

D e r y a " olan

Mahmut Sultan'a ile t a l i m v e t e r b i M a h m u t , hekadar gei-

bir s r p r i z o l s u n d i y e ,

H u r i t adl

bir F r a n s z a v u u

ye ettirdii men 392

b e y i n a s k e r i n e T u n u s fesi g i y d i r i r v e b u n u g r e n bir fesi o t u r a k g i b i ,

kallavisinden

kafasna ve kulaklarna

rir...

Fes d e T r k l e i r . 1 Terinievvel

(Mehmet Zeki:

"Serpu" Tarihi

Osmani

Encmeni 103, 131)

Mecmuas

1 3 3 3 v e ilh.... N u m a r a : 4 3 , 6 3 , S a y f a :

d a r e v e t e k i l a t s a h a s n d a , h a s l a t n o n d a b i r i n i , p a r a o l a r a k c i z y e , nf u s b a n a bir r e s i m a l m a k gibi mali h u s u s i y e t l e r d e v e ilah d a , R o m a deniyetinin zamana ksmen slamlk kanalyla kelimesi kelimesine taklitleri ve zemin meve (ve

intibak ettirilii;

hele s t a n b u l ' u n z a p t n d a n s o n r a e s k i Y u n a n Bizans'n

Roma) fikriyatn seen ve benimseyen

kltr ve felse-

f i t e s i r i , t a e d e b i y a t t a " F e n e r u s u l " gibi t u m t u r a k l

i f a d e l e r y a r a t a c a k de-

r e c e l e r e k a d a r , O s m a n l s a l t a n a t n n g n d e n g n e b u " G b r e M u h i t " i n tesirine g m l d n gsterir... Hatta, stanbul'da Fatih'i bile A r i s t o v e teMeh-

rakkiyon felsefesiyle urar buluyoruz: met Han

(Kriptovolos:

"Tarih-i Sultan Karoldu.)

Sani" Trke'ye eviren, Osmanl

zmir Meb'usu

KNC OSMANLI TOPRAK

BLM TARHNDE

EKONOMS

DRLKLERN Her g e r e k i n k l a p , d e bir A l l a h v a r d r . Osmanl nazire Facias"

DEREBEYLEMES F a k a t her p e y g a m b e r i n "Yanllklar lmez stn-

bir p e y g a m b e r d i r . tarihi,

Her i n k l a p n n

prensibi vardr. ekspir'in Komedisi"ne Komedisi" veya bir " H r s z l k l a r

toprak ekonomisi

s a y l a b i l e c e k bir " H r s z l k l a r piyesidir.

AYRIM

I MLKYETE

TASARRUFTAN

I- ALT T A B A K A L A R D A Koca Osmanl mparatorluu'nun byk "miri arazi"sine toptan baknBu

ca ne g r y o r u z ? iftiler, ileyen; dirlikiler, ileten d u r u m u n d a d r l a r . iki d u r u m , b i r b i r i n e zt iki s n f n d u r u m u n u a n d r r . rollerine taraflar yetidir. Acaba m? Ortada mlkiyeti Devlet sahipsiz oluunu) Devlet, bir t o p r a k v a r . koruyacak hatta Fakat onu sosyal kadar (yani kutsal miri ve arazinin Devlet gksel iki t a r a f miri topra andrmakta gizlice elbirlii ramen, ayr birer sosyal snf o l m a l a r n a engel karan

F a k a t h e r iki t a r a f n zt birleik mlki-

m e y d a n d a : T o p r a k ne dirlikilerin ve ne de iftinin ahsi

yapamazlar toplum kaynaa m-

hibir

snf y o k . balca

denilecek.

kim?

slamlktaki Osmanl

b a l a n m o l s a d a h i , g e n e y e r y z n d e belli terek hedefine toplum hizmet eder. mlkiyeti sosyal

bir s n f i n s a n n

mparatorluu'nda,

miri t o p r a k l a r n bir k m e inHayr! miri topra Miri

halinde kalp g i t m e s i n d e a m a z menfaatli mlkiyeti snf varl iftisine kadar mlkiyette gren altna bir s n f i n s a n v a r m? hemen herkesin fayda grecei

s a n v a r m? Y a n i a h s i sek idealini Tersine: kendi zel

iin t e m e l s a y m a y a n , e n y k -

Padiahndan mlkiyeti

armakta

bir a d a y z .

t o p r a d i r l i k i k o n t r o l e d i y o r , i f t i i l i y o r . . . Y a n i miri t o p r a n r e t i m i , b u

iki

blk insann Miri t o p r a a

elinde... Topran istemesinler? "sahipsiz" dedik. Miri t o p r a n bu

retimine

hkim

olanlar,

mlkiyetine Doru

sahip kmay

niin

Herkes ortak mlkiyete dman. mlkiyeti kimde? Btn

mu? Dikkat edelim: kent halklarnn meleri mmkn medeniyetlerin amaz

Mslmanlarda. Mekke ve Medine idare et-

Btn Mslmanlarn yaptklar

h a k l a r n , ilk M s l m a n l k t a

kadar olsun, kuvvetle

demokratik toplantlarla ve yaylmalarn

m? m k n y o k . doularn

Esasen slam demokrasisi, btn kadim aydnlatan salayan kent, belde) snrlarn aar mlkiyet mefhumu kk-

o t a b i i v e ilkel d e m o k r a s i l e r g i b i , M e d i n e ( y a n i "soyut yeminde" lbleri kalvermitir. lk O s m a n l

i i n d e , t o p r a k z e r i n d e kii

l e i n c e y e d e k miri t o p r a k l a r n t o p l u m nafillah ilince, lerinden valyelik ideallerinden bahsedilemez. ekinciye Fiili

m l k i y e t i d o k u n u l m a z , dini, t a n r s a l b y l e bir a a eri-

bir p r e n s i p t i . F a k a t K a n u n i I . S l e y m a n a n d a , o Kay Han g a z i l e r i n i n fene kadar uzaz? te, miri kimlerin elindedir? a r t k "btn" M s l m a n l a r n kontrol kadar uzanan topraklar zerindeki

f i i l i kontrolyani

Dirlikilerin,

padiahtan tede:

btn tabakann... platonik surette s a v u n m a k a l m bir k e y f i y e t t i r . bile i m k n kalelbirliiyle kotarlmas

M s l m a n l a r n c a m i d e t o p l a m a l a r ve ilmiye (hoca) "snf"nn, Mslmanlk prensiplerini bu artk "ilmiye"nin btn insafna

kitap ve a d a l e t adna lar d e v a m e d e r . A m a , n k asl mamtr. iin tp Devlet

Mslman ynlarnn, sylenenleri anlamasna idaresinin Mslmanlarca

k o n u l m u olan cami toplantlar, o k t a n , kalkmalar ve bir k e l i m e a n l a m a d k l a r az ak dinlemeleri resmi ve btn

m m i n l e r i n o t o m a t i k m a n yam e t h i y e s i n e ev-

ezbere sultan

rilmi hutbeleri, Cami demokrasi lp etmekten lmanlarn Bu rnn

haline s o y s u z l a m t r . m'minleri iine a l a c a k e k i l d e tabii mr ahanelere dua kalr m?

kadar gzel, Oraya

iin y a p l m m u h t e e m t o p l a n t y e r l e r i n d e , s i y a s e t e y t a n s a y gelenler, Allah'na yalvarp, b a k a e y a k l n a g e t i r s e , kafir s a y l r . maln arayacak, devletten h e r iki t a r a f , y a n i ; elbirliiyle B y l e bir m e m l e k e t t e M s -

kovulmutur.

hesap soracak Mslman

artlarda mlkiyetini

iftiler ve dirlikiler t o p l u m topraklave armaya k a l k s a l a r kim Onun iin, ne

andrmaya isyan

diyebilir? Topraklar kendiliklerinden topraklar lad e n "Miri nomisi karsnda edecek deiller ya! kzarmadan, devlet karherkesin yz hatta gle o y n a y a

byk O s m a n l parolas u oldu: mal d e n i z , y e m e y e n d o m u z . " O z a m a n , a r t k , btn toprak ekoister istemez

kendiliindenci me'um

kr

kuvvetlerin

oyununa

kalmtr,

mukadder ve 396

sonucuna

ulaacaktr.

1-

KK RETMLE TOPLUM

MLKYET ELKS gre, mlkiyet mnasebetleri,

Diyalektik ekonominin retim Bu mnasebetlerinden prensibin

byk kanununa kar.

doruluunu;

gemite Osmanl

miri t o p r a k l a r n n g e i r -

dii g e l i i m d e n d a h a g e n i v e y a k n gtrmez pek az rnek vardr. retim En

bir s u r e t t e a k a i s p a t e d e n t a r t m a

Miri t o p r a k l a r d a retim eklindedir. da,

mnasebetleri, 7 0 ile

m u t l a k d e r e c e d e t i p i k bir k k

by

150 d n m g e m e y e n t a r l a c k l a r -

bir ift k z l e bir k y l a i l e s i a l r . Halbuki topran mlkiyeti toplumdadr. Demek burada toplum mlkiye-

ti ile k k r e t i m e l i k i s i h k i m d i r . birinin v e y a t e k i n i n Zamanla, ya kalkmasyla yeni retimi

Bu iki zt a r a s n d a k i m c a d e l e , er g e bir k a l i t e y e a t l a m a k z o r u n d a d r . byk sosyal mlkiyeti retime doru ykselhalinde paralanmaldr. m-

kk kyl

meli, y a h u t sosyal

mlkiyet ufak kyl

Eski t a r i h t e s k s k t e k r a r l a n a n v e e n s o n e v r e n s e l e k l i n i O s m a n l

p a r a t o r l u u ' n d a v e r e n e l i k i y e , m o d e r n t a r i h i n 20. y z y l n d a , b a k a trl rastlyoruz. S o v y e t htilalinin T o p r a k Meselesi, topra milliletirerek balad. Bilin-

dii gibi t o p r a n , h a v a gibi, s u gibi, b t n i h t i y a c o l a n v a t a n d a l a r n bedava faydalanabilecei deil, iftlii adeta kapitalizmin d e m e k olan Osmanl miri en bir o r t a mal h a l i n e g e l m e s i , s o s y a l i s t e bir t e d b i r Sovyet rejimi, hemen bir e i t numune

y k s e k idealidir.

Sovhozlar dnda,

millileen

btn topraklar, kyller arasnda

toprak dzenine yakn

bir e i t l i k l e

ift h e s a b y l a , " k a b o a z v a r s a o n a g r e " d a t t . Bylece bana rzsz balayan ziraat, kk bezirgan retimi idi. Bu retim kendi ile p-

kalsayd,

Sovyet ekonomisini

adeta "tabii

arnm"

kanunu

bir k a p i t a l i z m e g t r e b i l i r d i . retici glerle, modern ii snfnn bilincini kmseyen iddia e d e r e k

Modern btn

Bat v e O r t a A v r u p a s a c s o s y a l

demokratlar, bunu

beklediler. Halbuki hkim olan netice b a m b a k a oldu. byk sanayi nk, Sovyet lkesinin Yani sosyalleen ekonomisine b y k re-

sosyalistlemiti.

tim, sosyal d sna gle

m l k i y e t t e m e l i n e k a v u m u t u . V e o m l k i y e t t e m e l i n d e n almemleket

ekonomisine n d e r l i k
bilinci

ediyordu.

Memleket

politikaile

hkim olan S o v y e t Devleti

ise, s o s y a l i s t ii s n f n n f a k i r k y l ile g d l y o r d u : Bu

ittifak e d e r e k s a l a n m a m a ve nomi ve

hkim e k o -

hkim s n f l a r n
artelletiler.

yaptn

bilir t e s i r l e r i y l e ,

kk iftiler koope-

ratifletiler,

Nihayet

Kolhozlar

(halk

iftlikleri),

Sovhozlarn en geri

(devlet ziraat

iftliklerinin) retimini, kendi birkukk retim

makineleme temposuna camia mlkiyetini yemedi. ileri

uyarak, Camia i

dnyann mlkiyeti, bunun

denbire sosyalist ziraat retimi c a n a alp d a h a Osmanl Sebebi bariyle Yani litikasna ak. kk

derecesine ykselttiler. Yani

kk retmenleri t a b a n a tersi

bir g e n e l l i k a l a n n a g t r d . taban oldu. Niin? itigerek sanayi, gerek ziraat retimi, esas

mparatorluu'nda mparatorluun retimdi.

m e m l e k e t e k o n o m i s i n e hkim olan h k i m o l a n l a r da, deildi. sosyal mlkiyeti Memleketi gden

kk retimdi. zaruri

M e m l e k e t pomlk-

bir a m a s a y a n

s z l e r snf

unsurlar bezirgan

ekonomisine d-

man deillerdi.

Bilakis kendileri

gebe bezirganlk geleneine uyuyorlard. ilkel komuna ruhlar, Ara-

Orta A s y a ' d a n bistan hayran lnde

bozulmakszn getirebildikleri Mslman bir k k e k o n o m i ve rahatna eye adaleti eski

dinlemi

prensipleriyle hkim

katarak Prudhone'lar gze almt. olmann dnyada efendikapldlar. gaziler, ilbler, snf-st insan dvken

e d e c e k ideal bir d e f a zevkine baladlar.

kurmay idealist lks

Fakat, zehirleyici "ipiyle lemeye l

oturuk hayata yerleip, alnca,

kuandan" baka Arkas

deer v e r m e y e n bir s r

gelmeyen

ihtiyalara

Eski eit i n s a n a n l a y l g e b e ilbler o l m a k t a n k p , y a v a y a v a i m t i y a z kast haline geldiler. Gebe Kk retimin kayp danklndan ve aczinden faydaolduka, derebeyi zorbal, yalnz landlar. men kanaatkrl

s u l t a n l a r a d e i l , T a n r ' y a k a r bile b a k a l d r r o l d u . V e din e m i r l e r i n e r a ald y r d . Osmanl has topluluu deil sosyalizme, hatta k a p i t a l i z m e dahi

Neticede; gidemedi. 2-

Kendine

bir d e r e b e y l i e y u v a r l a n d .

MLKYETN nasl?

KEND NDEK ELKS Osmanlln derebeyleme prosesini k a v r a m a k iin

Neden? Ve Ebu I. Sut

Efendi'nin "kanun"laan fetvalaryla Budin'i zaptettii vakit,

balayalm. bana

Sleyman

Budin statistik Defterinin

E b u s s u u d Efendi el y a z s y l a e m i r ve f e r m a n y a z a r . lca iki f k r a v a r d r :

Bu yaznn iinde ba-

1dem kusursuzca drsnler. eitli nin

398

"Ferman ki araziyi bo hakkn

olmutur ki, brakmayp, vereler, ve kasaba kendilerine ve

anlan kimse

kimsenin ekip, bir olan karp asla

ailesi, gzetip

(daha ve

aada: bakmn Ellerinde ve

"Mayapp, srolan (Budin

gereince

saldrmaya") fert karmaya. evleri, gibi

yeri i yerinde balar

Kendileri

evlatlarna ait

tanabilirleri, dzenlenmesi

kylerde olup,

baheleri-

istedikleri

kullanalar.

Defterinde:
nunnameyi 2-

Mlkiyet "Ekip

olarak

yazlp), tarlalar olarak gibi gibi,

[25]

sat hazinenin

ve

baa

yetkili

olalar."

(Ka-

Muteber der Z a m a n -

Sleyman)

gzettikleri eitli vergi da (r) olduu verilsin."

olup, ekip

ynetilenler, bierek, de Oullar yoksa, yerine

tasarruf etpayna dier demlk paoullar ge-

tikleri nin ince, verilmi ras

tarlalarda onda birini oniar

tahllardan

dilediklerini verir. dardan,

(Keza)

Vefat edip tasarrufa

anlatld

tasarruf edeler.

topraklarda

yeterli kimselere,

alnarak tapusu
1-

A y n f e r m a n n b u iki a y r f k r a s , u

iki zt h k m v e r i r : Ancak ifti, ancak dn eme-

Toprak.

Kimsenin Yani

ahsi mlk

deildir.
btn

(ariyet)

olarak yalnz topra nesneleri; iftinin iktisata

tasarruf eder. bayndrlk (almann baka balar, baheler ve girer. olmasna Belki mantk yol eski vermez. efendileri kylye kyllerin h e r t r l ta-

2 - Menkule: nabilir eyler ve

toprak zerindeki evler,

iyle y a r a t l m ) Tarihe olan

ahsi mlkiyetine
bunun baka ele g e i r i l m i t i r .

trl

Toprak, fatihler tarafndan

Bizans ve A v r u p a d e r e b e y l e r i n d e n zorla alnmtr. O topran mlk olarak tannr. her a n bakalarna

m l k e d i l m e s i f a t i h l e r i n a k l n a g e l e m e z . A m a , i f t i n i n t o p r a k z e r i n d e kendi e m e i y l e yaratt " i m a r e t " haklar t eyler kendine mlk olmazsa, yani Bu yalnz itimai g e e b i l m e k ima d a l e t icab d e i l , i k t i s a d i bir z a r u r e t t i r de. knyla iretileirse; rak t a m a m y l a rimi g i t t i k e a z a l d Onun iin E e r k y l n n aln t e r i y l e y a r a t -

k y l d e o n l a r bir d a h a y a r a t m a y a b i l i r . O y z d e n t o p ky s s z l a r , dirlik s a h i p l e r i y l e d e v l e t , t o p r a k v e iin t o p r a k g e l i r i n i n d e g i t t i k e a z a l d n g r r l e r . Sovyetlerde kii olduu gibi, toprak zerinde emek kalr.

ilenmez,

Osmanllk,

mahsul saylan eyleri alanlarn d n

mlk diye t a n m a k z o r u n d a

F a k a t bu ilk a d m , o z a m a n k i t a r i h i ve s o s y a l a r t l a r i i n d e bir k e r e atlm, a r t k kii m l k i y e t i n i n g e l i m e s i n e d o r u e n g i n bir y o l a l m t r . A y zaruretler, iftinin toprak zerindeki Bugn topraa yatrlan ve baknca e m e k l e r hesaba Yani btn bunu meye, kendini katlr. menkul eylere harcad Kyl, bilinciyle deilse topraa kendinden gibi, bizzat t o p r a n kalEer ilehaklarn boyuna oaltr. gze g r n m e y e n " m e n k u l " olma-

y a n s e r m a y e g i b i , i f t i l e r i n t o p r a a y a t r d v e bir d a h a g e r i a l a m a y a c a -

kyl emeini da yatrr. iledii mrnce

knmasna

bile,

i g d s y l e s e z e r ki, pek fazla

bir e y l e r k a t l m a k t a d r .

hazr yiyici derebeyilerin ve neslinin

keyfine brakacaksa, topra atlabilir olmadn

gbrelemeye, yprandrmamaya her z a m a n verebilir.

aldrmaz. Ancak, toprak zerinden hissederse, topraa

kendisinin

B u n u n iin iki y o l v a r d r : Y a S o v y e t l e r d e o l d u u gibi, k y l n n t o p r a k zerinde lar iin her m a n a d a y a a y a b i l m e s i , t o p l u m l s n d e ebediyen s a l a n r (ki bu kii Osmanllkta mlkiyetine kendisi ve ocuk-

o l a m a z ) , y a h u t t o p r a k yadoru gider. Alan birinci

va yava mlkiyet

kii t a s a r r u f u n d a n kaps budur.

Ondan sonra, toprak zerinde Yani

kyl

nesilleri Kyl

altka, " i m a r e t " artar. iken, mlkiyetin yu-

kylnn tanr mlkleri oalr. saydmz btn bu icaplarndan

hayatta

karda

faydalanr. miraslarna kalacak. Ya ms-

lnce

m a l l a r n e o l a c a k ? Fkh g e r e i n c e

toprak? Toprak yeniden toplum limin adna devlet bu topra kayd

mlkiyetine dnecek ve diledii ve elverili hayatla kiralayacak,

beytlmal-

grd diyelim...

bir b a k a s n a ,

"mstehakna" yeniden Bir k e r e " m s t e h a k " burada: Zamanla

kim tayin e d e c e k ? Dirliki.

in bir pf n o k t a s d a

Dirlikinin dilediini " m s t e h a k " s a y m a s evlatlara intikal kaytlar kanunca

e p e y s u g t r r bir e y . sklatrlr. Ama, ne lk

boyuna

olsa dirlikinin t a k d i r hakk bakidir. Ve u n u t m a y a l m ki dirliki insandr: geldii z a m a n l a r gibi onu idealist ve menkul k a n a a t k a r k a l a m a y a c a k bir i n s a n d r . mlklere nasl gelelim. sklp Bunlar nereye nelerdir? tansn? m

Fakat ba,

brakalm,

Ev, len sat-

bahe...

Miraslar tarafndan evi, ba,

iftinin

miraslar;

baheyi,

gelecek toprak kiracsna iin normal sat deildir.

snlar? Bu

pek mecburi

bir s a t t r . O n u n

Mirasn e olaevde mi-

lar bunlar s a t m a k i s t e m e y e b i l i r l e r . S a t m a z l a r v e y a s a t a m a z l a r s a cak? eriat gereince, toprak bakasna kiralansa nk, dahi,

zerindeki babadan

oturan

eski t o p r a k kiraclar

karlamaz:

ev onlarn

ras k a l m a h s i

mlkleridir. Yeni

kirac t o p r a n

bir k s m n t u t a n

baa,

b a h e y e d e e l k o y a m a z . D o l a y s y l a , b u b a v e b a h e n i n t o p r a o n u n huk u k a t a s a r r u f u n a g i r s e bile, fiilen t a s a r r u f u d n d a Fkh g e r e i n c e , l e n i f t i n i n mlktr. Yeni rndan kul kirac kalr.

m i r a s l a r n a ait, m u k a d d e s , d o k u n u l m a z ban, bahenin topraklamiraslar bu men-

(lenin olu deilse) evin,

m a h r u m vaziyete der. iftinin kalklsa;

kendisi veya kyl onlar Mal d e i l

mlklerden zorla a t l m a y a K i m s e de o an iin buna

k a p t r m a m a k iin y o k mi? s t e d i i n i y a p a r . bahe harap olur. boar. Neticede, ml-

eder.

karmaz.

B u s e f e r t o p r a k bile y z s t , o r a k hale g e l i r ; Kydeki enlik lr.

ev, ba,

Isszlk ve yoksulluk byk ynlar

tabii dirlik sahipleri a ve devlet gelirsiz kalr. kiyet kaps budur.

B u i f l a s t r . A l a n ikinci

Bylece toplum

mlkiyeti altndaki topran Bu k m a z d a n

kk ekinci

iletmesi

bir

kmaza dayanmtr.

k u r t u l m a k iin

hangi are kalr?

Gryoruz, timi

miri t o p r a k d z e n i n d e ; (mesela

mlkiyet sosyal,

retim

bireyseldir.

B u iki zt i l i k i d e n y a biri, y a t e k i s i k a l k m a y a m a h k u m d u r : Y a n i , y a rede sosyalletirmeli, kollektif iftlikler haline getirmeli) y a h u t ahsi mlk yapmal. yani ilikileri modern teknik k k rem l k i y e t ilimlkiyeti bireyselletirmeli: Topra

Karasaban ve olmadka, tim

kuru k z l e retim s o s y a l l e e m e z ; ne zirai retim bu sosyalleemez. retim zarurete, mlkiyeti biraz d a h a andrr.

ne snai, eder!

O zaman

ister i s t e m e z sosyal gittike

kilerini tayin

Osmanllkta

kylnn toprak zerindeki

tasarruf hakkn

geniletmekle cevap verilir.

lk a k l a g e l e n v e O s m a n l ' c a y a p l a n e y , b u i k t i s a d i z a r u r e t i , o z a m a n sosyal az bir rol oynamakta devam eden ifti edildi. rktlmedi. lnce, bu kan balar kisvesine brndrp, taotomatik surette ok m e r u l a t r m a k oldu. kabul lnceye kadar toprak zerindeki

sarrufundan

tasarruf hakkn

oluna g e i r m e k deti 3GE

(NTKAL)

ZLLER

Kadim an btn ortaa geilerinde, yani; tarihi barbar salgnlarnda, y e n i g e l e n g e b e f a t i h l e r i n aile b a k m ; O r t a B a r b a r l n k e s k i n b a b a ah ilikilerine dayanr. Ve fatihler, te o b a b a a h karlarna bakmyla kan toprak mnasebetleri meselelerini elbethalle a l r l a r .

B a b a a h a i l e d e len a t a n n y e r i n e d o r u d a n d o r u y a b y k o u l g e e r . T o p r a k i l i k i l e r i n d e niin tekrarlam ulat. koydu. Fransa's olan Fransz baka trl olsun? Onun mparatorluu ve dainess" ayn iin, mesela Yakndou'ayn denilen neticelere prensibi da Osmanl mparatorluu'nun oynad iftin blnmezliini rol, Bat A v r u p a ' d a h e m e n a y n e n zaruretlerle korumak hakk) iin, Karolenjiyen

bayndrln

arabuk "Ledrait

( b y k oul

Peki, l e n i f t i n i n t e k i o u l l a r , b a k a aile f e r t l e r i n e y a p l a c a k ? . . . B i r b i r i y l e sk s k y a bal o l a n t o p r a uzanr gider. Kk oullar, F a k a t , b u ilaBamsz-

lk z a m a n l a r , bu, m e s e l e s a y l m a z . n ( b l n m e z l i i +

b a y n d r l ) her e y d e n s t n t u t u l u r . A i l e h a y a t , g -

ebeliin y e k p a r e btnlyle babadan oula nihaye gidemez.

t e k i aile y e l e r i gibi, b y k o l u b a b a a h , aile efi s a y a r l a r .

B a r b a r l n kan b a l a r , g e l i e n b e z i r g a n m n a s e b e t l e r i y l e

a m a n s z c a a n r . Y a v a y a v a " h e r kei k e n d i b a c a n d a n aslr". Fransa'snda, sonralar buna are d n l r . Ve eski usul:

lk p e y d a e d e n t e k i o u l l a r h e s a b a k a t m a k g e r e k i r . O n u n iin K a r o l e n j i y e n

"Sonradan yarayacak atlr."(Hist.

doanlara yahut

apanage donatm
Cilt:

(ekmeklik: (hibe)
1, s. 1 8 5 )

lnceye verilmek suretiyle

kadar

geimine

bir gelir)
Gener.

az-ok yumu-

des T o m p .

Osmanllkta topran tasarruf hakk luna d a h i ta tabi bedavadan tutulur.

bile,

len

reayann

ifti

ehli hakk

osagibi,

gemez. Toplum toprandan faydalanma isteklisine ve ehline verilirken

Herhangi

yapld

lenin

olundan "Tapu daha sonra

Misli" alnr. topra tasarruf hakk I. Sleyman oullara bedavadan geer. intikal Ah-

Ancak,

Ebussuut yazs, ettirir.

tasarruf hakkn

devrinde "oullar"a (Mlkiyet Mecellesi

"AraziyiKaanunnameiHmyn
Kanunu Arazii G (1373) tarihinde mislile

erhi'Me
geiin

kam Adliye ve cak 775

Muallimi, babadan

E v k a f Meclisi dare Reisi) Atf anerkek evlada bedava, kz

evlada "tapuyu Demek, daha

ita" edildiini y a z a r . m e n u r alan ilk p a d i a h Murat Hdavendigar sonunda, erkek

Halifeden

devrinde, yani evladn bedava

mstakil

Osmanl

devletinin

birinci y z y l

faydalanma

hakk tannmtr. gei kabul edildii zaman, bundan tam

Fakat anadan 2 0 0 yl evlada sonra

erkek evlada 975, D:

(G:

1567)dr. gene

Hatta

o zaman

bile, g e i e r k e k Bu devir,

dt

halde

dahi,

"Tapuyu saray

Misliyle" verilirdi.

"Ukalayi Yahudden Yusuf Nasi"nn balad ca dii ve

"dolap" (banka)

iine s o k m a y a hara-

Osmanl'nn Venedik, Tunus telerine Yemen'e kadar btn ark ve

kadar Akdeniz'i

kestii; adr.

garp ticaret slerini

ele g e i r -

O tarihten sonra, artk tasarruf hakknn ca kaymaya balad bir s a t h mail

mlkiyete doru

boylu

boyunilikileri

zerine gelinmitir.

Bezirgan

ky r e t i m i n i n tabii ve kapal kileri ahsi

e k o n o m i s i n e s o k u l d u u l d e , t a s a r r u f ilikazanmakta ilerler. kayd" kapanyor. Hatta, Yani, gene

mlkiyet unsurlarn balarndan

16. topran

yzyl

itibaren,

" b y k oul etmesi

mutlaka

byk oula

intikal

art

kalkar.

A t f ' a g r e , e r k e k e v l a t y o k s a , i f t l i k kz e v l a d a g e m e y e b a l a r . Y a l n z bedava deil. Kz, " T a p u Misli" v e r m e k zorundadr. haklar adna alan bu ufack delik, z a m a n karnca olur; camia

Toplum

mlkiyetinde ahsi

b u r g u s u y l a b o y u n a o y u l u p g e n i l e t i l e c e k t i r . A r t k ifti mlkiyeti ambar. vasna tar. aln t e r i n d e n , Onun

i f t i - k a r n c a , tane t a n e eline gelen zahireleri bu faaliyetini

kendi yu-

hibir kuvvet n l e y e m e z . n k , hakkn

kuvvetini

i k t i s a d i v e t a r i h i z a r u r e t l e r d e n alr. altndaki topran gittike kaydn hissederler

Dirlikiler ayaklarnn

mi? Belli d e i l . Y a l n z b u s o s y a l lerini duyduklar muhakkaktr.

prosenin "tuntan Belki, o n l a r da;

kanun"lar n n d e aczdorusu Mslmankoru-

daha

larn d o k u n u l m a z mal maya m e m u r olan

camia topraklarnn

kutsiliini ve t a m a m l n bakar.

st t a b a k a d a ,

kendi karna

Kyl, knlarn macla

hi o l m a z s a , l m e m e k iin, e m e i n i salamaya giriir. ufack tarla almaya edinmektir. urar. Fakat,

k u r t a r m a y a ve alma dorudan

im-

st t a b a k a ,

doruya ya-

Kylnnki ifti, hakkn

st t a b a k a

dev

iftliklere iledii

zenir.

abalar.

st t a b a k a ,

kylnn

retimden

her gn biraz d a h a larn da

byk arslan payn

koparttktan

baka, camia toprak-

byk lde a l m a k zere geni "dolap"lar evirir. bir d e b a k l r ; miri a r a z i d e n i l e n o m u a z z a m a m b a r n ii, Fikret'in "Han- Y a m a " s

En s o n u n d a

t o p l u m mlkiyeti denilen zce b o m b o kalmtr! balamtr. iftinin b e n i m s e m e eilimi, retim

n o r m a l v e e k o n o m i k t i r . Y a n i ifti e k o n o ile h a k l a r n s i y a s i a l a n a ekonomi ikti-

misi z a r u r e t l e , karr:

mnasebetlerinin zoru ettirir. st t a b a k a l a r n

Devlete kabul

b e n i m s e m e eilimi;

d, s i y a s i dar

bask y o l u y l a , yani a n o r m a l d i r . Yani, sahibl iin, t o p r a k e k o n o m i s i n i deitirilmesi ister.

arzlar siyasi

ellerinde tuttuklar

ellerine geirirler. retim gelii-

Ancak burada minin belirli

irat b i i m i n i n

mekanizmas; Nasl? Onu

bir b a s a m a a

ulamasn

ileride g r e c e i z .

B u r a d a s i y a s i v e ilh. o y u n l a r i m d i l i k b r a k a l m . k t i s a d e n k y l n n t a s a r ruf h a k k n n isel hangi b a s a m a k l a r d a n g e e r e k y a v a y a v a st doru gelitiine ksaca 'Veletsiz" toprak (ocuksuz) zerinde iaret edelim: iftinin toprak zerinyaratt kapal bir ki-

mlkiyet hakkna Basamak:

Birinci deki

len

tasarruf hakk, gittii yere

ayn

emeiyle

mlkiyet hak-

iarmm
rak

gider.

Yani tanr eyler kime derse, topran tasarrufu da ona der! Top-

"tasarrufolunduu mik, intikal yani eden verilir. karlk her Eer ve kariyede

ecar, kira lenin ortak

ve byle olan

ebniye olunur. iftiye yere

(aalar

ve

binalar)

kenditapuyu ve da mis-

lerine eriki"ne, liyle

vereseye"

Vereseye der.
Hmyn

(mirasya) toprak Bu eit "halita

mis/i alnarak bulunmuyorsa:

miraslar yoksa, zaruretleri

ortaklar tapuyu
edilir.

(kyde)

olanlara
erhi")

tefviz (ihale)"(Atf:
Gryoruz.

"Arazii

Kanunnamei

Burada dereceli

bir t e r c i h v a r d r .

Fakat,

birinci d e r e c e pei-

de gelen tercihe gre;

imar ve tasarruf hakk, artk ahsi

mlkiyetin

ne taklmtr. T a s a r r u f t a n d o a n m l k i y e t , karlkl tesirle bizzat t a s a r r u fu kendi nfuzu altna s o k m u t u r . kinci kiyete tabi gemesi ahsi Basamak: olmas imdi tasarruf edilen camia mlkiyetinin ahsi ml-

kabul

edilince, tasarruf hakknn Yani, topran

mlkiyet miraslarna mlkiyetinden

kural

haline

girmitir.

tasarrufu,

m l k i y e t e doru "yol

olmu"tur.

Bu yolun

almasna

zaruri

sebep;

t o p r a k zerinde ev,

aa ve saire Miri t o p r a n ,

bayndrlklarn b l n m e s i miydi? Z a m a n l a bu kaytlar silinir.

"zerinde veyn
lince,

mlk,

ebniye

ve ve

ecar ( b i n a l a r iabede

ve

aalar)

bulunmasa

da iaebeihageOra-

(ana-babasz)

(babasz)

her karndaa

tapuyu misliyle
b u r a y a

le" ( A t f :

Keza) edilmesi, nce det olur, sonra

kanunlar.

artk toplum doru

mlkiyeti yokuunun tepesine varlm demektir. koarak yorulmadan inmesi kolay olur.

dan a a y a nc

B a s a m a k : Tasarruf hakk,

bir z a m a n y a l n z o u l a , s o n r a y a (fru usul mnase-

va y a v a kza... yani d o r u d a n beti); imdi yan dallara,

ocuklara geerken

k a r d e l e r e d e kol s a l m t r . ana baba bir, y a h u t b a b a bir k a r d e l e r

Yalnz, btn

k a r d e l e r e deil; Onun iin,

ile e r k e k k a r d e l e r e .

bugn

hl A n a d o l u ' d a " k a r d e " d e y i n c e bac diye sormak lazmdr...

yalnz erkek kardeler saylr. Peki ama, m kz k a r d e l e r i n evlenir.

Kzlar

ayrca ne?

kabahatleri dam

Evet: gider...

Kz e v l a t " e k s i k e t e k " t i r . Ona toprak tasarrufunOlmaz... hep ufak ufak, Niin

Byd dan

Kiisinin

altna

hak tanmak, Lakin, bir y o l u ister):

baba topran

paralamaktr.

kalyor (Osmanl iftisi, e m e k karln ayet baclar ana t o p r a k t a n tasarrufundan

para erkek

para

uzakta deilseler... Baba

kardelerinin

faydalanmasnlar?.. da,

toprann deil

tasarrufunda mi ya?... lenin maz.

pek yle

paralanmak mahsuru

ite y o k d e m e k t i r ,

Eh!...

B u d o r u s z e a k a n s u l a r d u r u r . n k o r t a d a bir h a k v a r : deerlendirme hakk. Onu yabanclara b r a k m a k ola-

miri t o p r a N i h a y e t kz d a

k a r d e , e r k e k de! 100 yl g e m i t i r . ile beraber, 17. a s r n e i i n d e -

K a n u n i S l e y m a n d e v r i n d e n beri yiz. G: 1010. doum: 1601 yl

toprak,

"arazinin bulundu(Keza). 1012, d o u m :

mevkide

sakin

kz

kardee

tapuyu

mislile

tefviz" & dil ir.

G: o

D r d n c B a s a m a k : A r a d a n iki yl 1603 ylnda olmad bu iin " y a l " a n l a l r .

bile g e m e z . Kz kardein

"mevkide sakin"o\wp

n e ile a n l a l a c a k ?

Kz k a r d e i n o r a d a " s a k i n " d e i l iken bile y l e g r n m e s i n d e n k o l a y n e vardr? stiyorsan, l bile byle kyde i l m h a b e r y a h u t ahit b u l m a k i mi? Btn seve seve ilemeye hazrdr. Ne kar? ky-

bir " h a y r "

Mezar talar

sylyor: Elhasl

"Bugn bana ise,

yarn sanadr!...

"
ister o ky-

iin i i n d e n k l a m a z . yisi mi:

l e n i n kz k a r d e i , k a r a r n alr:

de o t u r s u n , ister o t u r m a s n , devlet daha oturakl Miri toprak

"arazisinin "

bulunduu
(Keza) Ver

mevkide
gitsin.

sakin

olmayan
soran

kz
m

kardee
var?

tapuyu misliyle kira"olunacaktr. "miri ma i deniz...

Arayan

Beinci

B a s a m a k : Ya! babas 1017,

Demek,

iftinin deil haklar

kz k a r d e i ,

bacs

bile

" c a n " da, a n a s gemez. G:

patlcan doum:

m? Onlarn 1660 ylnda:

n e y e o l m a s n ? Be yl erkardei olmakszn

evlad,

lenin topra, re "Emr-i SONU

babalarna, s a n i y e n analarna t a p u y u taleple v e r i l m e k ze-

sultani" kar.

b u r a y a g e l d i k t e n s o n r a , g r l y o r ki, a r t k i f t i dar nemi labilir. Sosyal z, muhafaza O ilikilerde z t e m e l d e n mlkiyet haklarna eder. mlkiyetin ahsa verdii btn hibe, ile fera, (topra deimitir. dnd Yalnz, kalmaz. Pratikte iftinin tasarrufu

iin t e o r i n i n o ka-

m l k i y e t haline girmi say-

biim

hl

eskidir.

dpedz

halde;

biim,

t a s a r r u f kln

zaman,

haklara, rehin,

ylece miras,

tasarruf icar (kife-

haklarnn ralama).

isimleri

konarak i kitaba

uydurulur:

MLKYET SAHBNN HAKLARI: TASARRUFSAHBNN HAKLARI:

ra tir. blf i n t i k a l i adi, iare v e y a Yani, mlkiyet haklar kiralamak Topra

Satmak, Bedel

meccanen kiralamak).

fera,

mzarea

sadece Ebussuud

isim d e i t i r m i t i r . kaytlarnda

Kyafet tebdil etmimecellenin "Mzarea" 597. ady-

yokken, veya

maddesinde:

"Mecar

car"(Kiralanm

kiralamak)

la kendini gsterir. Kyl, topra bir b a k a s n a g e i c i temelli demi. Ne kar? devir devir e d e r k e n " k i r a l a d m " deil de

"dn
il de

verdim"demi; "fera"&ttim

ederken hep

"sattm",
ayndr.

"hediye
de

ettim"de"adiin-

Miraslarna Olaylar

"miras braktm"deil

tikal ettirdim"demi...
4SON

BALANTILAR miri topraklar zerindeki topluluk mlkiyetinin geliip kk retim Kanuni'den bir

Demek, tarafndan asr s o n r a Burada Osmanl yzylda alan

kemirilmesi, kanunlar. Hac

bylece

hissedilmeksizin

Kalfa'nn yz yllk hesabn birinci yzyln Kanuni Sleyman

h a t r l a m a m a k elden neticelendi.

gelmez. kinci nc

mparatorluu'nun yzyl Kanuni'nin

Aksak Timur temizledi.

imparatorluk

reformuyla

bunca fermanlarna, haklar

Ebussuut fetvalarna

r a m e n at

skdar'

gemitir. (kitapta gene " t a s a r r u f " diye yazlh e m e n b t n nite-

iftilerin toprak zerindeki

d ama) hayatta ve gerekte ahsi mlkiyet haklarnn

liklerini k a z a n d . Bu y l e bir o l d u bitti idi ki; ne s u l t a n , ne f e r m a n , ne kanun, ne devlet tanrd. T o p l u m ister i s t e m e z ve uydurduktan kanunu kendi bu bir k e r e k a r a r n v e r m i t i . mnasebetleri yukardaki Devlet, gidii ilikileo karar, Yani: ile usulca sonra, kanunlaryla tasdik edecekti.

Ekonomik mnasebetler,

sosyal

kendine Devleti

gidie u y m a k zaruretini siyasi

re de d a y a t a c a k t . hep s a y a n l a r a , d e v l e t a d a m l a r n A l l a h l a t r a n klasik misallerinden Kanun kul y r e k l i gafilbir lere, koca tarihin en biri O s m a n l t a r i h i m i z d i r . miri t o p r a k l a r n t a s a r r u f u bir s z l e k e l l e u u r u l a n o dtklerine 1 5 6 9 ) y-

kitaba ve k a n u n a s m a d a n ok evvel, eit m l k i y e t l e t i r i l m i t i . devirde aa kanun kalyorlard. ve fermanlarn "su

k o y u c u l a r bile,

stnde yaz" durumuna

R u m v i l a y e t i n i y a z a n T r a b z o n s a n c a beyi m e r , G : lnda t a s a r r u f l a mlkiyetin kargaaln yaka

9 7 7 (D:

silkerek anlatr:

"Eski edenlerin ynetilenler rine kr, kf edip, ba

byk mlkleri ellerinde ve valiler ve

defter/erdeki, midir? olan ve Deil yerleri de

Mslman midir? Keif da ondalkla bazsn

memleketlerin ve satp, beyan

arazisini olunduu gibi, gre

tasarruf sebepten, birbivaayhalkn

kendi mallan eriata kamu

Kanuni

balama

ortak alp, hkimler

ve

birletirerek kendilerine ve dzenine

gerei biiemeyip, vakflar kurup,

Bu satrlar, ilh.

geree ve

ortak alm

yoluyla

karna zarar
y z yl nnda mal satm yle

vermesin.." [26]
alnyor.

Sleyman'dan Selim zamababasnn

sonra kaleme

d e i l , o l r l m e z ( 1 5 6 6 ' d a ) y e r i n e g e e n II. Kanuni zamanndan Kadlarla vakfiyeler 1010 beri, millet,

ise, d a h a

miri t o p r a

gibi alp s a t y o r ; senetleri nal gibi ve

hatta l d k t e n s o n r a dahi d o k u n u l m a z k l m a k zeh k i m l e r de, " e r i kararak, ile oldu erif" adna bittilere ile pekl alm

r e v a k f bile d i y o r . . .

"mhr

mey-

yed'Terini

basyorlarm! 1 0 1 7 (D: Hemen mlkiyet 1601 1608) kanunlarniki b u u k a s r a y a dokunulmaDerebeylesonra, hemen

Y u k a r d a ad g e e n G : kn bir z a m a n

d a n s o n r a o r t a l a bir s e s s i z l i k k y o r . toprak meselesinde kar"... d. n k , n c e ; tndan apanolu Fransz

mnasebetlerine

b u n a g e r e k y o k . S o n r a ; " B u i k a r t r l m a y a g e l m e z , al("apanolu"nu Trkiye'de balad. kiisel m l k i y e t , A v r u p a ' d a k i r n e i n e uy(26 aban 1255) ile 1836'da idaresi, " m l t e z i m " aada greceiz: beri yanklar Esasen o tarihlerden akmlar i s t a t i s t i k ileri d e d u r d u . uyandrdktan

en dirlik s a h i b i d i r ) . Ancak "yenileme" durulmak (Senbolos: ve

406

B y k htilali

(teceddt)

19. y z y l o r t a l a r n a d o r u , istendi. 3

Glhare

Hatt Hmynu

Kasm

1839) z e a m e t kaldrld. Arazinin arazi memurlarna verildi.

"muhassa/^ar y e r i n e

Kanunun na tapucu ceye (yani

54.

maddesi,

"eshab intikaii'ri\

(yani

topran 59.

tasarruf hakkmadde: 9

bedavadan sahip kan vereseyi) kard.

3 derece yapt. tapu misliyle

"Eshap
dere-

topran tasarruf hakkna

konanlar) Ona gre:

1846 ( 1 2 6 4 ) ' d a , y e n i d e n " m s a a d e i 1- T o p r a n geii erkek ve edecek. 3 - Kz v e e r k e k o c u k l a r d a n ya kadar hak dava 4- lenin, tapu"dan 7 Ramazan saylacak. 1274 kendisinden 2 - E r k e k o c u k y o k s a , t o p r a k bal

s e n i y e " kt.

kz o c u k l a r a

b e d a v a d a n ve eit o l a c a k . kzlara intikal

bana ve b e d a v a d a n

b u l u a e r m e y e n l e r , e r d i k t e n o n yl s o n r a olu y a y o r s a : 1272 o "eshap

edebilecekler. nce lm olunun

(1857) tarihinde cemaziyelahr Kanunnamei

slahat f e r m a n Bu kanun ile

na uygun olarak m e h u r "Arazi

H m a y n i " kt.

btn eski " k a n u n " l a r , "fetva"lar, f e r m a n l a r y o k sayld.

yle deniyordu:

"imdiye araziler hakknda ler de re ki artk ve

kadar gerek ve

kamu ibadet ve

arazisine, veya yerlerindeki meclislerde datlan itibar

1284

gerekse eyhlislam fetvalarda bundan

vakflara ve sonra saray bu

tahsis Kelam

edilmi igyees-

ulu

hkmler

fetvasyla

yaplan

yaplmayacak, btn ilerde, ve

17

ahaneve

mahkeme "emirle
Muharrem son

kanunnameye

iler yaplacaktr. kanunlara

Nihayet

Divamhmayn nizamnamelere

kaleminde, veya

defterlerinde "[27]

rel btn

vakfedilen

araziler" hakknda
dereceye

edilmeyecektir.

(1868)'de, (1902'de) 1929'da, 12 an

"eshab intikal"%

karlp, e s h a b tapu Abdlhamit'in baland. Cumhuriyet'in

3 d e r e c e y e indirildi. gnlerinde gn, e m l a k sarf t a p u c a y a p l m a y a kiisel genel mlkiyet ilikileri de yeni bir

glendii ntikal

"tevsi'iintikal"glendirildi:
Artk eski t a s a r r u f ve yeni Btn mlkiyet hangi "oldu IIbu haline son

8'den modern

dereceye

karld. iine katlr. btn topraklar kiisel her-

Bylece, Trkiye topraklar bir s i l i n d i r l e d z l e r .

mlkiyet farklar

lr. Arazi vergisi ki, toplum

balantlar gsteriyor iin, son lzum

topraklarnn

sokulmas

zamanlarda

artk sosyal

lde

bir d e v r i m e d a h i

kalmamtr. Yz yllardan kabul etmek yetmitir.

beri s r p g e l e n

b i t t i " p r o s e s i n i o l d u u gibi ST T A B A K A L A R D A

iftilerin tarihi rini

bir z a r u r e t o l a r a k t a n n a n

haklar,

nihayet emeklerinin

k a r l d r . i f t i l e r i n b y l e ar gibi a l m a l a r , t o p l u m l s n d e k e n d i l e bir alt s n f h a l i n e g e t i r m e k t e n teye gememitir.

 n k , y z y l l a r c a d i d i n i p miri t o p r a k l a r d a aldklarn sanan iftiler, d n p arkalarna y e m e d i k l e r i n i anlarlar. G e r e k t e kiisel dun azna O n l a r iin yaklamlardr. kiisel

hep kendi

hesaplarna yol boyu ilerle-

bir b a k s a l a r , a r p a

m l k i y e t e yaklatklar lde kur-

m l k i y e t e k a v u u r gibi o l m a k a , e n a m a n s z s m nk alan onlar, fakat parsay t o p l a y a n kadar urasn, paralansn, Banda paylarn kazandndan ku gibi st

rlme ana dnmtr. tabakadr. ifti diledii

kendi

kt g e i m i n d e n a r ren

bir p a y a l a m a m t r . artan arslan

kara almay

kanat ge-

"sahiblarzlar,
Yani,

daima

bilmilerdir.

st t a b a k a , daima

iftiye

pek candan Arada

b a l a n d t o p r a v e r i r gibi y a koskoca miri t o p r a k l a r a n r k e n , byk toprakla-

parken,

iftiden

almtr.

iftinin ald

b a s i t bir s u s pay

bile d e i l k e n ,

st t a b a k a ,

rn a h s i m l k l e m e p r o s e s i n i v a r k u v v e t i y l e k e n d i h e s a b n a s m r m t r . Bylece, ken st Osmanl katlar toprak dzeninin kalm, temelini kazan ifti, bu ve dzenin zdrabn

altnda

btn ykntlarn

arln

srtnda tamtr. ki arpmada,

Bu suretle

kk retimle topluluk mlkiyeti arasndaiin savaan erler gibi, y a l n z e f e n d i l e r i n i n

iftiler, Allah

ilerini 1Bu

kolaylatrmlardr. DRLKLN niin v e nasl SOYSUZLAMASI ile. ilb kaldkbirer

byle oldu? Dirlikilerin s o y s u z l a m a s usanmayalm: malnda lk O s m a n l " g a z i " l e r i , olmayan,

Tekrarlamaktan lar mddete,

sahici

dnya

gz

tok gnll,

faziletli

idealisttiler. Fakat, lere ilkin bu ilk b a r b a r s a d e l i i v e k u v v e t i o k s r m e d i . r n e k olan Fethettikleri yerLB'ler, yerleip Ra-

tutumluluk ve doruluk bakmndan

kkletike, hat,

kendilerinden evvelki saltanatlarn efendilerine zendiler. oaltt. H k i m i y e t ve isizlik lks ve sefahati arttrd.

ihtiyalar

Ve gn geldi tapan

ki, o m t e v a z i ,

kanaatkr dvlerin yerine zenginlie zmrelerin Osmanlla messeseleri) geip, kolayca

bir k a d r o g e t i .

Eski s a l t a n a t a r t Enderun vesaire

kaynamas nin bilhassa

(Yenierilik, Fatih'ten kalma

saltanat mevkiside-

sonra

perde arkasna

gebe ve slam

mokrasisinden keyfi idareyi

her trl g e l e n e i v e g r e n e i y o k e t m e s i , ahsi v e

ahlak derecesine kard. Din u r u n a g a z a idi. B u s o n r a k i l e r d e b-

lk O s m a n l l a r d a b y k i d e a l : tn gaye ahsi zenginlik oldu. kapka ve n Bu

mthi ihtirasn ne derecelere vardn, hangi ekillere kadar brnd-

kandrmann ve vurgunculuun Kanuni

a n l a m a k iin,

ann vezirlerine yle

bir g z a t m a k y e t e r :

1Rum anlar.

Veziriazam
olandr. Bu sfatlarn

brahim
hepsinin

Paa:

Parga tahsil

adasndan

esir

tutulmu musikiden

bir de

Rumca,

talyanca

grmtr. Ayrca

s t n d e ise p e k y a k k l d r : Hatun bu becerikli ve yakkl gen Padiahla ayn mi? haf-

n c e Manisal bir k a d n n eline g e e r . klesine, Trke, Arapa, Bir g n , tada bunca domu olmas meziyetleri olan yldznn bilir.

Farsa ve o k u m a y a z m a r e t m e k t e gecikmez. k l e s a r a y a satlr. gstermez parlakln a r a b u k hnBu s a l t a n a t n

karn g z n e girmeyi selir. O k a d a r l a da resmi enitesi, belki

n c e has o d a b a l a , s o n r a s a d r a z a m l a y k P a d i a h n kz k a r d e i y l e e v l e n i r . ok kayn t a r a f n d a n sevilmektedir:

kalmaz:

karsndan

"Padi-

ah meier
/K

birka teatisi

saatlik

firakna
mer

(ayrla)

bile ve

tahamml mnasebete

edemez. devam
Murat,

Muhabbetnaolunurdu."
Ktp-

suretiyle

idamei

temas
bin

Tarih-iEblfaruk"zad&
1 3 2 8 , c.

Faruk

Muhammet

Tefyiz

hanesi,

11. s . 2 4 4 )

B u e s k i k l e n i n , a r a y a fit s o k a r a k , y a n i s a r a y d a u s t a s o l d u u e n t r i k a larla bodurduu Anadolu halk isyanlarndaki maharetiyle padiah muh a b b e t i de kart ve geliri karld. 1 2 y k a k e d e n 2 0 y k a k e y e (iki m i l y o n a ) -

2- Ayaz Paa: R e k o r u
tevt" olduunu haraya semtini evirdi. kaplad. yazdran Sryle Evinde

avratlkta Osmanllarn kadn 40

krd. bu

Mezar tana seme sallanr, rnei,

"avrat y z n d e n harem dairesini bir ocuk ne ka-

besledi.

Emlak ve akar

ile s t a n b u l ' u n 120

beik birden alim,

avlusunda Ayaz idi.

(kendi z evlatlar) oynard.

3-

Veziriazam Ltf Paa: H e m

Ltf

hem

tabipti. akeyi

Paa

d a r k a d n d o s t u ise, name"sinde tirdiini ve her

Paa o k a d a r kadn d m a n milyon) byle yapmasn yazar...

Mehur "Asafbirik-

her yl 4 - 5 y k ( y a n i y a r m akllnn

hazinesinde

"Gazalarda ganimetten nice mahsuf'

klelerinin

ve
de

beylerbeyliinden
"tasaddukat der. ise

helal
Kadn

itibar

olunan
(sadaka

ru'sum
ve Paa'nn

ve
hayr hep

aardan
ilerine) miri

ve hasenata

tebdil ederdim."

(Asafname)

dman

toprak

g z y a v e k a n ile b i r i k m i b u " h e l a l " g e l i r l e r i n i h a n g i e i t " h a s e n a t a teb-

dil" e t t i i n i "Deli den

(Tarih-i

yle yazyor:

Birader'in
E b l f a r u k c.

"su/u
11.

mukabelehaneler" kar
mi? s.277) ne

tesisi ile

ve

ihdas

etmesine

nak-

yardm

etmek gibi ha ika

bir asillik
Dpedz

kendisini iekedar
lemleri! En

etmitir."

"Suiu mukabelehane" de 4- Rstem

diine alan

hamam

Paa:
canl ve

"Hrvat
ezeli

dnmelerden
sahici

bir aktr"d,v.
ad,

byk

rol-

n, z a m a n n e n z e n g i n s a h n e s i o l a n s a r a y d a o y n a d . piyesinin

O n d a n sonra alabil-

"Kadn Entrikalar" idi.

Fakat

bu

kadarckla

kalsa

gl

suyu. Rstem

zamana Paa

kadar

"mansb" ( m e -

m u r l u k ) y a l n z ehil

olana verilirdi.

h e r e y g i b i , d e v l e t hizha-

metini de pazara kard. V e O s m a n l t a r i h i n d e ilk d e f a o l a r a k s a t l k l , a k s i y a s e t y o r d a m line soktu: ld

"Mans/b satmak" d e t i n i
zaman:

at.

"Rstem 1700 ilemeli hii'at, ile ilenmi kl,

Paa'nm carye tersiy idi),

malikanesi iinde ve kle, 10 mzrak, 5000 6 milyon duka eyer, cilt 2900 600

unlar mevcut idi: binek at/, ba 130 kisvesi, ift som 32 116 600 altn byk tahmin idi." erif (ki

815 iftlik, deve, gm zengi, mcevher olunmutu.)

Drt ayr yana

476 su 500 760 ta/ Nakit altn

deirmeni,

5000 ve

mzeyyen murassa kabiar/ (ki ve

4900 zere, ve edilmi mzeyyen imdiki iki

1100 altn: olarak

800 lira altn

bu

Mushaf/ kymetli

bir k/sm/n/n

mcevherle 220.000 kle

11, s . uzman,

ilenmi

kitap,

milyon

kymetinde

("Tarih-i E b l f a r u k " c. alanda

279-280) olan drt paa yan mkemmelen

ikisi d n m e , ikisi asil bakmndan

getirilirse, Kanuni

bir a I.

anlatmak

birbirlerini

tamamlarlar. Onlar, Hepsi lerce Sleyman saltanatnn Hepsi kodaman dirlik sahipleridir. Hepsinin binbyk arazi klesi, sahibi olmulardr. milyonerdirler.

cariyesi vardr. kadnlam devlet vurguncular ile, ilk d e m i r a r k - d e -

Bu ssl ve yar mir a s a l lar y o k mu?

H o r a s a n erleri, O s m a n l lb'leri a r a s n d a d n y a l a r k a d a r u u r u m m i l y o n e r o l m a k iin, bir yl v e z i r l i k t e istersen kalmak yeter, artar. Paol. Artk Kur'an

Bu artlarda ran ilet de,

m p a r a t o r l u u n drt kesinde ne kopartabilirsek,

hepsi " h e l a l i n d e n " !

"su/u mukabeiehane"c\
kitab

Veziriazam girmitir.

K e r i m bile, o k u n a c a k k u t s a l din alnmayacak birer Biz d e z a v a l l I. S l e y m a n ' n "Hamam"lar yukarda: kelimelerin hreti

d e i l , b i r i k t i r i l e c e k v e a b d e s t s i z ele haline Niin kullanllar vardr?

mcevher ekmecesi ne ackl

"Kanuni"\r.
aa

"Hamami" d e i l ?
Aaya:

yle

ya, fakat

"Kanunlarndan

kalmyordu.

Kanun,

Hamam!...
n dindarldr. yle ki evliyalndan katan hamamda u a c a k sadp kaladamcaz "hamami"lie "arabi"lii u t u u n u deil, s a r h o l u k t a n evliyaullahtan-

II. S e l i m ' i n y a m a n nlr. Gerekte dr. T a r i h e v l i y a l k t a n kamadn yazar! arap, az

Tarihimizde slamln

nedense manal

en

byk soysuzlama

alameti

olmutur.

pek g z e l

bir k u v v e t l e y a s a k , h a r a m e t t i i e y i n alp y r m e s i , saylamaz.

k bakmndan
410

Birinci rm

Osmanl

devletinin sonra, ve

sonunu meze yeni

arap hzyla

damgalamt. arapt. mest oldu.

A y y a Ylddevir, Tiunuttu. zehirleri ererhaline

Beyazt', A k s a k Timur'a kuruluun Fakat bu Selim

eden

zehir,

kinci

mur silindirinden Yeniden aratmad. ken, girdi. II.

tarihin

arab

ilerleyiin

normal

heyecan, yeniden bile 8,

keyif veren "milli

ikinci birlikte,

devir dahi,

"Kanuni" basamayla

sona

hamamclkla

araplk da

sanayi"

k a d a r d i n d a r bir p a d i a h

i k i d e bir s o r m a y a

balad:

"Acaba

arabn

eys,

Kadasker
Eblfaruk, Roma

eiebi'de
c.

mi,
s. 3 8 8 )

yoksa

istanbul

efendi-

sinde mi bulunur?" ( T a r i h - i

Osmanllk, yerini tuttuu ne boazna ba, ikinci yangnlar da dek batmt. k katt: saltanat

mparatorluu'nun saltanatnn buusu dekadans

btn olan

rezaletleriarave hamam

Birinci

Osmanl

k iksiri

Roma'nn

"Devri zevkaver kender

(Tarih-i

sabkda bir messese

Eblfaruk

(Sleyman mertebesine bile Selim Yahudi ve

s.389)

Kanuni'de) ala tevik bile Nasi'nin henz bir daha ve

mahut muavenet bu hal, takdimi itiyad olan

deli

birader Ltf

hamamlar Paa, sgrmt." ileriye gtkurumadarabndan tebehhuratmimi"

etmeye

alm;

elebi gibi "

azamdan II.

(yardm)

"DevriSe/im'de

daha ziyade olunup ettii nado hamamn

rld. na bir dan ie

Bizzat Padiah iinde bundan imi,

s.390)

"hamam kurumam yataktan

yeni ina

bakmam, ba

dnm;

dm,

kalkmak nasip

olmam

(Keza,

arapla il mi?

h a m a m sefas en

ne? H a y d a n g e l e n z e n g i n l i i n neticesi, en

huya g i t m e s i de-

Bunlarn

mantki

saf ekilde s e f a h a t d e m e k olan

y a n g n d e i l m i d i r ? Y a n g n d a a r a b n r e n g i v e h a m a m n s c a k l v a r d . htimal lesi beyler h a m a m l a r d a arapla ate kesilirken, a y a k t a k m da, "Bir y a n kargaalk ve apul vesiarap ve hamam hazrlamak zere tahta saraylar tututuruyorlard. gn o l s a d a , a y d n l k g r s e k " k a b i l i n d e n e n t a b i i

b e y i n l e r i y a k a r k e n , s t a n b u l ' d a 3 6 bin evi b i r d e n a l e v e s a r a n y a n g n l a r kyordu. 2- FTNN "VASITASIZ Dnen Nasl ci, bu DORUDAN VERGLER" suyu nereden geliyordu? Tabii "iftilerden... b e y l e r e ikinSMRLMES:

deirmenin

geliyordu? Gelirler:

Merkezdekilere tara

beylerinden;

nc derece dirlikilerden; iftilerin eriat ve kanun

dirlikilere de iftilerden geliyor. ey ok basittir: gelirler, yalnz r

gereince verecekleri kadar basit ve normal

ve ift A k e s i ' d i r . alist ilbleri

Fakat bu

ilk ide-

d o y u r m a y a yetebilir. Yukarda rneklerini

grdmz hamam

ve ihtiyalar ruretlerini iftileri Dorudan, iftiyi

arttka, a a d a k i alan geni t a b a k a l a r n y k l e r i n i ve zabir d e v l e t v a z i f e s i balca iki klna sokulur. 1-

oaltmak nne geilmez

normalin
2-

stnde

smrmek

yoldan

yaplr:

Dolaysyla. smrme smrme, zamanmzn

dorudan doruya

Dorudan

"vastasz

verger"m\

and-

rabilir. O da balca e k i l d e g r n r : a) Yarclk; ade hakk. a) nda

b) A n g a r y a ; c) Msa-

Yarclk: B u n a
rastlyoruz. rn

ortak toprak

(erikyer) ad

verilir.

Balangc

belki

daha eskidir.

F a k a t , ilk d e f a r e s m i v e u m u m i t a r t m a l a r a I . S l e y m a n a -

lkin;

kata ka olaca gitmezler.

e t r a f n d a m e s e l e l e r alr. r , a d n d a n Fakat, s e f a h a t st t a b a k a y uratlr. hazr yiyici

d a a n l a l a c a gibi o n d a - b i r d i r . e r i a t v e o n a u y a n ilk t e m i z g e b e l b ' l e r de hibir vakit fazlasna bir s n f h a l i n e g e t i r i r k e n nu anlar. Lakin, makta beyler kendi arzularn, a r a b u k Allahn ve allahlatrdklar pabu ak nokta y o r u m l a r a iftiler rn

onda-bir olduunda direnirler.

H a r a m b i l m e s e d e insaf bilen h e r i n s a n bu-

diahn iradesi klna s o k m a y a kalkrlar. gecikmezler. r ile h a r a c n

F e t v a l a r ii din k i t a b n a u y d u r -

lkin;

birbirine k a r m a s n d a n faydalanlr. r nedir? paylama)dir. Harac Mukaseme ise, r de-

Elbette o n d a - b i r d i r . A m a , sizin r dediiniz b a k a l m r m d r ? Hayr:

"Harac Mukaseme" ( h a r a c
ildir. te makszn evrilir; u halde onda

bir a l m a k a r t s a y l a m a z . veya filan topran karakteri ile zerinde "r" durulkua

somut olarak falan Ebussuut onda-bir deti

efendilerin

bir

mantk oyunu

erikin

kaldrlr:

"Meseie: karldktan doruluu alnr.

lal

r saiarye sonra, kalan Hara kadar kararlatrlm

(ift akesi) ksmdan onda-bir merudur.

(Kaanun

ile phe olmaz.

kartrlrsa olunur alnan Sekizde mu? r bir

Hamza

salaryerin Cevap: deildir. alnmak

Paa,

miktar

Saiaryenin Topran gre taCeAma, LaNi-

mdr? elbette alnmak

[28]

r adna

hara paydr. Yarya

Topran

tahammlne topran
Tevkii

hammlne gre helaldir."

zamannda). G r l y o r ki, henz fetva dahi tekim
412

Sultanl

harac

yarya

kadar karmakta

eriata

dayanlr.

pratik olarak sekizde birden

(1/8) y u k a r y a kamaz. frlar:

kin, a d m a t l m t r . O n d a n s o n r a a r t k i y o r u m a , y a n i i n s a f a k a l m t r . basamaklar yava yava yukarya doru

"erik zlsa, yazlr.

(ortaklk)

yerleri sipahiye hini tahrirde

(son

rden ol

ziyade vilayetin
"Zhd

yar r,

ve hams

bete
(bete

bir yabir)

baz yerlerden Ve r

yazmda)

hamstan
Kadime-i

alnagelp
bir

r yerine
yazmas")

hamsi
o

alnr.
zamakarkaartk

Kanundur" ( K a v a n i n i
Gryoruz, na larn kadar yalnz

Osmaniye. gibi,

karmza

"erikyer"kmtr. bu Ve

Yani,

dirlikiler,

basit devlet m e m u r u

iletmeye

hibir suretle

makszn rlerini almakla yetinirlerken, ilemesine deil, fakat iletilmesine zerlerine rtrlrlar. yarsn

s e f e r o n l a r da, o toprakta, (mahsuln)

baz t o p r a k dirliki

bir e i t ilkel

k a p i t a l i s t gibi

"ortak toprak' y a z l r .
aa bete mi,

m e m u r d e i l t a m bir y a r c kylye verdi sahip kar. Yani yukarki

klna girer.

Ekinci t o h u m u n ve k z n de yarsna

karlk olarak rnn bir p a y u n u t u l u r :

"Bir sipahi, ne tohumun yarsn alr. ve kanuna kzn

birini) bu yarc dii ldr: ya bile iin,

defterde kzlerin Ama Bana

ortaklk yer yarsn sahibi arz

diye

kaydoiunsa, alnan yarsn diye

koruyup

sipahi de
ileten)

topra yarsn tohum Yarsn

s.92)

ileyealmas ve alrm
(onda

verirse,
(topra

rnn alamaz.

uygundur.

vermedii senede defterde

rnn
(Kavanini

rn

ortak yerler
ortaya

kaydoiunmutur.
Osmaniye

diye reayay

taciz edemez." [ 2 9 ]
k a d a r c k bir i c a d n

Kadimei

kmasndadr. Bu kapy bakar.

Dirlikiye artk iftiyi istenilkullanmak tek tarafDeftere bir i f t i n i n ise y a r y a r zamanda bilenler

haline s o k m a n n yolu gsterilmitir. k a d a r a r t r m a k iin a l m bir k a p d r . iftiye sorulmaz. Dirlikinin

Ortak yer prensibi, r

arzusuna

topran ortak yer diye yazdrd vermesin!... Hayat ve mukadderat kanunlarn lastii ortak yer icadnn hatta

m, o n d a n s o n r a i f t i , sk o devirde, anlalr.

elinde t u t a n , deil zavall kendiliinden tohum,

modern

nnde manas

kylnn

gk d i y e m e d i i n i

Nitekim ok g e m e z ; b e t e bir,

dirliki;

k z v e r s e de, v e r m e s e d e r

i k i d e bir a l m a k d e t h a l i n e g i r e r :

"Ortak yerleri sipahiye yerlerden son yazmda bir yerine bete bir alnr.

rden r Kanundur."

ziyade
[30]

yarm

ve

bete

bir yazlsa, terk edenden

baz onda

bete

bir yazlr.

Vilayeti

(Kavanini

Kadime-i

Osmaniye) fakat

b ) Angarya: O r t a k t o p r a k t a k i ylda zin hususiyle dirlik sahiplerinin bedavaya Mesela, gnderilir. Kadime'ye btn

yarclk yolu,

kyly

muntazam,

bir s m r m e k t i r . A n g a r y a n n snr y o k t u r .

Umumiyetle askerlerin ve

ileri, i f t i l e r e h i b i r k a r l k d e m e k s i -

Kavanini

gre

bir v i l a y e t t e

demetten

almak

"Kadim" dkecek.

ise,

iftiler:

"Askerin

demetini

reaya

tarladan

harmana

getirip

Hkm

erif."

"Kadim" n e
ey d e m e k t i r . d o r u s u dirliki gene lerin reaya

demek? Kadim

Kimsenin

bilemedii

kadar

eskiden

beri

yaplan daha da

olup olmadn

kim t a y i n

edecek? Allah

bilir,

bilir. n k i d a r e gibi a d a l e t d e o n u n e m r i n d e d i r . baka birok angaryalar btn alan kyllere grdrlyor: Dirliki-

N i t e k i m g e n e o eit f e t v a l a r l a dirlikilerin olsun olmasn olur. haklarn

pazara s a t l m a y a g t r m e k , a m b a r n a t a m a k en tabii an-

garyalardan

"Bir ra,
dime-i

raiyyet ve

r cari

her olan

hafta ambara

zor gtr
ve

ve

terke

satlyor

(okunamad) Ve hari

pazareayada
Ka-

kynde

demek

kanundur.

dahi bu kanun

ve icra

(geerli

uygulanr)

olunur." ( K a v a n in i

Osmaniye)

c)
ta

Msaade Hakk: i f t i n i n
hakk bile z a m a n

birok hareketleri zaman dirlikinin

gibi

birok haklar,

hat-

mlkiyet

emrine verilir.

Kylnn B u n a bir-

t o p r a k t a n her trl istifade hakk dirlikinin m s a a d e s i n e tabidir. ka misal:

"Eski kamu la ekilip na sayg

rir:

topran

alp

satmak ayrlk

ve

ekip

bimek kanuna Zira

Topluluun

aykrdr.

Zortavrlarkiilere

biil irse, esastr." [ 3 1 ]

gene

olarak hkmoiunur.
Mutebere)

kyllerin
otlan

(Kanun-u

k a p t r m a m a k iin g z e l

bir u s u l , f a k a t , a l t n d a h e m e n i s t i s n a s

ba gste-

"Meer

ki

oiyaylann

hali guhi

(dalk)

olup

sahibl arz
Yaylann

izniie
dalk

alup
sayl-

ziraata kaabii ola.." ( K a v a n i n i

mas dirlikinin takdirine,

Kadime-i

Osmaniye)

izin v e r i l m e s i d e k e y f i n e k a l m t r .

"Zeyt olamaz.
sipahinin

kenduye (Ebussuud)".
iznine

geen
Bu baldr.

deirmen
yzden

yerini

sipahiden

izinsiz
de

beye

kadir...
iin

mlk saylan

deirmen

satlmak

"Bir yerin teberdir7'

deirmen canibini "Zeyde

sipahiye mevkuf at hasl ise

haslkaydoiunup emininden mevkufat mr

mezbur(ad\ ve tapu veremez."

Dirlikiye

geen)

deirmen hangisi mudeir-

miri

ile

a isa

emini

(Ebussuut) kaydolunan

Mevkufat:

Devlet tahsildar

demektir.

m e n y e r i n i , o v a z i f e y i v e r e n d e v l e t bile bir i f t i y e v e r e m e z . Btn bu lahiyet"lere Adam, iyiliine toplumda m s a a d e ve tahditler, h a p i s h a n e m d r n e v e r i l e n "idari sebenzerler: Srf yetkili (insanst); Ama ne bu adamn insaf ve namusuna yetkileri kalmtr:

fevkalbeerse de

bir p e y g a m b e r s e , kendiliindenci Hatta

yurttalarn yryen bir

harcayabilir.

kanunlarla hakl

"peygamber" kendisinden

kadar azdr.

pek

olarak Hazret-i sylemitir.

Muhammed u

sonra

peygamber yetimeyeceini

h a l d e y e t k i l e r , a l e l a d e kii s z d r m a k iin

menfaati gden efendinin elinde yurttalar kullanlan birer k o r k u n silahtrlar!...

dirhem dirhem
414

3-

FTNN "VASITALI

DOLAYISIYLA SMRLMES: VERGLER" kolayca Ve anlatabilmek ziyade iin, zamanmzn vergiden

Bu tutma .

eit gibi

gelirleri,

"bilvasta
muaf

vergi"\er'me

benzetebiliriz.

daha

st t a b a k a l a r dirliin bir

imtiyazlar eklinde grnr.

Barkan, mali

(/kc7 5 8 .

Birincikanun baka

1937)

"immunit financibu eit v e ift mahifti er'i

re" ( m a l i
imtiyazlar hakkndaki

muafiyet) olmadn muafiyetten Beyi

ileriye srer.

Halbuki dirlikilerin Ayrca,

bir e y d e i l d i r . ve

her karar en s o n u n d a Sancak mer, bile y o l s u z ilan iftilerin

m u t l a k a dirlikinin y e t k i s i n e katlr.

Trabzon keme d) olur.

(...okunamad)
edebilir. dolaysyla

hkimlerin

kararlarn

Hara Muafiyeti:
ve zirai

smrlmeleri,

st

tabaka ile

iftliklerinin

iletmelerinin

birok vergilerden

muaf tutulmas

Toprakta

hara

muafiyetine saiarye

dair: olmayan
(Pir

"Saiaryesi defterde pahi iftlikleri yerlerinden

me) Salarye: rda grdk. Trabzon Sanca Deil riye midir,

mestur ( y a z l ) alnmaz."

sadahe

(efendilerin) Kavanini

ve

si-

Mehmet:

Kadi-

ift A k e s i d e m e k t i r . b e y i n i n II. Selim zamannda yazd ikyetleri yukahatta reaya iftlikleri bile Bu eraitte iftiye

"sadahe, st

ve sipah" i f t l i k l e r i ,
tabaka

haraciye midir;

doru d r s t kaytl d e i l l e r m i . iftliklerinin tahmin Onlardan

"defterde

mestur

olmayan"
baka

edileceinden

ok olacaklar bindirmekten mayaca

kolay anlalr. nedir?

ift a k e s i a l m a m a k , y k

Yer vergisi byle o l d u k t a n sonra, btn teki vergilerin anlalabilir.

b a k a t r l ol-

Dirlikilere verilen vergi imtiyazlar ve muafiyetleri, onlara defterde yazl o l a n g e l i r d e n a y r v e ar bir kr b r a k r . a) B u n l a r a d a i r bir iki m i s a l : klak) ifti iin sabit ve mu-

Otlak Hakk: ( R u s m ' u

bir rakam deildir.

yaylak,

rusm'u

ayyen iayup alnmak Bu

"Rusm'u

klak

ve ve

rusm'u

yaylak yazlan gre

buz

her

kim

kup veririz
yazya kim

yayiayup tahammllerine deyu

ve kavga
Esas Dirliki,

inp gre

krusum "

otundan kanundur. itibar bapta

stnden

yararlananlardan rusmu rusm alnr.

stndeki

Defterde tahammlne
yaz, almaktr.

edemezler. alnmaz. "tahammdemek

Defter mucibince
dner. bilecek? kalmtr.

Bylece vergi lr.

defterdeki

lne gre" v e r g i

Bu

"tahammf

dirlikinin takdirine,

baka tabirle insafna baka, iftilerden de

"TahammT' takdirden Dirliki ardan gelme yabanc

dirlikiye o l a a n s t gelirler de brakrusum almakla k a l m a z , d-

bir o t l a k t a y a l n z y a z l

srlerden

"Ecnebi Otlak Hakk" alr:

"Otlak da sum den

de)

Kanunu durup ala srde mer;

(ky)

budur otundan

ki ve

hariten suyundan ve

kimesneier intifa

koyunlarile edp ve koyunlar muteber. karye

otlak r bir

zamannve sr radsr(ev-

geip

(yararlanp) her300 Kanunu bir iek,

gibi nesneler bir tokiu

vermezse, bir koyun (...okunamad) otlandan Sana tekaliflerimizi hkmoiunur."

ol makulelerin

dolunup

vasat srden tayini

edna Ervde Hariten ziyadesin

otluk hakk

alnmak kanundur. yerlerinde faydalanrsa: defterde

(Kavanini

yani

hudut yoktur. rsumu verrz." verup

bikaryebiz

ri kariye mizin aiup ve

mezbur

ehaiisibizim diyemezler.
Osmaniye)

toprandadr. den

verilen

(vergilerimizi)

"Cmle

mahsulsahipuiarza
lecek fazla

Kadime-i

Y a n i , o y e r l e r i n r n , r u s m u n u i f t i l e r v e r i r . Y a b a n c s r l e r d e n geirad d i r l i k i alr.

b) Koyun koyunda "25

Hakk:

(Adet'i

anam, eden ake

anam

ve

al) ve

300

koyun

bir s r H e r 100

h e s a b y l a , ilkin

her 300 k o y u n d a n 150

5 a k e r u s m u al s i p a h i alr. k u l l a r a l u p " al alnr. kt. Bunun Kavanini koyun her 140' Kadime-i u

ake de c e m

harac bir

"herbir
10'u koyunbu

zeminden
da dan nah

bir derece maktu" cemiine varan

hazineye, Osmaniye,

"harac
miriye

kullar alup" g i d e r d i . . .
hakknda,

Sonralar,

bir a k e a l n m a k d e t i atar:

sonraki vergi arlamas boynundan

hi o l m a z s a

k a d a r c k syleyip g-

"Bu
u

bid'at rusm

Sinan
Fakat

Paa
hesabn

eylemitir.

Cevabn
Paa ayn

ahirette
koyun vergi

vere.
bana bu

Hala

ka-

nunu muteberdir".
bir a k e

"mansp satc" Siman ulufeliku/"\avd,an

iin koyun

koyduAskerler

bidatinin

br dnyada

veredursun,

dnyadaki

"sadahe,

mnakip,

tmarlu,

alnmaz.

de, a n c a k 150 Bir b a k a d halde teki

koyundan fazlas

bana

bir a k e v e r i r l e r . ile y e t i n i r l e r .

imtiyaz daha:

H e r bir k o y u n d a n h a v a s h m y n bir a k e al-

h a v a s ile, t m a r v e e v k a f l a r y a r m a k e Baldan r alnr. Yalnz,

c) Kovan s baldan
(Celal Bu

hakk:

"Ansyla alnmaz. kemalini

K gdakafi'

alnmaz.

Bal

salmak

art

deil,

baln

bulmas

Bey'den: ite

"Kavanini

Kadimei O s m a n i y e " el y a z m a s s.99) h i y e r a r i y e - m e r t e b e y e gre ayrlr:

imtiyazlar, u

1- Kadae, 2- Kale van hakk

mderris, dizdarndan,
alnmaz,

mlazm,
10 oldu

yenieriye,
mu;

askerin-,
veya gibi

9'a

kadar

olan

koKo-

vanndan r alnmaz.

h e p s i n d e n alnr.

ulufeli

kapkulundan

tmar
alnr).

sahibinden:

(hisar erenlerinden: alnmaz: r

Reaya

d) Mlkiyet lan)

sahiplerinden balasa, "Bu diyarda Sipahi

"ZeydMlknden kaadir" olur mu?

vafr Olamaz.

(oa-

kovanlar nk:

almaya

NiMlkte

in?
416

alnan

icareyi arzdr

(toprak

kirasdr):

olan
ma,

er'e muhaliftir."
s.100) iftilerin

(Pir

Mehmet,

Kavanini

Kadime-i

Osmaniye,

Yaz-

byle gerek dorudan, hazrlam olur.

gerek dolaysyla unsurunun,

smrlmeleri;

Os-

manl

toprak ekonomisinde

derebeyi

"ilk biriki" d i y e b i l e c e i kr k u v v e t l e Bu an biraz iin

miz t e m e l l e r i n i Nasl

kapitalizmden nceki ada sermayenin k a n u n l a r ve keyfi dirlik sahibini Zira,

ilk b i r i k i m i

rin o y u n u ile o l u r s a , d i r l i k i l e r i n ylece geliigzel daha ilerlemesi, hazrdr.

mlkiyet sahipliine doru gelimeleri de bir i d a r e ile h a z r l a n r . istemez, adeta kylnn amanszca ister hadiselerin zoruyla

mlkiyet sahipliine gtrr. her ey 4-

smrlmesi

TOPRAKBENTLEME

TOHUMU (toprak kleliinden) kaynak

Klasik tarihte, a n g a r y a n n t o p r a k b e n t l i k t e n ald anlatlr. H a l b u k i , g e r e k t a r i h t e nasl Osmanl toprak tpk yle a n g a r y a Bunun beyliklerinde son

b o r l u l u k k l e l i e kap a a r s a , bir para olan Tuna

m e c b u r i y e t i de, z a m a n l a t o p r a k b e n t l i e kap a a r . rejiminden zamanlarda grlen gelimedir:

ak rnei,

"Tuna ekleriyle olay ki rinde liklerin na luca ksmen zinesi mlkiyeti mu ilen siyle, Rusya rupal ok i udur: defa

beyliklerinde birleik olarak, angarya Bu her Angarya

angarya hkim emekten eyaletlerin veya

almak snfn

tabii kesin

irat haracn

ve

toprakbentiiin tekil ediyordu. aksine temeli bal Bu Romanya kamu tarafndan ekilirdi. ihtiyat fon zere ellerine mlkiyeti deildi.

baka Orda belzerine iftbatopolarak, eyaletle-

emek nadiren en hatta

toprakbentlikten kaynak ilk retim

kaynak alr; alr.

toprakbentiik

byledir. Ama, bir ksm

yordam, yeleri

kurulu idi: iletildi; iin de olarak

bu slav

Hint biimi kamu topra)

ze i mlkiyet (ager pubiikus: kt yllar ve oradaki iin Zamanla,

olarak kamu kamu ve baka sava olan kamu ama Rusya, (Ceylan) bizzat alklarn Boyarlar

br ksm rnleri ksmen sava, beraber bu din kullanlyordu.

topluca harcanmak dinin de

ihtimaller iin ve arazisi henz Gazali

sair kamu hizmet ait angarya kurtarcs Rus

masraflarna ykmllklerini emek haline

devlet hageirdiler. kaayn fiiian

yksek yetkilileri kamu almlar, Bylelikle d e i i, 1831'de ve

ile

Hr kyllerin zamanda

(efendilere) hrszlar

zerinde dnd. hukuka

topraklarnn geliti; kanun bylece liberal

toprakbentiik mnasebetleri geliti; derken ekline Tuna ccelerinin cihan ykseltti. tabii, tasvip beyliklerinin

toprakbentlii kaldrmak bahaneKisseiev'in tarafndan manyalarn yana dikte edilmiti. tekmil Av(K.

ettii Angarye

Kodeksi

byk aalarn,

kendisinden

kazanmt."

M. Kapital c. 1, b l m 3, a y r m 8, m a k a l e 2)

Yani, baki

Osmanl

mparatorluu'nun reayas ifti

"miri toprak" p r e n s i b i ,
olarak kald: Resmen

velev

ismen

kaldka,

Osmanl

olsun toprak-

bentlemedi. Lakin getirmiti. fiilen; angarya zarureti, alan kyly toprakbent durumuna kaldka; Rus Boyarlar, kylye igali zerine yaplan

Belki O s m a n l her k y l y e 14 "gn"

lmedike, Osmanl giydirememilerdi. yazyordu.

t o p r a k b e n t sfatn "uzvi tzk"; ot y o l m a diye

kanunca

1 2 g n a l m a g n , bir g n t a r l a ii, bir g n angarya Buradaki "gn"ler:

"birgn-

lk
dan knt

ortalama
dolay,

rnn

meydana

gelmesi

iin

gereken

alma"

olduklarn14 gn ve taBu 210 Geriye

beher "gn", gerekte gn B u n a y o b a g i e ad

buluyordu.

O zaman angarya

42 gn olur.

ile " o l a a n s t h i z m e t " iin

( z u b u s ) i iin

1 g n ( a s l n d a iki g n d e y e t m e z ) k a t l r s a ; a n g a r y e 30'u gelir. kt hava ile k a p a n r .

58 g n e kar. Ulah z i r a a t n d a yln 210 g n a l m a y a m s a i t t i r . g n n 40' pazar ve bayramla geer, rayici meydana

140 g n k a l r . O n u n 5 8 g n ( 5 6 / 8 4 ' M a r k s ' a g r e % 6 6 1/2) 5 8 / 8 4 ' t e n : % 6 9 , 0 4 bir s m r m e Onun dorusu: iin

angarya

"mays

aynda

balar,

kasm gibi:

aynda Uzvi
alt

biter".

Daha

"Zafer sarhou yln 365gnne

bir yobazn

haykrd

Tzn
tabaka

12

an-

garya gn,

uzanr." ( K a p i t a l )

Etabn

hayat-

na geii byle olur:

O n - o n bir m i s l i a r l a m a ! zerinde durmuyor. manasyla beylerin mlkylFiilen

Marks, O s m a n l t o p r a k r e j i m i n d e k i ifti t o p r a k l a r dikleri y topraa da sadece

B u t o p r a k l a r n miri o l d u u d a h e s a b a k a t l r s a , y a n i i f t i l e r i n e s a s e n ile-

tasarruf e t t i k l e r i , y o k s a
daha

modern

kiyet sahibi

olmadklar ise e n

gz n n e getirilirse, aalarn ve kanlmaz neticedir.

hukuken topraksz duruma drmeleri

kolay anlalabilir.

toprakbentleme

AYRIM CAMA

II MLKYETNN AIRILMA VE DEREBEYLETRLMES

ki Blm
melidir:

Toprak Rejimi:

Yan

yana

karma

dzen

toptan

hlasa

edil-

Miri t o p r a k l a r n a k b e t i n i a n l a m a k iin, teki t o p r a k l a r l a o l a n m n a s e b e tini g z n n e g e t i r m e k a r t t r . Onun iin, uzun gelimelerden sonra, tekH m y n " verebilir. mil O s m a n l m p a r a t o r l u u ' n d a m e v c u t h e r t r l t o p r a k m n a s e b e t l e r i n i biz e e n son v e e n t a m e k l i y l e " A r a z i - i Kanunname-i

B u k a n u n u n birinci m a d d e s i , b t n O s m a n l t o p r a k l a r n y l e be p a r aya bler: Bunlar:

"Birinci madde:

Memaliki

Deviet-i Aiiyye'de

oian

arazi be

k-

smdr"
418

1-

"Arazi-i

Memluke"

(ahsi

mlkiyet topraklar);

2-

"Arazi-i

Miriye"

(btn t o p l u m u n mlkiyetine giren topraklar); topraklar: zi-i (l: Bu M l k i y e t i din y o l u ile a h s l a r a M e t r u k e " (yer yer t o p l u m l a r a

3- "Arazi-i

Mevkufe" (vakf 4- "AraMevat"

kaydrlm topraklar); 5- "Arazi-i kalan topraklar).

braklm topraklar);

S a h i p s i z , y u k a r d a k i drt b l m dnda

5 eit t o p r a k l a r n t o p l u m v e y a ahs m l k i y e t i n d e b u l u n d u k l a r n a yle bir t a s n i f e uratlabilirler:

gre ayrtlar yaplrsa,

I-

Tam

toplum

mlkiyetinde

olanlar:
umumi toplumun ve orta maldr.

a) Miri toprak/ar. rn o r t a maldr.

mparatorluk lsnde, K y ve kasaba gibi

b) Braklm topraklar.

hususi

mevzii

toplumla-

II- Toplumla a) mal

ahs

Arasnda

Geit

Olanlar:
gre daha ziyade toplum orta

l topraklar.
gibidirler.

Sahipsiz

olduklarna

b ) Vakftopraklar. hs

Din

garantisiyle

ahslara

dtkte,

daha

ziyade

a-

mlkiyetine yaklarlar. I I I - Tam

ahsi Topraklar.

Mlkiyete
(Arazi-i

Girenler:
Memluke) gre tasnif edersek, hepsini

Mlklemi
Bu tasnifi birden iki I- Orta Mal

bir k e r e d a h a ,

gerek olaylara topraklar,

zt b l m d e t o p l a y a b i l i r i z :

Topraklar. Topraklar.
geirelim.

Miri

braklm topraklar, topraklar,

l t o p r a k l a r .

II- ahs Mal

Mlklemi

vakf topraklar. mnasebetleri

B u iki k u t b u n c e a y r a y r iinde Igzden

m a n a l a r y l a , sonra karlkl

O R T A MALI T O P R A K L A R Rekabesi Beytlmalde yukarda: olan, ihale ve t e f v i z i devletBu

1- Miri Topraklar:
topraklarn ne

e y a p l a n v e t a r l a , a y r , y a y l a k , k l a k , k o r u gibi olduklarn,

kullanlan yerlerdir.

"Osmanl

Toprak Dzeninin

Prensip-

leri"

ile

"Dirlik Dzeni" b a h i s l e r i n d e
bildiimiz den; 3gibi: 21-

grdk.

Bunlar, plan ve

Mlkiyeti (rakabesi)
prensiplere

btn gre iftilerce

Mslmanlara yaplan top-

(beytlmalde) raklardr. 2 - Braklm

Datm belli

devlet eliyle ya-

Tasarrufu ( i l e n i p

deerlendirilmesi)

Topraklar: ( M e t r u k e )
(amme)

Ferman

veya

Defteri

Hakani

Su-

reti v e r i l e r e k k a m u

ileri v e t o p l u m c u l

(kollektif)

faydalanmalar

iin

ayrlm

olan

yerlerdir. hemen

Bunlarn:

1)

Mlkiyet ve.

2)

Datm b a k m n Tasarruf; ve d a -

d a n miri t o p r a k l a r d a n ha dorusu kullanm Miri nrlar. ildir. ky ve olarak a) lardr: b) topluca Kime herkese lar g e n e Yalnz, topraklar Daima, kasaba

hi f a r k l a r y o k t u r . Y a l n z 3) miri t o p r a k l a r d a n

bakmndan

b y k bir f a r k v a r d r . kulla-

tek tek, yani

fert o l a r a k iftiler d e e r l e n d i r i r ve hibir vakit u v e y a tarafndan ve daima ikinci

B r a k l m t o p r a k l a r ise, dorudan gibi blmleri iki yani

bu ferde m a h s u s dederecede (kollektif) toplumcul

doruya toplum, veya toplumun

kullanlrlar. eidi vardr:

Braklm topraklarn

"UmumiNas in",
U m u m i yollar,

btn

topluma,

herkese

braklm

toprak-

p a z a r , p a n a y r , iskele,

n a m a z g a h , m e s i r e , m e y d a n giyani topluluklara baltalk, braklm

bi a l a n l a r .

Muayyen

Ky

ve

Kasabalar

in,

topraklardr:

O t l a k ( M e r ' a ) l a r ile y a y l a k , alanlar.

klak,

h a r m a n y e r i gibi

faydalanlan

Bu topraklar nereden braklmlardr? birden, miri i s t e r belli

braklmlardr? Tabii Elbet a h s l a r a ky ve nk ahs deil. k a s a b a l a r iin

miri t o p r a k l a r d a n . ster " u m u m olsun, kimsenin nas"a, yani deildirler. braklm toprak-

saylabilirler. baka

o l a r a k hi

kullanmlar u

iki a y r d g s t e r i r : i h t i y a l a r iin a m m e ileri ister u m u m i aittir. miri t o p r a k l a r d a n gsterir. Yani, ne de her g n d a bu, m i r i t o p braklm topiktisaiin f a y d a l a n r l a r . ( h e r k e s iin) o l s u n ,

1- Ekincilikten 2- ster mahalli faydalan, ha

( k y v e k a s a b a iin),

kiilere deil, topluluklara

Medeniyet ilerledike, yazlan ve ekilen b y k bir p a r a , ne bir raklarn raklar di) soysuzlamasn uramtr. hem btn halkn faydasna, deil, kii gelimesini

braklm topraklar srasna geer. A m a

snf insann

tekelindedir,

baboa ( g a y r i

israfa Bilakis,

hem

d e t a m a m y l a iktisatlca h a r braklm topraklar, doruaz ik-

canmaktadrlar. dan dan sire ka

Bir k e r e , Yollar,

ky ve

kasabalara Umuma

d o r u y a zirai retim i i n e y a r a r . pazarlar, doruya ve iktisadi;

braklm yerler daha

tisatlca deillerdir: lerinin grnen

panayrlar,

iskele yerleri gene dorumnasebetaarlar. bize Mebo baufuklar

deiim ve
yararlar. gerekte

leim ( m b a d e l e ve t e v z i ) Sosyal ilerleyie y e n i

gelitiini Mslmanlarn gsterir. toplant

genilemesine meydan,

medeni i h t i y a l a r n

Bugn

namazgah bile,

yerlerinden

bir e y d e i l d i r . Demek, b r a k l m t o p r a k l a r , miri t o p r a k l a r d a n k m a k l a b e r a b e r , o n u n h e m o n a hi zt d e i l d i r . S o s y a l g e l i i m i d e k s t e k l e kolaylatrr. dursun

pek uzana gitmez, mek yle

3-

Topraklar ( M e v a t ) : tasarrufunda sesli kari hali olan ve

(uzak

Kanun

yerleri

yle tarif eder:

"Bir kimsenin i na r halde, yksek

yecek)

olduu kimsenin

ve

ehaliye l

terk

ve

tahsis

kln madi(iitilme-

isti ma

olunmyacak yani aksay-

derecelerde
yer

kasabattan
olan)

uzak bulunan, mahallerdir."

mera-

(meskun

snrndan)

tahminen

birbuuk mil yani yarm

(Arazi

saat mikta-

mesafe

budiyeti

Kanunnamesi

madde 6,

1274 G.

1857 d o u m . ) balca l art gz n n d e tutulur: toprak kullanlrsa, Ky ve miri top-

Bir t o p r a a " l " d e m e k iin,

1- Kimsece iletilmemekte
rak dan saylr. 2- Bayrdr uzakl; toprak

olmak: Belli

Yerlerden
l

Uzaklkta
l

Bulunmak:

kasaba-

ak sesli a d a m n saylr.

iitilmeyecek,

bir b u u k mil, y a r m olursa, Ebu

saat mesafededir.

toprak bayndr yerlere

bundan yakn art

braYu-

klm

"Bu aksay
deil

mrandan

uzaklk'

mam-

suf Kulu topran

(Mecelle: uzaklna

1270) gereince muteberdir.

Halbuki m a m -

Mehmet edilmedi-

"hakikaten intifa

( y a r a r l a n m a ) " edilip

ine bakar. O z a m a n 3- FaydalanlrHaide

n c a r t a girilir.

Olmamak:

Topraktan

faydalanlmyorsa, Madde: 103)

yer

a k s a y m e r a n a y a k n o l s a bile, g e n e m e v a t ( l ) t r : pnarlk, otluk byledir. (Kanunname-i Arazi, artn

Kuhi ( d a l k ) , t a l k ,

n c art, g e r e k t e birinci l topraklarn a)

biraz d a h a

geni tutulmasdr.

iki e i d i v a r d r :

"Ahtl
imdi,

slam'da
bu

bir
der.

kimsenin
sahipleri gre:

temellk
belli Bu

ve

tasarrufuna
toprak

gemi
ona

yergeri

ler"-.
verilir.

yerlerin

deilse, meydana yerler topran

"iakte" s a y l r v e "Maliki"
zararn kullana-

mam-

Mslimin'e

Fakat sahibi hem

kar kmaz, saylamaz. hem de alr,

mam-

Muhammed'e.
belli

mevat

(mlkiyet sahibi n

sahibi)

olur olmaz,

dettirir. m a m e y n ' e gre: karsa, ayn

slam zamannda

birine t e f v i z edilen l y e r i n Sahibi ve

muamele gerekir.

eyheyn'e g r e :
birine tahsis

bilinmeyen yere " m e v a t " denir. b) Kimseye

Gememi

Yerler.

Devlete

edilmemi, "mevat"

aksa-

mrandan Demek, eline

uzak yerler, evvelce topraklar: geerler. Bu

m a m u r e d i l s e l e r bile " m e v a t " t r l a r . ister bilhassa bir eit olsunlar,

ster "akte"; bakmdan

devletin

kullanlmaz miri toprak da

saylabilirler. II- O R T A M A L I O L M A Y A N T O P R A K L A R Bunlar ya " m e m l u k e " (mlkletirilmi) hut "vakf" eklinde adyla dorudan doruya veya-

dolaysyla a h s l a r a

balanm

yerlerdir.

Gerek memluke, yani devlet ve

gerek mevkufe topraklar, kontrolnden

beytlmaln

rakabesinden,

padiah

kmtrlar. (Memluke): Adndan da anla-

1laca adeta

Dorudan ahsi Mlk

gibi "memluke: miri t o p r a k l a r d a n

Topraklar.

Birine

m l k diye v e r i l m i " ,

mlkletirilmi yerler,

b a l a n m , ayrlm hissini verir. bundan toprak, baka trl kii mlk d n l m e s i de yet 1 'dir. hacet izin almaya

V e bir f a t i h l e r l k e s i n d e zaten gtr. Memluke Mlkiyet yolu kalmakszn: 1) ba, Bu r Satlr, hediye, vakf,

"bir

vehimlkiyet tasarruf olunan

kimseden

ile t a s a r r u f n e

demektir?

Hi

rehin, v a s i y e t edilir;

2) Y a h u t zerine yap,

bahe ve sair yaplr; h a k l a r ile bir y e r i

olan topraa sahip olmaktr. birine v e r m e y e

"temlik' d e n i r . T e m l i k ;

laik ( g a y -

dini) a h s l a r a y a p l r . Arazi Kanunnamesi, Nev'i 1) B i r i n c i

Dini a h s l a r a m l k e d i l e n y e r " v a k f " o l u r . balca 4 eit " m e m l u k e " t o p r a k sayar:

Yerler:

Ev ky

Yeri ve

ve Avlu
1

Yeri:
(s.15)

"Karye

ve

kasabat bu-

* Arazi-iEmriye
hayet

zerinde

bulunan

ehir ')

derunlarnda

lunan arsalar ve kenarlarnda nsf d n m miktar

b u l u n u p d a t e t e m m e - i s k e n a s a y l a n v e ni-

yerlerdir." miriden ahsa m l k diye ayrldklar, blktr: olsun", evi yapana daha tarif-

Demek bu topraklarn lerinden anlalr. a) "Arsa" y a n i mlk diye kudretini

G e n e tarif gerei

b u y e r l e r iki

ev yeri,
Bu

genilike "ne liberalizm,

miktar olursa

braklr. gsterir.

Osmanl

ehircilik ve imar politikasnn

b) "Tetemme-iskena" v e ilh... snrl idi.

denilen

"evin

tamamlaycsi'

yerler,

avlu

dedi-

i m i z e y d i r . Evi e v r e l e r . Bu yerler y a r m evi bir O s m a n l

Buralara kuyu kazlr, araba ekilir, odun konur, dnm pek g e m e z . O zamanki artlar iinde,

ne kadar b y k y a p s a , gene iktisadi ve teknik imknlarla kanunca Yerler: snrlanmas az ok makuld.

F a k a t a v l u a d y l a , miri t o p r a a l a b i l d i i n e b e n i m s e t m e m e k iin,

"tetemme-iskena"nm
2) k i n c i

Nev'i

Miri'den gerekte

Temlik Edilmi mlk olarak

Toprak.

"Kamu arazigrnarazi'tf.
nerelerde

sinden mnde
[32]

paralanmadan tasarruf
Bu yerlerin

eriat zere

buyrultusuna

dayanarak

mlkiyet verilmi

edilmek

miriden alnd, daha da aka g r l m e k t e d i r . dorulamas: temlike balca approbationconenique) 4 yerde

"Mesaer'i"(eriatn
olur? abda iki Miriden sahih

"mesa" v e r i l i r : vlmtr,"
Yani; (Mecelle: bol 58) zamanFakat

"Hazine
misli

Zaruret?' o l u r s a :
satn

"Tasarruf ie

"VaktiSaadeZayitKymetle
f i y a t v e r d i k mi,

TalepZhur"ederse:

a l n m a y a c a k miri t o p r a k y o k t u r .

"vaktizarurette
miri t o p r a c-

semen
camia

misliyle!', Maslahat

yani;

dar

zamanda

sekizde

bir

fiyatna ki-

mlkiyetinden

ebediyen

kopartmak da

eldedir. Takdiri

"Beytlmalce

ve

Menfaat

Tahakkuk
ve

Ederse"...

me ait? S a r a y a . ddemek!

Padiahn Emri Olursa...

Artk "maslahat

menfaat"a

da

baklmaz,

B u d r t e y , p e k l i k i y e d e , bire d e i n d i r g e n i r : Miri t o p r a k s a t l a b i l i r . r alnr. Fetih

Padiahn emriyMlk olarak

le; sk ise l z u m g s t e r m e . . . mal deerin verilmi topraklarn 3) n c a) F e t h e d i l e n manlarda b) braklr. yer, yer, Nev'i

Bu satn deeri nor-

i s t e r iki m i s l i n e k s n , i s t e r s e k i z d e b i r i n e i n s i n . . . rnlerinden

Nev'i Y e r l e r : yer,

"Arazi-i riyye"-.

srasnda

MslmanMsl-

lara d e n t o p r a k l a r d r .

Bu t o p r a k l a r n temliki y o l d a n olur:

eskiden
savata

beri Mslmanlarn
ganimet hakk

elindedir.

Gene

Fethedilen

kazananlara

(animine)
verilir. Msiki y o l d a n

datlr. c) F e t h e d i l e n 4) D r d n c lman olur: a) Fethedilen Bu rlmadr. Yalnz, buradaki son iki Yer: eit Mslman Mslman yerler: olmayan Yani, olmayanlara

"ganimin"den
Yerler

saylmayan

Mslmanlara
Fetih de

"Arazi-i Haraciyye"-.

srasnda

den topraklardr.

Bu yerlerin temliki

yerliler e l i n d e
ile

braklr.

b) Fethedilen Yere: kat e d i l i r s e , g e n e

o l m a y a n y a b a n c l a r getirilip yerletirilir.

Arazi-i riyye
Yani,

Arazi-i Haraciyye d i k -

hep " f e t h e d i l e n y e r " l e r d i r :

miri t o p r a k l a r d a n ayile

"Arazi-yiKanunname-yiHmaymJ'
byk bir fark gze

"Kavaniede-

ni Kadime-i OsmanF' a r a s n d a
miyor. Bu fark, drt yzyllk uzun ek manasyla ker. 19.

arpmamazlk gelir.

16. y z y l n ba ile,

19. y z y l n s o n u a r a s n d a g e e n b u l m a k lazm belki

deime gidiinde arayp

-drt asr evvel

E b u s s u u t Efendi "Arazi-i r i y y e " denilen eyin, gerburadaki rn kan teri

mlk topran "r" olmadn, anlatmak yarsnda hatta iin son

"haddeil ahsi

rac mukaseme" o l d u u n u
asrn yalnz Arazi-i hemen hemen riye'yi, l

mrekkep

eklinde bile

"Arazi-i

Kanunname-i

Hmyn";
Hristiyan

"Arazi-i

Haraciyye-yi" dm,

m l k i y e t i s a y p iin halindedir.

iinden kar. "Arazi-i topraklar mahiyetine

M i r i y y e " 19. a s r s o n u n d a , a r t k bir e i t devlet yerleri

Bu farkn sebeplerini yukarda grdk. Mslman'a dahi vertopra Hristiyan'a

1 - l k i n , O s m a n l l k , miri t o p r a k l a r n t a s a r r u f u n u se, miri t o p r a k g e l i r i n d e n bsbtn vazgemez. v e r s e , ifte hara alan devlet, ayn topra

Miri

M s l m a n ' a v e r i r k e n hi o l m a z -

sa, h a r a l a r d a n birini a l m a n n y o l u n u a r a r . vazafa" (dev harac)y balad

Bunun aresini de "Hara-

Mu-

M s l m a n ' d a n , harac-

m u k a s e m e y i al-

makla bulur. Yalnz M s l m a n ' d a n "hara" a l m a k eriata u y m a d n d a n , o zamanki "r"e Mftilenamlar evirirler. eyleri ii kitabna uyduruverirler: da, "Hara"n Mslmanla adn toz

adlaryla

armaynca mftler,

k o n d u r u l m a m olur. bildiimiz onda kaseme

Mamafih, ayn

her f r s a t t a

bu eit rn, harac- mu-

bir r o l m a y p o n d a b e e k a d a r k a r l a b i l e n tekrarlamaktan usanmazlar.

olduunu

Demek "Arazi-i

riyye"

d e n i l e n e y i n i y z , miri t o p r a k t a s a r r u f u n u ele a l a n m s l m a n d a n h a r a c- mukaseme almaktan ibarettir. (nc fasln A b l m n e bakla) Haraciyye; saylrken, nasl o l u r da, Ebussu-

2- ster Arazi-i r i y y e , ister Arazi-i ut Efendi zamannda zamannda miri ahsi toprak

Arazi-i

Kanunname-i

Hmynu

mlk halinde

kanunlar?

Bunu da "Tasarruftan Kk ferdi lesine ahsi tik

M l k i y e t e " f a s l n d a o l d u k a izah e t m e y e a l t k . byk sosyal m l k i y e t ilikilerini y-

retim yordam, zamanla en sonunda

a n d r r ki,

a r t k bir t o p r a

tasarruf e d e n i n ,
baka hemen

o topra h i b i r pra-

mlk gibi
engel

k u l l a n m a s n a t e o r i k bir k a y t t a n Bunun zerine

kalmaz.

Arazi-i Kanunname-i Hmaynu'nun

bu eit tasarruflar

mlk olarak verilmi saymas, Osmanl toprak dzenin-

d e g e i r i l e n u z u n t a r i h i bir o l d u bitti g i d i i n i o l d u u gibi k a b u l v e t e s c i l etmesi demektir. iin olacak,

Onun name-i ta,

"mesa er'i" ile "temlik sahih ile

ve

satlan

topraklara

Arazi-i

Kanunade-

Hmynu sonraki

temlik' a d n
nevi

vermektedir. yerlerin

Bu,

ondan

nc

drdnc

t e m l i k e d i l m i olan-

makla latmaya

beraber "Temlik-i gelmez mi? grnen

Sahih"(mlk verilmi)

saylamayacaklarn

P a r a d o k s gibi pamadk. 2-

bu

kavram tezatlarnn

baka trl

izahn ya-

Vakf Topraklar ( M e v k u f e )

"Temlik'-.

Din'le

ilgisi

olmakszn,

top-

lum t o p r a k l a r n

aktan aa ahslara v e r m e k t i . Vakf;

d i n l e ilgili o l a r a k

ve ahslar elden geldii toprak, ileride pekl

kadar bu perde ardna saklayarak topraklar topH e m b u y l e bir k o l u r ki, t e m l i k e d i l e n m s a d e r e gibi y o l l a r l a t o p l u m a kontrolnden gibi kmtr. alelade ahslapadiahn emrin-

lum m l k i y e t i n d e n k a r m a k t r . dnebilecei

gene zlm veya

halde, vakf, e b e d i y y e n t o p l u m

Vakf topran

mlkiyeti, artk ne temlikte olduu

rn v e n e d e h a t t a de deildir.

m i r i d e o l d u u gibi " b e y t l m a l " a d n a mahluklarn vakf edilen stnde topran olan

Vakf btn Tabiri caizse,

Mutlak Varlk Allah'a ahslarn da,

adanmtr.
424

"rakabe"si,

beytlmalin in

de

elinden

km,

dorudan

doruya

Allah'a

ait

olmutur. buhi

hi o l m a z s a

nazariyesi vakfn

budur. bir i h t i y a c yeryznde pratik hedefi, evvela topraa

Fakat Allah'n topraa veya topraktan gelecek faydalara lunmadna kimsecikleri ka" adyla gre, kartrmamak, saniyen kullanmaktr.

(ikinci o l a r a k ) t o p r a n gelirini " s a d a -

V a k f n fkha tarifi udur:

" Vakf,
baldr:

Ayni Memiuki Aii

Bu

vehi
tarife

tevidi
gre,

temlikten
topran "Ayni

haps
vakf

ve

men

ve

menaarta

fimi tasadduk etmektir.

edilmesi

1- Vakfedilecek toprak "mlk" olacak. 2- Vakfedilirken "Temlikten haps". sonra getirecei bir d a h a hi kimseye

memluk". bildirilecek.

mlk edilmeyecei

3- Vakf kurulduktan nafimi t a s a d d u k " d e m e k , line g i r e r ; sadakann mektir. 1Bu demektir. ne olduunu insan

faydalar,

sadaka

edilecek. kayna

"Meha-

mlk o l m a k t a n kan toprak sadaka byle midir? Olaylar anlayalm.

G e r e k t e de bu

k a v r a m a k iin

Kur'an'a gre sadaka, balca 8 blk insana blkleri yle sralanr: ve ve kazanszlar. kazanc yetmeyenler. Mal

k a r l k s z v e r i l e n e y de-

"Fukara": "Ameller"-.

Malsz

2- "Miskinler"'. 34-

Sadakay kimseler. Esirlikten

toplayanlar. alnacaklar": Yani Mslmanla para

"MelfehulKulup"-. "Rikap"-. "Gardm"-. niSebil"-.

hedefi

"Gnlleri

ile s a t n a l n a n 568bu nn

kurtulmak

iin

para

biriktirmi

olup

da

fidyesi

yetmeyenler. Borlular. Malndan kim uzak, yolda kalm misafir. karlamaktr. Ama, sadakaemeinin kayd 7 - " F i s e b i l u l l a h " - . S a v a m a l z e m e s i n e v e ilb ( g a z i ) l e r . Demek vakfn teorik 8 alcsndan hedefi, t a m a m e n sosyal ihtiyalar

tatbik edecek? girebilir. Amelin

" Vakfn yneticisi" m t e v e l l i , sadakadan genellikle pay, ancak

hangisidir? Teorice zor edilse, Bu

ktevelli ancak "sadakay

toplayanlar" Halbuki hayatla

srasna slamln hayrna

karl olmaldr.

da, s e k i z d e biri g e m e s e g e r e k t i r . pratik alannda Bazan (medrese, vakf, mtevelliye geliri mtevelli lrse, vakfn ilere) gider. derecesini, fukara-

gelir b a l a n m a s d r . elinde tuttuka,

lara v e a m m e kf i d a r e s i n i yin

h a s t a n e gibi eklini, Burada

Mtevelli vab l m n ta-

sadakann

etmek onun takdirine

kalmtr.

insaf meselesine dner.

Osmanl 1)

Arazi

Kanunname-i vakflar);

Hmynu, 2)

balca

iki t r l

vakf sayar: Mevku-

"Evkaf Sahihe" ( d o r u

rat y a h u t Arazi-i

Miriye-i

fe (doru olmayan vakflar)

I-

"Evkaf

Sahihe"(Doru

Vakflar)
Bu

" S a h i h e n a r a z i - i m e m l u k e d e n i k e n er'i v a k f " y a p l m t o p r a k l a r d r . yerlerin "rakabe"si (mlkiyet kontrol) ve tasarrufu kimsenin

"art vakf zere"dir. Bunlar, kitapla-

Yani yerler, vakf yapan "kanun rndaki

diledii artlara gre kullanlr. mlk topraklar gibi. "Fkha

harici" saylrlar. Tpk hkmlere uyarlar.

ahsi

Mesela,

Krehir'deki yer:

Sleyman Terkmani Vakfiyesine ve tahsis edildii zaviyenin

bakalm. imar,

Gelirin

ilk h a r c a n a c a Bu masraf,

Vakfn

bakmdr. sonra,

yatrlan mcavirine

toprak zenginliinin (komulara) baklr.

amortisi Misafir:

gibidir.

Ondan

misafir ve sekizinci kin

Kur'an'da

sadakann La-

muhatabdr.

" K o m u l a r " diye

ise,

Kur'an'da

bir y e r y o k t u r .

"vakf edenin

art" byledir.

"Komular"dan

maksat, "fukara ve meBir p a r a s m t e v e l -

s a k i n " mi? Belki. Geri kalan v a k f geliri ikiye b l n r : liye, tekisi zaviye-i e y h i y e y i n e y e y i m olur. belli bir z m r e insan

Bu kimse nun

suretle,

vakf toprak,

ebediyyen b e s l e y e n
Bu topraa artk

ve ka-

tarafndan

msadere edilemeyen bir y e r o l u r .

bile

karamaz. Sonradan, ancak Tanzimat anda gerisingekan ikiye 9 Cemaziyl-ahr bld: vakflar): daresi dorudan doruya 1287 gnl

lk s a h i h e v k a f b y l e idi. ri bir t e p m e o l d u . sahih 1 8 6 9 yl evkaf (el

"EvkafNi-

zamnamesi" bu

a) Evkaf- Mazbute

konulmu

" H a z i n e - i E v r a k " a ele a l n a n v a k f l a r d r . O d a iki t r l o l u r : liyeti, hem idaresi emirlerin Hazine-i evrakta makbut olanlar:

1- Hem tevelsultanlarn, makbut

Bunlar,

vezirlerin, olanlar:

evkafdr; merut

2- Yalnz idaresi

Hazine-i

Evrak'ta

Tevelliyet-i

lehi

uhdesinde", yani kalr.

mtevellilii

kime art

koulduysa,

kime birakldysa

onda

b) Evkaf Mlhaka ( k a t l m v a k f l a r ) : gisi a l t n d a kendi

Evkaf nazrlnn idare edilen ile

gzetmesi

ve

bil-

mtevellileri tarafndan

mevkuf topraklardr. Yani seneden kiraya

Makbut Vakflar: ok o l m a m a k zere, verilir. Mlhak Vakflar: cisi: si: ayl

care-i Vahide ( t e k
belli

kira)

verilir.

bir m d d e t v e

cretle vakf tarafndan

careteyn ( i f t e
kira): belli kira):

kira) pein

ile v e r i l i r . verilen bir

Bu para

ift

kiradan

birinikincive

"careyimuaccele" ( e r k e n "careyimeccele"(ge
konularak vakfa

demektir; iinde

olmayan

mddet

yll

kiralanm topran

geliridir.

II-

rat

yahut Arazi-i

Miriye-i

Mevkufe
(doru olmabir-

V a k f miri t o p r a k l a r a d n

alan yerlere evkaf' gayri sahih n k , d a h a ad

yan vakflar) adn v e r m e k caizdir. birini rtr grnen mevkufe":

bile s y l e n i r k e n ,

bir t e z a t k a r s n d a y z . Bir t o p r a n hem miri, hem mevkuf olmas mlkiyetinin bir t e arl-

"Miriye-i zattr. A m a masnda

p e k o k t e z a t l a r gibi

gerektir. olur. sultann

Ve camia

enteresan

bir g e i t h a l k a s topraklardan

"rat" yev\ev'w

Miri

veya

sultan

izniyle

bakas-

nn y a p t v a k f l a r d r . G r y o r u z , si nn mlk olma" (memlk) ak emri doru veya zarureti

b u r a d a a r t k v a k f n ilk a r t ; y e r i n " a h bir r p d a ortadan kaldrlmtr. mlkiyetinden Sultabr

ho g r m e s i y l e ,

topraklar camia

tarafa

arlverir.

B u e i t " v a k f l a r d a , t o p r a n r l e r i v e r e s i m l e r i bir c i h e t e t a h s i s y a hut (irat) e d i l i r ( g z e t i l i r ) . altna alnr. dnda kiyeti, Bu vakflarn: gremez. Yani, camia topra ahsi mlkiyetin gzcs

Fera, intikal, tapu, m a h l u l i y e t v e s a i r e s i kanun Miri vakf topraklarn

muamele ameli

"rakabe"si
Bu

(nazari hukuki

mltemel

denetlenmesi)

daima

b e y t l m a l d e saylr.

zerinde eit v a k f yaplr. ri

Bu eitler, vakf topran "tasarruf" ve "mi-

m e n f a a t l e r i n i n u veya bu ynde kullanlmasna gredir.

Tasarruf:
B i l d i i m i z gibi, t o p r a n tilmesi alrsa, demektir. bu Topra b i z z a t k u l l a n l m a s y a h u t k i r a y a v e r i l e r e k ileinsann kendisi kullanmayarak ondan kira bedeli alrsa, bu mahsul

haslattr. verdii iktisadi iinde:

B a k a s n a kiralar da gelirdir. kafamzla topra

b e d e l , ta-

sarruf hakknn
Bugnk t a s a r r u f hakk ii creti;

tasarruf edene

kapitalist

dersek,

Bir t o p r a

ileyenin zaruri geimine

karlk den

bir de, t o p r a

ileten m t e e b b i s i n ald

kr v a r d r .

Miri

Menfaatler:
O z a m a n l a r en bu eit byk toprak sahimenfaatlerin "miri

T o p r a k t a n a l n a n r ile r e s m l e r d i r . bi devlet olduuna denilen gre, imdiki

kafamzla

menfaat"

g e l i r l e r i n e t o p r a k irad ( r a n t )

diyebiliriz. bir, I r a k gibi y e r l e r d e b e -

r:
te

Ekim ve dikim (aa) y e r l e r i n d e n onda

bir a l n a n v e r g i d i r . Harman pay, klak, yaylak, "icarei orman, kuyu yerlerinden "resm-i alnan yllk vergilere mukaResm

taa", ad

"bedel-i verilir.

r",

zemin"

adlaryla

G e n e miri lul sarf" olan

menfaatler srasna giren arazinin "ihale"sinde

bir n c g e l i r k a y n a d a " m a h -

alnan

"muaccele" ile " f e r a v e

intikal"

srasnda

alnan

"har- fera

ve intikai"d,\v.
m e n f a a t l e r i n "irat" edilcihetlere baklarak, vakf kanunlarnDevlet, adeta

te b u a n l a t t m z " t a s a r r u f h a k k " ile " m i r i dii, y a n i t a h s i s v e t e f v i z o l u n d u u da trl miri v a k f a y r l r : a) Tasarrufu ln o y n a r . intikal

beytlmalde

olan miri

topraklarda: menfaatleri

kapitalist
herhangi

robir Ka-

Bu topraklar,

b e y t l m a l e deil,

hayr iine h a r c a n m a k zere a h s l a r a t e f v i z o l u n u r . pitalist, devlet; irat, a h s l a r d r . olan bu Bu topraklarda: baka topraklarn roln

Bu yerlerin fera ve

m u a m e l e l e r i , srf m i r i t o p r a k l a r gibi y a p l r , y a n i t a b i r i c a i z s e : Devlet tefviz yalnz

b) Miri menfaatleri beytlmalde dr ( t o p r a k r a n t n viyedar, Devlet; "Merutu c) Hem k mderris, kapitalist: kimseler olarak, gazi

iratZabalca irat:

alr.) T a s a r r u f hakkn nesilleri

cihetlere tahsis eder: edildikleri Yani; Miriye; oynarlar.

bir e i t t o p r a k k a p i t a l i s t i ahslardr.

vakf yerlerinin

r:

haslat: Bu-

lehe" (art koulan y e r e ) verilir.

tasarrufu,

hem

miri menfaatleri m i r i d e

olmayan

vakflar: baka

rada, devletin kalmamtr. Devlet, resmleri

miri t o p r a k z e r i n d e n a z a r i Bu eit miri v a k f l a r n ne

kontrolnden

hibir hak-

haslat da, irad

icar b e d e l i de, r v e Yalnz "mrsad ib-

de v a k f n a t a h s i s edilir. artk ne "kapitalist"tir; bakan bir z m r d sahibidir. anka'dr. MNASEBETLER toplumun saylan

ret"ten yerlere III- K Yukardan (l, mini

BLM beri,

TOPRAKLAR ARASINDAK doruya bulunan veya

dorudan gemi

dolaysyla

braklm grdk.

miri) t o p r a k l a r kesimini;

bir de,

dorudan

doruya veya

dolaysyla ahslara

( m e m l u k ve m e v k u f ) t o p r a k l a r kesi-

B u k e s i m l e r i n o d e r e c e belirli s n r l a r l a a y r l , a n c a k O s m a n l m p a r a torluu ayn k, tarihinde toprak mnasebetleri dou toprak epey gelitii vakit pekiir. balang Fakat deil, b l m l e r i n d a h a ilk z a m a n l a r d a n beri b a l a d k l a r Osmanllk, mnasebetleri eder. Srekli tesir ve aksi bir e v v e l k i gibi durgun, proseyi temsil kesin ve muhakkaktr. n-

geliiminde

sondan lecei

B a l c a 5 e i t g s t e r e n b u iki b l k t o p r a k m n a s e b e t l e r i , t a h m i n e d i m u t l a k bir e y d e i l d i r . t e s i r d e b u l u n a n canl kir e d i n m e k iin, O r t a k mal bir p r o s e h a l i n d e d i r . kii B u p r o s e h a k k n d a s o m u t bir fiolmu topraklar, diplerinden

kaba

bir b e n z e t m e y a p a l m : mlk

olmu topraklarla

b i r b i r i n e k a n a l l a r l a b i r l e t i r i l m i iki s u k a b n a n d r r l a r . T o p l u m m a l t o p 428

raklarnn birletiren el

kab y u k a r d a , kanallar

kii

mlk topraklarn birtakm

kab a a d a d r . Onlar

ki

kab

zerinde

musluklar vardr.

kullanan

padiahtr.
lk z a m a n l a r , hemen btn topraklar fethedilmilerdir. ahs topraklar kabnn D e m e k ganikapek az Bu srada toplum topraklarnn i i n d e ise,

met saylrlar ve b e y t l m a l e d e r l e r . b ey azna vardr. kadar dolu grnr.

Sonra, t o p l u m kabndan ahsi kaplara doru szntlar balar. tlardan miri mal bir k s m

Bu sznbir e i t dorutop-

gayri m e r u d u r :
teki

Sahte "yaz" yoluyla

yaplr; Bunlar,

kaakldr.

k s m a meru ad v e r i l e b i l i r : kanaln hemen musluunu

dan doruya

padiah eliyle yaplan a k t a r m a l a r d r . birletiren ahsi

Padiah diledii z a m a n aar. T o p l u m u n blmne

iki t o p r a k b l m n doru akmaya

r a k l a r n d a n a z o k bir p a r a s balar.

mlkiyet topraklar

G e r i iki k a p a r a s n d a b a z e n t e r s i n e a k l a r ; y a n i a h s i m l k i y e t t e n t o p lum m l k i y e t i n e doru geiler de olur. A m a dr. A s l A) bu, kural d d r . V e p e k azkural v e o k o l a n g e i , miri t o p r a k l a r d a n a h s i k e s i m e d o r u d u r . Mlk T o p r a k l a r n T o p l u m a Geii: mlk olan t o p r a k l a r d a n "memluke" dahi m i r i y e g e e n l e r e p e y c e idi. olsa gene miriye mal edil-

ahsi

lk z a m a n l a r , a h s i Varissiz mekten lenlerin geri kalmazd.

topraklar

Bu eit geri d n l e r balca 1- Sahibi Belli mi, yani baz imdi geer; mademki srasna

gruptu: Vaktiyle; bu topraklar slam zamannda gemi dahi l ilenolsalar, topraklar tasarrufuna

Olmayan
kimselerin sahipleri

Topraklar.
yoktur,

temellk ve

"iakte"saylr.

yeniden toplumlar.

2- Sahibi Belli Mirass lerin

Belirsiz

Olan

Topraklar.

Bilhassa,

varissiz

len-

m e m l u k arazisidir. mlkiyete gemi) topraklar, ve tetemme'i mesken yolu b i l d i i m i z gibi 4 e i t t i r : yerleri, ile miriden satlm ift-

M e m l u k e (ahsi a) ce hisse 1-

lk nev'i ( a r s a
edilirler;

toprak, riyye toprak): idare alnr. Birinci Nev'i ile ilere

Mirassz lenin mlki iseler, mirileir, yani miri-

"mzayede"(artrma) Mahsulnden onda

"bedelimisli"alnarak
bete bir

"tefviz" k l n r l a r .

bir y a h u t

muayyen

(arsa ve t e t e m m l ' i mesukin) yerleri: mlk olarak isteyene satlr. iki 2nce gelir, ihtimal

Miriye kalr; yaa r a z i y i alr.

hut m z a y e d e 3-

Fakat mlk t o p r a k l a r d a btn n m z e kar:

lenin vasiyeti varsa, vasiyet b e y t l m a l d e n Mlk t o p r a k l a r d a lenin vasiyeti y o k s a ,

1- len erkekse: na, 3/4' 2- len kee, b) daha verilir. Fkhta: znden sna verilir. kizde

Biricik mirass

kars

ise,

mlk topran

1/4'

kad-

beytlmale der. k a d n ise: Biricik mirass kocas ise, m l k t o p r a n 1/2'si e r -

1/2'si de b e y t l m a l e der.

Haraciye
kimseye

Topraklar:

lenin

mlkdr. Yalnz

Miri

araziye

katlp

kalr.

Bir izin

temlik olunmaz.

"ihya"ya

(dirlikiletirilmeye)

Haraciye topraklarn kalrsa, bu Beytlmalin veya alnr.

mlk sahibi lrse, yahut imknszlk y-

t o p r a k bo

"mzarea" ( o r t a k e k i n c i l i k )
mlk sahibine den satlrsa mahsulnden,

yolu

ile

baka(se-

harac, ya

hisseden, yahut

"icar" yolundan, birinden)

ekilirse

"semeninden"

Gene dat'ta zinin lerine erhi. s.

haraciye topraklar eidinden 25)dir.

bir " A r a z i - i

A k a r i y e " vardr. Kanunname-i

Ba-

"Eshab- Yedinde Arazi-i harac

Haraciye" (Arazi-i

Hmyn

B u n l a r d a n nesli t k e n e n l e r i n t o p r a k l a r m i r i y e g e e r , a r a 2 0 ila 2 5 ' t e biri " a k r s a h i p miras haklar de azalr. topraklar iftilere verilir. Cemiyette

mirice alnr. T o p r a k m a h s u l n n mlk topraklarnn

alnmak zere,

geniledike, ahsi

c a m i a y a geii

B) T o p l u m Topraklarnn ahsi Asl kural olan budur: Bu

Mlkiyete Geii: meru yollarla olmak

prose meru ve gayri andrr.

z e r e iki "Gayri keyfi rnn

koldan toplum topraklarn

meru" diyebileceimiz yollar zerinde Az bu ok d e r e b e y l e m e y e mnasebete yz tutan balanr.

zaman bir

zaman iin,

iarette her ey

bulunulabilir. kullanl

idare

m u a m e l e y e ve ahsi

Orada toplum toprakla-

keyfilikten ve ahsilikten andrmakta hile

k u r t u l a b i l i r mi? ve sahtekrln rol, szde

Toplum Sancak

topraklarn Beyi mer,

meru ekillerin rolnden aa dmez.

Daha 977 (1569) ylnda Trabzon

"Eski ve

Byk

Defterlerde
[33] hatta,

kaytl

Mslman
miri

topraklartoprak-

nn
lar

ayrntl gerek ve

durumuna
mal

ilgi

sevgi duymayp"
kullandndan

herkesin

babasnn

gibi

"Hkm

verenler ( k a d l a r ) olarak, halkn bailerine ve

bile zarar

duruma ortaklklar,

vakf olmayp vakf izinleri

olduundan

ulu vererek

eriat hkmlerine toplum

yaklr.

aykr

dzenine

vermekte" [ 3 4 ]

yanp

Bin y l l a r n d a n s o n r a " t a h r i r " i l e r i n i n d e f i i l e n d u r d u u g z n n e g e tirilirse, miri t o p r a k l a r n nasl kapann elinde kald kolay anlalr. Bu, Osmanl topraklarnn lar zerinde duralm. uzun d e r e b e y l e m e prosesidir. Biz b u r a d a d a h a zi-

yade toplum topraklarnn szde meru

bir e k i l v e r i l e r e k y a p l a n a r l m a -

"Meruluk"

"ek!",

ie

padiah

elinin

karmasndan

ileri

gelir.

Beytl-

mal, padiahn elinde ya; zedilir.

onu can

i s t e d i i gibi

k u l l a n m a s da elinde far-

Hele t o p r a k l a r n s a h i p s i z l i i g z n n e g e t i r i l s i n . T a n r g k t e s o y u t P a d i a h , y e r y z n e k a n y l a , e t i y l e h k i m , elle t u t u l u r bir k u d iini y o l u n a koyar; alan, memnun....Kim ikyet edecek? En iyisi bu olaya meru Din

bir k u v v e t . ret. V e r e n , adamlar da

nihayet insan

d e i l l e r mi?

bir klk

vermekte... Onun yaptlar; tular; iin, padiah "Zllullah Fil Arz" (yeryznde Allah'n glgesi)

daha dorusu Allah' emirlerini de

padiahn g k y z n d e k i glgesi haline sok-

Allah'n

p a d i a h n e m r i n d e birer k o r k u l u k glge dere-

c e s i n e i n d i r d i l e r . " U l u e m r e i t a a t " . " H i k m e t - i d e v l e t " m a s k e l e r i a l t n d a by k inklap rejimi rtbas edildi. alm, bir " e k l i meruiyete" brndrld.

Ve toplum

topraklarnn balca

"Meruiyetlerin

nemli

ekli g z e a r p a r :

I- "hsan- ahane" veya

Emrivaki:

S o s y a l d e v r i m i n i m k n s z o l d u u o a l a r d a t a r i h i bir d e v r i m o l u y o r . G e b e bir a i r e t , b t n e s k i d z e n i f e l s e f e n i n T a b l e r a s e ' gibi silip s p r y o r . Yerine yeni batan sosyal n, t o p l u m t o p r a k l a r n d a n Nitekim, 4 eidine Birinci lerinin ba bir d z e n kuruyor. B u r a d a her a h s i mlk toprakaynak almasnda topraklarn a l a c a k bir e y kalr m? Osmanl yazlarnda bildirilen

" m e m l u k e " denilen kaynak, eit

miri t o p r a k l a r d r . mlk ile toprak olur. Daha

"Arsa

ve

Tetemme'i
da miri

Mesakin"-.
arazide

Topraa aa,

y e n i y e r l e e n y a h u t v a k t i y l e y e r l e m i baz braklmas o sonralar kuranlara, topraklar

kimselere yap ve avlu yerdikili olunur. 1 6 ila Yalnz 25) olma-

mlk olarak tefviz

"r begidi-

deli

ad

altnda
(Arazi-i kalan! elindeki baka

mu kata a

(kesim)

ve

topran

kiralanmas

yoluna

lir." [ 3 5 ]
Geri yanlar ihsandan

Kanunname-i Mslman

H m y n e r h i s:

elindeki

"riye topraklar" ile,

padiahn ahsi

Mslman

"haraciye" t o p r a k l a r ,
bir e y d e i l d i r . yeni

mlk

olarak yapt

Gerekte, vaan

o topraklar,

kurulan Bir k s m n

devlet yurttalarnn o mlkten

ve

bilhassa sagay-

Mslmanlarnn rimslimlere

mterek mlkdr. balar.

Padiah,

bir k s m n

Mslmanlara sunar.

kendisiyle d v m olan

S o n r a , l t o p r a k l a r d a n edebilir. atklar Bu gibi gelir k a y n a

isteyen, diledii padiah

kadarn eder;

i l e y i p k e n d i s i n e mal nk onlarda yeni ona yakn bir e k i l d e

"oldu bittr\ev\
ahsi

tasvip

bulur. A s k e r takm

ile g e b e l e r de,

topraklar

mlk edinirler.

Btn

b u a z o k alt t a b a k a l a r imtiyazlar vardr.

doyuran zaruretler yannda, her s k t k a ,

bir d e st

tabakalarn tedii, Bu

Padiah,

k e n d i n e e k m e k ispeke eker. byk ara-

yahut errinden

ekindii iinde

kimselere geni

miri t o p r a k l a r

"ihsan-t ahane"\ev l k e
kkletirir.

iftliklere yol

aarak,

zi sahipliini

P a d i a h , k e n d i c e b i n d e n bir e y k m a d rarna olsun, sadk bentkann ve

iin, v e l e v d e v l e t i n g e n e l z a faydalandrp aldmz kuvvetlenrnei, artlarla

st t a b a k a l a r ilavesinden

dirmekten bize, "taraf

kanamaz. ahitten

Cihannma refaya

"tahrir" hangi

ihsan" olunan pek gzel

topraklarn, gsterir.

toplum Oldu mez.

mlkiyetinden bittileri kabul

arldklarn zorunda

kalmak, buna

hsan-

ahanelerden Akri

aa

d-

"Arazi-i

akariyye"nin

akbeti

rnektir.

topraklar "eshab Fkhta, haraciBy-

yedinde

(sahipleri

mlknde) herhangi olan

kalm arazi-i

haraciye"dir. mi,

ye toprak, sahibi lece miriye

bir s e b e p l e i l e y e m e d i Badat'n

miriye geer.

gemi

hara topraklar bir " a k r bu

akriye t o p r a k haline mahlul kald

geldikten dolaysyla den

sonra, da

gene

zerlerinde getii halde

eshab" trer,

miriye

"akr/ eshab" h a l topraklar durumunda ad geen st kamu

yerin

mahsuln-

1/20 y a h u t

1/25 a k r g e l i r alr.

" tilir. edenler dat dan, rilmi, lerde

Tapu Akri gibi talep civarnda

ilemleri yapld topraklarn kirac tapu edenlere ve ekip ilemleri i ha i e tasarruf hkmler
s.26)

zaman biimi,

akri

tarafndan topraklar

ynetasarruf Batarafnvearazi-

emirle

datlm

mlkiyet edilip, ve

sahipleri ellerine

olduklarndan, araziler kamu datlm tapu senetleri

yaplrken el

tural emirle
(Arazi-i

balama uygulanan
erhi.

deitirmesinde
[36]

uygulanmtr."

Kanunname-i

Hmyn

V e e n s o n r a , ilkin line sokulur:

bir e i t h a r a c i y e d e m e k o l a n t o p r a k l a r safi

m l k ha-

"(Rakabe le satma
II-

sahipleri) mlkiyet de

eriata

aykr
[37]

olarak

aralarnda bu hatal
s.26)

yaptklar ilerini

senetlermlk alp

hayaszca ilemleriyle Miri

tasarruf etmekte/erken, srdrmekteler." Temliki

(Keza,

Topraklarn
gibi,

Grld padiah

"memluke" topraklarn

ikinci

eidi

"miri" topraklarn

emriyle ahslara gene

"temlik" edilmesidir. (ie uygun yalan) karsn-

Burada, dayz.

duruu maslahat amit 1'

Btn nihayet ahsi

Biliyoruz:

miri t o p r a k l a r z e r i n d e i f t i l e r i n t a s a r r u f h a k l a r mlkiyet derecesinde kuvvetli balarla

genileye genileye, ahsa

432

baland

halde,

hl t a s a r r u f adn t a y o r d u .

Bu

hal, i g e r e i , e s k i m i bir i s i m l e r t b a s e t m e n i n O s m a n l c a usul b u r a d a d a h i g r l r . V e n e t i c e : O, kimsenin mlk deildir.

usu-

ldr. Ayn lamaz. nk

Miri t o p r a k k i m s e y e s a t padiah dahi s a t a m a z . O t o p r a k t a btn d-

nk:

Hatta

miri t o p r a k o n u n d a kanlarnn

babasnn mal deildir.

klm gazi

silinmez hakk yatar.

L a k i n , " O s m a n l " iin e y l e r i d e i t i r m e k iin a d l a r d e i t i r m e k y e t i v e rir. lik" en O, yaplan eye yeni lakrdsn iyisinden bir laf t a k a r : T o p r a n " s a t " s z y e r i n e " t e m Frenklerin dedikleri gibi: "Dnyalarn

geirir. Ve o z a m a n , h e r e y d a h a iyi o l u r . " zerinde,

T e m l i k edilen topran topra alan; rinde

onu

alann

n e gibi

haklar

belirir? O

s a t a b i l i r , h e d i y e , v a s i y e t v e ilah... e d e b i l i r . Y a n i , t o p r a k z e ahsi eriata gibi mlkiyet mnasebetleri u y d u r m a k m? O n d a n sebepler yeter. snrszdr. kolay ne?... "Mesa de bo er-i", laftr.

her trl

T e m l i k iini "hazine

zarureti"

Buradaki

"zaruret"

n k , z a r u r e t o l m a y a n " v a k t i sia: m e t l e " (iki Zamanla m e t " art adyla Bu, n alm c a yl

Bol z a m a n " d a d a h i , t o p r a k l a r " z a i t kylerde greceiz. o k a d a r a l p y r r ki, padiah, boyunca bugnk bu "zait kydolaan sklmaz. Lakin ay-

misli d e e r i y l e ) satlrlar. resmi da lafta para kalpazanl Her g e l e n paray resmen

kalr. eklinde paray

Frenke

"enflasyon" elindeki

zyuflatrmaktan

halkn

almak, ahane hrszlktr. da arlmasdr. Zyuflaan

zamanda kabiliyeti evvelki

toplum

topraklarnn bir iki

akenin

bazen ylda rayice yar

misli d t O zaman da

halde, "iki

miri t o p r a k o n l a r deer"le sat hele " v a k t i sekiz-

gre deerlenir. elden

misli

" t e m l i k " belki

fiyatna

karmay

geer.

Lakin

zaruret"te, toplum topraklar tam de bir f i y a t l a IIIsatla karlr.

mirasyedice savrulup

harcanr;

Vakf

Topraklar:
sonra, camia topraklarn yutan bir b y k u u r u m

hsan ve temlikten da vakflardr.

F a k a t , t a h m i n e d i l e c e i g i b i n e i h s a n , n e t e m l i k , n e d e v a k f , h a l k lehine lan bir f e d a k r l k d e i l d i r . paydr. Devlet tarafndan t o p l u m topraklarnn evvelki ihsan ve temlik ekilleri, ahslara geirilmesinin laik a r a z i bundan umumiyetle s a h i p l i i n e v e gitBilakis alanlar aleyhine st t a b a k a y a ars-

g i d e laik d e r e b e y l i e kap a a r . V a k f l a r ise, n c e dini a r a z i s a h i p l i i n e v e gitgide bizde b u l u n m a d ni din derebeyliine m a n l k t a t e k k e ad ileriye srlen giderler. olaylar bir e i t m a n a s t r t e k i l a t n a , y a manastrna, Evet, Mslgrnte doru Hristiyanln

verilmesi,

pek d e i t i r e m e z .

vakf da

hi k i m s e n i n a h s i

mlk deildir.

F a k a t , b u srf g r n t e n

iba-

rettir. G e r e k t e vakf, bni miti : Haldun, daha

btn topraklar kendi asrnda

padiah emrine veren iyzn

bir r e j i m d e , f a r k et-

en salam temelli ahsi

mlkiyetten f a y d a l a n m a eklidir. bile, v a k f n pekl

"yle kimseler, ra ku lar. ve veya Bununla kimseler

mat:

ki, ldkten endie

eskiden sonra iinde grev gelirlerinin bu Bu eylerini el konup, ve

Msr kalan

Sultanlarnn mallarn ve

klesi Sultan nesline kullanlmak vakflarn nesillerine

veya alr bir ey

azatls kalmaz birok ve

olan diye

baz sonkor-

veya ve

bir zaman

topraklarna ve Bunlarn gelir getiren fazla idiler. beraber

evlatlarna olduklarndan, belirli evlat zaten Msr'da

26)

pek ok medrese zere

tekkeler yaptrdemlaklerini ynetiminin koydular. verir deer

ilerine ve

vakfederken, kendi

gzetim verilmesini ve iyiliklere

"[38]

art

kimseler, sebepten

hayrsever vakflar

oald.

(Mukadde-

bni Haldun

Fasl S a d i s i s .

Yani, hedef: da, t a n r s a l

D n y a mal idi. H e r e y i n din k i s v e s i n e b r n d o a -

mlkten daha akllca garanti olamazd. mesele daha hibir kuvvet, miri baka trl hatta ahsi deti var: deildi. Biliyoruz, padiahn fer-

Osmanl'da man nnde kunulmaz satlabilir. k) o n beytlmal Sonra, ki,

m l k i y e t bile d a y a n a m a z . padiah e m r i y l e t e m l i k ad lenin

E n doaltnda ml-

bilinen Sonra,

t o p r a k l a r dahi,

bir O s m a n l

"muhlefat" ( b r a k t

bin a k e d e n d a h a f a z l a hesabna herhangi

ise h a s b e y t l m a l , o n

binden azsa a v a m

zabtolunurdu. ahsiyet, yaarken boyuna milyoner olsa, kadar, ocuklarna altndadr. sonra kar hakl. hibir Halbudahi ise Ve

ey b r a k a m a y a c a k d e r e c e d e mlkiyet ahsn olmas Padiahn imdikinden le hasr lrken teremez. Osmanl dan saderecidir. sahip demektir. birka yzl daha

msadere tehdidi olduu klc bir

bir e y e d i r i y k e n msadere

ldkten iler.

durmadan bakma

Ona da

hibir k u v v e t d u r a m a z .

Nihayet,

belki

padiah

mantki sosyal

bir g e l e n e e u y m a k t a d r . n k , v a k t i y hayatlarndan sonra bir k a z a n c gsteriyle yaplm

bulunmayanlarn, devlet hizmetleriyle geen milyonlar brakmalar, e l b e t aln

r e j i m i , hakl ( m i r i t o p r a n len,

mahiyeti ve sosyal adalet bakmnk a r s n d a g a y e t k a y g s z bir m kendi emeiyle O kazanamatoplan-

hakl) olarak, ahsi servet birikileri

hibir faninin tek bana ve elde edilmemi

yaca zenginlie sahiptir. rak b a k a l a r n soymakla

Bu zenginlik, devlet ve rejim imknlar zorlanamidir? bakalarndan pekl alnabilir-

m m l k , asl s a h i p l e r i n e geri v e r i l m e s e bile, a r a n d a n

434

di. D i n s i z i n h a k k n d a n i m a n s z g e l i r d i . P a d i a h , h e r v a k i t : " S i z e v e r e n , b e n deil bilirdi. man miyim?" Yahu, er'an,

"mlkzaten A l l a h ' n
bu

deil

mi?

Sizde

ne

aryor?" diyeza-

kanunen, rfen, ahlaken

bu emri

kimse rtemezdi. byk ve temelli amtr. O,

te;

vakf, nce padiahn

h u d u t s u z m s a d e r e y e t k i s i n e kar Fakat, vakflarn daha rn

ruhunca en dayankl zrhtr. kendisi bu ahsi

s e b e b i , srf p a d i a h n a h s i zlgt d e i l d i r . diahn zenginleme h e r k e s t e n n c e v e h e r k e s t e n o k miri iinde gnll ve kayrlm snflar

n k , d n r s e k , e s a s e n paister i s t e m e z menfaatlidir. "Kk

mallarn arlmasnda

P a d i a h , o t u r d u u t a h t t a sk t u t u n a b i l m e k iin, k e n d i a d a m l a r n t o p l u m bir z e n g i n l i e kavuturmak zorundadr. i e r i d e " s z bo laf d e i l d i r . kaynaklarn Yukarda yaplr. mi"tir. mi, kendi Fatihlerin "ieride k k l e m e l e r i , sosyal servet

l s n d e e l l e r i n e g e i r m e l e r i y l e olur. Sahih vakflar "memluke" topraklardan gibi, miri arazide "temlik edilyisi arta kaydn rtmeye hem yaradn diletildii grdk.

iki t r l v a k f g r d k . toprak ise,

Memluke

bildiimiz

"Temlik" sznn

"satlm"

Fakat ne de olsa " t e m l i k " s z n n , temlik edilmi hem de toprak sahih bsbtn balanr,

mene gsteren

iretilii vardr. gibi

evkaf yaplp,

m u t l a k bir g a r a n t i y e k a v u t u r u l u r . kolay ve

Bununla beraber, sahih vakflar nisbeten azlktr. Vakfn daha bedava yolu dururken, liki dan almak zahmetine Kolay: izin kopartmak, bir i s i m h a t r a s katlanamaz. iin,

herkes para verip vakf t e m vakflarndadr. SultanOnun iin, (Arazi-i

"rsad" (beytlmalden
istenen (vakf

tahsis

edilmi) ekserisi

miri t o p r a v a k f y a p m a y a y e t e r .

"arazi-i

mevkufenin

arazilerinin) Madde: 4)

bu

kabildendir."

Kanunname-i IV-

Hmyn,

HAYIR LER h a r c a m a k t a " h a y r i l e r i " d i y e bir h e d e f v a r d r . uygunluk derecesi daima pheli gelirin ilk h a r c a n a c a y e r : Sleyman Terkmani vakfiyesine bakalm. gre, FakaVak-

Vakflarn gelirlerini kat b u lr. hedefin, Mesela,

slam "sadaka"sna "ark v a k f n a saylr. tesis bir

Krehir'deki

Bu en

idealist T r k m e n ' i n sin zaruri Yalnz safir ve zinci

fn t a h s i s e d i l d i i z a v i y e n i n i m a r , b a k m d r . amortisman dikkat edilsin, mcavirin"

Bu, h e r a k l l c a y a p l m t e s i -

"zaviye"y\

besler.

Zaviyeden

sonra

"miseki-

(komular)

gelir.

Misafir.

Kur'an'daki

sadakann

derecesidir.

" K o m u l a r " diye

bir k a y t ise, T a n r

kelamnda yoktur.

Lakin " v a k f e d e n i n Bu

art" budur. Aksi y a p l a m a z . miktarlar ve gelir t a r z n d a k i pay ne-

iki e i t m a s r a f n d e r e c e l e r i , bilir. Y a n i kimse bilmez.

dir? A l l a h

Daha dorusu, tekkenin ve ondan da

d o r u s u , t a k d i r , h lim. Lakin olaylarn

ile y n e t i c i n i n bu ii fani

insafna kalmtr.

B e l k i ilk v a k f y a p a n kestirmek, geri kalan h be-

lar, l e m i k e n d i l e r i gibi s a f i d e a l i s t b i l i y o r l a r d . O n l a r n g n a h n a g i r m e y e dnyada nerelere gtreceini masraf yerlerinden bugn hna b i z l e r iin g deil. Geri nk, evvelki

btn v a k f geliri yeyim

ikiye b l n r .

Bir p a r a s

m t e v e l l i y e , t e k i s i z a v i y e a l a k g n l l l k edilip,

olur...

vakf artnamesinde, eyh

v e m t e v e l l i e n s o n a b r a k l m t r . A m a b u k t t a b y l e d i r . H a y a t t a b u iki a h s i y e t e l b e t iin raber, bandadr. az ok deiiklie u r a y a b i l m e k l e hanedan demektir. Her ne olursa m t e v e l l i , v a k f iin eyh bir irat

Mtevellinin olsun ah

olamayacana

dair kayt b i l m i y o r u z .

bu yaplan vakf: kanun dahi

Bir z m r e i n s a n e b e d i y e n bir t o p r a k g e l i r i d i r . Allah'a gelince... O

b e s l e y e n v e k i m s e tab y k liberal, brakmtr. Hatta nk bu kontbtn

rafndan zapt e d i l e m e y e n ve maddi

Bu t o p r a a ve gelirine padi-

karamaz.

m e n f a a t b a h i s l e r i n d e o l d u u gibi

ii o l u r u n a

rsad vakflarn zerinde geri sultann rol, [39] miri t o p r a k l a r z e r i n d e k i n d e n daha

kontrol vardr. kuvvetli grnr.

"Vakfnn azaltlr."

artlar

kanun
(Arazi-i

ve

nizamlara

dayanarak

bakalar,

deiir

ve

Kanunname-i

H m y n erhi s.37) koca onlar imparatorluk bucaklarnda kontrolden baka n e r e l e r e kaolmayann Mahll

A m a , tek adam dar, bile nasl dikleri durum

iradesinin

ileyebilecei t a s a v v u r edilebilir. deiiklikleri, karartabilir. kullanlmakszn intikal har ve kuru resim veya mirice cayarsa verilirse

Hele v a k f l a r n z a m a n l a g e i r h i b i r ii

gzn

Vakflar, " s a t m a k " sz vakflarn %5 fera lenin alnr. na bulufa'da %2.5 de,

pekl

alnp satlrlar. alnr. ile bir

ihalesinde fera ve verilirken

resimleri

Kati f e r a d a Kimsesiz misil sahibedel-i ile

hara- fera alnr.

yeri

"bedei-imahlulaf ad

Toprak tapu

eshabna

"tapuyu misil" a l n r .
ilh ve ilh...

Hak tapu

bi yoksa, yahut hakkndan devir edilirken Bu

mahlul toprak mzayede

bakas-

"tefviz bedeli" a l n r ve
padiahn padiah ilerine

artlar altnda u v a r ki, hayr

vakf artlarn

deitirmesi

kolay o l m a s a

gerektir.

ancak "meru harcanan

m a s l a h a t icab" a r t n a m e y i anbasit eitte, tefviz "vergillerinden yalnz "menafii olunur. kinci braklr.

cak deitirebilir. Neticede, yukarlara rsad miri"ye Bu

Yok edemez. vakf geliri, Birinci

kamaz. vakflarn eidini saymtk. sarf e d i l m e k zere ahslara

(hayr cihetine)

e i t t e , t o p r a n t a s a r r u f geliri din v e s a v a e r l e r i n e v e nesillerin z a m a n l a

nesillerine

nasl o a l a c a d n l s n . V a k f l a r n " h a y r " a g i d e -

c e k g e l i r l e r i n i n y a v a y a v a k u r u y a c a k o l a y c a a n l a l r . B u y z d e n , e s k i ha-

y r t a h s i s l e r i n i l m d e n k u r t a r m a k z e r e y e n i l e r i g e r e k i r . Y e n i v a k f l a r d a zam a n l a ayn a k b e t e u r a r l a r . V e b u fasit d a i r e , h a z r y i y i c i v a k f t o p r a k l a r n [Evkaf, A v r u p a ' d a k i manastrlar Manask a r l k l a r n a t e m e l olur. alabildiine ve faydasz yere geniletedurur. v e din d e r e b e y l i i gibi t e k i l a t l a r n b i z d e k i de onlarca ky haraca balar. (tarlalar),

t r l a r n M s l m a n l a r c a ad t e k k e v e z a v i y e olur.

Beher zaviye kendi evresin-

S l e y m a n T r k m a n i gibi d i n e n f a k i r bir azi-

zin bile v a k f e s i n d e 1 3 k y , b t n Hac B e k t a t a c e s i n i n k y l e r i v e m e z r a l a r Krehir'e yakn btn mezralar, 6 mezra daha, gene birok mezbulunur.] aldatma k a b i l i n d e n "himlkiyete dnmesidir: ralar d a h a . . . lei

Bu gidiin sonucu, vakf mlklerin dahi Allah' eriye"lerle ahsi

"Zamanla olmaktan ye yen

s.128) hi olsa, V-

gelirin Baz

kifayetsizlii artmas -ki bu memleketlerde uratlacak

yznden da, ise, iltimasl

kitap,

vakflardan derdi oaltmaktan bu bir gayri

(H.

ou baka mlkler, ibarettiMass:

mahsuldar bir eebedisatlmazlk

"slam" sz da-

kt.

Saylarnn suretiyle

yaramad. kiralanmak

menkul

sattan

prensipleri

tecavze
hayata

haie

geldiler."

Hayat h k m n verince,

hatta gkten inmi Tanr

byle u y d u r u l m u t u r . TARHES bakarsak) toplum topraklar yekununda umuldu-

EVKAFIN

Evkafn undan

(tarihesine

o k b y k bir y e r k a p l a d

grlr.

V a k f l a r n , y u k a r d a s a y d m z gibi t a s n i f e u r a m a l a r v e bir d z e n altna a l n m a l a r , a n c a k i iten g e t i k t e n s o n r a y a p l m t r . lk v a k f l a r h i b i r m e r k e z i k o n t r o l e u y m a z l a r . " S e i u k i i e r d e evkafn tef-

ti

ahvalini

(kadasker)
slam

olan
11.

sudur'u

iema
"evkaf

deruhte

etti

(limler

stlenkur-

d i ) . " ("Tarihei E v k a f " s. Osmanllar, dular. Lakin Bizans

Halkevi K.

152) tahrir" ettiler ve y e n i d e n o Kanuni I. byk imparatorluk ananesi, S l e y m a n ana bir m e r k e z i y e t g s t e r e m e -

lkelerindeki

kitabiliinin y e r ettii hayli ge oldu. kendi evkaf

t a h m i n e d i l e c e i gibi di.

Nitekim dahi t a m

kadar bizzat saltanatn ni vezir Sinan elebi fat I.

1359'da (G 760) O r h a n Gazi, Bursa'daki cami ve evkafnn nezaretiPaa'ya verdi. Mehmet, kinci O s m a n l l kurarken, eyh bu umumi Bedrettin'in iin evkaf pMevlana Cemalettin'e, marifeti mkanazr-

lak a s l m a s n a f e t v a v e r e n olarak Fatih II. Hrvat klesi

"HakimiHkkaml
(816-1413)

Osmaniye"

nvaniyle

ln v e r d i .

Mehmet, stanbul'daki veziriazam Mahmut

hayrat ve evkafn Paa'ya,

1463 (G 868)'de, shak Pa-

1467'de veziriazam

a ' y a " S a d r Ali

Nezareti" adyla verdi.

Ancak ondan

sonra tayin

II.

M u r a t ile eyledi.

I.

M e h m e t her v i l a y e t e hal:

b i r e r "Mfet-

ti'i

Evkaf

Rumiye"
adna (yapld)

Ama,

"Btn sudr'u tasdiklerden

evkafn

nezaret'ilamifa

mesi ( k a m u edildii
(Tarihei

gzetimi)

kad-asker olan grlen

uiema

taraflarndan

vakfiyelerde

anlalmaktadr."
Ulemabu

E v k a f s . 13) ileriye henz g i d i l m e m i t i r .

Yani, Seluklular z a m a n n d a n daha nn insaf ve v i c d a n l a r n a II. Beyazt, 1506 (G. evkafn 912)'da

havale edilmitir. e y h l i s l a m A l a e d d i n Ali etti. Fakat bu s. Efendi'ye tevcih

h a y r a t ve

nezaretini

"eyhlislam Nezaret?', mahsus ev13) Vakfiyesinde, bu suret-

"stanbul'da kafn nezareti

mftiienam umumiyesi

bulunan demektir."

ulemay \av\Y\e\

binann
Evkaf,

nezaretine

stanbul'daki m e d r e s e mderrislii de m f t y e art edildiinden le "ders v e k a l e t i " m e y d a n a kt.

Kanuni I. S l e y m a n , harem, haseki ve sultan hayratnn evkaf nezaretini kap aas Hadm M e h m e t A a ' y a art e d i n c e ( 9 5 1 - 1 5 4 5 )

"kapu aas nesaray

s.

zareti" kapu

meydana

kt.

"Kapu olan

aas aalar

nezareti, namiyie

stanbul'da

hmyn me14) stn da-

aalarna

-ki

babssaade

mehurdurlar

nezareti

rut (arta
Yzyl knca

balanm) kadar sonra, ve

evkafn

idarei umumiyesidir." ( K e z a .
Rumi)'da btn Hseyin

1626 (1036

Mehmet Aa hatun, Kaptan Bylece sultan,

"Evkaf- Haremeyn Nazr"adyla

meni vakflarn skdar, Bostancba

padiah,

rssaade aas

sinesinde toplad. Eyp kadlaryla, da nazr oldular. Haremeyn

Sonradan treyen paa, Yeni12 nazrlk

vakflara, stanbul, Galata, eri a a s , S e k b a n b a , dodu. Bunlarn en

mhimi gene "Evkaf

N e z a r e t i " idi.

B u e k i l d e , gibi y u v a r l a n d k a en evkaf, m u a z z a m gelir kayna

byyen ve yava yava merkezileBunu iki e y d e n a n l a r z :

haline girer.

1- Darssaade
Aa, yeleri ki "Evaidi

aasnn

gelirinden:
padiah 502.000 aa atiyeleri (ihsan), vezir hedi183.000, teBugnk gre, aa

melhuze" denilen -ki toptan kurutan

bir t a r a f a liras o

braklrsa, yalnz h a r e m e y n 319.000 zamanki

hazinesinden

vakflardan

kuru yllk alrd. olduuna

parann milyoner

deerde

saylabilir.

2- Evkaf E v k a f n , nasl r"nn balarna

apullarndan:
k a p a n n e l i n d e k a l m a y a e l v e r i l i bir Y a m a gelenlere... rakam ve hesaba kimse aldr etmediinden olacak; H a s a n ' n b-

rei o l d u u n u a n l a m a k iin, y a l n z bir e y e b a k m a k y e t e r :

"Evkaf nazrla-

Ortada

baka

azledilen, srlen, ldrtlen evkaf nazrlarnn saylar da

hadsiz hesap-

szdr. Tpk, iftilerin tasarruf ettikleri kaf t o p r a k l a r da lecekleri oluruna rmezsen: mlkiyet, 16. y z y l n s o n u ile kerteli t e k a m l yapt. gidecekti. l) Baka trl Ondan

miri t o p r a k l a r d a o l d u u gibi, ev17. y z y l n sonra, tam Ve bana iki kadar, yapabibuuk asr mdki buuk artl

d e t l e , e v k a f i l e r i o l d u u gibi asr, "miri

brakld.

Miri t o p r a k l a r g i b i , v a k f a r a z i d e yaplamad. (evkaf mal: gl, ye-

yaplamazd. Kapann gayri elinde er'iye

mal d e n i z , y e m e y e n d o m u z " o l d u u gibi durumuna girdi. kald. b i r o k hilei er'iye ve

Vakf denilen

kanallarndan

g e e r e k ka-

ytsz artsz ahsi 18. y z y l ba g s t e r d i . E v k a f gibi me y o l u n a 1808) evkaf olundu. da bir Ve biter,

mlkiyete doru 19. y z y l

arld

durdu.

balarken;

Osmanlln yenileme zarureti k a p i t a l i s t l e m e idi. vakf top(122450 yl kateslim Bylece ertesi

O zaman

iin y e n i l e m e n i n t e k y o l u , I. Hamit,

byk zenginlik kaynaklar bir istiklal getirilerek 1241

makulletirilme, yani ticariletiril-

s o k u l m a k istendi.

"Hamidiye Evkaf" a d i y l e ,
(1773). ile II. birletirdi.

raklar iletmesine araya ancak

v e r m e y e alt Hamidiye Evkaf (1229-1813)

Mahmut,

"Mahmudiye Evkaff'm

"Darphanei amire nazr"x\a

Saltanatn urat. maal Mesela sonuna

evval

(1826)de yenierilik kaldrlnca,

(1242-1827) dar sren fndan kurtarp,

"Evkaf Hmyn Nezaret?' k u r u l a b i l d i .

kapitalist iletme haline s o k m a y a imtiyazl ahslar ve

Evkaf Nezareti, evkaf

her t r l d e r e b e y d a n k l n d a n v e isra-

Evkaf idaresi, grdrld. ayrld. (1243 neye rebilahr)'da: Gene recep) teebbs

slaleler yerine inas bir

memurlara 1826 ( 1 2 4 2 kuru ylnda iplikhayapld. Beri t a Hangah 1827

E v k a f s e r m a y e s i krl Kaykhane, o yln al yaplan

iletmelere yatrld. alnan Beykoz

iskele ve pazar kay ukursaray ve (1247)'de

iin 4 7 . 2 8 8

cemaziyelahrnda 1831

kararla,

Hanerli

arsalarndaki Fabrikas

olundu.

uha

1832'lerde Bican S u l t a n S a h i l s a r a y ' n d a "Fes (Fkaraya y e y i m yeri), Trbeler, mescitler, mektep, su yolu,

Karhanesi" kuruldu.

rafta a m m e hizmetleri ve sosyal y a r d m hedefleri de u n u t u l m a d : hastane, sebil, m e d r e s e l e r ina edildi.

mzeler baarld.

E v k a f t a r i h i n i n s o n cilveleri bize bir t e k b y k h a k i k a t i ispat e d i y o r : ciliin eline g e e r s e y o k l u k t a v a r l k y a r a t r . M o d e r n O s m a n l t a r i h i n d e iki ileri

Eer

t o p l u m m l k i y e t i , n a m u s l u l u u n y a n i g e r e k ileriliin, lafta k a l m a y a n d e v r i m N a m u s s u z l u u n , yani geriliin ve besler. irtican eline d e r s e y a l n z a p u l c u l u u v e u m u m i a h l a k b o z g u n u n u hamle vardr:

1-

Tanzimat

Hareketleri:
1 8 3 9 G l h a n e Hatt Hma-

1826'da yenieriliin kaldrlmasyla balar. yni'yle hzlanr. 1850 Krm harbiyle biter.

2Siyasi

Merutiyet
grlts

Devrimi:
1908'de Balkan olmakla beraber asl inklaplarn Birinci C i h a n iktidar Harpleri

mevkiine gemeleri (Rumi 1330-1334:

(Rumi

1328:

1912) ve

1 9 1 4 - 1 9 1 8 ) yllarnda fiiliyata geer... bir k a p i t a l g c y l e h a r e k e t e g e i p , nisbeten gr-

te e v k a f n , b y k s o s y a l byk eserler yaratt dk:

devirler bunlardr. T a n z i m a t ann

eserlerini

K a y k h a n e , iplikhane, uha fabrikas, k t p h a n e , f e s h a n e , fkara tuulum-u edebiye, Belgrat su lamlar, bendler, kemerler, Bu ara-

amesi, mekteb-i

S u l t a n M a h m u t s u y o l l a r , H a s e k i H a s t a n e s i , O r t a k y C a m i i v e ilh. da "Harfi T r k i " y a z a n A h m e t Nazif'e Yani, vakf zenginlii Krm harbinden maddi manevi

7 5 0 0 ' l k bir d e a t i y e s u n u l u r . bir k a l k n m a y a n d e r olur. Lakin,

sonra yavalayan ve sanayiden hareket, irtica

ziyade a m m e yardmlar

ekline dklen bu lna 19. 1280 boulur. E v k a f Nazr (2 Temmuz

kuvvetlendii lde resmi e v k a f hrsz-

smail 1864)

Hakk gnl

Paa,

sadarete

yazd

28

Muharrem

tezkerede

"bu tarihe kadar,

maium'uisami kuru armaolduunu (paylarn(Tarihe-i

(yksek

makamlarn

bildii)

dta

Evkaf mdrlerinin birka meblan

buyruu

7.841.414 bali

arma lar, arz dan)

eylediklerini mebla' etmesi tahsiline

124) edilirse,

ve

kaytlar
(bilinen

bulunamayan
miktarn)

evkaf mdrlerinin misline kifieden

kt)."

mezkurun iradei seniye

zerine,

muhtelisleri maium sudur etti

olan

(sultan

E v k a f , s. Dikkat

armalar

Hasip

Paa

zamannda, Bu zaman yani

mhr

taklidiyle, Krm sonra Ve

m h i m evkafn deve edilmesi eklinde balar. harbinin armalar, ertesidir. te smail Hakk zaman

1858, yani e y r e k asr

(1882),

ikisinin

kayd

b u l u n m a m a k suretiyle

milyonlar

aar.

o n d a n s o n r a da, a r t k t a 4 6 .

E v k a f n a z r n a k a d a r (30 yl) ( A b d l h a m i t a baka evkafa hibir ey y a p l a m a z . m? Hayr. rtica devrinin

) t a m i r d e n , t e k t k b i n a l a r d a n Neden? alna yalnz nk, hazr yiyici alna 6

bir e y k a l m a d n d a n ahsi mlkiyet

mirasyedi

hrszln

beslediinden.

merutiyet inklaplar,

bilakis iktidar Mustafa

ellerine aldktan sonra, yalE f e n d i , ciddi bir t e k i l a t l a

nz bir t e k i a d a m , hemen hemen btn

Evkaf Nazr ondan

Hayri

evvelki

nazrlarnki 12.000

kadar eserler yaratabildi. lira zarar veren yarayan

Tekilat Nizamnamesini

kurduktan sonra, nk

dua ky
borsa

fodlalar 3 6 . 0 0 0
senetleri haline

liraya

topland.

bunlar

bedelcilere

soysuzlamt. ondan aa kalmyordu. Senede 355.195 kuru te-

Dua ky vezaifide
diyat yaplyordu.

Bunlar da tedavlden

kaldrld.

maretler yama s),

sofras (te

olmutu. biri)

Oralara

verilen

"parann nsf ( y a r eline

Evkaf, Evkaf", ikincisi

belki de
ki

sls

bedei giriyordu."
En

olarak hademenin
(Tarihe-i

geerek,

st

taraf
onun Sultan

menfaatperestanm
imaretten zerine kendine

keselerine

s.230) "Medre26 odal, 175 o d a l (11.000 dadi-

madas

kapand.

uygun talebeye tahsisat verildi. Ve "Mekteb-i' birincisi 40 odal,

gre yapclk balad: slam Mzesi", (Aa

se'l V a z i n " , " E v k a f ' u l Hamamnda, ve 110 Bostanc vakf hanlar liraya), leri, si, Fatih

ncs

Hamamnda), Ky,

drdncs

talebelik talebe yurdu, dadisi; Makr skdar Yazma

Medreseylkadahe Kamer Hatun, Gztepe

Mektebi

Bebek cami-

Hamit Medresesi, Elektrii, Mslimin Sonra Evkaf

Mektebi,

Mekteb-i

Mahmut evket Hastanesi slamiye

Paa T r b e s i ,

Medreseyl-Hattateyn, hattna elektmektepler, kbir s r

Gurabay

(300 yatakl),

skdar-Kskl

rikli t r a m v a y , tphaneler...

Matbaas ve daha

gene stop!...

Bu, y a k n v e a k t o p l u m m l k i y e t i n i n d i y a l e k t i i n i g s t e r d i i k a d a r , e n sathi kt devletilik mnakaalarn m? Adamna milli elinde, ayn bakar. kalknma da kestirip bir attrabilir. D e v l e t i l i k iyi Mrteci mi, nklap hkmetin en canl elinde devletilik en bir hbahrsz vatann

yksek verim, kmetin na bela

zaruretinin

ilacdr.

devletilik hazr yiyici milletin toplu tekniini sosyal milli

memur srsn en

e t m e k ve

eit eit v u r g u n c u ve

etelerine peke e k m e k olur; c e o y u n l a r n a kap a a n Evkaf Nazr arma bulur. Hakk Bu Paa,

soysuzluun

alaka ve kahpe25 m i l y o n l u k

bir z e h i r h a l i n e g e l i r . bir u f a k a r a t r m a y l a bir r p d a misali, evkaf adiyle toplum toprakla19. asr s o n u n d a zavall

muazzam vurgun

rndan ayrlm blmn, gze arpabilenlerdir. evkafn VIbana

hangi kurt b o a z l a r n a y e m o l d u u n u g s t e r m e evvelki uzun ve bana karanlk yzyllarda,

ye yeter. Tabii, o r a k a m l a r , az ok hesap kitaba girilen Ondan gelenler pimi tavuun

gelenlere rahmet okutur.

DRLK REJMNN mlkiyeti, topraklarn teki Bu balca miri

DEREBEYLEMES iki trl gayri toplum meru mlkiyeti yollardan olmaktan kar: ve e-

Toplum Birisi ne miri

"meru", prose,

ahsi mlkiyet \\&X\getirilmesi baka veya

geirilmesi;

topraklarn

topluma faydasz h a l e

derebeyiemesidir.
kilde

ikinci

birincinin t a m a m l a n m a s

genilemesidir. bezirgan t o p l u m u n u n tabii kanunlaryla derebeylemeye balar. Dirlik-

Miri t o p r a k l a r , d a h a d i r l i k h a l i n d e i k e n bile, t a r i h i z a r u r e t l e , y a n i k e n d i liindenci O s m a n l m p a r a t o r l u u ' n d a ilk g r l e n d e r e b e y l e m e p r o s e s i b u d u r . maya balar. Tara beylerinin mahalli kudretlerini arttrmaya yarar.

ler, miri t o p r a k h a l i n d e k a l d k l a r h a l d e , d e v l e t i n m e r k e z i k o n t r o l n d e n k -

B u gidii b a l c a iki o l a y d a g r y o r u z . B u o l a y l a r , g e r e k t e b i r b i r l e r i n d e n karlar, yani birbirlerini doururlar. Ama, tarih srasyla grecek olursak, n c e birinci o l a y b a l a r . G i t t i k e y e r l e i p k k l e i r . Bu si olaylardan birincisi H a t t a k e n d i n i bir usul v e

y a p l a geli h a l i n e s o k t u r u r . O n d a n s o n r a ikinci o l a y g e l i p o n u t a l a n d r r .

" d i r l i k l e r i n mahalli himmetten

alr.

verilmesi",

ikinci-

"dirliklerin
1-

sepetlenmesi" a d n
Mahalli

Dirliklerin

Himmetten Verilmesi

B u h a d i s e , d a h a O s m a n l l n ikinci d e v r i ile b i r l i k t e b a l a r . l k i n , d i r l i k v e r m e k hakk, slamcas: srf v e y a l n z padiahn hakk ve vazifesidir.

m a m (dini e f ) o d u r .

Miri t o p r a k l a r , b e y t l m a l a d n a o n u n Fakat, sonralar; balarlar. beylerin bu ii ikinci

emrindedir. Ondan d e r e c e b e y l e r de, T a h r i r adl bu keyfi

bakas dirlik d a t a m a z . kendi kendilerine y a p m a y a merkezi ve yazl

muntazam

kontroller tavsadka,

hareketleri de artar. bir e i t

Hele snr beyleri, A v r u p a ' n n markileri gibi, ederler. nk o z a m a n l a r esabar v a k -

yava yava

bamszlk peyda

s e n s n r d i y e p e k y l e belli v e m u t l a k bir i z g i y o k t u r . S n r l a r , tinde dahi,"darlharekat"drlar. dirlik s u n m a l a r n bsbtn Bu kararszlk snr beylerinin dnda ve m m k n klar.

istediklerine

kontrol

N i h a y e t s e f e r z a m a n l a r , a d a m y a r a t m a k icap e d i n c e , t a r a b e y l e r i a l e lacele dirlik tahsislerini y a p m a k z o r u n d a lerinin, sine icabnda kalrlar. te b y l e c e , beylerbey-

p a d i a h a s o r m a d a n dirlik v e r m e s i n e ve sipahi y e t i t i r m e dirlik vermek denir. lkin ekinci gitgide b u l m a k ba-

"mahallihimmetten"
ile "mahalli

bir k e r e b a l a d hanesi

m, s o n r a s himmetten"

kolay anlalr. verilen dirlikler,

beylerbeyilerin

k e n d i a h s i n f u z l a r n a r t t r m a l a r v e k e n d i a d a m l a r n k a y r m a l a r iin t e mel h i z m e t i n i g r r . in, pek e r k e n d e n bu rengi aldn, d a h a Kanuni I.

Sleyman'n

1543 (950 Zilhicce) tarihli u zlgtndan r e n i y o r u z :

"mdi reaya ve
o

taifesine mderris ve sair

ve oullarna

hisar

erenlerine verilmee

ve

kimesnenin emrim berat ile

azadiu yoktur."

kuluna
Fakat

kad
izin

ve

tmar

asla

yokluuna

ramen/

"Beylerbeylii canibinden her biri birer bahane

sarsldn

verilmekle

re-

aya

taifesin
Padiah,

ecnebiler

sipahi si/kine
nk,

mteimpa-

sei/ik ( m e s l e i n e
kendi ratorluk, ahs: en

girmi) merkezi

olup" d e n i r .
kudretinin hisseder. kadar cengaver ve idareci taifesini hep ayn

ufak dirlikisine

Padiah

etrafnda toplanmasyla

i m p a r a t o r l u k olur. Devlet cihaz i i n d e o r t a a n ham e m u r hiyerar-

L a k i n , i bir k e r e r n d a n k m t r . sm isi
442

devlet zmrelerine

has (bir e i t s n f l a m a y a Bu

doru)

salamca kurulmutur.

h i y e r a r i , t e p e d e p a d i a h t a n , e n alt e k i n -

c i y e k a d a r miri t o p r a k l a r n Nitekim en sonra, ri yol olur.

u veya

bu ekilde anmasn

ho g r e c e k t i r .

beylerbeyilerin

mahalli

h i m m e t t e n dirlik berat v e r m e l e indir-

Bir d e f a s i p a h i l i e k m v e y a k a r l m o l a n l a r , o r a d a n honutsuzluklar bytr.

mek, saltanat evresinde korkulan suzluklara, bilfiil

Hele h o n u t -

sipahilik y a p m , devlet ilerinin Padiah

i y z n grm kimse-

ler k a t l r s a t e h l i k e g e n i l e r . Onun tara oldu iin, padiah,

b y l e c e iki a t e a r a s n d a k a l m t r . dirlik kapsn korkar. baz r t m e y e alr. nk

bir t a r a f t a n

beylerinin bittileri,

derebeylemesinden grnte ba)

Fakat,

te y a n d a n y a p l m kabul eder. Mesela, b e r a t bu-

hi o l m a z s a

artlarla

1576 ( 9 8 4 Recep g a r e s i : nu gsterir. ten

Erzurum

beylerbeyiliine yazlan

N e s h i l i v a n s e f e r i n d e n n c e , baz k i m s e l e r e , m a h a l l i h i m m e t Sefer bitince geri alnm. bu yeni sipahiler "ecnebidir" diyerek, bizde "ecnebi" szn v a t a n kalm. Lakin dirlikili-

dirlikler verilmi. dirlikleri

ellerindeki

Anlalan

dalara o kadar kolayca d a m g a l a m a k o z a m a n d a n in t a d n alanlar, hemen ikyete balarlar:

"Erzurum ceht ken", edp

harabe mamur

iken, ve

en/etmek edp

tariki

ile

viriip ocaklar

her olup

biri

cidden

ve

abadan
geri

yurtlar,

hizmet

ederlerol-

dirliklerinin

neden

alnmadn kitaba

sorarlar.

Padiah, Kendisi

bakm

mayacak meseleyi dirlii yeyim yeri

hi o l m a z s a yapmayan,

uyduruyor: bilfiil

ehirde oturup korunmasn

ekincilii

becerenlerin

emrediyor:

"Bilfiil tmarlar iar. O i asllar berat

gerei)

zerinde

olan

kimseler kl ki

ve

darp

ve

harbe

kadir

oia-

tezkerelerin erifim

gnde re sin

ellerine bade

sddei saadetimde emri sabk tmar tevcih mucibince

(baht
(eski

eiimde) emirler

verile.

Vemen

mahalli himmetten

kimesneye

etmeyesin."

D e m e k dirlikler artk sipahilii 2Dirliklerin

beceremeyenlere

kadar dmtr.

"Sepetlenmesi" Birini p u n d u n a d r p bir

Bugnk Trke argosunda "sepetlemek": yerden atlatvermek manasna gelir.

O s m a n l c a ' d a dirliklerin s o n r a d a n bana gelen haller, bu s z n imdik i m a n a s y l a ilgili o l m a l . n k , t a r i h b e l g e l e r i ; d i r l i k l e r i n d e r e b e y e l l e r i n de kalmasn sepette kalmas Derebeyleen unsurlar, diye gsterir. Bu, nasl o l u r ? eli kl t u t a n g e r e k ehim-

dirlikleri, ehline yani

kincilere v e r e c e k yerde, kendi uaklarna, klelerine balar. mette dirlik v e r m e deti petlenmesi meydana biraz d a h a Bilfiil ilerleyip soysuzlat zerinde m,

Mahalli

dirliklerin sekleler,

kar.

dirlii

bulunmayanlar,

kad v e m d e r r i s o u l l a r

kayrlmaya

balar.

Bu il

hal, t a r a

beylerinin etraflarnda ahsi tabiiyetler y a r a t a r a k , dirlikderebeylemeleri de-

ler v a s t a s y l a midir?

kendilerine sadk bendeler tutmalar,

Tarih srasyla Kanuni dolu I. suistimalleri

bakacak olursak, devrinde (16.

bu

d e r e b e y l e m e prosesi yle geliir: ortalarnda) (17. yzyl "mahalli himmet" balarnda) Ana-

Sleyman balar. dolar.

yzyl

O n d a n y a r m asr sonra

"ayan"\\&

Bunlar, dirlikleri s e p e t l e y e n l e r , yani p e t l e m e ii edilen balam olmaldr: G 1000 ( d o u m

b y k h r s z l a r d r . p h e s i z b u sebizzat I. S l e y m a n z a m a n n d a beri balad kabul sebeplerini dirlik hrszlk1591) ylndan itimai

17. y z y l d a n e p e y n c e , h a t t a bozgunlarnn

zincirleme Osmanl

l a r n d a n b a k a n e ile izah e t m e l i ? nk, snda Osmanl teren K. en o tarihlerde teknik bakmndan orta A v r u p a Osmanl ile O s m a n l l k a r a toprak dzeninin, balabize e n iyi g s D a i r " ad 52kime 116, no.

b y k f a r k l a r ispat edilmi

grlmyor.

siyasi ve askeri dzenini tayin canl belge:

ettiini ve

miri t o p r a k l a r d a Bozulmasna

yan vurgunculuun

imparatorluu sosyalman {Layiha:

baltaladn

"Tmar ve Z e a m e t Usulnn

ile p a d i a h a s u n u l m u bir l a y i h a d r . kat o k g z e l bir e l y a z m a s d r .

nklap mzesi

de d o k u z satrlk 4 sahife m u k a v v a

z e r i n e y a p t r l m a z o k silik faKimin tarafndan, layihann kendisi deil, padia"Sene-i sabkada helak

zerinde tarih yok.

verildii de y a z l m a m .

B u e l y a z m a s asl

h a s u n u l a n bir h u l a s a s d r : T a r i h rak bir t a h m i n y a p m a y a a l a l m : (eski olup, yllarda) bunca otuz, krk bin

b i l g i n l e r i n i n elini p e r . i n d e k i l e r e b a k a Bir y e r i n d e y l e d e r : Muhammet Badat seferinde

mmeti

h i b e h a n e ve top ve t f e k ve bunca adr ve otalar ve e s p a p harap eylediler. Ve boaza Kazak fitnesi Karadeniz yallarn ve halk grp Kazakmusibet ibretmayi h a l d e layi-

lar k a l u p k z l b a b i - m a a e l i n d e k a l m t r . C e l a l i e k i y a s d a h i A n a d o l u vilayetin y a m a ve Y e n i k y v e nice b a h e l e r i h t i r a k e d p ( y a y p ) c m l e s t a n b u l ve ol fitnenin errinden a l e m deil ha k a l a l a r bina o l u n u p , b u m a k u l e s i n e kar bu, IV. midir? Kiririmliyasen

Badat seferi ve

larn g e l i p Y e n i k y y a k m a l a r layihasnn bir h u l a s a s mdr?}

1307 ( D . 1 6 2 7 ) ylnda olur. u Murat'a verilen

1628'lerde yazlmtr. Acaba

m e h u r Koi B e y

Bu e l y a z m a s yle hulasa

17. a s r n

ilk d r t t e biri s o n u n d a O s m a n l l n d u r u m u n u

eder:

"Saadet/ ketleri amet yzlerinin

444

ve ve

evket/ zeamet kp,

padiahm, erbab iken hangi

eski

sultanlar gibi, fethetmi/erdir. karlasalar,

kale

ve Tmar Allah'n lk

memleve zeizniyle Msl-

tmar erbab

askerleriyle

bozulmam

durumla ihtiya

akyla

kapkullarna

brakmamlardr.

man

gazilerin

zeamet

ve yleleri

tmarlar olan var ki,

b/l/n/r. be, olanlar, bir, tmar on iki bin ve

Dier ve

dirliklerde klelerinin ve verip, ve

kimi

tasarrufualp, aba yaounun

lar kendi blk halkndan berat karmlardr. ad ve gir ma kale var, kebe ile ve giydirip, savaa talan ve palanga
1- T m a r ,

hizmetkrlarnn bunlara

zerine cu yerine altnda

zeamet ake kral

[40]

tmar alp

kayd yoktur. gnderip, ederler. alm

Adamlar

cbbe

sava zamanlar kendileri Bunu olup,

usul

bir semerli beyotuz krk

zeamet grnm

frsat bilen halen

1000

Galiya

memleketten

ellerindedir."
tarihinden verilen

B u t e m i z dilli e s k i s a t r l a r d a n zeamet

unlar reniyoruz: (16. asr s o n u n d a n ) derebeylerinin

ok evAnado-

vel,

belki 2Bu

Kanuni

Sleyman

devrinde

bozulmutur. Osmanl balar. Be, o n t m a r v e zealtnda eski tutar.

soysuzlama

"ayan" ad
sipahi

lu'yu ve t o p l u m t o p r a k l a r n 3- A y a n : ameti, Yani kendi Be, on

almalaryla

kuvvetini yetitirecek. kleleri adna

hizmetkr ve

yazdrarak,

elleri

miri t o p r a k l a r a h s i

malikane ve tufeyli iftlikleri gvendii bal

durumuna sokar. cebellhadeil,

4- Sava zaman, ler k m a z .

imparatorluun

dirliklerden,

Dirlik artk m e r k e z e bir b e y g i r " e gibi

bir i d e a l i s t a s k e r t e k i l a t gnderirler. aka

zr y e y i c i d e r e b e y i f t l i i d i r . A y a n , g r n k u r t a r m a k iin a b a l k e b e l i birini " s e m e r l Bylece, bir o l a y g n sonra sosyal katup orduya Layiha bizde tarihi geinenlerin tersine k o y m a y a altklar sosyal aydnlanr. iktisadi hulasasnda siyasi okuyoruz: askeri nce ondan temeli, toprak ekonomisi soysuzlar;

imparatorluun birbirini kovalar.

sarsntlar,

ihtilaller ve

kler,

bozgunlar

Halbuki beygirlerin gsterir. talarnda kataa

Abdurrahman nne

eref "Tarihi ekinmez.

Devlet'i

Osmaniye"sinde g 11.

arabay

koymaktan

"Celali"leri

asr banda 17. a s r ore-

yoalttktan sonra, Ayan sner. Ayan 18.

12. a s r s o n u ile asr s o n u n d a

13. a s r b a n d a t e e k k l e t m i htimal A b d u r r a h m a n ayan sayyor. yok mu?

(Cilt 2 , s . 2 6 0 ila 2 6 2 ) Y a n i C e l a l i l e r o n a g r e m i l a d n balar.

ref, a y a n n asl ilk t e e k k l n h e s a b a k a t m y o r . S a d e c e k u v v e t l e n e n m u rejiminden sonra tam d e r e b e y l e m i unsurlar menfaatlar bittilere adna dzeltme

Saltanatn Elbet var. c yle

temel oldu

teebbsleri yapaca

Ama,

kar,

soyut saltanatn

tek ey

bir " y o k l a m a " d a n i b a r e t t i r . haber veriyor:

B u y o k l a m a l a r n n e y e y a r a d k l a r n ise, l a y i h a -

"Devletl padiahm, ma leri, ile zuhura gelmez ve hizmetkar

sepetlerde ve mmkn libas

olan dahi
(iyi

zeamet deildir.
giysi)

ve Zira giydirp

tmarlar yalnz yoklanekabir ayan ve beratlar ve sairellerine

klelerine

virp, Paa amet ve

cmlesi zamannda

mevcut yokolup ve bade babnda bin sebeplerden

ulatnda)

hatta ihra hatt ve

bin-on-bir tarihinde

tarihinde Nasuh tevzi Hasan tevzi

Yemii Hasan Paa

(hak

yirmi bir

asrnda sadr

ze-

tmarlar
emri

mstehakna saadet tarafndan Paa ile

(ehir) (klsz)

edenlere

datma) (sultanlk

olunmas

hmyn
saray)

makrun Paa

oldukta etvaki mahalli bir tmarlar

muhafa-

vezir areieyh ve dahi Nasuh

ve Mahmut tevcih elinde

Paa olan

astaneisaadet (mutluluk ol tashihi zuhura ve hizmetkr gelmedi. kmaz."

uurlu

kaps,

ve

meleriyle yoklamada

gelmedi tmar kleleri Bu defa

dahi Rum Edirne'ye

zeama

erbab- ve

mahrusei

getirp ve

beratlar

mevcutyoklanmala

tmar zuhura sepetlerden

zada

dahi yalnz

yoklanacak zeamet

G r y o r u z ki,

bir t o p l u m

kontrol toplum topraklarn daima klfn

menfaattar olmadka,

minareyi alan,

hazrlamtr.

Burada t o p l u m mlkiyetinin ahsi mlkiyete doru tan, stten 1011 tasarrufu artyla, kay itibaryla birinci, ( 1 6 0 2 ) yl hakknda 1021 ( 1 6 1 2 ) yl

i s t e r i s t e m e z v e altLa-

d i k k a t e d e e c e k bir o l a y d a h a v a r . ikinci y o k l a m a y a p l y o r . 1010 (1601) ylnda iftilerin misil almak

kin d e v l e t birinci y o k l a m a y a g i r m e d e n n c e bir g e n i l e t m e y a p y o r : Topran bulunduu yerde oturan

kz k a r d e e de, t a p u y u derebeyleen

ifti t e f v i z hakk t a n y o r .

Adeta

ve gerek padia-

ha, g e r e k h a l k a k a r g e l i e n u n s u r l a r n n d e , s a l t a n a t y e n i t e d b i r l e r e b a vuruyor. iftilerin iktisata zarurileen haklarn siyasete tanyor. Yoklama boa knca, saltanat aczini ve tek bana kaldn dnyor. (G: 1012, D: 1603) t o p r a n bulunduu yerde bsbtn anlyor. T e k r a r iftilere

Y o k l a m a n n e r t e s i yl Saltanat besbelli mez, ikinci

o t u r m a y a n kz k a r d e e d e " t a p u y u yoklamadan d r t yl

m i s l i y l e " ifti t e f v i z e t m e y e raz o l u y o r . nce; iftilere son msaadesini yapar:

bir h u z u r s u z l u k i i n d e d i r . A r a d a n b e yl d a h a g e e r g e -

ocuu, er kardei o l m a d a n lenin t o p r a k zerindeki tasarruf hakk, nce babaya, sonra anaya brakr. iki u c u n d a n k e m i r e n p r o s e n i n noktada iki zt k u t b u :

Bylece, millet topraklarn Bir t a r a f t a n i f t i l e r , t e d e n

dirlik sahipleri ayn

birlemi olurlar.

ALTINCI KESMCLK

KTAP DZEN

BRNC OSMANLI TOPRAK

BLM TARHNDE

EKONOMS DZEN

KESMCLK

AYRIM KESM I-

I DZENNN EKONOMK TEMEL MNASEBETLER

Kesimciliin

Esaslar, T e m e l Zarureti hi o l m a z s a mi-

Buraya

kadar grdmz Osmanl toprak ekonomisi,

ri t o p r a k ekonomisi, "irad" b a k m n d a n "rn r a ( h a r a ) e k l i n d e irad a l n r . nilen e k l e u y g u n s a y l a b i l i r . sa Ky ilkin, b i r b i r i n e eit iletmesi iktisadi

i r a d " ile " p a r a i r a d " a r a s n -

d a bir m e l e z e k i l d i r . n k miri t o p r a k t a n h e m r n ( r ) , h e m d e paFakat u m u m i y e t l e bu retim "rn irad" deByk arazi sahibi devlettir. Yani: 1Kendi K y l , hi o l m a z kendine yeter: birlikler halinde t o p r a n t a s a r r u f sahibidir.

"tabii ekonomi' k l n d a d r . btn veya

ile

letme o

artlarnn zerinde

hemen aym
ziraat

hemen iletmenin

en safi

byk ksmlar, rn
Orta irad: e m e k iradna

bizzat telafi
sk

iletme

retildiinden,
Sanayi

ile
ada

edisk

lerek yeniden " Birleik "rn halini...

retilir."'!zrai-snai irad, Cemiyetin

birletirir: rn

g r l d g i b i , srf z i r a a t t a n

ibaret deildir.

aile
angarya

almasnn
almaya

rndr."
dayanan nisbetle:

Beyin t o p r a n d a

dorudan daha

doruya

retmenlerin tazammun

daha

yksek
(K.

bir

kltr
Marks,

yksek bir geliimini

eder."

K a p i t a l . r a d n T e e k k l , c . III, fasl 59) Angarya e m e k bu sonradan sonraya tirir. e k i l d e n geri irtica, olduu rn halde, tarihe ve O s m a n l l k t a geby-

balayan

iradndan sonra angaryacl

F a k a t c e m i y e t l s n d e , g e r e k bir g e l i m e v a r s a , irat e k l i n i n

le gerisingeri t e p m e s i istisna derecesini g e e m e z . riye g i d i d u r s u n v e k b a l a s n . le beraber, ekonomik gerileme ekillere doru de modern aa doru gelien sonra gelen kendini ise,

M e e r k i c e m i y e t t e ileNormal olarak,

O z a m a n btn sosyal, siyasi gerilikgsterebilir. rn irad ancak kendinden

bir t o p l u m d a ilerler.

Geri,

rn

iradnn tabii

ekonomiye dayanmas,

btn klar.

kapal

ekono-

mili t o p l u m l a r gibi,

ilk O s m a n l t o p l u m u n u d a d u r g u n

" rn znden, u yznden si dndaki hemen ettii tabii gibi,

iradnn, tarla ve

bizzat muayyen bylelikle, retim kendi kyl ve kendine

eit ailesinin tarih bu

rn

ve

retime ve

balatan bal durgun kalmakla

ekli ybulunublgeelde olarak

ekonomisi iie

ev sahibinin

birbirine pazardan hareketinden

ister istemez kendi bamsz

toplumun btn durumun

yeterlii

yznden, ekii mesela pek

elhasl genel Asya'da elverilidir."

ekonominin sosyal
Fakat,

karakteri yznden, durgun temelini

grdmz
(Keza)

vermeye

bu d u r g u n l u k ne olursa olsun, d u r g u n l u k nedenleri yerinde sayher e y g i b i , t o p l u m d a geriye t e p m e z s e a z e z i l i p sorn iradna d a y a n a n tabii e k o n o m i y i gerek siyasete, anlayl ileriye d o r u g t r e n

mak manasna gelmez. Y a a y a n ilerleyecektir. sebepler, gibi retmenin

gerek ekonomice daha

y u l m a s gibi s b j e k t i f v e r e t i m i n d a h a objektif durumlardr.

ekil ve usule k a v u m a s

Sbjektif
1- ifti

Sebepler:
insanln duyar:

"retmen, tnda "Bu tn mene er. ren bu

2- ifti

krba
daha

yerine
(Keza)

kanun

emriyle

itilerek,

kendi

sorumluluu

al-

ii yapar." irad eklinde emeini i

az s m r l r :

artan tketmeye

emei iin

temsil

eden Emek daha en

rn iradiyle byk

irad, bir

kr ailesinin artk hareket sahas ihtiyalarn

bretdgide-

fazla fazla kendi

varr. zamanca gibi i ve tpk

kyaslannca, vazgeilmez

baarmak rn,

Bu zamann emeinin

retmenin kendisine

rn "Fazla

aittir."

(Keza) verimin artmasndan

Objektif sebepler: iba r e t t i r . Bu r a d a

Yukarki

sebeplerin yardmyla

baarmak iin zamanca irad az ok saf ise, can skc

vermeler)

daha i

byk bir hareket aldoiadzeni,

sahasi' maktan ys
ln

bulunur.

"Nerede uygunsuz takntl doruya tpk ve o i rk

rn

orada

arazi sahibi iin kalkar."

ileri gelen grlen

angarya ortadan geri

iie

inktalar (ara
bile y o k t u r .

Osmanl-

ilk d e v r i n d e a n g a r y a

Fakat a n g a r y a da olsa:

"Dorudan rinin iin yetin reticilie piyasann artmas

retmenin retmenin sayede ilerledike kuvvetinin de iine vasflarna

Senei

kendi tanaca bir ksm gcnn

kulland yeni i

kalan

hafta tpk

gnlern emnigibi, uras iinde

ihtiyalar gibi, gcnn hzla bir yalnz

genilemesi gibi, tecrbesi Bu oiuda

kullanmndaki mahmuzlanmas byklktr. ziraat bilinen snrlar bir tabii evre

yksek

retmenin unutulmamal: kalmaz, lime msaadesine imkn

geiien-deien uygulanmas alr. ve

rada

fakat kr-ev sanayiini

Burada tabi
Giri)

durumunun iktisadi ge-

saireye

verilmedir." ( K e z a ,

Srf a n g a r y a c rn iradna

veya

tam

toprakbenti kyl

iletmedeki iletmeleri,

gerilie bylece

bakarak, balarken Devletin nihayet o

d a y a n a n tasarruf sahibi koyduu

ve normal olarak d e v a m ettii srece, sosyal toprana ne dr. kadar ideal gre mutlak eitlik prensibini korumaya

bir g e l i m e y a r a t r . alrsa alsn,

derece toprak genilii,

retmenler arasnda

mutlak eitlie ne tabiatn, Zamanla bereket farklar y z n d e n olan fark irad,

ne z a m a n e t o p l u m u n u n t a h a m m l varkuvvet vesaire farklar, topiletmeler arasndaki verim k a p a l v e b e z i r g a n e k o n o m i l e r i n d e nistemez m a n a d a st kat m-

i n s a n v e aile g l e r i a r a s n d a k i ister

raklarn

lenemeyecek

farkllklarn dourur. Ve bu e k o n o m i k farklar, sosyal nasebetlerinde dahi kendini gsterir.

"Bu larnda Ve

ekille byk

beraber, farklar ba

dorudan gsterir.
M.

doruya Hi olmazsa

retmenlerin bu
c.

ekonomi mmkn smrecek

F.

durumolur. arairadn daha deitoprak az

farklar emei
III, ister

bizzat

dorudan

doruya

retmenler,
"Das yeni

yabanc
Kapital" ana onu

lar e/de etme imknn bulurlar." (K.

Gryoruz, temel iklik, Osmanl yaparken, topluma temel iki

XIII) rn Bu

toprak ekonomisindeki verdii gelime tersine

prensip,

istemez;

sonraki e k o n o m i k ve sosyal Osmanlln ekonomisinde bilhassa mlkiyetinin ahsi ok mutlak yakn toprak ahsi kiyeti

deiikliklere gtrecek durumdadr. prensiplerini ideal evirir. kk burjuva Bu prensibi gder. kan

Osmanl,

1- T o p r a k topluml-

mlkiyet olmamas. eitlik olmas...

2- Toprak retmenleri arasnda prensiple yola inkrn Osmanl miri

m u , b t n y a a y a n v a r l k l a r gibi, d i y a l e k t i k k a n u n l a r n a mlkiyetini inkr e t m i k e n , sonra her i f t i n i n inkra varr. Bunun

u y a r a k , bir z a m a n inkryla; Bu ekillerin O zaman, b a k l r ki, bir ks-

eitli ekillerini y u k a r d a g r d k .

altnda iftilerin eitlii, koca

birbirleriyle aa y u k a r ayn o l m a s ile k a r l a l r .

ideali de, g z e g r n m e y e n t e m e l imparatorluun temelinde, k a d a r eit k a b u l ok farklar belirmitir. smrecek vaziyete rn O zamana aralarnda de edilen

m n a s e b e t o l a r a k alr y r r . ifti ekonomilerinin, bir s a y l a n bir d e

hi a l l m a d k bir m a n z a r a Hepsi

iftiler iinde,

m u v e y a bu v e r i m imknlarn z o r l a y a r a k , bakalarn da kendi iftliinaltrp Onun ekli olan iin girmitir. kapitalizmden nceki bulur. en son Hatta para bu geit im-

irad, y a v a y a v a ,

"para irad" k l n a d o r u g e l i m e i m k n l a r

k n d a h a n c e d e n bile b u l m u g i b i d i r : line bir a d m a t t n gsterir.

H a r a c n p a r a o l a r a k d e n m e s i , dairad e k -

h a d i r l i k d z e n i n d e i k e n bile, O s m a n l t o p r a k e k o n o m i s i n i n

II- S o s y a l v e S i y a s i Z a r u r e t l e r Demek Osmanl mi ret, rn hayet tehlike miri toprak rejimi, daha kurulurken, iindeki ekono-

kanunlar g e r e i n c e bu kalp d e i t i r m e y e adayd. iradl retim yordam, girer: baz artlar altnda kendi

Bu e k o n o m i k zarukendini yer ve hayat iin nibile

kendini baka sosyal zaruretlerle uura karr. Srf iktisadi b a k m d a n bizzat retim haline ile a l a n tabakalarn ve t o p l u m u n

"rn timini knsz larna ciddi klan

irad, surette ve bir stn

alma dorudan evre bir

artlaryla, dren, doruya geniliine millet

M.

bizzat retmeni

retim retimin

araclarnn genilemesini en Mesela

yeniden az ok kt geim

reimarangis-

tehlikeye

maddeten bu
K.

alaltan

ulaabilir. tarafndan
Das

Hindistan'daki hazrca bulunup

lizler gibi, mr/d

karlar. damarlarn Osmanl

tccar

ekil
keza)

vakit bu hal grlr." (K.

miri t o p r a k d z e n i , kendisi amt. Sonra, Osmanlln talyan

Kanuni anda aa yukar ngilizleri derecesinde bezirgan

bu tehlikeyle

u z a k v e y a k n a r k t i c a r e t k a y n a k l a r n n can

zamann

"stn bir tcbeldeleri s bilmiti.

car millet",

yarmadasnda bat gibi d o u

rnesans yaratan pazarlarnda da

y a p m ve tekmil allerinin diyordu. rol

iin iin i l e m e y i

O s m a n l ' n n k e n d i s i t c c a r d e i l d i . A m a , O s m a n l a k n l a r t a m b e z i r g a n idebayran tayor ve lkeleri ticaret yollarna ncelik v e r e r e k fetheOsmanlln unsurlar bu bnyesinde vard. yabanc ve

"stn

bir tccar millet" gibi

bunlardandr. bizzat iftiler iin e n ileri hl dere-

oynayan Bir t a r a f t a n

"YahudiNasi"tipinde
kendi alr y r r .

"doiap"\\ar

retim yordamnn

i k a n u n u y l a ;

(reaya) stn eski

a r a s n d a snf f a r k l l a m a s bir t i c a r e t f a a l i y e t i irad yordamnda

tede, zaman

imparatorluu kalmas

kaplarken, toprak dzeninin

rn

imknszd. Toprak retiminin

beyleme t e m a y l , hem gdc devleti, hem dorudan doruya retmen i ( r e a y a y ) d a y a n l m a z bir d u r u m a d r d . Y a n i , e n a l t t a k i i f t i l e r iflas haline g e l m e k l e kalmad. Bizzat Osmanl devleti de iflasa d o r u kaydn h i s s e t t i . Y a n i bir d e v r i m iin g e r e k e n a l t t a n v e s t t e n t a h a m m l s z l k a l a metleri belirdi. S a l t a n a t y a p s n d a e k o n o m i k g e l i m e n i n yaratt sosyal ve siyasi lik) deime zaruretleri

konkret o l a r a k b u

iki

adan

belirdi.

Onun

iin

z a m a n n politikas, " r e a y a ' y z u l m ve t e d i p t e n h i m a y e t ve s i y y a n e t " (eitbayra altnda daima harekete geti. Ynlar yapld gibi, o vakitte zamanda kendi etrafnda h a r e k e t e gemenfaatleri t i r m e k iin ne srld. tanat da halk ve fukarann

Lakin ayn

halk ve toprakla

b i r l i k t e d e v l e t i v e sal-

k u r t a r m a k balca ve halk

hedefti. kme tehlikesi ile bsbtn gsteren eski rn irad

Topra sistemini
452

kurtarmak, bir d a r b e

artk siyasi

ortadan

kaldrmak manasna

geliyordu. nda

"Mukataa" sisteminin

konulmas

iin

gsterilen

gerekenin

ba-

bu geliyordu:

"(Defterdarlar hizmette riildi. normal Elebalar, ok zarar

a t ba nsfn yac da

kamu adna, eitli de, kyleri

[41] Halkn

topraklarn geimleri zulm teslim harap,

("Nizam ezilmesi,

idare iin

ederken) topraa

bakaldran toplam yiyip

sipahileri giolduu yuttular. de

Ahmet Gelir ihtiSley-

tutmak Bunlar vergilerin btn ettirdiler."

sabite meye devletin de tamamn

(tapulama)

ve edilen

deitirmelerle rnlerin
Devlet

kylleri perian

ettikleri gibi,

devleti

Hakknda

Mutalaat"; zn kemirir. para

Tevhit Hediyesi) (yarsn)

kylerin yklmas, "hasarat' saltanat aacnn saltanat

m i r i y e " ile

gidiyordu.

Derebey kurdu,

tketiyordu. nk, bydke, Bu ihtiya nasl-nereden kapatlacakt? idi: Kanuni

DEVLET KURTARMAK l a z m d .
artyordu.

man z a m a n n d a yalnz stanbul ve civarnda

b e s l e n e n " k u l t a i f e s i n i n sa-

ylar ve gndelikleri " A s a f n a m e " y e gre yle

Nefer Yenieri (Zabitan, Solak, Zegu, avu) G u l m a n ( s t a n b u l , Edirne) Ebnay Sipahyan Astane hdmetindeki tevaif 10.989 91.200 (Cebeci v e t o p u d a n , d o k t o r a ) k a d a r Bilcmle Ulufeye m u t a s a r r f kul taifesi 37.627 9.450 20.450

Y e v m i y e eri 284.387,5 24.543 369.685 78.587 870.325

Bu

yekunun

iinde

"ulemay

azam" yoktur. beytlmaldan

Ltf

Paa'nn: onlar

"ulemay
kyamete

azam
den

kesru

hum'ullaah'
olmakla de

taaia
bu

ilelyevmulkyame"
zmre,

(Tanr

kadar oaltsn!) dedii vazifedar ve

hissedar,

hazinei amire-

kalmazlar, sahiptirler.

"teberren "Hakanul olsa lif eden

ve yeminen"verilen lemay'l, birine vaki

gsterilen ve

"mevakiram deiiikalbir

cip"

"vazaif'\eve evvel

fzeiayu olmu
s.30)

Devleti Aliye'den dir ( B i l g i n l e r i n

ram, daha kinci na'dan cihan

izaz

ve

ikram

ulularna

devlet tarafndan evvel

ncelikle

izzet ve

nceleri

kimselere gsterilmemiti)." (Asafname, Devlet Demir Yollar

harbinden

limanlarnda kadar uzanan adam

a n l a r l a , a s k e r l e r hari o l m a k z e r e T r k i y e ' d e b u s a y d a Umman denizine, Cebeli Tark'tan Hele o z a m a n d a n ran y a y l a s n a k a d a r cretli imparatorlukta, imdiki Trkiyeciin s elbet ibrete deer. memuru

m e m u r vard. Tubulunma-

beri r e t i m i n ( t o p r a n o r a k l a m a F a k a t , r n irad d e v -

s v e k k s n f l a r n y o k o l m a s gibi s e b e p l e r l e ) h a t t a g e r i l e d i i d n l s n , saltanat, Cumhuriyet'ten daha az m e m u r c u grnr.

r i n d e il a k e b u l m a k m e s e l e idi. Y a l n z ulufe a l a n 9 1 . 2 0 0 kiilik " k u l t a i f e s i n i n (yani: P a y i t a h t a s k e r i n i n ) yll 3128 yk 3432 akedir. Bu, 3 1 2 milyon ake eder. Birinci c i h a n h a r b i n d e n e v v e l k i p a r a y l a b u 3 m i l y o n altn li-

ra t u t a r d ( i m d i k i p a r a ile 100 m i l y o n lira bile deil. G e n e u c u z d e v l e t m i ) . Osmanl yen d e v l e t i n i n b a l c a n o r m a l g e l i r i t o p r a k irad hususiyle mlkiyet ve resmi kesimi bydke, idi. Devleti beslese-

umumiyetle toplum topraklar,

miri t o p r a k l a r d . A n l a n miri

bep ve ekillerle ahsi

t o p r a k l a r miktar-

ca kldler. petienmeye"balad.
unsurlarnn artlar Toprak e, e s k i nen

Miride kalan y e r l e r d e r e b e y l e e n tara a y a n n n elinde Meru devlet vergilerinden artnca, ve ister irad baka, istemez tehlikeye azald. her trl smr

"se-

derebey alma dt.

iftileri

bozuldu. oraklat.

"retim
Neticede

aralarnn
retimin

yeniden
verimi israf

retimi"

Saltanatn irat b s -

masraflar gittike byd.

Gebe gazilerin yerine oturakl iratszlk sefahati

beyler getika r t t r a r a k bili-

Roma ve Bizans beyliklerinin meydana I. kt.

ba g s t e r d i . A z a l a n

btn y e t m e z oldu ve sefahat iratszl, fasit k dairesi te buhranl tedi. yp da una

"Kanuni" d e n i l e n
bir g e i t

Sleyman'n rastlamt. Padiah, gre,

yarm

yzyllk orduyu

saltanat

byle

konana

Bu y z d e n ,

mparatorluk askeri d z e n l e m e k isbu dzeltme toplaasrn-

baarszlklara Koca iskan bile; mmknd. etme

uruyordu. Fakat,

ilk i o l a r a k , henz

Sekbanbaya laflaryla)

"kafir

cahil iken"
nk gibi

"askeri cem fillah

ve

iskan
ake Hele

tevekkl'isohbet ( a s k e r i
isterdi. imdiki o din emriyle)

ile olmayp" il emr ( s a d e c e

idi. henz

"kimsellah

Allah'n

gaza

ve

cihada
toklu-

kimse meyletmez" ( K o c a
mecburi

Sekbanba)

boaz

askerlik

kefedilmemiti.

"Dmana ve bunlar
Devlet

galebe sefere dahi Hazineye

Hakknda

ve

sefer

dahi asker
(birikim)

ve

mhimmata cmleye
retim

ve malum."

zahireye

tevakkuf

eyledii

("Nizam-

Mtalaat" Bursa'l

M. Tahir'den alnm nsha) mnasebetlerinin aarken, hissettirdiler. Reformu irad ve eklinden ihtiyac para irad ekline belirdi: hukuki mnasebetlere

te t o p r a k t e m e l i n d e uymay, ler b u IIIkadar keskince Mukataa

i k t i s a d i d e i i k l i k l e r e kap kendilerini

st k a t l a r d a s i y a s i z a r u r e t -

(Kesim) ktisadi

Osmanl toprak ekonomisinde, geiin, gze arpan meselesi,

rn ordu

devlet

eklinde

S a l t a n a t , o z a m a n iin m t h i bir y e k u n s a y l a n likit p a r a y cak? Tabii b a t a t o p r a k irad Nasl idi. bu olmak zere btn Kanuni I. ortada idi. saltanatn kaynaklarndan... mhim dava bulacak? Sleyman'n kadarki

nereden bulaher trl gelir kan en devlete ve artk yet-

nne sistem,

Gelir kaynaklar kullanmak lazmd.

Lakin, onlar

halka yarar ekilde

454

imdiye

miyordu. rine baka rn rejiminin

D/rl/k/l/k rejimi iflas

bir rejim esas umumiyetle para

etmiti. idi. rn

Derebeylie Ne? Ona

kayyordu.

Bunun

ye-

konulmal

"mukataa" d e n i l d i .
evvelki

Mukataa oldu. Sosyal kadar,

irad

y e r i n e para iradnn btn ondan

konmas idi.

iradndan

iradna gei, dahi emekleyii,

benzer rejimsarsakln Osmanll-

lerde o l d u u gelimenin izah bu eder.

gibi, O s m a n l l k t a ortaadaki Roma'dan

zaruri para

bir g e l i m e s o n u c u iradna geilerin Fransa'ya

Kadim

inklaptan

nceki

gelinceye

geiler srekli

d e n e n m i ve

eit eit r n e k l e r v e r m i t i r . resmen devletin olduu

n g e i i ,

miri t o p r a k m l k i y e t i keskin oldu. geni

iin, d a h a a p a n maile

szn ve daha nasyla Yeni mertebe para

Halkn ackl sosyal

d u r u m u d e v l e t i n g e l i r ktlBu yoklama yolu

ile s i y a s i b u h r a n e k l i n e g i r i n c e , kadastromsu kan dzende az temin topraklar yeniden

Kanuni S l e y m a n , nce bugnk dzene konuldu. 1- Topraklarn 2- Topraklarn imparatorluun Onun iin: ve

bir " y a z l a m a " y a p t r d .

meydana

iki e y g z n n d e t u t u l a c a k t : dirlik eklinde v e r i l m e s i n e ; A n c a k bu suretle, etmesine...

mmkn bilhassa her gn

ksmnn

geliri

artan ve artk acilleen ake ihtiyac 1- Fthat diye emanet 2- G e r i topraklarnn edildi. kalan yerler: (pein kira

karlanabilirdi.

"braz'feipahilere,

svarilere

zeamet

tmar

"Mukataa
ile

nam ile

taliplerine ve mal
Fi

malikane miri namiie

Red'dl bir sel

olarak

er-

ken

kira

ile

fruht

satld)

senevi bir
Avam") andsz adeta deganimet

miktar ey taraf miriye

racak olan geri topraklardan mekti. lkla ann Bu

tahsis klnd." ( " H l a s a - i

miri t o p r a k t e m e l i n i ya

Kelam

Bylece, Osmanlln

kuvvetli

gibi

"mukataa"

"kesim" m e s s e s e s i
Muhammed

konuldu.

"Mukataa" Manas,

slamlkta

kullanlmt. kesilip Osmanl u yani

Peygamber zamannda temlik yaplrd.

mslmanlara karakter,

"ikta" a d y l a
ahsi

toplum topraklarndan topraklarna ilgisi, i

mlkiyete ayrlan

toprak paras

toprak dzeninde halde, harflerinin

"temik' ed,\\en " m e m l u k e "

ilk M s l m a n kalr. Mukataeski konduu

karlk der. a n c a k lafta slamlktan

"mukataa" sznn benzemesinde mirasna Osmanlln gerektir. topraklar yalnz kira

isim

manas,

ziyade,

Roma teebbslerinden Koca mirinin ya olan 1Sekbanbann mlk saylr. verilir.

ilham

alm olsa gre, miri

tarifine

mukataal

hkmen Bu onu

gene

steklilere Eskiden

"malikane olarak' k i r a l a n r .
topran tefvizi isteyen, yani bedeli

kiralamaileyecek dd bir pa-

"tefviz" ad
kyl

retmene yaplrken, imdi kira):

paray veren ikidir: yakn misline

alar. T e f v i z karl olan

cret, yahut b u g n k adyla Topran

"cretiMuaccele"rken

ra t u t a r d r .

2Bu Devlet lerden

"cretiMeccele" ( g e
muaccele Hakknda alnnca: ve

kira):

Yllk

denen

bir

para nasl

tutardr. yaplr? "Nizam

meccele

cretlerin Kanuni

hesab

Mtalaat"a

gre,

zamannda

topraklar sipahi-

"Her bir her plp, sene dentileri

mukataarun kamuya

r gelirleri zere faiz

ne gelir

miktara

ulam dzenli ve bir

ise Vergileri

kadar ve artyla kayd

mal yaher
(Ah-

verilmek sahibinden ve gre ar

kaydolunur. korumak

kanuni

malikane iftileri zulm faizine

alnmadan

biimde kollamak
[42]

cezalardan

bir mukataay

bedeli pein

alnarak malikane
Miri t o p r a k l a r d a n pay almakt. akesi: idi. para geen alr. 2Bu

olarak."

met T e v h i t H e d i y e s i . Eski d i r l i k r e j i m i n i d: da den, lete 1-

"Nizam

Devlet Hakknda

Mtalaat") harac):

usul

konulur. onifti-

hatrlayalm: kadar

iki e i t h a r a a l n r Mahsuln

r denilen ikide

"harac mukaseme" (paylam

birinden

birine

"Harac muvazafa" ( d e v
para gibi askerlik yapacak hesaplanp devrden maadaki

harac) denilen olanlara

ift a k e s i , y a h u t t a s m a karlk alnan dzeninde yerine kendine eskiden Kesim

Askerlik yapmayan

askerlik devine ayrlrd. Yalnz verilir.

"r"gene e s k i s i

dirlikinin

malikaneci,

toprak gelirlerini Burada imdi naldr. birinci

"faiz" a d y l a
deiiklik,

r " a y n e n " (rn haline girer: Buradaki ey a n l a m n a konur. baka

olarak)

alnrd. maOsbi-

rn Bugn

kymeti daha tabiat sikkeli

"mebla" ziyade

(para)

"Mebla",

"mal olmak

zere beher sene

manllkta riktirdii) pa darba) kinci den nr, sahibi yle

taraf miriye
deildir.

eda" a r t
paradan Fkhta: ihtiya manasna maadaki

"/77<?/"geni gelir. A m a ,

"Tab- insan maii olup

duyulduunda Bu mal; da girer. yk

da

vakti hacet iin

zere (ar-

iddihar ( i n s a n n
gibi

gerei, altn

kullanmak

olunabilen e/' d i y e
bir i s i m d i r .

tarif olunur.

hayvanlar

Esasen evvela

"mebla"ancak paaskerlik vazifesinolmayan, para alhali-

ra iin k u l l a n l a n tamamen hazr yiyici

deiiklik:

rden

gelirlerin askerlikle fiili

ayrlmasdr. Bylece para

Malikaneci,

hi ilgisi

adamdr.

t o p r a k geliri

hizmet,

"vazfe"sahiplerinden para babalar

sahiplerine verilir.

F a k a t , g e r e k t e n e s k i c e n g a v e r si-

pahi z a t e n trmaktan Saniyen imdi olmazsa sahibine paray

456

kalmad ve kalan dirlikiler zaten z a m a n l a ibarettir. (ikinci o l a r a k ) , harac alan konulurken, faize gre

n e g i r d i k l e r i iin, y a p l a n d e i i k l i k o l d u bittiyi k a b u l e t m e k t e n v e k a n u n l a -

muvazzafa seneden seneye toplanrken, pein

"faiz" a d n
mukataa braklan

t o p r a k gelirleri bunda devletin

(muaccele)
grd (pein)

klna fayda;

girer.

Hi

devletin muaccele

malikane

o l a r a k bir m i k t a r

ele g e i r m e s i n d e n

ibarettir.

Buraya faiz gibi tekmil

kadar

"faiz" d e n i l e n
ift a k e s i veya

eye tasma

"harac muvazzafa" dedik-.

akesi deil, (Geleneksel iaret

Hakikatte vergiler ettiimiz

iinde yalnz

"mteiaafm y a z d

"Rsumat
ve

rfiyye
bulunur. dolaysyla

ve Avaidat Kanuniye"
Bunlarn smrlmeleri dzeninin

ve kanuni gelirler) dahi dorudan vergilerden doruya rejimi, anlayabiliriz.

ne d e m e k olduunu, iftilerin faslnda

"Mukataa"
ama tan

Osmanl

toprak

kanlmaz

sonucudur, iin, bu te-

imparatorluun temeli toprak mnasebetlerine dayand btn ekonomi miri geliri politikasnn geri kalmaz. Mukataa, ile "vazifeliler yerine btn miri

melde yaplan deiiklik,

her k o l u n u s a r m a k -

"parallara
gelirleri

"tefyal-

viz" (tasavvuf h a k k
tnn bir e i d i d i r .

kiralama)dir.

Osmanlln

nz i f t i l i k t e n g e l m e z . T o p r a a b a l o l a n m a d e n l e r i n g e l i r i d e t o p r a k r a n i f t i l i k gibi (maden madencilik de kesime gelirdi:

"mal ihtimam
denler de geti ve

maadin

retimi)

hususunda kllet derkar

kemafii
(vergi

(gemiteki yknde

gibi) azal-

olunmadndan
mukataa

resm

vizde

ma,)" (Beriyyel a m l ' n n " N i z a m malikaneleri Beriyyel Z a m a n l a t t n v e e n f i y e gibi mukataalat. (byk)

Devlet Hakknda klna sokuldu. retimler, aml: miri

Mtalaat") olunca, ma-

eline, y a n i d e v l e t t e k e l i n e

"Enfiye lakin ve

mukataas olunan ve letafet

dahi hayii cesim enfiyenin asla Korfa dikkat

saldsayla-

ve

ok yararl
latif ve

bir malikane
(rnei

olup,

imai imaline

ve

Yanya

enfyelerimisllu vadesinden

gibi) (tara

cevdet

makbul ehli tamnhas... "

biat ( g z e l , etmedikleri
Derken,

doal)

olacak derecelerde tara

mltezimle enfiyesine

arnas

halk)

kesimciliin

(akbetleriyle beraber)

n e r e l e r e k a d a r kol bir kolu

n da belirtir.

Balca retim t o p r a k retimi o l d u u n d a n , btn teki ekoh a t t a g m r k l e r bile t o p r a k r a n t n n m u k a d d e r a t n a tabi olur. yle anlatlr: Gmrklerin mukataala-

nomik mnasebetler, bilir v e t o p r a k i r a d n n maktan kurtulamad

" rafna gerek lip, Devletin

Vergiler kamu aktarmak mallar, taliplerine zararna

eskiden ve drder,

beri

emaneten tketilirken, topluca vergileri braklp,

zapt

olunup, ihtiya

beher

sene bo berat

haslatlar talaflarla, tuveriYce

tartmasz

tarafndan kamunun ttn

gya karlar ve

fazlasn

kamu

gzetiliyor gibi malikane faiz ve

(Beriyyel

gerekse

dier baz

byk mukataaiar, gibi gelirlerinin

aml)

haf anlamalarla

beer, hesap/ansa

altar yllna, oluturulan grlr."

[43]

haslatlar olduu

Artk, IV-

Osmanl

mparatorluu Siyasi

bir k e s i m c i l e r s a l t a n a t

haline gelmiti.

Kesimciliin

Uygulan iflasa yz tutan toptan bir a d a m n sata perakende yahut

Kesimcilik,

yakndan

baklrsa,

gnlk durumunu

k u r t a r m a k iin,

yarnn

karmas,

tamahkar kocakarnn lim-i Salis (III.

altn y u m u r t l a y a n t a v u u n u devrinde fark edildii idi; bahaneler, "lakrd"

kesmesine gibi, faiz

benzer.

Se-

Selim)

"guya men'izaruret misenedi, devlet

riye dayanak o/ut" gibi

d. S o s y a l O zaman mek elden

nk

i r a d n a k a z a o k u ( s h a m i k a z a ) gibi t e s i r e t m e k t e n b a k a bir e y y a p a m a z mlkiyet bakmndan; iin gelemezdi. mukataaya mlkiyeti bulamaz. evrilmesine Dirliklerin kim kar koyacakt? kan bu alnmas, iin bile Hangi soru, I. Bir d e f a iten sosyal hibir merb i n i l e n dal k e s m e k t i . arklarn L a k i n olan o l m u t u . gerisingeriye evirbaka kar yol y o k t u . Tarihin

Dirliklerin snf s o s y a l salam keze

tutuyordu?

Daima

nmze

karlk

sipahilerden

Sleyman deildi.

devrinin sosyal ve siyasi artlar bal

iinde o kadar zor olmad. padiahlk sistemi Paa;

byk balar y o k e t m e k , kendini u

Hsrev Paa gzden d n c e , hnkarn celladn lk g r e v i y a p a r a k k e n d i teslim oldu ve cellada ldrd. Arslan verdi: d

b e k l e m e d i ; s e k i z g n abile S o k u l l u ' y a

"Grtlama iyi bas...

Yumuak ki-

barardan

deilim!"
boulduktan Bu yzden, sonra, tara rejimi iin akallarn iliyordu. t e m i z l e m e k zarn irad para para

Arslanlar bylece man ii idi. iradna d n y o r d u .

Fakat z a m a n ,

mukataa

hakiki savalar zaten

gelimi yeni batanbaa uursuz

babalar tarafndan dirliksiz braklmlard. A n a d o l u ' y u ran " b a b o z u k l a r " b u p r o s e n i n k l - a r t k l a r larla-derebeyliin lar hibir yn gallibe arasnda i ynlarn yapamad emrine gemiti. lerde bulamadan greceiz:

doldu-

i d i l e r . T o p r a k l a r ie y a r a m a z halk ynmteSaltanatla

m e z b u h a n e ihtilallere kalkt. Bu savata,

kanl s a v a l a r b a g s t e r d i .

h e r iki t a r a f ift-

kendine e k m e y e alyorlard. iin dalp (grlen) Cilt: yenildi. Tarih,

L a k i n , s a l t a n a t i f t i y e hi olmtegallibe onu da Paa: ve

mazsa az ok istikrarl

bir d z e n v a a t e d e b i l d i i h a l d e , brahim

"Zulm eski

ve azarlar katiade

tebeyyn lettirdi.
Mahlul nasl

eden Haksz

mera
III,

ve hkam emlak
s.

(komutan

hkimleri)

olarak zaptoiunan

ve

vazifeleri

sahiplerine

etti." (Tarihi

Ebulfaruk.

292) der. A m a , i s t e d i i gibi

eski

sahipler nerede? Bu kullan O yol

kalan t o p r a k l a r adeta y e n i d e n f e t h e d i l m i e dnd. Artk, o yerleri, hazinesi adna kullanabilirdi. Eski s i s t e m e d n m e k mi? Y a n i , t e k r a r v e olmad ile t k a n m , kapanmt. alarda faizci btn topraklar

galip saltanat kendi olabilirdi?

d i r l i k i l e r e e m a n e t e t m e k mi? B u n u n k a r y o l kendiliinden, tarihi geliim zilerin azzam saf ve t u t u m l u toprak fonunu b e ise y a p l m v e b i t m i t i . Esasen, sosyal idealist kalabildikleri gelien ticaret ve

grlmt.

Dirlikilik, a n c a k gammknd. O tecrmubu Ne? Elindeki iyz,

S a l t a n a t yeni r a a c a k t . mthi siyasi

kapitallerine olaylarn

ilettirmek...

altstlklere dek varan

modern sermayedarlk ncesi liin f r t n a l a r n d a n snflar, san malzemeleri baka ibaretti. gelimi tefeci-tccar idiler.

kapitalinin kapitalinin

hayat hakk adna kopan deiikkrlan sosyal z m r e ve ipleriyle yle oldu. oynayan hakl ingc kanunca grnmez bu yeni nitekim

Btn teki arpan,

Devlet (saltanat) Ve Ondan

karmaktan ancak sur da

bir e y y a p a m a z d . kesim dzenine

Topraklarn deil ama, un-

"biraz" s i p a h i l e r e v e r i l d i .
kalmad.

sonra

dirlikler kalmad

toprak temelinin

gemesini

e n g e l l e y e c e k hibir ciddi

K e s i m d z e n i n i n g r n t e k i b a h a n e s i d e v l e t e irat b u l m a k t . szl aklamak cesareti kolay i deildi. nk yeni

Bu gste-

ri s e b e b i n e h e r k e s , h a t t a o z a m a n d a h i i n a n d m? H a y r . L a k i n , b u i n a n dzen, yalnz "topraklarn k e s i m i " deil, ayn z a m a n d a kulaklarn ve dillerin de kesimi oldu:

"Kanuni de szleri kesip,

lasay

Sleyman Ulu beenmeyip saltanat, lem

Han'n

uurlu

zamannda, iin yakmaz dillerini, Bayezitte

[44]

bir szler

ksm

cahiller Yeni

bir yerKanunlar yakmaz dibinden bulunan

"H-

toplanp, iiten ibreti

Devletimize azlarndan yerenlerin Sultan

dzeltmek

buyrumu iitenlerin

akllarnca

syleyip, kulaklarn batsnda

S e k b a n ba:

iin, st eiine

Demir

Kapnn

kk eski kapnn
Kelam Fi

mhlatmtr."

(Koca

Reddil A v a m " )

AYRIM

II KESMCLE

DRLKLKTEN I-

Kesimciliin artlar ve Sebepleri gibi kesimcilik rejimi, kapitalist ncesi irat e k i l l e r i n d e n teki vabu deime:

Grdmz rn iradnn sflarn s o n r a y a

para

irad

klna g e m e s i d e m e k t i r . G e l i m e artlar

Kesimciliin

brakalm:

bakmndan

" Umumiyetle tk nisbeten

ancak

cihan

pazarnn,

ticaretin mmkndr."

ve
(K.

ei imalathanesinin
M. Das

ar-

belli bir geliim

yksekliiyle

Kapi-

t a l . cilt: 3, f. X L I I ) Bu gelime, yol arad epey kadim tarihin Osmanl devrine kadar y a m a n Tam gereklemesi ancak toplumda med ve cezirbir k a r veigcnn

ler h a l i n d e s r e k l i d e n e d i i , prosedir. rimce ilerlemesine

iine g i r i p k t v e kr k u v v e t l e r i n

dayanr.

"in in un da dir. ksm ne

itimai kadar yaplan

retim az eit haline

gcnde eit ihtiyatl iradn evrilmek

belli

bir gelime ispat olmazsa eden

olmakszn, ey, tabii Roma irada

bu geri

deiiklimparatorludnlerolan Fran-

gerekleebildiini bu hi

denemelerle, istenmiti. Mesela

Daha para

sonralar irad

devlet

vergisi gibi inklaptan

mevcut nce

sa'da

para ve

iradnn

kendinden dahi

evvelki ayn
dahi,

ekil

artklar

yznden

urad
gelimeyarattn

kargaalk
nin

kalplama

gei
ne

gln
kanl

gsterir."
arlar

(Keza)

Mukataalarn Osmanl

uygulannda

iaret ettiimiz birka rnek, ayn doum

mparatorluu'nda

g s t e r i r . F a k a t , ( b t n t a r i h b a k m n d a n ) bu g e i i (... ) en g e n i l d e kanunlatran ve d e v a m ettiren t o p l u m , O s m a n l l k olsa gerektir. ratorluu'nun tereddtle snad erginlik seviyesine Ve en durumun kelbi bu teebbsler, Kanuni k a d a r t o t a l i t e r bir r e j i m d e v e S l e y m a n ekilde kendini a Roma mpasaltanat siyasi iktisadi ancak Osmanl

kadar iktisadi, siyasi ve

u l a m bir d e v i r d e t a m dayatmas,

uygulanmasn memlekette Bu

bulabilmitir. elverililik:

o z a m a n k i elverililii sayesinde olmutur.

"timai para irad: iradnn,

retim "Artan artan

gcnde deerle, hkim

belli

bir

gelime" emein demek olan

ne aka

demektir? beraber
ve

Bilindii olduklar dal

gibi, toprak ek-

artan ek/i

deerin

toprak iradnn

lidir." ( K e z a )
"(Bu

Genellikle

toplumda

metalar

retiminin

zellikle

ehirde

metalar retiminin gelime)

gelimesi

demektir.

artk

ticaretin,

ehir sanayiinin, daha

genei nemli

metalar

retimiicap ci-

nin ettirir."

ve
Yani:

onunla
(Keza) ehir

birlikte
sanayii

para

tedavlnn

bir geliimini
ticaret

el imalathanesi d e r e c e s i n e
ve metalar retimi

ykselecek;

han pazar l s n

bulacak

para

tedavln

nemli

bir g e l i i m e u l a t r a c a k . te k e s i m c i l i i n l o l a y l a r d a t o p l a n a b i l i r . rihi g i d i b a k m n d a n a n a rn a a c a k , carettir. si udur: tahsil) li, metalar retimini L a k i n , o bat

i k t i s a d i a r t l a r , b u belli b a pazati-

iin y l e o l m u t u r . O s m a n l l k t a t a -

rol, h e n z t i c a r e t k a p i t a l i e l i n d e d i r . C i h a n tedavln gre, gzden gelitirecek ana gelime ile

memlekette sanayii el g e n i l e t e r e k para ile

imalathanesi derecesine y k s e l t e c e k ve halka btn

Ticaret para Gelien

dndne burada bunun

kapital g e l i m e gereken retici nokta (mskapitakapi-

diye zetlenebilir.

Yalnz yani

karlmamas manas nceki, Yoksa henz uzak

"kapital" d e r k e n ,
Buradaki srf Kanuni

modern

kapital o l m a d ,
tabirle

kapitalizmden

bulunduumuz ortaa

unutulmamaldr. baka talizmi Sleyman

kapital, ana

kapitalizmden

ticaret ve

tefecilik k a p i t a l i d i r .

Trkiye'de

k a d a r k a r m a k gibi a c a y i p l i k l e r e d l e -

bilir. B u o l s a o l s a , a n c a k 16. a s r n g i l t e r e ' s i n d e k i s e v i y e d e bir t o p l u m e k lini f a r z v e k a b u l e t t i r e b i l i r . Para irad z i r a a t t a bir g e i t e k l i d i r . yahut prose gitti. Bu e k l i n g i r d i i e k o n o m i , ya

"seraar. para

best
Daha Bat
460

kyl

mlkiyeifne.,
h e r iki

"kapitalist
birden

retim"

yordamna batt.

kap

dorusu Avrupa

balar.

Halbuki tarihte

ne g r y o r u z ?

kapitalizme

Osmanllk tersine,

ngiltere'de

irad e k l i n i n g e l i m e s i t Avrupa'da hemen

ile b i z d e k i ayn

mukataalarn sosyal

kanunlamas

ayn y z y l a ile Baanlalr.

d t n e gre, o z a m a n l a r cihan tarihinin Osmanl hemen

mparatorluu

gelimeye sahne olduu

A y n asrda cihan ticareti henz A k d e n i z k p r s n d e n getiine ve bu kpr n n b a n O s m a n l l a r t u t t u u n a g r e , s o s y a l g e l i i m i n , Y a k n a r k t a Bat A v r u p a ' d a n ileri o l a b i l e c e i d e k a b u l e d i l e b i l i r . A v r u p a ' d a k i L u t e r h a r e k e tine karlk, bizde Baba Zual Fakat, sonra donakald Nur ve Kalenderilerin Bunun Bunun isyanlar bu bakmdan Osmanl sebepleolan kapi o k ilgi e k i c i d i r . mparatorluu si iin ne oldu? A v r u p a k a p i t a l i z m e girdi. byk tarihi zaruri

ve gerileyip kt.

rini s r a s g e l i r s e a a c a z . gereken ve Bu, nne Amerika'nn rdr. mit

Bu sebeplerin banda byk kapitalin gelime-

byk art; geilmez

uzak d ticarettir. keifleri a y n

neticesi

Burnu'nun

gelimenin

konkret

unsurla-

b y k d s e b e p l e r y a n n d a ,

Osmanlln

talizme gidemeyiinin

i sebepleri arasnda u

nokta nemli grnyor: r n irad e k l i n d e b a geliir: kyl;

Para iradna gei eklidir! layan sosyal f a r k l l a m a 1 - Bir y a n d a : O zamana

dedik. nk daha burada bsbtn

imkn,

kadar t a s a r r u f sahibi olan

"Bedelini fndan kyl ilenen haline

deyerek toprak
Para

irat

mkellefiyetinden tam
(K. M.

kurtulmasna sahibi gibi

Keza)

ve bal

kendi bana

tarabir

zerinde yol aar."

mlkiyet

gelmesine

2- tede:

iradnn yaratt

mnasebetler;

"Eski rn
ratr: nf)

kyl bir

tasarruf sahiplerni kapitalist ifti

doarken,

yava

yava yarar."

mlklerinden
(Keza)

ederek
kutbu

onlada ya-

yerine

geirmeye
haline

K a p i t a l i s t ifti doar.

i s t e r i s t e m e z k e n d i n e zt olan gelmi bir t g l o h n e r

Besitzloser (mlksz)

( y e v m i y e c i l e r s-

Bylece toprak menkulleir. Yani:

"Kapitallemi labilir
tabiri ticareti llere, u, le,

irat,

yani
her iki

topran temelli bir

fiyat

ve

dolaysyla gelir."
iin toprak (K.

da
M.

topran
Keza)

sat-

olmas
caizse

ve

satlmas

unsur haline
Yani,

Dikkat edersek, bulunmaldr. yahut

prosenin gelimesi gerektir.

de, t o p r a k m l k i y e t i n i n zerinde

serbest o l m a s
Bat A v r u p a ' d a kapitalistlere

ahsi mlkiyet
serbest kytoprak oluverebiuzun

byk arazi sahipleri, toprak beyleri, ortaa satar veya kiralarlard. gre) aktan topran genel Osmanllkta una buna eklen

geniledike

borlanp zrtleirken, topraklarn ya olduuna

mlkiyetinin hatta hi

(miri t o p r a k kaide

devlet monopolnde aa

devletin

bile t o p r a k m l k i y e t i n i Byk lde ki, para toplumu saran

meyii, t o p r a k alm satmn, topran olmazsa greceiz: frenledi. Btn m d d e t hi k i m s e n i n ileride deildi

menkullemesini durdurmuyorsa mlkiyeti

karl olarak alnp satlsn. A n c a k bir hiyleyi er'iyye s a h t e k r -

l v e A l l a h ' n e m r i n e k a r leket l s n d e yal kurnazl,

gelindii

iin v i c d a n l a r maslahatl,

bozup rten insan

mem-

bir v u r g u n c u l u k i d a r e i

maneviyatnn

canna okuyan ark ikiyzll ve ortaa yalancln miri t o p r a k l a r y a v a y a v a a n d r a b i l d i . Bat kapitalizmi cihan k a d a r at a l a n s k d a r ' g e t i : di. V e O s m a n l l k , linin y a r du. de, s i y a s i v e snfi suz oldu. T o p l u m u Osmanl smrgesi

ebediletiren AsFakat o z a m a n a kapitahal-

pazarn eline geirdeitii

bir t r l g e e m e d i i k a p i t a l i z m i n g e r i s i n d e , bat haline dt. T o p l u m u n e k o n o m i k z k a b u u eski batrd. kapitalizme giremedi, ama, kapitalizmden halinde kald iin,

neticede z de kuru-

D i r l i k d z e n i iin o l u m l u o l a n t o p l u m m l k i y e t i k e s i m d z e n i n d e o l u m -

toplumu

evvelki Bu

b a s a m a , y a n i p a r a irad r e j i m i n i A v r u p a ' d a n n c e y a a d , d e n i l e b i l i r . gelime, yukardan eklinde oldu: imesiyle dnda, atn zerine dnda kapital beri s y l e d i k l e r i m i z d e n a n l a l a c a 2Fakat ayn 1- Gelime, toprak mnasebetleri mnasebetleri yznden urayan

g i b i , a k bir t e z a t

iinde t o p r a k iradnn dete, iki bu, zira-

gerekleiyordu; olduu

gelime toprak mnasebetleri sonra artlar, ziraatteki deiikliin balca noktada

gerekleiyordu.

halde ziraata tesir eden, gelimenin

karlk tesirlere

zetlenebilir:

1zarna, 2"O

"Srf ziraat sanayinin "Parann zaman,

dndaki el gittike ister

M.

kapitalist deerden

retimin ulamas. dmesi

geliimi" kabilinden

ticaretin elverili iftlik olarak

cihan

pa-

imalathanesine

durumlar." kiralanmamana-

(K. M. K e z a )

istemez
Keza)

topran

kapitalistlere

s ortaya kar." (K.

Yalnz, syla cesi

bir d a h a t e k r a r l a y a l m : Hatta

Buradaki "kapitalistler",

modern

kapitalistler deil, " t e f e c i - b e z i r g a n " s e r m a y e d a r l a r d r . henz almamtr. para irad kapitalizm kaide s a y l a m a z :

K a p i t a l i z m n-

bir m e m l e k e t t e i k t i d a r a g e l d i i

z a m a n dahi

"Ancak gei mi cihan kaide

Osmanl latrma lerinin IIhangi

derebeylik pazarn haline gelir."

retim hkm altna

yordamndan soktuu zaman,

kapitalist bu

retim ekil,

yordamna umu-

ziraatta

mukataa rolleri

rejiminde,

bezirgan ve tefeci

kapitalin akeyi zyufbesleme zaruret-

oyunlarnn,

nihayet byk ehirleri nasl o y n a d k l a r n Dirlikilikten

k a n s e r gibi

aada greceiz.

Kesimciliin

Fark

Mukataa

rejimi, o z a m a n a kadar Osmanl t o p l u m u n d a g r l m e y e n ye"Kesimciler". Kesimci, ilk b a k t a , d i r l i k i

n i t i p t e bir k m e i n s a n y a r a t t :

toprak dzeninin

iki

kutbunu:

Dirliki

ile i f t i y i t e k e l d e t o p l a m bir unKesimciilkin kesimci ile d i r l i k i v e

s u r a b e n z e r ; f a k a t a y n z a m a n d a b u iki k u t b u b i r d e n i n k r e d e r . lii d i r l i k i l i k t e n a y r a n z e l l i k l e r i a n l a m a k iin, ifti arasnda bir k y a s l a m a y a p m a l d r .

1- Kesimci ve ifti: M u k a t a a c , miri t o p r a k z e r i n d e k k i f t i n i n h a k l a r n e l d e e d e r . sik tarifiyle (aa ve mukataa, asma) Kla-

"zerine yapann ve ehri

yaplacak bina mlk veya

veya

dikilecek denilen

ecar cret

ve

kmuverilba-

rm accele

olmak artyla, senevi meccele

tpk miri

bedel misille yakn

Burada, yaplan, h e r iki

denilen

bir bedel

mek zere",
yndrln

topran kesimciye

tasarrufunu satmak ( t e f v i z ) t r .
mlk saylmas,

toprak zerinde

iftilere halde de

verilen imarda sndaki mlkiyet Yani, sonra lirse, doru tezat,

mlkiyet hakkna benzer. Toprak mlkiyeti mlkiyetin sosyal ister istemez nasl retim reaya gitgide geliir. zamanla de, O zaman uymak kendi

devletindir. Ama,

zelliiyle retimin ahsi zellii aratarihi bir z a r u r e t l e kalr. zaruretinde

mnasebeti

mnasebetlerine

kk tasarrufu, tpk ylece

de nce bayndrln, haline gemlkiyete ahsi

dolaysyla, t o p r a n , a d e t a ismi k o n u l m a m mlk sahibi mukataa sahibi byk topraklar srkler. ile reaya arasnda, balarken

Kesimci nir: detle verilir.

hukuki bir f a r k g z e t i l m e k isteifti lnce, ailesinke-

M u k a t a a d a , t o p r a n t a s a r r u f u y a l n z bir a h s n k e n d i n e belli bir m d iftinin a h s n d a n ailesi kalr. m u r a t edilir. ele alr. Mukataada, da

d e n i f t e k a d a r bir b a k a s t o p r a n t a s a r r u f u n u simci ld m, t o p r a k mahlul cek midir? nk, manlar yalnz onu iftilerin alan

Lakin z a m a n l a bu fark anp g i t m e y e ilk z a Sonralar balad. grdmz

miri t o p r a k z e r i n d e k i t a s a r r u f l a r kendisine verilirdi. dmeye

ahsn

derecelerle lenin tasarrufu yaknlarna

"y/e
(bu

ki,

fi'lel asi kuru mal ile,

(=

asl

fiyat)

icat verildii

olunan

mukataaiar hini mesela

elden bir

vaziyette mukataknca-

durumda)

taliplerine ya

beratla berat
Keza)

vakitlerde
(iyice

bir ile

amn
ya) ra,

senevi bin

mirisi artiie

fevt oluncya talibine

leride

kadar meccele
bin

viriip

cz'i muaccele

satlan
son-

mukataaiar" ( K o c a

Sekbanba,

greceiz,

mddet

bir o y u n l a e l d e n ele a r l m a y a

balanr. giderilemez b y k sos"bir ift"i geemez.

K e s i m c i t a s a r r u f u n u n , i f t i t a s a r r u f u n d a n asl yal farklar iki n o k t a d a t o p l a n r : Reayaya verilen toprak, aile

1- Sayca Fark.
suzdur.

bana

B u d a 7 5 ile 150 d n m a r a s n d a k a l r . M u k a t a a c l a r n m a l i k a n e l e r i h u d u t P a r a s n a g r e i s t e d i i b y k l k t e t o p r a n t a s a r r u f u n u ele g e i r i r .

B e r i y y ' e l a m l ' y a g r e , o r t a l a m a her m a l i k a n e ce bir i f t l i k t i r . 2Bu say fark, baka sosyal altstlk demektir.

1 0 bin r e a y a a l t r a n y en y a m a n ileme-

hibir ey k a t l m a k s z n , bizzat iftinin gereince,

Kalitece Fark-,

iftiye verilen topra mahiyeti

kendisi

ye mecburdur. iletilebilir. 2-

Mukataada toprak,

ancak bakalarna

Kesimci ve

Dirliki ile sipahiler arasnda tek benzerlik, topran

Mukataa kemiyeti, da, h e r iki liki

sahipleri yani

miktar,

genilii

bakmndandr.

D i r l i k l e r gibi

mukataalar ka-

binlerce iftiyi

iine a l a n b y k a r a z i

birlikleridir. T o p r a k mlkiyetinin keyfiyete de benzerlie bir s o s y a l

halde de teorik olarak devlette oluu Fakat btn m e m u r ile t c c a r a r a s n d a k i Sipahi, Kesimci

p aabilir. rl v a r d r . snda nu

b u n l a r iin g r n d r . G e r e k t e k e s i m c i ile dirkadar derin snf ayara-

arasnda,

D i r l i k i " s a h i p ' l a r z " a d n alr. A m a , t o p r a n n e m l k i y e t i n e m l k i y e t ile t a s a r r u f s a h i p l e r i ise, ok daha tam ve ibarettir. bilakis t o p r a n t a m t a s a r r u f u mutlaktr.

ve ne de t a s a r r u f u n a sahiptir. bir i d a r e c i d e n Bu elinde tutar.

tasarruf iftininkinden

nk: 1ifti topra bizzat ilemeye mecburdur. de Baka ekilde tasarruf ba-

edemez. di

Kesimci, topra itir. Onun

dilerse kendi mukataa tasarrufu,

ilemekte hrdr.

Lakin,

kalarna iletmek balca hakkdr. u v e y a bu ekilde tasarruf etmesi kenbilecei iin toprann bile daha

"malikane"ad
"malikane:

bile o k m a Mlk

naldr.

Kesimci Yani onun

"maln mlkiyet sahibi" d e i l s e

topra mlkiyetimsi hkm-i

sahifarkl

bimsi"\r.

isimlenirken, m n a s e b e t gibi

iftiden konulur.

o l a r a k bir e i t m l k i y e t v e y a 2- iftinin fatyla kan banda, her a n

karakuiler y a d r m a k insafna

kal-

m bir k a r c s v a r d r . fu dirlikinin artk ona farklarn

S i p a h i , m l k s a h i b i d e v l e t a d n a , " s a h i b ' l a r z " siftinin tasarruburnunu som, Mukataac iin, byle, her eye

reayay e k o n o m i k ve politik g d m altnda tutar. kontrolndedir. gren

bir e f e n d i y o k t u r . karan

Kesimci parasn sayp topra devletten kiralad bulunamaz. Dirlikilikle kesimcinin karlkl

kesimcilik sistemlerinin durumlarn

a n l a m a k z e r e , e k i n c i , ifti v e

emalatralm:

3-

Dirlikilik ve

Kesimcilik

RETM Dirlik Ekinci retim retimde retimde ek/i Roi Durum

Dirlik (Blge) de de

Dzeni ifti
ift ( K k T a r l a ) Yalnz leyici ler

Kesim Kesimci
Malikane (Byk

Dzeni

iftlik)

leyemez letemez dareci (Devlet

(letemez) (alan: Alt)

leticiye verir lettirici (altran: s t snf)

Memuru)

HUKUK Mlkiyet Hakk

mar yok mar Mlkdr mar Mlkdr Yoktur Bilfiil vardr alarak ster ster vardr ilettirir ilettirmez artsz (Bayndrlktan)

Tasarruf

Hakk

Kaytsz

lgi

Mddeti

Grevli (Ehil Vazifeli) olduka

ledike (ehil mr olduka) barta eder Emrinde tabi T o p r a a tabi rn verir (ayni) Para v e r i r (nakdi) Serbest

MKELLEFYET Devlete rat ahs

bakmndan

Verdii Bakmndan

Savata hizmet Devlet fiilen

(gerekten)

4-

Snflama karlatrma i n c e l e n i n c e g r l y o r ki, Bu devrimin O zamana kesim dzeni sanl-

Yukardaki raklar

dndan ok daha toprak retimi raklarda, 1- retim

b y k bir d e v r i m d i r .

manas, toplum topn a z a r i y e c e miri topnk: k a d a r iletiberaber ayn

iinde snflamadr. snfsz

k a d a r , hi o l m a z s a Kesimcilikle Toprak,

bir k a s t r e t i m i d i r . bakmndan:

birdenbire dev lsyle mnasebetleri

bir s n f l a m a

kanunlar. o zamana

mi devlet kontrolnde kalan

kk "ift"lerden

ibaretti.

imdi toplum top-

raklar, d o r u d a n d o r u y a ve toptan, ynyla ahslara simcilerin 2kontrolne geen byk " m a l i k a n e " l e r haline Malikane topraklar, para ile e l a) Mlkiyet bakmndan:

bal, dner.

iletimi

ke-

artk zerlerinde yaplan deitirebilen letme mlkiyete devlet B u hal t e o r i c e m l k i zerinde

z i r a a t ii v e yeti hl

her t r l t a s a r r u f icab, gsterir. b) Ama,

m e n k u l l e m e s e bile, bir e i t l i k i t l e m e h a l i n e g i r e r . devlette pratikte: kontrol kalmadndan; kiyet haklar raz d a h a ra dirliklerin

B a y n d r l k l s n d e t o p r a a bal a h s i m l hayatla, son-

h e r g n b i r a z d a h a a r t t n d a n ; t o p l u m m l k i y e t i h e r g n bisepetlenmesi veya ifti tasarrufunun ahsi genilemesi yollarn-

haklarndan caydrlr. Ve m u k a t a a c l a r nce kayd ebediyen

dan, y a v a y a v a t o p l u m topran

kontrollerine alrlar.

B u iki e k o n o m i - p o l i t i k m n a s e b e t i n d e n iki s o s y a l snf m n a s e b e t i k a r . 1- T o p l u m topraklar lde, beyi sonralar bu mukataa gruhunun likitleip, miri t o p l u l u k t a n kolayca kiras kopartlabildii derecesinde, karl olaKESMCinhisarcl zerine yatan ayan, mtegallibe ve deretoprak derecesinde u f a k bir p a r a devleti

kklemesi. batan

Bunlar nceleri

bugnk toprak vergisi

rak, t o p l u m t o p r a k l a r n LER SINIFI da diyebiliriz. 2- Mukataa stte ziraata III-

baa ellerine geirirler.

Bunlara

Devlet koltuunda

soyanlar bunlardr. ister

malikanelerinde, topran yeni tasarruf ekline gre, bir t a s a r r u f s a h i b i i l e t i c i l e r snf Fark belirir.

i s t e m e z , a ) A l t t a bir i l e y i c i m l k i y e t s i z v e t a s a r r u f s u z k y l t a b a k a l a r , b ) k a p i t a l i y l e bal

Mukataann rejimi,

Klasik "Para rad e k l i " n d e n irad e k l i n d e n p a r a irad

Mukataa

rn

ekline geitir, dedik.

Fakat, bu gei, O s m a n l t o p l u m u n u n kendi s o m u t orijinallii iinde, kapitalin tarif ettii t i p l e r d e n lktaki arazi daha k a r k bir e k i l gsterir. daha gelir. Bu da, Osmanl-

mnasebetlerinin gre 2)

"Asya" t i p i n d e n ,
olmasndan ileri

dorusu Burada:

"arazi sahi1) rat-

bi hkmran devlet' e s a s n a
tan

ayr her

bir ne

vergi yoktur. milli bulunsa

iki y o k l u k ,

"Burda ve gerek

devlet en etmi ahsa,

byk toprak beyidir. toprak mlkiyetidir. gerek arazi toplumca mlkiyeti yoktur."

BuraOnun tasarrufu
(K.

da iin ve
M.

hkmranlk, faydalanm
Das K a p i t a l , Fakat bu

lde bile,

temerkz

kadar gene

topran

artk ahsi bir

Fasl X L I I " E m e k r a d " ) hadisede ekonomik determinizm yoktur manasna

gelemez:

"Dorudan spesifik tim betlerini

466

doruya ekli, muayyen tayin eder." bizzat

retmenden kendisi "Bu tepki tesiri yapm

denmemi olan her

artan ve ve efendilik

emein bu kulluk ekil,

arld sefer retabii, mnase-

iktisat zerine de

retimden

kagelmi defasnda

mnasebetin

ald

daima muayyen ya has

yordamnn bir olan gelime

ve

suretinin, karlk i srrn

bir s r

dolaysyla der; ve
baka

da, bu tan

sosyal

retim her

gcnn defabaka

kertesine

mnasebette buluruz."
mekanla

devlet eklinin

temel

(Keza)

Yalnz bu

ekonomik temel

zerinde zaman ve

deien

iktisadi ve tarihi tesirlerle,

baka sosyal sonular grlr.

"Bu temelin, o dana mesine

te, ridir. O

hal, saysz

ayn

ekonomi baka

temelinin, baka tarihi ve

Keza) bu

balca ampirik incelenimi tesirler

artlar durumlar,

bakmndan tabiat yznden,

ayn artlar, sonsuz

olan rk ancak mey-

eitte dardan

mnasebetleri, ampirik k

messir

vesaire ile

surette tenevvleri
Osmanl itibarla

verili

durumlarn
M.

kavranlan

(e\t\erme)
durumu

tedrileri ( d e r e c e l e n m e , ) k

gsterebilbi-

engel deildir." (K.

mukataa verginin

"sonsuz meydana
para

tenevv"\er'men "tedri" de

rejiminde karmas para

rastlayacamz bakmndan iradnda: retmen irad) mlkdr/

kendine

hastr. Tabiat, devlette oluu, rum yaratr. 1- T o p r a k

rk v e t a r i h t e s i r l e r i y l e , t a m irat

irad e k l i n d e : farkl

Mlkiyetin

bir a m p i r i k du-

Marks'n tarif ettii iftinin

tasarrufunda/ K.:

"irsen

veya alelade gelenek"Yerden maadaki i edaha dahi ettirdii bundan dorudan ekil para

le yerin raitinin, evvelki doruya irad

beyine

tasarrufsah/b/d/r." ( D a s
maada

para iftinin

2- T o p r a k t a n

eyler

zirai

aygtlarn iken,
(Keza)

ve i i kin mlkiyeti

teki haline

tanr ve geer.

eyalarn zamanla Bunun

mlkiyeti, hukuken icap

ekillerde eklidir."

fiilen

retmenin

3- rad ifti deyecei

paraya evirip der/ fazla mecburi

Dorudan doruya emei,

retmen, toprak

"denk olur." ve

deersiz baarlm

emei

paraya fiyat haline doruya

kesimci, larna k tam dr:

evirip ve gelir." retmen

sahip

artan
alm (Keza)

rn
satmla

eklinde topran

sunmu satlabilir/ii

(Keza)

4- T o p r a k

menkulleir/

"Kapitallemi irad, satl

yani topran bir unsur

dolaysyla
ifti

da

temelli
karl

Burada

szn

a n l a l m a k iin Yukarda dorudan Halbuki

kullandk. T a m grdk: sahibi retmen

"dorudan
hak-

olan

iftidir.

Mukataa

topraklarnda, btn

b i r d e n b i r e , eski oluverir. Hatta

doruya mukataa

iftinin

"dorudan

doruya

ret-

men" d e i l d i r .
ildir. O O

ileyici o l m a k yle d u r s u n , mukataa topraklarndaki maddelik

ileride g r e c e i z , iletici doruya mukataa

bugnbile de-

kirac z i r a a t k a p i t a l i s t i yzden,

k a b i l i n d e n bir d o r u d a n d o r u y a dorudan

retmen, rejiminin

bir " i f t i " bile s a y l a m a z . halde y u k a r d a k i kylsne drt

O, y a r m ifti, yarc, ortak d u r u m u n d a mnasebetleri farklar grrz:

retmen

u y g u l a m a k isteyince u

1- Topran tasarrufu sz met kesimciye erif 2- Topraktan muriyeti tevik maadaki iindi. 1206)

iftide deildir/ eyler iftinin gibi:

Bu tasarruf hakk mlk deildir/ anlalan

artsz kayt-

balanmtr. Defterdar Mehyazd Bu idi. " M u k a t a a n m malikane

Efendi'nin

verilmesi',
ey ise: Devlet kendisi

ma-

"Mamuriyeti tevikten
tohumu) Baka Dirlik rejiminin

"ReHakbu-

ayasna
knda lurdu. una inin

tohum

ve bidar ( h u b u b a t

vermek" ( N i z a m
iftisi, her a l m a a r a c n

Mtelaat.

biliyoruz, yalnz topra-

n t a s a r r u f u n u d e v l e t t e n gre, topraktan mlk olmaktan

kiralard.

B u r a d a t a s a r r u f h a k k gibi t o h u m v e b e n z e r l e r i d e k e s i m c i n i n o l d u maadaki alma vastalar ve kar. Devletle kesim olamaz. Geri, kontratn yapan mukataa Ama, derunu Osmanl kasam a m u r l u k l a r d a ift-

3 - rad

p a r a y a e v i r e n ifti d e i l d i r / satm/ Bahis konusu teekkl asl deil,

ifti d e i l , k e s i m c i d i r . 4- T o p r a k alm dnda alm n t) bir a h s i ve satm

D e v l e t i n a l a c a irad d a b u k e s i m c i d e r . Onlarn k e n d i l e r i n e g r e bir mukataaclfiyatla

mlk topraklar bl vard. fiyatlar zamanla eden

etmi olabilirdi.

t o p l u l u u n u n temelini tekil balamas, topran balamt. bahis konusu idi. irad nunca

miri t o p r a k d z e n i n d e sadece tasarrufunu

mlkiyetini

Topran

"sat"deil eklinden

"tefviz"

(yani

tasarrufunun

Bylece, klasik para ( y a n i d e v l e t ) ile asl bir

kesimciliin fark; O s m a n l l k iin

asl a r a z i s a h i b i zaruri bulunan iin, irad ke-

r e t m e n ( y a n i i f t i ) a r a s n a i k t i s a t a hi l z u m u olmukataaclarn girmesiyle zetlenebilir. Onun para

mayan, fakat sosyal ve siyaset bakmndan

arac z m r e n i n ,

klasik (veya daha dorusu simciye O gemitir. karmza

Bat A v r u p a ' d a

Marks'n ett ettii)

eklinde iftinin toprak t a s a r r u f u n d a n zaman

ileri g e l e n para irad

btn fonksiyonlar bal altnda

Das Kapitd\''m

anlatlan harita-

s i s t e m d e i l de, o n u n l a lirir. Marks,

katk olarak, ondan sonra gelen sistemin

s k a r . L a k i n b u h a r i t a d a , g e n e t a m a m y l a O s m a n l l a h a s bir tip d e beMetriesystem asl (kirac-ifti sistemi) ve Teilvvirtschaftssystem altnda iki tip e k o n o m i y e d a h a mlkiyeti)'un F a k a t , biz b u ksaca ia(tarla hr t o p r a k sahibi s i s t e m i de, O s Birinci kidurumu, (ortak iktisat sistemi) bal

ret e d e r e k ,

Parzellenreigentum

ekonomisi zerinde gayet esaslca durur. m a n l t o p r a k l a r n n a n c a k miri d n d a tabn "Tasarruftan Mlkiyete" bu zelliklere az ok y a k l a r .

kalanlarnda arayabiliriz.

b l m n d e g r d m z iftilerin bakadr.

B a h i s k o n u m u z olan k e s i m s i s t e m i n d e k i ift-

i ile a r a z i s a h i b i v e k e s i m c i m n a s e b e t l e r i d a h a Kapitalizmden rak s a h i b i nceki irat e k i l l e r i n i n

en sonuncu

b l m n d e hr top-

kylden

b a k a olan

iki tip u d u r :

1- Ortak hem hem irat h e m cret

Sistemi: m a a d a k i davar vs. maadaki pay (Das iletme alr. kapitalini de verir. kapitalini de verir. Bylece Bylece krdan hem p a y alr. de krdan

Arazi Sahibi/ Topraktan ifti retmen/ alr, Emekten

"Burada,

artk irat umumiyetle arky komunala-

tan

emein

normal ek/i" d e i l d i r .

Kapital) Vaktiyle

2- Polonya ve

Romanya'daki

geit ekli:

rnda her ksm t o p r a k , t e k e r t e k e r s e r b e s t k y l l e r i n ahsi

mlkleri ve ta-

s a r r u f l a r a l t n d a idi. G e r i k a l a n t o p r a k ise, a d e t a k y t o p l u l u u n o r t a m a l idi. O r a y a t o p l u l u u n m a s r a f l a r n k a r l a m a k v e k t y l l a r a i h t i y a t s a k lamak zere, kyce, adeta ken, siyasi den beri komunaca, elbirliiyle ekim yaplabilirdi... Derilk a y r m a l a r ve tekeller f a i z m i n e m e n s u p olan m e m u r l a r vs.

kin, k y l e r d e k i b u t o p l u m y e r l e r i n i ele g e i r i r l e r . O z a m a n b u y e r l e r i e s k i ekeduran serbest kyller, yeni kalrlar. sahiplere geen toprak zerinde gene almak zorunda Bylece, eski hr kyller, y e n i t o p r a k saK y l bir k e r e b u d u r u m a d t m ,

hiplerinin angaryacs haline girerler. t e m e z yeni

y a v a y a v a e s k i d e n k e n d i s i n e ait o l a n s e r b e s t a h s t o p r a k l a r d a i s t e r isaalarn emri altna g e m i olur.

"Babaaha btn artan

tketimden emek dorudan tekil eder."

dikme doruya
(Kari

sistemine
Marks, aanndr.

kadar, ve
Kapital) Bu sistem

karl bu

denmemi te-

benimseniiir

benimseyiin

melini arazi sahiplii

Burada da ise; kapital btn

de, t o p r a k da,

kapitalist t o p l u m -

artan

d e e r kr b i i m i n d e g z k r . b a m s z kyl e k o n o m i l e r i n e g e i t e n arOrtak iki olan sistemini de, ilkel irattan kapibu g e i t s i s t e m i n i , O s m a n l t o p r a k rejiiki b a k a tip ve ann s o n l a r n a dirlik klnda dzeninin bir sonunda gelirse: ekli sayar. Biz,

Marks, bu sonuncu sistemi, t a k a l m bir e k o n o m i talist ekline geit sayar. mal

minin d a h a z i y a d e b i r b i r i n d e n ayr 1-

edebiliriz. Ve a d l a n d r m a k lazm

Polonya

ve

Romanya'daki

geit

eklini,

rastladmz, benzetebiliriz. 2- Ortak mesi mmkn

"Dirliklerin

Sepetlenmesi"

derebeylemeye

B u k e s i m d z e n i ile ilgisi b u k a d a r .

ekonomi sistemi d e ,
olan balangcnda,

ancak ortak

kesim
sistemde

dzeninin
olduu

sonunda
gibi, iletici

grlsnf

bir g e l i i m e b e n z e r . m a a d a davar vs. kapital

Kesimciliin d u r u m u n d a olan de verir. sndan

kesim sahibi, iftiye t o p r a k t a n kesimcinin topran sonralar,

Ortaklktan fark, mlk

mlkiyet sahibi o l m a m a yava yava muekono-

ibarettir. A n c a k daha karmza kabilir.

kesim topraklar

kataa sahiplerinin mi sistemi

h a l i n e g e l d i k e , t a m v e k l a s i k bir o r t a k

B y l e bir t a s n i f , m a d d e c i u s u l l e t a r i h i n d a h a net g e l i i m k a n u n l a r n d a n birini a y d n l a t m a y a y a r a r s a n r z . lunur. yana ni; Geri Polonya ve R o m a n y a ' d a k i ekiller, devirde dahi buo yerler kapitalizme g e e r k e n ve hatta getikten sonraki hal daha mevcuttur. A m a tarihi ziyade diye olu b a k m n d a n de;

Nitekim T r k i y e ' d e dahi, o ekiller ortak e k o n o m i s i sistemiyle yan P o l o n y a - R o m a n y a tipi-

dirlik dzenrrim,
kabul

ortaklk tipini

kesimci d z e n i n i n

ge-

it e k i l l e r i IV-

etmek tarihen doru Mnasebetleri

grnyor.

Bezirgan

Kapital

Kesimciliin e k o n o m i k artlarna rakterine dokunmutuk. Para irad

iaret e d e r k e n , eklinin szle,

para

iradnn

ana

ka-

ziraat d e k o n o m i k v e
iken, rn irad

s o s y a l g e l i i m e bal

o l d u u n u r e n m i t i k . p h e s i z , t o p l u m u n g e n i l-

d e r e t i m v e t k e t i m t e m e l i t o p r a k e k o n o m i s i n e bal

e k l i n d e k i zaruri g e l i m e i m k n l a r , g r d m z gibi, ziraat iinde dahi az o k bir g e l i i m y a p m t . V e e s a s e n t o p r a k e k o n o m i s i n i n b y l e bir g e l i i m

t e m e l i o l m a k s z n z i r a a t d g e l i i m l e r e m a d d i i m k n d a y o k t a n v a r e d i l e mezdi: s Ticaret kapitalinin ilemesi iin, t i c a r e t e d i l e c e k e y l e r i n ortaada daha bulunma-

gerektir.

Bu ticaret eyasnn

ziyade egzotik nesneler

ve el

imalathanesi

manifaturas olduu m u h a k k a k t r . A n c a k , burada ziraoynad bir y a n a braklamaz.

a t r n l e r i n i n d e a z o k bir rol

L a k i n , b a l a n g nasl o l u r s a o l s u n , bir k e r e hzn a l a n z i r a a t d g e l i i min, Yani, irad d dnp toprak ekonomisini toprak rejimindeki ayla gelimesi allak bullak ettii su elverili g t r m e z bir o l a y d r . ziraatn yaratan az ok rn ziraat

altstlklere demekse, ayn

art,

altstlkleri iktisadi

sebep,

geliimdir.

Bu ziraat dndaki Yalnz bu kapital,

geliimin tekrar

m a n a d a tek karl, kapitalist top-

Kapitalge/iimiti.
lumun

edelim,

modern

kapitali deil,

kapitalizm ncesi ann

kapitalidir.

K a p i t a l i z m d e n n c e k i k a p i t a l n e d i r ? M a r k s ' n " Z w i l l i n g s b r d e r kiz kar-

deler" ( D a s
si)

K.

c.III.

F.36) kapital rn

dedii,

Kaufmannskapital

(bezirgan

sermaye-

ile Z i n s t r a g e n d e s

(faiz g e t i r i c i para

sermaye) yahut VVuckherkapital unimaikiz

(tefeci s e r m a y e ) d i r . surlar:

iradnn

i r a d n a g e i i n d e rol o y n a y a n kazanmas, el gibi, bu

Metalar r e t i m i n i n ve para t e d a v l n n n e m geliimi, cihan pazarnn kurulmas,

lathanesinin kardelerin nin

bildiimiz

gitgide yarattklar

kapitalizmden

nceki

bezirgan

ekonomisi-

neticeleridir. Osmanl toprak mnasebetlerinde, ///-//^dzeninin

kesim d z e n i n e g e -

i i n d e b u ikiz k a r d e l i m o t o r u n i l e t i l d i i p a z a r v e p a r a m n a s e b e t l e r i rol o y n a m mdr? Elbette. B u n u a n l a m a k , iin, g e n e M a r k s ' n p a r a irad e k -

line a r t k o t u u bir " g e l i i m " v e bir d e " e l v e r i l i d u r u m " d a n i b a r e t iki m e -

kanizmay barol

hatrlayalm.

Kesimcilik

dzeni

iinde

ayn

ifte

mekanizma

oynamtr: kapitallerinin Osmanl ekonomisini ha-

1- "Geliim": T c c a r ve tefeci raca kesmesidir. Durum":

2- " E l v e r i l i sz ile

"Parann

gittike
gitmesi.

deerden
Bu iki

dmesi',
yaman

Osmanl biraz

"zyufake"oyununun

drtnala

olay

grelim: 1Bezirgan Sermaye ve Toprak ilk k o m u n a d a n s o n r a b a l a y a n v e A v r u p a ' d a k a p i t a l i z m btn eski ve en eski ku-

Osmanllk,

ruluncaya kadar "tekerrr" eden

i m p a r a t o r l u k l a r gi-

bi, y a y l v e t u t u n u b a k m n d a n , z a m a n n g e n i t i c a r e t y o l l a r n a d a y a n a n bir s i s t e m d i . " b a l yakn Birinci k i t a b n birinci b l m n d e "ticaret ibresi: y o l l a r n al-

altnda

k a b a t a s l a k i a r e t e t t i i m i z gibi O s m a n l l k a n c a k T u n a v e yollarn at zaman cihanmul bir i m p a z-

ark byk ticaret ana Bu da

ratorluk oldu. mekle oldu. z

Bizans'n yerini tutmakla, Kzl Deniz, Basra bat

stanbul

dmn

( U m m a n Denizi,

Krfezi) denilen dou z arasnda, medeniyet bezirgan ekonomisi Os-

ile ( A k d e n i z , o

Karadeniz, Tuna) denilen k a d a r iledii hemen

tarihinin

zamana

btn

manl t o p l u m u n d a zetlenmiti. deki d u r u m u , knlar misini lalr. zirgan iinde, una) biricikti. Bu

Bu bakmdan, Osmanlln cihan ticaretin-

B y l e bir t o p l u l u k t a t i c a r e t k a p i t a l i iin g e l i m e imimknlarn, kutu dirlik d z e n i n e s o k u l m u t o p r a k ekonok e n d i l i i n d e n an-

sonsuzdu. uzun Onun

m d d e t kapal iin,

halinde brakamayaca bulan

Fatih d e v r i y l e c i h a n l s n

i m p a r a t o r l u k t a , be-

mnasebetleri toprak ekonomisini sard. m u t l a k gibi g r n e n

Ondan sonra geen yzyl (devletlulu-

prensiplerine ve sarslmaz sanlan allak bullak edip bu bezirgan kesim

r a m e n , dirlik dzenini dzenini nasl yaratmakta rol

dzenine evirdi. (tccar ve tefeci

Kesim

kapitalinin

sermayesinin) liriz. hibi

oynadn

o z a m a n a ait b i r k a o l a y d a n a n l a y a b i -

Kesim dzeni, yukarda ile i f t i d e n

b a s i t e s y l e d i i m i z gibi, y a l n z m u k a t a a s a mnasebetleri topu deildi. belirtelim: Bu bahsi

i b a r e t bir e k o n o m i

a n l a m a k iin, ten mukataay

imdilik yalnz u parayla alanlar,

kadarn

T o p r a k sahibi

devletkat-

ok defa topra

iletmek zahmetine paray

lanmazlard.

Mltezimlere verirlerdi.

Mltezimler de

"sarraf" veya st t a b a sarraf

"dolap" sahiplerinden tedarik ederlerdi. kalar, denen surette yani iletici zmreleri, daha

Bylece kesim dzeninin kesimci,

ilk b a k t a , Bu

iltizamc,

zmre balayan

halinde grnrd.

zmreyi idi.

birbirlerine ayrlmaz

ba, t e f e c i - t c c a r kapitali

K e s i m c i , d e v l e t t e n miri t o p r a e r k e n kira ile alr. F a k a t b u t o p r a n iletimini arar. hakknda bisi ifti mltezime devreder. imdiki kafamzla Kesimci; Mltezim, iletme masraflar Bu iin bir k a p i t a l durumlar mukayeiin bu ne kaOnu ancak tccar ve tefeciden bulabilir. z m r e n i n

bir f i k i r e d i n m e k iin z a m a n m z l a u byk arazi sahibine, Bugn arar. Kapitalizmden saf kapitalist giritii bu iletme

seyi y a p a b i l i r i z : yapar? Aka

mltezim ziraat mteebnceki cemiyette

kapitaliste halinde

benzer. kapital

pital a n c a k t c c a r v e t e f e c i l e r d e b u l u n u r . T a b i o n l a r d a r h a y r n a d e i l , belli bir f a i z l e v e r i r l e r . Osmanl rupa'da lmanlar, dan, para toplumunda gibi, kredi aan kapital

krediyi babala-

sahiplerine " s a r r a f " v e y a "doHristiyan Avyani Msdahi faizcilik resmen, gelenekleri

lap" denir. Tarihin tezatl olduu eriata haramd.

cilvelerinden

biri d e b u r a d a d r :

Mslman

Osmanllkta

Kur'an "rba" dedii tefecilie kar ate p s k r r . snfsz gebe

dince ve Osmanl Trkleri iiyle u r a m a y

bakmnzaruha-

kt s a y a r l a r d . O s m a n l l k t a t c c a r l k ve faizHalbuki, iktisadi m n a s e b e t l e r i n i oldu bitti

cilik C u m h u r i y e t a n a line g e t i r m i t i . O zaman

kadar erefsizlik bilinirdi.

retler, g r d m z geliimle kesim dzeni

n e o l a c a k ? e r e f s i z l i k l e k e s i n i gizli t u t a c a k "A/Ze/

emyye"\er
llkta baka

bulunacakt. tefeci bezirganlar Yahudilerdi. Kyya den srld. arkasnda, Mslman kendi Mslman Osman-

Hristiyan A v r u p a ' d a

kimler bulunabilir? Ermenilerin perdeleri

byk merkezlerde kapitallerini

Yahudida,

ler,

tara

ilerinde

Ermeniler i l e r i y e

parababalar

Yahudilerle faizle

gizlice ve

ilettiler. tarihinin mukataa biri ana hkim olan ve belki de kesimcilik iki

Osmanl usuln di. isim,

sultanlara o

ilham

eden tccar-tefeci devrinin

unsurlarn

nvesi, Yahudilerbilhassa parlarlar. gre: Bat irticai gibi, Sinyora Donjuan bu tebezirbtn O saVe

Bu Y a h u d i l e r d e n btn donna)

kadn ve tekisi e r k e k o l m a k zere g k l e r i n d e yldz gibi

mukataa

(yahut: Mikes). gan yede btn

Gracia

Mendes;
yolup

YusufNasi ( Y a h u d i l e r e
de e n t e r e s a n d r . Osmanl atarken,

Bunlarn T r k i y e ' y e gelileri unsurlarn son yoldan

feci-bezirgan itisafa (doru Bat bat

mparatorluu kucak amtr.

misyonuna

derece sadk kalarak, sapan) urayan bezirganlln

bugnk Amerika

kapitallere

Akdeniz

bir h a m l e d e

sinesinde toplamtr.

t i c a r e t i y l e sk Portekiz

fklamtr. dnmesidir. Engizisyon ile basks birlikte, btn nnde,

YusufNasi,
500 lar kadar "serbest tavsiyesi

Maran

spanyol,
adlaryla

Portekiz ve

talyan

Maran

Franszlarn
maksatOsmani

zerine, V e n e d i k ' t e n T r k i y e ' y e gelir. yaamaktr." (Saffet:

Grnte

"Yusuf Nas" Tarihi

M e c m u a s , cilt: ka, tki

983)

Lakin,

Portekiz, spanya, olamazd. Maran

F r a n s a , t a l y a , V e n e d i k gikapitalistleri byk doumanDonna ba

bi Osmanl dnda kalan tekmil s a d e c e " s e r b e s t " l i k iin bat t i c a r e t i n i n d m neticelerini Y u s u f Nasi, Gracia dndrc "Yahudi Mendes) dolabn nun orta kumpanyas sermaye Gracia ruz, ile

Bat O r t a A k d e n i z l k e l e r i n d e O s m a n l l a Elbette bunun olan

noktasna gelip birleiyorlard. gelir g e l m e z , halas ve

gelitireceklerdi. stanbul'a kaynanas bir " d o l a p " , y a n i dedii banka at. Ve T r k e ' d e k i en balad. byle bir kadn (Donna am. Gracia bubu Biz, bir t i c a r e t evi Nasi

Mendes adna manasyla

"dolap evirmeye" gibi, bir " d o l a p " , btn ve

mverrihlerinin olmu, elinde acenteleri hemen

gerekten

gelmi ve

Eflandos yakalarna pek ortaya kaytlarda

gider gelirmi". istemeyen (Saffet: u

sermayesiyle

" m u k a t a a " ve " i l t i z a m l a r n kmak grdk."

o Yahudi birok

bulunduu

M s l m a n ' n d a b u i l e r d e eli o l d u u n u , y a h u t , baz mukataaclk ettiklerini Saffet'e gre Mendes Makalesi, Tarihi Osmani

Mslmanlarn yine o "Sinyora 1-36, s.1152) halde gryohibir y e r i n d e bu derece mutlak

Mecmuas" N. Hollanda'dr.

"Eflandos", bir b t n zamann denizine

Flandr v e y a

kesim dzeninin tccar-tefeci Bir t e k ve bezirgan ayn

kapitaline balln belki d n y a n n iki koldan Umman

halinde ispat e d e c e k r n e k , btn

baka

bulunamaz.

kumpanya

alyor.

"Ticaret Evi",
imal Hgibi,

mnasebetlerini,

ve Akdeniz'den kaynaklar da, olan

kadar t e m e r k z ettiriyor. mihverini ta temelini; ele geiriyor.

Hemen tekmil

slam dnyas evi) koca

ristiyan leminin de kapitalizme "dirili" (rnesans)

Vene-

dik-Hollanda
torluun

"Dolap" ( p a r a

impara-

toprak ekonomisini

kskvrak yakalyor.

"Sermaye-

siyle" hemen 2Bu

btn " m u k a t a a

" ve "iltizam"lar

s m r m e y e balyor. Sermaye ve Devlet

Bezirganln hal O s m a n l l a

Devlete Nfuzu-Bezirgan has deildir.

"12. ketleri, kurtulmak byk lerde zerinde tklar devletlerin likten daha

ve zere,

14.

yzyllar, tefeciliin deniz

Venedik ve ve

ve

Cenova'daki teekkl eden sermayesinin deniz Bu keyfiyet, toplanacak olarak tacirler, kendilerini devleti
(K.

kredi irdayam Cumhuriyetvergiler ko tefecive

Kapital,

eski moda ticaretin kurulan dn vakit uras birinci

tekelci para temelini

hkimiyetinden

ticaretinin kaynak ettii kamu aym

ticaretine

ihtiyacndan hakiki e/de

almlardr. zamanda kredisi Bu bu kadar irketleri suretle

bankalar,

devletin messeseleri kuran kendi

ortaya hatta de ziyade

unutulmamaldr: ahsiyetleri, ve aym

20)

idareleri zamanda almakta

kurtarmakta emniyetle

daha
M.

emirleri altna

menfaattardrlar."

cilt 3 , b l m 4 , a y r m :

D e m e k , b u usul e n a z iki y z yl n c e A k d e n i z ' i n dodu. Ve n de bu Hmyn kaytlarnn (961 G,

bezirgan kentlerinde Divabelki balamas,

15. y z y l o r t a l a r n d a O s m a n l m p a r a t o r l u u ' n a t a n d . 1553 d o u m ) ylnda ileri g e l m i t i r .

hesap kitap bezirganlnn y e r l e m e s i n d e n

"Gemi gibi de byk

donatanlar dnler odas

daha almaya

evvelce, (Kapital, baka

kadim

Atina 1308'de

ve Fakat,

Yunanistan'da Baugge asl "O ticaret tipte zaman ve rnek uyuldu. kentleri
"D

olduu kentinkredi VeBamszumuC re dit

mecburdular. Keza). talyan (bir bezirgan yapm olan

bir sigorta alnan ve btn

vard."

messesesine nedik'ten lklar miyetle

kaynak Akdeniz rnee kentler

Kapital: da Bu, ayn

kentleri idi. arabuk deniz

(M.

tekiline) kurdular."
ayn

ticaret/eriyle

bir isim ilk

Keza)

btn

bankalarn
kaynak ve Denizi

Augier:

Publicte"den, Osmanlla tpk devam ka lar. ler gibi, lar. mesi

ehir; ilk

Venedik tohum

atyor.

Ve

V e n e d i k gibi, ediyor.

Kuzey

kylarna

kadar ticari depozito

mnasebetlerine (Efrez hal-

Avrupa

kuzeyinde

bankalarnn

1609, H a m b u r g ' t a kentlerde kredi dev lleri zerinden dolap

1619) a l m a l a r n d a n M e n d e s ' l e r koca

100 yl e v v e l d i r . V e n e d i k v e b a koyduu bir i m p a r a t o r l u u kafese koyargeliir, sis-

ii y a l n z bir k k c u m h u r i y e t i " d o l a p " a bulur:

de, Y u s u f N a s v e G r a c i a dn"

Kk cumhuriyetlerde bulunan "devlete vergiimparatorlukta perdesi ardnda

usul,

"mukataa" i s m i y l e

temleir. Tpk Venedik'te Yahudi kuran bezirganlarn vardr. Ve devletler adamlar bunu

ardnda

Hristiyanlar bulunduu parababalar ve emirleri byk alraltna

Mslman

hepsi

elbirliiyle devleti

Saray entrikalar ve gsterir.

Nasi'nin

hkmdarla yakn

dukalklara yksel-

Nihayet Yahudilerin

rol d e a y n d r .

n g i l t e r e ' d e bile:

" ayndr.

Yahudiler, lk en ilk haris, verilebilir...

Lombardiar, banka, Sonra

tefeciler bunlara

ve Londral

kan

iidler

neyse,

bankaclarmz hemen Topu berda... bu

bezirganlarmzd: Gayet kan

Bunlarn kt //C/
Keza) stanbul'da

karakterlerine bir cemaat

bat ad bizim adamlar,

"Bank And

sarraf ar katldlar. tekil

(J.

bankerlerimizdiler... tefeci, tayrekii,

alan

eden

kimselerdi."
Galata

Hardcastle:

Bankers"den

Kapital:

Osmanl'da Yahudilere Ermeni kilde, sarraflar

katlanlar,

sarraflar, tarada Marks'n dedii e-

idi. Y a h u t belki Y a h u d i l e r i n

"dolap"

"irket kuran kendi devleti daha

tacirler de ziyade

ve ve

hatta daha

devletin kurtarmak

birind ahsiyetleri, ve emirleri ayn altna zamanda almak'

idarebu
iin ka-

leri

kadar

kendilerini

tefecilikten

suretle

emniyetle

irili u f a k l y e r l i t e f e c i l e r e k a r bir t e d b i r d i . O n u n iin, Y u s u f N a s i v e G r a c i a Mendes'lerden

474

nce, Osmanl toprak e k o n o m i s i n i yerli

bezirgan tefeci

ptalin anszn, a

ilk b l n m e y e

uratt

ve "dolap"lara gibi

srlm tarla

k a d a r tokuca-

h u m a t l a c a k bir z e m i n h a z r l a d d a h a a k l a y a k n d r . gelir g e l m e z a d e t a sarayca bile ba gelii bir k u r t a r c tac gibi...) alnp edilmeleri baka

Dolap Yahudilerin, hemen izah nasl olunabilir

karlanmalar,

(1946'da Amerika'nn a) Yahudi

Bezirgan

Ekonomisi s a r a y iine ileyi d e r e c e s i , " m u k a t a a " fikrini Sarayda Yahu-

Tefeci-bezirgan sultanlara di

kapitalin

ilham e d e n i n kimler olabileceini az ok belirtir.

k a d n , i v e d p o l i t i k a d a Y a h u d i e r k e i

ile i b i r l i i h a l i n d e d i r . V e Y a i l e k unekono-

hudi, Y a h u d i olduu sur b u l u n d u u

iin d e i l , t e f e c i - b e z i r g a n e k o n o m i s i n d e e n mparatorluu'nda tefeci-bezirgan

iin v e O s m a n l

misi en geni l l e r d e h k i m d u r u m a g i r m e y e balad oyununu oynayabilmitir. Yani bu

iin b u A l i c e n g i z

manzara nnde "semitizm" ve "antisekepazeliine dilek u n s u r o l m a -

m i t i z m " k o k u l a r y l a a f k r m a k , d e m a g o j i n i n e n bo k a f a l m e k olur. Y a h u d i ' n i n " t e f e c i - b e z i r g a n s, t a r i h i v e i k t i s a d i bir z a r u r e t t i r . hedeyi tekrarlar: ekonomisinde" en

Marks Kap/talinde birka defa u m a -

"Kadim boluklarda sameleri na ve

an bulunduklar

tccar gibi,

kavimleri, daha

Epikr dorusu gibi

ilahlarnn Yahudilerin mevcuttular.

(intermundien) Leh lk toplumu bal ve olarak dayanyordu."

bana

ara tveba-

iinde gayet aralarnda byk uluslarnn arac geliimli

bulunduklar alveri, oynayan

bezirgan saf bir

kentlerinin alveri

alveri retmen
(Kari

Handelschoelrer uluslarn
Marks:

ticaretleri, roln
20)

barbarlara
nedir? Bal

Das K a p i t a l , 6 4 , f a s l :

S e m i t u l u s u n u n ezeli d u r u m u ve kaderi niyet y a r a t m a k t a n yapan barbarlk. ziyade;

bir m e d e aracl

byk medeniyetler arasnda

gebe

B u t a a e n e s k i v e e n ilk i n s a n m e d e n i y e t l e r i o l a n M s r arasnda balar. ekilde iki srailoullar, kaar, kh kh Firavun'un elinden Babil'de

Irak medeniyetleri Musa diniyle

idealize edilen bu

Nemrutlar elinde

esir kalr.

Fakat daima;

kutup a r a s n d a gidip gelir ve b y k lde yapar. Fenike gibi srailoullarna "retim" medeFenike, adeta sner snmez rolyle, b-

bezirgan
atfedilen

mnasebetler

iinde

alveri

b y k m e d e n i y e t bile;

sanayi ve daha

dorusu

niyeti o l m a k t a n z i y a d e ; t i c a r e t yani alveri m e d e n i y e t i d i r . alveriiyle yiyip dalr. Ve Yahudi tkettii iki ana Semit (Msr-Irak) kolu, tarihe Man medeniyet

dediimiz

tefeci-bezirgan

tn deniz yollarndan gidebildii yerlere, na, Hint'ten bir r i v a y e t e

Denizinden Afrika cenubutohumlar gibi

gre Amerika'ya

kadar stleen

"her rzgra" uyup yaylr gider.

Ve tutunabildii yere

bezirgan

mnase-

betlerini

alar,

ortaa, Yahudi'nin buraya

bu

gmenliini

durdurmaz.

Bilakis,

yeni yeni ekillere sokar. mtemadiyen uraya luu'na gelii "derbeder" dolaan cilik mnasebetlerini ne? A y n

K h din t a a s s u b u , k h d e r e b e y a p u l u , Y a h u d i ' y i kovalar. Yusuf Nasi'lerin Osmanl Bu kadar hane-i ister i s t e m e z , vazgeilmez dolat yerlerin zanaat yapacaktr. mparatorberdu ve rnlerinDemek, gmenlik zarureti.

bir k a v i m , Yahudi'ye

den araclkla g e i n e c e k t i r . Ve bu araclk ruhu, ticaret, para ticareti, tefeY a h u d i ' n i n b a n a g e l e n l e r d e n kendisi deil, z e m i n v e z a m a n artlarn sorumlu t u t m a k lazm. lanmas; bulunduu d e n ileri g e l i r . dileri dir. Sonralar Yahudilerin engizisyon memleketlerde yerli ikenceleriyle kovarekabetintefeci-bezirganlarn

spanya ve Portekiz, Osmanlln z u h u r u n d a n sonra, A v r u kent c u m h u r i y e t l e r i n i n y e r i n e getii z a m a n , Y a h u Engizisyon armha kimdir? Kilise. Kilisenin Y a h u d i O, dgermesinden deildir. bir b a h a n e balar. sa'y

pa ticaretinde talyan kovalamaya manl, Yahudilerin m a n e v i ve ruhi, T. G. Bsch unlar dini

ktisadi ve maddi m e n f a a t l e r ne z a m a n bahaneler bulunur.

icap e t t i r i r s e , o z a m a n d a i m a

"Theoretisch-praktische yazar:

Darstellung

der

Handlug

etc."

eserinde

"Klise kih'se rin kuvvetli zengin

larn keli

faiz veya

almay kiliseye bundan pek gizli

yasak

etmiti."

Lakin

ipotei ettiler. Yahudiler

kabul Bu, byk

etmiti. szde "l nk tefecilie asla bu

"Bizzat Hallar seellebyle girekadar

ait komunalarla byk bir ma i i

piacorpora servet kilise

fasl:

(dini heyet)'lar, geirdi;

feri zamannda, tasarrufuna ipotekler

byk istifadeler elde kalamayacandan, olmakszn,

3, s.45,

blmn ve
6)

medi lerd i...

Yani

Faiz

yasa

manastrlar

olamazlard." ( K a p i t a l

kilise, t a z y a t u t , t a v a n a k a y a p m t r .

Efsunlad derebeyi taz-

Kuds yollarnda Veysel ipotek ekliyle.

K a r a n i e d i p h a r c a r k e n , Y a h u d i t a v a n l a r n rN e ile? T e f e c i l i i n din m a s Hristiyan yapmtr. Neden? alm y r m t .

k t e r e k , g e r i d e , milli s e r v e t i b o u n a y a k m t r . Yahudi'nin yapamadn n k A v r u p a ' d a yerli t e f e c i - b e z i r g a n b) Y a h u d i ve Bezirgan Demek, si, nnda dostluk,

mnasebetleri

Politikas dnda Yahudi'yi bir o l a y o l a r a k ele derecede dev-

d m a n l k hisleri Bu

almak mmkndr.

olaya gre, S l e y m a n

Kanuni'nin diplomat Yahudikazanacak st y a Papal-

"Frenk Beyi" y a h u t
bugn hal,

"Frenk Beyiolu" u n v a n n "Beyolu" d e d i i m i z

semt,

let i l e r i n d e i t i m a t k a z a n r . nn yadigrdr.

htimal, sarraflaryla m e h u r Galata'nn stanbul'da Yahudi byk tefeci tekilat haline giren

dolapl-

Frenk Beyolu,

n e l i n d e n Y a h u d i l e r i o s a y e d e k u r t a r r . Z a m a n l a k e n d i s i " m t e f e r r i k a " l a

kadar ykselir. ye eden

Fransa'dan

150 bin e k a l a c a k l d r .

Kendisini sultana tavsiis-

Fransa olduu halde,

Nasi b u a l a c a n a f f e t m e z . T e e k k r m a k a Fransa'dan Sultan Sleyman vastasyla F r a n s z g e m i l e r i n i z a p t ettirir. kapitalin neticesi, (16. arazi sahiplii Bu

mnda, 972 (1564)'de eklerini

ter. Ve bu alacaa karlk, S u r i y e ' d e k i Sonra, balar. kadar kadim II. a tefeci-bezirgan

Nasi'ye, Tebriye Gl srer.

ile y a n l a r n d a k i

geni arazi

balanr.

toprak imtiyaz,

S e l i m v e III.

Murat z a m a n l a r n a

asr sonlarna)

Hele II. S e l i m z a m a n n d a ( 1 5 6 6 - 1 7 4 4 ) , b e z i r g a n t e f e c i s e r m a y e , i m p a r a t o r l u u n m a d d i , m a n e v i nesi v a r s a h e p s i n i t o p t a n p a z a r a k a r r . T o p r a k lar gibi, m a n s p l a r da s a t l a k a r l r . Btn o ilerde padiahn Sultan c. Kadn III, (Roksalana) Rstem s.277) "ma+

vir'ihas"\

ba b a a d r :

Haseki

Hrrem

"Hrvat
+

dnmelerinden bir aktr" ( T a r i h - i

Y a h u d i Y u s u f Nasi! ka altnna karlk Nakaa kertede

Ebulfaruk, (Naksos) ve yaar.

Paa

II. S e l i m , S o k o l l u ' y u bile hie s a y a r a k , y l d a 4 0 bin Dubtn Dikkat btn Kiklat a d a l a r n n oralarda edersek dukaln Mslman kapital

N a s i ' y e v e r i r . V e Nasi d e , 9 7 4 - 7 5 ( 1 5 6 6 - 1 5 6 7 ) y l l a r ; oturtmayacak hkimiyeti, korkusuz Osmanl mparatorluu'nun d

bezirgan

politikasn

iddetle em-

rine a l m t r . II. S e l i m d e v r i n i n b t n f t u h a t S a k z , Y e m e n , V e n e d i k , Kbrs, T u n u s e t r a f n d a d n p d o l a r . ganln Akdeniz ticaretini Nasi d e n i z ' i n belli 1567). bul (... Ayn haraca Btn bunlar, V e n e d i k ' t e n g e l m e bezirbaka nedir? KaraLehistan'la OsmanBoaz'dan kral geirilme balamasndan

kumpanyas, yalnz Akdeniz ticaretiyle de kalmaz; Tuna ve bal a l v e r i k a y n a k l a r n d a ele g e i r i r . yl, Eflak ve Budan'a giden araplarn Nasi Kbrs

l lkesi a r a s n d a b a l m u m u ticaretini inhisar altna alr (17 R a m a z a n 9 7 5 : t e k e l i n i d e alr. T i c a r i e h e m m i y e t i n d e n d o l a y ettiren Razi'nin Nasi'dir. Sokollu karmasayd O s m a n l l k t a Y a h u d i l e r Kitab) dzeni, byle m u a z z a m bir " d o l a p " i i y d i . K b r s ' n f e t h i n i S e l i m ' e kabile o l a c a k t .

te m u k a t a a 3- Yerli

Bezirganlk ve

Derebeyleme mparatorluu'nun Saylar ekonoMeRa-

Bir b u u k y z yl hul. stanbul'a ylda

sonra, Yahudiler, Osmanl 800 binden fazla koyun

m i k h a y a t n d a v a z g e i l m e z bir u n s u r h a l i n e g e l d i l e r . koyun verilirdi.

n e idi?

gelir, Y a h u d i l e r e g n d e 80 Buna gre staniin MslDe-

( A h m e t Refik, " s t a n b u l ' u n aesi ve Usul'i T i c a r i y e s i " , N u m a r a , 37. s.23) Kads, mukabili birini Y a h u d i l e r y i y o r l a r d . stanbul 10 biner altn

m a z a n 332, Tarih G a z e t e Mecmuas, bul'a g e l e n etin o t u z d a dan anlalabilir: m a n l a r d a n ve hudi'den 5 7 3 yl

Fakat zenginlikleri unsermaye nefer Ya-

Hristiyanlardan

alrken, yalnz 20

1 0 bin f l o r i n alr. Y a h u d i s a t m n d a g e n e

1 0 bin f l o r i n alr.

mek,

ahsi zenginlik bakmndan XIV. Lui devri,

20 Yahudi ahsi III. Ahmet

btn

Mslmanlara

e i t idi. G;

Ve yalnz Y a h u d i l e r payitahtn yar Trkiye'nin 1717-1730 doum):

parasna

s a h i p t i l e r , d e n e m e z mi? (1130-1143

zamandr

"Bu hemen iin,

devirde btn bir

Trkiye'de idi. bulunur, tetkik hep ey

en

zengin

tacirler Museviler lakayt idi. o elinde intihap etmek, ve Her tesheidi. oluelinde ilerini

idi. paann viye Etibba nurdu

Musevilerin tiksinmi mahiyetinde ederdi.

(tp

nfuzu

harikulade Musevi emtaasn her

Osmanllar gayet btn eylemek onlarn

"Lale

sanayiden

olduklar

ticaret Musevilerin vilayetlerde piyasay

behemehal memur ve

Paann ithalat
adamlar),

olduu

tefti onun

diyeler almak,

ihracat

vekilhar, mteallik

tercman

Musevi/erden
Devri",

(seilirdi). Montago. 1339

Ticarete
s:88'den stanbul) nfuzu

ellerinden

geerdi."

(Madam Neden anlatt

alan A h m e t Refik:

M u h t a r Halit m t e a l l i k her of Nation"da

Ktphanesi,

"Musevilerin ekilde idi:

harikulade"? nk

"ticarete

ey onlarn elinde"...

O z a m a n k i ticaret, A.

S m i t h ' i n "VVeilth

"Bezirgan fatura yk hipleri ve arazi de, ham

kentlerinde metalar sahiplerinin o metalar rnnden ve

oturanlar zengin pahal atla lks itile eyalar alm satmalarna satn

lkelerden ithal yem alyorlard. ver/yonard."

ince ve

ilenmi bylece bu
Marks,

manibsaiftKapi-

ediyorlar Ve
(Kari

sunuyorlard;

arazi karlk

bunlara

l/kler/n/n
tal, 4/III, Bizim ne gelen

byk ynlar

20 ayrm) paalar A v r u p a ' d a k i asiller lsnde kaynandan byk arazi sahibi saylmalkeleriheBezir-

s a l a r bile, b u t i c a r e t i n

(Venedik'ten) Osmanl zengin

b e z i r g a n l a r n d a h a a z av o l m u y o r l a r d . V e l k s u r u n a , t p k

m e n h e m e n a y n z a m a n l a r n n g i l i z a s i l z a d e l e r i gibi d a v r a n y o r l a r d : g a n l a r d a n f a i z l e para t e d a r i k e d i p , s a l t a n a t s r y o r l a r d . courss open Trade" eserinde,

1691 t a r i h l i " D i s -

"sadece nazari
fasl

birinci ngiliz
36) yle

tccarlarndan dahi saylan

olmak"Sir

la faizle

kalmayp, yatrlm lks arazi seve

zamann
M.

en onda

nemli
c. III,

iktisatlarndan az ikraz daha

Dudiey North"(K. ilerini ksm byk diinden seve

Kapital,

der:

"M/llet/m/z iinde mddet yalnz, byk "Bu kendilerine rkmedikieri bir getiriin, ahslar

parann iin ve

bir

ksmndan iin arazi

uzun parann

yrtebilmeleri eyalar sahibi para ipotek fazla

i ahs

adamlarna masraflar halde; ve

verilecektir; mlkiyetlerinin

edilmektedir. satmaktan

olduklar harcarlar; ettirirler."

mlklerini,

Bizde Y a h u d i l e r i n likte bezirgan-tefeci

nfuzlar

bundand.

Paalarn, idi.

beylerin

m a s r a f dizk u d r e t i , dir-

ginlerini ellerine almlard.

Btn

imparatorluk bnyesini elinde

kaplayan geni-

kapital sarraflarn

Sarraflarn

lik d z e n i (Ahiler) bezirgan

bozulduka ve kesim dzeni dman olduu iin,

ilerledike b y m ve yaylmtr. loncalara dayanan esnaf tekkeleri

M s l m a n l k rba sermaye,

kyl teekklleri

( B e k t a i l e r ) sarsld lde frsat bulan tefecieline geti.

Ermeni sarraflarn

"Sahipler, mltezime sarraftan lar,

Devlet

malikane, verir. Onlar Bylece ve da

zeamet sarraf sahipleri

Bu

ve kefil kadar mltezimle

sayede

tmarlarn eder ya ortak kar

mehur

gelirlerinin da iltizamn Bu
[45] veya

toplanmasn pein yolla bedelini sarrafEr500 ("Nizam Einli

alr.
Hakknda

sarraf da

olup...
Kemahl kese

malikane

zeamet
kurula, bin

salayp..."

Mtalaat.")

m e n i l e r b i r k a bin kurutan Burada mz motor, kkrtan aknc beyleen birka 50

birka senede

birka yz

(her kese

kuru: deer kapitalin

Bire elli!) s a r r a f l k a k e s i bir olayla karlayoruz. "kesim

kazanrlard.

ok dikkate dzeni"ni, unsur, tufeyli

"rn

irad"saydeviren

"dirlik

"para irad" s a y d m z
gelimesidir. hkim ve ve Osmanl aala ss

dzenine

bezirgan-tefeci soysuz aalarla gazilikten

Fakat bezirgan

sermayesini ve derekebir

zmrelerinin

derebeylemeleri, dkl Osmanllk Ama,

mtegallibelie gsterie

beylerin

dknldr. o s a y e d e geliti. hatta

toprak rejiminde defa gelitikten

mtegallibeletii bezirgan bezirgan sonra

iin

derebeyleti. Toprak dzenini

sim dzenine gtren

mnasebetleri

sermaye ve tefecilik;

kesimlemekl-

yen, eski tertip "dirlik" ismini m u h a f a z a eden t o p r a k dzenini dahi, kesimden f a r k s z hale s o k t u : nda biydi. mutu. t. Y a n i d i r l i k d z e n i n i d e bir e i t k e s i m d z e n i ile d i r l i k i a r a s n d a e m r i n e ald. A r t k k e s i m c i Her e y e hazr bir f a r k k a l m a m giidi. artk F a k a t z c e asl

D i r l i k l e r d a h i , t p k k e s i m l e r gibi t e f e c i - b e z i r g a n k a p i t a l i n s a m a l olh k i m grnen e k i l c e t o p r a k b e y l i i nazr kaadir-i m u t l a k gizli kuvvet

her y e r d e mt.

tefeci-bezirgarh\khadiselerinden kapanp kalmak

Bylece btn m p a r a t o r l u k , arac Onun iin, Osmanl yalnz

kapitalin, smrgesi d u r u m u n a dsoysuzlama olaylara sonraki

toprak dzeninin sonrakilere

rnekler verilirken, art deil. 4Ondan

kesimcilikten

n c e k i l e r de,

mana verebilirler.

Bezirgan Sermaye ve Osmanl

Bnyesi

Bezirganln
luu'nun

Genilemesi:
mparatorbir g e l i m e d i r . A v r u bir a d a y eref bu

T a m kesim dzeni srasnda bezirgan sermayesinin Osmanl i i n d e k k sal t e s a d f d e i l , z a r u r i v e asli olarak balar. Yani, bir d e n i z gibi

p a ' d a o l d u u gibi, O s m a n l m p a r a t o r l u u ' n d a d a ilkin t i c a r e t , d a h a z i y a d e d v e d e n i z t i c a r e t i dalgalaryla olay, andran kapal t o p r a k e k o n o m i s i hareket eder. A b d u r r a h m a n

1 0 0 0 Hicri t a r i h i n e k a d a r ( 1 6 . y z y l n s o n u ) t i c a r e t i n s y l e m e k l e ifade eder.

karadan ziya-

de denizde olduunu

Ve ticareti, "hayriye ticareti"

(Osmanl tccar)nin elinde t u t t u u n u Fakat ona kalrsa, caret kaytt.

bildirir.

(Tarihi O s m a n i , c. I, s . 3 6 0 ) k a d a r da 2 0 0 elde i ti-

1000 t a r i h i n d e n 8 a s r s o n r a y a

"erde derecede

nakliye

aralarnn

yeterince

gelimemi

ve

ticaret
Tarihi

gvenlii

gereken

salanmamt."

(Abdurrahman

eref,

O s m a n i , c. 2, s . 2 6 3 ) G e n e A v r u p a ' d a o l d u u gibi O s m a n l l k t a d a h i , b u ilk b y k d t i c a r e t , a n c a k bir iki ter. Hicri kalem derebeyi a t a f a t n a y a r a r lks eya kadar imparatorlua z e r i n d e o l u p biithalat 1000 (1591) tarihine yaplan

"uha mn18.

ve

kadife

gibi

tezyinata
eref: kadar

mteallik
c. da: I,

(sse
s.360)

ynelik) idi. Hicri

bir iki nevi

1200

emtiaya ve

hasr." (Nourcnman
yzyl sonuna

(1785)'e yani

"Osmanl tedarik maldan

lkesi ihtiya edip

[46]

duyduu zahire faaliyetlerimiz

c. 2,

eyagetiri

nn tilenler

neredeyse ad geen zel

tamamn birka ve

kendisi tr

hazrlard. Ticari
(Keza,

Avrupa'dan

ibaretti.

kendi

bnyemize

kendi gcmzle

dner idi."
bu

s.262) ecne-

derebeyleen bi tccarlara kndr.

dirlikilii andracak proseyi ve kapitlasyon denilen imtiyaz zihniyetini lks lazm; getiren ecnebi bezirgana

zaviyeden g r m e k ve k a v r a m a k mmimtiyaz vermeli. Sonra gereklipek az tesiri var.

Derebeye

Bunun o zamanki Osmanl ekonomisine i, s z n d e d u r m a k , a h d e v e f a g a y r e t i :

K a p i t l a s y o n l a r d e v a m ettirir.

F a k a t , t a r i h i n b u k u r u v e s o y u t k a y t l a r , asl O s m a n l l p e n e s i n e geiren bezirgan-tefeci sermayenin btn gerek kudreti hakknda batan pek az fikir vebaa sarp allak hirir. S o m u t o l a y l a r a y a k n d a n b a k a r s a k , o z a m a n , nsermayenin e saydn Mesela, imparatorluk topluluunu bullak ettiini, hatta o z a m a n a kadarki en aka gene grrz. lks t i c a r e t e ipek ticareti ait bir o l a y : c. srf Kanuni'den 3) bir d Murat evvel Bey, Kanuni devriyle beraber,

mukaddes ahlak duygularn

"sonradan "bu
iin

ipek ticareti men

edilmiti." ( T a r i h - i

Eblfaruk, yasan

da
sabu

ran'a kar" d i y e r e k
y a s a k son gan

politika

eseri

yar. A c a b a , eski s a l a m dirliki ahlaknn bir " a h a n e " t e p k i y a h u t a p u l deil miydi? rekabeti

lkse kar vesilesi

korunmas herhangi

veya

bezir-

"Lakin,
kimseler)

menden bu mal Alakadarlar

evvel kaak Sultan bu

getirilmi Selim suretle

mal

vard. msadere olunan tazmin

Tamahkar etmek envalin edilmesini ikyetlerini

rical

(agzl

mal makamnda msadere rayilernin

cihetine miktar irade ve

gitmikyetti."

lerdi. Ve Sultan metleri

zamannda

//tt/remem/lerd/:

Sleyman

tahkik

olunarak

bedel

(Tarih-i Eblfaruk c.

3, s . 1 5 - 3 0 ) b y k politika icab t i c a r e t i n bir

D e m e k h e r h a n g i bir h i k m e t i d e v l e t v e y a ekline engel olunurken bile,

mukataa dzeni anda bezirgan sermayenin

zarar t a z m i n ediliyordu. T u n a ' d a n zna k a d a r in v e Hint d n d a zannettii kadar g d k deildi.

U m m a n denizine, Hazar'dan Septe boakadim bezirgan medeniyetleri lkelerihaline g e l e n pa-

btn

n i iine a l m olan koca i m p a r a t o r l u u n iinde t i c a r e t , A b d u r r a h m a n e r e f i n M t h i b i r e r insan maheri y i t a h t l a r n g e i m i gibi z a r u r e t l e r , t e f e c i - b e z i r g a n s e r m a y e y i a l a b i l d i i n e geniletip, derinletirmiti. d e v l e t i n e l i n d e idi. yalsndan geliyordu. Mesela, K a n u n i ' n i n son d e v r i n d e s t a n b u l ' u n Msr'dan, Irak'tan; ya, iaesi B u d a y , et, e r z a k , R u m e l i , M a r m a r a sahili v e K a r a d e n i z Pirin v e m e r c i m e k : Kefe'den

g e t i r i l i y o r d u . Y a l n z e t i h t i y a c iin s t a n b u l ' a s e n e d e 8 0 0 b i n d e n f a z l a k o y u n g e l i y o r d u . Bu k o y u n l a r n gelii ve getirilii ayr bir h e n g a m e idi. T r k m e n koyunlar, Zulkadr-Diyarbakr yolu da ile g e l i y o r d u . R u m e l i ' d e k i sa kol, bir y a n Filibe-tip-skp-Ustrumca-Manastr-Krhisar'a varyordu. ilah... Bir y a n d a d a Bu yollar-

Tikve-Selanik-Sirez-Timurhisar-Drama-Yenice-Karasu-Tatarpazar-Serfic e - F l o r i n e - K p r l - a t a l c a - B e y e h i r - K r d k ve dan stanbul'a koyun dolayordu. g e t i r e n " c e l e p " l e r , " g n l l " v e y a " y a z u l u " o l a r a k "ek-

seriya iften

tccardan
(vergiden)

zenginlerden

intihap

olunur".
Refik,

"Bu

suretle

yazlanlar
aesi ve

tekaAh-

muaf tutulurdu." (Ahmet

"stanbul'un

vali T i c a r i y e s i . " N i s a n

1332, Tarihi O s m a n i y e M e c m u a s ,

37, s . 3 2 )

Bezirganln
Bu eit ve krl ve zmre

st
insan

Tabakalar
imdiki 13 yoktu.

Sarmas:
modasyla, Ramazan "Devleti'lverie 972 tarihli girmeyen

imtiyazl,

"Zeyh'iKadye'yihve ve eer ve sair reayetve tccar

km medmui ten ve

ki biia

"Bakadlk ve emir ve maidar tmara kenzdir ve celp

iradesi olan kan ve krdr.

yle

buyuruyordu: eer Ve ger vezaif ve

"Rba tufanc cihatt.

ha vardan ve

kimesneierden ecnebilerdir. Bilcmle

hisar-erenieridir Ve malm
btn

mntahsip

permekr ifesinden

eer sair erbab' olmaa mnasip

eh i i kesp mada

dergah '

muallam

kullarndan

sipahi ta-

fkdan

kimesne

ediniversin. "

Burada ilh. Dergah can

saylan:

"Rba

h a v a r " ve " m e d m u i " olan

hisar erenleri, i k e n , ceBir eyi

" e c n e b i m " denilen leplie

emirsiz tmara

konanlar, "Tufancilar, Kanuni devri

"Mntasip"ler ve devlet kadrosunu balad-

kullar v e s i p a h i t a i f e s i , g r l y o r ki, d e v l e t m e m u r u atmak durumuna iin bunlar kalkmak, mi? stanbul kasaplarna s e r m a y e y i de devlet bulur. girmilerdir. ticaretten o eyin uzaklatrmaya almaktadr.

bozmamak n

yasak etmeye gstermez Et sat vakflarndan narak,

memleket lsnde yaylmaya

iin 500

Handan

bin a k e ,

Paa v a k f l a r n d a n 698

bin a k e s e r m a y e al-

"Murabahaya

viriip

rub'

mahruseyi

mezbure
198.

kasaplarna

serma-

y e ( F a i z e v e r i l i p , g e l i r i n d r t t e biri t a n n p b i l i n e n
rilsin d i y e 2 2 a b a n 9 7 3 ' t e s t a n b u l Kadlndan

kasaplara s e r m a y e ) " v e h k m kar. Ayr-

ca M s l m a n z e n g i n l e r d e n gre) toplanr. (stanbul hudilerden: aniyasndan Tabii 10 bin florin;

10 bin, H r i s t i y a n l a r d a n Hakk: spanyol (...) d a n Kads:

10 bin a l t n ( m a l l a r n a cemaatlar nemli

Kads

2 R a m a z a n 9 7 3 ) (... ) 2 0 n e f e r Y a maadaki Yahudi evval 973) toplanr. Et k a d a r hatta ondan getiini, o zaman yalnz

1 0 bin f l o r i n ( s t a n b u l iin b y l e idi.

b u y a l n z e t ii

byle deildi.

b u d a y ticareti de biliriz:

ticarette nelerin

stanbul surlarndaki

bakkallarda satlan u

kadar kalem eyadan anlaya-

Pirin, rugan sade ve rak, erdi zeyt, ya r u g a n ve t u l u m peyHep alp y r y e n t i c a r e t s e r m a y e s i n i n bu tefeci-bezirgan satrlarda aka mnasebetleri iine

niri, p a s t r m a , n o h u t , k a y s , v e ilh. maddeleridir. st t a b a k a nasl boylu devlet adamlarnn, u boyunca

b a s t k l a r g e n e bir K a n u n i

paasnn, siyasi ve itimai okunur:

meselelere dair k a l e m e ald

"Erbab n ve

mnasibinin kendsu ricai'

kimi pirin ve

bezirgan, taaia

kiminin sarrafiuk olmamak gerek

hanesi Narh

attar bu ise

dkkmrmesac. 2) bir

bakkaiiuk

neuzubiilahi
fetva

eyieyp

tekbat(rveti)

devlet bunlardan

h'i fetvadr ( r e s m i
Gryoruz, hi na te cbbeleriyle ramen,

fiyatlandrma, "yeni dzen",

hkmndedir)." (Asafname mnasebetleri evlerini

tefeci-bezirgan hatta

ylesine

y a n g n haline g i r m i ki, artk d e v l e t a d a m l a r e v l i y a h e y b e t l i k a v u k l a r v e ila-

bezirganla
tefeciliin Daha

kalkmlar,

aktar dkkan y a p p ,
yani modern srtn

a r deil

k r d r k a b i l i n d e n ii b a k k a l l a d k m l e r . V e K u r ' a n ' n k e s i n y a s a ehir lsndeki Kanuni anda, ekline,

sarrafla,

b a n k e r l i i n a t a l a r n a d r t elle s a r l m l a r . Y a n i k i m d e m i O s m a n l l a r t i c a r e hevessizdiler? "devletiliin u m d e s i " gibi, devlet kapsna dayayan ta "tarih b e z i r g a n l k v e b a n k e r l i k d e y e n i bir icat d e i l . A d e h a k v e r e c e i gelir. btn marifet is-

bir t e k e r r r d r " d i y e n a l l a m e l e r e i n s a n n iler y a s a k d e i l

Peki b t n b u ii tedii

mi? E l b e t t e " y a s a k " . A m a klfn b u l m a k deil doru ordusundan kayn diye

kitaba u y d u r m a k ,

minareyi alarken yani

mi? S u l t a n dar

kadar, sefer yolunda esnaflam, mualla yoktu?

kopan zengi

drst tamir eden atsn.

yenieriyi, "Dergah mayesi

soysuzlam

kullar", "erbab "Mrtekbat"

m n a s i p " v e " r i c a l i d e v l e t " ks d i n l e m i . ka h a m a m d a y a t r l m serkendisi yapmayabilir. perde arkabezirganl

Yukardaki satrlar y a z a n " N e u z u b i l l a h ! " diye s e k a b i r i n sk fk N i t e k i m , o gibi ye eden ayn

paann el altnda saydklar

istavroz kararak aza

ald "sarraflk"la

m u k a d d e r a t birlii y o k t u ? bezirgan-tefeci soysuzlamalarna katar: (memurlar) kar t e d b i r l e r t a v s i -

zat, h e m e n a r k a s n d a n unu

"Ehli Mektupla ler ise

menasibi mntesih ve

birka akileri

ikyeti (ikyetiler)

ile

azi

etmemek gerektir... birka kere ste-

oimayup, azi

gene

vaki ise

olunmak gerek."

(Asafname)

Ya selefleri adam de

benzemesin, o "asl"a

koca

Ltf

Paa

z a m a n e mirine ne uygun sadakat gstermiler! Ama " b i r k a kii Kendisine

adamDevlet

m? Orijinallii "aslna

u y g u n l u k " diye evirdiimize gre, A s a f n a m e c i n i n ne y a m a n uramayacak. i k y e t i " ile

"mutabklk"ta

ticaret ve tefecilikle

hemen

azlolunmayacak. Ya

ne yaplacak? Derhal

bir m e k t u p y a z -

lacak. Yani, "falan ve filan, cek. Tabii i l e r i t u z l a buz e t m e l i . tahkik edilecek, "vaki k e l i m e ile m r t e k e b i n nuna tabi tutulan "kk 121

h a k k n d a yle diyor, a y a n d e n k al" denile"uslubu h a s m a n e " ile " i k y e t bir la-

o zat budala o l m a m a l .

Eer e d e m e z de ikyeti tekrarlatrsa, o z a m a n i ise," yani tahkik edenle beceriksizlii son kiiden yalnz mrtekeb anlaamazsa, bulunca artk irtikaba beyan b u l u n m a s " bu yardmcs haddini

yk g r l m e y e r e k azle kadar gidilecek. i e r i d e " bir g e l e n e k i m i . yeni

D e m e k , "o sene mal 2'sinin sulu

kanukadar

ark cephesinde, gulandna dair olan

bir e y y o k m u ? mal beyan

Babakan

Barutu uy-

" B y k Millet M e c l i s i n d e

kanununun

imdiye

k a d a r nasl

soruya:

"imdiye i bunlardan tii,

vekili de:

kadar

amir

ve tecziyeyi

memur mucip

121

kiinin
cevaba

ma i beyanna 29'un un
soru kar

davet
sahibi

edildietMal
millet-

60'nn
"6

ha i i grlmedii, 2 kiinin

beraat

2'sinin mahkum Kanunu'nun da

olduu anlald. senede topu iddetle

"Bu

tapu

mahkumiyeti ile

neticelenen
G.

Beyan
V1-

tatbikini istedi." ( C u m h u riyet

MNASEBETLER Pahallk balca akar. iin

9.11.948)

TEFEC-KAPTAL Derebey Lks ve

Osmanl rebeyleir; mak, ayn ze yani

mparatorluumun kesimle resmi hazine dna kalpazanlktr.

retim temeli toprak, O zaman daha are? Akeyi

dirlikle degeliri dedii pek gzyuflatrO zaman

bezirganlar.

Her iki Modern parann

halde de devletin temelli devletiliin "enflasyon"

o l a n t o p r a k irad oyun, imdi batarca "Nizam kutsad

kt s t n d e getii ak yaplrd.

belirsizce oynanr.

hrszlk gz gre gre eldeki

madeninden almakla,

D e v l e t H a k k n d a M t a l a a t " y a z a r n a g r e , altnla g m T a n r ' n n iki mbarek akedir:

"Halk ve iierigelenler, dier madenlerden gm zaruri ihtiyalarn

ilerinde, daha ve altna

Allah'n kutkymetli sabal gr"muzayabaladn

sad yarlar.

eyleri

talep

ederler.
eviren kalkar:

Yani altn btn

bu

Devlet idaresi de,

Dnyay

mektedir." [47]
hati

"aziz ve

muteber"

nesnelerin Msr'dan

ka'i m a l i y e " ( m a l i y e n i n s k m a s ) z e r i n e k a l p l a t r l n izah iin n c e k a b a Msr'a y k l e m e y e Zyuf ake karmann syler. M a d e n r e a y a s n d a n o d u n k m r a l a n l a r n , m a d e n l e r i i l e t m e d e n al-

k o y d u k l a r iin f i y a t l a r y k s e l t t i k l e r i n i n e s r e r . S o n r a u k a y d y a p a r :

"Avrupa'da altndan ve tedbirler hindiye ye 'a'e teizim ryla, cmle

(Nizam

mutlaka olduu vezin ve olduu e fenciye cari mucip ve ve

ayar sikke meri ve ayar sikke'i numayan rabet stilban ve ve teba'yi nasa

ve

her bir

nakdin tatbik mezkur nai her

ne binaen, ile

kadar gm cemi bu nasm gilasm ve vakitlerde

ve ne

ibaret kalp ve dahi ve cizve ira da t

Devlet

muteber ve sari

olduuna

emteay emteayi msbiltari."

kar-

hindiye

Osmaniye'ye itibar ihtiyalarndan olmakla,

ekser

m e mal i ki Devleti Alinesnenin vezn ziyade ayar itiba-

olduu ma likan
Hakknda Osmanl

ve dahi

bir minval meruh ve sair nsf mertebeden

btn

mu kata a t

varidat Devleti Aliye'den noksan

Devleti Aliye'ye

Mtalaat) mparatorluu'nun paralarnn zl faciasn

Birka cmle,

m a k a r k bir e k i l d e

aksettiriyor. iindeki altn ve g m miktar " m e paralar "ayar"n kymetli gei k a y p etalnbir iinden madeni Halbuki Osmanl iinde

1- "Nasara" (Avrupa) mitir. A m a , m tal m d d e t eski eder. bu kimseyi belki

ri ve m u t e b e r " , yani bellidir. zyuf ake,

aldatamaz. Yani, imparatorluk

mecburi

yznden

deeri

ile, y a h u t i s i m

deeriyle elden

ele g e i p d e m e v a s paras-

F a k a t F r e n k v e Hint m e t a l a r a l n p s a t l r k e n , O s m a n l piyasas biz kalp akeyi aa v u r u r . bakalm; ecnebi mal almayalm! "Nizam mkn

nn z e r i n d e y a z l o l a n a d a d e i l , i i n d e k i m a d e n i n " v e z i n v e a y a r " n a baklr. C i h a n 2Peki

ieriye Hint v e

var?

Ahalinin gene

ou

Frenk mallarna d a d a n m .

Devlet"iye g-

re, f i y a t l a r d a k i bundan!... fikir:

pahallk bundan!

Devlet gelirinin yardan aza d m e s i de

Birinci duunu sari"dir.

"Vezin v e a y a r s i k k e i
kinci

Osmaniye"nin

dk, yani

z y u f olnasa

belirtiyor.

m a h e d e , ar

derecede stnkr grnmesi-

ne r a m e n ,

bir i k i n c i o l a y a k l y o r : lkesindeki

Hint v e F r e n k m e t a l a r " t e b a ' y i Btn

Bu, A . S m i t h ' i n a l m s a t m a y a h e v e s l i g s t e r d i i " b y k a r a z i s a lks d k n l n e iaretti. ounluudur. sanatlarn Geri bozguna buradao tarihte artk " F r e n k " uratm durumdagre lks satldna

hiplerinin Osmanl mamullerinin drlar. A m a eyas 2-

k i " e k s e r n a s i " st t a b a k a n n her eidi Frenk mamulleri meydandadr.

Osmanl

Hint m a m u l l e r i y l e y a n y a n a isteyen

halis a y a r " s i m v e z e r " ( g m v e a l t n ) olduu

bu "pahal" eylerin

Zyuf Ake ve Toprak bu ekle konulunca,

Derebeylii "zyuf ake"nin sebebini kavramak epey gibi,

Mesele kolaylar:

Bizim

ilk f e d a k r l b ' l e r i m i z a r t k , S u l t a n

Sleyman

"Daola-

ima

defi

dman

ve

fethimemalik iin

seferden

haii

oimayup

(srekli

rak d m a n

k o v m a k v e l k e l e r f e t h e t m e k iin

savatan

geri d u r m a y p ) . . . ("Fransa Sahil

Gece
Kral

ve

gndz
a k ile

atmz
Nameyi

eyerlenmi

ve

klcmz
Bunlarn

kuanlmtr."
lks,

Frenesko ya

Hmyn, Cevdet Tarihi) diyemiyorlard.

saraylarda du. r

m e k ile y a y o r l a r d . btn

dirlik d z e n i n d e miri t o p r a k l a kalpazan-

sipahilere ayrlan

basit ve kuru t m a r ve z e a m e t gelirleriyle k a p a t l a m y o r st d i r l i k i l e r z m r e s i , zyuf ake denilen resmi

Bata saray g e l m e k zere

kua d n d r m e d e n evvel ve sonra m e d e t u m d u l a r . A k e hrs birbirini drtnala kapitale kesimler s u n m a y a kamu topraklarn apula bsbtn zaruretleti.

lktan

miri t o p r a k l a r d a balaynca; fasit kap a t .

p e n e s i n e alp, t e f e c i harekete giritiler.

bezirgan

z y u f a k e ile k e s i m v u r Kamu topraklar alndk-

gunculuu Zyuf ake; a,

kovalayan

dairede

zyuf ake Demek,

zyuf ake dorudan netice

kalpazanl, doruya itibaryla

esas

itibaryla bir olaydr.

toprak dzeninin Toprak btn kar. ileri

soy-

suzlamasna soysuzlamas

bal gene

ekonomisinin srdilk Osmanl Mesela,

derebeylemesidir. Msr'a ykler.

"Nizam Doru

Devlet"inin mu? u

sebepler de

derebeylemeye

zyuf ake vel re yor.

usuln

m u h a k k a k ki,

m p a r a t o r l u u ' n d a a k e k a l p a z a n l d a h a M s r ' i l h a k e t m e d e n y z yl evbalamt. Yani ake zyuflatrma hkmdr. Ancak "Nizam Ake kalpazanlnda, Darphane Msr" 3 Devlet"i Msr'n kabahatini bu pay Msr'a y k l e m e k ezbekast etmi1202 birinde: Mesela, h k m n d e de yalan olmaldr. nerettii

byk

( 1 8 6 1 ) yl, Y l d z altn "mahbube'i den lim

Nazrnn kuru

her t a r a f a

emirlerden Geri,

5,25 kuru, fndklu ve m e h a r altnlar olarak tesbit gerek.

5 kuru hesap edilirken, "stanbul'i hepsin"tahrir" en

edilmektedir. Osmanl

M a h b u b e " 3-3,5 kurula ondan aa dk olmas devrinden siyasi beri sebepsiz olmasa

k a l m y o r . A m a Msr altnnn toprak dzeni Bu

denilen kontrol ve kadastro defterleriyle kurulmutur. bir d a h a " t a h r i r " y a p l m a m t r . sahne olan ok ve evvel odun, derebeyletiini kmrle keskin baka kargaalklara zyuf akede

Halbuki Msr'da Sekontrolszlk, ileri giden m? iletmesini ilerine bade Msr'n,

her y e r d e n

anlatmaz maden

Madenlerin t r m a k da, aynen

reayasn

uratrp,

gene toprak dzenindeki ispat eder. ayn

derebeylemenin,

maden

salgn yaptn nereden kapitalin

Elhasl, bezirgan retim ladn

kalksak, yaylmas

noktaya

varrz. de

Zyuf akecilik, tefeci soysuzlamasna, Daha bunu sy-

kadar toprak ekonomisinin dayanr.

mnasebetlerinin

derebeylemesine Bunu

lerken, Osmanl m p a r a t o r l u u ' n d a zyuflatrmann k e s t i r m e k m m k n olur.

hangi t a r i h l e r d e ba-

ksaca takip edelim.

3- Osmanl

Paralarnn Tarihi Seyri G m t e n b a k a a k e k a r m a z . H a t t a b u altnda (2) kalr. Osmanl paralar Keza 825 834 kadar

Birinci O s m a n l s a l t a n a t : kardklarnda (1422) ylna (1430)'den drt r a k a m bile a k a k a d a r be

Bizans tesiri rakam

(1) v e y a Fatih'ten

eklinde yazlr. III.

900

(1494)'e yani (4)

sonra

Beyazt devrine Ethem:

n c e (3) s o n r a

biimine girer:

(Halil

"Meskkat

O s m a n i y e " ) b u iki r a k a m d a n b i r i n c i , y a n i b e r a k a m : latince 4'den baka nedir? G e n e ayn

l a t i n c e 5 , d r t ise:

t a r i h l e r d e sfr bile, A r a p h a r f l e r i n -

d e k i gibi sfr, y a n i n o k t a d e i l

(sfr) e k l i n d e d i r .

Birinci

Osmanllkta

fetret

devrindeki

kadar

kalpazanlk yoktur.

III.

A l a e d d i n ' d e n n c e S e l u k s i k k e l e r i 4 ila

15 kratt.

(Bir krat 3 , 2 0 7 g r a m ) . 1 3 ila 1 4 kvakit,

III. A l a e d d i n ' d e n s o n r a k k a l p a z a n l , S e l u k d i r h e m i n i rat g m e kadar drd. kullandlar. Osmanllar, yeni bir d e v l e t

kurduklar

Seluk sikkelerini

O s m a n Gazi adna

hibir sikke b u l u n m a m -

tr. O r h a n G a z i O s m a n l d e v l e t i n e e k i d z e n v e r i p s a l a m bir t e m e l a t n ca, A l a e d d i n ' i n t a v s i y e s i y l e , m e r u t ( a r t l ) rar alnd. Bu sikke m e c l i s i n d e s i k k e iin d e bir ka%90 ayarnda yapld. 1

"rabet'i umumiyeyi ceip iin"

( S e n e 7 2 7 / 1 3 2 7 ) (Ali: ubat 1334 N. 8.) Bu

" s i m s i z v e T a r i h s i z S i k k e l e r , ilk O s m a n l S i k k e s i , karara gre Osmanl

sikkesi yarm Seluk dirhemi bir d a h a 3

olacakt.

Orhan'n tek akesi

5 3 / 4 krat g m t v e b u l Hdavendigar'n akesi, O zaman

e y r e k asr deitirilmedi. zd'n akesi,

Murat

Yldrm iin bu

Beyak-

hep 5 3/4 krat g m o l a r a k kald. ne

c k b e y l i k t e ilk g a z i l e r i n Fakat T i m u r

kadar drstle altklar birinci Osmanl devleti

bundan

anlalr. Yldrm'n namusunu

darbesiyle

devrilince, atalarnn ile

oullarndan yalnz

Emir S l e y m a n 5

ile M u s t a f a e l e b i

koruyarak, akelerini

3 / 4 krat y a p t l a r .

Musa elebi 5

Mehmet elebi,

d e r h a l a k e b a n a bir h a b b e g m a l a r a k a k e y i (Bir

1/2 k r a t a i n d i r d i l e r . smail Galip). Ve

habbe 50 miligram.

"Takvim'i

Meskkat

Selukiye"

o z a m a n k i tarihin r u h u n a gre hrszlk stn geldi. Mehmet oldu. O z a m a n derek 6 may

Mehmet elebi, Sultan

E d i r n e a k e s i n i y e n i d e n 5 3 / 4 h a t t a d a h a ileri gibir e l d e n v e r d i i n i b r e l d e n geri al1/4 k r a t a kadar drd. Osmanll-

krat g m e kard. A m a Ayaslug akesini, 5

unutmad:

n b u y e n i d e n dirilii d e v a m e t t i k e , II.

M u r a t z a m a n y l a II.

M e h m e t , Fa-

tih

oluncaya

kadar geen

zaman

z a r f n d a 4 0 yl

kadar Osmanl

akesi

is-

tikrarn

m u h a f a z a etti. Osmanllk "Tevaiflmluk"lkten impara-

stanbul'un fethiyle beraber, torlua evrilince, btn

benzerleri

gibi, fethettii t a r a f n d a n f e t h o l u n d u :

B i z a n t i z m i n tesiri altna girdi. Ve O s m a n l tarihinde, z y u f ake s i s t e m l e t i r i l m i bir s a l t a n a t m a n e v r a s haline girdi. Fatih'in at yeni byk ftu-

hat v e a l t n p a r a d e v r i , a y n z a m a n d a B i z a n s v e o r t a a g e l e n e i n c e , resmi kalpazanln iekleni devri oldu. Ve adeta sistemli bir e k i l d e , Fatih

h e r o n y l d a bir a k e n i n g m n h a b b e h a b b e a l d . de Ake": 49-62'ye Tarih'i bakla) Osmani Mecmuas, 1 Nisan 1335-1

(Ali: " F a t i h Haziran

DevrinNo.

1337,

Yllar Akalar

848-855 5 1/4 k r a t

865 4 3/4

875 4 1/4

886 3 1/4

Yavuz Selim ve hem'i eri er'i) oldu. 14 k r a t . )

K a n u n i S l e y m a n d e v i r l e r i n d e a k e 3 . 5 k r a t ( 1 / 4 dir(Ali: "simsiz ve Tarihsiz Sikkeler", Keza) (bir d i r h e m ' i

4- Zyuf Ake ve Gryoruz: devrinde hemen zansla Osmanl

Devlet sikkesi stanbul'un fethine kadar, birinci saltanat Bi-

hi d e i m e z . Y z y l d a a n c a k 2 h a b b e : adeta bir y k l b a l a r :

%8,9 alalr.

kaynalr kaynalmaz,

40 ylda

6 habbe,

%28,57 d. Ondan sonra

O n d a n evvelkinin sekiz mislinden fazla sratlenir. gelen yz ylda gene hayli istikrar grlr: Kanuni'den 1 habbede ke-

%6,66 kadar dme vardr. simler rejimi, yani

Lakin, S l e y m a n kapitalin

sonra, yani

tefeci-bezirgan

toprak ekonomisine

saldr

balar balamaz, artk resmi I. S l e y m a n

k a l p a z a n l k da, " Y l d r m " k a l p a z a n l n a g i r e r :

(Kanuni) devrine kadar 2 yzyllk Osmanl mparatorluu'nda

a k e n i n g m m u h t e v a s 5 3 / 4 k r a t t a n 3 2 / 4 k r a t a iner. lk iki y z y l d a , 1 krat 3 habbe g m alnr. Daha dorusu birinci y z y l d a hemen hi

d e v l e t h r s z l y o k . kinci y z y l d a 7 h a b b e r e s m e n a l n r . B u g n b u n a n e b y k iffet! bile d e i l ; nin diyebiliriz. %46,78'dir. nk b t n z a y f l a t r m a , iki y z y l d a y a r y a r y a Fatih d e v r i -

Halbuki ondan sonra gelen yzyllarda ba d n d r c

kalpazanlk temposu Baka baka

bir a b u k l u k l a a r t a r d u r u r .

k a y n a k l a r d a n aldmz r a k a m l a r a gre, ksaca u netice-

lere

bakabiliriz:

16.
(I.

yzyln
Sleyman

ilk yars
devri:

17.

yzyln

sonu
eref

19.

yzyln

ba

Abdurrahman "Tarihi

(1250-54/1833-7) "Tarihei gre c.l Evkaf'a

926-74/1519-66) Bir a k e n i n gm Gerekte:3 Osmanl 1/4,57'si 1/3 d i r h e m 2/4 krat:

O s m a n i " s i n e gre yllar: 1/20 1 1/3 yllar

1/20 1 ake, 6 paralk gm saylr

tutar 1/4'

k u r u = 40 a k e : dirhem gm

eri d i r h e m i n

(1600/1688)

dirheminin

olduuna gre hemen m e k her e y r e k a s r d a Unutmayalm ki,

hemen

her b i r - b u u k y z y l d a kalpazanlk.

5 - 6 misli d .

DeHal-

bir misli

burada akenin yalnz g m m u h t e v a s eksilir.

b u k i z a m a n l a g m n zati d e e r i d e d e r . O n u n iin p a r a n n g m t u tarn deil, alm kabiliyetini gz n n d e t u t a r s a k , z y u f l a t r m a ls de ykseklere "Nizam' Ahmet Tevhit leyman, kar. Devlet Hakknda Bey hediyesi Mutalaat" (Tahminen 41, 42, 43 gre, no'larnda, Kanuni Solarak neredilen) yazarna

"Buyruklara birka silahlar

etmiti.

bal yeni

ve ve

savaa eski olup,

hazr

olmak

zere 196 birer ve

40.000 ki bu evi, ak,

nefer

yeel[48]

nieri bise

yiitlerinden ve

oluan yz devlet

odalardan bunlarn

ortaya,

bunlardan zamann

her birinden altm-yetmi

(s.26-27)

nefer yerleik tarafndan bedel 7'er

akenin

taynlar, tahsis..."

karlanrd. ake
alm

Gizli belirli

akesine

ulufeleri

Demek,

kabiliyeti

bakmndan:

16. y z y l n ilk y a r s n d a

18. y z y l n

sonunda

(I.

Sleyman:

1519-1565)
1 ake

(III.

Selim:

1789-1808)

Ayn eyin fiyat

10 a k e eder

Ortalama misli

2,5 y z y l d a , Cevdet (1203

bir a k e n i n Tarihi,

alm

kabiliyeti

hemen

hemen

10

dmtr.

"ol tarihte
doum),

cari olan
3,

kuru imdiki sa akBask 1273) (1273/1856)

e
der. dir.

hesabiyle
"Ol

on

bir kurua
alm

bali

olduundan" (c.

s.300,

tarih":

G/1788, kabiliyeti

"imdiki" tarih

Demek kuruun

bakmndan:

18. y z y l s o n u

19. y z y l n o r t a s

(1203/1788)
ayn eyin fiyat 1 kuru

(1273/1856)
11 kuru eder

Yani, misli

e y r e k y z y l

( 7 8 ) yl

iinde

1 bu

kuruun

alm

kabiliyeti

11

dmtr. 11 misli

Bir z a m a n dme...

hesaplar akeyle yaplrken, ondan sonra devletinin

bir b u u k y z kadar zaadeta cibir

ylda ancak 10 manda simlerin sukut

misli d m e ; (dme)

mddetin yars deme vastas, sratini

Osmanl

kanununa

uyarak dtke

arttran

kalpazanla Kesimcilik latrma, (%1000) sonraki yary 3

uramtr. dzeninden nce sonra bulur: 25 2 yzylda

yardan a z ( % 4 6 . 7 8 )
yzylda

zyufyakn ondan misli

kesimcilikten kadar ly srati! bulmaz. 1 misli

bir

buuk

on

misline
Daha 50

misli 200

kalpazanlk srati! yllk ilk saf

eyrek y z y l d a ;

on bir mis/i ( % 1 1 0 0 )

zyuflatrr.

kalpazanlk

Zyuflatrma,

dirlikilik d e v r i n d e
ilk bir b u u k

bile

Bu 4 4 0 y l d a eyrek yzylda te. tirilmelidir. girmesiyle Bu at

z y u f l a t r m a d r . Kesimcilikten s o n r a bir m i s l i zyuflatrma

y z y l n h e m e n h e r 1 5 s e n e s i n d e bir m i s l i z y u f l a t r m a , o n d a n s o n r a k i her 7,5 ylda alr y r r . kapitalinin ordu, Zyuf ake denince, ba gidii, bu korkun resmi ondan k a l p a z a n l k gz n n e geOsmanl devlet,

kalpazanln, toprak dzeninde tefeci-bezirgan hemen sonraki ilerinde kopan kyametleri rakamla

m e m l e k e t v e din

izaha yeter.

5- Zyuf Ake ve Tefeci

Bezirganlk (III. S e l i m 1703-33 ha-

18. y z y l n ilk y a r s n d a y l e bir h a d i s e g e i y o r . devri): m Sarraflar ve kalplar "her ay hazinei gelmez olur.

a m i r e y e be bin d i r h e m

lis g m v e r i r l e r . " A r a d a g m n d i r h e m i 2 0 ' d e n 2 2 a k e y e k n c a g -

"Bu sebepten sektedar

Bunun

devlete para olmutu."

20 zerine

ve

il ake
Refik:

baslamam
Lale ve

ve
Dev-

neticede
ri lar "Halit bir

muamelat

ticariye

(Ahmet ake

Ktphanesi" s.82) meclis yapp gm

bedesten ve sarraf kethda(otuz para) Mahmut 120

dirhemini

d e v r i n d e 330 ake t u t a n "zer'i m a h b u b e " y i 4 0 0 ake, yeni k u r u u da ake olarak tesbit etmiti. Bunun, zerine yazar unu ilave eder:

"ki yz eye k

sene bir

evvel 3 dirhem

ake
gre,

eden ancak

bir

dirhem

gmn iken, edebiliyordu.

s.113) 1478 do).

rayici,

zaman-

mz meskukatiie verilmi ile bu para

(sikkelerine

parasyla)

krk para

imdi 20 akHkmet hal100 t a n e s i n ile

gm altnda

6 para
"(Keza,

tahakkm

tutuyordu.

F a t i h ' i n ilk a l t n s i k k e s i tanesi 110 d i r h e m o l d u u

1 0 a k e idi ( 8 8 3 g ,

d e 110 d i r h e m a l t n v a r d . ki b u u k y z y l s o n r a , s u l t a n a a l t n n g e n e 100 h a l d e h a l k e l i n d e d o l a a n asl d e m e p a r a s bir t o p l a n t a f i y a t n 1 altn s i k k e 4 0 0 a k e t u t u y o r d u . zirgan ve tefeci B e d e s t e n v e s a r r a f k e t h d a l a r ( y a n i beiki a k e d -

sermaye mmessilleri)

 r y o r v e altn raf k e t h d a l a r n . doru Bu, da evrilmi

Mahmut devrinde Demek hkmet

70 de,

ake ykseltiyor. o

Fakat,

biz o n u n halka

h k m n e deil, syledii olaya bir s i l a h t r .

baknca

kimi g r y o r u z ? B e d e s t e n ve sartefeci-bezirganlar elinde

normal olarak, yani tabir caizse meru ve kanuni yoldan tefeci-beroldr. Bir d e a n o r m a l s a y a b i l e c e i m i z o y u n v a r . O r a Mesela 1202 (1788) "vakay acz iinde rpnr.

zirganln oynad er'i"sinde yle

artk devlet bsbtn

bir o l a y o k u y o r u z :

"Bir zamandan vetler nedeniyle, bozulmutur. dildi: paraya geerli de ad ve olup, varsa geen
Yani,

beri

birtakm Nazr on para ve

rvetilerin Yusuf Aa eden, krk giden

kabahatleri artarken, eliyle yle dzgn da be

ve ayarlar bir basl kuru alverite

aldklar eksilmi dzenlemeye on kimin suretle

rve gi-

dolamdaki sikkeler sayca Darphane yz

Halk arasnda arkas eksik

arkas

Frenk Riyali yz paraya... elinde

[49]

beer buuk kurua kesik altnlar eksik haliyle hesap

Yldz altn

altnlar gemeyip, darphaneye

3, s . 4 2 1 - 4 2 2 )

edilmesi iin toplanp

emirler yaynland. geri

Bu

gnderilmitir."

(Ahmet Cevdet: resmi

"Tarih-i C e v d e t " c. hrszlk y a n n d a

paralar kabul

kycklarndan edilmektedir. sakal

kemiren gayri-res-

m i f a r e l i k bile, d e v l e t e o l d u Faciann aldryor. tuhafl Halk:

bitti

neresinde?

Devlet,

tefeci-bezirgan halkn

sermayenin alyor,

eline v e r m i . T e k i l a t l

gangster metoduyla

boyuna

parasn

"Zeama

maiyetinde kubbe

alan, refah ve

yenierilik, medeniyetten

esnaflk Topkap
Bu

ve

renberzevk

lik nu

eden tezyin

halk, eden
u:

nimeti maariften,
(ssleyen)

mahrum""Saray burnuSaray'nda
be on kiinin

kemer altnda
Devri s. 106)

ve sefa ile megul be on k//n/n esiri." (Lale

felsefesi

"Glelim, "Mai

oynayalm, ielim

kam

alalm

dnyadan...
suyunu ielim.)

tesmiyn

eme i

nevpeydaden."

(Yeni t r e m i :

emeden

cennet rma T e s m i n ' i n

Bu felsefeyi air:

"Kemer lan olan

tan), yor.

kuiste

pekarende avaz' pirehen"

vezir

kuei avazn

destar" "Kzokaf-

( K e m e r krlp k o p m u ,

pr e v s a r , y a n i d a r m a d a n k ) d o l a y o r .

naz

nazik,

ehvet

bela

msn

ben

de

bilmem,
gmlek)

kz msn,
giydiri-

msn

kafir" d e d i i

gzellere

"renk glden Tpk zarif ve "azn paraya

90)

came" (gl nemin cevherle

(ekmek Saray

renginde

"buy'u yaseminden "Herparlak kaside yzklerle mzeyyen" ve

" Vilayetler sefl

(yasemin elleri

kokusundan

inadnda"" perian,

bir kadn
parasna) ve

eli gibi

el-

mas
72)

dolduruyor"

(Keza;

nan'

muhta.

Mstebit
490

valilerin zulm,

altndagiryan" ( K e z a :

salhanelerde:

Ziynet,

debdebe,

dn,

ziyafet,

atiye:..

"Samurkrkler,
Efendilerin

kymettar hil'atlar "mai tesnim"

ihsan..." Bir
itikleri iin konulan

"mahbup" l a l e s i n e
" emeinevpeyda"

"bin

aitun
ola

narh!"...
ki?

hangisi

"Nizam

CedidAsker"yetitirmek

"Bid'af isimli

ticaret vergisi...

lk y e n i e r i

1 a k e ulufe ( g n d e l i k ) a l r d : A l t n h e s a b , i m d i k i p a r a y l a

g n d e 8 lira. n k bir altn be on a k e idi. A y n altn 4 0 0 a k e o l d u . Y a ni ulufe 80 misli d e e r i n d e n d t . A r t k o n u n l a g e i n i l e m e z . " Yenierilerin (Keza hem

ksm

azami

vakti hazerde
herifleri hem et...

(bar

zaman)

ticaretle

itigal

ediyorlar."

111) S e n

"Nizam Ced/t"\e o u l u f e c i k t e n
Buna can m dayanr? kurbanlar, kafa, br

bile m a h r u m et;

"Bid'at"la t i c a r e t t e n

Zyuf ake o y u n u n u n ileri: Yani ulema ile

birinci

derece Birisi

o zamann kol

gndelikBunlar,

askerdir.

kuvveti. Patrona

m e n f a a t l e r i gibi b i r l e i n c e n e l e r o l m a z ? Bir a r t e l l a l nav Muslu ve vaizinden t l a r m, K a h v e c i Ali ile birleip, mazul stanbul

Halil, Ma-

kads ve A y a s o f y a

aldklar yand

aklla, arda;

"davay

e r ' i y e m i z v a r d r ! " diye dola-

skdar:

"Bir niym "Bir sagar

nee

say bu

cihann tut

baharn

keiydeye

lalezarn"
Bir a n d a , 15 kiiden 76.000 "asi" kar.

Beyitlerine Balar:

dalm vzera!...

"Paray ve
edilir.

vezir
kads

konaklarndan
Deli

alr,

hatta
fetvasyla,

Hristiyan "gn ifra

sokaklarna iinde

d(Keza

ker."!
145)

stanbul

brahim

Sadabatm mte(kafir-

mzeyyen caviz
lerin Ya

mamur "lemin ba

sahilleri canlar

harabedar kanar iyd

ekline hevas

(dkld)"

canna." keferei

"Yz yirmiyi mncere

kasrlaryla
sonu)

tebih

(benzetmesiz) olur.

ehir,

gibi mteharrik ( h a r e k e t l i ) "

nedense hepimiz, yalnz softa

ulema

ile cahil y e n i e r i l e r i

keza topa, Pe-

atee tutar.

Hele b i a r e y e n i e r i l e r hl

neuzibillah

kafir tufur grlr.

ki, asl a t a f a t l

h r s z l a r n e t i c e y e s e b e p d e i l l e r mi? Halk

bu derece yok-

sullatrp, hayvanlatranlar ektiklerini Hayvan yerine konulanlardan, baka

bitikleri gn "tarih" neden a y o r ? nasl tepki, ne kadar insan tekmesi

b e k l e n i r ? Hele b i a r e y e n i e r i l e r n e y a p s n l a r ? K a b a h a t h e y k e l i s a y l y o r l a r . K y a m e t e k a d a r a a n a : " A l l a h ! A l l a h ! A l l a h ! . . . ba r y a n , s i n e p r y a n , kl a l k a l k . vallah! ... B u m e y d a n d a nice b a l a r k e s i l i r , k i m s e s o r a m a z : Kadir klcmz d m a n a ziyan... Kulluumuz Eyvallah! Ey-

padiaha,

ayan... Pi-

ler, yediler, krklar... r i m i z Hac

Klliyatn M u h a m m e d - i Nur'ini...

Kerem'il Ali...

Bekta' Veli... a n m z , h n k r m z dine, devranna

hu diyelim,

Hu uuu u u u u u ! " Diye hep s e r b e s t n a z m l a g l b a n k n (bir a z d a n v g ) e k e m e z l e r d i y a ?

VI-

SOSYAL

SINIF

MNASEBETLER kamu topraklarna, dev lsnde ngiltere'de olduu gibi kapitalist Osmanllkta kadim ada kendi eko-

Kesim dzeni: saldrdr. nomisinin lerin Bu retim y o r d a m n a gitgide

Kapitalizm ncesinin, Bat A v r u p a ' d a n kap

saldr,

a a m a z . Y a n i sosyal devrim, olur. Bunun sonucu,

normal geliimi soysuzlamas

ile g e r e k l e e m e z . O z a m a n

ne olur? k u v v e t -

tarihsel devbuz

rime v a r a b i l i r d i . Y a n i y e n i bir b a r b a r s a l g n O s m a n l
edip, yeni t e m e l l e r zerinde t e k r a r l a m a y a kalkabilirdi. mi; m o d e r n a balamtr. O s m a n l l k gibi e s k i kendi imdi lamalar, artk barbar asyla

medeniyetini tuzla model ekonomi

L a k i n , k a d i m a bitsoysuzlm Eskiden

alannda yenileemez.

deine dm toplulua "kan bar t o p l u l u u y e t i e b i l i y o r d u . rejim kapitalizmdir.

n a k l i " y a p m a k a b i l i n d e n canl s a l a m baro y u n o n u n y e r i n e s a l a m y a p l , canl l k e l e r e , hele e s k i medeniyetlere B a r b a r l a r z a p t e t t i k l e r i eski m e muhafaza edecek

Kapitalizmin yabanc

s a l d r , hi d e b a r b a r a k n l a r n a b e n z e m e z . mine dayanyorlard. Kendi daha beeri

d e n i y e t t a r a f n d a n z a p t o l u n u r l a r d . n k o n d a n d a h a geri e k o n o m i s i s t e messeselerini medeni hibir i s o s y a l t e k i l a t k u v v e t l e r i y o k idi. lp k a l p l a r y l a g v e n d i k l e r i e f l e r i , o n l a r alma imknlaryla boup kolayca B a r b a r y n l a r n n d r t elle s a r sivrilme ve h k m altna atabiliyorlard. Kapitalizm kapitalizmden umu-

satabiliyor ve gze almakt.

ise, n k a p i t a l i z m d e n d a h a ileri bir d z e n o l d u u iin; lacak tek medet s m r g e l e m e y i Bu ti? O s m a n l l k iin m u k a d d e r ve m e u m k ve ykl hangi bir d e v r i m v e y k s e l e n ilerleme

konkret olaylarla geliimknszlamt. Os-

m a n l t o p l u l u u k e n d i n o r m a l g e l i i m i n i d a h a b i t i r m e y e v a k i t v e i m k n bul a m a d a n , bat A v r u p a ' d a k a p i t a l i z m at a l m s k d a r ' g e m i t i . Y a y a kalan O s m a n l kalmamt. yllarca dedii mai line der. iin, Kendi kazaya rza ile d e b e l e n e d e b e l e n e k m e k t e n b a k a y o l mnasebetlerinin lm dei hususiyeti yznden "hasta Bunu, yz bu hali, A v r u p a l ' n n adam" balca 3 - timlkiyet gitgide

mddet uzayan manzara, nasl

ihtilatlar y a p a r a k beterleti?

blk s o y s u z l a m a y l a soysuzlamalar. ktisadi s o y s u z l a m a , dayanr. Bir y a n d a Sonra Bu

kovuturabiliriz: 2- Siyasi s o y s u z l a m a l a r ;

1- ktisadi ve Snf s o y s u z l a m a l a r ;

para iradnn yaratt phesiz alan

mthi soygunculuk temehalk ynlarnn srtnda u-

soygunculuk,

b a a r l r . F a k a t k a m u m l k i y e t i o l a n miri t o p r a k l a r n a l n m a s ile a t b a gihalk, tede halkn a l m a arac olan t o p r a k l a r apula irad, ratlr. sosyal bu apulun byk kazanlar, kr, f a i z e k i l l e r i n d e y e n i

st s n f t r e d i l e r i a r a s n d a

krk h a r a m i c e p a y l a l r . T e f e c i - b e z i r g a n

s e r m a y e n i n m a n i v e l a roln o y n a d bu yeni eit s o y g u n d a , ne insaf, ne

492

herhangi la yapc retim sai ayn yede dur; hem tirici

bir h e d e f a r a n a m a z . T e f e c i - b e z i r g a n bir s o y g u n d u r . dourgan)

sermayenin, daima

kapitalizmden

btn fark da buradadr. hali,

K a p i t a l i z m d e s o y a r , a m a hi o l m a z s a , b u e v v e S e r m a y e d a r retiminin bir y k s e l i e kavuturur. kendini ilerleyici, y e n i d e n (ikinci olarak), Fakat B u sak a d a r g r l m e d i k l l e r d e d a i m a v e niSaniyen i n k r ile k a l m a z .

cemiyeti, o zamana

(kadns,

kapitalizmin s o y g u n u , tarihte yalnz kendi " m e z a r k a z c s " k u v v e t l e r i de, btn hem snf

z a m a n d a g e l m i g e m i her trl s o y g u n c u l u a her g n d a h a ramen, ile soygunculuuna Bir c m l e

da son v e r e c e k olan

byk lde yaratr. yeryznde hem

her trl soygunbir s o y g u n ise t a m

culuun inkrn da

yapar.

kapitalizm

yapc

soygunun inkrn d a
soygunun

yapcdr.

Tefeci-bezirgan

sermaye

b u iki h a s s e n i n ( z e l l i i n ) t e r s i n i g s t e r i r : de trl inkr bir s o y g u n d u r .

Hem sade ykc

bir s o y g u n d u r ;

yle dursun,

bilakis s o y g u n u n

beterini g e -

Osmanl m p a r a t o r l u u m d a , bu b a k m d a n

i k t i s a d i s o y g u n s a d e c e bir yBu 1y k l ve ktlemede, an-

kl \&

gn

gnden

daha

ktleme o l m u t u r .

g e r e k irat, mas; 2-

g e r e k kr v e f a i z e k l i n d e k i Bu soygunun ile paylalmas; kamu

soygunculuklarn yordamlarn 3alan aralarnda halkn el soyulmas.

l a m a k iin y l e bir b a s a m a k l a m a y a p a c a z :

Kamu topraklarnn soyul-

Birinci

ayrm: rat
ratlkla

sermayecinin

topraklarna

atmas;

ikinci ayrm: nc ay-

sermayenin

o soygunu

kendi

paylalar;

rm: B i l h a s s a
1- Sosyal

sermayenin Snflar

halk s o y g u n u n u

yamanlatrmas

demektir.

Dirlik d z e n i : T o p r a n alnp r p l m a s , y a l n z h i z m e t , h e m de hayatla denen mr yalar h i z m e t k a r l o l a r a k bir d i r l i k i l e r z m r e s i n e d e r d i . geimini salayan dirlik garantisi Dirliki, ihti-

olduka

altnda, yalnz kendi

iin t o p r a k t a n olur: 1)

bir g e l i r e l d e e t m e k l e y e t i n i r d i . Topran Bu iki iletilmesi, ey kesimciye fark,

Kesim d z e n i n d e i

bambaka

geinmek iin rn ile

deil,

faydalanmak iin hizmet k a r l

fark da, Kesimci, rn veya

verilir.

arasndaki

meta a r a s n k e s i m c i y e bir arasndaki temellidir. inhisa-

daki fark kadar b y k ve temellidir. deil,

2) Topran olarak braklr. fark

iletilmesi, Bu iki

para k a r l inhisarveya

ey

memur ile
sadece imtiyazn

sermayedar a r a s n d a k i
eline geirmitir. art deildir.

kadar

b y k ve

imtiyaz s a h i b i d i r :
Hatta paras

Topran ayn olsa

iletme

Kesimcinin

z a m a n d a para v e y a bile, kesimci, topra-

sermaye s a h i b i o l m a s
ile uraacak 1kadar

iletme imtiyazn eline alnca; bile

onu bizzat ilemek yle dursun, iletmek Bu vakit olmay, birok manaya unvanca

"vaktfyoktur.

gelir:

Kesimcilerin ou, genellikle devlet kapsna

bilfiil v e y a

mensupturlar. Onun lerine te re bakmaya mensuplarnda

iin, y a n i g y a d e v l e t i l e r i y l e u r a m a k t a n t o p r a k i2Gerekte ise, uzak yakn herhangi saltanat bir ik a d a r a l m y r m t r ki,

vakit bulamazlar. derebeyieme o

dursun, Eski

almak yle dzenlice o Onun

bakalarn

altrmakla bile
biri sayard.

u r a m a k artk "eKesimcilik anda, bile a n g a r y a elbet bulurrahakesi-

refsizlik" saylmaktadr. ilettirmeyi st t a b a k a sayar.

ilb, s a m i m i o l a r a k t o p r a k e k o n o m i s i n i i f t i l e iletme vazifesini kadar botur,

"vazifelerinden

k a d a r h a z r y i y i c i l e m i t i r ki, iin v a k i t b u l s a mhimi 3- nhisar topra bu olacaktr:

bile - k i a k a m l a r a

o n u b u ie h a r c a y a m a z . d a h a v a r ki, e n ekmektedir. mini alsn Bylece Onun taifesi", gerekte, f a k a t iin ler. te

i l e t e m e m e k t e m a d d i bir s e b e p kendisi daima para sknts bulacak?

K e s i m c i l i k d e v r i n d e st t a b a k a

t a v e s s e iyice a l m t r . mtiyazl diyelim: Onun

O yzden, esasen ilk d e n e n neticede

durumundan faydalanarak kamu topraklarnn

"muaceie" p a r a s n

nereden varr.

"vakit"

bulamamak,

"nakit" b u l a m a m a y a
a r t k iyice

zerine Osmanl szde

cemiyetinin

hazr yiyici, ba

amelimanda "mensubiyn iin, iin...

(i g r e m e z )

d e r e b e y l e r haline gelmi, yani " a s i l l e m i " olan

"meham umur ( n e m l i
insann

iler)"dan

kaldramadklar haline geldikleri

her n o r m a l

biricik saadeti

almay

"ereflerine, " h a n e -

danlklarna topraklarnn bu umumiyetle sunda topra kefil

sdramayacak kadar "aylak hayvan" iletimini, gzpek, kesim topraklarnn h e r ie g i r i k i n iletimini ne

i y z n d e st y a l d z l

bo bir z r t l e d t k l e r i iin, k e s i m mteebbislere devrederalan mteebbislere para husumltezim dahi, Kesimciye zerine yapar?

"mltezim" d e n i r .

Mltezim

gstererek toprak iletmesini

z e r i n e alr. Y a n i

i l e t m e h a k k n ele g e i r i r k e n p a r a y a hazr para v e y a

muhtatr. letimi gzetecek kredi o l a r a k bir y e r d e n bul-

v e s m r e c e k t i r . A m a , b u i iin g e r e k e n p e i n p a r a y v e o n d a n s o n r a kesimciye deyecei "faide"leri maya mecburdur. O yer, o zamann bankalar yerine geen birdenbire,

sarrafar.
dek Os zmsnftr. de o ml-

te, manl

kesim dzeni Bunlar

deyince,

karmza,

o zamana bambaka imtiyazl Ama

cemiyetinde

hi f a r k n a v a r m a d m z , y e p y e n i , inhisarn elinde

re insan kar. 1 - Mukataacr. Bu kiyet modern yoktur. henz deildir. Mlkiyet Arazi

modern cemiyetin zmreleriyle kyaslayalm: tutan benzer. topran oynar.

Bir e i t t o p r a k sahibi, Ancak Bir topran muayyen

cemiyetin

byk arazi sahipleri s n f n a

bir mddetle

hi

mlkiyet tekeline sahihtir.

Kesimcide

tasarruf tekelisiardr.
Adeta modern n-

kamunundur. eit

2- Mltezim: cemiyetteki

mteebbis sermayeci r o l n

iletme kapitalistine benzetilebilir.

F a k a t hi de o d e i l d i r .

k k a p i t a l i s t , hr ii k u v v e t i ile a l m a a r a l a r n b i r l e t i r e r e k r e t i m y a p a n

bir a d a m d r . G e r i m l t e z i m i n n e y a p a c a v e nasl y a p a c a k a r a r l a t r l m deildir. Ne i s t e r s e y a p s n : Kesimcinin Mltezim Para bir b u l s u n , f a k a t y a p t , letme d e i l , s a d e c e kahyasdr. Yalnz kahya arazi sahibi Galiba muaybir kere ald Ona m, t a m a m e n bamsz-

gelir toplamadr.
emrindedir. dr.

eit

kesim topran da

Diledii gibi g e l i r t o p l a m a y a

hak kazanr.

kimse karamaz. bir k o n t r o l e d e n ,

d e v l e t m e m u r u n d a n fark

buradadr: Tahsildar

y e n bir k a i d e a l t n d a a l m a s n icap e t t i r e n d e v l e t t e k i l a t v a r d r . M l t e z i m laysel a m a yefaldr (yaptndan dolay s o r u m l u o l m a y a n , s o r g u l a n m a y a n ) . Mltezimin yapt sanayi iletmesi deil, bir eit gelir ticaretidir. Onun iin sanayici saylamaz. Bir eit b e z i r g a n - m t e a h h i t t i r . Z a m a n m z n mteahhit-

lerine o k b e n z e r . O n l a r d a n f a r k , iini d e v l e t l e deil, a r a z i s a h i b i y l e d e deil, k e s i m c i ile y a p m a s n d a n ibarettir. O n u n iin m l t e z i m i , d a h a z i y a d e eski zamann 3 - Sarraf: bankerdir. ra kredisi

mteebbis bezirgan
Para

zmresine

sokmak

mmkndr. en ilk

s e r m a y e s i n i faiz getiren kapitalizmde dahi, H a t t a hi p a r a s sermayedar asl

s e r m a y e olarak ileten

Modern

m t e e b b i s s e r m a y e d a r kendi girebilir:

parasyla yetinmez. bularak

b u l u n m a y a n g i r i k i n a d a m d a h i , pahaline

"Ona potansiyel sermakadar ok ve iten

Marks hazr ser-

yedar hayran anlar

diye bir

kredi adam
III.

verilmitir: Varlksz, bu suretle

36) tefeci te,

Ve fakat bir

bu

ha i: enerjili,
bu

ktisadi methiyeleri ne sebatl, haline kabiliyetli

(K.

brakmtr:
Fasl eden

sermayedar

geebilir."

Kapital c .

sarraf,

gibilere

kredi yoluyla

maye temin

sermaye

mmessilidir. salad gene odur: bal ekilde alan

Dirlik d z e n i n d e ,

bir devlet,

bir de o n u n ne ise

ift-

i yn vard.
idir. dir. retim

K e s i m d z e n i n d e d e v l e t gene d e v l e t t i r . ifti de ayn iftyordam ifti eskiden arasna,

Kk ifti iietmesibir h a z r y i y i c i snf ml-

Yalnz devletle

yeniden mltezim,

girmitir. Bu dzeni bakalarn zimden para dan

Kesimci, devleti emer, sonra devlet bu balarlar.

kesimciyi emer, sarraf, elinde bir s i l a h para

tezimi emer...

z m r e n i n

haline gelir. verir, mlte-

kan v e a t e l e k o r u r k e n , haraca perakende

her z m r e b i r d e n , a l a n ifti tadevlete toptan alr. Mltezim, sermaye

Kesimci, para

irat e k l i n d e
para

kr iin

kesimciye

d e m e k zere sarraftan doruya

kredi veya

kiralar.

Sarraf, doru-

sermayesinin

faizini t o p l a r .
Devleti de paraya, tekmil toplum, sermakapikartrmayalm: sermaye; balar. sakn dayanan Yani, unu

G r y o r u z , h e r z m r e de, p a r a e t r a f n d a d n e r . tefeci-bezirgan bir yesi hamlede deil, Modern sermayenin ileri yeni bir mukadderatna Yalnz

sermaye emrine gemitir.

sadece

manasyla nceki,

retim yordamna
bozucu

kapitalizmin

bir smrm y o r d a m n a

dayanan

talizmden

soysuzlatrc,

sermaye

bahis k o n u s u d u r .

2- Mukataalarn Mukataa: ekte ise

Yenilip

Yutulmas

Miri t o p r a n

bir a h s a y a a d k a t a s a r r u f e d i l m e k z e r e v e iin kiralanmasna benzer. Gerkaytsz, artsz bir a h s n hayatna balanr. b i z z a t i-

r i l m e s i d i r . G r n t e bu, a r a z i n i n " i m a r " sahipsiz toprak,

iftiye ve dirlikiye de byle hak v e r i l m i t i . A m a , ifti t o p r a leyecekti. D i r l i k i , t o p r a kan v e c a n y l a k o r u y a c a k t . Bir m a l i k a n e y i ahsn btn h e r yl baka z i f e d e n d e s y r l m t r . S a d e c e bir p a r a v e r i r . Gene grnte: btn mal. m r n c e ayn Gerekte: bir iinin kiralamas Geer gider. bir a h s n

K e s i m c i , b u iki v a kiralamas nk, ile

arasnda

p e k b y k bir f a r k o l m a umunasl her kle d u r u m u n a trl "imar,

Fark, akla

kara a r a s n d a k i mrnce varr. ve

kadar byktr. kayd

miyetle,

kiralanmas, onu Toprak ekimler) zerindeki topra pein Btn

d r r s e , tpk yle

miri t o p r a n d a bir a h s a aa ura bir

hayatla balanmas, tasarruf edenin

hr topraklarn
ecar" sayldna

kleletirilmesine
iin

(bayndrlk, gre,

mlk
Kesim

nerelere varaca ve vard

pek kolay anlalr. para ile s a t l r .

Hususile:

Her M u k a t a a

"Muaccele", y a n i

t o p r a k l a r n e k a d a r sk e l d e n ele g e e r s e , y a n i s a h i p d e i t i r i r s e , d e v l e t hazinesine o kadar fazla topraktan nin m r n da ise, hazine muaccele akesi girer. yalnz bir m r iin k i r a l a n a n Kimsem d d e t i , d a h a ilk a d m -

30-40 ylda

bir defa

muaccele a l a b i l i r .

kimse hesaplayamaz.

Demek mukataa

p a m u k ipliine

b a l a n m gz aldatc

bir laftr. V e h a z i n e y e z a r a r d r . Miri t o p r a k l a r n z e r i n e e k i r hazr yiyici Mukataalar, halinde ileri birtakm iliklerine tredi kadar

L a k i n , i b u k a d a r l a d a k a l m a z . A s l o n d a n s o n r a , k e s i m d z e n i n i n bana g e l e n l e r p i m i t a v u u n b a n a g e l m e z . ge srs gibi nereden geldikleri sosyal zmreler ve Bat mnasebetler ullanrlar. ahsi mlkiyet ok y a m a n bilinmeyen

-"Nizam-

D e v l e t " i n i n d e d i i g i b i - "egli v e b e l i " ( y i y i p y u t a r ) e d e r l e r . Avrupa'da bulunan bir y e n i byk arazi Para zretim yorgrlen bir v u r g u n v a r d r :

Nihayet,

sahiplerinin topraklarnda yuflamas, Avrupa'da damna ni kap aar. bsbtn

ziraat kapitalizmine, yani kesimcileri

Osmanllkta

Karun edip, t o p r a k e k o n o m i s i kesimciliin balca iki e2-

derebeyletirmeye yarar. btn teki neticeleri bir y a n a , 1Kesimin ilk d o r u d a n a p u l u ;

Bu suretle,

it " y e n i l i p y u t u l m a s y l a " k a r l a r z : Kesimin sonra dolays 3- Kesimin ile a p u l u .

lk D o r u d a n hangi

Doruya

apulu H e d i y e s i edi-

Bir k e s i m t o p r a len "Nizam

n i s p e t l e r i i n d e tefviz e d i l i r ? A . T . Mtalaat"n adsz yazarna

Devlet Hakknda

gre:

" Mukataat miriye vermezler." D a h a

alt,

yedi,
ise

nihayet
Koca

on

senelik faizinden

ziyade
yle

fazla

ey

az v e r d i i n i

Sekbanba'ndan

dinliyoruz:

"Mukataamn olur ise, li bin ann ve

akesi iki, faizini aiup

Kelam

senede gre

kmakla, ile ald bin

bade kuru

her ka

sene krk bin,

mamur elettikten

cz'i muaccele
Fi Redd-il

mukataadan

mddet'i

mrne

belki yz

menfaat hasl
kadar:

baka..." ( " H u l a s a t - l
N e d e n biri ileri sryor?

Avam") 2 ila 3 yl kolay anlalamaitibaren szler gibi t e k r a r l a r . lakr-

5 - 1 0 yl d i y o r da t e k i s i b u n u n t e biri Buradaki hesap, iinde y a a m a y a n l a r c a balad ktisadi s o y s u z l a m a nazari/esidir.

yan, ark hesabdr. lnn Fakat, dsn kitaba

gnden

ileri, k a n u n l a r k i t a p l a r y a l a n l a m a k l a y r r . 6 ila uydurulan in biraz daha esirgemiyor. arazi s a m i m i ve yiit olduu grlen olay

1 0 yl k e s i m d z e n b a z Koca S e k b a n b a belirtiyor.

Ketebe bunu olduu

ameli t a r a f n , y a n i

Nazariyede "faiz"i hakl o l d u u tiren dir.

"faiz"i

istenirken, tahmini bu

olarak topran

5-10 yllk Fakat,

hesaplanr.

B u r a d a k i " f a i z " s z irat y e r i n e k u l l a n l m a k t a d r :

bir c i h e t y o k m u ? B t n T o p r a k da,

kesim dalaveresi tefeci-bezirgan bakmndan deerlendirilmekte-

s e r m a y e n i n iidir: sermayedir.

K a p i t a l i z m n c e s i n d e k i s e r m a y e n i n e n s a f e k l i f a i z geo sermaye bir e i t " s e r m a y e " gibi f a i z g e t i r i y o r s a n l r . bir mnasebeti de, gerekte bir " d e e r i " (yani

O z a m a n t o p r a k da Faizle, t o p r a k iradnn

i n s a n e m e i y l e y a r a t l ) o l m a y a n t o p r a n f i y a t , b u g n o l d u u gibi o zam a n d a a n c a k f a i z y z d e s i y l e h e s a p l a n a b i l i r . T o p r a n " m u k a t a a f a i z i " denilirken, ise, o hesaba gre

tefviz y a p l r .
bilen

R e s m i faiz y z d e o n v e y a y i r m i kesime v e r m e k hesapszlk deildir. adamdr. iki, Eline g e i r d i i koyunu

be

be ila Lakin,

o n y l l k faiz h e s a b y l a

kesimci elbet karn

en

son klna k a d a r k r p a c a k t r . O n u n tlr. im Mukataalarn apul grlr:

iin p r a t i k t e , d e v l e t i n a l d

cret, Sekiki bipa-

b a n b a ' n n syledii gibi, kesimci t a r a f n d a n

ylda fazlasyla karbalca

dorudan

doruya y e n i l i p y u t u l m a l a r n d a
Kesimci iki ila y l d a

1- Meru dorudan doruya apul: raya, mr hakkn ne kadar uzun Bu kazanr.

kard

o l u r s a , o k a d a r yl

miri t o p r a t a s a r r u f e t m e k da d m e y e b i l i r . idiler. nk, Devbir buna elin-

u z u n l u k 2 0 ila 4 0 ' t a n a a

anlalmas g o l m a y a n sebeplerle bu rpda, "meru" de kesimci, diyelim. devletin en az

hazr yiyici efendiler " N i z a m - Haydi kendi lsn

let"inin tabiriyle, " M u a m e r i n d e n " (ok y a a y c l a r d a n )

O zaman

1 0 misli k a z a n v u r m u o l u r . apul:
gibiKesimci, Ama, mukataa uzun topra kendisi, topran belki

2- Gayr tutarsa, dirlik el -tabii kesme,

meru
kendi

dorudan
mr

doruya
ile

mukayyettir.

lmesin mukataa

iftisinin

"fera"

"kasr yed" (el

bir d a h a g e -

ekme) yoluyla bir a h s n

bakalarna

devir edebilir. mddetle,

O zaman

topraklar,

mrnden daha

ri

g e l m e m e k zere alaca ve basit

miri pay

mal

olmaktan sfra

kar. doru

Bu

suretle devletin toprak kesimcinin mutlak ka-

gelirinden zanc ekline

boyuna

yaklarken, karak, kuvvetle)

nisbi

toprak "faizi"

eklinden (kaba

"mlkiyet"

doru

alabildiine alr gider.

"Ekseri birbirlerine
kalmayp)

mukataat intikal ve 30,

Devlet

kasri etmekle ekserinin 40

yed dahi

ile

mutasarrflarndan
(kamuya yaayan)

mddet'i eshab

miri'de

mahlul tasarruflar

oimayup
(ok

muammerinden
Bylece

ol"mah-

makla

20,

sene

malikanelerine
Mtalaat")

hasa bile

ve

i la hr..."

("Nizam-

Hakknda

kesim

toprann

lul" o l m a s , y e n i d e n 4Kesimlerin

devlete dnmesi Allah'a

kalr.

Dolaysyla apulu grdk: Ondan Kesim dzeniyle para kalpazanlnn

"Zyuf Ake" drtnala kalk

bahsinde atba

gider.

sonra,

artk para,

her b e - o n y l d a ,

bir m i s l i n e y a k n d e r . kapl rn kitapta yazl olan iratlarla bezirgan

Bu mddet, aa yukar

kesim tefvizlerinin kara

mddetleridir. Yani devlet, balca gelir k a y n a k l a kapitale teslim ettikten bir sonra, kesimlerin at kanuni alann ile z a -

mddetince

bekliyor.

Kesimlerden

baka

ey kmadn,

skdar' getiini grnce fazla rarn

kayglanyor:

O da ake hrszl

k a p a t m a y a giriiyor. Yaasn enflasyon! iki bal kalpazanlk, imparatorluun Kesimin iine d t ve asla beri, y a r m y z nisbette yksebakasna intikal dere-

Fakat bu

kurtulamayaca yl lir. gese,

bir f a s i t d a i r e d i r .

ilk t e f v i z i n d e n Fiyatlar o

a k e be defa ramen, bedeli bu

zyuflatrlm olur.

Fakat ona

eski

m u k a t a a " m a h l u l " olur da kalpazanl ve hayat

ederse, tefviz

para

pahallamas

cesinde ykseltilmez, 16. y z y l

o l d u u y e r d e kalr. Ve eski sahiplerini,

bedeliyle tefviz olunur. kirac i f t i l e r , y a n i zibir

ngiltere'sinde byk arazi lehine iflasa g t r e n

raat k a p i t a l i s t l e r i daha kimsenin

mukavele oyunu, Osmanllkta bir k u m a r h a l i n e g i r e r .

nne gemek istemedii

nk,

miri t o p r a n

m l k i y e t i hi k i m s e n i n d e i l d i r . O z a m a n ; O s m a n l l k t a ileMirasyedi iflas ba g s -

r i bir k a p i t a l i z m e d o r u b i r i k i d e i m k n s z o l u r . terir. apulun manzaras udur:

"Evvel pein kapar, cekinden ne oldu. ce

498

adam ile daha kuru Ve kamu iltizam

ldnde verilmi, bedelini ok ma i vererek vardr ki,

baka eskisinden gre

bir de

talibi, u Ancak epey miktar

mukataas kadar kira arttrarak, bu te

aslnda art

kadar diyerek nyialr niiken,

kira

kalm kendinden

eskiye elde

ederdi. byk sene

eskiden

olduu gibi kamuya mukataa bu 10 bin sahipleri nice kuru durumda

bin

kazancn 20-30

blmn oldu.

hazinesinin

menfaati azalr nce

mukataaiar

geliri mesela

imdi 30-40 miktar larn, kalm

bin,

belki dk Bunca zaman

50-60 sadece ar de

bin bir ve

kurua verip nice sava byk de

Fi

ulat nice

halde, mal

devlete toplayan baka Aiiye'nin bu bir

eski kira adamhayrlar boynuna [50] zen ve kileayr5-6 ka("Niza-

gibi gayet sava olup,

miktarlar

gndermekten masraflar hibir biimde alma budayn zaman pahas verilen o

olmamaktadr.

Devleti izin

buna

eriaten

akien
Kelam

verilemez." genellikle 8-10 paraya budayn arttrlp, haslat

[51]

(Koca S e k b a n b a :

"Hlasat-l

Redd-il A v a m " )

"Bugnlerde gsterilmediinden, dier ca t

m

mukataa devletin ucuz i keza daha de

mallarnda alaca belirlenmi rnlerin

mal pay, iken, de

zamanna kilesi geirip, oranda

rnler vergiler

si 40-50 paraya, artm

Devlet Devlet

dier

edilerek mukataaya devlet pay

Mtalaat") yalnz

malikanenin olmakla..."
para)

belirlenen
Hakknda

eskisi gibi kalm

(mlkiyet sahibi) fazla den

"Muaccele" ( p e i n
ilkin

alyor: (arazi

Bu

sedu-

fer de "bir c e b e l u " d a n rumundaki) kesimciye

hayr getirmiyor. gelir,

"Faiz""yani

sahibi

toprak haslatnn

bete

biridir.

S o n r a ne olur? Tanr faize " y r ya k u l u m " der. " M u a c c e l e " o l d u u y e r d e k l p kalr. Bu hangi nisbetlere gre olur?

K o c a S e k b a n b a 2 0 ila 3 0 s e n e d e " f a i z " i n ile alt misli a r t t n s y ler. Nizam Devlet H a k k n d a Mtalaat y a z a r , h e m e n ayn eyi t a s d i k l e , faB u d a y n kile-

izin h e r el d e i t i r d i k e 5 ila 6 misli y k s e l t i l d i i n i b e l i r t i r : si 8-10 paraya yn kilesi 4 0 - 5 0 lkin iken

miriye verilecek "mal" tayin ediliyor. Z a m a n l a budakyor. Mirinin muaccelesi, para hesabyla bir t a k s i m gene be-

paraya

ayndr.

kanunen

kesimcinin toprak gelirinden alaca

i g e m e y e c e k t i r . Gelirin 4/5'i devlete decektir.

2 0 - 3 0 y l d a (bir t a k s i m D e v l e t i n eli4/25 yani geer.

be ile bir t a k s i m a s r z a r f n d a ) b u n i s b e t l e r t e r s i n e d n e r . ne geen parann alm kabiliyeti be misli der: 4/5

nisbeti 5/6'y

1/6'dan aaya 5-

iner;

k e s i m c i n i n pay

21/25'e kar; yani

Fasit Daire dorudan alan ve dolaysyla beliren yenilip yutulmalar, yukarda ya-

Mukataalarn devleti, aada rarna mabup

halk,

kesimci-tefeci-bezirgan iinden klmaz

kapital

alabildiine soyarak, (kmaz) daireye

imparatorluu

bir f a s i t v e y a

sokar. kuru veriyor. Bunu iki ila y l d a

Kesimci,

m i r i y e "faide" o l a r a k bin

k a r y o r . O n d a n s o n r a m r o l d u k a , b a z a n " k a s r ' y e d " y o l u y l a e l d e n ele g e i r e r e k b y k iftlii 60 hatta i l e t i p kr e d i y o r . Kesimcinin yana gre, 40, 50,

100 yl s r e b i l i r . karlk, ortalama

Demek devlet, ortalama

5 y l l k p e i n g e l i r albrakyor. Geri ka499

masna

50 yllk t o p r a k gelirini a h s a

lan 4 5 yl d e v l e t m a s r a f l a r n kesimcilik imparatorluun vampirleri gibi yapr. ah

nasl

karlayacak? Demek, daha kurulurken, sessizce kan emen

damarna, Amerika'nn

4 5 yl g e l i r s i z k a l a n d e v l e t n e y a p y o r ? B a l y o r k a l p a z a n l a : deerli maden muhtevasn alyor. Bugnk kendi devletlerin

Parann, ma-

enflasyon

nevrasyla zyuf ake kardka, hem lan h a l k n c a n d a m a r n k e s i y o r . lerinin f i y a t l a r n a bedelini b e , alt

b i n d i i dal

kesiyor, Mukataa

h e m amahsulmuaccele 1/5'ine

K e s i m c i iin i k o l a y :

misli z a m y a p y o r .

Devlete gene eski

belki d e " z y u f a k e " ile d y o r . bylece 1/30'a

Devlet,

kesim dzeniyle

indirdii t o p r a k gelirini pahasyla kt kvranrken

kadar d r m oluyor.

Halk hayat

i m p a r a t o r l u k iflas e d i y o r .

K a a r u n ' l a a n l a r gene zp-

kesimciler, Kesim geliri

tefeci-bezirganlardr. azaldka, para zyuflatrlr. Para zyuflatka kesim

geliri a z a l r . . . O k k a a l t n a k i m l e r i n g i t t i i m e y d a n d a . T a b i i " h i k i m s e " (yani st t a b a k a ) halk d n m y o r . Yalnz devletin ackl d u r u m u gz n-

ne geldike, kylerin ykl ve ehirlerin y o k s u l l a m a s n n d e d u r u l u y o r . Sebep? Topluluun topraklarndaki yor. Bunu Bu netice, ne eriat, ne apul mukataalar kapann elinde kal-

kesim dzeninin

g r n r d e k i ekli

icabdr.

h e r k e s bilir.

Koca S e k b a n b a da syler:

"Muaccele
grnd

ile

verilen

mukataa

beratlarda

narh

olduu hak sarf dr.

vehile Eer

(resmen

gibi),

ancak

beytlmali alan msiiminin

msiiminin kimesne hakkn

er'isi ne gibi beytiyle mukataa

baklsa, yine maie olmas reddi iin oi

bir

mukataay

miriden

verdii

akeyi

kard yine
Fi...")

mukataa

beytlmali

olduundan
Kelam

devroiunup"gazaya icap hususunda yolunu "ederse ber

harcanmaldr.

("Hlasat-l

dahi imaz

i (gz

iinde

olanlar

halkn

havadisi Ve

iin

yumma) zr sarih

olunmutur.
(sular

nihayetinden olmak-

izinibuiup
apul

hibir

uhdeyi

gizlenerek)

szn" ( K e z a )
Yani,

yrtlr. muazzam "ilmiye" kast, icabnda eriat adna La-

imparatorluun

" s e y f i y e " ile b i r l e i p , p a d i a h l a r a

kafa tutar,

halife k e l l e l e r i n i u u r t u r .

kin b u u s u z b u c a k s z h r s z l k , a k a e r i a t a a y k r i k e n , a p u l a a l d r a n bile yoktur: "Eer eriata b a k l r s a " , f a k a t asla baklmaz. Mslmanl kim-

s e y e v e r e m e y e n l e r i n b u aczi

n e d e n ? n k , h e p s i h r s z l a r l a su o r t a d r . p e k g z e l s y l e d i i gibi, " H i b i r u h d e y i z-

Ve n k , Koca S e k b a n b a ' n n

r sarih" o l m a m a k t a , yahut kimse bu apuldan ikyet e t m e m e k t e d i r . Yani tekrar edelim: Ortada "miri" adl sahipsiz bir t o p r a k v a r . O toprak,

" b e y t l m a l " adl t o p l u l u u n o r t a

mal h a z i n e s i n e " H a k s a r f t r . A m a , b u te-

oride, pratikte beytlmal rudan doruya

kimin elinde? nsanlarn. mlk

Hangi

insanlarn? Do-

her eyi ahsi

h a l i n e s o k m a k iin y a a y a n O s m a n l Devlet Hakknda (Devlet Mteve

st t a b a k a s n n . . . laat" yazarnn

B u n l a r (A. T . dedii gibi)

Hediyesi "Nizam-

"Rical-

ve Kibar- Dev/et'

adamlar kediye

bykleredir.

Miri t o p r a k , Bu

bunlara

emanet edilmi, demek,

peynir

tulumu teslim olunmu. rulan

s a y e d e o n l a r da, o k a d a r b y k m i t l e r l e kubirbirle-

k e s i m t o p r a k l a r n y a l n z k e n d i l e r i n e m a l i k a n e y a p m a k iin,

rine g z y u m a r a k " ( i m a z ) y a h u t G Z lunu

K I R P A R A K " v e n i h a y e t i n d e iin y o -

izini b u l u p " A l i c e n g i z o y u n u n u " o y n a m l a r d r . S n f m e n f a a t l e r i n n -

de k a n u n ve eriat ka para eder? B y l e c e d e v l e t b y k l e r i , m e m u r z m r e s i , s o n r a l a r v e hal d e v a m e d e n ayn gelenekle y a v a y a v a v e y a na girmeye balarlar. las ettirerek; bezirgan birdenbire " b y k arazi sahipleri" d u r u m u -

H e m d e v l e t i , h e m a l a n t a b a k a y , h e m k y l l e r i ifkapital; btn zenginliklerin stne konar. Fakat

bunlar t a m arazi sahibi olsalar, yollardan yerlerini olurlard.

hi o l m a z s a

bir m d d e t s o n r a , A v r u p a ' d a k i bir i l e r l e y i v e s i l e s i iin, b u y e n i s-

kapitalistlere brakp m e m l e k e t e yeni

Halbuki t o p r a n mlkiyeti d a i m a devlette kald

nf, e b e d i y e n d e v l e t k o l t u u a l t n d a g a r a n t i l e n m i bir irat z m r e h a l i n e girerler. T o p r a a y e n i bir d z e n , bir z i r a a t d e v r i m i o l a m a z . K a p i t a l i s t inkiaf

yerine, Osmanll rten, 6ltizam Devlet

le k o k a n bir b e z i r g a n s o y s u z l a m a s g r l r .

ltizam: halindeki bakasna lirlerini

inhisarnda iletmesini

kesim

yoluyla

ele

geirilmi

b y k iftlik bir

topraklarn belli

gzetip

gelirlerini

t o p l a m a k hakkn,

bir k a r l k ile d e v i r e t m e k t i r . inhisar etmekle kalmaz.

F a k a t bu, y a l n z t o p r a k g e Gitgide her t r l gelirlerin

toplamaya,

toplanmas

iin d a h i a y n byk arazi

iltizam usul geniletilir. sahibi olan devlet, gerekse ona kesim yoluyla ba-

G e r e k asl vekalet eden kmndan gnll sn

byk m e m u r l a r siyasi durumlar ve manevi ahlak haline getirince, kalkar. artk eski

kavraylar dirlikinin

hazr yiyicilii

alak-

beceriklilii ortadan

Byk ehirlerin

debdebeli v u r patla-

hayat ve saltanat

balar:

"Bar byk

zamanlarnda adamlar ina

dinlenmek stanbul'da

insan gklere ve

tabiatnn ykselen zentili ve

gerei

olmakla

birlikte Boaziinde uygun ama-

devlet

binalar, biimde binalara

yksek yksek yazlklar eyalar lar..." [ 5 2 ]

Mecmuas

ettirmiler hizmetkrlar
Hakknda balar.

ve

dier
("Nizam N.

eyler,
Devlet

giysilerde

normal
Osmani

haddi

Mtalaat". Tarihi

Encmeni

941-942-943)

Bu mez. hem

adamlarn Onun iin;

t o p r a k ileriyle yani hem o

ilgilenmeye "tenezzl" etmeleri debdebe ve saltanata iltizam yoluna dorudan girilir.

bekleneSirad emLakin

pein iiake bulmak,

Kanuni

iletme

klfetiyle

u r a m a m a k iin Bu,

leyman ana kadar haslarn ve z e a m e t l e r i n "tair"i (r t o p l a n m a s : derlenmesi) rinde, onun rn kontrol yukardaki

"emin"\ev eliyle y a p l r d .
kahyas durumunda ve

doruya

sahibinin

bir e i t m e m u r h i z m e t k r gsterileri

idi. T o p r a k l a ihtiyacn

her v a k i t iin d e v l e t i n v e y a d i r l i k i n i n e l i n d e b u l u n u r d u . derebeyleme saltanat

pein

il ake

iddetlendirince, gene daha lk d e f a , na ayr ylmas di. mehur Rstem

Kanuni zamannda Paa "Havas'u

iltizam

usulne girildi. verdi. Bu

Hmynu" i l t i z a m a

olay, kesim dzeninin bir d e l i l d i r . lara g e i r i p d e u s u l n kendiliinden s e r m a y e s i n e ald. l e " m a n d a " olan Nitekim tike

ilk t e f e c i - b e z i r g a n s e r m a y e ile b a l a m b u l u n d u u bir d e f a t r n a n usulnn kap ardna byk toprakkadar bezirgan dayatnca, gelirli iltizam s i s t e m l e m e s i ve yam a n d e " edil-

Bezirgan tefeci kapital ilerledi. Ondan

sonra,

Btn

dirliklerin

haslat "Hazine'i

Fakat gerekte " m a n d e " (kapanp kalm) olan, yahut kaba T r k e s i y hazinenin k e n d i s i idi. gerek byklerin kalmad. ayn "bte an ember) k a p a t m a " zazerinde gituladirliklerin

gerek devletin, geri

ruretleri, y u k a r d a kesimler ekline

a n l a t t m z fasit daire proseyi

(bozucu

facialamaktan

Derebeylemeye birdenbire

yz tutan

girmesi

dehet derecesine

t r m a y a y a r a d . V e iflas a n c a k a c e l e l e t i r d i .

M u k a t a a l a r n geliri a z a l d k a :

"Mukaddema idarei balad. cek senenin

Bu Bte

ter'ib

(ok

korkulan)

mal olunsun

miri

masrf (demede

vakte

yetimeyip deyu geleSe k-

umur

iin Yani bu iradn

Devleti Aye'nin senenin bu sene

Kelam

varidat ruiyet byle byle

tedahl idare

gecikmeye)

masraf satup
Fi

(karlansn)

olunur idi." ( K o c a

banba "Hulasat-l

Redd-il A v a m " ) u m u m i y e t l e fazla gre,

hal, i l t i z a m iinin g e r e k a h s l a r , g e r e k d e v l e t iin bsbtn batak ii aklarnn Osmanl tarihinde balangc, Koca

s a r f v e b t e a y z n d e n "Esbak Sultan merkum

haline girdiini gsterir. Sekbanba'ya Moskofla yaplan "sefer'i pahalln da pek o Rus

Mustafa" devrine kar. Hatta

Sekbanba

m s e l a h a s n d a n sonra hazinei amire kendini d e v i r e m e d i ve masMustafa zamannda syler. Bahsettii sefer ( 1 1 5 0 - 1 1 8 2 / 1 7 3 7 - 1 7 6 8 ) bu

raf i r a d a g a l e b e a l d " d e r . kadar bulunmadn seferi olsa gerek. zinesi t a m

D e m e k , m u k a t a a d z e n i n d e n iki y z y l s o n r a , d e v l e t haFakat mukataalarn kadar yava tesir olmasyBu, miri t o p r a n t o p l u l u k m l k i y e t i a l t n d a

iflas h a l i n e g i r m i t i r .

etmesine amamal. la izah e d i l e b i l i r .

VII1-

HALKIN

SOYULMASI n s e r m a y e Snf nereye varr? Normal dirlik dzelke e m Fasoyguncu

Be n s e r m a y e Z m r e s i :

Kamu topraklarnn ninde, niyetini

alnp rplmas ileyen

b i l d i i m i z gibi, t o p r a k d o r u d a n koruyan

doruya alan halkn tasarrufunDevlet adna bir s r dzenler.

dadr. Yani toprakla onu kat k e s i m

insan y e k p a r e d i r . ile t o p r a n

dirliki, t o p r a k l a alann s a d e c e ahengini arasna

d z e n i y l e b e r a b e r ifti

g i r e r . A d e t a t o p r a k l a ifti b i r b i r i n d e n a y r l r . A r a y a g i r e n o s o y g u n c u " s r", y e n i d o a n bir s n f n e i t l i z m r e l e r i d i r . nceki ortaan cemiyetin Bu yeni snf, k a p i t a l i z m d e n temsil eder. Bir eit

tefeci-bezirgan
alabilir.

sermayesini

orta snf a d n

Yukarda devlet, aada rplr. zr y i y i c i kapitalizm camias inklapla bu Devletin ncesi

h a l k , bir o r t a s n f t a r a f n d a n s i s t e m l i c e s o y u bir y a n d a t o p r a k , t e d e ifti a l n p karlk olarak, s l k gibi Bari, bir haemen, bir Osmanl cemiyeti

lur. T e f e c i - b e z i r g a n s e r m a y e u r u n a sermaye birikir.

iflasna ve halkn y o k s u l l a m a s n a retime yaramayan, s e r m a y e zenginlii medeniyeti

birka elde toplanr. bir r e t i m y o r d a m n a evvelki

sermaye y z n d e n yeni bu

geip, yeni

modern

kurar m? Asla. sefer kendisi

Bu yeni zenginlik, yiyip yubeylere ta kartan, bsbtn dayanlzmreleri, bu

t u l a c a k her eyi t k e t i n c e , maz hale girer.

d a h a s o y g u n c u y e n i bir d e r e b e y l i k y a r a t r . Osmanlln

Halkn ezilii

"ayan

ve

derebeyler" d e n i l e n

rejimin hesiz

st s n f l a r d r l a r . kudreti, pbirlikte, altna dzeninden nce balar. Fakat buza kesim dzeniyle

Devletle halk, t o p r a k l a ifti a r a s n a giren n s e r m a y e n i n mukataa b e z i r g a n s e r m a y e r e s m e n d e v l e t i de, t o p r a altna sokar. konulan Osmanl Osmanl toprak ekonomisi bezirgan-tefeci s e r m a y e atei,

da, h a l k d a k e n d i d i z g i n l e r i benzetilirse, o buzun eyi, z a m a n -

baltalarn kramad kk atmasdr.

l a s u gibi e r i t i p a k t r . " l t i z a m " u s u l , t e f e c i - b e z i r g a n s e r m a y e s i n i n b t n

iktisadiyat

iine

dal has

budak salmas, yeni

Osmanl Bu snfn en gze

ortaana

orta snf h a n g i

zmrelerden

ibarettir? zmre drt

b a t a v e e n y u k a r d a g e l e n asl Kesimcilerin altnda

kodaman

zmresi, pheBu

siz k e s i m c i l e r d i r . arpar: zmreden edarlar, arac Halkla Kesimci

balca drt t e f e c i - b e z i r g a n

Mltezimler,
en saf eden temsil vergisi"

sarraflar,
iki

cizyedarlar,

mbayaaclar. mbayaaclar en
toplamay

sarraflar,
"ba

tefeci s e r m a y e y i ,
uturlar.

sat

bezircizyalm

gan s e r m a y e y i

Mltezimler

toprak iradn,
zerine

denilen

insan

haracn

mteebbislerdir. temas bakmndan, s a r r a f parann

kesimci ile
ilk elden

sarraf perde
z

arkasnda

dururlar.

topran,

mmessili

durumundadr.

Onlar ellerini scak sudan rindeki ca inhisar, ve sarraf, krn kazancn daha

souk suya para toplar.

dedirmezler.

K e s i m c i , t o p r a k zehazrbsarrafa

sermayesi sayesinde oturduu yerde Kesimciye

"faiz"ni,

"faide"s\ri\

lp g e t i r e n v e h e r iki t a r a f l a d a b u g e l i r l e r i zimdir. vetiyle Kesimci siyasi ziyade

paylaan, mteebbis mlteziyade

siyasi,

sarraf daha

iktisadi rol

oynar. kuv-

K e s i m c i s i y a s i n f u z u y l a i k t i s a d i i m k n l a r ele g e i r i r ; nfuz kazanr.

sarraf iktisadi

teki irdikleri hibiri den dan

zmre, st

m l t e z i m - c i z y e d a r - m b a y a a c l a r ise, d o r u d a n kesimci ve sarrafla paylarlar. alan iin, Bu

doru-

ya h a l k l a u r a r l a r . Halk bir s a m a l ise, o n u bu el b i r d e n s a a r . Ele ge(gelirleri) z m r e d e n elretimin y o r d a m ile ilgili d e i l d i r l e r . O n l a r n b t n Hepsinin tek hedefi, uratmaktr. Onun rolleri r e t m e n i ile s a r r a f a Onlar-

soyup soana geldii bu hibiri nisbetle

evirmektir. zmreye

halk y n l a r n kesimci

kadar ok v u r g u n a modern

"mteebbis" d e r k e n
memleketi

bir e y i

unutmamal:

kapitalist manasnda dnmezler.

mteebbis deildirler. Yani onlar g t r e c e k bir y e n i l i k y a olduu gibi kalr. Hatta ilerlemek yle mteeb-

ne sanayide,

ne ticarette

ileriye doru

ratarak kazanmay

Her e y e s k i d e n

sanayi ve ticaret bu bis d e r s e k ,

zmre y z n d e n

bir m d d e t s o n r a Modern

d u r s u n , s a n a y i g e r i l e r v e t i c a r e t t k a n r kalr. bunlara verilecek ad "vurguncu bilhassa

kapitaliste

m t e e b b i s " olabilir. gre de ikiye ayrlabikurtlarnn

Vurguncular z,
lirler. zere en dr. hep kk

i grdkleri y e r e
Esasen

Osmanl ortaanda retimdir. k a y n a m a yeri hi o l m a z s a kendi kesim

retim ekli, daima byle

kyde ifti, ehirde e s n a f o l m a k sermaye kk ve geri bir d e r e c e y e savunma Onun bsbtn retim yordamlarkadar lonca tekilat imknn "sahipsiz iin, bulur. sr" Fakat halinde Fa-

tefeci-bezirgan

civcivli Esnaf, hele

bir m d d e t v e iftiler,

sayesinde kyl,

iktisadi varln topluca devrindeki insafna

tefeci-bezirgan sermayenin kat t e m e l i z, karakterleri cizyedarlar Daha su; Buraya zmreyi Ama, ok defa
504

kalmtr. btn

her v u r g u n da boastn ve

c u z m r e n i n asl d r t elle b o a z n a s a r l d k l a r a l a n k y e k o n o m i s i d i r . toprak ekonomisine bakmndan dayanan imparatorluun Bununla ister i s t e m e z gene onlarn penesinde saylr. beraber,

mubayaaclar adn

ehir

vurguncular,
mltezim,

mltezim

ky

vurguncular
rolleri hepsi

alabilirler... ayrrsak

hususi kadar, ayr bu

bakmndan

toprak v u r g u n c u yarat olan be bile, b-

cizyedar, ayr

ifti v u r g u n c u s u ;
grdk. Klasik

mubayaac,

al

veri v u r g u n c u s u d u r .
bu tecridi yapmalydk.

de tefeci-bezirgan hatta eski

sermayenin ismiyle

bir t a s n i f iin

gerekte

be z m r e ,

dirlikiler zmresi Sermayedarlkta

birbirlerine karm ve katm bulunabilir.

y k arazi sahibinin manl lir. sadi

iftlik y a p m a s , tccarn

arazi

sahibi

olmas

gibi, Lakin

Osikti-

kesim dzenindeki kavray bakmndan

st s n f v e z m r e l e r d e b i r b i r i y l e ili dl roln oynayabilir. has ayr her z m r e n i n kendine roln

olabigzden

Bir a h s a y n z a m a n d a b i r k a z m r e n i n gerekmez.

kaybetmek 2-

Kyde Tefeci-Bezirgan topra haraca

Sermaye Zmreleri mltezim ile i f t i y i apul (talan)

Bilhassa, eden

balayan

cizyedar tiplerinin

oynadklar

rolle b e l i r i r .

1-

Mltezim

(topra

smren)
topra Mltezim, gibi bakasna iletmek zere baka kesimkesimhibir

Mltezim, ciden ciden kiralar.

g r d m z gibi, mteebbistir. Sonra

kiralayan

paray sarraftan, topra ileterek s o y m a k t a n

iftiyi diledii

ey d n m e z .

Parasn v e r m i , t o p r a n ve iisini m u a y y e n asla karamaz. bugnk

bir m d d e t -

le satn almtr. T e p e tepe k u l l a n m a k hakkdr. Onun bu iletmesine artk hi k i m s e , d e v l e t d a h i Onun biliriz. iin,

bir b a k m a ziraat

mltezimi

ziraat kapitalistine benzetebir d z e n ileri veren, ziraat bir bir u n s u r o l d u u kapitalin halde,

Fakat,

kapitalisti

retime yeni

m d d e t iin

inklaba

kavuturan, zamannda

mltezim, tam rrken;

sermayedarlk ncesi

bezirgan ve tefeci

mmes-

sili s f a t y l a , e s k i r e t i m i o l d u u gibi ilerletmek yle dursun,

m u h a f a z a ederek, daha fazla s m -

gittike yoksullatrp geriletir. b a s i t bir m t e e b b i s t i r . malikaneye olduu szde kabul verilmesi", ile g y a , Sonra yava soyguncu" mamuriye"reaya-

M l t e z i m , n c e b a h s e t t i i m i z gibi yava luun derebeyleir.

Mteebbis
daima

Mltezim,

"mukataann usta nk

diline d o l a m a k t a

bahanesi

t i tevik" iin y a p l m t .
Fakat, ve bu bahane

mltezimin bir rol

kesim topraklar ediliyordu. imparatorluun mltezim

s n a t o h u m v e b i d a r v e r m e k " gibi ile

bir k e r e t o p r a , y a n i aracn rafa

temelini aa-

ky n f u s u n u n halk soyar. devleti

biricik g e i m

ele g e i r e n

ne yapar?

E l b e t " m a m u r i y e t " lafn da

kor ve o n d a n s o n r a y u k a r d a d e v l e t i ,

Yukarda Mukataa

soyu: derinletirdike

tesirini

"be kk Faiz

kuru karc devlet Mesela

fazla mlkiye

veren

tahsildarlarn doabenzer verkaydolunmayp, ve mal

zulmne lar halkn

kar acilen

gelmek satn

iin, gcne

byk snyor.

ve

kesimi,

gerei

devletin paylalan

hesabna vergilerinden ttn gelince

ald zaruri ttn hisselerden ne bu nce kadar

ve bellidir. olduu

dier ma i ve

dierlerinden

ve

gileri hisselerinde,

bugne

nasl bozulup

eksi/dii sahiplerine
Mehmet

ve
erif

besledii verilen faiz

sava de

(cebelu)

masraf ortaya

ile

toplandnda kar."
sarrafla [53] iini

ve

hisse

hesaplandnda
Kesimci ile

(Defterdar bitirip ona

Layihas) anlaan ve mltezim, kazanc hi o l m a z s a s a r r a f d e r e c e s i n e y k -

Aada halkn soyuluu:

"bor senedi" veren s e l t m e k iin

kylye ullanr:

"Haerat ahaliye el bi evvel

ve sarrafa

evba

makuiesinden ve (... )

bir ile

miktar tahiis

kalla iin

ile

mahiine is'afn irsal" tahsil

varup edp
(Beriyyel far(klsiste-

reayaya

envai zulm

bedeli iltizamn

verdii bor

senedini

akesini

aml, "Nizam Modern k rak, kn mini gryoruz.

Devlet Hakknda

Mtalaat") eder. "mteebbis" arasndaki "haerat ve evba"

kapitalistle

s e r m a y e d a r l k ncesi soyar.

K a p i t a l i s t , a z o k y e r l e m i bir s m r m e s i s t e m i n e d a y a n a Mltezim bir s r " k a l l a " ( d u b a r a c bedelinin iki baldr p l a k ) t o p l a r . V e halburnundan

iktisadi kanunlarla a l a n

han) t a k m n d a n

b a n a d e v l e t i i n d e d e v l e t gibi k e r e k , kurar. Ve bylece iltizam

i k t i s a t ar zorla a p u l mislini alanlarn

fitil fitil k a r r .

Derebey/em/mltez/m-.
tim sistemi rr.

Mteebbis

mltezim,

zamanla

palazlanr.

Pa-

r a b a b a s olur. F a k a t k a p i t a l i z m n c e s i n d e b u p a r a y i l e t e c e k ilerletici rebulunmadndan, artk bu y e n i ister i s t e m e z s e r m a y e s i n i g e n e t o p r a a y a t parababasndan reme, aa O zaman,

"ayan

ve derebe/'
sdaha halk,

d e n i l e n s o s y a l tipi y a r a t r . A y a n , mrme sisteminde

mltezimlikle uraan derebey demektir. sylediimiz baya Yalnz o gene yukarda devlet, mltezimin biraz aada sistemi

Derebeyiemi mltezim, yukarda yrtclatrp arlatrr. urar. Burada da

hibir deiiklik y a p m a z .

grlmedik apula

Yukarda "Sultan
[54] tan

devletin Fatih'ten geni

soyulmas: beri zaman arazileri

Nizam

zaman yazclar

birka

defa

kasaba deftere

ve yazlr...

kylerdeki "idi.
beri

Osmanllkesinin

yollanarak

(Beriyelaml: alnan

Devlet Hakknda ve

Mtalaat)

O zamandan

grdmz vurgun

sistemi ve zyuf ake

kalpazanl yznden, toprakkazan) deiti.

"menafi ve haslat" ( k a r l a r serildiinde,

(Keza)

"Durumlar ve varlklar boa

uydur-

varlklar harcar
sun: leri Yani,

ortaya

karc
ederler.

ayan

ve

derebeyleri,
istedii

ve yok' [55]
Bunlarn

devlet azalan

gelirini

o a l t m a k iin

kadar vergi

meyvesi daima "mltezim" durumundaki ayan ve derebeybaka fayda getirmez.

biraz daha s o y g u n c u l u a ve israfa s o k m a k t a n

Aada "Bazen lmlerine ci,

halkn dahi iltizam

soyulmas: ve tmar oi ve zeametler bi ayan ve ve derebeyleri zuhaksz zmre-

malikane olunmakla,

makuie'i

insaf zorba

sinden mebla pr

olan cebren

habisiler ve merhamete
Bu

dahi, kerhen ayan

satrlar

insaflarna tahsil olmakla",

gre "aeze'i

reayadan binaen, reaya

alabildikleri reayann yerlerin esiri

kadar gibi

eylediklerine
Keza)

ahval

melalleri

muamele" ( " N i z a m
Unutmayalm. ya dan lasn ey Bolevik deil; iki grlen sim dzeninin topraklarn

Devlet

Hakknda" yazan, doruya neticesi

grrler. bir b u r j u v a ihtilalcisi veKeMiri ifhibir devlet adamlardr.

herhangi saltanatn budur:

dorudan ve

buuk yzyllk ileyiinden sonra, Kyl

19. y z y l n a f a n -

manzaras

"yerlerin esiri"dir.
devlet, kendi kar elinden

szde "rakabe"sini,

mlkiyetini elinde tutan insaf usat ve b u g a t " a

d a g r r , a m a , o n u n "bi gelmemektedir.

2-

Cizyedar ( i f t i y i

Soyan) gibi, il dolaysyla ake gene bir e i t t o p ba v e r g i s i , Cizyedar; bir soyup soaile cizyedar belki

T o p r a k geliri rak geliri olan;

mltezimlere getii fakat dorudan

doruya

ile d e n e n iftiyi para ar koyu

cizye de c i z y e d a r l a r a teslim olunur. Ve ayn eit ba v e r g i s i na dii guna mltezimi demektir. ise, karmaya geri ihtimal mecbur evirmek zorunda bor senedini normal uratmaktan bir b a b a , (kesimciye dedii ise)

akbete urar. nasl pein

Mltezim ayn

ile s a r r a f a v e r soyguna ve vurMslman,

mekanizma

da, i f t i l e r i efkatli

s m r m e n i n yirmi, kalamaz.

otuz misli belki

Cizyedar kurulu inzibat

h a y r s e v e r bir i n s a n d r .

Fakat sistem onu cana-

varlatrr. Cizyedar gevi

Kabahat kiide deil, bir e i t t a h s i l d a r v e liberalizmin en

dzendedir. memurudur. ve en Fakat son bugn hl kadar m, a r -

getirilen

son

manasyla "serbest" kanunlara

haddine

"hr"dr. Yani, tk her trl

m l t e z i m gibi c i z y e d a r da, bir k e r e ii z e r i n e ald karmasindan iktisadi kalr. savuran

"devlet

Ve ancak evresinde

har v u r u p h a r m a n

gre s o y g u n u n a giriir.

B u y i r m i , o t u z m i s l i v u r g u n u nasl 1- Drt, kartr. be k u r u l u k c i z y e y i ,

baarr? Balca u yollardan: bana yz, hatta yz on kurua

adam

2 - e r i a t v e k a n u n c a ba v e r g i s i a l n m a m a s g e r e k e n l e r d e n dahi c i z y e alr. 3- Bilinen tek cizyeden icat eder. Keyif o n u n deil ka fert o n u n mi? "Aknc m t e e b b i s " o deil mi? Devlet v e y a bahrriyetine ne karrm? b a k a " K b t i y a n c i z y e s i " gibi y e n i e i t c i z y e l e r

"Hakszlk aykrve irkini rini drt, snrsz olmakla, be

ve

zulm, reayaya kurutan en

ba

vergisini zellikle byk cizye

toplayanlarn, Kptiyan ift toplayanlarn

toplarken zulmn kendi sahipleri

kanuna en hisseleyz,

davranmalardr. satarken,

cizyesi,

eziyettir.

(cizyedarlar),

yz kazan

on soyundan

kuru sahipleri

gibi gibi

fahi

sat

yaptklar babalar ba ve

incelemeyle dedeleri, vergisi

grlmtr. hasta edip" ve

[56]

Savagszler, deilken,
(Be-

olanlar, bunlarn

bunlarn kimselerden tm

alnmas tahsil
yutarlar.

meru

cizyedarlarn,
riyelaml

adna

ift sahibinden
Mtalaat")

"Nizam

Devlet Hakknda

C i z y e d a r , ii b u d e r e c e l e r e k a d a r niin v e nasl a z t t r r . S o y g u n u n neticesi nereye varr? toprak beyinin para beyi iin diyebileceimiz kar nsermayedarla iki zmrekurup toprak dnyay

Burada, yaman nin

ibirlii

k a r s n d a y z . Ve izah

i y z n Yani,

de a n c a k bu

kanuna, eriata, devlete ve insanla konspirasyon Tpk edebilir. asl mltezim gibi,

hi k a y g l a n m a d a n orta nasl mukataac

ilettikleri soyamaz. beyi

cizyedar tek bana Bu olur?

b y k su

ile g i z l i c e a n l a a r a k v u r g u n y a p a b i l i r . kesimcinin soygunu

T o p r a k beyi

"Cizyedarlarn cesaretlerinin d ile var ise, reayalarndan malikaneleri

bu guna zulm kavisi: kazada cizyelerini oi vaki

ve

adavete bir

(ar

zulm

ve

dmanlk)

sebebi reayasnn

Faraza oi

cesim ve ve

kazann ifraz ve

otuz

krk

bin

kekseriya rap t zeHe-

mukataat kalemden tahsil

Devlet

malikanelerin cizyedariara

eshaplar malikanelerine vermek

cizyeleri

kendieri

re fermam ali isdar ittirup..." ( " N i z a m

diyesi) ie g i r i i r l e r .

Hakknda

Mtalaat" A.T.

Risale s a h i b i n e g r e 3 0 - 4 0 bin k t l bir k a s a b a d a kaneler bulunabilir. On retli o l a n cerret ve rn bin o c a n kuuna mukataac, huma benzeyen etiyle

10 bin

ktl

malimasl

m u k a d d e r a t n elinde t u t a c a k kadar kudmiri t o p r a k m l k i y e t i n i n kemiiyle temsil olsun eden

mutlak devlet denilen gya

sahibini

i k t i d a r d e m e k t i r . T o p r a n g e l i r i n i e m r i n e ald ba v e r g i l e r i n i de, t o p l a y v e r m e k iin mane,

gibi, o t o p r a k t a a l a n l a kabilinden ie balar. halk mlkiyeti kendisi pek masu-

gene devlete yardm bir m a s l a h a t a rejimi

d e v l e t b a b a d a n " F e r m a n A l i " k a r t m a k gibi ba v u r m a k l a

pek zararsz g r n e n btn miri

Zaten, ta

toprak

zerindeki

millet ve

h a k l a r n n a h s i i n h i s a r l a r n a k a r , hep b y l e , " m a s u m " v e " z a r a r s z " hatb a z e n " h a l k " iin, y a h u t " b a y n d r l k " iin m? ne olur? T o p r a n gelirini " m l t e z i m " e hareket eder. iltizam eden yeni toprak c i z y e d a r elindorudan doalnm gsterilen tedbirlerle balamaz Sonra beyi,

burada

grnte tersine

Ba vergisini Cizye ise,

d e n geri a l y o r m u gibi d a v r a n r . G e r e k t e , y a p t a y n e y d i r : T o p r a iltizama vermesi, m l t e z i m d e n para a l m a k iindir. r u y a para o l a r a k t o p l a n d n a g r e , onu t o p l a m a hakkn cizyedarn elinden

a l m a s g e n e para a l m a k i i n d i r . drmaktan cmb

Bu

hususta

miri

mal

babas, padiah para

kan-

kolay ne var? Cizyeyi balar:

ha cizyedar "kol" toplam, ha

mukataac babalarnn

"kol"... "Ferman Ali" kendiliinden "isdar" olunuverir. Ve

a) Cizyeyimukataacnn

toplama

beratr.

Malikane Bay,

"sahibi" Kendi

devlet

iinde-

ki nfuzu sayesinde, padiahtan sin i s t e m i y o r . B u k a n u n i d i r . b) Mukataacnn ba v a r .

bir f e r m a n k a r t r .

malikanesindeki

iftilerin cizyesini kendisi toplayacaktr.

m a l i k a n e s i n e y a b a n c eli gir-

P a d i a h f e r m a n ie bir m e r u i y e t ekli v e r i r . Malikanede 10 bin cizye verecek

cizyedaria

uyumas:

M u k a t a a c , c i z y e d a r d a n y a l n z iki ila bin k t alr. V e c i z y e d a -

r a e f e n d i c e bir g z k r p a r . C i z y e d a r n e d e n i l m e k i s t e n d i i n i " l e b d e m e d e n l e b l e b i y i a n l a y a n " c i n s t e n d i r . O n bin y e r i n e iki ila bin ba v e r g i s i n e y e r d e n k a n d i l l i t e m e n n a a t a r . O iini bilir t a k m n d a n d r . sizde! lar, O zaman cizyedaria 10 anlamalarn ve ta neye yarar? cebine atar. bin M u k a t a a c ne y a p a r ? katndan fermanO n bin k i i n i n y e d i v e y a s e k i z binini c i z y e v e r m e k t e n h a l a s m e d e r ? A d a m padiah Hayr. beratlar kartmann zahmeti reayasndan 7-8 bin Burada ktlk cizyeyi artk kanunu M u k a t a a c , g e n e tedrt be misli

basndan, zararna vurgun!

ktlk para toplar. Yani, szde cizyedarn Bir k a l e m d e hak g t r e . . .

Para beyi cizyedarn soygunu:

ca s u s a c a k kadar aptal Bu ne biim nk: acnn

Peki

siz,

cizyedar,

elinden

mamas susuyor.

alnnMukata-

bir b e b e c i k m i

sandnz? Halbuki cizyedar

k e n d i s i n d e n g z g r e g r e 7 - 8 bin k t l k c i z y e y i v u r m a s n a s e s mucize? Mukataac byledi mi y o k s a ?

kartmyor.

Merak etmeyin. a) kd

Cizyedarn
sepete

hibir zarar yoktur:

atacak deildir.

Mukataacnn Sadece, darda bin reaya bire

geri

verdii

6-7

bin teki

malikane m be

iinde

olmayan

" v a h i " d e m e k m m k n s e , yle; sip g r e c e k t i r . Peki Kendisine 20-30 srf

kalan "sahipsiz" iftilere k a l y o r d u ? te, vurgun

mna-

mukataacbabas

nn t e p t i i 7 - 8 bin k d o n l a r a l e t i r e c e k t i r . cizyedar, mukataacnn birinin gnln yapmasna hayrna m kuruya raz o l d u ? E l b e t d e i l . kartan Bir k e r e m u k a t a a c gibi p a d i a h t a n d i l e ho e t m e k z a n n e d i l d i i "berat kadar kuru

yince ferman

bir h a y r ii d e i l d i r . insann mukadderatn erif" elinde tutan Fakat... "Hem su orta olmak, yabana atlr marifet midir? brokrat fiyatn ne

Be t m e n l i k alan bir k u m a n d a n l a

b) Cizyedarn yal kr da ye, hem yedir!" Mdr bey, mukavele yaparken,

vardr.

Osmanl

demi?

mteahhitle odun

y k s e k t u t a c a k bir bir y e r i -

katip efendinin

odunlar tartp teslim alrken

n e be y a z m a s n e l b e t ho g r e c e k t i r . A a l a r n dal

b u d a k t a r a f l a r n , bir-

ka y k n d e k a n t a r t u t a n o d a c n n e v l i i n e g n d e r m e s i n e k i m s e s e s karmayacaktr. let k a n u n u n a kataac iki Bu, b y l e g e l m i b y l e g i d e c e k t i r . O k a n u n l a - e r i a t a , d e v ne hacet. G e l e n e k ve g r e n e k kanun ile beride " k a i p " ettii be, o n iin

y e d i , s e k i z bin k d n a c s n be, o n misli k a r t r . r n e i m e y d a n d a : M u bire be kr e t m i y o r m u ? O n a kazanmazsa yaayamaz. C i z y e d a r ise kendisinden bu ii uyan c i z y e d a r da en aa nk, maada misli k a z a n b u l m a l d r . kere fazla vurgun yapar. Hatta daha fazla... C i z y e d a r , m u k a t a a c d a n en az m u k a t a a c y a l n z nefsi bin Mesela: buyuruldu, ubudiyet, erbir y e r i d o y u r a c a k t r .

Eer oralar d o y u r a m a z s a , 1- Devlet zmreleriyle c a i z e gibi 2-

baaramaz.

toprak
Kredi

beylerine-.
bulmak iin

Hara, kefilleme,

bir y n s u s p a y l a r

datacaktr. sarraf gzetesi,

Tefeci zmresine-.

bap v e z e h a p ( g e l d i g i t t i ) 3- Serseri gerilere ve susi gnlden bir o r d u syla

masarifi deyecektir.

"Di

Kiras"-,

verecektir.

Cizye

toplamak, tam Bunun isyan

alelade manaiin hubir s r

v e r i l e c e k bir v e r g i y i sefere srlecektir. kurt ise,

almak deildir. Cizyedar, saldrr. byle bana Toplu

Kelimenin

bir a p u l c u l u k t u r . Y a n i kylnn bana

halk zorla talan gibi

edilecektir. bir

toplayaca alay

evbala

karsnda nnde Ciz-

devlet vardr.

Tek tek kyller alayn

bir a v u s e r s e r i soyulmaya

her v a k i t , t e k i l a t s z l k y z n d e n yedar o serseri

ezilmeye,

mahkumdur.

besleyecektir. baka, bu masraflarn bal masraflar haris top-

te, c i z y e d a r , kendi hak ettii p a y n d a n da gene kylden rak b e y l e r i n i d o y u r d u k t a n s o n r a , o bal i iin, s e r s e r i e v b a n rol kesim

kartacaktr. A n c a k a devlet zmrelerini ve

hem kendisine ye-

n i bir k r k a y n a y a p a r , h e m d e a r t k h e p s i n i n e k m e k l e r i n i k e n d i s i v e r d i da, erefli devlet a d a m l a r n n ve hakemi dzeninde byle keskinleir: d a , asl t o p r a k b e y geer. V u r g u n c u lerinin de yava yava velinimeti durumuna

sermayenin

"O/ rultu, son la

let"

kazann ballk cizye

cizyedarln creti, ve sahipsiz izin kesim

kamudan ve creti kefillik

alncaya ve

dein sarraf pay, miktar ne

verdii gidi geli

har, o

buymebDev-

masraflarn,

olarak o
Keza) Birincisi:

toplanp, ykleyip

kadar karsa
("Nizam

kazann

reayalarna

datr."

[57]

Netice? Sosyal

Meydanda.

hayat b a k m n d a n ,
Bu her g z e

halkn, ak

bilhassa bir e y .

kr n f u s u n u n her

ya-

man syla

ezilip soyuluu v e y e r i n d e n "yerlerin esiri"dir.

Sosyal da beye

yurdundan batan

oluu.

A r t k ifti

manabizzat

kincisi: yani

siyaset b a k m n d a n
kurtulu bal gzyle olmayan

derebeyleme bakmasdr. kyller,

prosesine, hem

halk ynlarnn mukataac

Gryoruz.

"Bi sahip"
cizyedarn,

"sahipsiz"

hem toprak beyinin ve dolaysyla en olaanst apuluna urarlar. hipsiz kaldk", "Allah feci-bezirgan sermayenin

btn devlet cihaznn ve asayisizliin Hal kyl a z n d a sk sk r a s t l a n a n "sakayna budur. Tekyl, ister yakasn kurtaramayan

bize bir s a h i p g n d e r s i n ! " l a f n n zulmnden bir s a h i b i n ,

istemez ehvenier sayd tna ban s o k m a y a

bir m t e g a l l i b e n i n

b o y u n d u r u u al-

koar:

"Deruhdeci

habisileri"nin ana der:

"Mslman muhta luk lar

[58]

olmayan bir ylda kt ve

urar.

kylnn e/de kimselere

ve

ocuklaryla,

gece brakrlar.

gndz, alp, harap Bu

a onlar

ve o-

alp

ettikleri

rnleri bu

dk bedelle biareleri soyup

ocuklaryla da
("Nizam

ktlanmak zorunda
Mtalaat"A. T.

melun-

agzllk
heyelana

rvet hrsyla

etmeleriyle"

Devlet Hakknda

Hediyesi) saltanatn toprak

temeli 31-

ehirde Tefeci-Bezirgan Kk Sanayi ve retim

Sermaye Zmreleri

Kesim dzeninin Yahudi "Dolab" en ile a y n kesim faresinin

Nasi v e D o n n a G r a c i a kye geldiini mnasebetlerinin

Mendes Kumpanyas ve iine d dahi,

zamana dmesi, ehirden bezirgan

miri t o p r a k l a r n d i r l i k d z e n i

gsterebilir. Avrupa'da belli

r n irad e k l i n d e n ne girii, e h i r d e k i gider.

p a r a irad e k l i n e g e i t e , s e r m a y e n i n

kr e k o n o m i s i -

bir g e l i m e s i y l e a t b a kapitalist toprak ba-

F a k a t bu, A v r u p a ' d a , m e s e l a ,

16. y z y l n g i l t e r e ' s i n d e o l d u u gibi, (Marks); bir r e t i m d e i i k l i i

"Kapitalin
his lizmi

ziraata

gdc

olarak girmesi."

iradnn oluu, para konusu

irad

d e m e k deildir. nk hadden ar son

olmamtr. gelimesi, Trkiye'de kapitabile bozup geridevirlerinde, byle: mevcut retim yordamn

Tefeci-bezirgan sermayenin gelitirmek yle dursun, Tpk Roma letmitir.

Cumhuriyeti'nin

"Tccar gelimidu-

sermayesi, ti."
Fakat

para "E/
M.

ticareti
Kapital c.

ve
III.

tefeci sermaye kadim

F.

en

yksek ok

dereceye daha
idi. Bunu

imalathanesi

ortalama
36.

ekilden

aa

rumlarda" (K.
devrinin

nkapitalizmden)

Kanuni

ehir esnaflnda bal

grebiliriz. K a n u n i d e v r i n i n k k e s n a f l a r da, p h e Fakat bezirgan-tefeci s e r m a y e n i n kyde yaHatidi.

B t n o r t a a e s n a f l gibi, siz l o n c a t e k i l a t n a

ratt s o y g u n u n v e p r o l e t e r l e m e n i n e h i r l e r e nasl i d d e t l e i n s a n a k n y a ratt, o n d a n s o n r a O s m a n l p a y i t a h t n n btn s i y a s e t i n d e n anlalr. ta bu olu y z n d e n yenieri oca, tam bir e s n a f l o n c a s n a dner.

"Para

kazanmak ile yenieri

iin ocana

stanbul'a

gelen

tara

genleri, yed/erine

bir bir

sanata

slk

(katlma)

beraber,

hemehrileri

tarafndan

"suffe"tezkeresi
eref: No: 1332,

verilerek
"s40)

geirtilmek allm

olmakla... "

(Abdurrahman Mecmuas,

tanbul'da

Ekulat M z a y a k a s " Tarihi O s m a n i

Ayn

aknn gene daha,

Kanuni devrinden retimi

itibaren salam

lonca teki-

lat v e g e l e n e k l e r i n i tuu grlr. malar tahditleri ba g s t e r i r . konur.

zorlad, Ve

bir e i t g e l i i g z e l birtakm l ve

serbestlie sokevsaf kaytlar,

O z a m a n , btn ortaa A v r u p a ' s n d a grlen devlet karmetalar zerine

"Hasrclar zere dimden olmayp

eer ve

tul

ve bahasn

arzdr
diyen

ve

eer bahasdr. edip serir'i

Kadimden ekva
bu aykr

ola

geid byr"kad-

dahi ziyade
hkimler, lonca en

etmein
zl hareketi

dm ki" (7 e v v a l olageld
zenlemeye alr.

973)

dikkat edilirse, disiplinine ulatrma, fiyat iin da,

zere",

olmayan ile a r a s n d a

O zaman, Avrupa na yalnz Bu,

ksa

skdar'la iki kiiden

stanbul 1 ak-

a r a s n d a k i k a y k l k idi. 9 7 2 ' d e b u

ie d e e l

konulup, skdar kaykl-

"krkkayk mukarrer" k l n r .
nne gelenin gelen

Ve t a m a

e h e s a b y l a t a y i n e d i l i r . V e bir k a y a edilir. Tekirda'ndan k i r e m i t ii iin

12 kiiden fazlasnn binmesi y a s a k k o n m u bir t e d b i r d i r .

kayklk y a p m a m a s

de, gene 9 7 2 ' d e e m i r l e r kar:

"Gncek

derilen kiia

kalba tar

muhalif kiremit katmayup bey'i

iletip

gnderilmeye

ve

ana

kanmayp

ettiriimiye."
bir r e t i m kolu

F a k a t bu t a h d i t l e r i n en olan d o k u m a c l k t a g r l r .

m a n a l s , s t a n b u l ' u n en g e l i k i n

18 Sefer 972 gnl h k m d e unlar okuyoruz:

"imdiki ak larnn
lardan

ma ide g/abdan
yalnz:

mahruse'i ve

mezburede zapt saf

gre

seraser oiunmayup etmeyp

bu

ve

ahnik

ve ve ake yz

zerbast hadiaya kullanur tezgah cmlesin

ve

ku-

ilenen

tezgahlar oaiup ibriimlern

hesaba

(kontrol

edilmeyip) bulunmu.

kumamubaser
Bun-

envai hile muamele ile

ettikleri"grlr. Y a p l a n metmui rar edp ve karrer mam ve ma/dar kuman tezgahlarda nihayet

i iin

318 t e z g h

"Sahiplerinden olup yarar

kirac itimat ne ve

ve

oimayup mukardefedp mudamta-

olunur

stadiardan ve miri

(kararlatrp)",

"maada ilenen
da

kadar tezgah manzum kuman akn

pekitirilir:

var ise damga

zikroiunan olan ola

ahvali tamam
yle

mazbut olmak iin vurulup "Her seraser ki iienp

altunlu

gasz alnup satlmaya." Fiyat otuz be

Gene gze bilhassa 1bsleri

aitundan

olmaya."

iki e y a r p a r : says mislinden fazla artm. ilerinde m u a m e l e ile a k e k u l l a n r " k i m s e l e r i n t e e b maldar" deildirler. disiplininin Kanuni Srma kiralayarak veya para d n kyden

Demek "meru" saylacak tezgh ile. Bu kimseler, " m e t m u l ve Bu, sk Bu lonca

Nasl a r t a b i l m i ? "Kirac v e y a alanlarn

te i k i d e n f a z l a s , a n c a k t e z g h

alarak i y a p a n l a r d r . ehre

d e v r i n d e n e hale

girdiini g s t e r m e y e yeter. bir a y l a k l a r o r d u s u na s o k m a y a balad

ancak tefeci-bezirgan sermayenin;

srp getirerek onlar

ehirde "kirac" durumu-

ile izah e d i l e b i l i r .

2 - Bir s e r a s e r 3 6 a l t n .

B u g n k p a r a ile ( a l t n 4 0 l i r a d r )

1 4 0 0 lira!

Bu

p a r a e s n a f n k a z a n s t a n d a r d n a bir r n e k s a y l a b i l e c e i gibi, i m d i k i m a n t o ve p i k a p - r a d y o y a ta k a r t a n n nasl a l a r Tefeci-bezirgan ehir efendilerini 2- ehirde sermaye kydeki iine a l d n d a g s t e r m e y e y e t e r . alanlar soyup soana

krk

bir l k s n , z a m a n e a a v e p a a l a r evirirken,

de lks yolu Bezirgan

ile h a r a c a

balayacaktr.

Zmreleri hi d e

B t n b u a r a t r m a l a r m z g s t e r i y o r ki, b i z d e , " d e v l e t i y i z " iar yeni bir e y d e i l d i r . bu temeli mparatorluun andran byk toprak temeli sermayenin Bu miriliin yannca, caretin bezirgan "miri"likten birinci

miri a r a z i y e d a bsbtn devlet manas: Ti-

uzak kalamayaca

kendiliinden anlalr.

derebeyce ve

mtegallibece yrmesi

demektir.

Gerekte

k o n t r o l , t p k miri a r a z i s t n d e k i b e y t l m a l i n r e k a b e s i g i b i , e k i l d e n ibaret k a l r . A s l t i c a r e t i k o n t r o l n e a l a n d e r e b e y v e m t e g a l l i b e d i r . birle, me Osmanl ticaretinin alan devletilii, derebeyleme konan balay kesim halk ynlarn ve krna bakmndan, snflar zararna tefeci-bezirgan Baka taevirile soyup soana

sermaye

kaynam

mtegallibe,

bir d e v l e t i l i k t i r .

Z a m a n l a t i c a r e t e kar yut devletiliklerin genel de helal s a h n e y e kar. dedii olan kar ne kar eitten devleti, kar Kyl kan

k a y t l a r p h e s i z , d a i m a o l d u u gibi s o ile; halk k o r u m a k hedefini mtegallibeliin balamas, gtmekle aldzeninin ve hayat

anlara dar getirmesi y z n d e n , nce sosyal dzen

byk ehirlere doru, siyasi asayii

Marks'n Vagelfrei her e y d e n sermayeye gzetmek zorunda

babo proleterler akn

s t a t k o s u n u v e idari, hazr

her y e r d e

n a z r f a k a t elle t u t u l m a z t e f e c i gtrr. Bilhassa

d e i l s e bile, zaman zaman

bari d a h a g z l e g r l p elle t u t u l a n t i c a r e t s e r m a y e s i zaman tedbirler almaya kararlar alnr. mesela Kanuni d e v r i n d e ba ve z m l e r e kadar madrabazlara

zaman

Devlet mdahalecilii, yaylr. Kad efendi:

"Gerekstanbul Her sene turu

civarnda, zmlerin

gerek

Marmara ederdi."
332,

sahillerin(Ah -

deki balar ier iin

met

da

tefti

eder. Ksurunu
aesi

bir miktarn istimal

Nisan

gayri-msiimNo: 37.

arap

yaptrr.

ve pekmez iin

Refik.

"stanbul'un

ve Ahvali Ticariyesi" kar, alm fiyatlarn

s.38-39) resmi

Fazla a r a p l a r a da tuz attrrd. madrabazlara yerinde tesbit eden (bor senedi)ler verilirdi:

stifilie ve

"temessk"

"Madrabazlara ruzi zere mu yazup

tarihli

baldr, temessk

mahzen

ettirmeyp tahmil edp

Kefe

ticaret herkesi

iin ne
4

varanlara sa'i ile

Zilhicce

narh
961

a id urup ellerine
bunu

dahi gemilere
gsterir.

aiundun-

virp" d i y e n

kadsnn

hkm

Fakat, bilhassa

birinci v e halk t e k i l a t

ikinci

cihan

harpleri,

hemen

her m e m l e k e t t e g r l e n ihtikarla mcadelenin akbetlere dizginsiz hangi

d e v l e t m d a h a l e c i l i i n i n ve istifilik + o l m a y a n geri ulatn ak ak gsterdi. ranlk ve u u r s u z ca tici v e i d a r e c i l e r i n a h s i , keyfi kendiliinden anlalr. ehir ahalisi

madrabazlk +

bezirgan

rejimlerinde andaki

B u g n g z m z n n d e g e e n o l a y l a r n , o kamnasebetleri bsbtn insafna kalm dzeninde, iin nasl g e m i a z y a alaKanuni

ilk b e z i r g a n

Bezirganca devlet mdahaleciliinin yalnz tkede y a p l d n a g e n e harice k a r m a y a

iin d e i l , d e v l e t h a z i n e s i

d e v r i n d e a h i t o l u y o r u z . 9 6 7 , 9 6 9 , 9 7 2 / 1 5 5 9 , 6 1 , 6 4 s e n e l e r i s i p a h i l e r , rea y a v e h a t t a e v k a f , hele m a d r a b a z l a r , b u d a y H k m e t bunlarla savar. 16. a s r d a c i h a n fideliklerinin Bu pazarnn teekkl balarlar. harice buday karma t e e b b s A v r u p a ' n n ile z i r a a t t a t e e k k l e t m i kirac ifti haline g e l m e s i n i icap e t t i r e n mb i z z a t d e v l e t b y k z a h i r e sat-

arabuk ziraat kapitalistleri

him d n m a l a m e t i d i r .

Fakat O s m a n l l k t a ,

cs o l d u u n d a n , M s r ' d a b u d a y n (... ) 60 p a r a iken 30 para d n c e d e v let ie k a r r . ki c e m a z i y e l e v v e l 9 7 2 ' d e y l e bir h k m k a r l r :

" nihayet
gun

senenin
geim)

terekesinden verile ve ki

furuhat birer

(sat)

olunursa olup, reayaya

fi

bade sa'ti

45 paraya maiet
(uy-

krkar paraya

altun

haza ne'i Msr'a

zarar mrettep

olmak lazm

gel m iye".

Y a n i b e z i r g a n d e v l e t i l i k de, b u s e f e r , (...) f i y a t l a r y k s e l t m e y e k a l k r . K a n u n i ' d e n iki y z y l s o n r a , zirganlnn 1162 hangi durumda (1729-1748) yllarnda 18. a s r n ilk y a r s n d a , e h i r ve k a s a b a beolduu, mesela, "Cihannuma"nn Bartn' 1142 ve bize

y a z l m olan Kereste pazar

"i/avesf,

anlatrken

a z o k s a d k bir l e v h a i z e r .

h a k k n d a u satrlar okuruz:

"Kadve bezirgan kin her biri

mft bir

ve

stanbul gmr brahim Paa istiare

tarafndan vaz
86,

bir edp ve

adem sakin

oturup olurlar. dahi

ve Laken'ti-

geip

metalar

hatifine
say

mtegallibeye olur." (lk

mhtadr

serdarlar
mays

lerinden bir melun

Mecmuas:

1940) kad, mf-

1- D e m e k bezirganlk en t ve stanbul g m r k s ratmtr. 2- Bezirgan dr v e " d a h i

ufak k a s a b a l a r a

kadar,

kendisine

huzurunu temin eden

birer istikrarl

pazar ya-

h e n z " m e l ' u n " kii s a y l r . A m a bir m e l u n " u

bunlar tekilatl

melunlar-

kendilerinden beraber,

"serdar" olarak tantmlardr. gibi d e v l e t m m e s buluistiareye

3- Bununla sillerinin nursa rol

kad,

mft, gmrk memuru g e n e " h e r biri

ne olursa olsun, serdarl tekilatlar bezirganlardan

ne kadar kuvvetli

bulunsun,

bir m t e g a l l i b e y e

muhtatr." Bu karakteristik, Osmanl bezirganlnn sosyal d u r u m u n u az ok gs-

terebilir.
514

Fakat,

asl

bir y a n d a d e v l e t i , iinde t u t a n

br y a n d a geni halk ynlarn b e z i r g a n tip, mubayaacdr.

kskv-

rak elinde t u t a n kudretli sini d e a v u c u 3-

bezirgan z m r e , yalnz ehri deil, kalburst

ky e k o n o m i -

Mubayaacyan

(Kadim

Mteahhitler) devlet mteahhidi kyleri demektir. Mlky-

M u b a y a a c tipi, zirgan zam misli sermaye

derebey dnyasnn olan

t e z i m v e c i z y e d a r l a g b e k ba iftiyi ller e h i r l e r e a k n kan banlar ederler.

bir n s e r m a y e z m r e s i d i r . T e f e c i - b e yoksullatrdka, iinde, on ehirler muazbe, yirmi

"yerlerin esiri""yapp

Kyler sszlar ve dalrken, ki y z y l

halinde kzarp ierler. ii y a p a m a z dzeninde szde nasl

kalabalklarlar.

B u k a l a b a l k l a r b l n e c e k , d e v l e t k e n d i e l i n d e k i hum? Dirlik d z e n i n d e icap e t s e y d i bile o n u y a p a m a z . erefsiz bir i bezirganlatn erefsiz Kastsayar. gene istese

dutsuz rn lam Ama,

gelirleriyle bu

belki y a p a b i l i r d i . gerekte,

Fakat kesim bezirganl frsat

st t a b a k a ,

" m e l u n " ve bal bana

bulunca,

L t f P a a ' n n A s a f n a m e s i p e k iyi a n l a t r . ramamas altndan prensibi, devlet adamlarnn izah d a n z i y a d e , b i z z a t o ie - h a t t a L t f girimi olmalaryla

H a t t a d e v l e t i n i k t i s a d i i l e r l e ubezirganl bulmalarn-

P a a ' y l e m e t e l k i n v e r i r k e n bile- e l st t a b a k a l a r t i c a r e t i n v e t e -

edilebilir.

f e c i l i i n t a d n o k a d a r a l m l a r d r ki, a r t k o ii, e l l e r i n d e b u l u n a n d e v l e t e yaptrtmazlar. s, para B u m u b a y a a c l n m a n e v i s e b e b i de, m a d d i s e b e p de, d e v rnleri ilk e l d e n t o p l a m a m a letin a r t k d i r l i k d z e n i n d e o l d u u gibi f a z l a irads d u r u m u n a g i r m e s i d i r . bu sebeple bir k e r e doan mubayaaclk, zamane apul teki g b e k bal btn kaegibi Yava

u v e y a kardeleri zanr.

cizyedarlk ve

m l t e z i m l i k gibi,

sermayesinin ile ie balar.

iktisadi ve ekstra Hazer'de yava halkn al v e r i mubayaac Devlet l'nn hem

ekonomik smrme,

meziyetlerini fazlasyla hazinesine de sokar. btn halk teslim Kyde, akranlar eder. alc

ehir nfusunu

beslemek zarureti gibi, geirir. devleti,

b o a z n a att da

penesini devletin

hir n f u s u n u n g e i m i n i e l i n e a l d alanlarn inhisarna ipin s e r m a y e de, y u k a r d a seferde

imparatorluun Bylece, aada

hususi ve resmi s l k gibi artk hem emer. kyde, sfatyla haraca bir

hazarda,

ucunu

mubayaacya klcna dner. satc sfatyla

Osman-

m u h t e e m top sakaln ehirde ileyen apula Artk Osmanl uratr.

eline geiren ehirde

mubayaac,

iki y z l A c e m

retmenleri balar.

tketmenleri

mparatorluu, tepeden trnaa sistemi iindedir.

kadar dizginsiz

tefeci-bezirgan

smrme

Hazer'de yaneti

(bar

zaman)

apul: binasna kat ziyade ve itir canib'i ve miriden niceleri mubaya dahi emakn' ve hibaide-

"Devleti Aliye takribiyle

mirianbariar , drt

den rilen murlar lede zular rp rtrp seyr'i neleri dahi rine
da

(mekndan bahasnn dahi bir kile olan ahz gngun sefaine dahi reisler su esnai (zapt) dkp reayadan

uzak) katmerli

nakil reide ve

etmeleriyle, olup, bu

yalnz cmle nasi hemen saman irsal intifa

cret nakliyesi ile ekser olan eziyet kileyi alt ve arpa

miriden on

vemekimevgt-

mubayaaya vehile ve kendu

mcerret bal kile

tama' ile

hamlarndan reaya akesini hileden asitanei hamulelerinin mada

(A.T.

m utad cevru on

dem'i kanaat ziyadesinin

fkarasna ahz sonra bir

tedbiyl

edp

yedi kile ve

eylediklerinden mau eyieyp beyi ziyade "semid

"Nizam

baka, (kark) resai ve gelmek

Devlet

kendieri haramuk kahnatl sefain bir iin ve hazmiktar... zem-

reayadan

eyledikleri saf ve (rengrenk) tahmil ve rahde

cid hm taya saadete

mikdarn ile

eylediklerinden gerei gibi hasta ifsat olur.

etmeleriyle" halk
Hediyesi

mertebesinde

teaffin"onlar yemekten
Mtalaat") Gryoruz. lya bu nevi maz. gider. Ve

Hakkn-

Buna "apul" d e m e k t e haksz saylmayz. Al veri vur abahalk it dalam Kesim keiye dner.

Devleti Aliye
eline

"canibi miriden
Neden Niin has

mubayaa

hususuna

mecbur"olduundan,
a kalr.

mubayaac

der.

mecburiyete dm? ahsna ",

dzeninde devlet ticaret y a p a m a z ! Bu snfn, O s m a n l alarak istifilikle, karr. Onda cemiyetine

y a p a m a z ? n k t c c a r snf drt kattan

mnhasr rneklerinden ziyade" satn mirinin

m u b a y a a c , y a p m a d k marifet brakuzaklardan nakliye bir h a k k v a r k e n , kara-

bahanesiyle fiyatlar

birka katna Bu

" b a l u k i l e " d i y e k e n d i u y d u r d u u l l e r l e o n d a 3 ila 4 d a h a a l p , " r e a y a f k a r a s n " yar y a r y a alar. muk kartrr. kn t a l i h s i z l i i mn s a t a r l a r , bu kadarla da ald t e m i z b u d a y a , a r p a , s a m a n , Zavall stanbul'a yollar. bir k s m n b u d a y n , y a n i e k m e k y i y e c e k halbir ksGe-

bitmez. Yolda g e m i c i l e r de b u d a y n

k e n d i a m b a r l a r n a a t a r l a r , bir k s m n y e r l e r . kalr. T a m derebeyvari ekstra iddia

ri kalan eksik k m a s n diye buday su ticaret s m r s rr. Sermayenin hak rahmeti halkna "namusuyla" de ancak smrge "diten trnaktan "Binam versin: layk g r l e n

ile s l a t r l a r v e ilh.. B u r a d a n o r m a l apul ve kapitalizmalr y o szde btn ekonomik soygun edecei

kazandn

a r t t r a r a k " y a p l a n "en

ilk b i r i k i " b y l e y r y e c e k t i r . kadar mantk ve itisaf d

Defterdar erif Efendi"

istedii

Seferde "Seferde fukara ile ba ve bir senede deve

apul: ve hazerde kaldrlp rayiayie beygir yle ve mubayaat

(satn alma)

ve kendi bin

mrettebat akesi/e Ve keseye

klliyen tedarik aradzlr.

zerinden

cmlesini zahiresi satn

Devleti Aiiye be bin keseye almaca

seferin

dzlr.

kezalik be

Cmle dan olan reaya etmek otuz bin rap mamak

on krk akeden

bin elli

kese bin aladr. hazain'i Faraza On

ile kese

matlup karyor.

(alacak) duran

hasl akenin ve bin kese

olurken, ma i i nema
hazinesi)

bunlar iin amirede ticareti Onun ziyade tedarik olup vaz ve

reayamevcut olmaz. iin ise olunmuhafaza

Reayann nema
(devlet

cizye i

Hazinede durmayp suitaniyeden sefer bin kese sefer

Reayann

akesi bo maln, lazmdr. o i sun. kabildir."

daima, iin ile olsa

tezayyt eder. kese

yirmi elli bin reayann

olunacak yed

kazanlm

memaiik ha-

olmaz.

Krk sene
("Nizam

bir yumurtasna

Devlet

Hakknda...")

Devlet alsa 5 cek.

bir m a s r a f e d e c e k . T e f e c i b e z i r g a n s i s t e m i a r a c y a p n c a 4 Devlet y a p s a hem r e a y a n n "bir y u m u r t a s n a " zarar g e l m e y e iki, misli pahal, " k o k m u " u n u ehir halkna,

masraf ediyor.

Mubayaacyan

y e d i r i y o r , h e m k y r e t i m i n e t r l " e z i y e t " e d i p iki m i s l i z a r a r v e r i y o r . y le iken, " d e v l e t " y a p a m y o r . yapyordu. usulle O byk seferleri balyor, kendisine H a l b u k i o n d a n iki y z y l n c e b u n u p e k g z e l bu usulle t u t u y o r ve besliyordu. dost ediyordu. BASAMAKLARI (toplum mlkiyegibi, soskadar keskin ve Reayay bu

Osmanlla

VIIIKesim tinden yal yap

KESKN

ORTAA

SINIF VE T A B A K A

dzeninde topraklarn mlkiyetine ilk k u r u l a n doru sermayenin

bir e i t m e n k u l l e m e s i tanabilir ilemesi gibi, hale gelmesi) zerine,

kii da,

toprak ekonomisi imdiye

iine t e f e c i - b e z i r g a n

iktisadi yap

dirlik d z e n i n d e n belirdii

bambakalar.

sylediklerimizden aka ortaaa has en

artk burada snflar en

hoyrat ekilleriyle

basamaklarlar.

1- Alt Altta:
balca kyl

Tabakalar
Bildiimiz tek biimli, tek paral byk alan Bu retimden ifti ynlar, biraz

retimi, toprak retimini

baarrlar.

her gn

daha azalp daralan geim vastalarn g kurtarrlar. mlkiyeti" eklinde tipik ufak iletme ziraata, kisi o r t a s ziyade kylerin dalmasna talist retim ekli"ne v a r a m a z l a r . snf f a r k l l a m a s n d a n doru giderler. aya) gitgide bilecek mukadderatlar Osmanl rak klesi) haline Bunlar Osmanl tabiriyle

Bunlar, ne "serbest

ne de ziraatta "kapive nfus azalmasna (ifti: re-

b o c a l a y a n z m r e l e r , t a m bir

r e a y a s , bir k e l i m e ile, t o p t a n i f a d e o l u n a Bu safhada yani tam "yerlerin esiri",

birlemi kyl snfdrlar.

toprakbent ( t o p -

girerler.

2-

st

Tabakalar
devlet zmrelerinin sarraftan kodamanlarn da iine a l a n v e dirkarakterli

stte: S i s t e m i
likiden

mukataacya,

mubayaacya

k a d a r eit eit

v e b a s a m a k l s m r e n g d c t a b a k a l a r , st s t e Babil lirler. payn Bunlar, retimden alrlar. Kyly her gn

K u l e s i gibi y k s e evirirler.

biraz d a h a g e n i l e y e n ve o a l a n arslan

zaruri geimine kadar soyup soana

H-

kim enlerin

snflar
Marks

halindedirler.

"bilhassa de Epikr

bezirgan ilahlar gibi,

kavimleri, yahut
c.

ancak Leh
4,

kadim
der.

cemiyet
Kesim

intermendiYahumesaBildzenine

cemiyeti
S.85J

mesame/erindeki
cemiyetinin onlar

diler gibi mevcut idiler." ( D a s

kadar tefeci-bezirgan meleri hassa iinde, hkim kl

Kapital:

I,

s e r m a y e de,

ancak yle, O s m a n l m i k r o p l a r gibi beraber,

diplerinde

kirle g e i n e n

mevcuttular.

zmreler onlarsz

olamamakla

kendilerinden s e r m a y e birhaline girdi. nk, toplu-

d e s a y a m a z l a r . H e l e i l e r i n e a s l a a l a m a z l a r , d a i m a d l a r n d a , a y r , kirli bir e y gibi t u t a r l a r d . denbire tekmil Sosyal yapnn Kesim dzeniyle kaplayan beraber, tefeci-bezirgan gizli kuvvetli karakteri damgaland. cemiyeti biricik maddi

alnna tefeci-bezirgan kendi ne

m u n t e m e l l i geliri o l a n t o p r a k g e l i r i n i m a y e idi. T o p l a d k l a r n Alt snflardan olsun, dank, llamada da neticeli p e k ileri

ilk e l d e t o p l a y a n t e f e c i - b e z i r g a n s e r -

k a n u n l a r n a g r e p a y l a t r a n g e n e o idi. kadar sosyal farkllamaya ibaretti. Kyl, esasen tefeci-bezirgan uram olursa iindeki farkretim tarznkeyfince kesip stbu zmrelere do-

kyllk, giden

biimsiz

b y k bir h a l i t a d a n unsurlar,

ru sivrilip k y l l k t e n bien ve t o p l u m a

kopuuyordu. T a b a k a l a m a n n sosyal mana ve

bir rol o l m u y o r d u . H a l b u k i , b u m u a z z a m y n istedii idiler.

biimi v e r m e k t e serbest g r n e n Osmanl toplumunun

tekiler, gayet ok ve eit eit b a s a m a k l s t t e k i iletici v e s m r c t a b a k a l a r n lme ayrabiliriz: Tefeci-bezirgan den anlalabilir. den proleterlere rumdur. karlk, ta Baba unu ehirlere akn ramen 1-

i n c e l e m e k iin, n c e iki b y k bst s n f l a r . durumu (babo, ok kendiliinkan helal) mah-

Devlet z m r e l e r i , 2- Asl hegemonyas altnda iyi kt

alt s n f l a r n

ehir esnafnn eden

bir l o n c a s v a r d r . izafi az

Lonca, kyleredebilir. tarikatna

Marks'n tabiriyle vogelfrei nisbette,

tutunabildii

himaye

F a k a t asl b y k a l k a n y n , k y l k i t l e s i , h e r t r l fiili t e k i l a t t a n Geri Hac ilk z a m a n l a r , Bekta Veli'nin mthi kyl bir n e v i mesela Ahi Evrann esnaf loncas ky Bektailii, tekilat vard. O yzden en

Fakat bunlar, ldrc vuruhkim idareci baka

shak zamannda

balayan ve Seluk saltanatna isyanlar y a p m l a r d . harp geri kalmadlar. kanun keiliine eviren Hac

indiren

zmreler Bektailii zi silahl

yenierilikten

her y e r d e s o y s u z l a t r m a k t a n bankn ekerken,

Devletin

byk merkebir g n a h

kuvveti yenierilik, " P e y g a m b e r i m i z kylerde Alevilik daima Daima

Bektai V e l i " diye gl-

d, a h l a k d

ve mnafklk sayld.
518

gizli, y a s a k bir t a r i k a t o l a r a k hor g r l d . V e

hibir z a m a n Bektailiin mad.

kyn

kendi

u f a k t e f e k i ileri d n d a , d n y a hele devlet politikasna el

meselelerine beki-

karmasna, iin

a t m a s n a gz y u m u l O yzden, esnafa

Devlete asla t a n n m a d .

Esasen Anadolu dnda, "reaya"nn g e n i bir t a r l a n n -hal

yk ounluu ni bile

B e k t a i l i k d i y e bir t a r i k a t d a y o k t u . ister i s t e m e z t e k t e k baakl onu bir t e k d e m i r d e n kaldlar. da Eski dzeni Ama Kesim

nisbetle kyl ynlar kadar kalabalkt! biebilirdi. kullandklar keyfince

orak d e m e t d e m e t kesip bugn arz" kalbuidealist toy ilb " s a h i p yanlar kar ve kar yle,

zerine kyller bsbtn kesimcilerden maceracs, geni geri

tabirle-

"sahipsiz"

dirlikiler artk kalmamt. mamt. rinde na doru rna nasl kar Bir a v u t e k i l a t l bilinen dnyann Atene'den

Kalanlarn

Makedonya bir u c u n d a n

bir s k e n d e r e m kacak kesim

girip b r u c u n d a n lkelerde tpk Koskoca bulunmazsa,

Pencab'a

kadar uzanan halk kuvveti

drst

hibir tekilatl

d z e n i de b a r b a r fatihlerin talihiyle s a h n e y e kt. batan baa satr atp d o r a r k e n , s a m a n alevi hibir tekilatla karlamad. byk urlu v e d i s i p l i n l i te olan Osmanl

kyl ynlab a k a u-

isyanlardan

mparatorluu'nun

toprak

iktisadiyatna

temel

miri a r a z i d e , " K a n u n i " n i n a t b y l e idi. Hemen gelimede mukadderat hemen rolleri ile

kesim dzeni srasnda sosyal snfla-

rn d u r u m l a r

1- Devlet zmreleri-. de tutan ratorluun lendike, Bunlarn sosyal genel

toplum ilkin birlikte

eklinde

siyasi iken,

idareyi sonra

elinimpa-

devlet tekilatna

girenlerdir. gayet nemli sner.

st snflar gel iip k u v v e t sosyal yapmak snflar kesim

devlet zmreleri

soysuzlap snf adn bir

iretileirler. alabilecek kyaslama Osmanl

2- Asl st snflar. dzeni mek Modern larna nilen likler iin,

Bilhassa

ile b i r l e i p k k l e i r l e r . zamanmzdaki kapitalist ramen, iki toplumdaki ilgisiz,

Bunlar hakknda takribi snflarla, hatta

bir d u r u f i k i r e d i n mmkndr. snflar olmazdd

snflarla

toplumundaki mayasnda

birbirleriyle t a m a m e n unsur balca bulunabilir.

birbirlerinin taban tabana

a y r v e zt d n y a n n y a r a d l rol

s e r m a y e de-

o y n a d n d a n , ekil ve g r n e az ok b e n z e r -

Karlatrmay a) M o d e r n toprak beyleri, phesiz beyleri b) Modern

yle

yapabiliriz: karlk, vardr. bezirgan para Osmanl'da dirliki ve kesimci

arazi sahibi t i p i n e

"malikane" s a h i p l e r i nsenmayedanian/ardr.

kapitalist tipine karlk, O s m a n l ' d a tefeci ve dirliki iin, ve kesimci toprak beyleri henz

gerek

bir mlkiyet

sahibi o l m a d k l a r

modern

arazi

sahibinden

bakadrlar.

Tefeci-bezir-

gan manki

para snf

beyleri

ise,

sosyal retim

usulyle hi
Fakat,

ilgili

bulunmadklar yukardaki

iin,

modern dayanan 1-

kapitalistten esaslca farkldrlar. mnasebetlerini kavramak tasnifi y a p m a k faydaldr.

bugnk

k a f a m z l a o zabenzerlie

isteyince;

DEVLET ZMRELER

Her m e d e n i t o p l u m d a m e m u r , s o s y a l e k o n o m i y e h k i m o l a n s o s y a l st snflarn aylkl in ruz? "stn nk adamdr. Vazife bakmndan Osmanl devlet z m r e l e r i de, bir y e r v e r i y o Osmanllk, braklr n n d e s o n u n d a g e n e t o p r a k v e p a r a b e y l e r i n i n e m r i n d e d i r l e r . O h a l d e nisnflar" arasnda tarihi gelime, " d e v l e t z m r e l e r i n e de ayr bunu medeniyetlerin, Rusya g e r e k bir z a r u r e t y a p y o r .

gebe yerlemelerinden doma

bir y a n a

s a e n s o n k a l p d e i t i r e n r n e k l e r i n d e n biridir. de gze arpar. melinin (miri Devlet (yani "beytlmal")

Bu kalp d e i t i r m e en ge ekilce t o p r a k tedeil midir? -

b i z d e k a l d iin, O s m a n l l a h a s c i l v e l e r i y l e v e e n t i p i k e k l i ile g e n e bizhi o l m a z s a arazinin) lde, gerek "rakabe"cisi, birtakm

mlkiyet s a h i b i

te, O s m a n l l k t a , d e v l e t z m r e l e r i , o g e r e k m l k i y e t i e k i l c e o l s u n t e m s i l edebildikleri hususi imtiyazlar taknabilmilerdir. geinebilmilerdir. Hi olm a z s a V i t u l a i r e a r a z i s a h i p l e r i gibi

O s m a n l ' d a m e m u r imtiyazlarnn y a m a n tekelci kk, bu tarihi ve sosyal l iktisat m n a s e b e t l e r i n e dayanr. kaynam buluyoruz. Devlet zmreleri, Osmanlln stnlkleri kesim ilk klc kurulu ve idi. yayl devrinde biricik hakkna ftuhat yapan galiplerin o Z a m a n l a ve barllatka soykadar, onlar yalnz memur Nibilfiil kontrol ve idare eden ekorollerinden askeri parma uzaklatlar. hizmetler iktisadi bal t u t a n l a r , alt Devlet zmOnun iin Osmanl devlet zmrelerini, m e m u r o l m a l a r n a r a m e n v e m e m u r l u k l a b i r l i k t e , st s n f l a r l a ili d -

stn t a b a k a idiler. suzlatlar. Fakat,

z a m a n a gre tabii saylan

stnl dzenine

gelinceye Gitgide bu

deil, ayn z a m a n d a m e m l e k e t retimini nomik ve sosyal hayet kesim ve itimai releri, birer u n s u r d u l a r . beraber, dzeniyle s r f idari,

siyasi,

rollerden ayrld.

Devlet zmrelerinin

tabakada farkllap sivrilen tefeci-bezirganlarla bu suretle, z a m a n m z a hkim snflarn ca adeta

ili d l l a t .

k a d a r g r l e n " b i z bize b e n z e r i z " f e t v a s n -

imalinde har ve i m e n t o roln oynadlar. grevle siyasi grevlerin ayrla-

Demek, mas, t. zaman

ilk d e v l e t z m r e l e r i n d e i k t i s a d i balad bir e i t

bir i b l m gibi maya vermek,

halde, s o n r a d a n snf b l m n e yol tahtas ve

Bln sonunda bilhassa devlet zmreleri, gene hkim snflara z a m a n atlama kaynak olmak roln

m u h a f a z a e t m e k l e b e r a b e r , h k i m s n f t a n iyice f a r k l bir k a m u ileri i h t i 520

sasna ayrlm zmreler halinde belirdiler. ister i s t e m e z gitgide ufald. ye engel tasiyeci di. hkim snfa geti. Fakat bu

O zaman, sosyal eski

roln

arl

Devlet zmrelerinin sosyal

ehemmiyetleri kr-

keyfiyete uzakla ve ufal, k e m i y e t e b y m e rolleri a z a l d k a , hal grlen bela M s t a h a s e l e r i iti. Ve kendi hkim eitten kesil-

olmad. hacimleri

Bilakis, devlet zmrelerinin geniledi. m i l l e t i n de,

bir " k a d r o e n f l a s y o n u " , nk adeta snflatlar.

kendisinin de bana sonralara

devlet iinde devlet gibi, ey

snflar iinde devlet z m r e l e r i kadar, Celal Nuri'nin

Merutiyet inklabndan peydahlanmt.

" m e m u r snf" dedii Devlet zmrelerinin relerin

bu tezatl tarihi gelimesini, siyasi k bahsinde Burada sadece ana izgileriyle bu zmdevlet cihaznda balca drt zmKlasik Osmanl

biraz daha t e f e r r u a t y l a greceiz. adlarn verelim. re v a r d r . 1 - "Tarikimlkiye"-. lunduu tin disini 2her idare Vezirlerden birliinin ba

b e y l e r e ve Daima ilim

kadlara devletin

kadar

iner.

Bu

buken-

imdiki tabiriyle "mlki

amir"dir.

Devle-

idare ve s i y a s e t i n i t e m s i l uydurur.

eder.

her d e i i k l i i n e nce kad

"Tarikiilmiye"-.

Din

ve

zamanki

zmresidir.

asker imam-

i k e n s o n r a e y h l i s l a m v e " n a k i b e l e r a f " (din a s a l e t i ) o l a n din lerinden lar, mderris, talebe ve danmentlere ilh... lkin kadar uzanr. mtevelliler ve hep o n l a r d a n d r . T a r i k i budak salp, uyamaz. Osmanl din iki mparatorluu ilerine bu bakan iki

mmessilkalemihalin-

Kadlar,

ilmiye, terifatta

y e d e n nce gelir. de kastlar ve Mlkiye ortaa saylabilirler. Mlkiyede Bu iki ve

basit kadlkla devlet idaresine katlr. zamana

Sonra salta-

nat y a y l d k a o da

m t h i dal

bir n e v i din d e r e b e y l i i

bir t r l ilmiye biri

"tarik" dnya

(yol)leri: (laik),

gibi ifte

bir ba

devletinin, padiah,

tekisi denen

Devletin

din v e d n y a

ruhu

baa dayanr.

ilmiyede Allah'a ifte ban

kadar kan

yksek siyaset cisimleir. da, balca iki " t a r i k " d i r :

ruhun veya yollar.

icra v a s t a l a r

Dzen-sava 3dr. larna kiye gibi kaiemiye gan-tefeci faaliyetleri anclk,

'Tar/k/ka/em/ye"-.

Yurt

iinde

dzen

ve

istatistik

ilerine

bakanlarbaml-

Nianc, d e f t e r d a r ve r e i s l k t t a p d a n , bunlarn h o c a g a n ve kapc kadar zincirleme giden zamana efi, rafa gre bir k a d r o d u r . K a i e m i y e t a r i k i n d e de, Bu bir a d a p t a s y o n kabiliyeti vardr. Sonra belki geldi.

adaptasyonda mhim bezirNi-

kalemiyenin

baz g r e v l e r i s n r l a n r ;

baz g r e v l e r i i e r . l k i n e n toprak ekonomisi daha Asl "tahrir" hatta bu

topraa b a k a n ,
emrine

"nianc" idi.
beri

sermaye

geince, unvan

(istatistik) bakan

kaldrld g n d e n bir k u r u

mhim

kalem dumurlat.

vazifesiz

haline

hazine i l e r i n e

defterdarlk ise,
byd. doru gelitii

para gibi,

ve

bezirgan

sermayenin

gelimesiyle dileri

uygun

olarak

Reislkttablk z a m a n l a

hariciye

nazrlna,

bakanlna Reislktidiler.

d e f t e r d a r l k da

maliye n a z r l n a

evrildi.

t a p , g e l i e n d d n y a ile; lalmas unsurlar 4retli ri kolay sebeplerle, yetitirdiler.

defterdar, deien

i d n y a ile t e m a s t a boyuna

Biri c i h a n p o l i t i k a s , t e k i i k t i s a d i z a r u r e t l e r l e h a y a t a f i i l e n bal idiler. A n bilhassa defterdarlar, slahat ve inklap

"Tarikiseyfiye"-.
iileri maa

Kl v e birlii

sava

zmresidir. ulufe alan

Bunlar ksmen, hassa ve

ilmiye

ile

aralarndaki yaman ile,

maddeletirecek ekilde

imparatorluun nizamiye hazeri veren

ilk casket-

saylabilirler. almayan, balca gibi iki

"Kapukulu",
tiptir.

harp

zamannda

eyalet askerini Daimi veya

tmar ve zeordu;

amet erbab d i y e
tpk kalemiye bal

Kapkulu: urad.

marlar ve zeametler: topraa daki

htiyat v e y a sefer ordusu demektir. Seyfiye tariki de bir g e l i i m e Mukadderat ilkin belli dorudan bal doruya hayatnkemik u v v e t iken,

olan tmar ve z e a m e t erbab,

mukataa dzeniyle beraber arka n i h a z i n e y e bal olan kapkulu Deeri

plana atldlar, devlet ve t o p l u m ise, i l m i y e gibi burnundan

rollerini gittike kaybettiler. T o p r a n k e n d i s i n e deil de gelirine, yakeyfiyete snerken getirdi. azald nispette ierek kendisi lnce-

yete oalarak kastlat.

ye kadar imparatorluun da

cann

2-

BRNC VEYA

BYK TEZAT: TEZADI

BYK EHRLER

PAYTAHT

Gryoruz. rinin bab, dzeni tiler. bi dzenine bal zerine,

Devlet zmrelerinin z a m a n l a geirdikleri deiiklik, mnasebetlerine zmreler; soysuzlap uyar. ile Toprak retiminin eski olan ya mlkiye eridiler; kalemiyenin yahut

h e r bi-

toprakla o l a n
ilmiyenin

diriiki
kesim geligi-

have z e a m e t e r erbab,

arpalk s a h i p l e r i ,

seyfiyenin

tmarse z e a m e t

mukataacla d o r u

Mukataac veya birlii

k e s i m c i d u r u m u n a g i r e n l e r d e , g i t t i l e r , y a e s k i dili h a l i n d e mai/kande<r'm\ y a v a y a v a i f t i n i n t o p r a getiler irticai ve Osmanl toplumunun Yahut mlkiyetlerine doru evirdiler. Ve modern topAsyai zere talatrdlar. bunlardan

dirlikilerle el lumun

kendi tasarruflarndan

byk arazi sahipleri h a l i n e

ebediletirmek

statkosunu baz vams l,

d e f t e r d a r gibi d e v l e t h a z i n e s e r m a y e s i y l e , d o r u d a n d o r u y a kendilerine yakn reformlara kapkullar Asl kodamanlaryla ilmiye ile birlikte, zendiler. seyfiyenin kesim

ilgili o l a n l a r , dzeninden

bir e i t b u r j u B u n l a r i s t e r kzaman, her biri

sonra tekilatl krlar, Osmanl

byk yn tekil eden memurlar

ulufeilere g e l i n c e : a kaldklar

i s t e r k a f a iileri o l s u n l a r , m a a l a r n a b a k a n g n d e l i k i d e v l e t h i z m e t olduklarndan,

kendi Bu r

enisine

uygun

birer " k k t e e b b s " e balcas hedefi

girimek zorunda iin seyfiye irinli, ile zamane Neden?

kaldlar. ilmiyenin

kk teebbslerin gibi, bitmez

esnaflk.

Onun

kalabalk ounluu,

sosyal

bulunmayan

kk burjuvalabiri kapanmahep-

tkenmez genel

ehir kargaalklarnn

kanl

dan tekisi alp ileyen Bunu, yukarda

kan b a n l a r o l d u l a r . izah y a p a r k e n batan teki iki iki

sylemi olduk. Tek tarafl;

si de devlet tarafnda gzken m n a s e b e t l e r i n e gre daha ta esas itibaryla topran rumdaki ulufe n... lk rin gan

devlet zmreleri, t o p r a k e k o n o m i s i y l e olan zt b l e a y r l m l a r d r . kayd hayatla ancak topran Bir t a r a f hkim dubir y-

tasarrufuna k a r a n ,
tarafta durumundaki dirliki

mlkiye v e

kaiemiye,

gelirinden kapkulu

koparan

gndeliki

seyfiye ve

iimiyevim

K e s i m d z e n i n e k a d a r bu Ballk: Seyfiyenin deerinin zmresiyle oluyordu. u y a r a k para istikrar d e m e k t i . sermayeye beyleri da

k u t u p a r a s n d a a z o k bir b a l l k v e is(tmarl) zmresi, Devlet gelirinin ilmiyenin arpakave ulufeleAkkendiliindenci

tikrar vard. rakterine

s t i k r a r da:

nisbeten

ok yava alalmas aradaki balar

Kesim dzeni

bir v u r u t a

kk dirlikleri tefeci-bezirkopard. istikrar y o k etti. kesim Mlkiye ve seyfimalikane n k top-

malikane y a p m a k suretiyle, ve paalar, bir ksm

eyi z y u f l a t r m a n n d r t n a l a k a l k m a s y l a d a kaiemiye y e aalarn leri ran kil kendi taraflarna ekerek, doruya

kodaman arslan idi.

ilmiye efendi/eriyle
aldlar.

miri t o p r a k l a r payn

haline s o k a r k e n , d o r u d a n

dorudan
ufak

doruya g e l i r i
denilen deeriyle gndelikiler, ake

onlarn

elinde

Halbuki, eden geen seyfiye rnn ama bu

kapkulu

devlet zmrelerinin topran kaiemiye geiniyorlard.

byk o u n l u u n u teancak ellerine halinde ve malikane ulufeci ad

gerek geliriyle d e i l ,
Topraklar ilmiye beylerinin, Ulufenin

ulufenin

kodaman

m l k i y e paalarnn, geen

e/e/7//lerinin belki

aalarnn

ellerine geip de fiyatlar ykseldike, akeler zyuflat. paraca

kapkullaoald, kalitesi-

ellerine

sayca oal akedeki deerin ve gerek alm ile o l d u k a vuran, te ta tepesindeki, yani devlet ikide zmreleri bir el ele

kabiliyeti iindeki

nin a z a l kafasna ra ci leri

u y g u n d u . te b u t e z a t , O s m a n l m p a r a t o r l u u ' n u n

birinci bbu birinte-

yk tezaddr.

softalarla doar. sosyal

yenierilerin

verip vezir vzepayitaht

kellesi y i y e m e d i k e , ortal y a m a byk tezattan ve e k o n o m i ve ynn

etmedike yatmamalar

Buna byk ehirlerin

ilgileri y z n d e n , buluacaklard. ehir ediyordu?

tezad,

yahut

zad da diyebiliriz. baka luklar nafn,

nk devlet zmrelerinin

honutsuzluklar, evki tabiister i s t e m e z e v r e l e r i n d e k i ehirde kk byk honutsuzburjuvalar, balta,

benzer honutsuzluklarla kimler tekil

esnaflar,
saray ve

y a s z d r l m k u r u ra y n gibi, t u t u m a k iin bir k v l c m b e k l e y e n esiki y e n i e r i v e bir u l e m a kkrtmasyla elde silah,

kaane

kaplarna Byk

dayanmalar isyanlar oald.

bundand. ve daha

Yoksa in dorusu

elde

b a y r a k gibi t a n a n crette;

" e r i a t " dilekleri y a h u t " B i d a t " itirazlar

laft.

i y z ,

ulufebu

de

idi.

ehir

payitaht isyanlar,

hep

birinci

byk tezadn zembereinden azalmad,

boand. Ve bu tezat, saltanat tarihi

ilerledike 3-

EGEMEN

SINIFLAR

1) Asl Kesim

Hkim Snflardan T o p r a k Beyleri Osmanl devlet e k o n o m i s i n d e toprak beyliini Dirlik d z e n i s o n l a r n d a ; gibi haller, yeter. gstermeye yaratma-

dzeni

d, h a t t a h a z r b u l d u d e n i l e b i l i r . lenmesi ve mahalli nomisinde te,

dirliklerin sepetdzeni, g-

himmetten verilmesi

Osmanl toprak ekoKesim

derebeyieme d e r e c e s i n i

y a bir d e r e b e y i e m e e i l i m i n e k a r d e v l e t i n bir t e d b i r i o l d u . A m a , g e r e k kesim dzeni toprak beyliine engel Ve toprak beyliine yeni miri t o p r a k l a r n o u n u kazyamad. o l m a k t a n ziyade, onu tasdike ve bir t e m e l verdi. Baka bir t a b i r l e , teyide vard. kesim dzeni lerin d. kkn n salad.

m u k a t a a c l a r a geirdi. A m a dirlikihareket imknlark a d a r k o l a y v e hi s r t m e s i z o l m a u z l a m a y a varld. iki t i p t o p r a k beFakat bunlar rols-

D i r l i k i l e r e d e k e s i m c i l e r gibi

F a k a t bu, s y l e n i v e r d i i

B i l a k i s kanl

a r p m a l a r d a n sonra a n c a k ksmi Kesim dzeni srasnda asl

" G e r e k " olan udur: yi vard: 1- Dirlikiler. leri, miri Eski ve

balca

"sahip arz"\ar o l a r a k
retimini Lakin,

kaldlar.

gitgide kemiyet ve keyfiyete, yani say ve n e m c e ufaldlar. toprak zerinde reayann d z e n l e m e k ve kesim dzeni hizmet adamlar, asker yetitirmekti. nrlarn ve m a n a s n u n u t a s f i y e etti. hat onlarda imi akntya nin Ondan gibi, sonra gelen hep idi.

Balca

devlete faal

nce zaten

k a y b e t m i o l a n t m a r , z e a m e t v e has s a h i p l e r i n i n o her slahatta da, g e n e btn tasfiyeleri ne srld. Neticede bunlardan zamane K e s i m c i l e r gibi kabaruhunu dirlikilerin Sebebi,

krek ekmek istemeleri uymaya uydular. Bunlar sahip

anlayanlar eraite araclna 2- Kesimciler.

altlar.

onlar da n s e r m a y e -

arz

toprak

beylerine

karlk Saylar

"sahiblmagibi e h e m -

likane"

asl y e n i

snft. byk blm onlara geti.

G e n i miri t o p r a k l a r n let t e m e l i haline girdi.

m i y e t l e r i d e a n s z n birinci p l a n a g e t i . S n f v a r l k l a r k a n u n l a t . V e d e v Kesimciler, ryla ister y u k a r d a n (eski devlet zmrelerinden) Kesimci, ister a a d a n

( f a r k l l a m z e n g i n t e f e c i - b e z i r g a n l a r d a n ) k a g e l s i n l e r , d a i m a e s a s itibatefeci-bezirgan-sermaye mahlukudurlar. toprak zerindeki

tasarruf hakkn dank ve ifti tasarrufuna

kayd

hayatla

z e r i n e alr. imdi

Ele g e i r d i k l e r i t o p r a a , Fakat, eski

eski

kk "iftliklere

karlk " m a l i k a n e " denir. a n c a k byle

kk

giren topraklar,

b y k m a l i k a n e sa-

hipleri e m r i n e g e t i k l e r i n d e n , iftinin t a r l a ve t o p r a n a v e r i l e n iftlik sz d e m a l i k a n e ile k a r m a k t a n g e r i lik ad birok verilir. Hatta, bunu sz A r a p a usulle cemiletirilerek terekkp eski kalmaz. M a l i k a n e y e d e bir e i t ifta y r m a k iin T r k e Bu da bir "malikane"nin andrr. Yalnz kk iftininkinden

"iftiikafa e v r i l i r .
gsterir. Roma'nn kalkm Bilhassa mahiyette

"iftlikler"& ]n

ettiini usul

iftlik v e y a malikanelerde kle altran mini

malikaneler, kk iletme

latifundialarn saylamaz.

Bununla

beraber,

malikanelerden ziyade, rastlanr. t a m a m e n ticari ii

Roma'nn Sicilya'daki

b u d a y retipayitahtlar aml:

andracak ekillere

b y k e h i r l e r ile ilerletirler. Beriyyel

b e s l e m e k zere;

iletilen A k d e n i z yallarndaki

m a l i k a n e l e r , cretli

kullanmay olduka (buday)

"iftiikat ve
Yeni ("Nizam

dahi

hntann ve

beher

kiie

kendiere 25-30 para

ifti

ve

orak olup"
1-

rgad yevmileri
malikanelerde

masarifi

ve

sairesiie

mkdarna
haber verir: ve

Devlet Hakknda

Mtalaat") derken altrlan

b i z e iki e y i orak 2-

"yevmiye" ile

ifti,

r g a t gibi y e retim oyna-

n i t i p t e bir s n f i n s a n ; vastas ksm mahsul (modern

ziraat iileri manasyla rad

domutur. pay)

Burada artk, mhim rol

ile g e i m v a s t a s n a a y r l a n d a n a r t a c a k v e p a r a h a l i n e g i r e c e k bir kr retimde Marks'n Para bahsinde F, XLII, Fark: bir k e s i m c i syledii gibi:

maktadr.

"Bundan byle ii masraflar m-

kestirip

atan

ey,

iine

az
c.

ok para
III.

harcan
IV)

giren

retim

nasebetidir." ( D a s
2-

Kapital:

Kesimciliin 15-16.

Fermaje'den yzyl

Fakat bu

n g i l t e r e ' s i n d e k a n f a r m e r l e r gibi Bu ii

snf d o d u u m a n a s n a g e l i r mi? H a y r . Y u k a r d a i a r e t e t t i i m i z gibi kesimci, dorudan doruya Kesimci, topran ziyade, pay ifti alan bir retimle ilgilenmez. mltezime devreder. iletmesinden retimden iletici bizKe(arazi sahimlkiyetine sahip olan Farmer, devletle, topran dorudan

bir k s m g e l i r i n i t o p l a m a y a mutavassttr.

karan mltezim arasnda, topran

doruya

kiracsdr. Topra muayyen

mlkiyet sahibi olan toprak beyinden kiralar. Osmanllkta

binden)

bir m d d e t iin

kesimci deil,

zat m l t e z i m Bu

bile d o r u d a n d o r u y a muayyen

retimle pek o kadar ilgilenmez. insan mr gibi

simci, topran

mlkiyet sahibi de deildir. T a s a r r u f u n u bir m d d e t l e d e i l , olduu gibi, d e r e b e y c e bir s n r a , y a n i yallarnda

sadece devreder. gayet

tasarruf hakkn

izafi v e o k o y u n a g e l e n Mltezim ancak Akdeniz

p a m u k ipliine balar. mahdut malikanelerde

y e v m i y e c i a l t r r . ki s i s t e m y a n i f e r m a j r

ile k e s i m c i l i k a r a s n d a k i f a r k l a -

k a v r a m a k iin y l e bir k a r l a t r m a y a p a b i l i r i z :

Topran Mlkiyet sahibi

Topran tasarrufunun 1.mutavasst

Topran tasarrufunun 2.mutavasst

Topra bilfiil tasarruf eden

Kirac iftlikte (Fermage)da: Kesimcilikte:

arazi sahibi Devlet Malikane sahibi Sermaye sahibi ifti ifti

D e m e k , i f t i y e g e l i n c e y e k a d a r a r a y a d a h a iki k a t e g o r i i n s a n g i r e r . B u n lar, z a m a n n , k e s i m d z e n i y l e b i r d e n y a r a t l m iki b y k h k i m s/n/fidrlar. ngiltere'deki byk arazi sahibi snfndan farklar; alacana aslan, vereceine k a p l a n k e s i l m e l e r i n d e n i b a r e t t i r . Y a n i , e v v e l a ifti b u iki s n f t a n hibirini, ngiliz f a r m e r i gibi b o r l a n d r p m l k n d e n e d e m e z . n k rn d e i l , d e v l e t i n d i r . . . S a n i y e n , ifti bu iki s n f t a n tek bulamaz. Padiahn Allah'tan i k t i d a r ald gibi, kesimci de mlk onladevletten kesimci Bu ok hibirini k a r s n d a t e k

k u d r e t v e k u v v e t alr. i f t i , e n ufak k p r d a n k a r s n a t e k m i l d e v l e t c i h a zn d i k i l m i b u l u r . A s l m l k i y e t s a h i b i d e v l e t , istedii z a m a n ( y a n i her h a k t a n m a h r u m e d e b i l i r v e ilh. istedii z a m a n ) t e k t e k iftileri dolaysyla da Lakin snf t e z a d n n

b a s a m a k l l k , s n f l a r n i ie g i r m e s i , t a v r c snf u u r u y o k l u u n u g e t i r i r . V e belirmesini bsbtn gletirir. iftlikatte grlihtilalle, top-

her n e o l u r s a o l s u n , para iradnn

hi d e i l s e A k d e n i z y a l l a r k a r a k t e r i s t i k iki

d gibi, O s m a n l k e s i m d z e n i , e s k i d i r l i k d z e n i n d e y a p t rak e k o n o m i s i n e , 1- Topran ruya ran eski

iktisadi d a m g a s n v u r u r : dorudan donaza-

mlkiyet sahibi ve tabii bu Yalnz ve

ile t a s a r r u f s a h i b i a r a s n d a mnasebet deil fermaj iinde

hdainabit geri

"para

ve mukavele mna-

sebeti bulunur." ( K e z a )
ok daha

mnasebet,
snrlar

mnasebetine

derebeyce

boulmu k a l r . . .

2 - i f t l i k a t m a h s u l l e r i n i n az, k y l n n g e i m i n e a y r l r . o u , s a t l m a k zere rebeyce Netice pazara ve kar. Yani retim bir eit

"metalar retimi" t a r z n a
ok daha

girer.

Yalnz tekrar edelim:

B u tarz, f e r m a j d a

olduundan

geri v e de-

snrldr.
itibaryla, iktisata, olur; grlmeyen

"Sermayenin
sosyal tipte ve

ziraata
apta

gdc g
da, kuvvetli

olarak girkadar

mesi" (K.
Osmanl doar.

M.

Keza)

emrivaki

bakmdan

o zamana

cemiyetinde

hkim

snflar

4-

KESMCLN

SINIF

KARAKTERST

T e f e c i - b e z i r g a n l a r n ayr Fakat, liyoruz: kesimciler tam gre, madmza

bir s e r m a y e c i s n f o l u l a r t a r t m a g t r m e z . dirlikileri tam bir s n f s a y miyiz? ne de Bisosyal arz"

bir snf m d r l a r ? Y a n i

kesimcilerde Onun "sahip

snf k a r a k t e r i n i
bir

bulabilir

Dirliki t o p r a n Dirliki,

(alma vastasnn) isminde, Halbuki Bu lm-dirimi ibarettir.

ne mlkiyetine ve. isimden maan

ta-

sarrufuna s a h i p t i r .
sahiplik yoktur. yan ra

baka

gerek bir t o p ol-

devlet elinde,

kendi topla-

bir a s a y i m e m u r u n d a n

kesimci,

muayyen

malikane o l a r a k k e n d i s i n e t e f v i z
gibi " t a s a r r u f " e d e r . bile, asl hak, devretse gibi

ettirir.

toprak zerinde mr kendisinin artk kesimci

duka diledii bakalarna harip kast

Bu tasarruf hakkn, tavassut eklinde gerekte daima elindedir. her m a Hindistan'daki mu-

O n u n iin, d i r l i k i nasyla bir snftr.

hi o l m a z s a d e r e b e y l e i n c e y e k a d a r , istikrarl bir k a s t s a y l r s a , balca snf. Hem de z a m a n n

olduka

Balca sosyal

snf nedir? T a r i h e n

muayyen

bir t o p l u m u n

balca

re-

t i m i z e r i n d e , k e n d i s i n e ait bir e y i ip a l r k e n , teki ara

baka snfla karlkl olarak d e e r l e n zararna iktisadi bir b i i m l e m e y e Eilim bakmno l d u u n a gbu retim d3-

d i r e n ( g l i e d e r u n g ) v e a y n r e t i m k a y n a n d a n a y n m a h i y e t t e k i g e l i r i leve geit snflar (gliedurung'a) dan dirlikilii re; urayan, dolaysyla da sosyal ve siyasi d u r u m ve menfa1- Kesimcilik: 2Kesimci bir r e t i m t a r z

atleri ayn olan en geni insanlar g r u b u d u r : kemirerek srekli genileyen zamann tarihen

m u a y y e n balca r e t i m i d i r .

z e n i n d e miri t o p r a n Bu ni ile

k e n d i s i n e ait t a s a r r u f h a k k n , t e f e c i - b e z i r g a n n s e r karlkl olarak deerlendirir. kesimci retim tarznda 5iletilen t o p r a k geliriSermaye

mayesi ve iftilerin e m e k ve aygtlaryla d e e r l e n d i r m e neticesi, n s e r m a y e ve ifti ile l e i r .

4- teki dirliki ve sair devlet z m r e l e r i Menfaat ve durumu: smrmektir.

zararna, iktisadi

bir b i i m l e n m e g e l i i r .

i t t i f a k e d e r e k b y k ifti y n l a r n

Fakat kesimci fertler, nihayet en ok kayd hayatla, yani mrleri mddetince kesimcidirler. c l d l e r mi, hatta bazen l m e d e n kesimlerini kaybed e r l e r . Y a n i b u snf t e k i l e d e n f e r t l e r , a l t t a n s t t e n o r a y a k a t l a n , y a b a n h a t t a alt s n f l a r a v e z m r e l e r e m e n s u p f e r t l e r l e b o y u n a d e i i p d u r u r . Fakat, byle fert d e i i m l e r i bir s n f n kuvveti llr: btn y a a y a n itimai s n f l a r iin kab y l e alt s n f l a r l a f e r t d e i i m i n d e g s Evet.

idedir ve hatta terdikleri

kabiliyetle

"Nitekim, cari deeri az kar yedarlara (gichsritter)

umumiyetle ok hakl boyuna sahneye

kapitalist olarak ho karr. takdir

retim edilir. Bizzat

tarznda Bu bir hal

byle tek sr

bir prensibin yeni ipsiz

tisapsz

tek mevcut sermasalaman

karlanmayan

sermayenin

hkmranln

/atrr. na iyi snf, ne sesinin

Temelini zmresine,

geniletir. douuna,

Sermayeye verir. varlkllna hiyerarisini laiklerin en nemli o

cemiyetin Bu tekil hal

ait tpk

tabakasndan ortaa halk benzer. katoiik iindeki

boyukilien

yeni kuvvetler kafalardan mahkum kadar

18.

toplama kendi

imknn

bakmakszn etmekte buluuna daha

silsile ve

papazln iine ve

balca Bir hkim almaya daha

Bona-

kuvvetlenme

aresini

ezilmesini

snflarn
M.

adamlarn kadar
F.

kendi

elverili ise,
Brumer"i,

hkmranl

salam

tehlikelidir. "" (K.

partn

Das Kapital, s . 1 1 1 .

36. n k a p i t a l i z m ) "Lui

buna A m e r i k a ' d a n rnek verir. iin a r t , bizzat o snfn e r e v e baka snf kadar gimodeil, o Hal

u halde kesimciliin k u v v e t l e n m e s i si devam ederken, ve iindeki fertlerin, Bu snflardan salamln uzun bi, dern kendi Rusya mrl kendine alnp v e r i l m e s i y l e d i r . mrlln bile, da olmasnda

madde hal,

mbadelesi tarznda, topluluunun mdr?

snf istikrarszln Osmanl

gsterir.

acayip baltacdan rol ayn eyi en

sadrazam yetitirmesi Nerede orada hkim

has " d e m o k r a t i k " e s n e k l i i manzaras snrlar iine

oynamam

toplumun imtiyazl idi.

gsterir. ge

snflar

kapanp talarlarsa, Rus burjuvazisi

mrszdrler. byk memleket sermaye

Avrupa'da, asaletinden kapitalizm nu, hatta si,

byk sanayi Fakat kurtulamad

kapitalizmin

gelitii

arlk ve

bir e i t t o p r a k v e

iin, d a h a y i r m i n c i a r a g i r e r g i r m e z a t r d a d . n g i l t e r e ' d e ise, a y n buiine Ve deolan 20. asrda yaayabildiyse, kendi

Kapitalizm orada tekelci a a m a s n a g e m e d e n ld. " r y p d k l m " a zaman, gibi bakkal her b y k b u h r a n Bevin M a k d o n a l d ' l e r gibi becerebildi. hl 16.

alt s n f u n s u r l a r n d a n , ngiliz aristokrasilordlat. roln

raklarndan ve szde s o s y a l i z m d e n asrda sahiplii eklinde

a d a m ve fikir a l m a k s a y e s i n d e kapitalistlerle kadar bugne cak "ii ngiliz

k a y n a a r a k byk arazi toplumunda ardna

muhafazakr gdc kurtard.

v a m ettirebildi.

n g i l i z k a p i t a l i s t s n f , iki c i h a n h a r b i n d e n s o n r a , s a k l a n a r a k postu Osmanl bir mahluk

hep an-

h k m e t l e r i " siperi

Bir m e s e l e d a h a : bezirgan Evet.

K e s i m c i l e r snfn yaratt

mparatorluu'nda tefecisayyoruz. Doru mu?

mnasebetlerinin

K e s i m c i d z e n i n i n k a r a k t e r i s t i i n i , y a n i aln y a z s n , s u r a t n a v u r u l a n g r d m z gibi t e f e c i - b e z i r g a n kesimciler snfnn, ala sosyal hem benzetme yapmtk. mnasebetler ve her ikisini sermaye vurur. Tefehem temelidir. i K e s i m c i l i k bir sermayeolduuna balca modern gre, snfa de sermaye, modern sebebi

damgay, yukarda ci-bezirgan a k l a m a k iin onu

darlk ncesi toprak d z e n i sermayedar c e m i y e t l e

Modern blmtk: kyl

mecmuas

kyaslam modern

arazi

sahibine karlk mukataac,

kapitaliste

karlk bezirgan-tefeci, alkanlar.

sanayi ve ziraat iisine

karlk esnaf ve

Marks,

sermaye,

arazi Kritik,

mlkiyeti

ve

cretli

iten

ibaret eyi

"ilk faslda arthas

Nihatekrarlar:

modern larn olan

yet,

burjuva burada

cemiyetin burjuva

blnd
nsz)

der.

byk
Engels

iktisadi
ayn

mevcudiyet her
s.

etdediyorum."(Zur geliri blyoruz:

son

"Demek dolduran lar nin hipleri, i

toplumunun Arazi iradn

de bunu

ele

snf geiren

ile

bunlardan arazi
c.

birine
144)

sahibi,
II,

kr

kasasna

sermayedar, creti, ve kapitalist kr

cret alan
sz

ii." ( A n t i d h r i n g ,
belirtmekle

kapitalin

kesilir:

"Karlklgeiirkaynaksahibi, ve cemiyetin
s.941)

ve

toprak irad tarz

M.

olan;

basit i

gcnn kapitalistler

sermayearazi sa b-

sahibi

arazi sahibi; retim

yani gndeliki iiler, zerine

Kapital,

yaslanan
c. III,

modern
F. 52.

yk snfn tekil ederler." (K.

5KNC

BYK TEZAD:

KIRLAR TEZADI 1) Dirlikiler, Kesimcilerin bu iki t o p r a k

K e s i m d z e n i s r a s n d a iki e i t t o p r a k b e y i v a r d e m i t i k : 2) Kesimciler. Ve

asl snfn k e s i m c i l e r o l d u u n u
gelitiine de iaret e t m i t i k .

sylemitik. u halde,

dirlikiler zararna tk. Geri

beyleri tipleri arasnda lik d a i m a eklini larnn yanda, stnd.

i s t e r i s t e m e z bir z d d i y e t i n

bulunduunu anlatmson devirlerine kadar hadisesi lordte Ge-

iki t a r a f b i r b i r i n i etti.

kaldramad. Ve gelien eilim olarak kesimcibu Symbiose halde, (ortak y a a m )

Dirliki t o p r a k beyi, O s m a n l l n Fakat btn

muhafaza

bir t a r a f t a n

dirlikiliin

ekilce a y n
olduu gibi,

kald

muhtevaca,
adapte

Land oldu.

sermayedarla

kesimcilie

doru

k e s i m c i l i k de saf ekliyle uzun

mddet kalamazd ve kalmad.

ne ekli ve ismi, " m u k a t a a " olarak k a l m a k l a beraber, m u h t e v a s , i y z , d i r l i k i l i k l e b i r l i k t e s o y s u z l a a r a k t a d e r e b e y l i e k a d a r gitti. c ve en sonunda uzlama birbirlerini derebeylik neticesinde buldular. zannedildii kadar kolay ve erken Onun koymakla olmad. iin d i r l i k i Bylece, "habuluma h a c y A r a f a t ' t a , it iti k a l a f a t t a " , b u l d u u g i b i , k e s i m c i l e r l e d i r l i k i l e r de Fakat bu nk aralarnda grme-

kkten ayrlklar ve zddiyetler vard. bir g e r e k o l a r a k y a n y a n a den,

ile k e s i m c i y i t a r i h i

beraber, aralarndaki tezad atlamaya imkn yoktur.

h e l e ilk z a m a n l a r d a k i a t m a l a r n

Miri t o p r a k l a r n e k a d a r o k k e s i m c i m a l i k a n e l e r i h a l i n e g i r e r l e r s e , o nisbette dirlikiler azalp, kesimciler oalr. Bu basit bir

kemiyet t e z a d d r .

Dirliki z m r e d e k i l e r ;

c a n n , v a r n d e v l e t u r u n a f e d a y a h a z r o l d u u iin Kesimci snfta olanbaka hibir ey ilk v e saf z a m a n l a r n meru kanuni h a k d i y e ele hakk olarak bir p a r a v e r g i s i n d e n hi o l m a z s a iptidadan ve hibir z a m a n

d a h a e r e f l i v e a s a l e t l i bir t o p r a k beyi o l d u u n a i n a n r . lar ise, d e v l e t e k a r g i t t i k e a z a l a n borlu da deildir. Ona dorudan doruya Bu da kullanamad gayet ramen, dirlikinin

alamad toprak tasarrufu, eline gemitir.

kesimcinin daha komplike

bir keyfiyet t e z a d d r .

ki l

tarafn, bu

fedakrlklaryla nisbetsizlik, tezattr. bu te,

mkafatlar,

mkellefiyetleri, gidi tarihini

kazanlar izah eden Devlet Butezad byk grlen zembe-

arasndaki

phesiz tam

kemiyet ve arasndaki

keyfiyete yerli-gkzddiyettir. ehir bu

bir s o s y a l

Osmanl toplumunun kesimciler yahut alp byk ehir ve

ikinci byk tezat,

zmreleri na nasl da

dirlikilerle

arasndaki tezada

payitaht tezad diyebiliriz.

demitik.

byk miri arazi tezad,

iine

krlar tezad
kendi kesim

ehir halk ynlarn

m a l z e m e gibi

kullandysa,

ky tezad

da, geni kyl ynlarn at. Bilhassa ve anlan mzmin

etrafnda

k u t u p l a t r a r a k bberaber

y k kyl isyanlarna kap

dzeniyle

"Celalusyanlar"diye
rei, bu ikinci O tyleri yrtc mu? kyl Kuruntu

mezbuhane

boumalarn

b y k krlar t e z a d n d a gizlidir. kanl y e n i e r i a y a k l a n m a l a r v e y z y l l a r byle st d e v l e t z m r e l e r i n i n v e y a atma ve arpmalaryla izah kaplayan

rperten

isyanlarn, deil,

bir a v u d i r l i k etmek doru

i-kesimci toprak beylerinin

realiteye dikkat edelim. kitleleri ve bilhassa az ok

P a y i t a h t i s y a n l a r gibi k y l i s y a n l a r d a h a v a d a c e r e y a n e t m e z . Biri st ste y l a n derli t o p l u verir. tekisi k a l a b a l k b y k ehir a v e y o k s u l olan esnaflar kendi honutsuzluk erevesi iine a l a r a k p a t l a k g e n i iftberaber, Os-

taraya d a l a n v e y e r l e r i n esiri
derinlemesi genel yetmez. ve doru Halkn

h a l i n e g e l m i olan "istemiyorum"uyla Bu her z a m a n Fakat

i y n l a r n p e i n e t a k a r a k l k e l e r i y a n g n y e r i n e e v i r i r . s y a n iin h a l k t a honutsuzluun lumda manl bana maz. st t a b a k a l a r n " y a p a m y o r u m " u d a g e r e k i r . tatbik edilebilen o r t a a n d a k i asl bir s n f bilinci, Onun iin, O s m a n l iin snfl t o p bilhassa Orada n e bal

bir p r e n s i p t i r .

halk y n l a r g z n n e g e t i r i l s i n . ky ve ehir alkan ynlarnn bulur. Onun

n e d e e v r e n s e l v e b a m s z bir s n f t e k i l a t a r a n a honutsuzluu, iin:

a n c a k h k i m z m r e v e s n f l a r k a d a r u u r l u v e m e m l e k e t l s n d e rol oyn a y a n t e z a t l a r iinde k e n d i s i n e bir d e r i v a t i o n

"Bu dim lerle n, hr

sathi

tarihi

mukayese dv, ba arasnda bu

Lui

iinde cereyan aktrlere

belli

bal bir

olan aznlk

ey

unutuluyor: byk
Bay

Ka-

Roma'da, fukaralar ise, kleler

snflar

srf imtiyazl ediyordu: sadece

18.

iinde ayak

hr zenginretici yhizmeti-

Nfusun pasif bir

bu idi. nsz

destei

nigryordu." (K.
s.146) derken Osmanl ca, ne belki

M.

Bonapartn

Brumer'i

Koket c.III. karakterce baka bu

Marks'n arpa

m u r a t ettii d u r u m da Roma boyu ilerice devam

Sosyal

toplumu, ondan iin

nihayet dou

mparatorluu'nun, eden hareket kanunlarn Zamanla

az ok farklararken;

"nushaidierimden

idi? O n u n kinci

O s m a n l tarihinin son gzden nceleri

iki t e z a d n kap alr.

pusulasn

k a r m a m a k lazmdr. pek iddetlidir. uzlamaya ile doru ktletirir (trpler). Dirliki mukataac

byk tezat:

Srtmeler tezad

arasndaki nceleri

fark ekilden

ibaret

kalmaya iddetini

balar. artrarak,

Birinci

byk tezad

ise

hafif balar.

Zamanla

nihayet btn kazanr.

impara-

torluu ykacak sarsntlara 6- ASIL EGEMEN

kadar varan

bir d e h e t

SINIFLARDAN: (Parabeyleri)

NSERMAYEDARLAR 1-

Bezirgan ve Tefeci Sermayedarlar 1., 2 . a y r m l a r bize t e f e c i - b e z i r g a n s e r m a Btn d n y a d a oldu-

"Halkn s o y u l m a s " faslnn yenin lirir. Asl de ky ve ehirdeki Fakat bunu

rolne dair az ok fikir v e r d i . kyl diye t o p r a n

u gibi, O s m a n l l k t a d a h i n s e r m a y e , " i k i z k a r d e " d e n i l e n , iki e k i l d e beehirli, blmne sdrmak yetmez. zmre yaratan ikisi de nsermaye kyHer ehirde, b i r b i r i n d e n t i p o l a r a k a y r l a n v e iki s o s y a l

ekilleri,

tefeci sermaye

ile

bezirgan
da,

sermayedir.
mltezim

bulunur.

Bezirgan sermayeciler.
yade kyleri kasp ha ziyade ehirleri de nsermayenin Bunlardan yerine mak da da bal o l d u k l a r

Bunlar

ve

cizyedar Btn

gibi

daha gibi

zida-

kavuran zmrelerle, haraca eitli

mubayaac ve deruhdeci

kesen zmrelere blnr. saylabilirler.

bu zmreler, gibi, alela-

bugnk ticaret sermayesinin

ihtisas kollarna ayrlmas

i blm b l k l e r i

m l t e z i m l e r ky iin, o n l a r

mteahhidi, mteahhit

mbayaaclar ehir dorudan doruya

mltezimi devlete

konulabilirler. mmkndr.

Cizyedarla ortaaa

m a h s u s bir e i t m a l i y e m e m u r u s a y hususi derebeyleme bugnk modern kapitalist toplum-

Hele d e r u h t e c i tipi, t a m a m e n hemen hibirisini aynen adyla

p r o s e s i n e ait bir g e i t r n e i d i r . Y a n i , bu zmrelerden

bulmaya imkn yoktur. modern toplumun kre-

Tefecisermayeciler,
di

daha

zel

sarraflar,

messeseleri ve bankalar demektirler.

D e v l e t e de, a h s l a r a d a m u a y -

y e n m u k a v e l e l e r e p a r a v e r i p faiz i l e t i r l e r . s l a m l k t a d a - H r i s t i y a n l k t a old u u gibi- " r i b a " (faiz) znde daima gayr parlar. lerin lunu i yznde, bulurlar. mukataa devriyle motor, beraber, ona Osmanl sosyal yapsn batan baa h a r a m o l d u u n d a n , s a r r a f l k v e d o l a p l n st y Ermeniler gze armnasebetiletmenin yoglgesinde ve sosyal paralarn mslmler ve bilhassa Yahudilerle, kodaman Mslmanlar pekl

Fakat, g r d m z gibi, onlarn

te leri para

harekete geiren rak m n a s e b e t l e r i irad ekilli

damgasn vuran olunur. son en

iktisadi t e m e l

mnasebetsafha,

bu n s e r m a y e zmrelerince temsil basamaklarnn

Kapitalizmden nceki topbir e v v e l k i atmalaryla

dalndan

bu n s e r m a y e snflarnn

miri t o p r a k l a r a e l

belirir. iaret

Klasik para etmitik.

irad

ile

kesimci ziraatn

dzeni

arasndaki

farklara

yukarda engel kalan dze-

Osmanllkta,

kapitalizme

geiine para

balca geri

olan t o p r a k mlkiyeti hemen ninde btn

mnasebetleri

saylmazsa,

iradnn

karakterlerini

az ok zemin

zaman farklaryla

kesim

bulabiliriz. Fiyat

2 - Topran

"Kapital/emi labilir olmas ve

irad,

yani

topran

fiyat

ve

dolaysyla gelir." (K.

da
M.

topran
Das

satKapi-

satlmas

temelli bir unsur haline

t a l . s. 1 1 1 . F. X L I I . IV.) O s m a n l t o p r a k d z e n i n d e miri a r a z i n i n " k a p i t a l l e m i i r a d " y o k d e n e mez. dir? ltizam bedeli muaccele, bir e i t s e r m a y e l e m i i r a t t a n resmen sonuna baka neFakat, t o p r a k mlkiyeti hi o l m a z s a kadar beytlmal-

de kaldndan, "topran satlabilirlii ve satlmas" "tebdili kyafet etmi", " f e r a " e k l i n e g i r m i t i r . G e r i g i t g i d e , b u " f e r a " ile asl " b e y i " a r a s n d a ki fark kalkar. "Malikane", yava yava kesim taahhd eklinden kp sahibinin zan mlk derecesine der. A m a , camia "Arazii Kanunnamei Hmayn'una mlkiyetinin dal prose1857 (7 R a m a ekilce, miri kadar olsun

sine en son d a r b e y i v u r a n v e y a bu dal r e s m e n t a n y a n 1274), topraklarn "beyi" manasnda B u e k l e a l d a n m a y p , asl K. Marks'n tespit ettii u a ) rat deyen kyller, satm y a p l m a m gibi

gsterilebilir.

iktisadi yapnn mlk sahibi kk kyl

i m n a s e b e t l e r i n e baknca, Bu mlkiyet, geirdii

klasik unsurlar grebiliriz: olurlar.

"tasarruf
Mlmanza-

eklini de alsa, btn v c u h i y l e mlkiyet m u h t e v a l d r . kiyete" faslnda ra budur). b) ehirlilerden larlar. ederler. Miri a r a z i y i para sahipleri, arazi alp grdmz iletmelerinin

("Tasarruftan

kapitalist veya

iftiye

kira-

B u k i r a y faiz gibi a l r l a r . O s m a n l l k t a b u p r o s e y i k e s i m c i l e r t e m s i l malikane diye alrlar. S e r m a y e c i m l t e z i m l e r e kiralarverirler. k y l n n g e i m i n e , o u pa-

lar ( i l t i z a m l a v e r i r l e r ) . O n d a n e l d e e t t i k l e r i i r a d a d a , s a n k i M a r k s ' hakl k a r m a k iin " f a i z " a d n zara doru yollanr. sahibi; retmen kyl ile, ifti; kapitalistle "para mukavele mc) Mahsuller meta eklini alarak, az ksm

d) Arazi

mnasebetinde Demek,

bulunur".

Arazi snfla Bu

sahibi kesimci iktisadi

yerine "kesimci"yi snf a r a s n d a k i ksa szn

geirirsek, mnasebet,

n a s e b e t O s m a n l l k iin nsermayeci

de ayndr.

"para

ve mukavele mnasebetidir".
kadar durabilir ve

zerinde

istediimiz

gelitirmeler yapabiliriz.

Bundan dk. zatl d e i l

evvelki

zmre ve snflarn kendi

bilhassa

kendi "i" tezatlarn

gr-

n s e r m a y e d a r l a r snfnn

iinde ve d n d a k i

m n a s e b e t l e r te-

midir? Yani tefeci-bezirgan s e r m a y e d a r l a r n

kendi aralarnda ve

g e n e s e r m a y e d a r l a r l a d e v l e t z m r e l e r i v e t o p r a k b e y l e r i a r a s n d a , zt m n a s e b e t l e r y o k mu? Elbet v a r . Bu z d d i y e t i n t e m e l i ; inen bu devlet ve toprak beylerine bundan byle sermayedarlar olmasyla imdiki kesimci, balar. O zamana iinden b t n t e k i e f e n d i gekrp v e r e n i n kendisi btn ayracaekmeklerini dorudan uzaktr. kyl

kadar devlet zmreleriyle doruya retimle ile

k a r k bir d u r u m d a o l a n toplard. paya mnasebeti; arasna

dirliki, t o p r a k iradn irat t o p l a m a ona, Hi y o k t a n

sermayedarn

toprak gelirinden retmen

mnasip g r p

katlanmaktan i b a r e t t i r .
giriveren

st t a b a k a

b u f u z u l i s e r m a y e d a r snf, g r d m z gibi a a d a k i kudret haline girer. koca Rollerin bybo-

leri de, y u k a r d a k i l e r i d e h a r a c a b a l a y a r a k , h e r iki t a r a f n n a s i b i n i v e m u k a d d e r a t n e l i n d e t u t a n s a h i c i bir s o s y a l le yun bul birdenbire deimesi, uygun bkp eder? Meselenin ileride hesiz srp ki sosyal gelirin btn giden mayedir. siyasi ve sosyal Burada tezatlar paylalma teki yanlarn ksmen yukarda grdk, para ksmen iradnda den s e r m a y e n i n grecei paya hatta, tersine d n m e s i koca nedendir? T o p r a k gelirinb e y l e r nasl o l u r d a olduuna gre,

katlanrlar? Arada

atma, yani tezat besbelli

hi m i a r p m a o l m a z ? H e r k e s n e d e n k a z a y a

rza g s t e r i p o l d u

bittiyi ka-

greceiz.

iktisadi

determinizm

bakmndan

k a r a k t e r i s t i i n e iaret e t m e k l e y e t i n e b i l i r i z . p zincirlerinden boandran Kanuni en i z e m b e r e k nserSleyman'dan durumada beri hep son bilhassa

Osmanl

mparatorluu'nda

byk altstlkler ve zmreler drt hrpalanr, stne

kargaalklar, smrlr, der. manivela Btn

g e l i r l e r , n s e r m a y e k a r a k t e r i ile h u l a s a v e izah o l u n u r l a r . A m a b t n tesnf ve anrlarken, kuruluta onun kuvvet nsermayenin iktisadi elindedir. temel Snf kendisi odur. yar, ye; daima Gelirlerin kimse onu kendi ayak nk

paylalmasnda kafese koyamaz. hal ve kaldrmay

k a v g a l a r n d a d a d a i m a k a z a n a n i s t e r i s t e m e z o o l u r . O , h e r k e s i k a f e s e koteki snf ve z m r e l e r i n s e r m a tekilerden hi kimse nnsermaye; halde, onu sermayesiyle ortadan hamur eder.

nsermayeyi tulmaz

aklna

bile g e t i r e m e z . dndrd

ne g e i l m e z tapncl bir k u v v e t o r t a y a Neden? nk sadi t e m e l i almadka, kimse

bir k u d r e t gibi,

h e r y e r d e h a z r v e n a z r , f a k a t elle tuarpan

kalr. T o p l u m u

ecinniler arpma

k a m a z olur. nsermaye; nsermayeye hibir siyaset bann binasn temeline in iliemez. kesemeyecei kadar ykmay buna iktigze

elinde tutar. T o p l u m u n

mahiyeti

engeldir.

T o p r a k beyleriyle para beyleri arasndaki m n a s e b e t , b u g n k iktisadi tegorilerle zer. kyas edilince, iratlarla karclar arasndaki para mnasebete beyleri

kaben-

Miri t o p r a k l a r n

gelirini t o p r a k beyleri satyor,

s a t n al-

y o r g i b i d i r l e r : A r a l a r n d a k i z d d i y e t , alc ile s a t c r e k a b e t i n i a n d r r . ki t a raf, bu

alm satm m n a s e b e t i n e

g e m e k iin

ister

istemez,

karlkl

bir

eitlik ve denklik m n a s e b e t i n i " s t e r s e n sat, eyden nce

kabul

etmi olurlar.

O r t a d a zor g z k m e z . K e s i m c i , her

i s t e r s e m a l r m ! " Lakin tarihi v a s f n a b a k a l m : pein para bulmadka yaayamayacandan

arazinin geliriho-

n i s e r m a y e d a r a s a t m a y a o k d a h a m e c b u r d u r . S e r m a y e c i iin, h a v a tur. E l i n d e p a r a gibi sonra, bulur. Kr Rayici ile para beyi alr. adn arasndaki Mukavele, verdirenmnasebet, kanun ve

h e r k a l b a g i r e n v e h e r k a p y a a n i t i m a i bir k u d r e t onu t o p r a a y a t r m a z s a ticarete koyar, tefecilikte i-

bulunduktan letir, krn

3- O r t a l a m a Onun hsn gibi ken; iin

t o p r a k beyi dayanr. Sleyman'a

karlkl bildiimiz

rzaya -Sultan

Mukavele e k l i n i
"Kanuni"

"Kanuni devri" b a l a r braklr. mnasebeti de-

dirlik d z e n i n i n dini demek, beyi ve krcnn

n o r m l a r , f k h v e e r i a t bir y a n a ve hesaba hal dayanan dnya

Mukavele mektir. beyi bet, ile para ile

uura

Zddiyetin

bir m d d e t iin

ekli d e m e k t i r . Bu

Umumiyetle toprak mnaseeden, kanun gibi

hususiyle kesimci gerekli

ile m l t e z i m a r a s n d a k i haline sokan

irat

mnasebetidir dedik. bir z a r u r e t toprak ekonomisi Yani,

mnasebeti tayin iktisadi olan gelimi

herkese ortalama giren betlerinin

kabul kr

edilmesi

hangisidir?

Cemiyette, rayici daha

dnda

cemiyete mnase-

kanunidir.

toprak ekonomisine dzenleyici gelimi olan nsermaye

kanun,

nce ziraat dnda Bu kanuna gre:

kanunudur.

"Kapitalistin cei, talama

Yani,

arazi sahibine zirai krn bu

irad olmayan

ne

kadar ok retim mahsul

veya

ne

kadar az arasndaki

deyeorsnrdan

ortalamasna, krla
Marks:

alannda

sermayenin

getirdii

dzenledii zirai
Keza) ile krc

fiyatlar

belli olur." ( K a r i

irat t o p r a k b e y l e r i

nsermayedarlar arasndaki

mnaseharegelirin-

bet, hibir t a r a f n k e n d i keyfi v e y a z o r u ile d e i e m e z . T o p r a k beyi, " u kad a r irat i s t e r i m " d i y e , d a y a t a m a z . ket edip b e e n d i i den nce bu kr n s e r m a y e c i de, srf a h s i eyle geri baldrlar. kalan hrsyla istemeye kalkamaz. Her iki snf da; z i r a a t d n d a Toprak gelir ksm, t o p r a k be-

"sermayenin getirdii ortalama

y i n e irat o l a r a k d e r .

kr" d e n i l e n
Sonra

"ortalama kr"karlr.
radn

n e k a d a r t u t a c a , zirai

m a h s u l f i y a t l a r n dahi

d z e n l e y e n o r t a l a m a krla, o f i y a t l a r a r a s n d a k i f a r k t a n belli olur. S e r m a y e -

ci, e e r o r t a l a m a kr l s n d e bir k a z a n e l d e e t m e z s e , p a r a s n z i r a a t a y a trmaz: gizli lakis, Bezirganlk veya bankaclk yapar... gryoruz. halindeki zar zor kadiri ona mutlak uymaya Bu m n a s e b e t t e kavdeitiremez. M. Keza) bezirBig a y a h a c e t y o k . D v m e k t e n bir e y k m a z . kuvvet herkes bakar. K i m s e , c e m i y e t i iine a l m bir

"ortalama kr" rayicini kar." (K.

"nk iradda artkalelumum arkadar tiksindikleri mukavelesini ettirdi.

tk deerin

ve

art

emein

normal ek/i olmaktan

yi a m a , t o p r a k b e y l e r i v e d e v l e t e f e n d i l e r i o an, devletle ki, toprak beyleridir. Sermayeci zorla ile kabul

g a n - t e f e c i g r u h u n u hi m i s k t r a m a z ? S y l e d i k : farz edelim tarnda cak? ac) Burada bezirgann boynunu ayn

Kesim d z e n i n d e skyaparken, ne olakadar ake tuNetice

skt. Ve ona diledii bir " p a r a

bir irat d e m e kacak.

mecburiyetini

mukavelenin ratlar

zamanda

mnasebeti" olduu gerek mukatauirat mlBunda,

karmza rasn.

(gerek devlet,

gerek dirliki,

k r c d a n ( m l t e z i m d i y e l i m ) i s t e d i i k a d a r f a z l a irat k o p a r t m a y a Mltezim onlarn beyi her t e k l i f i n e kt s t n d e peki d i y e b i l i r . baka ne zarar var? nk, kitap bilfiil atlatmaktan

karsndaki tezimin

e f e n d i l e r d e ise,

hayat, yani retim hayat ve t o p r a k ekonomisi kesimlerin iltizam deerine u mal deil

e l i n d e d i r . T o p r a k beyi

kadar ake mahda

z a m m y a p t ? M l t e z i m hi i s t i f i n i b o z m a z . Y a n i k a b u l e d e r . T o p r a alr, i l e t i r . O yl e l i n e g e e n t o p r a k m a h s u l o n u n sule istedii talama ayni (yani o r t a l a m a teki krdan az katamaz. Yoksa oluu, midir? Bu krn elde e d e b i l e c e i ) kadar fiyat katar. Ors e r m a y e d e n yer, iflas e d e r . Fazla rekabeti vardr. Yani iratlarn mukavelenin sermayecilekakrbelini

zam yapamaz. deil,

sermayedarlarn brakmaz.

nakdi

"para mnasebeti" v a s f ,
ile k o c a

ri yola getirmelerine imkn nunu" muazzam maya yeter. Hem, bu

Bylece, sermayenin "tuntan imparatorluun becerir. kendisi

hameti ve saltanat sihir ve uramadan adeta

kerameti

hi s a h n e y e k m a d a n ,

hi z a r a r v e z i y a n a 4- rat ve in iktisadi

sessiz sedasz

Kr T e z a d

umumi z a r u r i l i i

bu

olmakla

beraber,

hususi tarihi m a n z a -

ralar, e l b e t z a m a n v e m e k n a g r e d e i i r . zken deer izgisinin

B i l n a z a r i y e o r t a l a m a v e d z g-

ameli olarak altnda ve stnde birok zikzaklar yailk d o u u , s o n r a d a n ald m-

plr. T o p r a k e k o n o m i s i n d e , p h e s i z krn tekamil eklinde deildir.

Kesim d z e n i n d e esas itibaryla t o p r a k gelirinden

irat p a y n a y r p t o p r a k b e y i n e s u n a n s e r m a y e d a r d r . A m a , s e r m a y e n i n t o p rak d z e n i n e y e n i sokulduu gibi bal aylarnda, kr h e n z az o k "iratla snrl

bir tohum" (K. emek dendikten

M.)

gzkr.

"Bu kr, ister

para

iradnn

temsil ettii artk smrlmesi

sonra,

ister

kendi

yabanc

emeinin

imknyla

mtenasip

olarak geliebilir." (K.

iin bu kontenjan

M.

Kapital daha

Keza)

Avrupa'nn byledir.

ser-

best a h s i Avrupa'daki eken lkl na Hibir

mlkiyetli ortaa Farmer: ardnda

bile k l a s i k irat g e l i i m i rekabet umman klnda heybetli ile

Osmanl Mltezim, krek vardr. buYa-

kesim dzeninde

bsbtn

geni tutulabilir.

P a c h t e r gibi, devlet baba

iinde t e k b a n a t o p r a k beyleri yoktur. ii

bir t e e b b s d e i l d i r . n n d e , k y l y e s a l d r d e v b a v e h a e r a t kzaman

avanesi, mukabil,

"kendi emeini smrme" d e n i l e n

ilgisi balca

Fakat

"yabanc emeinin smrlmesi" o n u n

gcdr.

n i o n u n i k t i s a d i o r t a l a m a kr d a h a b a l a n g t a d e v l e t e g a r a n t i l i o l d u u gibi, e n b a r b a r c a v e e n h o y r a t a m e t o t l a r l a y r t l e n g a y r i k t i s a d i a p u l u da, gene tekmil O apulu mayenin beylerin el birliiyle hazrlanp kotarlr. ne e k l e g i r e r s e g i r s i n , bir d e f a s e r katld m idi,

st t a b a k a n n p a y l a m a s kr n o r m u hesaba

ortalama

"irat,
M:

artkalelumum arKeza) Ya-

tan

deerin

ve

artan

emein normal ekli olmaktan

artan emei

kar." (K.

ni, o z a m a n a dnlrd.

k a d a r , m e s e l a dirlik d z e n i n d e her e y d e n n c e v e y a l n z irat iftinin a n c a k irat e k l i n d e bakasna geerdi. b a k a s n a bir k r kalp k a l m a y a c a a k l a bile g e l m e z d i .

Ayrca iftiye veya

K e s i m d z e n i ile b e r a b e r , i t e r s i n e d n e r :

M l t e z i m , bir m a l i k a n e y i z e r i irat e k l i n e g i r e r . V e oriin d n l e c e k e y Kr (ve f a i z ) ser-

n e a l m a k iin, n c e s e r m a y e s i n i n o r t a l a m a krn h e s a b a k a t a r . i f t i n i n art a n e m e i srf irat o l m a k t a n k a r , k r l a bir a r a d a talama kr pay k m a d k a , irat hi o l m a z s a kesimci

d e i l d i r . r e t m e n k y l n n art e m e i v e b u e m e i n b i l l u r l a m a s y l a d o a n art d e e r , a r t k n c e kr, s o n r a irat d i y e ikiye p a r a l a n r . mayeye, larn tir. Bu irat t o p r a k b e y i n e a y r l r . Bu hal, e s k i t o p r a k g e l i r i y l e i m d i o gesermayeye arasnda balamak demek-

liri ilk elde b e n i m s e y e n y e n i bir arac snf b e s l e m e k z a r u r e t i d i r . Bu hal, iratelinden bir k s m t o p r a k gelirini alp, babalar bu zddiyetin hal, t o p r a k b e y l e r i y l e para bir p a y l a m a z d d i y e t i

d o u r m a z m? Hi o l m a z s a Elbet varr.

k i m s e f a r k n a v a r m a z m? izah e t t i i m i z i k t i s a d i t e m e l bir zaruret o l u r . Osmanl Ondan son-

Fakat bu tezat evvela yukarda girince, nne geilmez

m n a s e b e t l e r haline sureti hatras bulmaya doru

ra, b u t e z a t , b t n d n y a o r t a a l a r n d a g r l e n e k i l d e , k e n d i s i n e bir hal meyleder. Gerekte, eski dirlik d z e n i n i n isimce olsun E n son Beimparatorlukta hibir vakit l m e z . Bilhassa topran, payna atarlar.

mlkiyet sahibi saylan devlet zmreleri, kt a r a c s e r m a y e n i n riyelaml'nn "Nizam dii k m a z d a n Devlet Hakknda

her s l a h a t h a m l e s i z e r i n e o z p Mtalaat" bile i m p a r a t o r l u u n gir-

kendine ayrd aslan

kurtulmas

iin u t e k l i f l e r i y a p a r :

1 - K k l m a l i k a n e v e z e a m e t i l e r : T o p r a k l a r n " m l t e z i m l e r e i l z a m etmeyp emin

536

adamlarna

tair" ettirsinler.

2-

Kkl o l m a y a n l a r :

Tmar ve zeametlerinde otursunlar.

Bir k e l i m e ile, b o y u n a arac s e r m a y e , m l t e z i m l e r o r t a d a n k a l d r l m a l d r , fikri n e s r l r . ci Cihan Harbinin F a k a t , c e m i y e t t e i k t i s a d i k k l e r i n i s a l m , gizli k u v v e t hailk T r k B a v e k i l i Refik S a y d a m ' n , v u r g u n c u l u k d a h a alinde i k t i d a r n d i z g i n l e r i n i ele a l m bir s o s y a l snf lafla kaldrlr m? Bu, kinr g i d e r s e , t c c a r snfn kaldrma tehdidini s a v u r m a s n a benzer. Ve "a'dan n k at a l a n skdar' gemitir. sermayeyi kaldrtezad,

z ' y e k a d a r " d e i t i r m e fikri, i n s a n n bir h a f t a s o n r a a n s z n l m n e s e b e b i yet v e r e c e k kadar iddetli ok y a p a r . ratlarla reti nasl bulmakta Celali karclar arasndaki gecikmez. Dirliki

tezat,

bezirgan-tefeci ile

makla halledilemez. isyanlar

Fakat, kendine zaman artklar

iin e l v e r i l i a z o k bir hal s u kesimciler arasndaki yle, iki, sonra, gitgide sermayeci ramen, bir-

derecesinde yaman tepkiler yaptktan zerine t a v s a d y s a , tpk dmana kabul ilk a c e m i l i k d e v r i n d e k a r d

iki t a r a f n tarihi

birbiriyle k a y n a m a s

ile k e s i m c i t e z a d d a , letirmekten geri

karklklara ettirince;

zaruret olarak kendini dosta kalmad.

5- Tezadlarn Osmanl'ca lk z a m a n l a r , d i r l i k i , toprak beyliinin atn

Hal e k l i : A y a n kastt. Onun yerine geen Dirliki, Kesimci, zpkt kesimci,

bir e i t asil

hazr yiyiciliine alknd.

srf s i l a h o r l u k z a n a hazr yiyiciliin bir m l t e z i m iradn t o p l a m a k zah-

k a y b e t m e m e k iin t o p r a k i i y l e u r a m a z d . dahi erefine sdramazd. Bu O yzden,

s m r c tembelliinde eref grd metini rr. zmresi zaruri oldu. hal A v r u p a ' d a

iin, t o p r a n arac

F r a n s a ' n n ilk o r t a a d e v r i n i a n d -

"Fransa'da kahya regisseur, armak

ilk

ortaa aa yoluyla

sralar bir

derebeylerine homme

vergi

toplayan olup,
(K.

muhassl bask
M.

ve

yukar

d'affai re

demek

yapmak,

vesaire

gelierek kapitalistlie
bilirdi.

kadar kt.

K a p i t a l c . I , b l m 7 , F . X X I V , ilk b i r i k i m ) Z a m a n l a b u a r a c l k b t n e m s a l l e r i g i b i , k r a l d a n z i y a d e kral o l m a y Marks'n dedii gibi:

"Burada ya dt adamlar, menden; tarafndan geriye itilir,

artk tacirler nazr, ikinci

itimai ve

hayatn kk

her eriler taraf

sahasnda alannda, ilerin da deerlileir; yolar; de

arsian mesela, kayman

paynn ekerler.

nasl

aracborsa Burjuva se-

grlmektedir.

Ekonomi

maliyeciler, mmessil, papazlar arasnda

medeni hukukunda

avukat her iki hkmdardan safa atlr

c.

siyasette dinde Allah, tekrar koyunlar

daha ve gene
I.

"Peygamber" tarafndan ister is-

peygamber
Keza not

sonra

papazlar,

iyi obanlarla

temez arac olurlar." ( K a p i t a l ,

229) uak yerine kullanlan kimseler saylrlar. ara-

N e t i c e d e o k a d a r hor g r l e n v e bir z a m a n clar, belde babas halinde kudretli ve erefli

Marks "o

rejisrler hatta da a rejisrlerden d e Y u s u f Nasi

bazen gibi

hatr s a y l r b e y l e r d e n d i l e r " d e r v e valye olduunu Bu g r d m z gibi,

1360

Fransa'snBizde hkmdarl-

birinin

el y a z m a l a r n d a n karr. nerdeyse ne d e m e k t i r ?

dolaplardan

kadar varan frenk beyleri kmtr.

Bezirgan s e r m a y e n i n zaferi demektir. retim tekilatlarn ve

B u z a f e r k i m i a l a a e d e r ? Eski

mlkiyet ekillerini:

"Tefecilik, deerine
20)

her

yerde

btn olan ncesi

baka nceden retim datp

baka mevcut
M.:

ekilleriyle retim
c. (K. Kapital

balca tekilatlar
III. M.: B.

kullanm zeri4, A.

gre "Btn

ayarlanm kapitalizm

ne az ok tuzla buz edici bir tesir yapar." (K. ci tesir, yalnz mlkiyet ekillerini

yordamlar eritirken

zer ne grlr."

te feciliin

devrimKapi-

t a l . c. III. a y r m 3 6 ) Yani simcilerin iktisadi zaruret bakmndan, bilakis, dirliki devletin veya dirlikilerin, sermayeyi daha hele ke-

mltezim, yle

cizyedar ve

ilahr b e z i r g a n tefeci bezirgan retim sermaye, tekilatn

ortadan

kaldrmalar

dursun,

ncesi

"kulla-

nm
ni,

deerine gre a y a r l a n m "

sermaye, miri elinden Bu geldii kadar

"tuzla
mlkiyeti

buz eder"-,
ekilleri-

tefeci

toprak zerindeki

mutlak toplum

"datp eritir."
iin y a p a c a k n e i kalr? B k e m e d i k l e r i O vakitki ngiltere'de:

byle o l u n c a ; t o p r a k b e y l e r i

kolu p m e k . O z a m a n rilen e i t t e n

16. y z y l n g i l t e r e ' s i n d e b s b t n b a k a y n e e v -

bir kalp d e i t i r m e n m z e k a r .

"Eski a si i zamannn
Yani ni

derebeyi, Onun

byk iin

derebey btn

savalar

yiyip

yutmutu.
M.

Yeni
Kapital

bey
c.

ocuu idi.
asil

iktidar para

idi." ( K a r i
grp,

1, B. 7. a y r m 24) toprak beyleri,

"btn iktidar"\
para bir z a m a n rollerine

parada

para

babalna

dklrler. arac

Bu, t o p r a k b e y l i i n d e n yava yava snflarn

beyliine doru gelen akndr. Yauak saydklar, hor g r d k l e r i imrenir ve yanarlar. hatrlatalm: Buradaki pan-

toprak beyleri

bezirgan-tefeci

F a k a t , d a i m a t e k r a r e d i y o r u z . G e n e bir d a h a ra beyleri, " s e r m a y e d a r l a r , birikii ile ve modern modern manasyla sermaye adamlardr. Yani, maye ncesi ganl da sermayesiyle, hi bir z a m a n sermayedar kesim

s e r m a y e d a r deildir. douu,

16. y z y l n g i l t e r e ' s i n d e k i s e r sermayedarlkbezirBuraNimltezimlii ve tefeci kadar varabiliriz. kapitalizmi

retiminin dzeni

Osmanl

kartrlmamaldr. Yoksa nsermayedir.

Lombardvari karmaya

bir a k n l k l a , "ilk s e r kolayla-

m a y e " b i r i k m e s i n i srf t o p r a k iradndan bahis konusu Roma t r m a k deil, tekim Osmanllkta

Onun fazla

geliimi en

bilakis gletirir. Yani t e r a k k i y i deil, g e r i l e m e y i getirir. m e d e n i y e t i n d e grlen ykln bu t e f e c i - b e z i r g a n s e r m a y e n i n son ve en b y k rol

parlak rnei,

ile izah o l u n a b i l i r .

En

son

durumada birikiinin

ne olur?

Btn dnya ortaanda tefeci-bezirgan kar.

sermaye

akbeti

meydana

"Para babas
Paris

olan zmre, toprak

1930).

hebeyYani,

men
para

arazI

satn
(Henri de

alarak,
Lee: zamane

ky

beyi'

veya
uyarak,

ehir patriesi
bu

halinde

liine giriir.

" L e s O r i g i n e s de C a p i t a l i s i m " , ruhuna gelen

beyleri

sefer tersine para

"btn iktidar"

topraa d a y a t m a k t a grp, toprak aalna dklrler. den toprak beyliine doru bir z a m a n saflarna te yen efendiliine atarlar. biri yukardan aaya (toprak beyliinden uzlamay getirir. can bu, akndr. Yani ve hayran sndklar olduklar

Bu, p a r a b e y l i i n toprak beylerinin

beyleri, yava y a v a

para

babalna), ile-

tekisi aadan yukarya karlkl akm, beyleri az ok kemirilir. irler. Yerlerine ikisinden

(para babalndan toprak beyliine) doru te y a n d a n ,

kaynamay ve

Bir t a r a f t a n t o p r a k

mltezim ve sermayeciler kesimcilesentez kar:

ki zt k u t u p a r p a a r p a , t e z l e a n t i t e z d e n ikisi d e b e r h a v a o l u r . b a m b a k a yeni sosyal

Ayan!
bir

A y a n , artk ne kesimcidir, dirlikilii y o k ettikten sonra eit O s m a n l IXderebeyidir.

ne mltezimdir. Tefeci-bezirgan sermayenin kesim dzeni iinde gelie gelie ulat

LEM

(EKL TBARIYLA Kanun gelirinin

PAYLAMA)

1- eriat Yerine

Dirlik d z e n i n d e c a m i a basitti: yeti

paylalmas,

sosyal

blm

kadar mlki-

Miri t o p r a n t a s a r r u f u v e b u t a s a r r u f t a n d o a n d e e r l e r i n doruya retmene, temsil belli iftiye, eden reayaya ise, aitti. kendi Miri

dorudan toplum

topran

mutlak

mlkiyetini

devlet

zmrelerine

er'an ve k a n u n c a snrlar olmayandan n, topra hara alrd. deerlendirir; bu

bir i d a r e c r e t i o l a r a k , r v e m s l m a n

Aada: yukarda:

retimde ( i s t i h s a l d e ) Dirlikte ( a s a y i t e )
bir p a y a l r l a r d . kald elinde

alan alan

i/tiy-

dirliklerle
dirliki ve

devlet zmreleri, Osmanl

deerlendirmeden idealist toplum lb'lerin gelirinden

idaresi

mddete,

devlet zmrelerinin dendi. alkan Eski bat

aldklar

pay d e v e d e altnda

kulak kabilinbunalm geni

ve dou zerinde,

saltanatlarnn yntlar Osmanlln

ynlar

byk cazibesi,

bugnk

tabirle kay-

milli g e l i r i n nak

paylalmasndaki,

b u s a d e , t u t u m l u v e insafl

ruhundan

alyordu. K e s i m d z e n i n d e miri t o p r a k gelirinin paylalmas Tam g e r e k k e m i y e t , gealtst oldu.

rek

keyfiyete

yaman

bir

devrim

geirdi.

manasyla

Devlet

zmreleriyle

alkan

ynlar

arasna

anszn

birtakm

trediler

girdi. arac

Bu ve

trediler, hazr

bir s r snfn

basamakl tek

zmrelerinden para

maada

balca Bu

iki iki

byk hkim

snf idiler: yiyici

T o p r a k beyleri snf, manas:

babalar

snf.

Toprak tasarrufunu kylnn

elin-

den

almakla

zetlenebilir. kesimci snflarn eline g e e r g e m e z , gene ayn o takesimb-

Tabii, topran tasarrufu sarruftan tn doma deerlerin ci snflarn oldu. Yani topra

mlkiyeti d e ,
mal

kendiliinden haline geldi.

iletme hakk gibi, t o p r a k iinden kan

deerler de kesimci snflarn ne kadarnn i oldu. yukardaki

Bir k e l i m e ile, t o p r a k Bu dekadasne

e k o n o m i s i n d e n y a r a t l a n d e e r l e r ilk e l d e k e s i m c i l e r i n s a y l y o r d u . erlerden rnn nflarn

idareci d e v l e t z m r e l e r i n e v e
bu

aadaki bilecei

i/eyiciY\a\k v e i f t i t a b a k a l a r n a v e r i l e c e i ,

kesimci

Dirlik d z e n i n d e liki onda milli tan ile devlete

toprak gelirinin Bu

sosyal

kmeler arasndaki dirlik ve dzeni

paylam korumaya

a d e t a t a b i i bir k a i d e g d y o r d u : ayrlyordu. harcanyordu. Geri kalan bir idi. Fakat bu kemiyet farkna daima mahsul iftide onundu. btn

Elde e d i l e n para,

m a h s u l n o n d a u k a d a r dir-

lkede

mahsul, iftinin ramen,

m l k idi. l k i n " r " , ad gibi soysuzlat. mddete, devam hakk ettii

Sonra sonra onda

bee ve daha f a z l a s n a d o r u dirlik d z e n i iletme devletle

gelir leiminin alnan

h d a i n a b i t d e n e b i l e c e k tabii k a r a k t e r i kald. T o p r a Bu bu mahsul haklar paylaan

deimedi. Taonundu. Toprako idi. ald. Kesimci Kk

sarruf hakk dzen;

bir v u r u t a

kylnn

elinden

kesti

iftinin "iftlii", kesimcinin byk " m a i i k a n e " s \ oldu. O z a m a n toprak gelirinin sosyal kitaba imiz snflar arasnda bir e k i l paylalmas t a m a m e n ald. Belirli bir h e s a b a , i a r e t ettisoysuzk a r , bir

y e n i l l e r e u y d u . A d e t a zt s o s y a l , snfi girdi. Yeni ekil, gelir paylam bir

mnasebetini, yukarda soktu. Bu,

"para

ve mukavele mnasebeti" h a l i n e

adeta

laan dirlik d z e n i n d e k i eit bezirgan nin balca kediye lar

hadsiz hesapsz apulculua ve soyguna

had v e h e s a b

k o y m a y a b e n z i y o r d u . G e r e k t e bir k o c a l k e farkszd. A m a , o tarihi kendi kendilerini b y k e-

milli g e l i r i n i v e r e n t o p r a k t a s a r r u f u n u s e r m a y e y e t e s l i m e t m e k , emanet etmekten inandrm oldukidi.

peynir tulumu toprak

kil d e i t i r m e y i k u r a n l a r n , hi o l m a z s a esas;

m n a s e b e t l e r i n e d a i r hesap t u t m a k p r e n s i b i birlikte kendi mukadderatlarn myd? ile izah da

Yalnz o z a m a n k i devlet z m r e l e r i , bu h e s a b a gre devletin temeli olan toprak ekonomisiyle lim du. etmi olduklarn n s e r m a y e y e tesbir a l t s t l n muhtemefark e t m i y o r l a r B y k tarihi

y l e b a s i t hile, t e s a d f v e a l d a n m a Devlet zmreleri altstl

p e k s a d e s u y a bir a n l a y o l u r -

m k e m m e l e n fark edebilmi ve

len bile bile, i s t e y e i s t e y e o p r o s e y i k o l a y l a t r m l a r d . n k , o z a m a n a

kadar gayr topraklar olmasa ceklerdi. Kesim 2-

meru, gayr

kanuni olarak y a p m a k t a olduklar yrttkleri tecavzleri, iradei seniye bu ile ondan geirecekleri

apulu; sonra

kamu er'an

tasarrufuna

kar

bile e r i a t n dzeninde

yerine

kanunca hakee-

kitaba s d r l a n

hak ye

hesap n a s l d ?

Milli

Gelir Paylam Karlatrma) miri t o p r a k g e l i r i n i n Modern eitli snf v e z m r e l e r modern Ziraat yle blmlere 2-

(Modern Toplumla arasnda ziraatla ayrlr: nasl 1-

Osmanl toprak dzeninde

p a y l a l d n a d a i r d a h a a k bir f i k i r e d i n m e k iin, ziraat gelirleri zaruri doruya retmen iftinin irad. biri geimi,

bir m u k a y e s e y a p m a l y z . Dorudan

s e r m a y e d a r n n kr, Biliyoruz: zere ikidir. mayedarna d asl Modern den

3- Arazi sahibinin toplumda irat,

mutiak irat,

teki

fark irad o l m a k

K e z a , s e r m a y e y e d e n z i r a i g e l i r pay d a b i l h a s s a z i r a a t s e r asl

kr ||e, z i r a a t m t e e b b i s i n i n s e r m a y e y i d n alk r e d i a a n a d e d i i faiz. son

para sahibine, toprak

Osmanl yanan geliri ziraat pay

ekonomisinde

drt blm h e m e n
edip gelen Buna

hemen

aynen ile

b u l u r u z . Y a l n z , o r a d a b u g n bile b t n k k k y l i l e t m e s i z e r i n e d a memleketlerinde devam Dorudan da balca veya doruya iki ksma bir n c blnme ile i karlarz: retimi yapann ayrlr: pay geimine decek toprak

biz normal geim pay verebiliriz.

i-

meyecek k a d a r
normal vetlerini

srndren

geim

isimlerini

Mesela, kuvbir s bu i-

hr kapitalist d z e n i n d e iinde normal ortalama bir r e t i m

iiler s e r b e s t rekabet p a z a r n d a saylabilecek zaruri geimlerini elde etmi saylabilirler. kolunda veya bir f a b r i k a d a

hak ve sendika y o l u y l a t a m deerine satabildikleri z a m a n , hesapla baka

mrlme sistemi

hi d e i l s e nk,

normal z a m a n l a r d a
ideal normal

geimi

bulamayan

i, s e r b e s t r e k a b e t k a n u n u y l a

i alanna akn edebilir. m e m l e k e t k y l e r i n d e hl o l d u u gibi, iin ise; n e y l e bir s e r b e s t re-

B t n o r t a a z i r a a t n d a v e geri

O s m a n l t o p r a k e k o n o m i s i n d e a l a n ifti kanunu k a d a r kr v e s a r bir z o r l a ,

k a b e t p i y a s a s , n e d e h e r h a n g i b a k a bir i a l a n y o k t u r . i f t i a d e t a t a b i a t kk toprak iletmesine bukaldr. insafszca smrlrler. Kyl D a h a zi-

Orta ada en ok t a r m

retmenleri,

y a d e ziraat iletmesi insafa kalmtr. e h i r d e k i esnaf, lonca tekilatlar say e s i n d e de kendi zarurigeimini az ok s a l a m t r . iin b y l e bir t e k i l a t n g l g e s i bile c i n a y e t s a y l d n d a n v e fiilen h e r k y l evi k a r s n d a k i y l e iki ayr d e v l e t k a d a r b i r b i r i n e h a s m y a a d n d a n , d e v l e t l s n d e t e kilatl stn tabakalara ve hkim snflara kar bu dank, m a d d e t e n ve

manen yoksul ynlarn man kendisini

herhangi

irabda

(uzun

bir y o l )

halleri

kalmaz.

y z d e n ifti o r t a l a m a bir z a r u r i g e i m e l d e e t m e k y l e d u r s u n , z a m a n z a l d r m e y i p s r n d r e c e k g e i m e dahi kavuamaz. Kylerin sszlamas O halde b u n d a n ileri gelir. kk ekincinin kk iletmesine dayanan Osmanl toprak

d z e n i n d e , t o p r a k geliri u ifte b l m e ayrlr. IIIIII1) F a r k irad 3) Faiz 5) Y a a t a n geim 2) 4) 6) M u t l a k irat Kr Srndren geim

B u bal alt dzeninin da b a m b a k a trl

p a y v e y a bal alt ba t o p r a k g e l i r i , O s m a n l t o p r a k dirlik dzeni z a m a n y l a , kesim dzeni z a m a n l a r n h e r iki d e v r i , y a n i normal zamanleilir. B u n u g z e a r p t r m a k iin, iyice s o y s u z l a t

ilk v e n o r m a l

gerek dirlikilii, gerek kesimcilii, larnda, bir d e s o n l a r n d a , y a n i

bir b a l a n g c n d a , y a n i

z a m a n l a r d a olmak ze-

r e iki s a f h a y a a y r p e m a l a t r a l m : Burada, e m a t i k alt olduka srf e m a t i k bir fikir v e r m e k iin, msavi (eit) paraya nispetler ayrdk. verir. kapitalist cemiyetteki yakn paylama toprak gelirinin b y l e alt blmlerini eit p a r a bu ema payn en

Gerekte Sonra

olamaz. Ama,

ile m u k a y e s e iin, phesiz hatta,

geree

devlet,

sadece fark iradndan almaz. etmez. Yalnz,

Mutlak irattan,

hi irat g e t i r m e y e n

y o z t o p r a k r e t i m i n d e n d a h a azl d e v l e t , k e n d i a s l a n p a y n a l m a k t a k u s u r m a k s a t bir n i s p e t fikri v e r m e k t i r . baknca, bir o k g e n e l neticeler k a r t m a k

Yukardaki ema stunlarna mmkndr. 3Bunlardan en

b a s i t bir k a t a n e s i n i

ksaca sralayalm:

Karlatrma retmen

Sonular kyl iin en ideal a:

1- T a r i h t e kaldklar duundan ve 2 iki

Devletle iftinin ba

baa

normal geit adr. O r a d a devlet, faraza normal misli v e b t n t e k i a l a r d a k i n d e n normal kapitalizmde olduundan) 4 3 misli, misli

k e s i m c i l i k t e olfazla pay ald

(derebeyleen dirlikilik

kesimcilikle, misli,

h a l d e , ifti b a h t i y a r d r . n k o da, n o r m a l kapitalizmde olduundan gene 3 misli, Demek, olduundan misli ninin derebeylemi kurulduu doruya

kesimci dzende olduundan dzeninde olduundan 8

d e r e b e y l e m i dirlik d z e n i n d e kesim dorusu kyl ngiltere'de, toprakdirlik d z e iin, " a l t n a " d r .

p a y alr. balangc

Bat A v r u p a ' d a , d a h a

bentlik kalkp hr iftilerin

15. y z y l gibi O s m a n l retmen bundandr.

da dorudan

K y l n n g e l e n e k i ve eski z a m a n a

hasret oluu

-O ro c _a

> W

'>-

O H
Lfl 'n
a

rs (j E

a j E

a j E

<u

4 3

'n O

iE

'n O

'uE

o-t rs
j

oh Lfl aj m

a aj m

aj m

aj m

mi

ra

aj <E

"a
L ra
a j

ai

2- Fakat dirlik d z e n i asr, nin ngiltere'de geit safhas yeni bir ziraatta idi.

ister istemez,

abuk geen yerine

bir ara

adr.

15.

derebey smrs

kapitalist s m r m e s i eski bir m e d e n i y e t Avrupa'da ba-

Osmanllkta

derebeyleip gen safhas

yerine, msz

medeniyetin geit (rnesans)

iletmesi dirlik dzeni veya ister

oldu.

k k ifti idi.

bir sosyal devrim g e i r d i , istemez

Osmanllkta

bir tasafOs-

rihsel devrim
halara manllkta, zaman bile,

Yani,

kendinden kapitalizm hatta

sonraki geliti.

doru

soysuzlat

geliti. Fakat,

ngiltere'de dirlik dzeni, veya kyl

ayanla s o y s u z l a t .
kylye iki geri misli bir

derebeyletii

kapitalizmde

derebey/een kesim dzehal k e n d i s i n e bir idi. kyl-

rimde o l d u u n d a n hip" z l e m e k t e d i r :

iyi s a y l d n d a n ,

"sa-

" S a h i b l - a r z " b i l d i i m i z g i b i , " d i rl i k i" n i n sfat normal balang safhasnda toprak gelirinden geimden stn bir p a y ,

3- Kesim dzeni, ye hi o l m a z s a iki yar misli

yarya yaatan bir g e l i r t e m i n geti.

d e v l e t e de,

evvelkinin de,

eder grnd. Ve bu

grn sayesin-

devlet o

reforma

D e r e b e y l e m i d i r l i k d z e n i n d e g e n e l l i k l e de-

rebeylie isyan eden k y l y elde e t m e k isteyen devlet, A n a d o l u a y a k l a n malarn iinden fethetmeye kolayca muvaffak oldu. Ayanlam ve halkn kesim "devlet

dzeninde, baba"larn 4-

Osmanl hasretle

kylsnn aramas

o kadar yaka

silkmesi

bundand. 3 no. lu normal kesimcilik dzeni pek

Kesimci dzeninin

karakteristii,

ile 4 no. gzel

lu d e r e b e y l e m i k e s i m c i l i k d z e n i n e ait iki e m a s t u n u n d a Kesimcilik balarken, devlete eskisinin iki misli

belirir.

kadar gelir,

h e m d e p e i n a k e ile d e n i r . ruri g e i m i t e m i n e d i l i r ; iiklik o l m u y o r sanr. m leri hkim

Devlet m e m n u n d u r .

K y l y e y l e b y l e za-

k y l d e h a k k n a raz o l u r . V e k e n d i s i iin bir dekalan t o p r a k gelirinin y a r d a n fazla b y k ks-

Geri

kesimci snflar yani;

b i z z a t k e s i m s a h i p l e r i ile s e r m a y e s a h i p adeta ortadan blnp karde pay

arasnda Lakin

b y k bir h a k k a n i y e t l e , retimin ve btn kontroln

edilir.

bir k e r e e l i n e g e i r e n s e r m a y e s a h i p l e r i , zyuf ake ve t o p r a k geliri kalpazanlk sayesineye eker.

a r a b u k alttan sinde, hemen

stten

vurgunlaryla,

kesimcilie den

payn

Bir k e r e d e k y l y , o z a m a n a Onu srndrmeye yarayan Onlardan da

kadar grlmedik dehetli bile a r r . Fakat,

bir d a r l a s o k a r . kesimci efendileri Kylnn ses

geimini

de u n u t m a z :

hi o l m a z s a y a r m

pay kopartr.

k a r m a y a hakk, yani kuvveti yoktur. Ya en stteki kesimci susarlar? nk onlar da sus paylarn alrlar. A a d a hesaplarna

beyler neden kaptrDevlet, bulamaz.

sermayeye geirirler. mecal

dklarn, yukardaki bu efendilerin elinde

devlet payndan olduu iin

kendi

ses k a r m a y a pay alnr.

hak ve

Neticede:
544

Devletin ve toprak beyinin

Kylnn

zaruri geimi

smrlr.

Btn

bu

zmre

zararna, onun kald

tefeci-bezirgan su orta iin,

sermaye kesimci

ier. snf

S e r m a y e snfnn ise, ksmen kendi

stnde gzken, pay daima ayn iin, y a n i

hkim

ksmen de bizzat kendisi

zamanla sermayedarlat de kaynatklar 5-

k e s i m c i ile s e r m a y e c i l e r a y a n e k l i n -

iin, s e s k a r m a z . dzeninin arabuk gelimesi, dirlik d z e n i n i n en soyser-

Fakat k e s i m

suz d e r e b e y l e m i an

bile a r a t m a k t a

gecikmedi.

Tefeci-bezirgan

m a y e , k y l n n z a r u r i g e i m i n i , h a t t a s r n d r e n g e i m i n i d a h i e l i n d e n alm a y a k a d a r v a r d . G e r i b u sra d e v l e t i n pay d a belki y a r d a n a a d t. Ama, artk devlet, eski

dir/iki devlet d e i l d i .

Kesimcilerin

devleti idi.

Y a r a t t h k i m s n f l a r l e h i n e k e n d i h a d d i n i bildi. O , a s l a n p a y n a l a n b a l b a n a bir s o y u t k a m u k u d r e t i d e i l , a n c a k y e t i t i r d i i h k i m s n f l a r a a s lan pay t e m i n e d e n bir i k t i d a r h a l i n e g i r d i . E n k t b o z g u n d e v i r l e r i n d e bile, r e f o r m iin y a p t b o c a l a m a l a r , III. S e l i m d e v r i n i n " N i z a m D e v l e t H a k knda Mtalaat"lar gibi h a s r alt aratrmalardan pay altnda teye gemedi. kk iftiler, denilen Srn-

d r m e y e dahi y a r a m a y a n ky brakp payitahta

bir g e i m

lke v e y a kan

doru ve batda Vogelfrei

babozuk,

helal y a r s e r s e r i y a r a a y a k t a k m X1RAKAMLA Fiyat, PAYLAMA

halinde g m e y e mecburdu.

Para Y a r ve lk K e s i m

Paylam canlandralm: 5 misli 2-3 Osartar. misli

Umumi manl

ematik dnceleri

birka gerek rakamla her 2 0 - 3 0

mparatorluu'nda, gerek deeri 2-3

b u d a y fiyat misli

senede

Parann

der (yani

para z y u f l a m a s

a r t a r . ) O r t a l a m a b u d a y f i y a t h e r 5 y l d a bir m i s l i p a h a l l a r , p a r a n n d e e r i her 10 y l d a bir misli d e r . Yani, bezirgan ve tefeci mnasebetler toplumun iktisat t e m e l i n e girer Fiyatlar ne der and-

g i r m e z , a d e t a f i y a t l a r l a p a r a a r a s n d a bir y a r t r b a l a r . ve boyuna iki

misli sratle p a h a l l a a r a k t o p l u m u n t o p r a k t e m e l i n i

rr. Y a n i t e f e c i - b e z i r g a n m e n f a a t l e r i n i y k s e l t i r . l e y e n d e v l e t ise, t o p r a k m a h s u l l e r i n i mal f i y a t l a r y k s e l d i k e a l a l a n a l m

Btn geliri t o p r a k t a n bekiin, habi-

kesimci vesair beylere kaptrd kabiliyetini gelitirmek zoruyla;

re k a l p a z a n l a giriir, yani fiyat y k s e l i i n e y e t i e b i l m e k g a y r e t i y l e srekli akeyi zyuflatrr. ar: L a k i n f i y a t l a r , d a i m a , h e r g n b i r a z d a h a n d e n kaBeytlmal-i mslimin (enflas-

D a i m a krl k a n t e f e c i - b e z i r g a n z m r e l e r o l u r . devlet hazinesi, btn yapt

tamtakr kalrken, yonlara) ramen,

kalpazanlklara

iflasa d o r u

ba a a y u v a r l a n p g i d e r .

Bu gemi

cehennemi btn

yar,

belki

medeniyet

kurulduu Osmanl

gnden

beri

gelmi da

kadim

i m p a r a t o r l u k l a r gibi,

mparatorluumun

aln y a z s n t e m s i l e d e n sosyal, siyasi, ahlaki,

ibrenin hareketine benzer. m p a r a t o r l u u n mnasebetlerinde grlen

btn

m a n e v i v e ilah,

her dei-

i k l i i e n s o n r a b u i b r e n i n f a l a n v e y a filan n o k t a d a k i d u r u m u n a g r e izah etmek ve o k u m a k m m k n d r . brenin hareketi tk h i b i r k u v v e t i n nunlar beyleri, deil, yere adeta nne bir k e r e y o l a kt demirden deil, veya m, arka-

geemeyecei tuntan veya

tarih

zincirlerinden paalar,

boanmtr:

Yalnz y a r - h r fertleri veya bu falan kast

imtiyazl zmreyi

padiahlar;

y a l n z filan

btn sosyal kadar ister

snf, t a b a k a ve

kitleleri

zincirler kendi Btn ve

gidecekleri emas ile ba-

istemez

srkleyeceklerdir. tanrlam insan

hadiselerin kahredici

birtakm

rakamlarn

riyaziyesi bu

mant

nmze seriliverir. karak, akp giden

O zaman, toplumun

r a k a m l a r a ve amaz

mekanizmaya

aln

yazsn

bir k e r a m e t l e

nceden haber

haber verebilir.

htimal

k a d i m a bu

kahinlerine sihirbazlk ve gaipten mthi determinizmi sezdirmitir. Kesim

verme temayln

de, t a r i h i n

Rakamlarn emalarn nuni devri ortalarnda

ksaca dizelim. gn

(mukataa) dzeninin

Ka-

ilk k u r u l d u u

ele a l a l m .

Bir b y k m a l i k a n e kesimciye bu Beytl-

g z m z nne gelsin. geni mal miri

F a r z e d e l i m ki, b e y t l m a l - i kurua

mslimin

araziyi 40.000

"tefviz" e d i y o r .
ile iftinin

Bu

ne d e m e k t i r ? alr.

toprak gelirinin

r ve bu u

harac

cizyesini

lk a d i l a n e 5'te l'ini

vergi anda btn (%20'sini) bir a r a z i d i r . ti gemez.

beytlmal alacaklar, toprak mahsulnn halde malikane 200 bin kuruluk mahsul

getiren kyme(top-

Kesim dzeninde

her m u k a t a a n n derken,

(her kesimin) yukar,

aari

"mai'i mfit" a d y l a

beytlmale

aa

kylden

rak m a h s u l n d e n ) Kesimci, "mukataa a n c a k 5'te avaidat' l'ini

alnacak vergilerin haslatindan (yani

yekununun kylden "Faiz"in

4/5'ini temsil

ediyordu:

alnacak tekmil vergiden) iine " r u s u m a t ' rfiye ve

"faiz" a d y l a

benimser.

k a n u n i y e " girer.

Bu hesaba gre, kesimcinin m a l i k a n e d e n alaca btn resim ve aidatlar, b e y t l m a l i n a l a c a r n 4 ' d e 5'te l'ini asla g e m e m e l i d i r . l'ini, yahut tekmil herkese u mukataa haslatnn

O zaman

hisseler dmelidir:

Beytlmal 40.000 %20

pav

Kesimci 8.000 %4

pav kuru

ifti

pay kuru

Yekun 200.000

kuru

152.000 %76

Bu

paylama, olduka adilanedir. %24' 3'ten kesim

Bugn hibir devlet, mstahsilin Hibir m s t a h s i l Demek I. insafldr.

ka-

zancnn cnn 4'te

kadar vergi almakla yetinemiyor. fazlasn (%64) elinde t u t a m a z . iin a d a m a k l l

kazan-

Sleyman'n

kurduu

kanunlar, zaman Gelime kesimci,

2 - lk O t u z Y l d a k i Lakin irdi kyla b i l d i i m i z gibi

mukataa

malikanesini

bir d e f a

eline gehak-

mi, m r o l d u k a o n a t a s a r r u f e d e c e k t i r . syledii gibi;

Koca S e k b a n b a ' n n

"eer eriata kard gibi,

baklsa yine

bir mukataay o i mukataa

Yani,

miriden beytmal

alan

ki-

mesne hakk

verdii olduundan

akeyi bence

msiiminin
8000

beytlmale
geirdi mi,

red" o l u n m a l d r .
malikaneyi

kesimci geri

kuruunu

t e k r a r ele

beytlmale

vermelidir. (te-

Fazla on para b e k l e m e m e l i d i r . feci f a i z i ) a l m s a y l r . Ne are ki, gene

Beklerse, 8000 kuruun murabahasn ise, Mslmanlkta dedii gibi: haramdr.

Murabaha

Sekbanba'nn

"iinden olanlar,
1 ile 5

halkn
yl-

havadisi iin

mukataa

reddi hususuna
Hediyesi

(...)

olunmutur."
Devlet

Devlet

lk [ A h m e t T e v h i t "6-7 nihayet n e l i k faiz

"Nizam

Hakknda

Mtalaat"

kesimlerin 5 - 6 se-

10 senelik faizinden ziyade verildii olmayp, ekseri syler. Koca S e k b a n b a : 2,5 senede

ile v e r i l d i i n i 5

" M u k a t a a n n akesi 2-3 Resmi "faiz" %20

senede

karlr" d e r .

senelik faiz

kar.

i k e n , a h s i faiz % 4 0 o l u r . ]

"Mal' mfit" k a r l n
simci

"muaccele"

adiyle

pein

alabilmek

uruna,

keHa-

5 0 yl y a a r s a , t o p r a n elli y l l k g e l i r i n i

kesimciye brakmtr. k a l a n 45 yl

z i n e 5 y l l k g e l i r i p e i n a l d , 5 yl y a a d , g e r i cek? n k toprak elinden gitmitir.

ne ile g e i n e -

B e k l e y e s i n , m u k a t a a c lsn de, devBu o l a m a z . resmi O halde; balar devlet habire,

let m a l i k a n e y i b a k a s n a t e f v i z e t s i n . . .

paray z y u f l a t r m a y a , yani enflasyona, yani parann kymetli m a d e n i alnp,

kalpazanla;

gerek deeri alalr. stndr: O, bir

Kesimcinin durumu?

Kesimcinin derdi d e v l e t i n k i n d e n

k a l e m d e b e y t l m a l e 4 0 bin meye almakla yetinecek?

k u r u s a y a c a k da, y a l n z 8 bin Buna imkn yok.

k u r u e l d e etki, kesimci bakala-

Unutmayalm

b e y , 4 0 bin k u r u u , rndan, arac

ha deyince k e s e s i n d e n k a r a m a z . malikaneyi tasarrufuna

O paray

zmrelerden, iin, kesimci

alacak

mltezimden

bulacaktr. Onun kurua ald

bey 2 0 - 3 0 s e n e evvel "muaccele"nin 2-3

b e y t l m a l d e n 4 0 bin misli 1 fazlasyla 80-

malikaneyi,

verdii

120 bin k u r u a m l t e z i m e d e v r e b a l a r .

Her 1 0 y l d a ,

misli z a m , 4 0 y l a y a r d a art-

da 4 misli z a m : T a m , d e v l e t i n a k e y i z y u f l a t r m a s y l a ayn

sn d e m e k t i r . Y a n i ra

kesimci

bey,

para d r l m e s i n d e n dolay

hibir zara-

girmi saylamaz. K e s i m c i z a r a r e t m e m e k iin d e i l , kr iin bu ie g i r m i t i r . V e r d i i pam a l i k a n e n i n faizi kesimci-

ray

2-3 senede karr.

20-40 sene yaadka, p a r a y 3 0 yl

n i n d i r . O r t a l a m a 2,5 y l d a k a r d kesimci, verdii 40 de eder demektir. bin a k e y e Bu, ylda 2

k a z a n m a k t a devam eden

mukabil, 16.000 kr.

1 2 m i s l i n i y a n i 4 8 0 . 0 0 0 a k e elkuru kazan demektir. Gerekte

18.000 a l a c a k iken o n u n B i l d i i m i z gibi alr. paray

misli

kesimci

m l t e z i m d e n alr.

Mltezim

ise s a r r a f t a n Kesimci +

M u k a t a a dzeni d e v r i n d e k i O s m a n l l n hkim snf z: + sarraf zmreleridir. iktisadi Bunlarn, Nitekim

mltezim

miri t o p r a k i l e t m e s i n d e n Beriyyelaml'nn "Nizam ile s a r r a f n hesaplamalar

eit DevsoYa-

pay a l m a l a r let H a k k n d a nunda, zar safi mehul

bir z a r u r e t t i r . gre; ismini da,

Mtalaat"na kr,

mltezim alr ve

"faide"

"nsf ( y a r s )

ol sarrafa aholur.

mtalaat kor.

"Sarraflar malikane

ve zeamet erbab

kadar in-

tifa edp"

kaydn

30 yl s o n r a , en az k e s i m c i n i n i l t i z a m n 3 misli a r t r a r a k a l d akesi sarrafla kadar paray, hem mltezim, hem bir de de sarraf elde ederler.

120 bin Yalnz

mltezimin

hesaplamasna ki,

murabaha

karr:

Mltezim peltikalan

kesimciye farz edelim in v e r d i : zam bedeli Bunun

b e y t l m a l e d e n e c e k birinci 4 0 . 0 0 0 (en aa %40'dan) 3 da 16.000

kuruu

murabahas

kurutur.

120.000

kuru (beytlmale verilenin murabahas

misli) olsa, geri gene en az

80.000 32.000 u

kuruluk bakiye taksitlerin kurutur. halde, tefeci sermaye

%40'dan

(sarraf)

ayrca

murabaha

eklinde

48.000

kuru daha

fazla

alacaktr. bu iin murabaha devlet k a d a r bir p a r a d a y a p l a n mensuplarna alicengiz oyununa

Hi o l m a z s a gz yummalar

"har,

buyuruitu,

ubudiyet, ve dein zam"

caize, ahr itiba

ayrca

kefilleme, bir cizye ve

sarrafiye ve

gzetesi, dest-res beiian

iyab,

zihap

(gidi-gen (amacna

masarifi)

iltizama taallukatyle

oluncaya mabeii'

ulancaya) mkdar

(uak)

tayin

edecei

koparlacaktr.

B y l e bir g i d i l e , b e y t l m a l ile ifti a r a s n a d o r u d a n d o 1 - D e v l e t z m r e l e r i ; 2 - Ke(veya cizyedar) ile " h a e r a t

ruya giren ve pay alan saysz z m r e l e r belirir: simcilerle hadem ve haemleri; 3Mltezim

ve evba m a k u l e s i n d e n

bir m k d a r k a l l a " liba' ( u a k ) v e t a a l l k a t , 4 - S a r ilh, ve ilh...

raf ile m u r a b a h a c l a r g r u h u ve

Milli

t o p r a k geliri,

hi

bir t e k n i k v e kalmtr.

ilh.

ilerleyi

bulunmadna

gre;

a z a l m a m ise, m u h a k k a k a y n kine n a z a r a n

F a k a t , a y n g e l i r i n o t u z yl e v v e l hafif e k l i y l e u hale girer:

p a y l a m , 3 0 yl s o n r a , e n

lk

kesim paylam
kuru gelir %20

30 yl sonra gelirinin paylam

kuru Beytlmal: Devlet zmreleri 40.000 48.000

gelirinin

Beytlmal pay:

40.000

3.33 4.6.67 3.33

3.33 4.-

Kesimci pay:

.000

%4

Kesimci Hadem-haem:

80.000 40.000 80.000 40.000

10.

Mltezim pay:

Mltezim: Etba' kalla

6.67 3.33

10.

S a r r a f pay:

Sarraf: Kefillerine gzetesi: Murabaha: Toplam:

80.000 40.000 48.000 496.000

6.67

10.

3.33 4.4.4133

ifti pay

152.000

%76

ifti

704.000 1.200.000

58.67

Y e k u n gelir

2 0 0 . 0 0 0 % 1 0 0 (ayn mahsul 5 ylda 1 misli pahallannca)

3- iftinin ve Devletin flas B u r a d a biz, y a l n z i k t i s a d i n o r m a l a r t l a r a g r e g e l i e n n i s b e t l e r e t e m a s e d i y o r u z . i f t i n i n b u a r t l a r a g r e bile e l i n d e k a l a n k a z a n c , t o p r a k g e l i r i nin tir. evvelce %76's iken, imdi %58 idi. ifti 30 ylda milli gelirden inmi%17,33 derecesinde bir p a y k a y b e t m i t i r v e a d e t a y a r c l a d o r u

B y l e 2 o t u z yl d a h a g e s e k y l n n t o p r a k g e l i r i n d e n pay % 2 4 ' e dB y l e bir t o p r a k d kaybettii 100 h e r yl t o p r a k g e l i r i n d e n e n a z y z d e y a r m n

e c e k , y a n i 9 0 y l d a ifti t a m " y e r l e r i n e s i r i " o l a c a k t r . zeninde kylnn meydandadr. K y l g e l i r i n i n sfra d m e s i iin

150 yl kafi d e m e k t i r . . . B y l e bir s i s t e m 100 yl g e -

te, bni H a l d u n ' d a n beri, d o u s l a m t a r i h i l e r i n i n h e r d e v l e t e o r t a l a m a y l l k bir m r b i m e l e r i n i n srr b u r a d a g i z l i d i r . ince, alan nfusun zaruri y a a m a imkn kalmamaktadr.

Merkezi devlet (camia y l d a % 3 , 3 3 ' n e iner:

hazinesi)

pay, t o p r a k gelirinin

%20'si

iken,

30

Hemen hemen kylnn kayb kadar. 5'ini kaybeder:

( % 1 6 , 6 7 paile b e y -

y) m e r k e z i y e t t e k a y b e d e r . Y a l n z k y l 3 0 y l d a 3 ' d e ken, devlet ve millet hazinesi 6'da tlmal mukayese edelim:

1 gelirini k a y b e d e r -

Yalnz kesimci

tik kesim dzeninde

Kr. Beytlmal Kesimci Buradaki den, lin ald 40.000 10.000 % 80 20

kesimden 20 yl sonra Kr.

40.000 20.000 her 5 ylda % 67 33 budayn bu

40 yl sonra Kr.
10.000 80.000 1 % 11.25 88.75

OO yl
Kr. 4.000

sonra
% 2

200.000 98

nisbetler,

misli

pahalanmas yznbeytlmabuday satn alnsa, 100 s e n e e v 40 bin kurua

rakamlarn

urad mal

deiiklikleri

b e l i r t i r . Y z yl s o n u n d a kurularla

gene 40.000 Buna 20 kar,

kurutur. Ama, 100 yl

ele g e e n f a y d a l kurutur. velkinin mukabil

evvelkinin onda ile bu,

birisi y a n i 4 0 0 0 ( d r t bin)

kesimcilerin eline geen g e r e k deer Z y u f para beytlmale den

mislidir.

iki y z bin

kuru demektir. beyleri sayarsak; ilkin onlarn 4-5 misli kuvvetli sonra

Kesimcileri olan beytlmali kalksa

zamane

mslimin ve dolaysyla da 100'de

merkezi

devlet,

100 yl

p a r a k u v v e t i b a k m n d a n k e s i m c i l e r i n 5 0 ' d e l'i d e r e c e s i n e , b u p a r a y l a mal almaya rn Bu l'i d e r e c e s i n e d m t r . Yani t e k m i l b e y l e r i n e l l i d e , y a h u t y z d e biri misli bile e m i r l e r i Mslmanlaimparatorbeytlmali, tredi kadar clzlamtr.

kadar mthi 50-100

kudret kazanm derebeylerinin

luu d a t m a d k l a r nk 3 0 yl

zaman

a l t n d a t u t m a l a r n a a l a b i l i r mi? hadem ve haemleriyle bir d e v l e t z m r e l e r i 1 k u v v e t i n e kar-

sonunda

bile, y a l n z k e s i m c i l e r i n etba ve evba ayr

cizyedar ve

mltezimlerin

ayr

(gelirin %4') kadar k u v v e t t e ve kalabalktlar. b e y l e r l e a a l a r n 3 k u v v e t i v a r d . 4- Netice: Dehete - Dehet

Merkezin

A s l e n y a m a n g e l i m e ise;

phesiz, n s e r m a y e n i n "ikizkardeler"i tepay, 30 ylda, tekmil % 2 4 alrlar. Kesimci beytlmalin % 2 0 alrd. pay beylerin

feci-bezirgan snflarnda grlr. Yalnz bana bezirgan ve tefeci zmrelerle a d a m l a r n n t o p r a k gelirinden aldklar Mltezim ve sarraf gruhu da o paylara katlrsa; 3 0 yl s o n r a vaktiyle aldndan ok daha fazlasna varr. Vaktiyle beytlmal 30 ylda, araclar g r u h u , b e y t l m a l i n b e y t l m a l d e n (yani

1 4 misli k u v merkezi dev-

vetlenmi demektirler. O zaman geimini

let h a z i n e s i n d e n ) z i y a d e k e s i m c i meye malar makla aynen alan balayan bu devlet zmreleri, (adan) dinlerlerse amamaldr. zaviyeden

b e y l e r l e b e z i r g a n v e t e f e c i l e r d e n elde etpadiahtan ziyade kendi bey ve aalarn kelle uur-

P a d i a h l a r n ikide bir kelle u u r u p m s a d e r e y a p gz n n d e tutulmaldr. Geri,

m s a d e r e l e r d a v a y hal e t m i y o r l a r d . k t i s a d i , s o s y a l v e snf d u r u m kalyordu. F a k a t , p a d i a h l k s i s t e m i , k e n d i s i n i a y a k t a t u t a b i l m e k iin orta mal hazinelerini olduu kadar (%16,7) 30 ylda en m e m l e k e t t o p r a k l a r n n gelirini hrszlar ne de aada beytlmalini,

Mslmanlarn

kyly de (%17,3) alan,

%36 s m r p eken eriata aykr u f a k bir i t i r a z a u r a m y o r d u . bir mn nevi adalet tatbikat

k e s t i k e , hi k i m s e t a r a f n d a n ; halk t a r a f n d a n tarafndan

n e y u k a r d a A l l a h v e din t a r a f n d a n v e saylyordu.

B i l a k i s , o kanl i c r a a t , i s t e r i s t e m e z d e v r i iin, Padiahlarn kyl uzun

mddet b a b a a h c a sayg grmeleri de phesiz bundand. Saltanatn devahakl k a r a n d e i l s e bile, izah e d e n a r t l a r b u n l a r d . mthiti. bezirgan; Ona kar ancak mthi tedbirler alnabilirdi. beylerin idare ettikleri ithalat, ey"e el blgede; hekadar, her ihracat metalarn atarken, devlet "Eshab

Soygun Yahudi diyeleri

padiahlarn ve de "ticarete hekimi,

almaktan

piyasay tefti etmeye

incelemek suretiyle zmrelerinin sarayda Kemahl dii ru) m a l i k a n e " adl veya b i r k a bin Ortada padiah

mteallik vekilharc

tercman,

olurken

evirdii

"dolapTarla,

hazinesine ve Ermeni,

haremine kadar sokulabiliyorlard.

kesimci ve dirliki beylerin Einli belki g e n e kurula birka senede

mltezim gruhunu destekleyen Mslman tefecilerden tedarikle(her kese 500 ku-

birka yz kese baz yl

kazanyordu. hi bir i s t a t i s t i k y o k . yukar ayn: paray bin 4-5 kile 30-40 ila 50-100 tahsile devam eder. Bire 2500-3000 vurgun! birka ylda vurur. olan 100-110 ki y l d a v u r s a , karr. Yolda katar. Bire kenBu kard 50 Sylenen rakamlara gre bulunacak

nispetler aa kar

Kesimci2-3 y l d a Sarraf:
bire k a r 1000

25-30 vurgun

demektir. Yzde kuruu kuru ile

kurula

25, y z d e 2 5 0 0 v u r g u n Adam Yalnz yekunu bana balu da 2350 vurgun!

demektir. kurua vurur.

Cizyedar.
kar

23,5 yzde

Mbayaacr.
hrszlklarn

bir t a r t t a

%30-40

disi b u d a y a a r p a , k a r a m k , t a k a t a r . G e m i c i etse, 80'i ehre gelinceye ni kadar %60 apul

buday alp su Mubayaac

demek budayn edilir..

mstahsil

kyden

hazrda "3-4 bin

kat z i y a d e i t i r a " e d e r . F i y a t l a r " i s ' a f ' m u z a f a " : ki m i s l i n i n 2 m i s l i n e ; y a 2 ila 4 m i s l i n e k a r r . Demek yzde 300-400 vurgun. S e f e r d e 61 k e s e l i k mal 4 0 ila 5 0 bin k e s e g e t i r i r : D e m e k , y z d e 4 0 0 ila 500 v u r g u n .

ltizam, cizye ve sarraf k a z a n l a r lnnce: %600 ila 700'e doru modern

(kesimci

+ bezirgan

+ tefeci) z e b-

a r a s n d a p a y l a l d n a g r e , o n l a r n % 2 5 0 0 ila % 2 0 0 0 v u r g u n l a r iner mi? insan mantnn alt Her h a l d e , bugnk

bir k a z a n n i s p e -

ti ve istikrar y o k .

YEDNC DEREBEYLK

KTAP

KANSERLEMES RTCA

SYANLAR VE

BRNC ZET: OSMANLI DEREBEYLEME

BLM SONULARI

PROSES VE ZET mukataa

TOPRAK TARHNN ister "dirlik", prosenin ister

Osmanlln sonra yelim: Ilk nasl de grdk. Bu

dzeninden

yola

ksn,

en

d e r e b e y l e m e y e vardn, evvelce dank ve teferruatl sonularn

ekil-

b i r a z d a h a derli t o p l u e k i l d e z e t l e -

LK G E B E Osmanllar, gibi

FAZLET gerek Hristiyan (Bizans), gerek Mslman (Seluk) sken-

medeniyetlerinin d e r klc

krdm

stne Gordiyosun Bata

dmn

kesen

indiler.

stanbul'da yerleinceye

kadar gebe sadeliklerinhalka yakn ve hizmetderecelerde sistemleierdeki vatandalara idarelere kar-

den ok ey k a y b e t m e d i l e r . kar g r n m e y i ideal emedi. , Tabii yup e z m e k hibir z a m a n gebe

padiah, daima fethinden eriat kar sonraki kl ile

bilen bir g a z i e v l i y a s a y l y o r d u . d a r e e d i l e n h a l k s o stanbul demokrasisi,

emniyet veriyordu. Yalnz darya Osmanllk y a m a n ve B y l e bir k u v v e t , nflarna baka dinden ahali rek O s m a n l ' y a

zalimlemi kadim

k o r k u n bir k u v v e t t i . Hristiyan, btn komu ihanet, lkelerin hatta st s-

Mslman, bile, kendi

dehet verdii teslim

k a d a r , alt s n f l a r n a olabildiler.

cazibe tayordu.

O sayede, isyan ede-

b y k l e r i n e kar

"

Yce

Osmanl ba ve rnlerden

Devleti, (cizye) r salad hem ve Bu hkmnde

daha dnda (ondalk)

iik

adaletli knda, vergi ve almayp, cizyelerini Osmanl ve de de Rumeli temenni iyilikle

Mslman reayann almakla bu

olmayan ektii ve

reayadan, toplad reaya gvenlik Mslman krallarnn rian Osmanl bir rahat ve

vergisi

yetindiinden, tr reayann grlp, kendi pereaya, de olan btn

huzur iindedir. ve din

Yce hem

Devieti'nin mezheplerinden taraflarndaki etmekte,

asayiini olmayanlarn zulm

adalet

davrand

ar

eziyetlerine yzden, olmay

tahammlleri kalmadndan kendilerine

durumdadrlar. Devieti'nin

adalet zahire salama erli,

talaat") Btn

ve ve itibarl

yardm malzemelerini ve

bahedileceini bulma ve istekli

bilmektedirler. kale ve hisarlar

Mslman ele grp, geirme

ordusunun yollarn deevM-

konusunda

davranmaktadrlar.

Devleti Ali, altnda

"Nizam Devlet

Rumeli'nin an,
Hakknda

verimli yerlerini

kendi hkmleri

ket ve azametleri..." [59]

olmutur. kadim (antik)

(Beriyyelaml'nn

barbar aknlarnn

btn srrn, O s m a n l ftuhat-

na dair O s m a n l

kaleminden km bu ZLLET s k o l a s t i k ve ve fasit

birka satr aklar.

II- Y E R L L E M E Sonra ne olur?

Baz

metafizik mantklara, balar.

"tarih bir tekertabiriyle: unutulur. lk z a Zaferler

rrdr" d e d i r t e n "Fevait'ihareket
Eski sebetleriyle manlarn gidiyorlard.

devridaim

daire

Raporcunun yararlklar) o

ve

nushat" ( g e b e
de,

gezginciliinin rezaletleri

medeniyet topraklarnda beraber faziletleri Kavgadan mayna ftuhat savalarnda

yerleme dven,

kkletike, dv

medeniyet mnageliir. gebeler kurban kendini yiyen

de y e n i d e n gden

rahata ve sefahata vakit bulunmuyordu. kendi etti. Yani rejimin geldi. efleri

istikrarlanca, ksr k a v g a l a r kaldlar. gibi, m e s e l a ,

Bizans ve Seluk devrinin yrtnan ve

at stnde seirtmekten gzelce anlatt-

O t u r u p sefa s r m e a

Beriyyelaml'nn

"Elli,
evresi),

altm

seneden

mtecaviz slambolda otuz seneden

(akn)

seiatin'iazam ve aram" o katta

hatrat ettiler

(saltanat

Darlhlafetl
(aralksz)

meks

(yerletiler).

"Alellensal
(Keza)

mtecaviz

dahi seferler

terk'

olundu. manevi av, meziyetlerini tayan ve da la urarlar. bilir. ilk g a z i l e r , h a r e k e t ha-

Barbar toplumun linde iken, yalnz

seyahat demokrat

sefer y a p m a k l a savar. nancnda

kalmazlar. nsanlara yerden

"Zulmlere
fisebilllah

mmanaat ( e n g e l
leneinin adalet sunmaya

olma)" (Keza) kendini Tanr

n k gazi,

ilk s l a m g e ge kadar

mukaddes

lksyle elisi

h a k l d r da. n k bir l o k m a bir h r k a ile k a l p d e d i i n i y a p a r . O n u n e n koyu taassuplu tir. Onun Ayn za) iin dincilii halk ynlar mazlumlar iin g z e l , k u v v e t l i , y k s e k bir f a z i l e t rastlad kucana eker.

gaziler

medeniletike:

"Birmahalde
at

tui'i(uzun

sre)

ikamet'

(Ke-

ahlaka

da tesir eder.

Evvelce mrleri

stnde geerdi.

Giydikleri i m d i eski te-

k e n d i z e r l e r i n d e r y p d k l m e d i k e d e i m e z d i . Y e d i k l e r i , a t t e r k i s i altnda p i m i etti. tikleri, a y n a t n s t n d e n y a p l m k m z d . Oradaki ssl adr hayat, Evi omzunda." insannca elbet saltanatlarn saraylarna girmitir. bir e i t
556

m u h t e e m yaplar, umulmaz

"Haneiberdu:

sirlerini

yapacaktr.

Gz

kamatrc Lakin,

hazineler

emrindedir.

Yalnz

boyun ile

e m e y e a l t r l m d e d i k o d u c u y n l a r iine d l r d l m e z , t i k s i n t i k a r k bir a k n l k b a l a r . gebelikten kendini Allah ince v e ve cihada medeniyet, barbarlktan bir t o p l u l u k t u r . meru Gazi nihayet apulu bir i n s a n d r . ba d n d r c vakfetse, ayrca de, ne de

stn ve rahat, kadar gzHem cokun,

kanl, t a k n l k l a r a paracn rna

elverili,

"ganimet"

bilen,

p e k , hrsl bir i n s a n . . . kadar kolayca

N e d e n iine g i r d i i m e d e n i n i m e t l e r h a z i n e s i n d e n bir Neden azna k a d a r sihirli ikiyle dolu, d u d a k l a bir y u d u m ekmesin? medeniyet kadehinden

koparmasn?

uzatlan

s t e l i k , y a p a c a , b a k a i d e k a l m a m g i b i . . . g z n n a l a b i l d i i n e lkeler ayann altnda. valar bi stnden kaynayorlar. Kendi i n a n c n a zt b a l a r y e r d e . n s a n y n l a r , y u k a l d r l n c a g n e e k m k a r n c a l a r giOnu "bir 0 olua dndhesaplamedeniyet kayas "Asiyab' g e b e gazi

devlet" kurulmutur.

rr." n k eski ma yok.

balarn d e m o k r a t meclislerindeki

a r e t et, k e l l e l e r u s u n . cabnda

Etrafndaki klelerin mi sana kafa tutaEski m e d e n i y e t i n g z e l y a Gz kamatrde rabkar mehabeti

cak? nlerine birer k e m i k atarsn, dua ederler. plar y k l a m a z . c ve korkutucu heybet, yukardakilerin

adrlar talatrlp yaplatrlr. aadakilere

biraz kabul edilir. Y o k s a , t kurmas kolay olmaz.

bir a v u a d a m n ( " k l l e t ' i c n u d ' m u v a h h i d i n " i n ) kkten m i l y o n l a r m a h e r i iinde zabt

o , a y r d i n d e n , ayr d i l d e n , ayr

Gebe hayat lmtr. kaideleriyle yeni

Btn ekil ve iarlaryla, skmektedir.

btn

messese ve i l h a m ali i n d e be-

bir m e d e n i y e t a f a

Eski

ruhtan

m, yeni ruha u y g u n l a a n idare kadrosu, geni ftuhat lkeleri lirip k e m i k l e i r . G a z i mayln IIIOtuz gelitirir. BOR hareketsiz kalnd m: nrlar. C e m i y e t t e , yeni t o p r a k d z e n i n i n c a n l a n d r d

b e y l e r , e v r e l e r i n i s a r a n a d a m l a r y l a y e n i h a y a t a srefah, s n f l a m a te-

LKS VE yllar

sefersiz,

"Barn nimetleriyle megul sava katlmtr. ehlini seferi Bunlarn, nefret ihmal bol ettikzmresinin seferden ounluu,

olma, eder bar kazan leri" [ 6 0 ]

gerek ve yanls ve

komutanlar, grmezden olup, mal sanayi biriktirme

gerekse gelir yapm, ve

tm tccar

askeri zellikle kalabalna doal

ve

asker olarak

eilimleriyle
"Nizam

(Beriyyelaml'nn

Devlet

Hakknda

Mtalaat")

grlr.

Bir k e l i m e ile e s k i l k c g e b e a s k e r g a z i , y a v a y a v a m e n f a a t d k n sivil Edinilen bezirgana dner. zenginlikler ne olacak? T e f e c i - b e z i r g a n radn en garantili efrad, irat h a z r y i y i -

ciliini a h l a k haline sokar.

biricik tekeli; t o p r a k beylii-

dir. O n u n iin, m e m l e k e t i m i z d e h l a r b a s a n d e r e b e y e i l i m l e r i O s m a n lln k a d e r i h a l i n e g i r e r . ar. tar. hil ylan Beylik her e y d e n n c e g s t e r i p a l a v r a s beylerin ile y a Caimdiki reklam ve propaganda vastalarnn yerini, halk iinde y a k n akisler y a r a t a n ve geri evket ve satvet gsterileri alr y r r . b a k m a k iin, damnn stne lks tu-

E t r a f a g z d a v e r m e k iin o z a m a n l a r m a t b u a t v e r a d y o y o k t u r .

l k e l e r d e hl g e e r a k e s a -

Kyde aalaan, bir kat k m a k l a , f a n i deni yaplar baverir. na, bin bir y e n i iim,

etraftakilere yukardan bina katlardr.

halktan a y r l m a y a balar. Sosyal ykseli b a s a m a k Gebe adrnn yerinde meine, dkuam, Yap, haem, sadece drt duvar olarak kalmaz. orap s k olur.

l a r n n elle t u t u l u r s e m b o l har,

bor ister. O n a gre d e m , d a y a m , g i y i m ,

yeyim,

hadem,

"Cmleye letse inde hi hadem kezaiik ve

istirahat

"huzuriyet eflake

tabiat" saniye ser ekmi ebniyeye ve

olmakla, ve

ricai ve mefruat itidali

ve ina ve

kibar'/ ve

devdave

derun'u slambolda refi'ibnyan azime haem

haneler bina

Boaz i -

sahilhaneler peyda elbise merkbatda

divan

esaslarnda metumat tecavz"

tekellfat'

ederek, ve

muvafk sair levazm hadd'

[Baknz,
fena

k i t a p t a k i 5 2 n o l u not] Ok yaydan emesi"dir:

(Nizam

Devlet Hakknda

Mtalaat) ederler. dolu

kmtr.

Medeniyet,

edebiyatndaki "kan

"Bir beladan"

kere

iin
gebe

emeiperhun'u
lokma itii lokma

fenadan,
kopard

ban

alamaz

bir

dahi

baran

Feragatli maz; yudum

medeniyet nimetlerine doyasarhotur. "zm zme srafMasraflar israfa dner.

yudum getirir.

medeniyet

iksiriyle

b a k a r a k kararp kzarr". "Kii einden azar". lar s u i i s t i m a l i

"Herkes raftan

haddinden ok
Keza)

ok binalar,
olur.

ssl giysiler,

ev

eyalar, da borca

her

trl

is[61]

dolay

fazla

masraf ettiinden,

ok fazla

girmi"

(Beriyyelaml, IV-

SOYSUZLAMA bey ne y a p a r ? T o p r a k l a r topraa ile zorla atba bal ileyen hr iftiyi s o y a r . Soyulan

Borlanan iftiyi

alnan

tutar.

iftilerin

toprakbentlemesi, bir e m a n e t i

topraklarn olan

alnmas

gider. alp maddi

Toplumun rpyorlar

kendilerine demek,

dirlikleri,

"sahiblarz"lar devletin

"Mslmanlarn

beytlmali" soyuluyor, tir. Devlet, bann

gelir kaynaklar

tkeniyor demekdoluya tutul-

aresine

bakarken, yamurdan k u r t u l m a k iin, para

kaann

masna zirgan
558

urar.

Derebeylerden ba v u r u r .

babalarna, tefeci-be-

sermayeye

Beylerin yap, dem, giyim, yiyim ve ss-

l e r i n i n s a r f l a r , o l d u k a g e n i bir n s e r m a y e g e l i i m i n e kap borlanmalar, son bir lar. ti ri dereceye Devlet, darbede Miri ipoteinde topraklar, zaten k k ifti olgunlam o zamana tabiri iletmesinin kanlmaz ulatrmtr. tefeci-bezirgan "Kanuni"nin hi o l m a z s a dzeniyle prosesini

amtr.

Bey

paraziti tefecilii dev lsyle devri bamikal(kemlkiye-

dalnda

"kanun"atrr.
kalmlard. anszn,

Sleyman kadar, caizse Kesim

mukataalar

topraklar,

erien t o p l u m

beraber;

"ma/ikane"\een
dnyay

menkulleirler.

Arimet'in

d r m a k iin a r a d sim) manivelas

mesnet!

mparatorluu

berhava edecek mukataa

bulunmutur.

A y n g i d i , h e m e n b t n e s k i m e d e n i y e t l e r d e o l d u u gibi, bat A v r u p a ' d a dahi g r l m t r . nevi (tabii Barbar aknlar, Glerin kurulan kavimler g (muhaceret'i akvam), Derlenmi salkmlarn bir bir babozumudur. arnm) yoluyla arkasndan, bir e i t c e m i y e t t e "stfai t a b i i " B u ra n e o l a c a k t r ? mayalanma defa en sonra dere-

byk saltanatlar:

hazinede inenip raya evrilmesine benzer. O zamana dozunu beylikle ortaa

kadar, tarihte daima, tefeci-bezirgan k a r a r a k ray Batda, sirkeye evirmi: i n s a n l k iin bildiimiz Osmanllkta

ve tuzunu mayalan, tabir

nsermayeyi rejime,

soysuzlatrmt. caizse

birinci ileri

olmak zere,

soysuzlamadan, araplat.

modern kapihibir sente-

talizme oru,

ortaa,

ze v a r a m a d a n r y p ekidi, sirke kesildi. Y e r y z n n en gzde parasndan, asrlar boyunca atlaklar lanlarn la bir t r l t k a n m a k b i l m e y e n mahsuldr? Bu keskin Osmanl en ucu P r o s e , canl t a r i h i n kpn atlatan ve sirkesi hangi mayagiriftlikayr-

ba d n d r c Sebebi

leriyle d o l u d u r .

Burada sebeplerle neticeler, olaylarn canlln

buca g e l m e z kvrllarneticeden bir y a p m a l k t r da.

birbirlerine girerek kasrgalar,

girdaplarlar. bozan

m a k yalnz g deil, VKESM

DZENNDE

MR T O P R A K H I R S I Z L I I Osmanl toprandan btn eden bir ordusuna kanun, ve dini-

Mukataalar sistemi, ne kadar, sosyal, hatta

biliyoruz,

bir b a k m a kaytsz

corafi teslim

sahalar

anszn bir

tefeciyeni b-

bezirgan hegemonyasma
anayasadr. tn

artsz

Kesim dzeninde Osmanlln nsermayenin

btn zenginlik kaynaklar,

insan ve tekilatlar Bu darbenin acsn,

h k m l e r i ve icaplar altna girer.

son d u r u m a d a gene halk ve bilhassa o z a m a n k i iki s i n s i kanalla b e y t l m a l d e n ahsi mlki-

ifti e k e r . T o p l u m t o p r a k l a r yet kesimine doru 1- Laik a h s i 2- Dini ahsi aktarlr: mlkiyet mlkiyet

kesimi: kesimi:

Malikane Evkaf.

lk z a m a n l a r , likaneler, adeta

ortaan

mistik havai

nesimisi

(atmosferi)

iinde grMa-

len h e r d e i i k l i k , gizli m u k a t a a l a r d a k e s k i n s n r l a r y l a g z e a r p m a z . laik bir e i t e v k a f a b e n z e r l e r ; Ama, h e r iki likane zelliini tar. m e s s e s e de, birka, hatta

e v k a f l a r , dini bir e i t m a bir nesil

sonra ayn yola karlar: geer. Fakat, Lgat manasyla

M s l m a n l a r n orta mal saylan t o p r a k l a r , parakontrol altna kontrol ("rakabe") szde gene "beytlmalndr."

b a b a l a r y l a a n l a m din v e d n y a a a l a r n n v e b e y l e r i n i n b e y t l m a l i n fiilen mlkiyeti k o n t r o l sfra d m t r .

Kk ekinci durumlarn zerinde lar kane evvelce Kesim "tasarrurhaklar Avrupa vard.

m u h a f a z a e d e n ifti " r e a y a " n n z a t e n t o p r a k de yoktu. dzeniyle kalkar; Lakin dirlik d z e n i n d e iftinin hi deilse toprakmaliberaber, toplum

zerindeki t a s a r r u f hakk ortaann klklaryla slamlkta Lakin girerler. Hristiyan tekkelerle

malikane ve evkaf sahiplerine geer. Osmanlla Avrupa kim evkaf ve

din v e d n y a

derebeyleri, ve bat

manastr evkafn

derebeylii

yoktur. slamlk

Amenna! maz. dini le,

manasn

inkr edebilir?

d e r e b e y i " k a b u l " e t m e s e bile, d e r e b e y s l a m l Kabahat dinde, i m a n d a deil: iman da beylerce

k a b u l etti mi, m e s e l e kalbi-

n s a n d a . n s a n p a r a y l a s a t n a l n d m, maskelenebilir. DZEN FARKI Hakknda Mtalaat

b e r a b e r g i d e r . V e s l a m l k k a d a r t e m i z d e m o k r a t bir din mkemmelen KESM

aalar ve VI-

DRLK D Z E N LE

"Mukataamn
yazarlarnn di. Dirliki

malikane
dedikleri

verilmesi",
gibi, ilk ve

Nizam zamanlar

Devlet gya srf

"mamuriyeti tevik' iin-

beylerin

zulm

irtikaplaryla

pek z r t d m iftilere, bir t e d b i r s a y l y o r d u . T a -

t o h u m v e s a i r e v e r m e k gibi rihte hi bir s m r d z e n i , nlara mal edilemez. bakalm. Uygulamaya

retimi kendini

hedef tutan

hakl k a r a c a k i d d i a l a r y a p m a d a n y mukataac, ele g e i r d i hi

Hibir " m a l i k a n e " sahibi mukataacnn

i byk topraklar bir ilgisi y o k t u r . ri dahi zim, O,

kendisi bana geip iletmez. sadece malikane topraklarnda

Z a t e n " m a l i k a n e " n i n idorudan doruya retim faaliyeti yapan bu gelirlesmarlar. beylerden ziyade mltensermaye

l e t m e d e n i l e c e k zirai f a a l i y e t k s m y l a

i f t i l e r d e n t o p l a n a c a k g e l i r l e r iin a r a y a g i r m i t i r . A m a , a y r c a bizzat toplamaz. Tefeci-bezirgan araclara mukataa sarraf insafna dzeninin gibi braklmtr. iratlar hep ayn ismi t a d l a r : iftisi, kesimci el ikinci, nc Bylelikle adamlarnn Geri 2- Ba 1- T o p r a k

cizyedar,

istismarclarn

kylden toplanan vergileri vergileri

(r ve

hara).

(cizye).

Lakin sahipleri devletin radan geim ber, du.

bunlar

a l a n l a r l a , al t a r z bir nevi

deimiti. alan tmar, gibi zeamet, alrlard. hatta Bugn has ayn pamaa

"Dirlik dzeni" anda

t o p r a k gelirini bir m e m u r u

"sahib arz" a d n
memur

kylden vergiyi toplar, baka alan btn da ayn sepet ahst... bir "sahip

memuru toplanan

memura payn,

maan verir. maan vard. Sr

Dirlik dzeninde vergiyi toplayan Burada idareci tamaha kalabal ahsi kap

da, o n d a n

b\v sadeik \\e b e r a beslenmiyorkarakterlerine

y k hafiflii d e

Dirlik s i s t e m i n i n dzeni

kusuru,

arz"larn

dayanmasndan dirlikiliin

ibaretti.

ahslar

lkse,

derebeyledike,

bozulacakt. da, balarken btn sosyal mnasebetleri zerine, falan altst fi

"Kesim
ediyordu. betleri,

dzeni" a

Daha d o r u s u , fiilen

stn km olan t e f e c i - b e z i r g a n iftinin

mnaseveya

hkmen

kanun h a l i n e s o k u y o r d u .
altna sokan

lan iyi v e y a kt " s a h i p a r z " n a h s d e i l , biri iflasa g i d e n d e v l e t ; ikisi, b u devleti fiilen kuvvet kontrolleri sosyal snf o l m a k zere, balca muazzam bir s i s t e m devlet, halinde halkn devlet, dikiliyordu. iine karm toprak iktisadiyatn bir e i t

Dirlik

dzenindeki asayie Kesim

tekilatlandrp

("dirlie")

kavuturmay Kendisi

hedef gden

reha-

dzenindeki devlet

istihsaldeki

kontroln

mukataac

malikane sahiplerine devir etmiti. zr yiyici, Bu ha in gayr ni retici kane di bu srf

m u k a t a a c l a r n eline bakan dmt.

tketicibir

durumuna

k a r a k t e r i y l e k e s i m d z e n i n i n d e v l e t i , e l b e t t o p l u m a v e i f t i y e dabu ar ve fuzuli y k n altna giren d e v l e t , g e e m e d i i delikabak balayan fare gibi, kard. miri iki yeni sosyal arz"n resmen snf, dirliimali-

a r bir y k t . Halbuki, banda meru grevi kuyruuna

durumlarndan bulunmayacak

meru v a z i y e t e
mukataaclara

"Sahip imdi

m a l i k a n e e k l i n d e k u l l a n m a s , v a k t i y l e bir s u t u . olarak veriliyordu. hak iftiden alnyor, arac

h e m d e hi bir

topraklar

T o p r a n t a s a r r u f h a k k , e v v e l c e bilfiil t o p r a i l e y e n i f t i n i n idi. i m -

bezirganlara,

mltezim

ve

c i z y e d a r adl Kerim'in ate

smrclere sarraflarn m a l " i n e ait. mirmek iin

balanyordu. byk gnaht. gizlenen

Tefecilik, tefeci

slamlkta, sermaye,

Kur'an

pskrtt en

Kesim dzeninde, " z e m m i " (gayri-mslim) "Mslmanlarn beytlkeolan t o p r a k l a r n zn

arkasnda

Binaenaleyh,

m u k a d d e s bir v e d i a

grevlendiriliyordu. lkc gazileri oktan temizlemiti. Kuvvet paradayd. tefecilerindeydi. MslPara, Devlet

Lakin, manlktan bezirganla

artk saltanat, eski kim mltezim ve

bahis aabilirdi?

Hak kuvvetindi. sarraf ve

cizyedarlarla,

zmreleri Bir n e v i

de

rvet ve

irtikap y o l u y l a

ayn

snflara

oktan

katlmlard.

R v e t n e idi? Bir nevi d e v l e t n f u z u y l a t e f e c i l i k y a p m a k t . r t i k a p n e idi? devlet nfuzuyla belki bezirganlk yapmakt. hal mutlak zmrelere Grnte den

"elsultan
gemiti.

ibnissuitan
Ama, Devlet,

haiifeuyiziyan
onun gelirini

sallallah

fi

arz efendimiz" p a d i a h ,
tefeci-bezirgan ise, mukataac iden beyle

hkmdard.

dizginleri,

geri-

mukataacdan,

mltezim ve cizyedardan pay ile bundan

bekliyordu. yukardaki

Mltezimle cizyedar, efendilere, kesimci

iki a h b a p a v u b e z i r g a n s f a t y l a , t e f e c i s a r r a f l a ba b a a v e r i y o r l a r , i f t koparlacak aslan devlet h a z r e t l e r i n e a y r l a c a k pay SOYGUNUNUN dzeninde: "Malikane" sahiplerinden "mukataa bedeM l t e z i m d e n m a l i k a n e n i n " k i r a " s n alr. olarak, toprak retiminin yaratt dmelidir. Rant, arazi tekelini elinkestiriyorlard.

VII-

KESM

DEHET

Normal lini" alr.

bir k e s i m

1- En yukarya gelen devlet: 2- Onun arkasnda mukataac: Bu iki zmre gruhlarna,

normal

m a h s u l l e r d e n y a l n z irat ( r a n t ) k s m de tutanlara geen fazla 3ye rndr. Toprak

Tefeci-bezirgan
pay,

snf:

retimindeki

fazla

mahsulden

kyl-

decek

kr b e n i m s e r .
Ona, yalnz ve daima, ancak zaruri geimi normal ve klasik A v r u p a bilfiil kapitalizmi iin g e r e deiliz. iletir al-

K e s i m d z e n i i f t i s i iin, y a r a t t r n n n e irat, n e kr k s m n d a hibir m i t k a l m a m t r . ken bir i c r e t i Unutmayalm Osmanl acya d u r u m u n a giren ki, kabilinden l m e y e c e k pay der. anda iftilere Malikaneleri e m i r l e r i n e alp,

ortaandayz.

bezirgan sermaye (mteebbis mltezim), yalnz mukataicap e d e n kr p a y n

d e v i r e d e c e i irat p a y n ve k y l d e k a l m a s

makla kalmaz, bizzat k y l n n zaruri geim payn da s m r m e k t e hrdr. Tayin ve takdir, t a m a m e n bezirgan s e r m a y e y e kalmtr. M l t e z i m d e pakalmtr. konulan aray s a r r a f t a n ; y a n i t e f e c i l e r d e n b u l d u u n a g r e , i f t i n i n m u k a d d e r a t , z a m a n e faiz r a i c i n e g r e t e f e c i - b e z i r g a n s e r m a y e n i n Bylece, pul zl ortaa toprak ekonomisi denilen insafna

atein

stne

sacaya: snfn

(Mukataac + bezirgan
gerisinde, onlarn

tefeci)

olur.

D e v l e t a n c a k bu artanlarla geinir. H a l b u k i irat ssarraflar) bakarnce kendilerini

di v e t r n a k l a r n d a n snf ( m l t e z i m , Her s o s y a l

Dolaysyla de bu dileri trnaklar b i l e m e k t e fayda umar. nf ( m u k a t a a c l a r ) babalar dnrler.

562

ile t e f e c i - b e z i r g a n

cizyedar,

hayrna var olmamlardr.

snf gibi,

Bu sebeple, " v e l i n i m e t l e r i olan devleti dahi s o y m a y a

lar. O n u n iin, d e v l e t , irat v e b e z i r g a n - t e f e c i s n f l a r a bel b a l a d k a , iflas t e h l i k e s i snflarn ile y z y z e g e l i r . der. son durumada kalflas t e h l i k e s i n e uradka, irat-bezirgan kucana

Bu "fasit daire" denilen "lanet e m b e r i " , phesiz, en gene halkn (bata iftinin) b o y n u n a aslr. pazanla vurup, ti, c a i z e , ya bakar. t e m i z olan d r t misli rat bedel zyuf ake kanalndan btn milleti v e y a lks hayata

D e v l e t , z r t l e d i k e ii

mansp ticaredtke, geliri

ubudiyet,

har buyrultu v e s a i r y o l l a r n d a n

stn snflar s o y m a -

snf ( m u k a t a a c l a r v e s a i r e ) ister ve alrlar.

m u k a t a a t o p r a k l a r n , m l t e z i m e v e r i r k e n , 5 0 yl e v v e l k i n i n ,

O zaman tefeci-bezirganlar ne y a p a c a k l a r ? tenedir. snfn maddi, Onlarn da gleri iftilere yeter: Sonra, emme malikane dilediklerini verir. devlet ve her trl manevi basma

Madem, "gc tulumba idari,

gcne yeirat

Hazr yiyici

devletin ve dini,

f e l s e f e s i y l e , yukaaskeri, aasayesinde,

rya v e r d i k l e r i n i ,
da iftiden

sahiplerinin k a d a r alr.

siyasi,

yardmlar veya

gz y u m m a l a r

i s t e d i i gibi v e i s t e d i i

"Be olunmak

kuru sagire

ziyade ve

veren kebire iltizam olmakla" tesinde, oluk

mltezimlerin kk baka, trl ocuklaryla, ba vergilerinin cizye

Osmanl derin vuran (Mehmet

zulmne devlet
ef.

muavenet mensuplarnn
Layihas)

(yardm) hepsine) aciz [62] ve ka-

(byk, bedelinden

tabiat'/ saniye "Mltezimler iftilere btn

(Beriyyel

makamnda dahi, gece ve

erif

daha trl a zulme ve

ok kazan iin, cesaret plak alp"

dayanacaklarnn halk, gndz,

amlnn

etmeleriyle,

Layihas)

abalarlar.

"Zulm nunlarn

eziyetin aykr

irkinlii, olarak,

tahsilinde, haddi
yrr.

eriata aan

menfaatine

toplayanlarn
alr

cezalan-

drmalar..." [63]
"Balk batan ilkin bandan Fakat mizdi. bu

(Beriyyelaml'nn kokar" denir. sebeplerin gze arpt.

Layihas)

mparatorluu'nun sebepler, yukarda ufuneti (iltihab)

" k o k m a s " da, iaret ettiklerien ok devlet

belirdi.

E l b e t , asl satha

zmreleri

iinde

Toprak ekonomisi ti halinde birdenbire zel bota

dirlik k o n t r o l u n d a n

kp,

st yklan

kapal devlet

ahs

mlkiyeadeta imeden

malikaneleerek derebeyletike, kald. Y l d r m idari, siyasi, haline geldi. btn askeri,

devletin

mali t e m e l l e r i berhava

abukluuyla dini

maliyesi,

paratorluun

st k a t l a r n

bir m e k a n i z m a

KNC DEREBEYLEMENN ST

BLM KATLARI KERT BOZULUU

KALEMYE-MLKYE-LMYE-SEYFYENN ISaray ve Kalemiye grdkleri Kesim dorudan

Devlet rine toprak

zmrelerinin der.

idari iler,
doruya

mlkiye ve.
ilgili

kalemiye t a r i k l e kalemiye tariki-

(yollarna)

dzeninde

her h a l d e e n

ok faydalananlar,

mnasebetleriyle

bulunan

dir. m p a r a t o r l u k t a k a n g v d e y i g t r r k e n , k a l e m i y e t a r i k i n d e e n a z g rlt k m a s d a nk, btn bunu gsterir. kesim mukaveleleri kalemiyenin elinden geer: (bozulma ve vazgeme)

"Malikane kalemlere yin

bunu yk

beratnn verilegelen olunup

mahlul har herkese

ve ve

kasr'yedinden evaid iltizam

Mehmet

fermanlarndan
erif yalar." pek Ef.

itidal

zere hisseleri

taveb-

ve

ahz

alelmeratibihim
tutan

(derecesine

gre)

rilmek daha mmkn

mukataalar

olur" ( D e f t e r d a r
kendi zmresine

Layihas)

cmlesi "Evvela

gsterir. Tabii "bal

parman

Kalemiye tarikinin, mmkndr.

kayrmas

can, s o n r a c a n a n " d n l r . dar sabotajnn yapld yapt

Nitekim, o karanlk ilerde k a l e m i y e n i n baanlalr. Mukataa bedellerine niin zam

lca rol o y n a y p k a z a n e l d e e t t i i , m u k a t a a k i r a l a r n n d m e s i n d e d e f t e r tesirden soruturulurken, defterdar efendiler, muacelesi aaya be, bir z a m y a p l a c a k o l u r s a : iner; alt yl gecikir,

1- M u k a t a a n n faiz ve 2- Bu f a i z ve den

muaccelelerin pay

tahsili

"deyu mugala-

ta birle (laf k a l a b a l ) " ( B e r i y y e l a m l n n

beytlmale, D e f t e r d a r M e h m e t e r i f Ef. devleti yndan b, k u r t a r m a k iin kendi tmar, ve dr. uzak tutar. Zeamet yapt mensuplaryla, mstahfaz

Layihas),

miri t o p r a k i r a d n d a n , bakarlar. Bu zat, saray

her s e n e biraz d a h a

alaltmaya

Layihas da o b a k m d a n manaldr. teklifte, bizzat dnda gre: gibi padiah kalan etrafndaki

kalemiye zmresi lamc, zapt da,

h e r k e s i t o p r a k pa-

Mehmet erif Efendi'ye hanereci tmarlar Haslat

Zeamet ve tmar eshazmreler olunmal"

"harbe

fayda-

sz"drlar.

edilerek "ilzam

(mltezim-

lere v e r i l m e l i )

muhtelif askerlere harcanmaldr:

"Enderun hmyn olan" a r a z i ,

nanpareiehnden ve
hep b u

(memurlarndan)

defterhane'i tmarlarndan
Enderun

amire maada
saray

divan mahlul
iindeka-

katipleri

gedikllerin

zeamet

ve

m u a m e l e y e tabi t u t u l m a l d r . . . D e f t e r d a r Ef. 19. asr a f a n d a tavsiye

k i d e f t e r h a n e i a m i r e ile d i v a n ' h m y n k a t i p l e r i ise, s a r a y d n d a k i lemiye zmresidir. dilerin toprak yetkilerine dokunulmamasn Enderun'u eder.

bile " s a h i p a r z " e f e n -

1- Kkl z e a m e t mahlulleri... darlarna 2azaltlmal, verilmelidir. ve mteferrika avu

hmyn ve sadrazam emekfakat nk Layiha) bulunan balca yar yarya

gedikleri

kaldrlmamal, olunmal. "dir. (Ayn

"cahilgedik/
az sultann

ve

zeametler ilhak'
oluu)

"her eyin

izzeti nedretinde ( k y m e t i , Saray;

adamlar yani, unlardr:

bulunur dorudan

doruya

emrinde

Ietibbay

Sadrazam. Sultan: mam'

sarayn

II- Muallimin'i hassa

Sitani

(saltanat

hutbesini

okur),

srr

(hekimbalar). i y z d r . B u r a d a k i l e r iki gruba 3'tr. ayrlrlar: "Mabeyn

III- Mabeyn : A s l a) Darssaadeierife hmynun nayetlu saade dr: kapu birinci unvann

aalar:
zabiti"dir.

Darssaadei
Padiahn madunu

erife

aas

Zamanla vzerat ayarnda, kalemiyesine olan

hatta " D e v l e t l u , bakarlar. "Dars-

haiz" oldular. Bunlarn

aal".

"Aavat' darssdade" u n l a r aalar,

zere,

kilerci ba, rikabdar;

eski :

ve

yeni saray'/ hmyn

silahdar bu

msahibiik.
srasyla

b) Enderun'u hmyn

Bata

gelmek

uha-

dar,

dibend,

miftah,

pekir a a l a r .
mabeynin ve mabeyn zorundadr. "Sicili iindeki enEnderun mdafaa O s m a n i " eseri-

t e , D e f t e r d a r her e y d e n e v v e l derunun olduunu dirlik sahibi yazar: olmasn

nin s a h i b i , O s m a n l t a r i h i n d e hi b o z u l m a m b i r i c i k m e s s e s e n i n

"Enderun'u man tirmi

deer).

hmynun devletin ve o bu olur. hamiyet

Sicil'i 1308)

teekkl byk alnan dahi

tarihinden memurin terbiyenin eitime hi ve

iki

as/r

kadar ve

k/sa ayrca

bir zaDevmazhar msteban dikkatbin Mus.727 4.

iinde olmas te,

btn orada

mlkiye iraeye

askeriyesini yeti(grlmeye

mkemmel bulunmas hizmeti daldr

(kt)

leti Aiiye'nin olmad,

(belli

zamanlarca hepsinin ile

silahdar aalardan vzerat her snfa Enderun

birisi sui tekadik ricalinin

terbiyeye ihracndan

hemen
olur)

ile de

hmyn olur."

hepsi sicili

Deviet-i Osmaniye'ye

sadakat lice
ammet

ve

tefavvkieri

Osmaniyemizin
Sreyya c.

mteaiasmdan
Hsn:

msteiban

(belli)

(Muhammat

Osmani-Tezkerei

Meahir'i' Osmaniye,

Matbaai Amire
566

Mabeyn ve Enderun Bu adamlarn ou

adamlar

neden

bu

kadar sadk ktlar? Biliyoruz. Hristiyan sadece ocuklardrlar. alm mi? Ona

devirmedirler. devletine bal

Yani

ramen

Mslman

kallar, ile

bulunduklar oca, Endehat-

"terbiyenin daha az

mkemmel

bulunmas" ve

kavranlabilir

Yenieri Lakin,

kuvvetli

Mslman

itaat t e r b i y e s i

vermiyordu.

run'un yenieri ocana d n m e m e s i n d e balca sebep; terbiye kadar, ta terbiyeden d a n ileri g e l i r . D e f t e r d a r erif Efendi lemiyenin pek aa ancak avu ve mteferrika yarya gibi sarayn ve evvel, saray adamlarnn topraa salamca

dayanmalarn-

ka-

kadrolarnda yar

bir i n d i r i m

ne srebiliyor. kesim i-

K e s i m c i l e r (ve t e f e c i - b e z i r g a n z m r e l e r ) e n lerini g d e n k a l e m i y e y i t a t m i n e d i n c e , geri inanm grnyorlar.

bata saray, sonra

kalan devlet zmrelerini

idare

edebileceklerine IIMlkiye

Mlkiye erevesiyle alnr. Fakat dn

tarikinin saray

st

kadrosu

da

merkezi Kesim

idaredir. rejimiyle

"Divan'/ hmyn"
doyurulup satn

tarafndan

tutulur.

payitaht dnda

kalan

btn

mlkiye

zmresi,

mukataa

dze-

niyle b e r a b e r , zerine bast hisseder. Bilhassa tara

miri t o p r a k l a r n a d e t a a y a k l a r a l t n d a n k a y mlkiyesinin topraktaki beraber, kkleri kesilir. de ekil deeri

Toprak zerindeki itirdi. Beyler, ettiler.

"sahib arz"lkla idaresine ve mlkiye

idare s i s t e m i kaza zaten

sancak er'iye adna

Mtesellim/en,
amirleri

idaresine

Voyvoda-

lar v e k i l

kadlar,

nazrlar,

m a h k e m e d e sultan

h k m v e r m e e izinli

naiplerdi.

B u e s k i y e n i ikinci d e r e c e k a d r o ile, b i r k a y k n y a p m v e z i r bir t a rafa braklrsa, hemen btn ki, b e y l e r b e y i l e r v e s a n c a k b e y i l e r de, hissettiler. artk tam borca devletlular, harca, dme) kesim dzeniyle beraber, anszn gelirlerinin dtn bir z a m a n d a oluyordu beyler ve yerlemiliin tadna varmlard. Lkse, Hem bu yle "hazeri"liin,

girmilerdi.

"Hazine taaya ve bademaa

giriftar/

muzayeka etmekle,

(skntya

olduka, s/uk merann

Osmani

dirliklerimukagirme)

tahvil ile

haslatndan

istifade eda

edilmek ede
eref:

tarikine ve
Tarih'i doruya O

(yoluna c. II.

siistimai

muhassasat'

res-

miyeieri(resmi
O yol

denekleri)

azald." (A.

s.248)

zaman,

toprak zerinde ne Zamane

dorudan

hkmlerini halde,

kaybeden Bir

mlkiye yoluna

kadrosu

ile g e i n e c e k l e r d i ? A a n a bezirganlamt. O zamana

hizmet edemezlerdi. bezirganlk,

t u t m a k lazmd. gireceklerdi.

beyler de ticaret devletin

kadar hakir grlen

y a p s n a da s o k u l a c a k t . Ar yolu deil

kr y o l u a r a n a c a k t .

Bezirgan oldu: 1- Ya

mnasebetlerin doruya

mlkiye

kadrosunu

eline geirii

iki e k i l d e Buna

dorudan denildi.

mansb s a h i p l e r i al

bezirganla yeni

giritiler: bir

"irtikap"
usul

2- Y a h u t dodu.

dolaysyla Buna

"mansb

verii" d e n i l e n

bezirganlk

"rvet" d e n i l d i .
bezirganlk): Beyler Ve ve efendiler, kadar devlet cihaz

I - RTKAP ( D o r u d a n iinde t u t t u k l a r haram saydklar baktklar

mevkilerin ba

imtiyazlarndan vurdular.

faydalanarak,

bizzat

kendileri

tefecilie d k l d l e r .

o zamana

pek y u k a r d a n

bezirganla

Bu eit resmi nuni) anda trlar ok dikkate

m a k a m tefecileri ve b e z i r g a n l a r , d a h a S l e y m a n I (KaEski v e z i r a z a m L t f ' n n u sadeer: (memurlarn)

hayli a l m y r m l e r d i .

"Erbab si atta r yp bu mak gerek.

Lakin karlayan

menasbn ve ise, mrtekebat' Narh

bu,

kimi pirin ve

bezirgan

ve teaia

kiminin sarraflk bunlardan

haneey/eolma-

dkkan

kends rical'

bakkallk

neuzubillahu
fiyatlar,

(rveti

kimselerin) (resmi

devlet

mesah'/ fetvadr,

fetva

hkmnde-

d i r ) " ( A s a f n a m e . s . 12) kitap azdr. Ltf Paa, yani sefahat Sarrafl "neuzubillah"la s e r m a y e v e r e r e k el iletmitir. beheri bezirgan, evleri dkfiyat politikas devletin "zhamamlar k a r k bir k f r gibi gizli ayn altndan

"su/u muka-

be/ehane"\ev,
bu kan, ne

hale g e l d i k t e n ;

yani "devletlu"larn sonra, resmen koca azdrd

keseleri hale girer?

sarraf olduktan Bezirganln enflasyon)

imparatorluun hayat bahas, kalkar. ile y a r a

yuf ake" (modern rtikap, siyasi

kalpazanl

kuvvete dayanan rtikap,

b e z i r g a n l a m beylik, y a h u t derebeybiraz daha i l e r l e y i n c e , n m z d e arkayar. Hayat ate baha-

lemi bezirganlk demektir. lkla sna

tk s a f m a n s b s a h i b i d e k a l m a z . dner. mlkiye" erevesi al verii:)

Mansbllar, gitgide, tefecilik ve bezirgan-

kaynatka, ayanla ve derebeylie doru iinde kalan

"Tariki

mnasebet: dzenine

Rvet o l u r .
kadar iin

II- RI/ET(Mansb yolu yaplmt. bir

Mukataa

gelinceye

Herhangi

bey

harpte

muzaffer

olarak stanbul'a

dnerken,

yahut

beylerbeyiliinden Osmanl

vezirlie ykselerek gelirken parlak

bo g e l e m e z . bugnk manasyla gemi sayl-

mparatorluu'nun

gnlerinde,

d e v l e t snr y o k t u . deildi.
568

K i m s e y l e y a z l , izili

bar a n l a m a s

haritaya

Onun

iin, " e t e y e g i t m e k " bir e i t i d m a n

ve geim yolu

y o r d u . S e r h a d , a y n z a m a n d a bir s a v a b o y u idi. S e r h a d a k n c l k l a r b u g nn " h u s u s i t e e b b s " faaliyetleri lar o l u y o r d u . V e b u kmalar Bu ahvali Hele suretlerle, kaynaklardan tabiiyedendi. kadar meru ve normal nasip alanlarn beri kazan kaynakbana balamerkeze, suyun zenginlikler

"hediye" a d y l a
harp dnleri,

teden o

mhim

mak adetti. ayordu. m eya lktan vakit; ca Sinan

balar adeta

mthi g s t e r i l e r e yol m c e v h e r v e a l t n , g-

K a p u d a n ' d e r y a Gazi Hayrettin Paa, trl ile y k l 80 bin

2000 esir, 300 g u l a m , 200 cariye s u n m u t u . S i l a h d a r miskal a l t n d a n t a h t , altn v e m c e v h e r ilemeli silahlar sadrazam incili Kokk

Msr'a vali giden b r a h i m Paa, kubbe vezirliiyle stanbul'a d n d birka yz h a y v a n hediye getirmiti. Ayrca

ve at takmlar, Paa; takdim etmiti.

b y k bir z i y a f e t s r a s n d a ,

d e e r l i t a l a r ile

E l h a s l " h e d i y e " e s k i bir a d e t t i . A m a , k e s i m d z e n i n e k a d a r k i e k l i y l e b u a d e t , d a h a z i y a d e b y c e k h a d i s e l e r l e , gel yordu. Bu nildi. Kesim Rvet, dzeni ile birlikte, her ite, ge v e s i l e l e r d e k e n d i n i g s t e r i sistemlemesi adna demekti. hediye usulnn

her g n , a l n r v e r i l i r hale g e l m i h e d i y e l e r i n bugnn vergisine benzeyen I. Sleyman devrinde: (balad) muntazam

"rvet"demnkaeref:

bir g e l i r o l d u .

Klasik

tarih,

"Hediyelerin

rvethaiine
(A.

lip

(dnm)

olduu

mukaddemat

grlmektedir."

" T a r i h D e v l e t i O s m a n i , c . I , s . 3 3 4 " ) d e r . B i l d i i m i z gibi, m u k a t a a l a r d a Kanuni d e n i l e n I . S l e y m a n z a m a n n d a b a l a r . gan ellerine doru caklar, ya nisbetinde k a y a r k e n , beylerin, "elleri idi. pay i s t e y e c e k l e r i insafl Miri t o p r a k geliri t e f e c i - b e z i r hamurda karn a" k a l m a y a ihtiilk z a m a n l a r " r v e t " ,

meydandadr. Yalnz,

"Rstem Paa,
.

mansb
Keza) gibi,

tevcih

etmez ise

de,

inve

saf

dahi elden
Bu Rstem

brakmaz deyu rivayet" (A.

Paa, evvelce birlikte: saraya

olunurdu. Y a h u d i Y u s u f Nasi sokan, eyin Osmanl

iaret ettiimiz kanunlatran de ticaret ve

Hrrem rak

Sultan'la

"kadn entrikalar"\n
her meta

top-

dzeninde bir e v r e d e ,

kesimler rejimini
kuran zattr.

bezirganlat-

devlet hizmetlerini

haline getirip

"mansb
Mansb, Rvet lk zayrd.

satmak" u s u l n
Tabii, prensibi; manlarn ti. usul ehline verilen

bir k e r e y e r l e i n c e , bir v a z i f e d e i l , a h s i

alp y r m e k t e n f u z al v e r i i eitli dal gibi

gecikemezdi. haline geldi. eklinde budaklar sald. rvetler ald

tebiriye,
basit

tebrikiye ve "caize"s\, merann

Osmani

ilh,

sonralar

"ubudiyet" (kulluk)
isimli karlkl

katmerle-

"tydiye" ( b a y r a m l k ) , ve
, Tarih

nevruziye cmlesi
c.l,

" Vzera mecbur"(A.

demezlerdi.

hallerine

gre

yekdierine
Baka trl

hediye

itasna

s.334)

kaldlar...

g e i n i p gi-

Tpk

"zyuf ake" m e k a n i z m a s
nizam"dan

gibi,

rvet m e k a n i z m a s
ile

da;

toprak

e k o n o m i s i n d e k i "yeni

dodu. Tefeci sermaye

bezirgan ser-

maye iktisadi temelin ve sosyal yapnn yasi ve lk maa ne, idari gibi bnyesinin rvet, bir e y d i . altn nihayet Yalnz, bu iin

nasl a l t n d a n girip s t n d e n ki m p a r a t o r l u k siimdiki tayin memur edince,

y o r s a , t p k y l e z y u f a k e ile r v e t " i k i z k a r d e l e r i " de, bakta, maa olmayan devirde,

stne getirecek gelimeler gsterdi. maa memurun kendisi insafna

kendisi derleyip toparlaynca keyfi bir h a r a o l u y o r d u .

mahiyeti deiiverdi:

Kanuni vergi yerikalyordu. mddetrvetleL a k i n , ahRvet katln-

Mesele rvet alann korkusunun

Tevazuun, e, rvetin rin t u t a r ,

kanaatin ve Allah

az ok t u t u n a b i l d i i toplansa, btn

kemiyeti m h i m

olmayabilirdi.

Belki

modern

m e m u r m a a l a r y e k u n u n d a n ar k m a z d .

si damga,

meselenin

keyf/yet/n/ b a m b a k a

neticelere btn

vardryordu da rvete

h u d u t s u z v e keyfi ca, zunu gidi tepesi rtrken,

klyla, Osmanlln

ilk m e r k e z i y e t k u v v e t i n i bir Z y u f ake s a l t a n a t nfu-

h a m l e d e y o k e d e c e k bir g i d i t i . rvet de: yle

Hele z y u f a k e a z t dnyordu. nfuzunu

stne tekerlenie

Derebeyliin iliyordu:

kuvvetlendiriyordu.

Rvet Eskiden zamannda

mekanizmas

liyakatli vezir drt,

be s e n e l i i n e t a y i n (cezalandrma) (yanl yollara Harp

olunurdu.

Bunlar sulh

"fesat

derebeyierini tedip tathir ve ve temin

Layihas)

ve

tarik

ve

mesaiiki
temizle(Tm

kta
me)"

tarik makule/erinden
(Beriyyelaml

sapanlar

ederlerdi.

olursa:

"Bilkliye namdarzi tekelifihra

kudret ayan
"(Keza) ile

ve

a vat m
yolunu

umumen

askeri taifesini biia "Esnai rahde

(yolda

naml ve kudretli ayan ve aalarla snr

btn asker kesimini eksiksiz toplayp)

tutarlard.

dahi zapt rapt e fkarabile, disiplinli

raiyeti rencide

ve

payimai

ettirmeyerek

giderken

d a v r a n p , fakir iftiyi

ezip a a l a m a y a r a k ) " ( K e z a ) f t u h a t y a p a r l a r d .

B u d e v i r l e r , O s m a n l l n d e r e b e y l i e y z v e r m e d i i yol ac g n l e r i y d i . Mansb ticareti yini, arttrann balar balamaz, vezir tayini kalacak bir ihale iin aranan vasf, benzedi. Bu memleyzden: k e t e y a r a r l o l m a k d e i l de, t a y i n e d e n l e r i n stnde iine y a r a r l oyununa o l m a k t . V e z i r ta-

"Emanet lar(Ulu
ye

kbray'
vezirlerden

vzeratt
ihsan doldurmaya

ihsan
alm

ve

oi

misillu

gayr-mahbub

ui

etvar zatmlki-

sevimsiz

kimseler)" (Keza)

treyip

kadrosunu Osmanl

baladlar. bylece, Roma kadim Roma'nn tayin Cumhuriyet edilen devri

mparatorluu, manzaray nasl yl ay ald.

sonundaki

provenslerine

bir s e n e l i k

prokonsller, sb"da
570

sonuna

kadar ne vurabilirlerse onu bilmediklerinden, ortal

k r s a y a r idiykavurarak,

seler, tpk yle, O s m a n l ka

beyleri ve devletlleri de, tayin edildikleri " m a n kasp

kalacaklarn

dedikleri

m a n s b bahasn k a r m a k zere, halk s o y u p s o a n a e v i r m e k b a k a bir m a n s b s a t n a l a b i l m e k iin y k l e r i n i y a p nk:

ten ve ileride y e n i d e n maktan baka

bir e y d n e m e z o l d u l a r .

"Bir ubudiyet dyun'u

bin de

mansba vesair kes i reye

nail vcuhia giriftar

oluncaya tok olup ve

dein, vardklar

caizei mansbda

kadimei hari

mutadeden dar mah-

gayr ve aram
lke-

tahammllerinden

ma sar fa

dahi birka

ef/AA'Beriyyelaml

Layihas) zorunda

idiler. T a b i i ,

b i r k a a y b e y l i k iin

bir r v e t l e b o a z a d e k b o r c a g i r e n l e r , a r t k m a n s p l a r n a g i r e n elham okumazlar:

"Uradklar
yoluna

kasabat

ve

kuray
afet

bilzarure

tahrip

ve
S-

perian
leyman Fakat, lara

ederek ta'yi" ( K e z a )
mansblar (Kanuni)

bakan

birer

kesilirlerdi.

Geri,

( d e v l e t h i z m e t l e r i n i ) e l d e n ele g e i r m e k a d e t i , I . elden b r a k m a z " bir e k i l d e

devrinde "insaf

balamt.

balamt ve szde " i n s a f a ki, Ltf Paa

r a m e n , ii bile u

ne kadar tehlikeli kmazbulunmak lzumunu

sapm olmal

tavsiyede

duyuyordu:

" Ve la re
ni

ehli

menasb
(uslanm

bir

ka

ikayeti ile

azi

etmemek gerektir... gene

s. 12)

Mektupbir ka ke-

mtenassh steler ise

olmayup),

akileri ( i k a y e t i l e r i )
(Asafname, rvet, saltanatn layihalarla ayn

ve

vaki ise
balad.

azi olunmak gerek."

O zamanki

Kanuni d e v r i n d e n y a r m asr sonra, atrdatmaya

btn temelleri-

ikayet ve teklifler

yadrlyordu:

"Saadet/u masnn mutur. tin kesinin ve Sonra rine

No.

yce

himmet/u

padiahm ve

sa lkenin adalet Teaianm

olsun. ve

Fesadn dzen

bu

kadar

artollyerli oluna. erierve-

ve Eski eyalet

hazineyle ve ve tannan ve

iftilerin

telef olmasnn izniyle olup, kolaydr.

sebebi rvet Osmanl gelmi, ihsan

ve

iyi zamanlardaki gibi, sonlanmas Allah sancaklar doru ve

deitirmezse usulyle

defediimesi doru padiah uygun

ve

dzgn byk

beylerbeyi

sancak veya

beylerine
[64]

ebediyen bir suu

(Tmar

huzurunda

bir gnah
Dair El

olanlarn,
nklap

kanunlara gre

haklarndan geline"
Yazmas

Zeamet Mzesi

Usulnn

Bozulmasna

"Dier Telhisdir",

116, K. 3 3 9 ) M l k i y e t a r i k i n d e , i r t i k a p v e hele r v e t m e k a n i z m a l a r n n v a r d ba-

lca

iki

byk sosyal 2-

soysuzlama

udur:

1-

Mlkiye

kadrosunun

dere-

beyiemesr,
1)

Babozuk

hegemonyas

(anari).

Mlkiye

Kadrosu derebeyleir bey v e y a vezir olmak, "Tarik-i Mlkiyede kat- meratip" ba-

lk a l a r d a ile, y a n i samaklar

basamak basamak yetiip ykselmekle olurdu. Yolun unlard:

balca

1-

Sipahi devirmeler.

Toplanan

Hristiyan

ocuklar

iinden ayr

zel

bir

eleme yaplrd. bir t e r b i y e

lerinden

mlkiye tarikine yararl tutulurlard. yolunun terbiyesine

olacaklar,

ve zel

s i s t e m i n e tabi

2 - Saray Mektebi: alnrd. "Hizmet-i kazanrlard. 3ra

Mlkiye

elverili

olanlar gre

saraya derece

hmayn"da

gsterecekleri

liyakatlerine

ra'.

Epeyce

yetienler,

blkaas,

zengi aas,
birine kabiliyete gnderilir. Beyler,

mriaiem,
kayrlarak gre, Asl

mi-

rahr evvel,
4aalar, tarikinin olduklar ilerine 5tecrbe renler girme

mirahr sani,

kapcba gibi
olduu bir n e v i ite ii

hizmetlerden gsterdii

edilirdi.

Tara bey/eri'.

ra

yetikin mlkiye edinmi mlkiye

payitaht dnda bir e i t n a z a r i uygulayarak

hizmet ve staja balamtr. ameli

memleket lsndeki ilerlerler: bu uzun ve

sarayda

bilgileri, t a r a d a

surette ordu ve

Vezir.

Btn

seilme, baaryla

kayrlma, kendilerini

d e n e n m e , y e t i t i r i l m e ve gsterenler ve nihayet gze gi-

grme iinden;

safhalarnda "tali

iktidar" olan

elverenler, padiah

"divar- hmayn"a

imtiyazna

erebilirler. Yani mertebesi

nnde,

memleket meselelerini yukarda yksek iaret mlkiye bir(/?/'asker

konumaya ettiimiz meslek

katlma

vezirlie ykselirler. messese, metotlu tecrbe modern ortaa en dereceli

Gryoruz. gibi,

" E n d e r u n - u hmyn" d e n i l e n imparatorluun gayet bir e i t ve

o k u l u d u r . A m a , s k o l a s t i k bir o k u l d e i l ; nazariyesini, sistemli l e t i r m i bir h a y a t o k u l u d u r . O s m a n l l n ancAardan, ocandan defterdarlardan), vezir yetienler

manasyla, zamannn ameliyesiyle kltrl denilen mehur

K p r l gibi e n ve

V e z i r l e r i hep o Mlkiye m e k t e b i n d e n k m t r l a r .

Kalemiye tarikinden

ilmiye

tarikinden

seyfiye

pek s e y r e k t i r . bir u c u n d a n b r u c u n a kadar en ykb u o k u l d a n damalsaray

Geni ve dank imparatorluun

sek m e r k e z i y e t ve s a d a k a t l e ileyecek idare m e k a n i z m a s n h a ideal e k i l d e y e t i t i r e c e k m e s s e s e b u l u n a m a z d . zemesi, v i h a t t a a i l e v i v e a d e t a uzvi mal o l u y o r d u .

M l k i y e n i n insan insan;

mutlak surette saltanatn ve padiahn yzde yz maddi ve maneEnderun'a den

d n d a k i b t n t o p l u m l a h e r t r l b a l a r k k n d e n v e balta ile k e s i l i p atlm bir d e v i r m e o c u k t u . o c u k , i n s a n r e t e n bir m a k i n e iine a t l m h a m et ve arklar aza malzemesi gibi Enderun'a ve alnyordu. Orada, e l i k bir c i h a z n padiahn gz kadar en affetmez sonra hogrsz bir d i s i p l i n l e ,

nnde, Allah'tan Bu anasz,

padiaha

taparak yorulup ekillendiriliyordu. katma evlatlar k a d a r s a l t a n a t ailesi

babaszlar,

padiahn

h a r e m i n d e idiler.

S a r a y d a n k t k l a r z a m a n , o r a n n o c u k l a r gibi t a b u l a -

m b u l u n u y o r l a r d . gibi belerin ten ilikilerini

Padiahn

her s z n n vard.

asl

manasn,

karsnda hizip v e

imi rt-

anlayacak kadar ainalklar

Saray iindeki

ahsi

btn ayrntlaryla deil,

kavryorlard. btn

Beyliklere gnderildikbtn hislerini,

leri v a k i t , g i t t i k l e r i y e r e s a r a y n yalnz irade ve f e r m a n n adeta bir kk

bir p a r a s n t a y o r v e p a d i a h n g e r e k dncelerini, halinde bile b e n i m s e m i v e y a iyice bilen bir bulunuyorlard. gvenebiliyoronlarn kar her e y l e r i n e

eilimlerini, hatta adetlerini, huylarn temsilci du.. gibi, Payitaht onlarn olunun babasn her eylerini biliyor,

padiahk rnei

Enderun yetitirmelerinin saraya ldrme teebbs kasrga

gelebilmelerini akla getirmek,

kadar imknszlayordu. bezirgan-tefeci-sermaye usul m-

mparatorluk, y i n e t m e k de, tan cei zera kt;

illetine t u t u l u r gibi, her e y p a r a y a

nasebetlerine uraynca; iltimas ve Ne

bindi. V e z i r y e t i t i r m e k , v e z i r tadairesinde yaplmakzellik, getirecei

gerek ihtiyaca ve rvet yoluna

liyakate gre

girdi. V e z i r d e a r a n a n peke ekildi.

rvetle lld. umuldu. bolluu

kadar ok vezirlik datlrsa, o kadar ok rvet geleOrtal vezir v-

nne gelene vezirlik payesi kaplad.

16. y z y l l a b e r a b e r , e n akl hi vezirlik balad. lar mur has edilen aidatn

b a n d a g r n e n S o k u l l u bile, v a l i l e r e dame-

Bu v e z i r l e r de, kendilerine bal yeni m l k i y e m e m u r kaza idaresine klnan baktrlan

retip trettiler. Vali ve m u t a s a r r f l a r t a r a f n d a n s a n c a k idaresine

mtesellimler,
tahsile ve

Voyvoda\ar,

vezirlere rvetle Kydn-

memur

muhassafar

bunlardand. hak edilmi deil, kadri, ilk z a r a r g e n e s a l t a n a t kaitibar d t : akeye salonunda O vakitler bu

Vezirler bollanca s a t n a l n m bir u n v a n dar bizzat vezirlerin metli dler. kii idi. madeni Eskiden Kubbe alnan vezir

hele v e z i r l i k l i y a k a t l e

haline gelince, bundan zyuf ake says gibi, ,

kendileri grdler. Vezirliin

d e e r s i z v e z i r l e r kalp kubbeli gemezdi. (A. bei

"kubbe-i niiyn" ( s a r a y n ve tura ekmeye mezun"

oturur)

vezirinin

"vzeray
Osimtiyaz-

azam
mani)

ferman
idiler.

yazmaya

eref:

Tarih-i

Lakin, sonra,

k p e k piresi

kadar vezir oalnca

lar geri

alnd. (1050-1640) Kemanke Mustafa Paa, evamir'i se-

17. a s r o r t a s n d a z o r u n d a kald. 1688'den le lktan

niyye (padiah f e r m a n ) kartarak o "ruhsat- m a k iin, s t a n b u l ' a v e z i r u r a t m a m a y a sonra) sancaklara mehur szn dahi dedii birka sancak eyalet halinde kalma alm y r m t . alt.

kamile" usuln 17.

kaldrtmak (1100kalelerOsmanli" a r a bir

Kprl Paa, vezire boulan payitaht, i z d i h a m d a n kurtarasr s o n u n d a , Mhim sunuldu. beylerbeyiler gnderildi. birletirilerek vezirlere gibi:

"e a d a m deil, a d a m a krtasiyecilie

mak derdi

Zamanmzdaki

benzeyen

ldrc fasit daire balamt: rolar oaltlyordu. merkezin byyordu. Artk, okka lu, du. Ara myordu. b a k a n ) gibi "kubbe btn

Gelir azaldka

rvet uruna

m e m u r kada

Kadrolar geniledike ileri, akl

masraflar artarak hazine

banda, sz yerinde, gn kubbe vezirleri gibi birka

grm, ku-

drt yz d i r h e m tok k o n u a n

otoriteli

kollektife dpadiah (dilerine kontrol eden

Sadrazam,
baz

Kaptan- Derya,

eyhlislam

Defterdar (lk

toprak "eclle-i btn

ekonomisine memurin"den

bakan),

Reis' kttab
gnne

biri d e v l e t u m u r u n a gn vurguna

elkoyabiliyor-

mparatorluun sra,

byk meselelerini Vezirler taralarda

niiyn" vezir yoktu. pek m h i m c e

gnderilmilerdi. arlr-

iler iin

merkeze toplantya

arlrlarsa

lard. O k a d a r . Bir k e l i m e ile, latnn elinden tekeline geti. Beride ni kalmad. deil, imparatorluun mukadderat, profesyonel kalemiye Osmani c. mlkiye tekimensubunun 1, s.6)

kt. Buna

Kk saray hizbiyle pespayeleince, balad.. birdi:

bir k s m (Sicili

"Meclisi Has Devri" d e n i l d i .

vezirlik

idarenin Enderun- Onun

"enderun-u hmyn" d\s\p\\hmynun yerine

M e r k e z i y e t iin e n f e c i i : yetimeye Eskiden imdi, saltanat 18.

Mlkiye A d a m l a r da, artk m e r k e z d e

muhitten

"vezir

daireler?' g e t i .
lua y a y l r d . natk k u r m u gene vezirlerin bal hale

dallar, doru

budaklar vezirleri

imparatorbir s a l t a deil, vezirin

merkezdeki

sultann yerine,

her v e z i r ayr beri

oluyordu. kendileri adamlar, geldikten

asr ortalarna

sultan

yetitirir oldu.

1150-1737'den

"Vzera Da-

/re/er'\nde
ahsna bu

terbiye

edilen:

Kethda,

Divan

Katibi,

Hazinedar gibi

zamanla sonra;

sivrilerek vezir oluyorlard? artk vezirlerin vezir olmaktan Rvet; ktklar, bir bal-

her b a k m c a ahsa vassl zemez. kulluu, yn"dan minden kaarken yasndan t

birer d e r e b e y i olmaktr.

kesildikleri

meydandadr.

nfuzlu

Rvet, d a h a d o u u n d a , s i s t e m e kar olan btn imparatorluu demekti. da, Bu temsil Vezirlerin padiah ettii iin;

l a h s l a r a k u l l u k e k l i n e s o k a r . Padiahn bir eit kopmalar ahs sistem ball

Bu p a d i a h n a h s n a kar kullua benpadiah hma"enderunu

gibi, v e z i r k u l l u u derebeyletirdi.

merkezden,

i m p a r a t o r l u k sistem e r k e z i y e t i n i hegemonMerke-

kopmak demekti. nfuzlar doluya tutuldu.

Bir k e l i m e ile r v e t ,

rtp, ahsi

suretle, Osmanllk, y a m u r d a n arz"larn Osmanlln o k a d a r rk-

"Dirlik d z e n i n d e k i "sahibl Kesim dzeni,

kurtulmak isteniyordu.

derebeylii,

artk geri a l n a m a z ekilde -kim bilir niin-

birletirip kkletirdi.

zin, b u n n e g e i l m e z d e r e b e y l e m e g i d i i n e k a r Abdurrahman eyler) sayd

574

btn yapabildii ey, (tiksindirilecek

erefin

"Mekarih-i neyii"

u tepkilerden

ibaret kald:

"(Mlkiyeden) leri hakkndan (... ) rek Divan'da gibilerin

insaf gelmek

bsbtn veyahut tedip

elden

brakanlar

hakknda

ahali

kendiedeve o
el

Divan-

Hmayna emvali

ehka msadere

(ikyet)

biimuhakeme gayri

ettirmek ( y a r g l a y p kazandklar
2. s.248)

cezalandrmak) (mallarna

meruada

k o y m a ) . . . " ( T a r i h - i Osmani, c.

Y a h u t , l e n v e z i r i n k y m e t l i e y a s v e s i l a h , a d r gibi s e f e r i m h i m m a t miri t a r a f i n d a n z a p t e d i l i r , e m l a k v e a k a r miraslarna braklrd. Vezir

b o r l u l d ise e v l a d n a m a a b a l a n r d . da ve o r d u d a asayii sfrna besine, baskn zekasna

Gerekte, kesim dzeni toplum-

indirdikten sonra, "vezir" de bilgisine, tecrPsikopat saldrcl ve hoyrat aycl,

gre seilmezdi.

kan yalanc

pehlivan gsterili

manyaklar sivriltiliyordu:

"Kapkulu gsteri zaretten kyafet ve

ocaklar

efrad

hayta/atndan haik nazarnda Celali

zabitan vekar ve

ve az-ok ve ala
Osmani"

merada ehamet izum-u nam

c.

vcuta Vta vzeras.249)

aranmaa

balayup,

addolunageldiinden, endam yerinde

kadrodan,

kavgalarnda
"Tarihi

kazanp
2,

olanlar.,

mesnet ( r t b e )
eref:

(bahi)

t iekedar etmilerdi." ( A b d u r r a h m a n
Artk bu 2)

bu veziri v z e r a d a n

hayr beklensindi.

Memleket

Babozuklar (Anari) beyler, m e k i k d o k u r gibi mansp deitirirler. ne olur? -rvete kapayrca "ykkuvvetavaeliGittik-

Vezirler,

paalar,

leri y e r d e b i r k a a y bile k a l a m a d a n azl Her e y , trd li bir rvetle ald

edilirse,

m a n s p lkesine g i d e r k e n tabii Orada borcunu deyip,

deer lsnde-

borludur.

n y a p m a k " iin a c e l e a c e l e a p u l y a p a c a k t r . a p u l s z l e o l m a z :

"kap", y a n i

hoyrat olduu bu adamlar,

k a d a r k a l a b a l k bir m a i y e t v e a s k e r i devletin prensiplerine deil, mansb

ne gerektir. tada: tnda

Btn

n e g e i r e n b e y i n a h s n a bal Vurgunda toplanmtr. alrlar. efendileri daha azl olur.

k i m s e l e r d i r . V e b t n e m e l l e r i bir t e k n o k M a n s b s a h i b i n i n a h s i m e n f a a t i v e e m r i al-

Derken adamlarn

Yerine

gelecek yeni

mansb Eski bey,

sahibi,

kendi orta-

evvelden

semi

hazrlanmtr.

mevkiinden

olur olmaz, "teknesini da ve akta Bu

kurtaran

kaptandr." iaryla

svr. A d a m l a r

kalmlardr. bir

k a p s z l a r ne y a p a c a k l a r d r ? Yeni

"kap" b u l u n c a y a

kadar,

lke

iinde a ve

hoyrat, serseriyane dolaacaklardr.

"Paalar mecbur diyie olup, kapu

mazui

oidukda kalan

(grevden

alndnda),

kapularn Ve

datmaa efrave

akta buluncaya

ievend

ve kye

sekban misafir

blkbalar, olurlar.
Osmani,

maiyetleri kendilerini
c.ll.

kadar kyden

hayvanlarn kyllere besletirlerdi." (A.

eref:

Tarihi

s.260)

Yeni

mansb

sahipleri,

kendi

karlarndan

baka

ey dnmedikleri-

n e g r e , e s k i kap t e , Hicri

k u l l a r n n k y l y e ba b e l a s Miladi bir

kesilmeleriyle uraamaz.

11. a s r , paa domu

17. a s r d a A n a d o l u ' y u a l l a k b u l l a k e d e n artklarnn "kpeksiz dilenci kyde deneksiz Bizim

"Cegezkk-

fa/i ekiyas" b u
melerinden szlerdi. Ba

kaps

afetti.

"babozuklar,

Avrupa

ortaann

G u e u x ' l e r i n e b e n z e y e n yar

serseri, yar

isiz g s z , s o s y a l

bozuklar,

Osmanl

toprak dzeninin tefeci-bezirgan idiler. Y a n i , t o p r a k d z e n i n i n bir k e r e meydana gelen ilikilerde o l d u u gibi, ba

sermaye

hba

cumu altndaki bozukluu de,

kl a r t k l a r Ama,

bozulmas

dourmutu.

bozuk taifesi

m u h a k k a k btn sosyal

b i l m u k a b e l e t o p r a k d-

z e n i n i b s b t n b e r b a t e t m i . O n u n iin, d a i m a s a t h t a g e e n l e r i not e d e n resmi ve klasik tarih, o devrin zenine yeni giren n s e r m a y e o zamanki b t n f e l a k e t l e r i n i " C e l a l i e k i y a s " ile izak u r d u n u n at gre yaralarda imlenmitir. ha alr. G e r e k t e Celali e k i y a s n n iktisadi ve itimai kkleri, t o p r a k d-

Bu yaralarn Osmanllk, lip g e e n bozuklarn buldular. III-

artlara

k a p a n m a s , t o p r a k l a r zerine az derek; nisbi istikrar ba er

o k i s t i k r a r g e t i r e c e k bir e i t y e n i d e r e b e y l e m e o l d u . Y a n i , bir k e r e d a h a , lmlerden lm beenme durumuna kurt s r s iin d e r e b e y l i i c a n a m i n n e t bildi. O k a d a r ki, h a l k bile, ikide bir sel gibi g e mansb sahipleriyle, arkada errinden k u r t u l m a k iin, D e r e b e y l i k hakl LMYE Beylikte: bugn z a n n e t t i r i l m e k i s t e n i l d i i gibi, d n y a d a n hedef t u t m u , ayr halinde braktklar bir d e r e b e y i n " s a h i p " l i i n i e h v e n

ve m u z a f f e r kt.

1- Fethe Kadar: K a d i m a d a din, lerine eki dzen

bir s o y u t i n a n d e i l d i r .

Bilakis, btn d n y a ilerine ve insan m n a s e b e t -

vermeyi

tamamen sosyal
vakit, dnya

bir

sistemdir.

Osmanllkta "eriat elden domas bundandr.

gidiyor" denildii

batyor hissinin

s l a m l k t a d i n , y a l n z bir d n y a leri, en bata hukuk ilikilerinin s a l t a n a t n d a din iin, O s m a n l suplar,

kavray olmakla prensiplerini bilhassa

kalmaz,

btn

bilgiOnun men-

ana

de elinde tutar. hukuk ve adliye

adamlarnn ederler.

"ilmiye

tariki"r\i t e k i l
kleler

Hristiyanlk, kurulu miti.

arasnda

yaylmasna iin,

ramen, Hristiyan

daha dini

balangta derebeyleol-

derebeyler zmresiyle kiliselerle

kaynat

H r i s t i y a n din a d a m l a r sk

bir s i l s i l e s i m e r a t i b e ( h i y e r a r i y e ) u y g u n birer d e r e b e y a t o s u

kast haline g e l m i ,

manastrlar hakiki

mulard.

slamln mutlakt. Osmanl

hi

olmazsa iin

dou

zamanlarnda, kurulurken,

gebe

bezirgan dnya

demokrasisi lk a n d a , rumdadrlar. mrididir) kndan lamaya Mesela Gazi

Onun din

Osmanllk dnya

ortada,

k a s t i o l m a d g i b i , h e r h a n g i bir din k a s t i d e y o k t u . adamyla uruna Hatta iine adam

H a t t a o ilk k a h r a m a n k a y n a m duRum dnmesi Yalnz tarikat adamlar, deil, m d d e t " g a z a " ile y a k e r a m e t tasmayalarlar. vakit, gazalar geldii gazilii

birbiriyle

"Gazi"-.
(Hac

Din

savaan yiittir: kuran o n l a r bile, iine uzun

Bizans tesiriyle

Bekta tarikatn

kendisi

az ok ayrlrlar. Bir s u r u n

baldrlar. Hac

kapanp, tariki dnyalkla katlp; taraflarndan savaa Anadolu'ya dolar,

pek b a k m a z l a r . Aknc Bekta Veli oynard. Osmanl

sellerinin

Horasan

olan

kardeiyle yan yana, savatan roln

bir n e v i

danman Bu ni"

gelenek,

ilmiye

mensuplarnda

uzun

mddet mi

kald.

Din

a d a m l a r , ilkin s a v a l g a z i l e r i n akl h o c a l a r gibi i g r d l e r . " S i c i l O s m a mellifi p e k hakl mi evvel olarak, Osmanl idaresinde vezirin syler. evvel, yoksa Gazi'nin Bunlar, bpadikadaskerin geldiinin bilinmediini b y k olu Osman

y k olu A l a e d d i n ,

Orhan

Gazi'nin

Sleyman'd.

ahl, daha dorusu askeri bykl kadar, ile

bakumandanl gnl adamlndan

rzalaryle kardeleribir s t n l k v e

ne brakmlar, vezirlikle yetinmilerdi. p a d i a h l a din izah deer vermeyii Tarih oldu. o l u n m a z m?

Bu olay, ortaa gazisinin feragat pek fazla

ncesinin

kahramanlk andan i: Harb'd. Bu iin din a d a m n n

kadim

medeniyete

atlayan

Os-

m a n l g e b e l i i iin birinci Osmanl gazileri ramasyla lld. sa kads

kural din a d a m iin de d o r u b y k din a d a m , b a k a bir d e Burkadlarn ba asr ba), devlet haline gelir. geildi.

btn deeri, cihad (savaa) yailk z a m a n l a r e n

Nitekim, Osmanllkta

orduyu h m y n kadsdr. Orduyu h m y n kadsndan ile E d i r n e k a d s v a r d r . (milattan kads ordu hmyn Lakin, ordu 14. "tevcihat'l saylr. Bu Hicri 8. y z y l d a asr sonu ile 15.

kads, btn ilmiye

geniledike,

iaretlerine" karr.

suretle " k a d a s k e r " unvann Daha sonralar, slalesi, stajn

alarak t a m a m e n

i l m i y e efi

kadaskerlikten vezirlie, ordu baka Bursa kadlndan kadasker seilirdi. kimselerdi.

hatta v e z i r a z a m l a ba v e z i r l e r d i . Bu seilenler, Mahmut Efendi

Kara ordu

Halil

ykselme Koca

Kadasker umumiyetle kadasker

vezir olunca, yerine kadl iin o l m a d a n e v v e l 4 0 yl Onun ziriazamdan itibar sahibi sonra idiler.

geirmi

kadl y a p m t . devlet silsilei Paa meratibinde M. ( h i y e r a r i s i n d e ) vehalde, veziriazamlar 886/1481 kskandracak derecede ylnda: (eit

kadaskerler, geldikleri Mehmet

"Kadasker efendieit)

ye

icrayi nefsaniyetie

divan'/

hmaynda

vezir mteaddit

iken

niin
(M.

kadasker
Sreyya: Amire

taaddt
1308

etmesun
stanbul) am de,

(oalmasn) bir bu

deyu

arz/
de

makbul

olarak'

"SicM'i O s m a n i y a h u t T e z k e r e i T a r i h ' i O s m a n i y e " c . 4 , s . 7 4 0

Matbaai

"Rumelisadareti" bir
sonra,

"Anadolu sada"Arabistan
Osma(Sicil'i

reti' i h d a s o l u n d u . kadaskeri" m e y d a n a
ni, Keza)

Msr ve geldiyse

ele g e i r i l d i k t e n "devam

bir de

edememitir."

Fetihten e v v e l k i d e v l e t l e m e gidii lamas) ilk f a r k l l a m a y hazrlamt: sp o l u u bu idi. Osmanllkta ve bu hirde iki bir mftlk mansb, "craat' vardr. ii)

(yani g e b e m e s s e s e l e r i n i n snf-

Mftik\\&,

kadln

iki

ayr

man-

kadaskerlikten eriyenin mercii

5 0 yl

s o n r a z u h u r etti Her e -

mansb artk birbirinden gittike daha fazla ayrld. alamat' Bunlarn itas" d e m e k t i r . mahkeme (Mftlk Her

"KAZA"(Kadlk ii):

kadaskerdir. eriye,
vardr.

"FTA" tatbikatf

'Tatbikat/
bir

mesaii'i
fetvahane

ilamat'n

eri

erife
mercii

demektir.

ehirde

Bunlarn

"Mftilenam"dr. Grlyor: manlln bulunan En din Kadlk daha ziyade ameli, gibi, idi. burada znik dahi, niversitesi, (Dursun mftlk daha ziyade nazaridir. messese yapmtr. mhim rol lk O s oynam

Her y e r d e o l d u u znik'te

adam

Hristiyanlk ideolojisinde mderrisleri Kara zamanla Rstem,

"fetvaya mezun" o l d u l a r .
"mftilenam" lk " m f t "

mehurlar

Fakiyh,

Tacddin)

unvann alrlard.

Bununla

beraber u n v a n l a r daha sonra geldi. 1 4 3 0 ) yl

e m s e t t i n F e n a r i idi. (H. 8 3 4 , M . 2Fetihten Sonra:

Fahrettin acemi mft oldu.

mparatorlukta has o l a n biri, kastlama; din t e k i l a t n n hiyerarisini Osmanl-

Bizans imparatorluuna met z a m a n n d a Bu ilk i l e r d e n

la nasl t e s i r e t t i i , i l m i y e n i n t a r i h e s i y l e bir k e r e d a h a b e l i r i r . ilmiye tarikinin ilk m e r t e b e b a s a m a k l a r

Fatih M e h -

k u r m a k olur.

r e t i m ve tahsil derece ve m e r h a l e l e r i n e g-

re yle diziliyordu: 1 - Talebelik. 2 - Danimentiik. limin tensibiyle Dorudan Son doruya gelmi ilmiyenin talebelerin meslek tahsilidir. en parlaklarndan mual-

snfa

seilenler d a n i m e n t olurlar. Yolu gelen danimentlerin olurlar. Bu adam korkutacak kadar heybetadlar

3- Mlazm: kayt edilince,

"Ruznameihmayn"a

bunlar mlazm

4 - Kuduvetiiemaiimuhakkikin-. 5 - Mderris:

li ve uzun sfat, m l a z m l a r n en m m t a z olanlarna verilir. Kudvet'l lema'il muhakkikin arasnda yaplan imtihan

kazananlar mderris olurlar.

M d e r r i s 2 0 yl

kadar hep ders verir.

Mderrislik m e r t e b e s i n d e ok ibrete d e e n bedeki ilmiye mensubu ya "terakki" gsterir, gsteremezse: 6-

bir n o k t a v a r d r .

Bu

merte-

yahut gsteremez. Terakki

"TarikiKazaya
:

slk"

eder.

Yani

kadlk

yapmaya

balar. kar.

Mderrislikte terakki B u n l a r da 7- Vilayet 8- stanbul 9- Anadolu 10erer. lalr. Rumeli bu Ancak

gsterenler,

srayla yukar

rtbelere doru

mevleviyeti, kadl, kadaskerlii, kadaskerliidir. 10 basamakta baar gsterenler

mftenarri\Y.
stnl

rtbesine kolay anM(g: La-

Mderrislikle m f t l n ayn ahsta birletii d n l s n , o ahsn mftnn Kad, adeta beceriksiz mderrisin, ilim d hayata atlmdr. Murat z a m a n n d a

padiah hocas olduu gz nne getirilsin, derris softasdr. 824-55, doum: kin bu makamn (Sicil Osmani) Geri

M f t i l e n a m l k r t b e s i , II.

1421-51) yani idi. Fatih rol bu devri

15. y z y l n ikinci e y r e i n d e k m t . (Bizans tesirleri) stn ilmiyeyi silsilei

o zamanlar henz yalnz "mftler zerinde kendiliinden bir duruma girdi. mft

hkm cari" meratibe kad nk

sokunca, Mftlk,

mftln bugn pek

hkm verecek, ama

h k m n eri olup o l m a d n modern yenilik saylan

kestirecekti. idi.

"Anayasa mahkemesrrim
m e r k e z i y e t l i ekli ok g e m e d i , mftmftBeyazt medmderrislerin padiaha

b s b t n d e m o k r a t i k d e i l s e bile o r t a a v a r i a d e m i Bylece kadlk mftln altna dmt.

Nitekim,

k a d a s k e r l i k y a v a y a v a ikinci s a f a ln tek kalan d u r u m u n u resesi, ilenama znik greneklerini verilmesi, ilgili glgede

indi. brakt.

Kadaskerlerin O srada ba yapt. ahsi

ikilemesi

biraz daha y k s e l t t i . ilmiyenin bsbtn

Hele S u l t a n Ayn

mderrisliin saltanatta

mftl gelimeyi

"muallimi suitani'\\\A&
Nihayet, I. Yavuz

bulunmalar,

yani

ahsen tesir etmeleri,

kolaylatrd. 1488-1502'erde,

iler o h a l e g e l d i Selim devrinde

ki, g :

893-908, doum:

mftilenamlar

"haylice

vak'a

ve haysiyet kazakadar ilerlemi"

mf-

nup
tnn

kadaskerlerin
tesirine birinci bir

ve

m e valinin

intihaplarna

nezarete

(Sicilli O s m a n i ,

K e z a s . 9 6 3 ) o l d u l a r . A r t k k a d a s k e r l e r i n azl v e n a s b i kalmt. Osmanl saltanat derebeyleip sona Lakin ererken, I.

Daha

Beyazt Ancak Fa-

zamannda

"sadat nazrl" k u r u l m u t u .
stanbul'un

Bizans

klerikalizminin

iine g i r m e k , t e k r a r e d e l i m

iine g i r m e k l e t a m a m l a n d :

Fatih M e h m e t ' i n k o y d u u ( v e y a k o n u l m a s n a d a m g a b a s t ) s i l s i l e i m e r a t i p , i l m i y e y i i i n z i b a t l bir k a p a l k a s t h a l i n e s o k m a n n t e m e l l e r i n i att.

tih'ten den bir

sonra

gelen

mehur

sofu

Beyazt

II

"seyd'i sahih'ii senp" i l m i y e bAdeta, babadan ou-

"nakib'ieref s&<\rX.X\. T p k
birtakm slalelerin kast kayt

p a d i a h l a r gibi " i l m i y e t a r i k i " d e ,

t n ilk M s l m a n c la irsi

demokratik zelliklerini kaybetti: klna girdi. Bu

"sadat kiram"\n
drt ba

"silsilema-

nameleri

"Nakip

ef.

ceridesi"\ne

olunuyordu.

lmiye,

m u r bir d e r e b e y s i s t e m i n e Osmanl tarihileri, lay dnm 16. noktas yzyl

kavumu demekti. yl (hicri) Haksz Hint y o l u kanaln rakamn deildirler. Osmanl Bininci k n d e koyl (milattan

1000. sayarlar.

1591), su

sonlardr.

zerinde O s m a n l - s p a n y a delloap O r t a a s y a pazarlarna Karadan uzan-

o tarihte balar.

Don, V o l g a

mak isteyen na ulamaya

Sadrazam Sokullu o tarihlerde ldrlr. uraan spanya kar y e n i e r i aaln

Hindista-

kral, V a d i y l S e b i l d e can verir. Z y u f akbalar. btn III. Murat, D a r s s a a d e ("hahmyn evkaf-

e o y u n u n a

isyanlar kurarak,

remeyn'i erifiye")

haremeyn'i

n ve hazinei ehriyari'yi ona Gene o tarihlerde (G: Efendi

baktrr;

kapaas vezir mertebesine kar. 1597) "Hocai Padiahi" Sadettin

1006/ Doum:

"eyhlislam"
beri,

olur.

O tarihten

Meihat.

Ulemann gibi, alr

ba ilim

haline

g e l i r ve

birdenbire

im-

paratorluun topraklar lmiye tarikinde

ve devleti ticareti

bezirganlar.

Din t e f e c i l e i r . modas ba

mansb

yrr.

"Muvakkatmans/b"\av
btn

balar. Artk, gsterir. ilmiyenin

mlkiyede grlen tersine gelime,

neticeleriyle

eyhlislam: badr,

"Kaffe

ilmiyeye

reis,

veziri saniye

takaddm

Stn

p r o t o k o l d e v e z i r l e r d e n n c e g e l i r ) " (Sicili O s m a n i ) e d e r : bir i k i n c i , ele a v u c a s m a z , kuvvet, devletin Kkl dmesi zerine, kadaskerdeiikkalp ildekellesi kolay uu-

kinci v e z i r d e n evvel gelen rulmaz.

k i n c i s a d r a z a m , gizli

iinde devlet olur.

3- lmiyenin Bu liin

Bykl ve

gidi, yalnz ftuhatn

ehemmiyetten

mftlk emrine gemesi kalmaz. Asl

kadar basit ve y z e y d e byk ve derin uzvi

grnen

liklerle

imparatorluun

(organcl)

deitirmesi miye tariki

bahis konusudur. de, o

B t n O s m a n l t o p l u m u ve d e v l e t gibi, payna deni iine s i n d i r e c e k ,

byk deimeden

rebeyleecektir. Veziriazam Ltf Paa, Kanuni I. Sleyman devrindeki milli gelirden

"mevacib"\ ( c hazinei ami-

retleri) a n l a t r k e n , dklarn reden belirtir.

ilmiye mensuplarnn Bu efendiler: Ayrca Paa da

ka trl f a y d a l a n -

Beytlmalden "teberren

"hissedar"dw\av,
ve tahminen

"vazifedar"d\riar.
cret alrlar.

mevacibi

veza-

iff' a d i y l e

d e r ki:

"Hakan' ve ikram

lemayi

azama birinde

ve vaki

fuzalayi olmu

kirama deildir.

Devleti Aiiye'de
(Devleti

olan

izaz
ulema

dol saiefeden
(Asafname) de yledir.

Ali'de

ve bilginlere gsterilen sayg ve ikram, daha nceleri k i m s e y e gsterilmemitir)"

Cidden en yksei

Mevacip

(cret)

srasnda

gsterilen

gndeliklerin

ilmiyeye der. ortalama hesapla, o zamanki devlet cretlerini

Bir f i k i r e d i n m e k iin, yle sralayalm: Sipahi 17

Yenieri 7 ake

Yahudi etbba 15

Has e t b b a 43

Mrialem 200

Yenieri aas 500 Yenieri sa, ilk ulufe nieri 150 ve

R.elifA.dolu

kadzaskeri 572

eyhlislam Mftilenam 750

sipahi

gndelikleri

neferlere

mahsus deildir.

Tekmil

ku-

m a n d a n ve zabitlerle birlikte alnan e y r e k asr sonra, misli 5 akeyi buldu.

cret y e k u n u Demek, devrin

iinde o r t a l a m a d r . Yokkl e r l e r i g e i n e n y e mftilenam ise

1 a k e idi. S o n r a 4 a k e y e k t . kadasker onun

1 0 0 0 y l n d a , K a n u n i ' d e n bir 114 misli,

5 a k e ile g e i n i r k e n , c r e t alr. y l l k geliri kendi

Mftilenamn Geri 2000 vezirlerin gndelii ha

270.000

ake,

yani silahl

3 yke yakn adam vardr.

paradr. yani

kubbe vezirleri deyince muharibi

"Has"lamdan y l d a trnaa

1 0 - 1 5 y k para

alrlar. A m a , sipahinin

2000 tepeden beslemek

karmas, 2000

yetitirip

mecburiyetleri

3 4 0 0 0 a k e ise, y l l k l a r 10 y k geliri o l s a : G e r e k irad 5 ykn belirtir.

13.240.000 ake tutar. Kendisi alktan lebilir. (Bir b u u k y k t e n harcadn, Karunu kullanabilir.

D e m e k , o koca En ok 15 y k

kubbe vezirinin geliri o l s a : z a m Ltf "kurlarna, yk kaldn

1,76 y k t r . "tasaddukat"a

biraz fazla) S a d r a ancak 5-6 bile,

Paa kendi gelirinin ylda Demek,

15 y k n " m a t b a a h " n a (mutfak) ve hazinesinde geinen vezir azam

zamann para

mftilenamdan

2-3 yk fazla

M f t i l e n a m , k u b b e v e z i r l e r i gibi dirlik ileriyle u r a p y o r u l m a z . l e t m e zahmeti ve masraf nedir bilmez. H a z i n e d e n t i r i n k para alr. Hi e k s i l m e y e n harp d a r p iinde, v e z i r y a l n z n n d e k i d m a n a deil, a r d n d a k i s u l t a n a d a k e l l e s i y l e h e s a p v e r i r . E n a a a l b y k h r e t , v e z i r i bir deli h a n e r i n d e n v e ya cellat k e m e n d i n d e n y a h u t y e n i e r i lmiye; kelle hazerde, seferde bandan kurtaramaz. Mftilenam iin

rahat ve d o k u n u l m a z kalr.

kaybetmek

grlmemitir.

Elhasl,

Ltf

Paa d o r u syler.

Osmanl

ilmiyesi ondan evvel grl-

m e m i bir r e f a h l a ie b a l a r . " E k m e k e l d e n , s u g l d e n " , hi r i s k s i z , t o p l u mun en erefli insan g e i n m e k buna derler. O s m a n l l n gaza m e y d a n l a rnda ve zaferlerinde olduu temellerinde malar 4dahi, ilmiye kadar, devlet kuruluunun sosyal oynad ve iktisadi dntarikinin b y k sisteme/ rol

l r s e , h i z m e t l e r i n i "fi s e b i l i 11 a h", " p i r a k n a " y a p m a m a l a r , a r s l a n p a y alakla y a k n gelir. lmiyenin Tefeci-Bezirganlamas parlak grn, o zamanki cemiyetin kalr. Hem erefli, hem ie gelii o k o l u r . ister i s t e m e z , kendisindeki hem kurdukendisi-

U n u t m a y a l m ki, b u her g r n gibi, tehlikesiz, hem ye tarikinin ne den mesini

yalnz yzeyde

imtiyazl, Fatih'in

h a z r gelirli, " m e s n e d " i n

u s i s t e m l e , st s t e a l a n m e d r e s e l e r , b u o k l u u b s b t n a r t t r r . l m i b y l e kemiyete ( s a y c a ) art, bir g n milli g e l i r p a y n n paralanp, ahs bana gittike daha az d-

icap e t t i r i r . ilmiyenin bana kopan asl tariki byk felaket, gibi ilmiye gelirinin de, saysndan eski zaman

Fakat

ok kalitesinde

gizlidir.

Seyfiye

tariki

" e c i r l e r " (cretliler) taifesidir. Yani hep g n d e l i k l e y a a r l a r . yelilerden sivrilip d e r e b e y l e e n l e r bulunabilir. A m a , akl a l m a z gibi grnen kargaalklarna

K o d a m a n ilmi-

kk softacklarn tob a l c a t e z a t bu-

p u da, z a v a l l din v e d e v l e t a m e l e l e r i d i r l e r v e O s m a n l s a l t a n a t n n , b a z e n z e m b e r e k olan radan patlak verir. Biri bilgiyi, t e -

l m i y e ile s e y f i y e a r a s n d a d a l a r k a d a r f a r k v a r s a n l r : l; un birisi bar, tekisi kanl s a v a t e m s i l ki ederler. ki

k i klc; biri m a n e v i y a t , b r m a d d e y i ; birisi ruhi y c e l i i , t e k i s i h o y r a t kutupturlar. Ama, bu derece kayz a m a n z a m a n b u iki k u t u p e l ele v e r i p s o k a a d k l d l e r mi, i m p a r a t o r l u bana

"kzlca kyamet" k o p u v e r i r .

ucu

birletiren,

natran Okul

nedir? kitaplarnda iirilen padiah m daha "cehalet", " t a a s s u p l a r n az mutaassptr? Yoksa, cahildir? Btn Devletin bir y a n a brakalm. Hmabilinen

O zamanki tariklerinin nu, e n

"Enderun-u

yn"dan y e t i m e vezir mi daha ekilde azaldka,

m e s e l e , s e y f i y e ile i l m i y e t o p r a k geliri, kadim zaman enflasyo-

cretle y a a m a l a r n d a toplanr.

ba v u r u l a n " z y u f a k e " isimli

bata cretlerin deerlerini

boyuna dren alm

bir k a l p a z a n l k t r . onlar

Z y u f a k e , s e y f i y e ile i l m i y e n i n da grrler. Bugnn grev yapan

kabiliyetlerini drdke, para alan

balarndaki devletlular artk ceplerinden

b i r e r hrsz d u r u m u n kanla y-

iileri g i b i , a r a b u k b i r b i r l e r i n i a n l a r -

lar. S a r k l l a r l a p a l a b a k l l a r o s a a t k u c a k l a r l a r v e m e y d a n l a r

kayverirler. miti:

Bezirganlaan

Osmanlln

toprak idaresinde

rezilet gelida, bir y a n d a 1- lmi-

1- T o p r a k beylii, 2- Rvet, 3- B a b o z u k l u k . alabildiine oal ve s o y s u z l a m a s 3- lmiye b a b o z u k l u u . meru birok yollarla bu rezilete vard.

lmiye zmresinin ye beylii, a) lmiye 1ner, mane sryle

m e r u , te y a n d a g a y r

2- lmiye satlkl,

beylii: Medreselerilk
ve Bu ilh.

Havadan
zaman

ihsan
medrese kayna olan lmi bir ka tane ilk K u d s , H a l e p , z m i r , S e l a n i k , Y e n i e h i r , Fe-

Hava

z a p t raptl o k u l v a r d . S o n r a , Galata bir o k gibi "paye"sidir.

"mahre"\er b e l i r i r .
her tarafta

Mahre: htiyac

rtbelerin

7-8 m e v l e v i y e t e verilmi isimdi.

d n m e y e n za(Nizam

niversiteleri

"havai

medreseler peyda"

Devlet Hakknda

Layiha) oldu.

P i y a s a y a - b u g n k "isiz a y d n l a r " andran-

"mderris" srld. "Havai medrese"den kim yetienin, imdiki mnevver muamgibi:

2 - Hava Mansplar-, "kaldrm ma Devlet! deildir. Onun Bu hava iin,

m h e n d i s i " gibi bu

bir " h a v a i "havai"

mderris" olaca mahsus:

anlalmaz

mderrislerini gerekli) haline borsa iin 11,

besleyecek? Tpk

imdiki

efendilere

"fsad tarik'/ kazay itas"

(Nizam

msteizim

(kadlk

yolunda Keza) usul i

olan
konuldu. kanuniyle

hava
hava

mansplar
oyununa

Devlet Hakknda, 3- Resu hsani: tlr o l d u . ref " T a r i h d. lim

Bir kere

girince,

"//dae-

m iye" t a r i k i de a r t k bir s s , degana ( a s i l z a d e

ocuk

bir n i a n , v e y a bayram s.252) Bu

senet nazarl hediyesine

gibi o r t a l a

ocuk sevindirmek yavrularna) c. oyuncana Devlet Osmani",

evrildi.

"Sagar'za-

tevik ve
dnd.

tergip ( i s t e k l e n d i r m e ) "resa"yan\, ilmi

usul

iin" (A.

payeler balan-

ilmiye tarikinin
toprann pazar

derebeyce kullabile satl-

nldr.
b) lmiye satlkl-. a karld Diploma "ilim" sat; ve Allahn geliri devirde "paye"lerin iltizam srasna kanununa uymamas Ne yapsn?

imknszd. "Mderris" denilen

mahluk da

nihayet geinecekti. senedi), sokuldu.

"Mlazemet'

evrakmebzi (bol olarak' lmiye bozukluu

Mtalaat) de,

miktarda metalar

hususen
(Nizam

ake ile
Dev-

alnr satlr makuiesinden

let H a k k n d a Bu usul

tarikinin kad

bezirganca derdest

kullanl, "Nice edp

yahut

suiistimalidir. taraf ve mgiriiryol, il-

c) lmiye takribini
ler:

ba bir

(sahtekrlk)-.
"Tarih

istihkakszlar zaman'/
c.2, s.252) bu

bularak

m la zem et
.

gali ide

derris ve kad olmaa" (A.

baka bir de

Devlet O s m a n i y e "

B u " t a r a f v e t a k r i b " y o l l a r n d a n bir k s m n y u k a r d a g r d k . O n l a r d a n

"nebanbalk' d e n i l e n
kendi kendini

"kefen

s o y u c u l u k " v a r d r ki, usul

miye tarikinin

inkar ve tasfiye ettii

haline gelir:

"len

kimselerin
m Hava Lakin

mansp
ile,

ktlarn

baz

sahtekarlar"

alp

kad

oluverirler

(Niza-

Devlet Hakknda

Mtalaat) mderrislik, sosyal : alimlik olur mu? d e n e c e k . soysuzluktur. Soysuzlu-

parayla, sahtekarlkla

mevzu

bahis olan artk "ilim" deil,

u n ilmi n e d i r , c e h l i n e d i r ? n k

"Eitim layp den

ve

retim derken, tketirler."

usul
[65]

salamln
(A. .

kaybettiinde
s.253)

tahsilimi
birtakm Halk

tamam"derya

dzelteyim bihaber boa

mrlerini

medresede,
Keza.

memleket

meselelerin-

iindedir deryay yk fark kalmaz.

b i l m e z " d e h r i l e r ile ilim v u r g u n c u l a r n n a r a s n d a p e k bHepsinin s o n u c u ayn kmaza dayanr: aldatmak!

B y l e c e , " l m i y e t a r i k i " iki d n e m e c e v a r r : 1- Ya sahtekrla saptlacak den medrese kf iinde b u n a l m a k g z e al-

2- Yahut hayata nacak.

sapa

"lim" hokkabazla fark 5m kalr?

dndkten

sonra, "alimin" sahicisi

ile y a l a n c s n n

lmiyenin

Derebeylemesi ona denge olarak ve ayn sebep-netice " l i m " ad al-

Osmanllk zincirleriyle

derebeyletike, zmresi de

ilmiye

birtakm

farkllamaca

urar.

tndaki sosyal tabakalara

s o y s u z l a m a , "ilmiye" tariki der.

iinde birtakm z m r e l e m e ve balcalar eder. gruhtur; ve

uygun

lmiye tabakalarnn

Osmanl toplumunun 1- T o p r a k 23Rvet Babozukluk beylii

byk rezaletini temsil

1- Mansbl lmiye-, 2 - Kadlar"Mnasb' v a d a l k " ile g e i n e n 3- Bo gezer fodlaclar. kmna katlan

Toprak

beyleriyle

karr.

st t a b a k a d r
arpalk", rveti "voy-

muvakkata",

"kifayetsiz

orta t a b a k a
Zaman

ilmiyedir. yar serseri, yar dilenci ayak ta-

zaman

ilmiyenin

alttabakasdr. lmiye tariki, idi. Sonralar, ilkin, hele tpk seyfiye tariki gibi

Mansbl lmiye (st t a b a k a ) :

gndeliki devlet hademesi toprak ekonomisini ake" kalpazanl

tefeci-bezirgan

sermaye

tekeline geirdike,

durum

deiti.

Gndelikler "zyuf

ile r e s m e n r t l m e y e b a l a d . ilmiye tariki

O z a m a n "klahn su-

dan kurtaran kaptandr." fetvasyla, balarnn lar g i b i , likten

584

iinde su ban t u t a n l a r , st t a b a k a GndeBu

aresine ilmiyenin

baktlar.

Kalemiye ve

mlkiye tariklerinin

st b a s a m a k l a r apula

da " y a m a s o f r a s i n a oturdu.

daha

istikrarl,

elverili t o p r a k gelirlerine gz

koydular.

suretle alnca,

"mi mansp"\ar t r e d i , "paye iki yz ve iie sene: tertibat ser

ve

ilmiye

tarikinin

elebalar

da,

sus

pay

taltif o l u n m a a Mevleviyetler menasb'

baland.

"Bir lp, muallimler

ve

medreseler zuhura

memuriyet Paye

halinde ile

kataltif, etmi-

sonralar

ilmiye

gelmitir. balayp

etbbalardan

(hekimbalar)

taammm

tir. ( y a y l m t r ) " (Sicil O s m a n i , c. I, s. 6 - 7 )

Lakin, her gn alp y r y e n "Reesl "Hava medreselerini, diploma paye "hava mansplar"

kovalamakta

gecikmedi.

ihsani", aknna

sat, mi

s a h t e k a r l k gibi

bulank kaynaklardan "mstehak"larna "devriye den:

gelme

ilmiye

dayanrd? Zamanla

bile m a n s p y e t i t i r m e k m e s e l e h a l i n e g e l d i . " A r p a l k " v e ister i s t e m e z " m a h r e (din adamlar, menasbina katld. O yz-

menasb" da

"Meay/h'/slam/ye ve

eyhler)

dahi, kya sen

bilzarure gerekkaemr'i maalararpalk"Niza-

zayi a saki re n lar

m

gerek sair me valiye biladil oimayup hemen

vakit cesime

ve

hale

idare iie

edecek mertebelerde arza muktedir

(adaletli

byklkte)

mmkn"

(Beriyyelamlnn

Devlet Hakknda

M t a l a a t " ) olana t o p r a k geliri v e r i l e b i l i r oldu. tabaka ilmiye) st t a b a k a s n ikiye bld. D r t , be ulu

Kadlar Zmresi

orta

Mansp kifayetsizlii ilmiyenin mansp , daimiletirildi: balk gibi... btn

eyhlislamlk,

nakibilereflfalk,

hnkar imaml-

hekim Geri

kalan

mansplar nbetleeye karld. hoca padiah Sadettin eyhlislam olunca, "Sadu mansbda kalmaz oldular. M a n s p al

1006/1597'den s l a m " e s k i s i gibi veriinin

beri, uzun

m d d e t ayn

ilmiyedeki tecellisi daha

kolay balad.

H u k u k d a v a l a r d e n i l e n daimknszd. c. 5, Ufack bahas. 6-7) den

lavere gayya neler kolay hazrd: yoktu. (bilinen

k u y u s u n d a , i l m i y e iin

istikrar zaten

"Tevkif sureti/e azi ve nasb" (Sicil

Esasen eski

Osmani

"muvakkat mansp"\ar\ e olunur." (A.

. "Tarihi

"Malum
Devleti

ve

maruf oian olunur.

c. Osmani"

tertib' Ve
11,

kadim bazen
s.252)

dzen)

birer senelik olmak zere

tevcih

dahi temdid(uzatma)
idi.

Bylece, arpalk sahipleri, beylerine uyarlar. neliine varan

btn

t e k i t o p r a k rant

ile

geinen toprak

R o m a ' n n s o y s u z l a m a d e v r i n d e k i v a l i l e r g i b i , o bir sehalk soyup soana evirmez de

hocalar, vardklar yerdeki

n e y a p a r l a r d ? O n l a r da:

"Kendi hil kimseleri

(Nizam

karlarn

arttrmaya

bakarak, ve

halkn

en

aa ve

kesiminden rvet"

ca[66] 1-

voyvodalar gibi

vekil

tahsildar gnderme
gruhuna

Devlet Hakknda

M t a l a a t ) y o l u n u gelitirdiler. Ve orta z m r e katldlar.

miyeliler sosyal

lde t o p r a k beyleri

nk, menei ve ri yl bi sosyal

ilmiyenin i

kad

zmresi; bir n e v i yollu,

Osmanl

kast blmleri

iinde

ilmiye Ml-

kaynandan geliyor, bakmndan

ilmiye adn t a y o r l a r d . A m a , g r d k l e -

tara mlkiyesi r o l n
yolsuz

oynuyorlard.

k i y e n i n h a y a t a r t l a r n a u y d u l a r . G e i n m e k iin balarnda (1037/1627) rn t e m i z l e n m e s i n d e n aikar olmutu.

rvete daldlar.

17. y z -

ilmiye tarikine

karm olanla-

b a k a t r l , r v e t i n n n e g e i l e m e y e c e i g n gi-

" ra ma rebilir, olur.

Ve

Mevlevi

ve

hukuk ilim alr? adii ve ferman olur.

ulular fende ve Byle

adaylar eh i i icra

imtihan olanlara rvet

edip,ehil verirse rvet ve

olmayanlar grevde ve zulm

Dair

ihkalveyok ve

ederek,

mansplar kimden daha

srelerini belirleyen alanlar Hkimler

karrsa, olunca

verenler kime defedilir reayaya

yaplrsa

tmden da

Hkimler adii
Zeamet

eziyet olmaz." [67] lmiye

( " T m a r ve

Usulnn duaky,

Bozulmasna

Layi-

ha S u r e t i " el y a z m a s )

ba bozuklar-,
ve hizmetli

(Goygoycu,

fodlac): ince sathlar altnda, nemli orduorduiibihazr yeyici softack-

Manspl

ilmiye tabakalarnn modern ve

h a s r a l t n a s n m b c e k l e r gibi a v e bo bir s r lar k a y n a m l a r d . su" gibi, su" idiler. zmd. Bunlar Bunlar, imparatorluun hem lzumlu, hem

e n d s t r i e h i r l e r i n i n " y e d e k ii l z u m s u z "yedek softa yaatp ondurmadan

ldrmeden

s r n d r m e k la-

Bunlardan

bir k s m c a n l a r n d i l e r i n e t a k p g e n i h a l k y n l a r manevi yceli ihtiyacn ruhani ucuz kolu din gibi, Batnn kh ortaa geuxlarn andran

ne dalar, orada

m a d e n filizi gibi i l e t i p , n e f i s l e r i kasaba, ehir ehir dolarkendilerini Ve bu yaparlard.

bir k a t i p l e g e i n m e e a b a l a r l a r d . zim " b a b o z u k l a r n lard. Kh besletirler, vazifelerine,

kasaba

cennet vaadiyle dilenirler, bedavadan daha medrese

cehennem tehdidiyle misyonerlii heybe omuzda

saltanat

kapsndalarken

goygoyculuk-

la s t a j e d e r l e r d i . Merkezi yerlere mee alrlard. zr y i y i c i l e r d e gedikli leri iin de u bir biriken mesele mallar teklifleri s o f t a c k l a r ise, haline yapar: girerdi. evkaf kaynaklarndan kemiren Beriyyelaml'nn plenbu ha-

Onun

iin, her slahat d e v r i n d e , e v k a f

"Mtallaat", evkaf mlk-

zeametlerin

h a k k n d a t e d b i r l e r ne s r e r k e n ,

Ve Bu yerler

evvela emlak

"kk, iinde

byk, "fazla

artl, yarar"l gibi br

artsz" olanhiz"imam, yars ba-

olarak lar metsiz

snflanp, veya

kaydedilmelidirler. gelince braklm hizmetlilere gibi kalm) hizmeti

"bozulmu"haie kayyum

"deersiz"klnmaldrlar. bozulunca" Belirli bunun tevliyet ( gelitirilip

"Duaky yars

mezzin, kan
586

datlmaldr.

"mande" (hazineye grevli)

saylmaldr.
[68]

vakf ilerine

kesilmelidir.

B u L a y i h a l a r , III. S e l i m z a m a n n d a y a z l m l a r d . mizlendiler. eyhlislam feci-bezirgan lelerle gnk de 90' Ondan y z yl sonra ( 1 3 2 8 / 1 9 0 9 ) yl, adeta Mustafa Hayri, evkaf

Padiahn kanyla temerutiyetin mahsus mehur bir tez a m a n , du-

m o d e r n l e t i r m e y e kalkt kendilerine kendilerine 12 bin

akylerle fodlaclar, bir n e v i parayla bedelen

byk merkezlerde

kompleksi olmular;

has t i c a r i s e n e t v e m u a m e lira zarar getiriyordu. (Buil-

piyasa ve karaborsa y a r a t m l a r d . (ekmek tayinleri) milyonu aan zarar!). d e n m e k t e idi. Kendi piyasasnda bu fodlalarn yzbir n e v i

Duaky fodlalar

eyhlislam, "bedelci" denilen

m i y e t a r i k i n i n t e f e c i l e r i n e y a r a y a n //Z? s e n e t l e r i n i 3 6 bin lira h a r c a y a r a k piyasadan toplatt. Ayrca yaplyordu. alar feyli leri) duaky

"vezaif'\

iin y l d a bana

355095

kuru deme kal-

B u " v e z a i f " (bir nevi din

maa) da, t e d a v l

meyanndan

drld. Yalnz fodla ve v e z a i f paralar a d a m softacn ilmiye vard. barnd tarikinin Fakat, hangi anlalabilir. ayaktakmn

(o z a m a n k i t e k a t ma1 0 0 - 1 5 0 bin c i v a r tuayrca

ile 3 0 k u r u ) d a l s a , o z a m a n k i s t a n b u l ' d a besleyen verilirse,

Gene paraya murdan duu gibi, larn lald.

imaretleri (a
bu

ev-

Bir a r a ,

yemekler aynen

alnp

rplyor,

diyerek gibi y a dzeni iinde,

evrilmiti. kalarn meydandadr.

bezirgan ve tefeci d o l u y a t u t u l m a k iin

sistem

iinde

u y d u r u l m u bir " d o l a p " olbulunan kesim havas tefeci-bezirgant u z a k an-

Dirlik d z e n i derebeylikten bat

derebeyleirken ayn

imaretler de kucana

kurtarlmak istenirken, Nitekim, merutiyet

drlmt. a yerine:

h e r e y gibi

evkaf da

muhasebesine vurulurken

dlen

maretlerdeki

"Verilen olarak
gruhu) modern gitsinler, su"

parann keselerine

ancak nsf eline giriyordu."

(yars),

belki taraf

de

sls
s.230)

(te

biri)

bedel

hademenin

geerek

st

menfaatperestanm
bu ortaa

(karclar

(Tarihei ki

Evkaf

Merutiyet

burjuvazisinin

eyhlislam,

messeselerine sizler, orduiine

bir e k i d z e n v e r d i : cretleri "uygun" btn

imaretten fazlasn alsnlar veya maret paralar, olunacakt.

kaldrverdi. ancak,

sermayedar iletmelerinde drsnler. talebelere "burs"larna ayn

"ihtiyat sanayi devletin Osmanl

halinde

yarayacak, "imaret"i Yukarda

tahsis

ortaann greaar.

modern

an

evrilmiti. "seyfiye tariki" faslnda ayn yollardan ba kap ilmiye

hlasa

ettiklerimiz, tpk

ceimiz gidiin Byk ehirlerin par.

ayndr. Ve

kargaalklara, payitahtta

ayak takm, gndeliki gre beklenen:

asker ve

bozuklarnn

tekilat ve silahlarna d a y a n n c a ; Islahat layihalarna

boy boy k z l c a

k y a m e t l e r ko-

" da

Yz olan

elli seneyi akn mzmn

bir sredir,

zamanla

ve

yava

yava

oluup

pey-

hastalk gibi yaylan

fesat illetinin

tekrar

tekrar

dzeltildi

mesi" [ 6 9 ]

(Beriyyelamlnn

"Nizam

Devlet

Hakknda

Mtaalat")

bir t r -

l kttan hayata geemez. IVSEYFYENN BOZULUU Baht layihas:

1- " S e y f i y e " n i n Mehmet topraa ve erif

efendi

"Umumen
syler.

mizac'

askerde

olan

fesad'm
beri an-

mukataaya

"dahi" e r i t i i n i
fesat

Gerekte,

batan

lattmz gibi, tesir t e r s i n e b a l a m t r : lakis, Onun gze toprak iin, dzenindeki paraya

A s k e r d e k i f e s a t t o p r a a d e i l , bive "mizac en asker"e bulamtr. koparp son ba-

Osmanl

tarihini

aklarken,

sahnede

ok velvele sraya, en

batm olan koyduk.

askeri

kargaalklar

layk olduklar

samaa Bugn

bereket,

ortada

kazan

kaldracak yenieri

oca

kalmamtr.

Onlarn erlerini uyla

kkrtm saylmadan, yani yenierileri baz "hak"larn itiraf e d e b i l i r i z ,

isyana t a h r i k sugeliyor. Tabii,

damgalamadan mdafaa

gibi

yenierileri mza kendi

kastimiz yok. bahis konusu

O babacanlarn zaten deil. Yenierilik, geri uzun

bizim avukatlasrlar boyunca, Bizim "ka-

bir i h t i y a l a r kendini,

"klc

hakkna"

korumaktan yannda hayli

durmamtr.

l e m i m i z Osmanl

yataanlar

clzdr.

M a m a f i h , A l i ' n i n h a k k n A l i ' y e v e r m e k l a z m s a d i y e b i l i r i z ki, t e d e n ber i y e n i e r i l i e k a r atlp t u t u l a n dr: btn ktlemelerin bir t e k m a n a s v a r ba-

Y e n i e r i l i k tabii m r n t k e t m i t i r . Yenieriler,

kk yata ana,

ba y u v a s n d a n alnmlar, o sa sakala lerince dmdzlak dolamlar, uruna

itibar edilen d e v i r d e btn m r oluncaya kadar dnya evine gene

amelimanda koltukta

girmeyerek saltanat

kelle

sapr sapr dklmler,

d e her s a b a h , H o r a s a n m i s y o n e r i Hac diye bir l o k m a ekmee glbangin

Bektai Veli akna "hu diyelim hu!"

ekmilerdir. meydanda.

B u a r a d a baz Mecbur kalmlar.

c o u p f e n a l k l a r d a y a p m l a r m? S e b e p l e r i Fakat, yaptklar yolda ayak takm nedir? "Tarih-i ile el ele

Eblfaruk"un

"istinafsz
ir-

hkm'avam" d e d i i
tikapla birka kavuu

vermiler, ksaca

rvet ve

milyonerleen

birka ar t a m a h k a r veziri

mahkum ederek, Biz

b y k kelleyi demeyiz:

uurmular... Allah taksiratlarn af etsin. "Kabahat lende mi? ldrende bulmusa, mi?"

Trkler tevekkeli yukardan ya demez

adalet

gelmeyince, aadan mi? s o r u l a b i l i r .

kestirme yolunu

ibret a l n m a -

Tekrar edelim. lkl

Osmanl askerinin elik nvesi,

btn

kadim

(antik) ayiin ol-

o r d u l a r gibi " s o l d a t "

"ecir"(cretli a s k e r )

idi.

Her d e v r i n e c i r l e r i

d u u gibi,
588

h e p O s m a n l e r i l e r i n i n y a p t k l a r g z e batt v e y a b a t r l m a k is-

tendi. A m a , o rind ( h o g r l ) m e r e p , kayd lozof deillerdi. harp zaman dil Bar z a m a n , y a t a a n l a r

h a y a t l a s a v a e r l e r i , o l u r fiileyen dilleriyle, mant-

kadar keskin

kadar kolay ileyen yataanlaryla,

st t a b a k a l a r n

n d a i m a hie i n d i r m i l e r d i . N e a r e k i t a r i h i n b k l m e z k a n u n l a r n a u y a rak, b i n d i k l e r i dal k e s e n l e r gibi d m l e r d i . V e i m d i y e k a d a r k i m e d e n i Ezenler ve stn gelenhakl s a y l r l a r d .

yet tarihinde; ler:

kim d p ezilirse, o haksz kard.

En hayaszca s o y g u n ve silahlar 2- Seyfiyenin Tarihi a) Gelimesi

da kullansalar,

Asker-sivil

fark:
kahramanlk devrinden geim zanaat idi. medeniyete giren toplum

Gebelik anda, eklinde ibaretti. yk' harp, bir nevi

Vatandalar,

cengaverlerden huru ("Hadas.2 Elyazmas,

B t n t e k i g a z i l e r a r a s n d a bir g a z i o l a n O s m a n ilb, B e l g r a d i HaSultan sahibi Paa huru tarih hicretin 6 9 9 ' u n d a Numan") 23) (Mukaddeme, etmiti. Mtercim akayk'i

ki'nin t a b i r i y l e : Reyhan Kprl A h m e t lum birbirinden

Ktphanesi

Seluk fetretinde ayaklan-

m g a z i n i n o r d u s u , e t r a f n a t o p l a n m k e n d i s i gibi g a z i l e r d i . O r d u ile t o p ayrlmyordu. gerek seyfiyenin oldu, yani byk ounluu daima, bir nevi k-

Gerek ilmiyenin, l iisi, olarak kald. toplumu istemez ba

harp a m e l e s i

ilk e c i r ( c r e t l i ) v e g n d e l i k i

Osmanl

Osmanl idare gibi, imiz ister

elbet

toprak temeline yani askerlie

dayanyordu. her dayand.

Ama,

Osmanl

sistemi, kastn

gebe yerlemelerinden ftuhata, veziriazam, sefer

domu

i m p a r a t o r l u k idaresi

"Mlkiye tarikr d e d i baaskeri kumandanlk b t n n e kabirlikleri-

zamanlar

"Serdar Ekrem" (ordu

kumandan) olurdu. Yani, vezirlik, saylyordu. tlan tabii mandanlarydlar. ni tekil e d i y o r d u . S a n c a k beyleri,

hi d n l m e d e n

B e y l e r b e y i l e r , c e p h e d e k i o r d u n u n iki k a n a d n t u t a n c e n a h kumaiyetleriyle birlikte ordu

kumandandlar. Yetitirdikleri "cebel" adamlar, ordu

lmiye tariki de

mlkiyeden

aa

kalmazd.

Grdk.

lkin

ilmiye

kadro-

su o r d u n u n balca unsurlarndand.

lk k a d a s k e r l e r , y a n i o r d u k a d s , a y n Hatta ilk z a m a n l a r b u iki

z a m a n d a b t n k a d l a r n ba idi. Y a n i k a d l k f o n k s i y o n u o r d u y l a sk s k y a balyd. Vezirlikle kadaskerlik birbirine karrd. makamdan hangisinin devrine stn ve nce geldii kadar bugn alan, bilinemiyor. gerekte t o p r a k sa-

Mukataalar hiplii ile

"sahibiarz" a d n
askeri,

h i b i r ilgisi

bulunmayan evvela

"diriiki"\&r, t o p r a k g e l i r i n d e n a l d v e r s o n r a sivil birer devlet m e m u -

giciklerle geimini ruydular.

salayan

Son zamanlara nd. II. IV. ordu idi.

kadar,

kara idi. I.

h a l k n d i l i n d e bile, O s m a n l ordu ve

lkesinin III.

mlki ordu

blmleri, ordu blmleri

"hassa"askeriydi. S o n r a l a r

(...) ya t a ordu

"dersaadet ordusu" idi

"Mensure" a d n
ordu

alyordu.

Rumeli,

o r d u Anadolu, V.

o r d u Arabistan, V I . ilk a y r l , idi.

Umman, V I I .
airet

Hi-

caz o r d u s u
medeniyet maddesi (zmit) ve

a r k v i l a y e t l e r i m i z e " m e m l e k e t " i n i s o r u n ; "IV. asker arasndaki gei manas kap "kanun" ele gebe Gazi: iki sembolleriyle beraber balad: medeniyet

ordu" der. snfl sembollerin Eznekmid sosyal

Vatandala

nizamnn Bu

rejimine

"sikke",

Orhan

Koyunhisar

znik ehirlerini at:

geirince;

alameti

farkllamaya

"Aiaeddin Eski ve dierlerinden siyahn kullarna kald. Sultan altn

Paa Seluk

eiiyie

kanunlara emretti. kendi Fatih beyaz adna

elebi:

dayanarak, kendi Krmz, evresine,

sikke adna sar Ylkrmz da Krel-

ve ve drm brkieri na mz

eitli giysileri Reayann Beyazd'a de bu dek brk,

s.l. znik'in

dzenledi. giysilerini yle

sikkelerini ayrmay

deitirip

bastrd. siyah

brkier giyilmesini kadar kald. Onu

beyaza Beyaz emretti. askere halen

(Katip

deitirilmesini buyurup,

brkieri

iieri gelenlerle,itibarl byle emretti. hizmetlilere

680) zapt 731

Mehmet zamanyayalara skf derler.

Cihannuma

Mehmet, ile ssleyip,

[70]

sark,

brk giymeyi
yazs

mahsus kald."
(1330)'de

olduuna

gre, kendi

15.

asrn 1.

ilk y a r s n d a saltabeyaz,

yalnz askerle v a t a n d a fark natnn sonunda geri kalana tih" denilen farkllama na; lekere ordusu hassa kadar bizzat ordu krmzy F a t i h II. da sark,

gzetilmi oluyor. A n c a k iinde padiah

Osmanl

has a d a m l a r n a

l a y k g r e r e k bir i k i n c i Kul gibi

i blm yaratyor. "Eblfe(merkezi ordunun) Ve basvari

M e h m e t ' l e b e r a b e r i m p a r a t o r l u a g e i l i n c e , o r d u ii taifesinin sslerle altn brk geiriliyor.

tumturaklayor: yayaya d e m e k olan alnm

sipahiler, bulunur.

g r d m z gibi

blm ve adlarna

Bizanstan

Grlyor: danlarn kin, e r i fere b) Orhan "Muradm nnde a'ya

Birinci

Osmanl

i d a r e s i n d e ifti

ile e r i n i n ,

hatta

kumanLalk

btn farklar ile i f t i n i n arttrd.

basit klah

renginden teye gemiyor demek. ait k a l y o r . belirdi.

gerek farklar, yalnz harp z a m a n n a Yayalara katlan

O s m a n l " p i y a d e " a s k e r i " y a y a " dr. O n d a n s o n r a , h a r p l a r n krl g i d i i s e rabeti "

"yamak've

acemiler

YA
Gazi, askeri

YA

"LAR

(Mslman
zaptnda etmek"

asll gndeliki asker):

olunca, bu kads kardei arzuyu, olan, Alaeddin'e, Osman Hayrettin Gazi Pa-

ehirler ziyade

muvaffak

dedi.

Aiaeddin Bursa Kad

Bilecik kads, Orhan z a m a n n d a Hayrettin Paa da

at.

(ilmiyeden:

Hayrettin!)

"Sultanm ilden hizmetinde

yaya
590

yazup

karrz,

dinie:

Reaya

bu

haberi

iidp,

padiah

olalm lerdi. sefere rettin

Kad

deyu Yaya bile

rabet gsterdiler. tamam varup kimi olduktan acemi ve hizmet

ok sonra kimi
elebi

adam

yazld dahi: Halil Kara

ve ve

ak "Bari

brk giyip ve

yrrHayolunduyalnz

gelenler bahelere

bizi yamak yazn tahrir

askeri

edelim" dediler.

Aiaeddin
s.681)

tedbiriyle

tayin

olunup
Keza

lar ( d e f t e r e y a z l d l a r ) . " ( K a t i p
Hayrettin'in kendi airet gazilerinden gsterince, fayda du Osmanl

"Cihannuma"

"ilden" sz ibaretti.

b e l i r t i y o r ki,

ilk O s m a n l

Fazla ftuhat imkn fazla askere lzum airet tekelinde t u t m a k t a B u n l a r ilk a y l k l or-

padiah

askerlik erefini

grmedi. Airet dnda "ilden" adam toplad.

oldular:

"Ve sefer raatla alnmaya bir ba

"l" vardr. lerle numa

ol yazlanlarn oidukda olalar. her on olundu.

bir

her birisine alalar, Ve adama Ve

de asl

bir ake rcu asla ve

ki rba ettikleri rusum'u yz adama namiyie

(eyrek) (dndkleri)

dirhem

geir, zi-

vaki

seferden anlardan bir ba namlar

ilk

zaman bin

megul ve tayin
s.681)

divani bir ba

(divan

vergisi)

ve

adama
(Cihan-

piyade

mehur

oldu."

sznn Osmanl

bakta

grnmeyen

derin sosyal m a n a s
i mesele-

airet dzeni, Bu, y a l n z e s k i ve bilhassa,

ehirler zaptyla topluma yeni

beraber, yeni

karlar. Bata

bir d z e n v e r m e k m e s e l e s i o zamana k a d a r h(hiye-

deildir.

stn

gaziler arasnda

km sren rari)

eitlik ruhu y e r i n e , s a l t a n a t a

b e n z e r bir s i l s i l e i

meratip

kurmak,

h a r e k e t ve d n c e l e r i n d e airet istiklali zapt ve kar iindeki rapt altnda btn il airet

( b a m s z l k ) gO zamana kuvvetti. kuvvet

decek teki kadar Ama, yoktu. "il"

gazileri

tutmak meselesidir. gazileri fertlerine yekpare kar

saylanlara kendi

bir

airetin Yani

olmayan

bir z e c r i

devlet yoktu. her e y i n bir g a z i , stnde olan airet fertleri daimi kar bir iinden askeri

Kandalk balar kumandan seilmi

bu

kumandanl

h k m r a n l k ve yabanc

saltanat klna

s o k a b i l m e k iin,

kanda gazilere

dardan

"il" k u v v e t l e r i t e d a r i k e t m e k ve airet iinde

o zamana

k a d a r m e v c u t ol-

m a y a n " d e v l e t " c i h a z n k u r m a k z o r u n d a idi. s l a m f i k r i y a t , b u y a m a n geii zi gayet byk ustalk ve tabiilikle b a a r m biricik sistemdi. Orhan Ga-

kendi azyla s y l e y e m e d i i bu deiiklie nce kardei A i a e d d i n Kad

kana-

lndan den

H a y r e t t i n ' e at. V e s i l e p e k m e r u , b t n d e v l e t l u l a r iin e z e l gelen d t e h l i k e idi: " M u r a d m askeri ziyade etmek"... ba gazinin kar

beri

kullanla

Fakat, artsz da

bu asker,

"//"den t o p l a n n c a v e g e i m i n i bulununca: aleti o l u r d u . Elbet,

cretini ald

kaytsz emrinde

ieride

bakaldracaklara

b u l u n m a z bir b a s k

N i t e k i m , bir t a l a iki ku v u r u l d u . l kuvvet ve zecir vastalar edildi; larn

D e v l e t l e m e g i d i i iin g e r e k e n s i l a h 1) nce, askerler sivilden ayrt bilen kimselerdi. On-

k u r m a k zere:

2 ) S o n r a p a d i a h l a a n g a z i , a s k e r i " i l d e " t e d a r i k etti. O s m a n l g a z i iinde p a d i a h a ile k r k r n e s a d k a d a m b u l u n a m a z d . "l" d e n i l e n l e r , "medeni"lemi, bendegan yani "kula kul olmak" huyunu

leri, t a r i h n c e s i n i n e i t l i k r u h u n u t e k h a y a t k a n u n u

M s l m a n da olsalar, S e l u k l a r saltanatnn uzun asrlarca tesiri ve nihayet soysuzlamas edinmi hayli kimselerdi. Bunlardan bulmak, "yaya" asker kiralamak kullanlabilirdi.

kadar ucuz ve kolayd. di v a t a n d a l a r n a ,

B u "il" a s k e r i i c a b e d e r s e t o p l u m ii d a v a l a r d a , k e n -

k a b i l e d a l a r n a kar da rahata

c)
Zamanla Osmanl tan

"YENERLER
iki olay geliti. altna geni

(Hristiyan
Bir t a r a f t a n Hristiyan

asll

gndeliki
doru girdi.

asker):
ftuhat ilerledike

batya

idaresi

kitleleri bu

Saylar

boyuna

ar-

b u o r a n s z b y k y n l a r , srf M s l m a n a z n l n n y a l n z a s k e r i g Beride, bilhassa duyduklar M s l m a n azln iinden gn asker, yar kar ifti " y a y a " l a r ve y a m a k l a r , barbar demokrasisini cretle bal hele bezirgan olsalar ayn acemiler,

cyle g t m e k gleiyordu. g e l m e aylkl yar getike, lard. le En ilk g a z i l e r e slam

hayranlk ve sadakati bile,

kaybediyorMslman beraberce sonra, graa

saf ekilde y u k a r

demokrasisiylden g e l m e

kaynatran

demokrasisi,

olan "yaya"lar yayalar, kan

bamszlk ruhundan olmalar gazileri Kayhan bask

mahrum brakmyordu: altnda t u t m a y a unsurlarndan

Mslman z

bakmndan, oyma

cephede daha

aktp ieride eski Osmanl devam

baladktan

kendilerini mekte

edemezlerdi.

O z a m a n , artk "devlet"leen Osmanl, yayalarn yerine isyana daha az hak g r e c e k ve g e m i l e r i n e daha az g v e n e c e k baka z a n s ' l a sk t e m a s l a r d a baz ratorlar, teden den, baka beri kendi asker kullanyorlard. riliyorlard. banc olsun Bunlarn eyler renmi olacakt. halklarna kar ve askerler arad. BiKonstantiniye impabaka dinleriin arkalarn-

h a r p iin e c n e b i v e a y l k l ktalar halinde geti-

Bu aylkl a s k e r l e r baka k a v i m l e r d e n , hazr kurulu geldikleri yerlere tekrar dnebilmeleri k e n d i s i n e bal o l s u n .

lkelerden toplanp, ok defa

d a h a y l i k p r l e r k a l y o r d u . O s m a n l , y l e bir a s k e r b u l m a l idi ki, h e m y a hem de gbek balar kan ballna onlarn iin Gebeliin Mslmanlard. zemin yalarla kar d u y u l a n eski yerine din Hristiyan deil, kan itiraz e d i l m e z t a b i i s a y kopmutu. Yayalar g e i r m e k iin O da "yaBu,

g "il"dir. A s k e r t o p l a m a d e m e k olan " y a y a " l a r l a zaten imdi h a z r d . A i r e t halk kopmutu. ba

ocuklarn

mhimdi.

Hristiyan ocuklar

slam ordusuna alnabilirlerdi.

iki y o l d a y a p l d :
592

1- Hristiyan "Bade kere hat edip edeler. herkesin "Bade

hannma. Bylece l'dan

ocuklarn kffar ki evladn bin

devirmek: devirp nail gtrtmek olacaklar yenieri ihtiyar ve eyledi. aday bir eylediler dirhem Ve dine asciziyade
(ismini (Ci-

padiah Vakta

munzam

oldular ki erefli slama olan gre

s.681)

hem

getrdier. isimlerini

Her birisine tesmiye etmee

istidadna

verdiler)."(Cihannma

bunlar seferde
Keza) ekirdekten da

ve

hazerde

giderek

fesad

baladlar"

Mslman

yetien Sonradan

asker,

a r t k bir d a h a olduu

Osmaniin, eski ye-

Hristiyanla iin,

dnemezdi. kr

Mslman

Mslmanlara titikleri da

kolayca kendi

kafa t u t a b i l i r d i . krne ilerinden

Devlet eliyle ve

parasyla

devletlulara

sadkt. alnma

Gittike artan

gayrimsrapt altn-

lim t e b a a y n l a r n , tutacakt. Bu usul, O s m a n l

unsurlar zapt ve

gazilerinin Avrupa zaferlerine kadar srd.

2- Harp
lk O s m a n l ler rya de Bedir

esirlerini

Mslmanlatrmak-,
h a r p t e ele g e e n " g a n i m e t " l e r , y u k a r paylalyordu. yle Nitekim, ilk M s l m a n yapyorlard. bete Hazreti birini barbar gazi-

gazalarnda, gazvesine

usulne gre gaziler arasnda "Mlk T a n r n n d r " iaryla brakabilmilerdi. iin, t a Edirne'nin fethine

kadar

Muhammed'in braktrabilmek

i r k i l e n A r a p g a z i l e r i , a n c a k 5'de ganimetin kadar beklemek zorunda

1 ganimeti Tan-

Osmanllar

kalmlard.

"Edirne'nin tem, Kad/asker

fethi

sralarnda esir kardlar.

s.683)

Karaman'dan "(...) bunca Tanr

gelen sultanlk

Daniment mal zayi bete

Kara edersiz

Rsibu

Hayrettin'e:

gaziler ki gazalardan dr." dedi."

buyruuyla

biri padiahnkanaetti. yani artk.

(Cihannma,

Dikkat edilirse, teklif " f e r m a n d a n " yani, k m Seluk saltanat lndan geliyor. Tabii, padiah Geri eriata, bete Osmanl bir mal M s l m a n l a r a ait o r t a yitaht kazanan pek iine g e l e n bu teklifi h e m e n Edirne kabul ganimet

"padiahn" d e i l d i :

beytlmalin,

hazinenindi. Ama, beytlmali (ele

k a d a r b y k bir pa-

padiah,

de emrinde tutuyordu

"Kara esirden nam Trke fi yevmen "Bade lerdir. Hayrettin kyup

Rstem bir esir bu

oturup almaya tarik Bunlar Sonra ile

mrur eden mahsus hayli Trke

geen)

esirden aknc Murat dedi.

25ake kadlar Han'a olsunlar Pes, tayin

ve

be deyu hem

kadlar olanlar verelim.

tayin cem Hem oldu." bunu ma'a

edp edp

getrddiier. ve yevmen etmisaylp)

eytti:

Mslman

rensinler.
(gnden

getrip tayin geip

Yenieri ve

olsunlar,

gne)

Yenieri ziyade asker ile

(Cihannma,

s.683)

piyadeye seferde

mezruaiar atlar ile

vazifeleri yerine tenbih

Ama

(birlikte

olunup

bunlar msellem

(teslim

edilenler)

ismiyle
bal gibi,

msmi
idiler.

(isimlendirilmi) Bilhassa, ftuhat Hazreyanama balang-

olmulardr."

(Cihannuma,

s.681) ksmen topraa Mekke bu plepleri

lk y e n i e r i l e r d e , g e n e ti lar Muhammed zamanndaki alan

geniledike, artan t o p r a k l a r bunu daha ok zaruret haline koydu: Osmanllara sipahilerin olanlarn

"msellem"adn

zmresi

ilerideki

saylabilirlerdi. 3- Seyfiyenin a) Kastlamas

Seyfiye

Tariki:

lk O s m a n l a s k e r i , b i r k a bini g e m e z . O s a y d a bir o r d u n u n t e k i l a t , btnnden ibaretti. Ancak "yaya" asker yazldktan sonra; onba, yzba, b i n b a t e k i l a t k u r u l d u . V e ilk d e f a o r d u ile h a l k , a s k e r l e v a t a n d a a r a s n d a bir a y r l m a ba g s t e r d i . F a k a t , iaret e t t i i m i z gibi, a s k e r i t e k i l a t h e n z a y r bir kast haline g i r m e m i t i . Birinci O s m a n l s a l t a n a t m d d e t i n c e de bu b y l e kald. A s k e r sivil f a r k : " K l a h l a r d e i m e " d e n t e y e p e k g e m e d i . stanbul'un zaptyla beraber, Osmanl saltanat imparatorlua dnn-

ce, B i z a n s u s u l k a s t l a m a m e y l i d e b e l i r d i . A m a , b u m e y i l , u z u n m d d e t

tekilat s n r l a r n d a
bir rnektir: "Nizam"

kald. bu da

T o p l u m d a zmre "imtiyaz"larnn genel k alameti olduuna Osmanl (dzen) askerinin dzen azlara kastlamas, dnce belki ilk Osmanl balad. mez. birka kmtr. Nedense, sosyal Nitekim, dzgn gittike

bozgunlaryla rndan ve snflar:

k i m s e d z e n d e n s z etnormal hayat Kanuni Sleyman'n

Osmanl uramas

"Nizam
zerine

askeri" t e d b i r i ,
alnd. Ordu D e v l e t " Nizam/u

malubiyete

"snf'\ara asker

"Ocak',
(kurma)

blk, ve

"orta"lara
giriti.

ayrld.

ocaklarn
Kelam

ihdas
Fi

asker'i cedid ( y e n i ve ve ehitlie eski yetecek Selim hazr, ortaya klk

asker)

yazmaa" ve

(Hulasat-l

Redd-il A v a m )

"Savaa yetimi, rin tarafnda zamann dier ake

Osmani Kanuni "orbac

itaatkar ki 196

fermanlara levazm ve

uyan, ve bolluk

krkbin birka yz silahlarnn dnemi ki denk,

nefer nefemiri bu ye-

yeni

ortadr. erzak, ucuzluk ba)

Devlet

Her birinde

barnmasna (III. maa

binalar, sonra, 19.

edildi. sk

verilmesi

buyruiduktan devri,
s.260) bu tedirgin

asr

altm yetmi akesine

Hakknda

tahsis" [ 7 1 ]

("Nizam

Mtalaat" bozuklua taifesi"

Tarihi alm

Mecmuas, epey

Sleyman'n

"Nizam",

a z o k ba "dirliksiz

"Osmanlu"y

eder.

lerinde

szldanr: kyafetleri

ve odaba

kalfatlar

nedir? Ve saka ve

karakulluku

v e s a i r e s v a p l a r nasl a c e l a c a i p e y d i r ? d e y u k e f t v e k l e l e r i o a l d u p , y e 594

nieri o c a n a . . . maa

bir g n y z a d a m y a z l m o l s a e r t e s i g n Nihayet:

iki y z k a -

b a l a y n c a " S u l t a n t e l a alr.

"Hac eyhinin

Bekta vaaz

evlatlarndan ettii
(Koca

postniin sonra

olan yazlanlar

kimesneyi firar

getirtir. Bizler
s.18)

Bektai Hac
diye,

"gnden

etmeyp:
Kelam,

Bektagerekeriolduk."
ylesine candan

Sekbanba:

Hulasat-l

d v r l e r ki,

bu sefer ecnebi

krallar telaa

derler.

b)

Ocaklar:
i blm b a k m n d a n ev-

Kanuni devrinde sistemleen ordu tekilat, vela u k m e l e r e ayrld:

1-

Yenieri

oca, ocaklar.
baka ocaklar katld.

2- Svari Sonra 34-

bunlara ayrca

Cebeci Tersane Bostanc Yerli

oca, oca, oca, ocaklar.

merkez 196 payitaht piyade ordusudur. Bizzat saylr. Ulufe

561-

kulu

YENER OCAI.-Asl "blk",

dahi kaps birinci

"Cema(c-

at",

"sekban" s n f l a r y l a
bln gn, yenieri nnden

"orta"ya

blnr.

padiahn

kendisi lir. A a

"yoldalarndan" bir y e n i e r i
kar

ret v e r i l m e )

kyafetiyle birinci

blk klasndaki y e r i n e gebesledii gveni belirtmek ulufesini alrd.

geerken, ocaa

iin, a a n n s u n d u u e r b e t i a t s t n d e ier. S o n r a Yenieri civar at klalar, ehzade Camii karsndaki Bunlar kalanlar,

"eskiodalar" ile
fedai saldran,

Aksaray surlar

meydanndaki

"yeni

odaiar"\.
Sa

Yenierilerin dmana

unsurlarna

"dalkl",
aan, hakkn

"serden
lm

geti"

de

denirdi. artard.

gze

alanlard. kazanlar

"serden geti kavuu" g i y m e k

sylemitir.]

kazanrlar,

[Napolyon, "bir kere dalkl olma

gze alm" 2-

birka yz adamn

malup edilmezliini,

SVAR mer

OCAKLARI. daimi tarafndan

-lkin:

"Orhan edilenler
evvel,

Gazi tarznda
1333)

tarafndan ilmi erifin tekil

Gerekte,

tekil

edildiini iin frkas-

haber Haz re t i
vari

verdiimiz

ve tesis

muvazzaf svariler,
" A k n c l a r " , T.

muhafazas drt
drt bu

edilmi

dan ibareti." ( M e h m e t
kolunun, biliyoruz. Sonralar nuni 1) Sipahi: 2) Silahdar:

Zeki:

Hazreti

mer'den

Bizans tekilatnda

bulunduunu

svariler 6 ble karldlar.

S v a r i l e r ilkin

2400

iken,

Ka-

S l e y m a n z a m a n n d a 4000 oldular.

Ba b l k l e r u n l a r d :

Krmz Sar

bayrakl bayrakl

bin

kadar

asil s v a r i d i r .

maiyet s v a r i s i d i r .

Bunlardan Kendilerine

sonra toptan

gelen

orta

blkler,

muvazzaf s v a r i

demektiler.

"uiufedyan" d e n i r d i .
(sa ulufeciler) diye ikiye ayrlrlard. Nihayet aaulufeciler)

3) Ulufeciyan' 4) Ulufeciyan' 5) Gurebay 6) Gurebay Svari lard. stanbul'a

Yemin Yesar(sol
Yemin, Yesar.

blkler gelirdi

(Gureba):

ocaklar fedai

Edirne ile

Bursa a r a s n d a k i

k y ve

kasabalarda

oturur-

ancak "ulufe" zaman dalkllarna kulu o c a k l a r n d a n Piyade

gelirlerdi. Bunlar, a r t k m e r k e z s-

Svarilerin

"aknc"den irdi.
biriydiler. ve

varisi deil, yerli

3- CEBEC OCAI -

topusu

arabacs

demekti.

1000

tarihin-

d e n s o n r a o a l p 7 - 8 bin Serasker cepheye

kadar oldular. cebecinin btn bir ksmn beraberine alabilirdi.

giderse m,

"Mevk/'/hmyn'"/ola
4-

kt

cebeciler

harbe

giderlerdi. da alr. lkin

TERSANE OCAI -

"Tersane halk";
stanbul'a

"Azap

taifesi" a d n

3 bin kiiyi g e m e z d i . Fatih M e h m e t b u n l a r d z e n l e y i p o a l t t . Y a v u z S e lim, t e r s a n e y i Gelibolu'dan getirtip geniletti.

Kanuni S l e y m a n d: lus,

devrinin

sonunda devlet tersaneleri u yerlerde varbaz a d a l a r , C e z a y i r , T r a b -

stanbul, zmit, Ereli, Gelibolu, M a r m a r i s , skenderiye, Svey, Resmi donanmadan Basra. baka, harp ald

m,

"Donanmay

Osmani"y&
k u m gi-

katlan bi

k o r s a n l a r sahil v i l a y e t l e r d e , C e z a y i r , T r a b l u s ve adalarda

kaynarlard. 5- BOSTANCI OCAI stanbul ve Edirne saraylarn; skdar, Davut-

paa, 3000

Boaz'daki kadardlar.

sultan

bahelerini

koruyan

"bostanc"\av\a

"kayklard.

Sonralar:

"Bir asker
.:

oca,
"Tarihi

hey'etini iktisab
baheleri) Osmani" be s.

edp,
322)

bostanc

balar boaz

iinin

ve

hadak'ipadiahi(padiah

civarlarnn

umur'uzabtasna

memuriyet ile imtiyaz" (A.

6-

kazandlar. hi olmazsa ilk

YERL KULU OCAKLARI byk tara

Yukarki

eit

ocak da,

zamanlar, yalnz payitaht askeri rnn,

idi. Y e r l i

kulu o c a k l a r , o p a y i t a h t s n f l a Balca zm-

merkezlerindeki

ufak rnekleri oldular.

re idiler: a)

Yerli Kuiw.
baka

Asl

yerli

kulu

bunlard.

Badat,

Msr,

am,

Erzurum;

Belgrad, Budin, nieri v e

596

B o s n a v e s a i r gibi b y k e y a l e t m e r k e z l e r i n d e g r l e n y e asker snflarydlar.

b) Reaflar.

Hakan

kalelerindeki

mstahfaz ( k o r u y u c u ) 2000 yryp ederlerdi."

Orduyu harbi"

erlerdi. "Serhadlerde

c ) Aknclar. S v a r i d a l k l c d e m e k t i Y k s z s v a r i idiler.

aknc "Harp bir

(A. maniye .:

adna

yazlan evvel

ekincilerdi. dman emirde lkesine harap

idi.

kadardlar" nehb
(Hayrullah:

Tarada ve

otururlard. garet iie

Os-

edildii saatte
Tarihi"

(yama)

ok yerlerini

"Devleti

c. 11.

s.218) ederdi.

"Kuvvayi mamureyi

dman

tahrip

eylerler"
muha-

"Tarih O s m a n i " s.322) ilinde c e r y a n militarizmi

h m y n geldii vakit, Osmanl

rebe d m a n Alman

ve "Yldrm

ideologlar,

aknclarn-

dan epey ders alm olsalar gerek. Aknc, kadim z a m a n n hava ordusu yerine d e g e i y o r d u . Bu ti, ayrlr: 1- Kap Kulu: 2Bir n e v i m o t o r l u kta d a s a y l a b i l i r d i . C a n l m o t o r , at! bir t a r a f a d u r s u n , iktisata, Osmanl balca ile iki ordu kuvve-

ihtisas blmleri ve gelir

geimleri

kaynaklar

bakmndan

byk makuleye askerler.

"Ulufe" Y a n i
askerinin

gndelik ake askerler. bilhassa ky

yaayan

Toprak Geliri ile

piyade

geinen

Mesela, ludurlar. zeametlerin

"yenieri" a d n
aaryla

alanlar,

"kap

kude

"Yaya"ve

"msei/ah"\av,

geinirler.

Svarilerin

u l u f e l i o l a n kap

kulu taifesi v a r d r .

Ulufesiz, tara svarileri

ise, t m a r v e

aar haslat Daima

ile y a a r l a r . st duran bir e i t sava amelesidir.

Kap Kulu : de y e g a n e ordu c)

emir

Hazer-

kuvveti

odur.

Seferde byk ordunun

z ekirdei odur.

Seyfiyenin

says

ve

kalitesi:
u l u f e ile g e i -

Kanuni S l e y m a n nenlerin says, Ltf

devrinde, asker olsun, asker olmasn, Paa'ya gre yle hlasa edilebilir :

Nefer: 37.627.
9.450 20.869 10.989. 78.200 91.200 .Yenieri ve z a b i t a n ve salak, z a a r c , a v u , sarca ve ilah. .Glman Ebnay Estane kadar). Topu. B i l c m l e U l u f e y e m u t a s a r r f kul taifesi ( H u z n a m e y e gre). (stanbul sipahiyan. hizmetindeki tevaif (Cebeci ve topudan doktora ve Edirne'de).

Hayrullah yle sayar: 40.000 102.000 377.000 166.000 34.000 200.000 40.000. 959.000 100.000. 1.059.000

Efendi,

Kanuni Sleyman

devrinin

sonundaki

askeri

kuvveti

Sipahi. 34 eyaletin 377 vilayetin Devletin .Yrkan. Svari. Devlet kapsnda harbe mheyya yenieri. beherinden beherinden 3000 kii o l a r a k . kii o l a r a k . askeri. 1000

vazife

havar tmarl

Krm

hannn

sefere gelen

askeri. s.214) Krm h a n n n asBu suretle:

("Devleti 200

Osmaniye Tarihi" c . l l , hesaba katmyor.

Hayrullah efendi

bin s v a r i y i

keri d e a n c a k h a r p d o u v e (... ) t a r a f n d a n o l u n c a k a t l y o r .

"Kanunlarn asker daima

(sakinleri)

semeresi harbe her

olarak, hazr ve
11.

devlet

defterlerinde

eli

berat/u ahaneyi

600

bin

bulunduundan... emniyet halinde

s.218) milyon iindeki

Mahallin

sekenesi

vakit rahat
bin,

bulunurlar idi."

(Hayrullah:

"Devleti O s m a n i y e Tarihi" c. Yekun alan ni, kap ister 6 0 0

ister I kuvveti

kii o l s u n , d e v l e t e m r i n d e ve ulufe 80 bini l'dir. amaz. YaFakat, bu Bizzat 3 bini nisbetleri 8 - 1 0 ' d a

d a i m a t e t i k t e ve eli s i l a h t u t a n kap kulunun s a y s kullarnn ordu

n i s b e t bile i h t i m a l s e f e r z a m a n l a r n a pahi s a y a r . A. e r e f , S l e y m a n

has bir nevi y u v a r l a k r a k a m d r .

v e z i r i a z a m l k y a p a n A s a f n a m e m u h a r r i r i y a l n z 37 bin y e n i e r i ile 20 bin siK a n u n i ve S o k u l l u d e v i r l e r i n d e 2 ila 20 bini gemediklerini yazar. hele kar:

"acemi olan" o l m a k
16. y z y l n ran seferinde 50 Bunlarn

zere

yenierilerin

son

eyreinde

( M u r a t III, says

982-1003 / birdenbire

1579-1594), 90 binlere

(987/1579)

ocaklnn

bini y e n i e r i d i r .

Kul t a i f e s i n i n a r a b u k art, i l m i y e d e o l d u u gibi, eitli e k i l l e r d e olur. Mekteplerde okutulan Osmanl tarihleri nedense bu art s e b e p l e r i n i keskin olur: hep m a n e v i y a t t a a r a r l a r . H i k y e l e r i bile v a r . Y a v u z S e l i m ' e bor para v e r e n t c car, o u l l a r n y e n i e r i y a z m a k ister. asker yazlmaz". Orduda bir y e n i e r i kay Padiahn cevab "Parayla esnaf Kanuni S l e y m a n sefere giderken zengisinin kusursuz tamir edince, baka padiah: kay k o p a r .

"Orduya

karm" diyerek, o yenieriyi askerlikten karr. Yenieri, ocanda ekirdekten yetiecektir. Askerlikten Sonra, III. Murat'n hi bir e y l e u r a m a y a c a k t r . dnnde (990/1582)

mehur

snnet

"taltif

edilmek istenen hat A a

h o k k a b a z l a r bile y e n i e r i l i e y a z l r . bozan bir b a k a "ruesa" usul ile de,

Bunun

zerine

Fer-

istifasn verir.

Fakat yerine geecek Yusuf Aa

bulunur. derebeytpk yle

Ocak kaidelerini ri yazlrlar.

"aa ra"denilen

lik tipi a s k e r i n r e m e s i d i r . A a r a a d y l a " m n t e s i b e n e r b a b ' k i b a r " eB e y z a d e l e r nasl ereflendiriliyorlarsa, Orduya ra edilirler. aalarn adamlar yenierilie kayrlrlar.

D i k k a t e d i l i r s e , ruh v e u s u l l e r e k e n d e i i k l i k l e r , t e s a d f s a y l a m a z l a r . Faraza, III. hokkabazlar yenierilik ocanda gedik mi amlardr. Yoksa ocakpatlang devridir. bezirgan-tefeci Kata al d u r a n bir g e d i k t e n mi ieri g i r m i l e r d i r ? B u n u k e s t i r m e k l a z m gelir. Murat devri, ondan evvelki mukataalar devrinin devletin temellerini zamannda paraya nuni S l e y m a n ' n y a r m asr v e belki d a h a a z e v v e l a t darbede t o p r a k gelirine d a y a n a n sebetleriyle berhava etmitir. lirdi. Devletin temelleri ve d r m e m i midir? Y a v u z Selim btn alnr s a t l r k e n , y e n i e r i l i k n e d e n Bezirgan-tefeci ni leen a a l a r niin zmre k e s i m d z e n i , bir mna-

M u k a t a a l a r o t u z y l d a y z d e 2 0 ' d e n y z d e 3'e askerlik parayla s a t l m a z olabihara mezat i m p a r a t o r l u k t o p r a k gelirleri evrilmesin? her d e r e b e y unsur, etmesinler? doruya kendisi-

mtegallibeleince,

bir k k p a d i a h s a y a r .

Padiah diledii a d a m y k s e l t i r de, d e r e b e y -

uaklarn yenierilie ra 10'da 9'u dorudan

Osmanl 10'da ne ve

ordusunun

topraa

baldr,

l'i d o l a y s y l a t o p r a k gelirinden t o p l a n m cret ( " m e v a c i p " , "ulufe") mukataa yolundan balayan habire akta tefeci-bezirgan irtikap atar: yeni Ba s e r m a y e elimekanizmas beylere yeni devlet zmrelerinde eski beylerin rvet ve meydana

ile y a a r . T o p r a k g e l i r l e r i geince, aziller, iledike, sryle

isiz kl e r l e r i n i avenelerini

S k sk n a s p l a r b o z u k l a r oFazla a s k e r

brakrken,

a v e n e l e r tedarik ettirir. aldka, onlara yazldka, Silahl ba

B y l e c e , f a s i t bir d a i r e k u r u l u r : saysn boyuna arttran

k a r e s k i s i n d e n f a z l a a s k e r y a z m a k icap etti. bozuklarn kaynak byd.

kuvvet saysnn

a r t m a s n d a asl

i s e b e p l e r byle

kr-

dmleti.

F a k a t hi bir i s e b e p v e n e t i c e l e r i , a r a b u k d t e s i r v e a k N i t e k i m a y n d e v i r l e r i g z n n e gebir g e m i i i n d e Osmana r a s n d a k i tiyalpaladka, gemiyi (Os-

si tesirleri davet etmekte gecikmez. balar kopmu tekerlekli drd

tirelim. O zamann Osmanl ordusu: Tpk frtnaya tutulan lla t a r i h i n mias b y k rol: Uzak dou ile u z a k bat Gemi

bir t o p a b e n z e r . G e m i n i n t a r i h i v a z i f e s i ;

careti, orta ve y a k n dou y o l l a r n d a n s a l a m a k . temelinden, toprak dzeninden dizginsiz top, ykc maktadr. Top manl camiasn) bir s a l d r l a kah d o u y a , d d m a n kah

N e a r e ki, O s m a n l cabatya tekerlenip tosla-

vurulmutur.

(Seyfiye tariki)

pskrteceine,

zedelemektedir.

lk C e l a l i ikinci Avrupa yar tir. manl III. dir. dan eyrei ile Osmanl

isyanlar

Moha seferi sralarnda Batda

patlak vermitir.

(16.

asrn

932/1525).

Viyana m u h a s a r a s
ticareti

yaplrken,

douda, dirim ki Os-

asilerine

ideoloji v e r e n

i i l i k b a y r a y l a ran t e h l i k e s i uzak dou uruna

belirmitir.

Osmanllk arasnda Mslmanlar daha de Fatih

bir l m Ne are

balamtr. Avrupal yenierilii

bezirganlk, denizden Osmanl'y devrinden imdada beri

Hint y o l u n u " k e f e t m i gstermitir. oalkaybekara-

Hindistan

arrlar.

dilerini

dka, tehlikesini deceine

bytmektedir. mparatorluu, tarihi rolnde bat-dou yarn intihara pazarlarna kahrndan kanal Sokollu "seyfiye karar v e r m i gibi-

Murat devrinde, Osmanl inanm ve arasnda

Don-Volga

ap uzak dou ve A s y a

ulamak isteyen kkrttka, deeri

hanerlenip ortadan tariki"nin artar.

kaldrlr. i a y a k l a n yani

B y l e c e i i s y a n l a r d h a r p l e r i , malar srekli d e r e k says

m e z b u h a n e d m a c e r a l a r ,

katesi a\a\w,

says y k s e l i r ;

d)

Ulufe:
byk ve en merasimli hadisesi gndelik et, ekmek, elbise v e y a mahsus" terifat ve adetler gndelik datma L a k i n d a h a pakatibi saylan gelir-

Normal yenieri hayatnn en akesi, bedelleri gsterii zar "ulufe"sini klaya almaktr.

Askerin En son

harcayaca ve

gelirken yaplan "kendilerine

saylamayacak kadar oktur. yledir:

klasik ekilde

U l u f e l e r i n d e n m e s i y l d a 4 t a k s i t l e , sal g n l e r i y a p l r . gnnden

"icmalresmi" b a l a r .
defterini tutar. Bir

gn, nevi "ser

"yenieri efendisi" \eya

asker ricali mstear"

"ktk" ( k n y e )
Ayn ler. gn

"efendi", kacak " m e v a c i p ^ m (gndeliklerin) defterini s a d r a z a m a gtrr. "bilcmle" ocak zabitan ve devlet

"huzur'u asiya"ya
altnda

Bir nevi t e k m i l Sal gn ve

haberi alnr. Erkan, kubbe otururlar: "Kul bir

"Divan Hmyn" t o p l a n r .
sarayn zerde orta pilav, piirilir.

Yenieri

zabitleri

kapsna

varrlar.

"Mutbah amire" (byk

gnderilir.

mutfakta)de

Babssaade

kapsna

kethdas", yani yenieri aasnn ta ve srayla yetitii i alr.

m u a v i n i asl g e r e k d a i m i a a d r . O c a k kar t u t t u u ve g v e n d i i

iin, o c a k l n n a a y a

k u v v e t o l u r . t e b u kul k e t h d a s , e t e i ile i a r e t e d e r . e r i k o u p y e m e Saray avlusuna oturulup, yenilir. zerine kurbanlar kesilirse: Yenierinin tatmin edildii, isyan anlalr. "baavu"kubbeyi hmyn nne kar. Ba avu, aa diBunun etmeyecei Nihayet

vannn terifats ve gtrp

600

mubassrdr.

Baka gnlerde, aaya saray avlusuna

istida, arzuhal aran

reyini

alan

odur.

Ulufe gn

yenierileri

odur. iiri

Nitekim, o k u r gibi

kubbe n n d e , ellerini "fkray glbank eker: ba r y a n ;

B e k t a i y e n i y a z " z e r e kakudrette b i r e h a m e t kl a l k a n !

v u t u r u p bugnk "serbest nazm"clara ta kartan "Allah, Allah, Allah!... "Bu padiaha meydanda ayan... krklar! Nur'u Nebi... Kerem'i Ali... Mehmedi!... devranna da, Birinci hu! nice sine p r y a n . . .

balar kesilir o l m a z

hi s o r a n . . . Kulluumuz

"Eyvallah!

eyvallah...

kahrmz, klcmz, d m a n a ziyan...

"ler, yediler, "Glbang' Hac "Demine, Padiah Bektai Veli...

Pirimiz, hnkarmz

diyelim

Huvvv!..." olarak, yenieri erbetini aas kara t skaps n n d e n g e e r k e n , ocaa sunduu

Bln

"yoldalarndan" biri

kyafetini giymitir.

Daha nce, aa

emniyet beslediini

g s t e r m e k zere, aann

t n d e imitir. i m d i , birinci b l n klasnda yerini alm, ulufesini beklemektedir. G l b a n k ekilir ekilmez, "Birinci Bir k a r a "Burada!" Ba avu: zerine, birinci ortaya ortann Bunun bln yoldalar seirtirler. B u sra mi, ile, sra g e l d i aas?" mu: zerine h e p bir a z d a n : Ortaya konulmu "Haydi!" areti zel mein keseleri omuzlarlar. btn "orta"lar gndeliklerini bolua doru aann bl?" karlk verir: ba a v u u n y k s e l e n sesi haykrr:

kulluku

alrlar. Y a l n z 65. arr: "Altm beinci Ses yok...

b a a v u iki d e f a

n c defa altm beinci orta soruldu bedduas okunur.

" Y o k t u r ! " denilir. "Yok olsun!"

n k , altm beinci orta erilerinden hit e d i l m e s i n e Ertesi, ila yzde katlmtr. daha ertesi ulufe gn, yahut 5

biri, G e n S u l t a n O s m a n ' n ezabiti datr. olan

ortann Bu para,

"orbac" k l a d a
yzde 3

"sergi fer" e t t i r i p ,
larna

akeleri

sahiplerine

Herkesten

kadar

"taparas" k e s i l i r .
Osmanl

ortann ilk

m t e r e k ihtiya"yaya"lara gnde he-

harcanacaktr. asker cretleri, elebi:

"Uiufeiyevmiye" d e n i l e n "1 ake ki ruba' ( e y r e k )

O da sabiyle verilirdi.

dirhem geir" (Katip

"Cihannuma")

her v a k i t deil, "sefer v u k u u n d a " . . .

Fatih'le

beraber

balayan

resmi

kalpazanlk, sayesinde,

yani bir

zyuf ake nevi eski

oyunu, zaman

asker gndeliklerinin 4 akeyi buldu.

gerek deerini basklar

drdke,

grevi y a p a n yenierilerin

ulufeler de yava yava 3-

Byk akn savalar ve i m p a r a t o r l u u n ftuhat y a y l m a devirlerinde, Yavuz Selim ve den getilerin Sleyman mutu. Kanuni Sleyman 10, hatta "Terakki" usuln icat e t t i l e r . Kendini Sergsteren erilere, gnde ulufeleri 15 a k e y e kadar ulufe karlrd.

bundan da y k s e k olurdu. gndelii 7 akeyi bul-

Kanuni devrinde, ortalama yenieri (yani

Ondan sonra akenin gerek deeri

parann iindeki

kymet-

l i m a d e n m i k t a r ) y l d r m s r a t i y l e , her a s r d a o n d a b i r i n e d t . A l m kabiliyeti b a k m n d a n 60-70 akesine K a n u n i S l e y m a n d e v r i n i n 7 a k e s i , S e l i m III d e v r i n i n karlk saylyordu.

e) 1)

Ulufe Ulufe

kavgalar: kavgas (Gndelik sava)

kulunun btn dertleri, dnyann btn cretlile-

Y e n i e r i l e r i n v e kap srr ve i y z b u d u r :

ri gibi, hep ulufe m e k a n i z m a s e t r a f n d a d n e r . Y e n i e r i i s y a n l a r n n btn

"Askerin den mutu li ve

.:

oalmas ayar ulufe ve ikide

sebebiyle, ve ile deerinin

ulufe

denmesinde gibi dier mlk birka

zorlua yanllklara

dldnbavuruleitkarm ha(A.

parann yzden, bundan

"Tarih Devlet,

drlmesi Ocakllar

geinenlerle olmutur.

sahipleri kere bu tr

arasnda karklk
[72]

kavga

ekimeler dolay bir

iddetle tekrarlanp
toplum

cezalandrlmadklarndan, oalmasnn
topraklarn btn

ekiyaca

reketlerinin

alnamamtr."

Devlet O s m a n i y e " c . l , s.278) dayand bezirgan dnya sermayeye emanet ba v u r -

ediyor. duklar a, dp, metli

Bylece normal gelirinden oluyor. k a p a t m a k zere, ba v u r u y o r : artyor. kalpazanla yoksulluklar

D e v l e t geliri a z a l d k a , d e n e saltanatlarnn Para zyuflatkkabiliyetleri Parann m ky-

cek masraflarn ulufesini

Zyuf ake karyor. toplumda kazan alnd ii,

kalp p a r a y l a alan O s m a n l Modern Yenieriler de paras

gndelikilerinin alm kaldryorlar. saylmal?

gndelikler dtke

grev yapabilirse yapyor. madenini alan

m, y o k s a

iin a y a k l a n a n

"hare-

kat bagiyane" ( e k y a l k
stelik, yenieri, ildir. dim snf kavgalarn

hareketleri)

yapm

modern

ii gibi s i l a h s z l a n d r l m bir ba zamane bykleriyle

bozuk degir-

Bilakis balca daimi silahl y a p a r gibi,

k u v v e t t i r . O n u n iin, a d e t a bir n e v i k a cret savana Bir a n d a p a y i t a h t a

dikleri vakit, kuzu kuzu

602

boyunlarn, teslim etmiyorlar.

hkim

o l u v e r i y o r ve iin bu

saray

dize

getiriyorlar. Ordu ayr,

Kim

onlarn ayr yani

"iddetle tedipledeil ki, birini

rine" g i d e m e d i i
tekine kar Ne deildir. Ama, mektedir. are ki,

ayplanabilir? erinin "ecirler" snf,

cretli

karsn:

bizzat kendisi ecir (cretli)! deer yaratc,

"mstahsil" (retici)
Kellesini satarak i gremehemen bir besle-

M o d e r n ii s n f n d a n t e m e l l i bir f a r k d a b u d u r . kolunu ve kafasn Bu bakmdan Yenieri de, Kendi

geinmektedir. k u l l a n a r a k insan g e i m i n e yararl efendi bana ve aalar gibi, ecirlerle (cretlilerle) efendileri arasnda kald zaman, ne kendisini

hi f a r k y o k t u r . yebilir, daha ci

hazr y a r a t l m

deer bulacak ki yesin. ileri bir y e n i Osmanl

ne toplumu yaatabilir. mahkumdur. tarihindeki

Binaenaleyh; maddeten

eski dzeni

kaldrp, yerine M a n e n geridava, alan

hayat kurmaya

imkn yoktur. Btn

kalmaya te,

yenieri kmaz

budur.

halkn srtndan t o p l a n m deerleri y e n b u ksr k a v g a , de srp gider. an

p a y l a m a y a varr. Ve kendi uzaktan

k e n d i n i yi-

18. y z y l s o n u n a k a d a r m e z b u h a n e bir b o u m a halina k i s l e r i y l e T r k i y e ' d e doLayiha"lar yenieda hep ayndr: Mtalaat" gndekendive "Nizam gibi, Devlet Hakknda iddialar

F r a n s z b y k ihtilalinin

"Nizam/ Cedit" h a r e k e t i
Yenierilerin birinci

riliin ezeli cret k a v g a l a r n

bir kere d a h a t e s b i t e t m e k t e n t e y e g e e m e z . sonuncu

iddialar derler,

"Ocaa

itibar kalmad.
idiler.

Fukara

olduk" ( " N i z a m
dururlar.

Devlet

Hakknda

Beriyyelaml liki f u k a r a s kl gibi

Layihas)

Yenieriler,

zamanlarnn

Memlekette retim asayiini,

istismar nizamn

l e r i n i n s a l a d k l a r h a l d e , her mali o y u n , g e n e k e n d i s r t l a r n a iki y z l bir iniyordu. kainata "ulufelerinin glgesi (1791) menurundan olan padiah bakyorlard. bile d o k u n s a ; Onlarn kellesini zaman, yenilidnbin yl y a a s n d . Lakin ulufeye g k y z n Yenieriler

ulufelerine d o k u n m a y a n ylan deki T a n r n n y e r y z n d e k i hesaba katmal Koca idi. allak 1206 yenieriler, i niin

"Asker'i cedid tahrir" &dilecei "ulufe ve tayin

O zaman, kendilerine bu

Sekbanba'nn soruldu.

tabiriyle, Yenieri

ve mande kav-

gas karp" o r t a l
dkten sonra, u

bullak ettiler.

istemedikleri

"sakal falna Allah

varup" h a y l i Btn

karl verdi:

"Eer lem
Redd-il

ulufeme
Avam"

zarar gelmeyeceini

bilsem,

versin...
"Hulasat-l

halk'
Fi

Nizam/

Cedit askeri olsun." ( K o c a

s.22) Koca sze

Sekbanba:

Kelam

Bunun

zerine

Sekbanba, svamak" balayarak, ispata

bu Nizam'

"suretiadem
Kendilerine: Cedit'in

hilkati tabir'iavam'/
bir zarar ol-

nasi'm

mantyla

"zihinlerini misallerle

istedi.

"Bireyoldalarm!"diye
mayacan tarihi

giriti:

"Bu ey tan Han hir hazretleri

Nizam/ u Han

Cedit

zuhur ki,

etmeksizin Selatin'i zuhura Sar

dnyan/n Osmaniyei gelen Beyolu ve seksen muzaffer ylan

fesad Maziye ve

halinden Rahmullah' vakas Sultan Ali alan

h

bir ve ve

ka Teaia Sul-

diyeyim. Mehmet asrnda ve mer tamam

vehile evvel

zamanlarnda

Anadolu'da devrinde Msr'da ve bin

Celaliier fkras bulut

Mustafa Tagetiren tir

lh.

mstakilen ve

sikkesini yrten maddeleri yz

kapan altn

Ebzeheb

Anadolu'nun

stne "Venedik'ten
ve

Kapusuz ferinde yak

Ona

Levend belalar gelinceye

iki senesinde oimayup... " helak

Moskof se-

yedi sene "meselei

talim

ehli slam

(panzehir)

kadar Msr'da
ettiini

adam

eder" l

ramen,

tahareti bilmez"

yenieriler,

levend

iftliinde

bir ka " b o s t a n i " n i n kprverirler:

grnce,

o ezeli " s e r b e s t n a z m " l a r y l a

"Bizi sefere kraln kaleler tikleri tacn, murad vakitte

gnderirler ise, tahtn edilir) Nizam/ bana gideriz." Cedit

bu

elimizdeki geirp "Ali askeriyoidi"

tfengi atar
Kelam Fi

ve
Reddil

dalkl
Avam

olup
s.14j

Mosve Kremlin fethet-

kofordusunu birbirine kataruz.

(Hulasat-l

Kzl Osman

Elmaya askeri
s.

dek
16)

(her

halde kl ile

dnyay

(Keza,

Koca S e k b a n b a , lerini ele alr. Fransz inklabn,

sefer geen tarihi aasnn belirtir: nasl

brakp, yeni

zamane alametbirini,

Bu szleri, d n y a n n Osmanl

ilk b y k h r r i y e t i h t i l a l l e r i n d e n Eshab'

Kehf gzyle dehet ve

nefret d u y a r a k seyrettiini

"Fransz bunca
vaml)

memaiikinde Fransza ve hrltdan te dahi oldu

fesat zuhur sefer aup on, kann

edp iip

birbirlerinin sene hnzr ve sokaklarnda

etlerini sel gibi kan {domuz) katai hal oldu?" bu

yediler akttlar

ve
(de-

krallar it gibi in'de Cedid

on be vilayetlerini

seferleri mtemadi

b/rb/rlenn/n hali bunun ve acaba dahi, gibi

ve

hal ve zam/ Cedid'in

O

oimayup Yeni Nizam/ lemin

salhanesine Hint'te olmaNiNizam/ "Eer eksik

dndrdler. makla; bunlara

fesatlar yalnz dnyada mizac Cedidimiz

Frengistan'da fesat mi sebep

s.9)

oimayup

ve Acemistan olmasa

bozuk
Keza,

olmakla

surette

suu yoktur." ( K o c a
zaman,

Sekbanba:

"aklnn
baklay

dmeni Devletin Ve

olmayp bize

beyni souk

takmdan" y e n i e r i l e r , Bize Bizim niin ahaiki

dayanamayarak

azlarndan

karrlar:

"Behey yoldam! detler canmz

(Koca

derler. Gavur
Keza

verdii yedi akedir. krdrlr. ald? Bou kuru

kavga

cennet gsterirler. yok ya... yal

Sekbanba,

gz gre nemizi

cmlemiz gavura

bizim
s.26)

bouna kuruya

krlalm7'

"Bykler krlmak niin

pilav

yesuniar,
s.26)

bizler
Btn

Moskof keferesiyie

olsun?" ( K e z a

bu.

2)

Ulufe

kavgas

Zyuf ake

kadar

eskidir:

"Nizam' Cedit" zamannda gndelik tarafn u h i s s i n i v e r m e k ister.

k o p a n t a r t m a l a r asl y e n i e r i d a v a s n n b u bir e y o l d u :

r t m e y e alr. Ve yenieri tehdidinin yeni Koca S e k b a n b a der ki

"bu hasebiyle, sefer sun hazerde iin

esnalarda bir kimseye din ve

evliyay siyaset devlet

umurun umuruna na

merhametleri cieri yaramaz

(kirli

ve bir

baz ake dnya te

mlahazalar etmez bo meyhane Bu ve kaimave emsaTsamakuie'i msiman ve ve haiasiyasetleri

olunmadndan, temiz

heman ve

yaradlm ve faik
(bu

bir alay hezim racih

tr

bozguncu)

kerhane bklarna olup, mal zimeden

Fi

kahvehanelerde ve

Devleti Aiiye'yi fasl

(asllarna

muzmeti

olmulardr
dnenler)

dnmlerdir). (grnte)

mdebbirler ve

eeri zahirde ve az umuruna ise de

mesleki

taharetlerinden ma kuleleri
ve

bi haber manav devlet

bakkal atklar

ve

kayk tecahi

emsali

iin;

(katledilmeleri

gerekli) cehaletle

hasbei iktiza

tegafi
Kelam

olunmaktadr ( g a f l e t
Ayn

davranlmaktadr.)"

("Hulasat-l

Redd-il A v a m " s.7) Sekbanba bir d e m i s a l zikreder:

"Zaman/ lisann ( y e r g i
tedbirlerden Nitekim, Anadolu him Paa,

saade

iktiran

Sleyman
dilini) Lakin,

Han

Kanuni'de" edenin

byle

"mezmet kulaklarn
Sleyman

edenin dibinden

yapann bahseder. Kanuni

ve istima
bunu

(iitenin) daha

kesp" B a y a z t ' t a ,

Demirkap

yanndaki

kk kapnn bile,

st e i i n e itiraf deil

mhlatan Kanuni midir?

syleyii

devrinde yenieriliin isyanlarn grnce

ne kadar etin

meseleler atn

devrinde yenieriler ettiklerinden aa bastrd iin, y l d a tahammln atlatt. Sultann

kalmamlard. fazla tut-

3 milyon ake tahsisat alan brapaaya

yenierilerin

kunluunu

ayaklandlar:

"Sadrazam eiebi'nin
("Tarih-i

brahim

Paa'nm, ile baz

c.3,

ikinci

vezir

Aya s ve
Bu

Paa'nm,

defterdar

skender edilmitir."

konaklar

maazalar
s.253)

Yahudi mahallesi yama

Eblfaruk"

h a d i s e l e r g s t e r i y o r ki, y e n i e r i l e r t e v e k k e l i ( t e k i n ) d e i l d i r l e r . A d e Bir t a r a f t a n yama mukataac (kesimci) sonra

ta, k e n d i " u l u f e " l e r i n i hie i n d i r e n l e r i n , t o p l u m t o p r a k l a r n k e s i m d z e n i ile kua evirenler olduunu s e z m e k t e d i r l e r . devletlleri, br taraftan ren "Yahudi'lerle dileklerini bezirgan dnp, "maazalarn m u k a t a a (kesim) sisteminin tefeci dolabn eviediyorlar. Ondan bir h e y e t g n d e r i y o r l a r .

a n l a t m a k zere saraya

"Gazaba kendi r rildi. ekildi.

rih-i

gelen vurmu, yerde

Sultan tahrik ve

Sleyman lakin etmi. metanetini bin

zerlerine bu Padiah muhafaza atiye

varup

gelenlerden ve

eliyle Sultan

drm,

eseri siyaset zerine edemedi. ile serkeleri

celadeti zorbalaalarak yaylar geSratle dairesine

("Ta-

yattraca

nian

Sleyman ahane

Selam'

aitun

taltif eyledi."

E b l f a r u k " c . III, s . 2 5 3 )

K a n u n i S l e y m a n ' n halefi S e l i m I I ( 9 7 2 - 9 8 2 / 1 5 6 4 - 1 5 7 4 ) t a h t a g e e r ken, yenierilerin girmiti. mehur Culus

"saman arabas" adl

alay : ehzadeba'na

itciyan gelince

grevleri durdu.

artk adet
Padiah

hkmne

E d i r n e k a p ' d a kald. S o r a n l a r a "Ot arabas nu "Kendini riler: ferle ve sylemee kalkan

devrilmi!" deniyordu.

Byle d a v r a n m a n n

"ayp" olduu-

ikinci v e z i r P e r t e v P a a :

bil!" i h t a r y l a , a t t a n a a y a d r l d . T a h k i r e d i l d i . Y e n i e -

"Ayn

muameleyi,

henz muzafferen olan

s.315)

ve

mutenem Piyaie Paa

avdet

etmi

(za-

ganimetle bunun

dnm) Eblfaruk" zerine, kua

Kapudan

hakknda

dahi irtikaite

kap

ettiler." ( " T a r i h - i
Zaferse, Bunun

g a n i m e t i n d e paalar kadar erlerin Ularn slubu sarkk brakt: ekip aay yle kelleye ve Aldatrsa,

d e pay

olduu bir

bul e d i l i y o r d u . kuan di.

bizzat y e n i e r i aas a r a y a girdi. yahut yolsuz

Boynuna

balad! ikna

bulunursa, yoldalarn Zamann kulak asmadlar: Kendi

b o a b i l e c e k l e r i n i a n l a t m a k istedayanyordu. Y e n i e r i l e r lafa

boaza

aalarna

bardlar:

"Bize sn... gsteririz!"

su

yerine

ekerli gevrek ve paalarn

vermeye

kalkr

isen,

sen

de

aldanrda dehet Nihayet, aitun saettiVzera padiedigeetti-

Hnkarn "Tevkifler saatlerce

hazinelerini kurtarmaya etti. ile Halk,

alrsan... havf(kovku) kimse kalmad. Hep girdi... olmu

sana ve

imtidat erkan edildi. indiler.

(devam)

iinde Sadrazam arak ler. ve ahn meye

kamaa Sokollu matluplarnn erkan yanma raz

balad. ve

arlarda, aitun

pazarlarda

torbalar

ilerine girdiler. saraya vasl

isaf olunacan

(taleplerinin

karlanacan)

iian olan riayet tekrar

Nihayet hareket atlarndan

Yenierilerden Haseki hamam Adet'i kadimeye ikrar icra ederek... etti.

bir ksm nne

(eski

kadar srklediler. kendiaziyie

E b l f a r u k , c.

usullere)

leceini padiah oldu. ler." ( T a r i h - i f) 1-

boyunduruun Vzera dahi tasdik

altndan ve

krar matlubu

III, s . 3 1 6 )

3 paralk gndelikler bee karld.

Disiplinsizlik: Asker esnaflar

borlanyor. Geliri hi bir z a m a n masraflarn kapatm-

Devlet boyuna yordu. Sebep?

" larn bu (1283 on

606

Yeni batan ihtiyalarnn da gr) gre drt akeye,

asker

toplanmas azalmasna de zaman

ve sonucu

yeni isimlerle eski gelirler mesela gerekesiyle ulam, olmutur.

kaydolunmas kesintiye Bundan koyun ar etinin

ve baka

buneski okkas on, by-

dzenlenmesi rayiler iken, yirmi,

uram,

devlet hazinesinin oluan ake

neden bozulmu, am

kanunlara be

pahalanp,

sonralar

otuz akeye

dier mallar da

/ece lerin tiemez zaman, np,

ar pahalanmtr. fiyat bu byle olmu, devletin senenin

Bu

suret/e, eskiye idaresi iin

aslnda gre varlklar diye,

ocaklarda yetmemeye gelecek

kullanlan masraf

malzemeda yeO harcaFi

arlanca, giderleri

dzenlenen

kamu yln

balamtr. gelirleri
Kelam

karlansn
(Koca

byle idare
Avam")

olunur idi." [73]

Sekbanba:

"Hulasat-l

Redd-il

Burada sze balarken; isteniyor. bi sudan, Lakin, ama etin 4

p a h a l l a a s k e r o k l u u s e b e p gibi g s t e r i l m e k 30 akeye kmas,

akeden

"mrur'u ezmine"
karlanyor. bann aresine

o z a m a n l a r koca Hayatn

bir i m p a r a t o r l u u

boacak kadar sudan

izahla geitiriliyor. tir. Bunlar

p a h a l a n m a s , t a b i a t afeti gibi ne yapsn? Tabii, uymak:

Halbuki yenieri de insandr: bakacak. Bu are

Et ve e k m e k ve "sair eyler"le geinecekhavasna Madem vezir vzera

"ulufe" akesiyle alamazsa nedir? Z a m a n e

bile e v l e r i n i b a k k a l d k k a n n a e v i r m i i r t i k a p y a p a r l a r . Y e n i e r i d e ii esn a f l a d k p il y a v r u s u gibi d a l r :

"Sefere ki re ve

gidecek yenieri ve u a

erleri giderek yokoimu, birka trnden ake bile ie yaramaz kamu yaramaz, birer kimseler kalm mal,

her olup,

bir klada her sene gitmez, kadna kalabalk

Devlet

ba

esbia-

bayraktar namlarnda verlen devletin tabipler gibi

eder. ordusu olur.

serseri iie, sefere

kimi zaman

karakulluku

devlet hakulluk bektccar olup

M-

zinesinden lenmez, ve

kadar bin

basit ilerine

nfusu emekli geimi

"Nizam da bo

esnaf, sahip
Hakknda

hizmetkar zmresi,

bouna geim
talaat") Kara

temin" [74]

(Beriyyelamlnn deniz ordusu

esnaflarken, bulunan

durmaz:

"Kalyoncu ret" ( K e z a ) "Osmanl ma/dar erm ve ve ve

A r t k , eski

namiyie

asa kir

dahi

tccar

ma kulesi

bi ar

ve

bi ib-

m a z b u t v e m e s l e i n i n eri O s m a n l o r d u

kadrosu

kalmamtr.

reayasndan hile haya" eshabmdan

(utanmaz)

hizmeti adam,

sebebiyle Rus

Moskova'da
geen)

paydar ermet ifti

ve

gayet

nafizlkelam bodur.

(sz

dedikleri bi ubuu ile

hkmetine Anadolu'da nizam/

der ki: olanlar kaviye

(dzene bal)

"Osman/u stanbul
Bu

askerinin ah al isin in deildir."

cmlesi kimi

esnaflk,

kimi

tahtnda

artlar altnda

s t a n b u l ' u a l m a k iin, s u da, hep:

bentlerini

basmak yeter.

Koca S e k b a n b a

"Askerimiz gibi manav ir olur, iki gne esnafkla

kimselerden ikyet

ve
eder.

reki

ve

kayk

ve

balk
Fi

ve

hamal

ve

sa-

megul." ( H u l a s a t - l

Kelam

Redd-il

Avam)

2-

Asker

soysuzlar:
ocan u azalm geliri, yukarda iaret edildii

Ocakllar esnaflatka,

gibi, o c a k t a k a l a n b i r k a " a m e l i m a n d a " a d n a a l n r . ler, g e n e l l i k l e o c a k a a l a r d r . brakmasn kontrol edecek olanlar, tevik e t m e k t e n

Lakin, ulufeleri y i y e n faydalanrlar.

halde, askerin e s n a f l a m a s n ve klay

"Bir
a)

cemaatin var ise

(yeyip

ka

ake

yevmiyesi aas leme

Ef.

ve

senevi ne tmar ve Bosna olan

mkdar zeamet gibi

mevacbi eki ve

(ma-

oi cemaatn
yutup)

bayaca sari

be/g deda -

edp ilken

neferatm beru
erif

vcudu yokdur. (bulam)

Layihas)

serhadieri byie fesad bunlara

:

biraz

mddetten
(Mehmet

hisirayet edp." " Tersane yim ma ma

A.T.

Yalnz kara serhadieri deil, deniz de y a m a y a gider

varlklar

da

kimi balar ve diyerek

ve

hazine alnan
Devlet

memurlar btn

tarafndan satn denekler,

yeallok-

yeri ve

olarak grlp, kalyoncu

ar lir

yutulur. devletten
"Nizam

Kaptanlk

ihtiyalarn

gndelii

lokma pa/' [ 7 5 ]
Hediyesi) Yukarda

(Beriyyelaml

Hakknda

Mtalaat",

edilir. apul, aalara doru yaylr. T o p l u m topraklarnNasl, y k s e k bir

balayan

da

moda olmu "lmez oul"lar, ordu tekilatnda da trer. tpk yle yenierilik de zamanla grevini sonra

tabaka

iin, d i r l i k l e r k a l d r l d k t a n s o n r a b i r t a k m g r e v s i z " m a n s p " l a r icat kayp etmi babadan

edildiyse,

"unve-

van" h a l i n e
ya akrabaya

gelir.

Dirlikler nce

"tevriye" \&

"nasp" \\e o l u r k e n ,
mekanizma ile,

oula

kalyordu. Ayn

askerlik mevkileri

de baba-

dan oula yahut a v a n e y e geer. dedikleridir. Bundan nen byle

Bunlar Koca S e k b a n b a n n " l m e z oul" nevi hisse senetli irket esham ve-

"ulufe ktlar" bir

y a t a h v i l a t gibi e l d e n ele d o l a r . A k v e y a kymetler haline girer. gibi e n s a t l m a z e y , ulufe ktlar Toplum topraklar lirken, linde pazara

karaborsasnda kitabna

hamiline de-

u y d u r u l u p satlk edihailmiyenin "fodla"

mansp kadar s o r u m l u ve hayati devlet grevleri v u r g u n meta karlrken, dnmesin? niin piyasada

al v e r i i n e Bu olay, skya ta e

Koca S e k b a n b a y a gre, m u k a t a a (kesim) d z e n i n d e n 20-30 dzeninin veya soysuzlamasna baldr. "htiyarlayan, len

yl s o n r a g r l m t r . Y a n i , u l u f e i i n i n s o y s u z l a m a s , bir k e r e d a h a sk toprak dost o c a k l u n u n ulufe ktlar" o c a a d n m e z . esnaf akirdi H i z m e t k a r , a k r a b a , y o l d a , hat-

(rencisi): ktlar)...

"ellerinde bulunup mahlule gitlmez oul makamnda ka-

meyen

nice

bin

esamiler
Kelam Fi

(isimsiz

iup" ( " H u l a s a t - l

Redd-il A v a m " s.44) gider.

3-

Askeri

Bozgun:
zaman, B i z a n s gibi d n y a m e d e n i y e t i Harp hamleler yaratt. koyduu Bu rejenere-

O s m a n l , tarih s a h n e s i n e kt tekniinde Bizans'n sans natn (yeniden

nin e n y k s e k d e r e c e s i n i b u l m u bir i m p a r a t o r l u u n m i r a s n a k o n d u . benimseyemedii yeni bni Haldun'un filizleni), oldu. nesilleri, hep Kanuni S l e y m a n devletlere

mrle, yz

yl s r m e d e n s o n a e r d i . d n m a

Kanuni S l e y m a n devri (16. yzyl ortalar) salta-

Ondan sonraki Osmanl lenei ile a v u n d u l a r . ki ftuhatn Koca

s a t v e t i n i n gebile, e s ho-

m p a r a t o r l u k en korkun u u r u m a derken yapamadklar sesleniyordu: lde gemile

h a y a l i y a s t n a d a y a n p hali izahn onlara

u n u t t u l a r . Y e n i e r i l e r , asl

nutsuzluklarnn Sekbanba

savunuyorlard.

"Bire saltanatlarna de rini, r

Avam"

yoldalarm... gelinceye top atmak asker ile

Sultan dein ve kati

Sleyman Frengistan kullanmak

Han ve zeber

Kanuni bunlar

hazretlerinin cephelerinin emsali cenk etmek

Fi

zaman birintalimlesfatlaRedd-il

devletlerinin

sratle olmayp

tfenk haiu

gayet galil
s.16-17)

ok askerizir idiler

(altst) Kelam

bayaca

perian

("Hulasat-l

Osmanl'ya gre, ya baladlar. ticareti, mt. bul

Kanuni'den sonra krallar telaa dtler. S i l a h l a n m a Kanuni'den ok evvel, 13 asrdan beri, lk m a k i n e t a s l a n y a p -

Hakikatte, Avrupa,

polie k u l l a n a c a k d e r e c e y e gelitirmiti. liberalizme tkanan doru kap

Dou ve Bizans Hallar eline geip (1203) sarslrken, batda amt. 1453'de geince, Akdeniz yerine,

"ngistan-

liz byk fermam" {Y1\.5)

Osmanllara

u z a k d t i c a r e t y o l l a r kefetmiti bat (1492). lkelerine daKanuni'nin kapitalizme b a h a r v e almzmin yz

a r a m a y a g i r i m i v e 4 0 yl Osmanl lmt.

gemeden Amerika'y kopan

darbesiyle yerinden

Bizans kltr,

M a t b a a n n kefi, g e l i e n e k o n o m i t e m e l i z e r i n d e kltr i e k l e n ikinci v e g e r e k r n e s a n s n a y o l 16. asr ortalar, artk A v r u p a ' n n amt. modern giden atolar,

meleriyle, Avrupa'nn son devirleri, yani, tn aktyordu.

kesin olarak girdii ad. Bundan

Byk O k y a n u s ticareti, A v r u p a ' y a

"para ihtilali' d o m u t u .
loncalara

Srp

yl h a r b i bile, k a h r y z n d e n l t u f o l m u : t n geri messeseleri nak ve d e r e b e y kalesi Matbaaclk, (1501-1600'e mt. A m a yaratmamt. vazi lks kadar) olmaktan km,

O r t a a n t e m e l i n i k a z m , bk y l y e shaydut yata alp olmutu. Bir asrda dburju-

beraber rtmt.

camclk, parann

dokumaclk deeri yar

yrmt. (5'den 2 halinde ykc

yarya

buua)

bu, y a l n z t e f e c i - b e z i r g a n s e r m a y e s i Kyde mltezim

bir k u v v e t

b u r j u v a z i g i b i , e h i r d e bir s a n a y i c i

de yaratmt.

te " F r e n g i s t a n " d a s r a t l e t o p a t m a k s a n a t ,

Koca S e k b a n b a ' n n zan-

nettii gibi O s m a n l ' n n k r a l l a r t e l a a d r m e s i n d e n d e i l , o d e r i n e k o n o mik v e b i l h a s s a s a n a y i d e v r i m l e r i s a y e s i n d e m m k n o l d u . Y e n i h a r p t e k niine uygun, yeni a l m a Onun iin, yenieri usul hal ki, " c e n k t a l i m l e r i " m e y d a n a kt.

"dalklolup olup

kffarb/rb/r/ne iin
rla k) (pa

katarz." ve

derken:

"Kffarm aln gelrler bir olmakla tarafndan bin salkm

askeri ve top faraza glle bir bin

tabur

tabur

bozulmamak on iki kere kadar, buna

aheste

beste

aln slam seksen beerKe-

toplar

markovidsaat gibi mcella tamam tfek yerden adet kurun atlncaya

glleleri (... )

dakikada ve

doldurup kffar

atubdur. tarafndan takat'/

"Hlasat-l

gelmekle

dayanmak

den hari ( i n s a n
III. ya, Selim'e

gcnn

t e s i n d e ) . " (Koca

Sekbanba:

lam Fi Redd-il A v a m " ) oldu. sunulmu modern beri: layihalarn hemen hepsinin her sahifesi buna

benzer. Avrupa'nn Kanun i'den

harp tekniini anlatr.

Mesela

N e m s e ve Rus-

"Sava ilmine ve

ve

mhendislie ve top
Devlet

dayal

kaleler yapmve iyi

Mta-

na

dikkat

ve trl

zellikle

ateli barut
Osmanl eder:

iyi silahlar
("Nizam

yapmnda
Hakknda

atelemede
Yenieri

trl yenilikler... " [ 7 6 ]

laat" s.266) etmilerdir.

adna

kmlardr.

feryat ve figan

"Kafirin girilmez."

ateine

ve

top

ve

tfengine

taket gelmez,

ve

arh

feleklerine

dareciler:

"Hezimet atebaz!olduu

ve gn

perianln gibi

sebeb'i nas

zahirisi

(grnen

sebebi)

keferenin (halkn

cmle

indinde

gahir

ve

e i kardr
Keza)

gznde aktr)." (Nizam

Devlet Hakknda

Mtalaat,

Osmanl ordusunun A v r u p a teknii nnde urad ci Viyana seyin'in muhasarasnda (1687) patlak verdi. (1138/1723) de yazd eserin Hseyin

krah ( y k l ) , ikinEsiri Bin e y h der Hki:

"Ahvali sefer'ibehce" fasl ve ta humbara atarlard. frenk ve sonra ve

iki

"(Kafirin) mayup kale sonra fek husus line edp ret ve arampol hasl ve cmle

evvel zamanda ettiklerinde nne ve ve kimse nice Be

top

ve Tatar

tfek ve kurup

vesair ate Zuhuru top edp ve

ileri

oibir tbave

askerleri seferlere

zbek gibi salt sekban taifesi ihdas

gidup, ve ve tabiye

muhasara seyifieri Girit ve humbara fethi

mancnk ate kalas ve kitaplar

siamdan

takat getirememekle muhasarasndan ve ve kalas resimler

ileri eytanetler icad kalalarn

o i ate mahsus
kat

ileri istima-

askerlerinin

tam evaiiden

terbiyesine

binasna

lamlarna

muallimler peyda
fazla)

her hususda etmilerdir. olan

izaf muzaaf (ncekmden Be

(taraflarn

mahaolununca

Ve

muhasarasnda
menzili)

hendek zapt olanlarn

tarfeynden
610

tezanif maaen

malumlardr.

Muhassal anlk

Be

altnda
2)

yukarda

zikrettiimiz
ve

eyler

sebebiyle
Tarihi

byle
Osmani

periMec-

vaki oldu." ( " M i y a r l - D v e l

Mesbarlmilel",

muas s.1071, teknik gerilikte

G r y o r u z . llet k e f e d i l m e m i d e i l d i r . O s m a n l b o z g u n l a r n a ba s e b e p bulunuyor. Defterdar erif Efendi: (Layiha)

"ngiliz barutu ayarnda

edilmesini tav-

barut imaline

dvei'i nasara

sanayi

zere

himmet'

s i y e e d e r . Y a l n z b a n a h a r p t e k n i i y e t m e z . O n a u y g u n h a r p usul v e t a k tii d e v a r d r . O s m a n l hl b r a k l d o r t a a harp u s u l l e r i n d e k a l m t r :

"Ehli vaktinde ne

slamn dman bir burnu

yayasndan dinsizi ka yz
Kelam

ve sesini

at/usundan karmayup, birden bunca

eder.

hucum slam edp

edecek askeri sapr sapr

olsalar, tamam dker erbet'i

kah merkezioldular. ahadeka-

gelince

tfengi
Ih.")

ate bin

Kendlerinin

kanamakszn

asker'i siam

tinu" ( " H u l a s a t - l

D e m e k S e l i m III d e v r i n e , d a h a d o r u s u y e n i e r i l i i n dar, O s m a n l o r d u s u suslarn manevra kabiliyeti

kaldrlmasna

olmayan, tekilatsz ve disiplinsiz Koca S e k b a n b a es-

bir k a l a b a l k t . O k a d a r ki, O s m a n l a s k e r i y l e , a r a s n a k a r m d m a n c a b i r b i r i n d e n a y r m a k bile i m k n s z o l u y o r d u . ki ve yeni askeri yle m u k a y e s e eder:

T E K L A T

Yeni Asker
O n a r kiilik m u n t a z a m t e e k k l l e r halindedir. A r a y a casus girecek olsa: "Hemen ortada meydan s p r g e s i gibi ele v e r i r . " Fi Reddil-Avam.") kalup yakay Kelam

Eski
Eski

Asker
o r d u n u n alacal kalabal

a r a s n a g i r e n k a n belli o l m a z .

("Hulasat-l

K I Y A F E T "Asker'i cedidin cmlesi kyafei mahsusa zere olduundan kend z m r e l e r i n d e n bir a d m a y r l s a l a r h e m e n y z k ta malum ola gibi meydanda H A R P Ordu iinde b u l u n d u u tekilat ve Eski a s k e r ise h a r p t a i s t e r s e k u r u n atar, istemezse hemen yalanc pehliv a n gibi iki t a r a f a d n e r d u r u r , der." (Keza) Eski o r d u a s k e r : "seyir mahlinde karmakark

d u r a n k a l a b a l k gibi dururlar." (Keza)

disiplin s a y e s i n d e d u r m a a veyahut sohbet etmee ve gayr mahalle bakmaa kudreti hi bir v e h i l e olmaz.

R C A T Y e n i a s k e r n e k a d a r geri g i t s e , arabuk "kurulmu derlenp toplanr. saat gibi" Habire balar. dnce bir k a m a d r "Atlarmz rkt" "Atlular Hepsi de "Eer alnacak olsalar, konak kadar (Keza) ve hazinede koarlar.) apula Svariler:

diye kaar;

piyadeler:

kad" diye dalr. bir m i k d a r g e r i y e bahane gerya edip birka ekilurlar. ortal

b o z d u l a r m, d o r u s o l u u alrlar (yani

Osmanl

kara

ordusundaki

bu

akn

gerilik,

donanmada

daha

aa ig-

kalmaz. " e m e felaketi" buna rnektir. letecek a d a m ve rnnden kadro d e r m e - a t m a d r . halde, donanmay

1 1 8 2 / 1 7 6 8 yl Rus, Osmanl

Rus A k d e n i z ' e donanmasnn Limanna:

kar. T r k l e r , o n a k a r d e h e t l i bir d o n a n m a y a p a r l a r . A m a d o n a n m a y korktuu hmyn eme

"Yirmi, hile birbiri

otuz gne zerine

dein

hurular (dopdolu)"

(boaltlmas)

mmkn

olmayan

veMta-

maia-ma/

*U\zam\

Devlet

Hakknda

laat") ylr; ve hepsi

birden ate gemileriyle mahvedilir.

O s m a n l s a f l a r n a y l e bir p a n i k r u h u k m t r ki, o c i h a n a n s a l m yenieri bile ackl bir g l n l e d e r . A r t k o n u n e l i n e v e r i l e n s a d e c e arttrr: modern tfek komiklii

" Cmle ni nun iktisada zerine

vaktini arup,

al Koca

verile,

yahut iptida

ift srmekle koyup,

tarafndan

germ sonra
anlatlr.

adamlar, barutu

hikuru-

tfengine

kurunu

koyduklar"

Sekbanba

Eski kl e r l i i bile, at s t n d e k a b a r a n c e n g a v e r i ala ala h e y ile m a s karalatrr:

"ok babasn karr iken, orduda

acemiler grse olanlar

hayvann irtikap

zerinde ban

iken sakatiayup

kenduyi cenk ve

kahraman mahallerinde hayvann

zaman kllarn heder

biiup, ettikde,

selam grp:

etmeyenler,

kendi hayvannn ehbazml"

"Maallah,

deyu ilahi arrlar." ( " H u l a s a t - l

Koca S e k b a n b a ' n n , znden On kamad. sekizinci iflas

Kelam

Fi

Redd-il

Avam"

s.24)

nice z a m a n e e d e b i y a t s n kar

i m r e n d i r e c e k bir k u d -

retle t a s v i r ettii b u a s k e r i k , e l b e t a n s z n o l m a d v e k i m s e n i n d e g Gerileyie asr bir o k t e d b i r l e r d n l d . (ngiliz ihtilali ile devrinde: beraber, III. Osmanl Mustafa askeri

ortalarnda patlayan

(1150-1184/1737-1770) kudretinin
612

Rus s e f e r i

anszn

gze arpmt.

Sultan (Fransz)

Mustafa

"zamannda saa itma

Fransz

beyzadelerinden ve talim
uluslarndan

Tot

nam

efren

srat sair

toplarn

(kalba

dkme) (Avrupa uyku adam

ettii gibi ngiliz,

tamamlama) da a n c a k bir III. zaman,

Fransz

ve

dvel'inasaradan
Hakknda ihtilali

ile" ( " N i z a m
asr sonra, Selim'e

Devlet Fransz

Mtalaat")

bulunmas

Osmanl'nn

hapn

patlatt

teklif edildi.

"Evvela yazlp

Avrupallarn olan

sava

ilmi,
(Keza

kale
s.265)

kuatmas
bilgi

ve uluslar

deniz savalarna eliyle getirilip,

ne srld.

ait para

baslm

kitaplarnn,

dost bulunan

para tercme ettirilip... " [77]

Hatta, ayn medeni insann ya alnmasn

edinilmesi

layiha, "hareket"in fazileti bozulmasna kar yeni

hakkndaki tezine sadk kalarak, barbarlarn ordu-

insanlarn, taze

a r e d i y e g s t e r d i . A b a z a v e e r k e z l e r iin y l e d i y o r d u :

"Ad dirayet hve ona katp,

geen sahibi

kavimlerin alimlerden o ve

aralarna gemiyle gerekli cahillere, olduu fermanlarna

retmenler, oralarda usulne kavratlp, hazr

20-30

sz iskan uygun

dinlenir Kur'an

eyhler

ve Allave [78]

yollayp

ettirilerek, retilmesi slam getirilip..."

ve

Peygamberi bilmez iman Sultann

Devlet

edilmesinin emir

tamamn kadir ha i e
bin yenieri

milletine

ve

("Nizam meydana

Hakknda ordusunu, Bu Lakin

Mtalaat") ayr dinden

bir t e r s a n e kurtarc gibi

getirilmesi

yazld. halk y n l a r n n bile karlamann temelli sebebi, Osmanlnn ikinci s e b e b i : Osmanl ordusunun ufunetiyle ordu getirdii

lk O s m a n l toprak dzenidir. rarl ya k a d a r bu, Acaba kurum nla gan idi. para

karladklar yazlr. olmasndadr.

bizzat halka yasoysuzlanca-

Hi o l m a z s a , t o p l u m u n

b y l e idi. yanlyor mu? Hayr. Kanuni devrinde ordusu, bile ordu, evvela ortaa bezir-

tarih

k e n d i s i c a n l bir d i s i p l i n c i h a z o l d u u g i b i , g e t i i y e r l e r e a s a y i s a a n bir Fakat hepsi kadar durgun hareketleri o kadar deil: bir s i s t e m bezirgan uyandran Osmanl bilhassa Ordu ekonomisi iinde, balca anszn b y k al v e r i v e ykarlkl olarak fay-

messeselerdendi. ordudan

ekonomisinden ve

ekonomisi

dalanrlard.

"On murlar ile rilmek alnmaz...

binlerce her

develerle trl ihtiyacat meyve, Halk

levazm temin levazm

tanyor ediliyordu.

idi.

nne Parasz,

sevk

olunan bir bu

meveey suruzi-

Bunlar rayi bedelleri alnr;

III. s.34-35)

sahiplerine halktan kylere

suretiyle. Meklat,
mi

incitmeksizin

yaplyordu... satlr;
c.

retle paralar girerdi." ( " T a r i h - i

Haddine nemenin en ordudan

Eblfaruk"

bir t e k er, e t r a f n a s a r k n t l k e t s i n ? P a d i a h bugne kadar ulatrmtr. Tarla idi:

nameleri, y a m a n disiplin rneklerini

hafif c e z a s , y z d e n e k o r t a d a y a

"Bugn tarlalarn ".. ayann

sipahi mfrezesi inenmesini

kehyas

yz

denek

ile

tedip

edildi.

Reayann

men askerinden tecavz

etmemi... "
cezasna arptrlyordu:

Meyve almak,

hi a k a s y o k , l m

Bugn

azap

be etmiler.

nefer idam

edildi. yemi

Yolda

giderken

re-

bahelerine

Aalardan

koparmlar... "

t e , ilk O s m a n l o r d u s u b u idi. 16. y z y l den, ordu i mu o r t a s n d a o d e r e c e sk geri lkelerin o l a n a s k e r i d i s i p l i n , y z yl g e m e orduyu idare ediyor, Derebeyistediezeli soruu balamt.

k o r k u n bir a n a r i y e d k l d . A r t k d e v l e t mi, devleti? Btn birinci a l a m e t i : en azgn O r d u , d e v l e t i de, ekli, "kinci V i y a n a anlattna kr

leme ve irtican uuruma Ordu

m e m l e k e t i de,

srkleyebilirdi. seferi" (1683) deniharbi haline kkrtan seDorui belirdi. harbi Hseyin Esiri'nin bir idi. gre,

kargaalnn

len f a c i a d a dan g doruya

bep, ne m e m l e k e t i n , hatta ne devletin hayati zanaat ve markl nevi zmrelerin saldrc nne

bir z a r u r e t i d e i l d i .

kayna gelen,

getirmi olan

aput cengaverliini

edinmiti:

"Ekser halk sulh

kr

ve

kesbi

(kazanc) ve

brakup
apul)

ve ile

yrk

atlar aiup
komu

hilaf
dev-

civarlar nehb

ve garet ( y a m a
zorunda

taciz ettiklerinden" ("Mi-

yar'ldvel ve Sebarlmilel", Tarihi Osmani l e t l e r de, karlk v e r m e

Mecmuas s.977)

kalyorlard.

"Reaya ne ve yal vaffak

zel

ve

bereya

ve

ibni sebii

ve

tccar taifesi nehb iptidas O ve ve ve agah stad

ve garet ile usulen harp, dahi payitahta

ate fitolup daima yalan mu-

itialine

baisin haksz yolu durug izn'i

(ateinin

yaklmasna)

serhad ekiyalarndan zaman,

a ki bet kavga geim envai ve baka

byyp"savamalar kzyordu. karmada ve ile kazan "Ve irsai usta kayna arzlar padiah Demagoji olan bilen

karsndakini raporlar

esasen beyleri

yamacln

serhad paalar, mnhasrlar beraber, haline

denirierdi:
istekler)

serhad paalar

muratlarna
(sz

peyder pey ettiklerinde,

(bitmez

tkenmez dinleme)

hazretleri isga "yal

yirminci

etmeyp "seyfiye" dan

hmaynlar arad. (...)

balad.

olmamayla"

pas/'
asrda

zleyen kanalnsah-

yollar
oyun

gelmi"ilmiye"

halk maneviyatn "Akbetkrslerde

yakalamaa ve sga

giriti." H\\i\ev'\n (... )

s.998) bu

neye k o y d u u

vaazlara Yine

efendiye ve
Yabanc sefer harp veril

serhadierden akibet itimat

devlet bir k e r e

teekkrnaedp sefer
belay

meier geip
s a v m a k iin

sylendiler.
"aman

alnmayup

muhakkak oidukda." ( " M i y a r l d v e l "

ni emri vaki olmutu. Uurumu

elileri

dediler." Lakin

"Emrier'i", y a -

g r p itiraz e d e n l e r e :

"Kul sefer

ister!

deyu

cevab'

nameru"

veriyordu.

Kara

kuvvetin uursuzluuyla ordusu, ordusu, yalnz

balayan yerde

harpten hangi sonuca varlacaot bitirmeyen ac bir a f e t olmakla nef-

kestirilebilirdi. Osmanl getii Bizzat kendi kendisini yiyen bir c a n a v a r h a l i n e g i r d i . b y k rezileti

kalmad.

Osmanl

irtica o r d u s u

haline girince u

sinde toplad: Bu

1- Yakp ykclk, 2- apulculuk, 3- Yrtclk...

b y k reziletin tesiri, en zaruri ve tabii aksi tesirleri g e t i r m e k t e Osmanll can 1- Yakp ykclk: ate mahvetti: 3evinden vuran Bizzat ordunun f e l a k e t i , gibi kendisini a brakt. zerlerine varlan ilerledike 2- apulbeskavimleri Kalede

gecikmedi. bytt: culuk: lenmesini lm dirim Ina

Yaratt

pahas y z n d e n Canavarca seferine

devlet maliyesini ve ordunun k o y m a a zorlad. Osmanl ordusu, Yank hayvan ziyade

yrtclk: giden

k a v g a s n a girip i d d e t l e k a r Viyana geldii zaman,

Yakp ykclk-.

Nankr Sahrasna benziyordu:

bir o r d u g a h t a n

panayr-

"yle gah

ki,

tasavvur olunsa
(Katr, bin eek, eyh

dnyada
koyun Hasan:

insan
ve

ve
kei)

seb

ve
ve ne

eter cem

ve

ester

ve

ve ganem

kaimayup

olmu kyas
kasa-

olunurdu." ( H s e y i n
ba, kale, ky

"Miyarldvel

Seyarlmilel") kadar yer,

Oradan "12 adet cevanib varsa ekinlere

33 saat m e s a f e " iinde ta stnde ta

hepsinde

brakmakszn,

tarladaki

k a d a r her ey yaklp y k l m t r .

"Byk
leler,

kk buday

kala ve

ve

paiangat ve

ve

eherr
kyler)

ve

kasa bat

ve

kuray edp birin

(ka-

surlar,

ehirler,

k a s a b a l a r ve

ve hatta kelale ermi arpa dahi ihrak avu bahi aiup et isteyen avu buza yererdi."

ve

yulaf ve gelenler Cam iayup

(Ayn Bu dii dal yn

kapiuca kalan yiyp,

avdar

tarlalarn

gerudan boazgiderdi."
Ne Bin-

tarlalarda steyen bir mkdarn

kavrulmu sabah
ordu

buday "Gnl g

dilediini yapyordu-,

oiundukda

brakup

eser s.999) m a n a s z yakp ykcl nereye ncleriyle aknclar beceriyordu. bir p l a n a gre izilmi deildi. kararmt

yaplaca ve

kadar gidilecei Dnen yoktu.

kesen n c l e r getii yeri le e v i r i y o r l a r d . A r k a d a n gelen ordu Gzler ylesine ki, o r d u Mesela, bile kl e t m e k t e n e k i n m i y o r d u .

a kalacakm!

kendi a m b a r l a r n d a k i zahiresini

"(Fia lik an barlar olan ru

suyu) var idi.

zerinde zahiresi ve ve

yzden

ziyade ve nice

deirmen Kumran yz Yank ile bin ileru ve

olmakla, adasnda kile giden ve ve dakik

muazzam tara ve ve

beytaburda

Orada, olmak

Yank zere

askerlerinin gemez

u/uf der edp Tatar iieol

ve

anbar mevcut kalay

etmiler mlahaza emval

asker'isiam, arhc erzaklarnn garet

kalasn kala

muhasara asker

ederlermi.

dahi aiup

varuuni ( k a l e

evresini)

ve
eser,

ol anbarlarn
s. 1 0 0 0 ) Ordu, zaten

bilcmle zahiresi iie

harp ve iin mal deil,

ihrak {yakip
apul

ykma)

ederkm-

lerdi." ( A y n
t. Silahl

II- apulculuk: bayla altn

hrsyla yola

dmanla

k a r l a m a k t a n ise,

kz v e o l a n a v c l y a p y o r ; t o r satmaya bakyordu:

v e "yesir" t a m a y a

"Orduyu harabende yzden ve aitun be "Veiayatta,

hmaynda ve yze Ve ve gm ve seyislerde senede ve sergerde

hediyeler)

esirin ve be, bin olan ile

oi mertebe devecilerde alt ve yz dahi ziyade

kesreti esirsiz akeye aituna ve ve sarraflar alar ve ve

eser,

var idi ki, adam malik az idi". obanlk cevar

at eden

olan

ve

adamlardan adamn hesave tecariyeyi)

olmu

b yokdu. fariki ( k k cariye peyda tn avani ve

hodgzelguiam cem edp Ve ve

(olan

ve

evani ( k a p - k a a k ) etmidiier. ve heybe hesab verdiler."

ve sair akmie hatta vardu ve

(dokumalar)

ok kimseler otuzar, ve pazar halk ve elli, Tatar ve altm

kiisel

krkar had alve ieve

vurbir

cem

gm avani iie aitun

sair tefarikier iie

sandklar ellerinde

vandat taifesi at gbresi doldurup dahi ziyade

kebeye yesir oimayup

sair sikke

gm

arabann

yesiri bir aituna

Gayesiz,

(Ayn

s. 1 0 0 1 ) ve hayaszca

III- Canavarlk: gun ihtirasyla demektir. hayvann En

hedefsiz yakp ykan en yrtc

kkreyen azgn

bir k a l a b a l k t a , a r t k i n s a n c a h e r e y l m gz dnmlkler, hi beklenebilirdi.

aalk d u y g u l a r ve

yapamayaca

korkunluklar

G e n k z l a r l a o l a n l a r k l e e d i l i p , ellisi, a l t m bir a l t n a s a t l r k e n , " p a ra e t m e y e n " yallar ve bebekler tyler rperten k e y i f iin doranyordu:

"Pek alp olan kl

koca eraziller:

avrat

ve kati dur, dp

kk ederlerdi. ben kati

meme Analar

emen feryat

masumlar eder.

analar Ve o

kucandan ayakdalar

tecrbesiyle geri

"alamd... Deyu, s, aesi byle

alaynl" ederlerdi. Yavrusuna dayanamayan: am "Anadahi kati zerinden ayrlmadndan

geneleve

eziyet iie

zerine

bervechiie
harp

ederlerdi." (" M iy a r' I d ve I ve Ih." s . 9 9 9 )

itilmedik hayaszlklar, meydann eviriyordu:

"Dariharpde ve baz
ve

vaty

(iftlemek) Esiri

caiz

deil iken, bir cariye

bin eyh

kimesne veya
Hasan:

amei

etmeyp aiup n-

erazei ( r e z i l l e r )

dahi iki adam

bir olan

bet iie melanet ederlerdi." ( H s e y i n

S e y a r l m i l e l " s.1000)

"Miyarldvel

Hristiyanln Hristiyan iara yle dnyas seslendi:

isyan: bu dehet "Herkes nnde perhiz ayakland. yal Papa yemeyp btn ve Hristiyanavratlarna

tutup,

varmayup srlar ihmal dir. zn ve tekmil

ve

ocuklarna ayrp hususa olup,

meme gece yardm hemen ederseniz,

vermeyp, gndz ederse doru alyup akibeti

ve dua cmleye

koyunlar edersiz. sirayet dinin

kuzusundan " etmesi ihya ben "Bu

ve babda

buzasndan Her kim bu

mdamaha etmi

mukarrerve kefil aroiu-

Patris'i Meryemin cennete

gitmesinden

rum." ( H s e y i n
nn s o n u ebe

Esiri,

Keza,

s. 1 0 0 2 ) zorba boalan h a y v a n l k l a deil, gOsmanllk lme iren zorbalk akn,

nsan ynlarn, h a y v a n s r l e r i n d e n a a l a r a d r e n o lgn tufabesbellidir. Nitekim, lk O s m a n l l k , d n y a y O ruh Orta A v r u p a ' y a doru insanl ile f e t h e t m i t i . kendi en lmt. Demek,

mahkumdu.

ayn z a m a n d a

byk bozgununun da iin, s a a t gibi

ba s e b e p l e r i n d e n oldu. her ey bitmitir. Bu

Yz binleri aan

bir o r d u

i l e y e n s t r a t e j i k plan o l m a z s a , karncaya yem olmak-

yahut yaplan vaktinde ve dzenle yerine gelmezse, ordunun sava kudreti tan kurtulamaz; nsanca iin veya d e v o l s a , y a r a l e j d e r h a gibi

bir b a k a s n a h a c e t y o k , o r d u k e n d i k e n d i s i n i e z i p d a t r . millete hakl Byle hibir dava hz ne bir o r d u gdlmyordu: vehimi harbi kadar mevzii Harp etmek birok mutla-

harp ediliyordu.

Btn atlganln kazansn, en

ihtiraslarla

k a r k adi

apulculuktan ka bozguna

geliyordu.

zaferler,

muharebeler kazanrsa

sonunda

kayp edecek,

boyun eecekti.

Nitekim yle oldu...

Kaaklk:
Kanl reldi. A s l maneviyatszlyla apula den ordunun saflar arabuk sey-

hedefine v a r m a d a n adeta

kendiliinden eridi:

"Velhasl, ievendat aklarn on ("kimi

Be'e bu

varnca kimi kadar

ve kere

varmazdan Tatar yz bin

Keza,

mukaddem girp")
s. 1 0 0 1 )

(nce)/

neferat olmakla

ve b-

serhadl,

kyafetine

zengin sade

brakup

adamdan

neferat

ksmndan

bin adem yok idi." (Hseyin Yukardan

Ayn ihanet

Esiri:

baltalama:
havas ordunun y k s e k idare kadrosunu da zehirlemiti.

"Sergerde
rdan

olanlar

mabeyninde
(Hseyin zabitler

tefrika
Esiri: birbirlerine

olmakla,
Keza,

serdar
s. 1000)

ekrem

hazretlerinin
yuka-

iiiierugittiiniistemeyp"
Kumandanlar,

Harekata

baltalamalar yaplyordu. dmandlar:

"Serdarlar brakup

ve zabitlegitmilerdir."

ri

arasna

ihtilal
Esiri.

vaki

olmayla

asla

cenk

etmeyp

(Hseyin

Keza, s.1072)

Ktlk:
apul y z n d e n Viyana menin dpedz manasyla muhasaras a kalmt. balaynca, Osmanl Osmanl ordusu, keli-

o r d u s u n u n tek tek fertle-

ri,

ada "Yldrm

harbi"

kiilerinden

ok daha derece

stn

moral ve

tayordu.

Hseyin

Esiri bin e y h

H a s a n d i y o r ki:

"Askerde bir mertebe idi ki,

la on

cret ve ecaat (o on adam, koyun

hcumlar yapld.

cesaret

yiitlik)

var
hrs-

yz kafir zerine
be g n i d d e t l i

tuza

seyirdir gibi

varrd." O

Lakin, m u h a s a r a 40 g n d e n faz-

la srdrlemedi. Tabu

nk

ktlk p a t l a m t :

sahrasnda

asker:

"Atlarmza ise dein kara dahi

ta myedireiim onun toprak kerte tayin kerte

deyu

cevap oi Ve

verp dahi kive oiorher me-

karu min rp kiat

koydular. eline girer. ecnasnn (yiyecekler) ievendanm cem

Orduyu Ve (cinsinin) daha olup tayini

hmaynda eseri kaimayup bahaya kesp kup

bir yem

yuiaf bir zoita, olmu idi. vermee dalara hazrlard)."

yirmi saat yere

davar yemiyecei al kudretli ve

paalarn

mamaia manlara
Esiri:

anlar

avdete

muntazrlard

(dnmeye

(Hseyin

K e z a , s. 1 0 0 6 )

Aada
Muhasara dt.

bozgun:
krk g n d e muvaffak olamaynca, batan baa panik koptu. aresine

Artk, tam "klahn

kurtaran

kaptandr" iaryla

herkes (reziller

bann takm)

apulcular kaacak yer aryorlard:

"Muhassal dahiiva "Acemi verp

Tatar tonoz

ordusuna bizim nemiz

cem ald?

olan Bizim

eraziller

Tatara deyp,
Feryady-

(batan

karp);

aldmz
Keza

bize
s.

yeter!"
1006)

"Makulolan
gibi

bunda

oturmaktr."(Hseyin
iini

Esiri,

la dalara snmlard. birbirlerini

F a k a t o r a d a da, a y n a p u l

kanunuyla, haydutlar

krarak, dmann

kolaylatryorlard:

"Dalarda bu takribie

ve

ormanlarda

ayakdaiar

mal hatr

iin

birbirlerini kati
Keza

edp

kati ettiklerinin

dahi hesab yok idi." ( H s e y i n

muhasaras, ettii bu

Esiri, askeri

s. 1 0 7 4 )

nsanlk, daha onu y o l u n d a n daha manal de gerilii

ileri bir m e d e n i y e t e k a r y o l

b u l d u m u , a r t k hi bir z o r manzarasndan sBizans kalas nn-

eviremiyor. Viyana

bir m e d e n i y e t b o u m a s

idi. O s m a n l l k , iin,

k a l d r a c a k bir k u v v e t i t e m s i l

muvaffak olmutu.

t a n b u l ' u n fethiyle beraber yalnz Bizans surlar deil, A v r u p a derebeyliinin atolar da h k m e n yklmt. Osmanllarn Akdeniz yolunu kuran ganl, sermaye n eken burjuva toplumu birikiine bat uzak U m m a n l a r d a n imkn Bat'da yeni burjuva t o p l u m u k u r u l u y o r d u . kesmeleri bile, A v r u p a ' n n kkrtc kefedip, ileri bir s i s t e m Bat bezir-

iin e n g e l d e i l , Hint y o l u n u buldu.

kam oldu.

u z a k d t i c a r e t l e b y k muhasara etmeden

Osmanllk Viyana'y

3 4 yl n c e ,

lkesi y e r y z n e m o d e r n

m a n a s y l a ilk h r r i y e t b a y r a -

ngiliz ihtilaline kadar y k s e l d i .

te, mutu. mam,

serhad

apulculuklarn

kztran, ve

nihayet payitaht ordularnn burjuva geliimiyle dobir s o s y a l ufuk aagelimeyi yutmak

i t a h n e k e n y e n i z e n g i n l i k l e r , A v r u p a ' n n o ileri uzak ark ticaretini elinden karmt.

Osmanllk e k o n o m i k kuvvetiyle kendisine yeni

Bat'daki

iin s a l d r a n b u kt a s k e r i k u d u r m u l u k b e y h u d e idi. T e k n i k v e s o s y a l st n l k H r i s t i y a n l k t a idi. V i y a n a s i z l i i n d e n ar k t . O n u n k a l e s i n n d e , S l e y m a n , O s m a n ' l n n gem a h k u m d u ve yenildi. r i v e z a l i m s i s t e m i n i n z o r b a l n a d a y a n y o r d u . O n u n iin h a k s z l k u d r e t iin y e n i l m e e

NC DEREBEYLEMENN

BLM SYAN

KAINILMAZ SONUCU:

AYRIM CELAL

I SYANLARI ince kltan kkrtt. deildir. k e s k i n " bir s i l a h Eski Lakin Osmanllarn hohonutsuziin gereken

K e s i m d z e n i , f i y a t k a n u n u gibi " k l d a n la, adil Osmanl halknn drd. gne azgnca soyulup, idaresine g v e n m i olan gnden

eziliini

halk ynlarn ve bata devrim derecesine

kylleri derin

nutsuzlua luklarn

Honutsuzluk ayaklanma byyp

kmas

sosyal ve siyasi artlar Tipik manl nuna surette

da, g e n e k e s i m d z e n i y a r a t t .

"kesim

dzeni isyan" d i y e b i l e c e i m i z
Birinci Osmanl halk a y a k l a n m a l a r y l a Her iki

ayaklanmalara, Yldrm imdi,

Oskinci isyan, din

tarihi

"Celaliisyanlar"der.

saltanat

bozgu-

uraynca, Anadolu

alkanmt.

Osmanl la

saltanat veya Osmanl benzerleri altnda olan

mparatorluu yz yana gelince, isyanlar dalgas

Celali vakalar ekline giriyordu. Avrupa'daki bayra altnda ortal

da, e s a s i t i b a r y O n l a r gibi kahpelikleri

"kyl isyaniari'm

andrrlar.

allak bullak ederler, en sonra ezilip giderler.

beylerin

ve zorbalklar

Halbuki yzeysel lu'yu makta kasp kavuran tiren Celali

k a l a n s i y a s i t a r i h e b a k a r s a k , art a r d a y l l a r c a A n a d o ve imparatorluu uurumun bir p a r m a k b e r i s i n e g e -

i s y a n l a r , a l e l a d e a p u l c u l u k l a r d a n i b a r e t t i r . V e y l e iki b a s a edilebilirler:

hulasa

933/1526 varnda ile huru Baba etti

yl

Baba Zevainon

Zevalnon nam bir

ilk

kzlca eriat
el

kyameti kopard. bana ve Trkmen adalet idi.

k o y m a k ve

"Kayseri apulcular Efaiiise gasb

cicem em-

dervi,
mallara

(ayakland). (yaptklar,

Davas asiler

val ve katli nfustan

mekten) rih-i

insanlar

katlet("Ta-

ibaretti.

Binlerce

ile

kasabalara

tecavze

balad."

E b l f a r u k " c.III) kadar dayand. K a y s e r i s a n c a k beyi Mustafa'nn defterzerlerine Ka-

B u i s y a n bir yl dar Kad

M u s l i h i t t i n , a s i l e r e t v e r m e e gitti.

ldrld.

raman

beylerbeyisi

skender Zade

Hrrem

Paa

saldrd. (lenler)

"Malup iinde

ve perikald."

an"
ya

olarak

"el sancak

beyi

ile

beraber

maktuller
stn

( " T a r i h - i E b l f a r u k " c.3, s . 2 8 7 ) B u n u n z e r i n e , S i v a s b e y l e r b e y i s i ile M a l a t beyi t a a r r u z a kalktlar. lk s a v a t a geldiler.

"Hatta, Baba Zevainon Paa'nm

kamtr.

muharebede dusunu perian Ancak beylerin tinde

nan)

maktul

olmu

iken

asiler gece
Paann

hucumiyie
kendisi

Hseyin
yaralanp

or-

etmilerdir." ( K e z a ) sonra asileri

yl

neden imdadiyie

"Diyarbakr cmieten bey Oradaki "Yenice

beylerbeyi alan

Hsrev

Paa,

btn Adana "l/eli eden

civar vilayehalife":

mahs/' unvann

(Keza)

etmitir.

934/1527

bir serseri dahi, idi." iinde

(Keza)

huru

etmiti. da nam Ama,

adyla, etti:

isyan

mhimce airetleri Piri bey

"Adana'nm muvaffak" n bastrd. Tomuz sarlar icra"

manl

tarafnda

Trkmen bir sergerde sancak beyi

kyam

(ayakla-

Veli halife oldu. olu

(Keza)

dahi birok hempa "Hsn

(taraftar)

toplamaa bu isya-

tedbirleri"e

Edirne-Bursa,

arasnda

treyen

"bir aki hayli ha-

(Keza)

B u r s a ile E d i r n e : saltanatnn asl ratorluun

B i l d i i m i z g i b i , b i r i n c i O s m a n l s a l t a n a t ile, ikinci O s idiler. kisinin arasnda lke btn impaMarmara denizi vardr. u f a k y e r de-

dou payitahtlar b y k isyan

merkezi stanbul ve

il, a m a , y l n

Kalender Sultandr.

Kalender Sultan: miyetin

fndan)

"Hac

Bektai

Veli ahfadndan
yceltmek)

biri"$\x. min etti.

(yerli

"Hilafet (934/1527).

ve

siatara-

tahsi

ve

talisi ( k u r t a r p , Otuzbin
ve

iin iddia

tarafillah

(Allah

memur edilmi Mehdiyi zaman adam "Ayan' mahalliye,

derviler) ve Olduka ksm

olduunu bana uyuh,

Gac. or-

ile
III.

arabuk byd.
s.290) eyhler bozdular. mhim iinde) bir

topland." ( " T a r i h - i dervian

Eblfaruk" ileri sadrazam Paalarla

iema,

gelenler,

alimler, dusunu

bunlara iltihak etti." s y a n c l a r ,

kalktlar. yrd. beylerbeyi Mahmut

geni tekilata Karaman asiler zerine

S a d r a z a m brahim P a a ,

Anadolu beylerbeyiBehram erhin

lar

yeni(snr-

"Sivasmlhakatndan serdarn iie Alaiye kald.

Sahfa oklara

nam bali

ovada ve olurdu. meyanmda

vaki olan

azim

bir muharebede Paa

orduTelefabeyi

su perian tn miktar Mustafa

oldu. Paa

Hazine maktller bu

arlklar

asilerin Beylerbeyi

yed'i gasplarnda Mahmut

(935/1528).

idiler."

"Erbab'kyamn, kas halk

Bir maktr.
622

muvaffakiyeti Bu
Eblfaruk, derecede

zerine; vehile
c. yn III,

Zlkadriye idarei
s.291) hareketleri

emaret'i mlkiye

sabesas

dahi

ayaklandlar...
ykacak

Elbistan'da

kurmaa

baladlar." ( T a r i h - i
imparatorluu Bu grnen

yapm

isyanlar belirtmek

"bir a k i " , " b i r s e r g r e d e " , " b i r s e r s e r i " ile izaha

k a l k m a k tarihi ciddiye alma-

kabul altndaki Celali isyanlarnn i y z n

iin, u y a n l a r g z n n e g e t i r m e l i y i z : lar, 2 - s y a n l a r n tipi v e s l u p l a r , I- SYANLARIN Tarihte her i s y a n

1- syanlarn dou sebep ve art-

3- syanlarn bozgun sebepleri.

DOU SEBEP VE ARTLARI hareketinin Ama, asl hi a k l a g e l m e d i k b a h a n e l e r i gizli sebepler bardan olur. Bun-

lar s e b e p s a y l a m a z l a r . vesileler (frsatlar)dir. nlar

anszn taran

B u v e s i l e l e r , o k d e f a st s n f l a r n z u l m n h a l k y -

nnde en gze arparca aa vuran olaylardr.

A n a d o l u ' d a C e l a l i i s y a n l a r n n v e s i l e s i de, s t a n b u l ' d a h k m e t i n y a p t i r e n bir k a n iicilik o l d u . . . S l e y m a n i y e ' d e o t u r a n bir aile l b u l u n d u . l d r e n l e r ele g e e m e d i . lendi. da M a h a l l e d e b u c i n a y e t i bir A r n a v u t ' u n y a p t s y ileride g r e c e i m i z basekiz yz biare koyun H a t t a belki a y i a y k a r t a n v e y a k k r t a n ii A r n a v u t l a r d a n H k m e t b u d e d i k o d u y u f r s a t bildi. n k idi. Hemen yabanc Hepsi

ka sebeplerle hareket ediyordu. kendisi gibi t o p l a n d .

de kltan geirilerek szde adalet yerine getirildi. bir b o m b a p a t l a y y l a y a y l d . l d r l e n Lakin tara T r k m e n l e r i , M s l m a n dava ederek ayaklandlar. Onlardan idi. A m a , v i c d a n Geri, kuvkann

Havadis, stanbul'dan taraya eriat vetli lahl banc namna, bu Hristiyanlarn

A r n a v u t a m e l e , M s l m a n bile d e i l d i . T r k m e n l e r temiz gebe ruhlarn bir v i c d a n isyannn domas gadre

kaybetmemi Trklerdi. pek tabii

i s y a n n n si-

i s y a n a d n m e s i iin, h e r h a l d e , h e l e o z a m a n k i din h a v a s i i n d e , y a Hristiyanlarn uramalar yetmezdi. halknn urad hayli koyun grlmemi soyinilerlemi gibi dere-

Gerekte isyann g u n v e e z i l m e idi. zibat kuvvetlerinin beyleme ademi kolaylayordu. szn ve im

i sebebi, Anadolu O zamanlar modern hemen hemen hi

devlet m e r k e z i y e t i n i n ve tara bulunmad, iisinin arttrdndan; isyanlar

merkeziyeti Sekiz yz

bsbtn

bsbtn boazlan-

masum Arnavut

m a s , b i r d e n i m e k gibi a k p , m e v c u t h a k s z d z e n i n b t n z u l m n a n i a y d n l a t v e r m i t i .

"Halkn ise, idi.

ylmasna)

heyecan daha daha olarak

payitahttan msait idi.

vilayetlere nk halk,

de

sirayet altnda

etmiti. daha
c.3,

Vilayetler
ya-

bu gibi asar' Kyama "Fazla

Son

heyecann

tevsi'i daire

etmesine

(heyecanl Eblfaruk.

sularn

zulm

ziyade
s.287)

ezik emir

msteid(yatkn)

idi." ( T a r i h - i stanbul'da
(silahl ii en

viiayat kelerinde,
tarihileri,

olduu gibi,
gler)

her

vakit

hkmeti icraya

hazr kuvei msiiha

bulunmazd."

(Keza)

Osmanl

genellikle

kolay tarafndan,

ahsi veya

tarikat sebeplerle izaha di davranmak lzumunu

kalkarlar. A n c a k isyanclar, "serseri ekya" sayan duyar:

E b l f a r u k bile, t a r i h t e " h i k m e t i a s l i y e t a h a r r i s i " z o r u n d a k a l n c a , d a h a cid-

"Meselenin, det eseri tevellt ( z a m a n n

E b l f a r u k c.3,

der,

ehemmiyeti, esbab
hallerine

bu gaddarlk,

unun

bunun ahvali olmasnda

hrs

ve

idnn-

oimayup;
s.288")

medeniyeye
dayal

m sten id

mevudeden

sebeplerden)

idi." ( " T a r i h - i sevk'i sra-

"Celalerin vicdaniden da
yeye timai rekti. nz ken, alt

Acemce azap buhran

bir

iilie vcudu

rapt'

amal (Keza)

eylemeleri

(ynelmeleri)

ziyade bir

eseri idi."

(Keza

s.289)

"Osmanllk o

byk

geiriyordu."

G e r e k t e , isyan mstenid"

iin " b y k bir b u h r a n " , d a h a d o r u s u " e s b a b

medenive i-

"/t/ma/buhran" b u l u n m a l y d .
Buhrann isyana v a r m a s snflar t e e k k l kmalar B u t a l a m a y a kar iin

Bu,

umum

(genel)

( s o s y a l ) b u h r a n , O s m a n l t o p r a k e k o n o m i s i n d e alp y r y e n d e r e b e y ise, d a h a zel a r t l a r gehatta kemiklemek, p a t l a k v e r m e s i iin, y a l snflar Osmanl toplumunda snflarn snflarn isyanlar ileden da etmitiler; isyann Alt

leme hazrlamt.

t a l a m a k istiyorlard. st

yetmezdi.

"edemiyorum" terlazmd.

"gdemiyorum" d e m e k d u r u m u n a
Osmanl toplumunun Buhran katliam

dmeleri

Celali

zamannda,

iktisadi b u h r a n ,

sos-

yal b u h r a n a

karmt:

alt v e st b t n t o p l u m s n f l a r n bu kvlcm oldu. Bu,

sarm-

t. S i y a s i b u h r a n n a l e v l e n m e s i , i s y a n n p a t l a k v e r m e s i iin bir k v l c m kafiydi. A r n a v u t iilerin Ekonomik buhran temelini ile s a r a y n h e r h a n g i na s a l l a n v e r m i t i . me dedikodularn edilivermiti. Bu ne ekonomik altstln Yaratt sosyal kap imparatorluk lsnde uyguland buhrann uurulmas ap gibi derhal gz nne gz ngelebilir. kesim dzeni yaratmt. bir d e v r i m d i . minderi Belki, kkten imparatorluun toprak birka Yahudi dolab bu yakesilk u l a k v e dil

bir a n d a a l t s t e d e n

Payitahta

s t n d e be o n k a v u k , u y a n a v e y a

Koca S e k b a n b a ' n n anlatt k e s m e k iin,

sahipsiz sekiz yz A r n a v u t kurban

getirilsin.

Orada artk, herhangi yz kimsesiz yabanc di. syann

kullarnn "sakal falna" varmalar, yahut birka idari t e d b i r l e r p a r a e d e m e z mparatorluk ilikisi a y a k l a n a c a k v e h e s a p l a n a c a k t . de t e s a d f deildi: idi. Ve bu

kellenin

Orada snflarn snflarla Anadolu'yu

semesi

"unsur'u
b-

asii"saylan
tn diren

M s l m a n l a r ve T r k l e r orada kabiliyetlerini

unsurlar henz,

kaybetmemilerdi.

Ait luklar lardan, kaps

snflar katlyordu. adalet

"edemez"ier. Hak yerine

"Anadolu aramak iin zulm bir

c. III,

ahalisi yokluk yerli bavurduklar gryorlard. isyan

iinde iieri

idi. gelenlerin ve ve

Geimleri yolsuzkadteselli et-

dayanlmaz

haldeydi.

Hkmetin fazladan rasgele

zulmne

hkimlerden Kurtulu etmekte

gremeyince,

gerekeyle
s.288)

tereddt

miyorlard." [ 7 9 ]
624

(Eblfaruk

"Erbab' halkdahi

kyamn hemen

muvaffakiyeti ayaklandlar. dolay

bu ile

zerine: nk, ziyade

Zikadriye Ferhad

emaret'i

sabkas bi-

Paa'nm

itisafarndan ktalardan

(yolsuzluklarndan)

en

hakszla

hedef olmu

risi idi." ( K e z a ,
Anadolu du? n k gunu sun, vard. halk

s.292) neden kadar " m z a y a k a " ve "zulm", "itisaf" gryorberaber, evvelki soygun kalkmak yle dur-

dirlik d z e n i e s n a s n d a y a l n z d e r e b e y l e e n " s a h i p a r z " l a r n s o y Kesim d z e n i

binmiti. zerine daha evrensel Smr bir t e f e c i - b e z i r g a n s i s t e m i n i n s o y Miri t o p r a n t a s a r r u f u halk zerindeki y k n eline gemesi gibi

bir d e o n u n basks

gunu ve de

katmerlenmiti. bezirgan

malikane sahibine gemiti. dehetlendirmiti.

Rvet sistemi devletin

T o p r a k gelirinin (grevden

tefeci

m a n s p t i c a r e t i d e e n s o n u n d a g e n e a l a n h a l k a inen bir bela o l u y o r d u :

"Paalar mecbur radiyie st di. zenli, daha Bal ni lerin c oian

ruk c.

mazuioidukda akda buluncaya

alndklarnda)

kapularn blkbalar ve
c,

datmaa ve deildvard. yeyabanEblfa-

olup, kapu snflar siami

kalan

i even d

ve
.:

sekban
Tarihi

ve

maiyetleri efkendieri
II, s.360)

kadar kyden

kye,

misafir sadece biimlerine olan usul

olurlar
Osmani"

hayvanlarn kylye besletirler idi..." ("A. "gdemezler: da dzene usller uygun beri zellikle iptal st tabakalara Seluklular olduklar amirler ellerinden
III: s.289)

"Buhran, yaama geerli de

sradan

halka

zel esasen

yaylmt.

Anadolu'nun

nemli bir ksm sahipti. ve kimi ksmen

[80]

Karamanllarn, eilimleri ayrcalklar, yerli dnme

zamanndan

alm "Yeni

olduklar sancak edip idiler."

tarafndan hizmetkrlarna, kadim teikinat

iin

edilmi"

beyleri,

iierigelen-

tmarlar,

mtevelliliklerizabt vermekte ayan

klelerine
(eski) (zararl (Keza

(Tarih-i

"Mteki oian de olarak muzr

Onun s.290)

memleket,

esasen icrasna ulema,

Osmanlln balamlard."

aleyhin(Keza

retmeler)

kolayca

"ayan' mahalliye,
s.291) USLUBU iarlarndan

uyuh,

dervian bunlara

(isyanclara)

iltihak

etti."

II- S Y A N I N T P V E Bir isyann Celali

karakteristii, anlalr. isyanlarnn

(parolalarndan), Mslman, idi.

eflerinden, btn

tekilatlarndan

iar: Baba
s.287) sinin (Keza

parolas,

Hristiyan,

kyl
III,

ayaklanmalarnda

bayrak yaplan:

Din ve eriat i a r ada/et idi" \av\h-\

birinci

Zevaino'nun
kulland

"davas
bir

eriat ve

Eblfarukc.

K a l e n d e r s u l t a n , t u h a f bir t e s a d f e s e r i tabirle

B y k Millet M e c l i -

"Hiiafet'isiamiyenin

tehiisi

ve

taaiisf'

uruna

s.290)

mehdileiyordu.

ef: e r i a t v e a d a l e t b a y r a n
meydan okumu kimse:

bata

k i m e k e c e k ? A z o k fani d n y a y a

"Baba" veya

"Dervi" S e l u k

saltanatna

coup

de

grace (ldrc vuru) vuranlarda "Babailer"di. m oldu.

Bektailik,

Babailiin deva-

D e m e k , e f tipi, t a r i k a t v e i s y a n g e l e n e i n i t a y a n d e r v i t i p i d i r . ki, dervi: resmi dine kar halk iine inen bir m i s t i k yetitirdii iin C e l a l i idi.

Unutmayalm muhaliftir. kimsedir. Sarkl Hoca;

hoca;

st t a b a k a n n

ak m e d r e s e

ilmiyle Onun

saraya, dervi halka ve kye bakmtr. stn snflar salayan

isyanlarnda, Asilerin

medreseci eriat,

bir a f y o n gibi Bir e i t

i s t e d i k l e r i e r i a t ise; t a r i k a t i m b i i n d e n g e i r i l i y o r . zeniyordu. Celali isyanlarnda iki tekilat kadrosu beliriyor:

"iti-

mai

adaiet"e Tekilat: 1-

Tarikat,

2-

Airet
Gerek Hristiyan, barbar gerek Mslman airetlerle dnyalarnda, Gebe kenairet

Bu tesadf deildir. ken airet, di eski

medeniyetlere

aknlar

yapld...

medeni d n y a n n tek tanrl dinini inanlarn atamad. Resmi

benimsedikten sonra dini

bile, eski

ilk a i r e t

"zahir" s a y a r a k ,
adeta

inanlarn

"batm"ma,
oldu. iin, Celali

iinde

saklad:

slam Trk tarikatlarnda

Orta Asmane-

ya amanl vi devam Onun

btn gelenekleriyle yaad. Tarikat,

airetin

isyanlarnda tarikatla,

airet adeta

ba

baa v e r m i

grndler.

"Baba da

Zevainon

nam Trkmen

bir

dervi
c.

bana
III.

Trkmen
s.281)

apulcularn Veli halife eden bir

cem

edp huru etti." ( T a r i h - i tarafndaki

(Tarih-i

Eblfaruk,

"Adana'nm sergerde"

airetleri

beyninde

kyam

E b l f a r u k " c . 3 , s . 2 8 8 ) idi. BOZGUN bozgun SEBEPLER sebepleri, yukar klasik ortaa ayndr. Bu kyl isyanlarnn iki grupta

III- S Y A N I N Celali ackl

isyanlarnn

bozgun

sebepleriyle

aa

sebepleri

toplamak

mmkndr.

1- s y a n n 2- s y a n n Bu 1-

kyl

karakteri. karakteri. i n k l a b a v a r a m a y n a kap amtr.

ortaa

iki k a r a k t e r i s y a n n syann

Kyl k a r a k t e r i :
balca zaaf tar:

Srf kyl a) Kyde

isyanlar kalmak,

b) Mdafaada c) apulculua

kalmak, dklmek.

A-

Kyde kalmak. "Kayseri

Celali hi

isyanlarnn bir ciddi Yenicebey

birinci isyan Adana ile

z,

srf k y l

damgasn Baba Halife yaVeli

tamalardr. Zevalnon Adana'nn ni

Hemen

byk ehirlerde d o m a z . "vilayetinde",

stanbul

avamda",

"datarafnda",

Tomuzolu

Edirne

"arasnda"...

hep k y l e r d e k a l r . Geri modern aa kadar gelmi gemi Lakin, sarar. Ticaret medeniyetlerin ise, gerek retim temeli gerekse

topraa dayanr, ziraattr. ve ticaret yollaryla ortaalarda, Kyl, para mutlaka lara

m e d e n i y e t ; ziraatla deil, ticaretle doar kadim, yerlerde kar merkezileir. ama kendi iinde paramhaon-

dnyay

hep e h i r d e n i l e n derebeyine isyan

ortaada hayati

yekpare,

bir y n d r .

Kyl

m e m l e k e t l s n d e bir k u v v e t o l m a k iin Celali hareketi toplumun b e n i m s e m e k yle dursun,

merkezleri d e m e k olan

ele g e i r m e l i d i r . byk ehirleri

yat dmleri B-

sadece dman

kesilmitir.

Mdafaada

kalmak.
yazs da

Kylln

bir aln

lokalizm d e n i l e n

mevziilik,

a a gibi ufku,

yalkendi

nz b u l u n d u u y e r e s a p l a n p k a l m a k t r . C e l a l i i s y a n l a r o d a m g a y l a ; d a i m a dar lde s a m a n ky snrnda ve alevleri karmakla yetindi. Zira, kylnn nihayet kasaba evrelerinde tkenirdi. muayyen bir g a y e e t r a f n d a t o p l a n p snrlar kadar ki, dahi birbirine Bey O Yenice

Saltanat, d a i m a ayn sistemlice demedi. vilayetinde) saldrd

merkezden, Celali

halde,

ayaklanmalarnn

Kk mevzii birer ya
patlak verdii

lekesi gibi kaldlar.

ile V e l i Halife a y a k l a n m a l a r a y n y l d a v e a d e t a a y n y e r d e ( 9 3 4 yl A d a n a h a l d e , e l ele v e r m e d e n , ayr a y r e z i l d i l e r . Umman'a Hatay'a k a d a r k k v e dal bu mevzii, bozdu. s a l m bir st el

Bektai tarikat tekilatn dan lerin ini d. ba kurtulamad. kazanlarn

gibi, T u n a ' d a n , bile, Orta A n a d o l u ' d a n kullanmay

Kalender Sultan

kylln

paral vasfnLakin bu zafer-

kadar geni lkeyi sard. hazine ve arlklarna

ste b e y l e r i n , p a a l a r n , h a t t a p a d i a h n o r d u l a r n bilemedi. Serdarn koydu. Ama, Cenup Yani rine iin a r k a s n g e t i r m e y i d n m e d i . ricat etti. Halbuki

D m a n y e n i l m i k e n , pebile d u r a m a idi. bol idi: O bol

brakt. T a a r r u z a hemen

g e m e k y l e d u r s u n , orta A n a d o l u ' d a mdafaa,

(Gney) Anadolu'ya paann 80

m d a f a a y a geti. bin

isyann lm

sayede sadrazam vakit brakld.

kiilik o r d u l a r h a z r l a m a s n a , kaderi

kendi

ile-

kadar casuslar s o k m a k suretiyle "hsn

tedbirler" almasna hep ayn

Kk retici a y a k l a n l a r n n tarihi

"Bu ve bu

srada

Halep'te bahane

Kara eden

Kad halk,

demekle am

maruf olan camide maiyeti

Hakimierin ile
c.3,

zulm

irtikablarn eser isyann

paralam/ard.
s.293)

arkas gelmedi."

(Tarih-i

Eblfaruk'dan,

Manzara na uygundu. du.

t e s a d f deil,

bilakis t a m

"snfi

determinizm" denilen Sreklileemedi.

kanu-

Kk airetin, dank kylnn hareketi de: Genilemedi. Zaman iinde:

l k e l , k o p u k ol-

Mekn iinde:

C-

apulculua

dklmek-.

Her i s y a n , d e v r i m adn a l a b i l m e k iin, y a n i m u z a f f e r bir s o s y a l d e i i k lie v a r a b i l m e k iin, i n s a n y n l a r n may gden bir i l e r l e y i olmaldr. mutlaka mevcut apulculuktan kurtarAncak o zaman geni halk ynlarnn

sevgi ve y a r d m n vur edilsin: syan

kazanr.

Bir d e i s y a n c l a r n a p u l c u l u a d t k l e r i t a s a v kesmi demektir. S z d e k a l d r m a y a giritii

b i n d i i dal

s o y g u n u , h e m d e b u s e f e r kanl k a r g a a l k l a r l a d a h a feci e k i l d e , k e n d i s i y a p y o r d e m e k t i r . O r d u gibi i s y a n d a , a p u l a d t a n d a l m t r . Kyl s o y g u n a uradka, soygun dmandr. Ama, k e n d i s i f r s a t bul-

sa b a k a s n pekala iletip s o y m a y y a d r g a m a z . mdr. sonra, Lakin, gz y u k a r d a o l d u u kendi hesabna gelince, iin;

Ezildike z a l i m i n can has-

bir k e r e z a l i m i n y e r i n e g e t i k t e n kestirilemez. nk, du-

zulm yapmayaca bytme

iktisadi d u r u m u ; rumu,

kk iletmeyi

hrsna elverilidir. k ile

Sosyal

kk smrcle

meyillidir.

Smrnn bilir.

bynn

nerede balayp, Onun da

nerede bittiini

ise A l l a h

iin b t n s a f k y l gelmekte

isyanlarnn bana gelen, Celali isyanlarnn Daha ilk andan,

bana

gecikemezdi.

kasabalar, (1526)"
Kk

isyanclarn
(Tarih-i

ittifakna

deil basknna asiler emval

kyl,

uradlar. kasabalara ve katii

Baba

Zevalnon:

"Binlerce
Eblfaruk c.

ile

tecavze

balad.
(Keza)

933

III. s . 2 8 7 )

"Efaligasb
kahraman

nfusdan

ibaretti."

mlkiyet

a r l a c a k mal ORTAA

grnce

dayanamazd.

IV- S Y A N I N

KARAKTER

C e l a l i i s y a n l a r n n s n f k k ile tipi v e s l u b u g z n n e g e t i r i l i n c e , bulunduu an zebunu karakteristii il, ile daha iplerini, (dkn) olduu kendiliinden anlalr. Ortaan h a t t a d i n e i f t i r a d r bu. O r t a a , din adr. nsanlar kis-

dinde a r a n r . Y a n l ;
manasyla

v e l i g r n ile, her e y d e n e v v e l din d bir s i s t e m d i r . O r t a a , dini d e gerek

mistik bir

realite ( g e r e k l i k )
yaarlar. Kitle

balarn

koparm,

inanlmaz

bir m i t o l o j i a hareket ederler.

h a l i n d e s a i r fil Celali Ama,

menam

( u y u r g e z e r ) gibi

isyanlar

bu d a m g a y tarlar. Katiyen en ise: belirsizdir. Azlarda bir "eriat" dolar. ok s y l e y e n l e r dahi pek anlam deillerdir. kurallar adna fer-

Gaye v e

Maksat.

eriatn

manasn,

E e r b u din k u r a l l a r

Kar taraf, s a l t a n a t da, ayn

man

okumaktadr.

syanc

eflere

gre

eriatn,

en

tarif edilir ekli

oluyordu:

"1darei Osmaniye 'yi slah

Yani, harekete geen Eski

etmek, ynlar,
tas, bol eski

saltanat ortal
hamam

ve kan

hilafeti tanzimen ve ate iinde ve saltanat

bunun

iade

etmek."

brakyorlard. hilafeti yeEvet, bir

Fakat

her eye

hkim

olsalar yapacaklar
bahis o l u n u y o r d u . Yalnz,

ey gene
Lakin,

rine getirmek o l a c a k t :
"slah", " t a n z i m " den kimse bilmiyordu.

yerinde

kalacakt!

ne d e m e k olduunu

keseden:

"Adalet

ve saadet devrinin
seksen

ihdas
kla

olunacasyleniyordu."
Mslmanlk o derecede uydurulmutu ki, kylm, doranm, yamanm, beendii manay kendi eriat sznden herkes karabiliyor-

du. A d a l e t v e s a a d e t s z l e r i de, g e n e h e r e y h i n t. O s m a n l s a l t a n a t n a k a r ten) bir kitle deildiler. geilir geilmez, yollar ayrlyordu. Her snf, nk

kerametine kalmcinseriat,

i s y a n n o k t a s n d a h e r k e s birdi. A m a , h a r e k e t e isyanclar m t e c a n i s (ayn kendine gre baka her z m r e

baka adalet baka saadet bekliyordu. na dnyorlar, Osmanl ve ki den tekilata salam, a i r e t l e r ise,

s y a n c l a r Babil

Kulesinin yapclar-

birbirlerini a n l a m y o r l a r , hatta kendi bir iinde, kendi

birbirlerine dyorlard. k e n d i s i n i t e m i z l e y e c e k bilin Tek tk ayaklanan barbar aknlarndafedakr kudrete ufunetin-

toplumunun sahip o ken seciye ve

yekpare

devrimci sahip,

snf y o k t u .

m e d e n i y e t l e r i t a s f i y e y e arl disipline yekpare iinde kaldklar

tekilatl

sahip deillerdi. Asrlarca

Osmanl toplumunun

az ok nasip almlard. O halde, isyanclarn m u v a f f a k o l a b i l m e l e r i iin; g k t e n bir m u c i z e g e l bekledikleri bu oluyordu. lerinden Balarna geen efler, doacak ilhamla ku-

meliydi. Zati, onlarn da ancak kendilerini manda veriyorlard. lamaya yaryordu. du, her k a f a d a n

"Mehdi'sanabiliyorlard.
Ne kafalarnda Lakin

bir p l a n , n e e l l e r i n d e bir p r o g r a m v a r -

d. B u hal, ilk z a m a n l a r d a h e r k e s i b t n h o n u t s u z l u k l a r e t r a f l a r n d a t o p i ne y a p m a y a gelince, t e r e d d t ve fel balyorbir s e s k y o r d u . Orta etmedi. frsat Anadolu'da btn imparatorluk kuvvetleri-

e f K a l e n d e r Sultan, kilatlandrmay kadriyelilerin akl isyann yerin

n i y e n d i . Y k t n n y e r i n e bir e y k o y m a y a sra g e l i n c e , o r d u s u n u bile t e -

Adeta
bildi:

kendi zaferinden "Asiler kta oraya iltica

kendisi korktu. ettiler. Ve bu

Zl-

mezburenin
(Tarih-i

ehemmiyetine veEblfaruk,

mebni (ad hile

c.3, Ne s.291)

geen

neminden

tr)

Elbistan'da
are:

idarei

mlkiye

kurmaa
yalnz

baladlar."
gnl

"Kalender

Sultan",

gcne

gvenenlerdendi.

D e r v i i n g n l b r d n y a y a a d a n m v e d n m t . O r t a d a k i d a v a ise, b u

dnya tarihi

idi. Y a l n z " k a l e n d e r l i k l e en byk Celali

bu

dnya yrtlemezdi. yle tezyif ediyordu (ileri ve

Nitekim

klasik

"Mehdi"sini

(aalyordu):

"Tavr ve ienderane
ruk c.3,

ve

harekat! craat
(anlama ve

ve

muamelat

davranlar), (Tarih-i

kavil pek ka-

emelleri

amalar),

seviyei fikriyesinin pek basit,

olduunu
s.292) Halbuki,

setredemiyordu

(gizleyemiyordu)."

Eblfa-

"KADRO":
manl

kalender sultann kurtlar, tilkileri,

etrafn akallar kesim

saranlar, ve

btn

eski

Os-

derebeyliinin

srtlanlar zerine,

idi.

Onlar,

derviin etrafna eit o l s u n ellerinden mlard. tuuna,

halk s o y g u n d a n balanan biliyorlard.

kurtulsun, Bilakis,

herkes Tanr usul

nnde birbirine ilk z a m a n sarlsilaha

diye t o p l a n m a m l a r d . alnmaya di

toprak ve

imtiyazlar

urunda

K a l e n d e r Sultann "bir lokma, gizlice

bir h r k a " f e l s e f e s i

ile f u k a r a y t u -

"(Kalender ya Bunlara eski

Sultann) ha i i

maiyetinin kaybetmi ve Paa an

gzide ho ibu

ksm, gelmiyor,

erkan, meray andan tedbir ve

meras sabkadan tevahhu

ekseriidi. etti ediyorlard

mevkilerin i derviin

ayan'

memleketten, zayf damar

II. s . 2 9 2 )

(rkyorlard).

brahim
rahat

hedef ittihaz

(yakalad)." ("Tarih-i E b l f a r u k " c. Onun asl kaleyi iin,

rahat h a z r l a n m a s n a buldu: (akn)

m s a a d e edilen

padiah taraf

iinden fetih yollarn

"... zam kle oda le paa tahmin

Seksen etti."

bini mtecaviz kuvvetinden tede

asker hsn kadn teatisi

muntazam tediyeden elinde

oldu. Parga

Lakin

sadrabir has bive

bbilen

ordunun
(Keza)

ziyade veziriazam, onun

semere

greceini

pek yakkl,

adasndan

Rum bala

olan

iken,

Manisa'l zengin Padiah muhabbetnameier

kz kardeini

bytlerek sarayda
(ayrlna)

ykseltilmiti. edemez,
padiahn kadar,

"bir saatlik firakna suretiyle

s.244) almaya (girme) c.3,

tahamml
Klelikten

idamei idi.

temas

mnasebata
rahim kimse

devam

eder." ( T a r i h - i
insan

Eblfaruk

koynuna hull

kadar kan sanatn

Paa mi

mahremiyetine

bulunabilirdi? iinde; yamurdan gizlice bir kaarken doluya tutulmua dnen elini p m e k t e ge-

Kalender Sultan eski cikmediler. nk,

kurtlar, brahim (meydana Dier

Paa'nn sadrazam,

uzatlm nazenin taraftan:

"zulm
ve

ve

zrleri tebeyyn kati etve vazifeleri saP a a y a deyaymlard.

eden tirdi."

kan) (Keza

mera "Haksz

ve hkam ( k o m u t a n olarak zapt olunan

hkimleri)

taraftan:

emlak

hiplerine
halet

iade

etti."

s.292) idi. s y a n c l a r iine s o k u l a n c a s u s l a r : eski haklarnn verileceini ortala belliydi.

Yaplan i m e y d a n d a edene (snana)

Szn yerine getirildii de

630

1-"Bunun Sultandan 2yi

lanlar)

semeresi ayrld." asilerin edenlere

abuk

grld.

ptida tarafndan
"(Keza)

Zkadriye hsn

ayam

Kalender edildii a(ka-

(Keza)

"Dehalet

sadrazam edildi.

muamele balad. takdim

olunca, 3-

takmlar perian

zlmee, ba

dalmaa brahim 12

Bakiyesi olundu.

dahi kolayca "Kalender "Padiah,

Su itan'm brahim
isyanlar

kesilmi Paa'nm

Paa'ya yk

" ya-

(Keza)

4ni iki
du. ri

aidatn

akeden

yirmi yke,

milyon
Bunlar,

akeye " ( K e z a )

kard.
sonra, y e r y e r a y a k l a n m a l a r olmevzii partizan hareketle-

Byk Celali kabilindendir. Artk geni nieri den ne: kazan ileri

bastrldktan

her i s y a n n a r d n d a n s r p g i d e n halk y n l a r n n yerini kaldrmalar tutar. mevzii a n c a k pek m a h a l l i ,

derebey karakterinde kasabada,

isyanlarla, ye-

Halk tepkileri Osmanl Dta

esnaf arbedelerinBirinci sah-

geemez. ruznamelerinde geer. bir k r d v t r g i d e r . Mesela:

"1000 senesi Erzurum

ikayet diye ederler. emir

ahalisi

oi

diyarda
Paa Bu

klayan "onlar

nbetoradan "Erzurum e-

i yen/er/ler/n kaidurup", halknn hirden "Bizi dr?' ne bahis

zimnden" olacak oldular."

Ferhat

"odalarna malumu tara

geleler"

gnderir.

emir:

hcum

edp

birka
divana

yenieri

dp

bakileri

kinci sahne-. krmaya deyu yenieri konusu kendi vezire

Payitahtta

sadrazam

gelmektedir.

" Yenieriler.

Erzurum'a hcum" aalarndan aas olmad

emir gnderilmi. ederler. ikayeti Mehmet Padiah olduklar Aa Sadrazam

Padiahn hcumun cevab azi azi olunur!

buna verilir.

rzas Bunun

var

mYenizeri-

sebebini sorar. Sonraa

erilerin

Sunturcu

Sunturcu'nun

ren/l/r.

olunur,

"(s.86-87)

A Y R I M II RTCA Tarihte toplumu organa malar lumun dr. b e n z e t e n l e r , tarihi canl kolay kolay lmeye bir i n s a n v a r l olmazlar. say-

b a k m n d a n belki de k s m e n hakldrlar. O r g a n gibi, tarihi y a p l a r , raz Bir t o p lmden kurtulmas atp, yeni isyanlara her trl silaha iin t e k a r e ; damar sertliinden ihtiyarlam

m e d e n i y e t l e r ve d e v l e t l e r de, hale g e l e n vne filizleri geri Ya eklini

bir d z e n e g e m e s i , y a n i dt m, bu isyanlar,

devrim yapmasbir

Devrimini

b a a r a m a y a n t o p l u m , kr k u v v e t l e r i n esiri halinde kr dinsanla bilakis,

benzeyen yolarak, iin en

dirili,
daha biri: m

rejeneresans

(yeniden

filizleni) tepki

getirmek yle kabiliyetini Buna

dursun, ki

mevcut

yok ederek, da

bsbtn rahmetten

bir s i s t e m e y u v a r l a n devrim koyusuna

getirir.

irtica d e n i r .

sarlmak;

yahut sarlp

muvaffak olamadn

gericiliin Osmanl ban,

tekerlenmek. sk s k g r l e n tepkiler baka trl ile olamazdlar. boaltlmt. da-

toplumunda atlan

Birinci O s m a n l s a l t a n a t " i h t i y a r l a d " , d e r e b e y l e t i i z a m a n i u f u n e t dardan mrl saray demir neterle balayan (Timurlengin daha klc) stanbul'un ha fazla leti. hi fethiyle imparatorluun bir y z yl hazrlanp dayand

dirille dzeni,

olamad. Arada dehlizlerinde

geer gemez derebeys e s s i z s e d a s z bir m t -

O zaman, tefeci-bezirgan ihtilal devri).

geliimine uygun,

kanunlatrld:

Kesim

dzeni,

(mukataalar O zamana

k a d a r , g e r e k ilk g e b e t e k i l a t v e r u h u y z n d e n , g e r e k s e istikrarszl ediyordu. yznden, S e l l e r gl kaybettiler. "beytlmali mslimin" her D e v l e t t e k i l a t da, o r a d a n Osmanllk, kuvvet alarak mthi

ftuhat dalgalannn stnln muhafaza da

e y i n v e t o p r a k l a r n s t n d e idi. devlet dalgalar ni dirlik dzeni paalar, hkmlerini rejim

olup sular durulunca,

y a v a y a v a teEskiden, ya-

ekkl e d e n b y k t o p r a k sahipleri snfnn emri altna girdi. stn iken, t o p r a k l a r n eline

kontrol, suba, sancakbeb a k m a y a , y a h u t arazi sa-

yi, b e y l e r b e y i , v e z i r gibi d e v l e t m e m u r l a r n n e l i n d e idi. i m d i a a l a r , b e y ler v e meli byk toprak sahiplerinin hibi o l m a y a kane ve mecbur kaldlar. n k resmi devlet memurlarnn retim temali-

zerindeki tesirleri

kalkt. T o p r a k e k o n o m i s i d o r u d a n d o r u y a eline geti. eskiden topluma ait t o p r a k l a r n , adamnda

evkaf sahiplerinin

Malikane ve veya devlet

evkaf demek, balar

imdi

din

efsuniyle

halelemi,

devlet

kavuklam, retim te-

din a d a m n d a s a r k l a m b i r t a k m a h s l a r a g e m e s i d e m e k t i . meline, topraa h k i m olan sarkl v e y a kavuklu

mukataaclar, gerek top-

rakta alan ifti ve halk t a b a k a l a r n a , g e r e k s e , t o p r a k ilikilerinden tecrit e d i l m i b e y l e r e v e men oldular. paalara, dirlikler dolaysyla de tm t o p l u m a ege-

"Ve rak lklar nucunda,

[81]

baz ve

dirlikler bozulmalar

dahi ve

malikane ayaklar

olarak altna

ve alarak,

slam

ululama vezirler

vakf klnasnfnn zayfsopeyda"

Allah

kullarna her

zulmedip

vakflarn balar

serbest misali

malikanelere derebeyleri

mdahaleleri ekiyalar

tarafta

zm
klesi,

(Nizam

Devlet Hakknda

Mtalaat") oldu. beyler ve paalar; aaya para h k i m snf arazi sahiplebir a a -

Halk; derebeylerin rinin aleti v e o y u n c a dan yukarya, 1 - Ayan d e n i l e n m e l d e n ) t o p r a k beyi 2 - DerebeyleriMansp line g e l m e l e r i d i r . e vartr. R e s m i t a r i h hicri e d i l d i i n i , hicri yani ekte rol Celalilerden oynamtr. Celali Hele 1

haline girdi.

B u a a m a b a l c a iki e k i l d e ; gelimeyle olgunlat: (aadan beylerinin

bir d e y u k a r d a n mtegallibe, haline

e k o n o m i k te-

gelmeleridir. dereboylarn tutarak toprak iktisadi beyi ha-

beylerinin

Bu, y u k a r d a n ,

s i y a s i v e idari y o l d a n

derebeyli-

11. a s r n ( m i l a d i ile asr sonra ayann,

17. a s r n ) ilk y a r s n d a C e l a l i l e r i n y o k gsterdiini isyanlarnda sosyal yazar. ayan Germhim

12. a s r s o n u

13. a s r b a l a r n d a ( 1 8 . a s r o r t a l a r n d a ) ,

ayanlamann b a
bizzat Celali bal

iaret e t m i o l d u u m u z gibi, Lakin belli isyanlarnda

bir s t n elbet,

snf hkimiyeti kuvvetlenmutlak iktidar

kurmas, mitir. haline

saltanatla sonra,

uzlamasndan

sonra

isyanlardan

y z yl

memleketin

gelmitir. Osmanl m p a r a t o r l u u , A v r u p a ' n n y z yl derebeylik ana Osmanl sonra Bu nce, modern a-

Demek, lizmi ra

a g e m e k zere iinden frlad ve "bat gerileyici rp g e e r . raya bir o r t a a

girer. A v r u p a

kapitakt ve 17. asatn s-

m e d e n i y e t i " alr y r r k e n ,

mparatorluu bat dnyas

k a r a n l n a g i r e r . O s m a n l l k ile bat A v r u p a , kalr. Hatta geri d n e r .

k a d a r a t ba brakalm.

beraber giderlerken, ondan

O s m a n l geri

ricatn "niin"ini son-

Evvela Osmanl lama

"nasl" olduunu k prosesi, gsterir: ky

hatrlayalm. muhtelif safhalardan geer. btn D e r e b e y l e r snf katlarnda soysuzkaar,

yerleip kkleince, aztan ayan devri, cemiyetin tecellilerini

ktisadi b a k m d a n kyler Sosyal Kanserleen ssz/ar.

bakmdan

ekonomisi

geriler.

Kyl

yoksullatka

kyleri

brakp

kaan

halk,

byk

ehirlere

ylr.

payitahtlar

belirir.

Siyasi b a k m d a n lma
ti: alametleri Bu olaylar u

ilk

iki

tecelli

sonunda

imparatorluun

anma

ve

da-

belirir. blmde toplayabiliriz: 31Mutlak derebey hkimiye-

rtica, 2- D e r e b e y z l ; I-

Kanserleen payitahlar. RTCA Yani, toplumda dere-

MUTLAK DEREBEY EGEMENL: de phesiz bir sosyal

Derebeylik toplumun r ayr

dzendir.

b e y l e m e , y a l n z bir s n f n k e n d i s n r l a r mevcut btn kendi hkim damgasn vurur. kendisi

i i n d e k a l m a z . O s n f h k i m ise, messeseleri malup oldu. h o r o z " u y a n i k y l ispatlatpatenderebeyliinin zerine ayisyanlar

baka snflar ve btn derebeylie

Celali d e v r i n d e O s m a n l l k ,

m a l u p etti. A m a , g e r e k t e , Osmanl yann makla

"ayan"\, O s m a n l s a l t a n a t n a k a r " K z l
bezirgan-tefeci kapitali de, O s m a n l

bir k o r k u l u k gibi k u l l a n d . S a r a y n v e d e v l e t c i h a z n n d n kalmad,

t e s i a l t n a ald. "Ayan"n duu zengin gibi, iktisadi Osmanl kk, sosyal manas Daha nedir? ortaa A v r u p a s n d a para beyi, kendini ne emin bir s o s y a l ol-

m p a r a t o r l u u ' n d a dahi, hissetmez.

kadar Para

olsa, e m n i y e t t e

durum ve daha zenir.

imtiyazl adeta Bu (etki nk,

bir m e v k i e d i n m e k iin, a s a l e t i n a r t babalnn k a n l m a z s o n u c u olur.

olan t o p r a a

birikir b i r i k m e z , t o p r a k beyi, arazi sahibi o l m a y a can atar. T o p r a k beylii, para

aama, alanlarndan

phesiz uzak)"

"kuvetiu
(Nizam

vzeranm

ademi

vcutlarndan
Mtalaat)

nai
hem i

Devlet

Hakknda

deildi.

bir z a m a n " k u v v e t l u " o l a n v e z i r l e r i n , s o n r a d u r u p d u r u r k e n , yukarda dnya grdk. tarihi

de toptan kuvvetsizlemeleri sebeplerini racaz: (evrensel) Para Bu,

k r t e s a d f t e n ileri g e l m e z . Z a a f n g e n e l

D sebepleri

zerinde

ise,

yeri

gelince dulemumul

bakmndan

Osmanl

ykl ndaki

determinizmidir. akelerini iletecek daha krl bir i, mesela Avrupa'daki ister i s t e m e z topmukadde, t o p r a k y o l u y iktisadi kudretini

babas,

" a r k Hint k u m p a n y a d a n gibi t e e b b s l e r b u l a m a d raa y a t a c a k t . O s a y e d e , hem des kkl, la alan memleketin siyasi ahsi mlkiyeti halk t a b a k a l a r n a hkim, imtiyazl perinlemi parasn elinden klna s o k m u oluyor, d e r e b e y snfna

m, hem

kolayca alnmaz,

h k m e d e r e k t o p r a k beyi bulunuyordu.

durumuna girmekle,

katlm,

kudretle

Para babas akeyi nereden buluyordu? Bilhassa kesim dzeni sayesinde alan bin bir v u r g u n y o l l a r n d a n . O y o l l a r t e k r a r s a y a c a k d e i l i z . Y a l toprak ekonomisi bir k e r e d a h a zerine bezirgan-tefeci kapital saldrb e l i r t m e k y e r i n d e olur. A. e r e f i n "Nenz d e r e b e y l i i n ;

masyla doduunu
634

tayil V u k u a t " (Olaylarn ralarnda "Ayan" bile, ayanlama kimdir?

Sonular)dan prosesi

hulasa ettii "Tarih

O s m a n i " fk-

aka okunabilir.

"Memleketlerinin
Bu

aniya'smdan
"aniya",

(zenginlerinden)
nfuz ve

ve

esmitderuh-

hab'
nasl

haysiyet
elde

ve

nfuz"olanlardr.

zenginliklerini

ettiler?

"Veiahe

ve ederek

mutasarnfina mtesellimlii
c.2,

(vali ve

ve

mutasarrflara) voyvodal

lerinden de

ziyade
:

menfaat ibraz

etmee baladlar." ( T a r i h
Mtesellim

Osmani,

s.261) Kaza idaresine, s a n c a k beyi bu m-

S a n c a k idaresine,

voyvoda:

veyahut beylerbeyi tarafndan tayin edilmi m e m u r demektir Ayan tesellimlii ve voyvodal t emiriye"sini ele g e i r i n c e n e y a p a r ? ve memleket ile ileri gelenleri (devlet vergilerini) masarifini: grerek sonra:

Memleketin "mretteba-

"Eraf'beldeiie
uygulayp d-

biimzakere ifa
voyvoda olan

ve tesviye ( B e l d e
zat, ya daha

z e n l e m e ) " ( T a r i h O s m a n i , c.2, s .

261) eder. Gerekte, mtesellim v e y a h u t

evvelce, yahut daha da zerine

Cizyedarl, miteZamanla memur mteselve koymaa bu

zimiii, "nazr",

deruhdeciiii, "naip",

mubayaacl

alm

bulunur.

"kad" gibi

"Hkam' er'i erif:

Yani narh

a d l i y e m e s n e d l e r i de, a y a n a d a m l a r n n e l i n e g e i r i l i r . lim d e v r i n i n lim, kazalarn voyvoda, cizyedar, yani m l t e z i m l i k ileriyle mahalli

B u y z d e n , III. S e niyabetlerin

slahatlar, yaptklar teklifler srasnda, bilhassa nezaretlerin, ayana verilmemesini

"yeriuye"-.

ileriye srerler. A n -

cak o sayede:

"Aczei riaya ve gadir ve

aml "Nizam

(aciz Devlet

iftiler)

yerlerin
kabul

esiri gibi muamelelerinde

(korunacaklar)" edilir.

ve

zuium,

taaddiierinden tarafndan kup

kalr,

masun tayin ve

olacaklar olunduka

(Beriyyel-

Hakknda")

"BuMisilluzabtan memaiikayan ve fukara

ve hukam ve de"me-

asitane rebeyi/eri

(stanbul)

umuru

ellerinden
(Keza)

zuium

taaddiierinden

raiyet

mun"(emin)
itibaren, ve

sanlr. beraber ve o devirden Yukarda "zalim"

B u t a v s i y e l e r d e g s t e r i y o r ki, " a y a n " d e v r i y l e Osmanl mparatorluu toplumu ie balayan yerli ikiye

blnr: yava

d e r e b e y l e r , a a d a " y e r l e r i n e s i r i " adl t o p r a k b e n t y n l a r . . . A d i t e f e c i l i k bezirganlkla unsurlar, y a v a t o p r a k sahibi btn iktisadi mnaBir s z l e deolurlar. rebeylik, 1Sivrildike btn derebeyleirler. mparatorluun

s e b e t l e r i gibi, s o s y a l v e s i y a s i a r k l a r n d a e l l e r i n e g e i r i r l e r . imparatorluk messeselerine damgasn

vurur.

EKONOMK SOYSUZLAMA lk f t u h a t a l a r n d a , ele g e e n y e r her t r l haslat h e s a p l a n l a r a k def-

T o p r a k g e l i r l e r i d e r e b e y l i k t e kalr: lere namuslu

"muharrir"\&r g n d e r i l i r ;

t e r e g e i r i l i r d i . Z a m a n l a d e i e n a r t a n iratlar u n u n b u n u n e l i n e b r a k l m a z -

d. gre

Sonralar, yeni

grdmz ve

mekanizma belirdi.

ile,

"tahrir" u s u l ve

(Osmanl retimin

istatistikendine

i) a r a b u k rafa fayda

konuldu. T o p r a k mnasebetleri deiti. rnleri

"Halat cedide fevaidi ayan

Varidat Muhaddeseyi ve derebeyleri zapt

Devlet Hakkn-

adiyede
da orta

zuhur

etmekle,

oi

makule

zevaid

ve ahz edp
Mtalaat)

telef ve heba" eylediler. derebeyieir.

iin da

(Beriyyelaml: daha ilk

Nizam douta,

Evkaf topraklar
mal

Evkaf,

Mslmanlarn armakt. ii Lakin, ve gibi, a z o k

olan t o p l u m t o p r a k l a r n yar yararlca onun bir

resmi yollardan hrszlkt.

hi o l m a z s a , z a m a n sosyal hkim olunca, evkaf

bir e i t s o s y a l y a r d m v e n a f i a apulundan yklm)

bir g r e v y a p a n ,

Derebeylik yaylnca

kurtulamad.

"Netice ve

evkaf m-

mahv
lan

ve

indiras

olmu

(kkten

iken

bakiyei

evkafa

merbut (ka(Beriy-

vakflara Keza)

balanm)

kr eki ve

vesair arazi beig

ve bakam haslatn ayan

(yiyip yuttular)."

tegaiebe
yelaml:

makuleleri beyhude ve madenler

bycek

ettiler

Sanayi
da az

derebeyieir.

Ortaada, olan sanayi

kk

zanaatlar

dnbalcas

ok

birer t e e b b s

iletmelerinin

madenlerdir. Osmanl'da mlkiyeti linmedii selerin lar g i b i ) maden ana toprak yn maden elinde gibi, yer alt zenginlikleri de toplum bikimartk, iletip

sayldndan, halde-devlet maden iletmek eminleri gibi

iletmeleri, bulunuyordu.

kendiliinden-devletilik

"Maden

emini" d e n i l e n
O zaman, iilerini

kontrolnde

iletilirdi. klfetle geldi:

Zamanla,

(tpk

mltezimler ve maden

cizyedar-

de ayn

usulle d e r e b e y l e t i l e r .

uramaktansa,

s o y m a k daha

kolay

"Mesmu madenleri paalar oi vehile ve

olduuna emnas idarei

(iitildiine)

gre,

Ergani

ve say intifa ve

Keban etmeyp edp madenlerin

ve

Gmhane
(almayp) (yararlanp)

(eminleri)

maden'hafriyata reayay maadinden meni bunun

voyvodalarmisll umur
Layihas) Daha ekliyle

ederlermi

ima/f

(Def-

terdar erif Efendi

Ticaret Derebeyieir.
sermaye, topra hipleri ii en kaba

Kanuni

Sleyman

devrinde,

bezirgan-tefeci m a n s p sa-

(kesim dzeniyle) k e m i r m e e balad vakit,

b e z i r g a n l a ve t e f e c i l i e d k m l e r d i .

"Erbab ken drica12) MahalBir mi-

m e nasibin bakkallk

kimi pirin ve...

bezirgan neuzubillahi

ve taaia

kiminin

hanesi attar eyieyp,

El

dkkn bu

ve
Yaprak kalkt. oldu.

sarraflk

mrtekabat'

li devlet bunlardan
li

olmamak gerek."

("Asafname"

Yazmas, snt

S o n r a , o ilk s l a m l n s e r e s e r p e " h e l a l t i c a r e t " i o r t a d a n k k b e z i r g a n l k l a r bile, e r a f v e a y a n koltuuna sal:

636

18. a s r n ilk y a r s n d a B a r t n k a z a s n a b a k a l m :

H a f t a d a a n c a k bir pa-

zar kurulur. sigara,

amar, gibi

ra,

keten t o h u m u ,

pestil, ceviz ya,

keten

iplii,

kereste

eyler satlr.

Pazar yerinde:

"Kad
yalnz asl

ve mft ve stanmetalarn
bu mahalli

bul gmr rahim

lerden maya) ma"nn 2-

tarafndan hanna
ne

birer edp

adam sakin

oturur.

Bezirgan

geip

b-

Paa

vaz
iyi.

olurlar." T i c a r e t e
i y a p a b i l m e k iin

resmi {balan-

m e m u r karsa birine

Bezirgan,

derebey(Cihann1940)

kaplanmaldr:

"Her biri bir mtegaHibeye dahi kendilerinden

nshadan,

istiareye
mart

muhtacdr.
"lave"si!

Ve

serdarlar

melundur." lk 8 5 ,

A h m e t Tevhit hediyesi

ST Y A P I D A S O S Y A L - S Y A S

SOYSUZLAMA teekkl ederken, memleket

Sivil idare
idaresinin kar makl esiri"ne

derebeyieir.
ana

Ayan

snf,

daha

arklarna nce,

ilemi atar.

bulunur. Devleti

Yava yava

palazlandka yuHalk " y e r l e r i n fakat kay-

k a d e m e l e r e doru el evirir.

kontrol

a l t n a alr.

v o y v o d a l k m t e s e l l i m l i k gibi, Hkmn

alack,

ilere girien u n s u r l a r , o r a d a y k n y a p t k a , handan kk saltanatklar kurar. Resmi

kuvvetlendii ve yanesile s r d r e n bu idari soyizaha alr: tarih,

pabildii lde bamszlk peydahlar. bir s l a l e , suzlamay:

nesilden szlerle

"Honut"\uk, olanlar,
ok

"iktidar", hem
artm)

"dirayet" gibi memuriyetini, ve servet vukuunda kaim

c.2,

"Sahibi le
trm)

dirayet
(an

hem ve

ahaliyi honut
(binalar

etmekyap-

tezyidi an bir

tesisi Bnyan hanedanndan olurdu." "zengin

asabiyet' edp, muktediri

(A. gibi). sosyal

vefatlar ann
eref,

ya

veya namdar
bile

mensuKaraosmaocakbeen-

batmdan noullar, irtifa

makamna
Keza,

Aydm'da ve

Boiu'da

Cebbarzadeier gibi
(Bugnk

slaleler,

lar tekil" ederlerdi."

m e y e n l e r kt stte b o c a l a y a n ki lr: halk nutlukla an

s. 11)

lerinde vekillii yer eden

"valilie kadar

edenler oldu." ( K e z a )
mparatorluun diledikleri

demokraside: bu kadar

bnyesinde Osmanl

derebeyiler, alttahoka-

m e r k e z e bal

memurlarn

hie s a y a r l a r ;

gibi e z e r l e r . A .

e r e f bile,

bir s a y f a n c e a y a n n

k a z a n d n y a z a r k e n , bir s a h i f e s o n r a b e l i r t m e k z o r u n d a

"Evaiii kurun her ezmekle muamelat ve vu

saiis'i arede byle servet ve

(13. birer

asr hicri/18, ayan treyp"

eder. " Memurin'i

asr sonlar)
ayann

Anadolu
"bir

ve takm izhar edp

Rumeli'nin ahaliyi kayet nefret vakten

kesinde iktisab itisafkarane"

kudret"

"Ahali hakknda devlete kar

mucibi ida

bulunur.

nuhuvvet,

eyieyp",

"Erbab'

kudretten
zaman

derebeyleri zuhur
itaatsizlik

vakt harekat'/ serkeaneieri ( z a m a n

(Tarihi O s m a n i , c.2, s . 2 6 2 )

hareket-

leri)" grlr.

Ordu derebeyieir.
kataalara uygular.

Kara

ordusu:

Eski

dirlikiliin

en

soysuz

eklini

mu-

Mukataalar:

"taatsiz yneiip, mu kata a

sipahiler grev yapyoruz fakir iftilere az trl gelirlerinin

[82]

diye, ve

kamu devlete

maln verip

zapkalan
Be-

tetmekte, ler.

rvete

zulm
Devlet

eziyet

etmekte-

Bundan

baka

bir ksmn

ok miktar kendileri yiyip yutarlar."

riyyelaml, A.T. Hele snr Hediyesi) bir boylar

("Nizam

Hakknda..."

maherdir/

"Snr boylarnda unvanyla, gibi bahanelerle

Hediyesi) i

ocakl adnda gayretfakir ." iftiye

[83]

siz la
zam

ve satama

hamiyetsiz ve

soyut bir snr koruyuculuu di kiras

aa

zor("Ni-

istemeden

datma
kalmaz.

Devlet H a k k n d a " Beriyyelaml, A.T.

halk

soyarlar.

Donanma: K a r a o r d u s u n d a n
halkn soymaktr:

g c , d e n i z kys v e a d a

"Sultanlk lkeler adalarda laryla." [84]

Ordu harp latrken emini

ordusunun byk ada

milletin eder:

komutanlar zulm iftilerini

Devlet bana

ve ve soymak

askerleri ykm hususunda

yalnz

deniz kalmayp, mesailerini

kysndaki zellikle harcamareayadan an-

ve

ehirlerde

yapmakla

yerleik iaesi,

("Nizam

Hakknda..." beladr.

Beriyyelaml)

Defterdar erif Efendi, alnmasnn

o l a r a k bir y e r i n e 4 - 5 tekrar

misli v e r g i

ktln

"Kalyon zehairi mubavaa satmak etmek

eder.

kerestesi olunup msavi olup

ve
ve

levazm

sairesi

Devleti Aliadeta halkn adet Devilet eke iiin

ye'nin rzasyla zere mekle

camii ve cret

mhimmat rayici verilp satmakla

ve zere u

(malzeme

zahiresini)

istihdam vesair ve ahz

olunan halk amele

ameleye maln saire dahi

beiki stanbul'da bir

mahalde u itaya

leti Aliye'ye

gayrlara hizmet
tavsiye

Devleti Aliye'ye

katiyen

///"yaplmamasn

B u n d a n a n l a l y o r ki, e n n o r m a l z a m a n d a , o r d u , d o n a n m a i h t i y a c gereken ya nun nasl mallar zorla alnr, istenilen fiyatla denir. Tutulan bu satn cretiyle altrlr. Artk sefer z a m a n l a r , bir a f e t o l a c a n bu

iiler angar-

almalarn ve ordu-

a n l a m a k g deildir.

Koca S e k b a n b a , "yol-

d a l a r n tenkit ederken

ciheti yle tasvir eder:

"Rumeli kup ykup

ve ve

Anadolu'da ayallerine
Kelam Kanuni

konduunuz ve
Fi

msiman ei uzatup
kadar Avam")

ve bunca
olan

reaya fazahat

haneleriniya(alaklk)

kzlarna
Redd-il

ederek." ( " H u l a s a t - l Kltr Derebeyleir.

sonraki ca devrin Sadettin'in Onu

Sleyman'a anlamak kar iin,

devirle,

ondan ile, HoAk

kltr farkn

"Ak Beezade" t a r i h i
getirip

"Tac'ut Tevarih' rm\

ksa kopya ettii

karya

okumak yeter.

B e e z a d e , ak T r k e ve Tevarih: divan
638

c m l e l e r l e t e r t e m i z bir r e a l i z m kullanarak, Tarih evirir. ilmini en kt

gder. Tac karanlk, manasyla

halde, yer yer tahrife bohasna

kalkar. Adal,

yar A r a p a yar

Farsa

bir dil

edebiyatnn yamal

Neden?

nk, Sleyman

Kanuni'ye

kadar,

Osmanl

kltrlleri,

bugnk ana

dilimiz olan T r k e ' n i n gayretli ilmine k a d a r her bahiste; halka

kuruculardrlar. T e k k e edebiyatndan tarih inmek, h a l k a a n l a t m a k iin uratklarn-

d a n , z T r k e ' y e d r t elle s a r l r l a r . liklerini t a m a m y l a n doldurmu,

Orta A s y a ' d a n yeni gelmi, gebemedeniyeti Bu gibi m r z Ona

k a y b e t m e m i bir t o p l u m , s l a m kltr maheri

kargaal

ortasndadr. kurucular

artlarda bilirler.

Trkeyi

kullanmann

g l n T r k dili

pek iyi

r a m e n , b y k i y a p t k l a r n a i n a n a r a k ileriye atlrlar. n k halka lar kuvvetlidir. Arapa ve acemce a n l a m a y a n Trkiye halkna

inan-

k e n d i dille-

riyle bir e y l e r r e t m e k i s t e r l e r . tanatnn Trke'ye kar

B i l h a s s a O s m a n l ' d a n e v v e l k i S e l u k salortadan kaldrmaya alrlar. Anado-

ihmalini

lu'da T r k milletinin yeni da, b u d u r u m u e n

bir t o p l u m o l a r a k d o u m

sanclar

geirdii a-

iyi a n l a t a n A k B e e ' d i r :

"

Trk

diline

kimesne idi bu

bakmaz
n

idi-Trkiere yolu,
sznde, "Sen

her giz ol ulu

Trke

gn i

akmaz

idi.

" Trk
Fuzuli, giriirken

dahi bilmez
evliyalara

di Heri-ince

menzilleri."
meram ifadesine kalr.

"Hadikat' Saada"snn

snp, Allaha:

bilirsin!" d e m e k z o r u n d a

"Eere keme) mamna (Ey kldn ettin Ben lahi! senden sed ve ve

ibaret'i ibareti ola

terkide ve ve alem aysi

beyan encamna terk dem iltifat ha i ve

devardr. (uygundur). acem

Zira mittir

ki ki iir:

ekseralfaz himmet'i

rekik evliya

(keit-

na-hemvard/r

msaid arab feshai

muavenet kla:

feyzi resadi arab efsah acemi

terk'i zebandan vakf gayr keyfiyet'i

eylemeim). alem'i dekayk' e fal, Ve sen biliyorsun vecanibde ki, ha-

muayyen

ve okdur."

mezaherem

yokdur.

etraf

men'andm

Topraklarn l

genellikle toplum

mlkiyetinde Hkim

kald

bu

ilk a , O s m a n ister i s t e m e z ramen, bir f-

mparatorluu'nun

halaylardr.

ideoloji,

elbet ve

gene dindir.

L a k i n , din I r a k ' t a , A c e m ' d e d e r e b e y l e m i o l m a s n a r n e s a n s a (dirilie) hamleci, urar. O devrin ideal maddi

Anadolu'da adeta t u h a t klc neklerini

kltrnde,

kadar keskin ve

kadar parlaktr. zafer gc,

G e b e gelekudretiy-

kaybetmemi Osmanlln

manevi

le atba gider. slsa ifade ziyan

Bunu btn i m p a r a t o r l u k tarihinde, eyh u beytinden daha gzel

M a h m u t ' u n , nay k s e k ne

e d i l m e m i olan

ve daha

edebilir:

" "

Velayet gsterp Yakasn Rumenin

halka, dest'i

suya takva

seccade ile

salmsn

almsn."

Gelibolu'ya gibi

sal Ve

ile

gei,

"Suya seccade salmak" k a b i l i n d e n

yakasinn kanl klcyla deil anlatlyor.

bir

keramet

gsteriliyor.

"Rumeli

"Desti takva
hayn Asya ile r-

ile" ( i n a n g c n n
bir t e m i z l i k y a p t n rekete gelmedike Trk'tr. Onun

eliyle)

zapt edildii

Osmanl, tarih y o l u n d a

sezmektedir. olamayacan en koyu din

Bu temizliin

byk insan ynlar ve gdc Orta

bilmektedir. Tekilat propagandas slam

iin,

bile, T r k ' n

inanlaryla nesansa elebiler,

harman edilmektedir. yani

akideleri, a m a n i z m as

uratlmakta,

diriltilmektedir: Yapczade

"Mevlud'

yazan

Sleyman Trke'nin iin, g e r e k kara hal-

"Muhammediye"y\

yazan

Muhammet'ler, ilerler. Onun bugne kadar,

e n g z e l v e ince r n e i o l a n O s m a n l T r k e s i n i Mevlut, gerek M u h a m m e d i y e l e r ve A h m e d i y e l e r , kn kucanda heyecanla hem sakland. Bugn

bile, T r k d i l i n i n

l m e z antlar

srasndadrlar ve

aratrlan,

hem yaayan

birer hazinedirler.

"siamda "Terkisahne
pda a,

Ahmet

ve

Necati-idarei

di/ikeste

zat temeligzeikomular."
idaresi k i t l e l e r i n bir r-

temelkomuiar-ama
kesti; araya

Miri t o p r a k l a r k e s i m d z e n i n e g i r i n c e , O s m a n l halkla t e m a s n Osmanl sistemi

giren tufeyli z m r e ve snflar oaldkhalk d m a n kesildi. O zaman,

halktan

uzak ve

hkim edebiyat da bu de, Trkeden kat.

modaya uydu: Sara

Halk edebiyat o l m a k t a n kt l-

raklndan

"reisluera" ( a r t k

airlerin

de

bir d e r e b e y i ! ) lik e d e n

mertebesine kan, Sultan S l e y m a n irticai

ile h a l e f i n e n e d i m idi:

Baki, edebi

btn iddetiyle baaracak d u r u m d a

"Bakiye

seza

olunsa

tayin ve(...)"
gibi z A r a p a veya Farsa da olmayan bu

"Tabir'imceddet
Geri

z Trke olmad

A r a p - A c e m d z m e s i d i v a n e d e b i y a t dili " y e n i " bir e y d i . A m a o n u icad e d e ne evet.

"mceddit" d e n i l e b i l i r "Ey payebend " Ta ki damna

miydi?

Mceddit

"uydurmac"

manasna

gelirse,

Nazmda, Bizansvari tumturakl

lakrd; "tarz

k a d i m " y l e bir e y d i :

kayd nam dehri bi

ve

teninin

havai

meguiei

dert/n?"
ayan kaptrm kimse:

"Ey n e i l m e

kaygusu" denilen tuzaa

D n y a iini h a v a c v a s a y a n b u iki m s r a l k 1 3 k e l i m e d e n bir t a n e s i bile T r k e d e i l ! Zaten alt o devirde Osmanl kltrlsnn says bir a v u d e i l , bir t r n a k

k a d a r y e r i a n c a k t u t a r . y l e bir y e r d e b u n l a r n k u l l a n d k l a r dil y l e iiimtiyazl bir e h r a m klna sokulursa, insan kafasnn hayrn

ne girilmez

g r m e l i . T r k e , T r k e l i k t e n k t : " O s m a n l c a " o l d u . F a k a t bu, k a d i m imparatorluklarn,

640

bir

ok airet

leheleri

stnde

gelien

mterek

kavim

dili

deildi.

Mesela

Yunan

yahut divan

Roma dili,

medeniyetlerinin bir " H i z b ' i Halil"in

dilleri

topluma

mal edilmiti. snrn

Osmanlca'nn Fakat o

(sekin zmre) tarikata adaO

aamazd. dili

hizb'i

halil

iin

bile,

o dil,

bir k a p a l

m a h s u s ayin

kabilindendi: ama bin

Osmanl

k l t r l s y a z a r k e n , o dili Trke

landrp gevelerdi; yzden Osmanlca, fet argosuydu. Neden

konuurken

insanlar gibi:

konuurdu.

bir dil v e i v e n i n s e n t e z i d e i l ,

uydurma

bir m a r i -

bunu yapyorlard? Sosyal ki,

gerilik zihinleri

o kadar bunaltm ve ki, Ositiraf

afyonlamt manl

d e r e b e y l e m e o derece beyinleri niin halktan lafmz gizli argo

kemikletirmiti

kltrlleri daha

kullandklarn

sklmadan

ediyorlar,

dorusu,

halk a n l a m y o r diye v n y o r l a r d :

"Buna kelam klnup bab gar kin vei m?) harere): gayr Nadan ve tertip hanei ve efanin

rehaneimurabba/ evan trye ve sarl (efanin: zemin ar ile bu kim

tarh/ eyham sk ile aa

meimui vakf dallar)

sath'l ulemai

mhendishanei (iiam: iki vermeye snbizar mutarra ve hutut'u olup

satyesat Ham (taze) bu bimeced(iemola

yazmalar)

kitapdan yol ahane

olundu ki zinhar art mcella ecari persumar harem bu

vakfzmrei avama zaman, ile tahdid klnd cahil huid darikarar mahsus ki

mutta la mu fi rengin

rfai kerem tahdit ve erbab nadan Hme

(hlkariden) hame iayik girmeye

dvar le ruzei

devirba

(ev ba

muhteremeyne

girmeye mesken

deyuvu

dehen
"Ziyl

marharmeden
ekayk"

girmek
Latai

murat

ederse

duam

oi

ki

irmeye" ( H a z z a b l k i t a p
Bu lirsek! "u len

s.4) be, o n , y i r m i s a t r - b e c e r e b i -

hangi dilde ne syledii g cmleli yle tercme edebiliriz: sz kilim keesinin

denip d a y a n m a s ve "trbe ve i p h a m " denip a r l a k m h e n d i s evi y z l kitabn, birbirine sarl kr-

iki y z l ile,

laf e t m e n i n d r t k e t a r h l

hanesi

bayrak bilginlere vakf ettiimiz k a n a t l t a z e bir kap

sk dal-

l a r n d a n t a r a n m iki vakf edenin man yaldzl art: nak

m e y d a n a g e t i r i l d i ki, s a k n o l a ,

Halkdan kimselere yol vermesin

dept evi:

ve

bu

taban

celali,

za-

Misk kokan tarhl a h a n e snbl

bahesi ve

rengarenk manal lere m a h s u s o l s u n reden knlar

m e y v e dolu a a l a r y l a , y a l n z e r e f v e izzet sahibi arif(bir s z o k u n a m a d , g a l i b a ki, padiaha m a h s u s ) ana de-

drt duvarla snrlandrld onun sayn

cahil v e n a d a n l a r ( k a b a )

kalem ap-

haremine girmesinler.

" i n lay b u d u r ki, b u l m e z l e r i n o t u r m a e v i n i n b a h e s i ilim a d a m l a r na mesken olsun. ylannn B u r a y a b a k a l a r g i r m e s i n . a y e t n a d a n l a r d a n biri k a l e m d e v gibi girmek isterse-duamz budur ki-ermesin!"

dudandan

II-

DEREBEY

ZL nereye varr? an'el merkez) Btn sosyal merkeziye) muhitten balarn zlmerkezden kama muol-

Mutlak derebey hkimiyeti ne. hite rifj Bu ka, zl tekisi

biri santrfje ( k u v v e y i

santrpiyer {ale'l

merkeze btndr.

m a k z e r e iki zt y n d e o l a r a k b i r b i r i n i t a m a m l a y a n zlleri grelim. ZL

nce sant-

1- YUKARIDAN Siyasi murlar oyunca da

m e k a n i z m a alttan alta a y a n n eline g e e r k e n , zamana liyakatli uyarlar: Ya kendileri haline girerler. vezir 4-5 sene iin t a y i n olunurdu. Devlet

imparatorluk meyahut derebeyi Bunlar:

de ayanlarlar;

Eskiden

"Ehli femakuleBeriybezirgan ii ve aa

sad

derebeyierini
Yani,

tedip

ve

kumai

tarik

ve

mesai i ki kta'
dman Osmanl btn bu ordusunun idi

tarik
ve ayan, adeta

lerinden

tathir ( t e m i z l e m e ) " e d e r l e r d i .
ilk O s m a n l memuru, Bar emniyetini mhimdi. orduya korurdu.

(Nizam derebey zamannda ayn Osmanl

Hakknda:

yelaml) yollarnn bu derece adamlarn yonel hat yollarnda:

memurunun

Harp z a m a n n d a , Yani,

adam, Ayrca

ekip getirir. sratle

profesgetii ft-

kadrosunu

harekete geirirdi.

ordunun,

"Zapt

ve

rapt
verirdi.

ile

fukaray'

raiyetipayimai

ettirmiyerek'

baarmasna

imkn

Miri t o p r a k l a r n kap at. O

kesim dzeni,

m a n s p l a r n al v e r i k o n u s u

olmasna

zaman kapmaya

"emanetkbray
baladlar.

vzeratihsan
Bunlar: (bilinen eski

ve

oi misillu gayr mecnaii oluncabaka) izinlerden

rub'i ya

etvarzatlar" dein
(kulluk)

"bir mansba

caizei kadimei mutadeden ve sair ve

masrafa)

gayr tok

ubudiyet
zam iki

vehile

ve

tahammllerinden
borca

hari

ma sar fa
(Ni-

dar (ar

dyun'u kesireye giriftar (ar

girer)"

Devlet Hakknda:

B e r i y y e l a m l ) o l u r l a r d . A r t k o e i t b e y l e r iin u

rahmetten

biri b e k l e n i r d i : 1)

Birinci Prose "Vardklar

ortal remiyeceklerini

Vezir birka ay sonra dahi bir ka mah

iin,

azi edilirse: aram

soyup

Kapt

kat

vezirler: s-

menasbda
alelacele

etmek\en
soana

fazla evirirler:

beylik

bilirler. O n u n

koyun srs

iine d a l m a k u r t g i b i ,

allak bullak ederek,

"Uradkla(geim)"

r luna

kasabat

ve

kuray,

biizarure zulm

tahrip

ve

perian

ederek

tayi

(Keza) landrma

peinde

koarlar.

"Frsat ganimettir, uzaklatrp,

[85] adam daln (Keza) olmaktan

diyerek borlarn ehirleri

kar. edinirler.

deme

yoceza-

girmek, ve
Artk devlet

dolaysyla sonlandrma
adam,

harabeden/eri
Fermanl

alkanl"
asayi

haydut

haline girer.
642

Bindii O s m a n l

kesen

bir d e r e b e y k e s i l i r .

Byk ser-

best

malikaneler derebeylerin Yalnz g e r e k din, topraktan acsn Beride ksa

yahut evkafn ise,

(din

beylerinin) bu emlaki derisini

eline

geO

mitir. zaman kalkr. yala

gerek dnya karamayan

derebeyleri, bey,

m l k gibi yzmeye ek-

kullanamamaktadrlar.

mtemadiyen

borlanmaktadrlar. medeni

insann

Devlet adamlar anak tutarlar:

zamanda

k a r u n l a m a k iin

"Memleketlerde davranlp, m/ler/n/n gsterilirse,

girerler.

ayan

ve temini dzeltme

derebeyleri ve ve
sakal

namnda yol miktarda el koyma" trl perianl askerler

[87]

olan ve mal
[86]

ekyaya

vg

ile ki-

mlklerinin durumlarn hemen

dzeni iin ok ile, dolay,

yordama

bakmayp,
(Keza)

edinmelerine

anlay
yoluna

sudan

bir bahane

Artk devlet adam

derebeylie

kaptrmtr.

"Kuvvetli suz ktlk, sonucu plananlar artar. trmas ta din

vezirlerin hainlik

azalmalarndan ve ou, e/koyan istila uzun ve

trl, ve

yzsz, derebeylerine derebeyi/erin Her

azl grnr. abuk

sorumkasktarafedi-

sadakatsizlikleri vezirlerin itaatsiz galibiyetlerf mddet

V e z i r azl

aka

grnen haline
(Keza) Vezir

Onlarn mallara
2)

gelirler.

dmanlarnn
baa gelenleri

kinciprose
lince, nun ras

Vezir

yerinde

kalrsa:
balar

grdk.

edilmezse

olanlar daha

beterdir.

Drt, be y l d a n fazla y e r i n d e kalan v e z i r , bir k e s i n d e , olmak isteyen vaktiyle kendi bana ler i i n d e , O s m a n l ' d a n nceki saltanatlara,

kopmu imparatorluuBu sivrilen derebeylikhilafetine mi-

h k m d a r kesilir. grlr.

hatta A b b a s i y e

bamszlk iddialar Basra, Musul,

Mesela,

Badad,

ehrizol

(Krdistan),

Mardin

m u k a t a a l a r devlete zapt edilirdi. met Paa: tan

B u s a y e d e her yl

2 0 bin k e s e d e n f a z ele g e i r d i . Sulgelen

la gelirdi. Sultan Murat, buralar y e n i d e n zapt edince, Hasan Paazade AhBasra, Zol ve nihayet Mardin v o y v o d a l k l a r n kararyla elinde B a d a t i r s a l i y e s i 6 bin kald. Ve A h m e t Paann Muradn k e s e y e , sair c i v a r d a n

B a d a t m e v a c i b i d e 3 0 0 ila 5 0 0 k e s e y e d t . a'nn kleleri istiklaline" kalkt. daha baka trl kendi

B t n o m n t k a A h m e t Pakendisi "Hilafet'i A b b a s i y e

Msr taraflar rirlerle let kald. Hakknda,

gelimedi. Arazi, Selim'in yapt tah-

"Msr haznesini getirmek iin

Beriyyelaml)

beyler gnderip"
bulutular.

(Nizam

Dev-

aralarnda

"Beyhude beyler toplam

ettiler. zerinde byk

namnda lerini lokma

olan iokma

melunlar zarara yiyip yutup

artmas, gibi denebilir.

uram
(Keza)

varlklar

ve

Msr'n
tknefes

gelir-

imparatorluu

Bilhassa faraza rol

bu olaylar:

I r a k v e M s r gibi iki a n a Osmanl kendiliinden

medeniyet yolu kesim birikiine

derebeylemenin oynamtr,

mparatorluu'nun, sermaye

dzeninde, hz v e r e n

batda olduu

kapitalizme geemeyiinde,

nk, Avrupa'da

uzak d ticaret,
m a n l l k iin damarn

daha

dorusu geer.

Hint

kumpanyalarnn

bezirgan

yollar,

Os-

buralardan

Bu yollarn

derebey sikleroziyle tkanmas,

Hint y o l u n u n A v r u p a l l a r e l i n e g e m e s i n i kesti. Derebeylemeyi

kolaylatrd. Ve O s m a n l l n can Osmanl yapsnn i

Birinci prose: kinciprose\

katmerletirerek vurdu.

m n a s e b e t l e r i n e coup de grace' Derebey istiklallerini

kkrtarak Osmanl

yapsnn

ili-

kilerine son v u r u u 2- AAIDAN

indirdi. ZL

Birinci Prose kylerin " Tmar

mani s.260) malikaneci l:

1)

Ky

ekonomisinin

kmesi

ve

sszlamas: ve Zeamet usu/-. Zirai tevik, karye

ile

ve

nevahiyi
.

tasaiiut'u
Tarih

eOs-

kyadan ( k y v e
ve

nahiyeleri mltezim

ekya gruhlar

zlmnden) geerek, altnda normal

muhafaza" (A.
birlikte; ayanlatlar,

iin

kurulmutu.

Kesim dzeni

dirlikinin yerine derebeyletiler. kaplad. O istihaan resmi,

A y a n ve d e r e b e y i s o y g u n u n u n arl S o s y a l , s i y a s i , idari, a s k e r i kyl, ilh, zaman sali bir y a n d a n d e r e b e y l e r i n mnasebetleriyle Bu

ba g s t e r e n d e r e b e y dalkeyi s o y g u n u n a , te y a n d a n eBir z a m a n z i r a i inkiafa kap

kargaalklar btn

kyalarn a n o r m a l a p u l u n a ak saha haline geldiler. bezirgan oldular. veya y o l l a r bile, kanal kanunlu kargaalk arttka, k y l e r iin s a l g n

b a l a y a r a k a z o k bir

hastalk getiren

birer afet

k a n a l d a n a r t k al v e r i d e i l ,

resmi v e y a gayr

k a n u n s u z talanclk akp g e l i y o r d u . isyanlar, yol ve t o p l u l u k afetlerini bsbtn arttrd:

Bilhassa Celali

"Celalilerin tndan kyller masun byk

ve kalmak

kapusuz
(asker

kalan

ba ve

bozuk byk

tevaifi kyler,

askeriyesinin onar,
(A..

taarruzaiin
Bu ba-

gruhunun

saldrlarndan

korunmak) Keza)

caddelerden in ki sam

kamlar etmilerdi sonra ve

yirmier ha-

neli kk
lad:

kylere "Bin ve

(blnmlerdi)."

dal y z n d e n ,

ky e k o n o m i s i ,

gelimek yle dursun

gerilemee

tarihinden mezalim iler bir araya

Anadolu'da tahribat tebaidine

tekessr icra

(oalan,yaylan)

eden kylerin menafi

Celaliier, in ki sam kk
(faydalar)

envai kylerin

eylediklerinden, olacak enlik

byk sebep ve

caddelerden

(ayrlmasna)

vermekle...

ceminden
(Keza,

mtehassl
s.360)

husul bulamad."

Klasik tarih,

bylece, ky e k o n o m i s i n i n

b o z u l u u n u g e n e l l i k l e C e l a l i isBu, a d e t a , isyandan halkn yoksulsonraki parti-

y a n l a r n a v e ba ey olmazd,
644

bozuklara balamakla yetinir. Geri, Celali isyanlar,

l u u n u , g e n e h a l k n k a b a h a t i gibi g s t e r m e y e v a r m a z m? U s l u d u r u l s a bir d e m e k ister.

zan ne

hareketleri,

babozuk salgnlar,

k a p s z kul

belalar,

ky e k o n o m i s i -

mthi darbeler indirmitir. A m a , bu kargaalklar, bildiimiz gibi, s e b e p deil sszlamas, yalnz Celali her eyin ky yerli yerine ve sszlamasna neticedirler. Kargaileri

aln s e b e b i : T e m e l l i t o p r a k e k o n o m i s i n d e dirlik dzeni yerine kesim dzeninin gemesidir. isyanlardan Kylerin sonra, isyanlarndan ve grltl gelseydi, lang sonra dnmesi kylerin bir b a Ar ayan yazmayp ky III.

mamurlamas

gerekirdi. Lakin,

syanlar, kylerin

olmutur.

yoksulluu korkun

sszlamas,

Celalilerden

durmamtr, Osmanl

bilakis daha yazar, kendi bu

derecelere varmtr. o k u n a c a k tarih gizlemeye bezirgan, kitab

ve derebeyi Nitekim, da, s a r a y d a n

a p u l u , gel geirilip

ge Celali

isyanlarna

rahmet okutmutur.

mektepte aralarnda ileri

kalacak etdler yapt vakit, geldiini kalkmaz. aa

sszlamasnn Selim devrinin ler. nu Kesim belirtirler.

derebeylemeden layihalar ile a z a n

h a k i k a t i her satrda hayasz ayan, tefeci,

n a k a r a t gibi t e k r a r edersoygunu-

dzeni

"Aciz etmeleriyle, ryla a stesinden

iftilere ifti ve plak kasaba

dayanabileceklerinden ve dier halk alp, ve insan bildirilen olup"

fazla gece vergileri doas

[88]

trl ve

eitli zulm gndz, ekinlik

T.

ve_eziyet oluk ve ocuklasonunda arazilerini

Nizam

tabakas

demeye
(A.

alarak,
Hediyesi:

gelemediklerinden,
gider.

gerei,

terk edince,
Devlet Osmanl ra lere:

kyler harap

Hakknda...")

ky, aslnda kyde:

bu d e r e b e y apulu

ile k e r . O a p u l y z n d e n , hatta dini baskla-

Kanuni devrinde, uratlan

kesim dzeniyle

beraber mali, siyasi,

"Bir yerin
s.17)

reayas
cann

zulmden klmaktan

kaup

neuzubillahi edenler

teaia
Ky-

bir ahr yere kaup." ( A s a f n a m e "Cebren lazm mescit (azar) olur mu? E/cevap:

kurtarmaya

bakyordu.

yaptrp

ve
A

namaz

ihmal

tazir

/// "(Kanunnamei b u can

Derzaman'

Sleyman)

fetvalar,

biraz da k y l n n

havli z a v i y e s i n d e n y a d r l y o r d u . mekanizma, toplumun b-

Elbet bu t e m e l l i sebebin tn teki sahalarnda etki

harekete geirdii ve tepkilerini (mlkler yapt. harap

"Ayan
oldu)"

ve derebeylerinin ta(A.T. Hediye(KeMaden emin-

sallutlar
leri za)

hasebiyle "Etraf ve
kesildiler...

harabeyimemaiik eknafiann Mslman muhta alp iftileri

si "Nizam

Devlet Hakknda

Mtalaat") olduu yerde kalmad.

(yanlarn) olmayan oluk O

da "Kazann

vaki kazalara oluk

vesi/ei mezalim" katmerli gece soygun kt bu ocuklaryla,

Cizyedarlar

sahipsiz iftilerine, elde ettikleri mallar beraber, da

vergilegnbedellebiare-

ri ykleyip dz, riyle re a alarak snmaya

ve ve

iftilerin ocuklaryla melunlarn

bir senede

biare

mteahhitle-

mecbur brakr.

eitli zulmlerle

leriyakp
yan

harap

etmeleriyle"

[89]

(Keza), ate kesildi.

Osmanl

ekonomisinin

drt

bir

derebeyletike halka

B u r a d a eli s i l a h l v e y z d e y z h a z r y i y i c i o r d u b u y a m a d a n g e r i lr ne myd? ekirge Grdk. srs (akn) oldu. Ordu Sava

ka-

"Sipah serkeleri",
gibi (grnr

bar

zaman

miri

topraklarn (ky)

zeri-

saldrdlar.

"Bilcmle
(A.T. Redd-il armut baka

karye

ahalileri perian maada haaDevlet yerde ot

ve

sergedan

ve

ekser

karyeler harap
bsbtn Fi

olduundan
Hediyesi

rat'/ miriye
Hakknda")

nmayan

biimde)" Kelam

"Nizam

zaman,

kabadaylaarak, Avam) mu ie bastklar toplar?

"reaya hane"rk ark bir,

donanma

leriniyakup / ^ / / / ' ( H u l a s a t - l
bitirmediler. alar da,

donanma

iki aktarma bedeli,

sefinesi ( g e m i s i ) " "kereste ahz

"Nizam

kurmaktan

yaramayan

izbandutlar

vesair

maizemei harab

tersaneye ve yebab

mahsus ve

kazalar

kereste ci-

ake

vesair tasallut iie

fukaray

raiyetin

erleri kebap" ( A . T . kinci

manl'nn manl

Devlet...")

ettiler.

Prose
gebe

2)

Reayann

Dman
hatta

ve
atei

Nasaraya
snmedii

Snmas:
mddete, ziyade

OsOs-

ruhundaki

hakkaniyet

ordusu,

Mslmanlar kadar, kar geldikleri tarihi

Mslman'dan

Hristiyan-

lar t a r a f n d a n k u r t a r c gibi k a r l a n d v e h a t t a H r i s t i y a n h a l k n H r i s t i y a n makamlarna bir o l a y d r .

"Devleti Aiiye yeden yi bal maniye amele ima i lerinin dan mnde i fetti zay
ki

iptidai zuhuru vergi almad hal zere

muadelet zaman) reaya bugne eyieyp (ar)

nesurunda

(eri

rden emn ve

ve ve iie ve esir iie

cizasaOsmuhem misullu ahvaltarafn-

baka ve ehli

vesayei Devleti Aiiye'de kefereleri mahede adi zulm bir'un ve ve ve tefekkr taraflar ve tedarik kesr'i ve dadat hem advven aka birle kendierunun tekuiif'i

refah zimmet

devleti aiiyei diyn ve tahmil

riayasma muayene efzun

(doruluk)

buyurduunu olan turuk iie ve

mezhepleri

hudud olduunu ve

tahammllerinden mlahaza bilcmle sayebah vesaii ve an

"Nizam

perian olmalar

Devleti Aiiye Aiiye oimakdan kllet ianet klli

m ey i i kt Rumeli kuba canibine zehair ve

Rumeli adi

dahi Devleti Aiiye'nin Devleti dad delalet menafi kuvvet olduklarnda etmeleri i e mahallerini ve
olmutu.

zir hknacnud ve hav-

temenni dahi ve

eyledikleri malzemeierini ve ve muteber

maium'u

muvahhidin'e Rumeli'nin mzdad."(A.T.

hususunda

huun

turukuna ve evket

Devleti Aliye dahil kat kat

memduh
Hediyesi

hkmetleri buyurup

azametleri

Devlet

Hakknda...")

(Metinde-

[59] nolu nota baklsn) Lakin dirlik dzeni kat. O bozulup, akm kesim dzeni soysuzlatka reayann da

huzuru

zaman

tersine

dnd:

"Bir mddetten beri baz be-

lalar clar yaplan ta"

ve ve

baka

sebeplerden (ba onlarn lkelere

bir k s m snrca

gerek vergisi

malikane, toplayanlar) tarafndan

tmar

ve

zeamet, gerekse olmayan rahatsz

(A.T.

satmaimaayan ve olmakHediyesi

cizyedarlar zulmlerden,
Devlet

tarafndan Mslman halk

derebeyleriyle,

vekilleri Mslman kamaya

iftilere

iftiler ve

ve

iddetle
[90]

"iftiler baka
Bu kaanlarn da

snmaya"

"Nizam

Hakknda")

balad. kesim dzeni brakp, daha yakn mltezim ve evbalarnn olan ecnebi aknBir

lar

nnde yerini yurdunu kendilerine

byk merkezlere gya snrlar.

ksm

devlet topraklarna

geerler:

"Mslman mecbur re" [91]

Ayn imdadna sonra O Yalnz, tya

olmayan yerlerinin aacak

iftilerin harap artan

bazlarnn olmas gibi zulmlerden

Avrupa vahim de

lkelerine durumlarn ylp,

dalrlar.

snmaya yannda, lkeleadeta

olmas,
(A.T. reaya,

tahammllerini

derecede
kendi dirilmi lkesi

dier

Hediyesi vaktiyle yeniden

"Nizam

Devlet Hakknda") dinda Sonralar

"Nasara"ya

kar

Osmanl'y kar,

arrca

karlard.

Osmanl'ya arr oldu.

Osmanl'dan

gelien sralar,

"Nasara""y
yeniden

"Acem"

'Teva/f/m///-"lemiti.
korunmaa kurtulmu yeni

"Nemse/"
alyordu.

(Avusturya):
doru

k alp,

alametleri sonra

altnda

Prusya'dan

Osmanl'dan

barbarlktan

"Rusmenhusu"baadalarn devletin ounkurulu

Os-

Lehistan'n yerine geiyordu.

"Seksen luk ahalisi, dzenine

iki

tarihinde

yaplan dnda

sefer
(A.T.

srasnda vergiler
"Nizam

Akdenizdeki
Devlet

tahammllerinin

salndndan,

itaatten geri dnp" [92]

Hakknda...")

m a n l ' y b r a k p R u s ' a g v e n m e y o l u ald. S e k s e n iki ( y a n i feri b u n u n t i p i k r n e i n i v e r d i . n a n m a s n a k a p l a r n at. lman da l 3-4 ve altn rkda vergi Tatarlar vermek roln

1 1 8 2 - 1 7 6 8 ) se-

18. y z y l n ikinci y a r s n d a , a d a l a r , R u s do-

Eflak, B o d a n , yle d u r s u n , bizzat Krm'n Ms-

"Hane
artyla

ve
hep

emlakleriyedierinde "Rus menhusu"6ar\

kalmak zere" ylyana getiler.

n k O s m a n l rejimi s o y s u z l a p , d e r e b e y i idaresi klna girmiti. O s m a n ordusu kurtarc bitirmiti:

"Snr komutanl unvanyla reayalar fdi kiras datma ve baka

[93]

karasma nelerle srasnda

Hediyesi

zulm mallarn kar

Nizam

ve zorla, zaptedip, tarafa

istekleri dnda oluk ve

bahasava
(A.T.

ocuklarn snmaya

esir gibi

kullandndan,

yardma

mecbur ettikleri ak"

dmanlar

Devlet Hakknda...)

bulunuyordu. zaman armakla da

A r t k i, y a l n z s a v a kalmyordu. mann i bu kolayln

patlak verdii

k a d a r r m bir i m p a r a t o r l u u , d a r d a n d d m a n Osmanl reayasnn ta kendisi oluyordu:

gelip ykkand-

gstererek,

ile d v m e y e

r a n l a r bile, g e n e O s m a n l

"Osmanlreayasndan ve
[94]

hizmeti geen

sebebiyle ermet dedikleri

Moskova'da utanma
stanbul'u te, duran

yerlemi, ve hayas
almak

mal olmayan"
Rusya'ya iin su gc ku-

hilesi

ok, iekerinin
yl

sz

(Koca Sekbanba:

Hulasat-l

Kelam...) k i m s e l e r k y o r d u .

"Osman/u
bendlerini yzyllar buradan rup,

cmlesi

bodur"
klc

diyerek, retiyordu. gibi asl

basmann yeteceini demoklesin Rusya fethettii: geliyordu.

Osmanlln tepesinde

"Moskofkeferesi"ri\n

kraliesi

o yzden

Karadeniz'de donanma (Koca

Krm'

"Nice

nice

kalalarn

ve yerleriniaiup Akdeniz reayaSekbanba-

sn
:

bunca

bunca

tmar

taifesini

dahi kendne

tabi kld"

Hulasat-l III-

Kelam...) PAYTAHTLAR Osmanl toplumunun zl byk ehirlere ry ve prosesine kadr. dalnda tipik rnek,

KANSERLEEN basks

Derebey

altnda

Sentrper ( a l e l m e r k e z : "ounlukla mitsizlik iinde, halk,

muhitten

merkeze)

topranda tutunamayan

kylnn

kendi
(A.T.

vatanlarnda kimsesi
Devlet Nizam

gvenlik olmayanlar

iinde tek

olmadklarndan, tek her tarafbalar. kaletmeye

oluk

ocuklaryla,

tan stanbuia akn" [ 9 5 ]

Hakknda...)

Bu t a r a d a n stanbul'a akn drmlar aarlar. de, bile a l t n d a n d r . " d i y e n iftiler stanbul'a varnca,

hamlesi da

masallara girer. "stanbul'un kyn, tarlasn topraktan tatan, Bu olduunu

kyller;

brakp koan grp

orann

L a k i n s o n r a s o n r a u f a k t e f e k e l v e e v ileri, h i z m e t i l i k l e r , u a k masal, kadim Roma kentlerinayak takzenginleri yerden selamlayarak sadaka dilenen

lklarla be, on para t e d a r i k i n e alrlar. her s a b a h ezeli mnn hikyesidir. derebeyletike, bu sanayii l kadim arttran

Osmanllk, ehirlerde maz. rer. rm rten,

Roma'nn

yoluna

girmitir. kalabalk,

Payibyk olagi-

tahtlara akn eden

a ve uursuz ve tekilatsz kara karncas

retimi veya gayrmstahsl

p r o s p e r i t e n i n fedailer kitlesi hazr yiyiciler haline bir nevi ayaklanmalarna

i n e t e r m i t adl

dm aa gvdeleri "ayaktakm" ayak takm

gibi, ehirleri ieriden coup kald-

"kul" veya

m p a r a t o r l u u i e r i d e n y k m a k t a bire bir o l a n , malzemesi hazrlar. kalabalklamas, ada dahi, kye birikir.

de grace (son l d r c v u r u ) y a p a n

1- Ayak Takm: B a k e n t l e r i n
ymesine elde ler. akn benzemez. Modern kk mlkler sahiplerinden toplan, Buna ekilce sermayenin

modern kapital Bu

ehirlerin

b-

ilikileri

girdike, ederzttr.

baka ellerde

kk mlklerin tek akn olan ayaktakm

ilk birikii z e r i n e
Ortaa benzer.

kyller ehirlere onunla taban

proleterleme d e n i y o r .
proleterlemeye

payitahtlarna

Esasta

tabana

Proleterleen de line g i r e r . yand sun,

kyl ve esnaf, Fabrikalara

modern ehir endstrisinin geliimi lsngirip yaratc k, faaliyet yapan bir sosyalsnfhate-

reticileir:

K a d i m a l a r d a , balca retimin t e m e l i t o p r a k e k o n o m i s i n e daister i s t e m e z ehir hayatn retici e h r e akn eden kalabalk, orada o l m a k yle dur-

iin, t o p r a k e k o n o m i s i n i n

melsiz brakr.

bsbtn tufeyli,

kksz, dilenci ve soysuzlar.

B a k e n t i n a y a k ta-

km, oradaki ayan, rntlarla

m a n s p l , t e f e c i - b e z i r g a n l a r n s o f r a l a r n d a n a r t a c a k k-

geinmek zorundadr. p a y i t a h t l a r d a "illeti mteaffine" ( k o k m u salgn kent hayat iin hastalklar) bu-

Bu yzden ve yangnlarla, y i sfra lur.

kr d v n e d n m a r b e d e l e r b i r b i r l e r i n i

kovalar. Asa-

iner. A y a k t a k m n n art, imar etmekten

k o r k u n lleri Sleyman

ktidarn siyaseti, bakenti kalabalk nfusa elverili ve o nfusu besekinir. Mesela, Sultan Kanuni, yo-

leyecek ekilde lim devrinde;

s t a n b u l ' a k r k e m e s u y u n u g e t i r t t i i n e bin p i m a n o l u r . H a l b u k i III. S e -

"stanbul'a vakitten
Hakknda...)

tecemm
dir. O

eden

nasm

kesreti ( b i r i k e n

halkn kendi

unluu) Nizam

ol

(Kanuni

devrinden) zaman,

on be,

yirmi mis/i ziyade." ( A . T :

kendini girer-

Devlet

imparatorluun

y e m e (otofaji) ye v a r a n byk payitahtlar ler. binde kendisi iin baka

lanet e m b e r i

(fasid dairesi) d n m e y e balar. Ve K e n d i b u r n u dib e s l e m e k ve

m e m l e k e t b n y e s i n d e g e r e k birer kanser haline en byk tehlikeli besleyemez. Bakent, gittike artan iki ve bir a f e t o l a n bakenti

M e r k e z i i d a r e a r t k b t n m e m l e k e t i bir y a n a b r a k r . kayg

kollamaktan 2a mn

Rezil ember ( C e r c l e V i c i e u x ) :

arttk-

retici o l m a k t a n k a r a k hazr y i y i c i l e e n a brakp isyana yol a m a m a k iin,

o mthi kalabalk ayak takeit kuruHer iki kumerkezlerin ilk iktisa-

birbirini d o u r a n

m a ba v u r u r : rum da, temeli sosyal yapy a) essese, yeni di grevi;

1- htisap (belediye) aal, 2- M u b a y a a c y a n . ky retimi olan bir t o p l u m d a , k a l a b a l k l a a n ileri demektir. Bunun nasl

h a b i s bir u r gibi e m i p z e h i r l e d i i n e e n k l a s i k r n e k o l u r . belediye

htisabAal: Bir e i t
yeni

b a k e n t i b e s l e m e k t i r . O s m a n l m p a r a t o r l u u ' n d a her y e n i m bir h a z r y i y i c i l e r z m r e s i htisab aal yaratp, retim temelini kerten beslenk baka trl olmad. Bakenti

bir y n o l m u t u r .

y e c e i m diye, btn el att kylerle, k o m u ky ve kasabalar kendi zel zlgt ve s o y g u n u bu ile e z d i . stanbul'un emrinde kleletirip kertti. idi: bir e k o n o m i k iliki d e i l , d e r e b e y i z o r b a l

"htisab runlu zahire, rklklar

aas nlemekle

(Belediye ilerine ykml odun

(A.T.

bakam) mecbur olanlar,

gibi ve

halka bu

gerekli konuda

malzemeyi yazl etrafn iin,

ve

zoka-

geimlerini kereste,

temin

emirlerle

stanbuiun karlarken,
Devlet

ihtiyac

civardan harabolmasna

gibi

istiyalar
Nizam

neden olup" [ 9 6 ]

Hediyesi

Hakknda...)

b) dir. Aal u lere alclar) Onun du.

Mubayaacyar:
gibi; Nitekim:

htisab

(belediye)

ileri

de,

btn

teki

Osmanl kesim ii-

i k t i s a t ileri

tefeci-bezirgan

sermayenin emrinde yaplan

"stanbul ihtisab/
(1242

otuzsekiz

bin

kuru

bedel ile

iltizam

olu-

nur bir mukataadr."

Muharrem

sonunda

"1826"

baslan

htisab

Nizamnamesi) halde btn m u k a t a a l a r n iletilmesi nasl ikinci e l o l a n m l t e z i m de

dyorsa, adl yeni

ihtisab

ilerinin

mltezimlii Kesim

"mubayaacyan" ( s a t n
ile beraber, devlet,

bir z m r e y e v e r i l d i . i, hep ayn

dzeni

stn ve arac iin Bakenti Bu

zmreleri

z e n g i n l e t i r m e y e y a r a r bir a y g t h a l i n e g i r m i t i . mekanizma ile st t a b a k a l a r a mi, d e v l e t , istemez hal, kayrlyorbu al v e anlalabiricik t e m e l miriden yaplacak dendi geimi ve apulu,

h e r krl ile y e n i yeni kyl

b e s l e m e ii zmrenin

riin g e l i r i bilirdi. lar

bir z m r e y i d a h a y e t i t i r i p d o y u r a c a k m a n a s ister Bu kitlelerinin srtna binecekti.

retim yapan

ky ve k a s a b a -

bir k e r e d a h a

soyup rene evirecekti:

"zellikle terli ka, tadr. Bu harap,

Devlet

et,

ya ekmek soyguncusu

ve

dier gibi

malzemelerden iin, ve olup"

baka, kendi bavurmaya hainlii

halkn

tmne

yeba-

miktarda mezar fakirlerin

verilebilmesi agzll olmakta

devlet

ambarlarndan mecbur
Hediye

satnalmaclara
[97]

kalmakmemleket
Nizam

satnalmaclarn hali perian

soygununun halka Hakknda... )

dolaysyla

(A.T.

Mubayaac B u d a y , retici tn alnyor, Neticede: rarlarken,

biimlerini ve kertelerini yukarda ucuza gene zorla drt, be kat p a h a l y a

grmtk: satlyordu. ku-

kylden zorla

( m a l i y e t i n d e n ok aa fiyatla) sa-

tketici

Bir a v u a d a m p a y i t a h t l a r d a k a r u n l a u p k a a n e l e r ( k k l e r ) bu apula d a y a n a m a y a n (kamu kyler ve ky e k o n o m i s i ker:

"Canib'imiriden ahz
(A.T.

tarafndan)

verilegelen bedellerinden

mebla vafr

fkaray
(ok)

raiyet hasar."

etmekte
Nizam

(almakta) manada

deil,

kendular

Devlet Hakknda... ) u r a m a k t a d r l a r . bymesinden

B u hal e n s o n u n d a e getirir.

hirlerin

medeni

ziyade kanserlemesini Bursa,

Osmanllkta srasyla hesiz saltanatn en fazla fazla ten idi. A m a , kurtulamad.

bakent oldu: biriktii bu kasaba ve

Edirne, stanbul. pk a n s e r l e m e ok daha

merkezlerde

btn Osmanl

kentleri az ok k a n s e r l e m e k Laolur. son

Kentlerin k a n s e r l e m e s i , Selim II devrinde son m e r t e b e s i n i bulur, kin d a h a leri "Tmar ve Kanuni devrinden meselesi, ki: Zeamet der bir a s r g e m e d i i en Bozulmasna boaltmak Osmanlln byk gailelerinden Dair Layiha biri

halde ehirleri ve b a k e n t Sureti"nin

Usulnn

cmleleri
650

"Bu

takdirce

irtia

(rvet)

bilklliye

ref ve

def ( t o p t a n

defedilip

yokolur)

olunur. ve vesair beraya (... ) ve

Ve teedi (..:) giru

hkimler dahi adi olur. olmaz ve ve yirmi otuz geip hayr kasabalarda

Ve hkimleri adi oiusenedenberu tevatun ve dua eden ve ev/ad ederler. stanbul

(va-

cak, ve
tan

reayaya Edirne tutan) gece ve

zulm Bursa ve
pasaj Yalnz

reaya

vatanlarna

avdet ederler

enM-

saleriiye yesser
Bu

gndz
ispat

d evi et'i padiah iye

ki: Edirne, yaygndr. 1-

eyieye."
ksa kyde ediyor

Kylerin sszlap kentlerin kalabalkartmasyla Bursa'ya balar. 2-

lamas;
Osmanl

zulmn

(derebeylemenin) stanbul,

ehirlebtn

rin kanserlemesi:

mahsus

deil,

ehir ve

kasabalarna

B u iki bal y l a n h i k y e s i , l a y i h a n n y a z l n d a n 2 0 - 3 0 yl n c e b a l a m g r n y o r . s e r l e m e G. yl nda) beliriyor. balangc Celali Tarihte koymutur. halktan Nazilerin lerine Korkaka kere surlar daha bir deil, her Layihay 1037 (1627) ylnda yazlm saydk. 1591) t a r i h l e r i n d e (16. Lakin u n u t m a y a l m : asr sonlaryla D e m e k kan17. a s r ba1 0 0 0 (D.

Bu I. S l e y m a n ' n " k a n u n l a r n d a n aa yukar y a r m yz B u t a r i h de, k a n s e r l e m e n i n bizzat Kanuni devrindeki farkna varld tarihtir. Yoksa ken bu rejim: Kendi lm

kadar sonraya der. isyanlar

b u p r o s e ile ilgilidir. belenmesine

"yeni nizam" a d n
kalma, yahut birbiribaret kalmtr. alrlar. bir unyol

Lakin

"yenilik" daima ya geleneklerini ikisi bin Osmanlln Her zorbaca

gebe

ruhundan bu

gelme demokrasi

kazyp a t m a k t a n

"YeniNizam"\

"Nizam'
korkaklk

Cedit
gidiini rnei olmu

bakmdan

pek benzerler. Ya,

de tarihin bir para

durdurmaa olurlar. insan

zorbalk veya

"htisap Aal
dman bu iki

Nizamnamesi" de:

esasen iine

topluluunu

blerek birbirlerine uvaln saf zorbalkla

drmek;

yahut

birbirlerine hapsetmek;

doldururcasna

loncalara

yetmeyince,

kan iicilie

bavurmaktr.

Blerek

Hkmetmek:
Eski kat bir z a l i m kat trl usuldr. paralana gre, Osmanl toplumunda Lakin, bilhassa uratlr:

Bir n g i l i z k e f i d e i l d i r . stn devlet zmreleri bile bakentlerdeki

birbirine

ztlamtr.

kalabalk balca

1)
lar)

Hr-Kle guiam vuku eyiemekde

Ayrd: ve ve

Nizamnameye

"esircilerin ilerinde
evvela

fruht ahrar
hr

ettikleri
(hrler)

(sattklar,)

cariye

denmeyen sattklar
Demek

ve

hileye esirlerin

dair mefasitieri ( f e s a t l k ve kle kadar

buimakda

bazan

zuhur
za

olduundan... "
Lakin,

vatandalar

diye ikiye b l n m t r l e r : Tabii klelerin herhangi alnamaz. bir d e f a t u t u n a n da zorla a z g n l a r ki, hr insanlar

bir i n s a n l k h a k l a r a -

klelik m e s s e s e s i , gittike o k l e l e t i r m e k m m k n olur.

Bu, N a z i l e r i n h a r p e s i r l e r i y a n n d a , sivil a h a l i d e n r e h i n e k l i n d e k l e almasna benzer.

2) Mslm-Gayrimslm tiyan ounluk vatandala,

Ayrd:

Faizmin

Yahudi aznl

dmanl,

HrisiktidaNizam-

Hristiyan

olmayan

birbirine d r m e k

gibi, f a r m a s o n v e y a m u h a l e f e t d m a n l d a rn iine g e l m e y e n l e r e k a r namesi bu o y u n u n eski resmi mevcutlarndandr. din Mslmanlktr.

Hristiyan halk iinde,

kin g d l m e s i n i s a l a r . h t i s a p A a l

a) Osmanllkta yerlere, galar tatr. verdirmemek, lar, p l a k i k e n htisap

Faizm, (namaz

Yahudileri

umumi ko-

h a m a m l a r a v e ilh

sokmaz;

uzaktan tannmalarn ileri d e ; hamamlarda

salayan damk a f i r e hi n a l n Bylece insan-

aalarnn

"beynamazlar

klmayanlar)

v a l a m a k t a n sonra gelen en nemli Mslman bile b i r b i r l e r i y l e

petemaln

kuandrmamaktr.

stlk altlk d u r u m u n a

derler:

"Ve rilmemesi
seilme) m e ) sk Giyinik

hamamlarda ve msim olunmak

iken

kafire ile zere kafir

verdikleripetemal hamamlarda hamamda dahi nahn kafire

vesairenin tefrik ve

msime temyiz

ve(ayrlp

verilmemesini" "siyah

(Nizamna-

skya tembihler! ise,

"ehlizimmet reaya'^mm

kyafeti, b e s l e m e k iin

ve

dar uha
La-

geni

vecbe"dir.
kurulmutur. karnlar d o y u r m a n n gln grnce, namaz ve oruca yan hizmetine) ruhlarn izenlerin beslenmesihakkndan gibi:

b) htisap aal, gya ehir nfusunu kin, g a l i b a larnn,

n i birinci p l a n a a l m t r . h t i s a p a a l n n b a l c a k a y g u s u , m a h a l l e i m a m biricik c a s u s l u k hizmeti gelmektir: Nazi s e l a m v e r m e m e k , e c n e b i radyosu d i n l e m e k sular

"Hzmet' binamaz lattan

name) 3) Hedef:

ihtisaba ve etmek

(belediye

memur ihbar

olanlar ve

cmleden eimmeyi ihzar"

evvel muame-

olanlar hakkik'

ramazan ve

erifde

oru

tutmayanlar,

"Canib'ieriatgurabe'ye

(Nizam-

eylemektir. Yerli-Yabanc Ayrd:

Az ok birbiriyle kar Nazi Faizmin rklk nazariyesine halk ynlar pek benzer.

kaynam,

milletlemi

a r a s n a fit-

ne s o k m a k t r . Yalnz, larn f u k a r a s n a

r a s i z m i n d e o l d u u gibi a y r t v e b a s k ; y a b a n c -

bir z l g t t r .

"Arnavut Arnavutlar tavtinicevaz

taifesinden Krt
(oalp

ahad

ve

esafii hi
izinli)

makule/erinin bir vakitte deil..."

(yani

aa

ve tekessr

zengin ve
stand hi bir

deil!)

milleti gibi

stanbul'da
(Nizamname)

yerlemesi Mussolini'nin iin

B- Lonca zrh:
le gerileyici

korporasyon

hkmeti,

Hitler'in,

v e y a z m r e idaresi, Osmanl bir r e t i m

i r t i c a l n d a " L o n c a " a d n alr. lonca sistemi,

D u r g u n v e he-

her rak, e s n a f o l a c a k ;

ii,

patron

olmayacak;

der.

A m a , eski yeni

btn

loncalarn tek hedefi: Faizmde iisini loncalar, asl boyundurualtna

ehir kalabalklamasnn byk arazi dan kalfa Vergi

tehlikelerini

nlemektir.

sahibi tekilatnda iiyi ustalarn e t m e k iin gibi

fakir kyly ve tarm ve hepsini birden ekilleri,

u altnda hiyerarik istibdada altrmaktr. ve alma s o k m a k ve kontrol kurulurlar. smrme iin

Kadim loncalar da ayn yollariktidarn manevi patentesi hkm

kolayl

etmenin

maddi d a y a n a ve temeli olur. blme perdesi altnda " a s a y i " salanr. Loncaya, "yabanc" szmamas Vergilerine gre, "tahrir" konulur. 6 eide bler: esnaf teekkllerini

"Kepenk tac reki c ipliki pirini kuma ve mezheb lardan tizasna ve ve ve ve ve ve kanlarndan

bana ve

olmayarak (ttnc)

ekmeki ve yevmiye ve ve ve

ve onar

francalac ve ve ve ve Msr ve simiti kebabc

ve ars ve sebzeci ve

bakkal esnafyla kalayc ekerci

ve

yumurdkve ve ve ve anve ik"Ni-

duhanc kasap zeytyaa tu ha feci helvac

tnbekici kahveci orbac eczac er; ve

fesi ve ve

bezirhanelerden ve ve ve ve sr kasab tavuku balk keresteci birer; ipliki kadar

kmr-

dkknlarndan

beer, abac tuzcu ve

ve pamuku ve manav ve (diviti)

ve yazlk kuru kahveci drder, ve mal

Aal alr.

dkknndan

ubuku

dkknlarndan ve

kavuku devat

nalbant

arabac mada gre

dkknlarndan sair her ne bir mikdar ey

Faist retmeni

kt

aynac

boncuku

esnafnn etmek."

krlarnda anlardan
(htisap ister.

olmayacandan dahi mnasip

esnaf var ise

retimi tahdit

tahsil

Nizamnamesi) Osmanl

Snrlandrma:
zamnamemi

lonca,

etmeye

daraltmak

"Suyolcu bozmaktan ve tahsis nazr

esnafnn" baka blkbalar

"lzumundan eye ve yaraihtivar

ziyade ma yp sap ise

suyolu abes aas

tahrip

etmekten Iedil tahkik

nk bir rka oalmamas

ve

kaldrm

olacandan... marifetiyle

marifet er i su
esnafn iin belli

oimakdar nefer
arttr.

olunarak ziyade
ecnebi

def etmek" d n l r . DAMGA:

Faizm, yalnz

"ilerine

karmamas", Ortaa

ehir ayaktakmnn irticai

g m l e k ve

iaret taktrr.

btn esnafa d a m g a y vurur:

e h i r d e babo gezenleri ayrt e t m e k

zorundadr:

"stanbul'da ve herkes zklk "sakalsz

ta gelir. esnaf

bervehiie ve ve

babo

adam

bulunmamas

ve

bu

suretlerde
basakal de-

kyafet ile

bilineceinden."

(Nizamname)

kyafet

O gayretle esnafn sana

sakalna dek karlr. olmayacaktr.

Nitekim, arabac

muzief (zlfl)"
zlf de

(Nizamname)

kesmeyecek ama, Ve bu il,

koyvermeyecek! olmayanlar) reayasna uygulanr.

hal y a l n z " e h l i

zimmet" (mslman

btn Osmanl fukarasna

Zorla i: F a i z m , "Bervehiie
de, fazla ii

"i s e f e r b e r l i i "

ile,

isizleri isizlere

bo i

durmamaya bulmaktan kalanlarn isiz

zorlar. ziya-

babo errinden

adam

bulunmamas", iindir. kra

bulunmamasna

dikkat edilir.

tede

"ihtisap esnaf

aas

onlarn

korunmak ahr bir

yzden,

bir yana boda

baz

kollarnda

marifetiyle
istenir. olan

yerletirilerek
kyde

braklmamas."
kk esnaf vesair) parala-

(Nizamname) retimi olurlar. ra

Temeli, tarih ememez.

bir e k o n o m i d e , ehir

barnamayanlar (uak,

ou,

beylerine

"etba"

hizmeti

Bylelerinin

loncalatrlmas da elden gelmez. O y z d e n

b l n e r e k ayr t u t u l u r l a r .

"Dersaadet ehhi edp

rlr.

etba

taksim

olup"

bunlardan Bunlar

birincisi az, ok

"stanbul'da
uygun

tegiin

(evlenip)

yer/ gibi olmu"olanlardr.

O s m a n l t o p l u m u n d a " r a e t m e k " s z n n , a l a n alt t a b a k a iilerdir. E f e n d i l e r i n c e kap dar biraz

n e n e m l i bir sivil mi, zim artk hi

p r o b l e m o l d u u b u n d a n a n l a l r . B u n l a r , t o p r a k b e n d giedildiler da bionlar iine sokamaz. benzemez a

bi " h a n e b e n d " retici o l m a y a n kimse

"Meer ki izin
Bu, deildir.

veren adam sebeByle bir t e z k e r e

bi beyaniyie yedine
bulunmadka

tezkere"

vermi

olsun.

(Nizamname)

mehur "bonservis"

usulmze sokakta

"ahr intisap

edecei mahalde

veyahut

vard

karhane

ka-

bul oiunmayup" ( N i z a m n a m e ) Silahszlandrma'.

blmleri, ta kendi lonca Yukardaki normalar,

braklr. stndedir. aletlerden Durum, din, rk

tedbirlerin

kyafet ayrtlar,

isiz k o n t r o l y e t m e z .

Esnaf-

kk zanaatlarna yarar baya B u e s k i bir o y u n d u r :

baka ey braklma-

m a y a allr.

"Suyolcularna
(gizli de, veya hatta

mahsus
ak)

olan

baktan

baka dikkat

kendilerinde olunup." "silaha

hafi

ve

celi

silah

bulunmamasna

(Nizamname) gelenler

ehir d n d a n " a n a m g e t i r e n l e r de", kefaletl mahalle

k a s a p l k e d e n v e kirac

bekilerinde baklr.

mteallik hafi

ve

celi bir

ey

olmamasna"

(Nizamname) kar

G r l y o r . Orta a lonca basklar, toprak e k o n o m i s i n d e k i altstln ehre yd Cdirliksizlie Faizmin u y d u r u l m u bir k o r u n m a y o l u d u r . olduu gibi, Osmanl irticanda hedef:

Zorbalk: ve

"ideolojisinde"

da, y a l n z A r n a v u t v e y a K r t gibi y a b a n c

rklara kar deildir. Asl

"ahad
nun an

esafl nfuslarn
Bu kadn

hi
uurda i

bir

vakit stanbul'da

tekessr
aa

ve

tevatunia-

A//?/"caiz g r m e m e k t i r . aklanmasdr. krmak zere, aa

Bu da "ahad ve esafl", yani Faizmin birinci ura,

halk k o r k u s u dayanisizlerini irticai

alnmadk tedbir braklmaz. alanlarn sanayi Osmanl uzaklatrmak, kmaz yollardr.

stanbul'a gelmekyasar.
kylerde
654

hayatndan

emrine

g n d e r m e k gibi

da,

"ift bozma akesi" gibi

alr.

para

cezalaryla

kyden

kaanlar

geri

gn-

dermeye

"stanbul'da mabad me)

O "end den meyi)"

nfusun babo medd'i

kesreti ve ve enzar

mnhazir serseri

kesiresinin ma kuleleri

aleni geip

olduundan tahad

fi (birik-

dersaadette edememesine
yzden,

basiret ( n c e d e n
hele geri

sezip,dikkatle

gzle-

(Nizamname)

emreder. evrelerine, plaklar Avrupa geldii ve han Kkekmece evireceklerdir. hacet yok. fabrika ile Bostanc'ya ve Rumelirvet ise... da-

stanbul eden

n e f e r " ile " m u t e m e d baldr

bir a d a m " d i k i l i r .

Bunlar Anadolu

ehre akn

Bunun yle

lkesinde

ne kmaz sokak olduunu Faizm elden da durdurdu:

sylemee medeniyeti kervansaray

Han
Osmanl Osmanl

odalar korumakyasar.
mparatorluu irticai bunu

temeline ile

yanarak ykseldi.

kadar fabrika

a t r m a m a a alt. kuruldu.

bayndrl

"stanbul'da mevcut olan das meni klli ile Katliam:

yurttalara kelleler nafla katliamlar...

ve

bilad' se/asede ve ahap

(tmden

(skdar,

Eyp

ve

Galatada)

eiyevm ih-

kagir oda men

Btn

hanlardan

mada

han
ne Sen nice veya ne

ve

bekar

odalar

yasakland)"

(Nizamname) bahane toptan

edildi. Faizmin baltayla ile esukitle baskn grr bulup i

yukarki

tedbirler

tutmazsa anszn

yaplabilir? Bartelmi

m a h s u s tel

rgl "esra

kararghlar",

uurmalar,

yetmezse,

bir g e c e

Osmanl'da sonra

"hkm karakui"\erince
her a y a k l a n n d a n bakentte zamannda Sulu bile,

kark ehir halknn tayan

harp c e p h e s i n d e sudan Zapkr sebeplerle bey,

ranlm bozgundan ni" s f a t n

kanl t e d i p

hareketi grlr.

"Kanu-

Sleyman bulunuyor. gibi,

halinde cinayetler ilendiine rnek: s i n d e bir aile l ah z a m a n n d a

9 7 4 ( 1 5 6 6 ) yl, S l e y m a n i y e e v r e kim? Dukakiin 36 padimilyoFaizm

3 6 A r n a v u t v e s a d r a z a m g e l d i i ile v n r . Osmanl

ner Y a h u d i l e r l e a n l a t

da Arnavut "ekabir"e d o k u n m a z :

"Hamallk, ok rn hristiyan biri kafi grd. bunlardan

odun olduu O

yarcl, hakknda

plk, geip katline

renberlik iie para gitmekte zuhur ferman idiler. etti. verdi.

c.

kazanmak iin, Mahallede Hkmet bu Sekiz yz

3. s.

bir katilin kada-

Arnavutlar

stanbul'a

vaki bir ayia

makul adamlarn

mteca286)

viz olarak bu biarelerin gnahna girildi." (Tarih-i

Eblfaruk,

BBLYOGRAFYA A b d u r r a h m a n eref, "Tarihi Devlet'i O s m a n i y e " c.1-3, A., "stanbul'da A b d u r r a h m a n Abdi "Arazi Arazii Kanunname'i Kanunnamei Ekulat M z a y a k a s " T a r i h i O s m a n i Paa, " V e k a a y i ' n m e " , Hmynu", Hmyn 1857 Kaytlar" H l a s a ' i M e z a m i y n ' i Deferhi 1058, 1315. Kv. Matb. 1332, no.40 Beyazit no.5154

Mecmuas,

(D.1647)

Recep 26,

" A r a z i T a h r i r i ve s t a t i s t i k D e f t e r l e r i n d e k i A y n Ali Efendi. A y n Ali R i s a l e s i : FasI 6 T e v c i h ' i K a n u n i ) Ali a v u ( S o f y e v i )'un s i m s i z R i s a l e s i A s a f n a m e , " S a d r a z a m Ltf A . R , Lale Devri, Paa"

" A s s e d i o e Bresa di C o n s t a n t i n o p o l i di Z o r g o D o l f i n i " " R i s a l e i K a v a n i n ' i Al'i O s m a n ter'i D i y v a n " ( O s m a n g i l l e r Kanunlarnn bror ve Divan Defteri A n l a m l a r n n zeti,

A h m e t Refik. " s t a n b u l ' u n a e s i v e A h v a l i T i c a r i y e s i " ( N i s a n 3 3 2 , no. 37. Halit K t p h a n e s i 1 u b a t 1334 no. 8 Osmani Encmeni " T a r i h - i C e v d e t " c.3 Elbistan'da Zlkadir Oullan", Tarih-i Ali, " s i m s i z ve T a r i h s i z S i k k e l e r , ilk O s m a n l S i k k e s i , Ahmet Cevdet: Arif: "Mara ve

s.38-39)

Mecmuas, Mu1333.

no.38, 1 Haziran 1332 Ali T e y f i k . ( M e k t e b - i d a d i y e T a r i h - i U m u m i ve M e k t e b - i M l k i y e - i a h a n e C o r a f y a allimi, K a y m a k a m , " F e z l e k e - i Tarihi U m u m i " c.2, Kurunu v s t a , s t a n b u l , Ali: " S a n c a k ve A y y l d z " T a r i h - i 193, 257, 3 3 6 ve Zaharise Dersleri konulan nszden T:T:H.T. Tan85, mart 1940 "Not." c.l Osmani Encmeni Mecmuas 1 no.46, Say Beng, Boissonad 191) Terinievvel

Blent Kprl, Toprak Hukuku Hmyn vs.den zerine

Ch: zimat

Diehl, " B y z a n c e , G r a n d e u r et D e c a d a n c e " , C r u s i u s skp ve Selnik defterine

Clusu

" C i h a n n m a " n n "lave"si! A h m e t Tevhit hediyesi Celal Bey'den: C u m h u r i y e t G. 9.11.948

nshadan.

lk

" K a v a n i n i K a d i m e i O s m a n i y e " e l y a z m a s s.99 Gennadios Skolarius'un 0,90 Fatih S u l t a n

Dr. A u r e l Decei, " K u r t u l u u n T e k Y o l u " (Patrik II. M e h m e t iin y a z d Defter'i Timr' Vidin, Diocletien, L.Brehier: D e f t e r d a r erif Efendi ris,1850 Ebussuut F. F. Ortodoks tikatnamesi) M u a l l i m C e v d e t kitapl, Layihas

E l y a z m a , no:

Le m o n d e b y z a n t i n , c.II, s . 2 4 8 P a g a n i s m e dans L ' E m p i r e d ' O r i e n t " Pa-

E t i e n n e C h a s t e l , " H i s t o i r e de la D e s t r u c t i o n du

E n g e l s , A i l e n i n , zel M l k i y e t i n ve D e v l e t i n K k e n i E n g e l s , A n t i d h r i n g , c.2 Kral F r e n e s k o , ya Nameyi Hmyn, Cevdet Tarihi

"Fransa

Gaston H. nesi Haza Hikayeti

May,

El de Droit R o m a i n 3 - 2 4 , Hazret'i Tarihi" Bedreddin Peuple, c.l Hasan: bin Sultan

18.

bask,

Paris

1935 Beyazt Umumi Ktpha-

Mass, " L ' i s l a m e " der zaman' "Osmanl nklap Sleyman,1168 (1757), no.5004 Menakb' eyh Mzesi des Larousse, c.2 Kad srail, M. Cevdet Ktphanesi "Yazma",

Hammer, no.154, Hist.

Histoire Generale Gener. Esiri

des T o m p . bin eyh

Hazzablkitap "Ziyl Hseyin Halil smail 1309 statistik Yll, . Zht, stanbul K a r i M. K. K. Karl Koi M. Kads: Hayrullah: "Devleti

e k a y k " Latai " M i y a r l d v e l ve S e y a r l m i l e l " Osmaniye Tarihi" c.11 Devlet'ten),

Ethem:

"Meskkat Osmaniye" (ray 1959 Kadime'i Osmnniyye 973 B a n k e r s " d e n alan Kapital evval

Gaalip

"Takvim'i

meskkat'

Osmaniye"

Mihran

Matbaas,

Kvnin'i

J.

Hardcastle:

"Bank And

Kapital c.1-3 Luis B o n a p a r t n 18. s.708 El y a z m a Kprl M e h m e t Paa 2701 D. 1767 E b u s s u u d asr, el y a z m a s Ktphanesi, yazma 99 B r u m e r ' i n s z Bay K o k e t c . 3 , s . 1 4 6 ) 1925

K. M. D a s K a p i t a l , s . 1 1 1 . F. X L I I . IV M. Le K a p i t a l I. C i l t , I. K i t a p S 1 5 3 F r a n s z c a s Y. M o l i t a n , P a r i s , Marks S e r m a y e : Bey Risalesi Sleyman", niversite Ktphanesi, no. 1 8 0 7 , "Cihannma",

Katip Celebi.

Kanunnamei Sultan Kanunname, Kavaniyni Kur'an, Koca

Kadiymei Osmaniyle, Enfal. Derzaman' Hamza

Elyazmas c e m a z i y e l h i r 1176, Sultan Sleyman",

"Kanunnamei Sure'i Kanunnamei Kaanun

Mteber'i derzamn' Sleyman

Sekbanba: Sultanl

"Hlasat-l

Kelam

Fi

Redd-il A v a m "

Paa, Tevkii Celal z a m a n n d a . Sleyman Han Sani" Trke'ye eviren, Osmanl zmir Mehmet

Kanunnameyi Kriptovolos: Meb'usu Larousse Le Kapital: Paris, M.N. M. 1925

M u t e b e r der Z a m a n - "Tarih-i Sultan

Karoldu 1374 Karl Marks V. Molitere t a r a f n d a n F r a n s z c a y a e v r i l m i i . Kitap 1, c. De l ' E s p r i t des lois, c . 2 L' H i s t o i r e et de G e o g r a p h i e 1969 ... kdam Matbaas, 1314 Mehmet), Murat " K a n u n n a m e ' i Al'i syleyen: 1946, Fatih O s m a n " yaM e h m e t I, 1, s . 1 4 1 ,

Montesquieu, Bouilliet, Sencer,

D i s t i o n n a i r e U n i v e r s e l de Dervi, "Evliya Zade Tevki, hsan

Osmanl'nn Toplumsal Yaps, And, Mustafaolu Mehmed bin Matbaas,1330 Deyimleri 1931 1957

M e h m e t Zilli b n ' i M e h m e t T e v k i (Lis hut " K a n u n ' u

elebi S e y a h a t n a m e s i " c.l, Han",

Padiahi' Sultan Pakaln,

M e h m e t Arif n s z ' l , A. Mehmet Zeki M. Belin, 1865 (eviri).

"Osmanl Tarih

Szl"

stanbul.

Devlet Matbaas,

"Mufassal

O s m a n l T a r i h i " skit yayn,

M e h m e t erif Ef.

Layihas K p r l A h m e t Paa 1333 Sicil'i O s m a n i - T e z k e r e i M e a h i r ' i ' O s m a n i y e , "Lale Devri", M u h t a r Halit K t p h a n e s i , 1 Terinievvel 1333 v e ilh. M u a m m e t Hsn: 1308 Ktphanesi 23

M u k a d d e m e , El y a z m a s . Muhammat Sreyya c.4. 1339 Madam Montago, bin

Mehmet Zeki, "Aknclar", T. s.727 Matbaai Amire stanbul

s . 8 8 ' d e n alan A h m e t Refik:

M e h m e t Zeki: no. 4 3 , 63 Mukaddemat: n Encmeni Nizamname, hi K a n u n m e r Ltfi 1939 . . Barkan: Barkan:

" S e r p u " Tarihi Osmani Encmeni Mecmuas bni Haldun Fasl S a d i s i

"Nizam' Devlet Hakknda olarak neredilen 1242 Rapor

Mtalaat" (Beriyyelaml) , Selim IlI'e verilmi, Tarih'i Osman s h a l a r n d a A h m e t T e v h i t Beyin hediyesi

M e c m u a s n n 41, 42, 4 3 sayl

M u h a r r e m s o n u n d a " 1 8 2 6 " baslan htisab A a l

Nizamnamesi FasI 6 T e v c i no.61, Mart

O s m a n g i l l e r K a n u n l a r n m b r o r ve Divan Barkan, Trkiye'de Toprak slam

D e f t e r i i a n l a m l a r n n zeti, Esaslar, lk,

Meselesinin Tarihi

"Trk M l k i y e t H u k u k u v s . " s.2 Kurulu Devrinin Toprak Meseleleri" Devlet Basmevi, 1938

"Osmanl mparatorluu

Osmanl mparatorluu Kurulu Devrinin Toprak Meseleleri, Pr. A. Metz, "Die R e n a i s s a n c e des s l a m " Kavanini Kadime-i Osmaniye, Yazma Byzantine" Hlasa'i O s m a n l l k t a Y a h u d i l e r Kitab Pir M e h m e t , ...Razi'nin St. S.,

R u n c i m a n ; "La C i v i l i s a t i o n "Nakdt Tevarih" Yazma

S i l a h d a r Ali A y n mas, Sicil O s m a n i c.5 bin

Efendi, " R i s a l e ' i Al'i O s m a n

Mezamiyn'i Defter'i

D i v a n " Elyaz-

1117 ( 1 7 0 5 ) , Ali Emiri k t p h a n e s i , K a v a n i n no. 77 M e h m e t Husni, "Sicilli O s m a n i " , c . 1 - 4 M e n d e s M a k a l e s i , T a r i h i O s m a n i M e c m u a s " no. Mecmuas, c.983 Talik Yazma, Arapa, Kprl Ktphanesi, 1-36

Sreyya

Saffet, "Sinyora Gracia Senbussi eyh no.547 Trk Mlkiyet Hukuku

Saffet, "Yusuf Nasi" Tarihi O s m a n i "Medeniyet Tarihi "Cami l Bedreddin,

Fusleyn",

Trk Toprak Hukuku Tarihine rihinde T a n z i m a t ve 1275 ve Tmar ve Zeamet Usulnn T m a r ve Z e a m e t Usulnn zesi no.116, K.339 "Tarih-i Tarihei lk, V.

Bir Bak, C H P K o n f e r a n s , Bozulmasna Bozulmasna

1940; T r k T o p r a k H u k u k u TaMaarif Mat. 1940

1885 t a r i h l i A r a z i K a n u n n a m e s i ,

Dair L a y i h a S u r e t i e l y a z m a s Dair E l Y a z m a s " D i e r T e l h i s d i r " , n k l a p MM u h a m m e t Murat ( M i z a n c Murat Bey), T e f y i z

E b l f a r u k " z a d e m e r Faruk bin 1328, c.3 Halkevi K.152 Evkaf, 1938

Ktphanesi,

T a r i h - i O s m a n i E n c m e n i M e c m u a s " 1333 ila 34, s . 5 3 , " T a f r a y i H m y n l m i " Mart Duruy, "Histoire Genarale"

Zinkeisen.

KTAPTA GEEN 1-

OSMANLICA

METNLER bil'ina-

" ok z a m a n d r ki d u d i m n ' blend E y v n ' s a l t a n a t ' aliye ( d m e t m a h f u z a t n te'i itaat olup n a z a r d a n skt olan e m e k d a r kullan pezr ve err' r ve fitne ve f e s a d n birun ile a h v l i l e m i n

y e t i l - e z e l i y y e g a m h ve h a y r h a h l a r olan lem'i a h y a r (iyi hr bilginler) ve k e m e n b e s bu gne t e g a y y r haddi t a k r i r o l m a s n n esbb ve illeti mlbis'i ihtill'i l e m ( e v r e n durumlarn-

haze edip s e m ' i H m a y n ' u e h r i y r i y e risle frsat idik." (Koi Bey Risalesi, s . 1 8 ) 2"...Herkes m e t ' fikr' daki d e i m e l e r i n olaca 345bab v e mmilen endiesin...arz' m b a d e l e t kld...ki devrimini yaratan ve sebebi tegayyr' ahval'i malm) (Keza) olsun." D e v l e t h a r a p ve yem h i m zebeni d e m ( i n s a n o l u n u n

n e d e n i ) ne id ve b i - i n y e t i l l h

ne v e h i l e s a l h p e z i r ( d z e l t i l i r )

" Z u l m ve r v e t h e r h a n g i D e v l e t t e ki peyda eve i k a r oldu, ol berkete'i ruzigr oldu." (Keza, s.73) buyurulsa "Tashih'i asker mrad

(askeri dzeltmek isteniyorsa) cmleden s.52)

amet ve timar grlmektedir." (Keza,

"Ve Kur ve m e z r i ( k y l e ve e t k i n l i k l e r ) e r b a b ' s e y f e (kl k i i l e r i n e : na bis o l a n l a r (Dirlik d z e n i n e lazm engel olup ekonominin ykmna

D i r l i k i l e r i n dharabad y-

z e n i n e ) v e r i l m e l i d i r . V e z e m e t v e t i m a r e r b a b n a t e v z i e m a n i olup, v i l y e t i n olunmak (saym yaplmak) sn h 6da gelse a n c a k otuz krk d e m

sebep olanlar)

olur, z i y a d e o l m a z .

le olsa 3 0 - 4 0 d e m i n hatr riayet in byle bir D e v l e t m u h t e m e l ve m e v v e o l m a k i s e d e t l p a d i a h m z h a z r e t l e r i caiz g r m e z . " ( K e z a , s . 5 2 ) bir m e m l e k e t t e z e r r e (padiahlardan) sul k a d a r bir f e r d e z u l m olunur, vkeldan olsa, ruz'u cezamlktan (vekiller, bakanlar, "Memlik'i islmiyeden (ahirette) vs.den) sorulmaz.

M a z l u m l a r n y a n k "h" s a r a y l a r y k a r , d e r t l e n e n l e r i n g z y a dnpadiahlara Cenneti verir. Bu d e d i k l e r i m kelm benim

y a y b o u p y o k e d e r , " k f r ile d n y a d u r u r , z u l m ile d u r m a z " A d a l e t uzun m r e s e b e p tir. Ve f a k i r halkn d z e n l i l i i deildir, 7oluna. Ahvl bilginlerin ve eyhlerin (ulularn) szdr. byledir." (Keza, s.48) k i m s e d e n a k a ala. Ve m a h s u s t e v a b i i y o k t u r ki P a d i a h m z n kulu ve muti timad b u y u r u l m a z s a a n d a n sual

" E l h a m d l i l l a h i tel s e d e t l P a d i a h m z h a z r e t l e r i n i n ol m a k u l e mal ve m e n a l a ihtiyac y o k t u r ki, m a n s p (i v e r m e ) iin fermanberidir. y o l s u z m a n s p l a r v e r i l m e k lzm gele. C m l e l e m s e d e t l deildir ki m e m l e k e t sahibi ve tanr kullarnn

Her biri istihkak zere, yolu ile riayet olunur. Byle olcak, lyk ve seza k o r u y u c u s u s l m l a r n Halifesi ( P e y g a m -

ber vekili) zerre k a d a r y a r a r olmya da, m a n s p l a r pulluk pulluk satlp bir alay hin haz i n e l e r ve d e f i n e l e r tahsil e d e l e r ve m e m l e k e t i ykp y a k a l a r . " ( K e z a , s . 7 4 ) 8"1005 tarihinden beri s l m l k e l e r i n d e n t o p l a m 19 e y a l e t y e r e l d e n gitti. Geri kalan m e m l e k e t l e r i n dahi kendi z l i m l e r i m i z y a k p , y e n halk) perian oldu. "Taraf taraf slm trl s e f a h e t e k s i l m e z . nensin, katiyen reva lkeleri elden bunca gitmekte; reya v e b e r y a ( k y l v e hara v e r m i yine tedbiri grlmez ve ilc sorulmaz;

Bu m u s i b e t ne m u s i b e t t i r ! " Bu gaflet ne g a f l e t t i r ! " lkeleri alsn ve halk f k a r a s ezili ve Bunun t e d b i r i ve ilc horlanla ihazretlerine g r l m e k Padiah

"Din ve Devlet d m a n l a r

grlmez.

farz' ayn ve ayn' farz o l m u t u r . " ( K e z a , s . 5 0 )

9-

"Lkin t i m r erbab evelki m e r t e b e s i n i b u l m a z " diyordu, "zira

Defter'i Hkni'de isimleri nm' nianlan kal-

s a t r l a n m olan rey ve rey ocuklar kimi ulfeli kul n a m n d a olup, nice kyler ezicilerin saldrsndan yklp y o k o l m u ve ehalisi d a l a r a k kam, m a m t r . Ana s.54) 10- "Ve c a n ' g n l d e Padiah h i z m e t l e r i n e bel balyan ve h i z m e t i grlen kullan k o r u y u p , olur o l m a z g n a h lar eylerin in zayi e y l e m e m e k g e r e k t i r . yle olsa ey d e m kzl Zira, ey ve snangl ( m c e r r e p ) ve Din ve Devleti kayrr d e m azala girer, y a r a m a z d e m kati o k t u r , ve c m l e y a r a m a z hasmdr. kibrit m a k u l e s i d i r , ona gre k o r u n m a k g e r e k t i r . " ( K e z a , s. 67) 11- "Bu asrn kulu bir k u l d u r ki ay be ay t m g n d e l i k l e r i pein v e r i l s e ve her birinin t m l e v z m ve m h i m m a t ( g e r e l e r i , a r a l a r ) Mirden grlse ( D e v l e t e d e n s e ) ve her biri trl trl ltuflara boulsa, ve d n y a d a nee lema ve m e s a y i p v a r hep bir y e r e gelp, bunlara t ve s m a r l a m a akl v e r s e , ve her biri bin nasihatle itaat s e m t i n e yed il seler ve: " s l m Padiahna m u h a l e f e t , din ve nikha z a r a r d r " deseler, birisinin kulana g i r m e z , ve zerre kadar f a i d e s i o l m a z . " ( K e z a , s . 5 1 ) 12- "Hsl olan v a r i d a t menfiin bir m i k d a r n iddihar ( b i r i k t i r m e k l e ) ve hiyni iktizada sefehaline gre n k u u d (paras)" bulunurdu. "Bir m a h a l d e re m e m u r i y e t l e r i n d e herkesin binaen her ne m i k d a r dikkat olunsa evelki m e r t e b e s i n b u l a m a z . " (Keza,

tl (uzun boylu) i k a m e t ile, herkes h a d d i n d e n z i y a d e e b n i y e (binalar) ve e s b a b - z i y n e t ve m e l b u s a t (ss ve g e y i m ) ve m e f r u a t ve m a t ' u m a t ( d e m ve y e y i m ) m s t e l z i m e t l - i s r f a t ile k e s r e t - i m e s a r i f e d a r ve bizzarure d y n u kayik-i hafiyesini (ok borca Elli a l t m s e n e d e n m t e c a v i z seltini izm hazert kesireye giriftar o l m a m a k deslmbulda mek- nib a t m a m a n n gizli i n c e l i k l e r i n i ) " u n u t m a k moda oldu. Drlhilfet-l

r m " ederler, diye p a d i a h l a r a atan r a p o r c u , d e v a m ediyor: "Alel ittisal otuz s e n e d e n m t e c a v i z e v k a t t e dahi seferler t e r k o l u n u p , t e n e ' m a t - h a z a r r i y e y e itigal (bar m e t l e r i n d e n p l e n m i y e ura) ile g e r e k res ve g e r e k bilcmle tavifi a s k e r i y e ' m l ve efll- s e f e r i y e y i f e r a m u s (efler ve erler s a v a i g c n unutur) ve b a h u s u s a s k e r z m r e s i n i n e k s e r i hiref ve s a n a y i ve t c c a r g r u h n e ilhak ( a s k e r l e r z a n a a t , esnaf ve t c c a r a r a s n a k a t l m a ) ile kesb-i kr ve c e m ' i ml ve iddihare me'luf (kar edip mal toplayp b i r i k t i r m i y e alk) o l m a l a r i l e , bittab-i s e f e r d e n nefret e t t i k l e r i " olayn ortaya koy u y o r . Bu gidiin s o n u l a r n da yle s a y y o r : " C m l e y e istirahat-i h a z e r i y e t ( h e r k e s e barta d i n l e n m e ) t a b i a t - i saniye o l m a l a , ricl ve kibr (devlet a d a m l a r ve b y k l e r ) d e r n - s l m b u l d a eflke ser e k m i h a n e l e r bina ve ina ve boaz iinde kezlik r e f i l - b n y a n ( y k s e k k u r u l m u s h i l h a n e l e r peyda ve m e f r u a t ve e s a e s l e r i n d e (ev t a k m l a r n d a ) dahi t e k e l l f a t - a z i y m e e d e r e k e b n i y e ye mavafk sair l e v a z i m a t ve m a u m a t ve h a d e m ve h a e m ve iblise ve m e r k b a t t e (bin e c e k l e r d e ) hadd-i itidli t e c a v z e t m e l e r i l e , m e n a s p l a r n (gelirli m e m u r i y e t l e r i n ) irad t a b i s i ve m l i k n e ve m u k a t a a ve z e a m e t l e r i n i n v a r i d a t - zaruriyetlerini lunduklar rvetine) ihate e t m e d i i (gelirleri giderlerini m e n a a s p ve hidematta k a d i y m e s i bir trl masraf bu(para kapatmad) ecelden, bizzarure

e n v i irtikbat ( t o p r a k r v e t i n e ) ve irtiy

m h t a kalrlar." ( K e z a ) b e d v e t m l b e s e s i l e kllet-i mesarif ve k e m l - i kher ne k a d a r i m a z o l u n u r s a dahi... "

13- "Evil-i z u h u r - u s a l t a n a t i n d e sr- 14- C M A L ( Z E T ) :

vet hasebile irat ve mesarif h u s u s u n u t e t k i k t e n

" H i y n ' i T a h r i r d e ( y a z m s r a s n d a ) Hss' H m y u n ve Havss' V z e r

ve m e r a ve A r p a l k l a r d r , ve g e r e k Z e a m e t ve T i m r ' d r , bilcmle her karye kime kayd o l m u ise onu bildirr." (Ayn A l i Efendi) 15- M E F S I L ( A Y R I N T I L A R ) yazlan : "Her K a r i y e ' n i n Keza) Reys ve r R e s m i ve e b v b ' mahsult D e f t e r d i r . " (A.A.E.,

16- "Ve b y r d m re'dir. mnzi

ki:

Hzemat'

mebrure'i

m e v f u r e ve

mesa'i

m e k r e ' i akir'i

mans-

Ber mcb'i Defter'i H k n m e d d kla." olmya."

17- " O l b a p t a hi ehad kinen min kn, biveh'i minel v c u h ve s e b e b ' i minel e s b a p m n i ve 18- "Ve ol yerin halk fil c m l e v a z i (alt kii) erifi (erefli kii) anlan S Ba bilp muazzez ve m k e r r e m t u t u p , S u b a l k l a ilgili ilerde b a v u r m a a n l a n a y a p l a , s z n d e n dar k m y a l a r . y l e bileler." 19- " y l e ki ve zayif'i hidemt' m e b r u r e ' i askir'i m a n s r e ' d i r . " " B e r m u c i b ' i D e f t e r m e d d kla. O l b a p t a hi e h a t m n i ve rfi (engel ve kaldrc) o l m a y p , m d a h a l e klmya. Edirne m a k a m n d a yazlr. 20- "Nian' e r i f i l a n ' S u l t n ve T u r a y ' garray' imdicikte darende'i fermn' kader t u v n Cafer, kiyt'istan' Bosna H a a k a a n h k m o l d u r ki, Beli y r e l e r i n d e 14315 Sancanda

m t a s a r r f o l d u u Z e m e t i n e Defter'i Cedit g e r e i n c e lyk ve irzn grp v e r d i m ki zikrolunur ve erh klnur (8) sekiz adet ky minvl'i merkum zere y a z l p y e k n ve b y r d m ki, b u n d a n byle eli altnda olup t a s a r r u f klup yle ki: V e z a y f ' i h i z e m a t ' m e b r r e ve mesa'i m e k r e ' i a s k i r ' i m a n s r e ' d i r . 21- " M e s a a imam' er m e v c u t ve beytlmale m e n f a e t ve mslminin emrile erz'i miriyedin Ber mcib'i maslahat D e f t e r m e d d kla." muhakak olduu halde,

bil'ifraz satlp s e m e n i a l n m olan y e r l e r "

olarak tarif eder. 22- " A b i izm ve ecdad' k i r a m l a r n n s n n e t ' i s e n n i y e ve deti b e h i y e l e r i nihac zer deftir'i s e d i d e ' i s u l t a n i y y e ve ceraid'i h a k a n i y e a k d o l u n m a k e m r o l u n u p , l kin... Def ti r' i kerime k a d i y m e d e arazi'i m e m l i k i n tefsil'i a h v a l i n e t a a r u z o l u n m a y p ve knh ve hakikati nedir, riye midir, haraciye midir ve t a s a r r u f e d e n l e r i n mlkleri midir, deil midir; keif ve beyan o l u n m a d s e b e p t e n reaya ellerinde olan y e r l e r i riye sanp s e k i z d e bir v e r m e k t e nize edip., vs. bu fakire V i l a y e t ' i R u m e l i n d e livi skp ve livi S e l n i k tahriri t e f v i z b u y u r u l d u k t a , nup. " C l u s u H m y n Tanzimat vs.den"" mtevekkilen alellah' tel t a h r i r e m b a e r e t ve t a s a d d i oluzerine skp v e S e l n i k d e f t e r i n e k o n u l a n n s z d e n T . T . H . T .

23- O r a d a yle denir; "Vakf saidel himat e h i d e l m e m a t m e r h u m gazi E v r e n o s bey mezkurun atas Prnaki sa Bey, mahalli m e z k u r d e ehit olup t r b e s i t r b e ' i mezbredir. Karya'i m e z k r i atas dar ve ir a m y i r i n e ruhi iin V a k f idp m a h s u l a y e n d e (gelen) ve r e v e n d e y e (gidemtevelli olanlara 282) merudur." 84 10 3 3 8 9 "

ne) m e k l a t n a (yiysilerine ) sarf olunur. T e v l i y e t i ve zapt ve azli ve nasbi Y e n i c e V a r " P r a n k , nam dier S a r h a k Karyei: (stanbul Devlet A r i v i D e f t e r No: Hane M c e r r e d Hasl

24- "Bilfiil T i m a r l a r zerinde olan k i m s e l e r klca ve darp e harbe kadir olalar ol asllar tezkerelerin g n d e r e s i n ki ellerinde s d d e ' i s e d e t i m d e n Bert' erifim virle ve min baid emr'i sbk m u c i b i n c e mahal'li himmetten kimesneye Timar tevcih etmiyesin." 25- " Z i r a a t ve hraset e d e g e l d i k l e r i tarlalar, m l k l e r i o l m a y u p B e y t l - M a l i M s l i m i n olup ariyet Tarkile r e a y a n n t a s a r r u f l a r n d a olup, e n v a i h u b u b a t t a n ne dilerse e k u p bip, r adna harac m u k a s e m e s i n v e s a i r h u k u k u n eda edp... Fevt o l d u k t a o u l l a n kamna kaim olup tafsil'i m e k u r zere t a s a r r u f edeler. Oullan yoksa, kend masair m e m a l i k i

m a m u r e erazisini slubu zere hariten t a m i r e kaadir k i m e s n e l e r e creti m u a c c e l e s i alr u p t a p u y a v e r i l e . " ( K e z a ) 26- "Defatiri kerimei k a d i m e d e arazii memaliki Muhammediye... tasarruf edenlerin mlkleri midir, deil midir; kef ve beyan o l u n d u u s e b e p t e n , reaya ellerinde olan y e r l e r i r-

ye s a t u p mlkleri gibi birbirine bey ve era edp, baz dahi kendi z a m l a r n c a vakf edp

v e l a h e ve h k a m dahi h a k i k a t hale vakf o l m a y p hilaf eriat- erife bey ve era cetleri v e v a k f i y e l e r v e r m e k l e nizam- sin." Ve ilahr. 27- " i m d i y e kadar g e r e k a r a z i y i miriye ve g e r e k t a h s i s a t kabilinden umura v e m e s a l i h - i c u m h u r a

ha-

halel a z i m g e l m e -

olan a r a z i y i m e v k u f e

h a k k n d a v e m e h h e r sadir olan e v a m i r i a l i y e y e binaen e y h i s l a m t a r a f l a r n d a n v e r i l m i olan f e t a v i ile itfa ve a m e l o l u n m a y a r a k fi m a b e d bab f e t v a penhide ve e k l a m i a h a n e de ve bilcmle m u h a k e m e ve m e c a l i s t e a n c a k bu k a n u n n a m e d s t r - e l a m e l olacaktr. V e D i v a n i h m a y n k a l e m i n d e v e d e f t e r h a n e i a m i r e d e v e mahalli sairede; a r a z i y i emriye ve m e v k u f e dair n i z a m a t ve k a v a n i n i atkiye itibar k l n m a y a c a k t r . " r s a l a r y e ile m a h l u t olsa, s a l a r y e n i n miktar ihra o l u n d u k t a n s o n r a kalan

28- " M e s e l e :

glenin halinde p h e o l u n u r mu? Elcevap: zn t a h a m m l n e gre alnr. nnda)

S a l a r y e n i n h r m e t i m u k a r r e r midir? r adHara, elbette o n d a - b i r o l m a z . ArHazma Paa, T e v k i i Celal z a m a -

na alnan r deildir. A r z n hara m u k a s e m e s i d i r .

Nsfna ( y a r y a ) dein a l n m a k m e r u d u r . S e k i z d e bir aln-

mak arzn t a h a m m l olacak h e l a l d i r . " ( K a n u n S u l t a n l

29- "Bir sipahi, d e f t e r d e erik y e r l e r i k a y d o l u n s a , sipahi nsf t o h u m ve nsf kz r e a y a y a verp bade hasl olan m a h s u l n nsf sahibi artn ve nsf ahiri ziraat e d e n l e r i n o l m a k kanunu m u t e b e r d i r . A m a , s a h i b l arz nsf t o h u m ve kz v e r m e d i i s e n e d e nsf m a h s u l Bana d e f t e r d e erik yerleri k a y d o l u n m u t u r . Nsf a l r u m deyu, rea l n m a z . r n alur.

a y a y taciz e d e m e z . " ( K a v a n i n i K a d i m a i O s m a n i y e s . 9 2 ) 30- " a r i k yerleri S i p a h i y e r d e n z i y a d e nsf ve hamz y a z l s a , de r 31- " K a d i m i (Kanun-u h a m s i n i y a z l r ve r h a m s t e n eline gelp, Kadimai Osmaniye) kanundur. C e b r e n ziraat ederlermer'i t e k a d d m d r . " Zira e h i l k a r i y e n i n t a v r l a r n a hams alnr. Kanundur." (Kavanini baz y e r l e r d e n hini tahrirol v i l a y e t i terk eden r y e r i n e

miri alnp s a t l m a k ve ziraat o l u n m a k hilaf- Mutepere) bila

se, gene mer'alk zere h k m o l u n u r . 32- "Arazi- M i r i y e d e n 33- "Defatiri Kerime-i

ifraz m e s a - e r ' i y y e binaen v c u h u Memalik-i

m l k i y e t ile t a s a r r u f oluntafsil-i ahvaline taarus himmetleri,

mak zere t e m l i k - sahih ile t e m l i k o l u n m u a r a z i . " Kadime-i Arazi-i Muhammiyenin olunmayup." 34- " H k m dahi hakikat hale v a k f o l m a y u p hilaf eriat erife bia ve e r a umura ve meselihay Cumhura vakfiyeler vermekle nizam- kalur e r h i s: 16 ila 25) halel a z i m g e l m e k t e . "

35- " B e d e l - i r namile m u k a t a a ve i c a r e i z e m i n tahsis o l u n u r . " (Arazi- K a n u n n a m e - N36- "Tapu m u a m e l a t z a m a n n d a akr t o p r a k l a r miriden idare olunur. Akr t o p r a k l a r n "Zira, A r a z i - E m r i y y e M u t a s a r r f l a r gibi m s t e c i r ve e s h a b r e k a b e s i n e malik o l d u k l a r n d a n , Badat c i h e t i n d e T a p u m u a m e l a t tesis o l u n d u u sralar da, Araz- M e s k r e taraf Miriden ya t a p u talibine t e f v i z o l u n u p , y e d l e r i n e balas t u r a l t a p u senetleri v e r i l m i ve fera ve t a s a r r u f ve intikalinde A r a z i - Emiriye a h k a m icra e d i l m i t i r . " (Arazi- K a n u n n a me-i H m y n erhi, s : 2 6 ) 37- " R a k a b e sahipleri Hacici e r i y y e ve a r a l a r n d a t a n z i m o l u n a n s e n e t l e r l e biruce m l k i y e t t a s a r r u f e t m e k t e l e r iken; gelmitir." (Keza) m u h l e f a t n sultan alr, y a h u t bir a r a l k a n v a r z m s a d e r e o l u n u r da edp a n l a r n v e z a i f ve m u a y y i n a t n a vafi o l m a k zere ihlaf hatai m e z k r e d e e m l k sarfa a h k m ve m u a m e l t cari ola-

38- " y l e ki e m r a y t e r k , selatini m s r i y e ' n i n ubeydi (klesi) y a h u t udkas (azatls) bulunduklarndan, ve ikabna bir ey k a l m a z dey havf ve haiyet zere b u l u n d u k l a r cihetle, pek ok medreseler ve z a v i y e l e r bina bir ok e m l a k ve a k a r v a k f e d e r e k , nezaret ve tevlitini y a h u t fazla n e m a s n evlat ve ikana art

eylediler. z a t l a r idi. s.26) 39- " V a k f n n

Mahaza e m r a y t e r k zaten Bu s e b e p t e n eraiti,

dahi hayr s e v e r ve hayrat h a s e n a t a

rabet e d e r

Msr'da e v k a f o a l d . " ( M u k a d d e m a t : meruaya binaen

bni Haldun Fasl S a d i s i

maslahat-

emri sultanile t a y g r ve tebdil ve t e n k i s 37) kala ve m e m l e k e t l e r i z e a m e (ze-

o l u n u r . " (Arazi K a n u n n a m e i H m y n erhi s : 40- " S a a d e t l ve e v k e t l

padiahm selatinslefayunca

a m e t s a h i p l e r i ) ve erbab t m a r kullaryla f e t h e t m i l e r d i r . Ve z e a m a ve erbab t m a r mk e m m e l iken edai din ile her kande m u k a b i l o l d u l a r ise, bi-izn'ullahu teal y z aklklar v a k i olup k a p u k u l l a r n a marlar ana ihtiya y o idi. Ba'de e v v e l gazat m s l i m i n l e r i n z e a m e t ve tblk halk hizmetkarlarna ber ayan ve sair dirliklerde m u t a s a r r f h u s u s e n

ve a z a d s z kleleri zerine alup berat e y l e m i l e r d i r . lerinde a d a m v a r d r ki, be, on zea m e t v e t m a r l a r alup o u n u n m e v c u d u l s e l a m v e m a d u m u l n a s m olup v e a d e m i ' s i olanlarn c b b e ve cu y e r i n e aba ve kebe g i y i n d i r p seferi h u m a y n v a k i o l d u k a , bir, bin ake v i r p bir s e m e r l beygir ile sefere g n d e r p z e a m e t ve t m a r v e c h i edai din frsat bulup zere y a m a v e p e y m a l o l m a k l a bin t a r i h i n d e bize G a l i y a iki meruh kral

m e m l e k e t t e n otuz krk pare kala ile palanga alup haze elan e l l e r i n d e d i r . " 41- " ( D e f t e r d a r l a r kabz miriyi idare e d e r k e n ) sipah s e r k e l e r i hizmet n a m i y l e ( t o p r a ) tarafn miriden ahz...zabt ve maiere t a s a d d i ve f k r a y raiyete envai z u l m ve tadillerinde baka haslat' m u k a t a a n n ciziyat m a k u l e s i n i canib'i miriye eda ve t e s l i m ve m a h s u lat klliyesini kendileri ekul ve belu...bilcmle kar a h a l i l e r i n e perian ve s e r g e r d a n ve e k s e r k a r y e l e r harap Hakknda olduundan mada, hasarat'l miriye numayan" ("Nizam Devlet Mutalaat"; A h m e t T e v h i t Hediyesi) o l m u t u . Halkn e z i l m e s i , kylerin y k l m a -

s " h a s a r a t ' m i r i y e " ile at ba g i d i y o r d u . D e r e b e y kurdu, s a l t a n a t a a c n n z n k e m i rir. Gelir nsfn t k e t i y o r d u . 42- "Her bir M u k a t a a n n aar Avaldat k y m e t l e r i ne m i k t a r a bali o l m u ise ol m i k t a r mebl mal m s t a h s e n ve m a k b u l e rapt o l m a k zere beher sene srf Miriye eda artile irat k a y d o l u n u r . Ve R s u m a t - rfiye ve K a n u n i y e s i n i sahip M a l i k n e y e faiz terkile nizam o l u n d u k t a n sonra reayay z u l m ve t e d i p t e n h i m a y e t ve s i y a n e t artile her bir m u k a t a Devlet H a k k n d a Mtelat") usul konulur. mahll ol-

ay f a i z i n e gre m u a c c e l e ile b e r v e h i m a l i k a n e t a s a r r u f o l m a k zere bir k i m e s n e y e tefv i z . " ( A h m e t T e v h i t Hediyesi. " N i z a m 43- " G m r k l e r e z k a d i m emaneten zapt o l u n u p , beher sene haslatlar t e k e l l f s z canib'i

miri a h z u istifa o l u n u r k e n , g y a men'i z a r u r e t Miriye m e d a r o l m a k z m n n d a

d u k a m u a c c e l e l e r i n d e n taraf' Miriye m e n a f i - i klliye hasl o l m a k a k v l i lakrdlarna binaen g e r e k e m t e a g e r e k d u h a n g m r k l e r i ve sair baz c e s i m m u k a t a a l a r , garibl ahdda bazs d r d e r ve bazs beer ve bazs a l t a r s e n e l i e bervehi m a l i k a n e berat ile taliplerine haslatlar t e v d i o l u n u p ibu feza kabilinden olduu uur iktiran 44- " Z a m a n ' Sleyman Han ihdas o l u n a n faiz hedef irat Devlet-i Aliye s e h a m Kanunide, biraz c h e l ' y v a k f sadme'i Hmyn bir m a h a l e c e m beenmehizmet olmakla h e s a p l a n s a g r l r . " (Beriye't a m l ) Kanuni Cedidi, a k l l a r n c a

olup Devleti A l i y e y i yp azlarndan

hizmet y o l u y l e v a a z b u y r u l a n s z l e r ve bilkis ve sil

yakmaz

edenin lisann ve d i n l i y e n i n kulaklarn dibinden kesp, ibrate l e m iun S u l t a n B e y a z t ta T i m u r K a p u s u g a r b n d a b u l u n a n babann st eiine m h l a m t r . " (Koca S e k b a n b a m a l i k a n e ve t m a r ve z e a m e t Bu yolla s a r r a f l a r mali: " H l s a y K e l m Fi Reb'dl A v a m ) 45- " E z h a b " m a l i k a n e v e z e a m e t ve t m a r m l t e z i m g r u h u n a lerini ilzam verir. Sarraf kefil a h z e d i p b e r v e h i pein bedeli iltizamn bir m i k t a r n ol sarraftan a h z e t m e l e r i l e s a r r a f l a r dahi m l t e z i m l e r i ile erik olup... teleat") kane ve z e a m e t erbab kadar intifa e d p " ( Y a z a n belirsiz, " N i z a m Devlet H a k k n d a M-

46- " M e m a l i k i M a h r u s e y i a h a n e m u h t a o l d u u z e h a i r ve e y a n n t e d a r i k ve ihzar e d e g e l d i k l e r i n d e a v r u p a ' d a n celbine mevzuadan 47- " C e n a b ibaret o l m a k l a muamelat ticariyemiz kendi y e d i m i z d e d n e r idi" ( K e z a , cilt II, s . 2 6 2 ) h k i m ' i mutlak m a t l u p e n a m ve b e e n i l e n kendi envali

ksm

kllisini

kends mnhsr

m u h t a oldu

birka

nevi e m t e a y

dahiliyemize

havas ve a v a m olan

n a k d e y e n azi-

zini, y a n i altn v a k f e y i sair m a a d i n d e n z i y a d e aziz ve m u t e b e r ve idarei u m u r u a l e m i gm ve altna bal v kaffei m m birbirine z a r u r el ihtiya e t m e k t e " d i r . muti'i f e r m a n d a r o l m a k zere 4 0 . 0 0 0 nefer y e n i miriden 48- "Zayf ve itde a m a d e ve her halde kin olmaya mtehammil

eri d i l a v e r l e r i peyda ve y e n i eski o d a l a r d a 196 o r t a y a , her birinden birka yz nefer sabirer klak ve t a y i n a t ve elbise ve eslihalarn canibi ita b u y u r d u k t a n sonra hafi ve reha, t a k r i b i y l e ibu v a k t i n altm y e t m i a k e s i n e m u a d i l 7 ' e r a k e ulufei m u a y y e n e t a h s i s " ( s . 2 6 - 2 7 ) e t m i t i . 49- "Bir v a k i t t e n b e r u birtakm m r t e k i p l e r i n zr ve irtikaplar hasebiyle eyad nasda tedabeyvl eden s i k k e l e r kat o l u n a r a k naks ve kem a y a r o l m a k t a n o l m a n , d a r p h a n e nazr Y u s u f aga nai a h v a l i sikke m n t e h i l rapt olundu ki,

marifetiyle u surette n i z a m a

nel nas yz on paraya rayi olan f r e n k i l riyal fi m a b e d ' halis hesab zere y z paraya ve b e e r b u u k kurua giden y a l d z altnn beer kuru on paraya... ray i olup fi m a b u d ' u kesik ve krk altn g e m e y p dad f sitad de: ( a l - v e r i t e ) her kimin elinde b u l u n u r s a n o k s a n m k d a r y l a hesap o l m a s z i m n n d a her tarafa e m i r l e r ner o l u n u p bu suretle bu m a k u l e naksul v e z i n a l t n l a r d a r p h a n e y e ricat e t m e k lazm g e l m i t i r . " ( A h m e t C e v d e t : "Tarih-i C e v d e t " C.3, s . 4 2 1 - 4 2 2 ) m u k a t a a s fi'l asl u kadar m u a c e e l e ile v e r i l m i d e y u k a d i m i kapup bedeli iltizam s a b k a s n a klliyetli ey

50- " E v v e l a d e m fevt o l d u k t a

m u a c c e l e y i c z ' i y e s i l e ahr bir t a l e b i dahi

z a m m e t m e k l e s e l e f i n d e n z i y a d e mal tahsil edp miriye v e r d i i yine s a b k t a k i bin kuru o l m a k l a 2 0 - 3 0 sene m u k a d d e m faiz m e s e l a 10 bin kuru iken i m d i 30, 40 ve belki 50, 60 bin kurua bali o l m a k l a Devlet-i A l i y e y e kadimi m u a c c e l e s i y l e g a y e t ucuz m u k a t a a olup nice nice mal c e m e d e n a d a m l a r d a n v a k t i seferde y a l n z bir c e b e l l u d a n gayr bir hayrlar o l m a y u p bunca ar v e c e s i m masarifle s f e r a ' y u m u r u D e v l e t - i A l i y e n i n boynuna kald eran ve a l k e n t e c v i z o l u n m a z . " (Koca S e k b a n b a : " H l a s a t l K e l a m Fiy Reddl A v a m " ) 51- " B u g n e m u k a t a a t e m v a l i n e m c e d d e d e n mal z a m a n h u s u s u n a e k s e r i y a itina o l u n m a d c i h e t t e n e k s e r i m u k a t a a t hantann kilesi 8 - 1 0 paraya ve sair m a h s u l a t ona kyas rahis ( u c u z ) iken t a y i n o l u n a n mal miri ile kalup lakin m r u r u z a m a n ile hantann kili krkar ellier paraya ann knda haslatnn reide kezalk m a h s u l a t - s a i r e n i n dahi mtezayid olmakla, pahalan m t e r a k k i ve rusumat' rfiye dahi e y ' e n f i y a n hn ihdas m a l i k a n e y e bir m u k a t a -

hamsi m i k t a n e s h a b e d i l m i k e n

s e b e p t e n " m u k a t a a n n faizleri mu-

k a d d e m a t a y i n o l u n a n Mal mirinin be, alt katna bali o l m a k l a . " ( " N i z a m Devlet HakMtalaat") h u z u r i y e t tabiatl s a n i y e o l m a k l a , rical ve kibar devlet d e r u n u s-

52- " C m l e y e istirahatl lmbolda

eflke ser e k m i h a n e l e r bina ve ina ve B o a z i i ' n d e g n l k r e f i ' l b n y a n

s a h i l h a n e l e r peyda ve m e f r u a t ve esas ( m i n d e r u s ) dahi t e k e l l f a t l a z i m e e d e r e k , enbiyeye m a v a f k sair l e v a z m a t ve m a t l m a t ve h e d e m ve h a e m ( y a r d a k l a r ) ve elbise ve m e r k b a t t a ( a y a k k a b l a r ) haddi itidali t e c a v z " (Yazar kuru z i y a d e v e r e n saniye makamnda belirsiz " N i z a m Devlet Hakmuknda M t e l a t , T a r i h i O s m a n l E n c m e n i M e c m u a s n. 9 4 1 - 9 4 2 - 9 4 3 ) balar. 53- " M u k a t a a t e s i r i n i d e r i n l e t i r d i k e "be a v e n e t o l u n m a k sagir v e devletin yedine girmedii kalyor. mltezimlerin zulmne olmakla menafili kebire tabiat mlkiye

Faiz m u k a t a a t '

miriden z a p t o l u n m a y u p b i l m u a c c e l e

halka satn o l u n m a n n zaruri t t m ve e m t e a g m r k l e r i n d e n ve s a i r i n d e n f r u h o l u n a n

eshamdan du

malumdur.

Mesela d u h a n v e e m t e a g m r k l e r e s h a m n d a

ipida

nem

kadar ne ol-

m u a c c e l e hasl ve bugne gelince m a h l u l ve kasr y e d l e r i n d e n ve c e b e l l s n d e n bir yere c e m o l u n u p ulufetten dukta maliki m a l u m o l u r . " ( D e f t e r d a r M e h m e t erif Layihas)

beru s e h i m s a h i p l e r i n e v e r i l e n faiz dahi hesap olunk a s a b a t ve karye v e s a i r a r a z ' i v a s i a ' i memakule zeviaid'i fevaidi Nizam d e v l e t

54- " F e t h ' i H a k a n i ' d e n b e r u v a k i t v a k i t birka defa Osmaniye muharrirler tayiniyle tahrir"

55- "Halat' ceride ve V a r i d a r m u h a d d e s e ' y i adide z u h u r e t m e k l e ol hakknda m t a l e a t ) ederler.

ayan ve d e r e b e y l e r i zapt ve ahz edp telef ve h e b a " ( B e r r u y y e t u l a m l :

56- " C e v r v e z u l m n ena' (irkin, kt) cizyei e r i y e l e r i n i t a h s i l d e eri erif ve k a n u n ' u menafie m u g a y i r ve menafi'i c i z y e d a r l a r n ' h a d d e n efrun t a a d d b l e r i olup b a h u s u s Kbtiyan c i z y e s i enar' m e z a l i m d e n o l m a l a m b a y a a , h u s u s u r e a y a y a z u l m a z i m d i r . Ve bu lisan' a m m e d e dair ve sakin iken her bir ift e s h a b drt y a h u t be kuru ile hissei mub a y a a l a r n e d a b e r l e halas olurlar iken, c i z y e d a r l a r y e d l e r i n d e n y z , y z on kuru ile gcyle t a h l i s - i giribn e y l e d i k l e r i derece'i t a h k i k e reide olup evlad' s f f a r n d a n ve piru fani olan b a b a l a r n d a n ve d e d e l e r i n d e n ve alil ve g s z , kar kesbe m u k t e d i r a k r a b a l a Devlet H a k k n d a M t a l a a t rndan ve deha beyin t a i f e s i d e n eren cizye a l n m a k m e r u deil iken c m l e s i n i der top edp ift e s h a b n d a n tahsil e y l e y p " , ( B e r i y e l a m l " N i z a m Hediyesi") 57- "Ol yutarlar.

kazann c i z y e d a r l n saraf miriden a l n c a y a d e i n v e r d i i har, b u y u r u l d u ve ubudi-

yet ve caize ve kefilleme ve sarraf g z e t e s i ve e y a p ve z e h a p masarifini ve a h r bir cizye ve i l t i z a m d e r d e s t o l u n c a y a d e i n etba ve m t e a l l i k a t i y l e belien ma beli t a y i n edecei m i k t a r z a m ve z a m i m e ile her ne m i k d a r a bali olursa ol m i k d a r mebla baki kalan ol kazann bisahip r e a y a l a r n a t a h m i l ve t e v z i " ( " N i z a m D e v l e t " keza) eder. 58- "Ve ehli z i m m e t r e a y e s n n a y a l ve e v l a d l a r y l a leyli v e n n e h a r a ve m h t a a l p bir s e n e d e t a h s i l e y l e d i k l e r i e m v a l l e r i n i b e d e l l e r i n d e n ahz u islab ve reaya der lerini a y a l v e e v l a t l a r y l a d e r u h d e c i leriyle " ( " N i z a m yelana urar. (ilk a d a l e t y a p c k n d a ) ehali z i m mada bir nesne olam a h s u l l e r i n i n aar' e r i y e l e r i n i h a b i s l e r i n e ilticaya z u r u n d a mendkalup d e r u n d e c i me-

lunlar dahi e n v a i t a m a h ve irtikap ile d e r d i m e n d ve b i a r e l e r i s u h t e ve h a r a p e t m e D e v l e t H a k k n d a M t a l a t " A . T . H e d i y e s i ) S a l t a n a t n t o p r a k t e m e l i he-

59- " D e v l e t ' i aliye iptidai z u h u r m u a d e l e t n e r i n d e n

met ( M s l m a n o l m a y a n ahali) r e a y a s n d a n cizyei e r i y e l e r i n d e n mayp r e a y a y m e s f u r e ziraat ve hrasetleriyle hasl olan tevattn reaya kefereleri

eda ile m s t e r i h l b a l , sayei d e v l e t a l i y e d e emin ve asayi'i bal ve refah' hal zere mm a h e d e v e d e v l e t aliyei O s m a n i y e ehl'i z i m m e t r e a y a s n a muayene eyleyp kendlerinin hem din bugne adi ve dad ile m u a m e l e b u y u r d u u n u siller imal ile tak ve t a h a m m l l e r i n d e n perian o l d u u n u birun

ve hem m e z h e p l e r i olan krallarnn hudud efzun (had ar) z u l m ve adva ve esir mi( d a y a n a m y a c a k l a r ) t e k a l i f i a k m e tahmiyli ile a h v a l l e r i n i n m l a h a z a ve t e f e k k r birle devlet aliye t a r a f n a

meyi klli ve bilcmle R u m e l i taraflar dahi devlet aliyenin zir'i h k m n d e o l m a l a r n tem e n n i e y l e d i k l e r i m a l u m d e v l e t aliye o l m a k t a n nai R u m e l i c a n i b i n e dahi saye'i bah adi ve dad olduklarndan ( R u m e l i y a k a s n a y a r d m ve a d a l e t glgesi baladklarndan ) myyek-i cnd'u m u v a h h i d i n e (azlkda bulme, kalan M s l m a n o r d u l a r n a z e h a i r v e m a l z e m e kala ve hisarlar ele g e i r m e yollarn s a l a m a l a mezdad"

lerinin t e d a r i k h u s u s u n d a

klli ianat ve f e t h ' i kala ve huun ve sail ve t a r a k n a delalet m e m d u h ve m u t e b e r k e s r l m e n a f i i m a h a l l e r i n i dahil huzei Devlet H a k k n d a Mtalaat") o l m u t u r .

etmeleriyle (yiyecek malzeme ryla) devlet aliye R u m e l i ' n i n (Beyriyetlaml'nn "Nizam

h k m e t l e r i b u y u r u p an ve e v k e t ve k u v v e t ve a z a m e t l e r i kat' e n d e r kat'

60- " T e n i m a t '

h a z e r i y e y e itigal ile g e r e k resa ve g e r e k b i l c m l e t a r r a i f ' i a s k e r i y e i h m l h a z e r v e semel'uf o l m a l a M-

v e ef'al'i s e f e r i y e y i f e r m v e b a h u s u s a s k e r i z m r e s i n i n e k s e r i e r b a b ' nayi ve t c c a r g r u h u n a ilhak ile kesb'i kr ve c e m ' i l mal ve i d d i h a r e riyle bittabi s e f e r d e n talat" ) grlr. 61- " H e r k e s h a d d i n d e n z i y a d e enbiya ve e s b a b z i y n e t ve m e l b u s a t ve (Beriyetlaml: Keza) olur. bedel'i i l t i z a m d a n maada kesb m e n a f i z m n n d a aczi nefret e t t i k l e r i " ( B e r i y e t l a m l ' n n " N i z a m

Devlet H a k k n d a m e f r u a t ve

metu-

mat m l t e z i m e ' i israfat ile kesret'i m e s a r i f a d u a r ve bizzarure d i y u n ' u 62- " M l t e z i m l e r dahi,

kesreye giritar" raiyete tok ve

t a h a m m l l e r i n d e n birun z u l m c e v r gna gun e t m e y e c e s a r e t e t m e l e r i y l e reaya ve beraya taifesi leyi v e n n e h a r evlad ve a y a l l e r i y l e ryan ve ciya (plak ve a) a l u p " (Beriyetl a m l n n layihas) a b a l a r l a r . menife m u g a y i r hadden efzun t a d i b l e r i " ( B e r i y e t l a m l ' n n p a d i a h m sa olsun. Ref'i e v v e l i y e : layihas) alr y r r . a d a l e t ve alim t a s h i h gelmi yerl ve bade rikb' muh63- " C e v r u z u l m n ena', cizyei e r i y e l e r i n i t a h s i l d e er'i erif ve kunun'u menagi'i cizyedarlarn 64- " S a a d e t l y c e h i m m e t l

Ben denl f e s a d n ve h a z i n e n i n ve re-

aya ve m e m l e k e t i n telifine s e b e b rvet o l m u d u r . lik'i m a h r u s e d e v a k i olan olan beylerbeyi eylet ve s a n c a k l a r ve sancak beylarine

o l m a z ve irtiann defi ve refi A l l a h a d a l l a h u t a a l b u v e h i l e m y e s s e r o l d u r k i m e m a mtekim mebbed olup y o l u y l a ihsan namdar oluna

hmayunlarnda

bir g n a h ve a z i m c r m sadir olanlarn b i h a s b e l e r ve e l k a n u n no.116, K.329)

kem h a k l a r n d a n g e l i n e . " ( T m a r ve z e a m e t u s u l n n b o z u l m a s n a dair el y a z m a s "Dier T e l h i s d i r " , nkilp Mzesi

65- "Usul' tedris ve t e d e r r s dahi kaidei m u n k h a ve s a l i m e s i n d e n k t n d a tertibi v e h i le i t m a m ' tahsil ve ifaze e d e y i m d e r k e n m r l a r i n i m e d r e s e d e i m r a r ve ifna ve a h v a l ' i memleketten ekseriya bir h a b e r " (A.. Keza. s . 2 5 3 ) b i r t a k m " D e r y a iindedir d e r y a y u Hepsinin sob i l m e z " d e h r i l e r ile ilim v u r g u n c u l a r n n a r a s n d a nucu ayn k m a z a d a y a n r : Halk a l d a t m a k ! msll t a h s i l d a r gelikatldlar. irtikp" (Nizam devlet H a k k n d a Mtalat) y o l u n u pek b y k f a r k k a l m a z .

66- " K e n d l e r e ait Faidei z a i d e y e b a k a r a k cehl ve esafil'i nasdan v o y v o d a ve gaddar nevvab gndermei

tirdiler. Ve orta z m r e i l m i y e l i l e r s o s y a l lde t o p r a k beyleri g r u h u n a

67- "Ve m e v a l i ' y i a z a m ve kazat e f e n d i l e r daiyleri i m t i h a n ile na ehil olanlar ihra ve mansplar ihli ilm ve ehli f a z l a verile ve m d d e t l e r i n d e n (...) alya deyu f e r m a n ve icra buyurulursa, railer ira kimlere v i r i r v e y a h u t m r t e i l e r rveti kemden alabiliyor. Bu t a k d i r c e irtia bilklliye def ve ref olur. Ve h k i m l e r i adil o l m a k iin r e a y a y a z u l m ve taaddi o l m a z . " ( " T m a r v e Z e a m e t U s u l n n 68- " S a r , bi kebir, m e r u t e , gayr hizmeti kayyum, iinde "Fazla B o z u l m a s n a Dair Layiha S u r e t i " e l y a z m a s ) Bu emlk yars m e r u t e " o l a r a k tasnif ve tescil e d i l m e l i d i r l e r . kalm cihat mahll olunca" (Keza)

m e n a f i ' l i o l a n l a r " m a h l l " hale gelince " T e n z i l " klnmaldrlar. " D u a k y gimetrk misll bunun h a d e m e y e t e r a k k i v e t e v c i h " e d i l m e l i d i r . b r yar-

hizmetsiz veya

"mam, mezzin,

s " m a n d e " ( H a z i n e y e kalm) s a y l m a l d r . 69- "Yz elli s e n e d e n z i y a d e m d d e t d e v a k i t v a k i t aleltedri t e k e v v n ve t a h a d d s edp illeti m z m i n e kabilinden olan arzai f e s a d n d e f a t e n t e s v i y e s i " ( B e r i y e t l a m l n n " N i z a m Devlet H a k k n d a M t a l a t " ) bir t r l kttan hayata g e m e z . 70- " A l e t t i n Paa t a l i m i y l e k a v a n i n e mteallik eyler, sikke ve libas' c e n d ve v e z a i f ve mert e b e l e r i tertip eyledi. M u k a d d e m a olan S e l u k i y e s i k k e l e r i n i tebdil eyledi. Ve kendi ismiyle darp eyledi. Ve dahi cendi r e a y a d a n t e m y i z e t t i r i l m e k e m r e y l e d i ki krmz, sar, siyah brkler k e y m e y e v e b a d e siyah beyaza tebdil ve byle kald, Han Y l d r m Beyazd'a g e l i n c e y e dek. V e l h a s l beyaz Brkleri has kullarna tayin eyledi ve a y a n ve etbar-

larna krmz brk tayin eyledi. Bu dahi han eblfetih z a m a n n a gelince baki kald. Eblfetih baki S u l t a n M e h m e t Lekere beyaz sark g i y m e e ve y a y a l a r a C i h a n n u m a elyazs s . 6 8 0 ) her halde muti ve f e r m a n b e r o l m a k zere, krkbin nefer yenimiribrk g i y m e e e m r etti. Ve an altun ile t e z y i n edp hala ona eskf derler. Ve krmz brk t e v a b i y e mahsus kald." (Katip elebi: 71- " S u n f ve etade a m a d e kin o l m a a mtehammil

eri d i l a v e r l e r i peyda ve y e n i eski ortalarda 196 ortaya her birinde birka yz nefer sabir klak bine ve t a y i n a t ve elbise ve eslihalarn canib'i den ita b u y u r d u k t a n sonra, hasl ve lerha ( u c u z l u k ve bolluk) t a k r i b i y l e i bu v a k t i n (Selim III devri, 19. asr bann a l t m y e t m i a k e s i n e muadil y e d i e r ake ulufei muhibulufe itasnda mklt grldnden, m e s k k t n tenzili ulufe h e v r olanlarb e t a h s i s ) " ( " N i z a m Devlet H a k k n d a M t a l a t " T a r i h i O s m a n i M e c m u a s , s . 2 6 0 ) 72- " A s k e r i n t e k s i r i s e b e b i y l e , v e z i n ve a y a r gibi t e d b i r i s a k i m e m r a c a a t o l u n m u ve bu y z d e n

la erbab' e m l k ' b e n i m enva' niza ve k e k e ( e k i m e ) peyda o l d u u n d a n o c a k u birka kere ihtill k a r m ve iddetle t e d i p l e r i n e g i d l m e y p harekt' b a g i y a n e l e r i n i n ikide birde t e k e r r r ve i z d i y d n n Osmaniye" c.l s.278) k a d i m e sek( o a l m a n n ) n a l n a m a m t r . " (A..: "Tarih Devlet

73- "Yeni batan a s k e r c e m ' i y l e ve e s a m y i c e d i d l e r i tertibi m l a b e s e s i y l e irat'

te gelp hazinei a m i r e n i n mali klletine bir vesile o l d u u n d a n baka, m u k a d d e m a kanun v a z n d a olan rayic'i v a k i t gide gide haddini arup mesela celbe vaz' k a n u n d a lahmi (koy u n etinin) g a n e m i n hasebile on, on bir ukiyesi ( o k k a s ) drt ake iken m r u r e z m ' i n e ( z a m a n a m n a ) be a k e y e ve dahi sonralar y i r m i , otuz a k e y e ve sair e y l e r dahi ana miri m a s a r i f i v a k t e y e t i m e y p idarei

gre haddini a r u p bu suretle fi'lel asi o c a k l a r d a tertip o l u n a n m a l z e m e l e r i n b a h a l a r n a t e z a y t g e l d i k e , m u k a d d e m a tertip o l u n u n mal' u m u r iin d e v l e t i a l i y e n i n v a r i d a z t e d a h l e t m e y e balad. Y a n i bu s e n e n i n masraf ruiyet o l u n s u n deyu g e l e c e k s e n e n i n iradn s a t u p byle idare o l u n u r idi." (Koca S e k b a n ba: " h u l a s a y kelm fi r e d d l a v a m " ) neferat nabud ve her bir klakda ba eski ve b a y r a k d a r n a m n a bir-

74- " E k i n c i y e n i e r i

ka a m e l i m a n d a d e r b e d e r ile bazen biare kara kulluku ve a m a k u l e s i m e v c u t olup, here sene devlet'i aliye t a r a f n d a n v e r i l e n ocak m e v c i b e l e r i iin ihsan b u y u r u l a n bu kadar bin a k e b e y t l m a l m s l i m i n i , sefere g i t m e z , kulluk b e k l e n m e z , d e v l e t i n edna iine y a r a m a z nfus7u zaide m a k u l e s i olan esnaf ve t c c a r ve etibba birer t a k r i p m t e k a i d 7 i e a m i (Beriyetlamlnn "Nizam kadna nail Devlet H a k k n d a Mtalaat") eder. (satnalma) ve kalyoncu Mtalaat", A.T. Hediyesi) hdmetkar zmresi olup b e y h u d e m e r k u m l a r b e y n i n d e i f t i s a m "

75- " V a r i d a t ' t e r s a n e serak ve hazine'i rical t e r s a n e y e m e ' k e l ( y e y i m yeri) ve s a l y a n e kap u d a n l k l a r dahi m e r k u m l a r n m e ' k e l a o l u p " " K a p u d a n l k itra Devlet H a k k n d a ulufesi namiyle t a r a f miriden ita o l u n a n mebali-il klliye ile dahi b n y e l e r i n d e i n k i s a m v e iltikam ( l o k m a ) " ( B e r i y e t l a m l " N i z a m edilir. 76- K a n u n d e n b e r i : " F n u n ' u h a r b i y e y e ve ekl ve a m a l ' i h e n d e s i y e zere kalalar binasna dikkat ve a l e l h u s u s imli nariye b a r u t i y e y e klli sarf m i k n e t ( k u v v e t ) ile t f e n k e n d a z l k ve top ve hamre ile a t e b a z l k s a n a y i n d e envai (...) cedide i h d a s " (" Nizam Devlet Hakknda 77- " E v v e l rb'u ve s.265) 78- " A k v a m ' merkume meyanlarna m u a l l i m l e r v e sz a n l a r m e a y i p v e l e m a d a n erbab' d i r a y e t k i m e s n e l e r irsal ve ol t a r a f l a r d a ket g u z a r ve t e m e k k u n ( m e k a n l a m a ) ettirigayr Mtalaat" s.266) etmilerdir. bir t a r a f d a n dvel'i n a s a r a n n f n n ' u h a r b i y e y e dair ve m u h a s a r a i kala v ehutakribiyle ele getrlp ceste ceste msahhahen terceme ettirlp" (Keza b a h r i y e y e m t e d a i r mellifat ve m n t e h i n i c e d i d e l e r i dost bulunan dvel y e d i y l e

lp Allah ve p e y g a m b e r i bilmez ol k a v m cahline usulle t a l i m ' i edyan ve Kur'an ve ifham' er'f ve i m a n ile e v v e l e m r e itaat v a c i p o l d u u t e f h i m ve i p k a n e t t i r e r e k c m l e s i n i millet'i s l a m i y e y e idhal ve muti e m i r ve f e r m a n ' sultan slam e y l e m e e bezil m a k d u r ettirtilp" ("Nizam Devlet H a k k n d a M t a l a a t " ) 2 0 - 3 0 bin y e n i e r i ve bir t e r s a n e m e y d a na g e t i r i l m e s i yazld. 79- Alt snflar " e d e m e z l e r : " A n a d o l u ahalisi m z a y a k a altnda idi. Suret'i maieti t a k a t f e r sa idi. Hkmetin zulmne, mahalli a y a n n itisaflar inzimam ediyordu. Hak d a v a s y l a Ham r a c a t ettikleri h k i m l e r d e n , k a d l a r d a n a d a l e t y e r i n e fazla bir z u l m g r l y o r d u . m i y o r l a r d . " ( E b l f a r u k C.III, "Erbab' kyamn s.288) Z l k a d r i y e e m a r e t ' i s a b k a s halk dahi h e m e n

las ve teselli k a p u s u g r e m e y i n c e , rastgele v e s i l e y e sarlup isyan e t m e y e t e r e d d t etm u v a f f a k i y e t i zerine:

a y a k l a n d a r . n k , Ferhad Paa'nn itisaflarndan dolay en z i y a d e hakszla hedef olmu ktalardan birisi idi." ( K e z a , s . 2 9 2 ) 80- " B u h r a n , adi halka ksm a z a m e s a s e n tevi idi. ri vard. rafndan m n h a s r deildi. T a b a k a t mamur, balya da s i y a r e t e t m i t i . A n a d o l u ' n u n m e d e n i y e t ' i s l m i y e usul zere m e d e n i y e t ktalar muh-

K a r a m a n l l a r n , hatt S e l u k i l e r z a m a n n d a n beru cari olan usul ve t a a m m l l e Merbut olduklar o usul bilhassa meru bildikleri baz i m t i y a z a t y e n i a m i r l e r taref e d i l m i . " "Yeni s a n c a k beyleri, yerli a y a n ellerinden t m a r l a r , m t e v e l l i l i k -

leri zabt edp ksmen d n m e y a b a n c olan b e n d e g n n e , klesine v e r m e k d e idiler." (Tarih E b l f a r u k c.III, s . 2 8 9 ) 81- "Ve baz d i r l i k l e r dahi mezalim ile malikane olarak ve harameyn'i muhteremeyne evkaf k l u n a r a k bagat ibadullah p a y m a l ve snufu v z e r a n n bugn zaaf ve h e z a n l a r ve hara-

meyn evkaf ve s e r b e s t m a l i k a n e l e r e a d e m i m d a h a l e l e r i t a k r i b i y l e her y a n d a da 82- " S i p a h s e r k e l e r i hizmet namiyle taraf'

m a k u l e y a n ve d e r e b e y l e r i e k i y a l a r payd " ( N i z a m Devlet H a k k n d a Mtalaat) oldu. miriden ahz ve zapt ve taire t a s a d d i ve f u k a haslat' m u k a a t a a n n cziyat' makuray raiyete envai z u l m ve t a a d d i l e r i n d e n baka ("Nizam Devlet Hakknda...")

lesini canib'i miri'ye eda ve t e s l i m m a h s u l a t klliyesini k e n d u l e r i ekel ve beli" ederler. Beriyetlaml, AT hediyesi 83- " S e r h a d l e r d e o c a k l u namna olan bigayret ve h a m i y e t , m c e r r e t s e r h a d n i i n l i k u n v a n i y le reaya f u k a r a s n a t a s a l l u t c e b r e n ve kerhen s e l e m d a t u p v e s a i r o m s u l l b a h a n e ler ile." ( " N i z a m Devleti H a k k n d a " B e r i y e t l a m l , AT hediyesi) halk s o y a r l a r . reaya84- " S e f a i n ' i s u l t a n i y e n i n resa ve a s a k i r i y a l n z sevahil'i bahirde v a k i bilad ( m e m l e k e t ) ve e m s r ( b y k e h i r l e r ) m e z a l i m ile t a h r i p b a h u s u s c e z i r e l e r d e m t e m e k k i n ada lar d e r d m e n t l e r i n i s o y m a k h u s u s u n a da, Beriyetlaml) m e d a r o l m a k z m n n d a z u l m ' u ibad v e tahhasr mesai etmeleriyle." (Nizam Devlet Hakkn-

85- "Frsat g a n i m e t t i r , d i y e r e k d y u n u n u e d a y a za) zam ederler.

rib'i bilad ve m s v e d d e ile t e c r i m ( c e z a l a n d r m a ) ve t a z i m ( u l u l a m a ) nas' itiyad" (Ke86- " M e m l e k e t l e r d e ayan ve d e r e b e y l e r i n a m n a olan e k i y a y a m e d a r ile m u a m e l e edilip nim e m a l i k ve t i m i n i tarih ve m e s a l i k e b a k m a y u p ve bazlarnda dahi bir m i k d a r nibir edn b a h a n e ile h a y a t n d a sakal derebeylie na-havah mbadere" (Keza) yoluna girerler. A r t k devlet a d a m z a m ' hl ve klliyetli mal f e h m ve ihsas o l u n u r s a h e m e n msadere ve kaptrmtr. 87- " K u v v e t l u v z e r a n n a d e m i v c u t l a r d a n l ve a y a n ve d e r e b e y l e r i n i n t a s a l l u t l a r 88- " A c z e i raiyete tok ve t a h a m m l l e r i n d e n nai envai s u u b a t bididar ve havah h a s e b i y l e herayi h a b a s e t ve hyanet ve a d e m ' i itaat istikbar edp bu misillu v z e r a n n hallerinin perianm e m l k ve a d e m ' i itaat askeri" alr y r r . " H e r t a r a f d a n d m a n ' dinin istila ve g a l i b i y e t i " ( K e z a ) g r n r . birn z u l m ve c e v r gna gn e t m e y e c e s a r e t

e t m e l e r i y l e reaya ve beraya ve za'fs leyi v e n nehar evld ve a y a l l e r i y l e kurban ve cy n alup eday rusumat' m u h a d d e s e y e bez'i (bol bol) iktidar e d e r e k e k s e r uhdesinden g e l e m e y p bir (...) tabiat' beer a h b e m k i n olan otan ve e m k i n e l e r i n i ( m e k a n l a r n) h a v a h n - h a v a h a terk edp, netice k a s a b a t ve k u r m ' y a takribile harap o l u p " (A.T. Hediyesi: N i z a m Devlet H a k k n d a ) gider. 89- " K a z a n n bisahib r e a y a l a r n a ( k t m e r l i v e r g i l e r i ) t a h m i l ve t e v z i ve ehli z i m m e t reayasnn eyl ve e v l t l a r i y l e leyli v e n n e h a r a ve m u h t a alp bir s e n e d e tahsil eyledikleri e m v a l l e r i n i b e d e l l e r i d e n ahz ve insilb ( s o y u l m a ) ve r e a y a y a d e r t m e n d l e r i n i a y l ve evltlariyle deruhdeci habislerine ilticaya m u z t a r kalup d e r u h d e c i m e l ' u n l a r dahi e n v a i z u l u m irtik ile d e r t m e n d l e r i ve biareleri shte ( y a n m a ) ve harap e t m e l e r i y l e " ( K e z a ) , O s m a n l e k o n o m i s i n i n drt bir y a n d e r e b e y l e d i k e halka ate kesildi. 90- "Bir m d d e t t e n ve gerek beru baz a v a r z ve e s b a b a ve m e b n i g e r e k m a l i k n e ve t m a r ve z e a m e t ve gerek kayan ve derebeyleri ve mubayacyan cizyedar taraflarndan

nev'ab ve kadat c a n i b l e r i n d e n ehli z i m m e t r e a y a n l a r n a cevru z u l m e iptidar ve ehlei slm reaya ve b e r a y a s dahil t e k l i f i anfe (iddet) ile iza ve izrar o l u n d u k l a r n a b i n a e n " " R e a y a m e m a l i k i s a i r e y e firar ve ilticaya" (A.T. lad. 91- " E r b a b ehli z i m m e t reayasnn bazlar dveli nasaraya iltica m e c b u r ve bunun e m s a l i halat' v a h i m e h u d u s i y l e harabiyi m a h a l l i n lazm g e l d i i n d e n m a d a bugne m e z a l i m tak a t g z a r etraf ve e k n a f d a olan a h a l i n i n tab' t v a n l a r n kat e t m e k l e bilad ve m e m a l i k ' i s a i r e y e t e f e r r u k . " (A.T. Hediyesi "Nizam Devlet H a k k n d a " ) der. bahri sefitte v a k i a d a l a r n e k s e r aham e b n i d e v l e t i aliye itaatnkerhen s e l e m da92- " S e k s e n iki t a r i h i n d e v u k u i y a t olan sefr e s n a s n d a dan r k u d a n " (A.T. " N i z a m Devlet H a k k n d a " ) H e d i y e s i , N i z a m Devlet H a k k n d a ) ba-

lisi t a h a m m l e r i n d e n birun tekalif tarh ve t e v z i o l u n d u u n u 93- " S e r h a d n i i n l i k u n v a n i y l e gibi

r e a y a l a r f k a r a s n a t a s a l l u t ve c e b r e n ve lada tarafnya metabiata

tup v e s a i r o misullu b a h a n e l e r ile mallarn zabt ve k e n d l e r n i ve evlad ve a y a l l a r i n i esir kullanup seferler v u k u u n d a Hediyesi Nizam reayasndan m e c b u r ettikleri m e h u r ve hile eshulasai a y a n . " (A.T. 94- " O s m a n l kelam) 95- " E k s e r nas, v a t a n l a r n d a sel'i e m n i y e t hasebiyle m e y s e n evlad ve e y a l l e r i y l e ve metahil o l m a y a n l a r m n f e r i d e n Devlet H a k k n d a ) etmee her t a r a f d a n a s t a n e i s a a d e t e nakil ve h c u m " (A.T. balar. m a d d e y e m a h s u s u o l m a k l a ihtilal (ktler) malzemei m e d a r olacak t e d a r i k i Nizam Devlet H a k k n d a ) bulunuyordu. p a y i d a r g a y e t m a l d a r ve

hdmeti sebebiyle

Moskova'da

h a b n d a n nafz'el

kelam e r m e t d e d i k l e r i b i - e r m v e h a y a . " (Koca S e k b a n b a :

96- " h t i s a b a a s gibi halkn m a l z e m e i u m u r ve maa z a r u r i y e l e r i n i fikir ve e n d i e y e mecbur ve e k s e r i y a t a h r i r o l u n a n e v a m i r ' i aliye d a h i bu ahval'i mlke mevadd'i dahman e m s a r (ehirler) ahalisini dahi, a n c a k nefsi slambola kerp (tasa) v e c i v a r s t a n b u l ' d a v a k i bedan

s l a m b o l ve a s t a n e y e nakil z e h a i r ve k e r a s t o ve f e h u m ve hatb h d a m a t n a hasr' e v k a f ile etrafn h a r a b i y e t i n e badi o l u p . " (A.T. H e d i y e s i N i z a m Devlet H a k k n d a ) mad kffe nasa kfinn' aziz t e d a r i k i h u s u s u n a mecmubayaa 97- " B a h u s u s lahm ve h m v e s a i r m a l z e m e d e n

z m m n d a devlet aliye miri a n b a r l a n e b b ve canib'i miriden

bur o l m a k l a , emri m u b a y a a dahi m u b a y a a l a r n t a m a v e hyaneti t a k r i b i y l e harab m e m lekete ve perian' ahval'i raiyete bais bir halet n a m l a y e r o l u p . " ( A . T . H e d i y e N i z a m Devlet Hakknda)