YIL 33 SAYI 396 ISSN 1300 - 1566

OCAK 2012

Gp gitmilerdi dnyann drt bir yanna, Gittii gibi tpk Canlarn Cnnna; Dopdoluydu gzleri yaatma sevdasyla, Kilitlenmilerdi gnlden Hak rzasna..

Gnmzn Karasevdallar
Bunama ve Alzheimer Hastal Medeniyetlerin atmas m Diyalou mu? Vcuttan Gelen Alarm: Haprma 2. Abdlhamidin ttihad- slm Siyaseti

ksek dnceleri, yce gayeleri, byk ve evrensel projeleri ancak, her zaman yksek uabilen, uzun soluklu; yrd yolda hz kesmeden yryen, durduu yerde kararl duran, uhrev zevklerle gerilmi karasevdallar gerekletirebilir. imdilerde bizim una buna deil, bu seviyede dnen, inanan, dncelerini hayata geirerek nce kendi milletini, sonra da btn insanl
574 396

aydnla karp, onlarn Hakla bulumalarn salayabilen, kendini hakikate adam ruhlara ihtiyacmz var. Dnlmesi gerekli olan eyleri dnp, bilinmesi icap eden eyleri bilen, bildiklerini hemen pratie dntren ve btn l ruhlar yeni bir bas badel mevte hazrlama azmiyle Sru dudanda srfil gibi gezen; gezip her yerde herkese hayat fleyen; ifade kabiliyeti var ise beyan gcyle, eli kalem

OCAK 2012

tutuyorsa kalemin diliyle, bediiyyta aksa herhangi bir sanatn desen ve izgileriyle, airse iirin sihriyle, mskinassa deiik beste ve namelerin bysyle her zaman ruhunun ilhamlarn haykran, her frsatta i ihsaslarn seslendiren, dili gnlnn derinliklerine bal, gnl de samimiyetle arpan en yce hakikate adanm ruhlara... Bu kahramanlar, sahnedeki rnekleriyle deerlendirecek olursak; bunlar hacca gidiyor gibi dnyann drt bir yanna seyahatler tertip eder, seyahatlerini hicret ruhuyla talandrr; uradklar herkese hl ve gnl diliyle bir eyler fsldar, evrelerine hep sevgi mrldanr, karlatklar ruhlar sevgiye uyarr ve yrr, sinelere sevgiden tahtlar kurarlar. Dirilir onlar sayesinde muhabbete susam ruhlar ve dinler onlar btn dirilen gnller. Hem bu duygu ile g edenler hem de onlar kabullenenler, her trl dnyevlikten uzak ve tamamen ihls edaldrlar: Syleyenle dinleyen, zndeki ruh ve mny sergileyenle onu tem eden, elinde hayat ksesi tayanla toparlanp kendine gelen ve destekleyeniyle desteklenen arasnda herhangi bir kar ilikisi bahis mevzuu olmad gibi, Allah rzasnn dnda herhangi bir mlhaza da katiyen sz konusu deildir. Bu derin ve gnlden mnasebetler, tamamen evrensel insan deerlere dayanmakta ve bu deerlere kar duyulan mterek saygdan kaynaklanmaktadr. Bizler, yakn gemiimiz itibaryla, salam bir ruh kkne bal bulunduumuzu, tarih boyu pek ok yksek medeniyetler kurduumuzu btn btn unutarak mazisi olmayan bir millet grnm sergilemeye baladk. Dahas, bir ksm komplekslere girerek kendimizi de, gemiimizi de inkr ettik. Hatta bazlarmz itibaryla mill kimliimizden utanr hale geldik. Bylece her gn biraz daha kendimizden uzaklaarak deta yabanc deerler bamls olduk. anl gemiimiz itibaryla her zaman, dnen, konuan, kendini ifade eden, urad her yere inan ve estetik telkkilerini aksettiren bideleriyle tarihin yd- cemili olmu bir milletin; evet bu ldeki bir bilinirliin, ehametin, ihtiamn zirvelerinden; bilinmezliin, tannmazln, sayg duyulmazln ukurlarna yuvarlanmas ne hazindir!

Bu millet byle hazin bir duruma mstahak deildi ve bu meum durum ilelebed byle srp gidemezdi de. O, imdiye kadar elli defa lm ukurlarn Allahn izniyle dirili ehrahlarna evirmi, elli defa inkraz gibi grnen durumlar yenilenme vesilesi gibi deerlendirmi ve her zaman olaanst bir performans gstererek bir ksm beden insan menfaatiler, gnn gn etmek isteyen karclar veya mill ve din deerlerimizi inkr eden kfr yobazlar istemeseler de aydnlk gelecee yrme adna yepyeni yntemler gelitirmi ve hemen her sarsntdan sonra, bir kere daha vira bismillh deyip ayaklar zerine dorulmu; kendine ait duygular ve dnceleriyle yeniden drt bir yana alabilmitir. hret u andan uzak, her trl lyi ve gsterie kapal, tevazu ve mahviyetle kanatl, sadakat ve emniyet edal, nefsan arzular karsnda da fevkalde mukavemetli bu hamiyet erleri, atalarndan tevars ettikleri tarih uuruyla din ve mill deerlerimizi dnyaya tantmann havarileri olmu ve tpk ilkler gibi: Girdik reh-i sevdaya... diyerek zahmeti rahata tercih edip an en nemli hdiselerinden birini gerekletirmilerdir. Bugn dnyann drt bir yannda kzaran gller, renklerini bu ay yzllerden ve bu ay yzllerin ruhlarnda tadklar mnlardan almakta; itima corafya onlarn dnce kanavielerine gre a edal bir dantel gibi rglenmekte ve btn insanlk deta onlarn kadm fakat eskimeyen bestelerini mrldanmakta. Bu tertemiz duygu ve dnceler mebdelerine ait grntleriyle kk birer damla gibi grnseler de, iin ruh ve mnsn kavrayabilenlerce, her zaman deiik vridtla kpren engin de nizler mahiyetindedirler. in tabiatnn gerei, belli sre sadece kendi evrelerini aydnlatmakla megul grnen bu k svarileri, imdilerde hakik derinlik ve ruh glerini ne kararak, tpk yamur ykl bulutlar gibi, sevin olup, nee olup, mit olup, sevgi olup akr akr her yana boalarak muhabbete, hogrye susam kupkuru gnlleri Cennet bahelerine evirme hummas yayorlar. Denebilir ki, bugn yeryz, bir batan bir baa, onlarn satklar tohumlarla yeni bir bahara hmile ve bir kutlu vildet heyecan iinde; tekmil insanlk da byle bir oluumun hiss-i
OCAK 2012
396 575

kablel-vuku esintileriyle gelen biaretlerle cokun mu cokun. Sesler, nameler farkl farkl olsa da, vicdanlarda duyulup sezilen hep ayn mn.. ve seherlerde esen yeller Eyyuba hayat rmandan bir ses, Yakuba Yusufun gmleinden brahim bir koku duyurmakta. Bu bizim son bir kere daha geriye dnmz, hakik konumumuza yrymz saylabilecei gibi, btn insanla alternatif bir dirili mesaj da saylabilir. Aslnda bugn, deiik buhranlarla kvrm kvrm hafakanlar yaayan milletler de, mit adna byle bir meltem bekle mekteydi. Ne mutlu byle bir meltemi harekete geirecek olan merkezdeki kutlulara!. Ne mutlu bu dirili esintilerine kar sinelerini ap bekle yenlere!. Biz, sevgiye ak ve kendilerini, insan de erler bidesini ikame etmeye adam bu kahramanlarla bir gn mutlaka dnyann renk ve deseninin deieceine ve insanln rahat bir nefes alacana inanyoruz. htimal, gelecein dnyasnda, insan dnce son bir kere daha n onlarla parlatacak.. insan emeller onlarla realize edilecek ve topyalara inat pek ok hlyalarmz da onlarla gerekleecektir.. evet bir gn btn bunlar mutlaka olacak ve mevsimi gelince, o gnl bo, talii karanlk kimseler, bu aydnlk ruhlar karsnda diz kp af dileyecek ve ettiklerine ndim olup alayacaklardr. Ne var ki, kardklar frsatlar da hibir zaman telfi edemeyeceklerdir. Keke duygular sfl, dnceleri azgn, tavrlar da hain bu kaba ruhlar; bir yakn gelecekte, aresiz vicdan azabyla kvranacaklar gn gelmeden, hakperestlik ve kadirinaslk duygularna snarak biraz daha insafl olabilselerdi; insafl olup yarnlarn karartmasalard..! Gnmzde fedakrln sahbcesiyle, drt bir bucaa, yedi cihana yetimeye alan ve her zaman yaama tutkularn bask altna alp yaatma hisleriyle hareket eden ve hare ket ederken de gsterie-layie girmeyen; her halleriyle tevazu ve mahviyet diyen bu estir kahramanlar, btn olumsuzluklara ramen, o hibir zaman dinmeyen ak u evkleri, srekli kprp duran himmet heyecanlar ve insanla hizmet itiyaklaryla tarihte emsali az grlm bir civanmertlik sergilemekte; uradklar
576 396

herkese gnllerinin dilinden bir eyler fsldamakta; her yere taze fideler dikip her yan Cennetlere evirmekte; her zaman canl, her zaman hzl, her zaman mthi bir performans gstere rek kendilerini ifade etmeye almakta ve tabi herkesi sonsuza armaktadrlar; imanl, azimli, kararl ve gelecek adna da mitle dopdolu olarak... Yrdkleri yol, yrnmez gibi grnebilir; ne var ki onlar, zaten bunun byle olacann farkndadrlar. Evet onlar, bir gn yollarn btn btn sarpa saracan; btn kprlerin yklacan daha batan hesaba katmlard; biliyorlard zaman zaman bir ksm gulyabanler tarafndan yollarnn kesileceini.. evrelerinde kin, nefret ve dmanlk frtnalarnn estirile ceini; evet, yrdkleri yolun doru olduuna inanlar tamd ama, akla-hayale gelmedik baz eylerle engellenebileceklerini de hibir zaman gz ard etmemilerdi. Bu itibarla da onlar, btn olup biten bu eyleri ve olacaklar, Hak yolunun husus meakkatleri sayyor ve heyecanlarndan hibir ey kaybetmeden srekli kouyor; endielerine taklan menflikler karsnda da Allaha teslim oluyor, imann o sarslmaz kalesine snyor, yaadklar a ve hdiseleri iyi okumaya alyor ve Cenb- Hakkn muvaffakiyet vaadine gvenerek yryorlard/yryeceklerdi rza ufkuna doru. Aslnda, kalb-kafa btnl mlhazasna bal yaayan, z-sz doru bu insanlar, imdiye kadar inandklar deerlerden vazgeirmeye kimsenin gc yetmedii gibi, onlar Allah rzas yrngesinde hareket etmekten ve bu duygularn da, Yaratan btn cihanlara anlatma gayretine balamaktan kimse alkoyamazd. Onlar byle bir sorumluluk duygusu ve vazife uuruyla mr boyu sradalar gibi dimdik yerlerinde durabilmi, her zaman tipiye-borana meydan okumu, srekli karla-buzla savam ve her mevsim meyve veriyor olmann srrn kefederek hep gl yetitirmi ve gl trkleri syleyegelmilerdir. Onlar, hareketleri itibaryla her zaman bir saat gibi ahenkli, beyanlar itibaryla da heyecan, tazelik ve istikamet rneidirler. Ne hareketlerinde bir aritmi ne de szlerinde bir halvetsizlik vardr. Kalbleri bir melek kalbi gibi

OCAK 2012

saf ve duru, dilleri de i derinliklerinin sadk birer tercmandr. Bu itibarla da, onlar hemen her zaman tavr ve davranlaryla imrendirici, sz ve beyanlaryla da heyecan uyandrc olmulardr. Onlarn gnl dnyalarnda srekli Hak mlhazas kprr durur; beyanlarnda ise, derin bir Allah ak, varlk sevgisi ve insanlara kar da bir muhabbet, bir efkat, bir msamaha, bir af nmyndr. Hak rzas, onlarn kilitlendikleri biricik hedef; eya ve hdiseleri doru okuyup doru yorumlamak, vazgeeme yecekleri bir tutku; insanlar sevip herkese sine amalar da tabiatlarnn gerek rengidir. Onlar, o derinlerden derin aklaryla Hakka bakan durularn seslendirdikleri ayn anda, sevginin srl ve sihirli anahtarlaryla da, paslanm ve kflenmi gibi grlen en kat kalbleri, en sert tabiatlar balmumu gibi yumuatarak iine girer ve Yce Yaratcnn tevecchne mazhariyetin hakkn eda etmeye alrlar. Sevilirler, severler; en amansz ve imansz saldrlar karsnda dahi peygamberne bir azimle, sarslmadan, hep dalar gibi yerlerinde dururlar; evre lerine bakarken de gklerin gzleriyle bakarlar; ne hmla gelip arpan frtnayla devrilir ne de en mthi zelzeleyle sarslrlar. Gelen dalga ve saanaklara barlarn aarlar; gidenlere de bir avu toprakla dahi olsa cmertlik saarlar. Bu koyiitler, Hak rzas gibi en byk bir ie gnl vermi olmann uurundadrlar ve ona ulama urunda da her eyi gslemeye kararldrlar. ahslar itibaryla hep mum gibi balar nlerinde, kk grnml, yanp aydnlatmaya tene ve iddiasz grndkleri ayn anda, her zaman gerilimde ve kanatlarn germi bekleyen veyikler gibi ruhanlerle yarmaya da hazrdrlar. Onlar, duruyor gibi grndkleri zamanlarda bile, i aktiviteleriyle hep canl, hep kararl ve hep hummaldrlar. Yer yer denizler gibi evrelerini dalgalaryla sularlar, zaman zaman da uzaklar buharlarndan oluan bulutlarla serinletirler. Yakn-uzak her tarafa b- hayat sunar ve nice yldan beri srm srm hale gelmi cansz cesetlere dirili fler gezerler. Oturur-kalkar, hi durmadan evrelerine ruhlarnn diliyle gnl hikyeleri syler ve her trl dedikoduya ve toplum iinde kin-nefret uyaracak tartmalara kar srekli kapal dururlar.

Ve yine onlar, her zaman insanlara yararl olma hlyalaryla yaarlar; insanln deiik bunalm ve mnev zdraplarn ruhlarnn derinliklerinde duyar; semtlerine urayanlara srekli ak durur; dert dinler, dertlerle inler, dertli sineler arar; kendileri gibi muzdarip gnllerle el ele vererek h u efgan dindirmeye koarlar. Yerinde fitne-fesat ateleri zerine yrr; dikenler arasnda da olsa mutlaka gl diker ve hep gl trkleri sylerler. Bazen o gl renkleri filizinden darya frlam tomurcuklar gibi bin bir zdrabn teessryle kan rengine brnr; bazen hafakandan atlayacak hale gelir, nameleri deta bir la dnr; ama her eye ramen, ellerini gslerine kor, bir eyvallah mrldanr ve yrrler hedeflerine doru evrelerine tebessmler yadrarak; yrrler ve uradklar her yer, Cennet baheleri gibi yeerir.. el verdikleri kimseler b- hayat imi gibi dirilir.. himmet elleri yed-i beyz gibi gz kamatrr.. gayretleri btn sihirbazlarn bylerini bozar ve gezip uradklar yerlerde en firavunca dnceler dahi dize gelir. Onlar, iman kaynakl yle bir vridt ve zenginlie sahiptirler ki, Karunun hazineleri onlarn servetlerine nispeten er p gibi kalr; hatta eer isteseler, bu ilh servet ve gn ile cihanlar bile peyleyebilirler. Onlarn mrlerinin kazan ve mevhibe kefesi her zaman dopdolu; ziyan kefesi ise, eytanlar ileden karacak mahiyettedir. Onlar, mr sermayelerini nerelerde deerlendireceklerini ok iyi bilirler.. ve fni eyleri bki hakikatlerle deitirmede fevkalde mahirdirler. Vakitlerini asla bo geirmez; i ve hizmette geri kalmay ise katiyen hazmedemezler. Himmetleri l, iradeleri gl, azimleri de mtemddir; iman ve aksiyon onlarn en nemli birer kalb ve davran disiplinidir. Allahtan baka kimseden korkmaz, kimseden endie duymaz ve her zaman dimdik dururlar; dimdik durur, yrrler fevkalde bir tevazu ve mahviyet iinde cihanlar aydnlatmaya doru. Her zaman yzleri yerde ve alak gnlldrler. Bazen o semv dnceleriyle rzgrlar gibi eser ve her tarafa tohumlar saarlar; bazen de her yana yamurlar gibi boalr, yeryznde hayat olur
OCAK 2012
396 577

akarlar. Ne ilerinin iyi gitmemesi, ne ticaretlerinin kesada taklmas, ne st ste krizlerin, buhranlarn mitleri alp gtrmesi katiyen onlar sarsamaz. Sk sk ahd peymanlarn yeniler ve Allahn kendilerine ltfettii madd-mnev her eit nimeti; eiri ihy mnsna ruhlarnn bidelerini ikame etme yolunda harcarlar. Dindiyanet nerede ve Yaratann tevecch hangi ynde ise hep orada durmaya alr ve srekli Onun isteklerini yerine getirme istikametinde koarlar. Bunu yaparken de dnya ilerinde baarl olmaya fevkalde zen gsterirler. yle ki, o koyiitleri sadece bu ynleriyle grp tanyanlar, onlar Ahiret bilmez dnyallar sanrlar. Hak rzasyla irtibatlarn grdklerinde de, onlarn ak u heyecanyla rperir ve kendilerini ilk saftakilerin arasnda zannederler. Onlar bo durmay ve vre mr tketmeyi hi mi hi sevmezler. Srekli hareket halinde ve her zaman din dnyay imar peindedirler: okuyup yazma biliyorlarsa bir eyler karalayarak, bilmiyorlarsa bilene bir kalem armaan ederek, ne yapp yapp hizmet kervanna itiraklerini devam ettirmeye alrlar. Her zaman ilmi sever; lime kar saygl davranr; akl banda ve kalbi hyr kimselerle oturur-kalkar ve srekli sohbet-i Cnanla nefes alr verirler. Yeryznde hakik insan kalmasa, drt bir yandan ufuklar toz duman kaplasa, sokaklar btn btn amur seylaplarna yenik dse; her taraf dikenler sarsa ve zakkumlar glleri glgede braksa; meydanlar saksaanlarla dolsa ve saksaan sesleri blbl namelerini bastrsa, bal kselerinin etrafnda eek arlar uuup dursa; ormanlarn rperten vaheti sokaklarmzda kol gezse, ilme hrmet kalmasa, mrifet kap kap kovulsa, insanlk btn btn vefaszla kurban gitse; dostluklar yklp dostlar dman tavrn alsa onlar sarslmadan hep yerlerinde durur ve Her ey devrilebilir; ben ayaktaym ya.! Her taraf kupkuru le dnm; gzyalar gibi bir kaynam olduktan sonra ne ehemmiyeti var.?! Yrmek iin Allah iki ayak ltfetmi, i yapmak iin de iki pene; iman gibi bir sermayem var, gnlm gibi de bir serhaddim.. dnyalar imara yetecek frsatlar deerlendirme bekliyor; Rabbime dayanp bunlarla cihan Cennetlere evirebilirim.. topraa atlan her tohum birka baak verdikten sonra, gele cek adna gam u keder de niye.?! Ve hele bir de
578 396

Allah, tede birleri binlere ulatracan vaad ediyorsa!. der yrrler hedeflerine doru, harap olmu yollara ve yklm kprlere ramen. Yrr ve rmaklar gibi getikleri her yere hayat gtrr, herkesin ve her eyin ateini sndrr.. ate gibi kendilerini yiyip bitirme pahasna bakalarn souktan korur.. mumlar gibi erir gider; erir gider ama, binlerce gze k olur akarlar. Kh leyller gibi pusuya yatar ve barlarn rahmet esintilerine aarlar, kh eref-i saatlerde hlarla inler ve zdrap rhtmlarndan ekstra inayetlere yrrler. Onlarn yrdkleri bu yol, hak dostlarnn gelip getii bir gzerghtr ve bu yolda yryenlerin de yolda kaldklar hi grlmemitir. Onlar her zaman imanl, mitli, pr-heyecan ve her eylerini Hak yolunda bezledecek kadar da cmerttirler; burada bir verip, tede onlarcasn elde edecekleri midiyle mrlerini hep verme lenleriyle geirirler. Onlarn nazarnda, dini koruma-kollama ve onu dnyann drt bir yannda imrendirecek seviyede temsil etmeden daha byk bir pye yoktur. Bu yce pyeye ermeyi hayatlarnn biricik gayesi bilir ve dnyada bulunmalarn da sadece ve sadece ona bal gtrmeye alrlar. Hep bu duygularla nefes alr verir; her zaman bu dncelerini projelendirme etrafnda bir araya gelir ve bir araya gelilerini de Hakla irtibatlandrarak derinletirirler.. Mele-i Alnn sakinleri de, onlar tebrik neideleriyle alklar ve teyit dilekleriyle yollarna sular serper. Onlar, hibir zaman kendi rahatlarn dnmez; srekli Allah der, fazilet der ve insan deerler arkasnda koarlar, peygamberne bir tavrla herkese sinelerini aar ve her zaman bakalar iin yaarlar. Onlarn bu ldeki hasbliklerine karlk Allah da, ellerin-ayaklarn ie yaramad etin bir gnde, bu gnl insanlarna melek kanadndan tyler ihsan ederek dnyada onlar beklenmedik muvaffakiyet srprizleriyle ereflendirir; tede de vuslat glgesiyle serinletir.. kudsler arasna alr.. zel konuklarna gsterdii iltifat gsterir.. sonra da btn bu ltuflarn honutluuyla talandrr.
*Bu yaz, Sznt dergisinin Eyll 2002 tarihli 284. saysndan alnmtr.

OCAK 2012

Gelecei omzunda bayraklatrp onu ykseltmeyi taahht edenler, her hamlede byle bir mesuliyetin arln vicdanlarnda duyduklar lde, samim saylrlar.

Dr. Kemal SERE

er canl gibi, insanolunun da Yaratc tarafndan takdir edilmi ve lmle neticelenen ftr bir mr vardr. nsan, yaamay sever, lmden pek holanmaz. nsann mrnn sona ermesinden mtevellit haksz ekvalarnn Rahm-i Mutlaka (celle cellh) ynelmemesi iin birtakm musibet ve hastalklar lme perde klnmtr. lme yol aan binlerce hastalk vardr. Genetik, hayat tarz, beslenme ve evre gibi eitli faktrlere bal olarak gelien yalanma, birok hastal da beraberinde getirir. nsanlk, hastalklarn tedavisi hususunda asrlar boyunca youn gayret sarf etmi ve birok hastaln tedavisinde f isminin tecellisi olarak ciddi baarlar elde etmitir. Buna ramen, yalanma safhasnda ortaya kan ve insan lme gtren birok hastaln te -

davisinde ise aciz kalnmtr. Yalanma, insana lme doru giden bir yolcu olduunu hatrlatan mhim bir ihtarcdr. nsan, dnyaya geldiinde nasl acizse, yallnda da benzer ekilde aresizlie der. nsan yalandka birok ey kendisine zor gelmeye balar; zamanla ye me-ime gibi alelde gnlk ilerde bile bakasnn yardmna muhta hle gelir. nsann hafzasna ve akl melekelerine tesir eden ve bunama (demans) ile seyreden hastalklar bunlardan bazlardr. Baz kimselerin maruz kald kendi kaynaklarmzda erzel-i mr (mrn ok rezil bir hle gelmesi) olarak da ifadesini bulan byle bir gidiat muhakkak ki hi kimse istemez. Onlardan hayatta braktmz kimsenin ise, hilkatini tersyz ederiz (Ysin/68) mealindeki yette nazara verildii gibi, yallkta insan tekrar
OCAK 2012
396 579

Her canl gibi, insanolunun da Yaratc tarafndan takdir edilmi ve lmle neticelenen ftr bir mr vardr. nsan, yaamay sever, lmden pek holanmaz. nsann mrnn sona ermesinden mtevellit haksz ekvalarnn Rahm-i Mutlaka (celle cellh) ynelmemesi iin birtakm musibet ve hastalklar lme perde klnmtr.
ocukluk devresine dnmesine gittike acziyetin en kesif devresine girer. Bu devre, acziyetin zirve si olduu gibi, birok adan rahmetin de saanak hlinde ltfedildii bir dnemdir. Ne var ki, insanlarn ou kendisine emanet verilen beden, akl ve hiss nimetleri yerli yerinde kullanmak suretiyle krn eda etmez, elinde frsat varken ou defa onlar zyi eder. Kendisine ihsan edilen mr heb etmesi, bazen kiiyi ok rezil bir mre maruz brakabilir.

Frontotemporal bunama gibi pek ok hastalk, bunama ile seyreder. Bu hastalklarda normal yallk srecinde grlenden daha fazla nron (sinir hcresi) harabiyeti vardr. Bazs irs olan ve birounun se bebi bilinmeyen bu hastalklarn geliiminde genellikle beyinde hatal retilen proteinlerin birikimi sz konusudur. Nronlarda biriken bu proteinler, hcrelerin normal fonksiyon gstermesini engelleyerek lmlerine yol aar. Bunamann belirtileri kiiden kiiye farkllk gsterir. lk belirtiler, srekli unutkanlk ve kafa karkl (konfzyon) olmakla birlikte; hafza kayb, mcerret (soyut) dnmede beceriksizlik, dikkati toparlama gl, karmak ileri yapmada zorlanma, kiilik deiiklikleri, pheci ve tuhaf davranlar sergileme mhim belirtilerdir. Yallarda grlen depresyon gibi baz durumlar bunama ile kartrlabilir. Bunamann sebepleri arasnda en byk grubu Alzheimer tekil eder (% 56). Bunamann en sk grlen prototipi olan Alzheimer hastal zerinde biraz durmakta fayda vardr.

Alzheimer hastal (AH) nedir?

Alzheimer, yallkta ortaya kan ve genellikle 60 ya zerindeki kiileri etkileyen bunamal seyreden ilerleyici bir hastalktr. Hastaln seyri, normal yalanmada grlen durumdan ok daha farkl ve ardr. Zihn fonksiyonlarda bozulmaya yol aan kronik beyin yetmezlii sz konusudur. Hastalk yava ve sinsi bir ekilde balar ve beyinde harabiyet oluturur; hastaln sebebi tam olarak bilinmemektedir. Beyindeki hasarn derecesi, kiiden kiiye deimekle birlikte srekli ilerleyici vasftadr. Hastalarn zihn becerileri ve hafza kapasiteleri zamanla azalr; mantkl dnme, renme ve evresiyle iletiim kurabilme kabiliyetleri giderek bozulur. Kesin bir te davisi olmayan hastaln ileri safhalarnda hastalar, gnlk basit ilerini bile yapamaz ve bakma muhta hle gelir. AHnin ya, kiilik zellikleri, beden sal, aile hikyesi, hastann kltrel ve etnik alt yaps gibi birok faktre gre farkl seyreder. Yal nfus arttka AHnin grlme skl artar, 65 yatan sonra her 5 ylda iki katna kar. Kadnlarda bunama grlme skl, erkeklere gre daha fazladr. Bunun sebebi, kadnlarn ortalama mrnn daha uzun ve dolayyla yal kadn nfusun fazla olmas olabilir. Yallarda grlen depresyon gibi baz durumlar, bunama ile kartrlabilir. Ayrca depresyon, AHde bir risk faktrdr. Eitim seviyesinin dkl, ileride AH geliimi iin risk faktr olarak gzkmektedir.

Bunama nedir?
Bunama, bir kiinin gnlk hayatn aksatacak derecede hafzasnda, zihn ve sosyal becerilerinde azalma ile karakterize edilen ilerleyici srecin addr. Beraberinde konuma ve anlama problemleri de olabilir ve ya ilerledike grlme skl artar. Bunama grlme nispeti 65 yan zerinde % 48 iken; 85 ya zerinde bu rakam % 38e kadar kabilmektedir. Normal yalanma srecinde baz kiilerde grlen, hafif belirtilerle seyreden yallk bunamas (senil demans), umumiyetle klinie yansmayan bir durumdur. Bunamann her yalda gelimedii bilinen bir hakikattir. Bunama gelimeyen insanlarn genellikle zihn aktivitesi yksek, srekli okuyup yazan, bakalaryla kolayca diyaloa geen itima yn gl kiiler olduu grlr. Bu yzden ente lektel kiilerde bunama grlme nispetinin ok az olduu sylenebilir. Yal kiinin kendisine bakabilmesini engelleyecek derecede ar zihn fonksiyon bozukluklar ile seyreden bunama, sinir hcrelerinin tahribatna yol aan hastalklar neticesinde geliir. Bu gruba giren Alzheimer, Parkinson, Huntington ve
580 396

OCAK 2012

 Kafa travmasnn AH riskini artrabilecei ynnde bulgular vardr. Yksek kan basnc (hipertansiyon) ve yksek kolesterol seviyesiyle AH arasnda balant olduu grlmtr. Aile hikyesinde birinci derece akrabaln olmas, riski drt kat artrmaktadr. Dier muhtemel risk faktrleri arasnda; fazla zihin faaliyeti gerektirme yen ilerde alma, Down Sendromu, uur kaybna sebep olan kafa travmas, miyokard infarkts yks, aterosklerotik karotid hastal, hipertansiyon, atrial fibrilasyon ve tip 1 eker hastal saylmaktadr.

kapasitesi azalr, zamanla saldrgan ve pheci davranlar ortaya kar. Hastaln son dnemlerinde ise hastalarn ou yemek yeme, idrar yapma gibi fonksiyonlarn kontrol etme kabiliyetini kaybederek bakma muhta ve yatalak hle gelir.

Alzheimer hastalna yol aan sebepler

Hastaln, kaltm ve evre faktrlerinin birlikte tesiriyle gelitii dnlmektedir. AHnin geliiminde ortaya konan kesin risk faktrleri aile hikyesi ve yatr. Hastalarn yaklak % 30unda ailede bunama hikyesi vardr; % 95inde, hastalk 65 ya zerinde ileri yalarda balar. Genetik sahasndaki almalarda AH ile mnasebeti olan drt kromozom belirlenmitir. Hastaln erken balangl formlar otozomal dominant gene tik gei zelliine sahiptir ve bunlar vakalarn % 3-5ini oluturur. Erken balangl AHde; kromozom 1 (presenilin 1 geni), kromozom 14 (presenilin 2 geni), kromozom 21 (amiloid prekrsr protein geni); ge balangl AHde ise kromozom 19un (Apo E geni) rol vardr. 12. kromozomdaki alfa-2 makroglobulin geni de risk faktr olarak hlen aratrlmaktadr. Ailev AHde presenilin1 (PS1), presenilin 2 (PS2) ve amiloid prekrsr protein (APP) gibi proteinleri kodlayan genlerde mutasyonlar olduu gsterilmitir. Ailesinde bu geni tayan bir ocuun hastala yakalanma riski % 50dir. Amiloid prekrsr prote in (APP) geni 21. kromozomda olmas sebebiyle 50li yalara kadar yaayabilen Down sendromlu kiilerde AH ortaya kabilir. 19. kromozomda ApoE 4 allel geni tamann, ge balayan AH ile ilgili olduu ve hastala olan duyarll arttrd dnlmektedir.

Alzheimer hastalnda beyin deiiklikleri

Beyinde hafzann depoland ve ilendii be lirli bir yer yoktur. Zihn faaliyetlerin ou, beynin deiik blgelerinin birlikte almas ile gerekleir. akak (temporal) loblarnn i ksmnda bulunan hipokampus, hafza sistemlerinin ana santrali gibidir. Ayn zamanda frontal (n) ve temporal korteksin de hafzaya katksn gerektirir. Hipokampus, kendisine gelen bilgileri tasnif eder, gruplandrr ve beynin de iik yerlerindeki uygun depo alaryla birletirir. Alzheimer hastal, beynin temel fonksiyonel hcresi olan nronu harap eder. Bu harabiyet, ncelikle hafza sisteminde merkez vazife gren hipokampusta balar. Bundan dolay, hastaln en mhim belirtisi hafza kaybdr. Sonra srasyla amigdal ve limbik sistem ad verilen duygu ve dnceye tesir edici rol oynayan blmler ve beyin kabuu (korteks) etkilenir. Bu blgelerdeki sinir hcrelerinin hasar grmesi neticesinde, beyin ktlesi klr. Kiide lisan becerileri, pln yapma ve muhakeme

Hastalktan korunma adna kiinin srekli okuma ve yazmann yansra, sk sk bulmaca zmek, gzel iir ve Kurndan yetler ezberlemek suretiyle dima zihn faaliyetlerde bulunmas lazmdr. Egzersiz maksatl gnlk yryler yapma, bir yere yryerek gidip gelme, evredeki gze hitap eden uyaranlarn deimesi ve akl melekelerin daima iletilmesi adna gidi-gelilerde farkl yollar kullanma olduka faydaldr.

OCAK 2012

396 581

Bunama gelimeyen insanlarn genellikle zihn aktivitesi yksek, srekli okuyup yazan, bakalaryla kolayca diyaloa geen itima yn gl kiiler olduu grlr. Bu yzden entelektel kiilerde bunama grlme nispetinin ok az olduu sylenebilir.

Ge balayan hastala sebep olduu bilinen ge netik mutasyonlarn ortak zellii beta-amiloid nc proteinin anormal ilenmesine ve paralanmasna yol amasdr. AHde grlen patoloji, nronlarda beta-amiloid plklar ile nrofibril yumaklarnn birikimidir. Beyinde ar beta-amiloid birikimi ok sayda plk oluumuna yol aar. Hastaln belirtile rinin iddeti ile nrofibril yumaklarnn birikimi arasnda mhim bir orant vardr. Nrofibril yumaklar, sinir hcresi iindeki tau proteini araclyla oluturulur. Bu protein, sinir hcresinin iskelet yapsn ayakta tutmaya yardmc bir proteindir. Hcre iske letini ayakta tutan mikrotubllerin tau proteinlerinden ayrlmasyla hcre iinde nrofibril yumaklar oluur ve neticede hcre iskeleti kerek nronun lmne yol aar. Aratrmalar, Alzheimer hastalarnn beyinlerinde bariz bir iltihaplanma olduunu gstermitir. ltihaplanma, beyin destek hcreleri olan mikroglialarn, hasar grm nronlar blge den uzaklatrmaya almasndan kaynaklanabilir.

Tehis ve tedavi ile alkal hususlar

Alzheimer hastaln kesin tehis eden bir test henz yoktur. Hastaln klinik tehisi, hastay tam bir fizik muayeneden geirip, hasta hakknda bilgi verecek bir yakn ile ayrntl grtkten sonra dier sebepler elenerek konulmaktadr. MR ve PET grntleme teknikleri, beynin yapsndaki ve fonksiyonundaki deiiklikleri gstererek tehise yardmc olur. Kesin tehis, ancak otopside beyin dokusunun mikroskopla incelenmesiyle konabilir. Alzheimer hastalnn tedavisinde, hastann hafzasn iyiletirme, endiesini yattrma, varsa uyku bozukluunu dzenleme gibi hususlarn ze rinde durulur. Tedavi ile hedeflenen, hastann hayat kalitesini mmkn olduunca ykseltmektir. Hafza kayb, kafa karkl ve bunama; metabolik problemler, depresyon, il zehirlenmesi, tiroid hastalklar ve vitamin eksiklii gibi geri dn olan hastalklardan kaynaklanabilir. Bu durumlarda ne kadar erken tehis konulursa, tedavi de o kadar kolay olur. Ayrca, bunamayla birlikte olabilecek depresyon, kayg-endie ve uyku bozukluklarnn tedavisi, hastann durumunda sklkla iyileme salar. PET grntleme ile Alzheimer hastalnda beynin zellikle akak loblarnda, metabolizma dklnn olduu gsterilmitir. Son yllarda yaplan aratrmalarda, beynin bu blgelerine uygulanacak manyetik uyarc seanslarnn metabolizma dkln ortadan kaldrarak hastaln iyilemesine katkda bulunaca ileri srlmektedir. Manyetik uyarc tedavisi ile beyin dokusunun metabolizmasnn artt SPECT ve PET almalar ile ispatlanmtr.

AH beynin temel fonksiyonel hcresi olan nronu harap eder. Bu harabiyet, ncelikle hafza sisteminde merkez vazife gren hipokampusta balar. Bundan dolay, hastaln en mhim belirtisi hafza kaybdr. Sonra srasyla amigdal ve limbik sistem ad verilen duygu ve dnceye tesir edici rol oynayan blmler ve beyin kabuu (korteks) etkilenir. Bu blgelerdeki sinir hcrelerinin hasar grmesi neticesinde, beyin ktlesi klr. Kiide lisan becerileri, pln yapma ve muhakeme kapasitesi azalr, zamanla saldrgan ve pheci davranlar ortaya kar.
582 396

OCAK 2012

Alzheimer hastaln kesin tehis eden bir test henz yoktur. Hastaln klinik tehisi, hastay tam bir fizik muayeneden geirip, hasta hakknda bilgi verecek bir yakn ile ayrntl grtkten sonra dier sebepler elenerek konulmaktadr. MR ve PET grntleme teknikleri, beynin yapsndaki ve fonksiyonundaki deiiklikleri gstererek tehise yardmc olur. Kesin tehis, ancak otopside beyin dokusunun mikroskopla incelenmesiyle konabilir.
Bu metot dnyada 34 yldan beri uygulanmaktadr. Bu metodun hastaln belirtilerinde ve kendisinde nemli dzelmelere vesile olarak hastaya ok ey kazandrd gibi, bilinen hibir yan tesiri de yoktur.

Korunma ve nleyici tedbirler

Yal nfusun artmas ile birlikte AH, lkeler iin mhim bir problem tekil etmektedir. AHnin balangcnn 5 yl geciktirilmesi, ortaya kmasn da % 50 azaltr. Bu sebeple hastal nleyici tedbirler nemlidir ve aadaki hususlar gz nne alnmaldr. AHnin balangcn geciktiren veya yavalatan illar, hastalktan korunmada da tesirli olabilir. Hipotiroidi, normal basnl hidrosefali (be yin-omurulik svsndaki art), vitamin B12 eksiklii gibi bunamaya yol at bilinen tedavi edilebilir hastalklarn, yanllkla AH tans almamas iin iyi deerlendirilmesi ve kesin tehis konmas nemlidir. AHnin kaynanda, baz vitamin ve minerallerin tesirinin olduu dnlmektedir. B12 vitamini ve folatn yetersizlii, B6 vitamini metabolizmasndaki bozukluklarn Alzheimerla mnasebetli olduu ve buna bal olarak Alzheimerda plzma homosistein seviyesindeki yksekliin damar hastalklarnn geliiminde rol oynad tespit edilmitir. Alzheimer hastalarnda plazma B1 (tiamin) seviyesi ve beyin magnezyum younluu dk, beyin svsnda inko, alminyum ve demir dzeyinin yksek olduu tespit edilmitir. Beyindeki artm oksidatif strese kar E ve C vitamini gibi antioksidanlarn koruyucu tesirinin olduu bildirilmitir. Toplumda risk grubu ierisinde yer alan salkl yallarla Alzheimerl yallarda klinik belirtiler

ortaya kmadan nce, yeterli mineral ve vitamin ihtiva eden diyetlerin uygulanmas, hastalktan korunmada ve belirtilerin ortaya kmasn geciktirmede faydal olacaktr. Hastalktan korunmada, kiilerin eitim seviyesinin ykseltilmesi, srekli zihn aktivitede bulunmalar, dzenli fizik egzersiz yapmas, gl itima balantlarnn olmas ve katlml aktif bir hayat tarznn benimsenmesi ve bunlarn hayat boyu srdrlmesi olduka mhimdir. Hastalktan korunma adna kiinin srekli okuma ve yazmann yansra, sk sk bulmaca zmek, gzel iir ve Kurndan yetler ezberlemek suretiyle dima zihn faaliyetlerde bulunmas lazmdr. Egzersiz maksatl gnlk yryler yapma, bir yere yryerek gidip gelme, evredeki gze hitap eden uyaranlarn deimesi ve akl melekelerin daima iletilmesi adna gidi-gelilerde farkl yollar kullanma olduka faydaldr. Atalarmz Tebdil-i meknda shhat vardr. demilerdir. Mekn deiikliinin husul iin ksa mesafelere de olsa seyahat etme ve sla-i rahmde bulunma ok mhimdir. Hareketleri kstl ve eve hapsolmu yal kiiler, gnde birka defa abdest alarak vcutlarnn eitli blmlerini uyarmak, be vakit namaz klmak, hatt dier nafile ibadetleri yapmak suretiyle hareketsizlikten, ataletten korunabilirler. Evde srekli bir koltukta oturarak televizyona hapsolmu, bedeni ve zihni pasifize olmu kiilerin akl melekelerinin her geen gn zayflamas ve gittike dumura uramas kanlmazdr. Devaml televizyon seyretme, bilgisayar ve internete ar bamllk gibi insann evresiyle irtibatn ke sen bir hayat tarznn menf tesirleri, birok akade misyen, eitimci ve psikolog tarafndan ortaya konmutur. Alzheimer ve benzeri geri dn olmayan hastalklar, kiinin iine dt durumun ciddiyeti sebebiyle, insana acziyetini hatrlatr. Peygamber Efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) acizlik, fakirlik ve cimriliin yansra bunamadan da Allaha sndn grrz. Hastaln tedavisinde yetersiz kalnmas, insann her ynyle Rahmet-i Sonsuza muhta olduunu ve Ona (celle cellh) snlmas gerektiini hatrlatr.
Kaynaklar - Mayo Clinic Alzheimer Hastal, ev: Aye Bingl, Gne Kitabevi, 2004. - Trk Geriatri Dergisi 2007;10, s. 8899, 156168. - Salk ve Toplum Dergisi 2002;12, s. 2232. - Trk Nroloji Dergisi 2010;16, s.111 - Hadsler: [Ebu Yala, bni Hibban]
OCAK 2012
396 583

Muhammet MERTEK
yitip gitmesini ve ite biriken fkenin davurumunu haber veriyor. nancn verdii mit ve kuvvetten mahrum olanlar, muhtemelen pop grltsyle bouyorlar insan olmalarn salayan ltifeleri. Salklarn hie sayma pahasna bu duruma dmelerinin sebebi, bir mneviyat eksiklii deilse nedir? Mevlna Hazretleri neyin inlemesinden bahsederken onun asl vatanna kavuma arzusuna dikkatleri eker. Tarih ve tecrbeler gstermitir ki neyin, insan ruhuna fsldad nameler, insan farkl lemlere gtrmektedir. Yani bir yerde ney insana iinin, znn, vicdannn sesini dinletir. Peki, pop mziiyle neyi dinliyor genler? Onlar alp i lemlerine gtrerek vicdan ve kalbiyle mnasebetini mi kesiyor? O grltde insan ne dnr ve hangi tefekkr ufkuna yelken aabilir ki! Kreselleen dnyann btn toplumlara en mzmin hediyesi bu tekdze mzik kltrdr. ster Paris sokaklar olsun, ister Addis Ababada bir okul, ister Astanada bir elence merkezi, ister Berlinin mehur Trk mahalleleri, isterse de stanbulun kenar semtleri olsun fark etmez, genleri birletiren en nemli husus, dinledikleri mziktir. Tarihte dnya genliini bu kadar tesiri altna alan, ngilizceyi ortak dil hline getiren baka bir akmdan sz etmek galiba mmkn deil. Peki, bylesine yaygnlaan popler mziin, muhtevasn anlayan-anlamayan genler tarafndan cazip grlmesinin sebebi nedir? Gerekte pop, rock, metal, rap, R&B ve hiphop tr mzik paralar nelerden bahseder? Genlerin psikolojisini ve sanat algsn deitiren bu mziin gerek mahiyeti nedir? Btn pop arklarnn te biri uyuturucu, alkol ve sigaradan bahsetmektedir. Popler mziin baz trlerinde ise alkol ve uyuturucu daha fazla yer almaktadr. Bu bulgulara Pittsburgh niversitesinden Amerikal bir aratrma grubu 2005 ylnn en popler 279 arksn inceleyerek ulamtr.
(Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine)

ir pazar akam stanbul dn Dsseldorftan Hamm ehrine doru hzl trene bindim. Tren pek kalabalk deildi. Etrafmda yalnzca be gen vard. Biri iki koltuk ileride yz bana dnk, ikisi sol tarafmda karlkl oturuyordu. Biri arka sol koltuktayd, dieri de tam karmda. Yalarn 1622 arasnda tahmin ettiim ve birbirlerini tanmayan be gencin ortak noktas, kulaklkla mzik dinlemeleriydi. ster istemez insann aklna bu genlerin nasl bir mzik dinledikleri sorusu geliyor. Genler sanki bir ka iindeydi. Hem vicdanlarndan hem de d dnyadan bir ka Mzik kutsanyor, ibadet nevesiyle ona snlyor ve mutlaka ondan bir eyler bekleniyordu. Grltyle geirilen bir zamann nasl heba edildii hi dikkat ekmiyordu. Zr nefis; irade, akl, his ve kalbden oluan vicdan mekanizmasn nakavt etmiti. Beyindeki haz merkezi buna gre ilediinden, vicdann sesine kulak vermek imknszlayordu belki de. Yabanc kltre ait mziklerin insan hayatndaki karl nedir? Yani bu mzik tr insanda hangi boluu doldurur? Bu mzie snanlarn hli, sanki salam temelli iman ve inancn

Popler mzik arklarnn muhtevasna dir aratrmann ortaya koyduu gibi, 1518 ya aras genlerin gnde ortalama 2,4 saat mzik dinledikleri tespit edilmitir. Bu kadar ok dinlenen arklarla uyuturucu ve alkol arasndaki balant, dnya genliinin nasl

584 396

OCAK 2012

bir tehditle kar karya kaldn ortaya koymutur. Zr 279 arknn 116snn (% 41,6) dorudan uyuturucuyla ilgisi var ve ounda bizzat uyuturucu zikredilmektedir. Rap mziinin yzde 77sinde, hiphoplarn yzde 20sinde yine dorudan alkol ve uyuturucudan bahsedilmektedir. Uyuturucunun yansra arklarn ounda yine alkol ve marihuana (esrar) ilk sralarda yer almaktadr. Ayrca alkol ve uyuturucunun konu edildii arklarda parti, cinsellik, clique veya iddet gibi konular da arlkl olarak ilenmektedir. Burada genler, mziin muhtevasn anlamasa bile, onlarn uuraltlarna belli kavram ve armlarn girdiini belirtmekte fayda var. Popler mziin pop, rap, rock gibi trlerini en azndan, neticede bir ark, herkes dinliyor gibi basite almann ve yeterince zerinde durmamann faturas yksek olabilir. Aratrmaclarn, popler mziin bu ynne vurgu yapmalar ve toplumun dikkatini ekmeleri, bizim de meselenin zerinde durmamz gerekli klmaktadr. Bilindii gibi dinlediimiz her eyin uuraltmza tesiri vardr. Bu tr mzik trlerini dinleyen genlerin, zamanla uuraltlar deimekte sonra da davranlar bozulmaktadr. Bu deiiklii ou defa dinleyen kii fark etmemektedir. ittiimiz eyler dilimize, dncelerimize, hissiyatmza tesir eder. O yzden birok kii dinledii mzik trnn zararl olduu sylendiinde, kendisine olan tesirin farknda olmad iin itiraz eder. Baz mzik kanallarnda da sadece cinsellik, alkol, uyuturucu ve iddet gibi konularn n plnda olduu yaynlar yaplmaktadr. Mesel 2009 ylnda mehur bir mzik kanalnda, bir arkc seyircileri ak ak eytana tapmaya davet edebilme cretini gstermitir. Mislleri oaltmak mmkn, ancak bu trl mzikleri dinleyen birok kii aslnda iinde olduu sreci farkl savunma mekanizmalar ile inkr etmekte ve giderek anormal olan eyler normal grlmeye balanmaktadr. Burada dikkati eken husus, deer yarglarnn zamanla erozyona uramasdr. Bu deer yarglar, dinlenen mziin bak asna paralel olarak deiir. nk dinlenen kii, gencin nem verdii kiidir. Mzii dinlemek dolayl olarak, ben seni beeniyorum mesaj ihtiva eder. Beenilen kiilere benzemek, onlarn yaad gibi yaamak, konutuu gibi konumak zamanla kanlmaz hle gelir. Bu sebeple dolayl olarak model aldmz kiilerin verdii mesajlar bilmemiz gerekir. Yine ok dinlenen baka bir kii arksnda cinsellikten bahsederken, genlerin deimesi gerektiini sklkla vurgulamakta, genlerin uuraltlarna ince mesajlar gndermektedir. Ahlk yaplanmann mhim bir safhas olan ergenlik dneminde, cinselliin n plna karlarak genlerin his ve dnce dnyalarnda karmaaya sebep olmak, telfisi zor problemlere yol aabilir. Onlarn o safhada kazanmalar gereken karakter zelliklerini menf ynde deitirebilir. Nefs

arzularn n plna karlmas, neredeyse yabanc kltrdeki mzik trlerinin tamamnda szkonusudur. Nefsinin istekleri dorultusunda bir hayat anlayn empoze eden ve bunu bir kltr olarak alayan mzik trleri vardr. Bu mzikler, kiinin klk kyafetlerinden gnlk hayat tarzna kadar birok alanda yava ve sinsi bir deiiklie sebebiyet verir. nceleri Ben dinliyorum ama onlar gibi dnmyorum. diyen genler, zamanla onlar gibi giyinmeye ve dnmeye balar. Amerikada zenci arkclar genelde nasl GangsterRap denen mzik trne srklenip onunla zdeletiriliyorsa, Almanyada da yabanc, bilhassa Arap ve Trk genleri de Gangster-Rapa ynlendirilmektedir. Mesel bu mzik trnde rapilerin arklarnda genellikle cinsellik, iddet, alkol ve uyuturucu konu edilmektedir. Hatt baz rapilerin mzik paralar, ar iddeti vd iin Almanyada ancak 18 ya zerindekilere satlabilmektedir. Her ne kadar szkonusu arkclar, genlerin problemlerini iliyorlar gibi grnse de, hibiri kiilik asndan rnek oluturabilecek kiiler deildir. Genlere mesuliyet duygusu verecek hibir husus, bu mziklerde mevzubahis edilmemektedir. Aksine bu tr mzikler, genleri sadece fke kusan, bakaldran, birilerine isyan eden, sosyal sorumluluk stlenmeyen, baarszl merulatran ve bylece dearj olup, rahatlayan bir ruh hletine itmektedir. Trkiyede de popler mziin ulat noktaya bakldnda benzer motifleri grmek mmkndr. Dnmeyen, tketen, bohem hayatn ycelten, sorumluluktan uzak, sadece n yaayan gen profiline doru gidildiini syleyebiliriz. Bu tr genler, iinde bulunduklar yerlerde asi, kurallara ba kaldran, otorite ile atmal, srekli eletiren bir karaktere brnmektedir. Aile ii diyaloglar, arkada mnasebetleri bozulmakta ve okul baarlar dmektedir. Velhasl popler mziin n alnamayacana gre, alternatif bir msik kltrnn gelitirilmesine veya mevcut mziimizin sevdirilmesine ihtiya vardr. Ftratn boluk kabul etmeyeceinden hareketle, muhtevasyla ve formatyla bizim diyebileceimiz mziimizi oluturmamz ve genlerimiz arasnda yaygnlatrmamz gerekir. Ayrca mziin nefs ve vicdan mekanizmasyla ilgili ynlerinin de olduu unutulmamaldr. Dinlenilen para, nefs tatmine ynelik ve dinin ruhuna ters ise, bunun insann mneviyatna zarar verecei unutulmamaldr. Dinlenmek, rahatlamak maksadyla mzikte de seici davranp, zararl alkanlklar ilemeyen, insann ruh dnyasn dinlendiren ve ycelten mzik trlerini ve paralarn semek gerekir. Dinlediimiz mzik trnn dinimize, kltrmze, mneviyatmza, aile yapmza, kiiliimize uygun olup olmadn ncelikli olarak kontrol etmeliyiz. Elbette bu kadar zengin kaynaklar olan Anadolu kltr, kendi msiksini ortaya karma ve barnda yetien nesline sevdirme kudretine sahiptir.
OCAK 2012
396 585

Cemal INAN

O, bunu yle aklar: Bat ve slm medeniyeti araamuel P. Huntington 1993 ylnda Medeni sndaki fay krklar boyunca cereyan eden mcadele, yet ler atmas tezini pay la t nda, ilm ev1400 senedir devam etmektedir. slmn ortaya krelerden ciddi eletiriler alm ve szkonusu ndan sonra, bat ve kuzeye ynelen slm dalgas, tez, akademik dnyada pek kabul grmemiti. ancak 732de Fransa ilerindeki Toursda son bulHuntington tezinin ana fikrini yle ifade eder: Benim mutur. Hallar, 11. yzyldan 13. yzyla kadar, mevzii faraziyem udur ki, bu yeni dnyada mcadelenin esas baarlarla kutsal topraklara Hristiyanlk ve Hristiyan sebebi, ideolojik ve ekonomik olmayacak. Beeriyet araidaresini getirmeye teebbs etmilerdir. sndaki byk blnmeler ve hkim mcadele kayna, Huntington bu ifadeleriyle akademik bir alkltrel olacak. Mill devletler, dnyadaki hdiselerin maya ok da yakmayan bir slpla, kendinden yine en gl aktrleri olacak; fakat kresel mcadele, nceki oryantalist dnrlerin kulland argfarkl medeniyetlere mensup milletler arasnda meydamanlar kullanmaktadr. Yine baka bir blmde, na gelecek. Medeniyetlerin atmas, kresel politikalarn seyrini belirleyecek. Huntington souk savan bitip Sovyetler Birliinin dalmasyla dnyada ciddi deimelerin ve belirHuntingtonun Medeniyetler atmas sizliklerin yaand gei srecinde, zetle tezini savunurken nazara vermeye algelecekte devletlerin siyas ve ekonomik se beplerle deil, kltrel farkllklar sebebiyle t husus, Hristiyan Bat medeniyeti ile atacaklar tezini ileri srmektedir. Mslman Dou medeniyeti arasnda Huntingtonun Medeniyetler atmas tezini savunurken nazara vermeye altarihin farkl dnemlerinde, siyas, ekot husus, Hristiyan Bat medeniyeti ile nomik ve din sebeplerle meydana gelen Mslman Dou medeniyeti arasnda tarihin farkl dnemlerinde, siyas, ekonomik ve atmalard. din sebeplerle meydana gelen atmalard.
586 396

OCAK 2012

el P. H Samu g untin

Ortadou lkeleri iin Batnn ran Krfezindeki asker varl, kar konulmaz asker stnl ve onlarn (Ortadou lkelerinin) kendi mukadderatlarn tayin etme hususundaki yetersizliklerinden ileri gelen gcenikliin ve tahkir edilmiliin besledii hayal krkl, yerini giderek artan bir fkeye brakt slm kanl hudutlara sahiptir. der. Huntington bu blmde hangi milletten olursa olsun, bir bilim adamnn tarafsz olmas gerektiini unutarak, Mslman lkeleri kk grme hatasna dmtr. Huntingtonun tezi tarafsz bir ekilde incelemeye tbi tutulursa Medeniyetler atmas faraziyesinin tarih, ekonomik ve sosyolojik adan byk yanllar ve kendi ierisinde tezatlar barndrd grlecektir. Binlerce yllk insanlk tarihinin, farkl medeniyetlerin birbirleriyle olan kltrel bilgi alverii neticesinde ekillendiini grmezden gelen Medeniyetler atmas tezi, zellikle 11 Eyll saldrsndan sonra ortaya kan ve kendi karlar dorultusunda dnya haritasn deitirmek isteyen baz evrelerin iine yaramtr. Nitekim bu evreler, o dnemde dnya zerinde ciddi plnlar yapyorlard ve o plnlarn nemli bir blm, Mslman corafyasndaki lkeleri kapsyordu. Bu plnlarn ilk adm da, bu lkelere mdahale iin hukuk bir dayanak oluturmak ve igali gerekletirecek kesimlere, halk kitlelerinin desteini salamakt. Bu ekilde, Amerika ve Avrupada, Mslman lkelerin terrizmi ve terristleri destekle dii, zaten asrlardr Mslmanlarla Hristiyanlar arasnda bir atma olduu konusu youn bir ekilde ilendi ve maalesef yrtlen propaganda faaliyetle ri netice verdi. Avrupa ve Amerikada halkn nemli bir blmnde, Mslmanlara kar ciddi pein hkm olutu.

ton

Hdiselerin Mslman gzyle deerlendirilmesi

Medeniyetlerin birbirlerine olan tesirleri konusunda Mslmanlarn gr ve dnceleri nasldr? Bu sorunun cevab, slmn iki temel kayna Kurn- Kermde ve Efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) Snnetinde ak bir ekilde ortaya konmutur. Kurn- Kermde; Ey insanlar! Dorusu Biz sizi bir erkek ve bir diiden yarattk. Ve birbirinizle tanmanz iin sizi milletlere ve kabilelere ayrdk. Muhakkak ki
OCAK 2012
396 587

Allah yannda en deerli ve en stn olannz, takvaca stn olannzdr. phesiz Allah bilendir, haberi olandr. (Hucurat, 49/13) mealindeki yetle insanlarn farkl milletlere ayrlmasnn yegane sebebinin diyalog kurarak birbirlerini tanmalar olduu, insanlarn kavim veya milliyet olarak birbirlerinden stn olmad, stnln takvada olduu ak ve net bir ekilde ifade edilmitir. Yine Kurn- Kermin birok yerinde Ey iman edenler! ifadesi yerine; Ey demoullar! veya Ey insanlar! ifadeleri kullanlarak, Kurnn btn insanl muhatap ald nazara verilmitir. Peygamber Efendimizin hayatna baktmzda ise, Onun (sallallah aleyhi ve sellem) farkl kabile ve milletlere yaklamnn da yet-i kermedeki ifadelerle paralellik arz ettiini grrz. Zaten Onun (sallallah aleyhi ve sellem) hayatnda Kurn- Kermde ifadesini bulmayan bir fikir, davran veya sz bulmak da mmkn deildir. Bu dorultuda ncelikle Peygamber Efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) huzur ikliminde toplanan sahabe-i kiram efendilerimizin sosyo-kltrel profillerini incelediimizde, yet-i kermede ifade edilen kardelik ortamn grrz. Kutlu Nebinin (sallallah aleyhi ve sellem) yanbanda Kureyin byklerinden Hz. Hamza (ra) ile bir kle olan Bilal- Habeyi (ra) de, ranl Selman- Farisyi de, bir Yahudi limi olan Abdullah Bin Selm da bulmak mmkndr. Onun (sallallah aleyhi ve sellem) kutlu meclisinde farkl kltrlerden, farkl
588 396

Binlerce yllk insanlk tarihinin, farkl medeniyetlerin birbirleriyle olan kltrel bilgi alverii neticesinde ekillendiini grmezden gelen Medeniyetler atmas tezi, zellikle 11 Eyll saldrsndan sonra ortaya kan ve kendi karlar dorultusunda dnya haritasn deitirmek isteyen baz evrelerin iine yaramtr.
kabilelerden, farkl milletlerden gelen insanlar, bu farkllklarn hibir ekilde gndeme getirmeden akllar durduracak bir uyum ve muhabbet ierisinde bir arada bulunmulardr. Peygamberimiz (sallallah aleyhi ve sellem), kendisine dmanlktan bir n geri durmayan mrikle re bile ayn hogry gsteriyor, kar tarafn btn saldrganlklarna ramen diyalog kaplarn hep ak tutuyordu. Kendisine yaatlan onca skntya ramen Kutlu Nebi, mbarek belde Mekkeye girdiinde kimseden intikam almam ve bu ekilde kutlu belde bir damla kan dklmeden fethedilmitir. Efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) bu hogrs saye sindedir ki, ksa srede Mekkede Mslman olmayan kimse kalmamtr; Eb Sfyanlar, krimeler,

OCAK 2012

Hindler bu hogr ikliminde Mslman olmulardr. Bu hogr ve diyalog misllerini Efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) ehl-i kitapla olan mnasebetlerinde de gryoruz. Mesel, Efendimizle (sallallah aleyhi ve sellem) grmek iin gelen Necran Hristiyanlar, ibadet saatlerinin geldiini ifade ediyorlar ve Kutlu Nebi ibadet etmeleri iin onlara Mescid-i Nebevde yer gsteriyordu. Aradan asrlar gemesine ramen Efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) hayatn kendilerine rnek alan ecdadmz da, ayn hogr ve insana sayg dncesini devam ettiriyor; hkmettikleri geni topraklarda hibir ekilde hakszlk ve zulme yer vermiyor, tbiiyetleri altnda yaayan gayrimslim halka, slm kurallar erevesinde her trl vatandalk haklarn veriyordu. slmn zellikle Afrika ilerine ve Endonezya, Malezya gibi uzak noktalara ulamasnn slm ordularyla deil, oralara giden Mslman tccarlarn slm temsil noktasndaki titizlikleri ve yerel halkla olan diyaloglar neticesinde olduu malmdur.

Ktalararas gnl kprleri

Gnmzde ise bu i, sahabe mesleini devam ettiren adanm ruhlarn cehd ve gayretiyle yrtlmektedir. leri elbette kolay deildir. Fakat Efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) izgisin-

den bir adm bile uzaklamamay kendilerine iar edinen bu insanlar iin karlalan zorluklar, insanst bir sabr ve tevekklle bertaraf ediliyor; en kat kalbler bile onlarn temiz nsiyeleri karsnda yumuayveriyor. Dnyann drt bir tarafna nazarlarmz evirdiimizde gryoruz ki, bu samimi almalar yava yava meyvelerini vermektedir. Daha evvel pein hkmler veya yanl bilgilerle doldurulan zihinler, samimi almalar ve mhim organizasyonlarla hakikati fark etmeye balyor. slmn ve Mslmanlarn temiz dnyasn kefettike pein hkmler, yerini slm hayranlna brakyor. Birok Batl, lkemize gelerek insanmzdaki engin hogr ve gzellikleri grdkten sonra, dinimiz ve insanmz hakknda ne kadar yanldklarn fark ediyor ve lkelerine dndklerinde medeniyetler bulumasnn gnll birer savunucusu oluveriyor. lkeler arasnda uzanan bu gnl kprlerinin says arttka, yllarn ihmal edilmiliine ve Huntingtonun Medeniyetler atmas tezine inat, medeniyetler arasndaki sevgi balar daha salamlamaktadr. Bedizzamann yllar nce syledii Tiflis, Bitlis kardetir. szndeki ruh ve mn, ektii tohumlarn yeermesiyle bugn btn bir dnya sathna yaylmaktadr.

Bnyemizdeki uurumlar kaldrlmal, Her yanda yeni kprler oluturulmal, Salamalyz fertler arasnda visali, Ve nlemeliyiz o emetli zevali...

OCAK 2012

396 589

Mazi; ekil, keyfiyet ve z bakmndan bizim duygu ve dncelerimizin kayna, imdiki mevcudiyetimizin kk, yarnki bekamzn da esasdr.

Vcudumuza her gn milyonlarca mikroorganizma daha ok teneffs ettiimiz hava ile girmesine ramen, sk sk hasta olmamamz bir lh ltuftur. Teneffs ettiimiz hava ile burnumuza giren mikroplar, tozlarla birlikte buradaki silya ad verilen tycklere taklr.

dem ARIKANLI
okular alglama ve havay akcierlere hazr hle getirmede vazifeli olan burunda, hikmetli bir yaratl vardr. Burnumuz, btn vcudu koruma ve vcudun ahenkli almasna yardmc olma ilerinde de vazifelidir. Hayatmzn devam iin nefes alp vermemiz gerekir. Bizim iin olmazsa olmaz olan oksijenin, vcudumuzun ihtiyacn karlamaya hazr hle gelmesi iin, burnun dar kanallarndan trblansla geerken, temizlenip s ve nemi ayarlanr. Bylece soluduumuz hava, soluk borusu ile akcierlerdeki alveollere servise hazr hle getirilir. Burunda bu ekilde gnlk ortalama 23.000 defa alnan nefesle yaklak on be metrekp hava ilenir. Bir aratrmac, burundaki kusursuz yaratla duyduu hayreti yle ifade etmektedir: Burun deliklerinin ardndaki alan, kimyaclarn aklamada zorlandklar harikulade duyarlla sahip bir iklimlendirme sistemiyle donatlmtr.1 Bu sistem, sadece havann scaklk ve nemini ayarlamaz, ayn zamanda havann muhteviyatndaki zararl moleklleri alglayp alarm veren bir mekanizmaya da sahiptir. Bu alarm mekanizmas, burun mukozasnn uyarlmasyla, akcierlerdeki havann burun ve azdan kasrga hzyla darya boaltlmas eklinde faaliyet gsterir ki, bu durum haprma olarak adlandrlr. Haprma neticesinde, solunan havayla vcuda giren zararl maddeler dar atlr. Vcudumuza her gn milyonlarca mikroorganizma daha ok teneffs ettiimiz hava ile girmesine ramen, sk sk hasta olmamamz bir lh ltuftur. Teneffs ettiimiz hava ile burnumuza giren mikroplar, tozlarla birlikte buradaki silya ad verilen tycklere taklr. Buradan kurtulanlara burnun iini deyen epitelden salglanan antibakteriyal mukus salgs tarafndan deta parola sorulur. Koku molekllerinin sinir hcrelerince alglanabilmesi, mukusun kalnlnn 0,06 mm. civarnda olmasna baldr. Mukus tabakas daha kaln olsayd kokular alglamamz azalacakt, daha ince olsayd savunma sistemi zayflayacak ve koku tyckleri kolayca tahrip olacakt. Ayrca muhtevas ve younluu ile bu salg, hava iindeki yabanc partiklleri filtre etmek ve havay tam kvama gelecek tarzda nemlendirmekle vazifeli klnmtr. Bu noktann geilmesi tehlike arz ettiinden, vcudun haprma dediimiz alarm devreye girer ve mikroplar bu yolla defedilir. Haprma, st solunum yollarnn en mhim savunma mekanizmalarndan biridir. Burundaki hususi sinir hcreleri eik deerinin zerinde uyarlnca sinyaller, beyne ulatrlr ve haprma refleksi devreye girer. Mukus bezleri uyarlp, mukus salglanr ve klcal damarlar geniler. Bu srada burunda bir kant veya karncalanma hissedilir. Beyinden gelen ikaz neticesinde ba, boyun ve karn kaslar uyarlrken, ses tellerinin oldu-

Nasl ve neden haprrz?

590 396

OCAK 2012

Bizim iin olmazsa olmaz olan oksijenin, vcudumuzun ihtiyacn karlamaya hazr hle gelmesi iin, burnun dar kanallarndan trblansla geerken, temizlenip s ve nemi ayarlanr. Bylece soluduumuz hava, soluk borusu ile akcierlerdeki alveollere servise hazr hle getirilir.
u blm kapanarak, akcierlerde hava basnc iyice artar. Daha sonra da niden alp, hava yksek bir sesle darya verilirken, burun ve solunum yolundaki yabanc maddeler de dar atlr. Haprmada vazifeli sinirler, ayn zamanda gzle de irtibatl olduundan haprma srasnda genellikle gzya salglanr ve bu esnada gzler gayriihtiyar kapanr. Grip, nezle, bronit gibi rahatszlklarn yannda, burun polipleri, uuan polenler, tozlar, parfmler, hayvan tyleri ve hatt niden a bakma gibi faktrler, haprmaya sebep olabilir. Baz insanlar, baz faktrlere kar hassas olduklarndan, daha abuk etkilenip haprr. Bir ksm da belirli dnemlerde haprmaya daha yatkndr. Mesel, hamilelerin hormon miktarndaki deiiklikten dolay, haprmaya daha meyyal olduklar tespit edilmitir. Nesiller boyu baz ailelerin fertlerinin arka arkaya belli saylarda (35 defa) haprd tespit edilmitir, bu durum haprk nbetinin kaltmla alkal olabilecei fikrini destekle mektedir. Erkeklerin kadnlardan, beyazlarn zencilerden daha ok haprdklar bilinmektedir. nsanlarn bete biri karanlkta ilerlerken, parlak bir a baktnda haprr. In ni yansmasndan dolay, gzbebekleri klr ve gzya salgs artar. Bu salg, gzya kanalyla burun boluunun st blmne ular ve burun iindeki mukoza dokusunu uyararak haprmay tetikler. Souk algnl gibi rahatszlklarda burun mukozas, daha hassas olduundan, haprma abuk tetiklenmekte ve gereklemektedir.2 Haprma, vcudun tabi ileyiinin ok farkl bir durum arz ettii nadir anlardan biridir. Mukoz ban paralanmasna yetecek gte havann hareketlenmesine yol aan haprma ve ksrme neticesinde damlacklar meydana gelir. Bu esnada azdan kan havann ve iindeki partikllerin k hznn yaklak 150 km/saat olduu tespit edilmitir. Grip vb. hastalklarn virsn tayanlar, haprma esnasnda etrafa yz milyon civarnda mikroorganizmay misket bombas gibi saar. Meydana gelen bulutukta 2.5005.000 civarnda damlack ekirdei havada saatlerce kalabilmektedir. Damlack ekirdeklerinin ap azaldka havada kalma sreleri artar. Uzun sre havada kalarak hastalklarn yaylmasna sebep olan damlack ekirdeklerinin ap, bir il be mikrondur. Tberkloz, yiyecek ve ieceklerden ziyade haprma, ksrme gibi derin solunum hareketlerinde basil ykl damlackla; havaya dalp buharlaarak daha kk partikller hline geen damlacklarn salam kiiler tarafndan solunum yoluyla alnmasyla bular.3 Bu sebeple hapran kiinin, mikroplar evreye yaymamak iin eliyle veya mendille azn kapatmas gerekir. Peygamber Efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) haprd zaman, yzn elleriyle veya bir bezle rtt, sesini kst4 rivayet edilmitir. Kendisinden sonra gelenlerin bir Snnet olarak bunu yapacan bilen lemlerin Rehberi (sallallah aleyhi ve sellem), bu davranyla muhtemelen mmetine mucizev bir mesaj vererek, bu hususa dikkat ekmi olabilir. nk bu sayede haprma srasnda az ve burundan kan taneciklerin etrafa yaylmasna mni olunacak, sesin kslmas ile de kimse rahatsz edilmeyecektir. Viral bir enfeksiyon gerekli korunma salanmad takdirde, bir ay iinde dnyaya yaylabilir. nk virs tayan damlacklar, az yoluyla haprkta krk metre, ksrkte alt metre, konumada iki metre uzaa gidebilmektedir. Bu yzden k aylarnda grip gibi damlacklarla bulaan hastalklar sk grlr. nk insanlarn toplu bulunduu yerlerde, bir kiinin birka defa haprmas, virsn yzlerce kiiye birka dakika iinde bulatrlmas demektir. st solunum yolunda bulunan tycklerin hareketi, akcierlerin sal asndan ok mhimdir. Bu tyckler hava ile gelen zararl maddeleri tutar, haprma refleksini harekete geirir ve mukus ile birlikte, akcierlere gitmesini engelleyerek, ok ehemmiyetli bir koruma vazifesi grr. Vcuda zarar vermesi muhtemel maddelerin, akcierlerdeki hava ile birlikte dar atlmas, kiiye byk fayda salayan bir nimettir. Bundan dolay haprabilmek iin eskiden enfiye
OCAK 2012
396 591

Misket bombalarna dikkat

Haprma faydal mdr?

olarak bilinen karabiber gibi nebat tozlar burna e kilmitir. Haprdmzda, beyin ve kalb damarlar genilerken, gzya ve sins kanallar alr, bylece akcierlerden normalde atamadmz l hava dar atlr. Bir uzman; Haprrken karn blgesi ve beyin arlkl olmak zere vcutta byk bir basn ortaya kar. Bu basn sebebiyle kalp damarlarna ok kan gider ve hatt haprk nbeti tutmas hlinde baylmalar gibi ciddi durumlar ortaya kabilir. Ancak haprma salkl kalp iin faydaldr.5 aklamasn yapmaktadr. Haprrken azn tamamen kapatlarak, nefesin tutulmas durumunda akcierlerde patlama veya yrtlma meydana gelebilir. ok iddetli ve dengesiz bir haprma ile kaburgalar bile krlabilir. Kii, haprma refleksi baladktan sonra azn ve burnunu tkayarak haprmay bastrmaya alrsa, beyne zarar verip fel geirebilir veya beyin damarlarnda basn arttndan, kanama olabilir. Bu durumda hususiyle ameliyatl kiiler, ciddi zarar grebilir. Ayrca gz damarlar ierek atlayabilir. Onun iin haprma tetiklendiinde kii kendisini rahat brakmal ve haprmaya mni olmamaldr. Haprma, solunum sistemine giren zararllardan korunmay salamann yannda, vcudun rahatlamasna, ferahlamasna ve dinlemesine vesile olan bir reflekstir. Bu refleks vcuda yerletirilmeseydi, rahatszlk verecek pek ok zararldan kurtulmak zor olacakt. Haprma srasnda kalbin diyastol (geveme) sonu dinlenme sresi artar. Muhtemelen hapran birine ok yaa! denmesinin bir sebebi de budur. Gzel nimetlerden birisi olan haprmadan sonra Elhamdlillah! demek, verdii nimetler dolaysyla Allaha (celle cellh) krn bir ifadesidir. Bu kr iitenin de Yerhamkellah! demesi Snnettir. Bunun zerine hapran Yehdikumullah ve yuslihu balekum! (Allah size hidayet etsin ve ilerinizi dzeltsin) diyerek mukabelede bulunur.6 Mslmann Mslman zerindeki alt hakkndan birisinin de haprd zaman dua etmesidir.7 ve Duann kabul olduu yerlerden biri de haprma ndr.8 eklindeki Kutlu Nebiye (sallallah aleyhi ve sellem) ait beyanlar, Allahn (celle cellh) haprma ile bize deta yeniden bahettii shhatimizin kymetini bilmek ve hayatmza devam ettiimiz iin, bir defa daha verilen onca nimete kretmek mnsna da gelir. Haprma, sadece kendimizin deil, bu na ahitlik edenlerin de duaya katlmasna, kr hislerine ortak olmasna vesile olacak kadar rahmet buutludur.
Dipnotlar 1. John Lenihan, Human Enginerring, s. 94, New York, John Braziller Inc.1974. 2. Gerald Legg, New Scientisfe 3. Hacevliyagil S. Tberkilozda Bulama. Malatya, nn niversitesi Gs Hastalklar Ana bilim Dal. 4. Ebu Davut, Edeb, 98. 5. Grbz M. Kalp Sal. Bursa, Bahar Hastanesi Kardiyoloji Uzman 6.04.2010. 6. Buhari, Edep,125. 7. Mecmauz-Zevaid, 8/186. 8. Mecmauz-Zevaid, 4/181.

kitaplik@sizinti.com.tr

KITAPLIK

. Nhat DAgLI

Barla; Bir Dilin nasna Doru

anzimat, Merutiyet ve Cumhuriyet Seluklu ve Osmanl formu iinde hayat bulmu bir slm pratiinden d iaretle yen bir sre. Malubiyetin, zln ve yeni bir ekil almann dnlmesi Malup, o gne kadar yasland ve kendisini belirleyen ey konusunda pheler yaam. Bu malubiyette vakar deil, deersizlik hissi ar basm. Bir kez daha o tecrbe gereklemi; malup, galip grnenin yoluna ve merebine ynelmi. Batl lkelerin ve deerlerin sadmesine uram Osmanl; Tanzimat, Merutiyet ve Cumhuriyet izleinden gemi. Bedizzaman, bu geite kendince kalan ve yaayan biri olarak kar karmza. Hayr, olan grmezden gelmemi, o da inkrazn farkndadr; ancak durumu malubiyet olarak okumad iin yaananlar vakarla karlam. Kendisini belirleyen mede niyet perspektifi konusunda phe iinde olmam, dolaysyla mevcut durumdan k galip grnene ynelmekte grmemi. Bir vakar iinde kendine dnm; zl asl olana yabanclamakta, areyi ise, kklerin gncellenmesinde aram. Bir pesimist deildir; Tanzimat ve Merutiyetin btn safhalarnda bulunmu, Cumhuriyete doru giden srete cmlelerini kurmu. Sokan, hayatn orta yerindedir; gazetelerde yazm, kimi oluumlara hitabeleriyle katkda bulunmu, yeri geldiinde savam. stanbulun hkmszleme ve Ankarann sz sahibi olma srecinde bir zne olarak kalm. Sre meyveye durduunda o artk Vandadr; medresesinin harabeleri arasnda yimserliini yitirmediinden Ankaradan gelen davete icabet etmi. Tanzimat ve Merutiyet tecrbesinden kk alan Ankarann, savat eyin mikrobunu ieren bir meyveye durduu kanaatine varm. Buna itiraz ve iaret ederek Vana geri dnm. Grd ey sebebiyle kendisini bir daa, Ereke vurmu. O gnden sonra, dadan/dardan ehre koup gelen adam olmu. Anadoluda Ankara mevsimi balar. Anadolunun oluturduu bir Ankarayla deil, Ankarann oluturmak istedii bir Anadoluyla kar karya gelinir. Ki bu Ankara her adan tekil ve otoriterdir. O gne kadar Anadoluda renkleriyle var olmu kimi diller, Ankara gerekliinde yersiz/yurtsuz kalrlar. Bu bir itiraz ve isyan gelitirir. Ermenilerin ttihat ve Terakiyle yaadn, Krtler, eyh Sait zerinden Ankara ile yaar. Etkin kurucu bir isim olduundan, bu erevedeki isyana Bedizzaman da arlr. Krt

592 396

OCAK 2012

Ocak /// 2012

Ahmet ile Trk Mehmetin birbirini krmasna onay vermeyen Bedizzaman baka trl bir itiraza yazlr; yaad Vanda, gezdii dalarda Mesnevi-i Nuriye ile Risale-i Nurun fidelerini diker. Waldenin kysnda devletin grnemediini ve kendisini gremediini syleyen Henry Thoreaue gibi yaasa da, Bedizzaman, Ankara tarafndan grnr. eyh Sait syan bahanesiyle Bat Anadoluya srgn edilenle rin arasnda o da vardr. lk dura Burdur, sonraki Isparta... Evet, dadan ehre koup gelen adamdr; szleri, ehrin kalbinde yank bulur. Bu da Ankarann gznden kamaz, Bedizzaman ve dilini grnmez klmak ister. Bunun iin, yolu ve elektrii olmayan kk bir nahiye, Barla seilir. Tarih, 1926dr; Bedizzaman, bir ilkbahar sabahnda, ilk cemrenin dt gnlerde Barlaya doru yola karlr. Eirdir Glnn e hirden/insanlardan uzak tuttuu, dalarn saklad kye doru lke gibi, gl de buz tutmutur; krlan buzlarn aralndan geilir. ie geen bir gurbetlik bekler yolcuyu. Akranlarnn bir ksm vefat etmi; genlikten ihtiyarla doru yol alm; memleketinden uzak bir kuytuya srlm; dahas, ruhundan srgn lkenin insandr. Bir narn glgeledii, Risale-i Nurun ilk dershanesi olacak eve yerleir. aml Hafz Tevfik kar karsna misafirin, ilkin o elik eder ona. Biri daha, biri daha yanar. Kalbler, sonra kulaklar, ok gemeden baka evler alr kendisine. Yolcu, lkenin taras/kuytusu Barlada bir hemhallk yaarken, Ankarada, imandan dar bir hayatn inas balar. Fransz aydnlanmasndan beslenilerek lkenin yeniden dizayn plnlanr. lkenin diline, ruhuna mdahale edilir. Bu srada Barlann garip misafirinin kalbi ve zihni almtr. Mtevaz birka insan kalem olurlar kendisine. Hair bahsi, hayattan kovulan bir dil zerinden ktlara yrr. Yazlan her nshann postacs olduundan, ad Santral Sabriye kan bir Bedreli vardr. Sonra Sleyman; stadna cennet kld bahenin sahibi Sddk Barla deta Sz kesilir; 25, 26, 28, 29 ve 30. Sz ismini alacak kurucu metinler burann mhrn alr. Yasaklanan harflerle kurulan ve Barlaya samayan metinler okuyucusunda karlk bulur. Bedizzaman artk yalnz deildir; Kulenl Mustafa, Hulusi Yahyagil, Hsrev Altnbaak, Yzba Refet Bey gibi, unutulmaz talebesi vardr. Anadolunun sszlnda ok isim ok ev Risale-i Nuru oaltmaya koyulur; hayattan kovulan dil, bu dile oturan ruh ylece diri kalr. Zorba bir kez daha yanlmtr; Barla kuytusu, imana zindan olamam, ev olmutur. ie geen bir gurbet ve lkenin asl ru-

Barla lhikas ahdamar Yaynlar

huna tutunan mtevaz insanlar; kuytular, zindanlar, dalarn zirvelerini ve aalarn dallarn kendisine yuva klan bir garip yolcu etrafnda, hkmszletirilmek istenene omuz olmular. stanbuldan Ankaraya, oradan Vana ekilen, sonra Erek Dann zirvesinde demlenen ey, Barlada dilini bulur. Bu, merkezin ta raya, zorbann itiraza, ya ban n yerliye, inkrn imana ye nilmesi anlamna gelir. Risale-i Nur, yasaklanan dili hayatta tutmakla kalmaz, merkezinde yaznn ve kitabn olduu bir hayatn znesi de olur. Bu sebeple, kk bir nahiye olan Barla, Necmettin ahinerin Yahya Kemalden dn ald ifadeyle, Aziz Barladr. Sekiz buuk yl misafir ettii insan kendisinden kopartlp lkenin bilumum zindanlarnda dolatrlsa da bu byle kalr. nk o, Risale-i Nur Klliyatn doum yeri ve ilk dershanedir.
OCAK 2012
396 593

Murat DUMAN

594 396

OCAK 2012

srlardr farkl millet ve dinlere mensup insanlara ev sahiplii yapmas mnasebetiyle Avrupann Kuds olarak vasflandrlan Bosna-Hersekin baehri Saraybosnaya bir grup arkadamzla birlikte gerekletirdiimiz ziyaret, hepimizde derin izler brakt. Saraybosnann merkezindeki Baar, bizim kltrmzden ve mimarimizden izler tayan bir mekn. lkelerin ruhunu yanstan ehirler, ehirlerin ruhunu yanstan meknlar vardr. Kendine has mimar ve renkliliiyle Saraybosnadaki Baar, Avrupann ortasnda, klsik Osmanl ehir anlayn ve Trkslm sanatnn inceliklerini fevkalde gzel bir ekilde yanstmaktadr. Saraybosna, 1463 ylnda Fatih Sultan Mehmed tarafndan fethedildikten sonra, Trabevi Dann eteklerinde yer alan ve bugn Eski ehir (Stari Grad) olarak anlan blgede nemli imar faaliyetleri balyor. Mslman Bonaklarn yaad bu muhitte camiler, medreseler, tekkeler, hanlar, hamamlar, se -

tan adrvan da sava srasnda arapnel paralarndan ve mermilerden nasibini alm. adrvann etrafnda uuan gvercinler imdilerde bara kanat rpyor. arnn birka yerinde daha, gzellik ve zarafetleriyle dikkat eken baka emeler de gzmze arpyor. Saraybosna demek biraz da Baar demek. Bonaklar kendi dillerinin yapsna uygun olarak buraya Baarya diyorlar. Osmanl ehircilik anlaynn tipik bir yansmas olan bu arnn benzerle rini baz Anadolu ehirleri ve kasabalarnda da grmek mmkn. Baarda, klsik Osmanl arlarn oluturan unsurlarn hepsi bir arada varln koruyor. Burada sokaklar, hanlar, bedestenler ve camiler ok ahenkli bir uyum ierisinde yer alyor. Baarda, izmeculuk, Ciltculuk, Kuyumculuk gibi o tarihlerden kalma sokak isimleri hl yerli ye rinde duruyor. Modern an eritici unsurlarna ramen Baar, zamana direnmi ve orijinal hlini byk lde korumu grnyor.

lkelerin ruhunu yanstan ehirler, ehirlerin ruhunu yanstan meknlar vardr. Kendine has mimar ve renkliliiyle Saraybosnadaki Baar, Avrupann ortasnda, klsik Osmanl ehir anlayn ve Trk-slm sanatnn inceliklerini fevkalde gzel bir ekilde yanstmaktadr.
biller in ediliyor. Ticaret hayatnda temsil ettikleri ahlk ve drstlkle nm salan Bonaklar, o tarihlerden itibaren Baarnn tek katl, krmz kiremitli dkknlarnda rzklarn kazanmaya alyorlar. Eski ehirde Mslman halkn yaad Kovai Mahallesindeki byk ehitlikte Bosnann efsanev lideri Aliya zzet Begoviin mezarn ziyaret ediyor, varln milletine adayan bu kahraman ve fedakr insann ruhuna Fatihalar gnderiyoruz. ehitlikten aaya yryp, tramvay caddesini getikten sonra, ortasnda zarif, ahap bir adrvann bulunduu meydana geliyoruz. Tarih Baar burada balyor. Tarih adrvann olaanst bir hava katt bu meydann taraf da Baary oluturan dkknlarla evrili. Burada ahap iiliinin ok zarif ve gzel rneklerini grmeniz hl mmkn. Tek katl eski binalarn ou sava zamannda bombardmana mruz kalp harap olmasna ramen, sonradan itinayla onarlm. Osmanl dnemi mimarisini ok gzel yans19921995 arasnda Bosnay kasp kavuran sava dneminde ehrin etrafndaki dalarda mevzile nen Srp topusunun ncelikli hedefleri arasnda yer alan Baar, o ac gnlerin izlerini neredeyse tamamen silmi. Yine de baz binalarn duvarlarnda tek tk de olsa kurun izlerini grmek mmkn. Bonaklar arasnda yaygn bir menkbeye gre, zamannda Saraybosnann ulu kiileri -hatt bunlarn arasna Bosna fatihi Sultan Mehmed Han katanlar da var- ehri drt bir taraftan kuatan tepeleri gnlerce admlamlar. Gece-gndz ara verme den o gnk Saraybosnann etrafnda daire izerek Kurn- Kermi hatmetmi, tesbih ekmiler. Bu gzel det sonraki yzyllarda da Saraybosna medreselerinde okuyan talebeler tarafndan devam ettirilmi. Ve o gn bugndr ehrin en karanlk ve umutsuz gnlerinde bile dman Saraybosnaya gireme mi. Yirminci yzyln sonlarnda yaanan ve insanlk tarihinin en ac sayfalarndan biri olarak daima
OCAK 2012
396 595

hatrlanacak olan sava srasnda Srplar, yl boyunca ehri kuattklar, msum insanlar a ve susuz braktklar, katletmeye altklar hlde Mslman halk direnmi. Tarih ehir, inanlmaz boyutlardaki asker g dengesizliine, ar bombardman sonrasnda birok blgesi yerle bir olmasna ve tecrit edilip yalnzlatrlmasna ramen, acmasz Srp saldrlar karsnda boyun ememi. Btn bu yaananlar, halk arasnda, ehrin mnen muhafaza edildiine dir inanc artrm. Tpk Mostardaki Sar Saltukun yatt Blagay (Alperenler) Tekkesini bombalamak isteyen Hrvatlarn bir trl isabetli at yapamamalar gibi. Sra sra dizilen tek katl dkknlarn arasndan Gazi Hsrev Bey Camine ilerliyoruz. Ta deli so-

Baarda, klsik Osmanl arlarn oluturan unsurlarn hepsi bir arada varln koruyor. Burada sokaklar, hanlar, bedestenler ve camiler ok ahenkli bir uyum ierisinde yer alyor. Modern an eritici unsurlarna ramen Baar, zamana direnmi ve orijinal hlini byk lde korumu grnyor.

kakta yrrken giri kaps ilk bata pek de fark edilmeyen tarih bir han bizi deta kendine ekiyor. Buras Baarnn en zarif meknlarndan biri olan Morie Han. ki katl ahap han binas, eskiden kervansaray olarak kullanlm. Ortasnda bir avlunun yer ald yapnn st katnda odalar, alt katnda ahrlar ve yklerin depoland meknlar bulunuyor. Nice nemli hdiseye ahitlik eden Morie Hann avlu duvarlarn bir zamanlar renkli minyatrler sslermi. Hatt bu minyatr ve sslemelerin arasnda iirler yazlym. Her adm atnzda gemiten bir name sunarcasna gcrt sesi kartan ahap merdivenle hann st katna klyor. Kim bilir, zamannda Morie Hann odalarnda kimler konuk oldu? ki yla yakn bir zaman Bosnada kalan ve mehur Tezakirinde Bosna ile ilgili gzlemlerini uzun uzun anlatan Cevdet Paa bu merdivenlerden ka defa indi kt acaba? Buralar gezilirken etrafa keke bir de bu nazarla baklabilse, bugnle gemi arasnda esasl bir ba kurulabilse. Hann olduka bakml ve temiz odalar imdilerde turistik eyalarn satld dkknlara dntrlm. Nihayet Baardaki en nemli eserlerden biri olan Gazi Hsrev Bey (Begova) Camine geliyoruz. Sultan kinci Bayezidin torunu, bir baka ifadeyle Kanun Sultan Sleymann halasnn olu Gazi Hsrev Beyin trbesi caminin avlusunda sol tarafta yer alyor. Bu byk insann vefatndan 16 yl sonra tamamlanan 1557 tarihli trbe olduka bakml. Burada ayn zamanda Sakal- erif var, Ramazan aynda Kadir gecesi ziyarete alyor. Bu trbenin yan banda ise Murat Bey Trbesi yer alyor. Cami avlusunun ok ho bir havas var. Baarnn sokaklarn gezip yorulduktan sonra burann atmosferi insan dinlendiriyor. Cami avlusunun kar tarafnda yer alan medrese, 1537 ylnda Gazi Hsrev Bey tarafndan yaptrlm.

596 396

OCAK 2012

Saraybosna, 1463 ylnda Fatih Sultan Mehmed tarafndan fethedildikten sonra, Trabevi Dann eteklerinde yer alan ve bugn Eski ehir (Stari Grad) olarak anlan blgede nemli imar faaliyetleri balyor.
Yannda daha kk ebatta bulunan Kurunlu Medresesi var. Avludaki adrvann ahap ilemeli tavanna yedi farkl yaz stilinde Biz her eyi sudan yarattk. (Enbiya 12/30) melindeki yeti kerme zenle yazlm. Klliye karakteri tayan bu meknda ayrca adrvan, abdesthne, muvakkithne, ezn ta, mektep, kurunlu medrese ve saat kulesi yer alyor. Saat kulesini ssleyen alaturka saat, Avrupada bu sistemle alan tek saat olma hususiyeti tayor. zel bir alma sistemi olan bu saat, bir usta tarafndan her gn kuruluyor. Zamana ve savan ypratclna meydan okuyan tarih saat kulesinin etrafnda da yine krmz kiremitli ahap dkknlar, hanlar ve kapal arlar yer alyor. slmn asrlardr yaand bu topraklarda Bonak Mslmanlar namazlarn vaktinde ve cemaatle eda etmeye zen gsteriyorlar. Kendi ifadeleriyle, slmiyetin bu corafyaya gelmesine ve -

sile olan Trklerden aldklar gzel detlerden biri de bu. Belki ehrin caddelerinde, sokaklarnda her daim gremiyor olsak da, Bonak halk slma ve birbirlerine ballar. Gemite tam on defa soykrma uram bu milletin yaadklar, onlarn birbirlerine smsk balarla tutunmalarna zemin hazrlam. Bonaklarn gnlnde, bu topraklara ok emei gemi Gazi Hsrev Beyin ayr bir yeri var. Bnisi olduu cami, imdi olduu gibi sava gnlerinde de gen-ihtiyar, kadn-erkek Saraybosna halknn kotuu bir mbed olmu. Mimar yaps ve mnev atmosferiyle insann ruhunu dinlendiren bu kutlu mabedin bir dier zellii, minarelerinden ezn okunurken hoparlrn kullanlmamas. Gzel sesli Bonak mezzinler be vakit caminin erefesine kp ezn okuyorlar. Bu camide, Gazi Hsrev Beyin lm tarihi olan 1541 ylndan beri asrlardr her gn (savalar ve komnizm dneminde, silhlarn glgesinde ve top sesleri arasnda bile) le namazndan sonra, kesintisiz bir ekilde hatim indiriliyor. Mslman Bonaklar, iinde son derece ince bir vefa duygusu da barndran bu geleneklerini nallah kyamete kadar devam ettirmek istiyorlar. Bizler de onlarn bu niyetini takdirle karlyor, bu topraklarda bir daha kan akmamasn ve msum insanlarn lmemesini Rabbimizden niyaz ediyoruz.

OCAK 2012

396 597

Tecrd*

Soymak, soyulmak, yalnz brakmak ve her eyden el-etek ekmek mnlarna gelen tecrd; enfs olarak cisman ve beden arzulardan btn btn syrlmak, fk olarak da kalben, Allahtan gayr (msiv) her eyden yz evirip, sadece ve sadece Ona ynelme; ynelip zhirini mal menlden, btnn da Ondan bakasna gnl verme danklndan, Ona gnl verirken de karlk bekleme gibi garazlardan-ivazlardan pak tutmaktr ki, ite bu mlhazalarn kahramanna da ehl-i tecrd denir. Ehl-i hakikat, tecrdi, Th sre-i celilesindeki imdi kar nalnlar 1 n. mealindeki yetle ir olarak irtibatlandrp, beyt-i Hud dedikleri gnllerini dnyev ve uhrev mlhazalardan temizleyerek Hazreti Sultann nzlne bu da bir mtebih msait hle getirme eklinde anlamlar. Bir kadem daha tede dier bir zmre ise onu, slikin, kalb gr, kalb duyu ve kalb sezileriyle btn btn Hazreti Nrul-Envra ynelip, duygu dnyasnda Ondan baka her eyi tabi istidad lsnde ifn
598 396

ederek, sadece ve sadece Onunla kalma hlinden ibaret grmlerdir. Dier bir adan tecrd, enfs olarak nefis, beden ve cismaniyete; fk olarak da dnya ve iindekilere kar tavr alma eklinde yorumlanmtr ki, bu drt eyden tecerrdle tecrde ermeyen hak yolcusu, hakik halvete ve halvetteki zevk-i ruhanye de ulaamaz. Tecrddeki bu latf iareti ifade sadedinde Minhc sahibi:

Btn btn ayr endiesinden syrlmadktan sonra / Yr hareminin harmine mahrem olamazsn. der ki, brahim Hakk Hazretlerinin: Dil beyt-i Huddr n pk eyle sivdan, Kasrna nzl eyleye Rahmn gecelerde mazmunuyla tam bir mutabakat arz etmektedir.

OCAK 2012

Seyyid erifin ifadesiyle, kalb ve srdan msiv paslarn silmenin bir unvan olan tecrd; mhede erbabnn zevken ve hlen grp duyduklar her eyden syrlarak, Hazreti hid-i Ezelnin envr- vcuduyla mstarak yaamaktan ibarettir ve bunun sr- feyzi, duyulu ve hissedilii de slikin istidat ve kabiliyetine gre farkl farkldr. Bir mbted gnlnde mrifet inkiafnn ilk belirmesi esnasnda, ilmi yakn diyeceimiz kesb malmat renk renk solar, matlar, snkleir ve derken hak yolcusuna yer yer eyann perde arkas ses vermeye balar; balar da btn cisman ihtiyalar veya zaruretler, hatt btn dnya ve iindekiler yava yava zat deerlerini yitirerek, hakikate mcell birer ayna veya onu aksettiren, ifadelendiren srl, buulu birer aksesuar hline gelirler. Bu mazhariyetin duyulmasyla bazen slik, Fuzl gibi: Meslek-i tecrddir fergat evi Terk-i mal ile hnmandan ge! diye haykrr, bazen de Yunus Emre gibi: Ballar baln buldum, varlm yama olsun! der inler... Seyr u slk-i ruhan sayesinde bir mntehnin btn benliinden varlk endiesi silinip gidince, Hazreti Mlumdan gayr artk ne bir iz ne de bir eser kalr. Byle bir mazhariyete eren bir hak yolcusu, ayet seyr-i ruhansini Hz. Sahib-i eriatn minhacna muvafk srdrmyorsa, pek ok slikin mvelleh ve hayran yaad byle bir mertebede bazen hakaik-i eyay nefyetme gibi kaymalar da sz konusu olabilir. Seyr u slk-i ruhanlerinde Mirsads-Snneyi esas

alanlar ise, her yerde yalnz Biri grr, Biri bilir, Biri syler, Biri arr ve bin bir afak emareleri iinde Bire ynelir ve Ondan bakasna da iltifat etmezler. Ahmed, bu mertebeyi kendi idrak ve zevki asndan yle seslendirir: Vrm ol Dosta verdim, hnumnm kalmad, Cmlesinden el yudum, pes d cihnm kalmad. nk hubbullah eriti ekti beni kendine, At gnlm gzn, artk humrm kalmad. Ayn- tevhid alp hakkal-yakn grdm n, irki srdm aradan, ekk gmnm kalmad. Mntehler st mntehlerin hline gelince o, ifadelere smayan, tecerrdn tamamen tecrde inklb ettii ve slikin bir mnda tam bir inhille girdii yle derin bir zevk hlidir ki, tatmayan bilmez, bilenler ifade edemez, ifade edebilenler de ok defa iltibastan kurtulamazlar. Zevken ve hlen bu lde inkiaf eden bir slikle Cenb- Hak arasndaki byle bir mnasebet, Hakkn has kullarna bir sr armaan olsa gerek.. bize de bu sr armaanna sayg duymak der.

* Bu yaz, Sznt dergisinin Temmuz 1998 tarihli 234. saysndan alnmtr.
Dipnot 1. Th sresi, 20/12.
OCAK 2012
396 599

limler akl diresi iinde dner-dururlar; hikmet, ruhiyt atmosferinde imlenir-geliir. Maneviyt, akl ve ruh diresinin ok tesinde ruhaniyt ikliminde doar ve byr.

Gne tutulmas, Ayn Dnya ile Gne arasna girmesi ile meydana gelen bir gkyz hdisesidir. Bu hdise, eski medeniyetlerden beri, insanolunun hep ilgisini ekmi ve her zaman tefekkre ak bir konu olmutur.

Dr. Gkay GKTOLGA

ne tutulmas, Ayn Dnya ile Gne arasna girmesi ile meydana gelen bir gkyz hdisesidir. Bu hdise, eski medeniyetlerden beri, insanolunun hep ilgisini ekmi ve her zaman tefekkre ak bir konu olmutur. Mesel, bir Ay tutulmas neden Dnyada gece olan her yerden izlenebilir? Dier yandan Gne tutulmasnn Dnya zerinde izlenmesi niin sadece 300 km. apl bir koridor ile snrldr? Gne tutulmas iki arta baldr: Birincisi Ay yrngesinin Dnyann yrnge dzlemi ile akmas, ikincisi de Ayn yeni ay durumunda olmasdr. Belki ylda 12 ay olmasna bal olarak 12 defa gne tutulmas beklenebilir; fakat yrnge dzlemleri arasndaki be derecelik a, bu akmay seyrek hle getirmektedir. Bir Gne tutulmasnda Ayn Dnya zerine den glge ap, 300 km. iken Ay tutulmasnda Dnyann ay zerine den glge ap 12.000 kmdir. Yeryznden plak gzle bakldnda en parlak ve en ayrntl grlebilen gkcisimleri Gne ve Aydr. Her ikisi de insanolunun biyolojik, psikolojik ve sosyal yaps zerinde Cenab Hakkn izni ve keremiyle ok byk tesirlere sahiptir. Ay ve Gne

600 396

OCAK 2012

tutulmasnda nice hikmet vardr. Yaklak 1,5 milyon km. apl devasa bir gkcismi olan Gne ile 3.500 km. apl Ayn, yeryznden bakldnda tam olarak birbirini rtmesi lh Kudretin bir mucizesidir. Gne ve Ay fezadaki yrngelerine yle bir hassas hesapla yerletirilmeli ki, Gne tutulmas esnasnda bu kadar fazla olan byklk fark yeryzndeki gzlemci tarafndan fark edilmesin. Bu ise, Gne ve Ayn Dnyaya olan mesafelerinin byklkleri ile ters orantl olduunda mmkndr. Bu hassas ve mkemmel ayara bilim adamlar, genilik as veya asal genilik ismini vermitir. Yani Gne tutulmasnn tam olarak gereklemesi iin, Gnein genilik as ile Ayn genilik asnn birbiri ile ayn olmas gerekmektedir. Matematik diliyle ifade edecek olursak: Ayn ap / Ay-Dnya aras uzaklk = Gnein ap / Gne-Dnya aras uzaklk Ayn ap 3.474 km., Ay-Dnya aras uzaklk 376.000 km., Gnein ap 1.400.000 km., GneDnya aras uzaklk 149.000.000 km. olarak alnrsa; birbirine yakn iki oran elde edilir. 3.474 / 376.000 = 0,009239361 1.400.000 / 149.000.000 = 0,009395973

Grld gibi, birbirini hi balamayan ve birbiri ile hi alkas olmayan bu rakamlarn birbirine nispeti, ok yakn kyor. Bu da, her eyi ince bir hesapla eviren, eviren ve hikmetle yapan byk bir Yaratcy (Hakm-i Mdebbir ve Kadir-i Zlcelli) gsterir. Baz belgesel kanallarnda, dergi ve kitaplarda Gne tutulmas izah edilirken ya gafletten veya kasten bu hdisenin kritik noktas olan genilik as zerinde yeterince durulmaz. Eer bu kanun da Gne tutulmas ile birlikte zikredilse, insanlar bunca ince hesaplar bilen Vahidin Ay ve Gnei de yarattna ahit olacak, Cenab- Hakkn btn mevcudat zerindeki Vahdaniyet ve Ehadiyetini anlama ans bulacaktr. Zr bu gkyz hdisesi, Kurnda mealen yle zikredilmektedir: Gece, gndz Gne ve Ay, Onun varln gsteren yetlerdendir. Gnee veya Aya secde etmeyiniz. Btn bunlar yoktan var eden Allaha secde ediniz. (Fussilet, 41/37). Peygamber Efendimiz de (sallallah aleyhi ve sellem) bu konuda yle buyurur: phesiz Gne ve Ay Allahn mucizelerinden bir mucizedir. Bir kimsenin lm veya dnyaya gelmesi yznden tutulmazlar. Bunu grnce Allaha dua edin, namaz kln ve sadaka verin.
(Mslim, Kusuf, 3901; Mlik, Muvatta, I, 186; Beyhak, III, 323, 324; evkn, a.g.e., III, 325).

Yaklak 1,5 milyon km. apl devasa bir gkcismi olan Gne ile 3.500 km. apl Ayn, yeryznden bakldnda tam olarak birbirini rtmesi lh Kudretin bir mucizesidir. Gne ve Ay fezadaki yrngelerine yle bir hassas hesapla yerletirilmeli ki, Gne tutulmas esnasnda bu kadar fazla olan byklk fark yeryzndeki gzlemci tarafndan fark edilmesin.

Yukarda da tarif edildii gibi Gne tutulmas sebepler dairesinde vuku bulmaktadr. Bu ise, bir imtihan srrdr. Eer herkesin ahit olduu bu hdise tabiatst olsayd, srr teklif bozulur, herkes imana mecbur olurdu. Bu ise, her ii hikmetle yapan Hakm-i Zlcellin hikmetli iine mnafidir. Bu se bepten Gne tutulmas, gkyznde Snnetullah olarak isimlendirilen kanunlara uygun ekilde cere yan eden hdiselerden biridir. nsana den ise, akln kullanp sebep perdesinin arkasndaki hakiki faili fark etmektir. Bir baka ifadeyle, Gnei yaratan Zt kimse Ay da yaratann O (celle cellh) olduunu idrak etmektir.

OCAK 2012

396 601

Ahmet RGPL

smanl tarihinde; Biz canmz Mslmanlarn ittihad uruna feda etmi bir milletiz. diyen 1. Selim, Kanun, Barbaros, Sokullu gibi padiahlar ve devlet adamlar hayatlarn Mslmanlarn birletirilmesine adamlardr. zellikle 19. yzyl sonunda gerek Osmanl Devletinin iinde bulunduu durum gerekse devletleraras siyas dengelerin deimesi neticesinde baz siyaset yazarlaryla devlet adamlarnn Bat emperyalizmi karsnda, Mslman kimliini ve kltrn korumak zere ttihad- slm (slm Birlii) fikrini savunmaya baladklar grlr.1 Bat kaynaklarnda yaygn kanaat, ttihad- slm fikrinin 1870li yllarn sonuna doru artt ve 2. Abdlhamid tarafndan tatbikata konulduudur. Gerekte bu tbir Abdlhamidden nceki Osmanl padiahlar tarafndan kullanlmaktayd. Sultan Abdlazizin son zamanlarnda bret ve Basiret gibi gazeteler ve Cemiyet-i hy-y slm gibi dernekler, bu fikri hararetli bir ekilde tartmaya baladlar.2
602 396

2. Abdlhamidin iktidar yllarnda bu fikir, ite ve dta byk tesirleri olan bir cereyan hlini almt. Bunun sebebi olarak, 1878 Berlin Antlamasn mteakip Osmanl Devletinin kar karya kald yeni coraf, din, etnik ve demografik yap, dta karlat byk basklar ve birka hri btn slm topluluklarnn Batnn smrgesi olmas gibi hususlar gsterilebilir. Bu yeni akmn g ald en temel unsur, sultann ayn zamanda halife-yi ry- zemin yani dnyadaki btn Mslmanlarn temsil makam olmasdr. Abdlhamid, Hatratnda bu hususu u cmlelerle ifade eder: Tenkidlere rahatlkla tahamml edebilirim. Ancak kendimi sadece bir hkmdar addetmeyeceim. Ayn zamanda btn Mslmanlarn fikrini de dikkate almam lzm geldiini unutuyorlar. Hatt her eyden nce Mslmanlarn ba yani halife olarak hareket etmem icap eder.3 Kemal Karpat, Abdlhamidin ttihad- slm politikasnn genel erevesini izerken, dta Mslman topluluklara el uzatmakla birlikte, onun dnya Mslmanla-

OCAK 2012

zellikle 19. yzyl sonunda gerek Osmanl Devletinin iinde bulunduu durum gerekse devletleraras siyas dengelerin deimesi neticesinde baz siyaset yazarlaryla devlet adamlarnn Bat emperyalizmi karsnda, Mslman kimliini ve kltrn korumak zere ttihad- slm (slm Birlii) fikrini savunmaya baladklar grlr.
rn birletirmek, ayn siyas atda toplamak gibi bir gayesinin olmadn; ite ise Mslman tebay kaynatrarak onlar arasnda birlik ve tesant salamak hedefinde olduunu ifade etmektedir.4 Dnyann farkl blgelerine dalm Mslmanlarn gerekte bir devletin bayra altnda toplanmas, o devrin siyas artlar gz nne alndnda pek mmkn deildir. Ancak hepsinin midi stanbuldur. Baka alacak kaplar yoktur. Abdlhamid bu konuyu u szlerle ifade eder: Dindalarmn yaad memleketlerin, byk devletlerin elinde olmas ok acdr. Osmanl Devletine 20 milyon Mslman katlmtr. Buna ramen Mslmanlarn gz stanbuldadr. Dmanlarmz madd kuvvetimizi ykmaya muvaffak olsalar dahi, mnev kudretimiz bki kalacaktr.5 Dnemin dnrlerinden Cemaleddin-i Afga nnin ttihad- slm dncesinin Abdlhamid zerinde tesirli olduu grleri vardr. Ancak Afgannin savunduu, btn Mslmanlar kuvvetli bir devlet, federasyon altnda toplayan siyas mnda bir slm birlii idi. Abdlhamidinki ise, muayyen snrlarda yaayan Mslmanlar arasnda smrlmeye kar ortak bir dnce oluturmakt. Bu adan ikisi birbirinden farkldr. Cemaleddin Afganyi bir mddet Yldz Saraynda tutan sultan, onun daha ok ran ve iiler konusundaki birikiminden istifade etmeyi hesaplam, ondan Snn ve ii limleri bir araya getire rek mezhep ayrlklar ve aradaki ihtilflarn asgariye indirilmesi iin raporlar istemitir.6 ttihad- slm dncesinin temeli, slm dnyasnn geri kalml ve zulme maruz kalmas idi. Bat, onun btn slm lkelerini silhl mcadeleye sevk edecek topyekn bir direni balatma yerine hilfet eksenli bir himaye politikas ile Osmanl merkezli ortak bir gnl dayanmas oluturma gayretinde olduunu ok iyi biliyor ve bunu kendileri iin nce -

kinden daha tehlikeli gryordu. Abdlhamid, Rum yazar M. De Grecee: alma odama, Mslman lkelerin iyice belirli bir ekilde yeil renkle iaretlenmi olduu bir haritay asmtm. Elileri, zellikle de ngilizi her kabul ediimde parmam haritaya doru gtryordum. Bu da onlar endielendirmeye yetiyordu.7 der. Gerekten de Ortadouda bulunan zengin petrol yataklarna gz diken emperyalist Batl devletler -bilhassa ngiliz ve Franszlar- bir taraftan ajanlar vastasyla milliyetilik fikirleri alayarak Osmanly paralamaya alrken, dier taraftan da kendi smrgelerini ttihad- slm dncesinden uzak tutma gayreti iindeydiler. Abdlhamid: Mslmanlarn bulunduu yerlerle irtibatmz daha sklamal, birbirimize daha fazla yaklamalyz. stanbul iin, yalnz bu birlikte, mit vardr. slmiyetin birlii devam ettii mddete, ngiltere, Fransa, Rusya, Hollanda vs. elimizde saylr Henz zaman gelmi deil, ama bir gn mminler birden kalknacaklar ve tek bir insan gibi hareket ederek gvurlarn boyunduruunu kracaklardr. Toplam 250 milyon Mslman kurtulu iin Allahu Tealya yalvarmaktadr ve Hazreti Muhammedin (sallallah aleyhi ve sellem ) vekili olan halifeye mitlerini balamlardr. szleri ile bu politikadaki kararlln ortaya koymaktadr.8

Ktalar tesine gnderilen heyetler

Onun saltanat boyunca Yldz Saray, Orta Asyadan Kuzey Afrikaya dnyann her tarafndan gelen veya davet edilen Mslman temsilcilerinin urak yeri idi. 2. Abdlhamid, davetli veya davetsiz huzuruna gelen btn misafirlere slm kardelii ve birlii ruhunu ileyen konumalar yapyor, uurlarken de gittikleri yerlerde datlmak zere Kurn- Kermler hediye ediyordu. zellikle hac mevsiminde stanbula gelen fakir hac adaylarn memnun etmek iin byk gayret gsterilirdi. Karadeniz yoluyla stanbula gelen Tatar, Kalmuk, Krgz, Kafkas ve Kagar Trkleriyle Afganlar ve Trkmenler, Anadolu yakasndaki Valide Caminde toplanrlar; iae ve ibateleri devlet hazinesinden salanan bu kiiler, sultann dare-i Mahsusadan kiralad gemiler ile Haremden hac yolculuuna balarlard. Bir Osmanl Ariv Belgesinde, on be fakir Dastanlnn dare-i Mahsusa vapurlarndan biriyle hac iin Ciddeye gidileri ve seyahat masraflarnn 2. Abdlhamid tarafndan denmesi u ekilde anlatlr: Mabeyn-i Hmyn Ba Kitbet-i Cellesine Cnib-i Hicaza azmet etmek zere surre-i hmyn vapuruyla Dersaadetten Beyruta gelen on be nefer Dastan muhcirlerinin fakr- hallerine binen dre-i Mahssa vapurlarndan birine irkben Ciddeye kadar izmlar zmnnda ikier yz kurutan bin kuru vapur navlunlarnn sadaka-i tfet cereyn- kymet hazret-i padiahi olmak zere Beyrut
OCAK 2012
396 603

Bat kaynaklarnda yaygn kanaat, ttihad- slm fikrinin 1870li yllarn sonuna doru artt ve 2. Abdlhamid tarafndan tatbikata konulduudur. Gerekte bu tbir Abdlhamidden nceki Osmanl padiahlar tarafndan da kullanlmaktayd.

Mal Sandndan tesviyesine mezniyet buyrulmas marftur. Beyrut Valisi Mslman topluluklarn dertlerini dinlemek iin yaknlna uzaklna baklmakszn, dnyann muhtelif yerlerine 2. Abdlhamidin zel izniyle heyetler gnderilmekteydi. Bunlardan biri 28 Nisan 1901de Enver Paa bakanlnda in Mslmanlarna gnderilmiti. Bu srada saylar yetmi milyonu bulan in Mslmanlar camilerinde hutbelerini Sultan 2. Abdlhamid adna okutmaktayd. Heyet Austos 1902de burada grmeler yaptktan sonra geri dnm ve in Mslmanlarnn din grevlisi talebini Yldz Sarayna giderek Abdlhamide iletmilerdi. Bunun zerine 1906da Ali Rza Efendi ve Bursal Hafz Hasan Efendi Pekine gnderilmitir. Bu iki lim bir taraftan ulm-u diniye ile megul olurken, dier taraftan da Darul-Ulmil-Hamidiye adnda bir okul almasna nayak olmulardr.9 Ayrca Uzakdouda ttihad- slm fikrinin nev ne mas (geliip-byme) iin, heyetler gnderilmesine karar verilmiti. Dier baz corafyalarda olduu gibi buralarn ileri gelen Mslmanlar hibir zaman Osmanldan hediye, nian veya para talebinde bulunmamlardr. 1889 ylnda Japonyaya gnderilen Erturul Frkateyninin her ne kadar resm bir ziyaret iin yolculua kt ifade edilse de, gerekte Hind sahilleri ve adalarnda yaayan Mslmanlarla bir araya gelme hedeflenmiti. Bunu duyan Hind Msl604 396

manlar, gnler ncesinden onun urayaca limanlara akn etmiti. Bombayda Erturul Frkateynini gnde ortalama 20.000, bir hafta iinde ise toplam 150.000e yakn ziyareti grmeye gelmitir. 29 Ekim 1889 tarihli Advocate of ndia isimli ngilizce yaymlanan gazete, Erturulun ziyaretinin tesirle riyle alkal u bilgileri vermektedir: Frkateynin Bombaya gelii Hindistann Mslman halk zerinde geni bir tesir brakm, bu halk din kardelerini byk bir itenlikle barlarna basmt. Cuma gn gemi mrettebatndan 150 kadar asker ve subay gayet temiz giyinmi hlde Cuma namazn eda etmek zere camilere gitmiler ve yolda kalabalk bir halk kitlesi tarafndan saygyla selmlanmt.10 Erturulun Bombayda nasl byk bir tesir icra ettii ve Mslmanlarn Osmanl hilfetine olan ballklar, bizzat gemi komutan Osman Bey tarafndan yazlan raporlarla Abdlhamide iletilmitir.11 26 Ekim 1889 tarihinde halkn ziyaretlerine son verile rek ertesi gnk sefer iin su, yiyecek ve kmr ikmali yaplmtr. Kolombo zerinden Singapura ge ilmi ve ayn coku burada da yaanmtr. Geminin uzunca bir sre Singapurda kalacan haber alan uzaktaki Mslman hkmdarlar temsilciler gndermilerdir. Bunlardan Sumatra, Cava ahalisi, Siyam Mslmanlar, Flemenklerin (byk lde imdiki Hollanda ve Belika devleti) mezalimlerinden dolay, Osman Paaya dert yanmlardr.12 Hind Mslmanlar, 1857 ylnda Babr Devleti ykldktan sonra gzlerini Osmanlya evirmilerdi. Seylanllar Cuma hutbelerinde 2. Abdlhamidin adn zikrediyor ve kendilerini onun tebas sayyorlard. 1882 Austosunda Msrda ngiliz saldrlarna kar Albay Arabnin baars iin Hindistanda toplu dua yaplmt. 1897 Osmanl-Yunan Sava neticesi kazanlan galibiyet, Hindistann birok ehrinde kutlanm, zafer sebebiyle sultana tebrik mesajlar gnde rilmiti. Abdlhamidin 1900 ylnda yaplan clus kutlamalar, Hindistanda da cokuyla kutlanmtr.13 2. Abdlhamidin Mslmanlarn yaad bir baka yer olan Kuzey Afrikada da benzer faaliyetler iinde olduu grlr. Sultann burada zerinde nemle durduu kabile Senuslerdi. Bunlar, Bingazinin gneyinde ve Byk Sahrann ortasnda yemyeil Kufra Vahasnda yaayan ok cesur, istiklllerine dkn insanlard. Abdlhamid, Franszca, Almanca ve ngilizceyi iyi bilen bir askerini Azamzde Sdk Meyyed Paay Kufraya Senuslere iki defa gndermiti. Meyyed Paa, onlara, Osmanlya ballk ve sadakt yemini ettirdi. Ayrca Fas erifi Hasan ile nce eyhlislmla, ardndan da diplomatik kanallarla mnasebet kurulmutu. Somalide eyh veys ve rakibi Muhammed Abdullah Hayn da sultanla srekli haberleiyordu. Zengibar Hkmdar Sultan Ali de stanbula balyd. Hatt stanbulla hi balants olmayan Fas Rif blgesi emiri Abdlkerim dahi, Abdlhamidin ttihad- slm emsiyesi altnda idi. Trablusgarpta

OCAK 2012

nemli bir tarikat olan Medeniyenin eyhi Muhammed Zafir, Yldz Saraynda misafir ediliyordu. Sultan burada ttihad- slm almalarn, mntesibi bulunduu azeliye ve bunun bir kolu olan Medeniye ile yrtyordu.

slmn kalbghna giden yol: Yemen

ttihad- slm fikrinin en yaygn olduu yerlerden biri Arap vilyetleridir. Bu vilyetler, Osmanl Devletinde Mslman tebann yaad en geni corafyadr. Abdlhamidin zerinde hassasiyetle durduu konulardan biri, bu vilyetlerin elde tutulmas idi. Bu corafyann Hindistan yolu zerinde bulunmas, hele 19. asrn sonunda petrol yataklarna rastlanmas, dnyann btn dikkatini bu blgeye evirmiti. Tahsin Paa Hatratnda bu durumu u ekilde anlatr: Bir tarafta mstakil bir hkmdar gibi yaayan Yemen mam, Msr Hidivi, Necid, Zafir Emirleri, Lahi Sultan, Basra Nakibleraf, Cebel-i Drzi Reisi, Barzan, Maskat eyhleri dier tarafta Halife izafesiyle btn lem-i slma sahip grnen Osmanl Padiah bulunuyordu. Bu iki kuvvetli tarafn arasna giren, her biri baka baka menafi-i siyasiye ve iktisadiye takip eden ngiltere, Fransa ve talya devletleri ise izdikleri program dairesinde istifadelerini temine say ve ihtimam eyliyorlard. Bu oyunda birinci rol ngilizler oynuyordu. ngilizler, dhilde belli bal cemaat, airet ve kabilelerin ileri gelen reislerini okayarak, tiyyeler vererek, icabnda himaye edeceklerine inandrarak kendilerine celb ederlerdi. Bu ii baarmak iin suret-i mahsusada yetitirilmi, trl trl kyafetlere girmi memurlar gnderirlerdi. O memurlar lisan ve mahalli detlere gerekten aina olurlard. Memur olduklarn hissettirmeden efkr ifsada ve hkmeti metbularndan soutmaya alrlard.14 Sultan Abdlhamid, iktidarda kald srece Arap vilyetlerinde ngiltere ile kyasya bir mcadele iinde olmutur. ngiltere, Osmanl hkimiyetini KuveytAkabe-Sana geninde bomak istiyordu. Yemen ve Akabedeki mcadeleyi Osmanl kazanm, Kuveytte ise baarl olunamamt. ngilizlerin Msra yerletikten sonra zerinde en ok durduklar yer Yemen olmutu. Yemen elden giderse, Mekke ve Medineyi korumak zorlard. Bu sebepten 2. Abdlhamid burann savunmasna zel bir nem vermiti. Yemen kabilelerine nianlar, rtbeler ve ihsanlar verdi. Bu suretle Arabistanda bulunan eyhlerin ou Osmanl idaresinden ayrlmad. Burada sekiz bin kiilik bir kolordu grevlendirildi. En dirayetli paalardan olan Ahmed Muhtar, Ahmed Eyp, smail Hakk, Mir Osman, Ahmed Fevzi, Hseyin Hilmi ve Tevfik Paalar, vali ve komutan olarak atand. Osmanl Yemeni 1. Dnya Savann sonunda brakt. O zamana kadar sadece bu topraklarda 150 bin ehit verildi. Abdlhamid, ttihad- slm siyaseti iin hac ibadetini ok iyi deerlendirmiti. Hac ibadeti boyunca birbirleriyle yaknlap kaynaan Mslmanlara hitap edilmi, Dnya Mslmanlarnn desteini

alabilmek iin brorler hazrlanp datlmtr. Ayrca Sultan, Hicazda hastaneler yaptrm ve bu hastanelerde hasta haclar tedavi edilmitir. Parasz kalan haclarn masraflar karlanarak memleketlerine gnderilmeleri salanmtr. Osmanl Devleti haclar iin su yollar, konaklama tesisleri ve misafirhaneler yaptrmtr. Hac ibadetini yapmak isteyen haclarn kolay ve gvenli bir ekilde yolculuk yapmalarn salamak iin Hicaz Demiryolu ina edilmitir. 1901de amda inasna balanlan demiryolu, 1908de Medineye ulatrlarak tamamlanmtr. Hicaz Demiryolunun masraflar ise bata Abdlhamid olmak zere tamamen slm dnyasndan toplanan yardmlarla karlanmtr. Hindistan, ran, Fas, Tunus, Cezayir, Trkistan, Sumatra, Java ve Malezya Mslmanlar alan yardm kampanyalarna katlmlardr. Bilhassa Afganistan Sultan Amir Han, en byk yardm yapan ahs olmutur. Abdlhamid burada en ok erif Hseyin ailesi ile megul olmutu. Suriyede ise eraftan zzed Hulo, Necip Melhama ve Rufa eyhi Ebul- Huday Yldz Saraynda misafir ederek onlarn gnln alm, Suriye Mslmanlar da sonuna kadar Osmanlya sdk kalmtr.15

ngilizlerin yeni bir halife karma gayretleri

Sultan Abdlhamidin ttihad- slm politikas ngilizleri hayli tedirgin etmiti. Onu tesirsiz hle getirmek iin Hindistan Mslmanlar zerinde bask ve iddet uygulamlardr. Arap lkelerinde ise daha baka yollar izlediler. Buralarda Arap Halifelii veya Arap Irkl n plna karlmtr. zellikle halifeliin Osmanldan alnmas iin Halife Kureyten, Araplardan olmaldr. propagandasn yapmlardr. Halife adaylar da, Msr Hidivi Tevfik Paa idi. Bu propagandann tesirinde kalan Tevfik Paa, halifelik konusunda bir ara epeyce mitlenmiti. Bu gelimeler zerine Abdlhamid, Kahiredeki Msr Yksek Komiseri Ahmed Muhtar Paa vastasyla Msr gazetelerine nian vererek, hediyeler gndererek Osmanl lehine yaymlar yaptrmtr. Kahire gazeteleri, Halifenin Kureyten deil, kuvvet ve kudret sahibi Mslmanlarn iinden olmas gerektii eklinde yaymlar yapmlardr. ngilizler, bundan netice alamaynca, bu defa da halifeliin tarih ve din temelleri kalmad eklinde propagandaya balamlardr. Hilafet Abbasilerle sona ermitir, ondan sonras sahtedir., Hilafet Badatn dmesi ile birlikte sona ermitir. Memlkler tarafndan canlandrl cansz bir gsteri, Osmanlnnki ise ryadr. diyorlard. Bir de Alman mparatoru Wilhelmin 1898de amda Selahaddin-i Eyyb Trbesinin banda yapt mehur am Nutku, ngilizleri ok rahatsz etmiti. Wilhelm nutkunda unlar sylemitir: Burada btn zamanlarn en kahraman askeri Sultan Selhaddinin mezar nndeyim. Majesteleri Sultan 2. Abdlhamide misafirperverliinden dolay teekkr borluyum. Gerek Majeste Sultan, gerekse halifesi olduu dnyann her tarafndaki 300 milyon MslOCAK 2012
396 605

man bilsinler ki, Alman mparatoru onlarn en iyi dostudur. ngilizler bu safhadan itibaren tehlikeli bir faaliyete girierek, din duygusunu silip spren rk esasna dayal Arap milliyetiliini tahrik etmeye balamlardr.16 2. Abdlhamidin 27 Nisan 1909da tahttan indirilerek Sela nike srgne gnderilmesi, slm dnyasnda oluan hilfet eksenli heyecann da snmesine sebep olmutur. 1. Dnya Sava sonrasnda Osmanlnn yklmas ve hilafetin kaldrlmas zerine 1926da Kahirede ve 1931de Kudste yeni bir halifenin seilmesi hususundaki gayretler ise neticesiz kalmtr. Bylece, asrlarca Osmanlya ve btn slm dnyasna ruh veren ve 2. Abdlhamidle siyaset sahnesinde nemli bir yer bulan ttihad- slm dncesi, bir gaye-i hayal olarak mminlerin zihinlerinde kalmtr.
Dipnotlar 1. Metin Hlag, Panislmist Faaliyetler, s.9, Boazii Yaynlar, stanbul 1994. 2. Azmi zcan, Panislmizm, Osmanl Devleti, Hindistan Mslmanlar ve ngiltere, 1877-1914, TDV yay., stanbul 1997. 3. Ali Vehbi, Sultan Abdlhamit (Siyas Hatratm), s. 86, Hareket Yay. stanbul 1974. 4. Kemal Karpat, Panislmizm ve II. Abdlhamit, s. 28, 48, Trk Dnyas Aratrmalar, stanbul 1987 5. Vehbi, age., s.86. 6. Sleyman Kocaba, Sultan II. Abdlhamit, s. 229, Vatan yay., Konya 1995. 7. De Grece, Michel, II. Abdlhamit Y l d z Srgn, s. 180, ev: D. Baylad, Milliyet yay. stanbul 1995. 8. Vehbi, age., s. 86. 9. Kocaba, age., s.237238. 10. Apatay etinkaya, Erturul Frkateyninin yks, XX. Yzyldan Bugne Trk-Japon likileri, s. 123-125, Ad Yaynclk, stanbul 1998. 11. Apatay, age., s.125. 12. DMA, Mektb, Belge No: 608/46. 13. Kocaba, age, s.241. 14. Tahsin Paa, Hatrat, s.244, 15. Kocaba, age, s.254. 16. Yusuf Hikmet Batur, Trk nklb Tarihi, C.I, s.118-119, Ankara 1995.
606 396

Smsk tutunun birbirinize, Budur yakan hem size hem bize, Bu sayede gelir hasmlar dize, Ve t bayram olur hepimize.

OCAK 2012

Osman Nuri SZEN

Bu millet nice aresize, madura, zulme urayana kucak at. Gc, Hakkn rzas ve insanla hizmet iin kullandmz srece ulu sancan glgesi mazlumlarn sna ve adalet terazisinin ota olmutur.
314 yalarndaydm. Ortaokul yllarmd. Evimizin karsnda neeli, orta yal bir manav vard. Komu esnaflarla iyi geinir ve mahalleli tarafndan sevilirdi. Herkes onu Ermeni Dursun diye tanrd. Ho, yzne kar kimse yle demezdi; ama gyabnda yle sylenirdi. Dursun Amca Ermeni olmasna Ermeniydi, onun hricinde her eyiyle bizdendi. Mslmand ve dini btn bir insand. Ermeni bir ailede domu, ocuk yanda yetim ve ksz kalmt. Yaad topraklardan g balaynca, ailesi onu gtrememi;

Mslman bir aileye emanet etmiti. Teslim alan aile onu kendi ocuklarndan ayrmam, miras kalan mallarna da hi el srmemiti. Dursun Amcay bytmler, onu bir Mslman Trk kzyla evlendirmiler, ne kadar mal varsa kendisine iade etmilerdi. Yannda byd ailenin ocuklarn karde bilirdi. Birbirleriyle irtibat hi kesmemilerdi. Yaad bu beldede, ne onu byten aileden, ne ahaliden bask grm ve ne de bir ayrma tbi tutulmutu. Nihayet bu irin Karadeniz sahil kasabasnn sevilen bir esnaf olarak hayatn devam ettirmiti.
OCAK 2012
396 607

Ayn kasabada Ermeni Cemil lakabyla bilinen bir de manifaturac vard. Onun da hikyesi Dursun Amcayla benzerdi. Kasabann en zenginleri arasnda olduundan, Cemil Beyin nfuzu yksekti. Cemil Bey, imdi yaad kasabaya yakn bir kyde Ermeni bir ana-babadan dnyaya gelmi. Daha -drt yalarnda iken, hem annesi hem de babas lm. Kyden Ermeni g balaynca ocuu gtremeyip, oradaki bir Mslman-Trk aileye brakmlar. Gidenlerin ocua brakt arazilere ve mirasa hi dokunulmam. Kyn ileri gelenleri verimli fndk bahelerini, ileride vermek zere, hi eksiltmeden muhafaza edip imarn yapmlar. Aile ve kyn sakinleri, Cemili kendi ocuklarndan ayrmam, btn ihtiyalarn temin etmiler. Yllar sonra yetikin bir adam olduunda, Cemil kasabaya inme arzusunu dillendirmi. Krkl yllarda hmilik yapan aile, harln cebine koyup, ehirde kk bir i kurmasna vesile olmu. Cemil bu yllardan sonra ticarete balam ve her geen gn iini geniletmi. Evinde byd ailesi ve kyndeki herkes ona destek olmu, koruyup kollam. Kimi fndk bahesinin bakmn yapm, fndn toplam; kimi aile kurmas iin gayret sarf etmi. Benim akrabalarmdan biri de, ona kendi soyadn aldrm. Gen Cemil artk Cemil Bey olmutur. Kasabann eski mftlerinden birinin kzyla evlenir. Hatrladm kadaryla altml yllarda, en byk manifatura maazas onundu. Ben o yllarda Cemil Bey ailesine ayrm yapldn grmedim, duymadm. Onlar da vatan olarak oray semilerdi, onca varla ramen bir baka yere gitmeyi dnmemilerdi. ehrin gelimesine, imarna katk yapar, hayr ilerine destek verirdi. Kasabada bir de Lion vard. O da Ermeniydi. Kasabann en byk eczanesi onundu. Dinini ve Ermeni kimliini muhafaza ediyordu. Lionun hikyesi biraz farklyd. Onun ailesi ehrin varlkl kimseleriymi. Varlk ve esnaflk aileden intikal etmi. O gidenlerle gitmemi; tercihini kalmaktan yana kullanmt. yi bir esnaf, itibarl bir kiiydi. timat edilir ve sayg duyulurdu. Biz ocuklar Ermeni Lion demezdik, Lion Amca derdik. Ona hrmet ederdik. Kendi dininde ibadet eder, o civarda ak olan kilise ye giderdi. Bundan dolay da knanmaz, en ufak bir ima dahi yaplmazd. Byklerimizden rendiimize gre, gemite burada yaayan Ermenilerle aramzda kavga yaanmam, ayn kyn ve beldenin ayr mahallelerinde, herkes rf ve inancn koruyarak, komuluk mnasebetlerini srdrm. Birbirlerinin yardmna gelir, dn alp verirlermi. Biz asrlarca ayn corafyada gayrimslimlerle byle i ie bir hayat yaadk. Bu misllerin onlarcas, yzlercesi yaanmtr bu topraklarda. Msamaha ve hogr kltrn biz ecdadmzdan bir hayat tarz olarak miras aldk. Hkimiyet kurduumuz top608 396

spanyada Yahudiler zulme uradklarnda, akllarna ilk gelen kurtarc, Devlet-i liye idi. Hlbuki etraflarnda, coraf olarak daha yakn bir dzine devlet vard. Ama onlar merhametin ve adaletin ana kucan tercih etmilerdi.
raklarda, cebir ve g kullanmadk. Onlar Allahn birer emaneti saydk ve himaye ettik. Yan yana yaarken komuluk hukukunu Efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) emrettii gibi gzettik. Hatt Mslim-gayrimslim olduuna bakmakszn ynetime ortak ettik. Tpk yukardaki misallerin yaand o Karadeniz beldesinin gemite idare edildii gibi. Szkonusu beldenin Osmanl dnemindeki idar yaps incelediinde, bugn meden lkelerin ulaamad bir seviyede olduu grlecektir. le 1872 ylnda Canik sancana bal bir kaza olduu dnemde, Belediye Reisi smail Efendi; Azalar Ahmet Efendi, Mustafa Efendi, Kostantin Aa, sador Aa, Nilot Aa, Yimon Aa, Ktip Nuri Efendi tarafndan idare ediliyordu.1 Bu millet nice aresize, madura, zulme urayana kucak at. Gc, Hakkn rzas ve insanla hizmet iin kullandmz srece ulu sancan glgesi mazlumlarn sna ve adalet terazisinin ota olmutur. spanyada Yahudiler zulme uradklarnda, akllarna ilk gelen kurtarc, Devlet-i liye idi. Hlbuki etraflarnda, coraf olarak daha yakn bir dzine devlet vard. Ama onlar merhametin ve adaletin ana kucan tercih etmilerdi. lklar karlk bulmu ve hi tereddtsz, deta bir refleks gibi Yahudilere hem gnl kaplar, hem de vatan kaplar almt. Sultan 2. Bayezid spanyadaki Yahudilere, Katolikler tarafndan engizisyon mahkemelerinde uygulanan zulm ve ikence karsnda Kemal Reisi gndererek, onlar Selanik ve stanbula tad.2 Katolik spanyol hkmdar, bir ferman yaymlad. 200 bin Yahudi drt ay iinde ya Hristiyan olacak veya spanyay terk edecekti. Her eylerini brakp gideceklerdi. Yahudiler, Portekize gtler. Ancak be yl sonra, Portekiz kral da ayn dorultuda bir

OCAK 2012

ferman yaymlayarak Yahudilerin topraklarndan ayrlmasn istedi. Bunun zerine Yahudiler, Osmanl corafyasna geldiler. Bunlarn 14 yandan kk ocuklar kendilerine verilmedi, Hristiyan yaplarak Portekizde alkonuldu.3 1397 ylndan sonra, Fransadan kap dar edilen Yahudilerin de adresi, Osmanl topra Edirne olmutu. Bu hdise karsnda Haham zak Sarfati yle yazyordu: Trkiye huzur bulabileceiniz bereketli bir lke. Burada her insan, kendi dikili aacnn glgesinde huzur iinde hayatn yaayabilir.4 Milletimizin bu efkat ve merhametinin beslendii bir kaynak vardr. Bu millet, rl rl akan bu ar duru kaynaktan bin yldr beslenmektedir. Zr iman ettii Rabbinin rahmet ve merhameti, gazabnn nndedir. Cenb- Hakk, Yce Beyannda mealen; nk Allah insanlara kar pek efkatlidir, ok merhametlidir.5 buyurmaktadr. Bu millet, Yce Beyandaki Allah bakalarna adaleti, hatt adaletten de fazla olarak ihsan, en gzel davran, muhta olduklar eyleri yaknlarna vermeyi emreder. Hayszl, irkin ileri, zulm ve tecavz yasaklar. Dnp tutasnz diye size t verir.6 mealindeki

yeti hayatnn gayesi yapmtr. nk bu millet, lemlere rahmet olarak gnderilen Yce Rehberden (sallallah aleyhi ve sellem): Rahman, efkat sahiplerine merhamet eder, yeryz ehline rahmet edin ki sema ehli de size merhamet etsin. talimatn almtr. te Anadolunun bir kynde veya beldesinde, ilmi olmayan, belki ekseriyetle okuma yazmas da olmayan insanlarn kendilerine teslim edilen emanetleri koruyup kollamalar, bu kaynan besledii sevgi, efkat ve merhametin ifadesidir. Zaten byle bir kaynaktan beslenen bir millet, merhamet, efkat ve adaletten mahrum kalabilir mi?
Dipnotlar 1. 1872 Yl Trabzon Vilyeti Salnmesi, Trabzon ili ve ileleri Eitim, kltr ve sosyal yardmlama vakf yayn, Cilt: 4. afak matbaaclk Ltd. ti. Ankara 1993. 2. Salih Glen, Osmanl Padiahlar, Yitik Hazine yay. zmir 2009. 3. Ylmaz ztuna, Byk Trkiye Tarihi, cilt:1, tken, st. 1994. 4. Mustafa Armaan, Adlhamidin Kurtlarla Dans. Ufuk yay., st. 2006 5. Bakara/143, Suat Yldrm, Kurn- Hakm ve Aklamal Meali, Feza Gazetecilik,1998. 6. Nahl/90, Suat Yldrm, Kurn- Hakm ve Aklamal Meali.

Allahm, Sana ve dualara olan itimadm artr; sebeplere riayeti de bir vazife uuru olarak vicdanma duyur?

OCAK 2012

396 609

BLM YARATILI DYOR15

bulmaca@sizinti.com.tr

Prof. Dr. Arif SARSILMAZ

Resim1: Memeli benzeri srngen kafataslar ve bunlarn fosil bilgilerine gre izilmi hayal resimleri.

vrimcilerin en iyi yaptklar i, noktalar birletirip izgiler izerek senaryo retmektir. Onlar boluktaki iki noktay ilerine geldii ekilde birletirerek bir izgi izerler ve sonra da bu izgiyi gerek kabul edip zerine bir sr pln ina ederler. Bulunan fosilleri nokta kabul edersek, bu noktalar birletiren izgiler, evrimcilere gre soyun evrimci meneini belirler. Tabi ki bu noktalarn mantkl bir ekilde balanmas gerekmektedir ve en nemlisi bu izgi zerinde ok sayda noktann (veya fosilin) bulunmas lzmdr. Bu yzden, fosil kaytlarndaki boluklar ve eksik halkalar, evrim iin problem oluturmaktadr. Evrimci bir biyolog olan Douglas J. Futuymaya gre: Memelilerin menei srngenlerden gelmektedir. Srngenlerle memeliler arasndaki boluk, memeli benzeri srngenlere ait fosiller tarafndan kesin olarak doldurulmutur ve
610 396

burada herhangi bir boluk yoktur. Memeli benzeri srngenlerin incelenmesi (Futuymann hsn- ehadetiyle) zelliklerin nasl yksek derecede deiime urayp yeni fonksiyonlara hizmet edebildiini gstermektedir.1 Futuyma zihninde kurgulad pein hkmle gei formu olarak iddia ettii memeli benzeri srngenlerin (therapsidlerin), 150 milyon yllk bir sre ierisinde iskelette, anatomide, harekette, sindirimde, yeme alkanlklarnda ve genel hayat tarzlarnda gsterdikleri yava deimeleri tarif ederken, bilhassa srngen enesindeki kemiklerin, memelilerin orta kulaklarndaki hassas iitme kemiklerine dntn sylemektedir. Ancak burada her ey, Futuymann iddia ettii gibi kesin izgilerle ve kolay anlalr ekilde ortaya konulmu olmad gibi, birok biyolojik bilgi de gz ard edilmektedir. The-

OCAK 2012

Resim2: Srngen kafatasna ait blmler (a) alt ve st ene kemiklerinin eklem yerlerindeki quadrat (krmz) ve articular kemikleri (turuncu) gstermektedir. (b) Darwinci teoriye gre, bu kemikler, memelilerin orta kulaklarndaki Malleus-eki (turuncu) ve Incus-rs (krmz) kemiklerini meydana getirmitir.

rapsid olarak isimlendirilen ok sayda omurgalnn Permian periyodunun ortasndan Trias dneminin ortasna kadar yaygn bir ekilde grldn biliyoruz (Resim1). Evrimci biyolog James Hopson, sekiz therapsid kafatas serisini kendine gre yle bir dizmitir ki, dokuzuncu sraya da, ilkel memeli kabul ettii Morganucodonu yerletirmitir.2 Hopson bu seri ierisinde, memeli vcut plnna doru geliiyormu gibi grnen bacaklarn birleme biimini, kafann hareketliliindeki art, damaktaki birlemeyi, enedeki kas yaplarn ve srngenin enesinin arkasndaki oynak ve drt keli kemiklerin, orta kulak kemikikleri oluturmaya doru gittiini gsterecek ekildeki ok sayda karakteri incelemitir. Hopson, kafataslarn yle hesapl seerek dizer ki, hepsinin e zamanl meydana geldii ve bu ok sayda zelliin memelilere doru devaml bir seri hlinde deitii dnlr. Hlbuki fosillerin hibirisi gemite yaam bu canllarn reme, solunum, boaltm veya dolam gibi sistemlerinin veya bezlerinin ve dier yumuak dokularnn nasl olduu hakknda hibir bilgi vermez. Daha dorusu bunlar bir mene ve orijin bildirmeyen, sadece kemik yaplarna ait serilerdir. Hlbuki yaplan sadece eldeki kafataslarnn ksm d benzerlikleri-

ne gre dizilmesinden ibarettir ve hibir zaman jeolojik zamanlardaki sralandrmaya uymamaktadr. Bu iki seri arasnda hem zaman bakmndan hem de morfolojik adan ok sayda uyumazlk vardr. Hopsonun seri olarak sralad ilk therapsid, iki ayr takma baldr ve ayn zamanda yaamtr. Bundan daha nemlisi, baz evrim biyologlar bile Hopsonun listesindeki baz therapsidlerin gerekten memelilerin atalar olup olmadn tartmaktadr. Ayrca, yap bakmndan ksm benzerliklerin zaman bakmndan da uyuuyor gibi gzkmesi iin tamamen keyf bir ekilde kaydrmalar yaplmtr. Geilerin mmkn olduunca yumuak olmas iin fosiller yaplarna gre yan yana dizilirken, zaman asndan sralama bozulmutur. Mesel; drdnc kafatas, beinciden gnmze daha yakn zamanda yaamtr ve son sradaki therapsid, atas olduu farz edilen memeliden (Morganucodon) daha sonra yaamtr. Fosil kaytlar; eksiklikler veya yetersiz aratrmalar yznden, sorgulanan organizmann ilk ne zaman ortaya ktn gstermekte baarszdr. Evrimcilerin byle bir faraziyesi, tamamen bir ad hoc hipotezdir, yani nceden olmasn istedikleri ekilde bir eyin olacan farz etmektir. Bunun da hibir ilm deeri yoktur. Kafataslarnn morfolojik seriler hlinde benzerliklerine gre dizilmesi, genetik akrabalk hakknda hibir ey ifade etmedii hlde, problemi basit
OCAK 2012
396 611

bir ekilde ele alp bunlarn tek bir orijinden ortaya ktn ileri srmek mantkl deildir. Fosil kaytlarnda ok sayda therapsid tr vardr. Aslnda, Futuyma da bir taraftan ok fosil olduunu ve srngenler ile memeliler arasnda eksik halka kalmadn iddia ederken, dier taraftan tevilli bir itirafta bulunarak Therapsid srngenlerden, memelilere kademeli geiin her mertebesi, bulunan tr gruplar ile o kadar bol miktarda belgelenmitir ki, hangi therapsid trnn, modern memelilerin gerek atas olduunu sylemek imknszdr.3 demekte ve asl iddiasyla elimektedir. stendii takdirde therapsid fosillerinden ok sayda fosil seilerek, sadece bir ekilde deil ok sayda evrimci seriler oluturulabilir. Ancak fosillerin bu farkl ekilde dzenlenmi hllerinin ok byk ksm, zdkleri problemlerden daha ok problem retir. Mesel, eer memeliler bu soylardan sadece birinden meydana geldiyse, o zaman dierleri kimin atas olacaktr. Eer ok sayda birbiri ile alkasz tr, ayn memeli benzeri zelliklere sahip olarak gerek ata kabul ediliyorsa, bu zelliklerin atala ait bir delil olmas nasl inandrc olabilir? Memeli benzeri zellikler, ortak ata ile ilikili olmadan ortaya kamaz m? Benzer veya ortak zellikler, ille de bir Darwinci yorum mu gerektirmektedir? Yoksa, Darwinci bir yorumu gstermek iin hususen mi seilmitir? Baz evrimcilerin iddia ettii gibi, memeliler birok kere ok sayda farkl therapsidden tremise, tesadf ve ge-

liigzel ortaya kan mutasyonlarn, kertenkelenin kafa kemiklerini bir heykeltra gibi yontarak memeli kulanda harika ekilde bir araya getirilmi orta kulak kemikiklerini birbirinden bamsz olarak ortaya karmas imkn hrici bir durumdur. Memeli kulann ne srlen evrimine daha yakndan bakalm. Therapsidlerin kafatasnn ve alt ene kemiinin, ilk memelilerinkine benzer (homolog) olduu sylenir. Srngenlerin alt ve st eneleri, memelilerde bulunmayan iki kemikle birbirine eklemlenir. Darwin teorisine gre, bu iki kemiin yeri modifikasyonlarn aktarlmas srasnda, memelilerin orta kula olarak deimitir (Resim2). Darwinciler bu hdiseyi srngenlerin ene kemiklerinin, memelilerin kulandaki yeni yerine g etmesi olarak ifade ederler. Ancak, byle hayret verici bir srece dir hibir fosil kayd yoktur. Neo-Darwinci tabi seleksiyon mekanizmasnn da, tesadf genetik deimeler zerinde alarak, bu kemiklerin ne ekilde hareket ettiine, ok zel yeni ekiller aldna ve yeni bir yere en uygun biimde yerletiine dir hibir delil ve ikna edici izah yoktur. yle bir fikir yrtelim: bu deiimi yapmak iin, nce bu kemiklerden birisinin, alt ene kemiinden kafatasnn orta kulak ksmna, ene eklemini atlayarak gemesi gerekmektedir. Daha sonra ise, Neo-Darwinci akll ve uurlu bir mekanizmann(!) bu kemikleri yeniden ekillendirerek, yksek derecede zelletirmesi lzmdr. Zr bu orta kulak kemikikleri son dere-

Resim3: eki, rs ve zengi (malleus, incus, stapes) kemiklerinin her biri hassas ller iinde yaplarak birbirine eklemlenmi ve bir manivela tertibat tekil edilmitir. Bylece sesler d kulaktan i kulaa ok dengeli bir ekilde iletilebilmektedir. uursuz evrim mekanizmalaryla byle bir sistemin kendi kendine inasna asla imkn ve ihtimal yoktur.

612 396

OCAK 2012

Resim 4

ce ll, hesapl ve plnl ina edilmitir. Sesin i kulaa en verimli ekilde iletilmesi iin ayarlanmas bu kemikler vastasyla yaplr (Resim3). Bu derece hassas ve hususi yaplarn kendi kendine, herhangi bir akl, ilim ve irade gerektirmeden, tesadfen ve birden ok kereler meydana geldiini iddia etmenin ideolojik bir saplantdan baka bir izah olabilir mi? Bu yzden, memeli kulann, srngen enesinden evrimletiine dir deliller ok zayftr; dolaysyla evrimin srngen ene kemiklerini, memeli kulana nasl g ettirdiine dir hibir delilin olmadn syleyebiliriz. Mesel dev ve krmz pandalarn her ikisi de, teknik olarak nkola ait radial sesamoid isimli bir kemie sahiptir (Resim-4). Panda baparma olarak isimlendirilen bu genilemi bilek kemii her iki panda tr tarafndan da tercih edilen bir yiyecek olan bambular soymak iin kullanlr. Evrimci teorisyenler, u an bu iki pandann birbirinden ayr atalardan trediinde hemfikir olmasna ramen, bu atalardan hibiri bu tr bir kemik yapsna sahip deildir. Bu yzden, panda baparma, bir kere dev pandada, bir kere de krmz pandada olmak zere ayr ayr iki kere evrimlemi olmak zorundadr. Ancak, eer panda baparma gibi son derece belirlenmi hususi bir yapy paylamak, evrim bakmndan bir mnasebete iaret etmiyorsa, o zaman neden srngenlerin ene kemikleri ile memeli kulandaki kemik

saylarnn birbirine yakn olmas, evrim asndan bir mnasebeti gstermek zorunda olsun? Ayn mant birbirine zt iki ekilde kullanamayz. Eer panda baparma gibi arpc benzerlikler evrim bakmndan bir yaknla iaret etmiyorsa, eit kemik says gibi kk benzerlikleri temel alarak, nasl evrimci bir mnasebetten bu kadar emin olabiliriz?
Dipnotlar 1. Futuyma, D. J. (1998): Evolutionary Biology, 3rd ed. Sunderland, Massachusetts: Sinauer, p.146 2. Hopson, J. A. (1987): The Mammal-Like Reptiles: A Study of Transitional Fossils. American Biology Teacher 49 (1):16-26 3. Futuyma, D. J. (1982): Science on Trial: The Case for Evolution. New York: Panteon, p.85.
OCAK 2012
396 613

TARIHTE BU AY
tarihtebuay@sizinti.com.tr

Hazrlayan

Dr. Mehmet HLEOGLU

OCAK /// 2012

stanbul Boaz ile Haliin Donmas stanbul tarih boyunca deiik iklim artlarnn tezahrlerini yaamtr. Her ne kadar Akde niz iklim artlarnn tesiri altnda bir ehir olduu dnlse de, coraf konumu sebebiyle grlen farkl iklim hdiseleri bu kanaati deitirmektedir. Onun iin stanbulu belirli bir iklimin erevesine sktrmak kolay deildir. ehrin iklim zellii, her yl farkllk gsterebilmektedir. stanbul iklimi zerinde tesirli drt unsur vardr: Akdeniz, Karadeniz, Balkanlar ve Anadolu. Bu blgelerden biri veya birkanda oluan yksek basn, rzgrlar meydana getirmekte; bu rzgrlar da Boazn gei alanndan faydalanarak stanbul zerinde esmekte ve ehrin ikliminde byk tesirler meydana getirmektedir. Bu sebeple stanbulda, Balkanlar ve Anadolu zerindeki yksek basnlarn sebep olduu sert klarn yaanmas ve bunun neticesinde Boazn buzlarla kaplanmas artc olmamaktadr. stanbulu ziyaret eden seyyahlar, iklime bal deiikliklerin insanlar zerindeki olumsuz tesirlerine dikkat ekmilerdir. Havann olduka nemli olmas, salgn hastalklara ve zaman zaman hortlayan veba salgnlarna zemin hazrlamaktayd. Ancak bunlardan hibirisi stanbulun yaad sert klar kadar iz brakmamtr. K aylarnda meydana gelen iddetli souklar, stanbul Boaz ile Haliin donmasna sebep olmaktayd. Fetih ncesi stanbulun mehur klar; 401, 739, 755, 763, 928, 934, 1232 yllarnda yaanmtr. Fetih sonrasnda ise; 1621, 1755, 1768, 1823 ve 1878 yllarnda yaanan klara dir teferruatl bilgiler vardr. Ocak 1621de stanbul ve stanbullular k bir baka yaamtr. Osmanl tahtnda Gen Osman olarak bilinen 2. Osman bulunmaktadr. Lehistan seferi iin hazrlklar btn hzyla devam etmektedir. Ocak bandan itibaren 16 gn boyunca devam eden iddetli karlarn ardndan Hali batanbaa donmu; nsanlar, Galata ile stanbul arasn yryerek gemilerdir. Bir mddet sonra Boazn sular da, ortada suyun akt kk bir nehir kadar alan dnda donmutur. Sarayburnu ile skdar aras tamamen donmu, Galatadan stanbula yrnerek geilmitir. Anlald kadaryla bu iddetli k Avrupada da yaanm ve zellikle Tunann donmasyla oradan srklenen byk buz ktleleri Karadenizden Boaza gelmi, souun tesiriyle de Boaz kapatmt. stanbulun fethinden beri byle iddetli bir k yaanmamt. Edirne yolu aylarca kapal kalm; souk ve buz yznden gemilerin limanlara gelememesi Osmanl corafyasnn midesi kabul edilen stanbul iin gerekli iaenin teminini aksattndan, bir nda stanbul piyasas alt st olmu, arkasndan da ktlk ba gstermiti. Yetmi dirhem ekmek bir akeye, etin okkas ise on be akeye kadar ykselmiti. Zahire fiyatlarna da buna gre fahi zamlar uygulanmt. Haliin donmasna sebep souklar stanbulun btn emelerini dondurduundan halk susuz da kalmt. Birok stanbullu yaanan bu hdise sebebiyle kyametin yaklatn zannetti. Dnemin byk airi Net, yaanan bu iddetli ka; Be meded dondu bin otuzda soukdan derya msrayla tarih drmtr. Bahar aylarnn gelmesiyle Hali ve Boaz yeniden eski hline dnebilmitir. Ocakta Yaanan Baz Mhim Hdiseler 2 Ocak 1492 spanya Endls Devletinin Sonu 26 Ocak 1699 Karlofa Anlamas 28 Ocak 1920 Misak- Millnin Kabul

614 396

OCAK 2012

BULMACA
bulmaca@sizinti.com.tr

Ocak /// 2012

1. ttihad- slm fikri en byk gcn, padiahn halife-yi ry- zemin olmasndan alr. 2. Bosnadaki Morie Hann renkli minyatrlerle ssl avlu duvarlarnda hl iirler yazldr. 3. Alzheimern kaltm ve evre faktrlerinin ortak tesiriyle meydana geldii tahmin edilmektedir. 4. Gne tutulmasnn tam olarak gereklemesi iin, Gnein genilik as ile Dnyann genilik asnn birbiri ile ayn olmas gerekmektedir. 5. Sultan 2. Bayezid, spanyadaki Yahudilere, Katoliklerin engizisyon mahkemelerinde uygulad zulm ve ikenceden kurtulmalar iin Piri Reisi gndermitir. 6. akak loblarnn i ksmnda bulunan hipotalamus, hafza sistemlerinin ana santrali gibidir. 7. Huntington Medeniyetler atmas tezini akademik almalara yakmayan bir slpla savunmutur. 8. Haprmada mukoz ban paralanmasna yetecek gte hava hareketlenmesi olur. 9. Bir aratrmaya gre, hiphoplarn yzde 77sinde, Rap mziinin yzde 20sinde alkol ve uyuturucudan bahsedilmektedir.

Bulmacamz zerken; 1den 9'a kadar numaralandrlm ve belli bir puan verilmi ifadelerden size doru (d) veya yanl (y) olan oklarla takip ederek ve ilgili kutu iindeki saylar da toplayarak, en stteki harflerden birine ulamaya alacaksnz. Sonra, ulatnz harfi ve toplam rakam, aada belirttiimiz adreslerden biriyle bize bildirebilirsiniz.

A
d y

B
y 9230 d y 3000 y 400 y d 200 y 110 y d 88 y 35 d d d 12 y d d d d d d d d

C
y 8000 y 1000 y 260 y 180 y 100 y 67 y 24 y

5400 d

2100 d

780 d

150 d

120 d

79 y

46 y

Kasm 2011 Bulmacasnn Doru Cevab: 9.635-Adr. 1Y/2D/3Y/4D/5Y/6D/7Y/8D/9D

Eyll 2011de ya ym la d mz bul ma ca da do ru ce va b bu lup bize postayla veya faksla ulaan okuyucularmzn hediye kitaplar ad res le ri ne gn de ril me ye ba lan m tr. Aralk ay bulmacasnn doru cevabn, internet sayfamzdaki formu doldurarak bize ulatran okuyucularmzn hediyeleri ise, Ocak ay ierisinde adreslerine gnderil meye balanacaktr. Bul ma ca mz zen oku yu cu la r mz, bul duk la r cevab, www.sizinticom.tr adresindeki bulmaca cevaplar formunu doldurarak veya isim-so yi sim ve ak ad res le riy le bir lik te, Adalet Mah. 1593/1 Sk. No: 30 Gltekinler Sitesi B Blok Kat:5 Daire: 13 Manavkuyu / Bayrakl / z mir ad re si ne postayla gndererek; (0232) 441 52 38 numaral telefona fakslayarak (isim-so yi sim ve ad re si ni bil dir me yen ya r ma c la r m zn ce vap la r de er len dir me ye aln ma ya cak tr) bize ulatrabilirler. Bulmacann deerlendirilmeye alnabilmesi iin, cevabn en ge 31 Ocak 2012 tarihine kadar elimize ulam olmas gerekmektedir. l gi niz den do la y te ek kr eder, ye ni bul ma ca da ba a r lar di le riz.
OCAK 2012
396 615

SALIK-BLM-TEKNOLOJ
teknoloji@sizinti.com.tr

Prof. Dr. . Hakk hsanolu Do. Dr. Yunus Demir, S. Rza Sayn

OCAK /// 2012

Dk Vcut Arl Alzheimer Hastalnn Erken Bir Bulgusu Olabilir

rta yalarda kilolu olmak artk Alzheimer hastal iin bir risk faktr kabul ediliyor. Buna karlk, hayatn sonraki dnemlerinde kilolu veya iman olmak yala alkal hafza azalmas asndan dk riskle beraberdir. Hafza problemleri ve dier belirtiler ortaya kmadan ok nce Alzheimer hastalnda meydana gelen deiikliklerden biri olarak vcut arlnn kaybedilebildiini ortaya koyan yeni bir alma bu durumu aklayabilir. Neticeleri Neurology dergisinde yaymlanan bu almaya hafza problemi olmayan, hafif hafza problemi olan ve Alzheimer hastal bulunan 506 kii katld. Hafif hafza kayb bulunanlardan normal kilolu veya zayf olanlarn beyin grntlerinde % 85 nispetinde (Alzheimer hastalnn anahtar bulgusu olan) beta amiloid plklarna rastland. Hafif hafza kayb bulunanlardan kilolu olanlarda ise plk nispeti % 48 idi. Benzeri irtibat hafza problemi olmayanlarda da vard. Alzheimer yakn zamana kadar bir beyin hastal kabul ediliyordu; ancak grlyor ki durum byle deil. Vcut arlnn dk olmas Alzheimer hastalnn ok erken bir bulgusu olabilir. (WebMD Health News 21.11.2011)

Merubatlarda ocuklar in ok Fazla eker Var

ale niversitesi tarafndan yaplan bir almada 14 irket tarafndan imal edilen yaklak 600 iecein muhtevas incelendi. Neticeleri Washington D.C.de dzenlenen bir kongrede takdim edilen bu aratrmaya gre, diyet iecei olmayan 250 gramlk ortalama bir meyve suyunda 110 kalori ve yedi ay ka eker vard. ou merubat, sekiz yandaki bir ocuun bir gnde tketmesi gere ken miktarda eker ihtiva ediyordu. ekerli iecekler genler iin balca enerji kaynadr. Anne-babalar bu ieceklerin salkl olduunu dnebilirler; ancak ihtiva ettikleri ilve ekerlerden dolay bu doru deildir. (WebMD Health News 31.10.2011)

616 396

OCAK 2012

Germanyumla Balayp Pamukla Devam Eden Elektronik Eleman: Transistr

ransistr, elektroniin bugnk seviyeye ulamasnda nemli rol olan mhim bir elemandr. cadndan (1947) bu yana srekli gelitirilmesine ynelik almalar yaplmtr. nce fabrikasyon teknikleri gelitirildi; bu teknikler, entegre devre (ip) teknolojisinin balang noktas oldu. lerleyen yllarda bilgi ileme ve enformasyon teknolojile ri, bu ip teknolojilerinin mahsul olarak ortaya kt. Tam bir dourgan sre yaand, yaanyor: ip teknolojisi gelitike bilgisayar, bilgisayar teknolojileri gelitike de ip teknolojileri geliti. cat, germanyum malzeme ile yaplmt; ancak silisyumun daha kararl alan transistrleri netice vermesi, silisyumu zamann malzemesi hline getirdi. Bu sebeple bir dnem silisyum toplumu sosyal bilimlerde tartlr oldu. Zamanla ortaya kan yeni ihtiyalar, farkl malzemelerle daha farkl karakteristiklere sahip transistrler mal edebilir mi sorusunu gndeme getirdi. Zr balangta daha hzl alan ve az yer kaplayan transistrlere ihtiya duyulurken, zamanla bunlara transistrlerin daha ucuz ve esnek olmas da eklendi. 1990larn ortalarnda tek atomun varlna bal anahtarlama yapabilen transistr lboratuvarda yaplrken, 2000li yllarn banda iletken polimer ad verilen plstik ile lboratuvarda yaplan plstik transistr, ticar bir rn olarak 2010a yaklarken esnek, bklebilen elektronik kitap okuyucu (e-reader) cihaznda yer buldu (http://www.geek.
com/articles/chips/plastic-logic-teases-que-e-reader-forjanuary-7th-premiere-20091019/). Yine plstik

larnn basit bir bilgisayarda kullanld 2011 Martnda duyuruldu (http://www.technologyreview.

com/computing/37126/).

tabanl transistrlerle sarlanm ilemci ve bilgisayar hafza-

ta-

Bugn ise pamuk liflerinden yaplan transistrler gndemde. Uzun sredir konuulan ve baz uygulamalar hayata geirilen giyilebilir elektronik, bu transistr ile plstik tabanllarn da mevcut gelimiliinin zerine farkl uygulamalaryla yakn zamanda hayatmza daha da girecek gibi grnyor. Pamuk tabanl transistr gelitiren aratrmaclar, yeni nesil giyilebilir elektronik kavramn imdiden telffuz etmeye baladlar. Mevcut uygulamalar, baz sebeplerle -mesel gmlek zerine entegre edilmi kalb izleme monitrleri, teller ile vcut zerinde tanan cihazlara balant salama mecburiyetinden dolay- pratik olmaktan uzaktr. Yeni nesil elemanlarla bu olumsuzluk giderilmi olacak. Pamuk aslnda iletken deildir. Transistr yapmnda kullanlabilmesi iin pamuk lifleri, iletken polimer nanopartikllerle kapland. letken lif yariletken polimer ile kaplanarak transistr meydana getiren tabakalar elde ediliyor. Bu e kilde elde edilen transistr, pamuk iplii olarak dokuma iinde kullanlabilecek hususiyette. Bu transistr, silisyum transistrler kadar hzl de il. Yani bunlarn veri ileyen devrelerde kullanlmalar sz konusu deil. Ancak bu transistrler, hallarda odadaki insan saysn alglayp scaklk kontroln salamada ve vcuttan eitli deerleri alglayacak giyilebilir sensrlerde kullanlabilecek. Konu ile alkal gelime Organic Electronics adl ilm derginin Kasm 2011 saysnda yaymland.

damlalar@sizinti.com.tr

DAMLALAR
Sessizlik

Hazrlayan

A. Osman Dnmez

OCAK /// 2012

Mehmet ahin Keskin

Sessizlii dinlemek gzel Kaybolmak ne ho onda Orada farkl duyulur ezel Sesler ise en dk tonda klimi sakin her mevsim Srprizlerle dolu meher Dikkatle bakana her resim Mn kazanr birer birer nleyii iten; riyasz Duyan vardr her sesi Hra, Erek; tenha, sessiz, Orda ak ruh penceresi Olmazsa hayalin gayesi Zihin olur esiri benliin Duyulursa fikir namesi Hissedilir zaferi, zihnin ok zor, olmazsa hidayetin, Sessizlik olur gafletin perdesi Huzur var, yrsa inayetin Sen varsan gerekmez tesi

618 396

OCAK 2012

Arzu etin Ermi

Acnn Yakn Uza Yok tur

Erhann yz gnlerdir ilk defa glyordu. Emrah da arkadann derdine ortakt. Erhann memleketi Vanda meydana gelen zelzele iin beraberce snflar dolap yardm isteyeceklerdi. ki arkada koridorlarda ar ar ilerlerken talebeler teneffsn cokusunu yayordu. Erhan, istersen nce hocalardan balayalm. ki arkada, mdr odasnn yanndaki retmenler odasna yneldi. Odann nne geldiklerinde Emrahn unuttuu bir ey geldi aklna: Burs bavurusu iin getirdiim belgeyi mdr beye verecektim, neredeyse unutuyordum, bugn sonmu. Hemen u evrak versem Erhan, iki dakika bekler misin? Mdr odasnn yannda, srtn retmenler odasna vermi ekilde arkadan beklemeye koyuldu. Kaps ak odadan sesler geliyordu. retmenlerden birisi glerek zelzeleye maruz kalm insanlar iin hi de ho eyler sylemiyordu. Bir bakas da onu destekliyordu. Erhan duyduu cmlelerin arln omuzlarnda hissetti. Hl kurumam gz kapaklarnn arasndan lk lk bir eylerin aktn hissetti. erideki o keskin sesin dier cmlelerini duyamayacak kadar uultuyla doldu kula. Kendini toparladnda, ilk iki sese itiraz eden, bu tr ifadelerin doru olmadn savunan dier retmenlerin sesini duydu: Bence ok yanl dnyorsunuz hoca hanm. Oradaki insanlar da bizim kardeimiz. stelik byle bir felket kimin bana gelirse gelsin, sevinmek vicdana smaz. Bayan retmenin ifadeleri gittike fevrileiyordu. Dier retmenin slbu yumuackt: O insanlarn ou masum. Bir grup hainin gnahn oradaki btn halka yklemek doru deil. Koridorda yanklanan sesinin ardndan retmen, Erhanla gz gze geldi. Erhan, derslerindeki baars, beyefendilii ve drstlyle btn retmenlerin sevdii bir talebeydi. Az nce hiddetten kpren retmen, Erhann Vanl olduunu bilmiyordu. Boum boum olmu gzlerini gstererek merakla sordu: Ne oldu evldm sana? Neyin var Erhan? Erhann iini yakan ifadeler gzlerinden ya olup szld. Gzlerindeki yalar silerken ok ey sylemek istedi; ama hibirini diyemedi. Yok bir ey hocam! diyerek merdivenleri hzla indi. Kendini okulun bahesinden dar attnda yere yklacakm gibi oldu. Gzlerinden sicim gibi akan yalara engel olamyordu. Btn yrtclyla talebeleri derse aran zil kulaklarnda azald, azald Evin anahtarn bulmada zorland. Bir yandan gzlerini siliyor, bir yandan da cebini kartryordu. Bu saatte evde kimse olmaz diye dnrken kap ieriden ald. Hekimhand. Derse gitmemiti anlalan. Onu
OCAK 2012
396 619

r admlarla okulun merdivenlerini kt. Bitkindi, yorgundu. Alamaktan imi gzlerini kimsenin grmesini istemiyordu. Hekimhan Aabeyi zorlamasayd okula bugn de gelmeyecekti. Saatine bakt, ders balayal on-on be dakika olmutu. Snfn kapsna doru yaklat, ieriden sesler geliyordu. Anlalan derste yine hararetli bir tartma vard. Titreyen elleriyle kapy alp usulca aralad. Btn gzler bir nda ona evrilmi, az nceki kargaa, yerini sessizlie brakmt. Zorlanarak konutu: zr dilerim hocam, ge kaldm. Ders retmeni onu baklarndaki efkatle kucaklad: Gel Erhan, ge evldm Bir hamlede srasna oturduunda, varlndan dolay yarda kesilmi bir tartmann sulusu gibiydi. Sra arkada omzuna dokunup; Gemi olsun Erhan! dedi. Sonra arkasndakiler ayn temennide bulundular. Onlarn fsltlarn corafya retmeninin sesi bld: Erhan gemi olsun evldm! Kafasn kaldrmadan konumak istiyordu retmeniyle, gzyalarna engel olamayabilirdi: Sa olun hocam. Kendisi bile zor duydu sesini. Btn snf bir azdan gemi olsun dileklerini sununca, yine hislendi. Bayla mukabele etti onlara. retmeni sorulara devam etti: Ailen iyi mi, onlardan haber alabiliyor musun? Boazndaki dmleri yuttuktan sonra cevap verebildi: ok kr hocam, ok kr Kesik kesik konuabiliyordu, devam etti: Akrabalarmzdan hlen gk altnda olanlar var. retmenin yzndeki izgiler derinleti, talebesinin acsn yreinde duyarak nce snfa bakt, sonra Erhana Allah yardmclar olsun. nallah sa salim kurtulurlar. zmit depreminde ben de Eskiehirdeydim, zelzele acsn bilirim Gzleri doldu retmenin Mazi, gznn nnden bir erit gibi geerken, snfa bir kez daha bakt. Erhan snfa girmeden nce yaplan hararetli tartmada bu zelzeleye hi zlmediini syleyen baz talebeleri baklaryla yakalad, gzlerindeki nemle onlar sarst. retmeninin dua dolu dier cmleleri Erhann kulaklarnda yank oldu. Sonra sesler yine birbirine kart, uultuya dnd sanki. Zihnini tekrar toparladnda zil alyordu. Delikanlnn ilk ii teneffste lvaboya gitmek oldu. Elini yzn ykad. Yakn arkadalar yanndayd. Biraz olsun rahatlamt. Arkada Emrah onu mutlu edecek bir haber verdi: Mdr yardmcsndan izin aldm. Bu ders snflar dolap yardm duyurusu yapacaz.

bu hlde gren niversiteli aabey aknd: Ne oldu sana Erhan? Hayrdr nallah! Bir admda ieri giren Erhan Hekimhan smsk kucaklad. Erhann gk altnda kalan akrabalarndan kt haber aldn dnd. Liseli gencin yrek yakan feryatlar ise, duygularnn enkazndan haber veriyordu: Ben terrist deilim aabey, anam babam hain deil benim! Hekimhan meseleyi anlamt. Zaten pek ok konuda onu en iyi anlayanlardand. O da gurbetteydi, buraya Trkmenistandan gelmiti okumak iin. Erhan kanepeye oturttu, sakinlemesini salad. Yeni demledii aydan bir bardak ikram ettiinde delikanl kendine gelmiti. Yaadklarn birka cmleyle aabeyine anlatt. Ald cevaplar yen ruhunu sarp sarmalyordu: Kendini bu kadar zme Erhan, onlar hakiki kardelii bilmedii iin byle can yakc konumular. Biz inanan insanlarz, ne buyuruyor Rabbimiz: nananlar, ancak kardetir. Erhan, ilkretimi Vanda okuduktan sonra bu ehirdeki liseyi kazanm, Trke retmeninin tevikiyle de bu talebe evine yerlemiti. Yine ayn yl rnakta asker olan aabeyinin ehit haberi gelmiti. Hasrete bir de aabeyinin acs eklenmiti. imdi ise btn aclar sanki tazelenmiti. Hekimhan elinden geldiince onu teselli etmeye alyordu: Dua edelim, Allah onlarn kalbini asn Erhan. Onlar bilmiyorlar, Efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) sevgisiyle insanlar sevmeyi bilmiyorlar, bir grup cani yznden binlerce masumu sulamann ne kadar byk bir vebal olduunu bilmiyorlar. Elini Erhann omzuna koydu, gzlerinin iine bakt: Bir gemide dokuz cani, bir ma-

sum olsa dahi o masumun hakk iin o gemi batrlmaz. Onu bilmeyen hakkaniyeti nerden bilsin? Bizler, cierparesi olan amcasn ldreni bile balayan bir peygamberin mmetiyiz. Onun dnyasndan habersiz yaayanlar hogry, sevgiyi nerden bilsin? O srada kap ald. Kapy Hekimhan at, gelen Mahmut Aabeydi. O da niversite son snfta okuyordu. eri girerken yznde hem yorgunluk hem de huzur tten bir ifade vard. Hekimhan sordu: Ne yaptnz aabey? Nasl geti? Elhamdlillah, dedi, sonra Erhana sarld: Vandan geliyorum Erhan, aileni grdm, ok iyiler. Sevinten gz gnl dolmutu, ne diyeceini bilemeden dinliyordu. On arkadatk. Buradan ok yardm topland, onlar gtrdk. Oradaki kardelerimize hepimiz adna Yalnz deilsiniz. dedik. Onlarla aladk, dertletik Mahmut titreyen sesiyle devam etti: ok etkilendiim bir hdiseyi sizinle paylamak istiyorum. kisi de prdikkat dinliyordu. Geleceimiz gnd. Bir gn banda iki kii grdm, birbirine sarlm alyorlard. Birisi polis niformalyd. Hkrklara boulan polise sarlan amca, iveli Trkesiyle onu teselli ediyordu: zlme evldm, Allah byktr, eini karacaklar inallah! Yavaa yaklap sordum: Amca, yaknnz m? Amca ruhuma kadar ileyen u cevab verdi: Acnn yakn uza m olur evlt? Ac birdir!

Gkhan Bozku

Kheylan
Gne renginle denizlere Heybesi yamur dizlere Nal sesinden nasipsizlere Seninle gideceim Tutarak yelenden maviye doru Alarak geceyi bahara doru Dize kadar deniz, gze kadar umman Ruhunla yzeceim Gidenler dou, gidenler bat, gidenler gney Seninle yeerdi dile geldi ney Beni de gr kheylanm hey! Ben ehrinden ineceim Gel ey gzelleri alan gzel at! Gel ey, Fatih, Yavuz ve Murat! Gel deme tat katan tat Seni koarak bekleyeceim zyurtlarda ate, Erimezlerde hicran Srtna aldn binlerce can Yrdler seninle, yrdler kheylan Bense akl talarma inci ve mercan Takarak sana geleceim.

620 396

OCAK 2012

Osman izmeci
Her yl zellikle iftilerin dilinde tekrarlanr durur cemre. nsanlarn souklardan syrlp da scak havalarn zlemini ektikleri zaman cemreler der. l topran canlanaca, deta yeniden diriliin provasnn yaplaca baharn mjdecisidir cemre. Uyuukluktan, miskinlikten, tembellikten kurtulmann, hareket zamannn geldiini haber veren mektuplardr cemreler Soluduumuz havaya, itiimiz suya ve son olarak da yaratldmz topraa der cemreler Bahar ilmek ilmek ilemek iin harekete geilmitir artk. Her nokta kendi kabiliyeti dorultusunda gzellikle rini ortaya seriverir. Kardelenler, zambaklar, gller, smbller, balar, bostanlar, arlar, kelebekler, koyunlar, kuzular Hepsi bahar tablosunda yer almak iin yarrlar deta. Arnn vzlts, kuzularn meleyii, taylarn ayrlarda gnlnce komas, eriklerin, bademlerin gelinliklerini giyip sslenmeleri, smbllerin, menekelerin rengrenk amas nsan da cemre misli dt yeri gle, glistana dntrmek iin yaratlmam mdr? Ana rahmine dtnde ailede iten ie bir heyecan duyulmaz m? Yeryzn selmlamasyla btn aile, edost sevinmez mi? Her bir ihtiyac itina ile karlanp gzbebei gibi baklmaz m? Hep gl gibi koksun diye, dikenlerden korumann trl yollarn aramaz myz? Yine bir gn gelip, Allahn emri Peygamber'in kavli ile deyip cemre drmez miyiz yreklere.

Gurbet Cemreleri
Ya Gln kokusunu t yreklerine ekip, Gl kokusu bilmeyenlere onun ne kadar gzel olduunu tattracam diyen gkek ehreli yiitlere ne demeli? Dili, dini, rengi ne olursa olsun, Gln hatrna onlarla kucaklaan yiitlere Asrlardr karanlkta kalm gzlere bir k, Gln kokusunu bilmeyenler iin bir buhur, blbln namelerini duymam olanlara da bir kaside fsldar deta gurbet cemreleri. Afrikada bunlar zenci deil, bizim incilerimiz diyen yiitler... Orta Asyada atalarmz buralardan Anadoluya gm, Ahmet Yesevinin talebeleri olmasayd biz Gl kokusunu nereden bilecektik. deyip vefa rnei sergileyen fedakr yiitler Onlar gittikleri yerlere cemre misli baharn geliini mjdelemezler mi? Savulun souklar, kasrgalar, frtnalar biz geldik; artk buralara bahar gelecek; karanlklar bitti, aydnlk yarnlar, gl koklam kelebekler sizleri bekliyorlar demezler mi hi? te o gurbetlere ilk defa cemre dmektedir. O insanlar mrlerinin en byk inklbn yaarlar cemreden sonra. Zifiri karanln iinden gl bahesine gelen insanlar iin cemrenin mns nedir bir dnsenize. Bir bahar arifesinde cemreleri o kadar ok seviyoruz ki Btn dnyann gle benzeyecei baharn zle mini eken herkese selm olsun.

Abdlkadir ztekin
Yeilin kundanda renklere Uyuyan gl, koan dere Mikailin sprd bulutlara bakarak imdeki rahvan ksrak Hayallerimi ardna katarak Dalar yol, okyanuslar gl olur l klr gle dner Kenyada glen bir ocuk Viran Anadolu evinde alatr anam Smscak aylar iilirken Dudaklar kmldar Bahar biraz da iimdedir Bulutlarda demlenen Nisan yamurlarn arlar odam Hey gidi gnler Kta mjdelenen bahardr Hkrklar dmlendike Aar iekler Menekelerin gizlendii kuytudan Toprak izli alnlar kalkar

Cemre Derken

OCAK 2012

396 621

NDEKLER
MTER HZMETLER Btn GSM operatrlerinden ve sabit telefonlardan, dakikas 1 SMS/kontre direkt arayabilirsiniz.

OCAK 2012 / 396. say

4440361

574 579 584 586 590 592 594 598 600

Gnmzn Karasevdallar
Sznt

Bunama ve Alzheimer Hastal / Dr. Kemal Sere Yabanc Mzik Kltr ve Dndrdkleri/Muhammet Mertek Medeniyetlerin atmas m, Diyalou mu? / Cemal nan Vcuttan Gelen Alarm: Haprma / dem Arkanl Kitaplk
Nihat Dal

579

574

600

Avrupadaki Osmanl: Baar

Murat Duman

Kalbin Zmrt Tepelerinde Gne Tutulmasnda Hassas Ayar / Dr. Gkay Gktolga

602 607 610 614

2. Abdlhamidin ttihad- slm Siyaseti/Ahmet rgpl Hogr Medeniyetinin Kayna / Osman Nuri Szen Bilim Yaratl Diyor15
Prof. Dr. Arif Sarslmaz

Tarih Kesi
Dr. Mehmet Hleolu

615 616 618 622

Bulmaca Salk, Bilim, Teknoloji

. H. hsanolu - Y. Demir - S. R. Sayn

Damlalar
A. Osman Dnmez

indekiler

IIK YAYINCILIK TCARET A. Adna Sahibi : M. Talat Katrcolu Genel Koordinatr : Dr. Kudret nal Genel Yayn Ynetmeni: Prof. Dr. rfan Ylmaz Sorumlu Yaz Ileri Mdr : Sedat entarhanac DAR MERKEZ Bulgurlu Mh. Baclar Cd. No:1 skdar/STANBUL P.K.:95 skdar/STANBUL Tel:(216)522 11 44 - Faks:(216 )522 11 78 YAZI LER MDRL Adalet Mah. 1593/1 Sk. No: 30 Gltekinler Sitesi Kat: 5 Daire: 13 Manavkuyu/ Bayrakl/zmir Tel: (0232) 441 95 25; Faks: (0232) 441 52 38 E-posta: sizinti@sizinti.com.tr http://www.sizinti.com.tr ABONE VE DAITIM MDRL Abone ve datm problemleri iin btn GSM operatrlerinden ve sabit telefonlardan, 4440361 numaral Mteri Hizmetleri hattmz, dakikas 1SMS/kontre direkt arayabilirsiniz. Bulgurlu Mh. Baclar Cd. No:1 skdar/STANBUL P.K.:95 skdar/STANBUL Tel: 444 0 361 - Faks: (0 216 ) 522 11 78 Yurtii abone bedeli, 48 TLdir. Yurtd abone bedeli, 1. Grup lkeler (Avrupa, Orta Asya, Orta Dou ve Kuzey Afrika lkeleri) 30 ; 2. Grup lkeler (Uzak Dou, Amerika, Gney Afrika ve Pasifik lkeleri) 48 $; 3. Grup lkeler (Avusturalya ve Yeni Zelenda) ise 56 $ dr. Abone olmak isteyenlerin abone bedelini Ik Yaynclk Ticaret A.. adna her PTT ubesinden 5568324 nolu Posta eki 2010 Kurumsal ubesinin: TL olarak hesabna veya BankMART Asya Anadolu 374

94-54053-40, iban TR870020800094000540530040 numaral; $ olarak 94-54053-41, iban TR600020800094000540530041 numaral; olarak 94-54053-42, iban TR330020800094000540530042 numaral hesabna yatrp, dekontun fotokopisini, ak isim, adres ve telefon bilgileri ile hangi saydan itibaren abone olacaklarn belirten bir yaz ile abone merkezimize posta veya faks ile bildirmeleri yeterlidir. AVRUPA DAITIM WORLD MEDIA GROUP AG-smail Kk Adres: SPRENDLINGER LANDSTR. 107-109, 63069 OFFENBACH am MAIN Msteri Hizmetleri: 0049 69 300 34 111-112 Datm Telefonu: 0049 69 300 34 103 Fax: 0049 69 300 34 105 dergiler@worldmediagroup.eu - dagitim@eurozaman.de YAYIN TR Yaygn Sreli YAYINA HAZIRLIK Sznt: (0232) 441 95 25-Faks: (0232) 441 52 38 EDTRLER A. Osman Dnmez Faruk etin GRSEL YNETMEN Engin ifti GRAFK-TASARIM Kaynak Kltr Yayn Grubu (0216) 522 11 44 -Faks: (0216) 522 11 78

BASIM YER: alayan A.. Sarn Yolu No:7 35410 Gaziemir/zmir Tel: (0232) 274 22 15 Faks: (0232) 274 23 61 BASIM TARH: 1 Ocak 2012 ISSN 1300-1566 BAY DAITIM: DPP A.. ABONE DAITIM: CHAN MEDYA DAITIM A.. Fiyat: 4.50 TL YAZI KURALLARI * Yazlar e-posta ile (sizinti@sizinti.com.tr adresine) gnderilmelidir. * Yazarn, e-posta dahil ak adresi ve telefon (varsa faks) numaralar verilmelidir. * Yazlar en fazla drt sayfa olmaldr. * Varsa, yaz ile birlikte resimler (alt-yazlaryla birlikte) gnderilmelidir. Yoksa, yazda kullanlabilecek resimler hakknda bilgi verilmelidir. * Yazlar, daha nce herhangi bir yerde yaymlanmam olmaldr. Yaz yeni bir gelimeyi ele almal, orijinal bir zellik tamal veya daha nce yaymlanm bir konuya yeni bir bak as getirmelidir. Dergimizde konu ile ilgili yaymlanm nceki yazlara dikkat edilmeli, yaz iinde atfta bulunulan kaynaklar (kitap, makale) standart llere uygun olarak sonda dipnot veya kaynaka olarak verilmelidir. * Yayn kurulu, dergiye gelen yazlar zerinde, gerekli grd takdirde deiiklik yapabilir. * Gnderilen yazlar iade edilmez. * Dergimizde yaymlanan yazlar kaynak gsterilerek iktibas edilebilir.

Her zaman ufkumuza sanki ruhlar iniyor, Bazen rm ediyor bazen de geziniyor, Ve hareket mesaj veriyorlar bizlere; Bu mn, anlayanlarn ruhuna siniyor.

9 781300 156604 DPP No: 112491-2012/01

9 781300 156604

4.50 TL

00396 00396