100 TEMEL ESER ZETLER

AGANTA BURNA BURNATA - HALKARNAS BALIKISI (CEVAT AKR KABAAALI) 1945 ylnda yaynlanan romanHalikarnas Balksnn eserlerinin genel zelliklerini yanstr. Romanda, deniz sevgisi, denizin ekicilii, denizcilerin yaad zorluklar, gzellikler genel olarak denizdeki yaam bir kahraman vastasyla anlatlmaktadr. Eserde, deniz bir bakahraman gibi ilenmi, bu yzden yaynland zaman ok ilgi grmtr. An biiminde yazlmtr. Balca Kahramanlar: Mahmut: Romann bakiisidir. Denizci bir ailenin ocuudur. Babas asla denizci olmasna izin vermez. i deniz sevgisiyle dolu olan Mahmut btn engellere kar koyar. ocukluu ve genlii anlatlr. Okulu, disiplini, yerleik hayat sevmemektedir. Sleyman Kaptan: Mahmutun babasdr. Kendisine ait gemisiyle geimini denizden salamaktadr. Denizde yaad zorluklar onu denizden soutmutur. Ailesini dnen, alkan, merhametli bir kiidir. Kirpi Halil: Mahmutun yannda rak olarak alt ayakkabcdr. Vaktiyle denizcilik yapm Kirpi Halil, gemi gnlerinin zlemiyle yaamaktadr. Fatma: Mahmutun ocukluk arkada ve ilk akdr. Babasna denizcilikte yardm etmektedir. 0 yzden, kendisine Erkek Fatma, denmektedir. Neeli, hareketli, alkan, cesur bir kzdr. Hakk Reis: Mahmutun amcasdr. ok cimri, sadece paray dnen, yannda alanlara hakkn vermeyen, kt kalpli bir insandr. Aye: Mahmutun karsdr. Esmer, gzelce bir gen kzdr. Toprak aasnn zengin kz olduundan Mahmut gibi hi sknt ekmemitir. Otoriter, acmasz, menfaati, paraya ok nem veren, Mahmutu gerekten seven bir kiidir. ZET: Mahmut, babas Sleyman Kaptan ile Milasa gitmektedir. Milasa vardklarnda ahbaplar Bakkal Fehminin yanna giderler. Bakkal Fehmi, Sleyman Kaptan ok deimi bulur. Sleyman Kaptann gzlerindeki nee ve canllk kaybolmutur. Sleyman Kaptan, bandan geen zc bir hadiseyi anlatr. Kardei Davutun lmne sebep olmutur. Bir sre nce Davut, Sleyman Kaptann kayna tayfa olarak yazlmtr. Ayn gn, byk bir frtna km, gemideki herkes yere yatmtr. Davut adeta kendisini feda ederek dmende dimdik geminin yrmesini salamaya almaktadr. Bu arada rando maosu, rzgrda savrularak Davutun kafasn uurur. Davutun basz vcudu Sleyman Kaptann zerine der, her yere kan bular. Bir sre getikten sonra ceset koktuu iin denize atmak zorunda kalrlar. Sleyman Kaptan, bu kazadan dolay kendisini sular. nk onun yeterince sk balamad bir para, Davutun lmne sebep

olmutur. Kardeinin bir mezarnn olmasn bile engelleyen denizi hi affetmez. Bu yzden olu Mahmutun asla denizci olmasn istememektedir. Bakkal Fehmi, olanlara ok zlr. Bir gn sonra Bodruma dnerler. Sleyman Kaptan, olunu Kimi Halilin yanna rak olarak verir. Kirpi Halilin dkkn olduka kasvetli, karanlk, dar bir mekndr. Dkknn iki mdavimi Bahvan Nusret Aa ile Kasm Efendidir. Her ikisi de iyi grememektedir. Nusret Aa, fakir, pek ok sknt ekmi bir kiidir. Topal Murat da tpk Nusret Aa gibi hayatn acmasz yz ile karlam biridir. Olu Aliin hasreti ile yanp tutumakta, olunun l m diri mi olduunu bilmemektedir. Sleyman Ka ptan, olunu buraya denizcilikten uzak tutmak iin vermitir. Oysa Kirpi Halil, deniz sevdals bir kiidir ve srekli denizden bahsetmektedir. Tamir ettii ayakkablar denizcilik terimlerini syleyerek Mahmuta gstermektedir. Mahmut, burada herkesle dost olur. zellikle Halilin anlatt deniz yaam onu ok etkiler. Mahmut, ayn zamanda mahalle mektebine de devam etmektedir. Mektebi ve hocay hi sevmemekte, onun ezberletmek istedii metinleri ezberlememekte, bu yzden hep azar iitmekte, bazen de dayak yemektedir. Mahmut, hoca ders anlatrken deniz hayali kurmaktadr. Komularnn kz ve yakn arkada Fatma onun bu haline ok zlmektedir. Bugnlerde Mahmutu derinden sarsan bir olay olur. Hayat zorluk iinde gemi, olunun hasretiyle yanan Topal Murat lmtr. Mahmut, yine mektepte falakaya yatrlmtr. Fatma yanna gelerek babasyla kaca bala gelmesini teklif eder. Mahmut byk bir sevinle kabul eder. Gece, denizde balk tutmak Mahmut iin en gzel olaydr. Babasndan ok zor izin alr ve Fatma, babas Ateolu ile kaykta zledii denize kavuur. Frtna kt iin yeteri kadar balk tutamazlar, karaya da ancak krek ekerek sabaha doru ularlar. Mahmut ilk kez, denizin vefaszl ile karlar. Mahmut bir kez daha onlarla bala knca denizin onun iin vazgeilmez olduunu anlar. Mektebi brakr. Babas ise denizden nefret etmekte, olunun istikbalini dnmektedir. Mahmut, babasnn uzun sreliine sefere kmasndan yararlanarak denize kmaya devam eder. Kk amcas, cimri Hakk Reisin gemisine yazlr. zledii ak denizlere doru yol almaya balar. Gemide Topal Muratn olu Alile karlar. Denizde macera dolu gnler geirir. Frtnada len tayfalarn nasl denize atldna ahit olur. Amcas Hakk Reisin tayfalara ve kendisine acma tavr onu zaman zaman yldrr. Mahmut, denizde iken bir mektup alr. Mektup annesindendir. Babasnn, gemisiyle beraber bir seferde ld, btn serveti olan gemisinin batt, evi geindirme iinin ona kald yazmaktadr. 0 anda tm dnya Mahmutun bana yklr adeta. Mahmut, babasnn bir sefer srasnda onu denizde grnce, gzleri dolarak, ona ac ac bakn hatrlar. Babasnn okayc, sevgi dolu bir ifadeyle oluna Neden byle ettin? szleri altnda ezilir. Mahmut, bundan sonra annesine bakmak zorundadr. Ne var ki eline geen para ile karnn bile doyuramamaktadr. Bir gn cimri amcas ile de tartarak onun gemisinden ayrlr. Farkl gemilerle deiik yerlere gitmeye balar. Delikanl olmaya balayan Mahmut, annesini de kaybeder. Zamanla denizin hain yz ile karlar. Maddi zorluklar, skntl bir hayat onu zorlamaktadr. Memleketini, sakin bir hayat, Erkek Fatma ile evlilii hayal etmeye balar. Bir gn, memleketine dnmeye karar verir. Memleketine dndnde, ilk ii Ateolunun evine gitmek olur. Kyde her ey deimitir. Fatma ile gremez. Baz esrarengiz olaylar hisseder. Fatma ile nihayet karlar. Fatma, eski Fatma deildir. Bir balk seferinde, onu kt emellerine alet edemeyen baz adamlarn yzne skt kurunla yznn yars paralanm, gznn biri akmtr. Mahmut, Fatmay ok sevdii iin her eye ramen onunla evlenmek istediini, memlekete onun iin dndn anlatr. Fatma, sonra konualm, diyerek ondan ayrlr. Ertesi gn Fatma onun hayatn mahvetmemek iin ky terk eder.

Mahmut onu ok arar fakat bulamaz. Mahmut, tekrar denize dnmeye hazrlanrken bir teklifle karlar. Kyn zenginlerinden Zeynel Aa, kz Aye ile evlenmesini teklif eder. Yalnz denizlere sonsuza kadar veda edecektir. Aye ile Mahmut evlenirler. Varlkldrlar. nce ok mutlu olurlar. Mahmut, zledii sakin hayata kavumutur. Bahede sebze meyve yetitirmektedir. Bir ocuklar olacakken ocuk der. Gn getike Mahmut bir toprak adam olamayacan anlar. Denizleri her trl zorluuna ramen ok zlemektedir. Nihayet bir gn, ailesini, zenginliklerini feda ederek asl sevgilisi olan denizi sonsuza dek tercih eder AYALI LE KRACILARI - MEMDUH EVKET ESENDAL Memduh evket Esendal'n Ayal ile kraclar romann u ekilde inceleye biliriz: ESERN KAHRAMANLARI: Ayal: Ekyalk da dahil daha nceden bir ok ii denemi daha sonra kalan paras ile bir pansiyon alarak iletmeye balam, pansiyonun sahibi. Halide: Kahramann pansiyona geldiinde almakta olan hizmeti kz. Fuat: Pansiyonda yllardr kalan, geimini ofrlkle salayan kirac. Faika: Fuatn kars.Kahramannda pansiyonda en ok gvendii kadn. Makbule: Faike Hanmn annesi. Hasan Bey: Kahramann hemerisi ayrca Ayalnn en samimi dostu. Selime Hanm: Hasan beyin Ankara dnda okuyan kz. Numan: Ayalnn olu. Sessiz bir ocuk gibi grnmesine ramen ok mark bytlm, bunun da bir getirisi olarak ok terbiyesiz bir ocuk. efik Bey: Ayal ve Hasan beyin oluturduu grubun nc yesi. Abdlkerim Bey: Pansiyonun sekiz numarasnda oturan kirac. ffet Hanm: Abdlkerim Beyin kars. skender: Alt numaral odaya tanan, fabrikatrlkle uraan kirac. Haki Bey: pansiyonu yedi numarasnda oturan, gece alemlerinden ok holanan kirac. Turan: Kahramann pansiyonda en ok beendii kadn. Hseyin Bey: Hasan beyin samimiyetine inanp getirdii, daha nceden bir ok dostu tarafndan dolandrlm, pansiyonun yedi numarasna tanan kirac.

Raife Hanm: Halide kocasnn yanna gittikten sonra pansiyonda yeni ie balayan hizmeti. Ziynet: ok dedikoducu olan Raife Hanmn yerine gelen hizmeti. Ssen Hanm: Turan Hanmn pek yakn dostlarndan bir tanesi. Berin: Ssen Hanm ile karde ocuklar. Doktor Fahri: Kahramanmzn en yakn dostlarndan bir tanesi. KTABIN ZET: Yazarn dosyalar arasnda bulunan ve hibir yerde yaymlanmad anlalan yaam yksdr.Yeni yaplan bir apartmann dokuz odal bir bl, Ayal brahim Efendi adnda bir ahs tarafndan tutulmutur. steyenlere oda kiralamaktadr. Yazarmzdan bu odalardan birini kiralamtr. Kiraclardan n plana kanlar arasnda yazarmz, Ayal, Halide, ofr Fuat ve kars Faika, efik Bey, Hasan Bey, Abdlkerim ve ffet Hanm,skender Bey,Turan Hanm ve kocas Haki Beydir. Ayrca yazarmzn arkada Doktor Fahri Bey de romanmzn kahramandr. Yazarmzn Turan Hanmla mnasebeti gemitir.Hasan Bey yazarmzn hemerisidir. Ve apartmanda en ili dl olduu kiidir.Turan Hanm odasnda kumar oynattrmaktadr.Ve gelenin haddi hesab yoktur.Bir ok kii arasnda da parasal ynden sorunlar kmtr.Kumarda en ok karl kanlar Turan Hanm ve skender Beydir. Bu ii bilenler onlardr. Dierleri ise sadece onlara kaptrmaktadrlar. Yazarmz bir bankada memurdur.ini iyi yaptndan,hem arkadalar tarafndan sevilir,hem de mdryle aras iyidir. Yazarmz evde geen olaylar, iten gelince ondan renmektedir.Hizmeti,ok pis bir adam olduu iin efik Beyden ok ikayetidir. skender Bey fabrikatrdr ve zengindir. Haki Bey,kars Tura n Hanmn yazarmzla mnasebetini grmezlikten gelmektedir.Yazar,Turan Hanmdan etkilenmitir ve hayr diyememektedir. Ama bu,sevgi ve ak ynnden deildir.Abdlkerim ve kars ffet Hanmn ba ocuklar ile derttedir. ok huysuz ve srekli alayan, dier ev fertlerini de rahatsz eden ocuklar vardr.Doktor Fahri yazarmz srekli evlendirmek ve Turan Hanm brakmasn istemektedir.Turan Hanm kumar ilerini bytnce evden ayrlp,kk bir ev alarak, kendi kumarhanesini kurmutur. Bunlar Ayalnn hi houna gitmemitir. leri devam ettirmesi iin kumar iini ffet Hanm stlense de rahatszl ve ocuu yznden bu ite pek baarl olamamtr. Hasan Bey ve Ayalnn tek ileri akamlar ilingir sofrasn kurarak siyasi olaylar tartmasdr. Halide bir adamdan hamile kalnca evden ayrlm, yerine Raife Hanm hizmeti olarak gelmitir. Yazarmzn bana bela olmutur. Srekli kzlarn gndererek onlara i bulmalarn istemektedir. Ondan sonra hizmeti olarak Ziynet gelmitir. Yazarmzn muhbiridir. Bir gn Hasan Bey hastalanarak hastaneye kaldrlmtr. Bu durum Ayvalkta yaayan kz Selimeye haber verilmitir. Selime yazarn akln bandan alm ve kendine ak ettirmitir. Bu ara yine Fahri yazar evlendirme planlar ile urarken yazar bir yolunu bulup mdrnn kz Melek hanmla nianlandrlmtr. Zaten Fahrinin amac da budur. Bir akamla yazarmzla mdrnn evine gittiinde Melek Hanmdan gzlerini alamamtr ve sonunda muradna ermitir. Bu olaylar olurken Hasan Beyin durumu gittike ktlemektedir ve en sonunda lmtr. Yazar Selimeye ne kadar kal dese de Selime bunu reddederek Ayvalka geri dnmtr. Yazar Ayvalktaki arkadalar ile srekli mektuplaarak Selimenin durumunu renmektedir. Bir gn Selime tarafndan geleceini haber veren bir telgraf gelir. Yazar buna ok sevinir. Bu ara efik Bey lr. Kafas kesilmi bir ekilde l bulunur. Zaten arkadalar o kadar dzgn insanlar deildir. skender ortaklarnn pis ilerinden dolay hapse atlr. Doktor Fahri yazarmz evden ayrlp yanna gelmesi konusunda srekli sktrmaktadr ve ev halk yava yava dalmaktadr. Selim Ayvalktan dner ve yazarmzn ikisi iin bir ev tutar. Fahri ile Melek, yazar ile Selime mdrn evinde nikahlanarak ayn gn dnya evine girerler. Ayal ile kiraclar da lme ve ayrlklara dayanamayarak dalmtr. Ayal kocas tarafndan terk edilen Faikay da yanna alarak baka bir yere tanr. Ayal her zaman yazar ziyarete gelir, bir zaman sonra ziyaretler kesilir. Bir gn Selime, babas Hasan Beyi ziyarete gittiinde yannda baka bir mezarnda olduunu fark etmitir. Bu mezar ise Ayalnndr. Ayal da bu hayatta yorgun derek hakk rahmetine kavumutur. KTABIN ANA FKR: Romann asl nemi, bir dnmn, yeni yaam biimlerinin ok iyi gzlemlenip aktarlmasndan geliyor. Ankara'nn, ba skan herkesin ilk bavuru yeri haline gelii, kadn ve erkeklerdeki giyim kuam ve davran deiiklikleri, i

adamlarnn otellerde verdii ziyafetler, uyuturucu ticaretinin yava yava yksek mevkilerdeki kiilere bulamas, brokratlarn tartlmaz iktidar gibi motifler, Cumhuriyetin ilk yllarnda balayan -ve bugne dek gelen- bozukluklar olarak yazarn gznden kamam. Haki Bey ve Abdlkerim, -aldatlan kocalar olarak- Tanzimat romanndan miras kalan Batllama sorununun ve manevi deerlerdeki bozuluun Cumhuriyet dneminde yeniden ortaya k olarak deerlendirilebilir. Ancak, olumlu bir yeni insan tipini de ihmal etmez Esendal. Anlatc ve Selime'nin dn, Cumhuriyetin arzulad ailenin kuruluunun mjdecisidir. Esendal iin, bu toplumun salkl yap talar salkl ailelerdir! CEMO - KEMAL BLBAAR

Bu eser, Kemal Bilbaar'n nc roman olan Cemo konusunu Dou Anadolu blgesindeki hayattan almaktadr. Yer yer destan havas hissedilen roman, bir kitle hikyesini anlatmaktadr. Dou Anadoludaki aalk sistemi, etnik gruplar, siyasi gelimeler ve kadn erkek ilikileri yerel bir slupla ortaya konmutur. Romanda halk dili romann akcln ve gerekiliini artrmas bakmndan nemli bir yer tutar. Kahramanlar: Cemo: Dou Anadoluda yaayan bir Zaza kzdr. Annesi kkken ld iin babas yetitirmitir. Yabani artlar ve doa iinde babasnn verdii eitim onun elik gibi kuvvetli ve cesur olmasn salamtr. Ayn zamanda ok gzel bir kzdr. Cano: Cemonun babasdr. eyh Sait isyann bastrmada etkin bir rol oynayan, cesur, kuvvetli, sz geen bir kyldr. Kevi: Bir Bey kzdr. Canonun kars olur. Fakat kinci ocuunu dnyaya getirirken lr. Memo: Cemonun kocasdr. anclk yapan bir halk dr. ok cesur, gl bir kiidir. Sorikolu: eyh Saitin yandalarndan birinin oludur. Kt, ahlaksz, zengin aalar temsil eder. zet: Deirmenci Cano, bulunduu yerin beyinin en iyi alanlarndandr. Bey, ona ok gvenmekte, zel ilerini ona yaptrmaktadr. Bey, bir baka beyin kz Keviye gnl vermitir. Fakat Keviyi babas daha zengin bir baka beye satmtr. Birka gn sonra Kevi gelin gidecektir. Canonun beyi bunu kabul edemez ve yardmcs Canoyu gelinin gtrlecei gn gelini karp kendisine getirmekle grevlendirir. Cano, gn gelince Keviyi karr. Fakat dada ona k olur. Kevi de ona karlk verince sene Kevinin babas olan beyden ve Canonun beyinden kaarak yaamaya alrlar. Bu arada bir de kzlar olur: Cemo. sene getikten sonra beyler pelerini brakr. Kendi dertlerine dmlerdir. Sar sal, mavi gzl paa (Atatrk) aalk sistemine son vermi, bu yzden bey ve aalar menfaatleri iin yol aramaya balamlardr. Cano, eyh Mahmut adndaki beyin yanna snr. Karsn onlara emanet eder. Kars Kevi ikinci ocuuna hami ledir. Canonun askere gitmesi gerekmektedir. Nitekim askere gider. Parlak bir askerlik srecinden sonra eyh Mahmutun yanna dner. Bir miktar paras da vardr artk. Hayaller kurar. Fakat evine geldiinde kt bir srpriz onu

beklemektedir. Kars ikinci ocuklarn dourmak iin uzaklam, ondan bir daha haber alnamamtr. ld kesinlemitir. Cano deta yklr. Kz Cemoy alarak deirmene gider. Deirmencilie balar. Tm sevgisini ona verir. Onu iyi yetitirmek iin rpnr. Cemo, elik gibi kuvvetli, ok gzel bir kz hline gelir. Etraftaki tm zenginler onu istemektedir. Fakat Cano, kznn gnln yapacak kiiye kzn verecektir. Gz parada deildir. Bu arada, Sorikolu da Cemoya musallat olur, onu almak ister. Kzn Sorikoluna vermek istemez. Bir sre sonra eyh Mehmutun ehirde avukat olan olu ky baka bir aaya satmaya karar verir. Sorikolu kye talip olur. Cano bunu hi istememektedir. Sorikolu her ktl yapacaktr nk. Bir gn, Sorikolu, Cemoyu karmaya alr. Cemo direnir, Sorikolu karamaz. Cano, kzna ok iyi dv retmitir. Karar verir. Karlar yamaya baladnda dvte baarl olan kiiye kzn verecektir. Kyn delikanllar o gn bekler. Memo, ailesi eyh Sait tarafndan ldrlm biridir. Days onu yetitirmi ve anclk sanatn retmitir. Memo, bir gn ah kz olan Senemi grr. Ak olur. ahtan ister. Fakat bey olmad iin ah onu kovar ve bir de tutuklattrr. Askere alnr. Diyarbakra askerlii kar. Senemi gremeyecei iin ok zgndr. Memo, nceleri Zaza olduunu sanan bir komutandan srekli dayak yer. Daha sonra bir baka komutan gelir ve ona ok yaknlk gsterir. Askerden dndnde Senemin evlendiini duyar, dnyas yklr. Yengesi srekli onu evlendirmeye alr. Memo hibir kza yz vermez. Memo, bir i srasnda Cemo ile karlar. Bu yabani kza hayran kalr. Babasndan ister. lk defa Cemo da raz olunca Cano byk bir mutlulukla kzn verir. Memo, karsn alarak daysnn evine gtrr. Yengesi kendi istedii kzlar almad iin ok kzar ve evi terk eder. Cemo, bu yaaya ok zor alr. Ev i hi bilmemektedir. Kydeki kadnlarla da srekli kavga eder. Bu arada Canonun ba skmtr. Onun kald yerleri Sorikolu en sonunda satn almtr. Kyn aas olacaktr. Kzn vermedii iin de Canoya eziyet edecektir. Cano, damadndan yardm ister. Memo, kyde etrafna bir grup toplar. Komutan sayesinde devlet onlara tapulu arsalar verir. Bu grupla oraya g ederler. Arsalar birlikte ileyerek hibir aaya vergi vermeyeceklerdir. nce her ey yolunda gider. Fakat Sorikolu onlara yapmadn brakmaz. Bir gn, Memo, kars hamile olduundan an satmaya gider. Yolda ona Sorikolu pusu kurdurmutur. Kurtulur; fakat herkes onun ldn sanmaktadr. Bu arada eski sevdii Senemle karlar. Onu kuma olarak alr ve onun oymann beyi olur. Fakat akl Cemodadr. Bir sre sonra kyne geri dner. Kyde her ey darmadan olmu, devletin verdii araziler Sorikolu tarafndan yaklmtr. Pek ok kyl ldrlmtr. Herkes ok zor durumdadr. Sorikolu Cemoyu da karmak isterken onun hamile olduunu renmi ve karnna vurmutur. Cemo hastanededir. Memo hastaneye koar. Fakat karsnn ocuunu kaybettiini ve kaymakam vekiline gtrldn renir. Bu iin altnda Sorikolunun olduunu dnr. Kye gider ve Sorikolunun kaymakam vekili ile evinde len hazrladn, Cemoyu da oynatacan duyar. Sorikolunun evini basar ve Cemoyu kurtarr. Aay (Sorikolu) da ldrr ve evi yakar. Sonra kayn pederi Cano, kars Cemo ile bey olduu Dersime doru yola karlar. DEVLET PLATON (EFLATUN) Platon, siyasetname tarzndaki bu eserinde ideal toplum dzeninin, adaletli bir devletin nasl olmas gerektiini anlat maktadr. Dnya tarihinde ilk topyadr. Platonun yaad dnemde Yunanistandaki demokrasi sona ermitir. Platon,

yaad devrin zelliklerinden de etkilenerek, adaletli bir devletin nasl olmas gerektii zerinde aratrmalar yapm tr. Bu eserde, filozof, ideal devletin zelliklerini ortaya koy maya almtr.

Devlet, slam felsefesini derinden etkileyen bir eserdir. slam dncesinde, Aristotalesin Poetikasnn nne ge meyi baarmtr. Farabinin anlaynda Devletin etkileri aka hissedilmektedir. Konumalar (diyaloglar) eklinde yazlm olan Devlet, Trkede birka cilt hlinde yaynlanmtr. ZET Bu kitap, Sokrates ve yanndakiler arasndaki diyaloglardan olumaktadr. Her an kendine zg zevkleri vardr. Bazlar gemi teki zevklerini zler, ihtiyarlar yanndakilerden ikyet eder, bazlar da iki lemlerini dnrler. Acaba bu devir skntl bir dnem mid ir? Sophokles, akla arasnn nasl olduunu soran birine: Bu iten kurtulduuma nasl sevindiimi bilemezsiniz. Deli ve belal bir efendinin elinden kurtulmu gibiyim. diye cevap verir. Bu sze balkrsa ihtiyarlk, isteklerin snd bir zaman olduu iin kurtulu olmaldr. Uysal bir yallk rahatlk demektir. Bununla birlikte parasz bir ihtiyarln rahat olaca dnlemez.

Para, ihtiyarlkta olduu gibi her zaman ihtiya duyulan bir eydir. Pek ok kii paray ok sever. htiyarlar ise para meselesinde olduu gibi lm yaklatka gemite yaptklar hakszlklar dnerek korkuya derler. Doru olarak yaam ihtiyarlar iin ok ferahtr. Doruluk, her yerde dikkat edilmesi gereken en nemli erdemdir. Kimseye ktlk etmemek, doruluun vazgeilmez yoludur. Ktlere dahi ktlk edilmemelidir. nk ktlk, kty iyi yapmaz. Ktlk etmek, hibir durumda doru deildir. Bir gre gre doruluk, glnn iine gelendir. Zor balk, demokrasi, aristokrasi gibi ynetim ekilleri kanunlarn koyarken kendi iine geleni gz nnde tutmaktadr. Bu kanunlarn ynetilenler iin doru olduuna inanrlar. Ynetimi ellerinde tutanlar asla ilerine gelenin dna kmazlar. Onlara gre doru yol, gllerin, kanunlarn emirlerine boyun emektir. Bu yneticiler, yanldklarna asla inanmazlar. Oysa her bilgi erbab kendi altnda olan gzetmelidir. Mesela, doktor hastalarn -kendinden gsz olanlar- gzetir. Kaptan, yolcularn korumaya alr. Onlar, tccar deillerdir. Ynetici de onlara benzemelidir. inde alt kimselerin iini gzetmelidir. Her yaptn ynetilenin iine gelmesi iin yapmaldr. Doruyu, ynetenin iine gelen ey olarak tanmlamak obann gdlen hayvanlarn deil, srnn sahibinin ve kendisinin iine geleni yapmasna benzer. Bu gr yzn den gerek anlamda doru her zaman madur olur. Gsz olduu iin hep daha ok alr ve devlete daha ok vergi vermek zorunda kalr. Eri olanlarn yapt zorbalktan baka bir ey deildir. Toplumda pek ok kii neyin eri neyin doru olduunu bilmemektedir. Bilenlerden bazlar ise eri insanlarn daha krl olduuna inanmaktadr. Yneticiler grdkleri iten dolay para ve eref kazan maktadr. Onlarn grevi, zorbalk yapmak deil, ynetilenlerin iini yapmaktr. Baz devletlere, hakszlk eden devletler de bulunmak tadr. Gsz olan devleti kle gibi kullanrlar. Bu ileri yapan devletin bu gc dorulukla m elinde tuttuu nemlidir. Aratrarak karar vermek, ynetmek gibi iler kafaya zgdr. Yaamak, kafann iidir. Kendisine zg deerleri ol mayan kafa iyi ilemez. Doru kafa, doru iler yapar ve mutlu olur. Eri kafa da mutsuz olur. Dolaysyla erilik asla doruluktan daha krl olamaz. Bu konuda phe yoktur. Asl aratrlmas gereken eriliin ve doruluun ne olduudur.

DEDE KORKUT HKAYELERNN ZETLER

Dede Korkut, Ouz boylarnn destanlam hikayelerim derli toplu bir biimde aktaran bir anlatcdr. Dede Korkutun anlatt hikayeler ancak XV. yzylda yazya geirilebilmitir. Trk edebiyatnn ilk rnlerinden olan Dede Korkut Hikayeleri, Trk boylarnn Kafkasya ve Azerbaycan yrelerindeki yerleme, yurt kurma uralarm ve aknlarm konu alr. Ouz boylarnn eitli kahramanlk ykleri, aknclarn treleri ve gelenekleri doal evre iinde hikaye edilmekte dir. Dede Korkut hikayeleri yer yer iir biiminde yer yer dzyaz biiminde yazya geirilmitir. Bu esiz deerdeki yazlar Almanyann Dresden Kitaplnda bulunmu ve Trkeye ilk kez Kilisli Rifat Bilge tarafndan kazandrlmtr. 1-DRSE HAN OLU BOA HAN: Toy edilirken Karata'a oturtulan ve ocuu olmayan Dirse Han'n bir olu olur ve Bayndr Han'n boasn ldrd iin Dede Korkut tarafndan "Boa Han" olarak adlandrlr,bey olur.Dirse Han'n 40 yiidi, olan babasna ktler.Babas avda olunu oklar.Annesinin st ve kriei olann yarasna derman olur.Olan, krk yiit tarafndan karlan babasn kurtarr.Dirse Han oluna taht verir. 2-SALUR KAZANIN EVNN YAMALANMASI: Salur Kazan,olu Uruz Han'n uyarsna ramen, Ouz beyleriyle ava kt srada, evine yz yiidi ve Uruz'u brakmasna ramen dman gelir.Eini,gelinini ve olunu esir alr.Grd rya zerine avdan dnen Salur Kazan, dman ellerine gider.On bin koyununu dmana vermeyen oban da (o istemese de) kendisiyle gelir.Ouz beyleriyle birlikte dman yener ve yurtlarna dnerler. 3-KAM BRE BEG OLU BAMS BEYREK: Bayndr Han'n Ouzlar toplad sohbete tm beylerin oullaryla gelmesi zerine, Bre Bey zlr.Ouz beyleri, Bre Bey iin bir oul, Bican Bey'e de doacak olana vermesi iin bir kz dilerler.Doan olan bydkten sonra kendisine hediye getiren bezirgnlar kafirlerden kurtarr ve "Bamsi Beyrek" adn alr.Ban iekle evlenecei gece kafirler dn basarak Bamsi'yi esir alr.Ban iek'in abisi Deli Karar'a Yalanc olu Yaltack'n kanl bir gmlek getirip "Bamsi ld." demesiyle Ban iek Yaltack'a verilir.Dn gecesi esir bulunduu kaleden,tekrn kznn yardmyla kaan Bamsi, yaadn Bani iek'e bildirir.Sonra dn yaplr. 4-KAZAN BEYN OLU URUZ BEYN TUTSAK OLMASI HKYES: Kazan Bey, olunun henz bir kan aktp, ba kesip isim sahibi olamayna zldn bildirir.Olu da babasndan nasl

sava edildiini, kan dkldn kendisine retmesini ister.Kazan Han bunun zerine olunu ava karr, bu srada dman gelir ve Kazan Han savamaya balar.Oluna sadece izlemesini sylemesine ramen olan babasna fark ettirmeden savar.Babas, olunu bulamaz;evde de gremeyince dmanla savalan yere gelir.Olunun klcn gr nce onun esir dtn anlar.Dmanla tek bana savaa giden Kazan Bey, yenilir.Bunun zerine Hatun krk kzla ve dier Ouz beyleriyle kafirleri yener.Ouzlar yurtlarna dnerler. 5-KOCA DUHA OLU DEL DUMRUL HKYES: Duha Koca olu Deli Dumrul, bir kuru ayn stne kpr diker, geenden de gemeyenden de ake alr.Bunun sebebini de erliinin, yiitliinin yaylmas olarak aklar.Kpr stnde birinin lmesi zerine Deli Dumrul, bu yiidin cann alan Azrail'in gelip kendisiyle savamasn ister.Bu bakaldr zerine Allah, Azrail'i Deli Dumrul `un cann almas iin yollar.Deli Dumrul, Azrail'i bir trl yakalayamaz ve Allah'n birliine iman eder.Bir can getirmesi artyla can balanacak olur. Annesi de babas da can vermeyi kabul etmez.Artk leceine inanan Deli Dumrul, karsyla helallemeye gider.Karsnn kendisine cann vermesini istemesi zerine Allah'a "Ya ikimizin cann de cann al ya ikimizi de yaat." der.Allah ikisine de 140'ar yl mr verir.Annesi ve babasnn da cann alr. 6-KANLI KOCA OLU KAN TURALI HKYES: Kanl Koca adnda bir Ouz eri kahraman olu Kan Tural'ya onu evlendirmek istediini syler.Ancak olan, arad kadar kahraman, gz pek bir kz bulamaz.Babas arar ve Trabzon tekrnn kznn tam olunun istedii gibi bir kz olduuna kanaat getirir.Bir aslan, bir boay ve bir deveyi ldrmek artyla verilecek olan kz, Kan Tural bu artlar gerekletirerek alr. Evlendikleri gece kafirlerin saldrsna urar ve savarlar. Sava devam ederken Selcen Hatun eini arar, bulamaz. Bulduu yerde de yardm eder. Selcen Hatun'un dman yendii iin vneceini dnen Kan Tural, Selcen'i ldrmeye karar verir. Ok ekerler; ancak Selcen, okunun bandaki demiri kartmtr. Selcen'i bylece deneyen Kan Tural ve Selcen, yurtlarna dnerler. 7-KAZICIK KOCA OLU YENEK HKYES: Bayndr Han'n Ouz beylerini sohbete ard bir gn, aralarndan Kazlk Koca denilen bir bey Bayndr Han'dan akn ister. zin alnr, Kazlk Koca yararl ihtiyarlarla birlikte Karadeniz kenarndaki bir kaleye gider. Kalenin Tekr Kazlk Koca'y aklar ve esir alr. 16 yl esir kalan Kazlk Koca'nn 16 yana gelmi olan olu Bayndr Han'a giderek babasn kurtarmaya gideceini syler. Yanna 24 sancak beyini de alr. Yola kmadan grd ryada Dede Korkut'tan tler alan Yienek, Allah'a snp dualar ederek tekr yener. Babasn kurtarr. 8-BASAT'IN TEPEGZ LDRMES HKYES: Basat, Uruz Bey'in Ouzlar'n g srasnda drlp bir aslan tarafndan bytlen oludur. Uruz'un oban Ouzlar'n yaylaya g ettikleri srada bir peri kzyla iftleir. Peri kz, bunun acsn Tepegz' (obandan olan ocuu)

Ouzlar'n iine salarak karr. Tepegz, ocuklarn kulaklarn, burunlarn yer; adamlar yiyerek ldrr. Basat'n kardei Kyan Seluk da Tepegz yznden lmtr. Basat gider ve kardei uruna Tepegz ile savar. nce gzn yok eder;sonra da ldrr. 9-BEGL OLU EMREN'N HKYES: Bayndr Han, Grcistan'dan hara olarak bir kl, bir omak, bir at geldiini grnce kzar. Bunlar yiitlere, boylara veremeyeceini syler. Dede Korkut, bu haracn da bir yiide verilmesi ynnde akl verir. Begil Yiit, bunlar kabul eder. Haralar alan Begil Yiit, Grcistan snrna yerleir. Ouz'a geldiinde Kazan Bey'in Begil Yiide avda hnerli olduunu; ancak bu hnerin ata bal olduunu sylemesi zerine darlr. Ouzlara bakaldrndan onu ancak kars dndrr ve ava kmasn syler. Av srasnda sa uyluunu kran Begil, bunu bir sre saklar. Aklamas zerine Tekr bunu duyar ve Ouz stne yrr. Begil olu Emren direnir. Allah ona krk er gc verir, bylece kafirler yenilir. 10-UUN KOCA OLU SEREK HKYES: Uun Koca adnda birinin Erek ve Serek adnda iki olu vardr. Erek, bir gn beyleri ineyip Kazan Bey'in karsna gelir, oturur. Ters Uzam adnda bir bey ona ba kesmediini, kan dkmediini,a doyurmadn, burada ne aradn sorar. Erek, ba kesmenin, kan dkmenin hner olduunu renince Kazan Han'dan akn diler. Kazan Ha n, kabul eder; yzer verip gnderir. Bu akn srasnda esir der. Kardei Serek, onu kurtarmaya gider. Kafirler, Erek kardeini tanmad iin bir tuzak kurmak isterler. Serek'in bir deli olduunu, yoldan geenlerin ekmeine el uzattn, bunun stne yrrse onu serbest brakacaklarn sylerler.Erek gidince bu kiinin kardei olduunu renir. Kafirleri yenerler. Yurtlarna dnerler. 11-SALUR KAZANIN TUTSAK OLUP OLU URUZUN IKARDII HKYES: Tarabuzan Tekr Salur Kazana bir ahin gnderir. Salur Kazan ahincibana haber vererek ava kacan syler. Av srasnda ahin, Taman'n Kalesine iner. ahinin arkasndan gittii srada Salur Kazann uykusu gelir, 7 gn uyur. Taman, Salur Kazan'n Ouz beyi olduunu renince onu esir alr. Taman'n einin istei zerine esir edildii kuyudan karlan Salur Kazan'dan kafirleri vmesi istenir, ama o vmez. Kardei ve olu olduu iin de ldrlemez. Olu Uruz, Salur Kazan' kurtarmaya gelir. Kazan ile olu savatrlr ve Uruz babasn yaralar. Tam bu srada Kazan Bey Uruz'a babas olduunu aklar. Uruz, babasnn elini per, yurtlarna dnerler. 12- OUZ DI OUZ AS OLUP BEYREK'N LD HKYES: Kazan 3 ylda bir ve D Ouz beylerini toplar, helalini alr, nesi var nesi yoksa yamalatrd. Yine Kazan'n evini yamalatt bir zaman D Ouz beyleri gelmez, Ouz beyleri yama eder. Bunun zerine D Ouz beyleri Kazan'a dman olur. Klba adnda bir bey D Ouz beylerinden Aruz'un evine gider ve D Ouz beylerinin Kazan Han'a kin beslediini renir. Kba gittikten sonra D Ouz beyleri yemin eder, Beyrek'in bu yemine katlmasn yoksa ldrleceini sylerler. Beyrek, kabul etmez,ancak D Ouz beyleri de Beyrek'e kyamaz. Aruz Bey, Beyrek'in sa

10

uyluunu keser. Beyrek leceini anlaynca Kazan Han'a kann yerde brakmamasn vasiyet eder. Kazan Bey bunun zerine Ouz beylerini toplayarak Aruz'un evini yamalar, kendisini ldrr. Kazan, D Ouz beylerini affeder. DOKUZUNCU HARCYE KOUU - PEYAM SAFA

KTABIN KONUSU: ocukluundan beri bacandan rahatsz olan ve kimseyi dinlemeyen birisinin, hayaller peinde koarken bandan geen olaylar. KTABIN ZET: Yazarn kklnden beri ektii hastalk onu hastanelerden tiksindirmitir. Fakat durumu ciddiyetini korumaktadr. Annesi ile kenar mahallelerin birinde virane ahap bir evde yaamaktadr. Bir gn ameliyat olmas gerektiini renip hastaneden dndnde evde annesini bulamaz ama odann halinden annesinin iddetli bir ba ars geirdiini anlar. O srada annesi gelir. Yazar ise annesini zmemek iin ona gerekleri anlatmaz. Kendi doktoruna gidip ona gzkmesi gerektiini syler. Annesi yazarn Erenkye gideceini renince paann da onu merak ettiini syler. Ertesi gn yazar nce paaya gider. Paa ilk olarak salk durumunun nasl olduunu sorar yazar da kaamak cevaplar vererek olay geitirir. Daha sonra odaya Nzhet gelir yazardan getirmesini istedii kitaplar alr. Kz gidince paa yazara bir de Doktor Ragp Bey e grnmesini tavsiye eder. Paann uza ktan akrabas olan yazar kk yalardan beri onunla konuur, ona kitap okur. O akam yine bir roman okumaktadr fakat paa uyuyunca Nzhet le birlikte baheye gider ve muhabbet ederler. Yazar on be yanda ve aralarnda drt ya olmasna ramen Nzhet i sevmektedir. Ancak onun da ayn duygular hissettiinden emin olmaz. Bahede konuurken Doktor Ragp n Nzhet i istediini duyunca nce zlr ama Nzhet oral olmaynca, duyduu pheye ramen keyfi yerine gelir. Daha sonra Nzhet annesinin istei zerine uyumaya gider ve kahraman da kendine olan tm gvenini kaybeder. Hastal onu normal yandan ok daha olgun davranmaya sevk etmitir. Doktorun ikazlarna ramen baston kullanmayan yazar o gece yatakta yorgun ve ac iinde kvranmaktadr. Henz uyumadan Nzhet kahramann evine urar ve uyuyamadn bahane ederek tekrar koyu bir muhabbete balarlar. Ertesi gn yazar erkenden doktora gideceinden Nzhet onun uyumasn ister. Fakat kahraman ona kar olan zafiyetini daha fazla saklayamaz, onu kendisine ekip bir kere per ve Nzhet aknlk ierisinde koarak eve gider. Sabah olunca yazar Kadkye gider ve paann istedii kitaplar alr ve sonra da annesine bir ay ierisinde gelemeyeceini yazar. Oradan da doktora gider fakat operatrn dersi olduundan gremezler. Operatrle akama grebilen kahraman ondan baston kullanmas ve iyi yemesi ve dinlenmesi konusunda uyar alr. i bitip kke dnen yazar ieriye girdiinde kendisinden gizli bir ey konuulduunu anlar ve znt ierisinde baheye oturmaya kar. Daha sonra Nzhet gelir ve yazar ieri girdiinde annesinin dolabn arkasnda plak olduunu syleyerek onu rahatlatr. Fakat akam Nurefan ona gerekleri yani Nzhet ile Doktor Ragpn durumlarn konutuklarn syler. Yazar hayal krklna urar ve Nzhet in odasna konumaya girer. Nzhet yine yazar ikna eder. Daha sonra ikisi de uyurlar.

11

Ertesi gn Nzhetle bahede geiren kahraman Nzhet le cinsel yaknlamalara girer. O akam Doktor Ragp yemee gelir ve yazar hi oral olmaz. Konuklar gidince Paa yazara doktor hakknda grlerini sorar o da Ragp Nzhet e yaktramadn syler bunu duyan yengesi de iinden yazara kar kin tutar. Bir gn yazar yengesinin Nzheti mikroplara kar uyardn ve eyalarmz ayrdm dediini duyar ve bunun zerine evi terk etme karar alr. Ancak annesinin de o gn paalara geleceini duymas kararn deitirmesine neden olur. Hzla geen gnlerden sonra nihayet evine dnen yazarn arlar gn getike arttndan annesi onu faklteye gtrr. Operatr ona durumun ciddiyetini hatrlatr ve yerinden bile kprdamamasn ister. Evi birden kalabalklaan kahramann yaknlar onu teselli etmeye alr. Tekrar faklteye gittiinde operatr bacan kesilmesi gerektiini syler fakat buna raz olmayan yazar birden baylverir. Bundan etkilenen operatr kasaplardan fark olmalar gerektiini syleyip yazara, aylk bir srede bacan kurtarmak iin hastanede kalmas gerektiini syler. Yazar bunu kabul etmek zorunda kalr ve Dokuzuncu Hariciye Kouuna yatrlr. Buras ona hapishane gibi gelir ve ilk gecesi olayl biter. Bu korkuya dayanamaz ve btn gcyle barp arr. Zor geen gnlerin sonunda ameliyat gn gelir. Ameliyat bitince yedinci pansumanda doktor bacan kurtarldn ancak yere basamayacan syler. Daha sonra da Nzhet ten gelen karttan Paann hastalandn Nzhet in de Doktor Ragp la nikhlanacan renir. Aclar iinde geen gnlerin sonunda annesi Doktor Mithat ve arkada onu hastaneden taburcu ettirirler. KTABIN ANA FKR: Bize verilen tleri ciddiye almal ve hayallere peinden komamalyz. Aksi takdirde kaybeden yine biz oluruz. KTAPTAK OLAYLARIN VE AHISLARIN DEERLENDRLMES: Bakahraman: Tek bacandan ac eken ve mitleri peinde ryalar aleminde koan birisi. Nzhet: Yerinde duramayan yaam dolu son derece hareketli birisi. Paa: Disiplinli, yardm sever ve dediim dedik, inat birisi. Yengesi: ten pazarlkl kznn iyiliini dnen bir anne. Nurefan: Kkn hizmetisi ve yazarn mutluluu iin elinden geleni yapan birisi. Doktor Ragp: Bakml ve kltrl bir doktor. Doktor Mithat: Yazarn doktoru. Operatr: nsanla faydal olmaya alan bilinli bir tp adam. DON KOT ROMANININ ZET - CERVANTES

Avrupa toplumunda rmekte olan bir messeseyi, valyelii, alayl bir slupla hicveden bir kitaptr. Hayal ile realitenin ou zaman i ie girdii eserde komik pek ok unsur yer alr. ykden romana geiin ilk adm saylmaktadr. Balca Kahramanlar
12

Don Kiot: Gerek ad Alonso'dur. Don Kiot'u kendisi takma ad olarak kullanr. Romann bakahramandr. Zayf, yalca bir kiidir. Hayalperest, saf bir kiilii vardr. Kendisini son valyelerden sanmaktadr. Sancho Panza: Sradan bir kyldr. Don Kiot onu uak olarak kullanr. Saf, ayn zamanda realist, kurnaz, basit bir adamdr. Dulcinea del Toboso: Kendisini valye sanan Don Kiot, valyelerin bir sevgilisinin olmas gerektiini dnr. Sradan, iman bir kyl kz olan Aldonzo'ya Dulcinea del Toboso takma adn verir. Onu aristokrat bir ailenin gzel kz olarak dnr. Juana Panza: Sanchnun kardr. Basit bir kyl ka dndr. Pcro Perez: Kyn papazdr. Master Nicholas: Kyn berberidir. Sanson Carrasco: Salamanca niversitesi'nde okuyan bekr, kaba espriler yapan bir gentir. Dk ve Des: Don Kiot'un ev sahipleridir. Alayc, frsat kiilerdir. ZET Birinci Blm Don Kiot, talya'da Mancha eyaletinde, kk bir kyde yaamaktadr. Srekli olarak valye hikyeleri okuyan Don Kiot, zamanla dnyay valye hikyelerinde olduu gibi grmeye balar. Eski alardaki valyeliin canlandrlmas gerektiine inanr. Bir gn, akln iyice yitirir, kendisini son seyyar valye zanneder. Evindeki eski, pasl zrhlar, kllan kuanr. Ezilen halk kurtarmak iin ok mkemmel zannettii sska atma binerek yollara der. Kendisine bir de aristokrat bir sevgili bulmaldr. Yolda rastlad irkin bir kyl kzn ok gzel ve soylu olarak grr ve kendisine sevgili olarak seer. Artk tek istedii ey, ona resmi valyelik unvan verilmesidir. Bunun iin de baarlar kazanmak zorundadr. Yolda bir hana rastlar. Han ato sanmaktadr. Hann (atonun) sahibini lord olarak grr, kendisini valye yapmasn ister. Hann sahibi, onun zararsz bir deli olduunu anlar, lordmu gibi rol yapar. Don Kiot, resmi olarak valye unvann aldna inanarak gururla kyne dner. Yolda, Sancho ile karlar. Ona byk bir servet vaat ederek ua olmasn teklif eder. Sonra tacirlerle karlar. Onlara sevgilisi Dulcinea'nin ok gzel bir kz olduuna inandrmaya alr. Onlar da Don Kiot'u dverler. Don Kiot, bu sefer yolda yel deirmenlerini insanlara ktlk yapan devler sanr. Onlara saldrnca, yaralanr. Yine akl bana gelmez. Sancho, durumu anlatsa da gerei grmez. Kafasndaki hayale inanr. Bundan sonra koyun srlerini birbirine saldran iki ordu olarak grr. Zayf olanlara yardm etmeye karar verir. Koyunlarna saldrldn gren oban, Don Kiot'u dver. Bir baka seferde de Don Kiot kaldklar bir handaki araplar kan
13

zannederek ielere saldrr. Ona gerekler gsterildii zaman kabullenmez. Byclerin onlara yle gsterdiini, onlar kandrdn syler. Gerein aclna katlanamaz. Balarndan buna benzer pek ok olay getikten sonra, ky papaz ve berberi Don Kiot'u korumak isterler. Onu bir kafese koyarak evlerine gtrrler. yiletirmeye alrlar. kinci Blm Don Kiot bir mddet sonra yine Sancho ile yola kar. Sevgilisi Dulcinea'yi bulmak istemektedir. Sancho onu kandrarak ilk grdkleri kyl kznn Dulcinea olduunu syler. Yolda pek ok maceradan sonra Dk ve Des'in evine varrLar. Dk ve Des, Don Kiot'a oyun oynarlar. Don Kiot'a valye gibi davranrlar, yardma ihtiyac olan kiiler iin ondan yardm isterler. Oyun tam bir komediye dnr. Dk, Sancho'ya bir ada verir. Ada, civar kylerden biridir. Ky halkna Sanchonun vali olduunu sylerler. On iki gnden sonra, Sancho ii brakr. Daha sonra Don Kiot, Sanson Carrasco ile dello yapar. Kazanan, dierinin isteini yerine getirecektir. Sanson kazanr. Don Kiot'a evine dnmesini ve si lah tamamasn emreder. Don Kiot da her eyden elini eker ve kynde tabii bir yaama dner. Fakat hastalanr. Akl yerine gelir. Tekrar eski Alonso olmutur. Sancho'nun onu tekrar kandrmasna izin vermez, tm hayallerinden vazgemitir. Btn maln fakirlere miras olarak brakarak lr.
DRNA'DA SON GN - FAK BAYSAL Eser, Faik Baysal'n belgesel niteliinde bir sava romandr. Romann en nemli zellii, ilk kez bir Trk yazarnn yurt dnda geen yaanm olaylar, evrensel bir dzeyde anlatmasdr. 1972de yaynlanan Drinada Son Gn, Yugoslavyada gemekte ve eski bir Trk ailesinin i sava srasnda Trkiyeye gmesini anlatmaktadr. II. Dnya Savanda zulm eken Trklerin hayatn arpc bir ekilde gzler nne sermektedir. Kahramanlar Rza Selmanovi: Drinada yaayan kkl bir Trk ailesine mensuptur. ocuklar ve ailesi ile mutlu bir hayat yaayan Selmanovi, evresi tarafndan itibar gren, saygl, olgun ve vatansever bir kiidir. Mehdi Azamovi: Hukuk mezunu olduu hlde topra ok sevdii iin Selmanovi ailesinin iftliinde alan biridir. Olgun, milletini ok seven, vefal ve cesur bir insandr. Morda: Einin Almanlar tarafndan ldrlmesinden sonra koyu bir Alman dman olmutur. Ayn zamanda Trklerden de nefret eder ve ahlaksz bir rgt iinde ahlaksz eylemlerde bulunur. Neni ve Mihailovi: Halk tarafndan kahraman sanlan iki ekyadr. Savatan yararlanarak her trl zulm ve ahlakszl yapan iki Srp lideridir.

14

Alfons Karr: Zalim Alman komutandr. Ahlaksz, vicdansz biridir. Mirza: Belgrad niversitesi Edebiyat Fakltesini bitirmi, saygdeer, kltrl, ocuklar iin yaayan bir kadndr. Almanlarn kt emellerine karlk vermedii iin ldrlr. ZET Yaz akamlar daima krmz akan eotina Suyu boyunca bir otobs Talca, Priboy, Viigrad yolcularn aldktan sonra batya doru yol almaktadr. ok eski ve srekli bozulan Fiat marka otobste yolcular i iedir. Birden korkun bir ey olur. Hitlerin askerleri otobse doru yaklamaktadr. Yolcular tedirgin olur. Korkudan ne yapacaklarn bilemezler. nk Alman askerleri o gnlerde Yogoslavyada susuz pek ok kiinin hayatna son vermitir. Askerler gelir ve sakall bir adama doru silahlarn dorulturlar. Adamn hli onlar phelendirmitir. Adamn her yerini kontrol ederler, zorla eskimi botlarn dahi karttrrlar. Hibir ey bulamaynca fkelenirler ve ikence yapmak iin adam yanlarna alrlar. Birksm Alman askerleri de otobsn stndeki tavuklarn tamamnn kafasn koparp onlar ezer. Bu manzara yolcularn midesini bulandrr. Tavuklarn yerinde kendilerinin olabileceini dnrler. Gtrlen adamn ad Popovitir. Srp, Hrvat, Trk, her milletten insann olduu otobste Alman askerlerine, yaptklar zulmden dolay lanetler yadrlr. Fakat ksa sre sonra Hrvat, Trk ve Srplar arasndaki dmanlk, kavgalarla ortaya kar. Bir Trk olan Mehdi Azamovi Balkanlara kt sylen ilen ve kahraman sanlan Neni ve Mihailovie lanet eder. Onlarn Trkleri oradan kovmaktan baka bir ey istemediklerini syler. ocuu hasta olan bir Srp kadn, Neniin kahraman olduunu haykrnca Trkler neredeyse onu ldrecek hle gelir. Sonra anne olduu in affederler. Otobsteki pipolu adam daha sonra Mehdi ile grmek istediini syler. Mehdi, Selmonovilerin evinde kaldn syleyince birden btn otobs susar. Bu eski, kkl bir aile olan Selmonovilerin herkes zerinde etkin bir rol vardr. Trklerin sonsuz cesaret ve mit kaynadrlar. Neni ve Mihailovi, Almanlardan ok bu aileden korkmaktadr. Otobs sakin bir ekilde yoluna devam ederken entikler arabay pusuya drr. Srp kadn barmaya balar: Kahrolsun Trkler, Kahrolsun Almanlar! Kadn deta Trklerden almaktadr. Kaplar krarak giren etnik haydutlar herkese bararak paralarn almaya balar. Haydutlar ocuu alad iin en ok Srp kadna ikence yaparlar. Herkesin btn deerli eyalarn aldktan sonra ekip giderler. Otobsn ilk duranda Mehdi Azamovi iner. Evine gider. Savatan nefret etmektedir. Yol boyunca yaad tehlikeler onun moralini iyice bozmutur. Azamovi, evinde dinlenmek zere yattnda birinin kendisine doru yaklatn duyar. ok korkar. lm yan banda hisseder. Gelen on iki yllk arkada Srp Mordatr. Morda, be ay nce aniden kaybolmutur. Bir Trk iftliinde alt iin ldrldne nanlmaya balanmtr. Fakat imdi km bir hlde de olsa sapasalam karsndadr. Arkada yanlarndan lmle tehdit edildii iin ayrlmtr. imdi herkesin kahraman sand katil, hrsz Neniin yannda Almanlara kar savamaktadr. Azamovi, arkadana ne kadar Neniin bir kahraman olmadn anlatsa da Morda ona inanmaz. Neniin Alamanlarn iini bitirdikten sonra Trkleri de bu topraklardan atacan syler. Bir sre sonra iftlii de basacaklardr. Tek artlar iftliin sahibi Rza Selmanoviin kz Elmasay vermeleridi r.

15

etenin nde gelenlerinden Gorli, kza gz koymutur. Ayrca Almanlar atlna kadar eteyi beslemelerini istemektedirler. Azamovi, Mordain bu kadar nankr olabildiine inanamaz. Selmanovi yllarca Morda her ktlkten korumutur. O yzden, Azamovi ok sinirlenir onun tekliflerine. Byle ahlaksz bir rgtn Yugoslavyann bamszl iin altna inanmaz. Morda gider gitmez Alman askerleri kapya dayanr. Azamovi, hayatnn tehlikeye girmesine ramen Morda ele vermez. Almanlar adam bulamaynca eker giderler. Fakat giderken arabalar ile yzlerce insan besleyen tarlalar inerler. Azamovi bunu yapmamalar iin yalvarsa de bir ie yaramaz. Topra lmtr. A kalacak ocuklar dnerek alamaya balar. Rza Selmanovi gece rahat bir uyku uyuyamamtr. Trklerin hlini dnmektedir. Bir de Almanlarn srekli bombalad Londrada olan olundan uzun zamandr mektup alamamaktadr. Sabah bir gazeteyi okurken yakndan tandklar Mirza adndaki bir kadnn Almanlar tarafndan kuruna dizildii haberini okurlar. Herkes ok olur. Namuslu bir kadn olarak bildikleri Mirza, Neniin metresi olduu iin ldrlmtr. Rza Selmanovi artk doru ile yanl ayrt edememektedir. Ayn gn kt haberlerin devam gelir. Aile dostlar Osmani, Neniin adamlar tarafndan dvle dvle kemik torbasna dnm bir hlde evinde can ekimektedir. Ksa sre sonra da lr. Rza Selmanoviin iindeki nefret iyice bymektedir. Birka hadiseden sonra Selmanovi, eli silah tutan Trkleri toplayarak Balkanlarda savamaya karar verir. Yardmcs Nezirle iftlie giderler ve Mehdi Azamovii bulamazlar. Tekerlek izlerinden Almanlarn Mehdiyi gtrdklerini anlarlar. Mehdi Azamovi, Alman askerlerinin elindedir. Askerlerin elindeki tek esir Mehdi deildir. Mirza da ellerindedir. Alman komutan, kadna kar kt niyetlidir. Mirza kt emellere alet olmamak iin direnmektedir. Alfons Karr adndaki komutan, Mirzaya emellerini aka syler. Kabul edilmeyince onun Neniin metresi olduunu itiraf etmesini syler. Mirza susuz olduu hlde mecbur kalr ve kuruna dizilmek zere hcreye gnderilir. Alfons Karr, bununla da yetinmeyerek ldrldkten sonra ocuklarnn getirilip annelerinin cesetini grmelerini emreder. Mehdi, bu olanlar karsnda buz kesilmitir. nsanla, zavall kadna yardm edemedii iin lanetler yadrr. Mirza az sonra kuruna dizilir ve ocuklarnn anneleri ldrlrken seyretmeleri salanr. Tam bir vahettir. Azamovi de ayn akbete urar. Trkler, Trk Divisia adl bir rgt kurmaya karar verirler. rgtn ba Rza Selmanovitir. Selmanovi Belgrada gider. Belgrad yklm, herkes isiz kalmtr. Sava, her yeri mahvetmitir. Burada ehrin en zenginlerinden Trk i adam stanbuloviten yardm istemeye gider. stanbulovi ve dier i adamlar her trl yardm yapacaklarn vaat ederler. ler iyi gitmesine ramen Selmanovi havaya uan insan paralarn ve Belgradn bombalarn unutamaz. Selmonovi daha sonra urad Nevesnide daha kt sahneler beklemektedir. Yzlerce insan lmtr. Cesetlerden baka bir ey grlmemektedir. Bu arada Dndar Selmanovi, ailesinin yanna dnmeye karar verdii gn ldrlr. Trk Divisia rgt de Balkanlarda Trklere yaplan kyma boyun emeyerek, halk korumaya almaktadr. Bata Selmanovi olmak zere rgtn bataki yeleri her zorlua gs germektedir.

16

Selmanovi ve arkadalarn etkileyecek bir olay meydana gelir. Morda rgtn nde gelenlerinden avuu ldrrken, daha sonra da Selmanoviin kz Elmasay karrken yakalanmtr. Morda, Neniin Alman ua olduunu anlam, artk Gorli iin almaktadr. Selmanovi ve arkadalarnn elinden kurtulur; fakat bu srada onun ok sevdii katil Gorli de layk olduu ekilde ldrlmtr. Bahar geldiinde Drinada havalar ok serttir. Trkler gittike zor duruma dmektedir. Her gn onlarca Trk ldrlmektedir. Sava, pek ok lkeye sram, Hitlerin galip kamayaca belli olmaya balamtr. Mihailovi ve grubu nlerine gelen her Trke olmadk ikenceleri yapmaktadr. Osmaniin kars, kz, evvale Ana, Elmasa yurtlarndan, evlerinden alayarak kamaya balamlardr. Peder Yuvan, kadn ve ocuklardan oluan bu Trklere yardm eder. Onlarn kamas iin her eyi yapar. Fakat yolda Mihailoviin adamlar arabaya baskn yaparak pederi ldrrler. Bir Hristiyan papaz kendi dininden olmayanlar kurtarmak iin lmtr. Bu arada Trk askerlerinin yardm ile kurtulurlar ve papaz alayarak gmerler. Bata evvale Ana olmak zere hepsi alayarak Fiat marka otobse binerler Trkiyeye gitmek zere; fakat vatanlarna tekrar dnmek zere. ESR EHRN NSANLARI - KEMAL TAHR

Kemal Tahir'in 1956 ylnda yaynlad bir eserdir. Trk edebiyatnda Milli Mcadeleyi konu alan nemli romanlardan biridir. Romanda, lkesinin meselelerine duyarsz bir aydnn, duyarl hale gelmesi anlatlr. ZET Roman, spanyada yaayan Kamil Bey ve ailesinin lkesine dnmesiyle balar. Yl,1916dr.Osmanl Devleti, her geen gn g ve toprak kaybetmektedir. Kamil Bey de Batda bulunduu dnemde ekonomik skntlar yaad iin, stanbula baz emlaklarn satmak iin gelmektedir. Kamil Bey, ei Nermin Hanm ve kz Aye, Bat kltrn ok iyi bilmelerine ramen kendi kltrne fazlaca nem vermezler. stanbula gelen Kamil Bey, Balarbanda babasndan kalma kk onartarak oraya yerleir. Bir yandan da yine babasndan kalma mlklerle ilgili ileri takip eder. Bu esnada Galatasaray Lisesinden arkada Ahmetle karlar. Arkada, Kamil Beyden kendilerine yardm etmesini rica eder. Kamil Bey, Nedime Hanmn kard Karaday gazetesinde almaya balar. Anadoludaki Milli Mcadeleye destek veren Nedime Hanm ve arkadalar Karaday gazetesi vastasyla Anadoluyla haberlemektedir. Bu ileri yaparken Kamil Bey, yava yava, lkesi ile ilgili meselelerle ilgilenmeye balar. Dman glerinin Anadoludaki askerlere saldr planlarn ele geiren Nedime Hanm ve arkadalar bunu Anadoluya ulatrmaya alrlar. Bu ii, Kamil Bey stne alr. Ancak Kamil Bey, bu planlar bir sandk iinde gemiye verirken yakalanr. nk Nedime Hanma yardm ediyor gzken Niyazi, stanbul hkmetinin ve igal kuvvetlerinin ajanln yapmaktadr. Kamil Beyi de o haber vermitir.

17

Kamil Bey, tutuklandktan sonra birok kere sorguya ekilir. Paa olu olduu iin kendisine ceza vermeyeceklerini ancak Nedime Hanmn yaptklarn anlatmasn isterler. Kamil Bey de Milli Mcadeleye destek veren bir kadn ele vermenin byk bir alaklk olacan dnr ve Nedime Hanm ele verecek hibir ey anlatmaz. Bu esnada Nermin ve ailenin dier yeleri Kamil Beyin tutuklandn duyunca byk bir aknlk yaarlar. Ancak Kamil Bey, sorumsuz bir aydn olmaktan, sorumlu bir aydn olmaya doru deiim yaad iin kendisine yneltilen eletirileri fazlaca nemsemez. stanbul Hkmeti tarafndan kendisine Roma byk eliliinde bir i teklif edilmesine ramen, Nedime Hanm ele vermemek iin kabul etmez.
ESKCNN OULLARI - ORHAN KEMAL

KTABIN KONUSU: Orhan Kemal, Eskici ve Oullarnda topal eskici ile iki olunun zlemlerini, dlerini, bu zlemlerle dleri gerekletirmek iin verdikleri sava ve sonunda ellerinde avularnda kalan da yitirerek klerini anlatr. KTABIN ZET: Topal eskici, Trablusta savarken sol bacan kahpe bir talyan kurununa verir. Genliinde kundura tamircilii ve demircilik renmitir. Kurtulu Savandan sonra bir sre eskicilik yapar. leri gayet gzeldir. Bir zaman sonra kunduraclk zerine iler tasarlar. Bunun zerine ukurovann zengin kylerinden birine ger. Eskicilikten bkmtr. Demir aralarn onarmyla uraacaktr. ler iyi gider, kinci Dnya Sava bitip de renk renk, biim biim traktrler akmaya balaynca Topaln ileri bozulur: Memleket ziraatnn ii bundan byle Amerikan makineleriyle grlecekti. Orta adan kalma khne demirci dkknlarna ne ihtiyalar vard. Kyle iliiini keser kentin yolunu tutar. Kent deimektedir: Yeni apartmanlar, oteller, asfalt yollar. Ve Topal yeniden eskicilie balar. Byk olunun alt fabrika ii paydos edince ve byk olu ocuuyla ortada kalnca, geinmek adamakll gleir. Baba ve iki oul eskici dkknnda almaktadr ama Dokuz boaz beslemiyor bu dkkn, zorla deil ya! Babasnn kfrlerinden ve bann aresine baksn szlerinden bkan byk oul tohumlu pamuk toplamaya karar verdi. Kk oul da katlr bu karara Ve hemen dlere balar: Kn aasyla kendi hesaplarna asalar eskici dkknn. Hi olmazsa vara yoa barp armas, pis pis kfrleriyle babas yoktur balarnda. ki karde, gle oynaya, alr akamlar da. Dkknda kapanp kalmak zorunda deildirler. Haftada bir iki gn kafalar ekseler, geri kalan gnlerde sinemaya, tiyatroya gider; vakit geirirler. Madem eskicilik foslad, ii smarlamacla, toptancla dk. Dkknm var makinem var, kalplarm her bir eyim tamam. Eksik olan sermaye mi? diyen Topal, oullaryla birlikte pamuk toplamaya giderse, hep birlikte alarak gereksindikleri sermayeyi salayabileceklerine inanr. Bir sabah boyalar dkk bir kamyon gelir; tekmil mahalle kaplara, pencereler dklmtr. Dokuz kiilik aile pamuk toplamak iin yola der. Sar scak, sivrisinekler. Hepsi stmaya yakalanr. nce Topal balar ikyete: Ne dedik de
18

geldik buralara? Yazs da yaban da batayd. Bizim harcmz m bu? Kt alma koullar, yoksulluk, stma aileyi birbirine drr: Topal kars ve kzyla kente dner. ki oul gleri yettiince dayanrlar. in acemisi olduklarndan fazla pamuk toplayamazlar. Topladklar pamuk aldklar avansn ancak yarsn karlar. imdi ne yapacaklard? ehre birka kuru parayla dnp tekerlekli dkkn amaktan gemi, borlarn nasl deyeceklerini, bu iin iinden nasl kacaklarn dnyorlard. Bundan byle kk olu da bugn bulduunu bugn yiyordu. Sonunda kk oul da byk oul ve ailesi de, hasta, bitik, nerdeyse lm deinde, kente dnerler. Topaln babalk duygular coar, varn younu ocuklar iin harcar. Eskici dkknn olduu gibi devredip borlarn derler. El elde, ba bata kalmt. Dokuz kiiye ekmek yediremeyen eskici dkkn da elden gitmiti. KTABIN ANA FKR: Zengin insanlarn da bir gn fakirlikle karlaabilecei dncesini vurgulayan bu kitap, iinde bulunduumuz iyi durumun elbet bir gn bozulabileceini anlatmaktadr. KATAPTAK OLAYLAR VE AHISLARIN DEERLENDRLMES: Topal: ok paragz, hava yapmay seven bir kiilie sahiptir. Topaln ocuklar: Babalarn fazla sevmeyen, kendi kafalarndadrlar. Topaln damad: Namusuyla fabrikada alp para kazanan, evine dkn birisidir. Olaylar, aile kavramn bozulmasn anlatr. Aile balarnn tamamen koptuunu gsterir. Genel itibariyle konu anlatlrken yazar karamsar bir dil kullanmtr
FATH-HARBYE - PEYAM SAFA

ZET: inasi ve Neriman ocukluk arkadalardr. Tandklar ilk kart cins birbirleridir. lk bata ikisi de birbirlerini seviyorlard. Okula beraber gidip geliyorlard. niversite de bile beraberdiler. Nerimann babas Faiz Beydir ve inasiyi de ok sevmektedir. Baz geceler Faiz Beyin evinde saz alarlar ve sohbet ederlerdi. Herkese bir gn inasi ile Nerimann evleneceini dnyordu. Giderek Neriman inasiden soumaya balad. Neriman oturduu mevki olan Fatihi, sevmemektedir. nk Fatih, douyu, gelimemilii ve eskiyi temsil ediyordu. Oturduu mahalle ok eskiydi ve evler de virane gibiydi. Bir gn Macit denilen yakkl, zengin ve kibar birisiyle tanr. Macit Harbiyede oturuyordu. Harbiye, gelimilii ve baty simgeliyordu. Macit ile bir ka sefer inasiden habersiz buluurlar. Bir gn Macit Nerimana balo davetiyesi verir ve baloya davet eder. Neriman baloya gitmeyi ok istemektedir. Ama gitmesi iin babasnn iznini almak zorundadr. Tam babasna syleyecekken
19

babas ona inasi ile evlenmesini teklif eder. Hemen reddetmez ve 2-3 ay mhlet ister. Ve baloya inasi ile gitmesi kouluyla da izin alr. Elbise iin vitrinleri gezmeye ktnda daysnn kzlarna urar. nk daysnn kzlar bu ilerde olduka deneyimlilerdir. Eve gittiinde bir kadnn alamaktan harap olduunu grr ve nedenini sorar. Nedeni kznn intihardr. Kz Rus gitariste ak olmutur. kisi de bata ok mutlulardr ve birbirlerini ok sevmektedirler. Ancak ok sefil bir hayat srmektedirler. Buda kza tak etmitir. Gnn birinde zengin bir adamla tanan kz genci terk eder ve adamla yaamaya balar. Artk balolara gidebilmekte ve her istediini yapabilmektedir. Ancak gerek mutluluu bulamamaktadr. Tahsil grm bir kz olduundan hakiki gzellii aramaktadr. Musiki, mtalaa ve samimiyet. Rus gencinde bunlar bulabiliyordu ancak zengin adamda bunlar bulamamaktadr. Sonunda, gence dnmeye karar verir ve aramaya balar. Byk uralar sonucu bulur ama gen kabul etmez. Kz bunun verdii znt ile evine gider ve tabanca ile kendini ldrr. Hikayeden ok etkilenen Neriman evden izin alarak ayrlr. Kendi evine gelir ve babasna artk baloya gitmek istemediini ve inasi ile evlenmeyi kabul ettiini syler. ROMANIN ANAFKR: Batllamak, Batnn kltr deerlerini benimsemek deildir; bilimsel ve teknik adan gelimektir. AHISLARIN TAHLL NERMAN: musiki okulunda okuyan, bigili fakat biraz bat hayran bir kzdr. Elencelere gitmek istemektedir. NAS: dou kltrn benimsemi, bilgili ve batt kltrnden holanmayan birisidir. FAZ BEY: Dou kltr ile yetimi. Kendisini ve kltrn iyi bilen, musikiyi ve sohbeti seven, bilgil ve ll birisidir. OLAYLARIN TAHLL Nerimann inasiye olan tutum deiiklii Macit ile tanmasndan ve inasiyi biraz dou hayran ve bat kltr kart olarak dnmesinden ileri gelmektedir. inasinin hibir zaman balolara ve elencelere gitmeyeceini dnmektedir. Daysnn evine gittiinde karlat manzara ve anlatlan hikaye Neriman ok etkilemitir. Hikaye anlatlrken kendisini kzn yerine ve inasiyi de Rus gencin yerine koyarak olaylar aklnda canlandrm ve bir karara varmtr. Anlatan hikaye NerimanI doru yola iletmitir.
GAZOZ AACI - SABAHATTN KUDRET AKSEL 1954 ylnda yaynlanan Gazoz Aac, Sait Faik Hikaye dln almtr. Sabahattin Kudret Aksalin hikayeleri Sait Faik Abasyank Hikayelerini hatrlatr. Avare insanlarn anlk yaamlar, aile iindeki sarsntlar, yaknlarn lm, ihaneti, ocukluunda ve ilerleyen yaamnda gzlemledii olaylar hikayelerinin konusunu oluturur. Gazoz Aacnda da benzer

20

konular ilemitir. Gazoz Aac isimli hikye kitabnda yer alan baz hikyelerin isimleri unlardr: Bir Dostluk, Hayriye Hanm, Bizim Olan Sokaklar, ekirdek, Gazoz Aac. Kahramanlar Saim: Hikyenin bakahramandr. stanbulun kenar mahallerinde yaayan, hovarda bir gentir. Sorumluluk duygusundan yoksun, annesinin emekli maayla geinen, isiz, kahvede oyun oynamaktan baka bir eyle ilgilenmeyen bir kiidir. Melahat: Saimin k olduu gen kz. Ayn mahallede, sradan bir hayat srmektedir. Basit, sade, evinde kocasn beklemekten baka hibir ile megul olmayan bir kadndr. Terzi ra: 17 yalarnda, Melahata k olan bir gentir. ZET Hikyenin banda, mahalle ve mahalle yaantsnn ksa bir grnm verilmektedir. Mahalle, denize yakn bir yerdedir. Mahallenin bakkal, kokusu, trl trl renkleriyle ocuklar kendine ekmektedir. Eski, tahta evlerin oluturduu dar sokaklarda ocuklar gndzleri birdirbir, geceleri saklamba oynamaktadr. Bazen bu saklambaca genler de katlmaktadr. Bakkaln yan banda da Hac Eminin kahvesi bulunmaktadr. Yaz ve k mevsimlerinde ok kalabalk olan bu kahvede, isiz genler maa kz, pipirik, kaptkat oynamaktadr. Kahvehane, zellikle akamlan kalabalklar, gndzle ri sadece birka gen bulunur. Bu mahalledeki kadnlar da akam bee doru yanlarnda yiyeceklerle sahile inerler. Kadnlar hep beraber deniz kysnda elenirler. Bu hikaye bir gencin bir kza ilgi duymas veya birilerinin evlenmesi hadisesidir. Dedikodu, tm mahalleye hemen yaylverir. Saim de kahvenin karsndaki pembe evin kzna k olmutur. Haber, hemen mahallede yaylmtr. Saim, artk kz grebilmek iin gnn her vakti kahvededir. Saim, kz seyretmekten baka bir eyle ilgilenemez olduu iin srekli oyunlarda yenilmektedir. Her yenildiinde karsndaki gazoz ald iin en sonunda ad Gazoz Aacna kmtr. Saimin ii akla dolu olduundan bu lakab umursamamaktadr. Bir gn yolda kzla karlar. Heyecanlanr, dili tutulur. Ona sadece: Nereye? diye sorabilmitir. Kz da yllardan beri onu tanyormu gibi Eve. diye cevap vermitir. Saimin aylardan beri ii yanmaktadr. Heyecanlansa da kza duygularn anlatmaldr. Kza, onu sevdiini syleyiverir. Kza, onunla evlenmek istediini anlatr. Saim, bu olaydan sonra ok deimitir. O hovarda gen, un fabrikasnda almaya balamtr. Tek istedii ey, kzla

21

beraber mahalleden kamak, kk bir odack tutup yaamaktr. Dzenli bir hayat istemektedir. Sabahlar ie gittii, einin ona yemek hazrlad gnleri hayal etmektedir. Bir gn, Saim bu dncelerini gerekletirir. Kz da yanna alarak ehrin bir baka ucunda bir apartmann atsnda bir odalk bir eve tanr. Artk, sabahlan erken kalkmakta, iine gitmektedir. Ei Melahatla dzenli bir hayata balamtr. Akamlar, iin yorgunluunu karsnn onu evde beklediini dnnce atmaktadr. Eviyle ilgili her ey onu ok mutlu etmektedir. Kars, o eve gelir gelmez ona scack yemekler hazrlamaktadr. Karsna gnnn nasl getiini sormaktadr her akam. Kars Melahat hibir yeri bilmedii iin btn gn kocasn evde beklemekten baka bir sey yanmamaktadr. Yine byle bir gn, akam Melahat evde kocasn beklemektedir. Saim, einin ona hazrlad scak yemekleri yer. Melahat, Saimin sigara imesini bekler. Sonra Saim, Melahatn cannn skldn dnerek onu gezmeye gtrr. Saimle Melahat kl, aydnlk, kalabalk bir caddeye karlar. Bir maazada mankenin zerinde grd elbiseye dalar, gider. Melahat, mahalleden ayrlrken byle kyafetleri olacan hayal ermitir. Oysa kocas, onun vitrindeki kyafete bakmasna bile tahamml edememektedir. Kocasnn hastalk iin saklad 30 lira ile ona elbise almasn ster. Saim, sinirlenir. Birlikte sinemaya giderler. Melahat, ok mutsuzlamtr. Sinemada sessiz sessiz alar. Evlerine gidene kadar tek kelime konumazlar. Saim de o mahallede iini titreten kzn yannda, ei olarak bulunduunu dnr. Ona olan aknn zayfladn hisseder. Artk hi heyecan duymamaktadr. Ayn sebeplerden dolay edilen kavgalarla sren, Melahatn can sklarak Saimi bekledii gnler geer. Melahat ok sklmaktadr. Kck evin ii sabah erkenden biter. Ondan sonra yapacak hibir ey bulamaz. Mahallede hi kimseyi tanmamaktadr. Saim de yalnz darya kmasna izin vermemektedir. Bir gn, Melahat deiik bir ey yaar. D kapy atnda karsnda bir gen grr. Gen, alt kattaki terzinin radr, sigara imek iin onlarn kapsn nne gelmitir. Gen, ondan sigara itiini ustasna sylememesini rica eder. Saime bu olay sylemez. rak her gn kapya gelmekte, sohbet etmektedir. Bylece Melahat da sklmaktan kurtulmaktadr. Melahat, ocukla bir konumasnda kocasnn olduunu syler. ocuk ok zlr. Melahat da ocuun zlmemesi iin O sadece geceleri gelir. der. O anda, Melahat memleketini bu gen iin deil de Saim iin terk ettiine zlr. Bu gen, onu daha mutlu edecektir. Ona kocasnn almad elbiseleri alacaktr. Saim, ona hayallerindeki hibir eyi vermemitir. Gnler getike, rak artk Melahatn evine gelmeye, onunla sohbet etmeye balar. ocuk ona abla diye hitap et mekte; fakat onu sevdiini sylemektedir. ocuk, ona bir miktar parasnn olduunu, onunla kaabileceini syler. Melahat buna gler. Kocas da ayn eyi syleyerek onu buraya getirmitir. Ayn eyleri yaayacak olduktan sonra bu ocukla kamas anlamszdr. Fakat artk Saimi hi sevmediini anlamtr. Kocasna bir mektup bile brakmadan onu terk etmek dncesi, onu mutlu etmektedir. ocukla bu ka, gnlerce konuurlar fakat kesinletirmezler. Saimle hayatlar da ayn ekilde srp gitmektedir. Saim, karsndaki deiiklikleri az da olsa fark etmektedir. Bir gn yolda mahalleden dostu Osmanla karlar. Osman , ona kahvede yeni bir oyun oynadklarndan bahseder. Bir sene gemesine ramen Saim mahalleyi, kahveyi, oradaki yaamn ok zlemitir. Bir kz iin o yaam terk ettiine inanamaz. Osmann mahalleye davetini kabul eder, onunla

22

gider. Akam yemeklerini her gnk gibi stan Melahat, Saimi merak eder. Gece yars olmutur, Saim hl gelmemitir. Evlendiklerinden beri ilk defa eve ge gelecektir. Yar umursamaz, yar merak hlinde uyuyakalr. Sabah olduunda, kocasnn hl gelmediini grr. Akam Saim ayn vakitte gelir. Melahata hibir aklama yapma ihtiyac duymaz. Melahat ona kzarak gece neden gelmediini sorar. Saim eski mahalle kahvesine gittiini, geceyi de evinde geirdiini syler. Melahat, ok zlr. Anlar ki Saim artk ondan sklmtr. Ayn ekilde yemeklerini yer ve uyurlar. Saim, zamanla bu kaamaklarn artrr. Haftada birka gn st ste eve gelmemeye balar. Yine byle eve gelmedii bir gnn sonunda, eve gelir. Kapy Melahat amaz. Eyalarn da alarak gitmitir. Saim sadece Niye gitti acaba? diye sorar kendi kendine. Gece yannda bir boluk hisseder, o kadar. Aradan drt gn getikten sonra Melahat gelmeyince evi boaltr, eski mahallesine dner. Ertesi baharn son gnlerinde, Saim ve arkadalar Sirkecide yerler, ierler, elenirler. Saat 10a doru Beyoluna karlar. Iklar yanan bir kokteyl salonuna girerken arkada, Saime: Bak seninki. der. Melahat yannda bir adamla yanlarndan geer. Saim: Ne yapalm yahu, benimkiyse benimki. diyerek umursamaz. Melahat ise onlar grmemitir bile. Yanlarndan gzel bir koku brakarak geip gitmitir. GENLERLE BA BAA - ORD. PROF. AL FUAT BAGL Ali Fuat Bagil, bir ilim adam olmasna ramen onun en ok okunan eseri Genlerle Ba Baa isimli kitab olmutur. Yazar bu eserinde babacan ve sevecen bir slup yakalam ve genlere tler vermitir. Bu tler daha ok onun yaadklar tecrbelerden olumaktadr. slup olarak Yusuf Has Hacip ve Ali ir Nevai gibi eski Trk bilgelerini hatrlatan Bagil, kendini milletine kar sorumlu hissetmi ve genlerin iyi yetimesi, hatalardan mmkn olduu kadar korunmas iin yllarn birikiminden yararlanarak bylesine gzel bir eser ortaya koymutur. Eser 7 blmden oluur. Bunlar srasyla; Muvaffak Olma Yolunun Tehlikeleri ve Dmanlar, Muvaffak Olmann artlar, Terbiyenin Ruh ve Karakter zerindeki Tesiri, Muvaffakiyet ve Verimli alma, alma Hayatnn ve Umumiyetle Muvaffak Olmann Kanunlar eklindedir. Genlerle Ba Baadan Muvaffak Olma Yolunun Tehlikeleri ve Dmanlar Yetime ve muvaffak olma yolunun gen yolcusu! Bil ki tuttuun yolda birok tehlikeli geitlerin ve yol kesen dmanlarn vardr. Geri bunlara yalnz sen deil, hayat yolunun her yolcusu rastlayabilir. Fakat bu dmanlar, senin gibi hayatn henz eiindeki tecrbesiz masumlara musallat olmay (satamay) ok sever. Senin bunlarla peneleecek ve bu dmanlar alt edecek silahn yok deildir. Elverir ki sen bu silahlar kullanabilesin. Kullanmay bilmez de bir defa alt olursan, bir daha belini kolayca dorultamazsam. Msaade et, et de sana, evvela yolunu bekleyen dmanlar ve rastlayacan tehlikeleri gstereyim.

23

1-Muvaffakiyetin ilk dman tembelliktir. Muvaffak olma yolunda senin ilk byk dmann tembelliktir. Burada sana tembellii tarif edecek deilim. Onu sen, ben, hepimiz az ok tanrz. Zira, teden beri denilegeldii gibi nsan tembel bir hayvandr. Yalnz ben sana unu syleyeceim ki tembellik insan karsna kp da mert e savaan bir dman deildir. Bilakis, eski peri hikyelerindeki kahramanlar gibi ekilden ekle girecek ve bin bir hile kullanarak alt etmeye alan bir namerttir (korkaktr). Tehlikenin bykl de buradan gelmektedir. Tembelliin yerine, adamna ve ana gre girmedii kalp yoktur. Herkesin mizacna gre tavr alr ve konuur. Dilimizde ald eitli isimler de onun bu sinsiliini gsterir. Tembelliin ad havaliktir. Bir ad geveklik, bir ad hoppalk ve zppelik, bir ad uyuukluk, engelik, keyfine dknlk, tenseverliktir. Tembellik herkesin karsna her zaman ayn klkta kmaz. O mesleksiz aktr gibi daima rol deitirir. Bazen samimi ve iyilii sever bir dost tavr alr. Bazen en meru (kanuna uygun) bir mazeret klna girer; hasta olur, yorgun der ve herkesi hline andrr. Bazen tatl bir dille konuur ve gnl eler. Onun kandrc bir felsefesi ve safsata ilmeklerinden rlm bir edebiyat vardr. Tembelliin kitabndan sana baz paralar okuyaym da dinle: - Adam sen de. alanlar ne olmu sanki? - zme kendini u lml dnyada almak ypranmaktr. - Hayat dediin bir anstr. - ansn varsa, her eyin var demektir. - ansn yoksa kendini paralasan da bir ey olamazsn. - Zaten suyu getiren de testiyi kran da bir. - Sen testiyi kr, suyu bakalar getirsin de afiyetle i. - Hem bir iin olaca varsa srt st yatsan da olur, olaca yoksa yrtnsan da olmaz. - Hele dursun bakalm, imdi yle yaslan da yarn sabah yaparsn. - Hem sana almak yaramyor; itahn kayor, neen snyor. - Huy bu ya, ben btn sene kitab, defteri koltuumda gezmekten; hele ktphane kelerinde pineklemekten holanmyorum. - mtihanlara yle yirmi gn kala kafay vurur, dersleri hazrlar ve imtihanlar mis gibi geerim. - Nedense benim yalnz imtihan st zihnime bir aklk geliyor; sene iinde sanki uykudaym. - Hem de hacet (lzumu var) muvaffak olann ve olmayann gidecei yer mezarlk deil mi? - Dnyaya insan bir defa gelir; hayattan km almaya (zevkini karmaya) bak. Tembelliin kitabnda daha neler ve ne yaveler (bo szler) var. Bildiin eylerle ban artmayaym. Yalnz unu syleyeyim ki eer tembel isen ve tembelliin uzvi (bedene ait) bir hastalktan ileri gelmiyor da ruhi bir geveklik, uyuuk, engelik, hoppalk ve havalik (nemsememek) eklinde ise iradeni kullanmak suretiyle muvaffakiyetin bu dmann yenebilirsin. Eer bedeni bir arzan varsa bunun ilacn

24

hekimler bilir. 2-Muvaffakiyetin bir dier dman kt arkadatr . Gen dostum! Gittiin yolda ikinci bir tehlikeli dmann da kt arkadatr. Arkadan kts, emin ol ki bir gencin bana gelebilecek ktlklerin en ktsdr. Ve her ktlk gibi o da sinsi ve maskelidir. Hem maskesini gayet maharetle (ustalkla) vurunur. Dost az kullanr. Seni esirger ve yardmna koar grnr. Seni kendisine imrendirmek iin yapmad aklabanlk kalmaz. Tembellik senin iindedir ve sana senin aznla konuur. Arkadan kts ise sana kendi azn kullanr ve seni tembellikten daha abuk kendine balar. Zaten tembelliin ii asma, hoppala ve zppelie dme ekli ekseriya kt arkada telkinleri (alamalar) ile balar. Ve zaman ile itiyat (alkanlk) hlini alarak iimizde yerleir. Kt arkadan yaman felsefesi vardr. Sana her frsatta gerek szleriyle ve gerek hl ve tavryla telkin ve tekrar eder: Genliini yaa, kardeim, bu genlik her zaman ele gemez. Sana t verenler vaktiyle gnlerini yaayp da imdi senin gzel genliini kskananlardr, aldrma elenmeye bak. Daha neler demez ki. Arkadan kts alanlardan rahatsz olur, muvaffak o lanlar hi belli etmeden kskanr, muvaffak olmay kmsemek ve alaya almak suretiyle intikam alr. Seni kendine benzetmek ve kendi dt ukura srklemek iin bavuracak are arar. Szleri ile ve yaay tarz ile manevi enerjini krar ve sende haince bir ruhi geveklik yaratr. Szn ksas, inan ki kt arkada bir gencin hayatnda rastlayaca en byk baht karalktr. Hele tembellikle arkadan kts birleir de yakana ikisi birden yaprsa, her biri bir mre yeten bu iki erir (ktlk ileyen) dmandan kendini kurtarma ok g olur. Szlerime kulak ver; arkada olacan kimsede arayacan artlar; alkanlk, drstlk ve iyilikseverlik olsun. Bu meziyetlerle (stn zelliklerle) bezenmi olan bir insan, dier btn iyi vasflar (zellikleri) da haiz (sahip) demektir. Bunu unutma ve bu art bulamadn kimse ile sakn arkada olma. alma Hayatnn ve Umumiyetle Muvaffak Olmann Kanunlar alma hayatnn umum kanunlar: Okuyucum! Her iin ve meslein kendi bnyesine mahsusu alma ve ileme usul ve kaideleri vardr ve bunu meslek sahipleri bilir. Bir de fizik ve fikri her nevi i ve alma hayatnn ve umumiyetle muvaffak olmann, dnen akln ve amaz kanunlar hlinde, birtakm umumi ve rasyonel (aklc) dsturlar (ilkeleri) vardr ki ben burada bunlardan benim bildiim kadarn hlasa edeceim: almak iin msait gn ve saat bekleme. Bil ki her gn ve her saat almann en msait zamandr. almak in msait yer ve ke arama. Bil ki her yer ve her ke almann en msait yeridir. Bir gnde ve bir zamanda yapman lazm gelen bir ii (bir dersi, bir vazifeyi) ertesi gne brakma. Zira her

25

gnn derdi gibi ii de kendine yeter. Bir zamanda yalnz tek bir i yap, yalnz bir ders, bir kitap, hatta bir fasl zerinde al. Ta ki dikkatin ve kuvvetin yaylp zayflamasn. Bir zamanda birden fazla i yapaym diyen, hibirini tam ve temiz yapamaz. Dnyaca tannm olan byk slam mtefekkiri mam - Gazaliye hya-i Ulm (limlerin Yeniden Canlandrlmas) adl muazzam eserini nasl bir alma ile vcuda getirdiini sormular: Bir zamanda yalnz bir fasl, bir bahis, bir mesele zerinde altm, demi. Baladn bir ii, bir dersi, bir kitab, bir vazifeyi yapp bitirmeden baka bir ie, derse, kitaba ve vazifeye balama. Yarda kalan i, balanmam demektir. Bir gnn iini, dersini, vazifesini bitirdikten sonra ertesi gn ne i yapacana karar ver. Yahut hi olmazsa almaya balamadan evvel, hangi i, ders, kitap zerinde alacan dnp kararlatr ve almaya bu kararla otur. Bir ie balamadan, bir dersi renmeye, bir kitab okumaya oturmadan evvel dn ve alman iin lazm olan eyleri yannda ve elinin altnda bulundur. Ta ki, ikide bir kalem, kt aramaya kalkp da dikkatin dalmasn. almaya oturduun zaman tpk ate hattnda dman gzetleyen bir asker gibi uyank ol ve dikkat kesil. Ve btn ruhi ve beden kuvvetinle kendine ie ver. Bir ie balamadan evvel o ii, dersi, vazifeyi, kitab en ksa bir zamanda, en kolay ve en temiz bir surette nasl yapmak, nasl renip ett etmek mmkn olduunu iyice dnp hesapla. Gen arkadam. Yukarda sraladm dsturlar okuyup unutasn diye deil; kulana kpe yapasn ve ileride beni anla diye yazdm. Senden beklediim, beni hayrla anmandr. BRAHM EFEND KONAI - SEMHA AYVERD

Semiha Ayverdi bu eseri iin unlar sylemektedir: Bu kitap ne bir hikayedir ne masal ne de roman. Zaman, mekan, vakalar, ahslar hatta vakalarnn seyri, sras ve detaylarnn yzde doksan ile otomatik ve yaanm bir devrin, gerek ve yaanm bir hayat tablosudur. brahim Efendi Kona hem bir ailenin hem de bir devletin dramdr. Eserdeki hikaye, grkemli bir konakla birlikte muhteem bir devletin ykldr. Pek ok yazar, brahim Efendi Konan yazarn en byk eseri olarak grmektedir. Balca Kahramanlar: brahim Efendi: Meclis-i Maliye reisidir. 80 yandaki brahim Efendi varlkl, nfuz sahibi bir kiidir.
26

Geni bir evresi vardr. Tam bir Osmanl aristokratdr. Hilmi Bey, Baise Hanm: brahim Efendinin kardeleridir. Salih Bey: brahim Efendinin damaddr. Zengin olma hrs gzlerini brmtr. Yusuf Bey: brahim Efendinin dier damaddr. Kalendir mizal, hosohbet bir kiidir. evkiye Hanm: brahim Efendinin kzdr. Saf ve kona idare edemeyecek bir kiidir. kriye: brahim Efendinin kk kzdr. Zaim Bey: Zorba, kt niyetli bir kahyadr. ZET brahim Efendi, Gedizin ileri gelenlerinden bir tiftik tccarnn oludur. Uzun seneler Meclis -i Maliye reislii yapmtr. Ailesinden byk bir miras kalmtr. ok varlkl ve geni bir evresi olan brahim Efendi olduka lks bir hayat yaamaktadr. Klar ehzadebandaki konaa; yazlar da Boazdaki muhteem kknde yaamaktadr. Geni bir aileyi, pek ok alan barndran konak, evrede bilinen ve herkesin hayran olduu bir yapdr. Kardeleri Hilmi Bey ve Baise Hanmla birlikte iki kz kriye ve evkiye Hanmdan oluan bir ailesi vardr. Damatlar da bu evde yaamaktadrlar. Fakat damad Salih Bey, onun mirasna konmak iin her yola bavurmaktadr. Dier damad Yusuf Bey ise rahat yaay tercih eden Salih Beye gre daha iyi niyetli bir kiidir. Karsnn huysuzluklarna katlanamad iin en sonunda intihar eder. brahim Efendinin konanda debdebeli bir hayat srp gitmektedir. Elence ve dnlerde pek ok kiinin gelip gittii konakta canl bir hayat vardr. Fakat bir gn brahim Efendi kalp krizi geirir ve lr. Konan idaresi byk kz evkiye Hanma kalmtr. evkiye Hanm ilerden anlamayan, huysuz bir kadndr. Para hrsyla yanp tutuan Salih Bey, brahim Efendi ld halde servete dokunamad iin kona terk eder. Konan gelirleri azalmaya balar. Yeni kahya Zaim Bey, evkiye Hanmn iten anlamadn fark ederek onu kandrmaya balar; ynetimi eline alr. Uyankl sayesinde ailenin btn servetine el koyar. evkiye Hanm ve kriye Hanm avukatlara giderler, kalan mcevherlerini de avukatlara kaptrrlar. Be parasz ortada kalrlar. Zaim Bey onlara, konan at katnda kalabileceklerini syler. ok skntl bir sreden sonra kaynbiraderleri Eczac Sedat onlara yardm eder ve onlar iin Fatihte bir ev kiralar. Onlarn bakmlarn da stlenir. Bir sre sonra olanlara dayanamayan kriye Hanm vefat eder.

KALPAKLILAR - SAMM KOCAGZ

Samim Kocagz'n bu eseri yle zetlenebilir:

27

zmir, dman askerleri tarafndan igal edilmek zeredir. Hasan Tahsin Bey, klada ne yapacaklarn dnr. Tm halk ve askerler mitsizdir. zmir valisi bata olmak zere tm yetkililer stanbul Hkmetinden emir almaktan ve igal karsnda sessiz kalmaktadr. Buna tepki olarak teslim olmak istemeyenler Redd-i lhak limanndan aylardr hazrlk iin Yunan niformalar ve silahlar szmaktadr. Hasan Tahsin Bey Yusufa Rumlarn balarna dert olacan syler. Hasan Tahsin Bey tedirgindir. Yusuf ona nianlsndan, gelecekteki hayallerinden bahseder. Fakat arkada Hasan Tahsinin hali unun dikkatini ekmiti. Hasan Tahsinin garip bir hali vardr, zmirdeki Yunanllarn igal hazrlklar, Rumlarn sevin gsterileri karsnda Hasan Tahsin deiik bir tavr sergilemektedir. Sanki bir plan varm gibi hareket etmektedir. Yusuf, Hasan Tahsinin evine gider. Orada medeni olduklarn iddia eden byk devletlerin yaptklar zulmlerden konuurlar. Hasan Tahsin, dmana karlk vermek niyetindedir. Akam Hasan Tahsinden ayrlrken Hasan Tahsin sanki son grmeleri imi gibi hareket eder. Yusufun ii sklr. Hasan Tahsin kararldr. Kurtulu Savann ilk kvlcm olacaktr. Vatan iin her eyi gze almtr. Yanma birka yaz ve bir bomba alarak dar kar. Tarih 15 Mays 1919dur. Yolda Yusufla karlar. Yusuf, krfeze dman donanmasnn girdiini haykrr; birlikte zmir sokaklarnda dolarlar. Her yerde Rumlar elenmekte, yunan askerleri ehre doru gelmektedir. Hasan Tahsin, Yusufa veda eder. Yusuf hibir ey anlamaz. Nasl savaacaklarn sorar. Hasan Tahsin, kendini parampara edeceklerini bildii halde yunan askerlerine doru gider. Hasan Tahsin bombay yunan askerlerine frlatr. Bir anda darmadan olurlar; fakat ksa srede hasan Tahsini ldrp lin ederler. Hasan Tahminin l yznde bir tebessm vardr. Yusuf, bu grntye dayanamaz, sokaklarda yunan askerleri ile atr ve bir eve snr. Bir sre sonra valinin yetkisizlii karsnda sinirleri bozulur. Yunanllar ehirde katliama balamlardr. Yusuf, pek ok vatanseverin ldrlmesine ahit olur. Yusuf, amcasn alt gmrk brosuna gider. O anda yunan askerleri gelir ve onlarn feslerini inerler hepsini i yerinden karrlar. Yusuf ve yanndakileri Yunan askerlerine esirdir. Yusufun tek istei onlarn elinden kurtulabilmektir. Yusuf ans eseri kurtulur ve kendini Trk Ocana atar. Olup bitenleri anlatr. Trk Ocanda silahlar toplanmtr. lk frsatta Anadoluya geip Mdafaa-i Hukuk Cemiyetine katlacaklardr. Yusuf bu amalarna ulamak iin yola kar ve yaralanr. gn amcasnn evinde ateler iinde yatar. Nianls Nemide Yusufu orada hi yalnz brakmaz. Bir sre sonra Yusuf iyileir ve amcasnn da yardmyla Anadoluya yola kar. Parsal Rasim, lyas, Salih ve Yusuf, Salihlide toplanan Mdafaa-i Hukuk birliklerinin yanna giderler. Salihliye varmadan nce Yusuf ailesini grmek iin Manisaya urar. Fakat Yusuf evde kimseyi bulamaz. Sadece evde deil mahallede de kimsenin olmadn fark eder. nk mahalledeki tm evler talan edilmi, insanlar toplatlmtr. Salih ve Yusuf evin iindeki kanlar fark ederler ve kanlar izleyerek kmrle giderler. Orada korkun bir manzarayla karlarlar. Yusufun kardei yunan askerlerinin saldrsna uram ve kanlar iinde dir. Kz erefini korumak iin kendini asmtr. Yusuf bu manzara karsnda alamaya balar. Ama aklna vatan kurtarmak iin ona ihtiyalarnn olduunu dnr. Vatan iin toparlanmaya alrlar. ehit kz kardeini baheye gmer ve yaslara brnm bir halde oradan uzaklarlar. stanbul hkmetinin btn engellemelerine ramen Mustafa Kemal Sivas kongresini toplamtr. stanbulda Damat Ferit Paa, dmanla anlama yapm, Milli Mcadeleyi yok etmeye almaktadr. bu planlarn gerekletii yerlerden biri de Bebekte bir konaktr. Darlfnun talebesi Talip, konaktaki gelimeleri renmekle grevlidir. Fatihte bir depoda On Drt lakapl birinden emirler almaktadr. On Drt, ona Anadoludaki sevindirici gelimelerden ve Milli Mcadelenin gcnden bahsetmektedir. Onlar, Milli Mcadelenin stanbuldaki koludur. stanbul hi gvenli olmad iin Talip ok dikkatli olmaldr. Planlar Bebekteki paa yalsnn kz ile ilikiye girerek stanbul hkmetinin emellerini nceden renmektir. Bebek yalsnn sahibi Sadrazam Damat Feritin serkatibidir. Kz Mjgan kendine k edebilirse pek ok ey renebilecektir. Bunun iin ie koyulur ve ksa srede Mjgan ona karlk vermeye balar. Aralarndaki yaknlama

28

arttka Talip Mjgann ok zeki ve bir kz olduunu grr. Kolejde okumakta ve birka dil bilmektedir. Ayrca Mustafa kemal yanlsdr. Talipin niyetini tahmin etmitir. Kendisinin de ondan yana olduunu syler. Mjgan alamaktadr ve onlar asla ele vermeyeceine sz verir. Artk Talipi her konuda bilgilendirecektir. Tarih 15 Eyll 1919dur. Kumandan 23 yanda olan Seyfiye emirleri vermektedir. Mlazm Seyfi kendisine verilen mektubu hi okumamak artyla ankrya ulatrmakla grevlidir. Grevi ok gizli ve nemlidir. syan eden Kastamonu valisini tevkif edip Miralay Osman Beyi kurtarmakla grevlidir. Yolda ayn ile grevli bir blkle karlarlar. zmirden yola kan Yusuf ve arkadalarn da onlarla beraberdir. Gittikleri yerlerde halk tekilatlandrmaya almaktadrlar. Bir sre sonra miralay Osman Beyi de kurtarrlar. Artk Kastamonu tamamyla Kuva-y Milliyeye katlmtr. Miralay Osman Bey ve dierleri bunu bildiri halinde datrlar. Yusuf ve arkadalar Kastamonuya doru gitmektedirler. Olan gelimelerden haberleri yoktur. Kastamonuya geldiklerinde ehrin bombo olduunu grnce arrlar. Fakat Kastamonunun tamamen milli mcadeleye katldn anlarlar ve ok sevinirler. Gnlerdir tadn ok zledikleri ay imek iin arkadalarnn yanna giderler. Kuva-y Milliyeye katlan Kastamonu dier illeri de cesaretlendirmitir. Bu Yusufu ok mutlu etmitir. Fakat akl zmirde brakt nianlsnda kalmtr. Onu dnd zaman kalbine bir sknt saplanyordu. Yusuf, isyanclar gtrmek zere yanndakilerle Ankaraya doru yola kt. Mehmet ile Osman hkmet konandaki kaymakam korumakla grevlendirilmilerdi. Pek ok baarlara imza atm olan Yrk Ali Efe, bulunduklar ehre kaymakama gelir. Yrk Ali Efe, tehlikeli olmaya balam ve bu oradakileri korkutmaya balamtr. Uzun sredir silah ve para yardm yaplmad iin nerdeyse yardm etmekten vazgeecektir. Ske halk istedii paray verdikten sonra i tatlya balanr ve yardm etmeyi kabul eder. Yl 1920dir. Mjgan; Talipe stanbul hkmeti ile ilgili rendii her eyi anlatmaktadr. Evden kard evraklar Talipe verir. Mjgan, vatan iin byk tehlikelere girmektedir, buna karlk Anadoluya giderken onu da yannda gtrmesini istemektedir. Talip, bir sre sonra evlenecei kz olarak Mjgan ailesine tantrr. Bir sre sonra Mjgann babas durumu fark eder ve kzn yanna arr. Alayarak vatan haini bir babann vatansever kz olduu iin ona teekkr eder ve Mustafa Kemalin yannda yer almasn istediini syler. Mjgan ok arr ve babasnn tehlikeyi gze alarak yapt fedakrlklar karsnda alamaya balar. Babas, Mjgana bitin bildiklerini anlatr, yaknda stanbulun igal edileceini Talipe anlatmasn syler. Fakat babasnn bu durumunu Talip bata olmak zere kimseye anlatmayacaktr. O, hep Damat Ferit yanls gibi grnmelidir. Mjgana Taliple sava bitene kadar grmemesini tembih eder. stanbul igal edilmitir. Dman askerleri hkmetle ibirlii yapp ilk olarak Kuva -y Milliyeci mensuplar tevkif etmeye balarlar. Btn bunlar olurken Kuva-y Milliye Anadoluda hzla ilerlemekteydi. Fakat Yusuf ve yanndakiler Hrriyet ve tilaf Frkas yanls sandklar kiiler tarafndan yakalanm ve hapsedilmiti. Yusufun yannda Milli Mcadele yanls olan mensuplar da vard. Birouna byk ikenceler yaplm ve mallarna el konumutu. stanbul Damat Ferit Paa Hkmeti, Atatrk ve yanllarnn idam edilmesi iin hkm karmtr. Dzcede bir hapishane de olan Yusufun da ilerinde bulunduu dokuz kii idam edilmek zere bir alana gtrlr. Tam kuruna dizileceklerken ldrmekle grevli olan kiinin insafa gelmesi ile kurtulurlar. Kurtaran kii de Milli Mcadele yanlsdr. 28 Nisan 1920 de bir gazetede kan haber stanbul hkmetinin savunmaya getiini bildirmektedir. Ankara hkmeti de Hyanet -i Vataniye Kanunu karm ve isyanclar cezalandrmaya balamtr. Balca Kahramanlar

29

Hasan Tahsin Bey: Tarihte yaam bir kii olan Hasan Tahsin, Mill Mcadelenin ilk kvlcm olmas bakmndan ok nemli biridir. Talip: Darlfnun rencisi olan Talip, fakir bir ailenin ocuudur. Vatansever, milliyeti bir babann verdii eitimin de etkisiyle Mill Mcadele yanls olmutur. stanbul'da btn cesaretiyle Mill Mcadeleye yardm etmektedir. Mjgan: Sadrazamn ser ktibi olan bir paann kzdr. Kolejde okuyan, birka dil bilen, dnemine gre ok kltrl ve sosyal bir gen kzdr. Mill Mcadeleye yrekten inanr ve tm tehlikeleri gze alarak halka yardm eder. Yusuf: Savatan nce bir avukattr. zmir'de yaamaktadr, zmirin igali ile ehirde Mill Mcadelenin nemini anlayan ilk kiilerdendir. Cesur ve fedakr biridir.

KAPLUMBAALAR - FAKR BAYKURT

Fakir Baykurt, eselerinde ky sorunlarn ve gereklerini gzler nne sermeye alr. Sosyal yaralara parmak basar. Kaplumbaalar romannda da bu anlaynn tezahr grlr. Fakir Baykurt, bu romannn nemini u cmlelerle dile getirmektedir: "Bu roman, her trl teknik ve elektronik aralarn byk gelimeler gsterdii ve retkenliin alabildiine artt bu dnyada, yiyecei yllk zahireyi, yanp kl olmu topraklardan parmaklaryla toplamaya alan ve varln srdrebilmek iin istekle reten Trk kylsnn hayatndan bir kesittir." Balca Kahramanlar Eitmen Rza: Tozak kynn retmenidir. Bu kyde yetimi, atak, akl banda, cesur ve bilgili bir kiidir. Kylye yardm etmek iin abalar. Kr Abbas: Kyn ileri gelenlerindendir. Cesur, yenilgiyi kabul etmeyen bir kiilii vardr. alkan, merhametli bir kiidir. Eitmen Rza'nn en byk destekisidir. ZET Roman, Ankara'ya 100, Kzlrmak'a 15 km uzaklkta olan Tozak kynde gemektedir. Tozak, evresi Snni kyleriyle evrili bir Alevi kydr. Alevilik gelenei ve kltr bu fakir ve kra kyde hl hkm srmektedir. Nee ve elenceye dkn Aleviler, arap ve ikiye bu elencelerinde oka ihtiya duymaktadrlar. Fakat ky, her imkndan yoksun, susuz, karasal bir kydr. zm yetimemektedir. Kyllere, civar kylerden de zm verilmemektedir. nk Snniler arab gnah saymaktadr. Kyller, yoksulluk ve sknt iinde hayatlarndan bezgin bir hlde yaarken Eitmen Rza bir neride bulunur. Tozak'n kysndaki dzlk, ba hline getirilebilir. Btn ky halk ve Rza canla bala alrlar. Verimsiz, ta dolu, susuz topraklar be alt ay iinde ba hline getirirler. Ba, o kadar verimlidir ki kyn hem arap hem de pekmez ihtiyacn karlayabilir. Tozakllar bu olaydan sonra daha mutlu, daha neeli olurlar. Eski elenceleri devam eder. Eskiden susuz, yeilsiz olan ky deta dirilmitir. Kylnn
30

'Purluk' dedii baa kaplumbaalar akn etmeye balar. nk hayvanlar gnein yakclndan bu yeillie snarak kurtulmaktadr. Kr Abbas, ba korur ve canlandrrken, kaplumbaalara da yardm eder. Onlarn serinlikten faydalanmalarn salar. Kr Abbas, yana ramen hi para almadan bu ileri stlenmitir. Kyde trenler dzenlenmektedir. Kye deta bereket gelmitir. Halkn yz glmekte, koyunlarn dii dourmas iin adaklar adanmaktadr. Bir akamst, kye havadan kara bir ey der. Den ey, meteoroloji gzlem aracdr. Kyl, ok ekinir ve bu yabanc cisimden korkarlar. Bu cismi okulun bir odasna kapatrlar. Ertesi gn, topraklar lmek iin kadastro komisyonu gelir. Kyl devletten gelen her eye temkinli yaklamaktadr. Bu komisyondakilere gvenmezler. Komisyondaki insanlar kendilerine hi benzememektedir. Kendilerinden bir ey alacaklarn zannederler. Oysa komisyon, herkesin mlkn lp zerlerine yazdktan sonra gidecektir. Fakat beklenmeyen bir gelime olur. Purluk'taki ban, devlete ait olduuna karar verir komisyon yeleri. Kyl kendilerine ait olduunu ispatlamaya alsa da baaramaz. Memurlar tutanak tutarak hkmete havale eder ii. Devlet ve kyl arasnda bir ekime balar. Kyl, ok zayf ve cahildir. Kendini savunacak gte deildir. Kyl gelimeleri takip edemez, olan olur. Tozakllara Purluk arazisi yznden ev bana ykl bir kira yklenir. Kyl ne yapacan arr; nk bu kadar paray asla deyemeyecektir. Avukatlara, yargca, memurlara giderler, hepsi de sadece kendilerini dnd iin onlara yardmc olmaz. En sonunda, kyller zorluklarla yeerttikleri tarlalarn bozarlar. Kydeki btn srlar tarlaya srerler. Yeil tarla eski hline dner. Kyller yklan mitleri ve gzyalaryla emeklerine alarlar. Kaplumbaalar da eskisi gibi gnein yakc alevleri altnda kalakalmtr. Onlar da ky terk eder. Kr Abbas, yeni doan torununa Yeer ismi verir. Fakat devlete krgndr. Eitmen Rza da ky okulunda yaamna devam eder.
KARARTMA GECELER - RIFAT ILGAZ Rfat Ilgaz'n bu eseri, stanbulun kinci Dnya Sava zamann ele almaktadr. Kentte baskn tehlikesine kar geceler karartlmaktadr. ehirde sac solcu davalar ve skynetim de ba gstermektedir. Karartma Geceleri romannn ana kahraman olan Mustafa Ural, byle bir dnemde yazd kitaplardan dolay tutuklanan bir aydn olarak ele alnr. Biyografik zellikler tayan Rfat Ilgazn bu romannda bir aydn kiinin fikirlerinden dolay dt skntl durumlar ve sava dnemi stanbulunun siyasi, ekonomik ortam arpc bir ekilde sunulmaktadr. KAHRAMANLAR: Mustafa Ural: Yllarca retmenlik yapm, mesleine derinden bal bir toplumcudur. Dnemin solcu kesimiyle benzer dnceler paylar. Kitaplar yznden tutuklanan aydnlar temsil eder. kran Hanm: Mustafa Uraln kardr. Derleme mdrlnde alan bir memurdur ayn zamanda. Ei ile

31

duygusal ve dnsel anlamda tam irtibat kuramam, rahat bir hayat tercih eden biridir. Ali: Mustafa Uraln tek ocuudur. Eserde hakknda ok bilgi verilmez. Ayten: Mustafa Uraln komularnn kzdr. Mustafa Ural, bir sre ona ders vermitir. Liseden sonra eitimine devam etmedii hlde srekli kitap okuyan, akll bir gen kzdr. Mustafa Urala her konuda yardmc olur. lhan Paytak: Mustafann bir arkadadr. Astemendir. karc, bencil ve iyi gn dostu biridir. Romann arka plannda Mustafann yokluunda kars ile iliki kurduu sezdirilir. Cengiz: ktisat fakltesini okuyabilmek iin ortaokulda retmenlik yapan bir gentir. Mustafa Uraln zor gnlerinde en byk yardmcs olur. Nihat: Mustafann okulunu uzatt iin mezun olamam dostlarndan biridir. Zor gnlerinde ona yardmc olur. ZET: Mustafa Ural bir sredir hapishanededir. ok zor artlar altnda yaamaktadr. Kald oda nem ve pire iindedir. Verilen yemek ise sadece kuru bir ekmektir. Mustafa Ural, insan yz gremedii bu yerde, suunun ne olduunu bilmeden gnlerini geirmektedir. Tarihin 6 m, 7 mi yoksa 8 Haziran m olduunu bilmemektedir. Bir sre sonra ani bir deiiklik olur. Koularn hepsi boaltlmaktadr. Btn hapishane boalr. Mustafa Ural, gnlerden sonra ilk defa gkyzn ve stanbulu grd iin mutludur. Fakat bu deiikliin sebebini anlayamaz. Mahpuslardan biri sava dolaysyla snaklara gtrldklerini syler. Komutan, konuan vuracaktr. Mustafa Uraln Halil adndaki baka bir mahkmla konutuunu grr komutan ve onlar ta odaya gnderir. Ta oda, en korkun cezalarn verildii ksmdr. Ta odada Halille sohbet etmeye balayan Mustafa ona hapse giri srecini anlatmaya balar. Mustafa Trke retmenidir. Skynetim blgesindedir. Mustafa, rahatsz olduu iin bir sre sanatoryumda kalmtr. Bu yzden raporludur. Bir retmen arkada yanna gelir ve eserlerinin tehlikeli grldn ve dikkatli davranmas gerektiini syler. Kitaplar toplatlmaktadr. Mustafa, arkadandan sonra evine gittiinde apartmann kapsnda polisleri grr. Ayten, gelmemesi iin uyarr. Mustafa, hakknda tutuklanma kararnn ktn anlar ve ne yapacan arr. Karsnn yanna gider ve ifreli bir ekilde durumunu anlatr. Ei, ona bir miktar para verir. Mustafa, hep yakalanaca korkusuyla stanbul sokaklarn dolar. Arkada astemen lhann yanna gider. Ondan kimsenin phelenmeyeceini dnr. Fakat arkada ona ok souk davranarak ban derde sokmamasn anlatr ve teslim olmasn syler. Mustafa, ok byk hayal krklna urar ve dostluklarnn bittiini syleyerek oradan ayrlr. Gece, evine gider. Kars polislerin her yerde onu aradn ve kitaplarnn tamamen toplandn syler. Sabaha doru evden bir yabanc gibi kar. Gazetelerden iki yz kiinin tutuklandn, kendisinin de arandn okur. Suu, propaganda mahiyetinde kitap yaynlamaktr. Sokaklarda yakalanma korkusuyla geirdii bir gnden sonra dostu Cengizin yanna snr. Cengiz, istedii kadar yannda kalabileceini syler. Mustafa ok sevinir. Tek gz bir odada kalan Cengizin evindeki en byk sorun odun ve kmrdr. Tm ehirde odun, kmr ok pahaldr. Cengiz ve M ustafa paralarn birletirerek aldklar odunlarla snmaya alrlar. Cengiz, Mustafaya her konuda sayg duymakla birlikte politikadan uzak durmaktadr. Fakat hocasn bu zor gnlerinde, saklamakta kararldr.

32

Mustafa, Cengizin evinde sessiz, sakin bir sre geirir. Fakat bir gn Cengizin kz arkada idem eve gelir. idem Mustafann bir kanun kaa olduunu anlar ve polise ikyet edeceini syler. Mustafa bu yzden buradan aylmak zorunda kalr. Yine sokaklardadr. Ne yapacan bilemez Grd her kiiden phelenir. Yakalanma korkusu ile geen bir sreden sonra babaannesi ile yaayan Nihatn yanna gitmeye karar verir. Nihat, okulunu uzatt iin bitirme snavlarna hazrlanmaktadr. Nihat, babaannesine Mustafay gndzleri eve gelip ona ders anlatan bir hoca olarak tantr. Birka gn Mustafa burada dinlenir. Hatta sal de dzelir. Fakat bir gn Nihatn babaannesi Mustafann orada kaldn anlar ve ok sinirlenir. Mustafa oradan da ayrlmak zorunda kalr. Bir gece Mustafa yolda bir polise yakalanr. Skynetim gnleri olduu iin kimliini sorar polis. Mustafa kendisini bir kadn arkadann yanndan gelen bir retmen olarak tantr Acele ile kt iin ceketini gya onun evinde unutmu ve kimlii de iinde kalmtr. Bylelikle kurtulur. Mustafa, Cengiz kz arkadandan ayrld iin onun yannda yeniden kal maya balar. Karsn ve ocuunu ok zledii bir gn he eyi gze alarak gece yars evine gider. Kars ona ok soul davranr. Nerdeyse onun teslim olmasn istemektedir. Muta fa Ural, karsnn davranlarna bir trl anlam veremez. Bu arada kap alnr. Gelen komularnn kz Aytendir. Ayten babasnn Mustafay polise ikyet etmeye gittiini syler Mustafann hemen kamas gerekmektedir. Mustafa kaarken onu en ok zen kranin onu uurlamamasdr. Mustafa polisten kamaya baladndan beri bir ay gemitir. Maan karsnn yardm ile alr. Bir gn Aytenle buluur. Ayten, hocasna yazd hikyeleri okutur. Bir de krann lhanla gezmeye gittiini syler. Mustafann kalbine bir phe der. Karsnn ve ocuunun banda olmamasnn sonunun byle olmasna armaz. 24 Maystr. Mustafann sal hcrede kalmaya msait hle gelmitir. Artk yakalansa dahi hapishane koullarnda yaayabileceini dnmektedir. Ve beklenen gn gelir. Mustafa yolda nceden karlat polisle karlar. Polis onun nceki sefer yalan sylediini renmitir. Apar topar onu emniyete gtrr. Mustafa Ural ve Halil ta odada gzaltnda iken bir gelime olur. Mustafa, savcya sevk olunmutur. Mahkemede Mustafay kt bir srpriz beklemektedir. Kars kran da oradadr. Fakat karsnn onun savcya sevk olunduunu bilmesine imkn yoktur. Bir baka mesele iin orada olmaldr. Birden bir durumada lhan grr. lhan iledii sutan dolay askerler tarafndan sorguya ekilmektedir. KAYIP ARANIYOR - SAT FAK ABASIYANIK

KTABIN KONUSU: Sait Faik Abasyank'n bu kitabnda Nevin adl bir kadnn mutluluu, huzuru aray abas anlatlmaktadr. KTABIN ZET: Nevin herkes tarafndan ok sevilen birisidir. Herkesin derdini dinleyen, sohbet eden ve onlar anlamaya alan bir insandr. Babas eski konsolostur. Bu yzden hayat biraz bolluk ve rahatlk iinde gemitir. Her mekanda olduu gibi burada da kt insanlar vardr. Ve bunlar Nevini ekememektedirler. Kamarot
33

rfan da bunlardan birisidir. Kendini ok iyi tantm olmasna ramen kvlcm bekleyen insanlar iin rfann szleri yeterli olmutur. Onun babas tarafndan martlm bir kz olduunu onunla bununla kahvede srttn aralarnda konumaya balamlardr. Kocas zdemir ise onu pek de o kadar sevmemitir. Ona lzumlu bir eya muamelesi gstermi, nasl tra sabunu bulamaynca tedirgin oluyorsa, ei yokken de yle tedirgin olmutur. Nevin de kocas zdemirden bu derece bir muamele grd iin balk Cemalle dolamaya balar. Gittii her yerde ihtiyac olan huzuru aramaktadr. Grd herhangi bir biletiye bile annda ii snmakta, sanki ilac ondaymasna ondan bir eyler alacana inanmaktadr. Bir defasnda Cemalle grtnde boanma meselesini konuur. Nevin kocasndan boanp tekrar stanbul a dnecektir. Daha sonra boanma ileri iin Ankaraya gider. Fakat Nevinin ii ok daralmtr. Artk Nevinin skntlar bir ara yle bir dereceye gelir ki midesindeki ardan duramaz olur. Fakat Nevin bu durumdan iyice bunalmtr. Eve dnmesine imkan yoktur. Konsolosun kz ile Balk Cemalin arkada arasnda mekik dokumak iin sinirleri artk msait deildir. Byle bir yaayn zevksizliini, hastaln hi sevmemitir. Baka yerlerde baka hayatlara yelken aacaktr. Babasna bir mektup yazar ve istasyondan bir trene atlayarak huzura doru yolculua kar. KTABIN ANA FKR: nsan hi kimseye, hi bir sze nem vermeden hakknda sylenenlere kafa tutarak dolamamaldr. Bu ukallk ve kendini beenmiliin bir gstergesidir. OLAYLARIN VE AHISLARIN DEERLENDRLMES: Nevin hayat alkantlarla dolu, ok ac eken fakat her zaman iinde huzura kavuma midi olan birisidir. Nevinin kocas zdemir, karsn bir eten ok bir eya olarak gren bir kiidir. Balk Cemal saf, kalbi temiz, Nevinin ilk balarda kendisinde saadeti arad insandr.

BEYDEBA - KELLE VE DMNE ZET

Kelile ve Dimnenin yazar Beydeba, bir Brahmandr. Kelile ve Dimneyi Hint hkmdarlarndan Debelem ah iin kaleme almtr. Bunun dnda elimizde, yazar hakknda herhangi bir bilgi yoktur. Kelile ve DimneNin ilk hali kaybolduktan sonra M.S. 300l yllarda Kemirde tekrar derlenir. Bylece eser ikinci kez hazrlanr ve Pana Tatra adyla mehur olur. Hindistanda bir halk kitab haline gelen eserin saysz deiik ekilleri yazlmtr. KONUSU Kelile ve Dinme hkmdarlar iin yazlm olan ahlak bir Hint masal kitabdr. Eser ismini masaln iki bakahraman, yani iki akal olan, Kalilag ve Damnagdan almtr. Bu masal kitab ncelikle Sanskriteden Pehleviceye ve Pehleviceden Arapaya tercme edilmitir. Ardndan Bat dillerine de evrilen eser, hem Douda hem de Batda byk bir rabet grmtr. Hikayeler, Bin Bir Gece Masallarnda olduu gibi i ie girmi ereve hikayelerden oluur. Eser giri ve be blmden olumaktadr. Her blmde bir ereve hikaye ve bu hikayeye bal hikayecikler ile manzum hikayeler bulunmaktadr.

34

Hikayenin yazl amac Mehapur hkmdarnn tembel ehzadesini yola getirmektir. Kahramanlar: Kral Aslan, Kral Aslann maviri Boa, Kral Aslann nedimleri, Kelile, Dimne. Eser u blmlerden olumaktadr: 1. 2. 3. 4. 5. Blm: Dostluun Bozuluu Blm: Nasl Dost Kazanlaca Hakknda Blm: Sava ve Bar Blm: Kazandklarmzn Kayb Blm: Tedbirsizlik Hakknda

K GVERCNN HKAYES Vaktin birinde bir lkede iki gvercin vard. Yuvalarnda gven iinde yayorlard. Birinin ad Bazende, dierininki Nevazende'ydi. Yuvalar o kadar gvenliydi ki, dorusu oradan ayrlmay dnmek dpedz aptallk olurdu. Buna ramen Bazende 'nin iine bir gn gezme arzusu dt. Nevazende 'ye bu isteini at: - Sevgili arkadam, daha ne zamana kadar yuvamzda oturup duracaz. Ben uzak lkeleri, masmavi denizleri ok merak ediyorum. Gezip tozmak istiyorum. Bilgimi, grgm, artrmak niyetindeyim. Ne dersin? Nevazende, onun bu dncesini kaygyla karlad: - Gzel, dedi, gezmek, deiik yerler grmek ok gzel. Fakat tehlikelerden emin olamazsn. Bir frtna, bir rzgar, yrtc bir hayvan... Btn bunlar olmasa... Bazende, sze girdi hemen, - Doru, haklsn, ben de o tehlikeleri hesaba katmyor deilim. Fakat sknt ekmeden rahata kavuulmaz. Yolda ekeceim ilelere kar bilgimi, grgm artracam. -Nevazende, arkadann kararnn kesin olduunu grd: - Yine de gel u dnceden vazge dostum, dedi. Yannda yaknlarn olsa ya neyse. Byle yalnz bana tehlikelere nasl gs gerebilirsin? Bo ver! Vazge bu sevdadan. Yuvamzda mutluyuz. Bunu bozmayalm. Nevazende'nin tleri Bazende'yi bir trl etkilemedi. O, kararlyd. Her trl tehlikeye ramen gezme dncesinden vazgeemiyordu. Kararn kesin vermiti. Uacakt. Uzak lkelere gidecekti. Sonunda hazrln yapt, Bazende. Arkadayla vedalat. Yuvadan havaland. Yksekler doru kanat rpt. Ufukta kayboldu. Nice denizler at. Nice dalar dolat. Gnlerce yol ald. Havada szlrken

35

ayaklar altnda kayan gzellii zevkle seyrediyordu. Gnlerce kanat rpt. Fakat keyfi o kadar yerindeydi ki, yorgun oluu aklnn ucundan gemiyordu. Gnler gnleri kovalad. Bazende, arada bir dinlenerek srekli utu. Srekli yol ald. Bir gn yce mi yce bir dan doruuna ulat. Cennet gibi bir yerdi buras. Zmrt gibi yemyeildi. Aalar, iekler, aada akarsular, dereler... Mis gibi bir koku vard. rl rl sular akyordu. Bir sre dinlenmek istedi. Hem bu cennet gzellii de seyredecekti. Fakat birden by bozuldu. Sessizliin ortasna bir frtna dt. Kuvvetli bir rzgar sanki sessizlii yrtar gibi esiyordu. Gkyzn yamur bulutlar doldurdu bir anda. Ortalk kararverdi. imekler akmaya yldrmlar dmeye balad. Bazende neye uradn armt. Frtna saanak bir yamurla srd gitti. Bardaktan boanrcasna yaan yamur altnda zavall Bazende snacak doru drst yer bulamad. Hele imek ve yldrm grlts! En ok onu korkutan buydu. Bazende yamur altnda srlsklam olmutu. yordu. Frtnaya kar umaya alt, ok yorgun dmt. Kanatlarn kaldramaz bir haldeydi. Frtna biraz biraz yavaladnda kaln gvdeli bir aacn kovuuna snd. Bir an sevgili arkada Nevazende ve yuvas aklna geldi. Sessizce i geirdi."Ah!" diye inledi,"nsann kendi yuvas gibi var m?" imdi yuvasnda olsayd! Kendisini gvende hissedecekti. Bazende, gurbete kmann ilk pimanln duyuyordu. Neden sonra frtna dindi. Sabaha doru artk hava normale dnd. Gne at. Tekrar zmrt gzellik ortaya kt. iekler glmee, bcekler tmee balad. Kelebekler kesik, zarif danslaryla zmrt gzellii sslediler. Kular arklar sylemeye baladlar. Bazende snd kovuktan kt. Kendisini mthi yorgun hissediyordu. aresiz, umalyd. Tekrar havaland. leye dek utu Bazende. Yine halsizlemiti. Gnete iyice ykselmiti. Bir de ne grsn. Aman Allah'm! Koskocaman bir ahin! Byk bir itahla zerine doru gelmiyor mu? ahinin heybetinden ok korktu Bazende. Neydi bu bana gelen. Korkudan gzleri karard. Ba dnmee balad. Kulaklar uulduyordu. Kanatlarnda artk g kalmamt. lmn yaklatn hissetti. ahin hzla zerine geliyordu. Bazende'nin gznn nne yuvas ve arkada geldi. Bu tehlikeyi de atlatrsa hemen yuvasna dnecekti. alacak bir ey oldu bu sra. Kocaman bir tavancl kuu ortaya kt. O da ahin gibi Bazende'yi gzne kestirmiti. zerine doru geliyordu. ahin'le tavancl av paylamaya yanamadlar anlalan ve birbirlerine dtler. Aralarnda amansz bir dv balad. Bazende kavgadan yararlanarak oradan uzaklat. Kuytu bir yere snd. Korkudan tir tir titriyordu zavall gvercin. Kalbi duracakm gibiydi. Sabaha dek orada sessizce bekledi Bazende. Sabahn diri klaryla kt gizlendii yerden. Tabiat cvl cvld. Her ey tatl bir gzellik iindeydi. "Oh! ok kr" diye mrldand,"yaamak ne gzel ey!" Dnk kararn unutmutu. Hibir ey olmam gibi yine havaland. Yorgun kanatlarn bolua brakt. Szlmeye balad. Uzak diyarlara doru yol almaya durdu. Utu. utu; gnlerce utu. Yoruldu, dinlendi, tekrar havaland. Bir hayli ackmt, yorulmutu. Szld yerde aa doru bakt. Yemyeil bir bahe grd. Aada gzel bir imlik

36

vard. O da ne! Kendisi gibi bir gvercin imende tatl tatl yem yiyordu. Yanna doru szld onun. imlie kondu. Konar konmaz taneleri yemeye balad. Sana soluna bakmadan yemeye koyulduu imenlikte bir tuzak vard. Bazende bundan habersizdi. Sonunda ak diye kurulan tuzaa dmesin mi? "Eyvah! bir tuzak galiba" diye bard. aresiz rpnmaya balad. Yerdeki yemin oraya mahsustan konulduunu anlad. O gvercinde av ekmek iin duruyordu orada. Anlad ama, i iten gemiti. Yaplacak bir ey yoktu. Gvercin yanna yaklat. Bazende, sitemli bir biimde konutu: - Gvercin karde, sen de benim cinsimdensin. Burada bir tuzak olduunu insan sylemez mi? Gld dier gvercin: - Yaplacak hi bir ey yok, dedi. Bizde bu hrs olduktan sonra. Brak bizim gibi zavall kular, insanlar bile tuzaa drr bu duygu. nsanlarn ilk atas Hazret Adem'in de cennetten karlmas hep bu hrs yznden deil mi? Bazende, gvercinin szlerine hak verdi. Fakat yaplacak bir ey yoktu. Kendisine ancak o yardm edebilirdi. - Haklsn, dedi gvercine. Fakat bu tuzaktan kurtulmam gerek, bana yardm edebilir misin? Eer bunu yaparsan mrm boyunca sana minnettar kalrm. artkan gvercin de aresizdi: - Ayama baksana, dedi. Bazende, bakt aya balyd. - Gryorsun, dedi artkan gvercin, ben de balym. Kendi isteimle burada durmuyorum. Gcm olsayd, nce kendim kurtulurdum.

KEREM LE ASLI HKAYES

rann ok mehur beldesi sfahanda adil, iyi yrekli bir padiah yaard. ok zengin, rahat yaayan ama bir trl evlat saadetini tadamayan bir padiaht. Ne tesadftr ki emrinde alan bir Kei de ayn zlemi duymakta idi. Padiahn aklna bu kei gelince, padiahn derdine ortak olmas iin onu emretti. Ve uzun uzun sohbet ettiler. Kei padiaha

37

eer bir saray yaptrr iini bahesini sslerseniz btn zamannz burada geirir acnz unutursunuz deyince, padiah ksa bir srede bu plan gerekletirdi. Bir gn Keiin kars ve hanm sultan saraydaki elenceyi ziyarete giderken karlarna nur yzl bir ihtiyar kar, hanm sultana bir elma, Keiin karsana bir ayva fidesi verir. Ve bunlar ekmelerini ister. Hanm sultan da, Keiin kars da fidanlara kendi elleri ile bakar, bytrler. Ancak iki aa da bydklerinde meyve vermezler. Hanm sultan bir gn ryasnda yine o nur yzl ihtiyar grr. Ve bu ocuk dilei iin yalvarr. Yal adam ona aacn elma verdiini, bu dilei iin bu meyveyi yemesini syler. Hanm sultan Keiin karsna haber verir ve aalarnn yanlarna giderler. Hanm sultann elma aac bir elma vermitir. Ancak Keiin karsnn aacnda meyve yoktur. Hanm sultan elmasn ortadan ikiye bler ve yarsn Keiin karsna verir. Buna karlk ocuklar olduunda birinin kz dierinin olu ile evlenecek diye sz verdiler. Ve daha sonra ikisi de hamile kald. Padiahn olu, Keiin bir kz olur. Kzn ad Kara Sultan Olann ad Ahmet Mirza Bey olur. Fakat te rs giden bir eyler olur. Kei bey bir gn uyurken izmeye dalar ve Bu kadar gzel bir kz neden padiahn oluna vereyim ki? diye sylenir. Ve bu fikrini karsna aklar. Kars ise Ama Beyim biz hamile kalmadan nce ocuklarmz birbirleri ile evlendireceimize yemin ettik dedi. Kei bunun zerine etrafa kznn ld haberlerini yayar. Bu haber padiahn kulana gidince padiah Keii huzuruna arr. Padiah: Kei bu sylenenler doru mu? Kei aresiz ifadesi vererek; Maalesef doru kzm ld diyerek padiah kandrr. Daha sonra da kzn ve eini alan Kei, Isfahana 3 gn uzaklktaki Zengi kyne yerleirler. Bu zamanda da padiahn olu Mirza Bey 4 yana girmi, mektebe balamt. Yannda da Sofi adnda ok zeki bir arkada vard. Seneler sonra Sofi ve Mirza Bey 1213 yalarna basmlard. Sofi Mirza Beye bir teklifte bulunmutu; Bak Mirza Bey baban ok zengin, serveti dnyay alr! Ama bizde bir daha Gen olmayacaz, gen olduk, hadi gel av avlayalm dedi. Mirza Bey Sofinin bu szleri zerine avlanmaya, yiitlie talim etmeye gittiler. Mirza bey bir gece ryasnda Kara Sultann elinden erbet itiini grr. Kalbi ve yrei cehennem gibiydi. Daha sonra byk bir heyecanla uyand. Yalnz kimin elindne erbet itiini bilmiyordu. Fakat kzn simas aklnda kalmt. Bir sabah Mirza Bey babasndan izin alarak sofi ile birlikte Zengi kyne gezmeye gittiler. Orada Keiin evine misafir oldular, ikramlar yediler. Artk mirza Bey hep o taraflara av yapmaya gidiyordu. Bir gn kolunda ahini ile yine gelmiti. O gn sarayn camnn yannda gergef yapan bir kz grd. Yanna yaklat, dikkatlice baktktan sonra bu kzn ryasnda grd kz olduunu anlaynca yanna yaklat ve: Ba yastk gre mi? Gz dilber grenin? Gzne uyku girer mi?

38

Zlfne berdar olann? Mirza Bey bunlar syledikten sonra kz kendine doru ekti, kz pt ve: Syle gzel kz sen hangi bahenin smblsn? Deyince kz: Isfahanl babam kei idi. Kerem eyle brak beni! Babam grmesin! Delikanl: Asl nedir? Salvereyim! Kz: Kerem eyle brak beni! Dedikten sonra Mirza beyin aklna bir ey geldi. Benim adm Kerem, senin adn Asl olacak bundan byle birbirimizi byle araca! Bunun zerine keiin kz Kereme bakarak: Kabul ediyorum dedi. Keremde kz brakt. Daha sonra Aslnn iledii gergefin zerinde bulunan oyal tlbenti ald. Ve sofiyi bularak beraber Isfahana dndler. Eve geldiinde babas Keremi bitkin grd ve ona ne olduunu sordu, fakat Keremin azndan tek laf bile alamad. Padiah birka gn sonra Keremi tekrar ard ve ona sordu. Keremde babasnda bir saz istedi. Derdini byle anlatacakt. Babas saz getirdi. Kerem durumunu anlatan bir trk ald; Kei bahesinde bir gzel grdm, Aklm bamdan ald ne are? Taram zlfn, dkm yzne, Serimi sevdaya ald ne are? Babas olunun dediklerinden hibir ey anlamamt. Oluna tam olarak anlayamadn syleyince, Kerem boynunu bkerek odadan kt. Padiah haftalarca olunun derdini anlamak iin are aryordu ama bulamamt. Bunun zerine padiah birilerini bulup ondan derdini renmesini istedi. irkin bir kadn Keremi Keiin bahesinde Aslya bakarken grnce hemen padiaha syledi. Bunu duyan padiah hemen Keii yanna ard ve neden yalan sylediini sordu. Keii kzn vermesi iin ikna etti. Bunun zerine Kei padiahtan 5 ay sre istedi. Padiah da sana 5 ay veririm ama sana yzk vereceim, onunla kzn oluma nianla dedi. Kei bunu kabul etti. Bu nianlanma olaylarn duyan S ofi hemen Kereme haber verdi. Keremin gnleri sefa ve zevk iinde geiyordu. Fakat aradan bir sre getikten sonra Asly yine zlemeye balad. Bu durumunu babasna anlatt. Olunun bu dert yan babasn ok zmt. Padiah Kereme: Olum ben Keie 5 ay izin verdim. Sre bugn doluyor dedi ve dn hazrlklarna baland. Keide 5 ay dolduu

39

iin Zengi kynden kamaya karar verdi. O gn Padiah byk bir kafileyi Asly almak iin Zengi kyne gnderdi. Orada da birka insan topluluu kafileye doru geliyordu. Kerem onlara neler olduunu sordu. Bunu zerine ihtiyardan u yant ald: Bizim burada bir Kei otururdu, onlar gece gittiler. Bizde bir ey olacak herhalde diye gidiyoruz dedi. Kerem alamaya balad. Daha sonra hemen asl ile bulutuklar baheye gider ve oradan geen bir kz Aslya benzetir ve trk sylemeye balar. Onu duyan kz Ey k! Beni kime benzettin? Kerem cevap verir: Seni Asl Hanma benzettim dedi. Bunun zerine kz Kereme: Asl Hanmanne ve babasyla birlikte Hoya katlar dedi. Kerem bu szn zerine ok sevindi. Ve bir trk syledi. Keilerin kat haberi padiahn kulana gidince kzd ve Zengi kyne geldi. Ama onlar bulamad. Hemen Keremin yanna gitti ve Ey olum bu halin ne? diye sordu. Keremi alarak Isfahana dnd. Kerem babasna Asl Hann arkasndan gitmek istediini syledi. Babas da engel olmad. Arkada Sofi ile yola koyuldular ve Zengi kyne geldiler. Kyde gezinen bir kza keii soru ve Hoya gittiklerini rendi. Oradan sonra Hoya vardlar. Bir kahvedekilere Keii sordular ve onun birka gn nce Suiye gittiklerini rendi. Kerem bu ekilde Aslnn peinden gidiyordu. Her gittii yerde ondan saz almas isteniyordu. Bu ekilde Suiden sonra Gence, Revan, Acuz, ldr, erki, Kelbeye gittiler. Kelbede de aldklar zc haber onlarn 3 ay nce Karsa gitmi olmalaryd. Daha sonra Karsa vardlar ve Keii sordular. Kahvedekiler ondan bir ark sylemesini istedi. Ve bunun sonucunda onlarn Oltuya gittiklerini r endiler. Oltudan sonra: Narmana, Beyazt ve Beyata gittiini rendi. Beyattan aldklar haberde onlarn 4 Gn nce Vana gitmeleriydi kisi birlikte Vana giderken yolda 40 haramiler ile karlatlar. Haramiler onlar aramak istedi. Kerem de Aalar ben Acem ahn oluyum, imdi gurbete dtm rica etsem de slaya gitsem? dedi. Haramiler ona Ey k Allah selamet etsin diyerek yol vermeden nce trk istediler. Trky duyanlar aferin dedi, Keremde Keii sordu ve trk karlnda Tiflise gittiklerini rendi ve yola koyuldu. Tiflise geldiler ve kahvedekilerden trk karlnda Ahlta gittiklerini rendi. Bu ekilde Nemrut dan geerek Ahlta geldiler. Oradan Velhasl da, Mu ovas, Mu, anl kiliseyi gezdiler ve aradlar. anl Kiliseden gelin kzlar kyordu. Kerem o kz Aslya benzetti. Ve yine trk syledi, saz ald. Sonra oradan Malazgirti rendi. Karlarna Murat rma kt. Irmak ok deli akyordu. Keremin trks ile yavalad ve getiler. Oradan Malazgirte geldiler. Kahvede saz alanlar vard. Beraber saz aldlar. Keremi ok alkladlar. Neyse oradan Pasinler ovas, Uzun Ahmed, Hasan Kalesi, oban kprsn gezdiler. Orada dalgac bir adam vard. Ben Keiim diye dalga geiyordu. Keremi grnce bu dalgac bir tabuta girdi. Kereme adam ld, namazn klalm diye aka yaptlar. Kerem adamn ldne inand. Aslnda aka idi. Namazdan sonra aka olduunu sylemek iin tabutu atlar ve adam l buldular. Cenab - Hak dalgasnn cezasn vermiti. Neyse Kerem ve Sofi yollarna devam ettiler. Gml Kmbet, Hadm Pnar geildi. Orada Kerem giysi ykayan kzlar grd ve Asldan kalan tlbenti kartarak ykamas iin onlara verdi. Daha sonra da Laleli Dana ktlar. Hava ok bozmutu. Frtnalar koptu 3 gn 3 gece orada kaldlar. nc gecede nur yzl bir adam geldi. Ve onlar atnn arkasna alarak onlar bir rpda Erzuruma gtrd. Meer o adam Hzr Aleyhisselam imi. Orada bir konakta kaldlar.

40

kramlar grdler. Kerem saz eline alarak trk syledi. Sonra alamaya balad. Sofiye neden aladn sordular. Sofi anlatt. Sabaha Yola ktlar. Gezerlerken bir hamam grdler. Cafer Aa hamam imi. Oradan kan kadnlarn arasnda Asly grd ve hemen trk sylemeye balad. Bunu duyan Asl Keremi grd ve Hemen eve kotu anasna haber verdi. Anas Keie haber verince yola ktlar. Kerem alamaya balad. Sonra sokaktaki ocuklara Keii sordular ve Mancunlar mahallesine giderlerken yol 3e ayrld. Ortadan girdiler. Gnlerce yol gittiler. Een Kalesine vardlar. Khevde oturdular. Oradan sonra Vabrik, Tercan, inci beli, Erzincan ald. Kerem Erzincanllardan Keiin Sarlara gittiini rendi. Yollar bir geldi. Nuh Aleyhisselamn Nuh gemisinin oturduu yere geldiler. Yerde bir kuru kafa gren Kerem kuru kafa ile konumaya balad. Sofi aknca Keremi izliyordu. Neyse sonra Ekata vardlar, Engrye gittiler. Kerem bir mezarlkta alayan kz grd. Kzla konutu. lenin sevgilisi olduunu anlad. Yola koyuldular. Kahveye geldi. Trk syledi. Sonra Ayaa gittiler. Yol viran olmutu. Kerem viran olmu yolla syleti. Sofi adeta olanlara ayordu. Ayallar Keiin Zileye gittiini syledi. Tekrar yollara dtler Yeniden yollara dtkten sonra Kzlrmaka vardlar. Nehir delico akyordu. Ama Keremin trks ile duruldu. Onlarda getiler. Zileye vardlar. Hann sahibi onlar ieri almad gitti. Onlarda kapy krd. Kapy yakarak sndlar. Sonra Sivasa gittiler. Oradan da doruca Kayseriye vardlar. Kerem bir cenaze grd ve trk syledi. Bunu Duyan imam Kereme ok kzd. Neyse onlarda oradan Keiin kald eve geldiler. Asl bahede geziyordu. Kerem hemen yanna gitti. Kendini tantmad ve ben dii kadna gelmitim dedi Asl onu ieri ald. Anasna syledi ve Kerem Aslnn dizine yatarak azn at. Anas sordu Hangi diin? Kerem gsterdi fakat o di deildi. yle byle btn dilerini ektirdi. Az kan dolmutu. Cebinden Asldan kalan earb kartarak azna tuttu. Tlbenti tanyan Asl Bu Kerem! dire bard. Anas hemen Keie haber vermeye gitti. Kerem o an hemen trk sylemeye balad ve sazdan ban kaldrnca Aslnn onu dinlediini grd. Asl onu hemen dar kartmaya alrken Keremin aya kapya skt ve kanamaya balad. O srada Kerem Tanrya Ey rabbim u kz bana k et dedi. Tam o srada istei kabul olundu. Asl kapy ap hemen Kereme sarld. Asl Kereme: Hadi git buradan babam gelirse seni ldrr, gece gel, beni al! Kerem oradan kp kahveye gider. Gece olunca Aslnn evine gider. Saz almaya balar. Babas onu duyar ve yannda ki adamlarla Keremi yakalamak isterler. Kerem kap gizlenir. Sonra tekrar pencereye kar. Tekrar arrken onu tutuklarlar. Hapse atarlar. Keremin akl bandan gitti. Dili tutuldu. Kady, mfty ardlar. Baksanza Keiin evine bir adam girmi, ldrelim mi? Mft izin vermedi. Sonra Keremin dili ald. Trk sylemeye balad. Keremin dilinin aldn beye haber verirler. Bey Keremi yanna arr. Kerem balar trk sylemeye. Bey kzmaya balar. Kerem onu dinlemeden tekrar syler. Bey yine kzar. Amire dnp idam fetvasn ister. Hkim izin veremem, bunlarn asl var dedi ve yerinden kalkp Haremine geti. Meer beyin Hasene adnda kz kardei varm. Beyin halini grnce halini sordu. O da Keremi ldrmesini istedi. Karlnda 15 kese altn verecekti. nk kad, mft ldrlmesine izin vermiyordu. Hasene bunu kabul etti. O srada da Kad Kerem dnd. Bak olum buradan ka sana zulm edip ldrecekler Kerem bu szleri duymad bile ve saz almaya balad. Hkim Kereme sordu: Olum senin bu kzla alakan var m? Nianl msnz? dedi. Eer nianl deilseniz 2 ahit bul seni u Asl ile nianlayalm dedi. Kerem hemen Sofiyi ard. Hkim meseleyi sofiye sordu. Sofide anlatt. O sralarda da Hasene Hanm 40 tane glclerden kz alp her birine kyafet giydirdi. Sonra onlar byk bir baheye soktu. Ve Keremi ard. Kerem ilerinden Asly grnce gzn ondan ayrmad. Zaten baka bir kza baksayd, Hasene Hanm onu ldrecekti. Kerem gzn ondan ayrmaynca o da Keremin gerekten Hak a olduunu anlad. Hasene Hanm bu ak anlaynca Asly ondan sakladlar. Hasene Hanm Keremden trk sylemesini istedi. Kerem hep Aslya hitap eden

41

trkler sylyordu. Hasene Hanm kzd ve kendisine hitap eden bir trk sylemesini istedi. Kerem yine Aslya syledi. Bu sefer Hasene Hanm sordu: Kerem ben ne derim, sen ne dersin? Sana hemen Asly alvereyim dedi. Kerem: Ya Rab, sana krler olsun dedi. Hasene hanm bu trklerden onun gerek bir k olduunu anlad. Ve: Senin gerekten k olduunun isbat var m? dedi. Keremde: Bak ben bir trk syleyeyim, eer Aslnn her ynnden sz etmezsem beni ldr dedi. Ve trksne balad: Bir hali diyor merde mert cengi Bir hali dvyor cmle frengi Bir hali bozulmaz hi onun rengi Bir ulesi halka yetiir Hasene Hanm bakt ki bu trk tam Asly anlatr, hemen hereyi beye anlatr: Bu kz Kereme verelim, eer vermezsek, Keremin ah bizi yakar Bey bu szleri duyunca hemen Keiin yanna gider ve: Kzn Kereme ver, eer vermezsen seni ldrrm dedi. Bu olanlar Kei karsna anlatt. Ve o gece Kayseriden katlar. Sabah onlar bulamadlar. Bir kii onlarn Tekkeye doru gittiini syledi. Kerem ok zld ve beyin ayana kapanarak; Aman beyim ben byle olacan bilirdim. Allahasmarladk diyerek yola koyuldular. Tekkeye ulatlar. Oradan Karapnara getiler. Sonra Haleb yoluna dtler. Kei de Halebde ermeni evine girdi. Halebli ermeni onun baka biri olduunu anlad. Ermeni Keie burda ne aradn sordu. Kei bandan geen her eyi anlatt. Halebli Ermeni de: O halde Kerem buraya gelmeden kzn evlendir Bu srada da Asl Han babasna feryad ediyordu. Kerem ve Sofide Halebe geldiler. Burada Kerem hann sahibi Klhan Beyine bandan geenleri anlatt. Klhanbeyi Keremi Aslya alacana sz verdi. Bir koca kar tuttu. Onu Asl Hann yanna gnderdi. Koca kar Asl Hana: Keremin yanna gitmek ister misin? deyince Asl hemen kalkt. Klhanbeyde Kereme haber verdi. Koca Karda Asl Hana: Git anandan Halebi gezeceiz diye izin al dedi. Anas da tamam ama sakn ge kalma dedi. Sonra Klhanbeyi Keremi Asl ile buluaca Kmbete gtrd. Orada Keremi gren Haleb paas onu zindana attrd. Keremi zindana trk sylerken duyan paa ona kendini tantt ve Asl Hana u anda dn yapldn syledi. Keremde: Bana gzel bir at, silah ve hizmetkr ver Asl kiliseden karken beni grsn dedi. Paa isteklerini yapt. Ertesi gn Kerem kilisenin oraya gitti. Paa arkadan adamlar gnderdi. Kerem Asly grnce trk sylemeye balad. Onu gren Asl hemen yolunu

42

deitirdi. Sonra adamlar kz hemen rtp konaa getirdiler. Keiin dostlar Keie haber verince Keremden kurtulu olmadn anlad. Keiin aklna bir fikir geldi. Kzn Kereme vereceini, fakat ilk gecelerinin elbisesini kendisi dikeceini syledi. Kerem ve Asl ok sevindi. Kei evde sihirli, byl bir fistan dikti. Kerem yanna gelince fistann dmelerini elleri ile zecekti. Neyse 40 gn 40 gece dn yaptlar. Sonra Asl ile Kerem evlerine gittiler. O gece Kerem namazn kldktan sonra Asl fistann giydi ve Keremin yanna geldi. Keremden bu dmeleri zmesini istedi. Kerem tam skt 2 tanesi kald ki dmeler tekrar kapand. Kerem elleri ile tekrar denedi. Srekli kapanyordu dmeler. Artk uramaktan tan yeri aarmt. Kerem dmeleri nasl zeceini dnyordu. Tekrar denerken en sonunda kocaman bir Ah ekti. Ve Keremin azndan kan ate ile birden bire Kerem cayr cayr yanmaya balad. Klleri yere dkld. Asl alamaya balad. Ve hemen annesine haber verdi. Annesi de kzm bu senin sevinecek gnndr deyince Asl annesine Keremin kllerini gsterdi. Annesi de ok ard. Sonra Paa Asl Han sorguya ekti. Olaylarn Keiin yapt anlald. Kei ldrld. Asl 40 gn Keremin kllerinin banda bekledi. Sonra salarn sprge ederek silerken kllerin iinde kalan ate ile Aslda kl oldu. kisinin klleri birbirine kart. Bunu grenler Paaya haber verdiler. Paada Aslnn annesini trl eziyetlerle ldrd. Daha sonra ki gnde Sofiye dn yaptlar. 40 gn 40 gece dn oldu. Asl ve Kerem dnyada kavuamadlar ama u an cennete dnleri olsa gerek KRALIK KONAK - YAKUP KADR KARAOSMANOLU I.Blm: Genliinde Mabeyn-i Hmayun mensubu olan NAM EFEND, daha birok memuriyetten sonra emekliye ayrlr. Btn ruhuyla stanbulin denilen devrenin temsilcisidir. Yenilikler ona tuhaf gelir. Konan dier s akinlerinden olan damad SERVET BEY ve torunlar SENHA ile CEML, Avrupa hayatna zenen, o hayat btn teferruatyla benimseyip birounu da uygulayan insanlardr. Nam Efendi, onlarn bu yaay tarzn anlayamaz, hatta garip bulur; fakat onlara pek de karmaz. Delikanllk ana henz girmi bulunan Cemil, yann ok ok tesinde sefahat alemine dalmtr. Seniha ise aklna eseni yapan, mark, kolaylkla bunalan bir gen kzdr. Evde hkm srmekte olan bu garip havaya Nam Efendi kar kacak olsa, damad ie karr; kaynpederini kracak kadar ileri gittii de olur. II.Blm: Her Pazartesi olduu gibi, o gn de Senihann AY GNdr. le vaktine yakn, ilk davetli olarak, FAK BEY gelir. Saniha onu, her zaman olduu gibi, gece kyafetiyle karlar. Cemilin arkada olan Faik Bey, teklifsiz gelir gider. ocukluu Avrupada getiinden Avrupallarn kendilerine has kadn erkek mnasebetlerini ve bunlara ait kurallar iyi bilir. Bundan dolay, yapmacklktan uzak hareketlerinin de katksyla, kadnlarn holandklar bir tiptir. Kumara dknl ve Cemile kt rnek olmas yznden Nam Efendi tarafndan hi sevilmez. aya, Senihann halasnn olu HAKKI CELS de gelir. Hakk Celis airdir. NEYYRE ve NURYE hanmlarn byk bir hayranlkla dinlemelerine karlk, Seniha onu skc bulur. Her eyden ok abuk bkan Seniha, Faik Beyiin bir kede kumar partisi dzenlemesinden de sklr. Hakk Celis, Senihay iten ie sevmekte, fakat ie dnk birisi olduundan, ona kar besledii duygular aa vurmaktan ekinmektedir. Seniha, ay partisi bittikten sonra dnr: Bu hayat, bu konak ve bu insanlar skc... Dads MADAM KRONSKnin

43

anlatt Avrupa hayat ise ne kadar ekici ve gzeldir! Seniha, ok zengin olmadklarna ok zlr; bu nu dedesine de syler. Nam Efendi ilk defa olarak, byk bir yoksulluk endiesine kaplr. Senihann sefalete dtk deil mi? sorusu karsnda zlr, arr, bunalr... III.Blm: Nam Efendi, evdeki acaip yaayn havasndan biraz olsun uzaklamak ihtiyac duyar, kzkardei SELMA HANIMEFENDye gider. Selma Hanmefendi, her zaman olduu gibi, konaktaki yaay iddetle tenkid eder. Aabeyine, ayan denk almas gerektiini, yoksa sonlarnn kt olacan anlatmaya alr, Nam Efendi ise, onun sylediklerini kabule yanamad gibi, gezip elenmelerini kstlayp torunlarn zmek de istemez. Eve dndnde Hakk Celisle karlar. Hakk Celis, Faik Beyle aralarndaki mnasebetten dolay Senihay ar derecede kskanmakta ve ok da zlmektedir. IV.Blm: evresine bir trl uyum salayamayan Seniha, sinir krizleri geirmektedir. Hekimler evlenmesini tavsiye ederlerse de buna yanamaz. Onun gz Avrupada ve oradaki serbest hayattadr. Oralar gezip grm olduundan dolay Faik Beye imrenir. Hatta ara sra ondan holand bile olur. Fakat Faik Bey havai bir gentir. Seniha, evlilik iin , kendisini Avrupaya gtrebilecek zengin birini beklemekte, Faik Bey ise sekin ve zengin bir dul dnmektedir. V.Blm: Seniha, hekimlerin hava deiiklii tavsiye etmeleri zerine, sevda entrikalarn seven, elenceye ve zevke dkn halas NECBE HANIMn Bykadadaki kkne gider. Halasndan holanmamaktadr. Can sklr. Cemil, halasnn istei zerine, arkadalarn toplayp adaya gelir; Neyyire ve Nuriye Hanmlar, Faik Bey, Hakk Celis... Gece, mehtaba karlar. Hakk Celisin sevdakr, fakat acemi davranlar karsnda Seniha ona ocuk der. Hakk ise cesaretini toplayp- ben sizi bir byk adam gibi seviyorum! karln verir; fakat alaya alnr. Hakk Celis, onlarn bu davranlarndan tiksinir. iirlerinin hayran olan Nuriye Hanm, ona bu aktan vazgemesi gerektiini anlatmaya alr. Seniha ile Faik Bey yalnz dolarlar; Seniha onu hep uzaklara, tenhalara doru gtrr... VI-VII.Blmler: Elenceler srer gider. Senihann sinirleri sonunda yatr. Aradklarnn epeyce bir ksmn bulmu gibidir; tavrlar deiir. Faik Beyle olan mnasebeti artar. Fakat Nam Efendi ve Servet Beye bu konuyla ilgili mektuplar da gelmeye balar. Nam Efendi bu durum karsnda zgn ve tedirgindir; fakat Senihay hakl gsterecek sebepler bulmaya alr. Servet Bey ise, ocuklarn hakl davranlar iinde bulunduklarn, asl ahsiyetsizliin imzasz mektuplar gndermek olduunu ileri srmektedir. Faik Beyin konaa gelip gitmeleri sklam, Nam Efendinin honutsuzluu da artmtr. Faik Beyi konaktan uzaklatrmann arelerini dnr. Ailenin maddi durumu gittike bozulmaktadr. Bunu hatrlatarak Vefa Hanndaki hissenin satlmas gerektiini hatrlatan RAGIP EFENDnin bu duruma ocuklarn savruk yaaylarnn sebep olduunu iddia etmesinden holanmayan Nam Efendi, deien zaman ve Merutiyet idaresini esas sulu olarak grmeyi tercih eder. Bu, yufka yrekli ve pasif bir dedenin zoraki kabullerinden birisidir.

44

VIII.Blm: Hakk Celis, hem Senihaya kar besledii aktan, hem de Faik Beyle aralarndaki mnasebetin gittike artmasndan dolay periandr. Onlarn hemen hibir snr tanmayan yaaylarndan nefret eder. Sevgi ile nefret birleerek ona dayanlmaz bir azap vermekte, airlere mahsus okunluu gitgide azalmaktadr. Onun aksine, Seniha cokun bir ruh haline doru alm, romantik bir yapya brnmtr. Faik Beye pek romantik hediyeler verir. Akta da herkesten ayr, herkesten deiik olmak peindedir. Bu yzden yapmack davranlar gsterir. Kadn -erkek mnasebetlerinde romantizme yer vermeyen Faik Bey, onun eitli samalklarna katlanr. Bir gece, Faik Bey kumarda 350 lira kaybeder. Cemilin yardm ile Senihann mcevherlerini rehin vermek zorunda kalr. Bu hareket Senihay ok etkiler. Faik Beyin asl yzn grm ve yaptklarndan pimanla dmtr. O gnden sonra yeniden eski hayatn yaamaya balar. Bu arada Hakk Celisle yeniden dostluk kurar. Faik Bey ise, imdiye kadar hibir kadna kar duymad bir ilgiyle Senihaya balanm bulunduu iin, ortaya kan bu yeni durumdan dolay ok zlmektedir. Senihann ilgisizlii ondaki duygusal yaklam azaltmak yerine arttrr. Fakat Seniha, onunla evlenmeyeceini dads Madam Kronski'ye kesin bir dille syler... IX.Blm: Madam Kronski, durumu Servet Beye aar. nceleri habersizmi ve durumu nemsemezmi gibi davranmaya alrlar, fakat beceremezler. Servet bey, her zaman olduu gibi, bu durumun sorumluluunu da Nam Efendiye ykler. Nam Efendi, bunca rezaletten sonra, vaziyeti biraz olsun kurtarabilmek midiyle, Faik Beyin babas Kasm Paann konana giderse de istediini elde edemeden dner; zntsnden hastalanr. Seniha ise, byle bir davranta bulunduu iin dedesine hakaret eder; evlenecei kiiyi ancak kendisinin tayin edebileceini, Faik Beyle sevitiini, fakat parasz olduundan dolay evlenmeyeceini, iine kimsenin karamayacan syler. Nam Efendi fenalar, doktor arlr... Bu gelimeleri anlamaktan, hazmetmekten ok uzak bir terbiye ile yetimi bulunan Nam Efendi, aresizlikten alar. X.Blm: Konan eski gidii artk deimi, Nam Efendi ortalkta gzkmez olmutur. Seniha onun yanna uramamakta, fakat hastalna sebep olduu iin de zlmektedir. Bu arada, Hakk Celis de Seniha ile ilgilenmektedir. Bir gn Senihann eski dertleri alevlenir. Hakk Celisle aralarnda ksmen scak bir mnasebet balar. Fakat BELKIS HANIMn birgn konaa gelmesi her eyi alt st eder. nk Belks Hanm Avrupaya gidecei iin vedalamaya gelmitir. Seniha mrnn bu konakta geeceini dnerek hayflanr. Btnyle sinirli bir ruh haline brnmtr. Sk sk sokaa kar. Dedikodular ban alp gitmektedir. Selma Hanmefendi, dedikodularn ortaya kard yeni durumu ve Nam Efendi ailesinin iine dt rezaleti grmek zere konaa gelir. Son derece otoriter bir kadn olan Selma Hanmefendi, aabeyine bu dedikodulardan sz aar; fakat artk, olan otoritesini de kaybetmi bulunan Nam Efendi, en geerli are olarak, sylentilere inanmamay tercih eder.

45

XI.Blm: Seniha birgn evden kp gider. Evi bir tela alr; yal ve hasta dedenin duymamas iin urarlar. Avrupa hayalleriyle dolu Seniha, evden kamtr. nce Faik Beye, daha sonra da konaa gelen telgraflardan renilir ki Seniha Triyestededir. Aradan bir mddet getikten sonra Faik Beyin de Avrupaya gittiini renen Hakk Celis, ok zgn ve aresizdir. Seniha, yazd bir mektupla hem dedesinden zr diler, hem de para ister. Nam Efendi ise, mmkn olduu kadar, Seniha ile ilgili herhangi bir sz sylememeye dikkat ederse de iin iin zlmektedir. Servet beye gre sorumlu yine bellidir: Nam Efendi! XII.Blm: Servet Beyin kaynatasna kar duyduu kin, son haddine varmtr. Karsna, devaml, ayr bir eve kmay teklif eder. Eskiden beri zlemini duyduu bir apartman dairesine tanmak ve orda Avrupai zevkine gre bir hayat kurmak isteindedir. Kars SEKNE HANIM onu yattrmaya abalarsa da baaramaz; ilide bir apartman dairesine yerleirler. Nam Efendi konakta tek bana kalr. Hakk Celis onu yalnz brakmamaya alr. Mali durumu iyice ktlemitir. Buna ramen, Senihaya istedii paray gnderir. XIII.Blm: Bir gn Hakk Celis Senihann Avrupadan dndn duyar. Gen air, byk bir heyecenla Nam Efendiye haber verdikten sonra iliye koar. Evdekilerin hepsi neelidir. Hakk Celise gre, Seniha eski kvrakln kaybetmi, olgun bir kadn grnm kazanmtr. Ona askerliinden bahseder. Seniha onu dinler grnmekle beraber kafas baka yerdedir. Bir ara Hakk Celise: Sen hayat adam olamayacaksn! der. Gen air, yleyse lm adam olurum... karln verir. Bu szlerde, Senihann Avrupadaki irkin yaayn hazmedememenin burukluu vardr. Ona kar besledii ak ile vatan ak arasnda bocalar. Senihann Avrupada NEDM BEY adl bir elilik memuru ile Faik Beye benzer bir mnasebet iinde bulunmu olduuna dair dedikodular yaylr. Bu arada, Seniha dedesi ile barmak ister, fakat o kabul etmez. Ne var ki Senihaya kar besledii sevgiyi de bir trl geri plana atamaz. Ara sra, konaktaki odasna kar, ve onun bir zamanlar en ekrak dolat bu oday, btn tozuna toprana ramen seyreder, eski gnleri yad eder. Nam Efendinin hastal gittike artma temayl gsterince Selma Hanmefendi onu yanna almak isterse de raz edemez. Fakat durumu ktlemektedir. Maddi durumunun iyiden iyiye fenalamas yznden konan kiraya verilmesi konusu ortaya atlal huzursuzluu son haddine varmtr. XIV. Blm: Nam Efendi, kona kiralamak zere gelenleri kiraya verilirse kardeinin yanna tanmak zorunda kalaca iin- kapdan evirir. Fakat bir gn Selma Hanmefendi bir kiracy yanna alarak konaa gelir. Kiraclar, Nam Efendinin perian bir halde yatmakta olduu odaya girip de onu grnce korku ve aknlktan barrlar. Durumu yrekler acsdr. Hakk Celis, daysn ziyarete devam eder ve her defasnda Senihadan bahsedilir. Nam Efendinin krgnl azalmt r. Hakk Celis ise, hl, Seniha ile vatan ak arasnda bocalamaktadr.

46

XV. Blm: Hakk Celis, yeniden askere gidecei iin veda ziyaretlerine kar. Nuriye ve Neyyire Hanmlara, Belks Hanmlara urar. Belks Hanma, Seniha ile mebus NECP BEY arasnda balam bulunan mnasebetin pek yaknda resmiyete dkleceini syler. Konak hl kiracsn beklemektedir. Nam Efendi hrn ve hiddetli bir ihtiyar olmutur. Her saat, her dakika Hakk Celisi aramaktadr. Bakalarn yannda konuturmaz bile. Hakk Celis, iki gn izin alarak kagelir. Nam Efendi ona Senihann evliliinin kaldn syler; kendi yalnzlndan yaknr. Konak da Nam Efendi ile birlikte gnbegn yklp gitmektedir. Hakk Celis, Faik Beyi aramaya giderken ona yolda rastlar. Gezinirlerken Seniha onlar grr. Faik Beye elini dahi uzatmadan Hakk Celisi arabaya alr, eve giderler. Hakk Celis, hl onu sevmekte olduunu anlar. Birlikte yemee inerler. Daha sonra Hakk Celis cepheye gitmek zere ayrlr. XVI. Blm: Seniha ile Hakk Celisin grmelerinden on be gn sonra, Servet Beylerde, dn gecelerini andrr gsterite bir ziyafet verilir. Herkesin dekolte ve smokinli olduu bu toplantda, seferi kyafetli iki kii dikkati ekmektedir. Biri Suriyeden gelmitir ve Seniha onu: AZM BEY, nianlm! diye tantr. Dieri ise silah arkada HSN BEYdir. Nam Efendi lm deinde.. Sekine Hanm ba ucunda nbette.. Servet Bey bir harp zengini atafat iinde kendinden gemi.. orta bulunan eker tccarnn gz Senihada... Ve Hakk Celis, cephede, Hsn Beyin kucanda can vermitir. Anafartalarda ilk sng hcumuna kalkanlar arasnda bulunan Hakk Celis, sa kol ve omuzundan, sonra da gsnn tam ortasndan vurulmutur. Hsn Beyin olay btn teferruatyla anlatmaya balamas karsnda Seniha dayanamaz. Azmi Beyin ikaz zerine Hsn Bey susar... Fakat, Seniha sadece gzel ve ssldr. K A H R A M A N L A R: SENHA: Fizik portresi: Daima, son kan moda gazetelerinin resimlerine benzer. Krpe, ince, evik vcudu ipek bcekleri gibi srekli bir deiim iindedir. Gzlerinin rengi, sesinin bestesi, kmldanlarnn ahengi ve bann ekli de gnn aydnlna gre- daimi olarak deiir. Sosyal portresi: Servet Bey ve Sekine Hanmn kz, Nam Efendinin kz tarafndan torunudur. yi bir renim grmtr, Franszca bilir, bekrdr. Kapal bir konakta yetimi, sonralar evresi ok genilemi; gittike Batya alm, aldka da kendini datmtr. Yetitii konak, nemli devlet adamlar yetitirmi, kltrl ve nceleri varlkl bir

47

ailenin konadr. Batllama macerasna yenik dtkten sonra, konan kendine mahsus havas kaybolmu; deimenin merkezinde de Seniha yer almtr. Ruh portresi: i de d gibidir, durmadan deiir. Bazan en ve uh, bazan iine kapank, dalgn ve ktmserdir. mark, havai, maymun itahl, istekleri yerine gelse bile mutlu olmayan birisidir. Byk bunalmlar vardr. Yaad ortamdan kap uzaklamak ister. Kafasna koyduunu yapar. Neyi ne zaman yapacan bilemez. Bazan ok efkatli, bazan ok hrndr. Kskan, gururlu, evreye samayan, sorumsuz, daldan dala konan, akl ksa bir tiptir. Seniha, romandaki yerini iyi doldurmakta ve vakay rahatlkla srkleyebilmektedir. Hemen her olay onun etrafnda gelimi; hemen her olay onun hal ve hareketlerine gre ekillenmitir. Btn bu zelliklerinden dolay romann ana kahraman odur. NAM EFEND: Fizik portresi: Ya altmn zerinde, temiz ve dzenli giyinen bir adamdr. Darda stanbulin, tl pantolon, beyaz gmlek, siyah kravat, beyaz dik kolal yakadan meydana gelen bir kyafetle dolar. Evin iinde ise gecelik biiminde entari giyer, bana takke geirir. (Yazar Nam Efendinin d grnn teferruatyla vermemitir.) Sosyal portresi: II.Abdlmaid devri ricalindendir. Mabeyn-i Hmayuna mensubiyeti olmu, buradan, Merutiyet inklabndan iki sene evvel istifa etmitir. Hayat kalabalk bir konakta gemitir. Eski terbiyeye gre yetimi, bilgili, grgl, dostlar arasnda sevilip saylan bir insandr. Ruh Portresi: ekingen, iten titiz, iradesi zayf, elenceyi seven, ahbaplar arasndaki sohbet ve ziyafetlere dkn, zevkleri krk evveline ait, bir ana kadar mfik, bir dul kadn kadar titiz, fakat titizlii huysuzlua kadar varmaya n.. yenilikleri bir trl hazmedemeyen bir insandr. Evindeki her gn daha ktlereerek giden garip ve sefih hayat kabul etmedii halde, bir trl aktif tavr alamaz. S E R V E T B E Y: 45 yalarnda, alafranga hayat namna akla gelmedik gariplikleri yapan, kelimenin tam manasyla zppe birisidir. Kazasker Sadri Mollann olu Galatasaray mezunu ve Dyun- Umumiyye mfettiidir. ocuklarn Avrupa terbiyesine gre yetitirmek maksadyla Madam Kronskiyi getirtmitir. Evini Avrupa zevkine gre demitir. Sorumsuz, hibir ii ciddiye almayan, kstah ve menfaati, zenginlik uruna kirli ilere girmekten bile ekinmeyen, Trklk ve Mslmanlktan nefret eden.. dejenere bir tiptir. (Romanda Faik Bey hayli aktif olmakla beraber, temsil ettii Merutiyet nesli iinde Senihadan sonra gelmektedir. Nam Efendi Tanzimatn, Servet Bey Servet-i Fnun devrinin, Seniha ise Merutiyet devrinin karakteristiini temsil ederler. Romann zerine oturtulduu neslin en kuvvetli tiplerinden biri (orta nesil temsilcisi) olduu iin. Servet Bey birinci derecedeki kahramanlar arasna alnm; Faik Bey ise kendi neslinin temsilcisi olan Senihann mtemmimi zelliini

48

tadndan ikinci derecedeki kahramanlarn ilki olarak deerlendirilmitir.) FAK BEY: Kasm Paan oludur. Kumral, zayf, uzun boylu, salar iyi taranm, yz hatlar gayrimuntazam, az byk. gzleri yorgun, baklar hummal.. bu baklarndan dolay kadnlarn holandklar bir gentir. Elenceden ok holanr. Havai, mark ve kumar dkndr. Sevilmek iin sever, kimsenin nazn ekmez. Btn dnce ve davranlarnda maddi menfaatini n planda tutar. Avrupada tahsil grd iin iyi Franszca bilir. Belli bir ii yoktur. Elence yerlerinin, dans ve benzerlerinin btn adabn bilir. H A K K I C E L S: Selma Hanmefendini torunudur. Hassas, romantik, ekingen, iire merakl, ztrab zevk edinmi, kendine gven duymayan, ar bal, makul tavrl bir gentir. Nereye ekilirse oraya gidecek kadar yumuak huyludur. Senihay iten ie sever, fakat bu duygusunu aklamakta ok tereddtl davranr. (Yazar, Hakk Celisi romandaki dejenere tiplerin karsna koymu, onlarn zppeliklerine karlk, ona, vatansever, drst, fedakar, hamiyetli bir gen rol yklemitir. Ancak, tpk Nam Efendide olduu gibi, Hakk Celis bu rol iin hayli zayf braklmtr. Eer o daha kuvvetli bir karakter olarak verilmi olsayd, romandaki nesil atmas ok daha etkili bir ekilde ortaya konabilir, entrik unsur da artabilirdi.) S E K N E H A N I M: Nam Efendinin kz, Servet Beyin karsdr. ekingen, tembel, ocuklar zerinde etkisi olmayan, eski terbiyeye gre yetimi, iyilik ve safl budalalk derecesine varan, bakalarnn iradesiyle hareket eden, ei ve ocuklarnn iradesine tmyle teslim olmu bir kadndr. SELMA HANIMEFEND: Nam Efendinin kzkardeidir. Otoriterlii yannda telaldr. Konakta olup bitenlere dorudan mdahale edebilen tek kii odur. Tombul, hametli, otoriter, arbal, akll, iradesi gl bir insan olan Selma Hanmefendi, Batllama macerasndan pek etkilenmemitir. Konakta olup bitenlerle ilgili gayretlerinden hibir olumlu sonu alamaz. CEML: Senihann kardeidir. Elenceye dkn olan bu gen, yann ok zerinde bir gece hayatna bulamtr. Sor umluluk duygusu tamaz. Yanl Batllamann kurban kahramanlarndandr. Neyyire, Nuriye, Belks Hanmlar, Madam Kronski vb. karakterler arka planda braklmtr. Yazar bunlar vaka aknn

49

tamamlayclar olarak kullanmtr. ROMANIN KONUSU: Kiralk Konakn konusu, Tanzimatla hz kazanan ve ksmen sistemleen Batllama hareketinin, bu devirden itibaren Birinci Dnya Savann sonuna kadar birbiri ardndan gelen nesil zerindeki ykc etkileri olarak tesbit edilebilir. ROMANIN ANA DNCES: Bat medeniyeti alnrken temel deerlerimiz ihmal edilmi, alnanlar da yarm yamalak alnd iin ok zararl bir deerler kargaas domu, bundan da Trk milleti ok byk zararlar grmtr. (Bu anafikir, daha ksa olarak yle toparlanabilir: Batllama hareketi bilinen karakteriyle srer gider ve tedbir alnmazsa millet bundan zarar grr.) ROMANIN TEKNK ZELLKLER: PLN: Giri/Serim Blm: Eserin G i r i blm, 5.sayfadan 38.sayfaya (Senihann Bykadaya gidii ve orada, nasl birisi olduunun tam olarak ortaya konulmasna) kadar devam eder. Yazar bu blmde, vakay balatm, balca karakterleri tantm, ana dmn ne olduuna dair ipularn vermi, baz ara dmleri de atmtr. Gelime/Dm Blm: G e l i m e blm 39-183.sayfalar arasnda yer almaktadr. Senihann Bykadaya gidii ve orada balayan baz ilikiler ve olaylar, eserin tansiyonunu ykseltmitir. (Bu blmde, olay says, ara dm says ve eidi arttrlm, arka plandaki kahramanlar da vakann iine sokulmu, yeni baz ara dmlerin atlmas yannda baz ara dmler de zme kavuturulmutur.) Sonu/zm Blm: Sonu blm 183.sayfada balayp 189.sayfada bitmitir. 189 sayfalk bir eser iin toplam 6 sayfalk sonu blm ksadr. Byle bir tutum, vakann birdenbire kesildii intiban vermektedir. Bu blmde, Seniha btnyle menfi bir dnyann insan olmann son basamana gelmi, Nam Efendi lm deine dm, Servet Bey ise harp zenginliinin de tesiriyle- Batllamann ykmna tamamen kaplm durumdadr. Romann ana dmn tekil eden Yanl Batllamann ve Senihann sonu ne olacak? sorusu bu blmde cevabn bulmutur. Kahramanlar sahneden ekilmi, olaylar mukadder zmlerine ulam, anafikir tam olarak ortaya konulmutur. VAKA KURULUU: Vaka, konunun harekete geirilmi eklidir; zellikle romanda- olaylar btndr. Romandaki vakann hareketli olup olmad, olay says ile eidinin okluu ve ilgi ekici olay seimi ile yakndan ilgilidir.

50

Kiralk Konak bu bakmdan deerlendirildii zaman grlr ki, vaka yeteri kadar hareketli deildir. nk romanda yaklak olarak 45 adet kayda deer olay vardr ve her drt sayfaya bir olay dmektedir. Yazar, entrik e zenginliine pek nem vermemitir. Bunun okuyucudaki merak duygusunu yeteri kadar kamlayamad sylenebilir. Kiralk Konakn ana dm yle tesbit edilebilir: Yanl Batllamann son nesil iindeki temsilcisi olan Senihann sonu ve bylesine lsz deimenin toplum zerindeki son tesiri ne olacak? Eserde 15 civarnda ara dm vardr. Bunlardan, ana dm dorudan doruya destekler yapda olanlar yle sralayabiliriz: **Nam Efendinin konandaki alafranga hayatn sonu nereye varacak? (Bu dm, romann bandan sonuna kadar canlln korumakta, bu bakmdan da ana dme yakn bir mahiyet tamaktadr.) **Seniha ile Faik Beyin sevitikleri halde- evlenmek istemediklerini duyan Nam Efendi ailesinin tepkisi ne olacak? (Bu dm, sk sk zm noktasna gelir. Zira Nam Efendi olsun, Servet Bey veya dier aile fertleri olsun bu konuda kesin tavr alabilecek karakterde deildirler. Ancak yazar, okuyucuyu artk ipler kopacak! havasna sokmay baaryor. Dm bu bakmdan tesirlidir.) **Seniha ile Faik Bey arasndaki mnasebet yeniden balayacak m? Balayacaksa nereye varacak? (Bu dm arasndaki mnasebeti deiik vesilelerle- sk sk kesilme noktasna getirmi, vesileler bularak yeniden alevlendirmi, bu suretle nemli bir merak unsuru elde etmi, bunu eserin sonuna kadar da srdrmtr.) **Servet Beyin Nam Efendiye kar duyduu kinin sonu nereye varacak? **Seniha ile vatan sevgisi arasnda bocalayan Hakk Celis, Senihann cazibesinden kurtulup kendini vatana hasredebilecek mi? **Nam Efendi, kona kiraya verip Selma Hanmefendinin evinde yaamaya raz olacak m? DL VE SLBU: Eserin dili, devrin zelliklerini yanstan baz ibare ve ifadeler hari tutulursa, konuma dilidir. Bugn bile rahatlkla anlalr. Terkipler fazla olmad gibi, zaman zaman kullanlanlar da kalplam terkiplerdir. Uslp ise, fikir yn ar basan bir eser iin hareketli saylabilir. **Yazar, cmleleri gereinden fazla uzatmam, ak ve akc cmle kurmaya zen gstermitir; **Devrik cmleye pek yer vermemi, normal sentaksa uymutur;

51

**Edebi sanatlara rabet etmemi, ara sra ba vurduu mecazlar ise, kahramanlarn i dnyalarn aydnlatmak maksadyla kullanm, bunda da istediine ulamtr; **Bozuk ve kark cmle kullanmamtr; **Cmle sonlarnda deiik zamanl fiiller kullanmak suretiyle monotonluu nlemitir; **Fikir cmlelerinin skc ve yeknesak olmamas iin, ksa ve kesik cmleler yannda soru ve nlem cmleleri kullanm, bylelikle, fikir cmlelerine de akclk, aklk ve tesir gc kazandrmtr. (Btn bu saydmz zelliklere dayanarak, Yakup Kadrinin bu romanda salam bir slb kulland, eserin, yazld dneme gre sade bir dille kaleme alnd, salam cmle kurmaya zel bir nem verildii...sylenebilir.) TOPLU HKM: Yazar, Trk milletinin kar karya bulunduu ok nemli bir sosyal problemi geni boyutlu olarak- okuyucuya sunmutur. Ailelerin ve fertlerin teden beri srp gelen kltr yapsnn dnda kalndan doan sosyal ve psikolojik skntlarn cemiyeti derinden sarst gr, bu romandaki kahramanlarn kar karya geldikleri bazen gln, bazen ackl olay ve durumlar vastasyla anlatlmtr. Yanl batllamaya kar olduu anlalan yazar, kendisi gibi dnen kahramanlar (Nam Efendi, Hakk Celis vb.) ekingen, zayf iradeli; kendisi gibi dnmeyenleri ise atlgan, arsz, hrsl bir yapda gstermitir. Olaylarn merkezinde yer ald halde her eyin dnda kalan Nam Efendi, olmas gerektiinden ok baka bir karakterde karmza kar. Onun gibi gn grm birisinin tepkilerinin daha kanl-canl olmas, davranlarnn daha tutarl, itirazlarnn daha kkl olmas beklenir. Fakat Nam Efendi ok pasiftir. Buna karlk, Seniha son derece hrn ve giriken, Servet Bey utanmaz ve zppe, Faik Bey kural tanmaz ve ar serbest kimseler olarak ortaya karlar. Buna ramen her iki grubun da belirgin bir baar kazanamad grlr. Yazar, mukavemet edenleri zayf gstermi, Batllama taraftarlarn da belli bir baarya ulatrmamtr. Bu tutumuyla, iki arada bir derede kaldmz gstermek istemitir, denilebilir. Yazar, sosyal meseleleri tahlil ederken genellikle tarafszdr. mparatorluun son zamanlarnda daha fazla ahit olunan ailenin zl manzarasnn tasvirinde, zaman zaman romantizmin de kart bir r ealizm hakimdir. Eser, gerek zlmenin acsn kuvvetle hissettirici bak tarz ve gerekse roman teknii bakmndan baarl bir romandr. Anlatlan konu, elbette, ok ciddidir; ele aln tarz da buna uygundur. Tahliller, cemiyetimizin bnyesinde meydana gelen derin tahribat gzler nne serecek ciddiyettedir. Yazar, bu tahribat: a-Trk ailesi dalmtr,

52

b-nsanmz ahlk ynnden anmtr, c-Cemiyet, adet ve geleneklerin bozulmas sebebiyle iten rmtr, d-Milli duygularn yerini kahredici bir aalk duygusu almtr, gibi, salam temellere dayal iddialarla ortaya koymutur. Eserin dikkat edilmesi gereken bir yn de, yazarn bu sosyal meseleyi ortaya koyarken gdml sanat kmazna dmemi, bir baka deyile, sanatkr ahsiyetini ihmal etmemi olmasdr. KUTADGU BLG'DEN SEMELER - YUSUF HAS HACB

1069 ylnda Balasagunlu Yusuf tarafndan yazlm, Karahanl hkmdar Tabga Bura Hana sunulmutur. Eseri ok beenen Tabga Bura Han, eserin yazar Yusufa has haciplik grevini vermitir. Yazar bu nedenle daha ok Yusuf Has Hacip ismiyle anlmaktadr. Kut, Trkede saadet ve devlet manalarna gelir. Kutadgu Bilig, kutluluk bilgisi, saadet bilgisi, devlet olma bilgisi,devlet idaresi bilgisi manalarnda bir isimdir. Kutadgu Bilig gerek fert olarak gerek cemiyet halinde yaayan insanlarn, iyi bir siyasetle idare edilip, dnyada ve ahrette mesut olmalar iin tutmalar gereken yollar gstermektedir. Eser, mesnevi ekliyle yazlm olup 6645 beyitlik bir esedir. Fakat Yusuf Has Hacip, Trk kltrnn elerinden olan manileri, eserinin eitli yerlerine yerletirerek eserini Trk-slam sentezi eseri haline brndrmtr. Knl kimni sevse krr kzde ol Kzin kanca baksa uar yzde ol Knlde neg erse arzu tilek Az asa bara tilin szde ol Gnl kimi sevse gznn nnde hep onu grr Gz ne yana baksa onun hayali uar Gnlde arzu, dilek her ne ise nsan azn anca hep ondan sz aar Bu manilerin slamiyet ncesi manilerden fark vezin hususundadr. Yusuf Has Hacip, eserinde kafiyeye de nem vermitir. Bu dnya ii kr oyun ol oyun Oyunka katlma nerek bu oyun din varla kl zin kulluk Kal klmasa sen anuk tut boyun

53

Bu dnya ii oyundur oyun Oyuna katlma neyine gerek bu oyun Allahn varlna uy, kendi kulluunu bil Byle yapmazsan boynunun gitmesine hazr ol Kvencim avncmcm sevincim kamu Sevinci iinde turur ey Ulu Gvenim, avuntum, sevincim Hepsi senin rzan iindir ey ulu Tanrm Kutadgu Bilig, slam-Trk klasik edebiyatnn, imdilik ilk Trk eseridir. Edebi bakmdan ilk sayld gibi, dil bakmndan da Orta Trke veya daha dar bir sahada dnrsek, Hakaniye Trkesinin ilk rneidir. Kitabn yazld lehe, Karahanl Devletindeki btn boylarn konuma dili deil, anlama dili, yani devlet ve yaz dili idi. Kagarl Mahmudun bu leheyi Hakaniye adyla anmas da bunu gstermektedir. Kutadgu Biligde dil henz safln korumaktadr. Eserde gl bir slam-ran etkisi olmakla birlikte Arapa ve Farsa szler yz tane kadardr. lgin olan, bunlarn iinde slamiyet ait helal, haram, ecel, kr, dua, eriat, tarikat, fazl, nimet gibi szckler bulunmasna ramen ve Yusuf da muttaki bir Mslman olduu halde, Allah kelimesinin bir kez bile kullanlmam olmasdr. Genellikle Trke Tanr, di, Bayat, Ugan ve seyrek olarak da Arapa Rab kelimeleri kullanlmtr. Peygamber ve Resul kelimeleri de kullanlmam, onlarn Trke karl olan Yalava ve Savc tercih edilmitir. En dikkat ekici olan ise Tengri Taala ifadesidir ve bir sentezin sembol gibidir . Eserin ad kutadgu ve bilig gibi iki Trke kelimeden meydana gelmi bir tamlamadr. Tamlanan bilig kelimesi, bil - fiil kknden -g fiilden isim yapma eki ile yaplm bir isim olup, bilgi demektir. Tamlayan Kutadgu kelimesi ise, kut isim kknden -ad- isimden fiil yapma eki ile yaplm kutad- fiilinden -gu eki ile yaplm bir isimdir. Kutadgu Bilig, kutlandran bilgi veya kutlu olma bilgisi demektir. Bu eviri zerinde anlalmakla birlikte, kk unsur olan kut kelimesinin anlam zerinde bir trl fikir birliine varlamamtr. Radloff ve Thomsen bu szn saadet anlamnda kullanldn dnmlerdir; Bartholda gre majeste (Hametmeab) karl olarak kullanlmtr. Arsal ve Kafes olu, kelimenin siyasi iktidar kavramn ifade ettiini, talih, saadet, bahtiyarlk gibi karlklarn ikinci planda kalan ve ancak sonralar ortaya kan tali anlamlar olduu kanaatindedirler. Karamanl olu, kut kavramnn tamamen devlet sznn bugn de ifade ettii anlamlar karl olduunu kabul ediyor; yani, hem hkmranlk hem saadet. Bu yorum, doruya en yakn olan gibi grnmektedir. Btn bu tartmalar boyunca, Yusufun bilerek bir dil oyunu yapm olabilecei kimsenin aklna gelmemitir. Belki de, bu dil oyunu sayesindedir ki, Kutadgu Bilig felsefi yoruma d aha uygun bir hale gelmitir: Hkmdar olabilecek kii, hkmdar olmakla, ancak kendini gerekletirebilir. Bu gayeye eritiinde tamamlanm olur ve ayn anda mutlulua da kavuur. Zira mutluluun nndeki en byk engel eksikliktir. Kutadgu Biligin bu gne dein nshas bulunmutur. Bunlarn hepsi de eserin yazld dnemden ok sonra, eserin aslndan deil de, kopyalarndan alnm ikinci kat kopyalardr. Bu nshalar, bulunduklar yerlerin adlar ile Viyana, Msr ve Fergana nshalar olarak anlrlar. Uygur harfleri ile yazl olan Viyana nshas 1439da Heratta kopya edilmitir. Ayn yzyl iinde Tokata, oradan da 1474de stanbula getirilmitir. nl tarihi Hammer, bunu XIX. yzyl balarnda

54

stanbulda satn alarak Viyana Saray Kitaplna vermitir. Bilim dnyasnda ilk tannan nsha budur. Arap harfleri ile yazl olan ve Kahiredeki Kral Kitaplnda bulunan Msr nshasnn ne zaman yazld belli deildir. Bu nsha 1896da tespit edilmitir. 1914de bulunan ve yine Arap harfleri ile yazlm olana Fergana nshas ise, eldeki nshalarn en eskisidir ve XIII. yzyla ait olduu sanlmaktadr. Her nshann tpkbasmlar Trk Dil Kurumunca yaymlanmtr. Bu nshann karlatrlmas ile meydana getirilen metin ve eserin gnmz Trkesine evirisi, Reit Rahmeti Arat tarafndan hazrlanmtr. Aratn hazrlad karlatrmal nsha 88 blmden olumaktadr. Bataki 11 blm giri, 74 blm asl konu, son 3 blm de bitiri blmleridir. Eser, genellikle mesnevi biimiyle, sondaki bitiri blmleri de kaside biimiyle yazlmtr; bunlar 6299 beyit tutmaktadr. inde 173 tane de drtlk vardr ki, hepsi birden 13.290 dize etmektedir. Bu drtlkler biimdeki milli unsuru tekil etmektedirler. Kitabn banda sonradan bakalarnca eklenmi olan, nesir ve nazm olmak zere iki nsz vardr; bunlar eserin yazar, konusu ve hreti hakknda bilgi vermektedirler. Sz edilen nshann da Trklerin hakim olduu corafyalarda bulunmu olmas, Kutadgu Biligin, vaktiyle btn Trk dnyasna yaylm olduunu gsterir. Yayk nehrinin azna yakn, Sarayck denilen yerde, zerinde Kutadgu Biligden alnm dizelerin olduu bir mlein bulunmas, bugne kadar bulunan nshalar az olmasna ramen, zamannda epeyce mehur olduunu dndrtr. Kutadgu Bilig alegorik bir mnazara karakterindedir. Eserin temeli drt kavram zerine kurulmu; bunlar kiiletirilerek eserin drt kahraman ortaya kartlmtr. Bunlar drt kii olmakla beraber, kitap ikili konumalardan oluur. Drt temel kavram ve bunlar temsil eden kiiler unlardr: Kn-Togd (hkmdar): kni tr (Adalet) Ay-Told (vezir): kut gdlmi (vezirin olu): uku (Akl) Odgurm (vezirin kardei): akbet (hayatn sonu) Bu drt kii arasnda geen konumalarda; birey, toplum ve devlet hayatnn dzenlenebilmesi iin gerekli olan grg, bilgi ve erdemlerin neler olduu ve bunlarn nasl elde edilip kullanlaca anlatlr. Bylelikle, ideal olan devlet ve toplum yaps belirlenmek istenir. Sadece drt kavramn birbirleriyle olan ilikileri veya temsilci kiilerin konumalarnn ierikleri alarndan sonular karmak mmkn olduu gibi, her iki durum gzetilerek de deerlendirme yaplabilir. Bugne kadar, eser ile ilgili yaplan almalarda, zerindeki Hint -ran, in, Yunan ve slam etkileri vurgulanmtr. Bunlarn hepsi mmkn olabilir. Trkler slamiyeti dorudan doruya Araplardan deil, ranllar vastasyla almlar ve zellikle Maverannehirdeki ran kltryle ilikide olmulardr. ini iki bin yldr tanmaktadrlar ve kltr alveriinde bulunmulardr. slam felsefesi ise, Yunan felsefesinin en byk mirass olmu; zellikle Aristoteles felsefesi, bu topraklarda, bata Farabi ve bn-i Sina olmak zere temsil edilmitir. Ancak bu durumlarn hibirisi Kutadgu

55

Biligin zgn olmadn gstermez. nk Kutadgu Biligin nemi hikayesinde ve eklinde deil, kitaptaki tartmalarn konu ieriindedir. Sosyal hayat, ahlak, bilgi ve zellikle devlet anlay hakkndaki fikirler, tamamen eski Trk geleneinin sonucudur. Kutadgu Biligde iyilii telkin eden szlerin dayana ise, btn dinlerde ve ahlak felsefe sistemlerinde rastlanabilen evrensel ilkelerdir ve kimsenin mal deildir. Eser zerindeki almalaryla tannan talyan Trkolog A.Bombaci, tamamen orijinal bir eser olduu hkmne varyoruz demektedir. Bu tartmalarn dnda, ok yeni olarak, eser zerinde bir Smer etkisinden sz ediliyorsa da, bunu temellendirmek olduka gtr; yine de hkm zamana brakmak gerektir. Kutadgu Biligin, dnemini tasvir ettii; yaamasn istedii deerleri tespit ettii; maziyi canlandrmak istedii ve ideal bir toplum ve devlet modeli tasarlad sylenmitir. Bunlarn hepsi de i ie gemi eylerdir ve dorudur. Eserin ne tr nedenlerden dolay kaleme alnd bilinmemekle beraber, dardan gelen bir emir veya istek zerine yazldn gsteren bir iaret yoktur. Yusufun, yaad dnemin i karklklar yznden sarslm olan toplum ve devlet dzenini, bir ideal devlet tasarlamak suretiyle eletirdii anlalmaktadr. Kitabn sonlarnda yer alan Zamanenin bozukluunu ve dostlarn cefasn syler balkl blmde bunu aka grmek mmkndr. Kutadgu Bilig, gemie referansla gelecei kurma abasdr. Yzyllar boyunca imparatorluklar kurmu bozkr atl kltrnn pratik zeka ve zihniyetini teoriletirme denemesidir. Trk kltr bakmndan tartlmaz bir neme sahip Kutadgu Bilig, Rouxa gre, bunun yan sra baka bir ilevi daha gerekletirmitir. Bu da, kavmi ve dilbilimsel kklerine hala bal kalmay srdren bir dinin gerekten evrensel nitelikte bir dine dnmesine yardmc olmaktr.

KUYRUKLU YILDIZ ALTINDA BR ZDVA - HSEYN RAHM GRPINAR KTABIN ZET :

1910 ylnn Mays aynda Halley Kuyruklu Yldznn dnyaya arpaca sylentisi yaylr. Bu haber dnyada olduu gibi stanbulda da bir panik yaratr. Kenar mahallelerdeki cahil kadnlar da bu ii kendi anlaylarna gre yorumlarlar.Romann kahraman olan rfan Galib de bu mahallede oturmaktadr. Zengin bir ailenin olu olan rfan, bat ilimlerini tahsil etmi, geni fikirli fakat tuhaflklar olan bir gentir. Yolda peeli bir kadn grr.Onun ok gzel ve bilgili bir gen kz olduunu hayal ederek peine taklr.Bir ok tesadften sonra, bu gzelle ilgili hayaller kurar. Acemice bir konuma giriiminden sonra kadn tarafndan terslenir. Bu olay onu byk bir kadn dman yapar. Kadnlarn zayfl ile ilgili makaleler yazar.Kadnlar korkutarak kk drmek iin Halley Kuyruklu Yldz ile ilgili konferanslar dzenlemeye karar verir. Anatomi, astronomi,fizik karm tuhaf konferansna, bir de kuyruklu yldzn arpmasyla kopacak olan kyameti tasvir eden korkun rya ekler.Bir sre sonra maceraperest bir kadndan mektup alr. rfan bu mektuba cokun ve duygulu bir cevap yazdktan sonra konferansnn ikinci blmn hazrlar.Ev halkn ,mahalle esnafn kyametin kopacana inandrmtr. Herkes birbirine itiraflarda bulunarak helalleir.kinci konferansta rfann kyamet sahnesini tasvir ettii srada ,nceden hazrlad kk oyun sahnelenir. Etrafta patlayan at patlar ,fiekler ,yukar katta devrilen masa ve dolaplar, kadnlar lgna evirir. Bu srada tanmad hayran ile mektuplamas srmektedir.Onun hakknda ok kt eyler 56

renmesine ramen kadna evlenme teklif eder.Kadnn bu evlilik iin bir art vardr. Kuyruklu yldzn arpaca ana kadar rfana yzn gstermeyecektir. Halleyin grnecei gn dn yaplr.Evin damnda drbnle gkyzn aratran gelinle gvey arasnda bilimsel , felsefi ,uzun konumalar gemektedir. Gen gelin ,evliliinin ilk gnnden akln ,bilgisini kocasna ispat ederek, eit artlarda srecek bir beraberliin temelini atmtr.Gelin hanm rfandan kadnlarn cn almak iin bir oyun yapmtr ve bu oyunun sonunda rfann ona iyi bir koca olacan anlamtr. KTABIN ANA FKR : nsanlarn cahilliklerinden dolay farkl yorumlanan baz olaylar sonucunda ,kadnlarn ve erkeklerin eit artlarda muhakeme gcne sahip olduklarn ve kurulan yeni bir yuva anlatlyor. 4.KTAPTAK OLAYLARIN VE AHISLARIN DEERLENDRLMES : RFAN GALB :Bat tahsili grm, yaratc zekasn iyi kullanan insanlar ok rahat etkileyebilen tuhaf, yakkl bir gentir. LTFYE : rfann evlendii, zeki ve gzel, iyi bir eitim alm hanmefendidir. EV HALKI :Cahil, her eye ok rahat inanabilen sevdiklerine yrekten bal olan kiiler. ESNAF : Her duyduuna ok abuk inan ,aratrmay sevmeyen cahil insanlar
KUYUCAKLI YUSUF - SABAHATTN AL zet: Sabahattin Ali'nin bu romann yle zetleyebiliriz: 1903 sonbaharnda, bir gece ekyalar tarafndan baslan Kuyucak kyn teftie gelen kaymakam ve yardmclar iki kiinin ldrld evde yalnz bir ocuk bulurlar. ocuun ad Yusuftur ve lenler onun anne ve babasdr. Kaymakam Yusufun soukkanllna hayran kalr ve onu evlat edinir. Yusuf, sessiz ve iine kapank bir ocuktur. Kaymakamn kars olan ahindenin yzszce Yusufu aalamas bile onu etkilemez. Yusufun kasabada ilgilendii tek kii kaymakamn kz Muazzezdir. Kaymakam Salahattin Beyin Edremite tayininden sonra Yusuf okula balar; ama okumay rendikten sonra okula olan ilgisini kaybeder ve okulu brakr. Seneler sonra Muazzez 13 yasndayken bir bayram gn, Yusuf, Muazzez ve arkadalar Ali, bayram yerine giderler. Ali ve Muazzez salncakta sallanrken, kasabann erafndan akir Muazzeze sarkt iin Yusuf akiri dver. akir bunun zerine intikam yemini eder. Babas Hilmi Beyle ibirlii yapar ve Hilmi Bey, Salahattin Beye kumar oynatarak Salahattin Beyi kendine borlandrr. Borcunu deyemeyen Salahattin Bey, Muazzezi akire isteyen Hilmi Beye boyun emek zorunda kalr. Ancak Yusufun arkada Alinin borcu demesiyle evlilik planlar iptal olur. Yapt iyilikten dolay Muazzezin Ali ile evlendirilmesine karar verilir. Bunun stne, Muazzez, Yusufa onu sevdiini syler. Yusuf da aslnda Muazzezi seviyordur, ama ellerinden bir ey gelmez. Alinin Muazzez ile evlenmesinden honut olmayan akir, bir dnde Aliyi vurup ldrr; ama arkada Hac Ethemin dzenledii eitli dolaplarn sonucunda serbest kalr. Bu srada Yusuf Kbra adnda, akir ile Hilmi Beyin

57

tecavzne uram bir kzla tanr ve bu sayede hem Yusuf hem de Salahattin Bey, Hilmi Bey ve akirin gerek yzn grrler. ahinde, zenginler arasnda bir yer edinme isteiyle kzn gizlice Hilmi Beylere gtrr, onu akir ile evlendirme niyetindedir. Yusuf kesinlikle byle bir evlilie kardr. Bir arabayla Muazzezi evredeki bir kye karr ve orada evlenirler. Salahattin Bey onlar bulur ve Edremite dnmeye ikna eder. Salahattin Bey, isiz olan Yusufa kaymakamlkta katiplik ii verir; ama Yusuf masa ba iler iin yaratlm bir insan deildir. Salahattin Beyin lmyle ailenin dzeni bozulur. Yeni kaymakam Yusufu Edremitten uzaklatrmak iin ona vergi toplama ii verir. Yusuf ve Salahattin Bey olmadan ahinde sonunda istedii gibi davranmaya balar. ehrin nde gelenlerinin katld yemekler dzenler. Muazzez bu yemeklerden ilk balarda uzak dursa da bir sre sonra kar koyamaz ve alkoln de etkisiyle kendini iyice brakr. Bu k gren Yusuf, ahindeyi uyarr; ancak ahinde onu dinlemez. Bir gece Yusuf byle bir yemei basar ve rastgele ate eder karanlk odaya. Muazzez dnda odadaki herkes olur. Yusuf yaralanm olan Muazzezi alp kasabay terk eder, ama Muazzez yolda lr. Yusuf onu bir aacn altna gmer ve uzaklara gider. Konu ve Konular Arasndaki liki: Romandaki btn konular kent yaamnn getirdii yozlama ve buna kars Yusuf tarafndan verilen mcadele ile ilgilidir. Yusuf ile akir arasndaki srtme yozlama ile iyilik arasndaki sava temsil ediyor. ahindenin gzn kzn harcayacak kadar hrs brmesi, kent yaamnn basit bir kadn nasl bir canavara dntrebileceini gsteriyor. Salahattin Beyin kendini ikiye ve kumara vermesi, Kbra ile annesinin bandan geenler, vs. Bu konularn hepsi adeta yozlaml vurgulamak iin romanda ilenmi ve hepsine kar Yusufun ald bir tavr var. Kent -doa, yapay insandoal insan, yozlamlk-masumiyet, ikilemleri kitap boyunca gelien olaylarla birbirlerine balanmlar. Ana Olaylar ve Yan Olaylar: Ana olay akirin Muazzeze sarkmas ve sonra da onunla evlenmeye almas olarak kabul edilebilir. Kbraya yaplan tecavzn aa kmas, Salahattin Beyin kumarla borlandrlmas ve Alinin olumu hep bu olaydan sonra yaanr. Muazzez ve Yusufun evliliine giden yolu aan da bu olaylardr. Bir baka ana olay Salahattin Beyin lmdr. Salahattin Bey etkisiz bir karakter gibi gzkse de, aslnda aile iinde dengeyi salayann o olduu lmnden sonra ortaya kar. ahindenin tamamen kontrolden kp kendiyle birlikte kzn yozlamay temsil eden insanlarn kucana atmas, Yusufun Muazzezden iyice uzaklamas, bu lmden sonra gerekleir. Yapttan Birtakm rnekler: akire ve onun yandalarna hibir kanun kuruluunun dokunamamas ilgi ekici bir olay. Adam ldrseler bile balarna bir ey gelmiyor. Bugnn sorunlarna byk benzerlik tayan bir durum. Osmanlnn son dnemlerinde ne derecede sosyal bir k yaadnn da ak bir rnei. Muazzez adeta bir eya gibi kullanlyor. O zamanlar belki bir medeni kanun yoktu, ama eitimli aileleri kzlarn byle kullanmadklar biliniyor. Salahattin Bey gibi eitimli bir insann, borlar karlnda kzn vermesi bir trl doal gelmiyor. Kitapta doa ve kasaba arasnda keskin bir fark vardr. Salahattin Bey bann dnmeye baladn fark etti. Bu kadar geni ve gzel bir tabiatn ortasnda kendini arm gibiydi. Fakat gzlerini tekrar etrafta dolatrrken, aada mor bir duman tabakasyla rtlmeye balayan kasabay grd ve irkildi. (s.142). Bunun gibi betimlemeler st ste bu fark

58

vurgulamaktadr. Yazarn bu denli keskin bir ayrma gitmesi ilgintir. Yusuf okuyucuya kitabn banda Dede Korkut hikayelerindeki yiitler gibi takdim edilmi. Yusuf: Bir ey deil Doktor Bey, bir parmaktan ne kar? (s.10). Bir ocuun anne ve babas ldrlp parma kesildikten sonra byle bir laf etmesi pek allagelmi bir olay deildir. Erikin bir insan bile bu kadar soukkanl olamaz. Gereki bir romann byle balamas bir eliki gibi gzkse de, ileride yaanan olaylarn stesinden ancak Yusuf gibi gl bir kiilik gelebilir. Yaptta olmayan ilgin bir unsur olarak kasaba da hi Rum olmamas gsterilebilinir. Hikaye mbadeleden nce Ege blgesinde geiyor, ama karakter olarak sadece Trkler var. Sosyal evre, Yer, Zaman, Dnem, Kiiler: Roman Kuyucakta balar. Kuyucak Aydnn Nazilli kazasna yakn bir kydr ve ekyalarn basmasndan anlalaca kadaryla, tecrit edilmi bir yerdedir. Romann byk bir ksm bir ehir ortam olan Edremit kasabasnda devam eder. Edremitte sosyal evre genitir, ama insanlarn iten olmay yznden buradaki evre Yusuf iin kyde olduundan daha da kktr. 1903 yl sonbaharnda balayan romann tam biti tarihi belli deildir, ancak sonu Birinci Dnya Sava dnemlerine denk gelmektedir. Roman 2.Merutiyet dnemini de kapsar, ancak ne savan ne de yeni ynetim biiminin kasaba yaam zerinde etkisi vardr. Roman boyunca tarihler ak bir ekilde belli edilmemitir. Bu da okuyucuya bu olaylarn tarihten bamsz olarak her zaman gerekletii hissini verir. Romann ana kiisi Yusuftur. Yusuf mert, drst ve saf kalm insan temsil eder. Kyl olmas onun bu vasflarnn kaynaym gibi gsterilir. Yusufun bu rnek kiiliine en yakn kii Muazzezdir ve Muazzez hikayenin sonlarna kadar kente kars direnmeyi baarr. Salahattin Beyin kz Muazzezde aynen Yusuf gibi temizlii ve itenlii temsil eder . Kentlilerin iinde de iyi kalm insanlarn olabileceini gsterir. Kentte temiz olarak kalm bir baka insan da Alidir. Onun erken gelen lm kent dzenine ayak uydurmamasnn cezasdr. Hilmi Bey ve olu akir tecavz eden, adam ldren, rvet veren, ahlaksz, kanun tanmaz karakterlerdir. kisi romandaki en kt kiiliklerdir ve kent yaamn temsil ederler. Hac Ethem bu insanlarn srtndan geinen ve onlarn pis ilerini gren bir insandr. Gya akirin arkadadr, ama aralarnda kara dayanan bir iliki vardr. Salahattin Beyin kars ahinde bu kt insanlarn oluturduu ehirli grubunun yesi olmak iin can atan bir kadndr. Yusufun kylln ilk geldii gnden itibaren aalar. ahinde grgsz, irret, elence ve kar dkn bir kadndr. Hrs sayesinde Salahattin Beyin lmnden sonra bu gruba kendini katar. Maalesef kendiyle birlikte Muazzezi de srkler. Salahattin Bey ise iyi ve ktlerin ortasnda bir izgidedir. Fazla olaylara karmayan, karsna kar sesini kara mayan, fazla etkisini gsteremeyen bir karakterdir. inde iyilik olsa da evresindeki ktler yznden bir trl istedii yaam yaayamayan bir insandr. Kitaptaki kt karakterler mutlak ktler, iyi karakterler de mutlak iyiler. yi ile kastedilen insanlar saf, iten insanlar. Ktler ise ikiyzl, ahlaksz insanlar. Yusufun sevdii her karakterin iyi olmas da ilgin bir ayrnt. Okuyucu ou kez

59

Yusufu bu yzden Sabahattin Alinin kitap iindeki kuklas gibi grebilir. KK AA - TARIK BURA Tark Bura'nn Kk Aa adl eserinin balca zellikleri yledir: KTABIN KONUSU: Birinci Dnya Sava ile birlikte Osmanl Devleti eski gcn, heybetini kaybetmeye balam, isyanlar ve igallerle zayf duruma dmtr. Kitapta, bir Anadolu kasabas olan Akehir'den yola klarak, kurtulu mcadelesinin bir blm anlatlmaktadr. Olaylar Akehirin bir kasabasnda bala ve geliir. KTABIN ZET: Dnya Sava resmen sona ermi olmakla birlikte, Osmanl Devleti zerinde yaratt etkiler tm gcyle devam emektedir. Sava sonras birok asker memleketlerine geri dnmtr. Zayiatn bykl evlerine dnen erlerin ounun gazi oluuyla daha da iyi anlalmtr. Bu erlerden biri de Salih adl Akehirli bir askerdir. Memleketine dndnde kaybettii kolunun acsyla beraber, lkenin durumunu daha ac bir ekilde anlayan Salih gittiinden beri ok eyin deitiini grr. nceleri dost olarak yaayan Rumlar ve kendi halk imdi birbirinden soumutur. Salihin samimi arkada olan Niko da bir Rum dur ve gelimelerden o da etkilenmitir. Yava yava Yunan ve ngiliz ordularnn igal haberleri gelmekte ve iki halkn birbirine olan dmanl artmaktadr. Salih ise yzyllardr Osmanl himayesinde rahata yaayan Rumlarn bu davrann bir ihanet olarak grmekle beraber arkada Nikodan kopamamaktadr. Rumlarla olan dostluu kasabal tarafndan fark edilir ve kasabal Salihi dlar. Salih artk srekli Niko ve Onun evresiyle dolar olmutur. Artk Osmanl ve Padiaha olan gvenci de sarslmtr. Kaybettii kolunun hayatna tesiri byk olmutur. Kimsenin Ona hak ettii saygy gstermediine inanan Salih kendini namazdan niyazdan ekmitir. te yandan halk igallere tepkisiz kalmama karar almtr fakat bunun kimin nderliinde yaplaca karmaas vardr. Salih gnler getike kendi kasabalsnn tepkisini kazanm ve artk istenilmeyen biri olmutur. Bu srada kasabaya stanbullu Hoca adnda bir hoca gnderilir. stanbuldan gnderili amac kasabada padiaha ve Osmanlya ball tevik edici dnceyi salamaktr. Hoca gerekten de ok etkili bir insandr ve halkn byk beenisini ve takdirini kazanr. Vaazlarda cemaate Osmanl padiah ve din lehinde dncelerini aktarmaktadr. Bu srada memlekette Hocann dncesine tam ters olmamakla birlikte, kurtulu midi olabilecek bir rgt kurulmaktadr. Kuva-i Milliye ad verilen bu rgt Anadoluda igalleri nlemek ve stanbul ve padiah ynetiminin boyunduruundan kurtulmak iin kurulmutur. Fakat Kuva -i Milliyenin ii ok gtr. Memlekette igallere kar veya igallerden yana birok rgt vardr. Kuva -i Milliye nce bu rgtleri kendi tarafna ekmeli veya bertaraf etmelidir. Hocann vaazlar da Kuva -i Milliye ilkelerine ters dmektedir. Hoca her frsatta padiaha ballktan bahsetmektedir, Kuva -i Milliye ise padiahtan kurtulmak, yeni bir ynetim kurmak amacn gtmektedir. te btn bu ihtilaflar dolaysyla Kuvay Milliye yandalar ve Hoca arasnda bir elektriklenme ve ztlama meydana gelir. Hoca ise halka kendini ok sevdirmitir nk her ynyle iyi ve doru bir insandr. Fakat Hoca da kendi iinde bir yandan

60

yapt iin gerekten doru olup olmadnn sorgulamasn, padiaha olan gvencinin doruluunun phesini yoklamaktadr. Kuvvaclarla Hoca arasndaki atma zamanla iyice ak eklini alr ve vaazlarda kart fikirler aklanr. Olaylar geliirken Salih ise unutulmuluk ve terk edilmilikten bir ka olarak Kuvay Milliyeye katlmaya verir. Onu bu karar vermeye zorlayan baka bir ey ise yakn arkada Nikonun da sonunda Osmanlya kar savata yer almasdr. Salih bu ihanetin cnn peinden koacak ve kurtulu mcadelesinde byk rol oynayacaktr. Kuvva bir trl hizaya gelmeyen Hoca hakknda lm emri kartr. Hoca evlilii ve ocuu ve en nemlisi de halkn zorlamasyla Akehirden kaar ve ete reislerine snr. Kuvva ile arasnda yaanan kovalamacadan sa kurtulur ve kendi bana yanna adam da alarak bir kasabaya snr. Kuvva ise Hocay kard iin zgndr ve Salihi Onu bulmakla grevlendirir. Hoca ise imdi hangi tarafta yer almak gerektiinin hesabn yapmaktadr. Kuvay Milliye ise her geen gn baar kazanmakta ve glenmektedir. Salih Hocay bulur ve Onu padiah hizmetinden vazgeerek Kuvva yararna almaya ikna eder. Beraberce erkez Ethemin kardei Tevfik Beyin etesine katlrlar. erkez Ethem ve kardeleri milli mcadelede en byk rollerden birini stlenmi ve gerek dman igallerine gerekse ayaklanmalara kar baarlar salamlardr. Fakat imdi dzenli ordu ve smet Paann emri altna girmek sz konusu olunca erkez Ethem ve kardeleri zt bir tavr taknarak Kuvvaya ve Ankaraya kar isyan bayra amtr. Hoca ise bu yolun yanl olduuna inanr ve onlar bu yoldan dndrmek iin planlar kurar. Hocann amac erkez Ethem ve kardelerini Kuvvaya kar cephe almaktan vazgeirmek olmasa bile olas bir isyan halinde glerini zayflatmaktr. Bu srada Hoca Salih i haber edinmek iin Akehire yollar. Akehirde ise Hoca ld bilinmektedir. Oysa Hoca hayattadr ve yeni kimlii Kk Aa ile kuvva yararna almaktadr. Hocann Kuvva yararna alt haberi Salih tarafndan Akehirde sadece Kuvvac olan birka kiiye duyrulur ve memnuniyet yaratr. Bata Kuvay Milliye hareketine byk hizmet vermi Doktor olmak zere Kuvvaclar Hocann kendi saflarna katlndan byk haz duyarlar. Hoca Ethemin smet Paa hizmetine girmemek iin yapaca en byk saldr olan Ktahya saldrsnda Ona bir oyun oynayarak baarszln salar ve Kuvay Milliyeye en byk hizmetini vermi olur. Ethem ise Yunanllara snacaktr. Hoca ise btn bu ihtiras ve gc elinde bulundurma tutkusuna kaplan insanlardan nefret etmektedir. Artk sava alanndan baka bir cephede de mcadele verilmektedir, imdi iktidar ekimeleri byk tehdit oluturmaktadr. Hoca bunu acyla farkeder. Ankara ise Hocann baarlarndan haberdardr ve kendisini Ankaraya davet eder. Daveti kabul eden Hoca Ankarann durumunu yakndan grr ve cephede savamann, bu iktidar kavgasnda yanl dnenlere ve hainlere verilecek savatan daha kolay olduunu dnr. Fevzi Paa Hocaya yaknlk gsterir. Hoca btn bu kiiliklerin nemini daha iyi anlamaktadr. Memleket zafere doru gitmektedir ve bu noktada Ankara ve Melise byk i dmektedir. Bu srada Kk Aa yani stanbullu Hoca Ankara'da kendisini Akehir'den tanyan ve bir zamanlar zt fikirleri yznden tartt Kuvvac Doktor ile buluur. Doktor byle saygdeer birinin kendi saflarna katlndan duyduu mutluluu Hocaya syler ve asl kimliini bilenin sadece kendisi olduunu, kendisi dndakilerin Onu Kk Aa diye tandklarn anlatr. Hoca ise artk zledii ei ve ocuunun zlemiyle yanmaktadr.

61

Kk Aa Fevzi Paa ile birlikte Akehire gelir ve burada da tannmadn ve Kk Aa olarak bilindiini grr. Ei ve ocuu hakknda bilgi alr ve ocuunu bulur fakat einin durumu ktdr. Eine geldiini haber eder fakat kadn lmek zeredir ve olunu Hocaya emanet ettiini sylemekle kalr ve gnler sonra da lr. Hoca daha sonra Ankaraya dner ve mcadeleye devam eder. KTABIN ANA FKR: Vatan ve millet sevgisi, bamszlk duygusu. Kurtulu savann kk bir kasabadan grn. KTAPTAK OLAYLARIN VE AHISLARIN DEERLENDRLMES: Kk Aa(stanbullu Hoca):Kurtulu mcadelesine byk hizmetler vermi binlerce kiiden biri. Salih: Birinci Dnya Savanda sa kolunu kaybetmi ve hayatnn anlamn Kurtulu Mcadelesi ile tekrar kazanan biri. erkez Ethem: Balarda vatan ve millet iin yeri tutulmaz hizmetler vermi, cephede byk baarlar gstermi, fakat dzenli orduya geme karar alndnda tamamen zt fikirleri benimsemi ve zararl olmu bir ete reisi. Doktor Haydar Bey: I.Dnya Savanda Yzba rtbesiyle grev yapm ve milli mcadele yllarnda Kuvay Milliyeye byk hizmetler vermi bir asker. Ali Emmi: Kurtuluu Kuvay Milliyede gren ve ok byk fedakrlklarda bulunan yal bir vatanda.

MA VE SYAH ZET - HALT ZYA UAKLIGL

1.KTABIN KONUSU: Hayalleri olan bir gencin lise son snfta babasn kaybetmesiyle hayallerinin ykl ve beraberindeki hayat mcadelesi. 2.KTABIN ZET: Ahmet Cemil, babasnn lmnden sonra,bin bir glkle okulu bitirir ve kz kardeini ve annesini beslemek iin almak zorunda kalr.Bunun iin elinden fazla bir ey de gelmemektedir.nk yabanc dil bilmekten baka bildii bir ey yoktur.Ona kalsa,btn almalarn iir zerinde toplamay;edebiyatmza bir baka yn vermeyi ister. Ancak hayat mcadelesi onu ok gen yata karlar. Ali ekip, Hseyin Nazmi gibi arkadalaryla balca tartma konusu budur zaten. Raci gibi kendisini kskanan, arkasndan dedikodular yaratan birine ramen iirde bir eyler yapacana inanr. Bir yandan, Ahmet Cemil ,bu sar , uzun sal, mavi 62

gzl ,kalem parmakl gen, Hseyin Nazminin kz kardei Lamiay sever.Tek kaygs onunla evlenmek,ona layk bir yuva kurabilmektir.Fakat bu mmkn olabilir mi? Olabilecek mi? Hep bunu hayal eder. Okulu bitirdikten sonra, zavall gen ok skntl gnler geirir.Evlerine gittiin rencilerin marklklarna katlanmak zorunda kalr.Ekmeini kazanr ama, neler pahasna! Bylelerinden para kabul etmee mecbur kalmak ona pek ar gelir . Baka are de yoktur. Pek dayanamaz hale gelince , bu sefer kitaplara polis romanlar tercme etmeye kalkar. O alarda pek sayl olan bu kitaplar da onun derisini yzerler.Geceler boyu gz nuru dkerek yapt anlamsz tercmelere hi denecek kadar az para verirler. Ne yle eserleri tercme etmek ister , ne de parasn zle zle almaya raz olur. Ahmet Cemil, gnn birinde Mirat-I unun adl gazetede almaya balar. Hayat az ok dzene girer. Hatta ,gazete sahibinin olu Vehbi Efendi, Ahmet Cemilin kz kardei kballe evlenir. O zaman Sleymaniyede eski bir evde oturan Ahmet Cemil, kz kardeini mutlu grmek hevesiyle gzel bir dn yapar. Ama bu evlilik, o zamann evlenme artlar yznden baarl olmaz. Evlenenler daha nce birbirlerini tanmadklar iin badaamazlar. Vehbi Efendi ok kaba, durmadan ien , kstah bir kimsedir. yle alak bir heriftir ki, kars hamile olduu sralarda beslemelerini okayarak onlarla gnl elendirir. Ahmet Cemil bu adiliklere dayanamaz .Glle dokunmaya kyamad biricik kz kardeinin hrpalanmasna, hatta dvlmesine raz olmaz. Bir gece, Vehbi, kbali yle hrpalar, durumunu dnmeden yle bir tekme atar ki zavall kadn ocuunu drr. Ahmet Cemil, ldrm bir halde, arkada Ali ekipin dkkanna kendini atar. Ali ekipe anasndan ald kpeleri, yzkleri emniyet sandna rehin etmekte kendisine yardm iin gitmitir. Kz kardeini lmden kurtarmak gerekmektedir.Hibir nlem zavall kbali lmn penesinden kurtaramaz. Hseyin Nazmi, uzaka bir grevle d ilerine tayin edilmitir. Memnundur. Ahmet Cemil, bir gn onu ziyarete gider. Bir aya kadar memleketten ayrlacak olan Hseyin Nazmi, sevineceini sanarak Ahmet Cemile baka bir haber daha verir. Lamiay evlendiriyorlardr.O zaman Ahmet Cemil Lamiaya ait tek tk hatra krntlarn bir daha yaar. Bunlar, Lamiann ocukluu ile ilgilidir. Zihninde, kz, ailesinin sraryla evlenmeyi kabul etmitir diye tasarlar.Bir an sevgisini itiraf etmeyi dnr.Ama yoksulluu, isizlii aklna gelince bir yuva kuramayacan kabullenir. Bundan da vazgeer. nce kardei, sonra Lamia Geriye ne kalmtr? Eseri mi? Gen adam,btn mrn koyduu iirlerini bir an bile duraklamadan ocaa atp yakar. Yaam 63

gzlerinde yalar,aznda ac bir lezzetle seyreder. O esrin bir anlam kalmamtr artk. Madem ki Hseyin Nazmi gidiyor, o da gidecektir. Bir gn Taksim bahesinde otururken ileriye ait tasarlarn, tasarladklarn hatrlar. imdi o da Anadoluda bir grev alp gidecektir ite. Kendisine krgnlktan baka bir ey salamayan bu stanbuldan kaacaktr. Kararn yerine getirir. Bir vapura biner, gece karanlnda, son defa stanbul'u, Cihangiri seyreder. Deniz karanlk, gece karanlktr. Vaktiyle Tepebanda, gece, gzlerine bir elmas yamuru gibi grnen klar sanki snmt. imdi her taraf simsiyaht. O da, gneten, hayatn biareliiyle alay eden ktan kaarak, sonsuz bir yoklukta mutlu ve rahat, yuvarlanp gidecektir. 3.KTABIN ANA FKR: nsan hayatta karsna kan zorluklara kar mcadele etmeli,hayallerle gerekleri birbirine kartrmamaldr. 4.KTAPTAK OLAYLARIN VE AHISLARIN DEERLENDRMES: AHMET CEML: Baarl bir lise hayat srerken,son snfta babasn kaybeder ve hayat mcadelesine ok erken balar.Amac iire baka bir yn vermek iken babasnn lm her eyi alt st eder.Hayalleri olan bir gentir.Babasnn ardndan kz kardei kbalin lm,son olarak da yakn dostu olan Hseyin Nazminin kz kardei Lamiann evlenmesiyle tm hayalleri yklr. HSEYN NAZM: Ahmet Cemilin en yakn dostudur.O da Ahmet Cemil gibi iire dkndr. KBAL: Ahmet Cemilin kz kardeidir. zellikle babasnn lmnden sonra annesine ve aabeyine ball artmtr. LAMA: Hseyin Nazminin kz kardeidir.Gzel ve alml bir gen kzdr.Ahmet cemilin kendisine olan akndan habersizdir.

MOR SALKIMLI EV - HALDE EDP ADIVAR ERK YNNDEN TANIMA: Kitabn Blmleri: Birinci Blm Birinci Ksm: Bu,bir kk kzn hikayesidir kinci Ksm: Hikaye artk benim oluyor nc Ksm: skdarda oturduu eve dair
64

Drdnc Ksm: Yine mor salkml ev Beinci Ksm: kinci defa kolej hayat Altnc Ksm: Evlilik hayat Yedinci Ksm: Merutiyetin ilan Sekizinci Ksm: Memleket haricine ilk k Dokuzuncu Ksm: 1909 ile 1912 Yllar arasnda geen hadiseler Onuncu Ksm: Balkan harbine doru On birinci Ksm: 1913-1914 yllar aras On kinci Blm: Suriye ve Arap diyar Kitabn zeti: Her insana var olduunu,yaadn idrak ettiren farkl farkl olaylar vardr. Nasl bir imek aknca karanlk birden aydnlanyorsa ,hafzamzda da baz olaylar sonucunda bir canlanma oluyor.Bu kk kzn hafzasnda akan imekler ok erken balar. Hafzasnda hayat, kendini koyda balad ilk devrin olsa unutamayaca zemini,Beiktata doduu evde balamtr.Evin kendisi ,ocuun hafzasnda mor salkml ev yaftasn tar. Acaba ilk varln idrak ettiren sahne ka yanda meydana gelmitir?Galiba drt yandan nce olmal.Sebebi,bu devirde hafzasnda akan imeklerin aydnlatt sahnelerde zaman zaman anneside grnr.Ancak kz annesine zaten ile drt yalarnda kaybetmitir. Bu evdeki baka baka hatralardan biriside gece ziyaretleri ve Hamam kaps vuruldu eride meclis kuruldu Fehimem dt bayldm.... diye stanbulda o zaman sylenen halk trksn dinlerken her zaman minderde uyuyup kalmasdr. Birgn horoz iirini sylemek iin masaya trmanrken,etrafndaki eyann salnts o kadar iddetlendi,ba o kadar fazla dnd ki;bunun farkna varan Eleni onu kucana alarak evine gtrd,Tehis sonunda kz Mor Salkml Eve geldi.Bundan sonra kk hikayesi artk benim oluyordu. Evlilik hayatma gelince,onu anlatabileceim kadar ksa keseceim.Babam bir dairesini bize vermiti,sultan tepesindeki,burada salih zekinin birinci oluda bizim yanmzda idi. ine kapank bir kiilie sahipti.Bu sebeple olmas gerek Makedonyadaki siyasi depremlerden ,gerekse yeni bir rejim hazrlayan hareketlerden haberdar deildi.Bu 1907 sensinde rast gelmekteydi.1908de tekrar Burgaza gittiim zaman merutiyet ilan edilmiti 24 temmuz da.Merutiyet ilan edildii gn,mor salkml evin Burgazdaki geni sofrasnda ,bizde misafir olan Peyker(Hala) ve ei Hamdi efendi ile oturuyorduk. Oullar Gen Trk hareketine karm ve memleket haricine kamak zorunda olmutu.
65

Daha sonra Amerikal dostlar beni bir zaman iin memleket haricine kmam istediler.te bu suretle 1909 irtica hareketlerinin tam ortasnda iki kck yavrumla Msra gittim. Nihayet balkan harbi geldi kapya dayand.O harp iinde <Teali Nisvan Cemiyetihastabakclk ve faaliyetine girimiti. Bu devir iine Trk Oca, Ziya Gkalp ile yakndan tanmak, Yusuf Akura, Ahmet Aaolu, Hamdullah Suphi <Gen Kalemler >vesaire de girer. 1911de Trk Oca alm.1924e kadar ilk prensiplerini az ok muhafaza etmitir.En hareketli ve faal zaman Hamdullah Supinin reyis olduu devreye tesadf etmektedir. 1913 ile 1915 yllar arasnda, ittihatlar, memleketteki yapc faaliyetlerini kaybeder.Doru ve yanl birok tecrbeleri onlarda da idare kabiliyetini ykseltmi ve sonraki inklaplarnn temelini atmlardr. nsanlar iin birbirini anlamak, sulh iinde beraber yaamak herhalde u ve yahut bu esasa dayanmak, u ve yahut bu idale saklanmakla dahi mmkn olmuyor. Burada hep Kantn bir szn hatrlarm:<Dnya sahnesine insanlarn giriini, hiddetle bir nefret duymadan seyretmek mmkn deildir.nk insanlarn birbirlerine yaptklar ktlk tabiatn yaptndan ok daha fazladr.> 1914-1916 yllarn , sadece bizim iin deil, btn dnya iin en byk hadisesi Birinci Dnya Harbidir. Merhum Ahmet Aaolu Beye gre milliyet:Din, dil, rk ve anayasa idi. Derhal toplant bunlarn hangisinin bata geldiine dair ok hareketli bir mnakaaya giriti.Geliboluya muhareceti ortaya kt.Btn bunlarn dourduu mnakaalar zt fikir ve temayllerden de burada bahsedecek deilim.nk fikirlerine itirak etmediklerim arasnda samimiyet ve millet akna hrmet ettiklerimde vardr. Bu gnler benim iin Suriye ve Arap diyarna hoca ve maarifi olarak gitmemle sona erdi. Lblanl dostlarmzn ziyareti ve o mnasebetle yaplan muhabbet gsterisi olanlarn diyar ve halk hakknda hafzanda yer alm olan ac, tatl btn intibalar canlandrd.Tatl dediim zaman sakn Arap diyarna mahsus dnyaca mehur tatllarn kastettiimi ve baz gazetecilerin romantik, fakat irkin bir tarzda Cemal Paann kudretine dayanarak o diyarda keyif srdme sanmayn.nk Suriye ve Lbnanda geen hizmet yllarm batanbaa en derin strap ve meakkat iinde gemitir.ikayeti deilim, nk geri her zaman <inerim, inerim,hakk tutar kaldrrm>iddiasnda bulunamam.Fakat her zaman, herhangi art iinde strap ekenlere kalbim ve kollarm aktr.Ve ben Arap diyarna, bilhassa en ok aralarnda kaldm Lbnana ac gnlerinde gittim.Ve insan takatinin tahamml derecesinde de kendi mahdut sahamda onlarn dertlerine ortak oldum.
66

Btn o geen gnleri ite, Lbnanl misafirlerimin resimlerini gazetelerde grdm zaman yaadm. Suriyeden bir sre sonra ayrlmtm.Fakat 1917 ylnn Eyll aynda vaadimi yerine getirerek,bir sene iin tekrar Suriyeye dndm.Hocalarn birinci sene gsterdikleri gayret,kudret ve fedakarlk sayesinde,atm mekteplerde ikinci sene tedrisat kolaylkla devam etti. Benim aziz dostum Selim Sabit her defasnda gzlerinde yala dinlerdi.Bana<beyn-es-sutur,o-kuyan lakabn takmt.Bu defa kalplerimizin perdesini de kaldrd>diyordu.Selim Sabitten 1921de Ankarada bir mektup aldm.<beyn-es-sutur>manasn en iyi ifade edecek bir yazya on altn vereceini Beyrutta ilan ettiini yazyordu.kinci bir mektup daha aldm,ii resim doluydu.Sulu boya ile yaplm bir Arap diyar,btn hurmalar,kumlar,adrlar ve muzlar o kadar gzel resmedilmiti ki... Cevap vermeye vakit bulmadan lm haberini almtm. Kk aktrleri bir gece,bir kamyona doldurup Ayin Turaya gtrdk.Orann ocuk bandosu her Cuma Der-Nasraya7 gelir konser verirdi. imdi buna mukabele etmek zaman gelmiti. Marangozhaneyi boalttk, ikisini bir sahneye koyduk, kk aktrler oynadlar, sylediler, Ayin Turay elendirdiler. Martn drdnde Kk Cemal Paann gsterdii nezaket ve yardmyla, Ayin Tura mstesna, dier mekteplerimizin hocalaryla hareket ederken, samimi vedalar arasna biraz da gz yalar kart. Allaha smarladk Lbnan ve gelip getiim Arap Diyar!... Son Sz Ekimde Mondrosta imzalanan mtareke (30 Ekim 1918) ile Mart (1917) arasndaki hadiseler hakknda sylenecek pek bir ey yoktur.Tarihi bir fasla idi.Osmanl mparatorluu ve onun son temsilcileri olan ttihatlarn stne bir perde indi.Byk kaybetme hislerinin ardnda bir beklentide vard.ttihatlarn rejimi zgrlk, adalet, msavat ve kardelik vaat eden kansz bir inklap ile talad ve Trk topraklarna hem ulviyet hem zillet getirdi.Bu rejim ortadan kalktktan sonra, Trk insan perdenin tekrar ykselmesini ve 1908in byk muvaffakiyetlerini ileriye gtrd, Trkiyenin byk evlatlarnn kendilerini kurban ettii ve kanlaryla temizleyip arndrd yeni ve bar bir Trkiyenin iftiasn bekliyordu. Yeni dnem nasl balad.cra ettiren manzarane idi, ayr bir hikaye olarak anlatlmasdr.yle bir hikaye ki modern Avrupann en iyi destanlarndan biri....
NUTUK - MUSTAFA KEMAL ATATRK

67

Nutuk yeni Trkiye devletinin yazlan ilk tarihidir. Yazar Mustafa Kemal Atatrktr. Yapt tarihi gelecekteki Trk insanna tantabilmek amacyla bu kitab kaleme almtr. Nutuk; Atatrk tarafndan kurulan Cumhuriyet Halk Partisinin 15 -20 Ekim tarihleri arasnda Ankara da toplanan kinci Kongresinde okunmutur. Konuma otuz alt buuk saat srmtr. Nutuk 1919dan balayarak 1927 ye kadar olan tarih dilimini incelemektedir. Bu dnem blmde ele alnmtr. Kuva-i Milliye (Ulusal gler) Dnemi Nutukta yeni Trkiye Devletinin kuruluu anlatlmaktadr. Yeni Trk devletinin kurulmasndaki maksat da u ekilde aklanmtr: Trk ulusunun onurlu ve erefli bir ulus olarak yaamasdr. Bu da tam bamsz olmakla salanabilir. Ne kadar zengin olursa olsun, bamszlktan yoksun bir ulus uygar insanlk karsnda uak durumunda kalmaktan ileriye gidemez. demitir ve Mustafa Kemal Atatrk u szleri sylemitir Trkn onuru, kendine gveni ve yetenekleri ok yksektir. Byle bir ulus tutsak yaamaktansa yok olsun daha iyidir. Diyerek kurtulu isteyenlerin parolasnn Ya bamszlk ya lm olduunu sylemitir. Burada devlet kurmann zorluklar grlmektedir. Atatrk Samsuna kt anda lkenin genel durumu; Osmanl Devletinin iinde bulunduu topluluk savata yenilmi Osmanl Ordusu zedelenmi, koullar ar bir atekes imzalanm, ulus yorgun ve bitkin bir durumda, ulusu ve lkeyi savaa srkleyenler yurttan kam, padiah ve halife soysuzlam, kendini ve tahtn koruyacak alaka nlemler aratrmakta, hkmet yzsz, onursuz, korkak, ordunun elinden silahlar ve cephanesi alnm ve alnmakta, yurdun drt bir yanndaki topluluklar devletin bir an nce kmesine aba harcyorlard. Bu ekilde akladktan sonra ulus egemenliine dayanan kaytsz artsz yeni bir devleti kurmak iin izledii politikay, karlat glkleri bunalmlar ve atmalar anlatmaktadr. Bu haliyle Nutuk, smrgeci devletlerin altnda yaayan uluslara kurtulu yolunu gsteren bir yapt zellii tamaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi Dnemi Trkiye Byk Millet Meclisi 23 Nisan 1920de alm ve o gnden sonra tm askeri ve sivil makamlarn ulusun bavuraca en yce katn Meclis olacan halkna bildirmi ve Meclis, Mustafa Kemal Atatrkn ak ve gizli oturumlardaki bir iki gn sren aklamalar ve konumalarndan sonra Trkiye Byk Millet Meclisi Bakan semitir. Cumhuriyet Dnemi Atatrk smet Paa ile birlikte bir yasa tasars hazrlad. Bu tasardaki 20 Ocak 1921 tarihli
68

anayasann devlet biimini saptar maddelerini deitirerek birinci maddenin sonuna Trkiye Devletinin Hkmet biimi Cumhuriyettir cmlesini ekleyerek maddeyi deitirmitir ve yaplan Meclis toplantsnda Anayasann Deitirilmesi ile ilgili maddenin grlmesi kabul edildi. Toplant sonunda yasa birok milletvekilinin Yaasn Cumhuriyet sylemleri ile kabul edildi ve bylece 29 Ekim 1923te Cumhuriyet ilan edilmi oldu. Daha sonra Cumhurbakanl seimine geildi. Oylamada Mustafa Kemal Atatrk toplantya katlan yz elli sekiz kiinin tmnn oylarn alarak Cumhurbakan seildi. Nutuk smrge uluslarn bamszlklarn kazanmaya yardmc olacak bir program niteliindedir. Bu eser okunduunda Trk kurtulu savann bir askeri sava olduu kadar bir dnce sava da olduu grlmektedir. Nutuk, Mustafa Kemal Atatrkn halkna verdii bir hesap pusulasdr. nk ulusal kurtulu sava boyunca o halkyla birlikte olmutu ve halkna Hayat demek sava ve arpma demektir. Hayatta baar yzde yz savata, baar kazanmakla elde edilebilir. Bu da manevi ve maddi gce dayanr. nsanlarn urat tm sorunlar, karlat tm tehlikeler, elde ettii baarlar toplumca yaplan genel savan dalgalar iinde doar. Szlerini sylemi ve halkndan can istemi, halk seve seve vermi, mal istemi, halk seve seve vermitir. Bunlar nerede, nasl, niin, harcanm ? Nutuk halkn kafasndaki bu sorulara da aklk getirmitir. Trk halkndan alnan cann ve maln lkenin igalinden, ulusun klelikten kurtularak onurlu, bamsz, ada bir devlet ve toplum olarak yaamas iin harcandn belgeleriyle aklamaktadr. Atatrk bu eserinde, ulusal varl sona ermi saylan byk bir ulusun bamszln nasl kazandn, bilim ve tekniin en son ilkelerine dayanan ulusal ve ada bir devleti nasl kurduunu anlatmaya alm ve Trk genliine brakt kutsal armaan u szlerle noktalamtr; Bu uzun ve ayrntl szlerim tarihe mal olmu bir devrin yksdr, burada ulusum iin ve yarnki ocuklarmz iin dikkat ve uyanklk salayabilecek kimi noktalar belirtmi isem kendimi mutlu sayacam demi. Nutuk, yeni Trkiye devletinin nasl kurulduunu merak eden tm insanlarmzn okumas gereken bir baucu eseridir. Bundan dolay siyasi yaantmzda olduu kadar, devlet felsefesinde de kullandmz en ba eserdir. SAHNENN DIINDAKLER - AHMET HAMD TANPINAR
Ahmet Hamdi Tanpnarn yazm olduu Sahnenin Dndakiler roman, hikayenin ana karakteri olan Cemalin 1920 Eyllnn sonunda stanbula ayak basmas ile balar. 6 yllk bir aradan sonra stanbula ilk defa gelen Cemal sahne d stanbulun ne kadar karmak bir durumda olduunu grerek byk bir mitsizlie kaplr. Pek ok farkl milletin askerleri ehrin her yerini kaplam; ehri istedikleri gibi ynlendiriyorlardr. Cemal ehre iner inmez ocukluunda yaad mahalleyi ziyaret eder. Mahallesinin o gnk hali iler acsdr, bu duruma zlen Cemal, ocukluk yllarna dner. Daha sonra hayatnda byk yer edinecek, hatta hayatnn dnm noktasn oluturacak insanlar bu mahallede tandn hatrlar.
69

Hatralarnda en ok yer tutan kiilerin banda ocukluk ak Sabiha ve onu pek ok ynden etkileyecek olan hsan olmak zere, Sleyman Bey, Kudret Bey ve Muhlis Bey gibi pek ok insan gelir. ocukluk yllarna dair hatrlad anlarda, Sabihaya git gide nasl ak olduu ve hsanla olan rahatsz ama vazgeilmez ilikisine dair detaylar yer alr. Cemal, ocukluk hatralarndan 1920 stanbuluna, babasnn Anadoluya tayini kp stanbuldan ayrlmalar ile dner. Hikayenin ilk ksm ounlukla Cemalin hsan ve Sabiha ile olan ilikisini anlatr. kinci ksma geildiinde ise, Cemal kendi zel ilikilerinden biraz kopmu bir biimde sava d kalm stanbulun meseleleri ile megul olmaya balar. Bu bilinli bir seimden ok, hsann Cemali bir anda stanbulda dnen siyasi olaylarn iine ekmesi ile olur. Her ne kadar Anadoluda olup bitenler Cemali alakadar etse ve hatta mcadelenin iinde bulunmak istese de stanbulun karanlk atmosferinden kp kendisine net bir yol izemez. hsan ve Muhlis Beylerin iinde bulunduu gizli rgt faaliyetlerine katlr. Bu rgt bilgi tamak, gerektiinde yabanc askerlerden insan karp Anadoluya sevk etmek ve gizliden gizliye stanbul diplomasisini ynlendirmeye almak gibi pek ok faaliyette bulunur. Cemale den en byk grev ise stanbul hkmeti tarafndan greve arlacan uman Damat Nasr Paann hatratn yazdrmak ve bunu hsana teslim etmektir. Bu grev iin haftada birka gn Nasr Paann evini ziyarete gider ve orada stanbuldaki pek ok mevkii sahibi insanla tanr. Nasr Paann evi, o gnn stanbulunun i yzn grmesi asndan nemlidir. Tm bu toplumsal meselelerin yannda Cemal iin bir o kadar nemli olan ey, Muhtar diye harp zengini biri ile evlendiini duyduu Sabihay bulmaktr. hsandan Kudret Beyden, Sabihann halas olan ve Paann evinde karlat Sakine Hanmdan, Paann kz Rezzan Hanmdan Sabihaya dair bilgiler toplar ama ona bir trl ulaamaz. Sabihann annesi lmtr ve babas Sleyman Bey kendini ikiye ve elenceye vurmutur. Damad Muhtar da Sleyman Beyi mmkn olduunca smrr. Sabihann mutsuz bir yaam srdn renen Cemal, bunun doruluunu kontrol etmek ve gerekirse yardm edebilmek iin Sabihay arar durur ama onun etrafndaki herkese ulamasna ramen Sabihay bulamaz. Tm bu sre ierisinde Cemal kendi zel meseleleri ve toplumsal sorumluluklar arasnda gider gelir. Zaman geip Sabihaya ulaamadka ve savan dnda kalm stanbulda ciddi bir eylem yapamadka umutlarn yitirmeye balar ve karamsarla kaplr. Bu arada Muhtar ile gerek Sleyman Bey gerek ise Sabiha yznden gerginlikler yaamaya balar. Sabihay bulma abalar bir gn Cemalin Sabihaya yolda rastlamas ile sona erer. Sabiha Cemali bulmutur ancak bu buluma Cemalin bekledii gibi mutlu bir son ile sonulanmaz. Sabiha babas Muhtarn elinde olduu ve kendisini takip ettiini dnd iin tedirgin bir hayat srmektedir. Sonunda dayanamayp kaar ve Cemalin yanna gelir. Tedirginlii orada da srer ve ertesi gn Cemal daha uyanmadan ona bir not brakarak gider. Daha sonra Cemal bir tiyatro afiinde Sabihann adn grr; Sabiha artk ilk kadn tiyatrocu olarak sahneye kmtr. Bu arada, Paann hatrat olarak Cemale teslim ettii ve ancak o yurt dna ktktan sonra almas iin verdii yazlarn, aslnda Paann hatrat olmadnn ortaya kmas; zellikle hsannn stanbulda byk iler yapma hayaline balta indirmitir. hsan bunun kzgnl ile Nasr Paann yanna gider. Daha sonra Cemal ve Muhlis Bey ile bir gazeteden Nasr Paann ldrldn ve olay
70

srasnda Paann kknde yalnzca hsann bulunduunu okurlar. Cinayeti kimin iledii muallkta kalsa da hsan artk byk idealleri boa km bir karakter olarak karmza kar. Hikayenin sonuna gelindiinde, Cemalin Paadan istediini alamay, Sleyman ve Kudret Beylerin k, Muhlis Beyin tm bir eyler yapma isteine ramen eyleme geemeyii, Nasr Paann mehul lm ile hsann dt belirsizlik ve Sabihann istedii hayat yaayamayp son seenek olarak tiyatro sahnesine k ile kitaptaki tm karakterler artk Kurtulu Sava sahnesinin dnda kalan stanbulun sahne d oyuncular olurlar.

SEFLLER ROMANININ ZET - VCTOR HUGO

Eserin Ana fikri: Olabildiimiz kadar iyi bir insan olmaya almalyz. nk bir su ilediimiz zaman, o su lnceye kadar bizimle birlikte yaar. Kiiler: Jean Valjean, Cozette, Fantine, Javert Jean Valjean: nceleri insanlar sevmeyen, kendisine yaplan iyiliklere ktlkle karlk veren, hrszlk yapmaktan ekinmeyen biriydi. Ancak pazarn kendisine insanca davranmas karsnda, adeta kiilik deitirmi ve ruhunun derinliklerindeki insanca duygular meydana getiren son derece drst, mert, iyiliksever, merhametli ve namuslu bir insan haline gelmitir. Cozette: Cozette mavi gzl, ok gzel bir kzdr. Kk yata annesinden ayrlmtr. Fakat Jean Voljean gibi iyi bir insann yannda yetitii iin olduka ansl saylr. Fantine: Conzettenin annesi. Kendisini ocuuna adam fedakar bir annedir. Javert: Jean Valjeann peini brakmayan polis komiseri. Komiser son derece namuslu, grevini her eyden stn tutan, fakat ok kat, acmasz bir insandr. Buna ramen susuz bir insan cezalandrmaktansa, kendi hayatna son verecek kadar mert bir kiidir. Anlatm zellikleri: Romann genelinde duygusal blmler ar basyor. Bu blmlerde kiilerin i ve d dnyalar, evre ustalkla yanstlm. eviren ksa cmleler kullanm ounlukla. Konuma ksmlarnda deiik fiil kipleri kullanld grlyor. Kap dar ettiriyordu. ster misiniz? - bilirim. - rendim.- oturun. gibi ZET Jean Valjean kkken annesi ve babas lmtr. Enitesinin de lmyle ablasnn ve yedi yeeninin geimi stne kalr. Yeenlerini doyurabilmek iin bir somun ekmek alar. Bu olaydan dokuz sene sonra srgn hayat yaar. Hapisten ktktan sonra herkes ona kt gzle bakar. Kimse bir ey vermek, hatta karlamak bile istemez. En sonunda bir papazn evine gelir. Papazn evindeki gmleri alar. Yakalanr. Fakat papaz kendisini affeder. Gmlerini ona verir. Daha sonra yaptklarna piman olarak, Msy Madeleine ad altnda gittii kasabann zengin olmasn salayan Jean Valjean, belediye bakan olur. Bu arada ei len Fantine adl bir kadn almak iin Msy Madeleinenin fabrikasna gelir. Buraya gelirken kz Cozettei, bir hancyla karsnn yanna brakr. Hancyla kars Cozettee bakmak iin ykl bir

71

para isterler. Bu srada trl bahanelerle olduka para koparrlar. Bunun yan sra kk kza hi de iyi bakmazlar. Annesinin verdii ipekli elbiseleri satp kendi kzlarnn eskilerini giydirirler. Kendi yediklerinin artklaryla beslerler. Buna karlk Fantine kzna para bulabilmek iin her eyini feda eder. Cann diine takp alr. Sonunda hastalanr. Bu arada Jean Valjean da Msy Madeleine ile tanr. Fakat Msy Madeleinenin drstl yznden gerek kimlii aklanr. Fantine lr. Jean Valjean mebbet srgne gnderilir. Srlecei yere gemiyle gidecektir. Gemide, geminin ana direine km olan bir gemici der. Adam derken kollarn kaldrr ve bir yelken halatn yakalar. Halat pek incedir. Uzun sre adam ekemeyecektir. Jean Valjean subaydan izin alp gemiciyi kurtarr. Ama kendisi denize der. Cesedini ararlar ama bulamazlar. Bu arada Jean Valjean lmemitir. lmeden nce Fantinee Cozettei alp getirmek iin sz vermitir. Bu szn Fantine ldkten sonra yerine getirir. Cozetteyei kat kalpli hanc ve karsnn yanndan alr. Parise gelirler. Fakat Jean Valjean yakalatan polis mfettii Javert pelerini brakmaz. Bir gece Jean Valjean, Cozettei yanna alp yola kar. Kulbe gibi bir yere rastlar. Burada Belediye Bakanyken hayatn kurtard adam vardr. Adam bir manastrda bahvan olarak almaktadr. Jean Valjean burada Ultime Fauchelevent ad altnda bahvanlk yaparken Cozette okula gidiyordu. kisi de ok mutluydu. Zaman ilerliyordu. Yllar birbiriniz izledi. Cozette artk gen, gzel bir kz olmutu. Cozette manastr okulunu bitirince Ouest sokanda bir eve tandlar. Fakat Jean Valjean hala Fauchelevent ismini kullanmaktayd. Cozette ile Jean Valjean her gn Luxembourg Bahelerinde geziyorlard. Burada Cozette her gn grd Marius adl ocuu sever. Marius da Cozettei sevmektedir. Jean Valjean bunu fark edince Cozettei alp bulunduklar yerden daha uzak bir yere tanr. Marius ok gemeden Cozettei bulur. Fakat evlenemeyeceklerini renince, savaa katlp orada lmeye karar verir. Bunu renen Jean Valjean da savaa katlr. Mariusu kurtarr. Genler evlenirler. Jean sava srasnda peindeki polis mfettii Javertin de hayatn kurtarr. Javert bu durum karsnda ne yapacana karar veremez ve inti har eder. Bir sre sonra Jean, Cozettein bile bilmedii byk srrn Mariusa aar. Marius ondan nefret etmeye balar. Jean evinde istemez. Jean ksa bir sre iinde orayla ilikisini keser. Bir sene kadar Cozettei grmez. Bu bir sene iinde z kz kadar ok sevdii Cozettei o kadar zler ki; otuz sene yaam gibi ker. lm an yaklar. Bu arada kap alnr. Gelenler Marius ile Cozettedir. Marius hatasn anlam ve nasl bir hakszlk yaptn anlamtr. Jean, Cozettei grmekten memnun olur ve yannda huzur iinde lr.

SERGZET ROMANI ZET - SAMPAAZADE SEZA

KTABIN KONUSU: Evinden ayrlan kk bir kzn bandan gecen olaylar dramatize edilerek anlatlmtr. Kzn bandan gecenler olduka ackldr. Uzun bir sre klelik hayat yaamtr. KTABIN ZET: 72

Evinden ayrlp bir gemi ile yurdundan uzaklaan kk kz, onun gibi baka bir esir kz ile birlikte neresi olduunu bilmedii bir yere getirilmitir. Bu kz bundan sonra birok srprizler beklemektedir. lk olarak kz (henz bir ismi yoktur), yal fakat zengin bir kadn yanna ona hizmet etmesi amacyla satlmtr. Kk kz burada tam bir esaret hayat yaamaktadr. Srekli olarak buradan nasl kurtulabileceinin planlarn yapmaktadr. Bu evin hanmnn yan sra hanma hizmet etmekte olan baka bir kadn da kza bask yapmaktadr. Bu durum kz ypratmakta, zaten bir umudu olmayan yaamdan onu iyice somutlamaktadr. Bir gn kz bu evden kamay iyece kafasna takt bir anda bir gece yars evden kaar. evreyi pek tanmad iin saatlerce yrr fakat bir yerde yorgun bir ekilde yere ylmaktan baka aresi yoktur. Yerde kald blgede bir evin bahe kapsnn ndr. Sabah olunca evin hizmetlilerinden biri kz fark eder ve onu ieri almak iin yal ev sahibine danr. Oda bunu ok olumlu bir ekilde karlar ve hemen yardm etmek niyetiyle onu yanna alr. lk olarak karn doyurulur, gzel bir uyku ektirilir. Daha sonra kz kendine gelince ona neler olup bittii sorulur. Oda anlatr evin hanm kzn yaadklarn duyunca ok zlr ve ona yardm edeceini syler, kz da buna ok sevinir. Evin hanm ona sahibinden izin alacan ve artk kendi yannda kalacan syler. Bunun iin hanm kzn kat eve gider. Ve onu yanna almak istediini syler. Fakat kadn bunu onur meselesi yaparak kabul etmez. Bundan sonra kzda eski evine geri dner. Bu olay kz ok etkilemitir. nk daha nce kat eve tekrar dnmtr. Gider gitmez yine hi ho olmayan durumlarla karlamtr. Gnler byle geip giderken bir gn Mustafa Bey evin sahibi birka yl nce iledii bir hatadan dolay bir ok borcu olmutu ve bu borlar demek iin karsyla tartrd. Bir gn karsyla beraber kzn satlmasna kara verdiler. Kzn ad kat evde hanmn onu ok gzel bulmas zerine dilber olarak koyulmutu. Bundan sonrada ona dilber olarak seslenilmeye baland. Dilber kendisi hakknda satlmas kararnn alnmasndan sonra bir esirciye satld. Ve Dilberin btn hayat bu ynde deiti. Dilber bundan sonra belli bir sre esir hayat yaamtr. Bu sre iinde birok kendisi gibi esir hayat yaam olan kz arkadalar olmutur. Onlarn hayatlarn dinledike aslnda kendi hayatnn o kadar da kt olmadnn farkna varmtr. Daha nice insanlarn kendisi gibi cefa ektiini anlamtr. Buradaki bir ok kzn eitli meziyetleri vardr. Bir tanesi ok iyi bir ekilde ud almaktadr bu yzden ou yerden arlmaktadr. Dilberde onun gibi ud alabilmeyi ok istemektedir. Dilbere bir gn bir talip kmtr, ve Dilberde o eve gitmek zorunda kalmtr zaten onun byle bir eyi isteyip istemedii pek nemli deildir, nemli olan bir ka kiinin iinin grlmesidir. Dilberin gittii bu evde ona bir esir gibi deil, bir insan gibi yaklalmas onu ok etkilemitir. Evde bir hanmefendi, onun kocas ve onlarn tek olu olan Celal bey bulunmaktadr. Celal bey ayn zamanda bir ressamdr. Yapt portrelerle n kazanmtr. Dilberi evde grnce o da ok armtr. nk Dilberi Cleopatraya benzetmiti. Celal bey yalnz yaad iin kz arkada ya da sevgilisi yoktur. fakat Dilberi 73

grd andan itibaren iinde bir kvlcm olumutur. lk zamanlarda Dilberde buna bir karlk domam fakat gnler getike Dilberde ona kar ilgi duymaya balayacaktr. Celal Bey Dilberi bo bulduu zamanlarda odasna arp onun resimlerini yapmaya balamtr. Kimi zaman n resimlerini de alr. Dilberin bebeksi vcudunu grd zamanlarda daha nce hi yaamad duygular tadyordu. Ona her baktnda onun daha deiik bir gzelliini yakalyordu. Gnler getike Dilber zamannn byk bir ksmn Celal beyin yannda geirmeye balar. Bylelikle Celal beyin Dilbere olan ak da dier ev halk tarafndan da renilir. Bu arada Celal Bey aka akn Dilbere de belli etmeye balar. Dilber bu olaya ilk nceleri ok arr. nk byle bir eye asla imkan vermez. Bunun nedeni de onun esir kz olmasdr. Daha sonralar Dilber de Celal beye karlk vermeye balar. Gnler getike onlar aklarn bariz bir ekilde yaarlar. Evin bahesinde yldzlar seyrederler, beraber gezerler. Fakat bu durum Celal beyin annesini olduka rahatsz eder ve buna kar bir nlem almak ister. Bu beraberlii bitirmek iin Dilberi Celal beyin evde olmad bir zamanda bir esirciye satar. Tabii Dilberin yapacak bir eyi yoktur. Celal bey daha sonra eve dner ve ilk olarak Dilberin nerede olduunu sorar nce bunu renemese de daha sonra renir fakat onu btn aramalarna ramen bulamaz. Bundan sonraki btn hayat boyunca oda Dilberde mutlu olamaz. Bundan sonra ikisi de hi mutlu olmad gibi bu olay biare dilberi intihara kadar srkler bu yaptklarna Celal beyin ailesi de ok piman olur ama yapabilecek bir ey yoktur.
Evliya elebi ve Seyahatnmesi

17. Yzylda Bir Gezgin:Evliy elebi veSeyahatnmesi Kadriye YILMAZ ORAK Gezip tozmay yeni yerler grmeyi kim istemez ki? Byle bir eyi istemeyen kiinin bulunacan hi sanmyorum. phesiz gezmeyi hepimiz severiz, ama gezmeye hepimizin gc yetmez. Yeni yerler grme merakmz da yabanc film izleyerek, kitaplar okuyarak gidermeye alrz. Bu gezilip grlen yerleri anlatan gezi kitaplar, seyahatnmeler bu yzden en ok okunan kitaplar arasnda yer almtr. Bu kitaplar hele bir usta kalemden ktysa okuyana byk keyif verir. Gezi yazlar ok olmakla birlikte dnya apnda bu ekilde gezi kitaplar ile hret kazanm be isim ne kar. Hele hele bunlardan isim oktan unutulmazlar arasna girmitir: Marco Polo (1254-1324) , bni Batuta (Marib 1304-1369)) ve Evliy elebi (1611-1684 ?). Marco Polo, Venedikli bir talyan seyyahdr. uzun yllar boyunca seyahat etmi babas ve amcas ile Orta Asya ve ta ine kadar gitmi; bu lkede ve yolda grdklerini akc, elendirici bir slupla yazmtr. bni Batuta ise bir Arap seyyahdr. O da Fastan (Cebel-i Trk) yola km Arap yarmadasn n Asyay Uzak Asyay, Karadenizin kuzeyinde yer alan topraklarn (Krm, Rus, Moskova hatt) gezmitir. Bu dnemlerin ulam ve nakliye imkanlar dnldnde gezilerin insan hayrete dren bir alana yayldn grrz. Bu iki seyyahtan asrlar sonra yaam olan Evliy elebinin gezdii alan da bu iki seyyahn gezdii alandan az deildir. O da bu gezdii muazzam alan ve bu alanlarda grdklerini Seyahatnme adl 10 ciltlik eserinde ok elenceli bir dille anlatmtr. stelik bu eserin dili Trkedir. ok az bir gayretle orijinalinden okuyup anlayabilirsiniz. 74

imdi Evliy elebiden biraz bahsedelim, bu byk seyyahmz size biraz daha yakndan tantalm. Gnmzden tam 400 yl nce imparatorluun merkezi olan stanbulda dnyaya gelen Evliy elebi aslen Ktahyaldr (1611). Dedeleri bu ehre stanbulun fethinden sonra gelmitir. elebi, Seyahatnmesinde soyunu, ta Yesevye kadar dayandrr ve dedelerinden birinin Fatihin bayraktarln yaptn syler. Babas Mehmed Zll Efendi, Kanunden I. Ahmede kadar sarayn ba kuyumcusu (ser -zergern) grevinde almtr. Annesi ise Kafkasyal bir criyedir. Dneminin standart eitiminden baka (mahalle mektebi ve medrese) daha ok yksek devlet memurlarnn yetitirildii saray okulunda yani Enderunda eitim alm buradaki eitimini tamamladktan sonra da 1635 ylnda dnemin ve Osmanl mparatorluunun en kudretli padiahlarndan kabul edilen IV. Murad (Bu arada o yalnz IV. Murad deil, I. Ahmed (1603-1617) I. Mustafa (1617-1623) II. Osman (1618-1622) ??IV. Murad (1623-1640) I. brahim (1640-1648) IV. Mehmed (1648-1687) gibi hkmdarlarn dnemlerini de idrk eder.) ile tantrlm ve ksa srede padiahn yakn evresi arasnda yer almay baarmtr. IV. Muradn vefatndan sonra da bugnk askerlikte motorize kuvvetlere denk gelen bir asker kurum olan sipahiler arasnda yer alr. Evliy elebi, henz 20li yalarnn balarndayken seyahat etmek, yeryznde yaayan eitli topluluklar, kurulan medeniyetleri, mimari eserleri tanmak arzusuna der. Buna, byk lde iinde yaad evrenin sebep oluturduu grlmektedir. Babasnn Kanun Sultan Sleyman Han devrini yaam, gngrm bir kii olmas, hepsi ho-sohbet kimseler olan babasnn arkadalarnn anlatt eyler, zaten insanlar, yeryzn tanmaya merakl olan kk Evliyy gezip grmeye, tanmaya daha da heveslendirir. Bir sre bu fikri nasl gerekletirebileceini dnr. Seyahatlerinde iki ryann nemli olduunu syler. Birisi kendi grd ryadr ki bu ryasnda nemli sahabelerden Sad bin Eb Vakkas ile gr ve Hz. peygamberden efaat dilerken dili srer Seyahat ya Resulallah der. Bu dil srmesi zerine kaderi belirlenmitir, artk srekli seyahat edecektir. Seyahatlerini nasl yapaca ve yazmas konusunda da Sad bin Eb Vakkastan emir alr. kinci rya ise babasndan seyahat iin izin alma hakkndadr. Babas grd bir ryada daha nceki dnemlerdeki nemli evliyalarn, olunun seyahatine izin iin kendisine bask yaptklarn syler. Biz iki ryay da Evliy elebinin eserinde kendi azndan dinleriz. Bu ryalar gerek olsun olmasn bize, Evliy elebinin seyahatlerine bir olaan stlk katmak istediini de gsterir. Bakalm Evliy elebi nerelere seyahat etmitir? Seyahatlerinin ounu yukarda szn ettiimiz gibi resm grevleri srasnda asker ve diplomatik grevlerle komu lkelere ve yabanc lkelere giden yksek rtbeli devlet memurlarna elik ederken yapmtr . Bu balamda savalarda bulunmu bir eit sava muhabirlii yahut da savan akn belgelendirme grevini stlenmitir. Bu grevle kkl, bykl 22 civarnda savata bulunmutur. Bunlarn dndaki seyahatlerini de yabanc elilik heyetleri yurtlarna dnerken onlarn yannda bulunurken yapmtr. rnein ran, Romanya ve Balkanlara seyahatleri bu ekilde olmutur. Bu resm grevleri dnda din grevini yerine getirmek iin Arabistana yolculuk etmitir. Hac grevini yerine 75

getirdikten sonra 10 yl kalaca Msra gemi ve burada iken kuzey ve kuzey dou Afrikay da gezmitir (Sudan veHabe). Seyahatnmenin X. cildi eksik bir ekilde birden bire bittiinden elebinin eserini bir sonuca balayamadan vefat ettii tahmin edilmektedir. Vefat yeri ve tarihi hakknda da kesin bilgi yoktur. II. Viyana Kuatmasn grd ve Msrdan stanbula dndkten sonra ld, mezarnn Meyyitzde kabri civarndaki aile kabristannda bulunduuna dair iddialar da vardr. Seyahatnme nasl bir kitaptr? 17nci yzyln bu dhi gezgini zamann aydnlar tarafndan ok fazla dikkate alnmamtr. Dnyada tannr olmas kendisinden 150 yl sonra Avusturyal tarihi Hammer (1774-1856) vastas ile olmutur. Trkiyede ilk yaynlanmas da gnmzden yaklak yzyl ncedir (1896). Seyahatnmede bir yabancnn ilgisini ekecek her trl konuda coraf, kltrel, mimar, etnik ve folklorik bilgiler bol bol bulunur. Eserinde nasl bir anlatm teknii kullanmtr? elebi eserinde gezip grd yerleri belli bir plna uyarak anlatr. Bu plna gre nce coraf bilgiler verir, sonra ehrin kalesinden bahseder, sonra yerel idarecilerden bahseder, kurumlardan bahseder, sonra din kurumlar ve eitim kurumlar ve son olarak da o beldenin halkndan sz eder. Nasl bir slubu vardr? Kendisini Seyyah- lem ve nedm-i beni dem Evliy-y b-riy yani Dnya gezgini, insanolunun dostu, riysz Evliy diye takdim eden elebi, grdklerini tatl slbu iinde, biraz da abartarak ballandra ballandra anlatr. Kendi ann ssl nesri yerine ou zaman sade ve samimi bir dili tercih eder. Yerel azlar kullanr, taklitler yapar. Evliy elebi Seyahatnmesinde, bu slp zerinde okuyucusunu bazen at stnde, bazen gemiyle ky ky, kasaba kasaba, ehir ehir gezdirir, lkeler arr. Bir macera roman gibi, okuyucuyu srkler. XVII. yzyl hayat tmyle Evliynn ekrannda grnr. Olaylara ou defa alayc bir tavrla yaklaan Evliy elebi, bazen naklettii olaylar renklendirmek amacyla uydurma haberler ve olaylar da ortaya atm, okuyucunun ilgisini ekmek iin akln alamayaca garip olaylara da yer vermitir. Evliy elebiyi bu ekilde ksaca tandktan sonra imdi de biraz Seyahatnmesinden sz

edelim. Seyahatnmeden seilmi paralara bakalm:

Bu ben deersiz, yani "Dervi Mehmed Zlli olu Evliy", doduum ehir olan stanbul'da, 1040 yl Muharreminin r gecesi (=19 Austos 1630) ryada kendimi Yemi iskelesi civarnda hell mal ile yaplm "Ahi elebi Camisi" nde grdm. Derhal caminin kaps alp ii silhl askerlerle doldu. Sabah
76

namaznn snnetini klp duaya getiler. Ben zavall minber dibinde durup bu aydn ve gzel yzl cemaati hayran hayran seyrettim. Hemen yanmda durana bakp: "Sultanm! Kimsiniz? Yce adnz ltfediniz" dedim. O da: "Aere-i Mbeere'den, kemankelerin piri Sa'd ibni Eb Vakks'm" diyince elini ptm. "Ya sultanm, bu sa tarafta nura brnm gzel cemaat kimlerdir" dedim. "Onlar btn peygamberlerin ruhlardr. Geri saftakiler evliyalarn ruhlardr. Bunlar Peygamber'in sahabeleri ve yaknlar, Kerbel ehitleridir. Mihrabn san-dakiler Ebubekir ve mer, solundakiler Osman ve Ali, mihrabn nndeki veys'l-Karn'dir. Caminin solunda, duvar dibindeki esmer adam senin pirin, mezzin Bill-i Habe'dir. Bu ayak zre cemaati saf saf sraya koyan ksa boylu adam Amr Ayyr -i Zamr'dir. te bu bayrak ile gelen kzl kanl elbiseli askerler Hamza ile btn ehitlerin ruhlardr" diye camideki cemaati birer birer bana gsterip herhangisine gzm dediyse elimi gsme basp gz ainal ile taze can buldum.
Seyahatnmenin ilk sayfalar Evliy elebinin seyahatlerine balamadan nce grd rya ile balamaktadr. Burada aslnda kendi i dnyasna seyahat eder. Burada gnmz Trkesine uyarlanm eklinden okuyoruz: "Ya sultanm, bu cemaatin bu camide toplanmalarnn sebebi nedir" dedim. "Azak taraflarnda Mslman ordularndan Tatar askeri skntda olmakla Hazretin (Peygamberin) himayesinde olanlar bu stanbul'a gelip oradan Tatar Han'na yardma gideriz. imdi Peygamber Hazretleri dahi Hasan, Hseyn ve On iki mamlar ve benden gayr Aere -i Mbeere ile gelip sabah namaznn snnetini klp kaamet eyle diye iaret buyurur. Sen dahi yksek sesle tekbir getirip sonra Krs ayetini oku. Sonra Peygamber Hazretleri mihrapta otururken elini pp efat y Resulullah diyip yardm rica et" diye Sa'd bni Eb Vakks bana retti. Cami kapsndan parlak bir k peyda olduunu grdm. Caminin ii nur dolunca btn sahabelerle peygamberlerin ve evliyalarn ruhlar ayaa kalktlar. Peygamber Hazretleri yeil bayra dibinde, yznde nikab, elinde asas, belinde klc ile sanda Hasan, solunda Hseyn ortaya knca sa aya ile camiye Bismillah ile girip mbarek yznden rtsn ap "esselm aleyke y mmeti" buyurdular. Mecliste hazr olanlar da "ve aleykm'selm ya Reslallah ve y seyyidi'l mem" diye selm aldlar. Hazret hemen mihraba geip iki rek'at sabah namaz snnetini eda edip bitirince bana bir korku ve vcuduma bir titreme geldi. Ama Hazretin btn ekline baktm. Hilye-i Hakan de yazld gibi idi. Selmdan sonra bana bakp mbarek sa elleriyle dizine vurup "kaamet eyle" dediler. Hemen ben dahi Sa'd ibni Eb Vakks'n rettii zere derhal segah makamnda ikamet edip tekbir getirdim. Hazret dahi segah makamnda hazin bir sesle Fatihay okudu. Ryann sonunda Sa'd bni Eb Vakks'm rettii gibi hizmetimi tamamladm. Hazret mihraptan ayaa kalkarken Sa'd bni Eb Vakks elimden tutup Hazretin huzuruna gtrd: "Sadk klarndan ve itiyakl mmetinden Evliya kulun efaatini rica eder" diyip bana da "mbarek elini p" diyince alayarak mbarek elini kstaha pp heybetinden ararak "efaat y Reslullah" diyecek yerde "seyahat y Reslullah" demiim. Hazret hemen glmseyip: "Allah shhat ve selmetle efaatimi, seyahati ve ziyareti kolay klsn" dediler. 77

Oradakilerden hepsinin elini pp hepsinin hayr duasn alarak gidiyordum. Peygamber Hazretleri mihraptan "esselm aleykm y ihvan" diyip camiden dar knca btn sahabeler bana hayr dua ettiler ve camiden kp gittiler. Sa'd Hazretleri hemen belinden sadan karp belime kuatarak tekbir getirdi: "Yr! Ok ve yayla gaza eyle. Allah seni koruyup esirgesin. Sana mjde olsun: Bu mecliste ne kadar ruhlarla grp ellerini ptnse hepsini ziyaret etmek nasip olacak. Dnya seyyah ve insanlarn mehuru olacaksn. Amma gezip tozduun memleketleri, kaleleri, ehirleri, acayip ve garip eserleri, her diyarda yaplan gzel eyleri, yiyecek ve ieceklerini, ehirlerinin boylam ve enlemlerini yazp fevkalde bir eser meydana getir ve benim silhmla i grp dnya ve ahiret olum ol. Doru yolu elden brakma. Kinden, garezden uzak kal. Tuz, ekmek hakkn gzle, iyi dost ol. Ktlerle arkada olma. yilerden iyilik ren" diye t verip alnmdan perek Ahi elebi Camisi'nden kp gitti. Ben akna dnp uykudan uyandm. Acaba bu bir rya mdr, gerek midir, yoksa doru rya mdr diye dnp ferahlk ve gnl akl duydum. Sonra temiz abdest alp sabah namazn kldktan sonra stanbul'dan Kasmpaa'ya geip yorumcu brahim Efendi'ye ryam tbir ettirdim. "Cihan gezen bir seyyah olup iin hayrla sona varr ve Hazretin efaati ile Cennete girersin" diye mjdeledi. Oradan Kasmpaa Mevlevihanesi eyhi Abdullah Dede'ye varp elini perek ryam ona da tbir ettirdim: "On ki mam'n elini pmsn. Dnyada himmet sahibi olursun. Aere -i Mbeere'nin ellerini pmsn; Cennete girersin. Drt Halifenin ellerini pmsn; dnyada btn padiahlarn sohbetleriyle eref bulup has nedimleri olursun. Mademki Hazreti Peygamber'in yzn grp mbarek elini perek hayr duasn almsn, iki dnyada saadete erersin. Sa'd bni Eb Vakks'n d ile nce bizim stanbulcaz yazmaya himmet edip btn gayretini sarfeyle" diye yedi cilt muteber tarih ihsan buyurup: "Yr! in rast gelir" diye hayr dua etti.[1]
Evliy elebinin maceras ite bundan sonra balar. Seyahatnmede bundan baka gittii yerlerle ilgili bilgiler de elenceli bir slupla verilir. Evliy elebinin abartmalar da mehurdur. En bilinen abartmas da Erzurumda kn iddetini hissettirmek iin anlatt kedi hiky esidir.

Halkn aznda Erzurumla ilgili yle bir fkra vardr: Bir dervie Nereden geliyorsun? demiler. O da Kar rahmetinden geliyorum. demi. Bunun zerine O ne diyardr? demiler. Dervi Souktan insana zulm olan Erzurumdur. demi. Orada yaz olduuna rast geldin mi? demiler. Dervi Vallahi 11 ay, 29 gn sakin oldum. Halk hep yaz gelecek dedi. Ben gremedim. demi. Bir dier fkra da udur: Kedinin biri kara kta bir damdan dier dama srarken havada donup kalm. Sekiz ay sonra don zlnce miyavlayarak yere dm. Gerekten de bir adamn eli ya iken bir demir parasna yapsa derhl donar. Elini demirden koparmak ihtimali olmaz. Ancak bir miktar derisi yzlerek demirden kurtulabilir.[2] Eserinde bildii ve tand bilginleri de tatl tatl anlatr. Hezarfen Ahmed elebi nce Ok Meydannn minberi zerinde, rzgrn sert olduu srada kartal kanatlaryla sekiz dokuz 78

kere havada uarak talim etmitir. Sonra Murad Han, Sarayburnundaki Sinan Paa Kknde boaz temaa ederken Galata Kulesinin ta tepesinden lodos rzgryla uarak skdarda Doanclar Meydanna inmitir.[3] Lgar Hasan elebi ve Bir Nkte Murad Hann Kaya Sultan adl temiz talihli kz dnyaya geldii gece kurban keserek bayram ettiler. Bu Lgar Hasan, elli okka barut macunundan yedi kollu bir fiek yapt. Sarayburnunda hnkrn huzurunda fiee bindi. raklar fitili atelediler. Lgar: Padiahm seni Tanrya smarladm. sa Peygamberle konumaya gidiyorum diyerek. Tanrnn ve Peygamberin adn anp ge ykseldi. Yannda olan fiekleri ateleyip deniz yzn aydnlatt. En yukar kp da byk fiein barutu kalmayp yere doru inerken ellerinde olan kartal kanatlarn ap Sinan Paa Kk nne denize indi. Oradan yzerek plak bir halde padiahn huzuruna geldi. Yeri perek Padiahm! s Peygamber sana selm syledi. diye akaya balad.[4] Dikkat edin burada aka yaplan kii sertlii ile mehur IV. Muraddr. Gezdii yerlerin tannm kiileriyle ilgili hikyeler arasnda sz Akehire gelince Nasreddin Hoca ve Timur ile ilgili anlatlan fkralar da nakleder. Bu fkralardan baka Nasreddin Hoca ile ilgili onun trbesinde kendi bandan geen bir anekdota da yer verir. Bir gece yars g borular alnp btn arlklar gitti. Hakr de hademelerimi gnderip bir gulamm ile kentten dar ktm. Her kim ki Hoca Nasreddini ziyaret ederse aklna akalarndan baz eyler gelip elbette gler, derler. Acaba gerek mi? diye caddenin sol tarafndan mezarla sapp atla doru mezarna vardm. Bir kez Merhaba ey mezardakiler! deyince, Hoca Nasreddinin trbesi iinden: Merhaba ey himmet sahibi can! diye bir ses geldi. Atm rkp iki aya zerine kalkt. Bu telala bir aya bir mezara girdi. Hakr kabir azab ekeyazdm. Yine Hocann trbesinden biri: Aa, sadakanz veriniz de gle gle gidiniz! Beri geliniz beri! diye haykrd. Meer trbedr imi. Hakr: Bre herif, ben mezarlarnda yatanlara selam verdim, sen neden selam aldn diyerek birka ake verdim. Var yardmcn Tanr ola diye ardmdan dua etti. Dorusu bu duruma hakr de gle gle getim gittim.[5] Evliy elebi, Akehire kadar gelir de Ispartaya gelmez mi? Isparta, onun hacca giderken urad beldelerdendir. Bu yzden Seyahatnmenin hacca gidiini anlatt 9. cildinde yer almaktadr. Bakalm Seyahatnmede Isparta iin ne diyor. Sadeletirip alyoruz: Bu arada eserin orijinalinde gezdii yerlerle ilgili -ihtiml daha sonra kesin ekilde tamamlayacan dnerek- baz blmler nokta noktalarla gsterilmitir. Ispartay anlatrken de eitli tarihler ve saylar bu ekilde noktalarla bo braklmtr. Evsf- ehr-i rn-i Isparta (...) tarihinde (Seluklu Sultan) Alaaddin (Keykubad) zamannda Ermenilerden alnmtr. Daha sonra da () tarihinde Osmanoullar tarafndan fethedilmitir. Anadoluda Hamid sancann idare 79

merkezidir. Paaya verilen arazinin yllk geliri 400.000 akedir. Sava olduunda Paa, bu gelirine karlk olarak orduya 400 asker verir. Alaybeyi (alaykomutan) ve eribas (askerlikte bir rtbe)vardr. Dokuz zeamet ve 585 timar vardr. Timar ve zeamet sahipleri toplam gelirlerinin be binde biri kadarn harcayarak (savalar iin) asker hazrlarlar. Hs, zeamet ve timar sahiplerinin toplam asker says 8000 bulur. (Buna gre de Paa, has olarak 400n vermekte) eyhlislmlk (mftlk), nakibleraflk (peygamber soyundan gelenlerin ilerini gren kimse) kurumlar, sipahi birlikleri komuta merkezi, yenieri birlikleri komuta merkezi vardr. Ayan, eraf ve bilginleri oktur. 150 ake erif kazadr. evresinde () adet kyden oluur. Kadnn yllk geliri 6000 kuru, paann 30.000 kurutur. Cevizden (cevz-i madddan) elde edilen gelir yllk yedi bin kurutur. Vergi (bc u bzr) ve cezalaradan (kr-i dilzar) da yedi bin kuru gelir elde eder. Ve bu sancak eyleti gyet geni bir alan kaplar. Cmle () kaz yeridir. Ve Isparta ehri, on yedinci askeri blgedir (iklim-i rfiyye). Ve Anadolu (Rum) ehirlerindendir ve Hamitoullarnn yerleim yeridir. Ve gzel bir ehirdir (medne-i mzeyyene). Bilginleri ve sfleri gemite de, bugn de oktur. Ve toplam () aded mihrb (camii) vardr. Balarnda Firdevs Be cmii gelir ki Koca Mimr Sinn bin etmitir. e-eyh Vel Hazretlerini Ziyaret: Hamd sancanda Arasa (bugnk Atabey) kasabasndandr. Doduu yerde bir zviye yaptrmtr ve orada gmldr. eyh Vel hazretleri, Firdevs Be cmiinde vizlik eden Allah bilir bir kimse imi, pek ok kerameti grlm. (.) Ve bu Isparta ehrin al kadril-imkn iki gnde seyr [] tem edp kble cnibine (gneye doru) yola ktk. Gzel ve bakml kyleri geerek sekiz saatte [6] elebi Ispartadan ana hatlar ile bu ekilde bahsetmekte, bunlardan baka evredeki bugnk ile ve kyleri de (Sav eserde Karye-i Sar Ali Be diye yer alr) grm ve ondan sekiz saat sonra grd Bizans kalntlarn anlatarak Isparta bahsine son verir. : SNEKL BAKKAL - HALDE EDP ADIVAR

KTABIN KONUSU: Sinekli Bakkaln konusu ksaca,stanbulun Sinekli Bakkal mahallesinin Sinekli Bakkal sokanda doup byyp evlenen Rabia adl bir hafz kznn ve evresindekilerin hayatdr. KTABIN ZET: Olaylar, II. Abdlhamit dnemi istanbulunun Aksaray semtinde, Sineklibakkal sokanda, geer. Mahalle imamnn kz

80

Emine, babasnn kar kmasna ramen belli ve srekli bir ii olmayan, karagz oynatan, ortaoyununda zenne (kadn) rolne kan Tevfikle evlenir. Babas, bu olay zerine Emineyi evlatlktan reddeder. Tevfikin days lnce daysnn bakkal dkkan ona kalr. Einin diretmesi zerine dkkan iletmeye balar. Bu i onun sanat yaratlna uygun deildir. Emine, bir gn kocasnn, arkadalarna kendi taklidini yaptn grr, buna katlanamaz, baba evine dner. Tevfikten boanr. Bu arada Tevfik, Geliboluya srgn edilir. Eminenin Tevfikten bir kz olur. Adn Ra -bia koyarlar, imam, kzn atfetmitir. Torununa sk bir dini eitim verir onu hafz yapar. Rabiann sesi ok gzeldir. Cami ve konaklarda gzel sesiyle mevlit okur. Zaptiye Nazr Selim Paann kars da sesini ok beenecek, onu korumasna alacaktr. Paa da kzdaki yetenee hayran kalr. Ona Mevlevi dervii Vehbi Dede ile italyan mzisyen Peregriniden ders aldrtr. Rabia ile Peregri -ni birbirlerinden ok holanrlar. Gnn birinde Rabiann babas Tevfik srgnden dner. Sineklibakkaldaki eski bakkal dkkann yeniden aar. Rabia da dedesinden ayrlr, babasyla oturmaya balar. Kzn sanatna hayran olan Vehbi Dede ve Peregrini Tevfikin evine gidip gelirler. Rabia Kuran, hele Mevlidi ylesine gzel okumaktadr ki Dou musikisinde deta bir r amtr. Ayn yllarda Jn Trkler Abdlhamitin baskc ynetimini ortadan kaldrmak iin gizli gizli almaktadrlar. Selim Paann olu Hilmi de bir Jn Trktr. Ortaoyununda zenne rolne kan Tevfik Hilminin istei zerine bir gn kadn klna girip Jn Trklerin Avrupadan gelen gazetelerini Fransz postanesinden almak ister. Gazeteleri alrken yakalanr. in iyz anlalnca Hilmi ile Tevfik, ama srgn edilir. Babas srgn edilince yalnz kalan Rabia, bakkal iletir, hafzlk yaparak geimini srdrr. Bu arada Rabiay ok seven Peregrini Mslman olur, Osman adn alr ve stanbula yerleir. Ra -biayla evlenir. Bu yllarda Rabiann imam olan dedesi lr. Rabia ve Peregrini dedesinin evine yerleirler. II. Abdlhamite tam bir grev duygusuyla bal olan, padiah aleyhinde alanlara trl ikenceler ettirmekten ekinmeyen Selim Paa, kendi olunu da srdkten sonra yava yava deimeye balar. Babalk ve insanlk duygular uyanr, grevinden ayrlr. 1908'de Merutiyet ilan edilir. Tevfik, srgnden dner. Rabiann bir ocuu olmutur. Sineklibakkalda gzel gnler yeniden balar KTABIN ANA FKR: Halide Edipin gznde ideal Trk kadnn dou kltrnn ayn zamanda Bat ile tanm lml kiiliini; akla dayanan Bat felsefesinin birer temsilcisiolduunu topluma gstermek istemitir. KTAPTAK OLAYLARIN VE AHISLARIN DEERLENDRLMES:

81

Rabia: Romann asl kahraman: lhmi mamn kz Emine ve Kz Tevfik diye bilinen orta oyuncusunun kz Rabiadr. Rabia, Yazarn romanda kendisi yerinde gsterdii ve deal Trk kadn nasl olmal? sorusunun cevab olan kiidir. Rabiann kiiliinin olumasnda babasndan ok dedesinin etkili olmutur. Kendisi mam olduu iin torunu hafz yaparak slami bilgilerle donanmasn salamtr. Paann konana gitmesi ile Rabiann kiiliinin deiiminde en byk etkii grlyor. Dedesinin yannda her zaman cehennemden bahsedilerek byyen Rabia konan ortamn grnce geleneklerine bal, ancak bat eilimli bir karakter ortaya kyor. iki ayr ruh ikliminde yetimi olduu Peregrini yani Osmanla evlenmesi ile de bunu gsteriyor. Kz Tevfik: Daima en akrak, orta oyununda usta, yakkl ve ok dzensiz bir kimlikte anlatlyor. Vehbi Dede: Konakta Rabiaya ders veren bir Mevlev dervi olarak bize aktarlan Vehbi Dede, her zaman teselli edici teskin edici mizac ile Rabiann dedesinden ok farkl olarak Ruh okayc bir alim olarak anlatlyor. Peregrini (Osman): Annesinin tavsiyesiyle eskiden papaz olan Peregrini daha sonra her hangi bir dine baml olmakszn yaam bir mzik hocas. Trkeyi ok iyi konuan bu adam dinsiz olmasna ramen Vehbi Dede gibi dinine bal insanlara sayg duymutur. Rabia ile evlenmek iin dinini deitirerek Osman ismini almtr. Selim Paa: Eski Dahiliye Nazr, padiaha son derece bal bir miza ortaya srmtr. yle ki kendi olunu bile gzn krpmadan ve elinde kesin delil olmadan srebilmitir. Ama dier taraftan Rabiaya kar hep efkatli olmu ve iyi davranmtr. Emine: Rabiann annesidir. nceleri Rabiay ok sevmi ancak srgnden dnen babasn kendisine tercih edince, elinden gelse Rabiann boazna sarlmak istemitir. Elini pmek iin gelen kzn kovmutur. lham mam: Rabiann byk Babas, mahalleliye devaml cehennemden bahseden bir imam. Bilal; Rabia ile evlenmek isteyen bir gen, Rfat Amca; mahallenin ccesi, Pembe; Rabiann hizmetini yrten beraber yaad ingene, Hilmi; Selim Paann Jn Trk olu, Sabiha Hanm; Selim Paann Hanm, Kanarya Hanm; Kkte ki bir erkez kz SOKAKTA - BAHATTN ZK Bahattin zkii'nin bu eseri, 1975 ylnda Peyami Safa Roman Yarmasnda Baar dl almtr. Konusunu son yz elli yln toplumsal yaamndan almtr. Bir sokak erevesinde insanlardaki deiim ve aldatlm insanln dram ele alnmtr. Bahaettin zkii, Sokakta romannda, manevi deerleri hie sayan materyalizmin lkeyi istilas

82

anlatlmaktadr. Cin ve eytanlar gibi fantastik elerin bulunduu romanda mill deerler ve inanlarn yok oluu mhim bir yer tutar. Kahramanlar Onlar: Ktl simgeleyen ve eserde sokaktan balayarak btn dnyann ald korkun durumun ned eni olarak gsterilen, ateten yaratlm cin ve eytan mahlukat. Komiser: Romanda, sz geen mahallede yetimi, eitim iin bir sre buradan ayrlm, devleti temsil eden bir kii. Daha sonra ahlaki ve mill deerlere, gemiindeki balara inanr. ocukluk arkada: Romanda ismi verilmeyen, nce katil olarak grlen bu kii sokan deimeyen yzn temsil eder. Sokaktan hi ayrlmam, deerlerinden asla taviz vermemi, gerei grebilen, inanl, insani deerleri bozulmam, Bat medeniyetinin ktlk getirdiini dnen bir kiidir. Etrafmdakilerce deli olarak grlr. Kk Bey: Sokaktaki konan beyidir. Mrebbiyelerin elinde bym, inanmayan, din deerleri olmayan, materyalist biridir. Mahalledeki trbeye ve komiserin ocukluk arkadana hi katlanamaz. Onu dman gibi grr. Romanda eytan ve cinlerin elindeki maalardan biri olarak anlatlr. Katil: Komiserin ocukluk arkadann aabeysidir. Ktln simgesi ve eytanlarn klesidir. Kendi annesini eytana kurban etme gerekesiyle ldrr. ZET ehrin geleneklere en bal ve sessiz mahallelerinden birinde yal bir kadn ldrlmtr. lnn yal vcudu yirmi yerinden yaralanmtr. Polis tarafndan katil olarak grlen, len yal kadnn kk olu ise katilin ONLAR olduunu sylemektedir. Bu srada olayla ilgilenmesi iin bir komiser tayin edilir. Komiser, bu mahallede yetimi, bir sredir Uzakta olan ve katil zanls olarak grlen adamn ocukluk arkadadr. Arkadann kendi annesini ldrmediinden emindir. Bu mahallede byle bir cinayetin olduuna da inanamamaktadr. Soruturmay balatr. nce sulu olarak grlen arkada ile grr. Olduka esrarengiz biri olan bu arkada, srarla iin bir insan tarafndan yaplmadn, cinayeti ONLARin ilediini sylemektedir. Drst, hibir ktln deitiremedii bu adamn katil olamayacandan emindir komiser. Komiser, arkadan temize karmak ve suluyu bulmak iin eski sokana ve cinayet yerine gider. Niyeti herkesle konumaktr. Sokakta pek ok ey deimitir. Eskiden ok gzel bir kadn olan ninenin evine gider nce. Kz Glm, onun ocukluk akdr. Onun veremden ldn renir. Gemiini zlemle hatrlar komiser. Sonra hemen yanndaki cinayet ilenen eve gider. Yanma bir doktor da tayin edilmitir. Etraf aratrrlar. Doktor, cesetteki yaralarn insan eli tarafndan aldna inanamamaktadr. Odada mthi bir fakirlik ve sessizlik vardr. Kulaklar nce bir vnlama ile dolar. ncecik ve metalsi bir ses, Onu biz ldrdk. der. Metalsi ses, kendilerinin Allaha secde etmedii iin onunla bir savaa

83

giren cin ve eytan grubu olduunu syler. Katil olduu sanlan komiserin ocukluk arkada akl hastanesine yatrlmtr. Komiser, onu ziyarete gider. Arkada, soka ok zlemitir. Komisere, onlarla bir sava iinde olduunu syler. Sokakta deiim baladndan beri sava tek bana gslediini anlatr. Ateten yaratlm ve insanlardan nce dnyann hkimi olan kibirli yaratklar, eytanlarla savamaktadr. Arkada, Bat medeniyetinin onlarn maas olduuna inanmaktadr. nsanl, bu medeniyet para ve madde ile yoldan karmaktadr. Doktoru da ona gemiini anlattrarak onu iyiletirebileceini dnmektedir. Oysa arkada hepsinden hikmet sahibidir. Sonraki gnler, komiser cinayet aletini aramakla megul olur. Mahallede yal kadnn evine gider nce. O, asla cinayeti arkadann ilemediini sylemektedir. O da yal kadn ONLARn ldrdne inanmaktadr. Arkada, komisere iini dker. Komiser, bilgi almak iin bu sefer konan sahibi Kk Beye gider. Kk Bey, tam bir materyalisttir ve sokaktaki deiimi kabullenmeyen tek kii olduu iin katil zanlsn hi sevmemektedir. Kk Bey, komisere katil zanlsnn sulu olmadn itiraf eder. nk onu, cinayetin ilendii saatlerde trbede ibadet ederken grmtr. Bir dileke imzalar ve komiserin arkada temize kar. Komiser, arkada temize kt iin mutludur; fakat imdi asl katili bulmak zorundadr. Mahalle bakkaln sorgular nce. Ondan len kadnn, can gibi saklad bir ey olduunu renir. Bunun bir ipucu olduunu dnr. Morgda cesedi inceler ve o koynunda saklad eyin yerinde olmadn grr. Demek ki biri onu almak iin cinayeti ilemitir. Bundan haberdar olabilecek tek kii kadnn byk olu olabilir. Yanna bir yardmc alarak onun evine gider. Katilin onun olduunu syleyince adam, yanndaki yardmcsyla birlikte komiseri vurur. Yanndaki adam lr. Komiser ancak krk be gn sonra gzlerini aar. Komiser, iyiletikten sonra hastanede ocukluk arkadan ziyarete g ider. Doktordan arkadann, vurulmasn nceden hissettiini renir. Bunun ve benzer eylerin cinler vastasyla kolaylkla renilebileceini anlatr arkada. Arkada, cin ve eytanlarn ii olan bu cinayetin aydnlanmas iin hastaneden ayrlr. Komiser, arkada ve doktor i birlii ile sava kazanmaya azmederler. Birlikte kaldklar bu gnlerde arkada huu iinde gece ve gndz namaz klmakta ve Allaha yakarmaktadr. Komiser, aratrma iin Kk Beyin evine gider. Kk Bey, dadsnn tuhaf lmnden bahseder. Bu lm ile son len yal kadnn lm arasnda bir balant vardr. Dad, ona verilen ifrit kl yznden lmtr. Bu kl ona kral olan byc babas vermitir. Byl kl, onun istediini yerine getirmesini salamaya yarar. Bu olay Kk Beye anlatt gnn sabahnda odasnda l bulunur. Biri, byl ifrit kln alp onu ldrmtr. Komisere gre iki cinayet arasnda bir balant vardr. Sava balamtr. Komiser, sonuca iyice yaklamaktadr. in iinde cinlerin olduu anlalmtr. Ayn gn, Kk Bey de evinde l bulunur. Daha sonraki gnler, Kk Beyin odasn aratrr. Evde eytana tapma ayininin dzenlendii gizli bir yer bulur. Bir mabud vardr! Heykelin gzleri l l yanmakta ve ok korkun bir ses karmaktadr. Annesini ldren olan ve bir kadn bu eytann kleleridir. Doktor ve komiser saklandklar yerden, byk oul ile yanndaki kadnn eytana tapma ayinini ve eytann onlardan istedii ktlkleri seyrederler. Polisler, onlar tutuklarlar. eytann dostluu yine insan daraacna gtrmtr.

84

Komiseri tanyan bir gen ondan bu hikyeyi dinler. Esrarengiz ve gizemleri zlmeyen bu hikyeyi renmek iin yaayanlar aratrmaya balar. Komiser, ona her eyi anlatmaz ve srarla bir noktadan sonra konu maz. Komiserin ocukluk arkada ise lmtr. Cinayeti ileyen aabeyi de hapiste ldrlmtr. Gen, artk bu hikyenin bir sonu olmadna inanmtr. SOKRATES'N SAVUNMASI ZET - PLATON (EFLATUN) KONUSU Sokratesin Savunmas, Mektuplarla birlikte Platonun diyaloglardan ibaret olmayan tek eseridir. Eserde Platonun felsefesiyle birlikte, hocas Sokratesin susuz yere idam edili aamalar ile lk ada demokrasi gereini bir arada grmek mmkndr. ZET Sokratesi sulayanlar vardr. Bu sulayanlarn kim olduu tam olarak bilinmemekte; fakat balarnda Melatosun olduu sanlmaktadr. nl komedya yazar Aristophanes de Sokratei Sofistlerle (phecilerle) bir tutmutur. Sokratesin kt ve yalanc biri olduu, her eye kart, eriyi doru olarak gsterdii gibi sulamalar sz konusudur. Aristophanes, eserine Sokratesin rencilere para karlnda ders verdiini, rencilerin akln kartrdn yazmaktadr. Oysa Sokratesin kimseye verecek bilgisi yoktur. Bir gn, Sokratesin bir arkada halka Sokratesten daha bilgili kimsenin olup olmadn sormutur. Tanr szcs, Sokratesten daha bilgili kimsenin olmadn sylemitir. Sokrates, bu olanlardan sonra bilgili bir insan olmad halde tanrnn neden byle bir ey sylediini dnp durmutur. Srekli olarak kendinden daha bilgili birisini arar. Sonunda grr ki hi kimse bilgili deildir. Yalnz kendisinin ayrcal, bilgili olmadn bilmesidir. Sokrates, bilgiyi arama srecinde bile ok dman kazanmtr. nk pek ok kiinin gerekte bilgisiz olduunu ortaya karmtr. nce devlet adamlarnn bilgisizliini ortaya karmtr. Sonra airlere gitmi, onlarn iirlerini yalnz igd ile yazdklarn ortaya karmtr. Sanat sahiplerinin de ayn kusuru tadklarn, bilmedikleri eylerden dem vurduklarn ispatlamtr. Sokrates, aslnda asl bilgiye sahip olann Tanr olduunu dnmektedir. Bu srete Sokrates, kafasn megul eden sorularn cevaplarn ararken evresinde olup bitenlerin farkna varmamtr. Etrafndaki pek ok kii, onun genleri doru yoldan kardn, tanrlarn yerine yeni tanrlar koyduunu sylemektedir. Bu sylentiler onu mahkemeye srkler. Sokrates, mahkum olursa suland gibi tanrtanmaz olduu iin deil, insanlarn kinini zerine ektii iindir. Bu gelimeler karsnda, Sokrates ok soukkanldr. lmek veya mahkum olmak onun umurunda deildir; o, sadece dorularn peindedir. Tehlike karsnda ylmamak, korkmamak onun prensibidir. Ona gre insanlarn en ok korktuu ey olan lm, aslnda kanlacak bir ey deildir. O, sadece ktlk yapmaktan korkar.

85

Sokrates, ideallerinden dnmemekte kararldr. O, asla Tanr dnda kimseye boyun emez. Kendisi aleyhine sylenen her ey aslsdr. Sokratesin srekli rencileri olmad gibi mal mlk de yoktur. O, dnya hayatna nem vermeyen bilge birisidir. Yarglar yumuatmak iin mahkemeye asla ailesini ve ocuklarn getirmez. Karar, tamamen yarglarn iradeleri elinde olan Tanrya brakr. Sokrates, mahkemede sulu grlr. O, bunu beklemektedir ve hi tepki gstermez. O, herkesten farkl bir kiidir. nsanlarn ounluu gibi, makama, mevkiye, dnya hayatna nem vermemitir ki, imdi de zlsn. nsanlara hep erdemi ve ahlak tlemitir. Byle bir insana ancak, devletin hesabna alt iin dl verilebilir. Mahkeme para cezas vermez, nk paras yoktur. Srgn etmez, nk srgne gittii yerlerdeki insanlar da fikirleriyle ynlendirecektir. Nihayet lm cezas verilir. O, lm cezas verilirken bakalar gibi alayp szlamamtr. Yapt hibir eyden dolay da pimanlk duymamtr. Platona gre Sokratesin ldrlmesi iin oy kullananlar ok ac ekecektir. Kurtulmas iin oy kullananlar ise gerek birer yargtr. Sokratese gre lm bir ceza deildir; sadece bir yolculuktur. Ayrca teki dnyada soru sormak yznden mahkum edilme tehlikesi de yoktur. Sokrates, Atinallardan son bir ey diler: ocuklar erdemden, doruluktan ayrlrsa kendisinin Atinallara gsterdii gibi Atinallar da onlara yol gstersinler. ocuklar kendilerini ok beenir ve bu dnyada bir hi olduklarn unuturlarsa onlar azarlamalarn ister Atinallardan. Sokrates, ayrl vaktinde lme giderken yarglar da yaamaya giderler. Fakat Platona gre, bunlarn hangisinin daha iyi olduunu ancak Tanr bilir. SUYU ARAYAN ADAM - EVKET SREYYA AYDEMR Kitabn zeti: a) Edebi zet Bir adam vard. Suyu aryordu. Topra kula, be kula kazd. Suyu bulamad. On kula, on be kula kazd, gene suyu bulamad. Sonra yerin derinliklerinde kara kaya tabakalarna rastlad. Yeise dt, gc sona erdi ve suyu bulmaktan midini kesti. Fakat bir ses ona: - Daha derinlere in, daha derinlere! dedi. Daha derinlere indi ve suyu buldu. Kendi hayat hikayesini anlatt Suyu Arayan Adam adl kitabnda, evket Sreyya Aydemirin karlat zorluklar ve kendisine ilke edindii grleri, yukardaki metinle zetlenebilir. evket Sreyya, 1897 Trk-Yunan harbi srasnda, Edirnede gmen bir ailenin ocuu olarak dnyaya gelmitir.

86

Kaderin nne serdii yz milyonlarca kk yollardan biri zerinde, kendi aln yazsna gre yaamtr. Birinci Dnya Harbinin patlak verdii srada, delikanl (17) saylabilecek bir yata olan Aydemir, muallim mektebinin en baarl rencisidir. Askerlik anda olanlarn silah altna alnmasyla, kendi isteiyle Yedek Subaylar Talimgahna girer. Trablusgarp ve Balkan Savalarnn getirdii yenilgi, Aydemirde; Biz Osmanl olmadan nce de Trktk, imdi de Trkz. Kaybolmakta olan sadece Osmanl vatandr. Trkn yaad her yer, hangi bayrak altnda olursa olsun Trkn vatandr. Bu vatann snrlar Tunadan, Meriten Altaylara, in Seddine kadar uzanr. Memleketimizin ad Turandr. dncesinin olumasna neden olur. Kafkasya Cephesinde grev yapan Aydemir, Wilson Prensiplerinin 14. maddesi gerei, atekesin emredilmesiyle stanbula gelir. Fakat gerek Kafkasya Cephesine giderken tand Anadolu insann, gerek subaylk grevindeyken emri altndaki askerleri, gerekse bir yol gstericiye, bir ilim mealesine ihtiyac olan Trk insann eitmek iin, muallim mektebindeki tahsilini bitirdikten sonra Kafkasyaya dner. Azerbaycan Hkmetinin, stanbul Hkmetinden hocalar istemesi, Aydemirin arayp da bulamad bir frsattr. Azerbaycann kuzeybat blgesindeki Nuha ehrinde grevine balar. Azerbaycan, tarihinde hibir zaman tam manasyla bamsz, toplu bir devlet hayat yaamamtr. Devletini, kendi idealist ocuklarnn gayretiyle kurmaya almaktadr. Yeni bir lk sava, bu durgun suyu harekete getirdii, ruhlara ve insanlara yeni istikametler verdii zaman, yzyllarn biriktirdii amurlarn temizlenip gideceine inanmaktadr. Aydemir, Cemaat, millet haline gelecek ve millet, zbenliini bulacak, z bir vatan anlamn benimseyecektir. Btn bamsz Trk lkelerini, kendi bayra altnda toplayacak olan byk ve gl vatan vardr; o da, TURANdr der. Bu dnceler iindeyken, Karaba Yolunun ve Askeran Geidinin Ermeniler tarafndan kesildii haberi, Aydemiri mitsizlie sokar. Btn memleketin stnde, Bolevizm denilen kara bulutlar olumaya balar. Kzlordu, Dastandan Bak zerine doru Azerbaycana akar. htilal nedeniyle, Aydemirin lks artk insaniyettir. Tahtlar, talar ve btn zalimler yklacak, btn dinler bir ve btn insanlar beraber olacaktr. Yeni din, yeni sanat, yeni dil, yeni medeniyetler doacaktr. Btn insanlarn eit, btn milletlerin hr ve beraber yaayacaklar harpsiz, ihtilalsz, imtiyazsz yeni bir alem kurulacaktr. ark, yzyllar sren uykusundan uyanacaktr. Yabanclar, Asyann topraklarndan ekilecektir. Bu dnceler iinde, ark Milletleri Kurultayna delege seilir. Daha sonra, Komnist partisine girer. Dnya nizamn ykacak ve bu harabe zerinde kendi nizamn kuracaktr. 1921-1924 yllar arasnda Moskova niversitesinde ktisat okuyan Aydemir, stanbula dner. Artk dnyay hep kendisine okutulan ve retilen eylerin gzl arkasndan grmektedir. Nereye baksa, bu yar smrge ehrini kapitalistlerin soyduunu, yama ettiklerini grmektedir. Limandaki yabanc ticaret gemileri; dnyann soyulmasn, kapitalistlerin dnya pazarlarn istilasn hatrlatmaktadr. Aydnlk Mecmuas adl dergide yazlar yazmaya balar. Ankaradan gelen bir emirle dergi kapatlr ve Aydemir tevkif

87

olunur. stiklal Mahkemelerinde yarglandktan sonra, Ankara ve Afyon cezaevlerinde hapis yatar ve af yasasnn kmasyla beraat eder. Afyon Cezaevinde iken, mam -cemaat/devlet-millet grn benimser. Devlet, yzyl boyunca halktan ok eyler beklemi, ok eyler almtr. imdi sra devlettedir. Her ey halk iindir. Devletilik ilkesiyle, devlet halk iin en mkemmeli bulmak zorundadr. nk Trkiye bir inklap devresindedir. Beraat ettikten sonra Ankaraya gelir. lkokul retmenlii yerine, Yksek ve Teknik retim Mdr yardmcl grevine atanr. Adna hkmet denilen kuruluun ve idare denilen iin artk iindedir. Trkiyede bir takm basit kazma kreklerle dalar delinmekte, tneller almaktadr. Ele geen bir avu imento, bir para demirle bir mektep, bir hastane, bir devlet binas yaplp nutuklarla ald zaman, bunun evki ve heyecan gnlerce yznde parlamakta, yaamaktadr. Kahraman, bir dava adamdr. Okuyucular iin dikkati ekebilecek en nemli ey; evrenin getirdii zorluklar karsnda ylmayan, hep inanc dorultusunda, kendisinin de var olduunu ve bir eyler yapabileceini kantlamak isteyen bir insann azmi karmza kmaktadr. Kitabn zn u msralar hakkyla verebilir: Tanrnn bize verdii en byk nimet, sahip olduumuz halde, sahip olduumuzu bilmediimiz kuvvetleri, bir gn kendimizde bulmaktr. b) Romann Eitimsel eler Asndan ncelenmesi Aratrma, okul eitiminin alt temel esi olan retmen, renci, Okul, Bina ve Ara -Gereler, Eitim Programlar, Ynetici ve evre unsurlar gz nne alnarak yaplmtr. I. RETMEN a) Kiisel zellikler evket Sreyya, soyadn Mfide Feritin 1917 ylnda yazd Aydemir adl romanda anlatlan kahramandan alr. Bu kahramann ne silah, ne cephanesi vardr. Yalnz imanna gvenen biridir. Hi kimseye dman deildir. Uyandrmaya kotuu lkelerde herkes scak odalarnda yatarken, O, bo bir medrese hcresinde souktan titremektedir. O, herkese verecek bir ey, herkese datlacak bir ifa, bir mit veya bir teselli sz bulur. Onun etrafnda halka olan genler, kendilerini Onun lksne adarlar. evket Sreyya da, bu zincirin halkalarndan biridir. evket Sreyya, Edirne Muallim Mektebindeyken, ders yl sona erince hemen kylere koar. Harman makinelerinde raklk, yahut makinist yardmcl yapar. Makinelerde i bitince de Aar Yazclna, yahut Ky Katipliine girer. Eer vakit kalrsa ky ky gezer. Ky kahvelerinde, mescit avlularnda sarkl imamlarla tartmalara girer. Aydnlk Mecmuas adl derginin kapatlmasyla cezaevine girer. Tevkif olunacan nceden bilmektedir, fakat

88

lkesinde kalmaya karar verir. Verilecek her trl cezaya raz olur. Dier arkadalar lkeden kamlardr. evket Sreyyann, lkesinin kesecei cezaya raz olmas ve lkesinden kamamas, Onun devleti gre sahip olduunun bir gstergesidir. b) Mesleki zellikler evket Sreyya, I. Dnya Harbi srasnda, cephesine giderken tand Anadolu insann ve sava srasnda cahilliklerini net olarak grd askerlerinin eitilmesi gerektiini anlar. nk Anadolu insan medeniyetten uzak, ile ekerek yaamaktadr. Askerleri okuma-yazmay, dinini, peygamberini hatta niin savatklarn bilmemektedir. evket Sreyya, Azerbaycan Maarifinden kendisine tarada ve mmknse memleketin en uzak yerinde muallimlik grevinin verilmesini ister. Bu, kendisini mesleine adam bir insann yapabilecei en gzel davrantr. Azerbaycanda muallimlik yaparken, mektebin iki odal bir dairesine yerleir. Bu dairenin kaps gece -gndz herkese aktr. Bylece herkes ona kolayca gelebilir. Mektep saatleri dnda arlar, mahalleleri dolar. Geceleri muallimlerin, okur-yazarlarn evlerinde toplanlr, ilmi sohbetler yaplr. Ona gre, eitim sadece mektepte yaplmaz. Bu yzden ehirde, kasabada, kylerde, mekteplerde, mescitlerde, evlerde; ocuk -ihtiyar herkese bir ey retmek, bir ey anlatmak lazm gelir. Bu nedenle, ehir iinde bir tekilat yaratmak, kylerle temas daha muntazam salamak iin bir ZC OYMAI kurar. Bu oyman mensuplar retmenlerdir. Bu oyma kurmas, rgt kiiliinin gstergesidir. Afyon Cezaevindeyken, okuma-yazma bilmeyenlere okuma-yazmay retir. Sohbetlerle, toplantlarla hapishane arkadalarna bir eyler kazandrr. Moskovada ktisat okuyan evket Sreyya, bir iktisat kimliinden ok, bir muallim olarak Trk ulusunun ada, medeniyetler seviyesine ulamas iin alr. Devletilik ilkesini benimser ve imam -cemaat/devlet-millet gryle devletin millet iin en mkemmeli bulmas gerektiini savunur. Yani imam bir cemaatin sorumluunu dini adan nasl tayorsa, o cemaatte en doruyu retmek zorundaysa, devlet de millet iin en gzel ortam oluturmak zorundadr. II. RENC evket Sreyya, Moskova niversitesinde okurken, dnyann drt bir yanndan gelen rencilerle tanr. renciler birbirlerinin kltrn tanrlar. Ortaya atlan iddialarla, tartlan konularla renciler arasnda bir etkileim meydana gelir. evket Sreyya; Azerbaycanda muallimlik yaparken, bir ZC OYMAI kurar. Bu oyman mensuplar gen ve yetikin retmenlerdir. retmenler; ehirde, kasabada, kylerde, mekteplerde, mescitlerde, evlerde ocuk -ihtiyar herkese bir eyler retecek ve insanlar eitecektir. ehirde, kasabada kylerde, mescitlerde, evlerdeki herkes izci oymann rencileridir. evket Sreyya; Afyon Cezaevindeyken, cezaevi arkadalarna okuma-yazma retir. lmi toplantlar dzenleyerek,

89

sohbetler yaparak arkadalarna bir eyler retmeye alr. Cezaevi arkadalar bir nevi onun rencisidi r. III. OKUL, BNA VE ARA-GERELER evket Sreyya, Moskova niversitesindeyken mektep binalar terkedilmi bir kervansaraya benzemektedir. Her ey ona bo ve manasz grnr. Fakat kamptan sonra mektebe dnlnce, mektebi olduka deimi bulur. Bina tamir edilmi, temizlenmitir. evket Sreyyann nderliinde kurulan izci oyma, eitim faaliyetlerini ehirde, kasabada, kylerde, mekteplerde, mescitlerde, evlerde yani her yerde yrtr. Mektep dndaki yerler de bu oyman eitim -retim yapt okullardr. evket Sreyya, cezaevindeyken arkadalarna okuma-yazma retir. Cezaevi ynetimi, okuma -yazma retimini daha rahat yapabilmesi iin ona bir oda tahsis eder. Cezaevi ve tahsis edilen oda onun okulu ve arkadalar da rencisidir. IV. ETM PROGRAMLARI evket Sreyya; Edirne Muallim Mektebindeyken, ders yl sona erince hemen kylere koar. Harman yerlerinde ky ocuklarn etrafna toplar, onlara marlar, talimler retir. Azerbaycanda muallimlik yapt srada, mektepte Trk muallim vardr, dierleri Ruslardr. Dersler de Rusa verilmektedir. nce Rus hocalarn okuldan uzaklatrlmasn salar. Mektepte yalnz Trke, Edebiyat, Tarih, Corafya gibi dersler deil, rnein Jeoloji derslerinin de verilmesine nc olur. ehirde, kasabada, kyde, mekteplerde ocuk-ihtiyar herkese bir ey sylemek, bir ey anlatmak ve kylerle temas daha muntazam salamak iin ZC OYMAI kurar. Bu oyman mensuplar ocuklar deil, gen veya yetikin retmenlerdir. Bu oyma kurmasnn amac, ehir iinde bir tekilat yaratmak, kylerle temas daha iyi salamaktr. Moskova niversitesi, yetikin okuyucularn yazn memleketin ilerine datr. Fakat yeni gelenler, lisan zayf olanlar yazn tatil kamplarna giderler. Ders yl balaynca herkes okula dner. Afyon Cezaevinde yatarken okuma-yazma bilmeyen arkadalarna okuma-yazmay retir. eitli sohbet ve toplantlarla arkadalarna bir eyler kazandrr. V. YNETC Kitapta ad geen Maarif Vekili Necati Bey; gen, hareketli bir insandr. Ona gre zamann gecesi, gndz yoktur. Lazm olan ey, byk ilerin yaplmasdr. Byk ilerin teferruat Onu ilgilendirmez. Necati Bey, Benden daha fazla bir ey isteseler! der gibi , yerinde duramaz. Onu iler deil, ilerin sonu ilgilendirir. Yani bir i zor olamaz ve balanlan bir i, her ne olursa olsun olumlu ekilde sonulanmaldr.

90

Kitapta ad geen Rt Uzel, Teknik Eitimin kurucusudur. Kendini, memleketin stnde bir elik at gibi ykseleceini dnd teknik bir kalknma sisteminin oluturulmasna adar. Onun aklnda; kylerde dolaacak seyyar demirhaneler, gezginci biki-diki atlyeleri, balklk kurslar, sanat enstitleri vardr. Bu at kat kat kurulduka memleket, her sahada btn teknik elemanlar, bu teknik retim sisteminin iinden istedii kadar ekip alabilecektir. VI. EVRE evket Sreyyann bu eserinde, okulun dnda kalan veli, basn, iyerleri gibi unsurlara rastlanmamaktadr. Afyon Cezaevindeki arkadalar ve Aydemire gvenerek okuma-yazma faaliyetleri iin bir oda tahsis eden Cezaevi ynetimi, evredeki unsurlara rnek gsterilebilir. Ayrca; ehirde bir tekilat yaratmak, kylerle temas daha muntazam salamak iin kurduu izci oymandaki retmenler ve bu oyman eitim-retim faaliyetlerini yaparken karlat insanlar, evredeki unsurlardandr TTN ZAMANI (ZEL) - NECAT CUMALI

Necati Cumal'nn bu roman, zmirin bir kynde geen bir hadiseyi konu alr. Ttn zamanna denk gelen bir ak yks erevesinde bir Ege kynn tarma dayal yaam, gelenek ve grenekleri, inanlar, deerleri gzler nne serilir, 1950li yllar konu alan roman ayn zamanda yazarn ocukluunun getii yerde gemesi nedeniyle otobiyografik zellikler tar. Romann bir baka zellii de henz yaynlanmadan filme ekilmi olmasdr. KAHRAMANLAR Zeliha: 17-18 yalarnda bir gen kzdr. Eli abuk, titiz, iyi kalpli bir kyl kzdr. Recep: Zelihann babasdr. Kzn zengin biri ile evlendirip rahat etmeyi ister. Kars ve kz tarlada alrken o hep kahvede vakit geirir. Temelde iyi bir insandr. Rabia: Zelihann kk kardeidir. Sevimli, ablasn koruyan, neeli bir ocuktur. Cemal: Zelihann k olduu gentir. Ayn zamanda komulardr. Gmen olduklar iin kendilerine ait ev ve mallar yoktur. Fakat ailesi nazik ve alkandr. Sdka: Zelihann en byk ablasdr. zmirde kocasyla yaar. Aye: Sdkann kdr. Kocas ve onun kalabalk ailesiyle birlikte Urla yaknnda yaar. Srekli onlarla kavga eder. Bekir: Zeliha ile evlenmek isteyen, mal mlk olan, sevimsiz bir adamdr. Maddeci, sevgiyi maddi olarak alglayan bir kyldr. ZET zmirin Urla yaknlarnda bir tarlada temmuz sca her yan sarmtr. Zeliha, bal keinin kam olduunu grr ve annesine syler. Annesi barmaya balar. Kocas kahveden gelip de salam bir ip almad iin kei kamtr. Kei, ardaktan br tarafa gitmi ve yan komunun bahesine girmitir. Baheye bakan Kadovackl Ali Onba ve ailesi keiyi yakalar. Fakat Zelihaya hi kzmazlar. Ali
91

Onbann olu Cemal, Zellhadan ok etkilenir. Zeliha da bu grmeden sonra Cemali hi aklndan karamaz. Bu arada Zelihann ya evlenme ana gelmitir. Babas Recep, kzn Bekirle evlendirmek istemektedir. Bekir; evi, tarlas, hayvanlar olan zengin biridir. Kz almak iin Recepe her trl yardm yapmaktadr. Anne ve babasnn niyetini anlayan Zeliha, Bekir gibi biriyle evlenmeyi asla istemez. Gnler gemekte, Zeliha ve ailesi ttnleri toplamakta, srekli tarlada almaktadr. Zeliha ve Cemal birbirlerinden ok etkilenmilerdir. Bir gn, Zeliha emeden su doldururken Cemalle karlar. Cemal, ona onu sevdiini sylemek ister. Fakat ok kzarr, utanr, sadece mni syleyebilir. Zeliha da ne yapacan bilemediinden ikisi de birbirlerine duygularn aamaz. Onlar Zelihaya tutkun olan Yaar grr. Yaar, dardan onlarn birbirlerine kar bir eyler hissettiini anlar. Gzlemecinin olu olan Yaar, Zeliha ona yz vermedii iin karar verir. Zelihay hi sevmedii Bekirle birletirmek ve Cemalden ayrmak iin her yolu deneyecektir. Birka gn geer. Temmuz sca ttnlerin erken olgunlamasna neden olmutur. Recepin ailesi srekli altklar hlde ttnlere yetiememektedir. Recep, bir yardmcya ihtiyalar olduunu dnr. Bu arada, Ali Onba ile sohbet ederken onunla anlarlar. nce Ali Onbann ocuklar onlara yardma gelecektir. Daha sonra onun ocuklar Ali Onbaya yardma gidecektir. Cemalin kardeleri Zelihalarn tarlasna yardma gelmeye balarlar. ki aile arasnda zellikle Zeliha ve Cemalin kz kardeleri arasnda byk bir dostluk oluur. Bir akam, Ali Onba ardana komularn davet eder. Zeliha, annesi ve Rabia da giderler. ardakta koyu bir sohbetin ardndan arklar sylenmeye balar. Herkes oynamaktadr. Bu kalabal frsat bilen Cemal ve Zeliha oradan uzaklar ve ssz bir yerde birbirlerini sevdiklerini sylerler. Fakat ksa sre sonra yokluklar fark edilir ve dnmek zorunda kalrlar. Zelihann annesi phelenmitir. Babas, annesinin de etkisiyle, ttn kalknca Zeliha ile Bekiri evlendirmeye karar verir. Btn bunlar olup biterken Zeliha ile Cemal arasndaki ak bymektedir. Mektuplamalar balar. Eer bir aksilik karsa kaacaklardr. Bu arada Yaar, her yerde Cemalin Zelihay karaca dedikodusunu yayar. Bekir, bunu duyunca ok fkelenir. Zelihann babas ile anlaarak kz bo bir anda karmaya karar verir. Ttnlerin kalkma zaman gelmitir. Dedikodu her yeri sarmtr. Zeliha ve Cemal, Bekirin karma plann duyarlar ve ok dikkatli davranrlar. Bekirin karma ilemi baarszlkla sonulanr. Bunun zerine Zeliha ve Cemal kaar. Hi paralar yoktur. Bo bir eve snrlar. Burada ldrdkleri kularn eti ile beslenirler. Recep, Bekir karakola ikyette bulunurlar. Cemal yakalanrsa Zelihann ya 18in altnda olduu iin Cemal tutuklanacaktr. Bir ay getikten sonra Zeli ha ve Cemal ttnde almaya karar verip bulunduklar yerden karlar. Bir sre sonra yakalanrlar. Cemal tutuklanr. Mahkemeyi dinleyen halk, Cemal ile Zelihann akna hayran olur ve her eyin i yz meydana kar. Halk, Recepe ikyetini geri almas iin bask yapar. Recep, kznn mutluluu iin ikyeti geri alr ve Cemal ile Zeliha evlenirler.
92

zmire yerlemek zere yola karlar.

YABAN ROMANI - YAKUP KADR KARAOSMANOLU

Kitabn Konusu:

Kurtulu sava, kyn kylnn savataki tavrlar, durumu ve Ahmet Celal'in kyllerle ilikisi. Karakterler: Ahmet Celal: Kye gelen tek kolunu savata kaybetmi eski bir subay. kyller ona "Yaban" derler. Defteri tutan kii de odur. Mehmet Ali: Ahmet Celal'in eski neferi smail: Mehmet Ali'nin 14 yandaki kardei. Boyu ok ksadr. ocukluunu yaayamamtr. Ar iler yapar. ok irkindir. Zeynep Kadn: Mehmet Ali'nin annesi. Kocas ldkten sonra evin ileri kendisine kalr. ok gldr. Bekir avu: 23 yl askerlik yapmtr.Pek ok yer gezip grmtr. Salih Aa: Kyn zengin adamlarndandr. Emine: Yazarn ak olduu gzel kyl kz. Muhtar: Kyn muhtar. mam: Kyn imam. Emeti Kadn: Yazarn ev ilerine bakan kii Hasan: obanlk yapar. Sleyman: Sessiz sakin biridir. ok fazla konumaz. Memi: Sleyman'n en iyi arkada. Cennet: Sleyman'n kars. Kahkahas bol keskin bakl bir kadndr. Erkeklerden rkp kamaz. erif avu: Emine'nin babas. Kitabn zeti: Sakarya Sava'ndan sonra dman ordular Haymana, Mihalk ve Sivrihisar blgeleri ni virane halinde brakr. nsanlar yar plak dolap, yemek bulamayacak hale gelirler. Tetkiki Mezalim Heyeti aratrmalar srasnda bir defter bulur. Kyller defterin sahibinin felaket gnne kadar kyde kaldn sylerler. Ama daha sonra nereye gittiini bilmezler. htiyat Zabiti Ahmet Celal eski eri Mehmet Ali'nin istei zerine onunla birlikte kyne gider. Ky Porsuk ay'nn yaknlarnda kk bir alan kaplamaktadr. Ahmet Celal savata sa kolunu kaybetmitir. lk gnler sa kolunun yokluunu kyllere fark ettirmek istese de kyde pek ok kii sakat olduu iin kimse bununla ilgilenmez. Yine ilk gnler yazar herkesten ayr durumdadr. Kyller ondan korkarlar. Hareketleri kyllere tuhaf gelir.

93

Yazar Mehmet Ali'nin evine yerleir. Mehmet Ali'nin smail adnda bir erkek kardei, iki tane de kz kardei vardr. Mehmet Ali'nin kye gelince askerdeki davranlar tamamyla deimitir. Yeniden asker olmadan nceki haline dnmtr. Yazarn savala, stanbul'daki halkn haliyle ilgili konumalarn yalnz Bekir avu ciddiye alr. Salih Aa kyn zengin adamlarndandr. Ama d grnyle hi zengin birine benzemez. Yazar Salih Aa'nn dncelerinin, planlarnn ayaklarndan anlalabileceini dnr. Ahmet Celal'in babasndan kalan stanbul'daki evi satnca eline bolca para gemitir. Bu parayla bostan ortasnda bir ev almay dnr. Ancak Anadolu'nun cra kesindeki bu kyde bostanlk bir alan yoktur. Porsuk ay'nn gemesine ramen ok kuraktr. Mehmet Ali'lerin bir boz eei vardr. Bu eek ailenin pek ok iini grr. Ayda iki kez Mehmet Ali'yi, annesini veya kardeini ehre gtrr. Zeynep Kadn yapt yemeklerin ounu kimseye yedirmez. Pazarda satlmas iin saklar. Gn getike kyllerde olduu gibi yazarda da zaman kavram zayflar. Bekir avu 23 yl askerlik yapmtr. Ara sra gezip grd yerleri yazara anlatr. Ahmet Celal yedi sekiz ay sonra yeilliin, suyun yannda kadndan da yoksun olduunu anlar. Tek bir kadn, kz yz grmemitir. Oysa Mehmet Ali'nin dnne de katlmtr. Dnde kydeki kzlarn bir ounu grm ama hepsini biimsiz, bcr veya ok iri bulmutur. Kyn kzlar ne zaman yazar grseler saklanacak yer ararlar. Sonunda yazar neden katklarn Mehmet Ali'ye sorar. Mehmet Ali'de "Yabansnz da ondan beyim." der. Kendisine yaban denmesi yazar ok zer. Okumu bir stanbul ocuu ile bir Anadolu kyls arasnda ok byk bir fark olduunu anlar. Zeynep Kadn kocas ldkten sonra evin btn sorumluluunu stlenmitir. Bir kez kasabadan ge dnen smail'i ok kt dver. Ailenin dier fertleri ocuu zor kurtarrlar. Yazar imdiye kadar gldn grmedii, ocukluunu yaayamayan smail iin ok zlr. Muhtar birka gnn kasabada geirdikten sonra kye yeni havadislerle geri dner. Dman askerleri kendi deyimiyle yaln yolda olan Mustafa Kemal'e kzp nn'ye kadar gelmilerdir. Mehmet Ali bunu duyunca yeniden askere alnacandan korkar. Yazar bundan dolay Mehmet Ali'den nefret etmeye balar. Tek kolunun olmamas nedeniyle savaamayaca iin zlr. Bu zntsnden dolay kyden ayrlr ve yrmeye balar. Koruluun iindeki bir derenin kenarnda bir kz grr. Bu kz Mehmet Ali'nin kyndeki kzlardan ok farkldr. Kz yazar grnce aalarn arkasna saklanr. Kynn derenin dier tarafnda olduunu syler. Ahmet Celal bu kza ak olur. Birka gn sonra kyde bir hazrlk, hareketlilik balar. Mehmet Ali yazara her sene gelip kyllere dua eden, hastalar fleyen, iyi tler veren, yol gsteren, ba skanlara yardm eden eyh Yusuf'un kye geldiini syler. Bunun zerine tm aile birlikte muhtarn evine giderler. Yazar, eyh'in ona bir ey sylemesi zerine hemen karlk verir. eyh Yusuf, yazarn yznden o sene kyden erken ayrlr. Yazar da rahatlamak iin daha nce gittii korulua 94

gider, ama ak olduu kz gremez. Bir ka gn sonra yeniden gittiinde onu grr. Mehmet Ali'nin kynde Sleyman adnda biri vardr. O da Mehmet Ali gibi civar kylerden Cennet adnda bir kz alr. Yalnz, Cennet kkken aas ona tecavz ettii iin ky halknn dilinden kurtulamaz. Bir ka gn sonra baka bir erkekle yakalanr. Ancak Cennet olanla sadece konutuunu syler. Cennet dier kzlara benzemez. Erkeklerden kamaz. Sleyman onun yannda boynu bkk dolar. Yazarla Sleyman iyi arkada olurlar. Sleyman'n baka bir arkada daha vardr. Ad Memi'tir. Memi'le Sleyman btn gn beraberlerdir. Bir ka gn sonra Mehmet Ali ve bir ka kii daha askere arlr. Cennet eve baka bir adam alr. Geceleri beraber yatarlar. Sleyman'a tehditler yadrrlar. Bu nedenle Sleyman bir ey diyemez. Kyller araya girer. Evdeki adamn gitmesini isterler. Fakat Cennet ancak Sleyman'n boanmasyla gideceklerini syler. Ertesi gn Cennet'le adam ky terk ederler. Cennet'in gitmesiyle Sleyman'n azn bak amaz. Memi'le saatlerce konumadan otururlar. Yazar da bu sralarda pek ok kez korulua gidip gelir. Bunlardan birinde yine amar ykarken onu grr. Kz, halasnn grmesinden korktuu iin kaar. Salih Aa ile Zeynep Kadn arasnda bir arazi meselesi ortaya kar. Salih Aa, Mehmet Ali'nin babas zamanndan beri ekip bitikleri tarlann kendisine ait olduunu syler. Ve u anda bu tarla kira ile yazarn hesabna ekilip biilmektedir. Bu nedenle Salih Aa yazardan davac olur. Yazar, Salih Aa ile konumaya alr. Fakat Salih Aa kaar. Bir ka gn sonra Mehmet Ali'nin kars dourur. smail evleneceini syler. Sleyman ortalardan kaybolur. Kimse nereye gittiini bilmez. Yazar bir gn Zeynep Kadn' onun hakknda yaknrken bulur. Zeynep Kadn onun gelmesiyle eve uursuzluk geldiini syler. Yazar, odasna kapanr, her eyi onlar gibi yapabileceini, fakat onlar gibi dnp hissedemeyeceini dnr. Bu kadar zamandan sonra bunlar duyduuna zlr. Bir gn yatarken Salih Aa'nn kambur olunun, Bekir avu'un kr kzna satatn grr. Yardmna gidecei srada kzn katn fark eder. Ancak olan kz yeniden yakalar. Ahmet Celal bunu grnce insann, hayvanlarn en irenci olduunu dnr. Salih Aa, tarladan iddia ettii hakk alr. Yazar bunu duyunca ok sinirlenir. Ekini alann da o olduunu renince kimsenin olmad bir vakit kahvede Salih Aa'y yere iter; Salih Aa yerden dorulup kaar. Bir gn kye aar memuru gelir. Salih Aa, Bekir avu, Muhtar, mam ve yazar onunla koyu bir sohbete dalarlar.

95

Bir ka gn sonra yazar cephaneyi cepheye tayan uzun bir kan kafilesi grr. Bu yoksulluu, mandalarn bir deri bir kemik kalm hallerini grnce ok duygulanr. Yazar da artk smail'in tavrlarndan honutsuzluk duymaya balar. smail bazen bir yere gidip bir ka gn sonra geri dner. Zeynep Kadn'a kar kmaya ve ok fazla sigara imeye balar. Yazar bir ka gndr ne zaman korulua gzel kyl kzn grmeye gitse smail'le karlar. Bir gn smail'den sevdii kzn bu kyde olduunu, bu kzn kendi sevdii kyl kz Emine olduunu renir. smail'den nefret etmeye balar. Zeynep kadn smail'in Emine ile evlenmesine kardr. Yazar da evlenmelerini istemedii iin Zeynep Kadn'a hak verir. Yazar smail ile evlenmeye Emine'nin raz olup olmadn renmek iin korulua gider. Emine bunun halasna bal olduunu syler ve oradan kaar. Kyde k hazrlklar yaplmaya balanr. Budaylar tlr, biberler kurutulur. Zeynep Kadn, kzlar ve gelini alrlarken yazar da Mehmet Ali'nin daha adn koymadklar ocuuyla ilgilenir. Bir ka gn sonra Sleyman kye geri dner. Cennet'i bulduunu, yeniden evlenmek istediini, bunun iin bir hlleci gerektii iin sabaha kadar hlleciyle Cennet'i yalnz braktn sonra tekrar Cennet'i geri alamadn syler. Mehmet Ali, Aralk aynda on gnlk izinli gelir. O gittikten sonra yazar yeni bir eve tanmaya karar verir. Bekir avu'un eski bir evini satn alr, tamir ettirir. Sleyman tamir ilerinde ok yardm eder, bu nedenle yazar ve Sleyman dost olurlar. Bir gn muhtar elinde bir katla yazarn evine gelir. kinci nn Zaferi'nin kazanldn renirler. Yazar, yeni evinin ahrnda bir eek beslemeye balar. Emine'yi istemeye karar verir. Bekir avu ile konuur, karsnn bu ii halletmesini ister. Yazar sonradan bundan vazgeer, nk smail Emine'yi almak istiyordur. Zeynep Kadn ve smail ile aralarnn almasn istemez. Ancak Bekir avu'un kars oktan sormutur. Emine 'o yabana varmam' demitir. Yazar bunlar duyunca hayal krklna urar. Sleyman bir gn yazarn evinden ekip gider; dnmek istemez. Yazar evde yalnz kalr. Sleyman'n yerine artk Emeti Kadn Yaban'n ilerine bakar. Ayrca smail ve Emine evlenirler. Yazar, oban Hasan'la tanr. Hasan'la ksa srede ok iyi arkada olurlar. 96

Bir ka gn sonra dman beklenen genel taarruza geer. Uak ve Afyon'a kadar ilerler. Yazar gn getike Emeti Kadn'la daha iyi anlamaya balar. Emeti Kadn bir gn eyh'in yanndan gelir. eyh'in anlattklarna gre dmanlar Trklere yardm edecektir ve Kralie Mslman olacaktr. Yazar bunlar duyunca Anadolu'daki halkn cehaletinden dolay ok zlr. Biraz da kendini sular. Bundan sonraki gecelerde kabuslar grmeye balar. Bir ka gnden beri cephe zlmeye balar. Askerler yar a, perian halde gemeye balarlar. Aralarnda yallar, kadnlar da vardr. Bir topu mfrezesi kyn iinden geer. Yazar yzba ve binba ile konuur. Kyllerin buradan kamas gerektiini sylerler. Yazar dman askerleri tarafndan atlan katlardan birini gsterir. Kyllerin bu katlara inandklarn syler. Bir ka gn sonra kye yine dank bir asker mfrezesi gelir. Bu asker mfrezesinin subay, Emine'nin ehit dt sanlan babas erif'tir. Bekir avu ok arr ve hemen smail ve Emine'yi arr. erif avu dman askerlerine esir dm ve bilmeden kaarak buralara kadar gelmitir. Daha sonra erif avu annesinin elini pmek iin kyne gider. Sleyman kagelir. ok hastadr. Birka gn sonra yazar top sesleri duyar. Sry otlatan Hasan' yanna arr. Hasan ne olduunu pek anlamaz. Hatta bu manzara onu elendirir. Top sesleri sklanca kyller de korkmaya balarlar. Yazar kyden uzaklamalarn syler ama hi kimse evinden olmak istemez. Yazar da srar etmekten vazgeer. Uaklar daha da fazlalar. Kyller srekli bunlar izleyerek elenirler. Yazar bu davranlarna iyice sinir olur. Yeniden notlar atarlar. Bu notlarda halk kurtarmaya geldiklerini yazarlar. Bekir avu bir gn yazara yazarn da Kemal Paa'nn tarafndakilerden olup olmadn sorar. Yazar da her Trk'n bu tarafta olmas gerektiini syler. Bekir avu ise kendisinin Trk deil slam olduunu belirtir. Yazar onca yl askerlik yapm olan Bekir avu'un byle konumasna ok arr. Bir sabah Hasan, Ahmet Celal'e dmanlarn geldiini haber verir. Yazar dar knca kyde kimseyi gremez. Dman askerleri gelince sadece meydanda yazar grrler. Yazarn evine girerler ve her yeri ararlar. Daha sonra evlerin ilerine girerek saklanan kyly bulurlar. Dman askerleri yazar zorla kumandanlarnn yanna gtrrler ve orada sorguya ekerler. Yazarn eski subay olduunu renirler. Bundan sonraki gnlerde dman srekli yazar gzetler. Yazar sonraki gnlerde defterini grnmemesi iin gece karanlk olunca yatanda yazar. Dman askerleri kylleri iyice smrmeye balar. Aldklar karsnda onlara Rumca yazlarn olduu 97

katlar verirler. steklerini alamadklar zaman kylleri dverler. Dman onlara yol gstermeleri iin iki kii ister. Salih Aa ve imam verdiklerinin karln alma umuduyla onlarla gider. 10 gn sonra zgn bir biimde geri dnerler. Dman'n Ankara'ya doru ilerlediini sylerler. Yazar syledikleriyle Salih Aa'y sinirlendirir ve Salih Aa'ya tokat atar. Kyllerin araya girmesiyle kavga sona erer. Birka gn sonra yazar Emine'nin kendisine olan tavrlarnn deitiini fark eder. Emine de yazara varmak istiyormu gibi grnr. Yazar Hasan'a iyice alr. Onunla birlikte dalarda, krlarda gezintilere kar, sry bekler. Bir akam kr gezintisinden dndklerinde ky dman askerleriyle dolu bulurlar. Ertesi gn Emeti Kadn ve yazar Hasan' artk dvlecek ve hrpalanacak yeri kalmam biimde bulurlar. Hemen yazarn evine gtrrler. Emeti Kadn alamaktan perian hale gelir. Akam yazarn evini dman askerleri kuatr. Evindeki kitaplar, paralar her eyi alrlar. Bunlar sarmak iin de Hasan'n yatt yerdeki araf ekip alrlar. Hasan yere der ve orackta lr. Dman askerleri yava yava kydeki evleri yakmaya balarlar. Kyllerin hepsi ok kt durumdadr. Yazar kalemini ve defterini alarak evinden ayrlr. Btn kyller meydanla toplanrlar. Dman askerleri herkese saldrrlar. Yazar subaylarnn olduu adra gidip askerleri ikayet eder. Subaylar da bunun zerine meydanla gelirler. Kyllere sorular sorarlar. Ancak tercmanlar bunlar farkl bir ekilde evirirler. Bu srada Emeti Kadn, Hasan'n lsyle gelir. Yazarn evinin yandn syler. Sleyman'da ieride kalmtr. Bu srada Hasan'n cenazesini karrlar. Kalabalkta Emine ve yazar fsldaarak konuurlar ve kamay planlarlar. Akam olur. Dman askerleri kzlara satamaya balarlar. Emine ile beraber karklktan istifade ederek, srnerek uzaklarlar. Bu srada askerler etrafa kurun yadrmaya balarlar. Emine bacandan, yazar da sa brnden yaralanr. Geceyi mezarlkta geirirler. Sabah uyandklarnda kamaya devam edemezler nk Emine bacandan vurulmutur, yryemez. Yazar defterini Emine'ye verir ve oradan uzaklar. Ana dnce: lkemizin uygar toplumlar arasna girebilmesi iin kyllerimizi egitmeli, cahilliklerinden kurtarmal, Trk Aydn ile Anadolu Kyls'nn arasndaki fark gidermeliyiz.
YAAR NE YAAR NE YAAMAZ - AZZ NESN Aziz Nesin'in 1977'de yaymlanan roman, toplumun ve brokrasinin aksayan ynlerini alayc bir slupla ortaya koymaktadr. Nfus kd olmad iin devletin yaadna inanmad bir kahramann bandan geen olaylar komik bir dille anlatlr.

98

Balca Kahramanlar: Yaar: Nfus kd olmad iin hibir konuda hak iddia edemeyen bir zavalldr. Bana her trl komik olay gelir. Romann sonunda karakter deiimi yaar. Artk iini bilen, kt bir zengindir. Aye: Yaar'n nianlsdr. Yaar'n nfus kd olmad iin nikhlanamazlar. Kanaatkr, i bilir, alkan, Yaar' tamamlayan bir kadndr. Romanda bunlarn dndaki btn kahramanlar genellikle sahtekr, dzenbaz kiilerdir. ZET Cezaevi imam artk sulularla uramaktan bkmtr. Onlarn slah olabileceine olan inancn tamamen yitirmiti r. Yalnz cezaevinden ok yaknda kacak olan Yaar ile yakn dost olmutur. Yaar kendini dine vermi, srekli camiyi temizleyen biridir. Koutaki herkes Yaar Yaamaz'n aniden dine sanlsna, imamn yanndan ayrlmayna armaktadr. Bu arada Yaar'n iyi para kazanmas kukulan artrr. Neticede bir gn her ey ortaya kar. Meer Yaar yeni hapisten km orta ile imam eroin iinde kullanmaktadr. Yaar'n orta gndzleri imamn oturduu kahvehanede imamn cppesinin iine eroin koymakta, Yaar da camide herkes secdede iken eroini imamn cppesinin iinden almaktadr. Bylelikle saf bilinen Yaar, tarihte grlmemi bir ustalkla uyuturucu ticareti yapmaktadr. mam bunu anlaynca Yaar' bir daha camiye sokmaz. Yaar, bu olaydan ok nce hapse girmitir. Birinci kouta boalan yere getirilmitir. Koua geldii ilk gn herkes onun deli olduunu dnmtr. Yaar, srekli olarak olmadn, yaamadn sylemektedir. Koutakilere yaamn anlatmaya balar. Yaar, daha on iki yanda iken yaamadn anlamtr. Babas onu hkmet okuluna yazdrmaya gtrmtr. Fakat nfus czdan olmad iin yazlmamtr. Babas ile nfus memurluuna gittiklerinde daha komik bir durum onlar beklemektedir. Memur, ktklerde babasnn bir ocuu olduunun yazdn tespit eder. Fakat ocuk anakkale Savanda ehit dm olarak kaytldr. Ne yapsalar da devlet yanl yapmaz denildii iin dertlerini anlatamazlar. Ktklere gre, Yaar'n annesi, babas ile 7 yanda iken evlenmi, bir de onunla evlenmeden nce bir bakasyla da evlenmitir, gya Yaar bu evliliin mahsuldr. Bundan sonra Yaar'a asla nfus kd alnamaz. Yaar'n kendinden nce drt kardei lmtr. Ailesi yaasn diye adn Yaar koymutur. Fakat kaytlarda ehit yazld iin devlet onun yaadna asla inanmamtr. Yaar bydkten sonra Aye isimli bir kzla nianlanr. Tam evlenecekleri zaman asker kaa diye gtrlr. Yaar'n babas durumu anlatr. Devlet belki bylelikle Yaar'n yaadna inanr diye Yaar' askere gnderirler. Yaar, cezaevine gireli 3 gn olmutur. Koutaki herkes onun tatl diliyle anlatt hayat hikyesini dinlemekten ok mutludur. Yaar bir de saz alp yank trkler sylemektedir. Yaar, askerlik hayatn anlatmaya balar. Btn arkadalar terhis olduu hlde kendisi terhis olamamaktadr. Nfus kd gelmedii iin gnler geer, terhis olamaz. En

99

sonunda insafl bir komutan onu gnderir. Kyne dndnde babasnn ldn renir. Miras ileri iin ok urar, bir sre brokrasi yznden sinir krizi geirir. Tmarhaneye atlr. Hastanede bir yl yatmak zorunda kalr. nk nfus czdan yoktur! En sonunda hastaneden kaar da kurtulur. Fakat kocaman ehirde babasnn mirasn da alamadndan parasz kalverir. Nfus czdan olmad iin ie de girememektedir.

Yaar, kouta artk anlatclk yaparak hayatn kazanmaktadr. nsanlar onun hayat hikyesini byk bir zevkle dinlemektedirler. Bu yzden ona para vermektedirler. Yaar, hayat hikyesini kald yerden anlatmaya balar. Sat Bey adnda bir baba dostu ile tanmtr. Sat Bey'in gerek ismi Satlm'tr. Fakat o kendini stanbullu gibi tantt iin ismini deitirmi, yalanc bir politikacdr. Yaar, ona derdini anlatr ve iinin olmadn syler. Sat Bey, ona bir kart yazar. Kart gsterdii her i yeri onun referans ile Yaar' ie alacaktr. Yaar, nianls Aye'ye hayal ettii gibi mzede hademe olup onu da yanna alacana dair sz vererek yola kar. stanbul'da bir hemerisini bulur. Hemerisi einin parasyla geinen sahtekrn biridir. kan iin Yaar'a yardm eder. Yaar, hademe olmak iin mzeye her gn gider. Fakat mdrle bir trl konuamaz. Bu arada Sat Bey'in de politikadaki stnl sona ermek zeredir. Bir an nce ie girmezse elindeki kt hibir eye yaramayacaktr. En sonunda mdre ular. Mdr, Sat Bey ismini duyar duymaz byk bir ihtimam gsterir. Ama ie almaz. Yaar'n dertleri bitmez. Eve dner dnmez nianlsndan bir mektup alr. Yanna almazsa onu baka biri ile evlendireceklerdir. Yaar i de bulamamtr. Nianls Aye'yi bir kke hizmeti olarak verir. Kendisi de i arayacaktr. Yaar, nianlsndan ald parayla bir adamla ortak olup manav aar. Szlemede her ikisinin de ad yazmaktadr. Manav ok iyi almaktadr. Bir sr para kazanrlar. Fakat orta bir sre sonra btn malzemeleri ve paralar alarak kaar. Yaar'n yine nikh yapmak iin yapt btn abalar boa gitmitir. Yaar, ortan mahkemeye de verse kimlii olmad iin mahkeme onun sahtekr olduuna inanr, bir de vergi demek zorunda kalr. Yaar, bundan sonra resm bir dairede odac olmak iin urar. Fakat daireye girer girmez apkasn kaybeder ve apkasn kayp brosundan brokrasiye takld ve nfus czdan olmad iin alamaz. Yaar, stanbul'da birka ie girer, hibiri srekli olmaz. Bir de Aye hamiledir. En sonunda Aye'nin alt konakta beki olur. ok iyi para kazanmaktadr. Fakat ev sahibi onun nfus kdnn olmadn anlaynca iten kovulur. Kouta bandan geenleri anlattka arkadalar hapisten knca Karakapl Nizami Bey'e giderse her sorunu zeceini sylerler. Yaar, burada para kazanmann yolunu da bulur ve epey para toplar. Hapis, ona tam bir hayat niversitesi olur. Her trl entrika ve ktla para kazanmann yolunu renir. Artk hapisten kaca gn gelmitir. Hapse girdii ilk gn kirli ve kt giyimli olan Yaar manken gibi ve altn yzklerle hapisten ayrlr. Onun artk piyasadaki Karakapl Nizami Beylere ihtiyac yoktur. nk kendisi Karakapl Nizami Beylerden biri olmutur. 7. GN - ORHAN HANERLOLU

Orhan Hanerliolu'nun 1957 ylnda yaynlanan roman, deiik bir biim kullanlarak yazlmtr. Hikaye hacmindedir. Orhan Hanerliolu, eserinde Tevrattan Allahn dnyay yaratt 7 gnle ilgili blmleri alnt yapmtr. Bu alntlarn altna blmler hlinde bir insann 7 gnlk hayatn
100

anlatmtr. KAHRAMANLAR mer: Orta halli bir ailenin ocuu olarak dnyaya gelen mer, niversiteyi bitirdikten sonra zengin bir albayn kz ile evlenmesi sayesinde genel mdrle kadar ykselmi bir kiidir. Fakat hayatnn tekdzeliinden skld iin intihara karar verir. Rezzan: merin kardr. Varlkl bir ailenin kz olduundan biraz sorumsuz ve maddi yaama dkn biridir. Sevgi: merin 16 yandaki kzdr. Ik: merin 13 yandaki oludur. Yemee dkn, ok iman bir ocuktur. Gnl: merin genlik akdr. Esmer, ksa boyludur. 40 yalarnda olmasna ramen hi evlenmez, mere sadk kalr. Bankada almaktadr. Necmettin: merin kald Sirkeci otelindeki garsondur. Onun ilerini grr. ZET mer, alt bankann genel mdrdr. Bir gn, st olan mstear onu odasna arr ve bakana verilmesi gereken evraklarla ilgili sorular sorar. ok asabi bir hlde ve onu aalayarak gururunu rencide eder. mer, buna dayanamaz ve mstearn suratna st ste yumruklar indirir. Mstearn yz gz kan iinde kalr. mer, sinirlenerek odasna gider. Mstearn onun iine son vereceini dnmektedir. Odasndan silahn ve banka czdann alr. Aniden stanbula kamaya karar verir. Uakta bir saat sonrasna yer ayrtr. 0, karken binadaki tm alanlar sayglarndan ayaa kalkar. mer, yalnzca odac Hasana ykl bir bahi verip veda eder. Uaa bindiinde gemi gnlerini dnr. ok iyi bir mevkisi, bir kars, iki ocuu vardr. Fakat o artk bu ekilde yaamaktan bkmtr. Her gn 7:30da ie gitmekten, ayn ileri yapmaktan usanmtr. Hayatnn anlam olmadn dnmektedir. Bu yzden kendini ldrmeye karar vermitir. Yannda ok az bir para vardr. Bankada ise onu idare edebilecek bir miktar paras bulunmaktadr. ocukluunun, genliinin, niversite hayatnn getii stanbula gittii iin mutludur. Onu kimse orada bulamayacaktr. nk on yldan beri ilk kez stanbula gitmektedir. Sirkecide kk bir otele gider. Bir oda kiralar. Pis bir yerdir buras. Silah alnna dayar, kendini tam ldrecekken uyumaya karar verir. Ertesi gn, garson Necmettinin sesi ile uyanr. Onun getirdii yemeklerden yer ve sadece o an iin hayatn yaanmaya deer olduunu dnr. lmnn ailesi ve i yerindekiler tarafndan nasl karlanacan dnr. yi bir ii, ailesi olan birinin kendini ldrmesinin delilik olduunu dnecek ve onun deli olduuna karar vereceklerdir byk bir ihtimalle.
101

Ertesi gn, mer birka gnlk sakalla ve gzleri iyice km hlde dar kar. Son gnlerini istedii gibi rastgele yaamak istemektedir. Bir kahveye gider. Bir gazete alr. Gazetede kendi resmini ve kayp ilann grr. Genlik resmi olduu iin kimse tanyamaz onu. Bankadaki parasn ekip aklna geldii gibi harcadktan sonra kendini ldrmeye karar verir. Bankaya gider. alan bir bayana czdann verir ve paray ekmek istediini syler. Bayan, onun yllar nceki sevdii kz Gnldr. Gnl, ona hi yz vermez. nk mer, askere gitmeden ona sz vermi; fakat tekrar dnmeyip orada bir bakasyla evlenmitir. mer, oradan ayrlrken Gnl tekrar kazanmak isteiyle yanp tutuur. Oteline gider. Otelden Tarlabandaki bir pansiyona yerleir. Odasnda kendini ldrecekken pansiyonun sahibi olan yal kadn, hibir eyin lmeye demeyeceini anlatr ona. O da kadndan Gnl getirmesini rica eder. Kadn, Gnle merden bir mektup gtrr. Mektupta, lmeden nce seni grmek istiyorum. yazmaktadr. Ertesi gn Gnl, merin yanna gelir. Onun burada kalamayacan, Fatihte evlerinin orada bir oda kiralamalarnn daha iyi olacan syler. mer eyalarn toplayarak Gnln evine gider. Gnl yemek hazrlarken onun odasnda yllarca nce Gnle yazd ak mektuplarn grr ve okur. Eski anlar canlanr. Gemite Gnl o kadar sevdii hlde nasl olup da bu kadar yl onu unuttuuna arr. Geceyi Gnln evinde geirir. Artk ok mutludur. Ankaradan ayrld 7. gn mer kendini ldrmek istedii silahn satar ve Gnln mahallesinde bir i yeri kiralar. Artk yepyeni bir hayata balamtr ve hayatn yaanmaya deer olduunu dnmektedir. Ankaradaki tekdze hayatndan ve ailesinden uzakta Gnlle dnyaya baka gzlerle bakmaya balamtr.
YILIK ATI - ABBAS SAYAR

Bu roman Abbas Sayar'n ilk romandr ve 1970te yaynlanmtr, TRT 1970 Sanat dlleri yarmasnda Ylk At adl romanyla baar dl almtr. erii ve kahramanlar ile farkl bir romandr. nk eserde ana kahramanlar atlardr, insanla tabiatn, atlarn ilikisi ele alnmtr. Eserde zerinde durulan ana konular tevekkl, yoksulluk, tabiat, geleneklere ballktr. ZET brahim, tarlada ift srmektedir. Bulunduu ky, Anadolunun yoksul kylerinden biridir. Kyde k, ac yzn gstermeye balamtr. Rzgrlar sertlemi, kavak aalar yapraklarn dkmeye balamtr. brahim, bu ylki mahsuln dnr. Saman da, rnler de kt kanaat ancak yetecektir. Samanlar dnen brahim, Doruksrakn hatrlar. kzleri kye doru srerken hayaller kurar. Bir harman dolusu budaynn, arabalarnn, konann, bir sr atlarnn olduunu hayal eder. brah im, bu kadar zenginlii olsa alanlarna hep hakkn vereceini dnr. Kyde kzlerini suladktan sonra brahim
102

eve dner. Byk olu Mustafaya Doruksrak dalara srmesini syler. Doruksrakn artk ylk atna salnma vakti gelmitir. Mustafa ve kk kardei Hasan, Doruksraka atlayp dalara srerler. Bir de ta atarak onun incinmesine neden olurlar. Doruksrak kovalarlar. Onlar kye dnnce Doruksrak, yuvasndan ve tayndan uzak yerlerde tek bana kalakalr. Karanlk knce kye gider. Ahrnn kapsn zorlar, kap almaz. mam, yalnz kld namazdan evine dndkten sonra gece darda, Doruksrak ve kpeklerden baka hi kimse kalmaz. Doruksrak sonraki gn de ayn eyi yapar. Artk gndzleri kimse grmeden srye karp tayn sevmekte, akam da Mustafa ve Hasann talamalar yznden daa kamaktadr. nc gn, brahim Doruksrak acayip ekilde dver. brahim, ona yarlar kazandran, tay veren, yllarca yanndan ayrlmayan bu at, artk ie yaramad gerekesiyle istememektedir. Bir gn sonra, Tombak Emmi, brahimin emri zerine Doruksrak bir kylye verir. Kylnn ad Kaifinoludur. Kaifinolu, Doruksrak ok uzaklara gtrr ve brakr. Doruksrak tayn ok zledii iin yine ahrn bulur, komular onun brahimin at olduunu anlaynca ona acr. Doruksrak artk ok ypranmtr, kye son defa bakar ve ky terk eder. Doru, yapayalnzdr artk. ok ackmakta fakat ot bulamamaktadr. Dolarken kendisi gibi ylkya salnm bir atla -ilkrla- karlar. Birlikte gneye doru inerler. Ovada onlar gibi 7-8 at daha vardr. Btn atlarn koruyucusu olan atn ad Demirkrdr. Doru da onlara katlr, bir hayat srmeye balar. Sadece tayn ok zlemektedir. Bir gn, Doruksrak kskanan ilkrla Aygr kavga ederler. ilkr yenilince gururu krlr, herkese kser. K gelmitir, her yeri kar kaplamtr. Kurtlarn hcumuna urarlar, Aygr hepsini kurtarr. brahim, Doru gittikten sonra ok asabileir. Doruksrak dnmekte fakat arasa da bulamamaktadr . Kyller de ettiini bulduunu dnmektedir. Havann ok souk olduu bir gn, Doruksrak hastalanr, bir kye doru gider. Hdr Emmi adnda biri ona acr, bakar ve onu iyiletirir. Doruksrak, bir kyde emniyette iken arkadalarna yine kurt saldrr ve ilkr ldrrler. Doruksraka ok iyi baklmakta, arpalar yedirilmekte, st kilimlerle rtlmektedir. Bir insana baklr gibi baklmaktadr. Bu iyi insanlar, iyileince onu trenle kyden gnderirler. Arkadalarn bulunca ilkrin ldrldn duyar ve ok zlr. Artk mart ay gelmi, k yerini bahara brakmtr. ki at ylk tccarlar zorla gtrrler.
103

brahim ise bahar gelince tek bana da olsa Doruksrak bulmaya karar verir. Ovaya iner. Doruksrakn bulur. Tay annesinin yanna gnderir, bylelikle Dorunun geleceini zanneder. Tay ve Doruksrak tam aksine komaya balarlar, bir sre sonra gzden kaybolurlar. brahim yaz k onlar arar; fakat bulamaz.
ZEYTNDAI - REFK HALT KARAY Eser, Osmanl mparatorluunun son gnlerinde iine dt durumu ortaya koymaktadr. Kitabn ismi; Cemal Paann kararghnn (4. Karargh) bulunduu Kudse yakn bir dan isminden gelmektedir. Kitapta Osmanl saltanatnn son gnlerinden Trkiye Cumhuriyetinin ilk gnlerine kadarki bir zaman di limi anlatlmaktadr. Yazar bir grev sebebiyle Cemal Paan kararghna yani Zeytindana gitmitir. Burada yaam olduu olaylar ve anlarn bulunduu tarihin nemli olaylarn da iine alacak ekilde anlatmtr. Birinci Dnya Harbi patlak verdiinde Falih Rfk yedek subay olarak orduya alnr ve Cemal Paann kararghna tayin olur. Cemal Paa ile ilikileri de burada geliir. Kitabn ilk ksmlarnda ttihat ve Terakkiden sz edilmitir. ttihat ve Terakki ierisinde Cemal Paa, Talat Paa ve Enver Paa en nemli simalardr. Cemal Paa yenilikilii ile tannmaktadr. Enver ve Talat Paalar ise muhafazakr bir kiilik sergilemektedir. Enver Paann Turanclk fikirleri gldr. Falih Rfk, Enver Paann bu fikirlerini benimsememekte ve Enver Paay diktatr olarak nitelemektedir. Trkiyenin kurtuluunun Enver Paa gibilerden kurtulmakla mmkn olduu dncesindedir. ttihat ve Terakki kendi ierisinde blnm bir yap sergilemektedir. Bir birlik ve beraberlik sz konusu deildir. Her liderin bir grubu vardr. Falih Rfk da Cemal Paann adam damgasn tamaktadr. Falih Rfk, ttihat ve Terakkinin bu ynn yani fikir birliinin bulunmayn eletirmektedir. nk yaanlan buhrandan kurtulu ancak birlik ve beraberlikle mmkndr. Buna ramen bilinsiz yaklamlar, kiisel hesaplamalar ttihat ve Terakkiyi kendi kendisiyle uraan bir duruma drmtr. Falih Rfk, Cemal Paa ile beraber almaya baladktan sonra, olaylar daha ak ve net bir ekilde grebilmektedir. Bir dnem, bir mparatorluk yok olmaktadr. Yazar bunu sezinleyebilmektedir. Suriye, Filistin ve Hicazda yaam olduklar bir devrin kn gzler nne sermektedir. Falih Rfk Osmanlnn bir kukla devlet olduunu sylemektedir. rnein yle bir olay anlatlmakta; Mahmut evket Paay ldren Kavakl Mustafa, memleketten kamaya muvaffak olmutu. Bir Rus vapuruna binmiti. Fakat Osmanlnn Rus sanca tayan bir vapurdan bir kiiyi almaya hakk yoktu. Bunun zerine bir Osmanl hkmeti grevlisi, Kavakl Mustafay gemiden karr ve bodurur. Bu olay haber alan Ruslar, Kavakl Mustafay karan zat grevden aldrr ve bundan byle devlet hizmetinde kullanlmamasn isterler ve istedikleri de olur. Osmanl, mmetilik fikri sebebiyle neredeyse ktada egemen olmutu. Bu corafyann byk bir ksmn Araplarn

104

yaadklar lkeler kapsamaktayd. Kuds, am, Filistin, Hicaz gibi. Osmanl sadece corafyada byyebilmiti. nk bu kazanlan topraklarn hibirinin kltrlerine, dillerine, ticaretlerine ve maddiyatlarna egemen olunamamt. Hatta Osmanl, Araplar Trkletireceine oradaki Trkler Araplamt. Bu ktalar ne smrgeletirmi, ne de vatanlatrmtk. Osmanl mparatorluu buralarda, cretsiz tarla ve sokak bekisi idi. Eer, medrese ve uursuzluk devam etmi olsayd, Arapln Anadolu ilerine kadar gireceine phe yoktu. Osmanl Emperyalizmi u ana fikir stnde kurulmu bir hayal idi. Trk milleti kendi bana devlet yapamaz! Osmanl, Arap topraklarn alarak oralar bir bakma imar ediyordu. nk Arap eyhleri arasndaki kanl savalar sonucunda Arap halk madur oluyor ve maddi olarak da kntye uruyordu. Osmanl geldiinde ise bu eyhleri uzlatrp skuneti salyor ve onlara belirli imtiyazlar veriyordu. Bir bakma Osmanl onlar iin bir kurtulu gibiydi. Buna ramen Osmanlnn gsz duruma dmesini frsat bilip hemen ngilizlerle, Franszlarla anlamlar ve Osmanly arkadan vurmulardr. Osmanl ya kar grnte baml olan Araplar her zaman kendi halifelikle rini istiyordu. Mslman Araplar arasnda Arap Halifelii hkmeti peinde olanlar vard ve 1. Dnya sava ktnda bu dncelerini gerekletirmek iin ve ngilizlerin vereceklerini vaat ettikleri imtiyazlardan dolay Osmanl ya ihanet etmilerdi. Osmanlnn Araplara vermi olduu haklar, onlarn kk bir anlamazlkta bile isyan etmelerini salyordu. Cemal Paa zamannda km olan bir kanun ile komutanlara eer vatan mdafaas iin zaruri grlrse idam hkmlerini yerine getirmesi yetkisi verilmiti. Yani isyanlar artk kanla bastrlyordu. Cemal Paann bir amac da Suriyeyi Osmanllatrmaktr. Bu dncesini gerekletirmek iin Suriye de modern okullar atrmtr. Bunun yannda bir de hicret eden Ermenileri, Suriye ilerine datarak glenen Araplla kar bir teminat olarak kullanyordu. Hatta Ermenileri glendirmek iin ev ve toprak bile verilmitir. Falih Rfk Atay, Araplar anlatrken din smrs konusuna da deinmitir. Falih Rfk ya gre din smrs btn dinler iin geerlidir. Medine dini mallatrm ve maddeletirmi bir Asya pazardr. Kuds dini oyunlatrm bir Garp tiyatrosudur. Araplar ok fakirdir. Kendi lkelerinde; ata topraklarnda hizmeti konumuna dmlerdir. Filistin ikiye ayrlmtr. Eski Filistin Araplarn, yani hizmetilerin; yeni Filistin ise tm gzellii ve ihtiamyla Yahudilerin. Din sata sunulmaktadr. Hac dnemlerinde Araplar da Yahudiler de byk kazan elde etmek peindedir. Osmanl Devletinin Almanlarla beraber savaa girmesinin en byk nedeni ttihat ve Terakki yneticilerinden Enver Paa nn Alman hayran olmasndan kaynaklanyordu. Birinci Dnya harbi sonucunda Tuna yukarsndaki iki mparatorluk, Akdeniz kysndaki bir mparatorluk ve Tuna kenarndaki bir krallk devrilmek zereyd i.

105

Suriye ve Filistin de Almanlarn durduramad ngiliz seli yine bir Trk, fakat bu sefer z bir kumandan, Mustafa Kemal tarafndan Halep aasnda tutulmutur. Mustafa Kemal in orada setii savunma hatt, Milli Misak taki Trkiye snrdr. Cemal Paa nn yerine, Suriye de silahl kuvvetlerin bana geen Alman Fon Falkenhein bozgunu durduramad ve Kuds ngilizlerin eline geti. Artk yalnz Anadolu ve stanbul dnlr. mparatorlua ve onun ryalarna Allahasmarladk! denir. Artk am dan ayrlmak zaman gelmitir. Cemal Paa stanbul da istifa edecektir. Cemal Paa harap Anadolu topraklarn grdke; - Keke vazifem buralarda olsayd, keke o altn saana ve enerji frtnas, bu durgun, bo ve terk edilmi vatan paras stnden geseydi. Anadolu hepimize hn ve gvensizlikle bakyordu. Yz binlerce ocuunu memesinden skerek alp gtrdmz bu anaya imdi kendimiz pimanlmz getiriyoruz. Kumar oynadk ve kaybettik diye dnmektedir. Cemal Paaya sorulan : - Paam bu harbe niin girdik? sorusuna cevap ilgintir. - Aylk vermemek iin! Hazine tamtakrd. Para bulabilmek iin ya bir tarafa boyun emeli, ya br tarafla birlemeli idik. lim, htisas ve tecrbe sahibi Mustafa Kemal, vatan ve istiklal dncesiyle milletin nesi var nesi yoksa yzde krkn vatan savunmas iin vermesi gerektii dncesindedir. Sakarya, Dumlupnar, zmir ve Lozan... hepsi byle denmitir. Mustafa Kemal byk harbe girmek kart idi: nk O kafa ve sanat adam idi. Mustafa Kemal Kurtulu Harbini brakmak fikrinde asla bulunmad : nk O vatan adamyd.. te btn kitabn z: lim ve vatan adam olunuz ZEYTNDAI - REFK HALT KARAY Eser, Osmanl mparatorluunun son gnlerinde iine dt durumu ortaya koymaktadr. Kitabn ismi; Cemal Paann kararghnn (4. Karargh) bulunduu Kudse yakn bir dan isminden gelmektedir. Kitapta Osmanl saltanatnn son gnlerinden Trkiye Cumhuriyetinin ilk gnlerine kadarki bir zaman dilimi anlatlmaktadr. Yazar bir grev sebebiyle Cemal Paan kararghna yani Zeytindana gitmitir. Burada yaam olduu olaylar ve anlarn bulunduu tarihin nemli olaylarn da iine alacak ekilde anlatmtr.

106

Birinci Dnya Harbi patlak verdiinde Falih Rfk yedek subay olarak orduya alnr ve Cemal Paann kararghna tayin olur. Cemal Paa ile ilikileri de burada geliir. Kitabn ilk ksmlarnda ttihat ve Terakkiden sz edilmitir. ttihat ve Terakki ierisinde Cemal Paa, Talat Paa ve Enver Paa en nemli simalardr. Cemal Paa yenilikilii ile tannmaktadr. Enver ve Talat Paalar ise muhafazakr bir kiilik sergilemektedir. Enver Paann Turanclk fikirleri gldr. Falih Rfk, Enver Paann bu fikirlerini benimsememekte ve Enver Paay diktatr olarak nitelemektedir. Trkiyenin kurtuluunun Enver Paa gibilerden kurtulmakla mmkn olduu dncesindedir. ttihat ve Terakki kendi ierisinde blnm bir yap sergilemektedir. Bir birlik ve beraberlik sz konusu deildir. Her liderin bir grubu vardr. Falih Rfk da Cemal Paann adam damgasn tamaktadr. Falih Rfk, ttihat ve Terakkinin bu ynn yani fikir birliinin bulunmayn eletirmektedir. nk yaanlan buhrandan kurtulu ancak birlik ve beraberlikle mmkndr. Buna ramen bilinsiz yaklamlar, kiisel hesaplamalar ttihat ve Terakkiyi kendi kendisiyle uraan bir duruma drmtr. Falih Rfk, Cemal Paa ile beraber almaya baladktan sonra, olaylar daha ak ve net bir ekilde grebilmektedir. Bir dnem, bir mparatorluk yok olmaktadr. Yazar bunu sezinleyebilmektedir. Suriye, Filistin ve Hicazda yaam olduklar bir devrin kn gzler nne sermektedir. Falih Rfk Osmanlnn bir kukla devlet olduunu sylemektedir. rnein yle bir olay anlatlmakta; Mahmut evket Paay ldren Kavakl Mustafa, memleketten kamaya muvaffak olmutu. Bir Rus vapuruna binmiti. Fakat Osmanlnn Rus sanca tayan bir vapurdan bir kiiyi almaya hakk yoktu. Bunun zerine bir Osmanl hkmeti grevlisi, Kavakl Mustafay gemiden karr ve bodurur. Bu olay haber alan Ruslar, Kavakl Mustafay karan zat grevden aldrr ve bundan byle devlet hizmetinde kullanlmamasn isterler ve istedikleri de olur. Osmanl, mmetilik fikri sebebiyle neredeyse ktada egemen olmutu. Bu corafyann byk bir ksmn Araplarn yaadklar lkeler kapsamaktayd. Kuds, am, Filistin, Hicaz gibi. Osmanl sadece corafyada byyebilmiti. nk bu kazanlan topraklarn hibirinin kltrlerine, dillerine, ticaretlerine ve maddiyatlarna egemen olunamamt. Hatta Osmanl, Araplar Trkletireceine oradaki Trkler Araplamt. Bu ktalar ne smrgeletirmi, ne de vatanlatrmtk. Osmanl mparatorluu buralarda, cretsiz tarla ve sokak bekisi idi. Eer, medrese ve uursuzluk devam etmi olsayd, Arapln Anadolu ilerine kadar gireceine phe yoktu. Osmanl Emperyalizmi u ana fikir stnde kurulmu bir hayal idi. Trk milleti kendi bana devlet yapamaz! Osmanl, Arap topraklarn alarak oralar bir bakma imar ediyordu. nk Arap eyhleri arasndaki kanl savalar sonucunda Arap halk madur oluyor ve maddi olarak da kntye uruyordu. Osmanl geldiinde ise bu eyhleri uzlatrp skuneti salyor ve onlara belirli imtiyazlar veriyordu. Bir bakma Osmanl onlar iin bir kurtulu gibiydi. Buna ramen Osmanlnn gsz duruma dmesini frsat bilip hemen ngilizlerle, Franszlarla anlamlar ve

107

Osmanly arkadan vurmulardr. Osmanl ya kar grnte baml olan Araplar her zaman kendi halifeliklerini istiyordu. Mslman Araplar arasnda Arap Halifelii hkmeti peinde olanlar vard ve 1. Dnya sava ktnda bu dncelerini gerekletirmek iin ve ngilizlerin vereceklerini vaat ettikleri imtiyazlardan dolay Osmanl ya ihanet etmilerdi. Osmanlnn Araplara vermi olduu haklar, onlarn kk bir anlamazlkta bile isyan etmelerini salyordu. Cemal Paa zamannda km olan bir kanun ile komutanlara eer vatan mdafaas iin zaruri grlrse idam hkmlerini yerine getirmesi yetkisi verilmiti. Yani isyanlar artk kanla bastrlyordu. Cemal Paann bir amac da Suriyeyi Osmanllatrmaktr. Bu dncesini gerekletirmek iin Suriye de modern okullar atrmtr. Bunun yannda bir de hicret eden Ermenileri, Suriye ilerine datarak glenen Araplla kar bir teminat olarak kullanyordu. Hatta Ermenileri glendirmek iin ev ve toprak bile verilmitir. Falih Rfk Atay, Araplar anlatrken din smrs konusuna da deinmitir. Falih Rfk ya gre din smrs btn dinler iin geerlidir. Medine dini mallatrm ve maddeletirmi bir Asya pazardr. Kuds dini oyunlatrm bir Garp tiyatrosudur. Araplar ok fakirdir. Kendi lkelerinde; ata topraklarnda hizmeti konumuna dmlerdir. Filistin ikiye ayrlmtr. Eski Filistin Araplarn, yani hizmetilerin; yeni Filistin ise tm gzellii ve ihtiamyla Yahudilerin. Din sata sunulmaktadr. Hac dnemlerinde Araplar da Yahudiler de byk kazan elde etmek peindedir. Osmanl Devletinin Almanlarla beraber savaa girmesinin en byk nedeni ttihat ve Terakki yneticilerinden Enver Paa nn Alman hayran olmasndan kaynaklanyordu. Birinci Dnya harbi sonucunda Tuna yukarsndaki iki mparatorluk, Akdeniz kysndaki bir mparatorluk ve Tuna kenarndaki bir krallk devrilmek zereydi. Suriye ve Filistin de Almanlarn durduramad ngiliz seli yine bir Trk, fakat bu sefer z bir kumandan, Mustafa Kemal tarafndan Halep aasnda tutulmutur. Mustafa Kemal in orada setii savunma hatt, Milli Misak taki Trkiye snrdr. Cemal Paa nn yerine, Suriye de silahl kuvvetlerin bana geen Alman Fon Falkenhein bozgunu durduramad ve Kuds ngilizlerin eline geti. Artk yalnz Anadolu ve stanbul dnlr. mparatorlua ve onun ryalarna Allahasmarladk! denir. Artk am dan ayrlmak zaman gelmitir. Cemal Paa stanbul da istifa edecektir. Cemal Paa harap Anadolu topraklarn grdke; - Keke vazifem buralarda olsayd, keke o altn saana ve enerji frtnas, bu durgun, bo ve terk edilmi vatan paras stnden geseydi. Anadolu hepimize hn ve gvensizlikle bakyordu. Yz binlerce ocuunu memesinden skerek alp gtrdmz bu anaya imdi kendimiz pimanlmz getiriyoruz. Kumar oynadk ve kaybettik diye dnmektedir.

108

Cemal Paaya sorulan : - Paam bu harbe niin girdik? sorusuna cevap ilgintir. - Aylk vermemek iin! Hazine tamtakrd. Para bulabilmek iin ya bir tarafa boyun emeli, ya br tarafla birlemeli idik. lim, htisas ve tecrbe sahibi Mustafa Kemal, vatan ve istiklal dncesiyle milletin nesi var nesi yoksa yzde krkn vatan savunmas iin vermesi gerektii dncesindedir. Sakarya, Dumlupnar, zmir ve Lozan... hepsi byle denmitir. Mustafa Kemal byk harbe girmek kart idi: nk O kafa ve sanat adam idi. Mustafa Kemal Kurtulu Harbini brakmak fikrinde asla bulunmad : nk O vatan adamyd.. te btn kitabn z: lim ve vatan adam olunuz ALIKUU - REAT NUR GNTEKN

alkuu zellikle Feride karakterinin zerinde younlam bir romandr. Feride daha iki buuk yandayken, babas, askerlik mesleinden dolay Musulda bulunuyordu. Babasnn devaml uzakta olmas buna ek olarak annesinin ar salk sorunlar nedeniyle Feride, hizmetileri Fatma ve emir eri Hseyin gibi kiilerle zamann geirmektedir. Annesi hastalna yenik der ve vefat eder.Bunun zerine babas Ferideyi stanbula babaannesinin ve teyzesinin yanna gnderir. Fakat Feride burada da mutluluu yakalayamaz. Babaannesi, Feride henz dokuz yandayken vefat eder. Bunun zerine,Feridenin teyzesinin yannda,besleme gibi yaamasn engellemek iin Onu yatl bir Fransz okuluna gnderir. nk o zamanlarda uluslararas dil Franszca idi ve Franszca bilmek insana ok byk bir ayrcalk kazandryordu. Feride ok sevimli bir ocuktur.Fakat bunun yannda ar hareketli ve yaramaz bir mizaca sahip olmas hocalarnn ve arkadalarnn On dan sklmalarna ve ALIKUU ismi takmalarna sebep olur.Bu arada Feride on iki yana bastnda babasn kaybeder. Bu kadar st ste sevdiklerini kaybetmek,Feridenin gl kiiliine hibir zarar verememiti. Yazlar Besime Teyzesinin kkne gider ve orda ok iyi vakit geirirdi. Feride, teyzesinin uslu kz Necmiye ve kendinden olduka byk olan teyzesinin olu Kamuran ile anlamak ta glk ekiyordu. nk ok yaramazd ve kkn altn stne getiriyordu. Ancak asl anlaamad kii Kamuran idi. O, Ferideye bir erkek iin fazlasyla nazik ve krlgan geliyordu, bunun iin de srekli Kamuran ile dalga geiyordu. Fakat daha o zamanlarda Feride ile Kamuran arasnda duygusal bir yaknlama olumutu. Bu yaknlama daha ok Feridenin yaz tatilleri srasnda olumutu.

109

Feride, on drt on be yalarna geldiinde, erkek arkada edinme konusunda yana gre fazlasyla ciddi dnceleri vard. Fakat kiilik yapsndan kaynaklanan bir ey onun bu gibi dnceleri ertelemesine yol ayordu. Kamuran ise bu sralarda, Feridenin okuluna ok sk uramaya balamt. Ferideyi grmeden fazla uzun sre dayanamyordu. Feride, bu durumu ok iyi kullanyor ve abartarak arkadalarna anlatyordu. Btn arkadalar doal olarak Kamuran ile dalga geiyorlard. Feride ile Kamurann kark gibi grnen ilikileri, ev halk tarafndan deiik yorumlara maruz kalmtr. Feridenin Tekirdada oturan bir baka teyzesi daha vard. Feride, yaz tatillerinden birinde oraya gitmeye karar verdi. nk teyzesinin kz Mjgan ile ok iyi anlayordu. Mjgan, Ferideden Kamuran ile ilgili hikayeleri dinleyince, Tekirdaa sadece Ferideyi grmek amacyla gelen Kamurana ilk frsatta bunlar aar. Bunun zerine Kamuran Ferideye evlenme teklif eder ve nianlanrlar. Sonra hep beraber, Mjgan ve annesi dahil olmak zere stanbula dnerler. Feride, kiiliindeki inatlk ve toplumdaki klasiklemi nianl kz pozlarndan holanmad iin, yaramazlklarna devem ediyordu, bunun sonucunda da Kamuran ile aralar srekli bozuluyordu. Tam bu sralarda, Feridenin okulu almt. Ancak, Kamurann bir i seyahati dolaysyla Avrupaya gitmesi sz konusu olunca, Feride bir yolunu bulur ve kke gider. Burada Kamuran ile aralarndaki sorunlar zerler ve Kamurann gelmesiyle dnn yaplaca karar verilerek Kamuran Avrupa seyahatine gider. Aradan drt sene geer. Bu srenin sonunda, Kamuran, Avrupadan dnm, Feride, okulunu bitirip diplomasn alm, dn hazrlklar balamtr. Fakat Feridenin yaramazlklar tm hzyla devam etmekte ve Kamuran ile srekli tartmaktadrlar. Bir gn yine bu tartmalardan birinin sonunda barmak iin bahe de bulumak zere szletiler. Feride, nce gider ve Kamuran beklerken kendisini arayan bir kadn gelir. Feride, kadn baheye davet eder ve bir bankn zerine oturup konumaya balarlar. Bu kadn, Ferideye Kamurann baka bir kadnla ilikisi olduunu, bu kadnn hasta olduunu ve eer aradan ekilirse kadnn hayatnn kurtulacan syler. Kant olarak da Kamurann el yazs ile bu kadna yazlm gzel szlerle dolu olan mektubu gsterir. Feride bu duyduklarndan dolay ok zlmtr. Fakat ok ksa bir zaman sonra bu znts, kzgnla dnr ve ar laflar ieren bir mektup brakarak kkten habersizce ayrlr. Stninesinin yanna Sahraicedide gider. Burada, amac urad ihaneti unutabilmek, aclarn dindirebilmek ve elindeki diploma ile Anadoluda retmenlik yaparak hayatn kazanmakt. Daha sonra Feride, annesinin dads, Glmisal Kalfann yanna Eyp Sultana gider ve orada kald sre iinde Maarif Nezaretine bavurarak retmenlik talebinde bulunur. Feride, hemen kabul edilmez. almad sre iersinde, bol bol dnme imkn bulur ve urad ihaneti hak etmediine karar verir. Kamuran affetmeyi ise hi aklndan bile geirmemektedir Bir sre sonra ie kabul edilen Feride, grevine corafya ve resim retmeni olarak balar. Deniz yoluyla ie kabul edildii yere ulatktan sonra bir otala yerleir. Oteldeki Hac Kalfa ismindeki ahs kendisine ok yardmc olur. 110

Feride, anlarn ite bu otel odasnda yazmaya balar. Feridenin ansszl devam etmektedir. e balad ilk gn, yerine baka birinin bir hafta nce getirildiini renir. Yerine gelen kii, aslnda Ferideden ok daha az kltrl ve bu ii yapacak yetenee sahip olmad halde Feride hakknda kard aslsz sulamalar sebebiyle grevi kendi eline geirebilmitir. Fakat Feridenin bu ii kaybetmesinde yatan asl etken, aydn bir kiilik olmas ve gittii yerdeki insanlarn bilgiden ve yeni eyler renmekten korkmalaryd. te bu yzden kabul etmediler Ferideyi. Feride, oradaki grevinden istifasn verir ve Zeyniler Ky diye bilinen yere gitmeyi kabul ettiini gsteren imzal bir mektup yazar ve oraya bir araba ile ular. Fakat burada dini eitim bile almam olan, sadece kulaktan dolma hurafeleri ocuklara reten Hatice Hanm vardr. Hatice Hanm ilk zamanlarda, kazancna mani olur dncesiyle Ferideyi kabule yanamamtr. Fakat maan almaya devam edince, Ferideye kar davranlar birden deiir. Feride bu kyde mutluluu yakalayabilmiti. nk rencilerini ok seviyor fakat zellikle Munise adl bir kz ocuuna daha farkl bir ilgisi vard. nk bu kz babas ile vey annesinin yannda yayor ve bir sr eziyete maruz kalyordu. Gerek annesi ise kt yola dm olmasndan dolay, toplum tarafndan dlanm bir insan olarak, kzna hibir yardmda bulunamyordu. Anne kz, ancak gizlice grebiliyorlard. Feride, Muhtar ve Hatice Hanm ile grerek, Muniseyi evlat edinmek istediini bildirdi. Munisenin de bu olay ok istemesi zerine babas da raz edildi ve artk Munise, Feridenin kz olmutu Feride, Munisede, kendi ocukluunu gryordu. Kendisi de anne baba sevgisinden uzak byd iin Munisenin duygularn ok iyi anlyordu. Bu arada, Feride, Kamurandan gelen mektuplar hi okumadan atee atp yakyordu. Fakat, tesadfen birini yanmam ksmyla okudu. Kye yakn bir yerde jandarma ile soyguncular arsnda kan atma da yaralanan bir asker kye getirilir. Ky halk o kadar cahildir ki Doktor Hayrullah Bey bile pansumanlar iin Ferideyi arr, bu esnada tanrlar. Doktor Feride gibi birinin byle bir yerde yaamasna arr ve isterse tayinde yardmc olmay teklif eder. Bu arada okula mfettiler gelir ve okulu kapatmaya karar verirler. Mfettilerden biri Ferideye kendisini grmesini syler. Bunun zerine Feride, Munise ile birlikte, Hac Kalfann oteline yeniden yerleir ve kendisini grmesini syleyen mfettii grmeye gider. Fakat mfetti kendisine kt davranr. Tam bu srada ieriye Feridenin okul arkada girer ve aralarnda Franszca konumaya balarlar. Bunun zerine mfetti, Ferideye hakszlk yaptn dnr ve kendisini Darlmaullimata vekil tayin eder. Feride buradaki kzlarla ok iyi geinir. Okulun mzik retmeni Hafz Yusuf Efendi de Ferideye ilgi duymaktadr. Yusuf Efendi, kz kardeinin ar hastal nedeniyle buraya gelmi bir retmen olmann dnda ayn zamanda da tannm ve ok sevilen bir bestekardr. zmirdeki retmenlik snavna giren Ferideye kazanamad sylenir. Bunun zerine blgenin ileri gelenlerinden Reit Bey kendisine zel retmenlik yapmay teklif eder. zel retmenlik kendi prensiplerinin dnda olduu halde paras bitmek zere olduundan kabul eder. Reit Beyin kknde iki kznn yan sra birde Cemil adnda olu vardr. Cemilin yapt bir terbiyesizlikten sonra kkten ayrlmak ister ama hemen 111

ayrlamaz.Bu arada evin kzlarnn yannda ve onlarla beraber oturmaya gittiinde, kzlarnn teyzesinin, Kamurann ei olduunu renir. Bu arada Kuadasna tayini kar. Bunu tam kke syleyecek iken, kkn kalfas Ferideye Reit Beyin ona e olarak uygun olduunu syleyerek azn arar. Bu Feridenin snav neden kazanamadn aklyordu. Bunun zerine Feride, kkten ayrlarak Kuadasna gitti. Kuadasnda greve baladktan ksa bir sre sonra harp balar. Yarallar, fazla olduundan okul kapatlp hastane olarak kullanlmaya balanacaktr. Bu srada hastane bahekiminin Zeyniler kynden tand Hayrullah Bey olduunu renir. Doktor, Ferideye hastanede almay teklif eder ve bundan sonra Feride ile Doktor arasnda bir baba kz ilikisi geliir. Doktor, Feridenin evden ayrl nedeninin bir ksmn renir, her trl sorununda yardmc ve destek olmaya alr. Feride,hastane de alrken, getirilen bir ar yaralnn hsan Bey olduu ortaya kar. Doktorun, Kamuran unutamadn srekli yzne vurmas zerine Feride ok sklr ve hsan Beye isterse kendisiyle evlenebileceini syler. Fakat hsan Bey kendi yzndeki yank izlerini de dnerek reddeder nk aralarndaki ilikinin yryemeyeceini nceden grebilmektedir. Bunun zerine hsan Bey knca yeni grevine balar. Be yl sonra okul yeniden faaliyete geer ve kendinden daha kdemli kiiler varken Feride mdire hanm olarak greve balar. Bu arada Munise on drt yana basmtr. Doktorun uzakta olduu bir srada Munise rahatszlanr ve doktorun gelmesini beklerken daha da ktleir. Doktor Hayrullah ve dier hekimler ok urarlar fakat Muniseyi kurtaramazlar. Feride, bunun zerine bir beyin hummas geirir ve kendini bilmeden on yedi gn uyur. Doktor Hayrullah Ferideyi kendi evine alr ve orada bakar. Feride, kendine geldikten sonra bile sk sk alama krizleri geirir. Bir sre sonra iyiletiini dnp gitmek ister ancak doktorun kzmas zerine bu kararn ertelemek durumunda kalr. Feride yatarken kz gmlmtr ve Hayrullah Bey mezar tana Feridenin kz Munise diye yazdrmtr. Doktor Ferideye bir baba gibi davranmaktadr ve ruhsal durumu iyi oluncaya kadar ona kendi iftliinde ok iyi bakmtr. Bir sre sonra tekrar gitmek isteini bildirir fakat srar zerine gitmekten vazgeer. Bu arada Feridenin terfisini ekemeyip, hakknda, doktorla evlilik d iliki yayor diye dedikodu kartanlarda vard. Doktor isterse Feridenin kendisi ile evlenip maddi ynden rahat edebileceini syler. Feride, zmire ilk geldii gnlerde alktan dolay geirdii baygnlk krizini dnnce bu teklifi kabul eder. Feride, buraya kadar bandan geenleri anlatrken defterin son sayfalarna gelmitir. Bu srada Kamurann rahatszl ve einin lm ardndan Aye Teyzenin yanna davet edilir. Enite Aziz Bey ile Kamuran arasnda geen konuma da Kamuran, ei ile srf hastal sebebiyle evlendiini, Feridenin arkasndan gitmemesinin sebebinin de onu fazla kzdrmamak olduunu syler. Kamuran, Ferdenin retmenlik yapt yere gidip onu bulmak ister fakat rahatszl ve duyduu dedikodulardan etkilenerek vazgeer. u anda ise Feridenin zengin, yal bir doktor ile evli olduunu ve Kuadasnda bir kimsesiz ocuklar okulu ilettiini syler. Btn bu bilgileri maarifteki bir dostundan almtr. Btn bunlar Feridenin 112

stanbulu unuttuunun kantdr der ve enitenin yanndan ayrlarak yalnz yrmeye devam eder. Eve geldiinde ise bir srprizle karlar, Feride eve gelmitir Feride, ileri iin geldii stanbulda gelmiken akrabalarn ziyaret etmek iin uradn syler. Kamurana da karsndan dolay basal diler ve ocuunun ok tatl olduumu syler. Feridenin evredeki arkadalar Onu hi yalnz brakmadlar ve dolaysyla Kamuran ile gremediler. Feride gidi tarihini son anda haber verir dolaysyla ev halk ve arkadalar ok zlmtr. Feride, gitmeden nceki gece, Mjgann odasna gider ve Doktor ile olan ilikisinin baba kz ilikisi olduunu,evlenme amacn anlatr.lmek zere olan vasiyeti olarak bir paketi Kamurana gnderdiini fakat kendisinin gitmesinden sonra amasn istedi. Fakat, Mjgan hemen Kamurann yanna gider ve olanlar anlatr. Paketi aarlar, iinden bir mektup ve Feridenin gnl kar. Mektupta Feride ile Doktorun ilikisinin ierii ve baz nemli noktalar anlatlmtr.Ertesi sabah, gitme vakti geldiinde, ev halk Ferideyi brakmaz ve Kamuran ile alkuu evlenirler.

L CANLAR - GOGOL

YAZARI:Nikolay KTABIN YAYIN BASIM

(Vasilyevich) ADI EV YILI l Sosyal Mart

GOGOL Canlar Yaynlar 1983

1-KTABIN KONUSU : l kle alan bir adamn banda geen olaylar bir mizah iinde anlatyor. 2-KTABIN ZET : N.......... kentinin merkezindeki byk hana bir yolcu olduka gzel, kk, yayl bir araba ile gelir. lk etapta bu kimsenin ilgisini ekmez. Gelen ahs Pavel vanovi KOVdur. Kendisini danman, iftlik sahibi ve i iin yolculuk eden biri olarak tantr. Tez elden kentin ileri gele nleriyle tanr: Vali, polis memuru, yarg, savc, iftlik sahipleri vs. ve gittii her yerde kendini grgl bir salon adam olarak gsterir; konusu ne olursa olsun her konumada canl, ilgi uyandrc szler syler.

Her gn akam toplantlarna, yemeklere gider ho vakit geirir. Sra kent d ziyaretlere geldiinde ise ie nce iftlik sahibi Manilov ile Sobakeviten balar. nce Manilovun iftliine gider. Manilov ailesi zerinde ok iyi izlenimler brakr. Yemekten sonra alma odasna geip i konularnda konumaya balarlar. iikov ncelikle Manilova ka tane klesi olduunu, en son saym hkmete ne zaman verdiini, ka klenin ld gibi sradan sorular sorar. Ancak o kadar ok
113

len olmutur ki Manilov bile saysn kahyadan renir. Ancak iikov bunlarn listesini isteyince ortalk birden gerginleir ve Manilov bunu niin istediini sorar. iikov ne diyeceini arr ve ancak Kyl satn almak istiyorum. diyebilir. Daha sonra toparlayarak lm olan kleleri almak istediini syler. KOVun ald kleler kentte gnn konusu olur. Kyllerin baka bir yere gtrlp yerletirilmesinin karl bir i olmad stne bir ok yorumlar yaplr, bir ok dnceler, grler ileri srlr. Kimi de, iikovun kyllerine egemen olan bakaldrma ruhunun kknden kaznmas iin bavurulacak areleri sayp dktler. Bu dnceler eit eitti. Bir ksm, son kerte zor ve bask kullanlmas gereini ileri sryor, bir ksm ise tam tersine merhametli davranmay tlyordu. Posta mdr ise iikova kutsal bir grev dtn Onun bir eit baba yerinde olduunu, hatta kyllerini eitimden yararlandrmasn sylyor bu srada Lancasterin nerdii karlkl eitim sistemini vyordu.

Kentteki insanlarn tm iyi kalpli, konuksever insanlardr. Onlarla birlikte yemek yiyen ya da Whist oynayan biri hemen dostlar olup kar. Hele bu kii iikov gibi iyi huylu terbiyeli, kendini sevdirmenin byk gizini bilen biri olursa. iikov kentte o kadar sevilmitir ki bir trl ayrlp gitmenin yolunu bulamaz. Her zaman bizimle bir haftack daha kaln, Pavel vanovi gibi szlerle karlar. Ksacas kentte el stnde tutulur. Ama kentin bayanlar zerinde brakt etki ok daha gl, ok daha artcdr. iikovun baloya gelii byk mutluluk uyandrr. Btn gzler Ona evrilir ve herkes Onun yanna toplanr. Herkese, her sorulana yant yetitirir.Bayanlar yerini alr almaz Acaba yzlerinden, gzlerinden mektubu yazann kim olduunu anlayabilir miyim? diyerek onlar szmeye balar. Ancak hibirinde byle bir yz ifadesi yoktur. iikov Onu bulmaya kararldr. Bayanlarla sohbeti koyulatrr. Ancak tam o srada, kt bir srpriz; Nozdriev salona girer. iikovun ok aptal bir insan olduunu nk l can aldn haykrr. nce insanlar pek aldr etmezler. Ancak bu hikaye kulaktan kulaa yayldka insanlar itibar etmeye balarlar. Olay o kadar yaylr ki herkes iikovun valinin kzn karmak iin bunu yaptn dnmeye balarlar. Ancak her iki olay arasnda hibir balant kuramazlar. Sonunda kentte iki parti kurulur. Erkekler partisi ve kadnlar partisi. Erkekler, sadece l canlarla; kadnlar ise sadece valinin kznn karlmasyla ilgilenirler. Ksacas btn kent olay zmek iin seferber olur. Bu arada iikov hasta olduu iin evden dar kamaz ve olaylardan haberdar olamamtr. Dar ktnda ise btn insanlarn ona kar tavrlar deimitir. Ksa srede olaylar renir. Buna can sklr ve kenti terk eder ...

2. BLM : iikov gnler sonra Rusyann usuz bucaksz topraklarnda dolarken cennet bahelerini andran iftlikten gzn alamaz ve iftlik sahibi ile tanmak iin evine gider. iftlik sahibi Tientietnikovdur. Okulu bitirdikten sonra bir sre memurluk yapar, mdrnn stlerine farkl, astlarna farkl davran onu ileden karr ve dayanamayp ona hakaretlerde bulunur. Bylece iine son verilir. Tekrar iftliine dnerek ald eitimle kylsn eitip daha fazla verim elde
114

etmek iin abalar. Kylsne toprak vererek hem kendisi iin hem de iftlik iin almasn salar. Onlara mmkn olduunca iyi davranr, daha fazla bo zaman salar. Ancak gn getike verimin dtn, kylnn davrannn deitiini fark eder. Zamanla iyice sklr. Her eyden elini eteini eker. te tam bu srada iikovla tanr ve bir sre kendisiyle kalmasn ister. iikov bunu kabul ederek tez elden evre iftlikleri gezerek iftlik sahipleri ile tanr. l canlar satn alr. Tek hayali bir iftlik sahibi olmaktr. Gittii yerlerde iftlik sahiplerinin eitimli ve iten anlayan insanlar olduklar gznden kamaz. Sylenenleri bir bir aklnda tutar bu konular zerinde geceler sren tartmalara girer. Konumalarn ou Kylnn eitilmesi ve bilimsel yntemlerle tarmn gelitirilmesi zerinedir. Bu arada iikov l can almaya devam eder. Ancak bunlar yayor gibi gstermeyi de unutmaz. iikov bu yolculuktan ok karl kmtr. 300 bin Ruble kadar para biriktirmitir. Ancak yapt kanunsuz iler maliye memurlarna, valiye ve hatta prense kadar gitmitir. Prens tarafndan hapse atlr. Arkada Murazov ona yardm edeceini syler ancak bunun karl olarak btn kt alkanlklarndan vazgemesini ister. iikov istei kabul eder. Prens ise hi istemedii halde Murakovu kramaz ve iikovu serbest brakr. Ancak tm lkeyi saran bir hastalk gibi rvet, ahlakszlk ve dolandrclk alm ban gitmitir. Genel vali tm memurlar toplantya ararak bu durumu gndeme getirir. Tm insanlarn bu alkanlklardan vazgemesini, aksi taktirde bir ok kiinin iten atlacan ve durumun ara bildirileceini syler. Vali szlerini yle bitirir. Sahteciliin hibir ceza, nlem ve yaptrm ile ortadan kaldrlamayacan bilirim. nk sahteciliin kkleri ruhumuzun ta derinliklerine kadar sokulmu ve rvet alma, olaan bir hak durumuna girmitir. Dman karsnda nasl silaha sarlmsak, namussuzluk ve sahtecilie kar da ayaklanmamz gerektiini herkes anlamadka ktlkleri ortadan kaldrmamza olanak yoktur ... Eer iikovun kiiliinin ahlak yn sorulursa; erdemli ve kusursuz bir kahraman olmad aka anlalr. Ancak O ini Bilen biri diyebiliriz. Kolay yoldan mal edinme ve kazan hrs ou kiiye gre kusurdur ve saygdeer ilerden saylmaz.

3-KTABIN ANAFKR : Bir insann hrs uruna neler yapaca ve bunlar yaparken yanl yollara saparsak eninde sonunda foyamzn ortaya kaca anlatlyor. 4-KTAPTAK OLAYLARIN VE AHISLARI DEERLENDRLMES : iikov zengin olmak iin hereyi yapabilecek ve gze alabilecek bir kiilie s ahip.Tientietnikov ise ifte standart sevmeyen drst bir insandr. 5-KTAP HAKKINDAK AHS GRLER Kitapta oka olay yaandndan srkleyici ve zevkli bir kitap.nsan skan uzun tasvirler ve uzun aklamalara fazla yer verilmemi.O yzden okunmas insana gzel gelebilecek bir kitap.
115

6-KTABIN YAZARI HAKKINDA KISA BLG Ksa sren yaam sresince 19.yzyl Rus edebiyat zerinde derin izler brakan Gogol, 1809 ylnda Ukraynada kk bir toprak sahibi ailenin ocuu olarak dodu. Kk yata babasn yitirdi ve annesi tarafndan bytld. Liseyi bitirdikten sonra Saint Petesburga gitti, bir sre devlet memurluu yapt, Ukrayna folkloru zerine almalar ile dikkat ekip Petesburg niversitesinde tarih dersleri vermek iin davet edilse de, yarm kald bu ura. Gogoln hezeyan dzeyindeki dinsel inanlar ve zemedii cinsel sorunlar ile hayatla bark olmayan bir kiilii vard. Roman ve hikayeleri ile bir anda dikkatleri zerinde toplad. zellikle Mfetti(1836) oyunu ve Palto(1842) hikayesi, Rusyann siyasi ve toplumsal meselelerine ynelik eletirileri -Rus sosyal demokrat eletirmen Bielinski ve arkadalarndan- vg toplad. lgintir ki ar da beenmiti Mfettii..! Oyununun sahnelenmesinden ksa bir sre sonra Rusyadan ayrlan Gogol Romaya yerleti. Buradan yazd yazlarnda giderek muhafazakar bir tavr taknmas Rusyadaki arkadalar ile arasnn almasna yol at ve zaten hassas bir dengede duran i dnyasn iyice alt st etti. 1852 ylnda geirdii bir sinir krizi ile en byk eseri l Canlar yakt, odasna kapand ve bir ka gn ierisinde ld. Neyse ki, metnin ilk blm ua tarafndan kurtarlmt.
EHR MEKTUPLARI - AHMET RASM

1865te stanbulda doan Ahmet Rasim Ahmed Mithatn ynlendirmesiyle basn hayatna atld, makale, sohbet, iir ve evirilerini eitli dergi ve gazetelerde yaymlad. Cumhuriyet dneminde leri, Vakit, Akam ve Cumhuriyet gazetelerinde yazd. Ders kitaplar ve evirileri dnda 140 kadar yapt vardr. Roman ve yklerinde stanbul hayatna dair ilgin betimlemelere rastlanr. Listelerde okutulmak zere yazd Resimli ve Harital Osmanl Tarihi 1910-1912 bu drt ciltlik yapt 1966da yeni harflerle Meydan gazetesinde yaymland, faide bal altnda ve dipnotlaryla nemlidir. ehir Mektuplarnda 4 cilt, 1910-1911 II. Abdlhamid dneminin stanbulunu byk bir gzlem yetenei, sade ve kvrak bir slupla anlatr..En byk zellii, yazlarn bir sohbet havas iinde yazmas ve okurunu daha ilk cmleden kucaklamasdr. eitli yaznsal akmlarn dnda kalarak kendine zg bir slup ve ironiyle ortaya koyduu yaptlar geni bir kitlesi tarafndan zevkle okunan Ahmet Rasim altm kadar da ark bestelemiti. 2. Mektuptan Boazii, yer yer, mesirelerini ayor. Sefa gnleri geldi. Baharn kalan ksm, yaz balangc ile birleerek, ne pek terletici ne de tc esen yellerle, o zarif girintinin kylarn ve tepelerini tazelikle kaplam. nsan, derhl bir kaya veya sandala atlayarak gn batarken tepeden tepeye aks eden renk oyunlarn, sahilden sahile vuran renkli dalgalan seyretmeye hevesleniyor. Bak, her yan dolap durduka, o darack yerde toplanan benzersiz tabii gzelliklere hayran kaldka, zevk ve enliin buralar terk edeceine inanamyor. Bana kalrsa hali, yalnz bir Sadabadyla ehir Mektuplar gece, yldzl rtsn semburalara kar vnemez. Gksu, manzaraca, ondan aa kalr m? Akamlar szle szle vadiye sokulan sandallar, sada solda dinlenerek gn batarken Kksu nne ktklar zaman, sularn cokun akndaki hznl ilhamlar, Kthane dnnde bulunur, grlr manzaralardan deildir. Gnl oralarda gecelemek, ertesi sabah grmek istiyor. aya yayar yaymaz hatra, yorulmu zihinlere ferahlktan ve
116

enlikten ibaret bir sevin hissi geliyor, terlemi alnlara rahat ve huzur verecek rzgrlar temas ediyor. 17. Mektuptan Ben zaten, mmetin orulularndan olduum iin, Rama-zandan pek rahatsz olmam. Bildiklerimden pek ok kii de benim gibidir. Ne olacak? Gnde be kurua ikembe orbasyla, yarm ba suyuna salnm s ile beslenen mideler alk elemine alm demektir. Fakat ne hldesiniz? Burasn anlamak isterim. Acaba, evde mama dadya bir para bir ey saklatp gzelce yedikten ve akama kadar srecek katlanma gcnn dozunu drmemek iin birka bardak su itikten sonra ele tebih alarak m kyorsunuz? Dnyada bu riyac tavr yutmayanlardan biri de bizim Ayazaa mektupusudur. Ha, greyim seni! Deyin. Size, orusuz olup da kendisini halka niyetli gsteren ne kadar bey, efendi, aa, hanm varsa hepsini birer birer seip ayrr. Bu ustal ne ekilde edindiini sorduumda dedi ki: - Bundan kolay bir ey yok. Bir kere ehresine bakarm: Eer yazar ehreli ise orulu, direktr simasnda ise orusuzdur. nk bu ikiden biri senenin her gnnde mutlaka a, teki muhakkak toktur. 30. Mektuptan ocukluk Hatralarna Dair Yer altnda babam by! Nedir o, bil, diye kk iken dadnz veya komu Habibe Mollann syledii bilmeceyi halletmek in ne kadar zahmet ektiinizi hatrlyor musunuz? Eski kadnlar, ocuklarn zihinlerini bilemek iin bu gibi muammalara bavururlard. Ah! imdi, o kadnlar nerede? Hele, o zeki ocuklar ne oldular? O ocuklar ki bilmece sylenir sylenmez kan atarak, parmaklarna bakarak, birden bire: - Prasa, derler ve orada bulunanlar fevkalade dehalarna hayran ederlerdi. imdi onlarn hepsi bydler, bykl, sakall oldular, baka bilmecelerle urayorlar. Ah! Ah! nsan, buna nasl zlmez? O zeklar snd de fitili kalmam lambaya dnd. Hele yer altnda knalnn havu; yer stnde babam bann lahana; kapsn rttm gm dedi, ieriye girdim bum dedinin hamam; masal masal mat tas, kaynanamn ba daz, ukura dt kamaz, pr pr eder uamazn pire; gidi gidiver, u gidiyi tutuver, ne tatlca eti var, tutulmaya niyeti varn balk; ben giderim o gider, nmde tn tn ederin sakal; yer altnda kazan kaynarn karnca; at burada, at kap arkasndann sprge; ne yerdedir ne gkte, cmle alem iindenin ayna; srdm kustu, ektim kstnn kahve; bir kck fck, iindedir turucuun limon olduunu bilenler yaa hayli ilerlediler. 46. Mektup tan Baylrm. Hayalimden getike im titrer: Kk bir oda, ufak bir soba, pufa yatak, yumuak yorgan, iinde ben! Darda lapa lapa kar. Azmn suyu akar. Hi durma yorgana sarl, yat! Denilen hava, dnyada ancak bu kadar irin olur. Rzgrn camlar zngrdatmas, ninni gibi tesir eder. Sobann atrts gdklar. Fakat, mangaldan frlayan t sevmem. Hani ya insan bazan dalar da mangaln kenarna ker, garip garip dnrken, mesela, alt dudann sol byk ucuna doru t diye bir ey yapr, ac ac yalanr. Houma gitmez. Byle gnlerde, biraz da midenin ho edilmesi gibi eyler de dnlr. Ben byle olsam baka eyler de dnrdm a! Herkesin kalbi bir olmaz. Baba Yaver tarhana orbasna, latif
117

i kebabna, paa breine, sal sakall yass kadayfla birlikte yenilmek zere hurma tatlsna, tavuk suyuna, nohutlu pilava dayanamaz.
Honore De Balzac- Vadideki Zambak Bak As, Anlatc Vadideki Zambak romannda vaka kahraman bak asyla verilmitir. Olaylar romann asl kahraman Felix tarafndan anlatlmtr. Olaylar anlatrken geni tasvirlere yer vermitir. Hem kendi hem de dier kahramanlarn ruh yapsyla i ve d mekan yanstmtr. Vadideki Zambakta d mekana ait tasvirler daha ar basmaktadr. Romann genel itibariyle tek bir kahraman tarafndan aktarlmtr. Bu da romanda geni tasvirlerin oluturduu skcl ortadan kaldrm ve akcl salamtr. Romann Olay rgs Romann olay rgs kt bir ocukluk geirmi olan Felixin aile sevgisinden uzak, zorluklar ve bask iinde geen hayatnn, babasnn Toursa armasyla deimesini anlatr. Toursta bir baloya katlmas ve gzel bir Kontese ak olmas olayn seyrini deitirir ve hzlandrr. Kontesin evli olmas bu ak gletirir. Kontesin Felikxi platonik akla sevmesi, Felixin akna tam manasyla karlk verememesi olay rgsnn heyecann arttrr. Romann Mekan Vadideki Zambak romannda mekan geni yer kaplar ve nemli bir unsurdur. Romanda olayn getii birka nemli yer vardr. ncelikle roman Fransann Parisinde balar. Bunu yazarn u szlerinden anlayabiliriz: Annem beni Toursa gtrmeyi dnyordu. nk; dman ordusunun ilerleyiini dikkatle izleyenlere gre Paris tehlikeyle kar karyayd. Tam orada kaderimin belirleyecei srada apar topar Paristen alnp gtrldm. (s. 38). Paristen Toursa kadar annemle birlikte yaptm yolculuktan hi sz etmeyeceim. (s. 39). Buradan da anlalaca zere roman Pariste balar, Toursta geliiyor. Romann asl nemli mekan Tourstaki Clochegourde atosu ve atonun da iinde yer ald ndre Irma vadisidir. Yazar romannda geni tasvirlere yer vermitir. Hem romann kahramanlar hem de mekan unsurlar uzun uzun tasvirlerle verilmitir. rnein yazar; Kontesin vcut yapsn, Kontun kiiliini, ndre Irman, Clochegour atosunu geni geni anlatmtr. Vadideki Zambak romannda bu uzun tasvirler dikkat ekicidir. Bu uzun tasvirler baz zamanlar insanda bir bkknlk yaratabiliyor. Okuyucu romandan sklyor. Baz tasvir blmleri kahramanlarn ruh dnyasyla paralellik gstermektedir. ahslar Dnyas Vadideki Zambak romannda ahs kadrosu genitir fakat etkili deildir. Olaylar belirli kahramanlarn evresinde gerekleir. Dier kahramanlar snrl lde ve dekoratif unsur olarak romanda yerini alr. Felix de Vandenesse: Romann bakahramanlarndandr. Yirmi yalarnda bir gentir. ocukluu ve genlii aclarla gemitir. Deiken bir yapya sahiptir. nk ocukluunun ilk yllar aclarla geer. Kraln yannda iyi bir i bulur. Hayat deiir. ki tane bayana ak olur. Bunlarn arasnda kmaza girer, skntl gnler yaar. Kontesin lmesiyle zntl bir hayat yaar. Hibir zaman tam mutluluu yakalayamaz. Madam de Mortsauf: Romann belirleyici ve etkileyici kahramanlarndandr. Aslnda romann bakahraman da saylabilir. Madam de Mortsauf Kont de Mortsaufun eidir. ki ocuk annesi bir Kontestir. Kontes de Felix gibi ocukluunda ac ekmitir. Evliliinde de sorunlar yaamtr. Hastalkl iki ocuuna ve sert kiilikli Konta hayatn feda etmitir. Felixe ak olmutur; fakat bu ak platonik aktr. Gerek akn hayatnn son zamanlarnda, bir mektupla Felixe itiraf eder ve lr. Madam de Mortsauf romann hzlanmasn ve heyecann artmasn salamtr. Bu zellikleriyle romann merkezindeki kahraman saylr. Kont de Mortsauf: Madam de Mortsaufun kocasdr. Sorunlu bir kiilie sahiptir. Bunun nedeni

118

ocukluunda yaad zor gnlerdir. lkenin iinde bulunduu srgn yllar onun eitimini yarda brakmasna neden olmutur. st ste krlan umutlarnn ardndan yar a, yar tok olarak yaplan uzun yryler saln bozmu, ruhuna gszlk vermitir. Hatta bir sre dknler evinde Allah rzas iin baklmtr. Karnzar iltihab hastalna yakalanmtr. mrnn sonuna kadar bu hastaln aclarn ekmitir. Olay rgsnde Kontesin kocas olmasyla atma yaratmaktadr. Felix ile Kontesin akna engeldir. Olay rgsnn her zaman iinde yer alr, Kontesin kocas olmas nedeniyle nemli kahramanlardandr. Leydi Dudley: Romann ilerleyen sayfalarnda olay rgsne girer. Romann heyecann arttrr. Yeni bir atma ortam yaratr. Olaylar Felix - Leydi Arabelle ve Kontes arasnda odaklanr. Felix, Leydi Dudleye kar sonsuz bir tutku besler ve ateli bir sevgiyle sever. Kontesi ise taparcasna sevmektedir. Hatta Kontese Henrietti diyordu ve byle seviyordu. Felixin Leydi Arabelle ile olan ilikisini renen Kontes byk bir ykntya urar, hastalanr ve lr. Leydi Dudley bir bakma atma yaratm, kt kadn roln stlenmitir. Madeleine ve Jacgues: Kont ve Kontesin ocuklardr. Madeleine annesine benzer. Annesinin ruh yaps onda tekrar hayat bulur. Jacgues de kz kardei gibi zayftr. Her iki ocuk da salk ynnden problem yaamaktadr. Romann olay rgsne fazla katlmazlar. Msy de Chessel: Frapesle atosunun sahibidir. Felix buraya dinlenmek iin gelmitir. Burada Msynn yardmyla Kontesle tanr. Felix, Madam de Mortsaufa ak olur. Romann olay rgs bu noktadan sonra hzlanr. Msy de Chessele ileriki sayfalarda fazla yer verilmez. Romann arada bavurulan kahramanlarndandr. Msy Origet: nl bir doktordur. Kontun hastalanmas nedeniyle Clochegour atosuna birka defa gelmitir. Kontesin hastal dneminde de kendisine yer verilmitir. ZET Vadideki Zambak yazarn, insanlk Komedyasnn Tara Yaamndan Sahneler blmnn bir romandr. lk olarak 1835teRevue Paris gazetesinde tefrika edilmi, 1836 ylnda da tamamlanmtr. Vadideki Zambaktaki olaylar 1809-1836 yllar Fransasnn tarasnda ve Parisinde geer. Romann kahramanlar sradan insanlar deil, soylulardr. Romann konusu aktr.Romann vakas Fransann Tours kasabasnda geer. Romann asl kahraman Felix de Vandenesse, anne ve baba sevgisinden uzak, kardeleri tarafndan kmsenen, bask altnda bir ocukluk geiren, zengin ve soylu bir ailenin kk olu olan bir gentir. Annesi ve kardeleriyle Pariste bulunan Felix, babasnn armas zerine Toursa gider. Toursta babas Felixi bir baloya davet eder. Baloda hi tanmad gzel bir bayann omuzlar Felixi byler. Dayanlmaz bir arzuyla bu omuzlar ptkten sonra bu kadna ak olur. Bu olaylarla roman balar. Felix, ak olduu bu kadn daha sonra Clechogour de atosunda grr. Omzunu pt kadnn bir kontes olduunu renir. Bu kadn Kont Mortsaufun ei, evli ve iki ocuk annesi Madam de Mortsauftur. Madam de Mortsauf da Felixi platonik bir akla sevmeye balar ve balanr.Artk Kontes, Felix iin, atonun bulunduu gzel vadinin zambadr. Bu kadn Felixin ykselmesi iin yardmc olur. Felixe Kraln yannda iyi bir yeri olan annesiyle babasnn desteini salar. Felix, Kraln iyi bir danman ve gvenilir bir adam olur. Buradaki ilerinde hzla ykselir. Fakat, Kontese olan akndan vazgemez. Madam de Mortsauf ile srekli mektuplarlar. Kontesin hayat aclarla doludur. ocukluunda ektii sknt ve aclar evlilik dneminde de devam eder. Kontesin sert yapl, anlay zayf Kont kocas ve hastalkl iki ocuu vardr. Kendisini hep ailesine adamtr. Byle bir yaam iinde Felixin akna gereken karl veremez. Madam de Mortsauf ile Felixin birbirlerine duyduklar bu youn sevgi, Felixin Leydi Dudley ile cinsel ak yaamasyla farkl bir grnm kazanr. Bu olaylar duyan Kontes hastalanr. Felikxe duyduu gerek ak

119

anlatamamann verdii znt ile hastal artar. Gerek akn ve ne kadar ok sevdiini, fakat evlilie, annelie olan ballnn bunlarn stnde, ayn zamanda aknn bedeli olduunu bildiren b ir mektup yazar. Bu mektubu Felixe verdikten sonra lr. Felix, Madam de Mortsaufun son dakikalarna yetiir. Hayatnn geri kalan ksmnda zntl bir yaam geirir. Bilimle, sanatla, politikayla ilgilenir ve akn unutmaya alr. Vadideki Zambakta karlkl mektuplarla, ak ve evlilik konusuyla, kadnlarn gerek zgrlyle, gerek sevgilerle din ve inanla ilgili felsefi tartmalarla dolu olan romanda insanlarn duygusal varlklar ve atmalar byk bir ustalkla aktarlmtr. Romanda cinsel akla platonik ak, annelik sevgisi, evlilie ballk gzel bir vadinin temizlii ortamnda okuyuculara sunulmutur. Balzac bu romannda asl olarak ak ele alm ve ilemitir. Roman, Balzacn hayatyla balantldr. Honore de Balzac, romannda Realizmin ilkelerine byk oranda bal kalarak konularn ele almtr. Romantizmden tam manasyla kopmasa da gerekilik ilkesinin kurucusu ve savunucusu olmutur. Victor Hugo - Sefiller Eserin Ana fikri: Olabildiimiz kadar iyi bir insan olmaya almalyz. nk bir su ilediimiz zaman, o su lnceye kadar bizimle birlikte yaar. Kiiler: Jean Valjean, Cozette, Fantine, Javert Jean Valjean: nceleri insanlar sevmeyen, kendisine yaplan iyiliklere ktlkle karlk veren, hrszlk yapmaktan ekinmeyen biriydi. Ancak pazarn kendisine insanca davranmas karsnda, adeta kiilik deitirmi ve ruhunun derinliklerindeki insanca duygular meydana getiren son derece drst, mert, iyiliksever, merhametli ve namuslu bir insan haline gelmitir. Cozette: Cozette mavi gzl, ok gzel bir kzdr. Kk yata annesinden ayrlmtr. Fakat Jean Voljean gibi iyi bir insann yannda yetitii iin olduka ansl saylr. Fantine: Conzettenin annesi. Kendisini ocuuna adam fedakar bir annedir. Javert: Jean Valjeann peini brakmayan polis komiseri. Komiser son derece namuslu, grevini her eyden stn tutan, fakat ok kat, acmasz bir insandr. Buna ramen susuz bir insan cezalandrmaktansa, kendi hayatna son verecek kadar mert bir kiidir. Anlatm zellikleri: Romann genelinde duygusal blmler ar basyor. Bu blmlerde kiilerin i ve d dnyalar, evre ustalkla yanstlm. eviren ksa cmleler kullanm ounlukla. Konuma ksmlarnda deiik fiil kipleri kullanld grlyor. Kap dar ettiriyordu. ster misiniz? - bilirim. - rendim.- oturun. gibi ZET Jean Valjean kkken annesi ve babas lmtr. Enitesinin de lmyle ablasnn ve yedi yeeninin geimi stne kalr. Yeenlerini doyurabilmek iin bir somun ekmek alar. Bu olaydan dokuz sene sonra srgn hayat yaar. Hapisten ktktan sonra herkes ona kt gzle bakar. Kimse bir ey vermek, hatta karlamak bile istemez. En sonunda bir papazn evine gelir. Papazn evindeki gmleri alar. Yakalanr. Fakat papaz kendisini affeder. Gmlerini ona verir.

120

Daha sonra yaptklarna piman olarak, Msy Madeleine ad altnda gittii kasabann zengin olmasn salayan Jean Valjean, belediye bakan olur. Bu arada ei len Fantine adl bir kadn almak iin Msy Madeleinenin fabrikasna gelir. Buraya gelirken kz Cozettei, bir hancyla karsnn yanna brakr. Hancyla kars Cozettee bakmak iin ykl bir para isterler. Bu srada trl bahanelerle olduka para koparrlar. Bunun yan sra kk kza hi de iyi bakmazlar. Annesinin verdii ipekli elbiseleri satp kendi kzlarnn eskilerini giydirirler. Kendi yediklerinin artklaryla beslerler. Buna karlk Fantine kzna para bulabilmek iin her eyini feda eder. Cann diine takp alr. Sonunda hastalanr. Bu arada Jean Valjean da Msy Madeleine ile tanr. Fakat Msy Madeleinenin drstl yznden gerek kimlii aklanr. Fantine lr. Jean Valjean mebbet srgne gnderilir. Srlecei yere gemiyle gidecektir. Gemide, geminin ana direine km olan bir gemici der. Adam derken kollarn kaldrr ve bir yelken halatn yakalar. Halat pek incedir. Uzun sre adam ekemeyecektir. Jean Valjean subaydan izin alp gemiciyi kurtarr. Ama kendisi denize der. Cesedini ararlar ama bulamazlar. Bu arada Jean Valjean lmemitir. lmeden nce Fantinee Cozettei alp getirmek iin sz vermitir. Bu szn Fantine ldkten sonra yerine getirir. Cozetteyei kat kalpli hanc ve karsnn yanndan alr. Parise gelirler. Fakat Jean Valjean yakalatan polis mfettii Javert pelerini brakmaz. Bir gece Jean Valjean, Cozettei yanna alp yola kar. Kulbe gibi bir yere rastlar. Burada Belediye Bakanyken hayatn kurtard adam vardr. Adam bir manastrda bahvan olarak almaktadr. Jean Valjean burada Ultime Fauchelevent ad altnda bahvanlk yaparken Cozette okula gidiyordu. kisi de ok mutluydu. Zaman ilerliyordu. Yllar birbiriniz izledi. Cozette artk gen, gzel bir kz olmutu. Cozette manastr okulunu bitirince Ouest sokanda bir eve tandlar. Fakat Jean Valjean hala Fauchelevent ismini kullanmaktayd. Cozette ile Jean Valjean her gn Luxembourg Bahelerinde geziyorlard. Burada Cozette her gn grd Marius adl ocuu sever. Marius da Cozettei sevmektedir. Jean Valjean bunu fark edince Cozettei alp bulunduklar yerden daha uzak bir yere tanr. Marius ok gemeden Cozettei bulur. Fakat evlenemeyeceklerini renince, savaa katlp orada lmeye karar verir. Bunu renen Jean Valjean da savaa katlr. Mariusu kurtarr. Genler evlenirler. Jean sava srasnda peindeki polis mfettii Javertin de hayatn kurtarr. Javert bu durum karsnda ne yapacana karar veremez ve intihar eder. Bir sre sonra Jean, Cozettein bile bilmedii byk srrn Mariusa aar. Marius ondan nefret etmeye balar. Jean evinde istemez. Jean ksa bir sre iinde orayla ilikisini keser. Bir sene kadar Cozettei grmez. Bu bir sene iinde z kz kadar ok sevdii Cozettei o kadar zler ki; otuz sene yaam gibi ker. lm an yaklar. Bu arada kap alnr. Gelenler Marius ile Cozettedir. Marius hatasn anlam ve nasl bir hakszlk yaptn anlamtr. Jean, Cozettei grmekten memnun olur ve yannda huzur iinde lr. Goethe - Faust Kiiler Faust: Faust, Latince mutluluk demektir. Faust, bilgi ihtiras iinde kvranan karamsar bir tipi anlatr. Bilim uruna btn mrn harcam, nefsine btn dnya hazlarn yasak etmi ve tam anlamyla yasak bir mr geirmi olmasna ramen, amacna ulaamam olmann zdrab iindedir. Bu hal iinde eytana

121

teslim olduktan sonra, onun akbeti eitli Faust efsanelerinde trl trl gsterilmi ve dnyaya beyan edilmitir. Mefisto: Mefistoya eytan demek yerinde olur. Mefisto sadece fenalklar srkleyen bir hviyet olmakla kalmaz, ayn zamanda bir eit Azrail roln de stlenmektedir. Margarete: ok duygulu, fakir bir ailenin kzdr. Dinine ve ahlaki kurallara fazlasyla nem veren; ancak nefsine yenik dt iin cezalandrlan bir kzdr. Wagner: Faustun yakn arkadadr. Saf, duygularyla hareket eden bir insandr. Marthe: Kocas yannda olmayan, kendi hlinde yaayan, arabulucu fakir bir kadndr. htiraslar ile Margaretei de ynlendirir. ZET Eser, Tiyatroda n oyun balkl blmle balamaktadr. Bu blmde, tiyatro mdr, ozan ve palyao arasnda diyaloglar vardr. Tiyatro mdr, sahnelenecek bir oyun zerinde ozan ve palyao ile konuur. Her oyunda onlara yardm ettikleri iin mutludur. Fakat aralarnda gr ayrlklar vardr. Tiyatro mdr, sahnelenecek oyunun seyirciyi merak ettirecek olaylardan olumas gerektiine inanmaktadr. Ona gre tiyatro, halkn ruhunu doyurmaldr. Ozann ise kusursuz bir yaptn, uzun yllarn ve emein sonucunda olunabileceini dnmektedir. Seyircinin beklentisi yeterli deildir ona gre. Palyao ise seyircinin sadece elenceyi istediine inanr. Neticede, tiyatro mdr btn imknlar kullanarak iyi bir oy un dzenlemelerini istemektedir. Oyun, gkyznde mukaddime ile balar. srafil, Cebrail, Mikail ve Mefistofeles arasnda bir diyolog geer. Mefistofeles ile dier melekler arasndaki farkllk bu konumayla ortaya kar. Konumalardan Mefistofelesin eytan olduu anlalr. Konumaya Tanr da katlr. Mefistofeles, Tanr ile bir yara girer. Bir insan yoldan kartacaktr eytan. Gkyz kapanr ve melekler dalr. Yksek tavanl, dar, gotik tarznda bir odada Faust tek bana oturmaktadr. Pek ok ilme vkf olan Faust, kendisinin aslnda bir ey bilmediini dnmektedir. Bu yzden, artk rencilere bir eyler anlatamayacana inanmaktadr. Ayrca eski huzurunu yitirmitir. lah olana kar phe iindedir. Bugnlerde bu boluu doldurmak iin bylerle ilgilenmektedir. Nosrtadamusun el yazmasn aar. Doay nasl kavrayabileceini dnr. Doa ruhunun iaretini syleyince gizemli bir ruh ortaya kar. Ruh onun kendisine benzemediini syler. Aralarndaki konumay duyan Wagner ieri girer. Faustun bir tirad okuduunu sanr. Faust, Tanry, varln anlamn sorgulamaktadr. Paskalya kutlamalarnn olduu o gn, o, Hristiyanlktan uzaklam durumdadr. ehir kapsnn nnde pek ok insan trenlerde elenmek iin gelmitir. Nee iinde, elenmeyi hayal etmektedirler. Bu ilkbahar gnlerinde Faust ve Wagner de bu kalabala katlr. Halk, babas ve kendisi halka byk yardmlar olmu bu doktoru yanlarnda grmekten dolay ok mutludur. Oysa Faust onlarn iyi niyetleri karsnda ok zgndr. nk aslnda bir doktor olan babas ona gre pek ok kiinin lmne neden olmutur. Wagnerle bunlar konuurken garip bir kpein geldiini grr. Faust, fino kpei ile alma odasna girer. ncili aan Faust, onu farkl anlamlandrmaya balar. pheler iinde kvranmaktadr. Kpek, bir renci klna brnr. Faust, onun kt bir ruh olduunu anlar. nce kpek, sonra renci klna brnen varlk, Tanr ile bir insan yoldan karma anlamas yapan Mefistofelestir. Mefistofeles, Faustla konuarak onu kandrmaya balar. Mefistofeles onu haz ve eylemlere srkleyebileceini ve mutlu anlar yaatabileceini syler. Bu sre iinde hep yolda olabilecektir. Ancak bir anlama yapmaldr onunla. Faust, gzn boyayarak onu kandrabilirse anlamay kabul edeceini syler. Mefistofeles kanla yazlm yazl bir anlama da ister ondan. Mefistofeles nce akl ve bilimi brakmasn ister ondan ve alma odasndan birlikte ayrlmaya karar verirler. Faust hazrlanmak iin gittiinde odaya gelen bir renciyi Mefistofeles ksa srede kandrr ve eytanhyla onu yoldan karr. Faust ve Mefistofeles pelerinlerini aarlar ve uarak bir meyhaneye giderler. Neeli bir topluluk iine girerler. Mefistofeles oradaki insanlarn nefislerini kullanarak onlara en iyi

122

iki ve arap mahzenlerini gsterir. Gerekte bir hayal olan bu grntlere ellerini uzattklarnda grntler ate olur; nk cehennemden gelmilerdir. Meyhaneden sonra Faust ve Mefistofeles, cadlarn kazan kaynattklar bir mutfaa giderler. ok irkin grntleri olan bir cad ailesi ile karlarlar. Faust 30 yl nceki gibi kendini din hissetmek iin bu kazanda kaynatlan iksiri imek zorundadr. Faust orada bulunan byl bir aynada arzularn harekete geiren bir kadn hayali grr. Faust, byl iksiri ier. ksiri itikten sonra btn kadnlar ok gzel grmeye balar. Mefistofeles, onu yoldan karmaya balamtr. Caddede gezen Faust yolda Margaretei grr, onu ok gzel bulur ve yanna yaklar. Ona elik etmek ister. Ahlakl bir kz olan Margarete buna msaade etmez. Faust, Mefistofelese o kz kendisine ayarlamasn syler. Mefistofeles, bunun zaman alacan; nk kzn dindar olduunu syler. Faust, tamamen arzularnn esiri olmutur. Mefistofeles, Margaretei batan karmak iin ok pahal bir mcevheri gsterili bir kutu iinde dolabna koyar. Fakir bir kz olan Margarete hayretler iinde kalr. Mcevherleri kimin koyduunu anlayamaz. nce nefsine ok ho gelir, takar. Sonra annesine verir. Dini btn bir kadn olan annesi de mcevherleri kiliseye balar. Bu arada Margarete, Faustu unutamamaktadr. Onun ok yakkl olduunu dnmektedir. Margaretee yeni bir mcevher daha gelmitir. Komusu Marthenn yanna gider ve bu sefer mcevherleri vermek istemediini anlatr. Onun evine gelip can isteyince mcevherleri takacaktr. O da yava yava yoldan kmaktadr. Bu arada Mefistofeles, Marthenn evine gelir. Ona kocasnn ldn syler. ahit olarak da arkada Faustu getirecektir. Kadna sadece lm yalann uydurmakla kalmaz, kocasnn onu aldattn da syler. Akam, olunca Mefistofeles ve Faust gya ahitlik yapmak iin Marthenn evine giderler. Faust, Margaretei kandrr. Ona onu sevdiini syler. Bir sre sonra Margaretee sahip olur. Fakat arzularn yenemeyen Faust, btn insani deerlerini kaybetmediinden vicdan azab duyar. Margaretein kirlendiini ve bir de ocuk beklediini aabeyi renir. Mefistofeles, Faustla Margaretein abisinin yan yana gelmesine sebep olur ve Fausta zorla onu ldrtr. Faust, eytan yznden her eit ktl yapmtr. Kendini kt hissetmektedir. Margaretein hapiste olduunu ve idam edileceini renir. Onu kurtarmak iin Mefistofelesle bulunduu hcreye giderler. Margarete, yaad olaylardan sonra yar deli hlinde, pimanlk iinde kvranmakta, gnahlarnn balanmas iin Allaha dua etmektedir. Faustla gelmeyeceini, gnahlarnn cezasn bu dnyada ekmek istediini syler. Melekler, Margaretein yce katta kurtulduunu sylerler. Faust eytanla birlikte oradan ayrlr.

Daniele Daefo - Robinson Crusoe Dnya edebiyatnn en nemli eserlerindendir. Konusunun ilginlii ve dilinin akcl romann ok okunmasn salamtr. Bir adada tek bana yllarca yaamak zorunda kalan bir kiiyi anlatr. Roman, kendinden sonraki yazarlar derinden etkilemitir. Balca Kahramanlar Robinson Crusoe: Denizi ok seven, becerikli, zeki, maceraperest bir kiidir. Cuma: Robinson Crusoe'un hizmetisidir. nce yamyam bir kle iken Robinson Crusoe onu ehliletirir ve medeni bir insan hline gelmesini salar. ZET
123

Robinson Crusoe, denizcilik ak ile yanp tutuan bir gentir. Oysa babas, onun avukat olmasn istemektedir. Robinson, 19 yanda iken babasna kar gelir ve kasabasndan Londra'ya gitmek zere yola kan bir gemiye binerek ayrlr. Yolda byk bir frtna kar. Robinson, kurtulursa ailesine itaat edip denizcilikten vazgeeceine sz verir. Kurtulunca szn tutmaz. Gemicilie atlr. Afrika'da ticari eya satan bir gemide alrken gemi, korsanlar tarafndan saldrya urar. Portekizliler sayesinde kurtulur. Brezilya'da eker ileriyle uramaya balar, zengin olur. Orta ona Afrika'ya giderek kle getirme iini teklif eder. Yolda, gemi Gney Afrika sahillerine yakn bir yerde batar. Tek kurtulan Robinson olur. Robinson, bir adaya snr. Yannda bak ve pipo vardr. Adada hi kimse yoktur. Bir sal yapar ve batan gemisinden kullanabilecei eyalar adaya tar. Daha sonra kendine bir kulbe ina eder. Yaban keileri ile beslenmektedir. Gemiden getirdii msrlar eker; fakat mevsim uygun olmadndan hibiri rn vermez. Diktii aalar da tutmaz. Adadan ayrlmak iin byk bir kayk yapar; fakat kayk ok ar olduu iin denize gtremez. Zamanla ekmeyi baarr. Bir de papaan ehliletirerek onunla konuur. Gemiden bulduu mrekkep ve kalemle de bandan geenleri yazar. Aradan 12 yl gemitir. Bir gn, Robinson sahilde gezerken ok arr. nk kumlarda insana ait ayak izleri vardr. 10 yl daha geer. Robinson bu sefer, kumsalda insan kemikleri ve paralanm organlar grr. Gney Afrika'nn bir baka adasndan yamyamlarn gelerek bu adada esirlerini yediklerini anlar. ok sinirlenir. Bir yere saklanarak yamyamlar tekrar geldiinde onlar ldrmeye karar verir. Bir maarasn kale gibi kullanr. Bir gn, otuz kadar yamyamn adaya geldiini grr. Esirlerden birini piirmiler, dierini de ldrmek zeredirler. Robinson, gemiden ald silah ve klcyla yamyamlar ldrr. Bir esiri de kurtarr. Bu esir, artk yllardr yalnz yaayan Robinson'un arkada olur. Robinson, onu eitir, yamyam olan arkadan medeniletirir, adn da Cuma koyar. Cuma'ya ngilizce dahi retir. Cuma, ona adasnda Robinson gibi beyaz insanlarn esir olduundan bahseder. Robinson, onlar kurtarmaya karar verir. Bir tekne yaparlar. Fakat bir gn, kayk dolusu yamyam yine adaya gelir. Klelerini yemek iin bu aday tercih etmilerdir. Klelerden birinin beyaz olduunu gren Robinson ok arr. Ateli silahlarla hepsini ldrrler, esirleri de kurtarrlar. Esirlerden beyaz adam, Robinson'un gemisinden kurtulan biridir. Dier esir ise Cuma'nn babasdr. Bir gn, denizde bir ngiliz gemisi grrler. Gemi kaptan asi tayfalar yznden zor durumdadr. Onu kurtarrlar. Bu gemi ile Robinson ve Cuma ngiltere'ye dnerler. Ar adan 32 sene getii hlde, Robinson ortann onun adna yapt yatrmlar sayesinde zengin bir adam olmutur. Anne ve babas lmtr. Robinson, ngiltere'de evlenir; ocuklar olur. Romann sonunda, eski adasnn durumunu grmek iin denize alr. Robinson Crusoe'un Daha Sonraki Maceralar adl kitapta, Robinson, kars lnce adasna gider. Adada yerli kadnlarla asi spanyol ve ngilizlerin evlendiini grr. Ada, olduka kalabalk hle gelmitir. Daha sonra Cuma, Brezilya'ya giderken bir arpmada lr. Robinson, ngiltere'ye dner ve denize veda eder. Dostoyevski - Su ve Ceza
1866'da yaynlanan ve Dnya klasikleri arasnda yer alan Dostoyevskinin Su ve Ceza adl roman sosyal fenalklarn sebeplerini ortaya koyar ve fenalklar yapanlarn cezalarn ekmesi gerektiini anlatr. Pek ok bakmdan bir aheser niteliindedir.

124

Su ve Ceza Kahramanlar (Kiileri): Rodion Romanovi Raskolnikov (Rodion- Rodya): Romann bakahramandr. Devaml bir geim kayna olmayan, Petersburg niversitesindeki hukuk tahsilini de yarda brakan bir kiidir. Kendisini herkesten stn grr. Ayn zamanda cmert, fazla heyecanl, hisli, iinde atmalar yaayan bir kiidir. Pulcheia Alexandrovna Raskolnikov: Rodionun annesidir. Kocasnn az miktardaki emekli maayla geinen dul bir kadndr. Avdotya Romanovna Raskolnikov (Dounia - Dunya): Rodionun kz kardeidir. Luzhinle nianldr. Zeki, neeli bir kzdr. Petrovi Luzhin: Kendi gayretiyle yetimi, gururlu bir kiidir. Yksek bir memurdur. Dounia ile nianldr. Sonya Semyonovna Marmeladov (Sonia): Fakir bir ailenin ahlakl, karakterli, dindar kzdr. artlar onu dk bir kadn yapar. Arkadiy Ivanovi Svidrgailov: Dunyann patronudur. Riyakr, hrsl, arzularnn esiri olan menfi bir adamdr. Maria Petravno Svidrigailov: Arkadiyin len eidir. Dimitri Prokofi Marmeladov: siz kalm, ayya, mazoist bir memurdur. Katerina Ivanovna Marmeladov: DimitriNin sinirli, abucak kzan, veremli karsdr. Bir zamanlar sahip olduu sosyal mevkileri kaybetmenin strab ierisindedir. Polenka, Lida ve Koyla: Katerine Ivanovnann ocuklardr. Aloyna Ivanovna: Yal, tefeci bir kadndr. Lizaveta Ivanovna: Alonya Ivanoiin dindar ve basit fikirli vey kz kardeidir. Porfili Petrovi: Psikolojiye dkn bir dedektiftir. Zametov: Polis karakolundaki bakatiptir. Nikodim Fomi: Blge polis efi; Patlayc Dedektif lakab ile anlr. Lebetzniakov: Kuzhinin bir arkadadr. Bo kafal bir liberaldir. Amolia Ivanovna Lippewesel: Mermaladovlarn kavgac Alman ev sahibesidir. Kapernaumov: Soniann ev sahibi olan terzidir. Praskovya Pavlovna: Rodionun ev sahihibidir. Nastasya: Praskovya Pavlovnanin hizmetisidir. Iha Peovi: Polis karakolunda katip yardmcsdr. Zossimov: Razumhinin arkada olan gen bir doktordur. Natalya Yegorona: Prokovya Pavlovnann kz; lmtr; Rodionun nceki nianlsdr.

125

Koch ve Pslryakov: Alonya Ivanovnann ldrlmesini aratrarak ortaya karanlardr. Nikolai: Rodionnun suunu itiraf eden ressamdr. Su ve Ceza zeti Rodion 1860'larda Petesburgda bir hukuk talebesidir. Fakat derslerine devam etmez. Rusyaya Batdan gelen baz fikir akmlarndan etkilenir. Bu akmlara gre, insanlar iki ksma ayrlr: Alelade sr ve Sezar gibi kendi kanunlarn kendileri yapan ynetici ruhlar. Rodion, kendisini bu ynetici, stn snfa dhil etmek ister. Rodion, kafasnda bu kark dncelerle bocalarken stn snftan olabilmek iin insanlarn nefret ettii, yal tefeci bir kadn olan Alyona Ivanovnay ldrmeye karar verir. Rodion, bu kadn ldrnce ayrca zengin olacak, onun malna sahip olacaktr. Kendi iinde yaad i muhasebelerinin ardndan kadnn evine gider ve onu balta ile ldrr. O anda, Alyona ile yaayan masum vey kz kardei de ieri girince onu da ldrmek zorunda kalr. Evden birka eya alarak kaar. Rodionun annesi dkn, mfik bir kadndr. Kz kardei de Svidrigailov adnda birinin ocuklarna dadlk yapmaktadr. Svidrigailov, ona sarkntlk edince iten ayrlr. Luzhin adnda bir burjuva ile evlenmeye karar verir. Rodion, kardeinin ona parasal ve mesleki anlamda destek olmak iin ticari bir evlilik yaptn anlar. Engel olmaya alr. Rodion ara sra Marmeladovun kz Sonya ile grmektedir. Aile, babann ayyalndan dolay ok yoksuldur. Sonya bu yzden kt bir hayata atlmak zorunda kalr. Babas lnce, Rodion onlara parasal yardmda bulunur. Rodion, bu hayat iinde ldrd kadndan dolay vicdan azabndan kurtulamamaktadr. Bir gn bir bor yznden karakola arldnda bu azap ve korkuyu daha derinden duyar. Arkada Razumihinin odasnda gnlerce hasta yatar. Hatal srasndaki sayklamalar polis olan Porfy Petrovii phelendirir. Luzhinle Dnyann evlenme treni hazrlklar balamtr. Rodion, enitesi ile kavga edince, Luzhin, Dunyay kovar. Bu olaydan ksa bir sre sonra, Dnya ile Razumihin arasnda bir ak balar. Polis Porfiy Petrovi aratrmalar sonunda pheleri Rodion zerinde younlar. O nu tekrar sorguya eker. Bu sorgulama srasnda aniden suun ilendii srada binada bulunan Nikolai, karakola gelerek cinayeti stlenir. Rodion, temize kmtr grnrde. Fakat itirafa ok ihtiyac vardr, suunu Sonyaya anlatr. Sonya, ahlaksz bir hayat yaamak zorunda olmasna ramen dindar bir kadndr. Suunu itiraf etmesini nasihat eder. Polis Porfiy Petrovi de boyacnn susuz olduunu anlayp Rodiona ayn nasihatte bulunur. Boyac, ok dindar biri olduundan bakalarnn gnahlarnn cezasn ekerek sevap ilediini dnd iin suu slenmitir. Bu arada, srr Svidrigailov da renmitir. Svidrigailov, Dunyaya antaj yapar. Kendisi ile birlikte olduu takdirde Rodionu lke dna karacan syler. Dnya, ahlakn korumak iin kendisini tabanca ile savunmak zorunda kalr ve Svidrigailovu vurur. Svidrigailov, Dunyaya asla sahip olamayacan anlar ve ntihar eder. Sonunda vicdan azab Rodiona suunu itiraf ettirir. Sibiryaya srgn edilir. Sonya onun serbest kalaca gn bekleyecektir. Rodion, yine de ar bir pimanlk duymamaktadr. Fakat Sonyann sayesinde kendini dne verebilecektir.

l Canlar - Nikolay Gogol YAZARI KTABIN YAYIN BASIM 1-KTABIN l kle alan bir Nikolay ADI EV YILI adamn banda (Vasilyevich) l Sosyal Mart KONUSU geen olaylar
126

GOGOL Canlar Yaynlar 1983 mizah iinde : anlatyor.

bir

2-KTABIN ZET : N.......... kentinin merkezindeki byk hana bir yolcu olduka gzel, kk, yayl bir araba ile gelir. lk etapta bu kimsenin ilgisini ekmez. Gelen ahs Pavel vanovi KOVdur. Kendisini danman, iftlik sahibi ve i iin yolculuk eden biri olarak tantr. Tez elden kentin ileri gelenleriyle tanr: Vali, polis memuru, yarg, savc, iftlik sahipleri vs. ve gittii her yerde kendini grgl bir salon adam olarak gsterir; konusu ne olursa olsun her konumada canl, ilgi uyandrc szler syler. Her gn akam toplantlarna, yemeklere gider ho vakit geirir. Sra kent d ziyaretlere geldiinde ise ie nce iftlik sahibi Manilov ile Sobakeviten balar. nce Manilovun iftliine gider. Manilov ailesi zerinde ok iyi izlenimler brakr. Yemekten sonra alma odasna geip i konularnda konumaya balarlar. iikov ncelikle Manilova ka tane klesi olduunu, en son saym hkmete ne zaman verdiini, ka klenin ld gibi sradan sorular sorar. Ancak o kadar ok len olmutur ki Manilov bile saysn kahyadan renir. Ancak iikov bunlarn listesini isteyince ortalk birden gerginleir ve Manilov bunu niin istediini sorar. iikov ne diyeceini arr ve ancak Kyl satn almak istiyorum. diyebilir. Daha sonra toparlayarak lm olan kleleri almak istediini syler. KOVun ald kleler kentte gnn konusu olur. Kyllerin baka bir yere gtrlp yerletirilmesinin karl bir i olmad stne bir ok yorumlar yaplr, bir ok dnceler, grler ileri srlr. Kimi de, iikovun kyllerine egemen olan bakaldrma ruhunun kknden kaznmas iin bavurulacak areleri sayp dktler. Bu dnceler eit eitti. Bir ksm, son kerte zor ve bask kullanlmas gereini ileri sryor, bir ksm ise tam tersine merhametli davranmay tlyordu. Posta mdr ise iikova kutsal bir grev dtn Onun bir eit baba yerinde olduunu, hatta kyllerini eitimden yararlandrmasn sylyor bu srada Lancasterin nerdii karlkl eitim sistemini vyordu. Kentteki insanlarn tm iyi kalpli, konuksever insanlardr. Onlarla birlikte yemek yiyen ya da Whist oynayan biri hemen dostlar olup kar. Hele bu kii iikov gibi iyi huylu terbiyeli, kendini sevdirmenin byk gizini bilen biri olursa. iikov kentte o kadar sevilmitir ki bir trl ayrlp gitmenin yolunu bulamaz. Her zaman bizimle bir haftack daha kaln, Pavel vanovi gibi szlerle karlar. Ksacas kentte el stnde tutulur. Ama kentin bayanlar zerinde brakt etki ok daha gl, ok daha artcdr. iikovun baloya gelii byk mutluluk uyandrr. Btn gzler Ona evrilir ve herkes Onun yanna toplanr. Herkese, her sorulana yant yetitirir.Bayanlar yerini alr almaz Acaba yzlerinden, gzlerinden mektubu yazann kim olduunu anlayabilir miyim? diyerek onlar szmeye balar. Ancak hibirinde byle bir yz ifadesi yoktur. iikov Onu bulmaya kararldr. Bayanlarla sohbeti koyulatrr. Ancak tam o srada, kt bir srpriz; Nozdriev salona girer. iikovun ok aptal bir insan olduunu nk l can aldn haykrr. nce insanlar pek aldr etmezler. Ancak bu hikaye kulaktan kulaa yayldka insanlar itibar etmeye balarlar. Olay o kadar yaylr ki herkes iikovun valinin kzn karmak iin bunu yaptn dnmeye balarlar. Ancak her iki olay arasnda hibir balant kuramazlar. Sonunda kentte iki parti kurulur. Erkekler partisi ve kadnlar partisi. Erkekler, sadece l canlarla; kadnlar ise sadece valinin kznn karlmasyla ilgilenirler. Ksacas btn kent olay zmek iin seferber olur. Bu arada iikov hasta olduu iin evden dar kamaz ve olaylardan haberdar olamamtr. Dar ktnda ise btn insanlarn ona kar tavrlar deimitir. Ksa srede olaylar renir. Buna can sklr ve kenti terk eder ... 2. BLM : iikov gnler sonra Rusyann usuz bucaksz topraklarnda dolarken cennet bahelerini andran iftlikten gzn alamaz ve iftlik sahibi ile tanmak iin evine gider. iftlik sahibi Tientietnikovdur. Okulu bitirdikten sonra bir sre memurluk yapar, mdrnn stlerine farkl, astlarna farkl davran onu ileden karr ve dayanamayp ona hakaretlerde bulunur. Bylece iine son verilir. Tekrar iftliine dnerek ald eitimle kylsn eitip daha fazla verim elde etmek iin abalar. Kylsne toprak vererek hem kendisi iin hem de iftlik iin almasn salar. Onlara mmkn olduunca iyi davranr, daha fazla bo zaman salar. Ancak gn getike verimin dtn, kylnn davrannn deitiini fark eder. Zamanla iyice sklr. Her eyden elini eteini eker. te tam bu srada iikovla tanr ve bir sre kendisiyle kalmasn ister. iikov bunu kabul ederek tez elden evre iftlik leri gezerek iftlik sahipleri ile tanr. l canlar satn alr. Tek hayali bir iftlik sahibi olmaktr. Gittii yerlerde iftlik sahiplerinin eitimli ve iten anlayan insanlar olduklar gznden kamaz. Sylenenleri bir bir aklnda tutar bu konular zerinde geceler sren tartmalara girer. Konumalarn ou Kylnn eitilmesi ve bilimsel yntemlerle tarmn gelitirilmesi zerinedir.
127

Bu arada iikov l can almaya devam eder. Ancak bunlar yayor gibi gstermeyi de unutmaz. iikov bu yolculuktan ok karl kmtr. 300 bin Ruble kadar para biriktirmitir. Ancak yapt kanunsuz iler maliye memurlarna, valiye ve hatta prense kadar gitmitir. Prens tarafndan hapse atlr. Arkada Murazov ona yardm edeceini syler ancak bunun karl olarak btn kt alkanlklarndan vazgemesini ister. iikov istei kabul eder. Prens ise hi istemedii halde Murakovu kramaz ve iikovu serbest brakr. Ancak tm lkeyi saran bir hastalk gibi rvet, ahlakszlk ve dolandrclk alm ban gitmitir. Genel vali tm memurlar toplantya ararak bu durumu gndeme getirir. Tm insanlarn bu alkanlklardan vazgemesini, aksi taktirde bir ok kiinin iten atlacan ve durumun ara bildirileceini syler. Vali szlerini yle bitirir. Sahteciliin hibir ceza, nlem ve yaptrm ile ortadan kaldrlamayacan bilirim. nk sahteciliin kkleri ruhumuzun ta derinliklerine kadar sokulmu ve rvet alma, olaan bir hak durumuna girmitir. Dman karsnda nasl silaha sarlmsak, namussuzluk ve sahtecilie kar da ayaklanmamz gerektiini herkes anlamadka ktlkleri ortadan kaldrmamza olanak yoktur ... Eer iikovun kiiliinin ahlak yn sorulursa; erdemli ve kusursuz bir kahraman olmad aka anlalr. Ancak O ini Bilen biri diyebiliriz. Kolay yoldan mal edinme ve kazan hrs ou kiiye gre kusurdur ve saygdeer ilerden saylmaz. 3-KTABIN ANAFKR : Bir insann hrs uruna neler yapaca ve bunlar yaparken yanl yollara saparsak eninde sonunda foyamzn ortaya kaca anlatlyor. 4-KTAPTAK OLAYLARIN VE AHISLARI DEERLENDRLMES : iikov zengin olmak iin hereyi yapabilecek ve gze alabilecek bir kiilie sahip.Tientietnikov ise ifte standart sevmeyen drst bir insandr. 5-KTAP HAKKINDAK AHS GRLER Kitapta oka olay yaandndan srkleyici ve zevkli bir kitap.nsan skan uzun tasvirler ve uzun aklamalara fazla yer verilmemi.O yzden okunmas insana gzel gelebilecek bir kitap. 6-KTABIN YAZARI HAKKINDA KISA BLG Ksa sren yaam sresince 19.yzyl Rus edebiyat zerinde derin izler brakan Gogol, 1809 ylnda Ukraynada kk bir toprak sahibi ailenin ocuu olarak dodu. Kk yata babasn yitirdi ve annesi tarafndan bytld. Liseyi bitirdikten sonra Saint Petesburga gitti, bir sre devlet memurluu yapt, Ukrayna folkloru zerine almalar ile dikkat ekip Petesburg niversitesinde tarih dersleri vermek iin davet edilse de, yarm kald bu ura. Gogoln hezeyan dzeyindeki dinsel inanlar ve zemedii cinsel sorunlar ile hayatla bark olmayan bir kiilii vard. Roman ve hikayeleri ile bir anda dikkatleri zerinde toplad. zellikle Mfetti(1836) oyunu ve Palto(1842) hikayesi, Rusyann siyasi ve toplumsal meselelerine ynelik eletirileri -Rus sosyal demokrat eletirmen Bielinski ve arkadalarndan- vg toplad. lgintir ki ar da beenmiti Mfettii..! Oyununun sahnelenmesinden ksa bir sre sonra Rusyadan ayrlan Gogol Romaya yerleti. Buradan yazd yazlarnda giderek muhafazakar bir tavr taknmas Rusyadaki arkadalar ile arasnn almasna yol at ve zaten hassas bir dengede duran i dnyasn iyice alt st etti. 1852 ylnda geirdii bir sinir krizi ile en byk eseri l Canlar yakt, odasna kapand ve bir ka gn ierisinde ld. Neyse ki, metnin ilk blm ua tarafndan kurtarlmt. Babalar ve Oullar - Turgenyev
Romandaki baba ve oul karakterleri iki Rus jenerasyonu arasndaki artan blnml, Yevgeny Bazarov ise nihilist grleri ve eski dzen kartl ile "ilk Bolevik" leri temsil eder. Turgenyev, Babalar ve Oullar' 1830'larn liberalleri ile glenen nihilist hareket arasnda art gsteren kltrel hizipilie tepki olarak yazd. Her iki akm da Rusya'da bat kkenli sosyal deiimin aray iersindeydi. Ayrca, bu iki dnce tarz Rusya'nn istikbalinin kilise etkisindeki geleneksel yrngede devam etmekte olduuna inanan Rus-Ortadoks gr ile elimekteydi.

128

Babalar ve Oullar, Rus Edebiyat'nn tam anlamyla yazlm ilk modern roman rnei olarak kabul edilebilir (Bir dieri Gogol'un l Canlar isimli eseridir fakat bu eser zaman zaman iirsel veya Dante'nin lahi Komedya'snda ki gibi destans nesir olarak kabul edilmitir). Roman, Bazarov'un ve Arkady'nin duygusala bakaldrlarndaki aamal kntlerinde ve zellikle Bazarov'un Mamade Odintsova'ya ve Fenichka'ya olan aknda grlecei gibi ift karakter almas ortaya koymaktadr. Tolstoy ve Dostoyevski'nin romanlarnda akca taklit edildii gibi bu gze arpan karakter ikilemi ve derin psikolojik tahliller bir ok byk Rus romancnn yetimesinde etki gstermitir. Roman, ayn zamanda bat dnyasnda hret kazanan ilk Rus edebiyat almasdr, sonuta Gustave Flaubert, Guy de Maupassant ve Henry James gibi otorite saylabilecek romanclardan genel kabul grmesi Rus Edebiyatnn, Turgenyev'e ok ey borlu olduunun gstergesidir. Kahramanlar: Yevgeny Vasil'evich Bazarov: Nihilist bir fen bilimleri rencisi, doktor olmak iin almaktadr. Ailesinin, geleneki Rus-Ortodoks grlerine ve Kirsanov'un aabeyinin, liberal dncelerine meydan okuyan Bazarov, nihilist dnceleri ile Arkady'nin akl hocaln yapmaktadr. Arkady Nikolaevich Kirsanov: St. Petersburg niversitesi'nden yeni mezun ve Bazarov'un arkada olan Arkady de bir nihilisttir. Her ne kadar grleri Bazarov'a olan hayranlndan kaynaklanyor gibi grnse de bilakis kendi karmlardr. Nikolai Petrovich Kirsanov: Arkady'nin babas, mlk sahibi ve liberal domokrat birisidir. lk balarda soylu biri olmayan Fenichka'ya olan akn itiraf etmekten utanmaktadr, fakat daha sonra pratikte nihilistler tarafndan sahneye koyulan rneklerle ve aabeyinin onayyla Fenichka ile evlenir. Pavel Petrovich Kirsanov - Nikolai'n aabeyi olan Pavel, aristokratik iddialara sahip bir burjuvadr. Soyluluu ile gurur duyan Pavel ayn zamanda aabeyi gibi bir reform yanlsdr. Nihilizme kar kerhen toleransl davranmaya alsa da, Bazarov'a olan nefretinin nne geememektedir. Vasily Ivanovich Bazarov: Bazarov'un babas, emekli bir askeri hekim ve kk apl bir derebeyi. Eitimli ve kltrl biridir, bununla beraber krsal blgede bir nevi tecrit hayat yaad iin birok kii gibi modern dncelerden uzaktr. Nitekim geleneklere olan sadakatini muhafaza etmekte ve Allah'a olan balln aka beyan etmektedir. Arina Vlas'evna Bazarova: Bazarov'un annesi. Geleneklere ok bal tipik bir 15. yzyl Moskova aristokratdr. Efsanevi ve gerek d hikayelerin takipisi dindar bir Ortadoks Hristiyandr. ocuuna kar derin bir sevgi duymaktadr fakat olunun mukaddesat reddetmesi karsnda dehete dmektedir. Anna Sergeevna Odintsova: Varlkl bir dul olan Anna, nihilist arkadalarn malikanesinde arlamaktadr. Bazarov'a aktr fakat iine debilecei duygusal karmaadan korktuu iin akn itiraf edememektedir. Bazarov'a olan ak, Bazarov'un nihilist dncelerine meydan okuma ve yerleik dzenin dna kma anlamna gelmektedir. Katya Sergeevna Lokteva: Anna'nn kardei, Arkady ile benzer kiilie sahiptir. Ablasnn yan nda konforlu bir hayat srmektedir fakat zgven eksiklii vardr, sonu olarak ablasnn glgesinde kalmtr. Bu ekingenlik Arkady ile birbirlerine duyduklar akn ge anlalmasna sebep olmutur. Fenichka: Nikolai'n ak olduu hizmetisidir ve Nikolai'dan gayr-i meru bir ocuu vardr. Farkl sosyal tabakalara ait olmalar, Nikolai'n bir nceki evlilii ve geleneksel basklardan tr evlenmelerinde bir takm engeller vardr. Viktor Sitnikov: Bazarov'un poplist fikirleri savunan poplist gruplara katlan kendini beenmi, zppe bir arkada. Konular: Gnah ve Kefaret Tipik bir nihilist olan Bazarov ile 1840'larn tipik bir liberali olan Pavel arasnda nihilizmin doas ve Rusya'ya olan faydas zerine geen ve "babalar (1840'larn liberalleri)" ile "oullar (nihilistler)" olarak temsil edilen tartmalardr. Bazarov'un deyimi ile: "Aristokrasi, liberalizm, terakki ve ilkeler" bir sr yabanc ve kullansz kelimelerdir. Bazarov, Pavel'e "...iinde bulunduumuz hayatta aileye veya sosyal tabakaya dair mutlak ve acmasz bir inkar hak etmeyen bir tane merci" gstermesi durumunda nihilizmden vazgeeceini sylemitir. Bazarov, geleneksel Rusya ile zdelemi hereyi kmsemesine ve hafife almasna ramen, salt bilimin hl bir amac ve deeri olduuna inanr. nsani Duygular ve Bir Bedel Olarak Sevgi

129

nsani duygular ile yzlemek, zellikle de Anna Odintsova'ya ak olmak Bazarov'un nihilizmini parampara eder. Bazarov'un nihilizmi, karlksz aktan duyduu strap ile savamaya yetmez ve bu O'na, iddialarna sk skya sarlacak gte olmad umutsuzluunu alar. Odintsova tarafndan reddedilen Bazarov ailesinin yanna dner. Bazarov, Arkady' ye u ekilde yaknmaktadr: " ...ailem, hayat ile o kadar megul ki, kendi anlamszlklarn bile nemsemez hale gelmiler, hi ama hi umurlarnda deil... Ben ise... Sadece sknt ve fke hissediyorum. "Duygular ile ba edemedii fikri O'nu derin bir zntye ve hayata kar ilgisizlie mahkum eder. Ve daha sonra, gen, gzel ve mtevazi tavrlar ile dikkat eken esrarengiz Anna Odintsova ortaya kar. yi bir evlilik geirmi olmann ve bir sredir de gen bir dul olmann olgunluuna sahip olan Anna Odintsova ar derecede lks ve grkemli bir konutta yaamaktadr. Turgenyev, romann basld yl kaleme ald bir mektubunda Anna'y "Hayalimizdeki ve merakmzdaki souk ve gen bir epikryan hanmn dii asaletinde doldurduu yerin tasviri" eklinde tasarladn bildirmitir. Turgenyev'in oluturduu kurgular tpk Bazarov rneinde olduu gibi yazarn entelektel tasarmyla ortaya kan, kark ve hayret verici, te yandan da yazarn hayatndan paralara ait olan figrlerdir. lk bakta, zgr ve bekar bir bayan olan Anna; ak szl, farkl ve pek zeki olan Bazarov'dan olduka etkilenmi gibi grnyor. stemeden de olsa, kendini kadn avcs olarak niteleyen bu adam batan karmak ynnde salam admlar atyor ve O'nu karlkl olan akn dile getirmeye mecbur brakyor. Sylediklerinde tam bir samimiyete sahip olan Anna, "mutsuz" olduunu, "peinden gidecek" hi bir arzusu olmadn ve onu hayata "ya hep ya hi" derecesinde balayacak kadar "gl bir ba" kurmay ne kadar ok istediini sylyor: " Bir yaama karlk dier bir yaam. Benimkini al, seninkini ver, pimanlklar olmadan, geriye dn olmadan. " Ve nihayet bir sre sonra, Bazarov inadndan vazgeerek akn itiraf ediyor fakat Odintsova tarafndan kaba bir biimde reddediliyor. Daha sonra ise, srf korktuundan tr hakiki ak sunan bir ans geri evirmi olabilecei iin kendini suluyor ve eziyet ekiyor. Nihai kararn veriyor; " Hayr. Allah neyi yaatacan bilir; kimse bu tr eyleri hafife alp, ocuk oyunca sanmamal." Ancak Turgenyev bizlere Arkady ve Nikolai'yn, evliliklerinden ve kiraclara verdikleri bir iftlii iletmekten duyduklar mutluluun, Bazarov'un kozmik aresizliine ve umutsuzluuna kyasla bir zm olduunu aklyor (Arkady, aslnda Anna'ya ak olmasna ramen, Anna Odintsova'nun kzkardei Katya ile evleniyor). Bazarov ve yallar arasndaki atma Bazarov'un Pavel'i bir delloda yaralamas ile meydana kyor. En sonunda, Turgenyev de Bazarov'un "hilik prensibini" reddediyor (Nihilist dnce, hayatn hilik derecesinde nemsiz olduunu ve lmden sonra hibir ey olmadn savunur). Bazarov, ayrldktan ve ailesine yanna dndkten sonra tifs hastalna yakalanp lyor. Kitabn son pasajnda Bazarov'un mezarn ziyaret eden ailesi tasvir ediliyor. Ar admlara, birbirlerine destek olarak yryorlard; parmaklklara yaklatklarnda dizlerinin zerine dtler ve uzun bir sre yle kaldlar. Oullarnn altna gmld mezar tana gzlerini ayrmadan bakarak, ac hkrklara bouldular. Azlarndan bir ka kelime dkld, mezar tann topran elleri ile silkelediler, bir am aacnn daln kprdatarak bir kez daha dua ettiler. Oullarna ve tm hatralara kendilerini bu denli yakn hissetikleri bu mezarl terk etmekte zorlanyorlard... Gerekten tm dualar ve gzyalar boa myd? Gerekten de bu ak, bu kutsal ve sadk ak o kadar gl deil miydi? Hayr, imkansz ! Sevgileri sayesinde Bazarov'u hatrladlar ve Bazarov bylece lmn stesinden geliyordu, ama sadece dier insanlarn sevgisi sayesinde bunu baarabilmekteydi. Babalar ve Oullar okuyan ve Bazarov karakterini olduka takdir eden Fyodor Dostoyevski, benzer bir temay Su ve Ceza romannda Raskolnikov'un dine duyduu kefaret hissini ( sa ak ile ) anlatrken kullanmtr.

Anadolu Notlar - Reat Nuri Gntekin

1. KTABIN KONUSU : Bir Anadolu gezisindeki yaanan olaylar. 2. KTABIN ZET : Kitap birok ksa notlardan olutuu iin iinde birok olaylar vardr. Bunlardan birkan sizlere anlatmak ve zetlemek istiyorum. "Trende" adl notunda trene bindii andaki hissettiklerini yazyor. Trende en byk zevk vagonda bir yolcunun olmamasdr. Bu yzden her duruta gelen yolcuya ! "Burada biri var. Kantine gitti. imdi gelir" diyerek onun gitmesini bekliyordu. Bazen de

130

uurlamaya gelenleri yanna oturtturmak ve tren hareket ed inceye kadar bekleyip daha sonra salvermektir. Yazarn kulland en byk taktik hasta numarasdr. Yzne bir tlbent balayp, parmayla gznn etrafna bir para sigara kl bulatrvermi. Daha olmazsa "vallahi bilmem birader, bizim day ylancktan ld. Bize de mi geti nedir ?" diye konuuverir. Herifi koydunsa bul. ofr notunda da kamyoncunun bir yol boyunca karlat tuhaf olaylar anlatmaktadr. Yazarn en ilgisini ektii olay yolda sregelen tel olaydr. Her arabada tel vardr fakat y olda arac bozulduunda ara durup beklerken, yayna gelen kamyoncu ona tereddt etmeden telini verir. Az ileride kendi aracda bozulduunda teli verdiine piman olur. Yazarn titiz ve seici olmas yazd notlardan da belli oluyor. Yatak araflar adl notunda yazar, yatak araflarna dikkat ediyor. Hibir zaman kendi gzyle grmedii araf deiimi iin grevliye bavurur ve bizzat deitirir. Ama bu onun iin yine yeterli deildir. inde "ya dier yataktan kartp getirmise?? diye bir ukde kalm tr. Su onun iin en nemli varlktr. Yannda ihtiyatta mutlak bir su bulunmaktadr. Su bulunmazsa gidip maden suyu alp onunla idare edermi. "Yolda Hastalk?? notunda ise, geirdii hastal kendi kendine geirmeye alyor. Bilgili olmasna ramen rezil olmamak iin otele ekilip terlemek suretiyle hastalndan kurtulmaya almaktadr. Tulyat Tiyatrolarda yazarn kitabnda 3 blmde yer almaktadr. Onun iin tiyatronun kltr ve gelime bakmndan nemi byktr. Fakat, kylere gelen tiyatrocul ar ve zellikle bayanlarn giyini tarz kyl erkekleri kkrtyor ve kyle fitne yaratt iin genellikle tiyatrocular kovuluyordu. Onun iin otelde yalnz olarak yatmak huzur ve gvence vermektedir. Fakat, son anda gelen davetsiz misafir onun rahatn bozar ve hi tanmad kiiyle yatmann verdii tedirginlik onu rahatsz etmektedir. Fare adl notunda da parann ne denli nemli olduunu ve onun iin antaj bile yapldn belirtmektedir. Son notu olan "Bir dost Tenkidine Cevap" adl notunda da dost unun birinci kitaptaki eletirilerine cevap veriyorlard. Dostu, ona bu hatra tr notlarn roman metoduna kam olduunu belirtmitir. 3. KTABIN ANA FKR : Ksa olaylardan oluan bu kitap ; Anadolu gzellilerini, yre halknn yaam tarzlarn anlatmakta ve "ok gezen ok bilir" ataszn dorulamaktadr. 4. KTAPTAK OLAYLARIN VE AHISLARIN DEERLENDRL MES : Kitaptaki olaylar, gereki ve mantki bir tarzdadr. Olaylarda savunulan bir taraf yoktur. Yazar olaylar kendi karlar dorultusunda ya zm ve kimi zaman kendinin olaylarn, hastalklarn n planda tutmu ve tasvirden kanmtr. Roman tarz yazmasn da ksa notlarda aka belli eder. Kyller, uyank ve akll olduklarn tasvir etmi ve grnd olmalarna ramen bir takm hrsla r-para gibi -onlarn antaj yapmaya kadar gtrmtr. Kamyoncular, birlik ve beraberlie dkn insanlar olarak tannm ve kendi eksikliini dnmeden ve grmeden bakalarna yardm etmeyi kendilerine bir bor bilmitir. Ayryeten birtakm kiilerin h ala hurafelerden kurtulamad ve bu inanlarna devam ettiklerini grmekteyiz.

Anayurt Oteli - Yusuf Atlgan

131

Kitabn Ad:Anayurt Oteli - Yusuf Atlgan Kitabn Yazar: Yusuf Atlgan Kitabn Yazlma Yl: Kitabn Yaynevi: Yap Kredi Yaynlar, Kitabn Basm Yl: 2000 Sayfa Says:108 Kitabn Konusu: Yalnzlk zerine yazlm ilgin bir psikolojik yk Kitabn zeti: Gecikmeli Ankara treniyle gelen kadnn gittii sabah; her ey o zaman balamt, kim bilir beklide, bitmiti o sabah kadnn, kk d eri valizi, n ack kahve rengi paltosuyla hesab deyip gider. Bir hafta iinde geri geleceini syler ve bundan sonra otel katibi Zebercet'in btn hayat deiir. Gnleri onu beklemekle geer O sabah kadn giderken bir adam gelir 50 - 60 yalarnda emekli subay olduunu syler. Otele girerken, kapda, ktn grd gecikmeli Ankara treni ile gelen kadnn odasna ister, ama kadn odasnn brakmamtr. leleri dar kar, gelince de salonda oturur gazete yada kitabn okur. Arada bir, kap alnca ban uzatr bakar. Ertesi gn ve takip eden birka gn, Zebercet gecikmeli Ankara treniyle gelen kadn bekler. Vaktinin byk bir ksmn kadnn kald odada geirir. Sigara kllne ve bo ay bardana terliklerin yerine bakarak kadn hakknda dncelere dalar. O yatakta yatar ve onun unuttuu havlu ile kurulanr. Ak olmutur sanki Zebercet, ama bu biraz farkldr. lk defa byle eyler hisseder bir kadna kar. Eskiden sadece bir cinsellik esi olarak grrd kadnlar. Yedi gn gemitir gecikmeli Ankara treniyle gelen kandnn gittii gnden bu yana emekli subay olduunu syleyen adam elinde bir valizle iner aaya. Yedi gnlk hesab der ve acele ile gider. Her gn tra olurdu, ama o sabah aceleden olsa gerek tra olmamt. Zebercet o akam on yldr ilk defa ikili bir a evine gider birka ayya aralarnda tartr, tartma byr kavgaya dnr polis gelir ortal yattrr ama yine de gergin bir hava kalr aevinde can sklan Zebercet tam oray terk edecekken bir adamn arka dalarna horoz dvne gideceini sylediini duyar. Sylediine gre byk bir dv vardr o akam. Kendisinden nce kan adam uzaktan uzaa takip eder Zebercet. zerinde byk harflerle "HOROZCULAR KAHVES" yazan kalabalk bir yere girerler kyasya bir dv vardr horozlarn arasnda. Dv bitince horozlardan teki boylu boyunca serilir yere, lr. O srada hem ikinin hem de kalabaln etkisi ile Zebercet'in ba dner. Ekrem adnda, arda, souk demircide alan onyedi - onsekiz yalarnda bi r ocuk yardm eder. Adn sorduunda "Ahmet" der Zebercet ocua. Adyla alay etmesinden ekinir. ocuk sinemaya gideceini, isterse beraber gidebileceklerini syler. Filmi fazla beenmez Zebercet. Gecikmeli Anakara treniyle gelen kadn dnr film boyu nca. Bir hafta olmutur gideli, neden hl gelmez? Film bitince olan otelde misafir etmek gelir iinden, fakat gvenemez birka saat iinde tand birine. Ayrlrlar, haftaya ayn gn ayn saat buluacaklardr sinemada. Zebercet otele dner. Kitabn Anafikri: Kitabn Kahramanlar: Zebercet: Orta boylu denemez; ksa da deil. Askerliindeki llere gre boyu bir altm iki, kilosu elli drt. imdilerde, otuz yanda, gene don -gmlek kantara ksa elli alt yada elli yedi ki loyu bulur. Ba bedenine gre byke, aln geni; salar, kalar, gzleri, by koyu kahverengi; yz kuru, biraz aaya ekik . Elleri kk, trnaklar ksa; omuzlar, gs dar. 1930 yl Kasmnn 28'inde akama doru arlar tutmutur anasnn. Yedi aylk olarak do mutur. lkokulu bitirdii yaz snnet olmutur. Gene o yaz anas lr, ortaokula gndermez babas; askere gidinceye dein sekiz yl birlikte ekip evirmilerdir oteli. Askerliini bitirip geldikten iki ay sonra lmtr babas; otel baka ellere dmesin diye onun dnn bekleyip de lmtr sanki. Ortalk Kadn: Salar kumral, gzleri koyu mavi. Yz uzun, burnunun ucu kalkk, az byke, biraz

132

dilek, dudaklar kaln. Orta boylu, balk etinde; bacaklar az eri. Otuz be yalarnda. On yl nce Sindelli'den days olduunu syleyen bir adam getirir onu. Uzak bir da kydr Sindelli. Otele pek gelen olmaz oradan. Ba baldr hep; yataklar dzeltir, ortalk siler, toz alr, gnar yemek yapar, pazarlar amar ykar, Zebercet'e aa der. ok ko numaz. O, ilk geldii gnden itibaren, gndzleri ortalkta dolaan, geceleri bitiik odada yatan gen bir diidir Zebercet iin. Zebercet yatmaya giderken kadnn odas nnde duraksar, yatanda dne dne g uyurdu ilk zamanlar. Sabahlar onu uyandrma k iin girdii eri tavanl kk odada ar bir koku olurdu. Pencereyi aar, yatan yannda durur, omuzlarndan tutup sarsar ken yanllkla olmu gibi memelerini ellerdi. Gecikmeli Ankara Treniyle Gelen Kadn: Yirmi alt yalarnda. Uzunca boylu, gs l. Salar, gzleri kara; kirpikleri uzun, kalar biraz alnm. Burnu sivri, dudaklar ince. Yz gergin, esmer. Emekli Subay Olduunu Syleyen Adam: Orta boylu, tknaz. Salar, olduka krarm. Yeil gzl/ gr kal. Yz etli, dudaklar ince. Ge ldii sabah defterin stne brakp leyin ald nfus kadna gre soyad Grgn, ad Mahmut, baba ad Abdullah/ ana ad Fatma/ doum yeri Erzincan, doum yl bin yz yirmi yedi. Ahmet Efendi (Zebercet'in Babas): Nfus katibiymi. Seferberlikte as kere almamlar. Adana'dan gelmi. Babas kira lk bir otel iletirmi orada. Okuldayken bir le sonu hafif bir depremde otel km. Babas, anas, biri kz biri olan iki k k kardei yknt altnda lmler. Okulu brakm; halasnn evinde kalm b ir sre. Bir otelde alm; Nfus'a girmi. Buraya geldikten az sonra Rstem Bey'le tanmlar nc kznn nfus kad karlrken. Kimi geceler kahvede dolamaca tavla oynarlarm. Evlenmesine bir arkada nayak olmu. Bir akam konakta yemee a rlm; kap aralndan Saide Hanm'a (Zebercet'in anas) gs termiler. 'Olur' demi; Yunan gelmezden bir yl nce evlenmi ler. Otuz iki yandaym Saide Hanm; Ahmet Efendi yirmi sekiz. Kedi (Ara sra kiiletiriliyor): Erkek. Kara. Zebercet'in dnem inde ikinci kedi. U yl n ce babasyla kasabadaki eski antlar grmeye geldiklerinde iki gece otelde kalan, antasnda hep birka atkestanesi bulunan, uzun boylu bir gen kz adm Karamk koymutu; ama kimse -sylemiyor. Kitabn Yorumu: yazar dman el indeyken belirli bir direnme gstermemi kasaba yada kentlerde kurtuluun ilk yllarndaki utanl yurtseverlik cokusunun etkisine balyor.

Be ehir - Ahmet Hamdi Tanpnar

Tanpnar, bu eserin konusu iin: 'Hayatmzda kaybolan eylerin ardndan duyula n znt ile yeniye kar beslenen itiyaktr.' demektedir. Tanpnar'n en nemli denemelerinden biri olan bu kitapta be ehir anlatlmaktadr: Ankara, Erzurum, Konya, Bursa, stanbul. Tanpnar' n gzlemleri, etkileyici slubu birleince edebiyatmzn e n deerli eserlerinden biri domutur. Trk Edebiyatnda en kymetli denemelerden biridir. BE EHR Tanpnar, bu eserin konusu iin: 'Hayatmzda kaybolan eylerin ardndan duyulan znt ile yeniye kar beslenen itiyaktr.' demektedir. Tanpnar'n en nemli denemelerinden biri olan bu kitapta be ehir anlatlmaktadr: Ankara, Erzurum, Konya, Bursa, stanbul. Tanpnar' n gzlemleri, etkileyici slubu birleince edebiyatmzn en deerli eserlerinden biri domutur. Trk Edebiyatnda en kymetli denemelerden biridir.

133

Eserden semeler Ankara Belki Mill Mcadele yllarnn brakt bir tesirdir, belki dorudan doruya elik zrhlarn giymi ortada dolaan bir eski zaman silahoruna benzeyen kalesinin bir telkinidir; Ankara, bana daima dasitani ve muharip grnd. uras var ki ehrin vaziyeti de buna msaittir. Daha uzaktan gzmze arpan ey iki yass tepenin arasndaki geidiyle tabii bir istihkam manzarasdr. Ankara, uzun tarihinin artc terkipleriyle doludur. Asrlar iinde urad istilalar, st ste yangnlar ve yamalar, ehirde geen zamanlarn pek az eserini brakmtr. Acayip bir karklk iinde bu tarih daima insann gz nndedir. Trk kltrnn kendinden evvel gelmi medeniyetlerden kalan eylerle bu kadar canl surette ras t gele kart, har neir olduu pek az yer vardr... Erzurum Hibir yerde memleketin Birinci Cihan Harbi'nde geirdii tecrbenin acl burada olduu kadar vuzuhla grlemezdi. Bu, eski ressamlarn tasvir etmekten holand ekilde, lmn zaferi idi. Drt yl, bu dalarda kurtlara insan etinden ziyafetler ekilmi, lm her yana dolu dizgin saldrm, semeden avlamt. Uursuz trpan durmadan, bir saat rakkas gibi ilemi, rast geldii her eyi bimiti. Bununla beraber, nfusu altm binden s ekiz bine inen Erzurum Mill Mcadeleye n ayak olmu, Ermenistan zaferini idrak etmi, yava yava sa kalan hemerilerini toplamaya balamt. Erzurum Trk tarihine, Trk corafyasna 1945 metreden bakar. ehrin maceras dnlrse, bu ykseklik daima gz nnde tutulmas gereken bir ey olur. Malazgirt Zaferinin at gedikten yeni vatana giren cedlerimizin fethettikleri byk, merkezi ehirlerden biridir. Tarihimizin ikinci dnm yerinde, Mill Mcadelenin ilk temeli gene Erzurum'da atlr. Her ey e ramen hr, mstakil yaamak iradesi, ilkin bu kartal yuvasnda kanatlanr. Atatrk, Erzurum'dan ie balar. Tpk ilk fatihler gibi oradan Anadolu'nun iine doru yrr; ordan balayarak yurdumuzu, milletimizin tarih haklar adna yeni batan fethederi z. Konya Konya, bozkrn tam ocuudur. Onun gibi kendini gizleyen esrarl bir gzellii vardr. Bozkrn kendini gizleyen esrarl bir gzellii vardr. Bozkr kendine bir serap enisi vermekten holanr. Konya'ya hangi yoldan girerseniz girin sizi bu s erap vehmi karlar. ok arzal bir arazinin arasndan ufka daima bir k oyunu, bir rya gibi taklr. Serin glgeleri ve emeleri susuzluumuza uzaktan glen bu rya, yolun her dirseinde siline kaybola byr, geniler ve sonunda kendinizi Seluklu Su ltanlarnn ehrinde bulursunuz. Me vlana airdir. iiri inkr etmesine, kk grmesine ramen ark'n en byk airlerinden biridir. Nasl Garp Orta a,btn azap korkusu, itimai dzen veya dzensizlii ile rahmaniyet itiyak ve adalet susuzluu ile Dante'nin eserinde toplanrsa, Mslman ark'ta btn varlk hikmeti, Hakk'la Hakk olmak ihtiras ve cezbesiyle Divan - Kebir'dedir. Bursa

134

Bu devir, haddi zatnda bir mucize, bir kahramanlk ve ruhaniyet devri olduu iin, Bursa, Trk ruhunun en halis llerine kendiliinden sahiptir, denebilir. Bu hakikati gayet iyi gren ve anlayan Evliya elebi, Bursa'dan bahsederken "Ruhaniyetli bir ehirdir." der. ster istemez sayarsnz: Gml, Muradiye, Yeil, Nilfer Hatun, Geyikli Baba, Emir Sultan, Konuralp... Bunlar hakikaten bir ehrin semt ve mahalle adlar; yahut tpk bizim gibi muayyen bir zaman iinde yaam birtakm insanlarn anldklar isimler midir? Hepsinin mazi dediimiz o uzak masal lkesinden toplanm hususi renkleri, ok hususi aydnlklar ve gemi zamana ait btn duygularda olduu gibi ok hasretli lezzetleri vardr... Bu kurulu asrndan sonra Bursa, sevdii ve byk ilerde o kadar yardm ettii erkei tarafndan unutulmu, bo saraynn odalarnda tek bana dolap ilenen, gm k apl kk el aynalarnda salarna dmeye balayan aklan seyrede ede ihtiyarlayan eski masal sultanlarna benzer. lk nce Edirne'nin kendisine ortak olmasna, sonra stanbul'un tercih edilmesine kim bilir ne kadar zlm ve nasl iin iin alamtr. Evliya elebi, Bursa emelerinden bahsettikten sonra sz, "Velhasl Bursa sudan ibarettir." diyerek bitirir. Canm Evliya! imdi Bursa'da asl zamann yan banda, bizim iin ondan daha baka ve daha derin olarak mevcut olan ikinci zaman yapan eyin ne olduunu renmi gibiyim. Bu ses ve onun etraf kucaklayan, her dokunduu eyin zn bir ebediyette tekrarlayan akisleri, bu mevsimlerin ve dncelerin ezeli aynas, zamann izgisini birden veren tlsml bir aynadr. Sanatn aynas da bundan ba ka bir ey deildir. stanbul Asl stanbul, yani surlardan beride olan minareyle camilerin ehri, Beyolu, Boazii, skdar, Erenky taraflar, ekmeceler, Bentler, Adalar, bir ehrin iinde deta baka baka corafyalar gibi kendi gzellikleriyle bizd e ayr ayr duygular uyandran, hayalimize baka trl yaama ekilleri ilham eden peyzajlardr. Her stanbullu az ok airdir; nk irade ve zeksyla yeni ekiller yaratmasa bile, byye ok benzeyen bir muhayyile oyunu iinde yaar. Ve bu, tarihten g ndelik hayata, aktan sofraya kadar geniler. "Terinler geldi, lfer mevsimi balayacak." Yahut "Nisandayz, Boaz srtlarnda erguvanlar amtr." diye dnmek, yaadmz an efsaneletirmeye yetiir. Eski stanbullular bu masaln iinde ve sadece onunla yaarlard.

Bugn mahalle kalmad. Yalnz ehrin urasna burasna dalm, eski, fakir mahalleliler var. Birbirlerinin hatrn sormak, bir kahvelerini imek, gemi zaman beraberce anmak iin zaman zaman gmldkleri keden kan, bin trl zah mete katlanarak semt semt dolaan ihtiyar mahalleliler... Bugnn mahallesi artk eskiden olduu gibi her uzvu birbirine bal yaayan topluluk deildir; sadece belediye tekilatnn bir cz olarak mevcuttur. Zaten mahallenin yerini yava yava alt katta ki sttekinden habersiz, lmne, dirimine kaytsz, kk bir Babil gibi, her penceresinden ayn bir radyo merkezinin namesi taan apartman ald. Beylerbeyi'nde, Emirgan'da, Kandilli veya stinye'de gnn her saati birbirinden ayr eylerdir. Beykoz, ubuklu, aalarnn serin glgesinde henz son ryalarn stlerinden atmaya alrken Yeniky ve

135

Bykdere gzlerinin ta iine batan gnele erkenden uyanrlar. Kuzguncuk'ta sular, sahil boyunca, arasna tek tk smbl karm bir meneke tarlas gibi mah mur klelenirken, ince bir sis tabakasnn byk zambaklar gibi kestii stanbul minareleri kendi hayallerinden daha beyaz bir aydnla benzer.

Beyaz Gemi - Cengiz AYTMATOV

1.KTABIN KONUSU : Roman, San -Ta Vadisinde etrafndaki be -alt insanla yaama k zorunda olan, dedesinden baka seveni olmayan, gerek hayatnda mutsuz olan fakat hayal dnyasnda mutlu olmaya alan bir ocuun psikolojisini konu almaktadr. 2.KTABIN ZET : ocuk San -Ya Vadisinde dedesi, vey ninesi, Orozkul, Bekey hala, Seyda hmet, Glcemal ve kpei Beltek ile berabar yaamaktadr. Vadide sadece ev vardr. lk evde dedesi ve vey ninesi ile ocuk;ikincide Mmin dedenin byk kz Bekey hala ile kocas korucuba Orozkul; ncde ise tembel ii Seydahmet ile kars Glcema l ve kk kzlar yaamaktadrlar.ocuk bu kk dnyada mutlu olmaya almaktadr. Hi arkada yoktur ve okula henz balamamtr. En byk zevkleri dedesinin kendisine dere kysnda yapt glette yzmek; Deve, Kurt, Eyer ve Tank? isimlerini verdi i kayalaryla konumak; dedesinden masal dinlemek ve daa kp dedesinin drbnyle kasabaya, Isk Gle ve San -Ta Vadisine daha yakndan bakmaktr. Her akam eline drbnn alp, da bana kar ve Isk Glde ancak be -alt dakika grnp kaybolan beyaz gemiye bakar. Annesi ve babas onu ok kk yalarda terketmilerdir. Annesi ehirde kendine yeni bir yaam kurmutur. ocuk babsnn beyaz geminin kaptan olduuna, bir gn ba insan ba olan bir balk olup beyaz gemiye kadar yzeceine ve babas yla konuacana inanmaktadr. Dedesi ok iyi kalpli, alkan,kse bir insandr. evresindekiler ona Kvrak Mmin lakabn takmlardr. Damad Orozkulun yannda alr ve onun emirlerini yerine getirir. Orozkul iman, koca kafal iki imeyi ok seve n, abuk sinirlenen bir korucubadr. Mminin kz ve Orozkulun kars olan Bekey ksr bir kadndr. Orozkul bunu Bekeyin suu olarak bilir ve her akam iip onu dver. Orozkul arada bir arkadalaryla imeye gider ve sarho olunca yanndakilere birer tomruk sz verir. Tomruu kesip dadan indirme, ayn karsna geirme ve kamyona ykleme zaman gelince de verdii sze piman olur ama i iten gemitir. Arada bir vadiye ehirden Main Maaza ? denilen ii vr zvr dolu bir araba gelir. Bir gn yine Main Maaza geldiinde dedesi ocua bir okul antas alr. Ertesi yl ocuk okula balar. ocuk dedesinden masal dinlemeye baylr. Her akam artk ezberledii Boynuzlu Maral Ana ? masaln dinler . Dedesine gre hepsi Boynuzlu Maral Anann soyun dan gelmektedirler. ocuk da buna inanmaktadr. Masala gre maral ana San -Ta Vadisini terketmitir ama onlar srekli korumaktadr. Mmin ocuu her gn atyla okula gyrp getirmektedir. Okul ok uzaktadr ama hi ge kalmamtr. ocuk bir gn yol kenarndaki kayalaryla oynarken San -Ta yaknlarndan kuru ot almaya gelen be -alt kamyonluk bir konvoy grmtr. ocuk en ndeki kamyonun peine taklp komaya balar. ocuu gren ofr durur ve ocukla biraz konuur. ofr gen ve yakkl biridir. A d Kulubegdir. ocua dedesini tandn, kendisinin de Boynuzlu Maral Anann soyundan geldiini syler ve ayrlr. Ertesi gn Mmin dede ile Orozkul yine dadan bir aa indirirler. Bu srada uzun zamandan beri ormanda grlmeyen marallar grrler fak at ileri olduundan onlarla ilgilenemezler. Akam olmutur. Dede, Orozkula syleyip ocuu okuldan almaya gitmek ister fakat Orozkul aac indirmeleri gerektiini syleyip izin vermez. Tomruu aydan geirirlerken tomruk ayda kayalara taklr. karmak iin ok urarlar ama karamazlar. Dede vaktin ok ilerlediini farkeder, daha fazla dayanamaz ve daha nce hi yapmad bir ey yapp Orozkuldan izin almadan ocuu almaya gider. ocuk akama kadar okulun kapsnda dedesini beklemi ve alamaktan gz leri imitir. Dede yolda ocukla retmenine rastlar. ocuu retmeni eve getirmektedir. Dede retmenden zr dileyip ocuu alr ve yola koyulurlar. ocuk dedesine ksmtr. Hi konumamaktadr. Dede ocuun gnln almak iin Boynuzlu Maral Anay grdn syler. ocuk bu habere ok sevinir. Dedesine ormana gitmek iin yalvarr fakat akam olduu iin eve dnerler. Eve geldiklerinde Orozkulu sabahki olaydan dolay ok sinirlenmi

136

bulurlar. Orozkul o gn Bekey halay yine dvmtr. ocuk evin bu d urumuna ok zlr ve yatmaya gider. O gece mthi bir dipi kar. Gece yars Kulubeg ve arkadalar yolda kaldklar iin Mmin dedenin evine snrlar. Kulubeg ve arkadalarnn gelmesiyle evdeki hava biraz yumuar. Sabah kamyoncular evden ayrlrlar. Ayn gn Orozkulun tomruk sz verdii arkada tomruu almak iin gelir. Ad Koketaydr. ri yapl, esmer biridir. Tomruk ise hala nceki gn braktllar yerde ayn iinde beklemektedir. Tomruu almak iin Orozkul, Koketay ve Seydahmet yola koyulurl ar. Dede de Orozkulun kendini affedecei dncesiyle pelerine taklr. Orozkul kyda emirler yadrrken Mmin dede, Seydahmet ve Koketay tomruu karmaya almaktadrlar. O srada ayn karsnda birka tane maral grrler ama ilerini brakamayaca klarndan marallarla ilgilenemezler. Biraz uratktan sonra tomruu karp kamyona yklerler. ocuk o gn hastadr ve nceki gn akamdan beri evde yatmaktadr. Akam zeri kahkaha sesleriyle uyanr ve baheye kar . Herkes nee iindedir ve hepsi de s arhotur. Dede ise et dolu bir kazann yanna km sessizce kazann altndaki atele oynamaktadr. ocuk hemen dedesinin yanna gider. Ona seslenir fakat dede duymaz. Birka defa daha seslenir fakat dede hi cevap vermez. ocuk kt bireyler olduu hissine kaplr. Az ilerde Bekeyi, Seydahmeti,Glcemali ve Koketay grr. Hepsi de yiyip imekte ve elenmektedirler. ocuk nce neler olduunu anlamaz. Avlunun dnda henz kan kurumam geyik derisini, barsak eeleyen Belteki ve elindeki baltayla M aral Anann boynuzlarn krmaya alan Orozkulu grnce neler olduunu tahmin eder. ocuk bu korkun manzara karsnda dayanamayp ieri kaar ve yorgann altna girip alamaya balar. Bu arada Kulubegin gelip onu kurtaracan ve Orozkula haddini b ildireceini hayal etmektedir. Az sonra sofra ieri kurulur. ocuk hayalinden yine kahkahalarla uyanr. O srada Seydahmet olanlar anlatmaktadr. ocuun bir trl anlam veremedii olaylar yle cereyan etmitir: Tomruu kardktan sonra Seydahmet ile M min dede ormana almaya giderler. Bu arada marallar yine grrler. Seydahmet onlar vurmak ister, dede ise buna kar kar. Seydahmet dedeyi dinlemeyip marallarn peine der. Dede de Seydahmetin arkasndan gider. Seydahmet marallar vuracaktr ama s arho olduu iin nian alamaz ve tfei dedeye verip marallar vurmas gerektiini, vurmazlarsa karacaklarn ve Orozkulun dedeyi affetmeyeceini syleyip dedeyi kandrr. Dede ise marallar vurursa Orozkulun onu affedeceini ve hereyin dzeleceini dnerek marallardan birini istemeye istemeye vurur. ocuk bunlar duyunca ldracakm gibi olur ve dar kaar.Dedesini yerde toz toprak iinde yatarken bulur. Ona birka defa yine seslenir ama dede yine duymaz. Olanlara dede kendi de inanamamaktadr . ocuk dedesinden bir tepki alamaynca balk adam olup babasna ulaacan dnerek koar ve kendini dereye atar. Hzla akan su ocuu alp gtrr fakat ocuk hi bir zaman balk olmayacaktr. 3.KTABIN ANAFKR : nsanlar gsz ya da hogrl oldu klar iin ezmeye almamal ve kk karlar urunda doaya zarar vermemeliyiz. 4.KTAPTAK OLAYLARIN VE KLERN DEERLENDRLMES : a.OLYLARIN DEERLENDRLMES : Romanda olaylar belli bir sra dahilinde anlatlmam; atlamalar yaplmtr. Buna ra men okuyucu olaylar arasnda balant kurmakta zorlanmamaktadr. Kitaptaki olaylar genelde bir -iki kii arasnda yaanm kk olaylardr.Olaylarn tasviri iyi olduu iin okuyucu olaylar kolayca hayal edebilmektedir. b.KLERN DEERLENDRLMES : (1)MMN DEDE : ok iyi kalpli, yardmsever,alkan bir insandr. 60 -70 yalarnda kse bir ihtiyardr.Damad Orozkulun yannda almaktadr. Vadideki evin birinde ikinci kars ve torunu ile

137

yaamaktadr. (2)OCUK : 5-6 yalarnda, ksa boylu, kepe kulakl, irkin bir ocuktur.Hi arkada yoktur. Hayalperest ve mutsuzdur. Doay ok sever. (3)OROZKUL : iman, koca kafal, iki imeyi ok seven, insanlardan ve doadan nefret eden, sinirli,umursamaz biridir. Korucubadr fakat ormana en ok o zara r vermektedir. (4)BEKEY : Orozkulun kars ve Mminin kzdr.Ksrdr,sabrl ve hogrl bir kadndr. (5)SEYDAHMET : Uzun boylu, irkin biridir.Tembeldir. Orozkulun ve dedenin yannda almaktadr. Bir kars ve bir kz vardr. (6)GLCEMAL : Se ydahmetin karsdr. Gnlerini genelde ocuun ninesine ve Bekeye yardm etmekle ve kzna bakmakla geirir. (7)KULUBEG : Gen , yakkl ve gl bir ofrdr.Mmin dede ve ocuk gibi boynuzlu maral anann soyundan geldiine inanmaktadr. (8)KOKETAY : Orozkulun arkadadr. ri yapl ,esmer tenli bir adamdr. Romanda ayrca ocuun annesi, babas,boynuzlu maral ana, kpei Beltek, kayalar Eyer, Tank, Deve, Kurt ? karakterlerinden de bahsedilmektedir ama bu karakterler hakknda ok fazla bilgi su nulmamtr. 5.KTAP HAKKINDA AHS GRLER : Kitabn bal ile ierii arasnda bence uyumsuzluk var.beyaz gemiden kitapta ok fazla bahsedilmemekle birlikte olaylarn beyaz gemi ile alakas yok denecek kadar az.Betimlemeler yetersiz ve akclk kst l.Buna ramen okuyucu olaylar arasnda balant kurmakta zorlanmyor. Kiilerin fiziki zellikleri zerinde ok az durulmasna karn; ocuun psikolojisi iyi anlatlm. 6.KTABIN YAZARI HAKKINDA KISA BLG : Cengiz Aytmatov Dnyann yaayan byk edeb iyatlarndan Krgz, Trk romancs Cengiz Aytmatov , Krgzistann Talas blgesinde, eker adl kyde 12 Aralk 1928'de dnyaya gelmitir. Babas Trekul Aytmatov ;Annesi, Tatar Trklerinden Nagim Gamzeyova hanmdr. ocukluk yllar 2. Dnya harbine r astlayan ve 1945'te savan bitmesiyle yeniden eitim hayatna dnen Aytmatov, 1950'de Krgzistan Ziraat Enstitsn bitirmi bir ziraatdr. Ancak edebiyata olan tutkusu onu ziraatlktan ziyade edebiyata ekmi ve edebiyat eitimi almak iin Devlet E debiyat Enstitsne devam etmitir. Eserlerini Rusa ve Krgzca kaleme alan Cengiz Aytmatov, eserlerinde bata Ruslatrma politikas olmak zere, Krgz Trklerinin tabii hayatlarn, yabanclamay, modernizm karsnda tabiatn tahrib ediliine kadar pek ok meseleyi eserlerinde usta bir uslbla kaleme alma baarsn gstermi nadir sanatkarlardan biridir. Dnya apnda nl bir edebiyat olarak adna iki defa jbile yaplan (1988'de 60.yl , 1998'de 70.yl) , hakknda konferanslar ve sergiler dze nlenen Cengiz Aytmatov, halen yazarln yannda Krgzistan n Lksemburg Bykelilii grevini yrtmektedir.

Bize Gre- Ahmet Haim

138

Ahmet Haim, 1921de nesir yazmaya balamtr. lk ne sirlerini toplad Bize Gre ile Trk Edebiyatnn 'en orijin al slupusu' olarak kabul edilmitir. Ahmet Haim'in derli toplu, bir konu et rafnda ekillenen yazlarnda zarif, ince, sanatl, ilenmi, nkteli, iirsel bir dil dikkati ekmektedir. Bize Gre'de 42 fkra bulunmaktadr. Eserden Semeler GARDEN BARDA KONUAN K ADAM - u klar iinde grnp kaybolan kadnlara bak! Ne derilerindeki beyazlk insan derisi beyazl, ne gzlerindeki siyahlk, insan gz siyahl, ne dudaklarndaki kzllk, insan duda kzlldr. Tabiatn eserleri hi de bu sahne yaratklar kadar gzel deil! Krmz, sar, yeil, siyah boyalar, renksiz et leri, ipil gzleri, soluk dudaklar deiiklie uratarak, harap uzviyetlerden birer genlik ve gzellik mucizesi vcuda getirmi. Kim diyor ki kadn imdi, eskisi gibi, yz n sk rtler altnda saklamyor? Ya boya rtleri? Bunlarn altnda hakiki ehreyi hi grmek kabil mi? Boyalar olmasa bilmem kadn ne yapard? - Kadn ne yapard bilmem. Fakat boyalar olmasa bil mem ki gz nasl boyanrd? Senelerden beri leylek grm yordum. Hatta bu kanatl yaz seyyahlarnn son senelerde stanbul'a az rabetleri herkesin dikkatini ekmiti. Sonradan rendik ki Msrllar, bil mem ne sebepten dolay bu sayg deer kular arsenikli yem lerle ldryorlarm. Geen gn sokakta, glgeleri mor ve keskin yapan bir Afrika gnei aydnlnda yrrken, birden damlar tarafndan gelen bir leylek gagas takrtsyla durdum. Senelerden beri hasret kald dost sese kavuan kulam, deta mesut azlarn geni tebessmyle gerilmiti. Leylek, yaz mevsiminin kuu deil, bizzat yazdr. Krmz gagasnn takrts, ses hline gelmi bir scak temmuzdur. Bir baca stnden ufka izilen bir leylek ekli, muhayyileye neler hatrlatmaz: Mavilii ii bayltan sonsuz, derin gkyz.Ye il bir vadide gizlenmi minareli, kk, beyaz bir ehir. Ya rasalarn uutuu, kavak aalarnn hafif hafif salland ye il bir akam. Scak bir Asya gecesi: Damlarn yan duvarlarna dayanarak, gizli gizli konuan ve doacak bakr bir ay bekleyen siyah zlfl, k rmz dudakl, altn ve mercan gerdanlki kadnlar.Alak bir gece semasna serpilmi byk yldzlar. Btn bu yldzlarn iinde bir leylein dnen gagas. Muhakkak, leylek, ressam ve airi birtakm kark ve mev zun hayallere davet etmek zere yarat lm bir kutur. te onun iindir ki maddeye tapan Msr kyls, kendisine yaramaya cak kadar gzel olan bu hayvan ldrmek cesaretini kendin de buluyor. SNEMA Bo vaktim olduka sinemaya giderim .Yumuak bir ka ranla gmlm, makinenin hrts n dinleyerek, vcudumun deil, ruhumun bir etin yol zerinde mola verdiini his sederim. Karanlk, lmn bir parasdr, onun iin dinlendi ricidir. Byk dinlenme, bir karanlk denizine dalp bir daha a kavumamaktan baka nedir? Sinemann dier bir fazileti de olgun yan, kafatas iin de, bir deste deve dikeni gibi sert duran actc mant yerine, ocuk safdilliini ve kolayca aldan kabiliyetini koymas dr. Rya alemi zerine alm sihirli bir pencereyi andran beyaz perdede kouan, d ven, den, kalkan u ahmak ahslarn tatsz tuhaflklarndan veyahut kovboy svarilikle rinden veya harikulade hrszlk vakalarndan, baka trl tat almak kabil olur muydu? nsan saflyla beslenen sinema e -debiyat, henz kymetsiz yazarn iidir. Resmi, beyaz perde zerinde kmldayan u rimel ile kirpiin her teli bir ok gibi di kilmi gzel kadnn gznden, damla damla akan sahte gz yalar, zevkini ve aklselimini apka ve bastonuyla birlikte

139

vestiyere brakmayan adam, teessrden deil, ancak can skntsndan alatabilir. Sinema, byle yormayan masum bir gz elencesi kal dka, yorgun ban munis bir smadr. Her zevkini kaybetmi ruhu, ocukluk tazeliine kavuturan bu karanlkta, basit musiki, tatl bir ninni vazifesini grr. Ben, en gzel ve en dinlendirici uykularm sinemann, ipek yastklar gibi ban ar kasna ylan yumuak karanlna borluyum. EHR HARC drt seneden beri uzak iftliinde, anlar, inekler, kei ler ve tavuklardan mteekkil dost bir hayvan emberi ortasnda yaayan akll bir dostumu ziyarete gittim. ehirden tamamen uzaklaan bu dostu, ilk bakta, tan mak mkl oldu: Salar vahi bir gelime ile ban sarm, rengi bakr krmzl alm, dileri uzam, lehesinde etin sesler belirmiti. Al nnda ne hznden, ne needen eser kal mamt. Tabiat, dostumu kendine benzetmi ve onu bir kaya parasna dndrmt. Tabiatn insana yapaca en byk iyilik, phe yok ki vcudu byle hain bir zrh ve iindeki ruhu da byle bir elik klesi hline getirmektir. ehirlerin san derisini krlarn kzl derisine deimedike gnein ve topran kardei ol mak kabil mi? Derler ki: Ayn aalarn, ayn tepelerin ve ayn gklerin sonsuz bir tekrarndan baka bir ey olmayan kr aleminin saadetleri, srf a irane bir icat eseridir. Gerekten, yaamak hnerindeki aczi yznden, ehirde mesut olamayan air, C>kt -ruva snr dnda bir cennet var olabileceini zannetmi ve bakalarn da buna inandrmak iin asrlardan beri manzum szn telkin kudretinden yard m dilemitir. Bu itibarla airin kr, olsa olsa kolay st, ekmek, peynir ve bal temin eden bir iftlik olabilir. Fakat kr, hakiki kr, sert toprakla sert insann boutuu bir lemdir.

Boazii Mehtaplar- Abdlhak inasi Hisar

Abdlhak inasi Hisar Kim dir: 1883'te stanbul'da dodu. 3 Mays 1963'te stanbul'da yaamn yitirdi. Romanc. Trkiye'de ilk edebiyat dergilerinden 1882 -1883'te yaynlanan Hazine -i Evrak'n yayncs, yk ve eletiri yazar Mahmud Celaleddin Bey'in olu. Babas ona hayranlk duyduu iki air inasi ile Abdlhak Hamit Tarhan'n adlarn verdi. ocukluu Rumelihisar, Bykada ve amlca'daki konaklarda geti. Mrebbiyelerinden Franszca rendi. Tevfik Fikret'ten Trke dersleri ald. 1905'te Mekteb -i Sultani'yi (Galatasaray Lisesi) bitirdi. 1905 -1908 arasnda Paris'te Siyasal Bilgiler Yksekokulu'nda renim grd. Jn Trk hareketine katld. 2'nci Merutiyet'in ilanndan sonra stanbul'a dnd. 1909'da bir Fransz irketine memur olarak girdi. 1924'te Reji daresi'nde alm aya balad. Balkan Birlii Cemiyeti Genel Sekreterlii yapt. 1945'te Uluslararas Bar Kongresi'ne katlmak zere ABD'ye gitti. 1984'ten sonra lmne dein srekli stanbul'da kald. 1921'den sonra "Dergh" dergisinde "Kitaplar ve Muharrirler" bal yla yazd eletirilerle adn duyurdu. Yarn, leri ve Medeniyet dergilerinde iirleri, eletirileri yaynland. Cumhuriyet'ten sonra Aa, Trk Yurdu, lk ve Varlk dergileriyle, Milliyet ve Dnya gazetelerinde yazd. lk roman "Fahim Bey ve Biz" 1942 Cumhuriyet Halk Partisi yarmasnda nclk dl ald. Bu eser eletirmenler tarafndan "akc bir dil ve yetkin bir slupla kaleme alnm" diye deerlendirildi.

140

Romanlarnda Rumelihisar, Bykada, amlca geninde varlkl, gnn gn eden, sorun suz insanlarn yaamlarn yanstt. Bu evrelerin dndaki yaam basit ve aa buldu. Fransz edebiyatlardan etkilendi. Kahramanlarnn hepsini dengesiz, gariplikleri olan, iine kapank, baarsz ve hayalleriyle avunan kiiler olarak kurgulad. Ola ylardan ok kahramanlarnn duygu ve dncelerine ncelik verdi. iirsel bir dil ve zgn bir teknik kulland. Kitap zeti: Boazii Mehtaplar, Abdlhak inasi Hisar'n ilk kitab "Fahim Bey" ve "Biz"den iki yl sonra yaymlanan (1943), ikinci kitabd r. Kendi romanlarna bile bunlar birer "hatra" der. Ama Boazii Mehtaplar gerekten bir "hatra" ya da "deneme" trnde kaleme alnmtr. Yer yer slup ileyii ile artc bir kalem ustalndan haber veren bu kitap, kendisinin "Boazii Medeniyeti " adn verdii, artk tarihe karm, kenarda kede kalm birka eski yalsnn hatralarda canlandrmaya yetmediini, bsbtn ayn ve muhteem bir gzellikler leminin belki de bylesine bir ihtiamla, ancak airin her eyi yeniden yaratp gzelleti ren hayalinde yaam bir "Binbir gece" leminin tasviri ile doludur. Eski zamann, politik ynn deil, Boazii'ndeki iirli tecellisini tasvirde bu kadarla yetinemeyen Abdlhak inasi, Boazii Yallar ile gene o byl atmosferi anlatmaya devam etmi . Sonra Eski Zaman Kkleri ile eski stanbul'un baka semtlerindeki iiri; yzlerce sahtesi arasna karm be on halis elmas sadece prlt farkndan tanyp ayran bir kuyumcu sabr ile, her eyi silip yok eden zamann insafsz penesinden kurtarp lmszle kavuturmutur. KTAPTA, YED BLMDE YRM SEKZ YAZI YER ALIR. Bu balklar geliigzel deil, son derece planl bir almann gstergesidir. Bu balklar Boazii Medeniyeti'ni kavratmak iin bir yol haritas olarak yazar. Bu balklar ve onlarn altnda ilenen konular yle sralanr: Hazrlan: Boazii Medeniyeti, Mazinin Yoksulluklar, Tabiat Sevgisi, Musiki ptilas Toplan: Bu Gecelerin Kymeti, Saz Fasllar, Kayklar ve Sandallar, Yan yana Gelenler ve Gelmeyenler Musiki Fasl : Kayklar ve Sandallarn Kervan, Saz Fasllar, Saz Sesleri, Hanende Sesleri Skt Fasl: Boazii Cenneti, Mehtap, Yallarn nnden Gei, Sessizliin iiri Ak Fasl: Mehtapta Grlen Gzellikler, Karanlkta Parldayan Arzular, arklarn Dedikleri, Herkesin Aslan, Syleyen Saz Dal: Fanilikler, Sn, Ayrl, Unutulu Hatrlay: Mazi Cenneti, Bizimle Beraber Yaayan Htralarmz, Htralarmzn Zaman inde Devam, Baka Dnyalarn Bizden Grebilecekleri Kitaptan baz blmlerden alntla r: Tabiat Sevgisi Parasndan stanbul'da tabiatn emsalsiz gzellii, phe yok ki Boazii'ndedir ve stanbul'un en gzel semti olan

141

Boaz'a o zaman gsterilen rabet tabiata duyulan sevgiyi ve verilen kymeti gsteriyordu. Theophile Gautier iin olduu gibi o zamanki hanmlar ve beyler iin de tabiat var olan, grlen, sevilen bir eydi. Bu ruhlar nsan gzellii kadar tabiat gzelliini de duymasn ve sevmesini biliyorlard. Bu insanlar daha tabiatla aralarn bsbtn amamlard. Ruhlar ve vcutl ar birbirlerinden tamamyla ayrlmamt. ehir her yanndan denizlere ve dalara, Boazii de her yanndan krlara alyordu. Nakil vastalarnn iptidailii, kulbelerde oturanlardan ta saraylardan oturanlara kadar herkesi mevsimle alakalandrr, scak ve souk, rzgr ve kar, yamur ve amur herkesi megul ederdi. Souu ve sca btn insanlar duyarlar, konaklarn, kklerin odalar da mangallarla snrd. Eski evlerin hayat insanlar tabiattan imdiki apartmanlar gibi ayrmazd. Eve baheden gei lir, bahe sulanmak iin bir kuyudan su ekilir, iekler baheden evlere girer, lavanta iekleri temizlii duyuran kokularn yataklara dkerdi. nsanlar ne tattklar zevki deitiren mevsimleri, ne de sevdikleri hayvanlar dnmemezlik edemezdi. Evin en rahat kelerinde kediler horlard. Daha eskiden stanbullu ata biner, ava giderdi. ehirde kira arabalar kadar da kiralanan binek hayvanlar vard. Boazii'nde de yallar nnde oltayla yahut da akta kaykla balk tutulurdu. Boazii'nin hemen kendine mahsus olan ve sularnn nefis meyvelerine benzeyen balklar vardr. Bunlar da insanla, saatler ve mevsimlerle alakalandrr. nk bazlar hemen her akam, bazlar geceleyin tutulur, ekserisinin, birbirini takip ile, aylara gre deien ve hemen b tn seneyi kaplayan ayr ayr mevsimleri vardr. Sessizliin iiri Parasndan Ma ziyi anlamak ve duymak iin bilinmesi lazm gelen, imdi elimizden karm olduumuz bir nimet, bize yardm elini uzatan bir ilah vard ki o da her gnmz saran nefis bi r sessizlikti. Skt, gramofonlarla yenilerek, radyolarla kovularak, otomobil, otobs, tramvay grltleriyle delik deik edilerek gitgide o kadar azalm, daralm, ufalm, yeni hudutlarnn iinde kalm ve bizim saatlerimizin oundan o kadar uzaklam tr ki bazen ona rast gelince bir lezzet gibi duyuyoruz. Biraz sren sessizlik bize ila diye koklanan bir ruh gibi tesir ediyor ve musiki yerine geiyor. Vaktiyle Shakespeare de tam bir sessizliin en tatl bir musiki makamna getiini sylemekte hakly d. Skta imdi bir koruya, bir baheye girer gibi eriiyoruz. O zamanlarsa bu bizim tabii ve hemen da imi iklimimizdi. Skt esas ve onun haricinde ark ve saz ise nadir tadlr zevklerdi. O zamanlarda bol bol kandmz ses sizlie biz elbette imdiki kadar ackm ve susam deildik. Fakat bilakis ona pek alkn olduumuzdan tadn karmasn daha iyi bilirdik. Hayat mefhumunun dnlmesi gndelik patrtlar arasnda o kadar gleiyor ki bunu duyabilmek ve tadabilmek iin ehrin grltlerinden k urtulmu, ykanm olmak lazm geliyor. imdi skttan yle mahrumuz ki geenlerde Boazii kylarnda dolarken eskiden bildiim bir ruha tekrar kavuur gibi olmutum. Onu birdenbire tanyamadm. Tattm lezzete akl erdiremiyordum. Skt iinde kendi kulaklarmn uultusunu iitiyordum. Meer bu beni yava yava sarm olan eski, rahat ve tatl sessizlikmi. Onun nurunda vcudumun ve ruhumun, eyvah! Ne bo patrtlarn kurban olarak ne kadar yorgun, ne kadar ypranm olduunu grdm. arklarn Dedi kleri Parasndan Boazii'nde baz yaz gnleri her zamankinden daha gzel olur. Bu harikulade gnlerde gkyz daha parlak, deniz daha berrak, dnya daha tlsml, hayat daha mucizeli, ta biat daha ilah grnr. Bu mstesna gnler ruhlarmz son haddin e kadar aar; fakat asla mesut etmez. Bilakis onlarn ac duyulan bir tad vardr. Zira bilinmez nasl bir yerden srrn vermeyen bir ruh sanki bize bakar; acr m, acmaz m? Bilemeyiz; kklmz grdn sanrz ve mahzun oluruz. Genilemi ruhumuz a o gnlerde hayat, btn lezzetiyle, sanki az gelir.

142

mrmzn tabiat kadar gzel olmadn ve dnya kadar ebed olmadn daha ok duyarz. Henz ocukken hassaslmn daha oald byle gnlerde, artm bir merakla, bir iee, mesela bir smble ve ya denizin iinde alr kapanr bir kpe benzeyen bir pelteye bakarak uzun uzun daldm hatrlarm. nsan o nazl iei grdke hep mahvolan bu gzellikler nedir ve niindir? Veya denizde canlanm bir kpk gibi alan kapanan peltenin deta neb ati hayatn grdke hep mahvolan bu hayatlar nedir ve niindir, demek ihtiyacn duyardm. O ihtiaml gnlerde btn bu sualler hep cevapsz kalrd. imdi ne hatrmdaki o gzel gnlere baksam gya o nazl iein bir nida iareti gibi alp bekledii ni ve sularda yzen peltenin bir sual iareti gibi alp kapandn gryorum. Ma zi Cenneti Parasndan Gemi bir zaman diriltmek, kendi genlik amz tekrar etmek gibi tamamen imknszdr. Fakat insann da, mille tin de salam temelleri bu tekrar dirilmesine imkn olmayan gemi zamanlardr. Milliyetilik muarzlar en evvel mill maziyi unutturmak isterler. Bu millete yaplabilecek en sinsi ve en eytani hcum onun vicdanndan mazisini almak, hafzasnda mazisini yok etmektir. Bundan mahrum edilen bir millet en emin kuvvetini kaybetmi olur. Bize saldran dman daima topraklarmza ve llerimize hcum eder. Zira biz o topraklarla o llerin mahsulleri ve devamlaryz. Herkesin kendi mazisine hasret ekmesi tabiidir. Zira bu en gzel hayat a nda, yirmi yalarnda bulunduu zaman sevmesi ve ona tahassr etmesi demektir. Mazi en kymetli zamanlarmzdr. Zira hatrmzda bugnlerimize kadar devam etmesiyle, en ok uzam olan, en ok yaam bulunduumuz zamanmzdr. Mazi hle uzakl nispeti nde salamdr ve biz ona hayatmz uzatt nispette bal kalrz.

alayanlar Ahmet Hikmet Mftolu

Milli air unvan verilen Mehmet Emin Yurdakul'un Trk iirinde at r Ahmet Hikmet M ftolu alayanlar'da hikayeleriyle devam ettirmitir. Ya zar, bu eserdeki hikayelerinde Trk destanlarndan, tarihinden, faydalanm; Trablus, Balkan, I. Dnya savalarnda yaanan olaylar anlatmtr. Ahmet Hikmet Mftolu'nun 1922de yaynlanan alayanlar adl kitab 18 paradan ibarettir. Milli edebiyatmz iinde uyandrd milliyetilik duygularyla ok nemli bir yere sahiptir. alayanlar hikayelerindeki kahramanlarn isimleri unlardr: Alparslan Masal, Yaray Kanatan, zmc, Smbl Kokusu, nci, Yakar, Bekir ile Tekir, Aye Kzla Vato, Mavi. a l a ya n l a r K i t a b n n z e t i Smbl Kokusu Pazar gn, Budapete Darlfnunu Tabiiyyat ubesinde renim gren Hseyin Arif, Macaristan'n dar sokaklarndan birinin kasvetli, dar evlerinden birinde, gazete okumaktadr. Gazetede anakkale Sava'nn gidia tyla ilgili pek ok haber vardr. stanbul'un, Boazlar'n her yannn sarld, lke nin ok zor durumda olduu yazmaktadr. Hseyin Arif, mem leketinin dt bu durumdan dolay byk bir hzn iindedir. lkenin cephane durumu ok eksiktir. (alay anlar) Oysa dman askerlerine her yandan yardm gelmektedir. Onlarn her trl imkn karsnda Trk askerinin yalnzca bir gs, bir de bazusu vardr. stanbul; camileriyle, mavi denizi ve g, mezarlklar, surlar ile gzlerinin nne gelmektedir. Ona gre, stanbul'un hamallar Avrupa'nn lordlarndan daha asildir. Kald Macar topraklarndaki sokaklara gre stanbul'un sokaklar daha nurani, daha neelidir. inden bir lk kopar. Allah'a, vatanm dmana inetme, diye yalvarr. Bu hzn iinde, memleketine ait neyi varsa hepsini koklar. Sonra pencereyi aar. Ev sahibi drt gn nce bir smbl vermitir. Pencereyi anca duyduu smbl koku suyla irkilir. Smbl sakssnn

143

zerine kapanarak alamaya balar. O srada kap vurulur. Gelen Mehmet Siyavu'tur. Mehmet'e smbl derinden koklamasn syler. Mehmet Si -yavu da irkilir. nk smbl, stanbul kokmaktadr. Mart aylarnda stanbul'da iportalarda 'bahariye kokular ' diye satlan smbl kokusunu hatrlarlar. kisi de Ah vatan! ' derler. Vatan kaybediyoruz.' diye alamaya balarlar. ki gen, bir ey yapmalar gerektiine karar verir. Hseyin Arif arka dana; 'Yaamak alaklktr. anakkale cephesinde lmeliyiz.' der. Birbirlerine sarlarak ikisi de vatan iin savamaya karar verir. ki gn iinde eyalarn satarlar. Pasaport ilemleri iin gittiklerinde grevli onlara 'Talebelerin askerlikleri ertelendi.' dediinde, onlar byk bir huzurla 'Biz gnll gidiyoruz.' cevabn verirler. Padiahm Alnz Menekelerimi, Veriniz Glm Samime Hanm, kanepede gazeteleri okumaktadr. Ya nnda Ayecik vardr. Ayecik, Samime Hanm'in hizmetisi-dir. Samime Hanm'n kocas, Ayecik'in de babas ve ni anls Trablus cephesine gittiklerinden beri koca evde birbir lerine arkadalk etmektedirler. Ayecik, bu eve akrabas olan Samime Hanmn kocas Turul Bey'in babasndan haber a -labilecei midiyle gelmitir. Fakat Turul Bey de ksa zaman sonra cepheye gitmitir. Samime Hanm ile Aye iki dert orta olmulardr. Her ikisi de her gn Allah'a cep hedeki yaknlar iin yalvarmakta, evde matem havas esip durmaktadr. Samime Hanm, Ay e'ye kocasndan, Aye de utanarak nianlsndan bahset mekte; bylelikle avunmaktadrlar. Aye, Samime Hanma muharebeden bir haber olup ol madn sorar. Samime Han m, gazetedeki haberi okumaya balar. Gazetede unlar yazmaktadr: 'On zrhlya kar bir asker' "Sal sabah dman zrhllarndan on Trablus'un ark tarafnda kalan Hamidiye stihkam'n dvmee balamlardr. stihkamda on bir neferle bir a vu vard. Neferlerin dokuzu bir mddet sonra ehid, ikisi mecruh olmu ve sa kalan Mehmed avu isminde bir kahraman henz paralan mayan birka topla, dnyann hibir muharebesinde iitilme mi, hibir memleketin tarihinde grlmemi bir inat ve metanetle tek bana dmana mukabele etmi ve nihayet tun toplarla beraber o pulat vcut da bana yaan yzlerce glle altnda para para olmutur. Byle emsalsiz erlere malik olan millet dnyann en byk milletidir." Gazetedeki haberi duyan Aye, haykrm aya ve alamaya balar. Haberdeki Mehmet avu babasdr. Aye baygnlk geirir. Samime Hanm, onu teskin etmeye alr. kisi de abdestlerini alarak Allah'a secde ederler. Dakikalarca alaya rak Allah'a dua ederler. Samime Hanm, Aye'ye yatmasn ve Allah'a nianlsnn yaamas iin dua etmesini syler. Aye ryasnda nianls Tosun'u grr. Bir melek, onu Trablusgarb'a nianlsnn yanma gtrr. Nianlsnn yannda babas da vardr. Babas, nianlsn gtrmesini, onun yerine de savaacan syler ve gider. Aye, Tosun'a sarlarak alamaya balar. Tosunla birlikte bir yere otururlar. Tosun, dman kurunu askerlerimizin barn delerken, buradan ayrlamaya can syler. Bu arada, Tosun'un her yerinden inciler akmak tadr. Aye incileri topla yp padiaha vererek nianlsnn bede lini vereceini dnr ve sevinir. Tosun, dmesini atnda iinden mcevherler dklmeye balar. Tosun, ona: "Benim bedelim bu llerin btn kumlardr. Ben bitmeyince Trablus, bitmez." der. Padiaha bir demet iek gtrmesini syler. Ona son syledii cmle: "Gnlm diyor ki ben ehid olmamsam mutlaka iekleri padiaha vereceksin." Aye, sabah olunca hemen baheden iek toplar. Padi aha gidecektir. Dolmabahe Saray'nn nnde elinde ieklerle duracak, padiah onu grnce Aye'yi yanna ara caktr. O da padiaha: "Alnz menekelerimi, veriniz gl m!" diyecektir. Bu dncelerle evden kar. Yolda birka blk asker grr. lerinde Tosun da vardr. Onu grnce gzleri kararr ve oraca dverir. Ay e aklanmtr. Grd

144

asker Tosun deildir. Elinde ki menekeler de amurun iine dmtr. O anda ryada Tosun'un: "Ben ehid olmamsam mutlaka iekleri padia ha vereceksin." dediini hatrlar. Alayarak onun ehid oldu unu anlar.

ankaya - Falih Rfk Atay

KTABIN ADI :ANKAYA KTABIN YAZARI :FALH RIFKI ATAY YAYIN EV :YEN GN HABER AJANSI BASIM YILI :1999 KTABIN KONUSU Atatrk'n doumundan lmne kadar olan hayat,harp zamannda dmana ve Cumhuriyet zamannda yapt inkilaplarla gericile re kar verdii sava anlatmaktadr. KTABIN ZET Atatrk, 1881 ylnda ahap bir evde domutur.Annesi Zbeyde Hanm,babas ise ce gmrk muhafaza memurluu sonra kerestecilik yapan Ali Rza Efendidir.Naciye isimli bir kzkardei vardr fakat Naciye ocukken vefat etmitir.Babasda 1887 ylnda vefat etmitir. Atatrk ilk eitimine mahalle mektebinde balam daha sonra emsi Efendi okuluna gemitir.Bu okulda hocadan dayak yemesinden dolay kamtr.Bir mddet daysn iftliinde alm sonra h alasnn desteiyle okula yeniden balamtr.Zbeyde Hanm'n gitmesini hi istemedii halde kendi abasyla askeri okula yazlmtr.Lise hayatnda ok baarl olmutur ve "Kemal" adn burada almtr.Manastr Askeri dadisinden sonra stanbul'a gitmek istedii halde bir subayn tavsiyesiyle Manastr Pangalt Harp Okuluna gitmeyi tercih etmitir. Atatrk'n Harp Okulunda bandan birok olay gemitir.Komutanlarnn onun hakkndaki iyi kanaatleri sayesinde ordudan atlmaktan birok kez kurtulmutur.Oku lda gizlice yasak dergiler karm ve baz arkadalarnca jurnal edilmitir.Nihayetinde 1904 ylnda Harp Akademisinide bitirerek kurmay yzba diplamasyla greve balamtr. En byk istei Selanik'I tekrar grebilmekti ve umutluydu fakat am'a tayin edilmiti.Bu birlik halk soymakla grevli bir svari birliiydi ama Atatrk bu soygunlarn hibirinden kendine pay almamtr ve bu hrszla kar koymaya calmtr.Daha da kts bu durum heryerde bu ekildydi. Vatanperver duydular ar basan Atat rk ,okuduu kitaplarla ttihat veTerakki Cemiyetine yaklaarak gelecekte verecei byk sava iin kendini yetitirmeye balamtr.eriat kanunlarn isteyen ,bu yolda kan dken isyanclar bastrmada Hareket Ordusu'nda grev alm ve baarl da olmutu r. kan isyanlarn bastrlmasndan sonra Enver Paa'nn yznden srklendiimiz 1.Dnya Harbinde birok cephede dmanla arpt.Balkan Savanda,anakkale'deki birok direnite komutanlk yapt.Trablusgarp cephesine gnderildi ama devletin acizlii n edeniyle bu topraklar brakp geri dnd. Veliaht Vahdettin'e Almanya seyehatinde yaverlik yapt ve gelecein padiahndan baz imtiyazlar alarak vatann selamete ulamasnda nemli admlar atmak iin aba harcad. Kuvettli ama kabiliyetsiz mttefikimiz Almanya'nn ald yenilgilerden dolay bizde sava kaybetmi saylyorduk.mzalanan Mondros ve Sevr mtarekeleriyle vatan dmann acmasz ellerine brakld.Silahmz yetmedi istedikleri topraklarmz aldlar.Byk Trk ,bu yenilgiyi stanbul'dakiler

145

gibi kabullenip elini kolunu balayarak beklememekte kararl idi. Yunan gavurun 16 Maysta zmir'e kmasyla Atatrk'de 19 Maysta Samsun'a kt.Amac direni iin gerekli kuvvetleri toplamakt ama satlm stanbul Hukmeti ,ngilizlerin talimatyla A tatrk' grevden ald.Bunun zerine o da orduan istifa etti.Douda Kazm Karabekir Paa'nn desteiyle harekete geti.Birok ilde toplantlar dzenledi.Milleti uyandrd ve gerekenleri yapmaya balad. ngilizlerin, stanbul'u igaliyle hukmete duyulmay an gven tamamen sona erdi.Bu arada Kuvayi Milliye birlikleri Antep,Mara ve Urfa'da dmana diini gstermekteydi ama alnan kesin ve kalc bir zafer yoktu.Bu sebeple Atatrk bu ete kuvvetlerini toplayarak dzenli orduya gemek istiyordu.Zaten bu eteci birliklerin baz yararlarnn yannda birok zararlar vard.Bu eteler halk soyuyor,adam ldryorlard.Afyon'da aldklar yenilgi bu olaylara son verdi ve dzenli orduya geildi. Dzenli orduya gemitik ama ordu bana geirilecek komutanlar ve asker ler binbir zorluklarla toplanabildi.Tm zorluklara ,yokluklara hatta duyulan gvensizlie ramen dman Akdeniz'e dkld.Dman dklmt ama imdi ok daha zor olan sava balamt.nkilaplar dnemi ve Trkiye Cumhuriyeti. lk i olarak saltanat kald rld. Gericilerin hatta, Atatrk'n ilk destekleyicisi Kazm Karabekir'in tm uralarna ramen halifelik kaldrld. Ayrca hilafetin kaldrlmasna zorluk karan kesimler, yani yobazlar yaplan tm yeniliklerde yine kstek olmulardr. Ama Atatrk'n azmi ve kararll karsnda dayanamamlardr. Ankara'nn bakent yaplmasn, apka kanunu, Latin harflerinin kabuln, Tevhid -I Tedrisat Kanununu, Me deni Kanunun kabuln, kadlnlara verilen eitlik hakkn ve soyad kanununu zor da olsa halka benimse tmitir. Bakenti Ankara yapmtr ve Ankara'nn yeniletirilmesinde ok aba harcamtr. Hkmette ok partili sisteme gei iin denemeler yapmtr. Ama alnan sonular zamann daha erken olduunu gstermitir. Herkese soyad verilmesine nayak olmutu r. lkenin her yerinde eitim seferberlii balatmtr. Bu devrimleri hayat pahasna yapmtr. zmir'de yaplan sikast giriimi de bunun en iyi gstergesidir. Atatrk yapaca ileri, vedii davetlerde anlatrd. Bu davetleri sabaha kadar srerdi, anc ak o ok ksa bir uykunun ardndan yapaca ileri dnrd. Davet masasndan sohbet ve onu hazin sona gtrecek raks hi eksik olmazd. Fakat imesini bilirdi, hibir zaman uurunu kaybedecek ekilde imemitir. Dier hobileri; bilardo oynamak, kpei Fox, Florya'da yzmek, alaturka musiki dinlemek, dostlaryla sohbet etmek ve Savarona yatyla gezmekti. Ayrca giyimde, evinin denmesinde ve temizlik konusunda ok titizdi. En byk dertleri ise; Hatay sorunu, dil sorunu ve eitim konular idi. Trk kad nna verdii deer ok bykt. O, her zaman Trk milleti ve Trkiye iin alt. Son zamanlarnda baz kiler smet Paa ile arasn amt. Ama O, her zaman smet nn'y ok sevmi ve gvenmitir. Atatrk'n alacak bir hafzas vard. Fakat son z amanlarda hafzas iyice zayflamt ve asabilemeye balamt. Bunun sebebi ise, hastalktan baka birey deildi. Karacierlerinde su toplanyordu. Hastalnda gezmek iin alnan Savarona yatnda dinlenmekte idi. Fakat bir sabah ok arlamt ve son olarak "Saat ka?" diyerek ebedi uykuya ekilmitir. Saat dokuzu be geiyor ve Trk milletinin gzlerinde yalar dinmiyordu. KTABIN ANA FKR Trkiye Cumhuriyeti, Atatrk'n att tohumlarla ve bir ok zorluklar alarak kurulmu,onu gelitirmek, gericilerin karsnda durmak ve yeniliklerin arkasnda olmak bizim en nemli grevimizdir. KTAPTAK OLAYLAR VE KLERN TAHLL

146

FALH RIFKI ATAY:Atatrk ile bir gezide tanan ve daha sonra varlyla ve yazlaryla daima Atatrk'n yannda olan bir gaz etecidir. SMET NN:Savatan nce tanan ve sonra Atatrk'n yannda olan deerli bir komutan ve devlet adamdr. FEVZ AKMAK:Savata ve cumhuriyet dneminde Atatrk'n yannda olan ayrca mareal rtbesi alan byk bir komutandr. KAZIM KARABEKR:Atatrk'e ilk yardm elini uzatan, vatanperver ,byk ama hilafeti bir komutandr. KTAP HAKKINDAK AHS GRLER Okurken bazen oturan bazen hznlendiren ,sade bir dille byk bir destan anlatan ve her Trk evladnn okumas gerektiine inandm o k nemli bir eserdir. YAZAR HAKKINDA KISA BLG 1894 ylnda stanbul'da dodu. Fkra, makale, gezi trlerindeki gazete yazlaryla ve zellikle Atatrk' yakndan tantan anlaryla n kazanan Falih Rfk Atay, Kovaclar semtindeki Rehberi Tahsil Rtiyesi'ni bitirdikten sonra Hseyin Cahit'in Yaln mdrlk yapt Mercan dadisi'nde renimini tamamlad. Darlfnunun Edebiyat blmn bitirdi. dadide edebiyat retmeni olan Celal Sahir Erozan ile kendisinden bir ileri snfta okuyan Orhan Seyfi Orhon , Falih Rfk'nn edebiyat zevkinin gelimesine yardmc oldular. lk Yazlar, Serveti Fnun dergisinin gen yazarlara ayrlan ek sayfalarnda yaymlanan Falih Rfk'nn Tecelli(1911) dergisi ile Sleyman Bahri'nin ynettii Kadn(1912) dergisinde Cenap ahabettin ile Ahmet Haim'in eserlerini hatrlatan iirleri kt. 1912'de Tanin gazetesinde dz yazlar yaymlanmaa balad; stanbul Mektuplar, Edirne mektuplar gibi yazlar kt. 1913 -1914 yllarnda sadaret ve Dahiliye Nazrl kalemlerinde al t. Dahiliye Vekili Talat Paa ile birlikte gittii Bkre'ten Tanin gazetesine rportaj yazlar yollad. Bu dnemdeki yazlar, Trklk ve Trkecilik akmlarnn etkisini tayordu. I. Dnya Savanda yedek subay olarak Suriye'ye gitti; 4. Ordu kumandan Cemal Paann hususi katipliini yapt. Suriye ve Filistin'deki sava anlarn "Ate ve Gne" (1918) kitabnda toplad. Cemal Paa'nn Bahriye nazr olmas zerine Kalemi Mahsusa mdr yardmclna getirildi (1917). Kazm inasi Dersan, Necmetti n Sadk Sadak, Ali Naci Karacan ile birlikte Akam Gazetesini karmaa balad (1918). Bu gazetede Gnn Fkralar balyla srekli yazlar yazd. Kurtulu Savan destekleyen etkili yazlar dolaysyla idam istenerek Krt Mustafa Divan Harbi'ne veri ldi. Fakat nn Zaferinin kazanlmas zerine Divan Harp tutumunu deitirdii iin idamdan kurtuldu. Kurtulu Sava sona erdii srada zmir'de Atatrk ile grmee gelen gazeteciler arasndayd. Atatrk'n istei zerine kinci Byk Millet Meclisi'n e Bolu'dan milletvekili seildi (1922). Daha sonra uzun yllar Ankara Milletvekili olarak T.B.M. M.'de bulundu. Hakimiyeti Milliye, Milliyet ve Ulus gazetelerinin bayazarln yapt. Yeni Trk Alfabesinin hazrlanmas ve uygulanmas srasnda Dil Encmeni nde grev ald. Serbest Cumhuriyet Frkas'nn tutumuna iddetle kar kt. Ulus gazetesinin bayazarln yapt dnemde Ankara ehir plan jrisinde yelik ve mar Komisyonunda bakanlk yapt. 1946'da ok partili dneme geildikten sonra Ulus gazete sinde CHP'nin savunuculuunu srdrd. Demokrat Parti'nin 1950'de iktidara gemesinden sonra Dnya Gazetesini kurarak (1952) muhalefete geti; yeni iktidara kar Atatrk devrimlerini savundu. Falih Rfk Atay, salam, atak, ekici, anlatm ve duru Trke siyle Cumhuriyet basnnn Encmeninde usta kalemlerinden biriydi. Gnlk siyasi olaylar ele alan bayaz ve fkralar yannda Ulus ve Dnya gazetelerinde Pazar gnleri yaymlad haftalk yazlarnda ok usta bir deneme ve sylei yazar nitelii gster iyordu. Gezi ve an trlerinde Cumhuriyet dneminin ok ilgin rnlerini verdi.

147

anlar Kimin in alyor - Ernest HEMINGWAY

KTABIN KONUSU: spanya i sava srasnda bir kpry patlatma grevi alan bir adamn bandan geen olaylar. KTABIN ZET : Roberto Jordan; sar sal, rzgar ve gnele yanm yz, ince yaplyd. ok zor bir greve seilmiti. Geri daha nce birok defa yapt ilerden biriydi ama yinede General Golz onu bu grev iin bizzat kendi grevlendirmiti. General Golz, Roberto Jo rdan 'n imdiye kadar alt en iyi general olmasna ramen, tmeninin taarruza balamasyla beraber kpry uurmas gerekecekti. Uaklarn bomba sesleri duyulunca kpr umu olacakt. Aada yal adam onu arabada beklemekteydi. 68 yana ramen d in ve kuvvetli bir grnts vard. Dada Amerikalya yardm edecek etelerin hepsini tanyordu. Geri ou ie yaramaz adamlard ama tren iini iyi yapmlard. Kashlein grevini ok iyi yapm, treni blgedeki etelerle beraber havaya uurmutu. Daha so nrada baka bir i esnasnda lmt. Yal adam Roberto 'yu kprye gtrd. Kprnn iki yannda iki nbeti vard ve biraz uzanda 7 askerin kald bir karakol vard. Dinamitleri, yarm saatlik uzaklkta bir tepede olan Pablo' nun yerine gtrdler. Aalarn arasnda olan bu yerde Pablonun drt at vard. Pablo 50 yan gemiti, ok akll ve tecrbeli bir adamd. Tren iinde o da vard. ingene, Fernando, ei Pilar 'da. Tren ii esnasnda kurtardklar Maria' y hepsi de tamlard. Pablo Cumhuriyetiydi, etelerin hepsi Cumhuriyetiydi. Ama kpr iini rendiinde Pablo 'nun houna gitmedi bu i. Tren ii daha mantkl idi. Onun kadar kampta sz geen Pilar, Roberto 'yu destekleyince dierleri de desteklediler. Pilar bakanl Pablo 'nun eli nden ald ve kpr iin Roberto 'ya yardm edeceini syledi. El Sordo (dier ete reisi) 'nun da yardm edeceinden phe yoktu. Dalarda yzlerce adam olmasna ramen El Sordo 'nunkilerle beraber topu topu 18 kii bulabilmilerdi. Dierleri gvenilir deildi. Kprnn imha edilmesinden dolay Pilar ve Sordo adamlaryla beraber bu blgeyi terk etmek zorunda kalacaklard. O akam Sordo gelmeyince ertesi gn Pilar ve Maria 'yla beraber, Roberto Jordan El Sordo 'nun yanna gitmeye karar verdiler. Maria trende n baygn halde kurtulmutu. O zamanlar sa tamamen kesilmi olmasna ramen, bydke Maria gzellemiti. Daha tamah bir gn olmasna ramen Maria ve Roberto birbirlerini sevmilerdi. Pilar, Roberto 'dan bu i bitince kz gtrmesini istemi, Roberto 'da kabul etmiti. El Sordo Cumhuriyeti ruhunu dalarda koruyan ender ete reislerinden biriydi. Roberto Jordan, El Sordo 'nun kendisine yardm edeceinden emin olmutu. Alt at vard. El Sordo, daha sonraki ka iin gereken atlar bulmak iin gayret g stereceini syledi. Ne de olsa kpr iinden sonra buralardan gitmek zorunda kalacakt. Roberto, Maria ve Pilar akama doru barnaklarna dndler. Pablo kpr iinden yana deildi. Roberto Jordan onu ldrmek zorunda olduunu biliyordu. Dier adamlar n hepsi de onun lmesini istiyorlard. Kpr iini bozabilirdi Pablo. Bir an maaradan dar kan Pablo 'nun katn dnd herkes. nk kaarken birka dinamit lokumu da gtrmt. Roberto darda yatmaya alknd. Gece baya ilerlemi ve Maria 'nn gzellii onu bylyordu. Maria scackt. Bir ses zerine arkaya dnnce Faist Svarilerden birini karanlklarn arasndan zorda olsa seebildi. Tabancasyla onu vurdu. Tam kalbine gelmiti mermi. Dier svarilerinde gelmesi yaknd. Adamlaryla b eraber pusu kurdu ve kardan ayak izini takip etmesini bekledii dier svarileri bekledi. Svariler bekledikleri gibi geldiler. Onlar farketmemilerdi, ama ilerlemelerine devam edip gittiler.

148

Silah sesleri Sordo 'nun barnandan geliyordu. Atlar satan Sordo 'nun yerini bulmulard. Birka saat sonra silah sesleri kesildiinde Sordo ve adamlar lmt. Artk yalnzdlar. Andreas ', Roberto 'nun verdii notu gtrmek iin General Golz 'un yanna gnderdi. Kpr sabaha uurulacakt. Pablo gece yars b e abamla geldi. Pablo kaamamt. haneti kendine yedirememiti. Roberto Pabloyu karsnda grnce mitlendi. Kpr ii olabilirdi. Pilar ve yanndakiler stteki karakolu, Pablo yeni getirdii be atl ile alttaki karakolu imha edecekti. Uaklarn bombalar sabaha kar duyuldu, Anselmo ve Roberto kprdeki iki nbetiyi ldrdler. Roberto dinamitleri yerletirirken acele edemezdi. Neredeyse baarmak zereydi. Dier iki karakoldan silah sesleri ard ardna geliyordu. Dinamitleri yerletirdi ve Anselmo ile beraber ipi germeden kprden bir miktar uzaklatlar. Pilar ve yanndakiler karakolu halletmilerdi ama iki adam lmt Pilar'n. Roberto ipi ekti ve kpr ortadan ikiye ayrld. Gkden yaan demir paralarndan biri Anselmo 'yu ldrmt. Yal a dam ok kk gzkyordu. Pablo tek bana kurtulmutu tanktan. Karakolu imha edememilerdi ama Pablo tek bana kurtulmutu. Artk herkese yetecek kadar at vard. Maria ok seviniyordu, Roberto yayordu. Atlarla hzla ilerliyorlard. Pablo 'nun kamak i in ok gzel planlar olsa gerekti. Bayr ktka Roberto 'nun at yavalyordu. Zavall hayvann nefesleri bile hzlanmt. Byk bir grlt ile Roberto 'nun aya, den atn altnda kalmt. Aya krlm ve krk kemik Roberto 'nun kaslarn yrtmt. Daha fazla ilerleyemezdi. Yardma gelenlerle vedalap, orda kalmak istediini syledi. Dierleri giderlerken, biliyordu. Daha General Golz 'dan emir alrken byle olacan biliyordu. KTABIN ANA FKR Ortam ve artlar ne olursa olsun herkes gr evini tam olarak yapmaldr. OLAY VE AHISLARIN DEERLENDRL MES Robert Jordan:Kpr uurma grevini alan gen becerikli bir dinamiti.Sarn uzun boylu bir amerikal. Anselmo:Roberto'nun rehberi, ete yesi, yal ama din ve gl bir adam. General Golz:Robertonun amiri. Ona grevi veren sovyet generali. Pablo:1.80 boylarnda,gl bir adam , hayatndan bkm bir ete reisi. Rafael:ete yesi bir ingene. KTABIN YAZARI HAKKINDA KISA BLG: Ernest Hemingway, Chicago'nun varolarnda doktor bir babayl a ev hanm bir annenin ocuu olarak dnyaya geldi. (21 Temmuz 1899) Devlet okullarnda eitim grd ve lise yllarnda yazmaya balad, etkin ve gze batan bir renciydi. Liseden mezun olduktan sonra Kansas City'ye gitti ve Star'n muhabiri olarak almaya balad. Salksz gz yznden defalarca orduya girmesiengellendi ama Birinci Paylam Savamna Amerikan Kzl Ha'nn ambulans sofr olarak girmeyi baard. 8 Temmuz 1918'de Avusturya -talya Cephesi'nde yaraland -daha 19'unda bile deildi o za man. Kahramanlk nian verildi.Evinde salna kavutuktan sonra tekrar yazmaya balad .Seme yklerden oluan ilk nemli kitab, 1925 ylnda "In Our Time" adyla New York City'de yaynland. 1926 ylnda "The Sun Also Rises" yaynlad, o bu romann , "ilk somut baars" olarak tanmlyordu. Sava sonras yllarda zamannn byk bir blmn kitaplarna ayrd. Paris'e yerletii halde kayak yapmak, boa grei izlemek, balk avlamak ya da avlanmak iin srekli olarak seyahat ediyordu. Bundan sonra, spanya Sava dolaysyla ve lkeye olan youn ilgisinin de bir sonucu olarak drt kez spanya'ya gitti. General Fransisco Franco nderliindeki Milliyetilere kar Cumhuriyetiler iin para toplad Hemingway'in spanya Sava'yla ilgili geni den eyimi onun en nl eserinin ortaya kmasn salad "For W hom

149

The Bell Tolls" (1940). Birok eletirmen bu romann "A Farewell to Arms"tan daha iyi bir roman olduunu iddia eder. Milliyeti cephe ardndaki gerilla grubuna katlmas iin Guadarrama Dalar 'na yollanan Amerikal bir gnll olan Robert Jordan'n yksn anlatr bu romannda Hemingway.Avrupa'daki savatan sonra Hemingway evine dnerek ciddi bir almaya gmlr. Yolculuklarndan birinde (Afrika'ya giderken) bir uak kazas sonucunda yaralan d. Daha sonra (1953'te) uzun bir mcadeleden sonra yakalad ve kayna balayp eve gtrrken kpekbalklarnn saldrsna urayan ve balndan olan Kbal bir denizcinin yksn anlatan ksa romanyla Nobel dl'n alr1960'tan sonra Hemingway Ke tchum'da (Idaho) yaamaya balad ve yaamn ve almalarn nceki gibi srdrmeye alt. Bir sre iin baarl oldu, ancak daha sonra, anksiyete ve depresyon dolaysyla Rochester'da Mayo Clinic'te elektrook tedavisi grmeye balad. Eve dnmesine iki gn kala yaamna son verdi.

Eil Dalar- Yahya Kemal Beyatl

KTABIN ADI : Eil Dalar KTABIN YAZARI : Yahya Kemal Beyatl YAYINEV VE ADRES : Kltr Bakanl yaynlar/Ankara BASIM TARH : 1981 1.KTABIN KONUSU: Milli mcadeledeki kahramanlar i in yazlm bir kitap. 2.KTABIN ZET: Kitap stikll Harb'inin, gn gnne yazlm , en yakn tarihidir. Kitap blmlerden olumakta ve her blmde ayr bir anektot anlatlmaktadr. Kitap yazld yllarda Milli Mcadele'nin inandrc bir destei ve o yllardaki Trk dncesinin bir zaferi olmutur. Kitapta daha ok Trk Askeri'nden ve stikll Harbi kahraman Mustafa Kemal Paa anlatlmaktadr. Eser 88 mstakil nesir ve on bin satrdan meydana gelmektedir. Kitabn ad ise bir asker trks olan u msralardan gelmektedir; Eil dalar eil, stnden aam Yeni tlim km varam alam. 3.KTABIN ANA FKR: Milletin yeniden var olmasn salayan stikll Harbi kahramanlar ve Atatrk'n yaadklar kitabn ana fikrini oluturmaktadr. 4.KTAPTAK OL AYLARIN VE AHISLARIN DEERLENDRL MES: Kitap Trk Askerlerinin kahramanlklarn anlatmasna ramen eser, Atatrk dnda bir ahsa yer vermemitir. 5.KTAP HAKKINDAK AHS GRLER: Kitapta yer alan kelimelerin gncelliini yitirmi ve kullanlmamas eserin okunmasnda byk glkler yaratmaktadr. 6.KTABIN YAZARI HAKKINDA KISA BLG: 1884 ylnda skp'te dodu. Asl ad Ahmed Agh'tr. stanbul Vefa Lisesi mezunu. Balangta Sultan II. Abdlhamit ynetimine kar muhaliflerin safnda yer alarak Paris'e kat. Dokuz yl kald. Fransz edebiyatn ve edebiyatlarn yakndan tanma imkn buldu. Onlardan etkilendi. Bir ara Nev -Yunan bir iirin peine dt. Dou Dilleri Okulu'na devam ederek Arapa ve Farsa'sn gelitirdi. Divan iiri zerinde younlat. 1913 ylnda stanbul'a dnd. Darafaka, Medreset'l -Vizin ve Darlfnn'da Tarih ve Edebiyat dersleri okuttu. Gazete ve dergilerde yazlar yazd. Lozan Konferans'na katld. 1923'te Urfa milletvekili seildi. eitli lkelerde diplomatik grevler alarak Trkiye'yi temsil etti.

150

Yozgat, Tekirda ve stanbul milletvekillii yapt. Pakistan Bykelilii grevinde iken emekli oldu (1949) ve yurda dnd. Tedavi iin Paris'e gitti. 1 Kasm 1958'de yaamn yitirdi. Cumhuriyet dnemi Trk iirinin en byk temsilcilerinden biri. ESERLER: Kendi Gk Kubbemiz (1961) Eski iirin Rzgryla (1962) Rubailer ve Hayyam Rubailerini Trke Syleyi (1963) Aziz stanbul (1964) Eil Dalar (1966) Bitmemi iirler (1976)

Gn Olur Asra Bedel - Cengiz Aytmatov

Cengiz Aytmatov, dnyann en nde gelen roman ve yk yazarlarndandr. Yaptlarn Rusa veya Krgzca olarak kaleme alan Aytmatov, roman ve yklerinde Krgz halknn yaamn, kltrel yabanclamadan evre kirliliine dein pek ok sorunu deiik ve arpc slpla kaleme almtr. Pek ok dl ve niann sahibi olan Aytmatov, yazarln yannda Krgzistan'n Lksemburg Byk Elilii grevini yrtmektedir. "Bu yerlerde trenler doudan batya, batdan douya gider gelir.gider gelirdi.. Bu yerlerd e demiryolunun her iki yannda ssz, engin, sar kumlu bozkrlarn zei Sar zek uzar giderdi. Corafyada uzaklklar nasl Greenwich meridyeninden balyorsa, bu yerlerde de mesafeler demiryoluna gre hesaplanrd. Trenler ise doudan batya, batdan do uya gider gelir, gider, gelirdi." Aytmatov'un ok tannan eserlerinden biri olan "Gn Olur Asra Bedel", dier adyla "Gn Uzar Yzyl Olur" esas itibaryla Sovyetler Birlii dneminde yaanan sosyal ve kltrel sorunlarn bir z eletirisidir. Aytmatov, romannda, gemiin efsaneleriyle gelecein bilim kurgusunu harmanlad ok zel bir teknik uygulamtr. ada romancln bayaptlarndan biri olan Gn Olur Yzyl Olur, aslnda yaln bir kurguya dayaldr. Usuz bucaksz bozkrlarn ku umaz kerva n gemez kelerinin birinde, belki ayda bir trenin getii istasyonda grevli iki arkadatr, Yedigey ve Kazgangap. Aytmatov romannda, sradan bir yaamdan, ulusal ve toplumsal sorunlara gnderme yapar.Yer, Sar zek bozkrdr.Krgzistan'n usuz buca ksz bozkrlarnn birinde Sar zek'teki basit ve tekdze bir yaamn; demiryolcu Yedigey'in, kinci Dnya Sava'ndan beri arkada ve en yakn dostu Kazangap', vasiyeti zerine, atalarndan miras kaldna inand ve kutsal bildii Sar zek blgesind e bir mezarla gmmek istemesinin ve bu srete yaad elikilerin yksdr. evre ve kiiler, bize pek yabanc olmayan, Orta Anadolu bozkrlarnn ve halknn adeta bir kopyasdr. Aytmatov'un yaptlarnda balang, ayn zamanda bititir. Balayan her ey biter, biten her ey de yeni bir balangtr. Zamann erdii bozkrlarda, gn, yzyl kadar uzun; geen yzyllar ise bugn kadar yakndr aslnda. Aytmatov tren raylarnn sonsuzlua uzayp giden kvrmlar arasnda yiyecek arayan bir tilkinin yaadklarn adeta empatik yaklamla yaatr bizlere. Kazgangap, salnda, Krgz efsanelerinin birinde ad geen Nayman Ana trbesinin yer ald Ana Beyit blgesine gmlmek istediini sylemitir. Her ey, bir devenin srtnda Ana Beyit mezarlna yol alan cenaze konvoyunun en nnde giden

151

Yedigey'in bilincinde oluur ve geliir. Sar zek'teki istasyondan kutsal mezarla giden cenaze konvoyunun ban eken Yedigey, can dostu Kazgangap'la yaadklarn, bu ksa yolculuk srasnda geri dnlerle bilin stne karr. Romann ilerleyen sayfalarnda, anlatlanlarn, bu yolculuk boyunca tahayyl edilenlerin rn olduu ortaya kar. Yedigey, koca mr, bir gne hatta saatlere sdrr; gemiin, u ann ve gelecein ayn ey olduunu, deve srtndak i bilin aklarnda yaar ve yaatr. Gn Olur Yzyl Olur, dnemin ynetim anlayna, Stalin diktatrlne eletirel bir bak getirir. Bu eletirel bak, devlet kademelerinde grev yapan kiilere olumsuz karakterler izilmesiyle kendisini gsterir. Roman kahramanlarnda Sabitcan, bozkrn karsnda ehri, sradan Krgzn karsnda ise ynetime yakn, toplumsal yabanclamaya rnei temsil eder. Aytmatov'un yaptlarnda olumsuz kiilerin ahsnda, sistemin yozlam uygulamalar, st kapal da ols a acmaszca eletilir. Yedigey, can dostu Kazgangap'n naan vefa borcunu demek zere kk bir cenaze konvoyuyla Ana Beyit'e gtrmektedir. Ancak, destan kahraman Nayman Ana'nn mezarnn bulunduu Ana Beyit'te, Sovyet ynetimince bir uzay ss kuru lmutur. Cengiz Aytmatov, romannda "mankurt" kavramn bir sosyoloji terimi yapacak derecede arpc sosyolojik saptama yapar. Mankurt, Aytmatov'dan sonra, gemiini unutmu, bedeniyle ve ruhuyla kar tarafn buyruu altna girmi, yeni efendisine yaran mak iin kendi deerlerine, ailesine ihanet edenlerin ortak addr. Nayman Ana, mankurt olan olunu kurtarmaya alan, umut ve korku dolu bir yrekle alkalanan bir Krgz anasdr. Onun mcadelesi, trajediyle bitse de, sonraki yzyllarda yaanacaklara deta gemi alardan, telerden bir uyardr. Krgz anann trajedisi, bulduu sand bir anda, olunun okuyla ldrlmesiyle, efsaneden modern topluma bir projeksiyon tutar. Tarihsel mankurtlama, aslnda, modern zamanlarda yaanan mankurtlamann iz dmdr deta. Gn Uzar Yzyl Olur'da gemi ile u an, gerekler ile destanlar i iedir. Juan Juanlar, Sar zek bozkrnda yaayan Naymanlarn topraklarn istil eder. Tutsak aldklar Nayman genlerinin kafalarna ya deve derisinden bir balk ge irirler. Gne altnda kurumaya ve daralmaya balayan deri, esirlere korkun aclar verir. Tutsaklar bu ikencenin sonunda ya lrler ya da mankurtlarlar yani belleklerini ve bilinlerini yitirirler. Juan Juanlar, tutsaklarn anlarn belleklerinden si lmekle, insanln bilincini yok etmekle insanlk onurunu ayaklar altna almay baarm bir topluluktur. Mankurtlaan tutsak artk efendisinden bakasn tanmaz. Ne anasn, ne babasn, ne de bir baka eyi hatrlar. Az var, dili yoktur artk; isyan ve itaatsizlii hi dnmeyen tek varlktr yeryznde., Yedigey'in Kazgangap' gmmek istedii yer, Nayman Ana'nn mezar artk uzay ssdr. Romanda yerleik sistemin deerlerini simgeleyen Kazgangap'n olu Sabitcan ise babasnn cenazesine dahi zorla gelmitir; herhangi bir sorun kmadan bir an nce trenin bitmesini ve ehre dnmeyi istemektedir. sse yaklaan cenaze konvoyunu durduran nbetiler, burann asker blge olduunu syleyerek cenaze konvoyunun Ana Beyit'e girmesine izin vermek istemezl er. Tartma srerken Nbeti subay gelir. Nbeti subay Krgz kkenli bir delikanldr. Kendi halkndan bir muhatapla karlaan Yedigey sorunu zecei inancyla konuyu aklamaya balar. Nbeti subayn cevab ok ksa ve arpcdr: "Yolda, Rusa konu" . Yedigey afallayarak niin Krgzca konumadn sorar. Krgz subay grevde olduunu, grevde iken Krgzca konuamayaca cevabn verir.

152

Konvoy aresizlik iinde, kutsal topraklardan uzaklar. Yedigey baka bir yerde cenazeyi yaparak gmer; ancak Krgz geleneklerini, tam olarak bilmeden ve uygulayamadan gmmek onu ok rahatsz etmitir. Aytmatov, baskc bir rejimin yerel ve ulusal deerleri silmeye alt bir zamanda alegrofik imgelerle ulusal kimliini rten perdeyi aralamay bilmi, toplu msal sorunlar ve bu sorunlarn derin yaplarn zamann gndemine tama olanan yaratm ve romanlaryla insanln hizmetine sunmutur.

Gurbet Hikayeleri - Refik Halid Karay

1.KTABIN KONUSU : Kitabn konusunu bir veya birden fazla kiinin bandan gemi, yaanm olaylar oluturmaktadr. Memleket zlemi kitapta ok olarak ilenmi konular arasndadr. 2.KTABIN ZET : Eskici : Hasan adnda bir ocuk vardr ve stanbul'da yaamaktadr. stanbul'da yaarken anne ve babasn kaybetmi, hi yakn a krabas kalmamtr. Yre halk Hasan' Filistin'e halasnn yanna gndermeyi uygun grmlerdir. Hasan' vapura bindirip Filistin'e gnderirler. Halasnn yanna giden Hasan, o yrenin diline yabanc olduu iin hi kimsyle konumaz. Bir gn halasnn evine ayakkablar tamir iin bir eskici gelir ve Hasan onun karsna oturarak onu seyretmeye balar. Daha sonra eskiciye ' iviler azn actmyor mu?' der. Eskici nce ocuun Trke konumasn garipser. Daha sonra sen nerelisin diye sorar. Hasan anlat maya balar. Hi durmadan konumaktadr. Eskiciyle beraber memleketlerinden bahsederler. Eskicinin ii bitmi, gitme zaman gelmitir. Ayrlrken hasan ok alar ama elinden hibir ey gelmez. Kpek : Osman memleketinden uzun sre nce ayrlr ve Lbnan' da almaya balar. Osman kimseyle konumayan ok yalnz biridir. Bir gn yine ie kmken arkasna bir kpek taklr. Ona baknca onunda memleketinden uzak olduunu dnr. Kpein kaderinin kendisine benzediini dnerek onu yanna alr. Artk her y ere onunla gider olmutur. Kpek, Osman'n yanna geldiinden beri kilo alr, Osman'la oynamaya onu sevmeye balar. Bir gn Osman' Lbnan'da zabitler yakalar. Yasak olarak altndan dolay onu ehir d etmek isterler. Ama kpein onunla beraber git mesini istemezler. O zamanlar hayvanlarn hastalk bulatrma tehlikesi olduu iin, onlar ehir d etmek yasaktr. Bu nedenle Osman' kpeksiz ehir d ederler. Osman ok zlr hatta ayrlrken kpekle bile vedalar. Kpek alamakl olmutur ama bi r ey yapamaz. Osman'n eski neesi artk kalmamtr. Kader yine ona kazn atmtr. Testi: mer adnda bir gen Lbnanda ofrlk yapmaktadr. Bir akam arabasna bedevi biner ve ondan hemen bir doktara gitmesini isterler. Adamlardan biri nefes a lrken zorluk ekmektedir. mer merak edip nesi olduunu sorar. Bedevilerden yalca olan yanndakinin testisiden su ierken, testinin iine dm olan bir arnn boazna kaarak onu soktuunu syler.

153

Lbnan halk o zamanlar hastalk bular korkusuyla bardak kullanmaz, testiyle ierlerdi. Testiyle ierkende azdan birka parmak yukardan aktarak ierelerdi. Bu tr olaylar orada ok sk olurdu. Adam bir ara nefes almamaya balar. O srada mer doktor yazl bir yerde durur ve adam ieri tarlar. Fakat doktor birka saat nce hayata gzlerini yummutur. Ar tarafndan sokulan adamda aradan ok gemeden doktorun yannda yerini alr. 3.KTABIN ANA FKR : Kitapta, insann memleketi kadar gzel bir yere sahip olamayaca, onun kymetini, ondan uzak kalanlarn daha iyi bildiini ve uruna her eyden vazgeilebilecek bir ey olduu savunulmutur. 4.KTAPTAK AHISLARIN DEERLENDRLMES : HASAN: Hasan kendi halinde, sevecen, yardmsever ve yaamaktan zevk alan biridir. Bandan geen olaylar onu derinde n etkilenmise de, hayata ball fazla zayflamamtr. ESKC: Hayatta ylesine yaayan, memleketinden uzun sre nce ayrlm iini ok iyi yapan ve memleketlilerine kar ok iyi davranan biridir MER: Kk yata memleketinden ayr dm, ok iyi araba kullanan, bilgili, kltrl ve grm geirmi birisidir. OSMAN: ok duygusal bir yapya sahip, hayattta bandan geen olaylardan sonra kimseye gveni kalmam, ama sevgiye sevilmeye muhta biridir. 5.KTAP HAKKINDA AHS GRLER : Kitap memleketimizin ne kadar gzel ve pahabiilmez deerde olduunu gzler nne seren, okuyan ok derinden etkileyen ve onlarn memleketlerine kar olan duygularn oturan gzel bir yapttr. Dili sade ve anlalmas kolaydr. Yazar herkesin anlayaca tden bir slup kullanmtr. Herkesin okumas ve olaylardan ders karmas gereken bir kitaptr. 6.KTABIN YAZARI HAKKINDA KISA BLG : 1888'de stanbul'da doan Refik Halit, Bank -i Osmani serveznedarlarndan, "bl" rtbesine sahip Mehmed Halid Bey'in oludur. Vezneciler'de emsu'l -Maarif ve Gztepe'de Ta Mektep'te okuyan ve ayrca zel dersler de alan Refik Halid, Mekteb -i Sultani'yi terkettii gibi, Mekteb -i Hukuk'u da yarda brakp Maliye Merkez Kalemi'ne katip olarak girdi. 1908'de katiplii brakarak, Se rvet-i Fnun'da ve Tercman - Hakikat'te almaya balad, bu arada kendisine ait Son Havadis adyla bir gazete kard ancak bunu on be say srdrebildi. Fecr -i Ati Topluluu'na katld, Servet -i Fnun'a yazlar verdi. Kalem adndaki mizah dergisinde d e "Kirpi" mstear ismiyle siyasi mizah yazlar yazd. Sada -y Mi llet'te, bilahare Cem'de Kirpi mstear ismiyle yazlar yazd. Gazeteci Ahmet Samim'in 9 Haziran 1910'da ttihatlarca katledilmesi zerine tirak adl gazetenin 13 Haziran 1910 tarihli ns hasnn buna ilikin yazlara ayrlmasn salad ve bu yzden ttihat ve Terakkicilerce mimlendi. "Kirpi" mstear ismiyle yazd, ttihat ve Terakki Frkas'n yerden yere vuran yazlarn "Kirpinin Dedikleri" adyla bir kitapta toplad ve bu arada Hrri yet ve tilaf Frkas'nn elindeki Beyolu Belediyesi'nde yedi ay sreyle Bakatip olarak alt, Mahmud evket Paa'nn katlinden hemen sonra da, yarglanmakszn Sinop'a srld (1913), bilahare orum, Ankara ve Bilecik'e

154

gnderildi. Bilecik'teyken ong nlk bir izinle stanbul'a geldiinde Ziya Gkalp'in yardmlaryla geri dnmedi yani srgnl son buldu (1918). Robert Kolej'de bir yl kadar Trke retmenlii yapt, bu arada Vakit, Tasvir -i Efkar ve Zaman gazetelerinde makaleler yaynlayan Refik Hal id, Damat Ferit Paa'nn dostluu sayesinde, mtarekeden hemen sonra Hrriyet ve tilaf Frkas'na katld, Posta ve Telgraf Umum Mdr olarak grevlendirildi (1919). zmir'in igalinden sonra Anadolu Hareketiyle stanbul Hkumeti arasnda yaanan telgraf krizinde stanbul Hkumetini tuttuu iin, stanbul'un igalcilerden kurtarlnn ardndan 09.11.1922 tarihinde Beyrut'a kat. Yzellilikler listesine alnmas ve ihrac konusunda bask yaplmas zerine Suriye'nin vatandaln kabul etmek zorunda ka lan Refik Halid, Halep'te yaymlanan Doruyol ve Vahdet gazetelerini ynetti, bir ara kendi adna kard gazeteyi de tepkiler yznden kapatmak zorunda kald. Af Kanunuyla, 1938'de yurda dnp, yazmaya ve geimini bu yoldan salamaya devam eden Refik H alid, 18.7.1965 tarihinde stanbul'da ld. ESERLER: Romanlar:stanbul'un yz,Yezidin Kz, ete, Srgn, Anahtar, Bu Bizim Hayatmz, Nilgn 1 -2-3, Yeraltnda Dnya Var, Dii rmcek, Bugnn Sarayls, kibin Yln Sevgilisi, ki Cisimli kadn, Ka dnlar Tekkesi, Karl Dadaki Ate, Drt Yaprakl Yonca, Sonuncu Kadeh. Hikaye Kitaplar:Memleket Hikyeleri, Gurbet Hikyeleri,Kirpinin Dedikleri, Ago Paa'nn Hatralar, Ay Peinde, Sakn Aldanma nanma Kanma, Tandklarm, Guguklu Saat, Bir Avu Sama , Bir im Su, lk Adm, Nesil Hayat, Minelbab lelmihrab.

ilk basks yaynevimiz tarafndan yaplan Bir mr Boyunca, yazarn 1922 -1938 arasndaki srgnlk yllarn kapsayan anlardr. Ama anlattklar bu yllarla ve bu dnemin olaylaryla sn rl deildir. Beyolu'nun lokanta adab, Sinop'taki srgn dnyas kadar Resneli Niyazi'nin mehur geyiinin akbetini de Refik Halid'in gzel ve zgn slubundan okuruz. Bir mr Boyunca, yazarn lmnden sonra yaynlanan en gzel ve nemli eseridir.

155

1.Daa kan Kurt - KONUSU

Topluca alnan kararlara uymann gereklilii ve alnan bu kararlara uymamann getirecei zararlara dikkat edilmesi gerektiidir.

2.Daa kan Kurt - ZET

Olay bir airin yazar bir Fransz kurt masaln anlatmas ile balar. air yazara sz vermesine ramen daa kan kurt hakkndaki iirini bir trl yazara gnderemez. Yazar beklemekten bkar ve kendini kurt hlyalar iinde bulur. Karacaaahmet mezarl civarnda fakir ve yoksul olan kk bir evin ocuudur.Babasn savata kaybetmitir. Annesi her akam eve gemesini beklemekte ve getirecei ekmei yiyerek karnn doyurur.Fakat o akam annesi biraz gecikir. Sonunda annesi karda grnr.Fakat elinde ekmek yoktur.A kalacan anlar. Vakit artk ge olmutur ve yatarlar. ocuk yatakta annesi ise yar tahta yar hasr bir yatakta yatmaktadr.Gece ocuk yatann stnde bir eylerin kprdadn hisseder fakat bunun annesine anlatmaz.Hafife gzlerini aar. Karsnda savatan kt her halinden belli olan, her yan yara bere iinde ve azndan kan damlayan bir kurt durmaktadr.Bu durum babasnn anlatt bir kurtmasaln anmsatr. Bir gn ormanda btn hayvanlar birbirine girer.Bozulmadk yuva,ezilmedik al, inenmedik ot kalmaz.Ksacas ta ta stnde kalmaz. Uzun sre bu byle devam eder. Hayvanlar birbiri ile konumazlar ve birbirine dmanca hareket etmeye devam ederler.Bunun byle gitmeyeceini anlayan ormann en yals olan fil bir toplant yapmak ister ve btn hayvanlarn bir araya gelmesini ister. Toplant yaplr ve toplantda artk dmanca tavrlarn braklaca ve dostluk iinde yaanmas gerektii kararna varlr.Bu kararda u sonu kyordu.Her hayvan kendi blgesindehr ve serbest olarak gezebilecekti.Etil hayvanlar bu duruma pek rza gstermedi ama yine de boyun ediler. Otul hayvanlar bu duruma oktan raz idiler.Yine de hayvanlar arasnda bir takm huzursuzluk olduu meydandayd.Sonunda bu huzursuzluunun sebebinin kurt oldduu ortaya kt.Topluca kurt diyarna saldrdlar.Yklmadk yer brakmadlar.Kurt bu bozgun karsnda cn almak iin daa kt.

3.Daa kan Kurt - ANA FKR

Genel olarak kitapta, toplumsal olaylara ne kadar ilgisiz kaldmz ve olaylarn karsnda bu ilgisizliin bizlere nelere mal olduunu anlatmaya alyor.

4.Daa kan Kurt - AHISLARIN DEERLENDRLMES

Kitap birok hikayeden olutuu iin belli bir ahs yoktur.Onun iin ahs deerlendirmesi yapmak

156

mmkn deildir.

ALIK / KNUT HAMSUN

Eserde, yazarn genlik yllarnda yazar olmak iin verdii mcadele etkileyici bir slupla anlatlmaktadr. Roman, al en korkun derecede yaayan bir yazarn yksdr. Alk kahramann fiziksel ve ruhsal durumunu derinden etkiler. Knut Hamsun, bu hli Alk adl eserinde ustalkla anlatmaktadr. Alk Kahramanlar (Kiileri) Andreas Tangen: Gerekte romann bakahramannn ismi hi zikredilmemektedir. Bu lakab, kahramann kendisi-uydurur. Tek ideali yazar olmaktr. deta yazar olmak iin yaar. Park ve mezarlklarda sabahlayan, ou zaman a oan, gururlu bir gentir. Hayal gc ok genitir. Ylajali: Bakahramann k olduu kadndr. Bu ismi de bakahraman uydurmutur. Alk zeti: Andreas, kiralk bir odada yar a, sefil bir hayat srmektedir. ok yoksuldur. Birka gazetede yaynlanan yazsndan ald paralarla karnn doyurmaya almaktadr. Yazlan ou zaman parklarda kalmakta, yazlarn da sokaklarda yazmaktadr. ok a kald zaman stndeki eski psk giysilerini satarak karnn doyurmaktadr. Fakat asla ideali olan yazarlktan vazgemez. Andreas sokaklarda yazarl iin ok zengin bir malzeme ile karlar. Hi tanmad insanlarla dost olur, onlar hakknda zihninde hayaller kurar. Hayal gc ok genitir. Yazma tutkusu ona inanlmaz eyler yaptrr. S rekli zihnindeki kurgularla gerei birbirine kartrr. Andreas, i bulmak iin pek ok yere bavurur. Fakat hibir yer onu ie almaz. Yava yava a kalmaya balar. Bu arada kald odasnn da kirasn deyemez. ok gururlu olduu iin bu durumdan utanr. Bugnlerde yardmna bir yazs koar. Bir gazetede yazs yaynlanmtr ve karlnda 10 kron verilecektir. Andreas ok mutlu olur. Kirasn der ve durumu biraz dzelir. Andreasin rahat gnlerinin zerinden az bir zaman gemitir. Yine paras tkenmitir. Alk dayanlmayacak hle gelmitir. Sokaklarda souk ve aln etkisiyle zihni bulanmaya balar. Hayaller grr. Geceleri ahrdan bozma bir teneke imalathanesinde uyumaktadr. Andreas, gururundan hibir yardm kabul etmez. Gzln rehineye vermeye alr; fakat adam almaz. Alktan ne yapacan arm durumdadr. Artk yerde bulduu bir portakal kabuunu kemirmek zorunda kalr. Dilinin altna bir ta koyarak aln bastrmaya alr. Gururunu bir kenara brakp dilenmeye kalkr; fakat bir ey elde edemez. Alktan mecali kalmamtr. Rehineye gidip ceketinin drt dmesini vermeye alr. Adam, bunu da kabul etmez. Oradan ayrlrken bir dostu ile karlar. Arkada da fakir biridir. Fakat ona acr ve bir miktar para verir. Andreas bir hafta tok gezer. Andreasin gazeteye verdii yazlar da slubu ar gerekesiyle baslmaz. Yine alk gnleri balar. Sefaletin penesine dmtr. Alk dayanlmaz boyutlara gelince parman srr ve kann emerek yaamaya alr. Her eye ramen yazmakta ve yazmaktan asla vazgememektedir. Fakat yaz yazarken mumu biter. Bakkaldan dn mum istemeye gider. Orada bir kadnla karlar. Bakkal, kadnn verdii paray Andeas verdi zannederek parann stn Andreasin avucuna brakr. Andreas, a olduu iin almaya mecbur kalr. Karnn bir lokantada doyurur. Fakat midesi uzun zamandr ala alt iin yemeklerin hepsini kanr. Yolda bakkalda grd kzla karlar ve onunla uzun zaman sohbet eder. Kza k olmutur. Yalnz kzn hayal mi gerek mi olduundan emin olamaz. Yolda bir kaza geirir ve ayaklan ezilir. Andreas, alktan ne yapacan bilemez. En sonunda bir kasaba gider ve kpekleri iin kemik ister. Kemikleri kemire-rek aln gidermeye alr. Yollarda onun perianlna acyan bir komutan ona para verir. Bylece alktan lmekten kurtulur. Bir sre karnn bu parayla doyurur . Andreasin artk alktan yazmaya mecali kalmamtr. Pansiyon sahibi de artk paray demedii iin onu karmak istemektedir. Bir akam, kendini kapda bulur. Artk dayanacak gc kalmamtr. Rhtma gider ve ngiltereye gitmek zere bir gemiye tayfa olarak yazlr. Hayallerinden ayrlarak ingiltereye doru yol alr.

SES VE FKE / William FAULKNER

Eser Hakknda: Eser, farkl bak alaryla anlatlr ve drt ana blmden meydana gelir. Ses ve fke, bilin ak

157

yntemi ile yazlmtr. Bilinak Yntemi: Yazar, kahramanlarn bilincinden geen olaylar mdahale etmeden anlatr. Birinci blm, 7 Nisan 1928de Benjynin bilincinden geen olaylarn anlatlmasndan ibarettir. kinci blm, 2 Haziran 1910da Quantenin intihar etmeden nceki yaadklarnn onun zihninden anlatlmasdr. nc blm, 6 Nisan 1928de Jasonn bak asyla anlatlan olaylar oluturur. Drdnc blm, 8 Nisan 1928de Paskalya gnndeki olaylar oluturur. Ses ve fke zeti: Benjy otuz nc doum gnnde, bakcs Lusterle golf oyunu seyretmektedir. Bu arada kz kardei Caddyyi hatrlar. Luster de karnaval creti iin gerekli olan 25 sentini kaybetmitir. Onu aramaktadr. Bu yzden, Benjyyi yalnz brakr. Benjy, yeeni Miss Quanteni karnaval tellal ile prken grr. Luster de parasn bulamamtr. Eve dnerler. Mutfakta Benjy1 nin doum gn pastas durmaktadr. Luster, Dilsey gidince Benjyyi kzdrmaktadr. Frnda Benjynin elini yakmasna neden olur. Dilsey, Benjynin eline merhem srer ve eline ok sevdii Caddynin terliini verir. Benjy ancak Caddynin terliini eline alnca susmaktadr. Luster, yemek annda Jasondan para ister. Jason vermez. Miss Quantenle Jason kavga ederler. Herkes yattnda, Luster, Benjyyi yatak odasna gtrr. Onu uyutmaya alrken Miss Quantenin pencereden atlayarak katn grr. Gemi Zaman Sene 1898dir. Btn ocuklar henz kktr ve bahede oyun oynamaktadr. Caddy, bir aaca karak evdekilerin ne yaptn grmeye alr. Evde byk bir kalabalk vardr ve herkes somurtmaktadr. Caddy, kalabaln elence iin toplandn dnr. Oysa byk annesi lmtr. Benjy, kz kardei Caddyyi ok sevmektedir. O yannda iken kendini iyi hissetmektedir. Baz duyulan ok kuvvetli olan Benjy, Caddynin yamur gibi koktuunu dnmektedir. Jason ise onun kt bebeklerini kesmektedir. Caddy on drt yana gelince makyaj yapmaya balar. Erkek arkadalaryla daha yakn ilikide bulunur. Benjy, tm masumluuyla bu durumdan nefret etmektedir. Caddy, safiyetini yitirince Benjy alar, srekli ykanmak ister. Adeta Caddynin kirini temizlemek istemektedir. Bir yl sonra, Caddy evlenir. Caddyyi gelinlikle gren Benjy alar. Caddy evden kocasyla ayrlnca ok zlr. Bir ay sonra, Harward niversitesinde okuyan Quanten lr. Benjy kardeini ok sevdii iin onun bu lm haberini duymasn engellerler. ki yl sonra da babas lr. Cenaze gn, annesi ile mezarla gider. Jason, babasnn mezarna onlarla gelmez. Quanten, 2 Haziran 1910 imdiki Zaman Quanten, erkenden kalkar, srekli saatin tik taklarn dinler. Saatinin camn krar. Zaman kavram zerinde dnr. Kiliseye gitmemek iin yava hareket eder. Tra olur, temiz kyafetler giyer ve dar kar. Yolda saatlerin zaman doru gstermediini dnr. Bir dkkndan demir t alr. Cambridge kasabasna gider. tleri kprnn altna saklar. Kprden bir frna gider, simit alr. Kk bir kz grr ve o-na dondurma ikram eder. ocuk, srekli onu takip etmeye balar. Kzn frsat aabeyi, onu, kz kirletmekle sular. Mahkemeye karlr. Kefaletle serbest braklr. Quanten akam odasna dner. Elbisesinin lekesini karmaya alr. Arkada Shreveye bir mektup yazar. Srekli aklnn takld ve srrn zemedii saatini de ona brakr. ntihar etmek iin odasndan kar. Gemi Zaman Quanten de Benjynin hatrladklarnn aynn hatrlar. Quantenin zihninde kz kardei Caddynin bir erkekle olan maceras derin bir iz brakmtr. Erkek arkada Caddyyi pmtr. Quanten otla kardeinin yzn siler. Benzer bir olay Quantenin de bandan gemitir. Caddy, Quantene bunu hatrlatarak onu kzdrr. Kavga ederler. Quanten, bundan baka Caddynin Dalton tarafndan kirletildii gn hatrlar. Qunanten, Benjynin nsezilerini ve koku duyusunun kuvvetini bilmektedir. O gn, Benjynin Caddyden kirli bir koku duyarak inlediini anmsamaktadr. Quanten, Daltonu ldrmek ister. Tabancasyla onu ldrecei srada, baylr. Silah patlaynca, Caddy yanlarna koar ve Daltonu kovar. Btn bu hadiseleri renen Bayan Compson, kzn bir bakasylaf Herbertle) evlendirmeye karar verir. Quanten, dnden nce Herbertle tanr; fakat onu hi sevmez; deta kardeini kskanr. Quanten, Her -bertin kt hretini bilmektedir. Kardeini evlenmemesi iin uyarr. Kendisiyle gelmesini ister. Caddy ona kzar. Jason, 6 Nisan 1928 Jason, ailenin reisidir. Fakat o, sadece paray dnen, sorumsuz bir kiidir. Caddyden srekli para

158

gelmektedir. A-ma Caddy terk edilince para gelmemeye balar. Bunun zerine, Caddynin yllar nce kz Quanten iin ayrd eki alar. Jason, bununla da kalmaz. Annesinin onun iin saklad bir dkkn hissesini de satar ve otomobil alr. Deiik ilere girer; fakat hep baarsz olur. Quantenin hoyratl onu rahatsz etmektedir. Quanteni sevgilisiyle yakalamak iin urar durur. Quantenle uramakla yetinmeyen Jason, Lusteri sinirlendirmek iin biletleri yakar. Paskalya , 8 Nisan 1928 Dilsey, aileyi ayakta tutan tek kiidir. Kiliseden dnerken ev iindeki kaosu grr ve ailenin sonunun geldiini dnr. Onun dncesini dorulayacak bir olay ortaya kar. Quanten, annesinden kalan yklce bir parayla kamtr. Jason, onu yakalamak iin Quantenin karnavaldaki sevgilisini bulma ya karar verir. Karnavaldaki adamla kavga eder, yaralanr ve aramaktan vazgeer. Romann sonunda Luster ile Benjy faytonla gezerlerken Luster atlar hzlandrr. Benjy ok korkar. Jasonla karlarlar. Jason, Lusteri tokatlar ve Benjy huzurlu bir ekilde elinde, sap krlm nergis ieine bakar.

OSMANLI'NIN KURULU DEVRN KONU ALAN ROMANLAR OSMANOULLARI Feridun Fazl TLBENT

Osmanoullar romannda Feridun Fazl Tlbenti 12811320 yllar arasndaki zaman dilimini ele alr. Romanda, bu yllar arasnda Kay airetinin yaay, tekfurlarlamcadeleler, savalar, airetten devlete geiin btn safhalar anlatlr. Osman Bey henz yirmi yanda bile deildir. yle olduu hlde Erturul Bey airetin idaresini ona brakmtr. Erturul Beyin kardei Dndar ise bu durumu hazmedememi, airetin dmanlaryla birlik olmutur. valye Laskaris, Papas Arkitas, Konyal Mesut, Korhan onunla beraber hareket etmektedirler. Vaka 1281 ylnn ubat aynda Kartall Hannda balar. Korhan ve arkadalar, valye Laskaris, Osman Bey aleyhine plnlar yapmaktadrlar. Varhisar Tekfuru Nikefor, negl Tekfuru Nikola ve Bilecik Tekfuru ile ibirlii iindedirler. Romanda Osman Gazi ve arkadalar n plndadrlar. Orhan Beye fazla yer verilmemitir.

Bu romanda kurgu olmad sylenebilir. Hadiseler kopuk kopuktur. Macera roman nitelii ar basmaktadr. Tarih vakalar macera kisvesinde sunulmutur. Romanda karakter tahlilleri bulunmaz. Yazar ahslar ilememi, onlar destan tipleri gibi dz bir ekilde anlatmtr. ahslar, sadece olaylar dolaysyla grnrler ve mekanik olarak baz faaliyetleri yaparlar. Bu durum, tabiatyla biraz da okuyucu kitlesiyle ilgilidir. Feridun Fazl Tlbenti'nin romanlar, ortaokul ve lise alarndaki genlere hitap etmek, onlara tarih bilgisi, tarih sevgisi ve okuma merak alamak iin kaleme alnmtr. Tarih bilgiler dipnotlarla verilmektedir. Bu durum roman sanatna aykrdr. Fakat ocukluktan henz kmakta olan genler zerinde olumlu etkiler uyandrd sylenebil ir. Yeni yetime alarnda olan genler, pek ok bilgiyi bu ekilde hafzalarna nakedeceklerdir. Eserde edeb olmamakla beraber doru ve salam bir Trke kullanlmtr. Yazar devrin slbunu vermeye, ahslan o devirde yayormu gibi konuturmaya dikkat etmitir. Olaylar anlatrken dikkatsizlikler ve ihmaller grlmektedir. Tarih hadiseler, alelade maceralar gibi yzeysel bir ekilde ele alnmtr. Btn bu kusurlarna ramen bu hacimli eser, tesir bakmndan olduka nemlidir. Kitabn banda yle bir ibare bulunmaktadr: "nklap Kitabevi, size Feridun Fazl Tlbenti'nin Osmanoullar adl byk tarih romanm
159

takdim eder. Yzlerce yerli ve yabanc vesikaya istinat edilerek yazlan bu eserde, Osmanl mparatorluunun kuruluunu ve onun muhteem banisi Osman Gazi'nin hayatn, gsmz ftiharla kabartan muzaffer savalarn, akn, strabn merak ve heyecanla okuyacaksnz." Yazarn yzlerce eser kartrd dorudur. Bu durum, romanna koyduu dipnotlar dan da anlalmaktadr. Tlbenti, eitli konularda kendi vard grleri de bu dipnotlarda belirtmitir. DEVLET ANA Kemal TAHR Kemal Tahir Devlet Ana romannda, Osman Bey zamann ele alr. Roman drt blmden oluur. Blmler srasyla; Kanck Vuru, Uyandnlan Ik, Dost elmesi ve Derin Geit adlarn tarlar. Roman, valye Nots Gladys'n Isszhan'da hanc Mavro'dan, Trkmenler ve evre hakknda bilgi almasyla balar. Sen Jan valyelerinden olan Nots Gladys, Napoli kralnn gayrimeru oludur. Trkmenleri ve Rumlar sevmez. Kt emellerle buralara gelmitir. Ona gre hibiri, bu topraklarda yaamaya lyk deildir. Bitinya Ucu ad verilen bu topraklar ele geirecek ve kendi kralln kuracaktr. ki topluluu birbirine drmenin yollarn aramaktadr. v alyenin, aslen Mool olan ve Trkopol lakab ile tantlan Uranha adnda bir arkada vardr. kisi, kyafet de itirerek maarada yaamakta olan Cenevizli Kei Benito'nun klavuzluunda ertesi sabah erkenden Kay airetine giderler. Erturul Beyin at bakcs Demircan' ldrp atlar alarlar. Demircan'n nianls Liya'ya tecavz ederler, onu da ldrrler ve Liya'nn cesedini farkl bir yere gtrrler. Olayda Karacahisar damgal oklar kullanrlar. Maksatlar iki topluluun arasn iyice amaktr. Romandaki olaylar, bu cinayete bal olarak geliir. Erturul Bey lr. Osman, beylie seilir. Roman Isszhan'da biter. Uranha ile valye Nots Gladys ldrlr. Romanda devrin sosyal yaps hakknda pek ok bilgi verilmi ve deerlendirmeler yaplmtr: Cavlaklar, k Yunus, "kurtulmalk eser" kavram, ahilik messesesi, Erturul Gazi'nin topraklarnda hkm sren kuraklk ve ktlk, uzun sren bar dneminin insanlar yoksullatrmas, gebe yaaynda aknlarn bir gelir kayna olmas... Romandaki olaylar, bir cinayete ve iki ak motifine bal olarak gelimektedir. Osman Beyin, eyh Edebali'nin kz Bala Hatun'a k olmas, Orhan Beyin Holofira ile tanmas ve k olmas, roman srkleyen unsurlardr. Savalar her ne kadar bu evlilikleri gerekletirmek ve yukarda bahsedilen cinayeti zmek iin yaplyor gibi gsterilse de, romann airetten devlete gei srecini olumlu ve baarl bir ekilde ortaya koyduu inkr edilemez. Romanda yazar, devlet olmann bykln ve ihtiamm ilemitir. Romann salam bir kurgusu vardr. Bir polisiye roman hviyetini tamaktadr. Yazar, ok hacimli bir eser yazmasna ramen gerilimi canl tutmay bilmitir. Sahne ve tablolar canl ve srkleyicidir.
160

Konumalar akcdr. Konumalarda ironik ve mizah bir tavr hkimdir. Tipler kuvvetli ve canldr. Tarih hadiselerin yan sra dou-bat fark da, ilenen ana temlerden biridir. OSMANCIK TARK BURA zerinde durulacak dier roman Tark Bura'nn Osmanck adl eseridir. Roman da Osman Beyin ocukluktan k, ahsiyetinin gelimesi ilenmitir. Erturul Gazi'nin kk olu olan Osman, uar, hareketli, cesur ve yiit bir gentir. Elence dolu bir hayat iinde amasz yaamaktadr. Onun bu hayat tarz, eyh Edebali tarafndan tenkit edilir. Osman, eyh Edebali'nin kendisinden bir eyler beklediini anlar, ama tam olarak ne istediini zemez. eyh Edebali'nin kz Malhun Hatun'a k olmutur. Ama eyh bir trl evlenmelerine raz olmaz. Osman'n iinde bir sknt belirmitir. Artk eski yapt iler onu tatmin etmemektedir. Yazar, Osman'n geirdii bu devreyi, ahsiyetinin olumasn ve olgunlamasn, yalnz ferd ve duygusal erevede ele almam, sosyal ve ideal plnda da ilemitir. Osman'n geirdii bunalm, yalnz duygusal deildir. O, beyliin anlamn, hayatnn gayesini ve manasn dnmekte ve anlamaya almaktadr. muhasebeler yapar. Romanda Osmann bey oluu, beylik ve liderlik vasflarn kazan anlatlr. Romanda psikolojik bakmdan zerinde durulan bir dier karakter de Mihail Kosses'tir. Mihail Kosses'i din deitirmeye kadar gtren sre tahlil edilmitir. Roman bu zellikleriyle tarih olduu kadar psikolojik bir boyuta da sahiptir. Romanc tarihten ald ahsiyetleri, modern karakterler gibi ilemitir. Roman Osman Gazi'nin lmyle biter. Her tarih romanda olduu gibi burada da vakalar ve savalar vardr. Fakat roman vaka arlkl deildir. eyh Edebali'nin konuk odas birtakm gizli duygu ve dnceleri ilham eden mekn olarak gsterilir. Erturul Bey, Osman Bey bu odada rya grrler. Bylece yazar, yalnz eyhe deil, mekna da mistik bir fonksiyon ykler. Romanda dikkati eken bir baka husus, badem aac motifidir. Badem aalan, gelecein mjdecisi olarak sembolik bir ekilde kullanlmtr. Sk sk badem aalarnn aldandklarna, erken iek atklarna iaret edilir ve bunun bir aldanma deil aksine kanlmaz bir hadise, bir mjdeleme olduu belirtilir. ehitler, vakitsiz lmler de badem aacnn erken iek amasna benzetilir. Yazara gre Bayhoca'nn ok gen bir yata ehit oluu aslnda vakitsiz bir lm deil, bir mjdelemedir, bu bakmdan gerekli bir eydir. Badem aac nasl baharn geliini haber veriyorsa Bayhoca gibilerinin ehitlii de, byk ve onurlu bir devletin kurulmasn mjdelemektedir. Romanda bir baka unsur ryalarn nemidir. Aydos Kalesi Tekfuru Nikeforos'un yeeni Evdoksiya, Rahman' ryasnda grmtr. Kaleyi Osman Bey ve arkadalarna teslim eder. Bylece rya, gazann asl sebebi olmaktadr. Romanda yerleme meselesi de ele alnm, fakat ayrntl olarak ilenmemitir.

161

DNK TRKYE Mustafa Necati SEPETOLU Mustafa Necati Sepetiolu, Dnk Trkiye adn verdii seride Trklerin Anado lu'ya gelip yerlemelerini ve devlet kurmalarn anlatmaktadr. Kilit romannda Alpaslan,Anahtar romannda Melikah, Kap romannda Kl Aslan devirleri anlatlr. lk romannda Seluklular ileyen yazar, drdnc romanndan itibaren Osmanl dnemini ele alr. Konak Konak adl romannda 1273'ten Erturul Beyin lmne kadar olan hadiseler konu edilir. Roman, Yesev tarikatnn son eyhi tarafndan yetitirilen ve Trkistan'dan Anadolu'ya g etmeye karar veren Kumral Dede'nin tantlmas ve seyahati ile balar. Kumral Dede yolculuunda yalnz olmadn grr. Yolda Rahman adl bir genle tanr. Rahman babasn bulmak iin Anadolu'ya doru yola kmtr. Ayrca Mool istilsndan kaan bir airet de Konya'ya gitmektedir. Hepsi St'e gelirler. Rahman, Osman Beyin silh arkada olur. Romann sonunda Erturul Bey ar hastadr. Osman'a vasiyetini syler. Bu srada Mal Hatun'un dourduu haberi gelir. Osman Gazi'nin bir olu olmutur. Erturul Bey gnl rahat bir ekilde lr. Roman, Erturul Beyin lmnden sonra Osman'n toplad meveretle sona erer. Meverette Osman'n beylii konuulur. Amcas Dndar buna kar kar. Osman, o zamana kadar tekfurlarla ibirlii eden ve Kay airetine dmanlk eden Dndar' vurur ve o gece Karacahisar' alacaklarn syler. Roman bylece sona erer. Romanda vaka deil, tasvir ve tahlil hkimdir. Vakalar azdr ve roman boyunca yava bir ekilde ilerler. Romann sonunda gebelikten yerleiklie gei temi ilenmitir. Romann ad olan Konak" yerleimin semboldr. Herkeste yerleme, birlik ve btnlk heyecan hakimdir. Romanda rya motifi nemli bir yer tutar. Beyler ve eyhler rya grrler. Bu ryalar onlar gelecee doru ynlendirir. Romanda kahramanlar oktur. Vaka, birinci dereceden kahramanlar arasnda blnmtr. Dndar Bey sinsi ve haindir. Tipleme ve grn tasviri de mizaca uygun izilmektedir. Romanda Anadolu'nun dank ve para para oluu, birliin salanmas meselesi, bu konuda eyhlerin ve dervilerin rol, kin ve hrs, gazilik ve akncln kutsall gibi temler ilenmitir. at at roman Karacahisar'n alnmasndan Osman Beyin lmne kadar olan hadiseleri iine alr. Osman Bey Karacahisar'a yerleilmesini sylemitir. Fakat airet, gebelie ve adrda yaamaya almtr. Bir trl evlerde yaamaya alamazlar. Aybken Ebe airetin kadnlarn ikna etmeye alr. Romanda gebelikten yerleiklie geiin btn skntlar anlatlmtr. Trkmen'in topraa alma sreci, bu dnemin getirdii skntlar, problemler, Trkmen'in dedikodu merak, Rumlarla mnasebeti, Rumlar taklit
162

etmesi, Rum'un daha nce yaad alk gibi meseleler zerinde uzun uzun durulmu, derin, isabetli ve dndrc tahliller yaplmtr. Osman Bey yerleik hayatn getirdii yeni problemlerle karlar. Bunlardan birisiyeni bir kpr yaplmas zerine ortaya kar. Dursun Fakh kprden geii crete balar. Osman Bey nce ok kzar. Dursun Fakh ise grlerini yle aklar: Yerleik hayatn birtakm masraflar vardr. Bunlar beyin kesesinden karlanamaz. Osman Bey artk airet reisi deildir. Yerleik hayatn getirdii bir dier problem pazardaki ba meselesinde ortaya kar. Dursun Fakh buna da bir are bulur ve bata Osman Bey olmak zere herkese kabul ettirir. Osman Bey, pazar dolam, bir problemle daha karlamtr. Bilecik'ten gelen Rum pazarclar ok fakirdirler. Osman Bey onlardan pazar bac alnmamasn uygun grr ve Dursun Fakh'a bu konuda bir buyruk karmasn syler. Romanda devrin problemleri, Osman Beyin azndan da dile getirilmitir. Osman Bey eyh Edebali ile konumaktadr. Yeni bir akn iin yerlemeyi beklemekte olduunu syler. Trkmen azlktr. ehir hayatna alamamtr. Civardaki airetler de Kay'yaalamamlardr. Osman Bey Aka Koca'nn da Dursun Fakh'a alamadn syler.Kl kaleme henz alamamtr. Eserde Aka Koca klc, Dursun Fakh da kalemitemsil etmektedir. eyh Edebali Osman Beyden ikinci olu Alaaddin'i kendisine vermesini syler. Onu kalem ehli olarak yetitirecektir. Aka Koca da Orhan' yetitirmekte, ona cenk talimleri yaptrmaktadr. Uzun sren bir bar dnemine girilmitir. Erturul Beyin silh arkada olan Aka Koca bu durumdan memnun deildir ve aknlar zler. Eserde Dursun Fakh, kalemden baka adaleti de temsil etmektedir. Romann sonunda Bursa kuatlmtr. Mal Hatun, eyh Edebali, Kumral Dede lmlerdir. Osman Bey bir erkek torunu olduunu renir ve lr. Romanda, birlii ve dzeni bozmak isteyenler de her zaman aktif bir ekilde grlrler. Bunlardan en nemlisi Pir Cabbarn Alisi'dir. Meraga'dan gelmitir. Bu mesele de Osman Beyin azndan dile getirilir. Osman Bey eyh Edebali'ye son zamanlarda airetlere eskici ad altnda birtakm adamlarn yerletiklerini, Trkmene acayip laflar etmekte olduklarn anlatr ve bunlarn neyin nesi olduklarn sorar. Sonra bu sorunun cevab romann bir baka yerinde Bileyici Baba tarafndan verilir. Bileyici Baba, aireti kandran adamlarn ran'dan geldiklerini, kendilerini "Ehl -i Hak"tan tanttklarn syler. Pir Cabbarn Alisi ve onun gibiler Germiyanolu'nun topraklarna girmiler, eskici, demirci, debba, dlger gibi grnmler... Ali ise Karas'ya gemi, Aclan Beyin olu Demirhan Beyin yanna kaplanmtr. Kumral Dede Bileyici Baba vastasyla buna kar bir tedbir alr. Bileyici Babaya gvenilen adamlarndan yirmisini Bursa'ya, Karas'ya ve Germiyan'a gndermesini syler. Bunlar eskici, debba, dlger olarak oralara yerleeceklerdir. Bir ksmnn da eri olup haber getirip gtrmek zere ayrmasn ister. Romanda bir baka husus Rahman'n yaamakta olduu skntdr. Rahman bir buhran geirmektedir. Osman Bey onu Karacahisar'a suba yapar. Rahman bu iten holanmaz. Bu iten
163

ayrlp Kumral Dedenin konana girer. Bu durum, onun savaa alt, sava ve aknlar bir hayat tarz olarak benimsedii, normal, yerleik bir hayat dzenine alamad eklinde yorumlanabilir. Rahman, Aka Koca'nn bir baka trlsdr. Fakat Aka Koca gibi yaln bir karaktere sahip deildir. Daha karmak, derin ve kompleks, biraz mistisizme yatkn bir kiilii vardr. Romanda "kara barut" meselesine de deinilir. Dalaman, kara barutu bir inliden rendiini ve inliyi de ldrdn belirtmektedir. Bylece barut meselesi, ktlk yapmak isteyenler vastasyla konu edilir. Romanda rya motifi de ele alnmaktadr. Atros Tekfurunun kz Aryetta Rahman' ryasnda grr ve kaleyi Trkmenlere teslim eder. ler Yediler - Krklar ler-Yediler-Krklar romannda olaylar Osman Beyin lmyle balar. Orhan Bey Cendereli Kara Halil'i Bursa kadlna tayin etmitir. Roman, Orhan Beyin olu Sleyman Beyin salla Rumeli'ye geime kadar devam eder. Yazar bu romannda, dier romanlarnda grlenden farkl bir teknik kullanmtr. Roman boyunca ahslar bir sal zerinde Rumeli'ye doru yol almaktadrlar. Vakalar, geriye dnler ve hatrlananlar eklinde anlatlr. Vakann byk blm mahkeme zabtlar hlinde dzenlenmitir ve u adlan tamaktadr: Gazi Fazln Anlattklar, Ece Halil'in Anlattklar, Hac lbe'in Anlattklar, Zhre'nin Anlattklar, Slemi'in Anlattklar, Kendigelen Kzn Anlattklar, Yine Zhre'nin Anlattklar, Ak Anann anlattklar... Vakann byk bir blm, bu ahslar azndan anlatlm, arada bir sala dnlmtr. Bunlardan sonra "Cendereli Kara Halil Dnd" baln tayan bir blm gelmektedir. Bu, dm zme gtren blmdr. Burada kad, hkmn vermeden nce Orhan Beyi dinlemeye ve ona baz sorular sormaya karar verir. Orhan Beyin dinlenmesiyle mesele zlr. Bunlarla yetinmeyen yazar araya Birinci Protez, kinci Protez, nc Protez, Drdnc Protez ad ile drt blm ilve etmitir. Bu blmlerde de, mahkemede dinlenen ahitlerin eksik braktklar vaka anlatlmakta, meselelere aklk getirilmektedir. Yazar, olaylar arasndaki sebep-sonu balantlarn bu ekilde tamamlamtr. Bu romandaki vakalar daha ok Karesi Beyliinde gemektedir. Romanda Karasi Beyinin saraynn frkler ve gzbaclar tarafndan istil edildiinden bahsedilmektedir. Veli Baba, Pir Cabbarn Alisi oradadr. Buras fitne fesat yuvas olmutur. Buna are olarak Aclan Beyin kk olu Dursun'u Orhan Beyin yanna aldrmasn salarlar. Romanda ana tem, ktlerin yaratt fitne ile mcadele edilmesidir. Bu arada Osmanllarn Rumeli'ye geiine yer verilmitir. Ayrca Karagz'le Hacivat tiplemesi de kullanlmtr.

164

Bu Atl Geide Gider Mustafa Necati Sepetiolu'nun Dnk Trkiye serisinin nc grubu Yldrm dairesidir. Sepetiolu bu seriyi, Yldrm- Timur- eyh Bedreddin adyla sunmaktadr. Burada Yldrm Byezid, Timur ve eyh Bedreddin etrafndaki hadiseler anlatlmtr. Yazar eyh Bedreddin'in ve Yldrm'n ocukluundan balar. Bu lnn ilk kitab Bu Atl Geide Gider adn tar. Murat Hdavendigr padiahtr. Romann kahramanlarndan Kara Mustafa, Bursa'da Somuncu Baba ile konumaktadr. Yannda be ocuk vardr. Buyruk gerei bu ocuklan yerlerine teslim edecektir. Bu ocuklarn adlan Bedrettin, Doan, Mustafa, Kemal ve Samet'tir. Bedrettin, Edirne'ye ailesine gnderilmek zere oraya gidecek olan kervancbana teslim edilecektir. Doan bir ehit ocuudur. Bir mddet Kumral Dede Konanda kalacaktr. Kemal, Mustafa ve Samet dil renmek ve yetitirilmek zere Trkmen ailelerin yanlarna yerletirilecektir. Kara Mustafa, devirme olan bu ocuklara baz takma isimler vermitir. Onlar Brklce Mustafa, Torlak Kemal diye armaktadr. Samet'e de Ecevit demektedir. O srada bir patlama sesi duyarlar. Biraz sonra bir atlnn son hzla patlamann olduu yere, yani geide doru gittiini grrler. Bu, ehzade Byezid Bedir. O da bu ocuklarla ayn yalardadr. Somuncu Baba, Demirci Boran Ustann top dktn, onu denemi olabileceini syler. Somuncu Baba "ocuk denecek yata" olan Bayezid'in atn yle doludizgin, geide doru srmesini ho karlamamtr. ocuklar yerlerine teslim edilirler. Yalnz Samet kamtr. Onu bulamazlar. Roman, Kosova Meydan Muharebesinde Murat Beyin ehit olduu gne kadar devam eder. Yldrm Byezid padiah olmutur. Yldrm, Doan Beye Nibolu Beyliini verir. Romann sonunda Yldrm'n drdnc olunun doduu haberi gelir. Padiah onun adn Mehmet koyar. Romanda Bedrettin'in yetimesi, Timur'a; Msr'a ve Sakz'a gitmesi, Brklce Mustafa ile Torlak Kemal'in savatan kamalar, birbirlerine rastlamalar, Timur'a gitmeleri, sonra Bedrettin'le karlaarak ve Sakzl bir keiin davetine uyarak Sakz'a gitmeleri heyecanl bir ekilde anlatlmtr. Bu srada onlarn dnceleri, Osmanl veTrkmen'e olan nefretleri de ayrntl bir ekilde tahlil edilmitir. Ayrca Timur'un kiilii, zellikleri, htiras ve huzursuzluu, kiiliinde grlen deimeler, okuma ve renme merak anlatlmtr. Geitteki lke Serinin ikinci kitab Geitteki lke adn tar. Yldrm Byezid Bursa'da padiahtr. Saray ve evresi, zevk ve elenceye dalmtr. nsanlar fazla zenginlik peinde koar olmulardr. Somuncu Baba, Bursa'nn deitiini, artk eski Bursa olmadn dnmektedir. Gidiattan memnun deildir. Bursa'dan ayrlr. Konya'ya gelir. Orada Bedret tin'le ve Samet'le karlar. Bir tarafta Yldrm Byezid vardr. Dier tarafta Timur istillar ve aknlar yaparak yaylmaktadr. Somuncu Baba dnr ve zlr. Anadolu Beyleri kyafet deitirerek Yldrm Bayezid'den kam ve Timur'a
165

snmlardr. Samet de deimitir. Btn bildiklerini Somuncu Babaya anlatr ve Osmanlnn casusu olmak istediini syler. Somuncu Baba aresizdir. Bu arada Yldrm, Bizans' kuatr. Roman, Nibolu kuatmasnda Hal Ordusunun pskrtlmesi zerine Yldrm ve Doan Beyin konumalaryla sona erer. Romanda ok ilgi ekici ruh tahlilleri yaplmtr. Karakterlerin dnceleri, geirdikleri i deiimler, yorumlar belki biraz polisiye ve kurgulu, fazla tesadflere dayal olarak, fakat srkleyici, dml ve gerilimli, ok ynl ve kompleks bir ekilde verilmektedir. Yazar gerilim dozunu hi drmez. Seyyit Bereke'nin, Timur'un, Ecevit'in dnceleri, kiilikleri, kiiliklerindeki deimeler, ilerinde kopan frtnalar ok canl tahlil edilmitir. Btn ahsiyetler, tarih birer tablo veya resim gibi tek veya iki boyutlu deil, ok boyutlu, derinlikli, tahlil bir ekilde ilenmektedir. Bu arada Yld rm Bayezid'in iinde kopan ruh frtnalar da verilmektedir. Yldrm Byezid iindeki yangn susturamaz. inde kardei Yakup'la Demirci Boran Ustann lmlerinin acsn tamaktadr. Ya arap, ya sava onun derdini bir para unutturmaktadr. Daraac Dizinin son kitab Daraac romandr. Roman Yldrm Bayezid'in Boazda bir hisar yaptrmasyla balar. eyh Bedrettin Sakz'dan ayrlr. Torlak Kemal, Brklce Mustafa ve keiin, kendisinden habersiz bir eyler evirdiklerini dnmektedir. Dier taraftan yava yava Yldrm Bayezid'le Timur'un aralan almakta, birbirleriyle savamaya doru tahrik edilmektedirler. Timur Sivas'a girer ve yama eder. Nihayet iki ordu Ankara ubuk Ovasnda karlarlar. Anadolu birliklerinin dalmalar ve Timur tarafna gemeleri zerine Yldrm sava kaybeder ve Timur'a esir der. Dier taraftan bir problem daha ortaya kar. Her yerde ben kendi hlinde bir Bedrettinem, diyen adamlar tremitir. Bunlar ayn giyimde, ayn tavr ve grnte her yerde grnmektedirler. Anadolu'da beylik kavgas balamtr. Anadolu para paradr ve kyasya bir karde kavgas hkm srmektedir. midi kalmayan Byezid intihar eder. eyh Bedrettin, Musa elebi'nin kazaskeri olur. Devletin her kademesine Bedrettinli denilen adamlar tayin edilir. Mehmet elebi'nin Edirne'ye gelii ve Musa elebi'nin yenilmesi zerine Torlak Kemal'le Brklce Mustafa Anadolu'ya kaarlar. Orada halk kkrtmaya devam ederler. Torlak Kemal Manisa'da, Brklce Mustafa Karaburun'da isyan karrlar. ldrlrler. Onlarn adamlarndan olan eykel de Zara'da ldrlr. eyh Bedrettn yakalanr, yarglanr ve idam edilir. Romanda beylikler dneminin btn karkl, kargaas ve perianl baarl ve sabetli tahlil ve yorumlarla verilmektedir. Anadolu'nun havas ayrntl olarak aktarlmtr.
166

Bu romanda yazar, halk masal ve hikyelerinde grlen ve kullanlan vakalardan ve tiplerden de faydalanmtr. Minnet Beyin tannmamak iin kendini ve Sefil Ali'yi siyah renge boyamas, Sefil Ali'nin klk deitirerek saraya girmesi gibi... Sultan Yldrm Byezid Feridun Fazl Tlbenti, Sultan Yldrm Byezid romannda Byezid zamann ele alr. Vaka, Bayezid'in Germiyanolu Sleyman ahn kz Devlet Hatun'la evlenmesiyle balar. Yldrm ile Timur'un mektuplamalar, 1402'de yaplan Ankara Meydan Muharebesi, Yldrm'n Timur'a yenilii, esir d ve intihar anlatlr. Romanda Bizans'a da yer verilmitir. Olay kahramanlar sk sk Bizans'a gider gelirler. Bizans'la olan mnasebetler ayrntl olarak anlatlr. Tarih bilgiler ou defa dipnotlu olarak verilmitir. Bu eser, Osmanoullar romanndan daha fazla roman karakteri tamaktadr. Vakalar oradaki gibi ok ve dank deil, daha sade, Yldrm Byezid merkezli olarak ilenmitir.
DEL KURT Hseyin Nihal ATSIZ

Atsz, Deli Kurt romannda beylikler dnemini ele almtr. Roman 1403 ylnn sonlarnda balar. Yldrm Byezid lmtr. ehzadeler sava, btn hz ve acmaszlyla srmektedir. Yldnm Bayezid'in olu sa Beyin sipahisi akr Aa, Beyin kars Bala Hatunu stannesi Sat Kadn'n evine getirir. Bala Hatun bir olan dourur. Ad Murat konur. Kyller Murat'a Deli Kurt adn verirler. Aradan zaman geer. Murat byr, evlenir, ocuklan olur. O da akr Aa gibi sipahilik mesleini semitir. Bir gn akr Aa ile Bizans'a gider gelirler. Murat bu arada Sat Kadn'n kynde grd Gken Kz'a k olur. Gken Kz Samandr. Yada ta le yamur yadrmakta, baz hastalklar otlarla tedavi etmektedir. Deli Kurt savaa gider. Macarlara esir der. yl esarette kalr. Memleketine dndkten sonra tekrar savaa gider. Bu savata Evren ve akr Aa ehit olurlar. akr'n eyalarn kartrrken baz mektuplar bulur ve kendisiyle ilgili hakikati renir. Bu arada kars bir olan dourur. Murat ona sa adn koyar. Varna Savana katlr. Dndkten sonra Gken Kz'la evlenecektir. Sava kazanlr. Padiah II. Murat, ona geici olarak Eskiehir Sancakbeyligine bakmasn syler. Deli Kurt byk bir heyecanla evine dner. Bir sel baskn olmu, btn ailesi, Gken Kz, Sat Kadn boulmulardr. Deli Kurt atna biner, gayesiz, amasz, belirsiz bir yne doru gider. Roman bir trajedi ile sona ermektedir. Bu haliyle roman Yunan trajedilerini andrmaktadr. Burada romanc, Osmanl tahtna rakip olma ihtimali bulunan ehzade soyunun yaamamas gerektiini dnm olmaldr. Bu romanda da Bizans vardr. Gken Kz ve annesi Esen Br dier romanlardaki kadn tiplerine benzerler. Samanlk ar basar. Romanda kaval vastasyla Gken Kz'la Deli Kurt haberleirler. Romanda esrarl bir hava vardr. Bu, br romanlarda bulunmaz. akr Aann annesinin hayali yzn gstermez. Yazar bu durumu, insanolunun her eyi bilmesi gerekmez diye ifade eder. Gken Kz tiplemesi de bu esrarl havann baka bir yndr.

167

AUSTOS BAAI Sevin OKUM Sevin okum, Austos Baa adl romannda Mill Mcadele yllarm anlatmtr.Burada Osmanl Devletinin kurulu dnemine ait baz unsurlar bir motif olarak kullanmtr. Vaka stikll Harbinin St Cephesinde gemektedir. Yazar bu mekn zellikle semitir. Bu mekn vastasyla, Mill Mcadele ile Osmanl Devletinin kuruluu arasnda ba kuran yazar, bunu romannn ilk sayfasnda kahramannn azndan yle dile getirir: "Osmanl Devletinin beiidir St. Doduu, kk sald yerdir. Bilir misin, Mill Mcadelede ilk dzenli ordu birlikleri burda kurulmu. Yani devlet burda ikinci defa dal budak salm. Bereketli, kutlu bir yerdir anlayacan." Romanda, Mill Mcadelenin St cephesi anlatlrken sk sk Osman Gazi dnemihatrlatlr. Bunlar, yeni kurulan Trk devletinin sembol olurlar. Orhan Gazi Camii, Edebali'nin beyaz evi, trbesi, Erturul Gazi Trbesi gibi mekna ait unsurlar, Osman ve Orhan Beyler gibi tarih ahsiyetler, Erturul Gazi'yi anma trenleri gibi sembolik unsurlardr. Bylece tarih ahsiyetler yalnz kendi devirlerinde gelecee hkmedecek byk bir devletin temellerini atmakla kalmazlar, alt yz yl sonraya da taman, yn veren birer sembol, birer manev kurtarc hlini alrlar. St insan, gcn kuvvetini Erturul, Osman ve Orhan Beylerden alr. St'n Rum baclar stikll Savann mermi tayan, kan sren kadnlar olarak yeniden dirilirler. Burada tarih ahsiyetlerin aktif bir rol oynadklarna da dikkat ekmek lzmdr. Onlar uzun yllar nce len insanlar olmaktan km, yaayan, hatta savaan ahsiyetler gibi yol ve yn gsterici olmulardr. Mill Mcadele deta onlarn kemiklerini szlatmamak iin yaplr ve kazanlr. Onlar, yattklar yerden dnyay ynetirler. Stllere g kayna olurlar, g verirler. Yazar, St Kuva-y Milliyesinin kurulmasn, Stllerin azmini ve metanetini, direniini hep bu heyecanla anlatr ve iler. Olay kahramanlarndan birinin adnn Osman olmas, ona "Kara Osman" denmesi, yazarn balanty daha sk bir ekilde hatrlatmakistemesinin bir sonucudur. Roman boyunca Osman Gazi'nin zamannda olduu gibi St'ten Bursa'ya ve Bilecik'e gidilir. Romanda bir dier motif "Sdn erenleri" trksdr. Bu trk de tarih bakmdan o kadar eski olmamakla beraber, muhteva bakmndan kurulu dneminin Kumral Dede, eyh Edebali gibi dervilerini hatrlatacak niteliktedir. Ayrca kahramanlarn mlekilik, demircilik yapmalar eski mill ve geleneksel Trk sanatlarna ve mesleklerine balanr. Aye Ana St baclarndan biridir. O, baclar blnn banda erkeklerle birlikte dmana kar savar. Kadnlarla konuurken Osmanl'nn ilk gnlerini hatrlatr. Aye Ana kadnlar toplar ve onlarla yle konuur: "... imdi dnde bayramda deiliz. Acl gndeyiz. Kendi ocan tttrmsn, bunun kimseye faydas yok! Memleketin oca ttmeli, baclar... Bunun iin de anz bezinizi esirgemeyin
168

ordudan. Yoksa iki elim yakanzdadr! u tfei bouna vermediler bana. Yakarm billahi! Eer kulama 'Sdn kadnlar ocak balarnda pinekliyorlarm' diye bir sz gelirse, vay halinize..." "Osmanlnn ilk gnleri gibi baclar. te yeniden filizlendik! Hem de ayn meknda. St'te..." Bu szlerde kararllk ve cesaret hkimdir. Asrlar ncesinden gelen bu hkim tavr, sanki Osman Bey zamanndaki Aybken Ebenin, Bacbeyin konumasdr. Yazar, bu tarihten gelme izlenimini, hem szlerinin muhtevasyla, hem de slubuyla vermektedir. Romanda, zerinde durulacak bir baka nokta, rya motifidir. Efendi Hafz ryasnda Erturul trbesindeki mumlarn sndn ve trbenin karanla gmldn grmtr. St'n igalini haber veren bu rya, hem rya motifinin kullanlmasyla, hem de muhtevasyla Osmanl'nn kurulu devrinin lk yllarna balanr.

Bakahramanlar Eser ntibah Vatan Yahut Silistre Cezmi Araba SeVDASI Sergzet Mai ve Siyah Ak- Memnu Eyll k Mrebbiye Kuyruklu Yldz Altnda Bir zdiva psevdi Kaa Yaban Kiralk Konak Sodom ve Gomore Ateten Gmlek Sinekli Bakkal Vurun Kahpeye Tatarck alkuu Yeil Gece Yaprak Dkm Gnl Hanm Yazar Namk KEMAL Namk KEMAL Namk KEMAL R. Mahmut Ekrem Samipaazade SEZA Halit Ziya Uaklgil Halit Ziya Uaklgil Mehmet RAUF Hseyin Rahmi Grpnar Hseyin Rahmi Grpnar Hseyin Rahmi Grpnar Bakahramanlar Ali Bey slam Bey, Zekiye Adil GRAY Bihruz Bey Dilber Ahmet Cemil Adnan Bey, Bihter, Firdevs Hanm Suat Hanm, Sreyya Bey, Necip hret Bey, Madam Poti Dehri Efendi, Anjel, emi rfan Galip

Hseyin Rahmi Grpnar Meftun Bey, Kasm Efendi, Edibe mer Seyfettin mer, Hasan Yakup Kadri Karaosmanolu Ahmet Celal, Emine Yakup Kadri Karaosmanolu Seniha, Naim Efendi Yakup Kadri Karaosmanolu Sami Bey, Leyla Halide Edip Advar Aye, Peyami, Binba hsan Halide Edip Advar Kz Tevfik, Emine, Rabia Halide Edip Advar Aliye, Uzun Hseyin, Tosun Bey Halide Edip Advar Lale (Tatarck), Recep Reat Nuri Gntekin Feride Reat Nuri Gntekin ahin Bey Reat Nuri Gntekin Ali Rza Bey, Fikret, Necla, Leyla Ahmet Hikmet Mftolu Gnl Hanm, stemen Mehmet
169

Huzur Kuyucakl Yusuf Ylanlarn c Bereketli Topraklar stnde Yorgun Sava Esir ehrin nsanlar nce Memed Fatih Harbiye Dokuzuncu Hariciye Kouu brahim Efendi Kona Tutunamayanlar Anayurt Oteli Sessiz Ev Fahim Bey ve Biz Ayal ve Kiraclar Aganta Burina Burinata

Ahmet Hamdi Tanpnar Sabahattin Ali Fakir Baykurt Orhan Kemal Kemal Tahir Kemal Tahir Yaar Kemal Peyami Safa Peyami Safa Samiha Ayverdi Ouz Atay Yusuf Atlgan Orhan Pamuk Abdulhak inasi Hisar Memduh evket Esendal Halikarnas Balks

Tolun, Ali Bahadr Bey Mmtaz, Nuran Yusuf, Muazzez, ahinde Kara Bayram, Irazca, Haceli flahszn Yusuf, Kse Hasan, Pehlivan Ali Yzba Cemil, Neriman Kamil Bey, Nemide Hanm, Aye, Ahmet Abdi Aa, Memed Neriman, inasi, Macit Hasta ocuk, Nzhet brahim Efendi, Salih Bey, Yusuf Bey, evkiye Hanm, Zaim Bey Turgut zben Zebercet Metin, Faruk Bey, Nilgn Fahim Bey Ayal brahim Efendi Mahmut, Sleyman Kaptan, Zeynel Aa, Aye stanbullu Hoca, Salih Ftnat Hanm, Tezel, Aye Keanl Ali, Zilha smail Dede Efendi Sar Naciye, Elci Jan Valjean, Javert Quasimodo, Esmeralda Arhos, Parthos, DArtagnon Edmond, Mercedes, Fernand Goriot, Delphine, Anastasie Jlien Sorel, Madame de Renal, Mathilde Emma (Madam Bovary), Charles Bovary, Rodolphe Lantier Gervaise Macquart Shylock, Antonio Robenson Crusoe , Cuma Oliver Twist, Dodger, Fagin, Mr. Brownlow Werter, Latte Faust, Mefisto, Margaret Don Kiot, Sancha Panza Lennie, George Buck
170

Kk Aa Tark Bura Bir Dn Gecesi Adalet Aaolu Keanl Ali Destan Haldun Taner Yine Bir Glnihal Turan Oflazolu Sar Naciye Recep Bilginer Sefiller Victor Hugo Notre Damein Kamburu Victor Hugo Silahrler Alexandre Dumas Monte Kristo Kontu Alexandre Dumas Goriod Baba Balzac Krmz ve Siyah Stendhal Madam Bovary Germinal Meyhane Venedik Taciri Robenson Crusoe Oliver Twist Gen Werterin Aclar Faust Don Kiot Fareler ve nsanlar Vahetin ars Gustave Flaubert Emile Zola Emile Zola Shakespeare Daniel Defoe Charles Dickens Goethe Goethe Cervantes John Steinbeck Jack London

Beyaz Di Yzbann Kz l Canlar Babalar ve Oullar Ana Su ve Ceza Karamozov Kardeler Anna Karanina Sava ve Bar

Jack London A. Pukin Gogol Turgenyev Gorki Dostoyevski Dostoyevski Tolstoy Tolstoy

Kurt krmas Pugaov iikov Bazarov Pelagiya Nilovna Raskolnikov Fedor Pavlovi Karamozov, Dimitri Karamozov Anna Karanina, Vronski Bozukov

Mektup Trnde Yazlm Romanlar

Edebiyatmzda mektup tarznda ilk roman, "Hseyin Rahmi Grpnar denemi ve kar koca geimsizliini ele ald Mutallaka'y yazmtr. Daha sonra yazd Sevda Peinde'nin ikinci blm, mer Seyfettin'in Bahar ve Kelebekler, Tarih Ezeli Bir Tekerrrdr, Ak ve Ayak Parmaklan, Sivrisinek, Lokantann Esrar, Memlekete Mektup hikyeleri; Halide Edip Advar'n Handan roman, Harap Mabetler'deki imzasz mektuplar hikyesi; Yakup Kadri Karaosmanolu'nun Kadnlk ve Kadnlarmz, Bir Serencam, Milli Sava Hikyeleri, Okun Ucundan'daki hikyeleri; Reat Nuri Gntekin'in Snm Yaldzlar, Bir Damla Gzya, Bir Hazin Hakikat, Yalan, Bir Hayal Krkl, Kumandann ofr hikyeleri mektup tarzndadr. Bunlardan baka Halit Ziya, Mehmet Rauf, Ahmet Hikmet Mftolu ve Sait Faik'in bir ksm hikyeleri de mektup eklinde yazlmlardr"(11). Baz yerlere yaplan seyahatler de bazen mektup trnde yazlmtr "Cenap ahabeddin'in Hac Yolunda (1909) ve Avrupa Mektuplar (1931), Ahmet Rasim'in Romanya Mektuplar (1916), Falih Rfk'nn Londra Konferans Mektuplar (1931) ve gazete stunlarnda kalarak kitap haline henz getirilmeyen Danimarka Mektuplar, anlan yerlere yaplan seyahat sonucunda yazlmlardr"(12). Makale, rportaj ve sohbet trnde yazlan mektuplarda unlardr: "Ahmed Mithat'n iktisat, siyaset, kozmografya, matematik ile ilgili bilgiler verdii Hallu'l-ukd (1892) ile Schopenhauer'in Hikmet-i Ceddesi (1888), Ahbr- Asara, Tamim-i enzr (1892) adl eserleri (makalelerden); Ahmet Rasim'in ehir Mektuplar (1912, fikra ve sohbetlerden); Mahmut Yesar'nin Yakack Mektuplar (1938, rportajlardan) meydana gelmitir" (13) Edebiyatmzda az da olsa bulunan manzum mektuplarda, mektuplarn temel ta olan tabilik, itenlik olduka zorlanr: "eyh'nin Hsrev irin'inde, Hsrev'in irin'e ve Fuzli'nin Leyl ile Mecnn'unda, Mecnn'un Leyl'ya yazd mektubu; ehzade Beyazd'n Kanun'ye, Kanunnin Beyazd'a yazdklar mektuplar; Badatl Ruh'nin devrinin btn airleri ile dostluk mnasebeti iin yazd krk bir beyitlik kasidesi; Bayburtlu Zihn'nin sevgilisine yazd er drtlkl iki ayr mektubu; Ali Paa'nn Mahmut Paa'ya, Hafz Ahmed Paa'nn Badat kuatmas srasnda IV.Murad'a, IV.Murad'n Hafz Ahmed Paa'ya verdii cevab mektuplar; Edhem Pertev Paa'nn Nefise Hanm'a annesi tarafndan yazlan manzum mektubu (22 msra); smail Safa'nn kardei Vefa'ya () ve memleketi olan Trabzon'a yapt ziyaret dolaysyla yazd mektuplar, (Mevlid-i Pederi Ziyaret, 1894, yz seksen dokuz beyit); Ziya Gkalp'in Atatrk'e hitap ettii stida (elli drt msra) ve 171

kinci stida (otuz iki msra) balkl mektuplar manzum mektuplara rnek gsterilebilir. Aka Gndz'n Balkan Sava srasnda ki Bayram', Ana Mektuplar (Bozgun, 1334), Halit Fahri'nin Bayram Mektubu(Cenk Duygular, 1933), Kemalettin Kamu'nun zmir Yollarnda Son Mektup'u (N.R Evrimer, Kemaleddin Kamu, 1949), Orhan Seyf'nin Sevgili'ye Mektup'u (Gnlden Sesler, 1928), Necip Fazl Ksakrek'in Anneme Mektup'u (Ben ve tesi, 1932), Zindandan Mehmed'e Mektup'u (ile, 1962), Bedri Rahmi'nin Birinci Mektup, kinci Mektup (ve dierleri, birden 1953), Orhan Veli'nin Oktay'a Mektuplar' (Btn iirleri 1960) edebiyatmzda belli bal manzum mektuplardr"(14). Trk Edebiyatnda, isim yapm air, yazar ve sanatkrlarn yalnz mektuplarnn topland mstakil eserler de vardr: Ali ir Neva, Lmi elebi, Nbi, Ragp Paa, Tokatl Ebubekir Kn, Nev-izde, Azmzde, Ganzde, Akhisarl Abdulkerim, Zaifi Pir Mehmet ve benzerlerinin mneatlar ile, Akif Paa'nn Mnet- Elhac Akif Efendi (1843) ve Muharrerat- Hususuye-i Akif Paa (1883) adl eserleri; Namk Kemal'in husus mektuplar (C.I, II, III, Haz.F.A.Tansel, 1967, 1969, 1973), Abdhlak Hamid Tarhan'n Mektuplar' (2 C. 1918), Muallim Naci'nin Mektuplarm' (1886), Ziya Gkalp'in Limni ve Malta Mektuplar (Haz: F.A.Tansel, 1965), Cahit Stk Taranc'nn Ziya'ya Mektuplar (1957), Yaar Nabi'nin Dost Mektuplar (1972), Ahmet Hamdi Tanpnar'n mektuplar (Haz:Zeynep Kerman, 1974), Nazm Hikmet'in Kemal Tahir'e Mapushaneden Mektuplar (1968) bunlardan bazlardr.

Dnya Edebiyatndaki Mektup Romanlar

Vadideki Zambak:
Honore de Balzacn en gzel kitaplarndan biridir.Kocasyla mutlu olamayan Henriettee kendisinden ok daha gen olan Felix'in imkansz akn anlatan kitap. MEB'in 100 Temel Eser'i arasndadr. Eser 17 yy Fransasndaki itcimai hayat hakknda da ipular iermekte duygusal bir yaknlamay anlatmaktadr. Ustann, maharetini tmyle gsterdii roman olarak da bilinir. Balzac ac ve zdrab en hissedilir ekilde romanna yanstmtr. baka bir gzden akn strapl yzn roman severlere ok iyi yanstm ve zgn anlatmyla okuyucularn gzne girmitir.Ayrca kii ve yer tasvirlerinde byk ustalkla okuru olayn kurgusunun iine srklemitir. Romanda 17.yy ailesi tarafndan eitli itilere maruz kalan bir gencin zamanla hayatn olan deiimleri ve ilerde ve tant bir kadna olan ball anlatlyor, ayrca bu byk bir ak hikayesidir.Kitab sadece akrabalar almtr.

Gen Wertherin Istraplar

Werther, son derece duyarl, her trl izlenime ak bir insan. Bu insan, iinde bulunduu toplumun genel kurallar, yaay biimi ve ahlak anlayyla srekli arpma iinde. Wertherin yaad ruhsal dram, bandan geen bir karasevdayla aklanamaz sadece. Lottenin ona kar yaknlk, sempati ve ekim duymas, ki bu biraz da Wertherin kendi abartlm yorumlarndan kaynaklanmakta, bamllnn glenmesine ve hatta ortaya kmasna yol ayor. Bu da W. nin trajedisini, tpk aristokratlarn yannda alt zamann dayanlmazlnda denedii unutarak kopma denemesinin baarszla ulamasnda olduu gibi, aklayamaz. Werther ocukluundan baz pasajlar aktaryor. Okul dnemindeki otoriter dayak retmenden, huzursuzluktan, gzyalarndan, ruh krlnden, yrek korkusundan ve o delikte bunlara katlanmak zorunda olmaktan bahsediyor. Daha sonra saatlerce manzaral bir yerde oturup, zlemle oralardan uup gitmek hayalini anlatyor. Oturduu yerden bir trl kalkp gidemeyecek kadar kendini bu zleme kaptrdn sylyor. Hassas, duygusal, zeki ve bilgili bu insann eksikliini hissettii hayati bir ey var. Bu ar gelimi hassasl sayesinde Lottede, somut kantlara dayanmayan, tamamen bir ie doma, ya da 6. his yoluyla, bu eksiklii, 172

ok uzun zamandr duyduu zlemi giderebilecek insan kefediyor. Lottenin kardelerine kar ana bir rolde olmas da tesadf deil. Onun Wertheri ilk tanmasnda bir kuzeni gibi grmesinin altnda da aslnda idealindeki duygusal ban bilinaltndan konumas yatyor: fiziksel isteklere ve yaknlamalara yer olmayan bir sevgi, bylece ileride kmas kanlmaz olan mutsuzluklardan korunmu olmak. Lotte Wertheri kardelerinden biri gibi gryor, o da zaten onlarn arasnda oynamaktan geri kalmyor. Burada nemli bir nokta, daha ilk karlamada Lottenin Wertheri kendi aklclyla benimsemi olmas ve gelecek gnlerde sk sk grme zeminini meru bir platforma sokmu olmasdr. Bilinaltnda Wertherden etkilenmi olmasndan tr zekasnn rettii bir kla dramn balamasna neden olmutur. Souk davranm olsayd, Wertherdeki duygusal deprem geliemeyecek, hatta belki de hi balamayacakt. Ama sulanacak bir durumda mdr Lotte? Aslnda Werther ruhsal saplantsnn farkndadr. Bu tespit kayalarn arasnda sevgilisine iek arayan deliyle karlat zaman kendisini belli eder. Paralellikler kurar onunla, kendisine acr. Zaten nceden de en iyi, en mutlu hayat yaayabilirdim, aptal olmasaydm. demitir. Werther bulunduu durumu 19. ekim.1772 tarihli mektubunda ok daha ak bir ekilde ortaya dkyor, kiisel olmazsa olmazn sarsc bir ifadeyle deifre ediyor: Ah, nedir bu ! Gsmde iddetle duyduum bu korkun ! Durup durup kendi kendime, onu bir kere, yalnz bir kere barma basabilsem; btn bu dolacak diyorum. Annesiyle ilgili anlatmndan, aralarnda nemli bir ba olmad anlalyor. Bunda byk olaslkla su annede deil Wertherin kendisindedir. O annesine balanamamtr, o istek snk kalmtr. Bylelikle anasevgisi konusunda edindii eksiklii de, kurtarc olarak rol bitii Lottede giderecektir. ok uzaklardan, dalar ovalar tesinden Lotteye kollarn aar, yardma muhta ocuk gibi. Tamamlanmamln dile dker: bu kadar ok eye sahibim, ama onsuz hepsi bir hi. Tek ruh olma arzusunun ateini kendimizden yoksunsak, hereyden yoksunuzdur. diyerek ortaya dker. Burada gen Wertherin aclarnn gerek kkeni yatar. Werther kurtarlabilir miydi? En azndan duygularn ayrntl bir ekilde kada dkebilecek kadar bilinlidir. Burada sadece kendine acma duygusu deildir, ifade ettii. Duygusal zekas bulunduu duruma mesafeden bakma frsat da veriyor. Lottenin nianls Albertle konumalaryla ilgili yazd mektupta yaad ilikiyle ilgili soukkanl bir tespitte bulunur: Dnyada bu ilikiden daha gln bir ey icat edilmemitir. Elbette bu duruta bir ac ve ironi vardr: Dilerimi skyorum ve acnacak halimle alay ediyorum. Lottede bunun farknda: Byle komik olduunuzda ok korkun oluyorsunuz. Ama Werther buna ramen kendisini bu dt uurumdan ekip karamaz, bilinaltndan da yle bir gayret hissetmez zaten, kaderine boyun emek hatta kendi kaderini kendi izmek ister. Aslnda ona yardm edebilecek bir kii vardr, mektup yazd arkada Wilhelm. Ama onun da yapt tek ey basmakalp baz tavsiyelerde bulunmaktr (tatile kmak, oradan uzaklamak, dine adanmak, vs.) . Bu tavsiyeler tabiiki hibir ekilde Wertherin karmak, aprak ve olaanst zengin ruhuna hitap edemez. Wilhelm figrnde burjuva toplumu en acnacak bir ekilde uvallar. O burjuva toplumuna ki, Werther, dolaysiyle de Goethe, her zaman antipati ve kmseyerek bakmtr ve sayg duymamtr. Byle bir oluumdan da hayr beklenemezdi zaten. Romandaki ana karakter ve temsil ettikleri roller yledir: WERTHER - bohem LOTTE - Yar burjuva yar bohem, ama burjuvala daha yakn, tpk Albert ve Werthere olan ilikisindeki oran gibi ALBERT - burjuva (ama iyiniyetli)

173

Kurtulu Savan Konu Alan Romanlarmz 1. Vurun Kahpeye (Halide Edip Advar)

2. Ateten Gmlek (Halide Edip Advar) 3. Yaban(Yakup Kadri Karaosmanolu) 4. Dikmen Yldz (Aka Gndz) 5. stanbul(Mithat Cemal Kuntay) 6. Sahnenin Dndakiler (Ahmet Hamdi Tanpnar) 7. Kalpakllar (Samim Kocagz) 8. Doludizgin (Samim Kocagz) 9. Yorgun Sava (Kemal Tahir) 10. Kk Aa (Tark Bura) 11. Despot (Reet Enis) 12. Esir ehrin nsanlar (Kemal Tahir) 13. Var Olmak (lhan Tarus) romanda henz Kurtulu Sava balamamken geen olaylar anlatlmtr. 14. Kurtlar Sofras(Atilla lhan) (bakahraman Mahmut Ersoy'dur.)

NEHR ROMAN : Bir kiinin, bir toplumun hayatndaki gelimeleri ya da tarihi bir olay birden fazla cilt halinde anlatan romanlardr. Tark Burann Kk Aa, Kk Aa Ankarada , Firaun man; Nihal Adszn Bozkurtlar , Bozkurtlarn lm, Bozkurtlar Diriliyor romanlar gibi.

Mu A..L T.Dili ve Edeb. rt Ziyaya Mektuplar :C.Stk Taranc Pirayeye Mektuplar :Nazm Hikmet clal :Samipaazade Sezai Handan :H.E.Advar ehir Mektuplar :A.Rasim Magosa Mektuplar - Hususi Mektuplar :N.Kemal Malta Mektuplar - Limmi Mektuplar :Z.Gkalp Muhaberat ve Muhaverat :M.Naci Bir Kadn Dman :R.N.Gntekin ikayetname :Fuzuli ( lk mektup rnei ) Mutallaka:H.R.Grpnar ( Mektup tarznda yazlm ilk roman ) Kadnlk ve Kadnlarmz :Y.K.Karaosmanolu Bir Serancam:Y.K.Karaosmanolu Snm Yldzlar - Bir Damla Gzya :R.N.Gntekin Mektuplar :A.H.Tanpnar Bahar ve Kelebekler:.Seyfettin
174

Okuruma Mektuplar :N.Ata Milli Edebiyat Meselesi Cenapla Mnakaalarm:A.Canip Yntem Evrak- Eyyam :C.ahabettin ntikat :M.Naci Mes Prisons Muahazenmesi :R.M.Ekrem Sait Beyefendi Hazretlerine Cevap :A.M.Efendi stida :Z.Gkalp Dost Mektuplar :Yaar Nabi Nayr Mnet- Elhac Akif Efendi :Akif Paa ( Tanzimat dn. lk mektup ) Kemal Tahir'e Mapushaneden Mektuplar N.Hikmet zmir Yollarnda Son Mektubu :Kemalettin Kamu ki Bayram Aka Gndz Yakack Mektuplar :Mahmut Yesari Romanya Mektuplar :Ahmet Rasim Londra Konferans Mektuplar :F.R.Atay Danimarka Mektuplar :F.R.Atay Hallu'l-ukd :A.M.Efendi Vadideki Zambak :Balzac Nou velle Heloise :J.J.Rousseau ELETR iirimiz :Ali Ekrem Bolayr Tahrib-i Harabat , Takip :N.Kemal Renan Mdafanamesi :N.Kemal Takdir-i Elhan :R.M.Ekrem Demdeme :M.Naci Kavgalarm :H.Cahit Yaln Destursuz Baa Girenler :Orhan aik Gkyay Hi , Azab- Mukaddes :Neyzen Tevfik Lisan- Osmaninin Edebiyat Hakknda Baz Mlahazat amildir:N.Kemal (lk eletiri rnei) Kargalar:Hseyin Siret Muhakemat- Edebiyye:smail Safa Gizli Figanlar :S.Nazif Hayat ve Kitaplar :Ahmet uayb Musahabe yi Edebiyye :Ahmet uayb Biraz Psikoloji :C.ahabettin Mntekid-i Hakiki :C.ahabettin u Tenkit Meselesine Dair :M.Rauf Mnakaatmzda Ne Eksik :T.Fikret Sanata Dair :H.Z.Uaklgil Fikir Haraketleri :H.C.Yaln Edebiyatmzn Numune-i mtisalleri Mizanc Murat Bey Zemzeme III R.MEkrem Zafername:Z.Paa
175

ANI ( HATIRAT ) Tabsra : Akif Bey Rumuzul Edeb :S.P.Sezai merin ocukluu :M.Naci Krk Yl - Saray ve tesi:H.Ziya Menfa :A.M.Efendi Bir Ac Hikaye :H.Z.Uaklgil Merutiyet Hatralar :H.C.Yaln Edebi Hatralar :H.C.Yaln Malta Adasnda :H.C.Yaln Siyasal Anlar :H.C.Yaln ehir Mektuplar :A.Rasim Gecelerim Falaka :A.Rasim Magosa Mektuplar :N.Kemal Portreler Bizim Yoku :Y.Ziya Orta Defter-i Amal :Z.Paa Acl Kuak:Mehmet Kemal Perde Aralndan Olur ey Deil:Nadir Nadi Babamn Arkadalar:Samet Aaolu Ah Beyolu Vah Beyolu :Salah Birsel Atatrk zleyi :R.Eref naydn Yllar Byle Geti :Vedat Nedim Tr Gemi Zaman Kkleri :A.inasi Hisar Boazii Yallar Boazii Mehtaplar A..Hisar stanbul ve Pierre Loti :A..Hisar Edebiyatlar Geiyor :H.F.Ozansoy Siyasi ve Edebi Hatralar :Y.K.Beyatl ocukluum-Genliim :Y.K.Beyatl Hep O ark - Zoraki Diplomat:Y.Kadri Vatan Yolunda - Genlik ve Edebiyat :Y.Kadri Mavi Srgn :Halikarnas Balks Ekal-i Zaman :A.Rasim Ate ve Gne - Zeytinda :F.R.Atay ankaya - Babamz Atatrk - Pazar Konumalar:F.R.Atay Hangi Bat-Hangi Sol- Hangi Sa A.lhan Sevda Dolu Yolculuk :Cahit Klebi Glerek :Refik Erturan Hapisliim :Recep Bilginer Trkn Atele mtihan H.E.Advar Mor Salkml Ev :H.E.Advar Muharrir air - Edip:A.Rasim Kerkk Anlar :A.H.Tanpnar air Dostlarm :Oktay Akbal Minelbab lelmihrab :R.H.Karay Matbuat Hatralar :Ali hsan Tokgz Nmne-i Edebiyyat- Osmniyye Ebzziya Tevfik
176

Anamn Kitab :Y.Kadri Babrname :Babrah ( lk an ) ecere-i Trk :Ebulgazi Bahardr Han Sergzet-i Esir-i Malta Kad Macuncuzade Mustafa Efendi Sergzet-i Zaif : Zaif Cihannm , Kef'z- Znn :Ktip elebi DENEME Sanata Dair :H.Z.Uaklgil Be ehir - Yaadm Gibi:A.H.Tanpnar Anadolu Efsaneleri Hey Koca Yurt H.Balks ieklerin Dn Dn Yazlar:H.Balks Gnlerin Getirdii Karalama Defteri Szden Sze - Okuruna Mektuplar N.Ata Gnlerin Gtrd Edebiyat Konumalar Dn Pay Yokua Doru Edebiyat zerine:S.K.Yetkin Gemile Gelecek :S.Kudret Aksal Bize Gre Gurubahane-i Laklakan :A.Haim ( lk deneme ) Gerekilik Sava Aydnlar Sava Kadnlar Sava Hangi Atatrk :A.lhan Niin Ak :Necati Cumali Dman Kazanmak Sanat :T.Bura Nesillerin Ruhu Kltr ve Dil Byk Trkiye Ryas :M.Kaplan Ta atlasa - Yer :Yaar Kemal Kendimle Konumalar Kahveler Kitab Gece Mavisi :Salah Birsel Dou-Bat Konuarak Yasak :M.C.Anday Aziz stanbul Eil Dalar Edebiyata Dair :Y.K.Beyatl Sohbetler :Epiktetos Kimi Diyaloglar :Eflatun Kimi Eserler :iero nsan Bir Dncedir Yreini Scak Tut:R.Bilginer Dur Dn:Adnan Advar Sanat zerine Denemeler - Mavi ve Kara:Sabahattin Eybolu Ky retmenine M ektuplar :C.Atuf Kansu Gnele :Mermi Uygur Kurutulmu Felsefe Bahesi :Salah Birsel Daldan Dala :Vedat Gnyol Yaam Yeniden Kurmak :Oktay Akbal Denemeler :Montaigne ngiliz Baconda bu trde nemli eserler vermitir. Alacakaranlk :B.Necatigil Dilimiz zerine : Nurullah Ata Dilin Canlandrma Gc :Mehmet Kaplan Doru ile Yalan :Nurullah Ata Dostluk :Cicero De ar :Nurullah Ata Hayat ve Edebiyat :Mehmet Fuat Kprl imizdeki Gzellikler: pek Ongun
177

Kltr ve Medeniyet :Cemil Meri Okuma stne :Bacon Sanat zerine : Arthur Schopenhauer Sevgi zerine Szler :Nurullah Ata iir : Muallim Naci iir Hakknda Baz Dnceler :Ahmet Haim Tm Szlerin Bittii Yerdeyim :Nezihe nce Yarna nanmak : Suut Kemal Yetkin MAKALE Edebiyat ve Hukuk H.C.Yaln iir ve na :Z.Paa Mukaddime :inasi ( lk makale ) Nesr-i Harp Nesr-i Sulh Evrak- Eyyam :C.ahabettin al oban al :S.Nazif Dn-Bugn-Yarn :Orhun Seyfi Orhun M.Edebiyat Meselesi ve Cenapla Mnakaalarm:A.C.Yntem Edebiyat zerine Makaleler:A.H.Tanpnar Niin Kurtulmamak Bat Yllar F.R.Atay ile Roma :F.R.Atay Atatrk ve Kurtulu Sava C.Atuf Kansu Yeni Lisan :mer Seyfettin Mukaddime-i Celal:N.Kemal GEZ YAZISI Faist Roma Kaybolmu Makedonya Bizim Akdeniz - Taymis Kylar :F.R.Atay Yolcu Defteri Gezerek Grdklerim - Deniz Ar:F.R.Atay Miratl Memalik :S.Ali Reis ( ilk gezi ) Avrupada Bir Cevelan Sayyadane Bir Cevelan:A.M.Efendi Seyahet Jurnali :Direktr Ali Bey Avrupada Ne Grdm:Ahmet hsan Tokgz Hac Yolunda Afak- Irak Avrupa Mektuplar Suriye Mektuplar:C.ahabettin Berlin Hatralar:M.A.Ersoy Bize Gre Frankfurt Seyahatnamesi:A.Haim Romanero svire Gnleri:Selahattin Batu Anadolu Notlar :R.N.Gntekin Mavi Yolculuk Mavi Anadolu :Azra Erhat Dsem Yollara Yollara:Haldun Taner Hiroimalar Olmasn :Oktay Akbal Abbas Yolcu Batnn Deli Gmlei :A.lhan All Turnam :Erdal z Deli Fiek :B.Rahmi Eybolu Avusturya ve Venedik Gnleri :Selahattin Batu Tunadan Batya Yurttan Yazlar :smail Habip Sevk
178

Hr Mavilikte Gezi :B.Kemal alar FIKRA Cidd- Mizah - Muharrir Bu Ya ehir Mektuplar Ekal-i Zaman Glp Aladklarm:A.Rasim Kulaktan Kulaa :O.S.Orhon Beik Sar izmeli Mehmet Aa Ocak:Y.Ziya Orta Eski Saat Akam Kurtulu Bayrak:F.R.Atay Genlik Trks:T.Bura Szn Gelii :evket Rado Dostluk Derken :Oktay Akbal Pazar K onumalar :F.R.Atay GNLK ( Ruzname- Vakayname ) Seyahat Jurnali :Direktr Ali Bey ( lk Gnlk ) Gnce :N.Ata Gnler :Cemal Sreyya Ouz Atayn Gnl Gnlk :Salah Birsel Gemiin Kular :Oktay Akbal Gnlk Terimimi ilk Kez F.R.Atay kullanmtr. Gnlkler :Andre Gide SOHBET (SYLE MUSAHABE ) Takdir Duygusu :evket Rado Szden Sze :N.Ata Ahmet Rasim :Ramazan Sohbetleri, Suut Kemal Yetkin : Edebiyat Syleileri, evket Rado :Eref Saati, Melih Cevdet Anday :Dilimiz zerine Syleiler, Nurullah Ata : Karalama Defteri. Cenap ahabettin, Refik Halit Karay, Hasan Ali Ycel, Attila lhan gibi yazarlarmz da bu trde eserler vermilerdir. MLAKAT Rya :Z.Paa ( Mlakat eklindeki ilk roprtaj ) Diyorlar ki Mlakat :R.Eref naydn ROPRTAJ Kaya ukuru :M.C.Anday Peri Bacalar Bir Bulut Kaynyor ocuklar nsandr :Y.Kemal Dnya edebiyatnda; Jack London, Heming Way, Selohow Sortre, rportaj rnei vermi sanatlardr. Trk edebiyatnda: Ruen Eref naydn, Falih Rfk Atay, Abdi peki, Fikret Otyam,
179

Yaar Kemal, Mete Akyol, Mustafa Ekmeki, Halit apn, Dursun Akam rportaj rnei vermitir. BYOGRAF ( Tercme-i Hal Tezkire ) Vehbi Cem Akun, stanbul An Kaybetti :Yahya Kemal Nimet Behsuz : Byk airin Arkasndan Bir Dev air Gt : Cenap Gedikolu, Malik Bahi'nin Feridddin-i Attar'dan evirmi olduu Tezkiret'l-Evliya'dr. ( lk biyografik eser ) Dnya edebiyatnda ilk byk biyografi yazar Yunanl Plutarkhos :Hayatlar Mecalisn Nefais :A.ir Nevai ( ilk tezkire ) Ahmet Haim ve iiri:A..Hisar Tek Adam ,kinci Adam , Menderesin Dram:.Sreyye Aydemir Yahya Kemal :A.H.Tanpnar Tevfik Fikret :M.Kaplan Het Bihit :Sehi Bey ( Anadoludaki ilk tezkire ) Edebiyatmzda simler Szl :B.Necatigil 19.Asr Trk Edebiyat A.H.Tanpnar N.Kemal M.A.Ersoy :M.C.Kuntay Tezkiret uara :Latifi ( gvenilir ilk tezkire ) Bir Bilim Adamnn Roman :Ouz Atay ( Biyografik roman ) mer Seyfettin :Tahir Alangu ( Biyografik roman ) Seluklu eyhnamesi :Hoca Dehhani Ad Aylin :Aye Kulin ( Biyografik roman ) Bir Tatl Huzur :Aye Kulin Freya :Aye Kulin ( Biyografik roman )

OTOBYOGRAF Krk Yl :H.Z.Uaklgil Byle Gelmi Byle Gitmez :Aziz Nesin Hayatm :Hasan Ali Ycel Babama :Aye Kulin

180