iirsel Esin'e Giri Mustafa Durak nsanla ilgili hi bir ey, insanlk tarihinden soyutlanamaz.

nsanlk tarihi, insan tekiyle ilgilenmez. Bu da bizi kanlmaz olarak kltr sorununa iletir. Kltr, sylence (mit) odanda ilerler. ster tek tanrl dinler ncesi, ister sonras, ister tanrc ister deil, bir kltr, sylencesiz olmamtr. Burada sylenceyi yalnzca geleneksel mitolojinin konusu olarak deil de ok daha geni bir erevede dndm belirtmeliyim. Bugnn insan da bir sylence kltr yaamaktadr. Grtlana kadar mitik ve mitolojik kltr iindedir. Byle bakldnda sylence; kltrn temel, oluturucu gesidir. Ve en temel sylence de yaratl ile ilgilidir, nsann ilk varoluu ile ilgilidir. Yaratl sylencesi, hep birer yorum olarak vardr. Yorumun anlama dn(trl)mesi bilimsel olarak aklanmas ile olanakldr. Bylece kimine gre ruhu ve maddeci, kimine gre bilimsel olan /olmayan, ya da sylencesel olan /olmayan kavana geliriz. Tm yaratmlar, giderek iirsel yaratm dorudan ilgilendiren esin kavram iin de, bu kavak ilemektedir. Diyeceim esin konusunda iki kuram vardr: sylencesel kuram ve bilimsel kuram. Belki ikincisinin, daha iin banda esin kavramn, d gcn, yaratcl yok ettii dnlebilir ama bilimsel bulularn hi biri salt kat, kategorik deildir, yaratc gten uzak deildir. Gerek bilim adamlar esinden kopuk olamaz. ncelikle esin ve e deerli szcklerin, sylencesel kuramn szckleri olduunu gstermeliyim. Esin (ilham) ve Bat dillerindeki karlyla inspiration zerine dnmeye baladmzda, zorunlu olarak iirin din (mitik inanlar da dahil) ile ilikisine kayarz. Ve bu noktada onu 'i(in)e do(dur)ma', 'vahy' kavramlaryla ilikilendirebiliriz. Dolaysyla esin, yce varln, insan varlnn iine yerleti(rdi)i kendisinden bir para, ve/ya kendi dncesi, kendi gzel grn olur. Ben, tanr kavramnn bu szcn, adlandrl aamasnda, iine de yerleti(rildi)ini dnyorum: lham szcnn kkenini ibranice Elohimde buluyorum. branicede Elohim ya da ksaltlm biimiyle El, ilah, tanr anlamndadr. Esin szcnn kkeni de sin olabilir.sin ile balantya gelince s, Msr tanras sisin ksaltlm biimidir, n ise Msr ve Smerlerde karlatmz Ana, Anna biimlerinin ksaltlm biimleri An, En, n arasndadr. Yani isin ve deiik biimi (esin), ana tanra demektir. lgintir sin, ayni zamanda Babilon ile Uruk kentleri arasnda M. 1750 yllarna tarihlenen bir smer kentinin addr. Bu arada yunan mitolojisindeki esin perilerini hatrlayalm. nspiration ise, szlkteki

karlyla soluk alma, esin anlamlarna gelir, ancak, i, iinde anlamna gelen in- nekine dikkat etmek gerek. Szck arkeolojisiyle Ana (= tanra)ya, amanizme vardrlabilecek bir nektir bu. Esin'in szlkteki karlklar ise yle: 1. Sabah rzgar, 2. e doan ey, herhangi bir neden dolaysyla hatra gelen nemli ve gzel duygu ya da dnce (Trke Szlk; Trk Dil Kurumu; Ankara; 1974) Aslnda szlkteki bu anlamlara, 'bir dncenin, bir yaratmn kayna, derin etmeni, nedeni' ve 'etkileyici, tetikleyici ey, varlk' anlamlarn eklemek gerek. Bir rnek vermek gerekirse, Mehmet Taner, (Ne ok /Hibir ekilde dzyazya dkemem /Seni ne ok sevdiimi //Brak arpsn meduza /Kayalklara. Bo //Bir sandaln gzleri gibi.) iirine u dipnotu der: sandaln gzleri C. apan esini ile. Dorusu esin ile esinti (sabah rzgaryla balantlandryorum) arasnda ba kurulmas da bizi zorunlu olarak, ho etki uyandran, dirilten, canllk veren doal gce, ilkel anlayta tanrsal gce, dolaysyla amanizme iletir. Bu ksa yazy, girite sz konusu ettiim iki kuram netletirerek bitirebilirim. 1) Esin, tanrsal gcn, glerin, alma yetisi olan zel kiilere yklemesi, vermesidir. Bu durumda sanat, air vb'lerinin yaratm olarak ortaya koyduu ey, tek bana bamsz olarak yaratt bir ey deildir. Yaratlan, tanrnn esinledii ey olarak vardr. Asl yaratc tanrdr; sanat, air sadece aracdr (media, medium), yanstcdr. 2) Esin, yaratc kiinin yaptn ortaya koymasnda, gerek ilk edimin gereklemesiyle ilgili, gerek yaptn gerekleim srecinde, o yapt olarak ortaya kmasn salayc ilk nedensel ve/ya ilk nedenlerle ilgili olgudur. Birincisi kestirmeci bir yol izlerken ikincisi -iir iin konuursak, sesten, sz diziminden, anlam biimlerinden oluturulan mimarinin eitli dzeylerde aratrlmasn gerekli klar. Dolaysyla iirin alglanmas iin, yorucu bir renme sreci gerektirir. nsan anlamak kolay deildir, hele hele yaratc insan anlamak hi kolay deil.