Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

7. Hafta Sosyal Szleme Teorileri III: Jean Jacques Rousseau

lkel (doal) yaam; insann insan smrmedii, lksn ve eitsizliin insann ahlakn bozmad bir zgrlk ve eitlik dzeni olarak tanmlayan Rousseauyu (1712-1778), Brian Redhead (2001: 163), Aydnlanmann dier tm simalarndan daha orijinal ya da tehlikeli dnceler reten, yzyln belki de en derin ve etkin dnr olarak nitelemektedir. nsann kusurlarnn doasndan deil kt ynetilmi olmasndan kaynaklandn syleyen; iyilii ve ktl temelde siyasal deerler ve siyaseti toplumsal yaamn merkezi olarak gren Rousseau, insanlk tarihini uygarln ilerlemesi karsnda ahlakn d ile artan sefalet ve ktlk destan eklinde nitelendirmektedir. Rousseau, mzik yazlarndan romanlarna, siyaset yazlarndan eitimi konu edinen Emile adl eserine dein geni bir alana yaylan bir dnce yapsna sahipken, eitli zamanlarda bir kamu grevlisi, mzik retmeni, besteci ve zel retmen olarak yaamn srdrm, baarl bir edebi kariyerin hevesi iinde olmutur (Tannenbaum ve Schultz, 2011: 262). Buna karn yaznsal rnlerinin okluu ve kapsam asndan geniliinin beraberinde baz sorunlar getirdiinden de sz edilebilir. Bu erevede insanlar onun fikirleri ve varlndan onun farkl eserleri vastasyla haberdar olduklar iin, Rousseaunun merkezi ve yaratc eserlerine ilikin edindikleri izlenim de birbirinden olduka farkl olabilecektir (Dent, 2002: 44). Sz konusu izlenimlerin eitlilii, kendisinin elikili, tutarsz ve deiken bir dnce yapsna sahip olduu eklinde eletirileri ortaya karrken bunlar, yaad adan bugne devam etmektedir. Eletirilerde belli bir hakllk pay olduu aktr. Ancak belli oranda sz konusu elikilerin Rousseaunun dncesinin dsal grnm iinde bulunduu ve yzeysel bir nitelik tad;

Sayfa 1

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

yaptlarn zne inilip kitaplarndaki deimez ilkelere ulald zaman dnsel btnln farkna varlabileceinden de bahsedilebilir (Aaoullar, 2006: 20-21). Netice itibaryla aydnlanma dncesine, uygarlk nosyonuna ve akla dair savunulara bu denli youn eletiriler getiren bir dnrn, ann hkim paradigmalar karsnda elikiye dmekten ne derece kanabilecei de tartmaya aktr. Bu durumun farknda olan Rousseau da kendisini gndelik okuyucularn, benim elikilerimi mazur greceklerini umarm; eer kendini dnmeyeceksen elikiden uzak duramazsn ve her ne sylersen syle, ben elikiye dmeyi, nyargya dmeye tercih ederim (akt. Tannenbaum ve Schultz, 2011: 262) szleriyle savunur. 1712 ylnda svirenin Cenevre kentinde dnyaya gelen Jean Jacques Rousseaunun annesi kendisini dourduktan ksa bir sre sonra hayata veda etmi, babas da henz o on yandayken hapse girmemek iin Cenevreden kaarak Rousseauyu terk etmitir. Klasikler ve felsefe zerine olan eitimi mali imknszlklar nedeniyle yarda kalan Rousseau, 16 yana kadar noterlik, mhendislik ve oymaclk olmak zere farkl meslek dalnda raklk yapm ancak bunlarn hibirinde sebat etmeyerek Cenevreyi terk etmitir. Bundan sonra Rousseau bazlar olduka varlkl olan kadnlarn hayatna girse de en uzun sreli ilikisini amarc bir kadnla yaamtr. Rousseaunun bu kadnla olan birlikteliinden be ocuu dnyaya gelmi ancak bu ocuklarn hepsi yetimhaneye verilmitir (Tannenbaum ve Schultz, 2011: 262). Rousseaunun hayatndaki bu dalgalanmalarn bir ekilde kendisinin akla, ahlaka ve siyasete olan bakn etkilediini dnmemek iin bir neden yoktur. Dolaysyla dnsel rnleri ve ortaya koyduu eserlerin, yaam yksnn etkilerini de bir ekilde gz nnde tutularak ele alnmasnda fayda olacaktr.

Sayfa 2

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

Rousseaunun Yntemi
Rousseau, dzen kart yazlarndan dolay Vincennes hapishanesinde yatmakta olan arkada Diderotu ziyarete giderken bir yaz yarmas ilanyla karlar. Yarma, sanatlar ve bilimlerin insan ahlakn gelitirip gelitirmedii hakkndadr. Rousseau yarmaya katlmaya karar verir ve ona birincilik dln kazandracak olan Bilimler ve Sanatlar stne Sylev (1749 [1970] ) adl eserini kaleme alr.

Rousseaunun akla, bilime ve sanata baknn bulunabilecei bu eser, bir ynyle de kendisinin yntemsel tartmalara bakn, zellikle de yntemsel dnm ve bilginin kayna noktasnda adalarndan ne lde ayrldnn izlerini sunacaktr. Rousseau Aydnlanma anda yaamakla beraber onun dncesi

Aydnlanma felsefesine bir meydan okuma mahiyetindedir. Rousseau bu eserde de sanatlar ve bilimler insan ahlakn gelitirmekte midir? sorusuna kesin bir hayr yant verir. Ona gre insan akl, sanatlar ve bilimlerin ilerlemesi nispetinde yozlamtr (Rousseau, 1970: 22). Hatrlanaca zere, Aydnlanma a dncesi akln dogmalarn esaretinden kurtulmasn, doay ve toplumu bilimsel bir metotla anlamakla yetinmeyip onlar kontrol etmeyi hedeflemekteydi. Evrene ve insann evrendeki yerine ilikin yanl bilgi ve bo inanlar bilimsel metot nda ayklanmakta, doru bilgi birikimi srekli gelime gstermekteydi. nsanln artk gemi alarn ocukluk dneminden kp olgunluk evresine girdiine dair bir ilerleme fikri Aydnlanma ann hkim dncesi idi. Bu dnce insann, insan doasnn belirleyici zellii olarak akl n plana karmaktadr. Rousseaunun bu fikre kar kmasndaki temel hareket noktalarndan birisi onun insann ayrt edici zellii olarak akl sahibi olduu fikrini sorguluyor oluudur. Rousseau akl yerine duyguyu ne kartmakta ve duygularn ierisinde de

Sayfa 3

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

merhamete vurgu yapmaktadr. Ona gre insan doal halinde, akl temelinde eylemde bulunan bir varlk olmayp daha ziyade igdleri ve duygular ile hareket eden bir varlktr. Zaman ierisinde insann akli melekeleri gelimitir ama bu gelime insann masumiyetini kaybetmesi, doalln yitirmesi ve yozlamas pahasna olmutur. Bu adan ann en nemli gelimesi olarak bilimsel devrime ve bununla ilikili olan materyalist yaklama da meydan okumaktadr. Akln ilerleme ve zgrle varaca biimindeki iyimser anlayn yanl bir yne yneltildiini ifade ederken, insann artlarnda meydana gelen deiimin ilerleme veya gelimeyle ayn anlama gelmeyecei uyarsnda bulunur (Tannenbaum ve Schultz, 2011: 263). Hatta bu uyars beraberinde akln, insanlarn klelemesine yol at ynndeki grn de tamaktadr. Ona gre bilgisizlikten kurtulmak iin harcanan bo abalarn cezas, her zaman lkse, ahlakszla ve klelie dmek olmutur. Doa ise ocuun elinden tehlikeli bir silah eken bir ana gibi insanlar bilimden korumak istemitir (Rousseau, 1970: 30). Rousseaunun dncesinde, insan bilgilerinin kaynaklar ve amalar da olumsuz niteliktedir:
Astronomi, bo inanlardan domutur; gzel sz sylemek hrstan, kinden, dalkavukluktan, yalandan; geometri cimrilikten; fizik, bo bir meraktan ve hepsi birden, hatta ahlak bile, insann kendini beenmesinden domutur. Demek ki bilimleri ve sanatlar douran bizim kt yanlarmzdr () Doularndaki ktlk, amalarna baknca bsbtn ortaya kar. Lks olmasayd, lksn besledii sanatlar ne yapardk? Hakszlklar olmasayd, hukuk bilimi ne iimize yarard? Zalim hkmdarlar, savalar, isyanlar olmasayd, tarih ne olurdu? Ksacas herkes yalnz insanlk grevlerini ve doal ihtiyalarn dnseydi, yalnz vatann, mutsuz insanlar ve sevdiklerini korumaya zaman bulsayd, hayatn bu bo dncelere dalmakla geirmek kimin aklna gelirdi (Rousseau, 1970: 33)

Rousseaunun, ann genel kabul gren dncelerine kar kan fikirlerini ortaya koyu tarz ise dneminin eitli akmlarndan izler barndrr. Bu erevede anmsatlmas gereken nemli bir husus kendisinin, toplum szlemeleri

Sayfa 4

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

kuramclarnn balca rneklerinden biri olmasdr. 1 Burada Rousseau, siyasal dncesini ortaya koyarken Hobbes ve Lockeda da grld gibi bir szleme teorisinden yararlanmaktadr. Fakat benzer bir anlat biimine karn, Rousseaunun dierlerinden nemli noktalarda ayrld sylenmelidir. rnein Hobbes, devletin kuruluunu szlemeye dayandrarak krala dnyevi bir otorite tesis etme gayreti gtmtr. Rousseau ise Lockeun at yolu derinletirerek demokratik dnceye temel salayan bir szlemenin teorisini ortaya koymaktadr. Ayrca Rousseau iin szleme ncesi dnemin zelliklerinin tasvir edildii doa durumu da iinde yaad toplumun eletirisi ve daha iyi bir toplum ideali noktasnda bir referans olmas bakmndan da nem tamaktadr ki, bu dier szleme kuramlarndan ayrld nemli bir noktadr. Bu nemin anlalabilmesi ise ancak onun doa durumunun ayrntlarna inmekle mmkn olacaktr.

Doa Durumu
Tpk Thomas Hobbes ve John Locke gibi Rousseau da siyasal dncesini bir doa durumu varsaymndan hareketle ortaya koyar. Ancak bunu yaparken sz konusu isimler gibi ann siyasal davrann merulatran bir doa durumu tasvirine girimemekte, bilakis insan adaletsizliklerinin kkenini aklayan ve var olan artlar eletiren bir tasvir ortaya koymaktadr (Tannenbaum ve Schultz, 2011: 263). Bunu yaparken syledikleri de zaten kendisinden nce gelitirilen argmanlara adeta bir meydan okuma biimindedir:
Toplumun temellerini incelemi olan filozoflar hep uygarlk ncesi tabiat haline kadar gitmek gereini duymu, ama hibiri oraya ulaamamtr. () hepsi de ihtiya, a gzllk, bask, istek ve gururdan aralksz sz ederken, toplumda edinmi olduklar fikirleri uygarlk ncesi tabiat haline aktarmlardr: Vahet

Sosyal szleme teorilerinin genel zellikleri iin bkz. 5. Hafta Sosyal Szleme Teorileri: Thomas Hobbes.
1

Sayfa 5

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

halindeki insandan sz amlar fakat uygar insan anlatmlardr (Rousseau, 1968: 86-7) .

Rousseaunun dncesinde doa durumu henz insanlarn sosyallemedii, aile kurumunun ortaya kmad, sanatlarn ve bilimlerin domad bir duruma karlk gelir. nsanlar, doada izole bir ekilde varlklarn srdrp, neslin devamn salamaya hizmet eden cinsel igdler temelinde bir araya gelmekte ve daha sonra da kendi yollarna gitmektedirler. Yavrularn bakm tamamyla diilerin

sorumluluundadr. Rousseaunun doal, vahi insannn tutkular ve istekleri fiziki ihtiyalarnn tesine gemediinden, ihtiyalar karlamak vahiler iin kolaydr. Bylece doa durumunda insanlar gelecek endiesinden uzak, konuma ve anlama gerei hissetmeyen yalnz vahilerdir. Rousseau tam da bu sebeple insanlarn mutsuz ya da zavall olmalar iin bir sebep grmez. Bu insanlar arasnda manevi hibir ba bulunmadndan birbirlerine kar ne iyidirler ne de kt. Doa durumundaki insan rasyonel olarak eylemde bulunan bir varlk deildir. Daha ok duygular, igdler temelinde gnbirlik yaayan bir varlktr. Bu insan Rousseauya gre merhamet ve efkat duygusuna sahiptir. Doa halindeki vahi insanlar, srekli gelecei dnerek daha fazla g elde etmeye alan, bu nedenle birbirinin kurdu olan bencil varlklar deildir. stekleri snrl olan ve merhamet duygusuna sahip olan bu insanlar arasnda sava da yoktur (Gze, 2000: 193-194).
Ormanlarda avare dolaan, hibir hneri olmayan, konumay bilmeyen, evi, bark, savalar, balantlar olmayan, hemcinslerine ya da onlara zarar vermeye hi ihtiyac olmayan, hatta belki onlardan hibirisini tanmayan, az sayda tutkusu olan, kendi kendine yeten vahi insan sadece bu duruma uygun duygulara ve bilgilere sahipti. Gerek ihtiyalarndan baka bir ihtiya duymuyor, grlmesinin ilgi ekici olacan sand eylerden bakasna bakmyor, zekas da gururundan fazla ilerlemiyordu. Tesadfen bir keif yaparsa kendi ocuklarn bile tanmadna gre, bu kefi bakalarna daha da az ulatrabilirdi. Her sanat, onu bulanla birlikte yok oluyordu. Eitim ve ilerleme yoktu; kuaklar bo yere oalyordu; her kuak hep ayn yerden hareket ettii iin yzyllar hep ilk alarn kabal ve yontulmaml ile akp gidiyordu;

Sayfa 6

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

insan tr artk ihtiyarlamt ama insan, hep ocuk kalmt (Rousseau, 1968: 125).

Rousseaunun doa durumuna ilikin bu uzun betimlemesinde insan yalnz bana yaayan ve toplumsal olmayan bir varlktr. Bu zellii konuma, yrme gibi davranlarn dahi eksikliine sebep tekil etmektedir. rnein John Lockeda olduu gibi hak, mlkiyet gibi kavramlarn doa durumunun ierisinde ekillendirici bir nitelie sahip olmas bir yana, Rousseauda tartma, insann iki ayann zerinde durup duramamas ya da insan hayvandan ayran ince izgi etrafnda dnmektedir. Buna karlk Rousseaunun doa durumunun vahi insannda konuma ve akl gibi melekeler, birer gizilg eklinde bulunmakta ve doa durumu sresince de gerekleip ortaya kmamaktadr (Aaoullar, 2006: 39). Buna karlk akldan nce insann zn oluturan iki ilkeyi ngrmektedir Rousseau; ilki kiinin varln ve refahn korumay yakndan ilgilendirir, dieri ise btn duyarl varlklarn ve zellikle de dier insanlarn yok olmas ya da ac ekmesi karsnda kiide doal bir honutsuzluk duygusunun uyanmasdr (Rousseau, 1968: 82). Onun gznde insann kendisini korumas ilk doal yasa eklinde anlamlandrlr; kendini koruma kaygs doa durumunda tek devindirici g; kendini sevme de ilk doal tutku olarak deerlendirilir. Kiinin sahip olduu arzularn dar kapsam; merhamet duygusunun yannda doa durumundaki insanlar arasnda barn hkm srmesinin bir dier nedenini oluturmaktadr. Bahsedilen zellikleri ile doa durumunda yaayan bu insann bir dier zellii doa ile dorudan bir birlik iinde olmas ve bu sayede de zgr oluudur. Bunun yan sra eitsizlikleri doal ve siyasi olarak ikiye ayran Rousseau (1968: 85), gerek ve nem arz eden eitsizlik tr olarak siyasal eitsizlii kabul etmekte; ancak bunun bir toplumsal ilikiler ba gerektirmesinden hareketle, doa durumunu barndrd

Sayfa 7

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

doal eitsizliklere ramen bir eitlik durumu olarak sunmaktadr (Aaoullar, 2006: 43). Tasvir edilen durum itibaryla hayvandan pek de fark olmayan insann buna karn iki zellii ile hayvandan ne lde farkl olduu ortaya konabilir. ncelikle doayla ilikisi bakmndan insann zgrce seim yapma, karar alma erkine sahip olduu sylenebilecektir. Bunun yan sra kendisini hayvandan ayran dier zellik sahip olduu gelime yetisidir. nsan bu yetisi sayesinde deiip gelime gsterse de bu daha iyiye, yetkinlemeye dair bir gidi anlamna gelmeyecektir. Keza Rousseaunun gznde bu yetkinleme insann doa durumundan toplumsal insana doru gidiidir. Bu ise toplumun ierdii erdemlerle beraber ktlklere de kaynaklk etmektedir (Rousseau, 1968: 102). Zaman ierisinde (ancak tam olarak net olmayan bir noktada), ilkel varolu, Rousseaunun medeniyet dedii eye doru ilerleyerek, tedrici bir dnm geirmeye balamtr. Bunun en nemli gstergesi ise sosyal olmayan varlklarn bir araya gelmeye balaylardr. Cinsellik gibi doal drtlerin bir araya getirdii insanlar, neslin devamn salama amacnn gerektirdiinin tesinde bir arada yaamaya balarlar. Bu ailenin ortaya kdr. Artk, erkek ve dii, yavrularn dnyaya gelmesinden sonra ayrlmayp bir kulbede birlikte yaamaya balamtr. Erkek darda avlanarak evin beslenme ihtiyalarn karlarken dii de evin ve ocuklarn bakmn stlenmektedir. Ailenin ortaya k medeniyetin ortaya kna doru atlm ilk admdr. nsanlar doa durumunda yalnz bana srdrlen ilkel var olu biiminden ilk ve tek doal toplumsal var olu biimi olan aileye gemilerdir. Rousseau bu var olu biimindeki ilikilerin halen doal olduunu dnmekte, ona ilkel yerli (aboriginal) toplum adn vermektedir. Bu toplum dzeninde halen byk farkllamalar yoktur (Tannenbaum ve Schultz, s. 193-194).

Sayfa 8

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

Bir sonraki aamada aileler kabileler halinde bir araya gelirler. Bu yeni toplum biiminde kolektif avclk ve toplayclk, toplumsal retim biimini oluturmaktadr. Zaman ierisinde tarm ve metalrjinin domas insanlar arasnda iblmn dourur. Toplum halinde yaayan insanlarn lisanlar ve akl melekeleri geliir. Bunun akabinde sanatlar ve bilimler geliir. Rousseau iin bu sre daha iyiye ynelen bir ilerleme deildir. Bu insanlarn doal zgrlklerinin kaybedilmesi, doal olmayan eitsizliklerin domasnn tarihidir. Dahas, doas gerei insanlar sosyal varlklar olarak grmeyen Rousseau, onlarn sosyalleme emareleri gstermesini de bizatihi olumsuz bir gelime olarak grr. Tm bunlar, Rousseau iin olumsuz olaylardr. Kendi ifadesiyle insan toplumsal klan onun zayfldr; yreklerimizi insanla gtren ise ortak sefaletlerimizdir. Her bamllk bir yetersizlik belirtisidir: eer hibirimiz dierlerine muhta olmasayd, onlarla birlemeyi kesinlikle dnmezdi (akt. Aaoullar, 2006: 52). Buna karn, doa durumundan uzaklama iblmn ve bu da kanlmaz olarak doal olmayan eitsizlikleri douracak ve nihayet mlkiyetin devreye girmesi de bu eitsizlikleri oaltan bir nitelik halini alacak, bir ynyle doa durumunun son snrna ulaldn gsterecektir:
Bir toprak parasnn etrafn itle evirip bu bana aittir. diyebilen, buna inanacak kadar saf insanlar bulabilen ilk insan uygar toplumun gerek kurucusu oldu. ( ) yle grnyor ki, bu topran etrafn evirme olaynn olduu zaman iler o gne kadar olduklar gibi srp gidemeyecekleri noktaya artk gelmilerdi. nk ancak birbiri ardndan meydana gelebilen daha nceki birok fikre dayanan bu mlkiyet fikri insan aklnda birden bire teekkl etmedi. Tabiat halinin bu en son snrna varmadan nce hayli ilerlemeler kaydetmek, birok hnerler ve bilgiler elde etmek, bunlar bir adan tekine aktarmak, oaltmak gerekmiti (Rousseau, 1968:131-32).

Rousseau eitim ve kltrn toplumsal eitsizlikleri yarattn ve toplumsal kurumlarn bu eitsizlikleri hzl bir ekilde artrdn vurgular. Oysa doa durumunda insanlarn fiziksel stnlkleri bile herhangi bir eitsizlie yol amamaktadr. (Gze, 2000: 195)

Sayfa 9

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

zel mlkiyet kurumu ile birlikte doal kaynaklarn baz insanlarn elinde eitsiz bir ekilde birikmesi bir insan karnn doyurabilmek iin baka bir insana muhta hale getirmi; domakta olan toplumda kesin izgilerle ayrlan iki snf ortaya karmtr. Yoksullar ve zenginler eklinde oluan bu ayrm ve aralarndaki uurum ise bir savan kn kanlmaz klar. Bu sava, Rousseauda toplumsalln olmad doa durumu ile toplumsal hayat arasndaki gei dneminin son evresine tekabl etmektedir. Sava sonrasnda zenginlerin; kaba, aldatlmalar kolay, kendi aralarnda sorunlar olan, hrsl ve hasis olduklarndan dolay efendilerinden vazgemeyen insanlar, parlak sylevlerin araclyla kandrmalar sonucu yaplan ve temelinde mlkiyetin bulunduu yalanc bir szleme ile devlet kurulmu olur. Bylesi bir szleme ile ortaya kan devletin balca ilevi, zenginlerin konumlarn salamlatrp eitsiz ilikileri kurumsallatrmaktr (Aaoullar,2006: 57). Bu szleme plak iddetin yerini hukukun almasna imkn tanm ve eitsizlie siyasal bir boyut kazandrmtr. Bu boyut ksa bir sre ierisinde doal zgr insann yerini toplumsal kle insann almasna neden olacaktr. stelik klelik sadece yoksullar da kapsamamaktadr; keza insanlarn konumlar ne olursa olsun, her biri peinden kotuklar zenginliklerin ve nesnelerin tutsa, klesidirler. Netice itibaryla

Rousseaunun Toplum Szlemesinde syledii gibi insanlar zgr domu olmalarna ramen imdi her yerde zincirler altndadrlar (Rousseau, 1946: 4). Ksacas, insan medeniletike tm yetenekleri geliip, zeks en st dzeye kmtr ancak doa durumunda zgr ve mutlu iken imdi doann ve giderek dier insanlarn klesi olma durumuna dmektedir (Gze, 2000: 198). stelik Rousseau, ortak yarar adna bir iktidar oluturmay da zgrlkleri gvenceye almaktan ok klelie doru bir adm olarak deerlendirir. Ynetim biimleri arasndaki farklar onlarn kurulular srasnda ortaya kan tesadfi farklara dayanmaktadr. nemli

Sayfa 10

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

olan gelimeler ncelikle mlkiyetin ortaya kmas, sonrasnda yneticilerin belirmesi ve son olarak da meru ynetimlerin keyfi ynetimlere dnmesidir. Bylece ilkin zengin-yoksul eitsizlii, sonra gl-gsz eitsizlii ve son olarak da kle-efendi eitsizlii domutur (Gze, 2000: 200). Ama Rousseau sosyal eitsizliklerden kurtulabilmenin yolunu zgrleme yolunda atlacak admlarda bulmaktadr.

Toplum Szlemesi
nsanlarn tarihi geriye evirip doal zgrlklerini geri kazanmalar mmkn deildir. Artk insan, doa halindeki kendi kendine yeten, saf, temiz insan deildir. Artk insan hayatn srdrebilmek iin bakasnn yardmna muhta olan, medeniyetin konforlarna baml hale gelmi bir varlktr. nsanlarn kazanabilmeyi mit edebilecekleri tek ey medeni toplumda var olabilecek sivil zgrlktr. Bu zgrlk ancak yalanc szleme niteliindeki yapnn geride braklmas ve yeni bir toplumsal szleme ile gerekletirilebilecektir. nsann insana baml olduu yozlam medeni toplumdan kurtulmann yolu da, bu toplumda sahip olunan haklardan, ayrcalklardan vazgemede yatmaktadr. Zengin, fakir, toplumun tm fertleri tm haklarn bir szleme ile kurulacak yeni ahlaki toplulua devretmelidir. Bylesi bir topluluun inas dorultusunda ise insanlar pek de uzlamaz gibi grnen iki amaca sahiptirler: yelerinden her birinin cann ve maln btn ortak gle savunup koruyan yle bir toplum biimi bulmal ki, orada her birey hem herkesle birletii halde yine kendi buyruunda kalsn hem de eskisi kadar zgr olsun (Rousseau, 1946: 20). nsanlar, hem bir egemenin ynetimi altna girmenin zorunluluunu kabul etmekte, ancak ayn zamanda da bir egemenin ynetimi altna girmekle zgrlklerini yitirmek istememektedirler. Bylesi bir paradoksa kar
Sayfa 11

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

Rousseaunun szlemesinde getirdii zm ise topluma katlan her bireyin, kendisini tm haklar ile birlikte toplumun tmne balamasdr.
Toplum szlemesi yle ifade edilebilir: imizden her biri, varln, btn kuvvetini, mtereken genel iradenin emrine verir ve biz, her orta btnn blnmez birer paras olarak kabul ederiz.( Rousseau, 1946: 21).

Her bireyin kendisini btnyle topluma vermesi ve herkesin ayn durum iinde bulunmas; gerekte her bireyin hi kimseye balanmamas anlamna gelecektir. Toplumun her ferdi kendisi zerinde bakalarna tand haklarn aynsn elde ederken herkes hem yitirdiinin tam kartn alacak; hem de elindekini korumak amacyla daha ok g kazanacaktr. Herkes tm sahip olduu haklardan eit bir ekilde vazgeeceinden yeni kurulacak toplumda hi kimse ayrcalkl konumda olmayacaktr. Ayrca, eski dzende ayrcalkllar bile aslnda bakalarna baml olduklarndan ve doal zgrlklerini onlar da yitirdiklerinden, szlemeye ve bununla kurulacak topluma sadece kaybedecek hibir eyi olmayanlar deil kaybedecek bir eyi olan zenginler, ayrcalkllar da can- gnlden katlacaklardr. nk bu yeni toplumda tpk doa durumunda olduu gibi herkes eit ve zgr olacaktr. Szleme ile geerli olan dei tokuta hi kimse bir ey kaybetmemektedir. Aksine tehlike ve belirsizlik gvenlikle, doal bamszlk gerek zgrlkle, bakalarn yaralama gc ortak dayanmay yenilmez klan bir hakla deitirilmekte, bu sayede de herkes sahip olduundan daha fazlasn elde etmektedir. nk szleme, pek ok bencil birey yerine, doru bir toplumda kolektif bir kimlik sayesinde birleen ahlaki bir varlk ortaya karmaktadr. Bu, szlemeyi yapan taraflarn her birinin yerine, birlemi bir iradeye sahip olan ahlaki ve kolektif bir varlktr (Tannenbaum ve Schultz, 2011: 269).

Sayfa 12

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

Rousseaunun ortaya koyduu bu forml bireyle toplum arasnda bir sentez gerekletirme ve ayr grnen bireysel ve toplumsal karlar birbiriyle uzlatrma abasndadr. Bu gerekletirilirken ortaya konulan kavramsallatrmada anahtar rol ise genel iradededir. Yeni birlik biimi olan toplum, herkes iin egemen otoritedir. O, kamusal bir kii, her bir bireyin, kimliini oluturan bir hayat ve iradeye sahip olmas gibi, kendine ait bir iradesi olan organik bir varlktr. Rousseau, hem egemen otoritenin yaratld sreci, hem de bu srecin amacn genel irade olarak adlandrmaktadr (Tannenbaum ve Schultz, 2011: 270). Hem teki insanlara balanarak belli bir itaat ilikisi ierisine girilmesi hem de eskisi kadar zgr olabilmek ancak herkesin iradesini genel iradeye devriyle mmkn olacaktr. Rousseau tarafndan genel iradeye yklenen anlam ve ieriin olduka youn olduundan bahsetmek mmkndr. ncelikle, genel irade bireysel olarak istenilenin desteklenmesinden ziyade, herkesin mutlu klnmas iin gerekli olan gstermektedir. Bu ynyle insan duygularn ulviletiren ve ruhlarn ykselten bir nitelie sahiptir. Buna ek olarak genel irade hibir zaman deimez, bozulmaz ve safln yitirmez niteliktedir. Her zaman doru olup kamusal yarara yneliktir. Buradaki yanlmazlk payesi, genel iradenin moral bir mutla, yani herkesin eitliini ve zgrln dile getirmesinden trdr. Btn bireylerin iyiliini gzetmesi noktasnda genel irade, adeta ahlakn ta kendisidir (Aaoullar, 2006: 89; Akn, 1974: 162-164). Genel iradenin nemli bir vasf da, znde olduu kadar konusu itibaryla da genel olmasdr. Bu ynyle ancak konusu itibaryla toplumun yelerine ortak olan eylerle ilgilidir. Bu ynyle de zel iradeden ya da herkesin iradesinden ayrlmaktadr. Hatta genel iradenin ortaya konabilmesinin yolu yurttalarn ncelikle zel iradelerini elemelerinden gemektedir (Tannenbaum ve Schultz, 2011: 271). Rousseau iin zel irade ayrcalklara, genel irade ise eitlie ynelmektedir. Bu
Sayfa 13

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

erevede genel irade, herkesin iradesi ve zel irade noktasndaki karmaada Rousseau, elikili slubuna karn zm sz konusu iradeyi atfettii znede grr. zel irade ve onun toplam ile ekillenen herkesin iradesi insan, genel irade ise yurtta ile zdeletirilmektedir (Aaoullar, 2006: 95). Rousseau, szleme ile yaratlan devleti ortak iyilie ynlendirmeyi genel iradenin ii olarak grr. Bu dorultudaki aba, dier bir deyile genel iradenin uygulamaya geirilmesi ise egemenlik olgusunu karmza karr. Burada szleme ile ortaya konan yeni toplum, herkes iin egemen olan otoritedir. Bu ynyle de egemen, yurttalarn btn anlamndaki halktr. Egemenlik, genel iradenin ilemesi anlamn tamaktadr. Onun dorudan genel irade ile olan ba da, kendisine atfedilen zellikleri belirler. Bu ynyle egemenlik; devredilemez, temsil edilemez, blnemezdir, o mutlak ve dorudur. Bunlar ise egemenliin genel irade ile olan ban kanlmaz klan vasflardr. Genel iradeyi ortaya karan szleme ve bir ynyle ahlaki topluluk, gelecekte kurulacak toplumsal dzenin temel kurallarn belirleyecektir. Bireyler vatandalar olarak yasama organnn bir parasdrlar. Kendilerini balayacak kurallar kendileri koyacaklardr. Bunu yaparken, vatandalar bireysel karlarn takip eden zel iradeleriyle deil, ortak kar arzulayan genel irade ile hareket edeceklerdir. Genel kurallar, vatandalardan oluan yasama meclisi tarafndan belirlendikten sonra, bu yasalar yrtecek olan bir yrtme organ tesis edilecektir. Nfusun ok olduu yerlerde bu yetki bir kral veya kralieye verilebilir. Nfusun daha az olduu yerde bir aristokratik meclis bu yetkiyi kullanabilir. Unutulmamaldr ki, bu organ (yrtme) yasalar koyma yetkisine sahip deildir. Bir baka deyile bu organ egemen deildir. Gerek egemen halktr. Yrtme halk adna egemenlii kullanr.

Sayfa 14

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

Rousseaunun zgrlk Anlay

Rousseauya gre insanlar zgr domular ancak imdi her yerde zincirler altndadrlar. nsanlarn yeniden zgrletirilmesi Rousseaunun temel meselesidir. Bu meseleye dair zm aray ile ortaya koyduu ilkeler ise, zgrlk tartmasnda farkl bir katky ortaya karmaktadr. Genel irade ve szleme ile ortaya kan toplum, bir ynyle zgrlemenin garantisini veren adil bir yasa ve kurumsal temelin inas gayretiyle ilikilidir. Bununla sz konusu olan ise ahlaki bir zgrlktr. Bununla Rousseau, insanlar kendilerinin erdemli efendileri klan bir yapy tahayyl eder. Artk sz konusu olan insanlarn kendi kaba arzularnn kleliine tabi olmaktan kurtulmalar ve herkesin iyiliini ve kamu karn dnmeleridir (Tannenbaum ve Schultz, 2011: 269). Genel iradenin bir kez kurulmas ile onu takip etmekte olan uyruklar, sadece kendi gerek iradelerine itaat edeceklerdir. Keza bireyler birer yurtta gibi davranarak bu iradenin inasnda bizatihi rol oynamlardr. Genel irade tarafndan ynetilmeye rza gstermekle yurtta, onun kendine has kurallar tarafndan ynetilmeye de raz olmutur ki, bu, genel iradenin hkm altnda yaayan herkesin gerekten zgr olmas anlamna gelmektedir. Rousseau, yasalar kendi iradelerimizin kaydedildii belgeler olarak grr. Bu ynyle de kendi kendini dayatan adil bir yasaya itaat sz konusudur ve toplum tarafndan kendilerinin koyduu yasalara itaat etmek demek, Rousseauya gre gerek zgrlktr (Aaoullar, 2006: 122). Rousseaunun zgrle baknn dikkat ekici olan bir yn ise genel irade karsnda itaatkr olmayanlara dair tutumudur. Bununla ilgili olarak kendisi genel iradeye itaat etmeyi ret edecek olanlarn, yurttalarn btn tarafndan buna zorlanmasn ngrr. Rousseauya gre bir insan zgr olmaya zorlamak zorunlu
Sayfa 15

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

olabilecektir.

Keza

bireyler,

hem

szlemeye

dhil

olduklarnda,

hem

de

onaylanmasnn sonrasnda genel iradeye itaat etmeye rza gstermilerdir. Yasann etkisizlememesi adna, bu durumun aksi ynndeki hareketlerin de yaptrma maruz kalmas gerekmektedir. Rousseaunun gznde bireylerin itaate zorlanmas yasalar ihlal etmeye dnk anlk arzular yerine, kendi gerek karlarna itaat etmelerine yardmc olmaktadr. nk onun iin itaat etmeye zorlanan kii, istemedii bir eye zorlanmamaktadr; bu tutumun kii tarafndan bir zorlama olarak grlmesi de yanlsamadr. nk zorlama hususu, gerekte kiinin yalnzca yurtta olarak sahip olduu kendi iradesine yani genel iradeye uymasn salamaktan ibarettir (Aaoullar, 2006: 126). Bu dorultuda itaatsizlere kar uygulanan yaptrmlar ve ceza mekanizmas, Rousseau iin eitsel ve ahlaki bir aygt niteliindedir. Bu dorultudaki dersi daha iyi renenler, bir kere daha genel iradeye katlma, manevi ve siyasi cemaate dierleri ile birlikte dnme imknna kavumaktadr (Tannenbaum ve Schultz, 2011: 275). Ancak yine de zgrlk ve zorlama ya da zgrlk adna zor kullanm gibi hususlar, hem eitli alardan ierdii elikiler ile Rousseaunun tartma yaratan argmanlar arasnda yer almakta, hem de zor kullanmnn merulatrlmasnda dnsel bir dayanak sunmaktadr.

Cumhuriyetilik
Rousseau, kkleri Antik Yunana ve zellikle de Aristotelese dein uzanmakta olan cumhuriyetilik geleneinin 2 modern dnemdeki en nemli temsilcilerinden biridir. Sz konusu gelenein zn ynetimin, kamunun kendisi tarafndan idare edilecek olan bir kamusal mesele olduu inancnn oluturduundan sz edilebilir (Dagger,
2

Cumhuriyetilik iin ayrca Bkz. Ek 1 - Cumhuriyetilik

Sayfa 16

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

2004: 168). Bu ereveden konuya yaklaldnda ise cumhuriyetiliin iki ke ta olarak kamusallk ve z-ynetim ortaya kar. Rousseaunun cumhuriyeti dnce ile olan ilikisi de bu tanma uygun biimde onun zgrlk algs ile dorudan balantldr. Kendisinin kiilerin kendilerince konmu kurallara itaat etmelerini gerek zgrlk olarak vurgulay tam da cumhuriyetiliin zikredilen ke talar ile uyumlu bir ilkeyi karmza karr. Buradan karlabilecek sonu, Rousseaunun bizzat z-ynetimi zgrlk olarak grmesidir. Ancak bu ekilde insanlar klelikten ve belki de daha nemlisi kendilerinin zgr olduklar ynndeki yanlsamalardan kurtulabileceklerdir. Rousseaunun cumhuriyeti gelenek iinde konumlannn ikinci boyutu, onun ngrd kamusallk anlay ve bunun genel iradenin ortaya knda sahip olduu arlkla ilikidir. Srekli olarak kamu rzasn gerektiren genel irade, toplumun tm yelerinin her bir yasann yapm iin toplanmasn ngrmektedir. Burada her ye, hem genel iradeyi yasalatrma srecinde yer almakla, hem de yasalaan kurala itaati ile ikili bir kamusal rol stlenmektedir. Burada genel irade, tamamen bilgilendirilmi yurttalarn yaptklar tartma yoluyla ve mutabakat dhilinde mecliste kefedilecektir. Yurttalarn bu dorultuda yz yze grmeleri ngrlmektedir. Tm yelerin tatmin olmasna dein srecek olan toplanmalar nihayetinde genel iradeyi ortaya koyacaktr. Bu yaplrken de toplantlarda herkesin, konular kamuya ak olarak tartmalar esastr.

Kaynaka
Aaoullar, M. A. ; Zabc F. . ; Ergn, R. (2005) Kral Devletten Ulus Devlete, Ankara: mge Kitabevi. Aaoullar, Mehmet Ali (2006) Ulus Devlet ya da Halkn Egemenlii, Ankara: mge Kitabevi.
Sayfa 17

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

Dagger, R. (2004). Communitarianism and Republicanism, iinde G.F. Gaus and C. Kukathas (eds.) (2004), Handbook of Political Theory: 167-179. London: Sage Publications. Dent, H.J.H. (2002). Rousseau Szl, ev. B. Gzkan, stanbul: Sarmal Yaymclk. Redhead, Brian. (2001). Giri. iinde Siyasal Dncenin Temelleri. der. Brian Redhead. stanbul: Alfa Yaynlar. s. 1-14. Rousseau, Jean Jacques (1946) Toplum Anlamas, ev. Vedat Gnyol, Ankara: Milli eitim Basmevi. Rousseau, Jean Jacques (1968) nsanlar Arasndaki Eitsizliin Kayna ve Temelleri zerine Konuma, Ankara: Anadolu Yaynlar. Rousseau, Jean Jacques. (1970). Bilimler ve Sanatlar stne Sylev. (ev. S. Eybolu). stanbul. Cem Yaynevi. Tannenbaum, Donald G. & David Schulz. (2011). Siyas Dnce Tarihi Filozoflar ve Fikirleri. Ankara: Adres Yaynlar. Gze, Ayferi. (2000) Siyasal Dnceler ve Ynetimler, stanbul: Bata Yaynlar. Akn, F., lhan. (1974) Kamu Hukuku, stanbul: Faklteler Matbaas.

Ek Okumalar
Arnhart, Larry. (1995). Platodan Rawlsa Siyas Dnce Tarihi. Ankara: Adres Yaynlar. Ebenstein, William. (2001). Siyasi Felsefenin Byk Dnrleri. stanbul: ule Yaynlar. Hampsher-Monk, Ian. (2004). Modern Siyasal Dnce Tarihi. stanbul: Say Yaynlar. Rousseau, Jean Jacques. (1961). Emile yahut Terbiyeye Dair. stanbul: Trkiye Basmevi. Rousseau, Jean Jacques. (1975). tiraflar. stanbul: Remzi Kitabevi. Rousseau, Jean Jacques. (2004). Yalnz Gezenin Dleri. stanbul: Bordo Siyah Klasik. Rousseau, Jean Jacques. (2008). Anayasa Projeleri. stanbul: Say Yaynlar. Rousseau, Jean Jacques. (2008). Siyasal Fragmanlar Ekonomi Politik zerine Sylev. stanbul: Say Yaynlar.

Sayfa 18

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

Silier, Yldz. (2007). zgrlk Yanlsamas Rousseau ve Marx. stanbul: Yordam Kitap. Thomson, David (2006) Siyasi Dnce Tarihi, stanbul: Metropol Yaynlar. Wokler, Robert. (2003). Dncenin Ustalar Rousseau. stanbul: Altn Kitaplar.

Okuma Metni Klasik Demokrasi: Atina rnei3

A. Lincolne gre, [d]emokrasi, halkn halk tarafndan halk iin ynetimidir. Bu tanmdaki demokrasi kelimesinin etimolojisine baktmzda, onun eski Yunancadaki demos ve kratos kelimelerinin bileiminden meydana geldiini grrz. Esasen, demos kelimesi bugn halk kelimesinin ifade ettii eye karlk gelmeyip, fakir ounluk anlamnda kullanlmaktayd. Trkede demosun bu anlamna karlk gelebilecek bir kelime olarak avam dnlebilir (Erdoan, 2003: 235). te yandan, kratos kelimesi ynetim anlamna gelmekteydi. Bu anlamda, Aristotelesin de Politika (3. Kitap, 7. ve 8. Blmler) adl eserinde ortaya koyduu ekliyle, Eski Yunancada demokrasi kelimesiyle anlatlmak istenen ey, fakir ounluun ynetimi idi. Demokrasi kelimesinin eski Yunancadan kaynaklanmas bir tesadf deildir. Nitekim, bu ynetim biimi ilk kez eski Yunan polis dzeninde ortaya kmtr. Bugn klasik demokrasi adn verdiimiz bu ynetim modelinin en yetkin rneini Atina polisinde grmekteyiz. Atina demokrasisi, geliiminin zirvesine M.. V. Yzyl ortalarnda ulamtr. Bu dnemin hemen ncesinde, ok sayda polise blnm olan Yunanistan doudan gelen Perslerin saldrsna uramt. Bamszlklarna

Klasik demokrasi zerine olan bu anlatm yazarn Liberal Demokrasinin Temelleri, Kitap Blm, iinde Bican ahin (Ed.) Demokrasi Teorisinde Gncel Tartmalar, 1-34, Orion Yaynlar, Ankara, 2008 knyeli almasndan uyarlanmtr.

Sayfa 19

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

olduka dkn olan Yunan polisleri bu ortak dman karsnda birlik olmular ve liderliklerini de karada Sparta polisine, denizde de Atina polisine devretmilerdir. Bu g birlii sayesinde Persler, nce Yunan yarmadasndan, sonrasnda da tarihte yonya olarak bilinen Anadolunun Ege kylarndan pskrtlmlerdir.

Pers tehlikesinin savuturulmasyla birlikte, Sparta ve dier baz polislerin g birliine bir son verip eski bamsz siyasetlerine geri dnmelerine karlk, Atina denizde kurduu ittifak yeni dnemde de Attik-Delos Deniz Birlii olarak srdrmeye devam etmitir. Bu birlie ye polisler Atinaya hatr saylr katk paylar demekteydiler. Bu birliin yaratt kaynak sayesindedir ki, Atina bir taraftan yapt byk kamu yatrmlaryla M.. V. yzyl ortalarndaki ihtiamna ulam, br taraftan da byyen bte harcamalarn finanse edebilmek iin birlik yesi polislerden gelen bu gelire baml hale gelmiti. Bu bamllk da, Atinann birlik yeleri zerinde, onlarn birlik iinde kalmalarn salamak zere, baskc politikalara ynelmesine ve Yunan polislerinin ok nem verdii bamszlklarna halel getirmesine yol amtr. Gerek Atinann mimari ihtiam ve zenginliinin yaratt kskanlk, gerek elinde biriktirdii g ile oluturduu tehdit ve gerekse de birlik yesi polislerin bamszlklarn yitirmekten duyduklar rahatszlk, Atina demokrasisinin de sonu getirecek olan Peloponnes Savann fitilini atelemitir (enel, 1968; Mansel, 1984; Finley, 1987). Atina demokrasisine ilikin bu ksa tarihi arka plan sunumundan sonra onun siyasal kurumlarna ve bu kurumlarn ileyiine gz atabiliriz. Lincolnn tanmnda yer alan halk tarafndan ynetim ifadesindeki halk, yani ynetimde sz sahibi olanlar, Atinada 20 ya zerindeki Atinal erkekler oluturmaktayd. Buna gre, Atinal kadnlar ve ocuklar, yabanclar (metoikos) ve kleler, Aristotelesin (Politika
Sayfa 20

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

1275b18-19), yasama ve yarg kararlarnn oluturulmasnda sz sahibi olma olarak tarif ettii vatandalk haklarndan mahrum idiler. Bylece, Barry Holdenn ( 2007: 56) ifade ettii gibi, Atinada saylar 30.000 ile 45.000 arasnda olan vatanda topluluu, ylda 40 defadan az olmamak zere, bir meclis olarak toplanmaktayd. Eklezya adn tayan bu meclisin toplant yeter says 6.000 olup, kamu dzeninin oluturulmasna ynelik yasal erevenin oluturulmas, mali konularn karara balanmas, sava ve bar ilan edilmesi gibi temel kamu siyasalarnn

belirlenmesinden sorumluydu (Mansel, 1984: 183; Held, 1996: 21). Btn vatandalarn katlmna ak olmas itibaryla sayca olduka kalabalk olan bu meclise, yasa tekliflerinin hazrlanmas ve organize edilmesinden sorumlu 500ler Konseyi yardm ederdi. Konsey, Atinay oluturan 10 farkl kabilenin gnderdii

50er kiinin bir araya gelmesiyle olumaktayd. Konseye de, bir aylk grev sresi olan 50ler Komitesi yardm ederdi. 50ler komitesinin grev sresi bir gnle snrl olan bir bakan vard. Sadece yasamaya ilikin kararlar deil fakat ayn zamanda yarg kararlar da vatandalarn katlmyla oluturulan mahkemelerce alnmaktayd. Bu mahkemelerde halk jri roln stlenirdi. Meclislerin karar almasnda ideal, oybirlii (homonoia) olmakla beraber, bunun pratikteki imknszl sebebiyle, ounluk kural benimsenmitir. Halk meclislerinin yan sra, idari ilerden sorumlu, 10 kiinin katlmyla oluturulan ofisler (magistrates) de bulunmaktayd. Atinallar, tm bu makam ve mercilere atanacak kiilerin belirlenmesinde, oligarik eilimlere sahip olduuna inandklar seim mekanizmasn deil, fakat sklkla kura ve sra usuln kullanrlard (Held, 1996: 21-23). Bu uygulamann arkasnda, hi phesiz siyasetin, profesyonellere braklmas gerekli olmayan, tm vatandalarn katlma yetkinliine sahip olduu bir faaliyet dal olduu dncesi de yatmaktadr (Sabine, 1969: 11-12).

Sayfa 21

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

Bylece, Atina demokrasisinde halk tarafndan ynetim, halkn ynetim srecine dorudan katlmyla gerekleiyordu. Bu katlm mmkn klan eyin, halkn kamusal meselelere kar yksek duyarllnn olduuna dair yaygn bir kan mevcuttur. Nitekim, Heldin (1996: 17) ifadesiyle, Atina demokrasisinin belirleyici zellii, zel hayatn kamusal meselelere ve ortak-kara feda edilmesini ifade eden yurttalk erdemine (civic virtue) genel bir ballkt. Benzer ekilde, Henry B. Mayo (1964: 37), Atinada vatandalar arasnda polisin karlarnn kendi bireysel karlarnn nnde olduuna dair genel bir inancn mevcut olduunu dnmektedir. Bu gr destekler mahiyetteki bir delil, Atinann bakomutan (polemarkhos) Perikles tarafndan Peleponnes Savann ilk ylnda len Atinallarn ansna verdii nl cenaze sylevinde bulunabilir. Nesnel tarih yaznnn kurucusu olarak kabul edilen Thucydides tarafndan, Peleponnes Savann Tarihi adl eserinde aktarld ekliyle, Perikles Atinallarn kamusal meselelere gsterdii ilgiyi u szlerle ifede etmektedir: Bakalar kamusal meselelerde rol almayan bir kimseye kendi iine bakyor derken, sadece biz byle bir kiinin hi bir ie yaramayacan dnrz (Thucydides 3.[40]). Atina demokrasisinde, kamusal meselelere bylesine nem atfeden halkn, organik bir btn oluturduu dnlrd. Ontolojik anlamda, birey deil ama topluluk balang noktas olarak alnrd (Parekh, 1993: 157). Erdoann (2003: 234) topluluku halk anlay olarak niteledii bu bak asna gre, topluluk, tek tek bireylerin toplamndan daha fazla olan, sadece halihazrda yaayan yeleri deil, fakat bu bireylerin iinde ekillendikleri kurumlar, yaplar ve kltr ile gemi ve gelecek nesilleri de iine alan kolektif bir varlk olarak kabul edilirdi. Bu anlamda halk, birbirine ortak veya kolektif karlarla bal, tek ve btnlemi bir yap olarak grlmektedir (Heywood, 2006: 98). Byle bir topluluun ortak kar (common good)

Sayfa 22

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

da, tek tek onu oluturan bireylerin zel karlarnn bir toplamndan olumazd. Ortak kar, bireylerin vatanda olarak sahip olduklar kar olarak, onlarn tek tek zel karlarndan ve bu karlarn toplamndan stn bir deer tard. Bylece, vatandalarn aktif katlm ile belirlenen ortak kar ekseninde ileyen klasik demokrasinin, halk iin ynetim ifadesiyle amalanan eyi, yani halkn karna olan ynetimi gerekletirdii dnlrd. Atina demokrasisinde, vatandalarn kamusal hayata aktif katlm yoluyla zgrleebileceklerine inanlrd. Arendte gre, bireyler zel alanda ekonomik ve biyolojik ihtiyalarn karladktan sonra kamusal alanda aktif katlm yoluyla kendi potansiyellerini gerekletirirlerdi (Yack, 1993: 9). Bhikhu Parekhin (1993: 162) ifadesiyle, Atina demokrasisinin sahip olduu zgrlk gr onun zorunlu bir ifadesi olarak aktif siyasal katlm gerektirirdi. Bu zgrlk anlayn, Benjamin Constant antik zgrlk anlay olarak nitelemekte ve onu bireylerin bakalarna zarar vermeyen eylemlerinde snrlandrlmamalar olarak tarif ettii modern zgrlk anlayndan ayrmaktadr:
Biz artk kolektif iktidara aktif ve srekli katlmda vcut bulan antik zgrle sahip olamayz. Bizim zgrlmz, huzurlu varolu ve zel bamszlktan ibaret omaldr. ... Antiklerin amac ayn anavatann vatandalar arasnda sosyal iktidarn paylalmasyd. Onlarn zgrlk dedikleri ey bu idi. Modernlerin amac, gvenlik iinde zel zevklerini tecrbe edebilmektir ve onlar bu zevklerin kurumlar tarafndan garanti altna alnmasna zgrlk demektedirler (Constant 1997 [1819]: 110-111).

Birey-toplum-devlet ilikilerine dair temel kabullerini, bu kabuller etrafnda ekillenen kurumlarn ve onlarn ileyiini ksaca ortaya koyduumuz Atina demokrasisinin M.. 322 ylnda Makedonya hkimiyetine girmesiyle, demokratik

Sayfa 23

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

ynetim biimi de tarihin tozlu rafna kaldrlmtr. Demokrasinin yeniden douu iin yaklak iki bin yl gemesi gerekecektir. Bu kez liberal demokrasi adyla ortaya kan demokrasi, Parekhin deyiiyle Atinal kuzeninden, gerek dayand temel kabuller, gerek kurumsal yaplanma ve gerekse de bu kurumlarn ileyii bakmndan nemli farkllklar sergileyecektir.

Kaynaka

Aristotle. (1997). The Politics. Trans. with introduction, analysis, and notes, Peter L. Phillips Simpson as The Politics of Aristotle. Chapel Hill: The University of North Carolina Press. Constant, B. (1997). The Liberty of the Ancients Compared with that of the Moderns. iinde Democracy a Reader. R. Blaug and J. Schwarzmantel (eds.). New York: Columbia University Press. s. 110-112. Erdoan, M. (2003). Anayasal Demokrasi. Ankara: Siyasal Kitabevi. Finley, M. I. (1987). The Ancient Greeks. Harrisonburg: Peregrine Books. Held, D. (1996). Models of Democracy. Stanford: Stanford Uni. Press. Heywood, A. (2006). Siyaset, ev. B.B. zipek, B. ahin, M. Yldz, Z. Kopuzlu, B. Seilmiolu, Ankara: Liberte. Holden, B. (2007). Liberal Demokrasiyi Anlamak. ev. Hseyin Bal, Ankara: Liberte. Mansel, A. M. (1984). Ege ve Yunan Tarihi. Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar. Mayo, H.B. (1964). Demokratik Teoriye Giri. Ankara: Trk Siyasi limler Dernei Yaynlar. Parekh, B. (1993). The Cultural Particularity of Liberal Democracy. iinde Prospects for Democracy North, South East, West. D. Held (ed.). Oxford: Polity Press. s. 156-175. Sabine, G. (1969). Siyasal Dnceler Tarihi I. Ankara: Trk Siyasi limler Dernei Yaynlar. Sartori, G. (1993). Demokrasi Teorisine Geri Dn. ev. T. Karamustafaolu, M. Turhan, Ankara: Yetkin Basmevi.

Sayfa 24

www.acikders.org.tr

Siyasal Dnceler Tarihi II

Jean Jacques Rousseau

enel, A. (1968). Eski Yunanda Siyasal Dn. Ankara: Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar. Thucydides. (1993). On Justice Power and Human Nature Selections from The History of Peloponnesian War. Translated, with Introduction and Notes, by Paul Woodruff. Indianapolis and Cambridge: Hackett Publishing Company. Yack, B. (1993). The Problems of Political Animal. Berkeley: University of California Press.

Sayfa 25

www.acikders.org.tr