MKRO KTSAT

DERS NOTU HAZIRLAYAN DO. DR. LEVENT GKDEMR NN NVERSTES BF KTSAT BLM
e-posta: levent.gokdemir@inonu.edu.tr

Dersle ilgili Kaynaklar Prof. Dr. Zeynel DNLER Mikro Ekonomi Prof. Dr. Erdal NSAL ktisada Giri ve Mikro ktisat Ak retim Fakltesi ktisada Giri ve ktisat Teorisi Yarg Yaynevi KPSS A Grubu ktisat Kitab

KTSADIN TANIMI
KTSAT ya da EKONOM kavramlar artk gnmzde her kesimden bireyin ska kulland, anlamn tam olarak bilmese bile neminin farknda olduu kelimelerdir. ktisat ve ekonomi ayn anlamda kullanlan zde kavramlardr. ktisat = Ekonomi.

Mikro ktisat = Mikro Ekonomi, Trkiye ktisad = Trkiye Ekonomisi gibi rnekler verilebilir. ktisat bir sosyal bilimdir (toplum bilimidir). Dolaysyla inceleme merkezine insan yerletirir. nsanlarn hukuki, siyasi, dini, ahlaki, kltrel ve ekonomik olmak zere pek ok, birbirine girmi ve karmak ilikileri vardr. ktisat bilimi insanlarn sadece ekonomik ilikilerini inceleyen bir bilim daldr. Elbette bu incelemesini yaparken dier bilimlerden de yararlanmaktadr. Sosyal bilimlerde bir kavram tek tanmla aklamaya almak dar bir bak as ortaya koymak anlamna gelebilir ve eksik kalabilir. Konuya yaklam tarzna ve verilen nemine gre farkl tanmlar yaplabilir. Bu yaklamla iktisadn farkl tanmlarn u ekilde yapmak mmkndr: nsanlarn en temel ekonomik faaliyetleri retmek ve tketmek olduuna gre iktisat, retim ve tketim arasnda denge kurmaya alan bir bilimdir diyebiliriz. Bu tanmdan hareketle insanlar doduu andan itibaren tketmeye baladklarn dikkate alrsak, iktisat biliminin insanlk tarihiyle birlikte baladn sylemek mmkndr. te yandan biraz daha kapsaml tanm yle yapabiliriz. nsanlarn bir yanda sonsuz/snrsz ihtiyalar bulunmaktadr. Bu ihtiyalar en temelden (beslenme, barnma, giyinme, snma, salk, ulam, eitim gibi rnekler verilebilir), en lkse kadar (ok lks ev, otomobil, dnya seyahati gibi) snrszdr. te yanda bu ihtiyalar karlayacak kaynaklar ise maalesef snrl ve kttr. Eer kaynaklar da snrsz olsayd, o zaman ihtiyalarla kaynaklar arasnda bir denge kurma ihtiyac ve abas olmayacakt. Ancak kaynaklar kt olunca denge kurma ihtiyac vardr ve bunu iktisat bilimi yapmaktadr. zetleyerek tanm verirsek, sahip olunan kt kaynaklarla snrsz olan insan ihtiyalarn en rasyonel (aklc, optimum) ekilde karlayarak insanlar mutlu etmeyi, refaha ulatrmay ve refahn artrmay amalayan, bireylerin (ister retici olsun, ister tketici) karlarn maksimuma ulatrmay hedefleyen bilime KTSAT denir.

Yukarda verdiimiz tanmlarda baz kavramlar n plana kmaktadr. Bir tanesi HTYA. htiya (gereksinim), karlandnda insana haz ve mutluluk veren, karlanmadnda ise sknt ve zdrap veren duyguya ihtiya denir. nsanlarn snrsz ihtiyalar bulunmaktadr. Bireyler bu ihtiyalarn karlayabilmek iin tketim yapmak zorundadrlar. Tketimin olabilmesi iin de karlnda retimin olmas gerekir. RETM, retim faktrlerinin (kaynaklarnn) bir araya getirilmesi suretiyle insanlarn ihtiya duyduu mal ve hizmetlerin oluturulmas faaliyetidir. Bu tanmdan anlyoruz ki insanlarn ihtiya duyduu eyler ya mal, ya da hizmettir. MAL, insanlarn ihtiyacn karlayan ve somut olan (elle tutulup, gzle grlebilen) her eye denir. Ekmek, ayakkab, saat vs.. HZMET ise, insanlarn ihtiyacn karlayan ve soyut olan edimlere (i, fiil) denir. Doktor, avukat, hemire, retmen, yneticinin yapt faaliyetler. Mal eitli gruplar halinde snflandrmak mmkndr. Mallarn Snflandrlmas 1.Grup; a) Hammadde: Doadan elde edildikten sonra ileme tabi tutulmayan ve ekil deiikliine uratlmayan mallara denir. Tarm rnleri, madenler, yer alt ve yerst kaynaklar, deniz, orman, denizdeki balklar rnek olarak verilebilir. ounlukla tketicinin ihtiyacn karlamad iin hammaddeler ara mal yapmnda kullanlr, ancak sebze ve meyve gibi hammaddeler bir ilemden geirilmeksizin tketilirler. b) Ara Mal: Hammaddenin ilemden geirilmesiyle elde edilen ve nihai mal retiminde kullanlan mallara denir. Buday, pamuk ve demir madenleri hammaddelerdir. Buday un, pamuu iplik ve demir madenini sa demir haline getirince ara mallarna dnrler. c) Nihai (Tamamlanm, Tketime Hazr) Mal: Tketilmesi iin baka bir ileme gerek duyulmayan mallara denir. Undan ekmek, iplikten kazak, sa demirden amar makinesi yapldnda ara mallar nihai mallara dntrlm olur ve tketicilerin ihtiyalarn karlayan mallar haline gelir.

2.Grup; a) Tarm Mal: Tarm sektrnden elde edilen ve ilenmemi (hammadde) olan mallara denir. rnein hububat, meyve ve sebzeler. b) Sanayi Mal: Doadan ya da tarm sektrnden elde edildikten sonra ileme tabi tutulan mallara denir. Meyve suyu, otomobil, saat, cep telefonu gibi.. 3.Grup; a) retim Mal: retken nitelikte olup, baka mallarn retiminde kullanlan mallara denir. rnein terzinin diki makinesi, iftinin traktr, taksi ofrnn otomobili. b) Tketim Mal: Tketicinin ihtiyacn karlayabilmek iin tketmi olduu mallara denir. Saat, cep telefonu, ev kadnnn ald diki makinesi, ailenin ulam ihtiyacn karlamak iin alnan otomobil. Dikkat edilirse diki makinesi, otomobil retim mal da olabilir, tketim mal da. Burada mallarn kullanm amac n plana kmaktadr. Ama mal kullanarak mal veya hizmet retmek ve gelir kazanmak ise retim mal olmakta, ama ihtiyac karlamak ise tketim mal olmaktadr. 4.Grup; Bu gruplandrmada da tketim mallarn ikiye ayrmaktayz. a) Dayanksz Tketim Mal: Tketildiinde tkenen ve mal olma zelliini yitiren, dolaysyla bir daha ayn ihtiyac karlayamayan mallara denir. rnek, yiyecekler, cep telefonu kontr.. b) Dayankl Tketim Mal: Ekonomik kullanm mrnce ayn ihtiyac karlayan, tketildiinde mal zelliini kaybetmeyen mallara denir. rnek, beyaz eya, giyecekler, saat gibi.. Temel Ekonomik Birimler Bir ekonomide temel ekonomik birimler unlardr; a)Hanehalk: hanehalk, bir at altnda yaayan bir kii ya da birden fazla kiiyi kapsar. Hanehalknn tamam tketicidir. Ayn zamanda hanehalkndan bazlar retim faktr olabilir.

b) Devlet: Devlet ekonomide dengeleri salamak ve hedeflere ulaabilmek iin, ekonomide dar gelirli kesimleri korumak iin gerek retici, gerekse tketici olarak piyasaya giren, mdahale eden ve dier ekonomik birimlerden farkl olarak vergi toplama ayrcalna sahip olan bir birimdir. c) Firmalar: retim faktrlerini bir araya getirerek retimin gerekletirilmesini salayan bir birimdir. MKRO KTSAT-MAKRO KTSAT AYRIMI ktisat bilimi incelenirken en temel ayrm MKRO KTSAT ve MAKRO KTSAT eklinde yaplmaktadr. MKRO KTSAT; birey, firma, endstri gibi daha kk ekonomik birimlerin iktisadi davranlarn inceleyen blmdr. Fiyat oluumu, retici -tketici dengeleri, piyasalar, arz-talep gibi temel konular mikro iktisadn inceleme alanna giren konulardan bazlardr. MAKRO KTSAT ise; ekonomiyi toplu halde bir btn olarak ele alp inceleyen blmdr. Milli gelir, fiyat hareketleri (enflasyon), d ekonomik ilikiler, ekonomik byme ve kalknma, para ve bankaclk, borlanma gibi konular makro iktisat konulardr. Yukarda iktisad, retim ve tketim ilikisini inceleyen bilim eklinde tanmlamtk. Her ne kadar tketim insanlk tarihiyle balayan bir ekonomik faaliyet olsa da, modern anlamda iktisad bir bilim olarak, yani olaylar neden-sonu ilikisi erevesinde inceleyip, sonularn ortaya koyan kii Adam Smith olmutur. Smith 1776 ylnda Uluslarn Zenginlii adl eserinde ekonomik olaylar dzenli ve bilimsel ltler erevesinde incelemi ve Kapitalist sistemin temelini oluturmutur. Her bilimde olduu gibi iktisat biliminde de konular incelenirken baz varsaymlardan hareket edilir. Smith iktisat biliminin temel varsaymn Homo Economicus olarak belirtmitir. Btn aklamalarn bu varsaym zerine kurgulamtr. ktisadi Dnen nsan anlamna gelen Homo Economicus, ister retici olsun ister tketici, bireylerin rasyonel davran tarz sergilediklerini ifade eden bir kavramdr. Rasyonel/aklc davranan insanlar kt kaynaklarn israf etmezler ve maksimum kar peinde koarlar. O halde rasyonel insan aklc, karc, bencil (toplumun deil kendi karn gzeten), ou aza tercih eden (ok kar az kara, ok

fayday az faydaya tercih eden), tercihleri arasnda tutarl olan ve karn maksimum yapmann peinde koan insan olarak tanmlayabiliriz. Yukarda tanmladmz temel kavramlardan birisi de retim idi. retim faktrlerinin bir araya getirilmesi suretiyle insanlarn ihtiya duyduu mal ve hizmetlerin oluturulmas faaliyetini retim olarak tanmlamtk. Bu tanmdan hareketle yle bir soru sorabiliriz: retimi kim gerekletirir? Cevap: retimi retim faktrleri gerekletirir. Her maln retiminde birbirinden ok farkl kaynaklar-girdiler kullanlsa da iktisat biliminde retim faktrlerini drt balk altnda toplamaktayz. Bu drt faktrn tanmlarnn iyi bilinmemesi, aralarndaki farklln gzden kamasna yol aabilir. imdi faktrleri inceleyelim. RETM FAKTRLER 1) EMEK (GC): retime bakas (giriimci) adna belli bir cret karlnda katlan, dolaysyla retimden kaynaklanabilecek risk ve belirsizlikleri stlenmeyen her trl insan gcne emek denir. Bedensel-zihinsel ve vasfl-vasfsz eklinde emek trleri vardr. 2) GRMC (MTEEBBS): retime kendi adna katlan ve riskleri stlenen, emek, sermaye ve doal kaynaklar bir araya getirerek retimin gereklemesini salayan organizasyon faaliyetine giriim (teebbs), bu ii stlenen kiiye de giriimci (mteebbis) denir. 3) DOAL KAYNAK (TOPRAK): nsann retim esnasnda doada hazr olarak bulduu, ilenmemi yani hammadde olan ve retimde kullanlan her trl faydal unsura denir. Yer alt, yerst kaynaklar, madenler, orman, deniz, denizin iindeki balklar rnek olarak verilebilir. 4) SERMAYE (KAPTAL): Doada hazr bulunmayan, hammadde olmayan, insan tarafndan retilmi yada ekil deiikliine uratlm olan, retimde dorudan kullanlan ve verimlilii artran girdilere denir. retimdeki ara-gereler, makinetehizatlar sermayedir. Bir iftinin sermayesi traktr, gbresi, bier -dveri, pulluudur. Terzinin sermayesi kuma, ine-iplii, makasdr.

retim faktrlerinin retime katlmas sonucu aldklar gelirleri ise unlardr:

retim Faktr Emek Giriimci Doal Kaynak Sermaye

Geliri cret Kar Rant (Kira) Faiz

ktisadn bir tanmn retim ile tketim arasnda denge kurmaya alan bilim olarak vermitik. Tketim kavramndan devam edersek, tketiciler ihtiyalarn karlayabilmek iin mal ve hizmet tketirler. Bu tketim sonucunda fayda elde ederler. FAYDA (Yarar): Bireylerin mal ve hizmet tketmeleri sonucu elde ettikleri haz ve tatmin duygusuna fayda denir. Bir baka tanm ise, mallarn insan ihtiyalarn karlama zelliidir. nsanlar tketiciler ve reticiler olmak zere iki gruba ayrdmzda her iki grubun da kt geliri ve rasyonel bir amac vardr. Rasyonel tketicinin amac kt kaynan israf etmeden ihtiyalarn karlamaktr. Bunun ls ise, tketim sonucu toplam faydasn en yksek seviyeye karmasdr. Tketici toplam faydasn maksimum yaptnda dengeye ulam saylr. Rasyonel reticinin amac ise retim ve sat sonucu toplam karn maksimum yapmaktr. Bu durumda dengeye ulam olurlar. ktisat biliminin amac da toplumu dengeli bir duruma getirmektir. ncelikle tketici konusundan balarsak, tketicinin amacnn toplam faydasn maksimum yapmak olduunu belirttik. Tketim sonucu faydann maksimuma ulap ulamadn anlayabilmek iin lm yaplmas gereklidir. Soyut olan faydann lm gibi bir sorun kyor iktisatlarn karsna. Faydann llmesini tketici teorisi balnda aklayabiliriz.

TKETC DENGES (FAYDANIN LLMES) ktisatlar faydann llmesi hususunda uzun tartmalar yapmlar ve neticede iki farkl lm yntemi gelitirmilerdir. Birinci yntem Kardinal fayda yntemidir ve iktisat biliminin yeni gelimeye balad dnemlerde ortaya konulan bir yaklamdr, ar iddial varsaymlara sahip ve gereklerden uzak bir yntem olduundan gnmzde kabul

grmemektedir. kinci yntem ise Ordinal fayda yntemidir, daha gereki varsaymlar vardr ve gnmzn modern iktisat biliminin kabul ettii yaklamdr.

1. Yaklam: Kardinal Fayda Yntemi (Saysalclar, Kardinalistler) Bu yntemin varsaymlar unlardr: a)Tketimden elde edilen fayda saysal olarak llebilir, b)Faydann l birimi utildir (util ngilizce utility kelimesinden gelmekte ve fayda anlam tamaktadr), c)Fayda objektiftir, bir maldan ayn miktarda tketen herkes ayn fayday elde eder, Eer yukardaki varsaymlar doru ise o halde tketici iin bir sorun kalmamakta. Rasyonel tketici ihtiyac olan mallar fayda sralamasna tabi tutar ve gelirini en yksek faydal maldan en dk faydal mala doru harcar. Bylece toplam faydasn maksimum yapm olur. nemli kardinalist iktisatlar Walras, Jevons ve Gossendir. Kardinal fayda yaklamnda karmza Marjinal Fayda adyla yeni bir kavram kmaktadr. Marjinal Fayda (MU): Bir maldan bir birim daha fazla tketmenin toplam faydada meydana getirdii deiiklik demektir. Bir baka ifadeyle tketilen son birim maldan elde edilen fayda anlamna gelir. Paralarn faydas diyebiliriz. Paralarn faydas toplandnda toplam faydaya (TU) ulalr. Gossen, tketim ile fayda arasndaki ilikiyi ve tketicinin nasl dengeye ulaacan Gossen Yasalar ile aklamtr. I.Gossen Yasas: Tketilen mal miktar arttka toplam fayda (TU) artar, marjinal fayda (MU) ise azalr. Gayet mantkl ve doru bir tespittir. Fayda, tketimden aldmz haz olduuna gre, tketim arttka o mala duyulan ihtiyacn iddeti azalaca iin maldan alnacak haz azalmaya balar (MU azalr), ancak paralar faydasn topladmzda toplam fayda artar.

rnek: Tketilen Su Miktar (Bardak) 1 2 3 4 5 6 Toplam Fayda (TU) 10 br. Util 18 23 25 25 22 Marjinal Fayda (MU) 10 br. Util 8 5 2 0 -3

rnekte dikkat edilmesi gereken zellikler unlardr; 1) tketilen su miktar arttka bireyin su ihtiyacnn iddeti azalmaya balar, bu nedenle ald haz (MU) giderek azalr. Her ne kadar paralarn faydas azalsa da toplam fayda (TU) artar. 2) Toplam fayda max. olduunda marjinal fayda sfr olur. TUmax iken MU=0 olur (5. bardak su). 3) Tketici 4 bardak su itiinde su ihtiyac doyuma ulamaktadr. 5. Bardak suyun tketiciye bir faydas ya da zarar yok, 6. Bardak su ise tketiciye zarar vermektedir. Dikkat edilirse 5. ve 6. bardak sularda TUnun artmad grlmektedir. Oysa Gossen yasasna gre tketim arttka TU artmaktayd. Bu durumu u ekilde aklayabiliriz. Her ne kadar teorik olarak yukardaki tabloyu versek de uygulamada hibir rasyonel tketici 5. Ve 6. Bardak suyu imez, nk hem 5. ve 6. Bardak sular iin para harcanmakta, hem de hi faydas yok (5. Bardakta MU=0), hatta fayda yerine zarar var (6. Bardak suyun faydas deil zarar var MU= -3). Bu davran aklc deildir. Yukardaki tablonun ekillerini aadaki gibi izebiliriz.

ekil 1: Toplam Fayda TU max TU

0 ekil 2: Marjinal Fayda MU

Q(miktar)

5 MU

Q(miktar)

II. Gossen Yasas: Gossen ikinci olarak kardinal fayda yaklamna gre tketicinin nasl dengeye geleceini- toplam faydasn nasl maksimum yapacan- formlle gstermitir.

TUmax(Tketici Dengesi)=

= ..........=

Denklemde (P), tketilen mallarn fiyatlarn temsil etmektedir. Bu eitlie gre tketici tketmi olduu her bir maln marjinal faydasnn o maln birim fiyatna blmn, dier maln marjinal faydasnn birim fiyatna blmne eitlediinde tketimini durdurmaldr, nk TU max. olmu ve tketici dengeye ulam demektir. Toplam faydasn max. Yapmak isteyen tketicinin gelirinin tamamn mallar arasnda harcamas gerektiini de sylemeliyiz, nk tasarruf, gelirin bir blmnn harcanmamas anlamna gelir ki, daha az tketim toplam faydann azalmasna yol aar.

Kardinal fayda yaklamna gre tketici dengesini bir rnekle anlatalm.

Tketilen Elma Miktar 2 4 6 8 10

MU Elma 40 32 24 12 8

Tketilen Armut Miktar 1 2 3 4 5

MU Armut 60 40 36 24 12

Elma Fiyat (Pelma): 4 TL, Armut Fiyat (Parmut): 4 TL ve Tketici Geliri (M): 40 TL Yukardaki tabloya gre tketicinin belli bir zaman diliminde (rnein bir ay srede) sadece iki mal tkettiini varsayalm. Bu mallarn tketim miktarlar ve elde edilen marjinal faydalar verilmitir. imdi bu tabloya gre rasyonel bir tketicinin dengeye ulaabilmesi iin bir ayda ka kg. elma ve armut tketmesi gerektiini hesaplayalm. II. Gossen yasasna gre tketici dengesi iin aradmz eitlik koulu; olduuna gre ncelikle oluturmalyz. ve stunlarn

------------10 8 6 3 2

-------------15 10 9 6 3

Aradmz eitlik iin iki farkl bulgu elde edilebilir. Birincisi, sadece bir tane eitlik ortaya kabilir. O zaman bu eitlii salayan elma ve armut tketimlerini tablodan bulup, tketici dengesinin koulunu belirleyebiliriz. kincisi ise, rneimizde olduu gibi bir taneden fazla eitlik kabilir. Byle bir durumda tketicinin gelirini hesaba dahil edeceiz. Rasyonel tketicinin amac maksimum toplam fayda olduuna gre ve tketim arttka toplam fayda arttna gre, gelirin tamamnn harcanmas gerekir. rnekte tane eitlik (10=10, 6=6 ve 3=3) sz konusudur. Bu eitliklere karlk gelen elma ve armut tketim miktarlarn tketim tablosundan kartrz. 10 eitlii iin 2 kg. elma ve 2 kg. armut tketilmekte ve bu tketime harcanan para toplam 8+8= 16 TL olur ki gelirin tamam harcanmamtr. Tketici dengeye ulaamaz. 6 eitlii iin 6 kg. elma ve 4 kg. armut tketilmekte, toplam 24+16= 40 TL harcanmakta, gelirin tamam iki mal arasnda paylatrlmtr. Dolaysyla tketici max. faydaya ular, dengeye gelir. 3=3 eitliinde ise 8 kg. elma ve 5 kg. armut tketilmekte, 32+20= 52 TL harcanmas gerekmekte, oysa tketici geliri 40 TL dir. Gelirin almas mmkn olamayacana gre, bu seenek de olamaz. Sonu olarak byle bir soruyla kar karya kaldmzda denge koulu iin bir ay srede 6 kg. elma ve 4 kg. armut tketilmesi gerektiini belirtiyoruz. imdi de tketici dengesi konusunda ikinci ve gnmzde kabul gren Ordinal Fayda yaklamn aklayalm.

2. Yaklam: Ordinal Fayda Yntemi (Srasalclar, Ordinalistler) Kardinal fayda yaklamnn gereklerden uzak, zorlamaya dayal varsaymlar iktisatlar tarafndan eletirilmi ve soyut olan fayda kavramnn saysal lm dncesinin gerek d olduunu belirtmilerdir. Bunun zerine gereklere daha uygun olan bir yaklam gelitirilmitir. Varsaymlar; -Ordinal fayda yaklamna gre faydann saysal olarak llemeyecei, ancak tketicinin mallardan elde edecei faydalar sralamaya tabi tutabilecei iddia edilmektedir. -Ayrca mallarn faydas objektif deil, sbjektiftir, yani kiiden kiiye ve ayn kii iin tketim zamanna gre mallarn faydas deiiklik gsterebilir. -Bir maln tketimi dier maln faydasn etkiler. nemli ordinalist iktisatlar arasnda Edgeworth, Antonelli ve Fisher gsterilebilir. Ordinal fayda yaklamna gre tketiciler aamada dengeye ulamaktadrlar. imdi bu aamalar inceleyelim.

1. Aama: Farkszlk Erisi Tketicinin belli bir dnemde sadece iki mal tkettiini varsayyoruz. rnein dnemimiz bir ay olsun ve tkettiimiz mallar elma ve armut olsun. Tketici iki maldan farkl miktarlarda/bileimlerde tketerek mal sepetleri oluturuyor. Her mal sepetinde farkl miktarlarda elma ve armut bulunmakta. Her ne kadar tketici tketimden elde ettii fayday saysal olarak lemese de karlatrma yapabilmekte ve fayda sralamas yapabilmektedir. Teorik olarak tketici sonsuz sayda mal sepeti oluturabilir. Bu mal sepetlerinin faydalarn karlatrdnda baz sepetlerdeki mallarn tketiminden elde edilen faydalarn eit olduu grlr. te tketiciye ayn toplam fayday salayan bu mal sepetlerinin grafiini izdiimizde ortaya kan ekle farkszlk erisi diyoruz. imdi bu anlattklarmz grafik zerinde gsterelim.

Y mal (armut) 8 --- a 6 ------ b 4 ----------- c 2 -----------------d U1 0 1 2 4 7 X mal (elma)

Grafikte eksenlerde tketilen mallar yer almakta ve ters orantl (negatif eimli) izilen eri ise farkszlk erisidir. Tanm u ekilde verebiliriz: Belli bir dnemde iki maldan farkl miktarlarda/bileimlerde tketerek tketicinin ayn toplam fayday (U1) elde etmesine imkan veren eriye Farkszlk Erisi ad verilir. Tketici iki maldan tketim miktar iin sonsuz sayda seenekler oluturabilir. rnein grafikteki a noktasnda 8 birim armut ve 1 br elma tketmekte toplam faydas ise U1 olmaktadr. Tketici ayn toplam fayday (U1) b noktasnda 6 br armut ve 2 br elma, c noktasnda 4 br armut ve 4 br elma, d noktasnda 2 br armut ve 7 br elma tketerek de elde edebilmektedir. Dolaysyla toplam fayda bakmndan tketici iin a noktasnn b, c veya d noktalarndan fark bulunmamaktadr. Zaten erinin ad da buradan gelmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken

bir husus vardr. Tketicinin tketimden bir tek amac vardr, toplam faydasn max. yapmak. Yani tketim yaparken zevkler iin iine dahil edilmemektedir. Farkszlk Erisinin zellikleri 1. Bir farkszlk erisi zerindeki btn noktalarda toplam fayda ayndr. Her noktada toplam fayda U1e eittir. 2. Negatif eimlidirler. Bir baka ifadeyle sol yukardan sa aaya doru inerler. Negatif eimli demek eksenlerdeki mallarn tketim miktarlarnn ters ynlerde deitiini gstermektedir. a noktasndan b noktasna gidildiinde elma tketimi artarken, armut tketimi azalmaktadr. Bunu nedeni ise 1. Gossen yasasdr. Bir maln tketimi artnca toplam fayda artar, yada tketim azalnca toplam fayda azalr. adan bye gidilince elma tketimi artmakta ve toplam fayda artmaktadr. Oysa tanm gerei U1 farkszlk erisi zerindeki her noktada toplam faydann ayn olmas lazm. te bunun iin armut tketimini azaltmak zorundayz. yleyse zetlersek, niin farkszlk erileri negatif eimlidirler? sorusunun cevab olarak ayn toplam fayda dzeyinde kalabilmek iin diyebiliriz. 3. Farkszlk erileri orjinden uzaklatka toplam fayda artar. Aadaki grafik incelendiinde; orjine en yakn olan U1 farkszlk erisinden daha uzaktaki U2 ya da U3 farkszlk erilerine geebilmek iin mutlaka en az bir maln ya da her iki maln tketimini artrmak gerekir. En az bir maln tketimini bile artrm olsak, Gossen yasasna gre tketim artnca toplam fayda artar. Bu duruma geililik ilkesi diyoruz. Ksaca, farkszlk erileri orjinden uzaklanca daha ok mal tketildii iin toplam fayda artar.

Y mal 4 --- a

6 ------ b 4 ----------- c 2 -----------------d U1 0 1 2 4 7 X mal (elma) U2 U3

4. Farkszlk erileri birbirlerini kesmezler. nc zelliin sonucu olarak drdnc zellik ortaya kmaktadr. Her bir farkszlk erisinde farkl miktarlarda mal tketimi yapld iin farkl toplam faydalar elde edilmektedir. Oysa birbirlerini kestikleri anda tketilen mal miktarlar eitlenmekte, sabitlenmektedir. Ayn miktarlarda mal tketildiinde U1 ve U2 gibi farkl faydalar elde etmek geililik ilkesini bozmakta ve iktisadi bakmdan bir mantk hatas yaplm olmaktadr. Bu hatann ve geililiin bozulmamas iin birbirlerini kesmemeleri gerekir. 5. Farkszlk erileri orjine gre dbkeydirler. Dbkey olma nedenini azalan marjinal fayda kanunu ya da teknik ifade ile azalan marjinal ikame oran ile aklamak mmkndr. kame, kelime anlam olarak bir eyin yerine baka bir eyi koyma, kullanma demektir. Marjinal ikame oran (MRS) matematiksel olarak eime/tanya eittir.

MRS=

Farkszlk erisi zerinde a noktasndan d noktasna doru ilerledike eim azalmaktadr. Nedeni; armut tketimini eit miktarlarda azaltrken ayn toplam fayday (U1) elde edebilmek iin elma tketimini giderek artan miktarlarda artrma zorunluluudur. Hatrlanaca gibi 1. Gossen yasasna gre tketim arttka MU azalmaktayd. MU toplam fayday belirlediine gre, TUnun sabit kalmas iin bir

maln tketimi artan miktarlarda artrlr. Bylece farkszlk erisi orjine gre dbkey olur. Farkszlk erisini ve zelliklerini verdikten sonra son olarak problem zebilmek iin gerekli olan drt formlden birincisini verebiliriz. Forml, farkszlk erisinin eimini gsteren bir forml. Farkszlk erisinin eimi = -

Problemde toplam fayda fonksiyonu verilecektir. MUx, fonksiyonda xe gre birinci dereceden trev; MUy, yye gre trev alma anlamna gelmektedir. Tketici dengesinde ikinci aamaya gemeden nce zel ekilli farkszlk erilerini aklayalm. 1. Azalan MRSli Farkszlk Erisi

U Orjine dbkey olan tipik farkszlk erisi azalan MRSli (eimli) dir. Gerek hayata uygundur ve azalan marjinal fayda yasas geerlidir. 2. Sabit MRSli Farkszlk Erisi (Tam kame Mallar) ilek Reeli

Kays Reeli

Tam ikame mallarn farkszlk erisi ekilde grld gibi dorusaldr. Tam ikame mal, birbirinin yerine kullanlabilen, tketicinin ayn ihtiyacn karlayan, fayda bakmndan bir deiiklik gstermeyen mallara denir. rnein ekirdekli portakal ile ekirdeksiz portakal, kays reeli ile ilek reeli, kuzu eti ile dana eti gibi. Bu mallarn farkszlk erileri dorusal olmakta ve eim her noktada ayn olmaktadr. 3. MRS Tanmsz Olan Farkszlk Erisi (Tam Tamamlayc Mallar) Sol Tek Ayakkab

U Sa Tek Ayakkab

Eer bir mal tek bana bir ihtiyac karlamyorsa, faydasnn olabilmesi iin mutlaka baka bir malla birlikte kullanlmas gerekiyorsa bu mallara Tamamlayc Mallar denir. rnein ay-eker, toz puding-st, dolmakalem-mrekkep, araba-lastik, di macunu-di fras gibi. Baz mallarda ise faydann oluabilmesi iin iki maln ideal kullanm oranlar erevesinde kullanlmas gerekebilir. Bu mallara da Tam Tamamlayc Mallar denir. Ayakkabnn sol teki-sa teki, gmlein sol kolu-sa kolu gibi. Bu mallarda ideal kullanm oran geerli olduu iin ikame (birbirinin yerine kullanm) sz konusu deildir. Bu nedenle farkszlk erisi L eklinde kelidir ve ideal kullanm oranlar erinin ke noktasdr (a noktas). Erinin eimi yoktur, MRS tanmszdr. 4. Artan MRSli Farkszlk Erisi Dondurma

ay

Eer iki mal birbirine zt mallar ise, bu mallar birlikte kullanmak yerine tek tek kullanldnda daha faydal ise, bu mallarn farkszlk erisi gerek hayatta karlatmz tipik orjine dbkey farkszlk erisinin tersine orjine ibkey olmaktadr. Eim (MRS) artmaktadr. Bireylerin rasyonel olduklar ve israf yapmadklar, yanl tercihte bulunmadklar dikkate alndnda bu tip farkszlk erisini grmek mmkn deildir. imdi tketici dengesi iin ikinci aamaya geebiliriz. 2. Aama: Bte Dorusu Birinci aamada iki nemli eksiimiz bulunmakta. Tketici tketim karar verirken gelirini (btesini) ve tketecei mallarn fiyatlarn dikkate alr. Gelir ve mallarn fiyatn bu aamada denkleme dahil ediyoruz. Hemen unu belirtelim: TUmax hedefleyen tketici gelirinin tamamn harcamak zorundadr. Tasarruf yaparsa max faydaya ulaamaz, nk tketim arttka TU artar. Ayrca bu denklemde borlanma gibi bir durum da sz konusu deil. Sadece gelirin tamam harcanacak. Bte dorusunu izebilmek iin gelirin tamamyla satn alnabilecek max X mal ve Y mal miktarlarn belirleriz. Daha sonra iki max noktay birletirip bte dorusunu izeriz. rnek: Gelir (M): 100 TL Xin Fiyat (Px): 5 TL Ynin Fiyat (Py): 10 TL M/Px = 100/5 = 20 br X mal (tketicinin btesiyle satn alabilecei max X miktar) M/Py = 100/10 = 10 br Y mal (tketicinin btesiyle satn alabilecei max Y miktar)

Y mal

( M/Py) 10

( M/Px) 20

X mal

Bte dorusunu u ekilde tanmlayabiliriz: Belli bir dnemde tketicinin btesiyle iki maldan satn alabilecei max mal miktarlarn birletiren geometrik ekle bte dorusu ad verilir. Rasyonel tketici iki maldan tketecei mal bileimlerini mutlaka bte dorusu zerinde belirlemek durumundadr. Eer dorunun iinde bir yerde tketim karar alrsa bu durumda tasarruf yapm olur, daha az tketim yapar ve dengeye ulaamaz. Dorunun dndaki bir nokta ise tercih blgesi olamaz, nk gelir yetmemektedir. Btemiz doru ile snrldr. Problem iin gerekli olan ikinci forml, bte dorusunun eimi formldr.

Bte dorusu eimi = -

=-

Dnemler Aras Bte Dorusundaki Deimeler 1. Gelirin Deimesi Dnemler aras incelemeye geildiinde birinci deiiklik olarak, mallarn fiyatlar sabitken, tketici geliri deiebilir. Byle durumda yeni bte dorusu eskisine gre paralel olarak deiir, yani bte dorusunun eimi deimez. rnek; M1 = 100 TL, M2 = 200 TL, M3 = 50 TL, Px = 5 TL, Py = 10 TL olsun. Bu verilere gre bte dorunu izelim.

Y mal 20

10

10

20

40

X mal

2. Mallarn Fiyatnn Ayn Oranda ve Ayn Ynde Deimesi Bte dorusundaki ikinci deiiklik, dnemler arasnda gelir sabitken mallarn fiyatnn ayn oranda artmas veya azalmasdr. rnek; M = 100 TL, Px1 = 5 TL, Py1 = 10 TL, ikinci dnemde mallarn fiyatlar iki katna karak Px2 = 10 TL, Py2 = 20 TL, olsun. nc dnemde ise fiyatlar %50 ucuzlayarak Px3 = 2,5 TL, Py3 = 5 TL olsun. Bu verilere gre bte dorunu izelim.

Y mal 20

10

10

20

40

X mal

izimden de grlecei gibi dnemler arasnda gelir sabitken mallarn fiyatlar ayn oranda artar ya da azalrsa bte dorusu yine paralel olarak deiiyor, yani eim ayn kalyor. Ayn gelir deiikliindeki etki ortaya kyor.

3. Gelir ve Bir Maln Fiyat Sabitken Dier Maln Fiyatnn Deimesi Gelir ve bir maln fiyat dnemler arasnda sabitken dier maln fiyatnn arttn ya da azaldn varsayalm. rnek; M = 100 TL, Px1 = 5 TL, Py = 10 TL, ikinci dnemde X malnn fiyatnn Px2 = 10 TL ve nc dnemde de Px3 = 2,5 TL olduunu varsayalm. Bu verilere gre bte dorunu izelim. Y mal

10

10

20

40

X mal

Gelir ve Y malnn fiyat sabit olduu iin Y malndan alnabilecek max miktar deimeyecektir. X malnn fiyat ucuzladnda daha ok X mal alnabilecei iin 20 br den 40 bre kacak ve bte dorusunun eimi azalacak (mavi bte dorusu), X malnn fiyat arttnda ise daha az X mal alnabilecei iin Bte dorusu orjine yaklaacak ve eimi artacaktr (krmz bte dorusu). 3. Aama: Tketici Dengesi Tketici dengesi konusunda nc ve son aamada yeni bir ey yapmyoruz. Birinci ve ikinci aamalardaki ekilleri ayn ekil zerinde birletiriyoruz.

Y mal U1 U2 U3

D B 0 X mal Grafikte bir tane bte dorusu ve tane de farkszlk erisi izdik. U3 farkszlk erisi ve zerindeki C noktas tketici dengesi olamaz, nk U3 farkszlk erisi bte dorusunun dnda olduu iin bte yetmemektedir. U1 farkszlk erisi ve zerindeki A ve B noktalar bte dorusu zerindedir. Yani gelirin tamam X ve Y mallar arasnda harcanmaktadr, ancak elde edilen toplam fayda U1 olmakta. Oysa ayn gelirle D noktasnda daha yksek fayday temsil eden U2 faydas salanmaktadr. Dolaysyla rasyonel tketici D noktasn tercih edecektir. Buradan genel bir tketici dengesi tanm kartacak olursak yle syleyebiliriz; Farkszlk erisi ile bte dorusunun teet olduu (tek noktada aktklar) yerde tketici dengeye gelir, denge noktasndan eksenlere giderek tketecei mal miktarlarn belirler ve toplam faydasn maksimum yapar. Tketici denge noktas matematiksel bakmdan farkszlk erisinin eimi ile bte dorusunun eiminin eitlenmesi anlamna gelir. Buradan nc forml kartabiliriz. 3.Forml: Tketici Dengesi

TUmax =

4.Forml: Gelir (Bte) Denklemi

M = Px *X1 + Py*Y1 Gelir denklemi, tketicinin dengeye ulat noktada gelirini iki mal arasnda nasl harcadn gsteren bir denklemdir.

Tketici dengesinden sonra imdi iktisat teorisinde en nemli ve en temel iki kavram aklayalm. ARZ ve TALEP.

ARZ VE TALEP
Arz; retim, sunum, sat tarafn kapsarken; Talep; tketim, istem, tketici tarafn oluturmaktadr. Arz ve Talep ekonomide bir btnn iki parasn oluturmakta ve birbirlerini tamamlayarak dengeyi meydana getirmektedirler. nce ekonominin tketici tarafndan balayalm. TALEP (stem) Talep kavramn sadece istem, istemek olarak anlamak yanl olur. Talep retici ve satc iin nem tar ve retici talebi dikkate alarak retim miktarn belirler. Bu adan bakldnda hem satn alma istei olan, hem de satn alma gc olan istem ekonomide nemlidir. Buna Efektif Talep diyoruz. Etkili talep, yani satn alma gcyle desteklenmi talep efektif talep anlamna gelir. Bundan byle sadece talep kelimesini kullandmzda efektif talep kavramn anlayacaz. Talep kavramn u ekilde tanmlayabiliriz; Belli bir dnemde bir maln fiyat dndaki dier deikenler sabitken, maln farkl fiyatlar karsnda tketilmek, satn alnmak istenen mal miktarna TALEP denir. Bu tanmdan anlyoruz ki bir maln talebini etkileyen tek unsur maln fiyat deil. Talebi etkileyen unsurlarn neler olduunu talep fonksiyonundan grebiliriz. Talep Fonksiyonu: Bir maln talep miktar ile bu miktar belirleyen deikenler arasndaki fonksiyonel ilikiye talep fonksiyonu denir. QDa = f (Pa, Pt, Pi, M, N, B, Z) Fonksiyonda eitliin sol taraf baml deikendir ve herhangi bir a malnn talep miktarn ifade etmektedir. Eitliin sol taraf ise bamsz deikenlerdir ve a malnn talebini belirleyen unsurlardr. Pa: a malnn fiyat, Pt: a malnn tamamlaycs olan maln fiyat, Pi: a malnn ikamesi olan maln fiyat, M: tketici geliri,

N: tketici says, B: beklentiler, Z: tketicilerin zevk, tercih ve alkanlklar. Elbette gerek hayatta bir maln talebini etkileyen pek ok unsur bulunmaktadr (ya, cinsiyet, eitim seviyesi, kltr, iklim vs. gibi), ancak biz talep fonksiyonunu yukardaki denklemle snrlandrabiliriz. Yukarda vermi olduumuz talep fonksiyonu tam alml bir fonksiyondur, yani talebi etkileyen btn deikenler denklemde yer almaktadr. Her bir deikenin talebi nasl etkilediini lebilmek iin bire bir ilikiyi gsteren fonksiyonlar oluturabiliriz. rnein; QDa = f (Pa) ceteris paribus QDa = f (Pt, Pi) c.p. Gibi her bir deiken ile talep ilikisini fonksiyonel olarak incelemek mmkndr. Talep Erisi Vermi olduumuz talep tanm erevesinde talep grafiini u ekilde izebiliriz;

P (fiyat)

D 0 Q (miktar)

Grafikte dikey eksende maln fiyat ve yatay eksende ise talep miktar yer almaktadr. Talep erisi negatif eimli bir grafiktir. Maln fiyat ile talebinin ters orantl olduunu gsterir. Fiyat artarsa, talep azalr. Dikkat!! Talep fonksiyonunda nce bamsz deikenler deiir, bu deiiklie bal olarak baml deiken deer alr. Talep fonksiyonundaki bamsz deikenlerin talebi nasl etkilediini u ekilde gsterebiliriz;

-, -, +, +, +, QDa = f (Pa, Pt, Pi, M, N, B, Z)

Fonksiyonda zerinde (-) olan deikenler taleple ters orantl, + olanlar ise doru orantldr. Maln fiyat ve tamamlayc maln fiyatndaki deime talebi ters ynde etkilerken; ikame maln fiyat, tketici geliri ve tketici says talebi doru orantl etkilemektedir. Beklentiler ve tketici tercihleri ise duruma gre deiir. Talep Miktarnn Deimesi Talep miktarnn deimesi iin geerli olan talep fonksiyonu u ekildedir; QDa = f (Pa) ceteris paribus ve grafii ise; P (fiyat)

P1 p2 0

------------------ a

------------------------- b D Q (miktar) Q1 Q2

Talep miktarnn deiebilmesi iin mutlaka ilgili maln fiyatnn deimesi gereklidir. Maln fiyat deimeden talep miktarnn deimesi mmkn deildir. Bu deiimi ayn talep erisi zerinde bir noktadan dier noktaya yer deitirme eklinde gstermekteyiz. Bir fiyata karlk bir talep miktar gelmektedir. Fiyat deimeden talep miktarnn artmas/azalmas sz konusu olamaz. Talebin Deimesi (Talep Erisinin Saa/Sola Kaymas) Talebin deimesi konusunda maln fiyatnn sabit olduunu varsayyoruz. Fiyat sabit iken talebin artmas ya da azalmas iin talep fonksiyonundaki dier deikenlerden birinin deimesi gerekir. yleyse bu konuda geerli talep fonksiyonu u ekilde olabilir;

QDa = f (Pt, Pi) c.p. QDa = f (M) c.p. QDa = f (N) c.p. QDa = f (B) c.p. QDa = f (Z) c.p. Bu fonksiyonlardan bir tanesinin deimesi talep erisini saa/sola kaydrr. Talep erisinin saa kaymas talebin artmas, sola kaymas ise talebin azalmas anlamna gelir.

P (fiyat)

P1

------------------ a-----------------

D3 D2 0 Q1 D1 Q (miktar)

Acaba yukardaki fonksiyonlardaki hangi deiiklikler saa, hangi deiiklikler sola kaydrr? D2 ---------D1-----------D3 + Pt Pi M N B Z Tamamlayc maln fiyatnn artmas, ikame maln fiyatnn dmesi, gelirin ve tketici saysnn artmas, beklenti ve tercihlerin mal lehine olmas durumunda talep erisi saa kayar (talep artar), tersi durumda ise talep erisi sola kayar (talep azalr). + + +

ARZ (Sunum) (S) Arz, belirli bir dnemde dier deikenler sabitken bir maln deiik fiyatlar karsnda reticilerin/satclarn satmak zere piyasaya getirmi olduklar mal miktarna denir. Arz etmek sadece retmek anlamna gelmez. Satmak zere piyasaya getirilen mal satc retmi de olabilir, ya da reticiden alm hatta ithal etmi olabilir.

Arz Fonksiyonu Bir maln arz miktar ile bu miktar belirleyen deikenler arasndaki fonksiyonel ilikiye arz fonksiyonu denir.

+, -, -, +, -, +, +, QSa = f (Pa, Pb, Pg, T, Tx, Sb, N, B)

Eitliin sa taraf a malnn arz miktarn (baml deikeni), sol taraf ise a malnn arz miktarn belirleyen deikenleri (bamsz deikenleri) gstermektedir.

Pa: a malnn fiyat Pb: b malnn fiyat Pg: girdi fiyatlar T: retim teknolojisi Tx: Vergiler Sb: Sbvansiyonlar (Destekler, Tevikler) N: Firma says B: Firmalarn beklentisi
Fonksiyonda kar artran/maliyeti azaltan her deiiklik arz artrr, kar azaltan/maliyeti artran her deiiklik ise arz azaltr. Satcnn amac toplam karn maksimum yapmak olduu iin mal ne kadar pahalya satarsa o kadar daha fazla kar yapaca iin maln fiyat ile arz doru orantldr. B mal, a mal retiminde kullanlan ayn girdilerle retilmesi mmkn olan dier mal demektir. rnein a mal binek tip otomobil iken, b mal minibs olabilir. Firma otomobil retim miktarna karar verirken sadece otomobilin fiyatn deil, ayn zamanda minibsn fiyatn da dikkate almaldr. Eer minibsn fiyat artarsa otomobil retimini azaltp, minibs retimini artrr. Dolaysyla a mal arz miktar ile minibs fiyat ters orantldr.

Girdi fiyatlar bir maliyet unsuru olduu iin arz ters ynde etkiler. retim teknolojisi doru orantldr, ne kadar gelimi teknoloji kullanlrsa, o kadar arz artar. Vergiler maliyet unsurudur, dolaysyla olumsuz etkiler. Sbvansiyon; Devletin retimi ve reticiyi tevik iin reticinin maliyetlerinin bir ksmna ortak olmasdr. Dolaysyla olumlu etkiler. Firma says doru orantldr. Beklentiler ise duruma gre, beklentiye gre deiir. Arz Erisi Pa Sa P2 P1 b

----------------------------------------

------------------------

Q1

Q2

Qa

Grafikte grld gibi maln fiyat P1 iken arz miktar Q1 kadar, fiyat P2ye ykseldiinde arz miktar Q2ye artmaktadr. Fiyat ile arz doru orantldr. Maln fiyatndaki deiiklik ayn arz erisi zerinde bir noktadan baka bir noktaya yer deitirme anlamna gelmektedir. Yani maln fiyatnn deimesi arz erisini saa/sola kaydrmaz. Arzn Saa/Sola Kaymas (Yer Deitirmesi) Arz fonksiyonunda maln fiyat sabitken dier deikenlerden herhangi birinin deimesi arz erisini saa sola kaydrr.

Pa

S3 S1 S2

P1

--------b----------------

a--------- c

Q3

Q1

Q2

Qa

Arzn artmas saa, azalmas ise sola kayma anlamna gelmektedir. Acaba arz fonksiyonundaki hangi deiiklikler saa, hangi deiiklikler sola kaydrr? S3 ---------S1-----------S2 + + + Pb Pg T Tx Sb N B + + +

Piyasa Dengesi Herhangi bir piyasada denge denilince arzn talebe eit olmas anlalmaktadr (S=D). S>D ya da D>S durumunda piyasada dengenin bozulmas (dengesizlik) anlamna gelmektedir. Aadaki grafikte arz ile talebin kesitii nokta (d) denge noktasdr. Bu noktadan eksenlere gidildiinde denge fiyat P1 ve denge alveri miktar Q1 olarak karmza kar.

Pa Sa

P1 ----------------------- d

Da 0 Q1 Qa

Denge fiyatn stndeki fiyatlarda arz artar, talep azalr ve bylece arz fazlas ortaya kar. P>P1 ise, S>D olur. Bu durumda satlamayan rn bulunduu iin fiyatlar der ve piyasa dengeye gelir. Denge fiyatn altndaki fiyatlarda ise, D>S olur. P1>P ise, D>S olur. Bu durumda piyasada ktlk olur ve fiyatlar artmaya balar, denge fiyata gelinir. Dnemler Aras Dengedeki Deiiklikler 1. Arz Sabitken Talebin Deimesi Bir maln arz sabitken talebinin artmas ya da azalmasnn (talep erisi saa/sola kayarsa) denge fiyat ve miktarda meydana getirecei deiikliin grafiini izelim.

Pa Sa P2 -----------------------------P1 ----------------------P3 -----------------D2 D1 D3 0 Q3 Q1 Q2 Qa

Bir maln arz sabitken talebi artarsa (saa kayarsa), S ile D2nin kesitikleri nokta yeni denge noktas olur. Bu noktadan eksenlere gidildiinde denge fiyatn ve alveri miktarnn artt grlr (P2 ve Q2). Arz sabitken eer talep azalrsa (sola kayarsa) denge fiyat ve alveri miktar azalr (P 3 ve Q3). 2. Talep Sabitken Arzn Deimesi Bir maln talebi sabitken arznn artmas ya da azalmasnn (arz erisi saa/sola kayarsa) denge fiyat ve miktarda meydana getirecei deiikliin grafiini izelim.

Pa

S3 S1 S2

P3

----------------------

P1 ----------------------P2 ----------------------------D

Q3

Q1 Q2

Qa

Bir maln talebi sabitken arz artarsa (S1den S2ye kayarsa), S2 ile Dnin kesitikleri nokta yeni denge noktas olur. Bu noktadan eksenlere gidildiinde denge fiyatn dt ve alveri miktarnn artt grlr (P2 ve Q2). Talep sabitken eer arz azalrsa (S1den S2ye sola kayarsa) denge fiyat artar ve alveri miktar azalr (P3 ve Q3).

3. Arz ve Talebin Birlikte Deimesi 3.1. Arz ve Talebin Ayn Ynde ve Miktarda Artmas/Azalmas

Pa

S3 S1 S2

P1 ----------------------------------D2 D1 D3 0 Q3 Q1 Q2 Qa

Bir maln talebi ve arz ayn miktarda artarsa (S1den S2ye ve D1den D2ye kayarsa), S2 ile D2nin kesitikleri nokta yeni denge noktas olur. Bu noktadan eksenlere gidildiinde denge fiyatn deimedii ve alveri miktarnn artt grlr (P1 ve Q2). Eer talep ve arz ayn miktarda azalrsa (S1den S3e ve D1den D3e sola kayarsa) denge fiyat deimez ve alveri miktar azalr (P1 ve Q3). 3.2 Arz ve Talebin Ayn Miktarda ve Ters Ynlerde Artmas/Azalmas

Pa P3

S3 S1 S2

----------------------------

P1 -----------------------P2 ----------------------------D1 D2 0 Q1 Qa D3

Bir maln talebi azalrken arz ayn miktarda artarsa (S1den S2ye ve D1den D2ye kayarsa), S2 ile D2nin kesitikleri nokta yeni denge noktas olur. Bu noktadan eksenlere gidildiinde denge fiyatn dt ve alveri miktarnn deimedii grlr (P2 ve Q1). Eer talep artarken arz ayn miktarda azalrsa (S1den S3e ve D1den D3e kayarsa) denge fiyat artar ve alveri miktar ayn kalr (P3 ve Q1). Bu grafiksel deiikliklerden sonra imdi de arz ve talep fonksiyonlar zerinden dengeyi hesaplayalm. QD = 10 2P bu fonksiyon bir talep fonksiyonudur. Miktar ile fiyat arasnda negatif ynl iliki varsa talep olduunu anlarz. Ayn zamanda bu bir dz talep fonksiyonudur. Bir de ters fonksiyon vardr. Dz talep fonksiyonunda miktar= fiyat eklinde ( baml de.= bamsz de.)yazlrken, ters fonksiyonda fiyat = miktar (bamsz de.= baml de.) eklinde yazlr. PD = 5 Q eklinde yazlrsa ters talep fonk olur.

QS = 4 + 2P dz arz fonksiyonu, PS = Q 2 ters arz fonksiyonudur. Dengede arz ve talep fonksiyonlarn eitleriz. rnek; QS= 4 + 2P arz fonk ve QD= 10 P ise, piyasadaki denge fiyat ve miktar bulunuz. Denge iin QS = QD gerekli. 4 + 2P = 10 P, 2P + P = 10 4, 3P = 6, buradan Pdenge = 2 bulunur. Bulduumuz denge fiyat bir Qdenge = 8 olur. denklemde yerine koyduumuzda denge miktar da bulmu oluruz. Q = 4 + 2*2, Q = 4 + 4,

Soru (KPSS 2002): x malnn talep denklemi PD = 10 0,2Q ve arz denklemi PS = 2 + 0,2Q eklinde ise denge fiyat katr? 10 0,2Q = 2 + 0,2Q, P = 10 4, 10 2 = 0,2Q + 0,2Q, 8 = 0,4Q 80 = 4Q Buradan Q = 20 bulunur ve denklemde yerine konulduunda, P = 10 0,2 * 20 Pdenge = 6 olarak bulunur.

TKETC VE RETC RANTI (ARTII) 1) Tketici Rant Tketicilerin bir mal satn almaya raz olduklar fiyatn altnda bir fiyattan satn almalar durumunda aradaki tketici lehine olan farka tketici rant denir. Buradaki rant kelimesinin, retim faktrlerinden doal kaynan geliri olan rantla ilgisi yoktur. Bu konudaki rant, artk, ekstra kazan anlamlar tamaktadr. Tketici rantn bir rnekle aklamak gerekirse; tketici dnem banda plan yapyor ve klk bir ayakkaby 100 TLye almaya raz oluyor. Btesinden 100 TL ayrmtr. Ayakkab piyasasnda ise arz ve talebin karlamas sonucu denge fiyat 80 TLde olumutur. Bu durumda artk herkes denge fiyattan ilem (alveri) yapmak zorundadr, nk dnem boyunca artlar deimedii srece kimsenin gc fiyatlar deitirmeye yetmeyecektir. Tketici planlad fiyatn altnda bir fiyata ayakkaby alaca iin bir ift ayakkab iin 100 80 = 20 TL tketici rant elde edecektir. Mal planlad fiyata satn alan tketiciler iin rant sfrdr. Satn almay umduu fiyattan daha pahalya satn alanlar iin ise rant deil, zarar sz konusudur. Rant sadece umduu fiyattan ucuza alanlar iin vardr.

Pmax
Toplam Tketici Rant

80 D

Talep erisinin fiyat eksenini kestii nokta (bu noktaya Pmax denir) ile denge fiyat arasndaki genin alan, toplam tketici rantn vermektedir. Pmax, hibir tketicinin mal satn almaya raz olmayaca en yksek fiyat anlamna gelmektedir. Talep erisi fiyat eksenini kesmedii srece talep vardr. Ancak ekseni kesmesi talebin sfrlanmas anlamna gelmektedir.

2) retici Rant reticilerin bir mal satmaya raz olduklar fiyattan daha pahalya satmalar durumunda aradaki retici lehine olan farka retici rant denir. Tketici gibi retici de dnem banda plan yapar. Diyelim ki retici klk ayakkaby 40 TLye mal etti ve 60 TLye satmaya raz. Piyasa denge fiyat eer 60 TLnin zerinde olursa, retici bekledii fiyattan daha pahalya satt iin beklenmedik bir ekstra kazan elde eder ki buna retici rant diyoruz. retici bir ift ayakkabdan 80 60 = 20 TL retici rant elde edecektir. Mal planlad fiyata satan reticiler iin rant sfrdr. Satmay planlad fiyattan daha ucuza satanlar iin ise rant deil, zarar sz konusudur.

S
80 Toplam retici Rant

Pmin
0 Q

Arz erisinin fiyat eksenini kestii nokta (bu noktaya Pmin denir) ile denge fiyat arasndaki genin alan, toplam retici rantn vermektedir. Pmin, hibir reticinin mal satmaya raz olmayaca en dk fiyat anlamna gelmektedir. Arz erisi fiyat eksenini kesmedii srece arz vardr. Ancak ekseni kesmesi arzn sfrlanmas anlamna gelmektedir. rnekler Soru 1) QD = 100 2P talep denklemi ve QS = P 20 arz denklemi verilmitir. retici ve tketici rantlarn hesaplaynz. ncelikle arz ve talep denklemlerini eitleyerek denge fiyat ve miktar buluruz. QD = QS 100 2P = = P 20 , 100 + 20 = P + 2P 120 = 3P, buradan piyasa denge fiyat Pdenge = 40 bulunur. Bulunan fiyat arz veya talep denklemlerinden birinde yerine konularak denge miktar bulunur.

Qdenge = 40 20 = 20

50

40

20

20

Denge fiyat ve miktar bulduktan sonra genlerin alanlarn bulabilmek iin imdi de P max ve

Pmini hesaplamamz gerekir. Pmax, QDyi sfr yapan fiyat olduuna gre talep denkleminde QDyi sfrlarz.
QD = 100 2P = 0, QS = P 20 = 0, 2P = 100, buradan Pmax = 50 kar.

Pmin = 20 kar. imdi genlerin alanlarn hesaplayabiliriz.

Tketici rant =

= 100 olur.

retici rant =

= 200 olur.

Soru 2) A tketicisinin bir mala demeye raz olduu fiyat 50 TL, B tketicisinin 45 TL ve C tketicisinin ise 40 TLdir. Maln fiyat 40 TL olduuna gre tketicinin toplam tketici rant ka TLdir? (KPSS 2009) Ann rant = 50 40 = 10 TL Bnin rant = 45 40 = 5 TL Cnin rant = 40 40 = 0 TL Toplam rant = 15 TL olur. Soru 3) Ann ete ynelik talebi QD = 100 P denklemiyle gsterilmektedir. Etin fiyat 75 ise, Ann net tketici rant ka olur? (KPSS 2003) QD = 100 75, buradan QD = 25 bulunur. QD = 100 P denkleminde QD = 0 yapan Pmax buluruz. Pmax = 100 kar.

genin alann hesaplarsak; 100 75 = 25 ykseklik olur, taban da 25 bulunmutu. Tketici rant =

==

= 312.5 olur. ESNEKLK KONUSU

Esneklik konusunu arz esneklii ve talep esneklii olmak zere iki balk altnda inceleyebiliriz. Talep Esneklii Talep Esneklii eitleri 1.Talebin Fiyat Esneklii (ep) 1) Tanm: Bir maln talep miktarndaki yzdesel (oransal) deiimin fiyattaki yzdesel deiime orantsna talep esneklii denir. 2) Forml: szel ve simgesel formller verebiliriz.

ep =

ep =

vermi

olduumuz

bu

simgesel

forml

problem

zmnde kullanlacaktr. Formldeki ilk fiyat ve ilk miktar gstermektedir.

= Q2 Q1 olmakta ve

dnem bandaki

rnek: Bir maln fiyat 8 TLden 12 TLye ktnda talep edilen miktar 10 kg.dan 4 kg.a dmektedir. Bu maln talebinin fiyat esneklii ka olur?

ep =

=- x

= - = - 1,2 olarak hesaplanr.

Talep esneklii; talebin fiyat esneklii (ep), talebin gelir esneklii (em) ve apraz talep esneklii (e) olmak zere grupta toplanmaktadr. Yukarda vermi olduumuz tanm ve formller talebin fiyat esnekliine aittir. Talebin fiyat esnekliinin rakamsal sonular (mutlak deer olarak) bee ayrlmaktadr. 1) ep = 0 sfr esneklik (tam inelastik veya hi esnek olmayan talep). Bu esneklie mal rnei olarak tuz, sirke ve hayati nemi olan ilalar verebiliriz. Bu mallarda tketiciler maln fiyatndaki deiiklii hi dikkate almazlar, ne kadar tketmeleri gerekiyorsa, o kadar tketirler. Grafii;

Talep erisi, fiyat eksenine paralel bir doru eklindedir. 2) ep = sonsuz esneklik (tam esnek talep). Bu esneklie mal rnei olarak ok ar lks mallar verebiliriz. Bu mallarda fiyat dnem boyu sabittir ve tketiciler bu fiyattan istedikleri kadar mal tketebilirler. Tam Rekabet Piyasasnn talep erisi bu ekildedir. Grafii; P

Talep erisi, miktar eksenine paralel bir doru eklindedir. 3) ep = 1 birim esneklik. Bu esneklie mal rnei olarak giyim mallarn, kira giderini verebiliriz. Bu mallarda fiyattaki deime ile talepteki deiim (ters ynlerde) ayn orandadr. Grafii; ikiz kenar hiperbol eklindedir. P

4) ep > 1 esnek talep. Bu esneklie mal rnei olarak lks mallar verebiliriz. Bu mallarda tketiciler maln fiyatn yakndan takip etmekte ve fiyat deiiminden daha byk oranda taleplerini ters ynde deitirmektedirler. Rahatlkla maln tketiminden vazgeebilmektedirler. Grafii; talep erisi daha yatktr, eimi dktr. P

0 5) ep < 1

Q esnek olmayan talep. Bu esneklie mal rnei olarak zorunlu mallar

verebiliriz. rnein gda mallar. Bu mallarda tketiciler maln fiyatna ok fazla tepki gsterememektedir, nk tketmek zorundadr. Grafii; talep erisi daha diktir, eimi byktr. P

Be farkl esneklii bir grafikte u ekilde gsterebiliriz. P 1

2 3 4 5 0 Q

1. Ep = 0 2. Ep = 3. Ep > 1 4. Ep = 1 5. Ep < 1 2.Talebin Gelir Esneklii (em) a)Tanm: Tketici gelirindeki yzdesel deiimin talep miktarndaki yzdesel deiime orantsna ksaca gelir esneklii denir ve esneklik katsays em ile gsterilir. b) Formller

em =

em =

Formlde M dnem bandaki ilk gelir ve Q dnem ba

tketim miktarn gstermektedir. imdi gelir esneklii ile ilgili bir soru zelim. rnek: Bir tketicinin geliri 900 TLden 1000 TLye ktnda tketim miktar 60 kg.dan 90 kg a kmaktadr. Tketicinin gelir esneklii ka olur?

em =

= 4,5

3.apraz Talep Esneklii (e) a)Tanm: B malnn fiyatndaki yzdesel deiimin A malnn talep miktarndaki yzdesel deiime orantsna apraz talep esneklii denir ve esneklik katsays e ile gsterilir. b) Formller

e =

e =

rnek: A malnn fiyat 30 TL den 60 TL ye ktnda B malndan talep edilen miktar 20 kg dan 10 kg a dmektedir. A ve B mal arasndaki apraz talep esneklii ka olur?

e =

x =

= - 0,5

RETM TEORS
retimde Dnemler retim teorisi konusunda tane dnem sz konusudur. 1) ok Ksa Dnem (Pazar, Piyasa Dnemi): retim miktarnn deitirilemedii, sadece nceden retilmi ve stoklarda bulunan mallarn retim merkezinden pazarlara tanmas iin geen sreyi kapsayan dneme denir. 2) Ksa Dnem: retimde kullanlan girdilerden bir ksmnn deitirilebildii (bunlara deiken girdi denir), bir ksmnn ise deitirilemedii (sabit girdi denir) dneme denir. 3) Uzun dnem: retimde kullanlan btn girdilerin kullanm miktarnn deitirilebildii, hatta retim teknolojisinin, retimin konusunun deitirilebildii dneme denir. Ksa dnemde emek, hammadde ve enerji gibi girdiler deiken girdi, sermaye ve retim tesisleri ise sabit girdi olarak kabul edilmektedir. Ksa dnemde bir firmann verimlilik analizinin yaplabilmesi iin, bir baka deyile firmann maksimum kara ulaabilmesi iin kullanmas gereken ideal girdi kullanmn belirleyebilmek iin ncelikle temel kavramlar aklayalm. Toplam rn (TP): Belli bir retim dneminde belli miktarda deiken girdi kullanarak elde edilen toplam ktya toplam rn denir. rnein 10 tane emek kullanarak bir ylda 200 ton buday retiliyorsa 200 ton buday TP olmaktadr. Ortalama rn (AP): retimde kullanlan deiken girdi bana den rn miktar demektir. 200 ton buday/10 emek = 20 ton buday/emek. retimde alan her bir emein yllk ortalama 20 ton buday rettii kabul edilmektedir. Marjinal rn (MP): retimde kullanlan deiken girdi bir birim artrldnda toplam rnde meydana gelen deiiklie marjinal rn denir. Baka bir ifade ile, retimde kullanlan son deiken girdinin kendi bana rettii rn demektir. 10 emekle 200 ton,

11 emekle 206 ton buday retiliyorsa, 11. Emein kendi bana rettii buday miktar (MP) 6 ton olmaktadr. Azalan Verimler Yasas TP (buday retimi)

max

TP

I 0

II

III L (emek, deiken girdi)

Grafik, retimde kullanlan deiken girdi emek kullanm arttka buday retimindeki deiimi gstermektedir. Yukardaki grafii verimlilik deiimi bakmndan blgeye ayrarak inceleyebiliriz. I.blge: Artan verim blgesidir. retimde kullanlan her emek retime daha fazla katkda bulunmaktadr. Yani, MP artandr. II.blge: Azalan verim blgesidir. retime katlan her emek buday retimine olumlu katkda bulunmakla birlikte, retim art hz yavalamaktadr. MP azalandr. II. blge sonunda toplam buday retimi maksimum noktaya ular. III.blge: Negatif verim blgesidir. retime katlan emek buday retimini mutlak olarak (rakamsal) azaltmaktadr. Grafikle ilgili nemli noktalar u ekilde sralayabiliriz; I. blge sonunda AP maksimum olur ve MPye eit olur. Bu noktaya sabit verim blgesi denir. MP = APmax II. blge sonunda TP max olur ve MP = 0 olur.

I. ve II. blgelerde TP pozitif eimlidir. III. Blgede ise TP negatif eimlidir. I. ve II. blgelerde MP pozitif deer alr (MP>0 olur), III. Blgede ise MP negatif deer alr (MP<0 olur).

rnek: (KPSS 2008) emein toplam retimi 120, drt emein toplam retiminin 160 olduu bir retim srecinde drdnc emein ortalama rn (AP) ve marjinal rn (MP) deerleri srasyla ka olur? 160 120 = 40 drdnc emek kendi bana 40 br mal retmektedir. MP = 40 AP = 160/4 = 40 br rn. Sonu olarak AP = MP olur. Demek ki buras I. blgenin sonudur. Cevap: (40,40) MALYET TEORS Ksa Dnem Maliyetler 1-Toplam Maliyetler (TC) a)Toplam Sabit Maliyetler (TFC): Bir firmann retimden bamsz (yani retim yapmasa da) katlanmak zorunda olduu maliyetlerin toplamna toplam sabit maliyetler denir. Grafii retim eksenine paralel bir doru eklindedir. rnek olarak idari personel maalar, binalara denen kiralar ve sigorta primleri verilebilir.

TFC

TFC

b)Toplam Deiken Maliyetler (TVC): Firmann retim yapabilmek iin kulland girdilere yapt demelerin toplamna toplam deiken maliyetler denir. Emee denen cretler, hammadde ve enerji giderleri deiken maliyetleri oluturur. TVC orjinden balayan erisel bir grafiktir. Hi retim yaplmyorsa deiken girdi kullanmaya gerek olmad iin orjinden balar ve verimlilie bal olarak farkl eimlere sahiptir.

TVC

TVC

c)Toplam Maliyetler: Toplam maliyetler ksa dnemde toplam sabit maliyetler ile toplam deiken maliyetlerin toplamndan olumaktadr.

TC = TFC + TVC

TVC

TC

TVC

TFC

Toplam maliyet grafiinin eimi toplam deiken maliyet grafiinin eimine eit olur, nk TFC dorusal olduu iin ve eimi olmad iin TVCnin eimini etkilemez. Dolaysyla TC, TVCnin ayn ekli olur, sadece TFC kadar yukardan balar.

2-Ortalama Maliyetler (AC) a)Ortalama Sabit Maliyetler (AFC): retilen mal bana (para bana) den sabit maliyete AFC denir.

AFC

AFC 0 Q AFC, srekli negatif eime sahip bir grafiktir. Srekli azalan olmasnn nedeni, toplam sabit maliyet sabit olduundan, retim arttka para bana den sabit maliyetin azalmasndan dolaydr. AFC = b)Ortalama Deiken Maliyetler (AVC): retilen mal bana den deiken maliyet demektir.

AVC =

AVC AVC

AVC, yksekten balayarak belli bir retim dzeyine kadar der ve minimum noktasna ular, daha sonra retim arttka AVC ykselmeye balar. Bunun nedeni verimliliin nce artmas, daha sonra azalmasdr.

c)Ortalama Toplam Maliyetler (ATC) ya da Ortalama Maliyetler (AC): Ortalama sabit maliyetlerle ortalama deiken maliyetlerin toplamndan oluur.

AC = AFC + AVC

AVC

AC

AVC

3-Marjinal Maliyet (MC) retimdeki bir birimlik artn toplam maliyette meydana getirdii deiiklie marjinal maliyet denir. Bir baka ifade ile retilen son birim maln maliyetidir. MC yksek bir deerden balayp azalr ve minimuma ular, sonra ykselmeye balar. Sadece son birimin maliyetini gsterdii iin d ve ykselii serttir. Bu nedenle MC grafii J harfi ekline benzer.

MC

MC

0 4-MC ve AC likisi

Marjinal maliyet erisi ortalama maliyet erisini daima minimum noktasnda keser. Dier nemli bir nokta ise; eer AC>MC ise AC dmeye devam eder (grafikte min. noktasna kadar) , AC<MC ise AC ykselmeye balar (min noktasndan sonra).

MC, AC

MC AC

min

Q PYASALAR 1. TAM REKABET PYASA MODEL

Piyasa, herhangi bir mal ya da hizmetin arz ve talebinin (alc ve satcsnn) kar karya geldii ve al veriin gerekletii ortam olarak tanmlanabilir. Piyasalar arz ve talep edenlerin zellikleri ve aralarndaki rekabet bakmndan Tam Rekabet ve Eksik (Aksak) Rekabet Piyasa Modelleri olmak zere iki ana balk halinde incelemek mmkndr. Tam Rekabet Piyasas; ideal, aksamayan, kusursuz, bu nedenle de uygulamada pek grlmeyen teorik bir piyasa eklidir. Ancak bir modeli yarglarken ne kadar gereki olduuna gre deil de gerei anlamada ne kadar yardmc olduuna gre deerlendirmek gerekir. Tam Rekabet Piyasa modeli de piyasalarn genel davrann anlamada ok etkili olmaktadr. Her modelde olduu gibi tam rekabet piyasa modeli de baz varsaymlara dayanmaktadr. Bu varsaymlar unlardr: Tam Rekabet Piyasa Modeli Varsaymlar 1) Satclar fiyat alclardr. Bu varsaymn iki yn bulunmaktadr. Birincisi, hibir satc fiyatlar etkileyebilecek kadar byk lee sahip deildir. kincisi, herhangi bir satcnn ald kararlar dier satclar etkileyip toplu deiimlere sebep olmaz. 2) Satclar stratejik davranmamaktadr. Bir satc karar alrken dier satclarn bu karar karsnda nasl hareket edeceini hesaplamaz. Bir dier deyile, satclar birbirinde bamsz hareket eder. 3) Piyasaya giri serbesttir. Yeni bir satcnn piyasaya girmesinde yasal veya yasal olmayan bir engel yoktur.

4) Alclar fiyat alcdr. Bir alc hangi miktarda satn alrsa alsn fiyatlar etkileyemez. Bir piyasann tam rekabet piyasas olabilmesi iin drt koul veya zellie sahip olmas gerekir. Bu zellikleri aklayalm. I. Tam Rekabet Piyasa Modelinin zellikleri

1) okluk (Atomize Olma) zellii: Piyasada alc ve satc saysnn fiyatlar etkileyemeyecek kadar ok sayda olmasdr. Bir firmann arz ettii mal, piyasadaki toplam arzn kk bir blmn oluturduu iin firmann arznda deiiklik yapmas piyasada toplam arz zerinde ve dolaysyla fiyatta bir deiiklie yol amayacaktr. Ayn mantkla bir tketicinin talebi de toplam talep iinde kk bir paya sahip olduu iin bireysel talepteki deiiklik toplam talebi ve fiyat etkilemeyecektir. Bu zellikten anlalmaktadr ki, fiyat piyasa arz ve talebi tarafndan belirlenmekte ve oluan bu denge fiyat dnem boyunca tm alc ve satclar iin veri olmaktadr. 2) Trdelik (Homojenlik) zellii: Bir endstrideki tm firmalarn retmi olduu mallar kalite ve nitelik ynnden ayndr, bir baka ifade ile tam ikame mallardr. Mallarn homojen olmas nedeniyle tketiciler firma tercihinde kaytsz kalmaktadrlar. Homojenlik zelliinin kaybedilmemesi iin de tam rekabet piyasasnda reklamn olmamas gerekir. 3) Tam Bilgi (effaflk) zellii: Piyasada alc, satc ve retim faktr sahiplerinin kar ve fayda maksimizasyonu hedefine ulaabilmeleri iin retilen mallarn kalitesi, miktar, fiyatlar ve maliyeti gibi konularda tam bilgi sahibi olmalardr. Eer bir endstride hibir firma mallarnn sat fiyatn etkileyemiyorsa, alclarn rn hakknda tam bilgiye sahip olduunu varsayarz. 4) Hareket Serbestlii (Mobilite) zellii: Bu zellik; alclarn, satclarn, mallarn ve retim faktrlerinin bir kstlamayla karlamadan ve ek maliyete katlanmadan hareket serbestliine sahip olmalar ve istedikleri endstriye giri k serbestlii anlamn ifade etmektedir. Alc ve satclarn amalarna ulaabilmek iin piyasalar arasndaki hareketlilikleri, bir maln fiyatnn tm piyasalarda eitlenmesine yol aar. Ayrca bu zellik, uzun dnemde firmalarn ar kar yerine normal kar elde etmelerine neden olur.

KUTU.1 Tam rekabet piyasa modeline en yakn sektr tarm sektrdr. rnein kays piyasasn ele alalm(Burada kaysnn retimi yerine sat gz nne alnmtr.). Kays piyasasnda ihracat yapan byk satclardan, lke iinde bulunduu semte sat yapan daha kk satclara kadar irili ufakl ok satc bulunmaktadr. Alc says, satclardan ok daha fazla olup pazara direkt etki edecek alc bulunmamaktadr. Tek eit kays olmamakla birlikte aralarnda ok byk fark bulunmamakta, ayrca isteyen satc istedii trde kays temin etmekte serbesttir. Kays piyasasyla ilgili istenilen bilgilere ok rahat ulalabilmekte, zaten gelimeye ak bir rn olmad iin genel olarak zellikleri herkes tarafndan bilinir. Yldan yla deien tek ey fiyat olup o da piyasada belirlenmektedir(Bununla birlikte gnmzde rnn organiklik derecesi tam bilinememektedir.) Firmalar ciddi bir kstlamayla karlamadan ya da ek bir maliyet olmakszn sektre giri k yapabilmektedir. En bata deinildii gibi mutlak bir tam rekabet piyasa modeli gerek hayatta ulalabilecek bir model deildir. Ancak gerek hayat anlamamzda bize yardmc olmaktadr.

II.

TAM REKABET PYASA MODELNDE TALEP

Tam rekabet piyasasnda bir maln piyasa arz erisi1 ile piyasa talep erisinin kesitii noktada denge fiyat ve bu fiyattan gerekleecek arz-talep miktar ortaya kar. Denge fiyat belirlendikten sonra bu fiyattan btn firmalar dnem boyunca istedikleri kadar mal arz edebilirken, tketiciler ise diledikleri kadar mal tketebilirler. Yani, bir maln denge fiyat, bir firmann arz miktarndaki ve tketicilerin taleplerindeki deiikliklerden etkilenmeyecektir. Dolaysyla bir firmann arz ettii mala olan talep erisi sonsuz esneklie sahip yatay bir doru eklinde olacaktr. Bu anlatlanlar aada ekil 1 ve ekil 2de gsterilmitir.
1

Piyasa arz/talep erisini, toplam arz/talep erisi ile kartrmamak gerekir. Piyasa arz/talep erisi sadece tek maln btn satclarnn/tketicilerinin bireysel arz/talep miktarlarnn toplamn ifade etmektedir ve mikro iktisadn konusudur.

Oysa Toplam arz/talep erisi, piyasadaki btn mallarn arz ve talep miktarlarnn toplam anlamna gelmekte, dolaysyla makro iktisadn ilgi alanna girmektedir.

P (Fiyat) S

P (Fiyat)

P1

P1

D=AR=MR

D Q (Miktar) Q Q (Miktar) 0 Miktar

ekil 1: Tam Rekabet Piyasasnda Piyasa Denge Fiyat

0

ekil 2: Tam Rekabet Piyasasnda Firma Talep Erisi

3. TAM REKABET PYASA MODELNDE TEK FYATIN ORTAYA IKARDII SONULAR Tam rekabette piyasada fiyatn belirlenmesi ve dnem boyunca sabit kalmas tane sonu ortaya karmaktadr. Bunlar; tketici rantnn maksimum olmas, retici rantnn maksimum olmas ve al veri hacminin maksimum olmasdr. 3.1.Maksimum Tketici Rant Tketici rant, tketicilerin bir mal satn almaya raz olduklar fiyattan daha dk fiyata satn almalar durumunda aradaki tketici lehine olan kazanc ifade etmektedir. Her tketicinin satn alacaklar mallardan beklentileri ve ncelik sralamalar birbirinden farkl olduu iin demeye raz olduklar fiyat da farkl olacaktr. Oysa tam rekabet piyasasnda bir maln tek fiyat olmakta ve alveri bu fiyattan gereklemektedir. Toplam tketici rant talep erisinin fiyat eksenini kestii nokta ile piyasa denge fiyat arasnda kalan alana eittir. Eer maln fiyat denge fiyatnn stnde olursa, talebin azalmas, genin alann dolaysyla toplam tketici rantn azaltacaktr. Fiyatn azalmas durumunda ise arz azalacak ve tketilebilecek mal miktar azalaca iin yine toplam tketici rant azalacaktr. 3.2.Maksimum retici Rant retici rant, reticilerin bir mal satmaya almaya raz olduklar fiyattan daha yksek fiyata satmalar durumunda aradaki retici lehine olan kazanc ifade etmektedir. Tam rekabet piyasasnda tek fiyat tketicilerde olduu gibi reticiler iin de kazan ortaya kartr. Toplam retici rant arz erisinin fiyat eksenini kestii nokta ile piyasa denge fiyat arasnda kalan

alana eittir. Maln fiyatnn denge fiyatnn altnda olmas, arzn azalmasna ve toplam retici rantnn (genin alannn) azalmasna yol aacaktr. Fiyatn ykselmesi ise talebi azaltacak, alveri hacmi decek ve toplam retici rant azalacaktr. ekilde grld gibi sadece denge fiyat durumunda retici rant maksimum seviyeye ulamaktadr. 3.3.Maksimum Alveri Hacmi Tam rekabet piyasasnda piyasa arz ve talebinin kesitii yerde oluan denge fiyattan gerekleen alveri hacminin denge fiyatn stndeki ya da altndaki fiyatlarda elde edilmesi olanakszdr. Eer fiyat denge fiyatn zerinde olursa talebin dmesi sonucu alveri hacmi decek, fiyatn denge fiyatn altna inmesi durumunda ise arzn azalmas alveri hacminin dmesine yol aacaktr.