T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

METAL TEKNOLOJS

BYK APLI BORULARIN KAYNAI

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET - 1 ................................................................................................... 3 1. BYK APLI BORULARIN KAYNAI ....................................................................... 3 1.1. Byk apl Borularn Endstrideki Yeri ve nemi .................................................... 3 1.1.1. Gaz ve Sv letiminde Byk apl Borular ......................................................... 4 1.1.2. elik Konstrksiyonda Byk apl Borular......................................................... 5 1.2. Byk apl Boru Standartlar ...................................................................................... 6 1.2.1. Kazan Borular ....................................................................................................... 6 1.2.2. Su Borular ............................................................................................................. 6 1.2.3. Doalgaz Borular .................................................................................................. 6 1.2.4. Petrol Borular ........................................................................................................ 7 1.2.5. Sanayi Borular ....................................................................................................... 7 1.2.6. Kare ve Dikdrtgen Profiller .................................................................................. 7 1.2.7. PE Kapl Borular .................................................................................................... 7 1.2.8. PPRC Tesisat Borular............................................................................................ 8 1.2.9. Yerden Istma Borular ........................................................................................... 8 1.2.10. SRM Borular ....................................................................................................... 9 1.2.11. Pro elik Yap Profilleri....................................................................................... 9 1.2.12. zel Borular/Primus........................................................................................... 10 1.3. Byk apl Borularn Kaynaa Hazrlanmas ........................................................... 11 1.3.1. Kesme................................................................................................................... 11 1.3.2. Temizleme ............................................................................................................ 11 1.3.3. Altrma............................................................................................................... 12 1.3.4. Arakesit ve Kaynak Az Ama ........................................................................... 12 1.3.5. Kaynak Srasnda Kullanlan Tavlama ve Balama Aparatlar ............................ 13 1.4. Byk apl Borularn Kt Ek (Aln) Kayna ........................................................... 14 1.4.1. Kt Ek (Aln) Kaynanda Dikkat Edilecek Hususlar.......................................... 14 1.4.2. Byk apl Borulara Kt Ek Kayna Yapma ................................................... 15 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 17 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 18 DEERLENDRME LE .......................................................................................... 19 RENME FAALYET - 2 ................................................................................................. 20 2. BYK APLI BORULARIN FLAN KAYNAI........................................................ 20 2.1. Flan Kaynanda Dikkat Edilecek Hususlar .............................................................. 21 2.2. Byk apl Borulara Flan Kayna Yapma ............................................................. 22 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 24 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 25 RENME FAALYET - 3 ................................................................................................. 27 3. BYK APLI BORULARA ARAKEST AARAK KAYNAK YAPMAK ............... 27 3.1. Ara Kesit Kaynanda Dikkat Edilecek Hususlar ....................................................... 28 3.2. Byk apl Borularn Ara Kesit Kaynan Yapma.................................................. 28 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 31 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 32 RENME FAALYET - 4 ................................................................................................. 34 i

4. BYK APLI BORULARIN KE -L-KAYNAI..................................................... 34 4.1. L- Kaynanda Dikkat Edilecek Hususlar................................................................... 34 4.2. Byk apl Borulara L- Kayna Yapmak .............................................................. 35 4.3. Byk apl Borularda Kaynak Hatalar .................................................................... 36 4.4. Borulara Uygulanan Kaynak Muayene Yntemleri .................................................... 38 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 40 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 41 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 43 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 44 KAYNAKA ......................................................................................................................... 45

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
MODLN KODU ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE NKOUL YETERLK 521MMI241 Metal Teknolojisi Kaynaklk Byk apl Borularn Kayna Elektrik ark kayna ile byk apl borularn kaynann yapmna ilikin konularn ilendii bir renme materyalidir. 40/40 Toz Alt Kayna modllerini alm olmak Byk apl borularn kaynan yapmak Genel Ama: Bu modl ile gerekli ortam ve ekipman salandnda teknie uygun olarak elektrik ark kayna ile byk apl borularn kaynan yapabileceksiniz. Amalar MODLN AMACI Teknie uygun olarak elektrik ark kayna ile byk apl borularn kt-ek (aln) kaynan yapabileceksiniz. Teknie uygun olarak elektrik ark kayna ile byk apl borularn flan kaynan yapabileceksiniz. Teknie uygun olarak elektrik ark kayna ile byk apl borulara ara kesit aarak kaynak yapabileceksiniz. Teknie uygun olarak elektrik ark kayna ile byk apl borularn ke (-L-) kaynan yapabileceksiniz. Ortam: Snf ve elektrik ark kaynak atlyesi Donanm: Kaynak makinesi (Elektrik ark, MIG-MAG, TIG vb.) kontrol cihaz, byk apl boru 2 adet, kaynak avadanlklar. Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme aralaryla kazandnz bilgileri lerek kendi kendinizi deerlendirebileceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac (test, oktan semeli, doru yanl vb.) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri deerlendirecektir.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, Bu modl ile metal teknolojileri alannda yaygn olarak kullanlan byk apl borularn kullanlma yerlerini, eitlerini ve elektrik ark kayna ile birletirme tekniklerini reneceksiniz. Metal teknolojisinin ok hzl gelimeler kat ettii gnmzde boru kaynakl da ok gelimekte ve nemli meslekler arasnda saylmaktadr. nk gnmzde birok madde borularla nakledilmektedir. Bu borular deyen kaynaklar da kaynak tekniklerini ve kaynak kontrol yntemlerini iyi bilmelidir. Nakledilen maddelerin szmas, eitli i kazalarna neden olarak mal ve can gvenliini tehdit edebilir. Mesleinizde iyi yerlere gelmek istiyorsanz size retilenleri dikkatli renerek doru uygulamalsnz ve i hayatnz boyunca aratrmac olup yenilikleri yakndan takip etmelisiniz.

RENME FAALYET - 1 RENME FAALYET - 1

AMA
Bu faaliyetle gerekli ortam salandnda teknie uygun olarak elektrik ark kayna ile byk apl borularn kt-ek (aln) kaynan yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Byk apl borular nerelerde kullanlr, aratrnz. Boru reten veya satan irketlerden boru kataloglar alarak inceleyiniz ve snfta metrik borularla parmak borularn farkllklarn tartnz.

1. BYK APLI BORULARIN KAYNAI

1.1. Byk apl Borularn Endstrideki Yeri ve nemi
Svlarn, gazlarn ve kk taneli katlarn (kum,imento,tahllar vb.) bir yerden baka bir yere iletilmesi iin kullanlan ii bo iki ucu ak elemanlara boru denir. nsanlar alar boyunca suyu kullanma yerlerine getirmek iin birok yola bavurmu, kanallar ve su kemerleri yapmtr. Teknoloji gelitike ihtiyalar daha oalm fabrikalar yaplm, kentler bym ve tanacak akkanlarn eitleri ve miktarlar oalmtr. Fabrikalar, kentler, lkeler, ktalar arasnda; su, kanalizasyon, petrol, doalgaz ve retilen akkan maddelerin nakledilmesinde veya tnel, bina, at, kpr platform vb. konstrksiyonlarn yapmlarnda borular kullanlmaktadr.

Resim 1. 2: Byk apl borularn endstrideki kullanm

Borular kullanldklar yerin ve iinden geecek akkann zelliine gre deiik gerelerden retilirler. Bunlar: elik borular Dikili elik borular Disiz elik borular

PVC borular Beton borular Font (dkm)borular Bakr ve alamlarndan yaplan borular Alminyum ve alamlarndan yaplan borular

Resim 1. 3: Borularn kullanm alanlarndan biri

1.1.1. Gaz ve Sv letiminde Byk apl Borular

Genellikle gazlarn ve svlarn iletilmesinde yuvarlak kesitli borular kullanlr. Borular, ilettikleri sv ve gaza gre deiik gerelerden retilirler ve genellikle kullanldklar yerlerin isimleriyle anlrlar. Bunlar : Kazan borular Su borular Doal gaz borular Petrol borular PE kapl borular PPRC tesisat borular 4

Yerden stma borular SRM borular

Resim 1. 4: Petrol boru hatt montaj

1.1.2. elik Konstrksiyonda Byk apl Borular

Konut, i merkezi, at, kpr.elik eya,otomotiv, mimari dekorasyon vb yaplarn yapmnda yuvarlak kare dikdrtgen kesitli borular kullanlmaktadr. Bu borular aadaki isimlerle anlrlar. Pro elik yap profilleri zel borular Sanayi borular Kare ve dikdrtgen profiller

Resim 1. 5: elik yap

1.2. Byk apl Boru Standartlar

1.2.1. Kazan Borular
retim aral ve retim standartlar D ap 21.3 mm - 88.9 mm Et kalnl 2.0 mm - 4.5 mm Boy 7 m TS 11004, DIN 17177, ASTM A-178 Kazan borularnn retiminde zel kalite malzeme kullanlr, i apak alnr, tavlanr ve %100 manyetik testten (Eddy/Current) geirilir. Standart olarak 7 m boylarda verniklenerek teslim edilir.

1.2.2. Su Borular
retim aral, retim standartlar: D ap 21.3 mm - 323.9 mm Et kalnl 2 mm - 10 mm Boy boru boyu standart 6 m`dir. 5 ile 12.80 m aras boylarda retilir. Boru retim standartlar TS 301/ 1-2-3-4, TS 1997, TS 416, DIN 24402441, DIN 1626, ISO 65, BS 1387, ASTM A-53, NFA 49-145, UNI 8863 Galvanizleme standartlar TS 914, DIN 2444, BS 729, ASTM A-53, A-90, NFA 49-700, UNI 5745 Di ama standartlar TS 301, DIN 2999, BS 21, NFA 03-004, ISO 7/1, ANSI B.1.20.1

1.2.3. Doalgaz Borular

retim aral retim standartlar D ap 21.3 mm - 323.9 mm Et kalnl 2.80 mm - 9.50 mm Boy 6 m API 5L, TS 6047, DIN 17172 API 5L standardnn gerektirdii btn testler uygulanmaktadr. Tm borularn, %100 hidrostatik basn testi ve manyetik testten geirilerek szdrmazl ve metalografik yaps kontrol edilir. 6

1.2.4. Petrol Borular

retim aral retim standartlar D ap 1/2" - 12 3/4" Boy min. 6.0 m , maks. 12.8 m TS 6047, API 5L, DIN 17172, GOST 20295 Endstriyel su, buhar, ya, akaryakt, petrol, doal gaz ve kimyasal sv nakillerinde kullanlrlar.

1.2.5. Sanayi Borular

retim aral retim standartlar D ap: 5 mm - 76 mm Et Kalnl: 0.70 mm - 3.0 mm Boy: standart 6 m`dir. TS 6476, DIN 2394, BS 6323 PART 5

1.2.6. Kare ve Dikdrtgen Profiller

retim aral retim standartlar D ap 10x10 mm - 150x150 mm Et kalnl 0.80 mm - 8.00 mm Boy standart 6 m Yap elemanlar (naat sektr) at konstrksiyonlar Otomotiv (Otobs ve kamyon karoserleri, kasalar) Mobilya Makine ve tarm aletleri

1.2.7. PE Kapl Borular

retim aral retim standartlar D ap 21.3 mm - 219.1 mm Kaplama kalnl 1.2 - 2.7 mm zel istee bal olarak 1.00 mm - 3.00 mm aras kaplama yaplabilir. Kaplanabilen boru boyu 6.0 m - 12.8 m DIN 30670 ve UNI 9099 7

Kullanm zellikleri Standart kaplama rengi: Sar ( Kaplama rengi siyah yaplabilir.) Standart damgalama rengi: Krmz Standart kaplama malzemesi: LDPE (artnameye gre MDPE veya HDPE de kullanlabilir.) Boru ularndan 100 mm plak olarak verilir. Standart olarak sar renk plastik tapa taklr.

1.2.8. PPRC Tesisat Borular

retim aral zellikleri 2 ayr tip boru (PN 20 ve alminyum folyolu boru -PN 25) ve 24 eit (104 ebat) balant elemanndan olumaktadr. PN 20 borular 1/2"-2 1/2" (20-75mm) PN 25 borular 1/2"-1 1/2" (20-50mm) Fittingler 20-75mm ebatlar arasnda retilmektedir. Plastik boru ve fitting sistemleri, termoplastik zellie sahip "Polipropilen Random Kopolimer (PPRC Tip 3)" malzemesinden retilmektedir. Yksek molekler zellik ve yksek scaklk stabilizasyonuna sahip olan bu ham madde, scaklk ve basn altnda benzerlerine gre daha avantajldr.

1.2.9. Yerden Istma Borular

Malzeme normu DIN 16774-1 DIN 8078 DIN 4726 DIN 4728 Toplu konutlar yeni inaatlar Oturma amal dier konutlar Yap kooperatifi ve organize sanayiler, Geni alanlar (hangar, havaalan, futbol sahalar), Atlye, klinik, hastane ve okullar 8

Kullanm alanlar

Fabrika, tiyatro, camiler Havuz ve hamamlar Sera, bahe sulama ve tarm iletmeleri Kpr ve hemzemin geitler Kar ve buz eritme

1.2.10. SRM Borular

zellikler "-3" ebatlarnda, siyah disiz manonsuz olarak retilmektedir. Boru zerinde aralar izgili beyaz stensil (boya) bulunmaktadr. Borularn iki ucunda krmz renkte tapa kullanlmaktadr.

SRM'nin stn zellikleri rmeye ve korozyona kar standart borulara gre iki misli daha dayankldr Kaynak dikii mkemmeldir. apaksz kaynak yeri sayesinde i yzeyi kire tutmaz. Kolay ilenir, zamandan tasarruf salar, kolay ekil alr. Bklrken ezilme ve boma yapmaz. 900-1000 de normalize edildiinden (tavlandndan) malzeme, borunun heryerinde homojendir, farkllk gstermez. Bu nedenle dikisiz borular ile e deerdir.

1.2.11. Pro elik Yap Profilleri

Kullanm alanlar Az katl konut veya sanayi tipi binalarn yapmnda, ok katl konut, imerkezi vb. binalarn yapmnda, Her trl betonarme yapnn dayanklln arttrc tadilatlarda, Tarm makinalar imalatnda ve elik konstrksiyonun kullanld her alanda kullanlr. DIN 17100 normuna uygun elik bantlardan, yksek frekans kayna (ERW) ile retilmektedir.

stn zellikleri

Standart St-37 kalite malzemeden retilmekte olup, zel sipari zerine St 44 veya deiik kalite ve et kalnlklarnda retim yaplabilmektedir. Korozyona kar astar boya ile boyanr. Kaynak blgesi U/S test ile kontrol edilir. Kare ve dikdrtgen profiller TS 5317'ye ve dnya standartlarna (ASTM A-500, ASTM-510, DIN 2395, DIN 59411, BS 4848, GOST 8639, GOST 8645, EN 10219) gre retilmektedir. Borular TS 416 veya TS 1997 normuna gre retilmektedir.

retim standartlar

1.2.12. zel Borular/Primus

Souk ekme borular

DIN 2393, DIN 2394, TS 6438, TS 6476 standartlarna gre souk ekme yntemiyle retilen, istenilen l ve fiziksel zellikleri salayan, d ap ve et kalnl hassas borulardr. i ve d kalibre edilmi borular (Silindir Borular)

DIN 2393-C, TS 6438 standardna gre retilen, ok hassas i ap, et kalnl ve yzey przlne sahip borulardr. Mandrelli ekme ya da ekileme yntemiyle retilirler. Yksek mukavemetli borular

zel kalite eliklerden istenilen mukavemet deerine gre endksiyon ile sertletirilmi borulardr. zel ekilli boru ve profiler

stenilen kalite malzemeden, DIN 2394, DIN 2395, TS 6476, TS 6475 standartlarIna gre retilmektedir. Deiik kullanm alanlarna gre dz oval, yarm oval, elips, altgen ve eitli geometrik ekillerde retilen boru ve profillerdir. Dier zel ilemler

Muhtelif boru ve profillerde i kaynak apann alnmas, koruyucu atmosferde tavlama ve normalizasyon, korozyona kar koruma (fosfatlama, pasa kar koruyucu yalama), hidrostatik test, manyetik test, ultrasonik test, zel ve hassas boy kesme, galvanizli banttan boru ve profil retimi, alminyum kapl banttan boru retimi.

10

1.3. Byk apl Borularn Kaynaa Hazrlanmas

1.3.1. Kesme
Borularn montaj yaplacak yerin llerinde ve pozisyonunda kesilmesi gerekmektedir. Yaygn olarak kullanlan kesme yntemleri; oksi-gaz ile, kesme elektrotlaryla, plazmayla, el talamann kesicisiyle, erit ve hidrolik testerelerle, kesme aparatlar vb. yntemlerle yaplr.

Resim 1.6: El talama ile kesme

1.3.2. Temizleme
Kesme ilemleri sonucunda borularn iinde apaklar oluur. apaklarn ileride tkanmalara yol amamas iin apak ve yabanc madde (ya, pas, boya) kalntlarnn mutlaka temizlenmesi gerekir. Bunlar temizlemek iin keskilerden, eelerden, el ve sabit talamalardan, tel fra ve zmparalardan ve kimyasal maddelerden yararlanmak gerekir. Kaynan salaml iin hibir yabanc madde kalntsnn kalmamas gereklidir.

Resim 1. 7 : Temizleme ve apak alma

11

1.3.3. Altrma
Kesilmi ve temizlenmi borular kaynatlmadan nce birbirlerine altrlmas gerekir. Yoksa kaynak hatalar ile kar karya kalabiliriz. Altrma ilemini yapmak iin kaynak az amada ve temizleme yapmada kullandmz makinelerinden yararlana- biliriz.

Resim 1. 8: Altrma ve apak alma

1.3.4. Arakesit ve Kaynak Az Ama

Borular her zaman u uca kaynatlarak (dorusal olarak) denmezler. Deiik ynlere al dnler, farkl ynlerden gelen borularn kesimesi ve farkl aplarda borularn birlemesi gibi ekillerde boru denir. Byle durumlarda arakesit karmak gerekir. Et kalnl 5 mm den kaln olan borulara da kaynak az almas gerekir. Byle durumlarda zel kaynak az ama yntemlerini kullanrz. Kaynak az asnn deeri 50-90 arasnda olur.

Resim 1. 9: Arakesit karma

Resim 1.10 :Oksijen aparatyla kaynak az ama

12

1.3.5. Kaynak Srasnda Kullanlan Tavlama ve Balama Aparatlar

Tavlama Baz boru kaynaklarnda boru gerecinin zellii ve lsnn byk olmas zel hazrlklar gerekli klar. Bu hazrlklardan biri de paralarn n tavlamaya ve kaynak bitiminde yava soutmaya ihtiya duymasdr. Tavlama ileminin kaynak ilemi devam ettii srece de srd durumlar olabilir. Kaynaktan sonra gerginlik gidermek iinde sl ilem uygulanabilir. Tavlama et kalnl 13 mm zerindeki alaml ve arbon elii borulara uygulanr. Bu uygulamalar propan stclarla, elektrik direnle ve endksiyon akm ile alan cihazlarla yaplabilir.

Resim 1. 11: Propan stcs

1. Kontak termometre balants

2. Istcnn sarlmas

3. Istcnn izoleze dilmesi

4. Kontrol panelinden deerlerin ayarlanmas

Resim 1.12 : Endksiyonla sl ilemin safhalar

13

Resim 1. 13: Borularn azlamasnda kullanlan makine

Balama aparatlar

Kaynaa balamadan nce kaynatlacak borularn puntalanmas gerekir. Byk apl borular silindirik olduklar iin hizaya getirilmeleri zordur. Puntalamada zel ikenceler, (V) yataklar ve balama aparatlar ile birbirlerine geici olarak tutturulmaldr. Kaynak az ierisine punta atlr ancak bu puntalar krater atlaklarna yol amayacak ekilde dikkatli yaplmaldr. Bu puntalar borunun birletirme kayna esnasnda talanarak kaldrlmas gerekebilir.

Resim 1. 14: Boru azlamasnda kullanlan deiik aparat

1.4. Byk apl Borularn Kt Ek (Aln) Kayna

1.4.1. Kt Ek (Aln) Kaynanda Dikkat Edilecek Hususlar
Kaynatlacak borulara gerekiyorsa uygun kaynak az almaldr. Borular dzgn ve lsnde kesilmelidir. 14

Kaynaktan nce kaynak az kenarlar iten ve dtan en az 20 mm geniliinde pas, oksit, ya, boya ve dier yabanc madde artklarndan arndrlmaldr. Eklenecek borularda eksen kakl olmamasna dikkat edilmelidir. Borulardaki ovallik veya kalnlk farkllklarndan doan azlama kaklklar nlenmelidir. Birbirine dzgn altrlm paralar balama aparatlarnda puntalanmaldr, puntalamada mastar kullanmaldr. Kaynak konumunu iyi semeli mmknse yatayda dndrerek kaynatlmaldr ancak bu her zaman mmkn olmaz. Bu durumda borunun tm konumlar kullanlarak kaynatlmas gerekir.

1.4.2. Byk apl Borulara Kt Ek Kayna Yapma

Byk apl borularn kaynan yaparken yukarda anlatlan kurallara uyulmas gereklidir. Kesme, temizleme, altrma, kaynak az ama hazrlklar yapldktan sonra uygun aralk verilerek V yatanda puntalanan paralar yatay konumda nce kk diki ekilir. (Kk diki TIG kaynanda ekilebilir.) Daha sonra crufu temizlendikten sonra dier pasolar ekilir.

Resim 1. 15: erit testere ile boru kesme

Puntalarken iki para arasnda ablon kullannz. Paralar eit aralkla dzgnce puntalaynz.

15

Kk diki ekiniz (TIG kayna olabilir).

Kayna ikinci pasosunu ekiniz ve temizleyiniz.

Resim 1. 16: Borularn kaynanda izlenecek ilem sras

16

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

RNEK UYGULAMA
Bu ilemleri yaparken modl retmeninizden yardm alnz. Aada da verilen lde 2 adet boruyu aln eklinde puntalayarak elektrotla dik kaynatnz. Kullanilacak Ara - Gereler 2 adet byk apl boru 2.5(kk diki iin) elektrot 3,25mm elektrot Varsa TIG kaynak makinesi GU

LEM BASAMAKLARI

NERLER

Borular birbirine altrnz.( Resim 1. 8) Eldiven ve i elbisesi kullannz. Et kalnl 5 mm den fazla borulara Kaynak maskesi kullannz. kaynak az anz. Kaynatlacak borular destekleyerek zel den scak maden balama aparatlar yardmyla sabitleyiniz. Aaya damlacklarna kar tedbirli olunuz. ( Resim 1. 14) Borular eit aralkla uygun sayda Boru iinde ve kapal yerlerde kaynak puntalaynz. (Resim 1. 16) yapyorsanz kaynak blgesini Kaynatlacak borunun gerekiyorsa (ok byk ap karbonlu borular) n tavlama ve havalandrarak gaz maskesi kullannz. kaynak srasnda da tavlama devam edecek ekilde aparat sistemini hazrlaynz.( Resim 1.12) Kaynak az alm olan borulara bazik elektrot veya TIG kaynak yntemi ile kk diki ekiniz. Kaynak pozisyonlarna gre elektrot hareketleri vererek dik, tavan ve yatay kaynak pozisyonlarnda kaynak dikii ekiniz. ok byk apl borularda gerekiyorsa kaynak sonras sl ilem uygulaynz. Kaynak dikiini temizleyiniz. Szdrmazlk ya da basn kontrol yapnz. Not: Boru kaynaklar genellikle borunun d apnda yaplr. ok byk apl borularn kaynanda borunun i apndan da kaynak yaplmaldr. Borularn iinden kaynatlmasnda uygulama ilem srasnda havalandrma nemli bir ilem basamadr. Byk apl borularn dirsekli birletirmelerin kayna kt ek kaynandaki ilem srasnda yaplr. 17

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyette kazanm olduunuz bilgileri aada verilen sorular cevaplandrarak deerlendiriniz. Bu faaliyet kapsamnda cevaplandrarak belirleyiniz. hangi bilgileri kazandnz aadaki sorular

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki sorularda doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi borularn grevlerinden deildir? A) Borular svlarn iletilmesinde kullanlr. B) Borular gazlarn iletilmesinde kullanlr. C) Borular tomruklarn iletilmesinde kullanlr. D) Borular ince taneli gazlarn iletilmesinde kullanlr. Aadakilerden hangisi sv ve gazlarn iletiminde kullanlan borulardan deildir? A) Sanayi borular B) Doal gaz borular C) Kare ve dikdrtgen profiller D) Petrol borular Aadakilerden hangisi borulara uygulanan temizleme ileminin sebebidir? A) Boru zerindeki boya, ya gibi yabanc maddeleri temizlemek B) Kesmede meydana gelen apaklar temizlemek C) Boru zerindeki paslar temizlemek D) Hepsi Aadakilerden hangisi tavlama ve sl ilem sebeplerinden deildir? A) Propanlan gaz ile alan cihazlarla tavlama B) Scak su ile sl ilem C) Endlsiyonla sl ilem D) Elektrik direnciyle sl ilem Byk apl borularn kesilmesinde aadakilerden hangisi kullanlmaz? A) Giyotin makas B) Oksjenle kesme C) Disk zmparayla D) erit testere makinesiyle

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. 18

DEERLENDRME LE
B. UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlaynz.

KONTROL LSTES DEERLENDRME KRTERLER

1). 2). 3). 4). 5). 6). 7). 8). 9). Borular birbirine altrdnz m? Et kalnl 5 mm den fazla borulara kaynak az atnz m? Kaynatlacak borular destekleyerek zel balama aparatlar yardmyla sabitlediniz mi? Borular eit aralkla uygun sayda puntaladnz m? Kaynatlacak borunun gerekiyorsa (ok byk ap karbonlu borular) n tavlama ve kaynak srasnda da tavlama devam edecek ekilde aparat sistemini hazrladnz m? Kaynak az alm olan borulara bazik elektrot veya TIG kaynak yntemi ile kk diki ektiniz mi? Kaynak pozisyonlarna gre elektrot hareketleri vererek dik,tavan ve yatay kaynak pozisyonlarnda kaynak dikii ektiniz mi? ok byk apl borularda gerekiyorsa kaynak sonras sl ilem uyguladnz m? Kaynak dikiini temizlediniz mi?

Evet

Hayr

10). Szdrmazlk ya da basn kontrol yaptnz m?

DEERLENDRME
Yaplan deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

19

RENME FAALYET - 2 RENME FAALYET - 2

AMA
Bu faaliyetle verilen bilgi ve becerilerle, gerekli ortam salandnda teknie uygun olarak elektrik ark kayna ile byk apl borularn flan kaynan yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Flan eitlerini kataloglardan aratrnz. Byk apl borularn kaynanda kullanlan flalarn hangi gerelerden yapldklarn aratrarak snfta tartnz.

2. BYK APLI BORULARIN FLAN KAYNAI

Borular akkanlar bir yerden baka bir yere iletmekte kullanlrlar. Bu ii yaparken borular; bazen pompalara, kazanlara veya birbirlerine sklebilir ekilde balanmalar gerekir. Kaynak sklemeyen birletirmelerdendir, onun iin borularn sklmesi istenen yerlerine flanlar kaynatlr ve flanlar da birbirlerine cvata ile balanr. Boru sistemlerinde bakm veya deitirme yaplaca zaman flanlar cvatalarndan sklerek ayrlrlar ve gerekli almalar yaplr.

Resim 2. 1: Flanla birletirilmi boru donanm

20

2.1. Flan Kaynanda Dikkat Edilecek Hususlar

Balant yaplacak yerin koullarna ve malzemeye uygun flan seiniz. Kr flanlar Dili flanlar Kuyruklu flanlar Destekli gevek flanlar Dz geme flanlar elik flanlar

Flanlar balant cvata delileri birbirini karladktan sonra borulara puntalaynz. Boy hesaplamasnda szdrmazlk salamak iin araya konulmas gerekli conta kalnln hesaplamay unutmaynz. Kaynak srasnda snmadan doacak arplmalara kar nlem alnz.

Resim 2.2: Flan ve dirsek eitleri

21

Resim 2.3: Flan eitleri

2.2. Byk apl Borulara Flan Kayna Yapma

Boru ile flana gerekiyorsa kaynak az anz ve altrnz. Boru ile flan birbirine 90 dik veya istenilen ada eit aralkla puntalaynz. Gerekiyorsa n tavlama uygulaynz. Kaynak pozisyonuna gre i ke kayna ekiniz. Baz flanlar iten de kaynatnz.

Resim 2.4: Flann puntalanmas

22

Resim 2 . 5: Flann kaynatlmas

Resim 2 . 6: Flann iten kaynatlmas

Kaynak bitiminde gerekiyorsa sl ilem uygulaynz. Kaynaktan sonra szdrmazlk ve basn kontrol yapnz.

23

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

RNEK UYGULAMA Bu ilemleri yaparken modl retmeninizden yardm alnz. Kullanlacak Ara ve Gereler 1 adet byk apl boru 2 adet flan (Flan yerine boru apna uygun kesilmi 10 mm kalnlnda sac kullanlabilir.) Elektrot 90 lik gnye ve balama aparat (flan kayna)

LEM BASAMAKLARI
Boru ve flan birbirine altrnz. Et kalnl 5 mm den kaln olan borulara ve flanlara kaynak az anz. Borularn kaynatlacak yzeyini flana yerletirdikten sonra boru et kalnlna uygun aralk brakarak boru ve flan destekleyerek sabitleyiniz. zel balama aparat kullanarak eit aralklarla boruya flan 90 puntalaynz.( Resim 2.4) Kaynatlacak boru ve flan gerekiyorsa (ok byk apl borularda) n tavlama ve kaynak srasnda tavlama devam edecek ekilde aparat sistemini hazrlaynz. Borulara kaynak az almsa bazik elektrot veya TIG kaynak yntemi ile kk dikii ekiniz. Elektrot asn ve hareketlerini yaparak uygun kaynak hz ile dikii i ke kayna olarak ekiniz.( Resim 2 . 5) ok byk apl borularda gerekiyorsa kaynak sonras sl ilem uygulaynz. Kaynak dikiini temizleyiniz. Szdrmazlk ve basn kontrol yapnz.

NERLER
Aaya den scak maden damlacklarna kar tedbir alnz. Gerekiyorsa kaynak blgesini havalandrarak gaz maskesi kullannz. Kaynak maskesi kullannz. Eldiven ve ie uygun elbise giyiniz. Meslei ile ilgili etik ilkelere uygun davrannz.

24

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

A. LME SORULARI
Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz, aadaki cmleleri doru veya yanl olarak cevaplayarak deerlendiriniz.

SORULAR
1 2 3 4 5 Flanlar borulara kaynatldktan sonra birletirilirken aralarna conta konulmas gereklidir. Flanlar borulara kaynatlrken aralarnda 90 lik a olmas gereklidir. Flanlar sklemeyen birletirme eitlerindendir. Flan kaynanda n tavlama ve sl ilem uygulanmaz. Flan kaynanda i ke kaynak pozisyonu uygulanr.

D Y

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Bu modlde grdnz konular ile ilgili eksiklerinizi faaliyete tekrar dnerek, aratrarak veya ders retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz.

25

DEERLENDRME LE B. UYGULAMALI TEST

Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlaynz.

KONTROL LSTES DEERLENDIRME KRTERLER

1). 2). 3). 4). 5). 6). 7). 8). 9). 10). Boru ve flan birbirine altrdnz m? Et kalnl 5 mm den kaln olan borulara ve flanlara kaynak az atnz m? Borularn kaynatlacak yzeyini flana yerletirdikten sonra boru et kalnlna uygun aralk brakarak, boru ve flan destekleyerek sabitlediniz mi? zel balama aparat kullanarak eit aralklarla boruya flan 90 puntaladnz m? Kaynatlacak boru ve flan gerekiyorsa (ok byk apl borularda) n tavlama ve kaynak srasnda tavlama devam edecek ekilde aparat sistemini hazrladnz m? Borulara kaynak az almsa bazik elektrot veya TIG kaynak yntemi ile kk dikii ektiniz mi? Elektrot asn ve hareketlerini yaparak uygun kaynak hz ile dikii i ke kayna olarak ektiniz mi? ok byk apl borularda gerekiyorsa kaynak sonras sl ilem uyguladnz m? Kaynak dikiini temizlediniz mi? Szdrmazlk ve basn kontrol yaptnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ederek veya aratrarak eksikliklerinizi tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

26

RENME FAALYET - 3 RENME FAALYET - 3

AMA
Bu faaliyetle verilen bilgi ve becerilerle, gerekli ortam salandnda teknie uygun olarak elektrik ark kayna ile byk apl borulara ara kesit aarak kaynak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Ara kesit karma konularn tekrar ediniz. Kartondan boru ara kesiti ve anm izimleri yaparak katladnz paray snfa getiriniz.

3. BYK APLI BORULARA ARAKEST AARAK KAYNAK YAPMAK

Birleme yapan iki veya daha fazla borunun birleme yerlerinde meydana gelen kesimelere ara kesit denir. Borulara ara kesit izebilmek iin, ara kesit metotlar kullanlarak ya ablonlar hazrlanr ya da borularn zerine pratik yntemlerle izim yaplr.

Resim 3.1: Ara kesit aarak kurtaz altrlm ve paral dirsek yaplm borular

27

3.1. Ara Kesit Kaynanda Dikkat Edilecek Hususlar

Borular ara kesit aarak altrrken doru izim yntemi seiniz. Markalamay dzgn yapnz. Kesme ve altrma ilemini yaptktan sonra borunun iindeki apaklar temizlemeyi unutmaynz. Puntalama ilemini yaparken boru birletirmede uyulacak kurallara uyunuz ve tm evrede eit boluk braknz.

3.2. Byk apl Borularn Ara Kesit Kaynan Yapma

Ara kesit izmek iin kartondan izdiiniz ablonu borularn zerine sararak iziniz veya borularn zerine izim yaparak markalama yapnz.

Resim 3.2:Ara kesit markalama

Markalama yaplm borular markalama izgilerinden uygun kesme metotlarndan biriyle dzgnce kesiniz.

Resim 3.3: Ara kesitin oksi-gaz metoduyla kesilmesi

28

Borularn apaklarn temizlenip, kaynak az ap ve altrdktan sonra eit aralk vererek puntalaynz.

ekil 3. 1: Borularda kaynak ayrntlar

29

Resim 3.4: Ara kesit kararak altrlan borularn puntalanmas

Kk diki ekiniz ve daha sonra kaynanz tamamlaynz.

Resim 3.5: Kurt az (T) altrlm borularn kaynatlmas

Kaynak bitiminde gerekiyorsa sl ilem yapnz. Kaynak dikiinin szdrmazlk ve basn kontroln yapnz.

30

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

RNEK UYGULAMA
Bu ilemleri yaparken modl retmeninizden yardm alnz. Kullanlacak Ara - Gereler 2 adet byk apl bor Elektrot V yata veya balama aparat uygulama faaliyeti

Byk apl borulara arakesit aarak kayna yapma

LEM BASAMAKLARI
Borular birbirine aplarna uygun ara kesitlerini aarak altrnz (Resim 3 . 2). Et kalnl 5mmden fazla borulara kaynak az anz (ekil 3. 1). Kaynatlacak borular destekleyerek ve zel balama aparatlar kullanarak eit aralklarla puntalaynz (Resim 3 . 4). Kaynatlacak borunun gerekiyorsa (ok byk apl borularda) n tavlamasn ve kaynak srasnda da tavlama devam edecek ekilde aparat sistemini hazrlaynz. Kaynak az alm olan borular bazik elektrot veya TG kaynak yntemi ile kk dikii ekiniz. Kaynak pozisyonlarna gre elektrot hareketleri vererek dik, tavan i ke ve yatay i ke kaynak pozisyonlarna kaynak dikiini ekiniz ( Resim 3 . 5). ok byk apl borularda gerekiyorsa kaynak sonras sl ilem uygulaynz Kaynak dikiini temizleyiniz. Szdrmazlk veya basn kontrol yapnz.

NERLER
Eldiven ve i giysisi kullannz. Kaynak maskesi kullannz. Balama aparatlar ve yk kaldrc makine ve avadanlklarn kullannz Gerekiyorsa kaynak blgesini havalandrarak gaz maskesi kullannz. Aaya den scak maden damlacklarna kar tedbir alnz. Mesleiniz ile ilgili etik ilkelere uygun davrannz.

31

LME VE DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

A. LME SORULARI
Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz, aadaki cmleleri doru veya yanl olarak cevaplayarak deerlendiriniz. 1 2 3 4 5 SORULAR D Y Birleme yapan iki veya daha fazla borunun birleme yerlerinde meydana gelen kesimelere ara kesit denir. Borulara kk dikii ekilirken TG kayna kullanlmaz. Ara kesit karrken ablonlardan da yararlanlr. Borulara karlan ara kesit markalandktan sonra el keskisi ile kesilir. Ara kesit karlarak altrlm borulara kaynak az almaz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Bu modlde grdnz konular ile ilgili eksiklerinizi faaliyete tekrar dnerek, aratrarak veya ders retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz.

32

DEERLENDRME LEI B. UYGULAMALI TEST

Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlaynz.

KONTROL LSTES DEERLENDRME KRTERLER

1). 2). 3). 4). 5). 6). 7). 8). 9). Borular birbirine, aplarna uygun arakesitlerini aarak altrdnz m? Et kalnl 5mmden fazla borulara kaynak az atnz m? Kaynatlacak borular destekleyerek ve zel balama aparatlar kullanarak eit aralklarla puntaladnz m? Kaynatlacak borunun gerekiyorsa (ok byk apl borularda) n tavlamasn ve kaynak srasnda da tavlama devam edecek ekilde aparat sistemini hazrladnz m? Kaynak az alm olan borular bazik elektrot veya TG kaynak yntemi ile kk dikii ektiniz mi? Kaynak pozisyonlarna gre ilave tel hareketleri vererek dik, tavan i ke ve yatay i ke kaynak pozisyonlarna kaynak dikiini ektiniz mi? ok byk apl borularda gerekiyorsa kaynak sonras sl ilem uyguladnz m? Kaynak dikiini temizlediniz mi? Szdrmazlk veya basn kontrol yaptnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ederek veya aratrarak eksikliklerinizi tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

33

RENME FAALYET - 4 RENME FAALYET - 4

AMA
Bu faaliyetle verilen bilgi ve becerilerle, gerekli ortam salandnda teknie uygun olarak elektrik ark kayna ile byk apl borulara ke -L- kayna yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Dirsek eitlerini aratrnz. Dirsek standartlarn aratrarak sunum hazrlaynz.

4. BYK APLI BORULARIN KE -LKAYNAI

Boru tesisatlar denirken yn deitirmesi gerekebilir, yn deitirilirken kelerde kullanlan birletirme elemanlarna dirsek denir. Dirsekler alarna gre anlrlar (90 lik dirsek, 120 lik dirsek vb.). Dirsekler iki para ve ok paral olarak retilirler. Hazr dirsekler de vardr.

Resim 4 .1: L- Dirsein kullanld yerler

4.1. L- Kaynanda Dikkat Edilecek Hususlar

Yaplacak dirsein asna gre kesme asn doru hesaplaynz. Kesme yapacak doru yntemi seiniz. nceki faaliyetlerde rendiiniz altrma ve puntalama yntemlerini uygulaynz. 34

Kk dikiin borunun iine sarkmasn nleyiniz, nk zamanla tortu tutarak tkanmalara neden olabilir.

4.2. Byk apl Borulara L- Kayna Yapmak

Borular birbirine aplarna uygun ara kesitlerini amak iin uygun kesme aracyla keserek altrnz.

Resim 4 .2: L- dirsein erit testere ile kesilmesi

Et kalnl 5 mm den kaln olan borular kaynak az aarken kaynak az ama kurallarna ve llerine uyunuz.

ekil 4.1: Dirsek kaynak az ve aralk ayrnts

Borular birbirine 90 dik veya istenilen ada eit aralklarla puntalaynz.

35

Resim 4 .3: -L- dirsein puntalanmas

Gerekiyorsa n tavlama yapnz. Kaynak pozisyonuna gre elektrot as ve hareketleri vererek kaynak dikiini ekiniz.

Resim 4.4: L dirsein kaynatlmas

Gerekiyorsa sl ilem yapnz. Kaynak dikiinin szdrmazlk ve basn kontroln yapnz.

4.3. Byk apl Borularda Kaynak Hatalar

Kaynak yaplrken eitli etkilerden (ortam ve kaynakc hatalar) dolay baz hatalar oluabilir bu hatalarda borularn kullanldklar yerlerde grevlerini yapmasn engeller ve hatta baz kazalara sebep olabilir. Bu yzden hatalarn engellenmesi iin nlemler alnmaldr. Balca kaynak hatalar unlardr; Hava boluu Curuf ve yabanc madde kalnts Kenar yenmesi atlaklar Kaynak balang ve bitim yerleri 36

37

4.4. Borulara Uygulanan Kaynak Muayene Yntemleri

Boru kaynaklarnda kaynak, yapldktan sonra kontrol edilmelidir. nk borulardan geen akkanlar szarsa ierisinden geen akkann zelliine ve basncna gre eitli kazalar oluabilir. Bu sebeple kaynan nemine ve artnamesine gre muayene yntemi seilir ve uygulanr. Muayene yntemleri nceki modllerde grdnz muayene yntemleri ile ayndr. Tahribatl ve tahribatsz muayene olarak ikiye ayrlr. Tahribatl muayene uygulanan malzemeler kullanlmazlar, deneme iin yaplrlar. Onun iin kaynatlm borularda sistem altrlmadan nce tahribatsz kontroller uygulanr ve testler olumlu karsa boru sistemleri altrlr. Muayene yntemleri unlardr: Gzle muayene: Kaynak dikiinde oluan d hatalarn bulunmas gzle yaplan kontrollerle salanr. Gzle yaplan kontroller, kaynak ncesi, kaynak srasnda ve kaynak sonrasnda yaplr. Rntgenle (radyografik ) muayene: Kaynak blgesinin rntgen nlar ile filminin ekilerek yaplan muayene yntemidir. (Resim 4.5)

Resim 4 .5: Rntgen filminin incelenmesi

Ultrasonik muayene: Yksek frekansl ses dalgalar ile yaplan kaynak muayene yntemidir.Daha ok i hatalar bulmak iin kullanlr. (Resim 4.5)

Resim 4 .6: Ultrasonik muayene cihaz

38

Boya ile kontrol: D yzeylerde olumu ukur, atlak ve boluk gibi hatalar aa karan boyalarla yaplan muayene yntemidir.

Resim 4 .7:Boya ile kontrol

Sertlik testi: Kaynak dikiinin arzu edilen sertlie sahip olup olmadn lmek iin yaplan muayenedir. Sertlik lme metotlarndan biriyle yaplr.

Resim 4 8:sertlik lme test cihaz

Manyetik kontrol: Mknatslanma zellii olan kaynaklara iindeki manyetik alan izgileri ynne dik konumdaki hatalarn tespit edilmesinde kullanlr. Basn muayenesi: Borulardaki kaynak dikilerinin kaak ve dayanmlarn lmek iin basnl svlarla ve havayla yaplan muayene yntemidir.

39

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

RNEK UYGULAMA
Bu ilemleri yaparken modl retmeninizden yardm alnz. Kullanilacak Ara ve Gereler 1 adet byk apl boru Elektrot V yata veya balama aparat uygulama faaliyeti Byk apl borulara -l- kayna yapma

LEM BASAMAKLARI
Borular 45 derece olacak ekilde kesiniz (Resim 4 .2). Et kalnl 5mmden fazla borulara kaynak az anz (ekil 4.1). Kaynatlacak borular birbirlerine 90 derece olacak ekilde gnyesine getiriniz ve kaynak aral braknz (Resim 4 .3). Kaynatlacak borular destekleyiniz ve zel balama aparatlar yardmyla sabitleyiniz.( Resim 1. 14) Borular eit aralklarla uygun sayda puntalaynz. Kaynatlacak borunun gerekiyorsa (ok byk apl borularda) n tavlamasn ve kaynak srasnda tavlama devam edecek ekilde aparat sistemini hazrlaynz. Kaynak az alm olan borular bazik elektrot veya TIG kaynak yntemi ile kk dikii ekiniz. ok byk apl borularda gerekiyorsa kaynak sonras sl ilem uygulaynz. Kaynak dikiini temizleyiniz. Szdrmazlk ya da basn kontrol yapnz.

NERLER
Eldiven ve i giysisi kullannz.

Kaynak maskesi kullannz.

Balama aparatlar ve yk kaldrc makine ve avadanlklarn kullannz

Gerekiyorsa kaynak blgesini havalandrarak gaz maskesi kullannz.

Aaya den scak maden damlacklarna kar tedbir alnz.

Mesleiniz ile ilgili etik ilkelere uygun davrannz.

40

LME VE DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

A.LME SORULARI
Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz, aadaki cmleleri doru veya yanl olarak cevaplayarak deerlendiriniz.

SORULAR
1 2 3 4 5 Borularn L- (dirsek) kaynanda borular puntalamaya gerek yoktur. Borularn basnla muayenesinde ince taneli kat maddeler kullanlr. Borularn L- (dirsek) kaynanda i ke, d ke gibi tm kaynak pozisyonlar ayn anda kullanlr. Boru kaynanda atlamalarn nne gemek iin sl ilem uygulanr. Rntgenle kaynak muayenesinde, yksek frekansta ses dalgalar kullanlr.

D Y

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Bu modlde grdnz konular ile ilgili eksiklerinizi faaliyete tekrar dnerek, aratrarak veya ders retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz.

41

DEERLENDRME LE B. UYGULAMALI TEST

Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlaynz.

KONTROL LSTES DEERLENDIRME KRITERLERI

1). 2). 3). 4). 5). 6). 7). 8). 9). Borular 45 derece olacak ekilde kestiniz mi? Et kalnl 5mmden fazla borulara kaynak az atnz m? Kaynatlacak borular birbirlerine 90 olacak ekilde gnyesine getirdiniz mi ve kaynak aral braknz m? Kaynatlacak borular destekleyerek ve zel balama aparatlar yardmyla sabitlediniz mi? Borular eit aralklarla uygun sayda puntaladnz m? Kaynatlacak borunun gerekiyorsa (ok byk apl borularda) n tavlamasn ve kaynak srasnda tavlama devam edecek ekilde aparat sistemini hazrlaynz m? Kaynak az alm olan borular bazik elektrot veya TIG kaynak yntemi ile kk dikii ektiniz mi? ok byk apl borularda gerekiyorsa kaynak sonras sl ilem uyguladnz m? Kaynak dikiini temizlediniz mi?

Evet

Hayr

10). Szdrmazlk ya da basn kontrol yaptnz m?

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

42

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

PERFORMANS TEST (YETERLK LME)
Modl ile kazandnz yeterlii aadaki kriterlere gre lnz.

KONTROL LSTES DEERLENDRME KRTERLER

1). 2). 3). 4). 5). 6). 7). 8). 9). 10). Boru eitlerini ve standartlarn rendiniz mi? Borular kesmeyi , temizlemeyi ve altrmay rendiniz mi? Borulara ara kesit karmay ve kaynak az amay rendiniz mi? Borularn aln kayna pozisyonunu yapmay rendiniz mi? Flan eitlerini ve flan kaynan rendiniz mi? Ara kesit kararak boru kayna yapmay rendiniz mi? Borudan dirsek yapmay rendiniz mi? Borulara uygulanan sl ilem yntemlerini rendiniz mi? Borulara uygulanan muayene yntemlerini rendiniz mi? Boru kayna yaparken gvenlik kurallarn uyguladnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa Pozisyon Kaynaklar2 modln tekrarlaynz. Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeniniz ile iletiime geiniz.

43

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET - 1N CEVAP ANAHTARI
SORULAR 1 2 3 4 5 CEVAPLAR C C D B A

RENME FAALYET - 2N CEVAP ANAHTARI

SORULAR 1 2 3 4 5 CEVAPLAR D D Y Y D

RENME FAALYET - 3N CEVAP ANAHTARI

SORULAR 1 2 3 4 5 CEVAPLAR D Y D Y Y

RENME FAALYET - 4N CEVAP ANAHTARI

SORULAR 1 2 3 4 5 CEVAPLAR Y Y D D Y

44

KAYNAKA KAYNAKA
Saip SERFEL, Elektrik Ark ve Oksi-Gaz Kayna, Ankara 1997. Mhendis ve Makine Dergisi Say 513 TSE Kaynak artnamesi Web siteleri www.borusanboru.com.tr

45