AZRBAYCAN RESPUBLKASI THSL NAZRLY BAKI SLAVYAN UNVERSTET

AZRBAYCANNASLIQ TDRS - MDNYYT MRKZ

SADR MMMDOV

ERMNLR TRFNDN AZRBAYCANLILARA QARI

TRDLM SOYQIRIM
BSU Beynlxalq mnasibtlr v regionnaslq fakltsi Elmi urasnn 02 aprel 2010-cu il tarixli qrar il apa tvsiy olunmudur (protokol 36 )

BAKI-2010

Trtib edn: Redaktor: Ryilr:

hquq elmlri namizdi, byk elmi ii Sadir Surxay olu Mmmdov filologiya elmlri namizdi, dosent Eln lisa olu krl tarix elmlri namizdi, dosent irinby Hacli olu liyev flsf elmlri namizdi, dosent Qalib Ncmi olu Barxalov

S.Mmmdov. Mart soyqrm. Bak, Kitab almi, 2010. 16 s . Ermnilrsstrfindn azrbaycanllara qar trdilmi soyqrm adl bu kitaba gnclrin, dnya ictimaiyytinin v xarici qonaqlarn bu sahd mlumatlandrlmas mqsdil trtib olunmudur. Kitabada ermnilrin zamanzaman azrbaycanllara qar trtdiklri soyqrmlar rsmi dvlt arxiv sndlrin, probleml ilgili elmi mnblr istinadn oxucularn nzrin atdrlr.

M 4702060000 003035

022-10

" " - 2010

ERMNLR TRFNDN AZRBAYCANLILARA QARI TRDLM SOYQIRIM Azrbaycanllarn soyqrm Bak, amax, Quba qzalarnda, Qarabada, Zngzurda, Naxvanda, Lnkranda v Azrbaycann baqa blglrind xsusi qddarlqla hyata keirilmidir. Bu razilrd dinc hali ktlvi surtd qtl yetirilmi, kndlr yandrlm, milli mdniyyt abidlri dadlb mhv edilmidir. Heydr liyev Tarixi hadislrin dzgn iqlandrlmas problemi bu gn briyyti dndrn vacib msllrdndir. Azrbaycan xalqnn hyatnda is el byk tarixi facilr var ki, onlar haqqnda hl d gnc nslin, elc d dnya ictimaiyytinin lazmi sviyyd mlumat yoxdur. Ziyallarmz, alimlrimiz uzaq v yaxn kemiimizd ba vern hadislri yazmaq, tfsilat il glck nsl atdrmaq n z vtndalq borcunu yerin yetirmlidirlr. Bu mnada ermnilrin srlrdn bri briyyt leyhin trtdiklri cinaytlri, xsusil azrbaycanllara qar apardqlar soyqrm siyastini aradrb beynlxalq ictimaiyytin diqqtin atdrmaq mhm vziflrdndir. Hr il 31 mart lkmizd dvlt sviyysind azrbaycanllarn soyqrm gn kimi anlr. Bu tqvim son yz ild Azrbaycan tarixind ba vermi facili hadislrin xalqn yaddandak qanl izlrini znd ks etdirir. Azrbaycanllarn ktlvi kild qrlmasn, repressiyalara mruz qalmasn XX yzilliyin dnya tarixinin n qanl shiflrindn biri hesab etmk olar. 1918-ci il martn 31-d Bak kommunas v ermni ovinistlri Azrbaycanda ktlvi qrnlar, qtliamlar trtmkl br tarixind misli grnmmi vhiliklr trtmilr. Bu soyqrm sl hquqi-siyasi qiymtini Azrbaycan dvlt mstqilliyin qovuduqdan sonra almdr. Mart hadislrinin 80-ci 3

ildnmnd - 1998-ci il martn 26-da mummilli lider Heydr liyevin mqsdynl faliyyti nticsind veriln frman ermni tcavzkarlarnn terror hrktlrin veriln dolun v hrtrfli hquqi-siyasi qiymt olmudur. Bu frman Azrbaycann indiki v glck nsillrinin milli yaddann qorunmas baxmndan, bir nv, proqram sndidir. srlr boyu azrbaycanllara qar aparlm soyqrm v deportasiya siyastini geni thlil edn bu tarixi sndd martn 31-nin azrbaycanllarn Soyqrm Gn kimi qeyd olunmas tsbitlnmidir. Frmanda deyilirdi: Azrbaycan Respublikas mstqillik qazandqdan sonra xalqmzn tarixi kemiinin obyektiv mnzrsini yaratmaq imkan ld edilmidir. Uzun illr gizli saxlanlan, zrin qadaa qoyulmu hqiqtlr alr, thrif olunmu hadislr znn sl qiymtini alr. Azrbaycan xalqna qar dflrl trdilmi v uzun illrdn bri z siyasi-hquqi qiymtini almam soyqrm da tarixin almam shiflrindn biridir. tn illr rzind Azrbaycan dvlti bu tarixi gerkliklri, xalqn iki sr boyu mruz qald soyqrm v etnik tmizlmnin dhtli miqyasn beynlxalq ictimaiyyt atdrmaq istiqamtind xeyli i grmdr. Frmanda ermnilrin Azrbaycana qar tcavznn tarixi kklrin d toxunulmu, mrhllrl trdilmi soyqrm v terror siyasti dolun ksini tapmdr. Tarix boyu azrbaycanllara qar hyata keirilmi soyqrm lap vvldn rusermni ibirliyinin nticsi olmudur. Rusiya imperiyas bu yolla Cnubi Qafqazda mhkmlnmk, ermnilr is Rusiyann havadarlna arxalanaraq, tarixi Azrbaycan torpaqlarn l keirmk, bu torpaqlarda ermni dvlti qurmaq mqsdi gdmlr. XIX srin ikinci yarsndan ermnilrin azrbaycanllara qar soyqrm tkilatlanm v planl siyast kimi aparlmdr. Azrbaycan, Trkiy v Grcstan razisind Byk Ermnistan dvlti qurmaa niyytlnn ermnilr Danakstyun (1880, Tiflis), Ermni vtnprvrlri ittifaq (1885, Nyu-York), Qncaq (1887, Cenevr) kimi siyasi-terror tkilatlarn bu istiqamt ynltmidirlr. Szgedn tkilatlarn faliyyt proqramnda 4

azrbaycanllara qar ardcl terror v qrn aksiyalar hyata keirmk mram sas yer tuturdu. 19051907-ci illrin Rusiya inqilab bu tkilatlarn faliyyti n geni imkanlar ad. Qarqlqdan istifad edn ermnilr Bak, ua, Zngzur qzalarnda, Qarabada ktlvi qrnlar trtmi, 75 azrbaycanl kndini talan etmilr. 19051907-ci il inqilabndan sonra azrbaycanllarn deportasiyas v soyqrm prosesi davam etdirilmidir. Bunu Rusiya imperiyasnn o vaxtk statistik mlumatlar da tsdiqlyir. 1916-c ild nr olunan mlumatlara sasn, rvan quberniyasnn halisi 18301914-c illr rzind 40 df artaraq 570 min nfr tkil etmidir. Lakin bunun mqabilind blgnin azrbaycanl halisinin say cmisi 4,6 df artmdr. Htta bu qdr sxdrlma v deportasiya mqabilind yen 1916-c ild rvan halisinin txminn 45 faizi, yni 247 min nfri azrbaycanllardan ibart olmudur. 1914-c ild balanan Birinci dnya mharibsi v onun gediind Rusiyada ba vern inqilablar (1917-ci il) ermnilrin Byk Ermnistan iddias n lverili rait yaratmdr. 1915ci ilin vvlind Trkiynin imal-rq blglrinin ermni halisi Osmanl dvltin qar mhariby v trklr qar ktlvi qrnlara balamd. Bunun cavabnda Osmanl dvlti ermni halisinin o razilrdn ktlvi kild krlmsi bard mr vermidi. Trkiy razisindn ermni hrbi dstlri il birlikd rvan quberniyasna, Qarabaa v Zngzura oxlu sayda ermni halisi d kb glmidi. (Bu bard rsmi sndlr saslanan dqiq mlumatlar nvbti monoqrafiyada trafl kild rh olunacaq S.M.) Rusiya ordusuna arxalanan ermnilr vvlc Naxvanda v rvanda, ardnca is Qarabada, Azrbaycann digr blglrind azrbaycanllara divan tutmular. 1917-ci ilin dekabrnda Osmanl dvlti il boleviklrin Zaqafqaziya Komissarl arasnda balanm rzincan barna uyun olaraq Qafqaz cbhsindn xarlan rus ordusunu vz edn ermni hrbi birlmlri bapozuqluq raitindn istifad edrk yerli mslman halisin zlm etmilr. Nticd hl 1918-ci ilin 5

martna qdr rvan quberniyasnda 199 azrbaycanl kndi tamamil dadlm v yandrlmd. Bu razid yaayan 135 min Azrbaycan trknn bir qismi ermnilr trfindn qtl yetirilmi, qalanlar is Osmanl ordusunun nzart etdiyi razilr qamaa mcbur olmular. Bu qrnlara 1917-ci il dekabrn 16-da RSFSR Xalq Komissarlar Soveti trfindn Qafqaz ilri zr fvqlad komissar tyin edilmi Stepan aumyan balq edirdi. Bel bir vziyyt S.aumyana cnubi Qafqazda sovetlm siyastini hyata keirmk n real imkanlar verirdi. Byk qrnlara balamaa yalnz bhan lazm idi: nhayt, mslman sgrlrin Lnkranda olan knlllr silah gndrmk istmsi aumyana bu bhanni verdi. O, Lnkrana silah gndrilmsinin qarsn almaq mrini verdi. Balanan atmalarda ln v yaralananlar oldu. aumyan bu hadisni bhan edrk ruslarla ermnilri azrbaycanllara qar misli grnmmi qrnlar trtmy svq etdi. Martn 30-da shr tezdn ermni-bolevik birlmlri hri gmilrdn yaylm atin tutdular. Bunun arxasnca silahl danaklar azrbaycanllarn evlrin soxularaq amansz qtllr trtdilr. Martn 31-i v aprelin 1-d qrnlar xsusil ktlvi xarakter ald. gn rzind Bakda 30 min insan qtl yetirildi. aumyann ermni-bolevik dstlri Bak halisinin 400 milyon manatlq mlakn talan etmi, mslmanlarn bir ox ziyartgahlarn datmdlar. Danak-bolevik qvvlri Tzpir mscidini topa tutmu, Baknn n mhtm memarlq incilrindn saylan smailiyynin binasna od vurmudular. Martn 30-dan aprelin 2dk srn qrnlarda amax qzasnn 53 mslman kndind ermnilr trfindn 8027 azrbaycanl (onlardan 2560- qadn, 1277-si uaq idi) qtl yetirilmidi. Quba qzasnda 162 knd darmadan edilmi, 16 mindn ox insan hyatna son qoyulmudu. Lnkranda, Muanda minlrl soydamz ldrlmd. Ermnilr Dalq Qarabada 150 azrbaycanl kndini tamamil datm, uada grnmmi qrnlar trtmidirlr. 1918-ci ilin martaprelind Bak, amax, Quba, Muan v Lnkranda ermnilr 100 6

min azrbaycanl qtl yetirmi, 10 minlrl insan z torpaqlarndan qovmudular. Tkc Bakda 30 min yaxn azrbaycanl xsusi qddarlqla ldrlmd. Quba razisind 122, Qaraban dalq hisssind 150, Zngzurda 115, rvan quberniyasnda 211, Qars yaltind 92 knd yerl yeksan olunmu, hali zrind he ny mhl qoymadan qtliam hyata keirilmidi. rvan azrbaycanllarnn oxsayl mracitlrinin birind (mki qzeti 231, 2 noyabr 1919-cu il) bildirilir: Biz ermni tcavzkarlarna qar mbarizy urlu surtd getdik. gr azrbaycanllar stn glsydilr, onda Bak Azrbaycann paytaxt elan edil bilrdi. Grndy kimi, azrbaycanllara qar akar soyqrm hyata keirn ermnilr Bak da daxil olmaqla, btn Azrbaycan zlrinin razisin evirmk niyytind idilr. Xalqmz uzun illr bu gerk tarixdn mlumatsz olmu, saxta ideoloji ehkamlar v yalan tarix nticsind yaddamz uzun illr tamamil yad istiqamtd kklnmidir. Dhtli genosidin qurban olmu minlrl soydalarmzn uyuduu qbiristanln stn betonlayaraq zrind Kirovun heykli ucaldlm, trafda istiraht park salmdlar. Bu mnada, mummilli lider Heydr liyevin 9 il bundan vvl imzalad frman 200 illik ial v soyqrm siyastin qar xarlan tarixi snd olmaqla yana, xalqmzn z milli-mnvi dyrlrin, tarixi kklrin, torpana v vtn ball baxmndan da ox hmiyytlidir. Tarixi rait sbbindn tn iki sr rzind ba vermi hadislr, xalqn facilrin obyektiv qiymt vermk mmkn olmamdr. Bunun nticsind ermnilr tn illr rzind zlrinin saxta iddialarn ictimaildirmy, ermni soyqrm adl avantran geosiyasi amil evirmy cidd-chdl almlar. Lakin tarixi faktlar onu gstrir ki, z havadarlarna arxalanan ermnilr bu faktlar dnya ictimaiyytindn gizltslr d, tarix bu faktlar ada zmanmiz qdr qoruyub saxlamdr. Bu mnada azrbaycanllara qar trdiln soyqrm hadislrindn bzi mqamlar oxucularn diqqtin atdrma zruri hesab edirik.

Odur ki arxiv sndlrin saslanan bzi mnblr istinadn bir ne faktik hadislr nzr yetirk. Mvafiq mxzlrl tanlq zaman ermnilrin azrbaycanllara qar trtdiklri qrnlar bard mlumatlar oxuduqca, insanlq leyhin ynlmi vhi xisltli hmin ml sahiblrin qar nifrt bir-min artr. Msln, Naxvann movu kndind trdiln dhtli facilr bu mnfur ktl trfindn xsusi qddarlqla hyata keirilmi soyqrm siyasti idi. Andranikin quldur dstsi Azrbaycann mxtlif blglrind soydalarmza qar ediln vhiliklri Naxvanda da trtmidir. movu kndinin bana alan msibtlrin yalnz myyn qismini qlm alan G.Mmmdova yazr: Danaklar kndin altnda nhng tonqal qaladlar. Qadnlar, kiilri sryb tonqaln trafna gtirirdilr. Dstlr blnm danaklar kndin trafnda, dalara z tutan qadnlar haqlayr, salarndan tutaraq sry-sry tonqala gtirir, gclri atmayanlar el oradaca baltalayr, dorayrdlar.... rk arsyla qeyd alnan digr bir mqamda is deyilir: Saqqall sgr yapoya (ermni clladna verilmi txllsdrH.H.) szn qurtarmaa aman vermdi. ti baltan glinin sinsindn aa kdi v krp isti ana btnindn yumrulanb yer dd. Saqqall sng il uaa diqqtl baxd, ucadan hrldad: Mn dz tapmam. Yapo, bu, sgr olacaqd, olan uadr. Saqqall ti immdn yumurunu sngnn ucu il gtrb tonqala atd... Yuxarda gstriln v bundan da dhtli hadislr minlrldir. Sual yarana bilr ki, ermnilri trklrin soyqrmna thrik edn dnc trzi yaxn illrdnmi formalab? Birmnal kild demk lazmdr ki, lbtt, yox! Ermnilrin soyqrm siyasti srlrdn bri formalam, onun ideya dayclar is ardcl kild tbliatlarn aparm v onlar n lverili mqam yetidikd hmin andaca soyqrm hadislri trtmilr. Bu ideyann dayclarndan v yeri gldikd onu real kild hyata keirnlrdn biri vvld qeyd olunduu kimi mhz S.aumyan 8

olmudur. mumilikd gtrdkd, mskunlama dinamikas haqqnda tarixi dbiyyatlarda kifayt qdr elmi chtdn saslandrlm mlumatlar olduundan, bunun geni thlilin ehtiyac duyulmur. Lakin ermni-danak ideologiyasnn uydurma fikirlrin cavab olaraq, tkc onu gstrmk kifaytdir ki, Trkmnay mqavilsin qdr bu hrlrd ermnilr son drc az olmular v onlar barmaqla saymaq olard. Tbii olaraq, trklrin soyqrmn qarlarna mqsd kimi qoyan bu cr ideoloqlarn sayqlamalar hmin siyastin hyata keirilmsind ox zaman ermnilr vasit olmudur. Hesab edirm ki, rsmi sndlr sasn bir mqam da oxucularn nzrin atdrmaq zruridir. Msln, lverili mqamlardan mhartl istifad edn ermni ovinistlrinin 1918-ci ilin mart qrnlarndan bhs edn mnblrin birind (H.Baykara, Azrbaycan istiqlal mbarizsi tarixi) yazlr: Trklrin maazalar talan edildi, evlr yandrld. Bu bard mnim n yazmaq olduqca ardr. Trk qadnlar sa-saa balanaraq lpaq gzdirildikdn sonra mxtlif kild tcavzlr, ldrmlr v daha baqa cinaytlr... trdildi. Tcavzlr bununla bitmdi. Ermni, rus knll dstlri amax, Salyan, Krdmir, Quba v Lnkrana da hcum etdilr, bu yerlrd d Bakda olduu kimi, qrnlar, talanlar v tarixd grnmyn cinaytlr trdildi. Bax hmin soyqrmn tkilatlar v onu real kild hyata keirnlr hadislr balamazdan vvl, martn 15-d taprq almdlar. nki 1918-ci il martn 15-d etdiyi xnda S.aumyan, guya, lkdki vziyytdn narahatln bildirrk demidi: Bak Soveti vtnda mharibsinin Zaqafqaziyada balca daya v mrkzi olmaldr. xdak motivlr onu gstrirdi ki, artq azrbaycanllarn soyqrmna balaman vaxt atb. Buna ermnilr tam hazrlq da grmdlr. Planl kild yerin yetiriln proses Bakdan vvl amaxda keirilmidir. Tarixi qaynaqlara v arxiv sndlrin sasn demk olar ki, Novruz bayram rfsind amax halisin dhtli divan tutulmudur. 1918-ci ilin ilk aylarndan balayaraq hazrlanan soyqrm plann 9

yerin yetirmyi S.Lalayana taprmdlar. Ermni danaklarnn yekdil fikri bu idi ki, amaxnn mslman halisi tamamil mhv edilmlidir. amax hrind bu qanl aksiyan yerin yetirn Lalayann terroru quldur dstsi eyni vziyyti kndlrd d davam etdirdi v hrin 58 kndi xarabazara evrildi. Hadislrl bal 21 oktyabr 1918-ci il tarixli Azrbaycan qzetind rk arsyla yazlrd: ... Biz, amax ksinqilablarnn bana n gldiyini bilmirik, amma onu bilirik ki, bada sosialist mirov v Lalayev olmaqla qrmz sosialist dstsi amaxdak btn mslman halisini ksib doram, kndlri datmdlar. Lalayevin amax mslmanlarna qar trtdiyi vhiliklr bu mddt rzind grdklrimiz btn dhtlri klgd qoydu. Gtirdiyimiz iqtibasdan grnr ki, amaxya gndriln ermni silahl dstlri, guya, ksinqilablar czalandrmaa glmidilr. Lakin onlar, slind, bu ad altnda btn mslman halisin divan tutmudular. Ermnilrin bel bir siyast yeridrk soyqrm niyytlrini realladrdqlar bard sonralar N.Nrimanov yazrd: Mslman bolevik olsayd bel, ona aman vermirdilr. Danaklar deyirdilr: Biz he bir bolevik tanmrq, tkc el mslman olman kifaytdir.. Onlar keflri istyn adam ldrr, evlri dadr, xaraba qoyurdular... Bolevizm bayra altnda danaklar mslmanlara qar hr cr vhiliy yol verirdilr. Ninki kiilr, htta hamil qadnlara bel rhm etmirdilr. Statistik rqmlr d amax qrnlarnn hans qddarlqla trdildiyini ks etdirir. amax kndlrind azrbaycanllara qar trdiln qrnlarn gstricilrin bir daha diqqtimizi ynldk. Cyirlid 75, rbqdim kndind 378, Cmcmlid 26, Qaravllid 120, Krdmird 25, Ovuluda 27, Barlda 370, Tkld 922, Dilmanda 585, Sulutda 44, Nuranda 117, Sndd 250, Asuda 200, Bkld 316 nfr v s. adn kmdiyimiz amaxnn digr kndlrind minlrl gnahsz insan vhicsin qtl yetirilmidir. Tarixi sndlrin aradrlmas gstrir ki, S.Lalayan amaxda trtdiyi qrnlarla kifaytlnmmi, traf razilrd, o 10

cmldn Gyay v Krdmir rayonlarnda da soyqrm mllrini davam etdirmidir. Krdmird aparlan istintaq sndlrind gstrilir ki, Krdmiri yandran v halinin mlakn talan edib dadan ermnilr amax qzas trfindn glmilr. Ermnilr Danakstyun partiyasnn rhbrliyi altnda bolevizm bayra ad il milli siyastlrini hyata keirirdilr. Ermnilri Krdmir Stepan Lalayan gtirmidi. O, mslmanlara qar trtdiyi yannlarn, qtllrin v talanlarn tbbskar v tkilatsdr. Krdmird yaayan Mvsm by Sadqbyov istintaq zaman ermnilrin vhiliklri bard bel ifad vermidir: Mn bir ne ildir ki, Krdmird yaayram. sln amaxdanam, amax hadislrindn hft vvl mn bura kmdm. Hl Krdmird yaadm vaxt eitmidim ki, ermnilr Bakdan oxlu silah dayb gtirmilr. Mslmanlar z etirazlarn bildirdikd ermnilr deyirdilr ki, biz zmz qorumaq mqsdil silah toplayrq... 1918-ci il martn 15-d Meysri kndind ermnilrl mslmanlar arasnda ilk toqquma ba verdi. Ertsi gn ermnilr v mslmanlar arasnda slh mqavilsi baland. halid bel arxaynlq yarand ki, artq thlk sovumudur. Lakin martn 18-d Mdrs kndindn amaxya top ati ald. Tezlikl malakanlar da mslmanlara qar x etdilr... hr btnlkl dadlmd. Btn bu qrnlarn balca tkilats v tbbskar Stepan Lalayan, Mixail Arzumanov, Qaraolanov olmular. Son illrd respublikamz bu sahd faliyytini gclndirmi, rsmi sndlr sasn ermnilr qar daltli effektiv faliyyt balanmdr. Ulu ndr Heydr liyevin 1998-ci il 26 mart tarixli frman bu ilrin vahid v sistemli surtd aparlmasna imkan yaratmdr. Bu srncam uzun illr gizli saxlanlan, zrin qadaalar qoyulan hqiqtlri am, xalqmzn qan yaddan tzlmidir. Azrbaycann milli problemlrinin beynlxalq sviyyd qaldrlmas, ermni vandalizminin ifas istiqamtindki zmkar v qtiyytli faliyyt bu gn Heydr liyev siyasi kursunun layiqli davams olan Azrbaycan Prezidenti lham liyev trfindn d qtiyytl davam etdirilir. Dvlt basnn soyqrm il bal 11

xalqa miracitind vurulad kimi: Biz yalnz tarixi daltin v hqiqtin brpa edilmsini, ial v soyqrm siyastini yrdnlrin beynlxalq ictimaiyyt qarsnda ittiham olunmasn istyirik. minm ki, Xalqmzn vtnprvrliyi, milli birliyi v mqsdynl faliyyti ermnilrin azrbaycanllara qar trtdiklri soyqrmlarn dnya ictimaiyytin atdrlmas prosesind nmli rol oynayacaqdr. Tvsiy olunmu mracitin nticsidir ki, Heydr liyev Fondu soyqrm il bal 100-dk materialn xaricd srgisini tkil etmidir. Fondun hyata keirdiyi Qaraba hqiqtlri silsilsi v ial olunan razilrd mdni-tarixi abidlrin dadlmas il bal ingilis dilind nr olunmu kitab v bukletlr xaricd yaymlanmdr. Eyni zamanda, 2009-cu ilin fevralnda slam Konfrans Tkilatnn Gnclr Fondunun mdniyytlraras dialoq zr ba laqlndiricisi Leyla xanm liyevann tbbs il faliyyt balam Xocalya dalt kampaniyas tn bir il rzind uurla davam etmi, bu aksiyaya dnyann ksr lklrind knlllr qoulmudur. Grndy kimi, ermnilr trfindn azrbaycanllara qar trdiln soyqrm dnlm plan sasnda mrhllrl hyata keirilmi, xalqlarn dinc-yana yaamaq prinsipin daim sadiq qalan soydalarmz is bu cr facilrin he vaxt ba vermycyin inanaraq br tarixind grnmyn flaktlr dar olmular. Bu gn dnya ictimaiyytinin hr bir zv, xsusil hr bir Azrbaycan vtnda xalqmzn bana gtiriln bu facilrdn xbrdar olmal v tarixdn ibrt drsi gtrmyi bacarmaldr. Briyyt leyhin cinaytlrdn saylan ermnilrin azrbaycanllara qar trtdiklri soyqrm hadislrin verilck qiymt is bu problemi tarixi faktlara sasn dnya ictimaiyytin atdrmamzdan, onun doru-dzgn tbliindn asldr.

12

13

14

15

SADR MMMDOV

ERMNLR TRFNDN AZRBAYCANLILARA QARI TRDLM SOYQIRIM

: 16.06.10 : 6084 1/16, 022. 100.

- : , . 25.

16