############################ Ahmet Mithat Efendi Felatun Bey ile Rakm Efendi ############################ FELATUN BEY ile RAKIM EFEND

Ahmet Mithat Efendi 1844 ylnda stanbul'da dodu. Babas Hac smail Aa'dr. Babas kk yata lnce Msr ars'nda rakla verildi. Burada alrken bir yandan okuma yazma bir yandan da Fraszca rendi. Kendi kendini yetitirdi. Annesi ile Vidin'e aabeyinin yanna gitti. renime bu ehirde balad. Ni, Rusuk gibi Balkan ehirlerinde memurluk yapt. Mithat Paa'yla Badat'a gitti. lk yazlarn halk eitmek maksadyla yazd. 1871'de stanbul'daki evinde bir kk matbaa kurarak yazlarn kendisi yaynlamaya balad. Daha sonra devlet memurluklarnda ykseldi, o zamanki niversitede tarih dersleri verdi. Bir yandan da Tercman- Hakikat gazetesini karyordu. Eserlerinin says ikiyz bulur. Bunlarn ou roman ve hikaye, bir ksm da eitli bilgiler vermek maksadyla yazlan eitici ve tarihi eserlerdir. Piyesleri ve tercmeleri de vardr. Eserleri: Letait-i Rivayat, Hasan Mellah, Denizci Hasan, Hseyin Fellah, Eflatun Beyle Rakm Efendi, Sleyman Musli, Henz Onyedi Yanda, Drdane Hanm, Jn Trk, Yenieriler, Obur. BALARKEN... Stefan Zweig Dnn Dnyas'nda: "Bin sayfalk bir kitaptan sekiz yz sayfas p sepetini boylayp geriye sadece iki yz sayfalk bir z kaldnda hi de yaknmam bu bir bakma gemi gvertesinden durmamacasna safra atmak gibidir. Srekli bir sklatrma ve du-rultmadr... Homer ve Balzac'tan, Dostoyevski ve Thomas Man'a kadar btn dnya edebiyatn yazarn gereksiz yanlarn iyice ksaltp yeni gzden geirilmi bir seride yaynlamay ite bundan tr editrlere sk sk tlemiim-dir." der. Yaynevimizin Klasiklerimizi gnmz Trkesine evirme almalarnda biraz da bu dnce yatmakta... "Genler Kitap okumuyor?" Szne ska rastlyoruz. Esasen bu cmle: "Kitap okumuyoruz." eklinde de pekala dzeltilebilir. Bu sorunun gerekeleriyle beraber incelenmesi mstakil bir makale hatta bir doktora almas bile olabilir; fakat u kesinlikle sylenebilir ki yzyl nceki eserlerimizin fazla okuyucu bulamamasndaki en temel etken eserlerin bugnk kuaklar tarafndan anlalamaz szckler ve gereksiz detaylarla dolu olmasdr. Yine de her eye ramen yzyllarn gerisinden gelen gl eserler eer hala kitaplarn "en ok okunanlar rafnda" yer almaya devam ediyorsa gnmz yazarlarnn dnecei ve hesap edecei ok ey var demektir. Byk edebiyat aratrmacs Prof.Dr.Mehmet KAPLAN: "Trk okuyucusu romann lezzetini Ahmet Midhat Efendi'nin eserleriyle tadar." der. Bunda birok neden var phesiz. Ahmed Midhat Efendi eserlerinde her insann derinliinde var olan gl telleri harekete geirmeyi bilmi ve bunu da ustalkla eserlerine yanstabilmitir.

Yazarn btn eserlerinde olduu gibi bu eserinin de kesinlikle her karesinde kendinizden bireyler bulacaksnz. Bazen Rakm Efendi'ye bazen de Felatun Bey'e yakn hissedeceksiniz kendinizi.. Bazen bunlarn durumu iinizi burkacak... Esasen Lale Devri'nden itibaren btn tarihimiz, hep bu iki tip aydnn yer yer atmasndan bazen de kol kola gezmesinden olumutur desek ok da abartm olmayz. Biz eseri sadeletirirken yazarn kendine has slubunu mmkn olduunca korumaya zellikle dikkat ettik.Ba-langta tuhaf gelen baz ibarelerin eseri okuduka ainas olacaksnz.Eserin "her eye ramen Ahmet Midhat Efendi'ye ait kalmas" ilkesini mmkn olduunca korumaya altk denilebilir. Sizi eserle babaa brakrken son bir not daha:Ltfen unutmaynz ki Tanzimat'n bu iki Kalem Efendisi gnmz Trkiyesi'nin Beyolu Bulvar'nda yahut Byk ehirlerin varolarnda anszn karnza kabilir. te o zaman bu eseri bir kez daha okumay ok isteyebilirsiniz. yi Dileklerimizle..... Ruhi BAKIR Hayat, Kiilii, ve Eserleri Ahmet Mithat Efendi, 1844'te stanbul'da dodu. Kk yata babasn kaybedince ailece Vidin'e, aabeysinin yanna gittiler. lk tahsiline burada balar ve aile ksa bir sre sonra stanbul'a dner. 1861'de tekrar aabeysinin yanna gidilince, o da Ni Rtiyesi'ne (Ortaokul) girer ve yl sonra mezun olur. Ksa zamanda Tuna vilayeti Mektubi Kalemi'ne (Yaz leri Dairesi) girer. Bu grevde Mithat Pa-a'nn takdirini kazanr. Bu baar ona paann kendi ismini vermesiyle kuvvetlenir. Bu arada stanbul'da iken renmee balad Franszca'y ilerletir. Tuna gazetesinin yaz ilerinde de almaya balar. 1866'da evlenir. 1869'da Tuna gazetesinin bayazar olur. Mithat Paa Badat'a tayin olunca, onu da yanna alr. Badat'ta vilayet matbaasnn ve Zevra gazetesinin mdrln yapar. Burada Muhammed Can Muattar adnda bir ranl'dan ark(dou) ilimlerini renir. 1870'de, Maarif Ve-kaleti'nin at mektep kitaplar yarmasnda birinci olur. Arkasndan "Kssadan Hisse"yi ve "Letaif'i Rivayatm" adl ilk hikayelerini yazar. Bu arada aabeysi lnce kalabalk olan ailenin geimini salamak ona der. 1871'de stanbul'a dner. Ceride-i Askeriye'ye bayazar olur. Evinde kurduu matbaada ilk eserlerini yaymlar. Matbaasn ksa bir sre sonra Babali'ye tar. Bu arada "Devir" ve "Bedir" adl iki gazete karr. Namk Kemal'le tanr. Bedir'den sonra "Daarck", srgnde iken akrabas "Mehmet Cevdet" ad ile "Krk Ambar" karr. 1872'de "Eyvah" adl ilk tiyatro eseri sahnelenir. "Vatan Yahut Silistre"nin halk zerinde uyandrd tepki 1873'te, Namk Kemal ve arkadalar ile srgne gnderilmesine sebep olur. Srgn olduu Rodos'ta birok eserini yazar. V. Murat'in tahta gemesiyle affedilir ve stanbul'a dner. Bu dn onun iin tam bir yn deitirme olur. Artk devlete kar deil, onun yannda ve onun savunucusudur. Bu dn, onun Takvim-i Vakayi mdr olmasn temin eder. "ss- nklap" ve "Zbdet-l-Hakayk"nda Abdlhamid'in ve onun idaresinin savunmasn yapar. 1878'de "Tercman- Hakikat" adl bir gazete karr. 1884'te ikinci defa evlenir. 1889'da, Stockholm Msterikler Kongresi'ne Trk delegesi olarak katlr. 1895'te, Mec-lis-i Umur- Shhiye bakan olur. 1913'te lr. Ahmet Mithat Efendi, halktan yetimi, halk dilinde yazan bir yazarmzd. Bu yetime tarz belki de, onun mcadelesine devam edememesinin en byk sebebidir. Srgn dn fikirlerini terk etmesi ve basksn kademe kademe imparatorluun zerine kerten Abdlhamid'in safnda yer almas, sadece cesaretsizlikle aklanamaz. Unutmamaldr ki, yine kendisi gibi halktan yetien Ali Suavi de ayn dn, ayn zamanlarda yapmt. Fakat hi bir hareketi, onun edebiyatmza temin ettii faydalar unutturamaz. lk roman ve hikaye yazarmz odur. Hayat boyunca yazd roman ve hikayeleri ile, bizde okuyucuyu hazrlayan ve yetitiren odur. Bu gnk Trk Edebiyat sadece bu yn ile, ona ok ey borludur. Btn bunlar onun, Tanzimat nesli iinde btn pasif-iine ramen yerini korumasn salamtr. Ahmet Mithat Efendi'nin en nemli eserleri unlardr:

Roman ve Hikayeleri: Esaret, Teehhl ve Felsefe-i Zenan (1870) Mihnetikean ve Firkat (1871) Yenieriler (1872) (Mustafa Nihat zn, Yeni Bask 1942) Dnyaya kinci Geli (1874) Hasan Mellah ve Hseyin Fellah (1875) Felatun Bey ile Rakm Efendi (1876) Sleyman Musli (1878 ) Henz On yedi Yanda (1881) (Hakk Tark Us, Yeni Bask 1943) Drdane Hanm (1882) (Hakk Tark Us, Yeni Bask 1948) VolterYirmi Yanda (1883) Esrar- Cinayet (1885) ingene (1886) Arnavutlar Solyotlar (1887) Grc Kz veya ntikam (1888) Gnll (1896) |n Trkler (1910) Tiyatrolar: Eyvah (1872) Ak Ba, Ahz- Sar Yahut Avrupa'nn Eski Medeniyeti (1875) Hkm-i Dil, erke zdenleri (1885) Dier Eserleri : ss- nklap (1878 -1879) Zbdet-l Hakayk (1879) Bu eserleri dnda eitli gazetelerde yazd makaleleri de vardr. Ahmet Mithat Efendi'nin hayat ve eserleri iin, Ahmet Hamdi Tanpnar'n XIX. Asr Trk Edebiyat Tarihi'nden faydalanlmtr. Baz eserlerinin isimleri iin de, Behet Necatigil'in "Edebiyatmzda simler" szlne bavurulmutur.

Birinci Blm Feltun Beyi tanr msnz? u Mustafa Merak Efendiz-de Feltun Bey! Galiba tanyamadnz. Kendisi tannmayacak bir adam deildir. Mustafa Merak Efendi Tophane'nin Beyolu'na yakn blmnde oturur. Oturduu mahalleyi aka sylemek pek doru olmaz, anladnz ya! imdilik bu kadar bilgiyle yetinin. Krkbelik bir adamdr kendileri. Fakat babas bir ocuun gen evlendirilmesine taraftardr, nk yz gz almadan dnya evine girmi olacandan rz ve edebine gzelce sahip kar, grnde olmas sebebiyle Mustafa Merak Efendi'yi daha onalt yanda evlendirmiti. Bu sebebe dayanan Mustafa Merak Efendi krkbe yandayd, olu Felatun Bey ise yirmiyedisinde. Aralarndaki bu az ya fark onlar baba-oul gibi deil de arkada gibi gsteriyordu. Fakat Mustafa Merak Efendi'nin ocuu yalnz Feltun Bey deildi. Bir de kz vard ki ismi Mihriban hanmdr. Mustafa Merak Efendi krkbe yandayken Mihriban hanm henz onbeindeydi. nsann krkbe yanda iken byle yirmiyedi yanda bir oul ile onbe yanda bir kz ocuuna sahip olmas ne byk mutluluktur. Fakat size hemencecik unu da bildirelim ki byle mutluluk ounlukla babalara zg olup anneler iin bylesi mutluluk bela kabul edilir. Mustafa Merak Efendi'nin ei iin de durum byleydi. Zira Mustafa Merak Efendi onalt yanda iken babas tarafndan evlendiril-

11 dii zaman oniki yanda bir kz ile bagz edilmiti. yle ya! Kar, kocasndan drt be ya kk olmak lzm gelmez mi?.. Dorusu oniki yandaki kzcaz onbe yanda dnyaya ocuk getirdi. Ancak ondan sonra ka defa hamile kald ise de ocuunu rahminde barndramayp drrd. Doktorlar iin asln incelemediklerinden kadnn rahmini muayene ve tedavi etme ye yeterli olmadklarna gr bildirip bunun bir 'ihtill' olduuna hkmederek el ektiler, i ebelere kald. Onlar sarglar ile Mihriban hanm drtmeyip, yani ocuu korudularsa da aresiz anneyi kurtaramadlar ve kadn kzn doururken ld... Mevl rahmet eylesin! Byle eyler olaandr!.. Baka ne diyelim? Mustafa Merak Efendi einden ayrld zaman elinde on yanda bir oul ile kundakta bir kz bulunduundan bir zaman iin zorunlu olarak evlenemedi. Halbuki son yzylda gelien medeniyet stanbul'da bir adamn bekr olarak yaamasna msait olduundan, bir sre bekr kaldktan sonra Mustafa Merak Efendi bir daha evlilii bile aklndan geirmedi. Kzna dadlk etmek iin ya gekince bir kadn ald. O kadn ocuklara bakar, ihtiyarca bir Rum kars yukar hizmetini grr, bir de Ermeni kars alk ederdi. Nasl? Evinin i ynetimi size ok mu garip geldi? Bizim Mustafa Merak Efendi bat zentili bir adamd. Hem de hangi bat takntl adamlardandr, bilir misiniz? Haniya bundan onbe yirmi yl nce stanbul'da bat takntllar yok muydu? te onlardan. Hli vakti pek yolunda hem de pek yolunda olduundan kendisi zaten skdarl olduu ve orada gzel kona, ba, bahesi dahi bulunduu hlde soyut alafranga, yani rahat yaamak iin btn maln ucuza pahalya bakmayarak satp gelmi, Tophane'nin Beyo-lu'na yakn bir mahallesinde arsasndan gzel bir ev yapt12 rp yerlemiti. Alafrangaya olan merakn derecesini undan anlaynz ki yaptrd ev mutlaka alafranga olmak iin ta bina eklinde yaptrlmt. imdi byle bir semtte, byle bir evde, bu kadar alafranga olan bir adam artk evine arap orap doldurur mu? Bununla birlikte ara bir bir alafranga dostlar da gelmekte olduundan bunlara hizmet etmek iin Rum ve Ermeni hizmeti ihtiyac aktr. Bizim asl amacmz Feltun Beyi haber vermek, yani iin ehline tantmak olduuna gre, babas Mustafa Merak Efendi hakknda byle soyu temiz bilgisini vermeye gerek yoktur zannetmeyiniz. Feltun Beyi gzelce tanmak iin kendisinin soy aacn grmek elbet gereklidir. Byle bir soydan gelen adamn hl ve tavr daha kolay anlalabilir. Feltun Beyin ocukluk zamann nasl geirmi olduunu anlatmak iin geni geni anlatmaya ihtiyacmz yoktur. Mustafa Merak Efendi, olgunluk derecesindeki alaturkalktan yine olgunluk derecesindeki alafrangala birdenbire sram bir adam olduu ve bu dnm ise yalnz kendini tatmine yneldii maddi ve mnevi zevkleri dnmekten baka birey yapmayan byle bir adamn, hem de ksz kalan evld nasl bir terbiye altnda byteceini her kim dnse bulabilir. Dorusu ocuk ortak okula verilmi olduundan her gn antas elinde gider gelirdi. Bundan baka bir de Fransz hocas vard ki haftada iki defa gelir giderdi. Lkin Mustafa Merak Efendi yle eitim grm bir adam olmad gibi ocuunun renimine bakabilecek vakti olmadndan, olunun okula gidip gelmesini ve Fransz hocasnn dahi eve gelip gitmesini bir ocuun terbiyesi iin yeterli grrd. Olunun grd terbiye bu yolda olduktan sonra, kznn terbiyesi ne hlde kaldn da karabilirsiniz. Fakat unu da uyarmadan etmeyelim ki bu ocuklarn 13 giyinmesi, kuanmas elhak sz gtrmezdi. Beyolu'nda ocuk elbisesi olarak her ne ki moda olmak zere yu bulur idiyse Merak Efendi herkesten nce onu alp ocuklarna giydirmeye mecburdu. Ha! Bak biz una dikkat ekmeyi unuttuk. Bizim Mustafa Merak Efendi'nin ismi yalnz Mustafa Efendidir. Merak lakab kendisine sonradan verilmitir. Zira bu adamn baz tuhaf durumlar olup rnein kendi evinde mkemmel yemek dururken baz akamlar gidip Beyolu'nda bir bakkal dkknnda iroz ve zeytin gibi eylerle akam yemei yemesine arkadalar itiraz ettike, "Ne yapaym, merakmdan!" ve rnein baz geceler Naum'un tiyatrosuna bedel Elmada'nda balk ve kubaz takmnn gittikleri yerlere gitmesine bir mna veremeyenlere "Merak bu ya!" gibi karlklar verdiinden "Merakmdr", "Merak bu ya!", "Merakma dokundu", "Merakma elvermez" szleri kendisine Merak lakab taklmasna sebep olmutu.

Buraya kadar sylediimiz szlerden bizim Feltun Bey'in balang hli hakknda alnacak bilgiyle ak edilecek fikir iin yeterlidir. imdi baklarmz Mustafa Merak Efendi'nin krkbe yanda bulunduu zaman olu Feltun Bey'in yirmiyedi ve kz Mihriban hanmn ondrt yalarndaki hllerine evirelim: Bu srada Feltun Bey bycek Kalemlerin birisinde memurdu. Lkin baz kalemlerde baz efendiler vardr ki dorusu devletinin en byk makamn tutabilmek elde edebilmek iin ktiplik zamann gece gndz almak ve iinde bulunduu direnin deil belki devletin btn blmlerinin emirlerini bilmek kuatmak iin ine iplik olarak bol bol verir. Byle usta gayretlileri tanrsnz ya! Bizim Feltun Beyefendi bunlardan deildi. Nesine lzm? Ayda almasa yirmibin kuru geliri olan bir babann bir tek olu 14 olup, kendisi ise filozofa dnmek iin gerekten Efltunlardan daha dakik bulurdu. Dnyada yirmibin kuru geliri olan adamn baka hi bir eye ihtiyac kalmayacan hkmetmi ve alimlere yakr olgunluunu kendisi beenmi olduundan cuma gn mutlaka bir gezi blgesine gidip cumartesi ise dnk yorgunluu karr ve pazar gn gezi blgeleri daha alafranga olduundan gitmemezlik edemezdi. Pazarn yorgunluunu dahi pazartesi karr. Sal gn Kaleme gitmeye hazrlanrsa da havay uygun grnce Beyolu'nun baz grlecek blgelerini, baba dostlarn, arkadalarn ve saireyi ziyaret arzusu o gn de tatil ettirir. aramba gn Kaleme gidecek olursa saat altdan dokuza kadar olan vakti ancak o haftann vurdulu krdl hikye bulabilip akam iin mutlaka iki dalkavukla gelir. Bunlar dahi kendisi gibi gen olacaklarndan ve bahusus Feltun Beyefendi Beyolu'nda oturmak mnasebetiyle ahbabn alafranga bir yolda elendirmek lzm geleceinden perembe gecesini alafranga elence mahallerinde geirir. O gece sabahlad iin perembe gn akama kadar uyur. Nihayet yine cuma gelir ve ite u bir haftalk ura naslsa dier haftalarn uralar da yine ayn haftalar andrr. Ya byle haftada saat Kaleme giderek onu da gereksiz hikayelerle geiren bir delikanl ne renebilir? Nasl, ne renebilir? te Feltun Bey renmi ya! Yazs var, okumas var, Franszcas var, zeki, zihni ak, kurnaz, zellikle ayda babasnn yirmi bin kuru da geliri var! Dnyada bir adamn renecei daha ne kald? Bak, Allah iin syleyelim: Feltun Beyin yeni bir kitaba kar merak olduka fazladr. "Canm yle bir hikye baslm" dediler mi, Feltun Bey iin "Onu grmedim" demek imkanszd. Hangi kitap karsa ksn, satclardan 15 kendisine dima kitap getirmeye alm olan, en evvel Fe-ltun Beyin kitabn gtrp Beyolu'nda cilti H.'ye teslim eder ve o dahi ok gzel alafranga olarak ciltler arkasna altn yaldz ile A ve P harflerini dahi bastktan sonra getirip Feltun Beyin uana verir ve akam Bey gelince kitab grp gayet dzenli ktphanesine yerletirirdi. Franszca bu iki harfi tanrsnz ya! Birisi A birisi P harfleridir. Evvelkisi Ahmed Feltun Beyin isminin ilk harfi ve ikincisi Feltun szcnn Franszcas olan Platon kelimesinin birinci harfidir. Alafrangada bir adamn isminin yahut isimlerinin byle ilk harfi yahut harfleri konulmak vardr ki buna o adamn "markas" denilir. Merammz burada Feltun Bey'i ktlemek olmayp kendi hl ve tavrn okuyucuya hakkyla tantmaktr. Binenaleyh unu da ekleyelim ki: Bizim Feltun Bey bu kadar zengin olduuna ve kendi hakknda gzel gven yani halk szlnde, 'kibri de tamamlandna gre tavrndan, azametinden geilmemek lzm gelir ise de Feltun Beyin hli bunun aksineydi. Alafrangalk hli malum ya! Herkese alak gnllk gstermeye, herkesin yzne glmeye insan mecburdur. Hatta baz kere Feltun Beyin yannda bulunan ua kendi beyini bir gayet tatl ve nazike ve saygl konuuyor grnce; "Bu efendi bizim beyin pek dostu olmaldr" inancna derdi. Lkin o adamdan ayrldktan sonra Beyefendinin kzgnlndan ldrmak derecesine geldiini ve hatta svp saydn grnce ve iitince uak atndan ne dneceini dahi bilemezdi. Dorusu dncesi, soyu temiz adam, sonra arkasndan svp sayaca bir adamn yzne kar byle nezket gstermeyi kendilerinin dva eyledikleri mertlie uygun bulamazlar ise de alafranga olanlar dahi, mertlik deta ahmaklktan ibaretti diye hkmederler. 16 Burada Feltun Beyin uan anlattk hlini birazck olsun sylemedik. Bu Mehmetik, Kastamonu'dan yeni gelmi, daha dnyay renmemi, ayda yz kuruun balsn, ensesine muhabbet ve aferin makamnda bir tokat vurulmasnn zorunlusu bir adam olup

hizmet ettii efendinin bir olu ile bir kz olduunu renmeyi baarm ve hatta olunun ismi "Pantolon Bey" ve kznn ismi dahi "Merdivan Hanm" olduunu bile bellemiti. Ne zannettiniz ya! Feltun isminden "Pantolon" lafzna ve Mihri ban isminden de "Merdivan" kelimesine geebilmek haylice dayanklla uygundur. Mehmetik asl byk efendiye dahi "Merakl Efendi" derse de efendisinin isminde lam olmad iin bunu doru sylememekte olduunu anlayarak mahcup olurdu. Hem bizim Mehmet memleketinde iken amme czne kadar okumay baarmt! Merk Efendi'nin alafrangalyla beraber byle bir Mehmetii konana kabul etmi olmasna amaynz. Onu terbiye edecekti. Hatta terbiye etmeye balad bile. Bir gn, "Mehmet! Beyefendi ne yapyor?" deyip de, Meh-meik "orba iiyor" cevabn alnca "Olan, yle syleme, ona alafrangada 'supe yiyor' derler" demi ve Mehmet, "Hayr efendim, Allah gstermesin! Sopa yedii yok, orba iiyor" dedii hlde dahi Merak Efendi meraklanmayp, "Olum! Alafrangada orbann ismi supedir. Bunlan birer birer renmeli" diye bir t vermiti, ite anlaynz ki Mehmet de yava yava alafranga olacaktr. Nasl olmasn ya? Olmamak mmkn m? Byk efendi ne ise ne, ama kk bey Franszca'dan baka sz sylemiyor ki! Stl kahve isteyecei zama "Kafe o le" diyor, Mehmet ise bunu "Kovala"dan balayp evvelce renmi olduu "Karyola" kelimesine kadar tatbik ede ede ister istemez belliyor. Feltun Bey'in kyafetini sorarsanz aka anlatmaya 17 kalksak acze deriz. u kadar diyelim ki, haniya Beyo-lu'nda elbiseci ve terzi dkknlarnda modalar gstermek iin mukavvalar zerinde bir ok resimler vardr ya! ite bunlardan bir ka yz tanesi Feltun Bey'de mevcut olup elinde resim, endam aynasnn karsna geer ve kendisini resme benzetinceye kadar mutlaka alrd. Binenaleyh kendisini iki gn bir kyafette gren olmazd ki "Feltun Bey'in kyafeti udur" demek mmkn olsun. Bak, eklini, simasn pek ksaca tarif edebiliriz. Ortaca boy, ince endam, sarca beniz sahibi bir delikanl olup, kalar, gzleri siyah, salar, az, burnu, filn hep bir kadnn "elverili" diyecei kadar letafet tasvirlerdi. Madem ki Feltun Bey hakknda bu kadar bilgi aldk. Biraz da Mihriban hanm hakknda bilgi alalm: Bu kz her eyce olduu gibi ekil ve yzce dahi Feltun Beyin kardei olduu grlrd. Lkin kz ehresinde mutlaka ve ister istemez holuk daha fazla olaca bakaca dnlecek bir eydir. Dier kzlar gibi Mihriban hanm oya yapmasn bilmez. Zira alafrangalarda oya yoktur. Kese, orap ve saire rmesini dahi bilmez. nk onlar modist kzlar rer. Naks da onlar iler. Yapma iekler Beyolu'nda ok! Bunlar yapmak iin niye zahmete girsin? amar ykamak, tlemek hizmetilerin ve yemek piirmek de ann iidir. Hatta kendi ban taramak bile alafrangada olmayp zellikle peruktan kan gelir gibi tarar. Alafrangada kzlar iin okumak, yazmak, renim gerekirse de biare kzcaz ksz bydnden baarl olamad. Babas muzka renmesi iin kalite bir piyanocu madam getirmiti. Lkin madam kendisi alp babas dinledii iin Mihriban hanm; "Ta altnda bir ylan kalar durur divan" arksndan baka bir ey renemedi. 18 Bununla beraber kzcaz hoppa m, hoppa m, hoppa! en mi en mi en! Zp zp srar! Ter ter tepinir! Kendisi yetimi, atm olduu ynle birka yerden grcye gelmilerdi. Bahusus babasnn serveti, hreti, her servet dknn ekerdi. Ancak grclere Mihriban hanm oullarnn neci olduunu sorar, "Ktip" cevabn alnca, "Oh! Cebi delik!" der, "Asker" cevabn alnca "Yarm kundu-ral" der; "Hoca" cevabn alnca "Sarmsak bal" der, hsl her biri iin bir kulp uydurup maallah eer grcler "A hanm kzm! Niin byle sylyorsunuz? Olumuz yledir, byledir" diyecek olursa bir pskll kahkaha koyverip "Oh, kalm kalmm da sizin olunuza m kalmm hanm, olunuza baka yerden kz araynz" diye kalkarak y-ryverirdi. Nasl, Mihriban hanmn bu kadar serbestliine aryorsunuz? armaynz. Zira kzcaz bir evin hanm olarak bym olduundan gelen grclere gelin makamnda dahi kendisi kard. Kaynana makamnda da kendisi, grc hanmlara verdii cevab ise bir kaynana sfatyla verirdi, ite aracaksnz bu serbest kaynanaya arnz. Eer u Feltun Bey ve Mustafa Merak Efendi ve Mihriban hanmn halini anlatmak size usan verdi ise affnz dilekeyle beraber son durumlar olarak unu da arzetmek-liime izin buyurmanz rica ederim:

 bu baba ve oul ve kz yahut kz karde, bir yerde bulunduklar zaman baba oul ayet Mihriban hanmn bir ieini veya eldiven giyiini beenmeyecek olsalar, kzcazn gn gece alayacan bildikleri ynle bana bir iek deil saksy giymi olsa bile pek ziyde yakk aldna yemin etmeye zorunluydular. Feltun Bey ise bir fikrini babas teslim etmedii zaman herifin cehalet hlini ortaya koymaktan ekinmedii ynde aresiz adamcaz olu 19 Feltun yannda sklmamak iin -beyefendi- her ne oy ve gr bildirse Mustafa Merak Efendi gya krk yldan beri o fikirde, o grte bulunuyormu gibi onay vermeye zorunluydu. Hatta bir gn baba ile oul meyannda gnlerin uzanp ksalmas ne hikmete dayanak olduuna dir bir konu almt. Mustafa Merak Efendi bu blmde kendi grn sylemekten ekinmekle olunun fikirlerine bilgisine gzlerindeki yata eridi bitti. Hele ocuk, "K mevsiminde havalar bulutlu olduu iin bulutlar gnein bizi hzla kavumamz nler ve erteler" dedii zaman babas, "Maallah, maallah! Gerekten Efltun'lar ciz kalacak. Vallahi ben de yle mi?Alay ediyorum ama bir kere de sizin fikrinizi anlamak isterdim" demiti. Ama inannz ki herifik, olunun bu fikrini saf bilgi olarak kabul etti. Hatta oluna ricayla, minnetle bu sorunu kaleme dahi aldrp zamanmzda kan edebiyat dergilerinden birisine balanmak zere matbaasna gtrd ille de kabul ettiremediinde iddete dnd.. 20 ikinci Blm Geen blm bize hikyemizi kendi isimlerine anlattmz iki zattan birisinin zel hallerini epeyce rettik. Burada dahi yine byle btn olsun Rakm Efendi'nin zel hallerini grmeye ihtiyacmz var. Rakm Efendi dediimiz ocuk, eski Tophane kavaslarndan birisinin olu olup bundan yirmi dt yl nce babas ldnde anas elinde bir yanda yetim olarak kalmt. Bir kavas evldna ne brakabilir? Bizim Rakm Efendinin babas ise Salpazar tarafnda odal bir rk kmes ve bir de arap cariyeden baka mal saylabilecek hemen hi bir ey brakmamt. Annesi gayet kadn, Fedy nam arap cariye ise annesinden belki de daha kadn olduundan, kocasnn ayrlk acs olduka anlalr olup akln bandan aldktan sonra annesi, "Fedy! Artk aramzda hanmlk, halayklk kalmad, ikimiz de alp kendimizi ve bir de u yavruca beslemekten baka aremiz yoktur." dediinde, sadk arap: "Ah hanmcm! Sen neye alacaksn? Ben alrm. Hem seni hem kk beyimi evldm beslerim" diye btn ynetimi kendi zerine almay bile gze almt. Bylece annesi ilgi ve yaknln yalnz Fedy zerinde brakmad. Kendisi el dikii diker, oya yapar, evre, ukur iler ve bunlar Salpazan'nda Fedy'ye sattrr, dier gnler ise Fedy'yi bycek yerlere amara, tahtaya gnderir, arada bir kendisi de gider, hsl ellerinin emekleriyle kimseye muh21 ta olmadan geinebilirdi. Rakm byd. Be yanda Salpazan'ndaki Ta mektebe verilip onbir yanda stanbul tarafnda Valide Orta Okuluna alnd. Onaltsnda oradan kp Dileri Kalemine kendisini kabul ettirmeye yol buldu. Aman bu ocuk ne kadar alyordu! Haniya "gece gndz alyor." derler ya! te gece gndz gerekten alan bu idi. Tam evldn bu boya getirdikten sonra annesi lmesin mi? Ama bu da hakknda bir nimetti. "Ah! Rkmcmn bir kere insan iine kartn grsem hi gzm arkada kalmazd." derdi ve ite arzu eyledii bu nimete kavutu. Rkm'da henz aylk yllk yok. Sadk Fedy hl diki diker, mendil evre iler, kahve torbas diker, amara, tahta silmeye gider. Ald paradan evin zorunlu harcamalarndan artan parann tamamn "Delikanldr, parasz kalmasn." diye Rkm'a verirdi. Fakat Rkm'n cep harlna o kadar ihtiyac yoktu. Sabahleyin Sleymaniye'ye medreseye gidip saat drtte oradan ktktan sonra Kaleme, sonra Kalemde ald Franszca dersini takviye ile beraber bu srada bir kat daha ileriye gitmek iin Galata'da bir doktora giderek akam saat birde evine gelir ve sonra yemek yer, Kazanclar mahallesinden Beyolu'na

kp yine Dileri Kalemine arkada bulunan bir Ermeni'ye Trke okutmak ve bu hizmete karlk onun bir ok Fransz kitaplarn kartrmak ile geiren bir ocua parann ne lzumu kalr? Hatta cumalar bile Rakm, birlikte byd Ermeni arkadann ktphanesinden kmazd. O kadar ki ev halknca ve ailece Rakm -gvenilir, olgun adam- bulunduundan pazar gnleri Dileri Kalemi tatil olarak yine arkadann evine gidip de eer o gn ailece bir yere gidilecek ise 22 Rkm' ktphane odasna kaparlar, yle giderlerdi. Rakm iin byle bir gn ne mutlu gnd? Bizim Rakm Efendi bu suretle tamam drt yl boyunca daha renmeye devam etti. Koca Fedy dad halk mutfaklarnda kl kmr olarak hanmnn kendisine emanet brakm olduu nur parasn hor ve hakir brakmak yle dursun, deta hli vakti yolunda bir adam evld gibi geindirmeye baarl oldu. Lkin Rakm Efendi'nin ald terbiye ve grd eitim yle her zengin ocuuna ksmet olamaz. Kendi cariye ve dadsnn evk ve gayreti sayesinde Arabden sarf ve nahiv bir bakasndan Risale-i Erbaa'y aklamalaryla beraber lykyla grd. Hele mantk ilmini son damlasna kadar pek kuvvetli okudu. lm-i hadis ve tefsirde olduka geliti. Fkh dahi gzden geirdi. Farisden Glistan ve Baharistan ve Bostan ve At-tar'n tleri ve Hafz ve Sib'i okumaktan kesinlikle bkmad en seici paralarn ezberledi. Franszcaya gelince: Bir kere dilde yetenek kazand. Bundan sonra Galata'daki dostundan doal bilimler, kimya, bir kitab analalr ekilde insanlarn yararna sunma konusunu renip Beyolu'ndaki Ermeni dostunun ktphanesinde dahi corafya, tarih, hukuk ve devletleraras ilikilere dair gerekli bilginin tesinde dahi yeni ve farkl bilgiler toplad. Hele okuduu Fransz romanlarnn, tiyatro kitaplarnn, airlerinin ve edebiyatnn deta sonu yok gibiydi. ki gece kendisinde kalmak zere bir kitab evine gtrmek iin izin alabilecek olsa onu yalnz okumakla yetinmeyerek en gzel paralarn tercme dahi ederdi, ite Rakm Efendi'nin trl durumlar bundan ibaretti. Paraszlk ise deta yirmi yana kadar devam eylemiti. O zamana kadar kalemce kendisine verilen maa yz elliye kadar varmsa da, yirmi yanda bir hariciye vekili iin bu parann para bile demek olmad aktr. Bir gn Rakm Efendi'nin yaknlarndan bir matbaac, ken23 dS" ne Franszca bir kitap getirdi. Bunu Trkeye tercme ederse yirmi altn kadar verebileceini syledi. Kitap yz elli, iki yz bycek sahifeli bir ey olduundan koca Rakm bunu bir haftada evirmek cesaretiyle kabul eyledi. Dorusu bir hafta deil ama oniki gnde kitab bitirip gtrd. Matbaac da hepten yirmi liray verdi. Haydi bakalm bu paray ald zaman u Rakm Efen-di'nin ne kadar sevinmi olduunu kim hesap edebilir? Nafile kimse hesap edemez. aresiz Rakm o zamana kadar bu miktar paray Galata'da kuyumcu kutularndan baka bir yerde grmemiti. Hele bir gn olup da kendisinin hem de almas karl olarak bu miktar paraya sahip olabilecei olasln -vaka arzu eder idiyse de- hi hkmedemezdi. imdi bu serveti, bu hazineyi avucu iinde grnce hl kendisinin olduuna inanamayp bir hayli derin derin dnp sonra bu hazineye sahip olduuna inand zaman gzlerinden dolu taneleri gibi sevin gzyalarnn akmasna engel olamamt. Ne o? atnz m? Hey kardeim hey! inizde Rakm hlinde bym adam var ise dnsn baksn, alp ilk kazand paraya ne kadar sevinmitir, hatrlasn. "Bir adamn yirmi liras olamaz m?" diye dnmek uygunsuzdur. te mrnde yirmi liray grmemi ve insan olmak iin ne gerekli ise elde ettii emrinde altndan geri durmam olduu hlde ilk defa olarak bu paray kazanm olan zat bizim Rakm Efendi'dir. aresiz ocuk paralan alnca hemen evine koup sadk dadsnn nne koydu. Ne dersiniz? Kadncaaz bunlar grnce birden bire bozulup "Aman beyim, bunlar nereden buldun? Sakn..." diye deta bir byk ktniyetini anlatmaya kalkm ise de, Rakm akenin neredengeldiini dadya anlatarak onu kendisinden daha fazla memnun eylemi ve "Ah! annen sa olayd da, senin byle drt kese 24 akeyi birden kazandn greydi! Mevl rahmet eylesin" dedii zaman kendi kendisini tutamayp alamaya balad zaman, Rkm' dahi ikinci defa olarak yine alatmtr.

Bundan sonra u ilk servetin nasl pay edileceini dnmeye baladlar. Zira biz Rkm'n bu kadar paraya ilk defa olarak sahip olduunu syledikse de kendisine a gzllk etiketi yaptrmamtk. Bilkis Rakm yoksulluk iinde tok gzl olduu hlde bym olduundan eline para getii zaman onu geliigzel harcamas mmkn deildi. Parasn arur etmeyip mutluluk sebebi sayar; binenaleyh zellikle mutluluk yolunda harcamak iin para kazanmay severdi. Kendi dads "Beyim! bana kalrsa bu para ile bir ka kat elbise alrdk da halk iinde temiz temiz gezerdik." dediyse de, Rakm, "Hayr dadcm! Benim stm bam bana yeter. Birinci i seni artk halka hizmet etmekten kurtarmaktr. Zira sen artk ihtiyar oldun" diye parann yarsn ayda ikier yz elli kuru harcamak zere drt aylk tedbirli olarak bir kenara ayrd ve dier yarsn da pek ok yerinden yklmaya yz tutmu evlerini tamir ettiler. Her balangta her siftahta bir bereket olduu btn esnaf tarafndan bilinen bir husustur. Bu inanc bizim Rakm Efendi'de douracak hller dahi gecikmedi. Kendisi Babli'ye yrd eksik olmayan yabanc gazetelerini batan aaya szerek ald bilgi zerine diplomatla dahi ulam olmakla arada bir haber yazmaya balad. Bu hizmeti bir aralk karlksz grverir idiyse de matbaaclar kendisini hizmeti yazmaya devam etmeye zorlamak iin haftada, onbe gnde Rkm'n eline birer ikier lira kstrmaya baladlar. Hatta bu paraya sonralar daha fazla zam geldi. O kadar ki Rakm haftada iki lira kadar durmadan gelmekte olduunu grnce kalemi de brakt. Biz bu ayrla zldk. Zira koca Rakm kalemde kal25 m olsayd feyz alacana phe edilemezdi. Rakm bir aralk yabanc dostlar oaltt. Bunlarn oalmas kendisine bir alafranga arzuhalcilik ve tercmanlk yolu ap yabanclardan Trke bir nota, dileke, protesto, arzuhal filn yazdrmak isteyenler, ilerini Rkm'a havale ederlerdi. Sz uzatmayalm? Rakm bir ka sene bu yola devam eyledikten sonra ayda yirmi otuz liraya kadar kazanmaya balayp fakat aresiz ocuk bu paray kazanabilmek iin yirmi drt saat gnnden yalnz yedi saat kadarn uyku ve dinlenmeye ve yemeye imeye ayrarak on yedi saatini hemen durmadan ilemekle geirirdi. Salpazan'ndaki evceizini yenilemek suretiyle tamir etti. Pek gzel ve tabiata detti dayatt. Kendisine bir ktphane yapmaya balayp Trke ve Franszca en tannm eserleri toplad. Bu kadar masrafla beraber yine Rkm'n kesesinde para eksik olmazd. Dads bir ka defa Rkm' evlendirmeye kalkt. Rakm kendisinin evlilie ihtiyac olmadn bildirirdi. Sadk Fedy, evin iine bir gelin gelmesini yalnz Rakm iin istemeyip ihtiyarlk zamannda kendisinin dahi bir can yoldana ihtiyacn belirtince Rakm iin bu ynn uygun grerek bir cariye almaya karar verdi. Dads baz tand esircilere sipari etmi olduu ynle teden beriden bir ka Arap cariye geldiyse de Fedy bunlar bir nihayet iki gn tecrbe eder, beenmez, yine gnderirdi. Bir gn Rakm Efendi Tophane'den Beyolu'na kmak iin Kumbarac yokuuna kestirmeden varmak zere Karata'tan geerdi. Uursuz dere zerinde ihtiyar ak sakall bir erkesin yannda bir kz olduu hlde bir kapy aldn grd. Kza dikkatle bakt. Bakt anda yrei kza akt ise de "Adam neme lzm? Dadm beyaz istemiyor, arap istiyor, bu bizim iimize elvermez" diye ban alp y26 ryvermiti. Zira ak sakall ihtiyarn yannda bulunan kz beyaz hem de gzel bir erkesti. Rakm alp yryverdi ama bir trl ayaklar ileri gitmez ki! Ne iin olduunu kendisi de bilmez. "Canm bir kere grr sorarsam almaya borlu olacak deilim a!" diye geriye dnp ihtiyar ve kz kapy atrp ve sonra kapatm olduklarndan bu kere kapy kendisi almaya mecbur oldu. Atlar. Rakm, ihtiyar ard. Geldi. Kzn cariye ve satlk olup olmadn sordu. Cariye satlkm. Grmek isledi. Gsterdiler. Uzun boylu, kara gzl, kara kal, ufarak azl, gzel burunlu, hsl kusursuz bir gzel idiyse de gayet zayf ve hastalkl on drt yanda olduundan yle olur olmaz mterinin beenecei gibi bir ey deildi. Fakat neydi kzda o baygn baklar? Neydi o harika tebessmler? Rakm kzn elini kim bilir ne iin fakat pek ok olasla kar aknlyla kendi eline alm bulunduundan sonra da brakmak hatrna gelmemiti. Heriften fiyatn sordu. "Yz altn" demesin mi? Herif, kzn deerinden bahseder. Ya Rakm ne yapar? Rakm ocuk gibi alar. Ay kza ne oldu? Zira o da Rkm'a kar alamaya balad!

htiyar ne anlam vereceini bilemez. Bir kimsesine mi benzettiini Rkm'dan sorar, bir cevap alamaz. Hayr, Rakm kz kimsesine benzetmemiti. Size biz haber verelim: Rakm deta Cenb- Hakk'n kendisi gibi bir ksze byle beyaz cariye karlk verdii kadar yardmn bildirip buyurduunu bak krana alm olduundan sevinle alad. Evet! Rakm bu kadara kadar hassas ve ince ruhlu bir ocuktu. "htiyara, bu kzn deeri var m, yok mu diye sormuyorum. Satlan ey bunun hrriyetidir. Hrriyetin cihanlar deeceini teslim ederim. Lkin benim seksen altndan baka param yoktur. Bu paraya karlk kz verirsen alaym" demi 27 ve ihtiyar, Rkm'n durumuna maruren hatta yz elli altn dahi istemediine ak pimanlkla bir para aaya veremeyeceini anlatnca, "yle ise bana yirmi altn iin bir ay izin verirseniz alrm" demesiyle ve ihtiyar dahi -zaten kzda ince hastalk hissetmekte bulunduundan bir an nce elinden karmak iin- uygun gsrmesiyle hemen teslim kural yerine getirilmitir. Ne dersiniz? Rakm kzn elini eline almam myd? T kz kendisinin mal olduktan sonraya kadar elini elinden brakmad! Bundan sonra Beyolu seferinden vazgeerek ihtiyar ile beraber Salpazan'na geldiler. Kz kapdan ieriye salverip kendisi dadsndan parasn istedi. Seksen altn esirciye saydktan sonra yirmi altn iin de bir senet yazp Tophane'de kendisini tanyanlardan drt be adam tank gstererek esirciyi evine gnderdi. Bu ileri grp de evine dnerken "Acaba dadm bu ie ne diyecek? Grdn m bir kere ocukluk ettim! Bir kere de anam makamnda dadcma da -rusmal- deil mi idim?" diye bir masum phe ve bir ar pimanlk etrafn almt. Evine gelincte dads kendisini karlayarak "Aman beyim! Ne kadar isabet ettin, ne de can sevecek bir kz! Sen bana bunu can yolda diye almadn m? Ad Canan olsun" diye fikrini ak edince aresiz Rakm her eyden fazla dadsn memnun etmi olduuna sevinerek ismi dahi kabul eyledi. urasn bilmelidir ki Rakm bir beyaz cariye ald iin iinden geri kalacak adamlardan deildi. O gn ise Beyo-lu'nca iki nemli ii olup bu ileri derhal grmek zere kalkt, bu defa Kazanclar ynnden Beyolu'na kt. ki nemli iinden birisi Ermeni milletinden G. Bey'i grmekti. Zira daha bir akam nce ba hizmetkrn gnderip kendisini durmadan armt. Evi Aahamam'nda 28 bulunmakla, vard, kendisini evinde buldu. Silistre eyleti hayvan vergisini G. Bey yeni alp oraya gnderecek adam ile Silistre valisine bir zr yazdracakm. Rakm bu zr dilekesini bir eyrek iinde yazarak ve temize ekerek beye mhrletmekle beraber zerini de mhrleterek ve beyin yanndaki ekmece zerine koydu. Daha bir emri olup olmadn sorup emrine hazr olunca bey, yazcsn arp Rkm'n grlecek hesab var ise grmesini emretti. Bu emri zerine Rakm mahcup olarak "Ben ir bir emriniz var m diye beklemitim" dediyse de bey, Osmanl bir adam olduundan "Verdiim emir de emir deil midir? Bu emrin yaplmas dahi kabul grr" diye bir aka edip biraz sonra yazc elinde Rkm'n aydan beri yazd sahifelerin hepsi bir pusula olduu hlde ieriye girdi. Bey pusulay alp okumaya balad: Bursa eyletinin ... senesi hayvan vergisi artannn toplanmas ve gnderilmesine dair Bursa valisine dileke kt'a on, Bunun cevabna cevap on, Varna Sanca ondalk ve hayvan vergisinin bir yllk incelemesi ve toplanmas zmnnda yce Maliye Bakanl'na ek aklamal bir defter ki, alt sahife zerine yazlmtr. Bu defter gereince bir de aklamal mektup. Perakende mektuplar kt'a sekiz. Bey, pusulay bu surette okuduktan sonra yine genileme yoluyla "Bunlarn hi birisi iin bir para vermeyeceim. Yalnz Bursa arta kalan bence mitsiz bir para iken soyut torpili gzel etmi olduundan tamamiyle tahsil eyledi, ite onun iin be on para gzden karabileceim" diye R-km'a otuz lira verilmesini yazcsna emreyledi. Vay Rkm'da sevin! Vay Rkm'da teekkr! Hem de terazilerin en kral demek olan gzlerine ya ile dolarak bir 29

teekkr, ama kime? Kendisi gibi bir ksze bu yol yardm am olan Cenb- Huda-y Keremkr'a! Hakkn aldktan sonra ikinci iine gitti. Bu ikinci i ngiltere'den yeni gelerek Asmalmescit sokanda bir eve yerlemi olan olduka kibar bir ingiliz ailesi nezdinde grlecek iti. Lkin i ne olduunu Rakm bilmezdi. Yalnz bir dostu kendisi iin oraca grlecek bir i olduunu haber vermi olduundan kr krne gitmiti. Vard, dostunu dahi orada buldu. Meer i denilen ey Ingilizin iki asker kzna haftada birer gn Trke ders vermekmi. Hi Rakm iin i bulunur da kabul edilmemek mmkn olur mu? Herif i makinesi! Bunu da bastne kabul eyledi. Kendisi aylk haftalk filnlk iin dudan ap konumam olduu hlde dostu her defas iin bir ngiliz liras ayak teri takdim olunacan arzla, kabul iin ngiliz tarafndan rica eyledi. Rakm hem utancndan morarp hem de Cenb- Hakk'n bu ltfuna dahi teekkr hasebiyle k-zarp ie karar verince drt yol azndan Kumbarac yokuuna doru ayaklar sanki yere basmayarak indi. Tophane'ye Karaba'a varp esirciler kahvesinde erkese restgel-mekle "Gel baba gel, ben bortan holanmam. te paran tedarik etim. Bin kere kr olsun, Cenb- Hak hi ummadm yerden gnderdi" diye yirmi altn borcunu vererek senedini kurtard. Hatta gerei bile olmad hlde durumu tanklara dahi haber verip geriye kalan serveti olarak on altn cebinde olduu hlde evine can att. Bu haberi dahi sadk dadsna mjdeledii zaman vay Fedy'deki sevin! Kza muhabbeti bir kat daha artt. Vermi olduu Canan ismine "bereketlilik" lakabn da ekledi. te hikyemizi kendi adlarna oranladmz iki zatn ikincisi dahi budur. 30 nc Blm Rakm Efendi ile dads Cenb- Hakk'n kendilerine ltuf ve ihsan olarak dndkleri Canan' eitip retmeye baladlar. aresiz kzcazda nceden baz hastalklar varm. Geldiinin ikinci gn Rakm, Galata'daki doktor dostuna koup durumu anlatt. Biare Canan hakknda doktoru deil, belki, acyarak ve zlrek sevmesini istedi. Birer tc hayvan gibi kar geldiler. Doktor, kz etrafyla tedavi ettikten ve durumunu iyice grdkten sonra: "Kzda korkulacak hibir ey yok. Bu hastaln k Kafkasya'ym. O souk lkeden stanbul gibi scak kente geldikten sonra kendi kendisine deva olur. imdi ben bir hap yapacam, onu yutmal. Siz de her sabah kalktnda yz elli gram kadar has inek stn kaynatp scak scak iirmelisiniz. Tozlu toprakl yerlerde gezmemeli, ark armak filn iin boazn incitmemeli. Arada bir geni yerlere gtrp ve deniz zerine karp hava aldrmal. Sk sk nefes almaya mecbur olacak kadar yormamal Biiznillahi Tal bir eycii kalmaz. Zaten bir ey yoka! Bunlar da tedbir olarak veriyoruz. Gzel kzcazdr, Allah'a emanet" dedi. Dad kalfa bu ilacn nasl bir hastalk ilac olduunu anlayamam idiyse de, Rakm iin farkna varmt. Doktora teekkrlerle birlikte de va iin ilac tanmlad gibi zenle kullanabileceini anlatt. Biare Fedy iin byle yoksul hizmeti uyarya ihtiya m vardr? Arapk, kz kendi rahat iin getirmi olmad. Gya kendi rahat ve huzurunu 31 btn btn bir kenara brakarak kzn rahat iin oraya getirmi oldu. Bu Araplarn iyileri ne kadar da iyi olur. Canan bir tarafta tedavi ve terbiye ediledursun, biz hikyemizin u ynne bakalm: Asmalmescit'teki ngilizin kzlarna verilecek ders iin cuma gnleri ayrlm olduundan cuma saatinden sonra Rakm, saat yedide kalkt, oraya gitti. Bu ngilizlere kibardan demitik. Hikyemizin balca kahramanlarndan birisi de bu ngiliz olduundan durumu hakknda biraz bilgi almalyz: Evet! Bu ngiliz ailesi kibardandr. Kibardandr ama yle lord, dk filn gibi asilzade deil. Kt para toplam birikimi beyz bin ngiliz lirasna karlk geldiinden sonra ticareti brakarak geriye kalan mrn rahatla geirmek iin stanbul'a gelmitir. Zira herifin oluu ocuu olmayp yalnzca ailesi vardr. Bunlarda bir kars iki de kzndan ibarettir. Bu kadar servetle kzlarn herkes alabilecei gibi ei de bunlar arasnda mutlulukla yaayacan hesap ederdi, bu yzden artk ngilizi rahat rahat yaamaktan hibir i, hibir fikir, hibir dnce engelleyememiti. Gemiinden zaten kendisine geen isim Ziklas olup ei de Misters Ziklas ismiyle anlrd. Kzlar da bu ismi alabilirlerdi. Evi iinde byk kz Can kn de Margrit adyla arrd. Bu aile, Kanterburi ehri halkndan olup etraftan baka, ticaretleri sebebiyle de

Franszlar ile daha ok ihtill etmi olduklarndan her yesi pek gzel Franszca konuurdu. Binenaleyh Rakm kendilerine szlerini bir gzel anlatmaya yetenekli olacandan ders hakknda da uygun bi isim olacan anlad. Can ile Margrit hani ya u "elmann yars o, yars dahi bu" demezler mi? te bu szn tam karl idiler. kisinde de fidan gibi boy, ince endam fakat kpkrmz ehre, 32 masmavi gzler, beyaza yakn ak lepiska salar! Tam ngiliz kzlar vesselam. Dorusu tarifimizden bunlarn yzlerine baklmakla kalbe pek de ferah gelmeyecei zannolunur. Lkin bu zan-da acele edilmemelidir. Her gzelin kendine zg bir gzellii olup her gzel de o kendisine zg olan gzellie rabet edenlere beendirip sevdirebilecei ekle sokma konusunda beceriklidir. Elhsl Rakm, bir tabaka iyi ngiliz kd zerine kaln kalem ile "Elif, be, te, se, cim, e, ha, h, dal, zel, n, z, je... devam" huruf- heceyi izip isimlerini de belletti ve bir hafta mddet iinde bunlarn ekillerini zihinlerinde izdi devlerini verdi kalkt geldi. Vay yazar efendi! Yalnz bu kadar m oldu? Aralarnda sz filn... Hi olmazsa babalaryla, analaryla dereden, tepeden... Hayr! O gn i yalnz bundan ibaret kald. Evinde dads ile Canan' merak ettiinden hemen Kumbarac yokuundan Tophane'ye inip -parasnn bir ksmn bozdurarak-bir src beygirine binerek Salpazan'ndaki evine geldi. Vay! Artk yaya yrmemeye de mi balad? Estafurullah! Kendisine her ders iin bir ngiliz lirasn ayak teri hayvan kiras adyla veriyorlard. Madem ki Ce-nb- Hallk- Kerim bu mal da Rakm Efendi'ye u n ile verdi. Artk Rakm Efendi'nin bu nimete teekkr olarak ders gnleri Beyolu'na hayvanla gidip gelmesi lzm geldi. Hatta sabahleyin dahi niin bir hayvana binmemi olduuna da ard, ite bizim Rkm'n Allah ile pazarl byle bambaka idi!.. Ne zaman evine gelse kendisini dads karlard. O akam kendisini karlayan Canan'd. Kzn hli gnden gne deiip dad kalfann kadnl sayesinde st ba dzelmi, 33 hatta yzne de renk gelmi olduunu grd ise de dad kalfann allm deitirmi olduuna bir mna veremeyerek aklamak zorunda kald. Rakm - Dad, ben her akam geldike en evvel senin yzn grmeye almtm. Bu akam bu deti deimi grdm. Fedy - Evldm beyim! Allah bize bir gzel beyaz cariye vermi olduu hlde artk akam gelir gelmez benim siyah yzm grmekte ne mna kalr? Ben uyardm. Rakm - (Koup dadsnn kucana atlarak ve boynuna sarlp apr apr perek) Yok dadcm yok! Senin yzn; bana anne yz kadar tatldr. Cennetten huri ksa da gelse bana senden gzel olamaz. Ben her akam senin mbarek yzn grmeliyim. Sonra vallahi Canan' buradan kovmaya beni zorlarsn. Hem ona bu tleri verme. ocuktur, ihtimal ki baz mitlere der. Bende ise o gibi mitlerin eseri bile yoktur. Fedy - A beyim, canm, niin byle?.. Rakm - Sana dedim ya ite! Sen beni evldn gibi seviyorsan benim arzum zere hareket edersin. Koca Rakm dadsna bu sylevi verdikten sonra; "Hazr ngiliz kzlarn bugn derse balattk ya! Dur bakalm u erkesi de balatalm. Bu mu onlar geer yoksa onlar m bunu?" diye Canan' yanna arp ona da alfabenin harflerini izdi. Vay kzcazdaki sevin! Evet erke ksm okumaya pek a olduundan bir erkesi okutmak kadar sunulmu sevgi olamaz. u kadar var ki Canan'n ngiliz kzlarn geecei daha lk haftasnda anlald. Zira Rakm her gece Canan'n yannda bulunup kz ise lykyla renmi olduu dersin yeniden gsterilmesine gerek bulunduundan yeniden anlat34 maya zorunlu olurdu. Dier tarafta ngiliz kzlarnn devam bir aya varm ve bu bir ayda rendii drt ders ile kzlara yalnz "Elif, be" gibi huruf- heceyi deil, "e, ab, bbb devam." harf eitlerini rettikten ve bunlarn hangisi ortalama kelime ve hangisi saa ve sola geleceini anlattktan sonra fazla, "Elif, vav, he, ye" harflerinin Trke harf-i uzun ve zamme ve fetha ve kesre iaretlerinin dahi hareke olduklarn ve bunlarn memuriyetlerini reterek "Baba, kuzu, kpe, tti" gibi kel imn iml dahi ettirmeye balamt. Lkin Canan bunlarla karlatrlamaz. Bir aylk zamanda Canan drt be heceden ibaret kelimeleri yazabildikten baka bunlar, "Benim, senin, onun, bizim, sizin, onlarn" edat zarflaryla dahi birletirebilirdi.

Demek oluyor ki Rakm, retme yntemi iin kendince bir yol amt. Evet yleydi. Bir cuma gn Rakm durmadan Mister Ziklas'n evine gidince kime rastlasa beenirsiniz? Feltun Bey'e rastgelse beenirsiniz a! te ona rastgeldi. Feltun Beyi kzlar ile annesi ve babas yannda bulup o gn ders gn olmakla retmen efendinin varlna bakp onlar snava tabi tuttu, ilgin sorular sorup bilgilerini lt. Rakm Efendi'yi grnce ngilizlere dahi anlatabilmek iin Franszca olarak ve bir cmle syleyerek: Feltun - Ha ha hay! Sen miydin birader, hanmlarn hocas? Rkm-(zgn) Evet efendim, bendenizim beyim! Mister Ziklas vay demek oluyor ki yaknlnz vardr! Feltun - (gururlu) Evet! Kendi haklarnda sevgim sonsuzdur. O da beni sever zannederim. Rakm - Dnyada benim sevmediim adam m vardr? 35 Ben ki herkesin yakn ilgisine iddeti ihtiyala muhtacm. Herkesi sevmeye de bu ynden mecburum. Feltun - (Rkm'a) Mister Ziklas ve Misters Ziklas ile yaknlk kural iki ay oldu. Sizin de buraya ballnz bir ay gemi ama naslsa rastlanlmamt.. Rakm - Ksmet bugn iinmi efendim. Feltun - Yaknlmz babas araclyla oldu. Kendilerini benden evvel tanmak erefine nail olmular. Sonra beni de getirip Mister, Misters Ziklas ve kzlaryla tantrdlar! Misters - Evet! Bu yardmlarndan dolay baba efendi hazretlerine nasl teekkr edeceimizi bilememekteyiz. Feltun - (gurur iine alakgnl katm bir tavrla) O sizin hogrnzn gereidir efendim. Aradan baz gereksiz szler getikten sonra: Rakm - Beyimiz! zin buyurur musunuz? Biraz da derse bakalm m? Feltun - (hl o mbarek tebessm dudaklar zerinde yenileyerek) Hay hay! Hatta ben de imdi hanmlar snav ediyordum. Rakm - Nasl, bari epeyce buldunuz mu? Feltun - (hl o mbarek tebessmle) Hanmlarn zek ve dayankllklarna sz ister mi? Fakat birader ben bu derslerin iinde baz eyler gryorum da bir anlam veremiyorum. Ezcmle u elifbada bu p, , j harfleri var m ya? Biz okulda iken elif, be, te, se, cim, ha, h, dal, zal, n, z, lin, sn diye okuduk. Bunlar grmedik. Bunlara ne isim vermeli? Can - Evet retmen efendi! Feltun Efendi yle syledi. Bizim zihnimiz ard. Rakm - Hayr efendim! Bunda zihin aracak bir ey yok. Feltun Beyefendi gzel bilirler ama birdenbire zihin36 lerine gelmedi. Dorusu beyim, mektepte biz buyurduunuz gibi okuduk. Ama bizim okuduumuz elifba yalnz Arapa iindir. Trke iin ise ondan fazla bir ka harfe ihtiyacmz vadr. Mesel "Paa, avu, mjde" yazacamz zaman nasl t yazarz? Elbette bu harflere muhta olmaz myz? Meer Feltun Bey nce bu harfleri grp de eski elifbada mevcut olmadn dnd zaman hazr acemi ingilizlere Feltunluk satmak iin retmen bulunan zatn asla Trke bilmediini ve byle adamlara bavurulursa kzlarn hi bir ey renemeyeceklerini anlatarak henz kim olduunu bilmedii retmeni bir gzel m ve alay etmimi. Bu kere ii anlaynca suratna garip bir krmzlk gelerek: Feltun - Evet! Evet! Hakknz var. Anladm! Mister - Ben dahi yle dnmekteyim. Bizde Trke'yi renmek iin bir kitap vardr, onda harfler mevcuttur. Feltun - Benim de aklma geldi efendim. Bir phem daha var ama arzetmek iin retmen efendi hazretlerinin iznini isterim. Rakm - Estafurullah efendim! Murat, hanmlarn renmesidir. ayet sizin gzel tarafnzdan renip yararlanabilecekleri bir durum olursa... Feltun - Estafurullah efendim! Hatrma gelen u ki biz snf grmsek de byle eyler grmemizdir. Hani-ya demek isterim ki efendim byle dadaal eyler ile hanmlarn zihni bozulmasa daha iyi olurdu. Margrit - yle ama bu harfleri renmemi olsak harfleri birbirine nasl bititirebiliriz? te babamn az nce haber verdii kitap bizim yanmzdadr. Biz hoca efendinin verdii dersleri o kitaba uygun deil, ondan daha iyi bulmaktayz diye kz kitab ap anlatlan harfleri gsterdi yse 37

de, Rakm ona gerek brakmayp bir kalemi alarak; "Efendim! rnein Mustafa yazacak olsak, mim, ad, ti, fe, ye diye yazmayz. Bunlan mutlaka birbirine balayarak yazarz." deyince Feltun bunun da farkna varm ve fakat bu defaki armas, evvelki armasn gemitir. Amma yaptnz ha! Artk Feltun sesleri heceyi de bilmesin, olur mu? Bilmiyor deildi. Fakat haniya baz adamlar vardr ki kendi bildikleri eyleri nasl renmi olduklarn bilmezler. Bahusus ki memleketimizde bilenlerin en ou bildiklerini nasl renmi olduklarn bilmezler, ite Feltun Bey dahi bildii eyi nasl renmi olduunu bilmeyenlerdendi. Pek armaynz. Biz bir efendi grdk ki gerekten ktip ve gzel yaz sahibi iken, divan krmas olarak cmlesi bir yerde ve birbirine yapk surette yazd "bulunduundan" kelimesinin o teklik komitesi srasnda her tarafn gstererek tanmdan ciz kald! Feltun Bey kar olduu eziklik zerine daha fazla duramayp biraz sonra kalkt gitti. Rakm ise o evine gittikten sonra ne bilgisi ne de bilgisizlii hakknda bir harf bile sylemeyip yalnz kendi iiyle ilgilendi. Fakat akam eve giderken kzlar, babas ve annesi hazr olduu srada "Efendim, byle haftada bir ders hanmlar iin az ve bahettiiniz ltf ise hizmetime oranla ok gryorum. Rica ederim, dersleri haftada iki defaya karmaya raz geliniz" demi ve bu ricas memnuniyetle kabul olunmutu. Bir aylk zaman diliminde Rakm Efendi'nin Mister Zik-las evinde dzenledii zelliin derecesini sorar msnz? u kadar ki, bu evde ve aile iinde yalnz hoca sfatyla kabul edilmezdi. Belki aile dostu, ehl-i rz, edip, mahcup, bilgin, olgun bir zat olmak zere kabul edilip hakknda ona gre dnlrd. 38 O akam Rakm, evine biraz erkence geldi ve evinde fevkalde bir ey grd. Grd fevkalde ey ise Ca-nan'n orada bulunmamasyd. Rakm - Dad! Canan nerede? Fedy - Buradadr beyim! Rakm - Burann neresinde? te evimiz oda bir sofadan ibaret. Her yere baktm, yok. Fedy - (Biraz bozularak) Buradadr beyim. imdi gelir. Rakm - Canm nerede ise syle. Sylenmeyecek bir yerde ise onu da syle. Benden sakl bir iiniz var diye mi balanaym? Fedy - Vallahi beyim, biz bu ii senden sakl grmeye karar vermitik ama hata etmiiz. Rakm - (endieli) Ne oldu canm? Fedy - Bir ey olduu yok. Komumuz..... Beyefendi cariyeleri iin piyano retmek zere bir madam atam. Biz de rendik. Sana sylemi olsak izin vermezsin diye korktuk da... Rakm - (biraz dnmeden) Evet dadcm! zin vermezdim. Hl da iznim yoktur. Canan piyano renmek hevesine dmse, hi bir arzumuzun olmasna kar gelmeyen, zor gstermeyen Cenb- Hak bu arzunun olmasam dahi gerekli klar. Sana fikrimi dorudan doruya syleyeyim mi? Sen yanmda olmadktan sonra Canan'n sokak kapsndan dar ktna raz deilim. Sen yannda olduktan sonra nereye istersen al gtr. Dnyann hli acaiptir. Sonra kza verdiimiz terbiyeyi kabul ettiremezsek yazk etmi oluruz. aresiz Rakm bu szleri yle bir edebi ekilde syledi ki dadsna anlattrmak istedii fikri Fedy'daha iyi anlad. Aradan yarm saat kadar zaman getikten sonra Canan gel39 di. Beyi eve gelmi bulunca huzuruna kt. Ama korkusundan titreyerek kt. Yani Rakm bir sert sz syleyecek olsa kza deta bir fenalk geleceini hlinden anlamt. Binenaleyh: Rakm - Gel bakalm Canan. Gel korkma yavrum, te ben dadma syledim. Bundan sonra nereye gitmek isterseniz dadmla beraber gitmeye izinlisiniz. Fakat dadm olmaynca kapdan darya kmaya rzam yoktur. Sen piyanoya m heves ettin kuzum? Ben sana piyano alrm. Hem de buraya senin iin hanm retmen getirtirim. Zavall kzcaz, efendisi kendisini uyarmadktan baka piyano alacan da sz verdiini iitince sevincinden efendinin boynuna sarlaca geldi. Bu iyilie teekkr edecek oldu. Lkin Trkeyi daha lykyla becerememekte olduundan syleyecei sz de aznda kald. Bundan sonra artk Rkm'da bir piyano ile bir de piyanocu arzulan ba gsterdi. Her akam evine gelip de Ca-nan'n yzn grnce gya kzn yz "Haniya szn?" diye soruyormu zannederek zlrd. O aralar parasal durumu yirmi be otuz lira verip de bir

piyano almaya msait deildi, ancak bu uurda bir borca girmeyi gze aldrmak Rakm iin iten bile deildi. Fakat asl sorun usta bir retmendi ki, ayda drt be lira usta creti vermek Rakm iin gt. Birgn Rakm yine Beyolu'nda Matyo Ancel adyla anlan bir Fransz dostunun evinde bulundu. Salonda bulunan drt be kadn piyano alarlard ki bunlarn bir ka dahi Matyo'un ei ve kars gibi akrabasyd. Rkm' herkes sevdii misalle bu aile de pek sevdiinden o gn orada bulunanalar iin bakaca bir sevin gerekli oldu. Hatta Rakm tarafndan vekil edilen rica zerine bir esmer ve gzel madam piyano bana geip, "O dklen kumral sa" ile 40 "Hsnnde var iken" gibi bir ka alaturka havalar dahi almt. Orada bulunanlar bu havalarn Rkm' memnun edeceini hesap eyledikleri hlde bilkis hzne soktuunu grerek ardlar. O kadar ki sebebini sormaya dahi mecbur oldular. Rakm, "Aman, bende olan ocukluklar bilmez misiniz?" diye savunma gstermek istedi, kimisi Rkm'n bir ak ateiyle yanm olduuna, kimisi baka bir eye gnln kaptrdna karar verdi. Rakm, "Hayr efendim hayr! Gnlm dorusu pek hassastr. Ancak henz bir gzele bal olmayp tamamen zgrdr. in iinde baka i var. Bir cariyem vardr ki piyano almay merak ederek ... Bey'in evine gelen bir bayan retmenden benzer cariyelerle beraber ders almaya gidermi. Henz acemi, henz lemde bir ey deil. Alemin var olduunu da bilmeyen bir kz yle her yere gndermek merakma elvermediinden kar geldim. Kendisine piyano alacam da sz verdimse de imdi aklma yine o geldi de..." diye hznm bundandr. Derken esmer madam ayaa kalkarak "Evet efendim! Siz benim en yetenekli rencimi elimden aldnz. Ben teki kadnlara bir ey retemiyorum. Be hafta oldu ki o kz dersinden alkoydunuz. imdiye kadar daha ileriye giderdi" deyince, Rakm ararak: Rakm - Demek oluyor ki bayan retmeni sizdiniz madam. Madam - Evet efendim, o erefle merreftim. Rakm - Estafurullah! Fakat... Madam - Yok, kz ahlk iin nledinizse mazeretinizi kabul ederim. Zira arkadalar pek eytan eylerdi. Matyu - Gzel ama imdi bunun aresi? Rakm - Vallahi efendim, aresi madama bizim kz iin rica etmektir ama... 41 Matyu - Evet ite o amas kt... Ben de bilirim ki kt... Zira bizim baba Rakm yle bir liraya filna retmen gtrtemez ki! Esmer madam - Bahusus ki ben Rakm Efendi'ye bir liraya da gitmem! Daha ok bir ey iin gitmek isterim. Ordakilerin tamam - Nedir bakalm o ok ey? Esmer madam - Byktr efendim byk. Rakm Efen-di'nin dostluu! Eer beni dostluu ile ereflendirirse her hafta ... Bey'den knca onun cariyesine dahi giderim. Rakm- (byk bir teekkrle) Demek oluyor ki bizi iki bal ihya edeceksiniz efendim. Esmer madam- te benim pazarlm budur! inize gelirse... Esmer madamn ad Yozefino'dur. Madam Yozefino, Rakm hakknda bu yardm szn vermesi zerine yalnz Rkm' deil, btn toplum halkn memnun etmiti. Yozefino- Bak yalnz bir ey var ki o olmazsa olmaz. yi bir piyano isterim. yle olur olmaz piyanoya ben parmaklarm dokunduramam. Kaytsz sekizyz frang gzden karmal. Topluluk- yle ya! Rakm- Olur olmaz piyanoya parmak dokundurmanz ben de kabul etmem. Lkin piyanoyu semekte yetersizim. Hangi piyanoyu beenmiseniz emrediniz, imdi alaym. Yozefino- Buradan knca beraber gideriz. Rakm, Yozefino'nun bu yaknlna da teekkr etti. Dorusu Yozefino u yaknl Rkm'dan fazla Canan'n hatr iin beyan etmediini aklamsa da biz meselenin asl, i yzn biliyoruz. O ... Bey'in cariyeleri pek hafif merep eyler olduundan hibir ey renemezlerdi. Canan ise kendisine bir kere gsterilen meki derhal rendiinden ileride ... Bey, cariyelerinin hi bir ey tahsil edeme42 diklerini dva edecek olursa Yozefino "ite filn kzcaza dahi onlara verdiim dersi verdim. O pek iyi rendi, bunlar ise yardm etmedikleri iin renemediler" demek iin ii bu surete dkmt.

Nemize lzm? Rkm'n ihtiyac bir bayan retme-neydi. stediinden daha iyisini hem de bedava olarak buldu. Matyu'nun evinden ktktan sonra gittiler, Kulekap-s'nda bir muzkac dkknna girip Yozefino'nun setii gayet iyi bir piyanoyu yedi yz franga aldlar. Rakm drt yz frangn pein verdi. Ksuru iin de yine Yozefino'nun tavsiyesi zerine bir ay zaman alp piyanoyu srt hamalna yklettii gibi evine gnderdi. Vay Canan'daki sevin! Kz ldracak be! teki odada dadsnn boynuna sarlm yzn gzn per! Bu hli Rakm dahi grd. Canm ne kadar da ince ya! Kzn bu kadar sevinci dahi Rkm'n hissiyatn gcklayp gzleri yala dolmakla beraber bu sevin ve yardmn sahibi bulunan Cenb- Vcibl-at tarafna kalben ynelerek bir biare kzcaz bu kadar sevindirmi olduu iin arz- teekkr eyledi. odadan ibaret bulunan evi asker odas gibi beyinlerinde blerek bir de misafir kabul edecek yer olmak zere salonlarn demilerdi. Madem sz bu kadar atk. Geliniz u evin iine bir gz gezdirelim: Evceiz bir katl idi. Zeminde mutfak, kiler-, odunluk ve ev alt olup merdivenden kldkta ufak bir girintiye varlr ve kar gelen caml kap alnca salona girilirdi. Eski hlinde iken odann kapsyla bir de tuvalet kaps salona alr di; belli aralklarla grd tamir esnasnda Rakm birisi merdivenin karsna ve ikisi de sa tarafa isabet eden oda kaplarnn nne bir buuk kula uzaklkta bir 43 badad duvar ektirip u suretle kaplar bir koridorun iinde kalmlard. Tuvalet ise karya gelen odann sol ynnde kalr ve bu hlde gerek odalara ve gerek tuvalete yol veren koridorun yalnz bir kaps sa taraftan tam salonun ortasna alrd. Salonun sa taraf dediimiz taraf sokak zeri tarafdr ki bu durum gereince odalar n sokak tarafndan alrlard. Salonun ise sol tarafa penceresi olup bunlarn ortada bulunan onun karsnda kalan kapya uygun olmak iin "yark pencere" denilen caml kap gibi bir ey olup yan balarnda bulunan dier ikisi de deta birer pencereydi. Bu pencerelerin ald taraf drt yz kula kadar ufack bir bahe olup zemini sokak zemininden yksek olmakla salonun caml kapsndan ayak bir merdivenle baheye inilebilirdi. Evin ekil ve blmlerini anladnz ya! imdi bunun iini gzelce boyaynz, ktlaynz, yerlere iyi kilimler d-eyiniz, salonun iine yarm takm kanepe ve bir ayna ve bir konsol koyunuz. Aynann iki tarafna iki gzel resim de asnz, ite Rkm'n salonunu oluturmu olursunuz. Hele merdiven yanndaki caml kapya kar duvara piyano da konulduktan sonra o mini mini salon ne kadar gzel olur'? Rkm'n odas sa taraftan en bata bulunan odadr. Kapsndan girerseniz bittabi karnza pencereler kar. Odann sa taraf ktphanedir. Sol tarafnda Rkm'n karyolas grlr. Kapdan girildii zaman iki tarafnda kalan bolukta dahi birer dolap vardr ki iinde antika veya tuhaf eylere dair bir ok hrdavat doludur. Bu odann yanndaki oda Canan'a ayrlm. Dorusu Canan'n kendisine kap komu olmamasn Rakm istemi idiyse de, bu odann yk olmadndan dad burada rahat edemeyeceini anlatarak orasn mutlaka Canan'a vermiti.. Odaya girildii zaman yine sol tarafnda bir karyola, sa 44 tarafnda ufak bir konsol zerinde bir gzel ayna, yannda iki ieklik, kap semtinde bir tuvalet takm! Pencereler semtinde de bir kk masa zerinde diki filn edevat grlrd. Bu arada unu da belirtelim ki, Rkm'n topu topu bir tuvalet takm olup o da Canan'n odasnda bulunduundan sabahlan tuvaletini orada deitirirdi. teki dil zerinde dadnn odasna gelince: Bu odann penceresi olmayp koridorun -oradaki seilmesinde bulunan bir pencerenin- baheden ald k ile Fedy'nin odas dahi yarm yamalak k alrd. Bu oda eski zaman odalar gibi ykl dolapl bir ey olup, dad kalfa karyolada yatmadndan alaturka yatak takm yknde dururdu. Halbuki evin sandk odas da bu bu odayd. Gerek Rkm'n, gerek Canan'n sandklar da yk altnda bulunan zel blmelerinde bulunurdu. Yozefino derslerini perembe gnlerine ayrmt, ilk perembe dersi gn Rakm Efendi de evinde bulunup saat on sularnda madam geldi. Canan, gelen hocann kendi hocas olduunu grnce, madam kucaklayp yar erkes-e, yar Trke sevincini ifade edecek cmleler sylemise de Yozefino bir kelime Trke anlamadndan o da kz kucaklayp perek Rkm'a, "Msy Rakm! u ocuun dilini anlamam ya! Fakat bunun gzleri ve hl tavr ne demek istediini bana pek l anlatyor" dedi.

Rakm, Yozefino'nun Canan hakknda gsterdii sevgiye memnun ve mteekkir olup bu biare kzcaz rencilie deil, kzkardelie kabul etmesini tavsiye etti. Yozefino, Rkm'n salonunu pek gzel buldu. Hele salondan baheye bakp incelenince ve terbiyesi pek yolunda olduunu grnce daha fazla memnun olup: Yozefino - Msy Rakm! Evinizi pek beendim. Ne ta45 biat sahibi imisiniz! Vallahi kutu gibi bir saloncuk. Lkin odalannz da grmek isterim. Rakm - Madam! Bundan baka yerlerimiz yalnz yatak odalarndan ibarettir. Yozefino - ocuk olmaynz da! Biz dost olacak deil miyiz? Yatak odalar olsun, greceim. Serbest adamlarda bu duruma alr. Bu lakrd zerine Rakm odalan da Madam Yozefi-no'ya gsterdi. Canan'n doal yeteneini artk uzun uzadya anlatmak lzm m ya? Yozefino odalar tertemiz bir hlde buldu. Her ey elinde, her ey dzeninde. O kadar memnun oldu ki, byle bir eve, byle bir cariyeye sahip olmak mutluluunu belki bin syledi. Rakm, dads bulunan Fedy'yi dahi takdim ve annesi makamnda olduunu anlaynca, Yozefino onun dahi iltifatlarna tank oldu. Bugn Canan'n Rakm Efendi evine uradnn nc ayyd. Bahusus Yozefino bir aydan beri Canan' grmemiti. Bu zaman iinde Canan'n bakm ve ssnde devam edilerek kza renk ve hareket gelmi ve gzellii artm bulunduunu anlayan Yozefino, yarm saat iinde Canan'n dersini verip bitirdikten sonra Rakm ile Canan hakknda u bir iki kelimeyi bir fikir olarak sylemek zorunda kald: Yozefino - Uzatmaynz Msy Rakm! Cariyeniz pek gzel, pek zeki, pek anlayl! Rakm - Daha yava yava alr madam! Yozefino - Onu demek istemiyorum! Siz de gensiniz, o da! ki gen bir yerde? Fena lem deildir ha! Rakm - Yok ite bu fikriniz yanltr. Yozefino - Niin sanki, ayp bir ey mi? Rakm - Ne ayp olacak? zellikle cariyemdir. 46 Yozefino - yle ise ne... Rakm - Ama ben kendisini kardeim gibi seversem, daha fazla mutlu olacam. Yozefino - Durunuz bakalm, o sizi karde gibi sevecek mi? Rakm - Benden kardelikten baka bir ey grmezse ne yapacak? Elbet o da beni karde gibi sevecek. Yozefino - Onlar bu gnk lakrdlar kuzum. Durunuz bakalm, biraz daha zaman gesin de... Siz de melek misiniz sanki? Bir gzelden istifade etmeyi protesto mu ettiniz? Rakm - Yok! Hatta bu yarar iin fedakrlk bile ederim ama Canan' o yolda terbiye etmek istemem. Yozefino - Ne ise sizi tebrik ederim dedim a! Yozefino bu szleri bitirdikten sonra saat on bir buua gelmi olduundan Rkm', Canan' ve Fedy'yi veda ederek kt gitti. Bu Canan'n ne istek zerine alnm olduu hatrnzda duruyor ya. Gya ihtiyar Fedy'ye rahat ettirmek iin alnmt. yle deil mi? Halbuki biare Fedy hl mutfaktan kamamt. Canan'n kendisine yardm yalnz yukar hizmetini stlenmi bulunmasndan ibaret olup haftada birgn dahi amara soyunur ve sair zamanlarn ise giyinmi kuanm olduu hlde dersiyle, dikiiyle geirirdi. Hele piyano geldikten sonra artk bir dakikasn bo geirmemeye balad. Dersten usansa piyanoya, piyanodan usansa dikie oturup sadk Fedy ise kzcaz ne kadar kendisini elendirirse o kadar memnun olurdu. Fedynin bu kz Rkm'dan kskanmadna hayret etmeyecek misiniz? Ne mmkn! Fedynin elinden gelse kz hemen kapt gibi Rkm'n koynuna koyaca belliydi. Hatta "Benim beyim melek midir nedir? Karsnda peri gibi kz gezdii hlde asla bir alc gz ile bakt yok" diye ca47 n dahi sklrd. Her ne zaman bir moda kuma ksa, dad kalfa Rkm'a rica ederek "Gentir, giyinsin kuansn, karnda temiz gezsin." diye mutlaka aldrr ve aldrd anda nerede gzel biki bier bir hanm varsa gtrp rica minnet en yeni moda olarak bitirir ve kzn kendisine diktirip giydirirdi. Sonra Canan bimek iin de kimseye muhta olmad ya! Hangi elbise kendisine daha fazla yakk olursa onu sker ve onun zerinden yenisini

biip, sonra ikisini dikerek hedefine ulard. Biare kzcaz endam dkn, gzel yz zrd deildi ki kendisine yakmasn. Ne giyerse kak gibi yaktrrd. Dnce sahiplerinin karlkl fikir alverileri bu kadar mutluluu Rakm iin ok grenler varsa zulmetmi olduklarn kendilerini uyarrz. Bir adam ki yedi sekiz yl, gece gndz demeyerek gz nuru dkp iyice bilgi birikimine sahip olduktan sonra bu kadar dle dahi kavumazsa bilmenin ve ilerlemenin ne nemi kalr? renimde Canan nasl bir hzla ileri giderse, ngiliz kzlar da o oranda hzla gitmektedir. Bunlar her ders gn hocalarndan krk elli kadar Trke kelimeler sorarak ve bir deftere kaydederek ezber ederlerdi ki, u hlde ata pata a-ra dil dahi gelitirmeye balamlard. Hele okuma ve gzel konuma hususunda bakalarnn baka hocalardan bir ylda renemeyecekleri ksm bunlar ksa bir srede renmilerdi. Rakm hakknda ailece sayg ve sevgi ilavesinden fazla bir yaknlk gereince Rakm baz kere akam yemei iin de bunlarn evlerinde kalmaya balad. Hele bir pazar gn ailece Kthane'ye gidilmi ve Rkm'n ekli eliinden hepsi iin memnuniyet hsl olmutu. Lkin yaknlk ve sohbet yalnz bu derecede kalmad. Misler Ziklas'n dier ngilizler gibi denize merak olduundan ve Rkm'da da bu 48 merak Ziklas'tan aa kalmadndan, Ziklas'n ilikisini kullanarak elde ettii iki ifte iyi bir sandal Salpazar limanna Rkm'n koruma ve bakmna verdiler. Baz pazar gnleri Rakm, sandal Tophane iskelesine gtrerek ngilizlerle orada birleip binerler, Kadky'ne, Adalar'a doru kp yelken kullanarak volta ederlerdi. Lkin bu sandal gezintisi bakaca tarife gerek bir ey olmakla onun iin de bir ka satr esirgemeyelim. Can ile Margrit sandal ile seyahate klaca zaman kendilerine zg deniz elbiselerini giymeyi alkanlk haline getirmilerdi. Bu elbise bata ruganlar, gemici apkalar ki etrafn bir mavi kurdel kuanm ve yine bir mavi kurdel ene altndan balanmtr. Salar toplanp ve kuru kuruya taranp omuzlar zerine salverilmi. Arkada bir beyaz f re n k gmlei yakalar mavi olup devrik yerinde birer beyaz apa resmi vardr. Gmlein kollar da mavidir. Bu gmlek zerinde inel gibi ksa bir yamurluk. Lkin bunu duruma gre zerlerine de alrlard. Ayakta dizden yukarya ksa ve beyaz bir elbise. Bu da mavi kurdeldan asklar ile omuzlarna balanm. Elbisenin zerinde birer mavi kuak. deta yn kuaktr. Ayakta dizden yukar t bellere kadar birer beyaz orap. Bunun zerine baldrlara kadar yksek birer ift mavi potin. te bir de yarm deirmi mavi canfesten bir bo-yunba bu elbiseyi tamamlard. bu iki gen tayfa krek oturaklarna oturduklar zaman Ziklas dmenin bana geer ve Rakm ile Misters Zik-las dahi kar karya otururdu. Yelken fora etmek, yelken sarktmak iki asker gen tayfalarn hizmeti olup ayet krekle ekmek gerekirse o zaman dmen yenesini Misters Ziklas alp kocas ile Rakm ve iki nefer gzel tayfalar dala geerlerdi. Sandaln iinde erezlenecek ufak tefek krnt bulunduu gibi iyi ngiliz biras da eksik olmadndan bu sandal gezintisinde elde edilen zevki safay doyum ol49 mazd. Hele hava dp de krek ekilmek gerektii zaman byk kz pruva tarafndan birinci hamlede, Rakm ikincide, kk kz ncde, babalar da drdnc hamlede bulunduundan ve ngiliz gemicileri gibi kreklere eilerek asldklar gibi t arka zerine yatncaya kadar da yaslandklarndan her ne kadar biraz yan tarafta kalr sa da her hlde Rakm kendisini byk kzn kucana yaslanm ve k de kendi kucana dayanm grrd ki her eyden fazla lezzet ald durum buydu. Lkin anneleri veya babalarna bir ktlk verir miydi zannedersiniz? Vay! Rkm'da byle hevesler de vard ha! Niin olmasn? Size Rkm' yemezler imezler, erkeklik ve diilik onda yoktur diye mi anlattlar?Bylece R-km'n ald lezzet btn btn hiss ve vicdan bir ey olup bu lezzet ve vicdaniyenin maddiyata uygulamasn hi hatrna bile getirmedii iin analarna, babalarna asla phe vermezdi. Sandal gezisi dedik de aklmza geldi. Bir gn Felatun Bey dahi Ziklas ailesiyle sandal gezisine kmt. O gn hava biraz lodos olup Adalar aklarnda dahi biraz bycek dalgalar olutuundan ve volta vurduklar esnada denizin sandal karpuz gibi kaldrp kaldrp da yere vurmas ngilizler iin en fazla zevki gerekli olduu hlde Felatun Bey'in cann bana sratm ve hele bir defasnda "Anacm! Anacm!" diye barmt. Dorusu ngilizler bu la-'krdlardan bir ey anlayamadlarsa da Bey'in durum ve grnnden korku ve ekinmelerinden ardklar gnden sonra bir zaman daha bu durum ile elenmiler ve bunu Rkm'n kulana kadar ulatrmlard.

Sz yine Felatun Bey'e mi anlatld? yle ise haber verilecek ufak tefek bir ka ey daha olduundan u srada onlara da deinelim: 50 Drdnc Blm . K gelmi ve gnleri ksaltm olduu iin Rakm Efendi, ngiliz kzlarnn derslerini akam saat ikiden buua kadar ayrmt. Dorusu kendisi derslerine dikkatte deta bir ngiliz kadar zen gsterdiinden her zaman tam saat ikiye birka dakika kalarak gelir ve ikide derse balarsa da gerek kzlar ve gerek anneleri ve babalar ders akamlar saat yarmda gelerek yemei birlikte yemelerini isterlerdi. R-km'dan pek ok defa rica etmi olduklar halde bir akam Rakm, yemei de bunlarn evlerinde yemek iin Beyo-lu'na erkence kmak gereini grd ve yola dt. O akam Tophane'den Boazkesen caddesiyle Finuz Aa zerinden Taksim'e kmay kurmu olduundan tam bozahane bana gelince Felatun Bey'e rastlad ki yar belinden aas ya boza veya salep gibi bir eye bulanm olduu hlde tella bozahaneye giriyordu. Felatun'u o hlde grnce-. Rakm - Vay beyimiz! Bu hl ne? zerinize boza dklm desem bozahaneye henz giriyorsunuz. Felatun - Vallahi birader sorma, urada bir a dkknndan geiyordum. Herif camn i tarafna bir koca tabak iinde mayonezli balk koymu. Naslsa ayam sendeledi. Gya cama dokunmamak istedim. Beceremedim, ite mayonez taban zerime giydim. Rakm -Allah Allah! ok kr ki cam biryerinizi sakatlamam! Felatun - ite ben de ona teekkr ediyorum a! Hem 51 demek oluyor ki bu akam Beyolu'ndasn. Rakm - Evet efendim. Bizim Mister Ziklas'taym. Feltun - Allah versin birader, Allah versin. Artk yaknl artrdnz. Rakm - Ne yapalm efendim! almal! Feltun - (alayc) Canm almal ya! Seni azlarndan drmyorlar da! Kadnlara atmak da senin ansn. Canna yandm! Ben ne yapsam bu kadn milletine yaranamayacam, vesselam! Rakm - yle ise ben size bir akl reteyim. Feltun - Vallahi ltfetmi olurdunuz. Rakm - Ben kadnlara asla yaranmak hevesinde bulunmadm iin beni seviyorlar. Eer siz de bu hlde olsanz daha fazla baarl olacak, kadnlardan daha fazla yaknlk greceksiniz.. Feltun - Deyiniz bakaym, beni aldatabilir miydiniz? Ben sizin ne saman altndan su yrttnz bilmez miyim? Rakm - Ne saman altndan su yrttm bendeniz bilemiyorum. Eer bunu bendenize gsterirseniz gerekten bana ltfetmi olursunuz. Feltun - Neyse! Baka vakit grr konuuruz. zninizle u stm bam biraz temizleteyim. Zira buraya kadar bu hlde geldim. Zaten Rakm da saat yarmda Ingilizin evinde bulunmak iin acele ettiinden sz burada kesip birbirinden ayrldlar. Fakat Rakm byle a dkkanndaki mayonez taban stne bana giymi olmaya hibir anlam vereme-yerek gitti. Nihayet ingilizlerin evine vard. Ev halkn yemek iin kendisini beklerken buldu ve hemen sofraya otu-ruldu. orbalar iilir iilmez Ziklas, "Aman! Bu gn bizim uak ok gzel balk alm, ben de mayonezli bal pek 52 sevdiim iin yle piirmesini aya sipari ettim. Seversiniz ya Rakm Efendi?" diye orada sofra hizmetinde besleme kza yardmclk eden aya mayonezi getirmesini emretti. Kadn durdu. Ziklas emrini tekrar edince, kadn yalnz durmakla kalmayp yznde bir de durgunluk grld. Ziklas bir daha tekrar edince durgunluk da artp kadn btn btn bozularak deta kekeleye kekeleye mayonezin dklm olduunu bildirdi. Ziklas'ta hiddet! Rkm'da byk aknlk!.. Ziklas, "Canm birisi dkld ise yeniden yapmak lzm deil miydi?" deyince a kadn daha fazla ve olaanst bozularak mayonezin pek ge vakitte dkldn ve bir bakasn yapmak iin yumurta ve limon bulmaya vakit kalmadn bildirdi.

Ziklas - Bereket versin ki Feltun Bey gelmedi! Gelseydi o Rakm Efendi'yle de kyas kabul etmez. Her Hlde misafir saylr, deta utanrdk! Rakm - (merakl) Vay! Feltun Beyefendi de gelecekler miydi? Ziklas - Evet! Bugn kendisini grdm. Gelmesini rica ettim. "Alaturka saatle onikiye kadar gelirsem gelirim" diye sz verdi. Karanlk oldu, gece geldi, hl kendisi gelmedii iin biz de sofraya oturduk. Rakm - (ararak ve glmseyerek) Madem ki imdiye kadar gelmediler efendim, demek oluyor ki bundan sonra da gelmezler. Uak - (ah nasl Rum olup yarm yamalak bir Franszca ile) Ya ben Feltun Bey'i drt yol aznda grdm ki buraya geliyordu. Ziklas - Ne vakit? Uak - Gne hemen hemen batmak zereydi. Ziklas - Ben de imdi zannettim. Artk gelmez ya Rakm Efendi! 53 Rakm - Efendim, saat alaturka onikide sz verdii ve kendisini hizmetkrnz gne batmak zereyken buraya geldiini grd hlde henz gelmeyiine baklrsa mutlaka oland bir durum sebebiyle gelememitir!.. Rakm Misters Ziklas'a bu cevab verirken gz kuyru-uyla a kadna bakp da kadn havu gibi kzarm grnce, zihninden gemekte bulunan phelerin hepsini onaylayarak kalbi yerine oturdu. Acaba bu phe ne idi? imdilik bilinen derecesini haber verdik. Lakin aradan gn gemeyip i iyice anlaldndan, gn sonra dorusu grlecek bir i iin bugn zan derecesinde kalan kusurlu halleri anlatmaya vaktimiz yoktur. Her ne hl ise, gle oynaya yemek yenildi. Yemekten sonra derse balanp bir saat iinde derse de bitirildi. Trkeye balanal alt ay gemi, bu sre ierisinde kzlar okuyup yazmakla kalmayarak deta ufak ufak cmleleri ve konumalar da yanlsz-ca birletirebilir ve gayet ak ibareli bir ey olursa aklamasn da anlatrlard. Dersten sonra Rakm artk gitmek iin izin istediinde Mister Ziklas "Msy Rakm! iiniz yoksa biraz kalnz, elenirdiniz. Matmazeller bize biraz muzka alarlar, bir ka ark okurlar." demi olduundan Rakm teekkr ederek kald. Kzlar piyano bana oturdu. Rakm bir keye dayanm can kulayla dinledi. Bir ka hava alafranga alp bir ka da ark syledikten sonra o zamanlar pek moda olan "Ey sab, esme nigrm uykuda" arksn piyano ile almaya balaynca Rkm'n havas gcklanmaya balad. Derken Misters Ziklas bu arkya elik etmesini Rkm'dan rica etmesin mi? Alafrangada bir delikanldan veya kzdan byle bir ark rica ettikleri zaman sylememek ayp olduundan ve Rkm'da ise bu dereceye 54 kadar tabiat- musikye dahi bulunduundan pas perdeden balayp yava yava tizlee tizlee piyano hengine kadar karak arky tamamlad. Hakikaten gzel sylemi olduu iin ngilizler de beendiler. Lakin kzlar arknn gftesini yazdrmak ve Trk-esini msra msra Franszcaya tercme ettirmek iin Rkm'n etrafn sardlar. O gzel arknn her bir szcn Franszcaya tercme ettike szlerin bys iyice ortaya kt, bu da sadece kzlar deil, anne ve babalar da derinden etkiledi. Kzlar, bu arky hem Franszca hem de Trke okudular. arknn bys tm aileyi etkilemiti. Rakm saat drtten sonra ingilizlerin yanndan kalkp bir hayvana binerek evine doru yola kt ama zihni Fela-tun Beyin mayonez sorununa takl kalmt. Kendisinin de o akam Ziklas'n evine davetli bulunmas ve tam Asmal-mescit sokana girmi olduunu uak grd halde toplantda varln gsterememesi st ba mayoneze boulduunu Rakm bizzat grd gibi sofrada da mayonezin ge vakitte dklm olduunun rivayet klnmas hep genel zere deerlendirildike Feltun Bey'e eref verecek bir hkm karlamazd. Evine ulanca dadsnn ihtiyarlk sebebiyle uyumu ve yalnz Canan'n kendisini beklemekte olduunu grmt. Aman ya Rab! Bu Canan kz da gnden gne ne kadar gzelleiyordu. Ne kadar nazik tatl dilli en bir kz kt! Yzn grdke neelenmemek ve ak olmamak imkanszd. Dorusu Trkeyi gerei gibi de deil, laykyla dahi renmiti. Ancak erkeslere zg bir iveyle konutuu iin insann iini tatl tatl gcklard!

te bu fikirler Rkm'a geldi. Geldi ama Canan hakkndaki fikirleri btn btn baka olduundan yalnz iini ekerek hissiyatn yendi. Vakit ge olduundan yalnz Canan kendisini soyunduruncaya kadar derslerine filna dair bir 55 ka ey sorarak yataa girdi. Canan da kendi odasna ekildi. Ertesi ve daha ertesi gnler Rkm' igal eden ey hep mayonez fkrasyd. Bir de ikinci gn akam zeri evine geldiinde Canan kendisine bir mektup verip "Haniya o her zaman frenkten pusula getiren uak yok mu? te o getirdi." dedi. Rakm mektubu at, bakt ki Can ile Margrit tarafndan yazlm. unlar yazmlard: Aziz hocamz! Bugn babamz, Feltun Beyi grm. Geen akam bize gelmedii iin pek ok sitemler edip yarn akam mutlaka gelmesini rica eylemi. O da sz vermi. Biz ise onun gelip bizimle ilgilenmesinden tad almadmz gibi yemek vaktinden nce gelmenizi mutlaka rica ederiz. Zannederiz ki sevdiiniz iki rencinizi i skntsndan kurtarmak iin bu ricamz kabul edersiniz. Margrit-Can Rakm mektubun bu ekil yazlp gnderilmesine olduka ard "Acaip! Kzlar, Feltun Bey'in konukluundan keyif almyorlarm da benim orada bulunmamdan byk keyif alyorlarm. Sebebi? Ben onlara kendimi sevdirecek hi bir muamelede bulunmadm. Grevimi yapmaktan baka da hibir ey dnmedim. Acaba Feltun Bey kendisinden nefret ettirecek ne muamelede bulunmu olmal? Sakn mayonez fkrasndan bir pheye dm olmasnlar? Bak! O hem daha yeni hem de kimsenin anlayamam olmas lazm gelen bir hikaye. Sevdiimiz iki rencimizi i akntsndan kurtaracamz mit ediyorlarm! Benim onlar sevdiimi ne anlamlar? in iinde baz tuhaflklar var ama bakalm sonra anlarz." diye genie dnd.. O gn perembe olduundan saat on buuk sularnda piyano retmeni Yozefino geldi. Rkm' orada bulunca 56 memnun olmakla beraber yaknlk gsterip, tatl bir dille eletiriye balad: Yozefino- Vay Msy Rakm! Sizi buralarda grebilir-miydik? Siz de buralara gelir misiniz? Rakm- Bir adam evine gelmez mi madam? Yozefino- Her adam evine gelir ama sizi yle gremedim ite. Aylar geti ki, henz sizi gremedim. Rakm- g okluu bize evimizi unutturdu Yozefino- Ben orasn bilmem. Bizim pazarlmz ne idi? Bir hocann hakkn vermezlerse, o hoca da hizmetini terketmekte hakldr. Rakm- Evet! Oras yle madam. Fakat sizin yksek anlaynz benim bu kabahatimi affettirecektir. Yozefino- Edemeyecek. Zira iiniz, haniya u sizi, benim sohbetimden, konumamdan alkoyan iinizin ne olduunu biliyorum. Galiba o domates gibi krmz ngiliz kzlar gzlerinize pek parlak grnyor da, bizim gibi, sizi gerekten seven dostlar hi gremiyorsunuz. Rakm- Estafurullah madam! Vallahi dediiniz ey hatrma bile gelmiyor. Siz beni bilirsiniz ya! Yozefino- te bildiim iin sylyorum ya! Azarlarmda pek haklym. Zira haftada iki defa Beyolu'na geldiiniz ve gelmekte zorunlu olduunuz halde Yozefino dostunuzun evine de bir selm brakmak mrvvet anndan iken... Rakm- te imdi bir byk kabahatimi daha hatrladm. O da henz evinizin semtini tam renememek. Vallahi madam, beni azarlamakta hakknz var. Azarlaynz. Hatta pek de isterseniz bir baston vereyim de beni dvnz. Lakin ne ceza edecekseniz imdi ediniz . Yozefino- Ne ceza vereceksem vereyim mi? Rakm- Evet efendim! Yozefino- Vereceim cezay kararlatrdm. Zamann 57 bulursam veririm. Rakm- Ben de yarn akamdan sonra her Beyolu'na kmda eteinize yz srmek grevini her zaman yerine getiririm Bu konuma ve tartma bittikten sonra Yozefino orada hazr olup kendini bekleyen Canan'a hitaben: - Vojons. Ma petite! As-tu appris ta leon? (Bakalm mini miniciim! Dersini rendin mi?)

- Oui madame. (Evet hanmm.) Rakm- O ne? Bizim Canan Franszca da m reniyor? Yozefino- Franszca renmezse biz kendisiyle nasl konuabiliriz ya? O Franszca renmesin de ben mi Trke renmeye mecbur olaym? Canan- (utanarak) Evet efendim! Madam beni zorluyor da... Rakm- Ne kzarp yanyorsun ya? Sanki bir kabahat mi ediyorsun? te pek iyi! Fakat yle azdan Franszca renilmez. Onu... Canan- Ben de azdan renmiyorum efendim. Yazyorum. Rakm- Nasl yazyorsun bakaym? Canan gidip bir defter getirdi. O defterde Trke yaz ile bir ok Franszca szck yazlm olduunu grd ise de bylelikle Franszca renmek mmkn olamayacandan, ona bir de Franszca ders vereceine sz verdi. Garibi unda ki, Canan Fransz dilini reneceine sevinmedi. Bu karara Canan'dan fazla Yozefino memnun oldu. Evet! Canan Franszca renmekten memnun deildi. Ancak zaten yaratltan fazla zeki olmakla beraber o zamana kadar geri planda kalan bu ar zekay hi sevmedii iin sevip baylanlardan daha abuk renmek Canan iin i midir? Kzn zeks o kadar ilerdeydi ki, Yozefino bir kere 58 anlatt dersi bir daha gerek grmeyerek anlatmaz kzn konular kavradn grdke hayreti ve sevgisi artka artard. Yani demek isteriz ki, Rkm'n o akamdan vermeye balad Franszca dersi dahi Trke ve alg dersleri gibi hzla ve ustalkla ilerledi. Ha! Canan'n Trkesinden bir hayli zamandan beri bilgi vermedik. Canan deta olur olmaz eyleri kendisi kaleme almaya ve hemen her yeni kitab okuyup anlamaya balad. Hatt Rakm kendisine kestirme yoldan Araba ve Farsa dahi gstermeye balamt. Ertesi gn Rakm hem Yozefino'ya ve hem de Ziklas evine gidecei iin erkence, yani saat onbirde Beyolu'nda bulundu ve Yozefino'nun Posta sokanda haber alm olduu evine vard. Yozefino, evinde Rkm' bekliyordu. "Bonjur madam", "bonjur msy"den ve hl hatrdan sonra dereden tepeden konumaya baladlar. Bahusus Canan hakknda pek ok szler sylediler. Yozefino, kzn fazla zeksna hayran olup gzelliini dahi zararsz bulur ve yan banda bir kz yatt hem de kendi mal olduu hlde Rkm'n bundan etkilenmemesine aard. Lkin neydi o Yozefino'daki i sknts? Evet! Gzel gzel konuur idiyse de gya zihninde baka bir ey varm da onu bir trl syleyemiyormu gibi davranrd. Derken yeni bir bahis daha ald: Yozefino- Mastika ier misiniz Msy Rakm? Rakm- Vallahi madam, ne ierim diyebilirim, ne de imem. Baz baz itiim vardr. Fakat bals da deilim. Yozefino-Vallahi efendim, sizin memleketinizin en gzel eylerinden birisi de mastikadr. Ben pek seviyorum. Hem size bu srrm dahi aaym ki adeta her akam Trkler gibi ben de mastika iiyorum, ama az! drt kadeh kadar. 59 Rakm- Fena etmiyorsunuz efendim. Az iilirse gzel eydir. Yozefino- marlaym m? Rakm- Siz bilirsiniz efendim. Yozefino, hizmetisi Mari'yi ard. Raky smarlad. Zaten hazr bulunduu iin Mari derhal getirip odann orta yerindeki masa zerine koydu. Madam iki kadehe birer para koyup "Shhatinize!" diye Rakm ile kadeh tokuturarak itiler. Odann bir tarafnda piyano bulunduundan, Rakm, gzlerini piyanodan ayramamaktadr, bu duruma Yozefino dikkat eder: Yozefino- Size biraz gitara alsam, bir ka da romans denilen arklardan arsam memnun olmaz msnz? Rakm- Sevincimden ldrrm bile. Bu arada birer kadih daha itiler, Yozefino dahi gitarn ele ald. Ksa bir balangtan sonra birer kadeh daha teklif etti. Rakm kendisinin bu kadar abuk gidemeyeceini arz ile Yozefino tam aksine mastikann buharn birdenbire buharlattrmak arzusuna dtnden ve byle bir yerde herkes serbest olacandan bahisle bir daha hem de doluca yrm olduu ynde algnn ve arknn sonlarn pek ltif ve hznl almt. Fasl bitirdii zaman Rakm, bu durumlara alk olmad iin kadehini yandan aa doldurup Yozefino'nun kadehini tam doldurmu. Artk Yozefino'da gzler bakala-m ve

fakat i sknts daha ziyade artp ii iine smamaya balamt. Bir de bu ara Rakm "Shhatinize" deyip bu zamana kadar gelmemi olmam ne byk ayp ve ahmaklk olduunu imdi anladm. Ancak bundan sonras iin asla kusur etmem" deyince, Yozefino ayaa kalkarak, "Gerek bak siz aklma getirdiniz, hani ya ben size ceza verecektim." diye Rkm'a yaknlat. 60 Rakm- Artk cezaya gerek kald m efendim? Bu kadar iltifatnza beni mazhar eyledikten sonra nasl ceza vereceksiniz? Yozefino- Elbette vereceim. Eski kabahatinizin cezasndan mmkn deil vazgemem. Diyerek Rkm'n yanana gzel bir pck kondurdu. Bu durum Rkm'a acaip gelmedi. Zira o zamana kadar Rakm, madamn inceledii halinden iin nerelere gideceini anlamt. Bir saat kadar daha sohbet ettikten sonra, saat yarma yaklat srada Yozefino'ya veda ederek Zik-las'n evine yneldi ise de talih ve nasibinin bukalemun gibi byle her yerde baka bir renk gstermekte olduuna ard. Olasdr ki baz arkadalar bir saat boyunca neler dndklerini, konutuklarn sorarlard. Lkin hikye usulnde byle vaziyetler sylenmez, yazlmaz da. Bu durumlar okurun anlayna braklr. Biz yalnz u kadarn haber verelim ki, Rakm Yozefino'dan ayrlrken, Yozefino kendisine "Sana bu suretle yaknlk gsteriim ve seviim, sevilecek bir adam olduun gibi herkes tarafndan gzel ahlk ve rz ve namusuna dikkat ediinden domutur. Benim de aileler arasnda bu yoldaki nmn korunmasnn ne anlama geldiini de bilirsin, artk bu srr ne kadar saklamak gerektiine kendin karar ver" demi ve Rakm byle bir ricay kendisi edecei hlde onun tarafndan edilmi olmasna bakaca teekkr ederek km gitmiti. Vay! yle ise bizim Rakm Efendi, Feltun Beyin dedii gibi saman altndan su yrten cinstendi! Evet efendim! Biz burada bir melei anlatmyoruz dedik. Namusunu korumasn bilir, insan gibi yaar gerekten alafranga ve zellikle zamanmzda yaayan bir gen adamn gerek durumunu tasvir ediyoruz. O akam Rkm'n 61 bulunduu yerde bulunup da seks yapmayan bir delikanl daha gsterebilirseniz, bu hikyeye onun iin anlatrz. Saman altndan su yrtmek ve karda gezip de izini belli etmemek Rakm kadar akl banda delikanllarn kr olup bu hllerin aksi bir hl ararsanz onun rneini Feltun Bey'de bulacaksnz. Canm hani ya u ahlk nokta-i nazarndan bakldka... yi ya! Zamanmz genlerinin genel durumlarndan ite size iki rnek ahlk! Fikriniz hangi ekli tercih etmekte ise onu onaylamakta hrdr. Hi birisini beenmemekte yine zgrdr ya! Bizim Rakm Efendi ge kalmak korkusuyla hzl hzl yryerek Asmalmescit'e vard ve gerek tellca gelmi olmasndan ve gerek kendi zel durumuna yine kendisi fazlasyla amakta bulunmasndan dolay Misler Ziklas'n kapsn daha kuvvetli vurdu. Saat yarma gelmi ve ortalk o akam havann dahi kapank bulunmasndan dolay karanlk olmutu. Kap alp da ieriye girdii zaman Rkm'n nasl bir hle rastladn dnebilir misiniz? Baknz nasl bir durum: eriye girer girmez iri bir kadn Rkm'n boynuna sarlp, kollar arasnda sktrarak Fransz lisanyla "Zalim, ne ge kaldn? Gzlerim yollarda kald, bu akam da mayonezi stne bana dkecek misin?" demiti! Bu kadnn a kadn olduunu ve mayonez sorununun nasl olduunu anladnz m? Rakm hi ses karmad. karmad ama ii kan alad. Derhal Rkm'a zrler dilemeye baladysa da, Rakm mayonez sorununu kadna itiraf ettirmek iin biraz nazlca davranp sonunda anlattrd. Bu kadn iri yapl diye -anas gibi Fransz olup- meer Feltun Bey a hanmdan holanm o da gerek kendisin62 den ve gerek parasndan holanp hemen hemen mercimei frna vermek derecesine gelmiler. ki akam evvel Feltun Bey mutfa ziyaret ve a hanm ile oynarken yaknlatka raf zerinde bulunan mayonez anan devirip u hl ile yukarya kma ihtimali kalmadn grnce svp gitmi. A bu bilgiyi vermekle beraber Rkm'a bu srr ak lamama ricasnda bulundu, zaten bu adamn sr saklayacak bir yaps olduu grlyordu. Feltun Bey henz gelmemi ve Ziklas ailesinden baka yaknlardan bir ka kadn ile bir iki erkek de Rakm ile Fe-ltun'u bekliyorlard.

Aradan on dakika kadar ancak vakit geip Feltun Bey geldi. Bu akam da arkadalar bekletmi olduuna dair Ziklas bir ka sz syleyecek oldu ise de Feltun Bey, babasnn ok hasta olduunu onunla ilgilenmek zorunda kaldn anlatp zr diledi. Ailecek sofraya oturuldu, orbalar iildi. Ziklas- (aya) nallah bu akam mayonez dklmemitir. Bu sz iittii anda Feltun Bey tella gah Ziklas'n, gah Rkm'n ve gah ann yzne bakt, adan baka hi birisinin yznde kendi phelerini onaylar iz bulamaynca kalbi rahatlad. Rakm- Artk bir daha dikkat ederler de efendim, mayonezi dkmezler. Feltun- (dikkat ekmemek iin) Ne olmu efendim? Bir akam mayonez mi dklm? Ziklas- Evet! Geen akam ge vakit mayonezi dkm de balmz yalnz halama olarak yedik. te mayonez hakknda sylenen szler bu kadar oldu ve araya baka szler girerek halka o blme son verildi 63 ise de Feltun Bey ay grdke mayonez aklna gelerek yeniden utanrd. Sofrada edilen lakrdlar iinde buradan aklanacak bir ey yoktur. Yalnz Osmanl dilinin ne pratik ve tatl bir dil olduuna ve fakat kolaylkla renmek iin bir yol bulunmadna dair konu aldnda Can ile Margrit "Ey sab esme nigrm" arksnn Rakm tarafndan edilen tercmesini hzzam okuyarak herkesin beenisini kazandlar. Bu arada Feltun Bey toplum iinde Rkm'n cahilliini bir daha ispat ederek mayonez meselesinden dolay kendisine bulaan zntden daha byk bir zntye drmek iin bu arknn ilk msrasn "Ey sab esme nigrm" diye balamadn ve "Ey sab esmer nigrm" diye baladn belirtti ve hatta esmerin Franszca "dlonde" demek olduunu dahi aklad. Rakm bu itiraza hi ses karmayp yalnz garipe bir tebessmle karlk verdi. Ancak o toplantda bir Baron T. vard ki Osmanl diline hakim olduundan Feltun Bey'e karl o verdi ve arknn evvelki msra "Ey sab esme ni-gnm uykuda" diye balanmak lzm geleceini ispat etti. Margrit- Bir de efendim, Franszca "blonde" demek, esmer demek midir ya? Bu kelimeyi bize hocamz "kumral" diye tercme eylemiti. Sakn bunda da bir yanllk olmasn? Baron T. Hayr kzm! Pek gzel tercme eylemi. "Blonde" demek, Trke "kumral" ve "sarn" demektir. "Esmer" dahi "ebrun" lafznn tercmesi olabilir. te bu sz dahi ortaya knca Feltun Bey'in utanmas iyice artt. Rakm araya baka lakrdlar sokuturarak kendisini yine korumak iin yardmda bulundu. Sofradan kalklnca, Margrit ile Can piyano bana oturup drt elle piyano alarak ikisi birden "Ey sab" syleme64 ye baladlar. arky gnden beri be on kere mek etmi olduklar iin o kadar gzel sylediler ki, Feltun Bey dahi aresiz beendi. Bir aralk polonya havalar dahi almaya baladklarndan konuklarn bazlar kadn erkek ift ift kalkp polka ettiler. Zira byle zel toplantlarn zevki byle kaca alafranga leminde yaayanlarca bilinir. Misters Ziklas niin dans etmediini Rkm'dan sorunca, polka ve vals oyunlarnda ba dnd iin oynamadn belirterek zr diledi. Feltun ise be dakikadan beri Margrit'e bir defack oynamak iin yalvarrd. Naslsa Margrit, beyin hatrndan -kamayarak kalkt. Piyano banda yalnz Can kald hlde yine tempolar idare edebilirdi. Dorusu Feltun'un dans ediine diyecek yoktu. Zaten ayanda bumbar gibi bir pantolon, pantolonun dahi yokluk iznine bal kalmakszn asla eilmeyerek mum gibi dans ederdi. Ancak oyun arasnda naslsa kazaen Margrit'in ayana basmakla beraber derhal kendisini toplamak iin hareket etmesinin ardndan arka tarafndan bir bir ses duydu. Kt dnmeyiniz! Baka bir ey deildi. Gayet dar ve siyah olmasndan dolay rk bulunan pantolonun k boylu boyuna ayrlmt. Arkasndaki gayet ksa ceket, rtnmek iin yeterli olmadndan pantolonun yrt meydanda kmt. Bereket versin ki, o akam ayanda i donu vard. Zira Feltun Bey, pantolonunun dzln bozmamak iin byle zengin yere geldii zaman pantolonunu donsuz giymek -Zira alafrangaln usl budur inanandayd- alm olduundan eer yine bu dete uymu olsayd, iin iindeki en byk sakatlk o zaman meydana kard. Orda bulunan konuklar bu hli grnce kahkahalarn bir trl frenleyemedi. Feltun ise "Adiyo" demeye dahi va65

kit bulamayarak hemencecik savutu. Bu akamn hikayesine dair haber verecek baka bir ey yoktur. u kadar var ki, bir aralk Rlom, rencileri bulunan Can ve Margrit ile bir kenarda yalnz kalnca, kendileri tarafndan alm olduu pusulada Feltun Bey hakknda gstermi olduklar honutsuzluu bu akam Margrit'in onunla oynamaya naz etmesi daha fazla kuvvetlendirmi olduundan sebeple bu honutsuzluun kaynan sormutu. Can- Feltun Bey salon adam deildir. Margrit- Kahvehanede bulunacak olsa en uygun olan adam kendisi olurdu. Rakm- Niin byle hkmediyorsunuz efendim? Gentir, zekidir, gz aktr, bilgilidir. Margrit-Amma yaptnz ha! Dilinin harfleri hecesi zerinde fikri gelimemii, bir arknn daha banda yanl meydana km olan adam gen olmu, gzel olmu ne fayda! Can- Asl sorun o deil efendim. Ben salon adam deildir dedim. Onu ispat etmek iin unu daekleyeyim ki kendisi Margrit'in dedii gibi kahve adam olduundan bir salon iinde grd kz dahi kahvehanede grd kzlar gibi zannediyor... Rakm- ocuktur. Margrit- Sizden daha yal bir ocuktur. 66 Beinci Blm Koca Rakm! Feltun Bey kendisini mutlaka bir taraftan utandrmaya altn grd hlde, evirmek istedii frldak zerine yine kendisinin utanmak zorunda kaldna memnun olmak lzm geldii hlde, zle zle evine kadar -hayvanla- geldi. Feltun'un utanma durumunu dnmekten ibaret bulunan dalgnl evinin penceresi altna geldii zaman bitti. Hem de Canan'in piyanosunun tngrtlarn iitir iitmez. "O biare kzcaz! Hl bekliyor. imdi yzn grdm m yine his damarlarm alacak! Canm bu kzn bana olan etkisi nedir? Kendisini nasl seviyorum bilmem ki! Yozefino'nun dedii gibi deil. Benim dediim gibi de deil, yani ne kardeim gibi, ne de cananm gibi! Bu da baka bir lemdir. Bir suret-i muhabbet de bu olsun" diye bey-girciyi savarak kapy ald. Derhal piyanonun tngrts kesilip koa koa yrmekte olan Canan'in ayak sesleri iitildi. Kap ald. Rakm- Daha yatmadn ha, Canan! Canan- Sizi bekledim efendim. Dad kalfa yatt; Rakm- Ya kendisini niin piyano ile rahatsz ettin? Canan- Kendisi izin verdi efendim. Kendisi istedi. Rakm- Sana hocandan selm var. Bu akam kendisini grdm. Canan- Oh! Ne kadar memnun oldum. Size gceniyordu. 67 Rakm- Artk gcenmez! Bu sz sylerken Rkm' bir utanma, bir pimanlk, bir nee, bir sevgi, bir korku, bir dehet, hasl birbirine uymaz nice bin eyler brmt. Mamafih hepsini yrei iinde sktrp odasna kt. Canan kendisini soyundurdu. Rakm- Ey, hocan seviyor musun Canan? Canan- Vallahi efendim, pek seviyorum. Ne kadar akll, marifetli kadndr. Rakm- O da seni pek seviyor. Hatta bu dersi benden ziyade senin hatrn iin veriyor. Canan- Allah'a emanet olsunlar. O gn vaktini nasl geirmi olduuna vesaireye dair Canan'a bir ka sz daha syledikten sonra konuma yle devam etti: Rakm- in sklyor mu Canan? Canan- Hayr efendim! Niin sklsn? Rakm- Yok! Hani gezmek istiyor musun diyorum. Canan- Ben ne bilirim efendim? Siz bilirsiniz. Dad kalfa bilir. Rakm- Eer senin cann istemi olsa da dad kalfaya sylesen gtrmez mi? Canan- Gtrr efendim. Niin gtrmesin. Ama benim canm da istemiyor. Hatta dad kalfa gtrmek teklif ettii zaman bile ben istemiyorum. Neme lzm? Elenecek hereyim var. Kitaplarm var, yazm var, piyanom var. Ben pek rahatm beyim. Bahem var. Bana dad kalfa Sal-pazan'ndan kck kazma ald. Kk bir teneke bahe kovas ald. Baheyi de kazyorum. Eleniyorum. Rakm- Aferin Canan! diye eliyle kzn arkasn samt. Ne dersiniz? Kz elektriklenmi gibi bir eyler hisset68

mein mi? Eseri yalnz yznde bir krmzlk olarak grld. Grnrd ki Rakm, kz odasna gndermek istemezdi, ihtimal ki kz da gitmek istemezdi. Ancak artk vakit de gemi olduundan zorla herkes yerli yerine ekilip yattlar, ihtimal ki ikisi de pek ge vakte kadar ancak uyuyabildiler. Hikyemizden de anlalm olaca zere bu zamanlara kadar Rkm'n zihnini hi bir hissi manev gcklamam olduu hlde, bu kere bir taraftan Yozefino'nun en iddetli bir taraftar Canan'n ikinci mertebede bir etkiyle ve dier taraftan dahi ingiliz kzlarnn hemen hissolunamayacak mertebe nefsini uyandrmaya balam olmalar, kendisini almaktan engellemeye balam zannedilmemelidir. Rakm evvelki alma ve gayretine asla zarar vermemiti. Yine yazlarn yazd byk yerlere devam eder. Cenab Hakk'n takdir ettii kadar kazancn kazanrd. u kadar var ki zaman darl dedikleri ey Rkm'in zihninden bile gememi olduu her taraftan ne kazanrsa, evine ve dadsna ve Canan'a harcar ve fakat harcamas pek fazla olduu zaman, israf kabul etmediinden artan miktar dad kalfa kendi sandnda saklard. Rkm'n yaama tarznn ne ekilde olduunu anlamak isterseniz Canan'n yaam ekline baknz. Bundan nce de demi olduumuz zere stanbul'da moda olarak ne karsa en evvel yapanlarn birisi Canan olurdu. Bundan baka Canan'n dolabnda en iyi yapma iekler mevcut olup ekmecesinde bir iki elmas inesi, kpesi, yz de eksik deildi. Hafta gemezdi ki, Rakm, Canan'n kendisine zel olmak zere en gzel il paralardan altn gm seksen yz kuru vermesin. Ancak Canan paray ne yapacak? Sokaa kmaz, hi bir eye ihtiya grmez ki harcasn. Tamamen dad kalfasna verip, kalfa da 69 bunlar ayrca biriktirir ve biraz kmelendikten sonra yine Rakm Efendi araclyla kza bir yzk veya bir saat, bir kordon, hasl gereksiz eyalardan bir ey aldrrd. Sz uzatmak ne lzm? Bir kibar kadn diyemeyiz ama -nk Canan'n kocas yoktu- bir kibar kzndan daha iyi yaamak, zavall Canan'a nasip olmutu. Buna karlk Rkm'n geim eklini sormak lzm gelmez. Zira artk Rkm'n nasl geindiini biliyoruz. Haftada iki defa Beyolu'na ders vermeye gittii zaman Yozefino'yu da ziyaret ederek sayglarn sunar, derslerini verir ve haftada bir defa Yozefino kendi evine gelip de ayet Rkm' da orada bulursa, dereden tepeden szler, nkteler, akalarla vakit geirilirdi, ite ilkbahara kadar hep byle srd gitti. Ancak baka taraflarnn da hikyesini anlatmak gerekir. Bu yzden bu hikayeleri anlatmak zorundayz: Feltun Bey'in babas Mustafa Merak Efendi olunun haber vermi olduu hastal onbe gn kadar ektikten sonra ecelin kapsn almasyla br tarafa gt. Mevl rahmet eylesin. Olu Feltun Bey ne kadar olsa erkek olduundan bann aresini grebilirse de, kz Mihriban hanm ksa ayakl olduu iin ite o biareye acnr. Adam sen de! Aylk yirmibin kuru geliri olan bir ailenin kszleri ksz m saylr? Byle demeyiniz efendim. Ne kadar olsa acnyor. Yine durumun anlatlmas cmlesindendir ki: Feltun Bey, Mister Ziklas evinde grnmez oldu. Hatta a Fransz kadn da deitirilmi. Sebebi? Sebebini Rakm Efendi, kzlardan rendi. yle ki: Bir gece dersten sonra kzlarn anne ve babasnn hazr bulunduu ortamda konuuluyordu. Naslsa Rakm sz Feltun Bey zerine getirip bir hayli vakittir kendisini grememekte olduunu aklad. 70 Misters Ziklas - Rakm Efendi! Burada o zatn artk adn anmaktan sizi ve ocuklarm men ederim. ocuklar zaten men oldular ya! Rakm- (fena hlde bozularak) Sebebini sorabilir miyim efendim? Kocas Ziklas- Hayr efendim! Soramazsnz! Hatta bu yaknda kendisini grmemekte olduunuzu aklamanza dahi teekkr ederim. Demek oluyor ki, siz kendisini yalnz burada grrmsnz. Rakm- Evet efendim! Mister Ziklas- Tamam! Allah iin sizin rznzdan, edebinizden, ahlknzdan pek memnunuz, ilminizden memnun olduumuz kadar memnunuz. Rakm- Gzel yaklamnza teekkrler ederim efendim. Anne, baba ve hoca arasnda bu szler konuulurken kzlar nlerine bakp gzlerinin kuyruunu bile kaldrmazlard. Sz bitti. Vakit geldi. Rakm evine dnd. Sorunun mutlaka uursuz mayonez sorununa bir deini olduunu bilen Rakm, ann da gnderilmesinden

anlamsa da gerei renmek iin ilerdeki ders gnn beklemekten baka aresi kalmamt. Sonunda o gn geldi. Rakm vaktinden nce Ziklas'n evine gelip derse balamazdan evvel kzlara merakn gidermek iin sorular sordu. Rakm- Allah akna hanmlar, meraktan atlayacam. Feltun Bey'e ne oldu? Can- Ben size salon adam deildir demedim miydi? Margrit- Ben de size kahvehane adamdr demedim miydi? Rakm- Canm neyse! u bu defaki durumu renmek isterim. Margrit- O kadar ayp bir ey ki, sylemeye benim di71 lim varmayacak. Can- Benim de. Rakm- Hayr efendim! Mmkn deil, beni bu durumda brakamazsnz. Sizin bu kadara kadar srdanz olma-dmsa zlrm. Margrit- Terbiyeli bir dilden kacak sz deil ama ricanz reddedemediimden utanarak syleyeceim. Geenlerde bir gece yine burada yemee kalmt. Burada misafir olmayp, biz de kendisiyle elenemediimizden dersimizle urardk. Nasl olmu bilmem. Bir ara dardan ieriye girerken koridor zerinde anneme rastlam. Kendisini ta-nyamayarak ve szn daha dorusu annemi bizim a kadn zannederek kucaklayp "A tatlm! Mayonezi bir daha stme dkecek misin? Az kalmt ki beni Rakm ve dier konuklar huzurunda rezil edecektin" demi. Annem bu hli grnce "Hay!" diye haykrm ve o da ii anlaynca hatta salona gelip fesini ve paltosunu almaya vakit bulamayarak utancndan kalkm kam. Annem derhal salona girdi. Hiddetle onun fesini ve paltosunu alp pencereden sokaa att. Hikyeyi babama da anlatt. Meer mayonezin dklm olduu akam... Rakm- Anladm efendim anladm! Adeta ayp etmi. Artk lakrdy keselim, zira anneniz veya babanz hakkmzda pheye dmesin. Can- Hayr efendim! Sizin hakknzda hibir pheye dmezler. Size gvenleri sonsuzdur. te mayonez sorununun asl sonucu bu ekilde ortaya kp zlm. Dorusu an'n dedii gibi gerek Mister ve gerek Misters Ziklas'n Rakm hakkndaki gvenleri sonsuzdu. kisi de Rkm' oullar veyahut kardeleri gibi severlerdi. nk Rakm o evde her nevi kadn, her nevi erkek grm ve 72 hatta grd kadnlar erevesinde pek serbest Fransz kadnlarna da rastlam olduu hlde hibirisi huzurunda edebin zerre kadar dnda bir hl ve hareketi grlmemitir. Delikanllarn hli ounlukla tiyatroda ortaya kar. Feltun Bey'i tiyatroda grenler, aileden saylan kadnlar locasna girip de bir kimseye merhaba dediine rastlamamlar ve daima sahipsiz veyahut herkesi kendisine sahip tanyan kadnlarn localarnda kahkahalarla, kihkihlerle urar bulmulard. Baba Rakm ise yalnz bir i bileti alarak tiyatrodan ieri girer ve ondan sonra localarda mevcut konuklara selam verir, mesel G. Bey ve benzeri asilzadelerin localarna urayarak hangisine selm verecek olsa "Maallah Rakn Efendi olumuz, buyurunuz bakalm! Sizin iin de yerimiz vardr." diye kendisine yer gsterirlerdi. Koca Rakm, ilk girdii locay kendisine yer setikten sonra perde aralarnda sair localarda bulunan ailelere de merhaba demek iin ayrmadan gittii zaman kendi bulunduu loca halk, gyabnda "Lkin u ocuk ne kadar kendi hlinde bir eydir! kadn yok, ikisi yok, kumar yok, bir vukuat yok! Allah iin kz gibi bir delikanldr" derlerdi. Hatta tiyatrodan kldktan sonra ertesi ve daha ertesi gnler aileler arasnda sz geip de Rkm'n o gece kendi localarnda bulunduu bahsolunduka, oralarda da yine hakknda bu gibi szler sylenirdi. Hani ya demek isteriz ki, gerek Mister Ziklas ve gerek kars Misters Ziklas, Rakm hakknda byle pek ok szleri iitmi ve sylemi olan takmdandr. Bahar mevsimine kadar olan olaylar cmlesinden birisi de u hikayedir: Tam artk kn da sonu saylacak bir zaman Rakm yine bir ders akam Yozefino'yu ziyarete gitmiti. Artk be73 yinlerinde hi bir teklif ve tekellf kalmam olduu ynden Yozefino, Rkm' grnce sevincinden sramaya balad. Keyiflerin nasl gelip nasl gittii sorulduktan sonra Yozefino zntl bir yzle yle bir sz at: Yozefino- Msy Rakm! Ben senin dostun olduuma phem var mdr? Rakm- Nasl phem olur?

Yozefino- Yok ama aka etmiyorum. Beni kendine deta bir metres gibi mi tanyacaksn? Rakm- Canm bu szler nerden kyor? Yozefino- Nerden ktn anlarsn. Evvel anlaalm ki biz yle yalnz bir sevgili gibi birbirimizi sevmiyoruz, gerekten dost olarak seviiyoruz. Yani senin menfaatin benim ve benim menfaatim senin olarak. Rakm- Anladk ya a canm. u sorunu anlayalm bakalm. Ben kendimi sana yle bir dost sayyorum. Sen de bana yle bir dost olursan ne devlet! Yozefino- Pekl syleyeyim, syleyeyim, ama dur bakaym u yzden syleyeyim de senin nasl davranacan greyim. rnein imdi Canan'a bir mteri ksa. Rakm-kabilir ya! Yozefino- Rakm- Hem de nasl mteri, bilsen. . Rakm- Yal demek istersin, yle deil mi? Yozefino- Hepten bin beyz Osmanl liras vermeyi gze alm. Bilirsin ki bu para otuzdrt bin beyz frank eder. Epeyce paradr. Rakm- Evet! Fakat u mteri kimmi bakalm? Yozefino- te bizim ... Bey. Nasl? Bu paray dikkate alacak msn? Rakm-... Bey bizim cariyeyi nereden haber alm? Yozefino- Benden. Kendi cariyelerini dahi Canan'la be74 raber yedi sekiz aydr rettiim hlde hibir ey renemediler. Geen gn bey beni deta azarlamaya balad Ben de Canan' haber verdim. "Sekiz ay iinde rendii Trke-yi, Franszcay, algy, okumay, yazmay, sizinkiler sekiz senede renirlerse memnun olunuz." dedim. O da ertesi sabah kendi hazinedarn gndermi. Canan' el altndan snav ettirmi. Dediimden fazla bile bulmu. Dn akam gittiimde beni onaylamakla beraber gzel Franszcas ile algs iin pek fazla istedi. Hasl bin beyz liraya kadar almak iin senin azn yoklamay bana sipari etti. Rakm- Fena al veri deil ha? Yz altna aldn bir cariyeyi senesi gemeden bin beyze sat. Yozefino- En fazla yzn beenmi. Hatta hazinedar kalfas demi ki "Efendim o cariye deil, o deta kerli ferli bir hanm." Neyse. Canan' satmay gze alyor musun? RakmOnu ben bilmem. Yozefino- Ya kim bilir? Rakm- Canan'n kendisi bilir. Yozefino- O nasl lakrd? Rakm- O yle bir lakrddr ki, Canan hl bana odalk veyahut kar olmak iin bir mit almad. Kar deil mi? Elbet kendisine bir koca dahi ister. Eer ileride kendisini benden baka bir efendiye odalk olarak kabul ettirebilmek isteinde ise satmam. Zaten kendisinin takm filn olarak bir hayli serveti olmaldr. Bir de zerine bin beyz liray ekler de Canan' iki bin liralk bir hanm edebilirsek fena m olur? Yozefino- Ay! Bin beyz liray yine Canan'a m vereceksin? Rakm- Ya kendi cebime mi koyacam? Sen beni o kadar a gzl, o kadar gaddar m zannedersin? Ben bir adamn zgrlnn bedeli olan paray nasl yiyebilirim? 75 Yozefino- Demek oluyor ki sen, kendin satmak fikrinde deilsin. Rakm- ite fikrimi syledim a! Yozefino- Yani bin beyz lirasn Canan'dan ayracak kadar hevesli bir ey deil mi demek istersin? Rakm- Beni Canan'dan ayracak kadar hevesli bir ey deildir. Eer Canan' benden ayracak kadar hevesli ise ona diyeceim yoktur. Yozefino- Aferin Rakm! Aferin delikanl! Vallahi ben bu kadara kadar mit etmezdim, (diye kalkp Rkm'n boynuna sarlarak gzlerinden, alnndan, yanaklarndan pt.) Ben de seni temin ederim ki, bu para Canan' da senden ayracak kadar hevesli bir ey olamaz. nk kzda senin iin byk bir sevgi grmekteyim. O kadar byk sevgi ki, ben bu tr sevgiyi hi kimsede grmedim. Arada bir azn ararm bakarm kzcazn gs senin sevginle doludur. Rakm- Sen, beni byle tahmin etmez miydin? Yozefino- Dorusu ya, etmezdim. Rakm- yleyse dorusu ya, ben de seni dnmezdim. Yozefino- Niin? Rakm- nk seni Canan aleyhine rekabet eder, kyas eylerdim. Yozefino- (aka yollu) Ahmak sen de! Rakm- Niin? Sen beni sevmiyorsun diye mi inanaym'

Yozefino- Bari yine tekrar edeyim: Ahmak! Rakm- Niin? Allah'n seversen, vallahi zlyorum. Ben seni, beni sever inancyla... Yozefino- Seni kim sevmez a deli? Ben sana kendimi 76 sevdirmekle kendimi mutlu saymalym. Fakat ben senin mrne ortak olmaya lyk kadn mym? Ben krkma giriyorum, sen henz yirmibe yanda bir delikanl ocuksun. Sizin memleketinizde olup da onbe yanda kocaya varm olsaydm, imdi senin kadar olum olurdu. Rakm- Hayr, ben seni kendi deerimden fazla bile... Yozefino- Sus! Ben yle olmayacak lakrdlar dinlemem. Olacaksan benim dostum ol! Ahbabm ol! Sana lyk kadn bu lemde Canan'dan bakas olamaz. Zavall kzcaz! Ne kadar da sevimli. O hznl yz, o hznl tavr. Rakm! Rakm! Sen beni gerekten tiyatro oyuncusu mu zannettin? Bende yrek vardr, yrek, ierisi de his doludur. Ben, Canan' senin sevdiinden daha ok severim. Sevmesem bile Allah iin hak sz sylemekten ekinmem. Bu kz eer hznl brakrsan, seni vallahi adam yerine koymam. Rakm- (ineleyerek) Vallahi tuhaf be! Hi de senin gibi kadn grmedim. Yozefino- te imdi gr. nmzdeki hafta .... Bey'e derse gidince red cevab gtreceim. yle deil mi? Rakm- Bencesi yle. Yozefino- Canancas da yledir. Ben sevgili Cananc mesut grrsem, kendi mutluluum kadar memnun olurum. Rakm, Yozefino'da grd hl ve tavra hi bir anlam veremeyerek akn akn Posta sokandan kt. Asmal-mescit'e kadar geldi. Her ne kadar hibir anlam veremediy-se de mamafih Yozefno'nun ileri iinde bir byk insaniyet, hakkaniyet ve gerek kendisine ve gerek Canan'a iten sevgi grmt. Hasl Asmalmescit'e ve Ziklas'n evine vard. Kapy alp ieriye girince, kendisini iki kz karde karlad, meydanda anne ve babalarn gremeyince, R77 kim sormak zorunda kald: Rakm- Anneniz Misters ile babanz Mister'i gremiyorum. Margrit- Onlar bu akam yoklar. Rakm-Acaip! Siz yalnzsnz ha! Gittikleri yere sizi niin gtrmediler? Margit ve Can- Siz geleceksiniz diye gtrmediler. Rakm- te ben buna zlrm. Ben yarn akam gelir, dersinizi verebilirdim. Niin kendinizi mahrum ettiniz? Can- Biz sizinle de pek gzel elenebiliriz. Rakm- Elenebiliriz ama, annenizin yannda bulunsanz daha baka olurdu. Margrit- Onlar burada Msy ...'nin suaresindedirler. sterseniz yemekten sonra gidebiliriz de. Lkin burada kalsak daha iyi olur. Rakm- Siz bilirsiniz. Can- (manal bir tavrla) Yok siz bizden holanmazsanz, o hlde... Rakm- Ben mi? Maallah! Ben sizi kardelerim gibi severim. Margrit- Vallahi biz de sizi kardeimiz gibi severiz?.. Rakm-Teekkrler ederim hanmlarm. Ben sizinle bilgece, bir yl deil, bir mr mddet birlikte yaasam doyamam. Siz beni daha tanyamadnz m? Can- Bizim ikimiz de sizin hakknzda yle dnmekteyiz. Oturdular, yemeklerini yediler. Yemekten kalktktan sonra bir saat sreden daha fazla hep dersle ilgilendiler, o geceki ders yalnz arklar tercmesiyle baz ak arklarnn konusu olarak kald. Bu kzlarn Osmanl iirlerinden aldklar tada Rakm 78 aard. Bahusus bir iiri gzelce ezberledikten sonra o kadar airane ve hatta kane bir tavrla okurlard ki, dinleyenlere de ok harika grnrd. iir hakknda o gece de sz ald. Can- ngilizce iir insana hi ate vermez. Ben Fransz irini daha ok severdim, ama artk Trke rendikten sonra artk Fransz iirinden vazgetim. Margrit- Ben de yle. iir insan yakmadktan sonra ne ie yarar? Rakm- O ne ya? Ben bu akam sizden hi iitmediini lakrdlar iitiyorum. Margrit- Hangi iitmediiniz szler?

Rakm- u iirin insan yakmas filn. Size bu hisleri kim verdi? Can- Tuhaf sylyorsunuz Rakm Efendi! Ya biz odundan m yaratldk? Rakm- yi ama her eyin bir vakti vardr kuzum. Ben sizin retmeniniz olduum iin zannederim ki sizin iin daha bu gibi konularn vakti deildir diye uyarya hakkm vardr. Can- Evet! Bu hakknz teslim ederiz. Margrit- Hem bunu rica ederiz hem de bu izni asla su-istimal etmeyeceimizi size temin edebiliriz. Rakm- (Biraz dndkten sonra glmseyerek) Suis-timal etmeyeceinizi mi? Can- Niin gldnz? Allah' severseniz... Rakm- Hi! Canan- Hi deil! Mutlaka bir fikir ile gldnz. Ama bizden fikrinizi saklamaynz. Karde gibi grmyor muyuz ya? Rakm- Ben de yle kyas ediyorum, fakat... 79 Margrit- Ey fakat! Rakm- Madem ki iire ilginiz fazla. Size baz ran iirleri dahi verirdim ve iiri Osmaniyenin daha parlaklarn da tercme ederdim, ama bu kadar seberstlii ktye kullanmanzdan korkarm. Kzlar Rkm'dan bu izni grnce hocalarn kucaklayacak kadar sevin tavrlar gsterip, Can- Bizim gzel ahlkmza inancnz yok mudur? Rakm- Yerden ge kadar! ' Margrit- Size yeniden teminat vermeye mecbur mu olacaz? Rakm- Hayr! Ben sizin gzel ahlknzdan eminim. Lkin iire fazlasyla heveskr olan kzlar hiss-i airanenin galeyanna pek de tahamml edemezler. Can- Biz hlimizden bir birey olarak renk vermemeyi size temin edebiliriz. Rakm- yleyse dinleyiniz, Hfz'n u: Ey ezfurg- ryet ren-era- dde Mnend-i em-i mestet em-i cihan ne dde Hem n tu nzenn ser-t-be-p letafet Gt nian ne dde ez dny af ende Ber kasd- hn- uak ebru v em-i mestet Gah n kennn-gade gah n kemn-kede Ez sz- sne her dem ddem be-ser beryed un d end-bem der-te renride Ger ber-Iebem nehi leb ybem hayt- bak n dem ki can-t rn bed be-leb resde Hoca Hfz'n bu gazeli ezberinde olanlar anlarlar ki, Rakm zikredilen gazelin bir ka beytini eksik okumutur. Bundan amacnn ne olduunu bilemeyiz. htimal ki o beyitler ezberinde kalmam veyahut ihtimal ki onlar hl ve 80 mevkiye gre o kadar letafetli bulmam. Ancak gazelden bu miktarn tamam ive-i ehl-i iraz zre Farsay deta eker iner gibi ineyerek bir okuyu okudu ki, kzlar henz mnasn anlamadklar hlde, yalnz telffuzda olan ve ekerlere de benzemeyen halvete hayran oldular. Rakm bunu tercmeye balayp da mnasn dahi anlattktan sonra zaten cinsel duygular yeni uyanmaya balam olan kzlar, gerekten mest oldular. Bizim Rakm ad geen gazele ne yolda anlam vermi olduuna incelediimizde ise karmza yle bir sonu kar: "Grmyor musun ki gzlerim, sevgilim yanmda iim nee ve huzurla parl parl parlamaktadr. Ama bunun sebebini baka bir eye ykleme. Kandil gzlerin bu kadar parlak olmakl ancak senin sen yeryznde parlayan aksi heryerden grlen en gzel bir ksn. Hi aynay eline alp da kendi gzelliine dikkat eylediin var mdr? Senin bayltan gzlerin gibi gzleri, dnyann gzleri grmemitir. Kendi gzlerin kendinde olan incelii grmekten ciz ise sana ben haber vereyim. Senin gibi batan ayaa kadar ince dal gibi bir gzeli dnyann hi bir tarafnda haber veremediler. Zira Allah dahi yle bir beden daha yaratmad. Bizim seni izlerken nasl etkilendiimizi sormuyor musun? Biz senin kalarn ve gzlerin karsnda tir tir titremekteyiz. Zira alemin kanna ve canna kastla, gah senin baygn gzlerin kelepe vurmu ve gah ebruy zalimin dahi keman ekmitir. Dorusu sen bizim byle zgn zgn ah edilerimizden ve alayarak yalvarda bulunmamzdan byk tad alyorsun. Ancak cayr cayr yanan gsmzden kan duman her dem bamz brmekte olup bu kalbimizi yaran doal kokusu iin bir d aac gibi nice bir ateler zerinde yanp kalalm. Senin derd-i aknla hastalandm. D81

seklere dendim, ite hayatmn geri kalanndan da mit kalmad. Eer tatl canmn dudaklarma kadar gelmi olduu u anda, sen dudaklarn dudaklarm zerine koyarsan sonsuz hayat bulurum. Yoksa byle kvrana kvrana can verir giderim..." Tam Rakm bu anlam ve kzlar da Franszca kastedilen mnay kt zerine alm idiler ki, anne ve babalar ieri giriverdi. Mister Ziklas bunlar yaz masas banda grnce fazlasyla memnun olarak: Ziklas- te olum, kymet bilen terbiyeli adamlarn ileri byledir. Demek oluyor ki akamdan beri drt saat vaktinizi hep bu yolda geirdiniz. Can ile Margrit- Evet babacmz. Misters Ziklas- Dorusu Rakm Efendi, aramakla bulunur zatlardan deildir. Rakm- Gzel yaklamnzla beni ereflendiriyorsunuz efendim! Ziklas- Ey, birer iki ielim mi? Rakm- Artk bana izin verirseniz fena olmaz efendim. Zira gideceim yer biraz uzaktr. Salpazar, malm ya efendim! Ziklas- Evet Salpazan'ndasnz. Dorusu biraz uzack-tr canm Rakm Efendi! Siz bizi evinize hi davet etmediniz. Biz henz bir alaturka ev grmedik. Kzlar-Vallahi babacmz! Rakm Efendi'nin evini biz de grmeyi pek arzu ederdik. Kim bilir ne kadar kitaplar vardr. Misters Ziklas- Bu kzlarn da meraklan kitap! Ziklas- yle ya karcm, yle ya! Onlara bu fikir de Rakm Efendi'den geldi. Sahi Rakm Efendi, bir gn bizi evinize gtrnz. Rakm- Ba stne efendim! Beni ereflendirirsiniz. Ne 82 zaman isterseniz. Lkin bir ka vakit daha sabretseniz de bari bahar gelse. Bir kk bahem var, onun da gzel mevsimini grm olursunuz. Kzlar- Bak bak! Bahesi de varm! Misters Ziklas- Siz ne zaman uygun grrseniz, o zaman olsun. Ziklas- Rakm Efendi'nin seimi yerindedir. Orada da bir sandal gezintisi yaparz. Hipbirden- Uygundur! Bu konuma bittikten sonra, Rakm kalkt, btn aileye veda ederek o akam ayn kt yne doru ince bir ruh haliyle evine yaya yrmeye karar verdi ve Kumbarac yokuunu inmeye balad. 83 Altna Blm Beinci blmn sonunda bahar mevsimine kadar haber verilen durumlar bitti mi? Ne gezer! Hatta Rakm iin bu garip gecenin bile hallerinin yansmas henz bitmedi. Yozefino'dan grd garip muamele, kzlarda grd kane bir takm tavr ile birleip yolda Rkm' o kadar megul etti ki, Tophane'den kendi evine deil, hatta Fndkl'y geip deta Kabata'a yaklam olduu hlde akln g bela bana almt. Acaip! Bu kadar dalgnla sebep? Syledik ya ite! Yozefino'nun haliyle ngiliz kzlarnn tavrlar arasnda Canan sorununun zmsz kalmasyd. Rakm, dorusu Yozefino'yu pek insaniyetli, terbiyeli, nazik bir kadn olmak zere tanmt. Ancak aralarnda cereyan eden cinsel iliki ve sevgi gereince Yozefino'nun Canan hakknda gsterdii fikirde bulunmamas lzm geleceini hesap ederdi. Dorusu bir ara "Adam, kadnn hakk var ya, bizim ilerimiz bir tr ihtiyacn giderilmesinden ibaretti" demise de, "Yok ama bu kadn beni severdi, ben de onu severdim. Yozefino krklk bir kadn olmakla beraber atlacak gzellerden deildir. O kibar grnts, o terbiyesi, o kibar tavryla herkes kendisini sevebilir, iyi ama... Yok... Mutlaka..." diye mutlaka bu kadnn davranlarna kesin bir karar veremezdi. ngiliz kzlarna gelince, o baygn mavi gzleri gittike baka bir- hl bulmakta olduu gibi, hele bu akam Ha-fz'n Slifzzikr gazelini okurken, kzlarda gzlerin btn 85 btn szlp gittiini, gsleri iip, nefeslerinin barlarna smayarak birbirini takip etmekte olduklarn grmt. "phe yok ki bu kzlarda cinsel istek uyanm, bunlar sevmek, sevilmek ihtiyacn duymaya balam ama, acaba o gs geiriler kimin iindi? Ah bunlarn srda olan kimse o beyi pek isterim. Bilsem kimin iin gs geirirler. Ah! O sevdikleri adamlar ile bunlar bir yerde grsem. Bir sevgili dierini sever, per, koklar ve seviirken grmek ne byk tat ne byk mutluluk" diye dnr bu iinde kapal kalm yn aa karmak iin kendini zorlard. Hele aklna Canan geldike var ya!..

Kabata yannda akln bana alarak dndkten sonra kaps yanna varp tklad. Canan biraz gecikmi olmasna baklrsa, biare kzcaz uyumu olduu anlalr. Dorusu kz gecikti. Hemen arkasndan kapy bir daha aldrmaya meydan brakmayp kotu, geldi, kapy at. Elindeki amdann gzlerini hl kamatrmakta olduu gibi, uyku mahmurluu da gzlerinde olduundan, o kadar tatl ve etkili bir hlde idi ki, tarif edilemez. Rakm deta kendisini kaybederek yatak haliyle ak sak bulunan gsne ban sokup bir eyler koklamak hevesine varmt. Yine derhal akln bana toplayp tedbiri elden brakmad. Yukarya ktlar. Rakm soyunup kanepesi zerine uzand. Kz geceliini karmakla urayordu. Derken Rakm seksi bir tonla sze balad. Rakm- Ey koca Canan! Senin galiba hi hayrn yok. Canan- (heyecandan yrei oynayarak) Neden efendim? Rakm- Neden mi? Sana mteri kt, a kuzum. Vah zavall kzcaz! insan byle gzelleri ne kadar, hem de ne kadar sever, bilir misiniz? Yrei acya acya sever. 86 Biare Canan, efendisinden bu sz iitince elindeki elbise elinde kalp, ararak kesik kesik: Canan- Mu...teri... mi kt efendim? Rakm- Evet, hem de mterinin yals. Senin iin bin beyz altn veriyorlar. Bu sz sylerken Rkm'n gzleri suland ama iddetle krparak yalan kuruttu. Canan- (heyecanndan dayanamayarak) ok para, deil mi efendim? Rakm- ok para ak. Canan- (byk bir olgunlukla) Satacak msnz efendim? Rakm- Sen ne dersin? Canan- (mosmor kesilerek) Ben sizin malnzm efendim. Siz bilirsiniz. Rakm- (iinden doru kabarp gelen youn hissi yutmaya alarak) Yok, sen ne diyeceksin, ben onu bilmek isterim. Canan- (gzleri dolup burnu kzararak ve dudaklar tir tir titreyerek) Ben ne diyebilirim efendim? Size para lzm, bin beyz altnnz olursa, benim gibi tamam onbe tane Canan satn alabilirsiniz. Kzn bu laf zerine Rakm, iinden kabarp gelen duy-gularan yutaym derken, baarl olamayp gzlerinden boaltt. Kz bu durumu grnce byk bir iddetle gelen gzyalarna hakim olamad. Bu durum biare Canan' derin zntlere bodu. Dorusu Rakm iin de olduka dramatik bir durumdu ama bu acnn iinde bir de byk tat vard. Bu tad herkes anlayamaz. Bu durumu ancak yaayanlar bilir. mrn odun gibi geirmeyip en az bir kere ak olmu ve akn eleminden, zleminden defalarca tatl tatl 87 alam, bu yzden alamamaya doyamam olanlar R-km'n ak acsn anlayabilir ve takdir edebilirler. Rakm szlerini srdrd: Hayr sen beni yanl tanmsn Canan. Canan- (yznde birdenbire byk bir sevin iinde) Beni satmayacak msnz efendim? Rakm- Ama nasl satacam? Senin iin verecekleri bin beyz altn ve burada ne kadar elbisen, elmasn ne varsa hepsini sana vereceim. Sen bunlarla zengin bir hanm olacaksn. Nasl, raz msn? Canan bu sz iitir iitmez, elinde bulunan elbiseyi frlatp atarak kendisini efendisinin kollar arasna att. iinden kopup gelen yle szckler yle cmlecikler vard ki, "Ben ne bin beyz altn isterim, ne giysi isterim, ne elmas isterim. Ben sizi isterim efendim, sizi isterim. Sizin esiriniz, kulunuz olaym. Bana bu mutluluk yetiir." diye Rkm'n ayaklarn pmeye balad. Rakm- (kendini koruyarak) yle ama Canancm, sen hep byle kalacak deilsin ya. Gensin, gzelsin, zekisin, yeteneklisin, gidecein yerde mutlaka seni odalk ederler. Hazr zengin olacaksn, benden sana ne fayda... Canan- (hngr hngr ve hkra hkra alamaya balad) istemem efendim, istemem. Ben ne odalk olmak isterim ne de zengin olmak. Ben sizin kapnzda kul olaym, ocanzda kul olaym, isterseniz leyim. Rakm- Hayr, sen benim kardeim ol. Lkin... Canan- Ben imdiye kadar sizin kapnzda srdm mutluluun karln vermekten acizim. Baka hibir ey istemem.

Rakm- Ama sen benim szme dikkat etmedin. Yine tekrar edeyim, kardeim ol diyorum... Canan- Dikkat ettim efendim. Derdinizi anladm. Ne 88 yalan syleyeyim, kardeiniz olmam! Rakm- Kz kardeim olmaz msn? Canan- Olmam efendim. Rakm- Kz, niin? Canan- (rengi ne al, ne mor, ne siyah, hasl hi bir eye benzemeyerek) Olmam efendim. Kardeiniz olmam. Kardeiniz olmak, bana esiriniz olmak kadar tat vermez. Ben imdiye kadar devam eden hlimden memnunum diyorum. Mutlu gnler hayali kuran bam ezmeyeceksiniz, kaytl mal gibi beni satmayacaksanz ayaklarnz peyim, kurbannz olaym efendim. Beni yine eski hlimde braknz. Siz yine "Canan" dedike dnyalar benim oluyor, "kardeim" diyecek olsanz bin yreimde hissettiim tad bulamam. Artk beni daha fazla syletmeyiniz efendim. te dedim ya! Eer satacaksanz sizi bir yl iinde bin drtyz altn gelirden etmeye yreim raz olmaz. Artk sz bu dereceye geldikten sonra Rakm her taraftan beynine hcum eden hayaller ve dncelerin hi birisine galip gelemeden byk bir hznle kza sarld: Rakm- Satmam seni Canan'm, satmam. Sen bana dnya malndan daha kymetlisin. Onlarn milyonlarca altnlar yine onlarn olsun. Sen bana yetersin. Ancak teklif ettiim kardelii kabul etmediine canm skld. Canan- (efendisinin kollan arasnda olduu hlde edep ve arballna zarar vermeksizin yavaa kendisini syrp karak) Kardeliinizi kabul etmem dedim. imdiye kadar geirdiim mrden memnunum dedim. Bu garantiyi vermeniz zerine daha ok memnun oldum. Ben bir saat nce sizin iin nasl bir Canan idiysem, imdi yine o Canan'm. Herzaman buyuracanz hertrl emriniz bana en byk ereftir. Var olunuz efendiciim, sa olunuz da ben sizin uyurken olsun yznz grmekle yetinirim. Hem ar89 tk bana izin veriniz, odama ekilip kapanaym. Kz bu szleri syledi ve efendisinde cevap olarak derin bir sessizlik grd iin yavaa odasna ekilip kendisini yataa att. E, Rakm o geceyi nasl geirdi? te burada ok dnlmesi gerekir. Yarm saat kadar lgncasna dalgnlktan sonra frlayp "Acaip! Bana kim engel olabilir? Malm olmas gerekir. te kz benim kardeim olmay kabul etmeyip..." diye kzn bedenine kar byk bir istek duydu, bu dnceler iinde yorulup kald, "Hayr! tedbirli olmak gerekir! Acelem ne? te yanmda yatyor. Ne zaman olsa benim deil mi? Acele iin pimanl sonra tamir kabul etmeyecek kadar byktr." diye bir karmak duygular iinde yatana girdi. te bu dnceli ve karmaal durum iinde sabaha kadar uyumad. Siz bu duruma cinnet mi dersiniz, ahmaklk m? Hele biz ikisinden de hi birisine olanak veremeyiz. Akn bir de byle kavuma iinde yara kesi vardr ki, bunu ancak ak zdrab ekenler bilir. Bu ylesine byk bir zevktir ki yaanmadan anlalmaz. Size kendisini feda eden ve hatta kle eden bir kz, yan banza alm olduunuz hlde nefsinizi engelleyerek o yasan, o eziyetin lezzetini tattnz var mdr? Varsa R-km'a ne deli dersiniz, ne de aptal. Yoksa ne deli demekte zrnz var, ne de aptal demekte. O ehvet denilen ey yok mu? Ne pisliktir, hem de gerekten pisliktir. Akn gzellii, temizlii, zihinde ve ruhta uyandrd harika tat ehvetle pisleir. nsan hayvan snfna sokar. Bu seks denilen ey insann gzne perde indi-rirdii iin insan o pis lekeyi gremez. Efendim! Keder ve bunalmdan uzak bir kavuma iin yasak hayallerin lezzetindeki tadn devam ne de gzeldir? 90 Birka dakikalk zevk olan seksin, perdenin alp kapanmasndan ibaret, hastalkl bir durum olan ehveti bylesine istemek aklszlktan baka birey deildir. Bu yzden seks dknl hesaba katlacak kadar nemli bir durum deildir. nsan aka krk yl istek duysa o tat iin krk yl bekler. Hatta insan krk yl gen, ateli, tutkun bir hlde devam eder. Eer sevgilisiyle krk yl iliki srdrse, meydana gelen olgunluk insan soutur, sndrr, ihtiyarlatr.

Gzel ama drt saat nce Yozefino ile gs gse, kucak kucaa olan molla Rakm hakknda da bu ince dncenin hkm ne olacak? Onun hakknda karar verilmeyecek de kimin hakknda karar verilecek? Drt saat ncesini gzel dnmelisiniz. O zaman Rkm'da sultan akn drt saat sonraki grnts var myd? Bir de ertesi gnne bakalm. Vay ertesi gn ne olmu? Ne olacak? Sabah erkenden koca Rakm kalkt, soluu Beyolu'nda alp Yozefino'yu yatanda yakalad. Daha selm vermeden: Rakm- Madam, siz bu akam bana ne diyordunuz? Yozefino- Ne diyordum, ne bileyim ben? Sana bin sz syledim. Rakm- "Beni bir metres gibi tanma, dost gibi tan." demediniz miydi? Yozefino- Evet yle demitim. Rakm- yle ise, ite emin olunuz ki bundan sonra sizi dost gibi, karde gibi, ana gibi, ne gibi isterseniz o gibi tanyacam. Yozefino- (sevinci zntye katarak) Korkarm dediim oldu. Rakm- Bu akam Canan beni cayr cayr yakt! Diye anlatmaya balad. Sorunu o kadar yank bir yolda anlatt ki, 91 Yozefino'nun dahi yrei kabard. Yozefino Pek memnun oldum ama demek oluyor ki, kendi yararm kendim baltaladm. Rakm- (kadnn dizlerine kapanarak) Seninle srdm mrn tadn mezara kadar deil, mezarda dahi unutmayacama yemin ederim. Hele dostluun, kyamet gnne devam edecektir. Rica ederim, beni gzel bedeninden mahrum etme. Yozefino- Delisin, divanesin, zalimsin, hainsin! Rakm- Bu kadar azara sebep ne? Yozefino- iki kadn ayn memnun edemeyecein iin. Rakm-Ama Yozefino, bana merhamet et! Bu kadarna ne bedenim ne de dncem katlanamaz. Yozefino- imdi zerine varmam. Atein pek keskin, pek iddetli. Sonra sen yine Yozefino'nun kollar arasnda ezilirsin. Ancak sen bu gece Canan' mutlu ettin ya. Onun gzlerinden akan her damlann zel bir tatla km olduuna inan. Zavall kzcaz! Sen benim elimden Rkm' deil, canm alsan acmam. Rakm senin hakkndr. Benden daha ok lyktr. u aadaki hikayeyi de anlatrsak bahar mevsimine kadar gelien durumlar bitirmi olacaz. yle ki: Canan'n satlmak istenilii zerinden ancak bir hafta gemiti ki, bir gn Rakm, Taksim nlerinde Feltun Bey'e rastlad. Eski dost dman olur mu hi? Rakm- (safa) Vay beyim, keyifler nasl? Feltun- Hi sorma birader. Hele u "devil" yani yastan kurtulduuma bir teekkr ediyorum ki! Biliyorsun ya, babamn lm zerine yas tutmak alafrangada vardr. Her tarafm gece karanl gibi simsiyah kesilmiti. Rakm- Evet! Alafrangada vardr, ama biz Trkler bu kurala uymaya zorunlu deiliz. Cuma geceleri bir yasin-i 92 erif ile llerimizi anmak... Feltun- yle ama, beni kendi hlime brakyorlar m ya? Rakm- Size kim karr? Feltun- Kim mi karr? Hey birader hey! Hi sorma, bam bir belya att ki! Rakm- Aman! Feltun- Bel ama tatl bel! Gnlm mini mini bir tiyatro oyuncusunun sevgisine kapld. Rakm- Yas dahi bu mini mini aktris mi getirdi? Feltun- Evet! Zavall kzcaz! babamn lmne benden fazla yand, tututu. Rakm- Acaip! Feltun- Evet! Pek acaip kzdr. Ama ne yas. Yemek tabaklarna varncaya kadar siyahlanm tabak aldrd. Kendisi tiyatroda bile siyahtan baka bir ey giymez. Elinden gelse gnein ve gkteki yldzlarn dahi zerine siyah bir tl ekecekti. Rakm- Dorusu ya, ardm. Feltun- Kendisini grmek istemez misin? Rakm- zin verirseniz niin istemeyeyim. Fakat bu kadar sevginiz olan bir kz yabanc birine...

Feltun- Bak! Adam sen de. Hl kaba Trklk ediyorsun be! Alafrangada yle eyler var mdr? Rakm- Ben naslsa bir trl alafrangaya kendimi al-tramadm da. Bu konuma zerine aktrisi grmek iin aaya drt yol azna doru yrdler. Fakat Rakm byle sevdiinin babasnn lmne bu kadar zlen ve yemek tabaklarn dahi matem tabaklarna eviren bu kadnn usta bir oyuncu olduuna kanaat getirdi. 93 Feltun- Yine ne daldn be? Sen hep byle dalgn gezersin. Rakm- Hayr birader, bir ey yok. Birisinin bir ii vard da... Feltun- (kt bir bakla) i, i, i! Bu kadar i ne? Ne vakit bitireceksin be adam? Elverir artk kazandn para! Biraz da kazandklarn yemeye bak. Rakm- Ne yapalm birader. Bizim bamz yok, tarlamz yok, gelirimiz yok, giderimiz yok. almazsak ne yeriz? Feltun- Bu genlik ele gemez yahu! Yarn sakalna kr dtkten sonra paran olsa bile kadnlar yzne bakmaz. Biraz da genlikte yaamaya bakmal! Sen de bizim babam gibi olacaksn galiba. Biare adamcaz kazand, biriktirdi, rahat rahat yemeye mr yetmedi. Bunlardan, ibret almal deil mi? Rakm- Allah rahmet eylesin! Lkin Feltun Beyin bilgi bir tavr iinde syledii szler Rakm tarafndan kabul grmedi. Sessizce yrdler.. Rakm- Haberiniz var m birader? Bizim Reyhan Efendi Anadolu'da bir yere kaymakam olmu. Bir memnun oldum ki. Geen gn birisi bana sylemiti. Feltun- Vallahi haberim yok! Babamn lmnden beri kaleme ayak basmadm ki. Efendim, bu acaip kadn bizi fena sard. Gndz akama kadar yanndan bir yere ayrmaz. Gece bile mutlaka tiyatroya kadar "ak kumpanya" elik etmeli. Bels nerede? Sonra da bekleyip yine evine getirmeli. Artk evine kadar gelince brakp gitmek de olmaz ya!.. Geceyi de orada geilmeli. Bir dert ki! Rakm- Dert ama tatl dert deil mi? Feltun- Sorar msn ya? Ses blbl! Piyano emsalsiz! Hele o "alokans" ed-y kelm! Azndan ballar akar. Rasin, 94 Bualo, Molyer gibi byk airlerden birinin eserini eline ald m, insan bir tuhaf olur. Ben byle okuyu grmedim! Hi Franszca bilmemi olsan, yine anlarsn. Kadn, diliyle okuduunu, vcuduyla destekliyor. Tiyatrocu bu, bilirsin ya! Beni en fazla etkileyen kadnn kendi okuyuundan, kendisinin etkilenip hngr hngr alamas ve o hlde boynuma sarlp beni kucaklayp gz yalan iinde sevmesi-dir. Bu kadar da "santimantal" hassas kadn grnedim ki! Bu konular konuup varacaklar yere vardlar. Lkin Rakm, tiyatrocu kadnda alamak istedii zaman alayabilmek ustal dahi olduunu bilirdi. Vardklar yer C. Oteliydi, bu otelde herkes yaayamaz, ancak czdanna gvenenler gidebilir. Zira orada bir stl kahve be frank, yani yirmibe kurutur. zel bir daireye girdiler, buras yan yana iki odadan bir de kk salondan ibaretti. Feltun'u ldrtan eden madmazel Fransz kadnlarna zg bir tavrla srayarak geldi, boynuna sarld, pt. - Je te presenle mon... (Sana takdim ederim, benim...) diye Feltun, Rkm' tantmak istemiti. - Pas besoin, je ne suis pas ne inbecile, on conoit tout de site que monsieur est un de tes amis. (Lzumu yok! Ben eek deilim a! Derhal anlalabilir ki bu efendi senin dostlarndan biridir.) diye karlk verdi. Bunun zerine Rakm: - J'ai l'honneur ma... (iftihar ederim ki benim...) diye alafrangadan olduu zere "Sizinle tantma memnun oldum." yollu bir sz sylemek istemise de, kadn ona meydan brakmayarak: - Assez, monsieur, assez, ii entre jeunes gens on ne fait pas ces btises la, on y tutoit tout bonnement. (Elverir efendim elverir. Burada genler bu hayvanlklar etmezler. 95 Burada dorudan doruya senli benli konuurlar.) diye R-km'n istedii karl verdi. Feltun- (Rkm'a) Gryorsun ya birader, ne serbesttir. Hi byle bir kadn insan skar m? Efendim, nedir o seremoniler, fasonlar! Rakm- yle efendim, yle! Allah iin pek kibar! Bu konumalar Franszca olarak srd.

Kadn- Hey! Bana bak Feltun! Bir dostu buraya getirirler de, hi bir ey ikram etmezler mi? Feltun- Gerek be! iyi syledin, Polini. (Kadnn ad Polini'mi.) Polini- Bir ampanya filn! Rakm- Hayr dostum! Ben o kadar zevk adam deilim. Bir kahve ierim. Polini- Oh! Ne hayvanlk! Bu ekilde devam eden konumalar size ok anlamsz gelebilir ama alafranga ortamn gezmi, tozmu olanlar teslim ederler ki bu durumu asla abartmyoruz. Fransz kadnlarnn en normal konumalar byle olur, Hele tiyatro kadnlarnn... Rakm- (Polini'ye cevaben) Hakknz var, dostum. Lkin ben "bonvivor" geliriyle yaayan biri deilim, iimle, gcmle yaarm. imdi buradan knca yine iime gideceim. Polini- Demek oluyor ki, "yaz" iisinin Feltun- Evet! Kalemle iler, ameledir. Polini- Bravo! Gazeteci misin efendi? Rakm- Her ey! Ufak tefek roman yazar, tiyatro yazar, gazete yazar bir" iiyim. Polini- Ne gzel! Demek oluyor ki deta bizden. Yani gzel sanatlar bals. 96 Feltun- airdir de! Rakm- Estafurullah! Polini- Elbette yle olacak. yle ama efendi, bir ka ampanyack senin gibi fikir adamlarnn fikrini kzdrr. (Feltun'a) Bizim ak erbabnn dahi akn kzdrr. yle deil mi, maymun! ebek! Tavan! Feltun- (ylarak) Vallahi bence yle. Rakm- Herkes fikrini serbeste syleyecek mi? Polini- phesiz! Rakm- Bence yle deil. arapla kzan iirsel dncelerimi nereme sokaym? arapla kzan ak, muhabbet ne ie yarar? Polini- "O le le"! O o! Bu efendi zten filozofmu ya! Feltun adn bana vermeliydi. (Feltun'a) Ey suda halanm smsk hindi, bak bu efendi sen gibi deil. Sana dnyada ka ey lzmd? Hani diyordun. arap, kadn, bir de muzka, yle mi? Feltun- Bana bu fikri senin akn verdi. Polini- Hele bak u sar tahta bitine. Hl yerinden kmldanmay can istemiyor, te misafirin geldi. imdi gidip... Feltun- Ha! Pardon. Bu ngran ipini de henz yapmadlar ki, imdi t "apartman" daire kapsna kadar gidip byk ngra ekmeli, (diye kar.) Polini- Efendi, sana memnuniyetlerimi arzederim. Yalnz bir eksik var. Yazar ksm biraz serbest olur. Sen ise benden daha fazla ekingensin. Rakm- Her eyde orta yolu bulmak iyi deil midir? Polini- Bizim bu stakoz Feltun pek ylk ey. Ne dmeni var, ne pusulas. Okyanusu muhabbette yolunu arm, alkanp gidiyor. Anlyorsun a! Yine inanmamal. Severim de klhaniyi be! 97 Feltun- (emirlerini vermi, iini bitirmi, gelir.) Bir gzel ay smarladm. Rom da beraber, can isteyen... Polini- Grdn m bir kere? te mrnde bir g har-cadnsa o da budur. Can isteyen iki ier, can isteyen ay ier. Oturup ikilerini itiler. Dereden tepeden bin sz sylenip, Feltun Bey bu ekilde bir yaamn alaturkada mmkn olmadn belirtip alafranga yaamn ne tr nimetlerle dolu olduunu anlatt: - Neye yarar o Trk kadn, tavrndan, kibrinden geilmez. Gya yaratlyla insan diriltecekmi gibi, kendini dev aynasnda grd yetmiyormu gibi yznden den bin para olur. Hanma kendini yarandrmak mmkn olamaz. Naz ekilmez. akas tatsz. Bilirsin ya a karde, bilirsin ya!.. Ama bir cariye al. Artk bizim gibi serbest, hr adamlar bir esirden ne tat alabilir? Kim bilir gnl kimdedir? Esirin olduu iin sana kle olmaya mecburdur. Rakm bu szleri duyunca Feltun'un saplanm olduu bu fikre nasl aacan dahi bilemedi. O bile zihninde bir Osmanl hanmn dik duruu ve bykl yerinde olduu hlde u Fransz kadnn samalklarn ekmekte ne hikmet olduunu dnr ve bir adamn bir kadndan iitebilecei en ar hakaretlerden daha arn duyan u Fe-latun'u anlayamazd. Halbuki kendisi byle bir kadnn kafasn krar, hakkn avucuna verirdi.

Hele Feltun, esir konusunu anca az kald Rakm bir kahkaha koparacakt. Ama glmekten kendini koruyarak "Hey akn, esirde yrek yok mudur? Be on kurua bir kzn hrriyetini satn almak iten bile deildir. Onun yreini satn al da bak sana ne kadar yr olur. Ah benim Canan-cm! Zavall kzcaz!.." diye kendi iinden pazarln ku98 rarak grnte Feltun'a acmt. Bir saat kadar konutuktan sonra iki a babaa brakarak masadan kalkt. Alafranga merakls Feltun tuhaf ve anlalmaz gsteriten geri durmad. Otelin byk salonuna vardklarnda Feltun, Rkm'n fikrini anlamak iin: Feltun- Ey, nasl buldun bizimkini bakaym? Rkm-Gzel (tebessmle) Hi olmazsa insann stne bana mayonez dkmyor ya! Feltun- Brak Allah' seversen u eek ngilizleri! Ayda drt lira iin senin de onlarn kahrn ektiine aarm. Rakm- Ne yapalm birader, para da lzm. Feltun- Aman, bu olann paraya olan akndan aman! Gel be, gel sana ayda drt liray ben vereyim. Rakm- Teekkr ederim birader. Benim yaaym pek gzeldir. Feltun- Kibrine dokunmasn. Vallahi gerek sylyorum. Sanki sana ayda drt ngiliz liras vermeye kudretim yok mudur? Rakm- Estafurullah birader. Sana yle sz syleyen var m? Lkin ben Ziklas ailesinden memnun olduum iin sylyorum. Feltun- u havu gibi ngiliz kzlarndan ne lezzet alyorsun? Olan, vallahi yaamann yolunu bilmezsin be! Kudretin de yok deildir. Bir ayan da daima Beyolu'nda. yle hline gre bir apartmann olsa da, mini mini bir metres edinmi olsan fena m olur? Rakm- (aklna Yozefno geldiyse de, o adnn bir harfini bile azndan karmaktan korktuundan) iyi olur ama birader, ben kendim iin deil, hl sizin iin bile israfn bu derecesini hayrl grmyorum. Feltun- (alayl) Ne, israf m? Pir ol be. Sen Feltun'u 99 o kadar eek mi zannediyorsun? Hesap edecek olsam, u ay zarfnda kazandm, harcadmdan fazla deilse bile baa ba gelir. Rakm- (memnuniyetle) Bak yleyse syleyecek sz bulamam. Bu yaay kazanl ise iyidir kardeim. Bir ada-m kazand kadar yaayabilir. Elbette kardeiniz de rahattr. Zira birinci derecede dnlecek ey malm a! Feltun- Bizim filozof Rakm yine yksek bilgiden dem vurmaya balad. Sevin birader, sevin. Kazancm yolunda ve ansm pek iyi. Rakm- Ne yola balandnz bakalm? Ticaret filn m? Feltun- Bizim gibi adamlarn ticareti nasl olur bilmez misin? Rakm- Ne bileyim ben? Feltun- Akam oldu mu cebine krk elli kuru koyarsn, oyun salonuna gidersin... Rakm- (ask suratla) Vay!.. Feltun- Dur ama acele etme. Balarsn oynamaya, eer zar ilerse krk elli lirack byr, kalkarsn. Rakm- Oynamaya balayal mutlaka ancak bir ay kadar olmutur. Feltun- Nerden bildin? Rakm- nk byle zarar etmeye balaynca kalkmak ve krk elli lirack bydkten sonra yine kalkmak, henz bir aylk kumarbazlarn alkanldr. Bir ka ay sonra eskidike bu alkanlk kalkar. Feltun- Sen benim iin korkma. Rakm- Ben sizin iin korkmam. nk kumarda sizi esir almazlar. Ayda onbe yirmi bin kuruluk gelir iin korkarm. Siz pek iyi bilirsiniz ki, yirmi otuz bin lira bir ka ay iinde kumara verilebilir servetlerdendir. 100 Feltun- Ey, artk bana dersi hikmet mi vereceksin? Rakm- Hayr, imdilik adiyo! Feltun- Adiyo moner! Size hayret edecek bir ey syleyelim mi? Bu iki arkada, birbirinden ayrldktan sonra, biribirleri aleyhine kt dnmeye baladlar. Feltun, Rakm iin "Kendisinde bir servet yok, byle bir metresle C. Oteli gibi otelde mr srd yok da, kskandndan byle

sylyor. Eer onun da elinde onbe bin lira bulunsa, o zaman benim yaaymn tam insanca, kibarca olduunu teslim ederdi." demi ve Rakm dahi Feltun iin "Kendisi Ziklas evinden kovuldu ya, imdi ayda drt liray kendisi vermek zere beni de oradan mahrum etmek istiyor. Ka ay alrm ben byle drt liralar? Kendim kazanamyor muyum? Bir mirasyedinin haram servetine ancak dalkavuklar itibar ederler. Varsn beyim yaasn. Biz bunlarn ounu grdk, ounu da iittik ki, iittiklerimizden dahi, grdklerimiz kadar ibret aldk" demiti. Siz bu iki fikrin hangisini onaylarsnz? Hele biz Rkm' onaylarz. Zira mirasyedinin ve zellikle Feltun Bey gibi bir mirasyedinin serveti, cmle alem tarafndan 'haram' bilinen bir servettir. Bahar mevsimine kadar gelien olaylar tek tek anlatp bitirdik. 101 Yedinci Blm Bahar mevsimi, kalpler iin nasl sense gnller iinde yle gzeldir. Bu mevsimin bizce anlatlmaya deecek hikayesi Rkm'n Kthane de yapt lemdir. yle ki: Yine haftann ders gnlerinden birinde Rakm -hl ve fakat halisane ve dostane bir suretle devam etmekte oldu-u-Yozefino'yu ziyarete gelmiti. O gnk sohbet Kthane piknii hakkndayd. Yozefino geen gnler.....Bey'in harem takmyla Kthane'ye gitmilerdi ama bu gezi pazar gnne rastladndan arabalar iinde tkl kalmlar, pikniin tadn karamamlard. Rakm- Kthane dorusu dnyann en gzel yerlerinden birisidir. Lkin orann zevki cuma ve pazar gnleri kmaz. Oraya baka trl gidilir. Yozefino- Nasl gidilir? Rakm- Gider misin? Yozefino- Yalnz m gideceim? Rakm- Yok! Benimle beraber. Yozefino- (sevinerek) Seninle mi? Elbet giderim. Hem pek fazla eleneceimizi de teslim ederim. Rakm- Canan' da alrz, istersen Dad kalfay da. Yozefino- Vallahi pek gzel olur. Rakm- Bir sal yahut aramba gn gideriz. O gzel sahralar, ayrlar tenhadr. Bize her gzelliklerini gsterirler. Baka gnler ise oralar at ve araba panayrna dner. 103 Yozefino- Aman ne kadar eleniriz. Rakm- Hem Kthane'ye byle bizim gibi gidenler, yiyecek ve ieceklerini de beraber gtrp yle elenirler. Yozefino- (gayet sevinli) Grdn m bir kere elencenin asl alaturkasn? ite insann kra, sahraya ktna dahi deer. Rakm- Karar verdinse syle de ben ihtiya listesini hazrlayaym. Yozefino- Ne gn gidilecekse yalnz akamdan bana bir haber uur ki, ertesi sabah iin ben de baka bir ie balamayaym. Rakm- Ba stne. Yozefino yannda gezi karar verildi. Rakm gidip derslerini verdi sonra gece saat civar evine dnd. Kendisini artk kim karlar? Elbet Canan. Hem artk Rakm kendisini Canan'n karladna darlmyor da. Dad kalfa ise Rkm'in bu darlmayna fazlasyla memnun oluyor. Lkin urasn lykyla biliniz ki, bundan sonra Canan'n iftira atlma korkusundan uzak oluu kzcazn duruunu, bakn olsa olsa Rakm huzurundaki enliini biraz daha arttrmaya yetmiti. Yoksa aralarndaki katksz sevgi, srma gm gibi saf olarak devam edip dardan birisi grecek olsa kendilerini deta karde, kz karde zannederdi. Dad kalfa henz yatmad iin birden salonda oturdular. Canan, efendisine hem de can gibi sevdii efendisine bir kahve piirip getirdi. Rakm kahveyi ierken: Rakm- Dad! Niin aralkta bir gezmeye gitmezsiniz? Feday- Gidiyoruz ya ite efendim! Rakm- Nereye gittiiniz var ya? Feday- Canan nereye isterse gidiyoruz. Canan- (Fedyi hakknda sevgisini gsterir bir tavrla) 104 Dad kalfa beni her yere gtryor efendim! Rakm- Nereye gtryor bakaym?

Canan- Salpazarna... Rakm- Salpazar ite kapmzn ndr, Feday- Tophane'ye kadar bile gidiyoruz efendim. Rakm- Yok a dadcm. yle gezinti yerine, rnein Ihlamur'a filna. Feday- Oraya geen yaz gtrmtm. Ama Canan yle yerleri sevmedi. Rakm- Belki imdi sever. Canan- Oralar kt efendim. Kadnlar, erkekler! ok kt! nsan rahatsz oluyor. Evimiz daha iyi. Feday- Bir kere de Kk iftlik'e gtrmtm. O gn, tenhayd bir gzel elendik. Canan-Sahi dad kalfacm! Ogn ne kadar elenmitik. Krlar ne gzeldi. Aalar, o havuz. Aman ne kadar gzeldi! Rakm- (kz sevindike memnun olarak) yi ya, yine gitmeli deil mi? Feday- Yaz gelsin de yine gideriz. Ben kzm, Ca-nan'm skmak istemem. Rakm- Bilmez miyim a dadcm? Canan- Dad kalfacm beni kz gibi sever. Ben de onu annem gibi severim (diye koup Feday'nin o sadk, o merhametli, o kadn Feday'nin boynuna sarlp pmeye balar.) Rakm- (bu grntden tarifi kabil olamayacak kadar sevinlenip) Yok ama, benim dadcm byle karmda pmeyeceksin. Ben deta kskanrm! diye kalkt, kendisini dadsnn kucana atp pmeye balad. Biare Feday, bir kucanda Canan, birisinde Rakm kendisini kucaklamakta 105 olduklarn grnce gzlerinden ya boanarak: Feday-Ah hanmcm, iki gzmn hanmcm! Mezarnda bizim u hlimizi gryor musun? Rakm- (gzleri dolarak) te dadcm, seni anamz yerine koyduk. Anacmn yanaklar rmse senin yanaklarn hamdolsun sapasalam. Bu sz Canan'n dikkatini ekti. Bu grnt ok srmedi, yine herkes yerine geti. Rakm- Ey, dadcm! Bizi nmzdeki aramba gn Kthane'ye gtrr msn? Feday- Seni de mi? Rakm- sterim ya! Canan- (sevincinden ldracak) Siz de mi bizimle beraber gideceksiniz efendim? Rakm- Hay hay! Canan- yle ama kalabalkta siz bizimle beraber oturamazsnz ki! Rakm- aramba gn orada kimse yoktur. Koca ayrlarda biz yalnz kalacaz. Canan- (daha fazla sevinerek) Ya! yle mi? Aman canm dadcm! Bizi gtr. Feday- Gtrrm kzm. Niin gtrmeyeyim? Rakm- Hatt ustan Yozefino da gelecek. Canan- (sonsuz sevinerek) O da m? Aman ya Rab! Dad kalfacm, Yozefino da gelecekmi. Feday- Daha iyi ya ite. Hep biz bizeyiz demek. Rakm- aramba gn sabah erkenden gideceiz. Ama pek erken ha! Feday- Yozefino o kadar erken gelebilir mi? Rakm- Yozefino daha akamdan buraya gelip gece burada kalacak. 106 Feday- Siz yle mi karar verdiniz? Rakm- Hayr! Biz deil, ben kendim yle karar verdim. Yozefino ile sylediimiz sz, yalnz birgn birlikte Kthane'ye gitmekten ibarettir. Feday- yi ama beyim, burada biz Yozefno'yu nerede yatrrz? Rakm- Ben onun yolunu buldum da, onun iin karar verdim. Sen beni bir gece odana misafir alrsn. Yozefino benim odamda yatar. Canan da kendi odasnda yatar. Feday- Sen bilirsin olum. Rakm- Yok dadcm, sen bilirsin, ite yatak iin ise... Feday- Niin uygun olmasn? te yatak iin are bulduk ya! Artk bu gece Canan'n sevincini mmkn deil anlatamayz. Biare kzcaz, dad kalfa ile efendisinin kendisine evlt gibi, karde gibi, her ne gibi olursa olsun, gsterdikleri sevgiye mi sevinsin? aramba gn Kthane'ye gidilecek, ona m sevinsin? Yozefino beraber gidecek, ona m memnun olsun? Bahusus Yozefino bir gece kendi evlerinde yatacak, ona m ldrsn? Zira Yozefino, Canan' ne kadar severse, Canan da Yozefino'yu o kadar severdi.

Kahveyi itikten ve karar verdikten sonra Rakm, yazacak bir miktar yazs olduundan bahisle odasna ekildi. Dad kalfa uykusu geldiinden bahisle yatana girdi. Canan ne yapsn? Uykusu yok ki yatsn. Zihni yerinde deil ki, sevincinden vakit yok ki, gitsin o da bir kitap filn okusun. O da kalkt, efendisinin yanna gidip karsnda oturdu. Rakm yaz yazar, o da nne ttn tenekesini alm, efendisi iin hazr sigara yapard. Rakm- Niin yatmyorsun Canan? Canan- Uykum yok efendim. Sizi rahatsz ediyorsam odama gideyim de orada sigaralar yapaym. 107 Rakm- (bir tatl stma krgnlklar hissederek) Yok kuzum yok! Hi sen bana sknt verir misin? Hi sen beni rahatsz eder misin? Canan- Ben sizi rahatsz etmez miyim efendim? Rakn- Etmezsin ya! Ben seni ne kadar grsem, gre gre doyamam. ayet sen rahatsz olursun diye syledim. Canan- (teekkr eder gibi bakarak) Nemutluluk! Kzn u hl ve tavr Rkm'n duygularna bir kat daha dokundu : Rakm- Canan! Canan- Efendim! Rakm- ... Bir ey yok! Canan- Bir ey syleyecektiniz ama efendim... Siz bilirsiniz. Rakm- (kalemi elinden brakp) Diyecektim ki... Canan! Canan- Efendim! Rakm- Benim seni sevdiimi bilir misin kuzum Canan? Canan- Nasl bilmem efendim, bilirim ya! Hem siz kendiniz sylemediniz mi? "Seni kardeim gibi severim" demediniz mi? Rakm- (ayaa kalkarak) Of, Canan, of! Ben seni kardeim gibi sevmiyorum. Canan gibi seviyorum. Canan- (gayet ince bir pembelik yznden memelerine kadar inerek) Malnz deil miyim efendim'? Rakm- (hiddetle) yle deme be! Sen kimsenin mal deilsin. Kendi kendine sahipsin... Of, kuzum Canan, Allah akna, sen de beni seviyor musun? Doru syle! Canan- (o da ayaa kalkm olduundan, efendisi ona, o efendisine yaklap birbiriyle kucaklaarak) Nasl syle108 yim a efendiciim? Hlimi bilmiyor gibi sylyorsunuz. Rakm- Of, a Canan! Sen benim hlimi bilmiyor gibi sylyorsun. Beni seviyorsan "Seni seviyorum" de. Azndan bu cmlenin ktn kulam iitsin. Bu sz bena hayat verir. lemde bana en lezzetli sz, bu szdr. Canan- Seviyorum efendiciim. Vallahi seviyorum. Ah, ben sizi sevmez de ne yaparm? Nasl sevmemezlik edebilirim? Sevmemek elimde mi? Kzn bu szleri sylemesi deil, sylerken gsterdii tavr Rkm'n duygularn okadka deta akn sonunda olan cinnet, daha aknn balangcnda ba gstermie-sine: Rakm-Ah, Canan'm, Canan'm! Beni sevdiine vallahi gnlm inanyor. Lkin sabaha kadar bu sz sylesen dinleyeceim... Rkm'n szleri Canan' dahi eritmek derecesinde etkiledi. Kz zaten kollan arasnda bulunan efendisinin gzleri zerine ate gibi hararetli dudaklar ile bir pck brakt. Rakm da pck almaya davrand ise o anda bir rkeklik gstererek: Rakm- Canan, ah Canan! Seni vallahi kendimden kskanyorum. Aman ya Rab! ldracak mym, ne olacam? Dorusu Rakm ldracak myd, ne olacakt? Anlalmayacak bir hle geldi. O kadar ki, Canan da korkarak naslsa efendisini kanepe zerine oturtup kendisi de yan banda oturdu. Bir sre sustular. Yalnz ikisi birbirinin yzne bakarlard, ikisinin de yrekleri ta gibi kaskat kesilmi olduundan tkanp boulacaklar zannolunurdu. Bu ara Rkm'n aklna Feltun'un esirler hakkndaki grleri gelip ancak uzun uzadya zihninde dnemedi, "Haydi oradan hey lgn! Sen lemin lezzeti nerede olduunu, nasl yararlanabileceini ne bilirsin? Var bir apkn 109 tiyatrocu kz yannda kendin esirmisin gibi mr sr!" diye o any derhal kovdu. Koca Rakm, kanepe zerinde Canan'n yzne baka baka bir iki saatten sonra dald gitti.

Canan bir ara Rkm' yatana kaldrmak istedi. Ancak henz dald iin uyandrmaya bir trl kyamad. Kanepenin de rahat bir yatak olduunu dnerek efendisini, an, sevgilisini, yzn doya doya veya anlalmaz anlalmaz izledi. Oturduu kanepeden kalkt, yreindeki sevgilerle birlikte istemiye istemiye odasna gitti. Bu geeninde dier gecelerden bir fark olmamt. Ancak Canan sevgilisine bir adm daha yaklamt. Ertesi sabah Rakm gzlerini anca kendisini kanepe zerinde Canan' da karsnda buldu. Kzn vakar ve duruunda asla bir deiiklik yok! Koca Canan hl o Canan. Hl o salam duru, hl o erdem! Ne zannettiniz ya? Rica ederiz, Canan' yle bir ylk, oynak zannetmeyiniz. Canan sapna kadar kadn, temiz, edip, terbiyeli, nazik, uyank bir kzdr. u kadar var ki dad kalfa, Rkm'n yanna pek gln bir yzle geldi. Rakm geceki maceradan dadnn haberi olduunu anlad. Evet dadnn haberi olmutu. Zannetmeyiniz dad kalfa bunlar gzlemi yahut dinlemi. Hayr efendim hayr! Dad kalfa byle bir alakl yapacak kadn deildir. Canan kendisi haber verdi. Zira Canan'n annesi, srda, hereyi dad kalfa idi. Efendisiyleolan maceralarn hepsini dad kalfaya haber verir, karlnda ne hl ve harekette bulunacana dair dadsnn gsterdii yolda emin bir ekilde ilerlerdi. Zaten Rkm' bu kadar deli divane edecek terbiye ve tavrn kayna ne idi zannedersiniz? Dad kalfa elinde bytm olduu ocuun her hlini, her ahlkn lykyla bildii iin Canan iin yle planlar yapar, yle fikirler retirdi ki Rakm, 110 bu kz hi sevmeyecek olsa bile aresiz sevmeye mecbur olacakt. Dorusu Rakm geceki olaydan dad kalfann haberi olduunu anlad ama dad kalfa ona dair bir szck bile demedi, Rakm da bir ey syleyebilsin. Kararlatrdklar aramba gn Kathane'ye gideceklerse daha pazartesi gnnden hazrlklara balamalar gerektiini hatrlatt, Rakm da onaylad, bylece dad kalfa iine gitti. O gn Rakm yine ileriyle megul oldu, akam evine vardnda baz tercme ileriyle uraarak bir gece nceki balanma gibi bir atee kendisini btn btn kaptrmadan geceyi geirebildi. Sal gn Yozefino'nun gelecei akam olduundan Rakm kendince baz malzemeleri aldktan sonra iine yarayan yerlere uradktan sonra saat dokuz civarnda Beyo-lu'na gidip Yozefino'yu evinde buldu. -nk Yozefino yalnz ders gnleri rencilerine gidip, ders vermedii gnlerde evinde otururduRkm- Bonjur dostum! Yozefino- Bonjur Rakm! Rakm- Haydi bakalm. Yozefino- Nereye? Rakm- Bize! Kthane'ye gitmeyecek miydik ya? Yozefino- Ey, Kthane'ye sizden mi gidilir? Rakm- Bu akam bizde geireceiz. Bizde kalacaz. Yarn sabah erkenden hatt gne domadan evvel deniz zerinde bulunacaz. Bir ey oldu mu tam olsun. Gnein douunu ve batn grmeyince tamam olmaz m? Mevsim her ikisini vakti grmeye de msait! Yozefino-Vallahi fena deil ama, senin beni yatracak yerin yoktur, a deli ocuk! Rakm- Canm senin nene lzm. Ben hereyi hazrladm. 111 l Yozefino- Pek l, pek l! Sen biraz otur. Ben kalkp giyineyim. Yozefino kalkt, dier odaya gidip giyinmeye balad. Rakm ise piyanoyu bilir bilmez tkrdatp Yozefino tamamen giyindikten sonra kalktlar. Posta sokandan aa Bostanba'ya inip, Tophane caddesi yoluyla yava yava Salpazar'na vardlar. Kapdan ieriye girdikleri zaman Canan, Yozefino'yu grnce kollarn aarak zerine kotu. ptler. Yozefino, dad kalfa ile dahi merhabalat. Sonra Rakm, Yozefino ve Canan salonda oturdular. Dad kalfa ise gerekli malzemeleri hazrlamakla urat. Saat onbire geldiinde Canan -o zamana kadar R-km'n evinde ilk defa olmak zere- rak takmn salondaki konsolun zerine koydu. Rakm ilk kadehi Yozefino'ya sunduunda, kadn yine stanbul'un raks lemde en sevilecek elencelerden olduuna ve kendisinin buna araptan fazla istei ve yaknl bulunduuna dair bir hayli sz syleyip konuup durdu. Rakm da Yozefino'ya elik etti. Bunlar konumaya baladklar srada Canan piyano bana geip en iyi bildii havalan ustaca almaya balad. Rakm o zamana kadar

Canan'in enikonu piyano aldna rastlamam olduu iin bu sanattaki ustaln ok iyi buldu. Hatt Rakm, Canan'in enikonu Franszca sylediini dahi, ders verdii srada anlayamamken bu akam kzn Yozefino ile konumasnda gsterdii beceriye dahi ard ya! Kzn piyanosunu bir sre dinlendikten sonra Yozefi-no'nun da neesi artm olduundan alg bana kendisi geti. Aman ya Rab! Bu akam kadnn piyanoda gsterdii ustalk akl almaz gzellikteydi. nsan hesap edecek olsa, iki elinde on parma olan bir adamn bir anda seksen, yz kadar sese dokunabilmesine olanak veremedii hlde, kadn bu olasl gerekletirdiinden gya drt eli olup da, 112 her birinde dahi onar parma bulunduu zannolunmak is-tenilirdi. Koca Canan, sanki krk yldan beri sarho meclisinde arap tarm gibi, iki meclisinin dahi ynteminin farkna vararak araplk hizmetinde kusur etmedi. Yozefino'nun bir ka damladan ibaret gdasn daima piyanosu yanna gtrr, bu hizmeti efendisine de yapar; efendisi ise Canan elinden ald kadehi deta ate ier gibi ierdi. Bizim iki meclisinin gzel grntsne dikkat ettiiniz var mdr? Var ise grmsnzdr ki, bu meclislerde kafalar lykyla ho olduktan sonra, dostlar biribirine daima gzel szler sylerdi. Bu durum bu gece Rkm'n meclisinde de oldu, bunun sebebi Rakm ile Yozefino'nun biribirine olan sevgileri yzndendi. Zira grnt iki dostun iki parlatmasndan ziyade iki akn biribirlerine aklarn sunmas gibiydi. Ancak Yozefino burada da ii klfna uydurdu ve ara sra Canan'a olan sevgisini dile getirdi. Sonunda yemek zaman geldi. Yine bu salonda sofra kuruldu. kilerle birlikte masaya geip ailecek sofraya oturdular. Dad kalfa, evlerde byle toplantlarn yaplmasndan memnun olurdu, yalnz arada iki bulunmas biraz cann skard. Lkin hi gz gibi sevdii olu, efendisi, beyi, paas yani Rkm' kendisinin bu honutsuzluundan haberdar eder mi? Dad kalfa zaten byk yerlerde ziyafetler savm bir kadn olduundan piirmi olduu yemekler Yozefino'nun ok houna gitti. Byk bir beeniyle yenildi, iildi, yemekten sonra Canan kahveleri sofraya getirdi, alafrangalar gibi kahveler sofrada iildi. Sofra banda meyve sebze yiyerek dereden tepeden konuarak bir saat geirdiler. Yatma zaman geldiinde evli evine kyl kyne gitti. Yozefino kendisi iin hazrlanm olan Rkm'n yatana ve Rakm da dadsnn odasnda serilmi olan ya113 taa gitti. Elbette Canan da kendi odasna gitmitir, te buras belli deil. Vay ne oldu? te u oldu: Canan, Yozefino'yu soyundurup yatana yatncaya kadar yanndan ayrlmayaca bilinmez mi? Yozefino gibi bir yandan sevitii adam merak edip bir yandan da sevdii kadnla bu adamn ilikisini bilmek isteyiini anlamamak mmkn m? Binaenaleyh hem soyunur, hem de kz ile konuurdu: Yozefino- Kz Canan! Canan- Efendim! Yozefino- Sen efendiyi de byle soyundurursun deil mi? Canan- Efendim deil mi? Elbet soyunduracam. Yozefino- Bari uslu uslu soyunur mu? Canan-A! ocuk mu ki uslu uslu soyunmasn? Yozefino- Onlar ocuktan beterdir. ocuklar soyunurken ter ter tepinir. Byle bykl ocuklar da insann boynuna sarlr. Canan- (utanr) Aman ustacm, sylediin u lafa bak! Yozefino- Ne sylyorum? Ayp bir ey mi sylyorum? Canan- Ayp ya! Yozefino- Vay, demek oluyor ki mutlaka uslu uslu soyunmuyor. Soyunsa sen bu lafta hi bir ayp grmezdin. Canan- Canm ustacm, bana yle laflar syleme. Yozefino- A deli! Kz ne utanyorsun? O senin efendin deil mi? Ayp m zannediyorsun? Siz ikiniz de gensiniz, gzelsiniz. Eer uslu uslu soyunmu olsa o zaman ayp saylr. 114 Canan- Hayr! Bizim efendi pek usludur, utangatr. Yozefino- De bakaym, beni aldatabilir misin? Sanki benim haberim yoktur. Vah ocuk vah! Efendi bana her eyi syledi. benden hi bir srrn saklamaz. Geen gece ne kadar alamsnz.

Canan- Yozefino'nun u son cmlesi zerine -bir kere ie nem vererek- az kalmt ki, sevielim... Lakin efendisiyle Yozefino arasndaki ilikiyi bilmediinden ve efendisiyle olan ilikisini dad kalfadan baka kimseye anlatmadndan hatta bunu anlatmay byk ayp diye dndnden sustu. Bir yandan da Yozefino kendi azn aryor zannederek efendisiyle arasnda geenleri sr olarak saklama kararlln srdrd. Canan- Efendi beni kz kardei gibi seviyor. Bana hi satat yoktur. Sana ne demise demi. Ben sana ne dediini nerden bilirim? Yozefino- Ah, hlinden kimseyi haberdar etmeme gayretinde bulunan k Canancm! Zarar yok kzm, zarar yok!. Ak kurallarn bilmeyen sizin gibi ocuklarn hli hep byledir. Bununla beraber hem seni, hem Rkm' tebrik ederim. Allah iin ikiniz de birbirinize pek lyk ocuklarsnz. Allah yine ikinizi birbirinize balasn. Anladn m kzm beni? Rakm ili bir ocuktur. Onu sen ynetmelisin. Gzel ynetirsen, kendine pek kolay balarsn. te Yozefino bu ekilde Canan' rahatlattktan sonra yatana girip, biraz da yatak iinde konuarak, kz yerine gnderdi. Gnderdi ama biare Canan' yine bin trl dncenin iine atarak.. Herkes uykuya dalmken, bir ara sokak kaps "at'at" diye alnmasn m? En evvel dad kalfa uyand. Rkm' da uyandrd. Meer kayk Osman amca gelmi. Saatlerine baktlar, saat on. Rakm, "Tam vaktidir, yava yava hazr115 lanmal." diye kalkp dadsyla beraber aaya inerek kaya yerletirilecek eyay Osman amcaya verdikten sonra Canan' uyandrmaya gitti. Ah, bu ak insana nasl hayat veren bir histir. Serpilip yatm olan Canan' bir hayli uradan sonra sa elini kzn yrei zerine koyarak, seslendi ve kendisinden nce yreinin uyandna dikkat etti. Hi dikkat ettiniz mi? Ah bizim dikkat ettiimiz vardr. Onun iin biliriz ki, pek lezzetli bir incelemedir. Zira kalp uyku hlinde iken pek dzenli ve hafif vurmaktadr ancak insan uyand anda evvelki hlin dzenini brakarak hale-canla uyanmaya balar. Deneyip baknz! Hele Canan'n kalbi gibi bir k kalbi olursa, var ya! Canan uyanp da gece vakti hafif hafif yanmakta bulunan kandilin baygn klar arasnda efendisini grnce birdenbire rkt. "Nedir efendim, ne istersiniz?.." diyebildi. Rakm, "Kthane'ye gideceimizi unuttun mu? Kalk bakalm. Atei, filn yak. Yozefino'yu da kaldr da, bir sabah keyfi yapalm. Yava yava da hazrlanrz." demesiyle Canan frlad, kalkt. Ne yalan syleyelim. Dorusunu sylemek her halde daha gereklidir. Ayp deil a! Biare kzcaz kalkarken efendisinin boynuna sarlp da yle kalkt. Siz isterseniz bu hareketi kstahlk olarak yorumlaynz. Efendisi kendisini mazur grmt. Yarm saat gemedi, herkes kalkt. Henz ate snmedii iin Canan'n salona getirmi olduu koca bir mangal uzaktan bakanlara keyif verirdi. Mangaln bir tarafna kahve gm, bir tarafna ay gm, bir tarafna akam gelmi olan taze inek st tenceresi srld. Sigaralar yand. Yozefino her ne kadar giyinmeden bir erkek huzuruna kmak alafrangada olmadna dikkat ekmise de, Rakm 116 da giyinmeden yalnz arkasnda bir ince taburi krk olduu hlde salona km kapsndan Yozefino'ya sylenmesi lzm gelen szleri syledi. Kahveler piti. Evvel birer ekerli kahve iildi. Sonra dad isteyene stl kahve, isteyene ay verdi. Herkes kafasna ve zevkine gre iti. Yozefino- (Osmanllarn u sabah safasn pek beenip) Ne gzel ey bu canm! Rakm- Ne? Yozefino- Byle sabah erken kalkp da u keyfi yetitirmek. Rakm- Hounuza m gitti madam? Yozefino-Vallahi pek gzel! Ben hemen diyebilirim ki, mr boyu, sabah erken kalkmammdr. Ne ho! Biz biliriz ki, imdi bir saat sonra gne doacak, biz de onu greceiz. yle deil mi? Rakm- Hem de deniz zerinde greceiz. Yozefino- mez miyiz ya? Rakm- Krkler var, ihramlar var, allar var, paltolar var. Ne yeceiz? Bahusus ki rom da var.

Yozefino- Vallahi pek houma gidiyor. Rakm sana dorusunu syleyeyim mi? Trklerin her hli Avrupa'nn her hlinden iyi! Rakm- Yok madam, pek de yle deil a! Dorusu bizde k mevsiminde her sabah byle bir zevk etmek olur ama Avrupa'nn da zevkleri fena mdr ya? Yozefino- Yalan sylemiyorum Rakm. Vallahi ciddi sylyorum. Dorusu Avrupa'nn dahi elencesi oktur ama "monoton"dur. Bir kere k geceleri uzun olduu zaman alafranga saat on ikiden yani gece yarsndan evvel yatlmaz". Hele saat on ikiye kadar da oturulduu olur ya! Bu hlde uyandmz zaman yine ortal gndz olmu buluruz. Yani demek isterim ki, biz doann yalnz akam gzel117 liginden yararlanrz. Sabah, o sabah ki doann uykudan uyanmas demektir, o gzel sabah grmekten hemen daim suretle mahrum kalrz. Rakm- Oras yledir. Yozefino- Ben hakkm bilirim de dva ederim. Ben szm bilirim de sylerim. Bir kere Trklerdeki u konukseverlik Avrupa'da bulunmaz. Demem onlar birbirine gitmezler demek deildir. Lkin sofralar, balolar hep resm eylerdir. Herkes evine geldi mi, yine kendi aile halkyla kalr. Ara sra bir aile iine misafir gelmi olmas veyahut insann kendisini baka bir aile iinde grmesi bir byk yeniliktir. Yozefino, kendi dnyasnda bilgi alveriinde bulunmay sever, doal gzellikleri paylamaktan byk haz alrd. Ayrca Avrupa halknn alkanlklarna dair syledikleri ise tamamen doruydu. nk o aydn bir kiilikti. Avrupa ile Osmanl arasndaki farklar da bizzat grd ve yaad iin daha iyi anlamt. Bu mangal partisi yarm saatten fazla srd. Sabahtan nce deniz zerinde bulunulmaya karar verilmi olduundan herkes giyinmeye gitti. Mart ay olduu iin hava hafiften souktu alel acele giyinilip iskele bana varld. Osman amcann kay iki ifte, yeni, geni, gzel bir kaykt. Yozefino ile dad kalfa arkaya oturdu, Rakm da Ca-nan' ile beraber n tarafa. Herkes arkasna birer krk giymi ve dizleri zerine de ihram alm olduundan, sabahn serinliinden gne ikyet etmeden baladlar. Salpazar iskelesinde biraz oyalandlar. Denize aldklarnda skdar zerinden afak aarmaya balamt. Krekleri yava yava ektirerek gnein ufuk altndan prl prl yeryzne douunu izlediler. Sonra iki kpry geip kendilerini Tersane krfezinde buldular. Hele gnein ilk 118 klar, bu mutlu ve esenlik tayan kay t Stlce nlerinde yakalayabilmiti. Vay o sabahn incelii ne incelikti! Vay o incelik Yoze-fino'yu ne memnun eylemiti. Ya Canan', ya Canan'! Koca Rakm, Salpazarndan kt kal belki Canan kendisine bir ka yz soru sormu olduu hlde, her sorusuna cevap vermekten geri durmayarak kz honut eder ve her cevabn "Canm!.. Yavrum!.. Kuzum!.." gibi sevgi szckleri kartrarak verdike yalnz Canan' deil, dad kalfay ve Yozefi-no'yu dahi memnun ederdi. Yozefino-Vallahi Rakm, iyi huylu bir ocuksun! nsansn, esensin, mutlusun! Rakm- Hamdolsun bahtiyarm, mesudum. Lkin insanlm byle vnlecek kadar nemli deildir. Yozefino- nsanln mutlu olmandan daha byktr, daha oktur, yle ki, mutluluk insan iindir. yi huylu olan insan iindir. Rakm- vg yine oald. Lkin sebebi? Yozefino- Sebebi u ki, byle bir gezi tad, Avrupa'nn hi bir tarafnda grlmemi olduunu iddia edebilirim. stanbul halknn iinde de yzde biri bu gezintiyi dnmemitir, zannederim. Rakm- Pek dorudur. Sabah Allah yaratyor, bu denizi, bu blgede o yaratm, insanlarn medeniyette ilerlemesi gezintimiz iin yle bir de kayk yapm. Bunlarn hepsi kadri bilinecek nimetlerdir. Bundan sonra kendimizi dnelim. Yozefino- te bu baarlarndan dolay seni tebrik ederim ya! Hele bu muhakemen yok mu? Vallahi Rakm kayklardan utanmam olsam kalkp seni azndan perdim. Canan, Yozefino'dan bu sz iitince birdenbire kadnn yzne bakt ama kendisini toparlayp renk vermedi. 119 Lkin Rkm'n dnce yetenei zerine sevgisi bir ka kat daha artmt. Sevgisinden Rkm'a sokula sokula kucana kmak mertebesine gelip, binaenaleyh kayn dengesi

bozulmu olduundan, Osman amca "Kk hanm, kk hanm! Sen biraz arkana dayanr msn?" diye Canan'n dengesini korumasn istedi. Sabah esen meltem gzel kokusunu getirdii srada bizim topluluk da oban eme-si'ne varmt. Orada Rkm'n aklna ne gelse iyi? Baknz ne geldi. Yozefino'ya Rkm-Sabah gezintiye kmam hanm, stanbul'un zevkini tatmam hanm, aklma ne geldi bilir misin? Yozefino- Mutlaka yine iyi bir ey gelmitir. Rakm- Bence iyi ama, sizcesini bilmem. Yozefino- Ne geldi bakalm? Rakm- Benim canm henz salm taze koyun st imek istiyor. Yapar msnz? Yozefino- Mmkn m ya? Rakm- Niye mmkn olmayacak? Senin cann da istiyor mu? Sen onu syle! Yozefino- Niye istemez? Rakm- (kaykya) Osman amca, benim aklma ne geldi bilir misin? Osman amca- Ne geldi efendim? Rakm- u civarda haniya demek istiyorum ki, tede Alibey deresi boyunda m olur, nerede olur, bir mandra bulsak da taze st isek. Bu teklif kayknn cann skm zannedersiniz ya! Artk oban emesi'ne geldikten sonra geriye dnmek dorusu can skar bir eydir. Ancak Osman amcann cann skmaz. Bahusus Rkm'n komusu olup, ocuun her hlini iyi bilir. Binaenaleyh Osman amca tereddtsz: 120 Osman amca- Pek l olur efendim, niin olmasn? Kayk altmzda deil mi? Kolda da kuvvet ok. Dolar dolar da canmz sklrsa Eyp Sultan'a kadar gideriz. Rakm- Aferin Osman amca! Osman amca- Sen Osman amcann sakalnda kr grp de ihtiyar olmu mu zannediyorsun? Buradan balasam, soluu Beykoz'da alrm. Rakm- Koluna kuvvet Osman amca. Herif hem bu lakrdy sylemeye, hem de sol kolunu syrarak, sa kreklerle stne almaya balayp Kavisli kavisli evirdi. Alibey kynn deresi aznda bir mandraya rast geldiler, koyunlar yeni salm olduklar iin, sr hl oradayd. Canan ile Yozefino koyunlar ve kuzular uzaktan seve seve bir kaldlar. Rakm, mandracy arp bir ka anak taze st getirtti. Kana kana itiler. Kayklarn her biri, iki adamn iecei kadar st midelerine indirdi. Tekrar yola dzlp, bu defa oban emesi'ni de geerek deta alayanlar yanna kadar sokuldular. Eyay karaya karp bir aacn altna ilteleri yaydlar. imdi biz Kthane partisinin bundan tesini "Akama kadar pek gzel elenip evlerine dndler" diye ksa kesebiliriz. Lkin neyimize lzm? Her eyi ksa kesecek olduktan sonra koca bir ciltten ibaret hikyeyi bir sayfada dahi anlatabilirdik. Bahusus ki, byle sabahtan gidip de akama kadar Kthane'de oturanlar yle birdenbire evlerine dnp tklamazlar. Osman amca biraz tiryakice olduu iin hemen bir ate enlendirmiti. Bu ate zaten bizim cemaate de lzmd ya. Kahveler srld, piirildi, iildi. Rakm ve Yozefino, Canan' da yanlarna alarak sra aalar altndan ayn yukarsna doru gezmeye ktlar. 121 Zavall Canan, ne kadar olsa ocuk deil mi? Kendisini bir airin hayali kadar geni ayr iinde grnce evk ve mutluluu da o oranda artarak sramak, komak hevesine dmt. Hatt baz bahanelerle arada bir bu ocukluk huylar tutard. Yozefino, kzda olan bu hevesin farkna vararak: Yozefino- Canan sen beni yakalayabilir misin? Canan- (sevinerek) Yakalarm. Rakm- (iin farkna varp) Hayr yakalayamazsn. Haydi bakalm, kounuz! Yozefino komaya balad. Canan arkasndan kotu. Ylankavi yanltmacalar, artmacalarla kz bir hayli koturdu. O kadar ki, ikisinin de nefesi nefesini takip etmeye balayp yzleri kpkrmz oldu. Sonra Rkm'n yanna gelip birletii zaman Yozefino yavaa "ocuu elendirdim ama kendimi de yordum." dedi. u ayr gezintisi phesiz bir saat kadar srd. Ondan sonra yerlerine geldiler. Saat ikiyi bulmutu. Zaten erkence kalktklar iin ileri bayldndan birer miktar kahvalt ettiler. Kthane blgesinin gzelliine ve sabah denizde ettikleri isabet olduuna dair

szler kahvaltdan sonraya kadar devam etti, bundan sonra Canan'n gezintiden mutluluk szleri duyuldu. O gn Kthane'de hemen hi kimse yoktu. Saat bee geldii hlde yalnz bir Ermeni ailesi takm gelmi olup, onlar t ayrn st banda yer tutmutu. Yozefino gitarn yannda getirmediine bin piman oldu. Azndan baz eyler okudu ise de, gitar olmad iin zevkini karama-yp, tadnda brakmas gerektiine inand ve yle yapt. u insanolu evresini dikkatlice incelemeye kalksa ne bir gn ne bir hafta yeter, nk her yan binlerce gzellikle doludur ama insan yalnzca gzellikle yetinmez, elencede arar. 122 Hele topululuk olarak bir piknie gidilmise en kral elence arar. Bu sebeple bizim bizim cemaat de yeni elenceler aramaya balad. lk elence, artk olduklar yeri kasp kavuran gneten bkknlk gelince aacn br tarafna gemek zorunda kaldlar. Dad kalfann uyars zerine herkes bir malzemeyi alarak glgeye tad. Glge altna geldikten sonra bulunan elence ise Canan'a baz Franszca arklarn gftelerini ezberletmek oldu. Ne zek! Onbe yirmi beyitlik bir arky, kz onbe yirmi dakikada -hem de bir daha unutmamak zere- ezber ledidi. Bu elence de bir saat kadar devam etti, saat alt buukta kuluk yemeini hazrladlar. Rkm'n uyars ve Yo-zefino'nun kabul zerine yemek altna ikier kadeh rak ekildi. Bundan sonra dad kalfann hazrlam olduu s, yalanc dolma, helva ve kuru kfte ortaya kp, kayklarn paylar da ayrld. Gle oynaya yenilen yemek, bir saatten daha fazla srd. Bunlar yemekte iken bir kayk halk daha nlerinden geip alayanlar yannda ayrn t ortalk yerine kadar gittiler. Orada oturacaklar yeri setiler. Yemekten sonra havann da snmas zerine gzlerine hucm eden uyku, dayanlmaz hal alnca dad kalfadan baka olduklar yere uzandlar. Aacn glgesi altna serdikleri minderlerin zerinde uyudular. Koca dad kalfa! Onun iin lemde Rakm Efendi'nin elenmesinden byk zevk mi olur? ocuklarn sabahtan beri srm olduklar mr, kendi canna dahi can katmt. Uykudan kalktklar zaman saati on olmu buldular. ayr iine doru bir seyahat daha dzenleyip, beri tarafta dad kalfa eyay kaya yerletirmiti. Onbirde kaya dndklerinde, kay hazr ol da beklerken buldular. Bindiler. Gayet ar krek ekmek zere onbir buukta Azapkap123 s'na yaklap Yozefino'yu orada braktlar. Zira Rakm o gece de kendilerinde kalmasn rica ettiyse de, Yozefino ertesi gn iin ii olduunu ileri srerek gelemeyeceini anlatt. Onlar ise ezana on dakika kala tam Tophane nlerinde durup gnein son klar skdar'n ne kadar cam varsa hepsine gzel n yanstp adeta izlenmesini isteyerek yavaa ekildi. Bu pikniki aile ise tam ezan eyrek gee evlerine ulatlar. 124 Sekizinci Blm Rkm'n dzenledii Kthane pikniini beendiniz mi? u sorumuzu kt grmeyiniz. Zira bu ekilde yaplan gezintileri ok kimse beenmez. nsan olunun zel durumunu incelemi ve gzlemlemiseniz szm kabul eder onaylarsnz. nsann yaratl gereidir ki, kendi mutluluunu bakalarnn da duymasn ister. Herkesi bilgilendirmek ister. Hatta bir insan i dnyasnda mutlu deilse bile dier insanlar kendi mutluluuna inandrmak iin yalan syleyip hile yapabilir. Bu durum insann yaratlnda var ve herkese uygun olduundan kimsenin fazla dikkatini ekmez. nsan be liralk bir saate, yirmibe liralk veya daha fazla bir fiyat ekmek iin elmasl kordon takmak gibi gsteri budalalna kaplabilir, bu ise yaratln en kt yansmasdr. Haydi bakalm, dnelim: Dorusu saat insan iin gerekli bir lettir. Kstek neye lzmdr? Saati korumaya lzm olduuna gre bu ii bir gaytan dahi grebilir. Hayr, i yle deil, insan olu ister ki, kendisinde yalnz saatini korumak iin yapabilecei gay-tann yirmibe altn kymeti olacak kadar servet bulunduunu lem grsn. Ya bu gsteriten ama? te dedik ya! Lezzeti o yolda olduu iindir. imdi siz u en aa dereceden balaynz da, kendisini Karunzde gstermek iin gereksiz ve trl trl yalanlara bavurur, bakn baz kendini bilmez insanlar byledir. Biz bir de iin u ynne bakalm: 125 ^^*

Yaratln bir gerei deil midir ki halkn gznde gezintiye kmaktan ama, kr, sahray, akl, imenleri, iekleri grmekten baka halkn durumunu grmek, daha dorusu halka kendini gsterip beendirmek deil midir? Bu yzden gezinti yerlerinde nufs alabildiince ok deil midir? Halk ise binlerce arabann tozunu topran yutarak burada nasl durur, hangi akla hizmetle kendini gstermekten zevk alr anlamak mmkn deil, bu nedenle belki de halka buz etmek gerekir. Fakat gezintiyi adet haline getirenlerin durumu byle deildir. Onlar gezinti yerlerine gittiklerinde yerin gzel olup olmamasyla ilgilenmezler, biri-birleriyle konumak iinde buralarda bulunmazlar. Kalabalk m, deil mi onu konuurlar. Gezinti yerini beendikleri gn "Aman geen gn Kthane'yi grmeliydin. Allah'm ne kalabalk! Bir millet bir millet! Kimler yok! Kimler yok!" diye aktan arrlar. te gezinti yerlerinin genel durumunu bylece anlattktan sonra Rkm'n dzenledii pikniin beenilip bee-nilmediini sorduk. Eer Rkm'n pikniini beenmediyseniz u Kathane pikniini beenecek misiniz bakalm? Bir cuma gn, hem de Kthane'nin en kalabalk olduu cuma gnlerinden birisiydi ki, Kthane ayr zerinde bir ka bin gzn bak bir nokta zerinde toplanmt. O noktada ne vard? Gayet muhteem iki atl bir kupa iinde de gayet harika bir madam. Ama harika dediimize dikkat gerekir. yle dier madamlar gibi deil. Dier madamlarda elmas, inci gibi ss eyas biraz seyreke grlr. Bu madam elmas ve inciye boulmutu. Arabann nnde birisi Polonya muzkas, dieri de yerli ince alg olmak zere iki takm alg ki, her biri ikier 126 er takmn birlemesinden oluuyordu. Bu grntnn bir tarafnda be alt kadar efendi, sandalyeye oturmu; dondurmalar, kurabiyeler, neler neler, tepsi tepsi gelir ve evvel emirde arabaya urayp orann payn braktktan sonra beylere sunulurdu. algclarn alacaklar makam alaturka ise beyler tarafndan, alafranga ise araba tarafndan kumanda edilip em-rolunan mzik anszn istenmise havada bir lira uar ve tam algclarn ortasna derdi. Bu hlde yakn bulunan izgiler, klar, baklar da lirann havada dnmesiyle evirdii eim iinde erir giderdi. Arabadan evreye yaylan gzel seslere karlk, beyler tarafndan da gzel ahlar iitilir, bu sesler dnyada nam ve an brakrd. Bu hl bir buuk iki saat kadar devam ettikten sonra madam arabasn yrtt ardndan gayet yakkl, gen, ssl bir bey iyi bir ata binerek uzaklat. Orada bulunan herkesin bak bu iki 'sevgi' durumunu epey bir yere kadar izledi. Bu srada beyler "Akolsun, herif avu avu lira sayor, ama prens gibi de eleniyor!" dediler. Nasl, bu durum anlattklarmza uygun mu? Bunu yapan bizim Feltun Beydi. Bu kn nedenini de size haber verelim mi? Bir gece naslsa Feltun Beye oyunda zar ans getirmez. Zira be on gn vard ki, zar hep iyi gelirdi. Sevgilisi matmazel Polini srarla rica etmemi olsayd belki bir ka gn iin oyuna ara verirdi. Lkin Matmazel Polini mutlaka oyun salonunda bulunup -azndan kt zere- Feltun Bey'in metresi olmak gibi bir erefi herkese gstermek istediinden srarla ve inatla oyun salonunda randevu verirdi. Zarnn kt gelip ansnn kt gittii geceyse Polini tarafndan durmadan oynamas konusunda avu avu altn 127 basmaktan geri durmad. Szn ksas, o gece yedi yz lira kadar zarar grd. Bu zararn acs burnunu szlatm olduundan evlerine geldiklerinde Feltun, sevgilisine yzn ast ve bu zarara kendisinin sebep olduunu anmsatan szler syledi. Polini- Bak u maymuna bir kere! oyuncu ebek!.. Kazandn geceler kendi ustalnla kazanyordun. Kaybettiin gecelerin zararn da yine kendi talihsizliine niin yklemiyorsun? Feltun- yi ama hanm, bir haftadan beri zarar iki bin liraya vard. Polini- Bak u para canl, a gzl belaya! Vard ise benim cebime girmedi ya! Sen Baden Baden'de (Almanya'da kumar oynamakla nl bir yerdir.) olsan ne yapacaksn? Zarar, krn z kardeidir. Bu gn kaybettinse, yarn kazanrsn. Feltun- Ben sana kazanamam demiyorum. Fakat benim nlemimi bozan sensin. Sen beni kendi hlime brak. Ben oyunun zamann, eklini bilirim.

Polini- (gayet hiddetle) Ya! Seni ben mi kandryorum? Pekl, pekl! Bundan sonra seni, benim gibi kandran bir kadnla birlikte olmazsn. Kendine baka bir e ara efendim. Ben de kendisini kandrmayacam bir e bulabilirim. Kadn bu sz syleyip ban pencere tarafna evirmi ve kendi akyla ldrmak derecesine gelen Feltun derhal yaptna bin piman olmusa da kabahatini, kusurunu, kstahln, edepsizliini sonunda itiraf eyledii hlde matmazel Polini hazretlerinin dikkatini, ilgisini ve acmasn ekmeyi baaramad. Acaip! Bu kadara kadar ha! Evet, eer alafranga dnyasnn bu gibi durumundan bilgi sahibi deilseniz, sizi bu konuda da bilgilendirelim: 128 Efendim, bir alafranga adam, bir yabanc kzyla ilikiye girerse, herifi iyice kendine baladn grnce, araya byle bir dargnlk sokar. Zira ak bir kat daha kztrmak ve kendisini seven adamn zaaflarndan yararlanmak iin iyi bir yoldur. Matmazel Polini Feltun'u bu derece etkilediini grnce onu daha da ldrtmak iin yeni bir yol bulacakt, Bunun iin oyunda zarar sorunun km olmasnn nemi yoktu, zira Polini, Feltun'u etkilemek iin ve kendine iyice balamak iin baka bir sorun ortaya karacakt. Ya hi sorun bulamazsa ne yapacakt? Amma soruyorsunuz ha! Bir ara bulamamas nasl imkansz olur? Hi olmazsa "Sen bir kadn seviyormusun. Bana yakn bir dostun haber verdi. Git o kadnla yaa, beni de rahat brak" deyip bir yol bulurdu. Biz biliriz, biz tanrz bir biare alafranga beyi ki, ite ayn byle bir sebeple yalnz terk edilmekle deil, fazla olarak bir de tokat yemiti. Biare Feltun, kadn raz etmenin mmkn olamayacan anlaynca boynunu bkerek dar kp baka bir oda da o geceyi geirmi ve ertesi gn, kadnn merhametine yz srmek iin yine dairesine gitmise de kadn kendisini odasna kabul etmediini grnce bu kere daha fazla bir mitsizlik ve ret dolaysyla geri dnmtr. Bir ara "Adam, u kaltaa ne yalvarp duruyorum? Param ile deil mi? Hnzr ihya ettim. Elmaslara bodum da onun iin yaranamyorum. Bin tanesi daha var." diye yeni yollarn, gzleri nnde alm olduunu grm ise de derhal zihnine bir yenilik daha gelerek "Ah o gzleri baka nerede bulmal? O letafet, o akalar, o cilveler! Olmayacak! Ne yapmal yapmal, mutlaka barmal! Hem halk duysa ne der? Dosta dmana kar rezil mi olmal?" monologu, olanca akln bandan alp kavgann ikinci gnnde, kpek gibi 129 yalvara yalvara ve deta kadnn dizlerine kapanarak bir hayli elmas daha alvermek artyla!.. Barmay baard. te yukarda anlattmz anl, erefli Kthane lemi bu dargnlktan barmaya teekkr iin yaplmt!.. Mihriban hanm hi aklnza getirdiiniz var m? Ne dersiniz ya? Mihriban hanm, 'kan' oldu be! Babasnn lmnden sonra Feltun Bey artk eve barka uramamaya balaynca konu komu, kza t vermeye balayarak, otuz yanda, akl banda, mektepten km, lemin her ke ve bucan renmi bir asker yzbasna varp, kocas, nce kzcaz pek hoppa bularak sevmemi ve beenme-mise de, terbiye kabul etmeye yeteneini grnce bu biare kz terketmek, terbiyesine yardmc olmak kadar mertlik olmadna hkmle kza nice baba tleri, nice karde tavsiyeleri, ne kadar sadk bir koca yaknl gstererek hoppal btn btn gidermekten baka, kendisini de bir sevgili dost olmak zere kza sevdirmitir. imdi Mihriban hanm, babasndan kendi payna den ve kocasnn ynetimi altnda 'bulunan servete tamamiyle sahip olarak kadn kadnck yaamaktadr. Evet! Kzlarn, kadnlarn hli daima bakadr. Hoppa kadnlar ounlukla akll kocalarnn verdikleri terbiyeyi kabul ederek akllarn balarna alabilirler. Dert unda ki, hoppa kocalar akll kadnlarnn t terini dinlemeyip onlar delirtinceye kadar giderler. imdi karlatrn Feltun Bey'in hlini ki, hoppaln en st noktasna km Polini gibi kendisinin dmesinden yararlanacak bir kadnn eline dmtr. Ama bir dost kp da Feltun Beye t verecek olsa faydas grlecek mi dersiniz? Ne mmkn! Babasndan kalma serveti bu yoldu rtp bitirmi ne kadar delikanl istersiniz? Bunlarn her birine az t verilmemitir? Hibirisinin fay130 das grlm mdr? Hatt daha fazla ktye gitmelerine hizmet etmitir. Ne gerek, bizim Feltun Bey de tsz kalmad. Polini ile olan macera, o Kthane lemini koca Rakm duyunca "Hah ite dediimiz kmaya balad. Dorusu o bizi ok

alaya ald. Pek ok defa benim kk dmemle vnmeye alt. Ancak biz bu gibi ufak tefek eylere nem verecek olursak, her halde merhaba demi olduumuz bir adamn yok oluuna raz olmu olacaz. Bu ise namertliktir. unu anlamal." diye birgn zellikle kendisini bulup ve grp, "Birader! Zevkine sefana engel olmaya gnlm raz olmaz. Sana- t vermeye de gerek yoktur. Bu alafranga denilen alemin batak kelerini sen benden iyi bilirsin. Bu kadar Fransz romanlar okumusundur. Bir tiyatro oyuncusuna ilgi duyup da feyiz alm bir kimsenin macerasn okudun mu? Bu hikyelerin anszn meydana gelmi olmas lzm deildir. Yazarlar daima olaslklar anlatrlar. Onlar okuyarak hem lezzet almal, hem de aydnlanmal. Hi yabann bir kalta sana yr olur mu?" diye gayet dostane ve delikanlca, hatt hovardaca bile bir girile sze balam ve sylemedii sz kalmam sa da Feltun, bu bo laflarn bir dost azndan ktna bir trl inanamayarak "mutlaka Rakm benim mutluluk hlimi kskanyor" dncesiyle hi birisini dikkkate deer bulmayp kafasn megul etmedi. Yalnz bu kadarla m kalmtr ya? Rkm'n babayane szlerini birer birer red iin deliller, senetler bulup irad eylemitir. Polini onun iin tiyatrosunu, ticaretini terketmi! Kendi rivayetine gre her gece otuz krk lira kazanrken bu soyut sanat, Feltun'un sevgisi urunda feda eylemimi! Rakm bu ak ve sevda denilen lemin kesini, bucan 131 tanmazm! Dnyada ksktk yaadktan sonra lemin ne zevki olabilirmi? Genlik her zaman ele girmezmi! Bilmem ne imi, bilmem ne imi!.. Ah! nsan ksm byledir. Bahusus gen ksm byledir. nsan, sairlerinin ettikleri tecrbelere inanmayarak, gvenmeyerek bizzat kendisi denemek ister ve halbuki bu denemeden pimanlktan baka bir sonu dourmaz. mrmz o kadar azdr ki, bu lemde iddetli bir ekilde muhta olduumuz tecrbeleri bizzat denemekle onlardan edinilecek fayda geniletmeye elverili deildir. Dier insanlarn tecrbelerini bizzat kabul ve nemseyerek gz-nnde tutarsak, belki rahata, erbete namuslu gibi yaayabilmeyi baarabiliriz. Neyse asl amacmz, insanlara hikmet dersi vermek deil ki! Biz zevkimize bakalm. Bahusus bir hayli vakit oldu ki, Ziklas ailesine dair bilgi alamadk. Rkm'n haftada iki defa grevli eitim retim ve ders iin ngiliz kzlarna etmekte olduu devama asla zarar vermemi olduunu ayrca uyarmaya gerek yok! Bahusus kzlarn Trkede kuvvetleri arttka kendi azlarna ve kendi az ifadelerine yakk aldrarak syledikleri szler zaten Canan'n akyla btn sekin airler sevgilisine sonsuz derecede genilik gelmi olan Rkm'n kulana akla, fikre smaz, tarif kabul etmez bir gzellik vermekte olduundan, Rakm haftada iki defa deil, elinden gelse her gn Ziklas'n evinden kmazd. Mister ve Misters Ziklas ise Rkm'n kadrini gnden gne daha ziyade takdir etmeye baladlar. Zira kzlar bir dereceye gelmidiler ki, artk balo ve tiyatro gibi elencelerden de bir lezzet alamayarak hemen sokak kaplarndan dar kmaz oldular. Babalan, analar baz toplantlara davet edilseler, kzlar karlk vererek gitmezlerdi. Toplant yerlerinde Can ile Margrit'ten haber sor132 duklar zaman anne ve baba "Onlar hocalarndan baka hi bir eyle megul deildirler. Ellerine Trke veyahut Farsa bir kitap veriniz de yemek imek dahi istemezler." derler ve u hli takdir edenler buna hi bir anlam veremeyenlerden ok olurdu. Bu duruma hi anlam veremeyenlerden birisi bir defasnda Mister Ziklas'a dedi ki: - Canm, u kzlar mslman m edeceksiniz? Ziklas-Yok! - Ey, bu kadar Trkeye zorlamaktaki kast ne? - Onlar zorlayan yok. Kendileri mecbur oluyorlar. - Gzel ama, bu kzlar hibir toplantda grnmez oldular. Bunlar yarn bir ranl yahut Trkle evlendirecekse-niz baka. - Vallahi ben size bir ey syleyeyim mi? Korkuyorum ki, bizim kzlar katolik rahibeleri gibi kocasz kalsnlar. - Grdnz m bir kere! - Ama zarar yok. Kendileri daha gentirler. Bahusus bir ka tane amcazadeleri halazadeleri vardr ki, elbette bunlarn birisine de varacaklardr. Onlarn da kimisi Hindistan'da, kimisi Arabistan'da, hasl her biri dounun bir memleketindedir. Bizim kzlarn Trke renmelerinden mutlaka yararlanr ve memnun olur. - Amacmn bir yn de de, siz byle topluluklarda bulunduka iki gen kzn bir gen hoca ile bir evde yalnz kalmalardr.

- Yok! te bu ktniyetinize asla katlmam. Allah iin Rakm Efendi bizim kzlardan daha utanga ocuktur. Kendisine yalnz benim deil, btn Beyolu'nun yerden ge kadar kefillii vardr. in buralarn hikye etmekte ki amacmz, Rakm hakknda Ziklas ailesince hl gnden gne artmakta bulunan 133 sevgi ve gvenin derecesini gstemektir. Hele kzlar, Rkm'dan baka kimseyi dnmeyip ellerinden filvaki Trke kitaplar dmezdi. Hfz'n slifzzikr gazelini kendilerine verdikten sonra, her ders sonunda rica minnet Divan- Hfiz'dan bir ka gazel daha okuturlar ve en beendikleri beyitleri tercmele-riyle beraber defterlerine kaydederlerdi. Sonunda Rakm, bunlarn bir ricalar zerine de Divan Hfz' kendilerine batan aaya kadar okutmaya sz verdi. Bu szn yerine getirili eklini meraklsna anlatmak istesek de derdimiz burada Hfz'n Divan'nn nasl okunduunu gstermek isteriz. Bunu aklarsak ve bilenlere kzlarn hangi beyitleri setikleri nasl ve ne yolda tercme eylemi olduuna dikkat ederlerse, bunlar arasndaki iliki, yaknlk yle anlat-labilir: Rakm "ey datc olan kii" den balayarak ilk gazeli tamamen okuyup tercme eylediinde kzlar, bunda seilmeye uygun bir beyit bile bulamadlar. Zira kendilerinde tasavvufa dair hi bir maya bulunmadndan manevi dnyadan alnacak tatlardan bunlarn beyni yoksundu. kinci gazele geldikleri zaman: Key dihed dest n garaz breb ki hem destan evcnd Htr- mecmu'- m zlf-i pern- m Beytini Rakm, "Gnl ister ki, ben seni zlflerin perian bir hl-i letafet iinde greyim. Ancak ah ne fayda ki, ne zaman senin zlflerin perian olursa, benim de zihnim perian olur. Ya Rab, bu emel ne zaman elverip hasl olacak ki, sizin zlf-i periannzla benim isteklerim bir anda bir arada olalar?" diye tercme etmi olduundan Can ile Margrit hemen kaleme sarlarak bu beyti ve bu anlam kaydettiler. Ondan sonra: Aztn-i ddr- tu drecl can ber-leb fitnede Bz gerded 134 y ber ycd istfermn- m Beytini byk ilgi ve alakayla dinleyip tercmesiyle kaydeylediler ki, Rakm bu beyti de u ekilde tercme etmiti: "Sevgi derdinle eridim. Hayatmn kalan ksmndan midim kalmad. imdi ise dudaklarm zerine gelmi olan tatl canm seni grmek ister. Frlayp ksn m, yoksa yerine mi dnsn, fermannz nedir?" Bu anlam kzlarn o kadar ok houna gitmiti ki, az kald nceki beytin kaydn silsinler. Lkin sonraki beyit ondan daha fazla hayretlerini ektiinden byk bir dikkatle onu da kaydeylediler ki, beytin tercmesi yledir: Dr dar ez-hk h n dmcn u ber m be gihcr K'en-derin r eh kste bisyrend ktrbn- m "Yznn gzellii btn bir dnyaya fitne oldu. Herkes senin uranda can vermeyi nimet tand. imdi aklarn halini grmek iin bizim semtimizden getiin vakit eteini kandan, topraktan, daha dorusu kanla yorulmu bu korkun amurdan koru, yukarya kaldr. Zira bu yol zerinde sana kurban olarak kann aktm, cann teslim etmi olanlar oktur. Bu gazelden baka bir beyti seemediler. "Saki be-nr- bade" gazeliyle "Sf bey" gazelinden ve "Skiy ber-hz"den hibir beyti seemediler. Hele "Dil mireved zi destem" gazelini deta anlalmaz bir mna zannnedip "Rev-nak- ahd-i ebbest" gazelinde kayda ayan bir "iki mazmun buldular ise de, yukarki beyitler derecesinde olmad iin kaydndan vazgetiler. "Eer n Trk-i rzi gazeline geldiklerinde: Bedem goft v korsenden: efkellh nik goft Cevb- tell-i mey zbed leb-i la'l-i eker hara beytini pek zengin ve rengin bulmulard. Zira bunu 135 Rakm da aada ifade edildii ekilde ve nazike yle tercme etmiti: "Heva ve hevesin neden olduu perianlk bende ne zihin brakt, ne akl. Binaenaleyh her hl kaide bin kstahlk etmekteyim. Nihayet perian szlerimden ve halimden yreim alayarak bana ok kt szler syledin. Beni azarladn. Fakat ben bu azarlamay pek beendim. O dilsiz dudaklara, eker ineyip eker aktan aza byle ac sz yarar m? Elbette bu gl gibi azdan kan sz benim iin ok tatldr."

Sonra "Sab be-lutfbe-g" ve "D ez-mescid" gazelleri okunup bunlar iinde kayt ve yazmaya deer bir ey bulunamad. "Be-mlzmn- sultan" gazeliyle "Salh-i kr koca" gazeli dahi yle geti. Yalnz "M bereftm" gazelinde u beyit kabul grd: Beseret ger heme lem bcserem t-i zenend Ne tevn berd-i hev-y tu bnln ez ser-i m Rakm bu cesur beyti yine cesaretle tercme etti: "Sen ne zannediyorsun, Allah'n seversen? Halkn knamasna ve diline dtm diye beni korkar ve senin sevginden vazgeer mi zannediyorsun? Senin bana yemin ederim ki, cmle lem aleyhime sava ederek bama kl vururlarsa bile senin heva ve hevesini benim bamdan darya karamazlar. Kanm aktsalar, kanmdan tkan buhar hep senin heva ve aknn buhar olacaktr." Kzlar o gece kaydedebilmi olduklar u be beyti bir byk ganimet bilerek kaydeylediler ki, ondan sonra birka gn hep bunlar tekrar etmekle uramlard. Rkm'a en byk lezzet veren ey, kzlarn kendilerinde olan ngiliz diliyle Farsa okumalar idiyse de, bununla beraber beyitleri gzel okuyabilmelerine da merak olmak sebebiyle her beyti verdike be on gn onun suret-i telffuz ve okuma 136 hatalarn dzeltmek iin urard. Binaenaleyh kzlarn bir Farsa beyti okumalar gerekten insann yreine heyecan verecek kadar gzeldi. Hatrnza gelir mi ki, geen k iin Mister Ziklas, R-km'dan alaturka bir ziyafet rneini grmek istemiti. Eer bu meseleyi siz unutmusanz bile Mister Ziklas unutmamtr. Binaenaleyh bir gn eski sz Rkm'a hatrlatt. Rakm- Ba stne efendim! Fakat iin iinde bir kk sorun vardr. Ziklas- Nedir o sorun? Rakm- u ki, biz mslman olduumuzdan, bizim kadnlar erkeklerden kaar. Ziklas- Bilirim ya! Fakat siz evli deilsiniz zannederim. Rakm- Deilim ama, evimde yine kadn eksik olmaz. Yani demek isterim ki, alaturka bir ziyafet grmek isterseniz, o ziyafette kadnlar bulunamaz. Yok eer ziyafet yalnz einiz Misters ile kzlarnz iin olacaksa, onlar alaturka ziyafetin tamamn grebilirler. Ziklas- Ben zati bu ziyafeti ancak onlar iin istiyordum. Onlar grsnler, bana anlatrlar. Rakm- Fakat iin bir yn daha var ki, o da alaturkann tamamdr. Ziklas- O hangisi bakalm? Rakm- O da Trkler arasnda kadn, erkek, ailece olan ziyafetlerin rneini grmek. Ziklas- Daha iyi ya arkada, daha iyi ya! Rakm- Ama o hlde hibir kadn gremezsiniz. Yalnz oda kaps tarafndan bir siyah arap kolunun ieriye bir sahan uzattn grrsnz. Ziklas- Benim ailem de benden kaar m? 137 Rakm- Sizden kamaz ama, benden kaar ya! Ziklas- Ha anladm. Alaturkada yle olacak. te biz yalnz burasn hallederiz, i olur biter. Rakm- O zaman da tam alaturka olmaz. Ziklas- Aman Allah' seversen, tam alaturka olsun da, u ii bir greyim. Rakm- Pekl! deyip ileriki cuma gn iin davete karar verilir. Kendi evine gelip de durumu dad kalfaya anca, biare Fedy byle ziyafete ararak Rakm Efendi iin bu zahmeti de memnun olarak kabul eder. Hele bir iyisi ki, bu ziyafette gece grlts olmayp, misafirler yalnz kuluk yemeine geleceklerdi. Zati cumaya ka gn var? Ka gn varsa, o gnler de geip cuma gelir. Rakm, evinde her eyi hazr, her eyi yolunda grd iin memnunen erkenden kalkp soluu Be-yolu'nda alr. "Ey, gidecek miyiz?" "Gideceiz." szleri sylenip iki tane araba hazrlanarak birisine Mister Ziklas ile byk kz ve dierine annesi bayan Ziklas ile kk kz ve bir de Rakm binerek Azapkaps ve Galata ve Tophane yoluyla Sahpazan'na varrlar. Rakm ieriye girerken "Kimse olmasn" szn syleyip bu szn ne demek olduunu, niin edildiini Ziklas'a anlatr. Evvel emirde Ziklas' salona sokup, salon grldkten ve Ziklas, Rkm'n gzel huyunu onayladktan sonra kendisini -karyolasn kaldrm ve daha genie bulunmu olduu ynle- Canan'n odasna arr. "te siz imdi burada mahpussunuz" diye onu orada brakp, sonra anne ile kzlar salona alr. Misters- Bizim Mister Ziklas nerede ya? Rakm- Efendim, imdi siz onunla gremezsiniz. Misters- Bu oldu mu ya? Rakm- Alaturka istemiyor musunuz? Canan salonda konuklarn karsna kp Rkm'n ev

138 halkn konuklara tantmasas gerekiyorsa da "kz kardeim" deyip uyduramad ve "Canan" diye ksa kestii hlde dahi karsndakilere gerei tamemen aklayamad iin sonunda "cariyem, esirim" diye tantrmak zorunda kalr. Kendisi derhal yine Msy Ziklas'n yanna gitmiti. Salonda anne ile kzlar Canan'a amaya balarlar. Onlar esir denilen eyin Amerika'da olduu adeta hayvanlar gibi tavlaya balanr zannnda olduklarndan bu esirin nasl bir esir olduuna amakta haklydlar. Bir de Canan olduka yanl-sz bir Franszca ile bunlarn hlini, hatrn sormaya balaynca aknlklar daha fazla artsa da soruna ayrntlaryla anlatlnca pek sevinip memnun oldular. ngilizlerin hli bilinir ya! Bir problem hakknda bilgi almay merak ettiler mi, etrafyla sormaktan, soruturmaktan ekinmezler. Bu durumda Canan'n esir olup olmadn, ne vakitten beri, nasl esir olduunu sorduktan baka, fiyat ka olduunu bile sormulard. Kzdan "Efendim beni yz liraya ald" cevabn alnca, kendilerini btn btn hayret kaplad. Birbirine ngilizce "Canm hi byle bir gzel kz yz liraya verirler mi?" diye sorup duruyorlad. Zira Canan'n zerinde yalnz be yz liralk elmas bulunmas bunlarn aklama yatmad. Sonunda bunu da sordular. "Bu elmaslar sizin midir?" dediler. Canan da bu merakl konuklarn sklmadan, ekinmeden bu dereceye kadar soru sormalarna aarak ve biraz da utanarak bahsedilen mcevherleri efendisinin kendisine ihsan etmi olduu cevabn verdi. Dorusu Misters Ziklas, Canan'n gzel terbiyesini pek beenerek kzcaz sevmiti. Evet kzlar da edep ve terbiyesini takdir ettiler. Niin? Kim bilir? Birbirinin kulana ngilizce olarak "Yz liraya alnm olan bir esire byle be alt yz liralk elmas ihsan olunmas ne demektir?" diye deerlendirme yaparlard!.. 139 Salonda bu iler olup biterkent, Rakm te tarafta Zik-las'a da byle bir alaturka ziyafetin usul ve yntemini anlatrd. Ziklas bir iki saat ei ve ocuklaryla grmekten skld iin u alaturkann iine biraz da alafranga katmak ve onlar kendi yanna koyuvermek isteini Rkm'a hatrlatt. Rakm bu durumu eine ve kzlara haber verince onlar da uygun grerek bir ara birden Ziklas'n yanna geldiler. Rkm'n evinde ne grseler bunlar tuhaflarna gitti. Hatt Canan' da herife haber verdiler. Margrit "Baba! Benden gzel bir kz yz liraya satn alyorlarm." deyip de babas da amnca Rakm "Hayr efendim! O, satn alnd zaman ancak yz lira ederdi. imdi ise bin be yz, iki bin lira deeri vardr." dedi. Bu lakrd da Ziklas'n garipsemesine sebep olup "Vallahi tuhaf, insan iin de kymet var ha! Ne iyi! Ben kzlar ile bacy satarm. kier bin liradan alt bin lira, az para deildir." dedi.' Rakm- Hay hay! Satmal ya! Hazr hanmlar Trke de rendiler. ok gzel bir Trk ve Osmanl hanm olurlar. Margrit- Fena m sanki? Can- Hapis gibi evin iinde kapal oturmasam, Trk hanm olmaya raz olurdum. Rakm- Trk hanm deil a, ite Canan gibi bir esir bile ev iinde mahpus olmuyor. Her istedii yere gezmeye gidiyor. Margrit- Hem baba, kzn zerinde bir ka bin ilinlik elmas var. Rakm- Grdnz m bir kere? Ne kadar iyi ey. te sizin de yle bir ka bin liralk elmasnz olur. Ziklas- Lkin Rakm Efendi! Klelii bir anlatyorsunuz ki, benim bile kle olarak satlmaya heves edeceim geliyor. Bu lakrd zerine biraz gltler mltler. Lkin 140 kzlar Canan' bir daha grmeyi merak ettiklerinden, babalarnn yannda duramayp yine Canan'n yanna, salona gittiler. Canan bunlara baheyi gezdirdi. ieklerini, gvercinlerini, kularn, iki gzel tavuuyla bir horozunu, bir kuzusunu, her eyini gsterdi. Ad geen hayvanlar kzlar ok sevip kendileri bu kadar zengin olduklar hlde byle gzel eylere sahip olmadklarna zldler. Ondan sonra Rkm'n kendi odasna girdiler. Ktphaneyi grnce kartrmaya baladlar. Her kitab ap bir ka kelimesini gzden geirirlerdi. Canan bunlarn Trke okuduklarn grd zaman o kadar armad. Zira durumu efendisinden haber almt. Kzlar rnek evi de ziyaret ettiler. Sonra Rkm'n elinde kma olan bir roman karalamasn kartrmaya balayp ancak kalemin hzndan dolay birazca okunmaz yazlm el yazsn okuyamadlar. Sonunda her biri bir yere oturup sze baland.

Margrit- Bu evin baka odas yok mudur? Canan- u tarafta bir odas daha vardr ki, onda dad kalfa yatar.. Can- Dad kalfa ne demek? -Canan Dad kalfa birarap ki, efendiyi kucanda bytmtr. Margrit- Arap m? imdi nerededir o? Canan- Aada hazrlk yapyor. Margrit- Bu oda Rakm Efendi'ye mi ait? Canan- Evet! Can- Ya siz nerede yatarsnz? Canan- Benim odam ieriki odadr. Haniya babanzn oturduu oda. Margrit- Yok yok, oras yatak odas deil. Orada yatak yok! 141 Canan- Siz geleceksiniz diye kaldrdk. Can- Hi yle deil. Canan- Niin yle olmasn? Can- Siz Rakm Efendi'nin karsnz. Canan- (pancar gibi kesilerek) Hayr matmazel! Ben onun esiriyim. Margrit- Yok yok, yle de deil. Siz onun "konkben", haniya u ne derler, odalk... Ben bilirim Osmanllarda hep odalk var. Canan- (daha fazla bozularak) Hayr, hayr! Bizim efendi yle ey bilmez. Can- Yoksa sizi sevmez mi? Ama sevmemi olsa size bu kadar elmas vermezdi. Siz bizden saklyorsunuz. Canan- (bu kzlarn t bu dereceye kadar serbestliine can sklarak) Sever ama odalk gibi deil, karde gibi sever. Margrit- Nafile, nafile! Hi karde gibi sevmek mmkn olur mu? Siz varnz yine bizden saklaynz. Biz sizi tebrik ederiz. Rakm Efendi ok gzel, ok akll, ok olgun! Lakrd bu dereceye gelince ngiliz kzlarnn ikisinde de tavr deiti. Bunlarn yzlerini bir ehl-i dikkat grecek olsa deta Canan' ziyadesiyle kskandklarna dair yzlerinde yzlerce almet grrd. Dorusu kendileri bu hlin farknda olmazlar idiyse de, Canan ii olduka ciddiye alarak ve halbuki kzlarn kendisinden alp veremedikleri ne olduunu dahi anlayamayarak mamafih o dahi hl ve tavryla kzlara biraz dmanlk duydu. Bir aralk Canan baz ileri iin dar kt. Bu kere kzlar kendi aralarnda konumaya baladlar. Can- Senin hakkn var Margrit. Bu kz Rakm Efendi'nin odaldr. Margrit- Onu bilmeyecek ne var? Dikkat etmedin mi, 142 nasl kpkrmz oluyordu. Can- Lkin gzel kz deil mi? Margrit- Oh, neresi gzel? Can- Yok yok gzeldir ama... Margrit- Amas nedir bakalm? Can- Ben demek isterim ki, Rakm Efendi'ye lyk deildir. Margrit- Gzel dedikten sonra niin lyk deildir diyorsun? Can- Gzellii iin lyktr. Fakat ne kadar olsa esir! Ama ne zarar var? Varsn esir olsun. Esir ama bak ne kadar mesut. Rakm Efendi'nin odal olmu. O gzel, Rakm Efendi gzel. Hem gzel, hem kmil... Margrit- Sen de galiba kskanyorsun. Can- Ne kskanaym? Margrit- Vallahi hlya bu ya! byle bir esir olmay benim dahi canm isterdi. Ben Rakm Efendi'nin odal olsam gece gndz ona Farsa iirler okutur dinlerdim. Can- Bakalm bu zavall esire bize ettii kadar davran gsteriyor mu? Biz kim? O... Margrit- Ben sana bir ey syleyeyim mi Can? Rakm Efendi bu esiri mutlaka pek seviyor. Bize dedii gibi Trke okuttuktan sonra bak Franszca da okutmu. Can- Hem dardaki piyanoyu grdn m? . Margrit- Grdm, ama bakalm onu kz m alyor? Can- Ya kim alacak? Rakm Efendi piyano almasn bilmez. Margrit- Grdn m bir kere? Demek oluyor ki, hoca bulmu, ona piyano da retmi. Demincek ne diyordu? Bu kz alnd zaman yz lira ancak ederdi. imdi iki bin lira eder diyordu. te onu byle eitip rtettii ettii iin 143 bu kadar kymet buluyor demektir.

Biz hikyemizce asl Can ile Margrit ve Canan arasnda oluan szlere muhta olduumuzdan, ona dair ayrnt verdik. teki odada Rakm ve kar-koca Ziklas'lar arasnda konuulan szlerse hep gereksiz eylerdi. Sonra kzlar da salona karak Canan da yanlarnda olduu hlde piyanoya oturdular. Artk Ziklas'ta keyifler katmerlemeye balad. Gah alafranga, gah alaturka havalar aldlar. Bahusus en sevdikleri "Ey sab esme nigrm" arksn iki defa aldlar. Nihayet yemek vakti gelmekle Rakm yuvarlak sofra iskemlesi, pirin sini, sofra bezi, uzun pekir elinde olduu hlde Ziklas'n bulunduu odaya girip kaklk kesesi, ekmek sepeti, tuzluk, biberlik, erkn minderleri, hasl tam alaturka bir sofrann btn malzemeleri Ziklas'a gsterdi. Deli ngiliz bunlar alp birer birer bakar ve her biri hakknda geni bilgi alp her ald bilgiye de baka baka aard. Hepsi sofraya oturdular. Usl gerei orbay itiler. Sonra daha sonra kendisine haber vermi olduu gibi bir arap eli yahni taban kap arasndan uzatt. Ziklas bunu grnce o kadarard ki, merakndan kalkp araba bakaca geldi. Hatt kzlar yerlerinden davranmlard bile. Annelerinin nlemesiyle oturdular. Henz alafranga sofrada yemek yememi olan bir Trk'n alafranga usulyle yemek yediini grmek dorusu insan gldrr. Ezcmle nnde tabak bulunan eti bakla keserek atalla yemeyi beceremeyenler, elleriyle kopardktan sonra atalla saplayp aldklar grlr ki, bu acemilik, insann pek houna gider. Lkin hi alaturka yemek yememi bir ngiliz'in alaturka yemek yemesi insan katlnca-ya kadar gldrecek bir eydir. Hele bugnk misafirlerin yemek yemeleri kendilerini dahi gldrmekteydi ya! rnein, yahni scak scak gelmi olduundan Ziklas acele ile 144 parmaklarn taban derinliine daldrd anda can acsyla kolunu yldrm gibi bir hzla geriye ekerken yannda bulunan eine bir dirsek vurup biare kary devirmesi az buz kahkahalarla glnecek seyirlerden deildi. Her ne hl ise, yemek yenildi, ikindi zeri idi ki, konuklar dndler. Ancak M i ster ve Misters Ziklas bir ka gn nce madam Yozefino'nun Rkm'n evinde alaturka yaaytan ald lezzeti alarak gittiler. Kzlar ise hatt oraya geldiklerine dahi piman olarak gittiler. Niin? Kim bilir? u kadar var ki, bunlar Canan'da her ne gr-mlerse hepsini kskanarak gitmilerdi. Bunu da ister ocukluklarna veriniz, ister... 145 Dokuzuncu Blm Durumlar yine bildiimiz suretle gitmeye balad. Yani Rakm her suretle mtercimlik, yazarlk ve retmenlik hizmetlerini iyi bir ekilde devam ettirdi. Durumlarda grlen kklk deiiklikler varsa, o da kzlarn Rkm'a kar bak ve dncelerinin deimesiydi. Mesel davetten bir ka ve belki be on gn sonraya kadar Rakm bunlarla drt defa daha bulumu ve birlemi olduu hlde kzlarn ikisi de hele by yani Can o sevgili retmenlerine deta kin, buz ve dmanlk ierir bir takm durumlar ve tavrlar gsterdiler. Hem de bu durum yle farkna varlmayacak ve anlalmayacak eyler deildi. Hatt Rakm bu hlleri deta kendisinin oraca zan-dan sonra lzumu kalmam olmak gibi bir mnaya yklemeye balad. Binaenaleyh bir gece dersi dahi terkeylemi-ti. Fakat ertesi defa gittiinde kzlar, dersi niin terkeyledi-ini ve ne mni olduunu ve gelmedii iin canlar pek ziyade skldn aklayarak Can, "Bilmez misiniz ki, ders bizim iin en byk bir elence oluyor? Biz yrek skntlarmz hep bu dersle def ediyoruz." dedi. Hazr sz bu kadar almken Rakm biraz daha aarak phesini halletmek istedi. Ancak "Sz sz aar, alan szler istenilmeyen szlere kadar varr'." dncesiyle yine sz ksa kesmeye lzum grd. Ondan sonra kzlarn tavr daha baka bir ekle dnt. Ders bittikten sonra edilen szler, Canan'n durumunun incelenmesinden baka bir ey deildi. Bu konuturmalar147 da ise Can, kk kardeine gre geride kalrd. Canan'n ne yolda eitilip retildiinden balayarak u anki durumuna evine hizmet ve amacna dair sorular sorulurdu. Rakm bu sorularn kaynan bulmak iin pek zihni abaya muhta deilse de sorularn k gerekeseni beenmediinden, zihnine gelen , her pheyi bertaraf eder ve her soruya uygun bir cevap bulup rnein kzn u anki durumu evde hizmet ve emel zerine bulunmakta olduuna dahi "Dad kalfa pek yalnzdr. Zaten yukar hizmeti iin de bir adam lzm deil mi? ite Canan evin iinde yukar hizmetine zg bir kzdr." demiti.

Ancak an'da merak bir derecede idi ki, yle olur olmaz cevaplarla yetinmiyor. Canan hakknda ald u cevaba da hi olmazsa "Acaip!" Fam do ambr. "Yukar hizmetisi bu kadar gen, gzel, ssl bir kz olsun! Yukar hizmetisinin zerinde beyz liralk elmas bulunsun!" diye bir garipseme gsterir ve bu gariplik Rkm'n zihnine hcum eden phelere gayet kuvvet verirdi. Uzun lafn ksas, ngilizlere verilen davetten ay kadar zaman daha geti. Bu sre iinde Canan'n, efendisi huzurundaki hrriyeti biraz daha genileyip dad kalfann gzleri ara bir salon iinde Rkm'n kollar Canan'n boynunda olduu gzne iliir oldu. Eer dad kalfa merakl bir kadn olsayd ihtimal ki daha ltif grntleri bile izleyebilirdi. Lkin olunun, efendisinin, velhasl lemde var bulunan Rkm'n mutluluk hline dair aramad hlde bulduu bu ekil grntler yeterli olup bunun alt tarafn dahi Canan kendisinden gizlemeyerek haber verirdi. Aman Allah'nz severseniz, ne gibi olaylarn oluunu haber verirdi? Vallahi dorusunu isterseniz haber verdii olaylar iinde hakikaten pek ok gizlilikler bulunabilirdi. Kzn verdii 148 bilgiye gre geceleri efendisi, Canan' huzuruna arp bir ka saatler hlleir, dilleirlermi. Lkin ara bir Canan'n yznde, gerdannda filnnda grlen siyahlklar Canan gibi bir cariye ve Canan mevkiinde bulunan bir kar iin yz karas addolunacak izlerden saylmayp bilkis yz aklna dellet edebilirdi. Aferin Rakm! Gerekten mesut idi ha! Evet! yle idi. Lkin Rakm iin her mutluluk biraz gz ya ile kark olarak akp gelmek nasibi olduu ynle bu kadarck bir mutluluk dahi bir hayli gz yalar karlnda olmutu. yle ki: Efendisinin her haftada iki gece ders vermek iin evlerine giderek gece yarlarna kadar kald renciler nasl eyler olduklarn Canan grdkten sonra birok kuruntular iini yiyip bitirmeye balamt. Geceleri Rakm, evine geldike kzn gzlerini kpkrmz bulur ve hatt baz kere dahi kirpikleri hl ya ve sesi hl titrek ve nefesi dar ve gs dolu olduu hlde rastgetirirdi. Biare Canan'dan bu z-trap hlini gider meye Rakm sivgisinden dolay mecbur deil midir ya? Ey, bir sevgili sevgilisinin bu gibi zntsn nasl giderir? Elbet iltifatn, hususiyetini, sevgisini, sadakatini gstererek. te bu sevgiyi gsteri tarz dolaysy-ladr ki, Canan'n yznde, gerdannda merdannda grlrd. Feltun Beyi hatrda tutuyor musunuz?.. Adam brak u hoppa zevzei!.. Yok ama! Bu hikyenin yarsdahi ona zgdr. u aylk zaman iinde onun durumunun ne dereceye vardn bilmeye mecburuz. Otel C.'nin fiyatla fazla masraf artk kendisine ar gelmeye ve ok pahal grnmeye balamt. Vay! Demek oluyor ki, akln bana almaya balad ha! 149 Evet! Zira ake ile akl ikisi bir yerde pek de duramaz-m. Bu hkmn en byk kuvveti Feltun Bey zerinde grnmekte idi. Ettii sefahatler yolunda servetinin te biri kadar elden gittikten sonra onun yerine ister istemez o miktar akl gelmi olduundan gya az masrafla yaamak iin mevsimin dahi durumuna uygun hareketle Bykde-re'de bir ev edinmi ve madamasn dahi oraya aldrmt. Biz imdilik ngiliz kzlarna bakalm, ngiliz kzlarna. Zira onlarn hli zihnimizi gcklamaya balad. Evet, yle oldu. Lkin ne fayda ki, biare byk kz yani Can bir hastala dt. Bu hastalk nedir? Kimse bilmez. Ortada hastaln vcudu yok ki! Balangc azim bir i sknts oldu. Kzcaz bir yerde oturamaz. O kadar sevdii ve elinden drmedii Trke kitaplar dahi artk kendisini elendirememeye balad, babas ve annesi bu hle ziyadesiyle merak ederek doktorlarn da onayyla her gn kzcaz arabaya bindirip Taksim'den aa krlara kadar gtrr, dolatrr, elendirirdi. Ancak kz bununla da elenemez oldu. Babas "Haydi kzm, ite arabamz hazr. Biraz gezmeye gidelim." dedii zaman kz deta endieyle rza gsterip, babas "Ey, bugn de nereye gidelim?" dedike kz, "Siz neresini isterseniz oraya gidelim. Benim iin her yer birdir." der ve babas, kz kra deil, cennete gtrse elendiremediini grrd. Byle bir hastala den kimse ne olur bilirsiniz ya! Gnden gne solar, sararr, zayflar. te Can da yle oldu. Feltun Beyin de demi olduu ynle havu ve hatt pancar gibi olan o grbz ngiliz kz, ayva gibi de deil, belki patates kadar renksiz oldu kald.

Dudaklar dertli koyunlarn akcierleri gibi olmutu. O mavi gzler ukulap khne firuzeye dnmt. Kzcazn bu hle giriine Rakm da acrd. Nerede iyi 150 bir doktora ratgelse bu hastaln belirtilerini syleyip doktorun fikrini sorarsa da, doktor biraz dnp tandktan ve bu hasta kimin nesi olduunu sorup da Rkm'n da kendisine ilgilendiren pek aziz bir kz olduu cevabn aldktan sonra szn yzn onaylamaya onaylamaya. "Zarar yok, geer!" deyip baka bir ey sylemezdi. Bir aralk Trke dersi dahi tatil eylediler. Bir aralk kz Kadky'nde bulunan dostlarnn evine hava deitirmeye gnderdiler. Lkin biarenin can sknts orada bir kat daha artt. Evine yani kz kardeine Trke airler kitabn gndermesine dair mektup yazp kenarna "Rakm Efendi arada bir kendisini yoklamaya gelirse memnun olacan dahi" ek not olarak yazmt. Kz, kitab gndermekle beraber ekini de babasna gsterdi. Hi dnyada an' memnun edecek bir ey olur da, babas ondan esirger mi? Derhal Rkm'a adam gnderip o akam fevkalde olarak Rakm, Ziklas'n evinde bulundu. Ziklas- Canm Rakm Efendi! Size bir ey rica edeceim. Bizim Can diyor ki, siz arada bir kendisini ziyaret ederseniz memnun olacakm. Dorusu bu hizmet sizi kendi karnza hizmetten men ederse de korkmaymz, ben kefilim. Rakn- Estafurullah Mister Ziklas. Menfaatin bu ynn dnmek belki Avrupallarda varsa bile, Osmanllarda yoktur. Ba stne, yarn giderim. Ziklas- Bu akam gitseniz? Dorusu vapurlar yoktur ama bir 'kayk tutarsnz. Rakm- Gece vakti nasl olur ya? Sonra ev sahiplerine eziyet vermi olurum. Ziklas- Of! Evet yle! u kza bir yreim acyor ki! Rakm- Kimin yrei acmyor? Ertesi sabah erkenden Rakm kendisini Kadky'nde buldu. Can, hocasn grnce biraz gler yz gsterdi ki u 151 hl, ev halknca da sevin sebebi olarak derhal durumu anne ve babasna yazdlar. Ah babalk, ah analk! le zeri idi ki, bunlar yanlarnda Margrit dahi olduu hlde Kadky'ne damladlar. Zira an'n gler yz gstermesi kendileri iin pek byk nimetti. Margrit, kz kardeini Hafz Divan elinde olduu hlde buldu!.. Can da annesini ve babasn grnce daha daha bir yaknlk gsterdi ki, herkes an'n bu ruh hlinden memnun kaldlar. O gn akama kadar oturup akam zeri an'n da birlikte gitmeye istemesiyle buna da ziyadesiyle memnun olarak ailece eve dndler. Ey, bari kz ondan sonra... Evet ondan sonra daha beter oldu. Evlerine girdiinin nc gn idi ki, kzn tavr btn btn bozulup deta yataa dt. O zamana kadar kendisini tedavi etmekte bulunan Doktor Z. dahi kzn hastalnn ne olduunu bir trl tehis edemeyip verem olmasnda karar klar idiyse de, bu hastaln izlerini de tamamiyle gremezdi. Nihayet bir gece yakn tarihi okurken bir fkraya rastlayp, ertesi gn o fkra gereince hareket etmeye karar verdi. O fkra ne idi? Fkra nenize lzm? Ettii harekete baknz da, ii anlarsnz. Ertesi sabah Ziklas'n evine gelip kzn srekli kimlerle grmekte bulunduunu sordu. Ziklas kendi ailesi halk ile Rkm'dan, uaklardan baka ancak iki adam sayabildi. Tabip Z. o gn ikindiye doru bu adamlarn cmlesini orada hazr bulunmasn talep edip fakat hi birisi hastann yanna sokulmayarak baka bir odada alkonulmasn tavsiye eyledi. kindi vakti doktor bu adamlar istedii gibi bir odada hazr buldu. Misters Ziklas'a bu adamlarn birisini ieriye 152 sokup o ktktan sonra dierini gndermesini tleyerek kendisi Mister Ziklas ile beraber hastann yanna girdi. Biare kzcaz, son derece zayflk iindeydi. Doktorla babas ellerini kzn yrei zerine koyup kalbinin gayet zayf olarak vurmakta bulunduuna dikkat ettiler. En evvel ieriye giren komu ocuu bir Italyand. Kz kendisini grnce biare kendi derdini brakp "Naslsnz Msy Sira-no, iyi misiniz?" diye ocuun hl ve hatrn sordu. Sirano gelip hastann elini tuttuu ve o dahi hl hatr sorduu hlde an'n yreindeki harekete hi bir arza gelmeyip kalbinin olgunluuyla rahatlad grlrd. Doktor tarafndan vuku bulan iaret zerine Sirano kp ikinci defasnda yine komulardan usta bir Rum girmiti. Kalpte hl fevkalde bir hareket yok. Ondan sonra arabac Fransz girip yine bir deiiklik

grmeyerek drdnc nbette ieriye Rakm girdi ve daha kapdan girerken kalp uykudan uyanr gibi silkinip iddetle vurmaya balad!.. Doktor derhal Ziklas'n kolunu dirseiyle drtt. Ziklas da"Anladm" makamnda gzlerini kapad. Halbuki Rkm'm girii zerine kzda grlen deiiklik yalnz bu kadarda deildi. Yznde birtakm kzarklk, sevgi, sevin almetleri de grld. Hocasyla herkesten fazla hl ve hatr sorutu. deta kalkp yata iinde oturmak istedi. Oturdu ya! Doktorsa artk sair durumu yetererince grp tatmin olduundan herkesi ayn yere toplad. Herkes, hastann odasnda bulunduklar srada dier bir odada doktorla Ziklas arasnda yle bir konuma geti: Doktor- Hocas girdii zaman yrein harektnda olan deiiklii anladnz m? Ziklas- Onu kim anlamaz? Elimin altndaki yrein, gsn yarp frlayacandan korktum bile. h zayf kalbin! Doktor- Efendim, sylemesi ayp zannolunmasn. Bu 153 kzn hastal, delicesine ak hastaldr. Ziklas- yleyse bu sevgide Rakm Efendi'ye olacak. yle deil mi? Doktor- Benim sylemekliime gerek brakmadnz. Ziklas- Ey, bunun ilc? Doktor- Bunun ilc yoktur efendim. Ziklas- Sonra? Bu kz ne olacak? Doktor- Dorusu siz baba olduunuz iin size bu kadarn sylemek gerekmezse de, artk iin sallanacak yeri kalmadn da sylerim. Bu kz u haliyle daha iki ay yaayamaz. Ziklas- Aman Msy Z.! Doktor- Aman zaman bu! Dorusu buna bir il var. Var ama zannma gre yaplamayacak bir ila. Ziklas- Ben yaparm! Doktor- Kznz Msy Rkm'a verebilir misiniz? Ziklas- (sonsuz bir heyecana dp bir mddet sessizlikten sonra) Kz ldrmeye mi raz olaym? Bana kalrsa ben veririm. Doktor- Olabilir ya! Sizin bileceiniz ey! sterseniz hoca efendiyi kzn yanma girmekten men ederiz. Ziklas- Bir faydas olur mu? Doktor- Hayr! Belki bir hafta evvel lrde kurtulur. Siz bunu daha evvelden dnmeliydiniz. Byle gen bir hocay kzlarn yanna sokmamalydnz. Ziklas- Siz Rakm Efendi'yi tanmaz msnz? Doktor- Aka, ilgiye dair dellet eder hi bir deiiklik, hi bir eser gremedim. deta kza kardee acmaktayd. Ziklas- Ben de byle tanr ve Rakm hakkndaki gzel inancm zerine yemin dahi edebilirim. Yani bugne kadar Rakm, kza byle bir mit verecek hi bir sz sylememi154 tir, hi bir tavr gstermemitir derim. Doktor- Ben de sizinle beraberim. Lkin bir kzn, bir erkei sevmesi iin erkek tarafndan ona bir sz sylenmek gerekmez. Size dahasm m syleyeyim? Eer bunlar Rakm Efendi ile sevierek, hlleerek sevimi olsa idiler kznzda bu hastalk olmazd. Gayeti bu hastala bedel bir ahlksz hastal gelirdi. Halbuki... Ziklas- Vallahi Msy Z., pek doru sylyorsunuz. Ben Rkm'da byle bir fikir olduunu mmkn deil teslim edemem. Biare kzcazm kendi kendisine etmi, kendi kendisine kymtr. Bakalm validesini, kz, Rkm' raz edersem ben bu kz Rkm'a veririm. ldrmek-tense... Doktor- Eer yle bir ey olursa, belki mitler kuvvet-leir. te o gnk muayene bu suretle yaplp ancak bu muayene srrndan ne kzlarn, ne Rkm'n, ne de hatt Madam Ziklas'n asla haberleri yoktu. O akam Mister Ziklas gndzki muayene srrn karsna at ve kzn derdine il ancak kendisini Rkm'a vermek olduunu da syledi. Vay Madam Ziklas'taki tel, iddetli armaya! itiraz kesinlikle reddeyledi. Kzn bu kadar amcazadeleri, dayzadeleri filnlar varken bakasna ve bahusus bir Trk'e ve bahusus kendi hocasna vermek arn nasl kabulleneceini kocasna sorarak lmne raz olmak lzm geleceini hkmeyle-di... Vah biare Misters Ziklas! Yreinin onaylamayaca bir hkm vermiti. Hi bir anne kznn lmne raz olabilir mi? Bir iki saat sonra, evvelce vermi olduu grn

pisliine anlayp alayarak o dahi kocasyla oy birlii etti. O gnk muayene srrndan Rkm'n hibir haberi olmadn sylemitik. Acaba kzn hastal kendi akndan ibaret olduunu 155 olsun bilir miydi? Hayr! Can, biare Canan iin kendisini konuturduu zamanlar Canan' kskandn anlamsa da, bu hasedin varlk ve kaynan yrek altnda gizli olan bir ak ve heva olmas olanan bulamamt. Binaenaleyh hastaya ne kadar fazla acrsa bu beraberlik hep Can hakknda olan zel ve samimi sevgiden doard. Hatt muayene gn akam zeri kendi evine dndkten sonra, yz gz sarkk byk bir karamsarlk iinde gelmi ve bunun sebebini gerek dad kalfa ve gerek Canan sorduu zaman an'n lm hlinde hasta olduunu sylemi olmasyla o gece Canan, bir gen kzn lm hlinde hasta olmasna acma duyduu sebeple zntsn belli ettii halde kendisinin Can hakknda bu kadar yaknln dahi sormaya cesaret etmiti. Rakm- Allah Allah! De bakaym imdi, pheye bir kat daha kuvvet ver! Canan- (bir korkuyla) Hayr efendiciim, pheden deil! Sizi pek zgn grdm de onun iin... Rakm- Nasl zlmem ya? Da gibi bir gen kz lm yatanda bulunsun da acmamak mmkn mdr? te gryorsunuz ya, Rkm'n Can hakkndaki insanlk sevgisi ve efkat icabndan baka hi bir ey deildir. Bununla beraber Canan'in Rakm nezdinde cesareti ne kadar artabilmi olduunu dahi gryor musunuz? Ertesi sabah Mister Ziklas'n adam yine gelip Rkm' davet etti. Rakm cmleden evvel an'n hlini sormusa da gelen adam ne bilgi verecek? "Bu gn daha ziyade iyicedir." sz bu blmde basmakalp bir sz deil midir? Kalkt. Artk baka bir ie bakmayp doruca Beyo-lu'na gitti. Mister Ziklas' doktor Msy Z. ile beraber bir odada bulup o dabunlarn yanna girdi. Hastann hlini sorduktan ve iyi kt bir cevap aldk156 tan ve dereden tepeden bir ka sz daha konutuktan sonra: Doktor- Ey, delikanl! Biz sizi bu gn niin ardk, bilir misiniz? Rakm- Hayrola Msy Z.! Tabip- Bizim hastann hastalnn sizmisiniz. Rakm- (Lakrdnn farkna varamad ise de her halde teln belli etmeyerek) Neden Msy Z.? Doktor- Hem sebebi hastal sizmisiniz, hem de biz imdi ifasn sizden bekliyoruz. Rakm- (ayaklar suya ererek ok fazla bozulup) Aman Msy Z.! Benim hi dnmemi olduum eyler mi ihtar edeceksiniz? Ziklas- (alayarak) Zarar yok Msy Rakm, zarar yok. Biz hi sizin dnmemi olduunuz eyi bildireceiz. O ey ki, siz hi dnmemi olduunuz hlde, Can pek oktan beri dnmektedir. Rakm- (bet beniz kire kesilip buz gibi dondu kald.) Doktor- Dostum! Bu kzn hastal, ak hastaldr, sevgi hastaldr ve bu ak, bu sevgi dahi sizedir. Dnk muayene bu durumu ispat etti. Rakm- Mister Ziklas! Msy Z.! Sizi her ne suretle isterseniz temin iin her nasl yemin isterseniz edeyim ki, ben bu sylediiniz lakrddan u saate kadar haberdar olmadm gibi hl dahi buna inanamayacam geliyor. Ziklas ve doktor- Biliyoruz. Rakm- (szn kesmeyerek) Zira yreimi yokluyo-rum, yokluyorum da vallahi iinde byle bir his bulamyorum. Dorusu an' sevdim. nerek sylerim ki, severim. Margrit'i dahi severim. Lkn evldm gibi, kardeim gibi, halis dostum gibi severim. Ziklas- Ben eminim a ocuk! 157 Rakm- (szn kesmeyerek) Onlar da beni severler ama dinim, namusum bana yemin ederim ki, imdiye kadar ben kendilerinden bu sizin szlerinizi onaylayacak ve kuvvetlendirecek bir harf bile iitmedim, bir hareket bile grmedim. Doktor- Buralar bizce, yani ailece kabul grr, dostum. Sizden phemiz yoktur. Fakat size dediim gibi bu kzn derdi aktr. Bu ak, sizin aknzdr. Bu kz u hlde kalrsa lecektir. Eer sizden istediimiz ifay vermezseniz, belki biraz mit yolu alr. Rakm- Benim elimden ne gelir?

Doktor- Bizi ayplamamanz ncelikle rica ederiz. Zira gryorsunuz ki bir gencecik kz lmn kara penesinden kurtarmak iin alyoruz. imdi sizi Mister Ziklas kendisine damat etmek istiyor. Rakm- (heyecan ve halecanla) Kimi? Beni mi? Ziklas- (alayarak) Evet olum, sizi! Ne yapaym? Bu ite ne sizin, ne bizim kabahatimiz olmad gibi sanki kzn da kabahati yoktur. Sizin gibi bir melei kim sevmez olum? Gzelliiniz, olgunluunuz, ilminiz, irfannz, kendinize gveniiniz, kibar tavrnz hep bir kz balayacak hllerdir. Rakm- (daha ziyade tella) Aman Mister Ziklas!.. Doktor- ite byle olacak. Sizin dininizin izni de vardr zannederim. Mister Ziklas ise serbest bir adamdr. Ziklas- Ne diyorsunuz Allah' severseniz? Ben kzmn mslman olmasna da raz olurum. slam kt mdr? Hep bir Allah'a tapmyor muyuz? nancmz arasnda ne kadar fark var ki? |sa ve Meryem dahi bi bir kz helakten kurtarmak iin slm olmak suretinde mezhep deitirmesine izin verir. Rakm- Efendim oralar hep kolay. Lkin... 158 Doktor- Artk lakin, makin lzm deil. Bize bu fedakrl etmeli. Fakat ben zannederim ki, Misler Ziklas'a damat olmak sizin iin fedakrlk deil, bilkis ereftir. Menfaattir bile! Rakm- Canm oras belli. Ben de kendimde bu erefe liyakat gremiyorum. Lkin iin iinde baka ey var. u ki, ben evliyim. Ziklas- Evli mi? Rakm- Evet, ite haber aldnz cariye benim esimdir. Ziklas- u lakrdnza inanmak iin bana izin buyurmanz rica ederim Msy Rakm. Rakm- Hayr efendim, inanmanz rica ederim. Ziklas- Rakm Efendi, Rakm Efendi! Ben bu i iin size servetimin yarsn arzetmekteyim. nk btn malm iki kzmndr. Baka kimsenin deildir. Eer bu defa kz, u elini uzatmakta bulunan lmden kurtarrsan, size akrabalk ve dostluumdan da yakn olan malmn yz bin ngiliz liras derecesinde bir de servet arzediyorum. (Canan'n kulaklar nlasn...) Doktor- Ne mutluluk! Ziklas- Zati o kz, o cariye olsa olsa sizin bir odalnz olabilir. Doktor- Hatta nikahl olsanz bile bir engel mi var? Osmanllar nikahl elerinden kolayca ayrlp bir baka kadna nikah kyabilirler. Rakm- (bu szleri byk bir olgunlukla dinledikten sonra) Mister Ziklas! Ben fakir bir ocuum. Halka arzuhal ve evrak yazarak, ders vererek ekmek param kazanmakta, yani demek isterim ki, benim gibi bir ocua ettiiniz u teklif hayat demektir. Hususiyle dostluumuzu milyonlara deitirmem! Lkin ben gnlm Canan'a vermiimdir. O kz bu yuvaya esir iken ben onu mesut ettim inancn gz159 lerim nne alarak bu inanla kendimi mutlu etmiimdir. Nasl mmkn olur ki ben para iin veya baka bir mit iin Canan' alataym. Rica ederim efendim, ellerinizi peyim, beni bu tekliften af buyurunuz. Emrederseniz bir daha konanza da gelmem... Rkm'n u szne gerek Ziklas, gerek doktor ne kadar atlar, bilir misiniz? Hele doktor deta Rkm'n bu kadar tokgzlln eekliine yklemek istedi. "A budala! Birinin yerine olsun, bari u Ziklas'n teklifini kabul et de, sonra sen yine Canan'nla zevk et!" gibi mnalar dadokto-run zihnine geldi. Bu ie siz de ardnz m? yleyse garipsemenize unu dahi katnz ki, bu fikir Misler Ziklas'a da geldi. O da, "Deil u kzm al da, var kza duyurmadan gizlice Canan'a olan akn yine koru!" dedi. Lkin isterseniz daha ziyade garipseyiniz. Pek ister seniz siz de Rkm'in eekliine kanaat getiriniz, iste Rakm bunu da kabul edemedi. Doktor- Msy Rakm bana bir srrn syledi. Bilirsiniz ki, doktorlarla papazlar her srr bilirler ama, bu srr saklarlar. Can- (yz daha ziyade deierek) Bu szlerini anlayamyorum doktor efendi. Doktor- Delikanllk bu, ayp deil a! Rakm Efendi'nin size... Can- (btn btn bakalaarak) Anladm. Fakat ardm. Rakm Efendi beni karde... Doktor- Hayr efendim, kane sevgi, kardelik sevgisinden daha kuvvetlidir. yle deil mi Msy Rakm?

Rakm- (zorunlu bir davranla) Ah! yle doktor efendi, yle! Sylemeye dilim varmyor ki, sz syleyeyim, hlimi kendim arzedeyim. Bari siz syleyiniz. Ben kendisini byle 160 yatak iinde grdke ne hllere girdiime dikkat etmiyorsa, siz dikkatlice baknz. Can- Acaip! Rakm efendi, gerek mi sylyorsunuz? Rakm- Pek gerek efendim! Can- imdiye kadar sizde ben byle bir hastalk olduunu zan bile etmemitim. Doktor- Evet efendim. Sizin byle yataa girdiiniz gnden beri derecesi bir kat daha artmaktadr. Fakat bizim asl arzedeceimiz ey, bu da deildir matmazel. Can- (baya dermann toplayp) Dahas m var? Doktor-Dahas var efendim. Biz dn bu hli babanza da atk. Can- (ncekinden fazla bozularak) Babama m? Rakm- Evet efendim! Doktor- Rakm Efendi'nin zoruyla ben atm. Mslman dininde sizi kendi dininizde olduunuz hlde nikh edebilmeye izin vardr. Babanz bu ie raz oldu. Rakm Efendi'nin her trl liyakatini teslim eyledi. Hatt gelip size kendisi evlilik teklif edecekti, ama babalk hlini bilirsiniz, ayet siz utanrsnz, o daha ok utanr diye. Zaten benim bu srr bilmeme dayanarak bu vnlecek hizmeti bana havale etti. Can- (yrekleri eritecek kadar ac bir glmsemeyle) Acaip! Fakat siz bu ilere nasl gven verdiniz? Doktor- Korkarm Rakm Efendiyi kabul etmemek fik-rindesiniz. Can- Hele siz babam arnz! Rakm hemen dar kp Ziklas' ard. Onlar gelinceye kadar doktor, "Gerek sylyorum matmazel. Bu ocuk sizin aknzla ldracaktr Babanz onun hline merhamet ederek evliliinize izin veriyor, i yalnz sizin emrinize kald," szlerini konuabildi. Ziklas ve Rakm da geldiler. 161 Can- (acaip bir utanmayla) Babacm, doktor efendi bir eyler sylyor! Ziklas- Evet kzm. Siz de ne syleyecekseniz syleyiniz. Burada bir yabancmz yoktur. Rakm- isterseniz ben darya karm. Can- (yine ac bir tebessmle) Ne gerek? Kendi kendisine: ' Eer gizli bir yerde yanyorsa, srrm nerede sakl kalmtr? Rakm bu beyti iitince durumunu anlayamad bir zntyle titredi. Can- (sznde devamla) Evet babacm! Doktor efendi sylemek lzm olan szleri syledi. Ben bu iin imknna hkm veremedim. Sonra da bana Rakm Efendi'yi sevip sevmediimi sordu. Halbuki onun beni pek sevdiini, benim iin ldracan da Rakm Efendi darya kt zaman syledi. Ziklas- iyi ya kzm! Sen ne cevap vereceksin? Can- Ah ite benim cevabm da budur: Ben Rkm' seviyorum. O da beni seviyor. Seviyor ama onun beni sevii, benim onu seviim gibi deildir. O beni karde gibi seviyor. Ben onu karde gibi sevmiyorum. Onun cariyesi Canan onu nasl seviyorsa, ben de yle seviyorum. Seviyorum ama, ah, ne fayda... Kzcaz bu sz sylerken gzleri dolmakla beraber babas ve doktor ve Rkm'n dahi gzleri doldu. . Can- Rakm, Rakm! "Ger ber lebem nebi leb ybem hayt- bak n dem ki cn- rn bed be-leb sde." Bu beyit zerine Rakm btn btn boanp, deta hngr hngr alamaya balad, ihtiyar baba da Rkm' grerek alad. Doktorsa mermer gibi kaskat ve buz kesildi. 162 Can- Babacm, verdiiniz kararda bir icra imkn olsa, ben imdi dirilir, kalkardm. Sana ne diyorum? Rakm beni, benim onu sevdiim gibi sevmez. Kz kardei gibi sever. Eer benim onu sevdiim gibi sevmi olsayd, imdiye kadar mutlaka bir eserini gsterirdi. Kzlar, kzlarla bu kadar gizli konusalar, elbette birbirine yzlerini kzartacak gibi szler syleyebilirlerse de, Rakm bizim yanmzda bir kzn azna alabilecei sz dahi almamtr. Onu bu hlde grdke, ben da ona bir harf bile sylemedim. Yalnz kendi kendime dedim ki: "B-dil-i sengnet y h der gired eb h te-br u sz u sne-i ebgr-i m" Ziklas- Gzel ya, a kzm! ite Rakm dahi byle senin gibi, seni sevdii hlde bir kelimecik sylemezmi. yle deil mi Rakm Efendi? Rkm'da cevap vermeye iktidar kalmamt ki, cevap versin.

Can- Nafile babacm! Orta yerde onun cariyesi Canan var iken, ne yapsanz nafile. Hatt Rakm bana acdndan tr sizin dediinize raz olacak olsa bile, ben raz olmam. Zira lrsem, ben edeyim. Kendi mutluluum iin bir biare kzcazn yok oluuna raz olamam. Ortaln hli bakalat. Zira doktor bile artk hkra hkra alamaya balamt. Bereket versin ki, kzn annesi orada yoktu. Eer mevcut olsayd, daha baka hller dahi ortaya kacandan phe yoktu. Can ise artk alamay kaybederek Rkm'a bakarak: Can- "Azm-i ddr- tu dred can ber leb medel Bz gerdedy beryed istfermn- m." "Eer tatl canm dudaklarma kadar geldii u anda, sen dudaklarn dudaklarm zerine koyarsan sonsuz hayat bulurum. Senin ta kalbin hi karanla dmez mi? Ah bi163 zim yadran yakan karanla den gnlmz" Elhasl babacm, benim iin gsterdiiniz merhamete teekkrler ederim. Size de ederim msy doktor. Sana da teekkrler ederim Rakm Efendi. Zira sen bu kadarck bir hileye rza gstermek iin dahi gnlme byk bir sevin kattnz. Bu fedakrlk senin tarafndan benim iin bir byk fedakrlktr... Ah, u mutluluk halimde senden bir pck almak iin her ayb gze alrdm. Lkin kararm hirete kadar senin bir pcne dahi arzu ve zlemli olarak gitmektir. Allah'n merhametini bu suretle kazanabileceim midindeyim... Meclisin bundan fazlas tahamml iin kimsede kuvvet kalmamt. En evvel doktor zaaf gstererek darya kt. Arkas sra da Rakm kp, biare babas bir zgn zgn kzn yzne baktktan sonra, o dahi kp annesiyle, kk kardeini hastann yanna gnderdi. Pekl, bunlar darya ktlar da, baka bir tartmaya filna m baladlar? Ne mmkn! de dilsizlerin birbirine bakp, kala, gzle anlatklar gibi birbirinin yzne bakakalmlar ve her biri zntlerini birbirine anlatmak iin dierine ka ve gz iaretleriyle kalp, bir harf bile sylememilerdi. Kzan yannda annesiyle kk kardei ne syletiler? te onu biz bilmiyoruz. Bizim bildiimiz kadar u ki, Rakm artk bu matemli evde oturan ailenin iine yaramayacan anlayarak bir ara svt, kt ve an'n ztrap hline alamak derecesinde zlerek boynunu bkp Kumbarac yokuundan aaya inmeye balad. 164 Onuncu Blm Can biaresinin Rkm'a mucip olduu etki gerekten fevkaldeydi. O kadar ki, o zamana kadar Rkm'daCan iin bir ak yok idiyse bile, ondan sonras iin bu aka kar bir meylin olumas bile ba gstermi denilebilir. "O biare kzcaz ne hllere girmi, hiret insan suretini alm. Vallahi sevilmeyecek kz da deildir. Farsa okumak da ona zgyd. Ah, ite onu bu hllere koyan hoca Hafz Divan deil midir? Ben bu dereceye kadar etkisi olacan hesap edememitim. En yank beyitleri ne kadar bir derin ak ateiyle dinler ve anlard. Meer kendisini zehirlemek iinmi. Vah biare Can, vah! Eer kza bir hl olursa vallahi yanarm." diye Hendekba'na kadar indi. Orada kime rastgelse iyi? Feltun Bey'e! Adam, brak u sefihi be! Nasl brakrz? Hikyemizin yarsna ortak olan bir zat nasl terkederiz? O hoppay bu hikyeye hi bile katmamalydk. yle lzmd ama, naslsa katm bulunduk. Hem Feltun Bey'e bu buz neden gerekti? Yoksa herifin u alafrangaln ekemez mi oldunuz? Eer Feltun Bey olmam olsayd, mayonez meselesi meydana kar myd? Ya Otel C. yle bir zengin alafranga Osmanly grebilir miydi? Kthane'de madamn arabas nnde ifte muzka alnr myd? Batasya gittikten sonra neye yarar? Zarar yok! ite sizi temin ederiz ki, bundan sonra ba165 tasya gitmeyecek. Gidemeyecek ki, gitsin. Korkarz paralar... Korkacanza dinleyiniz: Feltun- O! Birader! Allah versin, Allah versin! Kibarlk baka ey! Eski dostlar gremez olurlar.

Rakm- (strabndan ne syleyeceini dahi bilemeyerek) Estafurullah birader! Bugn zihnim pek periandr. u Ziklas'n kz yok mu? By, hani ya u Can! Feltun- Evet, insann canna sokaca gelen Can, deil mi? Canna yandm, annesini karanlkta kucaklamak yanll olmam olsayd... Rakm- Brak Allah' seversen! Kzcaz can zerinde. Feltun- Niin? Rakm- Bilir miyim ben, ne iin? Galiba verem olmu. Doktorlar ak hlidir diyorlar. Feltun- te grdn m? Senin, gibi feylesoflarn yapaca i bu kadar olur. iffeti koruyalm, edebi koruyalm diye byle krpecik kzlar verem ederler, brakrlar. Bana ilgi gstermi olayd da bak hi byle verem olur muydu? Turp gibi yaard, turp! Rakm- (telala) Adam, brakalm artk u ackl meseleyi. Kzcaz bugn, yarn yolcudur. Sen ne hldesin bakalm, sen? Polini ile rahat edebiliyor musun? . Feltun- Madem sen bana an'n lakrdsn braktrdn, ben de sana Polini'nin lakrdsn brakmay teklif ederim. Rakm- O ne iin ya? Feltun- unun iin ki, artk kendisinden ayrldm. Rakm- (tella) Sebep? Feltun- Brak u kalta, Allah' seversen! Rakm- Canm, o nazl Polini imdi kaltak m oldu? 166 Feltun- Hnzr kahpe, beni yolup kl ettikten sonra yz eviriverdi. Rakm- Yolduktan sonra m? Feltun- Ah, yle ya! Rakm- Bari maliyeti bir ka bin liraya buldu mu? Feltun- Bir ka bin mi? On alt bin diyemiyor musun? Rakm- (daha fazla endieli) Ne dedin? Zaten senin servetin ne kadard ki? Feltun- (gzleri dolarak) ite ne kadarsa hepsini yoldu!.. Ah birader, sen bana pek dorusunu sylemitin ama ne fayda! O zaman imdiki aklm olsayd, ne yapacam ben bilirdim. Rakm- Ey, imdi? Feltun- imdi talarla dvnmekteyim ama fayda yok. Enitemle de bozutuk. Dnyann hlini imdi anladm diyorum ya! Parasz kayn eniteler, parasz biraderi kz kardeler de kabul etmiyormu. (Gzlerinin ya fazlalat.) Rakm- Bu i byle kalacak deil! Elbet bir aresini d-nmsndr. Feltun- Dnyada bir dostum varm. Vaktiyle ettiim bunca iyiliklerin bir semeresi hasl olmu. Bizim ... Beyefendiyi bilirsin ya! Rakm- Evet! Feltun- te imdi onun yardmna sndm. Bize bir ynetsel grev ayarlayabilecek. Buna fazlasyla inanyorum. nk bana gvence veriyor. Rakm- Allah versin birader! Vallahi memnun oluruz. Bizim de eer elimizden bir ey gelse esirgemeyiz ama... Rakm bu lakrdy syler sylemez Feltun bir kere R-km'n yzne bakp ve ac bir tebessm edip sonra veda bile etmeden ald yryverdi. imdi bu da biare Rakm 167 iin bir dert oldu mu? Artk alt tarafn sormaynz. Bu, Rakm iin niye bir dert olacak? Vaktiyle gzlerini amalyd da, elindeki serveti bir kaltaa kaptrmamalyd. Evvelleri Rkm' beenmiyordu ya! Evet! Bu lakrdda haklsnz. Lkin Rakm gibi bir ocuk, kimsenin dp yok olmasyla kalben sevinmez. Dmannn bile bylesine kt bir duruma dmesinden znt duyar. te Rakm da byle bir hlde, an'n hastalndan kan iki tr znt iinde kalarak evine geldi, o akam enelerini bak amayarak, hatt yemek dahi yemeye g yetiremedi. Efendisinin u ztrap hli Canan' da sonsuz derecede straba evketti. Ancak bu geceki hl, her zamanki hale karlk olmadndan zavall kzcaz en kahkaha atmaya gyetiremeyip Rkm'n karsnda boyuncuunu bkt, kald. O gece Rkm'n sigara ve kahvesi hakknda Ca-nan'a verdii emirler deta imdi bir mazlumun kann dkerek henz ban silmekte bulunan yenieri zorbasnn azndan kyormuasna bir heyecanla kard. Binaenaleyh, Canan bu olaand duruma alamak veyahut alamamak lzm geleceini de arp t herkes yattktan sonra, kendi yata iinde rahat rahat ve bol bol ve kana kana alamaya baarabildi.

Haniya o iine, gcne asla halel vermeyip kronometre saat gibi ilemekte olan Rakm? Ertesi gn nereye gideceini, ne edeceini ararak "imdi giyinirim, imdi kalkarm, imdi giderim. Fakat nereye gitmeli, ne i grmeli?" diye ikindiyi evinde edip binaenaleyh akam da orada karmaya mecbur oldu. Saat onu getikten sonra Yozefi-no'nun ziyafeti akamndan kalma yarm beylik rakdan biraz rak kartp imeye balad. Canan' da piyanoya oturt-musa da, kzcaz, efendisinde sevin gremeyince kendi168 si de sevinemeyip aldndan yle bir lezzet almazd. Derken Yozefino gelmesin mi! Meer o gn ders g-nym. Rakm, kendisini karlad. Kadn gayet en ve hatt seksi merep olduundan bin tebessmler, bin yaylanmalarla gerek Rkm'a ve gerek Canan'a selm vermiti. kisi de Yozefino'nun selmn pek souk bir karlkla aldlar. Yozefino at, kald. Bu souk tavrlara hibir anlam veremedi. Yozefino- O ne? Ben bu mutlulukla dolu olan evi bu akam bir kederle dolu gryorum. Hayrdr inallah! Rakm- Hayr, hamdolsun hi bir kederimiz yoktur. Yozefino- Diliniz, yreinizdeki eyi sylemiyor. Korkarm Canan senin cann skt. Canan- (korkusundan titreyerek) Hayr madam, ben hibir ey yapmadm. Rakm- Hi Canan benim canm skar m? Bu lakrdy ben sylemi olsam, sen inanmamayacaksn. Yozefino- yle olmak lzm geleceini bilirim. Fakat bugn sizde mutlaka bir hl var! Rakm- Yok deil, var! Haniya Mister Ziklas yok mu, ite onun byk kz lm hlinde hasta da, ona pek acyorum. Bir gen kzn grleyip gitmesi insan yakmaz m a madam? Yozefino- Dorusu acnacak bir ey. Hastal neymi? Rakm- Genlerin hastal ne olur? Bilirsin, ince hastalk! Yozefino- Vah zavall kzcaz vah! Vallahi acdm. Rakm- Hele benim ne kadar acdm mmkn deil dnmezsinizz. deta kzcazla karde gibi geinirdik. Yozefino- Canm daha imdiden kz lm de yanmak lzm gelmez! nallah bir ey olmaz da kalkar! 169 Rakm- Evet, babasna byle teselliyi biz de verdik. Her neyse, bizim bugnk alemin birisi ite bu. Birisi de bizim Feltun Bey meselesi. Yozefino- O Feltun Bey kimdir ki, meselesinin ne olduunu anlayalm. Rakm- Vay, sen Feltun Bey'in kim olduunu bilmiyor musun? Yozefino- Sen ona dair bana hi bir ey sylemedin. Rakm- Sylemeye lzum grmedim de onun iin. Zira Feltun Bey'i Beyolu'nda tanmayan kalmamtr ki. Yozefno-Ha anladm anladm. u Platon Bey deil mi? Rakm- Evet ite o! Onun Trke ismi Feltun, gavurca-s Plton'dur. Yozefino- O bir tiyatrocu nazik bir bayanla Otel C.'de prenslik taslamaktayd. Hatt kendi ailesi Evranus soyundan geldiinden bahisle asilzadelik dava ederdi. Rakm- Asilzadelik dva ettiini bilmem. Velev ki etsin. Bizim memlekette hamdolsun bu esaret yoktur. Yozefino- Ey, o beyefendinin nesine acyorsun? Rakm- Paralar tketmi de onun iin! Yozefino- Vah benim ocuk Rkmcm vah! A oul, dnyann her budalasna acmak senin vazifen mi? Platon Bey ocuk deildi ya! Halbuki Beyolu'nda onun paralarn tketeceini ocuklar dahi anlamt. Rakm- Ama ben ona acrm Yozefino, acrm. Zira ne kadar olsa arkadamd. Yozefino- Ben inanmam ki, o adam senin arkadan olsun. Zira senin arkadan olsayd, mutlaka senin akl ve hikmetinden istifade ederdi. Biz haber almakta idik ya! Matmazel Polini yalnz kendi hesabna olarak Fransa'ya elli bin franktan fazla polie gndermi. Kendi kn oyunda yendirip paralara ortak olan metresle yaamann sonu170 cu budur. Nerede bir yankesici varsa onu kont veyahut baron diye Platon'a takdim eder, derhal kumara sevkeyler ve bunlar kendi kndan ne kazanrlarsa hanmefendi dahi ortak olurdu. Rakm- (tam bir ekingenlikle) Sana bir ey syleyeyim mi Yozefino? Sizin bu Avrupa'nn fenalar iyilerinden pek ok ziyade! Yozefino- Ona phe mi ister? Lkin unu da bil ki, sizin bu stanbul'un da budalalar, aklllarndan pek ok ziyade, iittiime gre o Platon Bey'in drt yz bin frank sermayesi varm. Bu sermayenin geliriyle drtyz bin sene mr olsa yine bir bey

olarak yaayabilirdi. Bu paray kendisine babas brakm. O dahi kendisini harcamaya memur eylemi. Bakalm beyefendimizin drtyz kuru kazanmak kudreti var myd? Rakm- Ne gezer! Yozefino- Grdn m bir kere? nsan para harcar ama para kazanmaya kudreti olur ve daha ls para kazanmaya balar da yle harcar. Para kazanmaya balar da harcar dediimin sebebi udur ki, baz adamlar kendilerinin para kazanmaya muktedir bir hnerver olduunu zannederlerse de bu zan, ellerindeki servetin bitmeyecei hakknda olan zan-lan gibidir. Sen de gensin. Hem senin hnerin, senin marifetin kazandryordu. Sen niin onun gibi yapmadn? Rakm- (garip bir tebessmle yavaa) Beni de sen batan karmadn m? Yozefino- Bak u dad ocuuna bir kere. Bak u beik bebeine! Ah, isterdim senin de yakan Matmazel (bu arada Canan, efendisinin Yozefino'nn kulana fslt ettiini grnce darya kar) Polini gibi birisi yakalam olsayd da, seni grseydim. Rakm- Benim nemi alacak? 171 Yozefino- Hi olmazsa seni iten, gten men edip perian eylerdi ya! Zalim! Ben sana annelik ettim. Pek de annelik demeyeyim ama, kz kardelik ettim. Daha dorusu dostluk ettim. Rakm- Canm, bilmiyor muyum ya? aka ettim. Yozefino- Ha yle! Kendi idaresine kudreti olmayan ve halbuki dnyasnda kendisinden baka bir kimseyi beenmeyen derbederlerin hline acyp da mesut haneni lm ile doldurmakta ne mna var? Biraz da ltife et zahir. Hele u mastikadan bir yudum da bana ver bakaym. Yozefino rak iiyormu diye byk madamlarn kulana gidecek olsa, dnyada benden daha kt kadn olmazd. Fakat Yozefino rak ier ama Rkm'n yannda ier. Erkek sevdi ve sever ama Rkm' sevdi ve onu sever! Zira ertesi gn Beyolu'nda iln olunmayacan bilir. Ah, benim akll R-kmcm. u kfir Canan seni benim kucamdan ald ama vallahi kzcaza darlmam! Ondan baka birisi alm olsayd, sen beni dahi yataklara serilmi grrdn. Lkin Canan nereye gitti? Rakm- aralm. Canan! Canan! Canan- (dardan) Buyur efendim! Efendisinin kendisini armas zerine kzcaz sevine sevine geldi. Gerek Yozefno'ya ve gerek efendisine iki kadehi sunar. Yozefino'nun szleri Rkm'n alann datm olduu ynle can muzka ister. Yozefino bizzat kalkar, gayet ferahlatc havalarla ortaln evvelki az tadn yeniler. Ondan sonra Canan da piyanoya oturup hem ark okur, hem piyanoya dokunur. T saat onbir buua, onikiye gelir. Yozefino- Rakm! Rakm- Ne var? Yozefino- Bu akam beni konuk kabul eder misin? 172 Rakm- (tereddtsz) Hay hay, canma minnet! Hem kabul ederim, hem de sen bana bu kadar teklifsiz bulunduun iin sana bir de teekkr ederim. Yozefino- Ama bir art var. Rakm- Nedir bakalm o art? Yozefino- Sen yerinden kmldanmayp her geceki rahatn bozmayacaksn. Ben Canan'la beraber yatarm. Yozefino'nun o gece dahi orada kalaca ve kendisiyle beraber yataca Canan'n yznde yeni bir takm sevin izleri belirdi. Rakm- Hayr, ite yalnz bu olmaz. Sen benim rahatm istemiyor musun? Ben dadmn odasnda pekl rahat ederim. imdi Canan kalkar, benim yatamn araflarn deitirir. Haydi Canan bakalm. (Canan sevine sevine gider.) Yozefino- Vay, haniya teklifsiz, tekellfsz bulunacaktk ya! te sen rahatsz oldun. Rakm- Hi, asla! Yozefino- Hem araflar niin deitiriyorsun? Rakm- (glmseyerek) alay edersin diye. Yozefino- Ben imdi seni dveceim. Dorusu sen benden, ben senden ekindik mi? te ben bu gece senin misk gibi kokunu koklayarak yatanda yatardm. Rakm- imdi bu akalar brakalm da, dadmdan yemeimizi soralm Yozefino- Vallahi istediim gibi olmad. Siz yine teklife kalktnz. Rakm- Bre canm, teklifsiz olalm diye a m kalalm? Hazr daha vaktimiz var. Eer bir eye ihtiyacmz varsa derhal dzeltiriz. Dad, dadcm!

Feday- (aadan) Buyur olum! 173 Rakm- Biraz buraya gelsen! . Yozefino- te imdi dady darltacaz. Rakm- Dady m? Amma anlamsn ha! Feday geldiinde Rakm, akama yiyecek ne olduunu sorar. Mevsim patlcan mevsimi olduu iin dad iyi bir patlcanl kebap, bir de l oturtma ve bir patlcan dolmas ve bir de pilv olduunu sylemekle beraber: Feday- Korkarm bu akam kokonay bizde alkoyacaksn. Rakm- Evet yemeimiz de yeter ya? Feday- (memnun bir tavrla) Eder efendim, eder. Bizim tabaklarmz byktr. Sor kokonaya da, eer can baka bir ey daha istiyorsa hemen yapverelim. Yamz var, ekerimiz var, pirincimiz var, hamdolsun her eyimiz var. Yozefino, dad kalfann ho hareketlerini grnce onun da kendisini kabul etmi olduunu anlamt. Bir de Rakm yemekleri sayp anlatnca en Yozefino ocuk gibi sevinerek: Yozefino- Daha ne isteriz ki, bu kadar yemek oktur bile. Teekkr ederim dad kalfaya ki, beni seviyor! Rakm- (bu szleri dad kalfaya tercme ve onun da cevabn Yozefino'ya anlattktan sonra) Sen ne zannediyorsun Allah'n seversen? Bizim dad kalfa sevilecek insanlar benden daha iyi bilir. Sen burada alt ay misafir olsan, dad kalfann bu geceki memnuniyetini alt ay mddet daha uzatm olursun. Yozefino- Mesutsun Rakm, vallahi mesutsun. Yzn yerlere srerek Cenab- Hakk'a dua ve teekkr et. Rakm- Evet Cenab- Hakk'n, hakkmda olan bunca ltuf ve ihsann takdir etmeyecek deilim madam. Benim gibi ksz ocuu bu kadar nimete bomak! Bana senin gibi dostlar vermek... 174 Canan da iini bitirmi olduu iin geldi. Artk iki.imeye geildi. Muzkalar, arklarla yemek vaktine kadar vakit geirildi. Sofra kurmak vakti geldiinde cmlesi ie yardm edip Yozefino bizzat sofray kurmu, Rakm, dad kalfaya zahmet olmamak iin aadan yemekleri getiri vermiti. Hepsi beraber sofraya oturup yemei yediler. Burvlarn a geceki hlini birisi grseydi, Yozefino'y ya Rkm'n annesi zannederdi yahut ablas, zira bu dereceye kadar beyinlerinde kefil olmayp, deta Rakm, Yozefino'dan bir sigara yapvermesini rica ederdi. Bu muhabbet, bu yaknlk saat e kadar devam etti. Ondan sonra Yozefino, Rkm'n yatana, Rakm dadsnn odasna ve Canan da kendi yerine ekilmek zere salon boaltld. Geen defa olduu gibi mutlaka bu defa da Yozefino Canan' konuturur. Aferin, iyi bildiniz. Hem de mutlaka bu defa Canan dahi kendisine baz esrar kefeyler. Hay hay! nk Kthane seyahati ve gece misafirliinin ikinci defa olmasyla beraber, drt aydan beri dostluun dahi biraz daha yaknlk vermi olmas, kzcaza bu cesareti verebilecei hesap olunur. Acaba gerekten vermi mi ki? Vermi ya! te size hikye edelim de baknz: Canan, misafiri soyundurmak iin yanna gidip de, Yozefino soyunmaya balad anda, konuturarak da karlk verdi. Yozefino- Ey, syle bakalm Canan Hanm, efendi seni hl sevmiyor mu? Canan- (kk bir utanmayla) Efendi beni niin sevmesin? ite grdnz ya, bu gnk dargnl da bana deilmi. 175 Yozefino- Hayr, amacm o deil. Seni hl karde gibi mi seviyor demek isterim: Canan- (aresizlik yzn kaplayarak) Karde gibi de seviyor, kz gibi de seviyor. Yozefino- Kzarma da, daha ne gibi seviyor, ben hepsini bilirim ya! Sana da syletmek istiyorum. nk byle eyler bana tat verir. Canan- (ezilerek) Her trl seviyor. Yozefino- Syle diyorum! Canan- Syledim ya ite. Yozefino- Sylemiyorsun ki. Hi bu odada, bu yatakta beraber yattnz var m? Canan- (strapl) Of ustacm, ama artk ok soruyorsunuz. Yozefino- Soracam! Evet sormaya hakkm var. Ben senin annen gibi deil miyim? Canan- ylesiniz ustacm.

Yozefino- iyi ya ite, benden, annenden srrn sakla-mamal. Doru syle bakaym, efendi seni odalk etti mi. Ustasnn bu derece zorlamas zerine Canan'n malmumuz olan byk utanc yine ba gstererek Yozefino'yu brakp kamak ister ama, Yozefino kendisini durdurup basksna devam edince: Canan- (aresiz) Etti ustacm. Yozefino- Yalan! Canan- Vallahi etti. ki ay oluyor. Yozefino- (derinden bir gs geirmekle beraber) imdi tamamyla iim rahatlad.. Canan- (biraz daha cesaret bularak) Niin ustacm? Yozefino- Ben bilirim niin! Canan- Yok ama ben sizden srrm saklamadm ya. Siz 176 de bildiinizi benden saklamaynz. Biare Canan'n Yozefino gibi hem efendisinin hlini bilen, hem de kendisi iin dad kalfadan sonra ikinci srda olan bir kadnn halledecei bir hayli sorunu olmasyla kendisi, ustasna srlarn kefeyledii gibi, onun da kendisine srlarn anlatmasnda srar ederek: Canan- Ben hl dad kalfaya bile sylememi olduum bu srr size syledim de, siz bana... Yozefino- Vay, daha dad kalfa bilmiyor mu? Canan- Hayr ustacm, sylemedim. Yozefino- Niin sylemedin? Ondan bir korkun var m? Canan- Yok! Yozefino- Hele hele, korkun yoksa niin sylemiyorsun? Canan- Sylesem dad kalfa memnun bile olur ama... Yozefino- yle olduktan sonra, sylememekte mna ne? Canan- Nasl syleyeyim ya? Utanyorum!.. Kzcaz u "Utanyorum" szn -o kadar bir utanma iinde- sylemiti ki, baka bir kz olsa gsn gere gere vnerek syleyecei aka belli bu sz dad kalfaya bile sylemekten utanan Canan hakknda Yozefino'nun iten sevgisi bir kat daha artt. Binaenaleyh kzn kendisine gstermi olduu gvene karlk: Yezefino- Evet, sevindim. unun iin sevindim ki, Rakm her ne kadar gayet akll, olgun bir ocuk ise de, gnl henz bir yere tam manasyla balanmam olduundan kendisini perian edecek bir yere gnl balarsa gerek kendisinin, gerek sizin perian olduunuzdan korkardm, ite yine onun gibi bir delikanlnn yz binlerce frank servetini elden gidererek imdi perian olmu olduunu bu akam kendisi syledi. Dorusu seni satn ald zamandan beri 177 seviyordu. Lkin senin de dediin ynle gya bir kz karde gibi seviyordu. Byle kz karde sevgileri insann gnln balamaz. Gnl yine kendisi iin balanacak bir yer arar. te imdi sana balanm. Artk Rkm'n hibir tarafa gz ucuyla bile bakmayacandan ben emin olabilirim. Sen de emin ol. Canan- Canm ustacm! size bir ey soracam. Yozefino- (temiz kalple) Sor kzm. Canan- Haniya u bizim efendinin okuttuu kzlar yok mu! Yozefino- Evet ite onlarn by bugn lm hlinde keyifsizmi. Canan- Ben de asl onu soracam ya! Bizim efendi o kz iin pek ok dnmektedir de... Yozefino- Sen de bunu pek merak ediyorsun, yle mi? Canan- Bencesi deil! Efendinin bu kadar dnmesini istemiyorum ustacm. Yozefino- ocukluk etme, sana demincek demedim mi? Eer efendi seni odalk eti eden olsayd ne kadar d-nsen yeri vard. Bundan sonra ise cennetten huri ksa fayda yok. Ben Rakm Efendi'yi senden ok ve senden iyi tanrm!.. Canan- (Yozefino'yn kucaklayp perek) Ah, benim ustacm! Vallahi yreime rahatlk verdin. Yozefino- (o da kzcaz perek) Bak kahpeye bir kere! Ne vakit Rkm'a sahip olmu, ne vakit de kskanmaya balam. Seni yaramaz kzcaz seni! te bu gece Canan'n Yozefino'ya kefeyledii srlar syleyerekbilinecek eylerin bilinmesini istediyse de henz dad kalfa bilmedii ynle gerekten gizliliin hala korunduu sylenebilir. Sz edilen sohbetten sonra Yozefino yatana girmi

178 olduundan Canan da odasna geldi. Geldi ama, odasn bo ve yalnz bulmad. Yarm saatten beri kendisini beklemekte olan koca Rakm, Canan'n Yozefino ile etmi olduu lakrdlar hemen tamamn dinlemiti. Kz, efendisini byle anszn denilecek bir suretle odasnda grnce ve Yozefino ile srren sylemi olduu eyleri iitmi olacana da hkmedince bir ara korkarak benzi atmt. Lkin Rkm'n yznde kendi korkusunun artmasn gerektirecek izleri gremediine ve gndzki hllerin btn btn gitmi olduuna karar vererek rahatlad, efendisi sessiz olmasn syler yolda salvat parman duda zerine koymu bulunduundan ses de karamad. Bundan sonra bir fslt da Canan'n odasnda balad. Zira Yozefino ile aralarnda yalnz bir badad duvar bulunduundan aka konumaya imkan yoktu. Fakat bu fsltya kulak verecek olsa yine Yozefino'nun Canan'a vermi olduu garantiyi kuvvetlendirir eylerden baka birey deildi. Biz burada hep o garantiyi tekrarla niin karalamaya devam edelim? Yalnz Rkm'n u szlerini yazsak yeter: - Dadm uyudu! Beni uyku tutmad da, onun iin geldim Canan! Bir eyrek, yirmi dakika sonra bu fslt da bitip genel bir sessizlik, ev iinde herkesin tatl bir uykuya varm olduuna iaretti. Mevsim yaz olmak ve Canan zaten talimat-l bulunmak sebebiyle sabah erkenden, ne kadar da erkenden olsa nihayet saat onda efendisini!.. Hayr, efendiciini uyandrm o da gya dad kalfaya duyurmamak iin onun odasndaki yatann yerini deitirmek iin kalkp karanlk odaya gelmise de, dad kalfa yatanda olmayp aada tencereleri, tabaklar tkrdatmakta olduunu grnce, "Desene ki dad kalfaya da ii anlattk. Zarar yok, hep arzu ettii ey bu deil miydi? te varsn buna da memnun ol179 sun." diye masumane bir hlya ile yatana girip uyumutu. Saat on ikide herkes uyandndan Rakm da tekrar uyand. Sabah keyfinin en iyisi ka zg olduundan Yozefino, yazn baheye kar edilen sabah keyfini o kadar lezzetli bulamayarak mhaza saat bire kadar keyifler yetitirildikten sonra kalkt, giyindi, Rkm'a veda ederek kt, iine gitti. Haniya Rakm saat onda karanlk odaya getii zaman "Varsn dad kalfa dahi memnun olsun." filn dememi miydi? Bu zatnn olgunluuyla aksini tanmlarsa, ar msnz? Dad kalfada bir yz, bir yz, bir ehre ki, mzallah! Hatt o gn ardan alnacak byk bir ey varsa haber verilmesi hakknda Rakm kendisinden emir istedikte hi bir eye lzum olmad cevabnn her harfini birer ta gibi frlatp Rkm'n kafasna vurmutu. ok ey! Bizim dad kalfa ha! Evet, ite Rkm' evld gibi sevip, Canan' dahi kz gibi severek ikisini ba gz etmeyi kendisi iin en byk vnme bizim dad kalfada bu kadar hiddet ve surat vard! Rakm gittikten sonra Canan, dad kalfann yanna gelip teekkr ve memnunane bir tavrla eer Yozefino gelmemi olsayd, efendinin dnk zntsnn hl devam edeceini ve o iyi karck gelip de efendinin zntsn giderdii iin pek memnun kaldn dad kalfaya anlatp yle konutu: Fedy- (hiddetinden alayacak kadar bir zntyle) Bundan sonra o kar bir daha bu eve girerse, efendinin zntsn bir daha gidersin! Canan- Ne oldu ya, a dad kalfacm? Feday- Ne olduunu ben bilirim. Zavall kzcaz! Ne olduunu ben bilirim. Canan- (korkarak) Vallahi dad kalfacm, ne olduunu 180 ben de bilmek isterim. Ne oldu Allah' seversen? Feday- Ne olduunu sen de bilirsen, sen de benim gibi o kary bir daha bu eve koymadktan baka, efendiye dahi onunla bir daha grmeyecei iin yemin verdirmekte benimle beraber olursun. Canan- Ben zaten her eyde seninle beraber deil miyim, dad kalfacm? Fakat ne oldu Allah' seversen, dad kalfacm? Seni bu kadar hiddetlendiren nedir? Feday- Byle eyleri sana sylemek iyi deildir ama pek bedenim yand iin artk dayanamayp syleyeceim. Canan- Syle dad kalfacm. Allah' seversen syle! Feday- Syleyeceim u ki, bu gece efendi beni uyumu zannedip de yatandan kat biliyor musun? Canan- (kpkrmz olarak) Ey?

Feday- yisi, daha anlayamadn m? Canan- Anlayamadm dad kalfacm. Feday- Ahmak sen de! Senin dnyadan haberin yok. Seni efendiye beendiremediimizin sebebi ite buymu. Bu gece benim odamdan kalkp doruca o frenk kokanas-nn odasna... T sabahleyin saat ondan sonra yava yava geldiini ben buradan mutfaktan duydum. Artk ben buna nasl raz olabilirim? Dad kalfann bu yoldaki pheleri Canan'dan baka bir kz iin belki de alayc bir tebessm gerektirirse de Canan biaresi iin bir zaman tereddt ve giderek artan bir utanmaya sebep oldu. Lkin dad kalfann aslsz bir kt niyet iin efendisine bu kadar hiddet etmi olmasna bir trl raz olamayarak zaten efendinin zntl bulunduundan u ara dad kalfa da kendisine bir sert lakrd sylerse ortada soyut yanltan dolay bir ktlk kabileceini hesap ederek: Canan- ey, dad kalfacm, ben sana bir ey syleyeyim mi? 181 Fedy- Ne syleyeceksin bakaym? Canan- Ben byle eyi ne efendiden mit edebilirim ne de Yozefno'dan. Fedy- Haydi hey ocuk sen de! Senin dnyadan haberin yok dedim. Canan- Var dad kalfacm, var. Fedy- (Canan'm suratnn mosmor olduunu grnce derhal phesi deierek) Kz, korkann! Canan- (boynunu bkerek) Evet dad kalfacm. Fedy- Senin yannda myd? Canan- (artk utanmaya gerek kalmadn grnce koup dad kalfann boynuna sarlarak ve perek) Ben senin kzn deil miyim dad kalfacm? Sen benim anam deil misin ya? Fedy- (Canan'dan fazla bir memnuniyetle o da onu perek) Vay, yle mi? Oh, evet, sen benim kzmdn imdi daha byk kzm oldun. Oh elhamdlillah! Zavall kokana, zavall Rakm, bouna gnahnza girdim. Elbette helllik dilerim ya!.. Sadk arabn bir dakika evvelki gazap ve hiddeti, bir dakika sonra yine o oranda bir memnuniyet ve sevince dnm olarak Canan'a bir ok talimat daha verdi. Hele Canan, Yozefino'nun gerek efendi ve gerek kendisi iin ne kadar sadk, yakn, dost bir kar olduunu dadya lykyla anlattktan sonra arabn Yozefino hakkndaki eski sevgisi birka kat daha artt. O akam Rakm, evine gelince Fedy bir trl memnuniyetini saklamayarak durumu efendisine at. Rakm da Canan' odalk deil, deta evlenmi olduunu inkr deil, vnerek ve kabul ederek yaknda dini nikh kyacan syledi. Aman dad kalfadaki sevin! Rakm da kucanda, Canan da. Onu da per, onu da! lleriki ders gn Yozefino 182 geldi dad kalfa "Kadnn murdar gnah zerimde kalmasn" diye Canan'n tercmanln kullanarak meseleyi Yo-zefino'ya anlatt ve kusurunun affn rica etti. Yozefino bir kahkaha ile glp ve bu kahkahasyla bir ok mnalar ie-rip "Bugn zannederim ki, Rkm'n ve Canan'm benden daha sadk dostlar ancak sen olabilirsin. Ben bilirim ki sen Canan'n Rkm'la evlenmesini amalarsn bu uurda ok altn. Lkin sen yalnz Canan' dnrsn. Rkm' sevk hizmetini de ben zerime almtm, inanmazsanz Rkm'a sorunuz. O mert ocuktur, inkr etmez." dedi. Dorusu o akam olup da Rakm geldii zaman Canan'n sevgisine Yozefino'nun kendisini ne kadar sevketmi olduunu inkr etmeyerek lemde kendisini seven bir dad kalfa varsa bir de Yozefino olduunu teekkr ederek kabul etti. 183 I Onbirinci Blm Doktor Msy Z. ile Rkm'n ve babasnn biare Matmazel Can huzurunda oynamak istedikleri oyunu becere-meyip de kzcaz srrn akladktan sonra hastal hzl bir ekilde iddetlenmeye baladndan Ziklas, dier kz Margrit iin de korkup, onu bizzat kandrmak ve szlerle skenderiye'ye gndermiti. Margrit'i gtrecek olan vapura kadar uurlamak iin yine ondan gelen istek zerine Ziklas, Rkm' bir kez daha davet etti. Baba, anne ve kzla beraber Rakm da Kurunlu mahzenden sandala binerek vapura kadar gittiler. Ziklas, kzn kaptana emanet etmi olduundan birinci kamarada kaptan bunlara ay ve kahve ikram ederek hatrlarn sordu. Oturacaklar kadar oturup, ayrldklar zaman anne ve babas Margrit iin resmi uurlamay yaparken Trke ve yavaa kulana "Ey Rakm, seni para edebilmek mmkn olsayd, ben de bir parana sahip olmak iin bir trl vazgemezdim. Bir de kz kardeimin sana ilgisini haber aldm iin artk benim

elimden gelen eyden kusur etmemem gelir. Eer haber almam olsaydm imdi bir yatakta da beni grrdnz! Ne ettim ettim, yreim zerine ta baladm, kendimi senin akn ad verilen lmn penesinden kurtarabildim. Canan'a zellikle selmm syle. Kz kardeimin katili kendisi olduunu bilsin. Fakat bu katilde tamamyla kusursuz olduuna dahi emin olsun." Dedi. Acaip! Evet, ite buras biraz acaiptir. Daha acaibini ister 185 misiniz? Cezayir eyaletinden birisinin kaymakamlna atanan ve bakent stanbul'dan hareket eden Feltun Beyi de bu vapur gtrmekteydi. Gverte zerinde Rakm ona da rastlad. Rakm- Vay beyim! Rabbim selmetler versin. Feltun- stanbul'un zevkini size braktk birader. ... Adas'na kaymakam oldum, gidiyorum. Artk Matmazel Zik-las ile enine boyuna zevk ediniz. Rakm- (iddetle gs geirerek) Birisini bugn, yarn mezara gtreceiz, ite birisini sizin bindiiniz u vapur skenderiye'ye gtryor, stanbul'un zevkini sren varsa, o da sizsiniz. Feltun- (Rakm Efendi'den fazla iddetle iini ekerek) Evet, hakkn var. Babamdan kalan mirasn hepsini yedikten sonra, yz elli bin kuru kadar da ak bor etmiimdir. Fena zevk deildir dorusu. Rakm- Zarar yok birader. nsann akl sonradan bana gelir. Bundan sonra yapmazsnz. Feltun- Bundan sonra alacam maatan kendimi besledikten sonra arttracam miktarla bin be yz lira borcu demeye mrm yeterse belki doksan yanda iken yine elenceye vakit bulabilirim. Rakm- Adam sen de, denmeyecek bor mu olur? Feltun- Yok birader! Sefahat ettim, ocukluk ettim. Her halt yedim. Ama memur olduum yerde maamla geinerek bovermeksizin ok alacama emin olman rica ederim. Rakm-Allah iin birader, bu gven bende vardr. Hem Rabbim yardmcn olsun. Benim amacm, inallah bundan byle maln daha fazla byr de, borcunu dedikten baka bundan sonra da alp kazandn paralarla zevk etmeye frsat bulursun. 186 Feltun- yice hizmet edip para kazandktan sonra bu sylediin ey olmaz deildir. Rakm- Hah ite memuriyete bu fikir ve inanla gitmeni isterim. Bu fikir ve inan kimlerde olursa mutlaka Allah'n yardmna kavuur. Allah selmet versin birader. Bizi gnlden karmazsn ya. Arada bir mektuplarz. Feltun- Hay hay, adiyo moner! Rakm- Bn vuayaj mon ami! ngiliz kinine ne dersiniz yahu? Mayonez meselesinden sonra Ziklas ile Feltun arasnda oluan dmanlk hl sessizce devam etmekteydi. Zira Feltun'un Rkm'a veda ettiini kar koca grdkleri hlde ocua merhaba bile demediler. Ama haklar da yok mudur ya? Bunlar yine geldikleri sandalla Kurunlu mahzene ktlar. Rkm'n ev halk baz durumlardan haberdard. Bu yzden fazla oyalanmadan kendi evine dnd. Ziklas ile kars da gidip yatmaya mecbur olan biare Can ile megul olmaya baladlar. Zira artk doktorlar kzcazla ilgilenmeyi terketmi olduklarndan annesi ve babas da bugn, yarn lmn beklediklerinden istedii hereyi verdiler. O gn ise kzn can bir et istemi. Ay arp gayet kuvvetli olmas uyarasyla beraber iyi bir et suyu smarlam. Annesi ve babas et suyu iine biskvi, peksimet dorayarak yemekte olduu hlde buldular. Byle bir hle oktan beri rastlamadklarndan armlard. Kzcaz, yemeini yedikten sonra yatmayp yata iine oturdu ve doktor Msy Z.'yi armalarn emreyledi. Bir saat sonra doktor geldi. Kz gsnden imdiye kadar asla hissetmemi olduu ince bir kantnn vcuduna yayldn syledi. Doktor- Hl kan geliyor mu? Can- ki gnden beri gelmiyor. 187 Doktor- Ya balgam? Can- ki gn evveli kanl balgam ve phtlar tkrmekteydim. ki gnden beri hi bir ey geldii yoktur: Doktor- Pekl, pekl, demek oluyor ki, rahat ediyorsunuz. Artk bu rahatnz zerine yeniden birey dzenlemeye gerek yoktur. Besleyecek eyler yemeli. Souktan kendinizi korumal.

Doktor efendi bu emirleri vermise de, yrei, "Demek oluyor ki, iki gn sonra btn btn rahat edeceksiniz. Zira bu hastalk insann son gnlerinde bir ka gn byle uygun davranr." demekte bulunmutu. Fakat doktorun yreinde olan mnadan anne ve babann ne haberi olabilir? Onlar doktorun "Pekl, pekl!" demesi zerine kzlarn gerekten ok iyi zannetmilerdi. Yahu, bu zalim hastalk son gnlerinde insann midesini de mi ayor, ne oluyor? an'n midesine baya bir kuvvet geldi. Hem gayet kuvvetli et sular gsn dahi yumuattndan ksr btn btn kesilmi ve binaenaleyh kan ve balgamlar dahi unutulmutu. Garibi unda ki, doktorun vizitesinden sonra iki deil, be gn geti, kz hl lmedi! lmedikten baka, iyileme belirtileri bile grlmeye balad. Binaenaleyh doktor tekrar arlarak kz etrafyla muayene ettiinde, hastaln bu dereceye kadar deimesine bir anlama veremeyip, tedbiren ne faydas olacak ne de zarar verecek bir su tertibiyle yine gzelce beslenmesini, souktan, rutubetten, tozdan ve topraktan korunmasn tavsiye ederek kalkt, gitti. Doktorun bu defa verdii ilalar ne kadar da etkiliymi! Kz, midesinde gittike kuvvet bulmakta. kinci gn doktor efendi bir daha arlarak yine o iltan ve fakat biraz daha kuvvetlicesinden istendi. Herif kendi ilcnda byle bir etki olmadn bildii hlde, ilc hakknda oluan iyiniyete 188 zarar vermeyip, gya daha kuvvetlisini yapt. Evet ilcn bu defaki etkisi daha fazla oldu ya! Yatanda kmldanamayan hasta, oda iinde gezinmeye bile balad. Ey imdi Molyer'in doktorlar hakknda syledii sz yalan mdr? Doktorluun en fenn yn bir hastann lm olduunu anlamak olup, yoksa bir hastaln hangi hastalk olduunu tehis etseler bile her hastaln bir ok eidi olduundan, hangi eidinden olmasna karar vere-mektedirler. Verem hakknda, tp kitaplarnda, bu hastala tutulanlar iin ila yoktur, bu hastala tutulanlar iin verilen ilalar henz yenidir ve denenmektedir. Lkin el altnda tedbir olarak iki satr daha yazlm. Denilmi ki. "Bu hastalktan bazen kendi kendine iyi olanlar da vardr." mdi bizim Doktor Z. de biare an'n yeniden can kazandn grnce "Pataloji kitabnn u son uyars doru imi be!" diye kendi kendine arak artk kzn iyi olacan yakinen grdkten sonra herif btn btn Lokman kesildi, gitti ki, bundan sonra kaynvalidemi de getirsem, o da hi olmazsa Bukrat kesilebilirdi. aka deil! Kz, gerei gibi kendisini toplamt. Hatt yataktan btn btn kt. Gndzn elbisesini dahi giydi. Ziklas, iki gnde bir kere kzn deien durumunu Rkm'a yazarsa da "ite oul, size gerekli bilgiyi verdim. Fakat evime gelir de, kz ziyaret ederseniz korkarm ki, hastal nkseder." ekini hi bir mektubundan eksik etmedi. Derken kzcaza salk bulduka can da sklmaya balayarak, hocasn istemesin mi? Doktor Z.'den evvel babas itiraz ederek hastalnn ortaya kmasn gereke gstermeye alsalar da kz ikna etmek mmkn olmad. Aksine kz, artk Rakm iin yreinde'aka benzer bir ey hissetmemekte olduu garantisini vererek ve babas, z189 mir'de bulunup, teden beri kendisiyle evlenmeye can atan bir dayzdesiyle artk evlenmesi gerektiini, kz ise buna dahi raz olduunu belirterek, Rkm'a zel uak gnderilerek arld. Koca Rakm, kz hayatta grnce sevincinden ldras geldi. Can ise, Rkm' karsnda grnce vcudu daha fazla shhat bularak, "Beseret ger heme lem beserem t-i zenend Ne tevn bercl-i fcv-y tu brn ez ser-i m" beytini okumusa da, Rakm kendisini bu hle koyanlar ite bu beyitler olduundan kulan uzak tutarak oral olmam bu gibi iir hayallerine nem vermemesini tavsiye etmiti. Kz da artk yeniden kazand hayat byle srdrecei szn verdikten sonra iki tarafn da memnuniyeti son dereceye kadar vard. Rakm o kadar memnun oldu ki, yutkunup durmasndan bir ey sylemek istedii hlde syleyemediini gerek Can, gerek baba ve annesi anlamlard. Bu arada an'n hereyinin aklanmas gerektiini belirtince Rakm, "Efendim, syleyeceim szler yalnz babanza aittir." diye onu bir tarafa ekip, "Grdnz m Msy Ziklas!.. Cenb- Hak ite hem yz bin lira servetinizi ve hem de nur gibi kznz size tekrar balad." demiti ki, Ziklas, o tokgzl, mert, sadk Rkm'dan bu szleri iitince, olan bir kat daha sevip, yreine sokaca geldi. Bundan sonra sz uzatmakta tat yoktur. Ksa keserek tatlsna balayalm:

Ziklas, yazaca ktlar yazp, haberleri not ettikten sonra iin zerinden iki buuk ay kadar zaman gemiti ki, Margrit skenderiye'den ve an'n yavuklusu zmir'den 190 ve Margrit ile evlenmesi yine bu arada kararlatrlan bir yeen de Halep'ten geldi. Hepsinin evlilii kasm zeri yapld. Rakm da mrnde ilk defa dn iin verilen baloda polka oynad, Hele ertesi gn kendi evine gelince, dad kalfa, Canan'n can evinde bir cierparenin canlanp oynamakta bulunduunu haber verdi ki, bu haber Rkm' her eyden fazla memnun etti. Alt ay sonra Rkm'n kucana Yozefino da nur topu gibi bir erkek evlat verdi. Bylece Rkm'n mutluluunu ikiye katlandn hatrlarak szlerimize son veririz. NHAYET

############################ Ahmet Mithat Efendi Felatun Bey ile Rakm Efendi ############################