20 07 2013

ORSON WELLES | ozgurvemesut

ozgurvemesut
hayat ile sureti sinemaya dair zgr ve mesut detaylar

ORSON WELLES
Ekim 15, 2012 tarihinde yaymland

Kamera ilk olarak sisler iinde uzakta bir kaleyi gsteriyor. Ortaadaki atolarn hameti ve kasvetine sahip bu kalede sadece tek bir pencereden k szyor. Daha sonra n szd odaya giriyoruz. Odada elinde salladka iindeki kar benzeri zerrecikler hareket eden camdan bir fanus olan yal bir adam var. Bir sre sonra fanus elinden kayp gidiyor ve yal adam son nefesini veriyor. Ancak son nefesini vermeden nce dudaklarndan son bir kelime kyor: Rosebud. Bu kelime sinema dnyas iin sihirli bir anlam tayor. Henz 25 yanda gen bir yetenein tm sinema tarihine damga vuran filminin en kilit noktas ite bu kelime. Peki neydi Rosebud? Bunu sylemek yerine size bu gizemin temel konusunu oluturduu bir filmden ve bu filmin yaratcs, sanatn farkl dalnda tm zamanlarn en kaliteli ve baarl ilerini ortaya kartan Orson Wellesten sz edeceim. Rosebudn gizemi ise Citizen Kane (Yurtta Kane)i izlemi veya bundan sonra izleyecek ansl sinemaseverler tarafndan zlecek. Orson Welles gnmzde sadece sinemann deil, ayn zamanda tiyatro ve radyonun da en nemli simgelerinden biri saylyor. Ancak, altn an yaad dnem de dahil olmak zere, hibir zaman ok popler bir sanat olmad. Szgelimi bir nceki yazmzn konusu olan Charlie Chaplin de ok nemli bir sanatyd, ama Wellesten farkl olarak Chaplin ayn zamanda kitlelerin sevgilisi olabilmi ve hatta sinemann dnya apnda yaygnlamasnda nemli bir rol oynamt. Oysa Welles tm kariyeri boyunca hem dahi hem kak, hem sinemasal adan yeniliklerin peinde bir cesur yrek hem de filmlerini dahi tamamlamadan srra kadem basan bir korkak olarak tanmland. Bir baka deyile Welles hibir zaman tam olarak anlalamad. Bu nedenle bu yaz Wellesi tanmlamaya alan bir yaz olmayacak. Bu yazda sadece hem byk bir usta hem de byk bir tembelin hayatn ve ortaya koyduu almalar size tantmaya alacam. Welles 1915 ylnda ABDnin Wisconsin eyaletinde dnyaya geldi. Daha ilk yalarnda yatlarndan farkl bir ocukluk geirmeye balad. Zaten kendisi de farkl bir ocuktu. ki yanda yetikin bir insan gibi konumaya balad, yanda okumay rendi. Be yana geldiinde Sheakspearein btn eserlerini ezbere biliyordu. On yanda ise herhangi bir illzyonist gibi sihir numaralar yapabiliyor (nl sihirbaz Houdiniden illzyonizm dersleri almt), karikatr iziyor, vasisi tarafndan armaan edilen kukla takm ile Shakespearein oyunlarn sahneliyordu. Dokuz yanda annesini kaybetmiti, babas ise bir alkolik olmutu. Ancak aile hayatnda yaad byk ykmlar ve dzensizlikler onu etkilememi, hiperaktif yapsn daha da kamlamt. 16 yanda rlandaya yapt bir gezide kendisini nl bir Broadway oyuncusu olarak tantt ve dnyann en nl tiyatro topluluklarndan Gate Theatreda sahnelenen bir oyunda rol ald ve daha sonra yeniden ABDye dnd. Kolejden retmeni Roger Hill ile birlikte hazrlad Herkes iin Shakespeare adl kitab ABD niversitelerinde byk ilgi grd. 19 yandan itibaren lkesinin en nemli tiyatro topluluklarnda grev alp, turnelere balayan Welles, 20 yandan itibaren ise kendi tiyatro topluluunu kurdu. Bu dnemde radyoda da programlar yapmaya balamt. Ksaca Welles 23 yana gelene dek herhangi bir sanatnn tm mr boyunca yapabilecei ileri yapmay baarmt. 1938 ylnda ise kariyerindeki en nemli dnm noktalarndan birini yaad. Kurduu The Mercury Theatre topluluu ile radyo kanallarnda piyesler seslendiren Welles, 30 Ekim 1938 tarihinde H.G. Wellsin Mars ile Dnya arasndaki bir sava anlatan Dnyalar Sava adl bilimkurgu eserinin radyofonik temsilini yapacakt. Temsil normal bir radyo anonsu ile
ozgurvemesut.wordpress.com/2012/10/15/orson-welles/ 1/7

20 07 2013

ORSON WELLES | ozgurvemesut

balamt. Ancak Welles eserde yer alan hayali yer adlarn ABDdeki gerek yer adlaryla deitirmi, Gerekten Marsllar Dnyay igal etseler neler olabilirdi? sorusundan hareket ederek gereki bir temsil ortaya koymutu. Piyeste Marsllarn New Jersey kentine saldrd ve binlerce Amerikalnn hayatn kaybettii anlatlyor, Welles sesini deitirerek ABD ileri Bakan ve Bakann seslendiriyor, halk panie kaplmamas konusunda uyaryordu. Yaynda birka kez bunun bir radyo piyesi olduu duyurulsa da, radyosunu ge aanlar ya da durumu bakalarndan duyanlar saldrnn gerek olduunu zannederek infiale yol atlar ve yaralananlar, baz kaynaklara gre ise lenler oldu. Wellesin bu inanlmaz sonulara yol aan piyesinin etki derecesinin byklnde sanatnn seslendirmedeki baars ve kvrak zekas en byk pay sahibi olsa da, iinde bulunulan dnemin de halkta yaanan panii artrd bir gerekti. Yl 1938 idi ve dnya yeni bir byk savaa doru yelken amt. Avrupada Nazi iktidarnn yaratt korku ve uluslararas ilikilerde yaanan byk gerginlikler ABD halknn kendini diken stnde hissetmesine yol ayordu. Welles gereki piyesiyle toplumda yer alan paniin yzeye kmasn salamt. Dnyalar Sava piyesi Wellesin ABD apnda n kazanmasna yol aarken ayn zamanda Hollywoodun da bu yetenekli sanatnn peine dmesine neden oldu. RKO yapm irketinin sahibi George Schaefer, Wellesin kendi irketi iin film yapmas iin elinden geleni yapmaya karar vermiti. Ancak Welles Hollywood endstrisinin ierisinde yer almay dnmyordu. te bu isteksizlii herhangi bir sinemacya sunulabilecek en iyi szlemenin kendisine teklif edilmesine neden oldu. mzalanan szlemeye gre Welles sanatsal adan tamamen bamsz olacak, filmlerinde grevlendirecei oyuncular, set elemanlarn, filmin konusunu ve ekim iin gerekli olan bteyi kendisi belirleyecekti. Stdyo hibir ekilde Wellesin iine karmayacak, sadece demeleri gerekletirip filmin ortaya kmasn bekleyecekti. Gemite Chaplin gibi sinemaclarn kendi yapm irketlerini kurmalarna yol aan stdyo basks bylece Welles iin tamamen ortadan kalkyordu. Bu durum daha Welles Hollywooda ilk admn attnda, sinema camias ierisinde kendisine bir tepki olumasna neden oldu: Nasl olurdu da daha nce herhangi bir sinema deneyimi olmayan ve sadece 24 yanda olan bir adama bu kadar olaanst artlara sahip bir szleme nerilebilmiti. Dolaysyla Welles henz daha ilk filmini yapmadan Hollywoodun en ok kskanlan adam olmutu. Ancak esas sorun Wellese sinema dnyasnda duyulan tepki deildi. kinci Dnya Savann patlak vermesi RKOnun gelir beklentilerini olumsuz ynde etkiledi ve irket Wellesin ilk filminin btesi zerinde ksntlara gitti. Ayrca Welles ilk filminde barol oynatmay planlad kadn oyuncusunun igal altndaki Fransada kalmasyla ikinci bir ok yaad. Sonuta RKOnun senaryoya getirdii itirazlarn da etkisiyle planlanan ilk filmden vazgeildi. kinci filmde ise oyuncular konusunda anlama salanamad. Szlemesinin zerinden bir sene gemesine karn Welles herhangi bir ey ortaya koyamamt. Zamann dnemin en yetenekli ynetmenlerinin filmlerini tekrar tekrar izleyerek, filmler zerine notlar kartarak ve setlerde dolap teknisyenlerden bilgi alarak geiriyordu. 1940 yl balarnda ise Welles zgn bir senaryo zerinde almaya balad. nl senaryo yazar Herman Mankiewicz ve tiyatrosundaki yardmcs John Housemanla beraber bir da evine yerleti ve 13 haftalk bir almann ardndan Citizen Kanein senaryosunu bitirdi. Senaryonun bitiminin ardndan Temmuz aynda filmin ekimlerine baland. Medya imparatoru, sanayici ve politikac Charles Foster Kanein yaam hikayesinin lmnn ardndan geride brakt byk bir gizemi zmeye alan bir gazetecinin yapt rportajlar yoluyla ve geri dnler ile anlatld film ekim sreci nedeniyle byk ilgi grd. Wellesin kurduu Mercury Theatre oyuncularnn rol ald filmin senaryosu hakknda basna herhangi bir bilgi verilmemiti. Hatta oyuncular bile senaryoda sadece kendi oynadklar blm biliyorlar, stdyoya da filmde almayan kimse sokulmuyordu. Film tamamlanp gsterime girdiinde ise hem byk bir ilgi hem de byk bir tepki ile karlat. lginin nedeni basitti: Harika ocuk olarak adlandrlan 25 yanda gen bir adamn ilk filmiydi sz konusu olan, ancak film
ozgurvemesut.wordpress.com/2012/10/15/orson-welles/ 2/7

20 07 2013

ORSON WELLES | ozgurvemesut

dneminin tm filmlerinden stn bir teknie ve konu yapsna sahipti. Tepkinin nedeni ise tamamen filmin konusundan kaynaklanyordu. Welles, Kane karakterini olutururken dnemin en zengin simalarndan basn trst William Hearstten etkilenmiti. Tpk Hearst gibi Kane de sanayideki tekellemeye kar byk bir mcadele veriyor, ancak bir sre sonra kendisi bir tekel haline geliyordu. Kane de Hearst de aileden gelen bir zenginliin zerine bir imparatorluk ina etmilerdi. Kane Hearst gibi srekli gndemde olan bir insand, ama nasl biri olduu ve nasl bir hayat srd gizemlerle rlyd. Bu noktada Hearst zengin medya an kullanarak filme kar karalama kampanyas yrtmeye balad. Ayrca yapm irketleri ve sinema salonlar zerinde bask kurarak filmin geni kitlelere ulamasn engellemeye alt. Sonu Hearst tam olarak tatmin etmese de Welles iin son derece olumsuz oldu. Eletirmenler ve dnemin nl ynetmenleri filmi vgye bosalar da gie sonular baarszd. Ancak gie baarszl RKO iin byk bir sorun olsa da Welles bu durumu fazla nemsemedi ve hemen yeni bir film almasna balad. Booth Tarkingtonun klasik eserinden uyarlanan The Magnificient Ambersons (Muhteem Ambersonlar) zengin bir ailenin ykseli ve k dnemini resmediyordu. Welles Citizen Kanede ortaya koyduu birbiriyle i ie gemi sinema tekniklerini bu filmde de kullanm, ama grece daha duraan bir yapya sahip bir film ortaya koymutu. Ancak gie baarszl ve Hearstn basklarndan bunalan RKO filmin senaryosunu beenmedi. 148 dakika olarak planlanan film 88 dakikaya indirildi ve Welles stdyodan kovuldu. sene ncesinde sinema tarihinin en iyi koullarna sahip anlamasyla Hollywooda gelen Welles imdi stdyodan kovulan baarsz bir ynetmen konumuna dmt. Gney Amerikada ektii Its All True adl belgeselin de RKO tarafndan reddedilmesi sonucunda Welles hibir yapm irketinin kendisi ile anlama yapmak istemedii bir sanat haline geldi. Bu durum zerine radyolarda ksa sreli programlarda grev almaya balayan ve genellikle konuk oyuncu olarak alan Welles ayn zamanda New York Post gibi gazetelerde ke yazlar yazmaya balad. Hollywooddan kovulan bir dahi olarak grlmesi nedeniyle, sinema endstrisinin kirli amarlarn ortaya dkmesi beklenen Welles ke yazlarnda beklentilerin aksine o dnem iin radikal olarak tanmlanabilecek politik fikirlerini ne srmeye balad. Dnya barnn tesisi iin ne srd fikirler ilgi ekse de bir sre sonra gazetedeki iinden de ayrld.

1946 ylnda ynetmen ve oyuncu olarak grev ald polisiye gerilim The Stranger (Yabanc)n gie konusunda yine baarsz olmasnn ardndan Welles 1947 ylnda o dnemki ei nl aktris Rita Hayworth ile birlikte Lady from Shangai (angayl Kadn)da barol oynad ve ynetmenlik yapt. Eletirmenlerce beenilmese ve gie asndan bir kez daha baarsz olsa da Lady from Shangai, sanatnn bata kamera kullanm olmak zere biimsel adan adalarndan ok daha kaliteli ilere imza atabildiini gstermesi asndan nem tayordu. Welles 1948 ylnda bu kez bir Shakespeare eseri olan Macbethi sinemaya uyarlad. Btedeki olanakszlklar zellikle setler konusunda kendisini zorlad ve sonuta ortaya prodksiyon eksiklikleri ile gze arpan, ar bir tempoya sahip bir film kt. 1948 ylnda Macbethin baarszl ve urad ar eletiriler Welles iin bir dnm noktas oldu. Sanat sinemasnn ABDde yeterli ilgiyi grmediini dnyor, kara film olarak nitelendirilen projelerine kaynak bulmakta zorlanyor, ayrca stdyolarn da kendisine nyargyla yaklatna inanyordu. Bu nedenlerle ABDyi terk ederek Avrupaya yerlemeye karar verdi. Kendi ifadesine gre zgrl seiyordu. Avrupa yllar Welles iin ou zaman hsranla sonulanan projelerle dolu bir dnem olacakt lk olarak 1949 ylnda Black Magic (Kara By) adl filmi yneten ve filmin barolnde nl bir Ortaa bycsn canlandran Welles zellikle
ozgurvemesut.wordpress.com/2012/10/15/orson-welles/ 3/7

20 07 2013

ORSON WELLES | ozgurvemesut

oyunculuk asndan kariyerinin en parlak performanslarndan birini ortaya koydu. Ancak film yine ar yaps nedeniyle beklenen ilgiyi grmedi. Shakespearein en byk hayranlarndan biri olan Welles 1952 ylnda ise nl tiyatrocunun bir baka eserini sinemaya uyarlad. Othello, zellikle finansal problemler nedeniyle yllara yaylan bir ekim sreci sonunda bitirilebildi. Welles kaynaklarnn bitmesinin ardndan filme ara veriyor, para bulduu anda ekimlere yeniden balyordu. Kendisinin nl trajedi kahraman Othelloyu canlandrd film, Cannes Film Festivalinde Altn Palmiye dl kazand, ancak Amerikan yapm irketleri filmin datmn yaklak sene geciktirdi ve film ABDde sadece Los Angeles ve New Yorkta gsterime girebildi. 1956 ylnda kendi yazd bir roman olan Mr. Arkadin-Confidential Report (Gizli Rapor)i sinemaya uyarlayan Welles karmak ilikiler a, ironik diyologlar, st dzeyde tutulan polisiye gerilim gibi bir kara filmin olmazsa olmaz zelliklerini yine baaryla perdeye yanstt. 1957 ylnda yeniden Hollywooda dnen Welles balangta aktr ve senarist olarak kadrosunda yer ald The Touch of Evil (Bitmeyen Balay) filminde barol oyuncusu nl aktr Charlton Hestonun sraryla ynetmenlik grevine getirildi. Film balaylarn geirmek zere ABD-Meksika snrnda bulunan yeni evli bir iftin bir bombalama olay nedeniyle iine dtkleri komplo ana k tutuyordu. Welles ise filmde adaletin yerine gelmesi iin her trl kirli ie bulaabilen efsanevi bir polis efini canlandryordu. Ortaya kan sonu mkemmeldi. erdii karamsar hava, zekice yazlan diyaloglar, kamera kullanm ve konunun ak asndan film bir kara film bayapt oldu. Ancak Wellesin tpk nceki bayaptlar Citizen Kane ve The Magnificient Ambersons gibi The Touch of Evil da beklenen ilgiyi grmedi, filmi yceltenler kadar konusundaki karmaklklar zemeyip eletirenler de oldu. Ayrca filmin yapmcs Universal Pictures irketi filmin sresinde eitli kstlamalara gitmiti. Bu durum Wellesin Hollywooddan tamamen kopmasna neden oldu ve Welles tekrar Avrupaya dnd. Avrupada baz filmlerde aktrlk yeteneini sergilemeye devam eden Welles, 1962 ylnda son bayapt olarak kabul edilen The Trial (Dava) ekti. nl yazar Franz Kafkann ayn adl eserinden uyarlanan ve ekimleri Fransa ve Hrvatistanda gerekletirilen The Trial, Kafkann karamsar romann oyuncularn unutulmaz performanslar ile perdeye tarken, Wellesin de kurgulama ve set tasarmndaki dehasn bir kez daha gzler nne serdi. Film ekimleri srasnda set inas iin gerekli olan parann bulunamamas zerine Welles Paristeki artk kullanlmayan bir tren garn dev bir mahkeme salonuna dntrm, bu durum romanda belirtilen yabanclama olgusunun filmde tam anlamyla yanstlabilmesini salamt. The Trialn ardndan daha az sayda filmde oyuncu olarak grlmeye balayan Welles, ynetmenlikte de daha nce yapm olduu filmlerin kalitesine ulaabilecek eserler ortaya koyamad. ok eitli filmlerde sadece sesiyle de olsa yer alan Welles (szgelimi bir izgi film olan The Transformers: The Moviede bir robotu seslendirdi) 1985 ylnda hayata gzlerini yumdu. Wellesi dier sinemaclardan ayran temel zelliklerinden birincisi bitiremedii projeleri olmutu. Bu projelerden en nls ise The Touch of Evili ekmesinin ardndan balad ancak hem oyuncularla yaad sorunlar hem de finansal zorluklar nedeniyle bir trl bitiremedii Don Kiot projesiydi. ok byk nem verdii bu proje zerinde titizlikle alan Welles yapm irketlerini filme para yatrmalar konusunda ikna etmekte byk glkler yaamt. Yapm irketleri ile arasnn bozuk olmasndaki temel etmen ise ortaya koyduu sinemann her zaman ann ilerisinde bir nitelie sahip olmasyd. Ynettii filmlerin hemen hemen hepsi giede baarsz olmu, kitleler tarafndan benimsenmemi ve ierdii yenilikler nedeniyle yapmclar tarafndan aknlkla karlanmt. Bu durumun temel sonucu Wellesin sinema dnyasndan dlanmas olmutur. Ancak dlanmasnn ardndan ortaya koyduu bir yapt endstrinin dikkatinin yeniden ona
ozgurvemesut.wordpress.com/2012/10/15/orson-welles/ 4/7

20 07 2013

ORSON WELLES | ozgurvemesut

ynelmesine yol ayordu. Macbeth gibi bir fiyaskonun ardndan hibir sinemacnn yapmaya cesaret edemeyecei bir ie girimi, bu kez Othelloyu sinemaya uyarlam ve baarl da olmutu. Ancak yeni projelere balamadaki cesareti, projeye baladktan sonra baz zamanlarda yerini tembellie brakyordu. rnein 1942 ylnda bir blm stanbulda geen Journey into Fear (Korku lkesine Yolculuk) adl filme balam, ancak bir sre sonra filmden holanmayarak ynetmenlii Norman Fostera devretmiti. u andaki haliyle bile bir bayapt olarak kabul edilen The Magnificient Ambersonsn da prodksiyon srecinde yaanan skntlarna Orson Wellesin tembelliinin neden olduu iddia edilmiti. Dolaysyla Welles, sinema tarihine mal olmu filmlerinin yan sra yarda kalan birok projesi veya alelacele bitirilen filmleri ile de sinema dnyasnn ilgi ekici ynetmenlerinden biri olmutu. En yksekte bu ie baladm, daha sonra yava yava aaya indim. Bu szler Wellesin kariyerini ifade ederken kulland szler olarak karmza kyor. Gerekten de Welles sinema kariyerine gnmzde dahi tm zamanlarn en iyi filmleri sralamasnda kendisine ilk onda yer bulan bir filmle balamt. Citizen Kane daha nce de ksaca belirtildii gibi farkl sinema akmlarn bnyesinde toplayan, bir polisiye gerilim gibi izleyicinin dikkatini her zaman yksekte tutan ama ayn zamanda ortaya koyduu sistem eletirisi ile politik olarak da tanmlanabilecek bir yapya sahipti. Filmin kahraman Charles Kane tipik bir Amerikan ryas karakteriydi. Geri ie sfrdan balamamt ama giriimcilii ve cesareti ile byk bir imparatorluk kurmu, siyaseti dahi ynlendirebilecek bir gce kavumutu. Ancak bu byk giriimci yalnz ve mutsuz bir adam olarak hayata veda etmiti. Hem byk bir baar hikayesi hem de byk bir dram bnyesinde barndran ancak bunu tpk bir gerilim filmi izler gibi akc bir tonda perdeye yanstan film, bu adan Hollywoodun 1930lu yllarda iine dt bunalmdan silkinmesinde nemli rol oynamtr. Teknik adan ise Citizen Kane sinemaya armaan ettii ekim teknikleri ya da gemite kullanlm ancak sonradan terk edilmi teknikleri yeniden gndeme getirmesiyle sinema tarihinde bir milat olma zelliine sahipti. lk olarak kamerann bir karakteri ya da nesneyi takip ederek ekmesi olarak adlandrlan tracking shot teknii Citizen Kanede ok byk bir baaryla uygulanmtr. Ayrca Welles Citizen Kane ile kontrplanj ad verilen ekim tekniini sinemaya armaan etmitir. Citizen Kanee kadar yaplan tm filmlerde kamera tam kar adan karakterleri yanstyor, bylece setin tepesinde yer alan k dzenekleri kadraja girmiyordu. Ancak Welles yandan klandrma yntemini kullanarak kameray zemine indirmi, bylece plan alt adan ekebilmiti. Bu ekim teknii Citizen Kanede konuya da nemli bir katk salyordu. Gc elinde bulunduran kiiler (ilk bata Kane) bu adan ekiliyor, bylece daha da byk gzkp tm kadraj kaplyor; buna karn gszler tepeden bakan bir kamera ile ekiliyor ve zayflklar daha da fazla vurgulanyordu. Gnmzde futbol malarnda, konserlerde ve tabi ki sinema filmlerinde younlukla kullanlan, vin benzeri bir aletin yardmyla kamerann plana yaknlaabilmesini veya uzaklaabilmesini salayan jimmy jip adl aletin icat edilmesinden uzun bir sre nce Welles bu teknii Citizen Kanede kullanmt. FilmHollywoodda daha nceden kullanlan fakat daha sonra unutulan bir baka ekim tekniini de youn bir biimde kullanarak sinema anlatmn temelden etkilemiti. Alan derinlii kullanm olarak tanmlanabilecek bu ekim tekniinde kamera bir planda yer alan tm nesne ve kiileri net bir biimde gsteriyor, ve izleyicinin perdede tek boyutlu bir resmi deil, derinlii olan bir sahneyi izlediini anlamasn salyordu.

ozgurvemesut.wordpress.com/2012/10/15/orson-welles/

5/7

20 07 2013

ORSON WELLES | ozgurvemesut

Citizen Kanein bir baka nemli zellii ise vizyona girmesinin zerinden yllar gemesine karn deerini kaybetmemesi, aksine insanlar etkileme gcn daha da artrmasdr. Wellesin ortaya koyduu hikaye ABDnin kendisini dnyaya tantmada ve ayn zamanda kendi vatandalarnn lkesine balln artrmada en nemli ara olarak kulland Amerikan ryasn iliyordu. Gncelliini srekli koruyan bu konu filmin de ilgi ekici olarak kalmasn salarken, sinemalarda gsterildii dnemde gie asndan baarsz olan filmin ilerleyen yllarda seyirci saysn srekli artrmasna neden olmutu. Ancak btn bu zelliklerinin dnda Citizen Kanein en nemli nitelii gelecekteki ynetmenler zerindeki etkisidir. Filmi tamamladnda henz orta yalarna bile gelmemi olan Welles, birok gencin sinemaya ilgi duymasna ve ynetmenlik abasna girimesine neden olurken, anlatm dilinde kulland teknikler sonraki dnemde birok nl ynetmenin sinema dilini derinden etkilemiti. Welles Citizen Kaneden sonra ise gerek rol ald gerek ynettii filmlerle kara film akmnn en nemli temsilcilerinden biri haline gelmitir. Makyaj ve set tasarmlarnn n plana kt, kt ancak batan karc kadn karakterlerin hikayede kilit bir rol oynad, polisiye gerilimin had safhada olduu ve toplumsal yaamn geri plannda kalm mekanlarn, kiilerin ve olaylarn temel konuyu oluturduu karamsar filmler olarak tanmlanabilecek kara film kavram Fransz eletirmenler tarafndan sinema literatrne armaan edilmiti. zellikle 1940l yllardan itibaren yaygnlk kazanan ve 1950li yllarda altn an yaayan kara filmlerde Orson Welles nemli bir figr olarak dikkat ekmektedir. Mr. Arkadin, Touch of Evil ve The Trial bu dnemde Wellesin ynetmen, senarist ve oyuncu olarak grev ald baarl kara film rnekleri olarak n plana kmtr. Welles tiyatro ve radyo gemiinin de etkisiyle diyaloglara nem veren ve filmin dram elerini srekli canl tutan bir sinema diline sahiptir. Ayrca klasik Hollywood filmlerinde karmza kan karsna kan zorluklarla mcadele ederek zafere ulaan iyi kalpli karakterler Wellesin filmlerinde yer almyordu. Welles, insanlarn ilerinde hem iyilii hem de ktl barndrdklarn, dier filmlerde gsterildii gibi kendi karlarn arka planda tutup koulsuz sevgi ile davrandklarna inanmyordu. Filmlerindeki karakterler iyi amalara sahip olsalar da, yaptklar seimler nedeniyle izleyiciye itici gelebilmekte, iyi ile ktnn savanda zaman zaman ktler de galip gelebilmekteydi. rnein Mr. Arkadindeki kahraman iinde iinde sevgi barndrsa da aslnda bir dzenbazd ve hayatn kaaklkla kazanyordu. Sadece ynetmen koltuunda oturduu filmler deil, oyuncu olarak yer ald filmler de Orson Wellesin bir kara film yldz olarak tanmlanmasna neden oldu. Bu karakterlerden en unutulmaz ise kukusuz, gnmzde en baarl kara filmlerden biri olarak tanmlanan The Third Man (nc Adam)deki Harry Lime rolyd. Bu durum Wellesin bir baka nemli zelliini de vurguluyordu. Welles sinema tarihinin en baarl oyuncularndan biriydi. Oyunculuk yeteneinin yan sra etkileyici sesi Wellesin, barolde de olsa ve ya yan karakterlerden birine de hayat verse, oynad filmlerin bir Orson Welles filmi olarak tanmlanmasna neden oluyordu. 1985 ylnda hayata veda ettiinde ardnda tamamlanm 12 film, tamamlanamam bir dizi proje, baarl radyo programlar, romanlar, tiyatro piyesleri ve hatta gnmzde de hatrlanan ok baarl bir arknn (I know what it is to be young) yer ald bir plak brakan Orson Welles gnmzde de sinema okullarnda bir referans noktas olarak alnmakta ve onun gen yata baardklar, cesareti ve yetenei sinema ile ilgilenmek isteyen genlere ilham vermektedir. Meslek hayatnda yaad ini-klar, erken baar hikayesini ve ok ynl sanat yapsn aktarmaya altm bu yaznn da sinema ilginize katk yapmasn diliyorum. Yazan : zgr

ozgurvemesut.wordpress.com/2012/10/15/orson-welles/

6/7

20 07 2013

ORSON WELLES | ozgurvemesut

Kaynaka: Dorsay, Atilla, Yzyln Ynetmeni, Mart 2005, stanbul, Remzi Kitabevi zn, Nijat, Orson Welles-Yurtta Kane, Mart 1995, Ankara, Bilgi Yaynevi http://archive.sensesofcinema.com http://www.orsonwelles.co.uk http://www.wellesnet.com http://www.en.wikipedia.org http://www.imdb.com
Share this: Twitter Facebook

Bunu been:

Been Ykleniyor...

Bu yaz Ynetmenler iinde yaynland. Kalc balanty yer imlerinize ekleyin.

ozgurvemesut
The Twenty Ten Theme. WordPress.com'dan blog aln.

ozgurvemesut.wordpress.com/2012/10/15/orson-welles/

7/7