kinci Dnya Sava'nda Stalin, Roosevelt ve Churchill'in Trkiye zerine Yazmalar kinci Dnya Sava'nda Stalin, Roosevelt ve Churchill'in

in Trkiye zerine Yazmalar Nurer UURLU bakanlnda bir kurul tarafndan hazrlanmtr. Dizgi - Yaymlayan: Yeni Gn Haber Ajans Basn ve Yaynclk A.. Bask: ada Matbaaclk ve Yaynclk Ltd. ti. Temmuz 2000

SSCB Dileri Bakanl kinci Dnya Sava'nda Stalin, Roosevelt ve Churchill'in Trkiye zerine Yazmalar Trkesi Levent Konyar Kaynak: http://ekitap.kolayweb.com/ C NDEKLER AIKLAMA Birinci Blm: kinci Dnya Sava ncesi Sovyet Bar abalar ve Trkiye / 1938-1939 (Semeler) 9 kinci Blm: Stalin, Roosevelt ve Churchill'in Gizli Yazmalarnda Trkiye / 1941-1944 65 Ek 131

''Stalin, Roosevelt ve Churchill'in Gizli Yazmalar'nda Trkiye / 1941-1944'' adyla yay ladmz bu belgeler, 1957'de SSCB'de ngilizce olarak iki cilt yaynlanan ''CORRES-PONDENC E Between the Chairman of the Council of Ministers of the USSR and the President s of the USA and the Prime Ministers of Great Britain During the Great Patriotic War of 1941-1945'' adl kitapta yer almaktadrlar. Ayrca, kinci Dnya Sava ncesi Sovyet r abalar ile ilgili belgelerin yer ald ''Soviet Peace Efforts On The Eve of World War I'' adl kitaptan da Trkiye'yi dorudan ilgilendirenler seilerek evrilmiler ve ''kinci D a Sava ncesi Sovyet Bar abalar ve Trkiye / 1938-1939 (Semeler)'' bal altnda kon i kitapta da Trkiye adnn getii baka belgeler olmasna karn, Trkiye'yi dorudan ilgil klerinden kitaba alnmamlardr. Kitapta toplam 53 belge yer almaktadr. Belgeler tarih sr

asna gre dizilmilerdir. Orijinallerinde belgelere verilen numaralar ve yer aldklar sa yfalar sakl tutulmu ve her belgenin zerinde belirtilmitir. (rnein, S. 67 / No. 14). (* ) iareti ile sayfa altlarnda dipnotlar biiminde verilen bilgiler orijinal metinde d e yer almaktadr. BRNC BLM KNC DNYA SAVAI NCES SOVYET BARI ABALARI VE TRKYE 1938-1939 (SEMELER) BELGENN LSTES Belge No. Belgenin Ad Sayfa 14/1 SSCB'nin ngiltere Bykelisinin SSCB Dileri Halk Komiserliine Telgrafnda Blmler 13 28/2 SSCB Dileri Halk Komiser Vekilinden SSCB Dileri Halk Komiserliine 14 88/3 Almanya'nn Romsova Elisinden Alman Dileri Bakanna 17 100/4 SSCB'nin Almanya'daki Bykeliliinin 1938'de Almanya'daki Siyasal Durum Hakkndaki Ksa Raporundan Blmler 18 111/5 SSCB'nin ngiltere Bykelisinden SSCB Dileri Halk Komiserliine 22 116/6 SSCB Dileri Halk Komiserinden SSCB'nin ngiltere Bykelisine 24 118/7 SSCB'nin Trkiye Bykelisinin Fransa'nn Trkiye Bykelisiyle Konumas Hakkndaki Raporundan Blmler 25 123/8 TAS Bildirisi 26 152/9 SSCB'nin ngiltere Bykelisinden SSCB Dileri Halk Komiserliine 27 157/10 SSCB Dileri Halk Komiserinin Fransa'daki Sovyet Bykelisine Mektubundan Bir Blm 28 160/11 ngiliz Hkmetinin Yuanistan ve Romanya'ya Verilen Gvenceler Hakkndaki Bildirisi 31 166/12 SSCB Halk Komiserleri Konseyi Bakanndan Trkiye'deki Sovyet Maslahatgzarna 32 170/13 SSCB Dileri Halk Komiseri ile ngiltere'nin SSCB Bykelisi Arasndaki Grmenin Muhtras 33 171/14 SSCB Dileri Halk Komiserinin ngiltere'nin SSCB Bykelisine Sunduu neri 35 178/15 SSCB Dileri Halk Komiserinin Trkiye'nin SSCB Bykelisiyle grme Muhtrasndan Blm 37

186/16 SSCB Dileri Halk Komiserinin SSCB'nin Fransa Bykelisine gnderdii Mektuptan Blmler 39 195/17 SSCB Dileri Halk Komiser Vekilinden SSCB Dileri Halk Komiserliine 41 198/18 SSCB Dileri Halk Komiser Vekilinden SSCB Dileri Halk Komiserliine 43 199/19 SSCB Dileri Halk Komiser Vekilinden Dileri Halk Komiserliine 44 257/20 ABD'nin Fransa Maslahatgzarnn ABD Dileri Bakanna Mektubu 49 271/21 SSCB'deki ngiliz ve Fransz Bykelilerinin SSCB Dileri Halk Komiserine Verdikleri Belgeler 52 273/22 SSCB Dileri Halk Komiserinin ngiltere ve Fransa'nn SSCB Bykelilerine Verdii Belgeler 54 274/23 SSCB Dileri Halk Komiserinden ngiltere ve Fransa'daki Sovyet Bykelilerine 56 279/24 SSCB Dileri Halk Komiseri Tarafndan ngiltere ve Fransa Arasnda Yaplan Antlamaya Ek Mektup Tasla 58 286/25 Fransa ve ngiltere'nin SSCB Bykelileri Tarafndan SSCB Dileri Halk Komiserine Verilen Belgeler 59 326/26 Fransz Dileri Bakanlndan Fransa Bakanlar Konseyi Bakanna 61

S: 67 / NO. 14 SSCB'NN NGLTERE BYKELSNN SSCB DILER HALK KOMSERLNE TELGRAFINDAN BLMLER 9 Ekim 1938

Bugn Beaverbrook (*) bana unlar syledi: 1. Mnih deneyine ve Mnih Antlamasnn lkede urad eletirilere ramen, Chamberlain h arnn Hitler ve Mussolini'yle diplomatik grmeler yoluyla ve daha gl nlemlere bavur abileceine inanmaktadr. Bu artc deildir, nk Chamberlain saldrganlara, her eyden a, bu mmkn deilse hatta Britanya mparatorluu pahasna daha fazla taviz vermeye hazrdr. elikle, Beaverbrook'a gre Babakan Gneydou Avrupa ve Trkiye'deki Alman yaylmasna herhan i ekilde bir direnmeyi dnmemektedir. Aksine, ''Orta Avrupa''nn yaratlmasnn Hitler'i S ile dmanla iteceini dnmektedir. Dahas Chamberlain belki Tanganika (ki ngiltere ii atejik nem tamaktayd) ve Gney Bat Afrika (ondan ayrlmay kesinlikle reddeden Gney Afr irliinin mandas altnda) haricinde Almanya'ya eski smrgelerini geri vermeye de hazrdr.

abakan bunlar yerine Almanya'ya Portekiz smrgesi Angola'y ve Belika Kongosu'nun bir ks mn vermek eilimindedir. Smrgeleri Almanya'ya iade etme sorununun lke iinde zellikle d utucular arasnda byk endie yaratacak olmasna karn Beaverbrook, her eye ramen Chamber in bu harekt yrtebilecek konumda olaca kansndadr. (...) S. 88/ NO. 28 SSCB DILER HALK KOMSER VEKLNDEN SSCB DILER HALK KOMSERLNE TELGRAF Ankara, 24 Kasm 1938

Dn Terentiev ve Saraolu'nun da hazr bulunduu bir toplantda nn'yle konutum. Grm srd. Sze, nn'ye srekli olarak bar iin uraan, bu bar salamaya ynelik her giri stekleyen, saldrganlarn onu bozma abalarn engelleyen, onun yarar ve karlar iin tm m ri muzaffer bir biimde geri pskrten ve tm dnyaya antlama ykmllklerine sadakat rne B d siyasetinin deimezliini hatrlatmakla baladm. Sylediklerimi zellikle ekoslovaky nya ilikilerimiz alanndan olgularla da dorulayarak, nn'y Trkiye'nin dostluumuzun de onusunda temin ettim. nn'nn Trkiye Cumhuriyetinin Bakan seilmesinde biz de kendi am ye'nin gelecekte de SSBC ile dosta ibirliini srdreceinin gerek gvencesini grmekteydi ne de byk altstlkler tehlikesini ortaya karan ve uluslararas glerin yeniden saflama iren gnmz koullarnda nn'nn kendisinin Sovyet-Trk ilikilerini nasl deerlendirdii l olacakt. nn, z aadaki gibi olan uzun bir karlk verdi. SSCB'nin Trkiye'nin ulusal acs v urbakan seilmesi karsndaki tutumu onu duygulandrmt. Bunu belirttikten sonra, kendis e imdiye dek Trkiye'nin d siyasetinin temeli olarak grd ve grmeye de devam edecei S Trk ilikilerinin deimezlii konusundaki olumlamamza ayrcalkl bir nem verdiini syl na szlerimi Bakanlar Konseyine duyurma talimatn verecekti ve bu da kukusuz Trk halknn abanc istilaclara kar daha nce ortak bir mcadele yrtm bulunan SSBC ve Trkiye aras uun deimezlii konusundaki gvenini arttracakt. Bylesi bir gven zellikle dnyay by idi altnda tutan gnmzn gerginlik ortamnda zellikle gerekliydi. nn, bizi, bu altstl lak vermesi halinde Trkiye'nin asla SSCB'ne dman kampta yer almayacana temin etti. Eer SSCB'ne bir saldr giriimi olursa, Trkiye onun yannda saldrgann yolunu tkayacak ve on dan brakmayacakt. nn bunu aka bildirdi. Ve szlerinin Sovyet hkmetinin dikkatine su edi. Trk hkmeti, SSBC ile Trkiye arasnda varolan antlama ilikilerinin geniletilmesi g kliliini birden fazla kez gndeme getirmiti. nn, imdiki durumda hemen hemen yirmi yln dayanan bu ilikilerin SSBC'nin ekoslovakya ve Fransa benzeri lkelerle (imzalad - .) a tlamalardan daha gl ve gvenilir olduunu dnmekteydi. Trk - Sovyet ilikileri dosta indeydi. Bunlar, gerekte SSBC ve Trkiye arasndaki bir ittifakt. Bu ittifakn nemi, Trki e'nin kredi neren, ona silh ve sanayiine donatm salayan emperyalist lkelerin kaynakla rn kullanyor oluu gereiyle hibir ekilde azalmamaktayd. Bu, Trkiye'ye hibir siyasal memekteydi. Bugne dein ne ngiltere ne de Almanya, Trkiye'yi kendi d siyaset yrngeleri oturtmak ya da onu SSCB'den koparmak yolunda tek sz harcamamlard. Bunun olanaksz olduu nu ok iyi bilmekteydiler. Yine de, biri Trkiye'yi bu yne doru ekmeyi denerse, Trk hkm bunu asla kabul etmeyeceini en kesin bir dille aklayacakt. nn, Sovyet hkmetinin bun mesini ve iyi dnlm ve kesin olan bu szlerine inanmasn istiyordu. Bizzat Sovyet hkm ine dman lkelerle iktisadi ilikilerini srdrmt, halen de srdrmekteydi. Kendini ikti llikle asker alanda glendirebilmek iin Trkiye de byle yapmaktayd. Trk hkmeti bu ama a SSCB'nin kaynaklarn kullanabilmeyi tercih ederdi. Sovyet hkmetinin nesenet davrana rak her yerde kendini glendirmenin aralarn aramak zorunluluunda bulunan Trkiye'nin dur munu anlayla karlayacan umuyordu. Sovyetler Birlii Trkiye'yle arasndaki yakn dostl lundurarak onun glenmesi konusunda kaytsz kalamazd. nn, karlkl gveni bu dostluu grmekteydi. SSCB ile Trkiye arasnda kuku ya da yanl anlamalar ortaya ktnda, bunla an tartmalarla ortadan kaldrmak gerekmekteydi. lkenin i durumu konusunda ise nn Sovye etine lkede tmyle dzenin egemen olduunu ve Trk hkmetinin kendisinin de byk bir ulus imin iinde halk tarafndan oluturulduunu asla unutmayacan bildirmek istemekteydi. Sonu

arak nn byk bir nezaketle bizden selmlarn Sovyet yneticilerine iletmemizi ve SSCB'nd cak kabuln daima belleinde yaayacan bildirmemizi rica etti. POTEMKN Arivlerden S. 175 / NO. 88 ALMANYA'NIN ROMANYA ELSNDEN ALMAN DILER BAKANINA TELGRAF

27 ubat 1939 Dileri Bakan Gafencu pazar akam bana kendiliinden Markaovi (*) ve kendisinin Balkan erans'nda u kararlar aldklarn syledi: (1) Kk Antant (**) artk varln srdrmyordu. (2) Balkan Antant, hibir koulda ve hibir ekilde Almanya'ya ynelmi bir ara olmamalyd Tersine Balkan Antant Almanya'nn Drang nach dem Osten'inin smrge sorunlarn zmsz b necek doal bir olgu olduunu kavramaldr. Balkanllar ise bu itimi zellikle iktisadi alan da Almanya'yla sk ibirliine girerek karlamaldrlar. Romen Hkmetinin gr buydu ve as (***) ve Saraolu da buna katlmaktayd. Bir Karadeniz Pakt (oluturulmas - .) yolundaki Rus nerisinden hi sz edilmemi ve ne ya ne Trkiye bylesi bir Pakt tartmaya niyetli grnmemitir. FABRCUS Arivlerden Documents on German Foreign Policy, 1918 - 1945, D Dizisi, Cilt V, s. 403. S. 190 / NO. 100 SSCB'NN ALMANYA'DAK BYKELLNN 1938'DE ALMANYA'DAK SYASAL DURUM HAKKINDAK KISA RAPORUNDAN BLMLER 11 Mart 1939

(...) Mnih Antlamas'nn tamamlanmas, ekim ay Mnih Antlamas'nn tamamlanmas ve Alma frsatlarn gelitirilmesiyle damgaland. Alman taleplerini tmyle kabul eden Berlin Bykel Komiyonunun uysall, Hitler'e Mnih Antlamas'nn snrlarn ineyerek Godesberg Progra le yrrle koyma ansn salad. Toprak ilhakyla yetinmeyen Berlin, ekoslovakya'ya iktis iyasete, yeni snrlar iinde kalan Alman aznln haklarnn gvenlik altna alnmasna vb. er dayatmaya balad. Chvalkovsky'nin (**) 13 Ekim'deki ziyareti Hitler'e Prag'a siy asetinin tm alanlarn Berlin'in istekleriyle koordine etmesi yolundaki isteklerini d ayatma frsatn salad. Mnih'de n-koul olarak ileri srlen plebisiti sonusuz klan V. Blge'nin kurulmasnn y lin 21 Kasmda ulam balantlarn iyiletirmek gerekesiyle birka yeni sektr kurulmas k ag'la ''gr birliine'' vard. ekoslovakya'nn kleletirilmesine resm bir nitelik kazand a akit arasnda, Bohemya'da Almanlarn Breslau-Viyana otoyolunu yapmas iin bir tarafszla m blge (-nin tahsisi - .) konusundaki 19 Aralk tarihli anlama zikredilmeye deer. Prag' Berlin'in basksyla i (ve d) siyasetinde yapt deiiklikler iyi bilinmektedir. Prag'n verdii tm tavizler yine de yeterli grlmemekte ve Berlin yeni talepleri ne srmeye deva m etmektedir. Berlin'in her an ortaya getirebilecei sorunlardan biri de, Berlin'i n resm aklamasna gre halen Almanya'nn himayesinde addedilen ve gerekte devlet olutura oslovakya'daki Almanlarn durumudur. Gneydou ve Alt Karpatlardaki Ruthenia'da Yaylma Ekim ay iinde Almanya ekoslovakya'ya bask yapan Macaristan'a beli llerde yardm etti ak Berlin'in Karpat Ruthenias sorunu zerine zel izgisi daha o sralarda ekillenmeye bal

mt. Artk Polonya-Macaristan desteine ihtiyac kalmayan Berlin Karpat Ruthenias'nn Polo ve Macaristan arasnda blnmesine aka kar kmaya balad. Bykeli Lipski'nin (*) '' da ve iktisad konularda birka taviz karl bu blm konusunda Hitler'in rzasn sala tm gayretleri sonusuz kald. Prag ile Budapete arasndaki anlamazlkta 2 Kasm'da hakem n Berlin (Ribbentrop'un (**) Mussolini'yle bu konuda anlamak zere 27 Ekim'de gittii ) Roma ile birlikte Karpat - Ukrayna'y ekoslovakya snrlar iinde brakarak Macaristan'la Polonya arasnda ortak bir snr bulunmasn engelleyen yeni bir Macaristan-ekoslovakya sn iler. Bu, Macaristan'da Berlin'e bariz lde souk bir tutum taknlmasna neden oldu. Bu eylemler Berlin'in Dou'da yeni saldrgan plnlar peinde olduu yolunda sylentilere yo at. Romanya zerine bask yaplmas, Macaristan'n daha ileri lde faistletirilmesi, k Polonya ve Romanya topraklarnda ''bamsz'' bir Ukrayna yaratlmas, ve SSCB'ne doru yeni enilemeler zerinde duruluyor. Ukrayna zerine sylentiler Franszlar arasnda zel bir vurg bulmaktadr. Berlin'in Gneydou Avrupa lkelerinin iktisad kaynaklarna artan ilgisi Funk 'un (*) Balkan lkeleri ve trkiye gezisinde de yansmaktadr. Drt yllk plnn yeniden gz ilecei ve yeni versiyona bu lkelerin ithal gereklerini tmyle karlayacak bir sanayinin kurulmasnn eklenecei syleniyor. Ayn ton Tuna-Ren Kanal'nn inas ve bu yolla Karadeniz ak Almanya'nn tasarlarna bantl propaganda aralarnda da kullanlmt. Almanya'nn etkisini Gney Dou Avrupa'da yayma konusundaki siyasal ajitasyonu 1938'de fazla bir ilerleme kaydetmedi; hatta nceden tahmin edilemeyen engellerle karlat. Mac aristan'n faistletirilme sreci yavalatld ve Macaristan'n hakem karar karsndaki ho balantl olarak Alman-aleyhtar duygularn belirtileri oald. ''Demir Muhafz''a kar (g en - .) elkoymalar Berlin'le Romanya arasnda ani bir soumaya ve karlkl olarak elileri eri ekilmesine yol at. Ukrayna sorunu zerine Polonya'da bagsteren direni Berlin'i bu s runa daha byk bir dikkatle yaklamaya zorlad. Berlin'in Sovyet Ukraynas'na ynelik acil ciddi admlar (atmay - .) dnd kukuludur. Bu, daha ok Franszlarn Alman genilemesi ini istemelerinin sonucudur. Her ne halse, Polonya Ukraynas'nn ayrlaca konusundaki syl entiler gibi bu sylentiler de dorulanmad ve sonradan da Hitler'in 1939 Ocaknda Csaky (*) ve Beck'le (**) konumalarnda yalanland. te yandan, Alman siyasetinin smrgeci zlemleri giderek aklk kazanmaktayd. Smrgeler a'ya geri verilmesi lehine propaganda younlatrld. Almanya'y kasm sonunda ziyaret eden e smrge sorununu Almanya'ya eski Alman, Portekiz ve Belika topraklarndan bir blge brak arak zmlemeye alan Gney Afrika Savunma Bakan Pirov'un uzlama nerileri Fhrer'in ona d. O, unu savunmaktadr: Tm eski smrgelerinin Almanya'ya iade edilmesi, pazarla yer b yacak bir eref ve adalet sorunudur. Alman siyasetinin vurgusunun batya ynelmesi, Bat snrndaki tahkimat yapmnn hzland lenmektedir. Yazn ina edilenlere ek olarak, Aachen ve Belika snr yaknndaki alann tah dilmesi almalarnn balayaca akland. (...) Arivlerden S. 204 / NO. 111 SSCB'NN NGLTERE BYKELSNDEN SSCB DILER HALK KOMSERLNE TELGRAF 19 Mart 1939

Bugn Halifax'a (*) Alman ltimatomu konusundaki tutumumuz hakknda Seeds'e (**) verdii niz cevaba ilikin bilgi verdim. Daha nce Seeds kanalyla bilgilenmiti, ama Seeds'in t elgraf ok ksa olmalyd ki, ayrntlarn bazlarn (rnein eitli bakentler arasnda y

aman al ve karmakln) yeni reniyordu. Halifax, bana nerdiiniz konferans konusunda e bir eylem iin zamann erken olduu, baarsndan emin olunmayan bir konferans toplamann r skli olduu kararna vardklarn bildirdi. Bu nedenle, imdilik, ilk adm olarak bizim, Fran a'nn ve Polonya'nn yukarda ad geen glerin Dou ve Gney Dou Avrupa'daki devletlerin t l ve bamszlklarnn korunmasndan yana olduklar ynnde bir ortak aklama yapmamz zrlanyordu ve bugn kabinece onaylanarak muhtemelen yarn bize iletilecekti. Halifax, aklamay mmkn olan en ksa zamanda yaynlamann nemini vurguluyordu. Bundan sonraki adm ansnca yle olmalyd; Trkiye, Romanya, Yunanistan, Bulgaristan, Yugoslavya ve dier bar na olduklarn syleyen devletler bu aklamay imzalamaya arlmalyd; bu balantda ilk e t devletin ve yukarda ad geen glerin katlaca bir konferans dzenlenebilecekti. BYKEL Arivlerden S. 211 / NO. 116 SSCB DILER HALK KOMSERNDEN SSCB'NN NGLTERE BYKELSNE TELGRAF 20 Mart 1939

Bildiri (*) tasla sz verildii gibi bize teslim edilene dein bizden herhangi bir cevap istenmeyeceini sanyorum. Polonya'nn kabul edeceinden kukuluyum. Bugn Seeds'e Romanya' daki konferansa arlacak lkelerin listesine Trkiye'yi katmay unuttuumu syledim ve kend nden bu unutkanlm dzeltmesini rica ettim. Trkiye'nin bir bildiriyi imzalamaya Polonya' dan daha istekli olacana inanyorum. HALK KOMSER Arivlerden

 S. 213 / NO. 118 SSCB'NN TRKYE BYKELSNN FRANSA'NIN TRKYE BYKELSYLE KONUMASI HAKKINDAK RAPORUNDAN BLMLER

21 Mart 1939

21 Martta Irakllarn verdii bir resepsiyonda Massigli bana geldi ve her geen gn btn A pa'ya yaylan ve ncelikle faist Almanya'dan kaynaklanan tehlikenin verdii byk telala ko utu. Massigli, hkmetinin ald gnlsz tedbirleri eletirmekteydi. ''Saldrganlarla sava na kadar ne yazk ki somut bir tedbir almam olan (hkmeti-.), sadece ngiltere'yle deil, n zamanda Sovyetler Birlii'yle de aktif ibirlii yolunu tutmalyd.'' Fransz Bykelisi, Litvinov yolda tarafndan Moskova'daki Alman Bykelisine verilen So ti notasndan vgyle sz etti. (...) SSCB'nin Trkiye Bykelisi Terentiev Arivlerden S. 218 / NO. 123 TASS BLDRS 22 Mart 1939

D Basn Sovyet hkmetinin son gnlerde Polonya ve Romanya'ya bir saldrnn kurbanlar o inde yardm nerisinde bulunduu yolunda sylentiler yaymaktadr. TASS, bu sylentilerin tam amyla aslsz olduunu bildirmekle yetkili klnmtr. Ne Polonya ne de Romanya Sovyet hk rdma armamlar ya da kendilerini tehdit eden bir tehlike konusunda bilgi vermemilerdir. Gerekte, bu ayn 18'inde ngiliz hkmeti, Sovyet hkmetine Romanya'ya kar bir iddet fii korkmak iin ciddi nedenle bulunduuna dair bilgi vererek, byle bir durumda Sovyet hkme tinin tutumunun ne olacan sormutur. Bu soruya verdii cevapta Sovyet hkmeti konuyla dah dorudan ilgili devletlerin, ad vermek gerekirse Byk Britanya, Fransa, Polonya, Rom anya, Trkiye ve SSCB'nin temsilcilerinin katlaca bir konferans nerdi Byle bir konferan s Sovyetler Birliine gre asl durumu deerlendirmek ve katlanlarn her birinin tutumunu b elirlemek iin bir frsat salamann en iyi yolu olacaktr. Ne var ki ngiliz hkmeti byle onferans iin henz erken olduunu dnmektedir. Izvestia, No. 68 (6838), 22 Mart 1939.

 S. 253 / NO. 152 SSCB'NN NGLTERE BYKELSNDEN SSCB DILER HALK KOMSERLNE TELGRAF 9 Nisan 1939

talya'nn Arnavutluk'taki eylemleri ngiliz bakanlarn paskalya tatilini tamamyla kart mberlain bugn balk avna gittii skoya'dan dnd ve evinde yaplan toplantlar ve konfera gn boyunca srd. Bana ulaan eksik bilgilerden karlabildii kadaryla Polonya'ya verile celerin aynnn Yunanistan ve Trkiye'ye verilmesi tartlm, ayrca bir ngiliz filosunun a gnderilmesi dnlmtr. ngiliz hkmetinin, gzktne gre yukarda ad geen iki lkeden yana gsterdii istei e yaplacak grmeler ertelenmektedir. Benim izlenimlerime gre ngiliz hkmeti Romanya'ya celer verilmesini kmaza sokacak ya da en azndan mmkn olduu kadar geciktirecek makul bi r bahane aramaktadr. Bylelikle Hitler'e Macaristan ve Romanya iinden geip SSCB snrna k dar uzanan serbest bir ''koridor'' brakmaktadr. Chamberlain ve Bonnet (*) Hitler'i n Sovyet Ukraynas'na doru yneltilmesi umutlarn henz yitirmi deiller. Simon'un (**) Ka e'de birok kez ngiliz karlarnn savunma hattnn Balkanlar'dan deil de Trkiye, Msr, gemesi gerektii grn savunduunu biliyorum. BYKEL Arivlerden S. 257 / NO. 157 SSCB DILER HALK KOMSERNN FRANSA'DAK SOVYET BYKELSNE MEKTUBUNDAN BR BLM 11 Nisan 1939

Halifax gibi Bonnet'nin de sizinle siyasal durum hakknda zaman zaman grmesinin neden inin muhalefete ''SSCB'yle temas ve danma halinde olduu'' yantn verebilmek olduu gr Bonnet Polonya, Romanya veya herhangi bir Dou Avrupa lkesine yardm etme konusunda b ir zamanlar ekoslovakya iin olduu kadar isteksiz ve bizimle grmelerinde de bizim yardm katlma konusundaki isteksizliimizi sz konusu etme frsatn salamaya alyor. Bu neden llde yapt gibi yantlarmz kendi edilginlik ve teslimiyeti tutumunu hakl gstermede k aca eklinde bir karlk vermek gerekiyor. Ancak bu, onun belirsiz atflarna somut neril ya da tutumumuzu aa vurarak karlk vermemiz gerektii anlamna gelmez. Gerekten de, biz ortak bildirgeden sonraki grmelerinde ngilizler ve Franszlar hibir somut neri ya da an lamaya atfta bulunmadlar. Bu grmeleri tahlil edersek, bizimle hibir antlamaya girmeks n ve bize kar hibir taahhtte bulunmakszn bizden bir tr balayc vaad istedikleri orta dnyann huzurunda ve daha resm olarak da ngiltere ve Fransa karsnda Polonya ve Romanya ya ilk istedikleri an ve kendilerinin tayin edecekleri ekilde yardm etmeyi taahht e tmemizi beklemektedirler. Ancak neden bylesi tek tarafl ykmllklere girelim? Polonya ve Romanya'y Almanya'ya kar korumamzn kendi karlarmza olduu syleniyor. Ancak biz dai arkndayzdr ve onlarn gerektirdii ekilde davranrz. u halde kendimizi neden, taahhtle ir fayda salamayacak ekilde, peinen balayalm. Son ngiliz-Fransz amatasndan imdiye dein tek fayda salayan, Hitler'le grmelerde a alam bir konum edinen ve Letonya ve Baltk alan pahasna pazarla girebilen Beck oldu. He m Almanya (Koridor ve Danzig'in yeniden kazanlmas) hem de Polonya'nn ykc itahlarnn b ayn anda doyaca bir srada bu saldrganlkla nasl bir mcadeledir? Dahas, ngiltere Pol kaytsz artsz yardm taahhdnde bulunmakla, Polonya'yla bize kar bir antlamaya girmi Polonya'ya saldrmak niyetinde deiliz; ancak ngiltere'yle antlama Polonya'nn SSCB kars

aki konumunu glendirmekle, dmanca bir eylem olmaktadr. Size Ankara'daki Romanya elisinin szleriyle ilgili bir telgraf gnderdim. Ne yazk ki, bir yerden dierine aktarlma sreci iinde bu szler aka arptlmt. Ancak Trk Elil e ilettii versiyonu kabul edecek olursak ngiltere ve Fransa, bizzat Polonya'nn szler ine gre salt SSCB'ye kar imzalanm olan Romanya-Polonya Antlamasna katlmaya hazr gz u antlamann imdi Almanya'y da kapsayacak ekilde geniletilmesine karn, halen Romanya'n ze kar mttefikler bulduu ve Besarabya sorunundaki konumunu glendirdii anlamna gelir. B'yle ngiliz-Fransz ''ibirlii''nin sonucu budur. Bonnet'nin bizimle ve ngiltere'yle birlikte ve Polonya hari tutulmak zere l bir bildi ge imzalamaya hazr olduunu bildirir demeci bir anlam tamamaktadr. ngiltere'nin bunu ka bul etmeyeceini bilerek ve bildirgenin bizim iin de kabul edilmez olduunu varsayara k bylesi cmert aklamalarda bulunmak Bonnet iin kolaydr. Arnavutluk'un igaline ilikin olarak ortaya kan yeni sorunlara gelince, bildiimiz tek y, gazete haberlerinin aksine, ngiliz hkmetinin Yunanistan'a henz hibir gvence vermedi dir. Yalnzca Korfu ve dier Yunan adalar igal edilirse tarafsz bir seyirci tutumunu be nimseyemeyeceini belirtmitir. Bir baka versiyona gre, bylesi bir igali dmanca bir eyl addedeceini belirtmitir. Franois-Pancel (*) nceden Berlin'den yrtt taktikleri imdilerde Roma'dan yrtmekted yla erken bir anlama salamaya urarken, mesajlarnda talyan asker hazrlklarn aka hkmetini korkutmaya alyor. Trk kaynaklarndan talya'nn Fransa'nn Suriye mandasndan vazgeerek ekilmesi, bylece nin talya'ya balanmasn nerdii yolunda haberler aldk. Fransa bu neriyi reddetti. Bunun kadar doru olduunu renmek ilgin olacaktr. LTVNOV S. 264 / NO. 160 NGLZ HKUMETNN YUNANSTAN VE ROMANYA'YA VERLEN GVENCELER HAKKINDAK BLDRS (*) 13 Nisan 1939

Majestelerinin hkmeti, Akdeniz ve Balkan Yarmadas'ndaki status quo'nu zor ya da zor tehdidiyle bozulmasndan kanmaya en byk nemi vermektedir. Sonu olarak u karara varml nanistan veya Romanya'nn bamszln aka tehdit eden herhangi bir eylemin vukuunda ve a Romanya hkmetlerinden birinin ulusal kuvvetleriyle direnmeyi hayati saymalar hali nde majestelerinin hkmeti Yunan veya Romanya hkmetlerine verebilecei btn destei bir a e vermeye kendilerini sorumlu hissedeceklerdir. Bu bildiri dorudan ilgili lkeler v e dierlerine, zellikle Yunan hkmetiyle yakn ilikileri bilinen Trkiye'ye iletilmektedir Fransz hkmetinin de bugn leden sonra benzer bir aklama yapacan sanyorum. Documants On British Foreign Policy, 1919-1939. nc dizi, Cilt V, Londra, 1952, s. 197.

 S. 269 / NO. 166 SSCB HALK KOMSERLER KONSEY BAKANINDAN TRKYE'DEK SOVYET MASLAHATGZARINA TELGRAF 15 Nisan 1939

Bunu Trkiye Cumhurbakan Bay nn'ye ahsen iletiniz: Molotov unlar size bildirmek zere bana yetki vermitir: Balkanlar ve Karadeniz blgesinde biimlenen yeni duruma bal olarak Trkiye ve SSCB tems ilcileri arasnda karlkl danmalarda bulunmak ve saldrya kar mmkn savunma tedbirle ek uygun olacaktr. Eer Trk hkmeti de byle bir hareketi uygun buluyorsa, temsilcilerin toplant yer ve zam nlar zerine anlalabilir. Biz kendi amzdan Tiflis veya Batum'u neririz. Meseleyi ertel k yerine mmkn derecede hzl bir biimde srdrmek arzu edilmektedir. Bir cevap bekliyoruz. V. MOLOTOV Arivlerden S. 272 / NO. 170 SSCB DILER HALK KOMSER LE NGLTERE'NN SSCB BYKELS ARASINDAK GRMENN MUHTIRASI 17 Nisan 1939

1. Seeds 22.00'de beni grmeye geldi ve oyunun sonunu grmesine imkn brakmayacak ekilde kendisini tiyatrodan artm olmam karsndaki honutsuzluunu hibir ekilde gizlemedi. ilkin nerimi souk bir ekilde karlad (*). Ancak dinledike ilgisi artt ve nihayet neri ilgin bulduunu, derhal Londra'ya ileteceini syledi. Seeds, Fransz nerisi konusunda, Pa yart'n (**) kendisine syledii gibi Franszlarn ngiliz nerisini desteklediini belirtti. liz nerisine ilikin olarak Payart'n bize hkmetinin kendi nerisini geri ekmediini beli i olmas dikkatimi ekti. nerimizi tekil bileiklerine ilikin olarak Seeds'in sorularna c vaben aadaki aklamalar yaptm: 2. Bileik. Bize karlkl yardm zorunluluunu neren, Bonnet'nin kendisiydi. Ve ngiliz Batl komularmz ve gvenceden sz etmekteydi. Dahas, Sir John Simon'un parlmentoda bir

enterin sorusuna cevaben syledii, ngiliz hkmetinin SSCB'yle asker ittifak nerisini red etmeyecei yolundaki szlerini hesaba katmtk. 3. Bileik. Tecrbeler, asker ykmllklerin mtekabil ve kesin tanmlaryla glendirilm paktlarnn etkisiz olduunu gstermektedir. SSCB, Fransa ve ekoslovakya arasndaki paktlar da bylesi tanmlarn tutunmay, kukusuz, ekoslovakya'da olup bitenlerde olumsuz bir rol amtr. 4. Bileik. Chamberlain'in parlamentoda Polonya'ya yardm konusundaki konumas kukusuz P olonya zerinde dolaan Alman tehdidine balanmaktadr. Ancak konuma genel olarak saldrgan lk zerineydi ve Polonyallar bunu SSCB'ye kar bir yardm vaadi olarak yorumlayabilirlerd i. Polonya'ya saldrmaya niyetli deilsek de, ngiltere ve Polonya arasnda aleyhimizde bir anlamay bizimle ngiltere arasndaki, imdilerde nerilen iliki tarzyla uyumaz kabul kteyiz. 8. Bileik. Trkiye'yle bir anlamaya son derece istekliyiz. Onu nerdiimiz genel anlaman taraflar arasna dahil etmiyoruz, nk Trkiye Romanya hari herhangi bir komumuza ne yard ebilecek durumdadr, ne de bunu kabul eder. Bu nedenle Trkiye'yle zel bir anlama gere klidir. Ayrca bizzat ngiliz Bykelisi ngiltere ile Trkiye arasnda bir eit anlama z n imdiden baladn syledi. Seeds, eini brakt tiyatroya dnmek iin acele ediyordu, (bu nedenle de -.) uzun bir g rme isteini gstermedi. LTVNOV Arivlerden S. 273 / NO. 171 SSCB DILER HALK KOMSERNN NGLTERE'NN SSCB BYKELSNE SUNDUU NER (*) 17 Nisan 1939

Fransz nerisini ilkede kabul edilebilir grdmz ve Bay Bonnet'nin fikrini yaygnlatr let arasndaki ilikileri salam bir temele oturtmak istediimizden, ngiliz ve Fransz neri erini, aadaki neriler biiminde birletirerek ngiliz ve Fransz hkmetlerinin ilgisine istekliyiz. 1. ngiltere, Fransa ve SSCB'nin birbirleriyle, anlamaya taraf devletlerden birine kar Avrupa'da bir saldr vukuu halinde, asker de dahil olmak zere karlkl olarak her apmay zorunlu klacak be ya da on yllk bir anlamay imzalamalar. 2. ngiltere, Fransa ve SSCB'nin, bir saldr halinde Baltk Denizi'yle Karadeniz arasnda ki ve SSCB'ye snr olan Dou Avrupa dvletlerine, asker de dahil her trl yardm taahht malar. 3. ngiltere, Fransa ve SSCB'nin 1. ve 2. paragraftaki koullarn yerine getirilmesind e her lkenin salayaca asker yardmn l ve biimlerini en ksa zamanda da tartarak k 4. ngiliz hkmetinin Polonya'ya vaadettii yardmn sadece Almanya tarafndan gelebilecek ldrya ilikin olduunu aklamas. 5. Polonya ve Romanya arasnda var olan ttifak Antlamas'nn, Polonya ve Romanya'ya ynel k her trl saldr durumu iin geerli olduunun aklanmas ya da SSCB'ye kar olduu gere 6. ngiltere, Fransa ve SSCB'nin dmanca tavrlarn ardndan birbirinden ayr olarak ve in de ortak rzas olmakszn saldrganlarla ne trl olursa olsun grmeye girmemeleri ve b s imzalamamalar. 7. Yukarda belirtilen izgide bir antlamann 3. paragrafa uygun olarak gelitirilecek bi r konvansiyonla ayn anda imzalanmas. 8. ngiltere. Fransa ve SSCB'nin zel bir karlkl yardm antlamas iin Trkiye'yle bir

irmesinin gerekliliinin kabul edilmesi. Arivlerden S. 279 / NO. 178 SSCB DILER HALK KOMSERNN TRKYE'NN SSCB BYKELSYLE GRME MUHTIRASINDAN BLM 21 Nisan 1939

Apaydn birka gn nce kendisinden rica ettiim bilgiyi nceki gn edinebildiini sylemek di. zet olarak yle: Ayn 15'i civarnda, ngiliz Bykelisi Trkiye'yle, Trkiye'nin bamszlk ve karlarn udan veya dolayl bir tehdit vaki olmas halinde talya'ya kar bir ittifak oluturmay ner Trkiye kendini savunmas halinde ngiltere onu elindeki tm aralarla destekleyecekti. Tr kiye de benzer bimide ngiltere'nin talya ile savaa girmesi halinde onun yardmna komal Uzmanlar bylesi bir yardm gerektirecek durumlar daha ayrntl biimde tartacakt. Ard e'den eski neriyi yardmn Almanya'dan gelecek tehdidi de kapsamas eklinde genileten bir baka neri geldi. Trkiye bu neriyi kabaca aadaki szl cevab verdi. Mihver'in iddet eylemlerinin kk ir tehlike tekil ettii yolundaki ngiliz grn desteklemektedir. Trkiye, karlar dor ese de, Mihver'in Avrupa'da hegemonyay elde etme politikasna kar mcadele etmeyi grev s aymaktadr. zellikle, Akdeniz'de bir talyan hegemonyas olasl Trkiye iin, ngiltere i n ok daha byk bir tehlike tekil etmektedir. Dolaysyla, Trk politikas ngiliz politika ralel dmekte ve onunla uyum gstermektedir. Ancak, nihai bir cevap vermeden nce Trkiye birka noktay akla kavuturmak arzusundadr. Trkiye Mihver devletlere kar kesin bir sa onlar da basklarn ilk elde Boazlara ynelteceklerdir. ngiltere, Fransa ve Sovyetler Birlii tarafndan Trkiye'ye nasl bir yardm yaplacann bilinmesi nemlidir. imdiye dek bu konuda herhangi bir ey intikal etmemitir. Ayrca Sovyetler Birliinden de cevap al amamtr (hangi sorunun szkonusu olduu anlalamamaktadr). Trkiye Boazlar korumak gibi stleneceinden, Romanya'ya yardm yapabilecek durumda olmayacaktr. Ayrca, Trkiye'nin ng iliz-Fransz blokuyla ibirliinin Bulgaristan' daha uzlamaz bir tutuma itip itmeyeceinin dnlmesi de gerekmektedir; byle bir durumda Trkiye, Balkanlar'da Bulgaristan'la Romany a arasnda arac rol oynama olaslndan yoksun kalacaktr. Dahas, Hitler Trkiye'ye 25-30 motorize sahil topu vermeyi vaadetmi, Trkiye de bunlar iin ekoslovak fabrikalarna sip arite bulunmutu. Trkiye, ngiliz-Fransz blokuna katlrsa bunlar elde edebilecek midir? konuda ngiltere'nin tavsiyesi nedir? (yani ngiltere bu silhlarn yerine bakalarn nereb cek midir?) Apaydn'a, SSCB'nin Trkiye'ye Boazlar'da destek salamas konusundaki niyetlerini ve Trk cevab konusundaki grlerimizi renmesi iin talimat verilmiti; nk Trkiye her durumda unmasnda SSCB'nin ibirliini salamay istemekteydi. Apaydn'a verdii bilgiler iin teekkr ederek bunlar hkmetime ileteceim konusunda sz ardndan da Trkiye'yle Potemkin yoldan Ankara'ya ziyaretleri ve son ziyareti konusund aki yazlarmz hakknda onu ksaca bilgilendirdim. LTVNOV Arivlerden S. 289 / NO. 186

 SSCB DILER HALK KOMSERNN SSCB'NN FRANSA BYKELSNE GNDERD MEKTUPTAN BLMLER 25 Nisan 1939

(...) Trkiye'nin yaknlarda ngiltere'den ikili bir pakta girme nerisi alm olduunu bil mek isterim. Buna gre talya'dan gelecek ''dorudan veya dolayl bir tehdit'' karsnda ng ere Trkiye'nin yardmn gelecek, keza ngiltere talya'yla savaa girerse Trkiye de onun ya da yer alacaktr. Bu neri sonradan bu pakt Almanya'ya kar bir saldry da kapsayacak bii geniletildi. Bu neride yer alan kelimeler dikkate deer. Trkiye asndan ngiliz yardm i iin bir saldr vaki olmamaldr. Ancak ngiltere'ye bir saldr olmasa, yani ngiltere Fr ya kar bir hareketi sonucu ya da herhangi bir baka nedenle ona saldrrsa dahi bu lkeye yardm edilecektir. Trkiye verdii cevapta ngiltere'nin genel bir saldr karsndaki tutu dayanmasn ve kk uluslara yardm edilmesinin gerekliliini ifade etti. Trkiye'nin ng sz blokuna katlmas durumunda Mihver'den gelecek saldr zel bir kuvvetle Boazlara ynele ir; bu nedenle Trkiye ngiltere, Fransa ve SSCB'nin kendisine verecei yardmn belirlenm esini istedi. Ayn zamanda, neriyi kabul etmezden nce birka konu zerinde daha durdu. Tr kiye bu neri hakknda bizim tutumumuzun da ne olduunu sordu, biz ise Balkan sorunu v e Bulgaristan'n anti-faist bloka ekilme ihtimali zerine daha ayrntl bilgi edinmek iste iimizden Trk hkmetinden bize bir temsilci (*) gndermesini istedik, ancak Potemkin Yol da da Ankara'ya gndermeye karar verdik. (...) LTVNOV Arivlerden S. 298 / NO. 195 SSCB DILER HALK KOMSER VEKLNDEN SSCB DILER HALK KOMSERLNE TELGRAF Ankara, 30 Nisan 1939

25 Nisan tarihli Trk nerilerinde yer alan baz noktalar hakknda Saraolu'nun talimat e Menemenciolu'nun bize vermi olduu aklamalar iletiyorum: 1. Menemenciolu, Trkiye ve ngiltere'nin her durumda ve her yerde talya'ya kar birbirl rine yardm etmeyi taahht ettiklerini kesinlikle teyid etmektedir; hatta Trklerin ve ya ngilizlerin talya'ya kar ondan bir saldr gelmesini beklemeksizin askeri eylemlere g irimeyi gerekli grmesi hali dahi bu durumun dnda tutulmamtr. 2. Trkiye Almanya'ya kar ancak Alman saldrsnn kendisine dorudan bir tehdit oluturm de bir harekete girecektir.

 3. Trkiye ile SSCB arasnda karlkl yardmla ilgili olarak Menemenciolu Trkiye'nin g le SSCB arasnda bir karlkl yardm antlamas imzalanmasnn gerektii eklinde olduunu antlamann artlarnn kararlatrlmas SSCB ve ngiltere'ye aittir. Trkiye'nin Sovyetler anlamas, Menemenciolu'nun kansnca, Boazlar, Karadeniz ve muhtemelen Balkanlar'da kar ardm ykmllklerini ierebilir. 4. 25 Nisan tarihli Trk cevabnn 5. maddesinde ngrlen iktisadi ve mali yardm ve bunun n sra askeri ikmallere ilikin olarak Menemenciolu, Trkiye'ye yaplacak iktisadi yardmn manya'nn satn almad Trk mallarn ngiltere'nin satn almas biiminde olabileceini a arasal yardma da ihtiyac vardr ve askeri ikmaller ise hayatidir. ngiltere Trkiye'nin btn bu hususlardaki somut taleplerini taahht edene dein karlkl bir yardm antlamas az. Bu nedenle ngiltere'yle ilkede antlama yapldktan sonra, Trkiye'yi neyi ne miktarl arda verebileceini belirlemek iin zel bir komisyon kurulmas gerekmektedir. Menemenci olu'nun ifadesiyle, Trkiye ''parann nne konmasn'' talep edecektir. Dn smet'i ziyaretim srasnda Saraolu Trk nerilerinin metnini bana vereceine sz ver bah Menemenciolu'ndan bir mesaj aldk ve resmi tatil olmas nedeniyle daktilo bulunam adn ve belgelerin ancak yarn hazr olabileceini rendik. Menemenciolu karlk olarak sine ngiltere ve Fransa'ya yaptmz nerilerin bir kopyasn vermemizi rica etti. POTEMKN Arivlerden S. 306 / NO. 198 SSCB DILER HALK KOMSER VEKLNDEN SSCB DILER HALK KOMSERLNE TELGRAF Ankara, 3 Mays 1939

in Bykelisi Toung beni grmeye geldi ve Viyana'da bulunduu sralardan beri tand Vo ile aralarnda geen bir konumadan sz etti. Papen, Toung'a, ekoslovakya'nn igal edilmes nde ve Anschluss'un hazrlanmasnda ok aktif rol oynadn sylemi. Kendi szckleriyle, P e'ye (bu lkenin - .) Mihver ve kart kamptaki devletler arasndaki tarafszln salamak gelmitir. Almanya ngiltere'den tek bir ey istemitir: Dou Avrupa'da ve Balkanlar'da ha reket zgrl. Papen Toung'a, szde benim buraya neden geldiimi ve Trklerle ne zerine an aptmz renmesi iin ricada bulunmu. Bu inli'ye hi gvenmediimi sylemeliyim. POTEMKN S. 306 / NO. 199 SSCB DILER HALK KOMSER VEKLNDEN SSCB DILER HALK KOMSERLNE

 TELGRAF Ankara, 5 Mays 1939

Bugn Terentyev ve ben, smet nn tarafndan Saraolu'nun da hazr bulunduu (bir grm dildik. Konumamz aa yukar bir buuk saat srd. smet, Ankara'daki grmelerimizin olu iaret ederek balad. Semi olduumuz temas yntemi iin Sovyet hkmetine teekkrlerini i ica etti. Sovyet-Trk dostluunun yeni bir aamaya girdiine inanyor. Trk hkmeti Sovyet h nin Trkiye'nin ngiltere'yle grmelerine ve zellikle Akdeniz'de karlkl yardm temelin z-Trk antlamasna kar tutumundan son derece honut kalmtr. smet'in grne gre bu a r Balkan lkelerinin toparlanmas gibi, Mihver'i ezebilir ve genel bar kurtarabilir. Bu alantda en fazla neme sahip olan Bulgaristan'dr. Tereddt gstermesine ve kraln kiisel enmesine ramen Dobruca'nn Bulgaristan'a braklmas iin Romanya'y ikna edici her trl ga gsterilmelidir. Bu yaplabilirse, o zaman en azndan Bulgaristan'n tarafszl garanti edi ilir. Bulgaristan'n durumuyla ayrlmaz bir biimde bal olan, Yugoslavya'nn kaderidir. Yu goslavya, talya ve Almanya'nn ''kucanda zayf dmtr''. Bulgaristan'n Balkan Antant' iini grrse aktif bir biimde kendi zgrln korumaya balayacaktr. smet zellikle ben am ve Kiosseivanof'a (**) hibir zaman ve hibir durumda SSCB'nin Trkiye'nin karsna konu amayacan ve lkelerimizin en yakn ibirlii olmadan Balkanlar'da barn gvence altna a larak bildirmemi rica etti. Eer Bulgaristan Alman basklarna boyun eerse bamsz bir devl t ve zgr bir ulus olarak yok olacaktr. Byk batl devletlerin konumuna deinirken, smet, onlarn ilk zamanlar Dou Avrupa'daki yaylmasna kar kmada baarsz kalmalarnn yan sra, bunda askeri atmadan kanman , bylelikle Almanya'nn doudaki atmalarla kendi kendini ypratacan ve (bylelikle de a'nn kaderinin ustalar ve hakemleri rollerini gvenceye alacaklarn dndklerine iaret ncak, ngiltere ve Fransa yanl hesap yapmt. Almanya'nn Avusturya, ekoslovakya ve Klaip 'y ele geirmesinden ve talya'nn Arnavutluk'u igal etmesinden sonra, byk batl devletl hareketsiz kalacana ikna olan kk uluslar btn yardm umutlarn kaybettiler ve saldrga un emeye hazrlandlar. smet'e gre Fransa ve ngiltere bu durumun kendileri iin ok byk hlike olduunu anlamaya balamlard. Almanya'nn SSCB'ye saldrmas iin hibir neden yoktu s, Sovyetler Birlii Almanya'dan snr boyu lkeleriyle muhafazaldr. Avrupa'nn dou blge ''nfus alanlar''nn ele geirilip ekonomik glerinin ve askeri potansiyellerinin ok fazl arttrlmasyla Almanya ve talya kendilerini hzla batl devletlere ynelteceklerdir. Trk ri evreleri en yakn tehlikenin Fransa'y tehdit ettiine inanyorlar. ngiltere ve Fransa saldrganlara kar rgtlenmeyi kararlatrdlar. Polonya ve Romanya'ya gvenceler verdiler. e ve SSCB ile grmelere baladlar. smet'in grne gre SSCB bu ibirlii teklifini redd (SSCB'nin - .) kendini tecrit etmesi, bar davasna hesaplanamayacak lde zarar verebilir Dnya kamuoyunu unu anlamaldr ki, Avrupa'da hibir nemli d politika sorunu Sovyetler B ii katlmakszn sonuca balanamaz. Trkiye'nin tm gayretleri bu amaca yneltilmitir. Trkiye 25 Nisan belgesinde kararlatrlan ve Fransz ve ngilizler'e yaplan Sovyet neri le temelde akan son programn uygulamaya sokmann yollarn arayacaktr (*). Ancak Fransa iltere ok yava bir balang yapyorlar ve ok kk admlarla ilerliyorlar. Bu sralarda S r ittifak sonulandrma konusunda halen karar alm deiller. Ancak saldrganlara kar orta elede Sovyetler Birlii'nin yannda olmalar zorunludur. Bu arada, General Weygand (**) ile konumalarnda smet, Fransa'nn SSCB'nin destei olmak szn Almanya'ya kar kendini koruyamayacan ileri srm. SSCB'nin Dou Avrupa'da ve Balk saldrganla kar savunmann rgtlenmesine katlmasnn belirleyici bir faktr olaca kon nedenler de vardr. smet, Karadeniz Pakt konusuna da deindi. Bu sorunu btn samimiyeti ve ciddiyeti ile el e alacana sz verdi. Trkiye'nin kendisi iin bu sorun lehte ve kolayca zmlenmelidir. s den gelinmesi gereken sadece iki glk vardr. lk olarak, Romanya'nn Bulgaristan ile uzla as gerekmektedir. kinci olarak, Karadeniz antlamas Balkan Pakt'yla birlikte yaplmaldr k hkmeti btn bu sorunlarn halledilmesi iin yollar aranmasnda her trl gayreti gstere Ancak Karadeniz Pakt'nn nihai sonulanmas SSCB ile Trkiye'nin talya ve Almanya'ya kar tak savunma asndan Fransa ve ngiltere'yle antlamalar yapma gereksinimini ortadan kaldr maz. smet, Trkiye'nin Almanya'nn saldrsna urayabilecek ilk lke olabileceini kabul ediyo

e bir saldrnn byk bir ihtimalle Romanya ve Bulgaristan yoluyla Kuzey'den gelebileceind e Sovyet hkmetiyle mutabkt. smet iin bylesi bir durumda Sovyetler Birliinin yardmn ileceinin nceden bilinmesi ok nemlidir. ngiltere ve Fransa Trkiye'ye bir hayli vaadde bulunuyorlard; ancak niyetleri ne kadar iyi olursa olsun, Trkiye ile Bat arasndaki u lam kesebilecek bir savan kmas halinde Trkiye'ye yardm salayabilecek bir durumda o lard. smet, Erzurum ve Sarkam zerinden Trkiye ve SSCB arasndaki demiryolu balantsn ar balyordu. Ancak, bu da yetersizdi. Trkiye'nin silh, insan gc, hava ve deniz kuvvetl eri biiminde yardma ihtiyac vard. Askeri yardm konusundaki sorusuna bir cevap beklerk en, smet, Sovyet hkmetinden baz temel maddelerin sat konusunda Trkiye'nin ricasn ka emektedir. Bu maddelerin bir listesi Apaydn'a oktan iletilmitir. Maliye Bakan zellikl e Trkiye'ye 20.000 ton eker satlmas konusundaki talebi kuvvetle destekliyordu. Daha n emli askeri ikmallere gelince, Trkiye'nin tanklara, uaklara, tanksavar toplarna, ka myonlara, traktrlere ve de en nemlisi petrole ihtiyac vard. smet, bunun byk miktarlard olmas gerekmediini, yalnzca Trkiye'nin halen elindekilerin yenilenmesi biiminde olab ileceini aklad. Eer Trkiye, Sovyetler Birliinden bylesi bir yardmn geleceini gvnc st Almanya ile bir atmaya girmekten kanmayacakt. smet, ngilizlere Trkiye'nin ikili Sovyet-Trk Pakt'n sonulandrmas gerektiini dn . Gerekte Trkiye ile SSCB'nin zaten mttefik olduklarna inanmaktayd. Bu ittifaka iki hk etin de gerektiini dndklerinde, meru bir biim verilebilirdi. Sonu olarak smet, ok m ir biimde iten teekkrlerinin, Trkiye'ye gsterdikleri gven ve dostluktan dolay ve Anka daki son konumalarda sergilenen itenlik ve aklk iin Stalin, Molotov, Voroshilov ve Kal inin Yoldalara iletilmesini rica etti. POTEMKN Arivlerden S. 392 / NO. 257 ABD'NN FRANSA MASLAHATGZARININ ABD DILER BAKANINA MEKTUBU 24 Haziran 1939

Efendim: Polonya'nn aleyhine ikinci bir Mnih oluturulduu izlenimindeyim. Daladier (* ) ve Fransz hkmetinin resm konumu, tabii ki, Fransa'nn Polonya'y, hayati karlarna y ir saldrya kar direniinde destekleyecei biimindedir. Dahas, Almanya'nn Fransz ve n n daha fazla ''tavizlerine'' imkn vermeyecek bir arlkta Danzig sorununu halletme gir iiminde bulunmas mmkndr. Bununla birlikte geen eyllde ilerlikte olan pek ok etkinin rda yeniden ortaya ktn ve Almanya'yla bir kuvvet denemesinden kanlmas ve gerekirse in Sudetenland gibi elden gitmesine gz yumulmamasn gerektirdii konusundaki kanm glenme tedir. nceki izlenimlerimi glendiren etkenler arasnda unlar bulunmaktadr: 2. Avrupa'da devam eden gerginlik nedeniyle ortaya kan ypranma duygusu. Bu, Franszla rla konumalarm srasnda ortaya kmaktadr. Son gnlerde semenlerden askere arlan ihti ne kadar faal grevde kalaca yolunda ikyetli sorular yneltilen parlamento yeleri Dalad er hakknda soruturmaya baladlar. Daladier Majino Hatt'nda silh altnda bulunan ihtiyatl r 1 Eyllde, dier ihtiyatlar da 1 Ekimde terhis etmeyi dndn aklad ve eer koull ihleri ne alacan ekledi. 2. Fransa'nn Danzig yznden savaa srklenmemesi gerektiini Fransz halk zaman zaman d irmektedir. Bylesi grler birka hafta nce ifade edilmiyordu. Polonya'nn Fransa'y sava lamay tasarlad yolunda eletiriler vard. 3. Muhtemelen yaygn olan bir kan da Danzig'in ve Koridor'un imdiki durumunun yeters

iz olduu ve bunu devam ettirmek iin savaa girmeye demeyeceidir. 4. Fransz hkmet evrelerinde Beck'e kar derin honutsuzluk ve gvensizlik. 5. Haftalarca sren tartmalardan sonra ngiliz ve Fransz hkmetlerinin Polonya'ya etkin r mali yardm vermede ve silh salamadaki baarszl. 6. Sovyetler Birliiyle ngiliz-Fransz grmeleri muhtemelen suya decektir. Sovyetler B ile anlamaya varmadaki baarszlk, ''tavizciler'' iin Sovyetler Birlii de katlmazsa ng e ve Fransa'nn Polonya iin savaa giremeyecei yolunda yeni tartmalar yaratacaktr. 7. Sava durumunda Polonya'ya etkin asker yardm salamann imknszl. Fransa Siegfried bana krp gemeye mecbur kalacaktr. ngilizlerin Baltk'a gemi gnderebilecei ise kuku bii ki, uzun vadede Fransa ve ngiltere kazanacaktr - ancak bu deer mi? (Bylesi ifade ler duyulmaktadr.) 8. Fransa'nn genel bir sava durumunda spanya'nn oynayabilecei rol zerindeki endiesi. 9. Srekli yeniden silhlanmann korkun maliyeti ve Polonya, Romanya, Trkiye, Yunanistan , vd.nin yeniden silhlanma finansmannn yk. 10. Uzak Dou'daki gelimelerin moral bozucu etkisi: ngilizlerin zayflayan prestiji; s ava kmas halinde Fransa'nn Uzak Dou mparatorluunun, en azndan imdilik yok olacan si. Eer Uzak Dou'ya ilikin ngiliz endieleri, sava durumunda Polonya'ya ngiliz yardmn a iktisad tedbirlerle, rnein Almanya'ya ambargo uygulanmas gibi kstlarsa, bu Fransa'da ki ''tavizcileri'' glendirir. 11. Etkili evrelerdeki srarl kan, Fransa'nn sonunda Almanya'nn Sovyetler Birliiyle b tmaya gireceine ve Fransa'nn Majino Hattnn gerisinde gvence altnda kalabileceine ina , Orta ve Dou Avrupa'y Almanya'ya terk etmesidir. Bu kan geen Martn 15'ine kadar st r r biimde srd. Ancak hl devam etmekte. EDWIN C. WILSON Foreign Relations of the United States, Diplomatic Papers, 1939, Cilt I, Washing ton, 1956, s. 193-194. S. 407 / NO. 271 SSCB'DEK NGLZ VE FRANSIZ BYKELLERNN SSCB DILER HALK KOMSERNE VERDKLER BELGELER 1 Temmuz 1939 TASLAK MADDE I.

Birleik Krallk, Fransa ve SSCB, bu lkelerden birinin gerek Avrupa devletinin bu lked n birine saldr yneltmesi sonucu, gerekse, bu devletin anlamaya taraf ilgili lkenin bam lk ya da tarafszln bir saldr karsnda korumak zorunluluunu hissettii baka bir Av kar saldrs sonucu bir Avrupa devletiyle dmanlk havas iine girmesi hhinde birbirler l ve her trl etkin yardm salamay taahht ederler. Bu maddede sz geen yardm Milletler Cemiyeti ilkelerine uygun olarak, ancak cemiyetin ngrd ilemleri izlemeye veya buradan gelecek bir hareketi beklemeye gerek duyulmakszn rilecektir. KAMUYA DUYURULMAYACAK ANTLAMA TASLAI

Antlamaya taraf hkmet arasnda, bugn aralarnda imzalanan antlamann birinci maddes upa devletlerine inhisar ettii kararlatrlmtr: Estonya, Finlandiya, Letonya, Polonya, Romanya, Trkiye, Yunanistan, Belika, Lksembu rg, Hollanda ve svire. Yukardaki lkeler listesi antlamaya taraf hkmet arasnda varlacak mutabakat ile rvi abiidir. Bu ek antlama kamuya duyurulmayacaktr. Arivlerden S. 409 / NO. 273 SSCB DILER HALK KOMSERNN NGLTERE VE FRANSA'NIN SSCB BYKELLERNE VERD BELGELER 3 Temmuz 1939 MADDE I'N TASLAI

Birleik Krallk, Fransa ve SSCB, aralarndan birinin gerek bir Avrupa devletinin bu de vletten birine saldr yneltmesi sonucu, gerekse, bu devletin devletten birinin bamszl da tarafszln herhangi bir saldr karsnda korumak zorunluluunu hissettii baka bir e kar dolayl ya da dolaysz bir saldrs sonucu bir Avrupa devletiyle dmanlk havas i hlinde birbirlerine derhal ve her trl etkin yardm salamay taahht ederler. Bu maddede sz geen yardm Milletler Cemiyetinin ilkelerine uygun olarak, ancak cemiye tin ngrd ilemleri izlemeye veya buradan gelecek bir hareketi beklemeye gerek duymaksz erilecektir. MADDE III'N TASLAI

I. Maddeye uygun olarak derhal yardm salama (ilkesine -.) zarar getirmeksizin ve bu nun daha iyi hazrlanabilmesi iin antlamaya taraf hkmet uluslararas durum hakknda d larak danmalarda bulunacaklar ve barn karlar iin karlkl diplomatik destein hatl erdir; I. maddede ierilen karlkl yardm ykmllklerini ilerlie sokma tehdidini arzed rtaya kmas hlinde, aralarndan birinin isteiyle durumu incelemek ve karlkl yardm me derhal ilerlie konulaca an ve Milletler Cemiyetinin ngrd tm ilemlerden bamsz u karlatrmak zere hemen grmeye oturacaklardr. PROTOKOL TASLAI

Antlamaya taraf hkmet, aralarnda bugn imzalanan antlamann I. maddesini dolayl ya sz saldr durumunda, dolayl saldr teriminden bir darbe (coup d'etat) ya da saldrga leh politika deiikliinin anlalmas kaydyla, aadaki Avrupa devletlerine inhisar ettiini mektedirler: Estonya, Letonya, Finlandiya, Polonya, Romanya, Trkiye, Yunanistan ve Belika. Yukardaki lkeler listesi antlamaya taraf hkmet arasnda varlacak mutabakat ile rev

tabiidir. Bu ek antlama kamuya duyurulmayacaktr. Arivlerden S. 411 / NO. 274 SSCB DILER HALK KOMSERNDEN NGLTERE VE FRANSA'DAK SOVYET BYKELLERNE TELGRAF 3 Temmuz 1939

Bugn son ngiliz-Fransz nerilerine cevabmz verdim (*). Be lke ve Baltk devletin ca gizli bir protokolde gemesi, ak anlamada ise bu konunun genel bir biimde formle edi lip belli lkelere atfta bulunulmamas konusundaki ngiliz-Fransz nerisini kabul ediyoruz . lkeye daha -svire, Hollanda ve Lksemburg- gvence verilmesi konusunda yeni ngiliz-F sz nerisini reddettik; nk Sovyet hkmetinin poltikasn onaylayan Yksek Sovyetin gr nbir deil sekiz lke ele alnmt. Protokole deil ama iki lkenin -svire ve Hollandamesini kabul edebiliriz; bu da sadece Polonya ve Trkiye'nin ngiltere ve Fransa'yla imzaladklarna benzer bir karlkl yardm pktn SSCB ile de imzalamalar kouluyla (mm . Bu da Polonya ve Trkiye SSCB'ye ilikin olarak yardm ykmlln kabul edeceinden, biz i kolaylatracaktr. Bu olmakszn (yukarda ad geen sekiz lkenin dnda) yeni ykmll . Bugnk konuma bu sorun zerinde younlat. Dier deiiklik nerilerimiz unlard: ngiliz-Fransz-Sovyet Antlamas yalnzca dolaysz aldry da gz nnde bulundurmalyd. Ayrca antlamada, derhal yardm salanmas (ilkesi rilmeksizin karlkl yardm taahhdnn ilerlie girmesini gerektirecek durumlarda ngilte a ve SSCB arasnda grmelerin yaplmas salanmalyd. Bunun yan sra, karlkl yardmn etkin klnmas amacyla, antlamaya taraf hkmet dzenli olarak uluslararas durum zeri bulunmal ve bar yararna karlkl diplomatik destein hatlarn belirlemeliydi. HALK KOMSER S. 417 / NO. 279 SSCB DILER HALK KOMSER TARAFINDAN NGLTERE VE FRANSA'NIN SSCB BYKELLERNE VERLEN SSCB, NGLTERE VE FRANSA ARASINDA YAPILAN ANTLAMAYA EK MEKTUP TASLAI

 9 Temmuz 1939

Antlamaya taraf hkmet aadaki grlerde mutabakata varmlardr: 1. Bugn taraflarca imzalanan antlamann birinci maddesi u Avrupa devletlerine uygulan acaktr: Trkiye, Yunanistan, Romanya, Polonya, Belika, Estonya, Letonya, Finlandiya, svire ve Hollanda. 2. Ad belirtilen son iki devlet (svire ve Hollanda) ile ilgili olarak, antlama ancak Polonya ve Trkiye SSCB ile karlkl yardm paktlar oluturduklar takdirde yrrle gir 3. ''Dolayl saldr'' ifadesi, yukarda belirtilen devletlerden herhangi birinin bir bak a devletten gelen zor tehdidi altnda kabul ettii hareketleri kapsar ya da byle bir tehdit olmakszn, o devlete veya antlama taraflarndan birine kar saldr amacyla sz ko vletin kuvvetleri ve topraklarnn kullanlmas dahil ve bunun sonucu o devletin bamszl esini veya tarafszlnn bozulmasn ierir. Yukardaki devletler listesi antlamaya taraf hkmet arasnda varlacak mutabakat ile r ona tabidir. Bu ek antlama kamuya duyurulmayacaktr. Arivlerden S. 424 / NO. 286 FRANSA VE NGLTERE'NN SSCB BYKELLER TARAFINDAN SSCB DILER HALK KOMSERNE VERLEN BELGELER 17 Temmuz 1939 NGLZ-FRANSIZ-SOVYET ANTLAMASI Madde I

Birleik Krallk, Fransa ve SSCB, aadaki (nedenlerden -.) birinin sonucunda, bir Avrupa devletiyle atmaya girdikleri takdirde, birbirlerine acilen btn etkili yardmlarda bulun acaklarn taahht ederler. 1. O devlet tarafndan bu lkeden birine bir saldr yneltilmesi hali, ya da 2. O devletin antlamaya taraf lkenin kendini bamszlk ve tarafszln korumaya ykm i bir Avrupa devletine saldrs. Antlamaya taraf hkmet arasnda yukarda ikinci fkrada geen ''saldr'' kelimesinin, evlet tarafndan bir baka devletin zor tehdidi altnda kabul edilen bir hareketi kaps amas ve bamszln veya tarafszln terk etmesini ierdiinin anlalmas gerektii k Bu maddeye gre salanacak yardm Milletler Cemiyeti ilkelerine uygun olarak verilecek , ancak cemiyetin ngrd ilemleri izlemeye veya buradan gelecek bir hareketi beklemeye g erek duyulmayacaktr. NGLZ-FRANSIZ-SOVYET ANTLAMASI Protokol

Antlamay taraf hkmet aadaki konularda mutabakata varmlardr: 1. Bugn imzaladklar antlamann birinci maddesinin ikinci fkras u Avrupa devletleri i ulanacaktr: Trkiye, Yunanistan, Romanya, Polonya, Belika, Estonya, Letonya ve Finla ndiya. 2. Yukardaki devletler listesi antlamaya taraf hkmet arasnda varlacak mutabakat il izyona tabidir. 3. Yukardaki listede ad gemeyen bir Avrupa devletine kar bir Avrupa devletinin saldr da saldr tehdidi halinde, antlamaya taraf hkmet, herhangi birinin kendini yapmakla y

hissedebilecei acil bir hareket karsnda n yarglara kaplmakszn aralarndan birinin a bir hareketin karlkl olarak onaylanabilmesi gryle derhal bir araya gelip birbirlerin anacaklardr. 4. Bu ek antlama kamuya duyurulmayacaktr. Arivlerden S. 515 / NO. 326 FRANSIZ DILER BAKANLIINDAN FRANSA BAKANLAR KONSEY BAKANINA MEKTUP 16 Austos 1939 Fransz-ngiliz-Rus grmeleri Bay Naggiar'n (*) gzlemleri

liikte Moskova Bykelimizin 15 Austosta bana ilettii, u srada Fransa, Byk Britany rasnda yrtlmekte olan asker grmelerin gelimesine ilikin gzlemlerni dile getiren mu ktan eref duyuyorum. Bu gzlemleri tmyle kiiye zel olarak deerlendirme nezaketini gsterirseniz size kran duyacam. Dileri Bakanna Sunulmak zere Avrupa leri Direktr Yardmcs BAKAN A. HOPPENOT TUTANAK FRANSIZ-NGLZ-RUS ASKER GRMELER

Moskova Bykelimizin mesajna gre bir siyasal antlamann ykmllklerine ek olarak Rus dikleri, General Doumenc'in (*) grne gre bizim ve Polonya'nn gvenliinin karlarna uygun dmektedir. Bay Naggiar'n grne gre SSCB, grmeleri, douda snrl bir destek karl bizden e edecek ynte etkilemeye almak bir yana, Polonya'nn olumsuz tutumuyla douda Rus kuvvet lerinin de katlmasyla oluturulacak bir direni cephesine engel olmamas kaydyla, bize ba tda ek talepler ne srmeksizin douda olduka kesin bir yardm nermektedir. Bu konuda baa anmas durumunda Ruslar, Polonya olumsuz tutumu nedeniyle onlar doudaki harekttan uza k tutmay srdrdke, onlara batda destek salamamz da istememektedir. Bu durumda asker ve buna bal olarak temel amalardan biri Sovyetler Birlii'ni Polonya'ya yardm salamas o an siyasal antlamann anlamsz olacan bildiriyorlar. Moskova Bykelimiz bu konuda, bizi konunun tam yreine gtren bu szlere kar kacak zordur diye yazmaktadr. Ruslar douda sadece snrl bir yardm ve Fransz ve ngiliz misyon , talimata bal olarak, zerinde srar edecekleri stnkr bir durumdan kaynaklanan basit ere hazrlkl olunabilecei gereini kabullenseler dahi, Bay Naggiar'n grne gre, Roma

bir yana, Polonya sorunu da yine kanlmazlk arzedecektir. ve nihayet ortaya karmak tran sit, ikmal ve ulam sorunlar kacak ve Varova hkmetinin katlmas veya rtl onay olm lacaktr. Moskova'da derhal sonuca erimek ihtiyacn gizlemek amacyla gvence verdiimiz Polonya'n as olmakszn gvencemizin ok pahal ya da yetersiz kalmamas iin gerekli Rus desteinin k daha kesin bir tanma varmay salamak zere durumun karmaklndan sz etmek, Bay Naggiar umdan atolar ina etmekle edeerdir. Polonya'ya gvence nerirken, bu gvenceyi gerekli addettiimiz Sovyet destei zerine otur malydk. Bu karar baharda hakl gsteren koullar kukusuz imdi daha da geerlidirler. Bu da, Moskova Bykelimize gre Polonyallar ok gen olmadan daha az olumsuz bir tutum izleme in gerekliliini kavramaldrlar. Buna ilikin olarak Naggiar General Doumenc'e tmyle gvenilmesi ve kendi tecrbesinin da yattnn dnda hibir snrlama getirilmeksizin onun Rus kuvvetlerinin doudaki saldrya e katlmas konusundaki tm sorunlar tartmaya yetkili klnmas gerektiini dnmektedir. Mstakbel Asker Konvansiyon, tabiidir ki, ilgili hkmetlerin onayna sunulmaldr. Bu ned e, Fransz hkmeti nihai onayn ancak Varova'yla temastan sonra verebilecei iin Polonyal rzas olmakszn bu konvansiyon tmyle sonulandrlamaz. Buna ilikin olarak Naggiar, Trk onvansiyonu General Huntziger'ni tamamladn, ngiliz hkmetinin bunu sonradan onayladn aktadr. Moskova Bykelimiz, bu aamadaki esas noktann sonu olarak demektedir. SSCB ile asker g in ilerlemesi ve doudaki Rus destei sorununa bal mevcut sorunlar ciddi biimde tartmay dediimiz sonucu bir kopukluun olmasna meydan vermemektedir. Almanya Dileri Bakanl arivlerinde bulunmu bir belge. KNC BLM STALN, ROOSEVELT VE CHURCHLL'N GZL YAZIMALARINDA TRKYE/1941-1944 BELGELERN LSTES Belge No. Belgenin Ad Sayfa 11/27 Babakan Churchill'den Bay Stalin'e 67 13/28 Bay Churchill'den Bay Stalin'e Kiisel Mesaj 70 14/29 Ekselanslar Bay Joseph Stalin'e 72 16/30 J. V. Stalin'den W. Churchill'e 76 21/31 W. Churchill'den J. V. Stalin'e 78 56/32 W. Churchill'den J. V. Stalin'e 80 36/33 F. Roosevelt'ten J. V. Stalin'e 85 85/34 Babakan Bay Churchill'den Bakan Stalin'e ok Gizli ve Kiisel Mesaj 86 88/35 Babakan Bay Churchill'den Bakan Stalin'e ok Gizli ve Kiisel Mesaj 89 89/36 Bakan Stalin'den Babakan Bay Churchill'e Kiisel ve Gizli Mesaj 93 105/37 Babakan Bay Churchill'den Bakan Stalin'e ok Gizli ve Kiisel Mesaj 95 109/38 Babakan Bay Winston Churchill'den Bay Stalin'e ok Gizli ve Kiisel Mesaj 96 110/38 Babakan Bay Churchill'den Bay Stalin'e Kiisel ve ok Gizli Mesaj 99 111/40 Bakan Stalin'den Babakan Bay Winston Churchill'e Kiisel Mesaj 100 115/41 Babakan Bay Winston Churchill'den Bay

Stalin'e Kiisel ve ok Gizli Mesaj 102 117/42 Bakan Stalin'den Babakan Bay Winston Churchill'e Kiisel ve Gizli Mesaj 103 123/43 Babakan Bay Winston Churchill'den Mareal Stalin'e Kiisel ve ok Gizli Mesaj 105 90/44 Bakan Roosevelt'ten Bay Stalin'e (Kiisel ve ok Gizli) 110 198/45 Babakan Bay Winston Churchill'den Mareal Stalin'e Kiisel ve ok Gizli Mesaj 114 204/46 Babakan Bay Winston Churchill'den Mareal Stalin'e ok Gizli ve Kiisel Mesaj 115 132/47 Mareal Stalin in Kiisel ve Gizli 118 230/48 Bay Churchill ve Bakan Roosevelt'ten Mareal Stalin'e ok Gizli ve Kiisel Mesaj 121 178/49 F. Roosevelt'ten J. V. Stalin'e 123 179/50 Stalin'den Roosevelt'e Kiisel ve Gizli 125 294/51 Bay Churchill'den Mareal Stalin'e Kiisel ve ok Gizli Mesaj 126 297/52 Bakan J. V. Stalin'den Babakan Bay Winston Churchill'e Gizli ve Kiisel 128 331/53 Mareal Stalin ve Babakan Churchill'den Bakan Roosevelt'e 130

S. 22 / No. 11(*) 6 Eyll 1941'de alnmtr. BABAKAN CHURCHLL'DEN BAY STALN'E

Mesajnzn ruhuna uygun olarak hemen cevap veriyorum. Hibir gayretten kanmamamz gereki sa da, batda k bastrmazdan nce Almanlar doudan karacak hava hareketinin dnda hib ketine gerekten de olanak yoktur. Balkanlar'da Trkiye'nin yardm olmakszn, ikinci bir c ephenin oluturulmasna da hi ihtimal yoktur. Eer ekselanslar arzu ederlerse, Genelkurm ay Bakanlarmz bu sonulara vardrtan btn nedenleri belirtebilirim. Dileri Sekreterli kurmay Bakanlar ile bugn yaplan konferansta da bu nedenler, bykelinizle tartlm bu Ancak, ne denli iyi niyetli olursa olsun, maliyeti yksek fiyaskolara yol aacak bir hareketin, Hitler'den baka kimseye bir yardm dokunmayacaktr. 2. Bana sunulan bilgilerden, Alman istilsnn doruk noktasna varm vahetinin halen bitm lunduu ve bu kn, kahraman ordularnza bir nefes aldraca izlenimlerini edindim. Ancak sel bir grtr. 3. kmal zerine, Rus endstrisinin uram bulunduu elem verici zararlarn pekiyi farknd ize yardm etmek zere tarafmzdan her trl aba harcanmtr ve harcanmaktadr. Bay Harrim u'nun buraya, Londra'ya varn abuklatrmas iin Bakan Roosevelt'e telgraf ekiyorum; k yum, kuma, v.d., ile birlikte her ay gndermek zere mtereken sz verebileceimiz uak ve klarn saysn da, mmknse Moskova Konferansndan nce bildirmeye alacaz. Kendi hesab k ve tanklarn aylk toplamnn yarsn size ngiliz retiminden gndermeye hazrz. Birlei n de gereksinmelerinizin dier yarsn karlayacan umuyoruz. Size tehizat akn derha bay gstereceiz. 4. ran demiryollarn, lokomotif ve vagonlarn imdiki kapasitesi olan her hatta gnde ik renden tam kapasiteye, yani her hatta gnde on iki trene karacak biimde ikmal etmek ze re emirleri zaten vermi bulunmaktayz. Bu noktaya 1942 baharnda ulalacaktr, ve bu zaman

a dek dzenli olarak gelitirilecektir. Lokomotif ve vagonlar petrol-yaktlya evrildikte n sonra bu lkeden Kap' (mit Burnunu, .) dolaarak gnderilecektir ve yine demiryollar bo unca su ikmal yerleri ksalanmas gerekecektir. lk krk sekiz lokomotif ve drt yz vagonun sevkiyatna balanmak zeredir. 5. imdi sizinle mterek plnlar yapmaya hazrz. ngiliz ordularnn 1942 yl iinde kar ila etmeye yetecek gce kavuup kavumamalar, beklenmedik olaylara balanmaldr. Kuzeyde si e yardm etmeye ancak gecelerin uzad zaman olanak bulunabilir. Ortadou'daki ordularmz yl sonundan nce yedi yz elli bin ve ondan sonra, 1942 yaznda bir milyonluk gce eritirm eyi umuyoruz. Libya'daki Alman - talyan kuvvetleri imha edilir edilmez, btn bu kuvv etlerin gney cenahnzda safta toplanmas salanacaktr ve Trkiye'nin de, en azndan gveni arafszln bozmamas iin tevik edilecei umulmaktadr. Bu arada artan bir iddetle Alman an bombalamaya, denizleri ak tutmaya ve hayatta kalmaya devam edeceiz. 6. lk paragrafta ''satmak'' kelimesini kullanmsnz. Biz meseleyi o biimde grmedik ve demeyi asla dnmedik. Size verebileceimiz herhangi bir yardmn resmi hibir hesabn par nden tutulmad Amerikan dn Verme Senedindekiyle(*) ayn yoldalk temelinde olmas daha 7. Finlandiya'ya, eski snrlarna ekilmedike, kendisine sava iln eden bir nota gnderm dahil olmak zere her trl basky yapmak eilimindeyiz. Finlandiya'y etkileyecek mmkn o admlar atmasn Birleik Devletlerden rica ediyoruz. 4 Eyll 1941 . S. 25 / NO. 13 19 Eyll 1941'de alnmtr. BAY CHURCHLL'DEN BAY STALN'E KSEL MESAJ

Mesajnz iin ok teekkrler. Harriman Misyonu'nun tm geldi ve gnboyu Lord Beaerbrook dalaryla birlikte almaktalar. Hedef, sizinle mmkn olan her yoldan aylk teslimat dze k belirli bir program zerinde alabilmek ve bylelikle de mhimmat sanayiinizdeki kayplar kn lde telafi etmek zere tm kaynak alanlarnn incelenmesidir. Bakan Roosevelt'in d k plnn, haziran sonuna kadarki sreyi kapsamas gerektii yolundadr, ama doal olarak sizi le birlikte almaya zafere kadar devam edeceiz. Konferansn Moskova'da bu ayn 25'inde a ilecei umudundaym, ama herkes emniyetle toplanncaya kadar hibir beyanat verilmemelid ir. Gzergh ve yolculuk biimi daha sonra belirtilecektir. 2. Basra Krfezi'nden Kafkaslar'a dek, bir batan br baa uzanan bir yolun, yalnzca demi yolu deil, bir kara yolunun almasna byk nem veriyorum. Bu yolun yapmnda Amerikan gay e rgtlenmesinin yardmn da salayacamz umuyoruz. Lord Beaverbrook btn ikmal ve ula aklayabilecektir; kendisi Bay Harriman ile ok yakn dostluk ilikileri iindedir. 3. Sizinle askeri ibirliini gerekletirebileceimiz btn muhtemel alanlar kurmaylarca i lenmi bulunmaktadr. ki cenah, kuzey ve gney, kukusuz en uygun imkn sunuyor. Eer Norve baarl hareket edebilseydik sve'in tutumu kuvvetle etkilenecekti; ancak u anda bu tasar iin kullanlacak ne kuvvet ne de gemilere sahibiz. Yine Gney'de byk dl Trkiye'dir; ee ye kazanlabilirse, bir dier kuvvetli ordu elde mevcut olacaktr. Trkiye bizimle birli kte (savaa .) girmek ister, ancak bir korkusu vardr ki, bu da sebepsiz deil. Trklerin yoksun bulunduu teknik malzeme ikmali ve nemli lde ngiliz kuvveti (salanmas -.) kon a sz verilmesinin, zerlerinde kesin bir etki yapmas muhtemeldir. Salt ortak dmana kar zami kuvveti salamak amacyla s izinle dier faydal yardm biimlerini aratrabiliriz. 4. Rus Donanmas'nn eksiklerinin ilk kaynaktan tamamlanmasnn Almanya'nn zararna olmas

rektii dncenize tamamen katlyorum. Zafer kesinlikle nemli Alman ve talyan gemilerinin netimini bize verecektir ve bizim grmze gre, bu gemiler Rus Donanmasnn kayplarn te k ini en uygun olandr. S. 26 / NO. 14 EKSELANSLARI BAY JOSEPH STALN'E

Sevgili Bakan Stalin, ngiliz ve Amerikan Misyonlar u anda yola km bulunuyorlar ve bu mektup size Lord Beav rook tarafndan sunulacaktr. Lord Beaverbrook, kabinenin tam gvenine sahiptir ve ben im en eski ve en yakn dostlarmdan biridir. Btn kalbiyle kendisini, ortak davann zafer ine adam, tannm bir Amerikal olan Bay Harriman ile ok yakn ilikiler kurmutur. Byk le Birleik Devletler arasnda, heyecanl mzakerelerde hazrlayabildiklerimizin tmn nn klerdir. Bakan Roosevelt nerilerimizin, ilk aamada, Ekim 1941 ile Haziran 1942 dahil olmak ze re dokuz aylk dnem iinde size gndereceimiz aylk paylara (quota) ilikin olmasn kararl yatlarnz en iyi durumda tutabilmek iin, size her ay neler verebileceimizi tam olarak bilmeye hakknz vardr. Amerikan nerileri henz Haziran 1942 sonundan teye gitmemitir, ancak bundan sonra da her iki lke tarafndan dikkate deer lde daha byk paylarn ikmal edileceinden kuku du ve siz de, Nazi istils boyunca sava endstrinizin urad elem verici kayplar gidermek olann en ounu yapacamzdan emin olabilirsiniz. Bu konu zerine Lord Beaverbrook'un neler syleyeceini imdiden bilemiyorum. Haziran 1942'ni sonuna kadarki paylarn, hemen hemen tamamyla ngiliz retimi ya da Bir leik Devletlerin bize satn alma veya dn Verme Senedi koullar altnda tahsis etmi oldu den ikmal edilmekte olduunun farkndasnzdr. Birleik Devletler, ithal edebilecekleri faz lann hemen hemen tamamn bize vermeyi kararlatrmlard ve bu sre iinde de yeni ikmal ka ar amak onlar iin gerekten kolay deildir. Birleik Devletler retimine daha byk bir it zandrlacan ve 1943 ylyla birlikte Amerika'nn grkemli endstrisinin savaa uygun olar aliyete geeceini umut ediyorum. Kendi hesabmza, imdi varolan retim tasarlarmzdan ne tkda bulunmakla kalmayp, halkmzdan, ortak ihtiyalarmz karlamak iin ek abalar sal cak, bizim ordunun ve onun plnlanm ikmalinin, herhalde sizinkinin ya da Almanya'nnki nin bete bir veya altda biri byklnde olduunu anlyorsunuzdur. lk dev ve ihtiyacmz utmak, ikinci devimiz de havada kesin stnl elde etmektir. Britanya Adalar'ndaki 44 mil onluk insan gc zerine ilk talepler bunlardr. Ktadaki byk asker glerle kyaslanabile rdu ya da ordu mhimmat sanayine sahip olmay asla umut edemeyiz. Bununla birlikte, size yardm etmek iin elimizden geleni yapacaz. Genelkurmay Bakanlar Komitesindeki kiisel temsilcim ve bizim asker siyaset alanmz t anyan General smay (*), komutanlarnzla kendilerinin nerecekleri, pratik ibirlii plnla inde almak konusunda yetkilendirilmitir. Libya'daki bat cenahmz dmandan temizleyebilirsek, Rus cephesinin gney cenahnda ibi irmek zere gerek Hava gerek Kara Ordusu olarak dikkate deer kuvvetlerimiz olacak. En abuk ve en etkili yardmn Trkiye'nin, Almanlarn birliklerini geirme taleplerine kar renmeye ikna edilmesi, ya da, daha iyisi, savaa bizim yanmzda katlmasyla gelmi olaca daym. Buna, gereken arl vereceinizden eminim. in halknn ana vatanlarn Japon saldrsna kar savunma mcadelelerine duyduunuz semp an paylammdr. Doal olarak, dman saflarna Japonya'y da eklemek istemeyiz, ancak Birl etler'in, Bakan Roosevelt'le yaptmz grmenin sonunda ortaya kan tutumu, zaten Japon ine daha da temkinli bir gre arlk kazandryor. Majestelerinin hkmeti adna, Birleik Japonya ile savaa girdii takdirde Byk Britanya'nn derhal onun yannda yer alacan ak cele ettim. Her lkenin de, mmkn derecede, in'e yardm etmeyi srdrmesi gerektiini d ardm Japonya'y sava ilnna provoke etmeksizin nemli llerde srdrlebilir. Hi kukusuz, halklarmzn nnde uzun bir mcadele ve strap dnemi yatyor, ama Birlei avaa bir taraf olarak gireceine dair byk umutlarm var. Eer yle olursa, zafere varmak i

dayanmaktan baka yol olmad konusunda hi kukum yoktur. Sava srdke, tek balarna btn insan soyunun te ikisini oluturan Britanya mparator Birlii, Birleik Devletler ve in'in byk halk kitlelerinin, kendilerine zulmedenlere k ar omuz omuza yrdklerinin grlebileceini umuyorum. Tuttuklar yolun onlar zafere gt inim. Rus ordularnn baars ve Nazi tiranlarnn mahvolmas iin yrekten dileklerimle, nannz, tenlikle. WINSTON CHURCHILL 21 Eyll 1941 S. 29 / NO. 16 J. V. STALN'DEN W. CHURCHILL'E

Sevgili Babakan Churchill, ngiliz ve Amerikan Misyonlarnn Moskova'ya var ve zellikle bunlara Lord Beaverbrook i Bay Harriman'n bakanlk etmi olmas ok olumlu bir etki yapt. Lord Beaverbrook, Moskova feransnda (*) tartlan en cil sorunlarn dikkate alnmas ve belki de zmn hzlandrm rini salamak iin elinden geleni yapt. Bay Harriman iin de ayn eyi syleyebilirim. Bu ne enle, size ve Bay Roosevelt'e, Moskova'ya byle yetkili temsilciler gnderdiiniz iin S ovyet hkmetinin iten kranlarn iletmek dileindeyim. Baz konularn Washington ve Londra'daki son karar ve zmlemelerine kadar ertelendii ger i bir yana brakrsak, cephemizdeki baz talihsiz koullardan ve bularn sonucu olarak bir grup fabrikann daha boaltlmasndan doan u anki asker ikmal ihtiyalarmzn, bu konfer erinde anlamaya varlan kararlar atn syleyebilirim. Yine de Moskova Konferans pek o aard. ngiliz ve Amerikan hkmetlerinin aylk paylar arttrmak iin ellerinden geleni yap arn ve u an iin plnlanm teslimata hz kazandracak en kk frsatlar deerlendirecek m, nk Hitlerciler (Hitlerites) SSCB zerine en iddetli basky uygulamak iin k ncesin rdan yararlanacaklardr. Trkiye ve in ile ilgili olarak belirttiiniz dncelerinize katlyorum. ngiliz hkmet i ynde de u anda uygun faaliyetlerde bulunduunu umuyorum; SSCB'nin frsatlar imdi doal larak ok snrl olduundan, bu zellikle ok nemlidir. Avrupa'nn yreinde sipere girmi olan Hitlerci ekya takmnn inine kar ortak mcadel asndan, karlalan glklere ramen; zgrlk a halklarmzn kar iin Hitler'i tamdr. tenlikle. J. STALN 3 Ekim 1941 S. 34 / NO. 21 22 Kasm 1941'de alnmtr.

 W. CHURCHILL'DEN J. V. STALN'E

Az nce aldm mesajnz iin ok teekkrler. Savan balarndan itibaren Bakan Rooseve a baladm; bu aramzda ok salam bir karlkl anlayn kurulmasna yol at ve her zaman mlanmasna yardmc oldu. Benim tek arzum sizinle de ayn yoldalk ve gven koullarnda al Finlandiya hakknda. Size 5 Eyll tarihli telgrafm gnderdiim srada kabineye Finlandiya sava iln etme konusunda dnmesini tavsiye etmek iin olduka hazrdm. Sonradan aldm nlilerin, resm bir sava iln ile sank sandalyesine sulu Mihver devletlerin yannda oturt lup sonuna kadar savatrlmaktansa, sava durdurmalar, hareketsiz kalmalar veya snrlar dnmelerinin Rusya ve ortak dava iin daha ok yardmc olacan dndrd. Ne var ki, gel nde sava kesmezler ve siz hl onlara sava iln etmemizi isterseniz kesinlikle yle yapaca Kamuya herhangi bir aklama yapmann ok hatal olaca (dncenize) katlyorum. Bundan ke z sorumlu olmazdk. Libya'ya saldrmz, mit ettiimiz zere oradaki Alman ve talyan ordularnn yok edilmesi ulanrsa, savan bir btn olarak, ve Majestelerinin hkmetinin imdiye dein sahip olduu ok zgrlkle, geni bir deerlendirmesini yapmak olana doacaktr. Bu amala, kendisini tandmz Dileri Sekreteri Eden'i yakn gelecekte sizinle Moskova a bir yerde bulumak zere Akdeniz zerinden gndermeye istekliyiz. Yksek asker ve dier uz anlar da ona elik edecek ve kendisi yalnzca Kafkaslar deil gneyde ordularnzn arpt lik gnderilmesi de dahil, savala ilgili her sorunu sizinle tartabilecektir. Ne gemic ilik kaynaklarmz, ne de iletiim olanaklarmz bunlarn byk sayda kullanlmasna izin ve e olsayd bile yine de ran zerinden birlik ya da ikmal sevki arasnda bir seim yapmanz g erecekti. Ayn zamanda sava sonrasnda barn rgtleniini de tartmak istediinize dikkat ettim. miz sizinle ittifak iinde srekli grerek, gcmzn sonuna kadar ve ne kadar uzarsa uzas mek. Sava kazanldnda ise, -ki buna eminim-, Sovyet Rusya, Byk Britonya ve ABD'nin sava as orta ve Nazizmi yok eden aralar olarak zafer konseyi masasnda toplanacaklarn mit ed yorum. Doal olarak ilk hedef Almanya, zellikle de Prusya'nn nc kez zerimize gelmesini mek olacak. Rusya'nn komnist bir devlet olmas, ngiltere ile ABD'nin ise yle olmamas ve buna da hi niyetimizin bulunmad gerei, karlkl gvenlik ve hakl karlarmz iin ze asla engel tekil etmez. Dileri Sekreteri bu konularn tmn sizinle tartabilecektir Btn Rusya cephesi boyunca istilclara kar grkemli direniiniz gibi Moskova ve Leningr vunmanz da pekla Nazi rejiminin i yapsnda ldrc yaralar aacaktr. Ancak hesabmz b inde kurmamal, onlara sonuna dek olanca gcmzle vurmalyz. S. 52 / NO. 56 18 Temmuz 1942'de alnmtr. W. CHRUCHILL'DEN J. V. STALN'E

Austos 1941'de Kuzey Rusya'ya kk konvoylar gndermeye baladk ve arala kadar Almanla ra mdahalede bulunacak bir adm atmadlar. ubat 1942'den balayarak konvoylarn boylar by Almanlar ondan sonra nemli lde bir denizalt kuvvetini ve ok sayda ua Kuzey Norve' r ve konvoylar zerine kararl hcumlarda bulundular. Konvoylarn refakatine mmkn olan en gl destroyer ve denizalt avcs gemiler verilince, konvoylar deiik, fakat grevlerine e olmayan kayplarla, geebildiler. Almanlarn yalnzca denizalt ve uaklar kullanarak aldkl onulardan honut olmadklar ak, nk konvoylara kar, denizst kuvvetlerini kullanmaya ar ki, bizim talihimize, ilk olarak, Ay Adas'nn batsndaki ar deniz st kuvvetlerinden u adann dousundaki denizaltlarndan yararlandlar. Home (Yurt Savunma) Filosu bylece dman denizst kuvvetlerinin hcumlarn nleyecek bir tte bulunmaktayd. Mays konvoyu gnderilmeden nce, eer Almanlar, beklendii gibi deniz st uvvetlerini Ay Adas'nn dousunda tutacak olurlarsa, kayplarn ok ciddi olaca konusunda

allik uyarda bulundu. Konvoyu yola karmaya karar verdik. Denizst gemilerince bir hcum gereklemedi ve konvoy balca hava hcumlarndan urad altda bir kaypla geti. Ancak P konvoyda Almanlar kuvvetlerini nihayet bizim korktuumuz tarzda kullandlar. Deniza ltlarn Ay Adas'nn batsnda younlatrdlar ve denizst kuvvetlerini Ay Adas'nn do a tuttular. P.Q. 17'nin so durumu henz belli deil. u anda sadece drt gemi Archangel' e varm bulunmaktadr, ama alts ise Nova Zemlya limanndadr. Ne var ki sonuncusu ayrca h dan bir hcuma urayabilir. Bu nedenle en iyi durumda konvoyun yalnzca te biri kurtulmu olacaktr. Kk dman sava filolarnn en kuzeyi grev yeri olarak semeleri hlinde bu konvoy hare e ve zorluklar aklamalym. Yurt Savunma Filomuzu Ay Adas'nn dousunda ya da Alman ky kalkan uaklarn hcumlar altnda kalacaklar bir yerde tehlikeye atmann doru olmadn mizdeki az sayda ok gl (gemi, .) tiplerinden bir ya da ikisi, yaknda Scharnhorst'un da eklenecei Tirpitz ve refakat gemileri faal durumdayken kaybedecek olursak veya cidd i yaralar alrlarsa, Atlantik'teki btn stnlk kaybedilmi olacaktr. Bizi hayatta tutan e k ikmalini etkilemenin yan sra, sava gayretlerimizi de felce uratacak ve hepsinin stnd e, ayda 80.000 gibi bir rakama ulaan Amerikan birliklerinin okyanustan gemesi enge llenmi olacak ve 1943'te gerekten gl ikinci bir cephe kurma olana kalmayacaktr. Deniz Kuvvetleri danmanlarm Almanlarn denizst, denizalt ve hava kuvvetlerini imdili larla ellerinde bulundurmalar hlinde, Kuzey Rusya'ya gidecek herhangi bir konvoyun tamamyla yok edilmesinin kesin olduunu bana sylediler. Geilerini srekli gn alt alayacak konvoylarn, P.Q. 17'den daha iyi yolculuk edeceklerini umut etmek imdiye kadar pek mmkn olamamtr. Bu nedenle sonraki konvoy P.Q. 18'i yola karma abasnn size arar salamayaca gibi, ortak davaya da yalnzca lmcl kayp verdirecei sonucuna byk bi vardk. Ayn zamanda eer gelen konvoylarn tadklarnn en azndan belli bir orannn siz akul bir olanak salayacak dzenlemeler yapabilirsek, bunlar bir an nce yeniden balatac amza sizi temin ederim. Sorunun dm, Barentz Denizi'ni Alman sava gemileri iin, onlar m iin tehlikeli hle getirdii kadar tehlikeli hale getirmemizdedir. Mterek kaynaklarmzl yapmay hedeflediimiz bu olmaldr. Subaylarnzla grmek ve br pln yapmak zere kdemli n ksa zamanda Kuzey Rusya'ya gndermek istiyorum. Bu arada P.Q. konvoyunda seyredecek gemilerden bazlarn derhal ran Krfezi'ne gndermek re hazrlandk. gidecek gemilerin seimi, ncelik tayan ykler hakknda anlamaya varabilme Londra'daki Sovyet otoriteleriyle birlikte yaplacak. Eer avc uaklar (Hurricane ve Air cobralar) seilirse onlar gney cephesinde kullanmanz ve tutmanz mmkn m? Onlarn montaj 'da yapmay stlenebiliriz. Trans-ran yollarnn izinli gei kapasitesini ekim aynda aylk 00 tona kadar arttrmay umuyoruz ve ileride daha da arttrmak iin abalarda bulunmaktayz. Birleik Devletler hkmetinden lokomotif, vagon ve kamyon gndermek suretiyle yardm etm elerini rica ediyoruz. imdi Krfez ile Kafkaslar arasnda karadan mal naklinde kullanl mak zere ran Krfezi'nde monte edilmekte olan Amerikan kamyonlarn SSCB iin kabul edecek olursanz byk bir trafik hacmi derhal kullanlm olacaktr. Tam kapasite kullanmn sal iin kamyon ve uaklarn dnda eyllde varmas taahht edilen ykn 95.000 tona ve ekimdek 0.000 tona karlmasna karar verdik. 20 Hazirandaki telgrafnz kuzeydeki birleik harekttan sz ediyor. u srada daha fazla k oy gnderilmesine engel olan unsurlar Kuzey Norve'teki harekta kara ve hava kuvvetle ri de gndermemizi nlyor. Ancak subaylarmz ekimde veya bu aydan sonra, havalar makul l kararnca birleik harektn ne derece mmkn olabileceini birlikte incelemelidirler. Eer s subaylarnz buraya gnderebilirseniz daha iyi olur, ama bu olanakszsa, bizimkiler size gelebilirler. Kuzeyde birleik harekta ek olarak gney cephenizde size nasl yardm edebileceimizi ince iyoruz. Eer Rommel'in geri ekilmesini salayabilirsek hatlarnzn solunda faaliyet gsterm k zere gl hava kuvvetlerini sonbaharda gnderebileceiz. kmallerinizi azaltmadan bu kuvv tleri Trans-ran yolu zerinde tutmann ne denli g olduu aktr, ama yakn gelecekte nn r koymay umuyorum. nce Rommel'i yenmeliyiz. Sava imdi youndur. Krk Boston (ua, .) iin teekkrlerimi bir kere daha ifade edeyim. Almanlar Afrika'ya kszn daha ok adam ve uak gnderiyorlar; ama byk takviyeler General Auchinleck'e ulayo liz Amerikan bombardman uak kuvvetlerinin yaknda var Rommel'in ikmal limanlar Tobruk v Bingazi'yi tkayaca gibi Dou Akdeniz'e de gvenlik getirecektir. Bakan Stalin nezaketle nerdiiniz Polonya tmenini (*) onlar tam tehizat silhlandr z Filistin'e, vatadalarnn yanna, katlmaya gndermemizin ortak karmza olacandan emi ecekte savata nemli bir rol oynayacaktr; ayn zamanda Trklere de gneyde saylarn artt yla sempati kazandrlm olur. Umarm ok yksek deer verdiim bu projeniz, Polonyallarn,

askerlerin tayinlerine byk lde baml, sayca kalabalk kadn ve ocuklar birlikleriyl leri yznden suya dmez. Bu bamllarn beslenmesi bize byk yk olacak. Ortak yararmz kullanlacak bu Polonya ordusunu tekil etmek uruna bu yke katlanmaya deer olduu kansnd Levant (Dou) blgesinde biz de erzak sknts ekmekteyiz, ama oraya ulatrlabilmesi hal distan'da yeteri kadar erzak vardr. Eer Polonyallar getiremezsek, onlarn yerini halen srmekte olan ktann ngiliz-Amerika ils hazrlklarna devam ederek doldurmalyz. Bu hazrlklar halihazrda Almanlarn iki a grubunu Gney Rusya'dan Fransa'ya ekmesini salad. nannz, byk mcadelenizde bizim ve A arn size yardm etmek iin yapmayacamz faydal ve mantkl hibir ey yoktur. Bakan ve b corafya, deniz ve dman hava gcnn getirdii olaanst glklerin stesinden gelmenin y u telgraf Bakana gstermi bulunmaktaym. S. 32 / NO. 36 F. ROOSEVELT'DEN J. V. STALN'E

Aadaki pln hakkndaki faydal olabileceine inandm iten grnz renmek beni se Bata, ran, Irak, Trkiye, Suriye, Suudi Arabistan ve Msr hkmetlerine bir Alman zaferi kendilerine getirecei tehlikeleri ve gelecek iin ve gelecek iin en byk umutlarnn Nazi erin Yakn ve Ortadou'da egemenlikleri altndaki blgelerde yenilmesinde yattn aklamak Bay Wendell Wilkie'yi bu lkelerin hkmetlerini ziyaret iin gnderiyorum. Bay Wilkie tmyle deiik bir ama iin Sovyeter Birlii'ni ziyaret etmeye de ok isteklid ilclar pskrtmede lmez dnce birliini ve yapmakta olduunuz byk fedakrlklar kend eine -.) ek olarak, Rus halknn gerekletirdii harikulade gelimeler hakknda daha fazla i sahibi olmak isteindedir. Bildiiniz gibi, kendisi 1940 seimlerinde benim rakibimdi; bugn de aznlk partisinin ba andr. Benim idaremin Nazizme kartlk ve hkmetinizle gerek dostluk (yolundaki -.) d canla bala desteklemekte ve sava ilerine byk apta yardm etmektedir. Kiisel dncem ecek iin, Bay Wilkie'nin Sovyetler Birliine yapaca bir ziyaretin ok iyi olacadr. Eyl iki haftas iinde uakla Sovyetler Birliine gemi olacak. Onun yapaca ksa bir ziyareti ho karlayp karlamayacanz itenlikle ve zel olara z, mteekkir olacam. 9 Austos 1942 S. 75 / NO. 85 BABAKAN BAY CHURCHLL'DEN BAKAN STALN'E KSEL VE GZL MESAJ

Her ikisi de elime geen 8 Kasm ve 10 Kasm tarihli mesajlarnz iin ok teekkrler. 2. Gney cephenizde yirmi ngiliz ve Amerikan Hava Filosunun kullanlmas iin yaplacak n nlemeler konusunda Sovyet, Amerikan ve ngiliz temsilcileri arasnda geen kurmay dzeyi ndeki tartmalarda Byk Britanya'y temsil etmek zere Hava Mareal Drummond'u atadm. Hav eal Drummond'a, kk bir kurmay subaylar topluluu ile birlikte derhal Kahire'den ayrlp kova'ya hareket etmesi iin emir verilmitir. 3. Gerek Msr, gerek Fransz Kuzey Afrikas'ndaki harektmz, nemli baarlar kazand. ik'e derinlemesine szm durumdayz. Tobruk az zaman nce yeniden zaptedilmitir. O szde Pa zer ordusu imdi iinde zorlukla birka tankn bulunabilecei bir hurda ynndan baka bir e amanszca pelerindeyiz. Bingazi'nin yaknda kurtarlmas bana hemen hemen kesin gibi gzk r; dman Trablus'un ilerine kap Aghelia'da bir saf tutmaya abalayacaktr. Zaten Bingazi' en levazm depolarn boaltmakta ve Sirte Krfezi'nde yeni takviye edilmi ve snrl (restr ) sler ama gayreti iindedir. 4. ''Torch'' (*) pek gzel yanmakta ve General Eisenhower ve bizim kendi kumandanl armz Fransz Kuzey Afrikas'nn tamamyla kontroln salayp Tunus burnunda olaanst bir

e konusunda her umuda sahipler. Btn byk birlik konvoylar Okyanus'un tesinden ve ngilte e'den emniyetle intikal etmiler ya da etmektedirler. Kuzey Afrika'da General Gira ud'nun (*) komutas altnda gl bir anti-Alman Fransz ordusu kurmay mit ediyoruz. 5. spanya ve Portekiz'deki siyasal reaksiyonlar ok tatmin edici olmu ve Cebelitark L iman ile havaalannn kullanlamaz hle gelme tehlikesi imdilik bir endie konusu olmaktan Konumalarmzda bizim ve ayn zamanda sizin tarafnzdan da ngrlen Almanlarn Fransa-Vich tilas, hepten iyidir. Vichy'nin Fransz milleti zerindeki felce uratc etkisinin zehiri azalacak ve halkn tm, Almanlardan igal edilmi blgede nefret edildii kadar nefret etmey yaknda reneceklerdir. Toulon Filosu'nun (**) kbeti mehuldr. Almanlar, kendilerini onu teslim olmasn isteyecek kadar kuvvetli hissetmemi olacaklar ki, Toulan'a sayg gsterm eye niyetli olduklar bildirilmitir. Emrimizde bulunan Amiral Darlan filonun Bat Afr ika limanlarna doru yol almasn istemitir. Bu emre itaat edilecei halen phelidir. 6. Btn Afrika kys boyunca mevcut durumun byk lde tersine evrilmesi gereklemit gvenilebilir. Eer Akdeniz'de asker trafik iin bir geit aabilirsek gemi nakliyat sorunu uz byk lde zlecek ve Trkiye ile bugne kadar mmkn olandan ok daha yakn temas ii n teebbsnn baarsndan ok memnun olan Roosevelt ile muhabere halindeyim. Durumun btn hareketin ilerletilmesi hedefiyle birka gn iinde yeniden gzden geirilmelidir. Gelecek iin dndklerimizi en yakn zamanda renmenizi salayacam. u son g aylarda metanetl arln birazn omuzlarnzdan almak konusunda ne kadar istekli olduumuzu bildiinizden e arada, Kafkaslar blgesine k aylarnda szlmayacandan hl emin olduunuz varsaymndan orum. 13 Kasm 1942 . S. 78 / NO. 88 BABAKAN BAY CHURCHLL'DEN BAKAN STALN'E OK GZL VE KSE MESAJ

Sizin scak ve yrekten kutlamalarnz almak bana en byk memnuniyeti verdi. Samimi kiis ikilerimize hayatlar sz konusu olan byk kitlelere kar devlerimizin yerine getirilmesi en nemli yeri veriyorum. 2. Bakann kendisinden rica ettiim on iki Amerikan destroyerini byk zntyle bana dn ine ramen, zlanda'dan otuzun stnde gemiden oluan bir konvoyun 22 Aralkta yola kmas i ekli dzenlemelerin yaplmasn salam bulunuyorum. Amirallik harekt nceki gibi subaylar ikte plnlayacaktr. Almanlar, ''Torch''un sonucu olarak uaklarnn byk ksmn Kuzey Norv y Avrupa'ya kaydrdlar. te yandan Norve'teki Alman denizst kuvvetleri hl nbetteler. A lik, kt hava artlarnn da yardm ettii, imdi ise bulumak zere gnderdiimiz kruvazrl altnda bulunan Q.P. konvoyunun bu ana kadar gsterdii gelimelerden honuttur. 3. Bakan Roosevelt'e Trkiye hakknda baz n dncelerimi bildirdim ve onun da benden ba ak benzer grlere sahip olduunu rendim. Bana gre, Trkiye'yi baharda bizim yanmzda sa ak iin youn bir biimde aba harcamalyz. Bu amala Trkiye'nin statsn ve toprak btnl r ngiliz-Sovyet antlamasna Birleik Devletlerin de katlmasn isterim (*). Bu kuvvetin ini bir hizaya sokacaktr; ve Amerikallar Trklere byk nem vermektedirler. kinci olarak, biz halen Trkiye'ye Ortadou'dan iinde iki yz tankn da bulunduu nemli bir mhimmat sevk t yapmaktayz. K sresince kara gzergh ya da Levant kysn izleyerek, Trkiye'ye mhi etmeye devam edeceim. Eer izin verilirse sivil giyinmi uzmanlar eitim ve bakm amacyla, birlikte gidecekler. nc olarak Trkiye tehdit edilmesi ya da bize katlmaya istekli olm as hlinde ona yardma gitmek zere bahar banda Sekizinci, Dokuzuncu ve Onuncu Ordulardan alnacak askerlerle Suriye'de nemli byklkte bir ordu kurmay umuyorum. Kafkaslar veya o nun kuzeyindeki harektnzn da byk etki uyandrabilecei aktr. Eer Trkiye'yi savaa

radeniz'de sizin sol cenahnza bir sevkiyat gzergh ama ile ilgili harektta bir ilerleme kaydetmi olmakla kalmayp, ayn zamanda sizin Kafkaslardaki ana petrol ikmal yerlerin i baaryla savunmanz asndan Mihver iin hayati nem kazanan Romen petrol sahalarn Trk ar bir ekilde bombalayabiliriz. Trkiye'nin iine yaplacak bir hamlenin avantaj bunun e asta karadan yrtlebilmesi, Orta Akdeniz taarruz hareketini glendirerek deniz kuvvetle rimizin ve hava kuvvetlerimizin ounu barndrmasdr. 4. Bakan Roosevelt'in her birimizin, eer sizce kabul edilebilirse, iki yksek ngiliz subay ile iki Amerikaly savan 1943'teki bu ksmn plnlamak amacyla yakn bir gelecekt 'ya gnderme nerisini kabul etmi bulunuyorum. Eer kabul ediyorsanz bana bunu renme imk nmanz istirham ederim. 5. Bakan Stalin, gemi ile ulatrmann kstlayc bir faktrmz olduunun umarm farknd rekletirmek amacyla Trans-Atlantik refakatilerinin saysn ylesine azaltmak zorunda kal i, kasmn ilk yars imdiye kadar en kt aymz oldu. Biz ve Amerikallar ayda 700.000 ton bir kayb yaptmz bteye koymutuk, yine de ihtiyat akemizi hl gelitirmekteyiz. Yl ama zarar o kadar kt olmamt, ancak kasmn bu ilk iki haftas en kts oldu. O kadar b ip olan siz, bizim ancak deniz muhabere ve ulatrmalarmzla orantl olarak yaayp savaab mizi anlamakta zorluk ekebilirsiniz. 6. Darlan kargaasndan (*) rahatsz olmaynz. Byk bir ngiliz-Amerikan ordusunu Fransz Afrikas'na aktardk ve orada salam bir yer tutuyoruz. Fransz ordusunun direnmemi olmas ve imdi ise artan destei sayesinde programmzn belki on be gn nndeyiz. lk nce Tunus ve Bizerte Deniz ss'n elde etmek azami lde nemlidir. Bizim Birinci Ordunun nder unsu r muhtemelen derhal hcuma balayacaklar. Bir kez orada ok kuvvetli hava gcyle birlikte yerleince sava bugne dek mmkn olmayan bir younlukla Mussolini ve onun faist etesinin sine indirebiliriz. 7. Ayn zamanda Byk Britanya'da gl bir ngiliz-Amerikan ordusu ve hava kuvvetleri kuru eydou ve gney kylarmz boyunca srekli hazrlklar yaparak, Almanlar Pas de Calais, vb. kolu bal tutar, elverili bir frsattan yararlanmak zere hazr beklerz. Yine bombardman klarmz daimi artan bir iddetle Almanya'y devaml dvecekler. Bylece ilmik iledii suta enin boynunda iyice skacaktr. 8. Saldrnzn muhteem haberleri ulayor. Nefeslerimizi kesen bir dikkatle izliyoruz. B dilekler. 24 Kasm 1942 S. 80 / NO. 89 27 Kasm 1942'de gnderilmitir. BAKAN STALN'DEN BABAKAN BAY CHURCHLL'E KSEL VE GZL MESAJ

25 Kasmda aldm mesajnz iin teekkr ederim. Kiisel ilikimizin ilerletilmesinin yk uu grnz tmyle paylayorum. Archangel'e baka bir byk konvoy gnderilmesinde attnz admlar iin kranlarm ifad llikle Akdeniz'de ngiliz filosunun nemli harekt asndan da bunun sizin iin ok g old daym. Trkiye'yi bizim yanmzda baharda savaa sokmak iin her eyi yapmann gereklilii ile ilg larak Bakan Roosevelt ve size katlyorum. Bu kukusuz Hitler ve onun su ortaklarnn ksa e yenilgisi iin ok ey ifade eder.

 Darlan iinse, sanyorum Amerikallar ondan, Kuzey ve Bat Afrika'nn igalini kolaylatrm ustaca yararlanmlardr. Asker diplomasi, sava amalar iin yalnzca Darlanlardan deil, e bykannesinden bile yararlanmay bilmelidir. Mesajnzn siz ve Amerikallarn, Almanlarn, Pas d Calais vd.'de eli kolu bal tutmak am gneydou ve gney kylarnz boyunca hazrlklar srdrdnz ve elverili bir frsattan nuzu bildiren ksmlarn dikkatle okudum. Umarm bundan 1943 baharnda Bat Avrupa'da ikinci bir cephe ama konusunda Moskova'da verdiiniz szden vazgeeceiniz anlam kmyor. Bakan Roosevelt'in ve sizin, bizim genelkurmayn temsilcilerinin 1943 iin gereken sav a plnlarn hazrlamak zere Moskova'da bir konferansta toplanma nerinizi kabul ediyorum. izin temsilcilerinizi ve Amerikallar istediiniz zaman karlamaya hazrz. u ana kadar Stalingrad harekt dier birok eyin yan sra Alman uaklarnn btn gle erini nleyen kar ya ve sisin de yardmyla baaryla ilerliyor. Dman kskvrak balamak ve gneye kuvvet kaydrmasn nlemek iin Merkez Cephede bu gn aktif harekt plnlamaktayz. S. 88 / NO. 105 BABAKAN BAY CHURCHILL'DEN BAKAN STALN'E OK GZL VE KSEL MESAJ

Bakan Roosevelt ile aramzda, Trk Bakanna, gelecekteki muhtemel olaylara bakarak Trk o dusuna daha iyi ve daha hzl tehizat verilmesini dzenlemek zere kendisiyle bir buluma n rmem gerektii konusunda anlatk. Trk Bakan verdii cevapta, Trkiye'nin ''genel savunma liini'' arttracak bu pln itenlikle karlayarak, eer ben de istersem, bu bulumann ger i takiben kamuya duyurulmasn arzu ettiini belirtti. Bu konuda grlerimi aramzda teati edilen telgraflardan zaten biliyorsunuz ve sizi annd a, tam olarak bilgilendireceimden emin olabilirsiniz. Sovyet ordularnn devam eden olaanst kahramanlklarna hayranlk ifadelerimi yeniden ka tmenizi istirham ederim. 27 Ocak 1943 S. 90 / NO. 109 BABAKAN BAY WINSTON CHURCHILL'DEN BAY STALN'E OK GZL VE KSEL MESAJ

Trkiye hakkndaki telgrafnz iin teekkr ederim. 30 Ocakta Adana'da btn nemli Trkle ve uzun, ok dosta konumalarmz oldu (*). Her ikimize de yaknlamakta epey mesafe katetmi lduklarna kuku yok ve Amanya'dan gelen haberler de onlar oradaki koullarn kt olduuna ndrm bulunmaktadr. lk i, imdiye kadar ok az verebildiimiz modern silhlarla onlar d Tek yol durumundaki Toros demiryolundan yararlanabilmeleri iin gerekli her eyi ve rmek ve ayn zamanda Msr'dan da ikmal tamak iin birka gemiyi dn vermek zere anlat e geirilen Alman tehizatnn bir ksmn da onlara vermekteyim. Mhimmatn transit olarak u salamak zere Ankara'da bir mterek ngiliz-Trk asker komisyonu kurmaktayz. Almanya veya lgaristan'dan gelebilecek bir hcum karsnda onlara yardm etmek iin mtereken plnlar ya ayz. 2. Bizim yanmzda savaa girmeleri hakknda hibir kesin siyasal taahht veya vaadde bulun alarn rica etmi deilim. Ancak benim grme gre, yl bitmeden ve hatta muhtemelen daha

n, Birleik Devletlerin savaa girmesinden nce gsterdii gibi zoraki bir tarafszlk yorumu la bizim yanmzda savaa girebilirler. Bylelikle; zellikle ordularnzn Maykop'u ele gei sralarda Almanya iin hayati bir nem kazanan Ploesti petrol kuyularn bombardman eden ng liz ve Amerikan uaklarnn yakt ikmali iin havaalanlarn kullanmamza izin verebilirler. rarlyorum, kesin bir siyasal taahht istemi ya da alm deilim ve bu konuda diledikleri b iimde davranmakta serbest olduklarn syledim. Bununla birlikte beni karlamalar ve size elgrafla gndermekte olduum ortak bildiri, onlar anti-Hitler sistem iinde ncekinden ok daha ak bir konuma koymaktadr ve bu, btn dnyada da byle anlalacaktr. 3. Sovyetler Birliinin byk gc asndan sava sonras konumlarndan doal olarak endi Kendi deneylerime dayanarak, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliinin imdiye kadar hibir antlama ya da taahhdn bozmam olduunu kendilerine syledim; iyi bir antlama ya mannn imdi olduunu ve Trkiye iin en emin yerin bar masasnda bir muharip gibi muzaffe e birlikte oturmas olduunu belirttim. Btn bunlar balaklmza uygun bir biimde orta ve umarm siz de onaylarsnz. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliinden gelecek herha ngi bir dosta davrana, eminim ki, cevap vermeye hazr olacaklardr. Btn bunlar hakkndak en grlerinizi almak beni sevindirecektir. Onlarla, zellikle de Bakan nn'yle ok yakn ilikiler kurmu bulunmaktaym. 4. Bakan Roosevelt'e gnderdiiniz son telgrafta Kuzey Afrika'daki Mttefik harektnn ya mas konusunu sormutunuz. ngiliz Sekizinci Ordusunun sz konusu olduu kadaryla, o zamand an bu yana Trablus ve Zuar' aldk ve yakn bir zamanda Tunus'a da zorla girip dman Marad a ve Gabes mevzilerinden pskrtmeyi umuyoruz. Trablus'taki limann temizlenmesi ve ye niden inas byk bir sratle ilerlemektedir. Ancak u anda ulam hatlarmz Bingazi'ye ve 00 mil tedeki Kahire'ye bile uzanmaktadr. Gl Amerikan Kuvvetleri'yle takviye edilmi Bi rinci Ordumuz, ikmallerini ileriye gtrmektedir ve en ksa zamanda Sekizinci Ordu ile birlikte hcum edecektir. Yal iklim gibi, 500 mil kadar kara ve demiryolu ulamnn yet lii de ciddi bir faktrdr. Bunlara ramen dmann nisan sonu veya muhtemelen daha da nce amen yok edilecei veya Afrika sahillerinden pskrtleceini umuyorum. yi bilgi alan kayna klarma dayanan kendi tahminim, Tunus'taki Beinci Alman Panzer Ordusunun gcnn 80.000 A lman ve onlarla birlikte 25.000 ila 30.000 talyan tayin mevcuduna sahip olduudur. Rommel'in tayin mevcudu 150.000 Alman ve talyan'dr; ancak her halde bunlardan yalnz ca 40.000'i savaabilmektedir ve silh bakmndan zayftrlar. Bu kuvvetlerin yok edilmesi a cil hedefimizdir. 5. Bana ve Bakana Kazablanka'da kararlatrlm belirli harekt hakkndaki pek hakl ve y sorularnz daha sonra cevaplandracam. 6. Feld Mareal Paulus'un (*) teslimi vle Alman Altnc Ordusunun sonuna ilikin tebrikl erimi kabulnz istirham ederim. Bu, gerekten de fevkalade bir baardr. 1 ubat 1943 S. 92 / NO. 110 BABAKAN BAY CHURCHILL'DEN BAY STALN'E KSEL VE OK GZL MESAJ

Trk-ngiliz toplants konusunda sizin nceden haberdar edilmi olup olmadnz aklama ece cevaplamak doru olur: ''Evet. Bakan Stalin'in tamamen bilgisi olmutur.'' Buna k arlk siz de Moskova'da bir aklama yapabilirsiniz. Bu son durumda bana danmaya ihtiyac ok, nk syleyeceklerinizin yardmc olacandan eminim. 2 ubat 1943 S. 92 / NO. 111

 6 ubat 1943'te gnderilmitir. BAKAN STALN'DEN BABAKAN BAY WNSTON CHURCHILL'E KSEL MESAJ

Trkiye konusundaki 2 ve 3 ubat tarihli mesajlarnz aldm. Adana'da Trk liderleriyle ya numalar hakknda verdiiniz bilgilere teekkr ederim. Trklerin, Sovyetler Birliinden gelecek herhangi bir dosta davrana cevap vermeye hazr labilecekleri yolundaki aklamanza atfen bizim Trkiye ile ilikili olarak, gerek Sovyet -Alman savann patlak vermesinden birka ay nce, gerekse sava baladktan sonra dosta ni giliz hkmetince de bilinen birok aklama yaptmz belirtmenin uygun olacan dnyo drmaktan korkarak buna bir karlk veremediler. nerdiiniz bu davrana da ayn biimde ka kleri varsaylabilir. Trkiye'nin uluslararas konumu olduka nazik kalmaktadr. Bir yandan, Sovyetler Birliine dostluk ve tarafszlk antlamas ve ngiltere'ye karlkl yardm ve saldrya kar koyma te yandan, Almanya'nn Sovyetlere saldrsndan gn nce tamamlanan dostluk antlamas i 'ya baldr. imdiki koullarda, Trkiye'nin Sovyetler Birlii ve ngiltere'ye olan ykmll rine getirmesiyle Almanya'ya olan ykmllklerini yerine getirmeyi nasl badatrmay dn Buna ramen, Trkler, Sovyetler Birlii ile daha yakn ve dosta ilikiler istiyorlarsa bra yle sylesinler. Bylesi bir durumda Sovyetler Birlii onlar yar yolda karlayacaktr. 2. ngiliz-Trk toplants hakknda bana bilgi verdiinizi sylemenize kesinlikle itirazm ancak aldm bilginin tam olduunu syleyemem. 3. Birinci ve Sekizinci ngiliz Ordular ve Amerikan Birliklerinin Kuzey Afrika'da y apacaklar taarruzlarda ve talyan-Alman Birliklerinin Afrika kylarndan bir an nce kovul masnda size baarlar dilerim. 4. Feld Mareal Paulus'un teslimi ve Stalingrad'da embere alnan dman birliklerinin yok edilmesine ilikin gnderdiiniz dosta kutlamalarnza karlk teekkrlerimi ltfen kabul S. 96 / NO. 115 BABAKAN BAY WINSTON CHURCHILL'DEN BAY STALN'E KSEL VE OK GZL MESAJ

Trklere dosta mesajnzdan sz ettim. Trk hkmeti, sizinle ilgili elilikler kanalyla gr al veriine girmeye byk bir me bulunduunu size bildirmek zere bana yetki vermitir. Anladma gre, Trkler Ankara'daki b izle uyumlu bir temas iinde bulunmaktadr. 2. Trk Dileri Bakan kendi dncesinin (yaplacak, .) bu gr al veriinin mmkn cihan Moskova'da balamas yolunda olduunu bykelimize bildirmitir. Kendisi, Adana Konfra sn bir balang noktas olarak almak gerektiini nermektedir. (Bu balang noktasna, . yerlere taarruz iin gerekli hava sleri hakknda deindiim madde de dahildir ve eer arzu edilirse ortak bir bildiri benzeri bir aklamada bu maddeye yer vereceklerdir. 3. Sir A. Clark Kerr, Adana'daki grmeler hakknda benden (ald, .) tamamlayc bilgil getirmektedir. Ne yazk ki, kt hava koullar nedeniyle bir haftadr yola kamamtr. 4. Sizden naklen deil de kendi hesabma onlara gtrmemi istediiniz bir ey varsa bildirm nizi istirham ederim. 17 ubat 1943

 S. 97 / NO. 117 2 Mart 1943'te gnderilmitir. BAKAN STALN'DEN BABAKAN BAY WINSTON CHURCHILL'E KSEL VE GZL MESAJ

Trk hkmetinin Sovyet hkmetiyle gr al veriine girme arzusu hakkndaki 17 ubat ta Bay Kerr'in sizden getirdii belgeyi de 24 ubatta aldm: (1) Babakann (Churchill, .) na Konfransnda Cumhurbakan smet'e Trk heyetine yapt konumalarn tutanak zetleri: (2 a 30-31 Ocak 1943'te toplanan ngiliz-Trk konfransnn zerinde anlamaya varlan sonular ) Sava sonras gvenlii hakknda bir muhtra (*). Bilgiler iin teekkr ederim. Trk Dileri Bakannn 13 ubatta Sovyet-Trk ilikilerini gelitirmek amacyla, hkmeti yle grmelere balamasn arzu ettiini Ankara'daki Sovyet Bykelisine tavsiye yollu bild bilginize sunmay gerekli gryorum. Sovyet hkmeti, Ankara'daki bykelisi kanalyla Trk Sovyet-Trk ilikilerini gelitirme arzusunu memnuniyetle karlad biimde yantlad ve b alamak iin hazr olduunu belirtti. imdi, kendisiyle grmelere balamay plnladmz T a'ya dnn beklemekteyiz. Bu frsattan faydalanarak, tamamen iyilemeniz ve hzla salnza kavumanz iin iten d etiyorum. S. 99 / No. 123 BABAKAN BAY WINSTON CHURCHILL'DEN MAREAL STALN'E KSEL VE OK GZL MESAJ

Bay Roosevelt, 16 ubat tarihli mesajnza verdii cevabn bir kopyasn da bana gnderdi. t cevap verebilecek kadar iyiletim. 2. Birinci gerevimiz, Mihveri kod ad bir sonraki mesajmda yer alan harektla Afrika'd an temizlemektir. Bunun nisan sonuna doru tamamlanacan umuyoruz; bu vakte kadar says e rek milyonu bulan Mihver birlikleriyle atma iinde olacaz. 3. Bu arada yeni kod ad ''Husky'' (*) olan (bir sonraki mesajma baknz) harektn Kazabl nka'da plnladmzdan bir ay nce, yani haziranda balamas iin gerekli btn hazrlklar 4. Dou Akdeniz'deki harekt iin u plnlar incelenmektedir: a. Girit ve/veya Onikiada'nn ele geirilmesi, ve b. Yunanistan'a karma yaplmas. Bu harektn zamanlanmas, karma ve sevkiyatta kullanlacak gemilerin gerekli montaj haz ar ile ''husky''nin sonularna byk lde baldr. Trkiye'nin yardm ve Trk havaalanl doal olarak son derece deerli olacaktr. Uygun bir zamanda onlardan bu konuda ricada bulunacam. 5. Tunus ve Bizerte'nin bir hamlede alnmasn ngren ngiliz-Amerikan abasndan, dman vsiminin yakn olmas, topran zaten yumuak olan karakteri ve ulamn Cezayir'den 500, Bon an 160 mil uzaklkta kt yollar ve tek hat Fransz demiryolu zerinden bir haftada yaplmas dikkate alnarak Aralk aynda vazgeildi. Orduya ikmal salanmas ise, dman uak ve denizalt saldrlar karsnda ancak denizden

abilirdi. Bylece ileri alanlarda petrol ya da dier ikmali toplamak mmkn olmad. gerekte , halen orada mevcut olan birlikleri beslemenin dnda birey yaplamazd. Hava (harekt, de ayn ey sz konusuydu; geici (sahra) hava-alanlar kullanlamaz haldeydi. Taarruzu dur durduumuzda Tunus'da talyanlar'n ve hl Trablus'da bulunan Rommel'in dnda 40,000 Alman lunmaktayd. Kuzey Tunus'daki Alman kuvvetleri imdi bu rakamn iki katndan fazladr ve A lmanlar bulabildikleri her adam uak ve destroyerlere koyup buraya gndermekteler. Bu ayn sonunda yer yer baz iddetli yenilgilere uranlmsa da, imdi durum eski haline geti mitir. Bu engellerin neden olduu gecikmelerin, Montgomery'nin alt tmenden (yaklak 200. 000 kiiden) oluan ordusuyla yeterli ikmallerle birlikte Trablus'dan Mareth mevziin e kar Mart sonundan nce hareket edip, umulandan erken ilerlemeye gemesi ile telfi edi leceini umuyoruz. imdiden Montgomery'nin ordusu Rommel'in zamansz taarruzunu 6 Mart 'ta ar kayplar verdirerek geri pskrtt. Tunus'un kuzey kesimindeki ngiliz ve Amerikan o dular Montgomery'nin girecei muharebelere katlacaklardr. 6. Sizin bakanlk ettiiniz mthi harektla karlatrldnda ok kk lekli olmas isteyeceinizi dndm. 7. ngiliz kurmaylar geen kasmdan bu yana Fransa, Belika ve Hollanda'dan Sovyet-Alman cephesine gnderilen tmenlerin ancak yarsnn yerini u anda esas alarak Rusya ve Almanya' dan gnderilen, ksmen de Fransa'da oluturulan yeni tmenlere braktn tahmin ediyorlar. a, Belika ve Hollanda'da u anda otuz Alman tmeni bulunduunu tahmin ediyorlar. 8. Sizin ok gizli bilginiz iin, Akdeniz veya Man Denizi zerinden Avrupa'ya yaplacak b ir taarruz iin askeri kaynaklarmzn tam olarak neler olduunu bilmenizi isterim. ngiliz Ordusunun byk bir blm Kuzey Afrika, Orta Dou ve Hindistan'da bulunmaktadr; onu denizde Britanya Adalar'na intikal ettirmenin fiziki olana yoktur. Kuzey Tunus'da nisan so nunda General Montgomery'nin ordusunu oluturan alt tmene ek olarak be ngiliz tmeni (ya klak 200.000 kii) olacaktr; ran'dan zel eitilmi iki ngiliz tmeni getiriyoruz, ''Hus takviye iin buradan gnderdiimiz tmenle birlikte toplam ondrt oluyor. Orta Dou'da drt s yyal ngiliz tmeni, iki Polonya tmeni, bir Hr Fransz tmeni, bir de Yunan tmenine sahibi . Cebelitark, Malta ve Kbrs'da drt yerleik/statik tmenle e deerde gcmz bulunuyor. ve cephelerdeki birliklerin dnda, Hindistan'da muson yamurlar getikten sonra Burma'nn eniden fethi ve in'le temasn yeniden almas (bu harektn kod ad iin bir sonraki mesaj amacyla tekil edilmi ve edilmekte olan on-on iki tmen vardr. Bylece, ngiliz komutas da, Cebelitark'dan Kalkta'ya kadar uzanan 6300 millik, bir alana yaylan, ilerinde ar z hllarn ve hava kuvvetlerinin gl bir orannn/ksmnn da bulunduu otuzsekiz tmene sahi iinde btn bu kuvvetlere faal ve kesin grevler verilmitir. 9. Bir ngiliz tmeninin gayri safi gc, ordu, alay ve ulatrma birlikleri de dahil olmak ere 40,000 kii olarak tahmin edilebilir. Geriye Birleik Krallkdaki ondokuz hazr tmen kalyor ki, bunlarn on alts austosdaki Man' geme harektna hazrlanyor; ayrca drd de silh altna alnmaya hazr bulunuyor. Toplam nfusumuzun 46,000,000 olduunu ve onlarn i k ykmllklerinin, olmakszn yaayamayacamz Kraliyet Donanmas ve Ticaret Filosu olduu mamalsnz. Bundan sonra yaklak 1,200,000 kii gcndeki Hava Kuvvetleri geliyor; bunlara mat ihtiyalar, tarm ve hava savunmas eklenebilir. Bylece, lkenin tm erkek ve kadnlar bir sreden beri tamamyla massedilmi/kullanlm bulunmaktadr. 10. Birleik Devletler, Fransa'nn igali iin ngiltere'ye herbirinin gayr safi gc 40,0 ,000 kii olan yirmiyedi tmen gndermeyi daha geen temmuzda dnmekteydi. O gnden bu yana n sre iinde ''Torch'' harektna yedi tmen gnderilmitir; tanesi daha yola kmak zer de u anda yalnzca bir Amerikan tmeni bulunuyor; en erken nmzdeki iki aydan nce yeniler nin gelmesi beklenmemektedir. Gl hava kuvvetlerine ek olarak drt tmenin daha Austos ay a kadar hazr olabileceini umuyorlar. Anlattklarm, Amerikan gayretlerinin ktlenmesi anl amnda deildir. Bu yaplanlarn, geen yl beklentilerinin bu kadar altna dm olmasnn r, .) birliklerinin bulunmamas deil, emrimizde sevkiyat iin ara ve bu sevkiyata refaka t olanann mevcut bulunmaydr. Sz konusu dnemde Birleik Kralla belirttiklerimin d etirmenin gerekte hi yolu yoktur. 11. ngiltere'den yaplan bombardman saldrlar giderek arttrlmaktadr. Almanya'ya ve A li altndaki topraklara ubat aynda 10,000 tondan fazla bomba atld; mart bandan beri yal ca Almanya'ya atlan bomba 4,000 tondur. Hava Kuvvetleri Kurmaylarmz 4,500 sava uandan luan n saflardaki Alman gcnn u anda yaklak 1,780 tanesinin Rus cephesinde bulunduunu i kalannn ise Almanya'da ve Bat ve Akdeniz cephelerinde bize kar tutulduunu tahmin edi yorlar. Yine bunun yannda, 1,385 uaktan oluan n saflardaki talyan Hava Kuvvetleri var dr ki, bu gcn byk bir ksm bize evrilmitir. 12. Man' geme taarruzuyla ilgili olarak, Bakan'n ve benim en iten dileimiz sizin Avr

'da artc bir cesaretle srdrdnz genel muharebeye bizim birliklerimizin de katlmas ey Afrika, Pasifik ve Hindistan'daki harekta devam edebilmek ve Rusya'ya ikmal sal ayabilmek iin Birleik Kralla yaplan ithal program en dk dzeye inmitir; ihtiyatlara umdayz. Ne var ki, dmann yeteri kadar zayflatlmas durumunda austosdan nce vurmaya ha ruz ve hazrlanan plnlar her hafta grlmektedir. Eer zayflamazsa, gsz ve yetersiz ku vaktinden nce yaplacak bir taarruz, kanl biimde geri pskrtlmeyle, Nazilerin ayaklanma ar hlinde yerel halktan c almalaryla, ksacas dmann byk bir zaferiyle sonulanacakt m hakknda zaman yaklatka ve eylem srasnda yargya varlabilir; sizin zel bilginiz ii eilimlerimizin bu beyan karar verme zgrlmz kstlama biiminde anlalmamaldr. 11 Mart 1943 S.67 / NO.90 4 Haziran 1943'te alnmtr BAKAN ROOSEVELT'DEN BAY STALN'E (KSEL VE OK GZL)

Birleik Genel Kurmay Bakanlarnca (*) onaylanan son kararlarda yer alan ana strateji aada sralanan gruplara blnmtr: A. Dman denizaltlarnn yaratt tehditin denetimi Mttefik deniz ulam hatlarnn gv Birliine pratik her trl, destek arac ile birlikte, birinci derecede dikkati gerekti rmektedir. B. Trkiye'nin savaa, aktif veya pasif bir mttefik olarak katlmas iin hazrlk alma C. Japon askeri gcn, durmakszn bask altnda tutarak zayflatmak. D. in'in savata etkili bir g olarak tutulabilmesini ve Japonya'ya kar yrtlebilecek yaplaca bir s olarak elde tutulmasn salayacak pratik nlemlerin uygulanmas. E. Afrika'daki Fransz kuvvetlerine Avrupa'nn dmann elindeki blgelerine yaplacak taar larda aktif bir rol alnmasn salayacak gerekli yardm ve ibirliinin verilmesi. Yukardaki (A)'ya ilikin olarak yeni cihaz ve tehizat tayan uzun-menzilli uak ve zel gemi gruplarnn da kullanlmasyla dman denizaltlarna kar elde edilen sonular bizi b lendirmi bulunmaktadr. Bir maystan bu yana gnde ortalama birden fazla denizalt imha ettik. mha hareketi bu sre iin bu hzda srerse, Alman denizalt filosunun morali zerinde byk bir etki yapacakt u, gemi kayplarmz giderek azaltacak ve bylelikle elimizdeki gemi says artacaktr. SSCB'nin desteklenmesine ilikin olarak u kararlar alnmtr: Dman sanayiinin yok edilmesini, Alman sava uaklarnn gcnn giderek eksiltilmesini ve a'daki sivil halkn moralinin bozulmasn ieren ynl amala dmann elindeki Avrupa'ya tilen hava saldrlar younlatrlacaktr. Bu younlatrmann halen ilerlemekte olduunu, Almanya, Sicilya ve Sardunya'ya ar bir biimde hcum edildiini geen haftann olaylar ktedir. Bombardman Komutanlndaki ngiliz gc srekli bymektedir. ngiltere'den harekt leik Devletler ar bombardman kuvvetleri dzenli bir hzla artmaktadr ve bu art devam e tir. Martta ngiltere'de yaklak 350 Birleik Devletler ar bombardman ua vard. u and bulmaktadr. Haziran sonunda 900, eyll sonunda 1150 ve 1 Nisan'da 2500 olarak plnlan mtr. talya'nn mmkn olan en ksa zamanda savata devre d braklmas plnlanmtr. Sicily plan plna ''Husky'' ad verildi. General Einsenhower'a, ''Husky'' baaryla sonulandrld talya'nn kne ynelik saldrlar derhal balatmas iin hazrlanma emri verilmi bulu n Einsenhower'n emrine verilebilecek kuvvetler, ngiltere'ye, kuvvetleri bu lkede to plama (plnna, .) katlmak zere gnderilecek (buna aada ksaca deinilecektir) ngil an tmeni hari imdi Akdeniz sahnesinde bulunanlarn tamam olacaktr. talya'nn k Gney ve Dou Almanya'ya kar hava hcumlarnn yrtlmesini byk apt i ypratmaya devam edecek ve Balkanlar'da Mihver'in konumunu tehlikeye sokacaktr. Afrika'nn tamamyla elimize gemesiyle birlikte, kara kuvvetlerini ngiltere'de toplama ya/younlatrmaya yeniden balamann artk mmkn olduuna karar verildi. Bir mterek ngil kurmay kadrosu, Fransa veya Norve'te dmann herhangi bir zaafndan annda yararlanmak am

acyla gerekli plnlarn yaplmas iin son dakikaya kadar durmadan almtr ve almakta e, 1944 baharnda kt'ann o tarihte tamamyla/btn gle istilsna imkan verebilecek yeter lzeme ve insann ngiliz adalarnda toplanmas/younlatrlmas gerekecektir. O zaman, byk drs doruunda olacaktr. Belirli sayda byk karma gemisi zorunlu olarak Gney-bat Pas ut adalarna (*) ve Akdeniz'e gnderilmitir. Byle yapma zorunluluu, doal olarak, ngilter 'ye gnderilecek benzer gemilerin saysn ayn lde azaltmtr. Bu, ngiltere'den yaplan u olduu srece, en nemli kstlayc faktr olmutur. Yukarda saylan ve aklanan kararlarn, gerek greekleecek hcumlara karlk vermek, ge htimaline kar savunmak amacyla dmann kara kuvvetlerini ar derecede datmaya zorlaya lacana inanlmtr. Buna ek olarak, dman, havadan ar ve srekli bir faaliyete maruz ka erhangi bir blgede Mihver'in zayfladna dair belirtiler ortaya ktnda, greek hcumla hditleri kolaylkla ve hzl bir biimde baarl harekta evrilecektir. Burada belirtilen k arn kullanma sokabileceimiz kaynaklarmzn tamamn kullanmamz gerektirecektir. ROOSEVELT S.165 / NO.198 27 Eyll 1943'de alnmtr. BABAKAN BAY WINSTON CHURCHILL'DEN MAREAL STALN'E KSEL VE OK GZL MESAJ

Tahran'daki hkmet bakanlar toplants hakknda dnmekteydim. Az kontrol edilen bu bl iin iyi dzenlemeler yaplmaldr. Buna bal olarak, Kahire'de konaklama, gvenlik, vd. ko arla ilgili, gizli tutmak iin gsterilecek btn gayretlere ramen dikkat ekecei kesin ola hazrlklarn tarafmdan yaplmasn size neriyorum. Ondan sonra, herhalde toplantmzdan a i- gn nce Tahran'da, havaalann da ieren uygun bir alann evresine bir ngiliz tugay us tugayn yerletirir ve grmelerimizi bitirene kadar blgeyi kesin kordon altnda tutar an gelene dein ran hkmetine ne bir ey bildirelim, ne de konaklama iin hazrlklar yapa Doal olarak, kan btn mesajlar kesin denetim altnda tutmalyz. Bylece, dnya basnna yeterince holanmayan sevimsiz kiilere kar etkili bir rtye sahip olacaz. 2. Bu konuda ilerde yapacamz btn yazmalarda, ortadan yok etmemiz gereken Tahran (sz ine ''Kahire ls'' ifadesini kullanmamz; ayrca harektn kod adn eski Yunanca bir sz ndm ''Eureka'' szcn koymamz neriyorum. Baka dnceleriniz varsa, rendiim takd m. Ona bu konu hakknda, henz bir ey sylemedim. S.174 / NO.204 13 Ekim 1943'de alnmtr. BABAKAN BAY WINSTON CHURCHILL'DEN MAREAL STALN'E OK GZL VE KSEL MESAJ

Aadaki gibi bir metnin mzn imzalaryla yaynlanp yaynlanamayaca hakknda dnc siniz:

 ''Byk Britanya, Birleik Devletler ve Sovyetler Birlii (hangi sralamann uygun olaca iimde; biz yaplacak sralamann en sonunda yer olmaya hazrz); birok yerden Hitlerci kuvv tlerin ezip getikleri, imdiyse birbiri ardsra kovulduklar lkelerde iledikleri mezalim, katliam ve soukkanl kitle kymlar ile ilgili kantlar toplamlardr. Nazi hakimiyetinin hi de yeni bir ey deildir; ellerine geirdikleri tm halk ya da blgeler terrle ynetimin berbat biimlerine katlanyorlar. Yeni olan, blgelerin birounun kurtarc Gler'in ilerl ordularnca geri alnmasdr; bundan umutsuzlua kaplan Hitlerci ve Hunlar geri ekilirken a asz zulmlerini iki katna kartyorlar. ''2. Buna bal olarak, yukarda ad geen Mttefik G otuz iki Birlemi Millet'in k iddiyetle unu beyan etmektedir ve beyann ierdii uyary yle ifadelendirmektedir: ''Almanya'da kurulabilecek bir hkmete bir atekes teminat verileceinde, yukardaki meza im, katliam ve kymlardan sorumlu olan ya da bunlarda kendi rzasyla rol alan Alman su baylar, kiiler ve Nazi partisi yeleri, bu kurtarlm lkelerin ve buralarda kurulacak zg tlerin yasalarna gre yarglanp cezalandrlmak zere o iren fiilleri iledikleri bu lke gnderileceklerdir. Tm bu lkelerden, zellikle Rusya'nn istilya uram ksmlar, Polon avakya, Yugoslavya ile Girit ve dier adalar da dahil olmak zere Yunanistan, Norve, Danimarka, Hollanda, Belika, Lksemburg, Fransa ile talya'dan mmkn olan tm ayrntlar i isteler derlenecektir. ''Bylece, talyan subaylarnn topluca vurulmalarnda, Fransz, Hollandal, Belikal ve N ehinelerin ve Girit kyllerinin kymlarnda rol alan ya da Polonya halk zerinde ve imdi yet Cumhuriyetlerinin dmandan tmyle temizlenen blgelerindeki kymlarda pay olan Almanl her ne pahasna olursa olsun, su mahallerine geri getirilip vahetlerine urayan halkl ar tarafndan hemen orackta yarglanacaklarn bilmelidirler. Bugne kadar elini susuz kan bulatrmam olanlar, ola ki sulu saflarna katlmaya grsnler, mttefik g onlar dn r mutlaka izleyecektir ve adaleti yerine getirmek amacyla onlar davaclarn ellerine t eslim edeceklerdir. Yukardaki beyanat, saldrlar belirli bir corafi blgeyle snrlanmayan belli bal cani umu konusunda nyargl deildir. (mza) Roosevelt, Stalin, Churchill.''

Eer, bu veya buna benzer bir ey (szckler zerinde srar etmiyorum) mzn imzasyla y leceklerini artk anlam bulunan bu canilerden bir ksmnn bu kasaplklara karmaktan rke leceklerine inanyorum. rnein Polonyallar hakkndaki misilleme tehditlerimiz karsnda or ki halka uygulanan iddetli basklarn biraz olsun hafifletildiini biliyoruz. Dmann terr lhn kullanmasnn ordularmza ek bir yk yklemekte olduuna hi kuku yoktur. Birok Alm , o lkede, belki de zulm fiillerinin ilendii o yerde yarglanacan bilse vicdannn ses lemeyi dnebilir. Yarglamay mahallletirme ilkesini dman terrizmi zerinde muhtemelen brakmas nedeniyle hararetle salk veririm. ngiliz kabinesi bu ilke ve politikay uygun gryor (*). S.102 / NO.132 25 Ekim 1943'de alnmtr.(*) MAREAL STALN N KSEL VE GZL

 Toplantlarmzla ilgili mesajnz bugn (21 Ekim) alnmtr. Derin bir d krklna u Yksek Komutanlktan gnlk rehberlie duyduunuz ihtiya ve onunla kiisel temasnz -ki b klade baarlara yol amaktadrlar- iin gsterdiiniz nedenler tarafmdan takdir edilmitir nuda teminatm kabul ediniz. Btn bunlar yksek nem tamakta; ancak anayasal Amerikan hkmetimizde benim belirlenmi daha baka hayati meselelerin de bulunduu anlamanz arzu ederim. Bunlar deitiremem. Anay samza gre, yasalar oylandktan sonra on gn iinde Bakan tarafndan yrrle konulmaldr ile, Bakan bu sre iinde somut (physical) belgeleri almal ve yazl onay ya da vetosuyla birlikte Kongre'ye geri gndermelidir. Daha nce de size sylemi olduum gibi bunu telli veya telsiz (muhabere, .) ile yapamam. Tahran'daki zorluk ite bu basit gerektir. Bu ehre da zerinden ulam (zorluu -.) um zen birka gn iin imkansz klmaktadr. Bu gecikme riski, gerek Washington'dan belgeleri g etiren, gerekse bu belgeleri Kongre'ye geri gtren uak iin ifte bir risktir. Ulusun ba larak, anayasamza gre ykmllklerimi yerine getirebilmemin olanaksz olduu bir yere gitm n imkansz olduunu sylemekten zntlym. Belgelerin, ran Krfezi'ne dek ovalar zerinden alak lkeleri de iine alan, uakla getir e riski, tarafmdan aktarmal uaklar sistemiyle gze alnabilir. Ancak, Tahran'n yer ald oya her iki yndeki dalar zerinden yaplacak uularda uranacak gecikmeleri gze alamam. B edenle, sizi Tahran'a gelemeyeceimi byk zntyle bildirmek zorundaym. Kabine yeleri ve lis bakanlar da bu konuda benimle tam bir anlama iindedirler. Ancak, son bir pratik neri yaplabilir. mz de, kendi birliklerimiz tarafndan kurulan savunulan kampta tamamyla korunacamz Basra'ya gidelim. Bildiiniz zere, sizin iin Ba an Tahran'a balanan ve oradan da sizi kendi hattnzla Rusya'ya irtibatlayacak, kendi denetiminizde zel bir telefon kolaylkla salanabilir. Btn ihtiyalarnzn byle bir tel etle grlmesi gerekir ve uakla Rusya'dan, Tahran'da olacanzdan, sadece biraz daha uzakt a olursunuz. Birleik Devletler topraklarndan kalkp Rus topraklarnn alt yz mil yaknna gelmi ola i bir ekilde dnmyorum. Yzelli yldan daha eski bir anayasal hkmeti srdrmek zorundaym. Bu gerek olmasayd, s bulumak iin bunun on misli mesafeye seve seve giderdim. Ortak dmanmzn yenilmesini salamakta halknza olan ykmllnz byktr, ancak Ame etlerin elinden gelen sava abalarnn salanmas karsndaki byk ykmllm unutmaman m. mzn toplantsna mmkn olan en byk nerimi veriyorum. Bu (bak-.) sadece bugnn nda gelecekteki kuaklara barl bir dnya salanmas ndandr. Bunu size daha nce bel Eer birka yz mil, sizin, Bay Churchill'in ve benim baarszlma neden olursa gelecek bunu bir trajedi olarak deerlendireceklerdir. Tekrarlyorum, elimde olmayan snrlandrmalar beni engellemeseydi Tahran'a seve seve gi derdim. Ulam sorununuz nedeniyle Basra'y nerebilirim. Eer, bu size cazip gelmezse, Badat ve Asmara hatta Ankara'y yeniden dneceimizi umut ek isterim. u an sylediim yer dikkate deer. Tarafsz topraklar iindedir. Ev sahibi olma fikri Trklerin houna gidebilir. Doal olarak ne ben ne de bakas onlara bundan sz ettik . Ltfen beni bu buhranda baarszla uratmayn. ROOSEVELT S.186 / NO.230 23 Ocak 1944'de alnmtr. BAY CHURCHILL VE BAKAN ROOSEVELT'DEN MAREAL STALN'E OK GZL VE

 SEL MESAJ

Sovyet hkmeti tarafndan Moskova Konferansnda talep edilen ve Tahran'da her ikimizce z erinde sizinle anlamaya varlan talyan gemilerinin Sovyet Rusya'ya devredilmesi konu suyla ilgili olarak Birleik Kurmay Bakanlndan metni hemen bir sonraki telgrafmzda yer lan bir muhtra aldk. Bu muhtrada ileri srlen nedenler dolaysyla, yapacaklar ibirlii vsel bir nem tamayana dek herhangi bir devir ilemini gerekletirmeyi ya da talyanlara b e bir ilemin szn etmeyi l karlarmz asndan tehlikeli bulduk. Bununla birlikte, zerinde tmyle dnldkten sonra yine de harekete gememizi isterseni n deniz kuvvetlerinde yaygn olarak duyulmamas kaydyla gerekli ayarlamalarn yaplmasn is emek amacyla Mareal Badoglio (*) nezdinde gizli bir giriimde bulunuruz. Eer bu yolla bir anlamaya varlabilirse, talyan Deniz Kuvvetlerinin yetkilileriyle yaplacak bu gi bi gerekli ayarlamalar kendisine braklabilir. Yaplacak bu ayarlamalarn koullar yle ol : Seilen talya gemileri, Rus mrettebat tarafndan teslim alnacaklar uygun Mttefik liman arna yzdrlmeli ve buradan da gerekli onarmlarn yaplabilecei tek ak liman olan Kuzey manlarna gtrlmelidir. Ancak size gsterdiimiz nedenlerden dolay yukardaki programn tehlikelerinin pekiyi bil incindeyiz; bu nedenle asker adan birok avantaja sahip olduunu dndmz aadaki al kararlatrdk. ngiliz muhribi Royal Sovereign'in Birleik Devletlerde onarm yeni tamamlanmtr. Her ti ilha kar radar taklmtr. Birleik Devletler hemen hemen ayn zamanda bir de kruvazr ta ebilecektir. Majestelerinin hkmetiyle Bileik Devletler hkmeti kendi alarndan bu gemilerin Sovyet ebat tarafndan teslim alnp Kuzey Rus limanlarna gtrlmelerinden yanadrlar. Ondan sonr up koullar iin gerekli grdnz deiiklikleri yapabilirsiniz. Bu gemiler Sovyet Rusya'ya geici olarak bor karlnda verilecek ve talyan gemileri ta edilene kadar her asker harekta Sovyet sanca ile katlacaklardr. Majestelerinin hkmeti ve Birleik Devletler hkmeti, ayr ayr, koullarn el verdii en nda ve talyan ticaret gemileri tasarlanan gerekli ''Overlord'' ve ''Anvil'' harektn a koulsuz katlana kadar geen sre iinde 20,000 tonluk ticaret gemisi tahsisini salamay yarlayacaklardr. Bu alternatif, Sovyet hkmetinin gemilerden, kuzey sular iin elverili hle getirmek ze baklp onarlmalarndan daha nce yararlanmalarn salayaca iin avantajldr. Bylece ga ucunda Trklerle lehimize bir dn olursa, Boazlar alacak ve bu gemiler Karadeniz'de seyr tmeye hazr olacaklardr. Umarz, ilk nerimize her bakmdan stn olduu grn paylat atle dnrsnz. CHURCHILL ROOSEVELT S.131 / NO.178 18 Mart 1944'de alnmtr. F. ROOSEVELT'DEN J.V. STALN'E

Trk kromunun Almanya iin neminden ok etkilenmem nedeniyle krom konusunda kiisel bir m ektubu, bugn Bakan nn'ye uakla yolladm. Mektubu, teslim etmesi iin Ankara'da Eli Ste dt'a gnderdim. Benimle ayn fikirde olacanzdan eminim, ancak bu hareketin almakta olduu nuz veya dndnz tedbirlere ters dmesi hlinde bunlar bilmeme izin verin ki, bu mektu mini durdurabileyim. Bakan nn'ye yazdm mektubun metni erhen yledir: ''Hemen haftann her gn sizinle konumay istediim birok mesele vardr, keke birbirimi nlerce mil uzakta olmasaydk. ''Bu anda, size krom konusu hakknda yazmak istiyorum. ''Farknda olduunuz gibi Ruslar Nikopol'un (Nibolu-.) ele geirilmesiyle Almanlar neml anganez kaynaklarndan yoksun brakmay baard. Birok amala Trk krom cevheri manganezin y ni alabilir ve Almanlarn Nikopol'den gelen manganezden yoksun kalmalar sonucunda A lman sava retimi iin Trkiye'den salanacak kromun nemi artar.

 ''Trkiye'den Almanya'ya nakli devam eden byk krom cevheri ikmallerinin imdi Birlemi M lletler iin derin endie yaratan bir mesele hline gelmi olduu aktr. Almanlarn Trk kr erinden daha fazla yararlanmasndan nasl alkonulabileceine en iyi siz karar verebilir siniz. Yaratc dehanz bildiim iin bunun stesinden gelecek bir yntem bulacanz mit tarafndan yaplacak, aslnda dnyann refah iin emsalsiz bir katk niteliindeki bu frsa kuvvetle inanyorum. ''Sylemenin gereksizliini bildiim hlde, Kahire'deki konumalarmzda ne kadar mutlu old ve imdi birbirimizle iki eski dost gibi konuabileceimizi hissediyorum. ''Btn iyi dileklerimi gnderiyor ve yakn gelecekte yeniden buluacamza inanyorum.'' Bay Churchill'e de benzer bir telgraf gnderiyorum. ROOSEVELT S.132 / NO. 179 STALN'DEN ROOSEVELT'E KSEL VE GZL

Trklerin kromu Almanya'ya teslimi hakkndaki Trkiye Bakanna gnderdiiniz mektubun tasl reden mesajnz alm bulunmaktaym. Trklere yaplmasn tavsiye ettiiniz nerinin, olumlu sonularndan midimin az olduunu rekmesine ramen, yaplmasnn tam zamandr sanrm. 20 Mart 1944 STALN S.235 / NO.294 12 Temmuz 1944'de alnmtr. BAY CHURCHLL'DEN MAREAL STALN'E KSEL VE OK GZL MESAJ

Birka hafta nce bykelinize Mr. Eden tarafndan Sovyet hkmetinin Romanya'da nderlii lizlerin de ayn eyi Yunanistan'da yapmas nerildi. Bu sadece eylemleri felce uratan o korkun telgraf geni iinden mmkn olduu kadar kanmak amacyla giriilmi bir dzenleme tov o zaman ok yerinde olarak Birleik Devletler hkmetine bildirmemi nerdi ki, bunu ya ptm; her zaman da yapmmdr. Bakan baz tartmalardan sonra aylk bir denemenin yapl Mareal Stalin, bu ay -temmuz, austos ve eyll- ok nemli olabilir. Ancak imdi buna ba r grdnz anlyorum. Plnn ayda gerekletirilme ansna sahip olup olmadn bize b Bu plnn Avrupa'nn geleceini etkileyecei ve onu alanlara blecei sylenemez. Ancak biz h arenada ak siyaset uygulayabiliriz ve yaptklarmzdan birbirimizi hebardar edeceiz. Anca k bundan umudunuz yoksa, hi gcenmeyeceim. 2. Size bildirmek istediim bir baka mesele var. Trkiye Mihver Gleri'yle ilikilerini d rhal koparmaya isteklidir. Sava iln edilmesi gerektii konusunda sizinle mutabkm; anca k, bunu onlardan istediiniz takdirde korkarm, hem ehirlerini korumak amacyla u an iin onlara tahsis etmemize imkn olmayan uaklardan talep ederek, hem de Bulgaristan'da ve Ege'de u anda bizim iin mmkn olmayan mterek harekta girmemizi isteyere kendilerini

avunacaklardr. Yine buna ek olarak her eit mhimmat talebinde bulunacaklardr ki, ylban adar onlar iin hazr tuttuklarmz baka yerlere harcand iin bunu tahsis edemeyiz. Bence adm olarak Almanya ile ilikilerini koparmas daha akllcadr. Ondan sonra kendilerine hav adan yaplacak intikam saldrlarna kar birka ey gnderebiliriz; bylece birlikte olduu de savaa girebilirler. Bundan nceki savata Trklerin ittifak Almanlar iin ok deerliydi kiye'nin ilikilerini koparmas Alman ruhuna indirilmi bir darbe olacaktr. Bence byle b ir darbeyi indirmenin olduka iyi bir zamandr. 3. Ben bu meseleler zerine size Bay Eden araclyla Bay Molotov'a da iletilen kiisel d rimi bildiriyorum. 4. Normandiya'da yaklak 1,050,000 adammz var; ok miktarda tehizata sahipler ve sayla rgn 25,000 artyor. arpmalar ok zorlu oluyor, vukuat raporlarnn henz gelmedii son sa nceki arpmalarda biz ve Amerikallar 64,000 kii kaybettik. Ancak dmann da en az bu k zayiat verdii hakknda kantlar var; bunun yannda elimizde 51,000 esir vardr. Saldran ta rafn biz olduunu ve denizden karma yaptmz gz nne alarak dmann bir hayli ypran enilemeye devam edecek ve arpmalar durmayacaktr. 5. Alexander da talya'da btn gcyle ilerlemekte. Pisa-Rimini hattn zorlayp Po vadasi rmeyi ummaktadr. Bu, ya daha ok Alman tmenini zerine ekecek, ya da deerli stratejik bi r alana sahip olunmasna yol aacaktr. 6. Londrallar imdiye kadarki zayiatlarnn 22,000'e ykselen bombardmanlar karsnda pe yanyorlar ve bu kronik bir grnm alyor. 7. Vilna'ya doru yaptnz muhteem yry iin bir kez daha tebrikler. S.238 / NO.297 BAKAN J.V. STALN'DEN BABAKAN BAY W. CHURCHLL'E GZL VE KSEL

12 Temmuz tarihli mesajnz alnd. Romanya ve Yunanistan sorununa ilikin olarak Londra'daki bykelimiz ile Bay Eden arasn daki yazmalardan edindiiniz bilgileri tekrarlamaya hi gerek yok. Bir nokta anlalyor; A D hkmeti bu mesele hakknda baz kukulara sahip. Bu meseleye ABD'den cevap alnca yeniden dnmemiz iyi olur. ABD hkmetinin bu konudaki yorumlarn alr almaz size bu konuda yenide n yazacam. 2. Trkiye sorunu, Byk Britanya, Sovyetler Birlii ve ABD hkmetlerinin, geen yl sonun hkmetiyle yaplan grmelerden pekiyi bildikleri gerekler nda incelenmelidir. Kuku n daha kasm veya aralk 1943'de Hitler Almanyas'na kar Mttefiklerin yannda savaa girme iin lkelerimiz hkmetlerinin ne kadar srar ettiini hatrlayacaksnz. Bunlardan bir sonu d. Bildiiniz gibi Trk hkmetinin giriimiyle grmeleri geen mays ve haziran aylarnda tefik hkmetince geen yl sonunda yaplan neriyi iki kez yineledik. Bunlardan da hibir so u alnamad. Trkiye'nin ataca gnlsz bir adma ilikin olarak, bunun Mttefiklere nasl unacan u anda gremiyorum. Trk hkmetinin Almanya ile ilikilerinde ald kaamak ve b bakldnda, Trkiye'yi kendi bana brakp zerinden daha ok bask yapmaktan vazgemek d ktr. Tabii ki, bu, Almanya ile savamaktan kanan Trkiye'nin, sava sonras meselelerdeki l hak taleplerinin dikkate alnmayaca anlamna gelir. 3. 13 Temmuz tarihli mesajnzda geen, Debice deneme istasyonu ile ilgili ricanza oras elimize getii takdirde uymak isteriz. Anladm kadaryla Polonya'da bu isimde birok yer v r. Ltfen hangi Debice'yi kastettiinizi bana bildirin. 4. Normandiya ve talya'daki durumlar hakknda gnderdiiniz bilgiler ve Vilna blgesindek i ilerlememiz iin gnderdiiniz tebriklere teekkrler. 15 Temmuz 1944 S.260 / NO.331 MAREAL STALN VE BABAKAN CHURCHLL'DEN BAKAN ROOSEVELT'E

 Gayrresmi bir tartmada durumun bizi etkileyen ynlerine kabaca bir baktk ve sosyal ve dier (konulardaki-c) toplantlarmzn programn plnladk. Bay Mikolajczyk, (*) Romer ve G i'yi bizimle ve Polonya Ulusal Komitesiyle konumalar srdrmek zere derhal gelmeleri iin davet ettik. Tartmalarmzda Dumbarton Oaks maddelerine deinmemeyi kararlatrdk; bunlar bildiimiz bir zaman ele alacaz. Macaristan ve Trkiye de dahil olmak zere Balkan lkeler i hakknda zerinde mutabakata varlm bir siyaset tespit etmenin en iyi yolunu dnmeliyiz m tayan ilerin istiaresinin yaplaca toplantlarda Bay Harriman'n gzlemci olarak bulu keri konular gndeme geldike de General Deane'n katlmasn saladk. Yksek rtbeli subayl neral Deane arasnda asker konularda yaplacak teknik temaslar ve sonradan Bay Harrim an, iki dileri sekreteri ve bizim mevcudiyetimizde yaplmas gerekebilecek her trl topla t iin hazrlk yaptk. Kaydettiimiz gelimeler hakknda sizi bizzat tmyle bilgilendirece 2. Bu vesileyle en yrekten iyi dileklerimizi gnderiyor, Birleik Devletler kuvvetler inin cesaretini ve General Eisenhower'n batdaki sava komutasn kutluyoruz. 10 Ekim 1944 CHURCHILL STALN EK: 306 SOVIET PEACE EFFORTS ON THE EVE OF WORLD WAR II No. 198. TELEGRAM FROM THE DEPUTY PEOPLE'S COMMISSAR FOR FOREIGN AFFAIRS OF THE USSR TO T HE PEOPLE'S COMMISSARIAT FOR FOREIGN AFFAIRS OF THE USSR Ankara, May 3, 1939 Chinese Ambassador Toung came to see me and told me of his conversation with von Papen (*) whom he had known since the time he was in Vienna. Papen told Toung t hat he had taken a most active part in preparing the Anschluss and in the occupa tion of Czechoslovakia. In his own words, papen had come to Turkey with the task of ensuring her neutrality between the Axis and the states of the opposite camp . From England Germany wanted one thing: freedom of action in Eastern Europe and in the Balkans. Papen allegedly requested Toung to sound out for him why I had come and what we were negotiating about with the Turks. I must say I do not quit e trust this Chinese. Potemkin From the archives. No. 199. TELEGRAM FROM THE DEPUTY PEOPLE'S COMMISSAR FOR FOREIGN AFFAIRS OF THE USSR TO T HE PEOPLE'S COMMISSARIAT FOR FOREIGN AFFAIRS OF THE USSR Ankara, May 5, 1939 Today Terentyev and I were received by Ismet Inonu in the presence of Sarajolu. O ur conversation lasted about one and a half hours. Ismet began by noting the pos itive result of our meetings in Ankara. He asked us to convey his thanks to the Soviet Government for the method of contact we had chosen. He believes Soviet-Tu rkish friendship is entering a new phase. The Turkish Government is profoundly g ratified by the USSR Government's attitude to Turkey's negotiations with England and, in particular, to the contemplated Anglo-Turkish agreement on mutual assis tance in the Mediterranean. In Ismet's view, this agreement, like the rallying o f the Balkan countries for opposing aggression, can crush the Axis and save the general peace. Of great significance in this connection is Bulgaria. Every effor t must be made to persuade Rumania, despite her vacillation and the personel res istance of the King, to cede Dobrudja to Bulgaria. If this were done, then at le ast the neutrality of Bulgaria could be guaranteed. Inseparably linked with Bulg aria's position is the fate of Yugoslavia. The latter is ''languishing in the em brace'' of Italy and Germany. If she sees that Bulgaria is joining the Balkan En tente25 she will begin actively to defend her independence. Ismet specially requ ested me to stop over in Sofia and make it absolutely clear to Kiosseivanoff (*)

that never and under no circumstances would it be possible to range the USSR ag ainst Turkey, and that without the closest possible co-operation of our two coun tries peace in the Balkans could not be assured. If Bulgaria bowed to German pre ssure she would perish as an independent state and a free nation. Referring to the position of the Great Western Powers, Ismet noted that at first they had not only failed to oppose German expansion in Eastern Europe, but had even seen in it a way of staying aloof from the military conflict, letting Germa ny wear herself out in clashes in the East and of securing for themselves the ro le of masters and arbitrators of the destinies of Europe. But England and France had miscalculated. After Germany's seizure of Austria, Czechoslovakia and Klaip eda and after Italy's seizure of Austria, Czechoslovakia and Klaipeda and after Italy's occupation of Albania, the small nations, having convinced themselves of the inaction of the Great Western Powers, had lost all hopes of receiving their assistance and were prepared to capitulate to the aggressors. According to Isme t, France and England are beginning to realize the very great danger which this situation poses for themselves. Germany has no reason to attack the USSR. Moreov er, the Soviet Union is shielded from Germany by its limitrophe countries. Havin g increased their economic power and their military potential many times over by seizures of ''living space'' in the Eastern part of Europe, Germany and Italy w ould hurl themselver upon the Western Powers. Turkish military circles are convi nced that the most immerdiate danger threatens France. England and France have d ecided to organize opposition to the aggressors. They have offered their guarant ees to Poland and Rumania (*). They have entered into negotiations with Turkey a nd the USSR. In Ismet's opinion, the USSR should not reject the offer of co-oper ation. Its self-isolation would do incalculable harm to the cause of peace. The world public should realize that no important foreign policy problem in Europe c ould be resolved without the participation of the Soviet Union. All the efforts of Turkey are directed towards that end. Turkey will seek to carry out her ultimate programme set out in the document of April 25, which basically with the Soviet proposals made to the French and the E nglish (**). However, the latter are making a very slow start and are moving for ward in small steps. At present they are apparently still undecided about conclu ding an open alliance with the USSR. However, they are bound to associate themse lves with the Soviet Union in a common struggle against aggressors. Incidentally, in his conversations with General Weygand Ismet had argued that wi thout the USSR's support France could not defend herself against Germany. There was even more reason why the USSR's participation in the organization of defence against aggression in Eastern Europe and in the Balkans should be a decisive fa ctor. Ismet also mentioned the subject of the Black Sea Pact. He promised to consider that problem in all seriousness and sincerity. For Turkey herself it could be re solved favourably and quite simply. There were but two difficulties that had to be overcome. Firstly, Rumania would have to be reconciled with Bulgaria. Secondl y, the Black Sea Treaty would have to be concerted with the Balkan Pact. The Tur kish Government would make every effort to find ways to settle all these questio ns. However, the eventual conclusion of the Black Sea Pact did not obviate the n eed for the USSR and Turkey to conclude agreement with France and England in ter ms of joint defence against Italy and Germany. Ismet was willing to assume that Turkey might be the first to be attacked by Ger many. He agreed with the Soviet Government that such an attack would be most lik ely to come from the North, through Rumania and Bulgaria. It would be important for Ismet to know beforehand what assistance the Soviet Union would offer him in that event. England and France were promising Turkey a great deal; but even wit h the best of intentions, they would not be in a position to render Turkey genui ne aid if a war should break out that would sever communications between Turkey and the West. Ismet was pinning great hopes on the railroad link between Turkey and the USSR via Erzerum and Sarykamysh. However, that was insufficient. Turkey needed aid in the form of armaments, manpower, aviation and naval forces. Pendin g an answer to his question about our military assistance smet would like to ask the Soviet Government to meet Turkey's request for the sale ask the Soviet Gove

rnment to meet Turkey's request for the sale of certain essential items. A list of these items had already been communicated to Apaydin. In particular the Finan ce Minister was strongly backing the request for the sale of 20,000 tons of suga r to Turkey. As for more important military supplies, Turkey needed tanks, plane s, anti-tank artillerry, lorries, tractors and, most important, petrol. Ismet ex plained that this was not a question of supplying large quantities but rather of replenishing what Turkey already had. If Turkey could count on such assistance from the Soviet Union she could withstand a confrontation with fascist Germany. Ismet had already told the English that Turkey considered it necessary to conclu de a bilateral Soviet-Turkish pact. He believed that in effect Turkey and the US SR were already allies. That alliance could be legally formalized whenever the t wo Governments considered it necessary. In conclusion, Ismet, visibly moved, ask ed that his warm thanks be conveyed to Comrades Stalin, Molotov, Voroshilov and Kalinin for the confidence and friendship with which they were treating Turkey a nd for the sincerity and forthrightness displayed during the latest talks at Ank ara. Potemkin From the archives. Soviet Peace Efforts... Belge No. 199 (Devam) No. 109 MOST SECRET AND PERSONAL MESSAGE FROM THE PRIME MINISTER, Mr WINSTON CHURCHILL, TO M.STALIN Thank you four telegram about Turkey. I met all the chief Turks at Adana on the 30th January and had long and most friendly talks.42 There is no doubt that they have come a long way towards us both and also that their news from Germany conv inces them of a bad condition there. The first thing is to equip them with moder n weapons, of which we have so far been able to spare only a few. I have arrange d to press forward everything they can take over the Taurus railway, which is th e only road, and also to lend them some ships to carry more supplies from Egypt. I am also giving them some German material which we have captured in the desert . We are setting up at Angora a joint Anglo-Turkish military commission to impro ve communications for the transit of munitions. We are making joint plans to aid them if they are attacked by Germany or Bulgaria. 2. I have not asked for any precise political engagement or promise about enteri ng the war on our side, but it is my opinion that they will do so before the yea r is out, and that possibly earlier, by a strained interpretation of neutrality similar to that of the United States before she came in, they may allow us to us e their air fields for refuelling for British and American bombing attacks on th e Ploesti oil wells, which are of vital importance to Germany, especially now th at your armies have recovered Maikop. I repeat, I have not asked for or received a definite political engagement and have told them they are free to say so. Nev ertheless, their meeting me, their whole attitude and the joint communique which I am telegraphing to you range them more plainly than before in the anti-Hitler system, and will be so taken all over the world. 3. They are, of course, apprehensive of their position after the war in view of the great strength of the Soviet Union. I told them that in my experience the Un ion of Soviet Socialist Republics had never broken an engagement or treaty; that the time for them to make a good arrangement was now, and that the safest place for Turkey was to have a seat with the victors as a belligerent at the peace ta ble. All this I said in our common interest in accordance with our alliance, and I hope you will approve. They would, I am sure, be very responsive to any gestu re of friendship on the part of the Union of Soviet Socialist Republics. I should be very glad to have your candid opinion on all this. I have establishe d very close personal relations with them, particularly with President Innu.

 4. In your recent telegram which you sent to President Roosevelt you asked about the slowing down of the Allied operations in North Africa. So far as the Britis h Eighth Army is concerned we have since then taken Tripoli and Zuara and hope s hortly to enter Tunisia in force and drive the enemy from the Mareth and Gabes p ositions. The clearing and restoring of the harbour at Tripoli is proceeding wit h all speed. But at present our line of communications runs to Benghazi and part ly even to Cairo, 1,600 miles away. Our First Army, reinforced by strong America n forces, is bringing its supplies forward and will attack in conjunction with t he Eighth Army as soon as possible. The wet weather is a serious factor, as are also communications which, both by road and rail, are slender and 500 miles long . However, it is my hope that the enemy will be completely destroyed or driven f rom the African shore by the end of April and perhaps earlier. My own estimate, which is based on good information, is that the Fifth German Panzer Army in Tuni sia has a ration strength of 80,000 Germans and Italians on his ration strength, of which perhaps 40,000 only are fighting troops, and is weak in weapons. The d estruction of these forces is our immediate aim. 5. I will reply later to your most proper inquiries of me and the President abou t the concrete operations settled at Casablanca. 6. Pray accept my congratulations on the surrender of Field Marshal Paulus and t he end of the German Sixth Army. This is indeed a wonderful achievement. February 1st, 1943 No. 110 PERSONAL AND MOST SECRET MESSAGE FROM THE PRIME MINISTER, Mr WINSTON CHURCHILL, TO M. STALIN Inquiries are made of me whether you were informed of Anglo-Turkish meeting befo rehand. It would be well, I think, to reply: ''Yes. Primier Stalin has been kept fully informed.'' Alternatively, you might make some statement in Moscow. In th is latter case you do not need to consult me as I am sure what yo say will be he lpful. February 2nd, 1943 No.111 Sent on February 6, 1943 PERSONAL MESSAGE FROM PREMIER STALIN TO THE PRIME MINISTER, Mr WINSTON CHURCHILL I received on February 2 and 3 your messages on the subject of Turkey. Thank you for the information on your talks with the Turkish leaders in Adana. With reference to your statement that the Turks would respond to any gesture of friendship on the part of the Soviet Union I think it opportune to point out tha t in relation to Turkey we made, both some months before the outbreak of the Sov iet-German war and after it had begun, a number of statements the friendly natur e of which is known to the British Government. The Turks failed to react, appare ntly fearing that they might upset the Germans. It can be assumed that they will react in same way to the gesture you suggest. Turkey's international position remains rather ticklish. On the one hand, she is linked to the U.S.S.R. by a treaty of friendship and neutrality, and to Great B ritain by a treaty of mutual aid in resisting aggression on the other hand, she is linked with Germany by a treaty of friendship concluded three days before Ger many attacked the U.S.S.R. I do not know how, in the present circumstances, Turk ey expects so square fulfilment of her obligations the U.S.S.R. and Great Britai n with fulfilment of her obligations to Germany. However, if the Turks want clos er and more friendly relations with the U.S.S.R. let them say so. In that case t he Soviet Union will meet them half-way. 2. I shall certainly not object to you saying that you informed me of the AngloTurkish meeting, although I cannot say the information was complete. 3. I wish you every success in the coming offensive of the First and Eighth Brit

ish Armies and the U.S. troops in North Africa and speedy expulsion of the Italo -German troops from the African coast. 4. Please accept my thanks for the friendly congratulations on the surrender of Field Marshall Paulus and the destruction of the enemy troops encircled at Stali ngrad. No.178 Received on March 18, 1944 F.ROOSEVELT TO J.V. STALIN (*) I have today despatched by air a personal letter to President Inonu on the subje ct of chrome, as I am impressed by the importance of Turkish chrome to Germany. I have sent the letter to Ambassador Steinhardt in Ankara for delivery. I feel s ure that you will concur, but please let me know if this action should run count er to any steps you are now taking or contemplating so that I can halt delivery of the letter. The text of my letter to President Inonu reads in paraphrase as f ollows: ''Almost every day in the week there are many matters about which I would like t o talk to you and I greatly wish that you and I were not thousands of miles apar t. ''At this time I want to write to you about the subject of chrome. ''As you are aware, the Russians by the capture of Nikopol have succeeded in den ying an important source of manganese to the Germans. For many purposes Turkish chrome ore can be substituted for manganese, and the denial to the Germans of ma nganese from Nikopol consequently multiplies the importance of chrome from Turke y to the German war production. ''It s obvious that it has now become a matter of grave concern to the United Nat ions14 that large supplies of chrome ore continue to move to Germany from Turkey . You can best decide how the Germans can be denied further access to Turkish ch rome ore. Knowing of your inventive genius, I hope you will find some method to bring this about. I firmly believe that you will recognize this opportunity for a unique contribution to be made by Turkey to what really is the welfare of the world. ''It is needless to tell you how very happy I was in our talks in Cairo and I fe el that now you and I can talk to each other as old friends. ''I send you all my good wishes and count on our meeting again in the near futur e.'' I am sending Mr. Churchill a similar telegram. No.297 SECRET AND PERSONAL FROM PREMIER J.V.STALIN TO THE PRIME MINISTER, Mr W. CHURCHILL Your message of July 12 received. With regard to the question of Roumania and Greece there is no need to repeat wh at you already know from correspondence between our Ambassador in London and Mr Eden. One thing is clear to me, that the U.S. Government has certain doubts abou t this matter, and we shall do well to return to the matter when we get the U.S. reply. I shall write to you on the subject again the moment we get the U.S. Gov ernment's comments.

 2. The question of Turkey should be examined in the light of the facts with whic h the Governments of Great Britain, the Soviet Union and the U.S.A. have been fa miliar since the negotiations with the Turkish Government at the end of last yea r. You will no doubt recall how insistently the Governments of our three countri es proposed that Turkey should enter the war against Hitler Germany on the side of the Allies as early as November and December 1943. But nothing came of this. As you know, on the initiative of the Turkish Government we resumed negotiations with it last May and June, and twice resumed negotiations with it last May and June, and twice made the same proposal that the three Allied Governments made at the end of last year. Nothing came of that, either. As regards any half-hearted step by Turkey I do not at the moment see how it can benefit the Allies. In vie w of the evasive and vague attitude which the Turkish Government has assumed in relation to Germany it is better to leave Turkey to herself and to refrain from any further pressure on her. This implies, of course, that the claims of Turkey, who has evaded fighting Germany, to special rights in post-war affairs will be disregarded. 3. We should like to comply with your request, stated in your message of July 13 , concerning the experimental station at Debice in the event of it falling into our hands. Please specify which Debice you mean, for I understand there are seve ral places with that name in Poland. 4. Thank you for the information on the situation in Normandy and Italy and for the congratulations on our advance in the Vilna area. July 15, 1944 Kaynak: http://ekitap.kolayweb.com/